Pawe SZAWISKI Politechnika Wrocawska Wydzia Mechaniczno-Energetyczny Student II roku

Silnik Stirlinga i moliwoci jego zastosowania w energetyce.

Celem artykuu jest zaprezentowanie historycznego zastosowania silnika Stirlinga oraz pokazanie potencjalnych moliwoci jego zastosowania we wspczesnej energetyce do zwikszenia sprawnoci projektowanych lub istniejcych instalacji. Zaproponowany jest sposb odzyskiwania energii polegajcy na zamianie ciepa odpadowego wytwarzanego w kadej elektrowni cieplnej w energie elektryczn za pomoc silnika Stirlinga i generatora elektrycznego. W dalszej czci artykuu zaprezentowane s wynikajce z zastosowania tej metody korzyci, sposoby zwikszenia efektywnoci oraz problemy.

Silnik Stirlinga zanany te, jako silnik na gorce powietrze, posiada bardzo dug i ciekaw histori oraz bardzo szerokie moliwoci jego zastosowania do celw energetycznych. Zosta wynaleziony i opatentowany w roku 1816 przez Roberta Stirlinga. Pierwotnie zastosowany w Szkocji w Ayrshire w roku 1818 do napdzania pompy wodnej. Niestety z powodu wad wczesnych materiaw silnik pracowa jedynie dwa lata, po czym zosta zastpiony przez silnik parowy. W pniejszych latach Stirling wraz ze swoim bratem Jamsem udoskonalili konstrukcje miedzy innymi poprzez dodanie drugiego toka. Kocowym efektem tych prac byo uzyskanie przez silnik wyszej sprawnoci ni w silnikach parowych, niestety w dalszym cigu wystpoway problemy z materiaami, przez co uytkownicy wracali do silnikw parowych.

Ulepszona wersja silnika Stirlinga

Do pierwszej wojny wiatowej powstao jeszcze wiele innych ciekawych koncepcji wykorzystania silnika na ciepe powietrze np. do napdzana pojazdw latajcych, nie znalazy jednak szerszego zastosowania. Silniki te byy wykorzystywane gwnie w maych warsztatach oraz w pompach wodnych, gdy do ich obsugi w przeciwiestwie do silnika parowego nie potrzeba byo wykwalifikowanego inyniera. Niestety ich moc oraz efektywno pozostawaa niska w stosunku do ich rozmiaru.

Przykadowy XIX wieczny schemat silnika Stirlinga

Renesans zainteresowania silnikiem Stirlinga nastpi w dwudziestoleciu midzywojennym za spraw Holenderskiego koncernu Philips, ktry szuka prostego lekkiego silnika do radia niewymagajcego energii elektrycznej. Sprzyjao temu pojawienie si po pierwszej wojnie wiatowej stali odpornej na wysokie temperatury, a przez to zmniejszajcej awaryjno. Na owy czas silniki Stirlinga posiaday niekiedy efektywno poniej 1%, a teoretycznie mogy uzyska efektywno nawet okoo 60%. Profesor Holst rozpoczynajc badania nad silnikiem wierzy w tak moliwo. Niestety niemiecka okupacja podczas drugiej wojny wiatowej znacznie zahamowaa te badania. Jednak, e w roku 1947 po dziesiciu latach prac zaprezentowano may silnik o mocy 30 koni mechanicznych, o prdkoci obrotowej 3000 obrotw na minut, a przez to tak wydajny jak silnik spalinowy. Kolejnym efektem tych prac by may silnik, ktry pracowa przez ponad 2000 godzin bez adnych widocznych uszkodze. Innym istotnym kierunkiem bada byo odwrcenie obiegu silnika, czego efektem byo jest uzyskanie bardzo niskich temperatur. Pierwotnie uzyskano temperatur ok. -190C, a w pniejszych latach nawet -260C. Jednak, e gwny cel firmy Philips, jakim byo stworzenie odpowiednio maego rda zasilania nie zosta osignity pomimo zastosowania takich rozwiza jak mechanizm romboidalny, i radioodbiorniki zostaj zasilane przez coraz doskonalsze akumulatory i baterie.

Schemat romboidalny zaproponowany przez koncern Philips

Podkoniec lat 50-tych silniki Philipsa uzyskuj efektywno, okoo 38% co jest wynikiem lepszym ni uzyskiwany przez wczesne silniki benzynowe i silniki diesla. W roku 1958 tymi pracami interesuje si koncern samochodowy General Motors, ktry poszukuje nowego rodzaju napdu w motoryzacji a take do generatorw prdotwrczych i odzi podwodnych. W konsekwencji powstaje prototypowy 150 konny silnik Rinia, jednak wysze kierownictwo podejmuje decyzje o rezygnacji z tego programu zanim silnik zostaje wdroony do produkcji. Do koncepcji napdu za pomoc silnika Stirlinga powrcono na przeomie lat 60-tych i 70tych, gwnie za spraw rosncych cen ropy naftowej. Powstay wwczas pierwsze prototypy autobusw napdzanych silnikami Stirlinga, jednak wprowadzenie tego rodzaju napdu do produkcji po zakoczeniu kryzysu naftowego dalej pozostawao nieopacalne. Jako ciekawostk warto wspomnie fakt, e silniki Stirlinga wywary duy wpyw na konstrukcje dzisiejszych konwencjonalnych okrtw podwodnych. Przede wszystkim wyduyy czas, kiedy mog przebywa w zanurzeniu. Pierwszym okrtem z napdem Stirlinga jest szwedki okrt typu Gotland, ktrego sercem w zanurzeniu s dwa silniki Stirlinga. Dziki nim okrt moe przebywa przez 2 tygodnie w cakowitym zanurzeniu i pyn z prdkoci 5 wzw. Sprawno tych silnikw wynosi ok. 40%. Wspczenie natomiast poza za wymiennymi ju wyej moliwociami wykorzystania naley take rozway moliwo zastosowania silnikw Stirlinga w energetyce cieplnej oraz energetyce odnawialnej do produkcji energii elektrycznej. Obecne silniki na ciepe powietrze pozwalaj na prace przy stosunkowo maej rnicy temperatur, od nawet 1C, pomidzy rdem ciepa a otoczeniem ukadu. Jednak, e sprawno tych silnikw przy takiej rnicy temperatur jest bardzo maa, ronie wraz ze wzrostem rnicy temperatury. W kadej elektrowni cieplnej istnieje dua ilo niewykorzystanych nisko temperaturowych rde ciepa, z ktrych nie wszystkie s zagospodarowane. Proponowanym sposobem ich wykorzystania jest umieszczenie silnika Stirlinga, prdnicy, czujnika temperatury oraz moduu sterujcego przy takim rdle ciepa. Modu sterujcy po wykryciu przez czujnik wysyaby sygna do prdnicy, ktra pobieraaby energie elektryczna potrzebna do rozruchu silnika, nastpnie po rozruchu silnika produkowaaby energi elektryczn. Metoda ta umoliwia pozyskanie dodatkowej energii elektrycznej nie wymagajc spalania dodatkowej iloci paliwa.

Prd do uytku Silnik Prdnica Modu sterujcy

Schemat proponowanego rozwizania

Problemem dla tego zastosowania silnika Stirlinga jest poczenie materiaw o duej przewodnoci cieplnej i maej przewodnoci cieplnej oraz ich ochrona przed dugotrwaym dziaaniem rnicy temperatur i zjawiskiem korozji. Kolejnym problemem jest uzyskanie odpowiedniej efektywnoci takiego rozwizania, podane jest, aby silnik w celu uzyskania jak najwyszych obrotw posiada jak najwiksz powierzchnie wymiany ciepa. Mona to uzyska poprzez zwikszenie rednicy toka lub przez zwikszenie ich liczby, optymalnym rozwizaniem wydaje si zwikszenie liczby tokw, poniewa przy zwikszeniu samej rednicy toczyska mog si pojawi problemy z toczyskiem. Dodatkowo sprawno silnika mona zwikszy poprzez zastosowanie innych gazw ni powietrze. Najkorzystniejsze wydaje si zastosowanie wodoru lub helu. Podane wasnoci to jak najwysza warto wykadnika izentropy oraz jak najwiksza warto staej gazowej.
Cinienie Staa Wykadnik Temperatura absolutne gazowa izentropy Mpa Wodr 1013,15 Hel Powietrze K 273,15 kJ/(kgK) 4124,36 2077,20 287,03 1,41 1,66 1,4

Powyszego zestawienia wynika, e najlepszym gazem roboczym by by wodr, naley jednak wzi pod uwag palno tych gazw oraz ich cen. Powietrze jest gazem nie palnym i cakowicie darmowym. Podsumowujc silnik Stirlinga jest posiada bogat historie zastosowania ale take bardzo due potencjalne moliwoci wykorzystania. Zwikszanie efektywnoci elektrowni cieplnych jest bardzo podane zwaszcza w sposb nie powikszajcy emisji CO2. Bibliografia [1] Stefan mudzki, Silniki Stirlinga, WNT, Warszawa 1993, ISBN 83-204-1640-X. [2] E.H. Cooke-Yarborough, Heat Engines, Granted to Atomic Energy Authority, United Kingdom 1970. [3] Bancha Kongtragool, Somchai Wongwises, A four power-piston low-temperature differential Stirling engine using simulated solar energy as a heat Skurce [4] Stefan Postrzednik, Aleksandra Wawro, Moliwo zastosowania gazowych silnikw spalinowych w ukadach skojarzonej produkcji energii elektrycznej, ciepa oraz chodu