Martyna wik

Politechnika Czstochowska

OGNIWA PALIWOWE SPOSOBY NA KRYSYS ENERGETYCZNY

W dobie wyczerpujcych si rde paliw kopalnych, ogniwa paliwowe zajmuj istotn rol wrd nowatorskich sposobw produkcji energii. Wysoka wydajno i jako pracy, pozwala na wykorzystanie ogniw w ukadach hybrydowych do napdu pojazdw samochodowych, w systemach zasilania awaryjnego, w przenonych urzdzeniach mobilnych itp. Obecnie wiele orodkw naukowych zajmuje si badaniami nad ogniwami paliwowymi poprzez wyduenie czasu pracy, redukcj masy oprzyrzdowania, czy zmniejszanie kosztw samej produkcji [1-3]. Ogniwa paliwowe charakteryzuj si du czystoci sprawnoci i gstoci energetyczn. Technologia ogniw paliwowych jest intensywnie rozwijana w krajach UE, Japonii, USA. Powstanie infrastruktury wodorowej i wdroenie technologii ogniw paliwowych w urzdzeniach codziennego uytku szacuje si na rok 2015. Niniejsza praca przedstawiania moliwo wykorzystania ogniw paliwowych jako generatorw energii elektrycznej i ciepa, wady i zalety ogniw paliwowych, rodzaje ogniw paliwowych oraz koszty produkcji ogniwa na obecnym etapie rozwoju technologii wodorowych

ledzc rozwj technologii ogniw paliwowych, mona zaobserwowa rnorodno zastosowa generatorw energii: w 1950 roku NASA rozpocza prac nad zastosowaniem ogniw paliwowych w ramach kilkuset projektw badawczych, w 1960 roku wystartowa wahadowiec Apollo z ogniwem zasadowym. Dziesi lat pniej wahadowiec Columbia korzysta z pracy tego samego ogniwa. Po 2000 roku ju na szersz skal rozpowszechnieniem zastosowania ogniw paliwowych zajy si firmy Toyota, Daimler Benz NECAR I. Obecnie przykady wykorzystania rnego typu ogniw paliwowych mona by mnoy. Niestety wysokie koszty materiaw, dua masa oprzyrzdowania, problem magazynowania paliwa stanowi przeszkod dla szerszej komercjalizacji tych rozwiza. Ogniwa paliwowe mona sklasyfikowa ze wzgldu na rodzaj elektrolitu w ktrym jony poruszaj si midzy elektrodami, oraz ze wzgldu na temperatur pracy.[11] Rodzaj zastosowanego elektrolitu zaley od temperatury dziaania ogniwa paliwowego, rodzaju katalizatora oraz okrela rodzaj reakcji elektrochemicznych zachodzcych w ogniwie paliwowym[8,12]. Podzia ogniw paliwowych przedstawiono w Tabeli 1.

Tabela 1. Typy ogniw paliwowych

Ogniwa paliwowe (nazwa) Ogniwo alkaliczne (zasadowe) AFC (Alkaline Fuel Cell) Ogniwo polimerowe (membranowe) SPFC (Solid Polymer Fuel Cell) Elektrolit Roztwr wodorotlenku potasu: stony 85% o (temp pracy < 250 C), rozcieczony 35-40% o (temp pracy < 250 C) Elektrody Paliwo Temperatura pracy i zastosowanie ogniwa Temp. pracy: 100 200oC Zast - technika kosmiczna i wojskowa (odzi podwodne i pojazdy pancerne), transport Temp. pracy:<120oC Zast- gwnie transport, pojazdy kosmiczne i wojskowe Temp. pracy: 150 200oC Zast- jako rdo energii elektrycznej i cieplnej w obiektach uytecznoci publicznej (szpitale, biura, hotele, niewielkie osiedla mieszkaniowe) Temp. pracy: 600 700oC Wysokotemperaturowe ogniwa wglanowe umoliwiaj wykorzystanie produkowanego ciepa do celw grzewczych i w procesach technologicznych

Zastosowanie rnych metali

Wodr H2, hydrazyna N2H4, metan CH4 Paliwo i utleniacz musz by pozbawione CO2

Jonowymienna membrana z polimeru sulfono fluoro wglowego

Platynowe

Wodr H2, metanol CH3OH Paliwo musi by pozbawione CO

Ogniwo kwasu fosforowego PAFC (Phosphoric Acid Fuel Cell)

Stony kwas fosforowy (100%)

Platyna naniesiona na podoe wglowe spajane teflonem

Wodr H2, gaz ziemny, nafta, metanol CH3OH biogaz. Paliwo musi by odsiarczone i pozbawione CO. Gaz ziemny, metanol CH3OH, biogaz. Paliwo musi by konwertowane na gaz zawierajcy wodr H2 w odrbnym urzdzeniu- reforming zewntrzny lub wewntrzny z wykorzystaniem ciepa reakcji elektrochemicznej. Utleniacz to powietrze z dodatkiem CO2 Gaz ziemny, biogaz. Paliwo musi by konwertowane na gaz zawierajcy wodr H2 w odrbnym urzdzeniureforming zewntrzny lub wewntrzny z wykorzystaniem ciepa reakcji elektrochemicznej

Ogniwa wglanowe (stopionych wglanw) MCFC (Molten Carbonate Fuel Cell)

Mieszanina wglanw alkaicznych (Li, K, Na)

Anoda porowaty nikiel z dodatkiem chromu. Katoda porowaty tlenek niklu dotowany litem

Ogniwa tlenkowe SOFC (Solid Oxide Fuel Cell)

Nieporowaty stay tlenek metalu najczciej cynk ozonu ZrO2 Stabilizowany tlenkiem itru Y2O3

Temp. procesu: 900 1000oC Ogniwa te znajduj si w fazie prac badawczych i ich zastosowanie w wikszej skali jest jeszcze odlege

Natomiast ogniwa, ktre zaliczamy do drugiej klasyfikacji moemy podzieli na: - Niskotemperaturowe ogniwa paliwowe - pracuj przy temperaturze od 70 oC do 250oC. Nonikiem energii dostarczanym do ogniwa powinien by wodr, a utleniaczem jest powietrze lub czysty tlen [6].tego typu urzdzenia stosowane s w przemyle motoryzacyjnym oraz elektronicznym do urzdze przenonych. - Wysokotemperaturowe ogniwa paliwowe pracuje przy temperaturze powyej 750oC.

Nonikiem energii w tego typu ogniwach mog by H2, CO, CH4, gazy z pirolizy wgla i cikie wglowodory. W przypadku ogniw pracujcych z wykorzystaniem platyny jako katalizatora, paliwo nie powinno zawiera zwizkw siarki np. H2S, gdy siarka zatruwa procesy elektrodowe w ogniwie [8]. Te urzdzenia o duej mocy znalazy zastosowanie w przemyle, do wytwarzania ciepej wody i pady technologicznej we wsppracy z turbin parow i gazow. Do niskotemperaturowych ogniw paliwowych zaliczamy:[5] - alkaliczne ogniwo paliwowe, - ogniwo paliwowe z kwasem fosforowym, - ogniwo paliwowe z membran wymiany protonw, - metanowe ogniwo paliwowe z bezporednim zasilaniem. Do wysokotemperaturowych ogniw paliwowych zaliczamy:[5] - ogniwa paliwowe ze staym tlenkiem, - ogniwo paliwowe cynkowe powietrzne, - ogniwo paliwowe ze stopionym wglem. W yciu codziennym stosujemy rnego rodzaju ogniwa paliwowe. S one wykorzystywane w lotnictwie, wojsku, marynarce, przemyle kosmicznym. Zasilaj one urzdzenia przenone, takie jak: telefony komrkowe czy notebooki. Stosowane do napdzania pojazdw, generatorw stacjonarnych maej, redniej i duej mocy oraz generatory przenone.

Pojazdy samochodowe
Ogniwa paliwowe posiadaj wiele zalet jako napd dla transportu. S to przede wszystkim wysoka sprawno (65% w porwnaniu z silnikiem diesla, ktrego sprawno to ok. 35%), brak wibracji oraz haasu podczas zachodzcych reakcji, produkowana energia zasila bezporednio silnik elektryczny, brak spalania paliwa w czasie postoju oraz stay moment obrotowy. Gwnym mankamentem zastosowania ogniw paliwowych na szersz skal jest przechowywanie wodoru w postaci ciekej wymaga temperatury -237 stopni. Obecnie wodr przechowuje si w zbiornikach pod cinieniem nawet do 1000 barw. [27] Wyrniamy trzy gwne sposoby magazynowania wodoru w pojedzie:[31] reforming metanolu bezporednio przed uyciem, magazynowanie gazowe wodoru pod cinieniem, czciowe utlenianie paliw wglowodorowych (pochodnych ropy naftowej) bezporednio przed uyciem. W samochodzie z napdem hybrydowym wsppracuj ze sob najczciej dwie jednostki napdowe (silnik spalinowy i elektryczny). Na rysunku 1 przedstawiono moliwoci wsppracy rnych zasobnikw energii i rodzajw napdw w ukadzie hybrydowym. [27]

Rys 1. Silnik z ogniwem paliwowym w pojedzie zasilany jest metanolem. W samochodzie metanol jest przetwarzany (w procesie fermentacji) na wodr i dwutlenek wgla. Na rysunku 2 przedstawiono przykadowe zamontowanie instalacji wyposaonej w ogniwo paliwowe w pojedzie.

Rys. 2

Samochody napdzane ogniwami paliwowymi oprcz oczywistych zalet zwizanych z ekologi, posiadaj: - wiksz sprawno ni silniki spalinowe - dziaaj praktycznie bezgonie (nie posiadaj tokw ani adnych ruchomych czci zwizanych z jednostk zasilania - system odzysku energii podczas hamowania W tabeli 2 pokazano emitowan ilo dwutlenku wgla do atmosfery podczas eksploatacji pojazdw o napdach: benzynowy, Diesla, hybrydowego elektrycznego benzynowego oraz Toyota Prius z ogniwem paliwowym. Tabela 2. Emisja CO2 z wybranych pojazdw

Ciekawym przykadem zastosowania ogniwa paliwowego jest wspomaganie systemu napdowego roweru, ktry przedstawiono na rysunku 3. Rower firmy Aprilia wyposaony w ogniwo o mocy 600 W, zbiornik wodoru pod cinieniem 300 bar, wazy 24 kg i ma zasig bez pedaowania 70 km przy redniej prdkoci 25 km/h. niezaleny system w okonywaniu nierwnoci terenu.

Rys 3.

Urzdzenia przenone
W tej kategorii ogniwami paliwowymi, ktre mog by zastosowane s ogniwa z bon protono - wymienn PEM oraz ogniwa metanolowe DMFC. Firma Voller Energy zaproponowaa ogniwa o mocy 10 W i nazwie rynkowej PortaPack VE10 odpowiednie do zasilania telefonw komrkowych.

Rys. 4. Telefon komrkowy zasilany ogniwem paliwowym Najwikszy rynek ogniw paliwowych maej mocy postrzega si systemach zasilajcych notebooki. Najpowszechniejszym typem ogniwa paliwowego do zasilania notebookw ze wzgldu na dostpno paliwa jest ogniwo metanowe. Notebooki Toshiba wyposaone w ogniwa paliwowe produkowane s od roku 2004. Notebooki wyposaone w ogniwo paliwowe typu DMFC moe pracowa do 5 godzin na zbiorniczku zbiorniczku metanolu mona atwo wymieni ar sekund, a przy tym nie trzeba wycza notebooka, mona rwnie bez problemu napeni metanolem.

Rys. 5. Notebooki zasilane ogniwem paliwowym

Generatory prdu

Tys. 6. Generator prdu wyprodukowany przez firm Voller

Rys. 7. Generator elektryczny wyprodukowany przez firm Coleman Powermate.

Budynki mieszkalne
Ogniwa paliwowe mona wykorzysta do produkcji ciepa i energii elektrycznej dostarczonej do gospodarstw domowych. Do tego celu wykorzystuje si generator CHP (Combined Heat and Power generator energii elektrycznej i ciepa). Generator zasilany jest gazem ziemnym, wykorzystuje wysokotemperaturowe ogniwo paliwowe, ktrym zachodzi

wewntrzy reforming w celu uzyskania wodoru. Na rys 8 przedstawiono schemat generatora CHP.

Rys. 8. Generator CHP firmy CFC Ltd. Wraz z reformatorem [22]

Aspekty finansowe zastosowania ogniwa paliwowego

Na cen wytworzenia generatora energii wpywaj m.in.koszty materiaow potrzebnych do wytworzenia ogniwa paliwowego oraz generatora. Koszty materiaw potrzebnych do wytworzenia ogniwa paliwowego przedstawiono w Tabeli. Koszty materiaw do wytworzenia ogniwa paliwowego

W nastpnej tabeli przedstawiono koszty materiaw potrzebnych do wytworzenia przenonego generatora energii. Koszty materiaw do wytworzenia generatora energii

Koszty wytworzenia ogniwa paliwowego jest bardzo wysoki i wynosi poow ceny wytworzenia caego przenonego generatora energii. Prognoza kosztw wytworzenia ogniwa paliwowego na nadchodzce lata przedstawia rysunek 9

Rys. 9. Prognoza kosztw wytworzenia ogniwa paliwowego.

Podsumowanie
Komercyjne produkty wykorzystujce ogniwa paliwowe do generacji energii i ciepa dostpne s ju od dawna (stosowano je w ramach programu Apollo). Szybki rozwj technologii paliwowych kieruje si w stron obnienia kosztw budowy oraz sprzeday tych urzdze na szerok skale. Panuje opinia e to wanie niskotemperaturowe ogniwa z elektrolitem w postaci membrany maja najwiksza szanse na wykorzystanie na szeroka skal. Przewiduje si e w przecigu najbliszego piciolecia, wiele firm wprowadzi na swj rynek te wanie urzdzenia. Cigo pracy ogniwa paliwowego wynosi od 1 roku do 3 lat , co wskazuje na wysok trwao ogniwa paliwowego. Gdy ogniwo paliwowe nie wytwarza energii pobiera tylko niewielk ilo energii potrzebn do utrzymana ogniwa w stanie gotowoci do pracy. Podczas generowania energii jako produkt uboczny ogniwo paliwowe wytwarza wod. W Polsce podjto wiele prb skonstruowania generatora CHP wytwarzajcego energi elektryczn i ciepo w domach jednorodzinnych. Prace prowadzone s m.in. przez firm Energocontrol w Krakowie. W najbliszych latach koszty wytworzenia ogniwa paliwowego zmniejsz si ,co wie si ze wzrostem zainteresowania ogniwami paliwowymi na rynku. W cigu najbliszych 10 lat koszty inwestycyjne polimerowego ogniwa paliwowego maja by 150 nisze w porwnaniu z kosztami budowy elektrowni jdrowej i 100 krotnie nisze w porwnaniu z kosztami budowy elektrowni wglowej. Wzronie popyt na pojazdy z silnikami zasilanymi wodorem. Na rynku pojawi si metanol , ktrym maj by zasilane ogniwa paliwowe. Produkcja i uytkowanie bd charakteryzoway si zerow emisj dwutlenku wgla do atmosfery.