Presented by

\j . \ 3

"ST^.p'Sm"
"
^-^ l
U
^l
.
1
3
*0N
THt
PHIUIPP'NE
r^A'iYSBS?*^*^
NANG
DALAUANG MAG0ASIHTAHAN
NA SI
Dief
Hareilla at ni
Isakl k Sepra
SA eiUDAD NAKG TERUEL
lealaaang pagGalimbi^
MIYNILA:
-1916.
lMBAGAN AT AKLATAN
NI
-
P. Moraga
34-36, P. ealderon 108 at Estraade
7,
Binundok.
Aring tunay ng Imprenta at Libreria
ni J. MarUntz at dt maipalilimbdg
ng sino man kung wal& siy^g^
pahintulot.
c
/4^3
/"?
^^
y^H Sedes sapientueng mapagpalang Ina
na sa carununga,i, luelueang talaga,
yaring aquing munting diinong na naeaya,
inihahand6g co sa mahal mong paa.
Yamang icao,i, yaong Talang malmanag
maguing sa eatihan at maguing sa dagat,
yaring alipin mong nahalie sa yapae
nagmamaeaamong papageamtin galae.
AHn yaong dunog na alay sa iyo
at ahn ang galde na*hinihingi co,
eundi ang naeayang tinuld,t, vinerso, ,
galae na eun hindf pulaan nang tauo.
Caya ang bilin co sa magsisibasa
sa pamamaguitan niyaong Virgeng Ina,
anoman ang eulaug na verso at sobra
dagdaga,t, bauasan at pagtaepan nila.
Ninasa nang loob na aquing saysayin
eay Diego Mareillang biihay na narating,
sampuong easintahang bunying si Isabel
na mageapit bahay sa eiudad nang Teruel
Aquing mrtimulan na sa eahoy pagaquiat
eahimanauari aco,i, mageapalad,
sumapit sa diilo na ualang bagabag
at hindi mageamit nang piila at hbae
^
Puno natig
sallta.
/]*ANG unang panahon na eamamatay pa
nang haring D. Saneho sa reinong
Gastilla,
ay ang IrumaHli yaong anae niya
na apat na taon ang edad na dald.
'
Ang pangala,t, bansag ay si D.
Alonso
anae na naiuan nang haring D. Saneho,
nguni hangang batang di dapat mageetro
nangaghalal muna bilang interino.
Ang nangabutusau na mag-aalaga
at sa boong reino ay nangangasiua,
ay ang manga Castro mahal palibhasa
parang eahahh niyong haring bata.
Nguni,t^ nanaghih yaong ibang mahal
at naghahangad ding sila ang mahalal,
siyang paeagulo niyaong eaharian
nageahati-hati tanang ealooban.
Sampo pa nang hari na si D. Pernando
sa reino nang Leon ay humalo rito,
sapagca,t, eapatid nang haring D. Saneho
at mama ngang boo nang haring Alonso.
Siya,i, nagpipiht dapat mag-alaga
dito sa pamangepiin liangang ' siya,i, bata,
o

nguni at sa loob eaiba ang banta
ibig na lupiguin ang Castiilang liipa.
Gayondin ang haring Saneho sa Navarra
nag isip mag gayae nang isang armada,
eaniyang sinalaeay sinamsam pagdaea
ang ibang lupaing saeop nang Castilia.
Sabihin pa baga manga eaguluhan
ang boong Castilla,i, hindi mageahusay,
pitong taong singedd na di mageamayao
caya,t, ang guinaua,i, nagbagong isipan.
;
Isinalin nila ang cetro,t, eorona
sa haring Alonso cahiraa,t, bata pa,
siya ang* naghusay sa reinong Castilia
at nangapayapa ang vasallos niya.
Pageoeorona nga nang haring Alonso
di mumunting saya quinamtan nang r^ino,
. naquipagcasund6 sa haring D. Saneho
<3aya,t^ naisauli ang sinamsam nito,
Ang haring Aionso eahiman at bata
maalam na lubos siyang mamahala,
lahat nang eiudades eaniyang^ guinala
oapaui ang un6s tuloy napayapa.
Sa nabalita ngang manga earunungan
nang haring Alonso gayondin sa tapang,
isang bagay lamang ang di nalabanan
siya,i, napagumon sa sintang mahalay,
Dahil sa naquita na isang dalaga
na nababalita sa diquit at ganda,
nguni at ang lahi ay dug6ng hebrea
piiso ni
AIonso,i, nabihag pagdaea. ..
-
G
-
Nauili ai]g piiso sa dalaguiig ilo
halos
Dalimutan na siya i, may trouo,
uagpabayang
tunay sa eaniyang reino
dahil sa pagsinta isip ay nagulo.
Caya,t, ang nasapit naiig sangeahariang
harap
sa paglaqui gayon s'a pagyaman,
muld nang ang piino.i, humihg
narnaiiay
sa
capabayaa,i, nahila ang bayan.
Maquita ang gayon nitong manga
moro
pagdaca,i, nag-gayae nang malaquing
boebo,
sa daeong Betica,i, tinipon ang tauo
at
sasalaeayin ang boong Toledo.
Ang haring Alonso^i, dinatnang balita
ang
eanilang hocb6,i, agad inihanda,
saea
naparo6,t,
sinalubong nanga
hocb6 nang eaauay maeapdl na lubha.
Quinap6s nang palad ang haring Alonso
at siya,i, tinalo niya6ng manga moro,
sabihin
pa baga nilupig na rito
ang ealae hdng liipang saeop nang Toledo.
Di
mumunting
sindae ng bo6ng Gastilla
sa
pageabahta na natalo sila,
uala na anilang
dapat biguiang sala
eundi nga ang haring nahilig sa sinta.
Caya,t, ang
guinaua,i, lihim na pinatay
babaying
hebreang
naguing easintahan,
nang haring
Alouso,t, ya6n ang dahildn
pageatalo nila sa manga ealaban.
Ang haring
Alonso,i,rhumillng
pagdac\
sa morong
eaauay
na itiguil muna,
imiig inunting pan^hon yaong pagbaba\3a
at pag-uusapan ang payapain na,
Hangang niyayari ang usapang ito
ang
obispo n^man doon ^a Toledo,
siya ay nagyaeag nang maraming tauo
at sasalaeayin yaong manga moro.
Sa eanilang gau^ na pagpapahirap.
nagaht ang sultan sa AMeang eiudad,
<2aramihang moro,i, tiniponT^ng agad

gumayae ng hoebong eapai ay di hamae.
Nang m^geapisan na ang dalauang hoebo
manga almx)hades sampuong africano,
abihin ang eapdl niyaong ejercito
at tambing nilusob ang manga eristiano.
Sa manga victoriang eaniiang ^uinamtan
tinangeang hpulin ang manga binyagan,
ang bo6ng Espana,i, mabihag na tunay
xit ang Europa ay maguing talunan.
*
Ang lahat ng bayang eanilang maj>asoc
-
tauo,i, napapalis parang sina^alot,
aya nga,t, ang paTca,i, hapo na ^\t j:>ag6d
pagquitil nang biihay na eataeot taeot.
Maquita ang gayon nang manga eristi^no
nag isip pisanin ang eanilang hoebo-,
agad nagpasabi ang baring Rodrigo
sa Leo,t, Navarra, eay Fernando,t, Saneho.
Ganilang hiniHng sa mahal
na papa
na eua mangyayari,i, magea-indulgeneia,
laliat nang sumama sa gayong armad^
^t pagsasangalang sa santa iglesia
S!
Piuugealoobau naug papang niarangal
'
magea-indulgeneia ang tauong sinomang,
Humama
sa hoebo uang manga binyagan,
maraming
pnmasoe taga ibang bayau \
Ng
mageapisan ua ang dalauaug hoebo
sabihin
ang eapal na di mamageano,
ang
pinacapuno,i,
ang hariug Alonso
hahanapin
uila yaong manga moro.
Nagsilaead
nauga ang manga armada
sa reiuo naug
Jaen sila ay tumumpa,
pagdating
sa bundoe nang Si&rra Morena
yaong
manga moro,i, natauao ua nila
Isaug
pastor doon ang luraapit agad
sa hariug"
Alonso.t,
ga^ari ang saad,
aquiug
ituturo ang
mabuting landas
pagpauhie
sa buudoe hangang sa itaas
Pagearingig
nito nang haring Alonso
agad
nang
tiuauag
ang eonde de Haro,
at
pinapagdala
naug
manga sundalo
sila,),
pinasama
sa pastor. na itd.
Nagsidating
sila sa
eataluetuean
ang
banderaug
dala.i,
agad niuagay uay,
uang
matanao
naman uiy<3ng
easamahan
agad
nagsilaead
sila.i,
nageapisan.
Ualang
malay
naman
aug
hoebo ng moro
na na sa
bundoe
na ang
manga
eristiano,
inihanay
nanga
an'g
manga
soldado
ang
pinaeaulo.i,
ang
haring
Alonso,
Aug
mahal
na oonde
ay
gayondin
naman
ang mauga
navarro,i,
pinagpupunuan,
ang taga Arag6,i, easama ring tanan
at iba,t, iba pang doo,i, na([uipisan
Yaong manga moro nama,i, nagsilusob
rfabihin pa baga nang it6,i, magdoop,
lupa,i, nayayanig, ang quidlat at cul6g
nang manga sandata,i, caquilaquilabot.
Ang mahal na conde,i, agad sumagasa
cahima,t, ang lagay harap sa pagtanda,
nguni at ang tapang mulang pageabata .
hangang sa tumanda ay nababalita.
Cahima,t, 'eaeaunti ang dalang soldado
agad namiyapis sa hoebo nang moro,
dito ay naguipit sa daming totoo
nang tanang ealabang manga sarraeeno
Sa guitna nga nitong mga^ pamumuesa
^
ang buhay uang conde,i, panganib na lubha,
di caguinsaguinsa,i, lumitao na bigla
isang bagong Marteng simiieat sa liipa.
Parang isaug hntie nang pamimiyapis
yaong manga moroj, halos pinapaHs,
nang bitbit na caliz na may halong galit
ang biihay nang conde,i, naligtds na pilit.
Ang mahal na eonde i, parang ualang malay
at^ di umasang siya pa,i, mabuhay,
sa eapdl nang moro na manga eaauay
ay ualang pagsalang di siya mamatay.
Caya baga siya,i, parang bagong guising
no6ng pageahgtas nang biihay na angquin,
muc-ha,i, tumingalang easabay ang turing
^sino ca bang angel nagligtas sa aquin?

10

Nugligtas na it6,i, bagongtuuong
basal
tabas nang eatauan ay timbang na timbang,
tunay na bayani sa laeiis at tapang*^
sa gandang lalaqui Adonis na tunay.
Ang uiea nang eonde^^/bs^amn^^
yaring aquing biihay^-utaBgeo sa iyo,
huag eang lalayo dini sa siping co,t,
aquing gagantihin ang manga gaua mo
Huniihip ang elarln at manga trompetas
minulan na naman manga paglalamas,
ang. gaUt ni Marte,i, dito na nagningas
nagdilim ang arao sa tanghaling tapat.
Ang caUuanaga,i, pilit na nataepan
sa espada,t, sibat na umiilandang,
ang morrion at
i)eto
na nagniningningan
pauang nagsisabog nataepan ang Arao.
Paglalabang it6,i, caquilaquilabot
sa eapal nang moro,t, manga sarraeenos,
napagod din nama,t, umurong na lubos
ang hocb6 nang morong parang sinasalot
Ang mahal na conde,i, siyang una-una
pumasoe sa eiudad na tinalo nila,
ang bunying cruzado ay easamasama
at eaniiang lubos ang campo,t, victoria.
^
i
Doon sa palaoio na tinitirahan
ni Miramamolin piling' hinirang
nang haring Alonso na pagpahingahan,
ang iba,i, humanap nang manga tahanan.
Ang mahal na eonde sa eabilang sampad
easamang cnizado,i, eaniyang niyaeag.

11
-
iia magpaliingalay inapaui ang puyat
at pagod sa madlang manga paglalatnas.
Ang uiea nang eonde lumapit ca rito,
ieao bagong Marte na ^hinahangaang co,
lumapit ca,t, aco,i, paeayaeapin mo,t,
busuguin ang puso sa tuang tinamd.
HaHna bayaning pinageautangan
niyaring aq.uing -buhay hayo 'na,t, isaysay,
^eun ieao ay sino at eun taga saan?
nang aquing matanto upang mabayaran.
Sagot nang cruzado,i, ang dapat
magingat
nang mahal mong buhay di dapat mautas,
ang guinaua co po,i^. ang naguiguing dapat
sa isang gaya eong sa iba^,^ magligtas.
Niyaeap na muli na pinaeahigpit
nang mahal na eonde at saea nagsulit,!
nagningas ang nasa na aquing mabatid
ang iyong pangala,t, gagantihing piUt.
Ang manga gaua mong mahalagang tulong
pagligtas sa bayan at sa haring poon,
piHt gagantihin nang dapat at ueol
ac6 ang bahalang sa iyo,i, tutulong.
Anitong cruzado salamat aniya
Q\X\\
ieao ay maguing para co. ne^ng a.|na,
ang hirap nang puso,i, upanding magbaua
at aquing maeamtan ang n^sang ligaya,
Ang uiea nang eonde ^no bagang hirap
^ng iyong sinabi hayo,t, ipahayag,
baea maeatulong aeong maeaauas,
dapat raong asaha,t, gagauin eong agad.
-
12

.
Ac6
p6
ay tiibo sa bayaug Teruel,
Diego de Mareilla ang tauag sa aquiu,
pangalang
eaeambal nang liirap hilahil
*^
ualang
pageatapos euu aquing isipin.
*
Ang aquin pong ama.i, eahit ualang yamau
manga dugong mahal ang pinangalingan,
at ang eagandahau nang eaugalian
siyang
naearagdag niyong eamahalan.
Isang eaibigan nang mahal <;ong ama
ang pangala,t, bansag D. Pedro Segura,
malapit sa amin ang tahanan niya
eaya nga,t,
mahigpit pag-ibigau nila.
Itong si D. Pedro ay tantong mayamau
sagana sa lahat
i^ang eaguiuhauahan,
nguni,t, ualang anae sueat pamanahan
ang loob at puso.i, laguing nalulumbay.
Sa Dios na Poon laguing dumadaing
na eun mangyayari
pagealooban din,
eahit isang anae sa puso,i, pang aHo
sa eaiyang
yaman
papagmamanahin.
Naaua ang
langit siya,i, pinaquingan
eaya nga,t,
nagaude
ang esposaug hirang
nang isang
babaing
mistulang huay uay
ni Febo eun bagong
sa mundo,i, sisilang.
Paglabas nang
bata,i,
namatay ang iua
sabihin
pabaga ang
iumbay
at diisa,
puso ni D.
Pedro
sa.sintang
asaua
at sa batang
sangol
agad
naulila.
Ang
ipinangalan
sa bata,i,
Isabel
mistulang
si Diana sa
diquft at niugning,

13

anopa,t,
sinomang palaring tumingin
pauang
matutua,t, puso,i, maaalio
Ang aquin pong ina nang panahong yaon
naganae nang isa na 1alaquing sangoi,
paglabas sa tiyan namatay rin noon
talaga
na yata ang pageaeataon.
^
Caya,t,
nagpasuso
ang ina eong liirang
sa batang Isabel at inalagaan,
ang
pangangasiua niya^;, pagmamahal
mahiguit pa mandin sa anae na tunay.
Ano,i, sa lumaqui quinuha nang ama
sa eanilang bahay dbon pinatira,
nguai,t, umahs man laguing alaala
yaong nagalagang quinaguisnang ina;
Pahbhasa cami,i, magealapit bahay
niyong
mumunti pa,i, nangageaibigan,
sa paglal^ro nian at sa paghhbang
ay eaming dalaua,i, di naghihiuala'^^
Habang 4umalaqui,t, cami,i, tumutubo
nag uusbong naman ang sinta sa piiso,
anopa,t, sa aquing pagsinta,t, pagsuyo
eapua na eaming di ibig malayo.
Ipinahayag co sa mahal eong ama
piiso co,i, nagapos sa daquilang sinta,
doon eay Isabel at hilingin niya
sa bunying D. Pedrong ac6,i, tangapin na.
Ay may eahirapan sagot nang ama co
na icao,i, tangapin niyong si D, Pedro,
yaon ay mayamang natatalastas mo
at tayo,i, mahirap malayong totoo.

14

Cun gayon anaquin ac6 ang haharap
at sa eay D. Pedro ay maquiquiusap,
ang aquing pagsinta sa eaniyang anae
mangyariug tangapin eun maguiguing dapat.
At aquing sinabi naman eay Isab^l
ang inaeala co na manga gagauin,
yaon ay mabuti ang sagot sa aquin
magsabi eay ama ang lalong magaHng.
Sa pageatingin co.icao,i, minamahal
sa puso ni ama magpaeaildn man,
inaasahan eong di ca tatanguihan,
at tila batid na ang atiug sintahan.
Siya ang guinaua acc3,i, naparoon
doon eay D. Pedro,t, aquing inalungoy
nang boong himutoe ang sadya at layon,
ay aquing diningig ang gayaring tugon.
Aquing iisipin ang mabuti Diego
ang bagay na iya.i, nialaquing totoo,
sisiyasatin co muna ang anae co
<na di malalaon at matatantd mo

Nang quiuabucasan ac6 ay tumangap
dala, eiang alila eay D. Pedrong sulat
dito ang puso co,i, nabalot nang sindae
sa gunitang baea sulat na pang utas.
DinahdaH eang sulat ay binuesan
sa guitna nang madlang sindae ealumbayan,
nang aquing mabasa,i, yaring eatauhan
di co namalayan ang quinalalaguian.
Ang uiea sa sulat oh mabunyiog Diego
aquing pinag-isip ang manga sabi mo.
-
15

.
ngayon
ay dinguia mo ang easagutan co

si
Isabel
lubhang bdta pang toto6.
Di
natatalastds manga eatungeulan
nang
isang
babaying may sariliiag bahay,
ang
pangangasiua sa nasasaeupan
palibhasay
bata eulang eaisipan.
Isa pa sa roon iyang lagay niny6
di
maeapapantay sa ibibigay co,
ang
buns6 eong anae saganang totoo
sa ari at yamang mamanahin nit6.
Pageabasa co na nang nasabing sulat
ang
nutoe na cul6g at masidhing quidlat,
sa loob co,t, puso,i, hindi naeasindae
para nang matant6 eay D. Pedr^ong saad.
Ac6,i,
napalugm6c at tuloy nanglom6
agad na nagsara sa sarihng euarto,
pinag isip isip na eun papaano
ang
mabutiu^ gauin sa lagay na it6.
- Ang aquiug eapatid siyang inutusan
sa sintang Isabel lihim pagsabihan]
na eun mangyayari ac6 ay tanuran
na sa hating gabi,i, maeasalitaan.
Ang buns6ng eapatid agad nang lumaead
at sa eay Isabel ay naquipag-usap,
di naman tuniangui niyong pagbubueas
nang- bintana,t, aco,i, hihintin sa tapat.
Pagdating nang oras aco,i, napatungo
sa . tapat nang habay nang sinta,t, buhay
'
co,
Isabel dumungao ang uinica,i, Diego
(5an6 ang nangyari sa usapan ninyo?
. -
--
16
-
.
Sagot ni Isabel ay tumahitoie ca
ac6 ang bahala na maquipagquita,
pagca,t, ac6,i, mahal sa piiso ni araa
ang aquing pagluhog maasahan na.
lpaquiquita co nang luha,t, pagdaing
ang sintahan natin na di mapupuing,
eun sa eamahalan ay eapantay co rin
^
sa gandang ugali uala nang pupulhiu. ;
Ang lahat nang ito,i, eun ualang raasap|t
abang aquing ama,i, hindi rin maquingig,
uala nangang iba eundi ang mangapit
sa taga' pag ampon nating nianga leyes.
Paampon sa leyes ang naguing sag6t co
yaon nga,i, matuid nguni at dinguin mo,
an6ng
uiuieain nitong boong mundo
biniguian eong saquit loob ni D. Po(h^o.
Aquing hahanapin eahit mapanganib
ang
earangalan co sa matang tititig,
at ang
eayamanang hanap na maUnis
naug
maeatTagay mo,t, maea-isang dibdib.
Camunting panahon ang hinihih'ng co
na aco,i, maualay sa manga mata mo,
aeo ay sasama sa manga eni^ado
sa gayae na hoebo nang haring Alonso.
Sag6t ni Isabel ^;an6ng iyong uiea
eamunting panah6n icao,i, mauauahi?
sa manga panganib icao,i, sasagasa,

huag nanga Diego, huag mong magaua.

Cun ang aquing ama,i, magmamatigas din
at hindi papayag sa aquing nahihng,
\

17

magpanibago
ca at pumiliog tambing
nang
ibang
magandang
sueat na sintahin.
Tiguil
ca
Isabel ang naguing sagot co
huag
ipatuloy
ang manga sabi mo,
aeala
mo
yata,i,
mabubuhay ac6
eun
mauauala
rin pagsinta sa iyo.
Ar^g sugat
nang puso,i, huag nang ululan
nang
manga
saHtang di ibig paquingan,
i'Sino ang
papaui niyaring casaquita,i,
manga
eakimbayan
eundi ieao lamang?
c,Saan quiquitain
ang mabisang gamot
nang
aba eong piisong namahay sa lungeot?
ualang
eaaliuan
yaring aquing loob
:cundi
maeatitig sa iyong ahndog.
leao nanga lamang ang maeaaalio,
ieao ang
papaui nang uhip na dih'm,
^
at ieao rin naman ang siyang pipiguil
sa biihay eong abang patungo sa hbing
Aquing lalaearin malayo mang lupa
ang tanang panganib uauahng bahala,
malauae na dagat tatauiring eusa
sa pagpapatayan aco,i, sasagasa.
8ahta,i, napatid dahil naearamdam
sa loob nang euarto na may nagiingay,
caya,t, ang bintana,i, agad nang sinarhan
aco,i, umui na sa sarihng bahay.
Halos ^i maidlip sa boong magdamag
aquing nininilay ang aba eong palad,
uala ngang mabuti eundi ang humanap
nang sarihng dangal na ieatatanyag.
MARdLLA. 2

18

Ualaag anoano,i,
nang
qumabucasan
ang aquiiig eapatid aco,i,
tinauagan,
aniya^i, doroon ac6 at
dumalao
doon eay Isabel at
naquipanayam.
Ang sabi sa aquin ang
eaniyang
&mk
ay naeamalay rao sa inyong
dalaua
na nageaeausap sinubuean
niya
malaqui ang galit at siya,i,
minura.
Oaniyang sinabi ang
eatotohanan
na eayong dalaua,i,'
nageaeasintahan,
nahalata niya na tila aayao"
dahil sa lagay mong
mahirap-ang
buhay.
Oun gayon anaquin
taning nang
totoo
talaga nang langit ang
maghirap
dito,
aco,i, magsasadya,t,
ipatatanto
co
aug aquing gagauin doon eay
p.
Pedro.
Nang dumating doon ac6 ay
tinangap
ni^'ong si D. Pedro,i,
parang
nagagalae,
nag upuan eami at
ipiuahayag.
lanian nang piiso co nang
gayaring
saad.
D. Pedro ay yamang
hiudi mo
payagan
ang mahal mong anae sa aqui,i,
maeasal,
dahilan na ac6,i,
mahirap ang buhay
ac6,i, may aealang
humanap
nang
dangal.
Limang ta6ng husto itulot sa aquin
na euu mangyayari
ac6,i, iyong
hintin,
huag pipilitin puso ni Isabel
hangang di matupad ang
panahong
taning.
Ac6 ay sasama sa manga eriaado
sa gayae na hoebo nang haring
Alonso,

19

iia
ipagtataogol
itong ating reiao
sa
manga
eaauay lilong manga moro.
Doori
quiquitain ang ieararangal
ealiit
pageabilhan niyaring aquing biihay,
sa
pagtatangol co nitong eaharian
sa
tulong
nang langit aquing maeaeamtan
Ng
eun
mageagayon aco,i, maguing
dapat
sa
mahal
mang anae maea isang palad,
sagot
ni D. Pedro maganda ngang hangad
ang
inaeala mo,i, aquing~tinatangap.
Ang
pageatotoo nitong pangaeo co
aquing
tinatangap ang hinihihng mo,
Isabel
tinauag pinaharap dito
na
pinaeasaesi nang pangaeoug ito.
Isabel
pumasoe liatiguil na bigla
mueha co,i, maquita bangeay na mistula,
siya,i,
napatayong patungo ang mue-ha,
ang ama,i, nangusap gayari ang uiea:
Isabel, aniya, ay iyong paquingan
si Diego,i, humingi nang taning na arao,
limaug taong singead na tayo,i, maghintay
at siya,i, hahanap nang yaman at dangal.
Sa hiling na yaon aquing tinatangap
siva,i, hihintin eong limang taong singead,
cayo,i, babayaang dalaua,i, mag-usap
eun sa ganang aquin yaon nga ang dapat,
D. Pedro,i, nagtindig at cami,i, iniuan
jQa maeapag usap sa gayong tipanan,
nang eami mag-isa,i, sabay natiguila,t,
di maeapangusap parang sinasaeal.

20
-
Anopa,t, ang aming lagay na dalaua
niyapos ang puso nang sing-isang dusa,
mapamaya-n3aya aeo ang nanguna
nagsabing easabay ang buntong hininga.
Ano baga poon sinta eong Isabel
pumapayag ea na .sa hingi eong taning,
sa guitnd nang hocb6,i, aquing hahanapin
manga earangalang aquing ihahayin.
At sa iealauang .arao nganing singead
aeo ay handa na. sa aquing paglaead,
anitong Isabel jsa aba co .palad!
Hmang taong arao aco,i, maghihirap.
^Saang ca tutungo, saang ca susugba?
sa lalong panganib nang daquilang guerra,
doon ang buhay mo,i, marahil mapaea,
iaba co, Dios co, di co mababata!
Hindi co nga ibig na dahil sa aquin
ang mahal mong biihay eaya maquiquitil,
di co mababata oh Diego eong guiho
aco,i, mamatay eun alalahanin.
Nagbuntong hininga,t, biglang napasigao
sa sillang lueluean ay napahandusay,
naringig nang ama,i, agad dinaluhan
eanilang dinala sa eamang hihigan.
Sa eabilang cuarto,i, pumasoe pagdaea
at aco,i, talagang hindi na sumama,
sa taeot eong baea eun aco,i, maquita
magtuloy mapatid ang tangang hiningd.
Mapamayamaya,i, aquing naalaman
sa manga alila na nasauhing buhay.
~
21

aug sintaDg Isab^l at mabutiDg lagay,
munting guminhaua piiso eong may lumbay.
Aquing pinatauag ang eaniyang araa
na euu mangyayari maeausap siya,
bago aeo manao pa-aalam* muna
si D. Pedro nama,i, puma^^ag pagdaea.
Aquing idinaing nang boong paghibie
liiha sa mata co,i, di mapatid-patid,
naquita mo na po ang napagsasapit
ang sintahan nami,i, ualang easing-higpit.
Yaong si D. Pedro gatila nahambal
sa aquing paghibio sampong earaingan.,
eaya napatiguil at pinaquiquingan
tila nahahabag eun aquing pagmasdan.
Nguni,t, nanaig din an pusong matigas
yaong casaquiman sa ari at piiae,
^ang uiea sa aquin aeo ay tutupad
sa naipangaeo hayo na,t, lumaead.
Aeo,i, nanaog nang piiso ay may lyml>ay
iealauang arao aco,i, napaalam,
sa aquing magulahg at uala nang hban
-ang aquing pag-ahs paghanap nang dangal
Aquing guinayaeaia ang isang eabayo
armas co,i, guinamit at sampo nang peto,
at biglang sa silla aeo ay lumu<3s6
susundin ang tica,t, aco,i, nagpataebo.
Ang puso co,t, loob parang pinipiguil
pagdating sa muog at pinto oang Teru^l,
^aeo,i, napatiguil at nilingon eo rin
^ng bubong nang bahay nang sintang
I^abeh
Dumating ::a eiudad uiyong Zaragoza,
ay si D. Alonsong hari sa Gastilla,
na tauag nang tauo sa gayae na guerra
aco,i, naquiusap na aco,i, sasama.
Oami napatungo sa bayang Toledo,
dito,i, natitipon ang daquilang hocb6;
ang iba pang bagay ay natatanto mo
hangang iligtas ca sa eamay nang moro.
Nagpaealapit pa ang mahal na eonde,
yaeap aedng muli lalaquing bayani,
'ngayon din lalaead ac6,i, magsasabi
sa mahal na hari nang biguian eang ganti.
Sa manga gaua mong manga eatapangan,
no6n din lumaead ang eondeng marangal,
nasun6d ang nasa humingi nang dangal,
si Diggo,i, nataas at naguing eapitan,
Ang uiea sa eonde tantong di na lihim
ang balitang icao,i, lubhang maauain
itong guinaua mong pagtingin sa aquin
ay
malaquing
utang na quiquilalanin.
Ang
sag6t nang
eonde ang gaud eong iyan
ay
eatungeulang
co,t, gauang
eatuiran,
sa manga
tulong
mo sa digmang
nagdaan
earampatan
naman_ang
biguian eang dangai,
Ngayo,i,
eapitan na ang ating si Diego,
nang
ieatlong
arao
lumaead
ang hoebo
sa
bayan
Baesa
hinabol
ang
moro
si
Miramamolin
dito
napatungo.
Manga
almohades
na
manga
easama
pauang
nangag-tago
do6n
sa
Mezquita,
"
23
~
ay (ioba din namau nilusob nga sila
Mezquita,i, sinunog at ualang tinira.
liindi tiniguilan
ns^g
manga eristiano
anilang sinundan tanang manga moro,
sa bayang Ubeda doo,i, nangagtaebo,
acala,i, matibay manga uta nito.
Hocb6 nang crifetiano,i,^umating na agad
pagdaca,i, quinubc6b ang eiita nang eiudad,
sa ibabao nama,i, nangatatalatag
^
aramihang morbng sagana sa armas.
J/^g manga eristiano nama,i, naghihintay
ang trompeta,i, bipan tanda nang salaeay,
maningas ang nasa nang manga matapang
nang mageadaop na sa pagpapatayan.
Hinipan ang elarin -siyang pagmumula
niyong pagsalaeay sa eanilang eiita,
di inalintana earamihang pana,
at manga arrieteng ulang ang eamue-ha.
Ang eonde de Haro at easamang tanan
sila,i, naealagay sa daeong silangan,
nagutos nang agad na yaong pintuan^
eanilang sunuguin magbuoas nang daan.
Siya ngang guinaua nang <3aballeria
sinunog ang pinto at di alintana.,
ang tunao na tingang saboy sa eanila
niyong manga moro.t, may bato^t, pana pa.
Masunog ang pinto nagsipasoe agad
ang manga eristiano sa lo6b nang eiudad,
abihin ang gul6,t, manga paglalamas
un mangagcapingqui anaqui ay quidlat
-_
24

Na sa ealunuran ang liaring Alouso,
niaquitang pumasoe ang eonde de Haro,i,
nag utos nang agad sa manga suudalo
magsandi'g nang hagdau umaquiat ang tauo.
Sabihin pa baga nang mangaeaaeiuiat
elomento mandin na naeagugulat,
ang dalauang hoebo sa paquiquitaiad
bumaha nang dugo sa loob naug eiudad.
"
Nagtuloy pumasoe ang eonde de Haro
sa loob nang eiudad easama si Diego,
sa paghabol uila sa hoch6' nang moro
sila,i, napalayo sa daang totoo.
Maquita ui Diego sa isang lansangan
aug apat na morong pauang sandatahan,
eaniyang
hinabol caya,t. nahiualay
sa conde,t,
iba pang manga
easamahan.
Siya.i,
napaligao
sa daming eakada
na palieo lieo naealimot
siya,
tiimiguil
nang
munti
turaanao-tauao
na,
nagisip
bumahe
sa manga
easama.
Sa
pagheo niya
sa isang
lansangau
siya,i,
napatiguil
at may
napaquingan,
isang
dumaraing
nang
eahambal
hambal
agad
nilapita,t,
pinaquimatiagan
Voces
nang
babayi
at
naeaeahauig
sa tinig
nang
sintang
Isabel na ibig,
caya,t,
di
napiguil
ang aeay
nang
dibdib
pumasoe
sa
bahay
at
titingnang
pilit.
Pageapasoe
niya
doon
sa
piutuan
may
naquita
siya
na
naeahandusay.
na isang

bayaning cataua,i, sugatan
na naghihingal6,t, malapit mamatay.
Sa lagay ng moro,t, pagea-anyong mahal
natiguil si Diego,t, tambing na minasdan^
di pa nauiuih ay eaald-aldm
daing nang babai,i, umulit na nam^n.
Naaeay ang loob sa gauing mahabag
caya,t, nagdumahng lucs6 ang paglaead,
aba,t, nang dumating naeayambang tabae
sa abang babai niy6ng mararahas,
Nagtaas ang armas tieang papatayin
si D Diego,i, Wglang sumigao na tambing,
aniya^i, sundalo cayo,i, magsi tiguil
at itong babai,i, huag ninyong anhin.
Hindi na nangiml hindi na naeutya
pumatay sa isang babaying mahina.
eayo ay eristiano nasaan ang dua
na aral nang Dios pag-amp6n sa eapua.
Dalauang sundalo,i, umalis pageuan
ang dalaga naman ay natitiguilan,
mue-ha ni Marcilla,i, ay pinagmamasdan
anopat, ang lagay ay nag-aalangan
'
Anit6ng Mareilla,i, huag eang mataeot
mariquit na m6ra ligtas ca nang kib6s,
yaring , espada co,i, siyang magcucupc6p
ipagsas^ngalang sa cut*ya,t, pag-ayop.
It6ng l3inibini,i, lumuh6d pagdaea
sabay na umagos ang liiha sa mata,
ang uica,i, poon co iyong ipag-adya
it6ng na sa dusta na si OrfeHna.
-
26
-
Alang-alang na
p6
sa pagea eristiauo
sa pangaian ni^^aong Dios na totoo,
ay ipagsaugalang yaring alipin mo,
quiquilanling utang nang puso.t, loob co
Sag6t ni D. Diego tapat iyang turing
Dios nang eristiano.i, tantong maauain,
sa di man binyagan eaniuo ma,t, alin
ang mahal niyang aua,i, laganap na tambiug.
Paris mo nga ngayon eahit di binyagan
quinaauaan din naligtas ang buhay,
inaampon niya ang may eatuiran
tuloy itinindi'g sa pagay6ng lagay.
Ano ang sabi mo ani Orfelina
aeo ay hindi pa ngayon ay eristiana,
eahit di binyagan ang am^ co,t, in^
sa aua nang Dios ac6,i, eristiana na.
At isang
marangal namang eastellano
ang siyang
nagbue^s nang bait isip co,
ipinaquilala Dios na totoo
may gaua,t, may lalang nitong universo.
Nang ac6,i,
raatuto,t,
bait co,i, mamulat
sa aua nang
Dios
natutuhang
lahat,
doetrinang
binyagan
ay aquing
niyaeap
lihim na lihim
nga ac6,i,
napabiny^g.
At euu hindi
sana
aco,i,
maguinhaua
sa biihay
na ito,t,
mayaman si am^,
lubos eong
linisan
at
yaring
ealoloua
sa bal6n
nang
apoy
nang
hindi
magdusa.
Nagbuntong
hininga,t,'
tumulo
ang liiha
iay
amd
co,
iuahan?
jnapatay
na yata!
-
27
-
Dionisio,i, riasaan an6,t, nagpabaya
at di mo daluhdn ang sintd mo,t, mutya.
Sa ganitong lagay mauiuili sana
si Diego Mareilla sa eay Orfelina,
nininilay niya na naeaeapara
noong si Isab^l na easi at sintd
Piiso ay naguising at parang nagulat
nasoe sa panimdim siya,i, tinatEuag;
niyaong
eatungeulan sa paquiquilamas
mabigat na tungeol eaiba sa lahat.
Pinag-iisip co na eun aquing iuan
abang Orfelina sa ganit6ng lagay,
tila hindi dapat sa catuira,i, sinsay
sa utos nang Dios ito,i, nalalaban.
Sa eabila nama,i, aquing naiisip
yaring eatungeulan ay lalong mahigpit,
ang manga casama,i, na sa sa panganib
sa paquiquibaca sa morong malupit.
Oaya nga,t, nanaig ya6ng eatungeulan
at eay Orfelina,i, agad nagpaalam,
ieao ay humanap nang pagtataguan
at ac6,i, babalie na di inaliliban.
It6ng Orfelina,i, nagbunt6ng hininga
huag munang iuan aeong na sa dusa^
bayaning guerrero ac6,i, ipag-adya
at iyong iligtas sa madlang pangamba.
Ang sag6t ni Diego di mangyari mandin
sa lugar na ito ac6 ay tumiguil,
ang Dios na Poon siya mong tauagui,t,
ipagtatangol ca sa madlang hilahil.
28

Hindi Dga maogyari na di quita iuan
aco,i, tinatauag
niyaring
eatungeulan,
hindi malalao&^abalie
din naman
ieao ay . lumagay sa
pagtataguan,
Cun gay6,i, hindi na ngayon
masansala
ang pag-aHs mong manga binabanta,
medallang retrato,i, iniabot uanga
sa eay D. Diego,t, gayari ang uiea
Abot ang medalla nang aquing
larauan
isabit sa Hig huag ihiualdy,
'
^
tuing maquiquita ay mapagninilay
aeong inihgtas sa eapanganiban.
Inabot din naman nitong si MareiHa
bago napaalam sa eay- OrfeHna,
cabayo,i, sinaquidn at nagpatabo na
at siya,i, pumisan sa manga easama.
Nang siya,i, malapit naringig ang ingay
ang moro,t, cristiano,i, nangagpapatayan,
naquihalo nanga,t, namiyapis naman,
nagsabog ang bangeay balang maraanan.
Caalam-alam nga,i, isang africano
ang siyang sumipot na nangangabayo,
ang pangangataua,i,
malaquing totoo
at larauang tunay nang isang guerrero.
Agad sinalubong
naman ni Mareilla
ibig na
masuboe laeas tapang niya,
tumiguil aug moro,t, di man alumana
tinanong ang
eadi eun nasaan aniya.
Sagot ni
Marcilla,i,
na sa sa infierno
doo,i, nanaog
na ang eading hanap^ mo^

29

ieao
naman ngayon ang susunod dito
hindi
ca sasala sa manga eamay co.
Pagea-uiea nito,i, agad sinabaydn .-^
nang
isang mariin na tagang
pangpatay,
itong
africano,i, agad naeasinsay
caya,t,
ang cabayo,i, siyang inabutan.
Pagdaca,i, nabual nasabing eabayo
'
at
naraganan pa itdng africano,
sa
gayo,i, sumigao tiguil ca guerrero-
at aco,i, di moro eun liindi eristiano.
Lumalo pa mandin uiea ni Mareilla,
lumalo ang laqui nang gaua mong sala,
ang
Dios na Poon tinaliedan mo na
at iyong niyaeap seeta ni Mahoma.
Ang sagot nang moro,i, di tinataHedan
ang Dios na Poon nang mga binyagan,
ang sauing palad eo ang naguing
dahilan
ac6 ay naaeay sa gayaring buhay.
Saea naghimutoe nang easindae
sindae
aniya.i, Dios co sa aqui,i, mahabag,
ang manga sala co,i, tantong
mabibigat
nguni,t, umaasa sa iyong patauad.
"
lt6ng ei Mareilla naman ay naaua
moro,i, ibinangon sa
pageapahiga,
hindi maeatindig
paa,i, napilay nga,
bigat nang eabayong
dumagan sa |iifa.
Sueat nanga lamang uiea ni D.'Oiego
. eun ieao ma,i, moro o eaya
eristiano,
.
sueat at naturan na eapua tauo
aquing tutulungan nang
maeayanang
co.
W^^^'X''i---r'Y^'\ ,r.S .'^
^^
30
-
Mabunying guerrerong sa aqui,i, naaua
mangyaring tapusin ang magandang gaua,
hindi
maealaead at aco,i,\mahina
ac6,i,
ihgtas mo,t, panganib na lubha.
Ibig
eong magbago niring aquing buhay
ang
lanang sala eo,i, nang mapagsisihan,
eun
gayon ang sagot ni Mareilla naman
quita,i,
ihahatid sa mabuting bahay.
Nang
maihatid na,i, nahs si MareiUa
eaniyang
hinanap ang manga easama,
maquita
ang eonde na naquiquibaca
sa
eapal
nang moro,i, dumalo pagdaea.
Sabihin
pa baga ang pamimiyapis
nitong
si Mareilla sa morong malupit,
sa
pamuesa niyang matalas na cahz
ang
manga
ealaban parang pinapahs.
Manga
afrieano,i,
nagsisiieong lahat
hindi
naeatagal sa paquiquilaiiias,
earamihang
yaman eanilang natuelas
ang
haring
Alonso,i,
pumasoe sa eiudad.
MareiUa i, nagtul6y sa dating tahanan
at sinalita
na . sa eondeng
marangal,
ang
manga
nangyari nang
maghapon arao
saea
nang
matapos
nangagpahingalay.
/
Nang
quinabucasa,i,
ang eonde de Haro
uiea eay
Mareilla
ngayon ay dinguin mo,
ang
bagong
balita
ngayon ay dala co
na
pinagealoob
nang hari sa iyo.
Ang
haring
Alonso
nag-utos na agad
ang
manga
pinuno,i,
magtipong
lahat,

31
~
sa
ngalaii nang reino ay ipinaha^^ag
pagpapasalamat
sa eanil'ang lahat.
Aquing
sinalita sa haring Alonso
itong
huli ngayong manga guinaua mo,
eun
gayon ang uiea inihahalal co
eapitan
nang dragon nitong boong reino.
Sagot ni Marcilla,i, sueat mabalita
eagandahang
loob na iyong guinaua, 1
sa
nangyaring
ito ay ano po eaya
ang
igaganti co sa madla mong aua.
Ang
sagot nang conde,i, aquing eatungeulan
magsabi
sa hari nang dapat na biguian,
^
nang
tapat na ganting manga eataasan
sa
manga
bayani,t, manga matatapang.
Sapagca,t,
dumating panahong taginit.
ang
manga sundalo,i, nangagcacasaquit,
pinag-usapan na na magsisialis
sa eanilang lupa nagsi-ouing pilit.
Sa panahorig ito ay nagsiealat na
sarisaring secta,t, manga heregia,
halos eumalat na sa boong Europa
pauang tumalieod sa santa iglesia.
Inisip na ngani nang baring Alonso
na pauang usiguin manga seetang ito,
na manga eaauay nang eatolieismo
mag gayae nang isang malaqui ring hoebo.
Nguni,t, eailangang isanguni muna
sa mahal na papa na nasasa Roma, .
inutusan nangang maguing embajada
ay yaong obispo sa eiudad nang Osma,

32

At pinapagsama nang manga sundalo
at
eaballeriang aagapay rito,
ang
napagbutusan eapitan D. Diego
siyang
inilialal nang eonde de Haro.
Nagsilaead nanga sampong embajada
sila,i,
nagsidaan sa reino nang Francia,
at sa
Languediie nagtuluyan sila
kipang
quiiialatan niyong lieregia.
Dumating sa Roma nasabing obispo
humarap
.sa papa na si Inoeeneio,
paghibie sa paa,i,.^ inabot na rito
ang
sulat na gahng sa haring Alonso.
Minagahng
naman nang mahal na papa
guinanti
ang sulat nang hani^ monarea,
at isang
eardenal ang ipinpanik'
-
uang
eanilang gauin ang
laif>ng maganda.
. Ganilang
daanin muna sa mahusay
ang
manga hereges^ eanilang aralan,
at
ipaquilala
yaong easamaan
nang
eanilang seetang
pinananaligaii.
Nagsilaead
nanga manga einbajuda
sila ay
nagbahe sa reino nang Francia,
eanilang
nilaebay ang
Septimania
at bago
nagtuloy
hangang
Oeeitania.
Ang
lahat nang tauo ay
inaaralan
manga
heong
seeta ay eanilang
iuan,
anomang
pangaral ay di man paquingan
manga
albigenees
nabulag
na tunay.
Ganilang
inisip
maghanda
nang hoebo
niyaeag
ang lahat
na manga
cruzado,

33

maraming
mmmm na^aiog iialiano,
alem^n
at immes mamming
!toto6.
Ang
pinaeapanong inihalal nila
ang
eonde
de Monfort ^apag<m,t, bihasa,
sa
pamamaltalfi< sa alin mang
^en*a
itong
c(mdei]^ ito,i, nababaiita na
Pinasimui^n
na ang pamilDaiyapis
nang
manga ^azado sa> naanga her^es,
ay UloBg
eiunapil at nan^ngsisanib
ang
eonde Bisiers, Oonmges 'at Foix.
At aog hari namang nfala,i,
si D.
Pedro
sa reinong Aragdn homalo rin 4ito,
ito,i, naeasama nang harlng Alonso
sa paqaiquibaca sa moro at tureo.
Oun afio,.t, eun baquin iub4s llnaliedan
ang paquiquisama sa maaga biaya^n,
ang manga hereges siyang tineduagiui
eaya nga,t, dumami ang manga eaauay.
Ang eonilie >de Mon^ont tinatBang
baUta
an^ mii|pi aauay 4amiMtg di auasa,
cahima,t, oaoa^uiti ang ea^lang iuEnda
lumabas {M^^ea
sa paquiquidigma.
Oanilang binihag ang eondadong Eois
ang eiuadad nang Albi,i, tinala ring pilit,
sabihin pa baga ang pamamiyapis
bangeay ay uagsabog parang iuihaguis,
Sila ay nagtoloy sa bayang ToIomi
dito,i, natitipon mai*amiug armada,
hari sa Aragon siyang T^tkhgm^m
agad nagsagupa nang eaguitlaguitla.
MABdLLA.
3
f^

34

Sa ealaeasau nga niyong
paglalamas
ang haring D. Pedro,i, inabot nang sibat.
cataua,i, natuhog agad nabaligt^d
sa eabayo niya namatay at sueat
Pageamatay niya,i, siyang pageataeot
nang ealabang hocb6ng parang sinasalot,
sa dahas nang tabae nang eonde de
Monfort
gayondin eay Diegong
caquilaquilabot.
Nang ualang magaua ang manga eaauay
napatalo nanga,t, nagsisueong tunay,
ang eonde de Monfort lub6s nagtagumpay
easama si Diegong ipinagdiriuang.
Matapos ang guerra,i, nangagsi-oui na
obispo sa Osma,t, saea si Mareilla,
nang sila,i, dumating sa reinong Gastilla
sa haring Alonso,i, agad napaquita.
Sinalitang lahat nito ring obispo
ang manga guinaua nitong si D. Diego,
bueod sa bayani marunong na tauo,
dapai na gantihin nang haring Alon^*:^. ^
rr
Pinasalamatan nang haring maratl^al
biniguian nang ibang manga earangalan,
at gayondin naman manga eayamanan
ealoob nang hari parang ganjti bilang.
Isinulat naman sa eaniyaiig amd
tanang dinaana,i, sinalit^ niya,
at gayondin - naman sa eaai at sinta
sa aua nang Dios siya,i, may dangal na.
Hindi na malaon at- aqtring hihingin
sa mahal na haring aco,i, pau-uiin, ^

35

naiig aquing matupad' salitaan natin
malub5s ang tua,t, tayo,i, maeasal din.
Nang maearaan nang may dalauang
lingo
ang hari sa Le6n na si D.
Peredindo,
humingi nang tulong sa haring
Alonso,t,
di siya tiguilan niyong manga moro,
Inihalal naman nang ha;ring
marangal
ang eonde de Haro siyang nababagay,
magdala nang tropa,t, eaniyang
tulungan
ang hari sa Leon sa morong eaauay. >
At si Mareilla rin eaniyang easama
ua pinaeapuno nang eaballeria,
sabihin ang tua nitong si Mareilla
masusubong muli sa paquiquibaea.
Dumating sa Le6n sila,i, nagsilabas
at ang manga moro,i, eanilari^ hinanap,
uang sila,i, magquita nagdaop nang agad,
elemento raandin sa ingay nang
armas.
Sila,i, nagtuluyan hangang
Lusitania
tanang maraanan sinusunog nila,
samp6 nang pananim ay ualang natira
nilupig na lahat hangang
Aleantara.
Sa Gastilia naman ang haring
Alonso
siya,i, nagpagayae nang isa ring hoebo,
dahil si Mahomad hariug
africano
nagbantang mangubat sa manga eristiano. ,
Ang haring
Mahomad ay
naeababta ^
ang manga cruzado nangaUng ^a digma,
nangaghiualay na,t, nagsi qmng eusa
sa eanieanilang
eahariang
lupa.
.

36

Caya nangahas nang siya ay nag-gayae
nang daquilang hocb6,t, eanilang nilabds,
ang daanang bayan eanilang binihag
hangang sa dumating sa Baesang eiudad.
Ang guinaua naman nang haring AIouto
lumabds pagdaea na may daiang h^h6^
euta nang Baesa^i, qninubc6b na, rito
na pinapagtibay niyong manga moio.
Ang^ eonde de Haro dinatnang baUta
na ang hari niya ay nasasadigmd,
gumayae nang agad dadaluhang eusa
Marcilla,i, casama,t, lumaead na bigU,
Nang sila,i, dumating sa haring Alonso
sik ay pumisan sa dinaiang hocb6,
na natatalatag eubeob na toto6
ang euta nang eiudad na nasasamoro.
Tinugtog ang guimbdl siyang pagsalaeay
sa euta nang moro na sadya nang tibay,
manga moro nama,i, hindi nagtatahan
doon sa itaas nang paquiqtiilaban.
Dito.i, nahalatd nang harii^g Alonso
mahirap talunin yaohg mang^ moro,
sapagea nga^t, sila,i, maeaming . totd6
eaeaonti lamadg ang manga eristiano.
Baquit at eanikng nabalitaan pa
earamibaag morong galing sa Gordoba,
ay maquiquipi8an sa manga easama,
di lalong lalaqui (nanga hocb6 uila.
Ipinanihala nang harkig Alonso
magsi urong muna ang eanilang hocb6,

37

Marcilla,i,
matira at samaug suadalo
nang di mahalatd myong madga mopo.
Pagdiiim nang g^bi sila.i, nagsilaead
Marcilla,i,
natira
m
tapat ntng' diud&d,
ang
ni%ii|a ^uodalo fLy natolalatag
parang
naroon
din iiatiiipong lahat.
Nguni at naquita nang pinaeatietie
nang hari nang moro eanikng pagalis,
pagdaca,i,
napabi eay Mahomad Zeid
agad nang
nag-utos sa sundalong eabig.
Oanilang labasia ang manga eristiano
pauang nangataeot eaya naug^gtaebd,
nguniit, malayo
m
ang haring Alonso
handd nang
aaUs n&man si D. Diego.
^ Siya nang pagdating hocb6 nang eaauay
pagdaca,i, naoubedb niyong earamihan,
si Maiteill oaman at easamang tanan
uala nang
p^gasang olayi, ma.bubuhay.
Caya,t,
mg
guinaua dla,i, namiyapis
hoebd nsuTg eaaiiay parang pinapalis,
sa esii^imimn nga sila,i, nangagulpit
di
mmg g9gmm mg pakd ay iihis.
Halos napag-isa itoeg si D. Diego
ang eabayo ^ya,i, napatay sa eampo,
ng anyid
^^^g
siya,i, qi:^qaitli^ oang ulo
ay siyang pgdiy^t^ Bmg puno ag moro.
Nagditos Da hag nilaag ptpatdn
at bayaaag h^&y a oafkilang dae^n,
at dalhiti
m
hari,t, may tbaog gagauiu
eaya hayo eayo at inyong gapusin.

,38

Sapagea uga,t, ito.i, mataas ua tauo
maipagpap9.1it sa haring Alonso,
sa mangst binihag ea^amihang moro
laquing
paquinabang eun mageaganito.
Dalauang sundalong naligtas ang btihay
sa
pagcacagul6 aila,i, naeatanan,
eanilang
hinabol yaong easamah^n
nang
mageabalita sa nangyaring tanan.
Naabutan nila ang nalis na hoebo
eanilang
sinabi sa eonde de Haro,
.
na 8ila,i,
nilusog niyong manga moro
maraming
napatay sa manga eristiano.
Ang mahal na eonde.i, nagbuntong hiningii
at
tumanong agad naedigtas baga,
"
yaong
piino ninyong eapitang Mareilla,
sagot
nang
sundalo,i, marahil buhay pa.
Ang
mahal na eonde.i, agad nagt^taebo
eaniyang
sinabi sa haring Alonso,
dapat
na daluhan yaong si D. Diego,
ibalie
na bigla ang lahat nang hoebo.
Ang
hari ay agad naghimutoe lamang
doon eay D. Diego nang paDghihinayang,-
nguni at paano eun pagbabaliean
tayo,i,
malayo
ua,t, hindi aabutan.
Isa pa sa roon ang dala eong hoeb^
eaeamunti
lamang
at eulang aa tauo,
ang
hoebd nang
moro.i, maraming toto6
uala
nganing
daan eundi ang matalo.
Nagpatuloy
nanga sila nang pagkead
at sila.i,
umoui sa Gastillang eiudad,

30

iiug eond^ de Haro,i, hindi mapanatag
dito eay Marcilla,t, ibig na iligtas.
Aog: haring Aions6 nama,i; nageatatSn
tumangap nang sulat niyong manga bretou,^
-
na eun mangyayari ang 8iya,i, tumulong
sa eaniiang guerra hocb6,i, iabuloy.
^
Minatapat namaii nang haring^ Alonso
siya ay lumaead easama ang hoebo,
dumating sa Burgos n^patiguil dito,
inabot nang sa^uit malubhaag totoo,
Sa oabigatan nga nang dumapong s^aquit
ang lahat nang gamot eanilang guinamit,
hindi rin gumaling at ualang nasapit
a-ng haring Alonso hining^,i, napatid.
Ipagpagayong co naman oay Mareilla
gapos na dinala sa haiing monarea,
tinanong nang hari ang punong may dala
a manga nangyAri sa pag<iaquip nila.
Sagot naug may dala: iyan nga po lamang
nng pinaeapiino nang manga Wnyagan,
i3?an po ang siyang malabis nang tapang
at maraming moro aniyang napatay.
Nang ito,i, maringig ng haring Mahomad
mngdila,t, ang mata,t, paa,i, itinadyde,
'alfange,i, binunot at tambing hinarap
itong si Mareilla itt saea nangusap.
Isinusumpa oo sa dioses namin
^ng manga binyaga,i, aquing lilipulin,
boong eaparangan aquing didiliguin
iiiyang inyong dugo biny^gang suaiL

40

Ipinag-utos ngang dalhin eapagdaea
eulungin sa eareel itong si Marmlla,
saedal nang dumilim may grillos ang paa
dito ay napiit kquing hirap daaa.
Uak HmipL siyaog pinag-atditiaD,
eundi ang medaUang sabit ea eatauan,
sa cly OffeIiaang tunay na larauan^
huad eay Isabel, niyang easintahan.
Dito,i, manauangis nang ei^uitld-guitld
aniya,i,
Isfib#riab6l eong sinta,
natapos na ngayon ang aquiDg pag-asa
sa balat nang mundo nang tua,t, ligaya.
Aeo ay uaia nang ibd pang hibintin
dini sa mandilim mahirap na edreel,
eundi
ang ihatol nang harl sa aquin
yaring abang buhay ngayo.i, ipaquitil
8aca tumingala ang matd sa langit
ang
uica,i, Dios co na mapagtangquilic,
eun yaring biihay co,i, husto na sa guhit
narito at handa ang puso co,t, dibdib
Nang
mayroon umg&ng mga pitoog buan
ang
pagead^it doon sa eulungan,
ai^
haring
Mahomad napalipat bayan
na pa ea Odrdoba at dooa tunaahan.
Dinala rtn
oantaa yaong m. Mepeilla
at ibinilango
^ooa sa undla,
sa tuing
may
^guiag paaaohin siya
itong
si
MaietiiaA i^acueiha.
PinapagbMhiB^aiig
dala aiyang gay^e
nang
pagcacri8tiano,t, aog e8pada,i, saebdt.

41

dooD sa pageain ay pinaliahar^p
bago inooroy nila,t, uililibHe.
Laiti.t, murahi,t, tauanao nang ib^
pauang tinitiis nitong si Mareilla,
at anomang galit hindi nagpaqaita
yaong manga moro,i, pauang tmnataua.
Ang tagapagbimtdy ay
isang eiiope
maitim ai^-ealay maaamang ialaqui,
malupit na lubhdng parang isang tigre
si MAreilla.i, lagui niyang inaapi.
Isang arao ngani na lubhang tahimie
puso ni Marcilla,i, lagui sa hinagpie,
eaalam-alam nga siya,i-, naearingig
sa tabi nang
reias
uari,i, isang voo8.
Siya ay lumapit na nagdahAndialiaii
may isariogig eiyang nagMisatitaan,
si Muntiz pa piino m paiaeio real
at eausap yaoog m oareei
y
bantay.
Naabut-abutaa ag gayaring sabi:
ang manga pateum niya,i, mabuti,
may papasoe Mio bdeas din aang gabi
man^ bantay nama,i, mag-aasal bingi.
Napagsabihan na ang' msnga stmdaio
lahat M&g
9aM
aMibuting toto^,
si MahomMl ^guii,ir^putlaa omg sd6
at ualang iiiaiG na alin naatt, ono.
Naeahali^ ak ikaa^ i MamHa
ang hari
y
ibi^ ita patein nild,
nang qoioabiicasan y&oag bant^y niya
biuues^ ang eareel eaeanin ay dald.

42

.
Oasama riii uuman ang ptino uaug bantay
UDg nasabing Munz siya,!, nilapitan,
at saea tiuianong ang manga binyagau
eun ang hocb6 nila,i, totodug
maeapdl.
Sinagot ni Diego ang tanong na lahat
nitong Gomandanteng may nasang magsueab,
nang maeaahs na,i, may isang nalagldg
na galing eay MunuK nasasarang sulat.
Pagdaca,i, dinamp6t nitong si Mareilla
sa tabl nang rejas eaniyang ' binasa,
ang sabi ay aqum na minamaganda
eay Siram na gaud ituloy na bagd.
Aug manga sundalo ay naeaaalam
biieas ay aeo rin ang magtutuluyan,
sa euarto uang hari at ang aqmng puAal
ay siyang quiquitil nang eaniyang biihay.
At yaong si Muniia siyang naea-tirma
itinagong agad hitong si Mareilla,
pinag isip-isip eun paano bagang
masabi sa hari itong banta nila.
Naisipan niyang siya,i, magsisigao
hangang sa maringig niyong bumabantay,
siya ay tinanong
an6 ang dahilan
nang guinagaud
mong manga eaingayaa.
Aco,i,
nagcasaquft
uiea 'ni Mareilla
ay bago malag6t
ang aquing hiningd,
ibig eong
masabi sa haring monarea
ang bilin nang
hari sa reinong Gastilla.
Hayo
^a,t, sa hari
ay iyong sabihin
aco,i,
sumandah
na
mangyaring dingum,
l
-
43
uianga
Gtitgalingan nang inyong bayan din
ai
malaquing bagay yaring sasalitin
Nagsabi sa hari ang nasabing bantay
mapamayd-maya ang pinto,i, nabuesan,
ang haring Mahomad pumasoe pageuan
muc,ha,i, nagagaUt siya,i* nilapitan.
At bago tumanong an6 ang ibig rao
malaqui pong bagay ang sasabihin co,
"'
icao,i,^ susueabln niyong manga lilo
biihay mo,i, quiquitlin sa gabi ring ito.
Ano ang sabi mo oh eristianong stieab
saan at paanong iyong natalastas,
iniabot nanga ang ingat na sulat
pagdaca,i, binasa nang haring Mahomad.
Agad nang namuld ang mue-ha ng moro
eristiano ay sino ang may bigay nitdr
ang Dios na Poon sag5t ni D* Diego
ang mahal mong biihay nang maiiigtas co.
Sag6t ni Mahomad ay hindi arig Dios
eun hindi si Ald siyang may ealoob,
jaba lilong Siram! ieao at si Munuz
eayo nangang lahat ngayo,i, toatatapos. .
Pagdaca,i, umalis pinto ay sinarhan
mapamaydmayd nama,i, niapaquingan^
doon sa palaeio manga eaingayan
ealarrsing nang arm^s na nagpapatayan.
Mapamayd-maydng matapos ang gulo
nabuesan ding muli yaong calabozo,
Mahomad
ay
nasoe ang mca,i, eristiano
ieao ang nag ligtas dini sa buhay co*

44

Pagdaca,i, nag-utos na siya,i, cal^dn
tuloy pinapanbie sa palaeio real,
*
ang uiea nang bari qnita,i, eaibigan
at guiguinhaua na iyang pagealagay.
Oun tataliedan mo ang pag^eris^ne
at icao,i, magdamit oitong 'pi^a'moro,
aeo ang bahalang aampon sa iyo
bibiguian. nang dangal dito rin sa reino.
Sag6t ni Marcilla,i, hiDgin mo ang bnahay
maluag sa lodb aquing ibibigay,
huag baga lamang na aquing Wied^u
ang Dios sa lan|it nang manga. binyagau.
Ang uiea nasg hari na eun aayao ca
sa pagca'Cristiano icao,i, lumagui na,
dopn sa paldeio pinai;ah^n siya
bilang eatiuala nang haring monarea.
Ang khat nang bagay doon sa palaeio
ang naGaaajyn~itoBg si D. Di^go,
anopa,t, ang lagay siyang mayordomp
natud ang hari,t, maliesing toto6.
Sapagea^t, aog hari
&j
apd ngang tuuay
niyong m Abdehndn sa Alrieang bayan,
eaya her^der^:^ dapat na magtangan^
nang lupaisg yjo&g
m^
aa mei&ihng.
Ang harii^ Mabomad m^atango roon
dahilan sa hoebd 8iya,i, tia^tipon
hang maramliig ism DAgeaaMt tnloy
ang taga
Q6r4QhftA iick^no^ ps^g.
Caya niiisi|>an mtong d Mabomad
ipadala roon ang esmiyang ande.

45

sa eapatid niyattg (my Abdallang hay^
na cadf sa Skl^ na daquihiQg eiudad.
Ito ngang si Digo,i, pagca,t, minamhdl
nang hari at eaya catiualang''tunay,
siyang
plnasamang inihaldl bikmg
sa anie na buns6i:^ Mahut ang pangalai^.
Nagsilaead nanga^t, pasasa Mdlaga
at doon
sasaeay sa hareong haodd aa,
pageasaeay
nila,i> lumaj^ pagdaea
Ulo nang ndkimbay piiso ni Mfcilla.
Dahil maldayd sa sariling bayan
at tun^o sa Africa eanilang sasaquian,
at eun hindt e^ua ay inaasahang
8iya,i,
maeaUgtds na paagi^tumanan.
Sa eatahiid&ioan niyong paglalayag
eaguinsd-guinsd '
nf
a,i^ human^ng malaeas,
ang sigud at wads ay naeagugulat,
nabali ang p&h napunit mg Myag.
. Sampd nang 8a8aqtHa,i, ika^ nang him^b(%
ang lahair nang tttuo p^auftng nangataoS't,
sabihin ang tangis nang baiang si MalMt
yumaeap eay Diegp^na UBghMiimutoe.

Baquit camiquidlat nama^t, lamilitltie

ang laliat nang tauoJ, eagsisi^mngioig
nagsipaualaD^ii sa eanileaag dioses
si MareiHa nama^i, sa Dios salangit.
"
Nang mag-umaga nang hangin ay lumdbag
hamina aug ula,t, humtisay abg dagat^
naeapagpatuioy sila nang paglayag
haagaug naeaabot ^a lupa,i, nasadsAd;

46

Pauang nagsiahon naglaead na sila
sa eiudad nang Tanger tuloy sa Melilla,
ang reino nang Fez dinaanan nila
dumating sa Sale^na ualdng balisa.
Ang eading Abdalla,i, sumalubong naman
sa eaniyang palaeio cami,i, nagtuluyan,
ang
pamangquin niyang pinaeamamahal
raalaqui ang tuang sa puso,i, quinamtdn.
Si Mareilla nama,i, siyang nagliiingc6d
sa panginoon nga na batarig si Mahut,
naquita nang eadi
^a tapat na lo6b
siya nga,i, minahal nang lubos na lubos.
Nang may ilang buan si Abdalla,i, nalis
at siya,i, nagsadyd sa bayang Mekinez,
may
pag-uusapang bagay na mahigpit
eaya naparo6n siyang nagpumilit
Yaong mayordomo ang siyang^ iniuang
mamahala baga sa loob nang bahay,.
ang ngala,i, si Talim pinaeamamahal
nang eadi eun eaya siyang binilinan.
Ang Timsabing Talim may anae na isa
ang pangala4, Zara, basal na dalaga,
tinablan nang isang
mahalay na sinta
sa ganda nang
quias,nitpng
si Mareilla.
Napaghahalatd
ang tangang pa^-ibig
sa lahat
nang^;qmlos at
manga pagtitig,
si Mareilla
nama,i,
laguing
liimil|ngid
eonoua ay din maii niya nababatid.
Sabihin pa: baga hindi mapalagay
ang
dalagang
Zara sa sintang:
masasAl,

47

siya nangaog eusang ninita nang dami
na itong Mareilla,i, maeasalitaan.
Si Marcilla,i, di-man napahahalatang
nasusuelam siyang maquipagsalitd,
sa babaing itong tantong dalahira,
nahanap nang .daang siya4> maeauala.
Sa gayon nang gaydn tila namamasdan
nang amdng si Tallm na nagsisintahan,
eaya ang guinaua ay sinusubuean
ang dalauang it6 eun may eagagauab.
Isang gabi ngani,i, pumasoe si Zara
sa euartong tulugan nitong si Mareilla,
nang matanto nito,i, nagtindig pagdaeai,
inilabds niyang di 4big maquita
Ang amang si TaHm pala,i, nagpupuyat
niyong panunuboe sa eaniyang anae,
naabut-abutang sila,i, lumalabds
pagdaea,i, binunot ang saebat na tabde.
Itong si Mareilla,i, tinaga pageuari
eundi naeailag piUt na napatay,
tanang eatuiran nang di pinaquingan
ang pintd nang cuarto,i, agad na sinarhan.
Si Talim mapilit mabuesan ang euarto
matibay ang pinto,t, di niya matalo,
ang uiea ay ieao na lilong eristiano
sumpa co itong puputldn nang lilo.
At saea umalis hinanap si Zara
at siyang biniguian nang daquilang dusa,
ang sumb6ng nang anae siya,i, 'ualang sala
at dinaya laraang.niyong si Mareilla;
~
48

Gapageammaga,!, dalaiaang suodalo
easama
Di Talim pumasoe sa euarto,
at
pinatalian itong si D. Diego
at siya,i,
linait na di mamageano.
Sampu6
pa ng Dios ng manga binyagan
minura,t,
nilait nitong tampa^isMi,
at
saea
nagutos isabilanguan
laguian
pa nang grillos at nang miahirapan
Caya
nang dumating ang eading Abdalla
sa
eiudad
nang Sal^ easanm ang Baj^,
na
buhat sa Mar6c inanyaya niya
ay
ipinaglmnda nang malaquing iiesta.
At pini^ayiiean ang boong palaeio
nang manga pamuti at manga damaeeo,
nagsumbong
si Taiim sa eaniyang amo
nang manga guinaua nitong si D Diego.
Ang pag-uusisa,i, ipini^aliban
nang eadi at siya,i, may eaabalahiln,
panaohin niya,i, pinagpaquitaan
sarisaring bagay na oatotouaan.
Nang sila,i, maupo dooo sa lamesa
nag utos ang eading eunin si Mareilla,
magdamit eristiano na paris nang unang
manga eagayaean sampu6 nang espada.
Nang magtatopos na ang manga pageain
nang eadi at ibang manga pan^ohin,
siyang pag-uutos iharap na tambing
si Diego Mareilla at panonoorin.
Tieas- ni MarclUa,i, mistulang bayani
at Adonis mandin, sa gandang lalaqui,

49

nagbigay naag galang ang una,i, sa eadi
at sa nangaroon na tauong maranii.
Sa any6 at tindig nitong si D.^
Diego
ay napapahanga yaong manga moro,
anila,i, sa lagay mistulang
guerrero
sueat ngang igalang nang manga
eristiano,
Sa ganitong lagay pagtataea
nila
ay may napahiyao nang ito,i,
maquita,
isa sa easalo doon sa lamesa
tieas binibining dalagang
maganda.
Dinaluhan nila at inalalayan
nasabing dalagang tila hinimatay,
si Mareilla nati,i, ibinaUe naman
sa dating tahanan niyang bilanguan.
Isang hating gabing siya,i, natutulog
nabuesan ang eareel may biglang
pumasoe,
isang gayae moro ang aiiyo at quilos
ay mahal ua tauo,t, mariquit aug soot.
Pagdaca,i, naguitla itong si D. Diego
huag eang mataeot uiea nitong
moro,
ilang arao nanga na ninanasa co
na maeausap ca mabunying
eristiano.
Ng maringig niya ang tinig nang voces
tinig ni Isabel ang naeaeaparis,
ealoloua yata nang sinta co,t, ibig
ieao ay lumayo dito sa may hapis.
Huag eang matuh'g sagot nitong moro
^sino ang nagpasoe pumiit sa iyo?
sagot ni Mareiha^i, ang saulng palad co
ang siyang naglubog sa raadlang simbuyo.
MAKGILLA,
4
50

oleao ba ang dati na easama-sama,
ang tanong uang moro dito eay Mareilla,
sa
hoebo nang hari sa reinong Gastilla?
sagot ni D. Diego,i, aeo nga,t, di iba.
(iOasama ca baga nang napasa Navas
nang
bihaguin nila ang Ubedang eiudad?
ac6
ani D. Diego ang unang yumapae
sa
lansangang
ya6n nang aming mabihag.
Ang
tanong nang moro ^ay hindi ea baga
naeatangdp
eayd nang isang medalla,
sa
eamay
nang isang dalaga ring mora?
mayroon
nga,t, tant6ng minamahal eo pa.
Ang
suHt nang moro,i, ^idala
mo ba diyan?
sag6t ni Mareilla^i, di co naiiuan,
ang
uiea
nang moro ay mangyari lamang
iyong
ipaquita ang eatotohanan.
Medalla,i, quinuha nitong si D. Diego
ang
uiea,i, narito ngayon at tinghan mo,
isantong manga langit! ang uiea nang moro
ieao ang naghgtas dini sa biihay eo.
Pagdaca,i, humarap dito eay Mareilla
ang taquip sa muc-ha,i, inalis pagdaea,
iaba co Dios co! at si Ortelina
ito caya,i, tunay 6 taguinpan baga.
Ani Ortehna ito,i, eatunayan
icao,i, maniuala at iyong asahang,
maliligtas ca na,t, maooul naman
sa reinong Espafia,t, sa sarihng bayan.
Icao,i, tumahimie at lubos uraasa
di co titiguila,t, lalaearin quita,

51

.
hangang di maligtas at mabiguiang
hanga
ang tinitiis mong hirap at parusa.
Anit6ng Marcilla,i, lubhang mahabaguin
bantog na babaing naaua sa aquin,
^mo eaya baga ang ma-ihahain
bilang pasalamat nang abang aHpin?
Ani Orfelina sa
^
Dios ang dapat
ihandog na lahat boong pasalamat,
ipagpuri siya nang lo6b na tap^t
siyang
nagbibigay nang ueol na bayad.
Mangyaring salitln at nang matant6 co
ang piino at mula nang manga hirap mo,
muntlng .napatiguil itong si D. Diego
eun saan mumuldn sa piino 6 dulo.
Sinahtang lahat mulang eabataan
hangang sa lumaqulng maguing easintahan,
nang bunying Isabel na di mahmutan
hangang sa umalis hahanap nang dangal.
Habang naquiquinig nang pagsasalita
itong Orfelina,i, natulo ang luha,
dito eay Mareilla malaqui ang aua
^
sa manga nangyaring hirap at dalita.
Bagama^t, malaqui aniya D. Diego
manga eahirapan na dinaanan mo
hindi mapaparis sa tinitiis Qong
ualang catapusajx hangang buhay aeo,
Ang manga hirap mo eahit malaqui man
may hihintin ca rin na eaguinhauahan,
datapua,t, aco,i, ualang aasahan
sapagca,t, pinutol niyong eamatayan.

52

Aco,i, napabalie dini sa bayang co
maguinhauang lagay sa pageatingin nio,
ang
tinitils co,i, hirap na totoo
puso,i.
sinisigua nang madlang simbuyo.
Ang
inaasahan na eaguinhauahan
at aquing napiling naguing easintahan,
pinatid
nang parea ang hiningang tangan
at aco,i, iniuan sa guitna nang lumbay
.
Yaring
aquing buhay na inahgtas mo
biihay
nang eatauan sa balat nang mundo,
iba 'ang nagligt^s sa ealoloua co
isang
paris mo ring tunay na eristiano.
Siya
ngang umaral nagturo sa aquin
nang
aral nang Dios na ieagagaHng,
nang
aco,i, matuto bininyagang tambing
ualang
naeamalay at totoong hhim.
Yaoug
aquing ama ay may dugong raahal
eay
Abu-Texufin na lahi ngang tunay,
ito nga ay haring maeapangyarihan
sa
Ahnohabides na iguinagalang.
Naguing
catiuala,t, mahal sa eahta
sa bayan nang Maroe ang mahal eong ama,
hangang sa mahaldl maguing piino siya
sa daquilang
eiudad ang ngala,i, Ubeda.
Ang lagay co naman ng panahong yaon
ay may labing apat ang dald eong ta6n,
sa panahong ito,i, siyang pageataong
napasa
Ubeda ang ama eong poon.
Ac6 ay naiuan sapagca,t, dalaga
sa ale eong buo aco,i, pinatira,
-
53

ito,i, eapatid diu iiang mahal eong ina
aco,i, quinalingaug paraug auae niya.
Sa dami nang lingeod sa aming palaeio
may isang eristiauong ngala,i, si Diouisio,
sa gauda nang auyo,t, mabait na tauo
eaya nga minahal namau naug ama co.
Ang eristianong ito,i, uagpilit nagtauau
at pinaguusig sa sariling bayan,
malaqui rao usap siya,i, biuuhatau
dala nang maraming manga eainguitau.
Caya uabighaniug siya,i, naparito
tuloy nagturbante,t, pumaris sa moro,
sa eabaitan nga,t, bayaniug totoo
siyang naeabihag dini sa piiso co.
Aquing naramdaman tuing maquiquita
sa aquin aug tueoy nang eauiyang siuta,
piiso co,i, sumiieo at di naeabata
ang eapua puso,i, agad nageaisa,
Tanang manga aral at turo sa aquin
dini sa piiso co,i, pauang natatanim,
eaya nga,t, sumuuod at napabinyag din
aeo at eahiman ito,i, lubhang lihim.
Aming inaealang cami,i, magtumanan
umui sa bayan nang manga binyagan,
at doo,i, namnamiu ang ealigayahan
easama nang aquing esposong hinirang.
Nagcata6n naman siyang pageagulo
sa bayaug T.olosa,i, tinalo ang moro,
eaya nagsi urong earamihang tauo
uasoe sa Ubeda at dito nagtaebo.

54

Nang panaliong yaon aeo ay
lumipat
doon sa Ubeda,t, aco,i, pinatauag,
uang mahal eong ama eaya nga,t,
lumaead
Ubeda,i, nilaebay dinatlng eong agad.
Dito co naquita nasabing Dionisio,
dito co sinintang tunay sa puso co,
tuloy isinumpang di na mababago
ang aquing pag-irog hangang sa buhay
co.
Hocb6 nang eristiano -naman ay
humabol
hangang sa UbedL,i, hindl naghahantong,
humanda si ama,t, ang tauo,i, tinipon
ang eiita nang eiudad pinagtibay tuloy.
Ac6,i, itinago sa mabuting bahay
at nang di maquita nang manga eaauay,
eaalam alam nga,i, siyang pagsalaeay
nang manga eristiano sa .loob nang bayan.
iAng
manga eristiano! jang mga eristiano!
ang dingig eong sigao niyong mga tauo,
aeo ay nanaog pinto,i, binuesan co
manga alila co,i, pauang nangagtacb6.
Sila,i, napatungo sa silong nang bahay
sa pinacacueva doo,i, nagtaguan,
at ac6 na lamang na sa sa pintuan*
ang mahal eong ama,i, aquing inaantay.
Nguni,t, narinig co sa pinaea-patio
ang malaquing ingay nang manga eristiano,
sa gay6ng panganib ay ang guinaua co
ac6 ay nagsara. sa loob nang euarto.
Dalauang sundalo naman ay pumanhie
ang pinto nang cuarto,i, iguinibang piht,

00

nang eanila aeong anyong guinagahis
siyang pagdating mo,t, ipinagmasaquit.
Inaantay co rin mahal na amd co
6 eun hindi eaya ang pagbabalie mo,
dumating si Aling amin bagdng eriado
aco,i, itinago,t, inaligtds aeo.
Ito ngang si Ali,i, humanap nang daan
at nang eami baga,i, mangyaring tumanan,
guinaua ang lahat na manga paradn
eaya naealabds sa pint6 nang bayan.
Cami nagpatuloy sa bayan nang Jaen
na quinalalaguidn ni Miramamolin,
nang uala na nganing tumingin sa aquin
nagisip patungo sa aquing ale rin.
Nang aco,i, dumating sa bayan ng Sale
arao ay lubog na,t, madillm ang gabi,
ac6,i, sinalubong nang aquin ngang ale
hinagca,t, niyaeap sa tuang malaqui.
Inabot co pa nga ang pageaeatud
niy6ng si Abdalla,t, malaqui ang handa,
siyang pagharap mong naquita eong bigla
ac6,i, napahiyao at naualang diua,
Nang maealipas na,t, aco,i, mauiian
ay na sa sa euarto sa eamang hihigan,
ang aquing ale nga ang pinagsabihan
nang baquit at dahil nang paghihimatay.
Aquing sinalita sa eaniyang lahat
manga guinaua mong sa aqui,i, pagligtas,
ngayo,i, naririto,t, siya,i, naghihirap
eaya nga ibig eong siya,i, maeausap

56

Uusisaing co euu siya ngang tuuay
pinageautangan niaring aquing buhay,
aquin nang guioaua lahat nang paraan
upang maearating at maeapanayatn.
leao ay umasa,t, pilit maliligtas
dieo titiguilan eun hindi matupad,
ilang arao lamang magtiis nang liirap)
masusunod mo na manga hinahangad.
Ac6,i, aalis na,t, lubhang nababalani
at baea nga dito aco,i, mamalayan,
ang bihn co lamang ay paeaasahan
ang aquing pangaeong hindi malihban.
At nagmamadali siya nang pag alis
piiso ni Marcilla,i, munting natahimie,
pagasang matamis muli ring nabalie
sa pinagnaisan nang boong pag-ibig.
8i Isabel naman ang pagbahean co
uala mang balita dito eay D. Diego,
aug loob at puso,i, parati nang gulo
siya,i, nanganganib na eun napaano.
At sa guniguni,i, parang naquiquita
tunay na larauan nitong si Mareilla,
eun minsa,i^
paquita na naquiquibaca
sa daquilang
hoebong eampon ni Mahoma.
At eun minsan naman sa madlang panganib
naquiquita niya si Mareillang ibig,
pagdaca,i, sisicd6
eaeaba ang dibdib
ang luha sa mata ay tumataguistis.
Parang
naquiquita
naman na enn minsan
ay naeabulagta
sa guitna nang parang,

Di

luipatiiy
sa eampo nang manga eaauay
piiso,!,
maeaeandong nang daquilang lumbay.
At eun minsan namaj, parang nalulunod
^
sa guitna nang dagat sa sigua at unos,
ang bareong sinaquian nabasag lumubog,
piiso ni Isabel nama,i, malulunos.
Ano pa,t, ang lagay laguing namamaliay
piiso ni Isabel. sa dalita,t, lumbay,
parang isang rosang nalanta sa arao
ang
pananariuang dating easabihan.
Yaong eamahalan sa eaniyang ama
saan mang libangan siya,i, dinadala,
sa pagpapasial man at sa manga Sesta
upan din ang piiso niya ay sumaya.
At anomang gauing manga pagliiibang
nitong si D. Pedro sa anae na mahal,
eahit na sa guitna nang pagsasayahan
si Isabel lamang ang muehang may lumbay
Manga cahinhina,t, ugaling mabait
sa manga binata ay naca-aaquit,
ca>a nga maraming nagsisipangibig
at manga mahal ding eanilang eaparis.
Hindi nga ang pilae manga eayamanan
ang naeahihila sa gayong earietan,
eundi ang ugaling manga eabaitan
nitong si Isabel na lubhang timtiman.
Cay Isabd naman ay ualang-uald na
malayo sa piiso madlang tua,t, saya,
eun uala si Diego at di n8quiquita
ang loob at puso,i, palagui sa dusa.

58
-
()aliima,t, maraining
naugagsisiligao
nagsisipanuyo nang di ano lamang,
piiso ni Isabel hindi man malib^ng
sinta eay Marcilla,i, liindi
malimutan.
Maquita nang amd na di rin
magamot
piiso ni. Isabel lagur na sa lungeot,
naisip-isipan ang nasoe sa loob
ay isang paraan upanding malimot
Conua,i, bigl^ ngang siya,i, naeatangap
nang isang may luesang nasasarhang
sulat,
galing eay Tadeo ito nga ay anae
ni D. Inoeeneiong eaibigang tapat.
Ang sabi sa sulat sapagca,t, namatay
ang aquin p6ng ama ay mangyari lamang,
cayo,i, maearating sa amin pong bahay
nang inyong mahusay ang naiuang yaman.
Itong si D. Pedro,i, agad nang gumayae
na ipinagsama ang mahal na ande,
at sa Zaragoza sila ay tumamb^d
eay Tadeong bahay nagtuluyang agad.
. Ang nasasa-loob nitong si D. Pedro
anae na Isabel eun dumating dito,
loob ay malibdng ditb eay Tadeo
yayamang mahal din at mayamang tauo.
Si Isabdl oama,i, cahima,t, sumama
uala rin sa lo6b ang siya,i, magsay^,
nguni at sa eiudad nitong Zaragoza
nagtumira naman yaong si Mareilla. ,
At dito rin naman maipagtatanong
ang sintang Mareilla eun saan naroon,

6H

muiitiiig inalrlibang na eun mageagayou
ngalan ni D, Diego,i, laguing tinutueoy^
Sabihin ang tua nitong si Tadeo
nang pagdating doon nitong si D. Pedro,
ang p^isasalamat ay di mamageano
lalo nang maquita ya6ng talang bago.
Pinagpaquitaang lo6b na maganda
hinandugdng tua,t, manga* pagsasaya,
sa arao at gabi anaqui,i, may Aesta
madlang panaohin ay inaanyaya.
Hindi quinuculang sa lahat nang bagay
gayon sa miisiea at madlang eantahan,
ang manga pageain laguing nalalaan
pauang masagana sapagca,t, mayaman.
Sa lahat nang ito na paquitang loob
rnanga panumiyo ay lubos na lubos,
matigas mang puso,i, pilit ^aTlalambot
at mahihieayat sa gayong pag-irog.
Gul6ng-gul6 mandin piiso ni Tadeo
nahuli sa silo nang dios Oupido,
samp6ng pageabuhay nilimot na nito
dahil sa pagsinta,i, hindi mageatuto.
Sa arao at gabi suyui,t, suyuin
nitong si Tadeo diquit ni Isabel,
ang pangangalaga,i, di sueat sabihin
ganda ni Isabel lub6s na guinilio.
Ipinahalatd ang daqmlang sinta
na nasasa dibdib na di maihinga,
naaalang-alang ipahayag niya
baea di marapat sa ganitong ganda.

60

Lalo nang matanto na raay eutipanan
itong si Isabel bagang hinihintay,
eaniyang pagsinta,i, ininis na lamang
sa eaniyang piiso at di maipalual.
Ng mayroon nangang tatlong buang husto
pageatira roon nitong si D Pedro,
maquita ang anae na tila nagbago
nagpaahim nanga ditocay Tadeo.
Nguni,t, bago naHs ay inanyayahan
sila sa isa ngang bagong easayahan,
isinama sila sa labas nang bayan
sa bahay sa quinta na dating hbangan.

At marami sila na mageaeasama

manga dugong mahai eaibigan nila,
nagsipangabayo
sabihin ang saya
iiangang sa dumating sa bahay sa quinta.
Saan man lumingon easayah^g lahat
at nasasagap pa,i, bang6 nang bulaelae,
pagaspas nang hanging gahng sa habagat
may eahalong
tubig na anaqui,i, perlas
Mesa nang
pageain doon inilagay
sa lihm nang
tanang
nagtayong halaman,
ano pa,t, sa madlang
manga easayahan
anaqui,i, uala na manding eatapusan.
Niyong
daeong
hapon 8ila,i, nangagpasial
at
nangaglalaead
patungo sa bayan,
si Tadeo
nama,i,
inabot ang eamay
dito eay Isabel
at
magaagapay.
Ibig
maeausap
niyang
nag-iisd
sapagea nga,t,
sila,i,
magsisiahs na,

61

si Tsabel narDaj, pumayag suraairia
at nagbigay loob sa nag-aanyaya.
Ipinahayag na nang luha,t, hinagpis
nitong si Tadeo ang laman nang dibdib,
dito eay Isabel ang sinta,t, pag-ibig
na tatlong buan nang hindi ieaidlip.
Sinagot din naman nitong si Isabel
aco,i, may eatipan masamang di hintin,
ang iyong pagsinta,i, sa iba ihinguil
maraming dalagang higuit pa sa aquin.
Bueod dito,i, madla ang nagsipaninta
dito eay Isabel sa diquit at ganda,
kguing sinasabi nang eaniyang araa
na siya,i, pumiU sa nangangasaua.
Sagot ni Isabel huag pagpilita,t,
di na mababago yaring ealooban,
at hindi mangyaring aquing malimutan
si Diego Mareillang aquing eatipanan.
Nang may ilang buan nama,i, sa rarating
isang eaballerong sa Aragon galing,
eapatid na bunso bunying Albarraein
minahal nang hari,t, tiualang magaling.
Ganda ni Isabel ay nabalitaan
nitong eaballero agad nagdahilan,
na pasasa Teruel siya,i, inutusan
nang eapatid niya na malaquing bagay.
Humanap nang daang eaniyang maquita
nasabing Isabel balita nang ganda,
nasunod ang nasa^t, naeapanhie siya
si D. Pedro nama,i, natua pagdaea.

62
~
Daliil sa ito nga,i, mataas ua tauo
magandang lalaqui,t, dugong
eaballero,
naquipag ibigan agad si D. Pedro
palibhasa,i, hilig ang loob sa mundo.
Ang pangala,t, bansag nito,i, si
Azagra
ano,i, sa maquita ang himaldng
ganda,
pagdaca,i, tinablan nang malaquing
sintang
di ieaeatulog at laguing balisa.
Nguni at sa ama doon
nagpahayag
nang daquilang sinta sa mahal na anae,
aug sagot nang araa cami,i, -maguusap
ac6 ang bahalang siyang
hihieayat.
Siya ngang guinaua nitong si D. Pedro
anae ay tinauag ang uica,i, ganito:
aco,i, matanda na oh bunsong anae co
ibig eong maquita ang eapalaran mo.
Yaong eaballerong dirito sa aquin
mahal namang tauo saea mayaman din,
eapatid na bunso bunying Albarraeih
siya,i, naquiusap mangyaring tangapin.
Aug hinihintay mong mahal na D. Diego
malaon nang hindi sumusulat dito,
icao,i, maniuala at ito,i, totoo
napatay sa eampo niyong manga moro.
Nagbuntong hininga abang si Isabel
iuapatay sa eampo! ang sabi mo,t, turing,
^di po eaya naman may naeapipiguil
na malaquing bagay? itd po,i, marahil.
Gundi eaya naman marahil nabihag
nang morong eaauay at di maeasulat,

63

mabuti rin naman ang tayo,i, tumupad
sa naipangaeong limang ta6ng singead.
Sagot ni D. Pedro,i, apat nangang husto
ang taong nalaead pag-alis ni Diego,
uala hangang ngayon bahta pa tayo,
euo siya,i, nasaan patay na banta co.
Aquing isinumpa eay Diego Mareilla
hangang aco,i, buh^y sinta co,i, eaniya,
at di ibibigay ang piiso sa ibd
eun si^^a ma,i, patay aco,i, ganito na.
Tumiilo ang liiha nitong si D. Pedro
diyata Isabel mahihiya ac6,
sa riaipangaeo sa mahal na tauo
ua icao,i, susunod sa ealooban co.
leao ang dahilan niyaring aquing dusa,
ieao na minahal higuit sa lahat na,
ieao ang puputol nang aquing hininga
eun aco,i, patay na,i, mapag-iisa ca.
Huag po ama co sagot ni Isabel
huag po naaco,i, siyang maguing dahil,
nang ieapapatid nang buhay
.
mong angquin
biihay co ma,i, ilan aquing ihahain.
Aquin pong susundin manga pangaeo mo
nguni,t, hintin lamang panaho,i, mahusto,
nang hindi mauiea naman ni D. Diego
na ualang halaga tayong manga tauo.
Hindi na eumibo yaong ama niya
bahala ang suyo siyang umanyaya,
eaya nga naman itong si Azagra
madalas ang dalao doon sa eanila.
V
64

Si Mareilla naman ang pagbabaliean
na iniuan nating na sa bilanguan,
siya,i,
namamanglao hinihintay-hintay
sa eay Orfelina na eapangaeuan.
Ganlam alam nga ang pinto,i, nabuea
at biglang pumasoe itoiig Ortehna,.
tuloy na sinabi dito eay NTareilla
ang
paglabas niya,i, tantong raalapit na.
Ualang sala biieas aeo ay aalis,
ale eo,i, casama,t, pasasa Mekinez,
pagea,t, ang ale eo sa hari,i, malapit
ang
pageaUgtas mo,i, hihihnging piht.
Ac6,i, aahs na,t, nang di maantala
ang aquing hiningi lamang eay AbdaUa,
ay aco,i, tulutan na maquipagquitang
sandah sa i3'0,t, aahs pagdaea.
Asahan mo nanga,t, darating na piht
ang pinaea-orden nang iyong pag-ahs,
di co maalaman eun aco,i, mabahe
na magquita tayo at siya eong nais.
Na eun mangyayari ay iyong tangapin
ang munting ealoob sa iyo co,t, hain,
eaunting salapi ay iyong baunin
sa paglalaead mo nang di ea eulangin.
Sagot ni MarciUa,i, salama,t, na lamang
salapi ay di co quinaeailangan,
eundi maeaalis maea-oui naman
at maquita co na ang sinta co,t, biihay,
Saea ieao naman nasa co,i, gayon din
hingi eo sa Dios at aquing dalangin,

65
~
ang eagaliugan mo^, matagpuan mo rin
datnin mo ang gloria na bayan nang alio.
Tangapin rao ito ani Orfelina
aeo ay V aalis at nababalam na,
loobin
din_jiaua-^nang Ylrgen Maria
yaring
aquing laead patnubayan niya.
At nang maquita mo ang iyong Isabel
maeasal
din cayo,t^ raanulos sa alio,
aeo
namang y^ri ay alalahanin
sa toui ngang ieao ay mananakngin.
Ang aquing larauan sa tuing
maquita
magunita mo rin abang Orfelina,
na nananatili sa hirap at dusa
at natapos nanga ang tanang ligaya.
At euu si Dionisio ay hindi namatay
ieao sana,i, amin na masasamahan,
sa pagoui roon sa sariling bayan
nagsasaya disin tayo habang daan.
Pagea uiea nito,i, inabot eay Diego
ang salapi,t, nalis halos tumataebo,
si Diego Mareilla nama,i, nanglolomo
sa malaquing aua sa babaing
ito,
Nagtuloy namanhie doong eay Abdalla
yaong maauain na si Orfelina,
eaya nga at siya ay quinalagan na
nang grillos sa paa munting guminhaua.
Nang may ilang arao siya,i, pinatauag,
nang eading Abdalla doon sa itaas,
nang siya,i, mapanhie pagdaca,i, humarap
nagbigay nang galang sapagca,t, marapat.
MARGiLLA. 5

66

Siyaj, pinalapit niyong si Abdalla
sa eaniyang piling at pina-upo pa,
sa isang luelueang mariquit na silla
at
saea tinanong nang gayaring badyd:
^Aud bagd eaya iyong mabibigay
eun
icao,i, aquin nang ngayon ay paualan?
sagot ni Mareilla eun may eayamanan
aquing
ibibigay maea oui lamang.
(iQuilala mo baga yaong Orl'elina?
sagdt ni Mareilla may naquiquilate,
isang
binibining lahing africana
mabait mabini, bueod sa maganda.
(iSaan naquilala ang babaing iyan?
sa Espana, tugon ni Mareilla naman,
tanong
ni Abdalla ^sadn bagang bayan?
sa
Ubedang eiudad nang aming looban
(iNaaalaman mo anitorig Abdalla
na eun sino baga ang eaniyang ama?
ang
ama,i, ang eadi sagot ni Mareilla
napatay din naman at aquing naquita.
Tanong ni Abdalla ^anong pinagmuldn
nang
pagcaquilala,t, pageaeaibigan,
aquing inaligtas ang eaniyang biihay
caya,t, quinilala na malaquing utang.
Nang matapos yaon anitong Abdalla
(^naaalaman mo ang nasapit niya?
sa tanong na ito tila si Mareilla
munting napatiguil at nag-alaala.
Ang uiea nang eadi huag magbulaan
sabihin sa aquin ang eatotohanan,
-
67
-
(iuaaalaman mo na eun tagd saan
at sa
bayang ito siya,i, namamayan?
.
Naaalaman co anitong Mareilla
siya
ang may sabi at uala nang iba,
ang
pagcaquilala tanong ni Abdalla
(iay
di namaguitan bagd ang pagsiuta?
Sag6t ni Mareilla ay eailan pa raan
sa
amin ang sintd ay di namaguitan,
eundi
pagquilala nang malaquing utang
nang
mailigtas co sa eapanganiban.
(iNaaalaman
mong siya ang lumaead
sa
mahal na hari nang icao,i, maligtds?
sa utang sa iyo siya ay nagbayad
narito,t,
tingnan mo ang sa haring sulat
Iniabdt nanga dito eay D. Diego
ang> sulat nang haring hgtas nang totoo,
at maeaea-oui sa eaniyang reino,t,
ualang sasangaldng na cahima,t, sino
Itong si D. Diego napaluhod agad
at tuloy hinagean ang sa haring sulat,
di matapos-tapos ang pasasalamat
nasundd ang nasa nitong pagealigtas,
Sa iyo po naman uiea ni D. Diego
raangyaring pahagean ang manga earaay mo,
bilang pasalamat naquiquilanlin co
sa bigay mong sulat halos mapalueso.
Nahabag din naman itong si Abdalla
sa anyo at lagay nitong si Mareilla,
eaya n|;a,t, ang uica,i, ibig
Mfi^na
baga
ang dito sa aquin ieao ay matira.
~
68

Sagot ni Marcilla,i, maramiiig salamat
sa iyong anyaya at loob na tapat,
nguni,t, hindi co po mangyaring matupad
aco,i, may magulang dalauin ang dapat.
Anitong Abdalla eun ipaeaeasal
sa iyo ang aquing pamangquing marangal,
ngala,i, Etigenie ay di eaya naman
pumayag nang dito ieao ay tumahdn.
Marangal na eadi uiea -ni Mareilla,
aco,i, natatali sa ibang dalaga,
ang eay Etigenie na diquit at ganda
ay nababagay nga sa isa pong Baja.
Ang sagot nang cadi,i, aquing naalaman,
na handugan ca man nang ieararangal,
hindi ca papayag at quinapopootan
nang loob mo,t, piiso itong aming bayan.
Sagot ni Marcilla,i, saan maii pong lupa
mayroong magaling mayroong masama,
ang tugon nang eadi, 60 mayroon nga
palibhasa,i, mundo bayang balintuna.
(^Gailan ibig mong ieao ay lumaead?
sagot ni Marcilla,i, sa arao nang bueas,
iniibig co pong maearating agad
nang ang aquing araa,i, maualan ng sindae
Mayroong aalis ang uiea nang eadi
na isang galerang ngala,i, Berebere,
pasasa Portugal diyan ay mabuti
eun ibig sumaeay aco,i, magsasabi.
Nang quinabucas8,i, sumaeay sa bareo
puso,i, guinagalae na di mamageano,
x:c..;-^^y-~x;^^ -r^^s^-^ ??rf??\::v?v^SF:^

69

'di caguiusa-guiQsa,i, inabot iian baguio
sumadsad sa daeong liipang africano.
Nagsi-ahon nanga at naglaead siya
malayo pang lubhd lalaearin niya,
nang quinabucasan ay naearating na
sa lupaing saeop nang bayang Betiea.
Ng siya,i, dumating sa bundoe at parang
inabot nang gabing lubhang eadiiiman,
ang nasapit niya,i, nagealigdo-ligao
at di matutuhan ang pagdaraanan.
Lumingdn ling6n na,t, siya,i, naghahanap
nang pagdaraanan sa lahat nang landas,
di eaalamaldm siya^, naeanialas
isang munting sinag nanagliUuanag.
Lumapit na siya nang maquita4, cueva
sa sariling loob ay may natitird,
na isang naligao na eaparis niya
6 manga tulisan na hindi sasala.
Nagpaealapit na doon sa pintuau
at tumauag siya na nagpaearahau,
aug sagot ay ito ang tinitirahan
nang isang sumama at
maeasalanan.
Ualang easalanan eay Mareillang uioa
ua eahit malaqui,t, gaano easama,
na di pinatauad nang daquilang aua
nang Dios na Poong sumaeop sa madla,
iNang
Dios, nang Dios! siyang isinagot
ua pinaealaeas nang nasasaloob,
iumiuanag nanga nang lubos na lubos
isang ermitano ang siyang
sumipot.

70

Uiea ui Mareilla aco,i, isa namau
na
pinag-uusig naug palad na sinsay,
hindi
tagarito.t,
ac6 ay naligao
eaya
nga,t, lumapit na manunuluyan
Dito ay
gayondin uiea nitong tauo
ay
nagpapatuloy
sa alin ma,t, sino,
siya,i,
pinapasoe,
nagsigd na ito
at
inanyayahan
itong si D. Diego.
Tuloy na eumuha nang isang tiuapay
at saea
nag'abas nang nilutong guiay,
siyang
inihandaug
pinaeahapunan
itong si Mareilla.i,
eumain din namau
Sinahta
nanga nitong si Mareiila
ang
pinagdaanang
manga pagbabaea,
sampong
pagdiriuang
pagvivictoria
hangang
sa mabihag ang bayang Ubeda.
Agad
napaguitla itong ermitano
aug bayang
Ubeda nang maringig nito,
eun
gayon ay icao,i, eaaama sa hoebo
nang talunin
nanga uang manga eristiauo.
Aeo nga ay isa sa unang pumasoe
uiea ni Mareilla nang aming nilusob,
aco,i, pinapalad
sa aua nang Dios
hangang
mageadangal
sumaya ang loob.
Siuahtang
lahat nitong si Mareilla
liangang
sa nabihag siya sa B^tiea,
at
pageabilangong
dahilan eay Zara
sa hindi
pagpayag
sa maling anyaya.
Uala nanga aeong
asang maealigtds
sa
pageabilango
at sa
pageabihag,

71

di eaguinsa-guinsa !oh magandaug palad!
at isang babai ang siyang nahabag.
Sa aming pagpasoe doon sa Ubeda
aquing inaligtds isang africana,
na anae nang eading malabis nang ganda
ang siyang gumanti nitong utang niya.
^Ang anae nang eadi? anang ermitaiio
ang anae nang cadf ang inaligtds mo?
jmanga langit ano ang nariringig eol
(iOrfelina baga ang pangalan nito?
Siya nga at yaon ang siyang pangalan
na sa aquing dibdib di malilimutan,
at daladala co eaniyang larauan
ua di nauaualay sa aquing eatauau,
iMaauaing Dios anang ermitafio
sa.aqui,i, mangyari na ipaquita mo,
inilabas naman nitong D, Diego
Dios co,i, ito nga at hindi nagbago.
Pagdaca,i, quinuha niya ang larauau
hinagca,t, niyaeap at pinanangisan,
uiea ni D, Diego sa nananambitan
ieao nanga,i, siyang dapat na magtangan.
Sinabi sa aquing doon sa Ubeda
na siya rao ngayon tunay na eristiana,
isang eastellano ninyag sa eaniya,
nguni,t, lubhang lihim ualang nacaquita,
Sapagca,t, inusig sa eaniyang bayan
eastellanong ito eaya nagtumatanan,
siya,i, nagturbante,t, nagmoro ngang tunay
sumama sa hoeboug labau sa binyagan.

72

Ang moro ugaug ito aaaug emiLliano,
ay uala nang iba eun hindi nga aeo,
ano
.
ang sabi mo tugon ni D. Diego
eun gayon ay ieao yaong si Dionisio.
Anang ermitaOo aeo nga,t, di iba
uagdamit nang aioro,t, sumama sa guerra,
malaquing
totoo aquing naguing sala
maraming
eristiano ang napatay co pa.
Caya mandin aco,i, uala nang patauad
sa manga sala eong pauang mabibigat,
ano pang gagauin nang aba eong palad
eundi ang mamatay ss ganitong hirap.
Yaon mang pumatay sagot iii D. Diego
sa ating
Panginoon na si Jesucristo,
eun nagbalie loob nagsising toto6
patatauarin di,t, mapaparaiso
Yaong guinaua mo ay hindi rin tuuay
uagdamit
moro ma,i, maealigtas lamang
sapagca,t, inusig sa sariling bayan
nguni,t, na sa Dios bo6ng ealooban.
Cun namamalayan niyong Ortelina
na ieao ay buhdy laquing tua,t, saya,
ang acala,i, patay tinatangisang ca
puso,i, namamahay
sa lumbay at dusa.
Cun gay6n ang uiea nitong ermitailo
ay tinatangisan
ang eamatayan co,
tibay nang
pag-ibig na di nagbabago,
Dios co,i,
mangyaring siya,i, tulungan mo.
Tantoin mo ngayon yaring aquiiig buhay
aquing sasaHtin at iyong paquingan,
-
73

piiiagbuti muua ang eaniyaug ilao
at bago nagsabi nang gayaring saysay.
Yaring pagcatauo,i, una eong naquita
sa malaqiiing bayang saeop nang Navarra,
at ang aquing ama,i, maraming
namana
manga eayamanan sa magulang niya.
At ang aquing ina ay
gayondin naman
lahing manga conde,t, manga dugong
mahal,
ano pa at cami,i, isa rin sa bayan
sa eamahalan man at sa eayamanan.
Aco,i, nag-iisang bugtong nilang anae
caya,t, inalilang minahal sa lahat,
sa eanilang mata,i, di ibig ng^^hngat
lumaqui sa layao sa tud at galae.
Nang aco,i, lumaqui ay pinapag-aral
sa mabuting landas aeo ay inaeay,
^
di naman nalao,i, aquing natutuhan
sa aua nang Dios madlang
earunungan.
Yaong aquing ama ay may isang mama
na tauong mayama,t, lubha nang matanda,
may isang pamangquing minahal sa ^adla
ang pamamanahan at gayon ang banta.
Ipasasarih ang lahat nang yaman
na sa testamento niyang ihahaldl,
di eaguinsa guinsa,i, agad ngang namatay
at ang testamento,i, di man naihanay,
Uala nangang daan eundi ang hatiin
at pagbahaguinin nang manga
pamangquin,
. isa sa eanila ang ama eong guilio
dapat na magmana doon sa amain.

74

At yaoug pamangquiu aug ugala,i,
Gailiermo
ua dapat magmaua eun may testamento,
ay lubhaug palalo t, masaquim ua tauo
aug siyang.sa lahat ibig na'manalo.
Siya ay uag-isip uang isang paraau
gumaua uaug isang talsong easulatan,
parang testamento uaug mamaug uamatay
at siyang magisa ang pinamauahau.
Sila,i, nag-usapln nang mahal eong ama
haugang nageatapos usap nang dalaua,
Guillermo,i, natalo at hinatulan pa
dapat ua magbayad sa manga nagasta.
Lalo uang Inmal^ gaiit ni Guillermo
sa nangyaring yaon nitong pageatalo,
ang loob at puso,i, hindi mageatuto
sa malaquing galit doon sa amd co,
Nag-utos ang hari sa reinong Navarra
na ipinatauag ang mahal eong ama
ang uica,i, paroon at magpuno siya
sa isa ring eiudad saeop nang monarea
8a uangyaring ito,i, lalo nang naiuguit
piiso ui Guillermo,i, parang iniinis,
hindi tumitiguil nang inisip isip
nang panghihiganti doon sa nasapit.
Ang haring Alonso sa Gastillang reino
dati nang eagalit nitong si D. Sanehong,
hari sa Navarrang masaquim na tauo,
nagbantang
baeahin nang haring Alonso.
Ang haring
Fernando,i, niyaeag din naman
maghanda nang hocb6,t, at siya,i, pumisan,

iO

iieing
ang hoebo nila,i, dumami,t, eamapal
Navarra,i,
maguiba at ipag uasaean
Nang
mabalitaan hari nang navarrong
siya,i,
lolooban nang dalauang hoebo,
nag-utos
sa Franciang huminging saelolo
nguni,t,
tinanguihan dahil eay Alonso
Sabihin ang gul6 sa reinong Navarra
ang
mabalitaang darating ang guerra,
nagsabi sa hari ang mahal eong ama
na siya,i,
halinhan dahil matandd na.
Sa
guinauang it6 naman nang ama co
ay
nageadahilan lilong si Guillermo,
ibinalita na sa lahat nang tauo
amd co,i, eatiyap nang haring Alonso.
Humanap nang saesi na manga upahan
sampuo
pa nang aming alila sa bahay,
-
na
pinapagsabing yaon dao ay tunay
at ang aquing ama ay may ealilohdn.
Nanaig ang sueab at ang aquing- ama
ay ibinilang6 nang manga justicia,
at sinamsam tuloy tanang ari niya
tud ni Guillermo,i, ualang maeapara.
Sa v.nangyaring ito aeong isang anae
maquita ang ama na napapahamae,
dahilan sa gaua nang lilo at sueab
ang loob at piiso may di pagniningas.
May isa ngang anae itong si Guillermo
na lubhang
palalo,t, malupit na tauo,
mana,i, isang arao ay nasalubong co
cami,i,
nageagalit inirapan aeo.

ib

Hiiidi co natiis aquing nilapitaii
sinaesae eong bigM nang dala eong puAal,
siya,i, nabulagtd sa aquing piaanan
at ualang pagsalang hindi mamamatay.
Ac6 sa nangyari,i, tumaebo pagdaea
at paghahanapin nang manga Justicia,
naisip isipa,i, ang pa sa Gastilla
sa eanilang hocb6 aco,i, naquisama.
Aco,i, napahsta sa eanilang hoebo
at hindi nagsabi na aco,i, navarro,
tuloy na nagpangap taga ibang reino
nang tangapin nila sa pagsusundalo
Ang haring navarro ay umahs naman
na pa sa Africa at may eailangan,
Guillermo,i, tinauag siyang iniuanan
na mamamahala niyong eaharian.
Gaya nang lumaead ang aming armada,t,
aming salaeayin ang reinong Navarra,
si Guillermo,i, uala at di co naquita
at eun dili aco,i, naeaganti sana.
Ang aming compafiia nania,i, nautusan
doon sa malapit na sariling bayan,
isang eaibigan aquing nasumpungan
aquing inusisa ang nangyaring tanan.
At gayon din naman sinabi sa aquin
na ang aquing ama,i, namatay sa eareel,
at sampu nang aquing ina,i, namatay din
sa bumuesong
saquit hininga,i, naquitil.
At siya rin namang sa aqui,i, nagsaysay
ang hari ay uala sa Navarrang bayan

77

at si Guillermo nga,i, siyaog iniuanan
na mangangasiua nitong eaharian.
Ipinagbilin eong huag sasabihin
na aco,i, narito eanino ma,t, alln,
yaong eaibigan nangaeong rnagaling
bago napaalam aco,i, niyaeap din.
Nang mahating gabing
napapahingalay
sa bahay na aquing quinatutuluyan,
pagdaca,i, tumugtog doon sa pintuan
at manga justicia nang aquing
mabuesan.
Yaong caibiga,i, isa sa eanila
aeo ay sinuedb sa manga justicia,
agad eong binunot ang aquing espada
at aquing tinaga namatay pagdaea,
i Aeo ay tumaebo na di nagtatahan
pagdaca,i, hinabol niyaong earamihan,
dalaua,i, matulin na na sa unahan
nalapit sa aqui,t, aco,i, susungabdn.
Agad eong binunot ang aquing espada
at aquing tinagang papareho sila,
agad ding nabual namatay pagdaea,
namatay ang iiao nilang dala-dala.
Salamat at gabing lubhang eadihman
aco,i, naeatago sa isang masueal,
uala nanga aeong sueat raaparunan
na sa panganib na yaring aquing biihay.
Naisipan co nga ang aco,i patungo
at aco,i, pasaeop sa banderang moro,
magsuot nang
-morriong
quinasuclaman co
ano ang
gagauin sa lagay na ito.

78

Aco,i, nagtuloy na sa nilaead laead
reino nang \^alencia ang aquing tinahae,
at hangang Sagunto na saeop nang lahat
nivong sarraeenong morong mararahds.
Aeo ay humarap sa punong eay
Zeraud
at aquing sinabi ang tueo
j,
nang loob,
^
aeo ay eristiano ibig na pasaeop
sa inyong bande^ai, isa sa vasallos.
Ang sagot nang puno.i^ quinacailangan
ang pageaeristiano ay iyong talieddn^
sampuo pa nang Dios nang manga
binyagan
at sa eay
^
Mahoma ieao ay gagalang.
Ang isinagot co sa aqui,i, iisa
eahit sa cristiano,t, maguing eay Mahoma,
sapagca,t, ang tueoy nang aquing pag-asa
ang sariling bayan ay maualat sana.
At nang masunod co ang paggantl lamang
sa riagbigay lason sa aba eong biihay,
matanto nang piino yaring aquing paeay
sa eanilang hoebo aco,i, pinayagan.
Ang uiea sa aquin aeo ang bahala
tutulong sa iyo diyan sa binanta,
ipagsasangaldng sa manga saeuna
at guiguinhaua ca sa balat nang lupa.
Aco,i, nagdamit na niyong damit moro
nagsudt nang morrion at saea-nagpeto,
anopa,t, ang lagay tulad na sa moro
eahit nasusueldm ang puso,t, loob co. .
At gayon din naman aquing pinarisan
ang tunay na morong ealupit lupita^n,
-
7y

at easaraa-sama sa pagpapatayan
maraming eristiano ang aquing napatay.
Maquita nang piino ang manga gaua co
na manga pagpatay sa manga eristiano,
aeo ay minahal sa lahat nang moro
aquin dao ituloy ang guinauang it6.
Nagutos ang hari sa reinong Valencia
eanilang baeahin ang Oeltiberia,
at sa Sagunto nga siya,i, nagpadala
nang hocb6,t, easama sa eanilang guerra.
Ang pinaeapiino sa hocb6ng lalaead
ay yaong si Zemud na morong marahas,
aco,i, isinama^t, eaniyang talastds
ang eatapangan co sa paquiquitalad,
Nang cami,i, dumating sa bayan ng Olbia
nagutos si Zemud na tumiguil muna,
at ang manga tauo,i, maeapagpahinga
sa laqui nang pagod sa paglaead nila.
Jsang hapon nganing aco,i, nagpapasial
sa may daeong labas at lual nang bayan,
aquing naquilala isang eababayan
na sa eay Guillermong alila sa bahay.

Aquin ngang sii>undan eunsiTan tutungo

ay sa isang bahay nagtuluy'an ito,
aquing namataan ang lilong Guillermo
nagningas na naman galit nang puso co
Hindi co napiguil binunot na tambing
ang dala-dald eong saebat na patallm,
siya,i, nilapita.t, easabay ang turiug
aco,i, titigan mo,t, iyong quilalanin.

80

.
Tingnan mong mabuti eun aeo ay
uioro
quilanlin mo aeo oh lilong Guillermo,
aco,i,
naquilala nang sueab at lilo
ang uica,i, patauad, patauad Dionisio.
Pumasoe sa loob yaong pageamatay
nang
mahal eong amang na sa bilanguan,
dahil sa eaniyang manga easueaban
bigla eong tinagd pagdaca,i, namatay.
Agad nang sumipot na nagpapanangis
isang
batang apo nito ring balauis,
pinagbuntuhan din nang malaquing
galit
pagdaca,i, tinagd naputol ^ng liig.
Nang uala na aeong maquitang
mapatay
manga lahi baga nitong tampalasan,
ay siyang paglubag niyaring cagalita,t,
nasunod ang nasang sila,i, magantihan.
Matanto ni Zemud aug nangyaring ito
aeo ay pinuri,t, matapang na tauo,
sapagca,t, malupit sa lahat nang moro
ualang minamahal eundi lamang aeo.
Noon nga ang hari^ sa reinong Valencia
may ipag-uutos sa hari sa Betiea,
si Zemud ang siyang tinauag pagdaea
dating caibiga,t, totoong quilala.
Siyang inutusan sapagea nga,t, dapat
isa pa saroo,i, may loob na tapat,
aco,i, isinama sapagca,t, talastas
ni Zemud ang aquing catapanga,t, dahas.
Cami,i, lumaead na sa Andalueia
hangang sa dumating sa bayan Ubeda,

81

dinalao
ang eading eababayan niya
aeo rin ang siyang palaguing easama.
Oaniyang sinabi ang eatapangan co
at tapat na loob bagaina,t, eristiano,
eaya
nanga naman minamahal aeo
at siyang easama saan man patango.
Piniguilan eami nitong si Uldeman
na cami,i, matirang manga ilang arao,
eaalam alam co,i, anong eapalaran
si Zemud dinatnan biglang eamatayan.
Ac6 ay natira doon sa palaeio
nitong^ si Uldeman na eadi nang moro,
aeo ay minahal sa eabaitan co
at tapat na loob mabuting yasallo'
Itong eadi naman ay lubhang mabait
magandang ugali,t, mahabaguing dibdib,
sa ahn mang usap at hindi matuid
hindi qui(]uihngan ano mang masapit.
Tsang are'o ngani ay may nangag auay
na isang sundalo,t, isang tauong bayan,
sa auayang ito ang quinasapitan
ang sundalo,i, siyang cataua,i, sugatan,
Maraqufp ang tauo,i, piniit na eareel
saea hinatulang dapat na bitayin,
isang batang munti babaying butihin
sa mahal na eadi ang siyang nanaing.
Lumuhod sa paa nang mahal na eadi
at nagpanangis na ang batang babayi,
aco,i, umaasa,t, maauaing dati
iyong patauarin eun baga mangyari*.
MAKGILLA,

82

Maquita nang eadi ang iniyae iyae
nang batang babayi ang puso,i, nahabag,
siya,i, pinatindig at ipinahayag
humayo ca nanga at pinatatauad
Ang anae nang cadl,i, galing sa
Africa
na pa sa Ubeda,t, pumisan sa araa,
ang pangala,t, bansag ay si Orfelina
larauan ni Febo sa diquit at ganda.
Ang ugali,t, hinhin eabagay nang
~diquit
mabining mangusap uliran nang bait,
anopa,t, sino mang palaring tumitig
patay na 6 bulag eun hindi umibig.
Sapagea nga,t, aco,i, siyang minamahal
nang eaniyang- ama,t, eatiualang tunay,
eaya nanga naman pinababayaan
ang eaniyahg anae maeasalitaan.
Cami,i, nageasundo nang eaniyang anae
para baga eaming magea-isang palad,
eaya nanga,t, carai,i, laguing nag-uusap,
langit co nang tunay eun siya,i, eaharap
Isang arao ngani,i, inusisa aeo
nang raanga ugali nang manga eristiano,
manga guinagaua niyong manga tauo
sampo nang eanilang Dios na eun sino.
Sa eataeutdn co na siya,i, magalit
eun aquing purihin ang Dios sa langit,
at ang pintasan co ang eanilang dioses,
baea ieasueal nang eaniyang dibdib.
Aquing pinintasan ang sariling seeta
at ang pinur^ eo ang sa eay Mahoma,

83

aquing nahalata na si Ortelina
ay di rin natua sa naringig niya.
Ac6,i, nageamali nang aquing tinuran
at di co sinabi ang eatotohanan,
dapat eong purihinj Dios nang, binyagan
huag ang eanila sa demoniong laldng.
Isang gabl nganing aco,i, isinama
nang eaniyang amd at eami nag-ronda,
aming yinisita lagay nang muralla
baea natutulog manga eentinela.
Sa isang esquina nang cami,i, magdaan
saedal nang dumihm at eapanglao-panglao,
may lima* eatauo eaming natatanao
ua sa tingin ndmi,i, pauang sandatahan.
Ang nasoe sa loob namin na mag:-isa
manga tauong sueab na hindi sasala,
ay aming naringig ang sabi nang isa
narito aug eadi patayin pagdaea.
Oapagdaea eami ay pinagUguiran
niyong Hmang lilo na manga sueaban,
si Ulderaan naman pagdaca,i, sumigao
nang manga sundalo,t, siya,i, saelolohan.
Agad eong binunot ang dala eong tabae
inusig nang taga yaong manga sueab, ^
dalaua ay sabay patdy na lumagpae
ang iba,i, tumaebo eaya naeahgtas.
Nguni at ang isa,i, pinmeamatapang
ac6 ay hinarap sadiang naquilaban,
bagaman at siy,i, aquin ngang napatay
aeo,i, nabual din na may sugat naman.

84

Di co namalayan yaring
pageatauo
sapagca,t, malalim ang naguing
sugat
eo,
nang
maulian nga at mamulat ac6
ay
nasasa euarto doon sa palaeio.
Ng
aeo,i, lumingon ay aquing
namasdan
,ang
naeapaliguid sa aquing
hihigan,
ay
yaong mag-ama na eading
Uldeman
at si Orl'eHna sila,i, nagdaramdam.
Dahilan sa hula nang manga
medieo
na
lubhang panganib ang abang
buhay
eo,
sapagca,t, ang sugat malaquiiig
totoo
ac6,i,
nagsisi na sa manga sala co.
Oaya ang guinaua aco,i,
nagdahilaii
nang
aco,i, bayaan na
mapahingalay,
,
sila,i,
nagsilabas ac6,i, binayaan
saea
naghimut6c nang gayaring
saysay.
Dios eo, Dios eo, dumating na baga
yaong eaarauan. nang iyong
justicia,
aeo baga Poon susulitin mo na
sa manga gaua eong malala^uing
sala.
Tinaepan mo bagd Poong maauain
ang pinto ng iyong taingang
mahabaguin,
at hahatulan mong
paeasasayurin
nag dapat sa aquing manga gauang linslL
Naquiquilala co na aco,i,
marapat
na parusrahan mo sa bayan nang hirap,
nguni datapua ieao po,i, mahabag
sa nagsisisi na nang lub68 at uagas.
Na eun mangyayari aco,i, iyong
biguian
nang buhay at laeas ang aquing eatauan,

85

uaiig iiuieapagsisi nang tunay na tunay
uparig maeabayad sa madla eong utang,
At gayon din naman yaong Orfelina
babaying mabining loob na maganda,
niangyaring ilauan yaong ealoloua
nang taliedan niya manga lieong seeta.
Yaong Orfelina nama,i, naeasilip
sa biitas nang pinto,t, eaniyang narinig,
lahat nang panaghoy nang aeo.i, may saquit
hindi na eumibo at nang matahimie.
Aco,i, gumaling din nang may ilang arao
nagsaoH sa dati laeas nang eatauan,
di eaguinsd guinsa ae6,i, naearamdam
tila ang Dios na aeo,i, tinauagan.
Oaya nauiea co oh Dios eong Ama
tataliedan eo na ang pageaeasala,
at gayon din naman ang tanang lahat na
na bagay sa mundo at si Orfelina,
leao na po lamang aquing sisintahin
sintang OrfeHna,i, aquing lilimutin,
ang mahal mo pong Cruz aquing yayaeapin
at ang pagea-moro,i, iiuan eong tambing.
^Babalie ea sa Cruz? isinagot agad
niyong nagtatago na naquiquimatyag,
ac6,i, sa gayon nga ay biglang nagulat
at si Orfelina ang siyang sumabat.
Ang aquing sinabi ay huag mag-ingay
eun ieao po lamang ay doon lumitao,
sa alin mang -bayan nang manga binyagan
pilit mong eaeamtan ang eaguinhauahan.

86


Sa
eabutilian mo,t, ugaliug mariquit
*
pilit
gagantihin nang Dios sa langit,
nang
guinhaua,t, tuang di sueat mBlirip
nang
sino mang pantas matalinong bait.
Cun
gayo,i, masama ani Orfelina
ang
aming
pagsamba sa dios Mahoma,
ang
piiso co,i, agad napatiguil muna
pumasoe
sa loob pagpuri eong una.
Ang
isinagot co,i, sa Dios nga lamang
ay maquiquita
mo ang eaguinhauahan,
ang balang
malayo ang easasapitan
madlang
eahirapang ualang eatapusan.
Ani
Orfelina,i,
baquit guinaua mo
na tinaliedah
mo Dios na totoo,
hindi ca nataeot sa parusa nito
icao,i,
naparito
na nagdamit moro.
Aquing
sinahta boong naguing biihay
raulang
pageatauo sa sarihng bayan,
tanang
dinaanaog
manga eahirapan
uala ngang nihsan hangang eatapusan;
Aco,i,
natataeot sa aquing paglimot
at pagtalieod co sa totoong Dios,
ang damit nang
moro,i, aquing isinuot
sueat ang isipi,i,
nacaquiquilabot.
Isa pa sa roon baquit naeaisip
sintahin nang
tapat sa puso at dibdib,
ang
eagandahan
mo himala nang diquit
talastas co,t, ito,i, ualang masasapit
(iUalang masasapit? ani Ortelina
sagot co,i, malayo na maguing asaua,

87

ealiimau
at aeo^i, saealing masinta
nang cariqmtan mo ay paano baga.
Ang tayo,i, maeasal malayong di palae
at aeo sa iyo,i, hindi nararapat,
dahil sa lahi mo,i, sa mahal nagbuhat
paanong mapantay ang para eong hamae.
At bueod sa rito,i, mayroong isa pa
na lalong malaqui na maeaantala,
ang Dios sa langit aquing sinasamba
ieao nama,i, iba,t, yaong si Mahoma,
Ani Orfenna,i, eun ieao ay moro,
6ac6,i, siya eaya na sisintahin mo?
eun ang Turquia,i, aquin ang isinagot co
aquing iaalay sa manga pad mo.
(^Gun ac6 saeali naman ay binyietgan,
iyong iibiguin nang pagsintang tunay?
sagot co,i, eun aco,i, may eoronang tangan
iaalay co rin sa yapae mong mahaL
Nguni,t, sayang iamang nang ating aeala
eung gunigunihin ang daquilang tua,
at uala rin naman tayong mapapala,
mabuting itiguil ang pagsasalitd.
Aco,i, tulutan mo na maeapagtanan
ang nagauang sdla,i, upang pagsisihan,
ani Orfelina ica6 ay maghintay
sa sasabihin co ay iyong paquingan.
Pagca,t^ narahuyo yaring aquing dibdib
suminta sa iyong tapat na pag-ibig,
di co ipapayag na icao,i, umahs
at aco,i, sasama anomang masapit.
V

m

At ibig co naugang mageristianaug tunay
eaya nga at ac6 ay iyong turuan,
nang aral nang Dios sa sangealaugitan
at eun matuto na ay iyong binyagan.
Aquing
tinuruan nang ating doetrina
madaling
natuto ang easi co,t, sinta,
at nang matuto na,i, bininyagan siya
na eun eaya naman ngayo,i, eristiana na.
Nang
mabinyagan na,i, sabihin ang tua
ac6 na aniya,i, eaiba nang lubha,
ang graeia nang Dios namahay na eusa
sa ealoloua co,t, di na mauauala.
Isang bapon nganing ang cadi,i, umalis
ac6 ay nangahas pumasoe sa siHd,
nit6ng Orfelina,i, at ipinagsuHt
dumating ang oras na aquing ninais.
Aeo ay aalis na magtutumanan
at aco,i, titira sa bund6c at parang,
ang manga sala co,i, doon tatangisan
upang patauarin nang Dios na mahal.
Ani Orfehna,i, huag Dionisio,
huag eang umahs na aco,i, iuan mo,
ac6 ay sasama,t,^ dadamay sa iyo
anoman ang hirap ay titiisin co.
Nang aquing maquita ang tibay ng nais
nang eaniyang puso,t, sasamang aalis,
aeo ay tumiguil pinag-isip-isip
eun cami,i, magtanan lubhang mapanganib.
Nguni,t, naghanda na nang aming dadalhin
sa aming pag-ahs manga babaunin,

89

ealatn alain nga ay siyang pagdating
earamihang morong sa guerra,i, nangaling.
Sila ay tinalo nang manga eabaea
eaya nagsipasoe sa bayang Ubeda,
ang
manga cristiano,i, hindi nagpahinga
paran^ manga ganid nang pananandata.
Sila,i, sumalaeay sa loob nang bayan
aeo ay easama nang eading Uideraan,
sabihin pa baga manga eaguluhan
ingay nang hiyauan. nang pagpapatayan.
Aco,i, nahiualay sa aquing easama
napasuot aeo sa isang calzada,
at isang eristiano ang aquing naquita
bayani ang tieas nang pananandata.
Aquing nttitanong eun baga nasaan
ang easamang eadi na bunying Uldeman,
sagot ay naroon at guinagatungan
doon sa inAerno magpaualang hangan.
At ngayon din naman ieao ay susuaod
lahm nang intierno icao,i, mananaog,
pagea uiea nito pagdaca,i, binunot
eabayo co,i, patay sa taga at ulos,
Aeo ay sumigao na aco,i, eristiano
eahit ang damit co ay tulad ,sa moro,
eaya pa naaua itong eaballero,
aeo nga yaon sagot ni D. Diego.
leao pala yaong sa aqui,i, nag ligtas
anitong Dionisio laquing pasalamat
at si D. Diego nga pagdaeay niyaeap
-
na pinaeahigpit, laquing tua,t, galae.

90

Aeo uy duroon natira sa bahay
na pinag-hatdan mo at aco,i, inaeay,
naringig ang bandong naguing eautusan
nang haring Alonsong pahayag, sa tanan.
Na yaong lahat dao na manga sundalo
na nangabubiihay sa hocb6 nang moro,
pauang magsihar^p doon sa palaeio
ihatid ang armas maguing ali,t, sino.
Ang hindi tumupad nitong eautus^n
at sila,i, mahuH na dito,i, sumuay,
sampo nang may bahay na tinitirah^n
pauarig mageaeamit nang eaparusahan.
Aco,i, naparoon at aco,i, humarap
aquing ibinigay ang dala eong armas,
aco,i, ipinisan sa iba pang bihag
.
at aming hinintay ang hatol na dapat,
Ang isang eapitang aquing eababayan
aco,i, naquilala na aco,i, binyagan,
aquing sinalita ang nangyaring buhay
naaua sa aquin at pinapagtanan.
Naquita co naman isang caquilala
nang bago umalis aeo sa Ubeda,
aeo ay biniguian nang buc6d na euarta
aring habiling co noong pa mang una.
Isang padre naman aquing pinarunan
ang lahat nang sala,i, ipinageumpisal,
at aquing sipabi na pasasa ilang,
magpepeniteneia, minagaling naman.
Aco,i, naglaead na sa bundoe at giibat
isang cuevaug munti aquing hinahanap,
91

ay may isaug pastor na aquing
uasabat
siya ang may turo dito rao ang dapat.
Aquiog ibinigay ang dala eong euarta
at ang aquing bilin aco,i, dalhdn niya,
nang ilang tiuapay at munting gulay pa
na sa Iing6-1ing6 ay huag saspla
Ang pageatira co ay ilan nang buan
na sa cuevang ito.i^nagsisi nang tunay,
at aug Compostela,i, ibig eong
parunan
sa isang convento aeo ay tatahdn.
Salita,i, matapos nitong ermitano,
nagsabi na naman itong si D. Diego,
aco,i, paalam na,t, salamat sa iyo
lalampas ang arao na itinipdn co.
Hindi co nga ibig ang aeo.i,
mageulang
sa naipangaeo sa sinta 'at biihay,
ang bilin co lamang huag
malimutan
sa iyong dalangin yaring eaibigan.
At tuloy nagyaeap ang
dalauang ito
di ibig bitiuan nitong
ermitaAo,
ang uica,i, eun aco,i, ua sa sa convento
saea na sabihin tunay na ngalang co.
Nagtuloy lumaead itong si
Mareilla
hindi
tumitiguil parang
nagsasaya,
uang may daeong hapon siya,!,
nacaquita
nang
nangaglalaeM
tungo sa Gdrdoba.
Itong si Mareilla siya,i,
naquipisan
sa
nangaglalaead na
mangangalaeal,
8apagca,t, ito nga,i, matuid na daan
tuloy sa Toledo niyang
pinapaeay.

92

^
Naag malalapit ua dooii sa Oordoba
isa namang moro,i, nasalubong niya,
pagdaca,i, tumiguil naquilala siya
at tambing iinanong itong si Mareilla.
Ang tanong nang moro ieao ba,i, doroon
sa bayan nang.Saleng di pa nalalaon,
sagot ni Marcilla,i, tunay iyang tanong
doon aeo galing nang laead co ngayon.
Tumanong ang moro ieao ba,i, natira
doon sa palaeio nang bunying Abdalla,
ay tunay nga yaon sag6t ni Mareilla
manga ilang buan aco,i, naeasama.
Oun gayo,i, naparoon anang moro uaman
ieao sa Africa,t, iyong sinamahan,
ang batang si Mahut na anae na tunay
ni Mahomad Zeit hangang Saleng bayan.
Sagot ni D. Diego ang sabi mo.t, badya
siyang eatunayan at hindi nga iba,
eun gayon ay ieao may ngalang Mareilla
na inaligtas dao nang isang dalaga.
(iAno di mo baga nababalitaan
eun si Orfehna caya,i, napasaan?
anitong Marcilla,i, di co naalaman
eun saan tumungo ang babaing iyan.
Sa bayan nang Sale nang aco,i, umahs
ay si Orfelina,i, di pa nagbabahe,
sila,i, naparoon sa bayang Mekinez
di co na masabi eun anong nasapit.
Naaalaman mo anang moro naman
na si Orfelina ngayon ay nagtanan,

93

ensama,i,
si Ali,t, ang binibintangan
nala
eundi ieao ang siyang may tangay.
lcao,i,
maniuala anitong Mareilla
uala
aeong
malay nang pag-aKs niya,
airoman
ay ualang sinasabi siya
hindi co asahang may nangangasaua
Di mo baga alam anang moro naman
eun caja si Mahut doon^^ pinatahdn,
ang ibig nang ama ay maeasintahan
nitoug Ortelina at sila,i, maeasal.
Di co naalaman uiea ni D. Diego,
eun gayon ang sag6t naman nitong raoro,
huag eang magtuloy,; pumasoe sa reino
at icao,i, dadaepin dahilan nga rito.
At si Orfelina nama,i, nasubuean,
sa loob nang euarto laguing nagdarasal,
na paris naug gaua nang manga binyagan
eaya aug hinala ay eristianang tunay.
At pinatunayang sumama sa iyo
at doon titira sa bayang eristiano,
eaya ang uiea co,i, huag eang patungong
magtuloy pumasoe sa loob nang reino.
Itong si Mareilla ay nagpasalamat
sa morong eausap at saea lumaead,
hindi na pumasoe sa loob nang eiudad
doon ay tumiguil sa may daeong labas
Siya ay nagdaan sa Sierra Morena
bago liagpatuloy sa reinong Gastilla,
guinugunamgunam ang nasapit niyang
manga eahirapan dahilan sa sinta.

94
-
Ng pa sa Espaila at niyong lumipat
sa reinong Africa,t, iba,t, ibang eiudad,
at ang tiniis niyang di masabing hirap
sa habang panahong siya,i, nabibihag.
Nag-iba nang laead ang Gastillang reino
mula nang mamatay ang haring Alonso,
at ang humalili na naghari rito
ang eaniyang anae Enrique primero.
Ang namamahala sapagc&,t, bata pang
labing isang ta6n ang bilang dala,
ang eaniyang ina na nabaong reina
siyang nangasiua sa reinong Gastilla.
Nang dumating nanga sa Gastillang bayan
itong si Marcilla,i, doon nagtuluyan,
sa eaniya bagang naguing eaibigan
na pinaghabinlan nang ari at yaman.
Sa mabuting palad eaniyang naquita
si Lope de Harong eaibigan niya,
anae niyong eonde de Harong patay na
eaya itong anae ang eondeng nagmana.
Siya,i, naqui-usap raangyaring laearin
na siya,i, tialutang maea-ouing tambing
sa sariling bayan tuloy madala co rin
ang pagea-eapitan na sariling angquin.
Nilaead din naman nang eonde de Haro
sa laqui nang aua dito eay D, Diego,
eaya nga nasunod ninanasa nito
sabihin ang tuang hindi mamageano.
May isang dumating eapagea-umaga
ipinagtatanong ang ngalang Mareilla,
eun baga saealing dito,i, natitira
ac6 ay may dalang sulat sa eaniya. ^t?
Yaong si Marcilla,i, lumabas pageuan
sulat ay quinuha at agad binuesan,
acala,i, sulat na nang sinta at buhay
nguni,t, nang basahin gayari ang laman:
Ito,i, basahin mo eaibigang Diego
ang may sulat nito,i, ang ngala,i, si Pablo,^
de Azcar ang tauag siyang apellido
at hindi Dionisio na naquilala mo.
Naaalaman mo nang aco,i, magtanan
at di na lumitao sa sariling bayan,
aeo ay nagbago nang aquing pangalan
nang di maalaman eun aco,i, nasaan.
At nang matant6 mo ang huling buhay co
nang ieatlong arao niyong pag-alis mo,
ay aquing iniuan tahanang desierto
at aco,i, pumasoe sa isang convento.
Ac6 ay lumaead tungo sa Galieia
nang aco,i, dumatlng ay aquing naquita,
earamihang tauo na nangagsasaya
at may isang bagay sinsusunddn 'sila.
Lumapit *na aco,t, nang aquing matingnan
at ipinagtanong eunano ang bagay,
nang eanila bagang manga easayahan
na di co maquita,t, ang tauo,i, maeapal
Aco,i, sinagot din naman niyong isa
sabi,i, may dumating isang africana,
na eauiliuili sa diquit at ganda
ang ibig ay masoe sa pag-eristiana.

9G

Sa lagay nang-anyo ay tila mayaman
at niay dugong mahal sa lagay nang asal,
siya,i, ipapasoe sa iiting simbahan
at sa monasterio siya ay tatahan.
Ang sabi dao nito siya,i, eristiana
na
eahit lubhang lihim bininyagan siya,
maraming alajas na eaniyang dahi
gayon din sa pilae at iba,t, iba pa.
Sa manga salanta,i, ipanglilimos
<hio,
sa manga may saquit mahirap ang buhny,
at isang ahla ang easamalamang
raya eaming lahat ay
napaparaaang.
Gumutog sa aquing loob na mag-isa
baea eaya ito ay si OrteHua,
aeo,i, naquisicsie nang aquing
maquita,
aba _co, Dios co, siya nga,t, di iba
At azul eoleste ang pinaeamanto
isang yelong puti ang taquip sa ulo,
at saea pumasoe sa loob nang templo
ang tangan sa eamay isang Santo Gristo.
Nagsipasoe nanga doon sa simbahan
earamihang padres siyang eaagapay,
pagdating lumuhod sa harap nang altar
dito ay nangaeo sa Dios na mahal.
Na -di tatalieod sa pagea-eristiana
at ang eahnisan iingatan niya,
upang maguing dapat na maguing esposa
nang Dios na Poon abang ealoloua
Sabihin pa baga ang tua at galae
nang piiso co,t, loob nang ito,i, majhalas,
-97 ^
hindi co napiguil luhang lumagaslas
at si OrfeHna,i, sa Dios narapat.
Ang aHlang AH,i, naquita eo naman
di pa siya dapat na doo,i, maramay,
sapagca,t, hindi pa marunong magdasal
ng maguing dapat ngang siya,i, mabinyagan
Nang quinabucasan aco,i, napatungo
tuloy naquiusap sa isang convento,
nang aco,i, maquita nang punong prelado
tambing pinayagang pumasoe na rito.
Ang conventong ito,i, malapit na lubha
sa quinalalaguian mang sinta co,t, mutya,
ay naisipan co upang maunaua
isulat sa eaniya ang nangyaring paua.
Ano pa ay tambing siya,i, sinulatan
sinalitang lahat ang nangyaring biihay,
loob niya,t, piiso ay nageamamanghan
matantong buhay pa ang acala,i, patay.
Nguni at ang biHn sa may dalang eriado
aniya,i, sabihin sa may sulat nito,
aco,i, natutua nang pagpasoe dito
magbabagong biihay iiuan ang mundo.
Salamat at eaniya aeong inaralan
nang aral nang Dios tuloy bininyagan,
ang bagong esposong a^iuing inihalal
ay si Je8ucristong sumaeop sa tanan.
. At hindi na aeo yaong Ortelina
eundi si Beatriz ang ngalang bago na,
at de la Trinidad ang
idinugtong pa
sa eaniya aco,i, tunay na patay na.
MARGILLA.
7
%

98

Manga sabing yaon ay eaiUili-uili
aeo naman ngayon pumasoe na monje,
hingi co sa Dios ieao^i, manatili
at maeasal eayo nang sinta mo,t, easi.
Matapos mabasa ni Diego ang sulat
siya,i, humanda na naman sa paglaead,
sabihin pa baga halos ay luraipdd
nang agad maquita yaong nihhyag.
Sa may daeong hapon ng siya,i, dumating
eaniyang natanao niuog nang Teruel,
sa labas nang bayan muna ay humimpil
hininlay ang gabing malabis nang dihm.
At saea pumasoe sa loob nang bayan
nang mangagulat dao ang tanang daratnan,
eaya uga,t, humimpil sa dinatnang iDahay
hinintay ang gabi bago magtuluyan.
Suma-gumamgunam ang sintang Isabel
piht matutua at siya,i, dumating,
ang sarihng puso ay eun tatanungin
eahit natutua ay nalulumbay rin.
Ano na aniya at hindi sumaya
yaring aquing piiso ngayon na rito na
matay mang pihting aco,i, mahgaya
ay gumiguiit din ang lumbay at dusa.
Nageataon namang may isang nagdaan
na isang matanda tumauag sa bahay,
humingi nang tubig siya,i, nauuhao
maquita ni Diego,i, naquilalang tunay.
Tinanong ni Diego na, eun saan tauo
sagot nang niatanda,i, tagarito aeo,

99

muli paug tumanong itoug si Diego
eun naquiquilala yaong si D, Pedro.
Sapagea nga,t, aeo niyong unang arao
aeo,i, napatira dito rin sa bayan,
ay may. naquilalang Diego ang pangalan
saea si Isabel na dalagang hirang.
Sagot nang matanda yaon ay totoo
,
sapagca,t, aeo nga,i, bata ni D. Pedro,
di naquiquilala itong si D. Diego
at damit eapitan nang munga sundalo
Anitong matanda eapua may sinta
yaong si D, Diego,t, Tsabel Segura,
ay sayang na sayang eun nabubay sana
ay silang dalaua ang mag aasaua.
Di anong gagauin si Diego,i. napatay
sa guitna nang b.oeho nang manga eaauay,
gayon ang balita at manga -sabilian
eaya si Isabel sa iba naeasal
Napasigao agad itong si Mareilla,
ano ang sabi mo,t, iquinasal siya,
sigao na malaoas matanda,i, naguiela
acala,i, eun ito ay napaano na.
Pagdaea,i, namutla mue ha ni D. Diego
nagsipangalisag
ang buhoe sa ulo,
matandang
eausap ay nataeot dito
sa lagay at anyo ulol na totoo.
Saea
naghimutoe uica,i, iquinasal
at tuloy
nabual sa
paghihimatay,
ibig nang
matanda,i,
eaniyang
daluhan
nguni,t,
natataeot
hindi malapitan.

100
Mapamaya-maya,i, uagtindig iia bigla
nagbuntong hininga,t, easabay ang uieang,
ano pang hihintin ualang uala nanga
eundi ang mamatay pumanao sa lupa.
Pagdaca,i, binunot ang espadang saebat
matanda,!, sa taeot nagtaebo nang agad,
espada ay tila ibig na isaesae
sa eaniyang puso,t, matapos at sueat.
Nguni,t, napatiguil parang nahnauan
ang uica,i, hindi pa dapat ang mamatay,
lumaead na siya na nagdahan-dahan
hangang sa dumating sa loob ng bayan.
8a pinto nang bahay nang ama at ina
ni Diego,i, naroo,t, naguusap sila,
nang sa eay Isabel na pag-aasaua^
daming panaohi,t, malaquing abala
Sila,i, naearingig yabag nang eabayo
eanilang natanao isang eaballero,
anila,i, eapitan ang naparirito
ating salubungin at mahal na tauo.
Si Mareilla nama,i, nang malalapit na
pagdaca,i, tumauag ama co aniya,
maringig nang ama pagdaca,i, naguitla
anae eong si Diegong buns6 niyaring mata.
Pagdaca,i, niyaeap bunso niyang anae
sa malaquing tua ang luhay nalaglag,
ang ina4, gayon din parang napaaquiat
sa langit nang tua sa anae na liyag.
Sigabo nang tua,i, nang dumalangdalang
sinalita nangang ang balita,i, patay,
^

101

t
itong si Mareilla na anae na mahal
sa guitna nang eampo nang manga eaauay.
Oaya pala gayo,i, talagang sinueab
niyong si D. Pedro,t, sinamsam na lahat,
tungeol sa eay Diego nangahng na sulat
ay itinatago at yang di mahayag.
Nang di nga matanto niyong si Isabel
'
na siya,i, buhay pa at nang huag hintin,
nang siya,i, pumayag na mapaeasal din
doon eay Azagra na mamanugangin.
Matapos humapon itong si Mareilla,
sinaHta nanga sa ama at ina,
boong naguing biihay dinaanan niya
sampong pageabihag doon sa Africa.
Sinahta naman nang nianga magulang
dinamdam nang piisong manga ealumbayan,
sampuo ni Isabel niyang easintahan
eaya nga,t, nagbago manga ealooban.
Yaon po,i, tanto eo sagot ni D. Diego
sa labas nang bayan nabalitaan eo,
ang sagot nang ama eun gayo,i, alam mo
na iquinasal na sa arao na ito.
Oo, po, ang sagot naman ni Mareilla
ano pong gagauin ay eapalaran na,
nasoe na sa euarto at magpapahinga
ang loob at puso ay tantong bahsa.
Anoman ang gauin ay di maeatulog
at babahngbahng ang piiso at loob,
hihiga,t, babangon ay naghihimutoe
easabay ang luhang sa raata,i, nanagos.

102 -
Doon sa bintana siyu ay dumungao
bahay ni Isabel eaniyang natanao,
naringig dingig pa ang manga tugtugan
nang manga miisiea nang bagong naeasal,
Uinurong nang munti at saea nag uieang
sabay
naghimutoe; ^^ay paano cayaV
D. Pedrong sueaban baquit uio dinaya
puso ni Isabel sintang minumutya
leao na Azagra,i, baqtfit mo inagao
"
piiso ni Isabel na sa aqui,i, laan,
eayo,i, mangag-ingat at sa eagalitan
yaring aquing puso,i, puputoe na rolean.
Acj[uing gagantihin tanang mauga gaua
ninyong pagsusuedb at aeo,i, dinayk,
y
nang di pamarisan nang manga eapua
maglililong loob at di na naaua.
At ieao,i, gayon din na lilong Isabel
ano,t, pumayag eang aeo,i, pagliluhin,
datapua,t, hindi ualang sala mandiu,
piiso mo,i, may hirap na eaparis eo rin.
Nang mahating gabi na pauang tahimie
manga panaohin pauang nag si ahs,
si Isabel nama^ nang yaring namanhie
sa esposo niya nang gayaring sulit:
Aeo, esposo eo, mangyaring tulutan
mag-isa sa euartong huang sasamahan,
aquing tutuparin ang pangaeong dasal
sa arao na ito,i, siyang eatapusan.
Ang arao na ito,i, eatapusan mandin
pangaeo eay Diego na siya,i, hihintin.

103

eaya tulutan mong aco,i, manalangin
hangang bueas lamang uala nang paniindim.
Tinulutan naman nang sintang esposo
laya nga,t, natulog sa bueod na euarto,
si Isabel naman lumuhod na rito .
-sa hardp nang altar sa
.
pa^ ni Oristo
Sa oras na yaon nang pananalangin
naringig ang tauag nang uieang Isabel,
Isabel (aniya) ac6 ay Hngunin
at iyong pagmasdan ngayon at quilanHn.
'lsabel lumingon agad napaguiela
na quinilabutan at tuloy nagbadya,
tiguil na eun icao,i, siyang ealoloua
niyong namatay nang Diego de Mareilla.
Hindi ealoloua sagot ni D. Diego,
aco,i, titigan mo at ac6 ay tauo,
ac6 ay si Diego na easintahan mo
ngayo,i, tutuparin tanang pangaeo co.
InaHs ang eapang taquip sa eatauan,
iumitao ang damit nang pagea-eapit^n,
anitong Isabel ieao pala,i, buhay
ang loob co,t, puso,i, nageaea mamanghan.
Hag6t ni Mareilla ac6 nga,i, buhdy pa
eaya naparito ay tutupding co na,
ang naipangaeo mula pa nang una
carangala,t,' yaman ngayo,i, dala co na:
Madlang eahirapan na hindi maisip
dahildn sa iyo ay aquing tiniis,
sinagasang lahat ang manga panganib
nabihag nang moro sa eareel napiit.
-104 -
Hangaug naeueulong sa loob ng eareel
laguing nananangis at dadaingdaing,
tumatauag-tauag sa ngalang Isabel
na sa gabi,t, arao iay pinapanimdim.
^Aling piiso eaya ang hindi magdamdanj
maquita ang sinta,i, iba ang may tangan?
jcapalara,i, baquit at di pa napatay
aeo sa pagtalad s^ manga eaauay!
Disin ang biihay co ngayo^matahimie
at di co dinamdam itong lalong saquit,
mahiguit sa lahat yaring napagsapit
na ang casintaha,i, iba ang mageamit.
Anit6ng-4sabel, Dios co, Dios co,
mangyari po lamang na ipatanghal mong
ac6,i, ualang sdla sa lahat nang ito
at eahit naeasal, uala aeong gusto.
Sueat na Isabel, uiea ni Mareilla
ang sabi mong iyau ay siyang lalo pa
na nagpalala nang liirap at dusa
eaya patauarin Isabel eong sinta.
Aco,i, aalis iia sa madaling arao
at maglalaead na sa malayong bayau,*
adios, Isabel mangyaring tulutan
na sa iyong i)isngi,i, Kibi co,i, humimlay
Sag6t ni Isabel maghintay ca Diego,
alalahanin mo ang pagealagay co,
aco,i, di na iyo,t, mahalay banta co
sapagea nga,t, ngayon aco,i, may esposo.
Sag6t ni Mareilla, Isabel eong biihay,
Isabel, tingnan mo,t, ac6,i, mai^amatay,
--
105
-
Dios co, patiiuad, at saed naboal
sa sillang luelueaa ay napahandusay.
Isabel nataeot tinauag pagdaea
ang esposo niya at ipinaquita,
nang eanilang tingnaii mistulang patay na
eaya pinagisip ang gagauin nila.
Oanilang binuhat ang eay Diegong bangeay
saea inihatid doon sa pintuan,
nang eanilang bahay at doo,i, iniuan,
gabi ay raadih'm ualang naeamalay,
Maguising ang ama eapagea uinaga
pumasoe sa euarto at titingnan niya,
ang anae na Diego^i, nang hihdi maquita
ang loob at piiso,i, agad nabaliea.
Bintana,i, binues6,t, eaniyang tinanao
ang anae na Diego,i, eun baga nasaan,
nang maquita niya,i, napapahandusay
sa pinto nang daa,t, mistiila nang patay.
Sabihin pa baga manga pananangis
^
nang ama at ina-aC manga eapatid,
nangapapahiyao nang sila,i/lomapit,
binuhat na nila saea ipinanhie.
Manga pananangis, manga hagulgulan
nang manga eaharap at manga magulang,
eaya namalayan nang lahat sa bayang
si
Diego,i,,duraating at tarabiug uamatay,
Si Isabel nama,i, laguing inaalio
nang ama,t, esposo nang huag maniradim,
ito i, nagpaquitang loob na matining
at di nagpamalay nang manga gagauin.
^
10(> ~
At sa bahay naman niyong si D. Diego
halos boong bayan pauan nagsidalo
napapahinagpis yaong manga tauo
sa nangyaring biihay napagsapit nito.
Nang nagagayae na yaong pagHlibing,
doblas nang eampana,i, hindi tumitiguil,
pon^
sambayan^,ii nagsisamang tambing
niyong inilabas tauo,i, sapinsapin.
Hi Isabel naman sa sariling euarto
siya,i, nag-iisa ^ng uiea,i, ganito,
imaauaing langit. ! tunghayan mo aeo..,
Diego,r, maghintay at ac6,i, hintin mo.
Sa nangyaring yao,i, Isabel nanaog
ang boong eatauan sa lucs(i,i, nabalot,
hangang sa sirabahan ay umahnsunod
na di naquilala ang lagay at ayos.
Nang guinagaua na tanang ^eatungeulan
nang lahat ng padres sa nasabing bangeay,
babai,i, dumulog ualang naeanialay
bangeay ay niyaeap na pinamiiigisan.
Na sa ealaunang yaeap na mlahigpit
nang abang babaing paraog nananangis^
ya6ng madlang tauong doo,i, nagmamasid,
eaya di pinansin aeala,i, eapatid.
Sa gayong nangyari na manga paraan
isang saeerdote na eay Diegong phisan,
ay sa eainipan niyong ealaunan
babai,i, dinui6g biglang nilapitan,
Nang maquita niyang yaeap na mahigpit
si Isabel pala hininga,i, napatid,

107

libiug napatiguil muling ibiualie
at pag-uusapan itong napagsapit.
Ngayong dalaua na ang eanilang patay
pinageaisahan niyong earainihan,
dapat pagsamahin sa isang Hbingan
ang dalauang ito na mageasiutahan.
Nang ihlibing na ang dalauabg it6,
tauo,i, nagisisiesie sa loob nang templo,
sa isang mariquit na libingang bato
doon inilagay Isabel at Diego.
Ititiguil co na tanang dinaanan
ni Diego,t, Isabel na mageasintahan,
eahit di nagsama noong 8ila,i, buhay
nagsama rin naman nang sila,i, mamatay.
UA.OAS
Sa eabiglaanau niyong pageamatay
nang bunying Isabel bagong
iquina8al,
napiitol at sueat aug inaasahan
nang esposo niyang manga eaaliuan.
Sabihan pa baga ang lumbay at hapis
niyong si Azagra,t, manga
pananangis,
sa nangyaring biihay manga
napagsapit
nang biglang nauala na esposang
ibig.
Ang ama ni Diego ay gayondin
naman
namahay aug piiso sa dalita,t, lumbay,
hangang sa tumanda laguing dumadalao
sa pinaglibingan nang auae na mahal.
Yaong si D. Pedro naman ay gayondin,
sa lumbay nang puso,t, manga paninimdim,
nang pageamatay nga nang anae na guilio,
ay ualang may sala eun hindi siya rin.
Sariling coneieneia,i, laguing ngumangayngay
dahil sa eaniyang manga casaquiman
sa yama,t, sa puri,tv
manga eataasan,
ay ang naguing bunga anae ay namatay.
_
109

Caya di nalaon siya,i, nagcasaquft
at di na nagbangon sa hihigang banig,
nainis ang puso sa lumbay at saquit
nang di maeaeaya hininga,i, napatid.
Ang manga nagmana ng eaniyang yaman
nang eanilang buesdn tanang easangeapan,
ay sa isang caj6n natuelas tuelasan
earamiliang sulat na naiingatan.
Caya pala gay6n tanang manga sulat
niyong si D. Diego,i, sinamsam na lahat,
ang sulat sa ama gayondin sa Hyag
saea binalitang ito,i, napahamae.
Dahil si IsaBw^laldng na dinaya
sa uieang si Diegoli, patay na mistuia,
eaya nga gayon na siilat man ay uala
na eun nabubuhay ay raauunaua.
^m
^

]10

SULAT NI DIEGO
S6L oay IsalDel.
Ang naunang sulat gayari ang turing
gh eauiliuiling sinta eong Isab^l,
mag-uaualong arao pageaualay natin
nang di pagsisilip nang iyong loningning.
Sa paquiramdam co,i, sangdaang ' taon na
itong lialong arao na di pagrjuiquita,
ang loob co,t, puso,i, lubha naiig baHsa,t,
ualang eaaliuan ang dala eong dusa.
Gaano pa eayang dadaanang hirap
^
sa naipangaeong Hmang taong singead,
na di maquiquita ang himalang dilag
nang iyong larauan
ioh
sinK^^eo,t, hyag!
Nguni datapua aasahang co| rin,
ang Dios na Poon tutidong sa- aquin,
gaano mang laon aquin\ titiisin,
maeararating din sa pananong tanmg7
Ac6,i, napalista sa manga cruzado
sa haring Alfonsong may gayae. na hoebo,
at biieas na biieas pa sa sa Toledo
aming babaeahin yaong manga moro.
Caya nga Isabel ay magpaeatibay
piiso sa pag-ibig huag mahmutan,
at ac6,i, hahanap nang sarihng dangal
sa eampo nang guerra nang pagpapatayan.
. 111

Lahat nang panganib aquing susuutin
malauae na dagat aquing tatauirin,
paghanap nang dangal yaman ay gayon din
upang raaihandog sa buti n]o,t, niligning.
Tayo ay manalig ea mahal na aua
nang Dios na Poong lubhang maeahnga,
tayo,i, iingatan at ihhgtas nga
sa eapanganiban at niadlang saeuna.
Dmfo ile MareiUa.
SULAT NI DIEGO
Sa, oay D, Feciro Segiara,.
Pinaeamamahal amang quinilala,
ipatauad mo po ang tauag eong ama,
eahit di pa dapat aasahan co na
sa tiilong nang Yirgen ay hindi sasala.
Sa aua nang Dios ualang dinadamdam
na anomang saeiuit ang aquing eatauan,
ang piiso co,t, loob ang bahsa lamang
sa di pagea oui at cayo,i, madalao,
Ac6 p6,i, sumulat sa ama eong poong
cayo,i, balitaan nang lagay co ngayon,
ac6,i, naguing puno doon sa eseuadron
may earangalan na,t, yamang natitipon.
"
112
-
Aug haring Alonso sa reinong Castilla
nang matanto niya gaua co sa guerra,
ac6 ay minahal guinanti pagdaea
eapitan nang dragon sa reinong Castilia.
Nahabag sa aquin ang Dios sa langit
dahil sa magaling ang layon nang dibdib,
hindi sa masama euiidi sa matuid
nang ac6,i, maeasal sa anae mong ibig.
Caya nga
p6,
ama,i, ang eapamanhiean
niyaring aHpin mo,i, iyong alalayan,
puso ni Isabel na magpaeatibay
at alalahanin ang aba eong biihay.
Ang eaniyang piiso,i, laguing aaliuin
iyong iaaral ang pagtitiis din,
eahit mapanganib pinasuean co rin
itong raagcruzado sa eaniya,i, dahil.
Ito na
p6
lamang at uala nang ibd
at mag litos
*
naman sa ieaeaeaya,
nitong ahpin mo na tumatalaga
sa lahat nang oras iiii.
Diego Mareilla.

113
SULAT NI DIEGO
SA CAmYANG AMA
H! eaibigibig amdng nililiyag
ipatauad rao p<5- ang dl eo^pagsulat,
ang nacaantala,i, pagsundd^ pagtupad
sa eatungeulang co na aquing niyaeap,
Sa aua ng Dios ay uaM pong damdam
na anomang saquft ang aquing eatauan/
aug lo6b co,t, puso ang balisdng tunay
mula nang maualay sa inyong harapdn.
Pageatangan co na nang dalang espada
sa eanunuan co na aquing minana,
ipinamiyapis sa manga eabaea
sa guerra sa Navas saeop nang Tolosa.
Aquing inaligtas sa eamdy nang moro
ang na sa pan^nit^ na eonde de Haro,
sa nangyaring ya6n napataas aeo
gninauang eapitan nang maiiga cruzado.
At gayondin naman aeo ay nilaehan
nang eababagui co sa manga nasamsam,
manga pag-aari,t, manga eayamanan
na aming nabihag sa manga eaauay,
Gayon din
p6
naman nang ac6,i, sumamang
inagapayanan yaong embajada,
Margilla. 8

1^14

na
utos nang hari dito sa Gastilla
ng
cami,i,
paro6n sa eiudad nang Roma,
At sa eonde Monfort naeasama ac6
sa eaniyang
dala na daquilang hoebo,
eami,i,
nagtagumpdy sa manga eatalo
napuri din naman sa batallang it6.
Caya nang matanto nang haring marangal
ang
manga gaua co sa gay6ng tagumpdy,
aco,i,
itina^s at naguing eapitan
nang lahat nang drag6n sa sangeaharian.
Buc6d pa saroon biniguian pa ac6
mga
e^yamanang saganang toto6,
at dalauang ta6n nabauas pa rito
sa aquing
pangaeong limang ta6ng husto.
Tila
p6
ang Dios sa aqui,i, nahabdg
^
eaya nga,t, inaeay sa mkgandang p^lad,
sa arao at gabi,i, hindi lumilieat
ang aquing pagtauag at pasasalamat.
Ang lahat nang ito.i, iyo pong sabihin
sa iniirog eong mabunying Isab6l
sa eaniyang ama naman ay gayon din
ac6,i, may dangal na,t, eayamanang angquin.
Sa mahal eong ina ay gayondin nama,t,
manga eapatid eong pinaeamamahal,
cahimanauari,i, maea-ouing buhdy
itong ande niny6ng sauing eapalaran.
Dieyo de MareiUa,

115
--'
8A NAGSISIBASA.
Cayong bumabasa,i, iliagap ang isip
dito sa dalauang nageaisang dibdib,
hangang sa mamatay hininga,i, napatid
doon sa libingan sila,i, nageasanib.
Sila nga ang siyang dagat salaminin
nang may manga budhiag dangal na inangquin
manga binibini na sino ma,t, alin
ugali,iv tularan nitong si IsabeL
Pagsinta eay Diego hangang sa mamatay
sa pag ibig niya biihay idinamay;
at nag-asaua man sa di oaliKiban
ang ingat na puri,i, hindi nalamatan.
Umikg eay Diegong tali oang hininga,t,
niUngap ang puri,t, dangal nang asaua,
aya ang sino man sueat na pumara
dito eay Isabel lo6b na maganda.
Sueat hangang dito sa inyong nanasa
isilid sa loob ang easo nang vida,
t3un may mali,t, eulang samo sa eanila
capupuna,i, eayong lumasap naug lasa.
FIN
SALITAAN SA PANYO
Ihaplos sa mauga labi: Ibig eong
maquipag-
sulataD.
Ihaplds sa manga mat^: Lubhang
naluluug-
eot ac6.
Ihaplds sa ealiudng eamay: leao ay
quinapo-
pootan co
Ihaplds sa dalauang pisngi: Iniibig quita.
Bayaang malagidg: Tayo,i,
mageaeaibigan
Ipatong sa pisnging ednan: Oo.
Ipatong sa piBnging ealiud: Hindi.
Ihaplos sa balieat. Sutnunod ca sa aquin.
Iha^<68 sa taingaiig ednati: Uala eang pag-
tatap^t
Ihaplds sa taingang eaiiua: Mayroon aeong
isang suiat para sa iyo.
Ihaplds m, dalauang mata; Lubha eang ua-
lang aoa.
Tieiopin Ibig eor^ maquipagusap sa iyo.
Tieiopin ang manga duio: Hintain mo ac6.
Pilipitin nang dalauang eaniay: Pagpapaua-
Isng haiaga
Pilipitin nang eamay na eanan; May ibang
iniibig ac6.
Pilipitin nang eamay na ealiua: Magpasial eayo,
ayao aeong maquiaiam sa inyo.
Ibuhoi sa hintuturo: Mayroong easintahan. ac6.
Ibuh61 sa susuotang aiBgeang: Mayroong
asaua ac6.
Ibuh6i sa Iwong eamay: Aed ay sa iy6:
Pagiaroan ang pany6: Pinauauaian quitang
halag^.
SALITAAN SA PAMAYJPAY
Dalhing naeabitin sa eamay na eanan. Ibig
eoug magcanovio
Dalhing naeabitin sa eamay na ealiua May*
roong easintahan ac6.
Ipaypay na madalas jMakqui ang pag-ibig co
sa iyol
Ipaypay na marahan. Halang halaga, ca sa
aquin.
Itielop na bigld. Quinapopootan qiiita.
Bayaang malagl^g Ac64, tapAt na loob sa iy6.
Dalhin sa siping nang piiso. Nagdadanadain
aeong malabis dahil sa iyo.
Taep^n ang ealahati nang mue-ha. 8umtmod
ca sa aquin.
Biiangin ang manga tadydng. Ibig <Jong magsa-
litd sa iy6
Paglaroan ang borlas. Umiibig ac6 sa iba at
iniibig naman ac6.
Huag dalhin 6 ilagay sa bulsa. Ayao aeong
maquipag ligauan
.
-^^3^^^
Mga awit at eorridong tagalog*
Buhay ni Aladino

Abeeidario

Alejandre at D. Luis

Almangor

Adan at Eva

Arturo, Eauro Rosalio

Amang si' Jesti8

Baldovino

Beatriz

Beata Maria

Bernardo Garpio

Bertong Lasing

Blanea Flor
. 4-

Babaying Samaritana

Gabayong Tabla

Gelira

Gonde Urbano

Gonstaneio at Urbaeio

Grieelda

Dama Ines

jL>iluvio Universal

Dofla Mareela

Dona Maria Ahas

Doee Pares
^^

Doneella Te^dorit
^<

Dr. JosE RiZAL

Dr. JosB Bdkgos

D. Diego at I) a Juaua

Edmundo

Eliseo at ni Feliza

Esopo
:<

Emilio
(<
Feli2iardo
015
0.15
0.15
0.10
0.16
0J5
0.10
0.16
0.10
10
0.15
0.15
010
0.10
0.10
0.10
0.10
0.25
0.10
^^~
0.10
016
0.10
0.10
0.20
015
20
0.15
0.10
0.10
0.15
0.10
0.10
010
119
Buhay
ni Fieles amantes
0.10

Florante at Laura
15

Florentina
0.10

Florifio
0.10

Graeiano at Gaudeneio
0.15

'
(i
Gonzalo de Gordoba
015

Gunlas
0.15
-

Haring Asuero
0.10

Haring Calabaza
0.10

Haring Saul at David
010

Haring Salomon
0.15

Huaran ng Oalinisan ng Puri
0.15

Ibong Adarna
0.i5

Isabela
10

Jacobina 0.10

Jaime del Prado 0.10

Jo8e Veri(lido 0.15

Jo8^ Flore8 0.10

Juan Baehiller 0.10

Juan at Maria 010

Juan Patay 0.10

Juan Tiiioso 0.10

Juan Tilioso Gomedia 0.20

Juan Tamad 0.15

Juan Labuyo 0.10

Julieta at Itomeo 0.10
'

Leopoldo
O.lo

Ludovico 0.10

Landas na Tuntunin 0.15

Ligaya sa Langit at Mundo 0.15

Marla Mereed 0.15

Maria Alimango 0,15

Manrique O.iO
<<
Martir de Golgota 0.15

Ntra Sra. de Antipolo .0.15

Pantinople 0.10

Papa Gregorio 0.15

120

Buhay
ni Prineipe Gimerro 0.10

Panaguinip ng pag-ibig Gomedia 0.20

Perpetua 0.15

Orontis
0.20

Igmidio 0.10

01iveros 0.10

Arnisto
0.20
Pitong Infantes de Lara 0.10
ProeeBo
10
Plus Santorum, 3 pangkat 0.45

Poneio Pilato 0.15

Reina Mora 0.10
Reetorino, 3 pangkat 75
Rodolfo
0.10
Rodrigo de Yillas 0.15
San Antonio de Padna, 2 tomitos 30
San Isidrong Magsasaea 0.15
San ' Franciseo deSales 0.15
Santa Ana 0.15
Santa Eulalia 0.10
Sta
Maria Magdalena 0.15
Santa
Regina 0.10
Santa
Elena 0.15
Sagrada Misa 0.10
Sigesmundo
0.15
Sigesmundo Gomedia 0.30

Sofia,
Teresa ^t Maura 0.15
Santoi]^ 81 Moises 15
Tablanle de Rieamonte 0.10
Tatlong Niimero 0.10
Tatlong Personas 0.15
Tomas at Maria
0,15
Totoo at l^aungaling 0.10

Uliran ng Kabaitan 0.10

Villarba
0.15
Vivencio at Teofila. 0.10

<K

^^''
J^