SveuiliteuZagrebu,Fakultetelektrotehnikeiraunarstva

AUTOTRANSFORMATOR

Prof.dr.sc.Damir arko

Poslijediplomskidoktorskistudij,kolegijTRANSFORMATORI

Osnovneprimjeneautotransformatora
Povezivanje j dijelova j elektroenergetskog g g sustava razliitih naponskih razina Pokretanje j asinkronih motora Podizanje naponske razine u dijelovima mree udaljenima j od izvora (g (generatora) ) Uteda u dimenzijama, masi i cijeni transformatora u sluajevima j kada j je p potreban omjer j transforma cije napona blizak jedinici

Autotransformator

KonarEnergetskitransformatori trofazniautotransformator 400MVA,400/231/10,5kV

Akti idio Aktivni di autotransformatora t t f t suzdunom d ipoprenomregulacijom l ij napona

Autotransformator 2

MitsubishiElectric jednofazniautotransformatori 500MVA

Autotransformator

Hyundai jednofazniautotransformator
Jednofazniautotransformator SOESuperGrid/Iraq 400/138.6/11KV, 83.3MVA 19861988/52jedinice

Napon,kV

VN 400 VN 50/66.7/83.3

SN 138,6 SN 50/66.7/83.3

NN 11 NN 15/20/25

Snaga,MVA Regulacijanapona Hl enje Hla j Spoj

Regulacijskasklopkapodteretom ONAN /ONAF/OFAF YNa0d1

Autotransformator

Hyundai trofazniautotransformator
Trofazniautotransformator BCHydro/Canada 512/242/25.2KV, 500MVA 1994/2jedinice

Napon,kV

VN 512 VN 305/400/500

SN 242 SN 305/400/500

NN 25,2 NN 75/84/123

Snaga,MVA Regulacijanapona Hlaenje Spoj

Regulacijskasklopkabeztereta ONAN /ONAF/OFAF YNa0d1

Autotransformator

Pokretanjekaveznogasinkronogmotora autotransformatorom
Potrebnasutriprekidaaiautotransformator. Strujapokretanjaseprilagodimogunostima mree. Pokretanje: zatvoreni prekidai (sklopke) A i B Normalni p pogon: g zatvoreni p prekidai A i C.

L1 L2 L3 A

AM
1

Autotransformator

Silazniautotransformator
ka=U1a/U2a=(w1+w2)/w2 1U U1 1N I1 w1 w2 2U I2 Z2 U2 2N U1 a I2aI1a w2
w2 zajednikinamot w1 serijskinamot

I1 a w1 I2 a

1U

I1 w1 w2 I2

2U I1+I I2 Z2 N U2

U2 a

Autotransformator

Uzlazniautotransformator
ka =U1a /U2a =w1/(w1+w2) 1U U1 1N I1+I2 1U I1 w1 N w2 I2 I1 w1 w2 2U I2 Z2 U2 2N I1 a I1aI2a Z2 N U2 U1 a w1 U2 a
w1 zajednikinamot w2 serijskinamot

I2 a w2

I2

2U

Autotransformator

Osnovnepretpostavke
Budui da su zajedniki i serijski namot namotani na istom stupu, za autotransformator vrijedi isto to i za klasini dvonamotni transformator: Inducirani napon po zavoju u oba namota je jednak, Sume amperzavoja oba namota su praktiki jednake, ali suprotnog predznaka d k (w1I1w2I2), ) tj. j amperzavoji ji za magnetiziranje jezgre u dananjim izvedbama su vrlo mali (ispod 1% ), ) Nazivne prividne snage oba namota su jednake.

Autotransformator

Snagasilaznogautotransformatora
Sa = U1a I1a = (U1 + U2 )I1 U Sa = U1I1 1 + 2 U1 U1a Sa = ST U1a U2a Tipska snaga: U2a ST = Sa 1 U 1a Faktor redukcije: ST U2a q = = 1 Sa U1a
I1a=I I1 w1 U1a I2aI1a=I2 w2

ST Sa
1

U1 I2a=I1+I2

0,5 ,

U2a U1a
0 0,5 1

U2

U2a

Autotransformator

Snagauzlaznogautotransformatora
Sa = U1a I1a = U1 (I1 + I2 ) U I Sa = U1I1 1 + 2 = U1I1 1 + 1 I1 U2 U2a Sa = ST U2a U1a ST Sa Tipska snaga: U1a ST = Sa 1 U 2a Faktor redukcije: ST U1a q = = 1 Sa U2a
1

I2=I2a w2

U2 I1a I1=I1aI2a U1a U1

U2a w1

0,5

U1a U2a
00,51

Autotransformator

10

Faktorpoveanjakapacitetaautotransformatora
Poveanje prolazne snage u odnosu na tipsku proizlazi iz injenice da se dio snage prenosi galvanskom vezom izmeu primarnog i sekundarnog namota, a ne samo posredstvom zajednikog ulananog magnetskog polja. polja Stoga se moe definirati i faktor poveanja kapaciteta autotransformatora u odnosu na tipsku snagu prema sljedeim izrazima:
Silazniautotransformator S 1 Fc = a = ST 1 U2a U1a U la niautotransformator Uzlazni S Fc = a = ST U2a 1 U1a U2a U1a

10 9 8 7 6 Silazni Uzlazni

Fc

5 4 3 2 1 0 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

U 2a /U 1a

Autotransformator

11

Naponkratkogspojasilaznogautotransformatora
E1 w1 I w = , 1= 2 E2 w2 I2 w1
Z1
+

I1= I1a

U1a = I1 Z1 + E1 = I1 Z1 + E2 E2 = I2 Z2 = I1
I2a

w1 U1a I2= I2aI1a w2

E1
-

w1 Z2 w2

w1 2 w2 w 1 U1a = I1 Z1 + I1 Z2 w2

2 w1 ) = I1a Z k U1a = I1a Z1 + Z2 = I1a ( Z1 + Z2 w2

Z2
+

E2
-

Impedancija p j kratkog g spoja p j silaznog g autotransforma tora jednaka je impedanciji kratkog spoja dvonamotnog transformatora.

Autotransformator

12

Naponkratkogspojasilaznogautotransformatora
I1an Z k Z = 100 2k U1an U1an San U1an San = ST U1an U2an

uka % = 100

Napon kratkog spoja s VN strane u postotnom iznosu je manji jer je primarni napon vei (umjesto U1n bazni je napon U1an = U1n+U2n).

U1an U1an = U1n + U2an U1an = U1n U U 2 an 1an U1an Z k ST U1an U2an U1an U2an = uka % = 100 u k% 2 U1a n U1an 2 U1n U1an U2an uka % = uk % ST San
13

Autotransformator

Naponkratkogspojauzlaznogautotransformatora (KSnaVNstrani)
I2= I2a Z2
+

E1 w1 I w = , 1= 2 E2 w2 I2 w1 w1 + I1 Z1 w2 w2 w1 Z2 U1a = ( I1 Z1 U1a ) + I1 w1 w1 w2 U1a = E2 + I2 Z2 = E2 + I1 Z2 w2 U1a = E1 + I1 Z1 = E2

2 w1 w2 U1a = I1 Z1 + Z 2 w1 + w2 w2 w w + w2 I1a = I1 + I2 = I1 + I1 1 = I1 1 w2 w2

w2 I1a I1= I1aI2a U1a w1

E2
-

Z1
+

E1
-

2 2 w2 w2 w1 U1a = I1a Z1 + Z2 = I1a Zk w + w w w + w 1 2 2 1 2 Z2

2

U2a U1a U1a = I1a Zk U 2a

Autotransformator 14

Naponkratkogspojauzlaznogautotransformatora (KSnaVNstrani)
U U1an U2an U1an I1an 2an Z k Zk U U 2 an 2 an uka % = 100 = 100 2 U1 U1an an San U2an San = ST U2an U1an U1an = U1n U2an U1an U2an Z S k T U2an U2an U1an U2an U1an = 100 = u % k 2 U1 U2an n ST San
2 2 2

uka %

uka % = uk %

Napon kratkog spoja s NN strane u postotnom iznosu je manji jer je impedancija kratkog spoja sa stezaljki NN namota manja od impedancije kratkog spoja dvonamotnog transformatora. Umjesto Zk, impedancija iznosi Zka=[(U2anU1an)/U2an]2Zk. Istovremeno je struja autotransformatora vea od struje dvonamotnog tr. u omjeru U2an/(U2anU1an), ) to rezultira ukupnim smanjenjem uka% u omjeru (U2anU1an)/U2an.
15

Autotransformator

Naponkratkogspojauzlaznogautotransformatora (KSnaNNstrani)
I2= I2a Z2
+

E1 w1 I w = , 1= 2 E2 w2 I2 w1
U2a = I2 Z2 + E2 = I2 Z2 + E1 E1 = I1 Z1 = I2 w2 Z2 w1 w2 2 w1 w 2 U2a = I2 Z2 + I2 Z1 w1

w2 I1a I1= I1aI2a w1

E2
-

U2a Z1
+

2 w2 ) = I2a Z k U2a = I2a Z2 + Z1 = I2a ( Z2 + Z1 w1

E1
-

Impedancija p j kratkog g spoja p j uzlaznog g autotransforma tora jednaka je impedanciji kratkog spoja dvonamo tnog transformatora uz kratko spojen zajedniki namot (w1).
16

Autotransformator

Naponkratkogspojauzlaznogautotransformatora (KSnaNNstrani)
uka % = 100 I2an Z k Z = 100 2k U2an U2an San U2an San = ST U2an U1an

Napon kratkog spoja s VN strane u postotnom iznosu je manji jer je primarni napon vei (umjesto U2n bazni napon p j je U2an = U1n+U2n).

U2an U2an = U2 n + U1an + U2an = U2n U U 1an 2an U2an Z k ST U2an U1an U2an U1an uka % = 100 = u k% 2 U2a n U2an 2 U2 n U2an U1an uka % = uk % ST Sa

Autotransformator

17

Impedancijakratkogspojaautotransformatora(primjer)
Jednofazniautotransformatorsnazivnimpodacima: Nazivnasnaga Sn:750:3/750:3/150:3MVA Nazivni napon: 525 : 3 /230 : 3 /35 kV Frekvencija:50Hz VN/SNimpedancijakratkogspojasbaznomsnagom750:3MVA: 12%

Faktorredukcije:(525230)/525=0.562 Nazivnasnaga g serijskog j gizajedni j kog gnamota:ST =2500.562=140,5 , MVA VN/SNimpedancijakratkogspojadvonamotnogtransformatora: Zka=12/0,562=21,35% Ekvivalentnasnagadvonamotnogtransformatora:(140,5+140,5+50)/2=165,5MVA

Autotransformator

13

Impedancijakratkogspojaautotransformatora
Zbog smanjenog postotnog iznosa impedancije kratkog spoja auto transformatora u odnosu na dvonamotni transformator iste konstrukcije i zahtjeva za ogranienjem struje kratkog spoja u mrei, autotransformator je potrebno raditi s poveanim rasipnim tokom. To se postie smanjenjem dimenzija jezgre i poveanjem debljine namota u odnosu na njegovu visinu, tj. visokim omjerom mase bakra u odnosu na masu eljeza. Takvu konstrukciju karakteriziraju poveani dodatni gubici u namotu (zbog efekta potiskivanja) i konstrukcijskim dijelovima (kotao, (kotao steznici). steznici) Postotna impedancija kratkog spoja dvonamotnog transformatora je mjerilo udjela rasipnog toka u odnosu na glavni magnetski tok. Kod autotransformatora s malim faktorom redukcije udio rasipnog toka stoga moe biti 40 % i vie.

Autotransformator

13

Spojeviautotransformatora
Autotransformator se najee izvodi u spoju YNa0 koji oznaava spoj autotransformatora u zvijezdu s uzemljenim zvjezditem. Tim spojem se ograniava prenapon koji se prenosi s primarne na sekundarnu stranu posredstvom galvanske veze meu namotima. Autotransformator se teoretski moe izvesti i sa spojem Dd iako se taj spoj vrlo rijetko primjenjuje zbog ovisnosti faznog pomaka napona VN i NN strane o prijenosnom omjeru transformatora. transformatora Kod autotransformatora nije mogue izvesti spoj Dy ili Yd jer VN i NN namoti moraju dijeliti zajedniku neutralnu toku. To je i razlog zato se on ne moe koristiti npr. kao blok transformator za spoj generatora na mreu gdje se najee primjenjuje spoj Yd (dgenerator, generator Ymrea). mrea)
Autotransformator 18

Tronamotniautotransformator
Zbogutedeseestoprimjenjujuautotransformatorizavelike snage g pri p povezivanju p j VNmrea(400, ( ,220i110kV). ) Naj jeese izraujutronamotnitransformatorisVNiSNnamotima spojenimauzvijezdu utednomspoju, spoju aNNnamotje galvanskiodvojenispojenjeu trokut.Tajsetercijarobinone koristizanapajanjesvojemree; tadaganazivamostabilizacijski namotkojimseostvarujedau magnetskomtokuiinduciranom naponunematreegharmonika. estoseautotransformatorima dograujeregulacijskasklopka zbogmogunostipodeavanja prijenosnogomjerapodteretom.
Autotransformator 19

Regulacijanaponaautotransformatoraunultoki
U ovom tipu regulacije broj zavoja s VN i NN strane je promjenjiv to oteava podeavanje traenog prijenosnog omjera te stoga zahtijeva koritenje veeg broja regulacijskih omjera, zavoja. Zbog promjenjivog ukupnog broja zavoja mijenja se magnetski tok te inducirani napon po zavoju. Promjena toka je naglaenija kada se prijenosni omjer napona pribliava jedinici. Promjenjiv tok zahtijeva predimenzioniranje magnetskog kruga. Promjena napona za svaki poloaj regulacijske sklopke je nejednolika. Prednost takve regulacije je da s jednim regulacijskim namotom i jednom regulacijskom sklopkom omoguava prilagoavanje naponu napajanja u sluajevima uzlazne ili silazne transformacije. Dodatna prednost je niski napon regulacijskih zavoja prema zemlji te jednostavnija izvedba izolacijskog sustava. sustava
k wreg 1 N U2a p = U1a w + w k w 1 2 reg Np 1 w2
Autotransformator

k =0,...,Np1 Np brojpoloajaregulacijskesklopke
20

Regulacijanaponaautotransformatora (naponVNstranevrst)
1U 1U w1 w1 wreg 2U

wreg

2U

w2

w2 N N

w3

U2a = U1a w1 + w2 + wreg

Autotransformator

k w2 + wreg Np 1

U2a = U1a

k w2 wreg Np 1

U2a = U1a

w2 + w 3 +

k wreg Np 1

w1 + w2

U2a = U1a w1 + w2 + w3

w1 + w2 + w3 k w3 + wreg Np 1
21

Regulacijanaponaautotransformatora (naponVNstranepromjenjiv)
1U w1 wreg

2U w2 N

U2a w2 = U1a w k w 1 reg Np 1

Autotransformator

U2a w3 = U1a w + w k w 1 3 reg Np 1 U2a w3 = U1a w + w + w 1 2 3 k wreg Np 1

22

Autotransformatorsuzdunomipoprenomregulacijom naponaunultoki
I1U 1U
xg1 Ug1U

I1V 1V w1 I2U 2U
xg1 U g1V xg2 Ug2U

I1W 1W w1 I2V 2V
xg1 Ug1W xg2 U g2V

z1U

z 1V

z1W

w1 I2W 2W

w2
Uzduna regulacija Poprena (kutna) regulacija

z2U

w2 I1V +I2 V
p

z2 V

w2 I1W+I2W

z2W

xg2 Ug2W

I1U+I2 U
p

Ir wreg

Ir wreg

Ir wreg
Regulacijski namot

3U2

3V2

3W2

I3
3U1 3V1 3W1

Autotransformator

23

Uzdunaregulacijanaponaautotransformatora
1U

w1
U1U E 1U E 2U 2U

w2
p

U2U

Ir wreg

ErU

N
Fazorinaponaupraznomhodupriukljuenoj uzdunojregulaciji
24

Ukljuenauzdunaregulacija

Autotransformator

Poprena(kutna)regulacijanaponaautotransformatora
Poprenom regulacijom se regulacijski napon jedne faze dodaje induciranom naponu druge faze. Time se postie fazni pomak izmeu napona na VN i SN strani autotransformatora. Faznim pomakom se moe utjecati na tokove snage izmeu mrea na dvije naponske razine.
1U

U
w1

ErW E1U

U1U
2U

U1U

E1U E2U

ErW
U2U
Reg.namot fazeW

w2
p

U2U
Ir
ErW

E2U

wreg

W
Ukljuenapoprenaregulacija(dioregula cijskog k namotafaze f Wsedodaje d d f faziU) )
Autotransformator

Fazorinaponaupraznomhodupriukljuenoj poprenojregulacijeusluajukadasefaziU dodadioregulacijskognamotafazeW

25

KutizmeufazoranaponaU1U iU2U priukljuenojpoprenoj regulaciji

Uz poznate wr (broj dodanih regulacijskih zavoja), w1 i w2 (broj zavoja VN i SN namota bez regulacije), te w1e i w2e (ekvivalentni broj zavoja s regulacijom), kut izmeu fazora napona U1U i U2U iznosi
2 2 2 + za Nr > 0 w1 + w ( w w ) 2e 1 2 e = arccos , predznak 2w1w2 za Nr < 0

gdje g j j je

2 2 w1e = w1 + wr2 2w1 wr cos ( 600 ) = w1 + wr2 w1 wr 2 2 w2 e = w2 + wr2 2w2 wr cos ( 600 ) = w2 + wr2 w2 wr

U1U w1e = U2U w2e

Autotransformator

E1U w1 = E2U w2
26

Prednostiinedostatciautotransformatorasuzdunomi poprenomregulacijomnaponaunultoki
Prednosti Ovo je najjeftinije rjeenje poprene regulacije jer se jedan regulacijski namot (po fazi) moe s istom regulacijskom sklopkom prema potrebi koristiti za uzdunu ili poprenu regulaciju. Razlika u odnosu na autotransformator b poprene regulacije bez l ij je j samo u ugraenom premjeta j u kojim k ji se bira bi vrsta regulacije u beznaponskom stanju. Omogueno je prilagoavanje napona autotransformatora naponima na VN i SN strani, odnosno silazna i uzlazna transformacija. Nedostaci Pri poprenoj regulaciji se ne moe proizvoljno mijenjati omjer transformacije. Ovisno o varijaciji napona na VN ili SN strani, u nekim sluajevima je potrebno privremeno napustiti poprenu regulaciju i koristiti uzdunu d regulaciju. l ij Regulacija napona u nultoki je nelinearna. Npr. rasponi regulacije pri silaznoj i uzlaznoj transformaciji se razlikuju.

Autotransformator

27

Primjenatransformatorasazakretanjemfazezaregulaciju tokovasnagaumrei
Za prijenos elektrine energije izmeu dvije toke u elektroenergetskom sustavu nuno je ostvariti razliku napona (po amplitudi i/ili faznom pomaku) izmeu izvora i troila. Pri tome je vano: omogu g iti regulaciju g j toka snage g izmeu dva velika nezavisna elektroenergetska g sustava, , omoguiti ravnomjerno optereenje paralelnih vodova u istom sustavu. Prijenos radne i jalove snage ovisi o naponima na krajevima voda (U1 i U2), njihovom faznom pomaku () i reaktanciji p j voda (XL).
P= U1 U2 sin XL
U
jI(X

U U U Q = 1 2 cos 2 XL U1
U 2*

U1
jIX L
L +X T)

Prenesenaradna P d snagauzkoritenje k it j transformatorasazakretomfaze

U2

P=

U1 U2 sin ( + ) XT + X L

I I

* U1 = U2

PrimjerpovezivanjadvanezavisnaEESa Autotransformator 28

Primjenatransformatorasazakretanjemfazezaregulaciju tokovasnagaumrei
Primjer povezivanja dva paralelna voda unutar istog EESa
I I2 jI2XT1 U1
* U2

I1

jI1XL XL

I1

Transf.sazakretomfaze

jI2XT1 jI2XL XL I2 U2

U U1
jI2 ( X
L +X T +2

bezzakreta faze sazakretom faze

jI 2( 2X T X L+ X L jI 1

jIXT

1)

U2*

XT

1)

U2

Struje vodova se raspodjeljuju u omjeru ukupnih impedancija. Vod u kojem su prikljuena dva transformatora e prenositi manju struju zbog vee ukupne k i impedancije. d ij

I1 = I

2 XT 1 + X L XL , I2 = I 2 XT 1 + 2 X L 2 XT 1 + 2 X L

I2 I1

I I2

Primjenomtransformatorasazakretomfazeuvodu2 poveatsestrujaI2,atimeitoksnagekroztajvod.

Autotransformator

29

Prednostiautotransformatora
U usporedbi s dvonamotnim transformatorom, za iste napone i snagu autotransformator ima manje dimenzije, nie gubitke, veu korisnost, laki transport i niu cijenu. Nia Ni impedancija i d ij kratkog k k spoja, j a time i i bolja b lj regulacija l ij napona.

Autotransformator

30

Nedostaciautotransformatora
Autotransformator nije mogue realizirati u svim standardnim spojevima. Trofazni namot autotransformatora mora biti u zvijezda spoju d bi se mogao jedan da j d izvod i d zajedni j d ikog k namota uzemljiti. lji i Vee struje kratkog spoja zbog nie postotne impedancije kratkog spoja. spoja Zbog galvanske veze primarnog i sekundarnog kruga omoguen je direktni prijenos prenapona s jednog sustava na drugi. Izolacijski sustav autotransformatora je kompleksniji zbog gotovo redovito izvedenih dodatnih regulacijskih zavoja.

Autotransformator

31

Literatura
1. John J. Winders, Jr., Power Transformers Principles and Applications, M Marcel l Dekker, D kk 2002. 2002 2. Norma IEC 600768, Power transformers Application guide 3. T. Kelemen, B. ui, M. orak, Poprena i uzduna regulacija napona na autotransformatoru 400 MVA, 400/231/(10,5) kV za TS erjavinec, esto savjetovanje HK CIGR, Cavtat, 09.13. studenoga 2003. 4 James 4. J H Harlow H. H l , Electric El t i Power P T Transformer f E i Engineering i , CRC Press, P 2004.

Autotransformator

32