Zatrucia

pestycydami

Dr n. med. Barbara Groszek

Klinika Toksykologii i Chorób Środowiskowych
Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum
Kraków
Pestycydy - definicje
 Pestycydy (łac. pestis – zaraza, pomór, caedo –
zabijam)
 substancje syntetyczne lub naturalne stosowane do zwalczania
organizmów szkodliwych lub niepożądanych
 używane do ochrony roślin uprawnych, lasów, zbiorników
wodnych, zwierząt, ludzi, produktów żywnościowych
 do niszczenia żywych organizmów, uznanych za szkodliwe, w
budynkach inwentarskich, mieszkalnych, szpitalnych i
magazynach
 Preparat = nazwa handlowa
 zawiera substancję czynną (pestycyd)
 nośnik, rozpuszczalnik – najczęściej węglowodory

IV rok WL sem 2008/2009

Pestycydy – definicje
B U L L D O C K 025 EC
Zawartość substancji biologicznie czynnej:
beta-cyflutryna (związek z grupy pyretroidów) -
25 g w 1 litrze środka.
Substancje nie będące substancją biologicznie
czynną: węglowodory aromatyczne.
Określenie toksyczności:
dla ludzi — szkodliwy,
dla pszczół — bardzo toksyczny,
dla organizmów wodnych — bardzo toksyczny.

IV rok WL sem 2008/2009

 Pestycydy – definicje

O W A D O F O S 540 EC
Zawartość substancji biologicznie czynnej:
fenitrotion (związek z grupy fosforoorganicznych) -
540 g w 1 l środka.
Substancje nie będące substancją biologicznie
czynną: węglowodór aromatyczny.

IV rok WL sem 2008/2009

Pestycydy – klasy toksyczności
KLASA
Toksy
TOKSYCZNOŚCI ostra
I JEJ śro
OKREŚLENIE
LD50 (m
I
IV rok WL sem 2008/2009
≤
Pestycydy - podział
 insektycydy – środki owadobójcze - związki chemiczne
do zabijania szkodliwych owadów (związki polichlorowe,
zw. fosforoorganiczne, karbaminiany, pyretroidy)
 herbicydy – środki chwastobójcze – związki chemiczne
do niszczenia chwastów (paraquat, diquat, pochodne
kwasów chlorofenoksykarboksy-lowych)
 rodentycydy – środki gryzoniobójcze – związki
chemiczne do zabijania gryzoni (antykoagulanty)
 fumiganty – gazy używane do sterylizacji produktów
(bromek metylu, dibromek etylu)

IV rok WL sem 2008/2009

Insektycydy polichlorowe
(chlorowane węglowodory)
 Mechanizm toksyczności
 zaburzają przewodzenie bodźców nerwowych,
szczególnie w mózgu (interferują z przepływem jonów
Na+ i K+ przez błony aksonów)
 powodują “uczulenie” m. sercowego na arytmogenne
działanie katecholamin
 powodują uszkodzenie wątroby, nerek i szpiku
 mają działanie karcinogenne
 są induktorami enzymów

IV rok WL sem 2008/2009

Insektycydy polichlorowe
 Toksykokinetyka
 dobrze wchłaniają się z przewodu pokarmowego,
przez skórę i drogą inhalacyjną
 są bardzo dobrze rozpuszczalne w tłuszczach,
kumulują się w tkankach
 metabolizowane bardzo wolno w wątrobie, wydalane
w ciągu dni, miesięcy, lat
 przechodzą do mleka matki

IV rok WL sem 2008/2009

Insektycydy polichlorowe
 Dawka toksyczna:
 zróżnicowana;
 wysoce toksyczne (LD50<50 mg/kg) – endrin,
dieldrin, endosulfan;
 umiarkowanie toksyczne (LD50 >50 mg/kg) –
lindan, heptachlor, chlordan

IV rok WL sem 2008/2009

Insektycydy polichlorowe
 Objawy – ostre doustne zatrucie
 nudności, wymioty
 niepokój, nadmierna pobudliwość nerwowa,
zaburzenie koordynacji ruchów, mrowienie w okolicy
ust, drętwienie języka, przeczulica, bóle i zawroty
głowy
 zaburzenia świadomości, śpiączka, drgawki i depresja
ośrodka oddechowego
 zaburzenia rytmu, migotanie komór
 Rozpoznanie:
 na podstawie wywiadu i obrazu klinicznego

IV rok WL sem 2008/2009

Insektycydy polichlorowe
 Leczenie
 zabezpieczenie i podtrzymywanie funkcji
życiowych
 tlenoterapia, intubacja, wspomaganie oddechu
 leczenie przeciwdrgawkowe

 monitorowanie układu krążenia, leczenie zaburzeń

rytmu (beta-blokery)
 odtrutki
– nie ma specyficznych leków ani
odtrutek

IV rok WL sem 2008/2009

Insektycydy polichlorowe
 Leczenie (cd..)
 dekontaminacja
 skażenie skóry i oczu – zdjąć skażone ubranie,
zmyć skórę wodą i mydłem; obficie wypłukac oczy
wodą lub solą fizjologiczną
 spożycie – nie prowokować wymiotów, podać
węgiel aktywowany, rozważyć płukanie żołądka
 metody przyspieszające eliminację
 powtarzane dawki węgla aktywowanego
 hemodializa, hemoperfuzja nieefektywne

IV rok WL sem 2008/2009

Insektycydy polichlorowe
 Następstwa
 uszkodzenia wielonerwowe
 uszkodzenie wątroby
 nerek
 szpiku

IV rok WL sem 2008/2009

Insektycydy fosforoorganiczne
i karbaminiany
 Mechanizm toksyczności:
 wiążą się z seryną esterazowego centrum
acetylocholinesterazy (AChE) w tkance nerwowej
i krwinkach czerwonych oraz cholinesterazy
surowiczej (ChE)
 prowadzą do zmiany struktury białkowej NTE
(neuropathy target esterase) i hamują jej
aktywność

IV rok WL sem 2008/2009

Insektycydy fosforoorganiczne
i karbaminiany
 Zahamowanie aktywności AChE prowadzi
do nagromadzenia się acetylocholiny w:
 receptorach muskarynowych
 (zakończenia układu cholinergicznego),
 receptorach nikotynowych
 (płytka nerwowo-mięśniowa i zwoje autonomiczne)
 receptorach cholinergicznych w OUN

IV rok WL sem 2008/2009

Insektycydy fosforoorganiczne
i karbaminiany
 związki fosforoorganiczne powodują
nieodwracalne zahamowanie aktywności
oraz często uszkodzenie enzymu
 karbaminiany są odwracalnymi
inhibitorami cholinesterazy
 toksyczność może być nasilona przez
 rozpuszczalniki organiczne
 inne składniki preparatów

IV rok WL sem 2008/2009

Insektycydy fosforoorganiczne
i karbaminiany
 Toksykokinetyka
 dobrze wchłaniają się z przewodu
pokarmowego, przez skórę i drogą
inhalacyjną
 są bardzo dobrze rozpuszczalne w
tłuszczach, kumulują się w tkance tłuszczowej
 metabolizowane są w wątrobie, niektóre do
bardziej toksycznych związków

IV rok WL sem 2008/2009

Insektycydy fosforoorganiczne
i karbaminiany
 Dawka toksyczna
 zróżnicowana;zależna od rodzaju związku,
szybkości metabolizmu
 Rozpoznanie
 wywiad, charakterystyczny obraz kliniczny
(objawy muskarynowe, nikotynowe i z OUN),
badanie aktywności AChE i ChE;
hipokaliemia, hiperglikemia

IV rok WL sem 2008/2009

Insektycydy fosforoorganiczne
i karbaminiany
 objawy muskarynowe
 oskrzela  uczucie ucisku w klatce piersiowej z
utrudnieniem wydechu w wyniku zwężenia oskrzeli i
wzmożonego wydzielania, duszność, kaszel, sinica,
obrzęk płuc
 przewód pokarmowy  nudności, wymioty, bóle
kurczowe w jamie brzusznej, biegunka, bolesne
parcie na stolec, bezwiedne oddawanie stolca

IV rok WL sem 2008/2009

Insektycydy fosforoorganiczne
i karbaminiany
 objawy muskarynowe
 układ krążenia  bradykardia
 gruczoły potowe  wzmożone pocenie
 gruczoły ślinowe  wzmożone ślinienie
 gruczoły łzowe  łzawienie
 źrenice  zwężenie źrenic (“szpilkowate”)
 ciało rzęsowe  zamazane widzenie, bóle głowy
 pęcherz moczowy  częste, bezwiedne oddawanie
moczu

IV rok WL sem 2008/2009

Insektycydy fosforoorganiczne
i karbaminiany
 objawy nikotynowe
 mięśnie prążkowane  łatwe męczenie się,
osłabienie siły mięśniowej, drgania mięsni, drżenia
pęczkowe, kurcze, uogólnione osłabienie siły
mięśniowej/porażenie wiotkie (z mięśniami
oddechowymi włącznie)
 zwoje sympatyczne  bladość, przejściowy wzrost
ciśnienia tętniczego, hipotonia, tachykardia,
hiperglikemia

IV rok WL sem 2008/2009

Insektycydy fosforoorganiczne
i karbaminiany
 objawy z OUN
 uogólnione wiotkie porażenie
 drgawki, utrata przytomności – śpiączka
 depresja ośrodka oddechowego i krążeniowego z
dusznością, sinicą, hipotensją;

IV rok WL sem 2008/2009

Insektycydy fosforoorganiczne
i karbaminiany
 leczenie
 zabezpieczenie i podtrzymywanie funkcji
życiowych
 tlenoterapia, intubacja, wspomaganie oddechu, oddech
kontrolowany z PEEP
 leczenie przeciwdrgawkowe

 monitorowanie układu krążenia

IV rok WL sem 2008/2009

Insektycydy fosforoorganiczne
i karbaminiany
 leczenie
 odtrutki
 antagonista receptorów muskarynowych – atropina
iv. (do objawów atropinizacji – zmniejszenie
wydzielania oskrzelowego, brak pocenia, suche
śluzówki, akcja serca 100/min., poszerzenie źrenic)
 reaktywatory AChE – pralidoksym, obidoksym
(Toxobidin®) 250 mg iv. w bolusie, a następnie w
ciągłej infuzji w dawce 750 mg/24 godz. pod kontrolą
aktywności AChE, do czasu pełnej reaktywacji AChE

IV rok WL sem 2008/2009

Insektycydy fosforoorganiczne
i karbaminiany
 leczenie
 dekontaminacja
 skażenie skóry i oczu – zdjąć skażone ubranie, zmyć skórę
wodą i mydłem; obficie wypłukać oczy wodą lub solą
fizjologiczną
 spożycie – nie prowokować wymiotów, węgiel aktywowany?,
rozważyć płukanie żołądka
 metody przyspieszające eliminację
 powtarzane dawki węgla aktywowanego – niepewna
skuteczność
 hemodializa, hemoperfuzja - nieefektywne

IV rok WL sem 2008/2009

Insektycydy fosforoorganiczne
i karbaminiany
 następstwa
 uszkodzenie obwodowego układu nerwowego
(polineuropatie)
 uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego
(zanik korowy i podkorowy mózgu),
 wątroby

IV rok WL sem 2008/2009

Insektycydy fosforoorganiczne
i karbaminiany - neurotoksyczność
 ostra kryza cholinergiczna 
zahamowanie aktywności AChE 
objawy muskarynowe, nikotynowe i z OUN
 zespół pośredni
 występuje w zatruciach niektórymi związkami
– fenthion, fenitrothion; początek w 2 – 4
dobie od ostrego zatrucia

IV rok WL sem 2008/2009

Insektycydy fosforoorganiczne
i karbaminiany - zespół pośredni
 występuje po okresie poprawy – ustąpieniu objawów
kryzy cholinergicznej; nie występują drżenia pęczkowe
 ponowne zahamowanie AChE – upośledzenie pre- i
postsynaptycznej transmisji nerwowo-mięśniowej
 ostra niewydolność oddechowa
 osłabienie mięśni unerwianych przez nerwy czaszkowe
 osłabienie mm. zginaczy szyi oraz proksymalnych mięśni
kończyn
 osłabienie/zniesienie odruchów ścięgnistych
 śmierć z powodu niewydolności oddechowej – niedowład
mięśni oddechowych

IV rok WL sem 2008/2009

Insektycydy fosforoorganiczne
i karbaminiany
 opóźniona (odległa) sensomotoryczna
polineuropatia (demielinizacja ?)

 niezależna od zahamowania acetylocholinesterazy

 zahamowanie NTE
 wiotkie porażenie i atrofia mięśni w dystalnych
odcinkach kończyn, ataksja
 zazwyczaj oszczędza mięśnie oddechowe

IV rok WL sem 2008/2009

Insektycydy fosforoorganiczne
i karbaminiany
 Odległe następstwa ze strony OUN

 zawroty głowy, napięcie nerwowe, stany

lękowe, drżenia i niepokój, labilność
emocjonalna, bezsenność, mary senne,
depresja, zaburzenia koncentracji,
spowolnienie procesów myślowych,
dezorientacja; demencja

IV rok WL sem 2008/2009

Pyretryny i pyretroidy
Naturalne i syntetyczne pochodne kwasu
chryzantemowego
 mechanizm toksyczności:
 natychmiast zabijają owady paraliżując ich system
nerwowy poprzez przerwanie transportu błonowego w
aksonach
 ssaki metabolizują te związki bardzo szybko, i dlatego
dla ssaków są zdecydowanie mniej toksyczne
 źle wchłaniane zarówno przez skórę, jak i z
przewodu pokarmowego
 dawka toksyczna:
 doustna dawka jest większa niż 100 – 1 000 mg/kg

IV rok WL sem 2008/2009

Pyretryny i pyretroidy
 Objawy kliniczne:
 reakcje anafilaktyczne – skurcz oskrzeli, obrzęk krtani mogą
wystąpić u osób nadwrażliwych
 przy podrażnieniu skóry – zmiany oparzeniowe, rumień
 przy zatruciu doustnym – podrażnienie przewodu pokarmowego
 po spożyciu dużych ilości (200 – 500 ml skoncentrowanego
roztworu) mogą wystąpić objawy ze strony OUN – drgawki,
śpiączka, zatrzymanie oddechu
 Rozpoznanie: wywiad, obraz kliniczny

IV rok WL sem 2008/2009

Pyretryny i pyretroidy
 leczenie
 zabezpieczenie i podtrzymywanie funkcji
życiowych
 dekontaminacja
 skażenie skóry i oczu – zdjąć skażone ubranie,
zmyć skórę wodą i mydłem; obficie wypłukac oczy
wodą lub solą fizjologiczną
 spożycie – nie prowokować wymiotów, węgiel
aktywowany?, rozważyć płukanie żołądka

IV rok WL sem 2008/2009

Herbicydy – pochodne dipirydylowe
paraquat i diquat
 mechanizm toksyczności:
 paraquat i diquat są silnymi kationami w roztworze
wodnym
 stężone roztwory mogą wywołać ciężkie zmiany
oparzeniowe śluzówek przeowdu pokarmowego,
skóry, oczu
 herbicydy dipirydylowe wykazują ekstremalną
toksyczność układową
 w reakcji z NADPH tworzą się wolne rodniki, prowadząc do
destrukcji tkanek poprzez peroksydację lipidów

IV rok WL sem 2008/2009

Pochodne dipirydylowe
paraquat i diquat
 mechanizm toksyczności:
 paraquat jest selektywnie wychwytywany i
gromadzony w tkance płucnej, wywołuje
nekrozę komórek pęcherzyków płucnych z
następową proliferacją tkanki łącznej i
zwłóknieniem płuc
 diquat nie powoduje zwłóknienia płuc;
uszkadza nerki, powoduje występowanie
krwotocznych zmian w mózgu

IV rok WL sem 2008/2009

Pochodne dipirydylowe
 toksykokinetyka
 są bardzo dobrze absorbowane z przewodu
pokarmowego, przez skórę i drogi oddechowe
 ulegają szybkiej dystrybucji do tkanek
 wydalane są przez nerki

 Dawka toksyczna: doustna śmiertelna dawka

paraquatu – 2 – 4 g lub 10-20 ml 20% roztworu;
diquatu – 30-60 ml 20% roztworu

IV rok WL sem 2008/2009

Pochodne dipirydylowe
 objawy kliniczne
 paraquat
 nudności, wymioty, owrzodzenia gardła i krtani, ból przy
połykaniu
 postępująca niewydolność nerek, wątroby, martwica
mięśni
 wstrząs, śmierć w w ciągu kilku godzin – dni; w
późniejszym okresie zgon z powodu zwłóknienia płuc
 ciężkość i szybkość narastania objawów zależna od
dawki
 diquat: objawy podobne, nie występuje zwłóknienie
płuc

IV rok WL sem 2008/2009

Pochodne dipirydylowe
 leczenie
 zabezpieczenie i podtrzymywanie funkcji
życiowych
 intubacja, wspomaganie oddechu;
ograniczenie podawania tlenu (pO2 ≈ 60 mm
Hg)
 monitorowanie układu krążenia
 odtrutki – nie ma

IV rok WL sem 2008/2009

Pochodne dipirydylowe
 leczenie
 dekontaminacja
 skażenie skóry i oczu – zdjąć skażone ubranie, zmyć skórę
wodą i mydłem; obficie wypłukac oczy wodą lub solą
fizjologiczną
 spożycie – agresywna dekontaminacja (płukanie żołądka,
Ziemia Fullera, węgiel aktywowany)
 antyoksydanty?
 metody przyspieszające eliminację
 powtarzane dawki węgla aktywowanego – niepewna
skuteczność
 hemodializa, hemoperfuzja - nieefektywne

IV rok WL sem 2008/2009

Pochodne dipirydylowe
 antyoksydanty (eksperymentalne stosowanie)
 witamina C i E i dysmutaza ponadtlenkowa –
zmniejszenie toksyczności wolnych rodników
 N- acetylocysteina – zwiększenie puli komórkowego
glutationu
 desferrioksamina – chelatowanie żelaza, które jest
katalizatorem produkcji rodników hydroksylowych
 propranolol – blokowanie wychwytu paraquatu przez
płuca
 inhalacje tlenku azotu aby poprawić wymianę gazową

IV rok WL sem 2008/2009

Pochodne kwasów
chlorofenoksyoctowych

 kwas 2,4-dichlorofenoksyoctowy (2,4-D)

 kwas trichlorofenoksyoctowy (2,4,5-T)
 kwas 4-chloro-2-metylfenoksyoctowy
(MCPA)
 stosowane jako herbicydy

IV rok WL sem 2008/2009

Pochodne kwasów
chlorofenoksyoctowych
 mechanizm działania:
 są słabymi inhibitorami oksydatywnej
fosforylacji
 zespół przegrzania (wzrost temperatury,
przyspieszenie procesów metabolicznych)
 bezpośrednie działanie toksyczne na
 mięśnie prążkowane
 nerwy obwodowe

IV rok WL sem 2008/2009

Pochodne kwasów
chlorofenoksyoctowych
 objawy kliniczne:
 osłabienie siły mięśniowej, skurcze
mięśniowe, uogólniona wiotkość mięśni
 tachykardia  migotanie komór
 hipertermia
 rabdomioliza, kwasica metaboliczna
 parestezje, polineuropatie
 Leczenie: objawowe

IV rok WL sem 2008/2009

RODENTYCYDY
 antykoagulanty - pochodne kumaryny
 fosforek cynku
 pochodne cebuli morskiej

IV rok WL sem 2008/2009

Kumaryna i pochodne
 Warfaryna - pochodna kumaryny (kumadin)
 “Superwarfaryny” – pochodne 4-hydroksy-
warfaryny (brodifakum, difacinon, bromadiolon,
pindon)
 Mechanizm działania:
 zmniejszają syntezę czynników krzepnięcia zależnych
od witaminy K – czynnik II, VII, IX i X poprzez
zahamowanie enzymu 2,3 reduktazy witaminy K1;
 dotyczy to tylko nowosyntetyzowanych czynników –
okres utajenia objawów

IV rok WL sem 2008/2009

Kumaryna i pochodne
 Objawy kliniczne
 krwawienia (czas trwania objawów od 2-7 dni -
pochodne warfaryny; superwarfaryny - kilka tygodni)
 wydłużenie czasu protrombiny (PT); > INR

 Leczenie
 podawanie wit. K1 (phytonadione)
 5 - 10 mg i.v. u dorosłych; 1-5 mg i.v. u dzieci
 do 40 mg/kg w zatruciu superwarfarynami
 przetaczanie świeżego osocza

IV rok WL sem 2008/2009

Fosforek cynku
 Stosowany jako rodentycyd, fumigant;
charakterystyczny zapach czosnku
 LD50 - 40 mg/kg (dla szczurów)
 Dawka śmiertelna dla człowieka - najniższa
opisywana - 4 g
 W żołądku - może wytworzyć się fosforowodór

 Mechanizm działania:
 zahamowanie transportu elektronów w mitochondriach

IV rok WL sem 2008/2009

Fosforek cynku
 Objawy kliniczne
 inhalacja - kaszel, duszność, obrzęk płuc
 zatrucie doustne - nudności, wymioty, biegunka;
 zatrucie ciężkie: hipotonia, obrzęk płuc, martwica
m. sercowego, drgawki, śpiączka; możliwe
uszkodzenie wątroby i nerek
 Leczenie:
 zależne od objawów

IV rok WL sem 2008/2009

Dinitroalkilofenole
 Zastosowanie:
 środkido konserwacji drewna, fungicydy, herbicydy
(pentachlorofenol, dinitrofenole)
 Toksykokinetyka:
 łatwo wchłaniają się wszystkimi drogami, kumulują się w
ustroju,
 metabolizują do amino-, nitro- i dwuamino-pochodnych,
 sprzęgane z kwasem glukuronowym,
 wydalane przez nerki

IV rok WL sem 2008/2009

Dinitroalkilofenole
 Mechanizm działania:
 rozprzęganie oksydatywnej fosforylacji
(energia powstająca w czasie procesów
metabolicznych nie jest wykorzytywana do
produkcji ATP)
 wzrasta szybkość procesów metabolicznych
 wzrasta produkcja kwasu mlekowego

 dinitrofenole mogą utleniać hemoglobinę do MetHb

IV rok WL sem 2008/2009

Dinitroalkilofenole
 Objawy kliniczne:
 podrażnienie skóry, oczu, dróg oddechowych
 bóle głowy, nudności, osłabienie, senność
 obfite pocenie się, hipertermia, tachykardia,
tachypnoe, drgawki, śpiączka
 kwasica metaboliczna
 obrzęk płuc, wstrząs
 uszkodzenie wątroby, nerek

IV rok WL sem 2008/2009

Dinitroalkilofenole
 Leczenie:
 zależne od objawów - uzupełnianie płynów,
ochładzanie, wyrównywanie kwasicy
 nie należy stosować salicylanów

IV rok WL sem 2008/2009