1 Zakad Chemii Oglnej, Katedra Chemii i Biochemii Klinicznej, Uniwersytet Medyczny im Karola Marcinkowskiego w !oznani" Kierownik Zakad"# dr ha$ n med Maria %skra, &ro' UM ( %nstyt"t )kien *at"ralnych i +o,lin Zielarskich w !oznani", Oddzia +o,lin Zielarskich -yrektor %nstyt"t"# &ro' dr ha$ .rzegorz /&ychalski Summary A diverse of berry fruits and berries extracts, high in polyphenols, have been demonstrated to show a broad spectrum of health benefts because many of them may reduce the risk of cardiovascular heart diseases, cancer, allergy and infammation. Their benefcial efect is connected with the antioxidant activity. This review shows results of recent studies in vivo and in vitro have suggested an association between consumption of polyphenolrich berry fruits and their prophylactic role. The antioxidant activity of berry fruits depending on the content of polyphenols is also discussed. Key words: antio0idant acti1ity, cancer, cardio1asc"lar disease, ®nancy, &re1ention WPROWADZENIE !ech" charakterystyc#n" owocw $est ich s%odki smak, co c#&sto wyr'(nia $e spo)r'd owoc'w #alic#anych do war#yw, a tak(e wysoka warto)* od(ywc#a, na kt'r" wp%ywa$" pr#ede ws#ystkim witaminy i sk%adniki mineralne. +godnie # ro#por#"d#eniem ,inistra +drowia wyr'(ni* mo(na nast&pu$"ce grupy owoc'w- #iarnkowe, pestkowe, $agodowe, cytrusowe ora# inne ./0. 1o grupy owoc'w $agodowych #alic#amy- agrest .Ribes grossularia0, aroni& .Aronia melanocarpa0, bor'wk& c#ernic& #wan" r'wnie( c#arn" $agod" .Vaccinium myrtillus0, bor'wk& brus#nic& .Vaccinium vitis idaea0, $e(yn& .Rubus sp.0, malin& .Rubus idaeus0, por#ec#k& bia%" .Ribes album0, por#ec#k& c#erwon" .Ribes rubrum0, por#ec#k& c#arn" .Ribes nigrum0, po#iomk& .Fragaria vesca0, rod#ynk& .Vitis vinifera0, truskawk& .Fragaria grandifora0 ora# winogrono .Vitis vinifera0 i (urawin& .Vaccinium oxycoccus0. Agrest $est ro)lin" kr#ewiast", o $agodoks#ta%tnych, kulistych lub eliptyc#nych owocach, $adanych na surowo lub w postaci pr#etwor'w. 2or#ec#ka c#arna i c#erwona s" r'wnie( ro)linami kr#ewiastymi, spotykanymi pr#ede ws#ystkim na obs#arach ni#innych 2olski, c#&sto w lasach i wilgotnych #aro)lach, a ich owoce spo(ywane s" #w%as#c#a pod postaci" d(em'w, konftur, sok'w i win. 2or#ec#ka c#arna u#nawana $est #a ro)lin& lec#nic#", a $e$ owoce cies#" si& s#c#eg'ln" popularno)ci" #e w#gl&du na wysok" #awarto)* witaminy !. ,alina w%a)ciwa $est r'wnie( #alic#ana do grupy ro)lin lec#nic#ych. 3wocki maliny, soc#yste pestkowce, #ebrane s" w owoc #biorowy, kt'ry $adany $est na surowo lub w postaci pr#etwor'w. Truskawka, #wana r'wnie( po#iomk" ananasow", $est uprawiana pows#echnie w wielu odmianach i kr#y('wkach. !#erwone i bard#o soc#yste owoce truskawki s" bogatym 4r'd%em witaminy !, fosforu, potasu, (ela#a i wapnia .50. WYSTPOWANIE ZWIZKW POLIFENOLOWYCH W OWOCACH JAODOWYCH ,imo, (e w%a)ciwo)ci smakowe i od(ywc#e owoc'w $agodowych nale("cych do rod#a$u Ribes, Rubus ora# Vacciniums" dobr#e po#nane, wielokrotnie udokumentowane i doceniane $u( od wielu lat, to nadal prowad#one s" badania ma$"ce na celu s#c#eg'%owe po#nanie sk%adu chemic#nego pos#c#eg'lnych odmian tych owoc'w, a #w%as#c#a #awarto)ci #wi"#k'w polifenolowych, kwasu askorbinowego i ich kor#ystnego odd#ia%ywania na organi#m, wynika$"cego # aktywno)ci pr#eciwutlenia$"ce$ tych #wi"#k'w. 6envenuti i wsp. .70 badali st&(enie polifenoli, antocy$anin i #redukowane$ formy kwasu askorbinowego w owocach maliny, $e(yny ora# c#arne$ i c#erwone$ por#ec#ki pochod#"cych # r'(nych upraw, a tak(e oceniali #dolno)* do #miatania rodnik'w 1228 9 pr#e# ekstrakty # tych owoc'w. :a podstawie metody spektrofotometryc#ne$, wykor#ystu$"ce$ odc#ynnik ;olina !iocalteau .<0 $ako chromogen wyka#ano, (e Ribes nigrum Tsema charaktery#u$e si& na$wy(s#ym ca%kowitym st&(eniem #wi"#k'w polifenolowych .===,> mg?/@@ g0. Aysok" #awarto)* polifenoli o#nac#ono w Aronia melanocarpa Blliott .CD@,5 mg?/@@ g0, a na$ni(s#" #awarto)* w malinie Rubus idaeus Eeptember ./<@,C mg?/@@ g0. !o interesu$"ce, warto)ci te ks#ta%towa%y si& r'(nie dla pos#c#eg'lnych odmian owoc'w. !a%kowit" #awarto)* #wi"#k'w polifenolowych i kwasu askorbinowego powodu$"cych >@F obni(enie poc#"tkowego st&(enia 1228 9 .B! >@ 0 dla wybranych odmian owoc'w pr#edstawiono w tabeli /. +dolno)* #miatania rodnika 1228 9 pr#e# pos#c#eg'lne odmiany anali#owanych owoc'w korelowa%a # ca%kowit" #awarto)ci" #wi"#k'w polifenolowych. Ayka#ano bowiem, (e na$wy(s#" #dolno)ci" #miatania tego rodnika charaktery#owa%y si& A. melanocarpa i R. nigrum, a ni(s#" R. rubrum, R. fruticosusora# R. idaeus. :ie wyka#ano #ale(no)ci mi&d#y #awarto)ci" antocy$an'w i kwasu askorbinowego a wzrostem #dolno)ci do #miatania rodnika 1228 9 . T!"e#! $% C!&'ow()! *!w!r)o+, *w(-*'.w /o#(0e1o#owy234 s)56e1(e 'w!s7 !s'or"(1owe8o ( *do#1o+, *9(!)!1(! rod1('! DPPH : ;EC <= > /r*e* wy"r!1e od9(!1y owo2.w ?!8odowy23 ;w8 <>% / Od9(!1! owo27 C!&'ow()e s)56e1(e *w(-*'.w /o#(0e1o#owy23 ;98@$== 8> S)56e1(e 'w!s7 !s'or"(1owe8o ;98@$== 8> EC <= ;98> Rubus fruticosus 2 Black -iamond -arrow Chester Black /atin 3"ll 4hornless 567,8 9:,6 16(,;98,6 5:1,797,( 517,59,5,< (5=,796,: 15,19<,1 1(,69<,( 15,<9<,= 15,19<,7 15,<9<,( :,79<,( :,79<,7 7,=9<,: 6,:9<,( =,(9<,8 Rubus idaeus 2 /e&tem$er /"mner 18<,=9<,6 (18,89<,; 1:,:9<,7 1=,591,; 1<,69<,( :,:9<,: Ribes nigrum 2 /il1ergieters 4enah 4sema B"rga :5:,:91<,( =;(,596,7 ;;;,:9;,6 =87,696,; 1<;,19(,: 1:5,;95,: 155,19(,6 18:,591,6 (,:9<,1 5,89<,8 1,<9<,= (,79<,5 Ribes rubrum 2 +otet +ed 2ake +osetta :<1,=98,( 5;<,195,6 5719(,; :191,6 (6,(91,: (5,;91,8 8,59<,= :,69<,; :,79<,( Aronia melanocarpa >lliot *ero =6<,(9;,; 15,19<,: 1,;9<,5 !a%kowit" #awarto)* #wi"#k'w polifenolowych w owocach $agodowych ocenia%o $es#c#e wiele innych #espo%'w badawc#ych. Aang i Gin .>0 wyka#ali, (e odmiana Rubus fruticosus G. !hester i 8ull Thornless #awiera%y odpowiednio 5@H mg?/@@ g i /=> mg?/@@ g #wi"#k'w polifenolowych, natomiast Gugasi i wsp. .C0 wyka#ali, (e ca%kowita #awarto)* #wi"#k'w fenolowych mo(e by* r'(na w ka(dym, coroc#nym #bior#e owoc'w. +aobserwowali m.in., (e odmiany Rubus idaeus ;ertIdi #amatos i ;ertIdi karmin uprawiane na A&gr#ech #awiera%y w owocach #ebranych w latach 5@@< i 5@@> odpowiednio 55> i 5C@ mg?/@@ g ora# /CC i 7@> mg?/@@ g #wi"#k'w polifenolowych. Ayda$e si& wi&c, (e to nie tylko odmiana pos#c#eg'lnych owoc'w ma wp%yw na st&(enie #wi"#k'w polifenolowych, a co #a tym id#ie na ich aktywno)* pr#eciwutlenia$"c", ale tak(e, a mo(e pr#ede ws#ystkim, c#ynniki )rodowiskowe, takie $ak nas%onec#nienie, temperatura panu$"ca w c#asie w#rostu owoc'w ora# charakter uprawy. AKTYWNOAB PRZECIWCTLENIAJCA OWOCW JAODOWYCH Jo#w'$ badaK nad w%a)ciwo)ciami pr#eciwutlenia$"cymi #wi"#k'w polifenolowych by% #wi"#any # pos#ukiwaniem pr#yc#yn istotne$ r'(nicy w c#&sto)ci wyst&powania chor'b uk%adu sercowo nac#yniowego mi&d#y mies#kaKcami kra$'w )r'd#iemnomorskich i kra$'w wysokoupr#emys%owionych Buropy +achodnie$. 6adania prowad#one w roku /DH@ w ramach pro$ektu Seven Countries Study wyka#a%y ni(s#" #achorowalno)* na chorob& wieKcow" w kra$ach )r'd#iemnomorskich, co pr#ypisano charakterystyc#nemu dla tego regionu Buropy sposobowi od(ywiania .H0. Aprowad#enie po$&cia Lfrancuskiego paradoksuM mia%o na celu #wr'cenie s#c#eg'lne$ uwagi na nisk" #achorowalno)* ;rancu#'w na mia(d(yc& w por'wnaniu # mies#kaKcami innych kra$'w Buropy +achodnie$, mimo stosowania pr#e# nich diety bogate$ w t%us#c#e #wier#&ce. +$awisko to pr#ypisano kor#ystnemu odd#ia%ywaniu c#erwonego wina. 3ka#a%o si&, (e $est ono bogate w #wi"#ki polifenolowe, s#c#eg'lnie resweratrol i kwercetyn&, d#i&ki kt'rym wyka#u$e w%a)ciwo)ci antyoksydacy$ne, ro#s#er#a$"ce nac#ynia krwiono)ne i pr#eciw#apalne .=, D0. 2r#eciwutleniac#e pochod#enia eg#ogennego mog" bowiem wp%ywa* na aktywno uk%adu redoks i ca%kowit" #dolno)* pr#eciwutlenia$"c" organi#mu. Nnnym, bogatym 4r'd%em #wi"#k'w pr#eciwutlenia$"cych, w s#c#eg'lno)ci antocy$anin, kwasu askorbinowego, kwas'w fenolowych i fawonoid'w, s" owoce $agodowe ./@0. 6adania potwierd#i%y, (e ekstrakty # r'(nych odmian uprawnych malin, $e(yn i agrestu wyka#u$" 5 aktywno)* pr#eciwutlenia$"c", m.in. popr#e# #miatanie rodnik'w hydroksylowych, tlenu singletowego, nadtlenku wodoru i rodnik'w ponadtlenkowych .//0. 2antelidis i wsp. ./50 anali#owali sk%ad i potenc$a% pr#eciwutlenia$"cy malin, $e(yn, kr#y('wek malin i $e(yn, c#erwone$ por#ec#ki, agrestu i owoc'w odmiany $adalne$ derenia o na#wie !ornelian # Orec$i. 3ka#a%o si&, (e na$mnie$s#" #awarto)* #wi"#k'w polifenolowych w pr#elic#eniu na kwas galusowy o#nac#ono w c#erwone$ por#ec#ce .C>H//D7 mg?/@@ g s.m.0. Pole$no us#eregowano r'(ne odmiany agrestu ./5>H/75/ mg?/@@ g s.m.0, maliny .//7H5//5 mg?/@@ g s.m.0 ora# owoce derenia $adalnego ./>D5 mg?/@@ g s.m.0. Pr#y('wki maliny # $e(ynami, a tak(e $e(yny, charaktery#owa%o na$wy(s#e st&(enie #wi"#k'w polifenolowych w por'wnaniu # po#osta%ymi owocami, a mianowicie o#nac#ono w nich nawet 5C// mg?/@@ g s.m. omawianych #wi"#k'w. Autor#y potwierd#ili, (e nie tylko genotyp owoc'w wp%ywa na ca%kowit" #awarto)* #wi"#k'w polifenolowych, ale tak(e wyka#ali, (e nie be# #nac#enia $est moment #bioru owoc'w. 3ka#a%o si& bowiem, (e owoce pochod#"ce # p'4nie$s#ych #bior'w #awiera%y #nac#nie wi&ce$ #wi"#k'w polifenolowych. 2otenc$a% pr#eciwutlenia$"cy owoc'w mo(e by* oceniony na podstawie wielu metod analityc#nych w uk%ad#ie in vitro. ,etoda ;JA2 .ferrum reducing antioxidant power0 $est $edn" # na$s#ybs#ych anali# po#wala$"c" na ocen& tego parametru dla wielu pr'b w kr'tkim c#asie, opart" na pomiar#e #dolno)ci do redukowania kompleksu $on'w ;e 7Q # odc#ynnikiem T2T+ pod wp%ywem aktywno)ci pr#eciwutlenia$"ce$ badanego uk%adu do intensywnie niebieskiego kompleksu ;e 5Q ?T2T+, .T2T+ R 5,<,C tripirydyloEtria#yna0. 6adania dowiod%y, (e badane odmiany c#erwone$ por#ec#ki i agrestu charaktery#owa%y si& na$ni(s#" aktywno)ci" pr#eciwutlenia$"c" mier#on" metod" ;JA2 .<@,HC>,/ Smol kwasu askorbinowego?g s.m.0. Ayka#ano korelac$& mi&d#y warto)ciami ;JA2 a ca%kowit" #awarto)ci" #wi"#k'w polifenolowych ora# odwrotn" korelac$& mi&d#y st&(eniem kwasu askorbinowego w badanych owocach a warto)ciami ;JA2. 3woce derenia $adalnego, kt're charaktery#owa%y si& na$wy(s#ym st&(eniem kwasu askorbinowego i antocy$an'w ora# $edn" # na$wy(s#ych #awarto)ci #wi"#k'w polifenolowych w)r'd anali#owanych owoc'w, wyka#a%y stosunkowo nisk" warto)* ;JA2 .=7,D Smol kwasu askorbinowego?g s.m.0. Autor#y sugeru$", (e mo(e mie* to #wi"#ek # c#&)ciow" de#aktywac$" kwasu askorbinowego ora# antocy$an'w w c#asie procesu sus#enia owoc'w w temperatur#e >>T!. Ayniki te s" #godne # innymi doniesieniami literaturowymi ./70 wska#u$"cymi r'wnie( na korelac$& mi&d#y st&(eniem #wi"#k'w polifenolowych ora# antocy$an'w, a #dolno)ci" pr#eciwutlenia$"c" owoc'w. +e w#gl&du na to, (e kwas askorbinowy ma rac#e$ niewielki ud#ia% w ca%kowite$ #dolno)ci antyoksydacy$ne$ owoc'w $agodowych .@,< D,<F0 ./@0, Palt i wsp. ./@0 ocenia$"c potenc$a% pr#eciwutlenia$"cy tych owoc'w pod#ielili $e na dwie podgrupy- te # bard#o du(ym ca%kowitym st&(eniem #wi"#k'w polifenolowych, antocy$anin ora# niskim st&(eniem kwasu askorbinowego i grup& # niskim st&(eniem #wi"#k'w polifenolowych, antocy$anin, ale wysokim st&(eniem kwasu askorbinowego. Ayka#ano, (e witamina ! mo(e intensyfkowa* ro#k%ad antocy$anin na drod#e nieen#ymatyc#nego utleniania, s#c#eg'lnie wtedy, gdy st&(enie kwasu askorbinowego #nac#nie pr#ewy(s#a st&(enie antocy$anin. EFEKTY DIOLOICZNE OWOCW JAODOWYCH :ale(y podkre)li*, (e spo(ycie #i'% i lek'w #io%owych na )wiecie #nac#nie w#ros%o w okresie ostatnich 5@ lat ./<, />0, a ich kor#ystne odd#ia%ywanie na #drowie wielu r'(nych grup pac$ent'w udokumentowano $u( wielokrotnie ./C, /H0. Epo(ycie herbaty ora# napar'w # li)ci malin $est s#c#eg'lnie ro#pows#echnione w)r'd kobiet w ci"(y ./=, /D0. Nch regularne pr#y$mowanie #mnie$s#a bowiem odc#ucie md%o)ci, w#macnia mi&)nie macicy, pomaga #nie)* wysi%ek #wi"#any # porodem, a tak(e poprawia $ako)* i ilo)* pokarmu u matki po porod#ie .5@0. 6adania pr#eprowad#one w Etanach +$ednoc#onych wyka#a%y, (e >5,7F po%o(nych stosu$e #io%a w celu stymulowania porodu, w tym C7F badanych po%o(nych wykor#ystywa%o napary # li)ci maliny i ole$ rycynowy. Uednym # na$wa(nie$s#ych powod'w u(ywania #i'% oka#a%a si& by* ich naturalno)*, natomiast niewielka lic#ba danych literaturowych i badaK naukowych, prowad#onych w kierunku oceny be#piec#eKstwa ich stosowania, sk%ania%y do re#ygnac$i # ich stosowania. 2omimo s#eroko ro#pows#echnionych herbat # li)ci maliny w)r'd kobiet w ci"(y, do te$ pory pr#eprowad#ono tylko kilka pro$ekt'w badawc#ych in vitro ora# na #wier#&tach, ocenia$"cych ich skutec#no)* i be#piec#eKstwo d#ia%ania. Uedne # pierws#ych badaK pr#eprowad#ili 6amford i wsp. .5/0 w roku /DH@. Bkstrakt # li)ci maliny podano kobietom ci&(arnym, kobietom nie b&d"cym w ci"(y, samicom s#c#ur'w ora# samicom s#c#ur'w w ci"(y. :ie #aobserwowano (adnego wp%ywu, albo bard#o niewielkie odd#ia%ywanie ekstraktu na macic& kobiet nie b&d"cych w ci"(y i samice 7 s#c#ur'w. +aobserwowano $ednak #atr#ymanie skurc#y macicy u kobiet b&d"cych w ci"(y nawet na kilka minut, a u samic s#c#ur'w b&d"cych w ci"(y na 7< min. Pontakt # ekstraktem pr#e# 5@ min wp%yn"% na popraw& rytmic#no)ci skurc#y, ale i na obni(enie ich c#&stotliwo)ci. Uohnson i wsp. .550 badali wp%yw li)ci maliny na s#c#ury w ci"(y, a tak(e na dwa pokolenia ich potomk'w, kt're pod#ielili na < podgrupy- grup& kontroln", grup& s#c#ur'w, kt'rym podawano /@ mg?kg?d#ieK li)ci maliny c#erwone$, grup& s#c#ur'w otr#ymu$"cych /@ mg?kg?d#ieK kwercetyny ora# podgrup& otr#ymu$"c" t& sam" dawk& kemferolu. Gi)cie ora# #wi"#ki polifenolowe podawano drog" pokarmow" poc#"ws#y od pierws#ego dnia ci"(y a( do porodu. 3ceniano d%ugo)* ci"(y, lic#ebno)* miotu, lic#b& poronieK, a tak(e wag& i p%e* narod#onych osobnik'w. A grupie, kt're$ podawano li)cie maliny #aobserwowano istotne statystyc#nie wyd%u(enie c#asu ci"(y. 3ka#a%o si& tak(e, (e okres do$r#ewania m%odych samic nale("cych do pierws#ego pokolenia potomstwa ro#poc#yna% si& istotnie statystyc#nie wc#e)nie$, ni( w grupie kontrolne$. A badaniach prowad#onych pr#e# Eimpsona i wsp. .570 podawano li)cie maliny w postaci tabletek .5 ra#y /,5 g d#iennie0 DC kobietom w ci"(y poc#"ws#y od 75 tygodnia ci"(y do porodu. 3cena takich parametr'w, $ak utrata krwi pr#e# matk& w c#asie porodu, warto)* ci)nienia ro#kurc#owego, punktac$a u#yskana w skali Apgar pr#e# d#iecko w > min (ycia ora# masa urod#eniowa d#iecka w grupie badane$ ora# kontrolne$ nie wyka#a%a r'(nic istotnych statystyc#nie. 2or'wnanie c#asu trwania ci"(y ora# d%ugo)ci tr#ech stadi'w porodu mi&d#y obiema grupami kobiet r'wnie( nie wyka#a%o istotnych r'(nic. Ayda$e si&, (e pr#eprowad#enie takich badaK tak(e w okresie poc#"tkowym ci"(y, a wi&c w pierws#ym trymestr#e, mog%oby by* 4r'd%em informac$i na temat wp%ywu #wi"#k'w #awartych w li)ciach maliny na proces organogene#y. A #wi"#ku # tak niewielk" lic#b" danych na temat odd#ia%ywania tych #wi"#k'w na ci&(arne kobiety i stosowaniem ich pr#ede ws#ystkim w oparciu o tradyc$& ludow" pr#eka#ywan" # pokolenia na pokolenie, ws#elkie produkty oparte na li)ciach maliny nie powinny by* rekomendowane. Jak s#y$ki macicy $est $ednym # na$c#&sts#ych nowotwor'w #%o)liwych wyst&pu$"cych u kobiet na ca%ym )wiecie .5<0. 3bok prowad#enia wielu kampanii spo%ec#nych w 2olsce i na ca%ym )wiecie, ma$"cych na celu nak%oni* kobiety do coroc#nych badaK cytologic#nych, d#i&ki kt'rym na pr#estr#eni ostatnich lat w #nac#ny spos'b uda%o si& obni(y* )miertelno)* na skutek te$ choroby, #wraca si& tak(e uwag& na pos#ukiwanie naturalnych lub syntetyc#nych #wi"#k'w mog"cych mie* r'wnie( #nac#enie w proflaktyce raka s#y$ki macicy .5>, 5C0. Eugeru$e si&, (e #wi"#ki naturalne lub syntetyc#ne mog" by* bard#o obiecu$"ce w proflaktyce raka #e w#gl&du na to, (e d#ia%a$"c %"c#nie lub osobno mog" hamowa*, op'4nia* lub cofa* proces ro#wo$u raka .5C, 5H0. Ayka#ano, (e podawanie ca%ych wysus#onych lub #amro(onych owoc'w c#arnych malin i truskawek obni(y%o ry#yko wyst"pienia raka $elita grubego, pr#e%yku i $amy ustne$ u #wier#"t .5=0. !o wi&ce$, r'(ne ekstrakty # owoc'w $agodowych wp%yn&%y na redukc$& tempa ro#wo$ukomrek nowotworowych raka $amy ustne$ u c#%owieka in vitro .5D0. +hang i wsp. .5<0 oceniali #dolno)* do hamowania w#rostu i potenc$a% chemoprewency$ny ekstraktu # c#arnych malin wobec kom'rek nowotworowych raka s#y$ki macicy u kobiet. A eksperymencie tym autor#y poddali d#ia%aniu liofli#owanym ekstraktem # c#arnych malin, w ilo)ci 5>, >@, /@@ i 5@@ Sg?ml pr#e# /, 7 i > dni, tr#y linie kom'rek nowotworowych s#y$ki macicy- 8eGa, Ei8a i !77A. Ayka#ano, (e ekstrakt ma #dolno)* hamowania w#rostu ws#ystkich tr#ech linii kom'rkowych w #ale(no)ci od dawki i c#asu reakc$i odpowiednio o ><F, >5F i CHF. 2onadto 7dniowa ekspo#yc$a ws#ystkich anali#owanych linii kom'rkowych na d#ia%anie ekstraktu wp%yn&%a na nasilenie procesu apopto#y populac$i kom'rek nowotworowych nawet 7krotnie w por'wnaniu # grup" kontroln". !ho* mechani#m kor#ystnego odd#ia%ywania ekstraktu nie $est po#nany, sugestie autor'w, wska#u$"ce na ud#ia% #wi"#k'w polifenolowych obecnych w c#arnych malinach, wyda$" si& by* $ak na$bard#ie$ s%us#ne. 8an i wsp. .7@0 donos#", (e to dwa g%'wne #wi"#ki obecne w c#arnych malinach, a mianowicie kwas ferulowy i Vsitosterol .#wi"#ek nale("cy do grupy fitosteroli0, s" odpowied#ialne #a hamowanie w#rostu linii kom'rek nowotworowych $amy ustne$ u c#%owieka. +ikri i wsp. .7/0 sugeru$", (e to antocy$aniny, w s#c#eg'lno)ci 73gluko#yd cy$anidyny i 73 ruto#yd cy$anidyny, induku$" apopto#& kom'rek nowotworowych nab%onka pr#e%yku in vitro, natomiast Aang .750 wska#u$e na #dolno)* do hamowania ro#wo$u raka pr#e%yku u s#c#ur'w pr#e# c#arne maliny bogate w antocy$any. ,imo (e #identyfkowano wiele bioaktywnych #wi"#k'w w c#arnych malinach i potwierd#ono ich potenc$a% chemoprewency$ny, to $es#c#e wiele # nich po#osta%o nieodkrytych, a tak(e niepr#ebadanych w tym kierunku. Ayda$e si&, (e wyniki tych eksperyment'w mog" dostarc#y* < mocnych podstaw dla badaK pr#edklinic#nych i klinic#nych, a tak(e mog" by* rac$onaln" podstaw" i u#asadnieniem do stosowania ekstrakt'w # c#arnych malin lub ich sk%adnik'w w proflaktyce raka s#y$ki macicy, $ak i innych nowotwor'w. Anali#a doniesieK literaturowych wska#u$e na to, (e w centrum #ainteresowaK tego rod#a$u badaK #na$du$" si& pr#ede ws#ystkim ekstrakty # ca%ych owoc'w $agodowych, a r#ad#ie$ ich pos#c#eg'lne sk%adniki chemic#ne. Eugeru$e si& wi&c, (e wi&ks#" uwag& nale(y #wr'ci* na ca%kowit" #awarto)* #wi"#k'w pr#eciwutlenia$"cych, a co #a tym id#ie wynika$"c" # ich obecno)ci wysok" aktywno)* pr#eciwutlenia$"c" tych owoc'w. +wi"#ki w nich #awarte mog" bowiem bra* po)redni lub be#po)redni ud#ia% w mechani#mie kor#ystnego odd#ia%ywania tych owoc'w na organi#m c#%owieka. A oparciu o doniesienia literaturowe wska#u$"ce na #dolno)* owoc'w $agodowych do hamowania w#rostu kom'rek nowotworowych .770, Ood i wsp. .7<0 pod$&li pr'b& oceny #dolno)ci pr#eciwutleniac#y obecnych w ekstrakcie # maliny do nis#c#enia linii kom'rek nowotworowych raka (o%"dka, $elita grubego i piersi. Pom'rki te poddano d#ia%aniu wodnego ekstraktu # maliny # odmiany ,eeker, 8!l ora# ro#tworu kwasu askorbinowego o tym samym p8 $ak ekstrakt. Ayka#ano, (e H,>F ro#tw'r kwasu askorbinowego #nis#c#y% mnie$ ni( /@F nowotworowych kom'rek (o%"dka i $elita grubego. A pr#eciwieKstwie do tego, ekstrakt # maliny #nis#c#y% ponad D@F tych kom'rek, a dodatek 8!l do kom'rek w obecno)ci ekstraktu nie wp%yn"% na w#rost $ego aktywno)ci. Autor#y sugeru$", (e efekt ten nale(y pr#ypisa* obecnym w ekstrakcie pr#eciwutleniac#om. + drugie$ strony wska#u$" r'wnie( na to, (e nie#wykle trudno $est oceni* wk%ad pos#c#eg'lnych komponent'w w #dolno)* pr#eciwutlenia$"c" ekstraktu. Trudno)* ta #wi"#ana mo(e by* r'wnie( # prawdopodobieKstwem odd#ia%ywania tych #wi"#k'w na r'(ne mechani#my wp%ywa$"ce na pr#etrwanie i proliferac$& kom'rki nowotworowe$. Giu i wsp. .7>0 por'wnywali #awarto)* #wi"#k'w pr#eciwutlenia$"cych < r'(nych odmian malin, a tak(e #dolno)* ekstrakt'w acetonowych # tych owoc'w do hamowania w#rostu kom'rek 8epO 5 . Autor#y wyka#ali korelac$& mi&d#y ca%kowit" #awarto)ci" #wi"#k'w fenolowych i fawonoid'w, a aktywno)ci" pr#eciwutlenia$"c" ekstrakt'w. Takie$ #ale(no)ci nie #aobserwowano dla aktywno)ci antyproliferacy$ne$. :atomiast ,c1ougall i wsp. .7C0 anali#owali ekstrakty # maliny w#bogacone w #wi"#ki polifenolowe i wyka#ali, (e frakc$a antocy$anin wyka#a%a #nac#nie wy(s#" aktywno)* antyproliferacy$n" w stosunku do linii kom'rek raka s#y$ki macicy 8eGa w por'wnaniu # frakc$" ellagotanin. ,imo tego, (e wyniki badaK prowad#onych in vitro potwierd#i%y wielokrotnie hipote#& o #dolno)ci ekstrakt'w # malin do nis#c#enia kom'rek nowotworowych, to odniesienie tych wynik'w do uk%ad'w in vivo sk%ania do ro#wagi i ostro(no)ci. 3woce aronii .Aronia melanocarpa0, wywod#"ce$ si& #e wschodnie$ c#&)ci kontynentu p'%nocnoamerykaKskiego, #ysku$" cora# wi&ks#" popularno)* w Buropie #e w#gl&du na to, (e u#nane s" #a $edne # na$bogats#ych 4r'de% #wi"#k'w polifenolowych, pr#ede ws#ystkim fawonoid'w i antocy$an'w .7H0. + te$ pr#yc#yny ekstrakty # owoc'w aronii wyka#u$" w%a)ciwo)ci pr#eciwutlenia$"ce, pr#eciw#apalne, pr#eciwbaktery$ne i pr#eciwnowotworowe .7=, 7D0. 3las i wsp. .<@0 wyka#ali, (e ekstrakty # owoc'w aronii ogranic#a$" aktywac$& p%ytek krwi na r'(nych etapach .pr#ede ws#ystkim ich adhe#$& i agregac$&0 ora# powstawanie w nich reaktywnych form tlenu. A innym eksperymencie tych autor'w oceniano #dolno)* do obni(ania stresu oksydacy$nego generowanego pr#e# nadtlenoa#otyn .3:33
0 w p%ytkach krwi c#%owieka in
vitro .7H0. Ayka#ano, (e ekstrakt # owoc'w aronii ogranic#a proces karboksylac$i bia%ek p%ytek krwi indukowany nadtlenoa#otynem w #ale(no)ci od #astosowane$ dawki ekstraktu. Ayka#ano tak(e, (e ekspo#yc$a p%ytek krwi na d#ia%anie 3:33
o st&(eniu @,/ mmol pr#e# okres > min
wp%yn&%a na >@F #mnie$s#enie wolnych grup tiolowych obecnych w bia%kach p%ytek. :atomiast dodatek ekstraktu do takiego uk%adu #nac#nie ogranic#y% niekor#ystny wp%yw nadtlenoa#otynu na grupy tiolowe, bowiem #aobserwowano tylko >procentowe #mnie$s#enie lic#by wolnych grup tiolowych $u( pr#y #astosowaniu na$ni(s#ego st&(enia ekstraktu .> Sg?ml0. Aarto)ci, $akie otr#ymano dla r'(nych parametr'w stresu oksydacy$nego w #ale(no)ci od #astosowanego st&(enia ekstraktu #estawiono w tabeli 5. T!"e#! E% W/&yw *w(-*'.w /o#(0e1o#owy23 o"e21y23 w e's)r!'2(e * owo2.w Aronia melanocarpa 1! /!r!9e)ry s)res7 o'syd!2y?1e8o /&y)e' 'rw( )r!')ow!1y23 ONOO F ;w8 GH>% S)56e1(e e's)r!')7 * owo2.w H!9ow!1(e 7)#e1(!?-2e? 9ody0('!2?( "(!&e' ;I> H!9ow!1(e 7)#e1(!?-2e? 9ody0('!2?( "(!&e' H!9ow!1(e 1()row!1(! "(!&e' ;I> H!9ow!1(e /ero'syd!2?( #(/(d.w > A. melanocarpa ;J8@9#> ;o2e1! s)56e1(! 8r7/ '!r"o1y#owy23> ;I> ;o2e1! s)56e1(! 8r7/ )(o#owy23> ;o2e1! s)56e1(! GF1()ro)yro*y1y> ;I> ;o2e1! s)56e1(! TDARS> : =,(91,1 ?&@<,<:A :,(9<,6 ?&@<,<:A (,:9<,7 ?&@<,<:A (,69<,: ?&@<,<:A 7,: (=,591,6 ?&@<,<:A 17,59(,( ?&@<,<:A 7,:91,7 ?&@<,<:A 6,=91,1 ?&@<,<:A 1< 5;,19(,8 ?&@<,<(A 57,595,1 ?&@<,<:A 1(,:9(,1 ?&@<,<:A (<,(9(,: ?&@<,<:A (: 88,;95,1 ?&@<,<(A 8;,(9(,; ?&@<,<(A 1:,<9(,6 ?&@<,<:A (8,<9(,6 ?&@<,<:A :< =1,59:,: ?&@<,<1A =6,=9:,7 ?&@<,<1A 1:,195,1 ?&@<,<:A (;,;95,1 ?&@<,<:A !o wi&ce$, wyniki wska#u$" tak(e na to, (e ekstrakt reduku$e toksyc#no)* nadtlenoa#otynu, co ob$awia%o si& ogranic#eniem procesu peroksydac$i lipid'w obecnych w p%ytkach krwi. Ayda$e si& wi&c, (e lec#nic#e w%a)ciwo)ci aronii wynika$"ce # aktywno)ci pr#eciwutlenia$"ce$ owoc'w te$ ro)liny wp%ywa$" na ich #dolno)* do #miatania wysoce reaktywnego nadtlenoa#otynu. ,echani#m odd#ia%ywania sk%adnik'w ekstraktu, kt're #apobiega$" utlenia$"ce$ modyfkac$i bia%ek $est $es#c#e niepo#nany. Autor#y sugeru$" $ednak, (e #wi"#ki obecne w ekstrakcie, pr#ede ws#ystkim polifenole, reagu$" # c#"stec#kami nadtlenoa#otynu, w wyniku c#ego powsta$" mnie$ reaktywne produkty. + drugie$ strony autor#y podkre)la$", (e w#a$emne odd#ia%ywanie #wi"#k'w polifenolowych # 3:33
#achod#i #byt wolno, aby mog%o odegra* istotn" rol& w warunkach f#$ologic#nych. 6adania Jys#awe$ i wsp. .</0 in vivo wyka#a%y, (e ekstrakt # owoc'w aronii wp%ywa na ogranic#enie procesu generowania rodnik'w ponadtlenkowych w grupie pac$ent'w, u kt'rych wykryto c#ynniki ry#yka wyst"pienia chor'b uk%adu kr"(enia. Por#ystne odd#ia%ywanie na uk%ad kr"(enia pr#ypisu$e si& r'wnie( (urawinie, co wynika # wysokiego st&(enia fawonoid'w i kwasu elagowego w $e$ owocach .<5, <70. 6adania 2edersena i wsp. .<<0 wyka#a%y w#rost ca%kowite$ #dolno)ci pr#eciwutlenia$"ce$ osoc#a #drowych ochotnik'w po spo(yciu soku # (urawiny. 1owied#iono r'wnie(, (e spo(ywanie soku lub ekstraktu # tych owoc'w pr#e# pac$ent'w # cukr#yc" typu 5 spowodowa%o istotny spadek st&(enia gluko#y we krwi .<>0 ora# st&(enia ca%kowitego cholesterolu i $ego frakc$i G1G .<C0. 6asu i wsp. .<H0 oceniali wp%yw niskoenergetyc#nego soku # (urawiny .<=@ ml?d#ieK pr#e# = tygodni0 dost&pnego na rynku amerykaKskim, na proces peroksydac$i lipid'w, parametry stanu #apalnego ora# na dyslipidemi& u kobiet # #espo%em metabolic#nym. 6adania wyka#a%y, (e sok ten wp%yn"% istotnie na w#rost ca%kowite$ #dolno)ci pr#eciwutlenia$"ce$ osoc#a ora# obni(enie po#iomu dialdehydu malonowego i utlenionych frakc$i G1G w por'wnaniu # grup" kontroln". Eok nie wp%yn"% natomiast #nac#"co na warto)* ci)nienia krwi, st&(enie gluko#y, profl lipidowy, st&(enie bia%ka !reaktywnego i interleukiny C. Nstotnym c#ynnikiem decydu$"cym o warto)ci od(ywc#e$ pokarmu $est obecno)* w $ego sk%ad#ie nie#b&dnych wielonienasyconych kwas'w t%us#c#owych. E#c#eg'lna rola tych kwas'w w organi#mie c#%owieka #wi"#ana $est pr#ede ws#ystkim # ich ud#ia%em w transporcie i utlenianiu cholesterolu ora# synte#ie eiko#anoid'w. Achod#" one tak(e w sk%ad lipid'w b%on kom'rkowych. :ies%abn"ce #ainteresowanie wielonienasyconymi kwasami t%us#c#owymi #wi"#ane $est # ich #dolno)ci" do #apobiegania, a tak(e lec#enia chor'b uk%adu kr"(enia. :a$bogats#ym 4r'd%em wielonienasyconych kwas'w t%us#c#owych # rod#iny W7 s" ryby morskie #awiera$"ce H/5F kwasu eiko#apentaenowego .5@-> W70, C/7F kwasu doko#aheksaenowego .55-C W70 i @,>5F kwasu Xlinolenowego .<=0. Autor#y #wraca$" uwag&, (e w wielu kra$ach dieta nie obfitu$e w ryby morskie, nie tylko # powodu ceny, ale i ogranic#one$ dost&pno)ci. :iestety, wiele gatunk'w ryb $est tak(e 4r'd%em organic#nych i nieorganic#nych #aniec#ys#c#eK niebe#piec#nych dla #drowia .<D0. A #wi"#ku # tym sugeru$", (e nale(y pos#ukiwa* innych 4r'de% nie#b&dnych kwas'w t%us#c#owych W7 i #wraca$" s#c#eg'ln" uwag& na ole$e ro)linne. 3le$ # pestek c#arne$ por#ec#ki Ribes nigrum #awiera nawet /@/DF kwasu t%us#c#owego /=-7 W7, 5,<<,7F kwasu /=-< W7 i /55>F Xlinolenowego ./=-7 WC0 .>@, >/0. Tahvonen i wsp. .<=0 oceniali wp%yw ole$u # pestek c#arne$ por#ec#ki, #awiera$"cego /<,>F kwasu Ylinolenowego ./=-7 W70Z /5,CF X linolenowegoZ <H,>F kwasu linolowego ./=-5 WC0 ora# ole$u rybiego na profil lipidowy, st&(enie gluko#y i insuliny u kobiet #drowych. 3le$ # pestek c#arne$ por#ec#ki w ilo)ci 7 g?d#ieK lub 5,= g?d#ieK ole$u rybiego podawano /> #drowym kobietom w dw'ch cyklach pr#e# < tygodnie. 6adania wyka#a%y, (e suplementac$a ole$em # pestek c#arne$ por#ec#ki wp%yn&%a na w#rost st&(enia kwasu Xlinolenowego w triacyloglicerolach .TAO0 i estrach cholesterolu .!B0. :ie C wyka#ano $ednak istotne$ #miany w st&(eniu kwasu eiko#apentaenowego i kwasu doko#aheksaenowego w grupie spo(ywa$"ce$ ole$ # pestek c#arne$ por#ec#ki. Uednak(e spo(ycie tego ole$u wp%yn&%o na istotny spadek st&(enia cholesterolu frakc$i G1G w por'wnaniu # wynikami, $akie u#yskano dla grupy spo(ywa$"ce$ ole$ rybi. :atomiast st&(enie gluko#y #mnie$s#y%o si& istotnie tylko w grupie spo(ywa$"ce$ ole$ # ryb w por'wnaniu warto)ciami, $akie u#yskano pr#ed suplementac$". Tremblay i wsp. .>50 #aobserwowali odwrotn" korelac$& mi&d#y st&(eniem kwasu X linolenowego we frakc$i TAO osoc#a, a st&(eniem insuliny na c#c#o. :ale(y podkre)li*, (e pr#eprowad#ono bard#o ma%o badaK ocenia$"cych wp%yw kwas'w t%us#c#owych # rod#iny W7 na po#iom gluko#y i insuliny u os'b #drowych, $ak i chorych na oba typy cukr#ycy, a u#yskane wyniki s" spr#ec#ne. [ m&(c#y#n # %agodn" hipercholesterolemi" suplementac$a kwasem eiko#a pentaenowym .< g?d#ieK0 wp%yn&%a na obni(enie st&(enia gluko#y na c#c#o .>70. Takiego efektu nie #aobserwowano po spo(yciu kwasu doko#aheksaenowego. Ayda$e si&, (e ws#elkie ro#bie(no)ci w wynikach mog" by* #wi"#ane # r'(nymi dawkami kwas'w t%us#c#owych, $akie podawano pac$entom w c#asie prowad#onych eksperyment'w, odmiennym sk%adem ole$'w rybich, $ak i ole$'w # pestek owoc'w $agodowych, a tak(e ca%kowitym spo(yciem t%us#c#'w w cod#ienne$ diecie pac$ent'w. WSPKDZIAKANIE PRZECIWCTLENIACZY EZOENNYCH I ENDOENNYCH NA PRZYKKADZIE EKSTRAKTC Z PESTEK LALINY I CERCLOPLAZLINY !hocia( mechani#m d#ia%ania pr#eciwutlenia$"cego #wi"#k'w polifenolowych #osta% $u( nie$ednokrotnie potwierd#onyin vitro, to $ednak ich wsp'%d#ia%anie # pr#eciwutleniac#ami endogennymi, #w%as#c#a reagu$"cymi # tym samym substratem, wymaga $es#c#e wielu badaK. !#ynnikiem mog"cym katali#owa* powstawanie wolnych rodnik'w .AJ0 i reaktywnych form tlenu .J;T0 mog" by* $ony (ela#a ;e.NN0 po#osta$"ce w stanie wolnym, nie #wi"#ane #e swoistymi dla nich bia%kami, w organi#mie. +e w#gl&du na to, (e $ony (ela#a ;e.NN0 bard#o %atwo utlenia$" si& do ;e.NNN0, proces ten mo(e nie)* #a sob" pewne niebe#piec#eKstwa. 2odc#as gdy $ony (ela#a ;e.NNN0 s" biologic#nie mnie$ aktywn" form", $ony ;e.NN0 s" odpowied#ialne #a powstawanie J;T, kt're mog" inic$owa* peroksydac$& lipid'w, kwas'w nukleinowych ora# bia%ek. 3 5 9 mo(e by* generowany podc#as $ednoelektronowe$ redukc$i 3 5 pr#e# ;e.NN0. 8 5 3 5 mo(e powstawa* w reakc$ach en#ymatyc#nych albo $ako produkt dysmutac$i 3 5 9 , kt'ry podc#as reakc$i ;entona mo(e by* pr#eks#ta%cony w rodnik hydroksylowy. Jeakc$a ta mo(e by* katali#owana pr#e# $ony metali pr#e$)ciowych m.in. ;e.NN0, kt're po pr#y%"c#eniu c#"stec#ki tlenu twor#" bard#o reaktywny $on perferrylowy .;e.NN03 5 0. 2omimo tego, (e organi#m c#%owieka dysponu$e bia%kami wi"("cymi wolne $ony (ela#a .ferrytyna i transferryna0 i cerulopla#mnin" .!p0 utlenia$"c" ;e.NN0 do ;e.NNN0, wska#u$e si& na to, (e #wi"#ki polifenolowe #e w#gl&du na ich #dolno)* do kompleksowania ora# utleniania $on'w metali pr#e$)ciowych mog%yby podnie)* skutec#no)* organi#mu w eliminowaniu wolnych $on'w (ela#a #ar'wno ;e.NN0, $ak i ;e.NNN0. 1#ienne spo(ycie #wi"#k'w polifenolowych w diecie kra$'w Buropy +achodnie$ wynosi oko%o / g .><0. Orys#c#yKska i wsp. .>>0 oceniali #dolno)* ekstraktu # pestek maliny .B2,0, bogatego w #wi"#ki polifenolowe, do wspomagania !p w eliminowaniu wolnych $on'w ;e.NN0 in vitro. A badaniach wykor#ystano !p wyi#olowan" # osoc#a chorych # pr#ewlek%" mia(d(ycow" niedro(no)ci" t&tnic koKc#yn dolnych .!p,0 ora# u#yskan" # osoc#a krwiodawc'w .!pP0. +wi&ks#ona produkc$a AJ i J;T w trakcie trwania stresu oksydacy$nego towar#ys#"cego ro#wo$owi pr#ewlek%e$ mia(d(ycowe$ niedro(no)ci koKc#yn dolnych mo(e prowad#i* do #wi&ks#onego wykor#ystania pr#eciwutleniac#y. 2r#eprowad#one badania wyka#a%y, (e ro#w'$ pr#ewlek%e$ mia(d(ycowe$ niedro(no)ci t&tnic koKc#yn dolnych wp%ywa na w#rost aktywno)ci ferroksyda#owe$ !p, w por'wnaniu # aktywno)ci" !pP. Aska#u$e to na $e$ ud#ia% w ochronie organi#mu w trakcie reakc$i ostre$ fa#y, co potwierd#a$" wc#e)nie$s#e badania .>C0. Uednak(e koniec#no)* d#ia%ania !p w warunkach stresu oksydacy$nego powodu$e obni(enie mo(liwo)ci utleniania $on'w ;e.NN0 do ;e.NNN0. Aska#u$" na to mnie$s#e #miany procentowego st&(enia ;e.NN0 wyeliminowanego pr#e# !p, ora# warto)* \;e.NN0max, kt'ra $est d#iesi&ciokrotnie ni(s#a w por'wnaniu # warto)ci" u#yskan" dla !pP. Ayniki te mog" wska#ywa*, (e w chorobach pr#ewlek%ych struktura bia%ka lub stan utlenienia $on'w mied#i odpowied#ialnych #a aktywno)* ferroksyda#ow" !p, mo(e ulec modyfkac$i. Jo#w'$ mia(d(ycowe$ niedro(no)ci t&tnic koKc#yn dolnych u pac$ent'w, # osoc#a kt'rych wyi#olowano !p, powodowa% wi&c #wi&ks#one wykor#ystanie pr#eciwutlenia$"cych mo(liwo)ci en#ymu. Ekutec#no)* d#ia%ania endogennych pr#eciwutleniac#y mog" #wi&ks#a* substanc$e eg#ogenne o podobnym d#ia%aniu. A wyniku pr#eprowad#onych badaK stwierd#ono, (e B2, ora# wybrane kwasy fenolowe wyka#u$" H aktywno)* podobn" do ferroksyda#owe$. Ayka#ano, (e #wi"#ki polifenolowe obecne w ekstrakcie # pestek maliny mog" wspomaga* !p w eliminowaniu $on'w ;e.NN0, poniewa( dodatek ekstraktu do uk%ad'w #awiera$"cych !p powodowa% dodatkowe #mnie$s#enie st&(enia $on'w ;e.NN0 w mies#aninie .ryc. / i 50. Ry2% $ )&yw ekstrakt" z &estek maliny na aktywno,B 'erroksydazowC C&K +Dnica istotna statystycznie w &orwnani" z C&K l"$ najniDszym stEDeniem >!M# ! F &@<,<<1, " F &@<,<1 Ry2% E% )&yw ekstrakt" z &estek maliny na aktywno,B 'erroksydazowC C&M +Dnica istotna statystycznie w &orwnani" z C&M l"$ najniDszym stEDeniem >!M# ! F &@<,<<1, " F &@<,<1 Ayda$e si& $ednak, (e nie $est to efekt be#po)redniego odd#ia%ywania te$ grupy #wi"#k'w na cerulopla#min& .!p0, ale ich w#a$emnego wsp'%d#ia%ania w eliminowaniu $on'w ;e.NN0 # badanego uk%adu. Bfekt ten #aobserwowano pr#ede ws#ystkim dla ni(s#ych st&(eK !pP ora# !p,. +e w#rostem st&(enia ekstraktu, $ak r'wnie( cerulopla#miny, prawdopodobnie w#maga si& ich wsp'%#awodnictwo o substrat, $akim s" $ony ;e.NN0, co pr#e$awia si& #bli(onymi warto)ciami \;e.NN0. PODSCLOWANIE Owoce jagodowe i zawarte w nich przeciwutleniacze, a w szczeglnoci zwizki polifenolowe, mog odgrywa istotn rol w pro!laktyce wielu chorb cywilizacyjnych" !ho* mechani#my reakc$i pr#eciwutlenia$"cych # ud#ia%em owoc'w $agodowych s" do)* dobr#e po#nane in vitro, ich odd#ia%ywanie in vivowymaga $es#c#e wielu badaK. 2r#ede ws#ystkim wy$a)nieK wymaga$" mechani#my wsp'%d#ia%ania polifenoli obecnych w tych owocach # innymi uk%adami pr#eciwutlenia$"cymi w reakc$i # wolnymi rodnikami. 1oniesienia literaturowe wska#u$", (e #wi"#ki polifenolowe w okre)lonych warunkach biochemic#nych .#ale(nie od st&(eK, warto)ci p8, obecno)ci innych pr#eciwutleniac#y0 mog" wyka#ywa* aktywno)* prooksydacy$n". A #wi"#ku # tym istotna wyda$e si& tak(e ocena warunk'w spr#y$a$"cych u$awnianiu si& ich w%a)ciwo)ci prooksydacy$nych. Ayniki pr#edstawione we fragmencie pracy #atytu%owanym- Asp'%d#ia%anie pr#eciwutleniac#y eg#ogennych i endogennych na pr#yk%ad#ie ekstraktu # pestek maliny i cerulopla#miny, u#yskano w ramach pro$ektu badawc#ego promotorskiego : :7/5 757>7D, pr#y#nanego pr#e# ,inisterstwo :auki i E#kolnictwa Ay(s#ego w 5@/@ roku. =