Zatrucia

węglowodorami

Dr n. med. Barbara Groszek

Klinika Toksykologii UJ CM
w Krakowie
Rozpuszczalniki
 substancje ciekłe stosowane do
otrzymywania roztworów (mieszanina
cieczy i ciał stałych, absorpcja, ekstrakcja)
 rozpuszczalniki jonizujące (woda)
 rozpuszczalniki niejonizujące – węglowodory
(benzen, dwusiarczek węgla, czterochlorek
węgla)
Węglowodory - określenie
 związki organiczne zbudowane z atomów węgla
i wodoru
 zawierają alifatyczny łańcuch lub aromatyczny
pierścień węglowy
 szeroko rozpowszechnione – paliwa, znajdują
się w gospodarstwie domowym i są używane w
przemyśle
 otrzymywane w wyniku destylacji ropy naftowej
lub drewna
Węglowodory – podział
węglowodory

łańcuchowe pierścieniowe
(alifatyczne) (cykliczne)

nasycone nienasycone alicykliczne aromatyczne

(areny)

alkany alkeny alkiny cykloparafiny jednopierścieniowe

(parafiny) (olefiny) (acetyleny) cykloolefiny wielopierścieniowe
cykloacetyleny
Węglowodory
 alifatyczne - łańcuchowe, normalne lub
rozgałęzione, nasycone (alkany, parafiny) lub
nienasycone (alkeny, olefiny)
 pierścieniowe (cykliczne) - alicykliczne i
aromatyczne (pierścienie benzenowe)
 chlorowane węglowodory (atom chloru, bromu
lub fluoru)
 alkohole i glikole, etery, ketony, kwasy
karboksylowe i inne
Węglowodory – toksyczność
 funkcją indywidualnych właściwości
fizykochemicznych związku:
 lepkość
 lotność
 napięciepowierzchniowe
 chemiczna aktywność każdej części łańcucha
(podstawniki)
Typy węglowodorów
 Niska lepkość, bez podstawników
(węglowodory o niskiej lepkości < 100 SUS
[Saybolt Universal Seconds] , niskim napięciu
powierzchniowym i dużej lotności)
 duże ryzyko zachłystowego zapalenia płuc
 inhalacja – depresja OUN, może być poprzedzona
okresem euforii
 przykłady: nafta, benzyna, olej opałowy
Typy węglowodorów
 Wysoka lepkość, bez podstawników,
alifatyczne (węglowodory o wysokiej lepkości i
małej lotności)
 małe prawdopodobieństwo zachłyśnięcia
 złe wchłanianie z przewodu pokarmowego
 przykłady: olej parafinowy (właściwości
przeczyszczające), olej napędowy
 inhalacja „mgły olejowej” – lipoidowe zapalenie płuc
Typy węglowodorów
 Terpeny
 ryzyko zachłyśnięcia
 nieznaczne objawy depresji OUN
 przykłady: terpentyna, olejek sosnowy
Typy węglowodorów
 Węglowodory aromatyczne
 znacznego stopnia depresja OUN
 umiarkowana kardiotoksyczność
 niewielkie ryzyko aspiracji
 wchłaniane drogą inhalacyjną, z przewodu
pokarmowego, przez skórę
 przykłady: benzen, ksylen, toluen
 wielopierścieniowe – działanie rakotwórcze
Typy węglowodorów
 Chlorowane węglowodory alifatyczne
 objawy depresji OUN
 zaburzenia rytmu serca
 uszkodzenie wątroby i nerek
 niewielkie ryzyko aspiracji
 drogi wchłaniania: układ oddechowy, przewód
pokarmowy, skóra
 przykłady: chloroform, czterochlorek węgla,
trójchloroetylen
Węglowodory - toksyczność
 Dawka toksyczna
 jużkilka mililitrów może wywołać chemiczne
zapalenie płuc
 spożycie 10 - 20 ml niektórych, ogólnie
działających związków (czterochlorek węgla)
może być przyczyną śmiertelnego zatrucia
Węglowodory – patofizjologia
układ oddechowy
 toksyczność wynika zwykle z aspiracji lub
dyfuzji węglowodoru
 słaba rozpuszczalność w wodzie, głęboka
penetracja – skurcz oskrzeli, odczyn
zapalny
Węglowodory – patofizjologia
układ oddechowy
 w pęcherzykach płucnych – wypierają tlen,
niszczą surfaktant – rozlane zmiany
wysiękowe krwotoczne w pęcherzykach
płucnych – upośledzenie dyfuzji tlenu
 dysfunkcja pęcherzyków prowadzi do
nieprawidłowego stosunku wentylacji do
perfuzji (V/Q) – niewydolność oddechowa
Węglowodory - objawy kliniczne
 Aspiracja do płuc
 objawy natychmiast – kaszel, odruchy
wymiotne, chrząkanie
 w ciągu kilku godzin – przyspieszenie
oddechów, duszność, chemiczne zapalenie
płuc
Węglowodory – patofizjologia
układ pokarmowy

 bezpośrednie podrażnienie błony śluzowej, są

szybko absorbowane przez śluzówkę
 niektóre wywołują oparzenia chemiczne
 objawy: piekący ból w jamie ustnej, gardle, bóle
brzucha, nudności wymioty, krwotoczna
biegunka
 wymioty zwiększają ryzyko aspiracji
Węglowodory – patofizjologia
układ nerwowy
 są lipofilne - powinowactwo do bogatolipidowej
tkanki nerwowej
 ogólnoustrojowa absorpcja - ostre i przewlekłe
toksyczne uszkodzenie ośrodkowego i
obwodowego układu nerwowego
 niektóre 6-węglowe alifatyczne WW (np. n-
heksan, metylo-n-butyloketon) - metabolizm do
związków zaburzających transport aksonalny -
obwodowa polineuropatia demielinizacyjna
Węglowodory – patofizjologia
układ nerwowy
 długotrwałe narażenie na WW w miejscu pracy
lub nadużywanie lotnych WW
 przewlekłe bóle głowy, ataksja móżdżkowa,
upośledzenie funkcji poznawczych i innych wyższych
czynności nerwowych
 niektóre lotne WW (np. butan, benzen, toluen i
ksylen) działają depresyjnie na OUN, ale także
wykazyją działanie euforyczne (podniecenie,
drżenia, zawroty głowy)
Węglowodory – patofizjologia
układ krążenia
 wysokie stężenia WW - uwrażliwienie mięśnia
sercowego na działanie katecholamin - ryzyko
wystąpienia u narażonych VT lub VF
(tzw. „nagła śmierć wąchaczy” - może wystąpić, kiedy
osoba nadużywająca zrobi nagle większy wysiłek
fizyczny krótko po narażeniu na WW)
 także – bloki przedsionkowo-komorowe i bradykardia
 niektóre mogą obniżać kurczliwość mięśnia sercowego i
zmniejszać obwodowy opór naczyniowy
Węglowodory – epidemiologia
 Śmiertelność/chorobowość (dane z USA)
 ogólnieszacuje się, że 20 zgonów/rok związane jest z
toksycznością WW
 w 1997 – ogółem 66 645 przypadków narażenia na
WW, w tym 12 ze skutkiem śmiertelnym
 Wiek
 proporcjonalnie więcej zatruć śmiertelnych występuje
u dzieci < 5 r.ż. (przypadkowe spożycie) i wśród
młodzieży (nadużywanie lotnych WW)
 tylko 5% zgonów dotyczyło starszych osób
Węglowodory – droga narażenia
 inhalacyjna
 bezpośrednie wdychanie par substancji lotnych
(”sniffing”)
 inhalowanie par z materiału nasączonego lotną cieczą
i umieszczonego na twarzy (”huffing”)
 powtarzane wdychanie par z umieszczonego w
plastikowej torbie węglowodoru (”bagging”)
 pokarmowa
 przezskórna
 parenteralna
Węglowodory – przyczyny zatruć
 przypadkowe spożycie (najczęstsza przyczyna):
 typowe u dzieci <5 rż., które mają dostęp do WW bez
nadzoru rodzicielskiego
 u dorosłych i starszych osób, kiedy WW są
przechowywane w nieoznakowanych pojemnikach
 zamierzone nadużycie (młodzież i młodzi dorośli)
 przypadkowe narażenie w gospodarstwie
domowym lub miejscu pracy
 masywne spożycia doustne (próby samobójcze)
Benzen
International Chemical Safety Cards (ICSCs)
 BENZENE
 CAS # 71-43-2
 Cyclohexatriene  RTECS # CY1400000
 Benzol  ICSC # 0015
 C6H6  UN # 1114
 Molecular mass: 78.1  EC # 601-020-00-8
Benzen
 Zatrucie ostre
 zachłystowe zapalenie płuc
 ból głowy, nudności, wymioty, śpiączka,
zaburzenia rytmu
 śmiertelna dawka doustna ≈ 100 ml
 Zatrucie przewlekłe
 zaburzenia hematologiczne - pancytopenia,
anemia aplastyczna
Czterochlorek węgla (CCl4)
(tetrachlorometan)
 Stosowany jako produkt pośredni w przemyśle chemicznym
 Toksyczność
 działanie depresyjne na OUN
 bardzo silne działanie hepatotoksyczne i nefrotoksyczne
 działanie arytmogenne
 Dawka toksyczna
 spożycie 5 ml może być śmiertelne
 Mechanizm działania
 tworzenie wolnych rodników
 Jest związkiem rakotwórczym
 Leczenie specyficzne (w fazie badań)
 NAC (N-acetylocysteina) jako zmiatacz wolnych rodników
Chloroform (trichlorometan)
 Dawka toksyczna
 spożycie 10 ml może być śmiertelne, ale opisywano
przeżycie po 100 ml
 Mechanizm działania
 tworzenie wolnych rodników
 Związek rakotwórczy i embriotoksyczny
 Leczenie specyficzne (w fazie badań)
 NAC
Toluen i ksylen
(metylobenzen i dimetylobenzen)
 powszechnie stosowane węglowodory aromatyczne
 toluen często nadużywany inhalacyjnie przez „wąchaczy”

 Objawy:
 działają depresyjnie na OUN
 mają działanie arytmogenne
 drażnią błony śluzowe

 Dawka toksyczna
 spożycie 10 - 15 ml - objawy zatrucia
Trichloroetan i trichloroetylen
 Mechanizm działania
 depresja OUN i ośrodka oddechowego
 działanie arytmogenne
 działanie drażniące

 Dawka toksyczna
 opisywano zgony po dawce 3-5 ml/kg
Węglowodory – ciąża
 przy nadużywaniu przez matkę lotnych
rozpuszczalników istnieje możliwość
występowania efektów niepożądanych na płód
 zwiększona liczba spontanicznych poronień
 malformacje płodów
 mała masa urodzeniowa
 nieprawidłowości twarzoczaszki (podobne do
płodowego zespołu alkoholowego)
 opóźnienie wzrostu, deficyty w zakresie mowy i
czynności poznawczych
Węglowodory – leczenie
uwagi ogólne
 leczenie zatrucia WW jest podtrzymujące -
brak jest specyficznych odtrutek!!!
 obserwacja pacjentów bezobjawowych
przez minimum 6 h po ekspozycji w
poszukiwaniu objawów zatrucia
Węglowodory – leczenie
zapobieganie wchłanianiu
 Prowokowanie wymiotów –
przeciwwskazane
 Płukanie żołądka – tylko po
zabezpieczeniu dróg oddechowych przez
intubację dotchawiczą!!!
Węglowodory – leczenie
zapobieganie wchłanianiu
 agresywna dekontaminacja żołądka jest wskazana
tylko, gdy toksyczność danego WW lub jego
połączenia przewyższa ryzyko aspiracji
(CHAMP – ”mnemonic” stosowany w amerykańskich toksykologicznych
bazach danych):
 C – kamfora - drgawki i stan padaczkowy
 H – halogenowe (chlorowane) pochodne WW - zaburzenia
rytmu i hepatotoksyczność
 A – aromatyczne WW, mielosupresja i procesy
złośliwe oraz toksyczny wpływ na OUN
 M – metale ciężkie (jako podstawniki)
 P – pestycydy - WW jako substancje nośne) objawy
cholinergiczne i drgawki (np. zw. fosoforoorganiczne0
Węglowodory – leczenie
zapobieganie wchłanianiu
 Węgiel aktywowany
 absorbował naftę, terpentynę i benzen in vitro i na modelach
zwierzęcych
 może sprowokować wymioty (ryzyko aspiracji u pacjentów po
spożyciu WW)
 wskazania:
 spożycie silnie toksycznych WW (np. WW halogenowe, CCl4)
 spożycie WW zawierających bardzo toksyczne domieszki (np.
metale ciężkie, pestycydy)
 zatrucia mieszane z udziałem WW i innych absorbowalnych
trucizn
Węglowodory – leczenie
zapalenie płuc

 tlenoterapia, intubacja, mechaniczna wentylacja

 antybiotyki wskazane tylko w przypadku
obecności infekcji
 sterydy – nie dowiedziono skuteczności we
wczesnej fazie zapalenia płuc wywołanego WW
Węglowodory – leczenie
zapalenie płuc
 metoda pozaustrojowego utlenowania (ECMO
extracorporeal membrane oxygenation) –
wykazano jego skuteczność u dzieci
 wentylacja wysokimi częstotliwościami (HFJV –
high frequency jet ventilation) – zapewnia
właściwe utlenowanie przy mniejszych
szczytowych ciśnieniach wdechowych
„Rozpuszczalniki”
 Rozcieńczalniki
lakiernicze – wyroby
gospodarstwa domowego
mieszaniny lotnych cieczy organicznych, nie
będących rozpuszczalnikami substancji
powłokotwórczych, które dodane w
odpowiedniej ilości do wyrobu lakierowego
powodują jego rozcieńczenie bez wytrącania
osadu
Rozcieńczalniki
 syntetyczne wyroby chlorokauczukowe
rozcieńcza się mieszaniną węglowodorów
aromatycznych i estrów kwasu octowego
 wyroby nitrocelulozowe - mieszaniną octanu
etylu i butylu, węglowodorów aromatycznych i
butanolu
 wyroby olejno-żywiczne - mieszaniną benzyny
lakowej, ksylenu lub toluenu oraz butanolu