Antoni Biegus - Podstawy Projektowania I Oddzialywania Na Konstrukcje

POLITECHNIKA WROCAWSKA
WYDZIA BUDOWNICTWA LDOWEGO I WODNEGO

ANTONI BIEGUS

PODSTAWY PROJEKTOWANIA
I ODDZIAYWANIA NA KONSTRUKCJE BUDOWLANE

WYKADY

WROCAW 2013
Budownictwa Instytut
2
Spis treci

1. Podstawy projektowania konstrukcji 4

1.1. Projektowanie konstrukcji budowlanych .. 4
1.2. Eurokody .. 10
1.3. Podstawy projektowania konstrukcji budowlanych wedug PN-EN 1990 16
1.3.1. Wprowadzenie 16
1.3.2. Podstawy metodologiczne metody stanw granicznych i wspczynnikw
czciowych 17
1.3.3. Projektowanie konstrukcji budowlanych wedug PN-EN 1990 .. 27
1.3.3.1. Sprawdzenie stanw granicznych ... 27
1.3.3.2. Wartoci obliczeniowe nonoci i wspczynniki czciowe 33
1.3.3.3. Rodzaje oddziaywa i ich wspczynniki czciowe 33
1.3.3.4. Kombinacje oddziaywa 39
1.3.3.5. Obliczeniowe efekty oddziaywa w stanie granicznym nonoci 42
1.3.3.6. Charakterystyczne efekty oddziaywa w stanie granicznym
uytkowalnoci . 48
1.3.3.7. Zaoenia i zalecenia PN-EN 1990 . 51
1.3.3.8. Zarzdzanie niezawodnoci 52

2. Oddziaywania na konstrukcje budowlane 55

2.1. Wprowadzenie .. 55
2.2. Ciar objtociowy, ciar wasny, obcienia uytkowe w budynkach
wedug PN-EN 1991-1-1 .. 57
2.3. Oddziaywania na konstrukcje w warunkach poaru wg PN-EN 1991-1-2 61
2.4. Obcienia niegiem wedug PN-EN 1991-1-3 67
2.4.1. Wstp ... 67
2.4.2. Obcienie niegiem dachu . 68
2.4.3. Obcienia charakterystyczne obcienia niegiem gruntu .. 69
2.4.4. Wspczynnik ekspozycji .. 70
2.4.5. Wspczynnik termiczny 70
2.4.6. Wspczynniki ksztatu dachu .. 71
2.4.7. Wyjtkowe obcienie niegiem . 75
3
2.5. Obcienia wiatrem wedug PN-EN 1991-1-4 . 76
2.5.1. Wstp 76
2.5.2. Modele obliczeniowe obcienia wiatrem w PN-EN 1991-1-4 .. 79
2.5.3. Prdko bazowa, wspczynnik chropowatoci, wspczynnik
ekspozycji i wspczynnik kierunkowy . 82
2.5.4. Wspczynniki cinienia i si aerodynamicznych 86
2.6. Oddziaywania termiczne wedug PN-EN 1991-1-5 . 89
2.7. Oddziaywania w czasie wykonania konstrukcji wedug PN-EN 1991-1-6 93
2.8. Oddziaywania wyjtkowe wedug PN-EN 1991-1-7 . 94
2.9. Uwagi kocowe 96
Literatura .. 99

P O D Z I K O W A N I E

autor serdecznie dzikuje Panu dr. hab. in. Wojciechowi Lorencowi za trud korekty
pracy i wniesione uwagi redakcyjne oraz merytoryczne

4
1. PODSTAWY PROJEKTOWANIA KONSTRUKCJI

1.1. Projektowanie konstrukcji budowlanych

Projektowanie konstrukcji budynkw (mieszkalnych, uytecznoci publicznej, prze-
mysowych, sportowych itp.) i obiektw inynierskich (np. mostw, wie, kominw, za-
pr wodnych, silosw, zbiornikw itp.) jest twrczym dziaaniem czowieka obmylaj-
cego sposb postpowania, ktry umoliwi powstanie tych obiektw budowlanych i ich
niezawodne uytkowanie w okrelonych warunkach i przewidzianym czasie eksploat-
acji. Zasadniczym celem projektowania obiektu budowlanego jest poszukiwanie takich
ksztatw i wymiarw obiektu budowlanego, ktre pozwoliyby spenia wymogi, wyni-
kajce z jego przeznaczenia (z funkcji obiektu) i pniejszego uytkowania.
W trakcie projektowania naley przede wszystkim wykaza, e przyjte rozwizania
konstrukcyjne (m.in. ksztaty, wymiary, poczenia nadane czciom obiektu, zasto-
sowane materiay itd.) speniaj wymagania, ustalone przez metody oceny bezpie-
czestwa konstrukcji (jej niezawodnoci). Te podstawowe wymagania s sprawdzane
na podstawie oceny wytrzymaoci, statecznoci i sztywnoci konstrukcji przy progno-
zowanych jej obcieniach. Ponadto musz by spenione wymogi stawiane przez
funkcj budynku (np. izolacyjnoci termicznej, przeciwwodnej, akustycznej) i przepisy
oglnobudowlane (np. z koniecznoci ochrony konstrukcji przed ogniem w czasie po-
aru) a take trwaoci w wyniku doboru odpowiednich materiaw. Konstrukcje bu-
dowlane powinna charakteryzowa niezawodno we wszystkich moliwych fazach
ich powstawania lub eksploatacji, a wic projektowania, wytwarzania, montau, uyt-
kowania lub przebudowy. Dlatego konstrukcja musi niezawodnie przejmowa wszyst-
kie obcienia, oddziaywania i wpywy, ktrych pojawienia si mona oczekiwa w
trakcie wznoszenia i eksploatacji. W tym te sensie projektowanie mona skrtowo
zdefiniowa jako sztuk przewidywania kopotw.
Projektowanie konstrukcji budowlanych musi by poprzedzone ustaleniami cisych
zaoe wyjciowych (lokalizacyjnych, gruntowych, technologicznych, eksploatacyj-
nych i innych), gdy one determinuj decyzje dotyczce rozwiza konstrukcyjnych
obiektu.
W projektowaniu budynku lub obiektu inynierskiego mona zazwyczaj wyrni
nastpujce etapy:
5
1. Ksztatowanie ustroju nonego, ktre polega na wyborze rodzaju materiau ustroju
nonego, ksztatu, schematw statycznych i wstpnych wymiarw konstrukcji oraz
jej elementw i pocze, a take rodzaju materiaw i np. izolacji (termicznej, prze-
ciwwodnej, akustycznej, ogniochronnej itp.).
2. Identyfikacja schematw statycznych i modeli obliczeniowych konstrukcji nonej
obiektu budowlanego.
3. Okrelenie obcie (np. obcienia ciaru wasnego, obcienia uytkowego,
obcienia niegiem oraz oddziaywa (np. wiatru) i wpyww (np. termicznych po-
chodzenia klimatycznego lub technologicznego).
4. Wyznaczenie si wewntrznych i przemieszcze (charakterystycznych i obliczenio-
wych efektw oddziaywa tj. momentw zginajcych, si podunych, si poprzecz-
nych:
Ed Ed Ed
V N M , , oraz np. ugi
k
y ) w przekrojach krytycznych konstrukcji no-
nej obiektu od prognozowanych obcie, oddziaywa i wpyww.
5. Wymiarowanie, ktre polega na sprawdzeniu, czy obliczone siy wewntrzne (mo-
menty zginajce, siy podune, siy poprzeczne:
Ed Ed Ed
V N M , , ) nie s wiksze od
nonoci obliczeniowych
Rd Rd Rd
V N M , , przekrojw i elementw konstrukcyjnych
(ktre zale od cech wytrzymaociowych materiau i charakterystyk geometrycz-
nych zaoonych wstpnie przekrojw) a take, czy np. przemieszczenia spowodo-
wane obcieniami
k
y nie s wiksze od przyjtych za dopuszczalne
ult
y .
6. Sporzdzenie opisu technicznego i rysunkw konstrukcyjnych, stanowicych form
zapisu przyjtego ostatecznie rozwizania zaprojektowanej konstrukcji, na podsta-
wie wykonanych oblicze, analiz, norm, katalogw. Opisy techniczne, zabezpie-
cze (np. przed korozj i ogniem) wykonawstwa, montau itp. oraz rysunki wraz z
wykazami materiaw stanowi podstaw sporzdzenia projektu konstrukcyjnego
(budowalnego, lub wykonawczego).
Ksztatowanie budowli jest najczciej rozumiane jako poszukiwanie formy i na-
dawanie jej okrelonej postaci. W aspekcie konstrukcji jest to poszukiwanie ustroju
nonego obiektu budowlanego, ktry w najwyszym stopniu spenia zaoone wstp-
nie kryteria dotyczce przede wszystkim jego wytrzymaoci. W ramach ksztatowania
konstrukcji analizuje si rozwizania alternatywne w poszukiwaniu rozwiza opty-
malnych. Do najczciej stosowanych kryteriw optymalizacji konstrukcji budowlanych
nale m.in.:
- maksymalizacja niezawodnoci konstrukcji,
6
- maksymalizacja odpornoci na oddziaywania wyjtkowe (zdarzenia katastrofalne),
- minimalizacja ryzyka zwizanego ze zniszczeniem lub wyczeniem, obiektu z eks-
ploatacji (np. skutki awarii sieci zasilania energii elektrycznej - blackaut),
- minimalizacja masy konstrukcji lub objtoci materiaw konstrukcyjnych,
- minimalna kosztu konstrukcji lub kosztu przedsiwzicia budowlanego w caym
okresie jego cyklu ycia od projektowania, przez realizacj, eksploatacj i
utrzymanie, po rozbirk i utylizacj zuytych elementw i materiaw,
- maksymalizacja trwaoci lub czasu przydatnoci obiektu.
W praktyce wymagane jest najczciej czne spenianie kilku kryteriw, czym zaj-
muj si optymalizacja wielokryterialna
W podsumowaniu mona stwierdzi, e ksztatowanie mona skrtowo okreli ja-
ko pomys na obiekt budowlany bezpieczny, niezawodny, funkcjonalny, tani, niekosz-
towny w eksploatacji i trway.
Identyfikacja schematw statycznych i modeli obliczeniowych konstrukcji nonej
obiektu budowlanego jest jednym z waniejszych etapw projektowania konstrukcji
budowlanej. Model obliczeniowy, to idealizacja ustroju nonego, stosowana w celu je-
go analizy, wymiarowania i weryfikacji wytenia (wykonania oblicze statyczno-
wytrzymaociowych). Przystpujc do oceny bezpieczestwa konstrukcji naley do-
kona wyboru jej modelu obliczeniowego i metody analizy. Powinny one, w sposb
moliwie precyzyjny, odwzorowywa zachowanie si konstrukcji rzeczywistej. Dotyczy
to zarwno przyjcia schematu statycznego i obcie ustroju, jak i modelu zachowa-
nia si materiau zastosowanego na ustrj nony, caej konstrukcji oraz jego prtw,
podpr i wzw pod obcieniem.
Naley zwrci uwag, e procedury projektowania budowlanego rni si od
analizy elementw konstrukcji, ustalonymi teoretycznymi metodami mechaniki budowli
i wytrzymaoci materiaw, gdy naley uwzgldni wpywy wynikajce z rnic, za-
chodzcych midzy wyidealizowanymi warunkami, modelami i schematami teoretycz-
nymi, a rzeczywistym zachowaniem si elementw, pocze i konstrukcji (wynikaj-
cym np. ze specyfiki waciwoci materiaw i rozwiza konstrukcyjnych). Konstruk-
cja jest wytona i zachowuje si nie wedug zaoonych i obliczonych teoretycznych
modeli oraz schematw statycznych, lecz adekwatnie do zastosowanych jego rozwi-
za konstrukcyjnych. Std szczeglnie wane jest waciwe odwzorowanie konstruk-
7
cyjne przyjtych (teoretycznych) modeli obliczeniowych. Naley przestrzega podsta-
wowej zasady identyfikacji aby:
- model obliczeniowy odwzorowywa z odpowiedni dokadnoci zachowanie si
konstrukcji rzeczywistej (w okrelonym stanie granicznym), za
- ustrj nony obiektu by zrealizowany zgodnie z przyjtymi jego zaoeniami obli-
czeniowymi.
Przykad identyfikacji schematw obliczeniowych stropu budynku, ktrym zastoso-
wano stalowe elementy zginane (A1, A2 belki stropowe, A3 podcig, A4, A5, A6
nadproa) pokazano na rys. 1. Pyta stropowa P jest obciona jej ciarem wasnym i
ciarem posadzki q oraz obcieniem uytkowym p . Jest ono przekazywane na
stalowe belki dwuteowe A1 i A2, o schemacie dwigara jednoprzsowego, podparte-
go przegubowo. Z kolei reakcje podporowe
B
R belek A1 i A2 s przekazywane na
podcig A3. Schemat statyczny stalowego podcigu blachownicowego A3 to jedno-
przsowa beka, podparta obustronnie przegubowo.

Rys. 1. Przykad identyfikacji schematw obliczeniowych stropu budynku, ktrym za-
stosowano stalowe elementy zginane: A1, A2 belki stropowe, A3 podcig,
A4, A5, A6 nadproa, P pyta stropowa

8
Obliczenia statyczne polegaj gwnie na wyznaczeniu najniekorzystniejszych
wartoci si wewntrznych (momentw zginajcych, si podunych, si poprzecznych:
Ed Ed Ed
V N M , , ) w przekrojach i elementach krytycznych konstrukcji (tj. takich, ktrych
wyczerpanie nonoci moe by przyczyn awarii lub katastrofy) a take np. prze-
mieszcze
k
y . Obliczenia te wykonuje si wedug zasad mechaniki budowli i wytrzy-
maoci materiaw, z uwzgldniem zidentyfikowanych schematw statycznych i mo-
deli wytenia konstrukcji rzeczywistej.
Ekstremalne siy wewntrzne w krytycznych przekrojach lub elementach konstrukcji
wyznacza si dla najniekorzystniejszego ukadu obcie analizowanego ustroju. W
sytuacji, gdy na konstrukcj oprcz obcie staych dziaa kilka rnych obcie
zmiennych naley ustali kombinacj najniekorzystniejszych schematw obcie, tj.
takich, ktre wywouj maksymalne jej wytenie. Kombinacj schematw obcie
naley ustala indywidualnie dla kadego przekroju lub elementu krytycznego kon-
strukcji. Nie mona bowiem ustali jednej wsplnej kombinacji obcie zmiennych,
efektem dziaania ktrej bdzie rwnoczesne ekstremalne wytenie wszystkich ba-
danych krytycznych przekrojw lub elementw konstrukcji. W zwizku z tym naley
wyznaczy siy wewntrzne w konstrukcji od kadego z wystpujcych obcie
osobno, a nastpnie przeprowadzi ich kojarzenie w celu ustalenia maksymalnych wy-
te jej przekrojw i elementw krytycznych. Powyszy fakt sprawia, i naley wyko-
na obliczenia statyczne konstrukcji osobno dla obcie staych i osobno dla kade-
go z jej obcie zmiennych.
Wspczesne techniki wspomaganego komputerowo projektowania, umoliwiaj
dokadniejsz ni dawniej analiz wytenia i odksztacenia konstrukcji odznaczaj-
cych si du zoonoci. Uproszczone, przyblione metody oceny si wewntrznych
konstrukcji maj aktualnie mniejsze znaczenie. Pozostaj one jednak wanym ele-
mentem wstpnego koncepcyjnego projektowania, a take szacunkowej kontroli wyni-
kw otrzymanych technikami komputerowymi. Ponadto dziki technikom komputero-
wym atwiejsze stao si wariantowanie rozwiza i optymalizacja konstrukcji, ale
przede wszystkim precyzyjniejsze modelowanie rzeczywistego zachowania si kon-
strukcji.
Wymiarowanie jest to sprawdzenie wytrzymaoci i sztywnoci ustroju nonego
obiektu budowlanego. Ma ono na celu przede wszystkim ustalenie (na podstawie od-
powiednich oblicze) wymiarw poprzecznych przekrojw elementw konstrukcyj-
9
nych, bd sprawdzenie, czy obliczone siy wewntrzne nie s wiksze od nonoci
tych elementw wynikajce z zaoonych wstpnie wymiarw ich przekrojw po-
przecznych oraz cech wytrzymaociowych przyjtych materiaw. Jest to sprawdze-
nie wytrzymaociowe konstrukcji. Wymiarowanie zawiera te sprawdzenie, czy obli-
czone m.in. ugicia i przemieszczenia od prognozowanych oddziaywa nie przekra-
czaj wartoci granicznych (dopuszczalnych) okrelonych w normach, przepisach
technicznych lub przez inwestora. Jest to sprawdzenie sztywnoci konstrukcji. Jeli
okae si, e nie jest speniony wymagany warunek wytrzymaoci lub sztywnoci, to
koryguje si zaoenia (np. zwiksza wymiary przekroju poprzecznego elementw,
zmienia schemat statyczny, rodzaj materiau itp.) a nastpnie powtarza obliczenia sta-
tyczno-wytrzymaociowe.
W odniesieniu do stypizowanych wyrobw budowlanych (np. nadproy, patwi gi-
tych na zimno, blach fadowych) wymiarowanie moe polega na doborze potrzebne-
go ich przekroju z katalogu producenta tych elementw konstrukcyjnych. Wwczas w
katalogu stypizowanego elementu konstrukcyjnego podane s graniczne (dopusz-
czalne) wartoci obcie i wymiarowanie polega na porwnaniu ich z prognozowa-
nymi w projektowanym obiekcie budowlanym.
Norma w technice to dokument bdcy wynikiem normalizacji i standaryzujcy jak
najszerzej pojt dziaalno badawcz, technologiczn, produkcyjn i usugow.
Ustala zasady, wytyczne lub charakterystyki dotyczce rnej dziaalnoci i jej wyni-
kw; jest zatwierdzana na zasadzie konsensu, przeznaczona do powszechnego i wie-
lokrotnego stosowania, zaakceptowana przez wszystkie zainteresowane strony jako
korzy dla wszystkich i wprowadza kodeks dobrej praktyki i zasady racjonalnego po-
stpowania przy aktualnym poziomie techniki. Postanowienia normy powinny:
- by oparte na podstawach naukowych oraz danych sprawdzonych pod wzgldem
susznoci technicznej, ekonomicznej i uytkowej,
- uwzgldnia aktualny stan wiedzy oraz poziom techniki osignity lub moliwy do
osignicia w najbliszym czasie;
- by moliwe do realizacji oraz absolutnie sprawdzalne
Podstawowe zasady projektowania i realizacji konstrukcji budowlanych zostay za-
warte w normach opracowanych przez Polski Komitet Normalizacyjny. Dotychczaso-
we krajowe normy maj oznaczenia PN-xx/B-xxxxx:xx (gdzie x=0,1, 2, ,9). Po przy-
10
stpieniu Polski do Unii Europejskiej do zbioru Polskich Norm zostay wprowadzone
normy europejskie Eurokody (maj one status Normy Polskiej).
Normy s to dokumenty odniesienia w projektowaniu i realizacji budowli stosowa-
nym na zasadzie dobrowolnoci, powszechnie dostpnym i zaakceptowanym przez
uznan jednostk normalizacyjn. Status normy, jako dokumentu odniesienia nie jest
jej staym atrybutem, lecz zaley de facto od trybu (mocy) jej przywoania w przepi-
sach prawa lub umowach. Rozporzdzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12.04.2002 r.
204/4: Warunki bezpieczestwa konstrukcji (.) uznaje si za spenione, jeeli kon-
strukcja ta odpowiada Polskim Normom dotyczcym projektowania i obliczania kon-
strukcji. A zatem najprostszym i bezporednim sposobem zapewnienia bezpiecze-
stwa konstrukcji na etapie projektowania jest wykazanie jej zgodnoci z odpowiedni
norm.

1.2. Eurokody

Eurokody s to wsplne, ujednolicone w ramach Uniii Europejskiej normy, ktre
su do projektowania i realizacji budynkw oraz konstrukcji inynierskich. S one
zbiorem zunifikowanych norm midzynarodowych stanowicych kluczowe ogniwo a-
du budowlanego w pastwach Unii Europejskiej. Intencj ich autorw byo wykorzy-
stanie szerokiego dowiadczenia w zakresie projektowania oraz wynikw bada nau-
kowych krajw czonkowski Unii Europejskiej, a take eliminacji przeszkd technicz-
nych w handlu i harmonizacji ustale technicznych. Korzystaj one i porzdkuj do-
tychczasow wiedz o bezpiecznym projektowaniu i wznoszeniu obiektw budowla-
nych.
Dziaania Europejskiego Komitetu Normalizujcego (CEN) polegay na opraco-
waniu zbioru zharmonizowanych norm europejskich - Eurokodw, ktre zastpuj
zrnicowane reguy stosowane w poszczeglnych krajach czonkowskich. Eurokody
zyskay status dokumentw odniesienia, uznawanych przez wadze w krajach czon-
kowskich Unii Europejskiej. Polska przystpujc do Unii Europejskiej zobowizaa si
do wprowadzenia Eurokodw w projektowaniu i realizacji obiektw budowlanych.
Eurokody skadaj si z 10 pakietw (zbiorw) tematycznych, dotyczcych projek-
towania poszczeglnych rodzajw konstrukcji budowlanych. Budow strukturaln i
ukad wzajemnych relacji Eurokodw pokazano na rys. 2.
Oznaczono je symbolem literowym EN i liczbowym od 1990 do1999. S to:
11

EN 1990 Podstawy projektowania konstrukcji,
EN 1991 Oddziaywania na konstrukcje,
EN 1992 Projektowanie konstrukcji z betonu,
EN 1993 Projektowanie konstrukcji stalowych,
EN 1994 Projektowanie zespolonych konstrukcji stalowo-betonowych,
EN 1995 Projektowanie konstrukcji drewnianych,
EN 1996 Projektowanie konstrukcji murowych,
EN 1997 Projektowanie geotechniczne,
EN 1998 Projektowanie sejsmiczne,
EN 1999 Projektowanie konstrukcji aluminiowych.

Rys. 2. Schemat ideowy i ukad powiza Eurokodw

Eurokody zostay opublikowane w trzech oficjalnych wersjach jzykowych: angiel-
skiej, francuskiej i niemieckiej. Wersje krajowe Eurokodw s oznaczane wyrnikiem
literowym danego kraju (w przypadku Polski jest to PN), ktry poprzedza symbol Eu-
rokodu. Symbole polskiej wersji Eurokodu pokazano na rys. 3.
12

Rys. 3. Symbole polskiej wersji Eurokodw

Eurokod PN-EN 1990 jest jednoczciowy. Pozostae Eurokody PN-EN 1990PN-
EN 1999 s wieloczciowe. Oznaczone s one wwczas dalszymi cyframi okrela-
jcymi cz oraz po cz okrelajc specyficzny zakres Eurokodu (np. 1-1, 1-2, itd.
patrz np. rys. 3). Dlatego zbir Eurokodw liczy 58 norm.
Eurokod PN-EN 1990 Podstawy projektowania konstrukcji peni funkcj nadrzdn
w stosunku do pozostaych Eurokodw tj. PN-EN 1991PN-EN 1999, gdy podano w
nim przede wszystkim podstawowy projektowania oraz okrelono gwne wymagania
dotyczce oceny nonoci, uytkowalnoci i trwaoci konstrukcji budowlanych. Jest to
norma wiodca w projektowaniu konstrukcji budowlanych wedug Eurokodw. Posta-
nowienie tego imperatywnego Eurokodu musz by respektowane w pozostaych Eu-
rokodach tj. PN-EN 1991PN-EN 1999.
Pakiet Eurokodw dotyczcych oddziaywa PN-EN 1991 Oddziaywania na kon-
strukcje skada si z nastpujcych czci:

PN-EN 1991-1-1:2004. Eurokod 1: Oddziaywania na konstrukcje. Cz 1-1: Oddzia-
ywania oglne. Ciar objtociowy, ciar wa-
sny, obcienia uytkowe w budynkach,
ywania oglne. Oddziaywania na konstrukcje w
warunkach poaru,
ywania oglne. Obcienia niegiem,
ywania oglne. Oddziaywania wiatru,
13
ywania oglne. Oddziaywania termiczne,
ywania oglne. Oddziaywania w czasie wykony-
wania konstrukcji,
ywania oglne. Oddziaywania wyjtkowe,
PN-EN 1991-2:2007. Eurokod 1: Oddziaywania na konstrukcje. Cz 2: Obcienia
ruchome mostw,
PN-EN 1991-3:2009. Eurokod 1: Oddziaywania na konstrukcje. Cz 3: Oddziay-
wania wywoane przez prac dwigw i maszyn,
PN-EN 1991-4:2009. Eurokod 1: Oddziaywania na konstrukcje. Cz 4: Silosy i
zbiorniki.
W Eurokodach PN-EN 1991 przedstawiono zasady przyjmowania obcie od ci-
aru wasnego, obcie: uytkowych, w warunkach poaru, niegiem, oddziaywa:
wiatrem, termicznych, w czasie wykonywania konstrukcji, wyjtkowych, wywoanych
przez prac dwigw i maszyn, obcie ruchomych mostw, a take obcie silo-
sw i zbiornikw. Schemat pakietu Eurokodw dotyczcych oddziaywa PN-EN
1991. Eurokod 1: Oddziaywania na konstrukcje pokazano na rys. 4.

Rys. 4. Schemat PN-EN 1991. Eurokod 1: Oddziaywania na konstrukcje
14
Pakiety Eurokodw konstrukcyjnych PN-EN 1992PN 1996 i PN-EN 1999 (rys. 2)
su do obliczania i konstruowania ustrojw nonych obiektw budowlanych. Dotycz
one projektowania konstrukcji: elbetowych PN-EN 1992 (rys. 5), stalowych PN-EN
1993 (rys. 6), zespolonych stalowo-betonowych PN-EN 1994, drewnianych PN-EN
1995, murowych PN-EN 1996, i aluminiowych PN-EN 1999. Do projektowania posa-
dowienia konstrukcji nonych obiektw su pakiety Eurokodw dotyczce projekto-
wanie geotechnicznego PN-EN 1997 oraz projektowania na terenach sejsmicznych
PN-EN 1998. Pakiety Eurokodw konstrukcyjnych oraz dotyczcych posadowienia s
wieloczciowe. Przykadowy schematy pakietw Eurokodw dotyczcych konstrukcji
betonowych PN-EN 1992 oraz stalowych PN-EN 1993 pokazano na rys. 5a i b.

Rys. 5a. Schemat PN-EN 1993. Eurokod 3: Projektowanie konstrukcji z betonu

Eurokody jako normy europejskie (EN) stanowi wsplne dokumenty odniesienia
- do wykazywania zgodnoci obiektw budowlanych z wymaganiami bezpieczestwa
(w zakresie nonoci, statecznoci, zagroenia poarowego, wymaga dotyczcych
wyrobw budowlach);
- ustalenia podstaw do zawierania kontraktw przy opracowywaniu specyfikacji
technicznych do umw na roboty budowlane i usugi inynierskie;
- ustalenia podstawy opracowywania zharmonizowanych specyfikacji technicznych
dotyczcych wyrobw budowlanych (norm EN i aprobat technicznych ETA).
Eurokody poszczeglnych krajw Unii Europejskiej zawieraj peny tekst (dosowne
tumaczenie bez adnych zmian) Eurokodw i ich Zacznikw w postaci opublikowa-
nej przez CEN. Mog one by poprzedzone krajow stron tytuow i krajowym wst-
pem, a take mog by uzupenione Zacznikiem Krajowym, zawierajcym wszystkie
15
specyficzne zmiany wartoci liczbowych w postaci parametrw ustalonych przez kra-
jowe wadze normalizacyjne (w przypadku Polski przez Polski komitet Normalizacyj-
ny). Zwykle dotycz one wartoci charakterystycznych rnic w warunkach klimatycz-
nych (np. obcienia niegiem, wiatrem), wyboru poziomu bezpieczestwa z uwagi na
trwao konstrukcji oraz oglnie klas (materiaw i konstrukcji), lub stosowanych me-
tod oblicze.

Rys. 5b. Schemat PN-EN 1993. Eurokod 3: Projektowanie konstrukcji stalowych

Zaczniki Krajowe nie mog zmienia lub modyfikowa treci poszczeglnych Eu-
rokodw z wyjtkiem wyranie wskazanych sytuacji, kiedy moliwy jest wybr para-
metrw ustalonych przez krajowe organizacje normalizacyjne. Na przykad w EN 1990
wszystkie czciowe wspczynniki bezpieczestwa podano w postaci symboli, kt-
rych zalecane wartoci podano w uwagach. W takim przypadku w Zaczniku Krajo-
wym mona: albo poda zalecane wartoci, albo poda wartoci alternatywne na
16
podstawie krajowych dowiadcze i tradycji projektowania. Wobec tego Zaczniki
Krajowe poszczeglnych krajw Unii Europejskiej bd si rni, gdy zawieraj po-
stanowienia przewidziane do stosowania w projektowaniu obiektw budowlanych rea-
lizowanych na terytorium danego kraju. Dlatego np. inynier angielski, ktry projektuje
obiekt zlokalizowany w Polsce bdzie musia stosowa Krajowe Zaczniki polskie, a
polski inynier projektujcy budynek w Niemczech zastosuje Krajowe Zaczniki nie-
mieckie.
Wikszo Eurokodw (PN-EN) ju ustanowiono i maj one status norm polskich.
Aktualnie wystpuje koegzystencja dotychczasowych norm krajowych PN-B i polskich
wersji Eurokodw PN-EN. Przewiduje si, e w najbliszym czasie ze zbioru norm
krajowych zostan wycofane wszystkie normy PN-B, ktre bd rozbiene z Euroko-
dami.

1.3. Podstawy projektowania konstrukcji budowlanych wedug PN-EN 1990

1.3.1. Wprowadzenie

Niezawodno jest zasadniczym kryterium jakoci i gwnym postulatem formowa-
nym w projektowaniu, realizacji i eksploatacji budowli. W popularnym rozumieniu ter-
min ten oznacza jej zdolno do speniania przyjtych wymaga przede wszystkim
wytrzymaociowych i uytkowych, w okrelonych warunkach i okrelonym czasie.
Problem zapewnienia niezawodnoci uytkowania obiektw budowlanych istnieje
odkd czowiek zacz je wznosi. Ten oczywisty wymg spoeczny znalaz swoje
uregulowanie prawne ju w Kodeksie Hammurabiego (w 18. wieku p.n.e.). Jednak do-
piero w 20. wieku rozwj mechaniki budowli, wytrzymaoci materiaw, teorii spry-
stoci i plastycznoci, a take identyfikacji obcie umoliwi poznanie zachowania
si konstrukcji i ekonomiczne ich projektowanie z uwzgldnieniem postulatu nieza-
wodnoci. Wanie te zagadnienia metodologiczne zasady projektowania konstruk-
cji, ujto w PN-EN 1990 Podstawy projektowania konstrukcji. Zawiera ona pryncypia
dotyczce zagadnie niezawodnoci i bezpieczestwa konstrukcji budowlanych, gdy
podano w niej zasady i wymagania dotyczce oceny nonoci, uytkowalnoci i trwa-
oci konstrukcji. Ma ona charakter imperatywny w stosunku do pozostaych Euroko-
dw. Dlatego jej postanowienia musz by przestrzegane w PN-EN 1991PN-EN
1999. Od jej przestudiowania naley rozpocz zapoznawanie si z Eurokodami.
17
Jej tre obejmuje miedzy innymi zasady i wymagania dotyczce:
- sposobw oceny prognozy obcie i oddziaywa konstrukcji,
- metod szacowania wytrzymaoci materiaw, elementw i konstrukcji,
- identyfikacji modelu materiau i zachowania si konstrukcji,
- sposobw okrelania kombinacji oddziaywa (ustalenia efektw oddziaywa),
- metod sprawdzania nonoci i sztywnoci konstrukcji,
- wymaga dotyczcych trwaoci konstrukcji.
Podano w niej rwnie oglne zasady projektowania i weryfikowania konstrukcji z
uwzgldnieniem aspektw geotechnicznych, dowiadczalnej weryfikacji nonoci oraz
oceny niezawodnoci metodami probabilistycznymi,
Zasady projektowania konstrukcji budowlanych wedug PN-EN 1990 nawizuj do
koncepcji stanw granicznych wedug metody wspczynnikw czciowych.

1.3.2. Podstawy metodologiczne metody stanw granicznych i wspczynnikw
czciowych

Konstrukcje i elementy konstrukcji naley zaprojektowa, zrealizowa i utrzymywa
w taki sposb, aby w zamierzonym okresie uytkowania (przewidzianym w projekcie,
np. dla budynkw mieszkalnych jest to 50 lat), z naleytym poziomem niezawodnoci i
bez nadmiernych kosztw, przejmowaa wszystkie oddziaywania i wpywy, ktre mo-
g wystpi podczas wykonania (budowy) i uytkowania. Ponadto powinny pozosta-
wa przydatne do przywidzianego w projekcie okresie uytkownika i nie powinny wy-
kazywa uszkodze w stopniu nieproporcjonalnym do pierwotnej przyczyny w wyniku
takich wydarze jak powd, obsunicie terenu, poar, wybuch, uderzenie itp. W tym
celu wedug PN-EN 1990 naley zapewni jej odpowiedni:
- nono (wytrzymao zdolno przenoszenia oddziaywa, a take odporno
ogniow),
- uytkowalno (zdolno uytkow w sensie sztywnoci),
- trwao w projektowanym okresie uytkowania tj. kontrolowan deterioracj (pogor-
szenie si stanu konstrukcji podczas jej eksploatacji) przez waciwe utrzymanie bu-
dowli w trakcie uytkowania eksploatacji,
- integralno strukturalna, czyli nieuleganie nadmiernym zniszczeniom w wypadku
zdarze wyjtkowych (np. wybuch, uderzenie) tj. nie uleganie zniszczeniom, ktrych
konsekwencje (szkody) byyby niewspmierne do pocztkowej przyczyny.
18
Stany graniczne to takie stany, po przekroczeniu ktrych konstrukcja nie spenia
wymienionych wymaga wytrzymaociowych i uytkowych (przestaje spenia swoje
funkcje lub przestaje odpowiada zaoonym kryteriom projektowym). Oglnie mona
stwierdzi, e osigajc stan graniczny konstrukcja zagraa bezpieczestwu (zostaje
wyczerpana jej wytrzymao) lub przestaje spenia wymagania uytkowe. Std roz-
rnia si stany graniczne:

- nonoci (zwizane z katastrof lub innymi podobnymi postaciami zniszczenia kon-
strukcji) oraz
- uytkowalnoci (stany odpowiadajce warunkom, po przekroczeniu ktrych kon-
strukcja przestaje spenia stawiane jej wymagania uytkowe).

Kanw metodologiczn sprawdzania niezawodnoci konstrukcji budowlanych we-
dug PN-EN 1990 stanowi metoda stanw granicznych i wspczynnikw czciowych.
Efekt oddziaywa E w postaci si wewntrznych tj. momentw zginajcych
E
M , si
podunych
E
N , si poprzecznych
E
V oraz ugi y , to wynik dziaania na konstrukcj
obcie
i
F :
- staych (np. G - ciaru wasnego, instalacji itp.) oraz
- zmiennych ( Q - obcienia: uytkowego, niegiem, technologicznego, oddziaywa-
nia: wiatru, temperatury itp.).
Nonoci R przekrojw oraz elementw konstrukcji (np. na zginanie
R
M , na roz-
ciganie
R
N , na ciskanie
Rb
N , na cinanie
R
V ) zale od cech wytrzymaociowych
materiau i charakterystyk geometrycznych przekrojw.
Konstrukcje uznaje si za bezpieczn, gdy jej efekty oddziaywa E s mniejsze od
nonoci R . Warunek bezpieczestwa konstrukcji opisuje zaleno

R E s , (1)

O bezpieczestwie decyduj dwa globalne parametry: efekty obcie dziaaj-
cych na konstrukcj E oraz jej nono R . Charakter zarwno efektu oddziaywa
) (e E jak i nonoci konstrukcji ) (e R jest losowy (gdzie e - warto losowa). Wynika
to z faktu, e m.in. obcienia dziaajce na konstrukcj (np. od ciaru wasnego,
niegu , wiatru, obcienia uytkowego itd.), jak i wytrzymao materiaw (betonu,
19
stali, muru, drewna itd.), ktrych s one wykonane, maj charakter zmiennych loso-
wych, tzn. podlegaj pewnym rozrzutom (losowej zmiennoci).
W celu uzyskania obiektywnych informacji o losowych waciwociach ) (e x (np. o
obcieniach, parametrach wytrzymaociowych materiaw lub konstrukcji, wielko-
ciach geometrycznych przekrojw elementw itp.) naley zaplanowa badania eks-
perymentalne lub prowadzi obserwacje (np. w przypadku obcie klimatycznych).
Z tych bada dowiadczalnych cech losowych jednostek otrzymujemy wielkoci
zmienne losowe
i
x . Rozkad liczebnoci zbioru
i
n o liczebnoci
i
x przedstawia wy-
kres na rys. 6a, ktry nazywa si histogramem. Aproksymacj histogramu przedstawia
funkcja rozkadu zmiennej losowej ) (x f .
Gdy zmienna losowa x jest ciga, wwczas histogram (rys. 6a) zamienia si w
funkcj cig gstoci prawdopodobiestwa ) (x f (rys. 6b). Funkcja rozkadu praw-
dopodobiestwa (rozkad prawdopodobiestwa) ) (x f jest to funkcja okrelajca
prawdopodobiestwo zdarzenia polegajce na tym, e zmienna losowa przyjmie okre-
lon warto
i
x .
W celu identyfikacji typu rozkadu badanej zmiennej losowej korzysta si z niepa-
rametrycznych testw istotnoci. Polegaj one na wstpnym zaoeniu typu rozkadu i
weryfikacji przyjtej krzywej hipotetycznej dla zaoonego poziomu dokadnoci opisu
badanego zjawiska. W technice wiele waciwoci opisuje si rozkadem normalnym.
Parametrami probabilistycznymi rozkadw zmiennych losowych s stae wielkoci
charakteryzujce funkcj tego rozkadu. W przypadku rozkadu normalnego zmiennej
losowej s to: x - warto rednia oraz
x
s - odchylenie standardowe. Wielkoci po-
chodn od tych parametrw jest wspczynnik zmiennoci x s
x x
/ = v , ktry jest miar
rozrzutu badanej losowej wielkoci.
Wan rol w analizach probabilistycznych speniaj kwantyle zmiennej losowej.
Warto
p
x nazywa si kwantylem p -tego rzdu ( 1 0 < < p ) zmiennej losowej x , kt-
ra spenia nierwnoci p x x
p
> s } Pr{ oraz p x x
p
> > 1 } Pr{ ( Pr prawdopodobie-
stwo zdarzenia). Na rys. 6c pokazano kwantyl grny
g
x o prawdopodobiestwie jego
przekroczenia (wystpienia wikszej wartoci)
g
p , czyli o ryzyku jego przekroczenia
g
r ), na
rys. 6d za pokazano kwantyl dolny
d
x o prawdopodobiestwie wystpienia mniejszej war-
toci
d
p , czyli o ryzyku zaistnienia niszej wartoci
d
r ).
20

Rys. 6. Histogram zmiennej losowej x (a), funkcja prawdopodobiestwa zmiennej lo-
sowe ) (x f (b), kwantyle zmiennej losowej: grny
g
x (c) oraz dolny
d
x (d)
21
W przypadku analizy bezpieczestwa konstrukcji budowlanych ich parametry loso-
we np. wartoci rednie R E, oraz odchylenie standardowe
R E
s s , - charakteryzujce
zmienno losowych obcie ) (e E jak i nonoci konstrukcji ) (e R okrela si do-
wiadczalnie, na podstawie odpowiednio duej liczby pomiarw i bada (np. w przy-
padku obcie klimatycznych wieloletnich obserwacji). Otrzymane wyniki statystycz-
ne s opisywane odpowiednimi krzywymi rozkadu (np. normalnego, logarytmiczno-
normalnego, Gumbela, Weibulla).
Pomierzone dowiadczalnie wartoci parametrw obcie i wytrzymaoci odbie-
gaj od charakteryzujcych je wartoci rednich. Chcc zapewni bezpieczestwo
projektowanej konstrukcji naley si liczy z losowym charakterem efektu oddziaywa
) (e E oraz nonoci konstrukcji ) (e R i odpowiednio to uwzgldni w wykonywanych
obliczaniach oceniajcych jej niezawodno.
Na rys. 7 pokazano funkcje: losowego efektu oddziaywa ) (e E i losowej nonoci
elementu konstrukcji ) (e R . Z analizy tego rysunku wynika, e wyczerpanie nonoci
elementu konstrukcji (stan graniczny) moe mie miejsce wwczas, gdy zgodnie z
oglnym warunkiem bezpieczestwa efekty oddziaywa ) (e E osign warto co
najmniej rwn wartoci nonoci ) (e R (zakreskowane pole na rys. 7 ilustruje praw-
dopodobiestwo zniszczenia elementu konstrukcji).

Rys. 7. Analiza niezawodnoci elementu konstrukcji

W probabilistycznym ujciu niezawodno definiuje si jako prawdopodobiestwo
niezniszczenia
1 f
p , tj. e losowa nono konstrukcji ) (e R jest wiksza od losowych
efektw oddziaywa od ) (e E . Probabilistyczna miara bezpieczestwa wynosi:
22
)} ( ) ( Pr{
1
e e E R p
f
> = , (2)

gdzie: } . Pr{ - prawdopodobiestwo.
Prawdopodobiestwo niezniszczenia jest obiektywn probabilistyczn miar bez-
pieczestwa konstrukcji. Jednak nie jest ona akceptowana przez inynierw (zarwno
ze zoonoci jak i braku penych danych statystycznych rozkadw wszystkich para-
metrw losowych do takich oblicze). Inynierowie preferuj miar bezpieczestwa o
wydwiku deterministycznym.
Metod stanw granicznych wedug wspczesnych norm projektowania naley ko-
jarzy z prb uwzgldnienia niekorzystnych losowych ) (e odchyle efektw oddzia-
ywa ) (e E i nonoci ) (e R od ich wartoci oczekiwanych. Odchylenie losowe ) (e to
takie ktremu mona przypisa okrelone prawdopodobiestwo. Czciowe wprowa-
dzenie do podstaw projektowania i kalibrowania wspczynnikw bezpieczestwa po-
j probabilistycznych z rachunku prawdopodobiestwa jest jednym z powodw, e
metod stanw granicznych w ujciu wedug Eurokodw zalicza si do metod ppro-
babilistycznych. Mimo, i w tych normach wykorzystano wyniki bada statystycznych
(np. wytrzymao materiaw, oddziaywa), to sformuowano j tak, e nie trzeba
zna rachunku prawdopodobiestwa ani statystyki matematycznej, aby j zrozumie i
stosowa.
Trudnoci stojce na przeszkodzie we wprowadzeniu w peni probabilistycznych
metod oceny bezpieczestwa nie wykluczaj moliwoci wykorzystania pewnych ele-
mentw probabilistyki w metodach oceny niezawodnoci konstrukcji, ktre mona
wprowadzi do praktyki projektowej. Do takich metod naley pprobabilistyczna me-
toda stanw granicznych i czciowych wspczynnikw, ktr przyjto w PN-EN
1990 do oceny bezpieczestwa konstrukcji. Zaoenia tej metody s bardzo proste.
Bezpieczestwo konstrukcji jest zagroone wwczas, gdy jednoczenie wystpuj
due oddziaywania i niskie wytrzymaoci. Dlatego przyjmuje si, e w stanie gra-
nicznym nonoci projektowana konstrukcja podlega bdzie dziaaniu odpowiednio
duych obcie, a jej nono bdzie odpowiednio niska. Wartoci efektw oddzia-
ywa i nonoci przyjmowane do oceny bezpieczestwa konstrukcji, powinny by
przy tym dobierane odpowiednio do charakteryzujcych je rozrzutw (losowoci) oraz
przy zaoeniu bardzo niskiego prawdopodobiestwa ich wystpienia (niskiego ryzy-
ka). Wartoci obliczeniowe tych parametrw ustala si dwuetapowo.
23
W I etapie oblicze wyznacza si wartoci charakterystyczne efektw oddziaywa
k
E , tj. maksymalne prognozowane obcienia przy zaoonym ryzyku ich przekro-
czenia (kwantyle grne) i wartoci charakterystyczne nonoci
k
R , tj. minimalne pro-
gnozowane wytrzymaoci materiaw przy przyjtym ryzyku ich zmniejszenia (kwan-
tyle dolne). W celu zapewnienia konstrukcji wymaganego bezpieczestwa, przed
wprowadzeniem tych wielkoci do oblicze wytenia konstrukcji w stanie granicznym
nosnosci, w II etapie dodatkowo s one odpowiednio podwyszane (obcienia) lub
obniane (wytrzymao) drog mnoenia lub dzielenia czciowymi wspczynnikami
bezpieczestwa
i
(gdzie 0 , 1 >
i
).
Czciowe wspczynniki bezpieczestwa
i
s dobierane arbitralnie, z uwzgld-
nieniem rozrzutu (losowoci) jakim charakteryzuje dany parametr.
Wynikiem naturalnego denia do budowania konstrukcji o losowej nonoci ) (e R
wikszej od efektw oddziaywania na ni losowego obcienia ) (e E jest zagwaran-
towanie odpowiedniego zapasu nonoci konstrukcji, to jest zagwarantowanie odpo-
wiedniej odlegoci pomidzy maksymalnym efektem oddziaywa a minimaln no-
noci. Tak definiowane bezpieczestwo konstrukcji, opiera si na koncepcji naj-
sabszego ogniwa w acuchu, czyli na zaoeniu, e o niezawodnoci decyduje mi-
nimalna losowa nono oraz maksymalne losowe obcienie. Te wartoci progowe
efektu oddziaywa i nonoci s ich wartociami charakterystycznymi.
Skoro i obcienia i wytrzymaoci materiaw s zmiennymi losowymi, to ich war-
toci charakterystyczne ustala na podstawie statystycznego rozkadu wynikw bada.
Bezpieczestwo konstrukcji jest zagroone wwczas, gdy jednoczenie wystpuj du-
e oddziaywania i niskie wytrzymaoci. Dlatego ich wartoci charakterystyczne (za-
kadajc rozkady normalne analizowanych zmiennych losowych) mona oszacowa
- w przypadku efektu oddziaywa
k
E (jako kwantyl grny o prawdopodobiestwie
jego przekroczenia
E
p ; o ryzyku jego przekroczenia
E
r ) ze wzoru:

E E k
s t E E + = , (3)

- w przypadku nonoci
k
R (jako kwantyl dolny o prawdopodobiestwie wystpienia
niszej wytrzymaoci
R
p ; o ryzyku mniejszej nonoci
R
r ) ze wzoru:
24

R R k
s t R R = , (4)
gdzie:
k
E ,
k
R - wartoci charakterystyczne odpowiednio efektu oddziaywa oraz nonoci,
E , R - warto rednia odpowiednio efektu oddziaywa oraz nonoci,
E
s ,
R
s - odchylenie standardowe odpowiednio efektu oddziaywa oraz nonoci,
E
t ,
R
t - argument rozkadu, zaleny od zaoonego ryzyka oceny odpowiednio efektu
oddziaywa oraz nonoci.
Schemat analizy zapasu bezpieczestwa wedug metody wspczynnikw czcio-
wych pokazano na rys. 8. Szacowanie bezpieczestwa konstrukcji na podstawie
kwantyli nonoci i efektu oddziaywa czy deterministyczne i probabilistyczne miary
niezawodnoci.

Rys. 8. Analizy zapasu bezpieczestwa wedug metody wspczynnikw czciowych

Na konstrukcj zazwyczaj oprcz ciaru wasnego G F
i
= moe oddziaywa kilka
obcie zmiennych Q F
i
= (obcienie uytkowe, obcienie niegiem, oddziaywa-
nie wiatru itp.). Analizujc bezpieczestwo konstrukcji naley ustali tak kombinacje
rwnoczesnego wystpowania obcie staych i zmiennych, ktra wywoa najnieko-
rzystniejsze jej wytenie. Std charakterystyczny efekt oddziaywa jest funkcj
kombinacji charakterystycznych obcie (staych i zmiennych) konstrukcji ) (
,i k k
F E .
W pprobabilistycznej metodzie stanw granicznych i wspczynnikw czcio-
wych bezpieczestwo konstrukcji ocenia si na podstawie kwantyli wartoci charakte-
rystycznych obcie ) (
,i k k
F E i kwantyli wartoci charakterystycznych nonoci
k
R
25
oraz czstkowych wspczynnikw bezpieczestwa odnoszcych si odpowiednio do:
obcie
F
i nonoci
R
(gdzie 0 , 1 ) , ( >
R F
). Wspczynniki bezpieczestwa
F
i
R
zostay wykalibrowane oddzielnie dla obcie i nonoci.
W ocenie bezpieczestwa konstrukcji w stanie granicznym nonoci losowy cha-
rakter zmiennoci obcie uwzgldnia si przez zwikszenie ich wspczynnikiem
obcie
i F,
(mnonikiem) i warto obliczeniowa efektu oddziaywa
d
E wynosi:

) (
, , i F i k k d
F E E = , (5)

losowo wytrzymaoci za ocenia si przez jej zmniejszenie wspczynnikiem no-
noci
R
(dzielnikiem) i obliczeniowa nono
d
R wynosi:

|
|
.
|
\
|
=
R
k
d d
R
R R
, (6)

W stanie granicznym nonoci konstrukcj uwaa si za bezpieczn, gdy oblicze-
niowe efekty oddziaywa
d
E s mniejsze od obliczeniowej nonoci
d
R (rys. 8, 9),
czyli, gdy jej stopnie wytenia
d d
R E / jest mniejszy od 1. Ocen bezpieczestwa
konstrukcji wyraa zaleno:

1
) (
, ,
s
|
|
.
|
\
|
=
R
k
d
i F i k d
d
d
R
R
F E
R
E
. (7)

Schemat analizy bezpieczestwa w pprobabilistycznej metodzie stanw granicz-
nych nonoci i wspczynnikw czciowych pokazano na rys. 9.
Stany graniczne uytkowalnoci odnosz si do analizy zawodnoci konstrukcji w
aspekcie wymaga dotyczcych ugi, przemieszcze, rozwartoci rys, drga itp.
Przekroczenie wartoci dopuszczalnych ww. wielkoci nie powoduje awarii lub kata-
strofy konstrukcji. Std zapas bezpieczestwa konstrukcji wymagany w przypadku
stanu granicznego uytkowalnoci nie musi by tak duy, jak w przypadku stanu gra-
nicznego nonoci. Dlatego te w ocenie stanw granicznych uytkowalnoci kon-
strukcji przyjmuje si charakterystyczne wartoci efektw oddziaywa ) (
,i k k
F E (bez
26
wspczynnikw obcie
i F,
) oraz charakterystyczne parametry wytrzymaociowe
ustroju nonego.

Rys. 9. Schemat analizy bezpieczestwa w stanie granicznym nonoci wedug meto-
dy wspczynnikw czciowych

Rozdzielenie globalnego wspczynnika bezpieczestwa n (stosowanego w meto-
dzie napre dopuszczalnych oceny niezawodnoci) na czciowe wspczynniki
F

i
R
(w rzeczywistoci istnieje ich sprzenie) stanowi podstaw pprobabilistycznej
miary bezpieczestwa przyjtej w obowizujcych normach projektowania konstrukcji.
Sposb podejcia do zagadnienia analizy bezpieczestwa konstrukcji w pproba-
bilistycznej metodzie stanw granicznych i wspczynnikw czciowych umoliwia
uwzgldnienie specyfiki nonoci granicznej ustroju w rnych stanach wytenia
(rozciganie, utrata statecznoci oglnej, utrata statecznoci lokalnej, zmczenie)
oraz indywidualnego charakteru obcie projektowanej budowli (rn losow
zmienno oddziaywa na budowl). Takich moliwoci uwzgldnienia indywidual-
nych cech nonoci i obcienia konstrukcji nie stwarzaa metoda napre dopusz-
czalnych, gdzie przyjmuje si dla rnych ustrojw i rnie obcionych budowli
wsplny wspczynnik bezpieczestwa. Graficzn ilustracj (7) analizy bezpiecze-
stwa w pprobabilistycznej metodzie stanw granicznych konstrukcji budowlanych
pokazano na rys. 9.
27
W aplikacyjnym ujciu tej metody w PN-EN 1990 czciowe wspczynniki bezpie-
czestwa oddziaywa
F
oraz nonoci
R
wystpuj w postaci wielu czstkowych
wspczynnikw np. wspczynniki obcienia
i F,
, wspczynniki konsekwencji znisz-
czenia
i F
K
,
, jednoczesnoci dziaania obcie
i i i , 2 , 1 , 0
, , i wspczynniki materia-
owe dotyczce np.: betonu
C
, stali konstrukcyjnej
7 0 M M
, stli zbrojeniowej
s
oraz
jako nie jawne w rnych modelach obliczeniowych.
Zgodnie z przyjt zasad wszystkie wartoci charakterystyczne powinny by wy-
znaczone w oparciu o statystyczne krzywe rozkadu, ustalone dla kadego z parame-
trw na podstawie odpowiednio licznych wynikw pomiarw (bada).
Wg postanowie PN-EN 1990 wartoci charakterystyczne obcie np. oddziay-
wa klimatycznych (niegu, wiatru, temperatury) ustala si przy zaoeniu, e prawdo-
podobiestwo przekroczenia jego czci zmiennej wynosi 02 , 0 =
E
p , czyli ryzyko wy-
stpienia oddziaywania wikszego wynosi % 2 =
E
r . Jest to rwnowane redniej war-
toci okresu powrotu 50 lat dla czci zmieniajcej si w czasie. Przez okres powrotu
rozumie si redni przedzia czasu midzy kolejnymi przekroczeniami (zwykle prze-
wyszeniami) okrelonych wartoci. Okres powrotu nie oznacza periodycznoci poja-
wiania si okrelonych wartoci, ani nie precyzuje, kiedy ich przekroczenie moe na-
stpi. Moe to by w dowolnym roku uytkowania konstrukcji, moe si take zda-
rzy, e takiego przekroczenia nie bdzie w caym rozpatrywanym okresie 50 lat.
Wartoci charakterystyczne obcie i oddziaywa
i k
F
,
podano w rnych cz-
ciach PN-EN 1991 Oddziaywania na konstrukcje.
Jeli w PN-EN 1990PN-EN 1999 nie podano inaczej to: kiedy dolna waciwo
materiau (wytrzymao) jest niekorzystna, to jej warto charakterystyczn
k
R ustala
si jako kwantyl dolny o prawdopodobiestwie 05 , 0 =
R
p , czyli ryzyko wystpienia ni-
szej wytrzymaoci wynosi % 5 =
R
r . Wartoci charakterystyczne waciwoci materia-
w
k
R podano w Eurokodach PN-EN 1991PN-EN 1999.

1.3.3. Projektowanie konstrukcji budowlanych wedug PN-EN 1990

1.3.3.1. Sprawdzenie stanw granicznych

W ocenie jakoci konstrukcji uwzgldnia si kryteria: funkcjonalnoci (spenienie
wymaga zwizanych z funkcj i sposobem uytkowania obiektu), efektywnoci (oce-
28
na poprawnoci i adekwatnoci zastosowanych rozwiza konstrukcyjnych obiektu w
aspekcie techniczno-ekonomicznym) oraz niezawodnoci - zapewnienie bezpiecze-
stwa obiektu; jest to nadrzdny postulat jakociowy.
Niezawodno konstrukcji jest to jej zdolno do jej bezawaryjnego funkcjonowa-
nia w przewidzianym, tzw. projektowanym okresie uytkowania. Jest ona zasadniczym
kryterium jakoci i gwnym (normatywnym) postulatem formuowanym w odniesieniu
do konstrukcji.
Projektowy okres uytkowania jest to przyjty w projekcie przedzia czasu, w
ktrym konstrukcja ma by uytkowana zgodnie z zamierzonym przeznaczeniem i
przewidzianym utrzymaniem, bez potrzeby napraw. Zgodnie z PN-EN 1990 jest on
przyjmowany stosownie do rodzaju obiektu budowlanego wedle piciu kategorii (15)
poczynajc od konstrukcji tymczasowych (kategoria do 10 lat) a koczc na budyn-
kach monumentalnych (kategoria do 100 lat). W przypadku zwykych, powszechnie
stosowanych konstrukcji budowlanych zalecany projektowy okres uytkowania wynosi
50 lat. Orientacyjny projektowe okresy uytkowania podano w tabl. 1.

Tabl. 1. Orientacyjny projektowy okres uytkowania wg PN-EN 1990

Kategoria
projektowego
okresu
uytkowania

Orientacyjny
projektowy okres
uytkowania [lata]

Przykady
1 10 Konstrukcje tymczasowe
*
2 od 10 do 25 Wymienialne czci konstrukcji np. belki podsuwni-
cowe, oyska
3 od 15 do 30 Konstrukcje rolnicze i podobne
4 50 Konstrukcje budynkw i inne konstrukcje zwyke
5 100 Konstrukcje budynkw monumentalnych, mosty i in-
ne konstrukcje inynierskie
*
Konstrukcje lub ich czci, ktre mog by demontowane w celu ponownego zamontowa-
nia, nie naley uwaa za konstrukcje tymczasowe

Konstrukcj naley zaprojektowa oraz wykona w taki sposb, aby w progno-
zowanym okresie uytkowania, z naleytym poziomem niezawodnoci i bez nadmier-
nych kosztw eksploatacji: przejmowaa wszystkie oddziaywania oraz wpywy, ktrych
pojawienia si mona oczekiwa podczas jej wykonania i uytkowania i pozostaa
przydatna do przywidzianego w projekcie okresu uytkowania. Praktycznie oznacza
to, e naley zagwarantowa konstrukcji naleyt
- nono (niezbdn wytrzymao, a take odporno ogniow),
29
- uytkowalno (m.in. odpowiedni sztywno) oraz
- trwao.
W aspekcie trwaoci, konstrukcje naley w taki sposb projektowa, aby zmiany
nastpujce w projektowanym okresie uytkowania, z uwzgldnieniem wpyww ro-
dowiska i przewidywanego poziomu utrzymania, nie obniyy waciwoci uytkowych
konstrukcji poniej zamierzonego poziomu.
Warunki rodowiskowe naley okreli na etapie projektowania, a stopie degrada-
cji mona oceni na podstawie oblicze, bada dowiadczalnych, wczeniejszych rea-
lizacji lub kombinacji tych podej.
Podstaw metodologiczn sprawdzanie niezawodnoci konstrukcji wg PN-EN 1990
stanowi metoda stanw granicznych i wspczynnikw czciowych.
Rozrnia si stany graniczne:
- nonoci, zwizany z katastrof lub inn form zniszczenia konstrukcji nonej; jest
to tzw. I stan graniczny,
- uytkowalnoci, po przekroczeniu ktrych konstrukcja przestaje spenia stawiane
jej wymagania uytkowe np.: deformacje, drgania; jest to tzw. II stan graniczny.
Stany graniczne dotyczce bezpieczestwa ludzi i/lub bezpieczestwa konstrukcji
s stanami granicznymi nonoci, ktre w PN-EN 1990 oznaczono ULS (skrt ULS od
angielskiego ultimate limit states - stan graniczny nonoci). W niektrych okoliczno-
ciach naley zaliczy do stanw granicznych nonoci te stany graniczne dotyczce
ochrony zawartoci budynku (np. magazyn lekw o duej wartoci materialnej).
W projektowaniu metod stanw granicznych naley rozpatrzy wszystkie moliwe
sytuacje obliczeniowe i oddziaywania oraz wykaza, i aden z waciwych stanw
granicznych nie jest przekroczony. Na przykad, gdy analizuje si stan graniczny
zwizany z transformacj konstrukcji w mechanizm zniszczenia, to naley wykaza,
e jego powstanie nie jest moliwe przed osigniciem wartoci obliczeniowych sil
wewntrznych wikszych ni parametry nonoci ustroju przy zadanym obcieniu.
Naley sprawdza nastpujce stany graniczne ULS oraz formy zniszczenia:
ULS EQU - utrata rwnowagi konstrukcji lub jakiejkolwiek jej czci, uwaanej za
ciao sztywne (np. przewrcenie),
ULS STR - zniszczenie na skutek nadmiernego odksztacenia, przeksztacenia si w
mechanizm, zniszczenia materiaowego, utrat statecznoci konstrukcji
lub jej czci, cznie z podporami i fundamentami,
30
ULS GEO - zniszczenie lub nadmierne deformacje podoa,
ULS FAT - zniszczenie zmczeniowe.
Przykad schematu sprawdzania utraty rwno-
wagi konstrukcji ULS EQU (na wywrcenie)
pokazano na rys.10.

Rys. 10. Schemat sprawdzania utraty rwno-
wagi konstrukcji na wywrcenie

Jako miarodajne w ocenie stanu granicznego nonoci ULS EQU jest sprawdze-
nie warunku rwnowagi konstrukcji na wywrcenie:

stb d dest d
E E
, ,
s , (8)

gdzie:
dest d
E
,
,
stb d
E
,
- odpowiednio wartoci obliczeniowe efektu oddziaywa destabi-
lizujcych i stabilizujcych.
Przykady wyczerpania stanu granicznego nonoci prtw: rozciganego (b), ci-
skanego (d), zginanego oraz ramy pokazano na rys. 11.

Rys. 11. Przykady wyczerpania stanu granicznego nonoci prtw: rozciganego (b),
ciskanego (d), zginanego oraz ramy
31
W przypadku oceny stanw granicznych ULS STR oraz ULS GEO kryteria no-
noci maj nastpujc posta:

d d d
R F E s ) ( , (9)
gdzie:
) (
d d
F E warto obliczeniowa efektu oddziaywa tj. si wewntrznych w konstrukcji
(np.
Ed Ed Ed
V N M , , ) obliczonych dla obcie obliczeniowych
d
F ,

d
R warto obliczeniowa odpowiedniej nonoci konstrukcji (przekroju, elementu).
Ocen bezpieczestwa konstrukcji (8) oblicza si jako stopie wytenia (wyko-
rzystania) nonoci jej przekrojw lub elementw ze wzoru:

1 s
d
d
R
E
. (10)
Stan graniczny nonoci zniszczenia zmczeniowego ULS FAT sprawdza si
analizujc wytanie materiau ( t o A A , ) w punkcie:

R E R E
t t o o A s A A s A , . (11)

Rozpatrujc stany graniczne uytkowalnoci naley wykaza, e spenione s od-
powiednie kryteria dotyczce ugi i deformacji, drga i lokalnych uszkodze kon-
strukcji. Rozrnia si odwracalne i nieodwracalne stany graniczne uytkowalnoci.
Nieodwracalne stany graniczne uytkowalnoci stany graniczne, w ktrych pew-
ne konsekwencje oddziaywa, przekraczajce okrelone wymagania uytkowe, po-
zostaj po ustpieniu tych oddziaywa.
Odwracalne stany graniczne uytkowalnoci stany graniczne, w ktrych nie po-
zostaj konsekwencje oddziaywa, przekraczajce okrelone wymagania uytkowe
po ustpieniu tych oddziaywa.
Rozpatrujc stany graniczne uytkowalnoci naley wykaza, e spenione s od-
powiednie kryteria sztywnoci konstrukcji. Stany graniczne dotyczce:
- funkcji konstrukcji lub jego elementu w warunkach zwykego uytkowania,
- komfortu uytkownikw,
- wygldu (ugicia, rysy) obiektu budowlanego,
32
s stanami granicznymi uytkowalnoci, ktre w PN-EN 1990 oznaczono SLS (skrt
SLS od angielskiego serviceability limit states stan graniczny uytkowalnoci).
W ocenie stanu granicznego uytkowalnoci naley analizowa kryteria:
- ugi, deformacji (wpywajcych na wygld, komfort uytkownikw lub funkcj kon-
strukcji w tym funkcjonowanie urzdze, np. klinowanie si suwnicy),
- drga (powodujcych dyskomfort ludzi lub/i ograniczajcych przydatno uyt-
kow konstrukcji),
- lokalnych uszkodze (wpywajcych negatywnie na wygld, trwao lub funkcjo-
nowanie konstrukcji).
Zwizane z uytkowalnoci konstrukcji kryteria sztywnoci (ugicia, deformacje,
czstoci drga, lokalne uszkodzenia) sprawdza si ze wzoru

d k ser k
C F E s ) (
,
, (12)
gdzie:
) (
, k ser k
F E warto efektu oddziaywa (parametry sztywnociowe obliczone dla ob-
cie charakterystycznych
k
F ),

d
C graniczna warto obliczeniowa odpowiedniego parametru dotyczcego
uytkowalnoci.
Obliczenia naley wykonywa posugujc si odpowiednimi modelami konstrukcji
z uwzgldnieniem istotnych zmiennych. Zaleca si, aby przyjmowa modele kon-
strukcji pozwalajce na okrelenie zachowania si konstrukcji z akceptowaln dokad-
noci. Zaleca si te, aby byy one odpowiednie do rozwaanych stanw granicz-
nych. Modele konstrukcji powinny by ustalone zgodnie z uznan teori i praktyk in-
yniersk. Jeeli zachodzi potrzeba, modele te powinny by weryfikowane dowiad-
czalnie, (np.: jeli nie mona posuy si odpowiednim modelem obliczeniowym, gdy
ma by zastosowana dua liczba tych samych elementw, a take w celu potwierdze-
nia zaoe przyjtych w modelach obliczeniowych).
Sprawdzanie stanw granicznych, zwizanych z efektami zalenymi od czasu (np.
zmczenie materiau) powinno uwzgldnia okres uytkowania konstrukcji obiektu.
Stany graniczne konstrukcji odnosi naley do analizowanych sytuacji obliczenio-
wych (trwaych, przejciowych, wyjtkowych, sejsmicznych).

33
1.3.3.2. Wartoci obliczeniowe nonoci i wspczynniki czciowe

W uproszczonym ujciu aplikacyjnym, nono obliczeniow elementu wedug za-
sad przyjtych w Eurokodach mona przedstawi w nastpujcej postaci

Rd
k
d
f
C a R
= , (13)
gdzie:
C charakterystyka geometryczna przekroju prta; np. A C = w przypadku rozci-
gania ( A pole przekroju prta), W C = w przypadku zginania (W wska-
nik zginania przekroju prta),
a wspczynnik modelu wytenia elementu np. wspczynnik wyboczeniowy,

k
f warto charakterystyczna parametru wytrzymaociowego materiau,
Rd
czciowy wspczynnik bezpieczestwa uwzgldniajcy niepewno modelu
nonoci i odchyek geometrycznych (do oceny stanu granicznego nonoci).
Wartoci charakterystyczne parametrw wytrzymaociowych materiaw
k
f (np.
wytrzymao betonu
ck
f , wytrzymaoci stali zbrojeniowej
S
f , granicy plastycznoci
stali
y
f , wytrzymaoci stali na rozciganie
u
f ) podano w PN-EN 1991PN-EN 1999.
Wspczynnik czciowy bezpieczestwa
Rd
dotyczy przede wszystkim materiau.
Jest on przyjmowany stosownie do zastosowanego rodzaju materiau (beton, stal,
drewno itd.) oraz w zalenoci od analizowanego stanu wytenia konstrukcji - wedug
postanowie PN-EN 1992PN-EN 1999. Wspczynnik czciowy bezpieczestwa
Rd
na przykad w przypadku konstrukcji:
- betonowych wg PN-EN 1992 przyjmuje si jako 4 , 1 =
C
,
- stalowych wg PN-EN 1993 przyjmuje si jako 25 , 1 0 , 1 , ... , , ,
7 2 1 0
=
M M M M
.

1.3.3.3. Rodzaje oddziaywa i ich wspczynniki czciowe

Obcienia oddziaywania (np. wiatru) i wpywy (np. temperatury) s to wszelkie
dziaania fizyczne, ktre powoduj powstanie bd zmian stanu wytenia i od-
ksztacenia konstrukcji (przekrojw, prtw, pocze, itp.). Mog by one klasyfiko-
wane w rny sposb. Zale one m.in. od sposobu uytkowania budowli przez ludzi,
34
procesw wytwrczych, np. przemysowych, a take od warunkw klimatycznych
(nieg, wiatr).
Zalenie od zmiennoci w czasie i sposobu dziaania, oddziaywania konstrukcji
budowlanych wedug PN-EN 1990 dzieli si na:
- stae G - w tym ciar wasny, a take oddziaywania porednie (np. nierwno-
mierne osiadanie, skurcz P ),
- zmienne Q - uytkowe, technologiczne, nieg, wiatr,
- wyjtkowe A - wybuchy, uderzenia, trzsienie ziemi itp.
Obcienia stae to obcienia, ktrych warto, kierunek i pooenie pozostaj
niezmienne w czasie uytkowania budowli, jej montau lub remontu. Pochodz one
nie tylko od ciaru konstrukcji, ale take przegrd budowlanych, warstw izolacyjnych,
wykoczeniowych i staych elementw wyposaenia. Okrelone je w PN-EN 1991-1-1.
Obcienia zmienne mog zmienia warto, kierunek lub pooenie w czasie
uytkowania budowli bd w innym okrelonym okresie. S okrelone w PN-EN 1991.
Zalenie od dugoci okresw dziaania, obcienia dzieli si na:
- w caoci dugotrwae (np. ciar wasny urzdze zwizanych na stae z uytko-
waniem budowli),
- w czci dugotrwae (np. obcienia stropw w pomieszczeniach mieszkalnych,
magazynowych, przemysowych),
- w czci krtkotrwae (np. obcienia niegiem, wiatrem, temperatur pochodzenia
klimatycznego).
Obcienia wyjtkowe, to obcienia, ktre mog wystpi w wyniku mniej praw-
dopodobnych zdarze w czasie uytkowania budowli. Zalicza si do nich obcienia i
oddziaywania spowodowane poarem, wybuchem, powodzi, uderzeniem pojazdu,
wstrzsami sejsmicznymi, itp.
Odmienny wany podzia obcie, ktry uwzgldnia przede wszystkim sposb
dziaania na konstrukcje i ewentualne ich skutki, to podzia na obcienia statyczne i
obcienia dynamiczne.
Obcienia statyczne, to obcienia ktrych warto zwiksza si powoli od zera
do wartoci kocowej i dalej nie zmienia si.
Obcienia dynamiczne wywouj drgania konstrukcji; s zmienne w czasie, przy
czym moe to nastpowa w sposb nagy (np. obcienia udarowe) bd okresowo
zmienny (np. obcienia od pracujcych maszyn i urzdze technologicznych, suwnic,
35
itp.). Skutki (naprenia, przemieszczenia) obcie dynamicznych s wiksze ni
skutki obcie statycznych o tej samej wartoci.
Praktycznie w obliczeniach statyczno-wytrzymaociowych uwzgldnia si wycz-
nie styczne dziaanie obcie (obcienia dynamiczne zastpuje si zwikszonymi,
zastpczymi obcieniami statycznymi o wartociach rwnowanych co do skutkw).
Wartoci zastpczych obcie statycznych na og okrela si na podstawie oblicze
dynamicznych. Mona je te w okrelonych sytuacjach ustali mnoc wartoci obci-
e statycznych przez tzw. wspczynniki dynamiczne.
Wartoci charakterystyczne obcie
k
F (staych
k
G , zmiennych
k
Q , wyjtkowych
k
A ) okrelono w PN-EN 1991 lub s ustalone na podstawie wymiarw elementw i
ciarw objtociowych poszczeglnych materiaw bd wg danych producenta.
Do sprawdzenia stanw granicznych konstrukcji konieczna jest jej analiza, ktra
powinna by spjna z przyjtymi zaoeniami oraz odpowiada zachowaniu projekto-
wanego obiektu. Jako podstawowe rodzaje analizy PN-EN 1990 wymienia: analiz
statyczn (liniow lub nieliniow), analiz dynamiczn, analiz w sytuacji poarowej, a
take obliczenia wspomagane badaniami.
Dla potrzeb oceny prognozowanego wytenia konstrukcji, w kontekcie oddziay-
wa oraz ich kombinacji bada si sytuacje obliczeniowe.
Na konstrukcj moe dziaa rwnoczenie kilka rnych rodzajw obcie. Nale-
y dokona wyboru moliwych ukadw rnych obcie uwzgldniajc przy tym, e
niektre z nich mog nie wystpowa jednoczenie lub zmienia miejsce przyoenia.
Obliczenia statyczne wykonuje si z uwzgldnieniem najbardziej niekorzystnych kom-
binacji obcie, ktre wyznacza si na podstawie zalece podanych w PN-EN 1990.
Kombinacja oddziaywa to zbir wartoci obliczeniowych przyjtych do spraw-
dzenia niezawodnoci konstrukcji, kiedy w rozpatrywanym stanie granicznym wyst-
puj jednoczenie rne oddziaywania (w celu wyznaczenia np. maximum-maximorum
si wewntrznych w przekrojach krytycznych ustroju).
Oddziaywania w wielu przypadkach, a take waciwoci konstrukcji zmieniaj si
wraz z czasem. Te zmiany zachodzce podczas caego okresu uytkowania konstruk-
cji powinny by uwzgldnione w postaci odrbnych sytuacji obliczeniowych, z ktrych
kada odpowiada okrelonemu przedziaowi czasu i odnonym zagroeniom, warun-
kom i stosownym stanom granicznym. W zwizku z tym wymagane jest oddzielne
36
sprawdzenie niezawodnoci w kadej sytuacji obliczeniowej, przy odpowiednim
uwzgldnieniu skutkw niespenienia wymaga.
Sytuacje obliczeniowe to zbir warunkw fizycznych, reprezentujcych rzeczy-
wiste warunki w okrelonym przedziale czasowym, dla ktrego wykazuje si w obli-
czeniach, e odpowiednie stany graniczne nie zostay przekroczone.
Rozrnia si sytuacje obliczeniowe:
- trwa (uytkowanie obiektu zgodne z przeznaczeniem) ktrej miarodajny czas
trwania jest tego samego rzdu co planowany okres eksploatacji ustroju,
- przejciow (chwilowe warunki podczas budowy i naprawy) o duym prawdopo-
dobiestwie wstpienia, ktrej czas trwania jest znacznie krtszy ni przewidziany
okres uytkowania konstrukcji,
- wyjtkow (wyjtkowe warunki: poar, uderzenie, wybuch) odnoszca si do wy-
jtkowych warunkw uytkowania konstrukcji lub jej eksploatacji,
- sejsmiczn uwzgldniajca trzsienie ziemi.
Sytuacje trwae i przejciowe s traktowane jako wystpujce z ca pewnoci.
Sytuacje wyjtkowe, co wynika z definicji, zachodz ze stosunkowo niskim prawdopo-
dobiestwie podczas obliczeniowego okresu uytkowania konstrukcji.
Rzeczywiste obcienia dziaajce na konstrukcj mog si rni od wartoci cha-
rakterystycznych. Rnice te mog by spowodowane np. wykonaniem elementw
konstrukcji o wymiarach, nieco rnicych si od projektowanych, zastosowaniem ma-
teriaw o ciarze objtociowym rnym od przewidywanego, zuyciem maszyn i
urzdze obciajcych dynamicznie konstrukcj bd wystpieniem duych opadw
niegu, wiatrw huraganowych, itp. T losowo oddziaywa uwzgldnia si w anali-
zie stanu granicznego nonoci przyjmujc wartoci obliczeniowe obcie.
Wartoci obliczeniowe obcie
d
F uwzgldniaj wymienione rnice moliwe
do wystpienia w przewidywanym czasie uytkowania konstrukcji. Wedug PN-EN
1990 s okrelone zalenociami

i rep i F d
F F
, ,
= , (14)
gdzie:
i rep
F
,
odpowiednia warto reprezentatywna oddziaywania obliczona ze wzoru

i k i i rep
F F
, ,
= , (15)
37
i k
F
,
warto charakterystyczna oddziaywania,
i F,
wspczynnik czciowy dla oddziaywa, uwzgldniajcy moliwo nieko-
rzystnych odchyle wartoci oddziaywa od wartoci reprezentatywnych,

i
wspczynniki kombinacyjne oddziaywa zmiennych: 0 , 1 =
i
lub
0
- dla war-
toci kombinacyjnej,
1
- dla wartoci czstej i
2
- dla wartoci prawie staej.
W kombinacji oddziaywa wyrnia si jedno gwne (wiodce) oddziaywanie
zmienne
1 , k
Q i zwizane oddziaywania zmienne (inne ni gwne)
i k
Q
,
.
Reprezentatywn wartoci oddziaywania gwnego (wiodcego) jest jego war-
to charakterystyczna
1 , k
Q (dla ktrej naley przyj 0 , 1 = ).
Reprezentatywne wartoci zwizanych (towarzyszcych obcieniu gwnemu)
oddziaywa zmiennych, s odniesione do wartoci charakterystycznej oddziaywania
gwnego
i k
Q
,
, za pomoc wspczynnikw jednoczesnoci dziaania obcie
i
(o
charakterze redukcyjnym; tabl. 2). Wartociami reprezentatywnymi obcienia zmien-
nego s:
- warto kombinacyjna:
k
Q
0

stosowana przy sprawdzaniu stanw granicznych
nonoci i nieodwracalnych stanw granicznych uytkowalnoci,
- warto czsta:
k
Q
1

stosowana przy sprawdzaniu stanw granicznych nonoci
z uwzgldnieniem oddziaywa wyjtkowych i przy sprawdzaniu odwracalnych sta-
nw granicznych,
- warto quasi-staa:
k
Q
2

stosowana przy sprawdzaniu stanw granicznych no-
noci z uwzgldnieniem oddziaywa wyjtkowych STR i przy sprawdzaniu nieod-
wracalnych stanw granicznych uytkowalnoci. Wartoci quasi-stae s stosowane
w obliczeniach efektw dugotrwaych.

Tabl. 2. Zalecane wartoci wspczynnikw kombinacyjnych
i
wg PN-EN 1990
Oddziaywania
0

1

2

Obcienie zmienne w budynkach mieszkalnych 0,7 0,5 0,3
Obcienie zmienne w budynkach biurowych 0,7 0,5 0,3
Obcienie powierzchni magazynowych 1,0 0,9 0,8
Obcienie niegiem w miejscowociach pooonej na wysokoci
H>1000 m ponad poziomem morza
0,7 0,5 0,2
Obcienie niegiem w miejscowociach pooonej na wysokoci
H<1000 m ponad poziomem morza
0,5 0,2 0
Obcianie wiatrem 0,6 0,2 0
38
Wartoci wspczynnikw
i
podano w Zaczniku A1 w PN-EN 1990 i PN-EN
1991 lub w innych odpowiednich normach obcie. Mog te by ustalone przez
inwestora, lub projektanta w porozumieniu z inwestorem. Ich wartoci mog te
by okrelone w Zaczniku Krajowym PN-EN 1990. W tabl. 2 podano wybrane
wartoci tych wspczynnikw wg PN-EN 1990.

1.3.3.4. Kombinacje oddziaywa

Wymiarowanie konstrukcji jest to sprawdzenie, czy obliczone najniekorzystniejsze
siy wewntrzne nie s wiksze od nonoci elementw wynikajce z zaoonych
wstpnie wymiarw ich przekrojw poprzecznych oraz cech wytrzymaociowych przy-
jtych materiaw. Kontrol stopnia wytenia konstrukcji (10) (wykorzystania no-
noci) przeprowadza si w przekrojach (w miejscach ekstremalnych si wewntrz-
nych, poczeniach, wzach, stykach montaowych) lub elementach (belkach, su-
pach) krytycznych (niebezpiecznych). Przekroje lub elementy krytyczne to takie, w
ktrych na wskutek przyrostu obcie dochodzi do wyczerpania nonoci, prowa-
dzcego do zamiany konstrukcji w ustrj geometrycznie zmienny (awarii lub katastro-
fy). Do wykonania tego etapu oblicze niezbdna jest znajomo si wewntrznych w
caej konstrukcji.
Przypadki obcie konstrukcji obejmuj szczeglne usytuowanie obcie zmien-
nych (oraz staych), ktre s uwzgldniane w obliczeniach (na konstrukcj moe dzia-
a rwnoczenie kilka rnych rodzajw obcie). W ocenie wytenia oddziaywa-
nia zmienne powinny by tak usytuowane, aby wywoa najniekorzystniejsze skutki w
konstrukcji, w analizowanym stanie granicznym. Dlatego naley dokona wyboru mo-
liwych ukadw rnych obcie uwzgldniajc przy tym, e niektre z nich mog nie
wystpowa jednoczenie lub zmienia miejsce przyoenia. Obliczenia statyczne wy-
konuje si z uwzgldnieniem najbardziej niekorzystnych kombinacji obcie.
Kombinacja oddziaywa stanowi zbir wartoci obliczeniowych do sprawdzenia
niezawodnoci konstrukcji, pod rwnoczesnym wpywem rnych oddziaywa.
Ostatecznym celem oblicze statycznych jest wyznaczenie najniekorzystniejszych
(ekstremalnych) si wewntrznych w charakterystycznych tzw. krytycznych przekro-
jach konstrukcji. Wyznacza si je dla najniekorzystniejszego ukadu obcie analizo-
wanego ustroju. W sytuacji, gdy na konstrukcj i dziaa kilka rnych obcie zmien-
39
nych naley ustali kombinacj najniekorzystniejszych schematw obcie, tj. takich,
ktre wywouj maksymalne wytenia (nie naley dokonywa prostego sumowania
wszystkich moliwych oddziaywa). Kombinacj schematw obcie naley ustala
indywidualnie dla kadego przekroju analizowanej konstrukcji. Nie mona bowiem
ustali jednej wsplnej kombinacji obcie zmiennych, efektem dziaania ktrej b-
dzie rwnoczesne ekstremalne wytenie wszystkich badanych przekrojw krytycz-
nych konstrukcji. W zwizku z tym naley wyznaczy wartoci si wewntrznych w
charakterystycznych przekrojach konstrukcji od kadego z wystpujcych obcie
osobno, a nastpnie przeprowadzi kojarzenie (sumowanie) dla ustalenia maksymal-
nych wyte przekrojw i elementw krytycznych ustroju. Powyszy fakt sprawia, i
naley wykona obliczenia statyczne konstrukcji osobno dla obcie staych i osobno
dla kadego z jej obcie zmiennych.
Zagadnienie kojarzenia obcie zostanie zilustrowane na przykadzie belki dwu-
przsowej obcionej obcieniem staym q oraz zmiennym p (rys. 12).

Rys. 12. Schematy obcie dwuprzsowej belki
40
W celu wyznaczenia maksymalnego wytenia przekroju C nad podpor poredni
belki, naley zsumowa momenty zginajce od ciaru wlanego q (schemat a) na rys.
12) oraz od wystpowania obcienia zmiennego p na jej obu przsach (schemat b)
na rys. 12). Ten moment zginajcy wynosi
2
4 2 max
) ( 125 , 0 l p g M M M
C C C
+ = + = .
W przypadku ustalania maksymalnego wytenia przekroju BC w przsle belki, na-
ley zsumowa momenty zginajce od ciaru wlanego q (schemat a) na rys. 12)
oraz od wystpowania obcienia zmiennego p na jednym przle (schemat c) na
rys. 12). Ten moment zginajcy wynosi
2 2
5 1 max
096 , 0 125 , 0 pl gl M M M
B B B
+ = + = .
Ponadto naley zwrci uwag, e kryteria sumowania obcie poszczeglnych
przekrojw krytycznych mog by odmienne. Na przykad sprawdzajc nono prta
rozciganego naley przyj tak kombinacj obcie, w ktrej wystpi maksymalna
sia rozcigajca
Ed t
N
,
, analizujc za jego wyboczenie, naley przyj inn kombina-
cj obcie, w ktrej wystpi najwiksza sia ciskajca
Ed c
N
,
. Z kolei sprawdzajc
jego poczenie z fundamentem istotna jest m.in. minimalna sia poduna
Ed
N
min,
i
maksymalny moment zginajcy
Ed
M .
Tylko w nielicznych przypadkach jest wiadome, ktry ukad obcie spowoduje
najniekorzystniejszy stan wytenia konstrukcji. Do okrelenia maksymalnych warto-
ci si wewntrznych, dochodzi si drog prb przez kojarzenie rwnoczesnego wy-
stpowania obcie ustroju. Naley dokona wyboru schematw rnych obcie
uwzgldniajc przy tym, e niektre z nich mog nie wystpowa jednoczenie, zmie-
nia pooenie, a take sprawdzi czy s realne. Na przykad wiatr nie moe rwno-
czenie obcia obiektu z prawej i lewej strony, a obcienie od ciaru wasnego
wystpuje zawsze w kombinacji obcie mimo, i nie uwzgldnienie go w analizie
daje niekorzystniejsze wytenie ustroju. Realno kombinacji obcie polega wic
na logicznym uwzgldnieniu moliwoci rwnoczesnego dziaania lub nie wystpowa-
nia rnych zmiennych obcie.
Kombinacj obcie, dla ktrej wystpuje jej ekstremalne wytenie lub prze-
mieszczenie, naley ustali indywidualnie dla badanego elementu konstrukcji oraz
analizowanej sytuacji obliczeniowej. Na przykad kombinacja obcie staego i
zmiennych, ktra wywouje ekstremalne wytenie blachy fadowej obudowy dachu
jest inna ni dla rygla kratowego dachu tego budynku. Ponadto analizujc bezpie-
czestwo i wytrzymao blachy fadowej jej przekrj poprzeczny dobiera si na pod-
41
stawie np. wytenia od ciaru wasnego, niegu i parcia wiatru, czniki za mocu-
jce blach fadow do konstrukcji wsporczej, oblicza si na siy od ciaru wasnego i
ssania wiatru (rys. 13). W tym przypadku s to dwie rne kombinacje obcie dla
jednego elementu.
Podsumowujc naley stwierdzi, i przeprowadzenie analizy wystpowania eks-
tremalnych efektw dziaania obcie na konstrukcj, naley poprzedzi ustaleniem
schematw i parametrw kadego z wystpujcych obcie osobno, a nastpnie
przeprowadzi analiz dla ustalenia maksimum-maksimorum wyte elementw.

Rys. 13. Schematy obcie dachowej blachy fadowej; - poczenie

3.3.5. Obliczeniowe efekty oddziaywa w stanie granicznym nonoci

W Zaczniku A1 w PN-EN 1990 (o charakterze normatywnym) Postanowienia do-
tyczce budynkw podano: reguy i metody ustalania kombinacji oddziaywa, zaleca-
ne wartoci obliczeniowe oddziaywa: staych, zmiennych i wyjtkowych oraz wsp-
czynnikw
i
w obliczeniach budynkw. Podano je tablicach A1.1, A1.2(A) (zestaw A),
A1.2(B) (zestaw B), A1.2(C) (zestaw C), A1.3 i A1.4.
Postpowanie w ustaleniu podstawowej kombinacji oddziaywa przedstawiono na
przykadzie stanu granicznego STR wedug tabl. A1.2(B) (zestaw B).
W celu ustalenia miarodajnych do projektowania efektw oddziaywa bada si
kombinacje obcie w analizowanej sytuacji projektowej. W kombinacji skadowych
oprcz oddziaywa staych, uwzgldnia si gwne (wiodce) oddziaywanie zmienne
(bez redukcji; 0 , 1
0
= ) oraz towarzyszce, zredukowane oddziaywania zmienne ze
wspczynnikami 0 , 1
, 0
<
i
.
42
Zgodnie z PN-EN 1990 (wedug tabl. A1.2(B) Wartoci obliczeniowe oddziay-
wa (STR/GEO) (zestaw B)) obliczeniowe efekty oddziaywa
d
E na konstrukcje w
trwaej i przejciowej sytuacji obliczeniowej ma nastpujc posta:

sprenie towarzyszce oddziaywania zmienne

+ + + =
> > 1 1
, , 0 , 1 , 1 , , ,
" " " " " "
j i
i k i i Q k Q P j k j G d
Q Q P G E , (16)

oddziaywania stae wiodce oddziaywanie zmienne
gdzie:
j k
G
,
charakterystyczne oddziaywanie stae j ,

k
P charakterystyczne oddziaywanie sprajce,
i k
Q
,
charakterystyczne oddziaywanie zmienne i ,

j G,
wspczynnik czciowy obcienia staego j ,

i Q,
wspczynnik czciowy obcienia zmiennego i ,

i , 0
wspczynnik dla wartoci kombinacyjnej zmiennego oddziaywania towa-
rzyszcego,
" "+ oznacza naley uwzgldni z,
E oznacza czny efekt oddziaywa.
Zalecane w PN-EN 1990 wartoci wspczynnikw obcie
i
przy sprawdza-
niu nonoci w trwaej i przejciowej sytuacji obliczeniowej konstrukcji wynosz:

35 , 1
sup ,
=
Gj
, (17)
00 , 1
inf ,
=
Gj
, (18)
) 0 (lub 50 , 1
, 1 ,
= =
i Q Q
, (19)
gdzie:
sup , Gj
wspczynnik obcienia, gdy wystpuje niekorzystne oddziaywanie stae
warto wysza (indeks sup. od superior),
inf , Gj
wspczynnik obcienia, gdy wystpuje korzystne oddziaywanie stae -
warto nisza (indeks inf. od inferior).
43
Symbol " "+ w (16) naley interpretowa jako kombinacj obcie konstrukcji, w
celu ustalenia maksimum/maksimorum si wewntrznych w przekrojach krytycznych
ustroju nonego. Ustala si je systematycznie analizujc (16).
W przypadku typowych budynkw (rys. 14), w ktrych wystpuj schematy:
- obcienia stae G (rys. 14a),
- obcienie wiatrem W (rys. 14b),
- obcienie niegiem S (rys. 14c),
- obcienie uytkowe Q (rys. 14d),
mona wyrni 4 kombinacje podstawowe.

Rys.14. Schematy obcie budynku

W przypadku sprawdzania stanu granicznego nonoci konstrukcji budynku poka-
zanego na rys. 14 w ustalaniu efektw dziaania obcie
d
E , wspczynniki obcie
i
i wspczynniki redukcyjne
i , 0
(podane w nawiasach (19)(22)) s nastpujce:
- kombinacja 1 obcienia stae G + obcienie wiatrem W jako wiodce + zredu-
kowane zmienne obcienia towarzyszce (niegiem S i uytkowe Q):

) 7 , 0 50 , 1 ( ) 5 , 0 50 , 1 ( ) 50 , 1 ( ) 35 , 1 (
1 ,
+ + + = Q S W G E
d
, (20)

- kombinacja 2 obcienia stae G + obcienie niegiem S jako wiodce + zredu-
kowane zmienne obcienia towarzyszce (wiatrem W i uytkowe Q):

) 7 , 0 50 , 1 ( ) 6 , 0 50 , 1 ( ) 50 , 1 ( ) 35 , 1 (
2 ,
+ + + = Q W S G E
d
, (21)

44
- kombinacja 3 obcienia stae G + obcienie uytkowe Q jako wiodce + zredu-
kowane zmienne obcienia towarzyszce (wiatrem W i niegiem S ):

) 5 , 0 50 , 1 ( ) 6 , 0 50 , 1 ( ) 50 , 1 ( ) 35 , 1 (
3 ,
+ + + = S W Q G E
d
, (22)

- kombinacja 4 minimalne obcienia stae G + maksymalne obcienia wiatrem W :

) 50 , 1 ( ) 00 , 1 (
4 ,
+ = W G E
d
, (23)

Sprawdzajc stan graniczny uytkowalnoci w (19)(22) naley przyj wsp-
czynniki obcie 00 , 1 =
i
i wspczynniki redukcyjne
i , 0
.
Wyraenie (16) jest zalenoci podstawow w ocenie obliczeniowych efektw
oddziaywa w przypadku STR i GEO. Jego stosowanie prowadzi z reguy do wik-
szego zuycia materiaw. Dlatego Zacznik Krajowy w PN-EN 1990 zaleca, aby przy
sprawdzaniu stanw granicznych STR i GEO1 (wedug tabl. A1.2(B) Wartoci obli-
czeniowe oddziaywa (STR/GEO) (zestaw B)), w trwaej i przejciowej sytuacji obli-
czeniowej przyjmowa jako miarodajn kombinacj oddziaywa mniej korzystn z
dwch podanych poniej:

+ + + =
> > 1 1
, , 0 , 1 , 1 , 0 1 , , ,
" " " " " "
j i
i k i i Q k Q P j k j G d
Q Q P G E , (24)

+ + + =
> > 1 1
, , 0 , 1 , 1 , , ,
" " " " " "
j i
i k i i Q k Q P j k j G j d
Q Q P G E , , (25)
gdzie:
, wspczynnik redukcyjny dla niekorzystnych obcie staych; ) 85 , 0 ( = , ,
1 , 0
wspczynnik dla wartoci kombinacyjnej gwnego oddziaywania zmienne-
go.
Przedstawione zasady okrelania wartoci obliczeniowych oddziaywa dla STR i
GEO podano w normatywnym Zaczniku A1 (zestaw B) do PN-EN 1990.
Zasady okrelania wartoci obliczeniowych oddziaywa dla EQU podano w nor-
matywnym Zaczniku A1 wedug tablicy A1.2(A) Wartoci obliczeniowe oddziay-
45
wa (EQU) (zestaw A) do PN-EN 1990. W tym przypadku obliczeniowe efekty oddzia-
ywa
d
E na konstrukcje mona przedstawi w nastpujcej postaci:

towarzyszce oddziaywania zmienne

+ + =
> > 1 1
, , 0 , 1 , 1 , , ,
" " " "
j i
i k i i Q k Q j k j G d
Q Q G E , (26)


Zalecane wartoci wspczynnikw przy sprawdzaniu rwnowagi statycznej konstruk-
cji STR EQU , gdy korzysta si z (26) wynosz:

10 , 1
sup ,
=
Gj
, (27)
90 , 0
inf ,
=
Gj
, (28)
) 0 (lub 50 , 1
, 1 ,
= =
i Q Q
. (29)

W przypadku, kiedy sprawdzenie rwnowagi statycznej STR EQU uwzgldnia
take nono elementw konstrukcji, mona zamiast dwukrotnego sprawdzania we-
dug (24) i (25), dokona sprawdzenia jednokrotnego wedug (16) z podanym niej ze-
stawem wartoci zalecanych:

35 , 1
sup ,
=
Gj
, (30)
15 , 1
inf ,
=
Gj
, (31)
) 0 (lub 50 , 1
, 1 ,
= =
i Q Q
. (32)

W przypadku wyjtkowej sytuacji projektowej naley zgodnie z PN-EN 1990 przyj-
mowa kombinacje oddziaywa wedug tabl. A1.3 Wartoci obliczeniowe oddziay-
wa przyjmowanych do wyjtkowej i sejsmicznych kombinacji oddziaywa. Oblicze-
niowe efekty oddziaywa
d
E na konstrukcje w mona przedstawi w nastpujcej
postaci:

46
wyjtkowe towarzyszce oddziaywania zmienne

+ + + =
> > 1 1
, , 0 1 , 21 11 ,
" " ) lub ( " " " "
j i
i k i k d j k d
Q Q A G E , (33)


Naley zwrci uwag, e w przypadku wyjtkowej sytuacji projektowej w kombina-
cjach obliczeniowych nie uwzgldnia si czciowych wspczynnikw obcie
Q G
, .
W normatywnym Zacznik A1 do PN-EN 1990 podano osobne zasady ustalania
wartoci obliczeniowych dla oddziaywa geotechnicznych i nonoci gruntu.
Obliczenia elementw konstrukcji (stp fundamentowych, pali, cian czci pod-
ziemnych itp.) w stanie granicznym nonoci (STR) uwzgldniajce oddziaywania
geotechniczne i nonoci gruntu (GEO) zaleca si sprawdza posugujc si jednym z
trzech podej, uzupenionych w zakresie oddziaywa geotechnicznych i nonoci,
ustaleniami podanymi w PN-EN 1997 Projektowanie geotechniczne.
Podejcie 1 Wartoci obliczeniowe z tablicy A1.2(C) (zestaw C) i wartoci obli-
czeniowe z tablicy A1.2(B) (zestaw B) stosuje si w oddzielnych obliczeniach, zarw-
no do oddziaywa geotechnicznych jak i innych oddziaywa dziaajcych na kon-
strukcj lub pochodzcych od konstrukcji.
Zwykle obliczanie fundamentw przeprowadza si na podstawie tablicy A1.2(C) -
Wartoci obliczeniowe oddziaywa (STR/GEO) (zestaw C), a nono konstrukcji na
podstawie tablicy A1.2(B) Wartoci obliczeniowe oddziaywa (STR/GEO) (zestaw
B).
Obliczeniowe efekty oddziaywa
d
E na konstrukcje w trwaej i przejciowej sytua-
cji obliczeniowej wedug tablicy A1.2(C) mona przedstawi w nastpujcej postaci:

towarzyszce oddziaywania zmienne

+ + =
> > 1 1
, , 0 , 1 , 1 , , ,
" " " "
j i
i k i i Q k Q j k j G d
Q Q G E , (34)

47

Wartoci czciowych wspczynnikw obcie przy sprawdzaniu rwnowagi sta-
tycznej konstrukcji STR EQU wynosz:

00 , 1
inf , sup ,
= =
Gj Gj
, (35)
) 0 (lub 30 , 1
, 1 ,
= =
i Q Q
. (36)

Podejcie 2 Wartoci obliczeniowe z tablicy A1.2(B) (zestaw B) stosuje si za-
rwno do oddziaywa geotechnicznych jak i innych oddziaywa.
Podejcie 3 Wartoci obliczeniowe z tablicy A1.2(C) (zestaw C) stosuje si do
oddziaywa geotechnicznych i jednoczenie stosuje si czciowe wspczynniki z
tablicy A1.2(B) (zestaw B) do innych oddziaywa dziaajcych na konstrukcje lub po-
chodzcych od konstrukcji.

1.3.3.6. Charakterystyczne efekty oddziaywa w stanie granicznym uytkowal-
noci

Sprawdzenie stanu granicznego uytkowalnoci ma na celu przede wszystkim nie-
dopuszczenie do wystpienia nadmiernych przemieszcze i drga konstrukcji, utrud-
niajcych lub uniemoliwiajcych prawidowe uytkowanie obiektu. W tej analizie
wane s skutki przemieszcze i odksztace konstrukcji, ktre mog si objawia w
postaci:
- uszkodzenia lub zniszczenia innych czci konstrukcji lub przyczonego wyposa-
enia (np. pkanie szyb, tynkw),
- utrudnienia lub uniemoliwienia uytkowania budowli zgodnie z jej zaoeniem
funkcjonalnym (np. zakcenie pracy maszyn i instalacji),
- drga, oscylacji lub przechyw, ktre powoduj dyskomfort uytkownikw budynku
(ze samopoczucie czowieka) lub zniszczenie jego wyposaenia
a take wymg nieprzekraczania dopuszczalnych przyspiesze (drga) oraz poziomu
haasu, ktre s okrelone przez przepisy suby zdrowia i bhp. W celu uniknicia po-
wyszych zjawisk konieczne jest ograniczenie: ugi, deformacji, przechyw i drga.
Konstrukcje i ich elementy powinny by zaprojektowane tak, aby ww. parametry
mieciy si w granicach uzgodnionych i przyjtych przez inwestora, projektanta, uyt-
48
kownika i kompetentne wadze jako waciwe z punktu widzenia sposobu uytkowania
i przeznaczenia obiektu, a take materiaw niekonstrukcyjnych. Wedug PN-EN 1990
wymagania dotyczce parametrw uytkowalnoci
d
C powinny by ustalone nieza-
lenie dla kadego projektu i uzgodnione z inwestorem lub odpowiednimi przepisami
(normami) krajowymi. W ustalaniu parametrw uytkowalnoci (ugi, przemieszcze,
drga itp.) stosuje si kombinacje oddziaywa:
- charakterystyczn

+ + + =
> > 1 1
, , 0 1 , , ,
" " " " " "
j i
i k i k j k ser k
Q Q P G E , (37)
- czst

+ + + =
> > 1 1
, , 2 1 , 1 , 1 , ,
" " " " " "
j i
i k i k j k ser k
Q Q P G E , (38)

- quasi-sta

+ + =
> > 1 1
, , 0 , ,
" " " "
j i
i k i j k ser k
Q P G E , (39)

W sprawdzeniu stanu granicznego uytkowalnoci konstrukcji naley wykaza
prawdziwo (12).
Na rys. 15 pokazano sposb pomiaru ugicia proponowany w PN-EN 1990.

Rys. 15. Rodzaje i wielkoci ugi elementw konstrukcji
49

Graniczne ugicia i przemieszczenia poziome w nawizaniu do PN-EN 1990 (wg
Zacznik A rozdziale A1.4.3) powinny by ustalone niezalenie dla kadego projektu i
uzgodnione z inwestorem lub odpowiednimi przepisami (normami) krajowymi oraz po-
dane w specyfikacji projektowej.
Na rys. 16 pokazano sposb pomiaru przemieszcze poziomych w PN-EN 1990.
Warunek przemieszczenia poziomego ram wielopitrowych (gwnie od dziaania wia-
tru) jest najczciej istotny w budynkach wysokich. Ograniczenie przemieszczenia po-
ziomego ma zapobiega nadmiernym poziomym koysaniom si ram. Powstaj one
pod wpywem skadowej dynamicznej obcienia wiat-rem i le wpywaj na samopo-
czucie ludzi przebywajcych w budynku. Dlatego nadmierne poziome koysania bu-
dynku mog uniemoliwi jego normaln eksploatacj.
Na przykad wedug PN-EN 1993-1-1
zaleca si, aby przemieszczenia poziome
nie przekraczay wartoci granicznych w
ukadach:
- jednokondygnacyjnych H / 150,
- wielokondygnacyjnych H / 500,
gdzie:
H - poziom rozpatrywanego rygla wzgl-
dem wierzchu fundamentu.

Rys. 16. Sposb pomiaru przemieszcze
poziomych

Aby osign zadawalajce zachowania si w warunkach uytkowania budynkw i
elementw ich konstrukcji z uwagi na drgania, zaleca si midzy innymi, uwzgldnia-
nia nastpujcych aspektw:
- komfortu uytkowania,
- przydatnoci uytkowej konstrukcji (np. rysy w ciankach dziaowych, uszkodzenia
okadzin, wraliwo zawartoci budynku na drgania).
W celu nieprzekroczenia stanw granicznych uytkowalnoci konstrukcji lub ele-
mentu konstrukcji z uwagi na drgania zaleca si utrzymanie czstoci drga wasnych
50
konstrukcji lub elementw konstrukcji powyej odpowiednich wartoci, zalenych od
przeznaczenia uytkowego budynku i rda drga, oraz uzgodnionych z inwestorem
i/lub waciwymi wadzami.
Jeli czsto drga wasnych konstrukcji jest nisza od odpowiedniej wartoci, za-
leca si dokonanie bardziej szczegowej analizy odpowiedzi konstrukcji, z uwzgld-
nieniem tumienia. Dodatkowe informacje dotyczce tego zagadnienia podano w PN-
EN 1991-1-1, PN-EN 1991-1-4 oraz ISO 10137.
Do moliwych rde drga, ktre zaleca si uwzgldni, nale kroki, zsynchroni-
zowane poruszanie si ludzi, maszyny, przenoszone przez podoe drgania wywoane
przez ruch koowy i oddziaywania wiatru. Zaleca si, aby inne rda okrelone byy
dla kadego projektu i uzgodnione z inwestorem.

1.3.3.7. Zaoenia i zalecenia PN-EN 1990

Projekt budowlany (zgodny z zasadami i reguami stosowania) uwaa si za spe-
niajcy wymagania bezpieczestwa pod warunkiem, e zostay w nim uwzgldnione
zaoenia podane w PN-EN 1990PN-EN 1999.
Zaoenia oglne PN-EN 1990 s nastpujce:

- ustrj nony zosta dobrany, a projekt konstrukcji opracowany, przez osoby o odpo-
wiednich kwalifikacjach i dowiadczeniu,
- roboty budowlane s wykonane przez osoby o odpowiednich umiejtnociach oraz
dowiadczeniu,
- zapewniony jest odpowiedni nadzr i kontrola jakoci w trakcie wykonywania tj. w
biurze projektw, w wytwrniach, zakadach i na budowie,
- stosowane s materiay budowlane i wyroby, zgodne z PN-EN 19901999, z odpo-
wiednimi normami dotyczcymi wykonania lub dokumentami odniesienia, lub zgod-
nie ze specyfikacjami technicznymi,
- konstrukcja bdzie utrzymana w odpowiednim stanie technicznym,
- uytkowanie konstrukcji bdzie zgodne z zaoeniami projektu.

Aby zminimalizowa potencjalne zniszczenie konstrukcji budowlanej naley przy-
j jedno lub kilka z nastpujcych zabezpiecze:

51
- ograniczy, eliminowa lub redukowa zagroenia, na ktre moe by naraona,
- wybra ustrj nony, ktry jest mao wraliwy na rozpatrywane zagroenie,
- przyj takie rozwizania ustroju nonego by przetrwa mimo awaryjnego uszko-
dzenia pojedynczego elementu lub pewnej jego czci,
- unika, tak dalece jak to moliwe, ustrojw konstrukcyjnych, ktre mog ulec znisz-
czeniu bez uprzedzenia,
- wzajemnie powiza (sty) elementy konstrukcji.

1.3.3.8. Zarzdzanie niezawodnoci

Gwne przesanki zapewnienie niezawodnoci konstrukcji wedug PN-EN 1990 to:
- projektowanie zgodne z Eurokodami,
- wykonanie zgodne z waciwymi normami przywoanymi w Eurokodach,
- zarzdzanie zorientowane na jako tj. stosowanie odpowiednich procedur nad-
zoru i kontroli w caym procesie budowlanym.
W zarzdzaniu niezawodnoci konstrukcji mona przyjmowa rne jej poziomy.
W wyborze poziomu niezawodnoci konstrukcji, uwzgldniania si: moliwe przyczyny
i/lub postacie stanw granicznych, moliwe konsekwencje zniszczenia takie jak za-
groenie ycia, szkody, zranienia, straty materialne, reakcje spoeczne na zaistniae
zniszczenia, a take koszty i procedury oraz postpowanie niezbdne z uwagi na
ograniczenia ryzyka zniszczenia.
W zalenoci od rodzaju obiektu i konsekwencji zniszczenia jego ustroju nonego
przyjmuje si rne poziomy niezawodnoci. Mona stosowa zrnicowane poziomy
niezawodnoci w postaci 3. klas niezawodno (RCX), ktrym odpowiadaj 3. klasy
konsekwencji (CCX). Dla ustalonych klas RCX oraz CCX dobiera si:
poziom nadzoru projektowania (DSLY) i
poziom inspekcji wykonawstwa (ILY).
Zaleca si przy tym, aby poziom wymaga by nie niszy ni klasa niezawodnoci i
konsekwencji (Y > X) gdzie Y, X = 3, 2, 1. W zalenoci od uwarunkowa mona przy-
j klas niezawodnoci konstrukcji RC3 (zaostrzon), RC2 (przecitn) lub RC1 (ni-
sz). W przypadku zwykych, powszechnie stosowanych konstrukcji budowlanych
przyjmuje si uwarunkowania przecitne (Y = X = 2).
52
Schemat identyfikacji klas niezawodnoci, konsekwencji zniszczenia i poziomw
nadzoru projektowania i inspekcji wykonawstwa przedstawiono na rys. 17.
Klasy niezawodnoci konstrukcji i zwizane z ni wymagania dotyczce zapewnie-
nia jakoci w procesach projektowania i realizacji, powinny by zawczasu uzgodnione
oraz sprecyzowane w specyfikacji projektu. W celu rnicowania niezawodnoci mo-
na ustali, klasy konsekwencji zniszczenia konstrukcji (CCX), na podstawie analizy
skutkw jej zniszczenia lub nieprawidowoci funkcjonowania, ktre podano w tabl. 3.
Kryterium klasyfikacji konsekwencji jest wane z uwagi na nastpstwa zniszczenia
ustroju nonego lub jego elementu konstrukcyjnego. W zalenoci od rodzaju kon-
strukcji i decyzji podjtych w projektowaniu, jej poszczeglne elementy mog by
przyjte w tej samej, wyszej lub niszej klasie konsekwencji ni caa konstrukcja.
Obliczeniowo rnicowanie klas niezawodnoci konstrukcji uzyskuje si za pomoc
m.in. wspczynnikw
Fi
K do wspczynnikw czciowych
F
stosowanych w kom-
binacjach obcie podstawowych dla staych sytuacji obliczeniowych. Wynosz one
9 , 0
1
=
F
K - dla RC1, 0 , 1
2
=
F
K - dla RC2, 1 , 1
3
=
F
K - dla RC3.

Rys. 17. Schemat identyfikacji klas niezawodnoci, klas konsekwencji zniszczenia
oraz poziomu nadzoru projektowania i poziomu inspekcji wykonawstwa

53
Tabl. 3. Definicje klas konsekwencji zniszczenia konstrukcji wg PN-EN 1990
Klasa
konsekwencji

Opis
Przykady konstrukcji
budowlanych i inynierskich

CC3
Wysokie zagroenie ycia ludzkiego lub
bardzo due konsekwencje ekonomicz-
ne, spoeczne i rodowiskowe
Widownie, budynki uytecznoci
publicznej, ktrych konsekwencje
zniszczenia s wysokie

CC2
Przecitne zagroenie ycia ludzkiego
lub znaczne konsekwencje ekonomicz-
ne, spoeczne i rodowiskowe
Budynki: uytecznoci publicznej,
mieszkalne, biurowe, ktrych
konsekwencje zniszczenia s
przecitne

CC1
Niskie zagroenie ycia ludzkiego, mae
lub nieznaczne konsekwencje ekono-
miczne, spoeczne i rodowiskowe
Budynki rolnicze, w ktrych ludzie
zazwyczaj nie przebywaj oraz
szklarnie

Zaleca si przyjcie poziomw nadzoru projektowania oraz poziomw inspekcji wy-
konawstwa powizanych z klasami niezawodnoci.
Przyjte w PN-EN 1990 trzy poziomy nadzoru projektowania (DSLY) podano w tabl.
4. Poziomy DSLY powinny by powizane z klas niezawodnoci RCX oraz wdroone
za pomoc odpowiednich rodkw zarzdzania jakoci. Rnicowanie nadzoru pro-
jektowania skada si z rnych organizacyjnych rodkw kontroli jakoci, ktre mog
by stosowane rwnoczenie. Rny nadzr projektowania moe zawiera klasyfika-
cj projektantw i/lub inspektorw projektowych (sprawdzajcych, wadz kontroluj-
cych itd.), odpowiednio do ich kompetencji i dowiadczenia oraz ich wewntrznej or-
ganizacji.

Tabl. 4. Rnicowanie nadzoru w trakcie projektowania budowli wg PN-EN 1990

Poziomy nadzoru
przy projektowaniu
Charakterystyka
nadzoru
Minimalne zalecane wymagania przy
sprawdzaniu oblicze, rysunkw
i specyfikacji
DSL 3
odniesiony do RC3
Nadzr zaostrzony

Sprawdzenie przez stron trzeci.
Sprawdzanie przez inn jednostk projektow
DSL 2
odniesiony do RC2

Nadzr normalny

Sprawdzenie zgodnie z procedurami jednostki
projektowej
DSL 1
odniesiony do RC1
Autokontrola.
Sprawdzanie przez autora projektu

Przyjte w PN-EN 1990 trzy poziomy inspekcji w trakcie wykonania obiektw bu-
dowlanych (ILY) podano w tabl. 5. Poziomy inspekcji mog by powizane z klasami
zarzdzania jakoci, wybranymi za pomoc odpowiednich rodkw zarzdzania ja-
koci. W zalenoci od specyfiki konstrukcji i stosowanych materiaw, szczegowe
54
wskazwki dotyczce wykonania s podane w Eurokodach od PN-EN 1992 do PN-EN
1996 oraz PN-EN 1999. Poziomy inspekcji mog by te ujte, przez kontrole wyro-
bw i inspekcj wykonania robt, cznie z zakresem tych inspekcji.

Tabl. 5. Poziomy inspekcji w trakcie wykonania budowli wg PN-EN 1990

Poziom inspekcji Charakterystyka inspekcji Wymagania
IL3 odniesiony do RC3 Inspekcja zaostrzona Inspekcja przez stron trzeci

IL2 odniesiony do RC2

Inspekcja norma

Inspekcja zgodna z procedura-
mi jednostki wykonawczej
IL1 odniesiony do RC1 Autoinspekcja

2. ODDZIAYWANIA NA KONSTRUKCJE BUDOWLANE

2.1. Wprowadzenie

Zgodnie z zasadami przyjtymi w Eurokodach, oceniajc bezpieczestwo kon-
strukcji analizuje si stopie wykorzystania nonoci jej elementw lub przekrojw kry-
tycznych wg (10), tj. porwnujc warto obliczeniow efektu oddziaywa
d
E (si we-
wntrznych np.
Ed Ed Ed
V N M , , ) z wartoci obliczeniow odpowiedniej nonoci
d
R .
W ocenie nonoci
d
R , na obecnym etapie rozwoju teorii konstrukcji projektant ma
do dyspozycji szeroki wachlarz metod i narzdzi (programw komputerowych), ktre
umoliwiaj relatywnie precyzyjny opis zachowania si ustroju. Rwnoczenie kontro-
la jakoci materiaw umoliwia stosunkowo bezpiecznie przyjmowa ich parametry
wytrzymaociowe (mimo ich losowego charakteru). Std np. w ocenie nonoci kon-
strukcji stalowych przyjmuje si wspczynnik czciowy dla wytrzymaoci materiau
0 , 1
0
= =
M R
, co wiadczy o zaufaniu do stosowanego modelu oceny
d
R .
W analizie bezpieczestwa konstrukcji niezmiernie wanym zagadnieniem jest
waciwa identyfikacja prognozowanych jej obcie. Jest to zagadnienie zoone,
szczeglnie w odniesieniu do oceny oddziaywa zmiennych (zarwno co do ich war-
toci charakterystycznych jak i modelu obliczeniowego obcienia). W stosunku do
losowej nonoci, charakteryzuj si one zdecydowanie wiksz losow zmiennoci.
Z porwnania pokazanego na rys. 18 wynika szczeglnie dua zmienno w czasie
55
oddziaywa klimatycznych (obcienia niegiem i obcienia wiatrem). Wyrazem te-
go jest przyjcie w PN-EN 1990 w ocenie efektw oddziaywa zmiennych wsp-
czynnika obcienia 50 , 1 = =
Q F
. Jego warto jest zdecydowanie wiksza w po-
rwnaniu z wspczynnikiem
R
, co wiadczy o ograniczonym zaufaniu do oszacowa
losowych oddziaywa. Dodatkowo naley zauway, i zgodnie z postanowieniami
PN-EN 1990, wartoci charakterystyczne oddziaywa
k
F s wyznaczane jako kwan-
tyle 2% (o ryzyku 2%; o okresie powrotu 50 lat), charakterystyczne parametry wytrzy-
maociowe
k
R ustala si za jako kwantyle 5% (o ryzyku 5%).

Rys. 18. Porwnanie zmiennoci w czasie obcie: staych a), zmiennych b),
niegiem c) oraz wiatrem d)
56
Sporzdzajc obliczenia statyczno-wytrzymaociowe konstrukcji naley oceni
wartoci kadego z wystpujcych obcie. Nastpnie okrela si wzajemny ich sto-
sunek tj. zestawy (kombinacje oddziaywa), przy zaistnieniu ktrych oceniane bdzie
bezpieczestwo konstrukcji (wyznacza si ekstremalne siy wewntrzne w przekrojach
krytycznych). Identyfikuje si wic czny efekt dziaania obcie
d
E w przekrojach i
elementach krytycznych ustroju (ktre s przedmiotem wymiarowania).
Wartoci oddziaywa, jakie powinny by przyjmowane w obliczeniach konstrukcji
s okrelane w normach pastwowych lub ustala si je np. na podstawie danych
technologicznych, zawartych w katalogach producentw wyrobw budowlanych itp.
Eurokody dotyczce oddziaywa PN-EN 1991 Eurokod 1: Oddziaywania na kon-
strukcje skada si z nastpujcych czci:

PN-EN 1991-1-1:2004 Eurokod 1: Oddziaywania na konstrukcje. Cz 1-1: Oddzia-
ywania oglne. Ciar objtociowy, ciar wasny,
obcienia uytkowe w budynkach,
ywania oglne. Oddziaywania na konstrukcje w
warunkach poaru,
ywania oglne. Obcienia niegiem,
ywania oglne. Oddziaywania wiatru,
ywania oglne. Oddziaywania termiczne,
ywania oglne. Oddziaywania w czasie wykony-
wania konstrukcji,
ywania oglne. Oddziaywania wyjtkowe,
PN-EN 1991-2:2007 Eurokod 1: Oddziaywania na konstrukcje. Cz 2: Obcienia
ruchome mostw,
PN-EN 1991-3:2009 Eurokod 1: Oddziaywania na konstrukcje. Cz 3: Oddziay-
wania wywoane przez prac dwigw i maszyn,
57
PN-EN 1991-4:2009 Eurokod 1: Oddziaywania na konstrukcje. Cz 4: Silosy i
zbiorniki.
W projektowaniu najczciej stosuje si Eurokody dotyczce oceny obcie sta-
ych (PN-EN 1991-1-1), obcienia niegiem (PN-EN 1991-1-3) i obcienia wiatrem
(PN-EN 1991-1-4), a take oddziaywania na konstrukcje w warunkach poaru (PN-
EN 1991-1-2) oraz oddziaywania termiczne (PN-EN 1991-1-5). Eurokody dotyczce
oddziaywa omwiono w pkt. 2.22.8.

2.2. Ciar objtociowy, ciar wasny, obcienia uytkowe w budynkach we-
dug PN-EN 1991-1-1

Obcienia stae dziaajce na konstrukcje s skutkiem jej masy, poddanej przyci-
ganiu ziemskiemu. Pochodz one od czci skadowych ustroju nonego obiektu bu-
dowlanego i jego przegrd, a take wyposaenia. Zazwyczaj pozostaj one o wartoci
niezmiennej, a do czasu rekonstrukcji budynku lub zmiany jego uytkowania. Wielko-
ci obcie staych konstrukcji nonej s zwykle szacowane na podstawie innych,
wczeniej realizowanych obiektw (w zalenoci od rozpitoci i rodzaju zastosowa-
nych materiaw). Masy elementw przegrd i wyposaenia atwo ustali na podsta-
wie katalogw producentw tych wyrobw. Normy pastwowe umoliwiaj okrelenie
wielkoci obcie staych poszczeglnych komponentw budynku, przyjmuj na og
wartoci urednione.
Wahania masy wasnej materiaw, jak rwnie odchyki od zakadanych wymiarw
nominalnych elementw budowlanych s stosunkowo niedue (rys. 2.2). Zwykle roz-
patruje si bardziej ostre wymogi w identyfikacji obcie uytkowych, ktre charakte-
ryzuj si wiksza zmiennoci. Sposoby okrelania ich wartoci na drodze pomiarw
w budynkach istniejcych s dugotrwae i pracochonne.
PN-EN 1991-1-1 jest przeznaczona do stosowania cznie z PN-EN 1990 i z innymi
czciami Eurokodw konstrukcyjnych od PN-EN 1991 do PN-EN 1999. Podano w
niej wskazwki oraz oddziaywania na budynki i obiekty inynierskie takie jak: ciary
objtociowe materiaw budowlanych i skadowanych, ciary wasne elementw
konstrukcyjnych oraz obcienia uytkowe w budynkach.
W PN-EN 1991-1-1 sklasyfikowano ciar wasny jako obcienie stae umiejsco-
wione, obcienia uytkowe za jako zmienne nieumiejscowione, zgodnie z PN-EN
1990. Wymieniono te sytuacje, w ktrych odstpuje si od tej oglnej zasady. Na
58
przykad jeli ciar wasny moe si zmienia w czasie, to zaleca si uwzgldnia je-
go grn i doln warto charakterystyczn, gdy za ciar wasny jest swobodny (np.
w przypadku przestawnych cianek dziaowych), zaleca si, aby by on traktowany jak
dodatkowe obcienie uytkowe. W przypadku obcienia balastem naley uwzgld-
ni moliwe jego przemieszczenie w okresie eksploatacji obiektu.
Obcienie uytkowe w budynkach s obcieniami wynikajcymi z ich uytkowa-
nia i funkcji (zwyke uytkowanie przez ludzi, meble, przedmioty, przestawne cianki
dziaowe, skadowane przedmioty, pojazdy itp.). S one modelowane w obliczeniach
jako rwnomiernie rozoone, obcienie liniowe lub obcienie skupione i zaleca si
uwzgldnia jako quasi statyczne. Gdy nie ma ryzyka rezonansu lub znaczcego dy-
namicznego zachowania si konstrukcji, to modele obcie mog uwzgldnia efekty
oddziaywania dynamicznego. Jeli mog wystpi efekty rezonansowe (w wyniku
synchronicznego rytmicznego ruchu ludzi w czasie tacw lub skokw), wwczas za-
leca si, aby model obliczeniowy by okrelony na podstawie specjalnej analizy dyna-
micznej. Podobnej analizy wymaga si w przypadku oddziaywa, ktre powoduj
znaczce przyspieszenia konstrukcji lub jej elementw.
Jeli rozwaa si oddziaywania od podnonikw widowych lub helikopterw, to na-
ley uwzgldnia dodatkowe obcienia spowodowane siami bezwadnoci, wywoa-
nymi przez efekty fluktuacji. Efekty te s uwzgldniane za pomowca wspczynnika
dynamicznego , ktry jest stosowany do wartoci obcie statycznych.
W PN-EN 1991-1-1 zdefiniowano sposb uwzgldniania obcie staych i uytko-
wych w sytuacjach obliczeniowych okrelonych w PN-EN 1990. W przypadku dachw
budynkw nie zaleca si uwzgldnia ich jako przyoonych jednoczenie obcie
uytkowych i od niegu oraz oddziaywa wiatru.
W Zaczniku A do PN-EN 1991-1-1 zamieszczono nominalne wartoci ciarw
objtociowych materiaw budowlanych, materiaw skadowanych, dodatkowych
materiaw do budowy mostw i kty tarcia wewntrznego materiaw skadowanych.
W PN-EN 1991-1-1 podano metody oceny wartoci charakterystycznych ciaru
wasnego elementw konstrukcyjnych. W wikszoci przypadkw zalecono ciar
wasny konstrukcji przedstawia za pomoc pojedynczej wartoci charakterystycznej,
ktr oblicza si na podstawie nominalnych wymiarw (podanych na rysunkach) i cha-
rakterystycznych wartoci ciarw objtociowych zgodnie z PN-EN 1990. W odnie-
sieniu do podg, fasad, sufitw, wind i wyposaenia budynkw przyjto, e te dane
59
mog by dostarczone przez producenta. Dodatkowe ustalenia, dotyczce mostw
uwzgldniaj: zmienno czci niekonstrukcyjnych, takich jak np. balast na pomo-
stach mostw kolejowych, czy wypenienie nad konstrukcjami takimi jak przepusty;
warstwy izolacji wodoszczelnej, nawierzchni i inne warstwy pokryciowe mostw; oraz
kable, rurocigi i przejcia kontrolne.
Zgodnie z PN-EN 1991-1-1 obcienia uytkowe w budynkach rnicuje si w za-
lenoci specyficznego uytkowania ich powierzchni (tabl. 6). Rozrnia si w budyn-
kach 9 kategorii A, B, C1, C2, C3, C4, C5, D1 i D2. S one zdefiniowane charaktery-
styczn wartoci ich obcie rwnomiernie rozoonych i skupionych. Obcienia
rwnomiernie rozoone uwzgldnione s w sprawdzeniach globalnych, a obcienia
skupione w analizach lokalnych. Dotycz wartoci charakterystycznych obcie stro-
pw, balkonw i schodw w przypadku powierzchni mieszkalnych (kategoria A), biu-
rowych (kategoria B), specjalnych (C1C5) i handlowych (D1 i D2).

Tabl. 6. Kategorie uytkowania powierzchni w budynkach mieszkalnych, socjalnych,
handlowych administracyjnych i uytecznoci publicznej wg PN-EN 1991-1-1

Kategoria Specyficzne zastosowania Przykad
A Powierzchnie mieszkalne
(q
k
= 1,52,0 kN/m
2
)
Pokoje w budynkach mieszkalnych i w domach, poko-
je i sale w szpitalach, sypialnie w hotelach i na stan-
cjach, kuchnie i toalety
B Powierzchnie biurowe
(q
k
= 2,53,0 kN/m
2
)

C Powierzchnie, na ktrych
mog gromadzi ludzie (z
wyjtkiem powierzchni
okrelonych wedug katego-
rii A, B i D)
(q
k
= 2,57,5 kN/m
2
)
C1: Powierzchnie ze stoami itd., np. powierzchnie w
szkoach, restauracjach, stowkach, czytelniach, re-
cepcjach

C2: Powierzchnie z zamocowanymi siedzeniami, np.
w kocioach, teatrach, kinach, salach koncertowych,
salach wykadowych, salach zebra, poczekalniach,
poczekalniach dworcowych

C3: Powierzchnie bez przeszkd utrudniajcych poru-
szanie si ludzi np. powierzchnie w muzeach, salach
wystawowych itd., oraz powierzchnie oglnie dostp-
ne w budynkach publicznych i administracyjnych, ho-
telach, szpitalach, podjazdach kolejowych

C4: Powierzchnie, na ktrych jest moliwa aktywno
fizyczna np. sale tacw, sale gimnastyczne, sceny

C5: Powierzchnie oglnie dostpne dla tumu, np. w
budynkach uytecznoci publicznej takich jak sale
koncertowe, sale sportowe cznie z trybunami, tarasy
oraz powierzchnie doj i perony kolejowe
D Powierzchnie handlowe
(q
k
= 4,05,0 kN/m
2
)
D1: Powierzchnie w sklepach sprzeday detalicznej
D2: Powierzchnie w domach towarowych
60
W przypadku, gdy konstrukcja stropu pozwala na poprzeczny rozdzia obcie, to
ciar wasny przestawnych cian dziaowych moe by uwzgldniany jako obcienie
uytkowe rwnomiernie rozoone, ale dotyczy to tylko cianek o ciarze wasnym do
3 kN/m. Przyjto moliwo redukcyji w przypadku obcie uytkowych jednej kate-
gorii, z uwagi na powierzchni podpart przez odpowiedni element konstrukcyjny, i w
przypadku obcie uytkowych z kilku kondygnacji dziaajcych na sup lub cian.
Wedug PN-EN 1991-1-1 powierzchnie skadowania i dziaalnoci przemysowej
podzielono na kategorie: E1 powierzchnie podatne na gromadzenie towarw, cz-
nie z powierzchniami dostpu (q
k
= 7,5 kN/m
2
) i E2 powierzchnie uytkowane prze-
mysowo. Dla kategorii E1 podano wartoci obcie pionowych, a jeli materiay
skadowane wywouj siy poziome na ciany itd., siy te zalecono okrela zgodnie z
PN-EN 1990. W odniesieniu do kategorii E2 przyjto, e warto charakterystyczna
obcienia uytkowego powinna odpowiada wartoci maksymalnej z uwzgldnie-
niem, jeli jest to waciwe, efektw dynamicznych. Wwczas ukad obcienia powi-
nien wywoa najniekorzystniejsze warunki dopuszczalne w uytkowaniu, przy czym w
sytuacjach przejciowych przy instalacji i reinstalacji maszyn, jednostek produkcyjnych
itd., mona skorzysta ze wskazwek podanych w PN-EN 1991-1-6. Gdy planowana
jest instalacja wyposaenia takiego jak dwigi, ruchome maszyny itp., zalecono okre-
lenie jego skutkw na konstrukcj zgodnie z PN-EN 1991-3. W PN-EN 1991-1-1 po-
dano przy tej kategorii obcie rwnie oddziaywania od wzkw widowych, pojaz-
dw transportowych i urzdze specjalnych do utrzymania budynkw.
W przypadku powierzchni garay, powierzchni przeznaczonych do ruchu i parko-
wania pojazdw o ciarze cakowitym do 30 kN przyjto kategori F (q
k
= 2,0 kN/m
2
).
Powierzchnie te naley obrzey za pomoc ogranicznikw wbudowanych w kon-
strukcj. W przypadku powierzchni, po ktrych poruszaj si i parkuj pojazdy o ci-
arze cakowitym od 30 kN do 160 kN okrelono jako kategori G (q
k
= 5,0 kN/m
2
).
Natomiast gdy obcienia pojazdami o ciarze cakowitym s > 160 kN wymagane
s uzgodnienia z odpowiedni wadz.
W PN-EN 1991-1-1 powierzchnie dachw podzielono na kategorie:
- H - bez dostpu (z wyjtkiem zwykego utrzymania i napraw), (q
k
= 0,10,4 kN/m
2
),
- I - z dostpem i sposobem uytkowania zgodnie z kategoriami od A do D oraz
- K - z dostpem i przeznaczeniem do specjalnych usug, takich jak powierzchnie l-
dowania helikopterw.
61
Zacznik Krajowy do PN-EN 1991-1-1 ogranicza si do ustalenia dolnych wartoci
granicznych obcie uytkowych powierzchni kategorii A do D.

2.3. Oddziaywania na konstrukcje w warunkach poaru wedug PN-EN 1991-1-2

Gwnym celem ochrony przeciwpoarowej budowli jest ograniczenie ryzyka poa-
ru z poszanowaniem jednostki i spoeczestwa, ssiadujcego mienia, a take, jeli
jest to wymagane, rodowiska lub mienia bezporednio poddanego oddziaywaniu po-
aru. Obiekty budowlane powinny by zaprojektowane i wykonane w taki sposb, aby
w przypadku poaru:
- nono konstrukcji moga by zapewniona przez zaoony okres czasu,
- powstanie i rozpowszechnianie si ognia i dymu w obiektach byo ograniczone,
- rozprzestrzenianie si ognia na ssiedni obiekty byo ograniczone,
- mieszkacy mogli opuci obiekt lub by uratowani w inny sposb,
- byo uwzgldnione bezpieczestwo ekip ratowniczych.
Ognioodporno jest wyraana jako czas, w ktrym element obiektu budowlanego
(nony lub/i osonowy) moe wytrzyma dziaanie ognia, nie tracc okrelonej swojej
funkcji (elementu nonego lub/i elementu oddzielajcego). Klasyfikuje si j za pomo-
c nastpujcych kryteriw waciwoci: - nonoci R (fire resistance), ktra jest wy-
trzymaoci elementu nonego na dziaanie ognia podczas trwania poaru, bez utraty
statecznoci konstrukcyjnej; - izolacyjnoci I (fire isolation), ktra jest zdolnoci
elementu oddzielajcego poddanego dziaaniu ognia z jednej strony do ograniczenia
wzrostu temperatury powierzchni nieosonitych poniej okrelonych wartoci gra-
nicznych wynoszcych 140
o
C (rednio) i 180
o
C (maksymalnie), w celu zapobieenia
zaponowi na powierzchniach przylegych; - szczelnoci E (fire tachit), ktra jest
zdolnoci elementu oddzielajcego poddanego dziaaniu ognia z jednej strony do
ograniczenia powstania szczelin o znacznych rozmiarach, w celu zapobieenia prze-
nikaniu gorcych gazw i rozprzestrzenianiu ognia na przylege pomieszczenia.
Odporno ogniow elementw konstrukcyjnych
d fi
t
,

mierzy si czasem wyrao-
nym w minutach, ktry upywa od rozgorzenia poaru do momentu osignicia jedne-
go z w/w stanw granicznych. Dlatego w przepisach przeciwpoarowych, zalenie od
klasy uytkowej budynku, wymagania odpornoci ogniowej jego elementw wynosz:
15 minut (R 15), 30 minut (R 30), 60 minut (R 60), 120 minut (R 120) lub 240 minut (R
62
240). Powinna ona by zawsze co najmniej rwna odpowiednim wartociom oblicze-
niowego czasu ekspozycji poarowej odpowiadajcej wymaganemu okresowi utrzy-
mania nonoci
req d fi
t
, ,
, ktry jest okrelony przez krajowe przepisy przeciwpoarowe.
Zestaw takich wymaga jednoznacznie okrelonych dla wszystkich czci ustroju no-
nego i jego wypenienia, charakteryzuje klas odpornoci poarowej przypisan do
caego budynku.
W PN-EN 1991-1-2 podano oglne zasady ustalania oddziaywa w warunkach po-
aru. Jest on traktowany jako sytuacja wyjtkowa. Oznacza to, e przy ustaleniu wy-
jtkowej kombinacji oddziaywa w poarze uwzgldnia si te oddziaywania, ktre s
uwzgldniane w kombinacjach podstawowych i to tylko takie, ktre s moliwe do za-
istnienia w warunkach poaru. Nie uwzgldnia si cznego wystpowania w wyjtko-
wej kombinacji poarowej innego oddziaywania o charakterze wyjtkowym, oprcz
oddziaywa zwizanych z zaistnieniem poaru.
Zgodnie z oglnymi zasadami podanymi w PN-EN 1991-1-2, projektowanie kon-
strukcji na warunki poarowe obejmuje nastpujce etapy:
- wybr waciwych scenariuszy poarowych,
- ustalenie odpowiadajcych im poarw obliczeniowych,
- obliczenia przebiegu temperatury w elementach konstrukcyjnych,
- obliczenia mechanicznego zachowania si konstrukcji poddanej oddziaywaniu wy-
sokiej temperatury w trakcie poaru.
Zastosowane modele poarw obliczeniowych zale od przyjtych scenariuszy
poarowych.
Scenariusz poarowy powinien uwzgldnia zachowanie si caej konstrukcji, jej
podzespou lub elementu w warunkach poaru, a take uwzgldnia model zmiany
temperatury wewntrz obiektu. Dlatego w jego identyfikacji naley bra pod uwag
czynniki wpywajce na przebieg poaru, jak na przykad rodzaj materiaw wypenia-
jcych, izolujcych czy te wyposaenia obiektu.
W obliczeniach naley analizowa modele, odnoszce si do jednej strefy poaro-
wej (jednego pomieszczenia wydzielonego ogniowo). Na rys. 19 przedstawiono przy-
kad scenariuszy poarowych hali. W tej picionawowej hali zastosowano 2 ciany
przeciwpoarowe, wydzielajc w ten sposb 3 strefy poarowe (rys. 19a). W analizo-
wanym przypadku naley rozpatrze 3 scenariusze wystpienia poaru: w strefie 1
(rys. 19b), w strefie 2 (rys. 19c) oraz w strefie 3 (rys. 19d).
63

Rys. 19. Scenariusze poarowe hali picionawowej z 3 strefami poarowymi

Stosowane w analizie modele poarw obliczeniowych zale od przyjtych scena-
riuszy poarowych (od moliwoci rozgorzenia poaru). Stosuje si modele:
- poaru lokalnego, gdy rozgorzenie jest mao prawdopodobne, w ktrych przyjmuje
si nierwnomierny rozkad temperatury w funkcji czasu (metod obliczania oddzia-
ywa termicznych poaru lokalnego podano w Zaczniku C),
- poaru strefowego, w ktrym przyjmowany jest rwnomierny rozkad temperatury w
funkcji czasu (metod obliczania temperatury gazu podano w Zaczniku A i B - od-
powiednio dla elementw wewntrznych i zewntrznych strefy poarowej,
- zaawansowane modele poaru, w ktrych uwzgldniane s fizyczne waciwoci
gazu, a take wymiana masy i energii podczas procesu spalania (metody obliczania
oddziaywa termicznych w jednostrefowych scenariuszach poaru, poarze dwu-
strefowym i w modelach numerycznych, uwzgldniajcych przebieg zjawisk w cza-
soprzestrzeni, opisano w Zaczniku D, metod za okrelenia wartoci obliczenio-
wej gstoci obcienia ogniowego i szybkoci wydzielania ciepa podano w Zacz-
64
niku E). Zacznik F dotyczy okrelania rwnowanego czasu oddziaywania poaru.
Zacznik G omawia zasady przyjmowania wspczynnikw konfiguracji.
W analizie konstrukcji oddziaywanie termiczne okrela strumie ciepa netto na
powierzchnie elementu, bdcy sum strumieni konwekcyjnego i radiacyjnego. Tem-
peratur gazu przy spalaniu przyjmuje si na podstawie: nominalnych krzywych tem-
peratura - czas lub parametrycznych krzywych temperatura - czas. W przypadku
krzywych nominalnych rozrnia si krzyw standardow temperatura - czas (przyj-
to, e temperatura jest funkcj niemalejc czasu jak dla poaru rozwinitego), krzy-
w poaru zewntrznego oraz krzyw wglowodorow (rys. 20).

Rys. 20. Krzywe poaru rzeczywistego, standardowego, wglowodorowego i zewntrz-
nego

Nominalne krzywe zalenoci temperatura gazw spalinowych temperatura - czas
fi g
t u , zdefiniowano w nastpujcy sposb:
- poar standardowy (poar standardowy wedug ISO 834-1995)

) 1 8 (
10
log 345 20
+
+ =
t
g
e u , (40)

- poar zewntrzny (poar mniej gwatowny od w/w, zwizany z wydostawaniem si
ognia na zewntrz budynku i oddziaujcy na elewacje budynkw)
65
20 ) 313 , 0 687 , 0 1 ( 660
8 , 3 32 , 0
+ =
t t
g
e e u , (41)

- poar wglowodorowy paliw (w zbiornikach paliw, wieach wiertniczych paliw itp.;
poar przebiegajcy z reguy zwiksza intensywnoci)

20 ) 675 , 0 325 , 0 1 ( 1080
5 , 2 167 , 0
+ =
t t
g
e e u , (42)
gdzie:
g
u temperatura gazw w strefie poarowej [
o
C],
t czas [min].
Z analizy rys. 20 oraz (40)(42) wynika, e temperatura gazw spalinowych
g
u jest
jedynie funkcj czasu i ronie monotonicznie (nie ma fazy stygnicia).
W zalenoci od moliwoci rozgorzenia poaru wg PN-EN 1991-2 stosuje si mo-
dele:
- poaru lokalnego, gdy rozgorzenie jest mao prawdopodobne, w ktrych przyjmuje
si nierwnomierny rozkad temperatury w funkcji czasu (metoda obliczania oddzia-
ywa termicznych poaru lokalnego podano w Zaczniku C),
- poaru strefowego, w ktrym przyjmowany jest rwnomierny rozkad temperatury w
funkcji czasu (metoda obliczania temperatury gazu podano w Zaczniku A dla
elementw wewntrznych strefy poarowej, w Zaczniku B dla elementw ze-
wntrznych strefy),
- zaawansowane modele poaru, w ktrych uwzgldniane s fizyczne waciwoci
gazu, a take wymiana masy i energii podczas procesu spalania (metody obliczania
oddziaywa termicznych w jednostrefowych scenariuszach poaru, poarze dwu-
strefowym i w modelach numerycznych, uwzgldniajcych przebieg zjawisk w cza-
soprzestrzeni, opisano w Zaczniku D, metoda za okrelenia wartoci obliczenio-
wej gstoci obcienia ogniowego i szybkoci wydzielania ciepa podano w Za-
czniku E). Zacznik F dotyczy okrelania rwnowanego czasu oddziaywania
poaru. Zacznik G dotyczy przyjmowania wspczynnikw konfiguracji.
W analizie konstrukcji oddziaywania termiczne okrela strumie ciepa netto na
powierzchnie elementu, bdcy sum strumieni konwekcyjnego i radiacyjnego. Tem-
peratur gazu przy spalaniu przyjmuje si na podstawie: nominalnych krzywych tem-
peratura czas lub parametrycznych krzywych temperatura czas. W przypadku
66
krzywych nominalnych rozrnia si krzyw standardow temperatura czas (przy-
jto, e temperatura jest funkcj niemalejc czasu jak dla poaru rozwinitego),
krzyw poaru zewntrznego oraz krzyw wglowodorow.

2.4. Obcienia niegiem wedug PN-EN 1991-1-3

2.4.1. Wstp

Obcienie niegiem jest jednym z podstawowych obcie uwzgldnianych w ob-
liczeniach konstrukcji. Ma ono charakter losowy (jest zmienn losow rys. 21b). Wy-
znacza si je na podstawie wynikw pomiarw stacji meteorologicznych (rys. 21a).
Jednostkowym okresem obserwacji jest rok. Przez maksymaln warto roczn ro-
zumie si warto maksymaln z jednej zimy (oznaczone kropk na rys. 21a). Na
podstawie analiz probabilistycznych oblicza si warto charakterystyczn obcienia
niegiem
k
s jako kwantyl rozkadu maksymalnych wartoci rocznych. Gdy przyjmie
si np. kwantyl 0,98, to ryzyko przekroczenia wartoci charakterystycznej wynosi 2%,
co odpowiada okresowi powrotu 50 lat.

Rys. 21. Przykadowy przebieg maksymalnych wartoci rocznych ciaru pokrywy nie-
nej na gruncie z zim 1950/19511999/2000 (a), probabilistyczna ocena wynikw (b)

W PN-EN 1991-1-3 Eurokod 1 Oddziaywania na konstrukcje Cz 1-3: Oddziay-
wania oglne Obcienia niegiem przedstawiono zasady wyznaczania wartoci
obcie niegiem do stosowania w obliczeniach konstrukcji budynkw i obiektw in-
ynierskich, traktujc je jako oddziaywanie statyczne, umiejscowione.
67
2.4.2. Obcienie niegiem dachu

Charakterystyczne obcienie niegiem dachu wedug PN-EN 1991-1-3 oblicza si
ze wzoru

t e i k
C C s s = , (43)
gdzie:
k
s warto charakterystyczna obcienia niegiem gruntu [kN/m
2
],
i
wspczynnik ksztatu dachu,
e
C wspczynnik ekspozycji,
t
C wspczynnik termiczny.
Obliczeniowe obcienie niegiem dachu wyznacza si z wzoru

f d
s s = , (44)

gdzie:
f
wspczynniki obcienia.
Zgodnie z PN-EN 1990 w analizie konstrukcji naley bada nastpujce sytuacje
obliczeniowe: trwa (zwyke warunki uytkowania), przejciow (chwilowe warunki
konstrukcji np. w czasie budowy lub naprawy), wyjtkow (wyjtkowe warunki kon-
strukcji np. poar, wybuch, uderzenie) i sejsmiczn.
Wzr (44) dotyczy obliczania obcienia niegiem dla trwaej i przejciowej sytuacji
obliczeniowej. W PN-EN 1991-1-3 wprowadzono wyjtkowe obcienia niegiem
gruntu oraz wyjtkowego obcienia zaspami nienymi dachw.
W wyjtkowej sytuacji obliczeniowej, w ktrej obcienie niegiem jest traktowane
jak oddziaywanie wyjtkowe, wyznacza si je ze wzoru

t e i Ad
C C s s = , (45)

lub, gdy korzysta si z zacznika B w PN-EN 1991-1-3 ze wzoru

i B k
s s
,
=
i
, (46)

gdzie
B k Ad
s s
,
, wartoci obliczeniowe wyjtkowego obcienia niegiem.
68
W Zaczniku Krajowym do PN-EN 1991-1-3 przyjto niektre z postanowie doty-
czcych obcie wyjtkowych zaspami nienymi dachw (nawisy, zaspy przy attyce
i na przybudwkach).

2.4.3. Obcienia charakterystyczne obcienia niegiem gruntu

W Zaczniku Krajowym do PN-EN 1991-1-3 podano map podziau Polski na stre-
fy obcienia niegiem (rys. 22) oraz charakterystyczne obcienia niegiem gruntu w
poszczeglnych strefach, ktre zestawiono w tabl. 7.

Tabl. 7. Charakterystyczne obcienia niegiem gruntu wedug PN-EN 1991-1-3
Strefa
k
s [kN/m
2
]
1 0,007
*
- 1,4 > 0,7
2 0,9
3 0,006 A- 0,6 > 1,2
4 1,6
5 0,93exp(0,00134 A) > 2,0
A wysoko nad poziomem morza [m]

Rys. 22. Podzia polski na strefy obcienia niegiem gruntu wg PN-EN 1991-1-3

69
2.4.4. Wspczynnik ekspozycji

Wyznaczajc obcienia niegiem dachu wedug PN-EN 1991-1-3 stosuje si
wspczynnik ekspozycji
e
C , ktry uwzgldnia warunki terenowe i rodzaj otoczenia
obiektu. Rozrnia si teren:
- wystawiony na dziaanie wiatru ( 8 , 0 =
e
C ) paskie obszary bez przeszkd, otwarte
ze wszystkich stron, bez oson lub z niewielkimi osonami uformowanymi przez te-
ren, wysze budowle lub drzewa,
- normalny ( 0 , 1 =
e
C ) obszary, na ktrych (z powodu uksztatowania terenu) nie wy-
stpuje znaczne przenoszenie niegu przez wiatr na budowle oraz
- osonity od wiatru ( 2 , 1 =
e
C ) obszary, na ktrych rozpatrywana budowla jest
znacznie nisza ni otaczajcy teren, albo otoczona wysokimi drzewami lub wy-
szymi budowlami.
Wybierajc
e
C naley rozway przysze zmiany otoczenia budowli.

2.4.5. Wspczynnik termiczny

W identyfikacji obcienia niegiem mona uwzgldni wpyw iloci ciepa wytwa-
rzanego pod dachem oraz jego waciwoci termiczne. W tym celu oblicza si wsp-
czynnik termiczny
t
C . Stosuje si go do oceny zmniejszenia obcienia niegiem da-
chw o wspczynniku przenikania ciepa [ K) W/(m 1
2
> ]. Dotyczy to w szczeglnoci
niektrych dachw krytych szkem, z powodu topnienia niegu przez przenikajce cie-
po. We wszystkich innych przypadkach przyjmuje si 0 , 1 =
t
C . Wspczynnik
t
C mo-
na uwzgldnia dla dachw o wspczynniku przenikania ciepa przegrody
K) W/(m 4.5 K) W/(m 1
2 2
< sU . Oblicza si go ze wzoru

25 , 0
25 , 0
)]} 1 , 0 4 , 0 ( 3 , 57 {sin[
5 , 3
054 , 0 1 A |
.
|
\
|
= U t
s
C
k
t
, (47)
gdzie:
k
s warto charakterystyczna obcienia niegiem gruntu [kN/m
2
],
t A rnica temperatur, C
o
,
U wspczynnik przenikania ciepa przegrody dachowej, K) W/(m
2
.
70
2.4.6. Wspczynniki ksztatu dachu

Wartoci wspczynnikw ksztatu dachu
1
i
2
wedug PN-EN 1991-1-3 zale
od kta nachylenia poaci dachu i przedstawiono je na rys. 23.

Rys. 23. Wspczynniki ksztatu dachu wg PN-80/B-02010 i PN-EN 1991-1-3

W przypadku dachu jednopoaciowego stosuje si schemat rwnomiernego obci-
enia wedug rys. 24.

Rys. 24. Wspczynnik ksztatu dachu jednopoaciowego wg PN-EN 1991-1-3

W przypadku dachu dwuspadowego wedug PN-EN 1991-1-3 (rys. 25) naley roz-
patrzy 3 schematy obcienia. Takie wartoci obcienia niegiem naley stosowa,
gdy nie ma zabezpiecze przed zsuniciem niegu z dachu. W przypadku dachu z at-
tyk lub barierkami przeciwnienymi naley przyjmowa wspczynnik ksztatu dachu
nie mniejszy ni 0,8.
71

Rys. 25. Wspczynniki ksztatu dachu dwupoaciowego wg PN-EN 1991-1-3

Wspczynniki ksztatu dachu wielopoaciowego wedug PN-EN 1991-1-3 pokazano
na rys. 26. W analizie naley uwzgldni 2 schematy obcienia niegiem dachu.

Rys. 26. Wspczynniki ksztatu dachu wielopoaciowego wg PN-EN 1991-1-3

W przypadku dachw walcowych naley analizowa 2 schematy obcienia nie-
giem (rys. 27). Naley je stosowa dla dachw bez barierek przeciwnienych, na
szerokoci poaci
s
l , na ktrej kt nachylenia stycznej spenia warunek
0
60 < | . War-
toci wspczynnika ksztatu dachu walcowego
3
podano na rys. 28.

72

Rys. 27. Wspczynniki ksztatu dachw walcowych wg PN-EN 1991-1-3

Rys. 28. Zalecany wspczynnik ksztatu dachw walcowych o rnym stosunku wy-
niosoci h do rozpitoci b (oznaczenia podano na rys. 25) wg PN-EN 1991-1-3

W przypadku dachw przylegych do wyszych budowli stosuje si schematy i
wspczynniki podane na rys. 29. Wspczynnik ksztatu dachu
s
uwzgldnia efekt
zelizgu niegu z dachu wyszego. Oblicza si go tylko gdy
0
15 > o (dla
0
15 < o naley
przyj 0 =
s
). Jego warto przyjmuje si jako 50% cakowitego maksymalnego ob-
cienia niegiem ssiednich poaci dachu wyszego. Wspczynnik ksztatu dachu
w
uwzgldnia wpyw wiatru i oblicza si go ze wzoru:

k
w
s
h
h
b b
s
+
=
2
2 1
, (48)
gdzie: ciar objtociowy niegu, ktry przyjmuje si jako rwny 2 kN/m
3
.
73

Rys. 29. Wspczynniki ksztatu dachw przylegych do wyszych budowli
wg PN-EN 1991-1-3

Gdy przeszkody na dachu tworz obszary cienia aerodynamicznego, to wwczas w
warunkach wietrznych, na poaci mog powstawa zaspy (rys. 30). Wspczynniki
ksztatu dachu w takim przypadku wynosz 8 , 0
1
= ,
k
s h/ 2
2
= (z ograniczeniem:
0 , 2 8 , 0
2
s s ). Dugo zaspy na dachach wedug rys. 30 oraz rys. 31 przyjmuje si
h l
s
2 = , z uwzgldnieniem ograniczenia m 15 m 5 s s
s
l .

Rys. 30. Wspczynniki ksztatu dachw przy wystpach i przeszkodach
wg PN-EN 1991-1-3
74
Nowoci w PN-EN 1991-1-3 (w stosunku do normy PN-B) jest schemat obcienia
nawisem nienym krawdzi dachu (rys. 31). Naley go stosowa, dla miejscowo-
ciach pooonych powyej 800 m nad poziomem morza i traktowa jako obcienie
dodatkowe do dziaajcego na t cz dachu. Obcienie nawisem nienym na
metr dugoci krawdzi dachu oblicza si ze wzoru

3 /
2
ks s
e
= , (49)
gdzie
3 / 3 s = d k , (50)
w ktrych:
s najbardziej niekorzystny przypadek rwnomiernego obcienia niegiem, waci-
wym dla rozpatrywanego dachu,
d grubo warstwy niegu na dachu w metrach.

Rys. 31. Nawis nieny na krawdzi dachu wg PN-EN 1991-1-3

W szczeglnych warunkach pogodowych nieg moe si zsuwa z dachw nachy-
lonych i ukowych. PN-EN 1991-1-3 podaje zasady obliczania obcienia niegiem ba-
rierek przeciwnienych i innych przeszkd.
Zgodnie z PN-EN 1991-1-3 jeli przewiduje si sztuczne usuwanie niegu z dachu
(lub jego przemieszczanie) to naley konstrukcj obiektu projektowa z uwzgldnie-
niem odpowiednich ukadw obcie. Trzeba tu wspomnie, i ostatnio odnotowano
(w Polsce i Europie) awarie spowodowane niewaciw kolejnoci odnieania da-
chw (ktre prowadzono bez odpowiednich projektw odnieania). Tak wic odnie-
anie dachu powinno by poprzedzone wykonaniem odpowiednich oblicze statycz-
no-wytrzymaociowe konstrukcji. Ponadto wedug PN-EN 1991-1-3 w regionach,
75
gdzie moliwe s opady deszczu na zalegajcy na dachu nieg, a nastpnie ich za-
marzanie, naley zwikszy obcienie niegiem dachu. Dotyczy to zwaszcza przy-
padkw, gdy nieg i ld mog blokowa odwodnienie dachu. W taki sposb powstao
m.in. zwikszone obcienie dachu hali Midzynarodowych Targw Katowickich w
Chorzowie, ktre byo jedn z przyczyn jej katastrofy w styczniu 2006 r.

2.4.7. Wyjtkowe obcienie niegiem

Zgodnie z PN-EN 1991-1-3, oprcz trwaej i przejciowej sytuacji obliczeniowej, w
analizach obcienia niegiem naley rozpatrzy wyjtkow sytuacj obliczeniow,
kiedy na dachu tworz si zaspy niene. Temu zagadnieniu powicony jest Zacz-
nik B (normatywny) do PN-EN 1991-1-3, ktry wyrnia 3 przypadki obcie wyjt-
kowych:
- Przypadek B1, kiedy wystpuj wyjtkowe opady, lecz brak jest wyjtkowych za-
mieci niene.
- Przypadek B2, gdy brak jest wyjtkowych opadw lecz wystpuj wyjtkowe za-
miecie niene.
- Przypadek B3, kiedy wystpuj zarwno wyjtkowe opady jak i wyjtkowe zamiecie
niene.
Wg PN-EN1991-1-3 naley uwzgldnia przypadek B2, kiedy wystpuj wyjtkowe
zamiecie niene i na dachach powstaj zaspy niene. Rozpatrujc te przypadki ob-
cie (dla ktrych s stosowne wspczynniki ksztatu dachu podane w Zaczniku B)
naley przyj, e niegu nie ma na pozostaej czci dachu. W Zaczniku B podano
wspczynniki ksztatu dachu dla wyjtkowych zasp nienych. Uwzgldniono dachy
wielopoaciowe, dachy bliskie i przylege do wyszych budowli oraz dachy, na ktrych
tworz si zaspy niene przy wystpach, przeszkodach i attykach.

2.5. Obcienia wiatrem wedug PN-EN 1991-1-4

2.5.1. Wstp

Obcienie wiatrem jest jednym z podstawowych uwzgldnianych w analizie sta-
tycznej konstrukcji. Oszacowanie ekwiwalentnych obcie wiatrem budowli jest bar-
dzo skomplikowane, gdy zaley od duej liczby rnorodnych czynnikw takich jak
76
- region klimatyczny,
- podstawowa prdko wiatru,
- wysoko budowli i jej ksztat,
- ekspozycja budowli w danym terenie,
- porywy wiatru,
- charakterystyka dynamiczna budowli,
- rodzaj cian.
Std identyfikacja oddziaywania wiatru na budowle wymaga poznania zjawiska fi-
zycznego jakim jest wiatr, a rwnoczenie szczegowego okrelenia wielu jego cech
oddziaywania, aby umoliwi ocen ich wpywu na przeszkod, jak jest budowla na
drodze jego ruchu. Zagadnieniom tym powicone s liczne prace uraskiego.
Przyczyn powstawania wiatru jest nierwnomierne nagrzewanie si powierzchni
Ziemi pod wpywem promieniowania sonecznego (ktre zaley przede wszystkim od
szerokoci geograficznej) oraz rozmieszenia mrz i ldw. Rnice temperatury po-
woduj rnice cinienia atmosferycznego. Wiatry powstaj w wyniku nierwnomier-
nego rozkadu cinienia atmosferycznego na powierzchni Ziemi. Rnice te powoduj
przepyw mas powietrza z obszarw o cinieniu podwyszonym do obszarw o ci-
nieniu obnionym. Wiatr jest to ruch powietrza wzgldem powierzchni ziemi.
Prdko wiatru zaley od spadku cinienia na jednostk odlegoci, czyli od gra-
dientu cinienia atmosferycznego. Taki ruch powietrza nazywa si wiatrem gradiento-
wym. Wystpuje on na wysokoci 300600 m nad powierzchni gruntu. Poniej tej
wysokoci ley warstwa tarciowa atmosfery (troposfery), w ktrej wystpuje hamujca
przepyw sia tarcia, wywoana chropowatoci podoa (czyli rodzajem, liczb i wiel-
koci przeszkd terenowych) oraz lepkoci turbulentn powietrza. Powoduje ona
zmniejszanie prdkoci wiatru w miar zbliania si do powierzchni ziemi. W warstwie
tarciowej wystpuj krtkotrwae, cige zmiany prdkoci i kierunku wiatru, ktrych
zaleno od czasu i przestrzeni nazywana jest struktur wiatru.
Zarwno prdko jak i kierunek wiatru podlegaj czstym wahaniom w czasie w
skutek turbulencji zjawisko to okrela si jako porywisto wiatru. W oglnej cyrku-
lacji atmosferycznej zmiany prdkoci nastpuj stosunkowo powoli - s one wielogo-
dzinne lub wielodniowe. Chropowato podoa i zjawiska cieplne wywouj porywi-
sto wiatru tj. chwilowe, przypadkowe zmiany jego prdkoci i kierunku okrelane
mianem turbulencji. Czas uredniania pomiaru prdkoci wiatru porywistego powinien
77
by taki, aby fluktuacje prdkoci chwilowych wok wartoci redniej miay charakter
stacjonarny. W Polsce przyjto 10 min czas uredniania prdkoci wiatru.
Obcienie wiatrem, jako oddziaywanie przepywajcego powietrza na budowl,
zaley od wielu czynnikw. Mona je poczy w 4 grupy powizanych ze sob para-
metrw, w sposb zaproponowany przez A.G. Davenporta. Taki model oceny oddzia-
ywania wiatru przyjto w PN-77/B-02011 i jego warto charakterystyczn wyznacza
si ze wzoru

| C C q p
e k k
= , (51)
w ktrym:
k
q warto charakterystyczna cinienia prdkoci wiatru, rednia z okrelonego
czasu uredniania, o okrelonym okresie powrotu, na wysokoci 10 m nad po-
ziomem gruntu w terenie otwartym, ktr oblicza si ze wzoru

2
5 , 0
k k
v q = , (52)

gsto powietrza,

k
v warto charakterystyczna prdkoci wiatru, rednia z okrelonego czasu
urednienia, o okrelonym okresie powrotu, na wysokoci 10 m nad poziomem
gruntu w terenie otwartym,
e
C wspczynnik ekspozycji,
C wspczynnik aerodynamiczny,
| wspczynnik dziaania poryww wiatru.
Wspczynnik aerodynamiczny moe by wspczynnikiem cinienia, charakteryzu-
jcym cinienie zewntrzne lub wewntrzne, lub mona go zastpi wspczynnikiem
siy, np. wspczynnikiem oporu aerodynamicznego, jeeli wzr (51) bdzie uzupe-
niony o pole powierzchni lub wymiar poprzeczny konstrukcji.
Wielkoci w (51) charakteryzuj kolejno wpyw na obcienie wiatrem: warunkw
klimatycznych, terenu i wysokoci nad nim oraz ksztatu budowli i jej waciwoci dy-
namicznych. Wspczynnik | moe by traktowany jako wspczynnik porywistoci w
obliczeniach konstrukcji lub elementw, np. cian osonowych, traktowanych jako nie-
podatne na dynamiczne oddziaywanie poryww wiatru bd jako wspczynnik dy-
78
namiczny (wspczynnik odpowiedzi na dziaanie poryww wiatru, w przypadku kon-
strukcji podatnych na takie dziaanie). Kada z wymienionych wielkoci (z wyjtkiem
gsto powietrza) jest zmienn losow, zalen od wielu czynnikw, ktre s
uwzgldniane za pomoc dodatkowych zalenoci.

2.5.2. Modele obliczeniowe obcienia wiatrem w PN-EN 1991-1-4

Oddziaywanie wiatru przedstawiono w PN-EN 1991-1-4 za pomoc uproszczonych
ukadw cinienia lub si rwnowanych ekstremalnych efektom wiatru turbulentnego.
W zwizku z tym siy wywierane przez wiatr na konstrukcj mog by wyznaczone za
pomoc wspczynnikw cinienia (wwczas naley bra pod uwag zarwno cinie-
nie zewntrzne jak i wewntrzne oraz oddzielnie wyznacza siy tarcia) lub wsp-
czynnikw si, przemnoonych przez wspczynnik konstrukcyjny, uwzgldniajcy
efekt oddziaywania wiatru, wynikajcy z niejednoczesnego wystpienia wartoci
szczytowej cinienia na powierzchni konstrukcji wraz z efektem drga konstrukcji,
wywoanych turbulentnym oddziaywaniem wiatru.
W PN-EN 1991-1-4 zastosowano odmienne podejcie do oceny oddziaywania wia-
trem ni PN-77/B-02011. Wzr (51) zosta sprowadzony do iloczynu dwch wielkoci i
w zwizku z tym jedna z nich jest przedstawiona za pomoc rozbudowanego wyrae-
nia, gdy zawiera wszystko to, co zostao zredukowane ze wzoru (51). Ponadto roz-
dzielono obcienia dziaajce na przegrody budynkw oraz na konstrukcj non ja-
ko cao.
Cinienie wiatru dziaajce na powierzchnie odpowiednio zewntrzne ) (e i we-
wntrzne ) (i oblicza si ze wzorw

pe e p e
c z q w ) ( = ,

(53)

pi i p i
c z q w ) ( = ,

(54)

obcienie si skupion za jest wyznaczane za pomoc wzoru

ref e p f d s w
A z q c c c F ) ( = , (55)
gdzie:

79
) ( ), (
i p e p
z q z q warto szczytowa cinienia prdkoci wiatru do oblicze cinienia
odpowiednio zewntrznego ) (e i wewntrznego ) (i ,

pi pe
c c , wspczynnik cinienia odpowiednio zewntrznego ) (e i wewntrz-
nego ) (i ,

f
c wspczynnik siy aerodynamicznej, np. oporu aerodynamicznego,

d s
c c wspczynnik konstrukcyjny,

s
c wspczynnik rozmiarw,

d
c wspczynnik dynamiczny,

i e
z z , wysoko odniesienia do oblicze cinienia odpowiednio zewntrz-
nego ) (e i wewntrznego ) (i ,

ref
A powierzchnia odniesienia.
W podejciu wedug PN-EN 1993-1-4, z wyjtkiem wspczynnika cinienia,
wszystkie pozostae wielkoci wystpujce we wzorze (51) zostay wprowadzone do
wzoru na warto szczytow cinienia prdkoci wiatru ) (z q
p
.
Warto szczytow cinienia prdkoci wiatru wyznacza si ze wzoru:

| |
b e m v p
q z c z v z I z q ) ( ) ( 5 , 0 ) ( 7 1 ) (
2
= + = , (56)
gdzie:
) (z I
v
intensywno turbulencji,
) (z v
m
wartoci redni prdkoci wiatru,
) (z c
e
wspczynnik ekspozycji,

b
q bazowe cinienie prdkoci wiatru.
rednia prdko wiatru ) (z v
m
na wysokoci z nad poziomem terenu zaley od
chropowatoci, rzeby terenu oraz od bazowej prdkoci wiatru
b
v i jest wyznaczana
z wyraenia

b o r m
v z c z c v ) ( ) ( = , (57)

Wspczynnik chropowatoci ) (z c
r
uwzgldnia wpyw rodzaju terenu i wysokoci z
nad nim na prdko prdkoci wiatru. Wyznacza si go ze wzoru
80

|
|
.
|
\
|
=
0
ln ) (
z
z
k z c
r r
, (58)
w ktrym

|
|
.
|
\
|
=
II 0,
0
19 , 0
z
z
k
r
, (59)

W tych wzorach z jest wysokoci nad poziomem gruntu, a
0
z jest parametrem chro-
powatoci ( m 05 , 0
II , 0
= z - w przypadku terenu podstawowego kategorii II). Wsp-
czynnik chropowatoci ) (z c
r
wedug Zacznika Krajowego do PN-EN 1993-1-4 poda-
no tabl. 8. Wspczynnik rzeby terenu ) (z c
o
uwzgldnia wpyw lokalnego uksztato-
wania terenu (orografii; wpyw skarp lub pojedynczych wzniesie) i jest zazwyczaj
przyjmowany 0 , 1 ) ( = z c
o
.
Wedug PN-EN 1993-1-4 wspczynnik ekspozycji ) (z c
e
jest okrelony wzorem:

| | | |
2
) ( ) ( ) ( 7 1 ) ( z c z c z I z c
o r v e
+ = . (60)

Obcienie wiatrem konstrukcji w miejscu jej lokalizacji wyznacza si przeliczajc
podstawow warto bazow cinienia prdkoci
b
v (ustalon jako niezalen od kie-
runku wiatru i pory roku, na wysokoci 10 m nad poziomem gruntu w terenie otwartym
rolniczym kategorii II) na warto chwilow w funkcji wysokoci nad poziomem grun-
tu z . Dokonuje si tego obliczajc intensywno turbulencji ) (z I
v
zalen od rodzaju
terenu i wysokoci nad nim.
Intensywno turbulencji ) (z I
v
w terenie paskim przedstawiono w PN-EN 1993-1-4
za pomoc wzoru

|
|
.
|
\
|
= =
o
m
v
v
z
z z v
z I
ln
1
) (
) (
o
, (61)
w ktrym:
v
o rednie odchylenie standardowe fluktuacji prdkoci chwilowych wok wartoci
redniej,
z wysoko nad poziomem gruntu,

0
z parametrem chropowatoci.
81
Wspczynnik konstrukcyjny
d s
c c uwzgldnia efekt oddziaywania wiatru wynikajcy
z niejednoczesnego wystpienia wartoci szczytowej cinienia na powierzchni kon-
strukcji (
s
c ) wraz z efektem drga konstrukcji, wywoanych turbulentnym oddziaywa-
niem wiatru (
d
c ). Jest on iloczynem wspczynnika rozmiarw konstrukcji

) ( 7 1
) ( 7 1
2
s v
s v
s
z I
B z I
c
+
+
= , (62)

oraz wspczynnika dynamicznego

2
2 2
) ( 7 1
) ( 2 1
B z I
R B z I k
c
s v
s v p
d
+
+ +
= . (63)

Wyraenia
2
B i
2
R ujmuj, pozarezonansow i rezonansowa cz odpowiedzi
konstrukcji.
Wedug PN-EN 1993-1-4 mona przyjmowa 0 , 1 =
d s
c c , jeeli:
- wysoko budynku jest mniejsza ni 15 m,
- elementy cian osonowych i dachu maj czstotliwo drga wasnych Hz 5 > n ,
- budynki ramowe maj wysoko do 100 m, a ich wymiar w linii wiatru jest 4 razy
wikszy ni wysoko,
- kominy o przekroju koowym przy wysokoci m 60 < H i maj smuko 5 , 6 / < D H .
W Zaczniku D do PN-EN 1993-1-4 podano wartoci wspczynnika
d s
c c dla nie-
ktrych typw budynkw i kominw, a w Zacznikach B i C zamieszczono dwie alter-
natywne procedury obliczania wspczynnika konstrukcyjnego.
Procedur wyznaczania wartoci szczytowej cinienia prdkoci ) (z q
p
przedsta-
wiono na rys. 30. Naley okreli nastpujce parametry:
- bazow prdko wiatru
b
v ,
- wysoko odniesienia
e
z lub
i
z
- kategori terenu,
- warto charakterystyczna szczytowego cinienia prdkoci wiatru ) (z q
p
,
82
- intensywno turbulencji
v
I ,
- redni prdko wiatru
m
v ,
- wspczynnik rzeby terenu ) (z c
o
,
- wspczynnik chropowatoci ). (z c
r

Rys. 32. Schemat procedury wyznaczania wartoci szczytowej cinienia prdkoci
wiatru ) (z q
p
wg PN-EN 1993-1-4

2.5.3. Prdko bazowa, wspczynnik chropowatoci, wspczynnik ekspozycji
i wspczynnik kierunkowy

Oddziaywanie charakterystyczne wiatru wyznacza si poczynajc od okrelenia
bazowej wartoci prdkoci lub cinienia prdkoci.
Podstawowa warto bazowa prdkoci wiatru
0 , b
v jest wartoci redni 10. minu-
tow, niezalen od kierunku wiatru i pory roku, na wysokoci 10 m nad poziomem
gruntu w terenie otwartym (kategorii II wg tab. 4.1 w PN-EN 1991-1-4). Jest ona war-
toci charakterystyczn, ktrej roczne prawdopodobiestwo przekroczenia wynosi
0,02, co odpowiada redniemu okresowi powrotu 50 lat.
83
W Zaczniku Krajowym do PN-EN 1993-1-4 podano podstawowe wartoci bazowe
prdkoci wiatru
0 , b
v i cinienia prdkoci
0 , b
q w poszczeglnych strefach (tab. 8), a
take map podziau kraju na strefy. Na rys. 33 podano podzia kraju na trzy strefy ob-
cienia wiatrem.

Tabl. 8. Wartoci podstawowe bazowej prdkoci wiatru
0 , b
v i cinienia prdkoci wia-
tru
0 , b
q w strefach wedug PN-EN 1993-1-4

Strefa
0 , b
v
0 , b
q
m 300 s A

m 300 > A m 300 s A m 300 > A
1 22
| | ) 300 ( 0006 , 0 1 22 + A
0,30
| |
2
) 300 ( 0006 , 0 1 3 , 0 + A
2 26 22 0,42 0,42
3 22
| | ) 300 ( 0006 , 0 1 22 + A
0,30
| |
|
.
|
\
|
+
+
A
A
A
20000
20000
) 300 ( 0006 , 0 1 3 , 0
2

A - wysoko nad poziomem morza (m)

Rys. 33. Podzia Polski na strefy obcienia wiatrem wg PN-EN 1993-1-4
84
Bazowa prdko wiatru
b
v jest okrelana jako zmodyfikowana warto podstawo-
wa
0 , b
v , uwzgldniajca kierunek i pory roku, ktr oblicza si ze wzoru:

season dir b b
c c v v
0 ,
= , (64)
gdzie:

dir
c wspczynnik kierunkowy,
season
c wspczynnik sezonowy.
Wspczynnik
dir
c pozwala uwzgldni kierunek wiatru (tabl. 9), wspczynnik
season
c
umoliwia obliczanie konstrukcji tymczasowych, albo znajdujcych si w stadium bu-
dowy, jeli w analizie mona uwzgldni por roku (miesic). Z uwagi na brak danych
pomiarowych przyjmuje si 0 , 1 =
season
c . Mona jednak go uwzgldni korzystajc z
danych stacji meteorologicznej usytuowanej w pobliu miejsca lokalizacji budowanego
obiektu. Przykad zmian prdkoci wiatru w zalenoci od pory roku pokazano na rys.
34.

Rys. 34. Przykadowe zmiany prdkoci wiatru w zalenoci od pory roku
85
Wartoci wspczynnika kierunkowego
dir
c ustalono na podstawie danych z pomia-
rw. Wszystkie rejestrowane kierunki wiatru podzielono na 12 sektorw o rozwartoci
30
o
kady. Wartoci wspczynnika kierunkowego
dir
c oszacowano jako stosunku
prdkoci charakterystycznej z poszczeglnych sektorw do wartoci najwikszej.
W tabl. 9 podano wartoci wspczynnika kierunkowego
dir
c wedug PN-EN 1993-1-4.

Tabl. 9. Wartoci wspczynnika kierunkowego
dir
c wg PN-EN 1993-1-4

Strefa
Kierunek wiatru (sektor)
0
o
30
o
60
o
90
o
120
o
150
o
180
o
210
o
240
o
270
o
300
o
330
o

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
I 0,8 0,7 0,8 0,9 1,0 1,0
II 1,0 0,9 0,8 0,7 0,7 0,7 0,8 0,8 0,9 1,0 1,0 1,0
III 0,7 0,9 1,0 0,9

Uwaga:
sektor 1 oznacza kierunek pnocy 0
o
(360
o
)

W Zaczniku Krajowym do PN-EN 1993-1-4 zaproponowano zaleno prdkoci
wiatru od rodzaju terenu i wysokoci nad nim zawrze we wspczynniku ekspozycji
) (z c
e
(tabl. 2.5). Zdefiniowano go w odniesieniu do 5 kategorii terenu (od 0 do IV) opi-
sanych w Zaczniku A do PN-EN 1993-1-4.
Szczytowe cinienie prdkoci ) (z q
p
), ktre czy warto redni i chwilowe fluk-
tuacje prdkoci wiatru mona te wyznaczy ze wzoru

) ( ) ( z c q z q
e b p
= , (65)
gdzie:
b
q bazowe cinienie prdkoci wiatru (jeli 0 , 1 =
dir
c oraz 0 , 1 =
season
c , to
0 , b b
q q = ,
wwczas
0 , b
q wedug tabl. 8),
) (z c
e
wspczynnik ekspozycji wedug tabl. 10.
86
Tabl. 10. Wspczynnik chropowatoci ) (z c
r
i wspczynnik ekspozycji ) (z c
e
oraz
min
z oraz
max
z wg PN-EN 1993-1-4

Kategoria
terenu

) (z c
r

) (z c
e

min
z ,
m
max
z ,
m

0
11 , 0
10
3 , 1
|
.
|
\
| z

17 , 0
10
0 , 3
|
.
|
\
| z

1

200

I
13 , 0
10
2 , 1
|
.
|
\
| z

19 , 0
10
8 , 2
|
.
|
\
| z

1

200

II
17 , 0
10
0 , 1
|
.
|
\
| z

24 , 0
10
3 , 2
|
.
|
\
| z

2

300

III
19 , 0
10
8 , 0
|
.
|
\
| z

26 , 0
10
9 , 1
|
.
|
\
| z

5

400

IV
24 , 0
10
6 , 0
|
.
|
\
| z

29 , 0
10
5 , 1
|
.
|
\
| z

10

500
Uwaga: ) (z c
r
i ) (z c
e
dla wysokoci
max
z z > naley przyjmowa jak dla
max
z

2.5.4. Wspczynniki cinienia i si aerodynamicznych

W PN-EN 1991-1-4 podano wartoci wspczynnikw cinienia zewntrznego i ci-
nienia wewntrznego budynkw, take zewntrznych cian dwupowokowych, wy-
padkowego cinienia dziaajcego na wiaty, tablice, ogrodzenia oraz obiektw o
ksztatach kulistych i walcowych. Zamieszczono te wspczynniki si aerodynamicz-
nych dziaajcych na konstrukcje smuke, mosty oraz elementy konstrukcji (ksztatow-
niki). Podano take wspczynniki obcienia stycznego.
Wspczynniki cinienia zewntrznego budynkw
pe
c zale od rozmiarw ich ana-
lizowanej powierzchni o polu A, ktre jest obszarem konstrukcji zbierajcym obcie-
nie wiatrem z obliczanej sekcji. Dziel si one na globalne
10 , pe
c i lokalne
1 , pe
c . Wsp-
czynniki lokalne
1 , pe
c s wspczynnikami cinienia do obliczania obcienia na po-
wierzchni 1 m
2
. Mog by stosowane w obliczeniach maych elementw i cznikw.
Wspczynniki globalne
10 , pe
c s wspczynnikami cinienia do obliczania obcienia
87
na powierzchni 10 m
2
. Mog by stosowane do obliczania obcienia na powierzch-
niach wikszych ni 10 m
2
. ciany i dachy w zalenoci od wymiarw i ksztatu po-
dzielone s na pola (sekcje), dla ktrych podane s wspczynniki cinienia zewntrz-
nego lokalne
1 , pe
c i globalne
10 , pe
c .
Przykad podziau powierzchni na sekcje dla dachu czterospadowego pokazano na
rys. 35. Wartoci wspczynnikw cinienia globalnego
10 , pe
c oraz lokalnego
1 , pe
c tego
dachu przedstawiono w tabl. 11.

Rys. 35. Oznaczenie podziau dachu czterospadowego na sekcje wg PN-EN 1991-1-4

W PN-EN 1991-1-4 podano szczegowo potraktowane wspczynniki cinienia
zewntrznego w przypadku cian, dachw: paskich, jedno-, dwu- i czterospadowych
(rys. 11), ukowych i kopu.
Zgodnie z PN-EN 1991-1-4 wspczynniki cinienia wewntrznego zale od rodza-
jw i rozmieszczenia otworw w przegrodach.
W odniesieniu do wiat i cian wolnostojcych, attyk i ogrodze naley stosowa
wspczynniki cinienia netto.
88
Tabl. 11. Wspczynniki cinienia globalnego
10 , pe
c i lokalnego
1 , pe
c dachu czterospa-
dowego wg PN-EN 1991-1-4

W przypadku wiat obcienie wiatrem zaley od rozmiarw i sposobu uoenia pod
dachem przedmiotw (lub ich braku). Powoduj one bowiem zahamowanie przepywu
powietrza i wzrost cinienia dziaajcego od dou na wiat. Stopie ograniczenia prze-
pywu pod wiat pokazano na rys. 36. Zaley on od wspczynnika ograniczenia prze-
pywu , ktry jest stosunkiem pola moliwych do skadowania rzeczywistych prze-
szkd pod dachem, do pola przekroju poprzecznego przestrzeni pod wiat. Warto
0 = wskazuje na brak czegokolwiek pod wiat, a warto 1 = reprezentuje prze-
strze pod wiat cakowicie zablokowan przez zawarto sigajc nawietrznej kra-
wdzi dachu (nie jest to budynek zamknity).

Rys. 36. Przepyw powietrza wok wiat
89
Wedug PN-EN 1991-1-4 wspczynniki siy naley stosowa do tablic, elementw
konstrukcyjnych: o prostoktnym przekroju poprzecznym, o przekrojach z ostrymi na-
roami, o przekroju poprzecznym w ksztacie wielokta foremnego, walcw koowych,
kul, konstrukcji kratowych, rusztowa i flag. Jeeli ma to znaczenie, to naley
uwzgldni wspczynnik swobodnego koca bdcy funkcj smukoci.
Cakowicie nowe s podane w PN-EN 1991-1-4 zasady ustalania obcienia wia-
trem mostw. Ograniczaj si one do mostw o staej wysokoci pomostu, o okrelo-
nych przekrojach i skadajce si z jednego pomostu o jednym lub wielu przsach.
Inne przypadki, zgodnie z Zacznikiem Krajowym do PN-EN 1991-1-4, naley rozpa-
trywa indywidualnie.
W PN-EN 1991-1-4 zamieszczono obszerne zaczniki. W Zaczniku A podano
ilustracje kategorii terenu jak rwnie zasady uwzgldniania wpywu rzeby terenu, w
tym take wysokoci przemieszczenia poziomu zerowego, zmiany chropowatoci te-
renu i wpywu konstrukcji ssiadujcych. W Zacznikach B i C przedstawiono alter-
natywne procedury obliczania wspczynnika konstrukcyjnego. W Zaczniku D om-
wiono wspczynniki konstrukcyjne dla rnych rodzajw konstrukcji. W Zaczniku E
podano zasady obliczania odpowiedzi konstrukcji na wzbudzanie wirowe, jak rwnie
zalecenia dotyczce innych efektw aeroelastycznych. W Zaczniku F podano zasa-
dy okrelania charakterystyk dynamicznych konstrukcji w zakresie drga liniowych.

2.6. Oddziaywania termiczne wedug PN-EN 1991-1-5

Zgodnie z PN-EN 1990 oddziaywania termiczne naley okrela w kadej sytuacji
obliczeniowej. Nie jest wymagane uwzgldnienie wpywu oddziaywa termicznych w
konstrukcjach, ktre nie s wystawione na dziaanie dobowych i sezonowych oraz wy-
nikajcych z eksploatacji (technologicznych zmian temperatury). Konstrukcje none
oraz jej elementy skadowe powinny by sprawdzane w celu stwierdzenia czy ich
przemieszczenia termiczne nie spowoduj powstania wyte przekraczajcych wy-
trzymao materiaw konstrukcyjnych, a take czy zapewniona jest swoboda prze-
mieszcze w wyniku zastosowania dylatacji.
W Zaczniku Krajowym do PN-EN 1991-1-5 zamieszczono mapy temperatur do-
datnich (rys. 37) i temperatur ujemnych (rys. 38) na terenie Polski.

90

Rys. 37. Rozkad temperatur
max
T na terenie Polski wg PN-EN 1991-1-5

Rys. 38. Rozkad temperatur
min
T na terenie Polski wg PN-EN 1991-1-5
91
Zasady uwzgldniania oddziaywa termicznych, wynikajcych z warunkw klima-
tycznych oraz warunkw uytkowania budynkw i obiektw inynierskich podano w
PN-EN 1991-1-5. Naley je klasyfikowa jako oddziaywania zmienne i o charakterze
porednim. PN-EN 1991-1-5 jest przeznaczona do stosowania w projektowaniu kon-
strukcji cznie z PN-EN 1990, innymi czciami PN-EN 1991 i PN-EN 19921999.
W PN-EN 1991-1-5 podano zasady i reguy obliczania oddziaywa termicznych na
budynki, mosty i inne konstrukcje oraz ich elementy. Podane zostay take zasady
niezbdne do oblicze okadzin i innych wystajcych elementw budynkw.
W proponowanym w PN-EN 1991-1-5 modelu obliczeniowym przyjto, e dobowe i
sezonowe zmiany temperatury powietrza, promieniowania sonecznego, wypromie-
niowania itp. wywouj zmiany w rozkadzie temperatury w poszczeglnych elemen-
tach konstrukcji, ktrych wielko zaley od lokalnych warunkw klimatycznych, orien-
tacji konstrukcji, jej cakowitej masy, wykoczenia, systemw ogrzewania i wentylacji
oraz izolacji termicznej. W analizie temperatury wewntrz pojedynczego elementu
konstrukcji rozpatruje si skadow rwnomiern temperatury, dwie skadowe liniowo
zmienne rnicy temperatury wzgldne obydwu osi bezwadnoci przekroju i skadow
nieliniowo zmienn rnicy temperatur, wywoujc powstanie napre samorwno-
wacych si, ktre nie powoduj dodatkowego obcienia elementu.
Odksztacenia i wynikajce z nich naprenia zale od geometrii i warunkw brze-
gowych badanego elementu i waciwoci fizycznych zastosowanych materiaw.
W odniesieniu do zmian temperatur w budynkach skadow rwnomiern temperatury
okrelono jako rnic midzy redni temperatur elementu i jego temperatur po-
cztkow. Skadow liniowo zmienn temperatury okrelono przez rnic midzy
temperaturami na zewntrznej i wewntrznej powierzchni przekroju poprzecznego lub
midzy temperaturami w poszczeglnych warstwach. Rnic temperatury midzy
rnymi czciami konstrukcji przyjmuje si jako rnic midzy rednimi temperatu-
rami tych czci.
W PN-EN 1991-1-5 podano zalecane temperatury rodowiska wewntrznego zim i
latem, zalecane temperatury: dla budynkw usytuowanych powyej powierzchni tere-
nu (zalene od wspczynnika absorpcji powierzchni i jej usytuowania), dla podziem-
nych czci budynkw (zalene od gbokoci poniej poziomu terenu), ktre su do
okrelenia skadowej rwnomiernej temperatury elementu konstrukcji.
W przypadku oceny zmian temperatury mostw w PN-EN 1991-1-5 rozrniono
zmiany w pomostach i podporach mostowych. Wyrniono 3 rodzaje pomostw:
92
- stalowe (stalowy dwigar skrzynkowy i stalowa kratownica lub blachownica),
- zespolone i betonowe (pyta betonowa, belka betonowa),
- betonowy dwigar skrzynkowy.
Przyjto, e reprezentatywne wartoci oddziaywa termicznych powinny by okrela-
ne na podstawie skadowej rwnomiernej temperatury i skadowych rnicy tempera-
tury. Podano rodzaje efektw, ktre mog by istotne w analizie konstrukcji. W podpo-
rach mostowych zaleca si uwzgldnia rnice temperatury midzy zewntrznymi
powierzchniami podpr mostowych.
W PN-EN 1991-1-5 podano zalecenia dotyczce oceny zmian temperatur w komi-
nach przemysowych, rurocigach, silosach, zbiornikach i chodniach kominowych.
Takie obiekty naley oblicza z uwzgldnieniem: klimatycznych oddziaywa termicz-
nych spowodowanych zmianami temperatury powietrza w cieniu i promieniowania
sonecznego, rozkadu temperatury powstaego w warunkach normalnego i wyjtko-
wego sposobu uytkowania, efektw wynikajcych z wzajemnego oddziaywania mi-
dzy konstrukcj a znajdujc si w nim zawartoci podczas zmian temperatury (np.
skurczu konstrukcji wzgldem staej, sztywnej zawartoci lub rozszerzania si jej staej
zawartoci podczas ogrzewania lub stygnicia). Ponadto naley rozpatrywa osobno
dla kadej warstwy rwnomiern i liniowo zmienn rnic temperatury, uwzgldnia-
jc warunki klimatyczne i eksploatacyjne.
W PN-EN 1991-1-5 zamieszczono dodatkowe dane w Zacznikach.
Normatywny Zacznik A podaje izotermy minimalnych i maksymalnych krajowych
temperatur powietrza w cieniu okrelone przy zaoeniu rocznego prawdopodobie-
stwa ich przekroczenia rwnego 0,02 i podaje sposoby okrelania wartoci maksy-
malnych i minimalnych temperatury powietrza, ktrych roczne prawdopodobiestwo
przekroczenia jest inne ni 0,02. Zacznik uzupeniony jest danymi zamieszczonymi
w Zaczniku Krajowym.
Normatywny Zacznik B podaje rnice temperatury dla rnych gruboci na-
wierzchni pomostw.
Informacyjny Zacznik C zawiera wspczynniki rozszerzalnoci termicznej wybra-
nych, najczciej stosowanych materiaw.
Informacyjny Zacznik D podaje podstawy teoretyczne i wzory do okrelania roz-
kadw temperatury w budynkach i innych obiektach.

93
2.7. Oddziaywania w czasie wykonania konstrukcji wedug PN-EN 1991-1-6

W PN-EN 1991-1-6 podano zasady i reguy oglne okrelania oddziaywa, ktre
uwzgldnia si w czasie wykonywania budynkw i obiektw inynierskich. Stosuje si
je jako wskazwki do okrelania oddziaywa uwzgldnianych w rnych rodzajach
robt budowlanych, wcznie ze zmianami konstrukcyjnymi takimi, jak przebudowa
i/lub czciowe lub cakowite zburzenie.
Zgodnie z PN-EN 1991-1-6 oddziaywania sklasyfikowano jako wykonawcze (ktre
nie wystpuj po zakoczeniu robt budowlanych) i inne ni wykonawcze, ale wyst-
pujce w czasie kolejnych etapw wykonywania budowli.
Do obcie wykonawczych nale: personel i narzdzia podrczne, skadowanie
przedmiotw przenonych, urzdzenia niestae, przenone cikie maszyny i sprzt,
skupienie materiaw zuytych i obcienia od czci konstrukcji w stanie przejcio-
wym. Traktuje si je jako obcienia zmienne, bezporednie i w wikszoci umiejsco-
wione. Jedynie personel i narzdzia podrczne przyjmuje si jako oddziaywania
umiejscowione, a urzdzenia stae mog by traktowane jako umiejscowione, bd
nieumiejscowione. Obcienia personelem i narzdziami podrcznymi oraz czciami
konstrukcji w czasie przejciowym maj charakter statyczny. Pozostae obcienia
mog mie charakter statyczny lub dynamiczny.
Wedug PN-EN 1991-1-6 oddziaywania inne ni wykonawcze to: ciar wasny,
przesunicie ziemi, parcie gruntu, sprenie, odksztacenia wstpne, temperatura,
efekty skurczu i hydratacji, oddziaywania wiatru i niegu, atmosferyczne obcienia
lodem, oddziaywania wyjtkowe oraz sejsmiczne. Klasyfikowane s one jako obci-
enia stae, zmienne i/lub wyjtkowe, porednie lub bezporednie, statyczne i dyna-
miczne zgodnie z PN-EN 1990, PN-EN 1991-1-1, PN-EN 1991-1-3, PN-EN 1991-1-4,
PN-EN 1991-1-5, PN-EN 1991-1-7 oraz PN-EN 1992PN-EN 1999 i ISO 12494.
\W PN-EN 1-1-6 podano zasady okrelania adekwatnych ze wzgldu na warunki
wykonania budowli, sytuacji obliczeniowych: przejciowych, wyjtkowych i sejsmicz-
nych - odpowiednich do konstrukcji w caoci, do elementw konstrukcyjnych, do cz-
ciowo wykonanej konstrukcji, a take do konstrukcji pomocniczych i sprztu. Anali-
zowane sytuacje obliczeniowe powinny uwzgldnia warunki, ktre wystpuj w przy-
padku kadego stadium wykonania zgodnie z PN-EN 1990 i powinny by zgodne z
technologi wykonania przewidywan w projekcie oraz uwzgldnia wszelkie zmiany
technologii realizacji budowli.
94
Naley uwzgldni, e wybranej sytuacji obliczeniowej powinien odpowiada nomi-
nalny czas trwania, co najmniej rwny przewidywanemu czasowi trwania rozwaane-
go stadium wykonania. Analizujc stany graniczne nonoci naley sprawdzajc we
wszystkich wybranych przejciowych, wyjtkowych i sejsmicznych sytuacjach oblicze-
niowych uwzgldnia odpowiedni geometri i nono czciowo wykonanej kon-
strukcji. Podobnie, naley sprawdza stany graniczne uytkowalnoci, uwzgldniajc
wymagania dotyczce wykonanej konstrukcji.
W PN-EN 1991-1-6 sprecyzowano zasady okrelania wartoci charakterystycznych
i innych wartoci reprezentatywnych oddziaywa. Zalecono, e powinny by one
zgodne z podanymi w PN-EN 1990, PN-EN 1991, PN-EN 1997 i PN-EN 1998, jednak
mog by inne ni stosowane w obliczeniach wykonanej konstrukcji.
W Zacznikach A1 i A2 do PN-EN 1991-1-6 (o charakterze normatywnym) podano
dodatkowe reguy do budynkw i mostw.
W informacyjnym Zaczniku B do PN-EN 1991-1-6 przedstawiono oddziaywaniom
na konstrukcje w czasie zmian, przebudowy lub burzenia.

2.8. Oddziaywania wyjtkowe wedug PN-EN 1991-1-7

W PN-EN 1991-1-7 okrelono strategie oraz reguy dotyczce zapewnienia bezpie-
czestwa budynkw i innych budowli na wypadek moliwych i niemoliwych do okre-
lenia oddziaywa wyjtkowych. Zale one od: dziaa podjtych w celu zapobiega-
nia lub zmniejszania dotkliwoci oddziaywania wyjtkowego, prawdopodobiestwa
wystpienia okrelonego oddziaywania wyjtkowego, konsekwencji zniszczenia z
powodu okrelonego oddziaywania wyjtkowego, percepcji spoecznej i poziomu ak-
ceptowalnego ryzyka.
W PN-EN 1991-1-7 sprecyzowano i zdefiniowano: strategie oparte na okrelonych
oddziaywaniach wyjtkowych i strategie oparte na ograniczeniu zasigu zniszczenia
miejscowego budowli. W odniesieniu do strategii opartych na okrelonych oddziay-
waniach wyjtkowych (np. eksplozje i uderzenie) rozwaono wyjtkowe sytuacje obli-
czeniowe w przypadkach: projektowania konstrukcji na wystarczajc odporno mi-
nimaln, zapobiegania lub zmniejszania oddziaywa (np. dziaania ochronne) oraz
projektowania konstrukcji na przeniesienie oddziaywa.
Przyjto, e mona zaakceptowa zniszczenie miejscowe spowodowane oddziay-
waniami wyjtkowymi, pod warunkiem, e nie zagrozi to utracie statecznoci caej
95
konstrukcji oraz zapewniona jest jej cakowita nono, a take moliwe bdzie podj-
cie niezbdnych dziaa ratowniczych. Dziaania ochronne mog polega np. w przy-
padku budynkw na zapewnieniu ochronnych elementw upustowych o maej masie i
wytrzymaoci w celu zmniejszenia skutkw eksplozji. W zakres tych dziaa wczono
rwnie zastosowanie supkw ochronnych lub barier bezpieczestwa.
Zgodnie z PN-EN 1991-1-7 strategie oparte na ograniczaniu zasigu zniszczenia
miejscowego polegaj na: nadaniu wystarczajcej, zwikszonej sztywnoci konstrukcji
w celu umoliwienia przekazywania oddziaywa do alternatywnych cieek obcie-
nia, projektowania bezpiecznych skadnikw konstrukcji, od ktrych zaley jej statecz-
no (jako elementw zasadniczych przenoszcych oddziaywania wyjtkowe) oraz
projektowaniu elementw konstrukcyjnych wykonanych z materiaw o wystarczajcej
cigliwoci i umoliwiajcych pochanianie znacznej energii odksztacenia bez zerwa-
nia.
W analizie bezpieczestwa konstrukcji z uwagi na oddziaywania wyjtkowe zgod-
nie z PN-EN 1990, w wyjtkowych sytuacjach obliczeniowych wyrniono 3 klasy
konsekwencji:
CC1 niskie konsekwencje zniszczenia,
CC2 rednie konsekwencje zniszczenia i
CC3 wysokie konsekwencje zniszczenia.
W zalenoci od rodzaju obiektu i konsekwencji zniszczenia jego ustroju nonego
przyjmuje si rne poziomy niezawodnoci (RCX) oraz adekwatne do nich poziomy
nadzoru projektowania (DSLY) i inspekcji (kontroli) wykonawstwa (ILY).
W PN-EN 1991-1-7 omwiono oddziaywania wyjtkowe spowodowane uderzeniem
pojazdw drogowych (z wyczeniem uderze w konstrukcje lekkie), uderzeniem pod-
nonikw widowych, uderzeniem pocigw (z wyczeniem uderze w konstrukcje
lekkie), uderzeniem od statkw i twardym ldowaniem helikopterw na dachach. Na-
ley je wyznaczy na podstawie analizy dynamicznej lub jako reprezentowane przez
rwnowan si statyczn. Przyjto zaoenie, e ciao uderzajce pochania ca
energi. Ponadto podano rwnowane siy statyczne spowodowane uderzeniem sa-
mochodowym w elementy konstrukcji wsporczych powyej lub w ssiedztwie jezdni, a
take uderzeniem samochodem ciarowym w nadbudowy. Okrelono te sposb
przyjmowania obcie spowodowanych uderzeniem podnonikw widowych.
W PN-EN 1991-1-7 przedstawiono oddziaywania spowodowane przez eksplozje
wewntrzne w odniesieniu do projektowania wszystkich czci budynku i innych bu-
96
dowli. Dotyczy to obiektw, gdzie jest spalany lub przetwarzany gaz, lub s skadowa-
ne albo transportowane materiay wybuchowe takie, jak gazy wybuchowe, pyny two-
rzce wybuchowe opary lub gaz. Konstrukcje none takich obiektw powinny by tak
projektowane, aby powstrzyma stopniowe zawalenie si wynikajce z eksplozji we-
wntrznej. Ponadto naley zastosowa rozwizania konstrukcyjne ograniczajce kon-
sekwencj eksplozji.
PN-EN 1991-1-7 zawiera 4 zaczniki o charakterze informacyjnym. Zacznik A
okrela zasady i metody projektowania budynkw z uwzgldnieniem postulatu ograni-
czenia obszaru zniszczenia miejscowego od nieokrelonej przyczyny tak, aby unikn
niewspmiernego zawalenia si. Zacznik B zawiera wytyczne do planowania i do-
konania oceny ryzyka w zakresie budynkw i budowli. Zacznik C okrela wytyczne
do przyblionego projektowania dynamicznego konstrukcji poddanych uderzeniom wy-
jtkowym przez pojazdy drogowe, pojazdy kolejowe i statki, na podstawie modeli
uproszczonych lub empirycznych. Zacznik D dotyczy eksplozji wewntrznych pyw
w pomieszczeniach, adowniach okrtowych i zbiornikach na materiay sypkie, eksplo-
zji gazu ziemnego oraz eksplozji w tunelach drogowych i kolejowych.

2.9. Uwagi kocowe

Wybr poziomu bezpieczestwa jest kompromisem midzy minimalnymi nakada-
mi ekonomicznymi niezbdnymi do powstania budowli (i jej utrzymania zgodnie z
przeznaczeniem) oraz uzyskanym stopniem niezawodnoci, gwarantujcym mae
prawdopodobiestwo zniszczenia obiektu (ktrego skutki byyby akceptowane ze
wzgldw ekonomicznych lub zwizanych z zagroeniem ycia ludzkiego). W tym
aspekcie naley zwrci uwag, na znaczenie prognozy wystpienia niekorzystnych
sytuacji dla obiektu waciwej identyfikacji oddziaywa.
Na uwag zasuguje fakt, e wartoci obliczeniowe oddziaywa klimatycznych
przyjmowane zgodnie z Eurokodami (np. niegiem - 5 , 1 = =
k S k d
S S S , wiatrem -
5 , 1 = =
k W k d
W W W ) maj okres powrotu okoo 700800 lat, co wiadczyoby o sto-
sunkowo maym ryzyku ich przewyszenia. Schemat analizy parametrw charaktery-
stycznych i obliczeniowych oddziaywa klimatycznych pokazano na rys. 39. Rwno-
czenie trzeba mie wiadomo, e s odnotowywane take oddziaywania przekra-
czajce wartoci obliczeniowe.
97

Rys. 39. Schemat analizy parametrw charakterystycznych i obliczeniowych oddzia-
ywa klimatycznych

Na rys. 40 pokazano widok zniszcze po przejciu trby powietrznej 15.08.2008 r.
w Kalinie (wojewdztwo lskie). Obcienie wiatrem w tym przypadku zdecydowanie
przekraczao wartoci normowe. Rwnoczenie naley zwrci uwag, e takie hura-
ganowe obcienia wystpuj stosunkowo rzadko, a projektowanie budowli na tak du-
e oddziaywania wymagaoby zdecydowanie wikszych nakadw inwestycyjnych

Rys. 40. Widok zniszcze po przejciu trby powietrznej 15.08.2008 r. w Kalinie
98
Wystpienie oddziaywa przekraczajcych wartoci prognozowane zgodnie z
normami jest swoistym rodzajem wytrzymaociowego testu na poprawno zaprojek-
towania, realizacji i eksploatacji budowli. Stosunkowo czsto, w sposb nieuzasadnio-
ny, ponadnormatywne oddziaywania klimatyczne s wymieniane jako przyczyny awa-
rii czy katastrofy budowlanej. Zazwyczaj takie obcienia jedynie identyfikuj niedo-
stateczn nono konstrukcji.
Tak byo np. w przypadku katastrofy hali Midzynarodowych Targw Katowickich w
2006 r. (rys. 41). Przyczyn tej katastrofy budowlanej byy race bdy konstrukcyjne
ustroju nonego, a przede wszystkim jego niedostateczna wytrzymao. Naley wic
odrnia okolicznoci (np. due obcienia niegiem dachu hali) od przyczyny kata-
strofy budowlanej (niedostateczna wytrzymao konstrukcji nonej obiektu).
Analiza katastrof i awarii budowlanych podczas nienych zim (w latach 1962/63,
1969/70, 1978/79) wykazaa, e byy one spowodowane przez bdy ludzkie (bdy
projektowania lub/i wadliwe wykonawstwo). Miay one miejsce, gdy obcienia charak-
terystyczne byo przekroczone okoo 2,53,0 razy.

Rys. 41. Widok zniszczenia hali Midzynarodowych Targw Katowickich po katastro-
fie w 2006 r.

99
Dobrze zaprojektowana i poprawnie wykonana konstrukcja wytrzymuje obcienia
niegiem okoo trzykrotnie przekraczajce warto charakterystyczn (a dwukrotnie
warto obliczeniow). Dziej si tak z powodu ukrytych rezerw nonoci, lub/i wsp-
czynnikw przejcia midzy obcieniem gruntu a obcieniem dachu.
W trakcie zimy 2005/2006 wystpiy katastrofy i awarie hal. nieg nie by ich przy-
czyn, lecz ujawni niedostateczn nono tych konstrukcji. Dachw nie trzeba od-
niea, (co sugeruj wadze), lecz bezpiecznie je projektowa. Powinno si usuwa
przyczyny (niedostateczn nono obiektw), a nie efekty obcie niegiem.
Jeli przewiduje si odnieanie dachu, to konstrukcj naley projektowa z
uwzgldnieniem odpowiednich ukadw jego obcie. Naley wwczas opracowa
projekt technologii i kolejnoci odnieania dachu. W Polsce byo kilka przypadkw
awarii budowlanych spowodowanych niewaciw kolejnoci odnieania dachw.

Literatura

[1] Biegus A.: Probabilistyczna analiza konstrukcji stalowych. Wydawnictwo Naukowe PWN,
Warszawa Wrocaw 1999.
[2] Biegus A.: Podstawy projektowania konstrukcji. Oddziaywania na konstrukcje. Pro-
jektowanie konstrukcji stalowych. Zeszyty Edukacyjne Buildera, Builder 2011.
[3] Davenport A. G.; Gust Loading Factors. Journal of Structural Division ASCE, v. 93, No
ST3, 1967.
[4] PN-80/B-02010 Obcienia w obliczeniach statycznych Obcienia niegiem.
[5] PN-80/B-02010/Az1:2006 Obcienia w obliczeniach statycznych Obcienia niegiem.
[6] PN-77/B-02011:1977 Obcienia obliczeniach statycznych. Obcienia wiatrem.
[7] PN-B-02011:1977/Az1:1999 Zmiana do Polskiej Normy Obcienia obliczeniach statycz-
nych. Obcienia wiatrem.
[8] PN-EN 1990. Eurokod - Podstawy projektowania konstrukcji. PKN, Warszawa 2004.
[9] PN-EN 1991-1-1:2004. Eurokod 1: Oddziaywania na konstrukcje. Cz 1-1: Oddziaywa-
nia oglne. Ciar objtociowy, ciar wasny, obcienia uytkowe w budynkach. PKN,
Warszawa 2004.
[10] PN-EN 1991-1-2:2006. Eurokod 1: Oddziaywania na konstrukcje. Cz 1-2: Oddziay-
wania oglne. Oddziaywania na konstrukcje w warunkach poaru. PKN, Warszawa 2006.
wania oglne. Obcienia niegiem. PKN, Warszawa 2005.
100
wania oglne. Obcienia wiatrem. PKN, Warszawa 2008.
wania oglne. Oddziaywania termiczne. PKN, Warszawa 2007.
wania oglne. Oddziaywania w czasie wykonywania konstrukcji. PKN, Warszawa 2007.
wania oglne. Oddziaywania wyjtkowe. PKN, Warszawa 2008.
[16] PN-EN 1991-2:2007. Eurokod 1: Oddziaywania na konstrukcje. Cz 2: Obcienia ru-
chome mostw. PKN, Warszawa 2007.
[17] PN-EN 1991-3:2009. Eurokod 1: Oddziaywania na konstrukcje. Cz 3: Oddziaywania
wywoane przez prac dwigw i maszyn. PKN, Warszawa 2009.
[18] PN-EN 1991-4:2009. Eurokod 1: Oddziaywania na konstrukcje. Cz 4: Silosy i zbiorni-
ki. PKN, Warszawa 2009.
[19] uraski J. A.: Obcienie wiatrem konstrukcji i budowli. Arkady, Warszawa 1978.
[20] uraski J. A, Sobolewski A.: Obcienia niegiem w Polsce. ITB, Warszawa 2009.
[21] uraski J. A.: Obcienie niegiem w ujciu nowej normy PN-EN 1991-1-3:2003. Iny-
nieria i Budownictwo nr 2/2006.
[22] uraski J. A.: Oddziaywania wiatru na konstrukcje budowlane w ujciu PN-EN 1991-1-
4:2008. Inynieria i Budownictwo nr 7/2010.
[23] Rozporzdzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie wa-
runkw technicznych, jakim powinny odpowiada budynki i ich usytuowanie
(Dziennik Ustaw Nr 75 z 2002, poz. 690, z pniejszymi zmianami).

Antoni Biegus - Podstawy Projektowania I Oddzialywania Na Konstrukcje

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Antoni Biegus - Podstawy Projektowania I Oddzialywania Na Konstrukcje

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

POLITECHNIKA WROCAWSKA

WYDZIA BUDOWNICTWA LDOWEGO I WODNEGO

You might also like