Folder Sladami Zbrodni

Projekt edukacyjny
Materiay dla nauczycieli

WARSZAWA 2007
Wprowadzenie 5
Krtki kurs historii bezpieki 6
Droga do zbrodni 8
Sprawcy 9
Ofary 12
Historyk jest jak detektyw 13
Historia mwiona krok po kroku 15
ladami zbrodni jako projekt edukacyjny 18
Jak zorganizowa publiczn prezentacj projektu ladami zbrodni 20
Scenariusz zaj O pamici i upamitnianiu jako elemencie budowania
tosamoci czowieka 21
Scenariusz zaj Czy mona przebaczy wrogowi? 33
Dodatkowe informacje 38
Spis treci
Zaoenia
Historia zbrodni komunistycznego aparatu represji od kilkunastu
lat jest przedmiotem bada wielu historykw. Do polskiego prawo-
dawstwa na stae wprowadzone zostao pojcie zbrodni komuni-
stycznych dajc podstaw do cigania winnych ich popenienia.
Tym dziwniejsza do wyjanienia jawi si luka, jaka istnieje zwaszcza
w sferze zachowywania w pamici spoecznej miejsc zwizanych
z dziaalnoci bezpieki. Rzecz nie dotyczy w tym wypadku
upamitnie, ktre w ramach swoich ustawowych zada realizuje Rada
Ochrony Pomnikw Walk i Mczestwa, ale o wycignicie z niebytu
ostatnich by moe nie zniszczonych jeszcze namacalnych ladw
represji, o nadanie przynajmniej niektrym z nich rangi podobnej
np. do byej siedziby gestapo przy Alei Szucha w Warszawie, czy Pawia-
ka. Czy komunistyczna katownia przy ul. Rakowieckiej wypada reto-
rycznie zapyta nie zasugiwaa i nie zasuguje na zyskanie statusu
muzeum, w ktrym mona byoby eksponowa pamitki po ofarach
i pitnowa katw? Co z setkami siedzib powiatowych i wojewdz-
kich urzdw bezpieczestwa, tajnych wizie, aresztw, o ktrych
istnieniu pamita coraz mniej wiadkw, a ktre przecie dla spoecz-
noci lokalnych byy i cigle jeszcze s wanie tym, czym osawiona
Rakowiecka dla Warszawy. Niemoc, a czstokro i niech do nadania
owym miejscom dokumentujcym trwale, poprzez samo swoje
istnienie, zbrodnie komunistyczne, bya i jest symptomatyczna.
Majc na uwadze realne zagroenie zatarcia w wiadomoci
spoecznej tych miejsc, w kocu 2006 r. Biuro Edukacji Publicznej
rozpoczo w skali oglnopolskiej realizacj programu badawczo
dokumentacyjno edukacyjnego, ktrego celem jest wanie zacho-
wanie i upublicznienie wiedzy o ladach zbrodni komunistyczne-
go aparatu represji z lat 1944-1989 (w pierwszym etapie dotyczy on
okresu 1944-1956). Program zakada sporzdzenie dokumentacji
fotografcznej, flmowej obiektw wykorzystywanych przez bezpie-
k tj. siedzib urzdw bezpieczestwa, aresztw, wizie, zidenty-
fkowanych miejsc zbrodni popenionych przez: funkcjonariuszy UBP,
Informacj Wojskow, MO, KBW, ORMO, agentur resortu bezpiecze-
stwa, ludowe WP. Szczegln wag pragniemy zwrci na zachowa-
ne jeszcze w wielu miejscach lady substancji zabytkowej pozostaej
w wyej wspomnianych obiektach - np. na inskrypcje sporzdzone
przez aresztowanych na cianach (w tym charakterystyczne kalen-
darze), pamitki materialne np. znalezione przy ekshumacjach itp.
Naszym celem jest take zebranie materiaw dotyczcych zarwno
osb z krgu aparatu bezpieczestwa zwizanych z konkretnymi
prezentowanymi miejscami, jak i ich ofar. Majc to na uwadze, tam
gdzie bdzie to moliwe, bdziemy starali si uzupeni ww. dokumen-
tacj o szczeglnie istotne w tym kontekcie relacje wiadkw,
i materia wspomnieniowy, czy wreszcie materia dokumentacyjny
wytworzony przez sam bezpiek.
Adresat
Program ladami zbrodni adresowany jest do wszystkich
zainteresowanych zachowaniem i poszerzaniem wiedzy z zakresu
najnowszej historii Polski. Kierujemy go do historykw, studentw
kierunkw humanistycznych, dziaaczy spoecznych i kulturalnych,
pracownikw naukowych wyszych uczelni, muzew regionalnych,
czonkw stowarzysze kombatanckich i rodowiskowych, przed-
stawicieli samorzdu terytorialnego odpowiedzialnych za sprawy
kultury i edukacji oraz mediw.
W wymiarze edukacyjnym, kierujemy go do nauczycieli i uczniw
szk gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych. Naszym celem jest ukie-
runkowanie ich aktywnoci na poznawanie historii maych ojczyzn
poprzez najbardziej dramatyczne przejawy terroru komunistycznego.
Przesane do IPN materiay zostan upublicznione na stronie interne-
towej, za najciekawsze z nich zaprezentowane zostan w przygoto-
wanym przez Instytut albumie dokumentacyjno-fotografcznym.
Wykadnia prawna
Pojcie zbrodni komunistycznej w polskim systemie praw-
nym pojawio si dopiero na mocy ustawy o Instytucie Pamici
Narodowej Komisji cigania Zbrodni przeciwko Narodowi
Polskiemu z 18 grudnia 1998 r. W artykule 39 sprecyzowano,
i zbrodniami owymi s: czyny popenione przez funkcjonariuszy
pastwa komunistycznego w okresie od dnia 17 wrzenia 1939 r. do dnia
31 lipca 1990 r., polegajce na stosowaniu represji lub innych form
naruszania praw czowieka wobec jednostek lub grup ludnoci, bd w
zwizku z ich stosowaniem, stanowice przestpstwa wedug polskiej
ustawy karnej obowizujcej w czasie ich popenienia.
Ustawa o Instytucie Pamici Narodowej Komisji cigania Zbrodni
przeciwko Narodowi Polskiemu z 18 grudnia 1998 r. po raz pierwszy
defniowaa take pojcie organw bezpieczestwa odpowiedzial-
nych za zbrodnie komunistyczne. Wedug art. 5 s nimi:
Resort Bezpieczestwa Publicznego Polskiego Komitetu Wyzwolenia
Narodowego,
Ministerstwo Bezpieczestwa Publicznego,
Komitet do Spraw Bezpieczestwa Publicznego,
Jednostki organizacyjne podlege ww. organom [tzn. Korpus Bezpie-
czestwa Wewntrznego, Suba Wizienna, Ochotnicza Rezerwa
Milicji Obywatelskiej, Stra Przemysowa], a w szczeglnoci jed-
nostki Milicji Obywatelskiej do dnia 14 grudnia 1954 r.,
Instytucje centralne Suby Bezpieczestwa Ministerstwa Spraw
Wewntrznych oraz podlege im jednostki terenowe w wojewdz-
kich, powiatowych i rwnorzdnych komendach Milicji Obywatel-
skiej oraz wojewdzkich, rejonowych i rwnorzdnych urzdach
spraw wewntrznych,
Akademia Spraw Wewntrznych,
Zwiad Wojsk Ochrony Pogranicza,
Zarzd Gwny Suby Wiziennej jednostek wojskowych Minister-
stwa Spraw Wewntrznych oraz podlege im komrki,
Informacja Wojskowa,
Zarzd II Sztabu Generalnego Wojska Polskiego,
Inne suby Si Zbrojnych prowadzce dziaania operacyjno rozpo-
znawcze oraz dochodzeniowo ledcze, w tym w rodzajach broni oraz
w okrgach wojskowych.
Po raz pierwszy, i jedyny jak dotd, stanowisko w sprawie
zbrodniczego charakteru dziaalnoci komunistycznego apara-
tu bezpieczestwa zaj Sejm RP w 1994 r. W uchwale przego-
sowanej 16 listopada stwierdzono: Sejm Rzeczypospolitej Polskiej
stwierdza, e struktury UB, Informacji Wojskowej, prokuratury wojskowej
i sdownictwa wojskowego, ktre w latach 19441956 byy przeznaczo-
ne do zwalczania organizacji i osb dziaajcych na rzecz suwerennoci
i niepodlegoci Polski, s odpowiedzialne za cierpienie i mier wielu
tysicy obywateli polskich.
Wprowadzenie
Tomasz abuszewski
5 L A D A M I Z B R O D N I P R O J E K T E D U K A C Y J N Y
groenie ze strony podziemia niepodlegociowego bardzo szybko
z pomysu tego si wycofano. W 1949 r. zaczto tworzy placwki UB
w zakadach pracy tzw. referaty ochrony (ju w 1950 r. istniay one
w 400 zakadach pracy). W wojewdzkich lub powiatowych urzdach
znajdoway si odpowiedniki struktur centralnych tj. MBP, w WUBP
byy to wydziay, w PUBP i MUBP referaty.
Paradoksalnie, w miar postpw w walce z przeciwnikami
wadzy komunistycznej, liczebno resortu bezpieczestwa rosa.
Powstay w kocu lipca 1944 r. Resort Bezpieczestwa, w kocu roku
liczy zaledwie ok. 2,5 tys. funkcjonariuszy, w maju 1945 r. ok. 11 tys.,
w listopadzie 1945 r. ok. 24 tys. (w tym w centrali ok. 2,5 tys.), w 1953 r.
osigajc apogeum ponad 33 tys. funkcjonariuszy. W tym samym
roku cay cywilny aparat bezpieczestwa liczy 321 200 osb, w tym
MO ponad 47 tys., KBW 41 tys., WOP ponad 32 tys., Stra Przemy-
sowa 32 tys., Stra Wizienna 10 tys.
Skala i rodzaje represji
Skazani na kar mierci i zmarli w wizieniach
Liczba skazanych na kar mierci i straconych oraz zmarych
w wizieniach znana jest szacunkowo dziki dwm zestawie-
niom sporzdzonym na pocztku lat 90. przez Centralny Zarzd
Zakadw Karnych przede wszystkim na bazie akt osobowych
kartoteki Skazanych i Tymczasowo Aresztowanych. S to: lista straco-
nych z marca 1990 r. obejmujca 2810 nazwisk oraz wykaz zmar-
ych z lutego 1993 r. zawierajca 20 439 nazwisk. Z ca pewno-
ci zestawienia nie s pene. Nie obejmuj bowiem ofar wszyst-
kich ledztw, ale take egzekucji przeprowadzanych w majestacie
wczesnego prawa. Dotychczasowe badania prowadzone przez IPN
pozwoliy na ustalenie przyblionej liczby kar mierci zasdzonych
przez sdy wojskowe w latach 1944-1956 na okoo 5 tys. (w tym przez
Wojskowe Sdy Rejonowe 3468 kar mierci w latach 1946-1955).
Osobn niezbadan kwesti pozostaj w dalszym cigu wyniki prac
sdw powszechnych (jak wynika z zestawie statystycznych Mini-
sterstwa Sprawiedliwoci zasdzono ponad 2 tys. kar mierci).
Liczba zamordowanych
Liczba zamordowanych czonkw polskiego podziemia niepodle-
gociowego w latach 60. zostaa okrelona przez historykw komu-
nistycznych na blisko 9 tys. osb. Dane te s z pewnoci wielokrotnie
zanione. Tylko 64. Dywizja Wojsk Wewntrznych NKWD przyznawaa
si w raportach do zabicia do sierpnia 1945 r. 927 onierzy AK. Tylko
obawa w Puszczy Augustowskiej z lipca 1945 r. zorganizowana przy
wspudziale jednostek Armii Czerwonej i 1. Armii WP pochona
ponad 700 ofar. Nieoszacowana pozostaje natomiast liczba osb
zabitych w wyniku obaw, pacyfkacji, w walce lub te bez jakiejkol-
wiek sankcji karnej przez grupy operacyjne UB, MO, KBW, ludowego
WP.
Liczba aresztowanych
W latach 1945-1954 sdy wojskowe osdziy za przestpstwa
przeciwko pastwu co najmniej 81 500 osb, w tym w latach 1946-
19 49 35 615 cywilw. Zestawienie powysze nie obejmuje jednak
zarwno 1944 r. jak i lat 1955-1956, a take szacunkowych choby
danych dotyczcych sdw powszechnych, ktre tylko w latach
1946-1948 skazay cznie blisko 350 tys. osb, w tym bliej nieznan
liczb za przestpstwa przeciwko pastwu i porzdkowi publiczne-
mu. Wydaje si prawdopodobne, i cakowita liczba aresztowanych
z powodw politycznych signa 250 tys. osb. Dane te nie obejmu-
j bliej nieokrelonej grupy zatrzymanych przez terenowe placwki
UB, MO, czy te grupy operacyjne KBW (ktrych z rnych przyczyn
nie uwzgldniano w raportach), a take kilkudziesiciu tysicy ofar
dziaalnoci NKWD i NKGB (tylko zbiorcza dywizja Wojsk Wewntrz-
nych NKWD zamkna 1944 r. liczb ponad 16 tys. aresztowanych.
Krtki kurs historii bezpieki
Tomasz abuszewski
Co to takiego bezpieka?
Powstay 21 VII 1944 r. jako jeden z trzynastu Resort Bezpiecze-
stwa, przemianowany w styczniu 1945 r. na Ministerstwo Bezpie-
czestwa Publicznego (istniejce do 7 XII 1954 r.), stanowi zbrojne
rami partii komunistycznej PPR/PZPR niezbdne do uchwycenia
i utrzymania wadzy w Polsce. Bezpiek tworzyy nie tylko struktu-
ry urzdw bezpieczestwa, ale take suby podlege i nadzorowa-
ne: Milicja Obywatelska, Ochotnicza Rezerwa Milicji Obywatelskiej
(powstaa w marcu 1946 r.), Stra Wizienna, Stra Przemysowa, Wojska
Ochrony Pogranicza, Korpus Bezpieczestwa Wewntrznego.
Obok struktur cywilnych, w ramach Ministerstwa Obrony Narodo-
wej funkcjonowa analogiczny pion wojskowy pod nazw Gwnego
Zarzdu Informacji, utworzony na mocy ustawy z 30 IX 1944 r.
Struktury bezpieki
Gwny Zarzd Informacji Wojska Polskiego skada si pocztko-
wo z 8 oddziaw, a nastpnie od 1950 r. z 4 zarzdw i 12 oddziaw,
z ktrych cz prowadzia dziaalno operacyjno-ledcz na terenie
jednostek wojskowych, np.
Zarzd I odpowiedzialny za ochron kontrwywiadowcz Sztabu
Generalnego Wojska Polskiego,
Zarzd II odpowiedzialny za ochron kontrwywiadowcz pozo-
staych jednostek organizacyjnych Si Zbrojnych,
Zarzd IV odpowiedzialny za ledztwa,
Oddzia V odpowiedzialny za prowadzenie inwigilacji.
Ministerstwo Bezpieczestwa Publicznego skadao si z szere-
gu departamentw, samodzielnych wydziaw, biur i inspektoratw,
z ktrych cz odpowiadaa za prowadzenie dziaalnoci operacyjnej
tzn. za represje wobec spoeczestwa. Najwaniejszymi z nich byy:
Departament III odpowiedzialny za walk z podziemiem poli-
tycznym i zbrojnym,
Departament IV ekonomiczny przeciwdziaajcy aktom
sabotau, dywersji i wrogiej propagandy w przemyle, handlu
i rolnictwie (w latach 1951-1953) wydzielono z niego Departament
VIII ochrony komunikacji i IX ochrony przemysu cikiego
i zbrojeniowego),
Departament V spoeczno-polityczny odpowiedzialny za
administracj rzdow i samorzdow, sdownictwo, organiza-
cje spoeczne i zwizki wyznaniowe (w 1953 r. wydzielony zosta
z niego Departament XI zajmujcy si zwalczaniem gwnie
Kocioa katolickiego),
Departament ledczy odpowiedzialny za dochodzenia prowa-
dzone przez wszystkie departamenty,
Departament X odpowiedzialny za zwalczanie wroga wewnt-
rznego we wasnych komunistycznych szeregach.
Struktury terenowe podlege Ministerstwu Bezpieczestwa
Publicznego skaday si z dwch podstawowych poziomw:
wojewdzkiego (Wojewdzkie Urzdy Bezpieczestwa Publicznego)
oraz powiatowego (Powiatowe Urzdy Bezpieczestwa Publiczne-
go oraz Miejskie Urzdy Bezpieczestwa). W 1945-1946 r. podjto
take prb tworzenia placwek gminnych, z uwagi jednak na za-
przypalanie ogniem przypalanie ogniem kcikw oczu i warg,
podskubywanie gsi wyrywanie wosw,
wiatraczek ciganie przesuchiwanego za wosy po gabinecie,
loczki wyrywanie caych pukli wosw,
konwejer wielogodzinne przesuchania, poczone z trwajcym
czsto wiele dni cakowitym pozbawieniem snu,
tusz, zakopane trzymanie nago w celi w zimie polewanie wod
przy otwartym oknie,
poziomka wznoszenie wypronego ciaa w oparciu o koce stp
i doni poczone z biciem,
mylenie stjka na jednej nodze z gow wspart na rce pod-
partej kolanem drugiej nogi, pozostawanie przez duszy czas
w pozycji skonej z podparciem gowy o mur, a rkoma zaoo-
nymi na plecach,
rne techniki bicia prtami metalowymi obcignitymi gum
lub skr, nogami od krzesa, piciami,
przypalanie palnikami, prdem,
topienie, wlewanie wody do nosa,
gwaty,
stjki trwajce do kilku dni.
Tortury psychiczne
naszepty wielogodzinne powtarzanie kwestii dotyczcych wygl-
du/zachowania przesuchiwanego
obelgi ponianie zatrzymanych
Teoretycznie wszystko byo w porzdku
Z rozkazu ministra Bezpieczestwa Publicznego Stanisawa Radkie-
wicza nr 014 z 21 V 1954 r.
Suba w organach bezpieczestwa publicznego na stray praw
ludu pracujcego dyktuje potrzeb zwikszenia wymogw moralno-
politycznych w stosunku do funkcjonariuszy naszego aparatu. Miano
funkcjonariusza ludowych organw bezpieczestwa ma prawo nosi
tylko ten pracownik, ktrego cechuje gboka wiadomo polityczna,
bezgraniczne oddanie dla sprawy i Partii, niezachwiana wiara w susz-
no linii Partii, ideowo, ofarno i wysoki stopie zdyscyplinowania
Rozkaz ministra Bezpieczestwa Publicznego Stanisawa Radkie-
wicza z 23 IV 1951 r.
W sprawie zakazu bicia w ledztwie i innych form przemocy w sto-
sunku do aresztowanych: Uprzedzam kategorycznie, e w stosunku
do winnych stosowania wobec aresztowanych niedopuszczalnych me-
tod fzycznego gwatu bd wycigane jak najsurowsze konsekwencje
karne".
Od 1 do 30 VI 1945 r. pododdziay 62. 63. i 64. dywizji WW NKWD
zabiy lub zatrzymay 1600 czonkw polskiego podziemia niepodle-
gociowego. Z danych czstkowych mona stwierdzi, i apogeum
aresztowa przypado na 1952 r. (rok, w ktrym na terenie Polski nie
istniao ju zorganizowane podziemie polityczne i zbrojne). Zatrzy-
mano wwczas ponad 21 tys. ludzi.
Liczba wywiezionych
Wedug zachowanej dokumentacji Wojsk Konwojowych NKWD
tylko z terenu tzw. Polski Lubelskiej w latach 1944-1945 wywieziono
w 47 transportach ponad 53 tys. osb (w tym okoo 40 tys. Polakw).
Dane te nie obejmuj kilku transportw odprawionych z Lublina oraz
wyniku dziaa wojsk NKWD z drugiej poowy 1945 i 1946 r.
Rodzaje represji
Pacyfkacje operacje wojskowe majce na celu zastraszenie lud-
noci (na zasadzie odpowiedzialnoci zbiorowej) poczone
najczciej z niszczeniem zabudowa (paleniem, rozbieraniem),
aresztowaniami i morderstwami dokonywane przez KBW,
1. Armi WP oraz grupy operacyjne UB i MO.
Filtracje ludnoci masowe aresztowania poczone z wstpnymi
przesuchaniami i torturami.
Domiary niszczenie ekonomiczne osb zwizanych z dziaalno-
ci niepodlegociow polegajce na nieuzasadnionym zwik-
szaniu obcie podatkowych, kontyngentowych.
Wysiedlenia zmuszanie drog administracyjn do opuszcze-
nia dotychczasowych miejsc pobytu, poczone najczciej
z czciow konfskat pozostawionego mienia.
Zbrodnie sdowe wyroki bdce wynikiem sfngowanych
procesw, w tym procesy pokazowe.
Publiczne egzekucje bdce wynikiem pracy sdw dora-
nych.
Morderstwa na zlecenie dziaania o charakterze pozaprawnym
dokonywane przez agentur, lub te samych funkcjonariuszy UB,
MO, a take onierzy KBW i 1. Armii WP.
Tortury przemoc fzyczna stosowana przez funkcjonariuszy
UB, i innych pracownikw, onierzy organw bezpieczestwa
pastwa:
maa i dua konstytucja bicie krtszym lub duszym prtem
stalowym oblanym gum,
robienie ptaka wizie stoi na jednej nodze, z rkami wycignity-
mi do przodu, jeli odpowied na pytanie jest zadowalajca led-
czy pozwala przerzuci ciar ciaa na drug nog,
zabawa w jazz polegaa na wygrywaniu na kocach palcw ng
przesuchiwanego konstytucj i na rytmicznym nadeptywaniu
jego stp podkutymi butami,
wizanie w kij tzw. mcka po zakuciu rk kajdankami do
przodu, usadawia si przesuchiwanego na pododze, z pod-
cignitymi pod brod kolanami. W szczelin jaka powstawaa
midzy kolanami a okciami wsuwao si kij od szczotki. Tak zwi-
zanego przewracao si na plecy, obwizywao gow grubym
kocem, po czym okadao konstytucjami,
osadzanie na koku zmuszanie do siadania na nodze odwrco-
nego taboretu poczone z koniecznoci podrywania do gry
ng,
zawieszanie na koci ogonowej dokonywano na brzegu biurka
(nogi wycignite oparte kocami obcasw o podog, rce pod-
niesione do gry, bicie po stawach),
jazda do Andersa klczenie na maym stoku ustawionym na
krzele, rce wyrzucone na boki, chwianie nazywano jazd,
podkuwanie konia bicie w pity,
pompowanie rozumu z tyka do gowy przysiady gow do
ciany alias dawanie na przeczyszczenie,
Rozkaz gen. broni Michaa Roli-ymierskiego, naczel-
nego dowdcy ludowego Wojska Polskiego z 14 VI 1945 r.:
W akcji przeciw bandom do niewoli nie bra: przywdcw i ofcerw
dowdztwa dywersyjnego, dywersantw stawiajcych opr z broni
w rku. Pociga do odpowiedzialnoci karnej przed sdami wojsko-
wymi nie tylko podejrzanych, ale i wszystkie osoby, u ktrych si oni
skrywali i ktre okazyway im jakkolwiek pomoc.
12 VII 1945 r. prokurator generalny Wojska Polskiego upowani
dowdcw grup operacyjnych do rozstrzeliwania na miejscu schwy-
tanych z broni czonkw podziemia niepodlegociowego.
Wytyczne Gwnego Zarzdu Politycznego ludowego Wojska
Polskiego ze stycznia 1946 r.: Na bandycki terror reakcji odpo-
wiedzie naszym terrorem. Doprowadzi do tego, eby rozbrojenie, czy
zabicie przedstawiciela wadzy demokratycznej powodowao natych-
miastowe sankcje w stosunku do gromady, na ktre terenie przestp-
stwo zosta dokonane. Postawi zasad odpowiedzialnoci zbiorowej
wsi za zbrodnie dokonane na jej terenie. Na akty zbrodnicze reagowa
natychmiast:
nakadaniem kar materialnych, konfskat dobytku,
masowymi aresztowaniami,
przesiedlaniem mieszkacw wsi na tereny zachodnie ,
natychmiastowe na miejscu rozstrzeliwanie schwytanych z broni
w rku i wacicieli domw, w ktrych bro zostaa znaleziona,
w skrajnych wypadkach, przy napotkaniu na zbrojny opr wsi,
spalenie wsi.
Aparat bezpieczestwa by zarwno organizatorem, gwnym
koordynatorem (UB), jak i egzekutorem (KBW) znacznej czci
dokonanych w latach 1944-1956 zbrodni.
Stanisaw Radkiewicz, minister Bezpieczestwa Publicznego:
Aparat nasz to zbrojny oddzia demokracji ludowej, ktry pozostanie
nim i wtedy, kiedy nawet jednej bandy zbrojnej w kraju nie bdzie, [...]
autorytet siy, przemocy stanowi rezerw, do autorytetu ucieka si na-
ley wtedy, gdy trzeba bi, aresztowa, osadza. Wtedy postawa musi
by bezwzgldna.
Instrukcja MBP Grupa operacyjna w terenie: Grupa operacyj-
na w zagroonym terenie, w rozumieniu niniejszej instrukcji prowadzi
nie tylko akcje typu wojskowo operacyjnego, zasig jej dziaalnoci
nie ogranicza si wycznie do rozwizania pewnych problemw takty-
cznych siga gbiej i utosamia si prawie z tzw. pacyfkacja terenu
najszlachetniej pojt. [] Kada banda musi otrzyma swj sztab
operacyjny, ktry niczym innym si nie zajmujc, bdzie tak dugo tropi
band, dopki jej ostatecznie nie zlikwiduje.
Represje aparatu bezpieczestwa zbrodnie skrytobjcze:
wobec skali oporu spoeczestwa oraz denia wadz komuni-
stycznych do jak najszybszego wyniszczenia fzycznego przeciwni-
kw politycznych, represje, majce jakiekolwiek podstawy prawne
okazay si niewystarczajce. Spowodoway, i kierownictwo
partyjne wraz z wadzami bezpieczestwa zdecydoway si wpro-
wadzi do akcji nieformalne grupy dokonujce morderstw dziaa-
czy podziemia niepodlegociowego, PSL, i innych.
Tajny rozkaz wydany przez ministra bezpieczestwa publicz-
nego Stanisawa Radkiewicza 4 XII 1945: Polecam kierownikom
placwek UB, aby w najwikszej tajemnicy przygotowali akcj majca
na celu likwidowanie dziaaczy tych stronnictw, przy czym musi by ona
pozorowana, jakby robiy to bandy reakcyjne. Do akcji tej wskazane jest
uy specjalnych bojwek stworzonych latem ubiegego roku. Akcji tej
ma towarzyszy kampania prasowa skierowana przeciwko bandom
terrorystycznym, na ktre spadnie odpowiedzialno za te czyny.
Droga do zbrodni
Tomasz abuszewski
Podstawy prawne
Przygotowujc si do generalnej rozprawy z organizacjami niepod-
legociowymi, a de facto z caym spoeczestwem, wadze komuni-
styczne przygotoway zestaw aktw prawnych w postaci dekretw
stwarzajcych formalne podstawy do stosowania masowych represji.
Podstawowym instrumentem dziaania by dekret o ochronie pastwa
z 30 X 1944 r. umoliwiajcy zastosowanie najwyszego wymiaru
kary a z 11 paragrafw. Co wicej, oprcz zamania podstawowej
zasady prawnej mwicej, e prawo nie dziaa wstecz, poddawa on
jurysdykcji sdw wojskowych osoby cywilne, ktre byy oskarone
o przestpstwa o charakterze politycznym, w tym take tzw. zbrod-
nie stanu przewidziane przepisami Kodeksu Karnego Wojska Polskie-
go. Za osiem czynw grozia kara mierci, m.in.: za nielegalny udzia
w zwizku majcym na celu obalenie ustroju pastwa, utrudnianie
wprowadzania reformy rolnej, posiadanie broni i amunicji, ale take
za posiadanie aparatu radiowego oraz niepowiadomienie wadz
o wszystkich ww. czynach (tzw. paragraf wiedzia nie powiedzia).
Rok pniej, 16 XI 1945 r. weszy w ycie trzy kolejne dekrety znaczco
poszerzajce represyjno komunistycznego aparatu bezpieczestwa
i sprawiedliwoci. Dekret o przestpstwach szczeglnie niebezpiecz-
nych w okresie odbudowy pastwa wprowadzi moliwo skazania na
kar mierci za czyny bez wzgldu na ich ustawowe zagroenie karne,
obowizkowy areszt tymczasowy oraz brak prawa do zaskarenia
decyzji sdu. Dekret o postpowaniu doranym wprowadzi sdze-
nie w trybie natychmiastowej egzekucji (bez szansy na odwoanie).
Dekret o utworzeniu i zakresie dziaania komisji specjalnej do walki
z naduyciami i szkodnictwem gospodarczym stworzy moliwo
skierowania w trybie administracyjnym (bez odwoania) do obozu
pracy na okres do dwch lat.
Podstawy prawne represji sowieckich: represje dokonywane
tak przez jednostki Wojsk Wewntrznych NKWD, jak i Armii Czer-
wonej znajdoway podstaw prawn w porozumieniu zawartym
pomidzy PKWN, a rzdem ZSRR 26 VII 1944 r., na mocy ktrego
jurysdykcji sowieckiej Naczelnego Wodza poddano wszystkich
obywateli polskich pozostajcych w strefe operacji wojennych.
W rzeczywistoci nigdy nie doszo do sprecyzowania, jakiej szero-
koci pas ziemi mieli na myli autorzy owego dokumentu.
Udzia w represjach ludowego Wojska Polskiego: Opr
spoeczestwa polskiego oraz przejciowe odejcie na zachd
wikszoci jednostek Armii Czerwonej i Wojsk Wewntrznych
NKWD spowodoway konieczno skierowania przez wadze
komunistyczne do walki z podziemiem niepodlegociowym
jednostek ludowego Wojska Polskiego. Akcja ta przygotowa-
na zostaa propagandowo przez Gwny Zarzd Polityczny
Wojska Polskiego. W wydawnictwie Tpcie knowania reakcyjne
z 12 IV 1945 r. znalaz si nastpujcy passus: Gar zwyrodniaych
bratobjcw z NSZ wraz z szumowinami byej AK usiuje w niekt-
rych miejscowociach terroryzowa ludno. [] Nie powstrzymaj
Rzeczypospolitej na jej drodze ku wielkoci zaplute kary reakcyjne.
Wstawiaj palce midzy szprychy wic bd poamane. [] Pod
sd skrytobjcw z AK i NSZ pomocnikw Hitlera.
Sprawcy
Tomasz abuszewski
Portret zbiorowy funkcjonariuszy UB
Po pierwsze modzi
W latach 40. funkcjonariusze poniej 30 roku ycia stanowili od 60
do 70% kadry resortu (w 1945 r. ponad 3%, tj. 585 nie miao nawet
18 lat).
Po drugie niewyksztaceni
W latach 40. funkcjonariuszy legitymujcych si wyksztaceniem
podstawowym lub niepenym podstawowym byo ponad 75%,
w pierwszej poowie lat 50. wskanik ten zmala do poziomu
50- 60%.
Po trzecie bezwyznaniowcy
W latach 1945-1947 92% funkcjonariuszy deklarowao wyznanie
rzymsko-katolickie, w momencie zaostrzenia kursu komunistycz-
nych wadz wobec Kocioa okoo 70% zaczo okrela si jako
niewierzcy.
Po czwarte bezideowi
W latach 40. i pierwszej poowie lat 50. od 80 do 90% funkcjona-
riuszy gosio zarwno bezpartyjno do 1939 r. jak i brak udziau
w konspiracyjnych strukturach PPR-GL-AL.
Po pite robotniczo-chopscy
W latach 40. i 50. ponad 60% funkcjonariuszy wpisywao w ankiety
pochodzenie robotnicze, ponad 20% chopskie.
Po szste Polacy
W latach 40. i 50. ponad 95% funkcjonariuszy UB deklaro-
wao narodowo polsk, okoo 2% ydowsk i 1% biaorusk.
W ramach kadry kierowniczej MBP 49% polsk, 37% ydowsk,
a 10% stanowili oddelegowani ofcerowie sowieccy. W kadrze kierow-
niczej WUBP 66% polsk, ponad 13% ydowsk i ponad 3%
sowieck.
wiadectwa funkcjonariuszy
komunistycznego aparatu represji
Zeznanie Jzefa Duszy, naczelnika w Departamencie X MBP,
odznaczonego Zotym i Srebrnym Krzyem zasugi oraz Orderem
Sztandaru Pracy I-szej Klasy:
Od chwili, gdy zaczem pracowa na Mokotowie, zetknem si
z faktami bicia winiw. Nie byo wtedy jeszcze systemem, wzroso to
w okresie likwidacji band, a nastpnie znacznie zmalao. Mam tu na
myli okres do 1948 r. Tych metod nauczyem si od swych przeoo-
nych, ktrzy sami bili winiw. Przychodzili oni w czasie przesucha
i sami bili oraz dawali nam polecenia bicia winiw. Byli to m.in.
Raski, Czaplicki, Humer, Serkowski i wielu innych, ktrych nazwisk
nie pamitam. Byy wypadki, ktrych dokadnie nie pamitam, e ju
na Koszykowej przywoono pobitych winiw. Wszyscy ofcerowie
ledczy stosowali w rnych fazach i rnych rozmiarach niedozwolone
metody. Taka bya atmosfera i takie nastawienie otrzymywalimy od
swoich przeoonych. W areszcie bya atmosfera oglnego stosowania
niewaciwych metod, czego przykadem moe by fakt, e dyurny
telefonista, Wojciechowski Dziadek, nie majc nic wsplnego z wi-
niami przy doprowadzaniu na przesuchanie bi wycieraczk.
Notatka Jacka Raskiego, dyrektora Departamentu led-
czego MBP
Od naczelnika wizienia Grabickiego dowiedziaem si, e Dusza
lubuje si w przygldaniu wykonywania wyrokw mierci. Nadmieniam,
e ofcerowie ledczy nie mieli prawa, ani obowizku by przy tym.
Zeznanie Jacka Raskiego z 1954 r.
Zarzuty wysunite w stosunku do mnie o zmuszaniu aresztowanych
do skadania kamliwych zezna, o robieniu sprawy na faszywych
materiaach s makabryczne. Tego rodzaju praca byaby prowoka-
cyjn robot [] Czy bilimy w ledztwie? Otrzymalimy duo pobi-
tych ludzi, ich nie obchodzio, kto ich bi, dlatego nie mona wyciga
wniosku, e skarcy si byli bici wanie przez Departament ledczy.
Nasze ledztwo, jako system, bicia nie uznawao. Tysice udzi, ktrzy
prze szli przez Mokotw, nie byo bitych. W jaki sposb doszlimy do
bicia, zncania si nad aresztowanymi? Dawniej stosowalimy meto-
d bicia do wrogw, stosowalimy nie jako system. Bilimy w 1945 r.,
w 1947 r. ju tego nie robilimy. [...] By stosowany system przymusu.
On si zacz wwczas, kiedy znalelimy si w sytuacji, e nie wiedzie-
limy jak pracowa. [...] Ja sam biem. Robilimy to, bo nam si zdawa-
o, e poprzez bicie wyjdziemy na co, bomy nie mieli si, bomy nie
wiedzieli jak z tego wyj. [...] Robilimy otwarcie szereg skandalicznych
rzeczy, robiem ja sam, biem po twarzy i nie tylko po twarzy. Robiem
to z gbokim przewiadczeniem, e to s wrogowie. Szereg pracowni-
kw przynioso dowiadczenie bicia z prowincji. [...] Przysiady do nas
przywdroway, wiedziaem o ich stosowaniu, tolerowaem to. Plucie
w twarz stosowaem. [...] Doszo do pewnej degeneracji, do pewnego
sadyzmu u niektrych pracownikw, u mnie sadyzmu nie byo. [...] Dzi
te bymy bili terrorystw. Ale tolerowaem nie tylko bicie przy terrorze,
bito w szeregu wypadkw, kiedy nie trzeba byo tego robi. Przebywa-
limy w systemie bicia, bio si od chwili zapania bandyty. Ja powinie-
nem by si temu przeciwstawi, ode mnie mona byo tego wymaga,
przecie ja si uczyem, czytaem duo. Rozumiaem, e przyszli do nas
do pracy modzi chopcy, e poza szczeglnymi wypadkami nie wolno
byo bi. Nie widzielimy proporcji midzy walk o nard a walk z wro-
giem. [...] Do nas przyszo wiele elementu z okresu okupacji, przynieli oni
obce metody, ktre byy czstokro stosowane, ale dowiadywalimy si
o nich pobocznie. Ponosz za to odpowiedzialno, e nie reagowa-
em, znieczuliem si. Skutek by taki, e kiedy walczyem z biciem, to
stosowali szereg innych metod, ktre uwaano za prodki - a byy one
gorsze ni bicie - ruganie, ponianie godnoci ludzkiej, stjki, przysiady,
podnoszenie ng i rk. Metody wynikajce z walki z biciem daway pole
do wymysw, do sadyzmu.
Biografe wybranych funkcjonariuszy
komunistycznego aparatu bezpieczestwa
Jacek Raski (Jzef Goldberg),
ur. 13 VII 1907 r. w Warszawie w rodzinie
inteligenckiej (ojciec by dziennikarzem),
dziaacz Zwizku Modziey Komunistycz-
nej i Komunistycznej Partii Polski, absol-
went Wydziau Prawa UW (mg poszczyci
si znajomoci trzech jzykw obcych),
w latach 1929-1932 pra cowa jako apli-
kant w Sdzie Apelacyjnym w Warsza-
wie, a nastpnie w latach 1933-1936
jako aplikant adwokacki, w latach 1936-1939 praktykowa jako
adwokat w Warszawie. Po wybuchu II wojny wiatowej w latach
1939-1941 suy w NKWD w Kostopolu i Lwowie, jak sam na-
pisa w yciorysie: W 1940 r. zostaem wezwany do Lwowa, gdzie
pracowaem w Oddziale Politycznym NKWD dla jecw Polakw
z 1939 r. Po rozpoczciu dziaa wojennych 1941 r. wyjedam wraz
operacjach resortu bezpieczestwa z lat 40. i 50. W 1946 r. przy-
czyni si do rozbicia Komendy Gwnej Narodowego Zjed-
noczenia Wojskowego oraz likwidacji zgrupowania partyzan-
ckiego NSZ w Beskidzie ywieckim (zgrupowania Bartka
w wyniku prowokacji zostao wwczas zamordowanych bez sdu
okoo 150-200 onierzy podziemia niepodlegociowego: pod
pretekstem przerzutu na zachd zwabiono ich do przygoto-
wanych wczeniej obiektw i w nocy obrzucono granatami).
W 1947 r. Wendrowski przyczyni si do ujawnienia Okrgu Biao-
stockiego Zrzeszenia WiN. Od pnej jesieni 1947 r. uczestniczy
w likwidacji IV Zarzdu Gwnego (Komendy) Zrzeszenia WiN.
By najprawdopodobniej twrc koncepcji podjcia gry operacyj-
nej z delegatur zagraniczn WiN, operacji o kryptonimie Cezary,
w ktrej czynnie uczestniczy jako tajny pracownik operacyjny a
do koca 1952 r. Przyczyni si bezporednio do aresztowania kilkuset
osb oraz mierci kilku z nich. Do sierpnia 1968 r. pracowa w resorcie
na stanowiskach kierowniczych, nastpnie zosta mianowany amba-
sadorem nadzwyczajnym i penomocnym PRL w Krlestwie Danii.
Bronisaw Trochimowicz, ur. 21 X 1904 r.
w Stacji Kryowskiej w Kraju Krasnodarskim
w Rosji w rodzinie robotniczej, wyksztacenie
rednie (technik budowlany). onierz Armii
Czerwonej, uczestnik wojny domowej z lat
1918-1922. W latach II wojny wiatowej bra
udzia m.in. w obronie Leningradu. W 1943 r.
zosta skierowany do armii Berlinga, nastp-
nie przerzucony w 1944 r. na teren Polski
z sowieck grup wywiadowcz. Do polskie-
go resortu bezpieczestwa zosta skierowany w listopadzie 1944 r.
W ankiecie personalnej wypenionej po rosyjsku, jako jzyk ojczy-
sty wpisa rosyjski (nastpnie przekreli i wpisa, e wada jzy-
kiem polskim sabo). Pocztkowo zosta skierowany do centrali,
gdzie peni funkcj kierownika wydziau gospodarczego, w 1945 r.
zosta nominowany na stanowisko zastpcy kierownika grupy opera-
cyjnej tworzcej UBP w okrgu dolnolskim. Z okresu tego pochodzi
doniesienie kierownika Wydziau Personalnego WUBP we Wroca-
wiu, ktry pisa: Mjr Trochimowicz, jak rwnie mjr Imio ek stali
si panami ycia i mierci kadego pracownika WUBP. Zwalnia-
j, przyjmuj kogo chc i za co chc. [] daj rozkazy, odwouj,
zalenie od ich upodobania i humoru. Od 1947 r. peni kolejno funk-
cje: zastpcy szefa WUBP w Gdasku i Warszawie. W stolicy zosta
szefem wojewdzkiego urzdu w 1950 r. i pozostawa nim a do 1954 r.
O swoim stosunku do pracy pisa: Jako partyjniak gboko wiado-
my i uczciwy czowiek, miem twierdzi, e nie przyniosem ani partii,
ani organom wstydu. Mog i jestem z tego dumny, bowiem
ponad wszystko stawiam partyjny stosunek do pracy. Jako szef WUBP
w Warszawie da si pozna jako organizator wielu pacyfkacji,
w ktrych chtnie osobicie uczestniczy. Podlegy mu aparat bezpie-
czestwa niejednokrotnie stosowa pozaprawne formy zwalcza-
nia podziemia niepodlegociowego. W 1949 r. na jego polecenie
zorganizowana zostaa spord ujawnionych i zwerbowanych
jako TW czonkw NZW picioosobowa grupa likwidacyjna, ktra
wykonujc zlecenia kierownictwa WUBP zamordowaa 19 VIII 1949 r.
Witolda Boruckiego Babinicza ostatniego komendanta Okr gu
Warszawskiego NZW, jego adiutanta Tadeusza Milewskiego
Ci te go, jednego z komendantw powiatu (Stanisawa Suchobiaka
Szarego) oraz szereg nieznanych dotd osb. Zbrodnicza dziaa-
lno grupy zostaa zakamufowana przez bezpiek dziaaniami
osonowymi organizowanymi przy wspudziale jednostek Korpusu
Bezpieczestwa Wewntrznego (stworzono fkcyjn operacj, ktrej
wynikiem miay by wspomniane zabjstwa). Grupa ta zostaa zlikwi-
dowana w 1950 r. przez pododdzia KBW dowodzony przez Trochi-
mowicza jako typowa grupa partyzancka, jak mona sdzi w celu
z NKWD ze Lwowa do Starobielska (obz jecw), stamtd do Saraska
(Mordowska ASSR), poczem ju zwolniony udaem si do Samarkandy.
Od lutego 1944 r. pracowa w redakcji pism 1. Armii Polskiej w ZSRR
Na zachd i Zwyciymy, ukoczy szko dla ofcerw politycz-
no-wychowawczych, w resorcie pracowa od 9 IX 1944 r. (w stopniu
chorego), w styczniu 1945 r. zosta mianowany naczelnikiem
wydziau w Departamencie I MBP, tj. w kontrwywiadzie. W lipcu
1947 r. zosta dyrektorem Departamentu ledczego, jednoczenie
szefem grupy specjalnej zajmujcej si tropieniem tzw. wrogw
wewntrznych.
W orzeczeniu komisji MBP opiniujcej wniosek nominacyjny
na stanowisko dyrektora Departamentu ledczego z 16 X 1947 r.
napisano: Politycznych zastrzee nie budzi. Stanowisku swemu
odpowiada. Nie umie ukada swych stosunkw z dyrektorami innych
departamentw. Charakterystycznym dokumentem odnoszcym si
do osobowoci Raskiego jest pismo jego zastpcy w Departa-
mencie ledczym, ppk. Adama Humera z 1 X 1950 r.: Prosz
o zwolnienie mnie z dotychczas zajmowanego stanowiska vice dyrek-
tora Departamentu ledczego i przeniesienie mnie na inne stanowi-
sko, nie wymagajce staego obcowania z pk. Raskim Jzefem.
[] Przeszo picioletni okres wsppracy z pk. Raskim nacecho-
wany staym napiciem nerwowym, rujnujco wpyn na mj stan
psychiczny, uniemoliwiajcy mi naleyte wywizywanie si z moich
obowizkw subowych. W opinii winiw by wyrafnowanym
sadyst, czerpicym satysfakcj z fzycznego i psychicznego drcze-
nia ludzi. Mimo wysokiego stopnia subowego i stanowiska w MBP
wielokrotnie sam bi i znca si nad winiami. Odwoano go ze
stanowiska dyrektora Departamentu ledczego 25 II 1954 r. Pierw-
szy wyrok na Raskiego zapad 23 XII 1955 r. przy zastosowaniu
amnestii z 22 XI 1952 r. trzy lata i cztery miesice, drugi wyrok
z 11 XI 1957 r. 14 lat wizienia. Zwolnienie z pracy w resorcie na-
stpio 5 III 1954 r. w trybie ustawowym z trzymiesicznym wypowie-
dzeniem i wypaceniem nalenoci z tytuu odprawy. [] Dopiero pod
koniec 1959 r. wczesny minister Spraw Wewntrznych wyda zarzdze-
nie, na mocy ktrego po upywie piciu lat od chwili rozwizania sto-
sunku subowego ze mn w trybie normalnym zmieni tryb zwolnienia
mnie ze suby 1954 r. na zwolnienie w trybie dyscyplinarnym, po spadzie
w Polskim Radiu i Telewizji na stanowisku dyrektora (cznie trzy
miesice od kwietnia do lipca 1954 r.), a nastpnie take jako dyrektor
w PIW (cznie 8 miesicy od lipca 1954 do marca 1955 r.), po wyjciu
z wizienia praca w Mennicy Pastwowej (cznie 7 lat i 7 miesicy od
kwietnia 1965 r. do padziernika 1972 r.), odznaczony zosta Krzyem
Grunwaldu II i III klasy, Odrodzenia Polski IV i V Klasy, Zotym Krzyem
Zasugi.
Henryk Wendrowski, ur. 10 I 1916 r.
w Saratowie w Rosji w rodzinie robotniczej,
wyksztacenie rednie (rozpoczte studia
na Akademii Sztuk Piknych w Wilnie
przerwane z powodw materialnych), absol-
went studium nauczycielskiego w Biaym-
stoku, przed wojn pracowa jako nauczy-
ciel w powiecie grodzieskim. Od 1942 r.
w szeregach Armii Krajowej (jako plut.
pchor., na stanowisku szefa komr-
ki legalizacyjnej okrgu, a nastpnie Inspektoratu Biaostockiego
AK (pseud: Narbutt, Kos, Nawrot). Od lata 1944 r. by wsp-
pracownikiem sowieckiego kontrwywiadu wojskowego Smiersz,
od 4 IX 1945 r. w szeregach resortu bezpieczestwa. Poczt-
kowo w PUBP w Olecku, nastpnie w Departamencie III MBP,
od lutego 1950 r. do koca 1953 r. pozostawa na etacie nie-
jawnym, w zwizku z udziaem w prowokacji tzw. V Komendy
Zrzeszenia WiN, w 1957 r. dosuy si stopnia pukownika.
Przygotowa i bra bezporedni udzia w kilku najwaniejszych
nych winnych zbrodni popenionych w pierwszej komunistycznej
dekadzie, pragnc w ten sposb odwrci uwag spoeczestwa od
kwestii odpowiedzialnoci za sprawstwo kierownicze owych zbrod-
ni spoczywajce wanie na PPR/PZPR. W listopadzie 1954 r. zosta
aresztowany byy dyrektor Departamentu ledczego MBP pk Jacek
Raski czowiek bezporednio odpowiedzialny za torturowa-
nie i mier wielu ludzi. W pierwszym procesie, odbywajcym si
w grudniu 1955 r. skazano go zaledwie na 5 lat wizienia, po czym na
mocy amnestii zagodzono ten wyrok do 3 lat i 4 miesicy. Poniewa
posiada wiedz o kulisach spraw zlecanych mu bezporednio przez
przywdcw partyjnych: Bolesawa Bieruta oraz Jakuba Bermana, by
dla wczesnych wadz bardzo niewygodnym wiadkiem. Dopiero
dojcie do wadzy Wadysawa Gomuki, od 1951 r. take wystpuj-
cego w roli ofary resortu bezpieczestwa (personalnie take ofary
Raskiego), spowodowao, e zdecydowano si na ograniczone
rozliczenie z funkcjonariuszami odpowiedzialnymi przede wszyst-
kim za zbrodnie popenione wobec wsptowarzyszy partyjnych
(w ramach zwalczanie tzw. wroga wewntrznego w PZPR). W lipcu
1956 r. nastpia rewizja procesu Raskiego i jego poczenie ze
spraw pk Anatola Fejgina, byego dyrektora Departamentu X MBP
oraz wiceministra MBP, Romana Romkowskiego. W listopadzie 1957 r.
zostali oni skazani za zbrodnie popenione gwnie wobec dziaaczy
partyjnych: Raski na 14 lat, Romkowski na 15 lat, za Fejgin na 12 lat
wizienia. 3 X 1964 r., po siedmiu latach, wszyscy odzyskali wolno.
Podobne, nieliczne, procesy wytypowanych przez gremia partyjne
funkcjonariuszy UB odbyway si caej Polsce. Nie miay one jednak na
celu autentycznego rozliczenia si wadz komunistycznych ze zbrod-
ni z lat 1944-1956, zwaszcza dotyczcych podziemia politycznego
i zbrojnego. Sprawy te zreszt bardzo szybko wyciszono, gwnie
z uwagi na wspodpowiedzialno za nie rzdzcej wwczas ekipy
Gomuki. Nie powracano do nich a do koca lat 80. Zwalnia-
nym w latach 1956-1957 z pracy w resorcie funkcjonariuszom
(przede wszystkim z uwagi na brak kwalifkacji) starano si zapew-
ni mikkie ldowanie w cywilnych strukturach wadzy. Na mocy
uchway Rady Ministrw z 13 XI 1956 r. zobowizano: ministrw
i kierownikw centralnych urzdw, a w zakresie gospodarki terenowej
prezydia wojewdzkich rad narodowych, do niezwocznego wydania
podlegym im przedsibiorstwom, zakadom i instytucjom zarzdzenia
nakazujcego ustalenie stanowisk, ktre mog by niezwocznie objte
przez funkcjonariuszw zwolnionych ze suby [...] oraz zastrzeenia
tych stanowisk dla funkcjonariuszw zwalnianych ze suby. Funkcjo-
nariuszom tym przysuguje pierwszestwo do zatrudnienia na wolnych
stanowiskach przed innymi kandydatami. [...] Komisja [dla zatrudnie-
nia byych funkcjonariuszy] powinna dooy stara, aby w miar
monoci zaofarowana funkcjonariuszom praca zapewniaa im wyna-
grodzenie w wysokoci zblionej do uposaenia pobieranego w orga-
nach bezpieczestwa publicznego. [...]
zatarcia ladw zbrodni. W dokumentach personalnych ten wanie
okres dziaalnoci Trochimowicza skwitowany zosta sowami: Jako
szef WUBP z obowizkw swoich wywizywa si. Szczeglnie pozytyw-
ne wyniki mia w oczyszczeniu terenu wojewdztwa warszawskiego
od zbrojnego podziemia. [] Ppk Trochimowicz jest oddany sprawie
Komunistycznej Partii Zwizku Radzieckiego. W 1955 r. zosta odesany
do ZSRR. Podobno popeni tam samobjstwo.
Tadeusz Paszta, ur. 6 III 1905 r. w Warsza-
wie w rodzinie robotniczej, wyksztace-
nie niepene rednie (3 klasy gimnazjum),
z zawodu tokarz. W Komunistycznej Partii
Polski od 1928 r. (peni m.in. funkcj
sekretarza okrgowego). W latach 1939-
1944 przebywa w ZSRR, by wsppra-
cownikiem NKGB. W 1944 r. by komen-
dantem wojewdzkim MO w Biaym-
stoku. Od grudnia 1945 r. pozostawa
w dyspozycji MBP, w ktrym od marca 1946 r. peni funkcj zastp-
cy dyrektora Departamentu V. W maju 1946 r. zosta wyznaczo-
ny na stanowisko szefa WUBP w Warszawie. By odpowiedzialny za
pacyfkacj powiatw wgrowskiego i sokoowskiego na przeo-
mie grudnia 1946 r. i stycznia 1947 r. (w cigu 10 dni siy bezpiecze-
stwa przefltroway ponad 1200 osb w 45 miejscowociach, doko-
nay 8 publicznych egzekucji) oraz faszerstwa w wyborach 1947 r.
Jego dobrze rokujca kariera w bezpiece zaamaa si na skutek
spraw osobistych. Jeszcze w Biaymstoku zwiza si z czniczk
5. Brygady Wileskiej AK, Halin Wilczysk Myszk, z ktr wkrt-
ce wzi lub kocielny. Co wicej, poprzez ni zatrudni w charakte-
rze osobistego szofera dowdc partyzanckiego plutonu z 5. Bryga-
dy, Mieczysawa Kitkiewicza Kitka. Obydwoje, mimo cakowi-
tego zerwania z dziaalnoci niepodlegociow, utrzymywa-
li incydentalne kontakty z dziaajc nadal aktywnie w konspiracji
5. Brygad mjr. Zygmunta Szendzielarza upaszki. Ujawnienie tych
faktw, zostao zinterpretowane jako brak czujnoci politycznej
wobec wroga i pomimo niewtpliwych zasug Paszty na gruncie
zwalczania reakcji, spowodowao jego dyscyplinarne zwolnie-
nie ze stanowiska szefa WUBP w Warszawie i usunicie z szeregw
UB. W uchwale Komisji Kontroli Partyjnej przy KC PPR z 20 III 1948 r.
potpiajcej jego postaw mona znale nastpujce oskarenia:
cakowicie zatraci czujno partyjn i przez to obiektywnie da si
wykorzysta wrogowi klasowemu. [] Towarzysz Paszta zwizawszy
si z kobiet wywodzc si z podziemia reakcyjnego, by sanita-
riuszk mjr upaszki nie potraf odizolowa jej od jej byego otocze-
nia. Kierujc si oportunizmem yciowym wzi z ni kocielny lub,
ochrzci dziecko i tolerowa jej bardzo podejrzane kontakty z ludmi
z podziemia. CKKP stwierdza, i stan taki mg zaistnie dlatego, e tow.
Paszta oderwa si od partii i klasy robotniczej, z ktrej si wywodzi.
Przestawszy myle partyjnie, tow. Paszta sztucznie podzieli swoje
ycie: w yciu publicznym formalnie kierowa si prawem partyjnym,
a w yciu prywatnym prawa te ama. Takie podwjne ycie nie ma
nic wsplnego z marksistowskim pojciem moralnoci partyjnej i to
z nieubagan konsekwencj musiao doprowadzi tow. Paszt do utra-
ty poczucia partyjnoci.
Zbrodnia i kara w systemie komunistycznym
Ucieczka na zachd wicedyrektora Departamentu X MBP ppk.
Jzefa wiaty 5 XII 1953 r., a nastpnie rozpoczcie przez Radio
Wolna Europa w kocu wrzenia 1954 r. emisji audycji radiowych,
w ktrych opowiada on o kulisach pracy bezpieki, spowodoway
uruchomienie i przyspieszenie procesu demontau struktur aparatu
bezpieczestwa publicznego. Rwnoczenie wadze partyjne rozpo-
czy poszukiwanie wrd funkcjonariuszy UB kozw ofar-
Sprawa azowskiego
Jedn z najbardziej strzeonych metod pracy polskiego resor tu
bezpieczestwa stay si skrytobjcze zabjstwa przeciwnikw
politycznych. Przykadem takiego mordu byo zabjstwo dokonane
25 V 1946 r. w Zawidzu na sekretarzu powiatowym PSL z Sierpca,
Franciszku azowskim. Wycignity si z zebrania przez funkcjo-
nariuszy MO zosta on brutalnie pobity na posterunku, a nastpnie
zastrzelony na ulicy. Jeden ze wiadkw zbrodni zeznawa w kilka
dni pniej: Widziaem jak trzech milicjantw dobiego do lecego
czowieka i zaczo go szarpa. Czowiek ten lea przy furtce na chod-
niku obok plebani. Milicjanci strzelali do czowieka pociskami wietlny-
mi z odlegoci okoo 30 metrw. Czowiek lecy na chodniku mwi
do nich: Nie bijcie mnie jestem w obie nogi ranny. Na to jeden z mili-
cjantw odezwa si Jazda skurwysynu na posterunek, a nastpnie
wszyscy trzej zabrali go z tego miejsca i zawlekli go na plac przy stawie.
[...] Dwch milicjantw odeszo od tego czowieka na posterunek
a pozosta si jeden i ten po upywie jednej minuty wystrzeli trzy razy
z karabinu. Jeden ze strzaw by miertelny. Z uwagi na du liczb
wiadkw nie byo adnych problemw z identyfkacj mordercy,
ktrym by Jan ubiski (majcy wwczas 19 lat). Ze wzgldu na niski
stopie subowy oraz mody wiek dla wszystkich uczestnikw
procesu byo jasne, e dziaa on pod wpywem swoich bezpored-
nich przeoonych. Faktem jednak byo take i to, e roczna suba
w szeregach milicji zdya wypaczy jego charakter. Podczas procesu
tak tumaczy si ze swojego postpku: Bdc sam przy rannym
azowskim zastrzeliem go, gdy byem zdenerwowany tym, e mili-
cjant Wrblewski strzela w moim kierunku. Zabjstwa dokonaem
w ten sposb, e zarepetowaem karabin i strzeliem azowskiemu
w gow. Abstrahujc od opinii jak wystawi mu komendant powia-
towy MO por. Filipiak: poczucie honoru i godnoci nie dba, znamien-
ne dla podejcia wczesnego wymiaru sprawiedliwoci do tego typu
przestpstw bya opinia szefa Departamentu Suby Sprawiedliwoci
MON pk Henryka Holdera, ktry we wniosku o uaskawienie pisa:
Wydaje si krzywdzcym, by w czasie gdy najwiksi przestpcy, majcy
niejednokrotnie na sumieniu dziesitki mordw uczciwych obywateli,
korzystaj z zupenego przebaczenia im win pozostawa w wizieniu
czowiek, ktry niezalenie od cikiej wagi dokonanego przeze prze-
stpstwa nie dziaa jednak z pobudek niskich, a tylko w mylnie poj-
tym interesie ustroju demokratycznego. cznie, jak wynika z niepe-
nych ustale, w latach 1944-47 zostao zamordowanych w podobny
sposb od 118 (lista sporzdzona przez S. Korboskiego) a do 147
tylko dziaaczy PSL. Ile byo wszystkich ofar, nie wiadomo do dzisiaj.
Miejsca zbrodni
siedziby Wojewdzkich Urzdw Bezpieczestwa Publicznego (ich
piwnice oraz najblisze otoczenie budynkw) cznie 17 placwek
na terenie caej Polski oraz dwie w miastach na prawach wojewdz-
kich (Warszawa i d)
siedziby Powiatowych i Miejskich Urzdw Bezpieczestwa Publi-
cznego 265 powiatowych, 14 miejskich oraz 10 UBP na miasto
i powiat
wizienia 179 obiektw (m.in. 51 centralnych, 85 wizie karno-
ledczych, 2 zakady dla modocianych)
tajne areszty
obozy pracy 2 kolonie rolne, 39 orodkw pracy winiw
obozy NKWD
miejsca (tajne) wykonywania wyrokw mierci
wiadectwa ofar represji
aparatu bezpieczestwa
Wspomnienie Teodory ukowskiej Mileny:
Cele na X Oddziale, w ktrym odbyway si ledztwa, byy jasne
i przestronne, tyle e okna byy zakratowane. Umeblowanie skromne.
Na rodku st, prawie pusty. Na blacie maa karteczka z pytaniami
i kilka kartek papieru do protokow. Owki, ktrymi miadono pal-
ce i drewniana linijka, ktr smagano pity miay przecie prawo tam
lee. Szpilka, ktra wsadzano pod paznokcie, take moga si tam
zawieruszy. Skrzany pas z metalowa klamr i buty ofcer ledczy
nosi na sobie. Klucze, ktrymi bito po rkach, w kadej chwili mona byo
schowa do kieszeni. Odwrcony stoek wpija si w ciao. No i wasne
pici. Palce suyy do wyrywania wosw, ktre spukiwao si wod
w sedesie. Trzeba byo tylko mie inwencj. W zimie mona byo otwo-
rzy okno i wpuci wiee powietrze na rozebranego winia i polewa
do dla odwieenia zimn wod. Ale najlepiej niech wizie sam si
mczy; od tego byy stjki, gimnastyka i biegi po schodach. Niech nie
je, niech nie pi. Ta piekielna machina niszczenia i preparowania ludzi
stosowaa wyprbowane, tradycyjne i tanie sposoby. Nigdy nie sysza-
am o nowoczeniejszych, bardziej humanitarnych metodach, jak rodki
oszaamiajce, piguki prawdy, zastrzyki lub psychoanalizy. Uywano
rodkw najbardziej prymitywnych. Miay t ogromn przewag, e
dozowane przez duszy czas doprowadzay ludzi do progu fzjolo-
gicznej wytrzymaoci na bl, za ktrym by ju tylko zwierzcy strach.
Twierdz, e nie ma czowieka, ktry by si w tych warunkach nie zaa-
ma. Pojcie mocnych ludzi przestawao tu istnie. Wszystko byo tylko
kwesti czasu.
Wspomnienie Wodzimierza Lechowicza:
Kary regulaminowe obejmoway: klczenie na pododze z cegie
z podniesionymi do gry rkami przez 2 do 5 godzin. [...] Osadze-
nie w betonowym karcerze bez okna, rozmiarach 1,5 na 2 m nago,
z obowizkiem klczenia na betonowej posadzce z rkami podniesiony-
mi do gry, np. przez ca noc i z polewaniem wrd nocy zimn wod
z kuba, przepdzanie nago korytarzami z jednoczesnym chostaniem
stalowymi prtami, bicie pak gumow po caym ciele, bicie pak
splecion ze stalowych drutw i powleczon po wierzchu skr po
goych pitach, [...] wizanie w celi w kaftan bezpieczestwa i zakuwa-
nie w kajdanki z jednoczesnym przykuciem do pryczy.
W odpowiedzi Raski owiadczy, e jestem obwiniony o cae swoje
przestpcze ycie, e tylko ja, ale caa moja blisza i dalsza rodzina, a
do dzieci wcznie zostanie wyniszczona bez reszty, e w mojej sprawie
nie obowizuj go adne przepisy prawne, e przed nikim nie bdzie si
musia rozlicza z Lechowicza, e wczeniej czy pniej zostan zastrze-
lony pod potem jak pies, ale w terminie przez niego ustalonym. [...]
Zdechniesz wtedy owiadczy pewnego dna kiedy my zechcemy, ale
przedtem sto razy przeklniesz chwil, kiedy ci matka urodzia. Bdzie-
my wypruwa z ciebie yy i ama ci koci, a w drugim pokoju bdziemy
je skada na nowo a do skutku i jak dugo zechcemy.
Ofary
Tomasz abuszewski
Najnowsza historia Polski jest cigle pena zagadek, wiele faktw
nie ujrzao jeszcze wiata dziennego, wiele miejsc, ktre posiadaj
bogat, czsto tragiczn przeszo straciy dawne znaczenie i przez
to zostay zapomniane. yj jeszcze ludzie, ktrzy pamitaj czasy
II wojny wiatowej i okres stalinizmu. Bardzo wielu z nich ma do
opowiedzenia niezwykle fascynujce, czsto dramatyczne historie
swojego ycia i wydarze, ktrych byli wiadkami.
Wspczesna nauka dostarcza historykowi narzdzi, o ktrych
jeszcze dziesi lat temu nikomu si nawet nie nio. Dlatego jego
praca staje si coraz bardziej fascynujca i zbliona do pracy detekty-
wa, czy dziennikarza ledczego. Dziki osigniciom techniki mona
znacznie szybciej zdobywa potrzebne informacje i weryfkowa ich
prawdziwo, ale rwnie dociera do dawniej niedostpnych rde
wiedzy i miejsc. Wspczeni historycy coraz czciej posuguj si
aparatem badawczym i sprztem uywanym w kryminologii, co czyni
ich badania jeszcze ciekawszymi. Ale najwaniejsza jest dociekliwo
i krytycyzm oraz pewna doza sceptycyzmu w podejciu do wasnych
odkry.
Temat programu, w ramach ktrego realizowany jest projekt eduka-
cyjny ladami zbrodni jest idealnym polem do popisu dla modego
historyka-detektywa, gdy pionierskie badania, jakich podejm si
uczniowie, bd wymagay spostrzegawczoci i umiejtnoci prowa-
dzenia wywiadw, czasami tak podobnych do rozmw detektywa
ze wiadkami zbrodni. Czsto te potrzebne bdzie nauczenie si
rozumowania dedukcyjnego, czyli takiego, ktre jest procesem uycia
uoglnie i zasad w celu wycignicia wniosku na temat konkret-
nej informacji czy sytuacji. Wszyscy uczniowie powinni mie moli-
wo rozwoju swo ich zdolnoci dedukcyjnych, nie tylko dlatego, e
jest to przy datne w yciu codziennym, ale rwnie w procesie nauki,
a historyczny projekt edukacyjny jest do tego bardzo dobry.
W sytuacjach dydaktycznych, wnioskowanie dedukcyjne jest
kluczem do osignicia jednego z gwnych celw uczenia: umiejt-
noci dokonywania transferu wiedzy z jednej sytuacji na drug. Kiedy
uczymy si, jak wykorzystywa oglne zasady w nowych, konkretnych
sytuacjach, uczymy si przenosi wiedz.
eby przystpi do pracy historyk-detektyw powinien zrozumie
wnioskowanie dedukcyjne w sensie oglnym, tzn. poj e wniosko-
wanie dedukcyjne jest procesem uywania oglnych informacji do wy-
cigania wnioskw lub przewidywania konkretnych sytuacji. Sposoby
uycia dedukcji w yciu codziennym mona zilustrowa bardzo
prostymi przykadami, np. przewidujemy, co zobaczymy w sklepie
spoywczym, poniewa znamy oglne cechy tego typu sklepw.
Gdy uczniowie zaczn ju rozumie, jak prosto mona korzysta
z tego procesu, warto pomc im zrozumie istot wnioskowania
dedukcyjnego dla celw naukowych.
Realizujc projekt ladami zbrodni mona uy nastpujcego
przykadu: z wczeniejszych bada wiadomo, e posterunki milicyjne
w latach 50. miay areszty ledcze, dlatego starajc si zidentyfkowa
tego typu obiekty powinnimy poszukiwa pomieszcze, w ktrych
s kraty, ktre zamykane s na kilka zamkw, czy zasuw, posiadaj
wzmacniane, czy wrcz pancerne drzwi.
Aby mc przystpi do bada historycznych, uywajc mylenia
dedukcyjnego, najpierw trzeba jednak dobrze pozna model takiego
mylenia.
Historyk jest jak detektyw
Monika Koszyska
Jest kilka bardzo oglnych krokw, ktre mona odnie do
wikszoci sytuacji dedukcyjnych:
1. Zidentyfkuj konkretn sytuacj, ktra bdzie rozwaana.
2. Rozpoznaj uoglnienia i zasady, ktre odpowiadaj tej sytuacji.
3. Upewnij si, e konkretna sytuacja spenia warunki tych uogl-
nie i zasad.
4. Jeli uoglnienia i zasady odpowiadaj konkretnej sytuacji,
zidentyfkuj, co jest wiadome o danej sytuacji, tzn. jakie mona
wycign wnioski lub co mona przewidzie w tej sytuacji.
Kolejnym procesem mylowym uywanym w badaniach historycz-
nych jest wnioskowanie indukcyjne. Czsto plczemy wnioskowanie
dedukcyjne z indukcyjnym, dlatego wane jest przedstawienie obu
typw wnioskowania, tym bardziej, e w projekcie takim, jak ladami
zbrodni oba typy bd przez uczniw uywane.
Wnioskowanie dedukcyjne jest procesem uycia oglnej
informacji, aby wycign konkluzj o konkretnej sytuacji bd
informacji, podczas gdy wnioskowanie indukcyjne jest proce-
sem uycia elementw informacji, w celu wycignicia oglnych
wnioskw.
A oto prosty przykad: uywamy wnioskowania dedukcyjnego,
gdy korzystamy z wiedzy dotyczcej grawitacji, przewidujc, e pika
podrzucona w gr z pewnoci spadnie na ziemi.
Detektyw uywa mylenia indukcyjnego podczas badania miej-
sca zbrodni i wycigania wnioskw, choby takiego, e zodziej jest
prawdopodobnie znajomym ofary. Do takiej konkluzji doszed na
podstawie nastpujcych bada:
a) Nie byo ladw wamania.
b) Zodziej wiedzia, gdzie znajduj si cenne przedmioty.
c) Pies nie szczeka w czasie dokonywania kradziey.
S jeszcze inne wnioski, do ktrych mona doj na podstawie
tych obserwacji, lecz wzr zdaje si kierowa konkluzj detektywa.
Ale dobry detektyw i kady, kto jest wyszkolony we wnioskowaniu
indukcyjnym, spojrzy na pozostae informacje i sprawdzi, czy konklu-
zje s suszne.
I kolejny przykad uycia mylenia indukcyjnego, zwizany ju
bezporednio z realizacj projektu ladami zbrodni: po przepro-
wadzeniu wywiadw z osobami mieszkajcymi na jednym terenie,
ktre byy aresztowane przez aparat bezpieczestwa dochodzimy do
wniosku, e areszt ledczy znajdowa si w innym budynku ni poste-
runek, gdy wszyscy aresztanci opowiadaj, e na przesuchanie byli
przewoeni lub przeprowadzani pod eskort.
Warto jest zawsze weryfkowa wnioski, do ktrych doszlimy
dziki myleniu indukcyjnemu, gdy atwo jest si pomyli i le
zinterpretowa sytuacj.
Wanym powodem, dla ktrego powinnimy uczy si tego proce-
su jest fakt, e pozwala on na dochodzenie do rzeczy, ktre nie s
wyrane czy jasne. Jednake proces ten jest ograniczony w ten sposb,
e nie wane jak ostronie uywa bdziemy indukcji, konkluzje do
jakich dojdziemy mog okaza si nieprawdziwe.
Tu mona posuy si nastpujcym przykadem, ktry uczuli
nas, eby wnioskowa ostronie: osoby penice rol sdziw musz
zdawa sobie spraw, e czsto podejmuj decyzj o werdykcie na
podstawie indukcji. Jeli dobrze zrozumiej wnioskowanie indukcyj-
ne, bd z pewnoci ostroniejsi w tworzeniu listy wszystkich wa-
nych dla sprawy informacji i wyciganiu wnioskw na jej podstawie.
Nastpujce sugestie powinny pomc w planowaniu uczenia pro-
cesu wnioskowania indukcyjnego i rozwijania umiejtnoci uycia
tego procesu.
Oto model procesu mylenia indukcyjnego:
1. Skoncentruj si na konkretnej informacji lub obserwacji. Staraj si
niczego nie przypuszcza.
2. Spjrz na wzr lub powizania w informacji, ktr zidentyfkowae.
3. U oglne stwierdzenie, ktre wyjani wzr lub powizania, ktre
zaobserwowae.
4. Przeprowad wicej obserwacji, aby sprawdzi, czy uoglnienie
wci jest prawdziwe; jeli nie, to zmie je.
Kady historyk prowadzcy badania w terenie posuguje si
obydwoma typami mylenia rwnoczenie lub na przemian. Jest
to zadanie nieatwe, ale fascynujce, pozwalajce na doskonalenie
umiejtnoci krytycznego mylenia i spostrzegawczoci.
Rozwizywanie tajemnic historii suy bardzo czsto do weryfko-
wania wczeniejszych sdw, ale te lepszego zrozumienia otaczaj-
cego nas wiata, uczy dojrzaoci i odpowiedzialnoci za wypowiada-
ne sdy. Pozwala na argumentowanie na podstawie zdobytej wiedzy,
a nie na podstawie plotek i zasyszanych, czsto niesprawdzonych
informacji.
Po prostu zajmijcie si tym!
Wszyscy mamy do opowiedzenia jakie historie, historie,
ktre znamy od deski do deski. Nadajemy naszym dowiad-
czeniom pewien porzdek. Organizujemy nasze wspomnienia
w opowieci.
Historia mwiona sucha tych historii. Historia mwiona jest
uporzdkowanym zbiorem wiadectw yjcych ludzi opowiadaj-
cych o swoich dowiadczeniach. Nareszcie historycy zorientowali
si, e przekazy zwykych ludzi, nie tylko tych sawnych i bogatych,
s historycznie wane. Jeli nie bdziemy zbiera i zachowywa tych
wspomnie to pewnego dnia znikn one na zawsze.
Wasze historie i historie ludzi Wam bliskich s unikalnym, bez-
cennym skarbem dla Waszych rodzin i lokalnej spoecznoci. Wy
i czonkowie Waszych rodzin moecie zachowa nie spisane historie
rodzinne - te due i te mae. Historia mwiona jest tak elastyczna, e
ludzie w kadym wieku mog nauczy si techniki suchania i zada-
wania pyta, aby dziki temu tworzy i uczy si historii oraz tworzy
narracj historyczn.
Ponisze informacje dadz Wam podstawow wiedz i sugestie
dotyczce zbierania i zachowywania wartociowych skarbw mwio-
nych, ktre s obecne wok Was.
Czym jest historia mwiona?
Historia mwiona jest uporzdkowanym zbiorem wiadectw yj-
cych ludzi o ich dowiadczeniach. Historia mwiona nie jest folklorem,
plotk, zasyszanymi wiadomociami. Historycy wykorzystujcy t
metod weryfkuj zebrane wiadectwa, analizuj je i umieszczaj we
waciwym kontekcie historycznym. Wykorzystuj rwnie profes-
jonalne sposoby przechowywania swoich odkry, aby byy uyteczne
dla nastpnych badaczy.
W projektach historii mwionej osoba opowiadajca o jakim wyda-
rzeniu przywraca je w pamici, osoba przeprowadzajca wywiad
zapisuje to opowiadanie, dziki czemu tworzy historyczne wiadec-
two.
Historia mwiona opiera si na ludzkiej pamici i jej przedstawie-
niu przez wiadka uczestnika wydarze. rodki stosowane do zapi-
sywania wiadectw mog by rozmaite: od rcznego sporzdzania
notatek po elektroniczny zapis obrazu i dwiku.
ycie nakada pewne ograniczenia. Moemy powraca tylko do
wspomnie jednego, a co najwyej dwch pokole wstecz, dlatego
nasze ograniczenia staj si z upywem czasu coraz wiksze.
Dobrze wykorzystana historia mwiona daje poczucie spenienia.
Zbieranie opowieci daje moliwo dotknicia i zatrzymania czego
wartociowego i ocalenia go od zapomnienia.
Porzdek prowadzenia bada
przy uyciu historii mwionej
1. Sformuuj centralne zagadnienie lub pytanie, np.: wybuch II wojny
wiatowej.
2. Zaplanuj dziaanie. Zastanw si nad tym, co ma by produk-
tem kocowym, jaki przeznaczysz na to budet, jak zareklamu-
jesz swoje dziaania, jak przeprowadzisz ewaluacj, kto bdzie
Ci potrzebny do pomocy, jakich bdziesz potrzebowa narzdzi
rodkw technicznych i w jakim czasie przeprowadzisz swj
projekt historii mwionej.
3. Przeprowad wstpne badanie.
4. Sformuuj pytania wywiadu.
5. Przeprowad wywiad.
6. Przeanalizuj badania i wywiady i powr do punktu 1 lub id
dalej do punktu 7.
7. Uporzdkuj i zaprezentuj rezultaty swojej pracy.
8. Zarchiwizuj wszystkie swoje odkrycia i badania tak, aby przetrwa-
y dla nastpnych pokole.
Zasady i sugestie
Do zapamitania
1. Zdecyduj o osignicie jakich celw Ci chodzi i zastanw si, czy
historia mwiona pomoe Ci je osign. Moe si tak zdarzy, e
Twoje cele si zmieni. Nie przejmuj si tym i skoncentruj si na
zadaniu.
2. Przeprowad zaplanowane badania uywajc rde innych ni
mwione.
3. Zdefniuj grup, ktr obejmiesz swoimi badaniami.
4. Przygotuj sprzt w taki sposb, aby by/a pewna/y, e odpowia-
da Twoim wymaganiom.
5. Uywaj zewntrznego mikrofonu, aby zapewni jak najlepsz
jako nagrywanego dwiku. To samo dotyczy nagra video.
6. Przetestuj dziaanie sprztu nagrywajce przed jego waciwym
uyciem, dokonaj prb nagra w rnych pomieszczeniach.
7. Jeeli zamierzasz uywa magnetofonu (dyktafonu) kasetowego,
to przygotuj kasety 60 min, jeeli cyfrowego, to sprawd stan
wolnej pamici.
8. Skompletuj list zagadnie pyta.
9. Przeprowad prb przeprowadzenia wywiadu.
10. Sporzd list sprawdzajc wszystkich rzeczy, o ktrych musisz
pamita przed, w trakcie i po przeprowadzeniu wywiadu.
11. Upewnij si, czy Twj rozmwca jest gotowy do wywiadu na dwa,
trzy dni przed umwionym terminem.
12. Wyrusz na miejsce przeprowadzania wywiadu tak wczenie, aby
mie troch czasu w zapasie.
13. Przeprowadzaj wywiad i nagrywaj go w cichym, spokojnym miej-
scu. Kiedy ustawiasz sprzt, usid na chwil i posuchaj otacza-
jcych Ci dwikw.
14. Upewnij si, e osoba, z ktr przeprowadzasz wywiad rozumie
powody, dla ktrych go przeprowadzasz i to jak zostanie on potem
uyty. To nie jest prywatna rozmowa.
15. Zaczynaj kade nagranie od podania, z kim, o czym, kiedy i gdzie
przeprowadzasz wywiad.
16. Suchaj aktywnie i z zaangaowaniem.
17. Nie przekrzykuj swojego rozmwcy.
18. Dopuszczaj cisz w trakcie wywiadu. Daj opowiadajcemu czas
na zastanowienie. Cisza pracuje na Twoj korzy.
19. Zadawaj po jednym pytaniu.
20. Staraj si doprowadzi do wyczerpujcej odpowiedzi na pytanie,
zanim zadasz nastpne.
21. Staraj si zadawa pytania na tyle otwarte, aby rozmwca mia
szans rozwin swoj wypowied, chyba, e zaley Ci na suchych
faktach.
22. Zaczynaj wywiad o prostych pyta.
23. Trudniejsze i bardziej rozbudowane pytania wprowadzaj powoli.
24. Przerywaj waciwy wywiad lejszymi rozmowami. Nie pozosta-
wiaj rozmwcy samego po jakim trudnym fragmencie wywiadu.
Historia mwiona
krok po kroku
Monika Koszyska
25. Bd wiadomy/a i wraliwy/a na reakcje psychologiczne, ktre
mog towarzyszy przeprowadzanemu wywiadowi.
26. Nie prowad wywiadu przez czas duszy ni jedna, dwie godziny,
w zalenoci od zmczenia rozmwcy i Twojego.
27. Generalnie, nie licz na zdjcia, jako na materia, ktry uporzdkuje
Twj wywiad, ale warto ich uywa jako wprowadzenie w atmos-
fer opowieci.
28. Opisuj i numeruj nagrania natychmiast po ich zakoczeniu.
29. Popro rozmwc, aby podpisa formularz ze zgod na uycie
nagrania do celw edukacyjnych i naukowych oraz przelij mu
transkrypcj, aby mg nanie swoje poprawki zanim wiadec-
two zostanie podpisane jego nazwiskiem.
30. Po skoczeniu wywiadu sporzdzaj notatki z Twoimi spostrzee-
niami i wraeniami z wywiadu.
31. Napisz podzikowania dla osb udzielajcych Ci wywiadu.
32. Wymyl system oznaczania i archiwizowania materiaw i uywaj
go po zakoczeniu kadej partii pracy.
33. Skopiuj poyczone od Twojego rozmwcy fotografe zaraz po
zakoczeniu wywiadu, aby mc zwrci jak najszybciej oryginay
ich wacicielowi. Zachowaj wszystkie fotografe i zabezpiecz je
przed zniszczeniem. Zrb ich kopi do uycia w innych celach.
34. Zrb kopi kadego nagrania, przechowuj oryginay w oddziel-
nym miejscu, a uywaj tylko kopii.
35. Sporzd transkrypcje wszystkich nagrywanych wywiadw,
podpisz je i zrb kopie wszystkiego. Przechowuj kopie i oryginay
oddzielnie.
36. Przeanalizuj wywiady. Sprawd podawane w nich fakty. Porwnaj
wywiady z badaniami, ktre prowadzie/a. Sprawd, czy efekty
Ci zadowalaj. Zastanw si nad tym, jakie nowe pytania nasuwa-
j si po analizie wywiadu. Jakiej poprawy wymagaj prowadzo-
ne przez Ciebie badania w wietle wywiadw, ktre przeprowa-
dzie/a?
37. Jeli sytuacja tego wymaga powr do Twojego rozmwcy i uzupe-
nij wywiad.
38. Ustal, gdzie bd przechowywane wszystkie materiay, tak aby
w przyszoci nie ulegy zniszczeniu.
39. Spytaj twojego rozmwc, czy zna inne ciekawe osoby, ktre
mog rozszerzy jego opowie, zapytaj go, w jaki sposb mg-
by/mogaby si z nimi skontaktowa.
Jak zadajemy pytania?
1. Generalnie, powiniene/na mie w gowie list zagadnie, nie
konkretnych pyta sowo w sowo, nie powinny to by rwnie
dokadnie okrelone sekwencje pyta. Aczkolwiek, warto jest
mie na pocztek list pyta, tak, aby Ty i Twj rozmwca czuli
si bezpiecznie, zanim przejdziesz do listy szerszych zagadnie.
2. Kiedy ju spokojnie usidziesz z rozmwc sformuuj temat i zwi-
zane z nim pytanie. Zadawaj pytania tak, aby odpowied bya
dusza i spowodowaa rozpoczcie opowiadania, ktre bdzie
kierowane przez nastpne pytania.
3. Najpierw zadawaj proste pytania, na przykad zwizane z biogra-
f Twojego rozmwcy. Pytania osobiste, czy te wywoujce
emocje zadawaj dopiero wtedy, kiedy rozmwca wejdzie gbiej
w swoj opowie. Nie bombarduj pytaniami, lecz zagbiaj si
delikatnie, zaczynajc o rzeczy atwiejszych.
4. Gdy zapada cisza, pozwl jej trwa.
5. Bd dobrym suchaczem, uywaj mowy ciaa, patrz w oczy
rozmwcy, potwierdzaj jego odpowiedzi, umiechaj si do niego,
tak, eby da mu do zrozumienia, e jeste zainteresowany/a.
6. Jeli to konieczne, dawaj rwnie informacj sown, moe to
by np.: to bardzo wana informacja, ale to ciekawe. Ale bd
ostrony/a, aby nie przesadzi z uywaniem uchm, szczeglnie
wtedy, kiedy rozmwca udziela Ci odpowiedzi.
7. Pytaj o specyfczne przykady, jeli rozmwca wygasza jakie
uwagi oglne, a Ty chcesz dowiedzie si wicej. Moesz w takim
wypadku rwnie powiedzie: nie rozumiem. Czy mgby/moga-
by Pan/i wyjani to dokadniej?
8. Pytaj o zdefniowanie lub wyjanienie sw, ktrych uywa
rozmwca i ktre maj due znaczenie dla wywiadu. Na przykad,
jeli Twj rozmwca mwi o wonicy i uywa sowa pak, to
dopytaj co dokadnie ma na myli. Do czego suy pak?
9. Przeformuuj pytania, parafrazuj i jeli zajdzie taka potrzeba, zadaj
je powtrnie, aby otrzyma od rozmwcy pen informacj.
10. Za wyjtkiem sytuacji, kiedy potrzebujesz odpowiedzi typu tak
lub nie, staraj si tak przeformuowa pytania, aby uzyska penie-
jsz, dusz odpowied. Nie zadawaj pyta typu Czy by Pan
rolnikiem w latach 40.? Zamiast tego zadaj pytanie: Jak wygl-
dao rolnictwo w latach 40.?. Jeli to tylko moliwe, zadawaj pyta-
nia umoliwiajce rozwinite odpowiedzi. Staraj si o uzyskanie
odpowiedzi nie tylko o tym, co dana osoba robia w danym czasie,
ale rwnie co myli na temat wykonywanej przez siebie pracy.
11. Zadawaj pytania pogbiajce odpowied.
12. Bd elastyczny/a. Zauwaaj i wykorzystuj interesujce wypowiedzi
rozmwcy, nawet, gdy temat nie by spisany na przygotowanej
przez Ciebie licie.
Dokumentacja papierowa
Notatki czynione na bieco
Zaraz po przeprowadzeniu wywiadu osoba, ktra go przeprowa-
dzia powinna usi i sporzdzi notatki, zanim czas zatrze szczegy
naszych wspomnie. Takie notatki s podobne do notatek robionych
na gorco przez antropologa. Notatki osoby przeprowadzajcej
wywiad mwi o tym, co, gdzie i kiedy si wydarzyo. Jeli projekt
jest przeprowadzany w szkole nauczyciele wraz z uczniami powinni
uoy formularz do takich notatek, ktry bdzie odpowiada specyf-
cznym celom ich projektu, jak rwnie moliwociom uczniw.
Formularz dotyczcy historii ycia
Formularz do spisywania historii ycia moe by bardziej lub mniej
wany, w zalenoci od celw realizowanego projektu. Informacje
personalne s bardzo uyteczne i szczeglnie polecane, jeeli wywiad
jest czci projektu dotyczcej historii rodzinnej lub, jeli przeprowa-
dzajcy wywiad chce go zarchiwizowa do pniejszego uytku.
Formularz musi zawiera informacje, ktre umoliwi naukow-
com zrozumienie, uycie i interpretacj wywiadu. Poza imieniem
i nazwiskiem osoby udzielajcej wywiadu, jej adresem, numerem
telefonu, dat i miejscem urodzenia, moe by w nim rwnie miejsce
na daty urodzenia i mierci rodzicw, rodzestwa, maonkw i dzieci.
Tak samo warto zanotowa miejsce zamieszkania, jak te dowiedzie
si o edukacj i histori kariery zawodowej naszego rozmwcy. Warto
te wynotowa wszystkie dodatkowe umiejtnoci i przynaleno
naszego rozmwcy do rnego typu organizacji. Informacje bdce
danymi osobowymi rozmwcy mog by podane do wiadomoci
publicznej tylko za jego zgod , jeli jej nie udzieli naley je przechowy-
wa tylko w bazie danych.
Formularz relacji
Formularz relacji moe przybra bardzo ofcjaln form, ale badacze
posugujcy si histori mwion staraj si zawsze stworzy taki
formularz, ktry z jednej strony bdzie zawiera wszystkie potrzeb-
ne informacje, a z drugiej nie bdzie zbyt biurokratyczny. Formularze
relacji pokazuj osobie udzielajcej wywiadu jak bdzie on uyty,
przez co minimalizuje szans na niezrozumienie. Poza tym, e
zapewnia on swego rodzaju ochron, formularz relacji przypomi-
na osobom przeprowadzajcym wywiad, e udzielajcy wywiadu
obdarowuje nas czym, co do nas nie naleao. Formularz taki zawiera
3. Jakiego sprztu uywalimy? Czy sprawdzi si w uyciu? Jakich
zmian sprztowych powinnimy dokona w przyszoci?
4. Jakiego rodzaju pytania zadalimy? Ktre z nich lepiej si
sprawdziy, a ktre gorzej?
5. Gdzie przeprowadzilimy wywiad? Co ze rodowiska zewntrz-
nego wpyno na nasz wywiad? W jaki sposb?
6. Czy nasz rozmwca chcia mwi? W jaki sposb namawialimy go
do rozmowy? Jakiego typu pozy prezentowa nasz rozmwca?
Czy udao nam si przekona rozmwc, aby przesta przed nami
gra?
7. Kiedy powiedzielimy naszemu rozmwcy o powodach przepro-
wadzania wywiadu i tego, w jaki sposb zostanie on uyty? Czy
nasze plany zwizane z celami wywiadu bd mogy by zreali-
zowane?
8. Na ile opowiadanie naszego rozmwcy wpisuje si w nasze
zaoenia?
9. Na ile sposb opowiadania historii naszego rozmwcy odpowia-
da na nasze zapotrzebowanie? Skd to wiemy? Czy to ma jakie
znaczenie?
10. Kto kontrolowa wywiad? W jaki sposb?
11. Jak si czulimy przeprowadzajc wywiad?
12. Jak czu si nasz rozmwca podczas wywiadu?
13. Czy bdzie potrzebne i moliwe powrcenie do naszego rozmwcy
po uzupenienie lub nastpny wywiad?
14. Jak efekty wywiadu wpyny na wyznaczone przez nas wczeniej
cele? Czy musimy poprawi/przeformuowa wyniki naszych
pozostaych bada?
15. Czy przepisywalimy dokadnie tre wywiadu, czy te od poczt-
ku robilimy wstpn edycj? W jaki sposb podejmowalimy
decyzj o tym, co pisa, a czego nie?
16. W jaki sposb moemy upewni si, e transkrypcja jest zrobiona
waciwie? W jaki sposb moemy upewni si, e transkrypcja
nie wypacza wypowiedzi naszego rozmwcy?
17. Kto jest wacicielem wywiadu i kto decyduje o tym jak pena wersja
wywiadu i jego transkrypcja bd uywane?
18. Co nastpnym razem zrobilibymy tak samo? Co bymy zmienili
w naszej pracy?
Jest to podstawowa wiedza dotyczca metody prowadzenia
bada historycznych nazywanej histori mwion.
Opracowano na podstawie:
Judith Moyer, Step-by-step Guide to oral history, 1993, revised 1999.
zazwyczaj imi, nazwisko oraz podpis osoby udzielajcej wywiadu,
imi i nazwisko osoby wywiad przeprowadzajcej, dat oraz zgod
na wykorzystanie wywiadu do celw edukacyjnych lub naukowych,
nazw instytucji, ktra staje si posiadaczem relacji oraz powody,
dla ktrych wywiad jest przeprowadzany. Zaleca si, aby formularz
wykorzystywany w projekcie historii mwionej realizowanym przez
szko zawiera ofcjalne dane szkoy (jej piecz).
Jeli wywiady bd wykorzystywane rwnie w przyszoci to
powinny by podpisane przez osoby, ktre je przeprowadzay.
Najtrudniejsze problemy wywiadu
Udzielajcy wywiadu:
1. Obawia si sprztu nagrywajcego.
2. Nie wierzy, e ma co interesujcego do powiedzenia i nie rozu-
mie, dlaczego chcesz przeprowadzi z nim wywiad.
3. Ma problemy z pamici.
4. Ma kilka historyjek, ktre stworzy i czsto powtarza, prawie jakby
je odczytywa. Taki rozmwca nie chce oderwa si od utartej
cieki.
5. Nie jest przyzwyczajony do publicznego opowiadania o swoim
yciu i potrzebuje wielu zacht, aby si otworzy. Taka osoba
potrzebuje pyta, aby moga si rozgada i jeszcze dodatkowych
pyta, ktre pozwol na kontynuacj wywiadu.
6. Krpuje si opowiada o rzeczach, o ktre pytasz. Na przykad:
skromna kobieta czuje dyskomfort mwic o swoich dowiad-
czeniach z porodu, szczeglnie mczynie, bd chopcu.
7. Kluczy w swoim opowiadaniu, niezgodnie z planem wstp rozwi-
nicie - zakoczenie, ktry sobie uoy badacz. Wspomnienia nie
maj formy linearnej i przeprowadzajcy wywiad musi znale
drog, aby wspomnienia uoyy si w sensown cao zarwno
dla mwicego jak i suchajcego.
8. Obawia si podawania osobistych czy prywatnych informacji
i dlatego podaje informacje, ktre ochroni jego publiczny
wizerunek.
9. Woli budowa i przekazywa swoj histori w grupie, ni opowia-
da o swoim yciu solo.
Osoba przeprowadzajca wywiad:
1. Denerwuje si i nie potraf pozbiera myli i zada nastpnego
pytania.
2. Jest baaganiarzem.
3. Nie potraf aktywnie sucha, tylko udaje, e sucha, co jego
rozmwca mu opowiada.
4. Ma oczekiwania zwizane z tym, co osoba udzielajca wywiadu
chciaaby usysze i jest bliszy jej oczekiwaniom ni wczeniej
przyjtym zaoeniom wywiadu.
5. Krytykuje osob udzielajc wywiadu.
6. Pochodzi z innej grupy spoecznej ni osoba, ktra udziela wywiadu
i dlatego zachowuje si i mwi w sposb obcy tej osobie.
Dwik:
1. Jest za saby.
2. Zawiera odgosy, ktre znieksztacaj relacj.
3. Zawiera fragmenty, w ktrych dwie osoby mwi na raz.
4. Jest znieksztacony.
Pytania do przemylenia dotyczce wywiadu ewaluacja
1. W jaki sposb wybralimy osob do przeprowadzenia wywiadu?
Czy ludzie, z ktrymi przeprowadzilimy wywiad s tymi osobami,
ktre pomog nam w prowadzeniu naszych bada?
2. Jak przygotowalimy si do wywiadu? Czy przygotowalimy si
wystarczajco?
Po pierwsze:
czym si zajmiemy?
W niektrych miejscowociach obiektw zwizanych z apara-
tem bezpieczestwa moe by kilka, a nawet kilkanacie i wtedy
naleaoby dokona z uczniami wyboru. Wobec tego wybierzmy si
z uczniami na spacer, podczas ktrego wsplnie obejrzymy miejsca,
ktre ocalay. Warto jest poprosi uczniw, aby podczas tego spaceru
prowadzili notatki, ktre nastpnie wykorzystaj w dyskusji.
Kiedy ju spiszemy list wszystkich miejsc moemy przeprowadzi
w klasie dyskusj, podczas ktrej uczniowie wykorzystujc notatki
sporzdzane w terenie i ostatecznie wybior jeden bd wicej
obiektw, ktrymi zajmiemy si w naszym projekcie. Metod takiej
selekcji moe by kilka, jedn z nich jest wypisanie wszystkich obiek-
tw kady na oddzielnym plakacie, nastpnie poproszenie uczniw
o dopisanie na plakatach argumentw przemawiajcych za tym, aby
wanie tym obiektem si zaj, a potem przeprowadzenie gosowa-
nia poprzez stawianie znaczkw na plakatach i te, ktre bd miay
najwicej znaczkw zostan podmiotem naszej dalszej pracy.
Po drugie:
dzielimy si prac
Kiedy ju dokonamy wyboru naszego obiektu, bd obiektw
dalszych bada, musimy podzieli si zadaniami, bo przecie nie
bdziemy wszystkiego robi w grupie 20-25 osb. Kady dowiadczo-
ny nauczyciel wie, e optymalna grupa pracujca nad jak czci
projektu edukacyjnego nie powinna liczy wicej ni siedem osb
i nie mniej ni cztery.
Podzia na zespoy jest dobr okazj do rozmowy z uczniami na
temat ich zainteresowa, w czym czuj si mocni i czego chcieliby
si nauczy.
Jednym ze sposobw na tak rozmow moe by poproszenie
uczniw o spisanie na kartkach trzech rzeczy, w ktrych czuj si
dobrzy, np. dobrze gotuj, adnie pisz, szybko i dobrze rozwizu-
j krzywki itp. Nastpnie mona podzieli ich na grupy 4-5 osobo-
we i poprosi o porozmawianie o swoich zaletach z innymi kolegami.
Na tej podstawie mona stworzy list kompetencji, ktre s poten-
cjaem danej grupy. Nauczyciel jest tu moderatorem i doradc, ktry
pokazuje uczniom, e np. osoby, ktre uwaaj, e dobrze gotu-
j, to te, ktre potraf planowa, gdy sporzdzenie jakiej potra-
wy zawsze wie si z realizacj jakiego planu (recepty) choby
z przygotowaniem produktw i kolejnym ich dodawaniem.
Takie wiczenie jest dobrym pocztkiem do formowania grup,
ktre w nastpnych etapach projektu bd pracoway jako zespoy
zadaniowe.
Kolejny krok to podzia na w/w zespoy wg zidentyfkowanych
zada. Tu chyba najatwiej jest wykona z uczniami burz mzgw,
podczas ktrej wymieni oni wszystkie zadania, jakie stoj przed
nami w projekcie, a nastpnie podzielimy je tak, aby wszystko, co
musimy wykona zostao zrealizowane.
Jest wiele sposobw na przydzielanie uczniw do zespow zada-
niowych, wszystko zaley od tego, z jak grup mamy do czynienia,
tzn. czy s to gimnazjalici, czy modzie starsza, czy to jest ich pierwsze
wsplne przedsiwzicie realizowane t metod, czy nauczyciel zna
grup na tyle, e moe zaryzykowa swobodny dobr uczniw do
zespow, czy te chciaby w przemylany sposb sam go skompo-
nowa.
Po trzecie:
przygotowujemy harmonogram prac
Bardzo wanym, a czsto niedocenianym elementem projektu
edukacyjnego jest harmonogram prac. Pozwala on mie kontrol
nad tym co robimy i pilnowa terminowoci wykonywania poszcze-
glnych zada.
Przykadowy harmonogram do naszego projektu mgby wygl-
da nastpujco:
ladami zbrodni jako
projekt edukacyjny
Monika Koszyska
L.P. Zadanie Zadania
szczegowe
Osoba/y
odpowiedzialne
Termin
realizacji
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Warto jest przedyskutowa z uczniami wszystkie niezbdne kroki,
ktre przybli nas do zrealizowania projektu i wpisa je w harmono-
gram caego projektu, a nastpnie poprosi uczniw, aby w swoich
zespoach zadaniowych sporzdzili harmonogramy, czy te karty
pracy zespou dla kadej z grup. Takie karty powinny by ju bardzo
dokadnym rozpisaniem poszczeglnych dziaa z terminami ich
wykonania, mona rwnie do nich doda terminy konsultacji
z nauczycielem.
Po czwarte:
dokumentujemy nasze dziaania
Projekt ladami zbrodni jest projektem specyfcznym z tego
powodu, e jego zadaniem jest zebranie dokumentacji fotografcz-
nej, ewentualnie flmowej, ale rwnie relacji wiadkw. Aby dobrze
wywiza si z tego zadania naley do niego b. dobrze przygotowa
uczniw.
Warto jest zaprosi do klasy osob, ktra zna warsztat fotografa,
aby przeprowadzia z uczniami zajcia na temat tego, w jaki sposb
naleaoby dokumentowa wybrane przez nas miejsca. Mona rw-
nie takie zajcia poprowadzi w terenie. Podobny charakter mog
mie warsztaty przygotowujce uczniw do korzystania z kamery.
Kolejnym elementem jest zbieranie relacji wiadkw. Musimy
oczywicie pamita, e osoby, z ktrymi uczniowie przeprowadza
bd wywiady s b. czsto osobami starszymi, schorowanymi, czsto
mog mie rwnie luki w pamici. O tym wszystkim powinni
wiedzie uczniowie zanim umwi si na jakiekolwiek spotkanie.
Moe warto spisa z uczniami swego rodzaju kodeks reportera,
ktry bdzie zawiera wszystkie wytyczne dotyczce zbierania relacji
wiadkw.
Po szste:
podsumowujemy projekt ladami zbrodni
Bardzo wanym, jeli nie najwaniejszym, etapem projektu eduka-
cyjnego jest jego ewaluacja, czyli podsumowanie tego, co zrobilimy
oraz ocena i wycignicie wnioskw na przyszo. Projekt ladami
zbrodni ma ogromn szans sta si niezapomnianym i bardzo wa-
nym dowiadczeniem dla naszych uczniw. Moe si tak sta z kilku
powodw:
uczniowie po raz pierwszy bd mieli szans usysze o wydarze-
niach historycznych, ktre byy udziaem ich dziadkw, nioscych
ze sob ogromny adunek emocjonalny, a o ktrych przez wiele lat
nie wolno byo lub bano si mwi,
uczniowie zobacz na wasne oczy i usysz od wiadkw i uczest-
nikw o miejscach, ktre wywary ogromny wpyw na pokolenia
Polakw yjcych zarwno w czasie, jak i po II wojnie wiatowej,
przy waciwym omwieniu wsplnie dokonanych odkry ucznio-
wie bd mieli szans zrozumie zoono najnowszej historii
Polski i jej wpyw na dzie dzisiejszy,
naucz si dokumentowania miejsc historycznych oraz przepro-
wadzania wywiadw ze wiadkami historii, czyli nabd umiejt-
noci bdce podstaw warsztatu historyka.
Oczywistym jest te fakt, e dziki pracy metod projektu ucznio-
wie bd doskonalili umiejtnoci spoeczne, takie jak: praca w zespo-
le, umiejtnoci komunikacyjne, umiejtno wyraania wasnego
zdania czy te prezentacj rezultatw pracy wasnej i kolegw.
Te wszystkie elementy powinny zosta niezwykle wnikliwie
omwione podczas podsumowania/ewaluacji pracy nad projek-
tem. Wnioski, ktre wsplnie wycigniemy, pomysy na ulepszenie
wasnych dziaa w przyszoci, przestrogi i rady powinnimy spisa
i powrci do nich, gdy bdziemy przestpowali do realizacji nastp-
nego projektu.
Oto kilka przykadowych punktw takiego kodeksu:
1. Zawsze miej gotowy sprzt nagrywajcy i dodatkow kaset oraz
materiay pimienne
2. Swojego rozmwc traktuj jak najbardziej oczekiwanego i miego
gocia
3. Bd cierpliwy i nie poganiaj swojego gocia
4. Jeli informacje przekazane przez twojego rozmwc s dla ciebie
niejasne, dopytaj parafrazujc, aby upewni si, czy dobrze rozu-
miesz
5. Nie polemizuj i nie sprzeczaj si z sdami wyraanymi przez
Twojego gocia.
6. Jeli Twj rozmwca powie, e nie chce duej uczestniczy
w wywiadzie to przyjmij to z pokor i nie naciskaj na kontynu-
owanie rozmowy, natomiast sprbuj umwi si na nastpne
spotkanie.
Metoda bada historycznych, ktrej uyjecie w projekcie nazywa-
na jest histori mwion (ang. oral history) i jest od kilkunastu lat
wykorzystywana na caym wiecie, dlatego mona znale co
najmniej kilka opracowa, ktre pozwol na zapoznanie si z zaleta-
mi i wadami tej techniki. W niniejszej broszurze te znajduje si tekst,
ktry pozwoli na lepsze przygotowanie si do pracy t metod.
Po pite:
przygotowujemy si do prezentacji
naszego projektu
Kady projekt edukacyjny powinien zosta zaprezentowany
publicznie, a projekt ladami zbrodni szczeglnie tego wymaga,
ze wzgldu na jego warto edukacyjn. Dziki takiej prezentacji
uczniowie, ale rwnie ich rodzice i caa lokalna spoeczno bdzie
miaa szans dowiedzie si, gdzie znajdoway si siedziby aparatu
represji funkcjonujcego w Polsce w latach 1944-1989 oraz pozna
losy ludzi, ktrzy stali si jego ofarami.
Prezentacja moe przybra rne formy, w zalenoci od inwencji
uczniw i wspierajcego ich nauczyciela.
Kilka pomysw na prezentacj:
Wystawa fotografi miejsc wraz z opisami tragicznych historii.
Wieczornica, w ktrej udzia wezm wiadkowie opisywanych
przez uczniw wydarze.
Spektakl teatralny napisany na podstawie relacji wiadkw z nimi
zwianych.
Strona internetowa powicona nieznanej historii naszej miejsco-
woci, bdca czci szkolnej strony internetowej, bd te stro-
ny internetowej miejscowoci, w ktrej realizowany jest projekt.
Aby dobrze przygotowa i przeprowadzi prezentacj trzeba
j gruntownie przemyle i najwaniejsze znale sojusznikw
dziaa, dlatego jednym z wanych zada jest promocja naszego
projektu. Zastanwmy si wsplnie z uczniami, kto bdzie naszym
naturalnym sojusznikiem i komu warto by byo opowiedzie o tym,
co robimy. Jeli w miejscowoci, w ktrej realizujemy projekt, s
lokalne media, to warto jest pomc uczniom w zredagowaniu notatki
prasowej, ktr do nich wylemy. Natomiast, jeli funkcjonuje stacja
radiowa, czy te lokalna telewizja to nic nie stoi na przeszkodzie, aby
uczniowie udzielili jej wywiadu. Tylko tego typu dziaanie wie si
z dodatkowym przygotowaniem do niego uczniw, abymy mieli
pewno, e odniesie ono waciwy skutek, tj. nagoni i zareklamuje
nasz projekt.
Publiczna prezentacja jest integraln czci projektu edukacyj-
nego. Moe ona przybra rne formy: mona zorganizowa tzw.
targi projektw, czyli wystaw prac uczniw eksponowanych na
plakatach, prezentacj prac plastycznych, komputerowych czy
wystpy muzyczne. Prezentacj moe by projekcja flmu, ktry
w ramach projektu nakrcili uczniowie, moe ni by sztuka teatralna
czy scenki inscenizowane, przygotowane na podstawie wywiadw
przeprowadzanych przez uczniw, moe ni rwnie by konferen-
cja popularno-naukowa, podczas ktrej uczniowie zaprezentuj wy-
niki swoich bada. Bardzo ciekaw form prezentacji jest te nauko-
wy piknik tematyczny.
Prezentacja musi by zaplanowana z co najmniej dwutygodnio-
wym wyprzedzeniem, a o jej miejscu i dacie powinni wiedzie wszyscy
zainteresowani, dlatego warto z uczniami sporzdzi list goci
i opracowa strategi reklamy tego wydarzenia. Bardzo wane jest
powiadomienie lokalnych mediw i dziaajcego na danym terenie
oddziau, czy te delegatury IPN.
Chcielibymy zachci do takiej publicznej prezentacji projektw
ladami zbrodni, ktrej gwn czci bdzie przeprowadzenie
dyskusji, czy te debaty z udziaem uczniw i zaproszonych goci,
pozwalajcej na zastanowienie si nad nastpujcymi zagadnieniami:
Czy wadza komunistyczna i aparat represji przyciga ludzi,
ktrzy mieli wczeniejsze demoralizujce dowiadczenia
i zwizku z tym stali si li i okrutni, czy te sam system to zo
w ludziach wyzwala?
Co powodowao, e niektrzy modzi ludzie, bardzo czsto
pochodzcy z tej samej miejscowoci, wywodzcy si z tych
samych rodowisk, stawali po dwch stronach barykady
jedni toczyli walk z systemem komunistycznym, a inni
stawali si jego czci i aktywnie uczestniczyli w przelado-
waniach dziaaczy organizacji konspiracyjnych?
Jak to moliwe, e ludzie, ktrzy dopiero co przeyli traum
II wojny wiatowej nie mieli do okruciestw, wszechobec-
nego terroru i bezsensownej mierci i przez dokonywane
przez siebie wybory stawali si mordercami, czsto swoich
ssiadw?
Jestemy wiadomi, e tego typu debata nie jest prosta i moe
wywoywa wiele kontrowersji, bdzie te z pewnoci emocjonal-
na, ale z drugiej strony pozwoli na uwewntrznienie oraz pogbie-
nie wiedzy i umiejtnoci, a take wpynie na ksztatowanie postaw
uczniw pracujcych nad projektem. Jeli zostanie zorganizowana
w taki sposb, aby gocie zaproszeni na prezentacj te mogli
w niej wzi udzia, to pozwoli modym ludziom usysze, jakie zdanie
na wane i cigle ywe tematy maj inni czonkowie ich lokalnej
spoecznoci.
Debata musi by dobrze przygotowana, co oznacza, e zarwno
uczniowie, jak i nauczyciel musz si przygotowa. Warto jest rozda
uczniom z pewnym wyprzedzeniem proponowane przez nas, ale
i inne, zwizane z tematem projektu, pytania dylematy, aby mogli
sami przemyle swj punkt widzenia, a gdy ju dojdzie do debaty to
nauczyciel powinien przyj na siebie rol moderatora dyskusji.
W scenariuszu zaj O pamici i upamitnianiu jako elemencie
budowania tosamoci czowieka znajduje si szerszy opis zasad pro-
wadzenia debat, ktry pozwoli na waciwe przygotowanie si do
tego wydarzenia.
W zaczniku do tego tekstu znajduj si materiay pomocnicze,
ktre pozwol uczniom i innym uczestnikom dyskusji przemyle
poruszane w zaproponowanych przez nas pytaniach zagadnienia.
Jak zorganizowa publiczn prezentacj projektu
ladami zbrodni
Monika Koszyska
Teraniejszo nie istnieje i nie moe istnie bez przeszoci.
Nie ma twrczoci bez pamici. Pami gwarantuje wsplnot
i jedno, ale zabezpiecza przed stapianiem si w nico.
Jan Pawe II
Melbourne, Australia, 28 listopada 1986 r.
Homilia podczas Mszy w. dla Polonii australijskiej
Zajcia adresowane s do uczniw klasy III gimnazjum lub klas
IIII szkoy ponadgimnazjalnej
Czas trwania: 135 min ( bez projekcji flmu)
Cele zaj
Po zajciach uczniowie bd:
potrafli wymieni powody, dla ktrych czowiekowi do waciwego
funkcjonowania potrzebna jest pami
potrafli dyskutowa w sposb kulturalny i merytoryczny
zaj stanowisko zgodne ze swoim przekonaniem
odegra przydzielon im rol
wyliczy powody, dla ktrych warto upamitnia wydarzenia
i osoby zwizane z najnowsz histori miejsca zamieszkania
uczniw i ich rodzin
potrafli wymieni podstawowe formy i sposoby upamitniania
wydarze i bohaterw wydarze historycznych
Uczniowie doskonal umiejtnoci:
Krytycznego mylenia
Twrczego mylenia
Wycigania wnioskw
Logicznego argumentowania wasnego stanowiska
Selekcji i porzdkowania informacji
Czytania ze zrozumieniem
Pisania petycji
Interpretowania faktw
Pracy w grupie
Dzielenia si obowizkami
Metody i formy pracy:
Burza mzgw
Dyskusja
Gra symulacyjna
Debata za i przeciw
Dodatkowe materiay potrzebne do przeprowadzenia zaj:
Kopia flmu Zapata, tyt. oryginau Paycheck, rok prod.: 2003, czas
trwania: 110 min, prod.: USA, re.: John Woo
Scenariusz gry symulacyjnej
yciorys funkcjonariusza UBP (fabularyzowany)
yciorys ofary podporucznika Lucjana Minkiewicza
List syna Antoniego Olechnowicza do ojca
List Antoniego Olechnowicza do rodziny
Scenariusz zaj
O pamici i upamitnianiu jako elemencie budowania tosamoci
Monika Koszyska
Zdjcia obiektw bdcych byymi siedzibami urzdw bezpie-
czestwa
Zdjcia ofar terroru komunistycznego
Przebieg zaj:
Na pierwszych zajciach powiniene/powinna obejrze z ucznia-
mi lub, w ramach przygotowania do zaj, poprosi uczniw o obejrze-
nie w domu flmu Zapata.
Po obejrzeniu flmu przeprowad z uczniami burz mzgw,
zadajc pytanie: Jakie skutki spowodowao wymazanie pamici
Michaela Jenningsa? Wszystkie odpowiedzi uczniw zapisuj na
duym arkuszu papieru lub na tablicy.
Nastpnie wyselekcjonuj i podkrel te odpowiedzi, ktre wiadcz
o tym, e bohater flmu straci swoj tosamo przez fakt wymazania
pamici. Podsumuj t cz zaj przekazujc uczniom informacj,
o tym, e pami ludzka i dbao o ni powoduje cigo histo-
rii spoeczestw i jednostek w nich yjcych. Podkrel rwnie, e
powodem wielu sporw na temat interpretacji historii najnowszej
jest jej wpyw na wspczesno.
Kolejnym etapem zaj bdzie przeprowadzenie z uczniami gry
symulacyjnej. Rozdaj uczniom role i materiay potrzebne do zajcia
przez nich stanowiska oraz kompetentnego wypowiadania si
zgodnie z przydzielon rol.
Role, jakie powinni przyj uczniowie podczas gry symulacyjnej:
Rola wnuczka ofary represji z okresu stalinizmu
Role mieszkacw, ktrzy chc wyburzenia budynku, byej siedziby
aresztu ledczego UBP
Role mieszkacw, ktrzy chc, aby budynek zosta ocalony, jako
miejsce upamitniajce ofary represji systemu komunistycznego
Role turystw, ktrzy przybyli do obcego miasta i zaobserwowali
scen ulicznego protestu
Rola burmistrza miasta, ktry jest adresatem listu od modego
czowieka i popierajcych go turystw
Rola sekretarza burmistrza, ktry jest moderatorem debaty obywa-
telskiej na temat tego, czy naley wyburzy budynek byej siedziby
aresztu ledczego UBP
Ostatnim elementem gry symulacyjnej bdzie przeprowadzenie
debaty typu za i przeciw, w ktrej udzia wezm wszyscy uczniowie,
zgodnie z przyjtymi rolami na pierwszym etapie gry.
Aby mc sprawnie przeprowadzi debat musisz podzieli
uczniw na dwie grupy, zgodnie z wczeniejszym opisem gry:
zwolennikw upamitnienia miejsca zwizanego z represjami
komunistycznymi
zwolennikw wyburzenia tego budynku i wybudowania na jego
terenie nowego osiedla mieszkaniowego.
Oddzieln rol bdzie peni moderator, a jeli grupa uczestnicz-
ca w zajciach jest dua, mona dodatkowo wyznaczy grup obser-
watorw.
Bardzo wan rol podczas debaty bdzie sprawowa ucze,
ktry wystpi w roli sekretarza burmistrza, gdy to na jego barkach
spocznie odpowiedzialno za waciwy i kulturalny przebieg debaty.
Dlatego warto jest wybra do tej roli ucznia, ktry ma w klasie autory-
tet i posiada zdolnoci negocjatorskie.
Zasady przeprowadzenia debaty za i przeciw:
Uczniowie dziel si na 2 zespoy - zwolennikw i przeciwnikw
tezy: Aby ocali nasz pami, warto jest upamitni miejsce,
w ktrym cierpieli ludzie walczcy o niepodlego Polski w latach
1944-1956
Debatujcy siedz po dwch przeciwnych stronach, twarzami do
siebie, gdy bd dyskutowali ze sob, a nie z nauczycielem
Obserwatorzy siedz za dyskutujcymi w odlegoci pozwalajcej
im na usyszenie wszystkiego, co zostanie powiedziane
Moderator siedzi midzy dwoma grupami, twarz do nich, aby
kady dyskutujcy mg zaobserwowa jego gesty i usysze
polecenia i komentarze
Osoba penica rol moderatora ma nastpujce zadania:
1. wyznaczenie wszystkim uczestnikom czasu, jaki kady mwicy
ma na jedn wypowied (nie powinno to by wicej ni 2 min)
2. otwarcie dyskusji
3. czuwanie nad przebiegiem debaty
4. przydzielanie i odbieranie gosu mwicym w razie przekro-
czenia wyznaczonego czasu
5. czuwanie nad kultur dyskusji
Jeeli zostaa wyoniona grupa obserwatorw to ich zadaniem
bdzie:
1. obserwowanie dyskutantw
2. notowanie uwag dotyczcych prezentowanych argumentw
3. wskazywanie sabych i mocnych stron debatujcych
4. wychwytywanie popenianych przez debatujcych bdw
(logicznych i merytorycznych)
Debatujce grupy przedstawiaj swoje tezy. Kady dyskutant
prezentuje najlepsze argumenty na poparcie swojego stanowiska.
Po upywie czasu przeznaczonego na debat moderator koczy j
i wraz z nauczycielem podsumowuje jej przebieg. W podsumowaniu
musi znale si analiza debaty, okrelenie jej kluczowych elemen-
tw oraz wskazanie dowiadcze, ktre mona i warto wykorzysta
w nastpnych tego typu zajciach.
Do podsumowania i oglnej oceny zaj (zarwno gry, jak i debaty)
moesz wykorzysta nastpujce pytania:
Jak czulicie si, kiedy gralicie role, ktre zostay Wam wyznaczone
lub ktre sobie wybralicie?
Jakie byy mocne strony przeprowadzonej debaty?
Jak naleaoby ulepszy kolejn debat?
Jakie argumenty uyte podczas gry i debaty byy najbardziej
przekonujce?
Jakich argumentw nie powinno si uywa?
Czy kto zosta przekonany i po debacie zmieni zdanie?
Jakie nowe, ciekawe pogldy usyszelicie po raz pierwszy?
Scenariusz gry symulacyjnej
Dodatkowe materiay potrzebne do przeprowadzenia zaj O pamici i upamitnianiu...
Grupa cudzoziemcw
Jestecie grup cudzoziemcw, ktrzy przyjechali na wycieczk do obcego kraju. Spotykacie na ulicy
obcego miasta grup ludzi, ktrzy gono krzycz na ekip budowlan i jej szefa, ktrzy zaczynaj wyburza
budynek. Pord krzyczcych i paczcych ludzi znajduje si mody czowiek, ktry trzyma transparent
z napisami w kilku jzykach. Jest na nim rwnie napis w waszym jzyku brzmicy:
Zabilicie mojego dziadka, a teraz zabijacie pami o nim. Chcecie zabi rwnie mnie!
Podchodzicie do tego modego czowieka i pytacie go, co tu si dzieje. Okazuje si, e zna wasz jzyk
i zaczyna opowiada Wam histori pokazujc rne dokumenty i zdjcia oraz wskazuje na budynek, ktry
ma zosta wyburzony. Strasznie klnie rwnie pod adresem szefa ekipy budowlanej.
Prbujecie dowiedzie si, jak mona pomc modemu czowiekowi. On pokazuje Wam zdjcia, relacje
i zeznania oraz biograf, o ktrej mwi, ze to yciorys waciciela frmy budowlanej.
Postanawiacie, e pomoecie modemu czowiekowi wstrzyma wyburzanie budynku. Musicie w zwizku
z tym napisa list do prezydenta miasta, w ktrym si znalelicie oraz doprowadzi do publicznej debaty,
podczas ktrej lokalna spoeczno bdzie miaa szans wypowiedzenia si, czy s za, czy przeciw wyburze-
niu budynku i wybudowaniu na jego miejscu nowoczesnego wieowca.
Grupa mieszkacw, ktrzy chc wyburzenia budynku
W miecie planowana jest budowa osiedla przez Towarzystwo Budownictwa Spoecznego (TBS), dla
osb, ktrych nie sta na zakup mieszka na wolnym rynku ze wzgldu na ich sytuacj fnansow. Osoby,
ktre maj nadziej na zakup mieszkania na tym osiedlu s za wyburzeniem budynku, ktry w przeszoci
by siedzib Urzdu Bezpieczestwa i miejscem, gdzie dokonywano egzekucji na onierzach polskiego
podziemia niepodlegociowego w latach 1944-1953. Nie wyobraaj sobie sytuacji, w ktrej ze wzgl-
du na protesty niektrych mieszkacw ich szanse na wasne mieszkanie zostan najprawdopodobniej
zaprzepaszczone.
Mody czowiek, potomek osoby represjonowanej za przynaleno do podziemnej organizacji
niepodlegociowej
Jeste modym czowiekiem, ktry dowiedzia si, e w budynku, ktry wanie ma by zburzony bya
siedziba Urzdu Bezpieczestwa Publicznego, w ktrej przetrzymywany i torturowany by Twj dziadek.
Dostae od babci zdjcia i inne dokumenty wiadczce o jego przeszoci. Po miecie kr wieci, e
waciciel frmy budowlanej, ktra zamierza wyburzy budynek jest byym pracownikiem aparatu bezpie-
czestwa i jest bezporednio uwikany w tragedi Twojej rodziny. Dziadek nie yje, a jego miejsce
pochwku jest nieznane. Podobno w okolicy budynku, ktry ma by wyburzony s pochowane szcztki
ofar, midzy innymi Twj dziadek onierz Polskiego Pastwa Podziemnego. Uwaasz, e budynek UBP
jest jedynym miejscem, ktre upamitnia Twojego dziadka i jego towarzyszy i dlatego nie powinien zosta
zmieniony w nowoczesny blok mieszkalny.
YCIORYS PRACOWNIKA URZDU BEZPIECZESTWA
PRAWDOPODOBNIE WACICIELA FIRMY BUDOWLANEJ
Stanisaw Kowalski
Data i miejsce urodzenia: 3 X 1922 r. w Golicach
Pochodzenie spoeczne: robotnicze
Narodowo: polska
Wyksztacenie: 7 klas szkoy powszechnej
Przynaleno partyjna: Polska Partia Robotnicza, Polska Zjednoczona Partia Robotnicza
Stopie: porucznik UB
Przebieg suby:
13 IV 1945 r. PUBP Lubartw referent,
25 VIII 1945 r. PUBP Lubartw kierownik sekcji,
20 X 1945 r. Centralna Szkoa MBP suchacz,
29 I 1946 r. WUBP Warszawa w dyspozycji szefa urzdu,
7 II 1946 r. WUBP Warszawa modszy ofcer ledczy Wydziau ledczego,
2 V 1946 r. WUBP Warszawa ofcer ledczy Wydziau ledczego,
17 II 1947 r. WUBP Warszawa starszy ofcer ledczy Wydziau ledczego,
25 VI 1947 r. PUBP Przasnysz p.o. szefa urzdu
W tym okresie przeciwko Kowalskiemu prowadzone byy dwa ledztwa dotyczce mierci aresztowanych
czonkw organizacji antykomunistycznych. Oba zostay umorzone. Ofcer ledczy WUBP w Warszawie
prowadzi ledztwo w zwizku ze mierci aresztowanego przez milicj w Przasnyszu onierza Narodowe-
go Zjednoczenia Wojskowego Andrzeja Kornackiego ps. Wiatr. W postanowieniu o umorzeniu ledztwa
czytamy: Dnia 18 sierpnia 1947 r. zosta dostawiony do Komendy Powiatowej MO w Przasnyszu zatrzymany
Andrzej Kornacki ps. Wiatr, ktry w czasie cigania go zosta postrzelony. Kornacki jako podejrzany
o przynaleno do nielegalnej organizacji NZW by dostawiony do PUBP Przasnysz.
Ze wzgldu na to, e by ranny, z polecenia p.o. szefa urzdu Kowalskiego wniesiono go na noszach
do jednego z pokoi subowych, gdzie pozosta na tych noszach. Z polecenia porucznika Kowalskiego
wezwano lekarza, ktry stwierdzi u zbadanego Kornackiego ran postrzaow wlotow po lewej stronie
krgosupa, w okolicy pasa, z uszkodzeniem koci krgosupa, oraz na gowie ran cit dugoci 5 centy-
metrw. Wobec opinii lekarza, e na razie operacji robi nie mona, a rana oropieje, porucznik Kowalski
pozostawi zatrzymanego Kornackiego w wyej wspomnianym pokoju. W nocy z 20 na 21 sierpnia 1947 r.
Kornacki Andrzej powiesi si na pasku od noszy w pokoju, w ktrym przebywa.
Drugie ledztwo prowadzi ofcer ledczy WUBP w Warszawie Stanisaw Poniatowski w zwizku ze mier-
ci czonka organizacji Wolno i Niezawiso Staszewskiego Wadysawa. W postanowieniu o umorzeniu
ledztwa czytamy: W dniu 11 IX 1947 r. ofcer ledczy WUBP w Warszawie Kowalski Stanisaw, przesuchujc
aresztowanego Staszewskiego Wadysawa. Czonka organizacji Win, w pokoju nr 340 okoo. Godz. 12:45
wyszed z przylegego pokoju 309 po blankiety wezwania wiadka, pozostawiajc ww. aresztowanego
samego. Korzystajc z nieobecnoci Kowalskiego Stanisawa, aresztowany Staszewski Wadysaw wysko-
czy przez okno tego pokoju mieszczcego si na trzecim pitrze, ktre nie byo zaopatrzone w kraty,
upadajc w nastpstwie na plac betonowy, na skutek czego nastpia mier.
25 L A D A M I Z B R O D N I P R O J E K T E D U K A C Y J N Y L A D A M I Z B R O D N I P R O J E K T E D U K A C Y J N Y
YCIORYS LUCJANA MINKIEWICZA
JEDNEJ Z OFIAR SYSTEMU KOMUNISTYCZNEGO W POLSCE
Lucjan Minkiewicz (1918-1951)
Wiktor, podporucznik Armii Krajowej, onierz Podokrgu Kowno AK,
Ofcer Okrgu Biaystok Armii Krajowej-Armii Krajowej Obywateli (AK-AKO),
dowdca VI Brygady Wileskiej
Urodzony 13 XII 1918 r. w Szuani (w guberni moskiewskiej), syn Antoniego i Stanisawy z domu
Lisowskiej.
W listopadzie 1939 r. rozpocz dziaalno konspiracyjn w Wilnie. Od marca 1940 r. pracowa
w majtku Dyrdyszki w powiecie Rosienie na Litwie. Tam, jako dowdca sekcji dziaa do stycznia 1944 r.
w siatce podokrgu Kowno Armii Krajowej. Nastpnie przeszed na Wileszczyzn, gdzie zosta dowdc
5. druyny 2. plutonu 1. kompanii VI Brygady Wileskiej AK. Uczestniczy w wielu walkach z oddziaami
niemieckimi (m.in. Jazwka, Radu, Miedniki, Ostrowiec).
W sierpniu 1944 z grup kilkunastu partyzantw VI Brygady przeszed w biaostockie. W Obwodzie
AK Bielsk Podlaski zosta ofcerem sekcji likwidacyjnej porucznika Zygmunta Baejewicza Zygmunta.
Nawiza kontakty z mjr. Zygmuntem Szyndzielarzem upaszk. 5 kwietnia 1945 r. zosta zastpc
dowdcy 1. szwadronu odtwarzanej na Biaostocczynie V brygady Wileskiej. W okresie od 4 padziernika
1945 r. do 19 padziernika 1946 r. peni funkcj dowdcy VI Brygady Wileskiej [], operujcej na
Biaostocczynie i Podlasiu. Bra udzia w wielu akcjach zbrojnych i likwidacyjnych, w walkach i starciach
z oddziaami pacyfkacyjnymi NKWD, UB, MO i KBW. []. 19 padziernika 1946 r. przekaza dowdztwo
brygady swojemu zastpcy, por. Wadysawowi ukasiukowi Motowi, ktry na Podlasiu kontynuo-
wa walk z komunistycznym aparatem bezpieczestwa. W rzeczywistoci, ze wzgldu na stan zdrowia
Minkiewicza dowdztwo brygady Mot sprawowa ju od lipca 1946 r.
Minkiewicz, po krtkim pobycie w Drohiczynie nad Bugiem, wyjecha do Krakowa, a nastpnie
Zakopanego. W styczniu 1948 r. zamieszka z on, Wand z domu Czarneck Dank (sanita-
riuszk w V i VI Brygadzie Wileskiej AK) we Wrocawiu. W ramach konspiracji Okrgu Wileskiego
AK utrzymywa cise kontakty z upaszk i mjr. Antonim Olechnowiczem. Przez ppor. Antoniego
Wodyskiego mia rwnie sta czno z oddziaem Mota. 30 czerwca 1948 r. wpad w zasadzk,
zorganizowan w ramach oglnopolskiej akcji X przeciwko onierzom z Wileszczyzny. Funkcjonariu-
sze UB ujli w jego mieszkaniu on, on sam jednak zdoa zbiec. Ukry si we wrocawskim mieszkaniu,
wynajmowanym przez on Mota, Jadwig ukasiuk. Gdy Urzd Bezpieczestwa zwolni on
Minkiewicza (zapewne jako przynt) wyjechali do Krakowa. 1 lipca 1948 r. oboje zostali aresztowani
przez funkcjonariuszy Wydziau III WUBP w Krakowie. [] na czas ledztwa przetransportowano ich do
Departamentu ledczego MBP w Warszawie. 7 lipca 1948 r. wiceprokurator naczelnej prokuratury
Wojskowej mjr Zenon Rychlik wyda postanowienie o tymczasowym aresztowaniu Minkiewicza. []
10 lipca 1948 r. zosta on osadzony w wizieniu przy ul. Rakowieckiej 37 w Warszawie.
2 listopada1950 r., w procesie grupowym upaszki i towarzyszy, Wojskowy Sd Rejonowy w Warsza-
wie skaza go na omiokrotn kar mierci. 29 grudnia Naczelny Sd Wojskowy odrzuci skarg rewizyjn.
5 lutego1951 r. prezydent Bolesaw Bierut nie skorzysta z prawa aski. 8 lutego 1951 r. o godz. 9.55
Minkiewicz zosta zastrzelony przez st. sieranta Aleksandra Dreja w piwnicach wiezienia mokotowskiego
w Warszawie. W czasie egzekucji zginli rwnie wspskazani na mier: [] Henryk Borowski, [] Antoni
Olechnowicz i [] Zygmunt Szendzielarz.
Jego ona bya sdzona w Warszawie wraz z mem, otrzymaa wyrok 12 lat pozbawienia wolnoci.
W wizieniu w 1948 r. urodzia crk (imi nie znane). Zostaa zwolniona w 1956 roku.
List syna Antoniego Olechnowicza do ojca
Zdjcia obiektw bdcych
byymi siedzibami urzdw bezpieczestwa
Siedziba WUBP przy ul. Sierakowskiego w Warszawie (zdjcia 1-3) (1)
(3) Willa Spacer w Miedzeszynie
(2)
Siedziba WUBP przy ul. Sierakowskiego
w Warszawie
Siedziba WUBP przy ul. Strzeleckiej w Warszawie
Siedziba NKWD i Informacji Wojska Polskiego w podwarszawskich Wochach (1)
(2)
(3)
Zdjcia ofar terroru komunistycznego
2. szwadron VI Brygady Wileskiej AK, Podlasie 1947 r.
sier. Mieczysaw Dziemieszkiewicz Rj
komendant powiatu Ciechanw NZW
grupa onierzy 3. szwadronu
VI Brygady Wileskiej AK
w rodku ppor. Henryk Wieliczko Lufa
grupa konspiratorw z Podlasia
pierwszy z lewej dowdca 3. szwadronu
VI Brygady Wileskiej AK
ppor. Antoni Borowik Lech
Uwaga:
Dwa tygodnie wczeniej zaproponuj 2-3 uczniom o zdolnociach
literackich napisanie listu i dialogu zainspirowanego tekstem Miosza.
Wczeniej przedyskutuj z nimi kontekst historyczny wiersza (jeden
z moliwych) represje w czasach stalinowskich. Popro tych uczniw,
aby nie zdradzili tajemnicy przed pozosta czci klasy, tzn. nie
mwili, e to oni s autorami listu i dialogu. Jeli uznasz, e ucznio-
wie bd mie z tym kopoty, wykorzystaj list i dialog zamieszczony
w materiaach pomocniczych.
3. Przeczytaj uczniom wiersz Czesawa Miosza.
4. Zadaj uczniom nastpujce pytania:
Kto jest podmiotem lirycznym?
Kim s bohaterowie liryczni?
Czy sytuacja liryczna z wiersza jest podobna do tej z listu
i dialogu?
Jakie wydarzenie mogo zaistnie 55 lat temu?
5. Podziel klas na 5-6 grup i zaproponuj uczniom stworzenie scenki
improwizowanej, ktra pokazywaaby, omwion wczeniej,
sytuacj sprzed 55 lat. Zasugeruj wykorzystanie listu i dialogu
oraz tekst Miosza. Po prezentacji scenek popro o krtk
dyskusj.
6. Podziel klas na 2 grupy a potem w kadej grupie pole stworze-
nie zespow 2-osobowych (par).
Zadanie dla grupy I
Niech jeden ucze z dwjki wejdzie w rol skrzywdzonego,
a drugi w rol jego przyjaciela. Zadaniem skrzywdzonego jest
opowiedzie przyjacielowi o spotkaniu po latach z oprawc.
Przyjaciel moe zadawa pytanie.
Zadanie dla grupy II
Jeden ucze z dwjki wchodzi w rol krzywdziciela, drugi jego
przyjaciela. Zadaniem krzywdziciela jest opowiedzie o spotka-
niu po latach. Przyjaciel moe zadawa pytania.
Uwaga:
wiczenie to ma pokaza zarwno perspektyw historyczn, jak
rwnie pespektyw rnych punktw widzenia i oceny sytuacji
historycznej. Dialogi mog pj w rnych kierunkach, np. oprawca
moe okaza skruch, moe mie wyrzuty sumienia, ofara moe
chcie przebaczy; nie powinno si uczniom niczego sugerowa.
Klasa pracuje symultanicznie.
7. Zaproponuj prezentacj opowieci wybranych (2, 3 osoby z kadej
grupy) przyjaci grupy I i II.
8. Postaw uczniom pytanie: Czy mona przebaczy wrogowi?
W tym celu zastosuj metod paszcza eksperta. Podziel wic
klas na 6 grup. Niech kada grupa rozpatruje problem ze
swojego punktu widzenia. Po zakoczeniu pracy wybrany ucze
z grupy prezentuje ten pogld.
Scenariusz zaj
Czy mona przebaczy wrogowi na podstawie wiersza
Czesawa Miosza Ktry skrzywdzie
Wiesawa Mynarczyk
Uwagi wstpne
Lekcja pokazuje jeden z aspektw interpretacyjnych wiersza
Czesawa Miosza zwraca uwag na kontekst historyczny. Najczciej
eksponowane przesanie tekstu: nie bd bezpieczny poeta pamita
w tej lekcji ma charakter drugoplanowy. Powinna by ona realizowa-
na w korelacji z lekcj dotyczc historii najnowszej lub np. po obejrze-
niu flmu Przesuchanie w reyserii L. Bugajskiego.
Poziom nauczania: gimnazjalny i ponadgimnazjalne
Czas trwania: 2 jednostki lekcyjne
Cele:
Po lekcji ucze powinien
zna tekst Czesawa Miosza Ktry skrzywdzie
wiedzie, kto jest podmiotem lirycznym, kim s bohaterowie
liryczni, jaka jest sytuacja liryczna
dostrzec zwizki sytuacji lirycznej z konkretn sytuacj historyczn
stalinizmu
rozumie pojcie skrzywdzonego i ofary w kontekcie stalinizmu,
a take w kontekcie moralnym i flozofczno- psychologicznym
umie oceni postaw ofary i sprawcy
Metody i formy pracy:
dyskusja
drama i strategie dramowe: nauczyciel w roli, rola w licie i dialogu,
scenka improwizowana, paszcz eksperta
rodki dydaktyczne i materiay:
tekst wiersza Czesawa Miosza Ktry skrzywdzie
tekst wiersza Ernesta Brylla Ten ktry
list i dialog napisany na podstawie tekstu Miosza Ktry skrzyw-
dzie
mae karteczki
Przebieg lekcji:
1. Wejd w rol wnuczki, ktra porzdkowaa pokj swojego
niedawno zmarego dziadka: Babcia poprosia mnie o uporzdko-
wanie papierw mojego niedawno zmarego dziadka. Wyobra-
cie sobie, e znalazam dziwny list i fragment jakiego dialogu
chyba to mia by fragment jakiej ksiki, ale nie jestem pewna.
Jest to dosy zagadkowe. Ale jednoczenie jako polonistce
skojarzyo mi si to z wierszem Czesawa Miosza Ktry skrzywdzi-
e, ktry bdziemy go dzisiaj analizowa. Chciaabym, ebycie
mi pomogli rozwiza t zagadk i odpowiedzieli na pytanie
czy suszne byo moje skojarzenie? Sprbujmy przeczyta te
materiay.
2. Popro wybranych uczniw o odczytanie listu i dialogu.

Grupa I ksia
Grupa II psycholodzy
Grupa III prawnicy
Grupa IV osoby, ktre maj podobne, jak skrzywdzony, dowiad-
czenia
Grupa V przyjaciele skrzywdzonego
Grupa VI przyjaciele krzywdziciela
9. Rozdaj uczniom mae karteczki i zaproponuj uczniom napisanie
jednego zdania w pierwszej osobie ( moe to by prba oceny,
pytanie) skierowanego zarwno do jednej, jak i drugiej postaci.
Nastpnie u je 2 rnych miejscach sali. Np.:
Do krzywdziciela
Nie wybaczybym ci. Dlaczego skrzywdzie tylu niewinnych ludzi?
Do skrzywdzonego
Wspczuj ci. Nie warto wraca do przeszoci.
10. Wsplnie z wybranym przez Ciebie uczniem odczytaj te karteczki:
Jeden ucze na temat skrzywdzonego
Drugi na temat krzywdziciela
Praca domowa (do wyboru)
1. Napisz mini scenariusz dramatu inspirowanego utworem
Miosza oraz listem i dialogiem.
2. Napisz esej na temat: Przebaczy wrogom?
3. Dokonujc analizy i interpretacji wiersza E. Brylla Ten ktry, udo-
wodnij, e jest on jest on reinterpretacj tekstu Czesawa Miosza
Ktry skrzywdzie
Dialog
Dodatkowe materiay potrzebne do przeprowadzenia zaj Czy mona przebaczy wrogowi...
K.: Dzie dobry. Zdaje mi si, e mam miejsce obok pana.
O.: Dzie dobry, proszchyba, e woli pan od okna.
K.: Nie, nie, prosz sobie nie robi kopotu. Hmmwydaje mi si, e kiedy pana spotkaemmusiao
to by bardzo dawno temu, bo nie przypominam sobie nazwiska.
O.: Tak?... Mam podobne wraenie (zdenerwowany) Pan pracowa kiedy w UB, nieprawda?
K.: (zmieszany) Tak Waciwie to takale byo to ponad 50 lat temu (szeptem) Wic pan rwnie by
kiedy funkcjonariuszem?
O.: Nie po mnie funkcjonariusze przyszli. Przyszo ich trzech, a jednym z nich by pan.
K.: (bardzo ju zdenerwowany) Niemoliwe, niemoliwe, ten mczyzna przecie
O.:To byem ja, nikt inny. Niech sobie pan dobrze przypomni dziennikarza, ktry narazi si miertelnie,
bo chcia publikowa wasne opinie o tym, co miao miejsce na wczesnej arenie politycznej. Milczy
pan? Prosz sobie przypomnie zarzut, dla ktrego mnie aresztowano. e dziaam na szkod pastwa.
Podczas przesuchania wielokrotnie przekonywano mnie, e dla takich delikatnie mwic pasoy-
tw nie ma miejsca w tym kraju.
K.: Jednak sam pan chyba rozumie, e kto musia dba o porzdek.
O.: W tym zakamanym systemie jedynym adem i porzdkiem byo kamstwo, represje, korupcja
i znieksztacanie realnego obrazu wiata. A wy karalicie cakiem niewinnych ludzi, ktrych niejedno-
krotnie jedyn win byo to, ze mieli wasne zdanie. Ilu jeszcze skrzywdzi pan w czasie swojej kariery?
Bo ja straciem wszystko: rodzin i mieszkanie, prac.
K.: Ja nie
O.: Prosz posucha do koca. Wycignlicie mnie w domu w nocy Potem wyrok 5 lat. Amnestia
w 57 r. Moja ona natychmiast wzia ze mn rozwd, nie uwierzya, e jestem niewinny. Nie chciaa
mie ze mn nic wsplnego. Wyjechaem, byem czowiekiem z czarnej listy. We Francji byem zupe-
nie sam. Musiaem moje ycie ukada od nowa. Poskada wszystkie strzaskane kawaki od nowa jest
o wiele trudniej ni zrobi cokolwiek pierwszy razTam, gdzie si znalazem, nikt mnie nie zna, nikt mi
nie pomaga. Wiele czasu upyno, nim zaakceptowano mnie wygnaca.
O.: (zmieszany) C, byem mody i z wielu rzeczy nie zdawaem sobie sprawy. Czasem nie mylaem
o tym, e no, wie pan
O.: Nie wiem tylko , jak moglicie krzywdzi i ponia innych ludzi za nic. Jak moglibycie by tak lepi, by
nie dostrzec, na czym opiera si ten faszywy ustrj. Kariera, pienidze, prawda?
K.: Troch tak, ale wie pan, rodzina, mae dzieci
O.: (w milczeniu krci gow)
K.: Ech, strasznie gupio brzmi takie usprawiedliwienia, sam sysz.
O.: Teraz to ju nie ma adnego znaczenia.
K.: Przykro mi.
O.: Przykro panu?
K.: Przykro mi, e tak wyszo
O.: (ironicznie) Wic panu jest przykro?
K.: Nie wiem, jak to wyrazi, ale dzisiaj po latach wstyd mi jest za moj przeszo.
O.: (bardzo ironicznie) Prosz mi zatem wybaczy, zbudziem paskie sumienie.
K.: (gwatownie) Niech pan tak nie mwi To gupio zabrzmi, ale niech mi pan wybaczy prosz
O.: Nie ma o czym mwi, naprawd dzi nie ma to adnego znaczenia.
K.: Czy wraca pan tym samym samolotem?
O.: Wyglda na to, e tak.
K.: Wic pewnie si znowu spotkamy.
O.: Moe
K.: Naprawd nie ma pan alu?
O.: Nie mam.
List
Panie K!
Nie spotkamy si w samolocie, bo wczoraj ju wyjechaem. Kiedy otrzyma Pan mj list, ja bd ju
w swoim podparyskim domu. Musz wyzna, e uczyniem to celowo, to znaczy celowo opuciem Stany
dzie przed Panem, bo prawd mwic pragnem unikn ponownego spotkania.
Powiedziaem wtedy w samolocie, e Panu wybaczam i e nie mam ju alu. Pniej jednak duo
mylaem o naszej niespodziewanej rozmowie i Nie, moe zaczn od tego, i w istocie wiedziaem, e
kiedy los zetknie nas ponownie. Od lat ukadaem pieczoowicie scenariusz tego spotkania, na przemian
przeklinaem Pana i uaskawiaem we wasnych oczach. Co dzie mylaem o tej chwili i cigle widzia-
em Pask twarz. Pewnie Pan si zdziwi, e poznaem Pana tak od razu, ale wizerunek Paskiej osoby na
trwale wyniosem z mojego przeszego ycia w Polsce.
Bo wcale nie chodzi mi o to, e wyrwalicie mnie wtedy, pidziesit par lat temu, pnagiego z ka
o poranku, lecz o to, e wyrwalicie mnie z ycia. Zniszczylicie mnie Wic Pana pamitam dobrze, i to
moe nawet lepiej ni on i malekiego synka. Nie mam nadziei na to, e kiedy znowu ich zobacz.
Boe, czy Pan wie, e moje dziecko jest ju cakiem dorose, a przecie z pewnoci nie ma pojcia
o swym ojcu i jego losach.
Nienawidziem Pana. Teraz jednak czuj, i to naprawd nie ma znaczenia ani sensu, bo jakkolwiek
silna byaby moja nienawi, niczego przecie nie zmieni. Tak, Pan by mody, Pan mg niewiele rozumie,
dlatego rzeczywicie nie mam alu za to, co musiao si wydarzy te pidziesit par lat temu. Pan si
zmieni, ja to wiem. Kady si zmienia. Pan chciaby jako zadouczyni tym, ktrzy przez Pana przeyli
koszmar. Rozumiem. Chciabym jednak, aby Pan wiedzia, e Panu nie wybacz mimo tego, co obiecaem
ostatnio. Nie wybacz Panu za to, e nosi Pan t twarz, ktra powraca do mnie w najgorszych wspomnie-
niach i najczarniejszych snach. Mog pozby si alu, ale wspomnie nie.
Wol postawi spraw jasno - nie wybaczam Panu. By moe los zetkn nas wanie po to, ebym to
Panu powiedzia. I auj, e nie powiedziaem tego Panu tam- w samolocie. Niech Pan zrozumie, i nie
chc Pana wicej zobaczy, bo z paskim widokiem wraca do mnie tamten dzie, o ktrym nie chc
pamita. Nie umiabym po tych przemyleniach z Panem rozmawia, siedzie obok Pana, patrze na Pana
schludny garnitur, sucha paskich sw Nie znisbym tego. Zapomnijmy o naszym spotkaniu. To
chyba wszystko, na co mnie sta.
egnam
O.
Ktry skrzywdzie
Ktry skrzywdzie czowieka prostego
miechem nad krzywd jego wybuchajc,
Gromad baznw koo siebie majc
Na pomieszanie dobrego i zego,
Choby przed tob wszyscy si skonili
Cnot i mdro tobie przypisujc,
Zote medale na twoj cze kujc,
Radzi e jeszcze jeden dzie przeyli,
Nie bd bezpieczny. Poeta pamita
Moesz go zabi narodzi si nowy.
Spisane bd czyny i rozmowy.
Lepszy dla ciebie byby wit zimowy
I sznur i ga pod ciarem zgita.
Washington D.C., 1950
wiato dzienne, 1953
Czesaw Miosz
Ten ktry
Ten, ktry skrzywdzi czowieka prostego
Wynajdzie rymopisw, co wszystko wyma
I historyka w dowodach zrcznego
Ktry wyrzebi dzieje z tak dostojn twarz
Jak nigdy w dziejach jeszcze nie bywao.
Ten, ktry zbrodni czyni byle wyszed cao
Znajdzie w ciemnoci wiekw swoj sprawiedliwo
Chocia sia burze, sodkie zbierze niwo.
Takie jest dowiadczenie. A my bymy chcieli
Aby si sowa poety lkano
By imperatorowie w pomitej pocieli
Pocili si, myleli co o nich pisano
Takie jest dowiadczenie, ktre zawsze znano
I zawsze przeciw gupi poeci lecieli.
Zwierztko, 1975
Ernest Bryll
Zgoda na publikacj wspomnie i wizerunku
Ja, niej podpisany/a wyraam zgod na publikacj moich wspomnie oraz mojego wizerunku na
stronach internetowych i w publikacji ksikowej Instytutu Pamici Narodowej. Nie bd wnosi/a adnych
roszcze fnansowych zwizanych z w/w publikacj.
____________________________________ _______________________________
Miejscowo, data Podpis
Projekt edukacyjny ladami zbrodni

Oglnopolski projekt edukacyjny adresowany do uczniw szk gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych zainteresowanych najnowsz histori
Polski. Jego celem jest udokumentowanie ladw zbrodni komunistycznego aparatu bezpieczestwa dokonywanych w latach 1944-1989.
Zadaniem uczniw biorcych udzia w projekcie bdzie zgromadzenie materiaw dokumentalnychnych: fotografi, nagra audio i wideo oraz
relacji ofar i wiadkw oraz innych materiaw archiwalnych z zastrzeeniem nie korzystania z ju istniejcej literatury.
Dokumentacja dziaa prowadzonych przez uczniw w projekcie powinna zawiera:
adres lokalizujcy miejsce wydarze zwizanych ze zbrodniami,
chronologiczny opis wykorzystywania danego obiektu przez komunistyczny aparat bezpieczestwa,
informacje o ofarach: nazwiska, noty biografczne oraz okolicznoci, w jakich zostay one poddane represjom,
informacje o osobach bdcych wiadkami dokonywanych zbrodni (data i miejsce urodzenia, krtki yciorys oraz okolicznoci zostania
wiadkiem dokonywanych represji).
Projekt moe by realizowany przez uczniw indywidualnie lub grupowo pod opiek nauczyciela. Wanym elementem pracy w projekcie
bdzie wsppraca z podmiotami zewntrznymi, np.: waciwymi terytorialnie oddziaami IPN, wadzami samorzdowymi danego regionu,
Rad Ochrony Pamici Walk i Mczestwa, Ministerstwem Kultury i Dziedzictwa Narodowego Urzdem Gwnego Konserwatora Zabytkw,
wiatowym Zwizkiem onierzy AK, muzeami regionalnymi.
Rezultaty pracy w projekcie powinny zosta przesane poczt elektroniczn na adres internetowy Biura Edukacji Publicznej IPN. Zostan
one opublikowane na specjalnie do tego celu stworzonej stronie internetowej, na ktrej w atwy sposb kady zainteresowany bdzie mg
odnale i obejrze efekty pracy uczniw.
Projekty nie powinny dotyczy miejsc ustawowo upamitnionych przez Rad Ochrony Pamici Walk i Mczestwa.
Najciekawsze i najlepiej opracowane projekty zostan zaprezentowane w przygotowywanym albumie dokumentacyjno-fotografcznym.
Projekt jest czci oglnopolskiego programu dokumentacyjno-badawczego IPN ladami zbrodni i efekty pracy uczniw mog by take
w nim wykorzystane.
Szczegowe informacje dotyczce projektu ladami zbrodni bd ukazywa si na stronie internetowej IPN www.ipn.gov.pl
Dodatkowych informacji udzielaj i zgoszenia do udziau w projekcie przyjmuj:
Monika Koszyska i Wiesawa Mynarczyk z Oddziaowego Biura Edukacji Publicznej IPN w Warszawie.
Rada Ochrony Pamici Walk i Mczestwa jest ciaem spoecznym, ktrego podstawowym zadaniem jest
dziaalno zwizana z upamitnianiem historycznych wydarze i miejsc oraz postaci w dziejach walk
i mczestwa narodu polskiego, zarwno w kraju jak i za granic. Czonkw Rady powouje na 4-letni
kadencj Prezes Rady Ministrw. Radzie OPWiM przewodniczy prof. Wadysaw Bartoszewski. Biuro Rady
OPWiM jest kierowane przez etatowego sekretarza, od kilku lat jest nim Andrzej Przewonik. Rada zostaa
utworzona na mocy ustawy sejmowej z 2 VII 1947 r., od dnia 1 I 2000 r. podlega Ministrowi Kultury.
Do zada Rady naley m.in.:
sprawowanie opieki nad miejscami walk i mczestwa oraz upamitnianie
zwizanych z nimi faktw, wydarze i postaci,
inspirowanie oraz wspdziaanie w organizowaniu obchodw, uroczystoci,
przedsiwzi wydawniczych i wystawienniczych zwizanych z walkami
i mczestwem,
ocena stanu, oraz organizowanie i sprawowanie opieki nad miejscami pamici
narodowej, szczeglnie nad cmentarzami i mogiami wojennymi oraz cmenta-
rzami ofar systemw totalitarnych,
sprawowanie funkcji opiniodawczej i opiekuczej nad muzeami-miejscami
pamici, gwnie w Owicimiu-Brzezince, na Majdanku, w Sztutowie, Rogonicy,
ambinowicach, Radogoszczy, abikowie,
od 1998 r. Rada OPWiM poszerzya zakres dziaa o problematyk grobw
i cmentarzy wojennych na terytorium RP, w tym cmentarzy wojennych onierzy
innych narodowoci.
Oddzia Instytutu Pamici Narodowej w Biaymstoku
ul. Warsztatowa 1A,
15-637 Biaystok
tel. (0-85) 664 57 81,
fax (0-85) 664 57 88
Oddzia Instytutu Pamici Narodowej w Gdasku
ul. Witomiska 19,
81-311 Gdynia
tel. (0-58) 660-67-50, 660-67-55
fax (0-58) 660-67-51
Oddzia Instytutu Pamici Narodowej w Katowicach
ul. Kiliskiego 9,
40-061 Katowice
tel. (0-32) 609 98 41, 609 98 43
fax (0-32) 609 98 42
Oddzia Instytutu Pamici Narodowej w Krakowie
ul. Reformacka 3,
31-012 Krakw
tel. (0-12) 421-19-61, 426 21 35, 426-21-37
fax (0-12) 421-11-00
Oddzia Instytutu Pamici Narodowej w Lublinie
ul. Szewska 2,
20-086 Lublin
tel. (0-81) 536 34 60
fax (0-81) 536 34 62
Oddzia Instytutu Pamici Narodowej w odzi
ul. agiewnicka 54/56,
91-463 d
tel. (0-42) 255-58-09
fax (0-42) 255-58-10
Oddzia Instytutu Pamici Narodowej w Poznaniu
ul. Rolna 45a,
61-487 Pozna
tel. (0-61) 835 69 55
fax (0-61) 852 69 03
Oddzia Instytutu Pamici Narodowej w Rzeszowie
ul. Sowackiego 18,
35-060 Rzeszw
tel. (0-17) 860 60 25
fax (0-17) 860 60 44
Oddzia Instytutu Pamici Narodowej w Szczecinie
ul. K. Janickiego 30,
71-270 Szczecin
tel. (0-91) 48-49-822
Oddzia Instytutu Pamici Narodowej w Warszawie
ul. Chodna 51 (Warsaw Trade Tower),
00-867 Warszawa
tel. 608-298-618
Oddzia Instytutu Pamici Narodowej we Wrocawiu
ul. Sotysowicka 21a,
51-168 Wrocaw
tel. (0-71) 326-76-34
Instytut Pamici Narodowej
Delegatura w Bydgoszczy
ul. Grudzidzka 9-15,
85-130 Bydgoszcz
tel./faks: (0-52) 372 98 90
Delegatura w Gorzowie Wielkopolskim
ul. Jagielloczyka 8,
66-400 Gorzw Wielkopolski
tel./fax 0-95/ 71 15 725
Delegatura w Kielcach
Al. Na Stadion 1,
25-127 Kielce
tel./fax (0-41) 344-42-15
Delegatura w Koszalinie
ul. Andersa 34,
75-950 Koszalin
tel./fax (0-94) 342-85-02
Delegatura w Olsztyn
ul. Partyzantw 87,
10-402 Olsztyn
tel. (0-89) 534-93-59
tel./fax (0-89) 523-51-23
Instytut Pamici Narodowej Oddzia we Wrocawiu
Delegatura w Opolu
ul. Oleska 31,
45-052 Opole
tel. (0-77) 453-89-67
fax (0-77) 453-84-73
Delegatura w Radomiu
ul. eromskiego 53,
26-600 Radom
tel. (0-48) 362-04-86
fax (0-48) 362-03-96
I n s t y t u t P a m i c i N a r o d o w e j
Komisja cigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu

Folder Sladami Zbrodni

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Folder Sladami Zbrodni

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Projekt edukacyjny

Materiay dla nauczycieli

You might also like