WPROWADZENIE DO EKSPLOATACJI MASZYN DR IN.

MAREK MYCZAK

EKSPLOATACJA (wg PN-82/N-04001) jest to:
zesp celowych dziaa organizacyjno-technicznych i ekonomicznych ludzi
z obiektami technicznymi oraz wzajemne relacje wystpujce midzy nimi od chwili przejcia
obiektu do wykorzystania zgodnie z przeznaczeniem a do jego likwidacji.

Fazy ycia obiektu technicznego
FAZA WARTOCIOWANIA
FAZA PROJEKTOWANIA
FAZA KONSTRUOWANIA
FAZA WYTWARZANIA
FAZA EKSPLOATACJI
POTRZEBA
hierarchizacja potrzeb, wybr
wariantu rozwizania
koncepcja spenienia potrzeby,
dobr cech konstrukcyjnych
(posta konstrukcyjna i ukad
wymiarw)
realizacja celw
materialna synteza obiektu -
wytwr
KASACJA
odzysk materiaw

POTRZEBA implikuje okrelone wymagania (indywidualne, grupowe, spoeczne) opisane zbiorem
cech C={c
i
} np.: funkcjonalno, niezawodno, sprawno, ekonomiczno, dostpno tworzywa,
technologiczno, atwo uytkowania i obsugiwania, ergonomiczno, zgodno normatywna,
speniony wymg wtrnego obrotu materiau (recycling).

Teoria eksploatacji
Eksploatacja oglna (filozoficzna) - opis zjawisk eksploatacyjnych na gruncie prakseologii.
Analiza i synteza logiczna modeli oglnych;
teoria organizacji, cybernetyka, logika, teoria mnogoci, nauka o pracy, filozofia, historia techniki.
Eksploatacja matematyczna - modelowanie matematyczne zjawisk eksploatacyjnych; modele
decyzyjne, programowanie, cybernetyka, teoria systemw.
Eksploatacja dowiadczalna - badanie eksperymentalne zjawisk zachodzcych podczas
eksploatacji; teoria eksperymentu, praktyczne modele decyzyjne, symulacja cyfrowa.

acuch dziaania jest acuchem uytkowania jeli obiekt (maszyna, urzdzenie) jest
porednikiem dziaania:

u
= <x, M, z>
z M x
wegiel ladowarka operator

acuch dziaania jest acuchem obsugiwania jeli obiekt (maszyna, urzdzenie) jest
przedmiotem dziaania:

o
= <x, y, M>
M y x
samochd mechanik klucz nasadowy


EKSPLOATACJA TO UYTKOWANIE I OBSUGIWANIE OBIEKTW

Systemowe ujcie obiektu technicznego.
System jest zbiorem elementw i relacji zachodzcych midzy nimi.
S= <E, R>
gdzie: E= {E
i
}, i= 1, 2, ...
R= {R
j
}, j= 1, 2, ...

Formalny opis modelu systemu eksploatacji
SE= <E
(SE)
, R
(SE)
> gdzie: SU= <E
(SU)
, R
(SU)
> , SO= <E
(SO)
, R
(SO)
>
Cybernetyczny model eksploatacji
SE
SO SU

system zamknity

SO SU

w


SE
system otwarty (rodzcy si, wymierajcy,
penego przepywu)

INTENSYWNO (przepyw w jednostce czasu): maszyn, urzdze, narzdzi, materiaw
eksploatacyjnych, energii, kadry, dokumentacji, myli technicznej, norm, finansw itp.
Intensywno w modelu oglnym moe mie charakter: statyczny, niezmienny w czasie (, =
const. dla ustalonego At lub (0-t)) lub dynamiczny ((t), (t)).

Proces eksploatacji urzdzenia
Proces eksploatacji opisuje przebieg zmian stanw eksploatacyjnych w czasie.

t
t
3
o
t
2
o
t
1
o

t
4
u
t
3
u
t
2
u
t
1
u
E
u

E
o

stan

S
1
S
2
S
3
1 1 0
1 1 1
1 0 1
I=
p
11
(t) p
12
(t) 0
p
21
(t) p
22
(t) p
23
(t)
p
31
(t) 0 p
33
(t)
H=

Wskaniki ocenowe procesu eksploatacji dla procesu dwustanowego:
Wskanik gotowoci technicznej urzdzenia:
k t
T t
T t T t
T t
t
g
u
u o
u
( )
( )
( ) ( )
( )
=
+
=

Wskanik odnowy urzdzenia:
k t
T t
T t T t
T t
t
k t o
o
u o
o
g ( )
( )
( ) ( )
( )
( ) =
+
= = 1

Stan techniczny obiektu technicznego
Obiekt techniczny jest traktowany jako system wzgldnie odosobniony sprzony z otoczeniem
poprzez wymian masy, energii i informacji.
Wasnoci obiektu mona opisa zbiorem cech mierzalnych i niemierzalnych.
Wybr cech uzaleniony jest od celu analizy
CECHY
NIEMIERZALNE
MIERZALNE
POMIJALNE
MALO WAZNE
WAZNE
KRYTYCZNE

Cechy krytyczne (EOSJ) - decydujce o bezpieczestwie i nieodwracalnym zmniejszeniu
efektywnoci funkcjonowania.
Cechy wane - decydujce o zagroeniu dla obiektu lub istotnie wpywajce na efektywno
funkcjonowania.
Cechy maowane - nieistotnie lub odwracalnie wpywajce na efektywno funkcjonowania.
Cechy pomijalne - nieistotne ze wzgldu na funkcjonowanie obiektu.

Stan techniczny obiektu oznacza si wektorem parametrw jego budowy oraz procesw w nim
zachodzcych: roboczych, pomocniczych i resztkowych: C(t) = [c
1
(t), c
2
(t), ... , c
m
(t)]


t
Graniczny poziom zuycia
grny
c(t)
Graniczny poziom zuycia
dolny
Warto wymagana

Zmiany wasnoci zachodzce w eksploatacji:
- trwae,
- odwracalne (samoodwracalne, odnawialne).
Uszkodzenie jako skutek przekroczenia wytrzymaoci

Zmienna losowo wytrzymao

Proces losowy

staa wytrzymao cigy skokowy

s
t
a

e

o
b
c
i

e
n
i
e


np. starzenie

np. zmienna temp.

Z
m
i
e
n
n
e

l
o
s
o
w
o

n
a
p
r

e
n
i
e

P
r
o
c
e
s

l
o
s
o
w
y

c
i

y

np. uszk. katastrof.

Utrata wytrz. przy
skokach obc.

uszk. zmczen.

s
k
o
k
o
w
y

ruch przeryw.

utrata wytrzym.

zmczenie, obc.
okresowe



Gotowo, dyspozycyjno- zdolno obiektu do utrzymywania si w stanie umoliwiajcym
wypenianie wymaganych funkcji w danych warunkach, w danej chwili lub w danym
przedziale czasu, przy zaoeniu, e s dostarczone wymagane rodki zewntrzne.
A(t)= P{E nie uszkodzi si w chwili t}

Nieuszkadzalno (zdolno obiektu do poprawnego dziaania nie przerwanego uszkodzeniem)-
zdolno obiektu do wypeniania wymaganych funkcji w danych warunkach, w danym przedziale
czasu.
R(t)= P{E nie uszkodzi si w przedziale czasu [0,t]}
Dla obiektw nienaprawialnych A(t)=R(t), w oglnoci jest A(t)>R(t)

Obsugiwalno (podatno na obsug)- zdolno obiektu do utrzymywania lub odtwarzania w
danych warunkach eksploatacji stanu, w ktrym moe on wypenia wymagane funkcje przy
zaoeniu, e obsuga jest przeprowadzana w ustalonych warunkach z zachowaniem ustalonych
procedur i rodkw.

Obsuga- zesp wszystkich czynnoci technicznych i organizacyjnych, wcznie z czynnociami
nadzoru, majcych na celu utrzymanie lub przywrcenie takiego stanu obiektu, w ktrym moe on
wypenia wymagane funkcje.

Zapewnienie rodkw obsugi- zdolno organizacji zajmujcej si obsug do zapewnienia w
danych warunkach, na danie, rodkw potrzebnych do obsugi obiektu przy danej polityce
obsugi.
Niezawodno (wg PN-93/N-50191)-
zesp waciwoci, ktre opisuj gotowo obiektu i wpywajce na ni nieuszkadzalno,
obsugiwalno i zapewnienie rodkw obsugi.
Niezawodno elementu nieodnawialnego
Niezawodno- waciwo obiektu do speniania naoonych na niego funkcji w okrelonym czasie
i okrelonych warunkach otoczenia.
] 0 , , [ ) ( t A X P t R
t t
s < O c c = t e
Jeli ograniczy zagadnienie do zmiennej losowej- czas poprawnej pracy do uszkodzenia t,
wwczas R(t)=P(t<T), przy czym t>0.
Wwczas R(t)=P(t<T)= 1- P(tTt)= 1- F(t), gdzie F(t) jest dystrybuant uszkodze.
Wzory:
}

=
t
du u
e t R
0
) (
) (

oraz
}

=
t
du u
e t t f
0
) (
) ( ) (

nazywamy wykadniczym prawem

niezawodnoci Wienera.
Charakterystyki liczbowe niezawodnoci
+ redni czas do uszkodzenia (MTFF), oczekiwany czas zdatnoci obiektu: T
+ wariancja zmiennej losowej t (drugi moment centralny):
2

+ wspczynnik zmiennoci:
T
v
o
= ,
+ mediana Me(T) jest to taka warto zmiennej t, e
} }
= =
) (
0 ) (
) (
2
1
) (
T Me
T Me
dt t f dt t f ,
+ warto modalna, moda- warto zmiennej t odpowiadajca max[f(t)],
+ wspczynnik spaszczenia,
+ wspczynnik skonoci.

Klasyfikacja obsugiwania

po uszkodzeniu
OBSUGIWANIE
KOREKCYJNE
Zdeterminowane
OBSUGIWANIE
PROFILAKTYCZNE
przed uszkodzeniem
Monitorowanie
stanu i kontrola
Odnowa lub
wymiana
prewencyjna
Test
funkcjonalnoci
wiadome
uytkowanie do
uszkodzenia
Uytkowanie
do losowego
uszkodzenia
W oparciu
o stan obiektu
czyszczenie, smarowanie, regulacja, kalibracja, naprawa, wymiana
Czy OK
Czy OK
nie nie
OBSUGIWANIE