DT\906407PL.doc PE483.

790v02-00
PL Zjednoczona w rnorodnoci PL
PARLAMENT EUROPEJSKI 2009 - 2014
Komisja Petycji
25.6.2012
DOKUMENT ROBOCZY
w sprawie misji informacyjnej w Berlinie (2324 listopada 2011 r.)
Komisja Petycji
Przewodniczca delegacji: Iliana Malinova Iotova
PE483.790v02-00 2/15 DT\906407PL.doc
PL
Uczestnicy:
Iliana Malinova Iotova (S&D, BG) (przewodniczca delegacji)
Heinz Becker (PPE, A)
Philippe Boulland (PPE, FR)
Lena Kolarska-Bobiska (PPE, PL)
Angelika Werthmann (NI, A)
dr Peter Jahr (PPE) (czonek z urzdu)
dr Rainer Wieland (PPE) (czonek z urzdu)
Kontekst
Komisja Petycji Parlamentu Europejskiego (komisja PETI) nadal otrzymuje stosunkowo du
liczb petycji dotyczcych zarzutw dyskryminacji i zego zarzdzania przez niemieckie
urzdy ds. dzieci i modziey (Jugendamt). Komisja PETI poruszaa wczeniej t kwesti w
kontaktach z organami niemieckimi podczas ostatniej kadencji, zwaszcza podczas wizyty
swojej delegacji w Berlinie w marcu 2007 r., w wyniku ktrej sporzdzia dokument
stanowicy odtd podstaw prowadzonej przez ni polityki. Jednak ze wzgldu na nieustannie
otrzymywane podobne petycje, a take ze wzgldu na bardzo delikatny charakter sprawy,
komisja PETI postanowia powrci do tej kwestii w ramach kolejnego spotkania z Komisj
Petycji oraz Komisj ds. Rodziny, Osb Starszych, Kobiet i Modziey niemieckiego
Bundestagu oraz z przedstawicielami waciwych organw niemieckich.
W istocie petycje, ktre s zwykle skadane przez pokrzywdzonego rodzica, podkrelaj
reakcj skadajcego petycj na to, co postrzega on jako uprzywilejowane traktowanie rodzica
narodowoci niemieckiej oraz wynikajce std przeszkody, trudnoci czy brak monoci ze
strony wspmaonka narodowoci innej ni niemiecka w zakresie utrzymywania kontaktw
z wasnym dzieckiem nawet podczas nadzorowanych wizyt ze wzgldu na rygorystyczne
przestrzeganie przepisw jzykowych dopuszczajcych stosowanie wycznie jzyka
niemieckiego. Wyglda to prima facie na przypadek dyskryminacji ze wzgldu na
narodowo lub jzyk, co jest sprzeczne z postanowieniami Traktatu UE. Rodzice
narodowoci niemieckiej rwnie przedkadaj petycje do Komisji Petycji Parlamentu
Europejskiego, skarc si na dziaania i decyzje podejmowane przez niemiecki urzd ds.
dzieci i modziey; jednak w tych przypadkach w odniesieniu do dyskryminacji nie mona
stosowa postanowie Traktatu UE, chocia mog mie zastosowanie inne przepisy, np.
zawarte w Karcie praw podstawowych.
Naley zauway, e otrzymane petycje niekoniecznie przedstawiaj pene informacje
dotyczce kadej sprawy, a nawet moe si zdarzy, e ukazuj tylko jedn stron sytuacji
bardzo zoonej i traumatycznej dla zainteresowanych rodzicw, ale przede wszystkim dla
samych dzieci, ktrych interes musi pozosta w kadej sytuacji najwaniejszy.
Czonkowie delegacji oraz komisji PETI wyraaj podzikowanie za dobr wspprac z
organami niemieckimi wszystkich szczebli w trakcie trwania omawianej wizyty.
Spotkanie w Berlinie w dniu 24 listopada 2011 r. w niemieckim Bundestagu
DT\906407PL.doc 3/15 PE483.790v02-00
PL
Przedpoudnie
9.00-10.15
Po wprowadzeniu wygoszonym przez przewodniczc delegacji Ilian Malinov Iotov,
ktra podkrelia, e celem wizyty nie jest podejmowanie jakichkolwiek decyzji dotyczcych
poszczeglnych spraw lub ingerowanie w ustawodawstwo krajowe, lecz wyjanienie
zarzutw zgaszanych przez skadajcych petycje, program rozpocz si od spotkania z
sdzi Sdu Rodzinnego w okrgu Berlin-Pankow/Weissensee, a zarazem sdzi
wsppracujc w Midzynarodowej Haskiej Sieci Sdziw Sabin Brieger oraz z
prawniczk specjalizujc si w prawie rodzinnym Azime Zeycan.
Sabine Brieger przedstawia zarys postpowania przed sdem rodzinnym dotyczcego wadzy
rodzicielskiej. Podkrelia, e w sprawach dotyczcych rodzicw pozostajcych w zwizku
maeskim zwykle rodzice ci nadal maj wsplnie wykonywane prawo pieczy, a decyzje
dotyczce miejsca zamieszkania dziecka i innych formalnoci s w 60% przypadkw
podejmowane za obopln zgod bez orzeczenia sdu. Jedynie 2-3% takich spraw
dotyczcych pieczy nad dzieckiem koczy si bardziej dugotrwaymi sporami sdowymi.
W sprawach dotyczcych rodzicw niepozostajcych w zwizku maeskim matka z reguy
otrzymuje wyczne prawo pieczy nad dzieckiem, o ile rodzice nie zo owiadczenia
dotyczcego pieczy nad dzieckiem. Wszyscy rodzice, bez wzgldu na to, czy pozostaj w
zwizku maeskim, czy nie, mog zwrci si Jugendamtu o wypracowanie wsplnego
rozwizania, ktre moe posuy jako podstawa dla orzeczenia sdu dotyczcego
odpowiedzialnoci rodzicielskiej.
Zgodnie z niemieckim Kodeksem cywilnym ingerencja sdu rodzinnego w prawa
rodzicielskie jest dopuszczalna jedynie w przypadku zagroenia dobrostanu dziecka
(zaniedbywania, maltretowania, wykorzystywania seksualnego) oraz wtedy, gdy rodzice nie
s w stanie lub nie chc pooy kresu tej sytuacji zagroenia. W takich sprawach, w ktrych
uczestniczy Jugendamt, a sd wysuchuje jego opinii, moliwe jest czciowe lub cakowite
odebranie rodzicom pieczy nad dzieckiem, a sd moe wyda decyzj dotyczc wizyt
nadzorowanych.
Sabine Brieger podkrelia rwnie znaczenie uczestnictwa i reprezentowania dziecka w
postpowaniu sdowym, osobistego wysuchania (normalnie rozpoczynajcego si od wieku
lat 3 i obowizkowego dla dzieci powyej 14. roku ycia) oraz informowania dziecka o
przedmiocie sprawy, przebiegu i moliwym wyniku postpowania. Zwrcia rwnie uwag
na znaczenie wsppracy interdyscyplinarnej, ale stwierdzia, e w ostatecznym rozrachunku
to rodzice powinni by odpowiedzialni za rozsdne rozwizanie.
Azime Zeycan, pracujca jako prawniczka w Bochum, stwierdzia w swoim wystpieniu, e
Sabine Brieger przedstawia zbyt optymistyczny obraz sytuacji i e celem jej wasnej
obecnoci na spotkaniu jest przedstawienie realistycznego obrazu funkcjonowania systemu.
Przywoaa spraw obywatela Turcji Kazima Grgl (reprezentowaa go jako adwokat)
przez wiele lat domagajcego si przyznania prawa pieczy nad swoim nielubnym synem,
ktrego matka bdca obywatelk Niemiec oddaa po urodzeniu do adopcji, jednak bez
otrzymania zgody ojca. Sprawa dotara do Europejskiego Trybunau Praw Czowieka, ktry
uzna wadze niemieckie za winne naruszenia art. 8 (prywatno) europejskiej konwencji
PE483.790v02-00 4/15 DT\906407PL.doc
PL
praw czowieka.
Azime Zeycan stwierdzia, e pracownicy Jugendamtu potrzebuj lepszych szkole i e
czasami lekcewa orzeczenia sdw. Argumentowaa rwnie, e do czasu ogoszenia
ostatecznego wyroku sdu naley utrzyma wspln piecz. W tym kontekcie przywoaa
spraw T.P. (bya jego adwokatem) dotyczc opieki nad jego dwojgiem dzieci, z ktrych
jedno jest niepenosprawne umysowo i fizycznie
1
. Pierwotnie sd przyzna mu piecz nad
dziemi, ale po interwencji Jugendamtu prawo do opieki zostao przeniesione na matk
dzieci, ktra wedug twierdze T.P. nie jest w stanie podj si odpowiedzialnoci za
wychowanie powanie niepenosprawnego dziecka. Podkrelia zatem, e Jugendamt nie
wyegzekwowa wydanej przez sd decyzji prawnej.
Azime Zeycan zwrcia ponadto uwag na powany problem dotyczcy zespou alienacji
rodzicielskiej (PAS), stanowicego ekstremaln form prania mzgu dzieci przez jednego z
rodzicw. Celem w takich przypadkach jest zemsta, a wedug pokrzywdzonego rodzica nie
ma wikszej zemsty ni uniemoliwienie drugiemu rodzicowi odgrywania w yciu dziecka
znaczcej roli. Zesp ten obserwuje si rwnie w bardziej zoonych formach, kiedy jest
powizany z sytuacjami rzekomego uprowadzenia dziecka.
W pniejszych dyskusjach posowie odbyli wymian pogldw na temat ewentualnej
zmiany struktury Jugendamtu, tak aby uwzgldni problemy zwizane z parami osb rnych
narodowoci, problemy jzykowe, liczb analogicznych spraw w innych pastwach
czonkowskich, moliw dyskryminacj rodzicw innej narodowoci, kontrol nad
Jugendamtem, zesp alienacji rodzicielskiej (PAS) i atw manipulacj dziemi
niepenosprawnymi, mechanizm monitorowania Jugendamtu, wizyty nadzorowane i
tumaczenia ustne oraz ewentualne przyczyny niewykonywania wyrokw sdowych (brak
szkole lub niewystarczajce zasoby ludzkie).
Odpowiadajc posom, Sabine Brieger stwierdzia, e nie ma potrzeby dokonywania zmiany
struktury Jugendamtu. Problem polega na tym, e rodzice czsto nie wiedz, jak rol
odgrywa Jugendamt. Stwierdzia ona, e Jugendamt jest organem administracyjnym, podczas
gdy to sd jest uprawniony do podejmowania formalnej decyzji o prawach i obowizkach
rodzicielskich. Wedug niej, w przypadku wizyt nadzorowanych w miar moliwoci
zapewnia si tumaczenie ustne, a pomoc prawna jest nader kompleksowa.
Odpowiadajc posom, Azyme Zeycan podkrelia, e hierarchiczna kontrola nad
pracownikami Jugendamtu nie sprawdza si, zatem naley j zastpi kontrol funkcjonaln.
10.15-11.00
Spotkanie kontynuowano z udziaem czonkw Komisji Petycji niemieckiego Bundestagu
2
.
Iliana Malinova Iotova rozpocza od podkrelenia, e jednym z gwnych celw wizyty bya
wymiana pogldw dotyczcych petycji ws. Jugendamtu. Kersten Steinke (przewodniczca)
odpara, e z uwagi na federacyjn struktur Niemiec urzdy ds. dzieci i modziey nie nale
do kompetencji Bundestagu, lecz do zakresu waciwoci krajw zwizkowych (landw),

1
Petycja 0128/2007.
2
Kersten Steinke (przewodniczca), Gero Storjohann (wiceprzewodniczcy), Gnter Baumann, Klaus
Hagemann, dr Peter Rhlinger i Ingrid Remmers (koordynatorzy).
DT\906407PL.doc 5/15 PE483.790v02-00
PL
dlatego to zagadnienie nie moe by przedmiotem dyskusji. Jednake okoo 25 petycji w tej
sprawie wpyno do Komisji Petycji niemieckiego Bundestagu, ktra w wikszoci
przypadkw przekazaa je komisjom petycji waciwych krajw zwizkowych.
Kersten Steinke zaprezentowaa nastpnie zarys struktury i funkcjonowania Komisji Petycji
niemieckiego Bundestagu. Wyjania midzy innymi, e w 2005 r. Bundestag wprowadzi
internetowy system petycji umoliwiajcy obywatelom wnoszenie i podpisywanie petycji,
odczytywanie dokumentacji rdowej w danej sprawie oraz dodawanie komentarzy na forach
internetowych powizanych z poszczeglnymi petycjami. Cech charakterystyczn tego
systemu jest wczenie go w procesy demokracji przedstawicielskiej ponad 1,8 miliona
obywateli podpisao petycje online.
W pniejszej wymianie pogldw posowie poruszyli kwestie dotyczce inicjatywy
obywatelskiej, braku poprawy w sprawach zwizanych z Jugendamtem od czasu poprzedniej
wizyty delegacji w 2007 r., sposobu rozpatrywania w Bundestagu petycji dotyczcych
Jugendamtu, kompetencji Komisji Petycji niemieckiego Bundestagu w porwnaniu z
kompetencjami Komisji Petycji PE, przyspieszenia procedur i wdraania prawodawstwa UE.
Philippe Boulland zakwestionowa decyzj z dnia 18.12.2006 r. w sprawie petycji T. P., ktra
nie zostaa przekazana odnonemu krajowi zwizkowemu, ale na zakoczenie stwierdzi: W
konflikcie midzy interesami rodzicw a nadrzdnym interesem dziecka ten ostatni ma
pierwszestwo, dlatego rodzice nie mog kwestionowa neutralnoci stanowiska Jugendamtu.
Niemieccy rozmwcy wystpili lepsz informacj zwrotn z Parlamentu Europejskiego w
odniesieniu do petycji przekazywanych przez Bundestag oraz o ewentualne wsplne
spotkanie w 2012 r. suce usprawnieniu wsppracy w sprawach nalecych do ich
odnonych kompetencji.
PE483.790v02-00 6/15 DT\906407PL.doc
PL
11.00-12.00
1
Iliana Malinova Iotova powitaa dyrektork niemieckiego oddziau International Social
Service (Midzynarodowa Suba Socjalna, ISD/ISS) Gabriele Scholz, ktrej towarzyszyli
prawniczka Ursula Rlke oraz pracownik socjalny Georg Stahl.
Na wstpie Gabriele Scholz przedstawia dziaania ISD oraz jej struktur organizacyjn. ISD
to niemiecki oddzia Midzynarodowej Suby Socjalnej (ISS), a jednoczenie VII wydzia
Niemieckiego Stowarzyszenia na rzecz Dobrobytu Publicznego i Prywatnego, finansowanego
przez Federalne Ministerstwo ds. Rodziny, Osb Starszych, Kobiet i Modziey. ISD zajmuje
si kwestiami midzynarodowych konfliktw rodzinnych, ochrony i migracji dzieci uznajc
si za porednika midzy ochotniczymi agencjami na rzecz dobrobytu, organami ds.
dobrobytu modziey i innymi instytucjami oraz sdami rodzinnymi w Niemczech i za
granic. wiadczy usugi w sprawach o wymiarze midzynarodowym, pozyskuje raporty
socjalne z zagranicy oraz zapewnia doradztwo dla ochotniczych agencji na rzecz dobrobytu,
wadz lokalnych i sdw, a take osb fizycznych. ISD to interdyscyplinarny zesp
prawnikw i pracownikw socjalnych. Nastpnie Gabriele Scholz skoncentrowaa si na
transgranicznych konfliktach rodzinnych i stwierdzia, e takie konflikty dotycz nie tylko
zwizkw osb rnych narodowoci (osoby narodowoci niemieckiej i obcokrajowca), ale
rwnie szerokiego spektrum par majcych wiele narodowoci. Wanie dlatego regulacje
midzynarodowe koncentruj si na miejscu staego zamieszkania, a nie na narodowoci.
Przedstawia krtki zarys niemieckiego prawa rodzinnego oraz roli ISD w tym kontekcie.
Zwrcia uwag, e naczeln zasad wszelkich decyzji podejmowanych przez sd lub
Jugendamt jest najlepszy interes dziecka. Odlego geograficzna utrudnia jeszcze bardziej
rozwizywanie konfliktw i wyjanianie sprawy, a pracownikom waciwej instytucji nie jest
atwo ledzi zrnicowane przepisy, konwencje midzynarodowe oraz specyfik kulturow i
jzykow. Jak wynika z dowiadczenia ISD, ta zoono stanowi jedn z przyczyn
ewentualnych pomyek pracownikw urzdw ds. dzieci i modziey, ale oglnie urzdy te
dziaaj prawidowo. Naley zauway, e wadze w innych krajach wiata staj przed takimi
samymi wyzwaniami, dlatego rwnie mog popenia bdy przy rozpatrywaniu spraw o
charakterze midzykulturowym. ISD nie moe poprze zarzutu, jakoby urzdy ds. dzieci i
modziey systematycznie dyskryminoway rodzicw bdcych obcokrajowcami.
W wyej wspominanych sprawach ISD dostarcza raporty socjalne bdce podstaw
podejmowania decyzji. ISD zawsze stara si doradza, w jaki sposb mona utrzyma
stosunki midzy rodzicem a dzieckiem, oraz pracuje na rzecz polubownego porozumienia. Co
wicej, zapewnia informacje i warsztaty szkoleniowe dla pracownikw w zakresie prawa
maeskiego i rodzinnego w innych krajach, rnic kulturowych i prawa
midzynarodowego.
Gabriele Scholz opisaa rwnie zachowanie rodzicw w konfliktach, ktre czsto s bardzo
napite. Nie bdc w stanie znale rozwizania samodzielnie, rodzice czasami walcz
wszelkimi rodkami, prbujc pozyska sojusznikw dla swej sprawy. Osoby i organizacje,

1
W tej czci spotkania uczestniczya przewodniczca Komisji ds. Rodziny, Osb Starszych, Kobiet i
Modziey Sibylle Laurischk.
DT\906407PL.doc 7/15 PE483.790v02-00
PL
ktre ich nie popieraj, ryzykuj zyskanie w ich oczach opinii przeciwnika. Konflikty
osobiste s czasami nawet wynoszone na poziom dwustronny. W tym kontekcie Gabriele
Scholz przywoaa spraw Colombo
1
, w ktrej zainteresowany rodzic najprawdopodobniej
skary si nie tylko na niemieckie, ale rwnie na woskie organy. Powtrzya, e w tych
konfliktach traci si z oczu najlepszy interes dziecka.
Ponadto stwierdzia, e wadze federalne i regionalne musz bra pod uwag wymiar
midzynarodowy. Aby zapewni doradztwo osobom fizycznym i urzdnikom, rzd przyzna
ISD rol centralnego punktu kontaktowego w zakresie udzielania informacji dotyczcych
midzynarodowych konfliktw rodzinnych, a urzdy ds. dzieci i modziey regularnie
wystpuj o seminaria szkoleniowe.
W pniejszej wymianie pogldw posowie skoncentrowali si na kwestiach przejrzystoci
oraz na wsppracy midzy ISD/ISS a Jugendamtem, na zakresach kompetencji, problemach
jzykowych, ogromnej liczbie skarg przeciwko Niemcom, moliwociach skadania odwoa
na szczeblu administracyjnym lub prawnym, braku urzdu Rzecznika Praw Dziecka (takiego
jak w Polsce), szkoleniu pracownikw urzdw ds. dzieci i modziey, utworzeniu
centralnego punktu kontaktowego, kwestii ostatecznej i szczegowej odpowiedzialnoci
urzdw ds. dzieci i modziey, organizacji wizyt nadzorowanych oraz znaczenia kontaktw z
dziadkami przebywajcymi za granic.
W odpowiedzi Gabriele Scholz stwierdzia, e do zada Jugendamtu nie naley praca w
terenie za granic. Takie dziaania podejmuje ISD i wsppracujcy z ni partnerzy. W
sprawach dotyczcych kontaktw z krewnymi przebywajcymi za granic ISD kontaktuje si
z waciw instytucj oraz zwraca si do lokalnych sub socjalnych o wspprac w celu
zapewnienia zainteresowanym osobom niezbdnych moliwoci. Wsppraca z sdami i
Jugendamtem jest owocna, chocia urzdy ds. dzieci i modziey czsto s nadmiernie
obcione prac. Podejmowane przez Jugendamt decyzje musz zosta potwierdzone przez
sd albo podlegaj odwoaniu do sdu. Odnoszc si do ogromnej liczby skarg przeciwko
urzdom ds. dzieci i modziey Gabriele Scholz stwierdzia, e te liczne skargi mog by
celowo inicjowane przez zainteresowane rodowiska.
Zwrcia uwag posw na faszywe oskarenia zwizane z histori Niemiec oraz na stron
internetow wzywajc obywateli innych krajw do wnoszenia skarg przeciwko niemieckim
urzdom ds. dzieci i modziey. Na tej stronie internetowej francuska organizacja oferuje
wsparcie przy sporzdzaniu petycji do Parlamentu Europejskiego w celu skupienia uwagi
Parlamentu Europejskiego na niemieckich urzdach ds. dzieci i modziey.
Ursula Rlke zabraa gos w sprawie wizyt nadzorowanych, stwierdzajc, e jedynie sd
moe je nakaza w okrelonych okolicznociach i w celu zabezpieczenia najlepszego interesu
dziecka. Wspomniaa, e rodzice maj obowizek uywania jzyka niemieckiego tylko
wwczas, kiedy zostanie to uznane za niezbdne dla ochrony dziecka.
Popoudnie
Iliana Malinova Iotova przywitaa uczestnikw spotkania popoudniowego: dyrektor Urzdu

1
Petycja 1614/2009.
PE483.790v02-00 8/15 DT\906407PL.doc
PL
ds. Dzieci i Modziey w okrgu Berlin-Charlottenburg/Wilmersdorf Ut von Pirani,
kierownik dziau w Federalnym Ministerstwie ds. Rodziny, Osb Starszych, Kobiet i
Modziey dr Heike Schmid-Obkirchner, kierownika dziau w Federalnym Ministerstwie
Sprawiedliwoci Eberharda Carla, sdzi Sdu Rodzinnego w okrgu Berlin-
Pankow/Weissensee i zarazem sdzi wsppracujc w Midzynarodowej Haskiej Sieci
Sdziw Sabin Brieger
1
, kierownika dziau w Ministerstwie Pracy, Rwnoci i Spraw
Spoecznych Kraju Zwizkowego Meklemburgia-Pomorze Przednie Gerharda Bleya oraz
francuskiego oficera cznikowego w Federalnym Ministerstwie Sprawiedliwoci Valryego
Turceya
2
.
Uta von Pirani przedstawia zarys struktury administracyjnej urzdu ds. dzieci i modziey
(Jugendamt) na przykadzie okrgu Berlin-Charlottenburg/Wilmersdorf (ok. 320 000
mieszkacw) oraz wiadczonych usug. Zaznaczya ona, e podstawowym zadaniem
urzdw ds. dzieci i modziey jest wspieranie modych osb w rozwoju osobistym i
spoecznym oraz pomoc w unikaniu lub likwidacji utrudnie, doradztwo edukacyjne oraz
pomoc dla rodzicw i innych osb majcych prawa rodzicielskie, ochrona dzieci i modziey
przed zagroeniami ich dobrobytu oraz pomoc w utrzymywaniu lub tworzeniu korzystnych
warunkw ycia i sprzyjajcego rodowiska dla dzieci, modziey i ich rodzin. Domaga si
takich wiadcze i korzysta z nich dua liczba rodzin.
Urzd ds. dzieci i modziey zatrudnia prawie wycznie wykwalifikowanych pracownikw,
w tym w zalenoci od zakresu zada pracownikw socjalnych (czsto dysponujcych
odpowiednimi dodatkowymi kwalifikacjami), certyfikowanych psychologw, pracownikw
administracji i sekretariatw, a w jednostkach rekreacyjnych opiekunw dla modziey i
dzieci.
Uta von Pirani podkrelia, e na jej stanowisku istotn zasad operacyjn jest przejrzysto.
Osoby kontaktujce si z Jugendamtem powinny zna zakres odpowiedzialnoci
poszczeglnych pracownikw oraz przesanki ich dziaa. Podkrelia, e Jugendamt nie
dziaa za niczyimi plecami. Zwrcia rwnie uwag, e na swoim stanowisku dyrektora
Urzdu ds. Dzieci i Modziey w okrgu Berlin-Charlottenburg/Wilmersdorf bardzo
powanie traktuje skargi i szczegowo je bada. Skargi dotyczce praw do wiadcze lub
naliczania opat prowadz do postpowania konfrontacyjnego i mog by przekazane do
trybunau administracyjnego w celu podjcia decyzji. Osoby nadzorujce pracownikw
badaj skargi w celu sprawdzenia, czy socjopedagogiczne lub psychologiczne dziaania
pracownikw albo ich opinie doradcze s waciwe i zgodne z przepisami. W 2010 r. wydatki
Urzdu ds. Dzieci i Modziey wyniosy okoo 100 milionw EUR, z czego 57% suyo
finansowaniu dziennej opieki dla dzieci w wieku przedszkolnym, a 0,3% przeznaczono na
wizyty nadzorowane.
Urzdy ds. dzieci i modziey wiadcz rwnie usugi doradcze w przypadku konfliktw
rodzinnych, separacji lub postpowania rozwodowego. Zadaniem urzdw ds. dzieci i
modziey jest doradzanie rodzicom w zakresie moliwych sposobw rozwizania konfliktu

1
Rozmwczyni ze spotkania przedpoudniowego.
2
Czonkowie Komisji ds. Rodziny, Osb Starszych, Kobiet i Modziey oraz Podkomisji ds. Dzieci w
Bundestagu, ktrzy mieli wzi udzia w spotkaniu, zostali zwolnieni z koniecznoci uczestnictwa w nim z
uwagi na inne obowizki.
DT\906407PL.doc 9/15 PE483.790v02-00
PL
lub najlepszej metody wykonywania ich obowizkw rodzicielskich po rozwodzie. W ten
sposb urzdy ds. dzieci i modziey realizuj swoje zadania mediacyjne w sporach i
postpowaniach rozwodowych. Celem jest wypracowanie rozwiza, ktre le w najlepszym
interesie dziecka. Urzdy ds. dzieci i modziey uczestnicz w postpowaniach przed sdem
rodzinnym, ale decyzje rozstrzygajce o prawach i obowizkach rodzicielskich mog by
podejmowane wycznie przez sd rodzinny, a nie przez te urzdy. Uta von Pirani stwierdzia,
e wizyty nadzorowane traktuje si jako rodek tymczasowy, a suba zajmujca si wizytami
nadzorowanymi w Berlinie obsuguje 42 jzyki.
Na zakoczenie podkrelia, e praca w Jugendamcie jest trudna z uwagi na krytyk oraz brak
zaufania i uznania. Niekorzystna debata publiczna w mediach w sprawie urzdw ds. dzieci i
modziey oraz czciowo polityka utrudniaj rodzicom zwracanie si w odpowiednim czasie
do Jugendamtu o pomoc i porad. Podkrelia, e policj angauje si wycznie wtedy, gdy
zagroone s dzieci, a w skali krajowej funkcjonuj suby nadzwyczajne dziaajce przez
ca dob.
Naczelniczka Wydziau Spraw Prawnych ds. Pomocy dla Dzieci i Modziey w Federalnym
Ministerstwie Rodziny, Osb Starszych, Kobiet i Dzieci dr Heike Schmid-Obkirchner
przedstawia zarys niemieckiego systemu sub ds. dzieci i modziey. Zwrcia uwag, e
zadanie zapewniania usug dotyczcych dzieci i modziey spoczywa na wadzach lokalnych i
e w zalenoci od sytuacji lokalnej lub regionalnej delegowane jest do urzdw ds. dzieci i
modziey (Jugendamt) oraz do organizacji ochotniczych. Pomimo odpowiedzialnoci gmin
sma ksiga Kodeksu socjalnego kompleksowo reguluje usugi dotyczce dzieci i modziey
w skali oglnokrajowej. Federalne kraje zwizkowe rozwiny, uzupeniy i poszerzyy
federacyjne ramy prawne dotyczce usug dla dzieci i modziey za pomoc wasnych
przepisw na szczeblu krajw zwizkowych oznacza to, e w ramach samorzdu gminnego
miasta, miasteczka i gminy wiejskie stosuj zrnicowane ramy prawne. Dr Schmid-
Obkirchner podkrelia, e zgodnie z prawem urzdy ds. dzieci i modziey nie s co do
zasady uprawnione do podejmowania decyzji rozstrzygajcych o prawach rodzicielskich.
W odniesieniu do urzdw ds. dzieci i modziey wyjania m.in. rol komitetw pomocy dla
dzieci i modziey, ktre obok administracji stanowi cz Jugendamtu. W skad tych
komitetw wchodz pracownicy instytucji publicznych, obywatele zaproponowani przez
organizacje pomocy dla dzieci i modziey oraz organizacje modzieowe. Specjalici z
rnych powizanych dziedzin uzupeniaj je jako czonkowie doradczy. Podczas gdy
administracja zajmuje si zarzdzaniem sprawami biecymi, komitet pomocy dla dzieci i
modziey okrela wytyczne lokalnej polityki dotyczcej dzieci i modziey. Zajmuje si
wszystkimi sprawami zwizanymi z usugami dla dzieci i modziey, w szczeglnoci
omawianiem problematycznych sytuacji, propozycjami dalszego rozwoju usug dla dzieci i
modziey i ich planowaniem oraz wspieraniem ochotniczych usug dla dzieci i modziey.
Takie uczestnictwo obywateli i pracownikw zawodowych skada si na dwustronn i
wyjtkow struktur urzdw ds. dzieci i modziey.
Dr Heike Schmid-Obkirchner odniosa si rwnie do kwestii monitorowania oraz skarg i
mechanizmw odwoania dotyczcych urzdw ds. dzieci i modziey, wyjaniajc rne
opcje skarg rozpatrywanych na szczeblu lokalnym lub na szczeblu kraju zwizkowego, a
take przez waciwe trybunay administracyjne. Zasygnalizowaa gotowo organw
niemieckich do szukania informacji rdowych w przypadku kontaktu z nimi w razie
PE483.790v02-00 10/15 DT\906407PL.doc
PL
przedoenia petycji. Jeeli petycje te bd dotyczy niemieckiego systemu sub ds. dzieci i
modziey, Federalne Ministerstwo ds. Rodziny, Osb Starszych, Kobiet i Modziey
przekae zapytania otrzymywane od komisji PETI waciwym organom w Niemczech i
podejmie wszelkie dziaania suce zapewnieniu, by komisja PETI szybko informacje
uzyskaa.
Urzdnik odpowiedzialny za sprawy modziey i rodziny w Ministerstwie Pracy, Rwnoci i
Spraw Spoecznych Kraju Zwizkowego Meklemburgia-Pomorze Przednie Gerhard Bley
odnis si do rodkw sucych wsppracy midzy krajem zwizkowym a urzdami ds.
dzieci i modziey, na ktre to rodki kadego roku przeznacza si 2 miliony EUR, i
stwierdzi, e celem Jugendamtu jest skuteczna wsppraca w przypadku konfliktw
rodzinnych dotyczcych wadzy rodzicielskiej. Zakwestionowa rwnie opracowany przez
komisj PETI w 2009 r. dokument roboczy w sprawie Jugendamtu oraz zada, by
zainteresowane urzdy ds. dzieci i modziey miay prawo zgaszania wasnych owiadcze w
toku procedury, poniewa uczciwe wysuchanie jest zasad konstytucyjn i z tego wzgldu
powinno by wczone do procedur dotyczcych petycji. Stwierdzi rwnie, e nie byo
przypadkw dyskryminacji ze wzgldu na narodowo.
W trakcie pierwszej wymiany pogldw posowie poruszali kwestie dotyczce struktury
federacyjnej oraz rnic midzy wielkimi miastami i maymi miasteczkami, ktre utrudniaj
zwykym obywatelom niemieckim reagowanie na dziaania nastpcze podejmowane w
wyniku skarg, a take dotyczce ewentualnych zmian od poprzedniej wizyty delegacji w 2007
r., kwestii jzykowych i ogromnej liczby petycji, moliwoci odwoywania si od decyzji
sdu, zarzutw dotyczcych niewykwalifikowanych pracownikw, wykadni pojcia
najlepszy interes dziecka, niezadowalajcych informacji i powracajcej kwestii szkolenia i
monitorowania pracownikw Jugendamtu.
Niemieccy rozmwcy stwierdzili, e w urzdach ds. dzieci i modziey pracuje kadra
wyspecjalizowana w zagadnieniach socjalnych i administracyjnych, a skargi rozpatrywane s
na najwyszym szczeblu (sd administracyjny lub w ostatniej instancji wyszy sd regionalny
Landesobergericht). Zaproponowano rwnie, by osobom skadajcym petycje radzi
zwracanie si do waciwych ministrw (ds. rodziny lub sprawiedliwoci).
Druga cz popoudniowego spotkania rozpocza si od wypowiedzi byego sdziego, a
obecnie naczelnika wydziau Mediacji, koncyliacji, konfliktw midzynarodowych w
sprawach dotyczcych rodzicw i dzieci w Federalnym Ministerstwie Sprawiedliwoci
Eberharda Carla, ktry przywoa szereg przykadw efektywnej wsppracy midzy
Niemcami a takimi krajami, jak Polska, Francja i Stany Zjednoczone. Podkreli, e nie
istnieje zjawisko dyskryminacji z uwagi na narodowo, jednak bdy administracyjne mog
oczywicie wystpowa we wszystkich krajach. Zada usunicia z internetu opracowanego
przez komisj PETI w 2009 r. dokumentu roboczego w sprawie Jugendamtu. Skrytykowa
rwnie wywiad z Philippem Boullandem opublikowany tego samego dnia w gazecie
Frankfurter Allgemeine Zeitung (FAZ).
Podkreli, e wadze niemieckie byyby gotowe poszuka niezbdnych informacji, gdyby
kontaktowano si z nimi kadorazowo po wpyniciu petycji. W takim zakresie, w jakim te
petycje mog dotyczy postpowania przed sdami rodzinnymi, Federalne Ministerstwo
Sprawiedliwoci zadba, by zapytania wpywajce z komisji PETI byy przekazywane
waciwym organom w Niemczech, wraz z wnioskiem o szybkie przekazanie informacji, oraz
DT\906407PL.doc 11/15 PE483.790v02-00
PL
by nastpnie uzyskane informacje zostay niezwocznie przekazane komisji PETI. W
Niemczech nadzr nad sdami rodzinnymi w pierwszej i drugiej instancji naley do
kompetencji poszczeglnych krajw zwizkowych, ktre z tego wzgldu s waciwe do
zajmowania si zapytaniami i informacjami dotyczcymi sdw rodzinnych.
Nastpnie Sabine Brieger kontynuowaa swoj poprzedni wypowied, odnoszc si do
zapobiegania uprowadzaniu dzieci w Niemczech, ktre moe obejmowa wezwanie do
wprowadzaniu alarmu granicznego na terytorium pastw strefy Schengen. Alarm graniczny
jest ogaszany przez Federalny Departament Policji na wniosek lokalnego sdu. Wniosek
musi opiera si na konkretnym i oczywistym ryzyku, e drugi rodzic lub jakakolwiek inna
osoba ma zamiar bezprawnie wywie dziecko do innego kraju. Federalny Departament
Policji moe nastpnie spowodowa wczenie alarmu dotyczcego uprowadzajcego rodzica
i dziecka do systemu informacyjnego Schengen (SIS) w celu wszczcia rodkw
poszukiwawczych. Sabine Brieger stwierdzia rwnie, e dziki nowym przepisom
procedury dotyczce praw i obowizkw rodzicielskich zostan w przyszoci przyspieszone.
Valry Turcey podzikowa delegacji za umoliwienie mu udziau w spotkaniu i stwierdzi, e
zgaszano mu sprawy, w ktrych kwestionowano decyzj podjt przez sd niemiecki. Liczba
takich spraw bya bardzo niewielka. W 2011 r. zajmowa si nie wicej ni dziesicioma
sprawami. Powiedzia, e sytuacje dotyczce konfliktw midzy osobami rnych
narodowoci czsto przychodz na myl ze wzgldu na ataki i zniewagi w internecie i
mediach, gdzie przedstawia si tylko jedn stron sporu. Stwierdzi rwnie, e bardzo istotne
jest zrozumienie rnic dotyczcych kultury sdowej, take przy dokonywaniu wyboru
prawnika. Odpowiadajc na zadane przez posw pytanie dotyczce moliwej dyskryminacji
rodzica innej narodowoci ni niemiecka, Valry Turcey kategorycznie odrzuci tak
moliwo, podkrelajc, e Niemcy s pastwem prawa. Niemniej jednak zrnicowane
koncepcje wartoci rodzinnych mog sta si przyczyn wtpliwoci i nieporozumie.
Sdziowie niemieccy przywizuj ogromn wag do stabilnoci, edukacji szkolnej i
uporzdkowanej sytuacji, podczas gdy sdziowie francuscy koncentruj si czasami bardziej
na emocjonalnych i subiektywnych aspektach takich spraw.
Odnoszc si do krytycznych uwag dotyczcych wywiadu dla FAZ, Philippe Boulland
stwierdzi, e by moe jego sowa zostay niewaciwie zrozumiane, ale chcia powiedzie,
e jego zdaniem byoby to szokujce, gdyby sytuacje analizowane w petycjach okazay si
zgodne z prawd. Powiedzia rwnie, e to oczywiste, i Parlament uczestniczy w debacie
publicznej i nie moe uciec ani przed mediami, ani przed obywatelami. Stwierdzi rwnie, e
uwiadomi sobie, i nie mona powanie traktowa kampanii internetowej zainicjowanej
przez Conseil Europeen des Enfants du Divorce (europejsk rad ds. dzieci rozwiedzionych
rodzicw), ktra faktycznie z nim si kontaktowaa, poniewa jej prowokacyjne dziaania
podwaaj jej wiarygodno i mog osabia szanse dokonywania obiektywnej oceny
uzasadnionych skarg. Niemniej jednak nie mona odrzuca przedstawianych,
weryfikowalnych i obiektywnych analiz czy argumentw stowarzysze rodzicw bd
samych rodzicw. Zaproponowa odsyanie petycji do Ministerstwa Sprawiedliwoci, ale
podkreli, e nie jest zadowolony z braku moliwoci odwoania si.
Posowie zwrcili uwag, e obywatele powinni by lepiej informowani o istniejcych
moliwociach uzyskania pomocy i porad prawnych oraz o rnicach kulturowych pomidzy
poszczeglnymi systemami sdowymi. Wspomniano rwnie, e w tych sprawach, kiedy
petycj uznaje si za dopuszczaln i przesya Komisji Europejskiej w celu uzyskania dalszych
PE483.790v02-00 12/15 DT\906407PL.doc
PL
informacji, Komisja Petycji Parlamentu Europejskiego musi zbyt dugo czeka na otrzymanie
odpowiedzi, a odpowiedzi Komisji Europejskiej s czsto niezadowalajce.
Mimo pewnych nierozstrzygnitych kwestii wymagajcych dalszego wyjanienia czonkowie
uznali, e spotkania posuyy za now podstaw dla poprawy poziomu wsppracy pomidzy
Komisj Petycji PE a waciwymi organami niemieckimi.
Wnioski:
Wiele wnioskw mona ju wycign z czci opisowej samego dokumentu, jednak
czonkowie komisji PETI uwaaj, e warto podkreli ponisze punkty.
Komisji Petycji Parlamentu Europejskiego nie udao si stwierdzi adnych narusze
prawa krajowego czy europejskiego przez wadze niemieckie w odniesieniu do petycji
dotyczcych Jugendamtu.
Komisja PETI nie znalaza adnych dowodw ani wskazwek, ani co najwaniejsze
adnego strukturalnego charakteru skarg skadajcych petycje, ktre dayby
podstawy do przypuszcze, e wadze niemieckie szczeglnie dyskryminuj
maestwa zawarte przez obywateli rnych pastw.
Polityka dotyczca dzieci i modziey w Niemczech charakteryzuje si rnorodnoci
szczebli odpowiedzialnoci zgodn z federacyjn struktur Niemiec i obejmuje
rwnie wadze gminne oraz ochotnicze organizacje pomocy dla dzieci i modziey w
ramach partnerstwa z instytucjami publicznymi.
Instytucja Jugendamtu powstaa w 1922 r. jako element lokalnego samorzdu w
miastach, miasteczkach i okrgach. Od 1990 r. sma ksiga Kodeksu socjalnego jest
podstaw prawn dla zada spoczywajcych na urzdach ds. dzieci i modziey.
Zgodnie z ni caa odpowiedzialno za dobrobyt dzieci i modzie nadal spoczywa na
miastach, miasteczkach i okrgach wiejskich.
Decyzje rozstrzygajce o prawach i obowizkach rodzicielskich mog by
podejmowane wycznie przez sd rodzinny, a nie na szczeblu administracyjnym
przez Jugendamt. Sd rodzinny wydaje orzeczenia w sprawie rodkw, jakie naley
podj w przypadku zagroenia dobrobytu dziecka, lub kwestii dotyczcych pieczy
nad dzieckiem, na przykad w sprawach rozwodowych. Jugendamt uczestniczy w
postpowaniu przed sdem rodzinnym. W toku takiego postpowania sd musi
wysucha Jugendamtu.
W przypadku postpowa rozwodowych Jugendamt jest regularnie informowany
przez sd rodzinny o pozwach rozwodowych, jeeli dotycz one dzieci i modziey.
Taka informacja umoliwia zapewnienie rodzicom i dzieciom doradztwa i wsparcia w
sytuacji separacji oraz przy regulowaniu praw i obowizkw rodzicielskich.
Ze wzgldu na system samorzdu lokalnego, uprawnienia waciwego organu
nadzorujcego w zakresie badania uznaniowych decyzji urzdw ds. dzieci i
DT\906407PL.doc 13/15 PE483.790v02-00
PL
modziey ograniczaj si do badania legalnoci ich decyzji. Jednak decyzje urzdw
ds. dzieci i modziey mog by przedmiotem kontroli trybunau administracyjnego.
Zgodnie z Traktatem o funkcjonowaniu Unii Europejskiej Komisja Europejska nie ma
uprawnie pozwalajcych na ingerowanie w sprawach, ktre nie dotycz prawa
europejskiego. Unijne prawo rodzinne dotyczce dzieci ogranicza si do wsplnych
zasad dotyczcych jurysdykcji oraz uznawania i egzekwowania istniejcych orzecze
w innym pastwie czonkowskim
1
.
Jednake Traktat umoliwia poszerzenie kompetencji w zakresie procedury skadania
petycji podlegajcej Komisji Petycji PE na wszystkie pola dziaalnoci UE.Ponadto
Karta praw podstawowych stanowica integraln cz Traktatu UE znacznie
podniosa nie tylko uzasadnione oczekiwania obywateli UE, ale take roszerzya
obowizki komisji PETI w zakresie zapewnienia przestrzegania tych praw na szczeblu
politycznym.Zgodnie z art. 24 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej oraz
Konwencj NZ o prawach dziecka, pastwa czonkowskie musz zapewni, by we
wszystkich dziaaniach zwizanych z dziemi pierwszestwo mia najlepszy interes
dziecka. Sdy krajowe maj najlepsze warunki do przeprowadzenia oceny stosowania
zasady najlepszego interesu dziecka w poszczeglnych sprawach, poniewa musz
mie dostp do wszystkich istotnych informacji oraz przestrzega prawa do obrony.
Zgodnie z art. 24 ust. 1 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej dzieci maj
prawo do takiej ochrony i opieki, jaka jest konieczna dla ich dobra. Mog one
swobodnie wyraa swoje pogldy. Pogldy te s brane pod uwag w sprawach, ktre
ich dotycz, stosownie do ich wieku i stopnia dojrzaoci, a zgodnie z ust. 3 kade
dziecko ma prawo do utrzymywania staego, osobistego zwizku i bezporedniego
kontaktu z obojgiem rodzicw, chyba e jest to sprzeczne z jego interesami.
Zgodnie z rozporzdzeniem (WE) nr 2201/2003 to, czy zabranie dziecka jest
bezprawne, zaley od istnienia prawa do opieki nabytego na mocy orzeczenia
sdowego, przysugujcego z mocy prawa lub umowy majcej skutek prawny zgodnie
z prawem pastwa czonkowskiego, w ktrym dziecko zwykle zamieszkiwao przed
zabraniem lub zatrzymaniem. Zatem to prawo pastwa czonkowskiego decyduje o
warunkach, w jakich rodzice nabywaj prawo do opieki wobec swoich dzieci.
Komisja PETI uznaje, e niewystarczajca komunikacja i wyjanianie orzecze
sdowych, kwestii podziau kompetencji midzy poszczeglnymi organami, jak
rwnie rodkw pozasdowych i sdowych moe sprawia, e poszkodowani rodzice
mog nie by w stanie prawidowo oceni wszystkich istotnych faktw i okolicznoci
odnoszcych si do ich sprawy. Jedynie dziki kompleksowemu lecz konkretnemu
przedstawianiu i wyjanianiu wszystkich istotnych informacji obywatele mog
zrozumie prawne i merytoryczne uwarunkowania decyzji oraz dowiedzie si atwo i
szybko, do kogo si zwraca w przypadku niezadowolenia z takiej decyzji.
Komisja Petycji Parlamentu Europejskiego z zadowoleniem przyjmuje poparcie
organw niemieckich dla istniejcych forw i inicjatyw dotyczcych koordynacji
pomidzy poszczeglnymi subami zajmujcymi si kwestiami dzieci i modziey w
Niemczech, i zapewni dalsz wymian korespondencji midzy komisj PETI a

1
Rozporzdzenie (WE) nr 2201/2003 (rozporzdzenie Bruksela IIa).
PE483.790v02-00 14/15 DT\906407PL.doc
PL
organami niemieckimi w celu wzmocnienia praw obywateli, a zwaszcza praw dzieci.
W zwizku z tym komisja PETI wydaje nastpujce zalecenia:
1. Zaleca utworzenie odpowiedniego mechanizmu odwoawczego na poziomie federalnym
i na poziomie krajw zwizkowych do rozpatrywania ewentualnych skarg
pozasdowych, ktre mog prowadzi do interwencji przeciwko decyzjom
administracyjnym.
2 Zaleca przekazywanie konkretnych informacji midzy zainteresowanymi organami w
zakresie midzynarodowych spraw rozwodowych z udziaem dzieci, zwaszcza bardziej
systematyczn wspprac z pozostaymi zainteresowanymi krajami.
3 Zaleca wadzom niemieckim dalsze wspieranie utworzenia w ramach ISS centralnego
punktu kontaktowego ds. transgranicznych konfliktw z udziaem rodzicw i dzieci,
ktrego celem bdzie penienie roli przewodnika dla rodzicw w zakresie dostpnych
im w danej sprawie prawnych i innych moliwoci (np. mediacji).
4. Zaleca, aby wadze byy wyczulone na popraw warunkw spotka rodzicw i ich
dzieci oraz dopilnoway, by wszystkie odnone jzyki i usugi tumacze ustnych byy
dozwolone i tolerowane podczas wizyt rodzicw, jakkolwiek w niektrych przypadkach
(na przykad jeli dziecko jest jeszcze bardzo mae lub te w razie ewentualnego
wywierania wpywu czy moliwoci uprowadzenia) odbyway si pod nadzorem
urzdnika.
5. Zaleca utrzymywanie w jak najwikszym stopniu regularnych kontaktw midzy
dziemi i rodzicami, a take kontaktw pomidzy dzieckiem a jego dziadkami i
rodzestwem, ale tylko o ile nie jest to sprzeczne z dobrostanem dziecka.
6. Zaleca opublikowanie jasnych wytycznych na szczeblu UE na temat praw dziecka oraz
skutkw maestw i rozwodw transgranicznych oraz wrd osb rnych
narodowoci.
7. Zaleca promowanie wsppracy dwustronnej midzy pastwami czonkowskimi i ich
systemami sdownictwa w celu lepszego zrozumienia przez obywateli i wadze
poszczeglnych przepisw krajowych.
8. Zaleca przekazywanie Federalnemu Ministerstwu ds. Rodziny, Osb Starszych, Kobiet i
Modziey uznanych za dopuszczalne petycji dotyczcych Jugendamtu tytuem
informacji i z myl o odpowiedniej reakcji.
9. Zaleca, aby dokument ten odnoszcy si do aktualnej sytuacji w Niemczech i
odzwierciedlajcy aktualne stanowisko komisji PETI w kwestii Jugendamtu zosta
przekazany tytuem informacji waciwym organom niemieckim, skadajcym petycje,
ktrzy kontaktuj si z komisji PETI w sprawie Jugendamtu, a take aby dokument ten
zosta udostpniony opinii publicznej do wiadomoci na stronie internetowej komisji
DT\906407PL.doc 15/15 PE483.790v02-00
PL
PETI.
10. Zaleca, aby dokument roboczy Marcina Libickiego z dnia 28 stycznia 2009 r. w
sprawie rzekomych dyskryminujcych i arbitralnych rodkw stosowanych przez
organy ds. dzieci i modziey w niektrych pastwach czonkowskich, zwaszcza przez
Urzd ds. Dzieci i Modziey w Niemczech, wci widoczny na stronie internetowej
Komisji Petycji UE, zosta niezwocznie zastpiony niniejszym dokumentem lub
przynajmniej zosta opatrzony jednoznaczn uwag na stronie internetowej komisji
PETI, tak aby nie czytelnicy nie mieli wtpliwoci, e dokument M. Libickiego nie
przedstawia ju oficjalnego stanowiska komisji PETI.