You are on page 1of 12

2 1 9

2 3 0

Kognitywna denicja Peruna:


Etnolingwistyczna prba rekonstrukcji
fragmentu sowiaskiego tradycyjnego
mitologicznego obrazu wiata

2 0 1 1 ,

Micha uczyski

X I V

The author analyses Perun, a supreme Storm-God in Old-Slavic pagan religion and
mythology, which is correlated to rock, thunder, lightning and rain, war and justice. The
author focuses on that problem as a part of Slavic mythology worldviews. Theoretically and
methodologically it is based on the model on cognitive denition as proposed by Jerzy Bartmiski.

S T U D I A

M Y T H O L O G I C A

S L A V I C A

Problematyka wica si z prasowiaskim *Perun bg burzy zajmuje w badaniach nad Sowiaszczyzn niezwykle istotne miejsce, stanowic jeden z centralnych
przedmiotw sporu badaczy rnych specjalnoci. Od lat zajmuj si nim historycy, jzykoznawcy, religioznawcy, archeolodzy i in. Wikszo z nich widzi w nim posta boga
suwerennego o konotacjach atmosferycznych lub wegetacyjnych, rozmaicie rozumiejc
jego funkcj w panteonie. Badacze rozmaicie postrzegaj jego miejsce w panteonie, raz
umieszczajc go w funkcji wadzy zwierzchniej i magicznej (Gieysztor 1977), innym razem wojskowej ( 1961). Niektrzy inni, zwaszcza dawniejsi autorzy, wrcz
neguj jego istnienie jako bstwa sowiaskiego i interpretuj go jako starorusk hipostaz, kalk skandynawskiego Thora, zaadaptowanego w funkcji boga druyny ksicej na
dworze w Kijowie przez synkretyczne wierzenia starej Rusi (np. Roniecki 1901). Badania
nad tym problemem nie ustaj, a bogata literatura przedmiotu na ten temat wci jest
uzupeniana o nowe interpretacje.
Tradycyjnie podejmowane pytania o rodzimo i zasig wystpowania kultu Peruna
czy kwestia obecnoci bd nie skadnikw obcych (wareskich) w rytuale przysigi na
or, domniemana praindoeuropejska geneza tej postaci i inne bodaj dopiero stosunkowo niedawno zostay rozstrzygnite i dzi ju nie ma podstaw wtpi ani w moliwo
rodzimoci zewntrznych form kultu, takich jak formuy magiczne ( 2001), ani
w archaiczno samego bstwa i to, e ps. *Perun kontynuuje form pie. dial. *Per/unos
bg-burza. Dotyczy to rwnie funkcji i znaczenia tego pradawnego bstwa gromu i piorunw, ktrego militarne kompetencje s rdowo najwyraniej uchwytne.
Wydaje si rwnie, e na og nikt nie kwestionuje zaoe teorii tzw. mitu podstawowego, tj. mitu mwicego o pojedynku Peruna z zoomorcznym / odycznym przeciwnikiem (Welesem~Woosem, mijem, smokiem) o elementy wszechwiata, takie jak
wody, podno, bydo itp. (, 1974; 1998; por. Matasovi 1996:
23 n.; Belaj 1998: 67 n.). Co wicej, lady tego hipotetycznego mitu s obecnie odnajdywane nie tylko we wschodniosowiaskim, ale take w folklorze poudniowosowiaskim
chorwackim, soweskim itp. (np. 1996; Marjani 2009). Nowsze badania na
ten temat niewtpliwie wskazuj na szeroki zasig wystpowania tego archaicznego mo219

Kognitywna denicja Peruna: Etnolingwistyczna prba rekonstrukcji fragmentu sowiaskiego...

tywu, a take rnorodno moliwych transformacji postaci Peruna we wspczesnym


folklorze.
Zauwaalne w ostatnim czasie staje si zwaszcza nasilenie bada nad postaci Peruna w co najmniej dwch aspektach: pogbionych studiw nad dotychczasowymi, znanymi tekstami rdowymi wzmiankujcymi tego boga oraz prby wyjcia poza korpus
znanych rde w poszukiwaniu ladw kultu Peruna poza Sowiaszczyzn. Nowe interpretacje najstarszego tekstu wymieniajcego posta gromowadcy Antw O wojnach
Prokopiusza z Cezarei to studia A. Lomy (2004) i E.R. Lujana (2008). Pierwsza z wymienionych podejmuje jeszcze dawniejsz kwesti tumaczenia zwrotu theon mer gar hena /
then mer gar hena boga bowiem jedynego/jednego z bogw, ktry miaby wiadczy
odpowiednio o monoteizmie lub politeizmie ich religii. Druga wydobywa z zapomnienia
mniej znany fragment o rytualnych morderstwach dokonywanych przez Antw na Bakanach, ktre mona interpretowa jako form oary religijnej.
Z kolei, fakt wystpowania w folklorze ludw kaukaskich postaci bohatera Piry, Piryona itp., skoni kilku badaczy (m.in. 1985, 2004; 2006) do baczniejszego zwrcenia uwagi na tamtejszy folklor z nadziej odnalezienia tam ladw sowiaskich wierze i uzupenienia skpych jak zwyko si uwaa informacji na temat tego
bstwa w rodzimych rdach. Tym bardziej e jak by si na pierwszy rzut oka mogo
wydawa wyrane konotacje atmosferyczne i wegetacyjne tej postaci upowaniaj do
takich wnioskw.
Abstrahujc od tego ostatniego, ktry opiera si tylko i wycznie na pozornej
zgodnoci fonetycznej kaukaskich form , (od raun z przejciem f p)
z form sowiask, powszechny pogld dotyczcy sowiaskiego Peruna wydaje si stay
i raczej nie odbiega od tych przedstawianych w nowszych syntezach problematyki tzw.
kanonu Wodzimierza i bstw w nim zgromadzonych1, tzn. nie wychodzi on poza obrb
tradycyjnie powielanych interpretacji i cytowanych materiaw.
Tymczasem nurt bada etnolingwistycznych, jaki porusza problematyk reliktw
tradycyjnego wiatopogldu we wspczesnych przekazach folklorystycznych, dostarcza
tematyce historycznej metod pozwalajcych na ujcie tego problemu w zupenie innym
wietle. Metody opisu wypracowane w ramach tego nurtu, jak rwnie podejcie kognitywne zastosowane do rekonstrukcji najstarszych wyobrae, czym dotychczas zajmowali
si przewanie historycy, otwieraj tu perspektyw rekonstrukcji postaci take i sowiaskiego boga-burzy.
Artyku ten jest powicony zastosowaniu tej metodologii do badania najstarszych
postaci mitycznych powiadczonych zarwno w rdach historycznych, jak i przekazach
nowoytnego folkloru. Celem tej pracy jest zatem rekonstrukcja jzykowo-kulturowego
obrazu Peruna jako jednego z bstw panteonu wschodnich Sowian na podstawie tekstw
literackich, historycznych i leksykogracznych, poczwszy od wczesnego redniowiecza,
a skoczywszy na relacjach etnogracznych 2 po. XX wieku.
Przeprowadzona kwerenda rde pozwolia wczy do korpusu tekstw, na podstawie ktrych dokonano opisu konotacji teonimu, oprcz znanych i wielokrotnie w historiograi przywoywanych, rwnie nieznane i dotychczas szerzej nie wykorzystywane
zapisy historyczne i folklorystyczne. Oprcz wic fragmentw staroruskiej Kroniki Nestora, znalazy si tu m.in. ludowe bajki wierzeniowe i podania etiologiczne z terenu Rosji,
1

220

Np. Tra 2005: 58.

Micha uczyski

zwizane z nowogrodzkimi toponimiami typu Pery, Perynia Ren, Perunski monaster


(dotychczas niemal nie badane pod tym wzgldem). Zdecydowano rwnie o wczeniu
do korpusu rde do analizy postaci Peruna czciowo zrekonstruowany niemal nieznany fragment prawdopodobnie staroruskiego kazania w formie grati z Nowogrodu (patrz
Dokumentacja 18), dotychczas w ogle nie wizany z wyobraeniami o tym bstwie. Rozszerzenie materiau rdowego pozwolio jak si wydaje na peniejsz rekonstrukcj
i lepsze jej oparcie w podstawie materiaowej. Wyekscerpowane fragmenty zawierajce
nazw Perun zostay nastpnie poddane analizie semantycznej.
Teoretycznie i metodologicznie, praca opiera si na zaoeniach lingwistyki kognitywnej, wyoonej w szeregu prac badaczy zw. z krgiem etnolingwistyki lubelskiej
przede wszystkim Jerzego Bartmiskiego. Metoda denicji kognitywnej, jak tutaj zastosowano, zostaa opracowana na potrzeby wydawanego od 1995 r. Sownika Stereotypw
i Symboli Ludowych (SSSL)2. O przydatnoci tej formuy do etnolingwistycznego opisu
demonw czy innych postaci mitologicznych wiadcz dotychczas opublikowane opracowania na przykadzie polskich materiaw etnogracznych lub historycznych (zmora,
strzyga, panetnik, Szatan i in.). Okazaa si ona przydatna i z powodzeniem zastosowana
w etnolingwistycznym opisie poj sfery demonologia. Przedstawione w niniejszym artykule wyniki bada s prb zastosowania tej metody do rekonstrukcji fragmentu historycznego stanu obrazu wiata bstwa nominowanego za pomoc teonimu Perun.
Zasadnicza cz artykuu jest tzw. denicj kognitywn leksemu, skadajc si z a)
omwienia oraz eksplikacji hasa z zastosowaniem podziau fasetowego; b) dokumentacji
hasa, obejmujcej wszystkie znane teksty, w ktrych nazwa ta si pojawia. W eksplikacji
zdecydowano si na rozrnienie znacze leksemu Perun na: 1.1. bstwo pogaskie, 1.2.
demon atmosferyczny, panetnik, 1.3. diabe, czart, nieczysty. W dokumentacji zachowany zosta podzia materiau wedug kryterium gatunkowego, na: kroniki, legendy, bajki,
zapisy wierze itd.
Denicja kognitywna nie jest jedyn metod opisu etnolingwistycznego tego pola
semantycznego, jaki zaproponowano. Na uytek wydawanego w Moskwie sownika Slavjanskije drevnosti stosuje si schemat opisu postaci mitologicznych3, ktry przewiduje
od kilku do kilkunastu kategorii semantycznych z licznymi podkategoriami i postuluje
osobny model denicji dla tej grupy hase, uwzgldniajcy specyk i ich wewntrzn
struktur.
Zarwno jeden, jak i drugi model opisu postaci mitologicznych wcza kategorie
takie, jak nazwa, wygld, pochodzenie i transformacje, miejsce i czas pojawiania si i dziaania postaci. Dotyczy to na og postaci znanych ze wspczesnego folkloru, do ktrych
charakterystyki wykorzystuje si du ilo tekstw i relacji. Jeli jednak chodzi o prb
zastosowania tego modelu do najstarszych postaci folkloru, znanych w przewaajcej czci ze wzmianek w rdach historycznych, konieczne okazao si skorelowanie ze sob
danych z tekstw historycznych poddanych ekstensywnej i porwnawczej interpretacji
z wykorzystaniem typologicznych ustale antropologii historycznej, z tekstami folklorystycznymi.

2
3

Por. Bartmiski 2007: 4251.


; por. Bartmiski 2007: 5051, 85.

221

Kognitywna denicja Peruna: Etnolingwistyczna prba rekonstrukcji fragmentu sowiaskiego...

Denicja kognitywna teonimu Perun


1. Eksplikacja
Perun wedug tradycyjnych wierze ludowych jest bogiem, ktry wywouje burz.
Rzdzi pogod, wstrzsa chmurami, decyduje, czy pada deszcz, czy grzmi. Latem, w czasie
zbiorw i niw sprowadza burze nad pola. Jest to rosy starzec z siwymi wosami i gst
brod, jego atrybutem jest bro. W czasie burzy ciga i zabija ni swych wrogw.
Perun znajduje si w burzowej chmurze, ktrej nadejcie zwiastuje burz z piorunami. Perun zwykle przebywa te na grze, w dbowym lesie, na zalesionym wzgrzu
(w dbrowie). Tu najatwiej go spotka, eby przekaza mu swoje proby. wity gaj jest
jego domem, dlatego nie mona go splami krwi ani przemoc, eby nie obrazi gospodarza tego miejsca. Perun przyglda si wiecom i sdom odbywanym w witym gaju i
jest wiadkiem przysig skadanych w celu zatwierdzenia pokoju (miru). Tych, ktrzy nie
dotrzymuj sowa, karze ciko mierci od wasnej broni.
Na wojnie albo w bitwie dobrze jest zwrci si o pomoc do tego boga i obieca mu
co ze swojej trzody, wtedy na pewno wyjdzie si cao z opresji. Za zwycistwo w walce dobrze mu te podzikowa, dajc mu bydo i ludzi (jecw), pamitajc jednak, eby wczeniej nie zbezczeci ich przemoc ani adnym orem, aby bg nie czu si obraony.
1. Perun bstwo pogaskie
(nazwa) ps. *Perun; srus. , , sbug. , , spoab. *Peron (> ac. Proue, Prove, Prone); ros. , br. .
Augmentativum srus. e
(derywaty) teonim (epitet patronimiczny) spoab. *Porenic (> ac. Porenutius, Poremicius)
(etym.) Nazwa zostaa utworzona od appelativum ps. *perun, dos. uderzajcy;
ten, kto uderza, o budowie rdze *per- i suks -un, (> ie. *per(u)nos grom z ie. per(g)bi, uderza). Ewolucja semantyczna przebiegaa w kierunku co, co uderza ( 'piorun,
grom') kto, kto uderza ( 'posta mityczna)4
(homonimy) Apelatywa: pol. piorun, poab. pern, pern, kaszub. paron, piorn,
cz. dial. parom, sow. parom, br. , br. dial. , ukr. , , ros. dial.
grom, grzmot. W toponimii: drimonim chorw. ; oronimy serb., chorw.
, bug. , , ; ojkonimy spoab. Perun, Peron, Pyron, Pyrun (>
niem. Prohn), bug. , serb. , maced. . Antroponimy: spol. Piorun, scz.
Perun, br. , bug. , , sw. Pern, Parn. Agionim ros. .
(hiper.) srus. , , , , ros. -, bug.
(kohipon.) ukr. Hrim
(part.) P. ma (du) gow 35, zarost (wsy 1, 35, gst brod 34)
P. ma bro (pak 3b; uk ze strzaami 35) albo arna 36 lub kamie 7
P. ma zwierzta 9a
(atryb.) P. jest czerwony, zoty, srebrny 1
P. jest wysoki, barczysty 35
P. jest stary 7, 17, 22
4

222

III 246-7; 2002: 197.

Micha uczyski

(agent.) P. pije i je 3c
P. wieci / byszczy 22, 35
P. patrzy na sd/wiec sdowy 8c
(sprawca) P. sprawia, e jest burza:
P. pociera arnami, powodujc grzmoty 36
P. tworzy byskawic 9a, 36
P. rzdzi niebem, pogod 18
(odbior.) P. dostaje zwierzta/ludzi 1, 9
(adres.) a) P-a prosi si o ratunek na wojnie 9b
P-owi kae si ukara czowieka mierci (od ora) 4, 5
(material.) Perun jest z drzewa 1
(lokaliz.) a) P. jest nad wod 1, 2, 20b
P. jest na ldzie 5
P. jest na grze/wzgrzu 2, 8a, 20b-c
P. jest w lesie 8b
P. jest w posgu 3a
b) Sdy s tam, gdzie P. 8c
Bro (miecze, wcznie i tarcze) s tam, gdzie P. 4c
(podob. paral.) P. jest jak czowiek 2, 7
2. perun demon atmosferyczny, panetnik
(nazwa) br. Parn, ukr. , pol. dial. peron.
(hiper.) br. dial. bx, pol. chop, ukr.
(part.) P. ma bro (strzelb) 28b
(atryb.) P. jest ogromny 28b
(agent.) P. lata 28b
P. goni / poluje 28b
(sprawca) P. byska, rzuca piorunem / powoduje, e jest burza 29
P. powoduje mier konia/owiec 29, 32
(adres.) b) P. mwi do czowieka 28b
(lokaliz.) a) P. jest w chmurze 29
(tempor.) P. jest latem 29
(podob. kompar.) P. jest jak wiatr 28b
P. jest jak drzewo 28b
3. perun diabe, czart, nieczysty
(nazwa) br. dial.
(agent.) P. ucieka 30
P. chowa si (pod czowieka, drzewo, kamie) 30
(adres.) a) P. rozmawia ze w. Eliaszem 30
b) P-owi grozi w. Eliasz 30
(lokaliz.) a) P. jest koo domu 30
P. jest koo drzewa 30
P. jest koo kamienia 30

223

Kognitywna denicja Peruna: Etnolingwistyczna prba rekonstrukcji fragmentu sowiaskiego...

2. Dokumentacja
KRONIKI
[1] ,
, (...) , ,
(...) (PVL, 980 r.)
[2] (...) (...) , 12
. , ,
, (PVL, 987 r.)
[3] a) (...) (...);
: ! ! ;
.
b) , ,
, .
c) ;
, ; , :
, - , - , , ,
. (PVL, 989 r.)
[4] ... , (...) ,
, , , (...)
. (PVL, 907 r.)
[5] a) (...) , ,
, (PVL, 945 r.)
b) (...) , (...)
, (...) , (PVL, 945 r.)
c) , , ,
, (PVL, 945 r.)
[6] ... , (...),
. (PVL, 971 r.)
[7] (...) , , i ,
,
, i i (Kronika
Hustyska5).
[8] a) Przydarzyo si za, e w drodze przybylimy do gaju, ktry jest jedyny w tym
kraju, caa bowiem okolica jest paska. Tam wrd bardzo starych drzew zobaczylimy
wite dby, ktre byy powicone bogu owej ziemi zwanemu Prone.
b) inne bstwa zamieszkuj lasy i gaje, jak na przykad boek starogardzki Prone
[ac. Proue, Prove]
c) Tam co poniedziaek mieszkacy caego kraju wraz z ksiciem i kapanem gromadzili si, aby wymierza sprawiedliwo
d) Wejcie do przybytku byo zakazane wszystkim z wyjtkiem kapana i tych, ktrzy pragnli zoy oary lub ktrym grozio niebezpieczestwo mierci. Tym bowiem
nigdy nie odmawiano azylu. Wobec swoich miejsc witych Sowianie odnosz si z tak
5

224

Mansikka 1922: 114.

Micha uczyski

czci, e obejcia wity nie pozwalaj zbezczeci nawet krwi wroga (Helmond, Kronika Sowian I 846)
[9] a) Uwaaj oni, e jeden tylko bg, twrca byskawicy, jest panem caego wiata,
i skadaj mu w oerze woy i wszystkie inne zwierzta oarne
b) kiedy zajrzy im mier w oczy, czy to w chorobie czy na wojnie, lubuj wwczas,
e jeli jej unikn, zo bogu natychmiast oar w zamian za ocalone ycie, a uniknwszy
skadaj j, jak przyobiecali, i s przekonani, e kupili sobie ocalenie za t wanie oar
(Prokopiusz III 14,23-24)
c) [Sklawinowie] Zabijali za napotkanych nie mieczem, wczni, ani w aden
inny zwyczajny sposb (...) palili nie szczdzc nikogo, zamknwszy ich w chatach wraz z
bydem i owcami, ktrych nie mogli zabra do swego kraju (Prokopiusz III 38,177)
KAZANIA
[10] ... ...
... (Sowo w. Grzegorza, XII-XIII w.8)
[11] ... , . (...)
(...). i i
(Sowo jak poganie kaniali si idolom, XVI w.9)
[12] (...) (Sowo Jana Zotousta, XIV-XV w.10)
[13] (...) (...)? (XVI w.11)
[14] ... ... (Sowo o Mamaju, XVI w.12)
[15] a)
b) ... (Sowo Chrystolubca13)
[16] (...).
b) (...) (Zlatan Ciep, XIV-XV w.14)
[17] , (...) ,
(Sowo i objawienie w. Apostow, XVI w.15)
[18] ( ) N() ... N ... ... ()()
... () (Nowogrd, XII w. 16)
PROZA
[19] ... (...) (Sowo o Mamaju17)
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17

Meyer 1931: 4445.


Prokopiusz, s. 69, 74; por. Labuda 1999: 170.
Mansikka 1922: 162.
Mansikka 1922: 163.
Mansikka 1922: 174.
Mansikka 1922: 250.
II 920.
1912: 374, 377.
Mansikka 149, 151.
Mansikka 1922: 201.
1987: 687.
op. cit.

225

Kognitywna denicja Peruna: Etnolingwistyczna prba rekonstrukcji fragmentu sowiaskiego...

[20] [] , , (...)
b) i i, , (...)
(...)
c) , (...)
,
(ywot zwyky ksicia Wodzimierza, XIV w.18)
[21] , (...) (ywot
stary Wodzimierza19)
LEGENDY, APOKRYFY
[22] , (...) i (...)
i (Biesiada o trzech witych, XV w.20)
[23] (...) (Chodzenie
w. Bogurodzicy po mkach, XII w.21)
[24] , , , ,
... (Aleksandreida, XIII w.22)
[25] (...)
(Sowo o w. Jerzym episkopie, XIX w.23)
[26] ,

(...).
(...) (...).
, ,
, .
: . (Cvietnik 1665 r.24)
[27] a) -, - ,
, . -
- .
b) (...) . :
, -;
!
c) - (...) . :
! ;
(Rosja, 1859 r.25)

18
19
20
21
22
23
24
25

226

Mansikka 1922: 534.


Mansikka 1922: 59.
Mansikka 1922:305.
Mansikka 1922: 287.
Mansikka 1922: 304.
1865: 42.
Katii 1988: 7172.
, c. 50-51.

Micha uczyski

BAJKI
[28] a) Jeden pn lub zavdy v edele pedms xuodi na polovaee. (...) Jaz tu
vyx odi crn xmara i zacyn z daleka gmi. Ten pn paty i vidi nad ekom jake velge
ptcysko, co edi na kaemeu. Myli suobe: ic e upuolovem, ta xuo to zabi. (...) Tak
ten pn pysed do ego, puoduos i uogld, bo igdy jesce takego ptka e vid i pad
suobe: skuoda nbuoju, take karadne ptcysko.
b) Jaz tu ngle kyke xto, zaem: e zauj, paee, j juz pez edem lt za tm
ptkm xuodze i imuoge guo upoluova; jak je ty me do ego, tuo j meem do ebe;
jakby guo b e zab, tuo j ebe. Pelk e paeisko, uogldnon e i zuobc ped suobom uogrumnego xuopa, jak devo, ze stelbom, jak kuoda. B to peron, co zavse poluje
na tak ptki karadne. (...) Peron von za rke tego paena i dugo jesce z m gda, uogldali se stelby, ha puotm (...) uodlea jak vater (Polska26)
[29] bu u palkax pn. tm byl kaznnaja zaml, li xaili tr dni u pnyznu, ytlisa jan starakaznnyja. jan palva asudrstvu rabli, a palova pnu. pn ty
nic na rabtu tyx bbau, tka ac ci buraki sac. i xmar. xmar i, blskavica,
znu blskavica, u xmar jak rz nadyla, a ty pn, Narkn, kali krkna: t Parn, a
j Narkn! i bx! kali strliu u xmru. tk zra iznu zarymla, blsnula... du Parn u
kan i kan zabu. a ty Narkn i astusa u cu. i jn u na tyja bby ka: bby, ico
da xty, ba svta, min bx paknuu u cu. j u vncai vs bizunavc na bdu.
na dru t iznu pryu ty n, i t t zalau Narkn ta Parun svta, to jn
paknuu ja na svca (Biaoru, 1975 r.27)
[30] I: | ,
. | I : | - i , , ,
(...). (Biaoru28)
u

RELACJE POTOCZNE
[31] Novuogardenses dim idolum q[u]oddam, nomine Perun eo loci quo nunc est
monasterium, quod ab eodem idolo Perunzki appelatur, collocatum, in primis colebant,
venerabaturque (S. Herberstein, Zapiski o Moskwie, XVI w.29)
[32] ii. i i i i i i.
, , (Ukraina30)
ZAMWIENIA, MODLITWY
[33] (akta sdowe, Rosja, 1760 r.31)

26
27
28
29
30
31

Matusiak 1881: 6412.


1979: 230.
TS 4, 24.
RMC 250.
XXXIII 190.
1979: 52.

227

Kognitywna denicja Peruna: Etnolingwistyczna prba rekonstrukcji fragmentu sowiaskiego...

FRAZEOLOGIA
[34] (Bugaria32)
ZAPISY WIERZE
[35] ,
; , ;
, - . (...)
, (Biaoru33).
[36] ,
; i
i (Biaoru34).

rda
Helmond Helmonda Kronika Sowian, tum. J. Matuszewski, Warszawa 1974.
Labuda G., Sowiaszczyzna staroytna i wczesnoredniowieczna. Antologia tekstw rdowych, Pozna 1999.
Mansikka V.J., Die Religion der ostslaven, I. Quellen, Helsinki 1922
Matusiak S., Volksthmliches aus dem Munde der Sandomierer Waldbewohner, Archiv fr
slavische philologie, Berlin 1881.
Meyer C. H., Fontes Historiae Religionis Slavicae, Berolini 1931.
Prokopiusz Prokopiusz z Cezarei, O wojnach, tum. M. Plezia [w:] Greckie i aciskie
rda do najstarszych dziejw Sowian, cz. 1, Pozna-Krakw 1952.
PVL - ,
1950.
RMC Herberstein von, S., Rerum Moscoviticarum Commentarii, Synoptische Edition
der lateinischen und der deutschen Fassung letzter Hand Bassel 1556 und Wien
1557, Mnchen 2007.
Rulikowski E., Zapiski etnograczne z Ukrainy, Zbir Wiadomoci do Antropologii Krajowej, t. 3, 1879
TS - , 1-5, i 19821987.
. ., , .- 1914.
.., ii . i
, 1895.
i ., i i,
i. i, 1846.
- i i. i ii
I , T. XXXIII, i 1912.
. ., , . II, 1989.
, , , 1999.
32
33
34

228

2007: 201.
i 1846: 17.
1895: 76

Micha uczyski

.., . parn, . parknas


, In: Balcanica. , 1979.
, . i , 1865.

Bibliograa
Bartmiski J., Jzykowe podstawy obrazu wiata, Lublin 2007.
Belaj V., Hod kroz godinu. Mitska pozadina hrvatskih narodnih obiaja i vjerovanja, Zagreb
1998.
Duridanov I., Urslaw. *Peryn und seine Spuren in der Toponymie, Studia Slavica Academiae Scientiarum Hungaricae t. XII, fasc. 1-4, Budapest 1966, s. 99102.
Gieysztor A., Sprawca piorunw w mitologii sowiaskiej [w:] Ars Historica, Pozna 1976,
s. 155161.
Gieysztor A., The Slavic pantheon and new comparative mythology, In: Quaestiones Medii
Aevi, vol. I/1977, s. 732.
Katii R., Nachlese zum urslawischen Mythos vom Zweikampf des Donnergottes mit dem
Drachen, Wiener Slavistisches Jahrbuch, b. 34, 1988, s. 5775.
Loma A., Procopius about the supreme god of the Slavs (Bella III 14,23): two critical remarks, XLI, 2004.
Lujan E.R., Procopius, De bello Gothico III 38.17-23: a description of ritual pagan Slavic
slayings?, Studia Mythologica Slavica 11, Ljubljana 2008, s. 105111.
Marjani S., Zmaj i junak ili kako ubiti zmaja na primjeru meimurskih predaja o grabancijau i pozoju, Narodna umjetnost 46/2, Zagreb 2009, s. 1136.
Matasovi R., A Theory of Textual Reconstruction in Indo-European Linguistics, Frankfurt
am Main 1996.
Roniecki S., Perun und Thor. Ein Beitrag zur Quellenkritik der russischen Mythologie, Archiv fr slavische philologie, Berlin 1901, s. 462520.
Tra M., Etymologick souvislosti jmen staroruskch pohanskch bostev, Slavia. asopis
pro slovanskou lologii, R. 74 (2005), s. 124.
Uspienski B.A., Kult witego Mikoaja na Rusi, Lublin 1985.
Wasilewski T., O ladach kultu pogaskiego w topomastyce sowiaskiej Istrii, Onomastica, r. IV, 1958, s. 149152.
Witkowski T., Mythologisch motivierte altpolabische Ortsnamen, Zeitschrift fr Slawistik,
b. XV, Berlin 1976, s. 368385.
Witkowski T., Perun und Moko in altpolabischen ortsnamen, Onomastica XVI, 1971.
.., ?, 2006/1, . 5556.
., ,
, In: Frazeologia a jzykowe obrazy wiata przeomu
wiekw, red. W. Chlebda, Opole 2007, s. 199-204.
.., / u , In:
, . .. , .. , . 1996, . 93120.
.., ,
, . 3, 1958, c. 101111.
.., .., .
, 1974.
229

Kognitywna denicja Peruna: Etnolingwistyczna prba rekonstrukcji fragmentu sowiaskiego...

.., , 1985, . 116123.


.., . ,
2004.
.., [In:]
, 1996, c. 127141.
.., .., -
, - 1985, 1987, . 149169.
.., , In: .
1978, 1979, . 4957.
.., , 1987.
, In: VI
- . , 30.VIII.89
6.IX.89. , 1989, . 7885.
.., . (
), 1998.
.., ,
, 30, 1961, c. 1432.
. ., .
, 2002.
., , 1987.
.., -
X .: - , ,
2001, 2002, . 3646.
.., J , Glasnik Zemalskog
Muzeja u Sarajevu. Nova Serija sv. III, Sarajevo 1948, s. 6379.

Cognitive Denition of Perun: An Attempt at Reconstruction of a Fragment of the


Traditional Mythological Appearance of the Slavic World
Michal uczynski
The article is dedicated to the analysis of Perun, the Slavic supreme Storm-God,
which is correlated to rock, thunder, lightning and rain, and is the deity of war and justice
in Old-Slavic pagan mythology. The author focuses on that problem as a part of Slavic
mythology worldviews. Theoretically and methodologically it is based on the model of
cognitive denition as proposed by Jerzy Bartmiski. In the nal part of this paper, the author presents the sources used in the article: historical chronicles and folk tales. The data
refer mainly to the Russian, Belarusian territory and the Elbe lands, but they are presented
against material from the entire southern Slavdom. The study makes it possible to establish the semantics connotations, attributes and functions of Perun in Old-Slavic beliefs.
230

You might also like