Nauczanie i uczenie się w klasie: Style nauczania (styl

negocjacyjny)

Pedagogika Wiesław Natkaniec – I rok IKF

Rola nauczyciela i uczniów

W najprostszym ujęciu można stwierdzić, że główną rolą nauczyciela jest przekazywanie

wiedzy, natomiast rolą ucznia jest jej przyswajanie. Trzeba jednak pamiętać o takich aspektach
w relacji uczeń - nauczyciel, które na celu mają ukształtowanie osobowości, wychowanie oraz
nauczenie dziecka jak wykorzystać w praktyce przyswojoną wiedzę.
Style nauczania oraz ich oddziaływanie w relacjach nauczyciel - uczeń
Z istoty instytucji, jaką stanowi szkoła wynika, iż nauczyciel podejmuje decyzje o tym, jakie
relacje będą łączyły go z uczniami oraz czy uczniowie będą traktowani przez niego
podmiotowo. Podejście nauczycieli do uczniów w głównej mierze przejawia się przez styl
nauczania, który zostanie przez nich zastosowany.
Role nauczyciela i ucznia – wzajemne relacje, komunikacja
W najprostszym, potocznym ujęciu można powiedzieć, że rola nauczyciela sprowadza się do
przekazywania wiedzy, a rola ucznia do jej przyswajania. Należy jednak pamiętać także o takich
elementach relacji uczeń- nauczyciel, które mają na celu wychowanie, ukształtowanie
osobowości i nauczenie dziecka korzystania w praktyce z przyswojonej wiedzy.
Z samej istoty instytucji, jaką jest szkoła wynika, że to nauczyciel decyduje o tym, jaki typ
relacji będzie łączył go z uczniami i czy będą oni przez niego traktowani podmiotowo. Podejście
nauczyciela do uczniów przejawia się poprzez styl nauczania, jaki zostanie przez niego przyjęty.
Do podstawowych stylów nauczania zalicza się :

1. Styl zamknięty

określany także jako frontalny lub formalny. Polega na:

-wyraźnym określeniu bliższych i dalszych celów nauczania z naciskiem na cele operacyjne
-formułowaniu przez nauczyciela konkretnych zadań ukierunkowujących aktywność ucznia
-silnym nadzorowaniu aktywności ucznia
-ćwiczeniu nawyków
-dostarczaniu modeli i zachęcaniu do ich naśladowania
Jest to styl, w którym nauczyciel pełni rolę kierowniczą i występuje w roli eksperta, kontakty z
uczniem cechuje dystans.

2. Styl ramowy

kładący nacisk na zindywidualizowane podejście do ucznia. Charakteryzuje go:

-przywiązywanie wagi do zrozumienia przez poszczególnych uczniów przekazywanych treści
-nacisk na wiedzę mającą odniesienie do doświadczeń praktycznych
-nawiązanie do koncepcji człowieka samorealizującego się A. Maslowa
W stylu tym nauczyciel pełni rolę wspomagającą ucznia w zdobywaniu wiedzy. w centrum
uwagi znajdują się potrzeby i zainteresowania ucznia. Ważne jest odformalizowanie kontaktów i
empatia

3. Styl negocjacyjny:

oparty na założeniu, że wiedza jest tworzona w procesie interakcji nauczyciel – uczeń. Główne
cechy tego stylu to:
-traktowanie ucznia jako badacza korzystającego z wielości źródeł
-nastawienie na wzajemne słuchanie
-uczenie poprzez stawianie pytań i przedstawianie problemów
 Nauczanie i uczenie się w klasie: Style nauczania ( styl negocjacyjny)

Rola nauczyciela polega tu na stwarzaniu swobodnej atmosfery sprzyjającej przyswajaniu

wiedzy i pobudzaniu ucznia do krytycznego myślenia.
Przyjęcie przez nauczyciela stylu ramowego lub negocjacyjnego wymaga od niego zwiększenia
wysiłku wkładanego w działania dydaktyczna, a także uznania ucznia za podmiot tych działań i
równoprawnego partnera.

Obserwując proces komunikacji interpersonalnej pomiędzy nauczycielem i uczniami można

uzyskać wiele informacji na temat łączących ich relacji. Rola nauczyciela jest z samego
założenia dominująca w stosunku do roli ucznia. W komunikacji przejawia się to w następujący
sposób:
-nauczyciel jest stroną inicjującą komunikację i decydującą o jej przebiegu
-nauczyciel jest stroną dominującą pod względem czasu aktywności w komunikacji.
Jak wynika z badań przeprowadzonych przez N. A. Flanders’a 68% czasu podczas lekcji mówi
nauczyciel, natomiast uczniowie 12% (pozostały czas to cisza lub zamieszanie). Badacz ten
określił te proporcje jako regułę 2/3 .

Komunikowanie się nauczyciel - uczeń

Zadaniem współczesnej szkoły jest wspieranie, wspomaganie i stymulowanie

wszechstronnego rozwoju uczniów, wdrażanie ich do twórczego i rozumnego działania
oraz do samokształcenia. Do właściwego funkcjonowania szkoły, umożliwiającego realizację
stojących przed nią zadań konieczne jest efektywne komunikowanie się osób biorących udział
w procesie edukacyjnym. Mówiąc o efektywnym komunikowaniu się uczestników komunikacji,
mamy na myśli takie porozumienie się nauczycieli i uczniów, które respektuje zasadę
podmiotowego i partnerskiego traktowania siebie nawzajem. Orientacja na komunikację
stanowi w edukacji sprawę bardzo istotną również dlatego, że obecna cywilizacja wymaga od
młodego pokolenia posiadania dobrze rozwiniętych kompetencji komunikacyjnych, kooperacji
społecznej oraz umiejętności rozwiązywania problemów i konfliktów na drodze
demokratycznych negocjacji.2 Aby mogło sprostać tym wymaganiom, należy od
najwcześniejszego okresu uczyć młodzież sposobów skutecznego komunikowania się,
prezentacji własnego punktu widzenia, argumentowania i obrony własnego zdania oraz
rozwijać gotowość wysłuchania innych ludzi i brania pod uwagę ich poglądów. Proces
edukacyjny jest niemożliwy bez komunikowania się jego uczestników. Każda sytuacja
edukacyjna realizowana w ramach określonej interakcji społecznej związana jest z wyrażaniem,
nadawaniem, interpretowaniem i przetwarzaniem znaczeń. Jakość procesów porozumiewania
się ma związek z efektywnością działań edukacyjnych. Można nawet powiedzieć, że sedno
edukacji polega na dialogu między uczestnikami procesu kształcenia, a więc głównie między
nauczycielem, a uczniem. Aby dialog ten przebiegał prawidłowo i był efektywny, nauczyciel
powinien posiadać kompetencje komunikacyjne. Porozumiewanie się nauczyciela z uczniem,
jest modelem do kształtowania się u uczniów standardów interakcji z otoczeniem społecznym,
rozwiązywania sporów, rozwijania umiejętności kontaktów, argumentacji i innych form relacji
międzyludzkich. Chcąc nadać porozumiewaniu uczestników procesu edukacyjnego cechy
bardziej autentycznych i szczerych kontaktów, nie powinno się pozostawiać wzajemnego ich
komunikowania w zamkniętym kręgu treści i zachowań narzuconych przez sztywne schematy
czynności nauczyciela i uczniów. Komunikowanie powinno przyjąć formę „ spotkania ” między
dwoma podmiotami, w której dzięki autentyczności i wzajemnej akceptacji dochodzi się do
porozumienia. Dobrą formą komunikacji jest umiejętne prowadzenie dialogu. J. Tarnowski
uważa, iż dialog to sposób komunikacji, w którym podmioty dążą do wzajemnego zrozumienia,
zbliżenia się i współdziałania. Dialog przybiera najczęściej postać rozmowy, w toku której

Strona 2
 Nauczanie i uczenie się w klasie: Style nauczania ( styl negocjacyjny)

osiągnięcie porozumienia ma zasadnicze znaczenie. Konstruktywnym atrybutem dialogu jest

wzajemne otwarcie się młodzieży i nauczycieli na przekazywanie szczerych informacji o
odczuciach, przeżyciach i myślach, dotyczących siebie i innych osób. Z wnikliwych analiz J.
Szczepańskiego nad funkcjonowaniem i uwarunkowaniami oświaty wynika, że akceptacja
dialogu w wychowaniu wymaga odejścia od analizowania procesu wychowawczego wyłącznie w
wymiarze działań nauczycieli i uwzględnienia w tych rozważaniach także działalności uczniów
jako podmiotów świadomych, zdolnych nie tylko do odbioru treści i pracy nauczycieli, ale także
do aktywności własnej, która dotychczas jest w pedagogice w niedostatecznym stopniu
uwzględniana w analizach. Otwartość na wzajemne komunikowanie się w życiu szkolnym
uzależniona jest od wielu czynników. W grupie czynników wewnątrzszkolnych dialog zależy w
dużej mierze od wiedzy i doświadczeń nauczycieli, ich cech osobowościowych i postaw,
wzajemnych nastawień emocjonalnych, a także sukcesów i porażek w nauce i nieformalnym
życiu szkolnym młodzieży. Wśród czynników pozaszkolnych, zdaniem L. Grzesiuk i E.
Trzebińskiej, istotny wpływ na komunikację mają wcześniejsze doświadczenia z osobami
znaczącymi, szczególnie możliwość otwartej komunikacji lub jej brak w rodzinie. Ważna dla
otwartości jest również wiedza, jakie treści, myśli, uczucia, pragnienia czy działania mogą w
społeczeństwie stać się tematem otwartych rozmów, jakie zaś stanowią tabu. Inny, ważny
obszar mający znaczenie w realizacji dialogu stanowią przekonania dotyczące ludzi, ich
zamiarów, zasad postępowania i postaw. Człowiek przekonany, że ludzie są wobec niego
nastawieni obojętnie, nieżyczliwie lub wrogo, nie darzy ich zaufaniem i nie decyduje się na
wtajemniczenie innych we własne sprawy. Najistotniejszymi czynnikami blokującymi otwartą
komunikację w relacji uczeń-nauczyciel według M. Gałasia są: silne uczucie negatywne
przeżywane przez młodzież, a powodowane obawą przed przykrymi konsekwencjami i nie
przewidywanymi zachowaniami nauczycieli.2 Istotnymi czynnikami według tego samego
autora, zniechęcającymi do rozmowy, są również: brak zaufania do nauczycieli, nietolerancja,
niezrozumienie uczniów, nadmierna krytyka, nieuczciwość, obojętność, zakłamanie i
nadużywanie władzy przez nauczycieli. Gałaś stwierdza również, iż znacznie mniejszy odsetek
uczniów dostrzega trudności w nawiązywaniu dialogu z nauczycielem o własnych cechach i
postawach (nieśmiałość, skrępowanie), lub stwierdza, że nie chce podejmować rozmów z
nauczycielami ze względu na intymność i delikatność spraw prywatnych. Uznając prawo i
potrzebę młodzieży do prywatności nie można jednak lekceważyć czynników ograniczających
szczerość wyrażania własnych myśli. Zamykanie się uczniów w kręgu własnych spraw może
prowadzić to zawężonego rozumienia i przeżywania świata, obwiniania za zło dziejące się w
szkole wyłącznie nauczycieli i niedostrzeganie cech negatywnych u siebie. Z drugiej strony
brak lub skromny zasób informacji od młodzieży może utrudniać nauczycielom doskonalenie
własnego działania i udzielania pomocy uczniom w ich problemach. Obok merytorycznej,
metodycznej i pedagogicznej wiedzy, każdego wychowawcę i nauczyciela powinna cechować
duża znajomość psychiki młodzieży, przy pomocy której odczuwa, reaguje, poznaje i potrafi
opanować trudne sytuacje wychowawcze w klasie. Praca pedagogiczna nauczyciela wymaga
od niego dużej znajomości w zakresie socjologii i psychologii. Powinien wykorzystywać
swoją wiedzę zarówno tę teoretyczną, jak i nabytą w toku swojej pracy. Dobra komunikacja w
relacji nauczyciel-uczeń jest bardzo ważna, gdyż od tego zależy edukacja młodego pokolenia.

Kompetencje nauczyciela (rozumiane jako odpowiedzialność)

Powszechnie uważane są za największe, bo władza kształtująca umysły jest władzą największą.

Nauczyciel kształtuje człowieka, współtworzy jego osobowość, świadomość. Niewłaściwe
postępowanie nauczyciela może wypaczyć jednostkę, jej rozwój intelektualny, emocjonalny.
Nauczyciel nie może być nieodpowiedzialny. Podstawą jego odpowiedzialności zawodowej
(kompetencji) jest wrażliwość etyczna. Realizowanie obowiązków moralnych nauczyciela jest
znacznie ułatwione, gdy jest on dla uczniów autorytetem. Nic nie buduje go lepiej niż
fachowość w swojej dziedzinie. Nauczyciel musi mieć gruntowną wiedzę. Poza tym dobry
nauczyciel staje się wzorem dla swoich uczniów. Sposób bycia wychowawcy staje się najlepszą
inspiracją dla człowieka. Niedopuszczalne jest życie niezgodne z głoszonymi poglądami. Uczeń

Strona 3
 Nauczanie i uczenie się w klasie: Style nauczania ( styl negocjacyjny)

natychmiast rozpoznaje dwulicowość i odrzuca nauczyciela, wraz z głoszonymi przezeń

prawdami. Prawidłowo przebiegający, skuteczny proces edukacyjny wymaga od nauczyciela
zaangażowania emocji. Tylko nauczyciel emocjonalnie zaangażowany pociągnie za sobą
uczniów – w świat wiedzy, umiejętności, ale także wartości i idei. Nauczyciel, który pracując
przestrzega norm etycznych – potrafi łagodzić nieprzystosowanie społeczne, tak często
spotykane wśród uczniów. Jego postępowanie nie jest schematyczne. Zależy od celów, do
których dąży; dzieci, z którymi pracuje; warunków pracy; poglądów; uczuć i pragnień.
Efektywny, a więc odpowiedzialny (kompetentny) nauczyciel świadomie posługuje się własnym
zasobem intelektualnym i uczuciowym w celu zindywidualizowanego rozwiązywania problemów
pedagogicznych. Jednocześnie jednak posiada umiejętności dzielenia się własną osobą.
Nauczanie każdego przedmiotu stwarza okazję do oddziaływań wychowawczych. To, czy okazje
te są wykorzystane dobrze, czy też niewłaściwie, zależy od nauczyciela. Praca nauczyciela jest
procesem twórczym. Nauczyciel musi wciąż poszukiwać nowych i oryginalnych rozwiązań w
pracy dydaktycznej. Pedagog zapominający o tym, popadający w rutynę, nie może być
nauczycielem efektywnym. Wychowawca winien podchodzić do swej pracy niekonwencjonalnie,
innowacyjnie, samodzielnie rozwiązywać zagadnienia z praktyki życia szkoły, modyfikować
własne sposoby działania. Być otwartym na dialog z uczniami. W ten sposób manifestuje się
osobowość, postawę, ideały i wartości nauczyciela. Musi on mieć świadomość, iż wszystkie jego
działania zawodowe pozostawią trwały ślad w postawach wychowanków. Uczniowie identyfikują
treści z osobą podającego je wychowawcy. Jeśli odrzucą wychowawcę – odrzucą też to, co
chciał im przekazać, jeśli zaakceptują, jeśli zaakceptują – proces dydaktyczno – wychowawczy
będzie z pewnością efektywny. Nauczyciel powinien traktować swoją pracę jako służbę innym
(chociaż jest to zawód) mówi się o takim człowieku „nauczyciel z powołania”. Nauczyciel to
człowiek z określonymi zainteresowaniami, dbający o ich rozwój. W tym co robi jest
autentyczny, ale panuje nad swoimi odruchami, jest aktywny, nie pozostaje obojętny wobec
sytuacji, które są niezgodne z uznawanymi przez niego wartościami. Potrafi realnie ocenić
swoje sukcesy i niepowodzenia. Prawdziwy nauczyciel nigdy nie jest w pełni zadowolony z
siebie, zawsze pracuje nad swoim rozwojem i warsztatem dydaktycznym. Jest człowiekiem
poszukującym nowych metod i sposobów realizowania celów. Jest otwarty na potrzeby
drugiego człowieka, przychylny dla ludzi, cechuje go empatia. Rozumie potrzeby dzieci,
rozpoznaje ich zainteresowania. Potrafi udzielać porad, trafnie ocenia środowisko, z którego
wywodzi się uczeń. Posiada umiejętności prowadzenia pracy profilaktycznej oraz
kompensacyjnej. Ważne jest, aby nauczyciel umiał przekazać wiedzę w interesujący sposób,
łatwo nawiązywał kontakt z dziećmi, radził sobie z problemami wychowawczymi, umiał
wykorzystywać własne doświadczenie, niezależność w myśleniu i działaniu, inteligentny,
świadomy kształtowania i rozwijania struktur osobowości – tak własnej, jak i innych (tzn.
uczniów, na których wpływa w procesie dydaktyczno – wychowawczym).Bardzo ważne jest, by
wychowawca posiadał wiedzę o człowieku oraz wrażliwość etyczną.

Bibliografia:

Pedagogika. Podręcznik akademicki, red. Z. Kwieciński, B. Śliwerski, Warszawa 2004Z.

Pietrasiński, Człowiek formowany jako podmiot rozwoju. Psychologia Wychowawcza 1987/3, s. 249-250.
Półturzycki J, Dydaktyka dla nauczycieli, Toruń 1998
Grzesiuk L., Trzebińska E. : „ Jak ludzie porozumiewają się ”; Warszawa 1978,
s.78 - 81. Gałaś M. : „Młodzież o
porozumiewaniu się z nauczycielami”; (w:) „Problemy opiekuńczo-wychowawcze” 1993/8, s.336
Pedagogika. Podręcznik akademicki, red. Z. Kwieciński, B. Śliwerski, Warszawa 2004
Kowalska G. : „Kompetencje nauczyciela warunkujące efektywną komunikację interpersonalną w procesie
edukacyjnym”; (w:) „Edukacja” 2000/3 s. 32 i n.
Filas A. , Janecki S. , Szczęsny J. : „ Jak nastolatki uczą się przemocy "; ( w:) „ Wprost ” 1997/18.
Szybisz M.: „O potrzebie komunikacyjnego pojmowania edukacji”; (w:) Dudziakowa M. (red.) ; „Nauczyciel-

Strona 4
 Nauczanie i uczenie się w klasie: Style nauczania ( styl negocjacyjny)

uczeń, między przemocą a dialogiem; obszary napięć i typy interakcji.” Kraków 1996
Tarnowski J. : „ Pedagogika dialogu ” ; ( w:) B. Śliwerski (red.) „Edukacja alternatywna. Dylematy teorii i
praktyki ”, Kraków 1992
Szczepański J. : „ Społeczne uwarunkowania rozwoju oświaty ”; Warszawa 1989, s. 29

Strona 5