Adrian G. Gilbert - Magowie. Trzej Królowie Nauczycielami Jezusa

456 - "Magowie. Trzej krlowie nauczycielami Jezusa" - Adrian G.
Gilbert
ADRIAN G. GILBERT MAGOWIE. TRZEJ KRLOWIE NAUCZYCIELAMI JEZUSA [Przekad: Kamil Omar Kuraszkiewicz, Wydawnictwo Amber 1997, Tytu oryginau: Magi. The quest for a secret tradition 1996]
www.kippin.prv.pl PRZEDRUK
Mistrzom Mdroci gdziekolwiek s!
SPIS TRECI: Prolog
Rozdzia 1. Pielgrzymka do miasta Dawida Rozdzia 2. Spotkanie z magiem Rozdzia 3. Poszukiwania wrd sufich Rozdzia 4. Hermes Trismegistos Rozdzia 5. Tajemnica Oriona Rozdzia 6. W poszukiwaniu tajemnego bractwa Rozdzia 7. Lew Kommageny Rozdzia 8. Miasto patriarchw
file:///F|/ksi%B9%BFki%20posegrgowane/G/Gilbert%20Ad...0Trzej%20kr%F3lowie%20nauczycielami%20Je/456-ind.htm (1 z 2) [2008-09-25 23:51:27]
456 - "Magowie. Trzej krlowie nauczycielami Jezusa" - Adrian G. Gilbert
Epilog
Rozdzia 9. Opowie o dwch miastach Rozdzia 10. Kolumny Nemroda Rozdzia 11. Trzej Krlowie Rozdzia 12. Druga krucjata i witynia nad Renem Zacznik 1. Narodziny Horusa i Wielki Sfinks w Giza Zacznik 2. Orion Myliwy Zacznik 3. Podr Abrahama do Ziemi Obiecanej Zacznik 4. Wniebowstpienie Jezusa
Przypisy Krlowie Kommageny (drzewo genealogiczne) Herod i jego nastpcy (drzewo genealogiczne) Bibliografia Podzikowania Ilustracje kolorowe
file:///F|/ksi%B9%BFki%20posegrgowane/G/Gilbert%20Ad...0Trzej%20kr%F3lowie%20nauczycielami%20Je/456-ind.htm (2 z 2) [2008-09-25 23:51:27]
Spis Treci / Dalej Prolog Nasz wiat jest peen tajemnic jedne z nich s wielkie, inne mae. Nawet najprostsi ludzie maj swoje sekrety ma je te, w o wiele wikszej skali, historia. Najwiksza chyba tajemnica wiata dotyczy pocztkw religii chrzecijaskiej. Kim waciwie by Jezus? Skd przyby? Jak naprawd mia misj do spenienia? W przeciwiestwie do Buddy czy Muhammada, ktrych yciorysy s dobrze udokumentowane i ktrzy pozostawili po sobie wasne pisma, historyczny Jezus cigle pozostaje zagadk. Historia biblijna jest niezwykle fragmentaryczna i nawet jeli potraktujemy ewangelie jako rzeczywiste biografie mwi nam one zaskakujco mao o historycznym Jezusie. Pomidzy dwunastym a trzydziestym rokiem ycia czyli w okresie, kiedy ksztatowaa si jego osobowo zupenie tracimy go z oczu. Jeli Mateusz, Marek, ukasz i Jan wiedzieli, co si z nim dziao w latach dziecistwa i modoci milcz na ten temat, podobnie jak Koci zaoony w jego imieniu. Wielu ludzi uwaa co nie jest dziwne, jeli wemiemy pod uwag kontekst ewangelii e chrzecijastwo jest zreformowan i unowoczenion wersj judaizmu. Pomijajc wszystko inne, Jezus by ydem, co wicej jeli wierzy genealogiom podanym przez Nowy Testament w prostej linii potomkiem legendarnego krla Dawida. Trzy lata jego publicznej dziaalnoci upyny gwnie wrd ydw i zosta uznany przez swoich towarzyszy za wyczekiwanego ydowskiego Mesjasza. Dlaczego wic mgby kto zapyta to, czego naucza, byo tak bardzo nieydowskie? Mona by oczekiwa, e jako prorok przemawiaby do ludzi podobnie jak Jeremiasz czy Ezechiel, nawoujc ich do porzucenia faszywych bogw i uznania Prawa Mojeszowego. Tymczasem, chocia w ewangeliach jest wiele odwoa do Starego Testamentu, a zwaszcza do proroctwa Izajasza, to wcale nie s one najwaniejszymi elementami chrzecijaskiej nauki. Jezus, o ktrym czytamy, jest inteligentnym, dalekim od dewocji czowiekiem, ktry leczy choroby i cieszy si, mogc biesiadowa z grzesznikami. Niewiele uwagi przykada do zakazu pracy w szabas, mwi raczej o potrzebie tolerancji, miosierdzia i przebaczenia blinim. Wydaje si, e utrzymywa przyjazne stosunki z cudzoziemcami, nawet z Rzymianami. Jedna z jego najwaniejszych przypowieci, ta o miosiernym Samarytaninie, mwi wyranie, e czowiek obdarzony wspczuciem jest w oczach Boga dobry, niezalenie od swojej rasy i narodowoci. Jezus nie by jednak, jak przypuszczaj niektrzy, rewolucjonist. Wedug historii opowiedzianej w ewangelii, wpada w puapk, dobrowolnie pozwala si uwizi, zostaje osdzony i ukrzyowany. Daleki od prowadzenia swoich ludzi, jak Jozue, do rewolucji przeciw Rzymianom, mwi im, by oddali cesarzowi co cesarskie trudno uzna to za sowa przywdcy rewolucji. Z ewangelii jasno wynika, e Jezus by uwaany przez ydowskie wadze za osob niebezpieczn. Otwarcie potpia faryzeuszy i saduceuszy, czsto publicznie robic z nich gupcw, kiedy prbowali zaskoczy go trudnymi pytaniami. Podwaanie ich autorytetu w takich sprawach jak kamienowanie cudzoonic sprawio, e sta si jeszcze bardziej podejrzany. Wyranie wic byo w tym czowieku i jego naukach co, co sanhedryn, najwysza rada arcykapanw, uzna za szczeglnie szkodliwe. Uwaali Jezusa za niebezpiecznego heretyka; tak niebezpiecznego jeli wierzy ewangeliom e wsplnie z Rzymianami postanowili skaza go na mier. Koci przedstawia zwykle chrzecijastwo jako cakowicie nowe objawienie, ktre pojawio si na wiecie nieoczekiwanie jak grom z jasnego nieba. Ale czy to prawda? Czy ta wyrafinowana religia nie miaa adnych poprzednikw? Jeli obiektywnie spojrze na ewangelie, staje si oczywiste, e ydowscy kapani uznawali Jezusa za odszczepieca. Nie tylko z powodu jego do elastycznego podejcia do Prawa Mojeszowego, ale take dlatego, e niektre elementy jego nauki wyranie wywodziy si ze rde nie zwizanych z judaizmem. I tu powstaje kolejne pytanie: jakie to byy rda i jak Jezus mg si z nimi zetkn? Wanie tego chciaem si dowiedzie i wanie dlatego zainteresowaem si magami, poniewa wydaje si, e w jaki sposb byli zwizani z tym tajemniczym rdem wiedzy. Przez ponad dwadziecia lat, zwaszcza od czasu, kiedy jako dwudziestoparolatek odwiedziem Betlejem, nieustannie poszukiwaem prawdy, ukrytej za legend o magach. Z pewnych przyczyn opowie o Trzech Krlach wrya si w moj pami; wydawao mi si, e skrywa jak gbsz tajemnic. Pamitam, jak kiedy, jako may chopiec, rozciem jedn z piek golfowych mojego ojca, eby si dowiedzie, dlaczego jest tak cika mimo niewielkich rozmiarw. Zadziwio mnie odkrycie, e pod tward zewntrzn warstw z doeczkami znajduje si niezwykle duga, spltana gumowa tama. Kiedy j rozwinem, dotarem do rdzenia piki, ktrym okaza si may balonik wypeniony bia past oowian. Wanie ten may, raczej delikatny przedmiot sprawia, e pieczka golfowa ma tak du mas. To nieoczekiwane odkrycie jest dla mnie odzwierciedleniem poszukiwania ezoterycznej tajemnej wiedzy 1. Moje poszukiwania magw i tradycji, z ktrej siw co wierz wywodzili, byy dugie i wielokrotnie wymagay rozszyfrowywania elastycznych symboli i idei, aby ujawni to, co skrywa si za mitologi. Podobnie jak wtedy, kiedy rozciem pieczk golfow, tak i teraz znalazem pod wieloma warstwami symboli, historii, nauki i mistyki sekret religii chrzecijaskiej. Ten sekret, tajemnica ukryta w tajemnicy, nie jest z oowiu, jak rodek pieczki golfowej, ale z gwiezdnego pyu. Jestem przekonany, e Jezus, Mesjasz, ktrego wiksza cz wiata czci jako Syna Boego, nie dziaa sam. By instruowany przez tajemniczych Mistrzw Mdroci, zarwno w materii roli historycznej, jak mia odegra jego przeznaczenia jak te pewnej wiedzy ezoterycznej. Teraz rozumiem, e ludzie zwizani z tzw. doktryn monofizyck goszc, e Jezus i Chrystus, Syn Boy, s jednym i tym samym; e ciao i dusza Chrystusa s nierozerwalnie ze sob zwizane przez ca wieczno i e Jezus jako dziecko by w peni wiadomy roli, jak mia do spenienia ju od momentu swego poczcia mog nie zgodzi si z pewnymi rzeczami, ktre mam do powiedzenia. Mog tylko prosi tych ludzi, by moe wikszo wspczesnych chrzecijan, o cierpliwo, i zachci ich, aby dla siebie samych rozpatrzyli moje argumenty, zanim odrzuc to, co przedstawi. Z samej definicji ezoteryczna, tajemna historia wiata jest niewidzialna. Jest niejasna i trudna do
file:///F|/ksi%B9%BFki%20posegrgowane/G/Gilbert%20Ad...20Trzej%20kr%F3lowie%20nauczycielami%20Je/456-00.htm (1 z 2) [2008-09-25 23:51:30]
sprawdzenia. Jednak, prowadzc dochodzenie, moemy zoy ukadank. Moliwe, e znajdziemy sekretn drog, prowadzc nas wstecz, do magw, a nawet jeszcze dalej. Nowe dowody, przedstawione tutaj po raz pierwszy, przekonay mnie, e nie tylko chrzecijastwo, ale take judaizm ma swoje korzenie w tajemnej tradycji, zagubionej w mrokach historii. Z nie do koca jasnych powodw ta tradycja, ywa do dzisiaj, zawsze bya zwizana z Syriuszem i konstelacj Oriona. Moim zdaniem, kiedy zrozumiemy i docenimy wano tych gwiazd, wszystko, co w Biblii, a nawet w szerzej pojtej mitologii wiata dzi wydaje si niezrozumiae, stanie si jasne. Ale historia zaczyna si w Betlejem.
Wstecz / Spis Treci / Dalej Rozdzia 1 Pielgrzymka do miasta Dawida By soneczny dzie na pocztku wrzenia. Jasne, kbiaste chmury przesuway si wolno po niebie, a ptaki, jakby przeczuwajc, e pikna pogoda nie utrzyma si dugo, przygotowyway si do dugiej podry na poudnie, do Afryki. Podekscytowany pakowaem plecak, poniewa i ja szykowaem si do dugiej drogi a moe raczej powinienem powiedzie: pielgrzymki; wybieraem si rowerem do Ziemi witej. W cigu poprzednich dwch tygodni ja i John, mj towarzysz podry i wieloletni przyjaciel, mielimy pene rce roboty zajmowalimy si ostatnimi przygotowaniami do podry; wybralimy rowery nie tylko z przyczyn finansowych, ale te dlatego, e w ten sposb czulimy, i podejmujemy wyzwanie. Mielimy w gowach obraz krzyowcw, dosiadajcych koni i wyruszajcych do Jerozolimy, a to w jaki sposb zaowocowao pragnieniem wybrania trudniejszej drogi; tak eby sama podr bya prb i ebymy lepiej mogli odczu smak pielgrzymki. Majc mao pienidzy, ale za to dua entuzjazmu, wyruszylimy, planujc dotrze do Betlejem w dzie Boego Narodzenia. Nie wiedzielimy, e miay to by ostatnie dni, kiedy Izrael mg si cieszy chwa swego niezwykego zwycistwa w wojnie szeciodniowej, nim Arabowie odzyskali cz swojej dumy w wojnie 1973 roku. Mielimy po dwadziecia dwa lata i obaj bylimy zaprawieni w podrach; ostatnie wakacje spdzilimy jedc po Hiszpanii, a wczeniej dwukrotnie zwiedzalimy autostopem Skandynawi. Jednak nic nie przygotowao nas ani na psychiczne trudy czekajcej nas podry, ani na z pogod, z jak mielimy si spotka. Silne deszcze paday cay czas, kiedy jechalimy po rwnych pikardyjskich drogach. Mijalimy upiorne lady dramatycznej przeszoci, przejedajc przez cmentarze z pierwszej wojny wiatowej i poronite traw pozostaoci okopw, gdzie niegdy toczyy si najstraszliwsze bitwy na wiecie. Noce spdzalimy pod mostami lub we wrakach porzuconych samochodw, nasze wojskowe kurtki przemakay w padajcych bez przerwy deszczach. Poniewa zdawalimy sobie spraw, e nie powinnimy trwoni skpego majtku na rozkosze francuskiej kuchni, na nasz diet skadao si gwnie bardzo sodkie muesli. Cambrai, Saint-Quentin, Laon, Reims... ktre najpierw byy tylko punktami na mapie, staway si miastami i miasteczkami, zanim pozostawilimy je za sob w tumanie kurzu. Ludzie ukryci przed deszczem w swoich samochodach trbili na nas nie bylimy do koca pewni, czy irytujc si, e tarasujemy im drog, czy dajc wyraz solidarnoci z samotnymi rowerzystami w kraju Tour de France. Deszcz pada dzie po dniu, bez chwili przerwy zaczynalimy wtpi, e ulewa skoczy si kiedykolwiek. W kocu zwyciy w nas pragmatyzm wsiedlimy do pocigu, ktry przewiz nas przez gry do doliny Saony i Rodanu. Przez cay czas modlilimy si o lepsz pogod. Dotarszy do Dijon, syncego z musztardy, niegdy stolicy niezalenej Burgundii, pozwolilimy sobie na chwil odpoczynku i odwiedzilimy tamtejsz katedr. Wraenie, jakie wywouje ta wielka budowla, jest trudne do sprecyzowania, ma co wsplnego z tamtejsz atmosfer i natur yjcych tam ludzi. Wrd ksiek, ktre przeczytaem w cigu minionego roku, bya te noszca dziwny tytu The New Model of the Universe (Nowy model wszechwiata) praca rosyjskiego filozofa i dziennikarza, P.D. Uspienskiego. W tej godnej uwagi ksice wyoy on midzy innymi tez, e paryska katedra Notre Dame skrywa tajemnic. Nie zostaa zbudowana przypadkowo, nie bya po prostu dzielem sztuki. Uspienski wierzy, e jej budowniczowie posiedli gbok wiedz i byli padkobiercami staroytnej tradycji, sigajcej czasw piramid, lub nawet jeszcze dawniejszych. W jaki sposb zdobyli t dzi zaginion wiedz, nie wyjania; ale kiedy czytaem te sowa, brzmiay bardzo przekonujco. Czuem, e Uspienski ma racj, e redniowieczne katedry Francji i Brytanii stanowi manifestacj staroytnej tradycji, a ich budowniczowie posiedli tajemn wiedz. Katedra w Dijon, w ktrej wanie stalem, naley do tej samej tradycji co o wiele lepiej znana Notre Dame i jest do niej podobna. To arcydzieo gotyku z koca XIII wieku. Chocia niewielka w porwnaniu z innymi budowlami Francji, ma swj szczeglny charakter. Burgundczycy francuski odpowiednik Szkotw byli zawsze przewiadczeni, e ich urodzajne ksistwo jest czym odrbnym, innym od reszty Francji. W tutejszej wityni spoczywaj Filip miay i Anna, crka Jana bez Trwogi ju z samych imion bije duma. W katedrze cigle unosi si echo tej dumy i niemal mogem sysze gosy z przeszoci, mwice: Nie jestemy Francuzami ani Niemcami, lecz Burgundczykami. Ale najwiksze wraenie zrobia na mnie niezwyka romaska krypta. W tym ciasnym pomieszczeniu o sklepieniu wspartym na kolumnach zapadem w dziwny stan. Nagle zrozumiaem, dlaczego kandydaci na rycerzy musieli spdzi jaki czas niekiedy wiele dni w odosobnieniu, modlc si, zanim zostali w czasie wielkiej ceremonii pasowani przez monarch. Stojc w krypcie mogem sobie wyobrazi, prawie przypomnie, czym byo zmierzenie si z ciemnoci, w ciszy i samotnoci, we wntrzu wasnej czaszki. Rycerza wiekw rednich nie rozpraszay rzeczy, ktrym stawiamy czoo w dzisiejszych czasach. By moe, dlatego jego wewntrzne ycie byo bogatsze. Religia oznaczaa dla niego jedno chrzecijastwo. Nawet jeli spotyka si z jakkolwiek inn powiedzmy judaizmem czy islamem trwa w niezomnym przekonaniu, e tylko chrzecijastwo moe mu zagwarantowa wieczne ycie w niebie. Chocia prawdopodobnie nie mia zudze co do przedstawicieli Boga na ziemi (w kocu miejscowy biskup byk jego bratem czy kuzynem), wierzy w wielki porzdek rzeczy i w to, e jeli bdzie spenia swe obowizki, krew Chrystusa uwolni go od grzechw. Uzbrojony w t nieskomplikowan wiar mg wyrusza na wojn z wrogami Kocioa, wierzc, e jeli zginie penic t wit sub, zostanie mczennikiem i pjdzie prosto do nieba. Nasz rycerz by, jak sdz, cakowitym ignorantem. Z pewnoci nie czyta tumacze Koranu, jego wiedza o staroytnej Grecji i Rzymie bya ograniczona, a o staroytnej Persji i Egipcie wiedzia tyle, ile byo napisane W Biblii. O buddyzmie, filozofii zen, taoizmie czy kulturach indiaskich nie wiedzia w ogle nic i jeli o niego chodzio kultury te mogy rwnie dobrze istnie na innych planetach.
Te myli i wiele innych przechodziy mi przez gow, kiedy oddawaem si rozmylaniom w krypcie. W przeciwiestwie do naszego rycerza, ja od wielu lat praktykowaem jog, czytaem Upaniszady i podobnie jak wielu innych z pokolenia lat szedziesitych chciaem pojecha do Indii. Studiowaem te pisma Platona i staraem si pozna mistyczn kultur Zachodu. To wanie pragnienie (ktre podziela i John) doprowadzio do naszej podry. Podobnie jak pielgrzymi od wiekw, i my mielimy nadziej, e znajdziemy co w Ziemi witej. Mielimy nadziej, e spotkamy kogo lub znajdziemy co, co wskae nam drog. Ufalimy, e znajdziemy przynajmniej lady jakiej tajemnej wiedzy, nieosigalnej w Anglii. W krypcie katedry w Dijon czuem ciar czasu skompresowanego w krtkiej chwili nieskoczonego trwania. Po raz pierwszy zrozumiaem, co mia na myli Uspienski, kiedy napisa, e w rzeczywistoci byy dwie historie wiata, rozgrywajce si rwnolegle jedna widzialna i cigle relacjonowana przez media, druga tajemna, ukryta. Przypomniaem sobie jego sowa: Jedna historia przebiega jawnie i jest, mwic cile, histori zbrodni, poniewa gdyby nie byo zbrodni, nie byoby historii. Wszystkie najwaniejsze punkty zwrotne i etapy tej historii zostay wyznaczone przez zbrodnie: morderstwa, akty przemocy, rabunki, wojny, powstania, masakry, tortury, egzekucje... To jedna historia, historia, ktr wszyscy znaj, historia, ktrej naucza si w szkoach. Inna historia jest znana tylko nielicznym. Wikszo zupenie jej nie dostrzega za histori zbrodni. Ale to, co tworzy ta ukryta historia, trwa dugo potem, czasem przez wiele stuleci, jak Notre Dame. Historia jawna, historia rozgrywajca si na powierzchni, historia zbrodni, przypisuje sobie to, co stworzya historia ukryta. Lecz w rzeczywistoci jawna historia zostaje zawsze przechytrzona przez to, co ukryta historia stworzya 1. Sowa te wywary na mnie wielkie wraenie, kiedy po raz pierwszy je czytaem. Idea historii ukrytej za widocznymi, zewntrznymi wydarzeniami, o ktrych uczymy si w szkole, miaa sens. Teraz, w ciemnej, ciasnej krypcie sowa Uspienskiego powrciy do mnie z jeszcze wiksz si. Byem pewien, e mia on racj i e istnia jaki niewidzialny, niewypowiedziany zwizek midzy budowniczymi katedr a staroytnymi tajemnymi szkoami Egiptu i Mezopotamii. Wwczas nie wiedziaem, co by to mogo oznacza w praktyce ani jak do tego mogo doj, ale byem zdecydowany si tego dowiedzie. Z takimi niejasnymi i niesprecyzowanymi mylami wyszedem z krypty na olepiajce wiato soca, zalewajce miasto Dijon. Nastpnego dnia, z wiatrem wiejcym w plecy, kontynuowalimy podr do doliny Saony i Rodanu. Nuits-Saint-Georges, Beaune, Chalon, Mcon... te nazwy brzmiay jak lista z katalogu win. Wzdu drogi cigny si winnice, czasem pogoda poprawiaa si na tyle, e moglimy si cieszy widokami, dwikami i zapachami wok nas. Musielimy zrezygnowa z muesli, godzc si z psychiczn, jeli niej wrcz fizyczn potrzeb bardziej urozmaiconej diety. Zatrzymawszy si w maej kafejce gdzie w Prowansji, wyjanilimy w amanej francuszczynie, e jestemy pielgrzymami w drodze do Ziemi witej. Patron z zadowoleniem mieszajcym si z niedowierzaniem zaprosi nas i zapewni, e kady dostanie szklank domowego; wina. Kiepskie, mocne wino nie byo tym, o czym marzylimy o dziesitej przed poudniem, ale waciciel nalega, abymy wylali wod z naszych manierek i, z ge stem, ktry przypomnia nam wesele w Kanie Galilejskiej, napeni je winem. Przy siad si do nas jego syn Jean i pomaga jako tumacz. Wyjani, e winogrona wyro sy w ich wasnej winnicy. Podzikowalimy za wino i obiecalimy wysa Jeanowi pocztwk, kiedy w kocu dotrzemy do Betlejem. Patron prawdopodobnie nie zdawa sobie sprawy ze znaczenia swojego gestu, ale by on dla nas bardzo wany. Wydawao si nam, e dowiadczylimy sigajcej za mierzchej przeszoci solidarnoci midzy oberystami i pielgrzymami, ktra niegdy musiaa by powszechna w caej Europie. Tutaj, w maym francuskim miasteczku, to, co robilimy, spotkao si z akceptacj i entuzjazmem, ponad granicami jzyka i narodowoci. Jako spadkobiercy niezliczonych pielgrzymw i krzyowcw, ktrzy w cigu wiekw przebywali t sam drog przez dolin Saony i Rodanu, stawalimy si, kim waniejszym. Oferujc pielgrzymom wasne wino, patron nie tylko przejawi gocinno, ale take przynajmniej duchem uczestniczy w naszej podry i przyczy si do wielkiej przygody. Takie przeycia musiay by czym normalnym kiedy, gdy ludzie podrowali konno lub pieszo, ale nie dzi, kiedy lataj samolotami. Dla nas byo to jedno z najciekawszych wydarze w podry. Przejechawszy przez Wochy gwnie pocigami, wsiedlimy na pokad statku pyncego do Grecji. I znowu podobnie jak wielu pielgrzymw przed nami, zanim popynlimy do Izraela, zatrzymalimy si, aby zobaczy Ateny i ich majestatyczn przeszo. Nasz prom, potomek wszystkich weneckich i genueskich statkw kupieckich, jakie pyway niegdy midzy greckimi wyspami a bogatym cesarstwem bizantyjskim, zatrzyma si na Rodos. Zarzucono kotwic i kiedy motorwka dowozia pasaerw na ld, ogldaem wspania fortec joannitw. Trudno byo sobie wyobrazi, e wanie na tej wyspie, prawdziwym klejnocie wschodniej czci Morza rdziemnego, krzyowcy stoczyli jedn z ostatnich bitew. 24 czerwca 1522 roku armia osmaska w sile dwustu tysicy ludzi wyldowaa na Rodos z zamiarem zniszczenia raz na zawsze tego ostatniego bastionu potgi krzyowcw. Przeciwko nim stano zaledwie piciuset rycerzy i ptora tysica najemnikw i Rodyjczykw, ktrzy nie zamierzali si poddawa. Walka trwaa sze miesicy, zanim pozbawieni nadziei i zdziesitkowani
obrocy zostali ostatecznie zmuszeni do poddania si i zaakceptowania warunkw kapitulacji. W wigili Boego Narodzenia sutan Sulejman Wspaniay, ktry osobicie by na miejscu niemal przez cay czas trwania bitwy, zoy hod odwadze rycerzy. Pozwoli, by oni i wszyscy, ktrzy chcieli z nimi pj, opucili zdobyt wysp, oferujc nawet swoje wasne statki, eby mogli si przeprawi do bezpiecznego portu. Gdyby wiedzia, e za niecae czterdzieci lat joannici, umocnieni w swojej nowej siedzibie na Malcie, znowu poprowadz armi i udaremni mu podbj Italii, nie byby tak askawy. To jednak bya inna bitwa, jedna z tych, ktre zadecydoway o ostatecznym zasigu imperium osmaskiego. W kadym razie rok 1522 wyznaczy koniec wypraw krzyowych i zdarzyo si to na plaach Rodos. Nie znaem caej tej historii, kiedy spogldaem na potne mury cytadeli. Ale nawet wtedy wyczuwaem atmosfer tego miejsca; doceniaem strategiczne znaczenie wyspy dla statkw pywajcych midzy portami wschodniej czci Morza rdziemnego. W pewnym sensie wszystko zmienio si w cigu ostatnich czterystu pidziesiciu lat, ale w innym, gbszym wszystko pozostawao takie samo. Cigle bya ta sama wrogo midzy Grekami a Turkami, ta sama rywalizacja midzy Wschodem a Zachodem. Wydawao si, e historia zatoczya koko, poniewa teraz nie tylko Grecy znowu panowali na Rodos, ale te powstao nowe pastwo krzyowcw w Palestynie: republika Izraela. I to pastwo, chocia raczej ydowskie ni chrzecijaskie, jest podobnie jak niegdy frankijskie Krlestwo Jerozolimy finansowane i zbrojone przez Zachd. Wszystko to miao swoje znaczenie, mona si byo w nim dopatrzy czego wicej ni tylko ladw ukrytej historii, ale jakie to byo znaczenie nie wiedziaem. Po przybyciu do Hajfy, trzeciego co do wielkoci miasta i najwaniejszego portu Izraela, John i ja spotkalimy w dokach onierzy z pistoletami maszynowymi. Poczulimy si, jakbymy weszli do obozu Spartan, poniewa w przeciwiestwie do pnocnej Francji, gdzie blizny z pierwszej wojny wiatowej byy cigle widoczne, ale ju nie krwawiy, tutaj rany byy cigle otwarte wszdzie byo wojsko. Nad Hajf wznosi si gra Karmel, zwieczona zupenie do niej nie pasujc bahaick kaplic o zotej kopule. Tutaj ma swj grb Bab, dziewitnastowieczny perski prorok. Widok kopuy byszczcej w porannym socu przypomina, e w Izraelu religia nie jest wcale spraw prost, poniewa kada z religii Bliskiego Wschodu ma swoje korzenie tutaj, w tym maym kraju. Karmel by niegdy siedzib szkoy staroytnych hebrajskich prorokw, ktrych ksigi tworz Bibli. Pniej da nazw zakonowi karmelitw, ebrzcych braci. Zosta on zaoony w XII wieku, kiedy krzyowiec imieniem Bertold i dziesiciu podzielajcych jego pogldy towarzyszy osiedlili si jako pustelnicy w pobliu domniemanej jaskini Eliasza. Kiedy my odwiedzilimy gr Karmel, obecnie bdc rodzajem ogrodowego przedmiecia, po pustelnikach nie byo ju ladu. Zostawiajc za sob bkit Morza rdziemnego, ruszylimy w gb kraju, przez skaliste wzgrza Zafed i such dolin Megiddo (biblijny Armagedon) docierajc do poronitej bujn rolinnoci doliny Hulah. Tutaj, w czym w rodzaju urodzajnej oazy, znajdoway si jedne z najbogatszych i najwydajniejszych w Izraelu spdziel ni rolniczych, czyli kibucw. John i ja wkrtce zajlimy si zbieraniem grejpfrutw dla jednego z nich, noszcego nazw Kefar Szoki. Bya to stara osada, w ktrej mieszkao wielu ludzi ocalaych z Holocaustu. Ci ludzie, niejednokrotnie tak okaleczeni i przez to, co przeyli, e ju dawno stracili nadziej na wyleczenie, byli ywym oskareniem przeciwko bestialstwu ludzkoci. Wydawao si ironi losu, e w odlegoci kilku metrw od naszych domw znajdoway si zasieki z kolczastego drutu. Uciekinierzy z hitlerowskich obozw mierci byli cigle na linii frontu. Za zasiekami byy Wzgrza Golam maa cz Syrii, zajta przez Izrael w czasie wojny szeciodniowej w 1967 roku. Moglimy si wspina, chocia ostrzegano nas, ebymy nie schodzili z wyznaczonej cieki, gdy wok rozcigay si pola minowe. Spacerujc wieczorami, kiedy soce przestawao pali, a gr Hermon spowija pomaraczowy blask zachodzcego soca, rozmylaem i zastanawiaem si, czy Jezus chodzi po tych samych wzgrzach. Czy i on obserwowa spy gromadzce si i krce nad padlin? Czy to tutaj przeklina drzewo figowe by moe takie jak te, ktre rosy dziko obok drogi za to, e nie wydaje owocw? Wszystkie te pytania pojawiy si nieoczekiwanie w mojej gowie, jak nigdy wczeniej, dopki nie postawiem stopy w tym niezwykym kraju, dopki nie zaczem wdycha jego zapachw i pi jego wody. Wyjem z torby Bibli i otworzyem na chybi trafi. Szukajcie, a znajdziecie; pukajcie, a bdzie wam otworzone czytaem poniewa kady, kto prosi, otrzyma, a temu, kto puka, bdzie otworzone. Pukam pomylaem pukam; czy powinienem jeszcze goniej? Gdzie z gbi duszy otrzymaem odpowied: Jeszcze nie teraz, ale taki dzie nadejdzie. Bd cierpliwy, a drzwi si otworz; z czasem wszystko si wyjani. Zachowaem w sercu te sowa, postanawiajc wanie tam i wtedy, e nigdy nie przestan poszukiwa wiedzy; e pewnego dnia dowiem si, czym naprawd s ewangelie, i poznam prawd o tym dziwnym czowieku imieniem Jezus. W Boe Narodzenie udalimy si do Betlejem i stanlimy wrd tumw na Placu bka. Byo zimno, pada nieg i, czego si nie spodziewalimy, wszdzie wida byo ordynarn pogo za zyskiem. Powstao mae zamieszanie, kiedy Harold Wilson, wczesny premier Zjednoczonego Krlestwa, szed z eskort do kocioa, szczelnie owinity swoim synnym paszczem. Podobnie jak Maria i Jzef przed gospod, nie moglimy mu towarzyszy do ciepego wntrza, poniewa przybyto zbyt wielu wanych dygnitarzy, waniejszych ni zwykli pielgrzymi, tacy jak my. Natychmiast poszlimy na poczt i wysalimy pocztwk do Jeana z maego miasteczka we Francji. Kiedy wrcilimy na plac, amerykaskie chry pieway bez koca hymny Once in Royal David's City i We Three Kings, jakby dla arabskiego miasta wok nich. Ponad placem, jak kiepsk imitacj biblijnej opowieci, umieszczono owietlon plastikow gwiazd. Migotaa i byszczaa jak wiata na Oxford Street, tak niewiarygodnie wulgarna, e nie wiedziaem, czy mia si, czy paka. Przez chwil, ktra wydawaa si wiecznoci, staem i patrzyem na t gwiazd z mieszanin obrzydzenia i fascynacji. Zastanawiaem si, jak to moliwe, eby to miejsce, prawdopodobnie miejsce urodzenia Jezusa, zostao zamienione w taki cyrk? Co zrobiby sam Jezus z chrem, ktry przyby do tego szacownego miejsca, aby piewa hymny pod plastikow gwiazd? Uderzyo mnie co jeszcze: gwiazda bya picioramienna. Wiedziaem, e gwiazda boonarodzeniowa tradycyjnie jest wanie taka, ale nagle wydao mi si to dziwne. Pomijajc ca reszt, bylimy w Betlejem, w
Biblii nazywanym miastem Dawida. A gwiazda Dawida, ktr moemy zobaczy na synagogach i na kadej izraelskiej fladze, jest szecioramienna. Wic dlaczego gwiazda betlejemska miaaby mie pi ramion, a nie sze? Pniej dowiedziaem si, e ta z pozoru niewiele znaczca rnica w ksztacie jest podstawowa w kategoriach rozumienia ezoterycznego znaczenia tego symbolu. Patrzc na gwiazd, zaczem myle o legendzie o trzech magach, zwykle przedstawianych jako krlowie i nazywanych imionami Kacpra, Melchiora i Baltazara. Oni byli pierwszymi pielgrzymami, jacy przybyli do Betlejem, a my od kilku miesicy czulimy, e kroczymy po ich ladach. Pamitaem jak w wieku szeciu lat, przebrany, odgrywaem w szkolnej szopce rol Melchiora i nikt, ani wtedy, ani pniej, nie potrafi mi wyjani, kim byli ci krlowie. Skd przybyli? Czy byli zwizani z jakim rodzajem mistycznej tradycji? Nagle, chocia nie wiedziaem dlaczego, te pytania wyday mi si bardzo wane i chciaem znale kogo dowiadczonego, komu mgbym je zada. Mialem nazwisko i adres jednego z uczniw Uspienskiego i postanowiem, e po powrocie do Anglii zo mu wizyt. Czowiek ten by z ca pewnoci jednym z najbardziej niezwykych ludzi swojego pokolenia, ale jak odkryem to by dopiero pocztek tego, co okazao si bardzo dug drog. Ewangeliczna opowie o trzech mdrcach Opowie o magach przekazuje jedna z czterech ewangelii, napisana przez Mateusza: A oto jak byo z narodzeniem Jezusa Chrystusa: Kiedy Maryja, matka jego, bya dana za on Jzefowi, nim jeszcze zamieszkali razem, poczua, e stanie si matk za spraw Ducha witego. Wtedy Jzef, m jej, poniewa by czowiekiem prawym i nie chcia jej zniesawia publicznie, postanowi oddali j od siebie po kryjomu. Lecz kiedy uczyni to postanowienie, ukaza mu si we nie anio Paski i powiedzia: Jzefie, synu Dawida, nie bj si przyj do siebie Maryi, maonki twojej; to bowiem, co si w niej poczo, pochodzi od Ducha witego. Wanie ona porodzi Syna, ktremu nadasz imi Jezus; On to bowiem uwolni lud swj od jego grzechw. A wszystko to stao si, aby si wypenio sowo Paskie wypowiedziane przez Proroka: Oto panna pocznie i porodzi syna, ktremu bdzie nadarte uni Emmanuel, to znaczy: Bg z nami. Obudziwszy si Jzef uczyni tak, jak mu nakaza anio Paski: przyj swoj maonk. I chocia y z ni w dziewictwie, porodzia mu syna, ktremu on nada imi Jezus. A kiedy Jezus przyszed na wiat za czasw krla Heroda w Betlejem judzkim, oto Mdrcy ze wschodu przybyli do Jerozolimy i pytali: Gdzie jest nowo narodzony krl ydowski? Widzielimy bowiem gwiazd jego na wschodzie i przyszlimy, aby si mu pokoni. Usyszawszy o tym krl Herod przerazi si, a z nim caa Jerozolima. Zwoa tedy wszystkich kapanw i uczonych w Pimie spord caego ludu i wypytywa ich, gdzie mia si narodzi Mesjasz. A oni mu powiedzieli: W Betlejem judzkim, bo tak oto napisa Prorok: A ty Betlejern, ziemio judzka, wcale nie jeste najmniejsze z pokole Judy. Z ciebie przecie wyjdzie Wadca, ktry bdzie pasterzem Izraela, ludu mojego. Wtedy Herod, przywoawszy potajemnie Mdrcw, wypytywa ich dokadnie, kiedy si gwiazda ukazaa. A potem wysa ich do Betlejem, mwic: Idcie, wypytujcie dokadnie o Dzieci, a gdy tylko Je znajdziecie, dajcie mi zna, aebym i ja take mg pj i zoy mu pokon. Usyszawszy tedy takie polecenie od krla, udali si w drog. Gwiazda za, ktr widzieli na wschodzie, poprzedzaa ich a do miejsca, gdzie znajdowao si Dzieci; tam te si zatrzymaa. Widok tej gwiazdy napeni ich bardzo wielk radoci. A gdy weszli do rodka, zobaczyli Dzieci z Maryj, Matk Jego. Upadli tedy na kolana i oddali mu hod, a potem, otworzywszy swe szkatuy, zoyli w darze: zoto, kadzido i mirr. A kiedy zostali we nie pouczeni, by nie wracali do Heroda, inn drog udali si do swojej ojczyzny 2. Rola Mdrcw w Mateuszowej opowieci o narodzinach jest zagadkowa. Pojawiaj si jak dobre duszki, przynoszc prezenty, z ktrych kady w jaki sposb symbolizowa przeznaczenie Jezusa: zoto dla krla, kadzido dla kapana i mirr dla uzdrowiciela. Chocia niektrzy twierdz, e caa ta historia jest wytworem wyobrani Mateusza (ja si z tym nie zgadzam), musiaa istnie jaka przyczyna, dla ktrej zostaa wczona do ewangelii. Jakkolwiek na ni spojrze, legenda ta ma w sobie co bardzo dziwnego i ezoterycznego.
Konstantynopol i Boa Mdro Historia o Mdrcach jest jedn z ulubionych opowieci Nowego Testamentu, a ich pokon naley do scen najczciej wykorzystywanych w sztuce religijnej. W redniowieczu opowie o magach bya bardzo popularna, midzy innymi dlatego, e dawaa artystom i rzebiarzom sposobno wspomnienia ich wasnych krlw, ktrzy pragnli zoy hod wyszej wadzy Chrystusa. Krlowie i cesarze chcieli widzie samych siebie, przedstawionych jako poboni wyznawcy Chrystusa, i czsto kazali si wyobraa w akcie symbolicznego skadania ofiary Chrystusowi i Marii. Jedn z najpikniejszych tego rodzaju scen, i by moe jedn z najstarszych, przedstawia mozaika znajdujca si nad wejciem do westybulu kocioa Hagia Sophia w Konstantynopolu (Stambule). Przedstawia ona dwch wybitnych cesarzy skadajcych ofiar Madonnie z Dziecitkiem. Po prawej Konstantyn Wielki, pierwszy chrzecijaski cesarz rzymski, ofiaruje Madonnie swoje nowe miasto Konstantynopol, po lewej Justynian daje swj dar: sam koci Hagia Sophia. Koci Hagia Sophia zosta powicony 27 grudnia 573 roku n.e. Kiedy ukadano mozaik, okoo stu pidziesiciu lat pniej, Hagia Sophia cigle bya najwiksz budowl religijn wiata chrzecijaskiego i przycigaa pielgrzymw z caej Europy, Podziwiali nie tylko jej wielko i bogactwo, ale te legendy o ludziach, ktrzy j wznieli. Zachodnia Europa dopiero wyaniaa si z mrokw ciemnych wiekw i silnie odczuwaa kulturowpustk, ktrstaraa si wypeni. We Francji, Brytanii i Niemczech tylko nieliczni umieli pisa i czyta, nawet wrd arystokracji. Kolejne fale inwazji barbarzycw: Wandalw, Gotw, Hunw i wikingw niemal cakowicie unicestwiy rzymskie dziedzictwo na Zachodzie. Ale tutaj, w Konstantynopolu, stare cesarstwo przetrwao, jego splendor nie zosta zniszczony, cywilizacja chrzecijaska pozostaa nietknita. Nic wic dziwnego, e kiedy cywilizacja zacza wraca na Zachd, ludzie mylcy wanie w Bizancjum szukali rda inspiracji. Postrzegali je jako skarbnic zagubionej wiedzy, poniewa byy tam biblioteki, jakich w Europie nie widziano od tysica lat. Niektrzy wreszcie mieli nadziej, e Mdro Bo, ktrej Hagia Sophia bya ucielenieniem, mona bdzie sprowadzi rwnie do stolic Zachodu i tym samym doprowadzi do nowego owiecenia, odnowienia zachodniej cywilizacji. W umysowoci Zachodu trzej krlowie z opowieci o magach reprezentowali wszystko to, co egzotyczne i cywilizowane. Byli nie tylko dostojnikami, czy te ambasadorami pogaskiego Wschodu, ale rwnie pielgrzymami w gbszym znaczeniu. Byli witymi mami, ktrzy zrozumieli, e mimo swojej wadzy i potgi na tym wiecie s tylko wasalami dziecitka Jezus. Artyci Zachodu w rzebie i malarstwie redniowiecza starali si odzwierciedli to poczucie ukorzenia w obliczu wikszego majestatu, a take zapoyczyli od Bizantyjczykw ide analogii. Podobnie jak na mozaice nad drzwiami westybulu w Hagia Sophia bizantyjscy cesarze Konstantyn i Justynian widzieli siebie skadajcych ofiar Madonnie z Dziecitkiem, rwnie europejscy krlowie pragnli zosta sportretowani. Najsynniejszym przykadem tego jest chyba najbardziej ezoteryczne malowido redniowiecza. Jego dokadna analiza odkrywa tajemn wiedz i o czym jestem przekonany zwizki midzy przynajmniej jedn z koronowanych gw Europy a tajemnym chrzecijaskim hermetyzmem, skrywajcym si za opowieci o magach. Ryszard II i dyptyk z Wilton W roku 1993 w londyskiej National Gallery zorganizowano wan wystaw, ktrej gwnym eksponatem byo dzieo uwaane za szczytowe, zachowane do naszych czasw, osignicie sztuki XIV wieku: dyptyk z Wilton. Ten may przenony otarzyk zosta zamwiony przez jednego z najmniej rozumianych krlw Anglii, Ryszarda II. Jest naprawd jednym z najwikszych dzie sztuki na wiecie, porwnywalnym z Monci Liz Leonarda da Vinci, Nocn Stra Rembrandta czy Sonecznikami van Gogha. Nieszczcie Ryszarda polega na tym, e jego gwnym powodem do chway jest fakt, i wanie za jego panowania Parlament ostatecznie zmusi krla do uznania jego przewagi. Mia nieszczcie y w czasach, kiedy takie sprawy wysuway si na pierwszy plan. By inteligentnym i wraliwym czowiekiem, nie zashty na lekcewaenie ani na przedwczesn mier kiedy ju abdykowa na rzecz swego brutalnego kuzyna Henryka IV, zosta zamordowany w zamku Pontefract w wieku zaledwie trzydziestu trzech lat. Historyk John Harvey napisa o nim: Ryszard II jest postaci wan, poniewa w najwyszym stopniu ucielenia cechy swo jej rodziny, caej dynastii Plantagenetw, i poniewa w najbardziej osobisty sposb by doskonaym przykadem wadzy pochodzcej od Boga. Jego upr w sprawie witoci i niezbywalnoci wadzy krlewskiej, nadanej mu w czasie koronacji, i na zachowanie wszystkich praw Korony, wynika z tego, e zdawa sobie spraw, co si zdarzy, kiedy te bariery zostan przekroczone. Nie bdziemy ani sentymentalni, ani romantyczni, widzc w Ryszardzie bardzo inteligentnego i niezwykle kulturalnego czowieka, zaznajomionego z intelektualnymi prdami swoich czasw i lepiej rozumiejcego prawdziwy charakter wadzy ni wikszo ludzi, nawet ni wikszo krlw. [...] przypuszczenie, e im bardziej jaka epoka jest oddalona w czasie, tym bardziej jest barbarzyska, dysponuje mniejszymi moliwociami i jest mniej wyrafinowana, to jeden z najczstszych i najbardziej rozpowszechnionych bdw. Doskonaa harmonia Grecji w VI i V wieku p.n.e. oraz subtelna rzeba, malarstwo i literatura czasw faraona Echnatona tysic lat wczeniej powinny wystarczy, by nas o tym przekona. Podobnie XIV wiek oglda
szczytowe osignicia ludzkiej egzystencji i bdziemy blisi prawdy, widzc w Ryszardzie mdrzejszego i lepszego od nas, ni uwaajc go za prymitywnego wadc z dzikich czasw. By moe, Europa od XIV wieku nie widziaa postaci mogcej dorwna Ryszardowi 3. W sztuce Szekspira Ryszard II, pierwszej z cyklu dotyczcego Wojny Dwch R, krl jest przedstawiony jako czowiek saby, bezwolny i pozostajcy pod wpywem nieszczerych przyjaci, z ktrymi miay go czy zwizki homoseksualne. Ta ostatnia sugestia jest niemal na pewno oszczerstwem, rozpowszechnianym przez wrogw, aby usprawiedliwi jego usunicie. W roku 1382 polubi Ann, crk cesarza Karola IV Chocia maestwo pozostao bezdzietne, nie byo pozbawione mioci i Ryszard zaama si, gdy jego ona umara w 1394 roku. Z pozoru mg wydawa si nieco niezdecydowany, rzeczywicie by bardzo przystojny i z pewnoci bardziej interesowaa go nauka ni takie mskie zajcia jak na przykad wojna, ale to wszystko nie wiadczy o tym, e by homoseksualist. Pochodzenie Ryszarda byo rwnie dobre jak jego ony i gdyby mieli dzieci, historia Europy w XIV wieku mogaby przybra zupenie inny obrt. By synem Czarnego Ksicia i wnukiem Edwarda III, po ktrym odziedziczy tron. Od tej strony drzewa genealogicznego by potomkiem Filipa Piknego, krla Francji, i jego przyrodniej siostry Magorzaty. Sigajc gbiej w przeszo, pochodzi od cesarzy bizantyjskich i by spokrewniony z wgiersk rodzin krlewsk. Mia rwnie silne zwizki z Wali, gdy pochodzi od Llewelyna, ma Joanny, crki krla Jana. Skoro by obdarzony niewtpliw inteligencj i uprzywilejowan pozycj potomka tak wielu krlewskich dynastii, uzasadnione jest przypuszczenie, e mia dostp do tajemnej wiedzy. Dyptyk z Wilton, ktry powsta na jego zamwienie, skada si z dwch zawiasowo poczonych paneli, malowanych po obu stronach. Ostatnio zosta oczyszczony, a w czasie prac konserwatorskich by przedmiotem niezwykych detektywistycznych bada. Patrzc powierzchownie, dostrzegamy w nim tylko przedmiot kultowy, ktry by prawdopodobnie uywany jak inne dyptyki jako element do skadania przenonego otarza. Na prawym panelu znajduje si wizerunek Madonny trzymajcej Dziecitko, od stp do gw ubranej na niebiesko. Madonnie towarzyszy jedenastu aniow, rwnie ubranych na niebiesko i noszcych diademy z kwiatw. Wikszo aniow stoi spokojnie za Madonn, obserwujc w ciszy rozgrywajc si scen. Jeden z aniow po jej prawej stronie trzyma flag witego Jerzego, symbol Anglii, trzej inni, z ktrych dwch klczy po jej obu stronach, wskazuj i staraj si zwrci jej uwag na scen przedstawion na drugim panelu. Tutaj klczy mody Ryszard II, za nim stoj, wyranie jako jego protektorzy, trzej wici z aureolami. Dwaj z nich to dawni krlowie Anglii, wity Edward Wyznawca, ktry umar w 1066 roku, i wity Edmund, ostatni krl wschodniej Anglii, ktry zosta zamordowany przez Duczykw w 870 roku. Kult obu witych by bardzo popularny, centrum kultu witego Edwarda stanowia jego kaplica w opactwie westminsterskim, Edmunda za jego grb. Trzeci postaci, stojc najbardziej z prawej, a wic najbliej samej Madonny, jest Jan Chrzciciel. Na malowidle Ryszard wyciga puste rce, jakby czekajc na co, co ma otrzyma. Idea daru ofiarowanego w rewanu Mdrcom przez Mari, chocia nie wspomniana w Ewangelii Mateusza, pojawia si w apokryficznej Ewangelii, znanej dobrze gnostykom w drugim wieku. Ta Ewangelia, opowiadajca obszernie o narodzinach Jezusa w grocie koo Betlejem, przekazuje rwnie interesujc histori o magach i pieluszkach, w ktre dziecko byo owinite. I stao si, e Pan Jezus narodzi si w Betlejem, miecie Judei, w czasach Heroda Krla. Mdrcy przybyli ze Wschodu do Jerozolimy, wedug proroctwa Zoradaschta [Zaratustry] i przynieli mu dary: mianowicie zoto, kadzido i mirr, i oddali mu cze i ofiarowali mu swoje dary. Wtedy Pani Maria wzia jedn z jego pieluszek, w ktre dziecko byo zawinite, i daa im jako bogosawiestwo, ktre oni otrzymali od niej jako od najbardziej czcigodnej 4. Ku zaskoczeniu magw okazao si, e pieluszka ma cudowne waciwoci. W drodze powrotnej krlowie i ksita przyszli do nich pytajc: Co widzieli i co zrobili? Jak mieli podr i powrt? Jakie mieli towarzystwo w drodze'? Lecz oni wyjli pieluszk, ktr daa im wita Maria i z ktrej powodu witowali. Obchodzc wito, stosownie do zwyczaju swojego kraju, rozpalili ogie i oddawali mu cze. I umiecili w nim pieluszk i ogie j przyj. A kiedy ogie zgas, wyjli pieluszk nienaruszon, jakby ogie jej nie dotkn.
Zaczli j caowa i kadli j na swoich gowach i oczach, mwic: Zaiste to jest prawda i rzecz niespodziewana, e ogie jej nie spali i nie pochon. Wzili j i z najwyszym szacunkiem zoyli wrd swoich skarbw 5. Wedug interpretacji przedstawionej przez National Gallery, Ryszard ofiarowuje Madonnie swoje krlestwo, podobnie jak Konstantyn w portyku westybulu kocioa Hagia Sophia w Stambule. Jednak nie jest to jedyna interpretacja. Wielu uwaa, e flaga Anglii, trzymana przez anioa, ju zostaa jej ofiarowana przez Ryszarda, a wic nie ma wizerunku, ktry odpowiadaby miastu dawanemu przez Konstantyna. Ryszard ma rce puste i wydaje si, e sam oczekuje na otrzymanie czego. Poniewa wiemy, e ten dyptyk prawdopodobnie by uywany jako otarz w czasie mszy, i moemy zrozumie postaw i jzyk ciaa wszystkich wyobraonych na nim osb, wydaje si bardziej ni prawdopodobne, e Ryszard wyciga rce, aby wzi Dziecitko. Mona to zrozumie tak, e jego proba o to, aby mg wzi Jezusa na rce, jest odwoaniem do komunii otrzymywanej w czasie mszy. Bez wtpienia jako gboko wierzcy katolik by przekonany, e przyjmujc sakrament rzeczywicie przyjmuje ciao i krew ywego Chrystusa. Ale jest moliwe, e dyptyk zawiera jeszcze jedno, sekretne przesanie, takie mianowicie, i Ryszard prosi Mari o to, by sam mg mie syna. Poniewa nie mia dziedzica, jego pozycja jako monarchy bya zagroona przez ambicje kuzyna Bolingbroke i machinacje wielu potnych lordw. Jeli jednak miaby potomka, mgby ich pokona. Wybr wanie tych trzech witych jako protektorw Ryszarda (mona by ich nazwa przewodnikami albo anioami strami) z pewnoci nie by przypadkowy. Wedug ksiki, ktr wydano z okazji wystawy, doskonale wiadomo, e Ryszard oddawa im szczegln cze. Wybr pierwszych dwch atwo zrozumie, poniewa obaj byli niegdy krlami Anglii (a przynajmniej jej czci) i spoczywa: na nich taki sam ciar odpowiedzialnoci jak na Ryszardzie. Wybr witego Jana jako trzeciego protektora z pozoru wydaje si mniej oczywisty. Ryszard urodzi si 6 stycznia, w dniu wielkiego chrzecijaskiego wita Epifanii, obchodzonego na pamitk Trzech Krli, ktrzy przybyli ofiarowa dary maemu Jezusowi. Nic wic dziwnego, e dyptyk z Wilton zawiera aluzje do magw. Obecno trzech krlw, z ktrych jednym by Ryszard, to echo sceny powtarzajcej si w niezliczonych innych malowidach ale jest co jeszcze. Legenda o magach zostaa przez Koci uznana za tak wan, e wito Trzech Krli, obchodzone na pamitk ich wizyty, stao si jednym z najwaniejszych wit. Jednak 6 stycznia nie zawsze by czony z fizycznym narodzeniem Chrystusa. U wczesnych chrzecijan by to rzeczywicie dzie wity, ale nie mia adnego zwizku z Narodzeniem. Raczej by uwaany za dzie chrztu Chrystusa w rzece Jordan i by nazywany Dniem wiate, co odnosio si do owiecenia Jezusa i wiata, ktre pojawio si w Jordanie. O tym wydarzeniu moemy przeczyta w nastpujcym fragmencie Ewangelii witego Mateusza: Wtedy to pojawi si Jezus: przyszed z Galilei nad Jordan do Jana, aby by przeze ochrzczonym. Lecz Jan odradza mu to mwic: Ty przychodzisz do mnie? To przecie ja powinienem by ochrzczonym przez ciebie! Lecz Jezus odpowiedzia: Nie upieraj si teraz. Trzeba nam bowiem uczyni wszystko, co powinno si uczyni. Wtedy zgodzi si Jan. A Jezus, gdy tylko zosta ochrzczony, natychmiast wyszed z wody. I oto otworzyy si nad nim niebiosa: i zobaczy Jezus, jak Duch Boy w postaci gobicy zstpowa na niego. A gos z nieba zabrzmia: Oto syn mj umiowany, w ktrym mam upodobanie 6. Ryszard II najwyraniej wiedzia, e wito Epifanii, zbiegajce si w czasie z jego urodzinami, 6 stycznia, pierwotnie byo obchodzone na cze chrztu Jezusa w Jordanie i to wyjania, dlaczego uwaa witego Jana za swojego patrona. Wanie ta symbolika, wyraona w dyptyku z Wilton miaa najwiksze znaczenie dla Ryszarda, a jego wiara w boskie prawo krlw wyraaa si te w jego stosunku do opactwa westminsterskiego, miejsca kultu Edwarda Wyznawcy i miejsca, gdzie byli i s do dzisiaj koronowani angielscy krlowie. Ryszard rozbudowa opactwo, czsto przybywa tutaj w trudnych czasach i przynajmniej raz czonkowie Parlamentu skadali mu przysig na wierno przed kaplic Edwarda. By szczodry dla opactwa, ofiarowa mu wiele darw, midzy innymi flagi witego Edwarda i witego Edmunda, a take szaty liturgiczne ozdobione wyszywanymi herbami nie tylko tych krlw, ale take wasnymi i swojej maonki. Na tych szatach zostali rwnie przedstawieni Madonna i wity Jan Chrzciciel. Ukad innych kaplic wzgldem kaplicy Edwarda Wyznawcy odzwierciedla rozmieszczenie postaci na dyptyku z Wilton. Na osi starego kocioa znajduje si kaplica Edwarda. Na pnoc od niej maa kaplica powicona witej Marii i witemu Janowi Chrzcicielowi, po stronie poudniowej jej odpowiednikiem jest kaplica witego Edmunda. Ryszard zaplanowa, e jego grb bdzie umieszczony w pobliu kaplicy Edwarda, w bocznej nawie przy kaplicy Edmunda. Wyranie wic Ryszard chcia po mierci przebywa w tej samej witej kompanii, w jakiej by za ycia. Jednak jego szczeglna cze dla Jana Chrzciciela, ktry na dyptyku przedstawia krla Madonnie, jest jasno wyraona w inskrypcji nad jego grobem: O clemens Christe cui devotus fuit iste; Votis Baptiste salves guem pretulit iste. Tumaczy si to: O miosierny Chryste, ktremu ten (Ryszard) by
powicony, przez modlitwy Chrzciciela zbaw tego, ktrego on przedstawi. Ta modlitwa, z pozoru do prosta, wydaje si niemal bezbona, jeli wzi pod uwag jej implikacje, poniewa osob, ktr Jan Chrzciciel przedstawia, jest w Ewangeliach sam Jezus Chrystus. Wynika std wniosek, e Ryszard chcia sam sta si podobny do Jezusa, ktrego dziaalno rozpocza si od chrztu w Jordanie; chcia by wtajemniczony wedug tego samego obrzdku co Chrystus. Ale czy bya to tylko obsesja krla, ktrego urodziny przypaday 6 stycznia, czy te jest co wicej, ni wida na pierwszy rzut oka? Czy Ryszard dziaa sam, czy te pozostawa pod wpywem sekretnych idei, dotyczcych tajemniczej legendy, zwizanej ze chrztem i magami? Jestem przekonany, e ta ostatnia hipoteza jest prawdziwa i e te idee wywodz si z cesarstwa bizantyjskiego i zostay przyniesione do Europy w czasach wypraw krzyowych. Gotyccy magowie Pocztek wypraw krzyowych ogoszono oficjalnie w grudniu 1095 roku na synodzie w Clermont, zwoanym przez papiea Urbana II. Jednak w Burgundii istnieje legenda, mwica, e wczeniej w tym samym roku w Aututi odbyo si tajne spotkanie trzydziestu szeciu biskupw i wanie wtedy zostay podjte pierwsze decyzje w sprawie ruszenia do Jerozolimy 7. Chocia oczywicie w zachodniej Europie byo wiele katedr i wielkich opactw liczcych setki lat, przed krucjatami nie powstay adne budowle z charakterystycznymi dla stylu gotyckiego ostroukowymi drzwiami i oknami. Starsze kocioy, takie jak na przykad katedra w Durham, zbudowane w tak zwanym stylu romaskim lub normaskim, stwarzay niewiele okazji do umieszczania witray. Budowle te miay cik konstrukcj, z niezwykle grubymi filarami i cianami przyporowymi, i bardzo maymi oknami; byy wic raczej ciemne i ponure. Dekoracj tworzyy gwnie malowida cienne; nie byo sposobnoci do uycia witray. Nadejcie gotyku z lekkimi ukami przyporowymi, przejmujcymi ciar dachu, i o wiele mniejszymi kolumnami wewntrz umoliwio budowniczym zastosowanie szka na wiksz skal. Nagle kocioy stay si wityniami wiata, podkrelajc w ten sposb zwizek midzy tymi witymi miejscami a krlestwem niebieskim, ktre miay reprezentowa. wiato przenikajce przez okna zaamywao si, mienic kolorami tczy i zmieniajc atmosfer wewntrz zalenie od natenia wiata sonecznego i tego, przez ktre okno wpadao. Te nowe kocioy, zorientowane na wschd i czsto majce wielkie okno w ksztacie rozety nad zachodnim portykiem, byy de facto wityniami soca. Jako instrumenty uwzniolajce ludzkiego ducha nie maj sobie rwnych po dzi dzie; ale ich pojawienie si w krajobrazie Europy byo rwnie nieoczekiwane jak pojawienie si piramid w Egipcie. Najwyraniej impuls, ktry doprowadzi do ich powstania, by ju w peni uksztatowany, zanim pierwsza z tych wity, katedra w Chartres, pojawia si na desce krelarskiej. Nasuwa si wniosek, e tego rodzaju wiedza musiaa zosta przyniesiona ze Wschodu w XII wieku przez krzyowcw, pytanie tylko skd? W owym czasie kocioy Konstantynopola i Jerozolimy wyglday zupenie inaczej, ich plany byy oparte gwnie na kole i nie byo w nich ostrych ukw. Katedra penia rozliczne funkcje. Z jednej strony bya siedzib lokalnego biskupa, a wic musiaa odzwierciedla dostojestwo i presti jego urzdu, ale z drugiej strony miaa te shzy jako swego rodzaju ksiga ku nauce ludzi nie umiejcych czyta. Osigano to gwnie dziki wizerunkom, utrwalonym w szkle i kamieniu, przedstawiajcym sceny z Biblii. Przybycie trzech krlw do Betlejem byo jedn z ulubionych scen. W Chartres, najbardziej chyba zagadkowej ze wszystkich gotyckich katedr, jest wielkie witraowe okno opowiadajce ca histori o Narodzinach, a wiele paneli przedstawia trzech krlw. W pierwszym. spotykaj Heroda, nastpnie skadaj wizyt Marii z Dziecitkiem i na koniec, ostrzeeni przez anioa, wracaj do domu inn drog. Gwiazda betlejemska powtarza si bardzo czsto w tych scenach. Jest z Mari i Jzefem w stajence w czasie narodzin, prowadzi magw do Betlejem i jest cigle z nimi, kiedy s budzeni przez anioa. Prawdopodobnie kada katedra w Europie miaa kiedy jedno lub wicej okien przedstawiajcych opowie o magach, ale w Autun w Burgundii, gdzie w roku 1095 miao miejsce tajne spotkanie biskupw, historia ta zostaa opowiedziana w kamieniu. Ziemi, na ktrej miaa zosta wzniesiona katedra w Autun, ofiarowa w 1119 roku biskupowi Etienne de Bag ksi Burgundii, kuzyn papiea Kaliksta II. Prace przy budowie rozpoczy si ju w nastpnym roku, a dwadziecia pi lat pniej, w 1145, katedra bya ukoczona. Opowie o magach zostaa piknie przedstawiona w trzech rnych scenach wyrzebionych na kapitelach przez wielkiego, ale tajemniczego artyst imieniem Gislebertus. O nim samym wiemy bardzo mao, lecz na szczcie jego dziea, chocia uszkodzone, przetrway do dzisiejszego dnia. W pierwszej scenie magowie zostali wyobraeni, jak przedstawiaj si Herodowi. W drugiej skadaj dary, kadzido i mirr w okrgych czarach, zoto za w maej skrzyneczce. W trzeciej, najzabawniejszej scenie, zostali przedstawieni, cigle w koronach, stoczeni razem na ku. Nad nimi lni gwiazda, a jednego z nich, ktry w przeciwiestwie do pozostaych ma oczy otwarte, dotyka anio, zirytowany, e jeszcze raz musi ich kierowa inn drog. Oprcz witraowych okien i rzeb w katedrach znajdowao si wiele obrazw, zarwno malowanych na cianach, jak i na ptnie. Kompozycja takich obrazw powstawaa wedug okrelonego kanonu. Maria bya przedstawiana w pozycji siedzcej z maym Jezusem lecym na onie, i towarzyszcym w pobliu mem, Jzefem. Wszyscy s odziani w proste stroje, tradycyjnie Maria ma niebiesk wierzchni sukni na czerwonej tunice, na gowie niebieski kaptur lub chust. Prawie zawsze ma zot aureol, wskazujc, e jest wit. Trzej magowie natomiast s zwykle wyobraani w bogatych strojach i ozdobach, z licznymi orszakami sucych i towarzyszy. Jako przybysze z Orientu, uosabiali egzotyk i czasem towarzyszyy im dziwne zwierzta, takie jak lamparty. Przynajmniej w europejskiej tradycji magowie zawsze i niezmiennie s krlami, nosz wic korony (chocia czasem zdejmuj je, by odda cze Krlowi Krlw, przed ktrym stoj). Jeden z nich, zwykle najstarszy, klczy przed Madonn z Dziecitkiem, skadajc dar i caujc stop Jezusa. Inni stoj z tyu w pozach wyraajcych szacunek. Rwnie tradycyjnie jeden z nich jest czarny Afrykanin lub Hindus. Nie trzeba chyba mwi, e adnego z tych szczegw nie znajdziemy w lakonicznej informacji przekazanej przez Mateusza. Jednak kult magw, chocia popularny we Francji i Anglii, mia osign swoj apoteoz nie w adnym z tych dwch krajw, ale w Niemczech, a raczej w witym Cesarstwie Rzymskim. Jak do tego
doszo to ju inna historia. Kilka lat temu znalazem si przed relikwiarzem, ktry mia zawiera prawdziwe koci magw. O wiele wczeniej prowadziem inne poszukiwania: chciaem si dowiedzie, czy yj dzisiaj jacy mistrzowie, znajcy t sekretn wiedz, ktra jak wierzyem bya przyczyn wznoszenia gotyckich katedr.
Wstecz / Spis Treci / Dalej Rozdzia 2 Spotkanie z magiem W maju 1973 roku, po powrocie z Izraela, znalazem si w pocigu jadcym z Londynu do synnego brytyjskiego uzdrowiska Cheltenham. Jechaem na spotkanie z Johnem Godolphinem Bennettem, niezwykle interesujcym czowiekiem, ktrego autobiografi przeczytaem w minionym roku. Bennett, wwczas siedem dziesiciolatek, prowadzi eksperymentaln ezoteryczn szko w Sherborne House, duej wiejskiej posiadoci niedaleko Cheltenham. Ogoszenia reklamujce t szko wskazyway, e byo to miejsce, gdzie studenci mogli si nauczy witego taca, medytacji i innych technik wewntrznego rozwoju. Zamierzaem dowiedzie si, co to moe oznacza. Bardzo ciekawi mnie rwnie sam Bennett, o ktrym czytaem, e jest dystyngowanym angielskim dentelmenem, filozofem zupenie nie stylizujcym si na hinduskich guru. Rzeczywicie wyglda, jakby nalea do innych czasw. Przybyem w poudnie, w soneczn sobot i zostaem uprzejmie powitany przez jego on Elizabeth, zapracowan dam, ktra miaa w sobie co z dyrektorki szkoy publicznej. Budynek by duy i starowiecki, i mona byo sobie wyobrazi wiejskie przyjcia, ktre si tutaj niegdy odbyway. Panowaa tu atmosfera nierealnoci, zupenie jakbym po przekroczeniu wrt czasu znalaz si w latach dwudziestych. Chocia wntrze nosio lady uytkowania, okolica bya wspaniaa, z troskliwie pielgnowanymi trawnikami i grzdkami kwiatw przy budynkach. Zorientowaem si, e jedna z nich ma ksztat enneagramu, dziewicioramiennego symbolu, o ktrym duo pisa Uspienski w swojej ksice In Search of Miraculous. Nie zdziwio mnie to, poniewa wiedziaem, e Bennett by niegdy jednym z uczniw Uspienskiego. Wkrtce doczy do nas sam Bennett, wysoki, niezgrabny, o wielkich rkach i niesfornych siwych wosach. W gumowych butach i starym znoszonym ubraniu przypomina bardziej ogrodnika ni filozofa. Wyjaniajc, e ma kilka nie cierpicych zwoki spraw do zaatwienia, zaprosi mnie na zewntrz, zabierajc po drodze konewk, W pobliu znajdowa si may ogrdek skalny, osonity drzewami przed wzrokiem ciekawskich. Przed nim bya sadzawka i to wanie tutaj mnie prowadzi. Adrian powiedzia czy byby tak uprzejmy i podla ogrdek? Wrc niedugo, moe za p godziny, i bd mg powici ci dwadziecia minut, eby podyskutowa, o czym tylko zechcesz. Wcisn mi w rk konewk i pozostawiwszy samego, wrci do domu. Zafrasowany i mocno zniecierpliwiony napeniem konewk wod z sadzawki i zajem si rwnymi grzdkami bratkw i petunii. Niezupenie takiego przyjcia oczekiwaem. Przejechaem ponad sto pidziesit kilometrw, eby porozmawia z wielkim czowiekiem o derwiszach, i miaem nadziej, moe nie na powitanie z czerwonymi dywanami, ale przynajmniej na filiank herbaty. Zamiast tego znalazem si sam w obcym ogrodzie, pielgnujc rabatki. Nie po to tu przyjechaem i, kiedy ju kilkakrotnie oprniem konewk i podlaem grzdki najbliej brzegu sadzawki, usiadem i zaczem si zastanawia, o co waciwie powinienem go zapyta w czasie moich dwudziestu minut. Po pewnym czasie, ktry wydawa si wiecznoci, Bennett wrci i natychmiast zacz sprawdza moj prac. Kiedy zajrza za frontowe rzdy kwiatw, zauway, e na wikszej czci grzdek cigle panuje susza. Zaczerwieniem si ze wstydu, wyobraajc sobie, e to, co wziem za mao wane zadanie, w rzeczywistoci byo rodzajem testu, ktry wanie oblaem. Wrcilimy do budynku na filiank herbaty i obiecan pogawdk. Odbya si w gabinecie, ktry jak pamitam by maym pomieszczeniem na pierwszym pitrze. Bennett wskaza mi krzeso naprzeciwko prostego drewnianego biurka. Siedzisz na krzele, na ktrym siedzia Uspienski, kiedy pisa In Search of the Miraculous. Moemy si nigdy wicej nie spotka, wic masz dwadziecia minut, eby porozmawia, o czym bdziesz chcia. Czy chcesz mi zada jakie pytania? Czytaem In Search of the Miraculous wiele lat temu, kiedy podrowaem po Szwecji, i tre tej ksiki bardzo mnie zainteresowaa, midzy innymi stwierdzenie, e na Wschodzie cigle yj Mistrzowie Mdroci jak biblijni magowie. Teraz nie tylko siedziaem na krzele jej autora, ale miaem przed sob jednego z nielicznych yjcych ludzi, ktrzy osobicie studiowali u niego, mg mi wiele powiedzie o tej niezwykej ksice. Skd pochodz zawarte w niej idee? Czy Uspienski wiedzia wicej, ni napisa? Czy rzeczywicie cigle jeszcze istniao na Bliskim Wschodzie, jak sugerowa, tajemne bractwo wtajemniczonych? Dugo czekaem, eby mc zada Bennettowi te i wiele innych pyta. Ale wtedy, kiedy tam siedziaem, mj umys dotychczas wypeniony pomysami okaza si zupenie pusty. Krciem si nerwowo, nie mogc skupi si na jednej rzeczy, poniewa nagle wszystko wydawao si mao wane. Gdy atmosfera staa si bardzo cika, zamiast zadawa inteligentne filozoficzne pytania, wybuchnem miechem. Nie miaem si z niego ani z niczego konkretnego, ale po prostu z mojej sytuacji. Poczuem si jak czowiek z bajki, ktremu miay si speni trzy yczenia i z braku lepszego pomysu poprosi o kawaek kiebasy. W kocu, kiedy cenne minuty upyway, wziem si w gar i zaczlimy rozmawia o przeznaczeniu. Wtedy nie wiedziaem, co on przez to rozumie. Dopiero pniej, kiedy mogem przeczyta ksiki, nie opublikowane za jego ycia, pojem prawdziwe znaczenie tematu naszej dyskusji. W wypowiedziach Bennetta sowa przeznaczenie i los miay zupenie inne znaczenie. Los, jak mwi, obejmuje to wszystko, co pozostaje poza nasz kontrol i tworzy ramy, w ktrych przebiega nasze ycie. A wic kolor oczu, rasa, narodowo i rodzina, w ktrej przychodzimy na wiat, astrologiczny horoskop, skonnoci i talen ty s czciami naszego losu. Wszystko to zostao zwile ujte w ksice Deeper Man, opublikowanej pomiertnie na podstawie jego notatek: Nie tylko decyzja o narodzeniu, ale te wybr miejsca, gdzie si urodzimy, z jakich rodzicw i z jakim dziedzictwem [...]. Pojawiajce si nowe ycie ukada si w pewien wzr; ma ksztat i form, a one stwarzaj ograniczenia, ktrych si nie da unikn. Najbardziej oczywisty jest kod genetyczny; dziki niemu dziecko ma cechy dziedziczne, z ktrych poowa pochodzi od ojca, a poowa od matki. W momencie kiedy plemnik ojca czy si z komrk jajow matki, jest ustalany ukad fizycznego ycia. Ale jest te ukad losu, ktry nie pochodzi ani od ojca, ani od matki; uwaa si, e ustala go ukad wpyww planetarnych w chwili poczcia. Fizyczne dziedzictwo i dziedzictwo gwiezdne, czy te los, s ustalane w chwili poczcia i stanowi prawa, ktre rzdz nowym yciem 1. Los, niekiedy zwany szczciem, wywiera wpyw przez cae ycie, stwarzajc nam korzystne okazje, prowadzc nas do ludzi takich jak nasze przysze ony czy mowie i w ogle organizujc nastpstwo zdarze. Przeznaczenie jest czym zupenie rnym: jest, jak mwi Bennett, zadaniem dla naszej duszy i celem, dla ktrego przychodzimy na wiat. Obok fizycznego ukadu, przekazywanego genetycznie, i ukadu duchowego, czyli losu, jest jeszcze porzdek wyszego rzdu, ktry mona nazwa przeznaczeniem [...]. Przeznaczenie dziecka jest czym wyjtkowym, dziecko otrzymuje je niezalenie od tego, kim s jego rodzice. Nie pochodzi od nich ani znikd poza dzieckiem. Moemy powiedzie, e pochodzi od Boga. Wie si z tym, co ma si wypeni przez narodzenie i wanie std pochodzi moliwo wybrania odpowiednich warunkw ycia. Moliwoci nie s nieograniczone. Czasem warunki ycia nie zgadzaj si z ukadem przeznaczenia. Poczcie si nie udaje: s problemy z zajciem w ci, trudnoci fizyczne lub niedorozwj; co nie pozwala, aby przeznaczenie
si spenio. Albo dziecko moe si urodzi i okae si, e los lub warunki ycia nie pozwalaj, aby przeznaczenie zostao zrealizowane. Dzieci obdarzone szczeglnym przeznaczeniem rodz si bardzo rzadko, w specjalnych okolicznociach s tworzone odpowiednie warunki ich poczcia i narodzin 2. Sukces lub niepowodzenie w yciu zale od stopnia, w jakim wypeniamy nasze przeznaczenie, ktre moe harmonizowa, lub nie, z naszym losem. Przeznaczenie jest czym aktywnym, podczas gdy los jest w tym sensie pasywny. czy si z koncepcj wasnej woli jako rda celu i przejawia si jako ambicja. Jednym z gwnych zada ezoterycznej szkoy Bennetta byo wic uwiadomienie uczniom celu ich duszy, poniewa jedynie wypeniajc swoje przeznaczenie mona znale satysfakcj w yciu. Sam Bennett zosta najwyraniej obdarzony szczeglnym przeznaczeniem. Jako mody czowiek walczy w okopach w czasie pierwszej wojny wiatowej, ale w 1918 roku zosta ranny i odesany do Anglii na leczenie. W czasie choroby nauczy si tureckiego 3 i stara si o stanowisko modszego oficera wywiadu w Konstantynopolu. Od tego momentu obra now drog Otar si o mier, co zmienio jego percepcj. Pierwsza wojna wiatowa doprowadzia do wielu zmian politycznych nie tylko w Europie, ale take na Bliskim Wschodzie. Przez wiksz cz XIX wieku imperium osmaskie byo nazywane chorym czowiekiem Europy. Wojny i rewolucje doprowadziy do uwolnienia Grecji, Serbii i wielu innych bakaskich pastw spod panowania Turkw, a kiedy sutan popeni fataln pomyk, opowiadajc si po stronie Niemcw i Austriakw, przepady take Arabia, Mezopotamia, Syria i Palestyna. Prowincje te stay si brytyjskimi i francuskimi protektoratami, dalekim echem pastw krzyowcw sprzed omiuset lat. A co najgorsze dla Turkw, ju po wojnie sama Turcja zostaa podzielona, kiedy w 1920 roku armia grecka, chroniona przez francusk i brytyjsk flot, wyldowaa w Smyrnie. Grecy ju okupowali wschodni Tracj, a do linii Chatalja 4 i nalegali, eby alianci pozwolili im zaj Konstantynopol. Pod naciskiem Francuzw i Wochw sutan podpisa w sierpniu 1920 roku traktat z Sevres, na mocy ktrego pozostae czci Anatolii zostay podzielone na strefy wpyww midzy Francj, Wielk Brytani i Wochy. To ostatecznie zniszczyo Turcj jako niepodlege pastwo i naturalnie wstrzsno ludmi. W efekcie ruch nacjonalistw, kierowany przez Mustaf Kemala (Maturka), wzrs w si. Rozpocza si wojna o niepodlego, ktra doprowadzia do wycofania wojsk brytyjskich i francuskich i pokonania Grekw. 17 listopada 1922 roku Mehmed VI, ostami sutan, uciek na Malt na brytyjskim statku Malaya i 29 padziernika 1923 roku Turcja staa si republik. Atatrk pierwszy prezydent Turcji przenis stolic z Konstantynopola (obecnie zwanego Stambuem) do Ankary, aby podkreli odcicie si od przeszoci. Stworzy pastwo wieckie, wprowadzajc rozdzia pastwa od religii, ktry trwa do dnia dzisiejszego. Do zapisywania jzyka tureckiego zosta zaadaptowany alfabet aciski zamiast arabskiego, wprowadzono take wiele innych zmian, midzy innymi zakaz noszenia fezw i dyskryminacja ruchw religijnych, takich jak taczcy derwisze 5. Turcja chciaa w cigu jednej nocy sta si ze redniowiecznego pastwem wspczesnym i to jej si udao. W rodek wanie takiego zamtu trafi Bennett po cikich przeyciach w 1918 roku. Szybko zdoby uznanie jako oficer wywiadu i kiedy wojska brytyjskie wycofay si pod koniec 1920 roku, znalaz si w siatce brytyjskiego wywiadu, pokrywajcej cay ogromny obszar, ktry niegdy stanowi imperium osmaskie, od wybrzea dalmatyskiego a po granice Persji, Egiptu i Rosji. By w dosownym znaczeniu naszym czowiekiem w Konstantynopolu i mimo e mia tylko dwadziecia dwa lata szybko zdoby stopie podpukownika. Kiedy pracowa jako gwny szpieg Imperium Brytyjskiego zajcie to wyranie lubi zaprzyjani si blisko z jednym z ksit osmaskich, Sabaheddinem. Jego ojcem by Damad Mahmud Pasza, synny turecki wezyr i reformator, wypdzony przez despotycznego Abdulhamida II. By te kuzynem panujcego sutana Meh meda VI. Ksi Sabaheddin by niezwykle kulturalnym czowiekiem, ktry wolak mwi po francusku ni po turecku i odziedziczy po swoim ojcu liberalne pogldy polityczne. Interesowa si mistycyzmem, studiowa teozofi 6 Madame Bawatskiej i przyjani si z Rudolfem Steinerem, zaoycielem jednego z odgazie ruchu antropozoficznego. Ksi Sabaheddin by ywym cznikiem z przeszoci, sigajc czasw Bizancjum, ze wiatem, ktry znikn z powierzchni ziemi w 1920 roku. Bennett, wysoki, nieco niezgrabny mody szpieg i ksi Sabahedin, delikatny czowiek e doskonaych manierach, byli sob nawzajem zaintrygowani. Raz w tygodniu jedli razem obiad, czasem we dwch, czasem w towarzystwie innych goci, takimi jak ukochana i przysza ona Bennetta, panna Winifred Beaumont. Spotkania te zawsze miay miejsce w paacu Kuru Chesme, poniewa Sabaheddin nie wychodzi po zmroku z obawy przed zamachem. Do pna w nocy mogli dyskutowa o filozofii i mistycyzmie. Pod wpywem Sabaheddina Bennett zacz interesowa si hipnoz i innymi nie wyjanionymi zjawiskami. Zainteresowanie to miao zmieni jego ycie i ostatecznie doprowadzi do utworzenia pidziesit lat pniej Midzynarodowej Akademii Cigej Edukacji w Sherborne House, ktr odwiedziem w 1972 roku. W poszukiwaniu cudw W roku 1920 Konstantynopol, czyli Stambu, jak wkrtce mia zosta nazwany, by dosownie zalany uciekinierami wszelkiego rodzaju. Skutki pierwszej wojny wiatowej, rewolucje w Rosji, kopoty polityczne w Armenii i grecka inwazja na Turcj spowodoway wdrwk ludw. Wielu Rosjan, Grekw, Turkw, Ormian i innych ldowao w Konstantynopolu, ktry by bd to celem ich wdrwki, bd te przystankiem w drodze dokdkolwiek. Jako gwny szpieg Imperium Brytyjskiego i przyjaciel osmaskich ksit, Bennett nawiza kontakt z wieloma barwnymi postaciami, wrd nich z najnowszym przybyszem ze Zwizku Radzieckiego: Piotrem Demianowiczem Uspienskim. To wanie on, bardziej jeszcze ni Sabaheddin, wywar wpyw na ycie Bennetta. Uspienski, dziennikarz z Sankt Petersburga o silnie antykomunistycznych pogldach, by czowiekiem o nieprzecitnym intelekcie, ktry jak mao kto potrafi czyni skomplikowane idee prostymi, a proste zawikanymi. Kim jestemy? Skd pochodzimy? Jakie jest nasze przeznaczenie? Te pytania osaczay go i przeladoway bardziej ni wikszo ludzi. Wyobraa sobie, e yjemy w wiecie zoonym i penym sprzecznoci, wierzy te w istnienie mistrzw. Przez ca ludzkoci histori trwa przekonanie, e istnieje wyszy ale cigle ludzki autorytet ni profesorowie i politycy wrd nas; tajemna szkoa, czy te wsplnota owieconych, ktrzy, nawet jeli nie wadaj przeznaczeniem rodzaju ludzkiego, to przynajmniej znaj odpowiedzi na najbardziej nurtujce pytania. Wiara w Mistrzw Mdroci, bo tak musimy ich nazywa, stanowi istotny element kadej wielkiej religii. Ale kim s ci ludzie? Skd pochodzc Jakie mamy dowody na ich istnienie? Wedug teozofw byli narzdziem Boga, tajnym stowarzyszeniem adeptw, pchajcym wiat ku jego wielkiemu przeznaczeniu. Wanie dlatego, e w przeciwiestwie do papiea i dalajlamy ci ludzie pozostawali nieznani, Uspienski nie mg zwrci si bezporednio do nich. Jak kryminolog mg tylko rozpoznawa ich dziaania w przeszoci, po ladach, ktre zostawili. Mg wiedzie, gdzie byli, ale nie gdzie s obecnie ani gdzie bd w przyszoci. Nie zniechcony, przed pierwsz wojn wiatow wybra si w podr w poszukiwaniu wasnego mistrza. Podrowa do Indii, Cejlonu i Egiptu poszukujc jakiejkolwiek dziwnej wiedzy, ktra mogaby si ukrywa w tych egzotycznych krajach. Jak Sabaheddin i wielu innych w tym czasie pozostawa pod silnym wpywem pism H.P. Bawatskiej, matki teozofii, i mia nadziej, e jeli bdzie szuka w odpowiednich miejscach, moe wpa na trop jej mistrzw albo przynajmniej spotka kogo, kto udzieli mu wskazwek, gdzie mgby ich znale. Nie trzeba chyba wspomina, e kiedy dotar do Indii, by gboko rozczarowany tym, co znalaz. Zrozumia, e niemal kady zaangaowany w tak zwan dziaalno ezoteryczn, obecnie nazywan New Age, zwodzi siebie i innych. Na kadego nauczyciela idei ezoterycznych przypadao stu albo i tysic szarlatanw, ktrzy erowali na saboci innych. Dziao si tak jak odkry zarwno na Wschodzie, jak i na Zachodzie. Jednak Uspienski nie by tylko proto-hipisem: by te matematykiem i filozofem, ktry wanie napisa ksik na tajemniczy temat czasu i przestrzeni. Ksika ta, zatytuowana dumnie Tertium Organum 7, prezentowaa niezwyke i nowatorskie idee dotyczce wiadomoci, realnoci Wyszych wiatw i tego, co to wszystko mogo oznacza w kategoriach fizyki czasu i przestrzeni. Ksika, poruszajca niewiarygodnie szerok tematyk od czterowymiarowej geometrii do pism Lao
Cy bya cakowicie oryginalna. Chocia mistrzowie Bawatskiej okazali si trudni do znalezienia, ksika przyniosa Uspienskiemu saw w Rosji, a pniej otworzya mu drog do londyskiej socjety. Cudem przeywszy bolszewick rewolucj i jej nastpstwa, Uspienski przyby do Konstantynopola z ma grupk towarzyszy na pocztku 1920 roku. Tutaj pozna Bennetta i za jego wstawiennictwem mg zdoby zezwolenie na podr do Anglii. W sierpniu 1921 roku dotar do Londynu i z pomoc lady Rothermere, ony potentata prasowego i wielbiciela jego Tertium Organum, niemal natychmiast zgromadzi wok siebie may krg uczniw. Wywodzili si oni gwnie spord czytelnikw dwch eksperymentalnych czasopism, The New Age i The Quest. W roku 1931 Uspienski opublikowa drug ksik, A New Model of the Universe, opart gwnie na esejach, ktre napisa w czasie podry przed pierwsz wojn wiatow. We wstpie z roku 1934 do drugiego wydania tej ksiki wrci raz jeszcze do swojej wiary w to, e niegdy (a by moe i obecnie) yli ludzie Wyszego Umysu. Wanie on (Wyszy Umys) jest odpowiedzialny za powstanie wszystkich wielkich dzie sztuki, jakie moemy oglda na wiecie, takich jak Ewangelie, Upaniszady i Wielki Sfinks w Giza 8. W pierwszym rozdziale, zatytuowanym Ezoteryzm i wspczesne mylenie, zagbia si w temat, czc wiedz ezoteryczn ze szkoami dziaajcymi pod kierunkiem takich mistrzw, dla ktrych Wyszy Umys nie jest koncepcj, ale rzeczywistoci. Czerpic z wasnych dowiadcze wyjania, e nie jest atwo zdoby wiedz ezoteryczn: Ezoteryzm jest odlegy i niedostpny, lecz kady, kto poznaje ezoteryzm lub wierzy w jego istnienie, ma szans dosta si do szkoy lub moe mie nadziej, e spotka ludzi, ktrzy pomog mu i wska drog [...]. Poniewa bramy wiata cudownoci mog by otwarte tylko dla tego, kto poszukuje 9. Dla Uspienskiego jest oczywiste, e cywilizacja powstaa dziki dziaalnoci szkl ezoterycznych, ale te moe trwa tylko tak dugo, jak dugo jest przez nie wspierana. A wic upadek religii, to znaczy zmniejszanie si liczby osb szukajcych wtajemniczenia w misteria, nieuchronnie prowadzi do upadku cywilizacji. Wiedza naukowa czy techniczna nie moe zastpi takiego rozwoju czowieka, poniewa tylko dziki niemu mona byo nawiza kontakt z Wyszym Umysem, bez niego za rodzaj ludzki jest pozbawiony przewodnictwa i musi ulec degeneracji. W jednym z pniej napisanych esejw zawartych w tej samej ksice Uspienski zajc si szerzej zwizkiem midzy ezoteryzmem a nasz wiedz o tym, co rzeczywicie tworzy histori. Nie interesowaa go historia zbrodni, czyli wydarzenia przedstawiane w dawnych kronikach Elmowych, a obecnie kadego wieczoru w wiadomociach na ekranach naszych telewizorw. Skoncentrowa si na sekretnym przekazywaniu idei, na drodze, ktr wiedza ezoteryczna przebya w cigu wiekw od jednej grupy ludzi do drugiej, wdrujc midzy spoeczestwami, religiami, czy wrcz cywilizacjami. Wanie to, lady dziaalnoci jego umiowanych Mistrzw Mdroci, byo w jego pojciu prawdziw histori wiata. W okresie midzywojennym Uspienski sta si znan postaci w raczej sztywnym rodowisku ezoterycznym Londynu. Jednak odczyty, ktre wygasza prywatnie i na ktrych bywali tacy ludzie jak Aldous Huxley, A.E. Waite, czy A.R. Orage, wydawca czasopisma New Age, miay mao wsplnego z jego wasnymi badaniami, raczej byy oparte na ideach, ktre przekaza mu inny Rosjanin: George Ivanovich Gurdjieff. By to p-Ormianin, p-Grek, ktry dorasta w niespokojnym regionie na granicy rosyjsko-tureckiej u schyku XIX wieku. Gurdjieff, wielki podrnik i poszukiwacz prawdy, przewdrowa cacy Bliski, rodkowy, a nawet Daleki Wschd w poszukiwaniu zaginionej wiedzy. W czasie tych podry, jak twierdzi, odwiedzi wiele klasztorw i wity, ktre przechoway nie tylko teoretyczn wiedz, ale take praktyczne techniki transformacji czowieka. Podobnie jak Madame Btawatska z wczeniejszego pokolenia, teraz on sprowadzi te idee do Rosji, dowodzc, e jego dzieo byto prawdziwe. Mistrz z Armenii George Ivanovich Gurdjieff by bez wtpienia jednym z najdziwniejszych ludzi swojego stulecia. Urodzi si w Armenii, grzystym kraju wcinitym midzy Iran, Turcj, Gruzj i Azerbejdan. Pod wzgldem politycznym Armenia rzadko bywaa wolna od obcych wpyww, a przez wiksz cz XIX stulecia stanowia przedmiot sporu midzy Rosj i imperium osmaskim. Miasto Kars, gdzie dorasta Gurdjieff, znajduje si teraz po tureckiej stronie granicy, ale kiedy by chopcem, naleao do carskiej Rosji. Byo to wic wwczas bardziej dogodne miejsce dla chrzecijan ni dzisiaj i Gurdjieff mg zdoby wyksztacenie w miejscowej rosyjskiej szkole katedralnej. To jednak nie wystarczao chopcu spragnionemu wiedzy. Bardzo wczenie, podobnie jak Uspienski, utwierdzi si w przekonaniu, e staroytny wiat mia wiedz, ktr my stracilimy w naszej pogoni za dobrami materialnymi, i rozpocz trwajce cale ycie poszukiwania staroytnej mdroci. W cigu wielu lat odby szereg dugich podry, docierajc a do Tybetu i Indii na wschodzie oraz Egiptu i Abisynii na zachodzie. Jednak wikszo jego podry wioda do Turkiestanu i Mezopotamii, lecych w centrum tego rozlegego obszaru. Gurdjieff by przekonany, e ludzie w staroytnoci pod pewnymi wzgldami nas przewyszali. Wielkiemu technicznemu postpowi, dokonanemu w cigu ostatnich kilku wiekw, i zdobyciu umiejtnoci wykorzystania energii do podniesienia standardu ycia towarzyszya utrata innych rodzajw wiedzy. Ta wiedza, zwizana z naszym duchowym, psychologicznym i moralnym komfortem, zawsze znajdowaa si na pograniczu religii. Gurdjieff by przekonany, e nawet inteligentni, wyksztaceni ludzie yjcy w XX wieku s kompletnymi ignorantami w takich sprawach w porwnaniu ze swoimi dalekimi przodkami, a wic w pewnym sensie my sami yjemy w ciemnych wiekach, a nie w epoce owiecenia, jak sdzimy. Dziki nauce, ktra uwalnia nas od co wikszych niedogodnoci natury, jestemy tym mocniej przywizani do wiata materialnego, co sprawia, e mamy coraz wiksze trudnoci ze zrozumieniem naszego przeznaczenia. A wic nasz wiat i nasze miejsce w nim nie s takie, jak sobie wyobraamy. Nasze wartoci ulegy odwrceniu tak dalece, e przestalimy nawet zadawa sobie pytanie, czym jest ycie; o szukaniu odpowiedzi nie warto nawet wspomina. Ale nie wszystko jeszcze stracone. Gurdjieff wierzyt, e mdrzy ludzie z minionych czasw przewidzieli taki obrt wypadkw. Wiedzieli, e ich wasne cywilizacje przemin i ignorancja profanw zacznie rzdzi na Ziemi. Dlatego zaszyfrowali najwaniejsze aspekty swojej wiedzy i systemu wierze w tym, co Gurdjieff nazywa legominizmami. S to materialne konstrukcje, takie jak witynie czy piramidy, ktre miay trwa przez tysice lat. Legominizmami s te rne dokumenty lub ustnie przekazywane pieni i tace, nawet talia kart do gry, ktre w czterech kompletach po trzynacie kart w kadym kolorze przekazuj wiele ezoterycznych idei. Za pomoc tych metod wiedza zostaa przechowana i przekazana nastpnym pokoleniom. Gurdjieff podejmowat kolejne podre w poszukiwaniu tej zaginionej wiedzy. Wedug Bennetta okres poszukiwa w yciu Gurdjieffa trwa okoo szesnastu lat, od 1891 do 1907 roku, a jego punktem kulminacyjnym bya wizyta w tajemnej wityni ezoterycznego stowarzyszenia, zwanego Bractwem Sarman lub Sarmoung 10. Wiksza cz pitego rozdziau pautobiograficznej ksiki Gurdjieffa, Meetings witki Remarkabe Men (Spotkania z ciekawymi ludmi), dotyczy poszukiwa tego tajemniczego bractwa, ktre jak wierzy zostao zaoone w Babilonie okoo 2500 roku p.n.e. 11 S to mniej wicej czasy, kiedy Egipcjanie byli zajci budow Wielkiej Piramidy. Wedug Bennetta w pniejszych czasach potomkowie tego wanie sekretnego bractwa wtajemniczyli Pitagorasa, ojca zachodniej filozofii, kiedy jako jeniec przebywa w Babilonie. Bennett zauway, e pewna stara legenda mwi, i Pitagoras podrowa po wiecie w poszukiwaniu wiedzy. Kiedy przebywa w Egipcie; krl perski Kambyzes zmusi wszystkich mdrych ludzi tego kraju, midzy innymi Pitagorasa, aby udali si do Babilonu. To wydarzenie odnotowa Jamblich (grecki neoplatoski filozof, yjcy w latach okoo 260-330 p.n.e.) w ywocie Pitagorasa:
[Pitagoras] odwiedzi wszystkich egipskich kapanw, szukajc wszelkiej wiedzy, jak posiadali. Spdzi dwadziecia dwa lata w sanktuariach studiujc astronomi i geometri i bdc wtajemniczanym nie w sposb pobieny ani przypadkowywe wszystkie tajemnice bogw. Zosta jednak w kocu wzity w niewol przez onierzy Kambyzesa i wysany do Babilonu. Tutaj mia szczcie spotka magw, ktrzy objanili mu swoj wiedz i najdoskonalszy sposb oddawania czci bogom. Dziki ich pomocy studiowa i pozna arytmetyk, muzyk i wszystkie inne nauki. Po dwunastu latach, okoo pidziesitego roku ycia, wrci na Samos 12. Bennett wspomina take o innej legendzie, wedug ktrej w czasie pobytu w Babilonie Pitagoras mg nawet spotka Zaratustr (Zoroastra). By on zaoycielem perskiej religii, ktra wzia nazw od jego imienia, i tradycyjnie przyjmuje si, e by nauczycielem ojca Kambyzesa, Cyrusa. T histori przekazuje inny ywot Pitagorasa, tym razem napisany przez nauczyciela Jamblicha, Porfiriosa: W Egipcie [Pitagoras] mieszka z kapanami; poznawa jzyk i mdro Egipcjan, a take trzy rodzaje ich pisma, epistolograficzne, hieroglificzne oraz symboliczne, z ktrych jedno naladuje zwyky sposb mwienia, pozostae za wyraaj alegorie i przypowieci. W Arabii rozmawia z krlem. W Babilonie spotka si z innymi Chaldejczykami, szczeglnie wic si z Zaratasem [Zaratustr], ktry oczyci go z nieczystoci wczeniejszego ycia i nauczy o rzeczach, od ktrych cnotliwy czowiek powinien by wolny 13. Wczeniej Porfirios wyjania, jak rne staroytne kultury osigny doskonao w takiej lub innej nauce i jak Pitagoras nauczy si od nich wszystkiego: Co si tyczy jego wiedzy, mwi si, e pozna nauki matematyczne od Egipcjan, Chaldejczykw i Fenicjan; poniewa dawni Egipcjanie celowali w geometrii, Fenicjanie w liczbach i proporcjach, a Chaldejczycy w teoriach astronomicznych, boskich rytuaach i oddawaniu czci bogom; innych sekretw dotyczcych biegu ycia nauczy si od magw 14. Nie wdajc si w szczegy dotyczce jego podry, wida wyranie, e Gurdjieff stara si uczyni swoje ycie podobnym do ycia Pitagorasa. Kiedy podejmowa podr, mg pamita o legendzie, mwicej, e ojciec greckiej filozofii zosta wtajemniczony przez babiloskich magw. Z pewnoci wedug sw Bennetta Gurdjieff do pewnego stopnia stylizowa swoj pniejsz wasn akademi na szkol Pitagorasa 15. W czasie swoich wdrwek Gurdjieff spotka si z wieloma podobnie jak on mylcymi ludmi, rwnie spragnionymi zaginionej wiedzy. Aby uatwi sobie ycie, zawizali pformalne towarzystwo nazwane Poszukiwaczami Prawdy i postanowili zebra rezultaty swoich bada. Jednym z czonkw tej grupy by ormiaski przyjaciel Gurdjieffa, Pogossian. Podobnie jak Gurdjieff by modym czowiekiem, ktry dysponowa wolnym czasem i podziela jego zainteresowanie tajemnicami. W pogoni za staroytn wiedz odbyli razem wiele podry, midzy innymi spdzili jaki czas w ruinach dawnej stolicy Armenii Ani, prowadzc tam mae wykopaliska 16. Dzisiaj trudno sobie wyobrazi, e modzie moga si zabawia kopaniem w tych ruinach, ale w dziewidziesitych latach ubiegego wieku archeologia cigle jeszcze pozostawaa sportem dla amatorw. Byo wic moliwe, e dwaj zdecydowani modzi ludzie rozbili obz midzy starymi kocioami i paacami swoich przodkw i robili to, na co mieli ochot. W czasie kopania trafili na podziemny korytarz i otwr w murze na jego kocu, przez ktry weszli do maej, ukowato sklepionej komory, najwyraniej niegdy bdcej cel mnicha. W pomieszczeniu byo niewiele porozbijane naczynia i zbutwiae szcztki jakich mebli. Jednak w rogu znajdowaa si nisza i w niej wanie znaleli kilka starych pergaminw. Poniewa Ani zostao zniszczone przez Turkw w 1064 roku, pergaminy musiay pochodzi najpniej z XI wieku, a prawdopodobnie byy o wiele starsze. Chocia po zetkniciu si z powietrzem niektre z dokumentw natychmiast rozpady, si w pyl, wikszo ocalaa. Coraz bardziej podekscytowani poszukiwane zabrali je do Aleksandropola 17. Tutaj, w stosunkowo dogodnych warunkach, zbadali swj skarb i kiedy to byo konieczne, wzywali ekspertw do pomocy przy cikiej pracy odszyfrowywania. . Pergaminy okazay si listami wymienianymi midzy dwoma mnichami, z ktrych jeden mial na imi Arem, i zostay napisane w bardzo archaicznym jzyku ormiaskim. Wrd tej korespondencji, ktra dotyczya gwnie zwykych spraw kocielnych, znajdowa si jeden list, z punktu widzenia badaczy bardziej interesujcy od innych. Wymienia on tajemnicze Bractwo Sarmoung nazw, z ktr Gurdjieff zetkn si ju w armeskiej ksidze zwanej Merkharvat i stwierdza, e ich gwny klasztor znajdowa si w dolinie Izrumin, trzy dni drogi od Nivssi. Pogossian i Gurdjieff szybko dowiedzieli si, e Nivssi to staroytna nazwa miasta Mosul w pnocnym Iraku znajduje si ono w pobliu ruin Niniwy i, w czasie kiedy list by pisany, byo stolic prowincji Nievi i doszli do wniosku, e nie powinno by zbyt trudno znale dolin Izrumin oraz zakadajc, e cigle istnieje tajemniczy klasztor Bractwa Sarmoung. Tak wic, kiedy nadarzya si okazja, spakowali worki i wyruszyli w drog.
Podr okazaa si trudniejsza, ni wczeniej sdzili. Z powodu toczcych si walk midzy Turkami, Ormianami i Kurdami mieli do przebycia cik drog przez gr Egri Dagh; udawali kaukaskich Tatarw z obawy przed wcigniciem w lokalne konflikty etniczne. Po przejciu rzeki Araks, do dzisiaj stanowicej granic midzy Armeni i Turcj, dotarcie do miasta enigmatycznie okrelonego przez Gurdjieffa jako Z zajo im dwa miesice. Zbliali si do celu, kiedy wydarzya si katastrofa: Dokadnie dwa miesice po przekroczeniu rzeki Araks w kocu dotarlimy do miasta Z, za ktrym musielimy pj pewn przecz w stron Syrii. Na przeczy, zanim doszlimy do synnego wodospadu K, skierowalimy si w stron Kurdystanu i wanie gdzie przy tej drodze spodziewalimy si znale miejsce, ktre byo celem naszej podry. W czasie dalszej wdrwki, poniewa zdylimy si ju przystosowa do otaczajcych nas warunkw, wszystko szo stosunkowo dobrze dopki nieoczekiwany wypadek nie zmieni wszystkich naszych planw 18. Wypadkiem, o ktrym mowa, byo ukszenie Pogossiana przez niezwykle jadowitego pajka. Teraz, zamiast poda do zamierzonego celu doliny Izrumin, musieli uda si do miasta N. Tutaj ormiaski ksidz okaza wspczucie i zgodzi si udzieli im gociny, dopki Pogossian nie wrci do zdrowia. Zostali prawie przez miesic i zaprzyjanili si w tym czasie z ksidzem, ktry zdradzi im w zaufaniu, e posiada pewn star map. Okazao si, e nie zostaa ona narysowana na papierze, ale na pergaminie i wedug sw ksidza bya w jego rodzinie od wielu pokole. Kiedy Gurdjieff zobaczy j po raz pierwszy, by poruszony: Przeyem wielki wstrzs, tym wikszy, e cay czas prbowaem si opanowa i nie okazywa mojego podekscytowania. Zobaczyem [...] map przedpotopowego Egiptu 19. Przerywajc chwilowo poszukiwania klasztoru Sarmoung, kiedy tylko Pogossian wyzdrowia, postanowili wyruszy do Egiptu, zabierajc ze sob kopi mapy, ktr Gurdjieff wykona w tajemnicy. Po wielu rnych przygodach Gurdjieff, teraz ju bez Pogossiana, znalaz si w Kairze jako przewodnik wycieczki do piramid w Giza. Korzystajc ze swojej tajemniczej mapy przeprowadzi dokadne studia terenu, ktry sta si teraz gwnym przedmiotem jego bada: Trzeba powiedzie, e spdzaem cay mj wolny czas chodzc po tych miejscach jak optany, majc nadziej, e dziki mojej maiey przedpotopowego Egiptu znajd wyjanienie zagadki Sfinksa i wielu innych staroytnych zabytkw 20.
Nie wyjania przyczyn porzucenia wczeniejszych poszukiwa Bractwa Sarmoung ani swojego wzmoonego zainteresowania staroytnym Egiptem. Nigdzie te nie mwi wprost, e te dwie sprawy cz si ze sob. Jednak w dalszej czci ksiki wrci do Azji i, mieszkajc w Bucharze, skontaktowal si z wysannikiem zakonu, ktrego poszukiwa. Zabrano go z zawizanymi oczami do tajemnego klasztoru, ukrytego gdzie w trudno dostpnej dolinie. Zostal tam wtajemniczony w pewne sekretne obrzdy i nauki. Byo to dla niego jak odnalezienie witego Graala. Midzy rokiem 1907 a 1914 Gurdjieff, jak si wydaje, intensywnie zajmowi si skadaniem wszystkich fragmentw wiedzy, ktre udao mu si zebra, w jeden spjny system. System ten obejmowa filozofi, psychologi i kosmologi, ktre mimo e w pewnym stopniu podobne do teozofii Madame Bawatskiej byy o wiele bardziej szczegowe i praktyczne w zastosowaniu. Powiza t teoretyczn stron swojej pracy z programem muzyki i ruchw tanecznych; wielu z nich jak twierdzi nauczyl si w rnych tajemnych kasztorach, ktre odwiedzi w czasie swoich wdrwek. By to ten sam rozlegy program, z ktrym Uspienski zetkn si w Moskwie w 1916 roku i ktry Gurdjieffprzenisl najpierw do Konstantynopola, a nastpnie do Europy Zachodniej i Ameryki. Uspienski spotka Gurdjieffa w Moskwie zaledwie kilka tygodni po swojej bezowocnej podry na Wschd i niemal natychmiast uleg jego czarowi. Na cztery lata G, jak okrela Gurdjieffa, zosta jego mentorem i przekaza mu wiele nowatorskich i niezwykych idei. Wydawao si, e przynajmniej on znalaz oryginalnego nauczyciea, prawdziwego Mistrza Mdroci. W 1920 roku Gurdjieff otworzy wasny instytut we Francji, na zamku w wiosce Avon, na przedmieciach Fontainbleau. Tutaj uczy taca i dramatu, a take pewnych ezoterycznych problemw, ktre tak zafascynowaly Uspienskiego w czasie, jaki spdzili razem w Rosji. W cigu nastpnych kilku lat Gurdjieff zebra wielk liczb studentw, wrd nich wielu Amerykanw. Pniej, w 1924 roku, po wypadku samochodowym, ktry niemal stal si przyczynjego mierci, zamkn instytut i powici si spisywaniu legominizmw. W cigu kilku nastpnych lat spisa trzy serie pod wsplnym tytulem All and Evertyhing (Wszystko i kade). Pierwsza z nich bya wstpem do trzyczciowej ksiki zatytuowanej Beelzebub'a Tales to His Grandson (Opowieci Belzebuba dla jego wnuka). Ta dziwna ksika, napisana stylem rwnie rozwlekym, co trudnym do czytania, stanowi rodzaj fantastyki naukowej. Napisana z perspektywy upadego, lecz obecnie skruszonego anioa (starego ju Belzebuba, ktry za grzechy swej modoci zosta skazany na spdzenie ycia na wygnaniu, na skraju wiata, w Ukadzie Sonecznym), opisuje jego powrt na wasn, poloon w lepszym miejscu planet Karatas. Aby uprzyjemni dug podr, Belzebub zabawia wnuka, ktry razem z nim podruje, opowieciami o swoim yciu. Mwi zwaszcza o historii planety Ziemia i o tym, dlaczego yjcy tam dziwni ludzie s tak odmienni od inteligentnych form ycia na innych planetach wszechwiata. Zarwno dowcipne, jak szydercze opowieci Belzebuba stanowi mieszank instrukcji i satyry, trudn do rozszyfrowania, ale przede wszystkim wcigajc czytelnika. To nie przypadek. Bennett odnotowa, i Gurdjieff celowo tak zagmatwa swoje przemylenia w opowieciach Belzebuba, eby tylko najwytrwalsi z czytelnikw mogli zrozumie, o co mu chodzi: On sam [Gurdjieff] sucha rozdziaw czytanych na gos i jeli doszed do wniosku, e jakie fragmenty s zbyt atwe do zrozumienia a tym samym zbyt powierzchowne pisa je jeszcze raz, aby, jak mwi, gbiej pogrzeba psa. Kiedy ludzie poprawiali go i mwili, e z pewnoci mia na myli pogrzebanie koci, odpowiada im, e maj znale nie koci, ale psa. Psem jest Syriusz Psia Gwiazda, uosobienie ducha mdroci w tradycji zaratustriaskiej 21. Druga ksika Gurdjieffa Meetings With Remarkable Men przedstawiajca dzieje jego poszukiwa Bractwa Sarmoung moe si wydawa prac o wiele prostsz. Z pozoru to tylko autobiografia, ale w rzeczywistoci jest czym wicej. W narracj zostay wplecione rne moralistyczne opowieci i nauki o tym, jak rni ludzie mog zrobi najlepszy uytek ze swoich talentw. S tam take wskazwki chocia nie podane bezporednio gdzie mona znale rdo tej wiedzy. W przeciwiestwie do Beelzebub's Tales ta ksika zostaa napisana potoczystym i atwym do czytania stylem, chocia pod wieloma wzgldami jest o wiele bardziej ezoteryczna. Trzecia ksika, Life Is Only Real Then, When I Am (ycie jest prawdziwe tylko wtedy, kiedy i ja jestem), istnieje tylko we fragmentach: prawdopodobnie sam autor zniszczy niektre rozdziay przed opublikowaniem, poniewa uwaa, e powiedzia w nich zbyt duo. To, co pozostao, jest rwnie autobiografi, opisem niektrych z jego metod nauczania i po czci wyjania dziwny, wwczas szokujcy, sposb odnoszenia si Gurdjieffa do uczniw. Ta krtka praca, przejawiajca o wiele mniejsze zainteresowanie niezdecydowanym czytelnikiem ni wczeniejsze ksiki, nie zostaa nawet wydana a do koca lat siedemdziesitych. Chocia w 1924 roku Uspienski zerwa cakowicie z Gurdjieffem, nigdy nie wtpi, e jego nauki miay rzeczywist warto ani e dawny nauczyciel naprawd by wysannikiem jakiej tajemnej szkoy, ktrej on sam nie mg znale ani w Egipcie, ani w Indiach. A do mierci w 1948 roku Uspienski wygasza wykady na temat systemu, jak nazywano eklektyczny zbir idei i technik Gurdjieffa. Po drugiej wojnie wiatowej spisa swoje wykady, poprzeplatane wspomnieniami z dni spdzonych z Gurdjieffem, w formie ksiki, wydanej pomiertnie, w 1950 roku pod tytuem In Search of the Miraculous (W poszukiwaniu cudownoci). Pierwotny, roboczy tytu ksiki, zachowany pniej jako podtytu, brzmia Fragmenty nieznanego nauczania. Jak si wydaje, stanowi on bezporednie odwoanie do innej ksiki, Fragments of Faith Forgotten (Fragmenty zapomnianej wiary), napisanej przez G.R.S. Meada, czoowego brytyjskiego teozofa owych czasw. Mead by wydawc magazynu The Quest. Jego monumentalne dziea, Thrice Greatest Hermes (Hermes po trzykro wielki) i Fragments ofFaith Forgotten, byy przeomowymi pracami z dziedziny gnostycyzmu i tradycji hermetycznej. Wiele wczesnych wystpie Uspienskiego miao miejsce w biurach The Quest, a wic tych dwch ludzi czyy bliskie stosunki. O czym dyskutowali, nie zostao odnotowane, ale wydaje si, e Mead, wwczas starszy ju czowiek, popiera rosyjskiego emigranta. Uspienski, wybierajc tytu Fragmentw nieznanego nauczania, najwyraniej chcia, eby ci, ktrzy maj oczy do patrzenia dojrzeli zwizek midzy ideami przedstawionymi w In Search of the Miraculous a prac Meada o chrzecijaskim gnostycyzmie. Londyscy zwolennicy Uspienskiego dziaali bardzo prnie, tworzc po jego mierci wiele towarzystw i ugrupowa. Bennett po powrocie z Turcji sta si jednym z gwnych uczniw Uspienskiego i niemal dosownie odziedziczy j ego nauczycielskie krzeso; to samo krzeso, raczej niewygodne, na ktrym siedziaem jakie dwadziecia lat pniej. Bennett by rwnie przy mierci Gurdjeffa w 1949 roku i przekonany, e jego przeznaczeniem jest kontynuowa dzieo obydwu mistrzw otworzy wasne szkoy, najpierw w Kingston pod Londynem, a pniej w Sherborne. Od czasu mierci Gurdjeffa o jego dziele napisano wiele ksiek, ale zawsze pozostawao bez odpowiedzi pytanie: czy by on po prostu propagatorem kultu, ktry sam wynalaz, czy te rzeczywicie nawiza kontakt z jakim tajemniczym rdem wiedzy? Czy by, jak twierdzi, wysannikiem tajnego bractwa Mistrzw Mdroci, o ktrych mwia Madame Bawatska i ktrych poszukiwa Uspienski czy te jeszcze jednym szarlatanem? Te pytania, na pierwszy rzut oka istotne tylko dla jego uczniw, w rzeczywistoci maj o wiele wiksze znaczenie. Jeli okazaoby si, e rzeczywicie znalaz on mistrzw, nastpcw magw, ktrzy wtajemniczyli Pitagorasa, to nie tylko jego prace stayby si bardziej interesujce z czysto badawczego punktu widzenia, ale te niosyby za sob o wiele wiksze konsekwencje dla nas wszystkich. Gurdjieff i tradycja gnostyczna In Search of the Miraculous, najsynniejsza ksika Uspienskiego, do dzisiejszego dnia pozostaje Bibli dla wielu grup i szk wywodzcych si z tradycji Gurdjieffa. Ta z pozoru prosta ksika jest prawdziw kopalni informacji, a take kompendium wiedzy o dziwnych wierzeniach i o tym, jak byy pocztkowo przedstawiane. Spotkaem si z tymi fragmentami nieznanego nauczania podrujc po Szwecji w 1971 roku. Przeczytaem ju kilka miesicy wczeniej,
na uniwersytecie, Terbum Organum, ale ta ksika bya o wiele bardziej ezoteryczna. Nieatwa do czytania, zawieraa niezwyke idee i dziwn energi, a napisana zostaa w sposb zarazem tajemniczy i owiecajcy. Skd pochodziy te idee? Czy Gurdjieff rzeczywicie, jak wierzy Uspienski, zetkn si z tajemn szko? Takie pytania cigle zadawaem sobie podczas podry do Izraela dwa lata pniej i miaem czas, aby sobie dokadnie te wszystkie sprawy przemyle. Wedug Uspienskiego Gurdjieff twierdzi, e jego dzieo jest naprawd ezoterycznym chrzecijastwem, to znaczy wywodzi si z sekretnych tradycji, nie rozumianych ju przez Koci. Jak gosi, pochodziy one z Egiptu: Koci chrzecijaski, chrzecijaski sposb oddawania czci Bogu, nie zosta wynaleziony przez ojcw Kocioa. Wszystko to zostao w gotowej postaci przejte z Egiptu, ale z Egiptu, ktrego nie znamy. Tamten Egipt istnia w tym samym miejscu, ale o wiele wczeniej. Tylko fragmentaryczna wiedza o nim przetrwaa do czasw historycznych, a zostaa przechowana w tajemnicy, tak dobrze ukryta, e nawet nie zdajemy sobie sprawy, e zostay przechowana 22. Pomys istnienia ezoteryki w chrzecijastwie dzisiaj w krgach klerykalnych wywouje wzruszenie ramion. Jednak najwyraniej sam Jezus by ezoteryst. Naucza przez przypowieci, ktre mona byo interpretowa na wielu rnych poziomach, a czasem zabiera apostow na stron i wyjania prawdziwe znaczenie tego, co mwi. Z Ewangelii wynika, e nawet swoim uczniom nie tumaczy wszystkiego, co robi. Wiele jego poczyna i wikszo nauk nie zostao zrozumianych przez wspczesnych, poniewa nie mieli oczu do patrzenia i uszu do suchania. Idee, ktrych naucza Gurdjieff i ktre Uspienski spisa w spjny system, byy intrygujce i bardzo odlege od tradycyjnego chrzecijastwa. Byy logiczne i brzmiay przekonujco, co zaintrygowao wielu ludzi, rwnie mnie. Jednak cigle bez odpowiedzi pozostawao pytanie, czy bya to po prostu mieszanina idei, ktre wyczyta w ksikach, z dodatkiem jego wasnych pogldw, czy te rzeczywicie zetkn si w czasie swoich podry z jedn lub kilkoma szkoami? Kiedy Gurdjieff y, jego uczniowie nie mieli okazji szukania odpowiedzi na takie pytania. Kult, ktry rozwin si wok jego osoby, by samowystarczalny i niewielu z jego studentw miao zarwno czas, jak i niezbdn znajomo jzykw, aby odby podr ladami mistrza. Nawet po jego mierci wikszo zadowalaa si yciem takim jak przedtem, czytajc, studiujc i komentujc pisma, ktre po sobie zostawi. Bennettowi jednak to nie wystarczao. W latach pidziesitych na wasn rk poszukiwa rde wiedzy Gurdjieffa. Mocno wierzy w istnienie Mistrzw Mdroci i nawet tytu ksiki, nad ktr pracowa, kiedy si z nim spotkaem w 1973 roku zostaa pomiertnie opublikowana w 1975 brzmia The Masters of Wisdom (Mistrzowie Mdroci). Bennett wierzy, e Mistrzowie Mdroci istnieli i e byli zwizani z Bractwem Sarmoung, czy te Sarman, opisywanym przez Gurdjieffa. Ze swoj znajomoci jzykw by w stanie zrozumie etymologi tej nazwy i zidentykowa przynajmniej teoretycznie czym moga by ta grupa: Jedn z takich wskazwek danych przez Gurdjieffa jest wymieniane wielokrotnie stowarzyszenie Sarmoun (sic!) lub Sarman. Wymowa jest taka sama, niezalenie od pisowni, a sowo naley czy z jzykiem staroperskim. Rzeczywicie, pojawia si ona w niektrych tekstach wjzyku pahlavi (perskim), jako okrelenie tych, ktrzy przechowali doktryny Zoroastra. Sowo to mona interpretowa na trzy sposoby. Moe ono oznacza pszczo symbol tych, ktrzy zbieraj drogocenny mid wiedzy i przekazujgo nastpnym pokoleniom. Zbir legend, dobrze znany w krgach ormiaskich i syryjskich, zatytuowany Pszczoy, zosta poprawiony przez Mar Salomona, nestoriaskiego archimandryt w XIII wieku, to znaczy mniej wicej w czasach Dyngis-chana. Pszczov mwi o tajemniczej mocy przekazywanej od czasw Zoroastra, ktra objawia si w czasach Chrystusa. Bardziej oczywiste jest tumaczenie perskiego sowa man jako co, co jest dziedzicznie przekazywane przez szacown rodzin lub ras. Moe to by magazyn, w ktrym przechowywane jest dziedzictwo lub tradycja. Sowo sar oznacza gow, zarwno w dosownym znaczeniu, jak te jako zwierzchnik czy przywdca. Zoenie Sarman oznaczaoby wic gwny magazyn tradycji, nazywanej odwieczn filozofi, przekazywan z pokolenia na pokolenie przez, uywajc terminologii Gurdjiefia, istoty wtajemniczone. Jeszcze jednym moliwym znaczeniem sowa Sarman jest ci, ktrzy zostali owieceni, dosownie: ci, ktrych gowy zostay oczyszczone 23. Opuszczajc Sherborne miaem zamt w gowie. Spdziem weekend biorc udzia w witym tacu i medytacji, a take suchajc wykadw, ale tak naprawd nie odczuwaem z tym wszystkim harmonii. Nie pocigay mnie te ideay spoeczne ani ycie w komunie, co jak si wydaje byo istotne w Sherborne. Chocia nie wtpiem, e ta szkoa ma wiele do zaoferowania, nie tego szukaem. Chciaem dowiedzie si wicej o Mistrzach Mdroci i nie byem pewien, czy po wstpieniu do szkoy Bennetta wicej si o nich naucz. Niechtnie spakowaem plecak, w gbi ducha przekonany, e cokolwiek jest mi przeznaczone, na pewno nie znajd tego tutaj. Kiedy szedem na przystanek autobusowy, spotkaem Bennetta, siedzcego na kosiarce do trawy. Caa wsplnota miaa wanie dzie milczenia, wic nie mg powiedzie nic na poegnanie, ale nie czuem si ju tak skonsternowany. Gdy ucisnem mu rk i wyjaniem, dlaczego tak szybko wyjedam, spojrza na mnie nieobecnym wzrokiem, bdzc mylami gdzie indziej. Chocia miaem go jeszcze spotka przy kilku okazjach, a nawet byem na kilku wykadach, ktre wygosi w Londynie, byem pewien, e podjem suszn decyzj. W kadym razie byem przekonany, e Bractwo Sarmoung Gurdjieffa i dziwne, wschodnie kraje, z ktrych pochodzili jego czonkowie, byy w jaki sposb zwizane z magami Mateusza. Dwadziecia lat wczeniej ni mogem sam wyruszy na poszukiwania tego, co los mi zgotowa, miaem okazj si nimi zajmowa.
Wstecz / Spis Treci / Dalej Rozdzia 3 Poszukiwania wrd sufich Po mierci Gurdjieffa w padzierniku 1949 roku Bennett, ktry spdzi z mistrzem wiele czasu w ostatnich miesicach jego ycia, postanowi podj podr na Wschd w poszukiwaniu tajemniczego Bractwa Sarman. Mwic pynnie po turecku, lingua franca nie tylko w Turcji, ale na caym obszarze dawnego imperium osmaskiego, postanowi skoncentrowa si na poszukiwaniach w tym wanie regionie. Wyruszajc ze swojej dawnej bazy w Stambule, gdzie niegdy pracowa jako brytyjski szpieg, zamierza odwiedzi przed powrotem do Europy Konya, Damaszek, Jerozolim, Bagdad i stary Babilon. Bennetta niezwykle interesowa sufizm, mistyczny nurt islamu. W swojej autobiografii Witness (wiadek) opisa, jak w 1920 roku odwiedzi w Konstantynopolu tekke Mevlevi, czyli taczcych derwiszw, chyba najsynniejszego z sufickich zakonw 1. By jednym z ostatnich Europejczykw, ktrzy widzieli Mevlevi w akcji, poniewa wkrtce potem dziaalno ich zakonu, podobnie jak wszystkich innych, zostaa zakazana przez wprowadzajcego reformy Maturka. Wirujcy derwisze w filcowych czapkach nie wywarli na Bennetcie wielkiego wraenia, ale kiedy w 1953 roku wrci do Turcji, jedn z pierwszych rzeczy, ktre uczyni, byo odwiedzenie od dawna opuszczonego tekke. Wierzc, e w jego wymiarach moga zosta zawarta jaka tajemna wiedza, zabra si do mierzenia Sema Hane, czyli sali, w ktrej taczyli derwisze. Jak napisa: Kiedy staem na pokrytej kurzem pododze i patrzyem na kruche drewniane rzeby, rozumiaem, co oznacza dla Turkw przez ponad siedem wiekw styl ycia derwiszw. Stanowili ostoj praktycznego mistycyzmu i ocalili ycie religijne w Turcji od degeneracji i popadnicia w formalizm 2. Bennett umocni swe mistyczne pogldy na temat mocy spoczywajcych w tureckiej architekturze sakralnej, kiedy odwiedzi wite miasto Konya i znajdujcy si w nim pierwszy tekke Mevlevi, gdzie jest pochowany Dalal ad-Din Rumi, zaoyciel zakonu 3. Kadego dnia, kiedy byem w Konya, chodziem do wielkiego tekke Mevlevi, domu poety Dalala ad-Dina Rumiego zaoyciela zakonu derwiszw Mevlevi. Sema Hane zostaa zbudowana w XII wieku, pod nadzorem jego syna, Sultana Veleda, przez selduckich krlw Konya. Jest prototypem trzystu szedziesiciu piciu podobnych budowli, rozproszonych po caej poudniowo-zachodniej Azji. Kiedy j badaem, przekonaem si, e wymiary i proporcje budowli byy zwizane z jak dawno zapomnian sztuk koncentracji psychicznych energii, ktra moga wywiera wpyw na wewntrzny stan tych, ktrzy spotykali si wewntrz, aby czci Boga 4. Zainspirowany swoj wizyt w mauzoleum Rumiego, ale cigle nie majc sprecyzowanego planu dalszej wdrwki, Bennett wyruszy do Adany. Nastpnie dotar do Syrii i uda si do Aleppo i Damaszku. Od tego momentu postanowi podrowa i y jak Turek, z niewielk sum pienidzy i dlatego unika innych ludzi z Zachodu. W Syrii odwiedzi wiele tekke i witych miejsc, tym razem spotykajc yjcych przedstawicieli zakonu Mevlevi, ktrzy poniewa mieszkali poza Turcj nie podlegali zakazowi Maturka. Chocia zrobia na nim wraenie prostota i religijno derwiszw, odczuwa potrzeb dalszej wdrwki. Pragn spotkania z przeszoci i z teraniejszoci, i zamierza odwiedzi kilka wanych stanowisk archeologicznych, jakich wiele byo w tej czci wiata. Podrujc z Syrii do Iraku spdzi jaki czas w ruinach staroytnego Babilonu, gdzie umieci akcj wielu opowieci Belzebuba, ale najwaniejszym dla niego odkryciem w Iraku bya zapomniana dolina Szajch Adi, gwne sanktuarium mao znanej spoecznoci jezydw, niekiedy te okrelanych mianem Jesevi. Szajch Adi wzio swoj nazw od witego, ktrego kaplica si tam znajduje i o ktrym jezydzi mwili, e y tysice lat temu moe nawet w czasach Abrahama. Bennett spdzi dzie zwiedzajc kaplic i wypytujc jej stranika, z pomoc kurdyjskiego tumacza. Podsumowujc wraenia z tego dnia napisa w swoim dzienniku: Jestem przekonany, e oni [jezydzi] pochodz od staroytnych Chaldejczykw. Ich tradycja gosi, e przybyli z poudnia i mog by zaginionymi potomkami babiloskich magw, ktrzy
file:///F|/ksi%B9%BFki%20posegrgowane/G/Gilbert%20A...0Trzej%20kr%F3lowie%20nauczycielami%20Je/456-03.htm (1 z 10) [2008-09-25 23:52:02]
zniknli z areny dziejw po czasach Aleksandra Macedoskiego 5. Opuciwszy Szajch Adi, Bennett wrci do Konstantynopola, a nastpnie do Londynu. Chocia przez reszt ycia utrzymywa bliskie stosunki z rnymi grupami sufich i by pod wielkim wraeniem islamu, nie mg pokona granicy, jaka dzieli krzy i pksiyc, i zakoczy ycie jako rzymski katolik. Ale mimo to zachowa fascynacj inn religi, starsz zarwno od chrzecijastwa, jak i od islamu, ktra wywara wielki wpyw na obydwie: zaratustryzm. Uwaa j za religi babiloskich magw, ktra bya jednym z najwikszych wiatowych objawie i w praktyce najdokadniej przestrzeganym. Bennett by przekonany, e nauki tej wanie religii stano wiy gwny element filozofii samo przeksztacenia, stworzonej przez Gurdjieffa, na co wskazywaaby jego uwaga o Syriuszu. By rwnie pewien, e Zaratustra, zaoyciel tej religii, jest pierwowzorem czowieka, ktrego Gurdjieff w swoich Beelzebub's Tales nazywa Ashiata Shiemash, przekonujcego swj lud, e powinien zrezygnowa ze zwierzcych ofiar. Wedug Gurdjieffa praktyka ta w swoim czasie osigna w Azji rozmiary epidemii. Niezalenie od tego, czy babiloscy magowie byli przodkami jezydw, czy te nie, najwyraniej odgrywali wan rol w prowadzonych przez Bennetta poszukiwaniach mistrzw Gurdjieffa. Ale czy mogli by zwizani z Bractwem Sarmoung? To pytanie drczyo mnie, ale sam Bennett nie da jasnej odpowiedzi. Jednak jeli jest cho troch prawdy w legendarnych magach Mateusza, to musi istnie jaki zwizek midzy nimi a zaratustryzmem, religi ludu, ktry Grecy nazywali Magoi. Postanowiem wic zbada, jakiego rodzaju mogyby to by zwizki. Dobra religia Chocia s pewne wtpliwoci na ten temat, wydaje si, e Zaratustra (znany rwnie pod greckim imieniem Zoroaster) urodzi si gdzie na dzisiejszym pograniczu Iranu i Azerbejdanu, nad brzegami rzeki Araks 6. Powszechnie przyjmuje si, e narodzi si okoo roku 630 p.n.e. 7, a religia, ktr zaoy, jest dualistyczna. Podobnie jak Egipt i Mezopotamia, Persja jest bardzo starym krajem. Jej religijne korzenie sigaj bardzo gboko, a do zarania cywilizacji. W tych zamierzchych czasach, zanim zostay zbudowane piramidy i na dugo przed tym, jak Abraham odbywa sw podr z Ur Chaldejczykw do Hebronu, ludy indoeuropejskie yy ju w Iranie i Indiach. Te spoeczestwa, przodkowie wspczesnych Persw i Europejczykw, byli zorganizowani w struktury plemienne, z rzdzcymi nimi dynastiami krlw. Wydaje si, e wiele elementw ich religii cigle mona rozpozna we wspczesnych kulturach tego regionu. U rde ich religii tkwi szacunek dla ywiow, zwaszcza ognia i wody, a take ch utrzymania ich w czystoci. Rytuay obejmoway zarwno skadanie ofiar pynnych, jak i zwierzcych zwykle bykw. Zaratustra by wywiconym kapanem tej dawnej religii, ale odczuwa niemal biblijne powoanie do bycia prorokiem. Wedug legend, przekazanych przez Gathy 8, w wieku trzydziestu lat mia wizj, w ktrej spotka Ahura Mazd, najwyszego boga iraskiego panteonu. Nie doceniony wrd wasnego ludu, Zaratustra wyruszy na dwr krla ssiedniego kraju, Visztaspy, i nakoni go do przyjcia nowej religii. Wedug Bennetta wanie kapani starszej, przedzaratustriaskiej religii byli nazywani magami, a ich akceptacja nowego proroka miaa kluczowe znaczenie: Magowie byli czonkami kasty czy te warstwy, ktra istniaa w centralnej Azji przed czasami Zoroastra. Zaakceptowali Zoroastra, kiedy ten przyby na dwr krla Visztaspy, baktryjskiego wadcy Chorezmu. Dwaj magowie otrzymali zadanie sprawdzenia wiarygodnoci Zoroastra i odkryli, e stopie jego wtajemniczenia przewysza wszystko, co dotd znali. Za ich rad krl si nawrci 9. Religia, ktr gosi Zaratustra i ktr mieli przyj perscy krlowie, radykalnie zrywaa z wczeniejszymi kultami, poniewa gosia, i wiat, chocia zaprojektowany przez Boga, zosta stworzony jako miejsce walki midzy dobrem a zem. Wedug Zaratustry dobry bg, Ahura Mazda (lub Ormuzd, jak nazywaj go pniejsze teksty), istnia jako wieczne wiato i czas. Natomiast jego przeciwnik, Angra Mainyu (pniej zwany Arymanem), duch ciemnoci i za, rwnie istnia, kiedy tylko nadarzaa si taka moliwo. Zdajc sobie spraw z niebezpieczestwa, e zo mogoby skala czysto jego wiekuistego bytu, Ormuzd zaplanowa pochwycenie i zniszczenie Atymana. T puapk by nasz materialny wiat, ktry poniewa podlega prawom czasu i przestrzeni zmusiby przeciwnika do ujawnienia. Ormuzd wiedzia, e Aryman bdzie prbowa zniszczy ten wiat, ale w przeciwiestwie do swego wroga potrafi przewidywa przyszo i wiedzia, e jeli diabe bdzie prbowa to zrobi, zostanie uwiziony w czasie i przestrzeni. Tak wic, mimo e zo pocztkowo mogoby odnosi zwycistwa i w ten sposb wywoa cierpienie na wiecie, jednak pniej zostanie pokonane i dobro zatryumfuje. W tradycji zaratustriaskiej pierwszy czowiek (odpowiednik biblijnego Adama) nazywa si Gajomard. Zosta on obok niebiaskiego byka i pierwszej roliny stworzony pierwszego dnia. Aryman odpowiedzia na wyzwanie Ormuzda tchniciem mierci w te pierwsze stworzenia. Jednak chocia umary, rozmnoyy si tysickrotnie; z byka powstay wszystkie inne zwierzta, z roliny wszelka rolinno, a z czowieka rodzaj ludzki. Wprawdzie Aryman sprawi, e mier pojawia si na wiecie, lecz nie mg wiata zniszczy. Wojna midzy Bogiem i diabem, dobrem i zem, yciem i mierci miaa si dopiero rozpocz. Wedug Zaratustry ludzko miaa szczegln rol do odegrania w tej niezwykle dugiej wojnie przeciwko zu; dusza ludzka bya pierwszym polem walki midzy tymi siami. Ormuzd wiedzia od samego pocztku, e Aryman bdzie prbowa nakoni czowieka do grzechu i w ten sposb go przywie do mierci. Pocztkowo czowiek musiaby upa, ale w kocu przypomniaby sobie o swoim boskim pochodzeniu i
dziaaby jako przedstawiciel Boga w materialnym wiecie. Pobony zaratustrianin w yciu, pracy i naukach proroka znajdowa wskazwki dotyczce etycznego ycia. Patrzy w przyszo i oczekiwa koca ery, kiedy mia si narodzi zbawiciel Saoszjant 10. Wwczas diabe zostanie zniszczony raz na zawsze, zo bdzie wypdzone, a wiat przywrcony do porzdku. Tymczasem mdry czowiek przestrzega przykaza zostawionych przez Zaratustr, walczy po stronie dobra, a przede wszystkim stara si utrzyma siebie samego i wiat w czystoci. Przez jakie dwiecie pidziesit lat magowie zaspokajali religijne potrzeby swojego ludu. Jednak najazd Aleksandra Wielkiego w 334 roku p.n.e. spowodowa wielki wstrzs w caym perskim imperium. W czasach, kiedy wedug ewangelii magowie mieli przyby do Betlejem, aby by wiadkami narodzin Jezusa, zaratustrianizm jako religia znajdowa si w stanie cakowitego upadku. Wprawdzie pniej zosta odnowiony i przey prawdziwy zoty wiek za panowania perskiej dynastii Sasanidw, bya to jednak odlega przyszo. W I wieku p.n.e. wiksza cz Mezopotamii zostaa wczona do imperium partyjskiego 11, ktre nie byo tak scentralizowane jak imperium achemenidzkie, poprzedzajce podbj Aleksandra, ani jak pniejsze pastwo sasanidzkie (okoo 224651 roku n.e.). W licznych maych pastwach, jakie istniay na terenie dzisiejszej wschodniej Turcji i Mezopotamii, zanim Rzymianie przejli kontrol nad tym obszarem, panowaa wzgldna swoboda, zarwno polityczna, jak i religijna. W tak sprzyjajcych warunkach mogo rozkwita wiele lokalnych kultw, z ktrych najwaniejszym by kult Mitry, boga czczonego przez Ariw 12 na dugo przed narodzinami Zaratustry. Istnienie tego kultu w rnych czciach imperium partyjskiego kazao mi przypuszcza, e ewangeliczni magowie nie pochodzili z samej Persji, ale raczej z Mezopotamii. Zamierzaem dokadniej zgbi koneksje Mitry. Mitra Bohater Kiedy J.G. Bennett w 1953 roku odwiedzi kaplic Szajcha Adi, oglda co wicej ni tylko staroytny grb. Przypuszcza, e jezydzi przechowywali staroytn wiedz i mogli by jednym z najwaniejszych rde Gurdjieffa. Mia dobre podstawy, aby tak sdzi, poniewa sam Gurdjieff wspomina o jezydach w Meetings witki Remarkable Man. Opisywa w tej ksice, e jeli na ziemi wok jezydy narysowano koo, nie mg on z wasnej woli go opuci. Koo stawao si klatk, z ktrej mimo wysikw nie mg uciec. Jaka dziwna moc, o wiele potniejsza ni jego wasna sia, zatrzymywaa go wewntrz [...]. Jeli jezyda si wydosta si poza okrg, natychmiast wpada w stan katalepsji, z ktrego wychodzi, skoro tylko wrci do wntrza koa. Lecz jeli nie znalaz si z powrotem w krgu, wraca do normalnego stanu, jak mnie zapewniano, po trzynastu lub dwudziestu jeden godzinach. Przywrcenie ich do normalnego stanu w jakikolwiek inny sposb jest niemoliwe. W kadym razie ani ja, ani moi przyjaciele nie potrafilimy tego zrobi, mimo e dysponowalimy wszelkimi rodkami, znanymi wspczesnej nauce o hipnozie, pozwalajcymi wyprowadza ludzi ze stanu katalepsji. Mogli to zrobi tylko ich kapani za pomoc pewnych krtkich inkantacji 13. Jeli Bennett mia nadziej zobaczy podobne fenomeny, rozczarowa si. Albo jego gospodarze w Szajch Adi obawiali si stan w krgu, albo co bardziej prawdopodobne zachwywali tego rodzaju ezoteryczne dowiadczenia dla siebie. Niestety, cokolwiek sdzi o jezydach i ich dziwnej religii, nie przyj zoonej mu propozycji zostania z nimi przez jaki czas i poznania ich tajemnic. Mg powiedzie niewiele wicej ponad to, e jego zdaniem jezydzi stanowili ywy cznik ze staroytnymi religiami, znacznie starszymi ni wczesne chrzecijastwo. Ich religia jest mieszank tradycji Sabejczykw, chrzecijan i muzumanw-prawdopodobnie rne legendy byy zapoyczane od czasu do czasu i czyy ich wasne wierzenia z tymi, ktre istniay w otaczajcym ich wiecie. Jezydzi mog by te zwizani ze starym kultem Mitry. Jeli porwnamy symbole znajdujce si na zewntrz sanktuarium Szajcha Adi z tymi, ktre s w wityni w Hatrze 14, rozpoznamy wa i prawdopodobnie skorpiona 15. Mitraizm uwaa si zwykle za heretycki odam zaratustryzmu, ale jest to zbyt daleko idce uproszczenie. Zwizek midzy tymi dwiema religiami jest w rzeczywistoci o wiele bardziej skomplikowany ni na przykad ten, jaki istnieje midzy chrzecijastwem a islamem. Poniewa tak jak islam jest z jednej strony zreformowan wersj chrzecijastwa, a z drugiej powrotem do starotestamentalnego zblienia si do Boga przez cakowite poddanie si jego woli w codziennym yciu, tak mitraizm byk pod wieloma wzgldami powrotem do przedzaratustriaskiej przeszoci.
W perskiej, aryjskiej tradycji, ktra poprzedzaa reform Zaratustry, to wanie Mitra 16, obok Varuny i Indry, by jednym z najwaniejszych bogw. By on cile zwizany z koncepcj sprawiedliwoci i bywa przywoywany na wiadka w licznych przypadkach prby ognia, kiedy to oskarony musia przebiec wsk przestrze midzy dwoma rzdami poncych pochodni. Zwizek midzy Mitr a ogniem z czasem stawa si coraz cilejszy bg nabiera charakteru solarnego, niekiedy te bywa porwnywany do chrzecijaskiego archanioa Michaa. Uosabia palcy ar soca, a take jego wiato. Tak wic zarwno na ezoterycznym, jak i przyziemnym poziomie nauk Mitra by ognistym bogiem soca, panem umw i abstrakcyjnym pojciem sprawiedliwoci. Jednak nie to przycigao rzymskich wyznawcw do jego kultu. Dla nich Mitra by uosobieniem archetypu herosa. Jego kult, ktry byskawicznie rozprzestrzeni si w caym imperium rzymskim w cigu I i II wieku n. e., byk bardziej subiektywny ni klasyczny zaratustryzm. Dla Grekw i Rzymian Mitra by bohaterskim antropomorficznym bstwem, porwnywalnym z Herkulesem i takimi sonecznymi bstwami jak Apollo i Helios 17. Niestety do naszych czasw zachowao si niewiele dokumentw pisanych dotyczcych rzymskiego mitraizmu, chocia istnieje wiele posgw i reliefw, ktre pozwalaj nam pozna oglne zarysy tego kultu. Jego gwna legenda ma wyrane zwizki z zaratustriaskim oraz biblijnym mitem o stworzeniu wiata. Mitra, podobnie jak Gajomard, jest synem boym. Zosta zrodzony ze skay obok witego strumienia, u podna drzewa 18. Ale by on take Adamem, ktry zjad owoc z drzewa i nosi ubranie z jego lici. Jak twierdzi Joseph Campbell, wielki znawca mitologii, ze zjedzeniem owocu nie czy si jednak aden grzech.
Stela Mitry, awers
Stela Mitry, rewers Perski Mitra czy w sobie dwch Adamw 19; w jego ustanowieniu praw doczesnego ycia nie byo grzechu, nie byo upadku. Dziecko noem cio owoc z drzewa i zrobio strj z jego lici: jak Adam ale bez grzechu. Jest jeszcze jedna scena, w ktrej widzimy go, jak wypuszcza strzay w ska, z ktrej wytryskuje woda, aby orzewi spragnionego. Nie znamy samego mitu, ale ten epizod mona porwna do opowieci o Mojeszu wydobywajcym za pomoc swojej laski wod ze skay na pustyni (Ks. Wyjcia 17:6). Jednak Mojesz zgrzeszy, poniewa uderzy dwukrotnie i dlatego nie mia dotrze do Ziemi Obiecanej podobnie jak Adam zgrzeszy i zosta wygnany z raju. Lecz zbawca Mitra zjad owoc z drzewa oraz wydoby wod ze swej matki skay i nie popeni grzechu 20. Legenda o Mitrze wspomina rwnie o losach niebiaskiego byka. W przeciwiestwie do zaratustriaskiej opowieci o stworzeniu wiata, w ktrej w pierwszy byk umiera w wyniku poczyna Arymana, w mitraizmie zostaje on zoony w ofierze. Z niejasnych dla nas powodw Mitra musia pochwyci ywego byka i na wasnych plecach zanie do jaskini. Tam zoy go w ofierze. Scen t przedstawia mnstwo posgw i stel, jak chociaby ta, ktra znajduje si w Muzeum Brytyjskim. Z wydarzeniem tym wie si bogata symbolika: Pierwszy byk pas si na zboczach grskich, kiedy mody, atletyczny bg dosiad go, uchwyciwszy za rogi. Zwierz w dzikim galopie prbowao zrzuci jedca, ale Mitra trzyma mocno i w kocu bestia upada. Wwczas zapa zwierz za kopyta, przerzuci sobie przez ramiona i tak zacza si duga, najeona przeszkodami droga z ywym bykiem do jaskini. Owa cika zarwno dla herosa, jak i dla byka prba staa si symbolem z jednej strony ludzkiego cierpienia w ogle, z drugiej specjalnych testw, jakie czekay adepta na drodze
do wtajemniczenia, przypominajcych pniejsz drog krzyow w religii chrzecijaskiej (chocia nieporwnywalnie od niej ciszych). Kiedy Mitra przyby do jaskini, kruk wysany przez soce przynis mu wiadomo, e nadesza pora zoenia ofiary. Trzymajc sw ofiar za nozdrza, wbi n w jego pier [...]. Z rdzenia krgowego byka powstaa pszenica, a z krwi wino std sakramentalne wino i chleb. Z jego nasienia, zebranego i oczyszczonego przez ksiyc jak w ortodoksyjnym zaratustriaskim micie powstay zwierzta uyteczne czowiekowi [...], przybyy te, aby spenia swe rozliczne zadania, zwierzta bogini-matki, bogini mierci i odrodzenia: skorpion, pies i w 21. Opis boga nioscego pierwszego byka do jaskini i skadajcego go w ofierze mia bez wtpienia odpowiedniki w obrzdach kultowych. Mona sobie wyobrazi takie rodeo, kiedy to dzielni modzi ludzie walczyli z bykami moe nawet zanosili je na plecach do jaskini, by je tam zoy w ofierze. Tego rodzaju ofiary z bykw byy oczywicie powszechne w caym wiecie staroytnym, a ich dalekie echo moemy do dzi oglda w hiszpaskich walkach bykw. W Biblii Mojesz sprowadza na gowy Izraelitw gniew Boy, kiedy widzi, jak oddaj cze zotemu wizerunkowi byka i tacz wok niego. Nie by to ich wasny wynalazek przejli ten pomys od Egipcjan, ktrzy w tym czasie czcili witego byka Apisa. Gwnym orodkiem egipskiego kultu byka byo Memfis. Apis jedyny, specjalnie wybrany z caego kraju byk, y w luksusie, a kiedy umar, by mumifikowany i grzebany w gigantycznym mauzoleum, zwanym Serapeum. Znajduje si ono w pobliu krlewskiej nekropolii w Saqqara, jest to labirynt poczonych podziemnych korytarzy, skrywajcych olbrzymie kamienne sarkofagi, w ktrych niegdy znajdoway si zmumifikowane ciaa bykw. Odkry te katakumby w 1850 roku synny francuski egiptolog, Auguste Mariette, ukazujc wiatu w caej okazaoci rozmiary egipskiej obsesji na punkcie Apisa. Kady z sarkofagw ma trzy metry wysokoci, dwa metry szerokoci i cztery dugoci, i jest wykuty z jednego bloku granitu. Praca, jakiej wymagao wykucie i przesunicie kadego z nich na jego miejsce a s ich dziesitki wiadczy o potdze kultu, rozpowszechnionego niegdy wrd Egipcjan. W Persji byo nieco inaczej. Nie wiadomo dokadnie, jak wyglday indoiraskie wierzenia przed narodzinami Zaratustry, ale wiadomo, e i tam istnia kult byka, poczony ze skadaniem tych zwierzt w ofierze. Pierwotnie ofiara taka bya niezwykle doniosym wydarzeniem i nie miaa miejsca przy byle okazji; jednak w czasach, kiedy urodzi si Zaratustra, czyli okoo 630 roku p.n.e., zdewaluowaa si i wiele bykw zabijano bez potrzeby. Dokonana przez Zaratustr reforma wczeniejszej, prymitywnej religii Iranu, ktra jak si wydaje koncentrowaa si na oddawaniu czci (lub przynajmniej zaskarbianiu sobie ask) ywiow i duchw natury, miaa dalekosine konsekwencje. Przede wszystkim stawiaa pod znakiem zapytania celowo skadania ofiar ze zwierzt, co wedug Zaratustry nie powinno mie miejsca w religii. Jak pisze profesor R.C. Zaehner: Reforma Zoroastra uczynia demony z tych bstw, ktre byy nazywane deva, zupenie za wyeliminowaa te, ktre Iraczycy nazywali ahura, a Hindusiasura, z jednym wyjtkiem: Ahura Mazdy (pniej zwanego Ormuzdem), ktry zosta wyniesiony do rangi jedynego prawdziwego boga. Przeciwko temu Bogu wystpi Angra Mainyu (Aryman), Niszczycielski Duch; ycie na ziemi jest przedstawiane jako bitwa midzy Ahura Mazd i wspierajcymi go mocami z jednej strony a Angra Mainyu i jego demonicznymi hordami z drugiej. Dla Zoroastra bya to zupenie realna bitwa, poniewa tradycyjn religi cigle reprezentowali czciciele dew w, utosamiani ze wszystkim co ze. Najpewniej do uprawianych przez nich praktyk naleao skadanie zwierzcych ofiar z bykw; wanie te rytuay Zoroaster zaciekle atakowa 22. Skoro wiemy, e sam Zaratustra by przeciwny skadaniu ofiar ze zwierzt, wydaje si bardzo dziwne, e odgryway one a tak wan rol w mitraizmie. Prawdopodobnie odpowied jest taka, e mitraizm wcale nie by jak si zwykle uwaa i co mona przeczyta w wielu ksikach na ten temat heretyckim odamem zaratustrianizmu. Raczej obie te religie pochodziy i dlatego istniay midzy nimi pewne wzajemne powizania od tej samej pierwotnej protoreligii, ale ich rozwj przebiega rnymi drogami. Bya, jak wiemy, niezmiernie stara aryjska religia niektrzy uwaaj, e jej pocztki sigaj ostatniej epoki lodowcowej wyznawana na caym rodkowym Wschodzie i w pnocnych Indiach na dugo przed czasami Zaratustry 23. A jednak najstarsze wzmianki o wedyjskich czy te aryjskich bstwach nie pochodz ani z Persji, ani z Indii, lecz z Turcji. W czasie jednej z wielkich wdrwek ludw, okoo 2200 roku p.n.e. jeli nie wczeniej lud zwany Hurytami przemieci si z wyynnych terenw otaczajcych jezioro Urmia na yzne rwniny pnocnej Mezopotamii. Rwnie ten lud, podobnie jak Persowie, by aryjski i przynis ze sob nowy wynalazek: rydwan bojowy. Ten lekki i niezwykle zwrotny pojazd wywodzi si ze stepw poudniowej Rosji i a do tego czasu nie by znany staroytnym cywilizacjom Egiptu i Babilonii. Huryci, uzbrojeni w now machin wojenn, staroytny odpowiednik czogu, mogli
pokona wszystko, co im stano na drodze, i zaoy krlestwo Mitanni na obszarze dzisiejszego Kurdystanu. Kontynuowali swe podboje i do roku 1800 p.n.e. dotarli do wybrzey Zatoki Perskiej. Std wyruszyli na zachd, do Syrii i Palestyny, i zmieszali si z zamieszkujcymi ju te tereny ludami. W traktacie, zawartym okoo 1400 roku p.n.e. midzy Mitannijczykami a ich ssiadami Hetytami, zostao wymienionych pi aryjskich bstw: Indra, Mitra, Varuna i dwu Aszwinw. Tak wic Mitra by bogiem znanym we wschodniej Turcji na dugo przed Zaratustr, ktry jak si powszechnie przyjmuje urodzi si okoo 630 roku p.n.e. Sugestia Bennetta, e dzisiejsza religia jezydw moe przynajmniej w czci pochodzi od kultu Mitry, miaa wielkie znaczenie dla moich poszukiwa magw. Mitraizm by tematem, ktry interesowa mnie coraz bardziej, i przekonaem si, e nie tylko stanowi jedno ze rde nauk Gurdjieffa, ale te w powanym stopniu wpyn na rozwj wczesnego chrzecijastwa. Rzeczywicie, jak si wydaje, nawet nazwa mitry, charakterystycznego nakrycia gowy chrzecijaskich biskupw, pochodzi od imienia boga Mitry. Nie powinno to nikogo dziwi, jako e rodzce si chrzecijastwo zapoyczyo od Mitry o wiele wicej ni tylko zabawne nakrycia gowy. Istnieje wiele podobiestw, wprawiajcych w zakopotanie samych chrzecijan, midzy kultem Mitry a rzymskim katolicyzmem, jak chociaby to, e wybrano 25 grudnia, dzie narodzin Mitry, jako dzie Boego Narodzenia. W katakumbach pod rzymskim Watykanem znajduje si nawet kaplica powicona Mitrze. Chocia nie znamy dokadnie natury obrzdw, ktre odbyway si w takich grotach powiconych Mitrze, wiemy wystarczajco wiele, by si przekona, e ten kult mia wiele wsplnego ze swym modszym rywalem chrzecijastwem. Chrystus i Mitra Kiedy zagbiem si w temat, stao si dla mnie jasne, e chrzecijastwo wcale niemao zawdzicza mitraizmowi. Niegdy nie potrafiem znale innego wytumaczenia ni to, e zarwno wczesne chrzecijastwo, jak i mitraizm byy religiami azjatyckimi i miay pewne wsplne elementy. Jednak im bardziej dryem temat, tym bardziej przekonywaem si, e zwizkw jest o wiele wicej. Nie koniec na tym badanie mitraizmu rzuca wiato na pewne chrzecijaskie ceremonie. Mitraizm, podobnie jak wiele innych religii majcych swoje korzenie na Bliskim Wschodzie, by cile zwizany z astrologi. Chocia do naszych czasw zachowao si niewiele pism czcicieli Mitry, moemy dowiedzie si nieco o samym kulcie studiujc reliefy z ich wity. Wydaje si, e podobnie jak wspczesna masoneria opiera si on na stopniowym wtajemniczaniu. Wedug jednego z autorw, cytujcego traktat Le culte de Mithra M. Layarda, byo dwanascie stopni wtajemniczenia. Stopnie te byy podzielone na cztery etapy, Ziemi, Powietrza, Ognia i Boski. Na etap Ziemi skaday si stopnie onierza, Lwa i Byka. Na etap Powietrza stopnie Spa, Strusia i Kruka. Na etap Ognia Gryf, Ko i Soce. Etap Boski tworzyy stopnie Ora, Sokoa i Ojca Ojcw 24. Pozostaje wprawdzie tajemnic, w jaki sposb powstay te nazwy stopni, ale nie sposb nie zauway odwoania do czterech ywiow, a trzy stopnie, tworzce kady z nich, wi si z zodiakiem. Wedug Josepha Campbella, zodiak by niezmiennym tem, na ktrym poruszay si planety. [...] zodiak by ograniczon, znajdujc si w wiecznym ruchu sfer czasoprzestrzeni, w ktrej dziaa nieograniczony Duch nieruchomy, ale wprawiajcy w ruch wszystko. Uwaano, e orbity siedmiu widocznych sfer Ksiyca, Merkurego, Wenus, Soca, Marsa, Jowisza i Saturna otaczaj Ziemi i przez nie zstpi duch, kiedy mia si narodzi 25. Byo siedem stopni wtajemniczenia, przez ktre naleao przej, aby sta si mistrzem; odpowiaday one siedmiu sferom planetarnym. Pierwszy stopie nazywa si Corax (kruk) i symbolizowa sfer Ksiyca. Drugi nazywa si Cryphias (tajemny mistrz) i by zwizany ze sfer Merkurego. Trzecim byMiles (onierz) sfera Wenus, czwartym Leo (lew) sfera Soca, pitym Perses (Pers) sfera Marsa, szstym Heliodromus (posaniec Soca) sfera Jowisza, sidmym, ostatnim, Pater (ojciec) sfera Saturna. Chocia moemy jedynie przypuszcza, jakie byo mistyczne znaczenie tych nazw lub jakie ceremonie towarzyszyy kolejnym stopniom wtajemniczenia, wiemy, e kandydaci nosili odpowiednie stroje. Wane s zwizki wtajemniczenia z astrologi i przekonanie, e mona wspina si po drabinie niebios, wstpujc po kolejnych sferach planetarnych. Tak koncepcj mona znale w wielu tajemnych tradycjach, na przykad w kabale, mistycznym nurcie judaizmu 26. Wedug kabay siedem pomieni siedmioramiennego ydowskiego wiecznika, czyli menory, symbolizuje siedem planet, czyli wdrowcw (w tej liczbie Soce i Ksiyc). Ruchy planet byy uwanie obserwowane przez kapanw i astrologw w caym wiecie staroytnym, poniewa wierzono, e maj wpyw na ludzkie losy. Uwaano, e obdarzaj mczyzn i kobiety gwiezdn moc, stosownie do swojej wasnej natury. Jednak takie dary, ktre przejawiay si we wrodzonych talentach, byy broni obosieczn: mogy okaza si zaletami, ale i wadami, zalenie jak byy wykorzystywane

27. Samodoskonalenie na gwiezdnym lub planetarnym poziomie polegao na rozpoznaniu wasnego typu planetarnego, czyli zidentyfikowaniu
bogw, ktrzy wywierali na czowieka najwikszy wpyw, a nastpnie na rozwijaniu wewntrznej dyscypliny, koniecznej do kontrolowania sposobu, w jaki s wykorzystywane te siy, tak aby przejawiy si raczej w sposb pozytywny ni negatywny. Jednak gwnym zadaniem takich ezoterycznych kultw jak mitraizm byo podobnie jak szkoy Bennetta w Sherborne nauczenie adepta, jak wznie si ponad ten poziom. Siedmiostopniowa drabina wtajemniczenia miaa za zadanie uwolni dusz od si, ktre byy czsto symbolicznie przedstawiane jako siedmiogowy smok. Dusza zmarego, ktry dostpi takiego wtajemniczenia, bya w stanie opuci Ukad Soneczny i wznie si do nieba, ponad gwiazdy. Jak to uj Campbell: Czowiek zawdzicza kadej [ze sfer planetarnych] specyficzn warto czasoprzestrzenn, ktra z jednej strony wpywaa na jego charakter, a z drugiej stanowia ograniczenie. Dlatego siedem stopni wtajemniczenia miao duszy uatwi przejcie siedmiu kolejnych granic i osignicie stanu doskonaoci 28. W chrzecijastwie istnieje podobna koncepcja planetarnego, czy te gwiezdnego wiata, bdcego rdem, z ktrego czerpiemy zarwno nasze zalety, jak i wady. Najwyraniej zostao to przedstawione w Apokalipsie, ostatniej z ksig biblijnych. Siedem planet zostao tutaj przedstawione jako siedem gwiazd trzymanych w prawej rce kogo podobnego do Syna Czowieczego. Zostay one porwnane do siedmiu wiecznikw i archetypu siedmiu kociow: Co do tajemnicy siedmiu gwiazd, ktre widziae w doni mojej, i siedmiu zotych wiecznikw: siedem gwiazd to anioowie siedmiu zborw, a siedem wiecznikw to siedem zborw 29. Kady z siedmiu kociow Azji Mniejszej, do ktrych jest adresowana pierwsza cz Objawienia, mia swoj potg, za ktr zosta nagrodzony, i sabo, ktra prowadzia do grzechu. Chrzecijastwo, podobnie jak mitraizm w I i lI wieku naszej ery jego wielki rywal oferowao siedem stopni wtajemniczenia, zwanych sakramentami, majcych pomc duszy w osigniciu zbawienia. Mamy wic chrzest (Ksiyc), spowied (Merkury), maestwo (Wenus), komuni (Soce), bierzmowanie (Mars), kapastwo (Jowisz) i ostatnie namaszczenie (Saturn). Wszystkie te podobiestwa midzy chrzecijastwem a mitraizmem skaniaj do przypuszczenia, e mitraizm musia by gwiezdn religi magw. Jednak s te argumenty przemawiajce przeciwko temu jak chociaby fakt, e Boe Narodzenie nie byo obchodzone 25 grudnia a do 353 roku n.e., kiedy ogosi to papie Liberiusz. Wczeniej gwnym witem chrzecijan by Chrzest Chrystusa, obchodzony 6 stycznia. Wydaje si, e wybr tej wanie daty na tak wane wito nie wie si ani z Persj, ani z Mezopotami, ale z Egiptem. Aion i Chrystus
30. Jak zostao odnotowane w pismach witego Epifaniosa (okoo 315-402), pogaskie wito Aiona cigle byo obchodzone tego wanie
W czasach Rzymian w Aleksandrii znajdowaa si wielka witynia Koreion. Wanie w tej wityni 6 stycznia obchodzono narodziny Aiona
dnia. Pisze on:
[...] w Aleksandrii, w Koreionie, jak j nazywaj ogromnej wityni, uwaanej za wite miejsce Dziewicy po caonocnym czuwaniu przy piewach i muzyce przed ich idolem, kiedy kur zapieje, schodz ze wiatami do podziemnej krypty i wynosz drewniany wizerunek, lecy nago na ou. Ma on na twarzy piecz w ksztacie krzya, na kadej rce i kolanie podobne pieczcie, wszystkie pi wykonane ze zota. Obnosz ten wizerunek wok wewntrznej czci wityni, okrajc j siedem razy 31 przy akompaniamencie piszczaek, bbenkw i hymnw, i radujc si znosz go z powrotem do podziemi. I jeli ich zapyta o znaczenie tych misteriw, odpowiadaj: Dzisiaj, w tej godzinie, Panna (Kore), czyli Dziewica, urodzia Aiona 32. Zaskakujce dowody istnienia zwizkw pomidzy narodzinami Aiona a dawnym witem chrzecijan, obecnie obchodzonym na Zachodzie jako wito Epifanii, wskazuj na staroytny Egipt jako inne moliwe rdo legendy o magach. Nie jest to a tak nieprawdopodobne, jak si
moe na pierwszy rzut oka wydawa. W czasach Jezusa Aleksandria bya najwikszym chyba miastem na wiecie i ya tu dua wsplnota ydowska. Najwikszym filozofem Aleksandrii by te yd, wybitny obywatel imieniem Filon (okoo 30 p.n.e. 54 n.e.); jego brat Aleksander by bankierem rzymskich cesarzy. Z liczcych wiele tomw pism Filom, ktre nale do najlepszych wczesnych dokumentw, jakie zachoway si do dzisiaj, moemy si wiele dowiedzie o wierzeniach i obrzdach mdrych ludzi tamtych czasw. Wrd nich zostali wymienieni perscy magowie, ktrzy dziki uwanemu obserwowaniu dzie natury w celu poznania prawdy, w milczeniu i za pomoc atwo zrozumiaych [mistycznych] wizerunkw zostali wtajemniczeni w sekrety boskich cnt i nastpnie wtajemniczaj [tych, ktrzy do nich przychodz] 33. Ale Filon nie by tylko obserwatorem egzotycznych religii wydaje si, e utrzymywa bliskie stosunki z mistyczn wsplnot terapeutw, a moe nawet by jej czonkiem. Mieli oni swj orodek na poudnie od Aleksandrii i wiele z tego, co mwi o nich i ich wierzeniach Filom dziwnie przypomina chrzecijastwo. Jako filozof Filon mia wiele wsplnego z Bennettem i Meadem, ktry w swojej pracy Thrice Greatest Hermes (Hermes po trzykro wielki) dogbnie analizuje dziea Filom. Dla Filom byo oczywiste, e praca filozofa jest bezcelowa poza ramami religii. Ramy te byy cile zwizane z ide inicjacji, utrzymywania sekretw przed masami, ktre mogyby ich nie zrozumie. Pisze on: Przyjmijcie te rzeczy do swoich dusz, o wy, mistycy, wy, ktrych uszy zostay oczyszczone, jako prawdziwie wite tajemnice i uwaajcie, by nic mwi o nich komu, kto nie zosta wtajemniczony, lecz przechowujcie je w swoich sercach, strzecie dobrze jak swojego skarbca; nie jak skarbca, w ktrym zostao zoone zoto i srebro-rzeczy, ktre ulegaj zniszczeniu, ale jak najwyszej nagrody-wiedzy o Przyczynie [wszystkiego] i Cnocie, i tym trzecim, dziecku obojga 34. Takie nakazy nieujawniania sekretw tym, ktrzy nie dostpili wtajemniczenia, powtarzaj si w Ewangelii Mateusza: Nie dawajcie psom tego, co wite, nie rzucajcie pere przed wieprze; mog je bowiem podepta, a potem rzuc si na was, aby i was rozszarpa. Jedn z takich wielkich tajemnic, wedug Filom, jest doktryna o Sowie jako Synu Boym. Pisze Filon: Ponadto Bg, jako Pasterz i Krl, rzdzi, zgodnie ze sprawiedliwoci i prawem, natur nieba, okresami Soca i Ksiyca, i ruchami pozostaych gwiazd, za porednictwem swojego wasnego Sowa (Logos), swego pierworodnego Syna, ktry prowadzi wit trzod, jakby by namiestnikiem Wielkiego Krla 35. Mead w swoim komentarzu do tego fragmentu zastanawia si, czy ten Niebiaski Czowiek by dla Filom boym Mesjaszem. Cytuje inny fragment, ktry wyda mi si najbardziej tajemniczy, kiedy go po raz pierwszy czytaem, ale jak odkryem pniej jest kluczem do zrozumienia wielu spraw. Ponadto syszaem o jednym z towarzyszy Mojesza, ktry wygosi nastpujcych kilka sw: Oto czowiek, ktrego imi brzmi: Wschd bardzo dziwne stwierdzenie, jeli ma dotyczy czowieka z krwi i koci; lecz jeli odniesiemy je do tego Bezcielesnego Czowieka, nie rnicego si niczym od Obrazu Boga, zauwaymy, e imi Wschd doskonale do mego pasuje. Poniewa Ojciec wynis go jako swojego najstarszego Syna, ktrego zawsze nazywa Pierworodnym i ktry, kiedy ju zosta zrodzony, poda drogami Pana i medytowa nad ksztatami i rodzajami [rzeczy] 36. Sowa te niezwykle przypominaj prolog Ewangelii witego Jana, czytany na zakoczenie kadej katolickiej mszy: Na pocztku byo Sowo, a Sowo byo u Boga i Bogiem byo Sowo. Byo ono u Boga na pocztku. Wszystko stao si przez nie; bez niego nic si nie stao, z tego, co si stao. W nim byo ycie, a ycie byo wiatem dla ludzi. wiato wieci w ciemnoci, lecz ciemno go nie ogarrra 37.
Tak wic w filozofii Filom, podobnie jak w Ewangelii witego Jana, Syn Boy, ktry jest Pierwotnym Sowem, jest odpowiedzialny za stworzenie widzialnego wiata wedug wzorw stworzonych przez jego Ojca. ycie, ktre jest wiatem dla ludzi i wieci w ciemnoci, to oczywicie soce. Sposb, w jaki Jezus Chrystus Logos, czyli sowo, ktre stao si ciaem jest zwizany ze socem, stanowi jedn z najwikszych tajemnic ezoterycznego chrzecijastwa. Zdaniem Filom chodzi o gwiazd gwiazd, znajdujc si w centrum wiata i dajc wiato wszystkim innym ciaom, w tym gwiazdom, Socu, Ksiycowi i planetom. [To wiato] jest [Jedyn] gwiazd, ponad [wszystkimi] niebiosami, rdem gwiazd, ktre moemy dojrze dziki zmysom; gwiazd, ktr mona nazwa Najjaniejsz, z ktrej Soce i Ksiyc i pozostae gwiazdy, zarwno ruchome, jak i stae, czerpi swoje wiato, kada stosownie do wasnej mocy 38. Jak moglimy si przekona, Filon lubi alegorie tak bardzo, e s one niekiedy wrcz niezrozumiae. Jednak z jego pism wynika jasno, e istnia w Aleksandrii ydowski nurt umysowy, cile zwizany z egipsk szko, ktra rozkwitaa w tym samym czasie wyznawcw Hermesa Trismegtstosa. Jak miaem pniej odkry, potne wpywy tej szkoy na umysowo Zachodu trway a do czasw renesansu, a nawet duej. Czy idea Filom, mwica o gwiedzie-mistrzu, dajcej wiato wszystkim innym, moe by zwizana ze staroegipskim kultem Syriusza, najjaniejszej gwiazdy na niebie? Jeli tak, byby to bardzo interesujcy zwizek midzy Egiptem a opowieci o magach, poniewa jak odkryem pisma Hermesa przetrway nie w Egipcie, ale w Mezopotamii, czyli tam, gdzie Gurdjieff szuka swego Bractwa Sarmoung.
Wstecz / Spis Treci / Dalej Rozdzia 4 Hermes Trismegistos W roku 1986, dwanacie lat po mierci Bennetta, wpado mi w rce stare wydanie pewnej bardzo dziwnej ksiki. Ksika ta, zatytuowana Hermetica, jest zbiorem staroytnych pism tumaczonych z greki i aciny. Zawiera ona szereg esejw, czyli libelli, znanych jako Poimandres albo Corpus Hermeticum. Pod wieloma wzgldami przypominaj dialogi Platona, z t rnic, e pochodz z Egiptu, a nauki nie s wygaszane przez Sokratesa, ale przez Hermesa Trismegistosa byo to imi nadawane przez Grekw Thotowi, egipskiemu bstwu mdroci. W swoim czasie filozoficzna alchemia bardzo mnie interesowaa, a nawet w mojej pierwszej ksice 1 pisaem na ten temat w kontekcie astrologii. Dostrzegaem w pismach alchemicznych wiele odwoa do Hermesa Trismegistosa, ale nie przypuszczaem, e istnieje tego rodzaju zbir jego dzie Zrzdzeniem losu, czy te przeznaczenia, okaza si on kluczem do zrozumienia tego, czego szukaem przez wiele lat, i sprawi, e znowu zainteresowaem si nie tyle Egiptem, ile niewidzialnym kolegium mistrzw. Pisma hermetyczne miay mi te dostarczy wielu wskazwek na temat identyfikacji rde, z ktrych czerpa Gurdjieff, a take gdzie powinienem szuka, jeli chc znale lady ewangelicznych magw. Niewiele wiadomo ponad to, e Hermetica powstay w Aleksandrii na pocztku ery chrzecijaskiej. Poniewa s napisane w wikszoci po grecku i dotycz spraw podobnych do tych, jakie s tematem dialogw Platona, wspczeni naukowcy zwykle uwaaj je za neoplatoskie, a tym samym nie zasugujce na powan analiz. Jest to nieporozumienie. Wprawdzie eseje zawarte w Corpus Hermeticum zostay spisane pno i pod wzgldem stylu (s rozmowami midzy mistrzem zwykle, cho nie zawsze, samym Hermesem a uczniami) przypominaj dialogi Platona, jednak nauki, ktre przekazuj, s o wiele bardziej staroytne. Grecy w czasach Platona, Sokratesa, a nawet wczeniej uwaali Egipcjan za stranikw staroytnej mdroci. Wielu spord najwikszych greckich filozofw podrowao do Egiptu, aby dostpi wtajemniczenia w ich rytuay, kult Izydy i Ozyrysa. wczeni hipisi wdrowali nie do Katmandu, ale do Sais. Kapan z Sais, wedug Platona, wtajemniczy Solona (okoo 638-588 p.n.e.) w misteria i opowiedzia mu histori Atlantydy, ktr Platon powtrzy pniej w Timaiosie i Kritiasie. I-Ierodot (okoo 484-425 p.n.e.), ojciec historii, odwiedzi wityni Feniksa w miecie Junu, pniej zwanym Heliopolis, okoo 450 roku p.n.e. Plutarch (46-120 n.e.), grecki biograf i pisarz, rwnie z pewnoci by w Egipcie i opar swoj opowie o Izydzie i Ozyrysie na tym, czego nauczyli go egipscy kapani. Pitagoras (yjcy w VI wieku p.n.e.), ojciec caej greckiej filozofii, rwnie by adeptem szk egipskich i bez wtpienia wanie tam rozwin swoje zainteresowanie geometri, dziedzin wiedzy, ktr wynaleli Egipcjanie. Moe nawet pozna tam znane obecnie na caym wiecie twierdzenie! To nie plotka, e Egipcjanie starali si spisywa wszelkie rodzaje wiedzy. W Aleksandrii znajdowaa si najwiksza biblioteka wiata staroytnego, dopki nie spalili jej Rzymianie (okoo 47 roku p.n.e.) w akcie wandalizmu godnym Czerwonej Gwardii Mao Tse-tunga. Biblioteka zawieraa teksty z caego znanego wwczas wiata, w tym rwnie oczywicie tysice z samego Egiptu. Czy nie jest moliwe, e to nie Egipcjanie spisujcy Hermetica popenili plagiat dzie Platona, ale na odwrt? e Platon (a waciwie jego nauczyciel Sokrates) zaczerpn swoj filozofi ze rde egipskich? Nie znaczy to, e Hermetica s starsze od dzie Platona; raczej oba pochodz z tego samego rda, tajemnych nauk, przekazywanych od najdawniejszej staroytnoci przez wtajemniczonych Egipcjan. Ju samo to, w jaki sposb Corpus Hermeticum dotar na Zachd, jest histori fascynujc i wart opowiedzenia. Egipt, a zwaszcza Aleksandria, bardzo wczenie sta si ojczyzn wsplnoty chrzecijaskiej. Nic w tym dziwnego, skoro wiemy, e w kraju tym ya wielka liczba Grekw, ydw i innych imigrantw, i e ludzie mogli swobodnie podrowa midzy Egiptem a krajami Lewantu. Chrzecijanie, chcc dopasowa si do tak kosmopolitycznego rodowiska, wykorzystali podobiestwa, jakie istniay midzy ich wasnymi doktrynami a staroytnymi kultami, eby zyska zwolennikw. W ten sposb powstaa hybrydagnostyczne chrzecijastwo, ktre zaczerpno tyle samo z misteriw Memfis, ile z kalwarii. W II wieku n.e. ten sposb mylenia ludzi o otwartych umysach sta si kopotliwy dla Kocioa, ktrego nauki zaczy przybiera form skostniaych doktryn. Egipscy gnostycy byli ostro krytykowani przez Ojcw Kocioa, takich jak Ireneusz, a od kiedy chrzecijastwo stao si pastwow religi cesarstwa rzymskiego przeladowani. W 390 roku n.e. zosta wydany edykt, zakazujcy wyznawania religii pogaskich w Egipcie; wielka witynia Serapisa w Aleksandrii zostaa przeksztacona w koci ju rok wczeniej. Pogaskie ksiki, takie jak Corpus Hermeticum, ktre znajdoway si w tamtejszej bibliotece, wykrado i spalio posplstwo. Kiedy Aleksandria, podobnie jak reszta Egiptu, zostaa zajta przez Arabw w 641 roku n.e., jej biblioteki, a raczej to, co z nich ocalao, zostay cakowicie zniszczone. Jak mwiono, ksikami palono w piecach ani publicznych przez sze miesicy. Chocia wydaje si, e ta akurat opowie dotyczy wielkiego niszczenia ksiek, ktre miao miejsce kilka wiekw wczeniej, nie ma wtpliwoci, e Aleksandria chylia si ku ostatecznemu upadkowi. Hermetica zaginyby zupenie, gdyby inny przypadek historii nie sprawi, e zachoway si daleko od Egiptu w pnocnej Mezopotamii. W Biblii zostao wspomniane, e Abraham (Abram), patriarcha ydowski, uro dzi si w miecie zwanym Ur Chaldejczykw, zanim jego rodzina wyemigrowaa stamtd, by ostatecznie osi w Kanaan, Ziemi Obiecanej. Pierwszy etap podry podjli za namow jego starego ojca, Teracha, ktry w drodze umar i zosta pochowany. Histori t opowiada Ksiga Genesis:
I wzi Terach syna swego Abrahama i wnuka swego Lota, syna Harana, i synow swoj Saraj, on syna swego Abrama, i wyszed z nimi z Ur chaldejskiego, aby uda si do ziemi Kanaan. Gdy przybyli do Haranu, zamieszkali tam. Terach y dwiecie pi lat. I umar Terach w Haranie 2. Obecnie Harran miasto, w ktrym umar i zosta pochowany Terach ley nad maym dopywem rzeki Balich, ktra sama wpada do potnego Eufratu, w poodniowo-wschodniej Turcji, kilka kilometrw na pnoc od dzisiejszej granicy z Syri. Przez tysice lat byo to bardzo wane miejsce, stranica na szlaku handlowym czcym Wschd z Zachodem. Samo miasto, lece na otwartej przestrzeni, byo wielkie, ufortyfikowane potnym murem o dugoci wielu kilometrw. Haman pojawia si w Biblii jeszcze raz, kiedy Abraham teraz rezydujcy w Hebronie wysya tam sug, aby znalaz on dla jego syna, Izaaka. Suga usiad przy miejskiej studni, zawarszy ukad z Bogiem, e pierwsza moda kobieta, ktra odpowie na jego prob o wod i napoi take jego wielbdy, bdzie t, ktr polubi syn jego pana. Kobiet t bya Rebeka, wnuczka Nachora, a tym samym daleka kuzynka Abrahama. W nastpnym pokoleniu Jakub, syn Izaaka i Rebeki, rwnie zosta wysany do Harranu, aby znalaz on. Spdzi czternacie lat, pracujc dla wuja Labana, eby mc polubi swe dwie kuzynki. Tak wic Harran zajmuje w Biblii szczeglne miejsce, jako ojczyzna Abrahama i miasto, gdzie mieszkaa cz jego rodziny. Ale Harran nie by miastem ydowskim, w kadym razie pod wzgldem religijnym, ani te nigdy nie sta si cakowicie chrzecijaski. Z determinacj nie spotykan nigdzie indziej, w caym redniowiecznym wiecie, pozosta wierny tradycjom antycznym i konsekwentnie pozosta pogaski. A do zniszczenia miasta przez Mongow w 1259 roku wikszo jego mieszkacw dalej czcia gwiezdnych bogw, najwaniejsz religijn budowl nie by koci czy synagoga, lecz witynia mezopotamskiego boga ksiyca, Sina. Dziki takiemu dziwnemu rozwojowi historii egipskie pisma hermetyczne przetrway ciemne wieki, aby rozpali umysy europejskiego renesansu. Mogo si tak nie zdarzy, gdyby historia potoczya si inaczej. Haman zosta zdobyty przez Arabw w czasie podboju Syrii i Mezopotamii midzy 633 a 643 rokiem n.e. Wikszo ludnoci jak wczeniej, kiedy nominalnie pozostawaa pod chrzecijaskim panowaniem cesarstwa bizantyjskiego, nie nawrcia si na now religi i wytrwaa w pogastwie, niewtpliwie pacc podatki za ten przywilej. Wszystko szo dobrze, dopki kalif al-Mamun, ten sam, ktry w 820 roku rozkaza otworzy Wielk Piramid w Giza, nie wstpi do miasta w drodze na wojn z Bizancjum. Kiedy zauway, e wielu ludzi nosi dziwne ubrania, zapyta ich, do jakiej grupy religijnej, chronionej przez prawo, nale. Odpowiedzieli, e s harraczykami. Nastpnie kalif zapyta, czy s ludmi ksigi: chrzecijanami albo ydami. W kadym wypadku ich odpowied brzmiaa: nie. Zapytani, czy maj wite ksigi i proroka, odpowiedzieli wymijajco. Wwczas kalif straci cierpliwo i owiadczy, e jeli do jego powrotu nie przyjm ani islamu, ani adnej innej religii uznanej przez Koran, nie zawaha si skaza ich wszystkich na mier jako niewiernych i bawochwalcw. Pamitajc o tej grobie, wielu z nich zostao chrzecijanami bd muzumanami, lecz niektrzy si nie ugili. Chocia kalif wkrtce potem umar, jeszcze w czasie wojny, i nigdy nie powrci, by speni sw grob, zrozumieli po tym wydarzeniu, jak niepewna jest ich pozycja. Ogosili wic, e s sabejczykami, ktra to nazwa wystpuje w Koranie, a ich prorokiem jest nie kto inny, tylko Hermes Trismegistos, ktrego pisma przechowuj jako Corpus Hermeticum. Na szczcie nikt w kadym razie aden z muzumanw nie wiedzia, kim byli sabejczycy, i ta deklaracja wystarczya, eby zapewni im ochron prawa. Odtd sabejczycy z Harranu byli uznan grup, majc wasn religi. Chocia wielu harraczykw jeli nie wikszo byo po prostu poganami, dla ktrych religia oznaczaa tylko spenianie witynnych rytuaw, znaleli si wrd nich take inni, obdarzeni bardziej filozoficzn natur. Ludzie ci byli gruntownie wyksztaceni i to wanie oni ogosili, e Hermetica, czyli dysputy Hermesa, s ich witymi ksigami. Arabowie uznali, e Hermesa naley identyfikowa z Idrisem (ktrym to imieniem okrelali Enocha), a Agathodaimon, o ktrym rwnie wspominaj Hermetica, czyli w rzeczywistoci Ozyrys, to Set, trzeci syn Adama. W ten sposb wszyscy byli zadowoleni i przez nastpne dwa stulecia sabejczycy z Harranu byli przez muzumanw pozostawieni we wzgldnym spokoju i mogli postpowa zgodnie ze swoimi naukami. Niektrzy z nich przenieli si do Bagdadu. Przywdca tej grupy, Thabit ibn Qurra, zosta znanym nauczycielem, pisa wasne dziea po arabsku i duo tumaczy na ten jzyk z greki i syryjskiego. W cigu nastpnych stu pidziesiciu lat sabejczycy, cigle jako odrbna sekta, zdobyli uprzywilejowan pozycj w spoeczestwie Bagdadu, przenoszc do Arabw staroytn mdro. Jednak tak szczliwa sytuacja nie trwaa wiecznie. Zoty wiek kalifatu min i imperium, niegdy rzdzone przez takich wadcw jak alMansur, al-Raszid czy al-Mamun, rozpado si. Bagdadzcy kalifowie stracili wadz, ktra przesza w rce prowincjonalnych gubernatorw i tureckich generaw, tylko nominalnie bdcych ich wasalami. Wraz z pojawieniem si Buwajhidw jako Przeoonych Paacu kalifowie stali si marionetkowymi wadcami. Czas mija, religijni fundamentalici roli w si, odsuwajc bardziej liberalne ugrupowania, ktre pozwalay rozwija si sabejczykom. Proces ten wzmg si, kiedy Turcy Selduccy na zaproszenie kalifa zajli Bagdad w 1055 roku, a ich wdz, Tughril Bej, zosta krlem Wschodu i Zachodu. Na nieszczcie dla sabejczykw Selducy, ortodoksyjni sunnici, nie patrzyli przychylnie na filozofi hermetyczn. Wiele pism wchodzcych w skad Corpus Hermeticum zostao do tego czasu przetumaczonych na arabski, ale wydaje si, e
przynajmniej niektrzy z sabejczykw, zarwno w samym Hamanie, jak i w Bagdadzie, cigle rozumiao grek i przechowywao oryginalne teksty. By moe z powodu przeladowa lub z obawy przed nimi Sabejczycy wyruszyli na zachd, do Konstantynopola. Tam platoska filozofia przeywaa odrodzenie za spraw wielkiego nauczyciela i pniejszego pierwszego ministra, Michaa Psellosa. W jaki sposb, czy to dziki bezporednim, czy te porednim kontaktom z sabejskimi uciekinierami, wszed on w posiadanie zbioru pism hermetycznych. Skopiowa je, ze swoimi wasnymi dodatkami, i puci w obieg 3. Byo to jakie czterysta lat wczeniej, ni Hermetica zostay jeszcze raz odkryte, tym razem we Woszech. Hermes Trismegistos i florencki renesans Prawdopodobnie najwaniejszym i najbardziej dramatycznym wydarzeniem caego XV wieku w kadym razie jeli idzie o wiat chrzecijaski byo zdobycie przez Turkw Konstantynopola w 1453 roku. Dzisiaj trudno nam zrozumie, jak doniose to byo wydarzenie; jakie wyobraenie na ten temat moe da porwnanie z zajciem Tybetu przez Chiczykw w 1950 roku. Cesarstwo bizantyjskie ju od kilku wiekw chylio si ku upadkowi. Po klsce wojsk bizantyjskich pod Manzikart w 1071 roku cesarz wysa do papiea apel o wsparcie przeciwko potdze tureckiej. Wyprawy krzyowe, ktre byy odpowiedzi na t prob chocia z perspektywy Wschodniego Cesarstwa dalekie od ideau zmniejszyy nieco bezporednie zagroenie. Ale w 1534 roku pastwa krzyowcw naleay ju do przeszoci i Ziemia wita bya znowu w rkach muzumanw. Sam Konstantynopol stanowi zaledwie cie swej dawnej potgi, w dodatku ze wszystkich stron otaczay go wrogowie. Zosta odcity od posiadoci, na ktrych opiera swoj si, i jego kres jako chrzecijaskiego miasta by nieunikniony. Walka trwaa wiele tygodni, a jej koniec by brutalny. Przez trzy dni miasto byo pldrowane, tak e na koniec nawet sutan, ktry je zdoby, zapaka, mwic: Jakiemu wspaniaemu miastu dalimy tylko rabunek i zniszczenie! Kocioy zostay obrabowane ze zota i jeszcze raz, jak zwykle bywa przy takich okazjach, cae biblioteki bezcennych ksig poszy z dymem. Wszyscy Grecy, ktrzy przeyli okoo pidziesiciu tysicy ludzi zostali wzici do niewoli, chocia pniej sutan kilku obdarzy wolnoci, a cz ucieka na Zachd. Niektrzy z tych emigrantw osiedli we Florencji, gdzie zostali yczliwie przyjci. Jakim cudem Corpus Hermeticum przetrwa klsk, nie jest do koca jasne, prawdopodobnie zosta zabrany z miasta jeszcze przed jego upadkiem. W kadym razie ten bezcenny zbir pism przedosta si na Zachd. W roku 1460 grecki mnich imieniem Fra Lionardo del Pistoia zosta wysany przez Cosimo de Medici, ksicia Florencji, do Macedonii. Cosimo od dawna poszukiwa dzie greckich filozofw, takich jak Platon, i musiaa do niego dotrze pogoska, e wany manuskrypt tego rodzaju pojawi si na czarnym rynku. Pistoia otrzyma misj odnalezienia go. Kiedy wrci, przywiz ze sob co, co przynajmniej dla florentyczykw byo skarbem wrcz niewiarygodnym: kompletny grecki tekst Corpus Hermeticum. Nie umiejc czyta po grecku i zdajc sobie spraw, e nie zostao mu wiele ycia, Cosimo natychmiast rozkaza swojemu gwnemu tumaczowi, Marsiglio Ficino, przerwa prac nad dzieami Platona i zabra si do nowego zajcia. Filozofia platoska, a raczej neoplatoska, bya wwczas modna we Woszech, ale chocia tak wanie etykietk otrzymay pniej Hermetica, nie dlatego zainteresowa si nimi Cosimo. Podobnie jak inni, rwnie on wierzy, e trwa niegdy Zoty Wiek czasy, kiedy ludzko bya bardziej owiecona ni obecnie. W Biblii zostao wyranie powiedziane, e Adam, a pniej patriarchowie, czsto osobicie rozmawiali z Bogiem. Inaczej ni dzisiaj kiedy najnowsza opinia na jaki temat jest uwaana za najlepsz w czasach Cosimo wiek dodawa wartoci. Jak dobre wino, filozofia i filozofowie z upywem czasu stawali si cenniejsi. Im dawniejszy by filozof albo jak mwiono im bliszy czasom Zotego Wieku, tym by bliszy rda prawdziwej mdroci. W ten sposb dziea Mojesza byy cenniejsze ni Platona, ktry z kolei by waniejszy od Arystotelesa, Seneki, Marka Aureliusza, witego Augustyna i tak dalej. Ale Hermes Trismegistos, domniemany autor Hermetica, stanowi zupenie odrbn kategori. By on egipskim prorokiem i bogiem, znanym pod imieniem Thota (Dehuti), ktry jak wierzono wynalaz tajemnicze hieroglify i nauczy staroytnych Egipcjan takich sztuk, jak budowa piramid. Oprcz tego by porwnywany z ydowskim prorokiem Enochem, ktry mimo e w Biblii mwi si o nim mao, jedynie jako o ojcu Matuzalema i o tym, e kroczy z Bogiem by znany Ojcom Kocioa z apokryfw. Rzeczywicie, jak wiemy ze zwojw znad Morza Martwego, Ksiga Enocha cieszya si wielkim powaaniem esseczykw w czasach Jezusa. Cosimo by przekonany susznie czy te niesusznie e ma w rkach zaginione dzieo tak czcigodnego mdrca, ktrego w dodatku dzielio od Adama zaledwie siedem pokole. Nic wic dziwnego, e najszybciej jak mg, rozkaza Ficino zabra si za tumaczenie. W wczesnej hierarchii wartoci dzieo Hermesa, zwanego rwnie Thotem, a utosamionego z Enochem, byo cenniejsze nie tylko od pism Platona, ale te Mojesza, a nawet Abrahama. Chocia dzisiaj mao kto chyba staraby si dowodzi, e Hermetica 4 s rzeczywicie a tak staroytne, niemniej s one z pewnoci dokumentami niezwykymi. Ich ogromny wpyw na umysowo renesansu nie ulega wtpliwoci, a gbi uczu w ich wyraonych nie dorwnuj dziea adnej innej staroytnej filozofii. Bez wtpienia pisma hermetyczne, takie jak Asklepios, ktrego Cosimo ju posiada w aciskim przekadzie, czy Kore Kasmu, cz innego zbioru tekstw hermetycznych, zatytuowanego Stobaios, byy obowizkow lektur w szkole ezoterycznej podobnej do tej, ktrej Gurdjieff szuka pod koniec XIX stulecia. Stary Cosimo mg jeszcze przeczyta wczesne brudnopisy aciskiego przekadu Corpus Hermeticum, dokonanego przez Ficino, zanim umar w 1464 roku. Ale entuzjazm starego Medyceusza zapoctkowa odrodzenie hermetyzmu, co wywaro potny wpyw na rozwj renesansu, ktry ogarn ju nie tylko Florencj, ale cae Wochy. Nowe tumaczenie, opublikowane w 1471 roku, zostao powitane z entuzjazmem przez modych platoczykw z akademii florenckiej, takich jak Pico delta Mirandola, ktry poczy nauki Hermesa z ideami chrzecijaskiej kabay 5, aby stworzy now okultystyczn filozofi, czy te magi. Tajemny nurt okultyzmu, problem dogbnie badany
przez wybitnego historyka, Frances Yates, mia zwizek zarwno ze sztuk, jak i nauk w XVI, XVII i XVIII wieku. Astrologia, ktra podobnie jak dzisiaj przeywaa jeden ze swoich okresw wietnoci, bya jzykiem okultystycznej filozofii. Rozwina si caa nauka o powizaniach: rolin kojarzonych z naturaln magi, zi, kamieni, symboli i charakterw z planetami. Idee te byy publikowane otwarcie w ksikach pisanych przez magw, takich jak Cornelius Agrippa czy doktor John Dee, a z drugiej strony utworzyy podstawy subtelnego jzyka artystycznych aluzji. Na przykad trzy taczce gracje, ktre moemy zobaczy na obrazie Botticellego Wiosna, przedstawiaj korzystne wpywy Soca i planet: Jowisza i Wenus 6. Najbardziej chyba znanym ze wszystkich dokumentw hermetycznych jest krtki, tajemniczy tekst, zatytuowany: Szmaragdowa tablica Hermesa Trismegistosa, ktry prezentuje w skrcie hermetyczn filozofi w powizaniu z alchemi. Zaczyna si on sowami: Prawda bez oszustwa, pewna i najprawdziwsza. To, co jest w dole, jest podobne do tego, co jest w grze, a to, co jest w grze, jest podobne do tego, co jest w dole, jako spenienie cudw jednej rzeczy. Wedug Uspienskiego Gurdjieff czsto wspomina o tym dokumencie na zebraniach swoich grup w Petersburgu i Moskwie. Lubi cytowa inny wers, dotyczcy alchemii filozoficznej Powinnicie oddzieli ziemi od ognia, subtelne od wulgarnego jako podstaw swoich wasnych nauk. Tak wic Gurdjieff by w bardzo dosownym znaczeniu czowiekiem renesansu, kontynuatorem tradycji Ficino i Pico della Mirandoli. Nie trzeba chyba mwi, e ponowne odkrycie filozofii hermetycznej i zwizanych z ni nauk magicznych: astrologii, numerologii i jasnowidzenia nie wszystkim poszo w smak. Chocia byy tolerowane za pontyfikatu papiey Leona X i Klemensa VII, wnukw Cosimo, wyksztaconych we florenckiej akademii, nie brakowao te ich przeciwnikw. Giordano Bruno, byy dominikanin i misjonarz ruchu hermetycznego, podj zbyt ryzykown gr polityczn i teologiczn. Gdyby zosta w Niemczech albo Anglii, gdzie mia przyjaci i gdzie nie sigay rce inkwizycji, mgby unikn przeladowa; jednak w 1591 roku popeni fatalny bd i powrci do Woch. W cigu zaledwie roku zosta zadenuncjowany inkwizycji przez swojego dawnego sympatyka, ktry podejrzewa go o zdradzieckie zwizki z Henrykiem z Nawarry krlem Francji, niegdy protestantem i uwiziony w Wenecji. Koci katolicki cigle nie mg przebole dyshonoru, jakim bya dla niego reformacja, a przy tym zda sobie spraw, e nie jest w stanie zmusi owieczek z pnocy Europy, aby powrciy do stada. Klska zadana hiszpaskiej armadzie przez Anglikw w 1588 roku i wzrost roli dynastii nawarskiej we Francji powanie zagroziy wadzy papiey nad sam Itali. Podczas gdy jeszcze sto lat wczeniej Giordano Bruno mgby by uwaany za nieszkodliwego ekscentryka, teraz sytuacja si zmienia i Koci broni si przed wszystkim, co mogoby jeszcze bardziej podway jego autorytet. Do zbrodni Giordana Bruna zaliczao si przekonanie, e chrzecijaski symbol krzya nie wywodzi si od ukrzyowania Jezusa, ale od crux ansata, egipskiego znaku arach. Pisze o tym Frances Yates, cytujc dokumenty dotyczce weneckiej inkwizycji: Wrd nowych dokumentw w Sommario bardzo wane s informacje, wskazujce, e Bruno rzeczywicie uwaa krzy za egipski wity znak. Jak opowiedzia jeden z wspwiniw, mwi on, e krzy, na ktrym zosta ukrzyowany Chrystus, nie mia ksztatu przedstawianego na chrzecijaskich otarzach. W rzeczywistoci mia posta znaku rzebionego na piersiach bogini Izydy i zosta przez chrzecijan ukradziony Egipcjanom. W odpowiedzi na pytanie inkwizycji na ten temat przyzna, e mwi, i ksztat krzya, na ktrym zosta ukrzyowany Chrystus, by inny, ni si go zwykle maluje, doda te: Myl, e czytaem u Marsiglio Ficino, e cnota i wito tej litery (carattere, przez co rozumie krzy) jest o wiele starsza od czasw Wcielenia Naszego Pana i e byy znane w czasach, kiedy kwitka religia Egipcjan, mniej wicej w czasach Mojesza, i e ten znak przytwierdzano do piersi Serapisa 7. Takimi ideami mg zyska aplauz na dworze krlowej Elbiety I, kiedy odwiedzi Angli w roku 1583, ale zdecydowanie nie przypady one do gustu inkwizytorom. By wiziony przez nastpnych dziewi lat, a 17 lutego 1600 roku na Campo de' Fiori w Rzymie zosta spalony na stosie jako heretyk. By jednym z ostatnich hermetycznych filozofw, ktrzy otwarcie gosili swe przekonania. Pniej ruch zszed do podziemia. W Anglii Elbieta, Krlowa Wieszczek, bya uwaana, a moe i sama si uwaaa za ywe wcielenie Izydy; Wyrs wok niej kult, ktry obejmowa te egiptomani, jako przeciwwaga dla wadzy papieskiej. Doceniaa znaczenie archetypw i z powodzeniem promowaa siebie sam jako substytut Dziewicy Marii dla swojego ludu. Dopki ya, protegowaa filozofw zainspirowanych filozofi hermetyczn, takich jak
doktor John Dee. Jednak po jej mierci w 1603 roku i wstpieniu na tron Jakuba I zapanowaa mniej przychylna atmosfera. Nowy krl by przeciwny astrologii i magii, ktre uwaa za obrzydliwo. Dee, ktry nie mg ju liczy na opiek starej krlowej, zmar w ndzy w 1608 roku. Jego mier wyznaczya koniec epoki. Ale nie do tego. Krl i jego zwolennicy, ktrzy pragnli oczyci protestantyzm i uwolni go od wszelkich egipskich wpyww, uwaali, e mona bdzie to osign, dyskredytujc same Hermetica. Na swoje szczcie Jakub mia yczliwego pomocnika, niejakiego Isaaca Casaubona, najwspanialszego w tamtych czasach znawc greki. Dziki drobiazgowej analizie tekstw i ich porwnaniu z innymi pismami greckimi z rnych epok, mg ustali dat powstania Corpus Hermeticum. Odkry, e wcale nie byy dzieami z zamierzchej staroytnoci, starszymi ni Matuzalem, ale najprawdopodobniej zostay spisane w pierwszych wiekach ery chrzecijaskiej. To wstrzsajce odkrycie miao wielk warto dla tych, ktrzy chcieli widzie w pismach hermetycznych nie wicej ni idee platoskie, przyprawione odrobin Biblii i przybrane w egipskie szaty. Mona byo teraz przyzna i tak te si stao e nieznani autorzy zarwno greckich Hermetica, jak i laciskiego Asklepiosa, inne go wanego tekstu hermetycznego, yli w Aleksandrii w II i III wieku n.e. i byli po prostu poganami, pragncymi powstrzyma zalew chrzecijastwa. Od owych czasw takie wanie jest akademickie podejcie do pism hermetycznych, ktre stay si jedynie ciekawostk, interesujc jedynie dla uczonych badajcych odgazienia filozofii neoplatoskiej. Powszechnie dzi przyjmowana opinia zostaa wyraona we wstpie do wydanego w 1924 roku Corpus Hermeticum w przekadzie Waltera Scotta, ktre znalazo si w moich rkach: Przez jakich ludzi i w jakich okolicznociach zostay napisane nasze Hermetica? Na to pytanie mona odpowiedzie nastpujco: Byli w Egipcie znajdujcym si pod rzymskim panowaniem ludzie, ktrzy odebrali jakie wyksztacenie w zakresie greckiej filozofii, zwaszcza platoskiej, tego okresu, lecz nie zadowalali si po prostu przyjmowaniem i powtarzaniem skostniaych dogmatw ortodoksyjnych szk filozoficznych. Starali si zbudowa na podstawie platoskiej doktryny filozoficzn religi, ktra lepiej zaspokajaaby ich potrzeby. Ammonius Saccas, egipski nauczyciel Egipcjanina Plotym, by takim czowiekiem; byli rwnie inni, mniej lub bardziej jemu podobni. Ludzie ci nie podejmowali otwartej walki z uznanymi szkoami filozoficznymi ani nie prbowali utworzy nowej, wasnej szkoy na ich wzr, lecz tu czy tam jeden z tych poszukiwaczy Boga po cichu gromadzi wok siebie grupk uczniw i usiowa przekaza im prawdy, w ktrych znalaz zbawienie dla siebie samego. Nauczanie w tych grupkach musiao odbywa si gwnie ustnie i nie opierao si na tekstach pisanych; prawdopodobnie polegao na osobistych rozmowach nauczyciela z jednym, najwyej dwoma lub trzema uczniami rwnoczenie. Ale i wtedy, podobnie jak dzisiaj, nauczyciel mg sobie wypisa konspekt rozmowy, w ktrym wyjania najwaniejsze punkty. Albo moe ucze po rozmowie z mistrzem zapisywa tyle, ile mg sobie przypomnie; takie notatki, raz spisane, mogy by przekazywane z rki do rki w obrbie grupy i z jednej grupy do innej. [...] Przede wszystkim mona postawi pytanie, czy Hermetica zawieraj cokolwiek z prawdziwej religii Egiptu. Przynajmniej jeli idzie o konkretne elementy doktryny bardzo mao... Egipskie skadniki nauk hermetycznych s bardzo nieliczne; ich wikszo wywodzi si bez wtpienia z filozofii greckiej 8. Kiedy czytaem te sowa, uderzyo mnie podobiestwo midzy typem szkoy ezoterycznej, jaki opisyway, a informacj Uspienskiego o rozmowach prowadzonych przez Gurdjieffa w Moskwie. Nie mogem tylko zrozumie, skd autor wstpu zdoby tak pewno. e ci egipscy mistrzowie pozostawali pod wpywem wanie greckiej filozofii. Przecie Grecy, a szczeglnie Platon, rozwinli wprawdzie pomys pisanego dialogu filozoficznego, ale idee lece u podstaw ich filozofii s bezsprzecznie egipskie. By moe z powodu teozoficznych powiza G.R.S. Meada, Scott nie wspomina o jego wydanym w 1906 roku tumaczeniu tekstw hermetycznych, zatytuowanym Thrice Greatest Hermes. Mead by ekspertem w sprawach wczesnych pism Kocioa i podobnie jak Scott z atwoci czyta grek i acin. Nikt nie odnotowa, czy ci dwaj ludzie kiedykolwiek si spotkali, ale ich dyskusja na temat pism hermetycznych z pewnoci byaby interesujca. W przeciwiestwie do Scotta Mead nie wierzy, e Hermetica byy neoplatoskim plagiatem, lecz podobnie jak ja mia przeczucie, e s ostatni fal rdzennie egipskiej tradycji. Mead, moe bardziej ni Scott, wiadom gbszego znaczenia tekstw hermetycznych, cytuje w ich obronie artyku francuskiego autora nazwiskiem Artaud: Syszelimy, jak Champollion Modszy wyrazi oficjaln opini, e ksigi Hermesa
Trismegistosa rzeczywicie zawieraj egipskie doktryny, ktrych lady mona odkry w hieroglifach pokrywajcych zabytki Egiptu. Co wicej, jeli dokadnie zbadamy te fragmenty, znajdziemy w nich teologi dostatecznie zgodn z naukami wyoonymi przez Platona w Tinraiosie nauki cakowicie odmienne od tych, ktre gosiy inne szkoy w Grecji; wobec tego naley je uzna za zapoyczone przez Platona ze wity Egiptu, kiedy spacerowa, dyskutujc z ich kapanami 9. Mead argumentuje dalej, zgbiajc prace niemieckich komentatorw i rozmaite faszywe argumenty, ktre zostaly w przeszoci wysunite dla zdyskredytowania Corpus Hermeticum. Na koniec dochodzi do wasnej konkluzji: pisma te maj nieocenion warto. Wielu badao najlepsze z tych tajemniczych kaza, odsuwajc na bok wszelkie uprzedzenia i prbujc czu i myle razem z ich autorami; lecz tylko nieliczni uwiadomili sobie, e zbliaj si do progu tego, co mona uzna za prawdziwy Adyton 10 najlepszych spord tajemnych tradycji staroytnoci. Niezliczone s wskazwki dotyczce czego wielkiego i wanego, co znajduje si za tym progiem wrd wielu innych cennych rzeczy, klucz do egipskiej mdroci i interpretacja apokalipsy w wietle jasnej jak soce wizji moliwego do zrozumienia kosmosu. Tak wielkie tajemnice maj moc i pikno, ktre w wyniku niewaciwego traktowania tekstw przez niewiadome rce nie mogy zosta cakowicie zmienione i mimo e ich szaty, niegdy wspaniae, s w strzpach cigle jeszcze mog je dostrzec ci, ktrzy maj oczy do patrzenia, a uszy do suchania 11. Mead mia racj. Hermetica s rzeczywicie zadziwiajcym zbiorem pism, a kiedy czytaem je po raz pierwszy, z zaskoczeniem odkryem, jak bardzo si wydaway osobiste i wspczesne. Ich filozofia nie bya tak abstrakcyjna jak Platona czy Arystotelesa, ale odwoywaa si do rzeczywistego, chocia sekretnego wtajemniczenia pochodzcego z odlegej staroytnoci. Debata filozoficzna nie bya w nich przedmiotem otwartej dyskusji, ale procesem, w ktrym mistrz przekazywa swoim uczniom wiedz niezbdn do ich wasnego religijnego rozwoju. Uczyy one, e najwaniejszym celem w yciu byo zdobycie osobistej gnozy, czyli wiedzy o sprawach boskich. Jak si wydaje, wszystko inne byo jedynie przygotowaniem do tego momentu owiecenia, kiedy student mia sam odczu wielk prawd poznania Boga. Wedug pism hermetycznych pierwsz osob, ktra tego dostpia, by bg Hermes, zaoyciel szkoy. Dopki Rzemielnik, ktry stworzy wiat, nie chcia zosta poznany, wszystko byo owiane tajemnic. Ale kiedy postanowi si ujawni, tchn w pewnych ludzi, podobnych bogom; przemone pragnienie poznania go i obdarzy ich umysy jasnoci wiksz ni ta, ktr ju mieli w swoich piersiach, tak e najpierw mogli poszukiwa nie znanego jeszcze Boga, a nastpnie mieli moc potrzebn, by go znale. Ale to, Horusie, mj wspaniay synu 12, nie byoby moliwe dla ludzi miertelnych, jeli nie wzrsby jeden, ktrego dusza odpowiadaaby witym potgom niebios. I takim czowiekiem by Hermes ten, ktry zdoby wiedz o wszystkim. Hermes zobaczy wszystkie rzeczy i rozumia to, co widzia, i umia wyjani innym to, co sam rozumia [chocia nie ujawnia prawdy bez powcigliwoci], poniewa to, co odkry, spisa na tablicach i starannie ukry to, co napisa, pozostawiajc du cz nie dopowiedzian, tak eby wszystkie pniejsze epoki wiata mogy tego poszukiwa 13. Sposb, w jaki to si stao, zosta opisany w pierwszej ksidze Corpus Hermeticum, zatytuowanej Poimandres (co znaczy pasterz ludzi). Hermes dostpi poznania, przeywajc pewien rodzaj pozacielesnego dowiadczenia. Niegdy, kiedy zaczem myle o rzeczach, ktre istniej, i moje myli wzlatyway gdzie wysoko, kiedy zmysy mojego ciaa byy uspokojone przez sen, ale nie taki sen, jakim pi ludzie ociali z przejedzenia lub z fizycznego zmczenia, przysza do mnie istota o wielkiej i nieograniczonej potdze, ktra zwrcia si do mnie po imieniu i powiedziaa do mnie:
Co chcesz usysze i zobaczy, czego chcesz si nauczy i pozna przez nauki? Kim jeste? zapytaem. Ja jestem odpowiedzia on Poimandres, Umys Potgi. ,,Chciabym si nauczy powiedziaem o rzeczach, ktre istniej, i zdoby wiedz o Bogu. O tym chciabym usysze. On odpowiedzia: Wiem, czego chcesz, poniewa zaprawd ja jestem z tob wszdzie; zachowaj w umyle wszystko, czego pragniesz si dowiedzie, a ja bd ci uczy 14. Nastpnie tekst opisuje, w jaki sposb wiat zosta stworzony przez Boga z pierwotnej substancji, z ktrej powstay te dusze. Jak si wydaje, te czyste dusze pocztkowo przebyway razem z Bogiem w najwyszej sferze, to znaczy w obszarze pozostajcym poza czasem, przestrzeni i wpywem planet: Lecz Umys, Ojciec wszechrzeczy, ktry jest yciem i wiatem, zrodzi Czowieka, Istot podobn Jemu. I by zadowolony z Czowieka, swojego wasnego potomka; poniewa Czowiek by pikny, podobny do swego Ojca. Susznie wic Bg czerpa przyjemno z Czowieka; poniewa to ze swojej wasnej formy czerpa Bg przyjemno. I Bg powierzy Czowiekowi wszystkie rzeczy, ktre stworzy. Jednak czowiek znudzi si i zmczy, i zapragn by sam swoim stwrc. Wedug Poimandresa wanie to pragnienie nieuchronnie doprowadzio do j ego upadku i wcielenia dusz w materialne ciaa mczyzn i kobiet. Opis upadku czowieka przypomina ten, ktry moemy znale w Ksidze Genesis, jednak historia tutaj opowiedziana ma chyba gbsz symbolik. I Czowiek zaj miejsce w sferze Stwrcy, i obserwowa rzeczy zrobione przez swego brata [czyli twrcz moc Solarnego Sowa, ktra stworzya siedmiu Zarzdcw, albo wiatek, Ukadu Sonecznego], ktry zosta umieszczony nad obszarem ognia; i obserwujc dziea Stwrcy w obszarze ognia, chcia stworzy rzeczy rwnie dla siebie samego; i jego Ojciec wyda pozwolenie, majc w sobie samym wszystkie dziaania Zarzdcw; i Zarzdcy byli z niego zadowoleni, i kady z nich da mu cz wasnej natury. I poznawszy byt Zarzdcw, i otrzymawszy cz ich natury, zapragn przedosta si przez granice ich orbit; i patrzy w d przez struktur niebios, przebijajc si przez sfer i ukazujc Naturze pikno postaci Boga. A Natura, widzc pikno postaci Boga, umiechajcego si z nieograniczon mioci do Czowieka, ukazaa odbicie tego najwspanialszego ksztatu w wodzie i jego cie na ziemi. A on, widzc ten ksztat, podobny do niego samego, w wodzie i na ziemi, pokocha go i zapragn tam przebywa. I uczynki poszy w lad za zamiarem; nierozsdnie zaj miejsce w materialnym wiecie. A Natura, kiedy ju miaa tego, ktrego kochaa, wzia go w objcia i poczyli si w jedno; poniewa kochali siebie wzajemnie. Nie powinno nikogo dziwi, e biblijna opowie o Adamie i Ewie jest podobna, skoro Mojesz, ktry sam napisa pierwszych pi ksig Biblii, pozna rwnie wiedz Egipcjan. Moe to oznacza tylko tyle, e zosta wtajemniczony w tradycj hermetyczn i e mia okazj pozna mit o stworzeniu wiata podobny do tego, ktry przekazuje Poimandres. Jednak opowie zawarta w Ksidze Genesis ma bardziej patriarchalny charakter. Upadek boskiego Adama nie zosta spowodowany skuszeniem go przez natur, ale przez jego on, pierwsz kobiet, Ew. Kiedy dowiedziaem si, e Adam jest hebrajskim sowem oznaczajcym czowieka, a Ewa znaczy matka wszystkich rzeczy, stao si dla mnie jasne, i opowie z Ksigi Genesis jest zmienion wersj tego pierwotnego, egipskiego mitu o stworzeniu wiata. Byemzaskoczony zarwno gbi nauk, jakie zawiera Poimandres, jak i tym, e jego wersja mitu o stworzeniu jest o wiele bogatsza w znaczenia ni wersja biblijna. Opisawszy skuszenie Czowieka przez Natur, Poimandres opowiada o jego dalszych losach: Wanie dlatego Czowiek, w przeciwiestwie do wszystkich innych stworze na ziemi, skada si z dwch elementw. Jest miertelny za spraw swego ciaa; jest niemiertelny dziki wiecznemu pierwiastkowi. Jest niemiertelny i ma wadz nad wszystkimi rzeczami;
ale te znosi wiele cierpie z powodu swojej miertelnoci, podlegajc prawom Przeznaczenia. Jest wyniesiony ponad struktur Niebios; ale te jest niewolnikiem Przeznaczenia. Taki jak si wydaje, byby los czowieka na wieczno, gdyby nie interwencja bogw. Z pniejszego tekstu hermetycznego, zatytuowanego Kore Kosmu, czyli Dziewica wiata, dowiadujemy si, jak sama ziemia poniewa czowiek skala wiat wojn i grzechem zwrcia si do niebios o pomoc. Ziemia znosia to w gbokim smutku; [a kiedy zostaa dopuszczona do gosu], mj wspaniay synu, zacza: O Krlu i Ojcze, Panie wszechobejmujcych sfer niebieskich, Wadco Elementw, ktre stoj przed tob... zostaam zhabiona; cierpi z powodu ludzkoci. Nie lkajc si niczego, popeniaj oni wszelkiego rodzaju zbrodnie; zamordowani okrutnymi narzdziami, ludzie padaj martwi na moich polach, o Panie, przesikam sokami rozkadajcych si cia. Panie, jestem zmuszona dwiga istoty niegodne mnie; pragn nosi, razem ze wszystkim, co zrodziam, rwnie Boga. Jak dugo twj ziemski wiat, zaludniony miertelnikami, bdzie pozbawiony Boga? Zelij na ziemi, jeli nie siebie samego o to nie prosz,bowiem nie jestem godna, by ci nosi to przynajmniej jak twoj wit emanacj 15. W odpowiedzi na jej modlitwy ojciec bogw, Atum, wysa swojego prawnuka Ozyrysa razem z jego on Izyd, aby zanieli cywilizacj: dziki temu ludzko mogaby wrci do stanu witoci i ostatecznie uwolni si od materialnego wiata: [...] Bg wypeni wiat dwikiem swojego witego gosu i powiedzia: [...] Kto inny teraz zstpi, by mieszka wrd was emanacja mojego bytu i bdzie trzyma wit stra nad ludzkimi uczynkami. On bdzie sdzi yjcych, sdzi, ktry nikogo nie oszuka; i straszliwym krlem zmarych; i kadego spotka taka nagroda, na jak zasuy swoimi uczynkami. Wwczas Horus powiedzia: Powiedz mi, matko, jak si to stao, e ziemia dostpia tak wielkiego szczcia, jakim byo otrzymanie emanacji Boga? A Izyda odpowiedziaa: Potny Horusie, nie pro, abym opisaa ci pocztki rodu, z ktrego pochodzisz; poniewa nie jest dozwolone pyta o narodziny bogw. Ja mog ci jedynie powiedzie, e Bg, jedyny wadca i stwrca wiata, zesa na ziemi na krtki czas twojego ojca, wielkiego Ozyrysa, i wielk bogini Izyd, aby mogli udzieli wiatu pomocy, ktrej tak bardzo potrzebowa. To oni napenili ludzkie ycie tym, co jest boskie, i w ten sposb powstrzymali szalestwo wzajemnego mordowania. To oni ustanowili na ziemi rytuay kultu, odpowiadajce dokadnie Potgom, ktre s w niebiosach. To oni powicili witynie i zarzdzili skadanie ofiar bogom, ktrzy byli ich przodkami, i dali miertelnikom bogosawiestwo pokarmu i ochron. [...] To oni, poznawszy sekretne prawa Boga, stali si prawodawcami ludzkoci. To oni wynaleli [wtajemniczenie i szkolenie] kapanw-prorokw, aby ci mogli opiekowa si ludzkimi duszami za pomoc filozofii i ratowa ich ciaa za pomoc sztuki lekarskiej, kiedy s chore. Kiedy uczynilimy to wszystko mj synu Ozyrys i ja, czujc e wiat jest wypeniony bogosawiestwem bogw, ktrzy mieszkaj w niebiosach, poprosilimy, aby byo nam wolno wrci w gr, do naszego domu 16. Kiedy czytaem te sowa, zdaem sobie spraw, e staroytna egipska religia miaa zatrwaajco wiele wsplnego z chrzecijastwem. Nie
tylko obie religie mwiy o potrzebie zbawienia ludzkoci od grzechw, ale take o tym, e Bg zesa swoj emanacj, aby dokona zmian na wiecie. Doceniajc wielkie znaczenie tych tekstw, czuem, e nadszed czas na ich ponowne wydanie, bardziej zrozumiae dla czytelnikw ni zbyt naukowa edycja Scotta, ktr trzymaem w rkach. Tak wic zabraem si do redagowania jego ksiki, wygadzajc tekst i usuwajc wikszo przeszkd, utrudniajcych czytanie. Chciaem, eby ludzie czytali t ksik z entuzjazmem, a nie ze skrupulatnoci naukowcw; dodaem od siebie przedmow, w ktrej zwrciem uwag na ezoteryczn warto tekstu. Miaem nadziej, e ksika bdzie si cieszya powodzeniem i oywi zainteresowanie filozofi hermetyczn. Jednak, kiedy w kocu opublikowaem to nowe wydanie w maju 1992 roku, nie miaem pojcia, e caa ta sprawa doprowadzi mnie do najwikszej przygody mojego dotychczasowego ycia.
Wstecz / Spis Treci / Dalej Rozdzia 5 Tajemnica Oriona Mino zaledwie kilka miesicy od ukazania si mojej nowej edycji Corpus Hermeticum, kiedy akurat byem u mojego wydawcy i pomagaem rozwizywa jakie problemy z systemem komputerowym. Nagle zabrzcza telefon ku mojemu zaskoczeniu okazao si, e jest do mnie. W pierwszej chwili pomylaem, e dzwoni moja ona, bo kt jeszcze mg wiedzie, e akurat tego dnia bd w Ashgrove. Jednak moje obawy dotyczce problemw z samochodem czy innych kopotw wymagajcych telefonu w rodku dnia zostay rozwiane, kiedy usyszaem nie znany mski gos po drugiej stronie. Moim rozmwc okaza si Robert Bauval, z pochodzenia p-Belg, paleksandryjczyk, inynier, wypdzony z Egiptu w czasie jednej z czystek Nasera i obecnie mieszkajcy w Anglii. Jak si okazao, od duszego czasu szuka we wszystkich sklepach Corpus Hermetica w tumaczeniu Scotta i wszdzie sysza, e jest nieosigalne. Nastpnie, tydzie czy dwa zanim do mnie zadzwoni, mia okazj odwiedza starowieckich bukinistw w Oksfordzie. Ku wasnemu zaskoczeniu jeden z nich odkry, e ma na mikrofiszach moje nowe wydanie. Bauval natychmiast zamwi dwie kopie jedn dla przyjaciela i otrzyma je kilka dni pniej. W czasze nasze rozmowy wytumaczy, e zatelefonowa, poniewa zaintrygowa go mj wstp, zawierajcy wzmianki o powizaniach aleksandryjskiej szkoy Hermesa Trismegistosa z budowniczymi piramid z czasw IV dynastii. To byo gwnym obszarem jego zainteresowa. Napisa jeszcze nie opublikowan ksik na ten temat. Rozmawialimy chyba przez ptorej godziny, poruszajc najrniejsze tematy: od dzie Frances Yeates po bitw pod piramidami, religi ozyriask, astronomi i gwiazdozbir Oriona. Zapyta mnie, czy chciabym przejrze jego ksik i kilka dni pniej otrzymaem j poczt. Dalekosine wnioski wynikajce z pracy zdradzay niezwyko umysu jej autora. Przywykem ju do ogldania dziwnych rkopisw i czasem wrcz wydawao mi si, e wiat zaludniaj wycznie ekscentrycy, podzcy najbardziej zwariowane teorie w bdnym przekonaniu, e zawsze znajd wydawc, ktry zechce je wydrukowa. Jednak ten autor, nawet jeli si myli, na pewno nie by wariatem, To, co mia do powiedzenia na temat piramid chocia cakowicie sprzeczne z konserwatywn nauk byo logiczne i poparte dogbnymi badaniami, ktre musiay trwa dugie lata. Mimo e ksika bya nieco rozwleka i napisana zbyt akademickim stylem, aby mc j zaprezentowa szerszemu gronu czytelnikw, byem przekonany, e da si z niej zrobi przynajmniej jeden potencjalny bestseler. Postanowilimy si spotka i tydzie czy dwa pniej znalazem si na progu domu Roberta Bauvala. Okaza si on czowiekiem po czterdziestce, chudym, o powierzchownoci poudniowca. Duo podrowa, mieszka i pracowa w Afryce i na Bliskim Wschodzie, bra udzia w kilku spord najwikszych przedsiwzi budowlanych naszego stulecia. Jego egipskie pochodzenie w poczeniu z praktyczn znajomoci problemw budownictwa doprowadzio go do zajcia si teoriami na temat budowy piramid w Giza. Uwaa, e niesychana precyzja ich wykonania stoi w sprzecznoci z powszechnie przyjt akademick opini, wedug ktrej byy po prostu grobami potnych faraonw. Patrzc okiem budowniczego, widzia, e w ich pooeniu i wymiarach jest co wicej, ni gdyby byy tylko grobowcami; zostay wzniesione wedug jakiego schematu. Na czym ten schemat polega i dlaczego wanie taki wybrano na pierwszy rzut oka nie byo jasne, ale Bauval by zdecydowany si dowiedzie, teraz ju cakowicie przekonany, e musi by w tym zawarta jaka niezwykle wana tajemnica. Pocztkowo traktowa swoje zainteresowanie piramidami jako hobby, ale stopniowo, z upywem lat, pochaniao go coraz bardziej. Udao mu si zoy olbrzymi ukadank, z ktrej wynikao, e piramidy IV dynastii w Giza zostay wzniesione jako odzwierciedlenie na Ziemi gwiazd, ktre dzisiaj nazywamy Pasem Oriona. Co wicej, take inne piramidy, zbudowane mniej wicej w tym samym czasie, przedstawiay inne, ssiednie gwiazdy, swoj rzek za Nil, Egipcjanie uwaali za ziemski odpowiednik Mlecznej Drogi. Bya to zupenie zaskakujca koncepcja, ktr wikszo naukowcw z miejsca odrzucaa. Jednak Bauval mg poprze swoje wnioski innymi danymi, popierajcymi t now gwiezdn teori. Znalaz wiele wzmianek w Tekstach Piramid, najstarszym na wiecie zbiorze pism religijnych, stwierdzajcych, e zmary faraon mia si po mierci odrodzi jako gwiazdy w Orionie. Liczne przedstawienia Oriona mona zobaczy na cianach pniejszych grobowcw i na piramidonach; egiptolodzy ju dawno ustalili, e owa konstelacja bya czona z Ozyrysem, bogiem zmarych. Jakby nie do byo tego, jest jeszcze sprawa tak zwanych szybw wentylacyjnych w Wielkiej Piramidzie, z ktrych jeden jak odkryto w 1964 roku jest wycelowany w punkt kulminacji pasa Oriona 1 w czasach, kiedy budowano piramidy. Wszystko to musiao by czym wicej ni tylko przypadkiem i wskazywao, e naley jeszcze raz dokadnie przemyle wszystko, co dotyczy gwiezdnej religii Egipcjan. Siedzc w kuchni Roberta, byem bombardowany faktami, rysunkami i datami, bez chwili przerwy na zapanie oddechu. Po tak intensywnej dyskusji a rozbolaa mnie gowa, kiedy sze godzin pniej wracaem do domu. To, co mia do powiedzenia, byo tak niezwyke i tak wane, e musiao zosta opublikowane byem o tym przekonany. Czuem te, jak czasem bywa w takich sytuacjach, e o naszym spotkaniu zdecydowao przeznaczenie. By jak bomba z uruchomionym zapalnikiem, zawierajca krytyczn mas uranu mg eksplodowa w kadej chwili. Wiedziaem, e moim obowizkiem jest zadba o to, by wybuch przebiega w sposb kontrolowany. Obaj chcielimy, aby o tych rewelacjach usyszao jak najwicej ludzi. W nastpnych tygodniach cile wsppracowalimy nad tym projektem. Postanowilimy napisa wsplnie ksik zatytuowan The Orion Mystery (wydanie polskie: Piramidy brama do gwiazd) i opublikowa j w wydawnictwie Solos Press. Jednak los przygotowa nam niespodziank: zostay odkryte nie znane dotd drzwi wewntrz samej Wielkiej Piramidy 2. Przekonano nas, e lepiej bdzie, jeli powierzymy nasz ksik jakiemu wikszemu wydawnictwu. Ta decyzja okazaa si suszna, poniewa po wywietleniu przez telewizj BBC filmu dokumentalnego The Great Pyramid Gateway to the Stars i zaledwie kilka miesicy po naszej pierwszej rozmowie telefonicznej The Orion Mystery znalaza si na pierwszej pozycji brytyjskich list bestsellerw Harran i magowie Podczas pisania The Orion Mystery, a waciwie od samego pocztku naszej znajomoci, Robert i ja czsto dyskutowalimy na temat magw. Obydwaj wierzylimy, e gwiazda opisywana przez Mateusza w jego Ewangelii nie moga by supernow. O wiele bardziej prawdopodobne jest, e chodzi o Syriusza, najjaniejsz gwiazd na niebie, ktra bya czczona na caym Bliskim Wschodzie, a ktr Egipcjanie czyli z narodzinami krlw. Mateusz napisa swoj Ewangeli jedno pokolenie po wydarzeniach, o ktrych opowiada, i raczej nie adresowa jej do ydw. Chcia przekona Egipcjan, Grekw, Syryjczykw i innych, e jego Mesjasz, Jezus opisywany w Ewangelii, nie jest jedynie ydowskim prorokiem, ale uniwersalnym zbawc. Potrzebowa czego, co uzasadni to twierdzenie, i std skojarzenie Mesjasza z Syriuszem, gwiazd Izydy i Horusa. Egipcjanie opierali swj syriuszowy kalendarz na ruchach gwiazdy, ktr nazywali Spdt, co przez Grekw zostao przejte jako Sothis. Gwiazda ta bya zwizana z najpopularniejsz bogini, Izyd, i jej synem Horusem, ktry wedug legendy zosta w cudowny sposb poczty z nasienia jej zmarego ma Ozyrysa. Egipcjanie wierzyli, e wszyscy ich faraonowie za ycia byli wcieleniami Horusa. Po mierci przechodzili szereg rytuaw, w tym mumifikacj, ktre miay ich przeksztaci w Ozyrysa. Wwczas mogli wstpi do nieba i sta si gwiazd w konstelacji Oriona. W jednym z etapw rytuau pogrzebowego Izyda musiaa da ycie nowemu Horusowi. To wymagao odprawienia dalszych ceremonii, dotyczcych gwiazdy Sothis i w co obaj wierzylimy Wielkiej Piramidy. Wizerunek Izydy jako matki by bardzo popularny w staroytnym Egipcie. Dla kadego, kto zagbi si w ten temat, jest jasne, e obraz Izydy, owdowiaej matki boskiego dziecicia, Horusa, przeszed do chrzecijaskiej ikonografii jako Madonna z Dziecitkiem. Zachoway si niezliczone figurki przedstawiajce Izyd z modym Horusem, sscym jej pier lub te w bardziej ezoterycznej pozycji siedzcym na jej kolanach z jednym palcem na ustach, w gecie wyraajcym dochowanie tajemnicy [Figurki te przedstawiaj Horusa jako dziecko z palcem w ustach zjawisko ssania palca przez dzieci jest do powszechne i nikt nie dopatruje si
w tym gbszej symboliki (przypisy opatrzone gwiazdkami pochodz od tumacza).]. Z nadejciem chrzecijastwa Izyda, bogini matka, otaczana czci nie tylko w Egipcie, ale w caym cesarstwie rzymskim, staa si Mari, Krlow Nieba. Jej tytu stella maris, gwiazda morza, nawizuje do pocztkw jej kultu. Morzem, o ktrym mowa, nie jest Morze rdziemne, ale ocean w grze, czyli niebo. Gwiazd morza by i jest Syriusz, najjaniejsza gwiazda naszego nieba, przez tysiclecia uwaana za gwiazd Izydy. Maria nawet odziedziczya bkitny paszcz Izydy. Pomys, e magowie ledzili ruchy Syriusza, nie jest wynalazkiem Mateusza. W Mezopotamii niebo generalnie jest jasne i karawany zwykle podruj noc. Mieszkacy Bliskiego Wschodu byli doskonaymi astronomami, a w okolicach wit Boego Narodzenia Syriusz wschodzi mniej wicej rwno z zachodem soca i zachodzi tu przed witem. Dla kadego, kto zna si na nawigacji i zna ruchy Syriusza, ta gwiazda rzeczywicie bya doskonaym przewodnikiem. Wiedzc o tych powizaniach, religijnych i nawigacyjnych, nietrudno dostrzec, e opowie Mateusza o gwiedzie prowadzcej Magw moe si czy z Egiptem. Pozostaje jednak pytanie, czy historia przekazana przez Mateusza opieraa si na prawdziwych wydarzeniach. Czy naprawd magowie ze Wschodu, jak to widzimy na milionach witecznych pocztwek, odwiedzili stajenk w Betlejem? Jestem przekonany, e tak i e byli oni wysannikami tajemnej szkoy dziaajcej w Mezopotamii i Persji. Jednak pierwszego dowodu naley szuka nie w Palestynie ani w Mezopotamii, lecz w Egipcie; kraju, z ktrego Mojesz niegdy wyprowadzi swj lud i z ktrym wedug mnie magowie rwnie byli zwizani. witynia Feniksa W marcu 1993 roku Robert i ja, wraz z moj on Dee, wybralimy si do Egiptu, eby przeprowadzi ostatnie badania i zebra ilustracje do naszej ksiki. Wwczas mielimy okazj odwiedzi Heliopolis, obecnie przedmiecie Kairu, ale tysice lat temu duchowe serce Egiptu [Egipcjanie nie wytworzyli spjnego systemu teologicznego Heliopolis byo centrum jednego z takich systemw; rwnie wanymi orodkami byy Memfis, Teby czy Hermopolis.]. Heliopolis, zwane Junu (biblijne On), byo powicone Atumowi, Ojcu Bogw. Chocia sam by podobnie jak chrzecijaski Bg Ojciec niewidzialnym stwrc, zwykle oddawano mu cze jako AtumowiRe, zachodzcemu socu. Heliopolis zostao wzniesione na szczycie wzgrza i, jako siedziba Ojca Bogw, miao dla Egipcjan takie samo znaczenie, jak pniej dla Izraelitw gra Synaj. W staroytnoci na heliopolitaskim wzgrzu stao wiele wity, reprezentujcych szkoy i kulty, popularne w rnych czasach. Jednak najwaniejsz z nich, a take gwnym obiektem naszych zainteresowa, bya witynia samego Atuma. Tutaj, w prawdopodobnie najstarszym witym miejscu Egiptu, sta niegdy kamienny filar powicony Ojcu Bogw. Wedug egipskiej mitologii, wanie od tego miejsca Atum rozpocz stwarzanie wiata, a filar by moe majcy podobne konotacje, jak kamienny.otarz wzniesiony pniej przez hebrajskiego patriarch Jakuba mia przedstawia jego fallus. W tej samej wityni przechowywano przedrriiot zwany kamieniem Benben. Spoczywa on na szczycie filaru i albo by wypolerowany, albo pokryty zotem, tak e byszcza w socu. W The Oraon Mystery Robert i ja przeledzilimy wskazwki, pozwalajce czy heliopolitaski Benben z powszechnym w Egipcie i na Bliskim Wschodzie kultem meteorytw. Ku mojemu zmartwieniu, archeologiczny charakter ksiki nie pozwoli przeledzi czcych si z nim bardziej ezoterycznych idei. W pewnym momencie w epoce piramid (okoo 2700-2180 p.n.e.) Benben zagin. Robert Bauval by przekonany, e kamie znalaz si w Wielkiej Piramidzie, ukryty tam przez faraona Chufu, ktry ba si o jego bezpieczestwo albo po prostu chcia na wieki zachowa jego moc dla siebie. Czy tak byo naprawd moe nigdy si nie dowiemy, ale odkrycie w 1993 roku zapiecztowanego wejcia do tajemnej komory, kae powanie traktowa t hipotez. Wzniesienie wielkich piramid w Giza i Dahszur przez wadcw IV dynastii: Snofru, Chufu, Chafre i Menkaure, byo ogromnym przedsiwziciem niewiele mniejszym ni stworzenie nieba ponad ziemi. Wydobycie, obrobienie i uoenie milionw ton wapienia w tych budowlach wymagao zarwno bogactwa, jak i cierpliwoci ludzi. Wydaje si, e po mierci Menkaure doszo do jakiej rewolucji i wadza przesza w rce kolejnej dynastii faraonw, z ktrych trzej byli jak mwiono trojaczkami zrodzonymi przez kapank z Heliopolis. Wadcy V dynastii zadowalali si budowaniem o wiele mniej szych piramid ni ich przodkowie dzisiaj zostay z nich tylko gry gruzu. Unis, ostatni wadca tej dynastii, wznis swoj piramid na starej krlewskiej nekropoli w Saqqara, w pobliu grobowca krla III dynastii, Desera tego, ktry zapocztkowa wszystko swoj rewolucyjn piramid schodkow. Piramida Unisa rni si od wszystkich swoich poprzedniczek, poniewa kapani postanowili ozdobi wewntrzne ciany jej komory grobowej hieroglifami. Te Teksty Piramid, jak si je nazywa, s najstarszym zbiorem pism religijnych na wiecie. Dostarczaj nam wiele informacji na temat kultu wadcw i ich wiary w to, e po mierci bd wdrowa do gwiazd. Po mierci Unisa wadza znowu przesza w inne rce na pocztku VI dynastii. Rwnie ci nowi wadcy budowali piramidy w Saqqara i wikszo z nich zawiera teksty hieroglificzne. Jak si wydaje, pod koniec VI dynastii, okoo 2180 roku p.n.e., Egiptem wstrzsna rewolucja. Nagle skoczy si Zoty Wiek budowniczych piramid i cywilizacja egipska pogrya si w chaosie. Piramidy, witynie i groby byy rabowane, a kraj wszed w ciemne wieki, zwane przez historykw Pierwszym Okresem Przejciowym. W tych czasach zamieszek faraonowie i dynastie przychodzili i odchodzili, lecz bardzo mao potrafmy o nich powiedzie. Pniej, okoo 1900 roku p.n.e., z nadejciem XII dynastii w Egipcie nastpio co w rodzaju odrodzenia. Jeden z wadcw tej dynastii, Senuseret I (z grecka nazywany Sezostrisem I), zaj si odbudow wityni Atuina w Heliopolis; to, co dzisiaj moemy oglda, jest w gwnej mierze wanie jego dzieem. Po mierci ostatniego krla XII dynastii, okoo 1786 roku p.n.e., dla Egiptu nadeszy kolejne ciemne wieki. Jak si wydaje, tym razem przyczyn nie bya wewntrzna rewolta, lecz raczej inwazja tajemniczego ludu, zwanego Krlami-Pasterzami lub Ludami Morza [Autor myli tutaj dwie rne grupy ludnoci: Hyksosi, czyli Wadcy Obcych Ziem (Manethon nazywa ich Krlami-Pasterzami) wadali Egiptemjako XV i XVI dynastia przez okoo stu, a nie dwustu, jak podaje autor, lat (ok. 1674-1567 p.n.e wg Cambridge Anciem History). Niegdy przypuszczano, e dokonali najazdu na Egipt, obecnie jednak uwaa si, e znaleli si w Egipcie w drodze powolnej infiltracji. Ludy Morza natomiast pojawiaj si w Egipcie na pocztku okresu ramessydzkiego, czyli okoo trzystu lat pniej. Atakowali wprawdzie Egipt, ale nie udao im si go opanowa.], ktry panowa nad krajem przez prawie dwiecie lat. Wiele dysku towano na temat tego, kim byli i skd pochodzili. Sdzc z zachowanych reliefw, niemal na pewno byli ludem semickim, wywodzcym si z Syrii i poudniowo-wschodniej Turcji. Z biblijnego punktu widzenia to bardzo interesujce, poniewa jeli jest cho ziarno prawdy w opowieci o wdrwce Abrahama i pniejszym osiedleniu si Izraelitw w Egipcie, to wydarzenia te usiay mie miejsce wanie w tych czasach. I rzeczywicie zgadza si to z chronologi Mateusza. Na pocztku swojej Ewangelii podaje on genealogi Jzefa, przybranego ojca Jezusa i dodaje: Zatem wszystkich pokole byo: od Abrahama do Dawida czternacie; od Dawida do niewoli babiloskiej rwnie czternacie i od niewoli babiloskiej do Chrystusa take czternacie 3. Skoro wiemy, e upadek Jerozolimy i wygnanie ydw do Babilonu miay miejsce w roku 586 p.n.e. i e Jezus prawdopodobnie urodzi si w 7 roku p.n.e., prosta matematyka wskazuje, e dla Mateusza jedno pokolenie oznacza okoo czterdziestu lat [Dugo trwania jednego pokolenia oznacza czas midzy narodzinami kolejnych pokole. W dzisiejszych czasach, w Europie, przyjmuje si, e trwa 20-30 lat. Naley pamita, e w staroytnoci ludzie yli krcej ni obecnie (czowiek czterdziestoletni by ju w podeszym wieku), wczeniej te mieli dzieci. Przyjcie czterdziestu lat dla jednego pokolenia jest wic nonsensem, nawet w dzisiejszych standardach.]. Odliczajc od narodzenia Jezusa 42 pokolenia wstecz, otrzymujemy dat 1684 jako pocztek generacji Abrahama. Odpowiada to Drugiemu Okresowi Przejciowemu w Egipcie mniej wicej czasom inwazji Hyksosw. W okresie hyksoskim Egipt by rzdzony przez cudzoziemskich wadcw i wanie jeden z nich mg by tym, z ktrym spotka si Abram (Abraham) i ktremu przedstawi swoj on Saraj jako swoj siostr:
Kiedy za nasta gd w tym kraju, Abram uda si do Egiptu, aby si tam zatrzyma jako przybysz, gdy w kraju by wielki gd. A gdy si ju zblia do Egiptu, rzek do swojej ony Saraj: Wiem, e jeste pikn kobiet. Gdy wic zobacz ci Egipcjanie, powiedz: To jest jego ona, i zabij mnie, a ciebie zostawi przy yciu. Mw wic, e jeste moj siostr, aby mi si dobrze wiodo ze wzgldu na ciebie i abym dziki tobie pozosta przy yciu. Gdy Abraham przyby do Egiptu, zobaczyli Egipcjanie, e ta kobieta bya bardzo pikna. A gdy ujrzeli j dworzanie faraona, wychwalali j wobec faraona, i zabrano t kobiet do paacu faraona. Ze wzgldu na ni wywiadcza Abrahamowi dobrodziejstwa, tak e mia owce, bydo, osy, niewolnikw i niewolnice, olice i wielbdy. Lecz Pan dotkn faraona i jego dom cikimi plagami z powodu Saraj, ony Abrama. Wezwa wic faraon Abrama i rzek: czemu mi to uczyni? Dlaczego nie oznajmie mi, e ona jest on twoj? Dlaczego powiedziae: ona jest siostr moj, tak e wziem j sobie za on? A teraz, tu jest ona twoja, we j i odejd. Potem rozkaza faraon ludziom swoim, aby odprowadzili go wraz z on jego i wszystkim, co do niego naleao 4. Ta historia, prawdopodobnie apokryficzna, przedstawia w zdecydowanie lepszym wietle Egipcjan ni Abrahama, ktry nie tylko tchrzliwie chowa si za spdnic ony, ale w dodatku zajmowa si czym w rodzaju strczycielstwa. Jzef, prawnuk Abrahama, wypada o wiele lepiej. Wedug opowieci biblijnej, sprowadzony do Egiptu jako niewolnik, zostaje wyniesiony do rangi rzdcy caego kraju, kiedy poprawnie interpretuje sny faraona. Nawet dzisiaj w Egipcie panuje przekonanie, e to on zbudowa kana Bahr Jusuf, czcy Nil z jeziorem Moeris (Bukat Qarun) i umoliwiajcy nawadnianie rozlegych terenw uprawnych w oazie Fajum. Aby umocni swoj pozycj wysokiego dygnitarza, Jzef polubi crk arcykapana z On (Heliopolis), ktra niemal na pewno pochodzia z rodziny krlewskiej. Faraon, ustanawiajc Jzefa rzdc caego Egiptu, rzek do niego: Ja jestem faraonem, ale bez twojej zgody nikt nie omieli si czegokolwiek przedsiwzi w caym kraju egipskim, i nada Jzefowi imi Safnat Paneach. Da mu te za on Asenat, crk kapana z On, imieniem Poti-Fera 5. Asenat pniej urodzia Jzefowi dwch synw: Manassesa i Efraima, ktrzy mimo e byli w poowie Egipcjanami otrzymali specjalne bogosawiestwo od swojego dziadka, Jakuba (Izraela). Przyj ich do rodziny jak rwnych swoim synom, z ktrych najstarszy, Ruben, zgrzeszy pic z konkubin ojca. Gdy powiedziano Jakubowi: Syn twj, Jzef, przyszed do ciebie, Izrael, z wysikiem usiadszy na ou, rzek do Jzefa: Bg Wszechmogcy ukaza mi si w Luz, w kraju Kanaan, i bogosawic mi powiedzia do mnie: Ja uczyni ci podnym i dam ci tak liczne potomstwo, e rozroniesz si w wielki nard. Daj te ten oto kraj przyszemu potomstwu twojemu na wasno na zawsze. A zatem dwaj twoi synowie, ktrzy ci si urodzili w Egipcie, zanim przybyem do ciebie, do Egiptu, moimi s: Efraim i Manasses bd mi jak Ruben i Symeon 6. Jakub opaka przed Jzefem mier swojej ukochanej ony Racheli w drodze do Betlejem. Ja bowiem, gdy wracaem z Paddan-Aram 7, utraciem Rachel w Kanaanie, w drodze, kiedy pozostawaa mi jeszcze pewna przestrze, aby doj do Efrata, i musiaem j pochowa tam, w drodze do Efrata, czyli Betlejem 8. Najwyraniej pikna Rachela, dla ktrej rki Jakub powici czternacie lat ycia, pracujc dla wuja w Hamanie, umara rodzc przyrodniego brata Jzefa, Beniamina. By on najmodszym z synw Izraela i to wanie jego wykorzysta Jzef do swojego podstpu. Wasne srebro ukry w nalecym do Beniamina worku ze zboem, tak jakby ten je ukrad, eby bracia musieli wrci, kiedy wykryj kradzie egipscy stranicy. Jak si wydaje, Jzef chcia w ten sposb sprawdzi, czy bracia, ktrzy go wczeniej sprzedali w niewol, opuszcz te Beniamina. Okazao si, e nie a nawet Juda, ktry niegdy sprzeda Jzefa za dwadziecia sztuk srebra, zaproponowa, e pjdzie do wizienia zamiast chopca. Tak wic zostali z radoci przyjci przez Jzefa, a pniej nagrodzeni przez samego faraona posiadociami w Egipcie. Spacerujc po tym, co zostao ze wityni Feniksa z olbrzymim obeliskiem Senusereta I, zastanawiaem si, co musia wiedzie o niej Jzef. Wyobraaem sobie, jak dyskutuje na temat legendy o feniksie ze swoim teciem, ktry jako arcykapan nosi tytu Najwikszego z Widzcych. Jako rzdca caego Egiptu, czowiek, bez ktrego pozwolenia nikt nie mg podnie rki ani nogi w caym Egipcie, Jzef mg by odpowiedzialny za sanktuaria takie jak witynia feniksa. Mg oglda lnicy obelisk i bez wtpienia umia wyjani jego symbolik. Hyksosi mieszkali gwnie w Delcie i tylko nominalnie sprawowali kontrol nad Grnym Egiptem. Stopniowo rdzenni Egipcjanie umacniali si wok Teb (dzisiejszy Luksor) i ruch niepodlegociowy rs w sil. Koniec epoki Hyksosw nadszed okoo 1567 roku p.n.e., kiedy zostali oni ostatecznie pokonani przez t now potg narodzio si Nowe Pastwo. Wydaje si, e po tej klsce niedobitki Hyksosw, a moe rwnie Izraelici popadli w niewol. W czasach Nowego Pastwa Egipt stal si najwikszym mocarstwem wiata za panowania wojowniczego faraona Thotmesa III. Toczy on wojny z ssiadami, prowadzc armi a do Karkemisz nad Eufratem, i wczy w granice Egiptu rozlegle obszary Bliskiego Wschodu, midzy innymi Palestyn. Chocia stolica Egiptu zostaa przeniesiona z Memfis na poudnie, do Teb, okrg witynny w Heliopolis znowu przeywa dni chway. witujc swoje zwycistwa, w podzikowaniu dla sonecznego boga Atuma-Re, Thotmes ustawi w wityni co najmniej cztery obeliski. Najwikszy z nich, a zarazem najwyszy jaki kiedykolwiek ustawiono mierzcy ponad trzydzieci dwa metry zosta zabrany przez Rzymian na rozkaz Konstantyna Wielkiego i do dzisiaj stoi na placu witego Jana na Lateranie. Drugi z obeliskw Thotmesa III zostal w 390 roku n.e. przewieziony do Konstantynopola przez bizantyjskiego cesarza Teodozjusza i na marmurowej bazie ustawiony
w hipodromie. Stoi tam do dzisiejszego dnia, chocia baza w przeciwiestwie do doskonale zachowanego obelisku jest silnie zerodowana. Dwa pozostae, bdnie nazywane Iglami Kleopatry, zabra Oktawian August, by nimi ozdobi wityni Caesareum w Aleksandrii. Pod koniec lat siedemdziesitych ubiegego wieku zostay one przewiezione do Londynu i Nowego Jorku, i ustawione na nadbrzeu Tamizy i w Central Parku. Pod wieloma wzgldami Nowe Pastwo byo okresem najwikszej wietnoci Egiptu. Pozostay po nim bezcenne malowida Doliny Krlw i Krlowych, potne witynie Luksoru i Karnaku, nie wspominajc ju o grobowcu modzieczego krla Tutanchamona. Ramzes II wznosi swoje gigantyczne posgi w caym kraju jeden z nich, dzisiaj przewrcony, stan w stolicy Starego Pastwa, Memfis. Jeden z obeliskw, ktre ustawi przed wityni Amona w Luksorze, znajduje si obecnie w centrum Parya, w miejscu gdzie niegdy staa gilotyna. Jeli byy te jakie jego obeliski w Heliopolis dawno nie zosta po nich aden lad. Obecnie obelisk Senusereta I ze redniego Pastwa stoi samotnie, tak jak przed czasami Nowego Pastwa. Egipskie kroniki nie mwi, kiedy Mojesz i Izraelici przeszli przez Morze Czerwone. Jednak jeli za Mateuszem przyjmiemy czterdzieci lat jako czas trwania jednego pokolenia i zaoymy, e Naasson, syn Aminadaba, jest t sam osob co Naszon, szwagier Aarona 9, bdziemy mogli stwierdzi, e Wyjcie z Egiptu miao miejsce osiem pokole, czyli okoo 320 lat po czasach Abrahama. Daje nam to rok 1364 p.n.e., czyli okres panowania XVIII dynastii. Exodus mg si wydarzy, w co wierzy wielu ludzi, w niespokojnych czasach, ktre nastpiy po mierci synnego faraona Echnatona. Przenis on stolic Egiptu z Teb do nowego miasta, Achetaton (dzisiejsze Tell al-Amarna) i ustanowi monoteistyczny kult dysku sonecznego, zwanego Atonem, w miejsce dawnych kultw wielu bogw. Eksperyment nie powid si i jego nastpca, Tutanchamon, musia przenie stolic z powrotem do Teb i przywrci dawn religi. Umarl jeszcze jako chopiec; po nim zasiad na tronie najpierw genera imieniem Horemheb, a nastpnie jeden z najwikszych wadcw staroytnego Egiptu, Seti I [W znacznym skrcie: midzy Tutanchamonem a Horemhebem panowa przez okoo piciu lat Ai, po Horemhebie wstpi na tron Ramzes I (panowa okoo dwch lat), ktrego nastpc byk Seti I.]. Wspaniale dekorowany grobowiec Seti I w Dolinie Krlw, obecnie w znacznym stopniu zniszczony, zalicza si do najwybitniejszych osigni artystycznych wszech czasw. Sklepienia dekorowane wizerunkami gwiazdozbiorw, na przykad w postaci hipopotamiej bogini Tauret, dowodz, e gwiezdna religia Starego Pastwa bya cigle ywa tysic lat po zbudowaniu piramid. Staroytna mdro Egiptu nie zostaa zapomniana. Biblijna opowie o Mojeszu w sitowiu, poprzedzajca Wyjcie z Egiptu, przypomina histori o Horusie, synu Izydy, ktry rwnie ukrywa si w papirusowych zarolach delty Nilu przed zym wujem, Sethem. W przypadku Mojesza przeladowc by faraon okrutny tyran, podobnie jak Seth ktry nakaza wymordowa wszystkich nowo narodzonych ydowskich chopcw. Aby obej to zarzdzenie, matka Mojesza ukryta go w deczce wrd trzcin porastajcych brzegi Nilu. Pewien czowiek z pokolenia Lewiego przyszed, aby wzi za on jedn z kobiet z tego pokolenia. Ta kobieta pocza i urodzia syna, a widzc, e jest pikny, ukrywaa go przez trzy miesice. A nie mogc ukrywa go duej, wzia skrzynk z papirusu, powleka j ywic i smo, i woywszy w ni dziecko, umiecia w sitowiu na brzegu rzeki. Siostra za jego staa z dala, aby widzie, co si z nim stanie. A crka faraona zesza ku rzece, aby si wykpa, a jej suce przechadzay si nad brzegiem rzeki. Gdy spostrzega skrzynk pord sitowia, posaa suc, aby j przyniosa. A otworzywszy j, zobaczya dziecko: by to paczcy chopczyk. Ulitowaa si nad nim mwic: Jest on spord dzieci Hebrajczykw. Jego siostra rzeka wtedy do crki faraona: Chcesz, a pjd zawoa ci karmicielk spord kobiet Hebrajczykw, ktra by wykarmia ci to dziecko? Id powiedziaa jej crka faraona. Posza wic wwczas dziewczyna zawoa matk dziecka. Crka faraona tak jej powiedziaa: We to dziecko i wykarm je dla mnie, a ja dam ci za to zapat. Wwczas kobieta zabraa dziecko i wykarmia je. Gdy chopiec podrs, zaprowadzia je do crki faraona, i by dla niej jak syn. Daa mu imi Mojesz mwic: Bo wydobyam go z wody 10. Crka faraona opiekowaa si Mojeszem, podobnie jak Izyda Horusem, dopki nie dors na tyle, by zaj miejsce w spoeczestwie i przywrci prawa wrd swojego ludu. Jak si wydaje, opowie biblijna zwraca uwag, e Mojesz jest w pewnym sensie uprawomocnionym przez Boga faraonem. Rwnie on, podobnie jak Horus syn Izydy, musia znosi ukrycie wrd sitowia, zanim mg w imi Boe zmierzy si z faraonem i zdoby wolno dla swojego plemienia. Jak wie kady, kto czyta Bibli, wolno trwaa krtko. W cigu kilku wiekw Izrael przeby drog od silnego pastwa narodowego do rozamu na pnocne krlestwo dziesiciu plemion ze stolic w Samarii i poudniowe, plemion Beniamina i Judy, skoncentrowanych wok Jerozolimy. Te mae pastewka, cinite midzy potgami z jednej strony Egiptu, z drugiej najpierw Asyrii, a pniej Babilonu, nie mogy przetrwa dugo. Dziesi plemion Izraela, ktre tworzyy krlestwo Samaru, zostay wzite do niewoli przez Asyryjczykw i przetransportowane do Azji: Krl asyryjski najecha cay kraj, przyszed pod Samari i oblega j przez trzy lata. W dziewitym roku panowania Ozeasza 11 krl asyryjski zdoby Samari i zabra Izraelitw w niewol do Asyrii, i przesiedli ich do Chalach, nad Chabor rzek Gozanu i do miast Medw 12. Miasta Medw znajdoway si na poudnie od Morza Kaspijskiego, na dzisiejszym terenie pnocno-zachodniego Iranu. Gozan by o wiele bliej z punktu widzenia Izraelitw lea w pnocnej Mezopotamii, nad dopywem Eufratu, Chaburem. Dziesi zaginionych plemion Izraela, midzy innymi potomkw Efraima i Manassesa, synw Jzefa, od tego momentu znika ze stronic Biblii, chocia ich los zosta wyjaniony w Pierwszej Ksidze Kronik: Bg Izraela pobudzi ducha Pula, krla asyryjskiego, ducha Tiglat-Pilesera, krla asyryjskiego, i uprowadzi do niewoli Rubenitw, Gadytw oraz poow pokolenia Manassesa. Przyprowadzi on ich do Chalach, Chabor, Hara i do rzeki Gozan, gdzie przebywaj do dnia dzisiejszego 13. Wedug konkordancji Younga Hara moe oznacza Harran, staroytne miasto, w ktrym zosta pochowany ojciec Abrahama, lece nad rzek Balich innym dopywem Eufratu, i rwnie wwczas nalece do imperium asyryjskiego: Hara (...) miejsce zupenie nieznane, jeli nie zidentyfikujemy go z Hamanem, miastem w Mezopotamii,
do ktrego przyby z Ur Abraham. Staroytni nazywali Harran Carrhae. Tak wic moemy stwierdzi, e cz Izraelitw wypdzonych przez Pula i Tiglat-Pilesara osiedlia si w Harranie nad Balichem, podczas gdy wikszo zostaa doprowadzona do Chabor 14. Dokadnego pooenia Chalach i Chabor nie znamy, chocia mona przypuszcza, e ta pierwsza nazwa odpowiada nie przebadanemu dotychczas wzgrzu zwanemu Gla u zbiegu rzek Chabur i Deruder. Miasto Chabor mogo lee w pobliu dzisiejszego Nusajbin. Po zaginiciu dziesitki plemion pnocnego Izraela Biblia koncentruje si na losach ich poudniowych braci, potomkw plemion Judy i Beniamina, ktrych okrela mianem ydw. Chocia niektrych spord nich uprowadzili ju Asyryjczycy, ostatecznie zostali usunici z Jerozolimy dopiero w 586 roku p.n.e. przez Babiloczykw, ktrzy zburzyli wityni i spalili j wraz z reszt miasta. Niemal wszystkich ludzi, poza najuboszymi, ktrzy zostali, aby uprawiali winorol i byli mami, przesiedlono do Babilonu. To jednak nie koniec historii. Ci, ktrzy pozostali, wzniecili wojn domow. Wbrew ostrzeeniom proroka Jeremiasza, pozostali przy yciu postanowili uciec przed zemst Babiloczykw do Egiptu. Nie trzeba chyba mwi, e nie byli tam bezpieczni, gdy wanie Egipt by nastpnym celem Nabuchodonozora. Wrd straszliwych proroctw Jeremiasza dotyczcych ydw jedno mwio o wityni w Heliopolis: Podoy ogie pod domy bstw egipskich, spali je lub wywiezie; oczyci z robactwa Egipt, jak oczyszcza pasterz z wszy swoje szaty, i wyjdzie z niego bezpiecznie. Poamie te stele Domu Soca, ktry si znajduje w kraju egipskim, a domy bstw egipskich zniszczy ogniem 15. Wydaje si, e babiloska inwazja na Egipt miaa miejsce okoo 580 roku p.n.e. Czy rzeczywicie witynia Atuma zostaa spldrowana nie wiemy, ale wydaje si to bardzo prawdopodobne. W roku 539 p.n.e. Babilon uleg zjednoczonym silom Persw i Medw, dowodzonym przez Cyrusa Wielkiego. Zosta on upamitniony jako ten krl, ktry uwolni ydw z niewoli babiloskiej, pozwoli im wrci do ojczyzny i odbudowa jerozolimsk wityni. Do 525 roku p.n.e. Persowie wadali ju wikszoci Azji, w tym du czci Anatolii, i rozgldali si za now zdobycz na zachodzie. Z pomoc fenickich i greckich kupcw syn Cyrusa, Kambyzes, zdoby Egipt. Gdyby zadowoli si jedynie zupieniem kraju i ciganiem trybutu, prawdopodobnie Egipcjanie znieliby jego wadz, jako nie gorsz od innych najedcw. Popelni jednak bd, mordujc witego byka Apisa w Memfis. Egipcjanie pozwalali tym bykom y w luksusie. Wierzyli, e s wcieleniami Ozyrysa; po mierci balsamowali je i grzebali w gigantycznych sarkofagach w Serapeum olbrzymiej podziemnej nekropoli w Saqqara. Dla Persw by to tylko zabobon i prawdopodobnie Kambyzes chcia podkreli, e teraz on jest panem kraju i moe robi, co mu si podoba. Jednak, jak mwiono, z powodu tego przestpstwa zosta przeklty i Egipcjan nie zdziwio, e wkrtce oszala i popeni samobjstwo. Pierwsze imperium perskie mimo swojej potgi nie trwao dugo. Wiosn 334 roku p.n.e. Aleksander Wielki, z liczc trzydzieci do czterdziestu tysicy ludzi armi, zaatakowa Azj Mniejsz. W Gordium, stolicy Frygii, rozwiza synny wze, rozcinajc go mieczem. W cigu nastpnego roku przekroczy gry Taurus i pokona Persw w pobliu miasta Issos. Maszerujc przez Syri i Fenicj, dotar do Egiptu w 332 roku p.n.e. W przeciwiestwie do Kambyzesa darzy szacunkiem egip sk religi, a nawet sam chcia zosta uznany za syna boga. Wierzy w opowie swojej matki, Olimpias, e zosta poczty za spraw Zeusa, ktrego Grecy utosa miali z egipskim Amonem. Zachowywa si wic w Egipcie bardzo przykadnie, skadajc ofiary bogom w Memfis i odbywajc synn pielgrzymk do sanktuarium Amona w oazie Siwa. mier Aleksandra w Babilonie, w wieku zaledwie trzydziestu trzech lat, prze rwaa najbardziej byskotliw karier militarn w dziejach. Moemy jedynie przypuszcza, jakie byyby dalsze losy samego Aleksandra i caego wiata, gdyby y duej. Olbrzymie imperium, rozcigajce si od wybrzey Morza rdziemnego po pnocne Indie, rozpado si. Podzielili je midzy siebie generaowie Aleksandra: Egipt przypad Ptolemeuszowi, ktry zaoy wasn dynasti w nowej stolicy, Alek sandru. Jego potomkowie ze zmiennym szczciem wadali Egiptem przez nastpne trzysta lat. Palestyn i Syri obj Seleukos, inny z wodzw Aleksandra, i rwnie zaoy dynati: Seleukidw. Nastpnie, w 30 roku p.n.e., Oktawian August, ktry mia zosta pierwszym cesarzem Rzymu, po morskiej bitwie pod Akcjom najecha Egipt. Kleopatra, ostatnia z rodu Ptolemeuszy, popenia samobjstwo, jej kochanek Marek Antoniusz zabi si wasnym mieczem. Duga linia faraonw, zaczynajca si odpierwszej dynastii, okoo 3100 roku p.n.e., dobiega koca. Egipt nie odzyska ju niepodlegoci sta si jedn z prowincji cesarstwa rzymskiego, zarzdzan przez gubernatora. Nie znaczy to, e Rzymianie odnosili si wrogo do wietnej przeszoci kraju. Przeciwnie pozwalali Egipcjanom nadal czci starych bogw, a zwaszcza Serapisa (pn wersj Ozyrysa) i jego maonk Izyd. Bstwa te byy tak popularne, e znalazy wielu wyznawcw wrd samych Rzymian, a ich kult rozprzestrzeni si po caym imperium. Wkrtce witynie Izydy stany w miejscach tak odlegych od Egiptu, jak Kolonia czy Pary. t ydom tymczasem udao si przejciowo zrzuci cudzoziemskie jarzmo. Pod wodz Machabeusza, Judy ben Matatiasza, wzniecili powstanie przeciwko seleukidzkiemu wadcy, Antiochowi IV Narazi si on ydom obalajc ich prawa, zakazujc obrzezania i ustanawiajc w ich wityniach inne formy kultu. Ale najwiksz zbrodni byo zoenie ofiary ze wini na Najwyszym Otarzu, co wielu uznao za ohyd ziejc pustk, przepowiedzian przez proroka Daniela: Wystpi przeciw niemu 16 kittejskie [cypryjskie] okrty; popadnie w rozterk i zawrci, peen gniewu przeciw witemu przymierzu. I znw zwrci uwag na tych, co opucili wite przymierze. Wojsko jego wystpi, by zbezczeci wityni twierdz, wstrzymaj sta ofiar i uczyni tam ohyd ziejc pustk 17. ydowska wojna o niepodlego trwaa cae pokolenie; ostatecznie seleukidzki garnizon zosta usunity z Jerozolimy w 141 roku p.n.e. Machabeusze, czy te Hasmoneusze,jak ich nazywano, prbowali poczy funkcj kapask z dziedziczn wadz krlewsk, co udao im si tylko czciowo. Chocia podbili niemal cay obszar, na ktrym niegdy leay krlestwa Judy i Izraela, a take tereny na wschd od rzeki Jordan i Morza Martwego, napotkali silny opr ze strony faryzeuszy, ktrzy Sprzeciwiali si ich aspiracjom do godnoci arcykapaskiej. Taka sytuacja doprowadzia w kocu do upadku Hasmoneuszy i przejcia wadzy przez parti Antypatra, przeciwnika Jana Hyrkana II 18. Od tego momentu losy Judei byy nierozerwalnie zczone z cesarstwem rzymskim. Po mierci Antypatra jego synowie, Herod i Fazael, zostali mianowani wadcami przez Marka Antoniusza, ktry tym samym usun Hyrkana. Zmiana dynasto zostaa zatwierdzona przez senat rzymski w 40 roku p.n.e., kiedy Heroda mianowano krlem Judei. Uprawomocni on swoj wadz przynajmniej we wasnych oczach polubiajc, jako drug on, ksiniczk Mariam, ostatni z rodu Hasmoneuszy. Jej brat, Arystobulos, zosta arcykapanem, ale z obawy, e stanie si zbyt popularny, Herod skaza go na mier w 35 roku p.n.e. .
Oktawian ratyfikowa jeszcze raz tytu Heroda w 31 roku p.n.e., po bitwie pod Akcjom. Herod mg teraz rozprawi si z Hyrkanem, ufajc w poparcie Rzymu. Jednak poddani nienawidzili i bali si go, uwaajc za cudzoziemskiego uzurpatora. Nie ufajc nikomu zamordowa Mariam i dwch synw, ktrych mu urodzia. Nawet na ou mierci nie czu si bezpieczny odkrywszy, e Jego wasny syn Antypater spiskuje przeciw niemu, skaza go na mier i sam umar pi dni pniej. Skoro poznalimy w skrcie histori jednego z majcych najgorsz saw dyktatorw, nie powinno nas dziwi, e wita Rodzina uznaa za konieczne uciec z Judei. Byo oczywiste, e jeli Herod dowie si o narodzinach dziecka, ktre ma jakiekolwiek prawa do tronu, natychmiast kae je zgadzi. Herod by w Egipcie i odwiedzi Kleopatr, kiedy udawa si do Rzymu, aby otrzyma potwierdzenie swojej wadzy. Pewnie me popyn w gr Nilu do Heliopolis, ale gdyby to zrobi, z pewnoci wywaroby na mm wraenie, podobnie jak na Kambyzesie, dziwne pikno heliopolitaskich obeliskw, zagadkowych igie sonecznego boga. Heliopolis i Drzewo Dziewicy Kiedy dajechalimy do Heliopolis, weszlimy przez bram do maego parku jedynej pozostaoci po dawnym okrgu witynnym. Od znajdujcych si tu obok pl i blokw oddziela go ohydna druciana siatka. Sama witynia, a w kadym razie to, co z niej zostao, wyglda raczej na pusty basen doskonale mogem sobie wyobrazi, jak wygldaby wypeniony wod, z szumic porodku fontann. Trudno uwierzy, e niegdy staa tu jedna z najwaniejszych wity Egiptu. Ale to byo pi tysicy lat temu w tak dugim czasie wiele mogo si wydarzy. Przed nami, nad wityni, wznosi si wielki obelisk. Tabliczka informowaa nas, e ustawi go w roku 1940 p.n.e. Senuseret I. Dzisiaj stoi samotnie niemy wiadek dawnej wielkoci Junu ale niegdy otacza go las innych obeliskw t wspaniae budowle. . Pocztkowo nasza podr do Heliopolis zapowiadaa si nieciekawie, ale nieoczekiwanie odkrylimy co, co sprawio, e staa si bardzo wana w kontekcie opowieci o magach: chrzecijaski koci zwany Matarijja. Egipt jako jeden z pierwszych krajw na wiecie przyj chrzecijastwo. Kosmo polityczne spoeczestwo Aleksandrii, gdzie Grecy spotykali si z ydami, Syryjczy kami i Rzymianami, stanowio doskonay grunt dla nowej wiary. Kiedy na rozkaz Konstantyna Wielkiego chrzecijastwo stao si religi pastwow cesarstwa rzym skiego, w Aleksandrii byk ju jeden z gwnych patriarchatw. Po zamkniciu pogaskich wity wadza Kocioa jeszcze si wzmocnia. Jego dominujca pozycja w Egipcie nie miaa jednak trwa dugo. W 640 roku n.e. muzumaska armia Arabw pod wodz Amra najechaa kraj. W lipcu pokonali Bizantyjczykw pod Heliopolis i zaczli oblega twierdz Babilon, ktra miaa sta si zacztkiem przyszego Kairu. W pitek, 6 kwietnia 641 roku garnizon podda si i Amr mg ruszy na pnoc, do Aleksandrii. Patriarcha Pkauchios, ktry by moe nawet skrycie wyznawa islam, zdradziecko podda miasto. Tak wic w cigu zaledwie roku, przy minimalnym oporze, jedna z najbogatszych prowincji cesarstwa rzymskiego bya stracona dla chrzecijastwa. W bardzo krtkim czasie, czy to przez napyw nowej ludnoci, czy w wyniku zmiany religii, dominujc cz mieszkacw Egiptu zaczli stanowi muzumanie. Chrzecijanie stali si zanikajc mniejszoci. Kilka dni przed wizyt w Heliopolis odwiedzilimy greck katedr ortodoksyjn i tak zwany Wiszcy Koci oraz koci witego Jerzego, stojcy w miejscu dawnego egipskiego Babilonu. Kocioy byy wspaniae, ale z przeraeniem zobaczylimy, e cmentarze stay si ostatnio celem wandali i rabusiw. Wiele grobw, niektre zupenie nowe, spldrowano w poszukiwaniu kosztownoci, rozrzucajc przy okazji koci zmarych. Oczywicie wiedzielimy, e groby byy rabowane w Egipcie jeszcze przed pierwszymi faraonami, mimo to szokowa nas widok wspczesnych grobw, na ktrych niekiedy jeszcze byy portrety zmarych, potraktowanych w ten sposb. Na widok porozrzucanych krzyy i bielejcych koci popadlimy w zadum. Zdalimy sobie spraw, jak saba jest cywilizacja, e ndza moe popchn ludzi do skrajnych, aspoecznych zachowa. Jednak mnie bardziej interesowa los ywych ni zmarych i wanie to zainteresowanie byo gwn przyczyn, dla ktrej tu dotarem. (Mateusz mwi nam, e po wizycie magw anio przykaza Jzefowi we nie, eby ukry swoj mod on i dziecko przed Herodem.) Byem pewien, e koptyjscy chrzecijanie znaj pewne sekrety dotyczce pocztkw chrzecijastwa i jego zwizkw z dawnym Egiptem. Nie wiedziaem, o co dokadnie mogo chodzi, ale byem przekonany, e tajemnica czya si z histori ucieczki do Egiptu. A gdy oni [magowie] odeszli, oto anio Paski ukaza si we nie Jzefowi i rzek: Wsta, we dzieci oraz matk jego i uchod do Egiptu, a bd tam, dopki ci nie powiem, albowiem Herod bdzie poszukiwa dziecicia, aby je zgadzi. Wsta wic i wzi dzieci oraz matk jego w nocy, i uda si do Egiptu. I przebywa tam a do mierci Heroda, aby si spenio, co powiedzia Pan przez proroka, mwicego: z Egiptu wezwaem syna mego 19. Jak mona si spodziewa, dla egipskich chrzecijan jest to jedna z najpopularniejszych opowieci Nowego Testamentu, a w kociele witego Jerzego widzielimy malowida upamitniajce to wydarzenie. Chocia na temat ucieczki do Egiptu niewiadomo nic wicej, warto zauway, e jest to jedyna wzmianka w Ewangelii o tym, e Jezus kiedykolwiek opuci Ziemi wit Egipcjanie bardzo s z tego dumni. Rozmawiajc z ksidzem w katedrze dowiedzielimy si, e wedug miejscowych legend wita Rodzina po przybyciu do Egiptu zatrzymaa si w Heliopolis, zanim wyruszya na poudnie, do Asjut, gdzie mieszkali przez wiele lat. Koci Matarijja stoi w miejscu, gdzie si zatrzymali. Zaciekawio nas to na tyle, e postanowilimy o ile los pozwoli zobaczy ten koci Od obelisku Senusereta cofnlimy si do centrum dalekiego przedmiecia Kairu. Wielu spord dzisiejszych mieszkacw Heliopolis to chrzecijascy Koptowie, ktrzy podobnie jak Grecy i Ormianie maj opini dobrych handlowcw. Moe dlatego sklepy i domy miay tu inny klimat ni w innych czciach Kairu. Daway si te zauway silniejsze ni gdzie indziej wpywy francuskie, splendor belle epoque, tak e w Heliopolis czulimy si bardziej jak w Marsylii ni w Egipcie. Tutaj, w sercu tej dobrze prosperujcej spoecznoci, znalelimy to, czego szukalimy koci Matarijja. Przechodzc przez bram stanlimy przed maym, pomalowanym na to budynkiem, stojcym w spokojnym ogrodzie z kaktusami, palmami i innymi egzotycznymi rolinami, oddzielajcymi koci od zgieku panujcego na zewntrz. Sam budynek liczy sobie okoo stu lat i zosta postawiony przez Francuzw. aciska inskrypcja nad podwjnymi drzwiami gosia: SANCTAE FAMILIAE IN AEGYPTO EXSULI. Wewntrz ciany dekorowao sze duych malowide, opowiadajcych dzieje ucieczki. Pierwsze z nich, na lewo, najbliej wejcia, byo opatrzone podpisem: Massacre des Innocents. Ilustrowao fragment z Ewangelii Mateusza: Wtedy Herod, widzc, e mdrcy go zawiedli, rozgniewa si bardzo, wyda rozkaz, aby pozabija wszystkie dzieci w Betlejemie i w caej jego okolicy, od dwch lat i modsze, wedug czasu, o ktrym si dokadnie dowiedzia od mdrcw. Wwczas spenio si, co powiedziano przez Jeremiasza, proroka, mwicego: Syszao si gos w Rama, pacz i aosn skarg. Rachel opakuje dzieci swoje i nie daje si pocieszy, bo ich nie ma 20.
Obraz przedstawia brutalnych onierzy, wykonujcych rozkazy Heroda, i matki mordowanych dzieci paczce z rozpaczy. Rachela, ukochana ona Jakuba, jest w pewnym sensie patronk Betlejem, poniewa tam umara w czasie porodu. Opakuje ona mier niewinnych dzieci, zwaszcza z plemienia Beniamina, jej modszego syna, ktre stanowio poow narodu ydowskiego, nazwanego od imienia Judy. Z ezoterycznego punktu widzenia jest pierwowzorem Marii, jako e jej pierworodny syn Jzef zosta zdradziecko sprzedany Izmaelitom przez Jud, za dwadziecia sztuk srebra. Pniej, jak podaje Ewangelia, Jezus zosta podobnie zdradzony przez innego Jud Judasza Iskariot za trzydzieci srebrnikw. Jak si wydaje, wanie to jest przyczyn lamentu Racheli i dlatego wspomina o niej Mateusz. Drugie malowido przedstawia Jzefa z Mari na osobnych kach w kamiennej piwnicy. Anio budzi Jzefa i mwi, e musi ucieka do Egiptu. Wizerunek robi wielkie wraenie, zwaszcza posta anioa. Zosta namalowany tak delikatnie, niemal jak duch, e mona zobaczy cian, przed ktr stoi. Trzecie malowido, ostatnie z dotyczcych wydarze w Judei, wyobraa Jzefa prowadzcego Mari z Dziecitkiem na grzbiecie osce. Za nimi wida mury Betlejem, przed nimi rozleg pustyni, ktr musz pokona, by dotrze do Egiptu. Przejcie przez naw prawdopodobnie symbolizuje przejcie przez Synaj, poniewa nastpne malowido po prawej stronie, najbliej otarza ukazuje wit Rodzin odpoczywajc nad Nilem. Maria siedzi na jednym z szeregu sfinksw, wok jej ng gromadz si ptaki. Dyskretnie karmi Jezusa, w oddali za Jzef poi osa na brzegu Nilu. Wydaje si, e sfinksy przedstawiaj tajemnice Egiptu, staroytnego ju przed narodzeniem Abrahama. By moe, ezoteryczne znaczenie malowidle jest takie, e Egipt stanowi zarwno miejsce odpoczynku, jak i rdo poywienia dla modego Mesjasza, i e jego matka, podobnie jak tysice lat wczeniej Izyda, moe znale tu sanktuarium i dla siebie, i dla swojego nowo narodzonego dziecka. Nastpny wizerunek czy si z miejscow legend i jest przynajmniej dla kocioa Matarijja najwaniejszy ze wszystkich. W pobliu kocioa, na maym dziedzicu ronie stara sykomora, obecnie popodpierana erdziami, gdy inaczej nie byaby ju w stanie unie ciaru swoich czcigodnych gazi. Bylem ju przy tym drzewie, zanim wszedem do kocioa, ale poniewa nie znalem arabskiego nie moglem dowiedzie si o nim nic od stranika, ktry pozwoli mi zrobi par zdj. Wskaza tylko kamienne koryto z wod. Jak pniej odkryem, wszystko to byo bardzo wane, poniewa wedug legendy Maria i Jzef odpoczywali pod tym wtanie drzewem. Ca histori opowiada gnostyczny apokryf, po raz pierwszy przetumaczony i opublikowany przez Henry'ego Sike'a w 1697 roku: Wwczas przybyli do tego drzewa sykomorowego, ktre jest nazywane Matarea; I w Matarea Pan Jezus sprawi, e wytrysno rdo, w ktrym wita Maria wypraa swj paszcz. I balsam powsta, czy te wyrs, w tym kraju, z potu, ktry spad z Pana Jezusa 21. Najwyraniej stary stranik chcia da mi do zrozumienia, e koryto z wod byo tym samym, w ktrym Maria praa swj paszcz. Zwizek midzy Matarijja a rdem nie jest wynalazkiem autorw Ewangelii. Stara arabska nazwa Heliopolis, Ain al-Szams, co znaczy rdo soca, prawdopodobnie wywodzi si od legendy o Jezusie, ktry sprawi, e w miecie soca wytrysno rdeko. Zaginione Ksigi Biblii dodaj nieco wicej szczegw do opowieci o drzewie: Cheminitius, ktry usysza to od Piotra Mczennika, biskupa Aleksandrii w trzecim wieku, mwi, e miejsce w Egipcie, gdzie przebywa na wygnaniu Chrystus, jest teraz nazywane Malarce, okoo dziesiciu mil od Kairu; i e tamtejsi ludzie stale pal lamp na pamitk tego; i e jest tam ogrd drzew dajcych balsam, ktre Chrystus zasadzi, kiedy by chopcem 22. Drzewo na malowidle w kociele jest niezwykle podobne do tego, ktre mona dzisiaj oglda Jzef stoi, a Maria siedzi w jego cieniu. Wygldaj na odpronych, pewnie dlatego e ich duga podr dobiegaa koca i czuli si bezpieczni. Nie mogem si oprze wraeniu, e ta historia ma jakie gbsze ezoteryczne znaczenie, skrywajce si pod skojarzeniem Jezusa z uzdrawiajcym balsamem, prawdopodobnie wykonanym z ywicy takiej sykomory. W czasach przedchrzecijaskich sykomora bya powicona bogini Hathor, czsto przedstawianej jako krowa skrywajca si midzy gaziami drzewa. Podobnie jak Nut, matka Ozyrysa, Hathor bya bogini nieba. Kadego dnia rodzia syna, imieniem Ihi, identyfikowanego ze wschodzcym stocem. Jest jeszcze inna legenda, o Bogini Matce, prawdopodobnie ignorowanej w czasach Starego Pastwa, ale pojawiajcej si w Tekstach Sarkofagw [...]. Niebiaski ocean wyobraano sobie jako wielki wylew czczony w wielu miejscach jako krowa, ktrej usiany gwiazdami brzuch tworzy niebo [...]. Hathor jest obliczem nieba, gbi i pani, ktra mieszka w grocie na kocu wiata. Jej synem jest Ihi, dziecko wyaniajce si ze swej matki kadego dnia o wicie, jako nowe soce [...]. Ihi jest dzieckiem wiata, symbolem pierwszego pojawienia si w swojej wieoci i potdze [... ]. Rowa powiata na porannym niebie, czy to pierwszego, czy kadego nastpnego dnia, jest krwi Hathor lub Izydy te imiona byy uywane wymiennie rodzcej syna 23. Mitologiczne zwizki midzy Mari matk ywego Jezusa a Hathor matk wschodzcego soca, obu mieszkajcymi w grocie lub pod sykomor, przypady do gustu egipskim gnostykom. Ale moe drzewo Marii jest symbolem zawierajcym jakie przesanie, jeszcze bardziej ezoteryczne?
W caej Biblii drzewa symbolizuj rodziny, midzy innymi pierwsz dynasti krlw Izraela. Drzewo genealogiczne wyrasta z Jessego, ojca krla Dawida. Zostao symbolicznie cite, kiedy Jerozolima ulega Babiloczykom, a synw ostatniego krla Judy, Zedekiasza, zabito w jego obecnoci, zanim zosta olepiony i w acuchach zabrany do Babilonu. Izajasz przekaza mesjanistyczne proroctwo, mwice, e drzewo odronie z pdu, wyrastajcego z jego korzeni: I wyronie rdka z drzewa Jessego, a pd z jego korzeni wyda owoc. I spocznie na nim Duch Pana; Duch mdroci i rozumu, Duch rady i mocy, Duch poznania i bojani Pana [...]. I stanie si w owym dniu, e narody bd szuka korzenia Jessego, ktry zaopocze jako sztandar ludw; a miejsce jego pobytu bdzie sawne 24. Chrzecijanie zawsze uwaali, e to proroctwo mwi o Jezusie, poniewa Jesse jest jednym z przodkw Jzefa, wymienionych na pocztku Ewangelii Mateusza. Do tego proroctwa i jego pozytywnego przesania dla nieydowskich narodw odwouje si wity Pawe w swoim Licie do Rzymian 25. Czy jest moliwe, e drzewo Marii symbolizuje krlewski rd Dawida i przeznaczenie Jezusa pdu z jego korzeni? To byo jedno wytumaczenie, ale nie usatysfakcjonowao mnie cakowicie. Gdyby miejscowo Matarijja leaa w pobliu Jerozolimy, symboliczna uwaga o Jezusie jako o potomku krla Dawida miaaby wicej sensu. Wydawao mi si, e drzewo genealogiczne, o ktre tutaj chodzio, biorc pod uwag staroytn symbolik sykomory, byo o wiele starsze i zwizane z Egiptem. Wyranie wydaway si na to wskazywa wzmianki o Racheli. Innymi sowy, nie byo to drzewo Jessego, ale jego przodka Jzefa, patriarchy w barwnym paszczu. Moim zdaniem przesanie Drzewa Marii byo takie, e przybywajc do Heliopolis Jezus zetkn si z czym niezwykle staroytnym, powstaym na dugo przed narodzeniem Mojesza i miao mu to wyj na dobre. Szste, ostatnie malowido przyblia nam nieco te heliopolitaskie powizania. Przedstawia Mari z dziecitkiem, wjedajc do staroytnego miasta scena ta jest w pewnym sensie poprzedniczk pniejszego fatalnego wjazdu Jezusa do Jerozolimy w Niedziel Palmow. Z boku malowida widzimy liczne kolumny: jedna z nich jest przewrcona i nie ma kapitelu; moe si to odnosi do wydarze opisanych w niekanonicznych Ewangeliach, gdzie przybycie Jezusa do Egiptu sprawio, e idole runy, co symbolizuje koniec jednej epoki wiata staroytnego, ktrego Egipt by kolebk i pocztek nastpnej, ery chrzecijaskiej. W tle obrazu znajduje si celujcy w niebo samotny obelisk Senusereta I. Patrzc na to malowido, coraz bardziej przekonywaem si, e chrzecijastwo, jakie znamy, jest silnie zwizane z tajemnymi tradycjami staroytnego wiata, a zwaszcza Egiptu. Jak i dlaczego do tego doszo, nie byo dla mnie do koca jasne, ale bez wtpienia ma to co wsplnego z pobytem tam Izraelitw, przed exodusem Mojesza. Zaczem sobie zdawa spraw, e jeli mam rozwiza t zagadk, musz zrozumie mitologi Starego Testamentu i znaczenie symbolu obelisku. Perska inwazja w 525 roku p.n.e., oprcz zabicia Apisa, miaa o wiele powaniejsze konsekwencje: wczya Egipt do ogromnego imperium obejmujcego wiksz
cz Bliskiego Wschodu i otworzya go dla cudzoziemskich podrnikw. Jednym z nich by grecki historyk Herodot, ktry okoo 450 roku p.n.e. odwiedzi wityni Feniksa. Rozmawia tam z kapanami, ktrzy opowiedzieli mu o swoich legendach dotyczcych ptaka benu. Egipski feniks, w postaci szarej czapli, by czsto wyobraany na papirusach w towarzystwie Ozyrysa, boga zmarych, ktrego jak mwiono by dusz. Prawdopodobnie dla Egipcjan odgrywa rol nieco podobn do europejskiego bociana. Wedug kapanw by rzadkim gociem pojawia si raz na piset lat. Przybywa z Arabii i przynosi ciao swojego ojca, zalepione w kuli mirry, ktre nastpnie spala w wityni. Etymologicznie sowo benu wydaje si mie zwizek z semickim rdzeniem ben, oznaczajcym syn. Poniewa Nu, albo Nut [Autor myli tutaj dwa nie majce ze sob nic wsplnego bstwa: Nu (lub Nun, bstwo mskie), uosobienie praoceanu, z ktrego wedug mitologii heliopolitaskiej na pocztku wiata wyoni si Atum i stworzy bstwa powietrza i wilgoci, Szu i Tefnut, oraz Nut, bogini nieba, crk Szu i Tefnut, a wic wnuczk Atuma. Egipska nazwa bnw pochodzi od sowa bn, oznaczajcego gatunek ptaka i nie ma nic wsplnego ze sowem syn, ktre po egipsku brzmiao sa. Naley te zwrci uwag, e legenda o feniksie, jak znamy z czasw greckich, nie pojawia si we wczeniejszych mitach egipskich.], bya staroegipsk bogini nieba, a antropomorficzne bstwa, Ozyrys, Izyda, Seth i Neftyda, byy jej dziemi, wic benu moe oznacza syn Nut. Byoby to okrelenie Ozyrysa. Jednak, wedug egiptologa R.T. Rundle Clarka, benu jest nie tylko cile zwizany z Ozyrysem jako uosobienie jego duszy, ale te jest sowem Boga logos. Jego wizyta w wityni w Heliopolis rozpoczyna now epok w dziejach wiata, wyznacza wic tym samym rytm czasu. W pewnym sensie benu jest posacem niebios. Feniks wic ucielenia pierwotny Logos, sowo, czy te deklaracj przeznaczenia, ktre poredniczy midzy boskim umysem a tym, co zostao stworzone [...]. Pod wszystkimi egipskimi wierzeniami skrywa si przekonanie, e czas tworz powtarzajce si cykle, wyznaczone przez bogw: dzie, dekada, miesic, rok a nawet dusze okresy, trzydziestu, czterystu czy tysica szeciuset lat, wyznaczone przez ukad Soca, Ksiyca, gwiazd i wylewy Nilu. W pewnym sensie, kiedy feniks wyda pierwszy krzyk, zapocztkowa te cykle, tak wic jest patronem podziau czasu, a jego witynia w Heliopolis staa si orodkiem, w ktrym ustalano kaendarz 26. Kamie benben, ktry niegdy sta w wityni feniksa, symbolizowa jajo a moe nawet uwaano, e by jajem. Poniewa piramidony, czyli zwieczenia piramid, rwnie okrelano mianem benben, Robert uzna, e s symbolicznie zwizane z prawdziwym kamieniem benben z Heliopolis. Poniewa take ostre, piramidalne szczyty obeliskw nazywano benbenet wydaje si, e ksztat piramidy ma o wiele szersz symbolik. W religii egipskiej zajmuje miejsce podobne do krzya w chrzecijastwie. Podobnie jak krzy reprezentowa mier i zmartwychwstanie, boskie sowo, wcielenie zbawiciela i narodziny nowej ery [Zarwno piramida, jak i obelisk byy w Egipcie wyczie symbolami solarnymi, nawizuj ksztatem do promieni sonecznych, przenikajcych przez chmury tylko w takim sensie mona je ewentualnie uzna za symbole mierci i zmartwychwstania. Natomiast nie byy symbolami boskiego sowa, wcielenia zbawiciela i narodzin nowej ery!]. Jeli Jezus rzeczywicie przyby do Heliopolis, jak wierz Egipcjanie, byo to nie tylko spenienie proroctwa ydw, oczekujcych, e ich Mesjasz narodzi si w Betlejem, ale rwnie proroctwa Egipcjan [Narodziny Jezusa nie mogy by spenieniem proroctwa Egipcjan, jako e nic takiego nie istniao. W religii egipskiej (o ile w ogle mona mwi o egipskiej religii raczej o zbiorze przeplatajcych si, a niekiedy nawet sprzecznych wierze) nie ma adnej wzmianki o Mesjaszu czy zbawicielu.]. Wrcilimy do hotelu. Nasza podr do Egiptu bya owocna i wierzylimy, e The Orion Mystery, kiedy ju si ukae, odniesie sukces. Ale ja bylem ju mylami daleko od Egiptu w Mezopotamii. Cigle tkwia mi w pamici historia o tym, jak Gurdjieff znalaz gdzie w Kurdystanie swoj map przedpotopowego Egiptu, ktra doprowadzia go ostatecznie do spotkania z tajemnym bractwem. Zaczynaem przypuszcza, e to bractwo mogo mie jaki zwizek z magami z Ewangelii Mateusza. Pragnc rozwika t tajemnic, przekopaem moj bibliotek w poszukiwaniu dalszych wskazwek. W kocu stao si jasne, e jest tylko jedna droga: musz sam pj ladami Gurdjieffa i Bennetta. Jak si pniej okazao przygoda ta miaa bardzo interesujce powizania.
Wstecz / Spis Treci / Dalej Rozdzia 6 W poszukiwaniu tajemnego bractwa Praca nad projektem Orion bya ekscytujca, ale przede wszystkim zmuszaa mnie do mylenia o Egipcie t piramidach. Pomys, e ukad piramid mg stanowi gigantyczn map nieba, by czym niezwykym i w pierwszej chwili trudnym do zrozumienia. Ale wierzyem, e wnioski Roberta s suszne, przynajmniej w oglnych zarysach. Wanie wtedy przypomniaem sobie, e wiele lat wczeniej czytaem w Meetings with Remarkable Men o tym, jak Gurdjieff wczasie swoich podry odkry map przedpotopowego Egiptu. Zastanawiaem si, czy i on wpad na istnienie zwizkw z Orionem. Czy znalaz staroytny, tajemniczy dokument rozwizujcy tajemnic Oriona? Jeli tak, to skd pochodzia ta mapa i gdzie j odkry? Zaintrygowany postanowiem dokadniej zbada spraw i jeszcze raz dokadnie przeczyta opis tego fragmentu jego podry. Niemal natychmiast stao si dla mnie jasne, e chocia wyranie opisa tras, wcale nieatwo j przeledzi, jak si to w pierwszej chwili wydawao. Zapewnienia Bennetta, e tajemnicza dolina Izrumin 1 to dolina Szajch Adi, wydaway si podejrzane. Poza tym, wedug opowieci o podry Gurdjieffa zawartej w Meetings, nigdy waciwie nie dotar on do Izrumin; poszukiwania klasztoru, ktry mia si tam znajdowa, zostaly przerwane przez wypadek Pogossiana. Jestem przekonany, e jeli Gurdjieff chciaby wskaza na jezydw jako na rdo wiadomoci o Sarmoung, jak wierzy Bennett, zrobiby to w bardziej jednoznaczny sposb. Tymczasem wikszo tego, co a nich mwi, jest niepewne, wskazuje, e mieli do czynienia z czym w rodzaju prymitywnego voodoo, nad ktrym nie umieli zapanowa 2. Chocia Gurdjieff bada religi jezydw, przeczuwaem, e nie oni byli rdem jego wiedzy i e dzisiejsi jezydzi nie byli stranikami tradycji, ktra go interesowaa. Rwnie prowadzone przez Bennetta poszukiwania dziedzicw Sarmoung wrd sufickich stowarzysze rodkowej Azji moim zdaniem chybiy celu. Raczej nie ma wtpliwoci, e Gurdjieff odwiedzi sufickie tekke, gdzie pozna nie tylko techniki oddychania, ale take wite tace. Sprowadzi je na Zachd, owiadczajc, e pochodz ze rodkowoazjatyckich klasztorw derwiszw. Jego pisma wydaj si te wskazywa na takie miejsca jak Bucham, Balch i Samarkanda jako rda wiedzy tajemnej. Jednak miaem przeczucie, e sufizm, chocia niewtpliwie jego tradycje sigaj daleko w przeszo, rozwin si z innych idei. Moim zdaniem nic nie wiadczyo o tym, e zakony sufickie s potomkami czy dziedzicami Bractwa Sarmoung. Widziaem raczej blisze zwizki czce Bractwo z Egiptem i piramidami ni z Baktri i pokrytymi bkitn glazur ukami Mongow. Byem pewien, e Gurdjieff znalaz wikszo swoich pomysw o wiele bliej, ni przypuszcza Bennett. Zdobyem odpowiednio dokadn map Bliskiego Wschodu i porwnujc j z opisami, Gurdjieffa w Meetings, prbowaem przeledzi tras jego wdrwki. Podejrzewaem, e Bennett potraktowa plany podry Gurdjieffa jako opis drogi, ktr on rzeczywicie przeby ta pomyka doprowadzia go do Szajch Adi. Logika wskazuje, e naleao przeledzi nie plan podry, ale tras, ktr Gurdjieff naprawd przeszed.
Tak moga wyglda mapa przedpotopowego Egiptu, ktr znalaz Gurdjieff. Siedem piramid z czasw IV dynastii odzwierciedla ukad gwiazd Oriona i Hiad Gurdjieff pisze, e w dwa miesice po przejciu rzeki Araks dotar do miasta Z. Bennett zidentyfikowa je susznie, jak sdz jako Zacho w irackim Kurdystanie. Miasto to ley w pobliu granic tureckiej i syryjskiej, nad jednym z dopyww Tygrysu. Nastpnie przeszed jak przecz w kierunku Syrii. W owej przeczy mia doj do wodospadu K, zanim zwrci si w kierunku Kurdystanu. Kiedy patrzyem na map, wydao mi si dziwne, e mwi o zwrceniu si w stron Kurdystanu, skoro wanie w nim by. Tak wic droga w stron Syrii nie miaa sensu, jeli jego celem byby, jak przypuszcza Bennett, Mosul. To miasto ley o wiele dalej w d Tygrysu i co najwaniejsze w kierunku przeciwnym do Syrii. Wydawao mi si, e kierowa si gdzie na pnocny wschd od Zacho, w stron miasta Cizre. Wanie w tej okolicy, wedug wspczesnej mapy wschodniej Turcji, na Tygrysie znajdowaa si tama, tworzc wielkie, porozgaziane jezioro w dolinach. Nie znalazem adnych wzmianek o wodospadach na tym terenie, ale poniewa Tygrys przepywa tam przez liczne gbokie rozpadliny, jaki wodospad mg si znajdowa powyej Cizre, zanim zbudowano tam. Wedug mojej mapy na poudniowy wschd od Zacho znajduje si miasto, noszce nazw ukura, na brytyjskiej mapie nazwane Kirkuk. Jeli Cizre zapisano jako Kizre, to mogoby ono by tym miastem, w ktrym Gurdjieff zmieni kierunek podry. Nastpnym wydarzeniem byo ukszenie jego przyjaciela przez jadowitego pajka. Nie wiemy, kiedy si to wydarzyo, ale Gurdjieff napisa, e wanie wtedy przerwa poszukiwania doliny Izrumin i natychmiast ruszy do miasta N, gdzie zatrzyma si w domu ormiaskiego ksidza. Tam wanie znalaz map przedpotopowego Egiptu. Z mojej mapy wynikao, e musi chodzi o Nusajbin, staroytne miasto nad jednym z dopyww Chaburu. Przy tym Nusajbin ley dokadnie na wschd od Cizre (lub Kizre). Jeli Gurdjieff wyruszyby z Zacho na pnoc, wzdu Tygrysu, mgby dotrze dotrze do wodospadu powyej Cizre i tam skrci na wschd, do Nusajbin. Zgadzao si to z planami podry, a co najwaniejsze, oznaczao, i Gurdjieff nigdy nie dotar do Mosulu czy Szajch Adi, jak przypuszcza Bennett. Zaczem podejrzewa, e identyfikacja Nivssi z Niniw, a tym samym z Mosulem, bya wskazwk, majc zmyli przypadkowych poszukiwaczy. Nigdzie nie wspomniano, eby Mosul czy Niniwa kiedykolwiek by nazywany Nivssi, a poniewa ley na terenie irackiego Kurdystanu, nie mogem tam pojecha i sprawdzi wszystkiego na miejscu. Udao mi si natomiast dowiedzie, e Nusajbin niegdy nazywano Nisibis i e niegdy znajdowaa si tam synna akademia. Zawdziczaa ona swoje znaczenie, jeli nie wrcz zaoenie, pewnemu wydarzeniu, ktre miao miejsce w 449 roku n.e., w odlegym zaledwie o sto dziewidziesit kilometrw miecie Edessa 3. Wwczas w Kociele wschodnim trwaa wielka debata na temat boskiej natury Jezusa Chrystusa. cieray si dwie szkoy: diofizyci i monofizyci 4. Przedstawiciele pierwszej utrzymywali mwic w wielkim skrcie e Jezus urodzi si czowiekiem i poczy si z Bogiem. Najbardziej zagorzaym zwolennikiem takiego pogldu by Nestoriusz (zmar okoo 451 roku n.e.), syryjski eklezjasta, patriarcha Konstantynopola w latach 428431 n.e. Monofizyci natomiast uwaali, e Jezus urodzi si jako Bg, e jego natura bya identyczna z bosk, e zawsze by i zawsze bdzie Bogiem. Obecnie taka wanie jest oficjalna doktryna Kocioa ortodoksyjnego, diofizyci za zostali uznani za heretykw. Cigle jednak dziaali w ukryciu, nawet kiedy Nestoriusz, jako heretyk, zosta wygnany do Grnego Egiptu. W poowie V wieku w Edessie, jednej z najwaniejszych diecezji staroytnego wiata, dziaay trzy szkoy teologiczne: ormiaska, syryjska i perska. T ostatni uwaano za jedn z najwikszych, nie tylko w samej Edessie, ale na caym wiecie. Nie cieszya si jednak sympati miejscowego biskupa, Cyrusa, z powodu swoich nestoriaskich nauk. Za jego namow w roku 489 cesarz Zenon zamkn szko i wypdzi nauczycieli. Wielu z nich ucieko przez granic na tereny wczesnej Persji i osiedlio si w Nisibis, zakadajc tamtejsz szko teologiczn lub tylko przyczyniajc si do oywienia jej dziaalnoci. Poniewa w Nisibis w II wieku dziaaa take jedna z najwaniejszych w okolicy wsplnot ydowskich, uznaem za wicej ni prawdopodobne, e tu wanie byo Nivssi Gurdjieffa i e jego zaginiona dolina musi znajdowa si gdzie w pobliu. Wszystko to zaczynao si sensownie ukada. W pnocnej Mezopotamii, zaledwie czterdzieci kilometrw na poudnie od Edessy znajdowao si staroytne miasto Harran, w ktrym niegdy przebywa patriarcha Abraham i gdzie wedug Biblii zosta pochowany jego ojciec Terach. Byo to rwnie miasto, w ktrym przechowano Hermetica przez okres ciemnych wiekw Europy, a do najazdu Dyngis-chana w XIII wieku. Jeli Gurdjieff rzeczywicie znalaz map przedpotopowego Egiptu w domu ksidza w Nisibis, prawdopodobnie miao to jaki zwizek z persk szko teologiczn, ktra przeniosa si tutaj w 489 roku. Szkoa ta wywodzia si z Edessy i niemal na pewno utrzymywaa kontakty z teologami z Harranu. Wniosek wydawa si oczywisty: jeli miaem szuka ladw Bractwa Sarmoung Gurdjieffa, to region na pnoc od Syrii by doskonaym punktem startu.
Jednak co jeszcze przykuo moj uwag i to rwnie zamierzaem zbada. Zaginione krlestwo Kommageny, ktre leao na pnoc od Edessy. Wiedziaem, e znajduje si tam ciekawy zabytek, wzniesiony tu przed czasami Jezusa; jak przypuszczaem, mg si w jaki sposb wiza ze spraw magw. Nie wiedziaem, na czym mogy polega te powizania, ale wydawao mi si, e ten monument, swojego rodzaju turecka piramida, skrywa jaki sekret, zasugujcy na zbadanie. Podejrzewaem te, e jest zwizany z Bractwem Sarmoung, chocia na razie i tego zwizku nie potrafiem bliej okreli. Poniewa Nusajbin, Harran oraz Kommagena le na terenie dzisiejszej Turcji, mona si do nich stosunkowo atwo dosta w przeciwiestwie do Iraku i zbada. Naleao wic pojecha i zobaczy. Kommagena, zaginione krlestwo Nie miaem najmniejszych wtpliwoci, e magowie z Ewangelii Mateusza mieli co wsplnego z Egiptem. Cigle jednak nie znaem odpowiedzi na pytanie: skd przybyli? Przypuszczenie, e byli Persami, niewiele wyjaniao, poniewa w czasach Jezusa caa Mezopotamia i wiksza cz Anatolii naleay przynajmniej nominalnie do imperium partyjskiego, a tym samym do Persji. Magowie nie musieli przybywa z samej Partii, eby ich uwaano za Persw. O wiele bardziej prawdopodobne jest, e przybyli z samej Mezopotamii, e byli uywajc okrelenia Bennetta babiloskimi magami.Zwizki z Abrahamem i z tradycj hermetyczn wydaj si wskazywa na Harran jako miejsce, z ktrego mogli wyruszy postanowiem wic tam pojecha. Ale byy te inne, rwnie prawdopodobne miejsca. Nie wierzyem, by magowie okazali si ortodoksyjnymi perskimi kapanami, poniewa w I wieku p.n.e. religia zaratustriaska byka w stanie upadku. Mogli jednak by przedstawicielami tajnej szkoy, powizanej z innymi kultami, jak na przykad z dominujcym we wschodniej Anatolii i Mezopotamii mitraizmem. Poniewa wiedziaem bardzo mao o tej religii, zaczem studiowa jej histori. Szybko zrozumiaem, jak wiele dziao si w dolinach obu rzek, zwaszcza Eufratu, w czasach Chrystusa; wszystko to wymagao dokadniejszego zbadania. Ku mojemu zaskoczeniu odkryem, e Mezopotamia cigle jeszcze nie bya w tym czasie czci imperium rzymskiego i e rozwijao si tam wiele interesujcych gwiezdnych kultw. Jednym z najwaniejszych, ju choby dlatego, e mao znanym, by kult krlw Kommageny, maego pastewka nad grnym Eufratem. Czy Kommagena moga by miejscem, z ktrego pochodzili magowie? Postanowiem to sprawdzi. Kommagena, mimo e czsto padaa ofiar obcych najazdw, bya bardzo starym pastwem, a jej cywilizacja bya starsza ni asyryjska. Kutmuhi (albo Kummuhu), jak j nazywali Asyryjczycy, po raz pierwszy zostaa podbita prawdopodobnie przez Adadnirari I (okoo 1300 roku p.n.e.) i pozostawaa pastwem wasalnym a do upadku Asyrii w 612 roku p.n.e. Asyryjczycy co potwierdza Biblia byli okrutnymi imperialistami. Zawsze prowadzili wojny z ssiadami, od ktrych cigali wielkie trybuty w zamian za pokj. Okoo 1100 roku p.n.e., na pocztku panowania Tiglatpi lezara I, Kutmuhi wzio udzia w rewolcie, zainicjowanej przez kraj Muszki (biblijny Meszech). Zostaa ona okrutnie stumiona przez asyryjskiego krla, ktry upamitni swoje zwycistwo na glinianej pryzmie, przechowywanej obecnie w Muzeum Brytyjskim: Na pocztku mojego panowania dwadziecia tysicy ludzi z kraju Muszki i ich piciu krlw [...] ufali w swoj potg i zeszli, i zajli kraj Kutmuhi. Przy pomocy Aszura 5, mojego pana, zebraem rydwany i wojska. Walczyem z ich dwudziestoma tysicami wojownikw i picioma krlami w kraju Kutmuhi i pokonaem ich. Rozrzucaem ciaa ich wojownikw czasie straszliwej bitwy jak (bg) burzy. Sprawiem, e
ich krew spywaa dolinami i ze szczytw gr. Obcinaem im gowy i usypywaem przed ich miastami jak kopce zboa. Zabraem upy, ich dobra, ich majtek, w niezmierzonej iloci. Zabraem sze tysicy [ludzi], resztk ich wojsk, ktre ucieky przed moj broni i rzuciy mi si do stp, i policzyem ich jako mieszkacw mojego kraju 6. Najwyraniej ludno Kommageny nie pada ofiar przypadkowych przeladowa, lecz aktywnie braa udzia w rewolucji, poniewa Tiglatpilezar, rozprawiwszy si z Muszki, zaj si jej ukaraniem. Wwczas wyruszyem przeciwko krajowi Kutmuhi, ktry by nielojalny i nie paci trybutu i podatkw Aszurowi, mojemu panu. Podbiem kraj Kutmuhi jak dugi i szeroki. Zabraem upy, dobra i majtek. Spaliem ogniem miasta, spustoszyem je i zniszczyem. Reszta ludnoci Kutmuhi, ktra ucieka przed moj broni, przesza do kraju Szeresze [miasto w okolicy dzisiejszego Dijarbakir], ktry jest na drugim brzegu Tygrysu, i uczynia z tego miasta twierdz. Zebraem wozy i wojownikw, i przez skaliste gry, na trudnych do przejcia ciekach, torowaem sobie drog czekanami z brzu, i umoliwiem przejcie moim wojskom i rydwanom. Przekroczyem Tygrys i zdobyem miasto Szeresze, ich twierdz. Rozproszyem ich wojownikw wrd wzgrz [...] i sprawiem, e ich krew popyna w Tygrysie i ze szczytw gr 7. Dzisiaj Tiglatpilzar, podobnie jak wikszo asyryjskich wadcw, zostaby uznany za zbrodniarza wojennego. Czytajc jego przechwaki dotyczce kampanii w Kommagenie i gdzie indziej, przypominaem sobie ostatnie telewizyjne doniesienia o kurdyjskich wieniakach, wypdzanych w gry ze swoich wiosek przez wadc wspczesnej Asyrii, Saddama Husajna. Historia zbrodni cigle si powtarza. Wojna prowadzona przez Tiglatpilezara musiaa zastraszy Kommagen, poniewa odtd zawsze pojawia si w asyryjskich kronikach wrd krajw paccych podatki. Interesujcy zapis dotyczy trybutu zapaconego Salmanasarowi III (okoo 857 roku p.n.e.); znajduje si on na inskrypcji monolitycznej, wyrytej na steli z Kurch miasta pooonego okoo trzydziestu kilometrw na poudnie od Dijarbakir. Dzisiaj mona j zobaczy w Muzeum Brytyjskim. Katazilu od Kummuhu dwadziecia min srebra, trzysta cedrowych belek, otrzymywaem kadego roku (od niego) 8. Wraz z upadkiem asyryjskiej stolicy, Niniwy, w 612 roku p.n.e., Kommagena najprawdopodobniej przesza pocztkowo pod panowanie Babilonu, a pniej, po zwycistwie Cyrusa Persji. Dalsza historia Kommageny, ktr ju dobrze znaem, jest jednym z najdziwniejszych przyczynkw do dziejw Bliskiego Wschodu. W roku 334 p.n.e. Aleksander Wielki, jeszcze jako krl Macedonii, przekroczy Hellespont i zaatakowa Azj Mniejsz. W Gordium, staroytnej stolicy Frygii, uda si do wityni Zeusa, gdzie przechowywano dziwny wz. Wedug legendy Zeus mia niegdy, za porednictwem wyroczni, poradzi Frygijczykom, by wybrali na swojego krla pierwszego czowieka, ktry wjedzie do wityni na takim wanie wozie. Szczliwcem okaza si wieniak imieniem Gordion rzeczywicie zosta krlem, a jego pojazd zabrano do wityni. Wz by szczeglny, poniewa jego czci zostay poczone kunsztownym wzem z dereniowego yka. Pniejsze proroctwo mwio, e ten, kto bdzie umia rozwiza ten wze, zapanuje nad ca Azj. Z pewnoci wielu podejmowao daremne prby, ale historia nie odnotowali ich imion. Dopiero Aleksander nie traci czasu na rozsupanie skomplikowanego wza, lecz po prostu przeci go mieczem. Pniej, zgodnie z przepowiedni, rzeczywicie zosta wadc Azji; podbi Egipt, Persj, a nawet dotar do Indii. Mimo e umar w 323 roku, w wieku zaledwie trzydziestu trzech lat i imperium rozpado si, jego podboje wywary ogromny wpyw na dalszy rozwj caego regionu. Po mierci Aleksandra pastwo zostao podzielone midzy jego generaw: Ptolemeusz obj Egipt, Antygon wiksz cz Azji Mniejszej, Seleukos za Babiloni, Persj i pnocno-wschodnie Indie. W wyniku pniejszych wojen Seleukosowi przypada rwnie Syria, co dao mu dostp do Morza rdziemnego. Dynastia Seleukidw wadaa Syri, Babiloni i zachodni czci Persji jeszcze przez wiele stuleci, zanim ulega naporowi Rzymu z zachodu i Partii ze wschodu. Sam Seleukos zaoy na wybrzeu, w pobliu Issos, gdzie Aleksander pokona Dariusza, nowe miasto Antiochi nazwane tak na cze jego ojca Antiocha. Miasto byo stolic Syrii i centrum kultury hellenistycznej na tym obszarze dugo po tym, jak upady imperia Babilonii i Persji. Pnocne pastwo Antygona nagle rozpado si, czciowo z powodu wewntrznych konfliktw, czciowo w wyniku najazdu Galw. Powstay na jego gruzach mae pastewka, jedynie nominalnie zalene od krlw Macedonii, Persji lub Asyrii. Najwaniejsze z nich to Pont na terenie Kapadocji, pooonej na wschd od rzeki Halys i na poudnie od Morza Czarnego, Galacja, zajmujca wikszo dawnej Frygii, i miasto-pastwo nad brzegiem morza, Pergamon. Przez wiele nastpnych wiekw ta cz wiata bya politycznie bardzo niestabilna, dopki Pompejusz nie zaprowadzi w niej pax romana. Taka sytuacja miaa jednak zalety. Upadek potgi Seleukidw da Kommagenie moliwo uzyskania niepodlegoci, po raz pierwszy od asyryjskiej inwazji sprzed wielu wiekw. Na pocztku III wieku p.n.e. krl imieniem Samos stworzy podwaliny potgi Kommageny i zbudowa stolic, zwan Samosata. Jego syn Arsames przenis stolic nad Nymphaeus, jeden z dopyww Eufratu w miejsce bardziej dogodne do obrony, nazwane Arsameia ad Nymphaeum. Arsames, podobnie jak jego ojciec, by jeszcze wasalem Seleukidw, ale w 162 roku p.n.e. jego wnuk Ptolemeusz ogosi niepodlego Kommageny. Syn Ptolemeusza, Samos II, podpisa pokj z Seleukidami, ktrego jednym z warunkw byo to, e jego syn i nastpca, Mitrydates [Mitrydates I Kallinikos] polubi Laodike, crk syryjskiego krla Antiocha VIII. Najwidoczniej to maestwo byo szczliwe, a jego owocem by najsynniejszy krl Kommageny, Antioch I Epifanes, ktry wstpi na tron prawdopodobnie przed 69 rokiem p.n.e. Antioch traktowa swoj religi, ktra byka zhellenizowan form zaratustrianizmu, bardzo powanie. Na szczcie pozostawi po sobie wiele greckich inskrypcji, tak e wiemy do duo o kulcie, ktry propagowa. Krlowie Kommageny, by moe w celu uprawomocnienia swojej wadzy nad wielonarodowym spoeczestwem, ogosili si potomkami zarwno greckich, jak i perskich rodw krlewskich. Rwnie ich wierzenia byy synkretyczne i mona w nich znale bstwa i greckie, i perskie. Religia ta miaa wyranie astronomiczny charakter, jako e bogowie uosabiali Soce, Ksiyc i planety. Antioch wznis wiele budowli najwaniejsza z nich, a dzisiaj wielka turystyczna atrakcja to jego mauzoleum na Grze Nemroda (Nimrud Dag). Po raz pierwszy byo badane przez niemieck ekip w 1883 roku, kiedy zostao przypadkowo odkryte. Ten zabytek zamierzaem wanie zobaczy. Przygoda w kraju Kummuhu W kwietniu moja ona Dee i ja mielimy okazj odwiedzi pnocn Mezopotami, gdzie jak zaczynaem podejrzewa moga znajdowa si siedziba tajemniczych magw z ewangelicznych opowieci. Przelot do zachodniej Turcji by i atwy, i tani, ale dotarcie na poudniowy wschd kraju okazao si trudniejsze. Nigdy
nie byo to proste, a teraz jeszcze dodatkowo spraw komplikowaa trudna sytuacja polityczna. Zaledwie kilka tygodni wczeniej, jak si dowiedzielimy, lotnictwo tureckie zbombardowao kurdyjskie wioski wok Cizre czyli tereny lece niedaleko na wschd od miejsca, do ktrego mielimy si uda. yczliwi Turcy, dla ktrych podr gdziekolwiek na wschd od Ankary niewiele rnia si od podry do Mongolii, wielokrotnie ostrzegali nas przed wyjazdem w tamte strony. Nie lekcewac ich ostrzee i zdajc sobie spraw, e wyjazd poza obszary zwyczajowo przeznaczone dla turystw wie si z pewnym ryzykiem, postanowilimy jednak nie zniechca si atwo. Ale to nie by jedyny problem. Poniewa nie wyruszalimy zorganizowan grup turystyczn, musielimy sami znale rodek transportu. Nie mielimy duo czasu, wic zdecydowalimy mimo e tureckie autobusy s tanie i dobre lecie samolotem. Dowiedzielimy si, e kilka razy w tygodniu s loty do Urfy, miasta pooonego blisko Harranu, i zarezerwowalimy bilety. Nie mielimy pojcia, jak wielk przygod okae si ta wycieczka. Kurdowie, ktrzy stanowi wiksz cz mieszkacw pohadniowo-wschodniej Turcji, s prostymi, miymi ludmi. Na nieszczcie zostali pominici w traktatach podpisanych midzy aliantami a Turcj po pierwszej wojnie wiatowej. Po podziale ziem imperium osmaskiego tereny, na ktrych mieszkali, przypady Turcji, Syrii, Iranowi i Irakowi. Dzisiaj kurdyjski region pnocnego Iraku ma czciow autonomi, ktra przetrwa, dopki amerykaskie, brytyjskie i francuskie samoloty bd patrolowa jego niebo. Bombardowanie kurdyjskich wiosek przez tureckie samoloty ma rzekomo na celu ukaranie kurdyjskich terrorystw, chocia caemu wiatu przypomina raczej rozbijanie orzecha za pomoc mota pneumatycznego. W niepewnej atmosferze, jaka panowaa w pnocnej Mezopotamii po wojnie w zatoce, nikt nie widzia szans na utrzymanie status quo. Znajc sytuacj, obawialimy si troch wyprawy na tereny, ktre telewizja przedstawiaa jako stref wojny. Kiedy samolot wyldowa, kilku ludzi, wygldajcych na tajniakw, porozpinao kurtki, pokazujc kabury pistoletw. Wyjli bro i zajli si pobieraniem ca za przewoon bezcow whisky. Poniewa nikt nawet nie mrugn okiem, uznalimy to za powszechny tutaj zwyczaj, ktry tylko utwierdzi nas w przekonaniu, e znajdujemy si na terenie, gdzie bro stanowi prawo. Jednak martwilimy si niepotrzebnie. Wszyscy, ktrych spotykalimy, Turcy i Kurdowie byli bardzo przyjanie nastawieni do cudzoziemcw. Kiedy dotarlimy do Urfy, staroytnej Edessy, wstrzsno nami odkrycie, jak bardzo zacofana jest ta cz Turcji. Wikszo kobiet cigle nosia tradycyjne stroje i zasony na twarzach. Wielu mczyzn chodzio w workowatych spodniach i luno zawizanych turbanach, chocia czsto towarzyszyy temu kolorowe kamizelki i kurtki w europejskim stylu. Autobusem z lotniska dojechalimy do centrum miasta. Urfa, czy te raczej Sanli Urfa, jak si obecnie nazywa 9, jest dziwnym poczeniem redniowiecznego centrum i podmiejskich blokw z lat szedziesitych. Ulica za ulic mijalimy walce si domy. Z okien autobusu widzielimy kafejki zapenione ludmi zaatwiajcymi interesy lub po prostu spdzajcymi tam wolny czas. Na bazarze wedug naszego przewodnika najwikszym poza Stambuem nie byo turystycznych pamitek, lecz produkty najpotrzebniejsze do ycia: ywno, przyprawy, naczynia i odzie. Urzdzenia sanitarne byy bardzo prymitywne: kiedy wysiedlimy z autobusu, uderzy rias w nozdrza smrd kanaw. Urfa ttnia yciem. Ludzie wok nas mwili po turecku, arabsku, kurdyjsku i w dziesitkach innych jzykw, ktrych nie potrafilimy rozpozna. Wszyscy patrzyli na nas z zaciekawieniem, jakbymy byli przybyszami z innej planety, jako e Europejczycy rzadko pojawiali si w tej czci kraju i bylimy dla nich tak sam ciekawostk jak oni dla nas. Nie mielimy czasu, eby zobaczy duo wicej, poniewa chcielimy jak najszybciej dosta si do Adiyaman, a stamtd do Kahta, bramy zaginionego krlestwa Kommageny. Znalelimy dolmus minibus, takswk spotykanm caym Bliskim Wschodzie i wkrtce jechalimy przez mezopotamsk prowincj. Pustynia otaczajca Sanli Urf ustpia miejsca zielonym pastwiskom, kiedy dotarlimy do podny gr Antytaurusu. Na wielu szczytach znajdoway si ruiny zamkw, prawdopodobnie dawnych twierdz krzyowcw, pochodzcych z czasw, kiedy na tym obszarze toczyy si walki midzy chrzecijastwem a islamem. Obecnie okolica bya spokojna; rolnicy, wrd nich wiele kobiet w jasnych strojach, zajmowali si upraw swoich pl tytoniu, baweny, zboa i warzyw. Mczyzn mona byo zobaczy gwnie w traktorach, dzieci za pilnoway stadek kz i owiec, zupenie jak w Biblii. Niebawem przekroczylimy Eufrat, ktry przez wiele stuleci by granic midzy cesarstwem rzymskim a ziemiami rzdzonymi przez Persw.
Wraenie, e w tym kraju nic si nie dzieje, jest mylce. Czsto napotykalimy zupenie nowe znaki, wskazujce drog do najnowszego cudu Turcji: tamy Maturka. Ta ogromna budowla, ktra spitrzya i rozprowadzaa po polach wody potnego Eufratu, zrobiaby wraenie nawet na samym Tiglatpilezarze. Niestety, powstanie wielkiego sztucznego jeziora, mimo wszystkich dobrodziejstw, sprawio te, e liczne osady znalazy si pod wod midzy innymi dawna stolica Kommageny, Samosata. Mielimy jedynie nadziej, e korzyci, jakie std wyniky dla tutejszych ludzi i przyrody, rekompensoway t strat i e spitrzenie wd tak potnej rzeki nie stworzy problemw ludziom mieszkajcym w jej dolnym biegu. Adiyaman okaza si zaniedbanym miastem pooonym wrd zocistych trzcin. Niedawne odkrycie w okolicy ropy naftowej wywoao ekonomiczny boom prawdopodobnie krtkotrway. Trudno byto ukry fakt, e przemys turystyczny, ktry poprzednio utrzymywa te tereny, zupenie zanikn z powodu szumu, jako powsta w zwizku z problemami kurdyjskimi. Jedyn zalet takiej sytuacji byo to, e stosunkowo atwo udao nam si znale pokj w jedynym przyzwoitym hotelu w miecie. Nastpnego ranka w czasie niadania sympatyczny handlowiec zaproponowa nam podwiezienie do Kahta, punktu wypadowego dla wycieczek po Parku Narodowym Kommagena. Wkrtce obijalimy si w ciarwce jadcej w kierunku Gry Nemroda, najwyszego szczytu Kommageny i celu naszej podry. Nasz przewodnik i waciciel hotelu, mwicy aman angielszczyzn Kurd, potwierdzi nasze przypuszczenia co do braku turystw. Bybardzo zmartwiony faktem, e zapalecy z PKK (Partii Robotnikw Kurdystanu) wzili niedawno wielu cudzoziemskich zakadnikw, najwyraniej po to by zemci si na rzdzie w Ankarze za doprowadzenie do upadku przynoszcej spore dochody turystyki. Turyci nie pojawiali si ju niemal zupenie, wobec czego hotel by pusty, a jego waciciel na skraju bankructwa. Nic wic dziwnego, e chtnie zgodzi si zorganizowa nam wycieczk po okolicznych zabytkach, wynajmujc do tego celu minibus. Po opuszczeniu Kahta jechalimy pod gr przez wiele godzin wiejskimi drogami, mijajc dzieci i kurczaki, zanim w kocu dotarlimy do podna gr. Stanlimy przed potnym, biaym wapiennym szczytem, pod ktrym spoczyway doczesne szcztki Antiocha Epifanesa I, najwaniejszego z krlw Kommageny. Przypominajcy piramid tumulus jest jednym z najsynniejszych zabytkw Turcji: czsto mwi si o nim jako 0 smym cudzie staroytnego wiata. Zosta wzniesiony na Grze Nemroda, najwyszym szczycie w okolicy. Powstal z kamieni wielkoci pici, usypanych w wielki stos. Wspinaczka grsk ciek do tumulusu zaja nam okoo pitnastu minut, a kiedy ju dotarlimy na miejsce, zabrako nam tchu. Ujrzelimy widok wstrzsajcy: wszdzie jak okiem sign otaczay nas skaliste szczyty. Ale nie przyjechalimy tu, by podziwia krajobrazy, lecz co innego: dziwny zesp kolosalnych posgw, ktre od ponad dwch tysicleci strzeg tych gr, codziennie ogldajc wschody i zachody soca. Kiedy obeszlimy naronik i weszlimy na wschodni teras, stanlimy przed pierwsz ich grup: rzdem kolosw bez gw. Centraln postaci wrd piciu siedzcych bstw by Zeus, ojciec greckiego panteonu, ktrego Antioch porwna z Ormuzdem. Byk ogromny stojc u jego stp, mimo e mam ponad metr osiemdziesit wzrostu, nie sigaem nawet jego kolan. Obok Zeusa, po lewej stronie, siedziaa jedyna w tej grupie bogini. Niegdy przypuszczano, e jest to bogini losu, zwana przez Grekw Tyche, a przez Persw Aszi, obecnie jednak uwaa si j raczej za personifikacj yznej ziemi Kommageny. Obok niej znajduje si Apollo-Helios, noszcy frygijsk czapk, jako bg wiata identyfikowany z Mitr z perskiego panteonu. Po prawej stronie Zeusa-Ormuzda umieszczono modzieczy posg samego Antiocha. Chocia jest nieco mniejszy ni jego wspaniali towarzysze, Antioch bez wtpienia wierzy, e po mierci jeli nie wrcz za ycia zasidzie
po prawicy swojego Ojca. Cakiem na prawo stoi posg Heraklesa, ktry sdzc z iloci jego przedstawie by ulubionym bogiem Kommageny. Zosta zidentyfikowany z perskim bogiem zwycistwa imieniem Verethragna (Artagnes). Pitk bstw z kadej strony flankowaa para heraldycznych zwierzt krlw Kommageny: orze i lew. Przed posgami rozciga si dua skalna pka. Na jej wschodnim kocu stoi niska platforma ze schodami kwadratowa, o boku dugoci trzynacie i p metra. Chocia wyglda jak ldowisko dla migowcw i nawet niekiedy moe do tego jest uywana wedug naszego przewodnika bya zaratustriaskim otarzem ognia. Po pnocnej i poudniowej stronie pki wykuto w liniach mniej wicej prostopadych do rzdu kolosw zagbienia, w ktrych byy niegdy umieszczone pyty dekorowane reliefami. Kilka z nich ley jeszcze w pobliu: wizerunki perskich i greckich dostojnikw, przodkw Antiocha. Inne reliefy przedstawiay ucinicie rki, ulubion scen krlw Kommageny, majc podkreli, w jak zayych stosunkach pozostawali ze swoimi bogami. Wschodnia terasa robia wstrzsajce wraenie, zwikszone jeszcze przez piramid kamieni, pitrzc si za posgami, i wspaniae widoki ze wszystkich stron. Ten obraz krlewskiego majestatu by jednak dopiero pocztkiem. Idc ciek wzdu pnocnej strony tumulusu, dotarlimy do zachodniej terasy. Znajdowaa si tu taka sama grupa siedzcych posgw, otoczonych reliefami z wizerunkami przodkw Antiocha i jego samego, wymieniajcego z bogami ucisk doni. Daje si tu jednak zauway kilka istotnych rnic: nie ma otarza ognia, a posgi, chocia niewiele mniejsze ni po wschodniej stronie, s ustawione w nieco innym porzdku. Byo na tej terasie jeszcze co interesujcego i zupenie wyjtkowego: astrologiczny fryz wyobraajcy gwiazdozbir Lwa. Ogldaem go po raz pierwszy, co byo wielkim przeyciem, chocia ju wczeniej o nim czytaem. Bada go szczegowo synny archeoastronom, Otto Neugebauer, ktry ustali, e fryz nie tylko przedstawia Lwa, ale te jest horoskopem. Mimo e zacz si ju maj, byo bardzo zimno i po tej stronie tumulusu nieg lea jeszcze w zagbieniach gruntu. Oprcz nas nie byo w pobliu nikogo i panowaa zupena cisza, jedynie wiatr gwizda w pkniciach posgw. W jaki sposb potga posgw przemwia do nas, ale wywoaa uczucia inne, ni mona by oczekiwa. Nie widzielimy w Antiochu zimnego, okrutnego megalomana, mimo e umieszczenie swojego posgu po prawicy Zeusa wskazywao na pewn prno. Koszt stworzenia tak imponujcego pomnika, w przeliczeniu na prac ludzi, musia by ogromny i mona jedynie podziwia wysiek woony w wydobycie i wniesienie na gr wielkich kamiennych blokw, potrzebnych do wykucia posgw. Ale praca nad usypaniem tumulusu, majcego pidziesit metrw wysokoci, a wic niewiele mniejszego ni piramida Menkaure 10, zostaa wykonana dobrowolnie. Mogem sobie wyobrazi zespoy robotnikw wydobywajcych bloki z wapiennych klifw i rozbijajcych je na mniejsze, bardziej porczne fragmenty. Nie koczca si procesja ludzi, nioscych te kamienie w koszach na gowach, wolno wspinaa si w gr, aby zoy swj adunek na rosncym stopniowo tumulusie. Jeli mia on by miejscem ostatniego spoczynku Antiocha, jak uwaa wikszo archeologw, to wzniesienie go z maych kamieni byo dobrym pomysem. Jak dotd nie udao si znale komory grobowej wydaje si, e bez rozebrania caego wzgrza nikomu si to nie uda. W przeciwiestwie do faraonw, ktrzy powierzyli swoje ciaa starannie wykonanym piramidom, Antioch do dzisiaj spoczywa w spokoju pod swoim tumulusem z maych kamieni. Wedug inskrypcji, wyrytej z tyu posgw, zbudowa swoje mauzoleum w konkretnym celu. Nie miao ono suy jedynie jako grobowiec, ale te jako miejsce, w ktrym mg gromadzi swj lud na religijnych ceremoniach, zwizanych z urodzinami czy koronacj. Zdajc sobie spraw z potgi symbolu, zbudowa swojwityni na miejscowym odpowiedniku Olimpu. Tutaj najwyraniej oddawano cze bstwom planet i witowano misteria witu i zachodu soca. W najwyszym miejscu krlestwa, symbolicznie lecym najbliej niebios, bogowie mogli spotyka si z ludmi. Podejrzewaem jednak, e ta budowla bya czym wicej ni tylko wspaniaym grobowcem o olimpijskiej symbolice. Jej dziwna atmosfera przypominaa egipskie piramidy. Czy cay kompleks, podobnie jak Giza, mg by tym, co Gurdjieff okrela mianem legominizmu? Krtko mwic, czy mg zawiera jakie przesanie z przeszoci? Wiele wskazywao, e tak wanie mogo by chociaby w dziwny Lwi Horoskop. Postanowiem zaj si t spraw po powrocie do domu. Po zejciu z Gry Nemroda t sam drog, ktr weszlimy, udalimy si do innego wanego sanktuarium Kommageny, Eski Kale (stara forteca). Prawdopodobnie byo ono niegdy duchow stolic Kommageny, jako atwiej dostpne ni Arsameia ad Nymphaeum. W przeciwiestwie do Gry Nemroda mogo te by odwiedzane przez cay rok. Idc wsk ciek wzdu skalnego zbocza, ogldalimy wspaniae krajobrazy tym razem dolin rzeki Nymphaeus. Niedaleko zobaczylimy rozbity relief, przedstawiajcy Antiocha wymieniajcego ucisk rki z bstwem, w ktrym rozpoznano Apolla-Mitr. Jeszcze wyej znajduje si grota, ktr archeolodzy uwaaj za grobowiec jego ojca, Mitrydatesa I. Sama grota jest raczej mao interesujca, moe z wyjtkiem biegncego w d lepego korytarza o nieznanym przeznaczeniu. U wylotu jaskini le fragmenty reliefu, przedstawiajcego ojca i syna, by moe rwnie ciskajcych sobie rce. Ruszylimy dalej w gr, do najwaniejszego i najlepiej zachowanego sanktuarium na wzgrzu. Tutaj znajduje si inny relief z przedstawieniem krlw Kommageny, ciskajcych rk Heraklesa. Podobnie jak na reliefach na Grze Nemroda, Herakles zosta wyobraony jako potny, nagi i brodaty mczyzna z grub pak w lewej rce. W pobliu reliefu mona zobaczy na skale greck inskrypcj najdusz w Azji Mniejszej. Wyjania ona, e Antioch wznis t budowl dla uczczenia pamici swojego ojca, Mitrydatesa, i zarzdzi odprawianie tu co miesic ceremonii na jego cze. Pod inskrypcj znajduje si wejcie do jeszcze jednego lepego kory_ tarza wykutego w zboczu. Tunel ten, oczyszczony przez niemieckich archeologw midzy 1953 a 1956 rokiem, ma sto trzydzieci osiem metrw dugoci i jest nachylony pod ktem trzydziestu piciu stopni. Jeli Niemcy mieli nadziej, e na jego kocu znajd grb Mitrydatesa, urzdzony w stylu egipskim, doznali rozczarowania. Przeznaczenie szybu do dzisiaj pozostaje zagadk, nikt nie wie, do czego mg suy; hipoteza, e nie zosta dokoczony, a mia suy jako droga ucieczki z lecej wyej twierdzy na wypadek oblenia, zostaa odrzucona i uwaa si raczej, e peni funkcj rytualn. Szukaem w szybie jakich wskazwek, lecz nie znalazem nic. Ale pamitaem, e tak zwane kanay wentylacyjne w Wielkiej Piramidzie rwnie miay rytualne znaczenie, polegajce na tym, i byy wycelowane w kierunku pewnych gwiazd. Przyszo mi do gowy, e mogo tak by rwnie w przypadku Arsamei. Zeszlimy w d, do samochodu. Krajobraz wok mia jaki magiczne pikno i wyobrazilimy sobie Mitrydatesa, Laodike i Antiocha, pdzcych przyjemne ycie w tym otoczeniu. Zdziwio nas, jak mao jest tu drzew. Jeli dzisiaj wadcy Kommageny mieliby paci Asyrii trybut w postaci trzystu belek, mieliby trudnoci z ich znalezieniem. Zniszczenie lasw miao powane konsekwencje podobnie jak w innych czciach wiata. Nawet nad rzekami rosn dzi gwnie krzewy, a i z nich gazie s regularnie obcinane na zimowy pokarm dla kz. To, co moglimy oglda, kontrastowao z pozostawionym przez Bennetta opisem doliny Szajch Adi, gdzie widzia on jeszcze w latach pidziesitych drzewa, uznawane przez jezydw za wite. Nie wolno byo ich cina, wyrosy wic rozoyste, dostarczay cienia i upikszay dolin. Opucilimy grzyst okolic, dotarlimy do mostu nad potokiem Cendere, dopywem rzeki Nymphaeus. Ta niezwyka budowla, o dugoci stu dwudziestu i wysokoci siedmiu metrw, zostaa wzniesiona na rozkaz rzymskiego cesarza Septymiusza Sewera (193-211 n.e.). Na kadym z kracw mostu staa para filarw. Byy one dedykowane samemu cesarzowi, jego onie, Julii Donnie, i ich dwu synom Karakalli i Gecie. Po mierci Septymiusza Sewera w czasie zaartych walk o tron Karakana zamordowa Get. W konsekwencji kolumna powicona temu ostatniemu zostaa obalona i dzisiaj zostay tylko trzy. Most stanowi jeszcze jeden przykad na to, jak czsto rka w rk id prno, architektura i polityka. Odwiedzilimy jeszcze jeden ciekawy tumulus, uwaany przez niektrych badaczy za miejsce pochwku krlowych. Inni sdz, e by on uywany do ceremonii religijnych w zimie, kiedy miejsca pooone w grach byy niedostpne. Niezalenie od tego, do czego suy, robi wielkie wraenie, mimo e przy swoich trzydziestu piciu metrach wysokoci jest niszy od tumulusu na Grze Nemroda. Nie ma tu siedzcych posgw bstw, lecz zesp kolumn, ktre pierwotnie stay po trzy z poudniowej, poudniowo-wschodniej i pnocno-zachodniej stronie wzgrza. Do dzisiaj stoj tylko cztery kolumny; na szczycie jednej z nich znajduje si figura ora (od ktrego wzia si turecka nazwa tego miejsca Karacus, co znaczy czarny tak), na drugiej pozbawiony gowy posg lwa, na innej za scena ucisku rki, prawdopodobnie przedstawiajca krlow z jednym z bstw. Niestety nie wiadomo, jakie byo rytualne znaczenie tego monumentu.
Dotarlimy do Kahta; dzie zblia si ku kocowi i chcielimy jeszcze wrci przed noc do Urfy. Ciemne chmury pokryy niebo i w czasie podry z Adiyaman moglimy pozna ca potg mezopotamskiej burzy. Byskawice przecinay niebo, a deszcz la strumieniami. Zupenie nieza wczeniej droga wygldaa tak, jakby woda przerwaa tam Maturka. Gwna ulica Urfy, Bulwar Maturka, zamienia si w rwc rzek. To nie by dobry omen dla dalszego cigu naszej podry. Zmarznici i przemoczeni dotarlimy w kocu do hotelu Haman. W nocy nagle poczuem si bardzo le. Nie wiem, czy powodem by wiey chleb z pobliskiej piekarni, lodowata rdlana woda, ktr pilimy w poowie drogi na Gr Nemroda, czy te w hotelu zjadem co niewieego. Co gorsza zostawilimy nasz torb z lekarstwami w hotelu w Fethiye, gdzie mielimy si zatrzyma w drodze powrotnej. By pitkowy wieczr i wszystkie sklepy, rwnie aptek, wanie zamykano. Popdzilimy tam i desperacko prbowaem wyjani, o co mi chodzi, a sprzedawca rwnie zdesperowany prbowa mnie zrozumie. Bariera jzykowa okazaa si trudna do pokonania; dostalimy w kocu tabletki na niestrawno i butelk aspiryny. Poniewa mam cukrzyc, sytuacja stawaa si naprawd niewesoa. Byo ze mn coraz gorzej, a lot do Ankary mielimy dopiero w nastpny czwartek. Nie byo mowy nie tylko o podry do Harranu, ale nawet o rozejrzeniu si po okolicy Urfy. Wieczorem, po trzech nocach spdzonych w ku, wpadem w dziwny stan. Widziaem dziwne sceny: wspaniae paace, kocioy i zamki. Spotkaem czowieka, ktry wyglda na mnicha. Zaprowadzi mnie po spiralnych schodach, aby pokaza mi cuda Edessy zupenie zapomniaem, e tak wanie nazywaa si w staroytnoci Urfa. Schody, balustrady i wszystko wok zdobiy filigranowe rzeby, inkrustowane mas perow. Zupenie jak Kiosk Bagdadzki, najpikniejszy z pawilonw sutana w paacu Topkapi, tylko wiksze i bardziej bogato zdobione. Taka wyjani ,,mnich bya niegdy Edessa, miasto, ktrego wspaniao wzbudzaa zazdro caego wiata. Zaczynaem rozumie, e tutaj, pod zakurzonymi ulicami, skrywa si tajemnica, ktrej poszukuj. Sekret mg ujrze wiato dzienne. Jednak tym razem nie miaem go pozna; ta wyprawa bya przeznaczona na Kommagen. Mnich powiedzia, e teraz bramy Edessy s dla mnie zamknite, ale jeli wrc w nastpnym roku, lepiej przygotowany, bd mg znale to, czego szukam. Kiedy si ocknem, byem zlany potem, ale gorczka mina. Czuem si jak Parsifal, ktry, zobaczywszy Graala, zapomnia zada waciwe pytanie i straci moliwo zdobycia magicznego pucharu. Jak miaem si pniej dowiedzie, porwnanie z histori Graala byo niezwykle trafne. Nastpnego dnia czuem si ju doskonale. Mogem zje niadanie, mj pierwszy posiek od trzech dni. Nie mielimy czasu, eby zobaczy synne stawy Abrahama, zamek, bazar, zrujnowany koci witego Jana i inne cuda staroytnej Edessy. Jak powiedzia mnich, bramy Edessy zamkny si dla mnie tym razem. Nie wiedzc o tym, znalelimy si w jednym z najniezwyklejszych miast na ziemi, a kiedy ju zdalimy sobie z tego spraw byo za pno. Ale wiedziaem, e podobnie jak Galahad otrzyma drug szans, tak i ja bd mg wrci do Urfy. Nastpnym razem bd lepiej przygotowany i zadam stranikowi bram waciwe pytania: czym jest to miasto i kto jest jego stranikiem? Najpierw jednak naleao rozwiza zagadk Kommageny i dziwnej religii Antiocha. Nie wiedziaem, jaka bdzie odpowied, ale miaem przeczucie czego niezwykego.
Wstecz / Spis Treci / Dalej Rozdzia 7 Lew Kommageny Po powrocie z Urfy czekao mnie sporo pracy. W czasie pobytu w Kommagenie kupilimy dwa mae przewodniki moje jedyne angielsko jzyczne rda informacji o Antiochu i jego dziwnych budowlach. Wspominay one o pionierskich badaniach Ottona Neugebauera nad Lwim Horoskopem. Spotkaem si ju wczeniej z jego nazwiskiem, w czasie pracy nad The Orion Mystery: przez wiele lat wsppracowal na uniwersytecie Browna na Rhode Island z Richardem Parkerem. Obaj byli uwaani za specjalistw od egipskiej astronomii. Wanie oni po raz pierwszy ustalili, e antropomorficzna posta Sahu, ktr mona zobaczy na sklepieniach egipskich grobowcw i zwieczeniach piramid, przedstawia gwiazdozbir Oriona 1. Bardzo interesowao mnie wic, co maj do powiedzenia na temat Kommageny. NajIepszym rdem tego rodzaju informacji wydawao mi si Muzeum Brytyjskie, tak wic kilka tygodni pniej udaem si do Dzialu Zabytkw Zachodnioazjatyckich. Skierowano mnie do jednego z asystentw, pani Dominique Collon. Dokadnie wiedziala, o co mi chodzi, i uprzejmie obiecaa kopi artykuu Neugebauera (tym razem napisanego razem z innym koleg, H.B. van Hoesenem), pod tytuem Greek Hot^oscopes (Greckie horoskopy), a take bibliografi na temat Kommageny. Materia, ktry dostaem, by niezwyky. Neugebauer i van Hoesen dokadnie przeanalizowali ukad gwiazd na steli lwa z mauzoleum Antiocha, tworzcy swego rodzaju horoskop, i skojarzyli go z 62 rokiem p.n.e. Na ciele lwa zostay umieszczone gwiazdy, co wskazuje, e chodzi tu o gwiazdozbir Lwa. Neugebauer by tego pewien i zestawi dane z dzielem Eratostenesa, Katasterismi: Nie ulega wtpliwoci, e lew wyobraa gwiazdozbir Lwa, poniewa dziewitnacie gwiazd przedstawionych na ciele lwa i w jego pobliu zgadza si z pooeniem dziewitnastu gwiazd przypisanych tej konstelacji w tak zwanych Katasterismi Eratostenesa 2. Zwizek z Eratostenesem (okoo 276-194 p.n.e.) by bardzo interesujcy. Najwikszym osigniciem tego genialnego naukowca i pisarza z Aleksandrii byo obliczenie obwodu Ziemi. Wiedzc, e w dniu letniego przesilenia promienie soneczne w Asuanie na Zwrotniku Raka padaj dokadnie pionowo, nie rzucajc cienia, zmierzy kt padania promieni sonecznych w poudnie tego samego dnia w Aleksandrii. Poniewa wiedzia te, e odlego midzy Aleksandri a Asuanem wynosi pi tysicy stadiw, mg obliczy, e ta odlego odpowiada jednej pidziesitej wielkiego okrgu wok Ziemi, ktry musia wic mie dugo dwustu pidziesiciu tysicy stadiw 3. Pniej zweryfikowa obliczenia, otrzymujc wynik dwustu pidziesiciu dwch tysicy stadiw. Sugestia Neugebauera, e ukad gwiazd na postaci lwa zgadza si z atlasem gwiazd Eratostenesa, wskazywaa, i ten, kto je wyku, zna t ksik co nie jest nieprawdopodobne, skoro krlowie Kommageny powoywali si na greckich przodkw. Pniej miaem odkry, e tak byo niemal na pewno i e fakt ten mia zaskakujce konsekwencje. Neugebauer i van Hoesen zajli si nastpnie trzema wikszymi i staranniej wykonanymi gwiazdami nad grzbietem lwa. Na reliefie zostay one opatrzone opisem, identyfikujcym je jako Jowisza, Merkurego i Marsa (w takiej kolejnoci, patrzc od gowy lwa). Pod gow lwa, zawieszony na jego szyi znajduje si pksiyc. Autorzy uznali to za najwaniejszy element, poniewa o ile lwa i gwiazdy mona by wyjani jako po prostu symbole wadzy krlewskiej lub boskiej opieki, to pksiyc nie ma adnego zwizku ze znakiem Lwa. Jego obecno wiadczy, e mamy tu do czynienia z horoskopem trzy planety i Ksiyc znajduj si w znaku Lwa. Tego rodzaju ukad cia niebieskich nie zachodzi tak czsto, jak mona by przypuszcza. Jowisz porusza si bardzo wolno jego cykl wynosi dwadziecia lat, co oznacza, e tylko raz na dwadziecia lat mg znajdowa si w znaku Lwa. Merkury przechodzi przez niego co roku, ale ju wolniejszy od niego Mars raz na dwa lata i przebywa w nim przez mniej wicej dwa miesice. Ksiyc natomiast przebywa cay cykl zodiakalny w cigu dwudziestu dziewiciu i p dnia, a wic w znaku Lwa znajduje si zaledwie przez dwa i p dnia. Biorc pod uwag te dane, Neugebauer i van Hoesen przeledzili ukad cia niebieskich w przeszoci nad Kommagen i zaproponowali pi dat, w ktrych obraz nieba pasowa do kamiennego horoskopu. Byy to: a) b) c) d) e) -108, 15 lipca; -97, 16 lipca; -61, 7 lipca; -61, 4 sierpnia; -48, 13 lipca 4.
Poniewa Lwi Horoskop nie wymienia Soca, Wenus i Saturna, warianty a), d) i e) mona wykluczy. Zostaj nam daty: 16 lipca 98 roku p.n.e. i 7 lipca 62 roku p.n.e. A skoro horoskop jak si uwaa ma by w jaki sposb zwizany z koronacjAntiocha, moemy te wykluczy rok 98 jako zbyt wczesny. Pozostaje nam wic wariant c), czyli 7 lipca 62 roku p.n.e. Ustalenie, czego waciwie ta data dotyczy, nie jest proste. Dokumenty historyczne mwi, e Antioch by krlem Kommageny ju w 69 roku p.n.e., kiedy musia si podda rzymskiemu generaowi, Lukullusowi. Jeli Lwi Horoskop mia wskazywa dzie jego koronacji, to musiao chodzi o koronacj powtrn. Na poparcie tej tezy autorzy przytaczaj fakt, e po przeprowadzonej przez Pompejusza reorganizacji Wschodu wadza Antiocha zostaa potwierdzona przez Rzymian, ktrzy pozwolili mu zachowa swoje mae krlestwo jako pastwo buforowe. Wanie do tego wydarzenia ma si odwoywa Lwi Horoskop. Czytajc ich argumenty i sprawdzajc je za pomoc komputerowego programu symulacyjnego Skyglobe, musiaem przyzna, e prawdopodobnie mieli racj, jeli idzie o rok 62; moim zdaniem jednak lepsz dat byby 6 lipca, kiedy Ksiyc znajdowa si pod gow lwa, a nie sidmy, kiedy znajdowa si w poowie postaci lwa. Trudno byo mi tylko uwierzy, e Antioch witowa ingerencj Rzymian w wewntrzne sprawy Kommageny. A ju tym mniej, e chcia rozgasza, i w istocie zawdzicza tron na ktrym ju wielu lat zasiada Pompejuszowi. Byem przekonany, e mauzoleum Antiocha miao o wiele wiksze znaczenie i e zawierao jaki rodzaj ezoterycznego przesania sekret zapisany w kamieniu. Poniewa pierwszym miejscem, w ktrym naleao tego przesania szuka, byy jak mi si wydawao posgi, wrciem do przewodnikw i moich filmw wideo, eby sprawdzi, czy nie uda mi si tam znale jakich wskazwek. Policzyem posgi na zachodniej terasie; byo ich pi (nie liczc lww i orw), wyobraay Zeusa-Ormuzda, Aresa-Herkulesa-Artagnesa, Apolla-Heliosa-MitrHermesa, Kommagen i samego Antiocha. Pierwsze dwa oczywicie odpowiaday Jowiszowi i Marsowi, ale z trzecim co byo nie w porzdku. Gdyby Antioch poczy tylko Apolla z Heliosem i Mitr, miaoby to sens wszyscy trzej byli bogami wiata, kojarzonego ze Socem. Ale Hermes tu nie pasowa. W greckiej mitologii by bogiem drg, pisma, matematyki i medycyny. Jego planet byo nie Soce, lecz Merkury (noszcy jego aciskie imi). Zadaem sobie pytanie, dlaczego Antioch popeni tak oczywisty bd. Dlaczego pomyli Hermesa z bogiem Soca, jakimkolwiek imieniem go okreli? Kolejny problem stanowia bogini Kommagena. Czy bya ona po prostu personifikacj kraju, czy i j naleao czy z jakim ciaem niebieskim? Jeli tak, to wchodzia w gr dwjka kandydatw: Wenus i Ksiyc. Poniewa w Lwim Horoskopie Ksiyc zosta przedstawiony, a Wenus nie, uwaaem, e wanie jego naley czy z Kommagen. Miao to sens, poniewa w mitologiach Ksiyc jest niemal zawsze czony z eskim aspektem ycia, a take z wod. Sam widziaem, e Kommagena jest krajem zdominowanym przez rzeki latem spokojne
i leniwe, wezbrane i rwce w innych porach roku. Topnienie niegw w Antytaurusie w poczeniu z ulewnymi deszczami sprawiao, e wylewa nie tylko Eufrat, ale i jego mniejsze dopywy. Nic wic dziwnego, e ludno czcia ksiyc i staraa si uagodzi jego gniew, kiedy mia jeden ze swoich gorszych nastrojw.
Ukad cia niebieskich 6 lipca 62 roku p.n.e., widziany z Arsamei Skoro udao si ustali, e posg Kommageny jest personifikacj Ksiyca, stao si jasne, e posg Antiocha, a nie Apolla-Mitry, musi reprezentowa Merkurego. Prawdopodobnie to wanie byo ezoteryczn tajemnic posgw: symbolizoway ciaa niebieskie, a po doczeniu do nich Soca, odpowiaday tym, ktre przedstawiono na Lwim Horoskopie. Aby to potwierdzi, postanowiem przyjrze si kolejnoci, w jakiej zostay ustawione posgi. Kolejno ta bya inna na wschodniej i zachodniej terasie, a poniewa posgi obecnie nie maj ju gw, nie ma zgody wrd specjalistw, jaka dokadnie bya ich kolejno. Wedug Akgurkala i wielu innych naukowcw kolejno posgw na zachodniej terasie (patrzc od przodu) byka nastpujca: Apollo, Kommagena, Zeus, Antioch i Herakles. Patrzc z tyu, czyli z perspektywy tumulusu, pod ktrym zosta pochowany Antioch, bya to kolejno Soca, Ksiyca i planet 6 lipca 62 roku p.n.e. Pozostawao jednak pytanie: dlaczego wybrak wanie ten dzie i co on oznacza? Miaem nadziej, e znajd jak wskazwk, czym kierowa si Antioch budujc swoje mauzoleum, w tekstach, ktre po sobie zostawi. Postanowiem przyjrze si im dokadniej.
Widok z gry zachodniej terasy mauzoleum Antiocha Epifanesa I, krla Kommageny. Odpowiednik daty 6 lipca 62 p.n.e. Pisma dla nowej ery Jestemy w o tyle szczliwej sytuacji, e Antioch podobnie jak egipscy faraonowie, z ktrymi mona by go porwna zostawi nam wiele inskrypcji. Najwaniejsze z nich s wyryte z tyu kolosw na Grze Nemroda i zostay przetumaczone w 1883 roku przez dwch tureckich uczonych: Osmana Hamdi Beja, dyrektora Muzeum Osmaskiego, i Osgana Efendi z Wydziau Sztuk Piknych. Z owych tekstw wynika, e Antioch by nie tylko tyranem, ale te gboko religijnym czowiekiem, ktry uwaa, e pozostaje pod opiek bogw. Napisa: Zawsze wierzyem, e pobono jest nie tylko najbezpieczniejsz spord wszystkich cnt, ale te najprzyjemniejsz dla miertelnikw; to wanie pobono daje szczcie potgi i sprawia, e jest godna zazdroci. Przez cae moje ycie widziano mj szacunek dla bogw, bya to najlepsza gwarancja mojej wadzy i najwiksza przyjemno dla mojego serca. Po dalszych, jeszcze bardziej pobonych sowach Antioch wyjania, czego chce dokona, wznoszc to mauzoleum. Tak wic dowodz moich intencji wznoszc blisko niebiaskich tronw, na fundamentach, ktrych czas nie moe zniszczy ten grb; w nim moje ciao, postarzae wrd bogosawiestw, bdzie spao wiecznym snem oddzielone od pobonej duszy, ktra uleci do niebiaskich regionw Jowisza-Ormuzda. Postanowiem powici to miejsce i wznie siedzib dla wszystkich bogw nic tylko po to, by zbudowa dla moich przodkw pomniki, ktre tu widzicie, ale te by poboni ludzie, oddani wyszym duchom, mieli zawsze przed oczami to miejsce jako dowd mojej pobonoci i eby dowiadczali tych samych uczu. Wanie dlatego ustawiem te posgi o ksztatach bogw, ktre tu widzicie: Jowisza-Ormuzda, ApollaMitry-Heliosa-Hermesa, Artagnesa-Herkulcsa-Aresa i mojej ojczyzny, yznej Kommageny [...].
Nastpnie wyjani, e ustanowi specjalne urzdy kapaskie w perskich strojach, aby byy skadane ofiary, i nada im na wieki ziemie, eby zapaci za sub. Dalej ustanawia nowe wita, ktre maj by ad aeternam uroczycie obchodzone: 16 adynaios, czyli dzie jego urodzin, i 10 loos dzie koronacji. Edykt ten zosta zapisany na piedestale posgu Zeusa w mauzoleum: Przeznaczyem wic dzie moich urodzin, ktry przypada szesnastego dnia miesica adynaios, i dzie mojej koronacji, dziesity miesica loos, na pobone uroczystoci ku czci wielkich bogw, ktrzy zawsze prowadzili mnie w czasie mojego szczliwego panowania i byli jedyn przyczyn pomylnoci, jak cieszyo si moje krlestwo. Zarzdziwszy skadanie obfitych ofiar i przeznaczywszy te dwa dni na doroczne wita, wydzieliem ze wszystkich wydatkw mojego pastwa rodki na spotkania, wita i ofiary, i zarzdziem, by miasta obchodziy wita w najbliszych wityniach, najbardziej dla nich dogodnych. Co si tyczy reszty roku, postanowiem, e kapani bd czci szesnasty i dziesity dzie kadego miesica jako rocznice moich urodzin i koronacji. Neugebauer i van Hoesen ustalili, e wanie dziesity dzie miesica loos zosta przedstawiony na Lwim Horoskopie i e ten dzie symbolizoway siedzce posgi na zachodniej terasie. Doszli do tego wniosku zakadajc, e kalendarz uywany przez Antiocha by taki sam, jak ten, ktrego uywano pniej w rzymskiej czci Azji miesic adynaios wypada w nim na przeomie grudnia i stycznia, loos za w rodku lata: Na koniec zostaje kwestia kalendarza. Wiemy, e musi chodzi o lato, poniewa kiedy Merkury znajduje si w znaku Lwa, rwnie Soce musi by w tym znaku lub blisko niego. Z drugiej strony wiemy, e Antioch urodzi si szesnastego dnia miesica adynaios, a jego koronacja miaa miejsce dziesitego dnia miesica loos. Jak zauway Puchstein, horoskop nie mg dotyczy dnia urodzin, poniewa adynaios w rzymskim kalendarzu prowincji azjatyckiej (wybrzea zachodniej Turcji) odpowiada mniej wicej grudniowi [...]. Naley przyj, e horoskop dotyczy 10 loos, daty koronacji, poniewa loos z grubsza odpowiada lipcowi, a na to wskazuje horoskop. Zgadzaem si z tym, e zachodnia terasa z symboliczn dat 6 lipca 62 roku p.n.e., zapisan w ukadzie posgw i na lwie, odpowiada lipcowej dacie wedug naszego kalendarza, jednak ich argumenty nie usatysfakcjonoway mnie. Sprawdziem, co ma na ten temat do powiedzenia Encyclopaedia Britannica, i znalazem bardzo ciekawe informacje na temat kalendarzy: W pniejszych czasach bardzo wany by kalendarz macedoski, pierwotnie skadajcy si z dwunastu ksiycowych miesicy, noszcych nazwy: dios, apellaios, audynaios, peritios, dystros, xanthikos, artemisios, daisios, panemos, loios, gorpiaios, hyerberetaios. Okoo pocztku naszej ery kalendarz ten, powszechnie uywany w Azji Mniejszej i Syrii, zosta zreformowany wedug juliaskiego. Skoro Kommagena nie bya czci cesarstwa rzymskiego a do 17 roku n.e. i nie bya nawet pastwem wasalnym Rzymu a do reformy Pompejusza w 62 roku p.n.e., to kalendarz uywany przez Antiocha cigle jeszcze powinien by ksiycowy. Poniewa dwanacie ksiycowych miesicy, z ktrych kady liczy dwadziecia dziewi i p dnia, daje w sumie 354 dni, rok ksiycowy jest krtszy od sonecznego o jedenacie i jedn czwart dnia. To oznacza, e pocztek kadego miesica, w stosunku do roku sonecznego, co roku przypada o jedenacie i jedn czwart dnia wczeniej. Tak wic uwag Puchsteina na temat miesica adynaios mona zupenie zignorowa. Wcale nie musia on przypada w grudniu, ale podobnie jak muzumaski ramadan i z tego samego co on powodu mg zaczyna si kiedykolwiek, zalenie od tego, ktry rok wemiemy pod uwag. Kiedy zdaem sobie z tego spraw, byem przekonany, e cokolwiek reprezentowaa zachodnia terasa, wschodnia musi by zwizana z urodzinami Antiocha. Ukad posgw jest tu inny ni na zachodniej, chocia w gr wchodz cigle te same planety. Patrzc od lewej do prawej, byy ustawione w nastpujcej kolejnoci: Apollo, Kommagena, Zeus, Antioch i Herkules. Podejrzewaem, e urodziny Antiocha mogy mie miejsce w okolicach daty b) Neugebauera, czyli 16 lipca 98 roku p.n.e. Po odrzuceniu bldnego przekonania, e miesic adynaios musia wypada w rodku zimy, byo to cakiem moliwe. Wiemy, e Antioch by krlem (prawdopodobnie ju od jakiego czasu) w 69 roku p.n.e. Wiemy te, e umarl jako stary czowiek midzy 35 a 31 rokiem p.n.e. Mg wic urodzi si w 98 roku p.n.e. Za pomoc programu Skyglobe jeszcze raz cofnem si w czasie. Okazao si, e najlepiej pasuje nie 16, lecz 13 lipca. Wanie tego dnia planety znajdoway si we waciwej kolejnoci, patrzc od strony tumulusu. Jeszcze bardziej zaskakujcy by horoskop na ten dzie: kady mgby by z niego dumny. Antioch mial w tym dniu to, co astrologowie okrelaj mianem stellium: Soce w koniunkcji z Marsem i Jowiszem w znaku Raka, ale w gwiazdozbiorze Lwa 5. Zaledwie jedenacie stopni przed t grup byy Ksiyc i Merkury, w koniunkcji w Raku 6. Jest to jak wie kady astrolog niezwykle potny horoskop, wskazujcy osobowo obdarzon wielk charyzm, jasnym umysem i mioci ojczyzny, chocia z pewn skonnoci do prnoci. Na ile moemy stwierdzi z tak odleglej perspektywy czasu, stanowi to doskonay opis charakteru Antiocha. Brakuje w jego horoskopie Wenus i Saturna. By moe, znajdoway si one poniej linii horyzontu, kiedy si rodzi, poniewa astrologowie tamtych czasw zazwyczaj ignorowali planety, ktre jeszcze nie wzeszy w momencie ukadania horoskopu. Jako e Saturn zachodzi okoo 7.15 rano, a Wenus wschodzia dopiero okoo 8.30, to jeli rzeczywicie mamy do czynienia z jego horoskopem Antioch mg si urodzi wanie midzy 7.17 a 8.30. Wszystko to wymienicie zgadzao si z ukadem posgw na wschodniej terasie mauzoleum.
Widok z gry wschodniej terasy mauzoleum Antiocha Epifanesa I, krla Kommageny. Odpowiednik daty 12 lipca 98 p.n.e. Mogoby si to wydawa wytworem fantazji, gdyby nie co jeszcze. By moe, jego oficjalne urodziny, 16 dnia miesica adynaios, tak dla niego wane, nie byy dniem jego faktycznych narodzin, ale dat z wyboru, podobnie jak oficjalne urodziny krlowej angielskiej w czerwcu. W tym samym dniu obchodzi urodziny jego ojciec, Mitrydates, wic prawdopodobnie by to jaki rodzaj dnia krlewskich urodzin. Wynika to jasno z dugiej inskrypcji w kanionie koo Arsamei, wyliczajcej szczegowo powinnoci kapanw. [...] sporzdziem posgi dawnych ludzi, moich przodkw ze strony ojca, take mj wasny, zblione do naturalnych rozmiarw, za zgod bogw. Sprowadziem kapanw i siostry, eby zobaczyli te wspaniae dziea. Pniej powiedziaem, e dzie skadania ofiar bstwom, dzie spotka wiernych i dzie urodzin mojego ojca i moich maj przypada w tym samym dniu miesica i e dzie ten ma by obchodzony jako publiczne wito. Wracajc do komputera, zauwayem co bardzo dziwnego. Jeli przyjmiemy, e Antioch naprawd urodzi si 13 lipca (co jest zgodne z ukadem posgw), wydarzyo si to w czasie nowiu Ksiyca. A jeli posugujemy si kalendarzem ksiycowym, nie mg to by szesnasty dzie miesica, gdy ten dzie przypadaby tu po peni. Lecz jeli odliczymy szesnacie dni, do dwudziestego dziewitego lipca, to nie tylko Ksiyc znajdzie si na waciwym miejscu, ale te Soce wejdzie w koniunkcj z sercem Lwa, Regulusem. Czy urodziny Antiocha, 13 lipca 98 roku p.n.e., mogy wedug jego kalendarza wypada pierwszego dnia miesica adynaios, tak e druga data, jego oficjalne urodziny, przypadaa na szesnasty dzie tego miesica?
Horoskop Antiocha Epifanesa I, krla Kommageny, napodstawie kompozycji wschodniej terasy Nie mogem odpowiedzie na to pytanie a do naszej nastpnej wyprawy do Kommageny, w padzierniku 1995 roku 7. Naszym celem byo tym razem zbadanie dziwnego szybu w Wysokim Kanionie koo Arsamei. Poniewa w czasie pierwszej wizyty nie wiedzielimy o jego istnieniu i nie przypuszczalimy, jakie moe mie znaczenie, nie zabralimy kompasu. Po powrocie do domu odkryem, e szyb jest nachylony pod ktem trzydziestu piciu stopni, sprbowaem wic za pomoc komputera sprawdzi, jaki punkt na niebie mg wskazywa. Zaoyem, e jest skierowany na poudnie, podobnie jak szyby Wielkiej Piramidy. Ku naszemu zaskoczeniu wydawao si, e szyb wskazuje punkt kulminacji Syriusza w interesujcej nas epoce. Bylimy podekscytowani i nie moglimy si doczeka powrotu do Arsamet, eby sprawdzi t hipotez. Rzeczywisto jednak okazaa si nie tak prosta. Szyb nie by skierowany na poudnie, lecz dokadnie na zachd. Trzeba byo zrezygnowa z orientacji na Syriusza. Mimo wszystko by przynajmniej jeden dzie w roku, kiedy promienie soneczne paday rwnolegle do szybu, owietlajc jego dno. Nieco zmartwiony obaleniem tak obiecujcej hipotezy, postanowiem sprawdzi, na co naprawd jest zorientowany szyb. Jeszcze raz uruchomiem program Skyglobe, tym razem ustawia jc kursor pod ktem trzydziestu piciu stopni i w kierunku zachodnim. Patrzyem, jak niebo stopniowo si obraca, eby zobaczy, kiedy soce owietli dno szybu. Ku mojemu zdziwieniu okazao si, e taka sytuacja ma miejsce 29 lipca, czyli dokadnie w tym dniu, w ktrym jak zaoyem Antioch ustanowi swoje (i swojego ojca) oficjalne urodziny. W tym dniu Soce wchodzio w koniunkcj z najjaniejsz gwiazd Lwa, Regulusem Maym Krlem i po poudniu owietlao szyb. To zbyt duo, by mogo by przypadkowe. Musiao chodzi o krlewskie urodziny 16 adynaios.
Orientacja szybu w Arsamei na Regulusa w dniu oficjalnych urodzin krlw Kommageny, 29 lipca Odkrycie to, chocia ekscytujce, nie byo kocem caej historii. ledzc przebieg dnia od popoudnia, kiedy nastpowao zrwnanie soca z szybem, do wschodu soca, odkryem nastpn niespodziank. W tym samym dniu miao miejsce jeszcze jedno wydarzenie, doskonale znane Egipcjanom: heliakalne wzejcie Syriusza, czyli dzie, w ktrym Syriusz pojawia si na niebie po raz pierwszy po siedemdziesiciu dniach, kiedy by niewidoczny. Ten dzie rozpoczyna egipski rok i by zwizany z narodzinami Horusa, sonecznego krla. Wynikao std, e Antioch, wykuwajc lepo zakoczony szyb, wcale nie myla o drodze ucieczki z twierdzy w Arsamei ani o grobowcu dla swego ojca Mitrydatesa, ale tworzy nowy kalendarz. Poczy pocztek roku kommageskiego, ktry dotychczas by oparty na ruchach ksiyca, z cyklem Syriusza, od dawna przyjtym przez Egipcjan jako podstawa ich kalendarza. Dla prostych ludzi, nie wtajemniczonych w misteria, wszystko to oznaczao tylko przesunicie urodzin krla i uhonorowanie bogw. W rzeczywistoci jednak bya to nie tylko ezoteryczna astrologia, ale pocztek niezwykle wanej reformy kalendarza. *** Patrzc teraz na mauzoleum Antiocha, zaczem widzie je w innym wietle. Wszystko w nim chocia oczywicie czas odcisn swoje pitno miao jakie znaczenie. Ju dawno ustalono, e szeregi postaci, wykute na stelach po pnocnej i poudniowej stronie obu teras, przedstawiaj przodkw Antiocha. Wedug F. Karla Drnera, ktry zajmowa si nimi przez wiele lat, te po stronie ojca przedstawiaj lini persk, wywodzc si od Dariusza I (okoo 522-486 p.n.e.), poprzez takich krlw jak Kserkses i Rodoguna. Linia eska jest grecka i zaczyna si od Aleksandra Wielkiego, przez Seleukosa I Nikatora (ktry by synem innego Antiocha, generaa w armii Filipa, ojca Aleksandra Wielkiego), dynasti Seleukidw, ojca Antiocha, Mitrydatesa Kallinikosa, ktrego matka Laodike bya crk seleukidzkiego krla Antiocha VIII. Fryz koczy si przedstawieniem samego Antiocha. Mia racj, kiedy napisa w Arsamei: [...] sporzdziem posgi dawnych ludzi, moich przodkw ze strony ojca, a take mj wasny, zblione do naturalnych rozmiarw, za zgod bogw. Wydaje si, e rzuca to pewne wiato na dziwne, heraldyczne figury lwa i ora, stojce w parach po obu stronach siedzcych bogw. Prawdopodobnie lwy reprezentuj
lini persk, a ory greck. By moe, mafi te bardziej ezoteryczne znaczenie i lew symbolizuje gwiazd Regulus, orze za Syriusza, pomidzy ktrymi rodzi si nowy krl. Istnienie gbokiego szybu do obserwacji soca w konkretnym dniu popiera przypuszczenie Neugebauera i van Hoesena, e Lwi Horoskop zosta oparty na ilustracji Eratostenesa. Wydaje si prawdopodobne, e Antioch wiedzia o jego eksperymencie ze studni w Asuanie i zaadaptowa ten pomys do swojej wasnej szerokoci geograficznej konstruujc szyb, ktry mg spenia tak sam funkcj. Pomazania z Aleksandri, a take przyjcie przez niego daty, kojarzonej w Egipcie z narodzinami Horusa, moe sugerowa, e wiedzia o istnieniu tradycji hermetyczne, a moe nawet by w ni wtajemniczony.
Wschodnia cz nieba w dniu oficjalnych urodzin krlw-lww z Kommageny Dalsze dowody na to mona znale w stelach z uciskiem rki. Mog one przedstawia koniunkcje planet, ale bardziej prawdopodobna jest hermetyczna interpretacja, oparta na idei duszy zstpujcej na ziemi przez sfery bogw i otrzymujcej dary od kadego z nich. Wedug pism hermetycznych, miay one zosta zwrcone po mierci. Dexosis, czyli ucisk rki, ktry Antioch wymienia z kadym z bogw towarzyszcych jego narodzinom, czyli z planetami, ktre znajdoway si wwczas nad horyzontem, oznacza, e pozdrawia ich i zwraca im dary. T doktryn doskonale wykada Poimandres: Wspaniale nauczye mnie o wszystkim powiedziaem tak jak tego pragnem. Ale powiedz mi jeszcze o drodze, po ktrej wstpuj ludzie; powiedz mi, jak powinienem doj do ycia. Poimandres odpowiedzia: Kiedy umrze twoje materialne ciao, musisz pozwoli, aby si zmienio i widzialnej formy, ktr miae, nie bdzie ju mona oglda. Swojego ywotnego ducha oddasz atmosferze i nie bdzie go ju w tobie; zmysy twojego ciaa wrc tam, skd pochodz, stajc si czciami wiata i w nowych poczeniach przystpi do nowej pracy. Po tym czowiek wstpuje do gry, poprzez struktur niebios. Pierwszej strefie niebios (Ksiyca) oddaje si, ktra powoduje wzrastanie, i t, ktra powoduje zanikanie; drugiej strefie (Merkurego) ze knowania; trzeciej (Wenus) podanie, ktre zwodzi czowieka; czwartej strefie (Soca) wynios arogancj; pitej strefie (Marsa) bezbon brawur i bezmyln wcieko; szstej strefie (Jowisza) denie do potgi; sidmej za strefie (Saturna) oszustwo, ktre czyha, by rani. Pniej, pozbywszy si wszystkiego, czym obciyy go struktury niebios, wstpuje do smej stery, dysponujc tylko wasn moc 8.
Wstpiwszy po drabinie krysztaowych sfer do najwyszego nieba, Antioch mg wej na Olimp, symbolizowany przez jego biay tumulus. Olimp znajdowa si ponad sferami planetarnymi; jak wyjaniaj Hermetica: Jest siedem wdrujcych gwiazd, ktre kr wok Olimpu, a wrd nich odnawia si nieskoczony Czas 9. Budujc swj tumulus nad siedzcymi bstwami, Antioch ogosi wiatu, e zamierza wznie si ponad krysztaowe sfery i wej na sam Olimp, symbolizujcy najwysze niebo, ponad planetarnymi wiatami. Nie by megalomanem, ktry ustawi kolosy z pychy, ale raczej wtajemniczonym ktry przekaza posanie. Jak egipscy faraonowie, uczyni swj grb ksig, ktr bd czyta przysze pokolenia. Bohater wiata Opuszczajc tumulus na Grze Nemroda, skierowalimy nasz uwag na najwaniejsze stanowisko archeologiczne Kommageny, Arsamei. Czekay nas tu nowe niespodzianki. Najbardziej charakterystyczn cech tego, co niegdy musiao by kompleksem budowli otaczajcych wylot szybu, by doskonale zachowany relief przedstawiajcy krla Kommageny, Antiocha lub Mitrydatesa, wymieniajcego ucisk doni z Heraklesem (lub Herkulesem aciska wersja jego imienia jest bardziej popularna). Chocia w mauzoleum Herakles jak si wydaje jest zwizany z Marsem, a ucisk rki symbolizuje przejcie duszy po mierci przez krysztaowe sfery, czuem, e jest w tym ukryta jaka wiksza tajemnica. Jeli kult krlw Kommageny by chocia troch podobny do kultu Mitry, to powinien mie siedem etapw wtajemniczenia. Oczywicie najcilejsze grono najwyej wtajemniczonych, do jakiego nalea sam Antioch, znao najgbsze sekrety, niedostpne dla ogu spoeczestwa. Jedna z najbardziej ezoterycznych nauk hermetycznych dotyczya boga Heraklesa, ktrego mona byo wszdzie tu zobaczy w scenach ucisku rki. Wprawdzie mona go porwna z Aresem, bogiem wojny, ale Herakles wielki wojownik mia bardziej zoon osobowo. By jednym z najpopularniejszych greckich herosw, rodzajem Supermana, a jego kult sta si popularny w caym imperium macedoskim. Podejrzewajc, e w jego legendzie moe kry si co wicej, ni wida na pierwszy rzut oka, postanowiem przyjrze si dokadniej temu mitowi.
Diagram przedstawiajcy tradycyjne sfery planetarne, sfery zodiaku i wyszych niebios Herakles, podobnie jak wielu innych herosw, by boskim bliniakiem. Jego ojcem mia by Zeus, ktry uwid Alkmene, on krla Tirynsu 10 Amfitriona, przybierajc posta jej ma. Alkmene urodzia blinita: Ifiklesa, ktry by miertelnym synem Amfitriona, i syna Zeusa Heraklesa. Na nieszczcie tego ostatniego, niewierno Zeusa nie przesza nie zauwaona na Olimpie; ona Zeusa bogini Hera wpada w gniew i znienawidzia modego herosa. Kiedy dzieci miay osiem miesicy, wysaa dwa jadowite we do ich koyski. Ifikles zobaczy je pierwszy i rozpaka si, ale Herakles, ju wtedy nieustraszony, wzi po jednym w kad rczk i zadusi. Syszc pacz, Amfitrion i Alkmene przybiegli do pokoju i zobaczyli maego Heraklesa z wami w rkach wwczas zrozumieli, e jest on synem Zeusa. Chocia Herakles by obdarzony nadludzk si, jego ycie miao przebieg tragiczny. Najpierw polubi Megar, crk Kreona, krla Teb. Kreon umar, kiedy Herakles by daleko od domu, a jego tron zagarn Eubejczyk imieniem Lykos. Zamierza wanie zamordowa Megar i jej trzech synw, prawowitych dziedzicw tronu, kiedy nieoczekiwanie wrci do miasta Herakles. Szybko rozprawi si z uzurpatorem, ale pniej, w ataku szalestwa wywoanym przez Her, wasnorcznie zabi synw
i ich matk, ktra prbowaa go powstrzyma. Kiedy zasign rady wyroczni delfickiej, usysza, e aby oczyci si ze zbrodni, musi uda si do Tirynsu i wypeni nawet najcisze zadania, jakie wyznaczy mu jego najzagorzalszy wrg, krl Argos, Erysteusz. Ten nakaza mu wykona szereg najciszych i najbardziej niebezpiecznych, ktrym Herkules jak mia nadziej nie bdzie mg podoa. Byo to synne dwanacie prac Heraklesa: 1) zabicie lwa nemejskiego, 2) zgadzenie hydry lernejskiej, 3) schwytanie ani kerynejskiej, 4) upolowanie dzika erymantejskiego, 5) wytpienie ptakw stymfalijskich, 6) oczyszczenie stajni Augiasza, 7) ujarzmienie byka kreteskiego, 8) uprowadzenie ywicych si ludzkim misem klaczy Diomedesa, 9) zdobycie pasa Hippolity, krlowej Amazonek, 10) uprowadzenie wow Geryona, 11) przyniesienie zotych jabek z ogrodu Hesperyd oraz 12) porwanie Cerbera, trzygowego psa z piekie. Oczywicie Herakles wykona wszystkie te zadania, podobnie jak wiele innych, i mg odej wolny. Oeni si po raz drugi, tym razem z piknoci imieniem Dejanira. Kiedy pewnego dnia prbowa j porwa centaur Nessos, Herakles zabi go strza zatrut krwi hydry lernejskiej. To miao sta si przyczyn jego zagady, poniewa umierajcy centaur poradzi Dejanirze, by zachowaa jego teraz zatrut krew jako afrodyzjak. Tak wanie, w tajemnicy przed Heraklesem, uczynia. Pniej, kiedy obawiaa si, e traci jego uczucia na rzecz Joli, ktr Herakles pokona w zawodach uczniczych, nasczya jego koszul krwi centaura. Kiedy Herakles woy koszul, wara si w jego ciao; prbujc j zdj w agonii, zerwa razem ze skr. Dejanira zrozumiaa, e centaur j oszuka, i powiesia si z rozpaczy. Herakles, znajc swoje przeznaczenie, przygotowa dla siebie zawczasu stos pogrzebowy. Kiedy jego ciao spono, zosta zabrany na Olimp, gdzie otrzyma niemiertelno i pojedna si z Her. Zeus, dumny z syna, nazwa jego imieniem jeden z gwiazdozbiorw. Tak w duym skrcie przedstawia si mit o Heraklesie; kiedy si nad nim zastanowiem, pewne rzeczy stay si dla mnie oczywiste. Byo jasne, e dwanacie prac Heraklesa byo w jaki sposb zwizane z ruchem soca wok dwunastu znakw zodiaku. Niektre z zada kojarzyy si natychmiast ze znakami. Zabicie lwa nemejskiego byo oczywistym nawizaniem do przejcia Soca przez konstelacj Lwa 11. Byk kreteski musia by gwiazdozbiorem Byka, Hippolita za, krlowa Amazonek Pann. Podobnie hydra o trujcej krwi musiaa by Skorpionem, a centaur Strzelcem. Kolejno znakw niezupenie zgadzaa si z kolejnoci prac, ale byem przekonany, e cay cykl przedstawia rok. Narodziny i mier Heraklesa wyobraay przesilenia. On i Ifikles byli blinitami, tylko jeden z nich by niemiertelny. Byo to wyrane odwoanie do Blinit, czyli Dioskurw, z ktrych tylko Polluks (albo Polideukes) by niemiertelny, chocia pniej dzieli t cech z Kastorem. W czasach Grekw letnie przesilenie miao miejsce, gdy Soce znajdowao si w znaku Blinit 12. Natomiast zimowe przesilenie gdy Soce przechodzio z Kozioroca do Strzelca 13. Tak wic centaur zabija Soce w ostatnim dniu przed jego odrodzeniem pierwszego dnia nastpnego cyklu. Wszystkie te powizania wskazyway, e Herakles za ycia nie by bstwem kojarzonym z Marsem, lecz ze Socem. By czony z narodzinami i mierci wiata, z rocznym cyklem i dwunastoma znakami. Zauwayem te wyrane podobiestwa midzy nim a perskim Mitr. Obaj byli pbogami zesanymi na ziemi, obydwaj mieli wykona niezwykle trudne zadania i obydwaj urodzili si w dniu przesilenia 14. Na zwizek Mirty z astrologi wskazuj liczne sceny, w ktrych zabija on niebiaskiego byka. W przedstawieniach tych bg stoi z praw nog wycignit do przodu, drug opiera na karku zwierzcia, przygniatajc praw nog byka do ziemi. Lew rk trzyma nieszczsne stworzenie za nozdrza i wbija mu w kark trzymany w prawej sztylet. Krew, spywajc z rany w boku byka, jest zlizywana przez psa. Z boku podpeza take w, a skorpion atakuje cikie jdra byka. Dziesitki posgw przedstawiajcych to raczej ponure wydarzenie znaleziono w caej Europie; szczeglnie pikny przykad jest obecnie wystawiony w galerii sztuki rzymskiej w Muzeum Brytyjskim. W niektrych wersjach tej sceny znajdujemy dwie mae figurki akolitw, stojcych za bykiem. Jeden z nich pomaga Mitrze przytrzyma zwierz. Na steli, obecnie znajdujcej si w paryskim Luwrze, scenie patronuje bg soca, Helios, i bogini ksiyca, Selene. Najwyraniej ciesz si oni ze skadanej ofiary, poniewa po drugiej stronie steli moemy zobaczy, e Helios obdarza moc Mitr, ktry w ten sposb moe zapanowa nad wem, symbolem niszej natury czowieka. Sceny te odnosz si widocznie do pewnych sekretw kultu i musz by zwizane z jakim aspektem inicjacji. Kady jednak moe zauway, e nad t scen Mitra zosta przedstawiony obok Heliosa i, podobnie jak bg soca, ma dug lask w zgitej lewej rce. Astrologiczna symbolika tej sceny jest cakowicie zrozumiaa. Byk niebios to oczywicie konstelacja Byka. Skorpion, ktry atakuje symbol jego potgi, to Skorpion, znak przeciwlegy do Byka, poniewa tak jak Byk symbolizuje wiosn, czas podnoci i narodzin, tak Skorpion jesie, mier i zanik mocy natury. Dwaj pomocnicy to oczywicie Blinita, znajdujcy si w zodiaku tu obok Byka. Zostaje jeszcze sam Mitra i pies. Mitra, jak si wydaje, jest nie tylko wiatem sonecznym, ale te gwiazdozbiorem Oriona. Jego pies to towarzysz Oriona, May Pies, ktrego najjaniejsza gwiazda Syriusz w tradycji zaratustriaskiej symbolizuje owiecenie. Porwnanie Mitry z Orionem pozwala wycign wnioski na temat tego, jak konstelacj naley wiza z Heraklesem 15. W scenie ucisku rki z Arsamei krl (Antioch lub Mitrydates) trzyma w zgitej rce dug lask, podobnie jak Mitra na steli z Luwru. Jest ubrany w swj najbardzej uroczysty strj: nosi wspania koron z picioma pirami, przypominajcymi promienie soneczne, kamizelk ozdobion deseniem z rombw i gwiazd oraz tunik, spit midzy nogami rodzajem cigacza przymocowanego do pasa, aby odsoni spodnie. Na prawym udzie ma miecz z po chw ozdobion picioma gowami lww by moe symbolizujcymi jego oficjalne urodziny w Lwie, pitym znaku zodiaku. Caa symbolika tego przedstawienia wydaje si wskazywa, e krl zosta po rwnany do boga soca. Krl podobnie jak Mitra zosta obdarzony soneczn potg. Podobnie jak egipscy faraonowie, by synem soca. Dlaczego w takim razie wymienia ucisk rki z Heraklesem, ktrego mona zidentyfikowa z Mitr i Orionem? Jeszcze raz wrciem do programu Skyglobe i przyjrzaem si temu miejscu na niebie, na ktre wskazywa szyb. Wiedziaem ju, e zachodzia tam koniunkcja Soca z Regulusem, ale chciaem zobaczy, na jakie jeszcze ciaa niebieskie moe wskazywa szyb w dniu, kiedy by owietlony przez Soce 16. Ku mojemu zaskoczeniu okazao si, e jest to ten dzie, kiedy Soce znajduje si dokadnie nad wycignit praw rk Oriona. Tak wic wwczas Soce dosownie ciskao rk Oriona, czyli Mitry-Heraklesa. Takie musiao by prawdziwe znaczenie paskorzeby i w ten sposb uzyskaem trzeci dat: 26 maja.
Soce wymieniajce ucisk rki z Orionem w linii wskazywanej przez szyb, 26 maja 62 roku p.n.e Skoro monument zosta wzniesiony na cze ojca Antiocha, Mitrydatesa, i jeli 29 lipca by dniem oficjalnych urodzin, to 26 maja musia by oficjalnym dniem mierci. W staroytnym Egipcie faraon by za ycia uwaany za ywe wcielenie boga soca. Byk Horusem, synem Soca. W Kommagenie krl rodzi si oficjalnie jako Apollo-Mitra, grecko-perski odpowiednik Horusa. Po mierci doczesne szcztki faraona byy mumifikowane i poddawane wielu rnorodnym rytuaom, aby umoliwi j ego duszy poczenie z bogiem zmarych, Ozyrysem, ktry jak wierzono przebywa w konstelacji Oriona. Wszystko to jasno wynika zarwno z Ksigi Umarych, jak i z architektury piramid, ktre prawdopodobnie suyy w czasach Starego Pastwa jako swego rodzaju pasy startowe dla duszy 17. Powizania midzy szybem w Arsamei a Orionem wydaj si wskazywa na istnienie podobnej doktryny. Krlowie Kommageny, podobnie jak staroegipscy faraonowie, chcieli po mierci przenie si do gwiazd Oriona. By moe, szyb we wzgrzach Kommageny mia suy, podobnie jak poudniowy szyb wentylacyjny Komory Krla w Wielkiej Piramidzie w Giza, jako rodzaj dziaa do wystrzelenia duszy Mitrydatesa I w niebo, gdzie mg ucisn rk Heraklesa i poczy si z nim w jego niebiaskim domu w Orionie. Prawdopodobnie wanie to lub co podobnego mia na myli Antioch; pewnie rwnie on zosta zaadowany do dziaa, kiedy nadszed jego czas, a ciao zabrano na Gr Nemroda, by je pochowa w mauzoleum. Jeli tak, to i jego Olimpu, podobnie jak egipskiego nieba,zwanego Duat, naley szuka w tej czci nieba, gdzie znajduje si Orion. Jak egipski faraon, zbudowa piramid dla swoich doczesnych szcztkw i mia nadziej, e dostanie si do nieba, gdzie zczy si z Zeusem-Ormuzdem. Na wschodnim kracu budowli grobowej zosta umieszczony horoskop jego narodzin, na cze bogw, ktrzy mu patronowali. Wspaniaych przodkw Antiocha wyobraono, jak stoj obok niego bez wtpienia mia nadziej, e tak wanie bdzie po mierci. Po zachodniej stronie pozdrawia bogw, by moe z wdzicznoci za bogosawiestwo dla jego panowania. 6 lipca 62 roku p.n.e. (10 loos) prawdopodobnie wzi udzia w czym w rodzaju ceremonii koronacyjnej ta data zostaa zapisana w Lwim Horoskopie. W przeciwiestwie do Neugebauera byem zdania, e ta data nie musi by zwizana z potwierdzeniem jego wadzy przez Pompejusza. Bardziej prawdopodobne, e chodzio o jaki rodzaj inicjacji, zwizanej z ezoteryczn stron jego religii. Co wane wanie wwczas po raz pierwszy od dnia jego narodzin planety, czyli bogowie, ktrzy im patronowali, ponownie zebrali si na radzie w krlewskiej czci nieba-gwiazdozbiorze Lwa. I znowu jego przodkowie oddawali hod, ustawiajc si w rzdzie obok niego. Centralny punkt caego monumentu stanowi tumulus, wyobraajcy Olimp, najwysze miejsce niebios, stojce ponad planetami niszych sfer. Gdzie wewntrz tego wzgrza z potuczonego wapienia zosta pochowany Antioch. Ale najprawdopodobniej zostay tu zoone tylko jego koci 18. Pamitajc, co Bennett napisa o Bractwie Sarman i e jego nazwa wskazuje, i byo gwn skarbnic tradycji, przekazywanej z pokolenia na pokolenie przez wtajemniczone osoby, przekonaem si, e Antioch doskonale pasowa do tego opisu. Co wicej, uwaa si za potomka krlw perskich i rzeczywicie pochodzi z dostojnej rodziny, czy rasy, bdcej w posiadaniu wanego dziedzictwa, a mianowicie odwiecznej filozofii. Patrzc na Lwi Horoskop, wskazujcy dat 6 lipca 62 roku p.n.e., znalazem co jeszcze, co wydawao si potwierdza zwizki midzy Kom magm a Bractwem Sarmoung Gurdjieffa. Wanie w tym dniu Soce, znajdujce si w rodku konstelacji Raka, byo dokadnie poniej grupy gwiazd, znanych jako Ul. Poniewa sowo Sarmaty (Sarmoung w ormiaskim dialekcie Gurdjieffa) moe oznacza zarwno tych, ktrzy przechowuj doktryn Zaratustry jak i pszczo w jzyku staroperskim, byo dla mnie jasne, e w 62 roku p.n.e. ulem miejscem, gdzie zbieraj si pszczoy bya Kommagena. Jak si wydaje, 6 lipca owego roku grupa mdrcw, czy te magw, zebraa si na dworze Antiocha w Kommagenie. Mieli duo spraw do omwienia, midzy innymi powane zagroenie dla religii zaratustriaskiej, jakim bya ekspansja Rzy mu na terenach Anatolii i Mezopotamii. W zebraniu uczestniczyli prawdopodobnie
wadcy ssiednich terytoriw i oczywicie sam Antioch. On, jak przypuszczam, zosta wybrany przywdc bractwa, ktre musiao przypomina loe masoskie. Wanie tego wydarzenia, a nie potwierdzenia jego wadzy przez Pompejusza, dotyczy Lwi Horoskop. Powierzono mu przechowanie tradycji zaratustriaskiej, przez wskazanie jej zwizkw z greckim i rzymskim panteonem. Nada wic bogom podwjne imiona, greckie i perskie, i stworzy dziwn, synkretyczn pastwow religi Kommageny. Mia nadziej, e w ten sposb Rzymianie, nawet jeli podbij Kommagen, pozwol ludziom wyznawa religi, ktra nie bdzie dla nich zupenie obca. I rzeczywicie, Rzymianieprzyjli j, z pewnymi modyfikacjami; jako mitraizm rozprzestrzenia si ona w caym imperium, docierajc a do Brytanii i Germanii. Trudno powiedzie, na ile rozumieli jej ezoteryczne znaczenie, ale bez wtpienia daa moraln si rzymskim legionistom i przygotowaa grunt pod pniejsze objawienie chrzecijastwa. Nie wiadomo, czy Antioch przewidzia taki rozwj wydarze. Zostawi jednak przesanie legominizm, jak nazwaby to Gurdjieff w postaci swoich budowli. Chcia nam prawdopodobnie powiedzie, e by hermetycznym uczonym, ktry przez cae ycie stara si by dobrym wadc. Jego sowa brzmi jak epitafium: Niech wszyscy, i ci, ktrzy prbuj dokonywa religijnych dzie, patrz w twarz bogw, naladujc szczliwe natury wiernych; niech maj dobre ycie. Czytajc te sowa i widzc to, co zostao ze szczliwego krlestwa Antiocha, mona jedynie czu respekt przed tym czowiekiem, ktry umar zaledwie trzydzieci lat przed narodzeniem Jezusa. Ponad wszelk wtpliwo on sam by magiem i by moe wanie z maego krlestwa Komageny pochodzi jeden z magw Mateusza. Skoro ju odkryem co, co jak wierzyem byo przynajmniej czci tajemnic Kommageny, mogem wrci do Urfy, czyli Edessy. Nawet nie podejrzewaem, jakie zadziwiajce tajemnice tam na mnie czekaj.
Wstecz / Spis Treci / Dalej Rozdzia 8 Miasto patriarchw Urfa bya niegdy piknym miastem, klejnotem Mezopotamii. Pooona na przedgrzu Taurusu i orzewiana wodami Daisanu, dopywu rzeki Balich, wpadajcej do Eufratu leaa rwnoczenie na szlakach handlowych, wiodcych z Indii do Aleksandrii, Antiochii i Konstantynopola. Jednak to me wystarczyoby, eby j wynie ponad ssiednie miasta. Miaa te dwie zalety, istotne ze strategicznego punktu widzenia, ktre czyniy z niej idealne miejsce do zbudowania fortecy t zaoenia stolicy: otoczenie pl uprawnych i bijce przez cay rok rda wody w cytadeli. Obrocy mogli dziki temu przetrwa nawet dugie oblenie. W przeciwiestwie do jej najbliszego ssiada, Harranu, nazwa Urfy nie pojawia si w kronikach asyryjskich. Mimo to raczej nie ma wtpliwoci, e pierwsza osada zostaa tu zaoona ju w okresie brzu, a moe nawet duo wczeniej. Mwi o tym miejscowe legendy, wedug ktrych miasto mia zaoy biblijny Nemrod, syn Chusa i prawnuk Noego, ktry zbudowa cytadel o nazwie Tron Nemroda. By on, jak si dowiadujemy z Ksigi Rodzaju, wielkim myliwym przed obliczem Pana; w Turcji czsto czy si_go z dawnymi ruinami, zwaszcza tymi, ktre znajduj si w wysoko pooonych miejscach, jak Gra Nemroda w Kommagenie. Nemrod by rwnie, wedug Biblii, patriarch Babiloczykw i Asyryjczykw. Mia zaoy wiele miast, midzy innymi Babilon, Erech, Akkad i Niniw, a wedug jej dzisiejszych mieszkacw, rwnie Urf. Cokolwiek dziao si tu w czasach Asyryjczykw, czy te wczeniej, ponownie zaoy miasto Seleukos w 302 roku p.n.e. i nada mu nazw Antiochia Kallirhoe, co znaczy Antiochia nad pikn pync wod. Wydaje si, e nazwa ta odnosi si do rde, wypywajcych z jaski pod cytadel i napeniajcych stawy rybne, z ktrych jeszcze dzisiaj synie miasto. Najczciej jednak uywano nazwy Edessa, by moe pochodzcej od macedoskiej stolicy, z ktrej przybywali greccy imigranci, lub te od rzeki Daisan, opywajcej miasto 1. Jednak miejscowa ludno nazywaa je Orhaj lub Urfa, skd pochodzi dzisiejsza nazwa. Edessa-Orhaj nie pozostaa dugo w rkach Seleukidw. W 130 roku p.n.e. armia Antiocha Sidetesa zostaa pokonana przez Partw. Bya to ostateczna poraka Seleukidw i nie prbowali oni wicej kontrolowa obszarw na wschd od Eufratu. Wedug syryjskich kronikarzy krtko przedtem, okoo 132-131 roku p.n.e., tron Edessy obja dynastia Arju 2. Krlowie ci, czy te raczej wodzowie, byli pochodzenia nabatejskiego, czyli arabskiego 3; udao im si wyjtkowo dugo utrzyma wadz w tym tak bardzo niestabilnym politycznie regionie. Chocia wiele oficjalnych spraw zaatwiano po grec ku, jzykiem narodowym by syryjski, zapisywany wasnym, odrbnym pismem, ale spokrewniony z aramejskim jzykiem Syrii i Palestyny w czasach Jezusa.
Po wycofaniu si Seleukidw z obszarw lecych na wschd od Eufratu wodzowie, z ktrych wikszo nosia imi Abgar, mogli umocni swoj wadz nad gdess i jej posiadociami. Podobnie jak ssiednia Kommagena, Osroene bo tak nazywao si to pastwo stanowia bufor midzy znajdujcym na wschodzie pastwem Partw a pooon na zachodzie Syri pocztkowo seleukidzk, pniej rzymsk. Polityka Abgarw balansowaa midzy tymi dwiema potgami, wykorzystujc jedn przeciwko drugiej. Nie byo to atwe, zwaszcza gdy jedna lub druga zamierzaa rozszerzy swoj stref wpyww. Pod wieloma wzgldami losy Osroene, przynajmniej w jej ostatnich dniach, przypominay losy Kommageny. Kiedy Rzymianie w 69 roku p.n. e. pokonali armeskiego Tigranesa, krl Edessy podobnie jak Antioch z Kommageny znalaz si po stronie pokonanych. Podobnie jak to
byo z Antiochem, w 62 roku p.n.e., Rzymianie potwierdzili wadz Abgara II, ktry prawdopodobnie by synem pokonanego krla, nad jego terytorium. Tigranesa, Antiocha i Abgara musiao wiele czy. Wszyscy trzej zostali krlami w wyniku przerwania macedoskiej sukcesji; byli nominalnie wasalami Partii, ale musieli si te liczy z rosnc potg militarn Rzymu, ktry wanie wchon Pont i Syri. Klska Mitrydatesa i jego sprzymierzecw w walce najpierw z Lukulluem, a potem z Pompejuszem dowioda, e nie s oni w stanie stawi czoa nowemu supermocarstwu. Musieli zaakceptowa warunki Rzymu, przynajmniej do czasu, kiedy Partia bdzie moga przyj im z pomoc. Nie musieli dugo czeka na odsiecz. W listopadzie 55 roku p.n.e. triumwir Krassus, ktry wraz z Pompejuszem i Juliuszem Cezarem zdominowa scen polityczn Rzymu, wyruszy na wschd. Zazdroci Lukullusowi i Pompejuszowi odniesionych zwycistw i upw, ktre sprowadzili do Rzymu. Chocia Panowie nie dali adnego powodu do niepokoju, by zdecydowany wypowiedzie im wojn, eby podnie swj presti. Poniewa i Cezar, trzeci triumwir, zdobywa nowe terytoria dla Republiki Rzymskiej, a tym samym chwa dla siebie, rwnie Krassus potrzebowa zwycistw, by dowie, e nie jest gorszy od swych partnerw. Po przybyciu do Syrii ruszy na wschd i nastpne lato spdzi na sianiu zamtu w i tak niespokojnej Mezopotamii. W nastpnym roku, po przezimowaniu w Syrii i spldrowaniu wityni w Jerozolimie, wrci za Eufrat z siedmioma legionami w sile trzydziestu tysicy piechurw i czterech tysicy jedcw. Zosta powitany przez Abgara, wadc Edessy, ktry wystpowa przynajmniej oficjalnie jako przyjaciel Rzymian. Byo to przemylane posunicie nie chcia, eby jego kraj zosta zaanektowany, jak Syria na zachd od Eufratu. Krassusowi brakowao zarwno charyzmy, jak i geniuszu militarnego Pompejusza, ktre wzbudzay respekt, a zarazem zjednyway mu ludzi, ktrych wadz utwierdza. W oczach Abgara by tylko okrutnym rzymskim plutokrat, grabicym wszystko, co mu wpadnie w rce. W takich okolicznociach lojalno Abgara bya co najmniej podejrzana. Wykona swoje zadanie i wcign Rzymian w puapk. Ca histori opowiedzia Plutarch. [...] przyby arabski filarcha imieniem Ariamnes 4, potny i zdradziecki czowiek, ktry mia si okaza spord wszystkich zasadzek, ktre los przygotowa dla zniszczenia Rzymian, najwiksz i ostateczn [...]. [...] przybywszy do Krassusa barbarzyca (ktry by te zrcznym mwc) chwali Pompejusza jako swego dobroczyc i gratulowa Krassusowi jego si. Ale rwnie skrytykowa go za marnowanie czasu na czekanie i przygotowania [...]. Wwczas barbarzyca, kiedy przekona Krassusa, odcign go daleko od rzeki [Balich] i wyprowadzi na rodek rwniny. Droga pocztkowo wydawaa si atwa i dogodna, ale pniej staa si cika; nie byo drzew ani wody, a zaczy si gbokie piaski, i jak okiem sign nie byo wida ich koca; nie tylko pragnienie, ale take uciliwe marsze wyczerpay ludzi i wszystko, co widzieli, napeniao ich zniechceniem [...]. Kasjusz [...] osobicie zgani barbarzyc Najnikczemniejszy z ludzi, jaki zy duch sprowadzi ci do nas? Jakimi truciznami i jakimi oszustwami nakonie Krassusa, eby zabra swoj armi w bdn otcha pustyni i poszed drog odpowiedni raczej dla rabusia koczownika ni rzymskiego imperatora? Ale barbarzyca prbowa ich uagodzi z ca sualczoci i namawia, eby wytrzymali jeszcze troch; a kiedy poszed do onierzy i pomaga im, szydzi mwic: Czy mylicie, e maszerujecie przez Kampani i tsknicie do jej rde, strumieni, cienia i ani, i tawern? Pamitajcie, e idziecie przez kraj na granicy Asyrii i Arabii! Tak barbarzyca poucza Rzymian i odjecha, zanim wydao si jego oszustwo, chocia nie bez wiedzy Krassusa nawet przekona go, e udaje si, eby dziaa w jego interesach i pokrzyowa plany wrogw. Tymczasem Panowie si zmobilizowali. Chocia dugo akceptowali sytuacj powsta po wyprawach Pompejusza na wschd, nie zamierzali biernie obserwowa, jak Rzym zagarnia ziemie, ktre przynajmniej teoretycznie byy ich zachodnimi prowincjami. Gdyby pozostali bezczynni, wkrtce Rzymianie zapukaliby do bram ich miast. Pojawili si na scenie prowadzeni przez generaa Suren, prawdopodobnie za namow samego Abgara. Armia partyjska, w przeciwiestwie do rzymskiej, skadaa si wycznie z konnych ucznikw. Otoczyli oni Krassusa i jego wojsko, zasypali ich gradem strza. Kiedy Rzymianie prbowali kontratakowa, po prostu uciekali, w biegu rac strzaami przeladowcw. Na koniec odcignito i zniszczono gwne siy rzymskiej kawalerii, piechurzy zostali sami na otwartej przestrzeni, pozbawieni jakiejkolwiek ochrony. Wieczorem zdziesitkowana armia rzymska schronia si w murach Carrhae, jak nazywali Harran. Przeczekali tutaj nastpny dzie i noc prbowali wycofa si w stron Eufratu. Nie udao si to droga bya zbyt duga. Ranek zasta ich w otwartym polu, wystawionych na strzay wroga. Bya to najwiksza klska, jak kiedykolwiek odnieli Rzymianie; sam Krassus zosta zabity w
czasie negocjowania warunkw pokoju. Bitwa pod Carrhae, jak zwyko si j nazywa, wywara na Rzymianach wielkie i przygnbiajce wraenie. Bya najbardziej dotkliw klsk od czasu bitwy pod Kannami w 216 roku p.n.e., kiedy to Hannibal, wdz kartagiski, praktycznie unicestwi armi rzymsk. Wszystkiemu winna bya militarna niekompetencja Krassusa. Rwniny wok Harranu nie s pustynne, jak twierdzi Plutarch, ani nie brakuje tam wody, zwaszcza w maju, kiedy wszystko si zieleni. Prawd jest, e w tego rodzaju walce Rzymianie nie mogli rwna si z Partami i nawet Juliusz Cezar, o wiele bardziej dowiadczony wdz ni Krassus, miaby trudnoci z wydostaniem si z takiej puapki. Bezporedni wynik bitwy pod Carrhae byk taki, e Rzymianie musieli zrezygnowa ze swoich ambitnych planw zdobycia Mezopotamii, a tym samym Osroene moga swobodnie odetchn. Z punktu widzenia Rzymian Abgar, aramejski filarcha, by zdrajc, ktry wcign gupiego, lecz dzielnego Krassusa i jego ludzi w zasadzk. Dla siebie samego i dla stronnictwa, ktre reprezentowa, Abgar by niewtpliwie bohaterem; udao mu si wykorzysta Rzymian przeciwko Partom i przeduy czas niezalenoci pastewek pnocnej Mezopotamii. Przypominao to pokerow rozgrywk i przynajmniej to rozdanie Abgar wygra. Dopiero sto szedziesit lat pniej, w 114 roku n.e. zawisa nad Edess pi Rzymu. Tym razem cesarz Trajan postanowi zaj si kwesti wschodni. Abgar VII z Edessy wysa do Rzymian w Antiochii poselstwo z kosztownymi prezentami i propozycj przyjani. Ale zaledwie pi lat wczeniej ten sam Abgar kupi swoje krlestwo od Partw. Jak wida, utrzymanie pastwa cinitego midzy dwoma mocarstwami sporo kosztowao. Trajan zamierza zaanektowa ssiadujce z Osroene pastwo Anthemusia, ktrego stolicbyo Batnae, a nastpnie uderzy na pastwo Partw i zaj jego stolic, Ktezyfon. W pnocnej Mezopotamii wybucho powstanie, obejmujc rwnie Edess, co zmusio rzymskiego cesarza do odwrotu, chocia wkrtce ponownie zaj miasto, ktrego wadca umar w oglnym zamcie. Efekty zwycistw Trajana nie przetrway dugo. Pozostawi on po sobie pastwo wiksze, ni byo kiedykolwiek wczeniej i pniej, ale w wikszej jego czci wrzay rewolucje. Nastpca Trajana, Hadrian, podszed do kwestii wschodniej pragmatycznie doszed do wniosku, e najrozsdniej bdzie zrezygnowa z pretensji do ziem lecych na wschd od Eufratu i pogodzi si z wrogiem. Na tronie Edessy zosta osadzony partyjski ksi, ale ju w 123 roku n.e. wrcia dawna linia wadcw i na tronie zasiad Ma'nu VIII. Niestety, zaledwie jedno pokolenie pniej Panowie przeszli do ofensywy: przekroczyli Eufrat i wkroczyli do Syrii. Ma'nu, pozbawiony wadzy na rzecz konkurenta bardziej odpowiadajcego Partom, zwrci si po pomoc do Rzymu. W roku 165 Rzymianie zajli Edess: jej mieszkacy wymordowali partyjski garnizon i otworzyli bramy miasta. Ma'nu odzyska tron, otrzymujc rwnie tytu Philoromaios. Trzydzieci lat pniej pojawi si nowy problem, kiedy inny Abgar, smy tego imienia, postanowi oblega pobliskie Nisibis, objte wwczas patronatem Rzymian. Jego plan si nie powid; wraz z sojusznikami zosta pokonany. W jaki sposb udao mu si jednak utrzyma dobre stosunki z cesarzem Septymiuszem Sewerem, a nawet zachowa wadz. Wkrtce jego lojalno zostaa wystawiona na prb, kiedy w 197 roku Panowie oblegali Nisibis. Tym razem wspar Rzymian, wysyajc im oddzia ucznikw. Rzymianie po odniesionym atwym zwycistwie zaprosili go do Rzymu i nadali tytu krla krlw. Abgar VIII, zwany Wielkim, umar prawdopodobnie okoo 212 roku n.e. Chocia po nim wstpi na tron jego syn, dni chway Edessa miaa ju za sob. Wedug takich historykw jak J.B. Segal, wanie za jego panowania chrzecijastwo zostao przyjte jako religia pastwowa. W 213 lub 214 roku n.e. Edessa zostaa ogoszona koloni rzymsk i chocia a do mniej wicej 240 roku panowali tam miejscowi krlowie, ich wadza bya jedynie nominalna. W pniejszych latach miasto zostao wcielone do cesarstwa najpierw rzymskiego, a nastpnie bizantyjskiego chocia nie bez oporu po czym znalazo si w rkach muzumanw. List Abgara i cudowny wizerunek Edessa mula jednak wej do podrcznikw historii nie z powodu staww ryb nych czy strategicznego pooenia; w pierwszym tysicleciu syna w caym wiecie chrzecijaskim jako miasto Mandylionu cudownego wizerunku samego Jezusa Chrystusa. Historia zaczyna si w czasach, kiedy Jezus naucza w Galilei: krl Abgar V dowiedzia si o dziaalnoci cudotwrcy i uzdrowiciela, a take o tym, e spotka si z raczej nieprzychylnym przyjciem wadz ydowskich. Napisa do niego list, zapraszajc, aby osiedli si w Edessie. Poniewa list z odpowiedzi by jedynym przykadem korespondencji samego Mistrza, jakim dysponowa Koci, otaczano go wielk czci, a jego kopie rozpowszechniano w caej Europie. Abgar mia wysa list do Jerozolimy przez czowieka imieniem Ananiasz. Brzmia on nastpujco: Abgar, krl Edessy, Jezusowi, dobremu Zbawicielowi, ktry pojawi si w Jerozolimie, pozdrowienie. Poinformowano mnie o tobie i uzdrowieniach, ktrych dokonae bez uycia lekarstw i zi. Doniesiono mi, i sprawiasz, e lepi odzyskuj wzrok, chromi wadz w nogach, leczysz trdowatych i wypdzasz diaby i duchy nieczyste, przywracasz do zdrowia obonie chorych i wskrzeszasz umarych. Wszystko to, o czym usyszaem, przekonao mnie, e s tylko dwa moliwe wytumaczenia tego faktu: albo jeste samym Bogiem, ktry zstpi z nieba, by uczyni te rzeczy, albo synem Boga.
W tej sprawie pisz do ciebie, pragnc aby zgodzi si podj trud podry i uleczy moj chorob. Syszaem, e ydzi szemrz przeciw tobie i zamierzaj uczyni ci krzywd. Moje miasto jest wprawdzie mae, ale pikne i wystarczajco due dla nas dwch. Odpowied Jezusa, wysana przez tego samego czowieka, jest uprzejma, ale negatywna. Nie moe wyruszy do Edessy, poniewa jego przeznaczenie musi si wypeni; moe jednak udzieli Abgarowi pomocy. Pisze: Abgarze, jeste szczliwy, poniewa uwierzye we mnie, nie widzc mnie nawet. Napisano bowiem o mnie, e ci, ktrzy mnie widzieli, nie uwierz we mnie, a ci, ktrzy mnie nie widzieli, uwierz i bd y. Co si tyczy tej czci listu, w ktrej zapraszasz mnie do zoenia ci wizyty, pragn ci poinformowa, e musz wypeni do koca moj misj w tym kraju, a pniej wrc do tego, ktry mnie posa. Ale po wniebowstpieniu wyl jednego z moich uczniw, ktry uleczy twoj chorob i obdarzy yciem ciebie i tych, ktrzy s razem z tob 5. Czy ta historia jest prawdziwa, czy nie pozostaje kwesti otwart, ale listy s cytowane przez Euzebiusza, biskupa Cezarei w Palestynie, na pocztku IV wieku. Twierdzi on, e natrafi na nie w miejskich archiwach Edessy. Tak wic nawet jeli mamy do czynienia z oszustwem, to z oszustwem bardzo starym. Jest bardzo prawdopodobne, e chory krl wysa list do Jezusa, majc nadziej, i ten bdzie mg go uzdrowi; pozostaje te w zgodzie z Ewangeli Mateusza, ktra mwi, e sawa Jezusa rozniosa si w caej Syrii, co w szerszym znaczeniu obejmowaoby rwnie Osroene 6. Wedug legendy skutek proby Abgara by taki, e po ukrzyowaniu i zmartwychwstaniu Jezusa aposto Tomasz wysa jednego z siedemdziesiciu 7, czowieka imieniem Tadeusz, aby odwiedzi Abgara. Opowiada o tym Euzebiusz: Po wniebowstpieniu Jezusa Juda, zwany rwnie Tomaszem, wysa do niego [Abgara] jako apostoa Tadeusza, jednego z siedemdziesiciu, i poszed on i zatrzyma si u Tobiasza, syna Tobiasza. Kiedy dotary nowiny o nim, doniesiono Abgarowi: Przyby tutaj aposto Jezusa, tak jak on do ciebie napisa. Tadeusz zacz w imi Boga uzdrawia wszelkie choroby i saboci, i wszyscy to podziwiali. A kiedy Abgar usysza ojego wielkich czynach i o uzdrowieniach, ktrych dokonywa, zacz podejrzewa, e on moe by tym, o ktrym napisa Jezus: po wniebowstpieniu wyl jednego z moich uczniw, ktry uleczy twoj chorob. Wezwa wic Tobiasza, u ktrego zatrzyma si Tadeusz, i powiedzia: Syszaem, e pewien czowiek obdarzony moc przyby i zatrzyma si w twoim domu. Sprowad go do mnie. Tobiasz przyby do Tadeusza i powiedzia: Wadca Abgar wezwa mnie i rozkaza sprowadzi ci, aby go uzdrowi. A Tadeusz powiedzia: Pjd, poniewa zostaem w cudowny sposb posany do niego. Tak wic Tobiasz nastpnego dnia wsta wczenie i razem z Tadeuszem przyby do Abgara. Przybyli w obecnoci dostojnikw krlewskich, a kiedy wchodzili, Abgar ujrza wielk wizj na twarzy apostoa Tadeusza. Kiedy Abgar to zobaczy, okaza szacunek Tadeuszowi i wszyscy, ktrzy stali obok niego, dziwili si, poniewa nie widzieli tego, co ukazao si tylko Abgarowi. I zapyta Tadeusza: Czy naprawd jeste uczniem Jezusa, syna Boego, ktry powiedzia mi Wyl jednego z moich uczniw, ktry uleczy twoj chorob i obdarzy ci yciem? A Tadeusz powiedzia: Poniewa uwierzye w tego, ktry mnie posa, zostaem wysany do ciebie w tym celu. I jeli znowu mu uwierzysz, speni si pragnienie twojego serca, tak jak w to wierzysz. Za Abgar powiedzia do niego: Tak wielk miaem wiar w niego, e chciaem zebra moje wojska i zniszczy ydw, ktrzy go ukrzyowali, gdyby nie powstrzymao mnie przed tym cesarstwo rzymskie. Tadeusz powiedzia: Dlatego poo moj do na tobie w jego imi. [...] dziao si to w roku trzysta czterdziestym 8. Historia uzdrowienia Abgara i wprowadzenia chrzecijastwa do Edessy bya bardzo popularna we wczesnym Kociele. Kopie listw dotary
a do Hiszpanii. Bya jednak jeszcze jedna legenda zwizana z t opowieci, o wiele waniejsza: legenda o Mandylionie, czyli portrecie Jezusa. Istnieje syryjski dokument, zatytuowany Nauka Addaja, ktry przekazuje inn wersj tej legendy, gdzie Addaj jest inn form imienia Tadeusz. Wedug tego dokumentu, prawdopodobnie pochodzcego mniej wicej z 400 roku n.e. 9, kiedy Abgar usysza o Jezusie, posa dwch swoich dworzan i sekretarza imieniem Hannan do rzymskiego gubernatora Syrii. Stamtd udali si oni do Jerozolimy i spotkali Jezusa, zapisujc wszystko, co widzieli. Hannan zosta jeszcze raz wysany do Jezusa z listem, w ktrym Abgar opisywa swoje kopoty i zaprasza Jezusa do Edessy. Ale w tej wersji legendy Hannan jest nie tylko krlewskim sekretarzem, ale i nadwornym artyst. Namalowa on wierny portret Jezusa i zawiz go Abgarowi razem z listem Jezusa, ten za umieci portret z wielkim szacunkiem w jednym z pokojw swojego paacu. atwo odrzuci t opowie jako wymylon pniej, ale waciwie nie ma powodu, dla ktrego nie miaaby by prawdziwa. Abgar bez wtpienia chcia wiedzie, jak wyglda Jezus, a poniewa by chory, nie mg sam si uda w podr do Jerozolimy. Zachowane do naszych czasw portrety trumienne, na przykad takie jak te, ktre znajduj si w Muzeum Brytyjskim, wiadcz, e w owych czasach byli doskonali malarze. Jeden z tych utalentowanych ludzi mg dziaa na dworze Abgara, ktry wysa go, aby namalowa portret Jezusa. Jakkolwiek byo naprawd, wok portretu Jezusa z Edessy narosa legenda, Z czasem dodawano do niej nowe elementy i zmieniono j. Jak napisa profesor Segal: [...] na pocztku pitego wieku portret mia stosunkowo niewielkie znaczenie. Ale analiza pniejszych wzmianek na ten temat dowodzi, e jego wito stopniowo wzrastaa. W najwczeniejszej wersji legendy portret zosta namalowany przez malarza Hannam, pniejsze wersje mwi, e powsta z pomoc Jezusa, na koniec za mia by dzieem samego Jezusa. Zyska saw wizerunku Chrystusa, odbitego na chucie, nie ludzkimi rkami uczynionego okrelenie to pojawia si po raz pierwszy w roku 569 10. Wedug innych legend Mandylion nazwa ta oznacza kawaek materiau uywany jako chusta na gow lub rcznik mia by rcznikiem uytym przez Jezusa po chrzcie w Jordanie. Prawdopodobnie da te pocztek legendzie o witej Weronice, ktra swoj chust otara twarz Chrystusa w czasie drogi na Golgot. Na chucie miaa si w cudowny sposb odbi jego podobizna. Wprawdzie to wydarzenie jest uroczycie obchodzone jako szsty przystanek drogi krzyowej i przedstawiane w kocioach katolickich na caym wiecie, ale nie ma adnych dowodw istnienia witej Weroniki. Nie wspomina o niej adna z ewangelii; jej imi raczej zostao utworzone z greckich sw veron Ikon, co znaczy prawdziwa podobizna. Poniewa wykonano wiele kopii Mandylionu z Edessy i przynajmniej jedna z nich dotara do Rzymu prawdopodobnie bya to wanie chusta Weroniki. W kadym razie, jeli oryginalny Mandylion naprawd by portretem namalowanym przez Hannam, sekretarza Abgara, to stanowi naprawd prawdziw podobizn Jezusa i susznie by otaczany czci 11. Po cudownym uzdrowieniu Abgar nawrci si na chrzecijastwo, tak wic Edessa staa si pierwszym naprawd chrzecijaskim miastem na wiecie. Mogo si tak sta bez sprzeciwu Rzymu dziki temu, e bya stolic buforowego, niezalenego pastwa. Abgar nie mg jednak sprawi, eby jego nastpcy wytrwali w nowej wierze. Umar w roku 50 n.e. i po nim wstpi na tron jego najstarszy syn. Kiedy i on umar, w 57 roku, wadz obj modszy syn, Ma'nu VI bar Abgar. By on, jak si wydaje, wrogo nastawiony do chrzecijastwa i przywrci religi pogask. Przeladowani chrzecijanie postanowili ukry swoje najcenniejsze skarby, list Jezusa i Mandylion, w murze jednej z bram miasta. Leay tam spokojnie przez nastpne trzy stulecia; w tym czasie miasto ponownie przyjo chrzecijastwo, midzy 177 a 212 rokiem, za panowania Abgara VIII, zwanego Wielkim. A do 525 roku, kiedy Wielka powd zniszczya bram, Mandylion nie wrza wiata dziennego. Ponowne odkrycie Mandylionu byo najwikszym wydarzeniem w dziejach chrzecijaskiej Edessy. Wie o tym wydarzeniu rozniosa si szybko i wkrtce Edessa, ktra ju i tak przycigaa pielgrzymw z powodu zwizkw z patriarch Abrahamem i prorokiem Hiobem 12, staa si wielkim centrum pielgrzymkowym. Wwczas naleaa ju do imperium bizantyjskiego, a jej drogocenne relikwie wzbudzay wielk zazdro. Historia Edessy bya cile zwizana z cesarstwem rzymskim i nie trzeba byo dugo czeka, a Bizancjum, jak Grecy nazywali Konstantynopol, zgosio pretensje do tak wanych pamitek. Bizancjum, dziedzictwo imperium W czasie europejskich ciemnych wiekw, kiedy kultura trwaa jeszcze tylko w zamkniciu za murami klasztorw, wschodnia ga cesarstwa rzymskiego Bizancjum rozkwitaa. Tysicletnie pastwo, chocia naraone na ataki z zewntrz i wstrzsane od czasu do czasu wewntrznymi rozruchami, miao przetrwa jeszcze ponad tysic lat po zdobyciu Rzymu w 410 roku n.e. Kiedy barbarzyscy Wandalowie, Sasi, Wizygoci i Hunowie pldrowali i rabowali to, co zostao z Zachodniego Cesarstwa, we Wschodnim, z jego wspania stolic Konstantynopolem, rozwina si niezwykle wyrafinowana chrzecijaska cywilizacja. Jej kocioy i paace byy najwiksze na wiecie, ludzie nosili najpikniejsze stroje i mieli do czasu, by zajmowa si filozofi. Nic wic dziwnego, e ludzie Zachodu patrzyli na ten klejnot z obaw, podziwem i by moe zazdroci.
Ale pozory mog by mylce. Bizancjum otaczali wrogowie, najedajcy jego granice; najgroniejszym z nich, ktrego Rzym nigdy nie by w stanie pokona, byo pastwo perskie. Chocia w 331 roku p.n.e. Aleksander Wielki pokona Dariusza i rozprzestrzeni greck cywilizacj a do Indii, jego imperium wkrtce si rozpado i Persja odrodzia si jako pastwo sasanidzkie. Persowie byli gboko religijni, a krlowie sasanidzcy przywrcili zaratustryzm, religi swoich przodkw, ktra po inwazji Aleksandra znalaza si w stanie upadku. Przez stulecia na pogranicznych terytoriach Armenii, Syrii i pnocnej Mezopotamii toczya si nie rozstrzygnita walka midzy zaratustriask Persj a chrzecijaskim Bizancjum. Dopiero w 610 roku n.e., kiedy Bizancjum byo zajte swoimi wewntrznymi problemami, perski krl Chosroes II dokona zmasowanego ataku. W trwajcej dwadziecia lat kampanii zagarn olbrzymie tereny imperium: Anatoli, Syri, Egipt, a nawet Jerozolim. Chrzecijascy mieszkacy witego Miasta, by moe nawet w liczbie szedziesiciu tysicy, zostali zmasakrowani, a co wicej jak mwi przekazy najwitsz relikwi chrzecijastwa, Prawdziwy Krzy, na ktrym by ukrzyowany Jezus, wysano jako up wojenny, razem z trzydziestoma picioma tysicami niewolnikw, do Persji. Perska armia pozostawia po sobie ogromne zniszczenia. Wszystkie kocioy zostay spldrowane i spalone. Jedynym wyjtkiem by may koci Narodzenia Paskiego w Betlejem. Najedcy oszczdzili go z powodu malowida przedstawia jcego magw w perskich strojach, oddajcych hod nowo narodzonemu Zbawicie lowi. Ta wojna jednak nie pooya kresu istnienia cesarstwa bizantyjskiego. Cesarz Herakliusz, zoywszy solenn przysig walki z mocami ciemnoci, sprowadzenia Krzya i odbicia witych miejsc, zorganizowa wypraw, ktra w gruncie rzeczy bya pierwsz krucjat. Po dugiej i wyczerpujcej walce w kocu, w grudniu 627 roku, pokona Persw pod Niniw. Krtko pniej Chosroes zosta zamordowany, a Persowie, zmczeni wojn, sami zaczli zabiega o pokj. Herakliusz odrestaurowa wity Krzy, tak wiele znaczcy dla caego chrzecijaskiego Wschodu i Zachodu, i z wielkim szacunkiem zwrci Jerozolimie. Chrzecijanie na caym wiecie doskonale pamitali o tych wydarzeniach czterysta pidziesit lat pniej, kiedy cesarstwo stano w obliczu podobnego zagroenia. Nie zapomnieli o roli krzya, potnego symbolu zarwno w czasie wojny, jak i pokoju, i ponownie odwoali si do niego. Niestety rado ze zwycistw Herakliusza bya krtkotrwaa. Oba imperia, wyczerpane w tytanicznej walce, nie byy ju w stanie przykada uwagi do tego, co dziao si na poudniu, w Arabii. Mwi si nawet, e kiedy cesarz witowa w Konstantynopolu i przyjmowa gratulacje caego wiata chrzecijaskiego, otrzyma list od pewnego Araba, ktry twierdzi, e jest Prorokiem Boga, i namawia cesarza do przyjcia nowej wiary. Podobne listy otrzymali rwnie krl perski i gubernator Egiptu moemy sobie a zbyt dokadnie wyobrazi rozbawienie, jakie wywoay. A jednak wszyscy trzej wadcy mieli si wkrtce przekona, e nie maj powodu do miechu. Do 632 roku n.e. armia muzumaska opanowaa Arabi, a do roku 645, po szeregu wspaniaych zwycistw, Palestyn, Syri i Egipt. Nie poprzestali jednak na tym, ale zaczli rozszerza granice islamskiego pastwa we wszystkich kierunkach. W 717 roku, niecae sto lat po tym, jak wity Krzy wrci do Jerozolimy, istniao ju potne islamskie imperium, sigajce od Hiszpanii, przez pnocn Afryk, Palestyn, Mezopotami i Persj, a po pnocne Indie. Chrzecijaska bya ju tylko Europa (a waciwie te jej czci, ktre nie byy muzumaskie ani pogaskie) i Anatolia dzisiejsza Turcja. Nie znaczy to jednak, e chrzecijanie nie mieszkali na terenie imperium muzumaskiego, czy te e wszyscy oni przeszli na islam. Chrzecijanom, ydom i zaratustrianom, jako ludom ksigi, pozwolono praktykowa ich wasn religi, dopki pacili specjalne podatki i nie starali si nikogo nawraca. W rzeczywistoci islam nie by tak obc religi, jak to sobie wyobraaj ludzie Zachodu. Pod wieloma wzgldami stanowi on reform chrzecijastwa, a Muhammad by w pewnym sensie wczesnym protestantem. Odrzucajc absurdalny jego zdaniem pogld, e Jezus by Synem Boym, czci go jako proroka. Dla chrzecijan taka sytuacja polityczna nie bya niczym nowym. Wschd, yzna ziemia, na ktrej narodzio si chrzecijastwo, zawsze by lepiej rozwinity intelektualnie ni Zachd. Wanie z Antiochii, Aleksandrii i Edessy pochodzia wikszo uczonych; w miastach tych rozkwitaa filozofia z dugimi tradycjami, sigajcymi czasw przed narodzeniem Mojesza. Na Wschodzie istniao rwnie wiele maych heretyckich sekt, takich jak nestorianie czy jakobici zupenie nie znani w Europie, gdzie monopol w dziedzinie teologii dziery Koci katolicki. Pod panowaniem islamu te odamy Kocioa mogy bez przeszkd kultywowa swoje tradycje, tak wic dla nich islam, przynajmniej pod pewnymi wzgldami, by prawdziwym bogosawiestwem. Rwnoczenie jednak ta sytuacja wykluczaa wszelkie moliwoci porozumienia midzy tymi maymi Kocioami, poniewa wzbudzioby to obawy Arabw i pozbawio je przywilejw, jakimi si cieszyy. W wyniku ekspansji islamu zostay jak gdyby zatopione w bursztynie: heretycy mogli by heretykami, dopki zachowywali swoje herezje dla siebie. Stworzyli wic ezoteryczne stowarzyszenia, przekazujc wiedz i tradycje swoich sekt nastpnym pokoleniom i w tajemnicy prezentujc je cudzoziemcom. Najwaniejszy odam ezoterycznego chrzecijastwa, przez dugi czas oboony kltw zarwno papiea, jak i cesarza, by okrelany mianem gnostycyzmu. W IV wieku by skutecznie zwalczany przez Koci katolicki, lecz przetrwa jako tajny ruch, zwaszcza w takich kosmopolitycznych orodkach jak Aleksandria czy Edessa. Dokadnie tam, skd wywodziy si najwczeniejsze Kocioy, gdzie apostoowie nauczali ydw, Esseczykw i Grekw. Jest wic wicej ni prawdopodobne, e wiele z tego, co wczesny Koci aciski uwaa za herezj, byo w istocie czci wczesnych, sekretnych nauk samego Jezusa. Gnostyczne tradycje, idee i pisma byy przechowywane w nieortodoksyjnych rodowiskach na Wschodzie mimo przeladowa Ojcw Kocioa. Przetrwanie gnostycyzmu miao ogromne znaczenie dla dalszego rozwoju Europy, kiedy Frankowie dziki wyprawom krzyowym znaleli si w pnocnej Mezopotamii. Wrd miast Azji Mniejszej, ktre zostay najpierw zniszczone przez Chosroesa, a pniej zdobyte przez muzumaskich Arabw, znalaza si Antiochia. Bya wwczas jednym z najwaniejszych miast wiata i podobnie jak egipska Aleksandria zawdziczaa swoje pocztki
podbojom Aleksandra Wielkiego. Zostaa zaoona w 307 roku p.n.e. przez Seleukosa Nikatora w miejscu, ktre zapewniao kontrol nad szlakami handlowymi, czcymi pnocn Mezopotami, Egipt, Palestyn i Azj Mniejsz, ale wiksze znaczenie zyskaa dopiero za panowania Antiocha I. Uczyni on z niej stolic zachodniej czci imperium seleukidzkiego i siedzib krlw. Jako miasto hellenistyczne Antiochia prosperowaa znakomicie i zyskaa saw dziki artystom i stylowi ycia. W przeciwiestwie do swojego rywala, egipskiej Aleksandrii, nie bya obciona balastem prastarej cywilizacji i przychylniej patrzya na eksperymenty. Przyja wic entuzjastycznie religi chrzecijask i po zniszczeniu Jerozolimy w 70 roku n.e. staa si ojczyzn Kocioa 13. Dopiero na soborze nicejskim w 325 roku ustalono, na rozkaz Konstantyna, jednolity tekst wyznania wiary, ktry mia by przyjty przez cay Koci Wczeniej midzy rnymi Kocioami w wielu kwestiach nie byo zgody, ale nawet po ustaleniu tak zwanego Credo nicejskiego nie udao si uporzdkowa wszystkich spraw. Wydaje si, e w owych czasach zagino wiele ezoterycznych nurtw chrzecijastwa, zwaszcza tych, ktre czyy si z wczeniejszymi gwiezdnymi religiami. Sytuacj t dobrze zobrazowa William Kingsland, zarazem astronom i podobnie jak Mead teozof: Pocztki chrzecijastwa s bardzo obszernym i kontrowersyjnym problemem [...], ale wydaje si oczywiste, e ujcie owych opowiada [Biblii] w form literack jest dzieem tych ludzi, ktrzy mieli najwikszy wpyw na ustalenia soborw i byli twrcami Wyznania Wiary, obowizujcego przez tak wiele lat, nie za wtajemniczonych w sekrety gnozy. Byli oni nie tylko ndznymi ignorantami w zakresie gnozy, [...] lecej u rda wszystkich alegorii, mitw i opowieci chrzecijaskich i przedchrzecijaskich pism, ale te nie mieli pojcia o tych wszystkich faktach geograficznych, astronomicznych i antropologicznych, ktre byy doskonale znane ludziom tysice lat przed er chrzecijask. Gdyby twrcy Wyznania Wiary je znali tak jak znali je ci wtajemniczeni Ojcowie Kocioa, ktrych oni uznali za heretykw zmieniaby si cakowicie struktura Credo 14. We wczesnym Kociele Antiochia i Aleksandria reprezentoway dwa cakowicie odmienne pogldy na natur Chrystusa i jego misj. Szkoa z Antiochii kada nacisk na ludzk natur Jezusa, widzc w nim raczej przedstawiciela ni zbawiciela rasy ludzkiej. Wedug tego pogldu Jezus, chocia obdarzony szczeglnymi cechami, urodzi si jako miertelny czowiek, dopiero w czasie ycia rozwin swoje wysze zdolnoci i zasuy na osignicie boskoci kulminacj tego procesu miao by jego zmartwychwstanie po mierci. Jego zwycistwo nad mierci, chocia miao wielkie znaczenie symboliczne, nie dawao wyznawcom gwarancji zbawienia. Ludzie musieli i w jego lady i z pomoc Chrystusa osign ycie wieczne, gwnie jednak dziki wasnym staraniom. Szkoa aleksandryjska natomiast podkrelaa bosk natur Jezusa, ju od chwili narodzin, jako wcielenia Logosu. Wyranie wida tu wpyw wierze pogaskich, zarwno staroegipskich, jak i szk neoplatoskich, takich jak terapeuci, ktre wiele idei zaczerpny z greckiej tradycji filozoficznej. Aleksandryjczycy rozwinli chrystologi, ktra bya zgodna z tradycyjn filozofi i staraa si interpretowa Bibli w bardziej alegoryczny sposb. Dla nich ludzka natura Jezusa bya o wiele mniej wana ni fakt, e by wcieleniem drugiej osoby Trjcy. Bosko Jezusa Chrystusa jako Aiona, czy te Logosu 15, nie bya kwestionowana, lecz aleksandryjczycy niebezpiecznie zbliali si, przynajmniej wedug teologw z Antiochii, do zignorowania znaczenia historycznego Jezusa. Konflikt midzy tymi dwiema szkoami mylenia by si napdzajc polityk Kocioa przez cay IV wiek n.e., czsto ku niezadowoleniu rzymskich katolikw, ktrzy w przeciwiestwie do swoich greckich kuzynw bylimniej zainteresowani teologicznymi dysputami, a bardziej wadz. Obie szkoy reprezentoway nie zdajc sobie z tego sprawy rne aspekty tego samego gnostycznego pogldu na chrzecijastwo. Rnice wynikay z odmiennych punktw widzenia: jedni postrzegali ycie z pozycji czowieka, istoty niedoskonaej, drudzy za rozpatrywali idea: doskonaego czowieka stworzonego na podobiestwo Boga. Credo nicejskie faworyzowao pogld aleksandryjski, z jego abstrakcyjn definicj Trjcy jako tajemnicy niemoliwej do zrozumienia przez ludzki umys. Usatysfakcjonowao to Koci aciski, ale wywoao niezadowolenie w Antiochii i zaowocowao rnorodnymi herezjami, takimi jak arianie czy nestorianie, ktre oderway si od gwnego korpusu ortodoksyjnego katolicyzmu. Edessa uwikaa si w te konflikty i w 489 roku szkoa Persw, identyfikowana z nestorianizmem, zostaa zamknita, a jej nauczyciele wygnani do Nisibis. To jednak nie znaczy, e chrzecijanie, ktrzy zostali w miecie, zjednoczyli si w obliczu zagroenia najazdem muzumaskim. Monofizyci byli podzieleni na trzy nastawione podejrzliwie wzgldem siebie grupy: melkitw, czyli Ortodoksyjny Koci Grecki, lojalny cesarzowi, jakobitw, gwnie narodowoci syryjskiej i mocno ortodoksyjnych, oraz Ormian. Kady Koci mia swojego wasnego arcybiskupa lub patriarch, a take swoj katedr i kada z nich miaa wasny Mandylion. Naturalnie wrzay ktnie na temat tego, ktry jest oryginalny, chocia prawdopodobnie wszystkie trzy byy kopiami. Zdobycie w 639 roku Edessy wraz z reszt Mezopotamii przez Arabw oznaczao, e Mandylion znalaz si znowu poza granicami cesarstwa. Bizantyjczycy, ktrzy zbierali relikwie z pasj godn wspczesnych archeologw, nie mogli znie takiej sytuacji. W 943 roku
oblegli Edess, domagajc si wymiany Mandylionu na muzumaskich jecw i zapacenia Kocioowi dwunastu tysicy sztuk srebra 16. Chocia chrzecijanie z Edessy nie mieli ochoty oddawa swojej najwitszej ikony, ich muzumascy wadcy lepiej docenili warto ukadu, ktry dawa wolno setkom ich wspwyznawcw w zamian za kawaek ptna o wtpliwym pochodzeniu. Na koniec mieszkacy Edessy, chocia nie bez oporu, zgodzili si odda Mandylion, ktry tryumfalnie zosta zabrany do Konstantynopola. Tam, przed ukryciem w paacu cesarskim, wystawiono go w katedrze Hagia Sophia. Chocia Bizantyjczycy byli przekonani, e otrzymuj autentyczn relikwi, nie jest wykluczone, e bya to jedna ze starych kopii. Jedno jest pewne: edesseczycy nie chcieli rozstawa si z Mandylionem, poniewa jeden z przesdw z nim zwizanych gosi, e dopki relikwia znajduje si w miecie, s chronieni przed inwazj przez Chrystusa. Fakt, e ta ochrona nie bya w stanie powstrzyma muzumanw, nie osabi ich wiary. Dwa wieki pniej mieszkacy Edessy gwatownie potrzebowali pomocy jakichkolwiek si, ktrym mogliby odda si w opiek. Zakadajc, e bizantyjski Mandylion jeszcze istnieje, nie wiemy, gdzie moe si znajdowa. Z pewnoci by wrd cesarskich skarbw a do spldrowania Konstantynopola przez rycerzy czwartej krucjaty w 1204 roku. Pniej zagin i nie jest wykluczone, e do dzisiaj spoczywa bezpiecznie w jakim zamku lub muzeum, jeli nie wrcz w ktrym z zakamarkw Watykanu. Teoria Iana Wilsona, goszca, e Caun Turyski i Mandylion to jedno i to samo, zostaa cakowicie zdyskredytowana, kiedy okazao si, e caun jest redniowiecznym faszerstwem 17. Nie znaczy to, e sam Mandylion by falsyfikatem. Niektre ze spostrzee, poczynionych przez Wilsona w ksice Caun Turyski, nie straciy na wartoci. Godne uwagi jest to, jak zauway, e dopiero od czasu odkrycia caunu w 525 roku portrety Chrystusa przedstawiaj go jako mczyzn z dugimi wosami i rozdwojon brod. Wiara w to, e Mandylion by prawdziwym wizerunkiem Chrystusa, nie opiera si na zjawiskach ponadnaturalnych ani nie zaley od autentycznoci Caunu Turyskiego. Jest bardzo prawdopodobne, e portret namalowany przez Hannam rzeczywicie przedstawia Jezusa i przetrwa do dzisiaj jako archetyp w niezliczonych ikonach i malowidach. Jeli tak, to jest szansa, e w portret Chrystusa istnieje do dzi. Kiedy poznalimy zaskakujc przeszo Urfy, Dee i ja zapragnlimy jeszcze raz odwiedzi to miasto. Pamitaem dziwn wizj, jaka nawiedzia mnie w czasie choroby w poprzedniej podry. Mnich powiedzia, e miasto skrywa tajemnice. Zaczem podejrzewa, e niektre z nich mogy dotyczy zarwno opowieci o magach, jak i Bractwa Sarman. Majc gowy nabite takimi mylami, zaczlimy czyni przygotowania przed kolejn wypraw do pnocnej Mezopotamii.
Wstecz / Spis Treci / Dalej Rozdzia 9 Opowie o dwch miastach Kiedy szczegowo przestudiowaem plan podry Gurdjieffa, nabraem przekonania, e musia on odwiedzi Edess. W swojej ksice Meetings with Remarkable Men napisa, e po tym, jak znalaz map przedpotopowego Egiptu w domu ormiaskiego ksidza w N, on i jego przyjaciel Pogossian przeyli dalsze przygody w drodze do Smyrny (Izmiru), gdzie wsiedli na statek do Aleksandrii. Aby dosta si do Smyrny, musieli przej przez Urf, a niemal na pewno odwiedzili rwnie Harran, skoro wiedzieli o jego hermetycznych koneksjach. Czy byli te na pnocy, w Kommagenie, nie jest ju takie oczywiste, ale poniewa zaledwie kilka lat wczeniej duo pisao si o odkryciu mauzoleum Antiocha, a Gurdjieffby ywo zainteresowany ruinami nie jest to nieprawdopodobne. Take my bylimy podekscytowani perspektyw powrotu do Urfy. Od naszej ostatniej podry, w kwietniu 1994 roku, przeczytaem chyba wszystko, co mogem znale na temat tego miasta. Wiedziaem ju, e dziwna senna wizja paacw i kociow nie. bya tylko fantazj: niegdy Edessa rzeczywicie bya klejnotem Mezopotamii. Byem te pewien, e miasto skrywa jaki sekret, ktrego nie da si znale w ksikach. Dee i ja chcielimy tam wrci i jeszcze raz wszystko obejrze jak najszybciej, kiedy tylko inne zajcia nam pozwol. Tak wic we wrzeniu 1995 roku znowu siedzielimy w samolocie leccym do Turcji. Tym razem postanowiem nie da si chorobie i nie zrezygnowa z poszukiwa. Pragnem zada waciwe pytania, chciaem dowiedzie si, jak tajemnic skrywa Urfa i jakie jeli w ogle jakie migla zwizki z legend o magach. Dotarlimy do Diyarbakir, starej twierdzy nad Tygrysem, sto osiemdziesit trzy kilometry na pnocny wschd od Urfy, i wynajlimy takswk. Wkrtce jechalimy przez pustkowia usiane czarnymi skalami i krzakami nadajcymi si tylko do karmienia najbardziej odpornych owiec i kz. Tu i wdzie byo wida plamy zieleni, w miejscach gdzie woda z pobliskich studni umoliwiaa upraw tytoniu czy baweny, ale okolica niewiele rnia si od pustyni. Rwnie tym razem nasz kierowca by Kurdem i przez ca drog suchalimy kurdyjskiej muzyki. Jednak najwyraniej bojc si wojska kiedy zblialimy si do posterunku (ktrych byo mnstwo na trasie naszej podry) wycza magnetofon i gboko chowa kaset, eby nie wypatrzyy jej czujne oczy onierzy. Sytuacja cigle bya napita i cieszylimy si, e nie zabawimy tu dugo. W Urfie ruszylimy prosto do znanego nam z ostatniej wyprawy hotelu Harran. Tym razem zaopatrzylimy si w lekarstwa, ktre wystarczyyby nawet na ekspedycj do Konga. Na szczcie jak si pniej okazao tym razem nie byy nam potrzebne. Przywitawszy si z Mustaf, ktry pamita nas z zeszego roku, wybralimy si w kierunku starego bazaru. Kurz, zapachy i tum ludzi nie wyday nam si tak obce jak poprzednio. Teraz, kiedy poznalimy histori miasta, wszystko nabierao sensu. Poprzednio bylimy oddzieleni od ycia toczcego si wok nas i nie moglimy go odczuwa teraz si w nie wtapialimy. Dziki wysikom poczynionym, by tu wrci, zasuylimy na poznanie czci jego sekretw. Na szczycie niewielkiego wzgrza znalelimy ruiny czego, co musiao by kiedy ogromnym budynkiem zajmowa prawie p hektara. Jeden z jego naronikw najwyraniej jeszcze do niedawna by uywany jako meczet i jego ciany byy pomalowane na turkusowo. Obecnie zrujnowany i bez dachu, by jedynie pust skorup. Reszta kompleksu znajdowaa si gwnie poniej dzisiejszego poziomu gruntu i chocia na rodku urzdzono skad materiaw budowlanych, podziemne krypty cigle czekay na zbadanie. Gotyckie uki i okna wskazyway, e budowla jest bardzo stara musiaa pochodzi z czasw ostatniej krucjaty, jeli nie wczeniejszych. Czy ta opuszczona, zaniedbana ruina moga by niegdy jedn ze synnych katedr Edessy? Nie potrafilimy si tego dowiedzie ani nie wspominay o tym nasze przewodniki, ale na to wanie wygldao. Niedaleko katedry znajdoway si dwa interesujce mosty, jeden z nich najwyraniej rzymski, nad suchym obecnie korytem rzeki Daisan. Po obu ich stronach stay wielopitrowe bloki, w ktrych mieszkali tutejsi robotnicy. Mimo to namacalne pozostaoci dawnych imperiw robiy wielkie wraenie, chociaby dlatego, e cigle nadaway si do uytku. Schodzc ze wzgrza w kierunku cytadeli, mijalimy kolejne pamitki przeszoci. Z ulicy widzielimy to, co zostao z dawnego kocioa witego Jana, pozbawionego dachu i wydanego na pastw ywiow. Kolumny i gotyckie okna wskazyway na sakralny charakter tej budowli, chocia ostatnio najwyraniej suya jako dom lub sklep. W pobliu kocioa stao wiele sklepw otwartych od frontu, jakich w zachodniej Europie ju si nie spotyka. W jednym z nich trzech maych chopcw przerabiao wielkie puszki na sita. Sam proces, niezbyt skomplikowany, polega na robieniu niewielkich otworw w dnie puszki i by wspaniaym przykadem recyklingu. Nieco dalej zaczyna si zadaszony bazar: pltanina alejek i uliczek, z ktrych kada przeznaczona bya dla innego rodzaju handlu. W jednej mona byo znale sprzedawcw ywnoci, w drugiej szewcw, w trzeciej sprzedawcw dywanw, w czwartej jubilerw. Targowisko musiao tak wyglda od tysicy lat i pewnie wydaoby si znajome rwnie Abgarowi Wielkiemu. Wyczerpani postanowilimy wrci do hotelu i odwiey si przed kolacj. Chcielimy zobaczy najwaniejsze miejsca Edessy, kiedy bdziemy dostatecznie wypoczci, by je odpowiednio odebra. Nastpnego dnia wybralimy si na bazar, a stamtd do cytadeli, gdzie kiedy mieci si jeden z paacw Abgara. Wedug miejscowych Urfa pochodzi od pierwotnej nazwy miasta, z czasw zanim przybyli Grecy i przemianowali j na Edess. Powouj si na miasto Ursu, wspominane w tekstach akadyjskich, sumeryjskich i hetyckich, i twierdz, e wanie Urfa jest opisywanym w Biblii Ur Chaldejczykw.
Wedug tych samych legend patriarcha Abraham urodzi si w grocie u stp cytadeli. Dzi do tej jaskini cign pielgrzymki pobonych muzumanw, ktre przyczyniy si do rozkwitu turystyki w Urfie. Przybywaj nie tylko z Turcji, ale take z Syrii, Iraku i innych krajw. Po uiszczeniu niewielkiej opaty weszlimy do groty. Jest ona podzielona murem na dwie czci, poniewa w krajach muzumaskich mczyni i kobiety modl si oddzielnie. Wszedem do czci dla mczyzn ciasnego, dusznego pomieszczenia. W gbi znajdowaa si metalowa krata, a za ni mae jeziorko napeniane wod ze rda. Po prawej umieszczono kran, z ktrego pielgrzymi mog czerpa wod do picia, ale nie to wydawao si gwnym celem ich wizyty; ludzie, ktrych widziaem, byli tak zajci modlitw, e nawet nie zauwayli mojego wejcia i chyba nie potrzebowali wody. Zmieszany tym, e wtargnem w tak intymnym momencie, postaem chwil i wycofaem si po cichutku. Dee miaa podobne odczucia, z tym e doszed problem ciasnoty. Wygldao na to, e na jednego mczyzn przypadao pi kobiet, a wiele z nich miao mae dzieci, wic w kobiecej czci groty zostawao bardzo mao miejsca. Zadowoleni, e oddalimy szacunek Abrahamowi, chocia dziwic si nieco, jak jego matka moga wybra tak wilgotn jaskini na miejsce porodu, udalimy si nad stawy rybne. Znajduj si one w maym parku i stanowi jedn z najwikszych atrakcji Urfy. Zasilane byy ze rde, ktre ju wczeniej widzielimy, i woda w nich nadawaaby si do picia, gdyby nie tysice hodowlanych karpi, pywajcych w poszukiwaniu poywienia. Mona je karmi, co czsto robi pielgrzymi i turyci, tacy jak my; poniewa karpie s wite i nikt ich nie zabija, rosn do niesychanych rozmiarw. Drzewa w parku daway przyjemny cie i chocia obok Stawu Abrahama znajduje si meczet, a wic jest on przeznaczony raczej do kontemplacji, to nad ssiednim, Stawem Zulhy, jest kawiarnia. Tutaj moglimy napi si herbaty, zje ryb i pozastanawia si nad dalszymi planami. Po opuszczeniu kawiarni, w towarzystwie dwch modych przewodnikw udalimy si do cytadeli. Ta potna budowla dominuje nad caym miastem. Pooona na naturalnym wzniesieniu, zaopatrzona w studnie i gadkie mury, po ktrych trudno si wspina, moga bez trudu przetrwa tak wiele oble. Byo tu wiele rnych ruin, gwnie pochodzcych z czasw Seldukw i Osmanw, ale widzielimy te lady konstrukcji greckich i rzymskich. Po zachodniej stronie zobaczylimy budowl, w ktrej umieszczono liczne bloki z korynck dekoracj. Ale najwaniejszymi zabytkami i gwnym celem naszej wizyty byy dwie doskonale zachowane kolumny. Kolumny te, o wysokoci pitnastu metrw, s emblematem starej Urfy/Edessy, tak jak Tower Bridge Londynu. Syryjska inskrypcja na jednej z nich gosi, e zostaa zadedykowana krlowej Szalmat, ktra moga by on Abgara Wielkiego. Umar on w 212 roku n.e. i by ostatnim niezalenym wadc Edessy, zanim Rzymianie zajli miasto. Wynika std, e kolumna musi pochodzi z przeomu II i III wieku n.e. Za panowania Abgara wielka powd zniszczya du cz miasta i pochona ycie ponad dwch tysicy ludzi. Wadca zarzdzi, by ludzie nie budowali straganw (prawdopodobnie chodzi o sklepy) blisko rzeki, i wznis nowy paac na wzgrzu cytadeli, chocia prawdopodobnie mial te rezydencj w niszej czci miasta tam gdzie obecnie znajduj si stawy rybne i meczety. W paacu tym znajdowaa si witynia boga ksiyca, Sina, a take budowla zwana pniej Wie Persw. Wedug miejscowych legend zostaa tak nazwana, poniewa w jej dolnej czci znajdowaa si synna Szkoa Persw, zanim zostaa zamknita, a jej nauczyciele wypdzeni do Nisibis w 489 roku n.e. Skojarzenie boga ksiyca ze rdami i stawami Edessy wydaje si trafne; we wszystkich staroytnych cywilizacjach ksiyc jest zwizany z wod, czy to w postaci chmur, deszczu, rzek, czy te samego morza. rda w jaskiniach pod wzgrzem cytadeli zawsze byy tajemnicze. W przeciwiestwie do rzeki Daisan nigdy nie wysychay, a woda, ktra z nich wypywaa, bya sodka i czysta. Nic wic dziwnego, e uwaano je za dar bogw, a zwaszcza boga ksiyca, wadajcego wszelk wod. Podejrzewaem jednak, e jest w tym co wicej utwierdziem si w tym przypuszczeniu kilka dni pniej, po wyprawie do najsynniejszego sanktuarium boga ksiyca, Harranu. Pozostawiajc w tyle kurz Urfy, nasza takswka mkna przez rwnin pnocnej Mezopotamii. Ale w przeciwiestwie do terenw na poudnie od Diyarbakir, tutaj ziemia nie tylko bya brzowa, ale i yzna. Nie wynika to z kaprysu przyrody, ale wycznie z cikiej pracy ludzi. Kilka dni wczeniej, w drodze do Kommageny 1 zatrzymalimy si, eby obejrze jeden z niewtpliwych cudw wspczesnego wiata: tam Atatrka. Ta gigantyczna masywna konstrukcja, wzniesiona przy pomocy Amerykanw, zatrzymujc wody potnego Eufratu tworzy wielkie jezioro w dolinie powyej. Hydroelektrownia bya tylko jedn z przyczyn wzniesienia tamy. Rwnie wana bya sama woda, potrzebna do nawadniania ziem wok Harranu. Rezultat wida w postaci pl gwnie baweny rosncych tam, gdzie niegdy Krassus i jego legiony umierali z pragnienia. Teren ten nieoczekiwanie sta si istnym ogrodem Edenu taka przemiana bez wtpienia zaskoczyaby nie tylko Krassusa, ale i Abrahama. Jeszcze nie wiadomo, jakie konsekwencje bdzie miao zredukowanie wd Eufratu dla Syrii i Iraku; by moe adnych. Ale rozkwit Harranu jeszcze raz dowodzi, jak wana jest woda dla tego odizolowanego miasta. Najblisza rzeka, Balich, znajduje si w odlegoci okoo dziesiciu kilometrw od niego i chocia w staroytnoci zbudowano akwedukt, woda, ktrej dostarcza, nie nadaje si do picia. atwo te byo odci dopyw wody, czynic Harran bezbronnym, tak jak nigdy nie bya Edessa. Mieszkacy s uzalenieni gwnie od studni 2, a te zwyky wysycha w gorcych miesicach lata. Z tych wszystkich przyczyn Harran od niepamitnych czasw otacza czci boga ksiyca, Sina. W czasach asyryjskich miasto cieszyo si wyjtkowym przywilejem nie pacio podatkw. Co wicej, samemu asyryjskiemu krlowi zaleao na tym, by mu si dobrze wiodo, jako e byo miastem witym. Na jednej z bull z Chorsabadu Sargon, ciemiyciel Izraela, ktry wypdzi Samarytan, chepi si, e Harran pozostaje w jego opiekuczym cieniu na yczenie Anu i Adada, dwch gwnych bstw asyryjskich 3. Jeszcze wczeniej Salmanasar III ten sam, ktry na synnym Czarnym Obelisku 4 upamitnil midzy innymi trybut otrzymany od izraelskiego krla Jehu, syna Omriego wznis w
Hamanie wityni Sina. Bya to prawdopodobnie wielka, pikna budowla; zostaa odrestaurowana przez Asurbanipala (668-626 p.n.e.). W owym czasie Ehulhul, witynia Sina w Hamanie, ktr zbudowa Salmanasar, syn Asurnasirpala, [krl, ktry panowa przede mn], zestarzaa si, jej fundamenty ustpiy i ciany si zapady. Odnowiem jej ruiny i pooyem platform fundamentow [...]. Zbudowaem ca witynie do wysokoci trzydziestu tipki. Dodaem do niej przybudwk dug na trzysta pidziesit (?) (okci), na siedemdziesit dwa okcie (szerok), od strony wschodniej [...]. Wielkie cedry, ktre wyrosy wysoko w grach Libanu, cyprysowe (belki) o przyjemnym zapachu, ktre Adad (?) uczyni piknymi (?) w grach Sirary, ktre cili krlowie wybrzea, moi wasale [...] i wielkim nakadem si cignli ze swoich gr, nieprzyjaznej okolicy, do Harranu z nich zrobiem sklepienie wityni Ehulhul, przybytku szczcia, i [...] wielkie skrzyda drzwi z drewna cyprysowego ze srebrnymi okuciami, i osadziem je w jej odrzwiach. Na pocztku mojego panowania ukoczyem budow tej wspaniaej wityni 5. W wityni Ehulhul najwyraniej przebywa posg kultowy wyobraajcy boga ksiyca. Asurbanipal pisze dalej: Ujem donie Sina i sprawiem, e wszed wrd radoci, i sprawiem, e obj w posiadanie swoj siedzib 6. Dzisiaj wrd ruin Harranu nie wida nawet ladw Ehulhul ani adnej innej asyryjskiej budowli. Jest jednak moliwe, e potne mury miejskie s tymi samymi, ktre oglda kalif al-Mamun, kiedy stara si dowiedzie, jak religi wyznaj Sabejczycy. Obecnie broni one raczej przed burzami piaskowymi ni przed najazdem wroga przypominajcych ule domw arabskiej ludnoci miasta. Ludzie ci jednak nie s potomkami pierwotnych harraczykw, ktrzy opucili swoje miasto po jego zniszczeniu przez Mongow w 1260 roku, lecz raczej miejscowymi Beduinami. Wielu z nich oferowao nam swoje usugi jako przewodnicy, pokazujc rumy zamku, karawanseraj i pikny niegdy budynek muzumaskiej szkoy, czyli madrasy. Chodzc po zakurzonych ruinach starego miasta nie moglem ich sobie wyobrazi jako ttnicej yciem metropolii, mimo e wielko obszaru, jaki obejmoway mury miejskie, wskazywa, e miasto musiao by niegdy imponujce. Pooone na wzgrzu, dominujcym nad otaczajcymi je rwninami, zapewniao pod warunkiem e akurat nie wyschy studnie wspaniae schronienie dla podrnych. atwo mona zrozumie, dlaczego ojciec Abrahama, Terach, postanowi tutaj dokona ywota i me i do Kanaanu. Ju sama myl o dugiej wdrwce przez pustyni mogla zniechci nawet najmielszego emigranta. Lepiej byo zosta tutaj, wrd ludzi mwicych tym samym jzykiem i czczcych te same bstwa, ni rusza w nieznane. Nasi przewodnicy podzielali te odczucia i pokazywali nam miejsce, gdzie jak mwili zosta pochowany Terach, po czym zabrali nas za mury, gdzie Rebeka spotkaa sug Abrahama. Wszelkie nasze malownicze wizje starej ceglanej studni z wiadrem na acuchu runy, kiedy dotarlimy na miejsce. Obecnie, otoczona cembrowin z litego betonu, bardziej przypomina bunkier z czasw drugiej wojny wiatowej ni studni. Bardziej zainteresowao nas to, co usyszelimy od naszego przewodnika o pewnym kupcu z Urfy, ktry mia dziwny posek i z pewnoci byby wdziczny, gdybymy go zidentyfikowali. Poniewa w samym Hamanie nie byo ju nic interesujcego dla nas, wzilimy adres kupca i wyruszylimy w drog powrotn do hotelu w Urfie. Nastpnego dnia, ciepego i sonecznego jak zwykle, poszlimy na bazar, gdzie w Arab mia sklep. Sytuacja bya raczej delikatna; ostronie wypytalimy go o po sek i dopiero po wielu filiankach herbaty i wymianie uprzejmoci zgodzi si nam go pokaza. Wwczas zrozumiaem, jak musia czu si Gurdjieff, kiedy po raz pierwszy zobaczy map przedpotopowego Egiptu u ormiaskiego ksidza w Nisibis. Po rozwiniciu pakunku zobaczylimy co, co ponad wszelk wtpliwo byo prawdziwym antykiem. Przyjrzawszy si dokadniej, zauwayem, e by wykonany z twardego kamienia, przypominajcego Czarny Obelisk z Muzeum Brytyjskiego. Ksztatem przypomina kawaek sera edamskiego z zaokrglonym tyem i trjktny w przekroju. Sama rzeba przedstawiaa brodatego czowieka bez koczyn, ubranego w obcis liciast szat i z rybi gow zamiast stp. W jego ppku (albo raczej w miejscu, gdzie znajdowaby si ppek, gdyby figura miaa normalne ciao) by wywiercony otwr; mia okoo centymetra rednicy i by niewiele gbszy. Do tego zagbienia dochodzi cienki kanalik czcy si z pyskiem ryby, ale jego funkcji nie potrafilimy okreli. Nasz gospodarz przypuszcza, e mg by przez niego przewleczony rzemie lub sznurek do zawieszenia na szyi, ale ja nie byem tego tak pewien. Naszego gospodarza ciekawio, co sdzimy o posku, a jeszcze bardziej ile moe by wart. Nie potrafilimy owieci go w tej ostatniej kwestii, a ju tym mniej zaproponowa ceny. Byoby gupot kupowa figurk, do czego Arab mnie namawia, zwaywszy na jej wtpliwe pochodzenie i to, e najprawdopodobniej zostaa nabyta nielegalnie. Kupiec zgodzi si jednak, by Dee zrobia zdjcia jego skarbu, oczywicie po zainkasowaniu bakszyszu. Byem pewien, e przedmiot pochodzi z czasw Asyryjczykw, przedstawia boga ksiyca, Sina, i prawdopodobnie jest rodzajem lampki wotywnej. Z boku przypomina ksztatem pksiyc i po umieszczeniu w kanaliku knota nasczonego oliw mg suy jako maa lampa. Byem wic skonny uwierzy Arabowi, ktry twierdzi, e zabytek znaleziono w Hamanie; mg by darem Asurbanipala zoonym w wityni po jej odbudowaniu. Oczywicie moliwe, e by jeszcze starszy i pochodzi z czasw Salmanasara
III lub jeszcze wczeniejszych. Jednak bez innych podobnych obiektw i nie znajc miejsca jego znalezienia nie mogem okreli dokadnie, kiedy zosta wykonany. W nocy dugo si nad tym zastanawiaem. Z jakiego powodu maa lampa Aladyna wydawaa si istotna dla naszych poszukiwa, nie byem jednak pewien dlaczego. Nie mogc zasn, wstaem i spacerowaem po pokoju. Nagle dotaro do mnie: posg boga ksiyca pasowa bardziej do Edessy ni do Harranu. Gowa przedstawiaa czowieka w ksiycu, owietlajcego cytadel, liciasta szata drzewa w dole, rybia gowa za stawy z karpiami. Wiedzielimy, e w Edessie znajdowaa si witynia ksiyca, nad stawami, tam gdzie dzisiaj stoi meczet Abd al-Rahmana. Krlowie Edessy, z pewnoci a do koca panowania Abgara Wielkiego w 212 roku, utrzymywali wityni ksiyca dugo po formalnym przyjciu chrzecijastwa. Podczas gdy inne witynie zostay zburzone lub przeksztacone na kocioy, ta bezpieczna w obrbie paacu przechowaa dawn religi. Jak si wydaje, pniej w tym miejscu znalaza si Szkoa Persw, nawet przez wrogw uwaana za przybytek mdroci. Wiea, w ktrej miaa si ona mieci, stoi do dzisiaj midzy stawami. Kiedy mylaem o tym wszystkim, zrozumiaem, e z wiey najprawdopodobniej prowadzono obserwacje faz ksiyca. Byo to zadanie bardzo wane, a nawet konieczne, dla ludzi posugujcych si kalendarzem ksiycowym. Bg ksiyca zajmowa bardzo wan pozycj, poniewa dla mieszkacw Mezopotamii by zwizany z wod, a tym samym z urodzajem. Co wicej, by panem czasu, a wic przedstawicielem niewidzialnego boga, ktrego zwali Marilaha panem wszechrzeczy, lub Baalszmin panem niebios. U rda wszystkich staroytnych religii, chocia z pozoru mog si one wydawa politeistyczne, tkwi wiadomo, e poza widzialnym wiatem przebywa niewidzialny bg, prawdziwa sia sprawcza wszystkiego. W Egipcie by on nazywany Atumem lub Amonem [Atum i Amon to dwa cakowicie odrbne bstwa, zwizane z dwoma rnymi systemami teologicznymi; obok nich istniao (w obu tych systemach) wielu innych bogw, tote uwaga na temat monoteizmu jest jedynie wytworem fantazji autora. Na ten temat por. np.: J. Lipiska, M. Marciniak, Mitologia staroytego Egiptu, Warszawa 1986.], w Persji Ormuzdem, a w Mezopotamii Baalszaminem. Jednak poniewa ludziom trudno byo sobie wyobrazi niewyobraalne, niewidzialny bg zosta uprzedmiotowionysta si takim czy innym ciaem niebieskim. W Egipcie byo to Soce, wic Atum by czczony jako Atum-Re, zachodzce Soce; w Mezopotamii Ksiyc, ktrego wielbiono pod imieniem Sin-Marilaha. witynia w Urfie/Edessie musiaa mie zatem dla mieszkacw Mezopotamii takie znaczenie jak witynia Atuma-Re dla Egipcjan. Co jeszcze waniejsze ucieczka z Ur i pogrzeb ojca Abrahama w Hamanie wskazuje na transfer kulturowy. Jeli naprawd Abraham urodzi si w Urfie, czyli Ur Chaldejczykw, to wanie stamtd, a nie z Harranu wywodzi si kult ksiyca. Liczne dowody w Edessie, w przeciwiestwie do suchego Harranu, wydaj si to potwierdza. Nagle, by moe pod wpywem geniusza lampy, zrozumiaem znaczenie Edessy i to, dlaczego dziewi wiekw temu, w czasie pierwszej wyprawy krzyowej, przywizywano do niej tak wielk wag. Pielgrzymi w Ziemi witej Dla zachodnich chrzecijan zajcie Ziemi witej przez muzumanw byo doskonaym pretekstem, ale te stwarzao liczne problemy. Przez wiele stuleci istnia konflikt midzy papieami, ktrzy uwaali si za nastpcw witego Piotra i gowy caej chrzecijaskiej wsplnoty, a patriarchami Wschodu, uwaajcymi si za rwnych Stolicy Piotrowej. Utrata Syrii, Palestyny i Egiptu na rzecz islamu bya cikim ciosem dla Konstantynopola i daa Rzymowi sposobno ogoszenia si obroc zarwno wschodnich, jak i zachodnich chrzecijan. Wraz z upadkiem wadzy i wpyww patriarchw Wschodu rosa potga papiestwa. Proces ten przejawi si w budowie nowych schronisk w Jerozolimie i we wzrocie liczby zachodnich pielgrzymw na pywajcych do tego miasta. Papieom i wszystkim zachodnim chrzecijanom zaleao przede wszystkim na swobodnym dostpie do witych miejsc. Od najwczeniejszych lat chrzecijastwa pielgrzymi udawali si do Ziemi witej, by odwiedzi miejsca zwizane z dziaalnoci Chrystusa. Najwaniejszymi z nich byy: koci witego Grobu w Jerozolimie i Bazylika Narodzenia Paskiego w Betlejem. W zwizku z upadkiem potgi Bizancjum i wzrostem znaczenia pastwa Karola Wielkiego w VIII wieku, Koci rzymski zyska sposobno zaoenia nowych, katolickich schronisk w Jerozolimie. Jednak zoty wiek pielgrzymek rozpocz si dopiero w X wieku, kiedy wytworzyy si odpowiednie warunki ekonomiczne w Europie i zapanoway wzgldnie pokojowe stosunki midzy chrzecijaskim cesarstwem bizantyjskim a wiatem islamu. To pozwolio na swobodny napyw Europejczykw do Konstantynopola i samej Ziemi witej. Tak pomylna sytuacja trwaa a do koca XI wieku, kiedy Wschodnim Cesarstwem wstrzsna kolejna katastrofa. Ju od pewnego czasu Bizancjum byo zagroone od wschodu przez nowych s siadw z centralnej Azji Turkw, koczowniczy lud, ktry nawrci si na islam. Zdyli ju najecha Persj, teraz zamierzali podbi Bizancjum. Przez stulecia Armenia penia funkcj bufora midzy sam Anatoli a dzikimi obszarami na wschd od rzeki Araks. Jednak po zdobyciu Persji przez Turkw, ustanowieniu nowej stolicy w Isfahanie i uznaniu przez kalifa Bagdadu Tughrila, wodza selduckich Turkw, za przywdc sunnickiego islamu oraz krla Wschodu i Zachodu, sytuacja Bizancjum znacznie si pogorszya. Do 1054 roku Turcy weszli ju na terytorium Armenii, a w 1066 zajli Cezare, stolic Kapadocji. Cesarz Roman by w trudnym pooeniu, skomplikowanym dodatkowo przez polityk jego poprzednika, Konstantyna X, ktry znacznie zredukowa armi. Mimo to, zdajc sobie spraw, e musi stawi czoo Turkom, zebra armi, zoon gwnie z frankijskich, skandynawskich, normaskich i tureckich najemnikw, i wiosn 1071 roku wyruszy, by odbi Armeni. 26 sierpnia pod Manzikertem, fortec nad poudniow odnog grnego Eufratu, star si z armi Seldukw dowodzon przez Ap Arsana. Jeli ktokolwiek mia jeszcze wtpliwoci na temat wyniku bitwy, pozby si ich po dezercji tureckich oddziaw Romana pod sztandary ich rodaka i po ucieczce zachodnioeuropejskich najemnikw, uwaajcych bitw z gry za przegran. Nic wic dziwnego, e greckie i ormiaskie wojska cesarza zostay pokonane, a on sam, ranny, trafi do niewoli. Wieci o tej klsce wstrzsny caym wiatem chrzecijaskim. Nagle okazao si, e
cesarstwo rzymskie (gdy za takie w dalszym cigu uwaano Bizancjum), po najwikszej klsce od pojawienia si islamu, nie jest ju w stanie broni swoich terytoriw. Droga do Anatolii staa teraz dla Turkw otworem, tym bardziej e w wyniku prowadzonej wczeniej krtkowzrocznej polityki czystek wiksza cz tego obszaru bya wyludniona. Jednak turecka ekspansja nie ograniczaa si do Anatolii. Od 1055 roku, kiedy Tughril wszed do Bagdadu, zagroona bya i Ziemia wita. W 1071 roku wasal Ap Arsana zaj Jerozolim; w lad za tym zwycistwem poszo zdobycie Damaszku, Aleppo i innych miast syryjskich. Chocia miejscowi chrzecijanie byli dobrze traktowani, brak stabilizacji politycznej w Ziemi witej i zagroenie ze strony bandytw na drogach calej Anatolii utrudniy ycie pielgrzymom. W 1073 roku nowy cesarz, Micha VII, zdajc sobie spraw, e bdzie potrzebowa przeciwko Seldukom wsparcia Zachodu, napisa do papiea Grzegorza VII, gratulujc mu objcia urzdu. Zwrci uwag na fatalne pooenie, w jakim znalazo si cesarstwo, i prosi o pomoc. Papie odnis si przychylnie do jego proby, przypuszczajc, e moe to by doskonaa okazja nakonienia Kocioa wschodniego, aby schroni si pod skrzyda Rzymu. Niestety, Micha nie zdawa sobie sprawy, e jego proba wywoa jedn Z najwikszych afer militarnych wiekw rednich: pierwsz krucjat. Pierwsza wyprawa krzyowa W listopadzie 1095 roku nastpny papie, Urban II, zwoa sobr w Clermont we Francji. Przedstawi na nim swoje plany odbicia miejse witych i zachca ochotnikw do wzicia udziau w krucjacie na Wschd. Efekt przers wszelkie oczekiwania: wkrtce liczne nie zorganizowane oddziay, gwnie Frankw i Normanw, znalazy si w drodze do Konstantynopola. Prowadzili je modsi synowie i bracia arystokratycznych rodw Francji, gnani dz zysku i przygody. Najwaniejszymi wrd nich byli: Gotfryd de Bouillon, ksi Dolnej Lotaryngii, jego brat Baldwin, ukoronowany pniej na krla Jerozolimy, hrabia Rajmund z Tuluzy, na ktrego ziemiach dziaali ju heretycy albigensi, Robert, ksi Normandii, najstarszy syn Wilhelma Zdobywcy, Boemund, ksi Tarantu, i jego siostrzeniec, energiczny Tankred. Wielmoe ci oraz wielu innych rycerzy i giermkw, nie wspominajc o zwykych pielgrzymach, utworzyli kilka armii, ktre teraz maszeroway przez Bakany do Konstantynopola. Tam poczyli swoje siy w wielk ekspedycj, zamierzajc nie tylko odbi Jerozolim, ale te zdoby ziemie dla siebie. Oczywicie wczeniej Bizantyjczycy wielokrotnie organizowali wyprawy przeciwko Turkom. W wielu z nich; jak na przykad w tej, ktr zorganizowa nieszczsny Roman, brali udzia frankijscy, normascy i anglosascy najemnicy. T wypraw od poprzednich odrnia jednak religijny fanatyzm i to, e nie Bizancjum stao na jej czele. Po dugiej, penej przygd podry krzyowcy dotarli do Jerozolimy 7 czerwca 1099 roku. Poniewa pitnacie miesicy zajo im zdobycie Antiochii i nie mieli ochoty dugo czeka pod murami Jerozolimy, natychmiast przystpili do oblenia. 17 lipca muzumaska zaoga miasta poddaa si, ale by to daremny gest. W jednej z najokrutniejszych rzezi w historii Frankowie wymordowali ca muzumask i ydowsk ludno miasta, oszczdzajc tylko chrzecijan, wstrznitych tym, co widzieli. Ta masakra wywoaa szok w wiecie muzumaskim, a jej reperkusje miay z czasem dosign potomkw samych krzyowcw. O ile dotychczas chrzecijanie, ydzi i muzumanie mogli y w zgodzie, po tej zbrodni stosunki znacznie si pogorszyy. Pierwsza krucjata jedyna, ktra odniosa zamierzony efekt wywara wielki wpyw na europejsk umysowo. Jerozolima, rasowo czysta, bya teraz miastem chrzecijaskim i wkrtce miaa otrzyma frankijskiego krla: Baldwina I. Historia witego Graala Ju od pocztku kampanii krzyowcy wykazali si zgoa niechrzecijask zaciekoci. Wierzyli, e prowadz wit wojn i jeli zgin na polu walki, lub nawet poza nim, bd mieli zagwarantowane miejsce w niebie. Chocia dzisiaj ta wiara moe nam si wyda naiwna, wwczas bya czym naturalnym. Jedn z przyczyn takiego przekonania byo coraz bardziej mistyczne podejcie do ycia, ktre miao wkrtce wyrazi si w innej wanej tradycji redniowiecza: religijnych poszukiwaniach. Wywodzia si ona nie z Bizancjum, lecz z Brytanii, ktra po podboju Wilhelma oczarowaa Normanw swoim cyklem legend arturiaskich. W roku 1091 Robert Fitzhammon, lord Gloucester i bliski krewny Wilhelma Zdobywcy, nieoczekiwanie zaj zamki poudniowego Glamorganu. Chocia nie oznaczao to cakowitego podporzdkowania Walii, jednak zadowolio Wilhelma II (Rufusa) brata Roberta, ksicia Normandii i wystarczyo, by Fitzhammon otrzyma tytuy Zdobywcy Walii i Ksicia Glamorganu. W przeciwiestwie do Anglikw, Walijczycy przyjli Normanw stosunkowo dobrze; niemal natychmiast Normanowie zaczli zawiera maeestwa z najwaniejszymi rodami Walii. Poniewa wielu z nich wywodzio si od Bretoczykw z pnocnej Francji, zafascynowani suchali opowieci o historii Brytanii w czasach inwazji saskiej i o tym, e wwczas Bretani i Normandi zasiedlili brytyjscy emigranci. Normanowie szybko doszli do wniosku, e te bretoskie koneksje daj im prawo do panowania nad sam Brytani. Walijskie opowieci dotyczyy krla Artura, rzdzcego Brytani w VI wieku, i szybko zdobyy popularno na dworze normaskim. Jak Artur pokona Sasw w bitwie pod Badon, tak normaski ksi Wilhelm zniszczy armi angielsk pod Hastings. W takim wietle Wilhelm nie by uzurpatorem, ale obj prawowite dziedzictwo. Normanowie przejli te inne aspekty walijskiego mistycznego folkloru, midzy innymi legendy mwice o wydarzeniach, ktre nastpiy po ukrzyowaniu Chrystusa. Wedug nich kielich, zwany witym Graalem, ktrego mia uywa Chrystus w czasie ostatniej wieczerzy, zosta przywieziony do Brytanii przez Jzefa z Arymatei krtko po zmartwychwstaniu. Wierzono, e kielich by obdarzony cudownymi waciwociami, a jego pniejsze zaginicie miao katastrofalne skutki dla pastwa krla Artura. Chocia legenda o Graalu w takiej formie, w jakiej j dzisiaj znamy, zostaa spisana dopiero w poowie XII wieku, a wic jakie pidziesit lat po pierwszej krucjacie, raczej nie ulega wtpliwoci, e wanie idea religijnych poszukiwa przywiecaa w 1097 roku frankijskim
arystokratom. Z drugiej za strony dowiadczenia wypraw krzyowych i ich skutki wywary wpyw na arturiask mitologi. Jedno z najwaniejszych wydarze pierwszej krucjaty miao miejsce w czasie dugiego oblenia Antiochii. Wwczas pod podog katedry witego Piotra znaleziono wczni, ktr jak wielu wierzyo mia by przebity bok Chrystusa. Historia zaczyna si, kiedy niejaki Piotr Barteomiej, suga prowansalskiego pielgrzyma imieniem Wilhelm Piotr, mia wizj, w ktrej spotka witego Andrzeja. wity zabra go do kocioa witego Piotra, wwczas cigle pozostajcego w rkach Turkw i sucego jako meczet. Pokaza mu miejsce na pododze poudniowej kaplicy, gdzie jak powiedzia zostaa ukryta wcznia, ktr przebito bok Chrystusa. Poleci te, by opowiedzia o tym biskupowi Le Puy i Rajmundowi z Tuluzy. Piotr Bartomiej, zaskoczony t dziwn wizj i rwnie wystraszony tym, z jakim przyjciem moe spotka si on, prosty wieniak, kiedy zgosi si do tak szlachetnych panw ze swoj opowieci, pocztkowo nie chcia zrobi tego, co rozkaza mu wity. W kocu jednak uleg, bo w dalszych wizjach rozkaz si powtarza. Poniewa tymczasem miasto zostao zdobyte, rozkopano podog i Piotr mg wydoby wczni z ziemi. Jak si okazao, odnalezienie wczni miao by punktem zwrotnym w wyprawie, ktra dotychczas odnosia raczej nike sukcesy. Wizje Piotra i odkrycie wczni w miejscu, ktre wskaza, doday animuszu zmczonym krzyowcom. Widzc w niej rodzaj amuletu, Frankowie zaatakowali Turkw, ktrzy przygotowywali si do oblenia, i odnieli zwycistwo. To wystarczyo, by nawet najwiksi sceptycy uwierzyli w autentyczno wczni [Kariera wczni i Piotra Bartomieja bya raczej krtka. Po znalezieniu witej wczni Piotr zosta przy boku Rajmunda z Tuluzy, ktremu przekazywa otrzymane w wizjach od witych rozkazy zdobywania kolejnych miast. Mniej wicej rok po opisanych tu wydarzeniach, kiedy wici z jego wizji zaczli wysuwa zbyt daleko idce roszczenia terytorialne, rycerze, nie majcy specjalnej ochoty wykrwawia si, eby zdoby kolejne posiadoci dla Rajmunda, zadali zweryfikowania prawdomwnoci wizjonera w sdzie boym. Piotr prby nie przey, tym samym i wizje, i wczni uznano za faszywe.]. Historia Piotra Bartomieja ilustruje, jak mistycyzm kierowa krucjat; wielkie znaczenie, przykadane w pniejszej legendzie o Graalu do wczni Longinusa, wydaje si mie rdo wanie w tych wydarzeniach. Nie jest te wykluczone, e niektrzy spord krzyowcw uwaali poszukiwanie innych akcesoriw zwizanych z ukrzyowaniem, midzy innymi samego Graala, za cz swojego zadania. To byo, moim zdaniem, gwn przyczyn, dla ktrej Baldwin z Bouillon (pniej pierwszy krl Jerozolimy) i Tankred, siostrzeniec Boemunda, oddzielili si od armii, kiedy ta zaja pozycje wok Antiochii, i ruszyli na wschd, by zdoby Edess. To synne miasto byo pierwszym, jakie przeszo na chrzecijastwo i jak zobaczymy miao odegra wan rol w legendzie o Graalu. Edessa po Konstantynopolu i Antiochii bya trzecim co do wielkoci miastem cesarstwa bizantyjskiego. Leca na zagroonych rubieach cesarstwa, zawsze bya naraona na ataki. W 609 roku zostaa zdobyta przez perskiego krla Chosroesa; cesarz Herakliusz odbi j w 628 roku, by utraci na rzecz Arabw w 639. W czasach pierwszej krucjaty znalaza si na krtko w rkach chrzecijan i miaa ormiaskiego gubernatora imieniem Toros. Nominalnie by on wasalem Bizancjum, ale w praktyce mg robi to, na co mia ochot. Jego pozycja jednak bya nie do pozazdroszczenia: mae pastewko ze wszystkich stron otaczali muzumanie. Nic wic dziwnego, e uwaa wielk armi krzyowcw za prawdziwy dar niebios. Jako stary czowiek, nie majcy dziedzica, chtnie zgodzi si podzieli wadz z Baldwinem w zamian za frankijsk ochron dla miasta. Dlatego te zaprosi Frankw do Edessy. Baldwin z Tankredem (ktry pniej mia zosta ksiciem Galilei i regentem Antiochii) i towarzyszcymi im rycerzami przybyli do Edessy, gdzie spotkao ich wylewne powitanie. W czasie dziwnej ceremonii Baldwin, rozebrany do pasa, musia ociera si torsem najpierw o ciao Totosa, a pniej jego ony w ten sposb sta si ich sym i dziedzicem. Wkrtce pniej Ormianin zosta zamordowany przez rozwcieczony tum, a Baldwin sta si hrabi Edessy pierwszego pastwa krzyowcw. Opinia historykw goszca, e krucjaty byy jedynie paszczykiem skrywaj cym ambicje modych francuskich rycerzy, pragncych zdoby dla siebie posiado ci, nie jest ju aktualna. Ten pogld, lansowany niegdy przez Runcimana (w jego synnej trylogii historycznej powiconej wyprawom krzyowym), zosta obalony przez Jonathana Rileya-Smitha, redaktora najnowszej Oksfordzkiej ilustrowanej historn wypraw krzyowych. Napisa on: Chocia rozwj intelektualny [po drugiej wojnie wiatowej i procesie norymberskim] predysponuje ludzi do bardziej emocjonalnego spojrzenia na krzyowcw, zaangaowanie tak wielu mczyzn i kobiet w ten ruch wyjaniano tym, e brakowao im wyrafinowania, lub chci zdobycia dbr materialnych; ten pogld zdoby poparcie w postaci inteligentnej, ale nieobiektywnej sugestii, e krzyowcw zrodziy rozgrywki dynastyczne i walka o ekonomiczne przetrwanie [...]. W rzeczywistoci trudno przyj, eby ludzie mogli szczerze wyznawa tak odraajc ideologi; atwiej uwierzy, e byli po prostu zbyt prymitywni, by zda sobie spraw z wasnych czynw, lub te cokolwiek oni sami by powiedzieli e kierowali si dz ziemi lub upw, chocia to ostatnie przypuszczenie najtrudniej byoby obroni. Wszyscy wiedz, jak kosztowne byo redniowieczne uzbrojenie; napisano te mnstwo ksiek, przedstawiajcych ogrom ofiar, jakie musieli ponie, by wzi udzia w krucjatach 7.
Wyprawy krzyowe pochaniay wiele czasu i pienidzy, a koszta generalnie przewyszay zyski. Co wicej, czsto ta przygoda koczya si mierci. Jest jasne, e krucjaty, przynajmniej w najwczeniejszym okresie, byy aktem pokuty. Pozwalay poczy sub woj skow z pielgrzymk, a stanowio to wielk atrakcj dla arystokracji, ktrej ulubion lektur byy opowieci o krlu Arturze i rycerzach Okrgego Stoa. I na krucjat oznaczao wej w wiat powieci, sta si podobnym do Gawaina, Lancelota i oczywicie samego Artura. Im duej przygldaem si historii Baldwina w Edessie, tym bardziej utwierdzaem si w przekonaniu, e kryje si w niej co wicej, ni wida na pierwszy rzut oka. Dla caej krucjaty Edessa miaa raczej niewielkie znaczenie strategiczne, a jej obrona niepotrzebnie odcigaa wojska z innych miejsc. Leaa po drugiej stronie Eufratu, ktry stanowiby nieprzekraczaln barier, gdyby przyszo wysa posiki. Poza tym ze wszystkich stron otaczay j pastwa muzumaskie. Z samej Edessy trudno byoby si wycofa. Jak Krassus pod Carrhae w 53 roku p.n.e., Frankowie nie mogli si spodziewa pomocy, jeli sytuacja staaby si dla nich niepomylna. Ze strategicznego punktu widzenia byoby o wiele lepiej ustali lini obrony na wschodnim brzegu Eufratu, zdobywajc Aleppo, Damaszek i inne miasta Syrii, ni utrzymywa tak daleko wysunity posterunek. Ale Baldwin wanie tak zrobi. Mona std wycign wniosek, e kierowa si nie politycznymi, ale religijnymi wzgldami, ruszajc do Edessy. Mg zna niezwyk histori miasta, a by moe Toros powiedzia mu co jeszcze: e cigle by tam Mandylion. Chrzecijanie mogli zapomnie o witym Graalu, ale Mandylion by bardzo stary i znany w caym wiecie chrzecijaskim. Chocia prawdopodobnie by (a by moe jeszcze jest) po prostu portretem Jezusa, namalowanym przez Hannam, sekretarza krla Edessy, w redniowiecznej Europie wierzono, e powsta w cudowny sposb na tczniku, ktrym zostaa otarta twarz Chrystusa przed ukrzyowaniem. Czynio to z niego zupenie wyjtkow relikwi, tym bardziej e by jedynym znanym istniejcym przedmiotem (obok legendarnego kielicha z ostatniej wieczerzy, gdziekolwiek si on znajdowa) nasczonym krwi Zbawiciela. Co wicej, jako prawdziwy wizerunek twarzy Bogaczowieka zasugiwa na szczegln cze. W dewocyjnej atmosferze koca XI wieku by to skarb bezcenny o wiele cenniejszy od wczni Longinusa. Dla chrzecijaskiego rycerza zdobycie Mandylionu byo tak wielkim osigniciemjeli nawet nie wikszym jak oczyszczenie Jerozolimy z niewiernych. Wyranie wic wida, e krzyowcy wyprawiajc si do Edessy kierowali si raczej duchowymi ni doczesnymi motywami. Aby nakoni Baldwina i Tankreda do opuszczenia gwnych si krucjaty, Ormianin Toros musia im obieca odpowiednio cenn nagrod. J.B,. Segal pisze, e okoo 700 roku edesseczycy, kiedy musieli zapaci podatek, a nie mieli pienidzy, zostali oszukani przez niejakiego Athanasiusa, u ktrego zastawili Mandylion za piset dinarw 8. Ten rozkaza sporzdzi wiern kopi malowida, nie do odrnienia od oryginau. Kiedy edesseczycy zwrcili mu pienidze, odda im t wanie kopi, zatrzymujc orygina dla siebie. Athanasius by pobonym jakobit 9; pniej, za zgod kalifa, zbudowa now chrzcielnic; w niej prawdopodobnie umieci Mandylion. Jak ju wiemy, kiedy w 943 roku Bizantyjczycy otrzymali Mandylion w drodze wymiany za jecw, w Edessie konkuroway ze sob przynajmniej trzy Mandyliony po jednym miay trzy najwaniejsze sekty: melkici 10, jakobici i Ormianie. Co dziao si dalej nie wiemy dokadnie, by moe odby si rodzaj konkursu piknoci. Bizantyjczycy, niewtpliwie za rad swoich przyjaci, melkitw, zabrali jeden z Mandylionw, ktry uznali za autentyczny, i zwrcili dwa pozostae. Moliwe, e zostali oszukani i zabrali falsyfikat. Nie mona te wykluczy, e wszystkie trzy Mandyliony, jakie im wwczas pokazano, byy tylko kopiami, prawdziwy za zosta troskliwie ukryty. Poza tym, skoro Athanasius dopuci si jednego oszustwa, mg si dopuci wielu zreszt nie wiadomo, czy na pocztku dosta orygina. Jakkolwiek byo a moe nigdy si tego nie dowiemy jest prawdopodobne, e w roku 1098 Mandylion, niewykluczone, e prawdziwy, by w posiadaniu Totusa. Toros wadca miasta, mia dostp do ukrytych skarbw, zgromadzonych w cigu stuleci, a te jak si wkrtce dowiedzia Baldwin byy cakiem spore. Mg si znajdowa wrd nich i Mandylion. Ale jeli Toros rzeczywicie mia w rkach orygina, to z pewnoci dobrze go ukry. Ormianie, chocia stanowili najbogatsz klas Edessy, liczebnie byli w mniejszoci w stosunku do Grekw i Syryjczykw, ktrzy z pewnoci chcieliby zachowa relikwi dla siebie. Malowido z pewnoci nie byo publicznie wystawiane. Cen za przybycie Baldwina do Edessy mogo by pokazanie mu, a moe nawet oddanie w opiek Mandylionu po mierci Totusa. W kadym razie w czasach pierwszej krucjaty Mandylion by czczony jako wita relikwia. Jego zwizek istniejcy przynajmniej w umysach chrzecijan z ukrzyowaniem i przekonanie, e by nasczony krwi Chrystusa, cz go rw nie z legend o Graalu. w mit zdy si tymczasem rozwin w skomplikowan struktur, niemal zupenie nie zwizan z wczeniejszymi walijskimi opowieciami o krlu Arturze. Prawdopodobnie jednym z powodw wybrania przez Baldwina na rezydencj Edessy bya nadzieja, e dowie si tam czego o Graalu i ezoterycznym podou chrzecijastwa. Nagle zrozumiaem, e nie zdajc sobie z tego sprawy wpadem na trop czego wicej, tajemnicy zamku Graala. Wedug legend Graal znajdowa si pod opiek stranika znanego jako Krl-Rybak. Wanie do jego zamku musia uda si bohater, Parsifal lub Galahad, by odnale Graala i przywrci wietno Brytanii. Krl-Rybak jest stary i chocia magiczna moc Graala utrzymuje go przy yciu, cierpi od nieuleczalnej rany, zadanej przypadkiem t sam wit wczni, ktra przebia bok Chrystusa. Mgby zosta uwolniony od tego cierpienia, gdyby jaki szlachetny rycerz sam podj si zadania strzeenia Graala. Jednak nie wystarczy, by rycerz dotar do zamku i zobaczy Graala; musi jeszcze pamita o zadaniu pytania: komu on suy? Tylko wwczas wszystko zostanie mu ujawnione i bdzie mg przej odpowiedzialno za wity kielich.
Sam Graal jest tajemniczym przedmiotem z innego wiata, wicym si z ukrzyowaniem. Zwykle mwi si o nim jako o kielichu ostatniej wieczerzy, ale niekiedy bywa du misk, a nawet cudownym kamieniem. Sama historia ma wiele wariantw, zalenie od tego, kto j opowiada, lecz niezmiennymi elementami s: zamek, stranik, zwany Krlem-Rybakiem, ktry w jaki sposb sam zada sobie ran, tajemniczy przedmiot, zwizany z krwi Jezusa, i bdny rycerz. Poniewa Edessa od niepamitnych czasw syna ze swoich rybnych staww, krl wadajcy miastem w gruncie rzeczy by Krlem-Rybakiem. Wikszo dawnych krlw nosia imi Abgar, co wedug profesora Segala znaczy w jzyk syryjskim chromy, a w arabskim majcy przepuklin brzuszn 11. Mandylion, dziki ktremu Edessa zdobya wiatow saw, mia by nie ludzkimi rkami uczyniony, lecz cudownym odciskiem twarzy Chrystusa, nasczonym j ego krwi. Co wicej mia uleczy Abgara z jego choroby, kiedy po raz pierwszy zosta mu pokazany przez apostoa Tadeusza. Przy wszystkich tych powizaniach konkluzja jest oczywista: Abgarowie byli Krlami-Rybakami, Mandylion Graalem, Edessa za jego tajemniczym zamkiem. Jeli naprawd Edessa bya zamkiem Graala, to nie ma bardziej odpowiedniego miejsca. Bya przecie miastem, w ktrym urodzi si Abraham, patriarcha ydw, chrzecijan i muzumanw. Dorwnuje wic witoci Jerozolimie, Betlejem, Mekce i kademu innemu miejscu na wiecie. Lampa Aladyna, ktr pokaza nam arabski kupiec, chocia jest prawdopodobnie asyryjskim wyobraeniem boga Sina, wydaje si doskonale symbolizowa Krla-Rybaka, ktry w pewnym sensie jest rwnie samym Abrahamem. Kiedy legenda o Graalu zostaa spisana w ostatecznej formie przez Chrtiena de Troyes i Wolframa von Eschenbach pod koniec XII wieku, Edessa znowu znalaza si poza wiatem chrzecijaskim. Frankijskie hrabstwo byo celem tureckich atakw przez cay czas swojego istnienia. Ale dopiero Imad al-Din Zanki, atabeg Mosulu, okaza si wodzem obdarzonym zarwno talentem przywdczym, jak i si charakteru, konieczn do przepdzenia Frankw. 28 listopada 1144, kiedy wczesny hrabia, Joscelin, wraz z armi znajdowa si daleko na zachd od Eufratu pod Turbessel, Zanki zacz oblega Edess. Mieszczanie i duchowni bronicy murw nie mogli si rwna z woj skarm tureckimi, ktre w dniu Boego Narodzenia przedary si w kocu przez linie obrony. Ormian, Syryjczykw i Grekw oszczdzono i pozwolono im jak zwykle wyznawa swoj religi. Ale prawdopodobnie z zemsty za rze Jerozolimy niecae p wieku wczeniej wszyscy Frankowie zostali otoczeni i zabici, kobiety i dzieci wzite do niewoli, a kocioy zniszczone. Po nastpnych zwycistwach Zanki wrci do Mosulu i, poniewa jego wadc obalono, zosta krlem i kalifem Bagdadu. Nie cieszy si jednak dugo tymi zaszczytami, gdy we wrzeniu 1146 roku zamordowa go frankijski eunuch. Wyczuwajc okazj do kontrataku, hrabia Joscelin z maym wasnym oddziaem, wspierany przez pewn liczb chrzecijan, podj prb odbicia Edessy. Nie udao mu si jednak zdoby cytadeli, a w dodatku przyby z posikami syn Zankiego, Nur al-Din. Chocia sam Joscelin umkn, jego armia zostaa pokonana w pobliu Eufratu, a towarzyszcy jej uciekinierzy-mczyni, kobiety i dzieci-zabici. Bez powstrzymujcej rki Zankiego w Edessie urzdzono masakr w prawdziwie asyryjskim stylu. Chrzecijan, ktrzy przeyli aby ich ukara za perfidi nagich poprowadzono na targi niewolnikw w Mosulu i Bagdadzie. Tych, ktrzy si do tego nie nadawali starych, chorych, kulawych cito. Samo miasto zostao ograbione, kocioy zamieniono na stajnie lub zniszczono, aby zbudowa meczety. Wkrtce nic nie zostao z tego, co niegdy byo wielkim chrzecijaskim miastem, klejnotem Mezopotamii. Teraz byo miastem duchw, ruin i zdruzgotanych marze. Zapado w tysicletni sen, a mieszkacy zapomnieli o j ego niezwykych tajemnicach. Stranicy Graala Baldwin, hrabia Edessy, niezbyt dugo zabawi w miecie. Po zdobyciu Jerozolimy w 1099 roku rozgorzaa dyskusja na temat tego, jak ma by rzdzone wite miasto. Po dugich debatach postanowiono zaoferowa koron Gotfrydowi, ksiciu Dolnej Lotaryngii, poniewa mia odpowiednie arystokratyczne pochodzenie i chcia zosta w Ziemi witej po powrocie wikszoci wielmow do Europy. On jednak, chocia przyj funkcj, zrezygnowa z tytuu krlewskiego, wolc, by go nazywano Advocatus Sancti Sepulchri Obroc witego Grobu. Znajc niechtny stosunek kocielnych dostojnikw do wszelkiej wieckiej zwierzchnoci, musimy to uzna za mdre posunicie. Mimo to Gotfryd by sabym wadc i majc opozycj w postaci Kocioa i potnych wasali, takich jak Tankred, nie panowa dugo. 18 lipca 1100 roku, niemal dokadnie rok po zdobyciu Jerozolimy, umar prawdopodobnie na tyfus. Na szczycie hierarchii powsta wakat; wkrtce okazao si, e tylko jeden czowiek nadaje si do objcia tej godnoci: brat Gotfryda, Baldwin. On, w przeciwiestwie do brata, nie mia oporw przed przyjciem witej korony, ktra jak wielu uwaao naleaa si jedynie Chrystusowi, i 11 listopada zosta ogoszony krlem Jerozolimy, a hrabstwo Edessy przeszo w rce jego kuzyna, Baldwina z Le Bourg. Prawdopodobnie by rwnie jak inni zaskoczony tym, jak potoczyy si jego losy, ale zaszczyt, ktrego dostpi, nie by niezasuony. Jak uj to Stephen Runciman: Baldwin, pozbawiony majtku modszy syn hrabiego Boulogne, tryumfowa. Jego rywa le zostali wyeliminowani. Wielu z nich wrcio na Zachd: Robert z Normandii, Robert z Flandrii, Hugon z Uermandois i Stefan z Blois [...]. Baldwin czeka na waciwy moment i wykorzysta nadarzajc si okazj. Okaza si najzdolniejszy, najbardziej wytrway i dalekowzroczny. Zdoby nagrod, a przyszo miaa pokaza, e na ni zasuy. Jego koronacja bya penym chway i szczliwym zakoczeniem historii pierwszej krucjaty 12. Baldwin zaj si tworzeniem solidnych podstaw swojego krlestwa. Jednym z najbardziej palcych problemw, z ktrym mia si boryka
przez cae panowanie, by brak ludzi. Kiedy krzyowcy wyruszali na Wschd, by walczy, a moe nawet umrze za Chrystusa, tylko nieliczni z nich zamierzali pozosta w Ziemi witej do koca ycia. Wikszo miaa posiadoci i rodziny na Zachodzie, w krajach, z ktrych przybyli. Trudno byoby ich namwi, by je porzucili i stali si wasalami Baldwina. Wydaje si, e sposobem na rozwizanie tego problemu byo zaoenie pierwszego zakonu rycerskiego: templariuszy. Baldwin umar 2 kwietnia 1118 roku, a jego nastpc zosta Baldwin II, wczeniej rwnie piastujcy godno hrabiego Edessy. Niejaki Hugo z Payen, szlachcic z Szampanii, wkrtce po koronacji Baldwina zgosi si do niego z projektem zaoenia zakonu, pocztkowo zwanego Ubogimi Rycerzami Chrystusa 13. Chocia z czasem zakon mia sta si najwikszym i najbogatszym w Europie, na pocztku skada si zaledwie z dziewiciu rycerzy, a ich liczba przez dziewi lat nie ulega zmianie. Baldwin przekaza im na gwn siedzib meczet al-Aqsa na Wzgrzu wityni w Jerozolimie, co byo zupenie wyjtkowym przywilejem. Ich zwizek ze Wzgrzem wityni wpyn na to, e kocioy, ktre budowali w Europie, byy niemal zawsze wzniesione na planie koa, wzorowane na meczecie Kopua na Skale 14. Za panowania Baldwina II templariusze roli w si. Oni, podobnie jak i ich rywale, joannici, zaczli by uwaani za gwarantw bezpieczestwa krlestwa. Nie podlegali krlowi, ich wielcy mistrzowie mieli wadz absolutn, rwnie w kwestach militarnych. Sytuacja nie zmienia si, kiedy przybyli do Europy. Dziki donacjom zakon wzbogaci si niewiarygodnie. Sta si praktycznie midzynarodow organizacj, zaangaowan w bankowo, turystyk, budow statkw, sprawy obronne i wiele innych. Poniewa nie podlegali jurysdykcji krlw, nic wic dziwnego, e wkrtce zaczli wzbudza zazdro, zwaszcza Filipa Piknego, krla Francji. W 1307 roku Filip rozkaza aresztowa wszystkich templariuszy i skonfiskowa ich mienie na rzecz korony. Za namow Filipa papie wyda podobny rozkaz skierowany do wszystkich krlw Europy. Poza portugalskim krlem Dionizym, wszyscy aczkolwiek z pewnym ociganiem podporzdkowali si papieskiemu zaleceniu. Templariusze zostali oskareni, na podstawie sfaszowanych dowodw, o herezj i blunierstwo. Chocia wielu z nich przeyo tortury i odwoao wymuszone zeznania, wielkiego mistrza Jakuba de Molay i preceptora Normandii Gotfryda de Charnay publicznie spalono na stosie. Jednym z gwnych zarzutw przedstawionych templariuszom byo to, e czcili pewn dziwn gow. Ian Wilson w swojej fascynujcej pracy na temat Caunu Turyskiego 15 sugerowa, e ow gow mg by sam Caun, zoony w taki sposb, e widoczna byka tylko gowa. W swojej ksice dowodzi on, e ten pat materiau, przez wielu uwaany za caun, w ktry po mierci zawinito ciao Jezusa, przed zoeniem go w grobie Jzefa z Arymatei, i Mandylion to jedno i to samo. Zosta on jak twierdzi Wilson zabrany do Konstantynopola w 944 roku i zoony w cesarskim skarbcu. Kiedy Konstantynopol zupili onierze czwartej krucjaty, Mandylion mg wpa w rce templariuszy. Niestety takie wyjanienie, chocia brzmi przekonujco, naley odoy do lamusa, poniewa badania radiowglowe dowiody, e caun jest redniowiecznym falsyfikatem 16. Jednak prawdopodobnie by on w jaki sposb zwizany i z Mandylionem, i z templariuszami. Jeli Baldwin mia portret Jezusa (Mandylion), ktry uwaa za autentyczny, musia zatroszczy si o jego bezpieczestwo. Stworzenie zakonu, w duej mierze wzorowanego na legendarnych Rycerzach Okrgego Stou krla Artura, majcego na celu strzeenie skarbu, byoby bardzo rozsdne. Nabieraem przekonania, e templariusze posiadali nie caun, jak przypuszcza Wilson, lecz Graala Mandylion. Zaczynaem rozumie, e prawdziwa tajemnica Graala, przynajmniej tak jak j pojmowano w redniowiecznej Francji i Niemczech, miaa niewiele wsplnego z brytyjskim krlem Arturem, raczej wywodzia si z tradycji gnostycznego chrzecijastwa. W czasach pierwszej krucjaty byy one wci ywe i przynajmniej niektrzy z krzyowcw mieli okazj si z nimi zetkn. Okazao si, e historia rycerskich poszukiwa, podobnie jak historia magw, bya jedynie przykrywk, pod ktr odbywa si przekaz tajemnej, mistycznej wiedzy ze Wschodu na Zachd. Antiochia, gdzie Piotr Bartomiej znalaz wczni Longinusa, byka jednym z miejsc, z ktrych te idee si wywodziy, ale pod koniec XI wieku przetrway one w pnocnej Mezopotamii. Mimo zmiennych losw politycznych i religijnych krajw Wschodu, pewne elementy gnostycznego chrzecijastwa nie zginy. W staroytnych klasztorach, grotach i dolinach ludzie nadal oddawali cze Bogu w stary sposb i utrzymywali zwizki z gnoz. Wydaje si, e wanie z tak grup, potomkami staroytnego zakonu zwanego Bractwem Sarman, zetkn si Gurdjieff w okolicy Nusajbin (Nisibis) w osiemdziesitych lub dziewidziesitych latach ubiegego wieku. Znalazem lady innych tajemnic, jakie mogy zosta przekazane na Zachd, kiedy zobaczyem monety bite w Edessie w czasach rzymskich. Wskazyway one na to, e yli wwczas ludzie znajcy gwiezdn religi, wyznawan na tych terenach na dugo przed nadejciem chrzecijastwa. Jak podejrzewaem, wpadem na trop zaginionej Szkoy Persw.
Wstecz / Spis Treci / Dalej Rozdzia 10 Kolumny Nemroda Dowiedzielimy si ju, e krtko po pierwszej krucjacie zostay sformowane dwa zakony rycerskie. Pierwszy z nich to templariusze, ktrzy niejasno czeni byli z legend Graala, a prawdopodobnie rwnie Mandylionu z Edessy. Drugi to zakon witego Jana Chrzciciela, ktry powsta nieco wczeniej i istnieje do dzisiaj. Zakon witego Jana sta si niezwykle bogaty i potny, podobnie jak zakon templariuszy, lecz zdoa unikn haby, jaka staa si udziaem tych ostatnich. Szpitalnicy lub joannici, jak ich nazywano, zbudowali w Ziemi witej wiele potnych zamkw, takich jak Krak des Chevaliers, Margat lub Belvoir. Po tym jak zmuszeni byli opuci kontynent, osiedli na wyspie Rodos, a nastpnie gdy zostali stamtd wyrzuceni przez Turkw, po szeciomiesicznym obleniu, w 1522 roku na Makie. Gdy zakon templariuszy rozwizano przemoc w 1314 roku, joannici stali si jeszcze bogatsi, gdy odziedziczyli znaczn cz byego majtku swoich rywali. Dlaczego zakon ten zosta nazwany imieniem witego, ktry nie mia adnego zwizku z dziaalnoci wojskow lub szpitaln, jest tajemnic. Tajemnic jest take rola witego Jana we wsplnocie witych. Zgodnie z tradycj, stoi on w hierarchii witych ponad wszystkimi apostoami, zajmujc pozycj nisz jedynie od samej Marii Dziewicy. Wikszo redniowiecznych kociow posiadaa powicon mu kaplic. Czsto przedstawiany by jak na dyptyku z Wilton ubrany w szorstk szat z wielbdziego wosia, z jagniciem Chrystusem w ramionach. Kult witego Jana by bardzo popularny w redniowieczu, w Damaszku za istniaa niegdy kaplica zawierajca jego szcztki. Pytanie, czy byy prawdziwe, pozostaje otwarte. Biblia stwierdza, i po jego mierci uczniowie spalili ciao; wydaje si, e szcztki te, lub co najmniej ich cz, zostay przeniesione do Edessy. Profesor Segal sdzi, e mogy one zosta wmontowane w wielk chrzcielnic, ktr zbudowano w latach 369-370 n.e. 1 Moe byy to te same szcztki, ktre obecnie mona zobaczy w Muzeum Topkapi w Stambule. W gablocie wystawowej, w pokoju obok pomieszczenia, gdzie przechowywany jest paszcz i miecz Muhammada, dla rozbawienia przechodzcych turystw umieszczono may relikwiarz inkrustowany klejnotami. Wykonany zosta w celu przechowywania tego, co ley tu przy nim fragmentu czaszki Chrzciciela. Obok znajduje si inny zoty relikwiarz, w ksztacie prawej rki. Ma on zawiera szcztki najbardziej chyba czczonej ludzkiej koczyny w historii: do, ktra ochrzcia Chrystusa. Najprawdopodobniej wanie ten akt w oczach wiernych wznosi witego Jana na sam szczyt witej hierarchii. W jego dziejach jednake istnieje co waniejszego ni tylko chrzest nawet jeli by to chrzest Jezusa Chrystusa. Wedug Ewangelii Jan, syn starszej krewnej Marii Elbiety i kapana Zachariasza, by kuzynem Jezusa. Pozostaje zagadkow postaci nieokrzesanym samotnikiem, ktry naciera uszu ydowskiej starszynie i przez chrzest przygotowuje drog Jezusowi. Misja witego dokonuje si, gdy pada on ofiar machinacji mciwej ony Heroda Herodiady, ktra spiskuje, by dostarczy na talerzu gow Jana swej crce Salome. To makabryczne wydarzenie i jego zmysowy prolog, czyli taniec siedmiu welonw, przez wieki zajmowao wyobrani chrzecijan. Mimo to Jan cigle pozostaje najdziwniejsz chyba postaci w caym Nowym Testamencie. Koci nie wyjania, dlaczego ten ywicy si miodem i szaracz asceta powinien sta wyej ni Piotr, Pawe i Jan, na co wyranie wskazuje Skad Apostolski. W niedugim czasie miaem odkry, i nie byo to dzieem przypadku, a sytuacja a bya najprawdopodobniej we wczesnym Kociele w peni zrozumiaa. Okazao si, e podobnie jak w przypadku legendy o Graalu, klucz do tej zagadki znajduje si w Urfie. W pierwszym wieku p.n.e. przed Abgarami z Edessy pojawio si trudne zadanie utrzymania niepodlegoci. Na wschodzie istniao imperium ich nominalnych, a czasami rzeczywistych zwierzchnikw Partw. Na zachodzie znajdowa si Rzym, ktry w tym czasie zmienia si z republiki w cesarstwo. Pierwsze powane czoowe zderzenie tych dwch bestii miao jak wiemy miejsce pod murami Carrhae (Haxranu) w roku 53 p.n.e. Wojska Krassusa poniosy wtedy sromotn klsk, on sam za zosta zabity. Rola Abgara II w tym tragicznym, z punktu widzenia Rzymu, wydarzeniu byka co najmniej dwuznaczna. Mia przed sob niezwykle trudne zadanie utrzy mania dobrych stosunkw zarwno z Krassusem, jak i z Partami. Przetrwanie nie tylko jego, lecz take jego dynastii zaleao od umiejtnoci zachowania rwnowa gi; pewnoci, e adna ze stron nie osignie znaczcej przewagi w regionie pnocnej Mezopotamii.
Moneta wybita w Edessie, z przedstawieniem postaci Janusa; okoo 222-235 roku p.n.e. Dylemat ten stawali przed nim wszyscy namiestnicy Edessy zosta wyranie ukazany na jednej z monet, ktre mielimy okazj obejrze i sfotografowa. W czasach rzymskich istnia zwyczaj zezwalania miastom, o ile nie uyway do tego celu srebra ani zota, na bicie wkasnych monet, ktre obecnie s cennym rdem informacji dla archeologw. Po powrocie stwierdzilimy, e moneta wybita zostaa w Edessie, w czasach panowania cesarza rzymskiego Aleksandra Sewera (222-235 n.e.). Na awersie znajdowaa si gkowa cesarza, na rewersie za umieszczony by ciekawy wizerunek postaci krla siedzcego na tronie. W przypadku takich miast jak Edessa, umieszczanie na rewersie swoich monet wizerunkw o lokalnym znaczeniu byo rzecz normaln. Mimo i Edessa, po zagarniciu jej w 213 roku przez cesarza Karakall, bya w tym czasie prowincj Rzymu, to wedug kronik syryjskich wadz sprawowa w niej w niej krl imieniem Ma'nu syn Abgara Wielkiego. Poniewa wladak on Edess przynajmniej nominalnie w okresie panowania Aleksandra Sewera, wydaje si prawdopodobne, e to wanie jego przedstawiono na rewersie monety. Niestety z upywem czasu moneta zostaa powanie zatarta. Blisze badania jednake pozwoliky stwierdzi, i w krl ma dwie twarze, co oznacza, e przedstawiony zosta jako rzymski bg Janus. Bg ten, od ktrego imienia pochodzi nazwa pierwszego miesica roku [ac. Ianuarius, ang. January], kojarzony byk z drzwiami. Byk on stranikiem wrt czasu i przestrzeni. Na monecie jedn z twarzy spoglda na lewo w gr, drug Za na prawo w dk. Siedzi ze skrzyowanymi nogami, wskazujc praw rk w gr, w stron czego, co wyglda jak maa gwiazda. Przed nim znajduje si duo wiksza gwiazda, ktra prawdopodobnie przedstawia soce. Gdy patrzyem na ten wizerunek, wydawao mi si, e Ma'nu jeli moemy go tak nazwa wskazujc, i Edessa jest swego rodzaju wrotami pomidzy Wschodem i Zachodem oraz midzy niebem a ziemi. Koncepcja ta doskonale pasuje do idei cytadeli jako zamku Graala, nalecego do Krla-Rybaka.
Moneta wybita w Edessie, z przedstawieniem Abrahama midzy filarami; okoo 527-565 roku p.n.e. Druga moneta jest o wiele wyraniejsza i pod wieloma wzgldami atwiejsza do interpretacji. Nie jest tak stara jak poprzednia. Wydaje si, e pochodzi z czasw Justyniana I, cesarza bizantyjskiego, ktry wada w latach 527-565 n.e. 2 Na pierwszy rzut oka wydaje si, e przedstawia ona liter M, jednak w rzeczywistoci jest to maa posta czowieka, z rkami przymocowanymi do dwch kolumn. Po prawej stronie prawej kolumny umieszczono symbol ksiyca powszechnie uywany na monetach z Edessy z powodu sigajcych gbokiej staroytnoci zwizkw tego miasta ze wityni Sina. Ponad centraln postaci znajduje si krzy symbolizujcy soce lub chrzecijastwo. Pocztkowo posta umieszczona w centrum stanowia dla mnie zagadk, lecz pniej przypomniaem sobie, co niegdy przeczytaem w jednym z naszych przewodnikw o legendach Urfy. Wedug nich rzekomym zaoycielem Orhaj, jak pierwotnie nazywaa si Edessa, by Nemrod. Musia doy on sdziwego wieku, skoro pojma Abrahama, ktrego w Biblii dzieli od niego siedem pokole. Najpierw Nemrod przywiza Abrahama do dwch wielkich kolumn, ktre do dzisiaj mona zobaczy na wzgrzu cytada nastpnie w przypywie gniewu zrzuci patriarch z murw zamku w znajdujc si niej dolin. Bg jednake udaremni zamach na ycie patriarchy sprawiajc, i w dole pojawia si sadzawka, ktra zagodzia upadek. Ku wielkiemu zaskoczeniu Nemroda Abraham uszed cao spod jego rki. Fakt, e kolumny wzniesiono okoo roku 200 n.e., a moneta pochodzi z okresu rzdw Justyniana I, czyli z lat 527-565 n.e., wskazuje, i mit ten musia powsta midzy III a VI wiekiem. Mimo e mit o Abrahamie i Nemrodzie jest po prostu jedn z uroczych legend, ktre przemawiaj do wyobrani pielgrzymw, badajc spraw gbiej, miaem wkrtce odkry, e jest on kluczem do czego znacznie waniejszego.
W swojej odkrywczej ksice Edessa: The Blessed City (Edessa Miasto Bogosawione), profesor Segal nawizuje do tego, e przed nadejciem chrzecijastwa nie tylko w Edessie, lecz take w ssiednich miastach tego rejonu, panujcy, czyli budan zasiada na specjalnym taborecie. Taboret ten zwizany by z co najmniej jedn wit kolumn. Cytadela Edessy nazywana bya Tronem Nemroda, co wskazuje na zwizek pomidzy tym na wp legendarnym krlem a budarem tego miasta. Wedug profesora Segala taboret budam i zwizana z nim kolumna byy emblematami kultu boga zwanego Marilah (co znaczy wielki wadca): Inne znaczenie maj taboret i kolumna jako emblematy kultu Marilahi. Pojawiaj si one na monecie z Edessy pochodzcej z okresu panowania Heliogabala (218-22). Przedstawiaj ce je inskrypcje umieszczone s take na monetach z czasw Wa'ela 3 z Edessy, ktrego pano waniu powicone zostay inskrypcje z Sumatar 4. Na monetach tych przedstawiono wityni z tympanonem i wiodcymi do niej stopniami. Wewntrz znajduje si szecienny obiekt kul towy, na bazie wspartej przez dwie rzebione nogi. Najwyraniej jest to mebel o znaczeniu religijnym. We frontonie wityni mona zobaczy gwiazd, co bez wtpienia wskazuje na kult planet 5. I rzeczywicie jak ju widzielimy na szczycie cytadeli, tu za kolumnami (na poudnie) znajduj si ruiny czego, co wyglda jak platforma ze stopniami. Poniewa miejsce to nie zostao zbadane archeologicznie we waciwy sposb, trudno powiedzie, jak wygldao. Wydawao nam si jednak, e bya to budowla identyczna z opisan przez profesora Segala. By moe, rzeczywicie znajdowa si tuta ceremonialny tron budara z wznoszcym si nad nim frontonem. Legendarny zaoyciel Edessy-Nemrod kojarzony jest ze witym taboretem; a fakt, i Edess nazywano Tronem Nemroda, podkrela ten zwizek. Stwierdziem nastpnie, e istniej gbsze zwizki midzy zaoycielem tego miasta a kultem gwiazd. Wedug Biblii Nemrod byk prawnukiem Noego, gdy tak jak Misraim, pochodzi od syna Noego Chama: Synami Chama s: Kusz, Misraim, Put i Kanaan [...], a Kusz zrodzi Nimroda, ktry by pierwszym mocarzem na ziemi. By on dzielnym myliwym przed Panem. Dlatego mwi si: Dzielny myliwy przed Panem jak Nimrod. A zacztkiem jego krlestwa by Babilon, Erech, Akkad [...] w Kraju Synear. Z tego kraju wyruszy do Asyrii i zbudowa Niniw i Rechowot Ir, i Kalach oraz Resen, wielkie miasto midzy Niniw a Kalach 6.
Abraham/Orion midzy filarami Edessy. Nemrod kojarzony jest wic z zaoeniem cywilizacji Mezopotamii w taki sam Sposb, w jaki Misraim staje si ojcem Egipcjan. Z przytoczonego wyej fragmentu jasno wynika, e oprcz przekazywania informacji genealogicznych posiada on take pewne znaczenie ezoteryczne. Wedug profesorw Giorgio de Santillany i Herthy von Dechend, Nemrod dzielny myliwy przed obliczem Pana, podobnie jak Herakles w Kommagenie, jest personifikacj konstelacji Oriona 7. Ten zwizek astrologii z Edess w czasach krlw jest take dobrze zawiadczony przez profesora Segala: Jeli wemiemy pod uwag Edess z czasw monarchii, to stwierdzimy, e jej mieszkacy, tak jak ich ssiedzi z Palmyry, Harranu i Hierapolis, oddawali cze planetom. Obserwacja gwiazd czya powszechnie wyznawan religi i zoone systemy kosmologiczne stworzone przez filozofw. Baidasan [synny poeta i autor pieni z Edessy] by biegym astrologiem. Napisa on rozpraw o koniunkcji planet oraz Ksig Praw Krajw reprezentujce jego szko dzieo, ukazujce znajomo koncepcji astrologicznych. Jedna z bram Edessy nosia nazw Bajt Szamasz, odziedziczon po wityni, ktra z pewnoci staa w tym miejscu. Na monetach z Edessy pochodzcych z tego okresu przedstawiany by pksiyc. Na tiarze krla Abgara towarzyszy mu jedna, dwie lub trzy gwiazdy. Nazwy planet wystpuj w imionach mieszkacw Edessy, w syryjskich tekstach pochodzcych z samej Urfy lub z jej najbliszego ssiedztwa, na cianach grobowcw, na mozaikach podogowych i w literaturze. Midzy innymi pojawiaj si: suebnica Sina (Ksiyca), suga Bela (Jowisza), powitanie Atha (Wenus), Szamasz (Soce) rozstrzygn, suga Nabu (Merkurego) 8.
Zwizek z Orionem i Syriuszem jest take bardzo wyrany, co wynika z dalszego tekstu: Nazwy Bar Kalba w Edessie i w Sumatar Harabesi (miejsce na poudnie od Edessy, blisko Harranu, ktre stanowio gwny orodek Sabejczykw) sugeruj istnienie kultu Gwiazdy Psa. Jakub z Serug poeta z VI wieku, ktry wikszo swego ycia spdzi w Edessie i Bamae, utrzymuje, e w Harranie czczone byo bstwo o dziwnym imieniu Mar(i) (pan) swoich psw. By moe, chodzi o Oriona, przy ktrego stopach znajduj si gwiazdozbiory Wielkiego i Maego Psa. Czytajc to i czujc, i znajdujemy si na tropie gbszej tajemnicy, zdecydowaem si znowu zajrze do mitw greckich dotyczcych Oriona, by sprawdzi, jakie wiato mog one rzuci na gwiezdny kult z Edessy. Myliwy u wrt witu Wedug mitologii grecki Orion (lub Oarion) to syn Posejdona. Podobnie jak Nemrod w Biblii, by myliwym i gigantem, do tego niesychanie przystojnym. Jak czsto bywa, uroda, wpdzaa go to w kopoty. Gdy po nieudanej prbie oczyszczenia wyspy Chios z dzikich zwierzt uwid Merope crk krla wyspy, zosta za kar olepiony przez ojca dziewczyny. Dowiedzia si w wyroczni, i moe odzyska wzrok, jeli pojedzie na wschd i skieruje oczy ku wschodzcemu socu. Zgodnie z t rad uda si na wysp Lemnos, gdzie zakochaa si w nim Eos (bogini witu), ktrej brat Helios (soce) przywrci Orlonowi zdolno widzenia. Nastpnie wielki myliwy polowa razem z Artemid (bogini ksiyca), chwalc si, e zabije wszystkie dzikie zwierzta. Jednake Apollo (take bstwo soneczne), z obawy, e Artemida, jego bliniacza siostra, rwnie moe zakocha si w piknym modziecu, doprowadza do tego, i Orion ginie przypadkowo z jej rki podczas jednej z wypraw owieckich 9. Podobnie jak w przypadku Herkulesa, wizerunek Oriona zosta po jego mierci umieszczony midzy gwiazdami, gdzie ubrany w lwi skr, z potn pak w doni i mieczem u boku na zawsze ju poluje na dzikiego Byka. Poniej stp Oriona znajduje si Zajc nastpny cel jego oww, a tu za nim dwa psy myliwskie gwiazdozbiory Wielkiego i Maego Psa. W greckim micie o Orlonie moemy zauway pewne podobiestwa do egipskiej legendy o Ozyrysie. Historia olepienia Oriona przez krla Chios jest odbiciem zabjstwa boga-krla Ozyrysa dokonanego przez jego brata Seta. Zarwno Izyda, jak i Eos s boginiami kojarzonymi ze witem, ktre bagaj Boga-Soce (odpowiednio Re lub Heliosa), by przywrci Ozyrysa/Oriona do penego zdrowia. W staroytnym Egipcie zmartwychwstanie Ozyrysa miao gbokie znaczenie religijne, prawdopodobnie zwizane z corocznym, ponownym pojawieniem si o wicie gwiazdozbioru Oriona, po okresie kiedy by on niewidoczny 10. Orion moe take by olepiony, to znaczy, e jego gwiazdy mog znikn, gdy Ksiyc (szczeglnie w peni) mija go w bliskiej odlegoci. Grecki mit oczywicie rni si znacznie od egipskiej historii o Ozyrysie, nie tylko przez ukazanie Oriona raczej jako dzikiego myliwego ni cywilizowanego boga. Mitologia grecka ukazuje, i jego gwnym zadaniem byo oczyszczenie wysp z dzikich zwierzt. Mona uzna, i czynno ta, mimo e obecnie traktowana byaby jako antyekologiczna, miaa na celu zapewnienie ludziom wikszego bezpieczestwa, a co za tym idzie, przyczyniaa si do rozwoju cywilizacji. Istnieje take druga strona owej myliwskiej dziaalnoci. Spoeczestwo, aby sta si cywilizowanym, musi powici jak cz swojej dzikiej natury. W Biblii konstelacja Oriona wymieniona jest w dwch miejscach. W Ksidze Hioba w wersie 9: R: On stworzy Niedwiedzic, Oriona, Plejady i Gwiazdozbir Poudnia oraz w wersie 38: 31: Czy moesz zwiza pk Plejad albo rozluni pas Oriona? 11. Podobny nastrj towarzyszy gwiazdozbiorowi Oriona w mienionemu w Ksidze Amosa (5: 8): On tworzy Plejad i Oriona [...] We wszystkich tych przypadkach na okrelenie Oriona uyto hebrajskiego sowa kwil, ktre znaczy silny. Z powyszych fragmentw jasno wynika, e ydzi, tak jak wiele innych narodw, postrzegali Oriona jako mocarza. Nic wic dziwnego, e gwiazdozbir ten kojarzony jest take z najpotniejszym z biblijnych siaczy Samsonem. Zdaniem de Santillany i von Dechend, historia Samsona umiercajcego Filistynw za pomoc olej szczki moe by rozumiana w sposb astronomiczny. Samson jest kolejnym, symbolizujcym siacza gwiazdozbiorem nalecym do Oriona. Szczka, ktr zamierza on dokona swego krwawego dziea, to grupa gwiazd uoonych w ksztat litery V, ktr dzisiaj nazywamy Hiadami 12. Jeli wemiemy pod uwag to, i jednym z pierwszych zada Samsona byo zabicie lwa, nie moe by wtpliwoci, e jest to Orion ukrywajcy si pod innym imieniem. Nastpnie, w ciele martwego zwierzcia, znajduje on pszczoy i plaster miodu, co daje mu pomys na zagadk: Z tego, ktry zjada, wyszlo co smacznego, z tego, kto jest silny, wyszo co slodkiego 13. Ezoteryczne znaczenie tej zagadki mona odnale na niebie w postaci gwiazdozbioru Lwa i Ula, znajdujcego si w pobliskiej konstelacji Raka. Oba te gwiazdozbiory znajduj si bardzo blisko Oriona. Tak jak w greckim micie o Orionie, przyczyn zguby Samsona staje si kobieta. Niezwyka sia owego mocarza pochodzia z jego dugich wosw, ktrych nigdy nie obcina. Zakochany w Filistynce o imieniu Dalila Samson zdradza jej sw tajemnic, ta za obcina mu wosy, gdy pogrony jest we nie. Te postrzyyny, z ich oczywistym seksualnym podtekstem, sprawiaj, e Samson traci si i zostaje schwytany przez Filistynw. Jak Orion w greckim micie, zostaje olepiony przez wrogw i jak Abraham w mitologii Edessy, przywizany midzy dwoma
kolumnami. Blaga Boga, by ostatni raz przywrci mu sil, aby mg zemci si na swych przeciwnikach: Samson za zawoa do Pana tymi sowy: Panie, Boe, wspomnij na mnie i wzmocnij mnie jeszcze ten raz, Boe, abym mg zemci si na Filistyczykach choby za jedno z dwojga moich oczu. Potem obj Samson obydwa rodkowe supy, na ktrych dom si wspiera, opar si o nic, o jeden swoj praw rk, o drugi swoj lew rk. I rzek Samson: Niech zgin razem z F'ilistyczykami. Potem napar z caej siy i dom upad na ksita i n a wszystek lud, ktry by w nim 14. Patrzc na wizerunek Abrahama przywizanego do kolumn Edessy, co jest wydarzeniem nie znajdujcym adnego potwierdzenia w Biblii, zdajemy sobie spraw, e mamy do czynienia z przykadem transferu kulturowego. Nie Abraham powinien by przywizany do kolumn, lecz Samson, ktrego posta jest z mitologicznego punktu widzenia tosama z Orionem, a zatem take z Nemrodem. To, i Abraham zosta ocalony od mierci w Edessie dziki nagemu pojawieniu si rda, ktre stworzyo wite stawy, jest kolejnym zwizkiem midzy nim a Samsonem. ktrego take ocolio cudowne rdo: Ty sprawie przez rk twojego sugi to wielkie wybawienie, lecz ja [Samson] teraz jest w Lechi, i wysza z niego woda; napi si wic i wrcia mu ochota, i oywi si 15. Zwizek Oriona z Tronem Nemroda zrodzi si z innych rozwaa. Gdy weszlimy na szczyt Cytadeli, sprawdziem pooenie kolumn i stwierdziem, e s one ustawione frontem dokadnie ku pnocy. Kady, kto stoi u stp cytadeli przed kolumnami, spoglda na niebo dokadnie w stron poudnia i moe obserwowa kulminacj gwiazd i planet. Dla wyznawcy religii astralnej jest to niezwykle wane. Jeli uyje si odpowiedniej wiey, mona obserwowa gwiazdozbir Oriona, kadej nocy przesuwajcy si midzy kolumnami w swej drodze ze wschodu na zachd. To Nemrod, a nie Abraham byby widziany pomidzy kolumnami swojej cytadeli, tak jak ukazuje to wizerunek z drugiej monety. Odkrycie, i cytadela i jej bliniacze kolumny mogy by uywane do obserwa cji gwiazd, a szczeglnie Oriona, byo niezwykle ekscytujce. By moe, rzuca ono nowe wiato na etymologi imienia myliwego. Zdaniem profesora Segala, nazwa prowincji, w ktrej znajduje si Edessa Osroene pochodzi od formy Orrhone 16 Orrhoenis zatem znaczyoby czowiek z Orrhoene. Dowody istnienia w Edessie kultu Oriona oraz podobiestwo sw Orrhoenis i Orionis sugeruj, e korzenie greckiego kultu Oriona znajduj si wanie w tym miecie. Wszystko to byo dla mnie niezwykle ciekawe, lecz jeszcze bardziej zaskakujcy by zwizek midzy Orionem, Abrahamem i judaizmem, ktry zaczem zauwaa. To wanie jak mialem wkrtce odkry jest jedn z najgbszych tajemnic Biblii. Orion Prorok W hebrajskiej tradycji Orion reprezentuje nie tyle myliwego, ile Boego dzikusa. Jako Samson jest sdzi Izraela, lecz jego konstelacja jest take ezoterycznie zwizana ze staroytn szkol prorokw. W Starym Testamencie dzikus, ktry yje poza konformistycznym spoeczestwem, posiada szczegln moc i odgrywa rol sumienia narodu Izraela. Najbardziej widoczne jest to w przypadku niezwykej postaci proroka Eliasza. O jego pochodzeniu powiedziane zostao jedynie to, e jest on Eliaszem Tiszbit z Tiszbe w Gilead 17. Pojawia si znikd i natychmiast zaczyna czyni cuda, jakich nie widziano od czasw Mojesza. Wyzywa on czterystu pidziesiciu prorokw Baala 18, by wykaza, czyj Bg posiada prawdziw sil. Obie strony powicaj w ofierze byka i wykadaj jego miso na otarz ofiarny. Nastpnie maj sprowadzi z nieba ogie, ktry strawiby ofiar. Oczywicie niebiaski ogie natychmiast zstpuje i pochlania ofiar Eliasza, podczas gdy prorocy Baala bezskutecznie trapi si i zoszcz na przemian. Przypiecztowujc ich klsk Eliasz skazuje faszywych prorokw na mier. Ju tylko to jedno wydarzenie ukazuje, e podobnie jak Mitra reprezentuje on tradycj nakazujc umierca byki. Eliasz prorok i czowiek skadajcy byki w ofierze ubrany by w bardzo szczeglny sposb. Odpowied posaca krla poproszonego 0 opisanie go, brzmica: Nosil on ubranie z wosia i skrzany pas wok ldwi, w peni wystarcza, by go zidentyfikowa. Ubranie z wosia zastpio lwi skr Herkulesa i Samsona, lecz wzmianka o jego pasie jest bezporednim nawizaniem do archetypu Oriona. Zwizek ten staje si wyraniejszy, gdy Eliasz przygotowuje si do swego mistycznego wniebowstpienia. Idc do rzeki Jordan, zabiera ze sob zaufanego ucznia Elizeusza. Podobnie jak Mojesz przeprowadzajcy Izraelitw przez Morze Czerwone, sw zwinit opocz uderza w wod. Woda rozdziela si, wic mog przej na drugi brzeg such stop. Poniewa przyszli od strony Jerycha, oczywiste jest, e przechodzili z zachodniego brzegu na wschodni, gdzie Eliasz wznosi si do nieba w ognistym rydwanie:
A gdy oni szli dalej wci rozmawiajc, oto rydwan ognisty i konie ogniste oddzieliy ich od siebie i Eliasz wrd burzy wstpi do nieba. Elizeusz widzc to, zawoa: Ojcze mj, ojcze mj, rydwanie Izraela i jego konnico! I ju go nie zobaczy 19. Wydarzenie to mona interpretowa na wiele sposobw, lecz w kontekcie ezoterycznej astrologii ma ono oczywiste kosmologiczne znaczenie. W staroytnym Egipcie wierzono, e wszyscy faraonowie byli za ycia wcieleniem boga Horusa. Sdzono, e po mierci faraona jego dusza wznosi si, by poczy si z Ozyrysem w konstelacji Oriona. Sam faraon za stawa si jedn z gwiazd tej konstelacji. Stary faraon przekazywa swe ziemskie, krlewskie obowizki swojemu synowi i nastpcy, ktry stawal si kolejnym Horusem. Wydaje si, e piramidy zostay zbudowane gwnie po to, by wspomc ten proces 20. Wyglda na to, e co podobnego dzieje si i w tym przypadku, gdy Elizeusz drze swoje ubranie i wkada na siebie opocz swego ojca Eliasza: Pochwyci tedy swoje szaty, rozdar je na dwie czci, i podnis paszcz Eliasza, ktry zsun si z niego, uderzy nim o wod i rzek: Gdzie jest Pan, Bg Eliasza? Rwnie gdy on uderzy wod, rozstpia si ona w jedn i drug stron i Elizeusz przeszed 21. W staroytnym Egipcie Nil uwaany by za niebiaski odpowiednik Drogi Mlecznej. Jeli spojrzymy na Drog Mleczn na niebie, zauwaymy, e Orion stoi na jej brzegu. Wydawa si moe, i w tej historii rzeka Jordan ma dla prorokw narodu Izraela to samo symboliczne znaczenie co Nil w oczach Egipcjan. Przechodzc przez rzek, Eliasz i Elizeusz symbolicznie wkraczali do niebiaskiego wiata. Eliasz, by pozosta tam na zawsze, Elizeusz za, by wrci do ycia jako prorok. Wydarzenie to staje si bardziej zrozumiale, jeli spojrzymy na nie z astrologicznego punktu widzenia. Eliasz jest widziany przez Elizeusza a do momentu pojawienia si ognistego rydwanu, ktry go unosi. W mitologiach staroytnego wiata wierzono, e bg soca Helios podruje w rydwanie. Scena wznoszenia si sonecznego rydwanu cignionego przez niebiaskie rumaki przedstawiona bya na frontonie Panteonu w Atenach. Wspaniale wyrzebione konie cigle oglda mona w Muzeum Brytyjskim. Wydaje si prawdopodobne, i pojazd i ogniste rumaki, ktre sprawiy, e Eliasz znikn z oczu Elizeusza, nawizuj do tego sonecznego rydwanu. Dla Egipcjan to, co widzia Elizeusz, ma inne, gboko symboliczne znaczenie: wschd soca, ktry sprawia, e gwiazdy Oriona staj si niewidoczne. Wschd soca ciera gwiazdy z porannego nieba. Take Oriona, jeli akurat znajduje si ponad horyzontem. Paradoksalnie poranek, kiedy Orion wschodzi tu przed witem, oznacza jego odrodzenie. Ten tak zwany heliakalny wschd Oriona symbolizowal rwnie zmartwychwstanie Horusa-krla jako Ozyrysa, a take zwizany by z cal ide dziedziczenia witego urzdu. Wydawaoby si, e podobnie jak Ozyrys; Herkules, Mitra i Samson, w specyficznym, symbolicznym jzyku Biblii, Eliasz wznis si do nieba, gdzie przedstawiany jest jako gwiazdy Oriona. Zwizek midzy Orionem a Eliaszem by intrygujcy i niespodziewany. Natychmiast przywiodo mi to na myl czowieka, ktry by ostatnim z prorokw Starego Testamentu i rwnoczenie zwiastunem Nowego: Jana Chrzciciela. Zajmuje on niezwykle wane miejsce w kocielnej ikonografii, a sam Jezus powiedzia, e jest on reinkarnacj Eliasza. Mwi o tym wyranie Ewangelia w. Mateusza: [...] zacz Jezus mwi do tumw o Janie: Co wyszlicie oglda na pustyni? Czy trzcin chwiejc si od wiatru? Ale co wyszlicie oglda? Czy czowieka w mikkie szaty odzianego? Oto ci, ktrzy mikkie szaty nosz, w domach krlewskich mieszkaj. Wic po co wyszlicie? Ujrze proroka? Owszem, powiadam wam, nawet wicej ni proroka. To jest ten, o ktrym napisano: Oto ja posyam posaca mego przed tob, ktry przygotuje drog twoj przed tob 22. [...] Albowiem wszyscy prorocy i zakon prorokowali a do Jana; Jeeli za chcecie to przyj, on jest Eliaszem, ktry mia przyj. Kto ma uszy, niechaj sucha 23. Domniemany zwizek Jana Chrzciciela z Eliaszem podkrela dodatkowo jego ubir. Nosi on odzie z wosia wielbda i skrzany pas wok bioder 24. Cechy dzikusa i owcy mona odnale take w jego diecie zoonej z miodu i szaraczy, co odpowiada temu typowi proroka, jaki reprezentowa Samson. Upadek Jana spowodowany zosta, podobnie jak w przypadku Samsona, przez kobiet (a waciwie dwie kobiety: Herodiad i jej crk Salome). Herodiada miaa wiele wsplnego ze staroytn krlow Izraela Jezabel, zaciekym wrogiem Eliasza. Bya
crk Etbaala, krla Sydonu, i to wanie ona wprowadzia w Izraelu kult Baala. To jej kapanw Eliasz ukara mierci, kiedy nie udao im si sprowadzi boskiego ognia, co oczywicie wprawio j w wielki gniew. Gdy doniesiono jej o calej sprawie, poprzysiga zemci si na proroku: Ahab opowiedzia Jezabel wszystko, co uczyni Eliasz i jak kaza wybi mieczem wszystkich prorokw Baala. Wtedy Jezabel wyprawia goca do Eliasza z takim poselstwem: To niechaj uczyni bogowie i niechaj to sprawi, e jutro o tym czasie uczyni z twoim yciem to samo, co stao si z yciem kadego z nich 25. Nastpnie wraz z mem, krlem Ahabem, prbowaa doprowadzi do ukamienowania niewinnego czowieka, by zagarn jego winnic w Jezreel i zmieni j w ogrd warzywny. Po tym wydarzeniu, ktre w biblijnym sensie symbolizuje upokorzenie winnicy Boga Izraela, Eliasz rzuca na ni straszliw kltw: psy por Jezabel pod murami Jezreel. W jaki czas po odejciu Eliasza i detronizacji Ahaba przez nowego krla Jehu, Jezabel zgina, wyrzucona przez okno przez swych eunuchw. Historia ta koczy si makabrycznie: Wtedy oni j zrzucili, a jej krew obryzgaa cian i konie, ktre j stratoway. On [Jehu] za wszed, a najadszy si i napiwszy si powiedzia: rozejrzyjcie si za t przeklt i pochowajcie j, wszak to crka krlewska. A gdy poszli, aby j pochowa, znaleli z niej tylko czaszk, nogi i donie. Powrcili wic i donieli mu o tym. A on rzek: To jest spenienie sowa Paskiego, ktre wypowiedzia przez swego sug Eliasza Tiszbit, tej treci: Na polu jezreclskim psy por ciao Jezabel 26. Los Jezabel, jednej z najgorszych wiedm w Starym Testamencie, odpowiada archetypowi Oriona myliwego, za ktrym podaj jego psy: Wielki Pies i May pies. Ta, ktra zostaa wyklta i powalona przez myliwego, zostaa zjedzona przez jego psy. mier Jana Chrzciciela jest rwnie symboliczna. Herod Antypas, ktremu si przeciwstawia, jest synem Heroda Wielkiego (jego to odwiedzili magowie w czasie narodzin Jezusa). Jan wpltuje si w dyskusj na temat maestwa Heroda z Herodiad. Herodiada jest siostrzenic Heroda, lecz bardziej ni to pokrewiestwo irytuje Jana fakt, e byla ju ona on jego brata Filipa, ktrego porzucia. Za to sprzeczne z prawem ydowskim zdarzenie Jan gani Heroda. Herod, podobnie jak m Jezabel, Ahab, by slabym mczyzn pozostajcym pod urokiem potnej kobiety. Aby zaspokoi yczenia swojej maonki, wizi on Jana, niewtpliwie majc nadziej, e problem sam si rozwie. Jednake Herodiad nienawidzc Jana gboko i zaciekle mogla zadowoli jedynie jego mier. Jej crka Salome wykonuje przed Herodem striptiz zwany tacem siedmiu welonw, a ten, podniecony jej zmysowymi ruchami, obiecuje dziewczynie wszystko, czego zada, nawet pl swego krlestwa. Salome jednake, by zaspokoi yczenia swej matki, prosi jedynie, by dostarczono jej na talerzu gow Jana. To wydarzenie, w odpowiednio dramatyczny sposb, koczy karier Jana Chrzciciela, ostatniego z hebrajskich prorokw i w pewnym sensie pierwszego chrzecijanina. W historii jego mierci jednake odnale mona gbsze, symboliczne znaczenie. Niektrzy jasnowidze wyjaniali, e gboka nienawi, jak Herodiada darzya Jana, braa si z faktu, i tak jak Jan byreinkarnacj Eliasza, tak ona bya wcieleniem Jezabel. Rozumujc w ten sposb mona stwierdzi, e pozbawienie Jana gowy byo rezultatem kltwy, jak Jezabel rzucia na Eliasza, i jego karmy wynikajcej z umiercenia prorokw Baala. Niezalenie od tego czy jest to prawda, istnieje wyrany zwizek midzy oboma historiami i pewna astrologiczna symbolika zwizana ze mierci Jana. Wydaje si, e wykonywany przez Salome taniec siedmiu welonw zwizany jest z siedmioma sferami planetarnymi. Idc ku wntrzu, od Saturna ku Ziemi, najbardziej skryta jest sfera Ksiyca. Planety znajdujce si bardziej na zewntrz reprezentuj rozum, wadz i dojrzao, lecz Ksiyc zwizany jest ze snem, upojeniem i hipnoz. Salonie oszaamia Heroda, ktry ju pijany, czyni w tym ksiycowym stanie swe brzemienne w skutki obietnice. Wanie w czasie snu Samsona Dalila obcia jego wosy i wanie upojenie Oriona spowodowane przez bogini ksiyca Artemid doprowadzio go do mierci. Wydaje si, e w historii Jana Chrzciciela talerz reprezentuje tarcz ksiyca, ktra znowu odbiera ycie jednemu z dzikusw Oriona. Nawet Jan, poprzednik Jezusa i wcielenie Eliasza, nie moe unikn tego losu i ginie z rki Ksiyca. Jednake, jak wszyscy pozostali, musi odrodzi si jako niebiaski bg konstelacja Oriona. *** Gdy badaem ten temat, stao si dla mnie jasne, e ezoteryczny zwizek midzy Janem i Orionem musia by znany we wczesnym Kociele. Chrzty dokonywane przez Jana w rzece Jordan stanowi nawizanie do postaci Eliasza, ktry, jak si dowiedzielimy, oddali si wanie z tego miejsca, pozostawiajc na brzegu Elizeusza. Oczywiste wic, e w kontekcie Nowego Testamentu Jan Chrzciciel jest prorokiem szkoy Oriona. Jednake nawet zdajc sobie z tego spraw, nie byem przygotowany na to, co miaem odkry, gdy wrciem do programu Skyglobe i zaczem analizowa wicej informacji dotyczcych tym razem Jana.
W Kociele istniej dwa wane wita zwizane ze witym Janem. Pierwsze z nich to chrzest Jezusa w Jordanie; nie jest ju obchodzone, lecz jak widzielimy, byo to pierwotne wito Trzech Krli, celebrowane 6 stycznia. Drugie wito, cigle istniejce w kocielnym kalendarzu, mimo i dzisiaj prawie zapomniane, byo kiedy, podobnie jak Boe Narodzenie, pretekstem do masowych uroczystoci. Jest to dzie narodzin witego Jana, obchodzony w peni lata, a dokadnie 24 czerwca. Spogldajc na astronomiczne pooenie dnia narodzin witego Jana, ku memu zdumieniu odkryem, e w czasach Jezusa by to dzie heliakalnego wschodu Oriona. Z powodu precesyjnych zmian ostatnia z gwiazd Oriona nie bya prawdopodobnie widoczna w tamtej epoce, nawet gdy konstelacja ta janiaa na niebie, zanim staro j wiato poranka. Jednake 800 lub 900 lat wczeniej, za ycia Eliasza, caa konstelacja bya widoczna. Wtek by cakowicie zrozumiay: wity Jan postrzegany by jako wcielenie Eliasza, a jego narodziny 24 czerwca miay zwizek z odrodzeniem Oriona po okresie, kiedy by on niewidoczny. Okres wit Boego Narodzenia take ma symboliczne znaczenie. O tej porze roku Soce znajduje si na niebie w pozycji najbardziej wysunitej na poudnie. W tym czasie tu przed zachodem Soca wschodzi Orion, po nim za, ju po znikniciu Soca, Syriusz. Innymi sowy Orion, zwizany z Janem Chrzcicielem, nie jest widoczny, dopki gwiazda, ktra w staroytnym Egipcie symbolizowaa Izyd, a w czasach chrzecijaskich Mari Dziewic, widnieje nad horyzontem. Oboje podrujprzez niebo razem, widoczni w nocy, lecz Soce mija Ziemi z drugiej strony. Niewidoczne, symbolicznie zstpuje w wody otchani, pograjc si o pnocy w najwikszej gbi. W aleksandryjskim Korejonie byo to odrodzenie Logosu; idea ta prawdopodobnie wizaa si w umysach chrzecijan z faktem chrztu Chrystusa w Jordanie. Symbolizm jest z pewnoci trafny. Jan (Orion) widoczny jest na nocnym niebie, gdy stoi nad brzegiem Jordanu (Drogi Mlecznej), podczas gdy Logos lub Chrystus, symbolizowany przez Soce, zanurza si w wodach otchani. Wydaje si, e ta lub podobna idea lega u podstaw celebrowania wita chrztu w dzie Trzech Krli. Pniej wito to stao si bardziej narodzinami ni drugimi narodzinami Jezusa i dniem, w ktrym przybyli magowie. Jednake wkrtce miaem odkry, e by to wielki bd. Jezus narodzi si wczeniej, co ma wielkie, symboliczne znaczenie. Mdrcy z pewnoci to wiedzieli. Zbliaem si do odkrycia prawdziwego znaczenia opowieci o magach i jak sdz prawdziwej daty narodzin Jezusa Chrystusa.
Wstecz / Spis Treci / Dalej Rozdzia 11 Trzej Krlowie Kim wic byli magowie, skd przyszli i na czym polegaa ich misja w stajence? W moim umyle zacz pojawia si pewien obraz. Wrciem do punktu wyjcia dugich bada, ktre zaczy si w Betlejem w 1972 roku. Zaczem dostrzega, i odpowied na te pytania czciowo przynajmniej leaa w sytuacji politycznej istniejcej w tamtych czasach. Bliski Wschd by wtedy, tak jak i obecnie, regionem niezwykle niespokojnym. Przez wiksz cz pierwszego stulecia p.n.e. toczyy si tam cige walki midzy Rzymem i Parti o tereny stanowice, bd co bd, centrum cywilizacji. Pomidzy motem Rzymu a kowadem Partw znalazo si wiele maych krlestw i ksistw, midzy innymi Kommagena, Osroene, Pont i Armenia. Wydaje si prawdopodobne, e mdrcy lub, jak twierdzi tradycja chrzecijaska, krlowie, przybyli z jednego lub kilku z tych krajw. Przez krtki czas Pont odgrywa rol punktu zbornego dla tych, ktrzy sprzeciwiali si wtargniciu Rzymian. Krl Pontu, Mitrydates, by twardym czowiekiem i na tyle dowiadczonym onierzem, e udao mu si na pewien czas wyprze ich nie tylko z Azji Mniejszej, lecz take z Grecji. Jednake jego okrutne metody me przysparzay mu przyjaci na nowo wyzwolonych terenach, a wielu Grekw odetchno z ulg, gdy zosta ostatecznie pokonany. Pompejusz, bdcy kluczow figur w polityce tamtych czasw i lepszym wodzem ni Cezar, okaza si na tyle rozsdny, by pj na ugod z sojusznikami Mitrydatesa. W ramach przeprowadzanej przez siebie reorganizacji zezwoli im na zachowanie ich terytoriw w charakterze pastw buforowych midzy Rzymem a Parti. Zatwierdzi on Antiocha jako krla Kommageny, dynasti Arju w Edessie i Tigranesa w Armenii. Poraka Krassusa pod Carrhae w 53 roku p.n.e. ukazaa mdro strategii Pompejusza, gdy Rzym nie by jeszcze gotowy na konfrontacj z Parti na jej wasnym terytorium. Ta poraajca klska zmusia Rzymian do wycofania si na pewien czas na wschd od Eufratu, co dao maym ksistwom Mezopotamii troch przestrzeni yciowej. To szczliwe status quo mogoby utrzyma si duo duej, gdyby nie dwa czynniki: seria wojen midzy samymi Rzymianami oraz machinacje jednego czowieka Heroda Wielkiego. Czowiek ten, bdcy przeraajcym poczeniem Makbeta i Otella, w odrnieniu od innych wadcw regionu nie mia praw do tronu wynikajcych z zasady dziedzicznoci. Nie bdc nawet ydem by Idumejczykiem, to znaczy potomkiem syna Izaaka, Ezawa (Edom), a nie Jakuba (Izrael) bezprawnie zagarn krlestwo Judei. Jego ojciec Antypater zdoa nawiza dobre stosunki z Pompeju szem, on sam za sprzymierza si kolejno z Juliuszem Cezarem, Kasjuszem, Antoniuszem i w kocu z Tyberiuszem. Mimo i by powszechnie nienawidzony przez ydw, z rzymsk pomoc zdoa utrzyma si na tronie przez 33 lata 1. Jednake nie realizowa swoich planw bez przeszkd. W 40 roku p.n.e. Partowie prbowali uderzy go w samo serce poprzez inwazj Palestyny majc na celu osadzenie na tronie Antygona pretendenta z dynastii hasmonejskiej 2. Herod opuci kraj, lecz przedtem porwa Mariam wnuczk Hyrkana II, poprzedniego wadcy hasmonejskiego. Ostatecznie osadzi j pod opiek swojej rodziny w twierdzy Masada. Bya to forteca nie do zdobycia. Oblegajcy Partowie nie zdoali jej zaj. W tym czasie Herod uda si przez Egipt do Rzymu, gdzie udao mu si przekona senat, by ustanowi go krlem Judei. Co waniejsze, z Syrii wysana zostaa armia rzymska, ktra wypara Partw z Jerozolimy, otwierajc Herodowi drog do tronu. Przed swym powrotem Herod prbowa zapewni sobie legitymizacj wadzy, odsuwajc sw pierwsz on Doris i polubiajc Mariam. Mordujc jej starszego brata Arystobulosa wysokiej rangi kapana sprawi, i staa si ostatni z linii. Nadskakujcy Rzymianom Herod przysporzy sobie wrogw gdzie indziej. Istniay powane przyczyny, dla ktrych by nienawidzony w Mezopotamii. Wydaje si, e krl Kommageny popiera, inwazj Partw na Syri i Palestyn w 40 roku p.n.e., a moe nawet bra w niej udzia. W roku 38 p.n.e. Marek Antoniusz zorganizowa wypraw przeciw Kommagenie i oblega jej stolic Samosat. Herod, chcc przypochlebi si czowiekowi, ktrego uwaa za wschodzc gwiazd rzymskiej polityki, przyszed mu z pomoc. Wydarzenie to opisane zostao przez ydowskiego historyka Jzefa Flawiusza: Herod [...] gdy usysza, e Antoniusz prowadzi wielki atak na Samosat, dobrze ufortyfikowane miasto w pobliu Eufratu, pospieszy, widzc doskona okazj do pokazania swej gorliwoci i zapewnienia sobie wdzicznoci Antoniusza. I tak si stao. Gdy przyby, zdoby miasto zabijajc wielu wrogw i zagarniajc upy. Dawny podziw Antoniusza dla jego mstwa znacznie si powikszy. Obsypa go on nowymi zaszczytami, umacniajc jego nadziej na objcie tronu po zmuszeniu krla Antiocha do poddania Samosaty 3. Herod bezporednio bra wic udzia w obaleniu Antiocha, ktry jak widzielimy sta prawdopodobnie na czele tajnego stowarzyszenia zwanego Bractwem Sarmoung, wspominanego przez Gurdjieffa. T zoon sytuacj jeszcze bardziej komplikowa fakt, e Marek Antoniusz cakowicie uleg urokowi Kleopatry, krlowej Egiptu. Podobnie jak Herod, nigdy nie bya ona pewna swojej pozycji i po kolei pozbywaa si krewnych. Jej ambicje znacznie przekraczay granice Egiptu i w Marku Antoniuszu dostrzega szans realizacji swych planw. Jak relacjonuje Jzef Flawiusz, byo to bardzo niefortunne dla jej bliszych i dalszych ssiadw: Antoniusz, zrujnowany przez namitno do Kleopatry, sta si cakowicie niewolnikiem swej dzy, podczas gdy ona zaja si sw rodzin, nie pozostawiajc przy yciu ani jednego ze swych krewnych. Nastpnie, pragnc krwi cudzoziemcw, rzucaa oszczerstwa na wadcw Syrii i daa od Antoniusza ich mierci, sdzc, e w ten sposb atwo zostanie wadczyni wszystkiego, co posiadali. Chciwo sw rozszerzya nawet na ydw i Arabw, spiskujc w tajemnicy w celu umiercenia ich krlw, Heroda i Malichusa. Antoniusz by na tyle rozsdny, aby zda sobie spraw z tego, e cz jej da zabicie szlachetnych ludzi i synnych krlw jest skrajnie niemoralne, ograniczy je wic, oszczdzajc swoich przyjaci. Wykroi wielkie czci z ich terytoriw, cznie z gajem palmowym w Jerychu, gdzie produkuje si balsam, i da je Kleopatrze razem z miastami, wyjtkiem Tyru i Sydonu po tej stronie rzeki Eleutherus. Jako wadczyni tych ziem Kleopatra towarzyszya Antoniuszowi a do Eufratu, gdy szed on na wojn z Partami, a nastpnie wrcia przez Apame i Damaszek do Judei. Herod zagodzi jej wrogo kosztownymi prezentami i ziemie oderwane od jego krlestwa wydzierawi od niej za dwiecie talentw rocznie. W kocu towarzyszy Kleopatrze do Pelusium, okazujc jej wszelkie wzgldy. Dziao si to niedugo przed powrotem z Partii Antoniusza, ktry przywid ze sob winia Artabazesa, syna Tigranesa, jako prezent dla Kleopatry. Nieszczsny Part zosta jej natychmiast przekazany razem z pienidzmi i wszystkimi upami 4.
Jzef Flawiusz nie odnotowa, co Kleopatra zrobia z Artabazesem, lecz prawdopodobnie by on pokazywany na ulicach Aleksandrii, a nastpnie stracony. W tym czasie Mariam zmuszona zostaa do maestwa z Herodem, ktrego nienawidzia jako wroga jej rodziny, morderc jej dziadka i brata. Jak twierdzi Jzef Flawiusz, bya bardzo pikna, a Herod by ni oczarowany. Mio ta zmienia si w ywioow zazdro. W roku 29 p.n.e. wyjedajcy za granic Herod powierzy j opiece swego zicia Jzefa, ktrego on bya siostra Heroda, Salome. Da Jzefowi cise instrukcje, zgodnie z ktrymi, gdyby cokolwiek stao mu si w czasie podry, Mariam miaa by natychmiast umiercona. Oczywicie dowiedziaa si ona o tej grobie i po powrocie Heroda nierozsdnie go za to zbesztaa. Salome, nienawidzca bratowej za jej krlewsk krew i urod, rozpucia zoliw plotk, e Mariam miaa romans z Jzefem. Wierzc, i nie ma dymu bez ognia, Herod natychmiast skaza ich oboje na mier. Mariam urodzia Herodowi picioro dzieci, z ktrych tylko dwaj synowie, Aleksander i Arystobulos, przeyli dziecistwo. Mimo e starszy z nich, Aleksander, by spadkobierc tronu, obaj nienawidzili swego ojca za to, co zrobi ich matce. Oni z kolei znienawidzeni byli przez Antypatra, swego starszego brata i syna pierwszej ony Heroda, Doris. Spiskowa on przeciw swoim przyrodnim braciom przekonujc Heroda, e zamierzaj go otru. Obu modziecw zabrano do Rzymu na proces, lecz zostali tam uniewinnieni od wszystkich zarzutw przez Augusta, ktry by wwczas cesarzem. To jednak nie pooyo kresu intrygom. Ostatecznie Aleksander i jego brat Arystobulos zostali na rozkaz swego ojca uduszeni. Herod by ju w tym czasie starym czowiekiem, lecz mimo i mia olbrzymi rodzin wiele on, konkubin i innych dzieci nikomu nie ufa. Nawet gdy choroba przykua go do oa, na kilka dni przed sw mierci w 4 roku p.n.e. rozkaza zabi take Antypatra, swego spadkobierc. Znajc charakter tego tyrana, Saddama Husajna swoich czasw, atwo mona sobie wyobrazi jego reakcj na wiadomo, i narodzio si dziecko, pochodzce nie ze stosunkowo modej linii hasmonejskiej, lecz od samego Dawida. Z pewnoci sdzi, e historia moe si w niebezpieczny sposb powtrzy. Same imiona Marii i Jzefa mogy obudzi w nim straszne wspomnienia wydarze sprzed dwudziestu lat, gdy zamordowa Mariam i jej stranika, take noszcego imi Jzef. Na pewno nie miaby adnych skrupuw dokonujc rzezi niewinitek z Betlejem, gdyby sdzi, e zapobiegnie to niebezpieczestwu. Takie byy realia polityki w kocu pierwszego stulecia p.n.e. W tym wietle misja magw nabiera silnie politycznego zabarwienia. Niezalenie od symbolicznego znaczenia wydarze opisanych przez Mateusza, magowie byli w owych czasach zaznajomieni z najnowsz histori Judei i udziaem Heroda w upadku Antiocha Epifanesa z Kommageny. Wiedzieli, jak bardzo tereny pooone na wschd od Eufratu naraone byy na ataki Rzymu, i by moe mieli nadziej, e narodziny Jezusa odmieni sytuacj, e gdy doronie, wyprze on Rzymian nie tylko z Judei, lecz z caej Azji. Opowie o magach jest jednak czym wicej ni tylko zwyk, przykr histori wojen, polityki siy i ambicji dynastycznych. Sprawozdanie Mateusza wyjania, i magowie byli astrologami, ktrzy ujrzeli na niebie co niezwykego, co spowodowao ich podr do Judei. Tym czym bya gwiazda, tak wielka i jasna, e wida j byo dugo po wicie. Wanie ten wany znak, tak istotny dla kadego, kto zajmuje si hermetyzmem, sprawi, e wyruszyli w drog, i sprowadzi ich, jak nam przekazano, najpierw do Jerozolimy, a potem do Betlejem. Czym wic bya ta gwiazda, janiejsza ni wszystkie inne, i dlaczego wydaje si tak wana? Wspczeni astronomowie, mogcy dokadnie nakreli horoskop dla kadego dnia w cigu ostatnich dziesiciu tysicy lat, skaniaj si ku twierdzeniu, i bya to wana koniunkcja planet. Prawdopodobnie to, co przepowiedzieli, a nastpnie ujrzeli Magowie, byo zejciem si dwch najwikszych planet Ukadu Sonecznego, Jowisza i Saturna, ktrych podwjne wiato uniemoliwiao ich rozrnienie. To niesychanie rzadkie zjawisko miao miejsce latem, w 7 roku p.n.e. Wikszo astronomw jest zgodna, e byo to jedyne wydarzenie na niebie w tamtych czasach odpowiadajce opisowi Mateusza. Wiedzc o tym, uwierzyem, e mona odtworzy horoskop Jezusa i dowiedzie si wiele o jego przewidywanym losie. Magowie przybyli ze wschodu, z terenw, ktre stanowiy wtedy imperium Partw, w odrnieniu od jego gwnego rywala, Rzymu, duo mniej scentralizowane. W Mezopotamii i Anatolii istniao, jak widzielimy, wiele mniej lub bardziej niezalenych krlestw, ktrych narody uwaane byy przez Rzymian i ydw za Partw. Byy to pastwa satelickie, tworzce w czasach narodzin Jezusa bufor midzy dwoma imperiami. Z punktu widzenia opowieci o magach najwaniejsze z nich to Kommagena, Osroene (prowincja, na terenie ktrej leay Edessa i Harran) oraz Armenia. lady z Edessy wskazuj na to, e na terenie tym istniaa niegdy tajemna tradycja zawierajca elementy egipskie. To z kolei sugeruje, jak widzielimy, istnienie zwizku midzy piramidami, gwiazdozbiorem Oriona i symbolik ukryt w opowieciach o Samsonie, Hiobie i prorokach. Tradycja ta wie si take z Janem Chrzcicielem. Kommagena miaa w tym czasie wasn, zwizan z niebem religi, poczenie idei greckich, perskich i egipskich. Antioch Epifanes I ustanowi nowy kalendarz oparty na dacie jego oficjalnych urodzin. Zbudowa specjalny szyb wskazujcy na miejsce w zachodniej czci nieba, przez ktre codziennie przechodzi gwiazda Regulus may krl znana take jako serce lwa. Zdarza si, e gdy nastpuje koniunkcja Soca i gwiazd, co zdarzyo si w tamtych czasach 29 lipca, Syriusz pojawia si o wicie. Dzie ten by wity dla Egipcjan i oznacza pocztek ich sotisowego, czyli syriuszowego roku. Antioch naladowa to i stara si zmieni istniejcy w Kommagenie kalendarz ksiycowy na soneczny lub gwiezdny 5. Najwyraniej to nowe wito, ktre zwiza z wadz krlewsk i narodzinami krlw Kommageny, miao sta si oficjalnym pocztkiem roku. Z tego powodu pniejsi krlowie, cznie z jego synem Antiochem II, ktry wada Kommagen w 7 roku p.n.e., byli bardzo zainteresowani zjawiskami pojawiajcymi si na niebie o tej porze roku. Zdarzyo si, i 29 lipca w 7 roku p.n.e., na pocztku roku 6, koniunkcja dwch najwikszych planet Ukadu Sonecznego Jowisza i Saturna bya cigle widoczna. Zjawisko to byo bardziej ni interesujce dla astronomw z Kommageny i prawdopodobnie z innych krajw Bliskiego Wschodu. Znajc te podstawowe fakty, moemy zrekonstruowa scenariusz wydarze. Horoskop Mesjasza Poszukujc waciwej daty narodzin Jezusa, musimy bra pod uwag rne aspekty. Przede wszystkim, Ewangelia Mateusza, podstawowe dla nas rdo opowieci c magach, stwierdza, i w czasie jego narodzin na niebie widoczna bya niezwykle jasna gwiazda, ktr magli kierowa si mdrcy ze wschodu. Gwiazda ta spocza nad miejscem, w ktrym znajdowao si dziecko. Identyfikacja tego obiektu, przy zaoeniu, e nie mwimy tu o UFO ani innym nadzwyczajnym zjawisku, jest stosunkowo atwa. Najprawdopodobniej wydarzeniem, ktre spowodowao takie zainteresowanie wrd magw, bya rzadka koniunkcja Jowisza i Saturna w gwiazdozbiorze Ryb. Oznaczao to dla nich pocztek Nowego Roku roku Ryb. W Ksidze Objawienia Jezus Chrystus opisany jest jako Lew: A jeden ze starcw rzecze do mnie: Nie pacz! Zwyciy lew z pokolenia Judy, korze Dawidowy, i moe otworzy ksig, i zerwa siedem jej pieczci 7. Opis ten byby odpowiedni dla Jezusa, gdyby urodzi si on pod znakiem Lwa, a nie Kozioroca, ktry odpowiada dacie 25 grudnia. W rzeczywistoci, jak widzielimy, celebrowanie Boego Narodzenia byo pniejszym wynalazkiem Kocioa, ktry zaadaptowa rzymski kult Mitry i Sol Invictus. Wczeniej zimowym witem by dzie chrztu Jezusa obchodzony 6 stycznia. Dla Mateusza i innych zaoycieli podwalin chrzecijastwa zrozumiae byo, e Jezus by Mesjaszem nowego wieku, a symboliczna, jeli nie rzeczywista data jego urodzin powinna by odpowiednia dla krla Horusa. Dat t, ktra odpowiada take wszystkim innym kryteriom, jest dzie 29 lipca 7 roku p.n.e.
W staroytnym Egipcie najwaniejszym dniem w roku byy symboliczne narodziny Horusa, przypadajce na czas heliakalnego wschodu Syriusza (tu przed witem Syriusz wschodzi i jest widoczny przez kilka minut, a nastpnie zastpiony zostaje przez Soce). Tego dnia Soce wschodzi w koniunkcji z Regulusem, gigantyczn czerwon gwiazd z konstelacji Lwa, ktrej nazwa znaczy may krl. Dla Egipcjan czerwony blask witu symbolizowa krew bogini Izydy rodzcej syna. blade wiato Syriusza, duszy Izydy i najjaniejszej gwiazdy na niebie, miao by przy mione przez jej syna Soce. Soce jest wic take symbolicznym synem Syriusza. Po narodzinach staje si ono Re-Horachti, bogiem-sokoem, czczonym w Heliopolis, gdzie znajduje si pochodzcy z XII dynastii obelisk, na ktrego szczycie wypisany jest jego hieroglif. Zgodnie z hermetyczn regu brzmic jak w grze, tak i na dole, to budzce respekt, coroczne odradzanie si Soca utosamiane byo z narodzinami Horusa-krla. Heliakalny wschd Syriusza oznacza pocztek nowego roku syriuszowego i jak widzielimy zosta on prawdopodobnie przyjty przez Antiocha z Kommageny za oficjaln dat narodzin jego samego i jego ojca. Dnia 29 lipca 7 roku p.n.e. dwie planety, Jowisz i Saturn, znajdoway si w koniunkcji tworzc jedn, bardzo jasn gwiazd. Poniewa byy to oficjalne urodziny krla w Kommagenie (a by moe take w innych maych krlestwach Mezopotamii), znaki te byy niezwykle interesujce dla magw. Interesujce na tyle, by wysa ekspedycje poszukujce w boski sposb narodzonego dziecka.
Narodzenie Jezusa zapisane na niebie, 29 lipca 7 roku p.n.e. Z mauzoleum Antiocha wynika, i krlowie z Kommageny uwaali, e znajduj si pod opiek widniejcego na niebie wielkiego Lwa oraz pewnych planet szczeglnie Jowisza. Wyznawany przez nich kult mial silny zwizek z zaratustrianizmem, Jowisz za uwaany by przez nich za wcielenie perskiego boga Ahura Mazdy. Znali oni take przepowiedni goszc, i perski prorok Zaratustra bdzie mial syna, ktry narodzi si po jego mierci. Astrologowie wic, widzc na niebie koniunkcj Jowisza i Saturna przypadajc na dzie urodzin ich krlw, potraktowaliby to jako zwiastun prawdopodobnych narodzin Mesjasza. Wiedzc, e takie narodziny nie zdarz si wich wasnej krlewskiej rodzinie, skonsultowaliby si ze swoimi ssiadami mieszkacami Edessy i Ormianami. Rodzina krlewska z Edessy take zwizana bya z konstelacj Lwa, gdy jej zaoyciel zwany by Arja, co w jzyku hebrajskim i syryjskim oznacza wanie lwa. Po stwierdzeniu, e tam take nie spodziewano si adnych wanych narodzin, zapytaliby, gdzie jeszcze mogoby to si zdarzy. W Edessie istniaa wielka wsplnota ydowska i byoby dziwne, gdyby krl Abgar nie wiedzia, e rodzina krlewska w Judei take rzdzona jest przez Lwa, a ydzi oczekuj Mesjasza. Mdrcy, nie bdcy prawdopodobnie krlami, mogli wic zosta wysani z Edessy, Armenii i Kommageny, by przeprowadzi poszukiwania. Po przybyciu do Jerozolimy zasignli naturalnie informacji na dworze Heroda. Potraktowani tam zostali w grzeczny, odpowiadajcy ich randze sposb, lecz dowiedzieli si, e w krlewskiej rodzinie nie oczekuje si adnych narodzin w cigu najbliszych dni. Rozpytujc wrd kapanw i starszyzny w wityni dowiedzieli si, e rzeczywicie istnieje stare proroctwo, mwice, i Mesjasz, potomek rodu Dawida, narodzi si w pobliskim miecie zwanym Betlejem. W odrnieniu od Jerozolimy, pooonej na terenach nalecych do izraelskiego plemienia Beniamina, Betlejem znajdowao si w prowincji Judy. Poniewa Juda byka lwim plemieniem Izraela, miasto to take naleao do Lwa. Z astrologicznego punktu widzenia byo to odpowiednie niejsce dla narodzin krla znajdujcego si wanie pod opiek Lwa. Magowie zapragnli przekona si o prawdziwoci tej przepowiedni. Pospiesznie poegnali si i wyruszyli do znajdujcego si w odlegoci omiu kilometrw Betlejem. By moe, ich karawana przybya do Betlejem o wicie, majc za symbolicznego przewodnika niezwyk koniunkcj Jowisza i Saturna, ktra prowadzia ich w drodze na poudnie z Jeruzalem. Mimo i wszystkie inne gwiazdy kolejno gasy, ta jedna cigle widoczna bya w momencie ich
przybycia, zawieszona nad stajenk, w ktrej narodzi si Jezus. Uradowani z powodu wypenienia swej misji, zsiedli z wielbdw i wydobyli z sakw dary dla dziecka: zoto, kadzido i min. Weszli i oddajc cze nowemu Mesjaszowi uklkli, ofiarujc mu swe podarunki. Po wymianie uprzejmoci z jego rodzicami i obietnicach wszelkiej moliwej pomocy w jego wyksztaceniu, rozbili obz na pobliskim polu. Ostrzeeni noc przez anioa, by nie wracali do Heroda, pojechali do Edessy inn drog. By moe, przybyli najpierw do Egiptu, by odwiedzi przyjaci i zaatwi kilka spraw. To, co moglibymy nazwa scenariuszem dalajlamy 8, mae by faktem historycznym, na ktrym Mateusz opar swoje sprawozdanie. Jednake nie jest wykluczone, e w legendzie o magach kryje si co wicej. Bibli odczytywa mona na wielu rnych poziomach. Oczywicie, opowie ta zostaa przez Mateusza wczona do Ewangelii w pewnym okrelonym celu. Cel ten by zrozumiay dla co najmniej czci adresatw Ewangelii tych, ktrzy maj uszy do suchania. Przez nich wanie przybycie magw w czasie narodzin rozumiane byo w zupenie inny sposb jako zwizy opis przeznaczenia Jezusa. Horoskop Mesjasza Mateusz, ktry z jakich powodw okrelany jest w Biblii jako celnik, mimo i prawdopodobnie nie zajmowa si zbieraniem podatkw, by chrzecijaskim gnostykiem. Pochodzi najprawdopodobniej z Antiochii lub Aleksandrii i z pewnoci wiele wiedzia o pogaskich kultach tego regionu. Celem jego Ewangelii byo pozyskanie wyznawcw dla nowej wiary, wic musiaa odpowiada warunkom, w jakich zostaa stworzona. Wydaje si, e Mateusz rozumia zwizki midzy staroytnymi tajemnicami a chrzecijastwem i majc na wzgldzie nowych wyznawcw, chcia je podkreli. W nowym, chrzecijaskim obrzdku pierwotna egipska trjca, skadajca si z Ozyrysa, Izydy i Horusa, zastpiona zostaa przez Jzefa, Mari i Jezusa. Narodziny Jezusa odpowiadaj wic symbolicznie narodzinom nowego Horusa krla na ziemi; jest on zwiastunem Nowej Epoki zastpujcej star, zuyt religi Egiptu i w ten sposb powinien by postrzegany. Twrcy ikonografii chrzecijaskiej uwiecznili szczegy horoskopu Jezusa bazujc na zarysach historii zapisanej przez Mateusza i wczajc je do archetypu obrazu narodzin. Poczenie przetrwao dwa tysice lat. Dokonano tego w taki sposb, e nie zostao zapomniane ani zrewidowane, co najprawdopodobniej staoby si, gdyby wadze kocielne zdaway sobie spraw, co zaszo. Wiedzc o tym, jestemy w stanie przeanalizowa tradycyjn scen narodzin i odnale w niej gbsze znaczenie, ktrego istnienia nie podejrzewali chrzecijascy ikonografowie. Jak widzielimy, Maria i Jzef maj swoje gwiezdne odpowiedniki. W makrokosmicznym sensie s oni Syriuszem i konstelacj Oriona. Symbolizm ten jednake siga duo gbiej. Wedug tradycji Jezus rodzi si w stajence, czyli miejscu przeznaczonym dla zwierzt. Wydaje si, e jest to symbol zodiaku zwierzcej cieki Soca, po ktrej porusza si ono po niebie 9. Przy narodzinach, oprcz Marii i Jzefa, asystujdwa symboliczne zwierzta zamieszkujce stajenk, to znaczy t cz zodiaku, ktra jest widoczna. S to w (odpowiadajcy zodiakalnemu Bykowi) i owca lub baran (zodiakalny Baran). Przy wydarzeniu tym obecni s take trzej pasterze. Sdz, e s oni trzema gwiazdami, ktre wskazuj drog. S to: Capella bardzo jasna gwiazda w konstelacji Wonicy, oraz Kastor i Polluks (Blinita). Wszystkie te gwiazdy obserwowane byy w staroytnoci i uywane dla okrelania czasu. Wschodz one przed Lwem i w pewnym sensie s jego przewodnikami. Znaczce jest to, e wszystkie znajduj si ponad lini ekliptyki, w czci nieba pooonej bardziej na pnoc ni Orion i Wielki Pies (Jzef i Maria). Wydaje si, e to wanie oznacza stwierdzenie, e pasterze znajdowali si w grach, to znaczy na pnoc od miejsca zdarzenia, gdy zostali wezwani przez aniow. Zgodnie z tradycj przedstawia si Jezusa lecego w obie, czyli w miejscu sucym do karmienia zwierzt. Sowo Betlejem oznacza dom chleba. Miasto to tradycyjnie znajdowao si we wadaniu plemienia Judy. Kade ze staroytnych plemion Izraela przypisane byo do jednego z dwunastu znakw zodiaku. Juda byo lwim plemieniem i jego dom stanowiy tereny, ktrymi wada Lew. Wyraenie Jezus w obie oznacza wic, e znajduje si on w Betlejem, a take w znaku Lwa. Symbolem tego jest Soce wschodzce (rodzce si) w znaku Lwa. Kolejna jasna gwiazda, Procjon, znajduje si midzy Mari (Syriuszem) a Dziecitkiem Jezus (Soce w koniunkcji z Regulusem). Procjon wschodzi po Orionie, tu przed Syriuszem. W czasie narodzin znajdowa si on bliej Marii ni Jzefa. Procjon jest czci gwiazdozbioru Maego Psa, wic go z Wielkim Psem jako jego modszy lub mniejszy odpowiednik. Jeli Wielki Pies przedstawia Mari, to konstelacja ta powinna oznacza dziewczyn. Z tego powodu sdz, e Procjon przedstawia akuszerk, ktra zgodnie z niektrymi podaniami bya crk karczmarza. O wicie w tej czci nieba jedynie najbardziej jasne gwiazdy s widoczne. Do wyjanienia pozostaa ju tylko kwestia planet. Planety, zgodnie z filozofi hermetyczn, s bogami niszego nieba (to znaczy Ukadu Sonecznego). Kada z nich wadaa jedn ze sfer krysztaowych otaczajcych Ziemi. Wierzono, e gdy rodzia si jaka dusza, otrzymywaa dary od planet, ktre byy wiadkami jej narodzin. Charakter tych darw, jak wierzono, okrela talenty i los danej osoby do koca jej ycia na Ziemi. Bardzo wana bya znajomo planet swoich narodzin, to znaczy tych, ktre znajdoway si w tym momencie ponad horyzontem, gdy to one byy bogami majcymi najwikszy wpyw na narodzonego wtedy czowieka. Zakadajc, e Jezus urodzi si o wicie 29 lipca w 7 roku p.n.e., to w czasie jego narodzin na niebie widoczne byy trzy planety: Jowisz i Saturn znajdujce si w tak bliskiej koniunkcji, e wyglday jak jedna bardzo jasna gwiazda, oraz Merkury, ktry pojawi si tu przed witem jako gwiazda poranna. Podobnie jak Syriusz przedstawia Mari, a Orion Jzefa, te trzy planety odpowiadaj trzem krlom lub magom pochodzcym z pniejszej tradycji. Ich darami s zoto, symbolizujce bogactwo, kadzido, odpowiadajce duchowej mdroci, i mirra 10, symbol dugowiecznoci. Prezenty te mona odpowiednio przypisa planetom, o ktrych mowa; zoto Jowiszowi, mirr Saturnowi, a kadzido Merkuremu. Na wielu obrazach przedstawiajcych pokon magw dwaj krlowie spokojnie stoj w oczekiwaniu na swoj kolej, by zoy hod nowemu zbawicielowi, podczas gdy trzeci z nich klczy przed dzieckiem i cauje jego stop. Pierwsi dwaj symbolizuj najwyraniej Saturna i Jowisza w koniunkcji, trzeci za to Merkury. Po grecku planeta ta zwana bya Hermes i wizano j z egipskim bogiem Thotem. Znana bya take jako Hermes Trismegitos Hermes po Trzykro Wielki. Mimo i przyzwyczailimy si widzie Hermesa jako modego posaca bogw, to staroytny prorok Hermes Trismegitos jest zwykle przedstawiany jako czcigodny starzec. Na obrazach ukazujcych narodziny krl, ktry klczy, jest zwykle najstarszy z caej trjki. Jasne jest wic, e niemal wszystkie elementy wizerunku nieba w czasie narodzin Jezusa przedstawiane s na niezliczonych obrazach w sposb bezmylny. Niestety, z przyczyn kalendarzowych i politycznych data narodzin Jezusa zostaa przez Koci przesunita na 25 grudnia. Data ta bya pierwotnie dniem narodzin rzymskiego i perskiego boga soca Sol Mitry. W czasach wczesnego Kocioa zimowym witem by dzie Trzech Krli obchodzony 6 stycznia. wito to jednake nie miao nic wsplnego z narodzinami Jezusa, lecz zwizane raczej byo z celebracj jego chrztu dokonanego przez Jana. W IV wieku Koci przeksztaci je w dzie narodzin Chrystusa, prawdopodobnie dlatego, i fakt chrztu wskazywa na to, e Jezus powinien by przej przeprowadzon przez Jana inicjacj, zanim mg podj si realizacji swej misji. Krzepnca wwczas doktryna Kocioa gosia, e Syn Boy i druga osoba Trjcy bya wszechwiedzca i wszechwadna od dnia swych narodzin. Twierdzenie, i Jezus przeszed przez seri inicjacji, zanim osign ca sw moc, byo niewygodne dla duchowiestwa, ktre ju zapomniao (o ile w ogle wiedziao to kiedykolwiek), czym te inicjacje byy. Zmiana daty zadowalaa take pogan z Aleksandrii, pomagajc im w konwersji. Przywykli oni witowa 6 stycznia urodziny Aiona (nowego roku w tym przypadku), ktry zrodzi si z Kore, dziewiczej bogini. Mogli oni zaakceptowa Jezusa jako Aiona i Mari jako Kore bez koniecznoci zmiany ich najwaniejszego wita. Pniej, prawdopodobnie z tych samych powodw, Boe Narodzenie przesunite zostao na 25 grudnia, a 6 stycznia sta si witem Magw. Wybr daty ssiadujcej z przesileniem zimowym na dzie urodzin Chrystusa jest w pewnym sensie logiczny i odpowiada rzymskiemu kalendarzowi. Oznacza to, e zwiastowanie Najwitszej Marii Panny, czyli dzie, w ktrym zasza ona w ci, dziewi miesicy przed narodzinami, mogo by witowane 25 marca.
Wedug Ewangelii witego ukasza Jezus urodzi si sze miesicy po Janie Chrzcicielu. Oznaczao to, e narodziny Jana mogy by wygodnie obchodzone 24 czerwca, w rodku lata. Mimo i wedug Biblii to Gabriel objawi si ojcu Jana Zachariaszowi, by powiadomi go, e jego ona Elbieta jest w ciy, to data tego mniejszego zwiastowania odpowiada dniu 29 wrzenia, ktry jest witem innego archanioaMichaa. Koci posiada wic wita, ktre zgodnie z jego nauk przypadaj na cztery najwaniejsze dni w roku, w zimie, wiosn, latem i jesieni. witynie Dziewicy W naukach Kocioa religia astralna, ktra czya Oriona, Lwa i Syriusza z narodzinami Jezusa, zostaa ukryta i zmieniona, by nie stwarza powodw do oskare. Kalendarz kocielny z ustalonymi witami oparty zosta na czterech dniach rozpoczynajcych kwartay: Boe Narodzenie 25 grudnia, zwiastowanie Najwitszej Marii Panny 25 marca, narodziny Jana Chrzciciela 24 czerwca i dzie archanioa Michaa 29 wrzenia. W redniowieczu wito zwiastowania byo pocztkiem oficjalnego roku, a dzie archanioa Michaa rozpoczyna jesie. Odpowied ma pytanie, dlaczego te tak wane wita nie powinny by obchodzone dokadnie w czasie zrwnania dnia z noc, lecz kilka dni wczeniej, bya dla mnie zagadk, dopki nie zbadaem caej sytuacji z astrologicznego punktu widzenia. Cztery dni oznaczajce pocztek kwartaw dotycz dwch kuzynw, Jezusa i Jana Chrzciciela, oraz dwch archaniow, Michaa i Gabriela. wito Zwiastowania istniejce w kalendarzu rzymskim co najmniej od VII wieku wprowadzone zostao dla uczczenia wizyty Gabriela, ktry poinformowa Mari o yczeniu Ojca, aby pozostajc w dziewictwie staa si matk Mesjasza. Wypowiadajc pamitne sowa niech mi si stanie wedle sowa twego Maria przyjmuje swoje przeznaczenie i zostaje zapodniona nasieniem Boga. Dziewi miesicy pniej, w dzie Boego Narodzenia, jak naleaoby powiedzie, rodzi Jezusa w stajence w Betlejem. Midzy witem Zwiastowania i Narodzenia istnieje bardzo znaczcy z teologicznego i biologicznego punktu widzenia zwizek. W podobny sposb, co jednak w oczach Kocioa jest mniej istotne, odbyy si narodziny Jana. Urodzi si on 24 czerwca, wic poczcie, ktre miao miejsce dziewi miesicy wczeniej, wie si z dniem archanioa Michaa. Wedug Ewangelii (tym razem historia zostaa dokadniej przedstawiona przez ukasza ni Mateusza) to wanie archanio Gabriel pojawia si przed ojcem Jana, Zachariaszem, i oznajmia mu, e jego zaawansowana wiekiem ona urodzi syna. Widzimy wiec, e ten sam anio, mimo i w rnych porach roku, odgrywa rol posaca zarwno w przypadku Marii, jak i Elbiety, matki Jana. Obie kobiety zachodz w ci z woli Boga, lecz Elbieta, w odrnieniu od Marii, jest matk, a nie dziewic, i mona przypuszcza, e nasienie, ktrym zostaje zapodniona, pochodzi od jej ma Zachariasza. Jan jednake ma by napeniony Duchem witym ju w onie matki swojej 11. Nawet jeli narodziny Jana nie s tak cudowne jak jego spodzonego przez Boga kuzyna Jezusa, to i tak mog robi wraenie, jeli wemie si pod uwag, e jego matka bya bezpodn kobiet w podeszym wieku. W pewnym sensie wic Jezus i Jan s boskimi bliniakami, kuzynami, ktrych poczcie i narodziny s niezwykle podobne i ktrych przyjcie zapowiedziane zostao przez tego samego anioa. Informacje zawarte w Ewangelii witego ukasza, mwice, i Gabriel objawi si Elbiecie pene sze miesicy przed swoim spotkaniem z Maria,, wskazuj na to, e ta proczna rnica ma jakie znaczenie. Kim zatem jest Gabriel i co symbolizuje? W chrzecijaskiej ikonografii jest on, lub moe ona, tradycyjnie ukazywany jako pikna uskrzydlona istota. Jego atrybutem, ktry wrcza Marii Dziewicy jako znak jej witego powoania, jest biaa lilia symbolizujca czysto. Lilia ta jednake ma szersze znaczenie ni tylko znak dziewictwa. Wydaje si, e byo to dobrze rozumiane w redniowiecznej Europie i lego u podstaw tamtejszego mistycyzmu. Szczeglnie we Francji kult dziewicy osign swoje apogeum. Jeszcze raz posuyem si programem Skyglobe i jeszcze raz spotkaa mnie niespodzianka. Ustawiajc go w przyblieniu na rok 1150 i koncentrujc si na Paryu, odkryem, e najwaniejsz konstelacj w wito Zwiastowania i dzie archanioa Michaa bya, co nie jest moe zbyt zaskakujce, Panna. 25 marca Panna wschodzia w czasie zachodu Soca. Dokadnie w tym momencie Spica (Kos), najjaniejsza i najwaniejsza gwiazda tej konstelacji, wznosia si ponad horyzont, podczas gdy Soce znikao na zachodzie. Zmiana daty na 29 wrzenia bya rwnie znaczca, gdy tego dnia Soce wschodzio w koniunkcji z Kosem. Oba te dni, kiedy zgodnie ze sowami anioa Gabriela Maria i Elbieta zaszy w ci, zwizane byy z gwiazdozbiorem Panny. Z astrologicznego punktu widzenia jednake istniaa pewna nieprawidowo w tym, wydawaoby si, poprawnie uoonym schemacie. Wschd Kosa w koniunkcji ze wschodzcym Socem by najwaniejszym symbolem zwiastowania. Powinien on wiza si z Jezusem jako Mesjaszem, a nie Janem prorokiem, ktry przychodzi wczeniej. Innymi sowy, Koci przez pomyk przesun narodziny Jezusa z lata, kiedy Soce znajdowao si w koniunkcji z Regulusem, na okres przesilenia zimowego, co cakowicie zmienio ca symbolik zwiastowania. Zdajc sobie z tego spraw, zdecydowaem si zbada gbiej ten problem i sprawdzi, jakie zwizki mog istnie midzy chrzecijaskim zwiastowaniem i jego starszym, egipskim odpowiednikiem zapodnieniem Izydy. W ksice Piramidy brama do gwiazd 12 Robert Bauval i ja przedstawilimy dowd, e poudniowy szyb Komory Krlowej w Wielkiej Piramidzie jest tak ustawiony, i w czasie, kiedy piramida bya budowana, wskazywa na Syriusza, gdy przecina on poudnik. Zaoylimy, e byo to zwizane ze szczeglnym rytuaem, ktry, jak sdzilimy, odbywa si w Komorze Krlowej i dziki ktremu Syriusz gwiazda Izydy by symbolicznie zapadniany, gdy o wicie ustawia si ponad szybem. Poniewa najwyraniej by to egipski odpowiednik zwiastowania, zdecydowaem si sprawdzi, kiedy przed narodzinami Jezusa (przyjmujc, e miay one miejsce 29 lipca 7 roku p.n.e.) sytuacja taka moga zdarzy si ponad Kairem. Ku memu zdumieniu dniem, w ktrym Syriusz ustawi si o wicie w jednej linii z poudnikiem, okaza si 22 wrzenia 8 roku p.n.e. dzie, kiedy Soce wschodzio w koniunkcji z Kosem.
Prawdziwe zwiastowanie Marii zapisane na niebie, 21 wrzenia 8 roku p.n.e. Poniewa najwyraniej nie by to przypadek, zdecydowaem si przeanalizowa Symboliczne znaczenie gwiazdozbioru Panny, aby sprawdzi, kogo lub co przedstawia on w czasach egipskich oraz jaki zwizek mogo to mie z Mari Pann i archanioem Gabrielem. W ksice Astraea autorstwa Frances Yates odkryem, i gwiazdozbir Panny jest acisk wersj Astrei sprawiedliwej dziewicy z okresu zotego wieku. Yates przytacza histori opowiedzian w Przemianach Owidiusza: W pierwszej ksidze Przemian Owidiusza znajduje si synny fragment opisujcy cztery wieki. W pierwszym, zotym wieku pod rzdami Saturna, ludzie zdobywali poywienie bez pracy, zawsze trwaa wiosna, wszyscy z natury byli cnotliwi, a na Ziemi panowa powszechny pokj. Po zotym wieku Saturna nadszed srebrny wiek Jowisza, kiedy wieczne lato zastpiy zmieniajce si pory roku, a ludzie po raz pierwszy odczuli chd i upa oraz poznali prac przy uprawie ziemi. Jako trzeci nadszed wiek spiu, surowszy ni dwa poprzednie, ale jeszcze nie bezbony. W kocu nastpi wiek elaza, kiedy zo zostao uwolnione. Skromno, prawda i wiara znikny, a wiedzeni chciwoci ludzie podrowali po caym wiecie w poszukiwaniu zysku, grzebic w ziemi i szukajc metali. Przysza wojna i wymachiwali broni trzyman w zakrwawionych rkach. Pobono zostaa pokonana, a dziewica Astrea, ostatnia z niemiertelnych, opucia zbroczon krwi ziemi 13. Wiara w istniejcy dawniej zoty wiek jest powszechna. W Egipcie opisywany by on jako okres rzdw krla boga Ozyrysa i jego ony Izydy, ktrzy wsplnie stworzyli cywilizacj. Jednym z podstawowych filarw spoeczestwa, co moemy dostrzec z perspektywy naszych czasw, bya silna wiara we wadz prawa. Abstrakcyjne pojcia prawdy i sprawiedliwoci przedstawiane byy przez Egipcjan w postaci figury bogini zwanej Maat. Symbolem jej byo strusie piro. Dwa takie pira noszone byy przez krlw Egiptu w tak zwanej koronie Ozyrysa Atef. Przestrzeganie wadzy prawa byo podstawowym obowizkiem faraona, gdy stara si on naladowa Horusa, ktry przywrci w Egipcie ad po zamordowaniu jego ojca przez uzurpatora Seta. Maat jako prawda stanowia zasad, zgodnie z ktr Egipcjanie spodziewali si by sdzeni po mierci. Symbolem tego jest waenie serca ceremonia przedstawiana na niezliczonych papirusach (np. na papirusie pisarza Ani 14). W czasie tej ceremonii, ktra, jak sdz, moga odbywa si w Krlewskiej Komorze Wielkiej Piramidy, serce zmarego, symbolizowane przez may dzban, w ktrym umieszczane ono byo podczas mumifikacji ciaa, kadzione jest na szalce wagi, gdy na drugiej szalce znajduje si Maat piro strusia. W zalenoci od wynikw tego sprawdzianu, dusza zmarego moga opuci Ziemi, by poczy si z Ozyrysem w jego niebiaskiej krainie, lub poerana bya przez potwora z ciaem lwa i gow krokodyla czajcego si w pobliu wagi. W Komorze Krlewskiej znajduje si skierowany na poudnie szyb, ktry w czasie budowy piramidy (ok. roku 2450 p.n.e.) wskazywa wprost na punkt kulminacji gwiazdy Al-Nitak w Pasie Oriona. Drugi szyb, przy przeciwnej cianie, skierowany by w stro n pooonej wwczas na pnocy gwiazdy alpha-Draconis. Dwr Ozyrysa kojarzony jest z Orionem, Gwiazda Pnocna za symbolizowana jest przez Tauret, bogini z gow krokodyla. Przedstawiana jest ona zawsze w stanie zaawansowanej ciy i wizana z aktem narodzin. Wynika std, i projekcja duszy przez jeden z szybw jest uzaleniona od wyniku sdu. Dusza czy si z Ozyrysem w raju lub zostaje poarta przez Tauret [Bogini Tauret, mimo swego wygldu, bya postaci o raczej dobrym charakterze, a z pewnoci nie miaa nic wsplnego z poeraniem zmarych. Autor myli tu bogini, przedstawian jako hipopotamica o gowie krokodyla, z demonem Imi-Mut, wyobraanym jako poczenie gowy krokodyla, przedniej czci ciaa lwa i tylnej hipopotama.], by znowu narodzi si na Ziemi.
Maat, czsto przedstawiana obok wagi (Waga jest take znakiem zodiaku), reprezentowana jest na niebie przez konstelacj Panny. W mitologii egipskiej czsto uwaana jest za maonk Thota, boga nauki i pisma, ktrego Grecy nazywali Hermes Trismegistos. To wanie on zapisuje wyniki sdu oraz odgrywa rol sdziego i awy przysigych. Wydaje si, e oboje okrelaj przeznaczenie dusz, a szczeglnie w ich reinkarnacji na Ziemi 15. Frances Yates pisze na temat aciskiej Panny: Owidiusz wykorzystuje rda greckie. Tradycja zotego wieku wspomniana przez Hezjoda, szerzej opisana zostaa przez Aratosa, greckiego poet zajmujcego si tematem astronomii, przy omawianiu konstelacji Panny szstego znaku zodiaku. Aratos wyjania, e kiedy dziewica Sprawiedliwo opucia wiat w okresie wieku elaza, zamieszkaa na niebie w postaci konstelacji Panny. Posta sprawiedliwej dziewicy lni teraz na niebie trzymajc w doni kos zboa. Motyw kosu zboa virgo spicifera powtarzaj tumacze aciscy i imitatorzy Aratosa. Tradycyjnie konstelacja ta przedstawiana jest jako uskrzydlona kobieta trzymajca w doni zboe. Kosy zboa oznaczaj pozycj szczeglnie jasnej gwiazdy Spica 16. W pierwotnej, egipskiej wersji, gdzie miejsce Sprawiedliwoci lub Panny zajmowaa Maat, Spica byaby najprawdopodobniej pirem sprawiedliwoci lub kwiatem lotosu
17. Zwizek midzy lotosem a narodzinami Horusa jako reinkarnacji sonecznego Logos jest take wyrany. Rundle Clark pisze:
[...] dla Egipcjan symbolem pojawienia si wielkiego Ducha ycia z gbi wd by czasami lotos lilia wodna wznoszcy si i rozchylajcy patki, by ukaza Boga wiata i Ruchu [...], czasami kwiat odsania mae dziecko, poranne soce 18. Z fragmentu tego jasno wynika, e dziecko lotosu przedstawia dusz jako Horusa, syna Soca. Widoczne jest to na papirusie Ani, ukazujcym grup trzech lotosw wznoszcych si nad stawem lilii. Ze rodkowego, otwartego kwiatu wynurza si gowa 19. Moe symboliczny wizerunek Horusa w lilii zwizany by z jego sekretnymi narodzinami wrd lilii i papirusw Dolnego Egiptu. Sdz, e ze wszystkich tych rozwaa jasno wynika, i anio Gabriel astralnie przedstawia Sprawiedliwo, czyli konstelacj Panny. Zwiastowanie Marii Dziewicy miao miejsce, przynajmniej symbolicznie, 22 wrzenia 8 roku p.n.e. Z punktu widzenia symboliki astralnej nie jest istotne, czy anio rzeczywicie jej si objawi. Tego dnia, gdy Syriusz o wicie osign poudnik, Soce znajdowao si w koniunkcji z Kosem. Anio (Panna) symbolicznie oferuje bukiet lilii z dusz przyszego Horusakrla ukryt midzy nimi. Maria, symbolizowana przez Syriusza znajdujcego si na szczycie swego krgu, przyjmuje to nasienie (lub raczej dusz) do swego Iona. Jezus, jako istota ludzka podlegajca reinkarnacji, opuszcza swoj niebiask siedzib z lotosu, czyli miejsce, w ktrym dusza spoczywa midzy okresami reinkarnacji, i poddaje si ograniczeniom czasu, miejsca i przestrzeni. W procesie tym, tak jak wszystkie podlegajce reinkarnacji dusze, musi on przyj swj los i przeznaczenie. Wszystko to ukryte jest w akcie zwiastowania, a na jaw wychodzi dopiero w czasie jego narodzin, ktre symbolicznie (jeli nie realnie) miay miejsce mniej wicej dziesi miesicy pniej 29 lipca. Waciwe okrelenie daty zwiastowania na 22 wrzenia pociga za sob stwierdzenie, e prawdziwe narodziny Jezusa miay miejsce nie zim, lecz latem. Jego kuzyn Jan natomiast, ktry w swej kosmicznej roli dzikusa proroka symbolizowany jest przez Oriona, bdc sze miesicy starszy od Jezusa, narodziby si w okresie, kiedy Soce znajdowao si w znaku Wodnika. C mogoby by bardziej waciwe dla czowieka, ktrego przeznaczeniem byo dokonywanie chrztw? Pomijajc dni rozpoczynajce kwartay w kocielnym kalendarzu, ktre opieray si nie na prawidowym rozumieniu symboli astrologicznych, lecz raczej na rzymskim wicie Mitry/Sol-Invictus, byem w stanie zrozumie, e chrzecijastwo czy si bezporednio ze staroytnymi tajemnicami Egiptu. Nie zdawaem sobie jednake sprawy z tego, jak bardzo horoskop Jezusa zwizany jest z histori magw i e odkrywa on, jak silnie byli oni zwizani z jego astralnym przeznaczeniem. Podarunki magw Koci porzuci twierdzenie, i narodziny Jezusa przypadaj na dzie heliakalnego wschodu Syriusza w 7 roku p.n.e., przyjmujc za ich czas okres symbolicznego odrodzenia Soca w zimie. Przyjcie daty lipcowej wskazywaoby zbyt wyranie na zwizek midzy chrzecijastwem pierwotnym a egipskim kultem Ozyrysa, gdy byk to pocztek roku syriuszowego i millennium wedug egipskiego kalendarza. Dopiero w 245 roku n.e. ojciec Kocioa Orygenes, ktry urodzi si w Aleksandrii i jako biskup mia kontakty z cesarzem Aleksandrem Sewerem, potpi witowanie narodzin Jezusa, jak gdyby by on krlem, faraonem. Nie powiedziaby tego, gdyby w Egipcie nie rozumiano, nawet w jego czasach, e prawdziwe narodziny Jezusa odpowiaday pocztkowi egipskiego nowego roku i oficjalnej dacie narodzin Horusa. Niestety to, e prawdziwa data narodzin Jezusa i wiedza, i urodzi si on jako Lew, zostaa zapomniana, sprawia, e niektre proroctwa biblijne stay si niejasne, na przykad Objawienie 5:5, gdy jeden ze starcw mwi: Nie pacz! Zwyciy Lew z pokolenia Judy, korze Dawidowy, i moe otworzy ksig, i zerwa siedem jej pieczci. Lew z plemienia Judy musi oznacza czowieka urodzonego pod znakiem Lwa i jest to oczywicie Jezus. Siedem pieczci, ktre zrywa, oznaczaj siedem planet zamykajcych sfer krysztaow, ktre nie pozwalaj duszom opuci Ziemi. Teoria ta moe by zrozumiana jedynie w kontekcie tradycji hermetyzmu i znajomoci astrologicznego pooenia narodzin Jezusa. Dary magw take maj gbsze i zoone znaczenie. Zgodnie z filozofi hermetyczn, z ktr Mateusz wydaje si dobrze zaznajomiony, krlami lub wadcami niszego nieba byo siedem planet 20. Tracc ask, czowiek znalaz si pod ich zwierzchnictwem, co oznaczao, e zosta uwiziony w cyklach reinkarnacji. Wierzono, e wszystkie planety, a szczeglnie te, ktre znajduj si ponad horyzontem w chwili narodzin, uczestnicz w ksztatowaniu ulegajcej reinkarnacji duszy, nadajc jej pewne cechy odpowiadajce wasnej naturze. Dary te mogy sta si bogosawiestwem, ale i przeklestwem, jeeli uyte byy jedynie dla wasnych, egoistycznych celw. Z astrologicznego punktu widzenia uzna mona, i dary Trzech Krlw symbolizuj pewne szczeglne talenty przekazane Jezusowi przez planetarnych wadcw podczas jego narodzin. Bardzo znaczce jest to, e bezporednio po dokonanym przez Jana chrzcie, Jezus by trzykrotnie kuszony przez szatana podczas swego postu na pustyni. Wydaje si, e szatan reprezentuje tutaj drug, ciemn stron jego charakteru, ktra w odrnieniu od niebiaskiego ducha uksztatowana zostaa przez astralne okolicznoci jego narodzin. Mona sdzi, e te trzy pokusy zwizane s z moliwoci niewaciwego uycia trzech otrzymanych od Krlw darw. Jezus najpierw skaniany jest do dokonania przemiany kamieni w chleb, to znaczy do magicznej transformacji materii. Oznaczaoby to naduycie kapaskiej mocy przekazanej mu przez Merkurego planet magii. Nastpnie kuszony jest, by rzuci si z duej wysokoci w d wierzc, e anioowie pochwyc go i powstrzymaj upadek. To byoby naduyciem danej przez Saturna mocy zachowywania ycia. W kocu szatan namawia go, by ustanowi si krlem wiata, co byoby niewaciwym wykorzystaniem daru otrzymanego od Jowisza planety lojalnoci. Odrzucajc wszystkie te pokusy Jezus ukazuje, e jego przeznaczenie
siga wyej ni planetarni bogowie symbolizowani przez Trzech Krli. Istotne jest to, e Wenus, Mars i Ksiyc s nieobecne przy j ego narodzinach. Nic nam nie wiadomo o tym, by by on kuszony przez podanie (Wenus), okruciestwo (Mars) lub lenistwo (Ksiyc). Szatan lub siedmiogowy planetarny Logos, ktry wie ludzkie dusze z materialnym wiatem, moe kusi go jedynie w sposb zgodny z natur jego przeznaczenia. Pniej, realizujc sw misj, Jezus wykorzystuje otrzymane dary dla dobra innych. Posuguje si moc otrzyman od Merkurego, by przemieni wod w wino oraz rozmnoy chleb i ryby nie dla siebie, lecz dla zaspokojenia potrzeb innych ludzi. Uywa mocy Saturna, by uzdrawia chorych i wskrzesza zmarych. Rezygnuje z wysokiej pozycji i pienidzy oferowanych przez Jowisza, by sta si ubogim wdrowcem. W ten sposb Ewangelia witego Mateusza ukazuje, e zachowanie wspczesnego wyznawcy hermetyzmu powinno cechowa si pokor, czynieniem dobra i honorem. Okazao si, e zasady te s cakowicie sprzeczne z postaw uczonych i faryzeuszy, rzekomych mdrcw tamtych czasw, ktrzy wpadli w puapki szatana marnotrawic swj czas na jaowych dyskusjach i wynoszeniu si ponad ssiadw. Zostali oskareni o hipokryzj oraz zagarnicie i ukrycie kluczy do niebios (hermetyczna mdro przekazana przez Abrahama, Mojesza i innych prorokw); Biada wam, uczeni w Pimie i faryzeusze, obudnicy, e zamykacie Krlestwo Niebios przed ludmi, albowiem sami nie wchodzicie ani nie pozwalacie wej tym, ktrzy wchodz [...]. Biada wam, uczeni w Pimie i faryzeusze, obudnicy, e dajecie dziesicin z mity i z kopru i z kminku, a zaniedbalicie tego, co najwaniejsze w zakonie: sprawiedliwoci, miosierdzia i wiernoci: te rzeczy naleao czyni, a tamtych nie zaniedbywa. lepi przewodnicy! Przecedzacie komara, a poykacie wielbda 21. Pod koniec ycia, po wypenieniu swej misji nauczyciela, Jezus zwraca dary otrzymane od bogw, krlw sfer astralnych. W czasie procesu odmawia obrony swej osoby za pomoc mdrych sw lub magicznych sztuczek. Innymi sowy porzuca Merkurego. Nie prbuje kupi sobie drogi do wolnoci, co biorc pod uwag jego koneksje, z atwoci mgby zrobi. Oznacza to odrzucenie Jowisza. Trzeci dar, otrzyman od Saturna obietnic dugiego ycia, Jezus odrzuca umierajc na krzyu. Oddajc Trzem Krlom ich prezenty, wybiera wolno od wizw ziemskiej egzystencji. Dokonuje take czwartej negacji: rezygnuje z zajcia pozycji krla Judy. By to dar samego boga-soca Apolla-Heliosa, symbolizowany przez narodzenie w czasie koniunkcji Soca z Regulusem. Pozwala, by wyszydzano go za pomoc korony z cierni i trzcinowego bera. Ostatecznie zostaje na rozkaz Piata ukrzyowany z napisem Jezus Chrystus Krl ydw przybitym do krzya. Symbolicznie i pod kadym wzgldem Jezus wyrzeka si wszelkich pokus planetarnego wiata. Jego gnoza tym samym staje si doskonaa; jest on w stanie wyrwa si ze sfer krysztaowych i o czym marz wszyscy filozofowie hermetyzmu zasi po prawicy Boga Ojca, ktrego tron znajduje si poza naszym niewielkim Ukadem Sonecznym z jego maymi krlami planetami. Taki sposb interpretacji i wiadomo, e prawdziw dat narodzin Jezusa by dzie 29 lipca 7 roku p.n.e., sprawia, e opowie o magach staje si jednym z najwaniejszych kluczy zrozumienia reszty Ewangelii witego Mateusza. Jak kady czowiek, Jezus rodzi si z astrologicznie okrelonym losem. Jednake nie ulega mu, lecz wypenia swe wysze przeznaczenie, cznie z okrutn mierci na krzyu. Zostao to wczeniej przepowiedziane w Biblii, ktr Jezus cytuje tu przed mierci: A okoo dziewitej godziny zawoa Jezus dononym gosem: Eli, Eli, lama sabachtani! Co znaczy: Boe mj, Boe mj, czemu mnie opuci? Niektrzy za z tych, co tam stali, usyszawszy to, mwili: Ten Eliasza woa.1 zaraz podbieg jeden z nich, wzi gbk, napeni octem, woy na trzcin i dal mu pi. A inni mwili: Poczekaj, zobaczymy czy Eliasz przyjdzie, aby go wyratowa. Ale Jezus znowu zawoa dononym gosem i odda ducha 22. Wrd obserwatorw nie byo najwyraniej adnych uczonych w Pimie ani faryzeuszy, ktrzy zauwayliby podobiestwo do Psalmu 22: Boe mj, Boe, czemu mnie opuci...? Czemu tak daleki od wybawienia mego, od sw krzyku mojego? Aleja jestem robakiem, nie czowiekiem, hab ludzi i wzgard posplstwa. Wszyscy, ktrzy mnie widz, szydz ze mnie, wykrzywiaj wargi, potrzsaj gow: Zaufa Panu, nieche go ratuje! Niech go wybawi, skoro go miuje!... Rozlaem si jak woda i rozczyy si wszystkie koci moje. Serce moje stao si jak wosk, roztopio si we wntrzu moim. Sia moja wyscha jak skorupa, a jzyk mj przylgn do podniebienia mego i pooye mnie w prochu mierci. Oto psy otoczyy mnie, osaczya mnie gromada zonikw, przebodli rce i nogi moje, mog policzy wszystkie koci moje[...]. Oni przygldaj si, syc si mym widokiem. Midzy siebie dziel szaty moje i o sukni moj los rzucaj 23. Czytajc Psalm Dawida i porwnujc go ze scen ukrzyowania opisan przez Mateusza, trudno nie zauway, i jest to przepowiednia wydarze, ktre rozegray si na grze Kalwarii, cznie z faktem przebicia rk i ng i losowaniem odziey Jezusa wrd onierzy. W wielkim stopniu rzuca ona wiato na specyfik przeznaczenia bdcego przeciwiestwem losu. Kwintesencj tej historii, o czym Kocinie chcc uzna ludzkiej natury Jezusa czsto zdaje si zapomina, jest to, e nie musia on podejmowa swego przeznaczenia. Mg przyj dary mdrcw i prowadzi wygodne, a nawet pene zaszczytw ycie, by ostatecznie umrze mierci naturaln. Ukrzyowanie wydaje si odrzuceniem komfortowego stylu ycia na rzecz drogi trudniejszej, ktra wypenia proroctwo przepowiadajce mier Zbawiciela i otwarcie bramy sfer krysztaowych. Sensem tego gbokiego i trudnego przesania jest twierdzenie, e jeeli chcemy by naladowcami Chrystusa, to nie wystarczy tylko go czci. My take musimy wyj naprzeciw naszemu przeznaczeniu i jeli to konieczne, odrzuci nasz wygodniejszy, lecz z natury ograniczony los.
Wstecz / Spis Treci / Dalej Rozdzia 12 Druga krucjata i witynia nad Renem Jedn z najwaniejszych, jeli nie najwaniejsz z przyczyn pierwszej krucjaty byy oczekiwania zwizane z millennium. Poraka Bizantyjczykw pod Manzikert niemal dokadnie zbiega si w czasie z tysiczn rocznic zniszczenia przez Rzymian wityni w Jerozolimie w 70 roku n.e. i wypdzenia ydw z Ziemi witej. W wiecie chrzecijaskim u schyku jedenastego stulecia pojawi si niepokj. Istniao powszechne przeczucie, e powrt Jezusa Chrystusa, przepowiedziany w Biblii, moe by ju bliski. Oczekiwano, e pojawi si on w Jerozolimie, wic obowizkiem chrzecijan byo odebranie Ziemi witej i przygotowanie mu drogi. Bya to bez wtpienia gwna przyczyna, ktra sprawia, i Gotfryd de Bouillon zrezygnowa z koronowania si na krla Jerozolimy i przyj jedynie tytu Advocatus Sancti Sepulchri. Po prostu przygotowywa on tron dla Jezusa, ktrego pojawienia si oczekiwano w kadej chwili po roku 1100. Gotfrydowi nie dane byo si dowiedzie, e to si nie zdarzyo. Zmar 18 lipca, gdy Zbawicielowi pozostao jeszcze kilka miesicy do spenienia pokadanych w nim nadziei. Na miesic przed najbardziej oczywist dat Boym Narodzeniem Baldwin I przyj to, co odrzuci jego poprzednik; koronowa si na krla w dniu witego Marcina, 11 listopada 1099 roku. Mimo i niektrym mogoby si to wydawa blunierstwem, nie byo powodw, dla ktrych nie miaby rozgrza tronu dla oczekiwanego Lwa Judy. Dziaania Baldwina wskazuj na to, e w pewnych rodowiskach zacza pojawia si wiadomo, i Mesjasz moe wybra inny termin i rok 1100 nie posiada adnego magicznego znaczenia. Miesice zmieniay si w lata, a Outremer, pod ktr to nazw znane byy posiadoci frankijskich krzyowcw w Palestynie, coraz bardziej zacz przypomina zwykle pastwo feudalne. Magiczne znaczenie Jerozolimy zanikao. To, co wyobraano sobie jako egzotyczne miasto, ktre zobaczy mona tylko na ilustracjach w iluminowanych manuskryptach lub na haftowanych gobelinach, teraz stao si miejscem nie rnicym si od innych. Nie by to rajski zaktek. Latem palio soce, a wikszo ziem zajmowaa pustynia. Nie by to kraj bogaty i niewiele dawa okazji do zdobycia majtku, czy to przez podboje, czy przez handel. Co gorsza, krlestwo otoczone byo przez muzumaskich nieprzyjaci, ktrzy, gdyby si zjednoczyli, z pewnoci zajliby nowo powstae pastwo. Gdy informacje te dotary do Europy, atrakcyjno Ziemi witej jako miejsca emigracji obniya si, a uwag zaczto kierowa ku innym miejscom. Do tej pory pierwsza krucjata niemal nierozerwalnie zwizana bya z ide poszukiwania witego Graala. W Antiochii odnaleziono star wczni zakopan pod podog katedry, dokadnie tak, jak wczeniej objawione to zostao pustelnikowi Piotrowi. Wcznia ta staa si relikwi, gdy wierzono, i to wanie jej uy centurion Longinus przebijajc bok Chrystusa. Wymachiwanie ni w czasie bitwy tak podbudowao chrzecijan, e wyparli sabnc armi muzumanw i zapewnili bezpieczestwo Antiochii. Poszukiwania innych relikwii ruszyy pen par. Jedn z najwaniejszych by legendarny Mandylion z Edessy, o ktrym mwiono, i nosi na sobie prawdziwy wizerunek Chrystusa. Chocia Bizantyjczycy twierdzili, e go maj, istnieje due prawdopodobiestwo, e przechowywali jedynie kapi, podczas gdy orygina w 1099 roku cigle by w Edessie. Baldwin, Tankred i garstka rycerzy wyprawili si do Edessy, gdzie Baldwin zosta pierwszym frankijskim ksiciem tego miasta. Zamek w Edessie, z jego stawami i legendami, odpowiada opisowi zamku Krla-Rybaka z legendy o Graalu. Krl Abgar, ktrego imi znaczy kulawy lub cierpicy na przepuklin, zaprosi Jezusa do Edessy. On i jego nastpcy byli stranikami Mandylionu i wierzyli, e relikwia otacza miasto specjaln opiek. Dodatkowy zwizek z Graalem stanowi powstae w pniejszym okresie przekonanie, e Mandylion nie zosta stworzony rk ludzk. Baldwin nie zabawi w Edessie dugo, gdy zosta krlem Jerozolimy. Wydaje si bardzo prawdopodobne, e gdyby powierzono mu Mandylion, oryginalny lub faszywy, zabraby go ze sob. Ksiciem z Edessy zosta w tym czasie jego kuzyn, Baldwin z Le Burg. Pniej obj on tron Jerozolimy. Prawdopodobnie wanie on zatwierdzi regu zakonowi templariuszy, ktremu powierzono gr Moria miejsce, gdzie Abraham skada w ofierze swego syna Izaaka i gdzie staa niegdy witynia Salomona. Baldwin II zmar w roku 1131, a tron odziedziczy jego zi Fulko, ksi Anjou. By on zdolnym onierzem, ktry po mierci ony pozostawi swe posiadoci we Francji synowi i zdecydowa si powici reszt swego ycia shzbie krzyowi. Okresu jego panowaW a nie mona nazwa pokojowym, gdy Fulko musia stawi czoo nie tylko cigej grobie atakw muzumanw, lecz take powstaniu wasnych baronw i nie sabncemu naciskowi Bizancjum. mier Fulka, ktry zgin spadajc z konia w 1143 roku, stworzya niebezpieczn prni. Wadz po jego mierci sprawowaa wdowa po nim Melisanda, pospou ze swym modym synem Baldwinem III, lecz nie byo to zadowalajce rozwizanie. Najwikszym ciosem, ktry mona byo wczeniej przewidzie i przygotowa si do jego odparcia, by upadek Edessy w 1145 roku. Mimo i w przeszoci zdarzao si wiele problemw i komplikacji, to jednak by to pierwszy powany uszczerbek terytorialny, jaki ponis ruch krucjatowy. Wydarzenie to stao si dla tego ruchu punktem zwrotnym. Utrata Edessy staa si dla Zachodu bodcem do podjcia nastpnej akcji. Niemal natychmiast papie Eugeniusz wezwa do drugiej krucjaty, ktra miaa odbi miasto i wzmocni pozostae kraje Outremer. Motorem caej krucjaty by jednak nie papie, lecz wity Bernard z Clairvaux. Uznany on zosta za najwybitniejszego duchownego swoich czasw, a jego pomienne przemwienia skaniay nawet najbardziej sceptycznych i leniwych chrzecijan do wypenienia swego moralnego obowizku z mieczem w doni. Podrowa on po Francji i Niemczech goszc kazania nawoujce zarwno szlacht, jak i chopw do skadania przysigi uczestnictwa w krucjacie. W rezultacie powsta kolejny masowy ruch, prowadzony tym razem nie przez mode pokolenie wielkich rodw, lecz przez samego krla Ludwika VII i jego on Eleonor z
Akwitanii. Na nieszczcie Ludwika, krucjata ta nie zakoczya si w chwale. Od pocztku do koca by to wielki baagan, ktry przyczyni si jedynie do zwikszenia wrogoci imperium bizantyjskiego oraz zjednoczenia we wsplnym celu muzumanw, ktrzy dostrzegli brak jednoci w szeregach swych wrogw. Krzyowcy nigdy nie dotarli w poblie Edessy. Zmarnowali czas na dugi marsz przez Anatoli i bezowocne oblenie Damaszku. Nie by to jeszcze kres krucjaty, ale na pewno pocztek jej koca. Po katastrofalnej bitwie pod Hattim Frankowie ponownie stracili w 1187 roku Jerozolim i niemal ca Palestyn. W pniejszym okresie tacy krzyowcy jak Ryszard Lwie Serce, syn krlowej Eleonory i jej drugiego ma, Henryka II z Anglii, mogli tylko opni, lecz nie powstrzyma, dzie zajcia caego Lewantu i Anatolii przez muzumanw. Ostatecznie w maju 1453 roku najwikszy skarb Konstatynopol dosta si Turkom osmaskim. Wielka katedra Hagia Sophia staa si meczetem, a jej malowida i mozaiki zostay pokryte tynkiem, by nie obraay muzumaskich oczu. W takim stanie przetrwaa ona niemal pi stuleci, a w 1934 roku zostaa przeksztacona w muzeum. Efekty ruchu krucjatowego byy duo waniejsze i trwalsze ni tylko utrzymanie stosunkowo niewielkiego skrawka ziemi na terenie Lewantu. Przede wszystkim otworzy on bramy Wschodu umoliwiajc napyw nowych idei do Europy Zachodniej, gotowej i otwartej na owiecenie. Kluczow rol w tym procesie porednio lub bezporednio odgrywali templariusze. Wprawdzie Hugo de Payen, przywdca pierwszych dziewiciu templariuszy, by raczej miern osobowoci, lecz znajdowali si oni pod potnym patronatem o wiele waniejszych postaci. Pierwsza z nich to wity Bernard, spiritus movens zakonu cystersw, z ktrymi templariusze byli zwizani. Spisa ich regu i stworzy przysig, jak skada musieli nowo przyjmowani rycerze. Trudno stwierdzi, jak bardzo by zaangaowany w dalszy rozwj zakonu. Brak tolerancji, jakim wykazywa si wobec katarw z poudniowej Francji w czasie pniejszych krucjat i inkwizycji, wskazuje, e mao prawdopodobne jest, aby akceptowa sprowadzanie do Francji heretyckich idei ze Wschodu. Regua templariuszy stwierdzaa, i zakon nie podlega adnej wieckiej ani kocielnej jurysdykcji; podporzdkowany by jedynie papieowi. Wydaje si, e mieli oni woln rk we wszystkim, co robili, a Bernard, mimo i prawdopodobnie a do swej mierci w 1153 roku mia wielki wpyw na zakon, nie by wiadom ich najbardziej ezoterycznych zainte resowa. Czowiekiem, ktry prawdopodobnie sprawowa wtedy najwiksz wadz w zakonie, by Hugo de Payen, ksi Hugo z Szampanii. By on jednym z baronw Francji i to wanie on ofiarowa ziemi, na ktrej powsta klasztor Bernarda z Clairvaux. W 1125 roku ksi Hugo porzuci swe ziemie i rodzin, by zosta templariuszem. Poniewa nie mia spadkobiercw, ksistwo Szampanie przeszo w rce jego suwerena Teobalda II, ksicia Blois. Henryk, najstarszy syn tego dostojnika, towarzyszy krlowi Ludwikowi VII w czasie drugiej krucjaty. Musia wywrze dobre wraenie, gdy nie tylko odziedziczy ksistwo Szampanie w 1152 roku, lecz take polubi w roku 1164 Mari, crk krla i jego pierwszej ony, Eleonory z Akwitanii. W 1181 roku zosta zastpiony przez swojeego najstarszego syna Henryka II, ktry w 1190 roku take wyruszy do Ziemi Switej. Dwa lata pniej Henryk II polubi owdowia krlow Izabell, wnuczk Fulka z Melisende. Drugie pokolenie wadcw Szampanie nie tylko zwizao si z rodzin krlewsk we Francji, lecz take zajo tron Jerozolimy. Ruch templariuszy, ktry swymi ko rzeniami siga dworu w Szampanie, nie mg by bardziej zwizany z orodkami wadzy we Francji i na Wschodzie. Miasto Troyes, stolica ksistwa Szampanie, byo gwnym orodkiem studiw ezoterycznych ju w 1070 roku. Najsynniejszy syn tego miasta, Chretien de Troyes, jest autorem Le Conte du Graal, pierwszej francuskiej opowieci dotyczcej Graala, ktra napisana zostaa wkrtce po wyruszeniu Hennryka I na krucjat w 1178 roku. Chretien, mimo i nie ukoczy swego dziea, by prawdopodobnie zaznajomiony z pewnymi wysoce ezoterycznymi kwestiami dotyczcymi tego tajemniczego przedmiotu. Historia Graala podejmowana bya take przez innych pisarzy, wrd ktrych wyrnia si Wolfram von Eschenbach. W jego dziele Parzifal bardzo wyranie ukazany jest zwizek midzy zagadk Graala a templariuszami. Twierdzi on nawet, e po raz pierwszy histori t usysza od templariusza zwanego Kyot (prawdopodobnie by to Gyot de Provence, znany trubadur, mnich, poeta i apologeta zakonu templariuszy). Wydaje si prawdopodobne, e po klsce drugiej krucjaty pewien przedmiot znany jako Graal (sdz, e mg to by Mandylion z Edessy) zosta sprowadzony do Szampanie, gdzie by przechowywany. Jednake by to tylko symbol czego o wiele waniejszego procesu przekazywania wiedzy ze Wschodu na Zachd. witynie Dziewicy W czasie drugiej krucjaty w 1147 roku krlowi Ludwikowi i krlowej Eleonorze towarzyszy oddzia rycerzy templariuszy. Okazao si to bardzo szczliwe dla krlewskiej pary, ktra bez ich ochrony z pewnoci wpadaby w rce Turkw podczas pewnej szczeglnie niebezpiecznej czci podry, gdy armia zmienia si w niezdyscyplinowany motoch. Mniej wicej w tym samym czasie, by moe w rezultacie swoich zwizkw z templariuszami, krl Ludwik jako swj znak herbowy przyj Fleur-de-Lys prawdopodobnie symbol zakonu jeszcze bardziej tajemniczego ni templariusze, z ktrymi by czony 1. Krucjata zmienia charakter krla sta si jeszcze bardziej religijny. Wydaje si wic prawdopodobne, e przyjcie przez niego tego szczeglnego symbolu, ktry wkrtce mia sta si znakiem krlewskiej armii francuskiej, zwizane byo z jego wstpieniem do tego zakonu. Jak widzielimy, lilia bya symbolem popularnym nie tylko w Egipcie, lecz take w Bizancjum. Nazwa Fleur-de-Lys, ktr Ludwik VII przyj za swj znak okoo roku 1047 w czasie drugiej krucjaty, pochodzi od Fleur-de-Luce lub irysa. Jest to europejska wersja lilii lub lotosu, ktry Gabriel wrczy Marii. Jako taki jest wic identyczny z bukietem Dziewicy i ezoterycznie przedstawia kwiat, z ktrego wyoni si nowy krl. Zawsze byo zagadk, dlaczego Fleur-de-Lys sta si tak wana we Francji, lecz kolejne potwierdzenie jego ezoterycznego znaczenia odnajdujemy w sensacyjnej ksice zatytuowanej The Mysteries of Chartres Cathedral (Tajemnice katedry w Chartres), ktra
opublikowana zostaa w 1966 roku. Jako jej autor wymieniony jest Louis Charpentier, lecz wydaje si, e jest to pseudonim, gdy wacicielem praw autorskich Robert Laffont. Ksika Louisa Stolarza [Gra sw: Charpentier Carpenter (stolarz).] zdradza znajomo ywej tradycji ezoterycznej czcej templariuszy z budow wielkich katedr Francji. Angielskie tumaczenie francuskiego oryginau uzupenione jest przedmow autorstwa Janette Jackson w latach szedziesitych i siedemdziesitych znanej w Wielkiej Brytanii jako osoba kierujca RILKO 2 organizacj, ktra opublikowaa angielskie wydanie. Pisze ona: [...] Charpentier otwiera zupenie nowe perspektywy. Praktycznie stwierdza on, e katedra w Chartres i inne, a take wielkie budowle Egiptu i Grecji byy wyrazem tajemnicy przekazywanej ludzkoci za pomoc okultystycznych lub mistycznych rodkw. Na czym owa tajemnica polega i jak jest przekazywana, nie zostao do koca wyjanione, gdy ksik napisano w taki sposb, by nie wyjawia zbyt wielu sekretw, lecz jedynie dawa pewne wskazwki. Stara si ona omieszy bezpodstawne twierdzenia, przesadne generalizowanie lub zbytnie upraszczanie pewnych zoonych kwestii. Zawarto jej jednak wskazuje, e Charpentier nie odkry sam wszystkiego, o czym pisze. Wydaje si, e w przypadku niektrych spraw zosta poinstruowany, co z kolei sugeruje, e by on (lub jest) czonkiem tego typu szkoy, o jakim mwimy 3. Charpentier w swej ksice twierdzi, e dziewiciu pierwszych templariuszy zostao przez witego Bernarda oskaronych o odnalezienie i sprowadzenie do Francji Arki Przymierza. Sugeruje on, e przed zburzeniem pierwszej wityni Salomona zostaa ona zakopana gdzie na grze Moria. Twierdzenie to opiera si na raczej wtych podstawach. Wiara, i Ark Mojesza przewieziono do Francji, jest rwnie uzasadniona co przekonanie, e zabrano j do Etiopii. Jeli jednak uznamy Ark za symbol, ktrym oczywicie jest, wtedy staje si ona czym o wiele waniejszym ni drewniana skrzynia zawierajca stare kamienne tablice; przedstawia prawdziw Gnoz i jako taka rzeczywicie zostaa przeniesiona do Francji przez templariuszy. Dowody na to przytaczane s przez Charpentiera jak gdyby na marginesie gwnego tematu. Wskazuje on na to, e katedry Notre Dame z pnocnej Francji rozoone zostay wedug okrelonego planu. Twierdzi take, e Arka zawieraa co, co mogo by uznane za plany budowy wityni, ktry po sprowadzeniu go do Francji przez templariuszy wykorzystali redniowieczni masoni do projektowania konstrukcji takich katedr gotyckich jak w Chartres. Przed rokiem 1150 istniay w Europie tylko cikie romaskie katedry, podobne w typie do budowli z Durnham w Anglii. Po drugiej krucjacie jednake rozwina si zupenie nowa metoda budowania. By to gotyk, charakteryzujcy si wykorzystaniem sklepienia ebrowego, ukw przyporowych, olbrzymich witray i przede wszystkim ostrych ukw. Elementy te, mimo i rozwinite i przeywajce swj rozkwit we Francji, nie pochodziy z tego kraju, lecz raczej ze Wschodu. Wiele ostrych ukw odnalezionych w ruinach starych budowli w Edessie wiadczy o tym, e wczesnogotycki styl znany by na tym obszarze przed rokiem 1145, gdy po tej dacie nie budowano ju tam kociow. Dalsze potwierdzenie odnale mona w Mardin, miecie nigdy nie podbitym przez Frankw, ktre w okresie, gdy Edessa naleaa do krzyowcw, znajdowao si pod wadz tureck. Dee i ja odwiedzilimy Mardin, wiedzeni ciekawoci, jak wyglda to pooone na szczycie gry staroytne miasto, ktre niegdy byo zamieszkane przez olbrzymi wsplnot jakobick. Idc gwn ulic miasta natknlimy si na budynek, ktry z pewnoci by kiedy kocioem, obecnie za suy za warsztat. Zdumiao nas, e wejcie do niego zakoczone byo ostrym ukiem i otoczone zygzakowatym wzorem, jaki kojarzymy w Wielkiej Brytanii z Normanami. Poniewa kocioa tego nie zbudowali ani Normanowie, ani Frankowie, stanowi on jasny dowd na to, e styl ten nie pochodzi z Francji, lecz z Armenii lub pnocnej Mezopotamii. W nastpstwie tego transferu kulturowego, w miar jak powstaway owe budzce respekt konstrukcje, w czasie krtszym od jednego stulecia zmieni si pejza Europy. Wielkie katedry Francji byy drapaczami chmur swoich czasw, najwyszymi gmachami wiata od czasw Wielkiej Piramidy w Giza. Najbardziej wzbudzi moj ciekawo w ksice Charpentiera nie jego podziw dla istotnie wspaniaego gotyku, lecz odkrycie, i katedry Notre Dame z pnocnej Francji rozoone zostay wedug okrelonego planu. Kada katedra w Rouen, Chartres, Laon, Reims i tak dalej przedstawia inn gwiazd. Wszystkie te gwiazdy razem tworz oglny zarys konstelacji Panny. Mimo i Charpentier o tym nie wspomina, ukad tego planu (ktry kady moe atwo sprawdzi posugujc si map Francji i szkicem gwiazdozbioru Panny) w namacalnej formie wyraa dictum hermetyzmu Jak w grze, tak i na dole. Mona przypuszcza, e mamy tu do czynienia z kontynuacj pewnej tradycji, gdy gwiezdne korelacje byy take kwintesencj idei budowy piramid w Egipcie w okresie IV dynastii. Jednake w przypadku Egiptu realizacja planw architektonicznych zwizana bya z zabudow stosunkowo niewielkiego obszaru w okolicach Kairu 4, podczas gdy figura Panny we Francji jest olbrzymia 5. Jasne jest wic, e masoni, ktrzy zbudowali katedry, inspirowani byli wizj na niespotykan skal. Oni i ich zleceniodawcy, wrd ktrych znajdowa si z pewnoci krl oraz ksita Szampanii i Burgundii 6, realizowali tajny i niezwykle wany plan. Budowa tylko jednej katedry pochaniaa wiele rodkw i czasu. Wzniesienie tuzina byo nie tylko trudne, lecz wymagao olbrzymiej wytrwaoci i powicenia. Pojawia si wic pytanie o cel tego wysiku. Czemu w rzeczywistoci miao to suy? Odpowied na to pytanie staje si jasna, jeli wemiemy pod uwag nastrj, jaki panowa w czasach budowy katedr. Klska drugiej krucjaty
bya szokiem nie tylko dla Frankw, lecz take dla chrzecijan ze Wschodu. Zdawali oni ju sobie spraw z tego, e Krlestwo Jerozolimskie nie jest bezpieczne i prdzej czy pniej, podobnie jak Edessa, wpadnie w rce Turkw. Niektrzy z nich prawdopodobnie nie uwaali tego za nieszczcie, gdy muzumanie rzdzili ju Ziemi wit przez kilka wiekw przed nadejciem Frankw, ktrzy nie przez wszystkich byli lubiani. Inni jednak, szczeglnie Ormianie, byli peni obaw. Wielu z nich, w tym architekci 7 znajcy sklepienia ebrowe i ostre uki, byo w dobrych stosunkach z Frankami. Baldwin I popiera mieszane maestwa midzy swymi ludmi a przedstawicielami miejscowej arystokracji z Edessy. Ostatni ksi, Joscelin II, by p-Ormianinem. Prawdopodobnie niektrzy z Ormian, a by moe take przedstawiciele innych grup, zdecydowali przenie si do Francji z Filipem, gdzie mogli zrobi dobry uytek ze swoich umiejtnoci budowlanych. Mona sdzi, e pewne osoby, prawdopodobnie Ormianie, ktrzy take zwizani byli z tajnym Bractwem Sarmoung, otrzymay polecenie, by dopuci do tajemnicy niektrych Frankw, w tym Ludwika. Klucz do ich misji dostrzec mona, jeli spojrzy si uwanie na map pnocnej Francji i porwna j z postaci Panny. Uderzajce jest to, e w postaci Panny katedra z Reims przedstawia gwiazd Spica, ktr symbolizuje snop pszenicy lub kwiat lilii. O krlewskim charakterze Reims wiadczy take fakt, e to wanie ta katedra, a nie w Chartres, bya najwaniejsza w redniowiecznej Francji. Tutaj wanie przez wieki koronowali si krlowie Francji. Reims wic, praktycznie i w przenoni, jest miejscem Fleur-de-Lys. Oznacza ono zwiastowanie, czyli wybr kobiety, ktra zrodzi ma przyszego Mesjasza. Posta Panny uoona w pnocnej Francji w subtelny sposb wskazuje na oczekiwanie, podzielane prawdopodobnie przez Ludwika, e nastpny Mesjasz bdzie Francuzem pochodzcym z rodziny krlewskiej. Obowizkiem Ludwika byo wic przygotowanie jego nadejcia, ktrego oczekiwano ju nie w Jerozolimie, lecz we Francji. To wyjania, dlaczego przyj on Fleur-de-Lys, symbol Horusa, za swj osobisty znak.
Katedry pnocnej Francji i gwiazdozbir Panny (pord przedstawionych na rysunku jedynie katedry w Le Mans i Tours nie zostay powicone Marii Pannie) Miasto magw Nie tylko Francuzi starali si przesun miejsce narodzin Mesjasza z Palestyny do Europy. Gdy papie wezwa do krucjaty i odbicia Edessy, nie zdawa sobie sprawy, e jego sowa trafi na podatny grunt zarwno po wschodniej, jak i po zachodniej stronie Renu. Dotychczas Niemcy przejawiali niewielkie zainteresowanie udziaem w krucjatach, koncentrujc si na wypenianiu chrzecijaskich obowizkw przez podporzdkowywanie sobie pogan na swoich wschodnich granicach. Tym razem jednak cesarz Konrad zdecydowany by odegra gwn rol. Nie zadowalao go pozostawanie na uboczu i oddawanie caej chway Ludwikowi. Zaskakujce skutki jego decyzji miay by widoczne siedemnacie lat pniej w Kolonii nad Renem w miejscu odlegym od Ziemi witej. Katedra w Kolonii jest jednym z gotyckich arcydzie Europy, mimo e tak jak pastwo niemieckie, za ktrego symbol mona by j uzna ukoczona zostaa dopiero pod koniec XIX wieku. Rzymskie miasto, zaoone w tym odlegym zaktku imperium przez cesarza Klaudiusza na prob jego ony Agrypiny, nosio pierwotnie nazw Colonia Agrippinensis. Chrzecijastwo prawdopodobnie dotaro do Kolonii dosy wczenie, przed rokiem 313 n.e. Po mediolaskiej proklamacji Konstantyna zapewniajcej wolno wyznania wszystkim chrzecijanom, byo ono na tyle stabilne, e pozwolio to miejscowemu biskupowi Maternusowi na zbudowanie na wzgrzu wznoszcym si obok miasta potnego zespou kocielnego. Miejsce, na ktrym miaa ostatecznie stan katedra, zajmowaa wczeniej niewielka witynia powicona Mercuriusowi Augustusowi. Okoo roku 330 n.e., zaledwie pi lat po soborze nicejskim, zdarzyo si nieszczcie i Kolonia po raz pierwszy zostaa zajta przez Frankw. Nie od razu zagarnli miasto, lecz w 475 roku stao si ono gwn siedzib krla Childeryka, Frankowie za stopniowo nawracali si na chrzecijastwo. Przez kilka nastpnych stuleci Koci wielokrotnie si przeksztaca. Powiksza si i nabiera znaczenia odzwierciedlajc zmieniajce si losy miasta i krlestwa Frankw, ktre obejmowao ju nie tylko Francj, lecz take Niemcy i pnocne Wochy. 23 grudnia 800 roku miao miejsce jedno z najwaniejszych wydarze w historii Europy; papie koronowa Karola Wielkiego, krla Frankw, na cesarza Zachodu. Cesarz przenis swoj stolic do Akwizgranu (Aix-la-Chapelle), lecz arcybiskup Kolonii pozosta najstarszym praatem w Niemczech i zarzdza olbrzymim terytorium rozcigajcym si od poudniowej Belgii do Bremy. Za ycia Karola Wielkiego Akwizgran by wspania stolic odrodzonej i na nowo zjednoczonej Europy Zachodniej. Cesarz wysa posw do Konstantynopola, a katedra w Kolonii wznosia si coraz wyej, bdc dowodem jego rosncej siy. Jednake wydarzenie, ktre sprawio, i miejsce to stao si celem pielgrzymek, rozegrao si trzy i pl wieku pniej, w czasie rzdw cesarza Fryderyka Barbarossy i bezporednio zwizane byo z histori narodzin. Fryderyk Rudobrody, wadca witego Cesarstwa Rzymskiego, by w tamtych czasach najpotniejszym czowiekiem w Europie. Jego ojcem by Fryderyk II, ksi Szwabii (prowincji w pohzdniowo-zachodniej czci Niemiec), matk za Judyta, crka Henryka IX, ksicia Bawarii. Po odziedziczeniu w wieku dwudziestu dwch lat tytuu swego ojca, wyruszy natychmiast na drug krucjat u boku wuja, cesarza Konrada. Wyruszeniu oddziau niemieckiego towarzyszyy olbrzymie nadzieje, lecz podobnie jak w przypadku Francuzw, by le zorganizowany i skazany na porak. Fryderyk jednake wyrni si na placu boju. Udowodni, e jest zdolnym przywdc, a wuj polubi go na tyle, e poleci, aby to on, a nie wasny syn odziedziczy tytu cesarza po jego mierci. Tak si rzeczywicie stao i 9 marca 1152 roku w Akwizgranie Fryderyk koronowany zosta na cesarza. Wkrtce rozpocz seri kampanii we Woszech, majcych na celu przywrcenie tam wadzy cesarskiej, co w nieunikniony sposb prowadzio do konfliktu z papiestwem. W 1158 roku, w czasie drugiej kampanii woskiej, Mediolan znowu dosta si pod wadz cesarza. W 1163 roku, po nieudanych prbach zajcia Sycylii, niepodlegego wwczas pastwa normaskiego, Henryk skierowa swoj uwag z powrotem na Niemcy. W zwizku z tym obrabowa Mediolan z jednego z najcenniejszych zbiorw relikwii koci magw. W roku 1164, na rozkaz arcybiskupa Reinalda von Dassela, sprowadzone one zostae do Kolonii. Zdecydowano wwczas, by zbudowa now kaplic, gdzie bd przechowywane. Jednake dopiero od 1247 roku mona mwi o przebudowie samej katedry w stylu gotyckim. Prace rozpoczy si w roku 1248 jeszcze przed poarem, ktry zniszczy stary koci, stwarzajc dogodn moliwo odbudowy. Nowy budynek reprezentowa
mia krzykliwy, ekstrawagancki styl i ju od pocztku budowy wida byo, e prace prowadzone s na ogromn skal. Realizacja projektu jednake bardzo si opniaa i dopiero 15 padziernika 1880 roku, w obecnoci cesarza Wilhelma I, pooono ostatni kamie Wiey Poudniowej. Fryderyk Barbarossa nie mg przewidzie wszystkich konsekwencji dokonanego przez siebie przeniesienia tego, co uwaano za szcztki magw, do Kolonii, lecz z pewnoci miay one dla niego olbrzymie znaczenie. Poraka drugiej krucjaty wyranie ukazaa sabo frankijskich pastw Outremer. Ponadto w Europie pojawio si rosnce poczucie przynalenoci narodowej i pragnienie posiadania orodkw pielgrzymek pooonych bliej domu. Zmieniajc Koloni w sanktuarium, Fryderyk praktycznie przenis Betlejem do Niemiec. Niemieccy, francuscy, holenderscy, a nawet angielscy pielgrzymi nie musieli ju podejmowa mudnej i niebezpiecznej podry do Betlejem, by mie do czynienia z czci historii Boego Narodzenia. Wystarczao odwiedzi Koloni. Dziki temu miasto, ktre ju i tak byo centrum handlu, dodatkowo si wzbogacao i stawao coraz sawniejsze. Lecz czy to ju wszystko? Dzisiaj nikt nie traktowaby serio twierdzenia, i szcztki sprowadzone przez Fryderyka do Kolonii rzeczywicie naleay do owych pierwszych chrzecijan, tajemniczych magw, ktrzy odwiedzili stajenk w Betlejem. redniowiecze byo okresem wielkiej religijnoci i wiele kociow posiadao szcztki tych lub innych witych, lecz to przechodzio wszelkie wyobraenie. Fryderyk nie by gupcem i kiedy mu to odpowiadao, potrafi stawi czoo wadzy samego papiea. Nie daby si atwo nabra na faszywe relikwie. Jednake jakim sposobem uwierzy w nie. Jedn z przyczyn tego, jak rwnie powodem tak wielkiej popularnoci historii magw wrd innych redniowiecznych krlw byo jej symboliczne podobiestwo do ideaw krucjaty. Podobnie jak zagraniczni krlowie: Kacper, Melchior i Baltazar, ktrzy odbyli pielgrzymk, by na przekr miejscowemu wadcy Herodowi zoy hod u stp nowo narodzonego Jezusa, krzyowcy znowu wprowadzili Betlejem do chrzecijaskiej owczarni. Magowie byli wic naturalnymi patronami wypraw krzyowych i zasugiwali na podobny, jeli nie wikszy szacunek ni pniejsi wici. Niezalenie od tego, czy relikwie te byy prawdziwe, redniowieczna idea trzech krlw, pojawiajcych si w Betlejem, dla Fryderyka niemale si urzeczywistnia. Po raz kolejny na Wschodzie pojawio si niebezpieczestwo, tym razem zagraajce caemu istnieniu Outremer. Zawsze odczuwajcy niedostatek ludzi i istniejcy dziki brakowi jednoci w wiecie muzumaskim, zosta cakowicie zajty przez swego miertelnego wroga Saladyna. W lipcu 1187 roku chrzecijaska armia, najwiksza jak kiedykolwiek wystawio niewielkie krlestwo, maszerowaa, by oswobodzi oblegan wwczas Tyberiad. Okazao si to straszliwym bdem. W czasie marszu przez Wzgrza Galilejskie, zmczona i cierpica z pragnienia armia wpada w puapk w okolicach Hattin. Siy chrzecijaskie zostay zniszczone, a Saladyn z atwoci zaj nie tylko Jerozolim, lecz take niemal wszystkie obwarowane miasta i zamki krlestwa. Papie Grzegorz VIII wezwa do nowej krucjaty, ktra miaa odzyska utracone ziemie. W roku 1190 Ryszard I Lwie Serce, krl Anglii, i Filip, krl Francji, wyruszyli na wypraw krzyow. Wyprzedza ich Fryderyk, ktry mimo swego wieku gotw by jeszcze raz podj wyzwanie. Rekonkwista Palestyny nie staa si jego udziaem, gdy uton w czasie kpieli w rzece, zanim jego armia dotara do Antiochii. Wzorowy dotychczas porzdek i dyscyplina panujce w wojskach niemieckich upady. Bardzo moliwe, e gdyby nie jego mier, zjednoczone siy Niemiec, Francji i Anglii byyby w stanie odzyska Jerozolim. On, Ryszard i Filip, jak staroytni trzej krlowie, mogliby odwiedzi stajenk w Betlejem i pa na twarz przed bkiem. Jednake siy krzyowcw byy w stanie odzyska jedynie cz poprzedniego krlestwa. Jerozolima i Betlejem pozostay poza zasigiem maego pastwa, ktrego stolic staa si Akka. Z czasem to take zostao stracone tak jak wszystkie frankijskie posiadoci na Bliskim Wschodzie. Modlitwa Ryszarda II Wiele si zmienio przed objciem wadzy w Anglii przez Ryszarda II, ktry zasiad na tronie w 1377 roku jako dziesicioletni chopiec. Wielkie katedry pnocnej Francji zostay do tej pory w wikszoci ukoczone, lecz okres, ktry powinien by zotym wiekiem kultury francuskiej, zdominowany zosta przez dwie wielkie tragedie; naturaln i polityczn. Pierwsz z nich bya czarna mier, ktra w latach 1348-1349 unicestwia jedn trzeci populacji Europy. Druga niepotrzebna tragedia to wojna stuletnia midzy Angli i Francj. Mimo i uczestniczyli w niej walijscy ucznicy i angielscy onierze, bya w rzeczywistoci walk midzy rywalizujcymi dynastiami francuskimi. Powodem tych gigantycznych zmaga o wadz nad jednym z najbogatszych pastw Europy by rozwd Eleonory z Akwitanii z Ludwikiem VII po drugiej krucjacie i jej maestwo z Henrykiem II Angielskim. Jako posag wniosa cenn Akwitani, ktra przyczona zostaa do innych ziem francuskich znajduj cych si pod wadz domu Andegawenw, czyli Plantagenetw. Terytoria korony angielskiej we Francji byy obecnie znaczne. Z czasem pojawio si tarcie midzy Andegawenami i rzdzcym domem Walezjuszy. Przedmiotem sporu byo prawo do objcia tronu Francji. Edward III, dziadek Ryszarda, zaatakowa Francj i zwyciy w serii bitew, m.in. pod Crecy w 1346 roku. Dziesi lat pniej, w czasie bitwy pod Poitiers, Edward Czarny Ksi, pokona i pojma krla Francji Jana, razem z jego modym synem i nastpc tronu. adna bitwa jednake nie rozwizywaa konfliktu. Jak coraz bardziej ulegajca wpywom angielskim dynastia Andegawenw moga da dla siebie tronu Francji? Z drugiej strony dlaczego krl Francji miaby oczekiwa, i krl Anglii, jako ksie Anjou, pozostanie bierny? Kiedy w 1377 roku syn Czarnego Ksicia, Ryszard, obejmowa tron, konflikt cigle nie by rozwizany. By moe, modli si on o wskazwki do Dziewicy Marii, gdy konflikt midzy spokrewnionymi domami krlewskimi zdy ju zatru stosunki midzy oboma krajami na duej ni pokolenie. Jego maestwo z Ann Czesk wydawao si symboiem nowej nadziei i nowych moliwoci. Ryszard, poprzez Czarnego Ksicia, byk potomkiem Filipa Piknego, krla Francji, jak i Edwarda I z Anglii oraz wielu innych znakomitych linii krlewskich. W jego unii ze witym Cesarstwem Rzymskim bez wtpienia pokadano nadzieje na odrodzenie wiata chrzecijaskiego.
Wydaje si, e jasn aluzj na ten temat odnale mona na synnym dyptyku z Wilton. Ryszard w obecnoci magw, krlw, i Jana Chrzciciela modli si do Dziewicy. Obraz ten nie jest jednak jednoznaczny. Wycigajc rce, krl prosi Mari, by podaa mu maego Jezusa. Poniewa jednym z jego insygniw by Fleur-de-Lys, nie mona wykluczy, e zna sekretne znaczenie budowy katedr we Francji i znaczenie Reims. Wydaje si, e na dyptyku wyraa pragnienie, by Mesjasz zosta jego synem. Tak si nie stao. Nie dopucia do tego historia zbrodni. Ale jake inaczej. mogyby si potoczy dzieje wiekw rednich! Na lwim tronie Anglii zasiadby Mesjasz, noszcy francuskie lilie i koronowany w Reims. Mona by unikn wielowiekowych wojen i podziwia jeszcze wspanialszy renesans Europy. Mistrzowie Mdroci Moje poszukiwania magw zbliay si ku kocowi. Bylo ju dla mnie jasne, e Jezus najprawdopodobniej narodzi si latem, w dniu heliakalnego wzejcia Syriusza, Psiej Gwiazdy. Wwczas, 29 lipca 7 roku p.n.e., speniy si proroctwa nie tylko ydw, ale take egipskich i chaldejskich astrologw. Poselstwo magw (by hoe wicej ni jedno) wyruszyo z pnocnej Mezopotamii, aby szuka miejsca, gdzie narodzi si od dawna wyczekiwany krl. Ludzie wydani z t misj mogli nalee do bractwa, znanego jako Pszczoy lub Sarman, na czele ktrego trzydzieci lat wczeniej stal Antioch Epifanes z Kommageny. Doskonale zdawali sobie spraw z zagroenia, jakie stanowi okrutny megaloman Herod, ktry wspiera przed trzydziestu laty Marka Antoniusza w czasie oblenia Samosaty. Dlatego te pragnli uczyni wszystko co w ich mocy, by pomc Jezusowi, a zarazem utrzyma w tajemnicy miejsce jego narodzin. Biblia mwi, e gocie wrcili do ojczyzny inn drog; by moe wracajc odwiedzili Egipt. Nie jest wykluczone, e na co dzie magowie byli kupcami i czsto w interesach podrowali do Egiptu. Tam mogli zadba o zapewnienie Marii, Jzefowi i Jezusowi schronienie na czas majcej wkrtce nastpi ucieczki. W kadym razie istnieje legenda, mwica, e dziecko znalazo si w Heliopolis, centrum staroegipskiej religii. Podobnie jak feniks, powracajcy, aby zapocztkowa now epok, Jezus przyby do miasta Soca. Chocia nie wiemy nic o yciu Jezusa midzy dwunastym rokiem ycia a rozpoczciem publicznej dziaalnoci w wieku trzydziestu lat, moemy przypuszcza, e by chopcem nad wiek rozwinitym. Wiemy z ewangelii, e w bardzo modym wieku mg wda si w dyskusj ze starszymi wityni, o ktrej mwi jako o Domu Ojca. Inne legendy twierdz, e jako modzieniec odwiedzi Persj, Indie i Egipt; wedug jednego z mitw mia nawet ze swoim wujem ze strony matki, Jzefem z Arymatei, odby podr do Brytanii. Nie moemy tych legend z miejsca odrzuca. Znajc dociekliw natur Jezusa moemy przypuszcza, e podobnie jak wczeniej Pitagoras mg chcie spotka wszystkich mdrcw, nie tylko z wasnego kraju, ale i z caego Bliskiego Wschodu, a nawet z dalszych regionw. Niekonwencjonalny charakter jego nauk, a take jego zdolnoci uzdrowiciela i nauczyciela wskazuj, e podobnie jak Mojesz przed rozpoczciem swojej dziaalnoci zosta dopuszczony do najwyszych stopni wtajemniczenia. Wiedza, ktr przekazali mu Mistrzowie Mdroci, moga obejmowa astrologi, podobn do tej, jak zajmowalimy si w tej ksice. Wedug nauk hermetycznych dusze ludzkie s wyszymi bytami, ktre dawno temu day si skusi ziemi i jak muchy w pajczyn wpltay si w spirale ewolucji. Wszystko to zostao wyoone w pierwszym dialogu Corpus Hermeticum, zatytuowanym Poimandres: Lecz Umys, Ojciec wszechrzeczy, ktry jest yciem i wiatem, zrodzi Czowieka, Istot podobn Jemu. I by zadowolony z Czowieka, swojego wasnego potomka; poniewa Czowiek by pikny, podobny do swego Ojca. Susznie wic Bg czerpa przyjemno z Czowieka; poniewa to ze swojej wasnej formy czerpa Bg przyjemno. I Bg powierzy Czowiekowi wszystkie rzeczy, ktre stworzy. I Czowiek zaj miejsce w sferze Stwrcy, i obserwowa rzeczy zrobione przez swego brata 8, ktry zosta umieszczony nad obszarem ognia; i obserwujc dziea Stwrcy w obszarze ognia, chcia stworzy rzeczy rwnie dla siebie samego; i jego Ojciec wyda pozwolenie, majc w sobie samym wszystkie dziaania Zarzdcw; i Zarzdcy byli z niego zadowoleni, i kady z nich da mu cz swojej wasnej natury. I poznawszy byt Zarzdcw, i otrzymawszy cz ich natury, zapragn przedosta si przez granice ich orbit; i patrzy w d przez struktur niebios, przebijajc si przez sfer i ukazujc Naturze pikno postaci Boga. A Natura, widzc pikno postaci Boga, umiechajcego si z nieograniczon mioci do Czowieka, ukazaa odbicie tego najwspanialszego ksztatu w wodzie i jego cie na ziemi. A on, widzc ten ksztat, podobny do niego samego, w wodzie i na ziemi, pokocha go i zapragn tam przebywa. I uczynki poszy w lad za zamiarem; nierozsdnie zaj miejsce w materialnym wiecie. A Natura, kiedy ju miaa tego, ktrego kochaa, wzia go w objcia i poczyli si w jedno; poniewa kochali siebie wzajemnie. Wanie dlatego Czowiek, w przeciwiestwie do wszystkich innych stworze na ziemi, skada si z dwch elementw. Jest miertelny za spraw swego ciaa; jest niemiertelny dziki wiecznemu pierwiastkowi. Jest niemiertelny i ma wadz nad wszystkimi rzeczami; ale te znosi wiele cierpie z powodu swojej miertelnoci, podlegajc prawom
Przeznaczenia. Jest wyniesiony ponad struktur Niebios; ale te jest niewolnikiem Przeznaczenia 9. Uwikanie si Ludzkoci w sida Natury jest hermetycznym odpowiednikiem biblijnej historii Adama i Ewy. W tej opowieci miertelnym owocem z Drzewa Wiadomoci Dobrego i Zego jest sama planeta Ziemia. Przez zjedzenie zakazanego owocu, czyli wcielenie si w materialn posta, czowiek sta si czci ycia na planecie, a tym samym istot mierteln. Wedug nauk hermetycznych tylko nieliczne dusze s w stanie wyrwa si z ucisku ziemi. Pozostae, ktre nie s wite, przechodz jedno ycie za drugim, mier za mierci, w nie koczcym si acuchu odrodze. Potrzebujemy pomocy z gry, jeli kiedykolwiek mamy wyzwoli si z Ukadu Sonecznego. J.G. Bennett w ksice Dseper Man wskaza, e dla dusz obdarzonych wyszym przeznaczeniem s stwarzane specjalne warunki, by mogy si narodzi 10. Moemy to zaobserwowa i w naszych czasach, kiedy po mierci dalajlamy wysyani s emisariusze, aby znale jego nowe wcielenie. Wydaje si, e podobn misj speniali magowie. Moemy przypuszcza, e byli wysannikami tej samej szkoy, z ktr wiele wiekw pniej zetkn si Gurdjieff. Jeli tak, to moemy si spodziewa, e przechowali wspomnienie o tak wanym wydarzeniu. Gurdjieff twierdzi, e zwykle czyniono to za pomoc czego, co nazywa legominizmem, czyli symbolem, ktry ma zosta odczytany dopiero w przyszoci. Przykadami architektonicznych legominizmw mog by egipskie piramidy, mauzoleum Antiocha czy kaplica w Arsamei. Bennett zanotowa, co sam Gurdjieff opowiedzia mu o tym procesie: [Gurdjieff] powiedzia, e od czasu do czasu wciela si w ludzk posta wita Osoba z innego wiata z gry majca do spenienia szczegln misj. Jej dziaalno nie jest widoczna na tym wiecie i moe by zrozumiana jedynie przez specjalnie przygotowanych uczniw czy towarzyszy. Nie spenia ona swej misji w tym wiecie, dopki pozostaje w ludzkim wcieleniu. Jest to co nowego, co nie naley do tego wiata, a tym samym wszystko zmienia. Misja przebiega w sposb niewidzialny; ale jest te niezbdne co widocznego, jaka manifestacja, aby nowe rzeczy mogy dziaa w widzialnym wiecie, wrd ludzi o zwyczajnych zmysach. Aby spenia si druga cz misji, tworzony jest wity wizerunek, ktry zawiera w sobie nieograniczon moc, poniewa jej rdo znajduje si poza materialnym wiatem. Takim witym wizerunkiem jest zaoyciel religii, prorok lub wcielenie Boga, ktry wprowadza now nadziej w ycie czowieka 11. Data narodzin Chrystusa zostaa zapisana w opowieci o magach, a zwaszcza w obrazie Boego Narodzenia, ktrym zwykle ilustruje si to wydarzenie. Potga tego witego wizerunku jest nadzwyczajna. Powtarza si w niezliczonych malowidach, rzebach, a nawet na witecznych pocztwkach. Co roku bywa odtwarzany na scenach w setkach przedstawie jasekowych 12. Podstawowe elementy s niezmienne: zawsze jest Maria, Jzef i dziecitko Jezus w bku oraz towarzyszcy im pasterze i mdrcy. Nad stajenk byszczy gwiazda betlejemska. Jest to picioramienna gwiazda egipska 13, a nie szecioramienna gwiazda Dawida, ktra w rzeczywistoci przedstawia Soce. Jednak gwiazd, ktra prowadzia magw, byy w rzeczywistoci dwie planety, Jowisz i Saturn w bliskiej koniunkcji, tak wic moe suszniej byoby j przedstawia z dziesicioma ramionami. Ale prawdziwe znaczenie tego obrazu jest ukryte i nie znane pobonym chrzecijanom. Jest to legominizm: pod postaciami pasterzy, krlw, a nawet witej rodziny skrywa si horoskop Jezusa. Kiedy zrozumiemy jego gwiezdn symbolik, stanie si jasne, e Mesjasz jest nie tylko prorokiem Izraela, ale te prawdziwym faraonem, Horusem-krlem 14. Egipscy faraonowie nosili wiele tytuw, w tym tytu pszczelarza, wskazujcy na ich rol przywdcw pszcz, ktre zbieraj nektar wiedzy. Najwaniejszym tytuem by Syn Soca. Jak widzielimy, oficjalne narodziny Horusa-krla przypaday w dniu heliakalnego wzejcia Syriusza i koniunkcji Soca z Regulusem. Bosk natur takich krlewskich narodzin symbolizowa w Egipcie sfinks, lew o ludzkiej gowie 15. Krlowie Egiptu byli te silnie zwizani z symbolem sokoa. W egipskiej ikonografii sok jest emblematem Horusa, w jego obu formach, mikro- i makrokosmicznej. Podobnie jak sok wzbija si w niebo, by obserwowa wszystko, co dzieje si w dole, tak Stary Horus, egipski bg nieba, szybuje nad wiatem, spogldajc na ziemi. Jest symbolem Pierwszego Logosu, boskich sw Ojca, ktrego Wola wszystko stworzya. W naszym maym wiecie twrcz potg jest Soce. Ono samo stanowi przyczyn istnienia swojej rodziny planet, Ukadu Sonecznego. Manifestacja woli soca, czyli Solarny Logos, bya w Egipcie czczona jako Re-Horachti Re (bg soca) w swojej postaci sokoa. Tak wanie zosta wyrzebiony na szczycie obelisku Senusereta I w Heliopolis. Koniunkcja sokoogowego boga soca, Re-Horachti, z Regulusem, gwiazd Lwa, symbolizuje narodziny Horusa Modszego, czyli Horusa syna Izydy. Jest on mikrokosmicznym Horusem, ludzkim wcieleniem Solarnego Logosu. Tym Horusem jest Sfinks, tajemniczy stranik bramy niebios, bronicy dostpu niewtajemniczonym. Egipscy faraonowie byli uwaani za boskie wcielenia, co obrazuje pikny posg Chafre, budowniczego rodkowej piramidy w Giza, z Horusem siedzcym na ramionach krla i obejmujcym skrzydami jego gow.
Jestem przekonany, e wanie taka bya Gnoza przekazywana adeptom w wityniach Egiptu, wiele wiekw przed narodzeniem Chrystusa. Wanie ta egipska nauka, dotyczca Solarnego Logosu przybierajcego ludzk posta, przypada do gustu wczesnym chrzecijaskim filozofom, pragncym znale powizania midzy starymi tradycjami a now religi. I ta sama nauka tak bardzo oburzya ich potomkw, ktrzy potpili dawn religi Ozyrysa jako dzieo diaba. Podobiestwa midzy egipskimi a chrzecijaskimi rytuaami i naukami przypisano diabu, ktry popeni plagiat przez antycypacj witych nauk i sakramentw Kocioa. Nie da si jednak ukry faktu, e jeli mamy do czynienia z plagiatem, to w przeciwnym kierunku. Stao si tak nie dlatego, e chrzecijastwo przejo atrybuty religii, ktre zamierzao zastpi, ale raczej dlatego, i sam Jezus Chrystus by wtajemniczony w ich misteria. Nauki chrzecijastwa cile czce si z nieydowskimi religiami Bliskiego Wschodu, po przeladowaniach pogan w 390 roku n.e., kiedy zamknito ostatnie witynie, byy zupenie wytpione w Egipcie. Herezja gnostycyzmu rozkwitaa jednak na Wschodzie wrd takich grup jak perscy nestorianie. Wygnanie Szkoy Persw z Edessy do Nisibis w 489 roku usuno z obszarw cesarstwa rzymskiego ostatnich zwolennikw gnostyckich idei. Religijna ortodoksja zapanowaa w caym imperium i gnostycy musieli zachowa swoje przekonania w cisym sekrecie, jeli nie chcieli by przeladowani jako heretycy. Mimo przeladowa idee czce dzieo Jezusa Chrystusa zarwno z hermetyczn tradycj Egiptu, jak i z objawieniem Zaratustry, dawno zapomniane na Zachodzie, przetrway w ukryciu. Wydaje si, e w XII wieku przywdcy tajnej organizacji, ktr moemy uzna za poprzedniczk Bractwa Sarman, opisywanego przez Gurdjieffa, postanowili przenie cz swojej wiedzy na Zachd. Wiedza ta, ktr jak moemy przypuszcza przynajmniej w czci posiedli szpitalnicy witego Jana, dotyczya ich patrona. W staroytnym wiecie rozumiano, e egipscy faraonowie w jaki sposb ucieleniaj Solarny Logos, czyli inteligencj Soca. Dlatego faraon by yjcym bogiem, odpowiedzialnym za podtrzymywanie cywilizacji na ziemi. Po zdobyciu Egiptu najpierw przez Cezara, a potem przez Oktawiana Augusta, idea ta zostaa przeniesiona do Rzymu. Rzymscy cesarze uwaali si za spadkobiercw faraonw, now dynasti Horusw-krlw obdarzonych boskimi prawami i odpowiedzialnoci. Pod symbolem ora 16, nie sokoa, ogaszali si przedstawicielami Solarnego Logosu i w jego imieniu stworzyli nowe soneczne imperium. Cesarstwo rzymskie byo brutalne i okrutne; w Ksidze Objawienia zostao okrelone numerem Bestii, 666. Reprezentuje on wadz Soca, ktrego liczba 6, zostaa potrojona, aby wyrazi panowanie nad ciaem, umysem i dusz. Nic dziwnego, e papie i inni Ojcowie Kocioa z IV wieku byli oburzeni pomysem przedstawiania Jezusa jako kogo w rodzaju faraona, tylko z powodu daty jego narodzin. Jednak Zachd nie rozumia, e owa tajemnica chrzecijastwa siga o wiele gbiej w przeszo. W czasach budowniczych piramid, a nawet wczeniej, wierzono, e faraon, jako ostatnie wcielenie Horusa Modszego, jest nosicielem Solarnego Logosu; ucielenieniem inteligencji Ukadu Sonecznego. rdem jego mocy byo to, co po hebrajsku nazywa si Baruch, po arabsku Baraka, po persku Hvareno. Insygniami faraona byy laska i bicz laska oznaczaa, e wadca jest dobrym pasterzem swojego stada; bicz e jest straszliwy dla wrogw. Jezus zrezygnowa z bicza i uczy, e wrogw naley miowa. Uczyni tak, poniewa dziki temu, co zdarzyo si w czasie jego chrztu, zyska wadz wysz nawet ni Solarny Logos. Rola Jana Chrzciciela jest szczeglna: z jednej strony, jako ostatni z linii prorokw Starego Testamentu, reprezentuje tradycj Eliasza. Z drugiej za, jako posta Oriona, symbolizuje gwiadziste niebo ponad Ukadem Sonecznym, miejsce poza zasigiem Solarnego Logosu, dokd faraonowie pragnli si uda po mierci. Chrzest Jezusa jest wic szczytowym etapem wtajemniczenia, ktrego jak si wydaje nikt jeszcze nie osign. Dla Jezusa jednak by to dopiero pocztek. Mateusz napisa: Wtedy przyszed Jezus z Galilei nad Jordan, do Jana, aby si da ochrzci przez niego. Ale Jan odmawia mu, mwic: Ja potrzebuj chrztu od ciebie, a ty przychodzisz do mnie? A Jezus, odpowiadajc, rzek do niego: Ustp teraz, albowiem godzi si nam wypeni wszelk sprawiedliwo. Tedy mu ustpi. A gdy Jezus zosta ochrzczony, wnet wystpi z wody, i oto otworzyy si niebiosa, i ujrza Ducha Boego, ktry zstpi w postaci gobicy i spocz na nim. I oto rozleg si gos z nieba: Ten jest Syn mj umiowany, ktrego sobie upodobaem 17. Duch Boy, symbolizowany przez gobic, to Pierwotny Logos, stojcy ponad socem i gwiazdami. Jest czyst i bezinteresown mioci i znajduje si poza wszystkimi stworzonymi wiatami. Wydarzenie, ktre miao miejsce w Jordanie, powtrne narodziny Jezusa przez Ducha witego, stanowio zupenie nowy pocztek. Narodzi si w stajence, obdarzony prawami faraona, teraz za wykracza poza swj los, speniajc waniejsze przeznaczenie obejmowany nie przez sokola, ale gobic. Wydaje si, e wanie takie jest prawdziwe znaczenie historii chrztu, ktry w Ewangelii Mateusza bezporednio poprzedza publiczn dziaalno Jezusa. Zostao to dobrze zapamitane w Syrii, gdzie przez stulecia przechowywano i czczono relikwie witego Jana. Dzisiaj mona je zobaczy w Muzeum Topkapi w Stambule; w zdobionym drogimi kamieniami relikwiarzu spoczywa fragment czaszki witego,
prawdopodobnie odzyskany z rk Herodiady i Salome. O wiele waniejsza dziki symbolicznemu znaczeniu rki, ktra wylaa wod na gow Jezusa s koci prawej doni i przedramienia, przechowywane w zotym pojemniku. Czy krl Ryszard II, ktry uwaa Jana za swojego patrona, rzeczywicie rozumia to wszystko moemy tylko przypuszcza. Ja myl, e tak; i dlatego dyptyk z Wilton nawet dzisiaj emanuje potg. Przypomina nam, e prawdziwe Boe Narodzenie nie miao miejsca 25 grudnia ani 23 sierpnia 18, lecz 6 stycznia, w dniu zwykle czonym z przybyciem magw, ktry jednak by w rzeczywistoci dniem chrztu Chrystusa.
Wstecz / Spis Treci / Dalej Epilog W marcu 1996 roku Dee i ja wrcilimy do Francji, by poszuka dowodw na to, e ezoteryczna wiedza, zwizana z tradycj magw, zostaa w redniowieczu sprowadzona ze Wschodu do Francji. Naszym pierwszym przystankiem byo Reims, stolica Szampanii, ktrej katedra reprezentuje gwiazd Kos we wzorze Panny opisanym przez Charpentiera. Zaplanowalimy nasz wizyt na pocztek wiosny i dotarlimy na miejsce wieczorem 25 marca, w wito Zwiastowania Marii. Bardzo nas to cieszyo ze wzgldu na zwizek z konstelacj Panny, chocia dzie by zimny i musielimy si ciepo ubra. Reims w znacznym stopniu musiao by odbudowane po zniszczeniach z czasw pierwszej wojny, ale cigle jest piknym i interesujcym miastem. Niegdy byo duchowym sercem Francji; wanie tutaj w Boe Narodzenie 498 roku Chlodwig, pierwszy chrzecijaski krl Frankw, zosta ochrzczony przez miejscowego biskupa, witego Remigiusza. W ten sposb Remigiusz pooy podwaliny przyszego krlestwa Francji, a take zapewni Kocioowi katolickiemu moliwo przetrwania po upadku Zachodniego Cesarstwa Rzymskiego. W roku 816 wstpi na tron Ludwik wity 1, wnuk Pepina Krtkiego i syn Karola Wielkiego. Chocia jego sawni przodkowie odsunli od wadzy starsz dynasti Merowingw, a Karol Wielki zosta w 800 roku koronowany na cesarza przez samego papiea, Ludwik przerzuci symboliczny pomost midzy swoim rodem a dynasti Chlodwiga, kac si koronowa w Reims. Niemal wszyscy pniejsi krlowie Francji kontynuowali ten zwyczaj; najsynniejsza chyba bya koronacja Karola VII, ktry odnalaz swoje przeznaczenie w 1429 roku, za spraw Joanny d'Arc. Zwizek Reims z wadz krlewsk i prawo tamtejszego arcybiskupa do koronowania krlw zyskay dodatkowe poparcie w postaci legendy o witej ampuce, zawierajcej wity olej przyniesiony z nieba przez gobic i uyty przez Remigiusza w czasie koronacji Chlodwiga. Relikwi t przechowywano w grobie witego, w osobnej bazylice, oddalonej o ptora kilometra od katedry i uroczycie przynoszono na pocztku ceremonii koronacyjnych 2. Reims byo miejscem koronacji a do 1825 roku, kiedy na krtko zasiad na tronie Karol X z dynastii Burbonw. Wspaniae szaty, ktre mia na sobie on sam i Delfin, a take inne przedmioty, takie jak bogate stroje jego orszaku i zachwycajce dywany, stanowi najwaniejsze eksponaty muzeum, znajdujcego si w paacu biskupim, tu przy wielkim kociele. Dee i ja zamierzalimy je obejrze. Zostawiwszy samochd na maym placyku, ruszylimy do katedry, ledwie widocznej pomidzy budynkami. Zbliajc si, stopniowo widzielimy coraz wicej i nagle katedra wyrosa przed nami w caym swoim majestacie. Chocia wcale nie najwiksza z francuskich katedr ten tytu naley do Amiens budowla ma pikne proporcje i chyba najpikniejsz na wiecie kolekcj rzeby redniowiecznej. Zostaa wprawdzie zniszczona przez wojn, lecz na szczcie dziki odrestaurowaniu i tam gdzie to byo konieczne przenoszeniu zabytkw udao si zaleczy rany. Dzisiaj znowu, jak feniks, katedra stoi dumnie, jak wielki statek, oczekujcy na uwolnienie od wspierajcych go przypr. Budowa obecnej katedry, na miejscu wczeniejszej, zniszczonej przez ogie, zostaa rozpoczta w 1211 roku i zakoczona przed 1275. Chocia nigdy cakowicie jej nie ukoczono do niedawna brakowao wikszoci iglic zaplanowanych przez architektw, wykonano je w 1913 roku jest arcydzieem gotyku. Najwikszym powodem do chway s jednak znajdujce si na zewntrz rzeby, w obrazowej formie przedstawiajce najwaniejsze wierzenia i legendy Kocioa katolickiego. Katedra w Reims bya jak si wydaje powicona gwnie Marii Pannie, tote artyci skoncentrowali si na radosnych tajemnicach z ni zwizanych: zwiastowaniu, narodzeniu Jezusa i wniebowziciu Marii. Chodzc wok budowli nie sposb nie odczu radosnej strony chrzecijastwa. Wprawdzie cierpienia Chrystusa zostay uwiecznione w szkle i kamieniu, ale te ciemne i przygnbiajce obrazy nie dominuj nad caoci. Nawet przy pobienym obejrzeniu posgw daje si zauway ezoteryczny charakter ich ikonografii. Mona odczu, e kady posg z osobna i wszystkie razem maj jaki cel, chocia nie zawsze zrozumiay od razu. Doskonaym przykadem moe by zwizek katedry w Reims z niewidzialnym wiatem aniow. Na przyporach wok budowli stoi ich cay batalion, z rozpostartymi skrzydami, piewajcych na chwa Marii, matki Boga. Na wschodnim kracu chru, obserwujc ca katedr ze swego punktu widokowego na niewielkiej iglicy, stoi samotny zoty anio, trzymajcy krzy zbawienia. Mimo e aden przewodnik nie wspomina, kogo lub co przedstawia ta figura, byem pewien, e chodzi o Gabriela, anioa zwiastowania. Na niszym poziomie moglimy znale Gabriela wyobraonego dwukrotnie, wrd posgw zdobicych troje zachodnich drzwi. Stanowi one wspaniae przykady redniowiecznej rzeby i wykazuj lady wpyww bizantyjskich. Jak sugeruje P. Demouy, autor aktualnego przewodnika po katedrze w Reims, wpywy te mog si wiza z czwart krucjat: Najciekawsze cechy rzeby nale do drugiej szkoy (przed 1240 rokiem), ktra stworzya, po kilku prbach w pnocnym transepcie, arcydziea przy gwnym wejciu. Zwaszcza grupa nawiedzenia, mimo swojej cikoci, wydaje si wywodzi z antyku. Postacie oywaj, nie stoj ju spokojnie na obu nogach, fady poruszaj si, twarze wyraaj wewntrzne ycie. Moe to wyjania obecno na tym terenie zabytkw galijsko-rzymskich. Styl naladujcy antyk pochodzi prawdopodobnie z Grecji. W 1204 roku, w czasie czwartej krucjaty, krzyowcy za namow Wenecjan zdobyli i zupili imperium bizantyjskie. Wielu panw z Szampanii brao udzia w tej wyprawie, towarzyszc Villehardouinom i Champlittom, ktrzy wykroili dla siebie mae ksistwa na greckiej ziemi 3. Posgi tak zwanej grupy nawiedzenia s rzeczywicie klasyczne zarwno pod wzgldem pozy, jak i stroju, i potwierdzaj przypuszczenie, e krzyowcy, czy te raczej artyci, ktrzy z nimi podrowali, uczyli si u Bizantyjczykw i zapocztkowali w trzynastowiecznym Reims renesans na niewielk skal. Jednak najpikniejsze rzeby nale do pniejszej, miejscowej szkoy, ktra czc przeszo z teraniejszoci stworzya jedne z najsubtelniejszych i najbardziej uduchowionych rzeb, jakie kiedykolwiek powstay. Najsynniejsz z nich jest umiechnity anio znad pnocnych drzwi katedry, ktry sta si turystycznym symbolem Reims. Dzisiaj mona go zobaczy wszdzie, od pocztwek po kalendarze, serwetki i kubki. Inny posg, znajdujcy si tu przy gwnym wejciu, w scenie zwiastowania, wskazuje, e umiechnity anio przedstawia Gabriela, a wic konstelacj Panny. Obaj anioowie dzisiaj maj puste donie, ale z pewnoci niegdy trzymali lilie lub laski heroldw. Zwizek midzy katedr a francuskim Fleur-de-Lys podkrelaj liczne wyobraenia tego emblematu wewntrz budowli i wok niej. Sklepienia pokrywa ornament skadajcy si z koniczynek symbolizujcych Trjc i kwiatw lilii. Poniewa w pierwszej wojnie wiatowej katedra stracia dach, ta dekoracja jest dzieem wspczesnych rzemielnikw, ale wszdzie znajduj si oryginalne lilie, wykute w kamieniu i malowane na tarczach. Moe w ogrodzie obok katedry rosy irysy, tak by ywy wiat naladowa dzieo artystw (a moe byo na odwrt). Kady element tajemniczej architektury potwierdza (a na pewno mu nie zaprzecza) przypuszczenie, e dla redniowiecznego umysu to miasto i katedra stanowiy ziemski odpowiednik gwiazdy Kos. Wewntrz katedra okazaa si ciemna i raczej ponura. Kiedy wchodzilimy przez zachodnie drzwi, przywita nas lodowaty powiew. Byo tak zimno, e moglimy widzie par unoszc si z naszych ust. Mimo to wywara na nas wielkie wraenie nawa, o wiele wiksza i wspanialsza ni to sobie wyobraalimy. Zgodnie z
tradycj gotyku, ktry w chwili rozpoczcia budowy przeywa rozkwit, kolumny wspierajce sklepienie byy cienkie i strzeliste. Sklepienie, znajdujce si wysoko nad naszymi gowami, wydawao si zawieszone w powietrzu. Oczywicie w rzeczywistoci jego ciar spoczywa na zewntrznych przyporach. Spacer wzdu nawy w kierunku otarza przypomina podr w czasie. Wszdzie wok nas znajdoway si obrazy z innej, dawnej epoki, dobrze znanej z ksiek, ale oddzielonej od rzeczywistoci przez wspczesn Republik Francusk. Wok kultu wadzy krlewskiej, podkrelanego przez pojawiajce si wszdzie kwiaty lilii, koncentrowao si niegdy ycie i kultura Francji. Trudno si oprze wraeniu, e wraz ze ciciem Ludwika XVI w czasie rewolucji przepado co znacznie cenniejszego ni ycie jednego czowieka. Niezalenie od tego, jak wielkim by gupcem, stanowi ywy cznik z dziwn i tajemnicz przeszoci, ktra zgina, kiedy krl zosta zgilotynowany. Po wyjciu obeszlimy katedr od poudnia, kierujc si w stron dziedzica Muzeum Tau. Byem przekonany, e Mistrzowie Mdroci pozostawili tu co po sobie, przesanie moe nawet waniejsze dla naszych dni ni dla ich czasw. Zrozumiaem, e kluczem do zagadki jest astrologia, gdy Dee pocigna mnie za rkaw, wskazujc posg na poudniowym tympanonie transeptu. By to centaur kierujcy strza ku ziemi. Dee bya zadowolona, gdy bez wtpienia patrzylimy na Strzelca, jej znak zodiaku, ale nie byo dla mnie do koca jasne, co robi on nad scen zwiastowania Marii. Pniej miaem odkry, e nie znalaz si tam przypadkiem, lecz stano wi dowd na istnienie powiza midzy szko masonw, ktrzy wznieli katedr w Reims, a tradycj magw. Astrologia katedry w Reims Jednym z gwnych celw naszej wizyty w Reims byo sprawdzenie, czy katedra zawiera jakie wskazwki dotyczce jej astronomicznego znaczenia. Jedn z najbardziej oczywistych bya orientacja budowli. Chocia dawne kocioy miay? najczciej gwn o zorientowan wzdu linii wschd-zachd, istniaa te tradycja, kaca kierowa fasad budowli w stron Soca wschodzcego w dniu witego, ktremu koci jest powicony. Postanowiem wic sprawdzi, czy o katedry jest rzeczywicie skierowana na miejsce wzejcia Soca 25 marca, w dniu Zwiastowania. Za pomoc prostego kompasu tego samego, ktrym posugiwaem si w Kommagenie szybko ustaliem, e gwna o odchyla si o trzydzieci stopni na pnoc od wschodu. Byo to co zupenie nieoczekiwanego i nie zgadzao si z dniem Zwiastowania, kiedy Soce wschodzio mniej wicej dokadnie na wschodzie. Jaka moga by tego przyczyna? Kiedy wrcilimy do Anglii i sprawdzilimy to programem Skyglobe, okazao si ku naszemu zaskoczeniu e katedra zostaa zorientowana na punkt wzejcia Regulusa w 7 roku p.n.e., czyli w momencie narodzin Chrystusa. Innymi sowy, katedra bya zwizana z dat narodzenia, 29 lipca 7 roku p.n.e. Co wic oznacza posta Strzelca? Poniewa gwna o kocioa odchyla si o trzydzieci stopni na pnoc od wschodu, mona przypuszcza, e o podobny kt od linii pnoc-poudnie jest odchylona o poprzeczna, transeptu. Znaczy to, e linia przebiegajca pod figur Strzelca celuje w punkt pooony trzydzieci stopni na wschd od poudnia. Ponownie korzystajc z komputera mogem ustali, e w chwili rozpoczcia budowy katedry, w 1211 roku, jej poprzeczna o wskazywaa miejsce wschodu gwiazdy Caus Australis, znajdujcej si w ogonie Strzelca. Gwiazda ta, o jasnoci 1,9, jest najjaniejsza w tym raczej sabo widocznym gwiazdozbiorze. Najwyraniej nieprzypadkowo wanie ta gwiazda wschodzi heliakalnie 6 stycznia, w dniu wita magw. Data 6 stycznia jest zwizana z legend dotyczc chrztu Chlodwiga. Wedug przewodnikw wydarzenie to miao miejsce w Boe Narodzenie 598 lub 599 roku. Jednak posta Strzelca i inne symbole wskazuj, e musiao chodzi o stare Boe Narodzenie, czyli dzie chrztu Chrystusa, a nie 25 grudnia. Nie powinno te nikogo dziwi, e Koci wola trzyma ten fakt w tajemnicy, jeli wemiemy pod uwag e chrzest Chlodwiga by niemal bawochwalstwem. wita ampuka zostaa podobno przyniesiona z nieba przez gobic. Tak wic wadza Chlodwiga i wszystkich nastppych krlw Francji bya potwierdzana przez symbol oznaczajcy zstpienie Logosu na Chrystusa w czasie j ego chrztu w Jordanie kiedy Duch wity w postaci gobicy zstpi z nieba i Bg ogosi go swoim umiowanym synem. Wniosek nasuwa si jeden: w oczach Kocioa, a ju z pewnoci Chlodwiga i jego nastpcw wadza krlw Francji pochodzia od Boga. W uroczystociach, ktre odbyway si w Reims, wity Remigiusz przyj jak si wydaje rol Jana Chrzciciela. Nic wic dziwnego, e najstarsz cz kocioa, baptysterium, zbudowano w miejscu jeszcze wczeniejszych rzymskich ani. Znajdoway si one po pnocnej stronie katedry; obecnie s tam prowadzone wykopaliska. Tu obok stoi potrjny portal pnocnego wejcia, bogato zdobiony rzebami i paskorzebami. Przedstawiaj one co jest charakterystyczne dla tej czci katedry dzie sdu ostatecznego. Nad centralnymi drzwiami znajduje si paskorzeba; w jej niszych rejestrach przedstawiono ze szczegami los potpionych dusz. Diaby o groteskowych ksztatach prowadz postaci, wygldajce na bogaczy, aby je zepchn w otcha. W grnych rejestrach widzimy sceny zmartwychwstania, z nagimi ludmi wychodzcymi ze swoich grobw. Nad nimi, w najwyszej czci tympanonu, wyobraono posta Chrystusa jako Sdziego. Wszystko to nawizywao do Biblii: I widziaem wielki biay tron i tego, ktry na nim siedzi, przed ktrego obliczem pierzcha ziemia i niebo, i miejsca dla nich nie byo. I widziaem umarych, wielkich i maych, stojcych przed tronem; i ksigi zostay otwarte; rwnie inna ksiga, ksiga ywota zostaa otwarta; i osdzeni zostali umarli na podstawie tego, co zgodnie z ich uczynkami byo napisane w ksigach. I wydao morze umarych, ktrzy w nim si znajdowali, rwnie mier i pieko wyday umarych, ktrzy w nim si znajdowali, i byli osdzeni, kady wedug uczynkw swoich. I mier i pieko zostay wrzucone do jeziora ognistego; owo jezioro ogniste, to druga mier. I jeeli kto nie by zapisany w ksidze ywota, zosta wrzucony do jeziora ognistego 4.
Orientacja katedry w Reims na wschodzc konstelacj Strzelca w dniu chrztu Jezusa, 6 stycznia 1211 roku Nad ide sdu ostatecznego u kresu dni rozmylaem duo w czasie pracy nad The Mayan Prophecies (Proroctwa Majw), poprzedni ksik, ktr napisaem wsplnie z Mauricem Cotterellem. W ksice tej zajmowalimy si panujcym wrd Majw przekonaniem, e obecna epoka skoczy si w roku 2012, wic to z pomysem Cotterella na temat cykli powstawania plam na Socu. Jednak i w chrzecijaskim wiecie istniay wierzenia dotyczce millennium, zwizane jak si wydaje z naszymi czasami i symbolik narodzenia Paskiego. Czy to moliwe, e wanie my bdziemy wiadkami powtrnego przyjcia Jezusa, cokolwiek by to miao oznacza? Powtrne Przyjcie i proroctwo Nostradamusa Niemal dwadziecia pi lat po tym, jak wraz z Johnem wyruszyem po raz pierwszy do Betlejem, miaem znale odpowiedzi na przynajmniej niektre z pyta, ktre nas wtedy drczyy. Najwaniejsze jednak pytanie cigle pozostawao bez odpowiedzi: czy yjemy u schyku ery? Czy moemy si spodziewa, e w naszych czasach wrci Jezus Chrystus`? Nie mona byo ignorowa odkrytego przez Roberta Bauvala zwizku pomidzy piramidami a gwiazdozbiorem Oriona i faktu, e Jan Chrzciciel/Eliasz rwnie mieli co wsplnego z t grup gwiazd. By to klucz do interpretacji pewnych przepowiedni. W dwu ostatnich wersach Starego Testamentu napisano, e zostanie zesany Eliasz, eby przygotowa drog dla Mesjasza. Oto Ja pol wam proroka Eliasza, zanim przyjdzie wielki i straszny dzie Pana. I zwrci serca ojcw ku synom, a serca synw ku ich ojcom, abym, gdy przyjd, nie oboy ziemi kltw 5. Moe si wydawa nieprawdopodobne, eby dziwny czowiek, ubrany jedynie w skr wielbda i skrzany pasek, mia zacz jeszcze raz chrzci ludzi koo Jordanu. Ale istnieje te astrologiczna interpretacja tego proroctwa. Przez ostatnie dwanacie i p tysica lat, od koca ostatniej epoki lodowcowej, gwiazdozbir Oriona przesuwa si stopniowo na pnoc w swoim cyklu precesyjnym. Kiedy budowano piramidy, okoo 2500 roku p.n.e., al-Nitak najnisza gwiazda Pasa, znajdowaa si w punkcie wskazywanym przez poudniowy szyb Komory Krla w Wielkiej Piramidzie. Dzisiaj gwiazdy Pasa przesuny si dalej na pnoc; osign on najdalsze miejsce na niebie, poow swojego precesyjnego cyklu. Co ciekawe, Mintaka, najbardziej wysunita na pnoc gwiazda Pasa, znajduje si obecnie kilka minut ktowych poniej rwnika niebieskiego, teoretycznego koa, przecinajcego niebo i dzielcego je podobnie jak jego ziemski odpowiednik na dwie pkule: pnocn i poudniow. Mintaka zacznie si cofa na poudnie, nie przekraczajc rwnika. yjemy wic u kresu ery Oriona. Idea goszca, e ery ludzkoci wi si z cyklem precesyjnym, ywo interesowaa Bennetta. W czasie rozmowy z nim zapytaem, czy wierzy, e yjemy u schyku ery i co to moe dla nas oznacza. Wwczas nie zrozumiaem, co mia na myli, kiedy przyzna, e w istocie jest to czas zmian, zapocztkowany u schyku ostatniej epoki lodowcowej, okoo 10 500 lat p.n.e., a teraz majcy si speni. Spodziewa si w niezbyt odlegej przyszoci jakich wielkich przemian. Na szczcie rozwin te idee w swojej ostatniej ksice, The Masters of Wisdom (Mistrzowie Mdroci): Tutaj musz powiedzie co o czasie trwania tego, co nazywam epokami. Istnieje dobrze znany pogld, czcy cykle historii z precesj punktw rwnonocy i dzielcy wielki rok lub wielki cykl dwudziestu piciu tysicy lat sonecznych na dwanacie znakw zodiaku [...]. Wydaje mi si oczywiste, e co dwanacie tysicy lat co stanowi poow wielkiego cyklu nastpoway wielkie zmiany w yciu czowieka, ju od pocztkw Adama 6 trzydzieci siedem tysicy lat temu 7. Precesja punktw rwnonocy ma inne interesujce konsekwencje. Poniewa Orion wanie teraz osiga sw najwiksz wysoko na pnocnym niebie, rwnie jego wycignita rka, czy te paka, przesuwa si na pnoc. W czasach kiedy krlowie Kommageny wznosili swoje monumenty, Soce wymieniao ucisk rki
z Orionem 26 maja. Obecnie mato miejsce w dniu letniego przesilenia, 21 czerwca. Orion znowu zblia si do koca cyklu. Czy to moliwe, e staroytni tak bardzo interesowali si Orlonem, nazywajc go tak wanie, lub te Heraklesem, Samsonem, Eliaszem czy Nemrodem, poniewa zdawali sobie spraw z jego roli stranika czasu, ktrego ruch wyznacza przemijanie epok? Jeli tak, to astrologiczny zegar wskazuje teraz dokadnie godzin dwunast. Jest poudnie wielkiego dnia ludzkoci. W Ewangelii Mateusza, w rozdziale 24, wspomniano o wydarzeniach towarzyszcych kocu ery. Dokadna interpretacja tej przepowiedni, wymagajca gruntownej znajomoci Starego i Nowego Testamentu, wykracza poza tematyk tej ksiki. Jednak w omawianym tutaj kontekcie bardzo wane s pewne astrologiczne aspekty tego fragmentu: [...] Gdy jak byskawica pojawia si od wschodu i janieje a po zachd, tak bdzie z przyjciem Syna Czowieczego. Bo gdzie jest padlina, tam zlatuj si spy. A zaraz po udrce owych dni soce si zami i ksiyc nie zajanieje swoim blaskiem. i gwiazdy spada bd z nieba, i moce niebieskie bd poruszone. I wtedy ukae si na niebie znak Syna Czowieczego [...] 8. Co oznacza znak Syna Czowieczego na niebie, nie jest do koca jasne. Prawdopodobnie Mateusz uwaa, e sami go rozpoznamy, kiedy si ukae. Z astrologicznego punktu widzenia wany jest jednak fakt, e 24 sierpnia 1999 roku niebo bdzie wyglda niemal tak samo jak 29 czerwca 7 roku p.n.e., czyli w dniu narodzenia Chrystusa. Wprawdzie ukad trzech krlw, czyli planet: Jowisza, Saturna i Merkurego, nie bdzie dokadnie taki sam, poniewa mimo i Merkury uklknie przed Socem w koniunkcji z Regulusem, dwa pozostae giganty nie bd tworzy jednej gwiazdy i znajd si raczej w gwiazdozbiorze Barana ni Ryb. Wenus, nieobecna w horoskopie z 7 roku p.n.e., tym razem znajdzie si nad horyzontem. Poza tymi rnicami oba horoskopy s bardzo podobne. Taki ukad planet zdarza si bardzo rzadko jedynie wwczas, gdy Orion (symbolizujcy proroka Eliasza) jest w szczytowym punkcie swo jego cyklu, zwiastujc wielkie wydarzenia. Czy to wanie jest znak, ktrego mielimy wypatrywa? Na odpowied nie bdziemy musieli dugo czeka. Po odkryciu horoskopu Jezusa byem bardzo ciekaw, jak wygldaby on, namalowany jak klasyczny wizerunek pokonu magw. Jedn rzecz jest stwierdzi, e historia betlejemska zostaa zapisana w gwiazdach, natomiast zupenie inn mc pokaza ludziom to wydarzenie, namalowane wedug hermetycznych kanonw. Poprosiem o namalowanie takiego obrazu mojego starego przyjaciela, Bengta Alfredsona, utalentowanego szwedzkiego artyst. Jest samoukiem, niczym wspczesny Rembrandt, czsto przy tym malowa sceny zaczerpnite z mitologii. Zrozumia, o co mi chodzio, gdy mu powiedziaem, e gwiazdy wyobraaj rone postaci obecne przy narodzeniu. Zaleao mi przede wszystkim na astronomicznej poprawnoci obrazu i dla pewnoci wysaem Bengtowi slajd z wizerunkiem nocnego nieba 29 lipca 7 roku p.n.e.
Powrt magw, 24 sierpnia 1999. Powtrne przyjcie Mesjasza? 8 lipca 1996 roku, po wielu miesicach pracy, otrzymalimy gotowy obraz. Dziea przeszo moje najmielsze oczekiwania; byo nie tylko technicznie doskonae, ale i pikne. Mielimy przed oczami scen narodzenia, wykonan zgodnie z hermetyczn zasad jak na grze, tak i na dole esencj nauk zawartych na
Szmaragdowej Tablicy Hermesa. Obraz ten jest rdem inspiracji, mogcym prowadzi nas w drodze do millennium by moe nawet dugiej, ale w tajemnej historii wiata dwadziecia pi lat, a nawet cae ycie, to zaledwie moment. Czuem si wyrniony i zaszczycony, e mogem pozna przynajmniej cz tajemnej historii. Dla mnie to wystarczy, by poczu si czci tego procesu, nawet przez krtk chwil. Za pozwoleniem Bengta reprodukujemy tutaj jego Pokon i pozostawiamy czytelnikowi osdzenie, czy jest on legominizmem naszych czasw. 25 czerwca 1996 roku Adrian Geoffrey Gilbert
Wstecz / Spis Treci / Dalej Zacznik 1 Narodziny Horusa i Wielki Sfinks w Giza Jedn z nie rozwizanych zagadek wiata stanowi Wielki Sfinks w Giza. Wspczesna egiptologia mwi nam, e przedstawia on faraona Chefrena i prawdopodobnie zosta wykuty w tym samym czasie, kiedy bya budowana jego piramida rodkowa z trzech stojcych w Gizie. Jednak taka atrybucja nie jest powszechnie przyjmowana i obecnie wiele dyskutuje si na temat tego, kiedy w posg zosta po raz pierwszy wykuty. Rozwijajc prace Schwallera de Lubicza na ten temat, niezaleny egiptolog John Anthony West i geolog Robert Schoch przedstawili dowody, wiadczce, e Sfinks moe by o wiele starszy, ni poprzednio sdzono. Analizujc lady erozji, zarwno na ciele samego Sfinksa, jak i na otaczajcych go skaach, z ktrych zosta wykuty, doszli do wniosku, e posg musia powsta, zanim Egipt sta si pustyni. lady erozji wodnej dowodz, e pochodzi on przynajmniej z smego lub dziewitego tysiclecia p.n.e. Taka data powstania Sfinksa jest wysoce kontrowersyjna i odrzucana przez wspczesnych egiptologw, ktrzy twierdz, e nie jest starszy ni piramidy, i datuj go na poow trzeciego tysiclecia p.n.e. Nie ulega natomiast wtpliwoci, e gowa posgu stylistycznie odpowiada czasom IV dynastii. West i Schoch tumacz to w ten sposb, e gowa, w przeciwiestwie do reszty ciaa, zostaa przekuta w epoce piramid. Jednak nawet jeli przyjmiemy takie wyjanienie, pozostaje pytanie: dlaczego? Podobnie jak wszystkie wielkie religie, rwnie staroegipska zostaa objawiona. Egipcjanie wierzyli, e niegdy, w odlegej przeszoci, rodzina bogw przyniosa cywilizacj do doliny Nilu. Bstwa te, prowadzone przez Ozyrysa i Izyd, byy dziemi bogini nieba, Nut. Wedug mitw, odtwarzanych w misteriach, a zwaszcza w rytuale pogrzebowym, Ozyrys by pierwszym krlem zjednoczonego Egiptu. Pod jego panowaniem barbarzyski nard przeksztaci si w jedn z najwikszych cywilizacji. Niestety, zosta zamordowany z zawici przez brata, Setha, ktry zagarn wadz, a powiartowane ciao zmarego krla rozrzuci wzdu Nilu. Zrozpaczona wdowa, Izyda, ona i zarazem siostra Ozyrysa, w tajemnicy zebraa czonki i poczya je, tworzc w ten sposb pierwsz mumi. Dziki magicznym rytuaom i interwencji boga soca, Re, moga przywrci Ozyrysa do ycia na tak dugo, by zaj z nim w ci. Speniwszy swoje ziemskie obowizki, Ozyrys wrci w niebiosa, gdzie zosta wadc i sdzi zmarych. Izyda tymczasem ukrya si w zarolach Delty i tam urodzia syna, ktremu nadaa imi Horus. On, kiedy dors, wyzwa swego wuja, Setha, na pojedynek i po dugiej walce odzyska krlestwo. Mody krl przywrci Prawo, symbolizowane przez bogini Maat, i pooy kres anarchii, jakapanowaa w kraju pod rzdami Setha. Panowanie Horusa, nawet bardziej ni jego ojca, Ozyrysa, stanowio archetyp dla wszystkich pniej szych faraonw. Za ycia byli oni czczeni jako ywe wcielenia Horusa, kiedy za umierali, po odprawieniu szeregu rytuaw pogrzebowych jednoczyli si z Ozyrysem. Legenda o Ozyrysie staa si podstaw niezwykle wyrafinowanej astronomicznej religii. Sam Ozyrys by kojarzony z gwiazdozbiorem Oriona, jego on, Izyd, identyfikowano z krowi konstelacj Maego Psa, a zwaszcza z jej najjaniejsz gwiazd, Syriuszem. Hermetyczne stwierdzenie jak w grze, tak i na dole determinowao egipskie mylenie w sprawach religii nieustannie doszukiwali si oni zbienoci midzy yciem na ziemi a ruchami gwiazd na niebie. Szczeg tej gwiezdnej religii i jej zwizki z budow piramid omwilimy obszernie w ksice Piramidy brama do gwiazd. Nie zajmowalimy si tam jednak zwizkami midzy gwiezdn religi ozyriask a solarnym kultem Re-Horachti. Poniewa problem ten interesuje wielu ludzi, warto bdzie przyjrze mu si nieco dokadniej.
Narodziny Horusa-krla w epoce piramid, 13 lipca 2450 roku p.n.e.
Wydaje si, e staroytni Egipcjanie nie myleli o Ziemi, jak my dzisiaj, jako 0 obracajcej si bryle, tak wic wschody i zachody soca, ksiyca i gwiazd stanowiy dla nich wielk tajemnic. Uwaali wschodni cz nieba za miejsce narodzin, , zachodni mierci. Kadego dnia Soce wschodzio o wicie, wznoszc si na niebo jak ptak, po czym opadao, by ostatecznie zaj. Dzienne soce symbolizowa wic bg-sok, Re-Horachti. W przeciwiestwie do wikszoci ludw staroytnego wiata, Egipcjanie uywali kalendarza opartego nie na ruchach Soca czy Ksiyca, lecz Syriusza. Najwaniejszy dzie roku wyznaczao heliakalne (czyli majce miejsce o wicie) wzejcie Syriusza i wanie ten dzie, przypadajcy w lipcu, by pocztkiem nowego roku. Mniej wicej w tym wanie czasie co roku wylewa Nil, co byo wynikiem topnienia lodw w grach nad wielkimi jeziorami, ktre zasilaj rzek. Tak wic dla Egipcjan powrt Syriusza-Izydy po okresie, kiedy by niewidoczny, oznacza odnow Jednak rwnie wane byo odrodzenie Horusa, ktre miao miejsce w tym samym czasie. Koniunkcja Soca i Regulusa, najjaniejszej gwiazdy konstelacji Lwa, symbolizowaa narodziny krla jako Syna Soca. Wydaje si, e wanie to symbolizuje Wielki Sfinks w Giza. Niezalenie od tego, czy jego gowa bya przekuta, czy te nie, nie ulega wtpliwoci, e przynajmniej ta cz posgu jest wspczesna piramidom. W ksice Piramidy brama do gwiazd Robert Bauval i ja zaproponowalimy dat 2450 p.n.e. jako czas budowy Wielkiej Piramidy. Robert uzyska t dat analizujc astronomiczn orientacj tak zwanych szybw wentylacyjnych. Warto wic zwrci uwag, e 13 lipca w dniu, kiedy miaa miejsce koniunkcja Soca i Regulusa w owym roku, planety Jowisz i Saturn niemal czyy si w gwiazdozbiorze Barana. Wprawdzie trzeci krl Merkury, znajdowa si poniej linii horyzontu, by wic niewidoczny, niemniej jednak ten ukad cia niebieskich jest niezwykle podobny do horoskopu betlejemskiego. By moe bya to data narodzin Horusa-krla, a Sfinks zosta wykuty bd odnowiony dla upamitnienia tego wydarzenia. W takim wypadku rzeczywicie mg przedstawia wadc IV dynastii, chocia moim zdaniem raczej Chufu (Cheopsa) ni Chafre (Chefrena), gdy wanie jego piramida jest kluczem do wszystkich tych tajemnic.
Wstecz / Spis Treci / Dalej Zacznik 2 Orion Myliwy Nie tylko mieszkacw Bliskiego Wschodu fascynoway gwiazdy Oriona i nie tylko oni czyli z nimi swoj mitologi. W wikszoci kultur i spoeczestw, rwnie europejskich, u rde tradycyjnych legend tkwi gwiezdne mity. Wpyw astronomii na mitologi przedstawili Giorgio de Santillana i Hertha von Dechend w swojej klasycznej pracy Hamlet's Mill 1 (Myn Hamleta), w ktrej przeledzili mity zawarte w Szekspirowskim Hamlecie a do czasw epoki lodowcowej. W ten sposb mogli dowie, e rde wielu staroytnych mitw naley szuka w faktach astronomicznych i e wiele zawartych w nich dziwnych szczegw mona zrozumie dopiero w takim kontekcie. Orion, tak wana i jasna konstelacja, pojawia si w rnych mitologiach; daje si niemal zawsze rozpozna po odrzuceniu kulturowej przykrywki. W greckim micie o Orionie moemy dostrzec jeszcze wicej wpyww egipskich ni w hebrajskim. Historia olepienia Oriona przez krla Chios jest echem zamordowania Ozyrysa przez Setha; zarwno Izyda, jak i Eos s boginiami witu i obie prosz boga soca (Re/Heliosa) o przywrcenie Ozyrysa/Oriona do zdrowia. Najwaniejszym zadaniem Oriona w greckich mitach byo oczyszczenie wysp z dzikich zwierzt; wprawdzie dzisiaj uznamy to za sprzeczne z ekologi, jednak chodzio o zapewnienie ludziom bezpieczestwa, a tym samym umoliwienie rozwoju cywilizacji. Rwnie Ozyrys, chocia nie by myliwym, mia przynie Egipcjanom cywilizacj. Nastpnie mamy histori przypadkowej mierci Oriona z rki Artemidy, ktra jest greckim odpowiednikiem Izydy. W obu wypadkach mier Oriona/ Ozyrysa zostaa zaplanowana przez brata Atremidy/Izydy; obaj bohaterowie znajduj po mieci miejsce wrd gwiazd jako dobrze nam znane konstelacje. Oczywicie mit grecki wyranie rni si od egipskiego, ju choby tym, e Orion jest raczej nieokrzesanym myliwym ni cywilizowanym bogiem. Jednak na polowanie mona spojrze te z innej strony: jeli spoeczestwo ma si ucywilizowa, musi zosta powicona cz dzikiej przyrody. Prawdopodobnie takie byo wanie pierwotne znaczenie mitu o Samsonie obcicie wosw symbolizuje ucywilizowanie jego dzikiej natury. Jednoczenie myliwy musi dowodzi swoich praw chwytajc i zabijajc dzikie zwierzta. Orion poluje na zwierzta, Samson za goymi rkami zabija lwa. Wydaje si, e i za egipskimi witami Apisa mona dojrze w aspekt oswajania i poskramiania natury, podobnie jak w pniejszym greckim micie o Tezeuszu i Minotaurze. Kult byka by niegdy popularny w caym basenie Morza rdziemnego i na Bliskim Wschodzie. Obejmowa, w kadym razie na pewno na Krecie, ryzykowne popisy akrobatw, przeskakujcych nad rogami szarujcych bykw. W czasach rzymskich kult ten odyy, wraz ze sprowadzeniem z Iranu mitraizmu. Obecnie uwaa si, e religia ta, chocia posugiwaa si irask mitologi i sownictwem, miaa grecki charakter 2. Najpopularniejsza w kulcie Mitry scena, Mitra Tauroctonus, przedstawia posta boga zabijajcego byka. Wedug wybitnego badacza mitw, Josepha Campbella, oryginalny posg Mitry zabijajcego byka zosta stworzony przez rzebiarza ze szkoy pergamoskiej pod koniec III wieku p.n.e. 3. W caej Europie znajdowano kopie tego posgu, jedn z nich mona oglda w Muzeum Brytyjskim. Posg ma gboko astrologiczn symbolik. Posta Mitry jak si uwaa, wyrzebiona na podobiestwo Aleksandra Wielkiego przedstawia Oriona, byk za, ktrego zabija, dobrze nam znan konstelacj Byka. Mitra wbija miecz w serce zwierzcia, z rany wpywaj ziarna zboa, prawdopodobnie wyobraajce Drog Mleczn. T krew zlizuje pies, bez wtpienia przedstawiajcy gwiazdozbir Maego Psa. W tle, za bykiem, stoj boskie Blinita gwiazdozbir ssiadujcy z Bykiem. Jdra byka atakuje skorpion, symbolizujcy znak zodiaku lecy naprzeciw Byka. Widzimy wic, e caa scena jest astronomiczna: przedstawia gwiazdozbiory widoczne na wschodzie wieczorem w dniu narodzin Mitry, 25 grudnia. Kult Mitry cieszy si wielk popularnoci wrd Rzymian i by najgroniejszym rywalem chrzecijastwa, zanim zostao ono uznane przez Konstantyna za religi pastwow. Rnice midzy tymi religiami byy bardzo istotne, na przykad chrzecijastwo uczy, e Jezus Chrystus sam pozwoli si ukrzyowa dla dobra wiata, natomiast Mitra by myliwym, ktry wytropi i zabi niebiaskiego byka, by mogo istnie ycie na ziemi. Dziki byk musia zgin, eby moga powsta cywilizacja. Rzymskie legiony rozprzestrzeniy mitraizm w caej Europie, a jednym z najwaniejszych orodkw tej religii sta si Pary. Nieprzypadkowo frygijska czapka Mitry zostaa czternacie wiekw po upadku imperium rzymskiego przyjta przez francuskich sankiulotw. Podobnie jak wszyscy rewolucjonici, uwaali si za bohaterw, majcych za zadanie obalenie starego porzdku, eby stworzy co nowego. Jeszcze wyraniej wida pozostaoci kultu Mitry w hiszpaskich walkach bykw. Walka czowieka ze zwierzciem odwouje si do najbardziej prymitywnych instynktw, ale przede wszystkim stanowi pochwa odwagi torreadora, ktry odgrywa rol Oriona myliwego. czenie konstelacji Oriona z wielk postaci myliwego na niebie byo powszechne w caej pnocnej Europie. Chocia sam mit zmienia si w zalenoci od miejsca i czasu, jego podstawowe elementy s stae. Orion jest myliwym i zwykle gigantem. Jest dzielny, silny i przystojny, podoba si kobietom. W Hamlet's Mill de Santillana i von Dechend rozpoznali Oriona w germaskim herosie Earendelu, ktrego imi bywao niekiedy zapisywane jako Orendel, Oervandill lub Aurvandil. By on myliwym, ktry zmaga si olbrzymami i walczy z potworami. Przey rwnie wiele przygd, jak na przykad katastrof statku, zanim zdoby rk Breide, najpikniejszej z kobiet. W dziwnej historii, spisanej w Eddzie, Thor opowiada, e pewnego razu nis Oervandilla w koszu przez lodowy strumie, Eliwagar. Niestety, jeden z palcw stopy Oervandilla wystawa z kosza. Thor musia oderwa odmroony palec; wyrzuci go nastpnie w niebo, gdzie sta si on gwiazd, znan jako Palec Oervandilla. Lodowy Eliwagar mona interpretowa jako Mleczn Drog, a Palec jako Syriusza, ktry rzeczywicie znajduje si niedaleko od stopy Oriona.
Wedug de Santillany i von Dechend imi Orendela (niezalenie od tego na ile sposobw mogo by zapisywane) pochodzi od starogermaskiego sowa r strzaa, i suksu endel: Najbardziej prawdopodobne jest naszym zdaniem pochodzenie od r = strzaa, jak sugerowali Grimm i Uhland, ktrzy tumacz imi Orendel jako ten, ktry poshzguje si strza (w przeciwiestwie do jego dziadka, Gerentila, ktry posugiwa si ger = oszczepem 4. W wielu starych tekstach de Santillana i von Dechend znajduj odwoania do Drogi Mlecznej, jako cieki wydeptanej przez jakie zwierz lub przez czowieka na nartach. Wzdu Drogi Mlecznej myliwy tropi zwierz, czsto jelenia: Syn boy, czyli Niedwied, tropi jelenia wzdu Mlecznej Drogi, upolowa go i rozrzuci jego czonki na niebie po obu stronach biaego szlaku, w ten sposb zostay rozdzielone Orion i Wielka Niedwiedzica 5. W takim kontekcie widzimy Oriona jako ucznika, ktry wytropiwszy jelenia (prawdopodobnie inna wersja byka), naciga uk i szykuje si do wypuszczenia strzay. Orendel byk oczywicie znany przedchrzecijaskim Anglosasom mona si w nim dopatrywa pierwowzoru Henna (Cenne) Myliwego, rogatego boga z pogaskiego mitu. Moemy go rozpozna w postaci olbrzyma z Cerne Abbas. w prawdopodobnie celtycki monument wyraa zwizek Oriona z podnoci, jako e przedstawia nagiego giganta z fallusem w stanie erekcji. Wydaje si, e archetyp Herna wywar wpyw na mit o innym wielkim uczniku, Robin Hoodzie. W tym wypadku powizania ze Skandynawi s bardziej oczywiste, poniewa najsilniej zwizana z t legend cz Anglii (Yorkshire, Nottinghamshire i Lincolnshire) naleaa niegdy do Danii i mieszkao w niej wielu wikingw. W redniowieczu polowanie nie suyo jedynie rozrywce byo konieczne do przeycia. Naoenie przez Normanw nowych praw dotyczcych lasw, ograniczajcych tubylcom moliwoci polowania, spotkao si z gwatownym sprzeciwem ludnoci. Na terenie gdzie skandynawskie legendy byy wci jeszcze dobrze pamitane, opowieci o miejscowym bohaterze, takim jak Robin Hood, mogy atwo poczy si z mitami o Orendelu. Mit o Robin Hoodzie zawiera wszystkie dobrze nam znane wtki, charakterystyczne dla dziejw Oriona. Mamy tu olbrzyma, ktrym w tym wypadku nie jest sam Robin, lecz jego towarzysz, May John; wiern dziewic on, Marion (Izyda/Eos); okrutnego krla Jana, ktry dy do jego zguby (Seth/Oinopion, krl Chios) i wreszcie przeorysz z Kirklees, kobiet, ktra doprowadza do jego mierci (Arte mida/Dalila/ Salome). Zwaszcza legenda o mierci Robin Hooda jest interesujca w kontekcie Oriona. May John zabiera go do opactwa Kirklees, gdzie, zamiast zosta uleczonym, wykrwawia si na mier za spraw przeoryszy. Robin, chocia ju lepy z upywu krwi, wypuszcza z pomoc Johna swoj ostatni strza, by wskaza miejsce, gdzie ma zosta pochowany. Nie ma potrzeby komentowa olepienia i saboci bohatera w rkach kobiety, ale strzaa wydaje si mie gbsze znaczenie. De Santillana i von Dechend zauwayli w Hamlet's Mill, e w wielu mitologiach wiata Syriusz jest celem, do ktrego ma trafi strzaa. Moemy wic przypuszcza, e ostatnia strzaa Robin Hooda symbolizuje odejcie jego duszy ku najjaniejszej z gwiazd: Syriuszowi. Mit o Orionie, boskim myliwym, nie zagin zupenie w naszych czasach, chocia przyj nieco nieoczekiwan posta. Staroytni Rzymianie czcili boga imieniem Saturn, identyfikowanego z greckim Kronosem. By to prawdziwy Ojciec Czas, z dug bia brod, klepsydr i kos. Chocia zwykle czono go z planet Saturn, ktra ma najduszy z widzialnych planet, trzydziestoletni, czas obiegu wok Soca, nietrudno si domyli, e ta posta pierwotnie bya Orionem. Jak ju wiemy, Orion wschodzi o zachodzie Soca w dniu Boego Narodzenia; warto te zwrci uwag, e w lecie gwiazdozbir ten wschodzi o wicie, a jego wzejcie w poudnie sygnalizuje pocztek jesieni. Orion wyznacza wic pory roku i organizuje bieg czasu. Wydaje si, e pod wpywem chrzecijastwa kult Oriona zosta zastpiony dziwnym mitem, czcym zarwno elementy Myliwego, jak i Ojca Czasu. Oczywicie chodzi o legend o witym Mikoaju. Nie zagbiajc si w dzieje historycznego witego o tym imieniu, widzimy posta Ojca Czasu, zwiastujcego nadejcie Nowego Roku. Ale wity Mikoaj jest te skandynawskim Orionem, przynoszcym prezenty i ywno (by moe pierwotnie upy wikingw) onie i dzieciom. Jednak, w przeciwiestwie do Robin Hooda, nie poluje on na Mlecznej Drodze na jelenia, lecz raczej oswaja dzikie zwierzta i wykorzystuje ich sil do cignicia sa. Patrzc na wieczorne niebo okoo Boego Narodzenia, widzimy, jak przejeda nad kominami w saniach cignitych przez swojego ulubionego renifera, Rudolfa. Czerwony nos Rudolfa nie jest niczym innym, jak naszym dobrym znajomym Aldebaranem, wielkim czerwonym olbrzymem w grupie Hiad, ktrego my nazywamy okiem Byka. Wydaje si, e wiele najsynniejszych mitw wiata odwouje si do wschodu i zachodu Oriona i jego bliskiego ssiada, Syriusza
najjaniejszej gwiazdy na niebie. Pragnienie stania si jedn z tych gwiazd zostao najdobitniej wyraone w Tekstach Piramid i prawdopodobnie wanie tym pragnieniem kierowali si Egipcjanie, budujc piramidy. Najbardziej wzruszajco tsknot do tych szczeglnych gwiazd wyraa legenda o ostatniej strzale Robin Hooda. Historia Oriona jest w pewnym sensie histori kadego czowieka, ktry zmaga si z przyrod, cierpi i osiga szczcie po mierci, wrd gwiazd na niebie. Nasz wity Mikoaj jest zaledwie dalekim echem tych dawnych mitw, ale wskazuje, e archetyp przetrwa w zbiorowej podwiadomoci.
Wstecz / Spis Treci / Dalej Zacznik 3 Podr Abrahama do Ziemi Obiecanej Powszechne wrd ludnoci pnocnej Mezopotamii przekonanie, e Urfa jest biblijnym Ur Chaldejczykw, skonio mnie do dokadniejszego przyjrzenia si pocztkowym rozdziaom Ksigi Genesis. Chciaem dowiedzie si, czy wlanie stamtd mg pochodzi Abraham i czy jego legendarna wdrwka zgadza si z histori, jak znamy. Datowanie wydarze biblijnych stanowi problem, zwaszcza tych opisanych w Ksidze Genesis. Nie stanowi ona po prostu zapisu historii przeplataj si z ni rne wtki, czciowo symboliczne, czciowo alegoryczne. Przede wszystkim jednak Biblia jest ksig religijn, majc na celu wsparcie i wzmocnienie wiary konkretnego ludu Izraelitw e s narodem wybranym przez Boga. To, czy rzeczywicie pewna rodzina, prowadzona przez patriarch imieniem Abraham, wywdrowaa z Ur do Kanaanu, jest raczej kwesti wiary ni nauki. Moemy powiedzie tylko tyle, e ludzie, ktrzy spisali t opowie, prawdopodobnie znali geografi swojego regionu i w jakim stopniu pamitali o wydarzeniach, ktre miay miejsce za ycia ich przodkw. W Biblii Abraham jest pasterzem i rolnikiem. Zebrawszy swoje stada, z on Saraj i innymi towarzyszami wyruszy z Ur do Harranu, a nastpnie do Kanaanu Ziemi Obiecanej. Pniej jednak gd wygna go do Egiptu, gdzie Saraj poniewa skama, e jest jego siostr, a nie on zostaa zabrana do domu faraona. Kiedy oszustwo si wydao, Abraham wraz z rodzin zosta odesany z Egiptu do Kanaanu. Wikszo wspczesnych uczonych uwaa, e Ur Chaldejczykw naley szuka w poudniowej Mezopotamii, okoo dwustu kilometrw na poudnie od Babilonu. To Ur byo stolic Sumeru, najstarszej znanej cywilizacji na tym obszarze. Ruiny tego miasta, w Tell al-Mukajjar w Iraku, po raz pierwszy odkopa Taylor w 1854 roku, ale dokadne badania przeprowadzono dopiero po pierwszej wojnie wiatowej. Najwaniejsze odkrycia zostay dokonane w latach dwudziestych, w czasie wykopalisk prowadzonych przez Leonarda Woolleya. Odkopa on wielki zikkurat, schodkow wie, a take ponownie zbada ruiny wityni Sina, boga ksiyca, w pobliskim Tell al-Ubajd, zlokalizowane przez H.R. Halla w 1919 roku. Jego znaleziska, ktre mona obecnie oglda w Muzeum Brytyjskim, pochodz z najbardziej zamierzchej przeszoci. W kwietniu 1925 roku Woolley napisa w The Illustrated London News: Ta witynia i wszystko, co si z ni wie, jest niezwykle interesujca z powodu swojego wieku. Na tabliczkach fundacyjnych moemy przeczyta, e zostaa zbudowana na cze bogini Nin-Chursag przez A-an-ni-pad-de, drugiego krla pierwszej dynastii z Ur, ktra dopki materialne dowody jej istnienia nie ujrzay wiata dziennego bya powszechnie uwaana za mityczn. Jest jeszcze zbyt wczenie, by czy tego krla z jak konkretn dat, poniewa babiloskie listy dynastii nie s wolne od bdw, a innych dokumentw nie znamy; ale na pewno jego panowanie przypada na czwarte tysiclecie p.n.e., wedug za najbardziej konserwatywnej opinii nasza witynia liczy okoo 5400 lat. Jednak najwiksze odkrycie dopiero czekao na Woolleya. W roku 1928 opublikowa szereg artykuw, opisujcych znalezienie wanych obiektw grobowych, midzy innymi nietknitego grobowca krlowej i masowego pochwku niewolnikw, sucych i stranikw, ktrzy mieli towarzyszy zmaremu krlowi w drodze w zawiaty. W grobie krlowej Szub-ad znaleziono wspaniay zoty diadem, rwnie wystawiony obecnie w Muzeum Brytyjskim, a take niezliczone przedmioty wykonane ze zota, srebra i drogich kamieni. Woolleya zainteresoway w tym odkryciu zwaszcza dowody na skadanie ofiar z ludzi by moe z powodu zwizkw czcych Ur z biblijn histori Abrahama i Izaaka. Napisa on: Nie mniej wane ni przedmioty znalezione ostatniej zimy w grobowcach krlewskich w Ur jest odkrycie ofiar z ludzi, towarzyszcych krlewskiemu pochwkowi. W caej literaturze babiloskiej nie ma adnych wzmianek o tego rodzaju praktykach. Na dugo przed okresem historycznym, ktrego dotycz znane nam rda pisane, zaprzestano skadania takich ofiar i albo zostay one zapomniane, albo celowo przemilczane przez pisarzy, ktrzy wstydzili si dawnych barbarzyskich zwyczajw. Ale teraz mamy konkretne dowody na to, e w czwartym tysicleciu przed Chrystusem sumeryjskiemu krlowi towarzyszyli do grobu onierze, dworzanie i kobiety, ktrzy podobnie jak wazy z jedzeniem i napojami, bro i narzdzia, zoone w jego grobie mieli zaspokaja jego potrzeby w zawiatach.
Kiedy Woolley kopa w Ur, archeolodzy pracujcy w Egipcie i Mezopotamii rywalizowai midzy sob, kto znajdzie najstarsze i najbardziej niezwyke skarby. Mino zaledwie kilka lat, odkd Howard Carter odkry w Dolinie Krlw grobowiec Tutanchamona i znalezienie grobw w Ur byo powodem do dumy archeologw kopicych w Sumerze. Oczywicie Woolley byI zadowolony, e jego odkrycia wskazyway na istnienie w Ur rozwinitej cywilizacji wiele wiekw przed egipskim Starym Pastwem, epok budowniczych piramid. Ale czy archeolodzy mieli racj, powoujc si na biblijne zwizki zotego miasta Ur z patriarch Abrahamem? Akademicki spr midzy egiptologami a sumerologami nie ogranicza si jedynie do prb dowiedzenia, ktra cywilizacja bya starsza. Chodzio te o pienidze. Prowadzenie wykopalisk zaleao od wsparcia ze strony bogatych sponsorw, takich jak lord Carnarvon w przypadku Howarda Cartera i grobowca Tutanchamona. Ale byli te inni dobroczycy, zwaszcza towarzystwa stawiajce sobie za cel dowiedzenie autentycznoci Biblii. Egypt Exploration Fund czy Paestine Exploration Fund przeznaczay mnstwo pienidzy na to, by Woolley czy Petrie mogli prowadzi wykopaliska. Oczywicie owi sponsorzy spodziewali si zysku: zabytkw, ktre potwierdz prawdziwo opisw biblijnych. Czsto przeywali rozczarowanie, gdy archeologia dostarczaa dowodw neutralnych ub wrcz obalajcych biblijn chronologi. Lecz w Ur Hall, Woolley i inni nie zawiedli pokadanych w nich nadziei. Tell al-Mukajjar uznano za Ur Chaldejczykw, czyli za miejsce, z ktrego Abraham i jego ojciec Terach wyruszyli do ziemi Kanaan. Odnalezienie grobw krlewskich i niewiarygodna staroytno miasta przyczyniy si do powstania romantycznej wizji: Abraham nie by prymitywnym pasterzem, prowadzcym koczownicze plemi, lecz mieszkacem najstarszej stolicy w Mezopotamii, moe nawet pochodzcym z krlewskiego rodu. Datowanie zabytkw Ur na czwarte tysiclecie wydawao si potwierdza ide trwajcego siedem tysicy lat cyklu zbawienia od czasw Abrahama do koca millennium: cztery tysice lat od Abrahama do Jezusa, rodzaj okresu przygotowawczego; dwa tysice lat dni ostatnich, od Jezusa do koca dni i na koniec tysic lat millennium, ktre nastpi po powrocie Jezusa okoo 2000 roku n.e. Przy takich zaoeniach Abraham musia y okoo 4000 roku p.n.e., co prawie zgadzao si z datowaniem Ur. czc Abrahama z owym Ur Chaldejczykw nikomu si nie naraali, za to dali powody do zadowolenia swoim ydowskim i chrzecijaskim dobroczycom. Ale czy to bya prawda? W 1953 roku, w czasie swoich wdrwek po Iraku, Syrii i Turcji, J.G. Bennett odwiedzi miejsca wykopalisk Woolleya. Kocha Ur i z jego pism wyranie wynika, e uwaa Sumer za kolebk cywilizacji. Egipt natomiast interesowa) go w nieznacznym stopniu jeli w ogle i nie zostaa opublikowana adna wzmianka o tym, e kiedykolwiek by w tym kraju. W swoim dzienniku poczyni uwag na temat wiadectw, jakich dostarcza archeologia: [...] stanem u progu grobw w Ur, spogldajc w ciemn jam, z ktrej pochodz takie skarby. Wyranie odczuem przepa oddzielajc nas od odlegej przeszoci. Przypadkiem znajdujemy taki czy inny lad staroytnego wiata. Na podstawie tego, co znajdziemy, prbujemy rekonstruowa warunki ycia. Jestem pewien, e gdyby inskrypcje nie zostay odczytane albo gdyby nie odkryto grobowcw, nikt by nawet nie przypuszcza, e te staroytne miasta miay tak wysok kultur 1. Podr Abrahama miaaby niewiele sensu, gdyby by on mieszkacem poudniowoirackiego miasta z czwartego tysiclecia. Nawet jeli przyjmiemy, e w poudniowej Mezopotamii byli jacy mieszkacy, to hodowla zwierzt nie bya podstaw gospodarki. W yznej dolinie Tygrysu i Eufratu mona byo czciej ni raz do roku zbiera plony. Przepdzanie wielkich stad owiec po tych nadajcych si raczej do uprawy terenach byoby niepraktyczne. Taki rodzaj gospodarki jest bardziej odpowiedni na terenach grzystych, gdzie owce i kozy mona wypasa na terenach nie dajcych si wykorzysta w inny sposb. Poza tym wdrwka z Tell al-Mukajjar do Kanaanu przez Harran nie ma sensu; istniej krtsze drogi z Sumeru do Kanaanu i nie ma potrzeby zbacza w stron Harranu. Jednak jeli Abraham y nie w czwartym, lecz w drugim tysicleciu p.n.e., jak si obecnie przyjmuje, i pochodzi nie z Ur w Sumerze, ale z Urfy (Edessy), to wszystko ukada si logicznie, a oprcz tego zgadza z muzumaskimi legendami z tego terenu. Wydaje si, e profesor Segal chocia me stwierdza tego otwarcie wierzy, i tak wanie byo; moe na to wskazywa przypis zamieszczony w jego ksice Edessa: The Blessed City (Edessa Miasto Bogosawione), gdzie cytuje jakobickiego metropolit, Michaa Syryjczyka, przyjaciela Zankiego, ktry podbi Edess w 1044 roku. Wedug Michaa nazwa Orhaj pochodzi od sowa Ur, oznaczajcego miasto, i haj, co znaczy Chaldejczykw, poniewa wanie oni w nim mieszkali. Nazw Chaldini okrelali siebie w staroytnoci mieszkacy Urartu, pastwa na terenie dzisiejszej Armenii. Pochodzili oni z okolic gry Ararat i w poowie drugiego tysiclecia p. n.e. wyemigrowali na yzne rwniny pnocnej Mezopotamii, gdzie zaoyli potne krlestwo, zwane Mitanni. Orhaj byo jednym z ich miast i w przeciwiestwie do sumeryjskiego Ur mieszkali tam Chaldejczycy. Ludno Mitanni, ktre zdominowao pnocn Mezopotami w poowie drugiego tysiclecia p.n.e., stanowia cz wikszej grupy ludw, zwanych Hurytami. Dopiero zaczynamy rozumie miejsce tych ludw w historii. Okoo 1670 roku p.n.e. Hyksosi, czyli Krlowie-Pasterze, najechali Egipt. Zawadnli oni Delt, a ich wodzowie panowali jako XV i XVI dynastia. Na rzebionych portretach, ktre mona obejrze w Muzeum Egipskim w Kairze, maj rysy raczej semickie ni egipskie. Wydaje si to wskazywa, e ich inwazja na Egipt bya czci o wiele wikszych migracji ludw z obszarw wschodniej Turcji, wok gry Ararat, do kolebek cywilizacji: Mezopotamii i Egiptu. Najedcami tymi
byli wojownicy ze stepw Rosji, ktrych obecnie nazywamy Hurytami. Hurycki najazd na Mezopotami, chocia niemal nikt o nim nie pamita, by jednym z najwaniejszych wydarze w historii. Wanie oni wprowadzili do sennych cywilizacji Bliskiego Wschodu rydwan bojowy wynalazek, ktry przynieli ze sob z rosyjskich stepw 2. Za jego pomoc Mitannijczycy wywalczyli dla siebie imperium, ktre chocia nie przetrwao dugo 3 byo pierwszym znanym krlestwem w Syrii. Huryci zbudowali lub zajli wiele wanych miast tego regionu, midzy innymi Karkemisz, Urf i Harran. To ostatnie zostao wymienione w Biblii jako miejsce, gdzie osiedlia si rodzina Abra(ha)ma po opuszczeniu Ur Chaldejczykw: I wzi Terach syna swego Abrahama i wnuka swego Lota, syna Harana, i synow swoj Saraj, on syna swego Abrama i wyszed z nimi z Ur chaldejskiego, aby uda si do ziemi Kanaan. Gdy przybyli do Haranu, zamieszkali tam. Terach y dwiecie pi lat. I umar Terach w Haranie. Nie jest wic pozbawione podstaw przypuszczenie, e Abraham albo musia by uciekinierem, wygnanym przez owych najedcw najpierw z Urfy (Edessy), a nastpnie z ssiedniego Harranu, albo te jego rodzina sama bya jednym z migrujcych huryckich plemion. Pewnych argumentw popierajcych to ostatnie twierdzenie dostarcza wczeniejszy fragment Ksigi Genesis, mwicy o Noem, ktrego rodzina odbya podobn wdrwk z Armenii do Mezopotamii. Mezopotamia, miejsce pocztku Cywilizacje, ktre rozwiny si na ziemiach nawadnianych przez Tygrys i Eufrat, s jeszcze starsze ni egipskie Stare Pastwo. Chocia przez samo pojcie Mezopotamia rozumiemy jedynie nizin midzy dwoma rzekami, niegdy zwan Babiloni, a obecnie znajdujc si na terytorium Iraku, to rda Tygrysu i Eufratu le daleko od tej niziny, w grzystej wschodniej Turcji. Wydaje si, e wanie na tym obszarze, nad ktrym dominuje gra Ararat, znajdowa si biblijny Eden. A rzeka wypywaa z Edenu, aby nawadnia ogrd. Potem rozdzielaa si na cztery odnogi. Nazwa pierwszej: Piszon. To ta, ktra opywa cay kraj Chawila, gdzie jest zoto. A zoto tego kraju jest wyborne. Tam jest ywica bdelium i kamie onyksowy. Nazwa drugiej rzeki: Gihon. To ta, ktra opywa cay kraj Kusz. A nazwa trzeciej rzeki: Chiddekel. To ta, ktra pynie na wschd od Asyrii. Czwart za rzek jest Eufrat 4. Biblijna opowie o czterech wielkich rzekach Edenu ma wyranie symboliczne znaczenie, zwizane z ide krzya, ktrego ramiona wskazuj kierunki wiata. W kadym razie wydaje si, e Eden mia konkretn geograficzn lokalizacj, a fakt wymienienia wrd jego rzek i Eufratu wskazuje, e i rzeki nie byy pojciami abstrakcyjnymi, lecz rzeczywicie istniay. Problem dla komentatorw stanowia zawsze identyfikacja dwch pierwszych rzek, Piszon i Gihon. Cakowicie ignorujc geografi doszukiwano si w nich Nilu, Gangesu, a nawet Jangcy. Jednak jeli zaoymy, e Biblia opisuje rzeczywisto, to rda wszystkich czterech rzek musz znajdowa si stosunkowo blisko siebie. Tak wic, podobnie jak Tygrys i Eufrat, musz wypywa z wyyn wschodniej Anatolii. I rzeczywicie istniej dwie wielkie rzeki, ktre maj swe rda niedaleko rde Tygrysu i Eufratu. Pierwsza z nich to Araks, wypywajcy z okolic Erzerum; jest on prawdopodobnie biblijn rzek Piszon i pynie na wschd, w kierunku Morza Kaspijskiego. Dzisiaj wyznacza on granic midzy Armeni, Turcj i Iranem. Nazwa Piszon oznacza swobodnie pyncy istotnie nurt Araksu jest bystry, w zimie trudno si przez niego przeprawi i eglowa po nim, ale latem przeprawa jest atwa. Kraj Chawila mona identyfikowa z Gruzj, lec na pnoc od Araksu mityczn Kolchid. To wanie tutaj mieli przyby Jazon i Argonauci w poszukiwaniu zotego runa. Drug rzeka nosi nazw Gihon, co znaczy strumie. Prawdopodobnie chodzi o Halys (Kizil Irmak), najdusz rzek Azji Mniejszej, wypywajc spod Kizil Dag, niedaleko na pnoc od rde Eufratu. Halys pynie na zachd, po czym skrca na pnoc i wpada do Morza Czarnego. Oddziela wschodni Anatoli od zachodniej i niegdy opywa serce pastwa Hetytw, ktrego stolic byo Bogazky (Hattusza). Prawdopodobnie grzyste tereny wschodniej Anatolii, skd wypywaj cztery wielkie rzeki, byy mitycznym Edenem. Niedaleko na wschd od tego Edenu znaj duje si jezioro Wan, by moe waciwy ogrd, a na pnocy nad dolin Araksu wznosi si Ararat, gdzie miaa wyldowa arka Noego. Niezalenie od tego czy wie rzymy w t opowie, czy te nie, wszystkie lady wskazuj, e wanie ten obszar by miejscem pocztku, z ktrego wielka rodzina Noego wyruszya na podbj wiata. Jednym z odgazie tej grupy byli Abrahamici; innym, prawdopodobnie wikszym, Chaldini (Chaldejczycy), ktrzy uwaali za swojego mitycznego przodka biblijnego Nemroda, prawnuka Noego.
Jeli wemiemy pod uwag wszystkie te sprawy, wydaje si prawdopodobne, e plemieniem Abrahama byli Huryci, nalecy do innego odgazienia rodziny z chaldejskiego Mitanni. Legendy, cigle ywe wrd mieszkacw Urfy, o konflikcie midzy Abrahamem a miejscowym krlem, ktrego identyfikuj z biblijnym Nemrodem, mog rzeczywicie opiera si na historycznych wydarzeniach. Fonetyczna zbieno sw Haman (miasto), Huryci i Haran (brat Abrahama) wskazuje, e mg istnie midzy nimi jaki zwizek. Bezstronny obserwator musi przyzna, e Abraham mg si urodzi w Urfie, a stamtd wyemigrowa najpierw do Harranu, a nastpnie do Kanaanu. Jeli nie uda nam si znale adnych inskrypcji, ktre potwierdzayby to przypuszczenie, moe nigdy nie poznamy prawdy. Jednak wanie taki przebieg wydarze wydaje si bardziej logiczny ni powszechnie przyjty pogld, e Abraham wywodzi si z Ur w Sumerze. Wyjaniaby te, dlaczego ten region pnocnej Mezopotamii by skarbnic wiedzy ezoterycznej, w duej mierze zwizanej z Bibli a do dnia dzisiejszego.
Wstecz / Spis Treci / Dalej Zacznik 4 Wniebowstpienie Jezusa Ewangelia witego Mateusza koczy si, gdy zmartwychwstay Jezus poleca swoim jedenastu uczniom (jedenastu, poniewa Judasz si powiesi), by wyruszyli naucza wszystkie narody, chrzczc je w imi Ojca, Syna i Ducha witego. Jednak Marek poprowadzi swoj opowie dalej, opisujc jego wniebowstpienie: A gdy Pan Jezus to do nich powiedzia, zosta wzity w gr do nieba i usiad po prawicy Boga 1. ukasz w swojej Ewangelii podaje nieco wicej szczegw na temat wniebowstpienia, mwic, e nastpio ono w Betanii, miasteczku w pobliu Jerozolimy, gdzie mieszkali jego przyjaciele Marta, Maria i azarz: I wywid ich a do Betanii, a podnisszy rce swoje, bogosawi ich. I stao si, gdy ich bogosawi, e rozsta si z nimi. A oni wrcili do Jerozolimy z wielk radoci. I byli zawsze w wityni, chwalc Boga 2. Najpeniejszy opis, na ktrym opiera si nasze wyobraenie o wniebowstpieniu, mona znale w Dziejach Apostolskich: Im te [apostoom] po swojej mce objawi si jako yjcy i da liczne tego dowody, ukazujc si im przez czterdzieci dni i mwic o Krlestwie Boym. A spoywajc z nimi posiek, nakaza im: Nie oddalajcie si z Jerozolimy, lecz oczekujcie obietnicy Ojca, o ktrej syszelicie ode mnie; Jan bowiem chrzci wod, ale wy po niewielu dniach bdziecie ochrzczeni Duchem witym. Gdy oni tedy si zeszli, pytali go, mwic: Panie, czy w tym czasie odbudujesz krlestwo Izraelowi? Rzek do nich: nic wasza to rzecz zna czasy i chwile, ktre Ojciec w mocy swojej ustanowi, Ale wemiecie moc Ducha witego, kiedy zstpi na was, i bdziecie mi wiadkami w Jerozolimie i w caej Judei i Samarii, i a po krace ziemi. I gdy to powiedzia, a oni patrzyli, zosta uniesiony w gr i obok wzi go sprzed ich oczu. I gdy tak patrzyli uwanie, jak on si oddala ku niebu, oto dwaj mowie w biaych szatach stanli przy nich. I rzekli: Mowie galilejscy, czemu stoicie, patrzc w niebo? Ten Jezus, ktry od was zosta wzity w gr do nieba, tak przyjdzie, jak go widzielicie, idcego do nieba 3. Wniebowstpienie Jezusa jest jednym z podstawowych dogmatw Kocioa i do dzisiaj wituje si to wydarzenie czterdzieci dni po Wielkanocy. Na pierwszy rzut oka okres ten wydaje si mie znaczenie czysto symboliczne, podobnie jak czterdzieci dni, ktre Jezus spdzi na pustyni. Jednak dokadniejsza analiza ujawnia co zupenie niezwykego: wniebowstpienie Jezusa ma okrelone astrologiczne znaczenie. Wiele dyskutowano na temat tego, kiedy waciwie miay miejsce ukrzyowanie, zmartwychwstanie i wniebowstpienie. Encyclopaedia Britannica w obszernym artykule, powoujcym si zarwno na dokumenty, jak i dowody astronomiczne, podaje jako najbardziej
prawdopodobny rok 29 n.e.: Podsumowujc: rne daty i odstpy czasu, ktrych okrelenie mia na celu ten artyku, rozpatrywane osobno, mona uzna jedynie za prawdopodobne. Ich harmonia i zbieno stanowi dla nich dodatkowe poparcie i do pewnego stopnia potwierdzaj, e kada z nich osobno narodzenie w 7-6 roku p.n.e., chrzest w 27-26 roku n.e. i ukrzyowanie w 29 nie jest daleka od prawdy 4. Ostatnia Wieczerza, ktra odbya si w czwartek, bya w rzeczywistoci ydowskim witem Paschy. Jest ono obchodzone midzy czternastym a pitnastym dniem hebrajskiego miesica nisan, co oznacza dzie pierwszej peni ksiyca po wiosennej rwnonocy. W roku mierci Jezusa prawdopodobnie byo to przed szabasem, ktry zaczyna si w pitek o zachodzie soca. Zmartwychwstanie, nasz Wielkanoc, wituje si dwa dni pniej, w nastpn niedziel, a wniebowstpienie czterdzieci dni po Wielkanocy. Daty te mog rni si o mniej wicej trzy dni, w zalenoci od tego, jak obliczymy dzie peni ksiyca. Jednak w 29 roku n.e. Pasch obchodzono midzy 14 a 16 kwietnia, Wielki Pitek midzy 15 a 17, Wielkanoc za 16-18 kwietnia. Jeli doliczymy czterdzieci dni, otrzymamy dat 26-28 maja. Za pomoc programu Skyglobe moemy zobaczy, e we wszystkie te dni Soce znajdowao si w pozycji ucisku rki, nad wycignit praw rk Oriona. Wyglda na to, e horoskop narodzin Jezusa zgadza si z narodzinami krlw Kommageny, a jego wniebowstpienie z orientacj szybu w Arsamei i miao miejsce w dniu krlewskiego wstpienia do gwiazd. Dziki Hamlet's Mill zwrciem uwag w The Mayan Prophecies na powszechne w staroytnym wiecie przekonanie; e na ktrym kocu Mlecznej Drogi znajduj si gwiezdne wrota. Wedug de Santillany i von Dechend naley ich szuka W miejscu, gdzie ekliptyka czyli droga, jak Soce przebywa w cigu roku przecina Mleczn Drog. Poudniowe wrota znajduj si w pobliu ogona Strzelca, pnocne w konstelacji Blinit, blisko miejsca ucisku rki nad Orionem. Idea ta bya dobrze znana w wiecie rzymskim i wspomnia o niej Macrobius, pisarz z pitego wieku n. e. 5 Mona doj do wniosku, szokujcego dla wielu chrzecijan, e jak dla Egipcjan Orion symbolizowa Ozyrysa, Ojca faraonw, tak obecnie jest Ojcem w niebie, po ktrego prawicy zasiada Jezus. Nie znaczy to, e sam Bg Ojciec jest gwiazdozbiorem ani Jezus Socem, lecz jeszcze raz potwierdza si hermetyczne stwierdzenie jak w grze, tak i na dole. Wydaje si, e wniebowstpienie Jezusa, podobnie jak i Eliasza, jest nierozerwalnie zwizane z Orionem e wanie do tej czci nieba obaj mieli odej. Jeli tak, to mamy dodatkowy powd, by zwrci uwag, e Orion, Ojciec Czas, obecnie osiga najwiksz wysoko na niebie. Czy to znaczy, e gwiezdne wrota maj si otworzy?
Wstecz / Spis Treci / Dalej Przypisy Prolog

1 Przez wiedz ezoteryczn rozumiemy tak, ktra jest zastrzeona dla nielicznych, w przeciwiestwie do egzoterycznej, dostpnej dla ogu.
Rozdzia 1. Pielgrzymka do miasta Dawida

1 P.D. Ouspiensky, A 2 Mt 1: 18-2: 12. 3 John Harvey, The
New Model of the Universe (Routledge & Kegan Paul Ltd, London 1967), s. 344-345.
Plantagenets (Penguin Books, Glasgow 1976), s. 149-150. Lost Books of the Bible (Gramercy Books, New York 1979), s. 40.
4 W Hone (thzmacz), The 5 Ibid. s. 40. 6 Mt3: 13-17.
7 Jonathan Riley-Smith, OxfoYd
Illustrated History of Crusades (Oxford University Press, Oxford 1995), s. 1.
Rozdzia 2. Spotkanie z magiem

1 J.G. Bennett, Deeper 2 Ibid. s. 148-149. 3 Jest to jeden z tuzina jzykw, jakie opanowa, obok greki, indonezyjskiego, tybetaskiego i sanskrytu. 4 Fortyfikacje znajdujce si okoo czterdziestu kilometrw na zachd od Konstantynopola.
Man (Turnstone Press, London 1978), s. 148.
taczcy derwisze, zwani tak od swojego ekstatycznego taca, s najsynniejszym z wielu bractw sufickich. Obecnie, chocia oficjalnie ich zgromadzenia pozostaj zamknite, przeywaj swego rodzaju odrodzenie. zachodni, jak i wschodni mistycyzm.
7 Tytu Tertium 6 Towarzystwo Teozoficzne zaoone przez Madame Bawatsk byo poprzednikiem wielu dzisiejszych grup New Age. Obejmuje zarwno
5 Mevlevi,
Organum jest wyran aluzj do Arystotelesowego dziea Organon co znaczy instrument do mylenia, iNovum Organum Rogera Bacona Nowy instrument do mylenia. Nadajc swojej ksice tytu Trzeci instrument do mylenia Uspienski prowokacyjnie sugerowa, e jest ona udoskonalon wersj dzie tych filozofw.
8 Zobacz: P.D. Ouspienski, A 9 Ibid. s. 32. 10 Wedug Bennetta jest to alternatywna pisownia; Sarmoung jest zormianizowan wersj tej nazwy.
New Model of the Universe (Routledge & Kegan Paul Ltd, London 1967), s. xiii xiv.
klubie stronnikw legominizmu . 1987), s. 61.
11 Gurdjieff poczyni do niego zawoalowan aluzj w Beelzebub's 12 Kenneth Gurthie (tumacz i kompilator), The 13 Ibid. s. 125. 14 Ibid. s. 124. 15 J.G. Bennett, Gurdjieff
Tales to His Grandson, rozdzia XXX, gdzie pisze o nim jako o
Pythagorean Sourcebook and Library (Grand Rapids, Phanes Press, Michigan
Making a New World (Turnstone Press, London 1973), s. 59.
niebezpieczna okolica, by j odwiedza.
16 Ruiny Ani s ogromne i le po obu stronach dzisiejszej granicy turecko-ormiaskiej; w czasie kiedy pisaem t ksik, bya to zbyt

17 Aleksandropol obecnie nazywa si Leninakan i po rozpadzie Zwizku Radzieckiego zosta stolic nowej Armenii. [Stolic Armenii by i jest 18 G.I. Gurdjieff, Meetings 19 Ibid. s. 99. 20 Ibid. s. 120. 21 J.G. Bennett, CurdjieffMaking 22 P.D. Ouspiensky, In
Erewa; dawny Leninakan nazywa si obecnie Kumairi przyp. tum.]
with Remarkable Men (Picador, London 1978), s. 96.
a New World (Turnstone Press, London 1973), s. 274.
Search of the Miraculous (Routledge & Kegan Paul Ltd, London 1977), s. 30. Making a New World (Turnstone Press, London 1973), s. 56-57.
23 J.G. Bennett, Gurdjieff
Rozdzia 3. Poszukiwania wrd sufich mona do pewnego stopnia porwna z chrzecijaskimi klasztorami, z t rnic, e derwisze odpowiednik zachodnich mnichw z reguy maj rodziny i normaln prac, a nie yjca zamknitej wsplnocie. S jednak winni posuszestwo swojemu szajchowi, ktry jako opat tekke jest ich przewodnikiem w yciu duchowym (murszid).
2 J.G. Bennett, Witness 1 Sufickie tekke
(Turnstone Press, London 1975), s. 289.
w Konya. Okaza si on jedn z najdziwniejszych budowli, jakie widziaem: sanktuarium jest rodzajem muzeum. Na zewntrz, na dziedzicu przed budynkiem znajdoway si zwyke sprzty kultowe, a wielu starszych ludzi uprawiao zikr. Jest to religijna praktyka sufich, polegajca na kontrolowaniu oddechu w poczeniu z modlitw, chocia jej forma rni si w zalenoci od zakonu i jest jednym z elementw wtajemniczenia. Jej cel stanowi wzniesienie si na wyszy stopie wiadomoci, aby zjednoczy si z Bogiem. Wewntrz tekke panuje niezwyka atmosfera mioci i pokoju. W pobliu drzwi znajduje si grb samego Rumiego, przykryty kosztownym materiaem, w pomieszczeniu od podogi po sufit ozdobionym kaligraficznymi ornamentami. Niedaleko pochowano wielu jego nastpcw kady grb jest zwieczony piknie wykonanym turbanem, oznaczajcym rang zmarego. Samo Sema Hane jest mniejsze, ni przypuszczaem, i zapenione skrzynkami zawierajcymi instrumenty, pisma i inne przedmioty nalece do zakonu. Wspomnienie wirujcego taca jest chyba wpisane w mury tego pomieszczenia, skoro i ja poczuem nieodpart ch wirowania i zapomnienia si w tacu. Byo to bardzo dziwne uczucie i prawdopodobnie wanie to mia na myli Bennett, kiedy napisa, e budynek koncentruje energi.
4 J.G. Bennett, Witness
3 W roku 1986, podajc ladami Bennetta, odwiedziem tekke
(Turnstone Press, London 1975), s. 290. in Islamic Countries (Glos., Coombe Springs Press 1977), tom 2, s. 49.
5 J.G. Bennett, Journeys
Dareja znajduje si w Airan Vej; wanie nad jej brzegiem sta dom jego ojca. Bundahisz stwierdza rwnie, e Airan Vej ley w Atropatene, dystrykcie pnocnej Mezopotamii na zachd od Morza Kaspijskiego. Powszechnie przyjmuje si, e rzeka Daitya (Dareja) to Araks i e stamtd pochodzi Zaratustra.
7 Niektrzy uwaaj, e y o wiele wczeniej: okoo 1400-1200 p.n.e. Taka rozbieno nie dziwi, jeli wemiemy pod uwag, e wiele
6 Wedug Awesty (Yasna, 9, 17) Zaratustra pochodzi z Airyanem Vaejo nad rzek Daitya. W Bundahisz (29, 32 i 24, 15) napisano, e rzeka
oryginalnych pism zaratustriaskich zagino w czasie podboju imperium perskiego przez Aleksandra Wielkiego w 334 roku p.n.e. Przepada te dua cz tradycji ustnej, poniewa wielu magw zgino, gdy macedoscy zdobywcy pldrowali witynie. Przetrwao jednak dostatecznie duo, by po ciemnych wiekach panowania greckiego zaratustrianizm mg zmartwychwsta jako religia pastwowa imperium sasanidzkiego.
8 wite ksigi dzisiejszych zaratustriaskich Parsw. 9 J.G. Bennett, Masters
of Wisdom (Bennett Books, Santa Fe 1995), s. 51.
czasu narodzi si pomiertny syn Zaratustry, zwany Saoszjant (zbawca), i zbawi wiat.
10 Jak buddyci oczekuj na przyjcie Maitreya, a chrzecijanie na powtrne przyjcie Chrystusa, tak zaratustrianie wierz, e na kocu 11 Pastwo kontynuujce tradycje imperium perskiego, zostao zaoone okoo 248 roku p.n.e.
12 Terminem Ariowie okrela si ludy, ktre wywdroway z Persji i Indii, mwice wsplnym indoeuropejskim jzykiem. Zwizek midzy tymi plemionami a dzisiejszymi Europejczykami jest cigle tematem dyskusji. 13 G.I. Gurdjieff, Meetings
witki Remarkable Men, s. 66.

14 Hatra bya pustynn twierdz na poudnie od Mosulu, zamieszkiwan gwnie przez ludno aramejsk. Inskrypcje wskazuj, e czczono
tu niegdy Baalszamina (krla bogw, ktrego prawdopodobnie mona identyfikowa z Ahura Mazd) i Sina-Marilah, miejscowego boga ksiyca.
to Islamie Countries, t. II, s. 49.
16 Inne warianty tego imienia: Mithra, Mihr. 17 Mitraizm bywa opisywany jako grecka filozofia przybrana w perskie szaty, ale taka definicja jest zupenie nieadekwatna. 18 Prawdopodobnie drzewo ycia. 19 Drugim Adamem jest Jezus Chrystus, ktry unicestwia grzech pierwszego. 20 Joseph Campbell, The 21 Ibid. s. 261-262. 22 R.C. Zaehner, The
Masks of the Gods Occidental Mythology (Sheldon Press, London 1975), s. 261.
Teachings of the Magi (Sheldon Press, London 1975), s. 15.
(odpowiednik iraskiego Ahura) stay si demonami, podczas kiedy Deva (zaratustriaskie diaby) zostay wyniesione do rangi wanych bogw. Pniej indyjski politeizm zosta zmodyfikowany przez takich nauczycieli jak Kryszna czy Budda; w dzisiaj wyznawanej na subkontynencie religii z trudem mona dojrze oryginalne wedyjskie myli, ktre byy take inspiracj dla tradycji jogiskej.
24 E. Wynn-Tyson, Mithras, 25 Joseph Campbell, The
23 W Indiach rozwina si poprzez Wedy w dzisiej sz religi hinduistyczn. Co ciekawe, na subkontynencie indyjskim Asura
The Fellow in the Cap (London, Rider, 1958), s. 40.
Masks of the Gods Occidental Mythology, s. 255.
menory.
26 Kabalistyczne drzewo ycia z dziesicioma sefirotami, czyli wiecami, jest rozwiniciem siedmioramiennego ydowskiego wiecznika, 27 Na przykad osoby obdarzone moc Marsa s dobrymi onierzami. Mars daje im odwag, energi i si do podejmowania 28 Joseph Campbell, The 29 Obj. 1: 20. 30 Aion oznacza dosownie wiek, ale moe te by duchem epoki lub czasem uosobionym jako bstwo. 31 Jeden raz dla kadej sfery planetarnej? 32 G.R.S. Mead, Thrice 33 Ibid., t. I, s. 144. 34 Ibid. s. 146. 35 Ibid. s. 157. 36 Ibid. s. 157. 37 Jan 1: 1-5. 38 G.R.S. Mead, Thrice
niebezpiecznych przedsiwzi. Ale moe dawa te ktliwo i skonno do okruciestwa. Masks of the Gods Occidental Mythology, s. 255.
GreatestHermes (John M. Watkins, London 1964), t. III, s. 99.
GreatestHermes, t. I, s. 161.
Rozdzia 4. Hermes Trismegistos

1 A.G. Gilbert, The 2 Gen. 11: 31-32. 3 G.R.S. Mead, Thrice 4 Zbir Hermetica
Cosmic Wisdom Beyond Astrology (Shaftesbury, Solos Press, 1991). Greatest Hermes, t. I, s. 5; W. Scott (red.) Hermetica, s. 218-219.
zawiera nie tylko Corpus Hermeticum.

5 Kabaa jest ezoteryczn form judaizmu, obejmujc midzy innymi medytacje nad pewnymi wizerunkami zwizanymi z astrologi i 6 Zobacz: Frances Yates, Giordano 7 Ibid. s. 351-352. 8 Walter Scott (red.) Hermetica 9 G.R.S. Mead, Thrice
imionami Boga. Po zmodyfikowaniu zostaa zaadaptowana przez chrzecijastwo.
Bruno and the Hermetic Tradition (Routledge & Kegan Paul Ltd, 1982), s. 63.
(Solos Press), s. 31, 41.
Greatest Hermes, t. I, s. 19.
Piramidzie.
10 Adyton jest najwitsz czci kaplicy czy kocioa: na przykad wite witych w wityni Salomona lub Komora Krla w Wielkiej 11 G.R.S. Mead, Thrice
Greatest Hermes, t. I, s. 30. s. 179.
12 Do Horusa zwraca si tutaj jego matka, Izyda. 13 W. Scott (red.) Hermetica, 14 Ibid. s. 47. 15 Ibid. s. 190. 16 Ibid. s. 191-192.
Rozdzia 5. Tajemnica Oriona niebie.

1 Kulminacja gwiazdy to punkt na niebie, dokadnie na poudniu, w ktrym osiga ona najwiksz wysoko w dobowym pozornym ruchu po 2 Na temat szczegw tego niezwykego odkrycia zobacz: Piramidy 3 Mt 1: 17. 4 Gen. 12: 10-20. 5 Gen. 41: 44-45. 6 Pierwsi dwaj synowie Jakuba z siostry Jakuba, Lei. 7 Rwnina wok Harranu midzy rzekami Tygrys i Eufrat. 8 Gen. 48: 7. 9 Aaron by starszym bratem Mojesza. 10 Wj. 2: 1-10. 11 Krl Izraela. 12 2 Krl. 17: 5-6. 13 1 Kron. 5: 26. 14 R. Young, Analytical 15 Jer. 43: 12-13. 16 Uwaa si, e chodzi tu o Antiocha IV z Syrii. 17 Dan. 11: 30-31. 18 Panowa w latach 63-40 p.n.e., umar w 30 roku p.n.e. 19 Mt 2: 13-15. 20 Mt 2: 16.
brama do gwiazd.
Concordance to the Bible (Lutterworth Press, Guilforc 1975).

21 The
Lost Books of the Bible, s. 47. and Symbol in Anciem Egypt (Thames and Hudson, London 1978), s. 87-88.
22 lbid. s. 38. 23 R.T. Rundle Clark, Myth 24 Izaj. 11: 1-2; 10. 25 Rzym. 15: 12. 26 R.T. Rundle Clark, Myth
and Symbol in Anciem Egypt, s. 246.
Rozdzia 6. W poszukiwaniu tajemnego bractwa

1 Zobacz wyej. 2 Na przykad to, e jezydzi nie mog przekroczy okrgu narysowanego wok nich na piasku zobacz wyej. 3 Wicej na temat tego miasta w dalszej czci ksiki. 4 Te greckie nazwy oznaczaj odpowiednio podwjn natur i pojedyncz natur. 5 Narodowe bstwo Asyryjczykw; pierwotnie lokalny bg miasta Aszur, ktry z czasem przej cechy bogw soca i burzy. 6 D. Luckenbill, Anciem 7 Ibid. s. 75. 8 Ibid. s. 217. Poniewa 20 min srebra to bardzo niewiele, mona przypuszcza, e Kommagena bya bogatsza w drewno ni w metale.
Records of Assyria and Babilonia Part One (Histoire & Mysteries of Man Ltd, London 1989), s. 74.
wojnie wiatowej.
9 Nazwa miasta zostaa ostatnio zmieniona na Sanli Urfa Sawna Urfa z powodu jej heroicznego oporu przeciw Francuzom po pierwszej 10 Najmniejsza z trzech piramid w Giza.
Rozdzia 7. Lew Kommageny

1 Zobacz: Piramidy 2 Greek
b~^ama do gwiazd, s. 91.
Horoscopes, artyku O. Neugebauera i H. B. van Hoesena.
3 Stadion jest staroytn miar dugoci. Jego wielko bya rna; uywany przez Eratostenesa wynosi okoo 160 metrw.
nastpuje rok +1. Oznacza to, e od dat astronomicznych naley odj dodatkowy rok, by przeksztaci je w daty p.n.e., np. rok -61 to rok 62 p.n.e. [Ostatnia uwaga autora jest pozbawiona sensu. W adnej rachubie nie ma roku zerowego. Po roku 1 p.n.e. nastpuje rok 1 n.e., czyli rok -61 to po prostu rok 61 p.n.e. przyp. tum.]. przesuwa si wstecz. W wyniku tego ruchu astrologiczne znaki zodiaku ju nie pokrywaj si z odpowiadajcymi im gwiazdozbiorami. W czasach Antiocha zdawano sobie spraw z istnienia tego zjawiska.
6 W rzeczywistoci w cigu dnia Ksiyc wyprzedza Merkurego. 7 Szczegy tej podry, dotyczce gwnie Urfy/Edessy, s opisane w nastpnym rozdziale. 8 W Scott (red.), Hermetica, 9 Ibid. s. 206. 10 Mae miasto pooone we wschodniej czci Niziny Argos na Peloponezie. 5 Z powodu zmian precesyjnych 0 Barana punkt przecicia ekliptyki, czyli pozornej drogi Soca, z rwnikiem niebieskim stopniowo
4 Astronomowie okrelaj lata przed nasz er liczbami ujemnymi. W tej metodzie liczenia nie ma roku zerowego, bezporednio po roku -1
s. 52-53.
zosta przedstawiony w charakterystycznym stroju ze skry lwa nemejskiego przerzuconej przez rami.
12 Dzisiaj, w wyniku precesji, znajduje si midzy gwiazdozbiorami Blinit i Byka.
11 W niektrych wersjach tego mitu mwi si wyranie, e Zeus zmieni zabitego lwa w gwiazdozbir Lwa. Na reliefie w Arsamei Herakles

13 Rwnie przesun si wstecz w wyniku precesji i obecnie znajduje si niemal dokadnie w konstelacji Skorpiona. 14 Urodziny Mitry przypaday 25 grudnia, tu po zimowym przesileniu.
nie rzucajce si w oczy gwiazdy mieli na myli Grecy mwic, e Zeus uhonorowa najwikszego z pbogw umieszczajc go wrd gwiazd. pnocnym, drugi pod koniec lata, kiedy przesuwa si na poudnie. Orientacja na Regulusa ma miejsce po letnim przesileniu. W tym miejscu zajmuj si pierwszym punktem, wiosennym.
17 Dokadniej na ten temat: Piramidy
15 Konstelacj nazwan imieniem Heraklesa tworz niepozorne gwiazdy midzy Lir a Koron Pnocy. Mao prawdopodobne, by wanie te
16 W rzeczywistoci s dwa punkty na ekliptyce, na ktre jest skierowany szyb. Pierwszy wiosn, kiedy Soce porusza si w kierunku
brama do gwiazd.
zanieczyci ziemi, najpierw zostawiali zwoki drapienym ptakom i grzebali oczyszczone koci. Zwyczaj ten do dzisiaj praktykuj parsowie w Indiach. Rozdzia 8. Miasto patriarchw nawizanie do zmiennej natury rzeki, ktra rwnie czsto wylewaa, jak wysychaa.
2 Sowo Arju w jzyku syryjskim oznacza lew. 3 Pliniusz, Tacyt i Plutarch okrelaj mieszkac w Edessy mianem Arabw. 4 aciska forma imienia Abgar. 5 The 1 Nazwa Daisan w jzyku syryjskim znaczy skok, tak jak uywany niekiedy jej grecki odpowiednik, Skirtos. Prawdopodobnie jest to
18 Za dwa najcisze grzechy zaratustrianie uwaaj kamstwo i skalanie ywiow. Poniewa Persowie sdzili, e martwe ciao moe
Lost Books of the Bible, s. 62-63.
cierpieniami, epileptykw i sparaliowanych, a On uzdrawia ich [Mt 4 :24].
6 I rozesza si wie o nim po caej Syrii. I przynosili do niego wszystkich, ktrzy si le mieli i byli nawiedzeni rnymi chorobami i 7 Wedug Ewangelii ukasza, rozdzia 10, Jezus wysa siedemdziesiciu uczniw w parach, by gosili sowo Boe.
oficjalnie przyjto rok jego powrotu do Babilonu, 312 p.n.e., tak wic rok 340 odpowiada 18 rokowi n.e. Jak zobaczymy dalej, jest to nieco zbyt wczesna data dla ukrzyowania, ale rnica nie jest dua.
9 Zobacz: J.B. Segal, Edessa: 10 Ibid. s. 77. 11 Z nieco podobn sytuacj mamy dzisiaj do czynienia w Meksyku. Istnieje wizerunek Madonny, ktry w cudowny sposb pojawi si na ubraniu indiaskiego wieniaka w siedemnastym wieku. Obecnie wisi on, otoczony czci, w bazylice Guadalupe w Mexico City, a jego kopie mona znale w kadym katolickim kociele w caym kraju, gdzie katolicyzm jest zdominowany przez kult Madonny z Guadalupe. 12 Z tymi prorokami s zwizane groty i rda, do dzisiaj otaczane czci przez muzumanw.
8 Wydaje si, e jest to data wedug lokalnego kalendarza, liczcego lata od wstpienia na tron Seleukosa. Za pocztkow dat dynastii
The Blessed City (Oxford at the Clarendon Press, Oxford 1970), s. 76.
wity Piotr.
13 Antiochia bya siedzib witego Pawa w czasie jego misji ewangelizacyjnych wrd nie-ydw; mia tu te przez pewien czas mieszka 14 W. Kingsland, The
Gnosis in Christian Scriptures (Solos Press, 1993), s. 84.
15 Oznacza to, e Jezus by uosobieniem ducha wieku. By Sowem Boga, ktre stao si ciaem.
rcznik, ktrego uy Jezus, aby si osuszy po zanurzeniu w Jordanie.

17 Zobacz: Lynn Picknett, Clive Prince, Turin
16 Co ciekawe, muzumanie wierz, e Mandylion by relikwi zwizan nie z ukrzyowaniem, ale z chrztem Jezusa. Wedug nich by to
Shroud, in whose image? (Bloomsbury, London 1994).
Rozdzia 9. Opowie o dwch miastach


1 Jak napisaem w rozdziale 7, wrcilimy do Arsamei, eby zmierzy kt nachylenia szybu na Stanowisku 3.
Abraham wysa swojego sug do Harranu, aby znalaz on dla Izaaka, ten zawar z Bogiem ukad, e pierwsza kobieta, ktra zaproponuje mu wod ze studni, bdzie t waciw. Historia ma szczliwe zakoczenie: wybrank okazaa si kuzynka Izaaka, Rebeka, ktra zostaa jego on.
3 D. Luckenbill (tumacz), Ancient
2 Nieliczne wzmianki o Hamanie, zawarte w Biblii, wskazuj na wan rol, jak w yciu miasta odgrywaa woda, a zwaszcza studnie. Kiedy
Records of Assyria and Babilonia Part 2, s. 45. Records of Assyria and Babilonia Part 2, s. 353.
4 Czarny Obelisk znajduje si obecnie w Muzeum Brytyjskim. 5 D. Luckenbill (tumacz), Ancient 6 Ibid. s. 354. 7 J. Riley-Smith (red.), The
Oxford Illustrated History of Crusades, s. 6. The Blessed City (Oxford at Clarendon Press, 1970). znaczy krl), sekt wyznajc doktryn oficjalnie popieran przez dwr cesarski w Bizancjum.
8 Zobacz: J.B. Segal, Edessa:
9 Nazwa ta zostaa nadana syryjskiemu Kocioowi monofizytw od imienia jego zaoyciela Jakuba Baradeusza, biskupa Edessy. 10 Melkici byli rojalistami (melcha 11 Zobacz: J.B. Segal, Edessa: 12 S. Runciman, Dzieje
The Blessed City , s. 16.
wypraw krzyowych, s. 326.
wity Graal, wita krew, s. 37.
13 Istniej powody, by przypuszcza, e Baldwin I mg spotka si z Hugonem kilka lat wczeniej; zobacz: M. Baignet, R. Leigh i H. Lincoln, 14 Jest to budowla wzniesiona przez muzumanw w miejscu, gdzie znajdowao si wite witych w wityni Salomona, otaczanym czci 15 Caun Turyski to poduny kawaek ptna, na ktrym odbi si wizerunek ukrzyowanego czowieka. Od kiedy po raz pierwszy ujrza
przez ydw, chrzecijan i muzumanw. Meczet zosta zbudowany na planie omiokta i zwieczony zot kopu.
wiato dzienne w XIV wieku, wielokrotnie podawano w wtpliwo jego autentyczno. Nazwa pochodzi od woskiego miasta, w ktrym jest obecnie przechowywany.
16 Zobacz: L. Pickett, C. Prince, Turin
Shroud, in whose image?
Rozdzia 10. Kolumny Nemroda

1 J.B. Segal, Edessa:
The Blessed City, s. 174.
Edessie. Po powodziach w roku 525 n.e. zbudowa tam i kana, odprowadzajcy nadmiar wody z rzeki Balich. Ten system, chronicy przez powodziami, funkcjonuje do dzisiejszego dnia.
3 Imi wadcy. 4 Sumatar Harabesi jest stanowiskiem archeologicznym pooonym na poudniowy wschd od Urfy. Znaleziono tu wane zabytki zwizane z 5 J.B. Segal, Edessa: 6 Gen. 10: 6-12. 7 G. de Santillana, H. von Dechend, Hamlet's 8 J.B. Segal, Edessa:
2 Jest to ten sam cesarz, ktry zbudowa wielki koci Hagia Sophia w Konstantynopolu, a take przeprowadzi wane modernizacje w
sabejskim kultem z Harranu.
The Blessed City , s. 58. Mill (Gambit Inc., Boston 1969), s. 166.
The Blessed City , s. 50.
9 W innej wersji mitu zabia go, kiedy prbowa j zgwaci.
si o wicie, pniej jego wschd nastpuje coraz wczeniej, tak e jest widoczny przez coraz wiksz cz nocy. Po mniej wicej dziewiciu miesicach zachodzi rwnoczenie ze Socem i znowu staje si niewidoczny. Zobacz te: Piramidy brama do gwiazd.
10 Gwiazdozbir staje si niewidoczny, poniewa w tym czasie znajduje si nad horyzontem w cigu dnia. Po okresie niewidzialnoci pojawia
Eyiip), gdzie wedug legendy Hiob mia si wykpa i zosta uleczony ze straszliwych chorb. W pobliu stoj chrzecijaskie kaplice dwch popularnych witych Kosmy i Damiana, ktrzy byli lekarzami. W lecznicze waciwoci wody ze Studni Hioba wierz pielgrzymi, przybywajcy tu gwnie po to, by leczy choroby skry.
12 G. de Santillana, H. von Dechend, Hamlets 13 Sdz. 14: 14. 14 Sdz. 16: 28-30. 15 Sdz. 15: 18-19. 16 J.B. Segal, Edessa: 17 1 Krl. 17: 1.
11 Warto zauway, e na poudnie od murw Edessy znajduje si studnia (Bir
Mill, s. 165-166.
The Blessed City, s. 9 i nast.
boga Hebrajczykw, Baal lub Bel by zwykle zwizany z kultem planety Jowisz; kult Baala, ktry potpia prorok Eliasz, obejmowa oddawanie czci posgom, ofiary i magi seksualn.
19 2 Krl 2: 11-12. 20 Problemy te zostay szczegowo omwione w ksice Piramidy 21 2 Krl 2: 12-14.
18 Baal byo fenickim imieniem babiloskiego Bela. Oba imiona oznaczajpan i mog si odnosi do jakiegokolwiek boga, rwnie Jahwe,
brama do gwiazd.
dzie Pana. I zwrci serca ojcw ku synom, a serca synw ku ich ojcom, abym, gdy przyjd, nie oboy ziemi kltw. Mal. 3: 23-24.
23 Mt 1 l: 7-10, 13-15. 24 Mt3:4. 25 1 Krl 19: 1-2. 26 2 Krl. 9: 33-36.
22 Jest to nawizanie do dwu ostatnich wersetw Starego Testamentu. Oto Ja pol wam proroka Eliasza, zanim przyjdzie wielki i straszny
Rozdzia 11. Trzej Krlowie

1 Od 37 roku p.n.e. a do mierci w 4 roku p.n.e. 2 Dynastia hasmonejska, znana rwnie jako Machabeusze, pochodzia od rodziny walczcej o niepodlego pastwa ydowskiego w II
wieku p.n.e. Krlowie hasmonejscy mieli pozycj nieco podobn do wadcw Kommageny, ktrzy mniej wicej w tym samym czasie osignli niezawiso.
3 Jzef Flawiusz, Wojna 4 Ibid. s. 69. 5 Kalendarz ten jest oparty raczej na cyklicznych ruchach gwiazd, zwaszcza Syriusza, ni Soca i Ksiyca. 6 Kommageski Nowy Rok. 7 Obj 5: 5.
ydowska, s. 64.
staranne wyksztacenie, przygotowujce je do przyszych zada.
8 Rok lub dwa po mierci dalajlamy wysya si ekspedycje majce znale dziecko, ktre jest jego reinkarnacj. Dziecko to odbiera nastpnie 9 Wedug Sownika Oksfordzkiego sowo zodiak pochodzi od greckiego zodon, 10 Egipcjanie uywali mirry do balsamowania cia w procesie mumifikacji. 11 k 1: 15. 12 Zobacz rozdzia 12. 13 Frances A. Yates, Astraea
co oznacza rzebiony wizerunek zwierzcia.
(Pimlico, London 1975), s. 30.

14 Znajduje si on w Muzeum Brytyjskim.
wada konstelacj Panny.
15 Warto zwrci uwag, e w greckim systemie astrologicznym, pochodzcym gwnie ze starszych rde egipskich, Merkury (Hermes) 16 Frances A. Yates, Astraea,
s. 30-31.
17 W zodiaku z Dendera, gdzie Panna zostaa wyranie przedstawiona, trzyma ona rolin o dugiej odydze, by moe lili lub trzcin. 18 R.T. Rundle Clark, Myth
and Symbol in Ancient Egypt.
19 Pk lotosw moe te reprezentowa Dolny Egipt Delt, gdzie ukrywa si I-Iorus i jego matka Izyda. 20 W staroytnoci zaliczano do nich Soce i Ksiyc; Uran, Neptun i Pluton nie byy jeszcze odkryte. 21 Mt 23: 13; 23-24. 22 Mt 27: 46-50. 23 Ps 22: 1; 6-8; 14-18.
Rozdzia 12. Druga krucjata i witynia nad Renem wita krew, wiele dyskutowano na temat tajemniczej organizacji zwanej Zakonem Syjonu i jego ewentualnych powiza z templariuszami. Autorzy sugeruj, e zakon ten nie tylko by si stymulujc wyprawy krzyowe, ale te dy do zastpienia dynastii Kapetyngw (z ktrej pochodzi Ludwik VII) wadcami z o wiele starszego rodu Merowingw. W takim ujciu templariusze stanowiliby jedynie fasad tego ruchu. Trudno mi w to uwierzy. Moim zdaniem templariusze byli raczej stowarzyszeniem mistycznym ni politycznym, tajemny zakon, z ktrym si kontaktowali, to Bractwo Sannam a ich symbol w tym czasie to lilia, czyli Fleur-de-Lys.
2 Research roto Lost Knowlege Organization (Organizacja Poszukiwania Zaginionej Wiedzy). . 3 Pewn wskazwk na temat tego, czym moga by ta szkoa, zawiera wstp od tumacza, sir Ronalda Frasera, zamieszczonym 1 Po ukazaniu si ksiki Baigenta, Leigha i Lincolnawty Graal,
bezporednio po wstpie od wydawcy. Czytamy tam, e oryginaln francusk wersj ksiki przekaza Jacksonowi nie kto inny, tylko J.G. Bennett.
4 Obszar o wymiarach mniej wicej 20 na 10 kilometrw. 5 Mniej wicej o ksztacie rombu, 210 na 160 kilometrw. 6 Zakon cystersw, do ktrego nawizywaa regua templariuszy, zosta zaoony w Burgundii, pod patronatem hrabiego.
ormiaskich architektw wezwali Bizantyjczycy, kiedy runo sklepienie kocioa Hagia Sophia w Konstantynopolu.
8 Czyli twrczy umys, odpowiednik biblijnego Elohim. 9 Scott, Hermetica, 10 Zobacz rozdzia 2. 11 J.G. Bennett, Sacred
7 Ormianie synli w swoim regionie jako znakomici architekci. Wielka katedra w Ani naleaa do najpikniejszych budowli wiata i wanie
s. 50. Influences, s. 38-39.
12 Ten fenomen wystpuje na caym wiecie: w Meksyku widziaem wielkie, naturalnych rozmiarw szopki boonarodzeniowe ustawiane na rogach ulic.
grobowcw w Dolinie Krlw. oznacza Wielki Dom.
13 W Egipcie wszystkie gwiazdy byy picioramienne. Mona je zobaczy na przykad na sklepieniach niektrych pniejszych piramid i 14 Chocia pniejsi faraonowie, jak na przykad Ramzes II, czsto byli okrutny mi despotami, sam tytu pocztkowo odnosi si do paacu i 15 Najnowsze badania pisarza Johna Anthony'ego Westa i geologa Roberta Schocha wskazuj, e Wielki Sfinks w Giza jest prawdopodobnie
o wiele starszy ni piramidy. Jego gowa jednak stylistycznie pasuje do czasw IV dynastii, co wskazuje, e przynajmniej ta cz posgu jest wspczesna piramidom, czyli pochodzi z okoo 2450 roku p.n.e. Wydaje si, e gowa, by moe pocztkowo lwia, zostaa wwczas
przekuta. Stanowi ona najprawdopodobniej portret krla Chufu, budowniczego Wielkiej Piramidy.
16 Cesarski orze pochodzi z Babilonu i by symbolem znanym w Asyrii, Persji i Grecji, gdzie peni podobne funkcje jak egipski sok. 17 Mt 3: 13-17. 18 W wyniku zmian precesyjnych koniunkcja Soca i Regulusa obecnie ma miejsce nie w lipcu, ale pod koniec sierpnia.
Epilog
1 Imi Ludwik, tak popularne wrd krlw francuskich, pochodzi od imienia Chlodwig. 2 Wydaje si, e ta wita ampuka, podobnie jak wiele innych skarbw, zagina lub zostaa ukryta w czasie rewolucji francuskiej. Jeli ktokolwiek wie, gdzie znajduje si ona dzisiaj trzyma to w gbokiej tajemnicy. 3 P Demouy, Reims 4 Obj. 20: 11-15. 5 Mal. 3: 23-24. 6 W systemie Bennetta Adam reprezentuje ewolucyjne powstanie inteligencji wrd rasy ludzkiej. 7 J.G. Bennett, The 8 Mt 24: 27-30.
Cathedral, s. 44.
Masters of Wisdom, s. 30.
Zacznik 2: Orion Myliwy

1 Giorgio de Santillana, Hertha von Dechend, Hamlet's 2 Bulletin of the Egyptological Seminar 3 (1981), s. 20. 3 Campbell J., The
Mill (Gambit Inc., Boston 1969), s. 165-166.
Masks of~the Gods Occidenal Mythology (Souvenir Press, London 1974), s. 257. Mill, s. 357.
4 Giorgio de Santillana, Hertha von Dechend, Hamlets 5 Ibid. s. 247.
Zacznik 3. Podr Abrahama do Ziemi Obiecanej

in Islamic Countries, t. 2, s. 21.
odpowiednikami wspczesnych czogw. Byy gwnym atutem strony atakujcej, mogy zmieni bieg bitwy. Piechur musia sam nosi bro i tarcz, a wic mg uywa tylko jednej wczni i miecza, a do rydwanu mona byo zabra cay arsena, co dawao moliwo wyboru sposobu walki. Nawet konnica me moga si rwna z rydwanami, poniewa z rydwanu moga walczy wicej ni jedna osoba. Kiedy wonica kierowa rydwanem, pasaer mg strzela z uku, sam rydwan za dawa pewn ochron przed strzaami. Pojawienie si rydwanu w bliskowschodniej polityce wywoao zamt, poniewa niemale z dnia na dzie zmienia si rwnowaga si.
3 W cigu zaledwie kilku wiekw Mitanni zostao podbite przez ssiadw, Hetytw, i wczone do ich pastwa. 4 Gen 2: 10-14.
2 Trudno nam doceni znaczenie tego wynalazku z perspektywy dzisiejszej sztuki wojennej, ale pod wieloma wzgldami rydwany byy
Zacznik 4. Wniebowstpienie Jezusa

1 Mk 16: 19. 2 k 24: 50-53. 3 Dz 1: 3-11. 4 Encyclopaedia
Britannica, t. 3, 1951, s. 527.

5 Zobacz: The
Mayan Prophecies s. 11-158 i Hamlet's Mill, s. 243-245.
Wstecz / Spis Treci / Dalej Drzewo genealogiczne krlw Kommageny
file:///F|/ksi%B9%BFki%20posegrgowane/G/Gilbert%20Adria...e.%20Trzej%20kr%F3lowie%20nauczycielami%20Je/456-19.htm [2008-09-25 23:54:04]
Wstecz / Spis Treci / Dalej Drzewo genealogiczne krla Heroda
Nie wszystkie odgazienia tego drzewa, niezwykle zagmatwanego i niekiedy obejmujcego zwizki kazirodcze, zostay tu przedstawione. Postaci wystpujce w naszej opowieci zostay wyrnione wytuszczon czcionk.
Wstecz / Spis Treci / Dalej Bibliografia Baigneth M., Leigh R., Lincoln H., wity Graal, wita krew, Warszawa 1994. Bauval R., Gilbert A.,Piramidy-brama do gwiazd, Amber, Warszawa 1996. Bennett J.G., Deeper Man, Turnstone Press, London 1978. Bennett J.G., Gurdjieff Making a New World, Turnstone Press, London 1973. Bennett J.G.,Journeys in Islamic Countries, Glos. Coombe Springs Press 1977. Bennett J.G., Sacred Influences, Glos. Coombe Springs Press 1982. Bennett J.G., The Masters of Wisdom, Bennett Books, Santa Fe 1995. Bennett J.G., Witness, Turnstone Press, London 1975. Boyce M., Zoroastrians, Routledge & Kegan Paul Ltd, London 1987. Campbell J., The Masks of Gods Occidental Mythology, Souvenir Press, London 1974. Charpentier L., The Mysteries of Chartres Cathedral, RILKO, London 1976. Flawiusz Jzef, Wojna ydowska, Ksigarnia w. Pozna Wojciecha, 1984. Gilbert A.G., The Cosmic Wisdom Beyond Astrology, Solos Press, Shaftesbury 1991. Gordon D., The Wilton Dyptych, National Gallery Pubs., London 1993. Gurdjieff G.L, All and Everything, Series I, Beelzebub Tales to his Grandson, Routledge & Kegan Paul Ltd, London 1976. Gurdjieff G.I., Meetings with Remarkable Men, Picador, London 1978. Gurthie K., The Pythagorean Source book and Library, Grand Rapids, Michigan Phanes Press 1987. Harvey J., The Plantagenets, Fontana, Glasgow 1976. Holt P., Bliski Wschd od wypraw krzyowych do 1517 roku, PI W, Warszawa 1993. Hone W., (tumacz), The Lost Books of the Bible, Gramercy Books, New York 1979. Kingsland W., The Gnosis in the Christian Scriptures, Solos Press, Shaftesbury 1993. Luckenbill D., AncientRecords ofAssyria and Babilonia Parts 1, ll, Histories and Mysteries of Man Ltd, London 1989. Mead G.R.S., Fragments of a Faith porgotten, University Books Ine., New York 1960. Mead G.R.S., Thrice Greatest Hermes, vol. I-III, John M. Watkins, London 1964. Millar F., The Roman Near East 31 BC AD 337, Harvard University Press 1994. Ouspiensky P. D ., A New Model of th e Universe, Routledge & Kegan Paul Ltd, London 1967. Ouspiensky P.D.,In Search of the Miraculous, Routledge & Kegan Paul Ltd, London 1977. Picknett L., Prince C., Turin Shroud, in Whose Image?, Bloomsbury, London 1994. Riley-Smith J., Oxford Illustrated History of the Crusades, Oxford University Press, Oxford 1995. Runciman S., Dzieje wypraw krzyowych, t. I-III, PIW, Warszawa 1987. Rundle Clark R.T., Myth and Symbol in Ancient Egypt, Thames & Hudson, London 1978. Santillana G. de, Dechend H. von. Hamlet's Mill, Gambit Inc., Boston 1969. Scott W., (tumacz), Hermetica, Solos Press, Shaftesbury 1992. Segal J.B., Edessa: The Blessea City , Oxford at the Clarendon Press, Oxford 1970. Tacyt, The Histories, Warszawa 1911. Walker J., Armenia the Survival of a Nation, Croom Helm, London 1980. Wilson L, Calun Turyski, PAX, Warszawa 1985. Wynn-Tyson E.,Mithras, TheFellow in the Cap, Rider, London 1958.
Yates F.A., Astraea, Pimlico, London 1975. Yates F.A., Giordano Bruno and the Hermetic Tradition, Routledge & Kegan Paul Ltd, London 1982. Young R.,Analytical Concordance to the Bible, Lutterworth Press, Guilford 1975. Zaehner R.C., The Teachings of the Magi, Sheldon Press, London 1975.
Wstecz / Spis Treci / Dalej Podzikowania Pragn podzikowa nastpujcym osobom i instytucjom za pomoc w ukoczeniu moich bada: Mojemu przyjacielowi, Johnowi Harvey'owi, ktry towarzyszy mi w dugiej podry i by wiadkiem pocztkw moich poszukiwa; personelowi Muzeum Brytyjskiego, ktry zawsze suy mi pomoc zwaszcza dr Dominique Collon; Warburg Institute; Muzeum Archeologicznemu w Sanli Urfa; wielkie dziki Markowi A. Haney'owi z K1assM Software za program Skyglobe, ktry umoliwi rozwizanie zagadki magw. (Kto chciaby otrzyma shareware'ow wersj tego programu, powinien skontaktowa si z nim: PO Box 1067, Ann Arbor, MI 48106, USA). Johnowi Baldockowi, ktry zwrci mi uwag na zadziwiajce rzeby Magw w katedrze w Autun; Ann Walker i ,;Biaej Strzale za nieustanne wsparcie; Bengtowi Alfredsonowi za jego niezwyky, zgodny z astronomi obraz Poklon magw; Billowi Hamiltonowi i Sarah Fisher z A.M. Heath & Co. za opiek nad wyczerpanym autorem; Kathy Rooney i wszystkim z Bloomsbury za zaufanie i cierpliwo okazane w cigu ostatnich dwu lat; na koniec wreszcie mojej onie Dee, ktra towarzyszya mi i pomagaa w wikszoci podry. Kieruj rwnie podzikowania do nastpujcych organizacji za pozwolenie na cytowanie ich publikacji: Wydawnictwu Bennett Books za cytaty z nastpujcych ksiek J.G. Bennetta: Deeper Man; Gurdjieff making a new world; Journeys in Islamic Countries, Sacred Influences; The Masters of Wisdom; lJrtness. Wydawnictwu Penguin/Arcana za cytaty z ksiek P.D. Uspienskiego A New Model of the Universe i In Search of the Miraculous, G.I. Gurdjieffa Meetings with Remarkable Men, Jzefa Flawiusza Wojna ydowska, S. RuncimanaHistoria wypraw krzyowych. Wydawnictwu Routledge & Kegan Paul za The Zoroastrians M. Boyce'a, Giordano Bruno and the Hermatic Tradition i Astraea Frances Yates; Harvard University Press za F. Millara The Roman Near East. Oxford University Press za J. Riley-Smith Oxford Illustrated History of the Crusades. Clarendon Press z Oxfordu za J.B. Segala Edessa: The Blessed City. Wydawnictwu Tharnes and Hudson za R.T. Rundle Clarka Myth and Symbol in Ancientm Egypt. Londyskiemu Souvenir Press za The Masks of Gods Occidental Mythology J. Campbella. Wydawnictwu Collins/Fontana za Tl7e Plantagenets J. Harvey'a. Dzikuj rwnie wielu innym autorom i wydawcom nie wymienionym tutaj, ktrych ksiki byy inspiracj w mojej pracy. rda ilustracji Dzikuj londyskiej National Gallery za pozwolenie na zamieszczenie reprodukcji nastpujcych dzie sztuki: Dyptykz Wilton (autor nieznany), Chrzest Jezusa Piero della Francesca i wita Weronika z Sudariurn. Bengtowi Alfredsonowi za jego niezwyky, zgodny z astronomi obraz Pokon magw Wszystkie pozostae zdjcia i rysunki s autorstwa Dee i Adriana Gilbertw.
Wstecz / Spis Treci Ilustracje kolorowe
Pokon magw (Paac Ksicy, Dijon)
Cesarz Konstantyn skada dar Chrystusowi (Hagia Sophia, Stambu)
Relikwiarz magw (katedra w Kolonii)
Chrzest Jezusa, Piero della Francesca, ok. 1450 r. (National Gallery, Londyn)
Dyptyk z Wilton, ok. 1395 r. (National Gallery, Londyn)
Piramidy w Giza
Wielki Sfinks w Giza
Posg Chafre (Chefrena) obejmowanego przez sokoa
Sokoogowy sfinks
Ozyrys (Orion) w towarzystwie Izydy (Syriusza) i Neftydy (Procjona)
Obelisk Senusereta I (Heliopolis)
Egipski feniks, czyli ptak Benu
Koci Matarijja, Heliopolis
wita Rodzina przybywa do Heliopolis
Anio budzi Jzefa (koci Matarijja)
Maria i drzewo (koci Matarijja)
Drzewo Dziewicy dzisiaj. Heliopolis
Mauzoleum Antiocha Epifanesa (wschodnia terasa)
Autor przed tronem Zeusa (wschodnia terasa)
Obalone gowy bogw, mauzoleum Antiocha Epifanesa (zachodnia terasa)
Lwi Horoskop i podwjny posg Ora i Lwa (zachodnia terasa)
Arsamea
Relief ze scen ucisku rki w Wysokim Kanionie w Arsamei
Autor mierzy kt nachylenia szybu w Wysokim Kanionie
Lampa Aladyna
wita Weronika z Sudarium, ok. 1420 r. (National Gallery, Londyn)
Widok Urfy (Edessy) z cytadeli
Korynckie kolumny Edessy
Cytadela w Edessie z kolumnami, widok z dou
Grota Abrahama (Urfa)
Sadzawka Abrahama (Urfa)
Wiea Persw (Urfa)
Harran, zamek
Relikwie witego Jana (Muzeum Topkapi, Stambu)
cicie Jana Chrzciciela (Paac Ksicy, Dijon)
Astronomicznie poprawny Pokon Magw Bengta Alfredsona

Niebo o wiecie w dniu narodzin Jezusa, 29 lipca 7 roku p.n.e.
Zwiastowanie, Fra Filippo Lippi, ok. 1450 r. (National Gallery, Londoyn)
Umiechnity Anio w katedrze w Reims
Figura Strzelca na katedrze w Reims
Niebiaskie lilie w egipskich zawiatach
Krl jako dziecko, protegowany przez Horusa
Fleur-de-Lys kwiaty lilii
Maat asystujca przy waeniu serca

Adrian G. Gilbert - Magowie. Trzej Królowie Nauczycielami Jezusa

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Adrian G. Gilbert - Magowie. Trzej Królowie Nauczycielami Jezusa

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

456 - "Magowie. Trzej krlowie nauczycielami Jezusa" - Adrian G.

Mistrzom Mdroci gdziekolwiek s!

SPIS TRECI: Prolog

file:///F|/ksi%B9%BFki%20posegrgowane/G/Gilbert%20Ad...0Trzej%20kr%F3lowie%20nauczycielami%20Je/456-ind.htm (1 z 2) [2008-09-25 23:51:27]

456 - "Magowie. Trzej krlowie nauczycielami Jezusa" - Adrian G. Gilbert

file:///F|/ksi%B9%BFki%20posegrgowane/G/Gilbert%20Ad...0Trzej%20kr%F3lowie%20nauczycielami%20Je/456-ind.htm (2 z 2) [2008-09-25 23:51:27]

456 - "Magowie. Trzej krlowie nauczycielami Jezusa" - Adrian G. Gilbert

456 - "Magowie. Trzej krlowie nauczycielami Jezusa" - Adrian G. Gilbert

file:///F|/ksi%B9%BFki%20posegrgowane/G/Gilbert%20Ad...20Trzej%20kr%F3lowie%20nauczycielami%20Je/456-00.htm (2 z 2) [2008-09-25 23:51:30]

456 - "Magowie. Trzej krlowie nauczycielami Jezusa" - Adrian G. Gilbert

file:///F|/ksi%B9%BFki%20posegrgowane/G/Gilbert%20Ad...20Trzej%20kr%F3lowie%20nauczycielami%20Je/456-01.htm (1 z 9) [2008-09-25 23:51:41]

456 - "Magowie. Trzej krlowie nauczycielami Jezusa" - Adrian G. Gilbert

456 - "Magowie. Trzej krlowie nauczycielami Jezusa" - Adrian G. Gilbert

456 - "Magowie. Trzej krlowie nauczycielami Jezusa" - Adrian G. Gilbert

file:///F|/ksi%B9%BFki%20posegrgowane/G/Gilbert%20Ad...20Trzej%20kr%F3lowie%20nauczycielami%20Je/456-01.htm (4 z 9) [2008-09-25 23:51:41]

456 - "Magowie. Trzej krlowie nauczycielami Jezusa" - Adrian G. Gilbert

file:///F|/ksi%B9%BFki%20posegrgowane/G/Gilbert%20Ad...20Trzej%20kr%F3lowie%20nauczycielami%20Je/456-01.htm (5 z 9) [2008-09-25 23:51:41]

456 - "Magowie. Trzej krlowie nauczycielami Jezusa" - Adrian G. Gilbert

file:///F|/ksi%B9%BFki%20posegrgowane/G/Gilbert%20Ad...20Trzej%20kr%F3lowie%20nauczycielami%20Je/456-01.htm (6 z 9) [2008-09-25 23:51:41]

456 - "Magowie. Trzej krlowie nauczycielami Jezusa" - Adrian G. Gilbert

file:///F|/ksi%B9%BFki%20posegrgowane/G/Gilbert%20Ad...20Trzej%20kr%F3lowie%20nauczycielami%20Je/456-01.htm (7 z 9) [2008-09-25 23:51:41]

456 - "Magowie. Trzej krlowie nauczycielami Jezusa" - Adrian G. Gilbert

456 - "Magowie. Trzej krlowie nauczycielami Jezusa" - Adrian G. Gilbert

file:///F|/ksi%B9%BFki%20posegrgowane/G/Gilbert%20Ad...20Trzej%20kr%F3lowie%20nauczycielami%20Je/456-01.htm (9 z 9) [2008-09-25 23:51:41]

456 - "Magowie. Trzej krlowie nauczycielami Jezusa" - Adrian G. Gilbert

456 - "Magowie. Trzej krlowie nauczycielami Jezusa" - Adrian G. Gilbert

456 - "Magowie. Trzej krlowie nauczycielami Jezusa" - Adrian G. Gilbert

file:///F|/ksi%B9%BFki%20posegrgowane/G/Gilbert%20Ad...20Trzej%20kr%F3lowie%20nauczycielami%20Je/456-02.htm (3 z 7) [2008-09-25 23:51:53]

456 - "Magowie. Trzej krlowie nauczycielami Jezusa" - Adrian G. Gilbert

file:///F|/ksi%B9%BFki%20posegrgowane/G/Gilbert%20Ad...20Trzej%20kr%F3lowie%20nauczycielami%20Je/456-02.htm (4 z 7) [2008-09-25 23:51:53]

456 - "Magowie. Trzej krlowie nauczycielami Jezusa" - Adrian G. Gilbert

file:///F|/ksi%B9%BFki%20posegrgowane/G/Gilbert%20Ad...20Trzej%20kr%F3lowie%20nauczycielami%20Je/456-02.htm (5 z 7) [2008-09-25 23:51:53]

456 - "Magowie. Trzej krlowie nauczycielami Jezusa" - Adrian G. Gilbert

456 - "Magowie. Trzej krlowie nauczycielami Jezusa" - Adrian G. Gilbert

file:///F|/ksi%B9%BFki%20posegrgowane/G/Gilbert%20Ad...20Trzej%20kr%F3lowie%20nauczycielami%20Je/456-02.htm (7 z 7) [2008-09-25 23:51:53]

456 - "Magowie. Trzej krlowie nauczycielami Jezusa" - Adrian G. Gilbert

file:///F|/ksi%B9%BFki%20posegrgowane/G/Gilbert%20A...0Trzej%20kr%F3lowie%20nauczycielami%20Je/456-03.htm (1 z 10) [2008-09-25 23:52:02]

456 - "Magowie. Trzej krlowie nauczycielami Jezusa" - Adrian G. Gilbert

file:///F|/ksi%B9%BFki%20posegrgowane/G/Gilbert%20A...0Trzej%20kr%F3lowie%20nauczycielami%20Je/456-03.htm (2 z 10) [2008-09-25 23:52:02]

456 - "Magowie. Trzej krlowie nauczycielami Jezusa" - Adrian G. Gilbert

456 - "Magowie. Trzej krlowie nauczycielami Jezusa" - Adrian G. Gilbert

Stela Mitry, awers

file:///F|/ksi%B9%BFki%20posegrgowane/G/Gilbert%20A...0Trzej%20kr%F3lowie%20nauczycielami%20Je/456-03.htm (4 z 10) [2008-09-25 23:52:02]

456 - "Magowie. Trzej krlowie nauczycielami Jezusa" - Adrian G. Gilbert

456 - "Magowie. Trzej krlowie nauczycielami Jezusa" - Adrian G. Gilbert

file:///F|/ksi%B9%BFki%20posegrgowane/G/Gilbert%20A...0Trzej%20kr%F3lowie%20nauczycielami%20Je/456-03.htm (6 z 10) [2008-09-25 23:52:02]

456 - "Magowie. Trzej krlowie nauczycielami Jezusa" - Adrian G. Gilbert

file:///F|/ksi%B9%BFki%20posegrgowane/G/Gilbert%20A...0Trzej%20kr%F3lowie%20nauczycielami%20Je/456-03.htm (7 z 10) [2008-09-25 23:52:02]

456 - "Magowie. Trzej krlowie nauczycielami Jezusa" - Adrian G. Gilbert

dnia. Pisze on:

file:///F|/ksi%B9%BFki%20posegrgowane/G/Gilbert%20A...0Trzej%20kr%F3lowie%20nauczycielami%20Je/456-03.htm (8 z 10) [2008-09-25 23:52:02]

456 - "Magowie. Trzej krlowie nauczycielami Jezusa" - Adrian G. Gilbert

456 - "Magowie. Trzej krlowie nauczycielami Jezusa" - Adrian G. Gilbert

file:///F|/ksi%B9%BFki%20posegrgowane/G/Gilbert%20A...0Trzej%20kr%F3lowie%20nauczycielami%20Je/456-03.htm (10 z 10) [2008-09-25 23:52:02]

456 - "Magowie. Trzej krlowie nauczycielami Jezusa" - Adrian G. Gilbert

file:///F|/ksi%B9%BFki%20posegrgowane/G/Gilbert%20Ad...20Trzej%20kr%F3lowie%20nauczycielami%20Je/456-04.htm (1 z 9) [2008-09-25 23:52:11]

456 - "Magowie. Trzej krlowie nauczycielami Jezusa" - Adrian G. Gilbert

456 - "Magowie. Trzej krlowie nauczycielami Jezusa" - Adrian G. Gilbert

456 - "Magowie. Trzej krlowie nauczycielami Jezusa" - Adrian G. Gilbert

456 - "Magowie. Trzej krlowie nauczycielami Jezusa" - Adrian G. Gilbert

456 - "Magowie. Trzej krlowie nauczycielami Jezusa" - Adrian G. Gilbert

file:///F|/ksi%B9%BFki%20posegrgowane/G/Gilbert%20Ad...20Trzej%20kr%F3lowie%20nauczycielami%20Je/456-04.htm (6 z 9) [2008-09-25 23:52:12]

456 - "Magowie. Trzej krlowie nauczycielami Jezusa" - Adrian G. Gilbert