prof. WUM dr hab.

Marek Wichrowski
Kierownik Zakładu Historii Medycyny i Filozofii
Warszawski Uniwersytet Medyczny
Śmierć nie jest
zdarzeniem w życiu.
Śmierci się nie
przeżywa.
Ludwig Wittgenstein,
Tractatus logico–philosophicus 6.431
1. Klasyczna (do 1968)
2. Śmierci mózgu
jako całości (Harvard,
Deklaracja z Sydney)
3. Śmierć pnia mózgowego
4. Śmierć „wyższych funkcji”
5. Ontologiczne
1. Przetrwały stan wegetatywny
2. Syndrom apalliczny
3. Syndrom „locked-in”
4. Stan minimalnej świadomości
5. Stany powiązane z respiracją
permanentną w jednej
z dostępnych form
1. Uzgodnienie kulturowe
2. Nieodwracalność bezwyjątkowa
3. „Locus” śmierci
4. Medyczne kryteria dostosowane do „locusa”
5. Testy medyczne do kryteriów
6. Procedury i standardy
7. Formalizacja: „Instrukcja …”
Centralny-nadrzędny system, który odpowiada za
integracje wszystkich innych systemów w
organiźmie.
Kiedy wzrost entropii-chaosu w centralnym
systemie przekroczy pewną granicę i stanie się
nieodwracalnym, wtedy organizm jako zbiór
systemów podporządkowanych przestaje istnieć
jako całość.
Poszczególne systemy mogą jednak funkcjonować
niezależnie przez jakiś czas po zniszczeniu
nadrzędnego.
„Locusem” śmierci
ustanawia mózg
pojmowany jako całość
= „nieodwracalna
śpiączka”
1. Zdysocjowanie – destrukcja mózgu jako
proces
2. Poszukiwanie systemu, który integruje i
aktywizuje mózg
3. Nowy „locus” – pień mózgu
„W śmierci mózgu jako całości czynnikiem
kwalifikującym jest śmierć pnia mózgowego.
Jej stwierdzenie jest warunkiem koniecznym,
ale i wystarczającym, aby uznać śmierć
mózgu jako całości, a tym samym śmierć
człowieka.”
Stanowisko Krajowych zespołów
Specjalistycznych …w
sprawie kryteriów śmierci mózgu, Warszawa
1990

„Zdysocjowany charakter (…) ujawnia się w

sposób szczególny w sytuacjach, gdy śmierć
objęła już mózg, podczas gdy krążenie krwi
jest jeszcze zachowane.
W tych przypadkach to stan mózgu
determinuje życie lub śmierć człowieka.”
Kryteria i stwierdzenia trwałego nieodwracalnego
ustania czynności mózgu ustalone przez specjalistów z
= destrukcja pnia mózgu = destrukcja całego
mózgu
 Stwierdzenia
1. Pacjent zatruty lub 1. Pacjent jest w
pod wpływem śpiączce
niektórych środków 2. Sztucznie
farmakologicznych wentylowany
2. W stanie hipotermii
3. Rozpoznano
3. Z zaburzeniami
przyczynę śpiączki
metabolicznymi i
endoktrynologicznym 4. Mózg został
i uszkodzony
4. Noworodki poniżej 7 5. Uszkodzenie mózgu
dnia jest nieodwracalne
1. Nieobecność odruchów pniowych
- brak reakcji źrenic na światło
- brak odruchu rogówkowego
- brak spontanicznych ruchów gałek ocznych
- brak powyższego przy próbie kalorycznej
- brak reakcji na bodźce bólowe
- brak odruchów wymiotnych i kaszlowych
- brak odruchu oczno-mózgowego

2. Trwały bezdech
- Anoksja (niedotlenienie mózgu) wywołana np.
przedawkowaniem narkotyków lub utonięciem
- Ischemia mózgu tzn. niedokrwienie mózgu
będące wynikiem blokady arterii, ataku serca czy
krwawieniem w mózgu
- Wewnątczaszkowy krwiak w wyniku rany głowy
czy pęknięcia tętniaka
- Postrzał w głowę
- Wewnątrzczaszkowy krwiak blokujący dopływ
krwi
- Guz mózgu, który niszczy tkanki

1. Przekładalność definicji na
kategorie diagnostyczne
2. Spełnienie warunku
nieodwracalności
3. Przejrzystość i łatwość w
dopracowaniu kryteriów i
testów medycznych
Wady domniemane
1. Uznawanie za żywych
pacjentów w
przetrwałym stanie
wegetatywnym i
stanach zbliżonych
(argument zwolenników definicji
ontologicznych)
2. Redukowanie
człowieczeństwa do
funkcji mózgowych
(argument konserwatywnych
zwolenników definicji klasycznej)
 Serce dawcy jeszcze bije, ciało jest ciepłe,
inne kluczowe organy jeszcze działają, nawet
jeśli nie są podłączone do aparatury
wspierającej życie…
dr n. med.
Paul Byrne
To lekarz musi dać jasną i precyzyjną definicję śmierci i
momentu śmierci pacjenta.
Pius XII, W sprawie sztucznego utrzymania pacjenta przy życiu , 1957r.

Śmierć osoby jest pojedynczym wydarzeniem i polega na

całkowitym zerwaniu mocno związanej i zintegrowanej
całości, jaką stanowi osoba (…) Śmierć rozumiana w tym
zasadniczym sensie jest wydarzeniem, którego nie można
określić żadną metodą naukową.
Jan Paweł II, Przesłąnie do uczestników Międzynarodowego Kongresu Transplantologicznego, 2000r.
1. Śmierć człowieka jest śmiercią osoby.
2. Osoba umiera wtedy, gdy w sposób
nieodwracalny przestają funkcjonować partie
mózgu odpowiedzialne za świadomość.
3. Partie mózgu (półkule) odpowiedzialne za
świadomość mogą przestać funkcjonować,
gdy pień mózgu jeszcze działa.
4. Zatem należy uznać, że martwymi są
pacjenci, którzy utracili w nieodwracalny
sposób świadomość (tożsamość osobowa +
intencjonalność + pamięć scalająca + sfera
emocjonalna i wolicjonalna).
 Osoba = locus
David Lamb, Death, Karen G. Gervais,
Brain Death and Redifining Death,
Ethics, London 1985 New Haven 1986
Wspólne stanowisko
neurologów,
M. Lockwood
neurochirurgów, R.M.Veatch
anestezjologów (z M.B. Green
wyjątkiem zwolenników
def. klasycznej) D.Wikler
P. Singer
1. Brak uzgodnienia kulturowego
2. Niespełnienianie warunku nieodwracalności
3. Nieprzekładalność na kategorie
diagnostyczne
4. Arbitralność decyzyjna lekarza
5. Brak spójnego zespołu obiektywnych
kryteriów
6. Argument równi pochyłej
7. Argument braku wiedzy
neurofizjologicznej
Neurolodzy nie mają pewności w materii tego, czy przerwanie
działania wyższych partii mózgu rzeczywiście oznacza utratę
świadomości i tożsamości osobowej. Trudno dowieść całkowitego
zniknięcia świadomości , gdy pień mózgu nadal funkcjonuje wraz z
innymi głęboko ukrytymi systemami.
D. Lamb, Death, Brain Death and
Ethics,
London 1985, s. 43

Zdolność pnia mózgowego do tworzenia warunków dla świadomości

i procesów poznawczych jest często niedostrzegana przez
zwolenników definicji ontologicznych - szczególnie przez tych, którzy
nie odrobili swojej pracy domowej z neurofizjologii.
D. Lamb, s. 48
Dziękuje za uwagę!