ukasz TOMKW

Politechnika Wrocawska

Budowa i pomiary skrzynkowego kolektora sonecznego

Artyku traktuje o znajdujcym si obecnie w fazie budowy powietrznym skrzynkowym kolektorze sonecznym. W tym kontekcie opisane zostay zasoby energii sonecznej Ziemi i Polski ze szczeglnym uwzgldnieniem rejonu Dolnego lska, a take scharakteryzowane zostay najwaniejsze parametry stosowane przy analizowaniu moliwoci wykorzystania w danym miejscu kolektorw paskich. Przedstawiona zostaa budowa urzdzenia oraz aktualny stopie realizacji projektu. Opisano planowane uksztatowanie i umieszczenie w kolektorze blachy z pokryciem selektywnym (sucej jako absorber promieniowania i wymiennik ciepa), a take jej wymiary i charakterystyka pokrycia. Sporzdzona zostaa lista czci skadajcych si na konstrukcj wzmacniajc urzdzenia oraz sposb ich poczenia, a take potencjalne sabe punkty konstrukcji i sposb zniwelowania problemw z nich wynikajcych. Zamieszczony zosta rwnie opis izolacji (zastosowanie sylikonu, poliwglanu komorowego i piankowego polistyrenu) wraz z przyczynami takiego doboru materiaw. Przedstawione zostay te elementy pomocnicze (wentylatory, termopary, wloty) wraz ze sposobem ich zastosowania. Opisano moliwoci wykorzystania kolektora skrzynkowego. Scharakteryzowano uycie go do ogrzewania pomieszcze wraz z wykazaniem zalet predestynujcych urzdzenie do roli wstpnego podgrzewacza powietrza. Innym potencjalnym zastosowaniem jakie przedstawiono jest suszenie podw rolnych. Stricte energetycznym wykorzystaniem urzdzenia opisanym w artykule jest suszenie biomasy tak, aby podnie jej warto opaow poprzez zmniejszenie udziau masowego wilgoci w paliwie. Scharakteryzowane zostay pomiary jakie bd dokonywane z uyciem budowanego kolektora oraz jego ostateczne przeznaczenie. Przedstawiono ich cel i wykorzystywane urzdzenia (cznie z opisem ich umieszczenia) oraz planowane warunki przeprowadzania dowiadcze i przyczyny takiego doboru badanych wartoci i sposobu przeprowadzenia bada.

Wstp Soce jest najpotniejszym rdem wykorzystywanej energii. Wysya promieniowanie o dugoci fal od milionowych czci mikrometra (np. fale Rentgena) po dziesitki km (fale radiowe). W meteorologii rozrnia si promieniowanie krtkofalowe (0,1 do 4,0 ) i dugofalowe ( 4 do 120 ). Promieniowanie soneczne skada si w 99 % z promieniowania krtkofalowego Zasoby energii sonecznej na Ziemi Okoo 40% promieniowania sonecznego dochodzcego do naszej planety jest odbijane przez atmosfer, 20% jest przez ni pochaniane, 40% za dociera do powierzchni Ziemi. Ilo promieniowania docierajcego do powierzchni nie jest rozoona rwnomiernie. Zaley od licznych czynnikw takich jak szeroko geograficzna, pora roku i dnia, pogoda i zanieczyszczenie powietrza1.

Rys.1 W promieniowaniu sonecznym docierajcym do powierzchni Ziemi wyrnia si trzy skadowe: -bezporednie pochodzi od widocznej tarczy sonecznej -rozproszone powstaje w wyniku wielokrotnego zaamania na skadnikach atmosfery - odbite powstaje w skutek odbi od elementw krajobrazu i otoczenia2. Zasoby energii sonecznej w Polsce Roczna gsto promieniowania sonecznego w Polsce na paszczyzn poziom waha si w granicach 956 - 1081 kWh/m2, natomiast rednie nasonecznienie wynosi 1600 godzin na rok. Rozkad promieniowania sonecznego w cigu roku jest nierwnomierne - okoo 80% cakowitej rocznej sumy nasonecznienia przypada na sze miesicy sezonu wiosenno-letniego, od pocztku kwietnia do koca wrzenia, przy czym czas owietlenia przez soce w lecie wydua si do 16 godz/dzie, natomiast w zimie skraca si do 8 godzin dziennie. Wielkoci napromieniowania sonecznego nie naley myli z rozkadem temperatur. Dane statystyczne dla temperatury powietrza mog nam dostarczy jedynie informacji oglnych wskazujcych na dobr urzdze grzewczych dla centralnego ogrzewania. W naszym kraju generalnie istniej dobre warunki do wykorzystania energii promieniowania sonecznego przy dostosowaniu typu systemw i waciwoci urzdze wykorzystujcych t energi do charakteru, struktury i arozkadu w czasie promieniowania sonecznego. Z punktu widzenia wykorzystania energii promieniowania sonecznego w kolektorach paskich najistotniejszymi parametrami s roczne wartoci nasonecznienia (insolacji) wyraajce ilo energii sonecznej padajcej na jednostk powierzchni paszczyzny w okrelonym czasie.

Rys. 2. Rejonizacja redniorocznych sum promieniowania sonecznego cakowitego padajcego na jednostk powierzchni poziomej w kWh/m2/rok Budowa Na urzdzenie skada si kilka podstawowych elementw. S to blacha z pokryciem selektywnym (penica rol absorbera i wymiennika ciepa), izolacja, konstrukcja wzmacniajca i czci pomocnicze. W chwili obecnej zakoczona jest konstrukcja dolnej czci urzdzenia (widoczna na zaczonym zdjciu). Do wykonania zostaa jeszcze grna rama oraz prawdopodobnie najtrudniejszy etap konstrukcji zagicie blachy w odpowiedni ksztat, na kocu za cao zostanie zoona i rozpocznie si kolejny etap projektu, szerzej opisany dalej. Blacha z pokryciem selektywnym to najwaniejsza cz kolektora. Pokrycie selektywne to cienka warstwa tlenku tytanu umieszczona na arkuszu blachy miedzianej. Znajdowa si bdzie w rodkowej czci urzdzenia, nad podwjn warstw izolacji. Zostanie uksztatowana w taki sposb by zmaksymalizowa ilo pochanianego promieniowania i jednoczenie powierzchni oddawania ciepa powietrzu, oraz by i tak trudny proces przygotowania nie by zbyt skomplikowany i dugotrway. Zdecydowalimy si zatem zgina j tak by utworzy falist powierzchni skadajc si z trjktw rwnobocznych o wysokoci 40 mm. Tak uksztatowana blacha bdzie miaa wymiary 100 x 80 cm, co oznacza, e powierzchnia

robocza kolektora wyniesie okoo 0,8 m2. Blacha wzmocniona zostanie dwustronnie tak aby nie wyginaa si i nie wchodzia w kontakt z izolacj. Jako izolacj doln zastosowalimy pyt z piankowego polistyrenu. Izolacja ta ma grubo 2,5 cm przy wlotach i 5 cm pod blach, z ktr nie styka si w adnym punkcie ze wzgldu na moliwo termicznego uszkodzenia jej. Grna cz izolacji to pojedyncza pyta z poliwglanu komorowego. Jest ona przezroczysta, co umoliwi promieniom sonecznym docieranie do blachy, a jednoczenie ze wzgldu na komorow budow zachowuje wysokie parametry termoizolacyjne. W charakterze izolacji bocznej zdecydowalimy si wykorzysta przyklejane uszczelki. Ostatni czci wymagajc zaizolowania s wloty powietrza, tam zastosujemy sylikon. Dobr materiaw podyktowany by nie tylko waciwociami termoizolacyjnymi, ale te moliwoci nadawania materiaowi odpowiedniego ksztatu (to wanie wymusio na nas zastosowanie sylikonu przy izolowaniu wlotw). Oprcz minimalizacji strat cieplnych izolacja suy te odpowiedniemu ksztatowaniu przepywu powietrza. W tym celu przygotujemy pytki, bd styropianowe wkady ktre umiecimy we wlotach. Konstrukcja wzmacniajca bdzie skada si z dwch ram: dolnej, utrzymujcej najcisze czci urzdzenia jakimi s blacha i izolacja dolna oraz grnej w ktrej znajdzie si pyta poliwglanowa. Dolna rama zbudowana jest z aluminiowych paskownikw poczonych na rogach ktownikami. Cao zabezpieczona zostaa przed zginaniem i traceniem przez to prostoktnego ksztatu ramy poprzez umieszczenie na dole pyty plastikowej. W tej czci znajduj si rwnie otwory w ktrych umieszczone zostay wloty powietrza. Grna rama bdzie znacznie wsza ni dolna, bdzie skada si z mniejszych ksztatownikw i opiera si na ktownikach ramy dolnej. Jej zadanie to utrzymanie pyty poliwglanowej w bezpiecznej odlegoci od blachy. Caa konstrukcja zostanie wzmocniona dodatkowo kwadratowymi ksztatownikami umieszczonymi w poprzek urzdzenia. Do czci pomocniczych nale wloty, urzdzenia pomiarowe, wentylator i rury ktrymi powietrze bdzie dostarczane i odbierane z kolektora. Wykorzystalimy plastikowe wloty typowe dla urzdze klimatyzacyjnych, zostay odpowiednio przycite i przytwierdzone do ramy za pomoc rub. Pomiarw planujemy dokonywa za pomoc co najmniej dwch termopar i przepywomierza oraz okazjonalnie miernika natenia promieniowania. Wentylator (prawdopodobnie zaopatrzony w regulator obrotw) i rury zostan dobrane w trakcie bada. Zasada dziaania jest identyczna jak w przypadku paskich kolektorw sonecznych, z t rnic, e nie wystpuj w nim rurki penice rol wymiennikw ciepa. Powietrze rozpdzone przez wiatrak bdzie trafiao do wntrza kolektora przez jeden z wlotw. Nastpnie w komorze roboczej bdzie opywao nagrzan przez promieniowanie blach z pokryciem selektywnym. Oddane przez ni ciepo bdzie nagrzewao powietrze, ktre nastpnie opuci kolektor przez wylot. Blacha bdzie speniaa zatem podwjn rol bdzie jednoczenie absorberem i wymiennikiem ciepa. Takie rozwizanie upraszcza budow kolektora (w przypadku rozwizania problemu z nadaniem blasze odpowiedniego ksztatu). Zastosowanie Kolektory soneczne powietrzne s wykorzystywane najczciej w systemach ogrzewania powietrznego i su do wstpnego podgrzewu powietrza. Posiadaj liczne cechy sprawiajce, e s jednym z najlepszych dla tego celu rozwiza. Prosta budowa pozwala na zminimalizowanie kosztw, za wykorzystanie jednego medium umoliwia uniknicie strat energii zwizanych z wymian ciepa. Poniewa urzdzenia te dziaaj w stosunkowo niskiej temperaturze podgrzane powietrze moe zosta wykorzystane bezporednio. Oczywicie moliwe jest te doczenie go do systemu urzdze

grzewczych. Teoretycznie da si nawet wykorzystywa kolektor bez uycia wentylatorw wykorzystujc zjawisko konwekcji kolektor sam moe zasysa chodne powietrze w dolnej czci, ktre po podgrzaniu opuszczaoby go grnym wylotem. Minimalizuje to koszty eksploatacyjne, jednake zmniejsza te efektywno dziaania. Rozwizanie takie miaoby zastosowanie tylko w przypadku koniecznoci nieznacznego podgrzania ogrzewanej przestrzeni. Kolejnym potencjalnym zastosowaniem urzdzenia moe by suszenie podw rolnych. Proces ten polega na zmniejszeniu iloci wody poprzez jej odparowanie. Proces ten ma due znaczenie w przemyle spoywczym poniewa zapobiega rozwojowi drobnoustrojw przyczyniajcych si do rozkadu podw rolnych oraz w znacznym stopniu ogranicza przebieg przemian enzymatycznych i nieenzymatycznych. Ju teraz wykorzystywane s soneczne suszarnie podw rolnych, zarwno paskie jak tunelowe. Przy odpowiednio wysokiej sprawnoci uzasadniona jest moliwo wykorzystania do celw suszarniczych kolektora budowanego przez nasz zesp. Urzdzenie moe mie te zastosowanie w przemyle stricte energetycznym. Suszenie biomasy polega rwnie na odparowaniu wody jednak inny jest cel takiego procesu. Dziki usuniciu wody znacznie podnosi si warto opaowa biomasy - nawet o 10 GJ/t warto wic przynajmniej wstpnie j podsuszy, by odnie wymierne korzyci. Biorc pod uwag fakt, e wkad energii potrzebny do dziaania kolektora jest stosunkowo niewielki w porwnaniu z zyskami w wartoci opaowej sensowne wydaje si wykorzystanie urzdzenia w tym celu. Ze wzgldu na atwo montau urzdzenia moe ono zosta wykorzystane ju w obszarach pozyskiwania biomasy, co daje dodatkowy zysk w postaci zmniejszenia ciaru transportowanego do miejsca wykorzystania surowca. Istnieje rwnie moliwo zastosowania urzdzenia w celach rekreacyjno gastronomicznych strumie gorcego powietrza moe nadawa si do przygotowywania posikw zwykle pieczonych w ogniu bd na grillu. Rozwizanie takie moe odnie sukces komercyjny ze wzgldu na odwoanie si do obecnie panujcych trendw zwizanych z ekologicznym stylem ycia oraz zdrow ywnoci. Takie zastosowanie urzdzenia wymaga jednak dalszych bada oraz ogranicza niestety moliwy czas przygotowywania posikw do pory dziennej. Plany na przyszo Kolektor budowany jest przede wszystkim w celach pomiarowych. Nie zosta zaprojektowany by wytrzyma warunki zewntrzne takie jak silny wiatr i deszcz, w zwizku z czym wikszo pomiarw bdzie wykonywana w laboratorium. Za pomoc termopar dokonamy pomiarw temperatur na wlocie i wylocie kolektora. Dodatkowo interesujcym byby pomiar temperatury pod jedn z warstw izolacji w celu zbadania jej skutecznoci. Wszystkie pomiary bd miay na celu wyznaczanie sprawnoci w zalenoci od rnych czynnikw. Przede wszystkim interesowa nas bdzie zaleno od temperatury otoczenia, iloci promieniowania docierajcej do urzdzenia i wielkoci przepywu. Po dokonaniu tych pomiarw dokonamy ewentualnych ulepsze w konstrukcji i koncepcji dalszego rozwoju. Planujemy przeanalizowa midzy innymi moliwo poczenia tego typu urzdze w wikszy system oraz praktycznego ich zastosowania. Wycignite z tego projektu wnioski pozwol te na opracowanie lepszych urzdze w przyszoci. Oprcz tego porwnanie ze zbadanymi ju kolektorami znajdujcymi si w laboratorium operujcymi na zwykej blasze miedzianej pozwoli oceni jako i dziaanie pokrycia selektywnego a take jego wpyw na sprawno urzdze. Ostatecznym przeznaczeniem budowanego przez nas obecnie kolektora jest uczynienie z niego jednego z badanych urzdze podczas wicze laboratoryjnych z przedmiotu Termodynamika.

Bibliografia
[1] http://www.eco-energy.org.pl/, pobrane 12.03.2010 r. [2] http://www.wis.pk.edu.pl/, pobrane 12.03.2010 r. [Rys. 1] http://wwo.ely.pg.gda.pl/~zkusto/Energia_odnawialna/Wyklady/, pobrane 11.03.2010 r. [Rys. 2] http://www.suntime.pl/style/polska.JPG, pobrane 11.03.2010 r.