O wojnie

Genera
Car von Causewtz
O wo|ne
Notatk autora dotyczce dzea O wo|ne
W spucne rkopmenne| po generae Causewtzu
pozostay trzy notatk autora, wy|ana|ce metod pracy nad
dzeem O wo|ne. Perw-sza z nch, bez daty, pochodz
prawdopodobne z at 1816-1818, kedy to autor w Kobenc|
dopero przystpowa do psana tego dzea, druga nos dat
1827 r., kedy gwny trzon dzea by |uz opracowany,
a ostatna, rwnez |ak perwsza, bez daty, ae pochodzca
newtpwe z ostatnch at zyca generaa, wadczy o
zamerzone| przezen przerbce caoc w kerunku nadana
rozwazanom |ak na|wksze| precyz| gb.
Ze wzgdu na nezmenn waznoc tych notatek da
zrozumena genezy dzea metody pracy autora przytaczamy
trec ch w caoc.
I
W zapsanych tu zdanach poruszone s zasadncze, wedug
mne, sprawy tworzce tzw. strateg. Uwazaem |e |eszcze
tyko za materay, ae uzyskaem |uz moznoc stopena ch w
|edn caoc.
Materay te bowem powstay bez uprzednego panu.
Zamarem mom z pocztku byo: bez ogdana s na system
csy zwzek, napsac w zupene krtkch, csych, zwartych
zdanach to, co o na|waz-ne|szych punktach tego przedmotu
stao s da mne zupene |asne.
Przychodz m przy tym na my sposb opracowana
przedmotu za-stosowany przez Monteskusza. Sdzem, ze
take krtke, aforystyczne rozdzay, ktre perwotne chcaem
nazwac zarnam, pocgnyby udz ntegentnych zarwno
przez to, co s da z nch wywnoskowac, |ak
przez to, co same stwerdza|; myaem przy tym o czytenku
ntegentnym, |uz obeznanym z przedmotem. Natura mo|a
|ednak, ktra zawsze skana mne do wnoskowana
systematyzowana, przysza tu wreszce do gosu. Przez czas
pewen zdobywaem s na to, aby
z rozwazan pewnych zagadnen, ktre zapsywaem w ceu
uwadomena ch sobe ugruntowana, wyprowadzc tyko
na|wazne|sze wnosk w ten sposb ca trec skupc w
newekm tome, pne| |ednak wacwoc mego charakteru
owadna mn cakowce, zaczem wy|anac, e s dao, z
my |uz teraz, oczywce, o czytenku ne obeznanym z
przedmotem.
Im wce| za pracowaem, tym bardze| poddawaem s
duchow badana, tym wce| skanaem s ku systemow, tak
stopnowo dorzucaem rozdzay |eden za drugm.
Na|nowszym mom zamarem byo teraz |eszcze raz
wszystko prze|rzec, we wczene|szych rozdzaach ne|edno
bardze| umotywowac, w pne|szych natomast wycgnc
moze z nektrych anaz konkretne wnosk w ten sposb
zrobc z tego wszystkego znon caoc, ma|c tworzyc may
tom o formace semk. Ae w tym wypadku staraem s
unkac wszekch rzeczy zwycza|nych, zrozumaych samych
przez s, setk razy wypowedzanych wszdze przy|tych;
gdyz ambc| mo| byo napsac tak kszk, ktra by ne bya
zapomnana po dwch ub trzech atach ktr by kazdy
nteresu|cy s danym przedmotem mg wzc do rk w
kazdym raze czce| nz |eden raz.
II
Perwsze szec ksg, ktre s |uz w czystopse, uwazam za
doc neksztatn |eszcze mas, ktra bezwzgdne mus byc
|eszcze raz opracowana. W tym nowym opracowanu uwydatn
s wszdze znaczne sne| dwa rodza|e wo|ny, a przez to
wszystke my nabor bardze| wyranego sensu, okreonego
kerunku, bzszego zastosowana. Te dwa rodza|e wo|ny s
nastpu|ce: abo ceem wo|ny |est pokonane przecwnka (czy
to przez znszczene potyczne, czy tez obezwadnene go
zmuszene w ten sposb do poko|u za wszek cen), abo tez
dzy s do |ake| zdobyczy na grancach wasnego panstwa
czy to da posadana |e| na stae, czy tez da uzyskana cennego
przedmotu wymennego przy zaweranu poko|u. Formy
prze|cowe mdzy tym dwoma rodza|am musz s z
konecznoc zdarzac, ae cakowce odmenne natury obu tych
dzen przenka| wszdze powodu|, ze dzena te, |ako ne
da|ce s pogodzc, wyodrbna| s zawsze.
Poza t stotn rznc dzec wo|ny naezy |eszcze ustac
wyrane ce rwnez praktyczne nezbdny punkt wdzena,
ze wo|na |est tyko daszym cgem potyk prowadzone|
nnym rodkam. Ten punkt wdzena, przestrzegany wszdze,
nada rozwazanom naszym duzo wce| |ednotoc wszystko
da s wtedy atwe| wyozyc. I chocaz ten punkt wdzena
zna|dze swe zastosowane gwne dopero w ksdze sme|, to
|ednak pownen byc |uz w ksdze perwsze| kompetne
wy|anony uwzgdnony w nowym opracowanu szecu
perwszych ksg. Dzk temu szec perwszych ksg
pozbdze s
w nowym opracowanu pewnego baastu, ne|edna rysa
rozpadna s wypen nektre ognk nabor bardze|
okreonych ksztatw my.
Ksg sdm, o natarcu, posada|c |uz nakreone
szkcowo nektre rozdzay, naezy traktowac |ako reeks ksg
szste|: ma byc ona nebawem opracowana |uz stosowne do
wyze| wyuszczonych punktw wdzena, tak ze ne bdze
potrzeba |e| przerabac, przecwne, bdze moga suzyc za
wzr przy nowym opracowanu perwszych szecu ksg.
Ksg sme|, o pane wo|ny, to znaczy w oge o
przygotowanu cae| wo|ny, nakreono kka rozdzaw, ktrych
|ednak ne naezy traktowac nawet |ako matera, ecz |ako
surowe |eszcze przetrawene tego zagadnena, aby podczas
same| pracy dopero na dobre zdac sobe spraw, o co tu
chodz. Zadane to zostao spenone, wobec czego zamerzam
po ukonczenu sdme| ksg natychmast przystpc do
opracowana sme|, gdze gwne do|d do gosu oba wyze|
wspomnane punkty wdzena wszystko uproszcz, ae tez
pogb rwnoczene. Mam nadze|, ze ksga ta wygadz
wee zaaman w gowach strategw mzw stanu, a
przyna|mne| wykaze wszystkm,
o co w wo|ne chodz co wacwe podczas wo|ny naezy brac
pod uwag.
|e teraz dzk pracy nad sm ksg wy|an sobe
wasne pogdy |e ogne okreena wo|ny usta s
dostateczne, to tym atwe| m bdze przenec ch ducha na
perwsze szec ksg uwzgdnc te okreena w caym dzee.
Wtedy dopero przystp do przerabana perwszych szecu
ksg.
|eby m |ednak przerwaa prac przedwczesna merc,
wtedy to, co s tu zna|du|e, atwo nazwane byc moze
neksztatnym zborowskem my, ktre narazone na
neustanne neporozumena, mog dac powd do weu
nedo|rzaych krytyk; abowem w tych kwestach kazdy sdz,
ze to, co mu s pod pro nawne, |est cakowce godne
wypowedzena
wydrukowana uwaza to za tak newtpwe, |ak dwa razy dwa
- cztery. |ednak gdyby tak krytyk zada sobe tye trudu, aby |ak
|a caym atam rozmyac nad tym kwestam sprawdzac |e
przez hstor wo|en, na pewno byby ostrozne|szy przy
wygaszanu krytyk.
Sdz |ednak, ze pommo te| nedoskonae| formy czytenk
neuprze-dzony, a dzcy do poznana prawdy ugruntowana
swoch przekonan, ne przeoczy w perwszych szecu ksgach
owocw weoetnch rozmyan gorwych badan nad wo|n ,
byc moze, zna|dze tam take my, ktre mog sprowadzc ca
rewouc| w dzedzne teor wo|ny.
Bern, dna 10 pca 1827 r.
III
Rkops o prowadzenu weke| wo|ny, ktry pozostane po me|
merc, moze byc potraktowany w takm stane, w |akm |est,
tyko |ako zbr uamkw, z ktrych trzeba bdze dopero
budowac teor weke|
wo|ny. Przewazna czc te| pracy ne zadowaa mne |eszcze, a
szst ksg naezy uwazac za zwycza|n prb - chtne bym
opracowa | cakowce na nowo szuka nnego rozwzana.
|ednak gwne zasady, |ake s w tych materaach
uwdaczna|, uwazam za wacwe w stosunku do wo|ny; s one
owocem weostronnych rozmyan, skerowanych stae ku zycu
praktycznemu pomnych zawsze na to, czego mne nauczyo
dowadczene oraz przestawane z wybtnym zonerzam.
Ksga sdma maa zawerac zagadnena natarca, co
zostao |uz pobezne narzucone, sma za - pan wo|ny, gdze
|eszcze spec|ane chcabym u|c potyczn ognoudzk
stron wo|ny.
Rozdza perwszy ksg perwsze| |est |edyny, ktry
uwazam za skonczony - posuzy on caoc przyna|mne| da
wy|anena kerunku, |ak chcabym nadac caemu dzeu.
Teora weke| wo|ny, czy tak zwana stratega, przedstawa
nadzwycza|ne trudnoc mozna mao powedzec, ze bardzo
neweu udz posada o|e| poszczegnych przedmotach
wyrane, tzn. nezbdne, dostateczne ze sob powzane
wyobrazena. W praktyce za keru|e s przewazna ch czba
tyko pewnym umarem, ktry osga sw| ce epe| ub gorze|,
zaezne od wekoc posadanego przez nch genuszu.
Tak wane postpowa wszyscy wecy wodzowe, a
wekoc ch genusz w tym s wane po czc zaweray, ze
dzk temu umarow zawsze osga sw| ce. Tak bdze
zawsze w praktyce nada, ten umar wystarczy zupene. |e
|ednak bdze potrzeba ne dzaac samemu, ecz na naradze
przekonywac nnych, wtedy okaz s nezbdne |asne
wyobrazena ume|tnoc wykazana wewntrznego zwzku
zdarzen. Ponewaz |ednak wyksztacene pod tym wzgdem
|eszcze bardzo mao posuno s naprzd, przeto przewazna
oc narad stanow bezpodstawn gadann, w ktre| wynku
abo kazdy zosta|e przy swom zdanu, abo zwycza|ne
ustpstwa z ubocznych wzgdw prowadz do przewazne
bezwartocowego kompromsu.
|asne wyobrazena w tych sprawach ne s wc bez
pozytku; poza tym umys udzk zdradza w oge powszechn
dznoc do |asnoc odczuwa potrzeb szukana wszdze
nezbdnego zwzku przyczynowego.
Weke trudnoc, |ake sprawa taka ozoczna nadbudowa
sztuk wo|enne|, czne bardzo neudane prby skony
wkszoc udz do sdzena, ze taka teora |est nemozwa,
gdyz mowa tu o rzeczach ne da|cych s u|c w zadn sta
regu. Zgodzbymy s z tym mnemanem zanechabymy
wszekch prb wytworzena take| teor, gdyby ne okocznoc,
ze bez trudnoc mozna ustac spor oc zdan zupene
bezspomych, |ak np. ze obrona |est form sne|sz o ceu
negatywnym, natarce za form sabsz, ae za to przynoszc
wynk pozytywne; ze weke sukcesy pocga| za sob
mne|sze ze wobec tego mozna dzaana strategczne
sprowadzc do neweu waznych punktw; ze demonstrac|a |est
sabszym uzycem s nz rzeczywste natarce ze mus byc ona
z tego powodu spec|ane uwarunkowana; ze zwycstwo poega
ne tyko na zdobycu poa btwy, ae na znszczenu zycznych
moranych s zbro|nych przecwnka ze znszczene to
przewazne uzyskac mozna dopero podczas pocgu po
wygrane| btwe; ze sukces tam |est na|wkszy, gdze s
zwycstwo wywaczyo, ze przeskakwane z |ednego kerunku
na drug naezy uwazac tyko za zo neunknone; ze obe|ce
przecwnka |est usprawedwone tyko w wypadku, gdy
posadamy nad nm przewag w oge abo tez przewag pod
wzgdem wasnych n poczen odwrotowych, ze zatem
pozyc|e ankowe musz tez odpowadac tymze warunkom; ze
kazde natarce sabne w mar, |ak postpu|e.
Przedmowa Autora
Ne uega |uz dz wtpwoc, ze po|ce naukowoc ne
poega
wyczne, an nawet przewazne, na systeme ub na gotowe|
doktryne. Systemu w pracy nne|sze| ne zna|dze s na pozr
wcae, a zamast gotowe| doktryny da|e ona tyko |e| uamek.
Form naukow da|e te| kszce dzene do zbadana stoty
z|awsk wo|ennych do wykazana ch zwzku z natur ch
skadnkw. Ne cofamy s ngdze przed wysnucem
ozocznych konsekwenc|; tam |ednak, gdze przechodzy one
w zbyt cenk nc, autor woa | przerwac nawzac do
odpowednch dowadczen. Podobne bowem, |ak pewne
rony wyda| owoce tyko wtedy, gdy ne wybu|a| zbyt
wysoko, tak w dzaanoc praktyczne| ne naezy pozwaac
com kwatom teor zbytno wyrastac, przecwne, racze|
trzymac |e w sferze dowadczena, ktre |est gruntem m
wacwym.
Newtpwe bdem byoby starac s z chemcznych
skadnkw zama wnoskowac o ksztace kosu, gdyz wystarczy
wy|c w poe, aby kos u|rzec gotowy. Badane obserwac|a,
ozoa dowadczene ne mog s wza|emne ekcewazyc
an wyczac, wywadcza| one bowem sobe wza|emn
pomoc, Zdana te| kszk opera| s wc mocnym
skepenem wza|emnego uzaeznena s abo na
dowadczenu, abo na zasadnczym po|cu wo|ny, |ak na
nezomne| podstawe, ne potrzebu| zewntrznych podpr.
Byc moze, ze uda s komu napsac systematyczn teor
wo|ny, pen ducha trec, dotychczasowym |ednak naszym
prbom daeko |eszcze do tego. Pom|a|c |uz ch nenaukowoc,
odznacza| s one w dzenu do powzana w peny system
obtoc codzennych komunaw gadustwem. Chcc u|rzec
|askrawy obraz tego, wystarczy przeczytac ten oto wy|tek z
nstrukc| Lchtenberga o gaszenu pozaru:
,Gdy dom s pa, trzeba przede wszystkm starac s
osanac praw can domu, sto|cego po ewe| strone oraz
ew can domu, sto|cego po prawe| strone; gdyby bowem
chcano osanac ew can domu , z ewe| strony, to przecez
prawa cana domu |est na prawo od ewe| cany, a zatem,
ponewaz ogen zna|du|e s na prawo od ewe| od prawe|
cany (przy|my bowem, ze dom sto na ewo od ogna),
przeto prawa cana bzsza |est ogna nz ewa, ne osonona
mogaby sponc, zanm by ogen doszed do ewe|, osonone|.
Mogoby zatem sponc to, czego s ne osana, to prdze|,
nz sponoby co nnego, chocby s go ne osanao; naezy
wc to zostawc, a tamto osanac. By rzecz zapamtac, naezy
tyko zauwazyc, ze |e dom |est na prawo od ogna, to bdze
to cana ewa, a |e dom sto po ewe| strone, to cana
prawa".
Ne chcc czytenka odstraszyc takm komunaam od
rzeczy same| an tez rozwadnac nm trec, autor woa w
maych zarnkach rzetenego kruszcu podac wszystko to, co
wywoay w nm utwerdzy weoetne rozmyana o wo|ne,
obcowane z dzenym udm, zna|cym s na ne|, |ako tez
ne|edno wasne dowadczene. Tak powstay rozdzay te|
kszk, pozorne tyko sabo ze sob zwzane, ne pozbawone
|ednak, zda|e s, sp|n wewntrzne|. Byc moze zreszt, ze
z|aw s tzsza gowa, ktra zamast tych unych zarnek da
nam caoc z |edne| bryy - bez skazy.
KSIEGA PIERWSZA
O naturze wo|ny
ROZDZIAL PIERWSZY
Co to |est wo|na?
1. Wstp
Zamerzamy rozpatrzyc na|perw poszczegne skadnk
naszego przedmotu, nastpne poszczegne |ego czc czy
czony, a wreszce wewntrzny zwzek caoc, postpu|c w
ten sposb od rzeczy prostych ku zozonym. Tu |ednak bardze|
nz gdze ndze| trzeba rozpoczc od rzutu oka na stot caoc,
ponewaz tu zwaszcza, rozwaza|c |ak czc, naezy
|ednoczene zawsze myec o caoc.
2. Okreene po|ca
Ne wda|c s od razu w czke pubcystyczne okreena
wo|ny, zatrzyma|my s na |e| postac perwastkowe|, na
po|edynku. Wo|na ne |est nczym nnym |ak rozszerzonym
po|edynkem. Zamast za traktowac |ako caoc nezczon
oc po|edynkw, z |akch s skada wo|na, wyobramy sobe
epe| dwch zapankw. Kazdy z nch stara s przecwnka
zmusc przemoc zyczn do spenena swo|e| wo, a
na|bzszym |ego ceem - powac przecwnka uczync go przez
to nezdonym do stawana daszego oporu.
Wo|na |est wc aktem przemocy, ma|cym na ceu
zmuszene przecwnka do spenena nasze| wo.
Przemoc uzbra|a s w wynaazk sztuk nauk, aby stawc
czoo przemocy. Neznaczne, zaedwe godne wzmank
ogranczena, ktre nakada same| sobe pod nazw praw
mdzynarodowych, towarzysz |e|, ne osaba|c w stoce |e|
sy. Przemoc, to przemoc zyczna (morana bowem ne
stne|e poza po|cem panstwa prawa), |est rodkem, gdy
ceem |est narzucene swe| wo wrogow. Aby ce ten osgnc,
musmy wroga rozbroc - to stanow bezporedn ce czynnoc
wo|ennych. Ten ce bezporedn przesana ne|ako stotn
przyczyn wo|ny odsuwa | |ako co, co ne naezy do wo|ny
wacwe|.
3. Uzyce sy az do ostatecznoc
Dusze moserne mogyby moze atwo mnemac, ze
mozwe |est sztuczne rozbro|ene ub powaene przecwnka
bez zadawana zbyt weu ran, ze do tego zmerzac pownna
sztuka wo|enna. Choc brzm to bardzo pkne, |ednak bd ten
sprostowac naezy, w rzeczach bowem tak nebezpecznych |ak
wo|na, na|gorsze s wane bdy, wypywa|ce z
dobrodusznoc. Ponewaz uzyce przemocy zyczne| w cae|
pen ne wykucza byna|mne| wspdzaana rozumu, datego
ten, kto uzy|e te| przemocy bezwzgdne, ne szczdzc krw,
osgne przewag nad ne postpu|cym podobne
przecwnkem. W ten sposb narzuca on przecwnkow metod
dzaana tak oba| posuwa| s az do ostatecznoc bez
ogranczen, poza przecwwag wza|emn.
Tak |est wacwy pogd na t spraw byoby rzecz
bezceow, a nawet wprost dzenem opacznym, aby
powodu|c s odraz do surowego perwastka wo|ny, zamykac
oczy na |ego stot.
|e za wo|ny udw cywzowanych s znaczne mne|
okrutne nszczce nz udw ne oweconych, to przyczyn
tego |est zarwno wewntrzny, |ak wza|emny stan spoeczny
tych panstw. Z tego stanu stosunkw wynka wo|na, |e|
warunk, rozmary napce, ae czynnk te ne stanow stoty
wo|ny tyko |e| dane do ozo wo|ny wacwe| ne mozna bez
popenena absurdw wprowadzac zasady umarkowana...
Waka mdzy udm skada s wacwe z dwch rznych
perwastkw: z wrogego uczuca wrogego zamaru. Ten
ostatn perwastek, |ako na|ogne|szy, uczynmy cech
naszego okreena. Istotne, ne mozna sobe bez wrogego
zamaru wyobrazc nawet na|perwotne|szego, granczcego z
nstynktem, uczuca nenawc, gdy natomast |est wee
wrogch zamarw pozbawonych nenawc cakowce ub
przyna|mne| w stopnu powazne|szym. U dzkch udw
przewaza| zamary powstae z uczuca, u cywzowanych
natomast - z rozsdku; rznca ta |ednak ne tkw w same|
stoce barbarzynstwa czy cywzac|, ecz w towarzyszcych m
okocznocach, nstytuc|ach td. Totez rznca ta ne wystpu|e
wszdze bez wy|tku tyko w wkszoc wypadkw - sowem,
nawet na|bardze| cywzowane udy mog zapaac na|gortsz
wza|emn nenawc.
Wdzmy z tego, |ak bdne byoby uwazac wo|n wrd
udw cywzowanych za zwycza|ny prze|aw rozsdku ch
rzdw wyobrazac | sobe |ako coraz bardze| pozbawon
namtnoc. Gdyby tak byo, ne potrzebowaaby ona w koncu
wcae rzeczywstych mas waczcych, ecz tyko ch
stosunkowego zestawena zamenaby s w rodza| agebry
dzaana.
Teora zacza |uz nawet zwracac s w tym kerunku, gdy
z|awska ostatnch wo|en sprowadzy | na wacw drog.
Skoro wo|na |est aktem przemocy, to tym samym naezy do
sfery uczuca. Uczuce to |est abo te| wo|ny przyczyn, abo tez
wypywa z ne| w wkszym czy mne|szym stopnu, a stopen
ten ne zaezy od pozomu cywzac|, ecz od wag trwaoc
wrogch nteresw.
|e wdzmy, ze udy cywzowane ne mordu| |encw, ne
burz mast kra|u, to dze|e s to dzk temu, ze rozum,
wywera|c coraz wkszy wpyw na sposb wo|owana, nauczy
stosowac w zycu skuteczne|sze rodk przemocy nz te
perwotne prze|awy nstynktu.
Wynaezene prochu postpu|cy coraz bardze| rozw| bron
pane| wykazu| |uz dostateczne, ze dznoc do znszczena
przecwnka, tkwca w samym po|cu wo|ny, ne zostaa w
zadnym raze przez rozw| cywzac| an wstrzymana, an tez
uchyona.
Powtarzamy wc: wo|na |est aktem przemocy, a
przystosowanu |e| ne ma granc, oba| przecwncy usu|
uchwycc nc|atyw w swo|e rce, powsta|e wza|emne
oddzaywane, ktre z natury rzeczy mus prowadzc az do
ostatecznoc. |est to perwsze oddzaywane wza|emne
perwsza ostatecznoc, |ak napotykamy w naszych
rozwazanach.
4. Ceem |est obezwadnene wroga
Powedzemy, ze ceem dzaana wo|ennego |est
obezwadnene wroga. Wykazemy teraz, ze |est to koneczne
przyna|mne| w teor.
|e przecwnk ma spenc nasz wo, musmy postawc go
w poozene bardze| nekorzystne nz oara, |ake| od nego
zdamy, Strony u|emne tego poozena ne mog oczywce
byc przem|a|ce, a przyna|mne| ne pownny wydawac s
take, gdyz w przecwnym wypadku neprzy|ace wyczekaby
stosowne|sze| chw ne byby skonny do ustpstw. Kazda
zmana tego poozena, wywoywana daszym dzaanam
wo|ennym, pownna, przyna|mne| w wadomoc
neprzy|acea, wypac na |ego nekorzyc. Na|gorszym
poozenem, w |akm znaec s moze prowadzcy wo|n, |est
cakowta bezbronnoc. |e wc chcemy za pomoc dzaan
wo|ennych zmusc przecwnka do spenena nasze| wo,
musmy go abo rzeczywce rozbroc, abo postawc w
poozene grozce mu prawdopodobnym rozbro|enem. Wynka
std, ze rozbro|ene ub pokonane wroga, |akkowek |e
nazwemy, pownno byc zawsze ceem dzaana wo|ennego.
Wo|na ne |est |ednakze dzaanem zywe| sy na martw
mas, gdyz taka bezwzgdna uegoc ne byaby
prowadzenem wo|ny. Przecwne, |est ona zawsze zderzenem
s dwch zywych s. Wszystko, comy powedze o
ostatecznym ceu dzaan wo|ennych, stosu|e s do obu stron. I
tu |est zatem znowu wza|emne oddzaywane. Dopk ne
pokonaem przecwnka, musz s obawac, ze on mne pokona;
ne |estem wc panem swoch czynw, ecz on dyktu|e m
prawa, podobne |ak |a |emu. Oto druge oddzaywane
wza|emne, prowadzce do druge| ostatecznoc.
5. Krancowe napce s
Chcc pokonac przecwnka, musmy wysek wasny
merzyc |ego s oporu. Sa ta |est wynkem dzaana pewnych
czynnkw ne da|cych s rozdzec, s to manowce: zasb
posadanych rodkw napce sy wo.
Zasb posadanych rodkw mozna okrec, gdyz opera s
on (chocaz necakowce) na czbach, napce sy wo |ednak
okrec o wee trudne|; ocenc |e mozna chyba tyko wedug
sy motyww wo|ny. |e przypucmy, ze ocenmy w ten
sposb z dostatecznym prawdopodobenstwem s oporu
przecwnka, to mozemy wymerzyc wysek wasny uczync go
takm, aby przewaza s oporu abo, |e to przekracza nasz
moznoc, mozwe na|wkszym. Przecwnk |ednak czyn to
samo; wynka std nowe wza|emne wzmagane s wyskw,
ktre znowu w teor pownno doprowadzc do ostatecznoc.
|est to trzece oddzaywane wza|emne trzeca ostatecznoc,
|ak napotykamy.
6. Modykac|e wywoane przez rzeczywstoc
W abstrakcy|ne| dzedzne samych po|c rozum ne zna
ngdze spoko|u dopty, dopk ne do|dze do ostatecznych
konsekwenc|, ma on tu bowem do czynena ze sprawam
krancowym, ze zderzenem s s pozostawonych samym
sobe podegych tyko wasnym wewntrznym prawom.
|ebymy wc chce z samego tyko po|ca wo|ny wysnuc
absoutny punkt wy|ca da ceu, |akmy sobe postaw, da
rodkw, |akch naezaoby uzyc, to wobec cgego ch
wza|emnego oddzaywana wpadbymy w krancowoc, ktra
byaby tyko gr wyobrazen, wywoan przez zaedwe
dostrzegan nc ogcznych subtenoc. Gdyby za kto chca,
trzyma|c s ce zasad bezwzgdnych, obe|c |ednym
pocgncem pra wszystke trudnoc | konsekwentne
upera s przy konecznoc staego przygotowywana s do
ostatecznoc stosowana zawsze wyskw na|wkszych, to
postpowane take stworzyoby zasad paperow, nezdon
do zyca.
Nawet gdyby ten ostateczny wysek by zasad
bezwzgdn, atwo da|c s wyprowadzc po|c, to |ednak
przyznac musmy, ze umys udzk z trudnoc
podporzdkowaby s takm ogcznym mrzonkom. Neraz
prowadzoby to do wysku zbytecznego, zmusza|cego do
znaezena da przecwwag nnych zasad sztuk rzdzena.
Nezbdne do tego napce wo ne odpowadaoby wwczas
postawonemu ceow ne wyrazoby s w czyne, gdyz woa
udzka ne czerpe ngdy sy z subtenoc ogcznych.
Inacze| zupene sprawa wygda, gdy od po|ca oderwanego
prze|dzemy do rzeczywstoc. Tam wszystko mus uegac
optymzmow przy|mu|cemu, ze obe strony waczce ne tyko
dz do doskonaoc, ae osga| |. W rzeczywstoc
mozwe byoby to |edyne wtedy:
1. Gdyby wo|na bya aktem odosobnonym, ktry powsta|e
nage bez zwzku z zycem poprzednm panstwa;
2. Gdyby wo|na poegaa na |ednym tyko ub na szeregu
rwnoczesnych rozstrzygnc;
3. Gdyby wo|na sama przez s zaweraa cakowte
rozstrzygnce gdyby |eszcze podczas |e| trwana ne
oddzaywaa na n przewdywana powo|enna sytuac|a
potyczna.
7. Wo|na ne |est ngdy aktem odosobnonym

Co s tyczy punktu perwszego, to ne ma s ngdy do
czynena z przecwnkem abstrakcy|nym an pod wzgdem
zewntrznym, an tez pod wzgdem wo, |ako wewntrznego
czynnka wak. Woa ne |est wcae cakowt newadom, gdyz
w tym, czym |est dzsa|, ob|awa s |e| |utro. Wo|na ne
powsta|e nespodzane - |e| rozw| ne |est dzeem |edne|
chw; przecwncy zatem mog s wza|emne ocenc
przewazne |uz na podstawe tego, czym s, co czyn, a ne na
podstawe tego, czym, ce borc, byc co czync pownn.
Czowek |ednak wskutek swe| nena|epsze| organzac| ne
osga ngdy grancy bezwzgdne doskonae| w ten sposb
nedocgnca obustronne stanow w rzeczywstoc czynnk
ograncza|cy.
8. Wo|na ne skada s z |ednego tyko krtkotrwaego
uderzena
Punkt drug nasuwa nastpu|ce rozwazana.
Gdyby podczas wo|ny stnao tyko |edno rozstrzygnce
abo szereg rozstrzygnc rwnoczesnych, wwczas wszeke
przygotowana do nch zmerzayby oczywce ku
ostatecznoc. |akegokowek zanedbana ne mozna by |uz
byo absoutne naprawc, a rzeczywstoc wkraczaaby |ako
sprawdzan naszych rozwazan tyko w forme przypuszczanych
wadomoc o przygotowanach przecwnka - wszystko nne
operaoby s znowu na po|cach oderwanych. Gdy |ednak
rozstrzygnce skada s z szeregu koe|nych aktw, to z
natury rzeczy kazdy akt poprzedn ze wszystkm swym
z|awskam moze s stac sprawdzanem da nastpnego w ten
sposb rzeczywstoc usuwa po|ca oderwane hamu|e
dznoc do ostatecznoc.
|eby |ednak uzyto abo mozna byo uzyc na wo|ne od razu
wszystkch rozporzdzanych rodkw, to kazda wo|na
musaaby skadac s z |ednego tyko ub szeregu
rwnoczesnych rozstrzygnc. Ponewaz kaz- de nepomyne
rozstrzygnce z konecznoc zmne|sza rodk, zatem w raze
zastosowana wszystkch w perwszym z nch - druge |uz byoby
wacwe ne do pomyena. Wszeke nastpne akty wo|enne
byyby w stoce tyko daszym cgem perwszego.
Wdzemy |ednak, ze |uz podczas przygotowan do wo|ny
rzeczywstoc wkracza na me|sce samego po|ca, a stotna
mara wystpu|e zamast zamerzen krancowych. Totez |uz z
tego powodu oddzaywane wza|emne obu przecwnkw ne
pozwo m dokonac wyskw ostatecznych, a zatem ne
dopuc do uzyca od razu wszystkch s.
Sama natura tych st warunk ch stosowana ne pozwo
na uzyce ch wszystkch od razu. Sam tym s bowem:
wacwe sy zbro|ne, kra| z |ego obszarem udnoc, wreszce
so|uszncy.
Kra|, wraz ze swym obszarem zaudnenem, |est ne tyko
rdem wacwych s zbro|nych, ae rwnez sam przez s
stanow neodczn czc s dzaa|cych w wo|ne, a
manowce t |ego czc, ktra tworzy teatr wo|ny abo
wywera nan znaczny wpyw,
|e bowem mozna czasem wprowadzc rwnoczene w b|
wszystke sy ruchome, to z kra|em caym, to znaczy z |ego
wszekm twerdzam, rzekam, gram, udnoc td,, uczync
tego ne sposb, chyba ze kra| |est tak may, ze zosta|e
cakowce ogarnty wo|n |uz w perwszych |e| chwach.
Rwnez wspdzaane sprzymerzencw ne zaezy od wo
waczcych, a sama stota stosunkw mdzy panstwam
sprawa, ze wspdzaane to czsto wystpu|e pne| ub
wzmaga s w ceu przywrcena utracone| rwnowag.
W daszym cgu bdze obszerne mowa o tym, ze czba s
obronnych, ktrych ne mozna uruchomc natychmast, stanow
w weu wypadkach znaczne wksz czc caoc, nzby s to
na perwszy rzut oka wydac mogo, datego rwnowag s
mozna przywrcc nawet tam, gdze perwsze rozstrzygnce
zostao przeprowadzone bardzo energczne gdze rwnowaga
ta zostaa mocno naruszona. Tu wystarczy wspomnec, ze
cakowte poczene s w czase sprzecwa s naturze wo|ny.
Ne |est to oczywce powodem do ogranczana wyskw przy
perwszym rozstrzygncu, gdyz kazde nepowodzene |est
zawsze szkod, na ktr nkt rozmyne narazac s ne zechce,
ponewaz perwsze rozstrzygnce, |eze nawet ne pozosta|e
odosobnone, to |ednak zaezne od swoch rozmarw wywerac
mus wpyw na nastpne. Datego mozwoc pne|szego
rozstrzygnca sprawa, ze umys udzk, wzdraga|cy s za-
wsze przed zbytnm wyskem, korzysta ze sposobnoc, aby
przy perwszym rozstrzygncu ne gromadzc ne wytzac s
tak, |ak pownen. Co za |eden z przecwnkw zanedba ze
saboc, to bdze da drugego obektywn przyczyn
umarkowana. Dzk wc temu wza|emnemu oddzaywanu
perwotna dznoc do ostatecznego wytzena s zmne|szy s
znowu do okreonych granc.
9. Wynk wo|ny ne |est ngdy bezwzgdny
Nawet ostateczne rozstrzygnce cae| wo|ny ne zawsze
mozna uwazac za bezwzgdne, gdyz pokonane panstwo
czstokroc wdz w porazce tyko zo przem|a|ce, ktre mog
usunc pne|sze stosunk potyczne. Rzecz |asna, do |akego
stopna wzgd ten mus ogranczac potg napca
gwatownoc wysku.
10. Prawdopodobenstwa rzeczywstoc zastpu| krancowoc
bezwzgdnoc po|c
W ten sposb cay akt wo|ny zosta|e pozbawony surowego
prawa o napcu s az do ostatecznoc. Ne ka|c s |e| |uz
ne dzc |uz do ne|, trzeba rozwazyc, |ake naezy nakrec
grance wyskw. Mozna to ustac tyko dzk danym,
uzyskanym ze z|awsk rzeczywstoc wedug zasad
prawdopodobenstwa. Ponewaz oba| przecwncy ne stanow
tyko po|c, ecz rzeczywste panstwa rzdy, ponewaz wo|na
ma przebeg ne deany, ecz uksztatowany swoce - przeto
rzeczywstoc dostarczy rwnez podstawy do wnoskowana o
rzeczach neznanych, do przewdywana tego, co ma nastpc,
dokadnego okreena, czego mamy szukac.
Kazda ze stron pownna wnoskowac o dzaanach
przecwnka z |ego charakteru, urzdzen, stanu warunkw,
wedug zasady prawdopodobenstwa w zaeznoc od tego
okrec wasne dzaana.
11. Ce potyczny wystpu|e ponowne
Tu znowu powraca do naszych rozwazan temat, ktry
usunmy w punkce 2: ce potyczny wo|ny. Zasada
stosowana na|wkszych wyskw, zamar obezwadnena
przecwnka, pokonana go - zasanay ten ce do pewnego
stopna, |ednak w mar, |ak zasada ta sabne, a zamar ten
oddaa s od swego bezporednego ceu, na perwszy pan
pownen wstpc ponowne ce potyczny wo|ny. Ponewaz cae
rozwazane o wo|ne |est rachunkem prawdopodobenstwa
opartym na pewnych okreonych |ednostkach stosunkach,
przeto ce potyczny wo|ny, |ako motyw perwotny, mus stac
s powaznym czynnkem w wynku tego rachunku. Im mne|sza
|est oara, ktre| zdamy od przecwnka, tym mne|szego oden
mozemy s spodzewac oporu, a co za tym dze, tym sabsze
mog byc nasze wysk. Dae|, m mne|szy |est nasz ce
potyczny, tym mne|sz wartoc bdzemy do nego
przywzywac tym atwe| bdze nam s go wyrzec; zatem
tym mne|sze bd z tego powodu nasze wysk.
W ten sposb ce potyczny, |ako perwotny motyw wo|ny,
bdze mar zarwno wynku, |ak pownen byc osgnty
przez dzaana wo|enne, |ak potrzebnych do tego wyskw,
Ponewaz za mamy tu do czynena z rzeczywstoc, a ne
tyko z po|cam, stane s to w stosunku do obu panstw
waczcych. Ten sam ce potyczny moze u rznych narodw, a
nawet w rznych epokach zyca tego samego narodu, wywoy-
wac cakem odmenne skutk. Ce potyczny mozemy uwazac
za mernk tyko pod wzgdem |ego oddzaywana na te masy,
ktre ma poruszyc, naezy datego uwzgdnc natur tych mas.
Latwo dostrzec, ze przez to wynk moze byc rzny, stosowne
do tego, czy w masach tkw czynnk potgu|ce czy
osaba|ce dzaane. W dwch narodach panstwach moze s
nagromadzc take napce tye wrogch wza|emne czynnkw,
ze |ak w stoce swe| zupene bahy motyw wo|ny wywoa
skutek wybega|cy znaczne poza wacwy |ego charakter
moze spowodowac prawdzwy wybuch.
Tye o wyskach, |ake wywoac pownen potyczny ce
wo|ny w obu panstwach, o ceu, |ak pownen on wytknc
dzaanom wo|ennym. Czasam ce potyczny pokrywa s z
ceem dzaan wo|ennych - np. zdobyce |ake| prownc|. Kedy
ndze| znowu ce potyczny ne potra sam okrec ceu dzaan
wo|ennych mus sobe obrac tak, ktry by mg stanowc |ego
rwnowaznk zastpowac go przy zaweranu poko|u. I tu
|ednak trzeba uwzgdnac wacwoc panstw waczcych.
Bywa| okocznoc, kedy ten rwnowaznk mus byc znaczne
wkszy nz ce potyczny, |eze ce ten ma byc przezen
cakowce osgnty. Znaczene ceu potycznego |ako
mernka bdze tym wksze, tym bardze| decydu|ce, m
bardze| obo|tne s masy, m mne|sze naprzena panu| w
obu panstwach. Bywa| nawet wypadk, kedy ce ten rozstrzyga
prawe wyczne.
Ponewaz ce dzaan wo|ennych |est rwnowaznkem ceu
potycznego, datego normane wraz z nm zanka, to tym
wyrane|, m bardze| ce potyczny nad nm panu|e; tym s
tumaczy fakt, ze mog bez wewntrzne| sprzecznoc zdarzac
s wo|ny o tak rznych stopnach znaczena energ, od wo|ny
nszczyceske| poczyna|c do zwycza|ne| obserwac| zbro|ne|.
To |ednak prowadz nas do nnych zagadnen, ktre |eszcze
rozwnemy postaramy s rozwzac pne|.
12. Ne wy|ana to |ednak zasto|u w dzaanach wo|ennych
Czy przy na|drobne|szych nawet wymaganach potycznych
obu przecwnkw, przy zaangazowanu na|sabszych rodkw,
przy na|mne| znacznym ceu dzaan wo|ennych mog dzaana
te ustac chocby na chw? Pytane to wnka gboko w stot
sprawy.
Kazde dzaane wymaga do swego spenena s pewnego
czasu, ktry nazywamy okresem. Moze on byc duzszy ub
krtszy, zaezne od tego, czy dzaa|cy stosu|e wkszy ub
mne|szy popech.
Ne chodz nam tuta| o ten popech wkszy ub mne|szy.
Kazdy dzaa na sw| sposb; czowek powony |ednak dzaa
pomau ne datego, ze chce zuzyc wce| czasu, ae ponewaz z
natury swo|e| potrzebu|e go wce|, przy wkszym popechu
wykonaby sw rzecz gorze|. Czas ten zaezy wc od przyczyn
wewntrznych od wacwego okresu dzaana.
Zostawa|c zatem na wo|ne kazdemu dzaanu wacwy
mu czas, musmy, przyna|mne| na perwszy rzut oka,
przypucc, ze wszeka zwoka poza tym okresem, to |est
wszek zast| w dzaanach wo|ennych, wyda|e s rzecz
nerozsdn. Naezy przy tym zawsze pamtac, ze mwmy tu
ne o postpe |ednego ub drugego z przecwnkw, ecz o
postpe cae| akc| wo|enne|.
13, |edna tyko przyczyna moze wstrzymac dzaana wo|enne,
to, |ak s zda|e, spowodowana zawsze przez |edn tyko ze
stron waczcych
Skoro obe strony przygotoway s do wak, to musaa |e
do tego skonc wroga zasada; dopk przecwncy trwa| w
gotowoc, tzn. ne zawera| poko|u, dopty zasada ta mus
stnec moze ona przestac dzaac u kazdego z przecwnkw
pod |ednym tyko warunkem: |e ten chce wyczekwac
stosowne|sze| chw dzaana. |uz na perwszy rzut oka wyda|e
s, ze warunek ten zawsze mg stnec tyko po |edne| strone,
gdyz po druge| sta|e s tym samym |e| przecwenstwem. |eze
nteres |edne| ze stron ezy w dzaanu, to da druge| strony
korzystne mus byc wane wyczekwane.
Cakowta rwnowaga s ne moze wywoywac zasto|u w
operac|ach, wwczas bowem ten z waczcych, ktry ma ce
pozytywny (nacera|cy), byby w poozenu korzystne|szym.
|ebymy nawet wyobraza sobe rwnowag w ten
sposb, ze strona posada|ca ce pozytywny, a wc motyw
sne|szy, rozporzdza sam sabszym ze wyrwnane s
byoby wypadkow motywu mocy, to tak musebymy
powedzec, ze skoro ne mozna s spodzewac zmany w tym
stane rwnowag, to obe strony pownny zawrzec pok|. Gdyby
|ednak zmana taka daa s przewdzec, rokowaaby ona
pomyny obrt |edne| tyko strone skanaaby stron
przecwn do dzaana. Wdzmy wc, ze po|ce rwnowag ne
moze wytumaczyc zasto|u w dzaanach, ecz ze zast| ten
sprowadza s do wyczekwana stosow-ne|sze| chw.
Przypucmy na przykad, ze z dwch panstw |edno ma ce
pozytywny: chce zdobyc prownc| przecwnka, aby mec
zastaw przy zaweranu poko|u. Po tym zdobycu |ego ce
potyczny zosta|e spenony, potrzeba dzaana usta|e zamast
ne| nasta|e okres spoko|u. |e teraz przecwnk pogodz s z
tym powodzenem, to mus zawrzec pok|, |e za ne - mus
dzaac. Wyobramy sobe |ednak, ze bdze on epe|
przygotowany do dzaana dopero po upywe czterech tygodn
- wtedy ma on dostateczn podstaw do dzaana na zwok.
|ednak wyda|e s, ze od te| chw ogczny obowzek
dzaana spada na dotychczasowego zwyczc, aby
pokonanemu ne dac czasu na przygotowane s do dzaana.
Rozume s, ze zakadamy tu dokadn zna|omoc zamarw
obu stron.
14. Dzaana wo|enne osgayby przez to cgoc
doprowadza|c |e znowu do ostatecznoc
Gdyby rzeczywce stnaa taka cgoc akc| wo|enne|, to
pchaaby ona znowu wszystko do ostatecznoc. Pom|a|c
bowem, ze taka neustanna dzaanoc rozpaaaby sy
uczucowe nadawaa wszystkemu wyzszy stopen namtnoc
wksz s zywoow - powstaaby tez wtedy dzk te|
cgoc dzaana ce|sza konsekwenc|a neprzerwany
ancuch przyczynowy. Kazde poszczegne dzaane stawaoby
s przez to wazne|sze bardze| nebezpeczne.
Wemy |ednak, ze dzaana wo|enne rzadko kedy, a moze
nawet ngdy, ne posada| take| cgoc ze w weu wo|nach
dzaana za|mu| maenk czstk zuzytego czasu, a zast|
stanow reszt. Ne moze to byc zawsze anoma zast| w
operac|ach mus byc rzecz usprawedwon, ne sprzeczn
sam przez s. Ze tak |est daczego tak s dze|e, wykazemy
pne|.
15. Wysuwa s w ten sposb zasad begunowych
przecwenstw
Ponewaz przy|my, ze nteres |ednego z wodzw |est
zawsze wekoc odwrotn do korzyc drugego, przy|my
wc zasad stne| begunowoc. Zastrzegamy sobe
powcene w przyszoc zasadze te| osobnego rozdzau, tu
|ednak musmy powedzec, co nastpu|e.
Zasada begunowoc przecwenstw obowzu|e tyko
wtedy, gdy stosu|e s | do |ednego tego samego przedmotu,
gdze wekoc dodatna |e| przecwenstwo - wekoc u|emna -
znosz s dokadne. W btwe chc zwyczyc obe strony;
wystpu|e tu begunowoc prawdzwa, gdyz zwycstwo |edne|
strony nweczy zwycstwo druge|. Gdy |ednak wchodz w gr
dwa rzne przedmoty, ktrych wza|emny stosunek ezy poza
nm, to begunowoc przecwenstw dotyczy ne samych
przedmotw, ecz wspnego obu przedmotom stosunku.
16. Natarce obrona s to rzeczy rznego rodza|u nerwne|
sy; zasady begunowoc przecwenstw ne da s wc do nch
zastosowac
Gdyby stnaa |edna tyko forma wo|ny, manowce napad,
gdyby wc ne byo obrony, czy gdyby natarce rzno s od
obrony tyko pozytywnym motywem, cechu|cym to perwsze, a
ne stne|cym po druge| strone, gdyby przy tym waka bya
zawsze ta sama - to w take| wace kazde powodzene |edne|
strony wypadaoby na nekorzyc strony przecwne|
begunowoc stnaaby rzeczywce.
|ednakze dzaanoc wo|enna rozpada s na dwe formy:
natarce obron, ktre, |ak to pne| rzeczowo udowodnmy,
rzn s bardzo posada| sy nerwne. Begunowoc tkw
zatem ne w samym natarcu ub obrone, ecz w czym, co |est
wspne obu formom - w rozstrzygncu. |e |eden z wodzw
pragne rozstrzygnca neco pne|, to |ego przecwnk mus
chcec |e przypeszyc, oczywce |ednak w te| same| forme
wak. |e A ma nteres w tym, aby zaatakowac przecwnka ne
dz, ecz o mesc pne|, to da B bdze wane korzystne,
aby go zaatakowano ne za mesc, ecz dzsa|. Tak wygda
przecwenstwo bezporedne; ne wynka z tego |ednak, aby B
zaezao na nezwocznym uderzenu na A, gdyz oczywce |est
to sprawa zupene odrbna.
17. Dzaane zasady begunowoc przecwenstw czstokroc
bywa nweczone przez przewag obrony nad natarcem tym
s tumaczy zast| w dzaanach wo|ennych
|e forma obrony |est, |ak to wykazemy pne|, mocne|sza
od formy natarca, to powsta|e pytane, czy zysk, pyncy da
|edne| strony z rozstrzygnca pne|szego, zrwnowazy s
korzyc, zapewnon strone przecwne| przez obron. Gdze
tego ne ma, tam zysku tego ne przewazy samo przecwenstwo
obrony natarca ne wpyne na postp operac|. Wdzmy
wwczas, ze s rozpdowa, |ak posada przecwenstwo
obustronnych nteresw, moze s zagubc w rzncy s mdzy
obron a natarcem stac s przez to neskuteczna.
|e wc ten, komu chwa sprzy|a, |est za saby, aby mc
s zrzec korzyc obrony, to mus s pogodzc z tym, ze
przyszoc bdze da nego mne| korzystna; moze bowem
zawsze wytworzyc s taka sytuac|a, ze korzystne| da nego
bdze w tych przyszych, nepomynych warunkach stoczyc
wak obronn, nz w dane| chw nacerac ub zawrzec pok|.
Ponewaz za, wedug naszego przekonana, przewaga obrony
(dobrze po|te|) |est bardzo duza, o wee wksza, nz s to na
perwszy rzut oka wyda|e, wc wy|ana to wkszoc okresw
zasto|u w dzaanach bez potrzeby ucekana s do wnoskw o
wewntrzne| sprzecznoc. Im sabsze s pobudk dzaana, tym
wce| ch pochana obezwadna ta rznca s mdzy
natarcem a obron tym czce|, |ak zreszt uczy
dowadczene, zdarzac s bd okresy zasto|u.
18. Druga przyczyna poega na nedokadnym po|mowanu
poozena
|est |eszcze nny powd, ktry moze powstrzymac rozw|
dzaan, a manowce nedokadne po|mowane danego
poozena. Kazdy wdz zna dokadne |edyne poozene wasne,
poozene za przecwnka tyko na podstawe nepewnych
wadomoc; moze wc sobe urobc o nm sd myny wskutek
tego myec, ze koe| dzaana przypada na przecwnka, wtedy
gdy wane on pownen dzaac. Wprawdze ten brak
zrozumena mgby doprowadzc rwne czsto do
newczesnych dzaan, |ak do newczesnego wstrzymana ch
ne przyczynby s do przypeszena, |ak do opnena
dzaan wo|ennych; ae w kazdym raze brak ten naezy uwazac
za |edn z naturanych przyczyn, mogcych bez |ake|kowek
sprzecznoc wewntrzne| powstrzymac dzaana wo|enne.
Zwazywszy |eszcze, ze zawsze |est s skonnym racze| do
przecenana nz do nedocenana s przecwnka, ponewaz
ezy to |uz w naturze udzke| - przyznac naezy, ze nedokadne
po|mowane poozena przyczyna s na og w znacznym
stopnu do wstrzymywana dzaan wo|ennych tym samym
ogranczana ch zasady.
Mozwoc zasto|u wprowadza nowe ogranczene do dzaan
wo|ennych, rozwadna|c |e ne|ako w czase, hamu|c rozw|
nebezpeczenstwa mnozc sposoby przywrcena stracone|
rwnowag. Im wksze byy napca, ktre wywoay wo|n, m
wksza |est wc |e| energa, tym krtsze bd te okresy
zasto|u, m sabsze za |est uzasadnene wo|ny, tym duzsze
bd te okresy. Sne|sze pobudk wzmaga| s wo, a ta |est
zawsze, |ak wemy, waznym czynnkem - |est wytworem s.
19. Czsto zdarza|ce s okresy zasto|u w dzaanach
wo|ennych oddaa| wo|n |eszcze bardze| od zasady
bezwzgdne| czyn | w |eszcze wkszym stopnu
rachunkem prawdopodobenstwa
Im wone| |ednak rozw|a| s dzaana wo|enne, m
czce| duze| podega| zasto|om, tym atwe| naprawc
popenony bd, tym pewne|szy sebe bdze wdz w swoch
zaozenach, tym atwe| pozostane poza granc na|wkszego
wysku bdze opera wszystko na prawdopodobenstwe
przypuszczenu. Ten oparty na danych warunkach rachunek
prawdopodobenstwa, ktrego wymaga |uz sama natura poo-
zena konkretnego, bdze rozporzdza wksz ub mne|sz
oc czasu, stosowne do bardze| ub mne| powonego begu
dzaan.
20. Braku|e zatem |eszcze tyko przypadku, aby upodobnc
wo|n do gry, a wane w przypadk wo|na bardzo obtu|e
Wdzmy z tego, do |akego stopna przedmotowy charakter
wo|ny tworzy z ne| rachunek prawdopodobenstwa; aby uczync
z ne| gr, |ednego |uz teraz tyko potrzeba czynnka, ktrego
wo|ne z pewnoc ne brak: czynnkem tym |est przypadek.
Zadna udzka dzaanoc ne styka s z przypadkem tak czsto
tak ce |ak wo|na. W sad za przypadkem wazne me|sce na
wo|ne za|mu|e nepewnoc, a wraz z n os szczca.
21. wo|na sta|e s gr zarwno przez sw| charakter
obektywny, |ak subektywny
|e teraz spo|rzymy na subektywny charakter wo|ny, to
znaczy na te sy, za ktrych pomoc trzeba | prowadzc, to
mus s ona wydac nam gr w |eszcze wyzszym stopnu.
Zywoem, w |akm s wo|na rozgrywa, |est nebezpeczenstwo;
a |akaz z s duchowych |est w nebezpeczenstwe
na|dosto|ne|sza? Odwaga. Wprawdze odwag mozna pogodzc
z mdrym obczenem, ae s to rzeczy rzne naezce do
rznych dzedzn duszy; natomast ryzyko, ufnoc w szczce,
maoc, zuchwastwo - s to tyko prze|awy odwag, a
wszystke te dznoc duszy szuka| nepewnoc, bo ona |est
ch zywoem.
Wdzmy zatem, ze z gry |uz czynnk absoutny, tzw.
matematyczny, ne zna|du|e ngdze trwaego oparca w
obczenach sztuk wo|enne| ze od razu wdzera s tu caa gra
mozwoc, prawdopodobenstw, szczca neszczca,
przew|a|ca s przez wszystke wksze mne|sze ntk te|
tkanny ze wszystkch dzedzn dzaanoc udzke| upodabna
wo|n na|bardze| do gry w karty.
22. Duchow udzkemu odpowada to na og na|bardze|
Aczkowek rozsdek nasz dzy zawsze do |asnoc
pewnoc to |ednak duch nasz czu|e czsto pocg do
nepewnoc. Zamast przecskac s rozumem po wske|
cezce ozocznego badana ogcznych wnoskw, by
wreszce, na p przytomne, do|c tam, gdze czu|e s obco,
gdze opuszcza go wszystko dotd znane - duch nasz chtne|
przebywa wyobran w krane przypadkw szczca.
Zamast casne| konecznoc opywa on tu w bogactwa
mozwoc. Podnecona nm odwaga nabera pootu, a ryzyko
nebezpeczenstwa sta| s zywoem, w ktry duch udzk
rzuca s |ak may pywak w nurt rzek.
Czy teora ma go tu opucc c dae| wygodne drog
bezwzgdnych wnoskw prawde? Wwczas byaby da zyca
neuzyteczna. Teora pownna uwzgdnac rwnez perwastek
udzk dozwoc prze|awc s takze odwadze, maoc, a
nawet zuchwastwu. Sztuka wo|enna ma do czynena z zyw
s moranym czynnkam; wynka std, ze ne moze ngdze
osgnc pewnoc bezwzgdnoc. Pozosta|e wc zawsze
wee me|sca da rzeczy przybzonych to zarwno w sprawach
wekch, |ak maych. I gdy po |edne| strone sto nepewnoc,
po druge| mus prze|awc s odwaga wara w sebe, aby
wypenc t uk. Im wksza |est odwaga wara w sebe, tym
wkszy |est dopuszczany stopen nepewnoc. S to wc
czynnk bardzo wazne na wo|ne: teora pownna datego
stanowc take tyko prawa, ktre dozwaayby poruszac s swo-
bodne tym nezbdnym na|szachetne|szym spord cnt
wo|ennych we wszekch ch stopnach odmanach. I w ryzyku
tkw tez mdroc, a nawet ostroznoc, tyko neco odmenne|
mark.
23. Wo|na |est |ednak zawsze powaznym rodkem do
powaznego ceu. Bzsze |e| okreene
Taka |est wo|na, takm wdz, ktry | prowadz, taka teora,
ktra | ksztatu|e. Wo|na |ednak ne |est spdzanem czasu, ne
prowadz s |e| tyko da przy|emnoc ryzykowana
wygrywana an tez |ako dzea beznteresownego zapau; |est
ona powaznym rodkem do powaznego ceu. Caa barwnoc
przypadkowych zdarzen, wszeke porywy namtnoc, odwag,
fantaz|, zapau, w |ake s wo|na przystra|a - s tyko
wacwocam tego rodka.
Wo|na |ake| zborowoc - caych narodw - a zwaszcza
narodw cywzowanych - wypywa zawsze z dane| sytuac|
potyczne| wywou| | tyko pobudk potyczne. |est ona
zatem czynem potycznym. Gdyby wo|na bya tyko
skonczonym, neskrpowanym, bezwzgdnym prze|awem sy,
|ak to wywnoskowac by naezao z |e| abstrakcy|nego po|ca,
to wwczas, wywoana przez potyk, musaaby za|c |e|
me|sce, |ako zdarzene cakem od ne| nezaezne, usunc |
kerowac s tyko wasnym prawam. Wo|na wtedy podobna
byaby do mny, ktra wybucha|c, ne zdoa przybrac nnego
kerunku, an tez ne da s pokerowac gdze ndze| nz tam,
gdze | zawczasu skeroway przygotowana perwotne. Tak tez
w rzeczywstoc u|mowano dotychczas t spraw, ekroc brak
harmon pomdzy potyk a kerownctwem wo|ny prowadz
do takch rozwazan. Naprawd |ednak tak ne |est wyobrazene
to |est zupene bdne. Wo|na rzeczywsta, |ak to |uz
wdzemy, ne |est ngdy tak gwatowna, aby s wyadowac
od razu, przecwne, |est ona dzaanem s, ktre ne rozw|a|
s cakem |ednakowo rwnomerne. Napce ch raz
wystarcza do pokonana oporu, |ak m stawa bezwad tarce,
kedy ndze| za znowu |est zbyt sabe, aby s prze|awc w
dzaanu. Wo|na |est tedy |akby pusowanem gwatownoc, to
sne|szym, to znw sabszym, wyadowu|e swo|e napca
oraz wyczerpu|e swe sy to szybce|, to znowu powone|.
Innym sowy: wo|na prowadz do ceu szybko abo powo, ae
zawsze trwa doc dugo, aby |eszcze podczas |e| trwana mg
s u|awnc wpyw zdony nadac |e| ten czy nny kerunek, a
zatem poddac | wo keru|cego n nteektu. |e za
uprzytomnmy sobe, ze wo|na wypywa z ceu potycznego, to
wyda s nam zupene naturane, ze ta perwsza pobudka,
ktra powoaa | do zyca, pozosta|e przodu|cym na|wyzszym
wzgdem rwnez podczas |e| rozgrywana. |ednak ten ce
potyczny ne |est przez to |eszcze despotycznym prawodawc,
mus on przystosowac s do natury uzytych rodkw wskutek
tego czsto uega zmane, zawsze |ednak pozosta|e tym, co
przede wszystkm naezy uwzgdnc. Potyka przew|a s
wwczas przez ca akc| wo|enn wywera na n neustanny
wpyw w grancach, |ake |e| zakrea natura s wyzwaa|cych
s podczas wo|ny.
24. Wo|na |est tyko daszym cgem potyk prowadzone|
nnym rodkam
Tak wc wdzmy, ze wo|na |est ne tyko czynem po-
tycznym, ecz prawdzwym narzdzem potyk, daszym
cgem stosunkw potycznych, przeprowadzenem ch nnym
rodkam. Pozosta|e wc wo|ne |ako |e| charakterystyczna
cecha odrbna natura stosowanych przez n rodkw. Sztuka
wo|enna w ognoc, a wdz w kazdym poszczegnym
przypadku mog wymagac, aby kerunek dznoc potyk ne
byy sprzeczne z tym rodkam. Wymagane to powazne, ae
|akkowek w pewnych wypadkach wpywa ono zasadnczo na
dznoc potyczne, to |ednak powodu|e tyko pewn ch
zman. Ce potyczny bowem |est ceem, wo|na za -
rodkem, a rodka bez ceu ne mozna sobe ngdy wyobrazc.
25. Rznorodnoc wo|en
Im wznoe|sze, m sne|sze s pobudk wo|ny, m bardze|
ogama| cay byt narodw, m potzne|sze |est napce
poprzedza|ce wo|n, tym bardze| wo|na zbza s do swe|
formy oderwane|, tym bardze| chodz o zwaczene
neprzy|acea, tym ce| czy s ce wo|enny z zamarem
potycznym tym bardze| wystpu|e |e| strona wyczne
wo|skowa, a mne| potyczna. Im sabsze natomast s pobudk
napca, tym trudne| uzgodnc s, ten naturany kerunek
zywou wo|ennego, z n nakreon przez potyk. Wtedy
wo|na z konecznoc odchya s coraz bardze| od swego
naturanego kerunku, a ce potyczny rzn s coraz bardze|
od ceu wo|ny doskonae|, ktra nabera coraz wce| cech
potycznych.
Aby |ednak ne wprowadzc czytenka w bd, musmy
dodac, ze przez t naturan dznoc wo|ny rozumemy tu ne
dznoc rzeczywce cera|cych s s, tyko dznoc
ozoczn, ogczn, wyobraza|c sobe na przykad wszystke
uczuca namtnoc waczcych. Mog one wprawdze byc w
pewnych wypadkach obudzone do takego stopna, ze z
trudnoc mozna |e utrzymac w ramach potycznych,
przewazne |ednak sprzecznoc take| ne bdze, gdyz samo
stnene tak snych dzen mus wywoac powstane
odpowedno szeroko zakro|onego panu dzaana. Gdze pan
ten skerowany |est ku ceom drobnym, tam dzena mas s tak
nke, ze trzeba |e racze| podnecac, nz powstrzymywac.
26. Kazd wo|n mozna uwazac za dzaane potyczne
Wrcmy do rzeczy, |eze |est prawd, ze przy |ednym
rodza|u wo|ny potyka pozorne zanka, przy nnym za
wystpu|e bardzo wyrane, to |ednak twerdzc mozna, ze oba
rodza|e s rwne potyczne. |e bowem potyk po|mu|emy
|ako rozum praktyczny panstwa uosobonego, to wrd rznych
sytuac|, |ake s mog wytworzyc, mog s zdarzyc take,
ktre z natury swo|e| spowodu| wo|n perwszego rodza|u.
Tyko |e przez potyk bdzemy rozume ne wszechstronn
rozwag, ae utarte po|ce unka|cego sy, ostroznego,
przebegego, a czsto neuczcwego mdrkowana, to take|
potyce stotne bardze| odpowe drug rodza| wo|ny.
27. Pogd powyzszy pozwaa w wynku zrozumec hstor
wo|en ugruntowac podstawy teor
Wdzmy przede wszystkm, ze wo|n naezy traktowac w
kazdym raze ne |ako co samodzenego, ecz |ako narzdze
potyk tyko ten pogd chron nas od pozostana w
sprzecznoc z ca hstor wo|en. Ta za |edyne pozwo nam,
nby w weke| ksdze, odnaec wacwe zrozumene wo|ny,
Pogd ten wykazu|e nam poza tym, |ak rozmate s wo|ny ze
wzgdu na stot swych motyww okocznoc, z ktrych
powsta|.
Perwszym, na|wazne|szym, na|bardze| decydu|cym
sdem, |ak wydac pownen mz stanu wdz, |est
uwadomene sobe, czy zamerzon wo|n trafne przewdu|e,
czy tez moze uwaza| za co takego abo tez czy ne pragne |e|
uczync czym takm, czym wo|na z natury danych okocznoc
stac s ne moze, |est to perwsze, na|ogne|sze ze wszystkch
zagadnen strategcznych; pne| rozwazymy |e bze|,
omawa|c
pan wo|ny.
Tuta| ogranczymy s do tego, doprowadzwszy zagadnene
az do tego punktu stwerdzwszy ten gwny punkt wdzena, z
|akego naezy rozpatrywac wo|n |e| teor.
28. Wynk da teor
Wo|na |est wc ne tyko stnym kameeonem,
zmena|cym po trosze w kazdym poszczegnym wypadku
swo| natur, ae tez ogne borc, ze wzgdu na panu|ce w
ne| dznoc, stanow dzwn tr|c zozon z perwotne|
gwatownoc zywou, nenawc wrogoc, co naezy uwazac
za epy popd naturany, dae|, z gry prawdopodobenstwa
przypadku czyncych z wo|ny swobodn czynnoc duchow,
wreszce za z wacwoc podrzdne| - narzdza potycznego,
przez co podega zwykemu rozsdkow.
Perwsza z tych trzech stron zwraca s ku narodow, druga
do wodza |ego wo|ska, trzeca za - przewazne do rzdu.
Namtnoc, |ake ma| rozpac s na wo|ne, musz |uz stnec
w narodach samych; zakres, |ak obe|me gra odwag taentu w
dzedzne prawdopodobenstwa przypadku, zaezy od
wacwoc wodza wo|ska, natomast zamary potyczne s
wyczne spraw rzdu.
Te trzy dznoc, ktre tworz tyez rznych regu, tkw
gboko w naturze przedmotu zarazem w rznych rozmarach.
Teora, ktra by chcaa |edn z nch pomnc ub ustac
pomdzy nm |ak dowony stosunek, wpadaby natychmast
w tak sprzecznoc z rzeczywstoc, ze |uz przez to samo
naezaoby | uwazac za obaon.
Zadanem teor |est utrzymac s mdzy tym trzema
po|cam, nby mdzy trzema punktam przycgana.
Na |ake| za drodze mozna na|epe| sprostac temu
trudnemu zadanu, sprbu|emy rozwazyc w ksdze o teor
wo|ny. W kazdym raze dokonane tu ustaene po|ca wo|ny |est
perwszym promenem wata, |ak pada na potzny gmach
teor, pozwaa nam przede wszystkm dostrzec rozrznc
weke bryy.
ROZDZIAL DRUGI
Cee rodk wo|ny
Poznawszy w poprzednm rozdzae zozon zmenn
natur wo|ny, za|memy s teraz zbadanem wpywu, |ak ona
ma na |e| cee rodk.
|e zapytamy na|perw o ce, do |akego dzyc pownna
caa wo|na, aby stac s wacwym rodkem do osgnca
zamerzen potycznych, to zobaczymy, ze ce ten |est rwne
zmenny, |ak zamar potyczny oraz warunk specyczne
wo|ny. Przy|mu|c znowu przede wszystkm czyste po|ce
wo|ny, musmy przyznac, ze |e| ce potyczny ezy wacwe
poza |e| dzedzn; |e bowem wo|na |est aktem przemocy,
aby zmusc przecwnka do wykonana nasze| wo, to pownno
zawsze chodzc |edyne wyczne o powaene wroga, to
znaczy o |ego obezwadnene. Rozwazmy przede wszystkm ten
ce, wyrozumowany z owego po|ca w zwzku z
rzeczywstoc, do ktre| zreszt w weu wypadkach s zbza.
Mwc o pane wo|ny, rozwazymy bze| w daszym cgu,
co to znaczy obezwadnc panstwo, ae |uz tuta| naezy rozrznc
trzy przedmoty zawera|ce w sobe wszystko nne. S to: sy
zbro|ne, kra| woa neprzy|acea.
Sy zbro|ne naezy znszczyc, to znaczy doprowadzc |e do
stanu, w ktrym ne bd zdone do dasze| wak. Zaznaczamy,
ze w nastpstwe tyko to bdzemy rozume przez wyrazene
,znszczene neprzy|aceskch s zbro|nych",
Kra| naezy zdobyc, gdyz w kra|u mogyby powstac nowe
sy zbro|ne.
|ednakze, nawet po osgncu obu tych cew, tak dugo
ne mozna wo|ny, czy neprzy|aznego napca dzaana
wrogch s, uwazac za ukonczon, dopk woa neprzy|acea
ne zostane rwnez zamana, tzn. dopk |ego rzd so|uszncy
ne bd zmuszen do podpsana poko|u, a nard do poddana
s. Zdarza s bowem, ze pommo cakowtego opanowana
kra|u, wo|na moze rozgorzec na nowo abo wewntrz kra|u, abo
dzk pomocy |ego sprzymerzencw. Wprawdze moze s to
stac po zawarcu poko|u, ae wadczyoby to tyko o tym, ze
ne kazda wo|na przynos cakowte rozstrzygnce zaatwene
sporw.
|ednakze nawet w tym wypadku przez zawarce poko|u
gane zawsze mnstwo sker, ktre tyby s ta|emne,
zmne|sza s naprzene, gdyz wszystke umysy nastro|one
racze| poko|owo, a takch |est bardzo wee w kazdym narodze
we wszekch okocznocach, porzuca| cakowce my o
oporze, W kazdym |ednak raze naezy uwazac, ze przez
zawarce poko|u ce zosta|e osgnty, a dzaana wo|enne -
ukonczone.
Ponewaz spord trzech wyze| wspomnanych przedmotw
sy zbro|ne s przeznaczone do obrony kra|u, przeto
naturanym porzdkem rzeczy bdze przede wszystkm
znszczene tych s, potem zdobyce kra|u, wreszce wskutek
obu tych powodzen, |ak tez ze wzgdu na stan, w |akm s
|eszcze zna|du|emy - zmuszene przecwnka do zawarca
poko|u. Znszczene neprzy|aceskch s zbro|nych przebega
zwyke stopnowo w ad za tym rwnez stopnowo -
zdobywane kra|u. Oba te procesy oddzaywa| przy tym na
sebe wza|emne, gdyz utrata terenu wpywa na osabene s
zbro|nych. Tak porzdek rzeczy ne |est |ednakze koneczny, ne
zawsze wc s zdarza. Neprzy|aceske sy zbro|ne mog
nawet, ne doznawszy |eszcze znaczne|szych strat, wycofac s
w gb kra|u abo zupene poza |ego grance. W tym wypadku
kra| zostaby zdobyty w swe| przewazne| czc ub nawet
cakowce.
Obezwadnene przecwnka - t|. ten ce wo|ny
abstrakcy|ne|, ten ostateczny rodek do osgnca cew
potycznych, zawera|cy w sobe wszeke nne rodk - ne
zawsze stne|e w rzeczywstoc, ne |est warunkem
nezbdnym do zawarca poko|u, a zatem ne moze w zadnym
wypadku stnec w teor |ako prawdo. Zawarto nezczon oc
traktatw poko|owych, zanm |eszcze ktrakowek ze stron
waczcych moga uchodzc za bezbronn, a nawet zanm
rwnowaga zostaa w sposb wdoczny zachwana. Co wce|,
rozpatrzywszy konkretne wypadk, musmy przyznac, ze w
caym ch szeregu pokonane przecwnka byoby tyko zbdn
gr wyobrazen, manowce wtedy, gdy przecwnk |est znaczne
potzne|szy.
Przyczyna, da ktre| ce wysnuty z po|ca wo|ny
abstrakcy|ne| ne zawsze odpowada wo|ne rzeczywste|, ezy w
rzncy obu tych rodza|w wo|ny, czym za|mowamy s w
rozdzae poprzednm. Gdyby wo|na bya taka, |ak | okrea
samo po|ce, to waka pomdzy panstwam o znaczne| rzncy
s wydawaaby s nedorzecznoc, byaby nemozwa;
nerwnoc s zycznych mogaby byc co na|wyze| taka, aby |
zrwnowazyc mogy sy morane - a to przy naszym obecnym
stane spoecznym w Europe ne doprowadzoby zbyt daeko.
|e wc wdzemy wo|ny mdzy panstwam o rznym
stopnu potg, to tyko datego, ze wo|na w rzeczywstoc
odbega czsto bardzo daeko od swego zasadnczego po|ca.
|ako motyw do zawarca poko|u zamast nezdonoc do
daszego oporu mog wystpc w rzeczywstoc dwa czynnk.
Perwszy - to ne-prawdopodobenstwo powodzena, drug - zbyt
wysoka |ego cena.
Ponewaz, |ak wdzemy w poprzednm rozdzae, caa
wo|na mus odbec od csego prawa wewntrzne| konecznoc,
a za to poddac s
rachunkow prawdopodobenstwa, ponewaz zdarza s to tym
czce|, m bardze| wo|na przystosu|e s do warunkw, z
ktrych powstaa, m sabsze s motywy napca wo|ny,
datego zrozuma |est rzecz, ze z tego rachunku
prawdopodobenstwa moze s sam przez s wyonc rwnez
motyw poko|owy. Wo|n ne zawsze trzeba prowadzc az do
powaena |edne| ze stron, mozna przypucc, ze przy bardzo
sabych motywach napcach wystarczy ekke, zaedwe
da|ce s odczuc prawdopodobenstwo, aby skonc do
ustpstw stron, przecw ktre| s zwraca. |e za drug
przecwnk z gry |uz zostane o tym przekonany, to zupene
naturane bdze on dzy tyko do u|awnena takego
prawdopodobenstwa, ne nakada|c nepotrzebne drog przez
cakowte
powaene wroga.
|eszcze powszechne| na decyz| zawarca poko|u dzaa
wzgd na wysek |uz dokonany |eszcze potrzebny. Ponewaz
wo|na ne |est aktem epe| namtnoc, ecz rzdz n ce
potyczny, przeto wartoc tego ceu pownna okreac wekoc
oar, |akm chcemy go okupc. Dotyczy to tak rozmarw |ak
czasu trwana wo|ny. Skoro wc wysek zbro|ny tak wzrone,
ze wartoc ceu potycznego ne moze go zrwnowazyc - wtedy
naezy z nego zrezygnowac, a nastpstwem tego bdze pok|.
Wdzmy wc, ze podczas wo|en, gdy |edna strona ne moze
cakowce obezwadnc druge|, motywy poko|owe stron obu to
wzrasta|, to zanka| zaezne od prawdopodobenstwa
daszych sukcesw nezbdnego da nch wysku. Gdyby
motywy te po obu stronach byy |ednakowo sne, spotkayby s
w poowe swe| potyczne| rzncy; o e zwksza| s u |edne|
ze stron, o tye mog s zmne|szyc u druge| |e tyko suma
ch |est wystarcza|ca, to pok| nastp. Oczywce, wypadne
on racze| na korzyc tego, kto ma sabsze motywy do |ego
zawarca.
Pom|amy tu umyne rznc, ktr z konecznoc wywoac
mus w dzaanu pozytywna negatywna natura ceu
potycznego. Chocaz bowem, |ak to wykazemy ponze|, ce ten
|est rzecz ogromne wazn, to |ednak musmy tu stanc na
ogne|szym |eszcze stanowsku, gdyz perwotne zamerzena
zmena| s bardzo w cgu wo|ny mog byc przy koncu
zupene nne wane datego, ze wpywa| na ne rwnez
powodzena wo|enne prawdopodobne wynk.
Powsta|e teraz pytane, w |ak sposb mozna wpync na
prawdopodobenstwo powodzena? Przede wszystkm
oczywce tym samym rodkam, ktre prowadz rwnez do
powaena przecwnka: przez znszczene |ego s zbro|nych
zdobyce |ego zem. Ne s one |ednak w obu tych przypadkach
dokadne take same. Przy natarcu na sy zbro|ne
neprzy|acea rzecz s przedstawa rzne w zaeznoc od
tego, czy chcemy w ad za perwszym uderzenem wymerzyc
|eszcze szereg nnych cosw az do zupenego wreszce
znszczena, czy tez chcemy zadowoc s |ednym tyko
zwycstwem, aby zamac w przecwnku pewnoc sebe, dac
mu poczuce nasze| przewag napenc go w ten sposb obaw
o przyszoc. |e tego pragnemy, to w znszczenu |ego s
zbro|nych ne p|dzemy dae|, nz wymaga tego wzgd
powyzszy. W ten sposb zdobyce zem wygda nacze|, gdy
ne |est obczone na powaene przecwnka. W tym przypadku
znszczene |ego s zbro|nych byoby dzaanem |edyne
skutecznym, a za|mowane zem - tyko |ego nastpstwem;
za|mowane za ch, dopk sy zbro|ne ne s zamane, naezy
zawsze uwazac tyko za zo koneczne. Natomast |e ne
chodz nam o powaene s zbro|nych przecwnka |e
|estemy pewn, ze on sam ne tyko ne szuka krwawe|
rozprawy, ae s |e| ka, wtedy za|ce sabo ub wcae ne
bronone| dzency |uz samo przez s |est powodzenem. |e to
powodzene bdze doc duze, aby przecwnka zanepokoc co
do ostatecznego wynku, to naezy |e rwnez uwazac za prost
drog do poko|u.
Tu natraamy na |eszcze |eden rodek osobwy, wpywa|cy
na prawdopodobenstwo powodzena, bez pokonana
neprzy|aceskch s zbro|nych; s to dzaana o bezporednm
znaczenu potycznym. Zwazywszy, ze nektre z nch nada|
s szczegne do rozrywana abo do parazowana so|uszw
naszego przecwnka, do pozyskana nam sprzymerzencw
wywoana zman potycznych na nasz korzyc tp., atwo
po|c, |ak bardzo moze to zwkszyc prawdopodobenstwo
powodzena otworzyc drog do ceu znaczne krtsz nz
pokonane s zbro|nych neprzy|acea.
Dasze pytane brzm: |akm rodkam mozna wyczerpac sy
neprzy|acea?
Wyczerpane przecwnka wynka z zuzyca |ego s
zbro|nych, czy ze znszczena ch przez nas, z utraty dzenc,
czy ze zdobyca ch przez nas.
Przy bzszym rozpatrzenu przekonamy s atwo, ze obe te
rzeczy - zuzyce s utrata dzenc - przy nnych zamerzenach
przecwnka ne zawsze bd zgodne z ch odpowednkam z
powodu odmennego ch wtedy znaczena. Wprawdze
przewazne rznce bd bardzo mae, ae ne pownno to nas
wprowadzac w bd, gdyz w rzeczywstoc przy sabych
pobudkach wo|ny czsto o takm ub nnym sposobe uzyca s
rozstrzyga| bardzo dekatne odcene, Chcemy tu tyko
wykazac, ze przy pewnych warunkach mozwe s nne drog
wodce do ceu, ktre ne stanow wewntrzne| sprzecznoc
an nedorzecznoc, an nawet bdu.
S |eszcze poza tym trzy nne odpowedne drog
prowadzce bezporedno do zwkszena wyczerpana
przecwnka. Perwsz |est na|azd, to znaczy za|ce
neprzy|aceskego terytorum, bez zamaru utrzymana go, ecz
w ceu cgnca kontrybuc| ub nawet spustoszena.
Zamarem bezporednm ne bdze tu an zdobyce kra|u
neprzy|aceskego, an pokonane |ego s zbro|nych, a tyko w
oge wyrzdzene szkody neprzy|aceow. Druga droga to
kerowane wasnych dzaan przede wszystkm na przedmoty
zwksza|ce straty przecwnka. Bardzo atwo mozemy
wyobrazc sobe dwa rzne kerunk dzaana naszych s
zbro|nych, z ktrych |eden znaczne epe| s nada|e do
pokonana wroga, drug natomast |est korzystne|szy wtedy,
kedy o pokonanu przecwnka ne ma ne moze byc mowy. |ak
to s zwyke mw, mozna by perwszy sposb uwazac za
bardze| wo|skowy, drug za |ako racze| potyczny. |eze |ednak
stanemy na na|wyzszym punkce wdzena, to zarwno |eden,
|ak drug sposb okaze s |ednakowo wo|skowy, a kazdy
bdze ceowy wwczas, gdy odpowe danym warunkom. Trzeca
droga - na|wazne|sza ze wzgdu na na|szerszy zakres
wydarzen - to zmczene przecwnka. Wyrazena tego uzymy
ne tyko w ceu okreena |ednym sowem danego przedmotu,
ae datego, ze mau|e ono rzecz zupene dokadne ne
stanow take| przenon, |ak s to na perwszy rzut oka wyda|e.
"W po|cu zmczena w wace tkw stopnowe wyczerpywane
s zycznych wo wywoane dugotrwaoc dzaana.
Chcc zatem w wace wytrwac duze| nz przecwnk,
musmy s zadowoc ceam mozwe maym, z natury rzeczy
bowem daeko dcy zamar wymaga wkszego wysku nz
may; na|mne|szy za ce, |ak sobe mozemy postawc, to
zwycza|ny opr, czy waka bez pozytywnego zamaru. W tym
wypadku rodk nasze bd stosunkowo na|wksze, a wc
wynk na|epe| zapewnony. |ak daeko |ednak moze za|c ten
zamar negatywny? Oczywce ne moze on prowadzc do
zupene| bernoc, gdyz samo trwane przestaoby byc wak;
opr za |est dzaanem, za pomoc ktrego staramy s
znszczyc tye s neprzy|acea, aby ten musa wyrzec s
swego zamaru. Tego tyko chcemy dopc przez kazdy czyn na
tym poega charakter negatywny naszego zamaru.
Bezsporne, ten zamar negatywny w swym poszczegnym
czyne ne bdze tak skuteczny, |ak dcy w tymze kerunku
zamar pozytywny, |e ten s powedze; ae na tym wane
poega caa rznca, ze racze| perwszy s uda|e wskutek tego
da|e wce| pewnoc. Brak skutecznoc w kazdym
poszczegnym czyne mus on powetowac przez czas, t|.
dugotrwaoc wak, datego to ten zamar negatywny,
stanowcy zasad czystego oporu, |est |ednoczene
naturanym rodkem do przecgnca przecwnka w
dugotrwaoc wak, to znaczy - zmczena go.
Std berze pocztek rznca mdzy natarcem obron
obe|mu|ca ca dzedzn wo|ny. Ne mozemy tu edzc dae|
te| drog, zaznaczymy tyko, ze z tego zamaru negatywnego
mozna wyprowadzc wszystke korzyc, wszystke mocne|sze
formy wak, ktre mu towarzysz w ktrych urzeczywstna s
to prawo ozoczno - dynamczne o stosunku pomdzy
wekoc a pewnoc powodzena. Rozwazmy to wszystko
pne|,
Z chw gdy zamar negatywny, tzn. skupene wszystkch
s do zwykego oporu, da|e przewag w wace, to |e ta
przewaga |est doc weka, aby wyrwnac przypuszczan
przewag przecwnka, wystarczy sama dugotrwaoc wak,
aby wysek neprzy|acea stopnowo sprowadzc az do takego
punktu, ze zamar potyczny ne rwnowazy |uz wysku wrg
mus wak zanechac. Wdzmy std, ze droga zmczena
przecwnka obe|mu|e wek czb przypadkw, w ktrych
saby chce stawac opr snemu.
Fryderyk Wek w wo|ne sedmoetne| ne zdoaby ngdy
pokonac monarch austracke|, a gdyby chca tego sprbowac
w duchu np. Karoa XII, sam zgnby nechybne. Z taentem
stosu|c |ednak w cgu sedmu at mdr ekonom s,
wykaza sprzymerzonym przecw nemu mocarstwom, ze
wysek ch mus byc znaczne wkszy, nz sdzy pocztkowo,
wwczas zawary one pok|.
Wdzmy, ze na wo|ne wee drg prowadz do ceu, ze ne w
kazdym przypadku koneczne |est pokonane przecwnka.
Znszczene neprzy|aceske| sy zbro|ne|, zdobyce dzenc
neprzy|acea, samo ch za|ce, sam na|azd na ne, dzaana o
bezporednch ceach potycznych, wreszce berne
wyczekwane uderzen neprzy|acea - wszystko to s rodk,
ktrych, kazdego z osobna, mozna uzyc do przeamana wo
neprzy|acea, stosowne do tego, |ake korzyc, zaezne od
wacwoc dane| wo|ny, kazdy z nch roku|e. Mogbymy
dorzucc tu poza tym szereg nnych |eszcze drg, prowadzcych
do ceu - byyby to argumenty ad komnem. W kazde| dzedzne
zyca spoecznego zna|d s te skry stosunkw osobstych,
pom|a|ce wszeke wzgdy rzeczowe, tym bardze| wc ne
brak ch na wo|ne, gdze osobowoc waczcych, zarwno w
gabnece, |ak w pou, gra tak wek ro. Napomykamy tyko o
tym, gdyz byoby pedanter chcec |e kasykowac. Mozna
powedzec, ze dzk nm czba mozwych drg wodcych do
ceu wzrasta wprost w neskonczonoc.
Aby ne ekcewazyc tych rznych krtszych drg, ne
uwazac ch za rzadke tyko wy|tk, a takze aby naezyce
ocenc rznc, |ak powodu| w prowadzenu wo|ny, trzeba
tyko uwadomc sobe rznorodnoc cew potycznych
mogcych doprowadzc do wo|ny abo |ednym, rzutem oka
ocenc rznc, |aka zachodz mdzy wo|n na merc zyce o
byt potyczny wo|n, ktr so|usz narzucony ub zachwany
czyn przykrym obowzkem. Mdzy nm zachodz w praktyce
nezczona oc wypadkw porednch. |eby teora maa
prawo odrzucc chocby |eden z tych wypadkw, to mogaby
odrzucc wszystke, czy zamknc zupene oczy m
rzeczywstoc.
Omwmy tedy w ognoc ce, do |akego s dzy na
wo|ne; /wrcmy s teraz do rodkw.
Srodek |est tyko |eden - manowce waka. I bez wzgdu na
to, |ak rznorodne s ona uksztatu|e, |ak daece odchy s od
brutanego wyadowana nenawc wroge| b|atyk e s do
ne| doczy czynnkw, ne stanowcych wak wacwe| -
zawsze ezy w samym po|cu wo|ny, ze wszeke |e| dzaana
bor sw| pocztek, wak.
Mamy bardzo prosty dowd, ze tak |est w stoce, pommo
rozmatoc skompkowana wo|ny. Na wo|ne wszystko s
dze|e za pomoc s
zbro|nych, gdze za uzyte s te sy, to znaczy, uzbro|en udze,
tam z konecznoc podstaw mus byc po|ce wak.
Do dzaanoc wo|enne| naezy zatem wszystko, co dotyczy
s zbro|nych, ch tworzena, utrzymana uzyca.
Tworzene utrzymane ch s to oczywce tyko rodk,
ceem, za |est ch uzyce.
Waka na wo|ne ne |est po|edynkem, ecz weokrotne
rozczonkowan caoc. W te| weke| caoc mozemy
rozrznc |ednostk dwo|akego rodza|u, subektywne
obektywne. W wo|sku czba waczcych tworzy coraz to nowe
|ednostk, bdce czonam wyzszego rzdu. Waka kazdego z
tych czonw tworzy rwnez pewn wce| ub mne| wybtn
caoc. Ce wak wreszce, czy |e| obekt, tworzy rwnez tak
sam |ednostk.
Kazd z tych |ednostek, |ake mozna rozrznc w wace,
nazywamy bo|em.
|ak kazda dzaanoc s zbro|nych opera s na po|cu
wak, tak uzyce tych s |est tyko zorganzowanym ustaenem
pewne| czby bo|w,
Wszeka tedy dzaanoc wo|enna z konecznoc prowadz
do bo|u, bezporedno czy poredno. Zonerza powou|e s pod
bron, odzewa, uzbra|a, cwczy - p on, |e, p|e maszeru|e tyko
po to, aby s b we wacwym me|scu we wacwym czase.
|e w ten sposb wszeke nc dzaanoc wo|enne|
zbega| s w bo|u, to wyda|c zarzdzena do nego, skupamy
|e razem. Cay skutek zaezy tyko od tych zarzdzen od ch
wykonana, ngdy bezporedno od poprzedza|cych |e
warunkw. W samym za bo|u wszeka dzaanoc |est
skerowana ku znszczenu przecwnka, a racze| |ego zdonoc
bo|owe|, gdyz o n tu wane chodz. Znszczene
neprzy|aceskch s zbro|nych |est zawsze rodkem do
osgnca ceu bo|u.
Ceem tym moze byc rwnez samo znszczene
neprzy|aceskch s zbro|nych, ae ne |est to byna|mne|
neodzowne moze nm byc rwnez zupene co nnego. |ak to
|uz bowem wykazamy, z chw gdy pokonane przecwnka
ne |est |edynym rodkem do osgnca ceu potycznego
gdy stne| rwnez nne przedmoty, ktre mog stanowc ce
wo|ny, to oczywce przedmoty te mog stanowc ce
poszczegnych dzaan wo|ennych, a zatem ce bo|w.
|ednak nawet te bo|e, ktre |ako czony podrzdne
przeznaczone s spec|ane do znszczena s zbro|nych wroga,
nekoneczne musz mec znszczene ch |ako sw| ce
na|bzszy.
|e wememy pod uwag rznorodny skad wekch s
zbro|nych, mnstwo rznych okocznoc, |ake zachodz przy
ch uzycu, to zrozumemy, ze waka takch s zbro|nych mus
uegac rznego rodza|u rozczonkowanem, podporzdkowanem
skupanem. Naturane da poszczegnych czonw moze
mus s traac mnstwo podrzdnych cew, ne zmerza|cych
wprost do znszczena s zbro|nych przecwnka, ae
wpywa|cych na to znszczene doc wydatne, |ednak tyko
poredno. |e bataon otrzymu|e rozkaz, aby spdzc
neprzy|acea z |akego wzgrza, mostu td., to z reguy
posadane tego przedmotu bdze stotnym, zamarem,
znszczene za zna|du|cych s tam s neprzy|aceskch -
tyko rodkem, czy rzecz uboczn. |eby wrg mg byc
wypdzony tyko za pomoc zwykych dzaan pozornych, to ce
byby rwnez osgnty; |ednakze wzgrze czy most zdobywa
s zasadnczo po to, aby osgnc tym wksze znszczene
neprzy|aceskch s zbro|nych. |eze tak s dze|e na pou
btwy, to tym bardze| |eszcze na caym teatrze dzaan
wo|ennych, gdze wacz ze sob ne tyko arme, ae cae
panstwa, narody kra|e. Tu czba mozwoc, a zatem
kombnac| z konecznoc bardzo s zwksza, rozmatoc
zarzdzen wzrasta, a wskutek stopnowana cew powksza
s przedza mdzy perwszym uzytym rodkem a
ostatecznym ceem.
Z weu wc wzgdw |est rzecz mozw, ze znszczene
neprzy|aceskch s zbro|nych sto|cych naprzecwko nas ne
|est ceem bo|u, tyko rodkem. W tych wszystkch wypadkach
ne chodz tez o dokonane tego znszczena, gdyz waka |est tu
|edyne proberzem s, a wartoc |e| ezy tyko w wynku, to
znaczy w rozstrzygncu.
Prb s mozna, w wypadkach gdy sy te s bardzo
nerwne, zastpc przez prost ch ocen. Wtedy tez do bo|u
ne dochodz, a sabsza strona zaraz ustpu|e.
Ponewaz ceem bo|u ne zawsze |est znszczene borcych
w nm udza s zbro|nych ponewaz ce ten moze byc czsto
osgnty bez wydawana rzeczywste| btwy, a tyko przez |e|
postanowene przez wynka|c z tego postanowena
sytuac|, |asne |est, daczego mozna byo prowadzc bardzo
czynne cae kampane, w ktrych faktyczne btwa ne
odgrywaa powazne|sze| ro.
Ze tak byc moze - hstora wo|en dowodz setkam
przykadw. Ne bdzemy docekac, ktre z nch doprowadzy
do bezkrwawego rozstrzygnca suszne, to znaczy bez
sprzecznoc wewntrzne|, |ake znakomtoc czerpce z
takch rozstrzygnc saw wytrzymayby krytyk; chodz nam
tu bowem tyko o wykazane mozwoc takego przebegu
wo|ny.
Na wo|ne posadamy tyko |eden rodek. |est nm waka.
Srodek ten |ednak wskutek rozmatoc swych zastosowan
wskazu|e nm tye drg, na e pozwaa rozmatoc cew, tak ze
na pozr nc na tym ne zyskamy. Tak |ednak ne |est, gdyz z
te| |ednoc rodka wysnuc mozna nc, ktra wyrane przebega
przez ca tkann dzaanoc wo|enne| zapewna |e| zwartoc.
Znszczene neprzy|aceskch s zbro|nych uwazamy
dotd za |eden z cew wo|ny, ne przesdza|c, |ake znaczene
naezy mu przypsac wrd nnych cew, W kazdym
poszczegnym wypadku bdze to zaezao od okocznoc, co
s za tyczy znaczena ognego, ne okremy go
dotychczas; teraz wc za|memy s tym |eszcze raz,
a zobaczymy, |ake znaczene naezy bezwzgdne przypsac
znszczenu neprzy|acea,
B| - to rzecz |edyne skuteczna na wo|ne; w bo|u za
znszczene s zbro|nych przecwnka |est rodkem wodcym
do ceu to nawet wtedy, gdy do bo|u faktyczne ne dochodz,
ponewaz w kazdym takm wypadku rozstrzygnce opera s
na zaozenu, ze znszczene to naezy uwazac za newtpwe.
Znszczene s zbro|nych przecwnka |est wc podstaw
wszekch czynnoc wo|ennych, |est na|wazne|szym punktem
oparca da wszekch kombnac|, ktre spoczywa| na nm |ak
arkada na swoch arach. Wszeke dzaane opera s na
zaozenu, ze gdyby stotne doszo do rozstrzygnca
zbro|nego, wypadoby ono pomyne. Rozstrzygnce zbro|ne
we wszystkch wkszych czy mne|szych operac|ach wo|ennych
mozna porwnac do wypaty gotwk w obrotach weksowych:
bez wzgdu na to, |ak odege s te wypaty |ak rzadko
stotne przychodz do ch reazac| - ne mozna ch |ednak
zupene unknc.
Skoro rozstrzygnce zbro|ne |est podstaw wszekch
kombnac|, to w konsekwenc| przecwnk moze szczwym da
sebe rozstrzygncem uncestwc kazd z nch to ne tyko
przez take rozstrzygnce, na |akm nasza kombnac|a opera
s bezporedno, ae w oge przez kazde dostateczne
powazne. Kazde bowem znaczne|sze rozstrzygnce zbro|ne,
tzn. znszczene s neprzy|aceskch, wpywa na nne roz-
strzygnca, a wszystke zewa| s razem |ak cecz
wytwarza| pewen pozom.
W ten sposb znszczene neprzy|aceskch s zbro|nych
stanow zawsze rodek skuteczne|szy, wyzszego rzdu, przed
ktrym ustpc musz wszystke nne.
|ednakze temu znszczenu neprzy|aceskch s zbro|nych
mozemy przypsac wyzsz skutecznoc tyko wtedy, gdy
przypucmy, ze wszystke nne warunk s rwne. Wekm
przeto byoby bdem, gdyby kto chca wycgnc std
wnosek, ze epe parce naprzd mus zawsze odnec
zwycstwo nad ostrozn zrcznoc. Nezrczne parce
naprzd przebo|em doprowadzoby do znszczena, ae
wasnych, ne neprzy|aceskch s zbro|nych datego ne o tym
tu mowa. Wksza skutecznoc ezy tu ne w drodze do ceu, ae
w ceu samym porwnu|emy tyko skutecznoc |ednego
osgnca ceu z nnym.
Mwc o znszczenu neprzy|aceskch s zbro|nych,
musmy tu dobtne zwrcc uwag, ze nc nas ne zmusza do
ogranczena tego po|ca do same| tyko sy Fzyczne|,
przecwne, naezy nm oczywce ogamc rwnez sy
morane, ponewaz obe te sy przenka| s przecez
wza|emne az do na|drobne|szych czsteczek s wobec tego
absoutne nerozczne.
Wane tuta|, gdze powou|emy s na neunknony wpyw,
|ak wywera ten wek akt znszczena (weke zwycstwo) na
pozostae rozstrzygnca zbro|ne -perwastek morany |est, ze
tak powem, na|pyn-
ne|szy roznos s wszdze na|atwe|. Przecwwag te|
weke| wartoc, |ak posada znszczene neprzy|aceskch s
zbro|nych w porwnanu do nnych rodkw, |est wek koszt
nebezpeczenstwo tego sposobu tyko ten wzgd powodu|e
obrane nnych drg.
Ze ten rodek mus byc kosztowny, to rzecz zrozumaa,
gdyz wysek wasnych s zbro|nych |est, przy rwnych zreszt
warunkach, zawsze tym wkszy, m bardze| zamary nasze s
skerowane na znszczene s neprzy|aceskch.
Nebezpeczenstwo za tego rodka poega na tym, ze
wane wksza skutecznoc, do ktre| dzymy, obraca s w
raze nepowodzena przecwko nam, powodu|c wksze
szkody,
Inne drog s wc mne| kosztowne w raze powodzena
mne| nebezpeczne w wypadku nepowodzena, s one |ednak
mozwe tyko pod warunkem, ze neprzy|ace dze podobnym
drogam. |e bowem neprzy|ace wyberze drog wekego
rozstrzygnca zbro|nego, to nasza droga |uz przez to samo,
wbrew nasze| wo, uksztatu|e s podobne. Wwczas
chodzoby |uz tyko o wynk aktu znszczena; |asne |est |ednak,
ze w takm wypadku - znowu przypucwszy, ze pozostae
warunk s rwne - poozene nasze byoby znaczne gorsze,
gdyz skerowabymy nasze zamary rodk po czc na nne
sprawy, czego przecwnk ne uczyn. Dwa rzne cee, z ktrych
|eden ne |est czc drugego, wykucza| s wza|emne sa
uzyta do osgnca |ednego ceu ne moze suzyc |ednoczene
drugemu. |e zatem |edna ze stron prowadzcych wo|n
postanowa c drog wekch rozstrzygnc zbro|nych, to |uz
przez to samo posada weke prawdopodobenstwo
powodzena, skoro |est pewna, ze strona przecwna ne dze t
drog, ae szuka nnego ceu. Stawane sobe |akch nnych
cew moze byc rozumne tyko wwczas, gdy s przy|me, ze
neprzy|ace rwnez unka wekch rozstrzygnc zbro|nych.
Wszystko |ednak, comy powedze o nnym kerunku
zamarw s, dotyczy tyko zamarw pozytywnych, ktre
mozna |eszcze powzc na wo|ne poza znszczenem s
neprzy|aceskch, natomast ne mozna tu byna|mne| mwc o
zwykym oporze, zastosowanym z zamarem wyczerpana s
neprzy|acea. Zwyky opr |est pozbawony zamaru
pozytywnego, totez sy nasze ne mog byc wwczas
skerowane na nne przedmoty, ma|c na ceu tyko
znweczene zamarw przecwnka.
Rozwazamy tu stron negatywn znszczena
neprzy|aceskch s zbro|nych, manowce zachowane
wasnych. Oba te usowana d zawsze w parze, oddzaywa|
bowem na sebe wza|emne: s one organcznym czstkam
tego samego zamaru; mozemy wc tyko zbadac, |ak skutek
wywrze osgnce przewag przez |edno ub druge z tych
usowan. Dzene do znszczena neprzy|aceskch s
zbro|nych ma ce pozytywny prowadz do sukcesw rwne
pozytywnych, ktrych ceem ostatecznym byoby pokonane
przecwnka. Zachowane wasnych s ma ce negatywny
prowadz do znweczena zamarw neprzy|acea, tzn. do
zwykego oporu, ktrego ceem ostatecznym moze byc tyko
take przeduzene czasu trwana dzaan wo|ennych, aby
wskutek tego wyczerpac przecwnka.
Dzene o ceu pozytywnym wywou|e akt znszczena,
dzene o ceu negatywnym - stara s go przeczekac.
|ak daeko moze pownno sgac to wyczekwane, podamy
bze| przy nauce o natarcu obrone, do ktrych genezy
dochodzmy tu ponowne. Na raze powemy tyko, ze to
wyczekwane ne moze byc cakowce berne ze w zwzane| z
nm akc| znszczene zaangazowanych s zbro|nych
neprzy|acea moze byc rwnez ceem podobne |ak kazdy nny
przedmot dzaana. Wekm przeto bdem zasadnczych po|c
byoby sdzc, ze dzene negatywne mus prowadzc do
wyrzeczena s znszczena s neprzy|aceskch |ako ceu, a
wyberana bezkrwawych rozstrzygnc. Istotne, przewaga
dznoc negatywnych moze byc tego powodem, ae w takm
raze dze|e s to zawsze bez posadana pewnoc, czy droga
|est wacwe obrana, co zaezy od zupene nnych warunkw,
ktre ne tkw w nas samych, ecz w przecwnku. Totez te|
druge| bezkrwawe| drog ne mozemy w zadnym wypadku
uwazac za naturany rodek prowadzcy do podstawowego ceu
zachowana s wasnych; przecwne, w tych wypadkach kedy
droga ta ne odpowada warunkom, sy te 'mog byc znszczone
do reszty. Bardzo weu wodzw popeno ten bd wskutek
tego przegrao wo|n. |edynym konecznym skutkem, |ak ma
przewaga dznoc negatywnych, |est opnene
rozstrzygnca, a dzaa|cy chron s ne|ako pod opek
wyczekwana na chw rozstrzyga|c. Nastpstwem tego |est
zwyke opnene akc| w czase, a |e przestrzen wchodz w
gr, to w przestrzen, zaezne od okocznoc. Z chw |ednak,
gdy opnene to ne moze |uz trwac duze| bez
przewaza|cych stron u|emnych, naezy korzyc dznoc
negatywnych uwazac za wyczerpane wtedy wystpu|e na pan
perwszy nezmenone dzene do znszczena s zbro|nych
przecwnka, ktre byo dotd neutrazowane, ae byna|mne|
ne usunte.
Wdzemy w dotychczasowych naszych rozwazanach, ze
na wo|ne |est bardzo wee drg prowadzcych do ceu, tzn. do
osgnca zamerzen potycznych, ze |ednakze waka |est
|edynym rodkem ze z tego powodu wszystko podega
|ednemu na|wkszemu prawu - prawu zbro|nych rozstrzygnc.
Wdzemy rwnez, ze tam, gdze przecwnk szuka tego
rozstrzygnca, ne mozna s ngdy od nego uchyc; kto za
chce na wo|ne c nn drog, ten abo mus mec pewnoc, ze
przecwnk ne ucekne s do drog perwsze|, abo mus sw|
proces przegrac w te| na|wyzsze| nstanc|. Sowem, wdzemy,
ze znszczene neprzy|aceskch s zbro|nych panu|e zawsze
nad wszystkm nnym mozwym ceam wo|ennym.
Znaczene nnego rodza|u kombnac| wo|ennych poznamy
pne| - naturane - tyko stopnowo. Tu zadowomy s tyko
stwerdzenem, ze s one w oge mozwe |ako co, co |est
oparte na odchyenu rzeczywstoc od czystych po|c na
warunkach ndywduanych. Ne mozemy |ednak pomnc
podkreena |uz teraz tego krwawego wyadowana kryzysu, te|
dznoc do znszczena neprzy|aceskch s zbro|nych |ako
perworodnego dzecka wo|ny. W raze nkych zamerzen
potycznych, sabych motyww, maego napca s ostrozny
wdz moze prbowac zrczne wszekch drg prowadzcych do
zawarca poko|u bez wekch kryzysw krwawych rozwzan,
wykorzystu|c wacwe przecwnkow sabe strony, zarwno
wo|skowe, |ak potyczne. Ne mamy prawa ganc go za to, |ak
dugo zaozena |ego s umotywowane dostateczne mog
doprowadzc do powodzena, ae zawsze musmy zdac od
nego, aby by wadom, ze dze manowcam, na ktrych
przyapac go moze bg wo|ny. Mus on baczne edzc
przecwnka, aby ne znaec s w poozenu, gdze musaby
parowac saonow szpadk uderzene ostrego mecza.
Konsekwenc|e tego, czym |est wo|na, |ak dzaa| w ne| cee
rodk, |ak s waha, |ak s oddaa to wce|, to mne| od
swego perwotnego surowego po|ca wskutek odchyen,
wywoanych przez rzeczywstoc, podega|c |ednoczene temu
surowemu po|cu, |ako swemu na|wyzszemu prawu - wszystko
to musmy dobrze utrwac sobe w naszych wyobrazenach, |e
chcemy dobrze rozumec naezyte powzane tych
konsekwenc|, ch wacwe znaczene, |e pragnemy unknc
wpadana neustanne w na|bardze| krzyczce sprzecznoc z
rzeczywstoc wreszce z samym sob.
ROZDZIAL TRZECI
Genusz wo|enny
Kazda czynnoc, |e ma byc prowadzona z pewn
wrtuozer, wymaga wacwych sobe zdonoc rozumu
wyczuca. Gdze za zdonoc te wystpu| w stopnu wysokm
gdze s prze|awa| w wybtnych osgncach, tam ducha,
ktrego czstk stanow - okreamy manem genuszu.
Wemy dobrze, ze sowa tego ze wzgdu na |ego
wszechstronnoc uzywa s w na|rznorodne|szych znaczenach
ze przy nektrych znaczenach okreene stoty genuszu |est
zadanem bardzo trudnym; ae ponewaz ne chcemy tu
uchodzc an za gramatyka, an za ozofa, datego wono nam
bdze pozostac przy znaczenu potocznym tego sowa przez
genanoc rozumec nezwyke wzmozon w zakrese pewne|
dzaanoc s ducha.
Zatrzymamy s na te| zdonoc godnoc ducha przez
par chw, aby bze| uzasadnc |ego prawo do te| nazwy aby
poznac bze| trec tego po|ca. Ne mozemy |ednak poprzestac
na po|cu genanoc |ako take|, okreone| |ako wzmozony
taent - po|ce to bowem ne ma przecez oznaczonych granc -
ecz musmy wzc pod uwag w oge wszeke czne
skerowane s duchowych ku dzaanoc wo|enne|, ktre
mozemy wwczas nazwac stot genuszu wo|ennego. Mwmy
,czne", gdyz wane na tym poega ten genusz wo|enny, ze
ne |est nm |aka |edna uzyta sa, np. odwaga, podczas gdy
nne sy rozumu wyczuca ne bor udzau ub dzaa| w
kerunku da wo|ny neuzytecznym; przecwne - genusz
wo|enny |est harmon|nym zespoenem s, przy czym
domnowac moze ta ub nna sa, ae zadne| z nch ne wono
s reszce przecwstawac.
Gdyby kazdy z waczcych by w wkszym czy mne|szym
stopnu ozywony genuszem wo|ennym, to wo|ska nasze byyby
zapewne bardzo sabe. Ponewaz wane przez to rozumemy
skupene s duchowych w spec|anym wacwym sobe
kerunku, datego genusz wo|enny rzadko tyko z|awac s
moze u takego narodu, gdze sy duchowe rozw|a s
rozprasza we wszystkch kerunkach. Im mne| rozgazona |est
dzaanoc narodu, m bardze| przewaza w nm wo|ownczoc,
tym bardze| pownen byc rozpowszechnony w nm genusz
wo|enny. Dotyczy to |ednak tyko |ego zakresu, a ne pozomu,
gdyz ten zaezy od ognego rozwo|u duchowego danego
narodu, U dzkego wo|ownczego udu spotyka s ducha
wo|ennego wrd |ednostek o wee czce| nz u narodw
oweconych, gdyz tam duchem tym owany |est nema kazdy
wo|ownk, gdy tymczasem u udw cywzowanych masa bywa
porwana do wak |edyne przez neunknon konecznoc, a ne
przez popd wewntrzny. Za to wrd dzkch udw ne spotyka
s ngdy prawdzwe wekego wodza, a nadzwycza| rzadko
|ednostk genan pod wzgdem wo|skowym, ponewaz
wymaga ona rozwo|u s umysowych, nedocgego da narodu
dzkego. Samo przez s rozume s, ze narody cywzowane
mog s rozw|ac w kerunku bardze| ub mne| wo|ownczym
w tym wypadku tym czce| mozemy napotkac w ch wo|skach
|ednostk ozywone duchem wo|ennym. Ponewaz czy s to
wwczas z wyzszym stopnem tego ducha, przeto narody take
zawsze dokonu| wspanaych czynw wo|ennych, czego
dowodem s Rzymane Francuz. Na|wetne|sze nazwska u
tych narodw w oge u wszystkch nnych okrytych saw
wo|enn zabysy |ednak dopero w okresach bardze|
cywzowanych.
Pozwaa to nam |uz odgadnc, |ak wek udza ma| sy
rozumu w wyzszym rodza|u genuszu wo|ennego. Przy|rzy|my
s mu dokadne|.
Wo|na |est dzedzn nebezpeczenstw, odwaga zatem |est
przede wszystkm na|cene|sz cech wo|ownka.
Odwaga |est dwo|akego rodza|u: ze wzgdu na osobste
nebezpeczenstwo ub tez ze wzgdu na odpowedzanoc czy
to wobec |ake| potg zewntrzne|, czy tez wobec wasnego
sumena. Tuta| mwmy tyko o perwszym rodza|u odwag.
Odwaga osobsta |est znowu dwo|aka: po perwsze moze to
byc obo|tnoc na nebezpeczenstwo bez wzgdu na to czy
wynka ona z podoza organcznego dane| |ednostk, czy z
ekcewazena zyca, czy tez z przyzwycza|ena - zawsze taka
odwaga |est cech sta danego czoweka.
Po druge odwaga moze rwnez wynkac z pewnych
motyww dodatnch, |ak ambc|a, moc o|czyzny, entuz|azm
wszekego rodza|u. Wtedy |est ona ne cech sta, ecz racze|
nastro|em psychcznym, uczucem.
Oczywce, oba te rodza|e odwag powodu| rzne skutk.
Perwszy rodza| |est pewne|szy, ponewaz odwaga bdca
drug natur czoweka ne opuszcza go ngdy, drug rodza|
natomast moze porwac czoweka dae|, Perwszy rodza| odwag
sprzy|a wytrwaoc, drug - mstwu. Perwszy keru|e s
rozwag, drug za wzb|a czasem ducha na wyzyny, ae tez
czsto zaepa. Oba rodza|e zczone - to na|doskonaszy przy-
kad odwag.
Wo|na |est dzedzn wyskw zycznych cerpen. Aby s
ne dac m pokonac, potrzeba pewnego zasobu s ceesnych
duchowych, wrodzonych ub nabytych, ktre pozwaa| s
przecw nm uodpornc. Posada|c te wacwoc keru|c s
samym tyko zdrowym rozsdkem,
czowek |est |uz dobrym narzdzem wo|ny te wane cechy
zna|du|emy tak powszechne u dzkch ub pcywzowanych
udw. Rozpatru|c dasze wymagana, |ake wo|na stawa swym
uczestnkom, zobaczymy, ze przewaza| tam sy rozumu.
Wo|na |est dzedzn nepewnoc; trzy czwarte tego, na czym
s oparte dzaana wo|enne, pokrywa mga wksze| ub
mne|sze| nepewnoc. Tuta| wc przede wszystkm nezbdny
|est subteny, przenkwy rozum, aby wyczuc prawd trafne
sdzc.
Rozum przectny moze przypadkem natrac na t prawd,
nezwyka odwaga moze naprawc omyk, ae w wkszoc
wypadkw memy tyko sukces bdze skutkem braku
gbszego rozumu.
Wo|na |est dzedzn przypadku. W zadne| czynnoc udzke|
ne ma ten ntruz tak wekego poa dzaana, gdyz zadna z
tych czynnoc ne |est z nm w tak cgym kontakce. Wzmaga
on nepewnoc wszekch warunkw mc beg zdarzen.
Ta nepewnoc wszekch wadomoc zaozen, to
neustanne wtrcane s przypadku sprawa, ze dzaa|cy stae
zna|du|e na wo|ne rzeczy w nnym stane, nz oczekwa, z
konecznoc ma to sw| wpyw na |ego pany, a przyna|mne| na
zwzane z tym panam wyobrazena. |e nawet wpyw ten
bdze tak wek, ze obaa nezawodne powzte po-
stanowena, to na ch me|sce musz z reguy powstac nowe,
do ktrych znw w pewnym momence brak danych, gdyz w
toku dzaana okocznoc przewazne zmusza| do szybke|
decyz| ne da| czasu na zorentowane s na nowo w
poozenu, a czsto na bardze| do|rzay namys. Czce| |ednak
s zdarza, ze sprostowane naszych wyobrazen zna|omoc
zaszych wypadkw ne wystarcza, aby nasze postanowene
cakowce obac, ecz tyko aby |e zachwac. Zna|omoc
sytuac| staa s wksza, ae nepewnoc przez to ne
zmne|szya s, racze| wzrosa. Przyczyna ezy w tym, ze
wadomoc tych ne otrzymu|emy wszystkch od razu, ecz
stopnowo, ze wdzera| s one neustanne do naszych decyz|,
duch nasz mus byc wskutek tego, rzec mozna, zawsze w
pogotowu.
Aby szczwe wy|c z tych neustannych zapasw z
nespodzank, duch mus posadac dwe wacwoc: przede
wszystkm rozum, ktry nawet wrd tych wzmozonych
cemnoc ne trac z oka sabego wateka, ktre ma go
zawec ku prawdze, odwag, aby p|c za tym watem.
Perwsze mozna okrec obrazowo wyrazenem francuskm
coup d'oe (rzut oka), tzw. trafnoc spo|rzena, druge - |ako
zdecydowane.
Ponewaz na wo|ne zwraca| na sebe uwag przede
wszystkm btwy, a w btwach czas przestrzen stanow bardzo
wazne czynnk, na|wazne|sze zwaszcza w tych czasach, gdy
|azda |e| szybke rozstrzygnca may decydu|ce znaczene -
datego po|ce szybke| trafne| decyz| wyono s z oceny
tych dwch czynnkw |ako okreene otrzymao nazw
wyraza|c tyko trafny rzut oka. Totez weu nauczyce sztuk
wo|enne| okreao |e tym casnym znaczenem. Ne
naezy |ednak zapomnac, ze nebawem po|ce to zaczo
obe|mowac wszystke trafne decyz|e, powzte w chw
wykonana, np. rozpoznane wacwego punktu natarca td.
Zatem przez wyrazene coup d'oe rozumemy ne tyko oko
zyczne, ecz czce| |eszcze oko duchowe. Oczywce
wyrazene, rzecz sama naezy racze| do zakresu taktyk, ne
moze ch |ednak brakowac w strateg, gdyz w te| dzedzne
czsto nezbdne s szybke decyz|e. Ode|mu|c za po|cu
obrazowoc wynka|c z dosownoc same| nazwy,
przekonamy s, ze oznacza ono tyko szybke uchwycene
prawdy, przectnemu wzrokow abo nedostrzegane| wcae,
abo tez odsana|ce| mu s dopero po dugm rozwazanu
namye.
Zdecydowane |est w kazdym poszczegnym wypadku
aktem odwag, a |e zmena s w rys charakteru, sta|e s
przyzwycza|enem duszy. Tuta| ne |est to |ednak odwaga wobec
osobstego nebezpeczenstwa, ae wobec odpowedzanoc, a
zatem pod pewnym wzgdem wobec nebezpeczenstwa da
duszy. Odwag tak nazywano czsto courage d'esprt, gdyz
wypywa z rozumu, |ednakze sama ona ne |est aktem rozumu,
ecz uczuca. Sam rozum ne |est |eszcze odwag, gdyz czsto
spotykamy na|rozumne| szych udz, pozbawonych decyz|.
Rozum pownen dopero rozbudzc uczuce odwag, aby go
podtrzymao unoso, gdyz pod naporem chw uczuca
opanowu| czoweka sne| nz my.
Wyznaczymy tu da zdecydowana take me|sce, ktre mu
pozwaa nawet w raze nedostatecznych motyww usuwac z
duszy mk zwtpen nebezpeczenstwa wahan. Wprawdze w
nezbyt maym znaczenu potocznym okrea s manem
zdecydowana zwycza|n skonnoc do ryzyka, maoc,
mstwa, zuchwastwa. Gdze |ednak zna|du| s w czoweku
motywy dostateczne, bez wzgdu na to, czy s one
subektywne czy obektywne, wacwe czy bdne - tam ne ma
powodu mwc o zdecydowanu, gdyz wwczas, czync to,
stawamy s w |ego poozene dorzucamy na sza
wtpwoc, ktrych on wcae ne ma.
Mozna tu mwc tyko o se ub saboc. Ne |estemy tak
drobazgow, aby procesowac s z potoczn mow o t ma
necsoc; nasza uwaga maa na ceu tyko usunce bdnych
zarzutw.
Zdecydowane to, przezwycza|ce stan zwtpen, moze
byc wywoane przez sam tyko rozum dzk spec|anemu |ego
kerunkow. Twerdzmy, ze same tyko wyzsze pogdy
potrzebne uczuca cge |eszcze ne stworz zdecydowana. S
udze, ktrzy posada| wetny rzut oka na na|trudne|sze
zadana, ktrym rwnez ne brak odwag w branu na sebe
weu spraw, a ktrzy pommo to ne mog w czke| chw
zdobyc s na decyz|. Ich odwaga ch pogdy d zupene
uzem, ne wspera| s wza|emne ne mog z tego powodu
wyonc z sebe zdecydowana |ako trzecego czynnka.
Powsta|e ono bowem dopero przez dzaane rozumu, ktry
uwadama sobe konecznoc ryzyka przez to wpywa na
wo. Ten zupene swosty kerunek rozumu, ktry pokonywa w
czoweku kazd nn obaw kem przed wahanem zwok,
wyraba zdecydowane w umysach tgch; datego to udze
nerozumn ne mog byc zdecydowan w naszym po|cu. Mog
on w czkch chwach dzaac bez zwok, ae wtedy czyn to,
ne zastanawa|c s wee, a oczywce czoweka dzaa|cego
bez zastanowena ne mog przecez rozdzerac wtpwoc.
Dzaane take moze tu wdze prowadzc do ceu, ae, |ak to
|uz wyze| wspomnemy, bdze to tyko sukces przectny,
ktry wadczy wane o stnenu genuszu wo|skowego. Komu
s nasze twerdzene wyda dzwne, ponewaz zna ne|ednego
zdecydowanego ocera huzarw, ktry wcae ne |est gbokm
myceem, temu musmy przypomnec, ze mowa tu o
spec|anym kerunku rozumu, a ne o weke| zdonoc do
rozmyan.
A zatem sdzmy, ze zdecydowane zawdzcza swo|e
stnene spec|anemu kerunkow rozumu to takemu wane,
ktry |est udzaem umysw racze| tgch nz byskotwych.
Mozemy ten rodowd zdecydowane uzasadnc |eszcze bardzo
wek czb przykadw, gdze udze wykazu|cy weke
zdecydowane na nzszych szczebach trac |e na wyzszych. I
chocaz odczuwa| on potrzeb decyz|, to |ednak wdzc
nebezpeczenstwo wypywa|ce z bdne| decyz| ne zna|c
dokadne spraw, w ktrych ma| decydowac, trac sw
perwotn tgoc umysu sta| s tym trwozws, m bardze|
s wadom nebezpeczenstwa nezdecydowana, w |akm s
znae, m bardze| zwyk by dawne| dzaac mao
zdecydowane.
Mwc o szybkm coup d'oe o zdecydowanu musmy
wspomnec o pokrewne| m przytomnoc umysu, ktra w
dzedzne nespodzanek, |ak |est wo|na, mus odgrywac
wazn ro, |est ona bowem tyko pokonywanem
nespodzanek na wek ska. Podzwamy przytomnoc
umysu w trafne| odpowedz na neoczekwane zapytane,
rwne |ak w szybkm znaezenu rodkw da zapobezena
nage grozcemu nebezpeczenstwu. I odpowed, zaradzene
sobe ne musz byc czym nadzwycza|nym, tyko trafnym;
abowem ne|ednokrotne to, co po do|rzaym spoko|nym
zastanowenu wyda s rzecz zwycza|n, a zatem, |e chodz
o wywerane wrazena - obo|tn - to w perwsze| chw moze
nam sprawc przy|emnoc, |ako nagy przebysk rozumu.
Wyrazene przytomnoc umysu bardzo trafne mau|e bsk
szybk pomoc udzeon nam przez rozum.
Czy t wspana zaet czoweka wnnmy przypsac
racze| wacwocom umysu, czy tez rwnowadze ducha,
zaezy od natury danego wypadku, chocaz zadne| z nch ne
moze tu brakowac cakowce. Trafna odpowed wynka z
dowcpnego umysu, znaezene za odpowednego rodka w
nebezpeczenstwe wymaga przede wszystkm rwnowag
ducha.
|e teraz rzucmy okem na te cztery skadnk atmosfery
wo|ny - na nebezpeczenstwo, wysk zyczne, nepewnoc
przypadek, to zrozumemy atwo, |ak weke| sy ducha
umysu potrzeba, aby s obracac pewne skuteczne w tym
trudnym zywoe. Sa ta w |zyku opowadan sprawozdan
wo|ennych - zaezne od modykac|, |akm uega wskutek
rznych okocznoc - nazywa s energ, moc, wytrwaoc,
s ducha charakteru. Wszystke te prze|awy natury
bohaterske| mozna by uwazac za |edn t sam s wo,
zmena|c s stosowne do okocznoc; ae pommo bskego
pokrewenstwa tych cech, ne s to rzeczy cakowce
dentyczne rzecz korzystn bdze rozpatrzyc tu troch
dokadne| t gr s duchowych.
Przede wszystkm ze wzgdu na |asnoc po|c |est rzecz
wazn zaznaczyc, ze waga, czar, opr - czy |ak zechcemy |e
nazwac, to, co wywou|e w dzaa|cym t s duszy -
wypywa| w bardzo maym tyko stopnu z czynnoc
neprzy|aceskch, z oporu neprzy|acea, z |ego dzaan.
Dzaanoc neprzy|acea ma bezporedn wpyw przede
wszystkm na osob dzaa|cego, ne dotyka|c |ego czynnoc
|ako dowdcy. |e wrg stawa opr przez cztery godzny
zamast dwch, to dowdca zna|du|e s w nebezpeczenstwe
zamast dwch cztery godzny; |est to oczywce wekoc,
ktre| znaczene zmne|sza s zaezne od wyzszego stanowska
dowdcy.
W ro za wodza naczenego - nkne ona zupene.
Nastpne opr neprzy|acea dzaa na dowdc
bezporedno przez zuzywane s |ego rodkw przy duzszym
oporze przez zwzan z tym odpowedzanoc. Tu dopero,
wskutek penych trosk rozwazan, wystawona |est po raz
perwszy na prb |ego s wo. Twerdzmy |ednak, ze to ne
|est byna|mne| na|wkszy czar, |ak wdz mus znosc, gdyz
ma on tu do czynena tyko z samym sob. Wszeke nne
wpywy oporu neprzy|acea skerowane s na waczcych,
ktrym dowodz, a przez nch oddzaywa| na nego.
Dopk oddza waczy peen otuchy, z ochot atwoc,
rzadko trzeba okazywac wek s wo w dzenu do
osgnca swych cew. Gdy |ednak warunk sta| s
trudne|sze - a to zawsze nastpu|e, gdy trzeba dokonac rzeczy
nezwykych - wtedy sprawy ne d tak atwo, |ak w dobrze
naowone| maszyne, przecwne, maszyna ta zaczyna sama
stawac opr. Azeby go przeamac, dowdca pownen posadac
wee sy wo. Oporem tym nekoneczne mus byc
neposuszenstwo sprzecw, chocaz one zdarza| s doc
czsto u poszczegnych |ednostek; |est to |ednak racze| ogne
wrazene zamerana s zycznych duchowych wstrzsa|cy
wdok krwawych oar. Wdz mus to zwaczyc w sobe, a
nastpne w nnych, ktrzy przecez bezporedno czy
poredno przeewa| na nego swo|e wrazena, uczuca, trosk
dzena. Gdy tak zamera| sy w |ednostkach, ne pobudzone
ne podtrzymywane przez ch wo, caa bezwadnoc masy
poczyna czyc stopnowo na wo wodza. Zar |ego serca,
wato |ego umysu wnny wtedy rozpac na nowo pomen
postanowen wato nadze we wszystkch. Keru|e on mas
panu|e nad n tyko o tye, o e potra | rozbudzc, a z chw
gdy panowane to usta|e, gdy wasna |ego odwaga ne |est na
tye sna, aby ozywc odwag nnych, wtedy masa pocga go
wraz ze sob w nsk pad natury zwerzce|, ktra uceka
przed nebezpeczenstwem ne zna poczuca hanby. Oto
czary, |ake podczas wak wdz mus przezwyczyc odwag
s ducha, |e chce dokonac rzeczy wybtnych. Wzrasta| one
wraz z mas datego sy musz s zwkszac wraz ze
wzrostem stanowska, |e ma| tym czarom podoac.
Energa dzaana wyraza s motyww, wywou|cych
dzaane, bez wzgdu na to, czy motywy te powstay z
przekonana rozumu, czy tez w sferze uczucowe|. Bez bodcw
uczucowych |ednakze byoby trudno s obe|c tam, gdze ma
s prze|awac weka sa.
Ze wszystkch wznosych uczuc, |ake przepena| per
udzk w gorcym wchrze wak, zadne uczuce, przyzna|emy
to, ne |est tak potzne trwae, |ak pragnene sawy czc, tak
nesprawedwe w |zyku nemeckm okreone, |ako ,chcwoc
sawy" (Ehrgez) ,,zdza chway" (Ruhmsucht), obnza|c ch
wartoc przez zestawene dwch ne odpowada|cych sobe
po|c. Wprawdze naduzywane tego dumnego pragnena
wane podczas wo|ny musao spowodowac na|bardze|
oburza|ce nesprawedwoc wobec udz, ae rdo tych
uczuc naezy zaczyc do na|szachetne|szych w naturze
udzke|, a na wo|ne s one prawdzwym tchnenem zyca,
wewa|cym dusz w ten obrzym organzm. Wszystke nne
uczuca, |akkowek mog byc bardze| powszechne abo mog
s wydac wyzszym, |ak moc o|czyzny, fanatyzm de,
zemsta, zapa wszekego rodza|u, ne zastp |ednak ambc|
pozdana sawy. Uczuca te mog poruszyc nastroc na wyzszy
ton oddza |ako caoc, ae wodza ne natchn chc
uczynena wce| nz |ego towarzysze, a chc ta |est na |ego
stanowsku koneczne potrzebna, |e ma on dokonac rzeczy
wybtnych. Uczuca te ne spraw rwnez, |ak to czyn ambc|a,
aby kazdy akt wo|enny sta s |ak gdyby posadoc dowdcy,
ktr ten stara s wykorzystac |ak na|bardze|, ktr z
wyskem orze, staranne obsewa, aby mec pon |ak
na|obtszy. I wane te dznoc dowdcw, od na|wyzszych do
na|nzszych, ten swego rodza|u przemys, to wspzawodnctwo,
ten bodzec - wszystko to gwne ozywa dzaanoc wo|ska
czyn | tak owocn. A |e chodz o wodza naczenego, to spy-
ta|my: czy by kedykowek wek wdz bez ambc| czy w
oge take z|awsko |est do pomyena?
Moc oznacza zdonoc wo do stawana oporu se
poszczegnych uderzen, wytrwaoc za moznoc
dugotrwaego oporu. Chocaz po|ca te s bske sobe
chocaz czsto uzywa s |ednego wyrazena zamast drugego,
to |ednak ne naezy zapomnac o wyrane| rzncy, |aka pom-
dzy nm zachodz, gdyz moc wobec |ednego gwatownego
wrazena moze swe rdo mec w se uczuca, podczas gdy
wytrwaoc potrzebu|e |uz pomocy rozumu. Razem bowem z
trwanem pewne| czynnoc wzrasta |e| panowoc z ne| to
wane wytrwaoc czerpe po czc swo| s.
|e za zwrcmy s do sy ducha czy tez duszy, to
przede wszystkm spytamy, co przez to naezy rozumec.
Na|wdoczne| ne gwatownoc ob|aww uczuca, ne
namtnoc, gdyz to przeczyoby nawet potocznemu znaczenu
tego sowa, ecz zdonoc dawana posuchu rozumow nawet
podczas na|sne|szych wzruszen, wrd burzy na|gwatowne|
szych namtnoc. Czyz moze zdonoc taka zaezec tyko od
sy rozumu? Wtpmy w to. Co prawda fakt, ze stne| udze,
obdarzen wybtnym rozumem, a ne ume|cy panowac nad
sob, ne |est |eszcze dowodem przecwnym, gdyz mozna by na
to powedzec, ze chodz tu o specyczny rodza| rozumu, byc
moze racze| snego nz wszechstronnego. |ednak sdzmy, ze
zbzymy s bardze| do prawdy, gdy przy|memy, ze sa,
pozwaa|ca podporzdkowac s rozumow nawet w
momentach na|gwatowne| szych wzruszen zwana przez nas
panowanem nad sob, ma swe sedsko w uczucu. To
spec|ane uczuce u tgch umysw utrzymu|e w rwnowadze
wzburzone namtnoc, ne nweczc ch, dzk te|
rwnowadze wane zapewna rozumow panowane.
Rwnowag t |est poczuce godnoc udzke|, ta
na|szachetne|sza duma, na|wewntrzne|sza potrzeba duszy,
aby dzaac wszdze |ako stota obdarzona rozwag rozumem.
Rzec mozemy, ze tg umys nawet wrd na|gwatowne|szych
wzruszen ne trac rwnowag.
Rzucwszy okem na rznotoc umysw udzkch,
spostrzezemy przede wszystkm take, ktre ma| w sobe
bardzo mao ruchwoc, nazywamy |e egmatycznym abo
nedoznym.
Dae| spotykamy udz bardzo ruchwych, ktrych uczuca
|ednak ne przekracza| pewne| grancy, pozna|emy w nch udz
uczucowych, ae spoko|nych.
Po trzece s udze bardzo drazw, ktrych uczuca
zapaa| s szybko nage |ak proch, ae ne s trwae; wreszce
po czwarte bywa| tacy, ktrych ada bahy powd ne moze
wzruszyc ktrzy w oge rozgrzewa| s ne nage, a tyko
stopnowo, ae uczuca ch dochodz za to do weke|
gwatownoc s o wee trwasze nz u nnych. S to udze o
namtnocach energcznych, gbokch, a ukrytych.
Te rznce umysw ez |uz prawdopodobne ce na
grancy s ceesnych, prze|awa|cych s w organzme udzkm
tkw w tym narzdze dwostym, zwanym systemem
nerwowym, ktry zda|e s zwracac zarwno w stron mater,
|ak ducha. |ako saby ozof ne bd czyn daszych docekan
na tym mao znanym pou. Natomast rzecz wazn da nas
bdze zatrzymac s przez moment przy skutkach, |ake
wywera| te rzne natury na dzaanoc wo|enn, zobaczyc,
|ak weke| mocy duszy od kazde| z nch mozna oczekwac.
Ludz nedoznych neatwo wyprowadzc z rwnowag, ae
oczywce s duszy ne mozna nazwac braku wszekch
prze|aww sy. Ne naezy |ednak zapomnac, ze udze tacy
wane z powodu swe| stae| rwnowag posada| na wo|ne
pewn, |ednostronn co prawda, tzyzn. Brak czsto m
pozytywnych motyww dzaana, mpusu, a |ako skutek tego -
aktywnoc, ae rzadko kedy co zepsu|.
Wacwoc drugego gatunku udz |est to, ze rzeczy mae
atwo podneca| ch do dzaana, weke |ednak z atwoc ch
przytacza|. Ludze tacy wykazu| zyw aktywnoc, aby pomc
|akemu neszczwcow, ae neszczce caego narodu
bdze ch tyko napawao smutkem, a ne pobudz do dzaana.
Na wo|ne udzom takm ne braku|e an aktywnoc, an
rwnowag, ae rzeczy wekch ne dokona|, chyba ze pod
wpywem bodca wybtnego rozumu. Wybtny, nezaezny
rozum rzadko |ednakze czy s z takm naturam.
Natury wybuchowe, zapane ne bardzo nada| s do
praktycznego zyca, a zatem do wo|ny. Zaet ch s
wprawdze sne mpusy, ae te ne trwa| dugo. |e |ednak u
takch udz ruchwoc z|ednoczy s z odwag ambc|, to na
nzszych stanowskach ch mpusywnoc bdze czsto bardzo
pozyteczna, z tego chocby wzgdu, ze dzaane wo|enne,
ktrym keru|e nzszy dowdca, |est bardzo krtkotrwae. Tu
wystarczy czsto |edna odwazna decyz|a, |edno napce s
ducha. Smay wypad, gone ,hura" - |est spraw neweu
mnut, podczas gdy mao prowadzona btwa |est dzeem
caego dna, a kampana - trwa cay rok.
Wobec gwatowne| szybkoc uczuc udzom takm
podw|ne czko zachowac rwnowag umysu; totez czsto
trac gow, a to z punktu wdzena prowadzena wo|ny |est
cech na|gorsz. |ednakze byoby wbrew dowadczenu
utrzymywac, ze umysy bardzo drazwe ne mog byc ngdy
sne, to znaczy, ze wrd na|sne|szych wzruszen ne mog
zachowac rwnowag. Daczego ne meby rwnez posadac
tego poczuca godnoc wasne|, skoro przecez naez racze| do
natur szachetnych? Uczuca tego rzadko kedy m braku|e, ae
ne ma ono czasu, by stac s skutecznym. Po newczase tez
wstydz s sam przed sob. |e wychowane, obserwac|a
samego sebe dowadczene zycowe uczy ch wczene| czy
pne| sposobw czuwana nad sob, aby w chwach zywego
podnecena |eszcze w czas obudzc tkwc w ch pers
przecwwag - to on mog byc zdon do weke| mocy ducha.
Wreszce udze mao ruchw, ae za to gboko czu|cy,
ktrzy w stosunku do poprzednch, ma| s tak |ak zar do
pomena, s na|bardze| powoan do tego, aby poruszyc dzk
swe| se tytanczne| te obrzyme masy, |akm s trudy
dzaanoc wo|enne|. Dzaane ch uczuc przypomna ruch
wekch mas, ktry m |est powone|szy, tym bardze| sta|e s
potzny.
|akkowek udze tacy ne tak atwo |ak tamc da| s ku
swemu wasnemu wstydow opanowac ub porwac uczucom, to
|ednak byoby wbrew dowadczenu sdzc, ze ne mog on
stracc rwnowag uec epe| namtnoc; stane s to
bowem zawsze, skoro zabrakne m szachetne| dumy
panowana nad sob abo gdy duma ta ne |est zbyt sna.
Wypadek tak spotykamy na|czce| u wybtnych mzw wrd
dzkch udw, gdze saby rozw| rozumu zawsze sprzy|a
przewadze namtnoc. Wrd narodw oweconych w ch
na|bardze| wyksztaconych warstwach peno |est takch z|awsk,
gdze gwatowne namtnoc ponosz udz nby
rednowecznych kusownkw przykutych do |een, ktre
pdz wraz z nm przez asy.
Powadamy tedy raz |eszcze: tg umys |est ne tyko zdony
do snych wzruszen, ecz ume zarazem podczas na|sne|szych
wstrznen utrzymac s w rwnowadze w ten sposb
pommo burz szae|cych w |ego pers rozwaga przekonane
mog swobodne kerowac nm |ak na|msterne|, nby ga
kompasu na motanym nawanc okrce.
S charakteru ub w oge charakterem okreamy trwa
wernoc swom przekonanom, mne|sza o to, czy s one
rezutatem rozwazan wasnych czy cudzych, |ak rwne bez
wzgdu na to, czy dotycz zasad, pogdw, chwowych
natchnen ub |akchkowek nnych wytworw umysu. Ta moc
ne moze s oczywce uwydatnc tam, gdze rozwazana te
uega| cgym zmanom. Te cge zmany nekoneczne
musz byc skutkem cudzych wpyww; mog one rwnez
wynkac z neustanne| dzaanoc umysu, wskazu| co prawda
na charakterystyczny da tegoz brak pewnoc sebe. Rzecz
|asna, ze o czoweku, ktry zmena swo|e pogdy co chwa,
chocazby wychodzy one tyko z |ego gowy, ne powemy, ze
ma charakter. Cech t obdarzamy takch tyko udz, ktrych
przekonana s bardzo stae, czy to datego, ze |ako gboko
uzasadnone |asne same przez s mao podatne s do zman,
czy to, |ak u egmatykw, ze wzgdu na sab ruchwoc
umysu, ne da|c podstawy do zman, czy tez wreszce
datego, ze wyrany akt wo, wynky z nakazu rozumu,
ograncza do pewnego stopna zman pogdw.
Na wo|ne zdarza s wce| sposobnoc nz podczas
|ake|kowek nne| dzaanoc udzke|, aby wobec cznych
snych wrazen, |akch umys dozna|e, wobec nepewnoc
wszeke| wedzy wszekch rozwazan, zepchnc czoweka z
obrane| przez nego drog doprowadzc do zwtpena w sebe
w nnych,
Wytrca|cy z rwnowag wdok nebezpeczenstw cerpen
uatwa uczucu zdobyce przewag nad wyrozumowanym
sdem, a w mroku wszekch z|awsk wo|ennych gbsze, |asne
zbadane |est do tego stopna trudne, ze pomyka w
rozpoznanu tych z|awsk |est zrozumaa wybaczana. Naezy
tu dzaac zawsze tyko wyczucem domacywanem s prawdy.
Totez ngdze ne ma tak weke| rzncy zdan |ak na wo|ne
potok wrazen zwacza|cych nasze przekonane ne usta|e
ngdy. Nawet na|wksza egma umysu z trudnoc s przed
nm obron, ponewaz wrazena s zbyt sne, zywe zawsze
oddzaywa| rwnez na uczuce.
Tyko ogne zasady pogdy keru|ce dzaanem z
wyzszego punktu wdzena mog byc owocem |asnego
wnkwego rozumu, na nch, nby na kotwcy, opera s do
pewnego stopna sd o danym
wypadku. Wane na|wksz trudnoc sprawa utrzymane s
przy wynkach poprzednch rozwazan wobec nawau zdan
z|awsk, |ake nese ze sob rzeczywstoc. Pomdzy
poszczegnym wypadkem zasad ezy czsto weka
przestrzen, przez ktr ne zawsze mozna przecgnc wyrany
ancuch wnoskw gdze nezbdna |est pewna wara w sebe,
a pewen sceptycyzm |est zbawenny. Tu czsto pomaga tyko
wzca zasada, ktra wyrsszy ponad rozwazana, zapanu|e
nad nm - |est n regua, aby we wszekch wypadkach
wtpwych pozostac przy swym zdanu perwotnym dopty ne
ustpc, dopk ne zmus do tego |awna oczywstoc. Naezy
zywc mocn war w epsz prawdzwoc wyprbowanych
zasad wrd zmennych chwowych z|awsk ne zapomnac o
tym, ze ch prawda |est nzsze| prby. Dzk temu przywe|ow,
|ak nada|emy w wypadkach wtpwych naszemu
poprzednemu przekonanu, dzk trwanu przy nm, nada|emy
dzaanu staoc konsekwenc|, ktr nazywamy charakterem.
Wdzmy std |asno, |ak daece rwnowaga ducha sprzy|a
se charakteru; totez udze o weke| se duszy przewazne
ma| duzo charakteru.
Sa charakteru wyradza s czasem w upr.
Czsto bardzo trudno orzec w konkretnym wypadku, gdze
s perwsza konczy, a drug zaczyna, rozrznene natomast
samych po|c ne sprawa wekch trudnoc.
Upr ne |est wad umysu; okreamy go |ako sprzecwane
s dokadne|szemu zbadanu ne mozna bez popenena
sprzecznoc przypsywac go rozumow |ako zdonoc badana.
Upr |est wad uczuca. Ta neugtoc wo, ta drazwoc
wobec cudzego zdana ma| rdo w szczegnym rodza|u
egozmu, ktry stawa ponad wszystko zadowoene z
panowana nad sob nad nnym dzaanoc wasnego tyko
ducha. Mozna by upr nazwac rodza|em prznoc, ae mmo
wszystko |est on od ne| czym epszym; prznoc wystarcza
pozr, gdy tymczasem upr poega na zadowoenu z rzeczy
stotne|.
Twerdzmy zatem: s charakteru wyradza s w upr, gdy
sprzecwane s obcemu zdanu ne wypywa z gbszego
przekonana, z zaufana do wyzsze| zasady, ecz powsta|e z
przekornego uczuca. Chocaz okreene to, |ak rzekmy
wyze|, mao nam pomoze w praktyce, to |ednak przeszkodz
temu, aby uwazac upr po prostu |ako spotgowane sy
charakteru, gdy tymczasem |est on czym od ne| zgoa,
odmennym. Chocaz wc ezy tuz obok granczy z n, to
|ednak wcae ne |est |e| spotgowanem, tak ze zdarza| s
udze bardzo uparc, ktrzy z powodu braku rozumu ma| mao
sy charakteru.
Poznawszy w tych mstrzowskch cechach wacwoc
wybtnego wodza na wo|ne, w ktrych wspdzaa uczuce
rozum, prze|dzemy teraz do te| wacwoc dzaana
wo|ennego, ktr prawdopodobne mozna uwazac za
na|sne|sz, chocaz ne na|wazne|sz, ktra, ne ezc w
sferze uczuca, dotyczy tyko zdonoc umysowych. |est to
zaeznoc wo|ny od terenu.
Zaeznoc ta |est przede wszystkm neustanna, tak ze ne
mozemy wyobrazc sobe zadnego dzaana wo|ennego naszych
wyszkoonych wo|sk nacze|, |ak tyko przebega|cego w
pewne| okreone| przestrzen; po wtre ma ona wag
decydu|c, gdyz modyku|e, a nawet czasem cakowce
zmena dzaane wszekch s; po trzece, prowadz ona z
|edne| strony do uwzgdnena czsto na|drobne|szych
szczegw terenu, z druge| za obe|mu|e na|wksze
przestrzene.
W ten sposb zaeznoc wo|ny od terenu nada|e dzaanoc
wo|enne| wysoce odrbne wacwoc. Inne czynnoc udzke
ma|ce zwzek z terenem, |ak ogrodnctwo, ronctwo, budowa
domw, roboty wodne, gmctwo, mystwo ub enctwo - s
wszystke ogranczone do bardzo neweke| przestrzen, tak ze
mog | nebawem zbadac dostateczne dokadne. Na wo|ne
za dowdca mus powerzyc swe dzeo wspdzaa|ce| z nm
przestrzen, ktre| ne ogama| |ego oczy, na|wksza nawet
pnoc ne zawsze zdoa zbadac, a z powodu cgych zman
rzadko | mozna nawet dokadne poznac. Wprawdze
przecwnk |est na og w poozenu podobnym, ecz, po
perwsze, trudnoc obopna pozosta|e pommo to trudnoc
kto | taentem czy wpraw opanu|e, ten uzyska wek korzyc,
a po druge, ten rwny stopen trudnoc stne|e tyko w
zasadze, ne za w kazdym poszczegnym wypadku, gdze
zwyke |eden z waczcych (obronca) we znaczne wce| o
danym terene nz drug.
T nader swost trudnoc moze pokonac tyko specyczna
zdonoc duchowa, ktr nazywamy, wyraza|c s zbyt casno,
wyczucem terenu. |est to zdonoc szybkego wyobrazena
sobe kazdego terenu w |ego trafnym ksztace geometrycznym,
tzn. przestrzennym, skutkem tego - atwoc orentowana s
w nm. Na|wdoczne| |est to czynnoc wyobran. Dokonu|e s
to wprawdze czcowo przez uchwycene terenu okem
zycznym, czcowo za przez ob|ce go rozumem, ktry za
pomoc swych po|c, zaczerpntych z wedzy dowadczena,
uzupena rzeczy braku|ce z uamkw wdzanych zycznym
okem tworzy caoc. Ze |ednak caoc ta zywo mau|e s w
duszy sta|e s obrazem, map narysowan w umye, dae|,
ze ten obraz |est trway, a poszczegne rysy |ego ne rozpada|
s cge - tego dokonac moze tyko ta sa duchowa, ktr
nazywamy wyobran. |e |ak genany poeta czy maarz
poczu|e s dotknty, ze |ego bogn przypsu|emy tak dzaa-
noc, |e wzruszy ramonam na to, ze sprytny mywy ma
wc posadac wspana fantaz|, to chtne mu przyznamy, ze
mowa tu o bardzo ogranczonym | e| zastosowanu, o|e| suzbe
prawdzwe newoncze|. Ae choc udza |e| |est tu tak may, to
|ednak mus go ona zapewnc, gdyz w raze cakowtego braku
wyobran trudno byoby rzeczy te przedstawc sobe wyrane
pastyczne w ch wza|emnym powzanu. Zgadzamy s tez
chtne, ze dobra pamc bardzo tu pomaga; czy |ednak pamc
naezy uwazac za osobn wadz duszy, czy tez, przecwne,
moznoc tworzena wyobrazen posada wasnoc dopomagana
do utrwaena s rzeczy w pamc - musmy uwazac to za
spraw ne rozstrzygnt, tym bardze| ze w oge wyda|e s
trudne chcec w pewnych wypadkach rozdzec obe te wadze
duszy.
Wprawa zrozumene znaczy tu, bezsprzeczne, bardzo
duzo. Puse-gur, sawny genera - kwatermstrz sawnego
Luxemburczyka, powada, ze z pocztku mao ufa sobe pod
tym wzgdem, gdyz zauwazy, ze ekroc musa haso
przynosc z daeka, zawsze zmy drog.
Zastosowane tego taentu rozszerza s oczywce w mar
wyzszego stanowska. Huzar ub strzeec, prowadzc patro,
mus umec orentowac s w terene w drodze, a do tego
potrzeba mu zawsze tyko newee znakw ogranczone|
zdonoc po|mowana wyobran. Wdz natomast mus
obe|mowac ogne zarysy geograczne dane| prownc| czy
kra|u, mus mec zawsze zywo przed oczam uksztatowane
drg, rzek gr, przy czym |ednak ne moze s obe|c rwnez
bez szczegowego wyczuca terenu. Wprawdze co do ognych
przedmotw pomaga| mu wece wadomoc wszekego
rodza|u, mapy, kszk, pamtnk, a w szczegach wsppraca
otoczena, ae pewne |est |ednak, ze wek taent wskutek
szybke| |asne| orentac| w terene, nada caemu swemu
dzaanu beg ze|szy pewne|szy, ochron |e przed pewn
wewntrzn bezradnoc oraz bardze| unezaezn od nnych.
|e t zdonoc przypsac wyobran, to |est to boda| |edyna
usuga, |ake| zda dzaanoc wo|enna od te| swawone| bogn,
ktra poza tym |est da te| dzaanoc racze| zgub nz
pozytkem.
W ten sposb, |ak sdzmy, wzmy pod uwag te
wszystke prze|awy wadz umysu uczuca, |akch wymaga
dzaanoc wo|enna od natury udzke|. Wszdze rozum
wystpu|e |ako sa stotne wspdzaa|ca. Zrozumae |est,
daczego dzaana wo|enne, tak prosto, tak mao
skompkowane w swoch prze|awach, ne mog byc
prowadzone wybtne przez udz pozbawonych wybtnego
umysu.
Pogd ten zezwaa nam ne uwazac |akego obe|ca
neprzy|aceske| pozyc| ub czego w tym rodza|u -
stanowcego w stoce swe| rzecz zwyk zdarza|c s
tysckrotne - za dzeo weke| pracy ducha.
Czsto przecwstawa s prostego, dzenego zonerza
umysom reeksy|nym ub wynaazczym penym pomysw
abo tez wetne wszechstronne wyksztaconym. Chocaz
przecwstawene to ne |est byna|mne| pozbawone podstawy
reane|, ae w zadnym raze ne dowodz, azeby dzaanoc
zonerza poegaa tyko na |ego odwadze ze ne potrzeba te|
pewne| swoste| czynnoc dzenoc umysu, aby stac s
chocby tyko dobrym rbaczem. Musmy zawsze pamtac o
tym, ze bardzo czsto mamy przykady udz, ktrzy trac sw
aktywnoc, osgnwszy stanowska wyzsze, do ktrych
umysowo ne doro. Trzeba tu |ednak zaraz przypomnec, ze
mwmy tuta| o czynach wybtnych, nada|cych rozgos temu
zakresow dzaana, do ktrego naez, Tak wc kazdy stopen
dowdztwa stanow na wo|ne swost warstw nezbdnych s
duchowych, sawy zaszczytu.
Pomdzy naczenym wodzem, tzn. generaem
gwnodowodzcym w cae| wo|ne, wzgdne na danym
teatrze dzaan wo|ennych, a dowdc, na bezporedno
nzszym szczebu ezy ogromna przepac, a to z tego prostego
powodu, ze ostatn podega o wee ce|szemu kerownctwu
nadzorow, a zatem |ego pracy duchowe| pozostawony |est o
wee szczupe|szy zakres. Fakt ten spowodowa, ze zazwycza|
opna upatru|e wybtn dzaanoc umysu tyko na tym
na|wyzszym szczebu dowdztwa sdz, ze na wszystkch
nnych szczebach wystarczy zwyky rozsdek. Skonna |est ona
nawet w nzszym dowdcy, poswaym w suzbe stotne
wskutek |ednostronne| dzaanoc zubozaym duchowo, dopa-
trywac s pewnego ogupena, pommo caego szacunku da
|ego odwag - umechac s z |ego nawnoc. Ne mamy tu
zamaru wywaczac tym dzenym udzom epszego osu; ne
pomogoby to bowem wcae ch dzaanoc, a bardzo mao
dodaoby m szczca. Chcemy tyko wskazac, |ak s rzeczy
ma|, przestrzec przed bdem, |akoby na wo|ne zwycza|ny
zbr bez rozumu mg dokonac czynw wybtnych.
Skoro wc nawet na na|nzszych szczebach dowdztwa
wymagamy od tego, kto s ma wyrznc, wybtnych s
umysowych skoro sy te musz z kazdym stopnem wzrastac,
to w konsekwenc| musmy byc zupene nnego zdana o tych
udzach, ktrzy okrywa| chwa za|mowane przez s
drugorzdne stanowska w wo|sku, a ch pozoma prostota w
porwnanu do erudyty, do wada|cego dobrze prem
dzaacza czy tez wymownego mza stanu ne pownna nas
wprowadzac w bd co do wybtne| natury ch czynnego
rozumu. Co prawda zdarza s tez neraz, ze udze, zdobywszy
saw na nzszych stanowskach, przenosz | ze sob na
wyzsze, ne zasuzywszy |e| tam stotne. |e s ch uzywa
newee na tych stanowskach |e wobec tego ne ma| on
sposobnoc do u|awnena swych brakw, to trudno nawet
osdzc, |ak rodza| sawy m przysto. W ten sposb przyczyn
s on do utrwaana meme| opn o czoweku, ktry na
pewnych stanowskach mgby byc nawet wetny.
Da dokonana na wo|ne czynw wybtnych potrzeba na
na|nzszych nawet stanowskach pewnego spec|anego
genuszu. Hstora |ednak sd potomnoc obdarza| manem
prawdzwego genusza tyko tych udz, ktrzy zaby na
na|wyzszych stanowskach |ako naczen wodzowe. Wynka to
std, ze tuta| stotne wymagana stawane rozumow duchow
zwksza| s bardzo znaczne.
Aby doprowadzc do wetnego wynku ca wo|n ub |e|
gwne akty zwane kampanam, potrzeba wekego
zrozumena wyzszych spraw panstwowych. Prowadzene wo|ny
potyka zbega| s tu razem, a wdz sta|e s |ednoczene
mzem stanu.
Karoa XII ne obdarza s manem wekego genusza,
ponewaz ne potra podporzdkowac swego orza wyzsze|
rozwadze mdroc, a przez to ne zdoa osgnc wyzszego
ceu; rwnez ne nazwe s tak Henryka IV, gdyz ten ne zy
doc dugo, aby mc swo| dzaanoc wo|enn ob|c sprawy
wksze| czby panstw wyprbowac swo|e sy w tych
wyzszych sferach, gdze szachetnoc uczuc rycerskoc ducha
ma| znaczene ne tye wobec przecwnka, e przy
pokonywanu oporu wewntrznego.
Aby dac wyczuc, |ak wee chcemy tu ob|c |ednym rzutem
oka trafne osdzc, powoamy s na nasz rozdza perwszy.
Twerdzmy, ze wdz sta|e s mzem stanu, ae ne moze
przestac byc wodzem; wzrokem swym ogama on z |edne|
strony wszeke sprawy panstwowe, a z druge| uwadama
sobe dokadne, czego moze dokonac za pomoc rodkw,
ktre ma w swom rku.
Ponewaz rznotoc neokreone grance wszekch
stosunkw zmusza| tu do rozpatrywana ogromne| czby
czynnkw, ktrych wekoc mozna przewazne ocenc tyko
wedug norm prawdopodobenstwa, datego, gdyby dzaa|cy
ne ob| tego wszystkego wzrokem ducha wyczuwa|cego
wszdze prawd, powstaby tak spot rozwazan wzgdw, ze
zadnego sdu ne mozna by byo z nego wyprowadzc. W tym
znaczenu Bonaparte wyraz s zupene suszne, ze wee
decyz|, |ake wdz mus powzc, mogyby stanowc zadana
matematyczne, godne s Newtona czy Euera.
Spord wyzszych s duchowych potrzeba tu |ednotoc
zdonoc sdzena, wzmozonych do stopna cudownego
spo|rzena duchowego, ktre porusza usuwa w ot tysce
ne|asnych wyobrazen, gdy tymczasem zwyky rozsdek
wydobywaby |e na wato dzenne mozone, dopk by s w
rezutace przy te| pracy ne wyczerpa. |ednak ta wyzsza
dzaanoc ducha, to spo|rzene genane ne stawaoby s
z|awskem dze|owym, gdyby ne pomagay m te wacwoc
uczuca charakteru, o ktrych mwmy wyze|.
Prawda, |ako motyw, |est w czoweku sama przez s bardzo
saba std to powsta|e zawsze weka rznca pomdzy
poznanem a wo, pomdzy wedz a ume|tnoc.
Na|sne|szy mpus do dzaana czowek otrzymu|e zawsze od
uczuc, ae weka trwaoc dzaana, |e s tak mozna wyrazc,
powsta|e wskutek tego amagamatu uczuca rozumu, ktry
poznamy |uz |ako zdecydowane, moc, wytrwaoc s
charakteru.
Gdyby zreszt ta wzmozona czynnoc umysu uczuca u
wodza ne prze|awaa s w ostatecznym wynku |ego
dzaanoc gdyby trzeba byo | przy|mowac tyko na war, to
rzadko kedy stanaby w rzdze z|awsk hstorycznych.
To, co s we o przebegu wypadkw wo|ennych, |est zwyke
bardzo proste, bardzo podobne do sebe gdyby s kto
kerowa samym opsem, to ne dostrzegby zupene trudnoc,
ktre przy tym naezao przeamac. Nekedy tyko, w
pamtnkach wodzw ub ch powemkw, abo tez przy
sposobnoc spec|anych badan hstorycznych nad |akm
poszczegnym zdarzenem, wydobywa s na wato dzenne
boda| czc weu nc tworzcych cay spot tych trudnoc.
Wkszoc rozwazan wak wewntrznych, |ake poprzedza|
kazde donoe|sze wykonane, ukrywa s umyne, ponewaz
dotyka| one nteresw potycznych; czsto tez ton one w
zapomnenu, ponewaz uwaza s |e za zwycza|ne rusztowana,
ktre trzeba usunc po ukonczenu budow.
|ebymy wreszce chce, ne puszcza|c s na ce|sze
okreane wyzszych wadz duszy, uczync pewen podza wrd
samych wadz umysowych wedug utartych w mowe potoczne|
wyobrazen zapytac, |ak rodza| rozumu na|ce| odpowada
genuszow wo|ennemu, to zarwno rzut oka na sam przedmot,
|ak dowadczene powedzaoby nam, co nastpu|e: dobro
naszych brac dzec, honor bezpeczenstwo nasze| o|czyzny
na|chtne| powerzybymy umysom racze| badawczym nz
twrczym, racze| uogna|cym nz |ednostronne wda|cym s
w szczegy, wreszce gowom racze| chodnym nz zapanym.
ROZDZIAL CZWARTY
O nebezpeczenstwe na wo|ne
Zanm czowek pozna nebezpeczenstwo, wytwarza sobe
zwyke o nm po|ce racze| pocga|ce nz odstrasza|ce. W
upo|enu zapau rzucc s na wroga - ktz by tam czy kue
poegych! Wystawc s na merc z zamkntym na chw
oczam, ne wedzc, kto |e| unkne - a wszystko to tuz przy
zotym ceu zwycstwa, tuz przy rozkosznym owocu, ktrego
pozda ambc|a - czyz to moze byc trudne? Ne, to ne bdze
trudne, a zwaszcza ne wyda|e s trudne. Takch |ednak chw -
ktre przy tym ne s dzeem |ednego mgnena, ae trzeba |e
wypc |ak mkstury ekarske rozcenczone w czase zepsute -
takch chw, powtarzamy, |est bardzo mao.
Idmy za nowc|uszem na poe btwy. W mar zbzana s
huk dza, ktry stawa s coraz wyrane|szy, zamena s
wreszce w odgosy poszczegnych pocskw, zwraca|cych
teraz na sebe uwag. Pocsk zaczyna| padac w pobzu, przed
nam ub poza nam. Speszymy w kerunku wzgrza, na ktrym
zatrzyma s. gwnodowodzcy wraz ze sw czn wt. Tu
|uz uderzena pocskw armatnch, wybuchy granatw sta| s
tak czste, ze powaga zyca poczyna s |uz przedzerac przez
obrazy modzencze| fantaz|. Naraz pada kto zna|omy.- granat
uderza w gromadk wywou|e pewne mmowone poruszene -
zaczynamy odczuwac, ze ne |estemy |uz tak spoko|n
skupen; nawet na|odwazne|szy czu|e s co na|mne| neco
roztargnony. Teraz uczynmy znowu krok dae| w kerunku btwy,
ktra szae|e przed nam, wcz |eszcze prawe |ako wdowsko -
do na|bzszego dowdcy dywz|: tu pocsk uderza za pocskem,
a huk wasnych dza wzmaga zdenerwowane. Od dowdcy
dywz| do dowdcy brygady. Ten, chocaz znany z odwag,
trzyma s ostrozne za wzgrzem, domem ub drzewam; |ako
wyrana oznaka wzrasta|cego nebezpeczenstwa kartacze
trzaska| po dachach poach, pocsk dzaowe hucz ponad
nam we wszystkch kerunkach, sychac tez |uz czsty gwzd ku
karabnowych. |eszcze |eden krok ku oddzaom, ku pechoce,
trwa|ce| godznam caym z neopsan wytrwaoc w wace
ognowe|; tu powetrze przepena syk ku, ozna|ma|cych
nebawem sw bskoc krtkm, ostrym wstem, z ktrym
przeatu| nam tuz koo ucha, gowy duszy. Na domar toc
dob|a s z |kem do serc naszych na wdok rannych
poegych.
Z zadnym z tych rznych stopn nebezpeczenstwa
nowc|usz ne zetkne s bez wyczuca, ze wato my dzaa
tu nnym rodkam, a promene |ego zaamu| s nacze| nz
podczas dzaanoc spekua-tywne| ze tyko neprzectny
czowek ne trac przy tych perwszych wrazenach zdonoc do
natychmastowe| decyz|. Wprawdze przyzwycza|ene stp
nebawem te wrazena; po upywe p godzny zaczynamy |uz
byc obo|tne|s na wszystko, co nas otacza, |edn bardze|, nn
mne|, ae do zupene| swobody do naturane| eastycznoc
duszy zwycza|ny czowek ne do|dze ngdy. Mozna wc std
poznac, |ak daece przectnoc tu ne wystarcza, a wdac to
tym wyrane|, m wkszy |est zakres dzaana do wypenena.
Trzeba tu wee entuz|astyczne|, stocke| ub wrodzone|
brawury, wadcze| ambc| czy tez dugego otrzaskana s z
nebezpeczenstwem, aby dzaane w tym trudnym rodowsku
nadzyo z begem wypadkw, pommo ze przy burku dzaane
to moze wydawac s czym zupene zwycza|nym.
Nebezpeczenstwo na wo|ne tworzy pewne tarce
wacwe po|ce o nm |est nezbdne do poznana prawdy;
datego tez uczynmy tu o nm wzmank.
ROZDZIAL PIATY
Wysek zyczny na wo|ne
Gdyby kazdy mg wydawac sd o wypadkach wo|ennych
tyko
w chw, gdy |est skostnay od mrozu, upada z gorca
pragnena ub gdy przytacza go nedostatek zmczene, to
mebymy wprawdze |eszcze mne| sdw obektywne
susznych, ae byyby one suszne przyna|mne| subektywne, to
znaczy zawerayby dokadny stosunek sdzcego do
przedmotu. Poznac to mozemy |uz wtedy, gdy wdzmy, z |ak
wekm upadkem ducha, |ak ndzne maostkowo mw o
porazce sdy tych, ktrzy by |e| naocznym wadkam,
zwaszcza wygaszane |eszcze na me|scu. Pownnmy wc
wyrobc sobe pogd na stopen wpywu, |ak wywera wysek
zyczny, uwzgdnc go naezyce przy ocene takego sdu.
Na wo|ne, wrd weu rzeczy, ktrych uzyce ne da s
wymerzyc zadn taks pocy|n, perwsze me|sce za|mu|e
wysek zyczny. Pod warunkem, ze s go ne trwon, |est on
wspczynnkem wszekego rodza|u s nkt ne moze
dokadne powedzec, |ak daece mozna go wyzyskac. Godne
uwag |est |ednak, ze podobne |ak tyko sne ram ucznka
moze sne| napc ccw uku, tak od snego tyko ducha
mozemy oczekwac, ze na wo|ne doprowadz sy swego wo|ska
do wkszego napca. Co nnego |est bowem, gdy wo|sko
wskutek wekch neszczc, otoczone nebezpeczenstwam,
rozpada s w gruzy nby wacy s mur moze znaec ratunek
|edyne w |ak na|wkszym natzenu swych s zycznych, a co
nnego zupene, gdy wo|sko zwycske, wedzone tyko przez
uczuce dumy, da|e s dowone kerowac swemu wodzow. Ten
sam wysek, ktry tam mg wywoywac co na|wyze| toc, tu
musaby nas napenc podzwem, gdyz byt o wee trudne|szy
do osgnca.
Wydobywa s wc przy tym na |aw czyn wdoczn nawet
da nedowadczonego oka |edna z tych rzeczy, ktre na
dzaanoc ducha po kry|omu nakada| ka|dany ta|emne
pozera| sy duszy.
Wprawdze mwmy tu wacwe o tym wysku, |akego
zda wdz od wo|ska, dowdca od swoch podwadnych, a wc
o odwadze zdana o sztuce osgnca go - |ednak ne
mozemy tu pomnc rwnez
osobstego wysku zycznego dowdcy czy wodza.
Posunwszy s bowem uczcwe w anaze wo|ny az do tego
punktu, musmy rwnez wzc pod uwag czar tego
pozostaego zuza,
O wysku zycznym wspomnamy tu gwne datego, ze
wraz z nebezpeczenstwem naezy on do na|gbszych
przyczyn ,tarca" ponewaz nakreona |ego mara upodabna
|ego stot do tych ca eastycznych, ktrych tarce, |ak
wadomo, bardzo trudno obczyc.
Aby ne czync zego uzytku z tych rozwazan tego
obczena warunkw utrudna|cych dzaana wo|enne, sama
przyroda daa nam przewodnka naszego sdu w naszym
wasnym sposobe odczuwana. Podobne |ak powoywane s
na sw osobst nedoskonaoc ne przyda s nkomu, w chw
gdy otrzymu|e obeg razy, ae wane wtedy, gdy obeg
szczwe odpar abo wetne pomc, tak zaden wdz
zadne wo|sko ne napraw wrazena hanbce| ksk przez opsy
nebezpeczenstw, ndzy wyskw; natomast przyczyn s
one znakomce do podnesena wetnoc zwycstwa. Tak
wc uczuce nasze, bdce w grunce rzeczy tyko sdem
wyzszego rzdu, chron nas przed pozom susznoc, do ktre|
sd nasz mgby s skanac.
ROZDZIAL SZOSTY
Wadomoc podczas wo|ny
Sowem ,wadomoc" okreamy ca posadan zna|omoc
neprzy|acea |ego kra|u, czy ca podstaw wasnych
koncepc| dzaan. Wystarczy spo|rzec na stot te| podstawy,
na |e| nepewnoc chwe|noc, aby nebawem odczuc, |ak
nebezpeczna |est konstrukc|a wo|ny, |ak atwo moze runc
pogrzebac nas pod swym gruzam. Wprawdze we wszystkch
kszkach psze s, ze naezy ufac tyko pewnym wadomo-
com ze ngdy ne mozna pozbywac s neufnoc, ae |est to
mama, paperowa pocecha naezy do tego rodza|u mdroc,
do ktrych w braku czego epszego uceka| s ukadacze
systemw podrcznkw.
Wee wadomoc otrzymywanych na wo|ne |est
sprzecznych, |eszcze wce| |est faszywych, a na|wce| -
nepewnych. Wymaga to od ocera pewne| ume|tnoc ch
rozrznana, |ak mu dac moze zna|omoc rzeczy udz, |ak tez
zdonoc sdzena. Mus tu nm kerowac zasada
prawdopodobenstwa. Trudnoc ta |est |uz nemaa nawet przy
ukadanu perwotnych pro|ektw, w cszy gabnetu poza
wacw sfer wo|ny, a zwksza s neskonczene tam, gdze
wrd zgeku wo|ny |edna wadomoc wypera drug; dobrze
|eszcze, |e wadomoc, przeczc sobe wza|emne,
wytwarza| pewn rwnowag same wywou| krytyk. O
wee gorze| da nedowadczonego, |e przypadek ne
wywadczy mu te| usug, natomast |edna wadomoc popera
nn, potwerdza | powksza, -mau|e obraz coraz to nowym
barwam, az konecznoc wymus na nas popeszn decyz|,
ktr nebawem uznamy za gupstwo, a wadomoc te - za
kamstwa, przesad, bdy td. Sowem: wkszoc wadomoc
|est faszywa, a bo|awoc udzka sta|e s now s da ka-
mstwa neprawdy. Kazdy |est z reguy bardze| skonny werzyc
zemu nz dobremu, Kazdy skana s ku wyobrzymanu zych
wec chocaz nebezpeczenstwa, o ktrych w ten sposb
dowadu|emy s, opada| same przez s nby fae morske, ae
tez |ak one wraca| ku nam bez wdoczne| przyczyny. Wdz sny
w poczucu swe| epsze| wedzy mus wytrwac |ak skaa, o ktr
s ta faa rozb|e. Roa to neatwa; kto ne posada z natury
zmne| krw abo przez dowadczene wo|enne ne |est
wdrozony umocnony w sdze o rzeczach, pownen sobe
ustac prawdo, aby chocazby gwatem, to znaczy wbrew
swemu wasnemu przekonanu, skanac s od obaw ku nadze;
dopero w ten sposb bdze mg utrzymac stotn
rwnowag. Ta trudnoc wdzena dokadne, bdca |ednym z
na|wkszych tarc na wo|ne, powodu|e, ze sprawy wygda| w
rzeczywstoc zupene nacze|, nz byy pomyane. Wrazene
zmysowe |est sne|sze nz wyobrazena rozwaza|ce| rachuby
to do tego stopna, ze boda| ne byo zadnego wazne|szego
dzaana, w ktrym by wdz ne musa zwaczac w sobe
nowych wtpwoc zaraz w perwszych momentach wykonana.
Ludze przectn dcy za cudzym podszeptam sta| s z tego
powodu przewazne z punktu nezdecydowan; sdz on, ze
okocznoc okazay s zupene nne, nz przypuszcza, to
tym bardze|, ze w tym wypadku, znowu poega| na cudzych
podszeptach. |ednak nawet ten, kto sam sobe narzuc pan
dzaana teraz rwnez patrzy wasnym oczam - atwo
odbegne od swego poprzednego zdana. Twarde zaufane do
wasnych s mus go uzbroc przecw pozornemu nacskow
chw; |ego perwotne przekonane sprawdz s w daszym
rozwo|u wypadkw, gdy na pan daszy ze|d |askrawo mau|ce
nebezpeczenstwo sceny wo|enne, wysuwane z pocztku na
czoo przez os, gdy horyzont s rozszerzy. |est to |edna z
na|wazne|szych przepac pomdzy panowanem a
wykonanem.
ROZDZIAL SIODMY
Tarce na wo|ne
Dopk s ne zna wo|ny z dowadczena, ne mozna po|c,
gdze wacwe ez te trudnoc, o ktrych wcz s mw, co
wacwe ma robc ten wymagany od wodza genusz wo|enny
te nadzwycza|ne sy duchowe. Wszystko wyda|e s take
proste, wszystke wymagane wadomoc tak pytke, wszystke
kombnac|e tak nc ne znaczce, ze w porwnanu z tym
na|prostsze zadane z wyzsze| matematyk mponu|e nam swo|
powag naukow. Gdy s |ednak wo|n wdzao, to wszystko
sta|e s zrozumae, chocaz z ogromn tyko trudnoc da s
opsac, co wywou|e t zman, nazwac ten czynnk
newdoczny, a wszdze dzaa|cy.
Na wo|ne wszystko |est bardzo proste, ecz rzeczy nawet
na|prostsze s trudne. Trudnoc te ptrz s wywou| tarce,
ktrego ngdy ne moze sobe dobrze wyobrazc ten, kto wo|ny
ne wdza. Wyobramy sobe podrznego, ktry zamerza po
caodzenne| |edze przebyc |eszcze przed weczorem dwe
ostatne stac|e - cztery do pcu godzn karetk pocztow po
szose - nc wekego. Przybywa |ednak na przedostatn stac|,
ne zna|du|e kon wcae abo tez bardzo mame, a poza tym
okoca sta|e s grzysta, a droga popsuta. Zapada cemna noc
podrzny rad |est, ze po weu utrapenach dotar do na|-
bzsze| stac| znaaz tam bye |ak noceg. Podobne na
wo|ne wskutek nezczonych maych okocznoc, ktrych na
paperze ngdy naezyce uwydatnc ne mozna, wszystko s
skada na to, ze |estemy daeko od zamerzonego ceu.
Potzna, zeazna woa przezwycza to tarce, mazdzy
przeszkody, ae |ednoczene zuzywa maszyn. Powrcmy do
tego |eszcze neraz. Twarda woa dumnego ducha sto wrd
sztuk wo|enne| |ak obesk, do ktrego zbega| s gwne uce
masta.
Tarce |est |edynym po|cem, ktre |ako tako okrea w
ognych zarysach to, co odrzna wo|n rzeczywst od
paperowe|. Maszyna wo|skowa - wo|sko wszystko, co do nego
naezy - |est w grunce rzeczy bardzo prosta wyda|e s z tego
powodu atwa do kerowana. Naezy |ednak pomyec o tym, ze
zadna z |e| czc skadowych ne |est z |ednego kawaka,
natomast wszystko skada s z oddzenych ndywduanoc, z
ktrych kazda posada wasne rznorake tarca. Teoretyczne
brzm to nader pkne: dowdca bataonu |est odpowedzany
za wykonane danego rozkazu, a ponewaz bataon dzk
dyscypne stanow |ak gdyby zwart bry, a |ego dowdca
pownen byc czowekem znanym ze swe| gorwoc, datego
brya ta ma s obracac bez przeszkd na swym zeaznym
czope. W rzeczywstoc |ednak tak ne |est tu wane na
wo|ne wychodz od razu na |aw caa przesada neprawda tego
wyobrazena. Bataon skada s przecez z pewne| oc udz,
a |e przypadek tak zechce, to na|mzerne|szy spord nch
moze spowodowac zatrzymane s abo |ak neprawdowoc
wykonana. Nebezpeczenstwa, ktre nese ze sob wo|na,
wysk zyczne, |akch wymaga, zwksza| trudnoc tak
daece, ze naezy |e uwazac za na|wyrane|sze przyczyny
tarca.
To obrzyme tarce, ktrego ne da s |ak w mechance
sprowadzc do neweu punktw, |est wwczas wszdze w
stycznoc z przypadkem wywou|e z|awska ne da|ce s
absoutne obczyc wane datego, ze przewazne zaez od
tegoz przypadku. Takm przypadkem |est np. pogoda. Tu mga
przeszkadza w wykrycu neprzy|acea we wacwym czase, w
otwarcu we wacwe| chw ogna artyer abo tez w dostar-
czenu medunku dowdcy; tam znowu deszcz przeszkodz w
przybycu |ednego bataonu, a spowodu|e opnene nnego,
gdyz zamast trzech godzn musa maszerowac osem, abo
czyn neskuteczn szarz kawaer, ktra utkne w boce td.
Dzaana na wo|ne - to ruch w rodowsku trudnym do
przebyca. Podobne |ak w wodze trudno |est wykonac ekko
precyzy|ne na|prostszy na|naturane|szy ruch, zwyky chd,
tak na wo|ne z trudnoc osga s za pomoc normanych
s przectn chocby n. Std tez pochodz, ze prawdzwy
teoretyk sta|e s neraz podobny do mstrza pywana,
uczcego na dze ruchw potrzebnych pne| w wodze kt-
re wyda| s meszne przesadne, gdy s o wodze, ne my.
Teoretycy za, ktrzy sam ngdy ne pywa abo ktrzy ze
swych dowadczen ne ume| wycgnc zadnego ognego
wnosku - s nepraktyczn, a nawet nesmaczn, gdyz ucz tyko
tego, co kazdy ume - t|. chodzena.
Dae|: kazda wo|na obtu|e w z|awska ndywduane, wobec
czego |est |ak neznane morze pene raf, ktre duch wodza
moze wyczuc, ae ktrych oko |ego ngdy ne wdzao, teraz za
mus cemn noc om|ac. |e za zerwe s |eszcze przecwny
watr, t|. |e za|dze |eszcze |ak powazny, a wrog mu
przypadek, wtedy potrzeba na|wyzsze| sztuk, przytomnoc
umysu wysku, chocaz patrzcemu z daa wyda s, ze
wszystko dze |ak z patka. Zna|omoc tego tarca |est gwnym
skadnkem tak czsto sawonego dowadczena wo|ennego,
ktrego wymaga s od dobrego generaa. Genera mus znac to
tarce, aby |e przezwyczyc tum, gdze to mozwe, aby ne
oczekwac od dzaan te| dokadnoc, ktra |est nemozwa
wane wskutek tarca. Teoretyczne zreszt ngdy s go
dokadne ne pozna, a nawet gdyby tak byo, to brakowaoby
|eszcze te| wprawy w sdzenu, ktra zwe s taktem ktra
zawsze |est bardze| potrzebna w dzedzne rozmatych maych
przedmotw nz w wypadkach wekch a rozstrzyga|cych,
gdze mozna s zastanowc naradzc z nnym. |ak
watowcem keru|e w mowe, dzaanach ruchach |edyne
|ego takt, ktry sta s nema przyzwycza|enem, tak tez tyko
dowadczony ocer zawsze odpowedno rozstrzygne po-
stanow w wekch maych wydarzenach, mozna by rzec, w
kazdym uderzenu ttna wo|ny. Dowadczene wprawa same
nasun mu my; to uchodz, a to ne. Neatwo wc zdarzy mu
s odsonc swo|e sabe strony, co na wo|ne, |eze czsto s
przytraa, podrywa zaufane |est bardzo nebezpeczne.
Tarce |est przyczyn, ktra czyn trudnym rzeczy pozome
atwe. Powrcmy |eszcze do te| sprawy wtedy nam s
wy|an, ze znakomtemu wodzow poza dowadczenem sn
wo potrzebne s nne |eszcze rzadke przymoty ducha.
ROZDZIAL OSMY
Uwag koncowe do ksg perwsze|
Nebezpeczenstwo, wysk zyczne, wadomoc tarce -
oto przedmoty, ktre wymenmy |ako skadnk atmosfery
wo|ny ktre tworz z ne| rodowsko utrudna|ce wszeke
dzaana. Mozna |e wskutek ch utrudna|cego dzaana ob|c
ognym po|cem powszechnego tarca. Czyz |ednak ne ma
zadne|, agodzce| to tarce owy? |est, ae |edna tyko, to ne
zawsze zna|du|ca s na zawoane do dyspozyc| wodza an
wo|ska; |est to przyzwycza|ene wo|ska do wo|ny.
Przyzwycza|ene zaprawa cao do wekch wyskw, dusz
- do wekch, nebezpeczenstw, chron wc przecw
perwszemu wrazenu. Dzk nemu wszdze osga s cenn
roztropnoc prostego huzara strzeca az do na|wyzszego
generaa wczne, uatwa dzaane naczenego wodza.
Podobne |ak oko udzke w cemnym poko|u rozszerza swo|
renc, wchana zna|du|c s w zbe odrobn wata,
stopnowo, z trudem rozrzna przedmoty wreszce orentu|e
s zupene dobrze, tak tez s dze|e z dowadczonym
zonerzem na wo|ne, gdy tymczasem nowc|usz natyka s
wszdze na neprzenknone cemnoc.
Zaden wdz ne potra swemu wo|sku zaszczepc
przyzwycza|ena do wo|ny, a w maym tyko stopnu mog |e
zastpc cwczena w czase poko|u. Porwnane to dotyczy
|ednak prawdzwego dowadczena wo|ennego, a ne wo|ska,
ktre nawet cwczene stosu|e da uzyskana tyko sprawnoc
mechanczne|. Organzowane cwczen w czase poko|owym w
ten sposb, aby podczas nch zdarzay s trudne sytuac|e, aby
rozw|ay w poszczegnych dowdcach ume|tnoc oceny
sytuac|, a nawet poberana decyz| - |est o wee wazne|sze,
nz to sdz nedowadczen. |est rzecz nesychane wazn,
aby zonerz, na wysokm czy nskm stopnu herarch
wo|skowe|, zapozna s |eszcze przed wo|n z tym |e| z|aw-
skam, ktre go z pocztku wprawa| w zdumene
zakopotane. |e za chocby raz |eden spotka s z nm przed
wo|n, |uz |est z nm na poy obeznany. Dotyczy to rwnez
wyskw zycznych. Naezy |e stosowac, aby zonerza
przyzwyczac do nch ne tye moze zyczne, co morane.
Mody zonerz podczas wo|ny rad przypsu|e ponoszone przez
s nadmerne trudy wekm bdom, omykom nedbastwu
dowdztwa przez to |eszcze bardze| upada na duchu. Ne
bdze za tego, |e podczas cwczen poko|owych przygotu|e
s go na te wysk.
KSIEGA DRUGA
Teora wo|ny
ROZDZIAL PIERWSZY
Podza sztuk wo|enne|
Wo|na w swym wacwym znaczenu |est wak; waka
bowem |est |edyn skuteczn zasad w te| rznorodne|
dzaanoc, zwane| wo|n w szerszym znaczenu. Waka |ednak
|est zmerzenem s s duchowych zycznych za pomoc tych
ostatnch. Rozume s, ze s duchowych ne mozna wykuczyc,
gdyz stan duszy ma przecez decydu|cy wpyw na sy
wo|enne.
Potrzeba wak doprowadza czoweka wczene do
wasnych wynaazkw, aby zapewnc sobe w ne| przewag,
waka bardzo s przez to zmena, |akkowek |ednak rzecz s
ma, po|ce |e| ne zostao przez to zmenone zawsze waka
|est stot wo|ny.
Perwsze wynaazk dotyczyy bron rynsztunku
poszczegnego wo|ownka. Naezy |e wytworzyc wprawc s w
ch uzywanu, zanm wo|na s zaczne. Sporzdza s |e
stosowne do stoty wak, podega| one zatem |e| prawom; ae
oczywce czynnoc ch sporzdzana ne |est wak, ecz czym
nnym: |est ona przygotowanem do wak, a ne |e|
prowadzenem. |asne |est, ze uzbro|ene wyekwpowane ne
stanow stotnego po|ca wak, gdyz wak |est nawet
zwycza|ne mocowane s.
Waka okrea konstrukc| bron rynsztunku, te za |
modyku|. Zachodz wwczas wza|emne obustronne
oddzaywane.
Waka |ednak pozosta|e pommo to czynnoc zupene
swosta to tym bardze| ze porusza s w zywoe nader
swostym, t|. wrd nebezpeczenstwa.
Tu bardze| nz gdzekowek nezbdne |est rozgranczene
rznorodnych czynnoc; aby wykazac ca praktyczn
waznoc tego pogdu, wystarczy mmochodem tyko
przypomnec, |ak czsto osobsta dzenoc na |ednym pou
wyda|e s na nnym |ak na|bardze| neuzyteczn pedanter.
Netrudno tez byna|mne| oddzec podczas rozwazan |edn
czynnoc od druge|, traktu|c uzbro|on wyekwpowan s
zbro|n |ako gotowy rodek, o ktrym nc wce| wedzec ne
trzeba, poza |ego zasadncz wyda|noc, aby go uzyc ceowo.
Sztuk wo|enn we wacwym znaczenu bdze sztuka
posugwana s w wace danym rodkam ne mozemy |e| dac
okreena epszego
nz prowadzene wo|ny. Natomast w sense ogne|szym do
sztuk wo|enne| bd naezay rwnez wszeke czynnoc
wykonywane da wo|ny, a zatem cae zorganzowane st
zbro|nych, tzn. pobr, uzbro|ene, wyekwpowane
wycwczene.
Rzecz bardzo wazn da reanoc teor |est oddzeene
obu tych czynnoc, atwo bowem dostrzec, ze |eby kazda
sztuka wo|enna chcaa zaczynac od organzowana st
zbro|nych warunkowac tym sposoby prowadzena wo|ny, to
sposoby te mozna by byo zastosowac tyko w tych necznych
wypadkach, kedyby stne|ce sy zbro|ne m wane od-
powaday. |e natomast chcemy posadac teor przydatn
da przewazne| wkszoc wypadkw, a w zadnym raze ne
pozbawon pozytku, to musmy oprzec | na wkszoc
zwykych rodkw wak, uwzgdna|c przy tym ch
na|stotne|sz wyda|noc.
Prowadzene wo|ny obe|mu|e zarzdzene prowadzene
wak. Gdyby waka ta bya dzaanem odosobnonym, to ne
byoby powodu do daszego podzau; waka skada s |ednak z
wksze| ub mne|sze| czby poszczegnych odrbnych
czynnoc, ktre nazywamy btwam. |ak to wykazamy w
perwszym rozdzae ksg perwsze|, stanow one osobne
caoc. Wypywa std zatem cakem odrbna czynnoc,
poega|ca na zarzdzenu prowadzenu poszczegnych btew
na czenu ch pomdzy sob da osgnca cew wo|ny.
Perwsze nazywamy taktyk, druge - strateg.
Podzau na taktyk strateg uzywa s teraz prawe
powszechne kazdy we doc dokadne, do czego ma zaczyc
dany wypadek, ne uwadama|c sobe nawet |asno zasady
tego podzau. Gdze za podza tak |est stosowany chocby
newadome, tam mus stnec |ego przyczyna. Przyczyn t
odnaemy, przyznac mozemy, ze wane ta powszechna
praktyka doprowadza nas do ne|. Natomast dowone prby
poszczegnych psarzy w ceu ustaena tych po|c, ne
wypywa|ce z natury rzeczy, musmy uwazac za ne
odpowada|ce powszechnemu uzycu.
Stosowne zatem do naszego podzau taktyka |est nauk o
uzycu s zbro|nych w btwe, a stratega - nauk o uzycu btew
do cew wo|ny.
W |ak sposb okrea s bze| po|ce poszczegne|, czy
samodzene|, btwy |akm warunkom pownna odpowadac ta
samodzenoc, bdzemy mog wy|anc dopero wtedy, gdy s
btwe przy|rzymy bze|; na raze wystarczy, gdy powemy, ze
pod wzgdem przestrzen - a wc przy btwach rwnoczesnych
- |ednoc ta sga tak daeko, |ak osobste dowdztwo, a pod
wzgdem czasu, tzn. przy btwach koe|no po sobe
nastpu|cych - az mne zupene kryzys, |ak wystpu|e w kaz-
de| btwe.
Mog tu za|c wypadk wtpwe, manowce wtedy, gdy
kka btew mozna rwnez traktowac |ako |edn. Ne moze to
|ednak stanowc zarzutu da nasze| zasady podzau, gdyz cecha
ta |est wspna da wszekch podzaw rzeczy konkretnych,
ktrych rozmatoc podega porednm stopnowanom. Mog
wwczas stotne zdarzyc s take poszczegne dzaana, ktre
rwne dobrze, nawet bez zmany punktu wdzena, mozna
zaczyc do strateg, |ak do taktyk, np. bardzo rozcgnte
pozyc|e, podobne do kordonu, pewne przeprawy td.
Podza nasz dotyczy obe|mu|e tyko dzaane s zbro|nych.
Na wo|ne |ednak zachodz cae mnstwo czynnoc, ktre |e|
wprawdze suz, ae s od ne| rzne abo |e| pokrewne, abo
znw bardze| obce. Wszystke te czynnoc zmerza| do
utrzymana s zbro|nych. Podobne |ak utworzene wyszkoene
poprzedza dzaane, tak utrzymane ch towarzyszy mu |est
nezbdnym |ego warunkem. Zbadawszy bze|, zobaczymy, ze
wszystke te czynnoc naezy uwazac za przygotowana do
wak, tyko oczywce s one bardzo bske akc| wo|enne|,
przenka| wszeke dzaana wystpu| na przeman z
uzycem s. Suszne wc wykucza s |e, podobne |ak nne
czynnoc przygotowawcze, z po|ca sztuk wo|enne| w |e|
csym znaczenu: z wacwego prowadzena wo|ny; |est to
koneczne, |e s ma wypenc gwne zadane wszeke| teor
- oddzeene rzeczy rznorodnych od sebe. Ktz by chca ca
tan czynnoc zaopatrzena admnstrac| zaczac do
wacwego prowadzena wo|ny? Wprawdze zna|du| s one we
wza|emnym zwzku z uzycem s, ae stanow przedmot w
stoce swe| oden odrbny.
W trzecm rozdzae ksg perwsze| powedzemy, ze -
ponewaz waka ub btwa stanow |edyn czynnoc
bezporedno dzaa|c - przeto nc wszekch nnych czynnoc
skupa| s w ne|, zna|du|c tam swe u|ce. Chcemy przez
to wyrazc, ze wszystke nne czynnoc ma| wskutek tego sw|
ce, ktry stara| s osgnc stosowne do wasnych praw.
Musmy tu zastanowc s bze| nad tym przedmotem.
Przedmoty czynnoc, spenanych |eszcze poza btw, s
bardzo rznego rodza|u.
Czc ch naezy pod pewnym wzgdem |eszcze do wak
wacwe|, |est z n dentyczna, pod nnym natomast suzy do
utrzymana s zbro|nych. Pozostaa czc naezy wyczne do
utrzymana posada tyko pewen warunkowy wpyw na wak
wskutek oddzaywana wza|emnego na |e| wynk.
Przedmotam naezcym pod pewnym wzgdem do wak
wacwe| s marsze posto|e na bwakach kwaterach,
ponewaz oznacza| one pewne stany wo|ska, a to |uz |est z
konecznoc zwzane z de btwy.
Inne naez wyczne do utrzymana. S to: wyzywene,
pegnowane chorych, uzupenene bron rynsztunku.
Marsze utozsama s cakowce z uzycem wo|ska. Marsz
podczas btwy, zwany zwyke ewouc|, ne |est wprawdze
wacwym uzycem bron, ae |est z nm zwzany tak gboko
|est tak nezbdny,
ze tworzy |edn z zasadnczych czc tego, co nazywamy
btw. Marsz poza btw |est tyko wykonanem pewne| decyz|
strategczne|. Mw ona, kedy, gdze |ak s zbro|n naezy
stoczyc btw, a wykonac to mozna tyko za pomoc |edynego
rodka, |akm |est marsz.
Marsz poza btw |est wc narzdzem strategcznym
datego |est przedmotem ne tyko strateg, ecz - ponewaz sy
zbro|ne, ktre go wykonu|, w kazde| chw mog wszczc btw
- wykonane |ego podega prawom zarwno strategcznym, |ak
taktycznym. |e nakazu|emy pewne| koumne maszerowac po
dane| strone rzek czy pasma grskego, to decyz|a ta bdze
strategczna, gdyz zawera ona w sobe zamar, aby, |e w
czase marszu wypadne wydac btw neprzy|aceow, stoczyc
| racze| na te|, a ne na nne| strone.
Skoro |ednak koumna, zamast maszerowac don,
wyberze drog wzduz grzbetu wzgrz abo da wygody marszu
rozdze s na kka koumn, to decyz|e te s taktyczne, gdyz
dotycz sposobu, w |ak chcemy uzyc s zbro|nych na wypadek
btwy.
Wewntrzny porzdek marszu wze s stae z gotowoc
bo|ow, ma wc charakter taktyczny, gdyz ne |est nczym
nnym |ak perwszym, tymczasowym zarzdzenem do
przyszego bo|u.
Marsz |est narzdzem, za pomoc ktrego stratega
rozkada swe czynnk stotne, tzn. btwy. Ponewaz |ednak
czynnk te czsto zysku| na znaczenu ne przez sw| przebeg,
a dzk swemu -wynkow, datego ne unkne s czsto w
teor stawana narzdza na me|scu czynnka stotnego. Mw
s wwczas o decydu|cych, uczonych marszach, rozume|c
przez to te kombnac|e bo|owe, do ktrych marsze te
doprowadzy. Ta zamana wyobrazen |est zbyt naturana, skrt
sowny zbyt pozdany, aby go usuwac, ae przecez |est to tyko
skrt po|cowy, przy tym ne mozna zapomnac o |ego trec,
|e s ne chce ze|c na manowce.
Manowcem takm byoby przypsywane kombnac|om
strategcznym sy nezaezne| od powodzen taktycznych. |e
s kombnu|e marsze manewry osga sw| ce, a ne mw
s przy tym o btwe, to mozna by wycgnc z tego wnosek,
ze stne|e rodek pokonana wroga rwnez bez btwy. Dopero
w przyszoc bdzemy mog wykazac cay obty w skutk
ogrom tego bdu.
Aczkowek marsz mozna uwazac za organczn czc wak,
to |ednak posada on w sobe pewne cechy, ktre do ne| ne
naez, a zatem ne s an natury taktyczne|, an strategczne|.
S to te wszystke zarzdzena, ktre suz tyko da wygody
oddzaw, |ak np. budowa mostw drg td., s to zatem tyko
warunk. Mog one wprawdze w pewnych okocznocach
upodobnc s do uzyca wo|ska, a nawet zdentykowac s z
tym uzycem, |ak np. budowa mostu w obczu neprzy|acea,
ae same przez s bd to |ednak zawsze czynnoc odrbne
teora ch ne naezy do teor prowadzena wo|ny.
Bwakam nazywamy wszeke skupone, a zatem - w
przecwenstwe do kwater - gotowe do bo|u ugrupowane
wo|ska. Bwak te s stanem spoko|u, a zatem odpoczynku, ae
|ednoczene s one takze strategcznym ustaenem bo|u w
me|scu, gdze s |e zakada. Natomast sposb ch zakadana
zawera |uz w sobe zarys ewentuanego bo|u, co |est
warunkem podstawowym kazde| btwy obronne|. Bwak
stanow wc stotn czc strateg, taktyk.
Kwatery zastpu| bwak ceem dana wo|sku tym epszego
wypoczynku, stanow tedy |ak one przedmoty strategczne
ze wzgdu na swe poozene rozcgoc, a taktyczne ze
wzgdu na swe urzdzena wewntrzne zmerza|ce do
osgnca gotowoc bo|owe|.
Ceem bwakw kwater bywa wprawdze poza
odpoczynkem da wo|ska |eszcze co nnego, np. osona |ake|
okocy, za|ce dane| pozyc|; ae wystarczy, |e stne|e tyko
ten ce perwszy. Przypomnamy, ze cee, do |akch dzy
stratega, mog byc ceem btwy, a utrzymane narzdza, za
pomoc ktrego prowadz s wo|n, moze z konecznoc
bardzo czsto stanowc ce |e| poszczegnych kombnac|.
|e w takm wypadku stratega suzy tyko ceom
utrzymana wo|ska, to tak ne zna|du|emy s przez to w obce|
dzedzne, ecz zawsze bdze chodzo o uzyce s zbro|nych,
abowem kazde ustawene wo|ska w |akmkowek punkce
teatru dzaan wo|ennych |est wane uzycem tych s
zbro|nych.
|e natomast utrzymane wo|ska na bwakach kwaterach
powodu|e czynnoc, ktre ne s uzycem s zbro|nych, |ak
budowa szaasw, rozb|ane namotw, suzba zaopatrzena ub
porzdkowane bwakw kwater, to czynnoc te ne naez an
do strategu, an do taktyk.
Nawet fortykac|e, stanowce wyrane przez swe
poozene urzdzena skadow czc wak, a zatem bdce
przedmotam taktycznym, ne naez pod wzgdem
wykonana swe| budowy do teor prowadzena wo|ny, ecz
potrzebne wadomoc sprawnoc musz byc wacwoc
wyszkoonych s zbro|nych; nauka o wace zakada z gry ch
stnene.
Spord przedmotw, ktre suz tyko ceom zaopatrzena
s zbro|nych (gdyz zaden swym czcam skadowym ne
dentyku|e s z btw), wyzywene wo|ska zbza s zawsze
do btwy na|bardze|, ponewaz mus byc czynne nema
codzenne dotyczy kazdego zonerza. Przenka ono w ten
sposb cakowce dzaana wo|enne w ch czc strategczne|.
Podkreamy - w ch czc strategczne|, gdyz w obrbe po-
szczegne| btwy wyzywene wo|ska nadzwycza| rzadko
wywrze wpyw zmena|cy |e| pan, chocaz tak wypadek |est
zupene mozwy. Na|czce| wc oddzaywane wza|emne
powsta|e pomdzy strateg a trosk o wyzywene s
zbro|nych nader czsto wzgd na wyzywene wo|ska ma
wpyw na zarys strategczny dane| kampan czy wo|ny. Bez
wzgdu na to, |ak czsty |ak decydu|cy wpyw wywera
sprawa
wyzywena wo|ska, pozosta|e ona czynnoc rznc s
zasadnczo od |ego uzyca wpywa na to uzyce tyko przez swe
wynk.
Inne wymenone przez nas przedmoty czynnoc
admnstracy|nych sto| |eszcze o wee dae| od uzyca wo|ska.
Pegnowane chorych, aczkowek nadzwycza| wazne da dobra
wo|ska, dotyka |ednak neweke| czc zonerzy wywera z
tego powodu bardzo may poredn tyko wpyw na uzyce
pozostaych; uzupenane za przedmotw wyekwpowana,
|e ne |est czynnoc sta, tkwc organczne w strukturze
s zbro|nych, wystpu|e tyko perodyczne z tego powodu
rzadko do|dze do gosu przy zamerzenach strategcznych.
Musmy tu |ednak zastrzec s przed neporozumenem. W
poszczegnym wypadku przedmoty te mog mec decydu|ce
znaczene. Mozna atwo sobe wyobrazc oddaene szpta
zapasw amunc| |ako |edyn przyczyn nader waznych decyz|
strategcznych; ne chcemy tego an negowac, an usuwac w
cen. Ne mwmy tu |ednak o faktycznych stosunkach w
poszczegnym wypadku, tyko o oderwanych po|cach teor.
Twerdzmy wc, ze tak wpyw |est zbyt rzadk, aby teor
pegnowana rannych abo uzupenana amunc| czy bron
przypsywac duze znaczene da teor prowadzena wo|ny aby
warto byo te rzne drog, systemy ch wynk, podawane przez
poszczegne teore, wczac do teor prowadzena wo|ny, |ak
to s rzecz ma stotne z wyzywenem wo|ska.
Gdy uprzytomnmy sobe teraz |eszcze raz dokadne wynk
naszych rozwazan, to zobaczymy, ze czynnoc wo|enne
rozpada| s na dwe gwne kategore: na przygotowana do
wo|ny na sam wo|n. Podza ten mus obowzywac zatem
teor.
Wadomoc sprawnoc w zakrese przygotowan posuz do
stworzena, wyszkoena utrzymana s zbro|nych. Ne chodz
nam o to, |ak nazw ogn naezaoby m nadac; wdzmy
|ednak, ze naez do nch: artyera, sztuka fortykacy|na, tzw.
taktyka eementama, caa organzac|a admnstrac|a s
zbro|nych nne podobne rzeczy. Teora za wo|ny same|
za|mu|e s uzycem tych gotowych |uz rodkw do cew wo|ny.
Z perwsze| kategor nezbdne s |e| tyko wynk, a
manowce zna|omoc rodkw wedug ch cech zasadnczych.
Nazywamy to sztuk wo|enn w csym znaczenu abo teor
prowadzena wo|ny ub tez teor uzyca s zbro|nych - wszystko
to oznacza da nas |edno to samo.
Teora ta bdze wc uwazac btw za wak wacw, a
marsze posto|e |ako pewne stany, ktre s z tym mne| ub
wce| dentyczne. Utrzymane wo|ska |ednak bdze ona
rozwazac ne |ako czynnoc wchodzc w |e| zakres, ecz tyko
ze wzgdu na |ego wynk, podobne |ak nne dane
okocznoc.
Ta sztuka wo|enna w csym znaczenu rozpada s znowu
na taktyk strateg. Perwsza za|mu|e s formam btwy,
druga za |e| wykorzystanem. Obe za|mu| s warunkam
marszw posto|w tyko z punktu wdzena btwy, przedmoty
te za dotycz taktyk ub strateg stosowne do tego, czy
odnosz s do form btwy, czy tez |e| znaczena.
Taktyka stratega - to dwe czynnoc zasadnczo rzne,
chocaz przenka| s wza|emne w czase przestrzen trudno
wyobrazc sobe ch stot stosunek wza|emny, ne okrewszy
dokadne po|ca kazde| z osobna.
ROZDZIAL DRUGI
Teora wo|ny
1. Pocztkowo przez ,sztuk wo|enn" rozumano tyko
przygotowane s zbro|nych
Przez nazw ,sztuka wo|enna" ub ,wedza wo|enna"
rozumano dawne| zawsze tyko caoksztat tych wadomoc
ume|tnoc, ktre dotycz rzeczy materanych. Przedmotem
tych wadomoc ume|tnoc byy: konstrukc|a, wyrb uzyce
bron, budowa twerdz umocnen poowych, organzac|a wo|ska
mechanka |ego poruszen, a wszystko to prowadzo do
stworzena s zbro|nych, przydatnych do wo|ny. Mao s tu do
czynena z mater, z czynnoc |ednostronn w grunce
rzeczy bya to tyko czynnoc przeradza|ca s zwona z
rzemosa w bardze| subteny, a |ednak mechanczny kunszt.
Stosunek tego wszystkego do wak newee s rzn od
stosunku kunsztu patnerza do szermerk. Ne byo |eszcze
wtedy mowy o uzycu wedzy w chwach nebezpeczenstwa an
o cgym wza|emnym oddzaywanu w tym kerunku umysu
odwag.
2. Wo|na prze|awa s na|wczene| w sztuce obzncze|
Prowadzene wak same|, dzaanoc umysu, ktremu
podega| rodk materane, prze|awa s na|wczene| w
sztuce obzncze|, przewazne |ednak tyko w takm zakrese, w
|akm moga s nezwoczne uceenc w przedmotach
materanych, |ak podkopy, batere td., znaczc kazdy sw|
krok podobnym dzeam; bya to tyko nc przewodna,
nezbdna, aby odpowedno zastosowac te twory materane.
Ze za w tego rodza|u wo|ne umys wyraza s nema
wyczne w podobnych szczegach, wc |ako to wystarczao.
3. Nastpne po|awa s taktyka
Pne| taktyka usowaa nadac mechanzmow swych
zespow charakter ogne| dyspozyc|, oparte| na
wacwocach suzcego |e| narzdza. Prowadzo to |uz co
prawda na poe btwy, ae ne do swobodne| dzaanoc
duchowe|, ecz wo|skem, przeksztaconym przez szyk usta-
wene do bo|u w automat, ktry pownen by, pchnty |ednym
sowem komendy, rozwnc sw dzaanoc z dokadnoc
zegarka.
4. Wacwe prowadzene wo|ny prze|awao s tyko czasam
to |akby ukradkem
Wacwe prowadzene wo|ny, tzn. swobodne, dostosowane
do na|bardze| ndywduanych potrzeb uzyce przygotowanych
rodkw, ne mogo, |ak sdzono, stanowc przedmotu teor,
ecz musao byc zostawone wyczne wrodzonym
zdonocom. Wprawdze stopnowo, gdy wo|na z b|atyk
rednoweczne| przybraa postac bardze| reguam zozon,
umysom udzkm nasuwac s poczy w te| kwest
poszczegne suszne uwag, ae wystpoway one przewazne
w pamtnkach opowadanach tyko mmochodem |ak gdyby
ukradkem.
5. Rozwazana wydarzen wo|ennych wywoay potrzeb teor
W mar |ak s nagromadzay te rozwazana, a hstora
naberaa coraz bardze| charakteru krytycznego, powstaa zywa
potrzeba oparca s na zasadach reguach, aby w ten sposb
tak naturane w hstor wo|en rznce zdan spory mogy
znaec u|ce w |akm wspnym ceu. Ten chaos sdw, ne
obraca|cy s dokoa |akego punktu an wedug |akch wyra-
nych praw, musa umysom udzkm wydac s z|awskem
odraza|cym.
6. Dzene do stworzena nauk pozytywne|
Powstao w ten sposb dzene narzucena prowadzenu
wo|ny zasad, regu, a nawet systemw. Postawono sobe ce
pozytywny, bez dostatecznego zwrcena uwag na
neskonczone trudnoc, |ake przedstawa prowadzene wo|ny
pod tym wzgdem. Wo|na rozbega s, |ak to |uz wykazamy,
we wszystkch nema kerunkach, bez okreonych granc;
kazdy natomast system, kazda konstrukc|a naukowa mec s
w casnych grancach syntezy przez to powsta|e sprzecznoc
ne do usunca pomdzy tak teor a praktyk.
7. Ogranczene teor do przedmotw materanych
Teoretycy c wczene| |uz odczuwa trudnoc zagadnena
sdz, ze s uprawnen do unknca |e| przez skerowane
swych zasad systemw znowu na przedmoty materane na
dzaanoc |ednostronna. Chce, podobne |ak w naukach o
przygotowanu wo|ny, do|c do samych tyko pewnych
pozytywnych wynkw postanow z tego powodu brac pod
uwag tyko to, co mogo podegac rachunkow.
8. Przewaga czebna
Przewaga czebna bya przedmotem materanym. Wrd
rznych czynnkw skada|cych s na zwycstwo brano |
datego, ze mozna byo poddac | prawom matematycznym
przez kombnac| czasu przestrzen. Sdzono przy tym, ze
mozna pomnc nne okocznoc, przy|mu|c, ze s one po obu
stronach |ednakowe neutrazu| s nawza|em. Byoby to
suszne, gdyby czynono to w ceu poznana tego czynnka w
|ego powzanach z nnym - ae uwazac raz na zawsze
przewag czebn za |edyne prawdo ca ta|emnc sztuk
wo|enne| upatrywac w formue: uzyskac przewag w pewnym
czase w pewnych punktach - byoby ogranczenem zupene
ne do utrzymana wobec potg rzeczywstoc.
9. Zaopatrzene wo|ska
Inny |eszcze czynnk materany prbowano
usystematyzowac w opracowanu teoretycznym, nada|c
zaopatrzenu oddzaw, opartemu na pewne| z gry okreone|
organzac| wo|ska, znaczene gwnego prawodawcy w
prowadzenu weke| wo|ny.
Wprawdze osgnto w ten sposb znowu pewne okreone
cyfry, ae te, opera|c s na mnstwe zupene dowonych
zaozen, ne mogy s utrzymac w praktyce.
10. Baza
|ak dowcpn prbowa ob|c |ednym po|cem bazy ca
mas okocznoc, pomdzy ktrym byy nawet nektre z
zakresu ducha. A wc po|ce bazy zawera: wyzywene,
uzupenane wo|ska |ego rodkw wyekwpowana,
zapewnene poczen z kra|em, wreszce ubezpeczene
odwrotu, gdy za|dze tego potrzeba. Po|cem tym zastpowa
on pocztkowo wszystke owe poszczegne okocznoc, potem
samo po|ce - wekoc (rozcgoc) bazy, a na konec t
wekoc - ktem, |ak tworz sy zbro|ne z t baz; wszystko to
za doprowadzo do zupene bezwartocowego, czysto
geometrycznego wynku. Byo to stotne neunknone, |e s
zwazy, ze zadna z tych zaman ne moga s obyc bez
pogwacena prawdy opuszczena pewne| czc przedmotw
zawartych w poprzednm po|cu. Po|ce bazy |est w strateg
rzeczywce potrzebne stworzene |ego byo zasug, ae take
uzyce go, |ak to okremy wyze|, |est cakowce
nedopuszczane musao doprowadzc do zupene
|ednostronnych wynkw, ktre nawet pocgny tych
teoretykw w kerunku cakem bezsensownym, a manowce
do pogdu o przemoznym dzaanu formy oskrzyda|ce|.
11. Lne wewntrzne
|ako reakc| przecwko temu bdnemu kerunkow
wynesono na tron nn zasad geometryczn, manowce
zasad tak zwanych n wewntrznych. Aczkowek zasada ta
opera s na suszne| podstawe, bo na te| prawdze, ze btwa
|est |edynym rodkem skutecznym na wo|ne, to |ednak
wskutek swe| geometrycznoc |est ona znowu |ednostronna
ngdy ne zdoaa opanowac rzeczywstoc.
12. Wszystke te prby naezy odrzucc
Wszystke te prby teoretyczne naezy uwazac za postp w
dzedzne prawdy tyko w ch czc anatyczne|, natomast ch
czc syntetyczna, przepsy reguy, |est cakem bezuzyteczna.
Dz one do wekoc okreonych, gdy tymczasem na
wo|ne wszystko |est neokreone rachunek mus byc
przeprowadzany wyczne za pomoc wekoc zmennych.
Zwraca| one uwag tyko na wekoc materane, gdy cay
akt wo|enny przenka| sy skutk duchowe.
Rozwaza| one tyko czynnoc |ednostronn, gdy wo|na |est
staym wza|emnym oddzaywanem czynnoc sobe
przecwstawnych.
13. Wycza| one genusz z reguy ogne|
Wszystko to, czego ne mogo osgnc take mzerne
mdrkowane tego |ednostronnego rozwazana, ezao poza
sfer badana naukowego byo dzedzn genuszu, ktry
wyzszy |est ponad reguy,
Bada wo|ownkow zmuszonemu pezac wrd tych
zebraczych regu, zbyt ndznych da genusza, ktry moze
dosto|ne usuwac s od nch, a zawsze moze z nch drwc. Czyn
genusza mus byc wane na|pkne|sz regu, a teora ne
ma nc epszego do roboty, |ak tyko wykazac, |ak daczego to
s dze|e.
Bada teor, ktra stane w sprzecznoc z duchem!
Sprzecznoc te| ne usune ona zadn pokor m bdze
pokorne|sza, tym szybce| wyczy | z rzeczywstoc pogarda
drwny.
14. Trudnoc teor od chw za|ca s wekocam
duchowym
Kazda teora sta|e s neskonczene bardze| trudna z
chw, gdy tyko dotkne wekoc duchowych. Archtektura czy
maarstwo wedz dokadne, czym s, dopk ma| do
czynena z mater; sprawa konstrukc| mechanczne| czy
optyczne| ne podega dyskus|. Z chw |ednak gdy za|dze
potrzeba uwydatnena wpywu duchowego ch twrcw, |ak
wrazena duchowe ub uczuca, cae prawodawstwo rozpywa
s w ognkach.
Sztuka ekarska za|mu|e s przewazne tyko z|awskam
ceesnym, ma do czynena z organzmem zwerzcym, ktry
podega wecznym przemanom w dwch rznych momentach
ne |est |uz tym samym; powodu|e to, ze zadane ekarza |est
nader trudne stawa |ego zdonoc dagnozy wyze| nz |ego
wedz. O e |ednak wyze| stawa s ekarza duszy!
15. Na wo|ne ne wono wykuczac wekoc duchowych
Wo|na ne |est ngdy skerowana wyczne przecwko
mater, ecz zawsze rwnoczene przecwko som duchowym,
ozywa|cym t mater, a obu tych eementw rozdzec od
sebe nesposb.
Wekoc duchowe mozna dostrzec tyko wzrokem
wewntrznym, ten za |est nny u kazdego czoweka; czsto
nawet ten sam czowek w rznych momentach patrzy na rzecz
nacze|.
Ponewaz nebezpeczenstwo |est powszechnym zywoem
wo|ny, w ktrym s wszystko obraca, przez to zmana sdu
spowodowana |est gwne przez mstwo, poczuce wasne| sy.
|est to ne|ako krysztaowa soczewka, przez ktr przenka|
wyobrazena, zanm tra do rozumu.
Mmo to rzeczy te newtpwe mog uzyskac pewn
wartoc obektywn |uz przez zwyke dowadczene.
Kazdy zna morane skutk zaskoczena, natarca ze skrzyda
ub z tyu, kazdy nze| ocena mstwo przecwnka, z chw gdy
ten obrc s tyem zupene nacze| ryzyku|e, cga|c, nz
bdc cganym. Kazdy ocena przecwnka wedug opn o |ego
taentach, wedug |ego weku dowadczena tym s keru|e.
Kazdy rzuca badawcze spo|rzene na ducha nastr| wo|ska
wasnego neprzy|aceskego. Wszeke te tym podobne
oddzaywana natury duchowe| potwerdzo dowadczene;
powtarzay s one stae uprawna| przez to do uznana ch za
wekoc w swom rodza|u rzeczywste, I cz by s stao z
teor, ktra by ch ne uwzgdna?
|ednak tez dowadczene |est nezbdnym potwerdzenem
tych spraw. Zadna teora, zaden wdz ne pownen s
za|mowac psychoogcznym czy ozocznym mdrkowanem.
16. Gwna trudnoc teor prowadzena wo|ny
Chcc wyrane ob|c wzrokem trudne zadane zawarte w
teor prowadzena wo|ny mc wywnoskowac charakter, |ak
mus mec taka teora, pownnmy przy|rzec s bze| gwnym
wacwocom, |ake skada| s na natur dzaanoc
wo|enne|.
17. Perwsza wacwoc: sy wpywy duchowe (wroge
uczuce)
Perwsz z tych wacwoc tworz sy wpywy duchowe.
Waka bya pocztkowo prze|awem wrogch uczuc; w naszych
|ednak wekch wakach, ktre nazywamy wo|n, wroge
uczuce czstokroc s przeksztaca tyko we wrog zamar
normane kazda poszczegna |ednostka ne zyw wrogego
uczuca przyna|mne| wobec druge| |ednostk. Nemne| |ednak
ngdy ne odbywa s bez podobne| czynnoc uczuca.
Nenawc narodowa, ktre| rzadko kedy brak naszym
wo|nom, zastpu|e u |ednostk mne| ub wce| neprzy|an
ndywduan. Gdze za te| nawet ne ma gdze perwotne
ne byo rozgoryczena, tam wroge uczuce rozpaa s podczas
same| wak, gwat bowem dokonany przez kogo na nas,
nawet z czy|ego wyzszego rozkazu, zapa nas do odwetu
zemsty przecw bezporednemu sprawcy, zanm zwrcmy s
przecwko wadzy wyzsze|, ktra ten czyn mu nakazaa. |est to
udzke abo, |e kto wo, bestaske, ae tak |est. W teor
przyzwycza|amy s czsto uwazac wak za abstrakcy|ne
merzene s s bez |akegokowek udzau uczuca to |eden z
tysca bdw popenanych przez teore zupene wadome,
ponewaz ne po|mu| one ch skutkw.
Poza t podnet s uczucowych opart na stoce wak
same| stne| |eszcze nne, ktre ne naez tu organczne, ecz
wobec swego pokrewenstwa atwo s do ne| docza|, |ak np.
ambc|a, chc wadzy, zapa wszekego rodza|u td.
18. Wpyw nebezpeczenstwa (mstwo)
Na konec waka rodz zywo nebezpeczenstwa, w ktrym
musz wszeke dzaana wo|enne zyc poruszac s podobne
|ak ptak w powetrzu, a ryba w wodze. Wszystke skutk
nebezpeczenstwa dzaa| na uczuce abo bezporedno,
zatem nstynktowne, abo tez za porednctwem rozumu. Do
perwszych naezy dzene do unknca nebezpeczenstwa, a
gdy to |est nemozwe, rodz s strach k. Natomast gdy ne
ma strachu, powsta|e mstwo, ktre utrzymu|e tamten nstynkt
w rwnowadze. Mstwo ne |est |ednak byna|mne| aktem
rozsdku, ecz uczucem, podobne |ak strach; ten dba o
ocaene zyczne, mstwo za o ocaene morane. Mstwo |est
nstynktem bardze| szachetnym. Ponewaz |ednak |est ono
mmo wszystko nstynktem, przeto ne mozna go uzywac |ako
bezdusznego narzdza, da|cego wynk obczone wedug
dokadne| mary. Mstwo ne |est wc tyko przecwwag
nebezpeczenstwa, aby neutrazowac |ego skutk, ecz |est
wekoc zupene osobw.
19. Zakres wpywu wyweranego przez nebezpeczenstwo
By |ednak ocenc wacwe wpyw nebezpeczenstwa na
uczestnkw wo|ny, ne naezy ogranczac |ego zakresu do
nebezpeczenstwa zycznego w danym momence. Ogama
ono uczestnka ne tyko datego, ze zagraza |emu samemu, ecz
takze, ze zagraza wszystkm oddanym |ego peczy;
nebezpeczenstwo dzaa ne tyko w danym momence, gdy
stne|e rzeczywce, ecz przez wyobrazane go sobe we
wszystkch nnych momentach, ma|cych z dan chw |ak
zwzek; wreszce ne tyko bezporedno samo przez s, ae
tez poredno przez odpowedzanoc, ktr
nebezpeczenstwo obcza dzescokrotne dusz dzaa-
|cego. Czyz mozwe |est doradzane abo postanawane
weke| btwy bez odczuwana wkszego czy mne|szego
napca duszy ub nepoko|u wobec nebezpeczenstwa
odpowedzanoc, neodcznych od tak weke| decyz|! Mozna
rzec, ze dzaane na wo|ne, |e |est dzaanem prawdzwym, a
ne samym tyko trwanem, ne wychodz ngdy cakowce ze
sfery nebezpeczenstwa.
20. Inne sy uczuca
Uwaza|c te sy uczuca, ktre podneca| nenawc
nebezpeczenstwo, za wacwe wo|ne same|, ne wykuczamy
przecez wszystkch nnych s duchowych towarzyszcych
czowekow na |ego drodze zyca; za|mu| one takze tuta| sporo
me|sca. Wprawdze rzec mozna, z ne|edna maostkowa gra
namtnoc mkne podczas surowe| suzby zyca, |ednak
dotyczy to tyko pracownkw w nzszych sferach, ktrzy
porywan od |ednego nebezpeczenstwa czy wysku do
drugego w obczu merc trac z oczu nne sprawy zycowe,
odwyka| od faszu w ten sposb dochodz do te| zonerske|
prostoty charakteru, ktra |est zawsze na|epsz wyrazcek
stanu wo|skowego. W wyzszych sferach |est nacze|, gdyz m kto
wyze| sto, tym dae| mus s ogdac dokoa sebe; wytwarza|
s tuta| nteresy rznostronne skompkowana gra namtnoc
dobrych zych. Zawc szachetnoc, pycha skromnoc,
gnew rozrzewnene, wszystko to moze wystpc w tym
wekm dramace |ako sy dzaa|ce.
21. Wacwoc umysu

Wacwoc umysu wywera| w dzaa|cym wek wpyw
na rwn z cecham uczuca. Innych czynw mozna oczekwac
od gowy fantastyczne|, przesadne|, nedo|rzae| nz od umysu
chodnego snego.
22. Z rozmatoc ndywduanoc duchowych wypywa
rozmatoc drg wodcych do ceu
Ta weka rznorodnoc ndywduanoc duchowych, ktra
wzmaga s zwaszcza na wyzszych stanowskach ktre| wpyw
tam naezy sobe dobrze uprzytamnac, wywou|e w znacznym
stopnu t rozmatoc drg wodcych do ceu, o czym
mwmy w ksdze perwsze|, |ako tez w wydarzenach uzycza
grze, w ktre| czy s na prawdopodobenstwo szczce, tak
nerwnego udzau.
23. Wacwoc druga: zywa reakc|a
Drug wacwoc dzaanoc wo|enne| |est zywa reakc|a
wza|emne oddzaywane, ktre z ne| wynka. Mwmy tu ne o
trudnoc obczena te| reakc|, gdyz ezy ona we wspomnane|
|uz wyze| trudnoc traktowana s duchowych |ako wekoc,
ecz o tym, ze to oddzaywane wza|emne |uz z natury swo|e|
sprzecwa s wszeke| panowoc. Reakc|a neprzy|acea na
|akekowek nasze poczynane |est dowodem na|bardze|
ndywduanego dzaana; kazda natomast teora mus s
trzymac kasykowana z|awsk ne moze ngdy ogamc
stotne ndywduanego wypadku, ktry bywa wszdze
pozostawany ocene taentow. Rzecz naturana zatem, ze w
dzaanu takm |ak wo|enne, ktrego pany oparte na
warunkach ognych tak czsto s krzyzowane przez
neoczekwane zdarzena ndywduane - naezy w oge
pozostawc wee rzeczy taentow, a ze wskazwek
teoretycznych mozna mne| korzystac anze w |akmkowek
nnym dzaanu.
24. Wacwoc trzeca: nepewnoc wszekch danych
Weka wreszce nepewnoc wszekch danych na wo|ne
tworzy spec|an trudnoc, gdyz kazde dzaane odbywa s |ak
gdyby w mroku, ktry przy tym neraz, podobne |ak mga abo
powata kszyca, nada|e rzeczom rozmary przesdne
dzwaczny wygd.
Wszystko, czego ne mozna zbadac dokadne przy takm
sabym owetenu, mus odgadnc taent abo tez trzeba to
zostawc szczcu. Trzeba tu zatem w braku mdroc
obektywne| zawerzyc taentow abo zgoa asce przypadku.
25. Nauka pozytywna |est nemozwa
Wobec te| stoty rzeczy musmy sobe powedzec, ze
forman nemozwoc byoby chcec zaopatrzyc sztuk
wo|enn w pozytywn struktur naukow nby w rusztowane,
ktre by mogo dzaa|cemu dac wszdze zewntrzne oparce.
W wypadkach gdy |est on zdany |edyne na wasny taent,
zawsze s zna|dze poza t struktur nawet w sprzecznoc z
n przy na|wksze| nawet wszechstronnoc te| teor okaze
s zawsze, ze taent genusz dzaa| poza reguam ze teora
sta|e s przecwenstwem rzeczywstoc.
26. Wy|ca umozwa|ce teor (trudnoc ne wszdze s
rwne weke)
Z trudnoc te| otwera| s przed nam dwa wy|ca.
Po perwsze wszystko to, co powedzemy w ognoc o
naturze dzaanoc wo|enne|, ne naezy uwazac za |edyny
tyko rodza| dzaanoc na kazdym stanowsku. Im nzsze s te
stanowska, tym wce| od nch wymaga s mstwa oamoc
osobste|, a za to na tym szczebu neskonczene mne|sze s
trudnoc w zakrese rozumu sdu o rzeczach. Dzedzna
z|awsk |est tu bardze| zwarta, cee rodk ocowa szczupe|-
sze, dane bardze| okreone, przewazne nawet ograncza| s
do wdzanych naoczne wydarzen. Im wyze| |ednak
postpu|emy, tym bardze| wzmaga| s trudnoc, az wreszce
na stanowsku naczenego wodza osga| stopen na|wyzszy,
tak ze w |ego sytuac| wszystko nema trzeba pozostawc
genuszow.
|ednak przy rzeczowym podzae przedmotu ne wszdze
napotykamy te same trudnoc. Zmne|sza| s one, w mar
|ak pewne skutk u|awna| s w wece materanym, a
zwksza| s, kedy przechodz w dzedzn duchow sta|
s motywam pobudza|cym wo. Latwe| wc za pomoc
teoretycznych prawde okrec stot, zaozene przebeg
btwy, nz zastosowac |e w dzedzne strateg. Tam wacz
przecw sobe sy zyczne |akkowek ne moze tam braknc
ducha, to |ednak trzeba mater przyznac naezne |e| prawa.
Gdy za w gr wchodz dzaane btew gdy sukcesy materane
sta| s same motywam, wtedy ma s do czynena |uz tyko z
natur duchow. Sowem taktyka sprawa teor znaczne mne|
trudnoc nz stratega.
27. Teora pownna byc rozwazanem, a ne doktryn
Drugm wy|cem umozwa|cym teor |est punkt
wdzena, ze ne potrzebu|e ona byc koneczne doktryn
pozytywn, tzn. wskazanem dzaan. Wszdze, gdze |aka
dzaanoc ma do czynena przewazne z tym samym wcz
przedmotam, ceam rodkam, nawet uega|cy-
m maym zmanom, a tworzcym za to mnstwo kombnac|,
tam musz rzeczy te stanowc przedmot rozwazan
rozumowych. Rozwazane take |est wane na|stotne|sz
czc kazde| teor ma na|bardze| uzasadnon pretens| do
te| nazwy. |est ono anatycznym badanem przedmotu,
prowadz do dokadnego |ego poznana, a nawet, |e s
zastosu|e |e do dowadczena, to znaczy, w naszym wypadku,
do hstor wo|en - sprzy|a zgbanu przedmotu. Im bardze|
osga ona ten ce ostatn, tym bardze| przechodz z postac
obektywne| wedzy, w postac subektywn - ume|tnoc.
Rozwazane sta|e s wwczas skuteczne|sze nawet tam; gdze
natura ne dopuszcz nnego rozstrzygnca |ak tyko za po-
moc taentu, wywrze bowem cna skutek na sam taent. |e
teora bada przedmoty stanowce wo|n, |e odrzna
wyrane| to, co na perwszy rzut oka wyda|e s zane ze sob,
|e okre dokadne wacwoc rodkw wykaze
prawdopodobne ch skutk, |e oznaczy |asno natur cew
wo|ny, |e wnese wato przewazne krytycznych rozwazan
we wszystke zaktk dzedzny wo|ny - wwczas spen gwn
czc swego zadana. Wtedy bdze ona przewodnkem da
kazdego, kto chce za pomoc kszek zapoznac s z wo|n,
rozwec mu wszdze drog, uatw |ego krok, wyrob mu sd
ustrzeze przed manowcam.
|e |ak fachowec powc poow swego zyca na to, aby
wszechstronne owetc dany przedmot dotychczas ne
zbadany, to bezwarunkowo wce| osgne nz ten, kto chce z
nm s zapoznac w cgu nedugego czasu. Aby |ednakze ne
potrzebowa kazdy na nowo porzdkowac rozgrzebywac, ecz
znaaz rzecz uporzdkowan wy|anon - do tego suzy
teora. Ona to pownna wychowywac umys przyszego wodza, a
racze| kerowac |ego samoksztacenem, ne towarzyszc mu
|ednak na poe btwy, podobne |ak mdry wychowawca keru|e
uatwa rozw| modzenca, ne wodzc go przecez cae zyce
na pasku.
|e z rozwazan nasuwanych przez teor wytworz s
samorzutne zasady reguy, |e prawda wykrystazu|e s z
nch sama przez s, to teora ne bdze przecwstawac s
temu przyrodzonemu prawu ducha, co wce|, uwydatn |eszcze
ten kamen, ktry zamyka skepene |e| badana; ae czyn to
tyko datego, aby zadocuczync ozocznemu prawu my
owetena punktu, w ktrym zbega| s wszystke ne, a ne
aby stworzyc zen formuk agebraczn da uzytku na pou
btwy. Zasady te bowem reguy pownny racze| suzyc zywemu
umysow, |ako gwne wytyczne |ego normanych poruszen, nz
wytyczac mu, nby kokam, drog wykonana.
28. Ten punkt wdzena umozwa stnene teor usuwa |e|
sprzecznoc z praktyk
Ten punkt wdzena umozwa stnene zadowaa|ce|, tzn.
pozyteczne| ne wpada|ce| ngdy w sprzecznoc z
rzeczywstoc, teor prowadzena wo|ny. Odtd |uz tyko od
rozumnego |e| zastosowana zaezy take zbratane |e| z
dzaanem, aby znka cakowce ta bezsensowna sprzecznoc
mdzy teor a praktyk wywoywana czsto przez nerozumn
teor. Nestety, teore take, sprzeczne ze zdrowym udzkm
rozsdkem, suz czstokroc wskutek casnoty umysu oraz
gnoranc| za parawan, poza ktrym mozna spoko|ne tkwc w
przyrodzonym nedostwe.
29. Teora rozwaza wc stot cew rodkw. Cee rodk w
taktyce
Teora pownna rozwazac stot rodkw cew,
Srodkam w taktyce s wyszkoone sy zbro|ne, ktre ma|
toczyc wak, ceem za |e| |est zwycstwo. |ak mozna okrec
bze| to po|ce, bdzemy mog epe| wyozyc w przyszoc,
rozpatru|c btw. Zadowomy s tu podanem |ako oznak
zwycstwa - odwrotu przecwnka z pacu bo|u. Za
porednctwem zwycstwa stratega osga ce postawony
przez n btwe stanowcy wacwe te| btwy znaczene.
Znaczene to ma zreszt pewen wpyw na charakter
zwycstwa. Zwycstwo ma|ce na ceu osabene s zbro|nych
neprzy|acea |est czym nnym nz to, ktre ma nam zapewnc
posadane |ake| pozyc|. Znaczene zatem |ake| btwy moze
mec wyrany wpyw na |e| zaozene przeprowadzene, a wc
moze byc przedmotem rozwazan taktycznych.
30. Okocznoc towarzyszce zawsze uzycu rodkw
Ponewaz zdarza| s okocznoc, ktre towarzysz btwe
stae ma| na n wkszy ub mne|szy wpyw, datego naezy
|e uwzgdnc przy uzycu s zbro|nych.
Okocznocam tym s: teren, pora dna pogoda.
31. Teren
Teren, ktry w wyobrazenach na|chtne| rozbbymy na
po|ca pokryca podoza, mgby, cse borc, ne mec
zadnego wpywu, gdyby btw wydawano na zupene
nepokryte| paszczyne.
W okocach stepowych |est tak rzeczywce, ae w kra|ach
cywzowane| Europy |est to prawe tyko wyobrazene uro|one.
U udw cywzowanych btwa bez wpywu terenu |est prawe
ne do pomyena.
32. Pora dna
Rznca mdzy dnem a noc odb|a s na prowadzenu
btwy, ae zrzncowane to sga oczywce dae| nz do grancy
obu tych okresw, gdyz kazda btwa ma sw| czas trwana, a
weke btwy trwa| nawet
wee godzn, Da przygotowana weke| btwy stanow znaczn
rznc, czy zaczne s ona rankem, czy tez po poudnu.
Natomast w weu btwach pora dna bdze zupene obo|tna,
w przewazne| za czbe wypadkw wpyw |e| |est neznaczny.
33. Pogoda
|eszcze rzadze| pogoda wywrze wpyw decydu|cy, a
przewazne odgrywa ona pewn ro tyko dzk mge.
34. Cee rodk strateg
Zasadnczo da strateg zwycstwo, to znaczy powodzene
taktyczne, |est tyko rodkem, a ce ostateczny tworz
przedmoty ma|ce doprowadzc bezporedno do zawarca
poko|u. Uzycu tego rodka do powyzszego ceu towarzysz
rwnez okocznoc, ktre ma| nan wpyw wkszy ub
mne|szy.
35. Okocznoc towarzyszce uzycu tych rodkw
Okocznocam tym s: teren po|ty szeroko |ako kra|
udnoc caego teatru wo|ny, pora dna, a zarazem pora roku,
wreszce pogoda, a manowce |e| nezwyke ob|awy, |ak wek
mrz td.
36. Okocznoc wytwarza| nowe rodki
Wzc te okocznoc z powodzenem btwy, stratega
nada|e temu powodzenu, a zatem btwe, spec|ane znaczene,
stawa przed n spec|any ce. Skoro |ednak ce ten ne |est
tym, ktry ma doprowadzc bezporedno do zawarca poko|u, a
zatem skoro |est ceem podrzdnym, In naezy go uwazac
rwnez za rodek. W ten sposb w strateg mozemy uwazac za
rodk sukcesy btew abo zwycstwa o |akmkowek znaczenu.
Zdobyce dane| pozyc| bdze takm powodzenem btwy w
stosunku do terenu. |ednak ne tyko poszczegne btwy
staczane da cew spec|anych mozna uwazac za rodk; mog
byc nm rwnez wszeke rozwazana, |ake uwydatna| s
nastpne w kombnac| btew ma|cych osgnc ce wspny.
Kampana zmowa |est tak kombnac| przystosowan do pory
roku.
|ako cee zatem pozostan tyko te przedmoty, ktre ma|
prowadzc bezporedno do zawarca poko|u; wszystke te cee
rodk bada wedug natury ch skutkw wza|emnych powzan.
37. Stratega pozna|e te rodk cee tyko z dowadczena
Perwsze pytane brzm: w |ak sposb stratega dochodz do
wyczerpu|cego wyczena tych przedmotw? |eby badane
ozoczne mao prowadzc do nezbdnych wynkw, to
zaptaoby s w te wszystke trudnoc, ktre wykucza|
konecznoc ogczn tak z prowadzena wo|ny, |ak z |ego
teor. Zwraca s wc stratega do dowadczena skerowu|e
swo|e badana na te wydarzena, ktre |uz wskazaa hstora
wo|en. W ten sposb bdze ona teor ogranczon,
odpowedn |edyne da takch stosunkw, |ake nam poda|e
hstora wo|en. Ogranczene to |est neunknone |uz chocby z
tego wzgdu, ze to, co teora wypowada w kazdym wypadku o
dane| rzeczy, mus abo wyprowadzac z hstor wo|en, abo
przyna|mne| z n porwnac. Zreszt ogranczene to zawsze
dotyczy racze| po|ca nz rzeczy same|.
Weka korzyc te| drog poega na tym, ze tu teora ne
moze s zgubc w docekanach, sztuczkach subtenocach,
ecz mus pozostac praktyczna.
38. |ak daeko naezy za|c w anaze rodkw
Druge pytane opewa: |ak daeko ma s teora zagbc w
anaze rodkw? Oczywce tyko tak daeko, |ak daeko
wchodz w gr przy uzycu rodkw poszczegne ch
wacwoc. Dononoc dzaane rznych bron |est da taktyk
rzecz bardzo wazn, ae sama konstrukc|a tych bron |est
cakem obo|tna, chocaz stanow przyczyn tego dzaana.
Kerownctwo wo|ny ne otrzymu|e bowem wga, sark
saetry, medz cynku, aby wyrabac z nch proch dzaa, ae
gotowy |uz orz o okreonym dzaanu. Stratega uzywa map,
ne troszczc s o pomary trygonometryczne; ne bada tez, w
|ak sposb naezy urzdzc kra| |ak nard wychowac nm
rzdzc, aby osgnc |ak na|wksze sukcesy wo|enne, ecz
przy|mu|e te rzeczy tak, |ak |e zastaa w spoeczenstwe panstw
europe|skch, zwraca uwag tam, gdze spec|ane stosunk od-
menne ma| na wo|n wpyw wybtne|szy.
39. Weke uproszczene wedzy
Latwo spostrzec, ze w ten sposb oc przedmotw bardzo
s da teor upraszcza ze wedza nezbdna do prowadzena
wo|ny zosta|e znaczne ogranczona. Bardzo czne wadomoc
ume|tnoc, |ake suz w oge czynnocom wo|ennym ktre
s nezbdne, zanm |eszcze zorganzowane wo|sko wyruszy w
poe, sprowadza| s do kku zasadnczych wynkw, zanm
osgn w wo|ne sw| ce ostateczny, podobne |ak wody
danego kra|u cz s w rzek, zanm dotr do morza. Aby
kerowac tym czynnocam, wystarczy poznac tyko te, ktre
spywa| bezporedno do morza wo|ny.
40. Uproszczene to wy|ana szybk rozw| taentu wekego
wodza oraz daczego wdz ne |est uczonym
Istotne, ten wynk naszych badan |est tak nezbdny, ze
kazdy nny musaby nas napenc neufnoc co do |ego
susznoc. Tym tyko da s ob|anc, daczego tak czsto na
wo|ne, na wyzszych, a nawet naczenych .stanowskach
wystpu| z powodzenem udze, ktrych dzaanoc sza
uprzedno w zupene nnym kerunku, |ak rwnez daczego w
oge wybtn wodzowe ne wychodz ngdy z kasy ocerw
wee ume|cych ub zgoa uczonych, ecz przewazne ch
warunk zycowe ne pozwaay Im zdobyc wkszych zasobw
wedzy. Totez zawsze wyszydzano |ako mesznych pedantw
tych, ktrzy uwaza za koneczne abo chocby tyko pozyteczne
zaczynac wychowane przyszego wodza od zazna|amana go z
wszekego rodza|u drobazgam. Bez wekego trudu mozna
udowodnc, ze mu to racze| zaszkodz, ducha udzkego bowem
wychowu| udzeone mu wadomoc kerunk myowe. Tyko
rzeczy weke mog go uczync wekm, rzeczy za mae - tyko
maostkowym, |e ne odrzuc ch precz od sebe |ako co, co
|est dan zupene obce.
41. Dawne|sza sprzecznoc

Ponewaz ne dostrzegano tego uproszczena wedzy
nezbdne| na wo|ne, ecz meszano | cge z caym bagazem
podrzdnych wadomoc ume|tnoc, datego te| |awne|
sprzecznoc, ktra zasza w stosunku do z|awsk rzeczywstego
wata, ne umano rozwzac nacze|, |ak tyko przypsu|c
wszystko genuszow ne potrzebu|cemu teor |akoby ne da
nego psane|.
42. Odmawano z tego powodu pozytku wszeke| wedzy
przypsywano wszystko wrodzonym zdonocom
Ludze, w ktrych przewaza zdrowy rozsdek, odczuwa
dobrze, |ak nezmem przepac cge |eszcze naezy
wypenc pomdzy genuszem o wekm pooce a uczonym,
pedantem. Dosz tez on do pewnego rodza|u nedowarstwa,
odrzuca|c wszek war w teor uwaza|c ume|tnoc
prowadzena wo|ny za przyrodzon funkc| czoweka, wyko-
nywan przezen epe| ub gorze| tyko w mar tego, czy
przyns ze sob na wat wksze czy mne|sze zdonoc. Ne
da s zaprzeczyc, ze by on bzs prawdy nz c, ktrzy
przywza wartoc do wedzy faszywe|; |ednakze spostrzega
s nebawem, ze mnemane to |est przesadnym frazesem.
Zadna dzaanoc rozumu udzkego ne |est mozwa bez
pewnego zasobu wyobrazen, te za, przyna|mne| w swe|
przewazne| czc, ne s wrodzone, ecz nabyte stanow |ego
wedz. Zachodz wc tyko pytane: |akego rodza|u ma| byc
te wyobrazena? To ustamy chyba, mwc, ze da cew
wo|ny pownny wyobrazena te dotyczyc takch przedmotw, z
ktrym rozum ma na wo|ne bezporedno do czynena.
43. Wedza mus odpowadac stanowsku
Nawet w zakrese dzaanoc wo|enne| wyobrazena te
musz byc rzne stosowne do stanowska, |ake dowdca
za|mu|e: bd one dotyczyc rzeczy mne|szych bardze|
ogranczonych abo tez wkszych bardze| rozegych zaezne
od tego, czy sto on nze| czy wyze|. S wodzowe naczen,
ktrzy ne zabyby saw na czee puku kawaer -
odwrotne.
44. Wedza na wo|ne |est bardzo prosta, ecz ne |est zarazem
zbyt atwa
Pommo ze wedza na wo|ne |est bardzo prosta, gdyz
sprowadza s do tak neweu przedmotw, u|mu|c |e przy
tym tyko w ch ostatecznych wynkach - to |ednak ume|tnoc
ta ne |est zarazem zbyt atwa. W perwsze| ksdze mwmy
|uz o tym, |akm trudnocom w oge podega| dzaana
wo|enne. Tu pomnemy te trudnoc, |ake mozna
przezwyczyc samym mstwem, twerdzmy, ze nawet
czynnoc wacwa rozumow |est prosta atwa tyko na
stanowskach nzszych, natomast trudnoc wzrasta| wraz ze
stanowskem. Na stanowsku za na|wyzszym - naczenego
wodza, czynnoc ta naezy do na|trudne|szych, |ake da ducha
udzkego stnec mog.
45. |aka pownna byc ta wedza
Wdz ne potrzebu|e byc an uczonym hstorykem, an
pubcyst, ae mus byc obeznany z tokem spraw
panstwowych znac ub umec ocenc zasadncze prdy
potyczne, cerane s rznych nteresw, zywotne
zagadnena dzaa|ce osoby. Ne potrzebu|e tez byc
subtenym obserwatorem dusz udzkch an drobazgowym
badaczem charakterw - natomast pownen znac charakter,
sposb myena, obycza|e, wady zaety tych, ktrym ma
rozkazywac. Moze s on zupene ne znac na konstrukc| wozu
an na zaprzgu armaty, ae pownen umec ocenc czas marszu
koumny w rznych warunkach. Wszystkch tych wadomoc ne
mozna uzyskac przez stosowane wyczne tyko naukowych
formuek sztuczek, przecwne, nabywa s |e przez obserwac|
faktw trafn ocen zyca dzk skerowanu zdonoc w t
stron.
Wedza nezbdna do dzaanoc wo|enne| na wysokm
stanowsku odznacza s wc przede wszystkm tym, ze mozna
| nabyc czy to przez obserwac|, czy tez przez badane
rozmyane tyko dzk spec|anemu taentow, ktry potra
|akm podwadomym nstynktem, |ak pszczoa md z kwatu,
wyssac ze z|awsk zycowych ch trec wacw. Wedz t
mozna osgnc oprcz obserwac| badan rwnez przez
samo przezywane. Wprawdze zyce samo wraz ze swym
bogatym dowadczenem ne stworzy genusza - Newtona czy
Euera, ae moze wyonc taenty w rodza|u Kondeusza czy
Fryderyka.
Aby wc ratowac godnoc duchow dzaanoc wo|enne|,
ne trzeba ucekac s do neprawdy ub nawne| pedanter. Ne
byo ngdy wekego, wybtnego wodza o casnym umye,
natomast bardzo czne s wypadk, gdy udze, na
podrzdnych stanowskach wybtn, by na stanowskach
naczenych mne| nz przectn, gdyz zabrako m zdonoc
duchowych. Rozume s, ze wrd stanowsk naczenych
mozna dostrzec rznce zaezne od stopna zakresu ch wadzy.
46. Wedza mus s stac ume|tnoc
Naezy teraz przypomnec o |ednym |eszcze warunku,
wedzy wo|skowe|, bardze| konecznym anze w |ake|kowek
nne| dzedzne. Manowce mus ona cakowce zac s z
duchem prawe zupene zatracc sw obektywnoc. W kazde|
prawe nne| sztuce czy ume|tnoc moze wykonawca czync
uzytek z prawd, ktre pozna negdy z zakurzonych ksg, ae
ne przezywa |uz ch ducha znaczena. Nawet prawdy
napotykane stosowane codzenne mog byc da dzaa|cego
czym cakem mu obcym. Gdy budownczy berze pro do rk,
aby za pomoc zawego rachunku obczyc wytrzymaoc |ake|
bek, to prawda osgnta |ako wynk tego rachunku ne bdze
byna|mne| prze|awem |ego wasnego ducha. Musa on przede
wszystkm mozone wyszukac dane poddac |e nastpne
dzaanu rozumu, ktrego praw sam ne odkry ktrego
konecznoc w danym momence po czc sobe ne
uwadama, ecz stosu|e |e przewazne |ako mechanczne
czynnoc. Na wo|ne ne dze|e s tak ngdy. Reakc|a duchowa
wcz zmena|ca s postac rzeczy sprawa|, ze dzaa|cy
mus nosc w sobe cay aparat swe| wedzy mus byc zdony
wszdze w kazde| chw powzc samodzene odpowedn
decyz|. Wedza mus wc, dzk temu kompetnemu upodob-
nenu s z wasnym duchem zycem, przeksztacc s w
prawdzw ume|tnoc. Oto daczego na wo|ne u wybtnych
dowdcw wyda|e s ona tak atwa, a wszystko przypsu|e s
wrodzonemu taentow; podkreamy - wrodzonemu taentow,
aby przez to odrznc go od zdonoc wyrobonych
wyksztaconych przez rozwazana studa.
Sdzmy, ze dzk tym rozwazanom wy|anmy zadane
teor prowadzena wo|ny zaznaczymy sposb |ego
rozwzana.
Z obu dzedzn, na |ake podzemy prowadzene wo|ny, t|.
taktyk strateg, teora te| ostatne| zawera bezsprzeczne o
wee wce| trudnoc, taktyka bowem stanow prawe
zamknty zakres pewnych przedmotw, stratega natomast
pod wzgdem cew, zmerza|cych bezporedno do poko|u,
otwera zupene neogranczon dzedzn rznych mozwoc.
ROZDZIAL TRZECI
Sztuka wo|enna czy nauka wo|enna
1. W mowe potoczne| |eszcze s to ne ustao (Ume|tnoc a
wedza. Ceem nauk |est wyczne wedza, ceem sztuk --
ume|tnoc)
|ak s zda|e, ne zdecydowano s |eszcze na ustaene
po|c ne wadomo dokadne, na |ake| podstawe naezy tego
dokonac, chocaz sprawa |est bardzo prosta. Mwmy |uz w
nnym me|scu, ze wedza |est czym nnym nz ume|tnoc.
Obe te rzeczy s tak odmenne, ze pomeszane ch ze sob ne
pownno byc atwe. Zadna kszka ne moze wacwe zawrzec
w sobe ume|tnoc, totez sztuka ne pownna byc tytuem
zadne| kszk. Ponewaz |ednak przyzwyczamy s |uz ma-
nem teor sztuk abo po prostu sztuk nazywac wadomoc
nezbdne do uprawana dane| sztuk, a mogce same przez s
stanowc odrbne nauk - bdze datego ogczne, gdy
przeprowadzmy t zasad podzau dae| sztuk nazwemy to
wszystko, czego ceem |est twrcza ume|tnoc, np.
budownctwo, a nauk to, czego ceem |est wyczne wedza,
np. matematyka, astronoma. Rozume s wc samo przez s,
ze w kazde| teor sztuk mog wystpowac poszczegne
odrbne nauk ne pownno to wprowadzac nas w bd. Godne
uwag |est |ednak, ze zadna wedza ne |est cakowce
pozbawona sztuk, np. w matematyce rachowane
zastosowane agebry |est sztuk - tu tez ne dotarmy byna|-
mne| do kresu. Przyczyna tego ezy w tym, ze |akkowek w
zozonych wytworach wadomoc udzkch rznca mdzy
wedz a ume|tnoc |est wyrana namacana, to |ednak w
czoweku samym trudno dotrzec do csego podzau obu tych
dzedzn.
2. Trudnoc oddzeena poznana od oceny (sztuka wo|enna)
Wszeke myene |est przecez sztuk. Sztuka poczyna s
tam, gdze ogka stawa kresk, gdze s koncz przesank,
bdce wynkem poznana, a gdze s zaczyna ocena. Ne doc
na tym. Nawet poznane duchowe |est znowu ocen, a zatem
sztuk, |est n wreszce zapewne poznane zmysowe.
Sowem, skoro ne mozna rozumne wyobrazc sobe stoty
udzke| obdarzone| wyczne zdonoc poznana, a
pozbawone| zdonoc oceny, |ak odwrotne, to sztuk od
wedzy ne mozna zupene ce oddzec. Im bardze|
uceena| s te subtene, wetane perwastk w postacach
reanych, tym bardze| wyodrbna s ch dzedzna.
Powtarzamy wc raz |eszcze; dzedzna sztuk |est tam, gdze
ceem |est tworzene ub wytwarzane; natomast nauka panu|e
tam, gdze ceem |est badane wedza. Z tego wszystkego
wynka samo przez s, ze stosowne| |est mwc o sztuce
wo|enne| nz o nauce wo|enne|.
Mwmy o tym tak duzo, gdyz ne mozna s obe|c bez
tych po|c. Teraz |ednak twerdzmy, ze wo|na we wacwym
znaczenu ne |est an sztuk, an nauk ze wane ten punkt
wy|ca prowadz w faszywym kerunku powodowa
mmowone porwnywane wo|ny z nnym sztukam ub
naukam, |ako tez mnstwo newacwych anaog.
Odczuwano to |uz dawne| utrzymywano, ze wo|na |est
rzemosem. Powodowao to |ednak wce| strat nz korzyc,
gdyz rzemoso |est sztuk podrzdn podega |ako take
rwnez prawom bardze| okreonym zwzonym. W same|
rzeczy sztuka wo|enna rozw|a s przez czas pewen w duchu
rzemosa, manowce w czasach kondoterw. Ten kerunek
przybraa sztuka wo|enna z postronnych, a ne z wewntrznych
przyczyn, hstora za wo|en wykazaa, |ak mao zgodna bya
ona wwczas z stot wo|ny |ak nezadowaa|ce dawaa
wynk.
3. Wo|na |est aktem stosunkw pomdzy udm
Twerdzmy wc: wo|na ne naezy do dzedzny sztuk ub
nauk, ecz do z|awsk zyca spoecznego. |est to konkt wekch
nteresw, krwawo rozcnany tym tyko rzny od nnych. Lepe|
nz do |ake| bd sztuk da s ona porwnac do handu, ktry
|est rwnez konktem udzkch nteresw czynnoc, a o wee
bzsz wo|ne |est potyka, ktr ze swe| strony mozna uwazac
za hande na wksz ska. Potyka |est poza tym onem, z
ktrego wyrasta wo|na; w ne| ukrywa| s zaznaczone |uz
gwne zarysy wo|ny, |ak wacwoc stot zywych w ch
podze.
4. Rznca
Istota cae| rzncy poega na tym, ze wo|na ne |est
czynnoc wo prze|awa|ce| s wobec martwego materau,
|ak kunszty mechanczne, abo wobec przedmotu zywego, ae
bernego podda|cego s, |ak umys udzk uczuce udzke w
sztukach deanych - ecz stanow dzaane wo na przedmot
zywy reagu|cy. Rzuca s wc w oczy, |ak mao da take|
czynnoc stosowny |est schematyzm myowy sztuk nauk
mozna zrozumec od razu, do |akch cgych omyek musao
doprowadzc ustawczne szukane dzene do praw takch,
|ake mozna wysnuc z martwe| przyrody. Pommo to |ednak
chcano ksztatowac sztuk wo|enn wane na wzr kunsztw
mechancznych. Naadownctwo sztuk deanych byo samo
przez s nemozwe, gdyz m samym brakowao |eszcze weu
praw regu, a te, ktre dotychczas powstaway, zawsze
uznawano za newystarcza|ce |ednostronne natychmast
podkopywa zmywa |e potok pogdw, uczuc obycza|w.
Czy tak konkt zywych s, |ak powsta|e rozwzu|e s na
wo|ne, podega zasadom ognym czy zasady te mog
stanowc pozyteczn wskazwk dzaana, zbadamy czcowo
w te| ksdze. |asne |est tyko to, ze konkt ten, |ak kazdy
przedmot, ktry ne przerasta naszych zdonoc po|mowana,
mozna wy|anc za pomoc badawczego umysu zrozumec
bardze| ub mne| dokadne |ego wewntrzne zwzk. A to |uz
samo wystarczy, aby urzeczywstnc po|ce teor.
ROZDZIAL CZWARTY
Metodyzm
Da wy|anena sobe wyrane po|ca metody
metodyzmu, odgrywa|cych tak wek ro na wo|ne,
pownnmy rzucc pobezne okem na herarch ogczn, za
pomoc ktre|, nby przez wadz ukonstytuowan, opanowac
mozna wat czynu.
Prawo - po|ce na|ogne|sze, stosu|e s zarwno do
poznana, |ak do dzaana: chocaz ma ono w swym
rdosowe (das Gesetz*) wyrane co subektywnego
dowonego, ae wyraza wane to, od czego zaezymy my
otacza|ce nas przedmoty. Prawo, |ako przedmot poznana,
|est ustosunkowanem s wza|emnym przedmotw ch skut-
kw: |ako za przedmot wo |est ono okreenem dzaana
wtedy rwnoznaczne |est z nakazem zakazem.
Zasada - |est da dzaana rwnez takm samym prawem,
ae ne w |ego formanym, dentywnym znaczenu; |est ona
tyko duchem sensem prawa, aby tam, gdze rznorodnoc
wata rzeczywstego ne da s u|c w ostateczn form
prawn, zostawc sdow naszemu wce| swobody w |e|
zastosowanu. Ponewaz sd nasz w wypadkach, gdy ne moze
zastosowac zasady, mus to usprawedwc przed sob samym,
datego zasada sta|e s |uz przez to samo wacwym oparcem
ub gwazd przewodn da dzaa|cego.
Zasada |est obektywna, skoro |est wynkem obektywne|
prawdy |e ma przez to swo|e znaczene |ednakowe da
wszystkch udz; subektywn natomast zwan wwczas
zwyke maksym - |est wtedy, gdy zawera w sobe stosunk
subektywne gdy ma wskutek tego pewn wartoc tyko da
tego, ktry | sformuowa.
Regu - berze s czsto w znaczenu prawa, ae |est ona
wtedy racze| rwnoznaczna z zasad; mw s bowem: ne ma
reguy bez wy|tku, a ne - ne ma prawa bez wy|tku. Oznacza
to, ze przy regue przy|mu|e s zastosowane swobodne|sze.
W nnym znaczenu reguy uzywa s |ako rodka poznana
|ake| gbe| ezce| prawdy z poszczegne| bzsze| oznak,
aby do te| poszczegne| oznak doczyc prawo wazne da
caoc. Tego rodza|u s wszeke reguy ger, skrcone sposoby
w matematyce td.
Przepsy wskazwk s to take okreena dzaana; ktre
potrca| o mnstwo maych okocznoc, oznacza|cych drog
dokadne|, ae zbyt cznych zbyt neznacznych, aby stanowc
prawa ogne.
Wreszce sposobem postpowana, czy metod, nazywamy
postpowane wybrane spord weu mozwych stae
stosowane; me-todyzmem za bdze okreane dzaana za
pomoc metody, a ne przez ogne zasady abo przepsy
ndywduane. Wypadk u|te w tak metod naezy z
konecznoc przy|mowac w ch na|wazne|szych skadnkach za
|ednorodne. Ponewaz wszakze ne wszystke mog byc |ed-
nakowe, chodzc bdze o to, aby takch byo mozwe
na|wce|, nnym sowy, aby metoda obczona bya na wypadk
na|bardze| prawdopodobne. Metodyzm opera s wtedy ne na
poszczegnych, okreonych przesankach, ae na przectnym
prawdopodobenstwe wza|emne uzupena|cych s
wypadkw. Dochodz wc metodyzm do ustaena pewne|
prawdy przectne|, ktre| stae, |ednosta|ne stosowane
nabera nebawem pewnego charakteru sprawnoc
mechanczne|, dzaa|ce| w koncu trafne, ae nema
newadome.
Bez po|ca prawa w stosunku do poznana moze s
wwczas prowadzene wo|ny doskonae obe|c, abowem an
zozone z|awska wo|ny ne s tak reguame, an tez z|awska
reguarne ne s tak skompkowane, aby dzk temu po|cu
mozna byo za|c o wee dae| nz za pomoc zwycza|ne|
prawdy. Gdze za wystarcz zwycza|ne wyobrazena proste
wyrazy, tam rzeczy skompkowane spotgowane sta| s wy-
muszone pedantyczne. W stosunku za do dzaana teora
prowadzena wo|ny ne moze s w oge posugwac po|cem
prawa, ponewaz wobec zmennoc rznorodnoc z|awsk ne
posada ona okreena doc ognego, aby zasuzyo na nazw
prawa.
Zasady, reguy, przepsy metody s to po|ca nezbdne
da teor prowadzena wo|ny, |e prowadz ona do nauk
pozytywnych, ponewaz prawda moze s w nch zmecc tyko
w takch skrystazowanych ksztatach.
Ponewaz taktyka |est t czc prowadzena wo|ny, ktre|
teora |est na|bzsza nauce pozytywne|, przeto po|ca te
napotkamy w ne| na|czce|.
Ne uzywac bez potrzeby kawaer przecwko pechoce
zachowu|ce| |eszcze porzdek; uzywac bron pane| dopero
wtedy, gdy zaczne ona osgac pewn skutecznoc; oszczdzac
sy podczas btwy mozwe na|bardze| na |e| konec - oto s
zasady taktyczne. Wszystke te okreena ne dadz s
zastosowac w kazdym bezwzgdne wypadku, ae dzaa|cy
mus |e sobe uprzytamnac, aby ne pozbawc s korzyc
prawd w nch zawartych wane wtedy, kedy mog s
przydac.
|e z gotowana u neprzy|acea strawy w porze nezwyke|
wnosku|e s o |ego rychym odmarszu abo z umynego
pokazywana s wo|ska neprzy|aceskego w btwe pozna|e
s, ze natarce |est pozome - to ten sposb poznawana prawdy
nazywamy regu, gdyz z poszczegne| wdoczne| okocznoc
wnosku|emy o caym zamarze.
|e regu |est nacerac na neprzy|acea ze wznowon
energ, skoro tyko ten zaczyna wycofywac swo|e batere z poa
btwy, to znaczy, ze z tym poszczegnym z|awskem czymy
okreene dzaana, stosu|ce s do caego odgadntego
przez nas poozena wroga; manowce, ze chce on przerwac
btw, rozpoczyna wycofywac s podczas tego wycofywana
an ne |est zdony do penego oporu, an tez ne moze tak
szybko uchodzc, |ak podczas wacwego odwrotu.
Teore przygotowu|ce wo|n wnosz ze sob do
prowadzena wo|ny rwnez wasne przepsy metody, |e
same zostay wpo|one wo|sku wyszkoonemu |ako zywotne
zasady. Wszeke reguamny musztry, cwczen suzby poowe|
s przepsam metodam; w reguamnach cwczen przewaza|
perwsze, natomast w reguamnach suzby poowe| - druge.
Wacwe prowadzene wo|ny czy s z tym sprawam, wc
prze|mu|e |e |ako gotowe sposoby postpowana; musz wtedy
one wystpowac w tym charakterze rwnez w teor
prowadzena wo|ny.
Przepsw, tzn. okreonych wskazwek, ne mozna
stosowac do czynnoc dowone|, |ak |est uzyce s zbro|nych,
ponewaz przepsy te wane wykucza| dowonoc. Natomast
mog newtpwe w teor wo|ny stnec metody, |ako ogne
sposoby wykonana nasuwa|cych s zadan, obczone, |ak to
|uz rzekmy, na przectne prawdopodobenstwo. Zapewn
one zastosowane praktyczne zasad regu, |e ne zechc
uchodzc za co, czym ne s, to |est za bezwzgdne
koneczne systemy dzaana, a pozostan tyko na|epszym z
form ognych, ktre |ako drog krce| wodce do ceu mozna
dac do wyboru zamast decyz| ndywduane|.
Czste za uzyce metod okaze s w prowadzenu wo|ny
rzecz nader wazn, a nawet neunknon, gdy s zrozume,
|ak wee dzaan odbywa s na zasadze zwycza|nych
przypuszczen abo w zupene| nepewnoc, ponewaz wrg ne
zdoa poznac wszystkch okocznoc, |ake may wpyw na
nasze zarzdzena, abo tez zabrakne mu na to czasu. Poza
tym, |eby s nawet te okocznoc stotne znao, to |uz
wskutek weke| ch rozbeznoc skompkowana ne sposb
byoby obczac wedug nch wszekch zarzdzen, tak ze nasze
postpowane naezy zawsze dostosowac do kku mozwoc.
Potrzeba zastosowana metody unaoczn s nam, zwaszcza
gdy zrozumemy, |ak nezczone s drobne okocznoc, ktre
skada| s na dany wypadek wymaga| wzca ch pod
rozwag, gdy stwerdzmy, ze ne ma na to nnego rodka, |ak
tyko |edne z nch zastpowac przez druge, a wasne
zarzdzena operac tyko na wypywa|cych z nch wnoskach
ognych prawdopodobenstwe; gdy wreszce uprzytomnmy
sobe, ze czba dowdcw wzrasta coraz szybce| w mar
nzszych stopn, a na prawdzwe zrozumene wytrawny sd
kazdego z nch tym mne| czyc mozna, m na nzszym szczebu
dzaa|. Gdze za ne mozna oczekwac nnych po|c poza
uzyskanym przez reguamn suzbowy dowadczene, tam
trzeba przy|c z pomoc w postac zbzonego do nch
metodyzmu. Bdze on stanow oparce da ch sdu, a zarazem
przeszkod da pogdw wybu|aych ub zupene faszywych,
nader nebezpecznych wane w te| dzedzne, gdze dowad-
czene |est tak cenne.
Pomnwszy t nezbdnoc metodyzmu, musmy mu
przyznac rwnez zaety pozytywne. Przez stosowane |ego stae
powtarza|cych s form osga s bowem sprawnoc, precyz|
pewnoc w prowadzenu wo|ska, zmne|sza|ce naturane
tarca uatwa|ce beg maszyny.
Metod stosu|e s wc tym wszechstronne| |est ona tym
nezbd-ne|sza, m nzszy |est szczebe danego dzaana;
natomast na wyzszych stopnach traa s ona coraz rzadze|,
aby na naczenych stanowskach zanknc zupene. Totez
dzedzn |e| |est racze| taktyka nz stratega.
Wo|na w swym na|wyzszym u|cu ne skada s z
nezczonego mnstwa drobnych wypadkw, ktre znosz s
nawza|em wskutek swoch rznc ktre mozna by opanowac
epe| czy gorze| za pomoc epsze| czy gorsze| metody.
Przecwne, skada s ona z poszczegnych wekch,
decydu|cych wydarzen, ktre naezy traktowac ndywduane.
Wo|na ne |est anem zboza, ktre mozna zaezne od epsze| ub
gorsze| kosy skosc epe| czy gorze| bez wzgdu na ksztat
poszczegnych kosw, ecz skada s z wekch drzew, ktre
naezy rbac z zastanowenem stosowne do |akoc
pochyena kazdego pna.
|ak daece dopuszczany |est metodyzm w dzaanoc
wo|enne|, okrec oczywce mozna ne wedug stanowsk, ae
ze wzgdw rzeczowych. Stanowsk na|wyzszych dotyka
metodyzm rzadze| datego tyko, ze obe|mu| one na|szersze
przedmoty dzaana. Stay szyk bo|owy, szabonowe ustawane
strazy przednch ub czat - s to metody, ktrym wdz krpu|e
w pewnych wypadkach ne tyko podwadnych, ae sebe.
Mog one byc wprawdze |ego wasnym wynaazkem byc
wynkem danych okocznoc, ae mog byc rwnez
przedmotem rozwazan teoretycznych, |e opera| s na
ognych wacwocach wo|sk ud dane| bron. Wszek
natomast metod, ktra by ogranczaa pany wo|ny wzgdne
kampan czyna z nch |akby maszynowe szabony, naezy
bezwzgdne odrzucc.
Dopk ne ma |ake| znone| teor, to znaczy |akego
rozumnego rozwazana o prowadzenu wo|ny, dopty
metodyzm mus rozszerzac s ponad mar takze na
wyzszych szczebach dzaanoc. Ludze bowem, ktrym
powerzono ten zakres dzaana, czsto ne mog doksztacc
s przez studa odpowedne warunk zycowe, a ch zdrowy
rozsdek, ne mogc poapac s w nepraktycznych penych
sprzecznoc mdrkowanach teory|ek krytyk, odtrca |e od
sebe. Ludze tacy wnosz na swe stanowska tyko tye
zna|omoc rzeczy, e |e| zdoby przez dowadczene, Totez
nawet w tych wypadkach, gdze rozwzane swobodne
ndywduane |est ne tyko mozwe, ae koneczne, chtne
posugu| s on rodkam, |akch dostarcza m dowadczene,
to znaczy naadu| sposoby postpowana wodza naczenego.
A |uz przez to samo powsta|e metodyzm. Skoro wdzmy, |ak
generaowe Fryderyka Wekego stae stosu| tak zwany szyk
skony, francuscy generaowe rewoucy|n uzywa| zawsze
oskrzydena w szerokch nach bo|owych, a podwadn
Bonapartego rzuca| z krwaw energ zmasowane oddzay do
natarca, to w tych stae powraca|cych sposobach wyrane
pozna|emy przy|t metod dostrzegamy, ze metodyzm moze
sgnc prawe do szczytw. Z chw gdy udoskonaona teora
uatw badane prowadzena wo|ny gdy wychowa ducha
rozwne sd tych udz, ktrzy dochodz do wyzszych stanowsk
- to metodyzm przestane sgac tak daeko, a rdem te| |ego
czstk, ktr uwazac mozna za nezbdn, bdze wwczas
teora sama, a ne zwycza|ne tyko naadownctwo.
Na|wetne|sze nawet czyny wekego wodza ma| w sposobe
ch wykonana co subektywnego, a nawet pewna manera |ego
zawera wybtn czstk |ego ndywduanoc, ktra potem ne
zawsze harmonzu|e z ndywduanoc |ego naadowcy.
|ednakze ne byoby an rzecz mozw, an nawet suszn
wypdzac cakowce z prowadzena wo|ny metodyzm
subektywny abo maner - przecwne, naezy | uwazac za
prze|aw tego wpywu, |ak wywera ndywduanoc cae| wo|ny
na |e| poszczegne z|awska. W ten bowem sposb tyko moze
s ten wpyw prze|awc, gdy teora ne zdoa go przewdzec
ogarnc swym rozwazanam. Cz |est bardze| naturanego nz
to, ze wo|na rewoucy|na posadaa wasny sposb dzaana,
|akaz teora mogaby te wacwoc podchwycc? Zo ezy w
tym tyko, ze taka manera wywodzca s z poszczegnego
wypadku atwo przezywa s, trwa|c nada nawet wtedy, gdy
okocznoc zmena| s nespostrzezene. Temu wane
pownna przeszkodzc teora przez |asn rozsdn krytyk.
Gdy w roku 1806 generaowe pruscy - ksz Ludwk pod
Saafed, Tauentzen na wzgrzu Domberg pod |ena, Grawert
Rucbe pod Kappedorfem - wszyscy rzuca s w otwart
przepac znszczena razem ze swom fryderyc|anskm szykem
bo|owym - to bya to ne tyko przezyta manera, ae |ak
na|bardze| zdecydowane ubstwo ducha, do |akego
kedykowek doprowadz metodyzm. Generaowe c zdoa
dzk nemu doprowadzc arm Hohenohego na pou btwy do
take| ksk, |ake| ne doznaa ngdy zadna nna arma.
ROZDZIAL PIATY
Krytyka
Wpyw praw teoretycznych na zyce praktyczne dokonu| e
s racze| za pomoc krytyk nz nauk. Krytyka bowem, |ako
zastosowane prawdy teoretyczne| do zdarzen rzeczywstych,
ne tyko zbza teor do zyca, ae takze przyzwycza|a rozsdek
do tych prawd przez cge powracane do ch stosowana. Totez
uwazamy za koneczne obok punktu wdzena teoretycznego
ustac takze stanowsko krytyczne.
Krytyczny ops wydarzena hstorycznego odrznamy od
zwykego opowadana, ktre zestawa tyko wypadk obok
sebe dotyka co na|wyze| ch na|bzszych zwzkw
przyczynowych.
W opse krytycznym mog zachodzc trzy rzne czynnoc
rozumu.
Po perwsze, hstoryczne wydzeane ustaane faktw
wtpwych. |est to wane badane hstoryczne ne ma nc
wspnego z teor.
Po druge, wyprowadzane skutkw z przyczyn. |est to
wacwe badane krytyczne, nezbdne da teor, ponewaz
wszystko, co teora ma za pomoc dowadczena stwerdzc,
podtrzymac ub chocby tyko wy|anc - mozna osgnc |edyne
na te| drodze.
Po trzece, badane uzytych rodkw. |est to wacwa
krytyka, zawera|ca pochwa nagan. Tuta| teora suzy
hstor, a racze| nauce, ktr naezy z ne| zaczerpnc.
W obu ostatnch, stotne krytycznych czcach rozwazana
hstorycznego wszystko zaezy od tego, by zbadac przedmot az
do na|perwotne|szych |ego skadnkw, to znaczy dotrzec do
prawd newtpwych, a ne, |ak s to czsto zdarza, zatrzymac
s w poowe drog, tzn. na |ake| dowone| teze ub
przypuszczenu.
Co s tyczy wyprowadzena skutkw z przyczyn, to
napotyka ono czstokroc na neprzezwyczon trudnoc
zewntrzn, a manowce, ze stotnych przyczyn wcae s ne
zna. W zadnych okocznocach zycowych ne zdarza s to tak
czsto |ak na wo|ne, gdze rzadko s znane dokadne
wydarzena, a tym mne| motywy, ktre abo dzaa|cy umy-
ne ukrywa, abo tez, |e s nazbyt przem|a|ce
przypadkowe, mog da hstor zagnc. Totez ops krytyczny
mus przewazne c rka w rk z badanem hstorycznym.
Mmo to czsto pozosta|e przecez taka newspmernoc
pomdzy przyczyn a skutkem, ze ops ten ne upowazna nas
do uwazana skutkw za nezbdne nastpstwo znanych
przyczyn. Musz tu z konecznoc powstawac uk, to znaczy
take wynk hstoryczne, ktrych ne mozna wykorzystac do
cew naukowych. Teora moze tu wymagac tyko, aby badane
dotaro bezwzgdne az do take| uk przerwao w tym me|scu
wszeke wnoskowana. Prawdzwe zo byoby dopero wtedy,
gdybymy w takm przypadku rzecz znan uzna za
bezwzgdne wystarcza|c do wy|anena skutkw, nada|c
|e| w ten sposb faszywe znaczene.
Poza t trudnoc badane krytyczne zawera w sobe
|eszcze nn wek trudnoc wewntrzn, t manowce, ze
skutk na wo|ne rzadko kedy wynka| z |edne| proste|
przyczyny, ecz z weu przyczyn wspnych. Ne wystarcza wc
edzc ancuch zdarzen z neuprzedzon, uczcw wo az do
|ego pocztku, ecz chodzc tu bdze o to, aby wykazac udza
kazde| z stne|cych przyczyn. Wedze to zatem do bzszego
zbadana ch natury w ten sposb badane krytyczne moze
wprowadzc w wacwy zakres teor.
Rozwazane krytyczne, czy sprawdzane rodkw,
doprowadza do pytana, |ake wacwe osgnto wynk ze
wzgdu na uzyte rodk czy wynk te naezay do zamarw
dzaa|cego.
Wacwe wynk danych rodkw prowadz do badana ch
natury, tzn. znowu na poe teor.
Wdzemy, ze w krytyce chodz przede wszystkm o to,
aby dotrzec do prawd newtpwych, czy aby ne zatrzymywac
s na tezach dowonych, ktre ne ma| da nnych zadnego
znaczena ktrym tez mozna przecwstawc nne, byc moze
rwne dowone twerdzena; wwczas bowem ne byoby konca
rozmatym mdrkowanem, a caoc byaby bez wynku, a
zatem ne maaby wartoc naukowe|.
Wdzemy, ze zarwno badane przyczyn, |ak sprawdzane
rodkw prowadz do teor, tzn. do prawdy ogne|,
wypywa|ce| ne tyko z ndywduanego przypadku. |e wc
stne|e stosowna teora, to rozwazane bdze mogo powoac
s na |e| wynk na tym przerwac swe docekana. Tam |ednak,
gdze ne ma take| prawdy teoretyczne|, docekana musz byc
doprowadzone az do perwszych pocztkw. Ponewaz za
konecznoc taka zdarza s czsto, datego pocga ona psarza
do wdawana s w coraz czne|sze, tysczne szczegy;
zawaony prac, ne bdze on po prostu mg zatrzymywac s
przy kazdym szczege doc dugo. W konsekwenc| |ednak,
chcc zakrec grance swych rozwazan, zatrzyma s on na
twerdzenach dowonych, ktre chocby |emu samemu ne
wydaway s dowone, bd take da nnych, a to datego ze
ne s one same przez s zrozumae udowodnone.
Uzyteczna teora |est wtedy stotn podstaw krytyk, ktra
bez rozumne| teor ne |est w stane w oge wznec s na to
stanowsko, gdze bdze rzeczywce poucza|ca, a manowce
przez przekonywa|cy dowd przecna|cy wszek dyskus|.
Zudn |ednak nadze| byaby wara w mozwoc take|
teor, ktra by obe|mowaa kazd prawd oderwan
pozostawaa krytyce tyko zastosowane odpowednego prawa
do danego wypadku. Smeszn pe-danter byoby nakazywane
krytyce, aby zawsze zawracaa, napotkawszy grance
netykane| teor. Ten sam duch anatycznych docekan, ktry
stwarza teor, pownen rwnez kerowac dzeem krytyk. Ne
tyko wc moze, ae pownna ona czsto przenosc s w
dzedzn teor wy|anac sobe dokadne| te punkty, na
ktrych |e| spec|ane zaezy. Na odwrt, ce krytyk moze byc
zupene chybony, gdy ta przeksztac s w bezduszne
stosowane teor. Wszeke pozytywne wynk teoretycznych
docekan, wszeke zasady, reguy metody tym wce| trac
pod wzgdem swe| powszechnoc prawdy absoutne|, m
bardze| sta| s nauk pozytywn. Istne| one po to, aby z
nch mozna byo korzystac, ae zawsze naezy zachowac
mozwoc oceny, czy s one w danym wypadku odpowedne,
czy ne. Takch wynkw teor ne pownna ngdy krytyka
stosowac |ako sztywnych praw ub norm, ae |edyne |ako
podstaw do oceny, podobne |ak podstaw pownny byc one
da dzaa|cego. Aczkowek w taktyce |est rzecz ustaon, ze
w ognym szyku bo|owym kawaera ustawa s ne obok, ecz
za pechot, to |ednak nemdrze byoby potpac z tego
powodu wszeke uszykowane odmenne. Krytyka pownna
zbadac przyczyn odstpstwa dopero, |e te przyczyny bd
newystarcza|ce, bdze maa prawo powoac s na
stwerdzene teoretyczne. |e dae| teora ustaa, ze natarce
podzeone zmne|sza prawdopodobenstwo powodzena, to
rwne nerozsdne byoby wszdze tam, gdze natarce
podzeone zbego s z nepowodzenem, uwazac z gry, bez
bzszego zbadana, nepowodzene za skutek tego natarca
podzeonego, |ak odwrotne, z tego, ze natarce podzeone
odnoso powodzene, wnoskowac o neprawdzwoc owego
teoretycznego twerdzena. Duch badawczy krytyk ne pozwo
sobe an na |edno, an druge. Krytyka zatem opera s gwne
na wynkach anatycznego badana w teor. Co usta teora,
tego krytyka ne potrzebu|e |uz stwerdzac na nowo, w teor
ustaa s te rzeczy wane po to, aby krytyka zastaa |e |uz
stwerdzone.
Zadane krytyk - zbadane, |ak skutek wynkn z dane|
przyczyny czy zastosowany rodek odpowada ceow, atwe
bdze wtedy, gdy przyczyna skutek, ce rodek ez
nedaeko od sebe.
Skoro wo|sko zaskoczone ne moze panowo rozsdne
wykorzystac wszystkch swoch mozwoc, to wtedy skutek
zaskoczena |est newtpwy. |e teora stwerdza, ze natarce
poczone z obe|cem prowadz podczas btwy do powodzena
wkszego, ae za to mne| pewnego, to powsta|e pytane, czy
ten, ktry zastosowa natarce poczone z obe|cem, postaw
sobe za ce gwne wekoc powodzena? |eze tak, to rodek
zosta wybrany odpowedno. |e |ednak chca on przez to
uczync swo|e powodzene pewne|szym, opera|c go ne na
stne|cych okocznocach, ae na ogne| stoce tego rodza|u
natarca, |ak s to zreszt setk razy zdarzao - to w takm raze
ne po| stoty tego rodka popen bd.
Praca wo|enno - badawcza sprawdza|ca |est w takm
wypadku netrudna zawsze bdze atwa tam, gdze
ogranczymy s do na|bzszych sobe skutkw cew. Mozna
to czync zupene dowone, skoro, abstrahu|c od zwzku z
caoc, zechcemy rozpatrywac rzeczy tyko w tym
ustosunkowanu.
Na wo|ne |ednak, |ak w oge na wece, wszystko, co
naezy do pewne| caoc, pozosta|e w zwzku ze sob datego
kazda nawet na|mne|sza przyczyna rozcga wpyw na
dzaane wo|enne az do |ego konca wpywa chocby troch na
zman wynku koncowego. Podobne kazdy rodek mus sgac
az do ostatecznego ceu.
Mozna wc skutk dane| przyczyny edzc dopty, dopk
z|awska warte s obserwac|. Podobne mozna badac ne tyko
dany rodek w stosunku do na|bzszego ceu, ae ten ce |ako
rodek do osgnca ceu wyzszego. Tak mozna postpowac
wzduz ancucha podporzdkowanych sobe cew, az s dotrze
do takego, ktry ne potrzebu|e sprawdzana, gdyz konecznoc
|ego |est newtpwa. W weu wypadkach, zwaszcza gdy
chodz o weke, decydu|ce zarzdzena, rozwazana musz
dotrzec az do ceu ostatecznego, to |est do tego, ktry ma
bezporedno przygotowac pok|.
Rzecz |asna, ze przy tym wznoszenu s w gr osgnece
kazdego nowego etapu da|e nam nowy punkt wdzena da sdu
tak, ze sam rodek, ktry z |ednego punktu wdzena wyda|e s
korzystny, bdzemy muse odrzucc, spo|rzawszy nan z
bezporedno wyzszego stanowska.
Szukane przyczyn z|awsk sprawdzane rodkw w
zaeznoc od cew d zawsze w badanu krytycznym danego
dzaana rka w rk, ponewaz szukane przyczyny
naprowadza dopero na rzeczy godne badana.
To edzene wtku w d wzwyz zwzane |est ze
znacznym trudnocam. Im bardze| bowem oddaona |est
poszukwana przyczyna od samego zdarzena, tym bardze|
naezy uwzgdnc rwnoczene nne przyczyny oraz odnaec
wydzec ten udza, |ak rwnez na dane zdarzene mec
mogy, ponewaz m wyze| sto dane z|awsko, tym wksza oc
poszczegnych s okocznoc |e warunku|e. Wydzea|c
przyczyny przegrane| btwy, wydzemy oczywce czcowo
przyczyny nastpstw, |ake ta przegrana btwa spowodowaa
da caoc. Bdze to |ednak tyko czc tych przyczyn,
abowem na wynk koncowy, zaezne od okocznoc, zoz s
w wkszym czy mne|szym stopnu rwnez dzaana nnych
przyczyn.
Ta wane rozmatoc przedmotw powsta|e przy
sprawdzanu rodkw w mar za|mowana wyzszego punktu
wdzena. Im wyzsze s bowem cee, tym wksza |est czba
rodkw, ktre stosu|e s da ch osgnca. Do ostatecznego
ceu wo|ny dz wszystke wo|ska rwnoczene datego
wszystko, co s da tego ceu zrobo ub mogo zrobc, naezy
rwnez wzc pod uwag.
Wdzmy std, ze moze to czasem zaprowadzc na szeroke
poe rozwazan, gdze atwo s zbkac gdze gwn trudnoc
stanow potrzeba stwarzana mnstwa zaozen obczonych na
ewentuanoc, ktre s wprawdze ne urzeczywstny, ae byy
prawdopodobne datego ne mozna ch byo w rozwazanu
absoutne pomnc.
Wymarsz Bonapartego w marcu 1797 roku z arm wosk
znad Tagamento przecwko arcykscu Karoow ma na ceu
zmuszene go do rozstrzygnca, zanm cgne on ku sobe
znad Renu spodzewane posk. Z punktu wdzena
bezporednego rozstrzygnca rodek wybrany by dobrze, co
tez potwerdzo powodzene. Arcyksz bowem ma wwczas
|eszcze tak sabe sy, ze nad Tagamento uczyn tyko prb
oporu, a przekonawszy s, ze przecwnk |est zbyt sny
zdecydowany, opuc pac bo|u otworzy we|ca do Ap
Noryckch. |ak ce mg Bonaparte osgnc przez ten
szczwy sukces? Dotrzec az do serca monarch austracke|,
uatwc posuwane s obu armom Renu pod wodz Moreau
Hoche'a nawzac z nm cs cznoc. Tak pogd ma na t
spraw Bonaparte z tego punktu wdzena ma susznoc.
Skoro |ednak krytyka stane na wyzszym stanowsku,
stanowsku dyrektoratu francuskego, ktry mg musa
przewdzec, ze kampana nad Renem zaczne s dopero za
szec tygodn, w takm raze mozna uwazac prze|ce Bo-
napartego przez Apy Norycke za przesadny tyko hazard.
Gdyby bowem Austracy cgn znad Renu do Styr znaczne
odwody, z ktrym arcyksz mgby rzucc s na arm
wosk, to ne tyko byaby ona zgubona, ae caa kampana
przegrana, To rozumowane, ktre owadno Bonapartym pod
Yach, skono go do przystana tak chtne na zaweszene
bron w Leoben.
|e |ednak krytyka wznese s |eszcze o |eden stopen
wyze| zobaczy, ze Austracy ne me wcae odwodw
pomdzy arm arcyksca Karoa a Wednem - to przyzna, ze
tym marszem arm woske| by zagrozony Weden.
Gdybymy przy|, ze Bonaparte wedza o tym odsoncu
stocy te| zdecydowane| przewadze, |ak posada nada w
Styr nad arcykscem, wwczas to |ego posunce s az do
serca panstwa austrackego ne byoby bezceowe, gdyz
wartoc tego posunca s zaezaa od wartoc, |ak
przypsywa Austracy utrzymanu Wedna. |e wartoc ta bya
tak weka, ze woe racze| przy|c warunk poko|owe, |ake m
Bonaparte podyktowa, w takm raze naezaoby to zagrozene
Wedna uwazac za ce ostateczny. Gdyby Bonaparte wedza o
tym z |akego bd rda, to krytyka poprzestac by moga na
tym. |eby to |ednak byo |eszcze wtpwe, to krytyka
musaaby wznec s na |eszcze wyzsze stanowsko spytac,
co by s stao, gdyby Austracy odda Weden wycofa s
dae| w gb doc znacznych |eszcze swoch obszarw. Latwo
spostrzec, ze na pytane to ne mozna odpowedzec, zanm s
ne rozpatrzy prawdopodobnych zdarzen pomdzy armam
nadrenskm obu stron. Wobec zdecydowane| przewag
Francuzw (130 ty. przecwko 80 ty.) samo powodzene
byoby mao wtpwe, ae powsta|e znowu pytane, |ak
wykorzystaby to powodzene dyrektorat francusk: czy przez
wyzyskane sukcesw az po ostatne krance monarch
austracke|, a zatem az do rozbca ub pokonana tego
mocarstwa, czy tez tyko przez zdobyce znaczne| |ego poac,
|ako rko|m zawarca poko|u. Trzeba by tu znaec
prawdopodobny wynk obu ewentuanoc, aby potem dopero
okrec prawdopodobny wybr dyrektoratu francuskego.
Gdybymy przy| tak wynk rozwazan, ze francuske sy
zbro|ne byy zbyt sabe, aby cakowce powac Austr, tak ze
prba taka sama przez s musaaby wywoac odwrcene
sytuac| ze nawet zdobyce opanowane znaczne| poac kra|u
wcgnoby Francuzw w poozene, ktremu by ch sy
prawdopodobne ne sprostay - to wynk ten musaby wywrzec
wpyw na ocen sytuac|, w |ake| znaaza s arma woska,
znaczne zmne|szyc |e| nadze|e. To wane musao wtedy
newtpwe spowodowac, ze Bonaparte, wdzc nawet
wyrane bezradne poozene arcyksca, zawar pok| w
Campo Formo na warunkach nezbyt czkch, skoro Austracy
wyrzek s tyko prownc|, ktrych tak ne odzyskaby ngdy
nawet po na|szczwsze| kampan. Nawet na tak
umarkowany pok| |ak w Campo - Formo ne mogby Francuz
czyc ne mogby go uczync ceem swego maego pochodu,
gdyby ne uwzgdn ponzszych dwch rozwazan. Perwsze
zawera s w pytanu, |ak wartoc przywzywac bd Austra-
cy do kazdego z obu wynkw czy pommo
prawdopodobenstwa koncowego pomynego da nch
powodzena uzna| |e za warte oar, zwzanych z nm, to
znaczy z przeduzenem wo|ny, gdy mog tych oar unknc,
zawera|c pok| na nezbyt czkch warunkach. Druge
rozwazane poega na nnym zagadnenu; czy rzd austrack
rozpatrzyby naezyce te ostatne mozwoc powodzena w
raze daszego oporu czy ne uegby maodusznoc pod
wrazenem chwowych nepowodzen.
Rozwazane tworzce stot perwszego zagadnena ne |est
byna|mne| zbdn subtenoc, ecz ma tak decydu|ce
znaczene praktyczne, ze wystpu|e zawsze, gdy powsta|e pan
obczony na ostatecznoc; ono tez na|czce| unemozwa
wykonane takch panw.
Rozwazane druge |est rwne nezbdne. Wo|n bowem
prowadz s z przecwnkem ne oderwanym, ae rzeczywstym,
ktrego zawsze trzeba mec na oku. Na pewno tez zuchway
Bonaparte ma na uwadze ten wzgd werzy w skutecznoc
postrachu, |ak szerzy swym meczem. Ta sama wara
zaprowadza go w roku 1812 do Moskwy; tu go |ednak
zawoda, gdyz postrach spowszechna |uz neco w
ggantycznych wakach. Aczkowek w roku 1797 by on czym
nowym chocaz ne odkryto |eszcze wwczas ta|emncy sy
oporu, posuntego do ostatecznoc, to |ednak w roku 1797
odwaga doprowadzaby Bonapartego do wynku u|emnego,
gdyby w przeczucu tego ne znaaz, |ak to |uz rzekmy,
wy|ca w umarkowanym poko|u w Campo Formo.
Na tym musmy przerwac to rozwazane; wystarczy ono |ako
przykad, aby wykazac rozegoc, rznorodnoc trudnoc,
|ake mog stac s udzaem rozwazana krytycznego, |e
dotrzemy az do cew ostatecznych, to znaczy, gdy poruszymy
rodk weke decydu|ce, ktrych dzaane az do tych cew z
konecznoc sgnc mus. Wynka std, ze - poza teoretyczn
zna|omoc przedmotu - wek wpyw na wartoc rozwazan
krytycznych mus mec wrodzony taent, gdyz od nego to
gwne zaezec bdze owetene zwzkw pomdzy faktam
wyrznene spord nezczonego mnstwa powkan -
zdarzen na|bardze| stotnych.
Taent |ednak bdze wykorzystany w nny |eszcze sposb.
Rozwazane krytyczne |est badanem ne tyko wszystkch
rodkw uzytych, ae wszekch mozwych, ktre tez trzeba
podac, a zatem znaec; ne mozna bowem w oge ganc
zadnego rodka, skoro s ne ume przytoczyc epszego. I
chocaz czba mozwych kombnac| |est przewazne neweka,
to |ednak zaprzeczyc s ne da, ze podane rodkw ne uzy-
tych ne |est |uz tyko zwyk anaz rzeczy stne|cych, ae
samodzen twrczoc ne da|c s u|c w przepsy, a
zaezn od podnoc ducha.
Daecy |estemy od upatrywana poa da weke|
genanoc tam, gdze wszystko da s sprowadzc do bardzo
neweu praktyczne mozwych nader prostych kombnac|. Za
rzecz neopsane meszn, |akkowek czsto spotykan,
uwazamy traktowane samego pomysu obe|ca dane| pozyc|
|ako oznak weke| genanoc, pommo to |ednak akt twrcze|
samodzenoc |est tu nezbdny wartoc rozwazam krytycz-
nych zaezy w znaczne| merze od nego.
Kedy Bonaparte 30 pca 1796 roku powz decyz|
przerwana obzena Mantu, aby wyruszyc z ca s przecw
nadcga|cym z odsecz koumnom Wurmsera rozdzeonym
przez |ezoro Garda rzek Mnco pobc |e z osobna, wydao
s to na|pewne|sz drog do wetnych zwycstw. Zwycstwa
te nastpy stotne powtrzyy s dzk zastosowanu tegoz
rodka |eszcze wetne| przy pne|szych prbach odseczy.
Budz one |ednogony, nepodzeny podzw.
Pommo to Bonaparte, wszedszy 30 pca na t drog,
musa porzucc zupene my obzena Mantu, gdyz ne mg
uratowac parku obznczego, a nowego |uz w te|ze kampan
stworzyc ne byo mozna. Istotne, obzene zmeno s w
zwyk bokad forteca, ktra przy daszym obzenu
upadaby bardzo szybko, operaa s |eszcze przez szec me-
scy, pommo wszystkch zwycstw Bonapartego w otwartym
pou.
Krytyka uznaa to za zo cakowce neunknone, gdyz m
umaa wskazac epsze| drog oporu. Odparce nadcga|ce|
odseczy na nach obznczych byo w take| nesawe
pogardze, ze sposb te:n zupene uszed uwag. A |ednak w
czasach Ludwka XIV sposb ten tak czsto spena swo|e
zadane, ze tyko wpywem mody mozna wytumaczyc, z sto at
pne| nkomu ne przyszo nawet na my przyna|mne| s nad
nm zastanowc. Gdyby my tak dopuszczono, to bzsze
zbadane
sytuac| wykazaoby, ze 40 tyscy na|epsze| w wece
pechoty, |ake mg Bonaparte wystawc na sne
ufortykowane| n obzncze| pod Mantu, ne potrzebowao
s tak bardzo obawac 50 tyscy cgncych pod Wurmserem
z odsecz Austrakw, gdyz wtpwe byo, by w oge
sprbowa on uderzyc na ch ne. Ne chcemy tu zapuszczac
s w bzsze udowadnane tego twerdzena. Sdzmy bowem,
ze to, co |uz powedzemy, wystarczy, aby zapewnc temu
sposobow rwnorzdnoc w stosunku do nnych. Ne bdzemy
tu tez rozstrzygac, czy Bonaparte podczas akc| same| mya o
tym sposobe: w pamtnkach |ego w pozostaych rdach
drukowanych ne znaemy o tym an adu, a caa pne|sza
krytyka ne myaa o tym wcae, ponewaz od tego sposobu
odzwycza|ono s |uz wwczas zupene. Zasuga przypomnena
ne |est weka, gdyz - aby nan natrac - wystarczy tyko pozbyc
s modnego pogdu na t spraw; w kazdym |ednak raze
koneczne |est zwrcene na nego uwag porwnane go ze
sposobem zastosowanym przez Bonapartego. Bez wzgdu na
wynk tego porwnana krytyka ne pownna go zanedbac.
Kedy Bonaparte w utym 1814 r. oderwa s od arm
Buchera, pobwszy | uprzedno pod Etoges, Champ-Aubert,
Montmra Ud., aby zwrcc s znowu przecwko
Schwarzenbergow pobc |ego korpusy pod Montereau
Mormant, to wszyscy by pen podzwu, gdyz Bonaparte
wane dzk temu przerzucanu swych s gwnych
wykorzysta wetne bd sprzymerzonych, poega|cy na
posuwanu s oddzene. I |e go te wetne uderzena na
wszystke strony ne uratoway, to w kazdym raze ne bya to
|ego wna. Nkt za dotychczas ne zada pytana, |ak by mg
byc wynk, gdyby Bonaparte ne by zwrc s od Bchera
znowu przecw Schwarzenbergow, ecz skerowa swe cosy
przecwko Bcherow cga go az po Ren. |estemy
przekonan, ze kampana przybraaby wtedy cakem nny obrt
weka arma zamast maszerowac na Paryz wrcaby za Ren.
Ne zdamy tu, aby podzeano nasze przekonane, ae skoro
atematywa ta zostaa postawona, zaden fachowec ne moze
zaprzeczyc, ze krytyka pownna | dopucc do gosu.
W tym wypadku porwnane obu mozwych sposobw
nasuwao s atwe| nz poprzedno, a pommo to pomnto |e,
dc w |ednym tyko kerunku na oep |ednostronne, ne
unka|c uprzedzen.
Z konecznoc podawana rodka epszego na me|sce
skrytykowanego powsta ten rodza| krytyk, ktry stosu|e s
nema powszechne, a manowce poprzestane na zwycza|nym
podanu rzekomo epszego sposobu, ne poda|c wacwe
dowodu, ze |est epszy. W konsekwenc| za ne kazdy |est
przekonany, nn d za ch przykadem oto powsta|e spr,
ktry ne ma zadne| wartoc da rozumowana. Caa teratura
wo|enna obtu|e w podobne rzeczy.
Dowd, |akego s domagamy, nezbdny |est wszdze
tam, gdze korzyc proponowanego rodka ne s tak
oczywste, aby ne dopuszczay wtpwoc; poega on na tym,
ze kazdy z obu rodkw bada s stosowne do |ego wacwoc
porwnu|e z ceem. Po sprowadzenu zagadnena do
na|prostszych prawd spr mus wreszce ustac abo prowadz on
przyna|mne| do nowych wynkw, podczas gdy przy nnym
rodza|u krytyk wszeke argumenty za przecw wza|emne s
znosz.
Tak na przykad, |ebymy w ostatno przytoczonym przez
nas przykadze ne zechce ogranczyc s do wskazana, ze
neprzerwany pocg za Bcherem byby korzystne|szy, nz
zwrcene s przecwko Schwarzenbergow, ae dowec tego,
to oparbymy s na nastpu|cych prostych prawdach:
1. Na og korzystne| |est zadawac cosy cge w |ednym
tym samym kerunku, nz przerzucac swe sy, ponewaz
przerzucane to pocga za sob strat czasu ponewaz tam,
gdze sa morana |uz |est osabona wskutek ponesonych
znacznych strat, atwe| osgnc nowe sukcesy, a zatem ne
trac s czc uzyskane| |uz przewag;
2. Bcher, aczkowek sabszy nz Schwarzenberg, by
przecwnkem wazne|szym dzk swe| przedsborczoc, on
to wc racze| stanow ten punkt czkoc, ktry pocga za
sob reszt;
3. Straty, |ake pons Bcher, naezao uwazac za
rwnowazne ksce. Dzk temu powstaa taka przewaga
Bonapartego nad nm, ze odwrt Bchera az do Renu ne mg
prawe uegac wtpwoc, ponewaz na te| n ne byo
zadnych powazne|szych poskw;
4. Zadne nne mozwe powodzene ne wygdaoby tak
straszne, ne przybraoby tak obrzymch ksztatw w wyobran
sprzymerzencw; a to naezy uwazac za bardzo wazny wzgd
u tak notoryczne nezdecydowanego, chwe|nego wodza, |akm
by Schwarzenberg. Straty, |ake pons wrtembersk nastpca
tronu pod Montereau, a hr. Wttgensten pod Mormant,
musayby byc ks. Schwarzenbergow doc dokadne znane.
Natomast nepowodzena Bchera na |ego odosobnone|
oddzene| n od Mamy az po Ren musayby do
Schwarzenberga dochodzc tyko w forme pogosek, rosncych
wcz nby awna nezna.
Rozpaczwy kerunek na Vtry, ktry wytkn sobe
Bonaparte w koncu marca, aby sprbowac, co za skutek wywrze
na sprzymerzonych groba strategcznego obe|ca, opera s
wyrane na zasadze wywoana postrachu, ecz byo to |uz w
warunkach zupene nnych, bo po porazkach pod Laon Arcs,
kedy Bcher zna|dowa s |uz ze stutysczn arm u boku
Schwarzenberga.
Bd wprawdze tacy, ktrych dowody nne|sze ne
przekona|, ae przyna|mne| ne bd mog powedzec nam:
,Kedy Bonaparte, posuwa|c s nad Ren, zagraza baze
Schwarzenberga, to Schwarzenberg ze swe| strony zagraza
Paryzow, to |est baze Bonapartego". Dowody bowem nasze
may wane na ceu wykazane, ze Schwarzenberg ne
myaby wwczas o marszu na Paryz.
Wraca|c za do poruszonego przez nas uprzedno
przykadu z kampan roku 1796, powemy; Bonaparte uwaza
obran przez sebe drog za wodc na|pewne| do pobca
Austrakw. Gdyby nawet tak byo, to |ednak ce, |ak zosta
przez to osgnty, by tyko przn saw, ktra ne moga
mec wkszego wpywu na upadek Mantu. Droga wskazana
przez nas prowadza, zdanem naszym, pewne| do
udaremnena odseczy. Gdybymy |ednak, nawet zgodne ze
zdanem wodza francuskego, ne uwaza |e| za
na|stosowne|sz, ecz sdz, ze prowadz ona do powodzena
mne| pewnego, to tak cae zagadnene sprowadzaoby s do
tego, ze w perwszym wypadku naezaoby poozyc na sza
powodzene pewne|sze, ae za to nema bez korzyc, a zatem
bardzo nke, w drugm natomast - nezupene pewne, ae za to
znaczne wksze. Gdy s stawa spraw w ten sposb, to
odwaga pownna racze| opowedzec s za drugm
rozwzanem, choc na pozr byo wane odwrotne. Bonaparte
na pewno ma zamary nemne| mae bez wtpena ne
uwadama sobe tak dobrze natury danego wypadku ne
przewdza |ego skutkw tak dobrze, |ak to mogmy teraz
uczync na podstawe dowadczena.
Rzecz naturana, ze przy badanu rodkw krytyka mus
czsto powoywac s na hstor wo|en, gdyz w sztuce wo|enne|
dowadczene warte |est wce| nz wszeke prawdy
ozoczne, Ten dowd hstoryczny ma |ednak swo|e wasne
warunk, o ktrych wspomnmy w osobnym rozdzae; warunk
te, nestety, spena| s tak rzadko, ze powoywane s na
hstor przewazne przyczyna s tyko do |eszcze wkszego
pomeszana po|c.
Obecne musmy rozwazyc |eszcze |edn wazn kwest,
manowce, |ak daece krytyka moze u-b pownna przy ocene
danego wypadku korzystac z wasne|, epsze| zna|omoc
sprawy, a zatem ze wadomoc, co spowodowao sukcesy,
abo tez kedy gdze pownna ona zapomnec o tych sprawach,
aby postawc s zupene dokadne w poozenu dzaa|cego.
|e krytyka chce wyrazc pochwa ub nagan
dzaa|cemu, to mus bezwzgdne starac s za|c dokadne
|ego stanowsko, tzn. mus zestawc to wszystko, co on wedza
co stanowo pobudk |ego dzaana, natomast opucc to
wszystko, o czym dzaa|cy ne mg wedzec ub ne wedza,
a wc przede wszystkm -|ak bdze wynk. |ednakowoz |est to
tyko ce, do ktrego mozna dzyc, ae ktrego ngdy ne mozna
cakowce osgnc. Ngdy bowem stan rzeczy, z ktrego
wynka |ake zdarzene, ne stane przed oczam krytyk w
take| postac, w |ake| wdna w oczach dzaa|cego. Mnstwo
drobnych okocznoc, |ake mogy mec wpyw na decyz|,
zgno w nepamc ne|eden motyw subektywny ne doszed
ngdy do gosu. O tych motywach dowadu|emy s tyko z
pamtnkw osb dzaa|cych ub osb bardzo m bskch, a w
takch pamtnkach traktu|e s sprawy w sposb bardzo
dowony bywa nawet, ze opowada s o nch umyne
nedokadne. Uwadze krytyk mus wc u|c wee rzeczy,
ktrych dzaa|cy by wadom.
Z druge| strony |eszcze trudne| |est krytyce zapomnec o
tym; o czyn we za duzo. Latwe bdze to tyko w stosunku do
okocznoc przypadkowych, to |est takch, ktre ne tkw w
samych warunkach, ae s do nch doczyy, natomast bardzo
trudne boda| nemozwe do osgnca |est to przy wszekch
rzeczach zasadnczych.
Omwmy przede wszystkm wynk. |e ne powsta on z
przypadkowych zdarzen, to prawe nemozwe |est, aby
zna|omoc |ego ne wpywaa na ocen tych spraw, z ktrych
powsta, gdyz wszystke te sprawy wdzmy w |ego wete
czcowo nawet dopero dzk nemu pozna|emy |e ocenamy.
Hstora wo|en ze wszystkm swym z|awskam stanow da
krytyk same| rdo nauk naturane ukazu|e ona te sprawy w
takm wane wete, |ake powstao z rozwazana caoc.
Gdyby zatem w pewnych wypadkach zamerzaa zupene o tym
zapomnec, to ngdy by s |e| to w zupenoc ne udao.
Dze|e s tak |ednak ne tyko z wynkem, tzn. z tym, co
nastpu|e dopero pne|, ecz takze z tym, co |uz stnao,
czy z danym, ktre okrea| dzaane. Krytyka bdze
przewazne posadaa ch wksz oc nz dzaa|cy.
Wydawaoby s wc, ze atwo o nch zapomnec, a przecez
rzecz ma s przecwne. Zna|omoc okocznoc poprze-
dza|cych wspczesnych poega bowem ne tyko na pewnych
ce okreonych wadomocach; ecz takze na weke| czbe
przypuszczen ub zaozen, tak ze spord wadomoc o
sprawach nezupene przypadkowych prawe kazd
poprzedzao |ake przypuszczene ub przewdywane,
zastpu|ce konkretn wadomoc W raze |e| braku. Zrozumae
|est datego, ze pne|sza krytyka, ktra faktyczne zna
wszystke okocznoc poprzedza|ce wspczesne, ne
pownna dac s zmyc przy pytanu, |ake z neznanych
okocznoc uwazaaby podczas dzaana za prawdopodobne.
Twerdzmy, ze tu kompetna abstrakc|a |est rwnez nemozwa
|ak przy wynku to z tych samych co tam powodw,
|e wc krytyka chce o |akm akce dzaana
wypowedzec pochwa ub nagan, to zawsze tyko do
pewnego stopna uda s |e| za|c stanowsko dzaa|cego. W
bardzo weu wypadkach uda s |e| to w stopnu dostatecznym
da praktycznych potrzeb, ae w pewnych wypadkach wcae
tego ne osgne, tego ne naezy spuszczac z oczu.
|ednak ne |est rzecz an koneczn, an pozdan, aby
krytyka cakowce utozsamaa s z dzaa|cym na wo|ne.
Wo|na, |ak w oge wszeka sztuka, wymaga pewnych
rozwntych zdonoc wrodzonych, zwanych wrtuozostwem.
Moze byc ono weke ub mae. W perwszym wypadku moze
ono atwo przecgnc krytyka; ktry bowem krytyk zechcaby
twerdzc, ze posada wrtuozostwo Fryderyka ub Bonapartego!
|e zatem krytyka ne ma s powstrzymac od wydawana
|akegokowek sdu o wekm taence, to mus mec prawo
wykorzystana swe|
przewag, poega|ce| na posadanu rozege|szego wdnokrgu.
Krytyka ne moze zatem poddawac wekemu wodzow
rozwzana |ego zadana na zasadze tych samych danych, |ak
|ak formu rachunkow, ecz w koncowym wynku, w wetne|
trafnoc wydarzen pownna rozpoznawac z podzwem to, co
operao s na wyzsze| czynnoc genusza, a stotny zwzek
wydarzen odgadnty wzrokem genusza pownna zbadac za
pomoc faktw.
Kazde |ednak, chocby na|drobne|sze wrtuozostwo wymaga,
aby krytyka za|mowaa wyzsze stanowsko. Mus ona obtowac
w sprawdzany obektywne, byc mozwe |ak na|mne|
subektywna ne dopuszczac, aby ogranczony umys krytyka
sta s |edyn |e| mar.
To wyzsze stanowsko krytyk, |e| pochwaa ub nagana
wydana po dokadnym zbadanu sprawy, ne zawera w sobe
nc, co by rano nasze uczuca. Nastpu|e to dopero wwczas,
gdy krytyk wysuwa swo| osob na pan perwszy przemawa
w tone takm, |ak gdyby caa mdroc, |ak naby dzk
kompetne| zna|omoc danego zdarzena, bya |ego wasnym
taentem. Aczkowek bd |est tu az nadto wyrany, to |ednak
prznoc prowadz don bardzo atwo oczywce budz w
nnych nechc. |eszcze czce| |ednak take wynoszene s
krytyka ne ezy wcae w |ego zamarach, ae |e s krytyk
wyrane przecwko temu ne zastrzeze, czytenk moze go o to
posdzc zaraz potem obwn go o brak zdonoc oceny.
|e zatem krytyka wytyka |ak bd Fryderykow
Bonapartemu, to ne wynka z tego byna|mne|, ze ten, ktry t
krytyk wygasza, ne popenby tego bdu: moze on mao
przyznac, ze na me|scu tych wodzw popenby byc moze
|eszcze wksze bdy. Nemne| |ednak krytyk, poznawszy te
bdy z ognego zwzku zdarzen, ma prawo zdac, zeby
dzaa|cy o wyzszych zdonocach sam |e przewdywa.
Bdze to zatem ocena wedug zwzku zdarzen, a wc
stosowne do wynku. Istne|e |ednak |eszcze nny wpyw wynku
na ocen, a manowce, |e wynku tego uzy|emy po prostu
|ako dowodu za abo przecw uzytemu rodkow. Mozna to
nazwac ocen ze wzgdu na wynk. Ocena taka wyda|e s na
perwszy rzut oka bezwzgdne godna potpena - a |ednak tak
ne |est.
Podczas wyprawy Bonapartego w roku 1812 na Moskw
wszystko zaezao od tego, czy przez zdobyce stocy dzaana
poprzedza|ce ten fakt skon on cara Aeksandra do zawarca
poko|u, tak |ak go do tgo skon w roku 1807 po btwe pod
Fredandem, a cesarza Francszka w atach 1805 1809 po
btwach pod Austertz Wagram. |eby bowem ne osgn
poko|u w Moskwe, pozostawaby mu |uz tyko odwrt, tzn.
kska strategczna. Pomnemy tu kwest, co uczyn
Bonaparte, aby dotrzec do Moskwy czy |uz wtedy ne
zanedba weu rzeczy, ktre mogyby doprowadzc cara
Aeksandra do decyz| zawarca poko|u; pomnemy tez
druzgoczce okocznoc, |ake towarzyszyy odwrotow ktre
may sw przyczyn byc moze w kerownctwe cae| wyprawy.
Pytane pozostane zawsze to samo. Bez wzgdu bowem na
na|wetne|szy nawet wynk wyprawy do Moskwy zawsze
pozosta|e rzecz nepewn, czy przerazby on cara Aeksandra
do tego stopna, aby skonc go do zawarca poko|u. Rwnez,
|eby nawet odwrt ne kry w sobe tyu zarodkw znszczena
to tak pozostaby on zawsze wek ksk strategczn. |eby
natomast car Aeksander zgodz s na nekorzystny pok|,
wyprawa 1812 roku naezaaby do rzdu wypraw takch, |ak
Austertz, Fredand ub Wagram. |ednak te wyprawy, gdyby
pok| ne zosta zawarty, doprowadzyby prawdopodobne do
anaogcznych katastrof. Bez wzgdu na to, e sy, zrcznoc
zdonoc wykaza tam zdobywca wata, zawsze |est to
aktuane skerowane do osu pytane. Czyz naezy potpc
wyprawy z at 1805, 1807 1809 ze wzgdu na wypraw roku
1812 twerdzc, ze wszystke one byy dzeem gupoty, a wynk
ch by sprzeczny z natur rzeczy, oraz ze dopero w roku 1813
dokonaa s sprawedwoc strategczna wobec epego
szczca? Byby to pogd bardzo nacgany, a sd tyransk,
ktremu brakowaoby poowy dowodw, gdyz zadne oko udzke
ne |est w stane edzc nc nezbdnego zwzku zdarzen az do
decyz| pobtego wadcy wczne.
|eszcze mne| usprawedwony byby pogd, ze wyprawa
1812 roku zasugwaa na wynk tak |ak poprzedne ze wynk
odmenny |est czym nesychanym. Stanowczoc bowem
Aeksandra ne mozna uwazac za co nesychanego.
Co moze byc prostszego, nz powedzec: w atach 1805,
1807 1809 Bonaparte ocen swoch przecwnkw suszne, a w
roku 1812 pomy s; wtedy ma wc rac|, a potem |e| ne
ma, wszystko to mozna wyrzec, gdyz tak nam wskazu|e
wynk.
Wszeka dzaanoc wo|enna moze, |ak to |uz rzekmy,
kusc s o osgnce prawdopodobnych tyko, a ne absoutne
pewnych wynkw. Czego za nam brak do zupene| pewnoc,
to musmy pozostawc osow czy szczcu -|ak to zechcemy
nazwac. Mozna co prawda zdac, aby ten |os szczca by
ogranczony |ak na|bardze|, ae tyko |e chodz o
poszczegny wypadek, to znaczy, aby nepewnoc w danym
wypadku bya mozwe na|mne|sza; ne naezy natomast
przekadac danego wypadku ponad nne datego tyko, ze
przedstawa on na|mne| nepewnoc. Byoby to ogromne
uchybene, |ak to wykaz nasze dasze rozwazana teoretyczne.
S wypadk, kedy na|wksze ryzyko |est na|wyzsz mdroc.
Wyda|e s wc, ze we wszystkm, co dzaa|cy mus
pozostawc osow, znka osobsta |ego zasuga, a zatem |ego
odpowedzanoc. Pommo to |ednak ne mozemy s
powstrzymac od wewntrznego zadowoena, ekroc
oczekwane s sprawdza, a przecwne, czu|emy pewne
nezadowoene, |e oczekwane zawodo. Zreszt sd o
susznoc ub nesusznoc, |ak wyda|emy na zasadze samego
tyko wynku, a racze| |ak w wynku zna|du|emy, ne moze tez
oznaczac nc nnego.
Ne naezy |ednak zapomnac, ze zadowoene, |ake ogama
nasz umys wobec spenena oczekwana, nezadowoene z
powodu |ego zawedzena, poega na ne|asnym poczucu, ze
pomdzy tym przypsywanym szczcu powodzenem a
genuszem dzaa|cego stne|e pewen subteny,
nepoznawany rozumem zwzek, ktry |uz w przypuszczenu
swym sprawa nam przy|emnoc. Dowodem tego pogdu |est
fakt, ze udza nasz wzrasta, sta|e s uczucem bardze|
okreonym, gdy powodzene ub nepowodzene czsto
przytraa s te| same| |ednostce. W ten sposb zrozumemy,
daczego szczce na wo|ne przybera natur szachetne|sz
nz szczce w grze. Wszdze tam, gdze szczwy wo|ownk
ne narusza skdnd naszych nteresw, z przy|emnoc
towarzyszymy mu w |ego drodze.
Krytyka zatem, zwazywszy wszystko, co naezy do dzedzny
udzkch obczen przekonan, zezwo wynkow wypowedzec
s w te| czc, gdze gbok, ta|emny zwzek zdarzen ne
wcea s w z|awska wdoczne obron ten cchy gos |akego
wyzszego prawodawstwa z |edne| strony przed hasem
prostackch mneman, z druge| za - odepchne ordynarne
naduzyca, |akch s mozna dopucc na te| na|wyzsze|
nstanc|.
Ten gos powodzena mus wc wszdze zrodzc to, czego
ne moze osgnc mdroc udzka. Zwaszcza w zakrese
duchowych s oddzaywan trzeba go bdze uwzgdnac,
czcowo z tego powodu, ze na|trudne| sy te oddzaywana
z ca pewnoc ocenc, czc za datego, ze s one tak
bske wo, z okrea| | na|atwe|. Gdze decyz| wodzow
wydzera strach ub mstwo - tam |uz wrd nch ne ma nc
obektywnego, a wc nc, w czym mdroc obczene mogyby
s spotkac z prawdopodobenstwem wynku.
Teraz musmy |eszcze pozwoc sobe na kka rozwazan o
samym narzdzu krytyk, t|. o |zyku, |akm s posugu|emy,
gdyz towarzyszy on pod pewnym wzgdem rwnez dzaanu
na wo|ne. Krytyka badawcza |est bowem tyko zastanawanem
s, ktre pownno poprzedzac dzaane. Uwazamy wc za
rzecz nader stotn, aby |zyk krytyk ma ten sam charakter,
co zastanawane s na wo|ne. W przecwnym bowem raze
przestane byc praktyczny odberze krytyce |e| zywotnoc.
W rozwazanach naszych o teor prowadzena wo|ny
powedzemy, ze teora ta ma wychowywac ducha dowdcw
na wo|ne abo racze| kerowac |ego wychowanem, ze
natomast ne |est ona powoana do zaopatrywana go w
pozytywne nauk systemy, ktrych by mg uzywac |ako
gotowych narzdz swego umysu. Ponewaz za da oceny
danego wypadku na wo|ne konstrukc|a naukowych n
pomocnczych ne |est ngdy an potrzebna, an nawet
dopuszczana ponewaz prawda wystpu|e tam ne w
systematyczne| postac trzeba | odnaec ne poredno, ecz
bezporedno, naturanym spo|rzenem ducha datego w roz-
wazanu krytycznym pownno s dzac podobne.
Wdzemy, ze wszdze tam, gdze stwerdzane natury
rzeczy prowadzoby za daeko, rozwazane krytyczne mus s
operac na prawdach ustaonych przez teor. |ednakze
podobne |ak na wo|ne dzaa|cy posuszny |est tym prawdom
teoretycznym, racze| prze|wszy s ch duchem, nz uwaza|c
|e za zewntrzne, nezmenne prawo, tak krytyka ne pownna
posugwac s nm, nby narzuconym prawem ub formu
agebraczn, w ktrych ne trzeba da stosowana ch odkrywac
nowych prawd, ecz wane pownna u|awnac zawsze t
prawd, pozostawa|c teor |edyne dokadne|sze bardze|
pracowte dowodzena. W ten sposb krytyka unkne
ta|emncze|, ne|asne| mowy posugwac s bdze |zykem
prostym, tzn., ze wyobrazena bd s ukaday w zrozumay
prze|rzysty ancuch.
Ne zawsze wprawdze uda s to w zupenoc, ae mus to
byc dzenem krytycznego u|ca. Mus ono uzywac mozwe
na|rzadze| zozonych form poznana ne posugwac s ngdy
konstrukc| naukowych n pomocnczych |ako wasnym
aparatem uzyskwana prawdy, ecz dochodzc do wszystkego
przez naturane, swobodne spo|rzene ducha.
To |ednak, ze tak powemy, pobozne dzene, panu|e
nestety dotychczas w nader necznych rozwazanach
krytycznych, natomast przewaz-na ch wkszoc zostaa przez
pewn prznoc wepchnta na drog popsywana s
pomysam.
Perwszym zem, |ake stae napotykamy, |est bezradne,
absoutne nedopuszczane stosowane pewnych
|ednostronnych systemw |ako formanego prawa. Netrudno
|est |ednak wykazac |ednostronnoc takego systemu, a to
wystarczy, aby raz na zawsze odrzucc |ego wyrok. Ma s tu do
czynena z przedmotem ce okreonym ponewaz czba
mozwych systemw w oge ne moze byc weka, datego s
one same przez s zem na|mne|szym.
O wee wksz szkod przynos w orszak termnw,
sztucznych wyrazen metafor, |ak wodz za sob owe systemy,
ktry wczy s wszdze, opuszcza|c swego wadc, |ak
una haastra ub |ak tabory za arm. |e ktry z krytykw ne
przy|me caego systemu, czy to datego, ze mu zaden z nch
ne odpowada, czy tez ze ne zdoa |eszcze poznac w caoc
|akegokowek systemu, to stara s przyna|mne| choc czstk
|ego zastosowac, aby wykazac, |ak bdne byo postpowane
danego wodza. Wkszoc ch w oge ne ume rozumowac bez
oparca s tu wdze na |akm fragmence nauk o wo|ne.
Na|drobne|sze z tych uamkw, poega|ce na samych
wyszukanych sowach przenonach, s czsto tyko
ozdbkam opowadana krytycznego. W same| naturze rzeczy
|ednak ezy, ze wszystke termny sztuczne wyrazena naezce
do danego systemu trac wszek trafnoc, |e | w oge
posada|, z chw gdy wyrwane z tego systemu ma| suzyc
|ako ogne pewnk abo |ako mae krysztak prawdy
udowadna|ce rzecz sne| nz zwyke sowa.
Spowodowao to, ze nasze teoretyczne krytyczne dzea -
zamast zwycza|nego prostego rozwazana, gdze autor
przyna|mne| zawsze we, co mw, czytenk we, co czyta -
ro| s od takch termnw tworz-
cych manowce, na ktrych rozchodz s drog autora
czytenka. Czsto |ednak s one czym o wee gorszym -
pustym pewam bez zama. Autor sam ne we |uz dokadne,
co ma na my, uzywa|c ch, zadowaa s ne|asnym
wyobrazenam, ktre przy uzywanu zwycza|nych sw ne
wystarczyyby nawet |emu samemu.
Trzecm zem krytyk |est naduzywane przykadw
hstorycznych popsywane s oczytanem. Wyrazmy |uz
swo|e zdane, czym |est hstora sztuk wo|enne|, pogd nasz o
przykadach w oge o hstor wo|en rozwnemy |eszcze w
osobnych rozdzaach. Dotyka|c tyko przeotne |akego faktu,
mozna go uzyc na poparce na|bardze| sprzecznych pogdw,
a trzy ub cztery przykady cgnte nagromadzone z na|od-
ege|szych czasw kra|w, z na|rozmatszych stosunkw,
przewazne rozprasza| mc sd, ne ma|c zadne| wartoc
|ako dowd. Gdy s |e wywet dokadne, to okaze s, ze
przewazne s to rupece, a zamarem autora byo popsac s
oczytanem.
|akaz |ednak korzyc da zyca praktycznego powsta|e z tych
ne|asnych, pprawdzwych, pomeszanych dowonych
wyobrazen? Korzyc ta |est tak maa, ze racze| dzk nm
teora, odkd stne|e, stanow stne przecwenstwo praktyk
nerzadko |est pomewskem da tych, ktrym ne mozna
odmwc weke| dzenoc w pou.
Byoby wrcz nacze|, gdyby teora zwycza|nym sowy za
pomoc naturanego badana rzeczy skada|cych s na
prowadzene wo|ny staraa s ustac to tyko, co ustac mozna,
gdyby ne odbega|c od przedmotu, zarzuca faszywe
pretens|e neodpowedn pomp form naukowych porwnan
hstorycznych posza rka w rk z udm, ktrzy na wo|ne
zdon s kerowac wypadkam dzk naturanemu spo|rzenu
swego ducha.
KSIEGA TRZECIA
O strateg w ognoc
ROZDZIAL PIERWSZY
Stratega
Po|ce strateg ustamy w drugm rozdzae ksg
druge|. |est ona wykorzystanem btwy do cew wo|ny.
Wacwe ma ona do czynena tyko z btw, ae teora |e| mus
wcgnc do rozwazan takze podstaw te| wacwe|
dzaanoc, tzn. sy zbro|ne same w sobe |ako tez ch gwne
powzana; btw bowem wyda| sy zbro|ne , nawza|em,
btwa wywera wpyw przede wszystkm na sy zbro|ne. Btw
sam mus teora rozwazac tak ze wzgdu na | e| mozwe
sukcesy, |ak rwnez na te sy ducha uczuca, |ake s
na|wazne|sze przy |e| wykorzystanu.
Stratega |est wykorzystanem btwy do cew wo|ny; mus
datego wytknc caemu aktow wo|ennemu ce, odpowada|cy
|ego zamarow, tzn. narzuca pan wo|ny, z ceem za wze
szereg dzaan, ktre ma| prowadzc do |ego spenena, tzn.
nakrea pro|ekty poszczegnych kampan panu|e w nch
poszczegne btwy. Ponewaz wszystke te rzeczy przewazne
okrec s dadz tyko |ako zaozena, ktre ne zawsze s
trafne, a mnstwo nnych bardze| szczegowych w oge ne
da s naprzd okrec, wynka std, ze stratega mus sama
ruszyc w poe, aby kerowac |uz na me|scu do caoc
wprowadzac take zmany, ktre s natychmast nezbdne. Ne
moze ona zatem an na chw usuwac rk od swego dzea.
Pogdu tego, zwaszcza tam, gdze chodz o caoksztat, ne
zawsze s trzymano; dowodz tego dawne|sza praktyka
strateg gabnetowe|, oddaone| od arm. |est to |ednak
dopuszczane tyko wtedy, gdy gabnet zna|du|e s tak bsko
wo|ska, ze mozna go uwazac za |ego wek kwater gwn.
W tym u|cu teora bdze zatem sza w ad za strateg
abo, mwc dokadne|, wy|anac bdze zarwno rzeczy
same, |ak ch wza|emne powzana oraz wydobywac na |aw to
wszystko, co moze uchodzc za regu abo zasad.
|e przypomnmy sobe z perwszego rozdzau perwsze|
ksg, u przedmotw na|wksze| wag wo|na dotyka, to
zrozumemy, ze uwzgdnene ch wszystkch wymaga
wy|tkowe| bystroc umysu.
Monarcha abo wdz, ktry ume pokerowac wo|n ce
wedug swych cew rodkw, ne czync an za wee, an za
mao, da|e tym
samym na|wkszy dowd swego genuszu. |ednak wynk te|
genanoc prze|awa s ne tye w nowo wynaezonych,
rzuca|cych s w oczy formach dzaana, e w szczwym
koncowym wynku caoc. Racze| podzwac tu pownnmy
rzeten trafnoc zwykych zaozen nehaaw harmon
caego dzaana, a wszystko to prze|awa s dopero w wynku
koncowym.
Badacz, ktry ne ume z owe| harmon wyedzc tego
wynku koncowego, atwo szuka genanoc tam, gdze |e| ne
ma byc ne moze.
Srodk formy, ktrym posugu|e s stratega, s w stoce
tak daece proste, tak znane dzk ch staemu powtarzanu s,
ze zdrowemu rozsdkow udzkemu meszne s tyko moze
wydac, gdy syszy, z |ak przesadn emfaz krytyka stae o nch
powtarza. Tysc razy stosowane obe|ce bywa wychwaane tu
|ako rys byskotwe| genanoc, tam znowu, |ako dowd
gboke| wnkwoc czy nawet nader wszechstronne| wedzy.
Czyz mog byc bardze| nesmaczne dzwactwa w caym wece
psarskm?
|eszcze meszne|sze s wyda, gdy s pomy, ze wane
ta sama krytyka stosowne do na|bardze| pospotych mneman
wykucza w teor wszeke wekoc morane stara s
uwzgdnac wyczne czynnk materane, tak ze wszystko
ograncza s do paru matematycznych zaeznoc rwnowag
przewag, czasu przestrzen oraz do paru ktw n. Gdyby
tym tyko bya teora, to z te| ndzy daoby s skecc zaedwe
|edno |ake naukowe zadane da ucznaka.
Przyzna|my |ednak: o naukowych formach zadanach ne
ma tu mowy; powzana rzeczy materanych s wszystke
nader proste, natomast trudne|sze |est u|ce s duchowych
wchodzcych tu w gr. Tuta| rwnez powkan duchowych
wkszych rznc w wekocach ch zaeznocach naezy
doszukwac s tyko w na|wyzszych regonach strateg, t|. tam,
gdze granczy ona z potyk sztuk rzdzena panstwem, czy
racze| sama sta|e s tym obo|gem. |ednakowoz nawet tam
ma| one, |ak to |uz rzekmy, wpyw racze| na kweste |ak
wee" , |ak mao" nz na form wykonana. Gdze za forma
przewaza, |ak s to dze|e w poszczegnych wekch maych
zdarzenach wo|ny, tam czynnk duchowe sprowadza| s do
bardzo neweke| czby.
W strateg |est zatem wszystko proste, ae ne |est |eszcze
przez to samo zbyt atwe. |e warunk danego panstwa
okrea|, co wo|na pownna zdzaac, a czego moze dokonac, to
drog do tego znaec atwo; ae aby drog te| trzymac s
nezachwane przeprowadzc pan, ne da|c s odwec od
nego tysckrotne przez tysce powodw, trzeba poza wek
s charakteru posadac wek |asnoc pewnoc umysu.
Spord tysca udz, ktrzy mog wybc s czy to dzk
swemu duchow, czy bystroc umysu, czy tez znowu dzk
odwadze ub se wo, czasem an |eden ne skup w sobe tych
wszystkch wacwoc, ktre by go |ako wodza wynosy ponad
mernoc.
Dzwne to brzm, a |ednak pewne |est da wszystkch, ktrzy
zna| wo|n pod tym wzgdem, ze da wazne| decyz| trzeba w
strateg znaczne wce| sy wo nz w taktyce. W te| ostatne|
moment porywa do tego stopna, ze dzaa|cy czu|e s |akby
unesony prdem, przecw ktremu waczyc ne moze bez
wywoana |ak na|bardze| zgubnych skutkw, pokonywa tedy w
sobe powsta|ce wtpwoc kroczy odwazne dae|. W
strateg, gdze wszystko odbywa s o wee powone|, rwnez
wtpwoc, wasne cudze, wpywy rozwazana, a zatem
newczesne zae - ma| o wee wce| poa do dzaana;
ponewaz za w strateg ne wdz s stanu rzeczy, tak |ak w
taktyce, chocby w poowe wasnym oczam, ecz wszystko
trzeba odgadywac przypuszczac, zatem przekonane ne |est
tak mocne. Skutkem tego wkszoc generaw grzne w
bdnych wtpwocach tam, gdze pownn dzaac.
Rzucmy teraz okem na hstor; na kampan Fryderyka
Wekego z roku 1760, sawn z pknych marszw
manewrw, prawdzwe arcydzeo strategcznego kunsztu, |ak
gos krytyka. Czyz mamy podzwac, ze kr chca obe|c to
prawe skrzydo Dauna, to ewe, to znw prawe td. ? Czy w tym
mamy wdzec gbok mdroc? Ne, ne mozemy tak mne-
mac, |e chcemy rozumowac prosto newymuszene.
Przecwne, musmy tu przede wszystkm podzwac mdroc
kra, ktry dzc maym sam do wekego ceu, ne
przedswz nc, co by tym som ne odpowadao, a wane
tye, aby osgnc sw| ce. Ta mdroc wodza wdne|e ne tyko
w te| kampan, ecz rozcga s na wszystke trzy wo|ny
wekego kra.
Ceem |ego byo doprowadzene Sska do pewne| przystan
dobrze zagwarantowanego poko|u.
Na czee maego panstwa, ktre przewazne podobne byo
do pozostaych, a wyrznao s spord nch tyko pewnym
gazam swe| admnstrac|, ne mg on byc Aeksandrem, a
postpu|c |ak Karo XII, rozbby sobe gow podobne |ak
tamten. Totez w caym |ego prowadzenu wo|ny dostrzegamy t
powcgw s, ktra zawsze utrzymu|e s w rwnowadze,
ne pozwaa sobe ngdy na neodpowedn nacsk, ae w chw
weke| potrzeby podnos s na wyzyny godne podzwu, aby w
nastpne| zaraz znowu zachowywac s spoko|ne,
podporzdkowu|c s grze na|mne|szych nawet faowa
potycznych. An prznoc, an duma, an chc zemsty ne
mog go zawrcc z te| drog wane ta droga doprowadza go
do szczwego wynku wak.
Tych kka sw ne moze naezyce ocenc te| strony
dzaanoc wekego wodza. Dopero przy|rzawszy s
sumenne dzwnemu wynkow te| wak zbadawszy przyczyny,
|ake go spowodoway, naberamy przewadczena, ze tyko
przenkwy wzrok kra przeprowadz go szczwe przez te
wszystke rafy.
|est to |edna cecha, ktr podzwamy u tego wekego
wodza zarwno w kampan 1760 roku, |ak wszystkch nnych;
w te| |ednak przede wszystkm, a to datego, ze w zadne| nne|
ne utrzyma s w rwnowadze wobec tak przewaza|cych s
kosztem tak newekch oar.
Inna strona dotyczy trudnoc wykonana. Latwo |est
zarzdzc marsze da obe|ca z prawe| z ewe| strony; zasad,
aby oddzaek sw| zawsze trzymac w skupenu, dorastac
wszdze s rozproszonemu wrogow mnozyc s przez
szybke poruszena - rwne atwo odszukac, |ak wypowedzec;
samo zatem znaezene |e| ne moze wzbudzac naszego
podzwu, a wobec tak prostych rzeczy pozosta|e nam tyko
przyznac, ze s proste.
Nechze |ednak wdz sprbu|e naadowac Fryderyka
Wekego w tych rzeczach. |uz dawno mw psarze, ktrzy by
tego naocznym wadkam, o nebezpeczenstwach, a nawet o
neostroznoc, z ktr byy zwzane posto|e wo|ska kra, ne
mozemy wtpc, ze w momence ch za|mowana
nebezpeczenstwo to wydawao s trzy razy wksze nz
pne|.
Podobne rzecz s maa z marszam pod okem, a czsto
pod ognem dza neprzy|acea. Fryderyk Wek za|mowa te
posto|e dokonywa tych marszw, ponewaz ze sposobu
dzaana Dauna, z szykw bo|owych przez nego stosowanych, z
|ego odpowedzanoc charakteru czerpa t pewnoc, ktra
sprawaa, ze |ego posto|e marsze byy ryzykowne, ae ne
nerozwazne. Odwaga za kra, |ego zdecydowane sa wo
przyczyny s do tego, aby na te rzeczy tak wane patrzec
ne dac s wprowadzc w bd an odstraszyc przez
nebezpeczenstwa, o ktrych |eszcze trzydzec at pne|
bdze s psac mwc. Neweu wodzw uznaoby te proste
rodk strateg w danych warunkach za wykonane.
A oto nna znowu trudnoc wykonana. Arma kra w te|
kampan |est neustanne w ruchu. Dwa razy dzy ona za
Daunem cgana przez Lascy'ego, po zych, bocznych drogach
znad Eby do Sska (pocztek pca pocztek serpna). Mus
ona byc kazde| chw gotowa do bo|u marsze swo|e mus
zarzdzac nader kunsztowne, co pocga za sob rwne
weke wysk. Wprawdze tysce wozw towarzysz |e| zyw
|, |ednakze wyzywene |est nadzwycza| che. Na Ssku az do
btwy pod Legnc zawkana |est ona przez osem dn w
ustawczne marsze nocne, w cge przemarsze tam z
powrotem w pobzu frontu neprzy|aceskego; powodu|e to
ogromne wysk wymaga znoszena wekch brakw.
Czyz mozna sdzc, aby wszystko to s dzao bez wekch
tarc w same| maszyne? Czyz umys wodza moze wywoywac
podobne poruszena z rwn atwoc, |ak rka mernczego
ruchy astroab? Czyz wdok tych trudw znoszonych przez
bednych, zgodnaych spragnonych towarzyszy wak ne
przeszywa tysckrotne serca dowdcw wodza naczenego?
Czyz narzekana spowodowane przez ne wtpwoc ne
dochodz do |ego uszu? Czy czowek przectny bdze ma
odwag pragnc czego podobnego czy wysk take ne
osab neuchronne ducha wo|ska, ne rozun |ego spode,
ne pogrzeb zatem |ego cnt wo|skowych, |e potzne
zaufane do wekoc neomynoc wodza ne napraw znowu
wszystkego? To wane |est godne szacunku, |est cudem
wykonana, ktry musmy podzwac. |ednak ca |ego wag
odczuwa s tyko wtedy, gdy s pozna przedsmak tegoz przez
wasne dowadczene. Da tego |ednak, kto zna wo|n z kszek
pacw musztry, ne stne|e w grunce rzeczy caa ta
przecwwaga dzaana; nechze przy|me od nas na war to,
czego ne moze uzyskac przez wasne dowadczene.
Chcemy tym przykadem nadac begow naszych
rozwazan wce| |asnoc. Teraz przy koncu nne|szego rozdzau
speszymy zaznaczyc, ze w wykadze strateg
charakteryzu|emy we wacwy nam sposb te poszczegne |e|
przedmoty, ktre wyda| s nam na|wazne|sze, bez wzgdu
na to, czy s one natury materane| czy duchowe|. Postpowac
przy tym bdzemy od rzeczy prostych ku bardze| zozonym, a
zakonczymy zespoem caego aktu wo|ennego, tzn. panem
wo|ny kampan.
Samo ustawene s zbro|nych w pewnym punkce
umozwa nam tyko btw, ae ne zawsze s ona odbywa. Czy
naezy |uz t mozwoc uwazac za co reanego,
rzeczywstego? Newtpwe. |est ona rzecz rean dzk
swym skutkom, a |akekowek byoby ch dzaane, zawsze
mus ono stnec.
1. Btwy mozwe naezy ze wzgdu na ch skutk uwazac za
rzeczywste
|e wysyamy |ak oddza, aby zamknc drog odwrotu
uceka|cemu neprzy|aceow, a w wskutek tego podda|e s,
ne waczc dae|, to t |ego decyz| wywoaa |ednak tyko
btwa, ktr mu narzuc w wysany oddza.
|e czc, naszego wo|ska obsadza ne bronon prownc|
neprzy|acesk pozbawa w ten sposb neprzy|acea
znacznych s mogcych uzupenc |ego wo|sko, to utrzymu|emy
w swom posadanu t prownc| tyko wskutek tego, ze chcc
odebrac |, wrg musaby stoczyc btw, ktr wydaaby mu ta
wane czc naszego wo|ska.
W obu tych wypadkach |uz sama mozwoc btwy wywara
te skutk stana w ten sposb w szeregu rzeczy reanych,
Gdyby nawet w obu wypadkach wrg przecwstaw naszym
korpusom oddzay, ktrym te sprostac ne mogy, skon |e
przez to do wyrzeczena s swoch zamerzen bez btwy, to
wprawdze zamerzena nasze s ne uday, ae przecez btwa,
|ak zaproponowamy w tym punkce neprzy|aceow, ne
bya pozbawona dzaana, gdyz cgna tu sy
neprzy|aceske. Nawet wtedy, gdy caa mpreza przynosa
szkod, ne mozna powedzec, aby te uszykowana bo|owe, te
btwy mozwe zostay bez wpywu; wpyw ten bowem |est
wwczas podobny do btwy przegrane|.
Std wynka, ze znszczene neprzy|aceskch s zbro|nych
pokonane potg neprzy|acea mozwe |est tyko przez
dzaane btwy zarwno rozegrane| rzeczywce, |ak tez
zaproponowane| tyko, a ne przy|te|.
2. Podw|ny ce btwy
Oddzaywane to |ednak |est rwnez dwo|akego rodza|u:
bezporedne poredne. Oddzaywane poredne |est wtedy,
gdy wmesza| s stan s ceem btwy nne przedmoty,
ktrych ne mozna |uz uwazac |ako bezporedne znszczene
neprzy|aceskch s zbro|nych, ecz ktre dopero ma| do tego
prowadzc wprawdze drog okn dzaa|c duze|, ae za to z
tym wksz s. Posadane prownc|, mast, fortec, drg,
mostw, magazynw td. moze byc na|bzszym ceem dane|
btwy, ae ngdy ceem ostatecznym. Przedmoty te naezy
uwazac zawsze za rodek do osgnca tym wksze|
przewag, aby wreszce narzucc neprzy|aceow btw w takm
poozenu, by ne by |uz w moznoc |e| przy|c. Wszystko to
naezy uwazac tyko za poredne szczebe drabny wodce| do
skutecznego czynnka, a ngdy za sam ten skuteczny czynnk.
3. Przykad
Wraz ze zdobycem w roku 1814 stocy Bonapartego ce
wo|ny zosta osgnty. Rozdwk potyczne tkwce
korzenam w Paryzu zyskay na se potzny rozam
spowodowa upadek potg cesarza. Pommo to musmy fakt
ten rozwazac z tego tyko punktu wdzena, ze sy zbro|ne
zdonoc oporu Bonapartego wskutek tego nage zmne|szya
s bardzo, a zatem przewaga sprzymerzonych wzrosa w
tymze stosunku wszek daszy opr sta s przez to
nemozwy. Ta wane nemozwoc spowodowaa pok| z
Franc|. |ebymy sobe wyobraz, ze w tym momence sy
zbro|ne sprzymerzonych wskutek nnych przyczyn zmne|szyy
s w tym samym stosunku, to by przewaga ta znka znkoby
rwnez znaczene waznoc zdobyca Paryza.
Wysnumy cay ten szereg wyobrazen, aby pokazac, |ak
|est naturany |edyne prawdzwy pogd na dan spraw co
nada|e |e| waznoc. To naprowadza nas bezustanne na pytane,
|ak byby w danym momence wo|ny kampan
prawdopodobny wynk wekch czy maych btew, ktre mog
sobe wydac obe strony? To tyko pytane decydu|e podczas
obmyana panu kampan czy wo|ny o rodkach, |ake
naezaoby z gry przewdzec.
4. Patrzc na t spraw nacze|, nada|e s nnym rzeczom
wartoc faszyw
|e kto przyzwycza s uwazac wo|n, a w wo|ne
poszczegne kampane, za ancuch zozony z samych btew, z
ktrych |edna zawsze powodu|e drug, |e odda|e s my,
ze zdobyce pewnych punktw
geogracznych ub za|ce ne brononych prownc| |est samo
przez s czym waznym, to |est on wtedy nedaek od
uwazana tych faktw za rzecz bezwzgdne korzystn.
Traktu|c za w ten sposb to posadane, a ne |ako |edno
ognwo w caym szeregu zdarzen, ne zastanawa s, czy ne
doprowadz go ono pne| do wekch strat. |akze czsto
spotykamy ten bd w hstor wo|en! Mozna powedzec, ze
podobne |ak kupec ne moze odozyc ukryc zysku z |ednego
tyko ze swoch przedsborstw, tak na wo|ne ne mozna
oddzec poszczegnego zysku od powodzena caoc. I |ak
tamten mus zawsze operowac ca mas swego ma|tku, tak
na wo|ne o tym, czy dany szczeg |est korzystny, czy ne -
decydu|e dopero ostateczny wynk.
|e wzrok duchowy skeru|e s na stae na szereg btew,
|e tyko dadz s one z gry przewdzec, wwczas zna|dze
s on zawsze na wacwe| drodze do ceu, a przy tym sa
nabera te| szybkoc, tzn. woa dzaane nabor te| energ,
|aka |est odpowedna da dane| sprawy, ne dadz s obcym
wpywom zbc z tropu.
ROZDZIAL DRUGI
Eementy strateg
Przyczyny warunku|ce w strateg uzyce btwy mozna z
atwoc podzec na nastpu|ce rznorodne czynnk:
morane, zyczne, matematyczne, geograczne statystyczne.
Do rzdu perwszych bdze naezao wszystko to, co
podega wacwocom wpywom duchowym; do drugch -
wekoc s zbro|nych, ch skad, wspzaeznoc rznych
rodza|w bron td., do trzecch - kty n operacy|nych, ruchy
dorodkowe odrodkowe, |e ch charakter geometryczny
nabera wartoc w rachunku; czwarte - to wpyw terenu, |ak
punkty domnu|ce, gry, rzek, asy, drog; pte - rodk
zaopatrzena td. Badane tych czynnkw oddzene ma swo|e
dobre strony, gdyz wprowadza |asnoc do wyobrazen pozwaa
natychmast ocenc wksz ub mne|sz wartoc
poszczegnych czynnkw. Nektre z nch bowem badane
oddzene trac od razu sw pozyczan wartoc; tak na
przykad odczuwa s wtedy wyrane, ze wartoc dane| bazy
operacy|ne|, chocby s w ne| rozwazao tyko poozene n
operacy|nych, zaezy nawet w te| uproszczone| postac ne tye
od czynnka geometrycznego utworzonych przez te Une ktw,
e od stanu drg terenu, przez ktre prowadz.
|eby |ednak kto chca traktowac strateg wedug tych
czynnkw z osobna, to byby to pomys na|neszczwszy, |ak
sobe mozna wyobrazc, abowem w poszczegnych
dzaanach wo|ennych czynnk te s przewazne weokrotne
ce ze sob powzane. Grozoby to zagubenem s w |ak
na|bardze| bezduszne| anaze |ak w zym ne trzeba by byo
na przno bez konca prbowac przerzucena mostw od tych
zasad abstrakcy|nych do z|awsk rzeczywstego wata. Nech
neba strzeg kazdego teoretyka przed takm prbam!
Pragnemy obracac s w wece z|awsk ognych ne
doprowadzac anazy dae|, nz to |est potrzebne do zrozumena
my, ktr chcemy rozwnc, a ktra powstaa w naszym
umye przece ne dzk spekuatywnym docekanom, ae
wane wskutek wrazena odnesonego z totanych z|awsk
wo|ennych.
ROZDZIAL TRZECI
Wekoc morane
Musmy tu |eszcze raz wrcc do przedmotu, ktry
poruszamy w trzecm rozdzae ksg druge|, ponewaz
wekoc morane naez do na|wazne|szych przedmotw na
wo|ne. |est to duch, ktry przenka cay zywo wo|enny
sprzymerza s tym wczene| tym sne| z wo, porusza|c
keru|c ca mas s, ze dzy razem z n do |ednego ceu
ze woa sama |est wekoc moran. Nestety, wekoc
morane wymyka| s wszeke| mdroc kszkowe|, gdyz ne
mozna ch an u|c w czby, an skasykowac, ae trzeba |e
dostrzec odczuc.
Duch pozostae wacwoc morane wo|ska, wodza
rzdu, nastr| prownc|, w ktrych s wo|na toczy,
oddzaywane morane zwycstwa czy ksk - s to rzeczy,
ktre same przez s s bardzo rznorodne zaezne od swego
ustosunkowana s do naszego ceu naszych warunkw mog
znowu wywerac wpyw nader rznorodny.
Aczkowek w kszkach mao tyko abo nc ne da s o
tym powedzec, to |ednak rzeczy te naez rwnez do teor
sztuk wo|enne| podobne |ak wszystko, co s na wo|n skada.
|eszcze raz bowem podkrec naezy: mama to ozoa, ktra
w przestarzay sposb ustaa swo|e reguy zasady poza
wszekm wekocam moranym, a z chw ukazana s ch
zaczyna wyczac wy|tk, uprawna|c |e przez to ne|ako
naukowo, tzn. przeksztaca|c |e w regu. |eby za sobe
pomagaa rwnez przez apeowane do genuszu, ktry |akoby
|est wyzszy ponad wszeke reguy, to dawaaby w grunce
rzeczy do zrozumena, ze reguy s ne tyko psane da
gupcw, ae same pownny byc gupe.
|eby teora sztuk wo|enne| ne moga w same| rzeczy
uczync nc ponadto, |ak tyko podkrec konecznoc
uwzgdnena wekoc moranych w cae| ch wartoc
wczena ch do rachunku, to |uz przez to samo rozszerzyaby
swo|e grance na te dzedzny duchowe, a przez samo
stwerdzene tego punktu wdzena osdzaby z gry kazdego,
kto chcaby s bronc przed |e| wyrokem, borc pod uwag
tyko zyczn zaeznoc s.
|ednak ze wzgdu na pozostae tzw. reguy ne moze teora
usunc wekoc moranych ze swych granc, ponewaz
oddzaywane s zycz-
nych zewa s cakowce z oddzaywanem s moranych
zaden proces chemczny ne zdoa ch od sebe oddzec |ak
stopu meta. Przy kazde| regue dotyczce| s zycznych mus
teora uprzytamnac sobe ten udza, |ak w tym mog mec
wekoc morane, |e s ma unknc zdan kategorycznych,
ktre s abo zbyt bo|awe ogranczone, abo nazbyt
zarozumae rozweke. Na|bardze| nawet bezduszne teore
musay, chocby newadome, rozcgnc s na te dzedzny
duchowe. Tak np. ne mozna absoutne wy|anc oddzaywana
zadnego zwycstwa bez uwzgdnena |ego wpywu
moranego. Podobne wkszoc przedmotw, ktre w te|
ksdze omawamy, skada s czcowo z zycznych, a
czcowo z moranych przyczyn skutkw mozna rzec, ze
zyczne s |akby pochw drewnan, podczas gdy morane
stanow szachetny meta, wacw, wetne poerowan
kng.
Hstora w oge potra na|epe| udowodnc wartoc
wekoc moranych wykazac ch wpyw, czsto nesychane
wek. |est to na|bardze| szachetny rzeteny pokarm, |ak
pobera z ne| umys wodza. Naezy przy tym zauwazyc, ze
dusz zapodnc tu mog ne tye rozmazana, badana
krytyczne uczone rozprawy, e odczuca, wrazena ogne,
|ako tez rozsane gdzenegdze skry ducha, z ktrych rodz s
zamka mdroc.
Mogbymy tu prze|c na|wazne|sze z|awska morane na
wo|ne zbadac z pnoc pracowtego docenta, co s da o
kazdym z nch powedzec dobrego czy zego. Ponewaz |ednak
przy te| metodze wpada s tyko w ognk frazesy, podczas
gdy duch prawdzwy szybko uatna s z anazy, datego
dochodz s nepostrzezene do opowadana rzeczy znanych
kazdemu. Womy wc tu bardze| nz gdze ndze| poprzestac
na wykadze nekompetnym fragmentarycznym, zadowoen,
ze zwrcmy w ognoc uwag na waznoc te| sprawy ze
podkremy, w |akm duchu u|te s pogdy zawarte w te|
ksdze.
ROZDZIAL CZWARTY
Gwne sy morane
S to: taent wodza, cnota wo|skowa s zbro|nych ch duch
narodowy. Ktry z tych przedmotw przedstawa wksz war-
toc, nkt ne moze okrec nawet ogne, gdyz trudno |est w
oge cokowek powedzec o ch wekoc, a |eszcze trudne| -
wazyc wekoc |ednego za pomoc wekoc drugego. Na|epe|
ne ekcewazyc zadnego z nch, aczkowek sd udzk,
przeskaku|c neco kapryne, skana s to na |edn, to na
drug stron. Lepe| |uz posugwac s wadectwam
hstorycznym, ktre wykazu| nezaprzeczon skutecznoc
wszystkch trzech czynnkw.
Co prawda, w nowszych czasach wo|ska panstw
europe|skch doszy prawe wszystke do pewnego punktu
sprawnoc wewntrzne| wyszkoena, a prowadzene wo|ny
osgno, wedug wyrazena ozofw, rozw| tak naturany
stao s swego rodza|u metod przyswo|on sobe przez
wszystke prawe wo|ska, ze |uz odtd ne naezy Uczyc ze
strony wodza na zastosowane spec|anych kunsztownych
rodkw w wskm znaczenu (|ak np. skony szyk bo|owy
Fryderyka II). Ne mozna tedy zaprzeczyc, ze w dzse|szym
stane rzeczy tym wkszy wpyw ma duch narodowy wo|ska
|ego dowadczene wo|enne. Natomast dugotrway pok|
moze wywoac tu nowe zmany.
Duch narodowy wo|ska (entuz|azm, zapa fanatyczny, wara,
przekonana) uwydatna s na|sne| w wo|ne grske|, gdze
kazdy |est zostawony samemu sobe nawet |ako po|edynczy
zonerz. |uz przez to samo gry s na|epszym terenem
powstan udowych.
Kunsztowna sprawnoc wo|ska zahartowane mstwo,
|ednoczce oddzay tak, |ak gdyby to byy |ednote bryy,
stanow czynnk na|bardze| przemozny w otwartym pou, na
rwnne.
Taent wodza ma na|wce| poa do popsu w terene
poctym, fastym. W grach zbyt mao panu|e on nad
poszczegnym oddzaam kerownctwo caoc przekracza
|ego sy, natomast na otwarte| rwnne dowodzene |est atwe
ne wyczerpu|e |ego s.
Pany operacy|ne pownny kerowac s tym
nezaprzeczonym pownowactwam z wyboru.
ROZDZIAL PIATY
Cnota wo|skowa
Rzn s ona od zwycza|ne| waecznoc |eszcze bardze|
od entuz|azmu da sprawy wo|ny. Perwsza |est wprawdze
nezbdn czc skadow cnoty wo|skowe|, ae podobne |ak
waecznoc, naezc do wrodzonych przymotw czoweka,
moze w zonerzu, |ako w czc skadowe| wo|ska, powstac
rwnez wskutek przyzwycza|ena wycwczena, tak cnota
wo|skowa moze obrac w nm nny kerunek nz u nnych udz.
Mus ona zatracc w sobe dznoc do nepohamowane|
dzaanoc wyadowana swoch s, wrodzon w kazde|
|ednostce, podporzdkowac s wymaganom wyzszego rzdu,
|ak posuszenstwo, porzdek, przepsy, metoda. Entuz|azm da
sprawy doda|e cnoce wo|skowe| zyca sne|szego ogna, ae
ne stanow |e| nezbdne| czc skadowe|.
Wo|na |est za|cem ce okreonym ( to pommo |e|
charakteru powszechnego, chocby wszyscy mzczyn w
narodze zdon do noszena bron bra w ne| udza).
Wyodrbna s ona rzn od nnych czynnoc, ktre
zaprzta| zyce udzke. Prze|c s duchem stot te|
czynnoc, budzc w sobe, rozw|ac skupac sy, ktre pownny
byc uzyte podczas wo|ny, przepoc t czynnoc cakowce
rozsdkem, zyskac cwczenem pewnoc atwoc |e|
wykonywana, zac s z n, wzyc s cakowce w ro, |ak
odegrac w ne| mamy - oto |est cnota wo|skowa poszczegnego
zonerza.
|akkowek bdzemy s stara wyksztacc w tym samym
czoweku cechy zarazem obywatea zonerza, |akkowek
unarodow s wo|ny, a my sam wczu|emy s w po|ca
begunowo przecwne dawnemu kondoterstwu - ngdy ne
odberzemy wo|ne cech pewnego zawodu. |e za tego ne da
s nam osgnc, to udze, odda|cy s stae temu zawodow
dopk s mu odda|, uwazac sebe bd za pewne bractwo,
w ktrego urzdzenach, prawach obycza|ach bdze s
przede wszystkch utrwaa duch wo|ny. I tak bdze w rzeczy
same|. Zatem nawet przy na|bardze| zdecydowane| skonnoc
do rozwazana zagadnen wo|ny z |ak na|wznoe|szego punktu
wdzena e bymy bardzo czyn, traktu|c z ekcewazenem
tego ducha zawodowego (esprt de corps), |ak w wkszym czy
mne|szym stopnu pownen panowac w wo|sku. Ten duch
zawodowy tworzy w tym, co nazywamy cnot wo|skow, pewne
spowo da czynnych wewntrz ne| s przyrodzonych, ktre w
ten sposb sta| s skuteczne.
|e wo|sko w na|bardze| nszczcym ognu utrzymu|e
zwyky porzdek, |e ne da s opanowac uro|onym obawom,
a w raze stotnego nebezpeczenstwa bron za|tego terenu
pd za pdz, |e dumne ze wspomnena wasnych
zwycstw nawet podczas ksk znszczena ne trac zdonoc
do posuszenstwa an tez powazana zaufana do swych
dowdcw, |e |ego sy zyczne wzmocny s w cwczenach,
w nedostatku wyskach, |ak muskuy atety, |e wysk te
uwaza za rodek wodcy do zwycstwa, a ne za przekenstwo
zwzane z |ego sztandaram, |e wreszce pamc |ego o
wszystkch tych obowzkach cnotach streszcza s w krtkm
katechzme, w |ednym tyko po|cu - po|cu honoru |ego bron
- take wo|sko |est prze|te duchem wo|ennym.
Mozna s wetne bc |ak Wande|czycy, mozna dokonac
rzeczy wekch |ak Szwa|carzy, Amerykane, Hszpane, ne
rozw|a|c te| cnoty wo|skowe|; mozna nawet waczyc
szczwe na czee wo|sk staych |ak Eugenusz ub
Marborough, ne korzysta|c byna|mne| z |e| pomocy. Ne
mozna zatem twerdzc, ze bez ne| wygrane wo|ny |est ne do
pomyena, my za spec|an uwag zwracamy tu na to, ze
po|ce, ktre na tym me|scu rozw|amy, naezy bardze|
ndywduazowac, aby wyobrazena ne rozpyny s w
ognkach aby ne zrodzo s mnemane, ze cnota wo|skowa
w sach zbro|nych |est pocztkem koncem wszystkego. Tak
ne |est. Cnota wo|skowa w wo|sku |est okreon s moran,
ktr mozna rozwazyc, a wpyw |e| ocenc -|est narzdzem,
ktrego s mozna obczyc.
Scharakteryzowawszy w ten sposb cnot wo|skow,
sprbu|emy wykazac, co s da powedzec o |e| wpywe o
rodkach, |akm mozna ten wpyw zdobyc.
Cnota wo|skowa |est da wszystkch czstek tym, czym
genusz wodza da caoc. Wdz moze kerowac tyko caoc,
a ne poszczegn czstk, a gdze te| czstce brak
kerownctwa, tam dowdc |e| pownen byc duch wo|ownczy.
Wodza wybera s wedug opn o |ego wybtnych zaetach,
wyzszych dowdcw wekch |ednostek - po starannym bada-
nu; ae badane to |est tym pobezne|sze, m nze| s schodz
w herarch w tymze samym stosunku tym mne| mozemy
czyc na przymoty ndywduane, a cnota wo|skowa mus ch
brak zastpc. Tak sam ro odgrywa| wrodzone wacwoc
uzbro|onego narodu: waecznoc, zrcznoc, zahartowane
entuz|azm. Wacwoc te mog zatem zastpc ducha
wo|ownczego odwrotne, z czego znw wynka, co nastpu|e:
1. Cnota wo|skowa wacwa |est tyko wo|skom staym, one
rwnez potrzebu| |e| na|bardze|. W powstanach udowych
podczas wo|ny zastpu| | wacwoc wrodzone, ktre wtedy
rozw|a| s szybce|;
2. Wo|ska stae atwe| s bez ne| obe|d w wace przecw
wo|skom staym nz przecw powstanom udowym, gdyz w tym
ostatnm wypadku sy s bardze| podzeone, a kazda z tych
czc pozostawona |est bardze| same| sobe. Gdze za wo|sko
moze byc bardze| skupone, tam wksz ro odgrywa genusz
wodza wypena brak duchowe wo|ska. W oge zatem cnota
wo|skowa |est tym bardze| nezbdna, m bardze| teatr wo|ny
nne okocznoc powodu| powkane wo|ny rozproszene s.
Z prawd tych mozemy wysnuc |edn tyko nauk, a
manowce, ze |eze |akemu wo|sku braku|e tego potznego
czynnka, to naezy starac s wo|n prowadzc w sposb
mozwe neskompkowany abo podwoc opek nad nnym
rodkam organzac| wo|ny, a od same| nazwy wo|ska staego
ne oczekwac tego, czego moze dokonac tyko wo|sko
prawdzwe.
Cnota wo|skowa w wo|sku |est |edn z na|wazne|szych
potg moranych na wo|ne. Gdze |e| ne ma, tam abo wdzmy,
ze zastpu|e | |aka nna s, |ak np. przemozna wekoc
wodza zastpc moze entuz|azm narodu, abo tez wynk s
newspmeme do wyskw. Ie rzeczy wekch zdzaa ten
duch, to zespoene s wo|ska, to przeksztacene rudy w
szachetny meta, wdzmy u Macedonczykw za Aeksandra, w
egonach rzymskch za Cezara, w pechoce hszpanske| za
Aeksandra Famese, u Szwedw za Gustawa Adofa Karoa XII,
u Prusakw za Fryderyka Wekego u Francuzw za Napoeona
Bonapartego. Trzeba by chyba umyne zamknc oczy na
wszeke dowody hstoryczne, |eby s ne chcao przyznac,
ze zadzwa|ce sukcesy tych wodzw ch wekoc w
na|trudne|szych sytuac|ach mozwe byy tyko dzk podobne
nastro|onemu wo|sku.
Duch ten moze powstac tyko z dwch rde, a te mog
go zrodzc tyko wspne. Perwsze z nch - to szereg wo|en
szczwych sukcesw, druge za - to czyny wo|ska,
wymaga|ce czsto na|wkszych wyskw. Tyko w czyne moze
zonerz poznac swo|e sy. Im wksze wdz zwyk stawac
wymagana swom zonerzom, tym |est pewne|szy, ze
wymagana te zostan wykonane. Zonerz |est rwne dumny z
przezwyczonych trudnoc, |ak z przebytych
nebezpeczenstw. Rona ta zatem wyrasta tyko na grunce
stae| dzaanoc wysku, ae rwne w soncu zwycstwa.
Skoro za rozwne s w sne drzewo, oprze s na|wkszym
burzom neszczc porazek, a nawet enwe| bezczynnoc
poko|owe|, przyna|mne| przez czas pewen. Powstac wc moze
tyko w wo|nach za spraw wekego wodza, ae trwac moze
mao co na|mne| przez kka pokoen, nawet pod wodz
memot, w cgu znacznych okresw poko|u.
Z tym rozszerzonym uszachetnonym duchem
koektywnym zahartowanego, zdobnego w czne bzny zespou
wo|ownkw ne naezy porwnywac pyszakowatoc prznoc
tych wo|sk staych, ktre trzyma tyko kt reguamnu
suzbowego musztry. Pewna surowa powaga ostre przepsy
suzbowe mog utrzymac na dugo cnot wo|skow danego od-
dzau, ae same |e| ne stworz. Ma| one przeto zawsze swo|
wartoc, ae ne naezy |e| zbytno przecenac. Porzdek,
sprawnoc, dobra woa, |ak rwnez pewna duma wzorowy
nastr| s przymotam wo|ska wychowanego podczas poko|u.
Przymoty te naezy cenc, ae zaden z nch wzty oddzene
ne |est samostny. Tu caoc utrzymu|e caoc |ak w zbyt
szybko ochadzanym szke, |edna rysa powodu|e rozprynce
s cae| masy. Zwaszcza na|epszy w wece nastr|
przeksztaca s przy perwszym nepowodzenu az nazbyt atwo
w upadek ducha mozna by rzec - w rodza| popsywana s
strachem, francuske sauve qu peut! - ratu| s, kto moze!
Podobne wo|sko moze zdzaac cokowek tyko dzk swemu
wodzow, a ne samo przez s. Naezy nm dowodzc z
podw|n ostroznoc, az wreszce stopnowo wrd zwycstw
wyskw sy dorosn do czkego rynsztunku. Trzeba wc
strzec s pomeszana po|c: duch wo|ska, a nastr| w wo|sku!
ROZDZIAL SZOSTY
Odwaga
|ake stanowsko ro za|mu|e odwaga w dynamcznym
systeme s, gdze przecwstawa s ostroznoc przezornoc,
mwmy |uz w rozdzae o zapewnenu powodzena, aby w
ten sposb wykazac, ze teora ne ma prawa ogranczac |e| pod
pozorem u|ca w reguy.
T |ednak szachetn s porywu, z |ak wznos s dusza
udzka ponad na|bardze| grone nebezpeczenstwa, naezy
traktowac na wo|ne |ako specyczn a skuteczn zasad.
Istotne, w |ake| dzedzne dzaanoc udzke| maaby
odwaga posadac prawo obywatestwa, |e ne na wo|ne?
|est ona na|szachetne|sz cnot zdobc wszystkch - od
cury obozowego ub dobosza az do naczenego wodza. |est to
prawdzwa sta nada|ca bron ostroc bask.
Przyzna|my; odwaga ma nawet na wo|ne spec|ane
przywe|e. Ponad korzyc obczena przestrzen, czasu czby
naezy |e| przyznac |eszcze dodatkowe procenty, ktre zawsze,
osga|c przewag, cgne ze saboc przecwnka. |est ona
s wybtne twrcz. Nawet ozoczne netrudno to
uzasadnc. Iekroc odwaga natra na nezdecydowane, ma ona
prawdopodobenstwo uzyskana powodzena, gdyz
nezdecydowane |uz |est utrat rwnowag. |edyne tam, gdze
odwaga natra na wadom ostroznoc, ktra |est, rzec by
mozna, rwne odwazn, a w kazdym raze rwne sn |ak
odwaga - mus ta ostatna uec. Wrd cae| gromady
ostroznych bardzo znaczn wkszoc stanow bo|aw.
W wekm oddzae odwaga |est s, ktre| na|wkszy
nawet rozw| ne moze ngdy stanowc uszczerbku da nnych
s, ponewaz wek oddza zwzany |est z wyzsz wo przez
ramy kadry szyku bo|owego suzby, a zatem kerowany |est
przez obcy rozum. Wtedy odwaga |est tyko napt sprzyn,
zawsze do rozprzena gotow.
Im wyze| sgamy wrd dowdcw, tym koneczne|sze s
sta|e, aby odwadze towarzyszy rozwazny umys aby odwaga
ne bya bezceowym, epym porywem namtnoc. Coraz
mne| tu bowem chodzc bdze o osobst oarnoc, a coraz
wce| - o oszczdzane nnych o dobro weke| caoc. To, co
w wekm oddzae reguu| przepsy suzbowe, ktre stay s
wprost drug natur zonerza, to w umye wodza pownna
normowac rozwaga, tu odwaga |akego czynu moze atwo
stac s bdem. Pkny to wszakze bd ne naezy go
traktowac na rwn z nnym. Szczwe wo|sko, gdze czsto
ob|awa s odwaga, chocby nawet ne w por! |est to wybu|aa
dzka atoro, ae zarazem wadectwo urodza|noc gruntu.
Nawet |unactwem, t|. odwag bezceow, ne naezy pogardzac.
W stoce |est to ta sama sa ducha, tyko bez udzau rozumu
przeksztacona w rodza| namtnoc. |edyne w wypadku gdy
odwaga wystp nawet przecw posuszenstwu, gdy zekcewazy
|asno wyrazon wo przeozonego, wtedy naezy | traktowac
|ako nebezpeczne zo, ae ne da |unactwa, ecz ze wzgdu na
neposuszenstwo. Ne ma bowem na wo|ne nc ponad
posuszenstwo.
Przy |ednakowym stopnu rozwag na wo|ne tysckrotne
wce| zepsu|e s wskutek bo|awoc nz wskutek odwag.
Wystarczy o tym wspomnec, aby byc pewnym zgody
czytenka.
Zasadnczo dzene do rozsdnego ceu pownno uatwc
drog odwadze, a zatem obnzyc |e| znaczene, tymczasem
dze|e s wprost odwrotne.
|asna my w oge przewaga umysu odbera wszekm
som uczuca znaczn czc ch mocy. Totez odwaga |est tym
rzadsza, m dotyczy wyzszych szczeb. |eby bowem nawet
rozwaga rozsdek ne wzrastay w mar osgana wyzszych
stanowsk, to same |uz obektywne wekoc, stosunk wzgdy
zewntrzne naperayby tak sne czsto na dowdcw w
na|przerzne|szych sytuac|ach, ze c ugnaby s pod ch
czarem tym bardze|, m mne|sza byaby ch wasna rozwaga.
Oto na|stotne|sza przyczyna tego sprawdzonego na wo|ne w
zycu dowadczena, uwecznonego w przysowu francuskm:
Te bre au second qu s'ecpse au premer. (Przycmony na
perwszym me|scu moze zabysnc na drugm). Prawe wszyscy
generaowe, ktrych z hstor znamy |ako memych abo nawet
nezdecydowanych dowdcw, odznaczy s na nzszych
stanowskach odwag zdecydowanem.
Naezy |ednakze rozrznac pewne motywy |akego
odwaznego czynu, z|awa|ce s pod nacskem konecznoc.
Konecznoc ta bowem ma swo|e stopnowana. |e |est ona
bezporedna, |e kto dzc do danego ceu rzuca s w wr
nebezpeczenstw, aby unknc nnych, rwne gronych, to
mozemy tu podzwac tyko zdecydowane, co zreszt ma tez
swo| wartoc. Mody czowek skaczcy przez gbok
przepac, aby wykazac sw sprawnoc w |edze konne|, |est
odwazny; |e |ednak wykona ten sam skok cgany przez
gromad krwozerczych |anczarw, to wtedy |est on tyko
zdecydowany. Datego m dasza |est konecznoc dzaana, m
wce| |est etapw, ktre mus przebyc rozsdek, aby sobe t
konecznoc uwadomc, tym mne| ograncza ona odwag.
Skoro w roku 1756 Fryderyk Wek uwaza wo|n za
neunknon mg zapobec zgube tyko przez uderzene na
swych wrogw, to rozpoczce
przezen wo|ny byo koneczne, ae zarazem bardzo odwazne;
neweu bowem udz w |ego poozenu zdecydowaoby s na
tak krok.
Aczkowek stratega |est terenem dzaana tyko da
naczenych wodzw abo dowdcw na na|wyzszych
stanowskach, to |ednak odwaga wszystkch nnych ognw
wo|ska ne |est da ne| byna|mne| obo|tna, zarwno |ak nne
cnoty wo|skowe. Z wo|skem, wyrosym z odwaznego udu,
zasanym neustanne duchem odwag, mozna dokonac cakem
nnych czynw nz z takm, ktremu ta cnota wo|skowa |est
obca; totez uwzgdnmy | rwnez w stosunku do wo|ska.
Odwaga wodza |est da nas przedmotem spec|anych rozwazan
|uz newee dodac mozemy do ogne| charakterystyk te|
cnoty wo|skowe|, |ak podamy tu |ak na|sumenne|.
Im wyze| wznosmy s na szczebach dowdztwa, tym
bardze| w czynnocach przewaza|: umys, rozsdek rozwaga.
Odwaga zatem, |ako wacwoc uczuca, odsunta zosta|e
wtedy na pan daszy datego odna|du|emy | tak rzadko na
na|wyzszych stanowskach. Odwaga kerowana przez wybtny
umys |est cech bohatera. Poega ona |ednak ne na porywanu
s na natur rzeczy, na brutanym gwacenu zasady praw-
dopodobenstwa, ecz na snym poparcu te| wyzsze| rachuby,
ktra raz dokonana przez genany umys przenka go ostroc
sdu, na poy wadome, z szybkoc byskawcy. Im sne|
odwaga porywa za sob umys rozwag, tym dae| sgne ch
ot, wzrok tym szersze ogarne wdnokrg, a wynk bdze tym
epszy; oczywce zawsze tyko w tym znaczenu, ze wkszym
ceom odpowada| wksze nebezpeczenstwa. Zwyky
mertenk, rozwaza|cy przy burku te zagadnena (nawet |e
pomnemy sabych nezdecydowanych) |edyne podczas te|
wyobrazane| dzaanoc, z daa od nebezpeczenstw
odpowedzanoc, do|c moze do wnoskw wacwych, |e s
one w oge mozwe bez stotnego przezyca. |eby go |ednak
ogarny zewszd nebezpeczenstwa wadomoc
odpowedzanoc, to wnet stracby on sw| |asny pogd na
rzeczy, a nawet |eby go dzk wpywom otoczena zachowa,
to decyz| stracby w kazdym raze, gdyz tu nkt pomc ne
moze.
Sdzmy przeto, ze wdz wybtny bez odwag |est ne do
pomyena, to znaczy, ze ne moze s nm stac czowek, ktry
ne ma wrodzone| te| sy uczuca; w ten sposb uwazamy
odwag za perwszy da nego warunek. Inna kwesta, e zosta|e
|eszcze w czoweku te| wrodzone|, a przez wychowane
dowadczena zycowe dae| rozw|ane| modykowane| sy, w
chw gdy osga to wysoke stanowsko. Im wksza |est
|eszcze ta sta, tym sne|szy |est zamach skrzyde genuszu
tym wyzszy |ego ot. Ryzyko wtedy coraz s zwksza, ae ce
rone z nm razem. Czy ne tego otu wypywa| bor
kerunek z odege| konecznoc, czy tez sprowadza| s do
podwan gmachu budowanego przez ambc|; czy dzaac tu
bdze Fryderyk, czy Aeksander - to da badan krytycznych
bdze nema obo|tne. Wprawdze to ostatne pobudza
bardze| wyobrane, |ako |eszcze odwazne|sze, ae za to
perwsze zadowaa wce| rozum, gdyz ma wce| wewntrzne|
konecznoc.
Musmy |ednak teraz wspomnec o |eszcze |edne| wazne|
okocznoc.
Duch odwag moze przenknc wo|sko, bdc abo
wrodzonym danemu narodow, abo wytworzonym przez
szczw wo|n przebyt pod odwaznym wodzem; w ostatnm
wypadku bdze go wo|sku z pocztku brakowac.
W naszych |ednak czasach ne ma boda| nnego rodka do
wychowana ducha narodu pod tym wzgdem, |ak tyko wo|na
to prowadzona odwazne. Tyko ona moze przecwdzaac te|
znewecaoc ducha, temu dzenu do wygd, |ake pocga
za sob wzrasta|cy dobrobyt wzmozona dzaanoc
ekonomczna narodu.
Totez |e charakter narodu dowadczene wo|enne
wspera| s wza|emne przez stae wza|emne oddzaywane,
moze dany nard spodzewac s, ze osgne mocne
stanowsko w wece potycznym.
ROZDZIAL SIODMY
Wytrwaoc
Czytenk oczeku|e zapewne, ze usyszy o ktach nach,
ae zamast tych obywate wata naukowego zna|du|e udz
zwycza|nych, |akch spotyka co dzen na ucy. Pommo to autor
ne moze zdecydowac s, aby byc chocby o wosek bardze|
matematycznym nz |ego przedmot, ne cofa s przed
ozboc, ktr mgby mu okazac czytenk.
Na wo|ne bardze| nz gdzekowek ndze| na wece dze|
s rzeczy nacze|, nz s |e pomyao, wygda| z bska
nacze| nz z daeka. Z |akm spoko|em moze budownczy
spogdac, |ak dzeo |ego powsta|e wyrasta na kreonym
pane! Lekarz, choc skazany na wee wce| nezbdnych
dzaan przypadkw nz budownczy, zna przecez dokadne
dzaana formy swoch rodkw. Na wo|ne natomast dowdca
weke| caoc zdany |est stae na faowane faszywych
prawdzwych wadomoc, na bdy dokonywane ze strachu,
nedbastwa, popechu, na krnbrnoc okazywan mu wskutek
susznych czy bdnych pogdw, ze ze| wo, z prawdzwego
czy faszywego poczuca obowzku, enstwa czy wyczerpana,
skazany |est na przypadk, |akch zaden czowek przewdzec
ne mg, Krtko mwc, wydany on |est na up setkom tyscy
wrazen, ktre przewazne sprawa| trosk, a z rzadka tyko
doda| otuchy. Dugoetnm dowadczenem wo|ennym osga
s ten takt umozwa|cy szybk ocen poszczegnych
z|awsk; weke mstwo sa wewntrzna przecwstawa| s
m |ak skaa faowanu morza. Kto by chca uec tym
wrazenom, ne dokonaby zadnego ze swoch przedswzc,
nader przeto skuteczn ch przecwwag stanow wytrwae
trzymane s raz powztego zamaru, dopk ne we|d w gr
decydu|ce motywy przecwne. Zreszt prawe zadne
sawne|sze dzaana wo|enne ne byy dokonane bez
nezmernego wysku, trudu zno|u |e tu saboc zyczna
duchowa czoweka gotowa |est zawsze do ustpstw, to |ednak
do ceu doprowadzc moze tyko weka sa wo, ktra s
prze|awa w wytrwaoc podzwane| przez wat potomnoc.
ROZDZIAL OSMY
Przewaga czebna
Zarwno w taktyce, |ak w strateg |est ona
na|powszechne|sz zasad zwycstwa; totez pozwaa|c sobe
na wywody ponzsze, musmy | rozpatrywac przede wszystkm
z rac| |e| powszechnoc.
Stratega okrea me|sce, czas sy, tzn., gdze, kedy
czym waczyc naezy. Dzk wc temu potr|nemu okreenu
ma ona nader wazny wpyw na wynk btwy. Skoro taktyka
wydaa btw wynk s u|awn, obo|tne czy |ako zwycstwo,
czy kska, to stratega czyn zen tak uzytek, |ak da s
wycgnc ze wzgdu na cee wo|ny. Cee te s naturane
czsto bardzo odege, a w nader rzadkch tyko wypadkach ez
w pobzu. Dug szereg nnych cew podporzdkowu|e s m
|ako rodk. Cee te, ktre |ednoczene stanow rodk da
cew wyzszych, mog byc w swym zastosowanu bardzo
rznorodne; nawet ce ostateczny, ce cae| wo|ny, |est w kazde|
nema wo|ne odmenny. Zapoznamy s z tym rzeczam w
mar poznawana poszczegnych przedmotw poruszonych
przez ne, a w zamarach naszych ne moze ezec ob|ce caego
przedmotu przez kompetne ch wyczene, nawet |eby to
byo mozwe. Na raze datego wykorzystane btwy
pozostawamy na uboczu.
Nawet te przedmoty, za ktrych pomoc stratega
wywera wpyw na wynk btwy, ustaa|c | (nakazu|c
ponekd) - ne s tak proste, aby |e mozna byo ob|c
badanem zwycza|nym. Okrea|c czas, me|sce sy stratega
moze wykonac to w rzny sposb, a kazdy z nch wytwarza
odmenne warunk tak da wynku btwy, |ak da |e|
powodzena. Poznamy wc stopnowo to, omawa|c
przedmoty okrea|ce bze| wykonane.
Skoro obnazymy - ze tak powem - btw ze wszystkch
modykac|, |akm moze podegac z uwag na swe
przeznaczene warunk, z ktrych wypywa, skoro wyczymy
w koncu wartoc wo|sk, gdyz ona |est nam znana - to
pozostane tyko nage po|ce btwy, tzn. sama waka, w ktre|
rozrznamy |edyne czebnoc waczcych.
Ta czba wane okre zwycstwo. |ednak |uz z mnstwa
abstrahowan, |akch musemy dokonac, aby dotrzec do tego
punktu - wynka, ze przewaga czebna w btwe |est tyko
|ednym z czynnkw
tworzcych zwycstwo. Przecwne, osgnce przewag
czebne| ne tyko ne stanow wyczne an chocby przewazne
o wygrane|, ae moze byc rzecz nader mae| wag, stosowne
do takego czy nnego ukadu wspdzaa|cych okocznoc.
Przewaga tez ma swo|e stopne, moze byc ona podw|na,
potr|na, poczwma td. - kazdy zrozume, ze przy tym
stopnowanu moze ona przewazyc wszystko nne.
Z tego wzgdu naezy s zgodzc, ze przewaga czebna
|est na|wazne|szym czynnkem wpywa|cym na wynk btwy,
mus byc |ednak doc weka, aby zrwnowazyc pozostae
okocznoc wspdzaa|ce. Std wypywa wnosek
bezporedn, ze naezy wprowadzc do btwy w decydu|cym
punkce mozwe na|wksz czb wo|ska.
Czy wo|sko to wwczas wystarczy, czy ne - w kazdym raze
uczynmy pod tym wzgdem wszystko, na co rodk
zezwaay. |est to naczena zasada strateg. Wypowedzana tak
ogne |ak tuta|, byaby odpowedna rwne dobrze da Grekw
Persw, czy da Angkw Maurw, |ak da Francuzw
Nemcw. Skeru|my |ednak wzrok na nasze europe|ske
stosunk wo|enne, aby mc operowac czym bardze|
konkretnym.
Tuta| wo|ska s o wee bardze| podobne do sebe pod
wzgdem uzbro|ena, organzac| wyszkoena wszekego
rodza|u; pewna zmenna rznca pozosta|e nada w cnotach
wo|ennych w wo|sku w taence wodza. Przebegszy hstor
wo|en Europy nowoczesne|, ne napotykamy przykadu takego
|ak Maraton.
Fryderyk Wek pod Leuthen na czee 30 ty. udz pob 80
ty. Austrakw, pod Rossbach z 25 ty. rozgrom przeszo 50
ty. sprzymerzonych; s to |ednak |edyne przykady osgnca
zwycstwa nad neprzy|aceem gru|cym czebnoc swo|
dwukrotne ub wce|. Karoa XII w btwe pod Narw ne da s
tu odpowedno przytoczyc. Ros|an wczesnych z trudnoc
mozna uwazac za Europe|czykw, a zasadncze okocznoc te|
btwy s zbyt mao znane. Bonaparte ma pod Dreznem 120
ty. przecwko 220 ty., ma zatem przecw sobe nespena
dwukrotn przewag. Pod Konem Fryderyk Wek z 30 ty.
udz ne ma powodzena przecw 50 ty. Austrakw, podobne
|ak Bonaparte w rozpaczwe| btwe pod Lpskem, gdze ma
160 ty. przecw 280 ty. gdze do przewag dwukrotne| byo
daeko.
Wynka std |asno, ze w Europe dzse|sze| na|bardze|
uzdonony wdz z trudnoc wydrze zwycstwo som
neprzy|aceskm dwukrotne czne|szym. Skoro wc wdzmy,
ze dwukrotna przewaga czebna stanow tak wek
przecwwag nawet wobec na|wkszych wodzw, to ne
mozemy wtpc, ze w wypadkach zwycza|nych, w btwach
wekch czy maych znaczna przewaga, wcae nekoneczne
przekracza|ca dwukrotn, wystarczy, aby przechyc sza
zwycstwa, bez wzgdu nawet na nne nekorzystne
okocznoc. Wprawdze mozna sobe wyobrazc cann, w
ktre| nawet dzescokrotna przewaga moze s okazac
newystarcza|ca da |e| sforsowana, ae w tym wypadku ne
ma w oge mowy o btwe.
Sdzmy datego, ze wane w naszych warunkach, |ak we
wszystkch podobnych okocznocach, sa w punkce
decydu|cym stanow rzecz arcywazn ze ten wane czynnk
w wkszoc wypadkw |est na|wazne|szy ze wszystkch. Sa w
punkce decydu|cym zaezy od absoutne| sy wo|ska od
zrcznoc w |ego uzycu.
Perwsz regu zatem bdze wyruszyc w poe z wo|skem
mozwe na|sne|szym. Brzm to |ak komuna, ae w stoce
byna|mne| nm ne |est.
Aby udowodnc, ze przez dug czas ne uwazano czebnoc
s zbro|nych za rzecz perwszorzdne| wag, zauwazmy tyko, ze
w wkszoc nawet doc szczegowych hstor wo|en
osemnastego stueca abo s wcae ne poda|e czebnoc
wo|sk, abo wspomna s o ne| tyko mmochodem, ngdy za
ne kadze s na to szczegne|szego nacsku. Tempehof w
swe| Hstor wo|ny sedmoetne| |est na|wczene|szym z p-
sarzy poda|cym te dane systematyczne, ae tez bardzo
powerzchowne.
Nawet Massenbach w swych cznych rozwazanach
krytycznych nad kampanam pruskm roku 1793 1794 w
Wogezach rozprawa wee o grach, donach, drogach
cezkach, ae an |edne| syaby ne powca czebnoc obu
stron.
Inny dowd wdzmy w dzwacznym pomye, koata|cym
s w gowach nektrych psarzy krytycznych, |akoby pewna
wekoc wo|sk bya na|epsza nby wekoc normana, a sy
stanowce nadwyzk may byc rzekomo racze| zawad nz
pozytkem.
Istne|e wreszce mnstwo przykadw, gdze ne uzyto stotne
wszystkch rozporzdzanych s podczas btwy ub wo|ny,
ponewaz ne sdzono, aby przewaga czebna maa to
znaczene, |ake |e| przypada z natury rzeczy.
Skoro s naprawd prze|memy przewadczenem, ze za
pomoc powazne| przewag czebne| mozemy wymusc
wszystko, co mozwe, to |asne to przewadczene wywrze
newtpwe wpyw na przygotowana do wo|ny, aby wystpc
z sam mozwe |ak na|wkszym abo osgnc przewag
samemu, abo przyna|mne| zabezpeczyc s przed przewag
neprzy|acesk. Dotyczy to sy bezwzgdne|, za ktre|
pomoc ma s prowadzc wo|n.
Wekoc te| sy absoutne| okrea rzd chocaz okreene
to |est wstpem do wacwe| dzaanoc wo|enne|, |ak rwnez
chocaz ono samo stanow stotn czstk te| dzaanoc
natury strategczne|, to |ednak w wkszoc wypadkw wdz,
ktry ma wo|ska prowadzc do bo|u, mus ch czebnoc uwazac
za rzecz dan mu z gry, a to z tego wzgdu, ze abo ne bra
udzau w |e| okreenu, abo tez warunk unemozwy |e|
dostateczne zwkszene.
Tam wc nawet, gdze nemozwe byo osgnce
przewag absoutne|, pozosta|e tyko zrczne zapewnene sobe
przewag wzgdne| w punkce decydu|cym.
Rzecz na|stotne|sz |est tu kakuac|a przestrzen czasu
ona to spowodowaa, ze uznano | w strateg za przedmot
obe|mu|cy nema cae uzyce s zbro|nych. Posunto s
nawet w strateg taktyce do przypsywana wekm wodzom,
ze pomaga m pod tym wzgdem |ak spec|any organ
wewntrzny.
|ednakowoz to zestawene przestrzen czasu, |akkowek
stanow wszdze podstaw |est ne|ako chebem powszednm
strateg, ne |est przecez rzecz na|trudne|sz an na|bardze|
decydu|c.
Rozpatru|c hstor wo|en bez uprzedzena, wzrokem
zna|dzemy, ze wypadk take, gdze stotne omyk w takm
obczenu byy powodem znacznych strat, s, przyna|mne| w
strateg, nader rzadke. |ebymy |ednak me po|ce
zrczne| kombnac| przestrzen czasu rozcgnc na wszystke
te wypadk, gdze zdecydowany czynny wdz dzk szybkm
marszom pob weu neprzy|ac za pomoc tego samego
wo|ska (Fryderyk Wek, Bonaparte) - to zaptabymy s
nepotrzebne w ognkach. Chcc osgnc wyobrazena |asne
owocne, naezy nadawac kazde| rzeczy odpowedn nazw.
Trafna ocena przecwnkw (Daun, Schwarzenberg), ryzyko
przecwstawana m przez pewen czas s bardzo neznacznych,
energa wytzonych marszw, zuchwaoc szybkch napadw,
wzmozona czynnoc, ogama|ca weke dusze w momentach
nebezpeczenstwa - oto s przyczyny ch zwycstw. I cz one
ma| wspnego ze zdonoc trafne| kakuac| dwch tak
prostych rzeczy, |ak przestrzen czas!
|ednak nawet ta oddzaywa|ca gra s, gdze zwycstwa
pod Rossbach Montmra popycha| do zwycstw pod Leuthen
Montereau, ta gra s, na ktre| opera s czstokroc wecy
wodzowe w obrone, |est, |e mamy mwc |asno dokadne,
w hstor wypadkem doc rzadkm.
Osgnce przewag wzgdne|, to znaczy zrczne
doprowadzene przewaza|cych s do punktu decydu|cego, ma
o wee czce| swe rdo w trafne| ocene tych punktw w
obranu wskutek tego zawczasu odpowednego kerunku przez
sy wasne, |ak rwnez w zdecydowanu nezbdnym, aby
powcc sprawy mne| wazne na rzecz wazne|szych, to znaczy
utrzymywac sy wasne w naezytym skupenu. To wane
cechu|e Fryderyka Wekego Bonapartego.
Zda|e s, ze w ten sposb przywrcmy przewadze
czebne| naezne |e| znaczene; naezy | uwazac za de
podstawow dzyc do ne| wede moznoc zawsze przede
wszystkm.
|ednak cakowtym nezrozumenem wywodu naszego
byoby uwazac | z tego powodu za nezbdny warunek
zwycstwa; przecwne, konsekwenc| naszych rozwazan
pownno byc tyko zrozumene, |ak wazna |est w btwe
czebnoc s zbro|nych. Zgromadzwszy sy mozwe |ak
na|wksze, |uz s uczyno zadoc zasadze tyko wzgd na
caoc sytuac| zadecydu|e, czy wobec nedostatecznych s
zbro|nych naezy unkac btwy.
ROZDZIAL DZIEWIATY
Zaskoczene
|uz z przedmotu, |akm za|mowamy s w rozdzae
poprzednm, to |est z powszechnego dzena do osgnca
przewag wzgdne|, wynka nne dzene, ktre wskutek tego
mus byc rwne powszechne - dzene do zaskoczena
neprzy|acea. Stanow ono w wkszym czy mne|szym stopnu
podstaw wszekch dzaan, gdyz bez nego wacwe byoby
ne do pomyena osgnce przewag w punkce
decydu|cym.
Zaskoczene |est wc rodkem do osgnca przewag, ae
poza tym naezy |e uwazac rwnez za czynnk samodzeny
dzk |ego dzaanu moranemu. Tam, gdze s ono uda w
znacznym stopnu, wynka zameszane upadek ducha u
przecwnka, doc za mamy wekch maych przykadw tego,
|ak bardzo stan tak zwksza powodzene. Ne chodz tu wc o
wacwy napad, ktry naezy do natarca, ecz o dzene do za-
skoczena przecwnka swom poczynanam w oge, a
zwaszcza podzaem swoch s; moze s to wc stosowac
rwne dobrze do obrony, a szczegne w obrone taktyczne|
|est rzecz zasadncz.
Twerdzmy zatem, ze zaskoczene stanow podstaw
wszekch bez wy|tku dzaan, |edyne stopne |ego s bardzo
rzne, zaezne od natury dzaana pozostaych okocznoc.
Rznca ta zaznacza s |uz we wacwocach wo|ska,
wodza, a nawet rzdu danego kra|u.
Ta|emnca szybkoc - oto dwa czynnk zaskoczena.
Wymaga| one od rzdu wodza weke| energ, od wo|ska za
bardzo powaznego traktowana suzby. Mkkoc rozunene
zasad udaremna| |akekowek rachuby na zaskoczene.
Aczkowek dzene to |est tak powszechne, a nawet tak
neodzowne, aczkowek prawd |est, ze ngdy ne pozostane
ono bez wpywu, to |ednak prawd pozostane rwnez, ze
zaskoczene cakowte uda|e s rzadko ze wynka to z same|
natury rzeczy. Datego faszywym wyobrazenem byoby
spodzewac s osgnc na wo|ne spec|ane wee za pomoc
tego rodka. |ako pomys przemawa ono do nas bardzo, ae w
wykonanu zawodz, przewazne wskutek tarc w cae| machne.
W taktyce zaskoczene uda|e s o wee epe| z te| cakem
proste| przyczyny, ze wchodz tu w gr czas krtszy,
przestrzen mne|sza,
Bdze wc ono w strateg tym atwe|sze do wykonana, m
bardze| poczynana zbza| s do sfery taktyk, a tym
trudne|sze, m wyze| sga| w dzedzn potyk.
Przygotowana do wo|ny rozcga| s zwyke na wee
mescy, gromadzene wo|ska w wekch punktach skupena
wymaga przewazne zakadana magazynw skadw
powodu|e powazne marsze, ktrych kerunek mozna dosyc
wczene odgadnc.
Totez nadzwycza| rzadko uda|e s |ednemu panstwu
zaskoczyc nne wypowedzenem wo|ny abo tez rzucenem
swoch s w pewnym kerunku ognym. W sedemnastym ub
osemnastym stuecu, gdy wo|na obracaa s czsto dokoa
obzen, weokrotnym dzenem spec|anym, waznym
rozdzaem sztuk wo|enne| byo otoczyc nespodzewane |ak
fortec, ae to udawao s tyko rzadko.
W dzaanach natomast prowadzonych z dna na dzen
zaskoczene |est o wee atwe|sze. Tak na przykad netrudno
ubec neprzy|acea o |eden dzen w marszu przez to uchwycc
pozyc|, punkt w terene, drog td. |asne |est |ednak, ze to, co
tu zaskoczene zysku|e z powodu swe| atwoc, to trac na
znaczenu danego faktu, gdy tymczasem tam wane znaczene
wzrasta. Kto tuta| sdz, ze przez take zaskoczene na ma
ska da s czsto uzyskac weke wynk, |ak na przykad wy-
grane btwy, zdobyce znacznego magazynu td., ten werzy w
rzecz w zasadze newtpwe mozw, ae ne zna|du|c
potwerdzena w hstor. Bardzo mao bowem przykadw
wskazu|e na weke wynk takego zaskoczena, co pozwaa
wnoskowac o wekch trudnocach wynka|cych z stoty
rzeczy.
Kto by |ednak chca w podobnych sprawach radzc s
hstor, ten ne moze dosadac uubonych konkw krytyk
hstoryczne| trzymac s |e| sentenc| tchnce| zadowoenem
z sebe termnoog, ae mus spo|rzec w oczy samym faktom.
Tak na przykad pewen dzen w kampan 1761 roku na Ssku
ma pod tym wzgdem spec|an saw. |est to dzen 22 pca,
kedy to Fryderyk Wek ubeg generaa Laudona w marszu na
Nossen pod Nys, co |akoby unemozwo poczene arm
austracke| z rosy|sk na Grnym Ssku, kr za ma przez to
wygrac na czase cae cztery tygodne. |ednak przeczytawszy
dokadne rozwazywszy w sposb ne uprzedzony ten
wypadek, tak |ak go opsu| na|powazne|s hstorycy, ne
dostrzezemy w marszu z dna 22 pca byna|mne| tgo
znaczena, a w oge w caym rezonowanu nad tym punktem,
przechodzcym wprost w mod, napotykamy same tyko
sprzecznoc. Natomast w poruszenach Laudona w tym
sawnym okrese manewrowym dostrzezemy wee rzeczy ne
umotywowanych. Obecne za, gdy wszyscy pragn osgnc
prawd |asne przewadczene, podobny dowd hstoryczny
tym bardze| ne moze mec takego znaczena.
Obecu|c sobe weke wynk zaskoczena w cgu
kampan, ma s zwyke na my bardzo ozywon dzaanoc,
szybke decyz|e, wytzone
marsze, ktre pownny |e umozwc. |ednak na przykadze
dwch wodzw, Fryderyka Wekego Bonapartego, ktrzy
mog suszne uchodzc za wekch -wrtuozw pod tym
wzgdem, wdzmy, ze nawet tam, gdze cechy wspomnane
rozwnte s w wysokm stopnu, ne zawsze wywou| one
zamerzone skutk. Perwszy z nch, zwrcwszy s tak
byskawczne szybko w pcu 1760 roku z Bautzen przecwko
Lascy'emu skerowawszy s na Drezno, nc przez to
ntermezzo ne osgn, przecwne, sprawy |ego pogorszyy s
znaczne, gdy w tym czase upado Kodzko.
Bonaparte zwraca s nader szybko w roku 1813
dwukrotne z Drezna przecwko Bcherow, ne wspomna|c |uz
nawet o wypadze |ego z Luzyc na Czechy - oba razy zupene
bez zamerzonego skutku. Byy to uderzena w przn, ktre
kosztoway go tyko sporo czasu s ktre mogy pod Dreznem
przy|c obrt nadzwycza| nebezpeczny.
Zaskoczene uwenczone duzym powodzenem wypywa
zatem w te| dzedzne ne tyko z samych czynnoc, sy
zdecydowana dowdcy, ae musz mu przy|c z pomoc
rwnez nne okocznoc. Ne chcemy tu byna|mne| zaprzeczac
temu powodzenu, pragnemy |edyne nawzac |e do
konecznoc stnena sprzy|a|cych warunkw, ktre ne tak
czsto s zdarz ktre dzaa|cy rzadko kedy moze stworzyc.
Wane kazdy ze wspomnanych wodzw dostarcza nam
pod tym wzgdem b|cego w oczy przykadu; Bonaparte -
przez swo| sawn wypraw na arm Bchera w roku 1814,
gdy ta, oddzeona od s gwnych, posuwaa s wzduz Mamy.
Trudno o wynk wksze od tych, |ake spowodowa ten
nespodzany marsz dwudnowy. Arma Bchera rozcgnta na
dugoc trzech marszw dzennych bya pobta czcam
ponosa straty rwne przegrane| wane| btwe. By to wyczne
skutek zaskoczena, ponewaz gdyby Bcher werzy w tak
bsk mozwoc uderzena ze strony Bonapartego, to cay sw|
marsz zarzdzby nacze|. Powodzene zatem zaezao od tego
bdu Bchera. Bonaparte natomast ne zna tych okocznoc
w ten sposb posuzy mu tu szczwy przypadek.
Podobne ma s rzecz z btw pod Legnc w roku 1760.
Fryderyk Wek wygra t pkn btw datego, ze w nocy
zmen powtrne pozyc|, ktr dopero co za|; Laudon by
tym cakowce zaskoczony wynkem tego bya strata 70 dza
10 ty. udz. Aczkowek Fryderyk Wek w tym okrese obra
zasad czstego manewrowana swo| arm, aby w ten sposb
unemozwc btw abo przyna|mne| poptac pany
przecwnka, to |ednak zmana pozyc| w nocy z 14 na 15
serpna ne bya zarzdzona w zamarze powyzszym, ae
datego, ze - |ak kr sam stwerdza - pozyc|a z dna 14 mu s
ne podobaa. I tu wc przypadek odegra powazn ro. Gdyby
natarce ne natrao na nocn zman pozyc| na nedostpny
teren, wynk byby zgoa odmenny.
Podobne w wyzsze| w na|wyzsze| dzedzne strateg
zna|du|emy szereg przykadw zaskoczena brzemennych w
nastpstwa; przypomn|my chocby tyko wetne wyprawy
Wekego Eektora przecw Szwedom z Frankon na Pomorze z
March nad Prego, kampan roku 1757 sawne prze|ce
Bonapartego przez Apy w roku 1800. Tu |edna arma oddaa
cay sw| teatr dzaan wo|ennych przez |edn kaptuac|, a w
roku 1757 rwnez mao brakowao, aby nna arma oddaa
sw| teatr wo|ny sebe sam. Wreszce wtargnce Fryderyka
Wekego na Ssk mozna przytoczyc |ako wypadek wo|ny
neoczekwane|, Sukcesy s tu wszdze weke porunu|ce.
|ednak w hstor spotykamy bardzo newee podobnych
z|awsk, |e tyko ne meszamy z nm wypadkw, gdy dane
panstwo z powodu bezczynnoc braku energ (1756 -
Saksona, 1812 - Ros|a) ne |est do wo|ny gotowe.
A teraz |eszcze |edna uwaga dotyczca stoty zaskoczena.
Manowce zaskoczyc moze tyko ten, kto nnemu narzuca
swo| nc|atyw, a narzuca | ten, kto dzaa wacwe. Skoro
zaskoczymy przecwnka |akm nedorzecznym posuncem, to
zamast pomynych skutkw zapewne doznamy porazk, a w
kazdym raze przecwnk ne bdze musa troszczyc s wee o
nasze zaskoczene, gdyz w naszych bdach zna|dze on sposb
odwrcena nebezpeczenstwa. Ponewaz natarce zawera w
sobe znaczne wce| czynnoc pozytywnych nz obrona,
przeto zaskoczene odpowada bardze| nacera|cemu, chocaz
ne wyczne, |ak to nastpne zobaczymy. Mog wc zdarzyc
s zaskoczena wza|emne, nacera|cego obroncy, a wtedy
uzysku|e przewag ten, kto na|epe| utra w sedno.
Tak przyna|mne| byc pownno; ae zyce wacwe ne
przestrzega tego tak dokadne to z nastpu|ce| proste|
przyczyny. Skutk morane zaskoczena powodu| czsto, ze
sprawy tego, ktry wykorzystu|e zaskoczene, dotd na|bardze|
nefortunne, przy|mu| obrt pomyny, natomast ne
dozwaa| przecwnkow powzc trafne| decyz|. Mamy tu
bardze| nz gdze ndze| na my ne tyko wyzszych
dowdcw, ae kazdego zonerza, ponewaz skutek zaskoczena
ma to do sebe, ze rozuna gwatowne sp|noc |ednostek
obnza przy tym ndywduane obcze kazdego.
Wee zaezy od ognego stosunku, w |akm pozosta|
wza|emne obe strony. |e |edna z nch wskutek ogne|
przewag morane| potra drug znechcc wyprzedzc, to
zaskoczene bdze moga wykorzystac z wkszym
powodzenem oraz zebrac owoce nawet tam, gdze wacwe
pownna bya doznac hanebnego nepowodzena.
ROZDZIAL DZIESIATY
Podstp
Podstp pozwaa domyac s stnena |akego ukrytego
zamaru, totez |est on w takm stosunku do prostego,
neskompkowanego, tzn. bezporednego sposobu dzaana,
|ak np. dowcpna odpowed do bezporednego dowodu. Ne
ma tez on nc wspnego ze sposobam przekonywana,
zanteresowana ub przemocy, a za to zawera wee rzeczy po-
krewnych z oszukanstwem, ponewaz rwnez ukrywa swo|e
zamary. Rozpatrywany |ako caoc podstp |est tez
oszukanstwem, chocaz rzn s od nego tym, ze ne |est
bezporedno waroomny. Czowek podstpny pozwaa temu,
kogo chce oszukac, samemu popenc bdy rozumowe, ktre
zsumowane w |eden wynk naraz zmena| mu w oczach stot
dane| sprawy. Mozemy wwczas powedzec, ze |ak dowcp |est
zongerk de wyobrazen, tak podstp |est zongerk dzaan.
|uz na perwszy rzut oka wyda|e s, ze ne bez podstawy
stratega zyskaa swe mano od podstpu pommo wszekch
stotnych pozomych zman, |akm uega caa wo|na od czasw
greckch, mano to cge wskazu|e na |e| wacw stot.
Skoro wykonane aktw przemocy, t|. samych btew,
pozostawmy taktyce, a strateg bdzemy uwazac za sztuk
zrcznego posugwana s moznoc ch stoczena, to - poza
sam uczuca, |ak rozpaona ambc|a nacska|ca wcz |ak
sprzyna, sna z trudem da|ca s ugc woa td. - zadna
wrodzona skonnoc osobsta ne nada|e s tak do kerowana
ozywana dzaanoc strategczne|, |ak wane podstp. |uz ta
powszechna potrzeba zaskoczena, o ktre| mwmy w
rozdzae poprzednm, wskazu|e na to, gdyz w kazdym
zaskoczenu tkw podstp, chocby w bardzo neznacznym
stopnu.
Chocaz ponekd odczuwa s wprost potrzeb
obserwowana , |ak obe strony dzaa|ce na wo|ne przecga|
s w przebegoc, zrcznoc podstpe, to |ednak musmy
przyznac, ze wacwoc te mao s prze|awa| w hstor
rzadko mog s wybc spord masy okocznoc warunkw.
Przyczyna tego ezy doc bsko nawet |ak gdyby zbega s
w |edno z przedmotem poprzednego rozdzau.
Stratega ne zna nne| dzaanoc, |ak organzowane btew
oraz czynnoc zmerza|cych do nch. Ne zna ona -|ak to s
dze|e w zycu zwycza|nym - czynnoc poega|cych wyczne
na sowach, t|. na dekarac|ach, wy|anenach td. A one to
wane przewazne suz podstpnemu do wyprowadzena
partnera maym kosztem w poe.
Podobne rzeczy na wo|ne, np. pro|ekty rozkazy pozorne,
faszywe wadomoc umyne neprzy|aceow dostarczane
td., wywera| w dzedzne strateg przewazne tak may
wpyw, ze stosu|e s |e tyko w poszczegnych, spec|ane
nasuwa|cych s wypadkach. Ne mozna ch zatem uwazac za
czynnoc swobodne przez dzaa|cego wszczt.
|ednak |e czynnoc take, |ak organzowane btew, ma|
byc posunte tak daeko, by wywary wrazene na
neprzy|aceu, to wymaga| one wkszego |uz nakadu czasu
s, to tym wkszego, m powazne|szy |est przedmot.
Ponewaz za zwyke ne chce s tych s czasu powcac,
datego bardzo newee tzw. w strateg demonstrac| osga
zamerzony skutek. Istotne, nebezpeczne |est zuzywac
znaczne sy przez czas duzszy wyczne da dzaan
pozornych, ponewaz zawsze zachodz nebezpeczenstwo, ze
bd one daremne, gdy tymczasem s tych zabrakne w
decydu|cym me|scu.
T trzew prawd zawsze odczuwa dzaa|cy na wo|ne
datego trac ochot do gry chytrych poruszen. Sucha powaga
rzeczy nezbdnych wcska s przewazne tak daeko w
dzaane bezporedne, ze da gry take| ne pozosta|e |uz
me|sca. Sowem - ponkom na szachowncy strategczne| brak
te| ruchwoc, |aka stanow zywo przebegoc podstpu.
Wnosek, |ak std wyprowadzamy, brzm, ze suszny, trafny
rzut oka |est bardze| nezbdnym, bardze| potznym
przymotem wodza nz podstp, aczkowek ten nc ne szkodz,
|e ne rozw|a s na nekorzyc nnych nezbdnych
wacwoc duchowych, co zreszt dze|e s nazbyt czsto.
Im sabsze s |ednak sy, ktrym rozporzdza strategczne
dowdztwo, tym bardze| skana s ono ku podstpow.
Datego cakem sab ma, ktrym zadna ostroznoc, zadna
mdroc |uz ne przynese pozytku, w sytuac|, gdze zda|e s,
ze wszeka sztuka ch zawodz - wdz w podstpe sw| |edyny
ratunek. Im bardze| beznadze|ne |est ch poozene, m bardze|
wszystko skupa s w |ednym rozpaczwym uderzenu, tym
chtne| podstp sprzymerza s z odwag. Wyrzeka|c s
wszekch daszych obczen, wone od wszeke| pne|sze|
odpowedzanoc, odwaga podstp mog podsycac s
wza|emne w ten sposb neznaczn skerk nadze
zognskowac w |ednym punkce w |edyny promen, ktry moze
tez |eszcze wznecc pomene.
ROZDZIAL |EDENASTY
Skupene s w przestrzen
Na|epsza stratega poega na tym, aby zawsze byc doc s-
nym, przede wszystkm w oge, a nastpne w punkce
decydu|cym. Totez poza wyskem tworzena s ne zawsze
zaeznym od wodza, ne ma wyzszego prostszego prawa da
strateg, |ak trzymac swo|e sy w skupenu. Ne naezy nc
oddzeac od gwne| masy poza tym, co odcga| od ne|
bardzo pne cee. Trzymamy s mocno tego kryterum
upatru|emy w nm pewnego przewodnka. Stopnowo poznamy,
|ake s rozumne powody podzau s. Poznamy wtedy rwnez,
ze zasada ta ne w kazde| wo|ne moze mec te same ogne
nastpstwa, ecz ze zmena| s one stosowne do ceu
rodkw.
Ne do wary, a przecez setk razy zdarzao s, ze sy
zbro|ne dzeono rozpraszano tyko wede ne|asnego poczuca
zwycza|owe| manery, ne zda|c sobe nawet wyrane sprawy,
daczego s to czyn.
Skoro s uzna za rzecz norman skupene wszystkch s
zbro|nych, a kazde rozproszene podza - za odchyene od te|
normy, ktre mus byc umotywowane, to ne tyko unkne s
cakowce tego gupstwa, ecz takze zamkne dostp ne|edne|
bdne| przyczyne podzau.
ROZDZIAL DWUNASTY
Poczene s w czase
Mamy tu do czynena z po|cem, ktre wybegszy w sfer
dzaana, roztacza ne|ednokrotne myne pozory; datego
odczuwamy potrzeb |asnego ustaena rozwnca wyobrazen
zywmy nadze|, ze wono nam bdze znowu przeprowadzc
ma anaz.
Wo|na |est zderzenem s przecwstawonych sobe s, z
czego wynka samo przez s, ze mocne|sza z tych s ne tyko
nszczy pozosta, ae porywa | ze sob. Totez w zasadze
nedopuszczane |est tu zadne dzaane stopnowe
(sukcesywne); przecwne - na|bardze| podstawowym prawem
wo|ny mus byc |ednoczesne uzyce s przeznaczonych do tego
uderzena.
Tak |est w same| rzeczy, ae o tye tyko, o e waka stotne
podobna |est do mechancznego uderzena; gdze |ednak poega
ona na staym dzaanu s znoszcych s wza|emne, tam
bezwzgdne da s pomyec stopnowe ch oddzaywane. Tak
s wane dze|e w taktyce, gwne z powodu tego, ze
zasadncz podstaw wszeke| taktyk |est waka ognowa, ae
tez z nnych przyczyn. |e w wace ognowe| weme udza
1000 udz przecwko 500, to wysokoc ch strat bdze zaezna
od wysokoc s wasnych neprzy|aceskch. 1000 udz da|e
dwa razy wce| strzaw nz 500, w 1000 |ednak udz traa
wce| pocskw nz w 500, ponewaz naezy przypuszczac, ze
sto| on gce| nz tamc. Gdybymy mog przy|c, ze czba
trafnych pocskw bya u nch podw|na, to straty obu stron
byyby rwne. Z tych 500 np. 200 byoby wytrconych z szyku,
z tamtych 1000 - tyuz. Gdyby |ednak tych 500 mao druge
tye za sob poza dzaanem ogna, to obe strony mayby po
800 udz zdrowych, ae |edna strona dysponowaaby spord
nch 500 udm zaopatrzonym w amunc| penym s, gdy
strona druga maaby wszystkch swych 800 udz w rwnym
stopnu zuzytych, bez dostateczne| czby amunc|, osabonych.
Przypuszczene, ze 1000 udz ponoso dwukrotne wksze
straty datego tyko, ze by czne|s, |est newtpwe nesusz-
ne, totez naezy uwazac wksze straty- |ake przy perwszym
uszykowanu ponese ten, ktry potowe swoch s ustaw w
tye - za okocznoc nepomyn; podobne w wkszoc
wypadkw naezy przyznac, ze 1000 udz moze w perwsze|
chw osgnc pewne korzyc przez wyrzucene przecwnkw
z za|mowanego stanowska zmuszene ch do odwrotu. Zadna
dasza anaza ne rozstrzygne, czy obe powyzsze korzyc
rwnowaz u|emne strony faktu zna|dowana s z 800 udm
zuzytym |uz btw wobec neprzy|acea, ktry ne |est wyrane
sabszy, a ma za to 500 udz zupene wezych; musmy tu
oprzec s na dowadczenu na pewno ne zna|dzemy ocera
z |akm takm dowadczenem wo|ennym, ktry by w
przewazne| czbe wypadkw ne przypsa przewag temu, kto
rozporzdza sam wezym.
W ten sposb sta|e s |asne, |ak nekorzystne moze okazac
s uzyce w btwe zbyt wekch s, gdyz bez wzgdu na
korzyc, |ake mogaby nam przynec przewaga w perwsze|
chw, musebymy za n zapewne |uz w nastpnym
momence odpokutowac.
Nebezpeczenstwo to rozcga s tyko tak daeko, |ak
daeko sga zameszane, stan rozprzena osabena.
Sowem, |ak dugo trwa kryzys, ktry kazda btwa powodu|e
nawet u zwyczcy. W okrese tego stanu osabena z|awene
s odpowedne| czby wezych wo|sk bywa decydu|ce.
Tam |ednak, gdze usta|e rozprzga|cy wpyw zwycstwa,
a zosta|e |uz tyko przewaga morana wywoana wygran, tam
sy weze ne potra naprawc ksk, ecz same bd przez
n pochonte. Wo|sko pobte ne da s naza|utrz po
przegrane| poprowadzc do zwycstwa przez sne odwody.
Tuta| dotarmy do rda nader stotne| rzncy pomdzy
taktyk a strateg.
Sukcesy bowem taktyczne osgane w ramach btwy
przed |e| zakonczenem ez przewazne |eszcze w dzedzne
tego rozunena osabena; powodzene strategczne
natomast, tzw. powodzene cae| btwy, uzyskane |uz
zwycstwo, bez wzgdu na to, czy |est weke, czy mae -
wykracza |uz poza t dzedzn. Powodzene strategczne
u|awna s dopero po zwzanu poszczegnych wak w |edn
samodzen caoc; ae wwczas usta|e |uz stan kryzysu, sy
odzysku| znowu sw| stan perwotny s osabone tyko o t
czc, ktra zostaa rzeczywce
znszczona.
Konsekwenc| tego rozrznena |est to, ze taktyka zezwaa
na moznoc stopnowego uzyca s, a stratega - tyko
|ednoczesnego.
|e w taktyce ne uda m s rozstrzygnc wszystkego za
pomoc perwszego powodzena, to |uz nastpny moment mus
mne napenac obaw. Wynka wc samo przez s, ze da
uzyskana powodzena w perwsze| chw uzy| tyko tye s, e
to wyda m s koneczne, reszt za bd trzyma z daeka od
strefy, gdze mog byc znszczone przez ogen wak wrcz -
aby som, wezym przecwstawc rwnez weze abo aby mc
za pomoc wezych pokonac sy osabone. W strateg |ednak
tak ne |est, a to po czc datego, ze, |ak dopero co
wykazamy, ne potrzebu|e ona zaraz po osgncu
powodzena obawac s szybke| reakc|, gdyz wraz z tym
powodzenem usta|e kryzys, czcowo za datego, ze
nekoneczne wszystke sy zaangazowane strategczne musz
byc przez to osabone. Sy neprzy|aceske osaba| tyko t
czc s naszych, ktra zna|du|e s w starcu taktycznym z
nm, tzn. w poszczegnych wakach, czy |e ne stosu|emy
taktyk rozrzutne|, znszcz nam tyko tye, e to |est koneczne,
w zadnym za raze ne osab caoc zna|du|ce| s z nm w
starcu strategcznym. Korpusy, ktre dzk przewadze s
waczyy mao abo wcae ktre przewazay sza sam swo|
obecnoc, s po rozstrzygncu gotowe do dzaana |ak
przedtem, gdy stay bezczynne. |asne |est wc, |ak daece
mog take zapewna|ce przewag korpusy przyczync s do
ognego powodzena; netrudno nawet zauwazyc, ze mog one
znaczne zmne|szyc straty s wasnych, zaangazowanych w
konkce taktycznym.
Skoro wc w strateg straty ne zwksza| s wraz ze
wzrostem uzytych s, ecz przecwne, wzrost ten wpywa czsto
na ch zmne|szene, skoro z natury rzeczy rozstrzygnce
sta|e s da nas wtedy pewne|sze, wynka std, ze ngdy ne
mozna uzyc za duzo s, ze wszystke posadane sy naezy uzyc
rwnoczene.
Tez t musmy |ednak obronc na nnym pou. Mwmy
dotychczas stae tyko o wace same|; ona to |est wacw
czynnoc wo|enn, ae naezy uwzgdnc rwnez udz, czas
przestrzen, stanowce transms|e te| czynnoc, podobne |ak
rozwazyc skutk ch wspdzaana.
Nedostatek, trudy wysk stanow na wo|ne specyczny
czynnk nszczcy, ktry ne naezy w stoce swe| do wak, ae
|est z n zwzany bardze| ub mne| ce. Naezy on przede
wszystkm do strateg. Wprawdze zdarza| s one w taktyce
s tam, byc moze, na|wksze, ae ponewaz akty taktyczne ne
s tak dugotrwae, to skutk tych wyskw brakw s
mne|sze mne| wchodz w rachub. W strateg |ednak, gdze
czas, przestrzen s znaczne|sze, skutk s ne tyko stae w-
doczne, ae czsto wprost rozstrzyga|ce, Neraz zdarza s, ze
zwycska arma ponos wce| strat od chorb nz w wynku
btew.
Rozpatru|c t sfer znszczena w strateg, podobne |ak
rozpatrywamy w taktyce sfer ogna wak wrcz, mozemy
sobe doskonae wyobrazc, ze przy koncu kampan wzgdne
|ake| nne| caoc strategczne| wszystko, co s w obrbe te|
sfery zna|du|e, uega osabenu, ktre sprawa, ze z|awa|ce s
weze sy sta| s decydu|ce. Mozna by tu |ak tam byc
skonnym do uzyskwana perwszego powodzena mozwe
maym sam, aby te weze sy zachowac sobe na .konec.
Aby naezyce ocenc t my, ktra w weu wypadkach
zna|dze w praktyce wybtne pozory prawdzwoc, musmy
rzucc okem na poszczegne |e| wyobrazena. Przede
wszystkm ne naezy meszac po|ca zwykych poskw ze
wezym, ne zuzytym sam. Mao |est kampan, przy ktrych
koncu nowy przyrost s ne wydawaby s tak zwyczcy, |ak
zwyczonemu nadzwycza| pozdanym, ba, decydu|cym; ae
ne o tym tu mowa, gdyz ten przyrost s ne byby potrzebny,
gdyby sy te od razu byy o tye wksze. |ednak byoby to
wbrew wszekemu dowadczenu uwazac wo|sko weze
wyrusza|ce w poe za epsze pod wzgdem moranym nz od
dawna waczce, podobne |ak s to dze|e z odwodem
taktycznym, ktry bezwzgdne uwazac naezy za epszy od
oddzau, ktry pons: |uz w btwe weke straty. O e
kampana nepomyna odbera wo|sku mstwo sy morane, o
tye kampana szczwa zwksza |ego wartoc pod tym
wzgdem tak, ze wpywy te w przewazne| czc wypadkw
wyrwnywa| s wza|em |ako czysty zysk pozosta|e
dowadczene wo|enne. Poza tym naezy zwrcc uwag racze|
na szczwe nz na nepomyne wyprawy, gdyz tam, gdze z
gry da s przewdzec prawdopodobenstwo wynku
nepomynego, w oge odczuc s da|e brak s |ake
wycofywane ch czc da pne|szego uzyca |est
ne do pomyena.
Gdy s usune ten punkt . ?. stron, powsta|e pytane: czy
straty, ponoszone przez dane sy zbro|ne wskutek wyskw
nedostatku, wzrasta| wraz z ch wekoc, podobne |ak w
btwe? I tu naezy zaprzeczyc.
Wysk powsta| przewazne z nebezpeczenstw, |akm
przenknty |est kazdy moment aktu wo|ennego. Aby wszdze
stawc czoo tym nebezpeczenstwom w dzaanu postpowac
pewnym krokem, potrzeba mnstwa czynnoc, ktre skada|
s na taktyczn strategczn suzb wo|ska. Suzba ta |est tym
czsza, m wo|sko |est sabsze, a tym ze|sza, m bardze|
wzrasta |ego przewaga nad wo|skem neprzy|aceskm. Ktz by
w to wtp? Kampana przecwko neprzy|aceow o wee
sabszemu wymagac bdze tez mne|szych wyskw nz
przecwko wrogow rwne snemu abo sne|szemu.
Tye o wyskach. Inacze| wygda sprawa nedostatku. Ten
skada s gwne z dwch przedmotw - z braku rodkw do
zyca z braku pomeszczen da oddzaw czy to na kwaterach,
czy tez na wygodnych bwakach. I |eden, drug brak bdze
bezwarunkowo tym wkszy, m czne|sze wo|sko zgromadzono
na |ednym me|scu. |ednak czyz wane posadane przewag
ne zapewna rwnez na|epszych rodkw, aby s rozszerzyc
uzyskac wce| przestrzen, a zatem wkszych mozwoc
wyzywena zakwaterowana?
Gdy Bonaparte w roku 1812, wtargnwszy do Ros|,
zgromadz w nesychany sposb obrzyme masy na |edne|
drodze spowodowa rwne nesychany brak rodkw, to
naezy to przypsac |ego zasadze, ze ngdy ne mozna byc zbyt
snym w decydu|cym punkce. Pytane, czy ne przesadz on w
tym wypadku w stosowanu owe| zasady, ne naezy tuta| do
rzeczy, pewne |est |ednak, ze aby zapobec spowodowanym
przez to brakom, wystarczyoby mu maszerowac szerze|. W
Ros| ne brakowao nezbdne| do tego przestrzen w oge w
bardzo neweu tyko wypadkach te| przestrzen zabrakne. Ne
mozna zatem wysnuwac std argumentu potwerdza|cego, ze
rwnoczesne uzyce bardzo przewaza|cych s musao
spowodowac wksze ch osabene. Mozna przy|c, ze ta czc
wo|ska, ktra |ako s nadmerna daaby s zachowac na
wszek wypadek do pne|szego uzytku - aczkowek wpyne
na pewne poepszene warunkw marszu da caoc, to |ednak
wskutek nepogody neunknonych wyskw uegne pewnemu
zmne|szenu. Naezy |ednak wtedy znowu ogarnc wzrokem
caoksztat zadac pytane: czy zmne|szene to bdze tak
weke, |ak zysk na sach osgnty dzk wasne| przewadze
w wypadku dzaana przez nas na kku kerunkach?
Musmy tu poruszyc |eszcze |eden nader wazny punkt. W
poszczegnych wakach mozna bez trudu okrec w
przybzenu te sy, |ake s potrzebne da wkszego
powodzena nz zamerzone, a zatem okrec, co mogoby byc
zbdne. W strateg |est to nema nemozwe, gdyz powodzene
strategczne ne ma tak okreonego przedmotu tak bskch
granc. Co zatem w taktyce mozna uwazac za nadmar s,
naezy w strateg traktowac |ako rodek do rozszerzana
powodzena, |e s nadarzy ku temu sposobnoc. Z wekoc
za powodzena rosn procenty od zysku, a przewaga s moze
w ten sposb szybko osgnc punkt nedocgnony da
na|staranne|sze| nawet ekonom s.
Dzk swe| obrzyme| przewadze udao s Bonapartemu w
roku 1812 dotrzec do Moskwy za|c t centrane poozon
stoc. Gdyby mu s rwnez dzk te| wane przewadze
udao |eszcze rozbc cakowce arme rosy|ske, to
prawdopodobne zawarby w Moskwe tak pok|, |ak na nne|
drodze by mne| osgany. Przykad ten ma na ceu wyczne
wy|anene my nasze|, a ne udowadnane |e|, co
wymagaoby bardzo szczegowego rozwnca byoby tu ne
na me|scu.
Wszystke te rozwazana odnosz s |edyne do my
stopnowego uzyca s, a ne do wacwego po|ca odwodu,
ktry one tu wprawdze neustanne porusza|, ae ktry zaezy -
|ak to zobaczymy w rozdzae nastpnym - od nnych |eszcze
wyobrazen.
Tuta| chcemy |edyne wykazac, ze |e w taktyce sy
zbro|ne uega| pewnemu osabenu |uz przez samo trwane
rzeczywstego ch uzyca |e tam czas stanow czynnk
powazny, to w strateg ne odgrywa on ro zbyt stotne|. Wpyw
rozkada|cy, |ak czas wywera na sy bo|owe rwnez w
strategu, zmne|sza s czcowo dzk ch mase, czcowo
za da s w nny sposb powetowac. Totez w strateg newa-
cwy byby zamar poskowana s czasem |ako takm w
charakterze sprzymerzenca, stosu|c stopnowe uzyce s
wasnych.
Podkreamy tu: ,czasem |ako takm", gdyz wartoc, |ak
czas moze, a nawet bezwzgdne mus posadac da obu stron
ze wzgdu na nne okocznoc, ktre ze sob sprowadza, ae
ktre s oden zupene rzne - |est rzecz zgoa odmenn,
byna|mne| ne obo|tn ub newazn. Bdze to przedmotem
osobnego rozwazana.
Prawo, ktre prbowamy tu rozwnc, |est nastpu|ce:
wszystke sy, ktre posadamy przeznaczamy do osgnca
okreonego ceu
strategcznego, naezy wykorzystac rwnoczene, a
wykorzystane to bdze tym zupene|sze, m bardze| wszystko
bdze skupone w |ednym dzaanu w |edne| chw.
W strateg stne|e |ednak poza tym pewen nacsk, pewne
trwae oddzaywane, czego przeoczyc ne mozemy, zwaszcza
ze stanw! to gwny rodek koncowego powodzena, a
manowce stay rozw| nowych s. To rwnez stanow
przedmot osobnego rozdzau, a wspomnamy tu o tym |edyne
w ceu zapobezena temu, aby czytenk me ma na oku czego
o czym ne mwmy wcae.
Przechodzmy teraz do przedmotu, bardzo bskego naszym
dotychczasowym rozwazanom, ktrego ustaene nada dopero
caoc zupene owetene. Mymy tu o odwodze
strategcznym.
ROZDZIAL TRZYNASTY
Odwd strategczny
Odwd ma dwa przeznaczenia, ktre daj si atwo odrni od
siebie, a mianowicie, po pierwsze, przeduenie i wznowienie walki, po
drugie, uycie w razie nieprzewidzianych wypadkw !ierwsze
przeznaczenie wypywa z korzy"ci stopniowego uycia si i dlatego nie
moe wystpowa w strategii #$ypadki, gdy jaki" korpus wysany bywa
na zagroony punkt, nale wyra%nie do kategorii drugiego
przeznaczenia, gdy opr, jaki w tym miejscu powinien by stawiany, nie
by zawczasu dostatecznie przewidziany &atomiast korpus, ktry
przeznaczony jest tylko do przeduenia walki i w tym celu ustawiony jest
w tyle, byby wprawdzie poza zasigiem ognia, ale jako
podporzdkowany i przydzielony dowdcy prowadzcemu bitw
stanowiby ju przez to samo odwd taktyczny, a nie strategiczny
'ednak potrzeba posiadania nowej siy w razie nieprzewidzianych
wypadkw moe zaj" rwnie w strategii, a zatem moe istnie odwd
strategiczny, lecz tylko tam, gdzie moliwe s wypadki nieprzewidziane,
$ taktyce, gdzie poczynania nieprzyjacielskie poznaje si dopiero
naocznie i gdzie kady zagajnik i kada nierwno" (alistego terenu
moe je ukry, trzeba z konieczno"ci zawsze by lepiej lub gorzej
przygotowanym na wypadki nieprzewidziane, aby w nastpstwie mc
wzmocni te punkty cao"ci, ktre okazuj si sabe, i w ogle mc
dostosowa uszykowanie si wasnych do dziaa) nieprzyjaciela
$ strategii rwnie musz zdarza si wypadki podobne, albowiem
dziaania strategiczne zahaczaj bezpo"rednio o dziaania taktyczne $
strategii te niejedno zarzdzenie wydaje si dopiero naocznie, niejedno
na podstawie niepewnych wiadomo"ci napywajcych z dnia na dzie), z
godziny na godzin, wreszcie na zasadzie istotnych wynikw bitew
$obec tego zasadniczy warunek kierownictwa strategicznego wymaga
posiadania pewnych si do p%niejszego uycia, stosownie do stopnia
niepewno"ci
$ obronie w ogle, a zwaszcza w obronie pewnych odcinkw
terenu, jak rzeki, gry itd, zdarza si to, jak wiadomo, stae
*a niepewno" jednak zmniejsza si w miar oddalania si
czynno"ci strategicznej od taktycznej i ustaje prawie zupenie w tej
s(erze, gdzie strategia graniczy z polityk
+okd nieprzyjaciel prowadzi swe kolumny w bitwie, stwierdzi
mona tylko naocznie, gdzie bdzie przekracza rzek - z niewielu
poczyna), ktre ujawniaj si niedugo przedtem, natomiast, z ktrej
strony napadnie na nasze pa)stwo, o tym pisz zwykle wszystkie
gazety, zanim padnie pierwszy strza z pistoletu .m rozleglejsza jest
skala poczyna), tym trudniejsze jest zaskoczenie /zas i przestrze) s
tak wielkie, stosunki, z ktrych dziaanie wypywa, s tak znane i tak
mao zmienne, e mona o nich albo do" wcze"nie si dowiedzie, albo
z ca pewno"ci wywnioskowa
0 drugiej strony i uycie odwodu, je"liby ten by istotnie pod rk,
byoby w tej dziedzinie strategii tym mniej skuteczne, im przeznaczenie
odwodu szerzej rozcigaoby si na cao"
$idzieli"my, e rozstrzygnicie jakiego" jednego (ragmentu bitwy nie
stanowi jeszcze samo w sobie o niczym, lecz e dopiero wszystkie
(ragmenty skadaj si na rozstrzygnicie caej bitwy
'ednak i to rozstrzygnicie caej bitwy ma tylko znaczenie wzgldne,
o bardzo licznych przy tym stopniowaniach, stosownie do tego, jak
wielk i wan cz" cao"ci stanowi siy zbrojne, ktre zostay
pokonane !rzegran potyczk jednego korpusu mona powetowa
zwycistwem armii, a nawet przegrana bitwa jednej armii moe by
przez zwycistwo innej, znaczniejszej nie tylko zrwnowaona, ale i
przeksztacona w zdarzenie pomy"lne 1oba dni pod 2ulm w 3435 r6 &ikt
te o tym nie wtpi, ale te rwnie jasne jest, e zwycistwo 1szcz"liwy
wynik caej bitwy6 jest tym bardziej wane, im znaczniejsza bya cz"
wojska, ktra poniosa porak, a zatem im mniejsza bya moliwo"
powetowania klski przez wydarzenia p%niejsze 7liszemu okre"leniu
tego zagadnienia po"wicimy rozwaania na innym miejscu, tutaj
wystarczy zwrci tylko uwag na niewtpliwe istnienie tej progresji
+oczmy wreszcie do obu tych rozwaa) jeszcze trzecie, a
mianowicie, e w taktyce stopniowe uycie si zbrojnych przesuwa
gwne rozstrzygnicie zawsze ku ko)cowi caego dziaania, w strategii
natomiast odwrotnie, prawo jednoczesnego ich uycia dopuszcza niemal
zawsze moliwo" rozstrzygnicia 1ktre niekoniecznie musi by
ostateczne6 ju na pocztku dziaa) $ wyniku tych trzech rozwaa)
znajdziemy do" powodw, aby uwaa odwd strategiczny za rzecz
tym bardziej zbdn, tym mniej poyteczn i tym bardziej niebezpieczn,
im szersze jest jego przeznaczenie
&ietrudno te okre"li punkt, gdzie idea odwodu strategicznego za-
czyna by pozbawiona sensu8 jest nim gwne rozstrzygnicie $
gwnym rozstrzygniciu musz by wykorzystane wszystkie siy i
wszelki odwd 1gotowych si zbrojnych6, ktry by mia by uyty dopiero
po tym rozstrzygniciu, jest niedorzeczno"ci
'e"li wic taktyka w odwodach swoich posiada "rodek nie tylko
stawiania czoa nieprzewidzianym zarzdzeniom wroga, lecz i naprawie-
n ne da|cego s ngdy przewdzec wynku tam, gdze by on
nepomyny - to stratega, przyna|mne| |e chodz o
zasadncze rozstrzygnca, mus wyrzec s tego rodka.
Nepowodzena, |ake spotyka| strateg na |ednym punkce,
mus on z reguy naprawac, osga|c powodzena na nnych
ub tez czasam przerzuca|c sy z |ednego punktu na drug;
ngdy |ednak ne ma an prawa, an obowzku przewdywac sta-
wane czoa nepowodzenu za pomoc s zawczasu
pozostawonych w tye.
Ide odwodu strategcznego ne ma|cego wspdzaac w
gwnym rozstrzygncu uznamy za nedorzeczn to |est tak
newtpwe, ze ne prbowabymy |e| poddawac take|
anaze, |ak przeprowadzmy w obu tych rozdzaach, gdyby
odwd tak pod oson nnych wyobrazen ne wydawa s
czym korzystnym gdyby ne po|awa s tak czsto w
rzeczywstoc. |edn wdz w nm dowd mdroc
przezornoc strategczne|, nn natomast odrzuca| go, a wraz
z nm my o wszekm odwodze, a zatem taktycznym. To
pomeszane po|c zdarza s rwnez w zycu praktycznym
|ebymy chce wdzec, |askrawy tego przykad, to
przypomn|my sobe, ze Prusy w roku 1806 zgromadzy w
March pod wodz ks. Eugenusza Wrtemberskego
dwudzestotysczny odwd, ktry ne zdzy na czas nad Saa,
ze w Prusach Wschodnch Poudnowych zostawono nne 25
ty., ktre chcano |ako odwd dopero pne| wprowadzc do
dzaan.
Po tych przykadach |uz nkt chyba ne oskarzy nas o wak
z watrakam.
ROZDZIAL CZTERNASTY
Ekonoma s
Droga rozwazan rzadko kedy, |ak to |uz rzekmy, da s co
do swych zasad pogdw zwzc do |edne| n. Zawsze chodz
tu o pewen szerszy szak. Podobne rzecz ma s we wszystkch
dzedznach zyca praktycznego. Ne ma tu byna|mne|
wsprzdnych, ktre by wyznaczyy ne reguame, koa czy
epsy za pomoc formu agebracznych. Naezy wc w
dzaanu abo poegac na subtene|szym takce sdzena, ktry,
wypywa|c z naturanego uzdonena rozwnty przez
rozmyana, traa w sedno prawe newadome, abo uprocc
prawo, sprowadza|c |e do na|wybtne|szych cech tworzcych
|ego reguy wzgdne oprzec na wprowadzone| metodze.
Tak uproszczon cech, take oparce da ducha wdzmy w
pogdze, ze naezy zawsze zwracac uwag na wspdzaane
wszystkch s, nnym sowy, ze trzeba zawsze stae mec na
oku, aby zadna ch czc ne prznowaa. Kto trzyma swe sy
tam, gdze wrg m ne da|e roboty, kto dopuszcza, aby czc
|ego s maszerowaa, to znaczy bya martwa, gdy tymczasem
nne sy b| s z neprzy|aceem, ten e gospodarzy wasnym
sam. W tym znaczenu |est to trwonene s, gorsze nawet nz
ch newacwe uzyce. Skoro |uz trzeba dzaac, to przede
wszystkm naezy wymagac, aby dzaay wszystke czstk,
gdyz nawet na|mne| ceowe dzaane zaprzta rozb|a pewn
czc s neprzy|aceskch, gdy tymczasem sy prznu|ce
cakowce s w danym momence zupene zneutrazowane.
Pogd ten |awne czy s z zasadam trzech ostatnch
rozdzaw; |est to ta sama prawda, ae ogdana z neco
rozege|szego punktu wdzena skondensowana w |edno
wyobrazene.
ROZDZIAL PIETNASTY
Czynnk geometryczne, to znaczy
przestrzenne
|ak daece czynnk geometryczny, czy forma uszykowana
s zbro|nych na wo|ne, moze stac s zasad domnu|c,
wdzmy w sztuce fortykacy|ne|, gdze geometra troszczy s
nema o wszystko od gry do dou. I w taktyce odgrywa ona
wek ro. Stanow podstaw taktyk w |e| wzszym znaczenu,
|ako nauk o ruchu wo|sk; w umocnenach za poowych, |ako
tez w nauce o pozyc|ach natarcu na ne, panu| |e| kty ne
|ako roz|emcy rozstrzyga|cy spory. Wee tu byo zastosowan
faszywych, wee zabawek, ae pommo to wane w
dzse|sze| taktyce, gdze w kazde| btwe dzy s do
oskrzydena przecwnka, czynnk geometryczny uzyska znowu
wek skutecznoc, bdc stosowany stae, aczkowek w
sposb bardzo uproszczony. |ednak w taktyce, gdze wszystko
|est bardze| ruchwe, a sy morane, cechy ndywduane
przypadek ma| wkszy wpyw nz w wo|ne forteczne|, czynnk
geometryczny ne moze tak |ak tam domnowac. |eszcze
mne|szy |est |ego wpyw w strateg. Wprawdze tu formy
uszykowana s zbro|nych, uksztatowane kra|w panstw ma|
wpyw znaczny, ae zasada geometryczna ne |est tuta|
decydu|ca |ak w sztuce fortykacy|ne| o wee mne| wazna
nz w taktyce. W |ak za sposb wpyw ten s u|awna,
powedzec bdzemy mog pne|, stopnowo, tam gdze
wpyw ten wystp zasuzy na uwzgdnene. Tuta| chcemy,
przecwne, zwrcc uwag na rznc, |aka pod tym wzgdem
zachodz pomdzy taktyk a strateg.
W taktyce czas przestrzen sprowadza| s szybko do
rzeczy neskonczene mae|. Skoro |ak oddza zostane
zaskoczony przez neprzy|acea z boku ub z tyu, to poozene
dochodz zaraz do punktu, gdze odwrt |est nemozwy;
poozene take bardzo |est bske nemoznoc waczena dae|
oddza mus abo wyzwoc s z te| sytuac|, abo tez ukorzyc
s przed n. Wszystke zmerza|ce do tego ceu kombnac|e
sta| s przez to od razu bardzo skuteczne, co wynka
przewazne z obawy przecwnka o ch konsekwenc|e. Datego to
uszykowane geometryczne s zbro|nych stanow tak wazny
czynnk wynku dzaana.
Wszystko to odb|a s na strategu bardzo neznaczne z
powodu wekch rozmarw przestrzen czasu. Ne strzea s z
|ednego teatru wo|ny na drug, czsto przechodz tygodne
mesce, zanm urzeczywstn s zamerzone obe|ce
strategczne. Przestrzene s zreszt tak weke, ze
prawdopodobenstwo do|ca do wacwego punktu |est zawsze
bardzo mae pommo na|epszych poczynan.
W strateg zatem dzaane takch, na stosunkach
przestrzennych opartych z nm zwzanych, operac|, tzn.
dzaane czynnka geometrycznego, |est o wee sabsze, a za to
tym wkszy |est skutek tego, co s w pewnym momence
faktyczne w danym punkce osgne. Powodzene to ma czas
wykazac cae swo|e znaczene, zanm zabeg przecwnka
potra znaczene to zmne|szyc ub zgoa uncestwc. Ne
wzdraga|my s przeto uwazac za prawd dowedzon, ze w
strateg wce| chodz o czb rozmar zwycskch btew nz o
form zasadnczych n, w |akch s zapanowane.
Pogd wrcz odwrotny sta s |ednak tematem uubonym
nowsze| teor, ponewaz sdzono, ze stratega zyska przez to
na znaczenu. W strateg bowem wdzano znowu wyzsz
funkc| ducha zamerzano w ten sposb wo|n uszachetnc
oraz - |ak s wskutek nowego podstawena po|c wyrazano -
nadac |e| charakter bardze| naukowy. Sdzmy, ze
dyskredytu|c t zasad, przynosmy prawdzwe| teor perw-
szorzdn korzyc. Podkremy to tak wyrane datego, ze
czynnk geometryczne stanow gwne rdo zasa|ce t
przesad.
ROZDZIAL SZESNASTY
O zasto|u w akc| wo|enne|
Ponewaz uwazamy wo|n za pewen akt wza|emnego
nszczena s, datego musmy z konecznoc wyobrazac sobe,
ze obe strony w oge nacera| na sebe. Rwnoczene
|ednak, |e chodz o poszczegne momenty, prawe rwne
koneczne wydac s nam mus, ze |edna strona wyczeku|e, gdy
druga nacera, abowem okocznoc ngdy ne s ne
pozosta| da obu stron |ednakowo pomyne. Zawsze z czasem
nastpu|e odmana, z czego wynka, ze chwa obecna sprzy|a
wce| |ednemu nz drugemu. |e przypucmy, ze oba|
dowdcy rwne dokadne zna| sytuac|, to wypyne std da
|ednego powd do dzaana stanowcy zarazem da drugego
powd do wyczekwana. Totez ne moze da obu powstac
|ednoczesna korzyc dzaana an |ednoczesna korzyc wyczek-
wana. To wza|emne wykuczane s tego samego ceu ne
wypywa z zasady ogne| begunowoc, a zatem ne zachodz
tu sprzecznoc z twerdzenem wyrazonym w rozdzae ptym
ksg druge|, ecz pochodz std, ze tu da obu dowdcw
podstaw decyz| |est |edna ta sama sprawa, a manowce
prawdopodobenstwo poprawena ub pogorszena swego
poozena w przyszoc.
Gdybymy |ednak przypuc mozwoc cakowte| rwnoc
warunkw abo tez gdybymy uwzgdn, ze wskutek
nedostateczne| zna|omoc obustronnego poozena moze s
ono obu wodzom wydawac |ednakowym, to |uz rznca cew
potycznych wykucza t mozwoc zasto|u. Ktry z nch mus
byc pod wzgdem potycznym z konecznoc stron zaczepn,
gdyz zadna wo|na ne mogaby powstac, gdyby oba| zamerza
s bronc. Nacera|cy ma ce pozytywny, broncy s za -
tyko negatywny; perwszemu z nch przysto wc dzaane
pozytywne, gdyz tyko w ten sposb moze on osgnc sw| ce
pozytywny. W tych wc wypadkach, gdy obe strony zna|du|
s w zupene podobne| sytuac|, ce pozytywny zmusza do
dzaana stron zaczepn.
Stosowne wc do tego rozumowana zast| w akc|
wo|enne| |est, ce borc, sprzeczny z natur rzeczy,
ponewaz oba wo|ska |ak dwa sprzeczne zywoy musz s
neustanne tpc, ne zna|du|c s ngdy podobne |ak ogen
woda w rwnowadze, ecz tak dugo dzaa|
wza|emne na sebe, az |edno z nch znkne zupene. Cz
bymy powedze o dwch zapankach, ktrzy by caym
godznam trzyma s wza|emne, ne czync zadnego ruchu?
Akc|a wo|enna pownna wc az do konca byc w cgym ruchu,
nby nakrcony mechanzm zegarowy. Natura wo|ny |ednak,
aczkowek dzka, podega przecez szeregow saboc udzkch,
a sprzecznoc prze|awa|ca s w tym, ze czowek dzy do
nebezpeczenstwa stwarza |e, rwnoczene za obawa s go
- ne pownna dzwc nkogo.
Skoro przy|rzymy s w oge hstor wo|en, to zna|dzemy w
ne| tak zdecydowane przecwenstwo neustannego dzena do
ceu, ze zast| prznowane stanowc bd stan zasadnczy
wo|ska na wo|ne, a dzaane bdze wy|tkem. Pownno to nas
skonc do wtpena w prawdzwoc powztego |uz mnemana.
|e |ednak hstora wo|en czyn to dzk mase swych zdarzen,
ostatn ch szereg nawraca sam przez s do powyzszego
naszego pogdu. "Wo|ny rewoucy|ne wykazu| az nadto |ego
reanoc doskonae dowodz |ego nezbdnoc. Podczas tych
wo|en, a zwaszcza w kampanach Bonapartego, prowadzene
wo|ny osgno ten wane bezwzgdny stopen energ, ktry
uznamy za naturane prawo tego zywou. Datego stopen ten
|est mozwy, a |e mozwy, to koneczny.
Istotne, |akze chcebymy wobec rozumu usprawedwc
ten nakad s, |ak s czyn na wo|ne, |eby dzaane ne byo
|ego ceem? Pekarz pa w swym pecu wtedy, gdy chce do
nego wsadzc cheb; kone zaprzga s tyko wwczas do
wozu, gdy chcemy |echac; po cz by czync obrzyme wysk
wo|enne, |eby s przez to wywoac mao tyko podobne
wysk u wroga?
Tye da obrony zasady ogne| - a teraz wspomn|my o |e|
modykac|ach, tych zwaszcza, ktre ez w naturze rzeczy ne
s zawse od przykadw ndywduanych.
Naezy tu zwrcc uwag na trzy przyczyny przecwwazne
wewntrzne przeszkadza|ce zbyt szybkemu ub
neustannemu begow tego mechanzmu.
Perwsz przyczyn wywou|c stae dzene do
zatrzymana s stanowc przez to czynnk hamu|cy |est
wrodzona bo|awoc nezdecydowane ducha udzkego,
rodza| sy czkoc w wece moranym wywoywane| przecez
ne przez |ak s przycga|c, ae wane przez czynnk
odpycha|ce, a manowce przez strach przed nebezpeczenst-
wem odpowedzanoc.
W pomennym zywoe wo|ny natury przectne sta| s
bardze| oczae, a zatem bodce pownny byc sne|sze
czstsze, |e ruch ma byc stay. Zwycza|ne przewadczene o
ceowoc chwycena za bron rzadko kedy wystarczy, aby
przezwyczyc t trudnoc, a |e ne stane na czee duch
wo|ownczy przedsborczy, ktry czu|e s na wo|ne w swom
zywoe |ak ryba w wodze, abo tez |e weka
odpowedzanoc ne wywrze nacsku z gry, to zast| bdze
na porzdku dzennym, a dzaane bdze wy|tkem.
Drug przyczyn stanow nedoskonaoc udzkego
rozumowana sdu, ktra na wo|ne |est wksza nz
gdzekowek ndze|, ponewaz w kazde| chw znamy dokadne
wasne tyko poozene, sytuac| za neprzy|acea, zawsze |ak
gdyby zamgon, trzeba odgadywac z neweu szczegw.
Zdarza s wc czsto, ze obe strony wdz sw korzyc w
|ednym tym samym przedmoce, aczkowek nteres |edne| ze
stron |est tam przewaza|cy. Powodu|e to, z kazdy moze wobec
tego sdzc, ze mdrze czyn, wyczeku|c na nny moment, |ak
to |uz mwmy w rozdzae ptym ksg druge|.
Trzec przyczyn, ktra dzaa |ak koo hamu|ce w
mechanzme zegarowym wywou|e od czasu do czasu
cakowty spok|, stanow wksza sa obrony; A moze s czuc
zbyt saby, aby nacerac na B, z czego |ednak ne wynka, ze B
|est doc sny, aby natrzec na A. Przyrost s, |ak da|e obrona,
ne tyko moze zanknc przy natarcu na A, ae przechodz do
przecwnka tak, ze wyraza|c s obrazowo, rznca pomdzy a
+ b a - b rwna s 2 b. Moze std wynknc, ze obe strony ne
tyko w poczucu wasnym, ae w rzeczywstoc okaz s zbyt
sabe, aby przystpc do natarca.
W same| tez sztuce wo|enne| troskwa mdroc obawa
przed zbyt wekm nebezpeczenstwem zna|du| dostateczne
wygodne oparce, aby s dac poznac aby poskromc
zywoowego potwora wo|ny.
Pommo to przyczyny te z trudnoc mogyby bez
nacgana wy|anc dug zast|, |akemu uegay dzaana w
wo|nach dawne|szych, wszczynanych bez wekego konktu
nteresw, kedy to prznowane zaberao dzewc dzestych
czasu spdzonego pod bron. Z|awsko to pochodz przewazne
z wpywu, |ak na prowadzene wo|ny wywera| zdana |edne|
strony oraz stan nastr| druge|, |ak to mwmy |uz w
rozdzae o stoce ceu wo|ny.
Rzeczy te mog uzyskac tak przewaza|cy wpyw, ze czyn
z wo|ny co poowcznego. Wo|ny s czsto nczym wce| |ak
neutranoc zbro|n abo grob popera|c rokowana, abo
ogranczon prb uzyskana pewne| mae| korzyc
przeczekana dae| sprawy, wreszce neprzy|emnym
obowzkem so|usznczym wykonywanym mozwe |ak
na|sabe|.
We wszystkch wypadkach, gdy konkt nteresw |est may,
a przyczyna wrogch uczuc - saba, gdy s wrogow ne chce
zbyt wee zaszkodzc gdy ne ma s czego obawac go
zbytno, krtko mwc, gdy zaden wkszy nteres ne nacska
ne popdza, rzdy ne kwap s do stawana wee na kart
std pyne umarkowane prowadzene wo|ny naozene
kaganca wrogemu duchow wo|ny prawdzwe|.
Im bardze| sta|e s wo|na w ten sposb poowczna, tym
wkszy brak nezbdnych punktw oparca arw
rozumowana odczuwa |e|
teora; coraz mne| zawera ona wtedy eementw nezbdnych,
a coraz wce| przypadkowych.
Nemne| |ednak nawet przy takm prowadzenu wo|ny
prze|awa s pewna mdroc; byc moze nawet, ze gra |e| |est
tu bardze| urozmacona rozega nz gdze ndze|. Gra
hazardowa na ruony zota pozorne zmena s w komercy|n -
na grosze. I na tym pou, gdze prowadzene wo|ny wypena
czas weoma maym sztuczkam - wakam czat, toczonym p
sero, p zartem, dugm dyspozyc|am, z ktrych nc ne
wynka, pozyc|am marszam, ktre potem nazywa s
uczonym datego tyko, ze ch znkomo drobna przyczyna |uz
s zatraca ze zdrowy rozsdek ne ma przy tym nc do roboty
- wane na pou tych maych sztuczek odna|du| nektrzy
teoretycy wacw sztuk wo|enn. W tych forteach, paradach,
p cwerc uderzenach dawnych wo|en odna|du| on ce
wszeke| teor, przewag ducha nad mater, a wo|ny ostatne
wyda| s m za to brutanym uderzenam pc, z ktrych
nczego nauczyc s ne mozna, a ktre naezy uwazac za
cofnce s do barbarzynstwa. Pogd ten |est rwne
maostkowy, |ak |ego przedmot. Gdze brak wekch s
wekch namtnoc, tam zrczne mdrkowane atwe|
oczywce wykaze sw gr, ae czyz prowadzene wekch s,
sterowane podczas burzy naporu fa ne |est samo przez s
wyzsz czynnoc ducha? Czyz ten odmenny sposb
prowadzena wo|ny ne ogama te| kunsztowne| szermerk ne
porwe |e| za sob? Czyz ne zachodz pomdzy nm stosunek
ruchu na okrce z ruchem okrtu caego? Sztuczk te mog s
ostac tyko w raze mczcego warunku, ze neprzy|ace ne
postpu|e epe|. Czyz |ednak wemy, |ak dugo bdze on ten
warunek spena? Czyz rewouc|a francuska ne zaskoczya nas
wrd uro|onego bezpeczenstwa naszych przestarzaych
kunsztw ne przepdza nas spod Chaons az pod Moskw? I
czyz Fryderyk Wek ne zaskoczy w podobny sposb
Austrakw w spoko|u ch starych nawykw wo|ennych czyz ne
wstrzsn ch monarch? Bada rzdow, rusza|cemu z
poowczn potyk skrpowan sztuk wo|enn na
przecwnka, ktry z dzkoc zywou ne zna nnych praw
ponad wypywa|ce z posadane| przezen sy! Wtedy wszek
brak czynnoc wysku rzuca czar na sza przecwnka;
neatwo wwczas zmenc postaw szermerza w pozyc| atety
neznaczne nawet uderzene moze wtedy czsto wystarczyc do
powaena caoc.
Ze wszystkch przytoczonych tu przyczyn wynka, ze akc|a
wo|enna kazde| wyprawy toczy s ne |ako ruch neustanny, ae
z przerwam ze pomdzy poszczegnym krwawym
dzaanam zachodz okresy wza|emne| obserwac|, kedy obe
strony przy|mu| postaw obronn; wynka std rwnez, ze
normane wazne|szy ce |ednego z przecwnkw powodu|e u
nego przewag zasady natarca stawa go w ognoc w
pozyc| zaczepne|, co wpywa tez na |ego postpowane.
ROZDZIAL SIEDEMNASTY
Charakter wo|ny dzse|sze|
Charakter wo|en dzse|szych, |ak pownnmy uwzgdnc,
wywera wek wpyw na wszeke pro|ekty, zwaszcza
strategczne.
Wszeke zwycza|ne dawne| sposoby zostay przekreone
przez szczce odwag Bonapartego, a perwszorzdne nawet
panstwa nweczone byty przezen od |ednego nema uderzena.
Hszpane sw przeduza|c s wak wykaza, do czego w
ognych zarysach zdone s powstana udowe ch rodk
pommo saboc rozproszena w po|edynczych wypadkach.
Ros|a nauczya nas sw kampan roku 1812, po perwsze, ze
panstwa o wekch obszarach ne sposb zdobyc (co |uz
dokadne mozna byo wedzec przedtem), po druge, ze
prawdopodobenstwo powodzena ne znka w odpowednm
stopnu wraz z przegranem btew strat stoc prownc| (co
dawne| byo da wszystkch dypomatw zasad bezspom
skanao ch szybko do zawerana tymczasowego,
nekorzystnego poko|u), ecz ze wane wewntrz swo|ego kra|u
|est s na|sne|szym, gdy s zaczepna przecwnka |uz s
wyczerpaa, a obrona przechodz z obrzym s do natarca.
Prusy w 1813 roku dowody dae|, ze nage wysk mog
powkszyc szecokrotne norman s arm na drodze mc|
ze mc|a ta rwne dobrze da s uzyc poza kra|em, |ak
wewntrz kra|u. Od czasu gdy fakty powyzsze wykazay, |ak
obrzym czynnk przy wytwarzanu s panstwowych, wo|ennych
bo|owych stanow serce nastr| narodu, z chw gdy rzdy
zapoznay s z tym wszystkm rodkam pomocnczym - ne
mozna oczekwac, aby w przyszych wo|nach rodkw tych ne
zastosowano, czy to ze wzgdu na grozce nebezpeczenstwo,
czy tez da zaspoko|ena gwatowne| ambc|.
Latwo zauwazyc, ze wo|ny prowadzone obustronne z caym
nakadem s narodu musz byc organzowane na nnych
zasadach nz te, gdze wszystko obczano wedug wza|emnego
stosunku wo|sk staych. Wo|ska stae byy dawne| w takm
stosunku do caoc panstwa |ak dz ota do s dowych. Totez
sztuka wo|enna dowa maa pewen charakter taktyk morske|
dz |uz cakowce zatracony.
ROZDZIAL OSIEMNASTY
Napce spok|
Dynamczne prawo wo|ny
W rozdzae szesnastym te| ksg wdzemy, o e duze| w
przewazne| oc kampan panu|e zast| spok| nz dzaane.
Aczkowek, |ak to |uz wskazamy w rozdzae poprzednm,
przy|mu|emy zupene nny charakter wo|en dzse|szych, to
|ednak pewne |est, ze krtsze ub duzsze pauzy przerywa|
dzaana wacwe, a to skana nas do bzszego rozwazana
stoty obu tych stanw.
Gdy w akc| wo|enne| nastpu|e zast|, to znaczy, gdy zadna
z obu stron ne dzy do czego pozytywnego, to |est to spok|, a
zatem rwnowaga, ae oczywce rwnowaga w |ak
na|szerszym znaczenu, gdze w rachub wchodz ne tyko
zyczne morane sy bo|owe, ae wszeke stosunk
zanteresowana. Skoro |edna ze stron postaw sobe nowy ce
pozytywny rozpoczne dzaac da |ego osgnca, a chocazby
tyko przygotowywac s, skoro neprzy|ace przecwstawa s
temu - powsta|e napce s. Trwa ono tak dugo, az nastp
rozstrzygnce, tzn. az abo |eden zanecha swego zamaru,
abo drug s ugne.
W ad za tym rozstrzygncem, wynka|cym z kombnac|
bo|owych prowadzonych przez obe strony, nastpu|e ruch w
|ednym ub w drugm kerunku.
Gdy ruch ten wyczerpe s, czy to wskutek trudnoc, |ake
musa pokonywac, czy tarca wewntrznego, czy tez wskutek
nowo z|awa|ce| s przecwwag - nastpu|e abo znowu
spok|, abo nowe napce rozstrzygnce, a w ad za tym
nowy ruch, przewazne w kerunku odwrotnym.
To spekuatywne rozrznene rwnowag, napca ruchu
|est bardze| stotne da praktycznego dzaana, nzby to mogo
wydawac s na perwszy rzut oka.
W stane spoko|u rwnowag moze zachodzc pewna
dzaanoc, ta manowce, ktra wypywa wyczne z przyczyn
przypadkowych, a ne z ceu weke| przemany. Dzaanoc
taka moze obe|mowac btwy
powazne, a nawet wane, ae pommo to posada natur
zupene odrbn skutk |e| s przewazne odmenne.
Rozstrzygnce poprzedzone przez napce |est zawsze
bardze| skuteczne, po czc datego, ze prze|awa s wtedy
wce| sy wo wce| nacsku okocznoc, po czc za
datego, ze wszystko |uz |est przygotowane zarzdzone do
wekego ruchu. Rozstrzygnce podobne |est wtedy do
dzaana dobrze zamknte| zakopane| mny, gdy tymczasem
zdarzene, byc moze samo przez s rwne znaczne, ae zasze
w stane spoko|u, rwnac s bdze wybuchow prochu
rozsypanego na wonym powetrzu.
Napce to musmy sobe zreszt wyobrazc w bardzo
rozege| ska wobec tego prze|ce od stanu napca do stanu
spoko|u posada tye stopnowan, ze na|bzsze z nch mao s
rzn mdzy sob.
Na|wazne|sz za korzyc tego rozumowana |est
wnosek, ze kazdy rodek zastosowany w stane napca |est
wazne|szy skuteczne|szy nz tenze sam rodek uzyty w stane
spoko|u ze waznoc ta wzrasta neskonczene na na|wyzszych
stopnach napca.
Kanonada pod Vamy maa bardze| decydu|ce nastpstwa
nz btwa pod Hochkrch.
W pewne| poac kra|u, ktr nam wrg ustp, ne bdc w
stane |e| bronc, mozemy zupene nacze| s urzdzac nz tam,
gdze odwrt wroga nastp wyczne w zamarze szukana
rozstrzygnca w nnych, epszych warunkach. Podczas
rozw|a|cego s |uz natarca strategcznego |edna bdne
obrana pozyc|a, |edyny bdny marsz moze' mec skutk
decydu|ce, podczas gdy w stane rwnowag rzeczy te musz
bardzo rzucac s w oczy, aby w oge skonc przecwnka do
dzaana.
Podczas wo|en dawne|szych czas przewazne upywa w tym
stane rwnowag abo tez napc tak maych, daekch, sabo
dzaa|cych, ze wydarzena wczesne rzadko kedy
powodoway weke skutk, natomast byy to czsto zdarzena
okocznocowe, np. da uczczena dna urodzn monarchn
(Hochkrch) abo tez zwycza|ne zadocuczynene honorow
bron (Kunersdorf), wzgdne prznoc wodza (Freberg).
Wymagane, aby wdz dokadne zna te stosunk aby ma
doc wyczuca da dzaana w tym duchu, uwazamy za nader
wazne, a z dowadczena kampan 1806 roku wemy, |ak
bardzo czasem brak tego zrozumena. W 1806 roku podczas
obrzymego napca, gdy wszystko paro do gwnego
rozstrzygnca kedy rozstrzygnce to pownno byo
wyczne pochanac dusz wodza, panowano, a nawet
czcowo stosowano rodk (|ak rozpoznane we Frankon),
ktre mogyby co na|wyze| wywoac ekke faowane w stane
ogne| rwnowag. Wrd wszystkch tych chaotycznych,
absorbu|cych energ poczynan rozwazan zatracy s rodk
koneczne, ktre |edyne mogy byy uratowac sytuac|.
Powyzsze rozrznene spekuatywne |est nam potrzebne
rwnez do daszego rozwnca nasze| teor, ponewaz
wszystko, co mamy do po-
wedzena o wza|emnym stosunku natarca obrony oraz o
wykonanu te| dwustronne| akc|, sprowadza s do stanu
kryzysu, w ktrym zna|du| s sy podczas napca ruchu,
ponewaz wszek dzaanoc, |aka moze zachodzc w stane
rwnowag, bdzemy uwazac traktowac |ako rzecz
przypadkow. Kryzys ten bowem |est wo|n wacw,
rwnowaga za |est tyko odbcem tego kryzysu.
KSIEGA CZWARTA
Btwa
ROZDZIAL PIERWSZY
Uwag ogne
Rozwazywszy w poprzedne| ksdze te przedmoty, ktre
mozna traktowac |ako skuteczne eementy wo|ny, rzucmy teraz
okem na btw stanowc wacw czynnoc wo|enn, ktra
swym skutkam zycznym moranym obe|mu|e ce cae|
wo|ny w sposb prosty ub bardze| zozony. W czynnoc te|
oraz w |e| skutkach naezy wc znowu odnaec te eementy.
Konstrukc|a btwy |est natury taktyczne|. Rzucamy na n
okem tyko ogne, aby poznac |e| caoksztat. Bzsze cee
nada| kazde| btwe w wykonanu ksztat specyczny; poznamy
|e dopero w przyszoc. |ednak wacwoc te w porwnanu
z ognym cecham btwy s przewazne tak neznaczne, ze
wkszoc ch |est do sebe bardzo podobna, totez ne chcc
ustawczne powtarzac rzeczy ognych, |estemy zmuszen
rozwazyc |e, zanm prze|dzemy do bzszego omwena
wykonana.
Przede wszystkm wc w na|bzszym rozdzae
scharakteryzu|emy w kku sowach przebeg taktyczny btwy
dzse|sze|, ponewaz ona stanow podstaw naszych wyobrazen
o btwe w oge.
ROZDZIAL DRUGI
Charakter btwy dzse|sze|
Stosowne do po|c, |ake ustamy da taktyk strateg,
uwazamy za zrozumae samo przez s, ze zmana natury
taktyk wywera wpyw na strateg. Skoro wc z|awska
taktyczne ma| w |ednym wypadku charakter zupene nny nz
w drugm, to z|awska strategczne pownny byc wtedy
odmenne, |e ma| byc konsekwentne rozumne. Wazne |est
scharakteryzowane btwy wane| w |e| wspczesne| postac,
zanm pozna s |e| dasze wykorzystane w strateg.
Co czyn s zwyke teraz podczas weke| btwy? Ustawa
s weke masy, szyku|c |e wszerz w gb, rozw|a
stosunkowo neznaczn czc caoc nakazu|e tym som
zmagac s w trwa|ce| cae godzny wace ognowe|,
przerywane| przez poszczegne neweke uderzena na bag-
nety ub szarze kawaer, zysku|c ub tracc mae skrawk
terenu. Skoro uzyta czc s wyczerpe w ten sposb stopnowo
cay sw| zapa bo|owy gdy zostane z ne| tyko wypaony
zuze, wycofu|e se| zastpu|e nn.
W ten sposb spaa s btwa powo, hamu|c sw
zywoowoc nby proch przemoczony, a gdy zasona nocy
nakaze spok|, gdy |uz nkt nc ne wdz nkt ne chce narazac
s na up epego przypadku, obe strony obcza|, co m z tych
mas zostao |eszcze zdatnego do uzyca, tzn. ne zapado s
|eszcze cakowce nby wygase wukany. Ocena s, e zyskano
wzgdne stracono na terene |ak wygda zabezpeczene
tyw; zbera s w |edno zasadncze wrazene rezutaty
poszczegnych wrazen mstwa tchrzostwa, mdroc
gupoty, |ake s dostrzego u sebe u przecwnka, z tego
wszystkego wypywa wtedy decyz|a: abo opuce pac bo|u,
abo tez naza|utrz wznowc btw.
Ten ops, ktry ne ma byc wernym obrazem btwy
wspczesne|, ae ma na ceu tyko podkreene |e|
zasadnczego tonu, dotyczy zarwno stron y, nacera|ce|, |ak
bronce| s; rysy za dodatkowe, wypywa|ce z ceu, terenu
td., mog ten obraz tyko uzupenc, ae tonu powyzszego
zasadnczo ne zmen.
Btwy dzse|sze s |ednak take ne przez przypadek, ae
datego, ze obe strony zna|du| s na rwnym prawe pozome
rodkw wo|skowych sztuk wo|enne|, |ak tez ze wzgdu na to,
ze zywo wo|enny pobudzony przez potzne zanteresowana
caego narodu zerwa wszeke tamy utorowa sobe naturane
ozysko. W raze zachowana tych dwch warunkw, btwy
utrzyma| stae charakter podobny.
Ten ogny obraz btwy dzse|sze| przyda s nam w
przyszoc ne|ednokrotne, gdy bdzemy chce okrec
wartoc poszczegnych wspczynnkw, |ak sy, terenu td.
Ops ten zreszt dotyczy tyko btew ognych, wekch,
decydu|cych ub ma|cych charakter do nch zbzony; btwy
mne|sze natomast ne poszy w tym kerunku tak daeko |ak
weke. Udowodnene tego naezy wacwe do taktyk, ae tu
zna|dzemy w przyszoc sposobnoc do uwypukena te|
sprawy paroma |eszcze rysam.
ROZDZIAL TRZECI
O btwe w oge
Btwa |est wacw czynnoc wo|enn - wszystko nne |est
tyko przygotowanem. Rzucmy wc baczne okem na natur
btwy.
Btwa - to waka, a ceem |e| |est znszczene ub pokonane
przecwnka. Przecwnkem w btwe s stawa|ce nam czoo
sy zbro|ne.
Oto proste wyobrazene; wrcmy |eszcze do nego, ae
przedtem musmy wtrcc cay szereg nnych wyobrazen.
|e przedstawmy sobe panstwo |ego potg wo|enn
|ako caoc, to |ako na|bardze| naturane wyobrazene nasune
s nam obraz wo|ny w postac |edne| weke| btwy. W
neskompkowanych warunkach zyca dzkch udw ne dze|e
s tez prawe nacze|. Nasze wo|ny |ednak skada| s z
mnstwa wekch maych, |ednoczesnych nastpu|cych po
sobe btew, a to rozdrobnene s dzaana na tye
poszczegnych czynnoc ma sw przyczyn w weke|
rznorodnoc warunkw, z |akch wo|na u nas wypywa.
|uz ostateczny ce potyczny naszych wo|en ne zawsze |est
zupene prosty; a gdyby nawet by tak, to dzaane poczone
|est z takm mnstwem warunkw wzgdw, ze ce ten moze
byc osgnty ne przez |ak |eden wek akt, ae przez
mnstwo wkszych ub mne|szych czynnoc, zwzanych z
sob w |edn caoc. Kazda z tych czynnoc |est wc czstk
caoc, ma sw| ce szczegny, wzcy | z caoc.
Mwmy |uz przedtem, ze kazda czynnoc strategczna da
s sprowadzc do wyobrazena btwy, gdyz czynnoc taka |est
uzycem s zbro|nych, gdze zawsze ukryta |est dea btwy. W
dzedzne strateg mozemy wc ca dzaanoc wo|enn
zgrupowac w pewne caoc poszczegnych btew za|mowac
s tyko ch ceam. Te cee szczegne poznamy dopero
stopnowo, gdy bdzemy mw o przedmotach, ktre |e
wywou|. Tu zadowomy s tyko stwerdzenem, ze kazda
btwa, weka czy maa, ma sw| ce szczegny,
podporzdkowany caoc. |e za tak |est, to znszczene
pokonane przecwnka naezy uwazac tyko za rodek do
osgnca tego ceu. I tak |est newtpwe.
Wnosek ten |ednak |est prawdzwy tyko formane wazny
|est tyko ze wzgdu na zwzek z caoc wyobrazen. Totez
wysunmy go po to, aby s z nm tym dokadne| uporac.
Cz to |est pokonane przecwnka? W kazdym, raze tyko
znszczene |ego sy zbro|ne| czy to przez merc rany, czy w
|akkowek nny sposb - cakowce abo tez w takm stopnu,
zeby przecwnk ne zechca nada przeduzac wak. Mozemy
wtedy, |e pomnemy nektre spec|ane wypadk, uwazac
cakowte ub czcowe znszczene przecwnka za |edyny ce
wszekch btew.
Twerdzmy, ze w wkszoc wypadkw, a zwaszcza |e
chodz o weke btwy, ce szczegny, wyrzna|cy dan btw
od nnych |ednoczene wzcy s z caoc, |est tyko sab
odman tego ceu ognego. W przecwnym raze stanow on
ce uboczny, zwzany wprawdze z gwnym doc wazny, aby
btw wyrznc, ae pommo to tak neznaczny w porwnanu z
tym ceem ognym, ze w wypadku osgnca |edyne owego
ceu ubocznego wypenona byaby neweka tyko czc zadan
ognych. |e twerdzene to |est suszne, to zobaczymy, ze
rozumowane, |akoby znszczene neprzy|aceskch s
zbro|nych byo tyko rodkem, a ceem zawsze co nnego - |est
prawdzwe tyko formane; prowadzoby ono wszakze do
wnoskw faszywych, gdyby zapomnano o tym, ze wane owo
znszczene neprzy|aceskch s zbro|nych mec s znowu w
tym ceu, ze |est on tyko sab tego znszczena modykac|.
Zapomnene to w okrese poprzedza|cym epok
napoeonsk spowodowao zupene faszywe pogdy
wytworzyo strategczne tendenc|e oraz fragmenty systemw,
wedug ktrych teor wydawao s, ze wznese s tym wyze|
ponad rzemoso, m atwe| zdoa obe|c s bez uzyca
narzdza wacwego, to |est znszczena neprzy|aceskch s
zbro|nych.
Wprawdze system tak ne mgby powstac, gdyby ne
zastosowano tu nnych faszywych przesanek gdyby zamast
znszczena neprzy|aceskch s zbro|nych ne podstawono
nnych rzeczy, ktrym przypsano faszyw skutecznoc.
Bdzemy |e zwaczac, gdze s nam tyko sposobnoc nadarzy,
tu za ne mogmy, traktu|c o btwe, ne podnec |e| wag
stotne| wartoc, |ak tez ne przestrzec przed manowcam, na
ktre moga zaprowadzc prawda wyczne formana.
|akze udowodnmy teraz, ze gwn rzecz w wkszoc
na|wazne|szych wypadkw |est znszczene neprzy|aceskch
s zbro|nych? W |ak sposb odeprzemy to nader subtene
wyobrazene, ktre wykombnowano sobe, ze dzk spec|ane
kunsztowne| forme mozna za pomoc bezporednego maego
znszczena osgnc poredne znszczene wkszych s
neprzy|aceskch, wzgdne ze za porednctwem maych, ae
spec|ane zrczne wykonanych uderzen mozna wywoac take
osabene s neprzy|aceskch, take wypaczene wo
neprzy|acea, ze podobne postpowane byoby znacznym
skrcenem drog wodce| do ceu? Bezwarunkowo, btwa w
|ednym punkce moze mec wksz wartoc nz w nnym; ne
uega wtpwoc, ze kunsztowne rozpanowane poszcze-
gnych btew spotykamy w strateg, bo przecez to wane
stanow |e| sztuk; zaprzeczane tego ne ezy zatem w naszych
zamarach. Twerdzmy |ednak, ze wszdze domnu|e zasada
bezporednego znszczena, neprzy|aceskch st zbro|nych, a
wysuwa|c tu zasad znszczena chcemy obronc t wane |e|
domnu|c waznoc.
Musmy tu wszakze przypomnec, ze zna|du|emy s w
dzedzne strateg, a ne taktyk, ze wwczas ne mozemy
mwc o rodkach, za pomoc ktrych w taktyce mozna maym
wyskem znszczyc duze sy zbro|ne neprzy|acea; przez
bezporedne znszczene rozumemy tu cakowte powodzene
taktyczne. Twerdzene nasze brzm zatem, ze tyko weke
sukcesy taktyczne mog sprowadzc weke sukcesy
strategczne abo, |ak to |uz raz wyrazmy dokadne|, ze
sukcesy taktyczne ma| da prowadzena wo|ny decydu|ce
znaczene.
Dowd na to twerdzene |est doc prosty; tkw on w czase,
|akego wymaga kazda zozona kombnac|a. Kwesta, |ake
uderzene wywera wkszy skutek - zwyke czy bardze|
zozone, kunsztowne|sze - moze byc bezsprzeczne
rozstrzygnta na korzyc ostatnego, dopk traktu|emy
przecwnka |ako przedmot berny. Kazde |ednak uderzene
zozone wymaga wce| czasu, a czas ten mus byc zapewnony
bez narazena przygotowan caoc na przeszkody w postac
przecwuderzena neprzy|aceskego na |ak czc s
wasnych. |e za przecwnk zdecydu|e s na uderzene
bardze| proste, da|ce s wykonac w krtszym okrese czasu,
to moze nas wyprzedzc udaremnc dzaane wekego panu.
Naezy zatem, ocena|c wartoc |akego panu zozonego,
mec na uwadze te weke nebezpeczenstwa, ktre wyana|
s podczas przygotowan; mozna go zatem zastosowac tyko
wtedy, gdy ne potrzeba s obawac przeszkd ze strony
szybce| dzaa|cego przecwnka. W tym ostatnm wypadku
naezy samemu wybrac pan krtszy upraszczac go do tego
stopna, |akego wymaga charakter, warunk neprzy|acea
nne okocznoc. Skoro za opucmy mtne po|ce oderwane
wnknemy wzyce rzeczywste, to przekonamy s, ze szybk,
odwazny, zdecydowany przecwnk ne da nam czasu na daeko
dce sztuczne kombnac|e, a wane takemu neprzy|aceow
musmy przecwstawc |ak na|wce| sztuk. W ten sposb, zda|e
s, wykazamy |uz przewag sukcesw prostych
bezporednch nad zozonym.
Ne twerdzmy zatem, ze uderzene zwyke |est zawsze
na|epsze, ae ne naezy sgac dae|, nz pozwaa| na to
okocznoc, ze doprowadz one tym atwo do bezporedne|
wak, m bardze| wo|ownczy |est przecwnk. Ne stara|c s
wc przecgac przecwnka w kerunku panw zozonych,
naezy wyprzedzac go zawsze racze| w kerunku przecwnym.
Bada|c na|gbsze podstawy tych przecwenstw,
przekonu|emy s, ze w perwszym z nch podstaw |est
mdroc, a w drugm mstwo. Bardze| zdradwe byoby
mnemane, |akoby mstwo umarkowane, wsperane przez
wek mdroc, skuteczne|sze byo nz mdroc przectna
poczona z wekm mstwem. |e wc ne mozna wyobrazc
sobe tych czynnkw zestawonych neogczne
neproporc|onane, to ne wono mdroc przypsywac
przewag nad mstwem w dzedzne nebezpeczenstwa, ktre
naezy wane uwazac za domen mstwa.
Ukonczywszy te rozwazana abstrakcy|ne, pragnemy tyko
zaznaczyc, ze dowadczene ne tyko ne wskazu|e na rezutaty
odmenne, ae, przecwne, stanow wyczn przyczyn, ktra
popchna nas w tym kerunku skona do powyzszych
rozwazan.
Czyta|c hstor bez uprzedzen, ne mozna ne powzc
przekonana, ze ze wszystkch cnt wo|skowych energa
prowadzena wo|ny zawsze na|wce| przyczynaa s do sawy
powodzena orznego.
Daszy cg naszych badan wykazu|e, w |ak sposb
postawona przez nas zasada, ktra gos, ze znszczene
neprzy|aceskch s zbro|nych ne tyko w cae| wo|ne, ae w
poszczegne| btwe naezy uwazac za rzecz gwn - bdze
rozwnta dostosowana do wszystkch tych form warunkw,
|akch bezwzgdne wymaga| okocznoc, z ktrych wo|na
wypywa. Teraz za|mowamy s tym tyko po to, aby zasadze
te| wywaczyc powszechn waznoc, a osgnwszy to,
wracamy do omawana btwy.
ROZDZIAL CZWARTY
O btwe w oge
(cg daszy)
W rozdzae poprzednm doszmy do wnosku, ze
znszczene przecwnka |est ceem btwy, staramy s
udowodnc szczegowo, ze da wkszoc wypadkw przy
wkszych btwach |est to newtpwe suszne, abowem
znszczene neprzy|aceskch s zbro|nych zawsze |est na
wo|ne spraw perwszorzdne| wag. Inne cee, |ake mog s
doczyc do tego znszczena s zbro|nych przecwnka mog
uzyskac ne|ake znaczene, scharakteryzu|emy w rozdzae
nastpnym, a pne| poznamy |e |eszcze bze|; tuta| |ednak
usunemy |e cakowce na bok bdzemy traktowac
znszczene przecwnka |ako zupene wystarcza|cy ce
poszczegne| btwy.
A cz zatem mamy rozumec przez znszczene
neprzy|aceskch s zbro|nych? Oto take ch zmne|szene,
ktre byoby stosunkowo znaczne|sze nz nasze wasne. |e
posadamy wek przewag czebn nad wrogem, to z natury
rzeczy bezwzgdna czba strat bdze da nas mne|sza nz da
nego, a zatem |uz przez to samo pownna byc uwazana za nasz
zysk. Ponewaz rozpatru|emy tu btw w odosobnenu od
wszystkch nnych cew, datego musmy wykuczyc tak,
ktry by ma suzyc tyko poredno do tym wkszego
znszczena neprzy|aceskch s zbro|nych. |ako ce btwy
naezy bowem uwazac tyko ten bezporedn zysk, |ak
osgamy w procese wza|emnego znszczena s, gdyz |est on
|edynym zyskem bezwzgdnym, guru|cym w rachunkach
cae| kampan w ognym wynku te|ze wykazu|cym s
zawsze |ako czysty dochd. Kazdy natomast nny rodza|
zwycstwa nad wrogem musaby byc abo spowodowany
|akm nnym ceem, co na raze pom|amy, abo przynec tyko
tymczasow, wzgdn korzyc. Przykad nam to wy|an.
|e dzk zrcznym poczynanom wasnym wprowadzmy
wroga w tak nekorzystne poozene, ze ten bez narazena s na
nebezpeczenstwa ne moze dae| prowadzc btwy wycofu|e
s po pewnym oporze, to mozemy powedzec, zemy go w
danym punkce pokona. |ednak, |e przy tym pokonywanu
neprzy|acea nasze sy ponosy dokadne take same straty,
|ak przecwnk, to w ostatecznym obrachunku kampan z tego
zwycstwa (|e nawet zechcemy tak nazwac ten sukces) ne
zostane nam nc. Zatem fakt pokonana przecwnka, tzn.
zmuszena go do zaprzestana btwy, ne moze sam przez s
byc tu brany pod uwag datego ne mozna uwzgdnc go
przy denc| cew; pozostane wc, |ak to |uz powedzemy,
tyko ten zysk bezporedn osgnty w procese wza|emnego
znszczena s. Na ten zysk zreszt skada| s straty
przecwnka ponesone ne tyko w btwe same|, ae tez |ako
bezporedne nastpstwo cofnca s pobtego oddzau.
Dowadczene uczy nas, ze straty zyczne ponesone w
sach zbro|nych przez zwyczonego podczas btwy rzadko
kedy wee s rzn od strat zwyczcy, czsto nawet rzncy
ne ma, a zdarza s czasem odwrotne; przewazn za czb
strat ponos strona pobta dopero podczas wycofywana s,
gdy zwyczca tych strat |uz ne ponos. Sabe resztk rozbtych
bataonw roznos kawaera, zmczen pozosta| na pou,
poamane dzaa |aszcze s porzucane, nne za wskutek zych
drg ne mog doc szybko wycofac s zagamte zosta|
przez kawaer neprzy|acesk. W nocy cae oddzay bdz
wpada| bezbronne w rce neprzy|acea; tak zwycstwo
rone przewazne dopero po rozstrzygncu wacwym.
Byoby neogczne, gdyby daszy |ego wzrost by nny.
Straty zyczne ne s |edyne, |ake ponosz obe strony
podczas btwy same|; sy morane rwnez zosta| wstrznte,
am s gn. Przy rozstrzyganu kwest, czy mozna |eszcze
toczyc btw, czy tez ne, wchodz w gr ne tyko straty w
udzach, konach dzaach, ae tez utrata porzdku, mstwa,
zaufana, sp|noc panw. Decydu| tu przecez przewazne
sy morane; decydoway za one wyczne w tych wszystkch
wypadkach, gdy zwyczca ponos straty zyczne tak weke,
|ak zwyczony.
Stosunek wza|emny strat zycznych |est podczas btwy
same| trudny do oceny, ae ze stratam moranym sprawa ma
s nacze|. Swadcz o nch gwne dwe rzeczy. Perwsz |est
utrata terenu, na ktrym s waczyo, drug - przewaga
odwodw neprzy|aceskch. Im bardze| wyczerpu| s nasze
odwody w stosunku do neprzy|aceskch, tym wce| s
musemy zuzyc, aby utrzymac rwnowag. |uz w tym ob|awa
s namacany dowd morane| przewag przecwnka, rzadko
kedy ne powodu|cy zarazem w duszy wodza pewne| goryczy
nedocenana oddzaw wasnych. Na|wazne|sz |est |ednak
rzecz, ze wo|ska waczce dugo spaa| s w mne|szym ub
wkszym stopnu na zuze. Pozbawone amunc|,
zdzestkowane, wyczerpane z s zycznych moranych neraz
s am duchowo. Oddza tak, |ako caoc, pomnwszy |uz
nawet ubytek czebny, ne |est |uz tym, czym by przed btw,
std to pochodz, ze strat s moranych mozna zmerzyc, nby
okcem, oc zuzytych odwodw.
Strata terenu brak wezych odwodw s to wc gwne
przyczyny decydu|ce o odwroce, aczkowek byna|mne| ne
chcemy tu wykuczac abo usuwac w cen nnych,
wynka|cych z chc skupena s, z ognego panu td.
Kazda btwa |est wc takm krwawym nszczcym
zmerzenem s st zycznych moranych. Kto za przy koncu
bdze rozporzdza wksz ch sum, ten s okaze zwyczc.
Straty s moranych byy podczas btwy same| gwn
przyczyn rozstrzygnca. Straty te po rozstrzygncu coraz
wzrasta| osga| punkt kumnacy|ny dopero przy koncu
caego aktu. Sta| s one zatem rodkem do znszczena s
zycznych neprzy|acea, co byo przecez wacwym ceem
btwy. Utrata porzdku sp|noc w oddzae przyczyna s
czsto nawet do tego, ze opr po|edynczych udz sta|e s
zgubny. Duch caoc |est zamany. Osaba |uz perwotna
prznoc w stosunku do strat powodzen dozwaa|ca
zapomnec o nebezpeczenstwach, a da wkszoc zonerzy
nebezpeczenstwo to wyda|e s |uz ne sposobnoc do
wykazana mstwa, ecz rdem surowych cgw. W ten
sposb sabne stpa s narzdze wak w perwszych
chwach zwycstwa wroga ne |est |uz w stane odpowadac
grob na grob.
Moment ten pownen zwyczca wykorzystac, aby osgnc
prawdzwy zysk, nszczc sy zyczne neprzy|acea. Tyko to,
co w tym kerunku osgne, bdze da nego zyskem trwaym.
Przecwnk bowem odzysku|e stopnowo sy morane, porzdek
powraca, mstwo wzrasta - w wkszoc wypadkw zwyczcy
pozosta|e maa tyko czstka uzyskane| przewag, czsto za ne
pozosta|e mu nc. W poszczegnych, co prawda rzadkch
wypadkach powsta|e nawet z zemsty sne pobudzone|
nenawc dzaane wprost odwrotne. Natomast wszystko to,
co s uzyskao na wrogu w zabtych rannych, |encach,
dzaach nnym sprzce wo|ennym - to ngdy |uz ne znkne z
rachunku.
Podczas btwy same| ponos s straty przewazne w
zabtych rannych, po btwe natomast - gwne w sprzce
wo|ennym w |encach. Straty perwsze| kategor dze
zwyczca w wkszym ub mne|szym stopnu ze zwyczonym,
gdy w drugch ne uczestnczy. Datego zna|du|emy |e zwyke u
|edne| tyko strony waczce| wyczne abo przyna|mne| w
przewaza|ce| czbe.
Totez dzaa |encw zawsze uwazano za stotne trofea
zwycstwa, a |ednoczene za |ego memk, wekoc
zwycstwa bowem da s z nch newtpwe okrec. Nawet
stopen przewag morane| uwydatna s przez to epe| nz
przez |akkowek nny ob|aw, zwaszcza |e go porwnamy z
czb zabtych rannych. I tu oddzaywane morane wznos s
do nowe| potg.
Mwmy |uz, ze sy morane wo|sk znszczone przez btw
|e| bezporedne nastpstwa odradza| s stopnowo to tak
gruntowne, ze czsto ne pozostawa| nawet adu swego
nedawnego znszczena. Wypadek ten |ednak zdarza s
czce| w maych oddzaach arm - z wkszym bywa to
rzadze|. |e wszakze zdarza s to w wo|sku, to ngdy boda| w
panstwe ub w rzdze, do ktrych to wo|sko naezy. Rzd
bowem ocena warunk bardze| bezstronne z wyzszego
punktu wdzena, wc z czby pozostawonych w rku wroga
trofew, |ak tez ze stosunku tychze do strat w zabtych
rannych, az nadto atwo dokadne osdzc moze stopen
wasne| saboc nzszoc wobec przecwnka.
W oge ne pownnmy ekcewazyc stracone| rwnowag s
moranych, pommo ze ne ma ona wartoc bezwzgdne| ne
zawsze wystpu|e |ako czynnk w ostatecznym podsumowanu
zwycstwa. Moze ona bowem tak daece przewazyc sza, ze
oba wszystko z nepowstrzyman s, a zatem moze byc sama
bardzo waznym ceem dzaana. Zreszt pomwmy o tym na
nnym me|scu, Tu musmy |eszcze rozwazyc kka zasadnczych
|e| ustosunkowan.
Wpyw morany zwycstwa wzrasta ne tyko
proporc|onane do wekoc wchodzce| w gr s zbro|nych, ae
wzmaga s w stopnu progresywnym to ne tyko pod
wzgdem rozmarw, ae ntensywnoc. W dywz| pobte|
atwo |est przywrcc porzdek. Podobne |ak zdrtway
poszczegny czonek atwo nabera cepa od reszty caa, tak
mstwo pobte| dywz| odradza s znowu pod wpywem
mstwa caego wo|ska, z chw gdy don doczy. |e wc
wpywy maego zwycstwa ne znkn nawet cakowce, to tak
przecwnk ne moze ch w cae| pen wyzyskac. Inacze|
wygda, gdy sy gwne uegn w przegrane| btwe; wtedy
zawaa s wszystko. Wek pomen osga zupene nny
stopen zaru nz szereg maych pomykw.
Innym warunkem mogcym okrec moran wag
zwycstwa |est stosunek wza|emny s zbro|nych, ktre
waczyy ze sob. Pobce cznego neprzy|acea za pomoc
maych s stanow ne tyko zysk podw|ny, ae rwnez
wykazu|e wksz, a zwaszcza bardze| ogn przewag, z
ktr zetknca s zwyczony mus stae s obawac. |ednak
w rzeczywstoc wpyw ten |est w owym wypadku prawe
newdoczny. W chw dzaana przekonane o rzeczywste| se
przecwnka |est zwyke tak neokreone, ocena za s
wasnych zwyke tak neprawdzwa, ze strona przewaza|ca ne
poda|e te| dysproporc| s abo wcae, abo w forme bardzo
daeke| od prawdy; przewazne unka wc ona w ten sposb te|
szkody morane|, |aka by moga da ne| std wynknc. Dopero
pne|, w hstor, oswobadza s zwyke ta sa spod ucsku, w
|akm trzymay | newadomoc, prznoc abo wadoma
roztropnoc, wtedy opromena wprawdze saw wo|ska ch
wodzw, ae ne moze |uz swo| wag moran nc zdzaac da
dawno mnonych wydarzen.
Ponewaz |ency zdobyte dzaa stanow rzeczy, w ktrych
przewazne uceena s zwycstwo, stanow |ego stotn
krystazac|, datego zaozene btwy |est zwyke obczone na
ch zdobyce; nszczene neprzy|acea przez merc rany |est
tyko wodcym do tego rodkem.
|ak wpyw ma to na poczynana w btwe same|, to ne
dotyczy strateg, ae sama decyz|a btwy |est |uz z tym w
pewnym zwzku, manowce przez zapewnene
bezpeczenstwa wasnych tyw zagrozene neprzy|aceskch.
Od tego zaezy w wysokm stopnu czba |encw zdobytych
dza; pod tym wzgdem w weu wypadkach sama taktyka ne
wystarczy, zwaszcza |e warunk strategczne s nazbyt z n
sprzeczne.
Nebezpeczenstwo bca s na dwa fronty |eszcze
grone|sze - nemoznoc zapewnena sobe odwrotu, krpu|
poruszena s oporu oddzaywa| na atematyw
zwycstwa czy ksk, poza tym w raze ksk potgu| one
czsto straty do na|wyzszego stopna, tzn. az do zupenego
znszczena. Zagrozene tyw czyn zatem ksk zarazem
prawdopodobne|sz bardze| zdecydowan-
Wynka std wprost nstynktowne da caego prowadzena
wo|ny, a zwaszcza da btew wekch czy maych -
zabezpeczene sobe tyw wasnych, a zagrazane
neprzy|aceskm. Instynkt ten wypywa z samego po|ca
zwycstwa, ktre, |ak wdzemy, |est czym wce| nz
zwykym mordowanem s.
W dzenu tym upatru|emy wc perwsze bzsze okreene
wak to natury cakem ogne|. Ne do pomyena |est
|akakowek btwa, w ktre| by dzene to ne mao s prze|awc
w swe| podw|ne| czy po|edyncze| postac obok zwycza|nego
uderzena s. Na|mne|szy nawet oddza ne rzuc s na
przecwnka, ne pomyawszy o swom odwroce, a w w-
kszoc wypadkw bdze dzy do przecca odwrotu
neprzy|aceow.
Nazbyt daeko zawodoby nas wy|anene, |ak czsto w
wypadkach skompkowanych nstynktow temu przeszkadzano
c prost drog, e razy musa on ustpowac w obczu nnych,
wyzszych wzgdw; zadowomy s tu tyko przedstawenem
go |ako ogne|, przyrodzone| zasady wak.
Wszdze wywera on sw| wpyw, wszdze wywera nacsk
sw wrodzon wag sta|e s w ten sposb punktem, dokoa
ktrego obraca| s wszystke nema manewry taktyczne
strategczne.
Gdy rzucmy teraz |eszcze raz okem na ogne po|ce
zwycstwa, to odna|dzemy w nm trzy eementy:
1) Wksze straty przecwnka w sach zycznych;
2) Rwnez w sach moranych;
3) |awne przyznane s do tego przez wyrzeczene s
swego zamaru.
Reac|e obopne o stratach w zabtych rannych ngdy ne
s cse, rzadko kedy prawdzwe, a przewazne umyne
sfaszowane. Nawet czba zdobyczy rzadko kedy podana |est
werne, a wykazane |e| w oc neznaczne| moze nawet samo
zwycstwo podac w wtpwoc. Co do strat w zakrese s
moranych, to poza wadczcym o tych stratach trofeam ne
ma w oge nnego sposobu, by |e naezyce ocenc. Datego w
weu wypadkach pozosta|e |ako |edyny prawdzwy dowd
zwycstwa tyko przerwane btwy. Naezy |e zatem traktowac
|ako przyznane s do wny, |ako opuszczene bandery,
przyzna|ce przecwnkow w danym wypadku rac| przewag.
Ten ob|aw pokory wstydu, ktry naezy wyodrbnc od nnych
konsekwenc| utracone| rwnowag s, |est stotn czstk
zwycstwa, t manowce, ktra dzaa na opn pubczn
poza wo|skem, na narody rzdy tak obu stron wo|u|cych, |ak
nnych panstw zanteresowanych.
Zanechane |ednak zamaru wasnego ne |est zupene
dentyczne z cofncem s z poa btwy, nawet tam, gdze
waka bya zazarta duga. Nkt przecez ne powe o czatach,
ktre wycofu| s po twardym oporze, ze zanechay swego
zamaru. Nawet w btwach ma|cych na ceu znszczene
neprzy|aceskch s zbro|nych ne zawsze mozna cofnce s z
poa btwy uwazac za wyrzeczene s swego zamaru, np. przy
zamerzonych z gry odwrotach, gdy bron s kazde| pdz
kra|u. Pomwmy o tym na nnym me|scu, wy|ana|c rzne
cee btew, tuta| chcemy tyko zwrcc uwag, ze w wkszoc
wypadkw trudno wyodrbnc wyrzeczene s zamaru od
cofnca s z poa btwy, a wrazena, |ake to cofnce s
wywou|e w wo|sku poza nm, ne naezy ekcewazyc.
Da wodzw wo|sk ne posada|cych ustaone| sawy |est
to wrazene spec|ane przykr okocznoc podczas
dokonywana pewnych, zupene zreszt usprawedwonych
posunc, gdy szereg btew zakonczonych odwrotam wyda|e s
nesuszne szeregem ksk, co wywera wpyw bardzo
szkodwy. Strona cofa|ca s ne moze w tym wypadku
przecwdzaac wszdze temu moranemu wrazenu, gdyz, aby
to uczync skuteczne, naezaoby cakowce ogosc sw| pan,
co ze zrozumaych wzgdw szkodzoby nezmerne |e|
zywotnym nteresom.
Aby zwrcc uwag na spec|an waznoc tego okreena
zwycstwa, przypomnamy chocby btw pod Soor ne
obtu|c zbytno w trofea (kka tyscy |encw dwadzeca
dza), gdze Fryderyk Wek zadokumentowa zwycstwo przez
to, ze pozosta |eszcze przez pc dn na pacu bo|u, chocaz
|ego odwrt na Ssk by |uz postanowony usprawedwony
caym |ego poozenem ognym, Sdz on, |ak mw, ze za po-
moc znaczena moranego tego zwycstwa przyspeszy
zawarce poko|u. I chocaz, zanm ten pok| nastp, potrzeba
byo |eszcze kku zwycstw, a manowce btwy pod
Kathosch-Hennersdorfem w Luzycach pod Kessesdorfen - to
|ednak ne mozna powedzec, aby wpyw morany btwy pod
Soor rwna s zeru.
Skoro wc dzk zwycstwu nszczy s gwne sy
morane skoro czba trofew wzrasta przez to do
nadzwycza|ne| oc, to przegrana btwa |est ksk, ktr ne
kazde zwycstwo moze zrwnowazyc. Ponewaz kska taka
wstrzsa sam moranym strony pobte| w stopnu o wee
wkszym, datego powsta|e czsto zupena nezdonoc do
oporu cae dzaane poega na tym, aby u|c z btwy, to |est
ucec.
|ena Wateroo - s to ksk, ae Borodno n ne |est.
Aczkowek ne mozna tu podac |ako grancy zadne|
wyrane| oznak, gdyz rzeczy ne rzn s tyko stopnem, to
|ednak wazne |est ustaene po|c, gdyz stanow to punkt
oparca wy|ana|cy dobtne wyobrazena teoretyczne. Tyko
bowem uomnoc nasze| termnoog sprawa, ze w wypadku
ksk odpowada|ce |e| zwycstwo, a w raze zwykego
zwycstwa odpowada|c mu porazk przecwnka, okreamy
|ednym manem.
ROZDZIAL PIATY
Znaczene btwy
Rozpatrzywszy w rozdzae poprzednm btw w |e| postac
bezwzgdne|, nby zmne|szony obraz cae| wo|ny, zbada|my
teraz, w |akm stosunku zna|du|e s btwa do nnych czc te|
weke| caoc (t|. wo|ny). Zapyta|my wc na pocztku, |ake
bzsze znaczene moze posadac btwa.
Ponewaz wo|na |est wacwe wza|emnym wynszczanem
s, datego |ako na|naturane|sze w wyobran nasze|, a moze
w rzeczywstoc, wyda|e s zczene wszystkch s kazde|
strony w |edn mas stopene wszystkch powodzen w |edno
weke uderzene tych mas. Wyobrazene to zawera w sobe
duzo prawdy wyda|e s, ogne borc, bardzo zbawenne,
|e s go trzymac uwazac wobec tego mae potyczk
pocztkowe za neunknone odpadk, za wry sypce s spod
heba. |ednak sprawy te| ne mozna zaatwc tak prosto.
Rzecz oczywsta, ze mnogoc btew wypywa z podzau s
bo|owych ze wobec tego bzsze cee poszczegnych btew
bd przychodzy do gosu przy tym podzae s. |ednak cee
te, a wraz z nm caa masa btew, dadz s w oge podzec
na pewne kategore, a poznane ch teraz bdze korzystne da
|asnoc daszych naszych rozwazan.
Znszczene neprzy|aceskch s zbro|nych |est newtpwe
ceem wszekch btew, ae do nego mog doczyc s takze
nne cee, ktre mog wysunc s nawet na pan perwszy.
Musmy wc rozrznc tak wypadek, gdze znszczene
neprzy|aceskch s zbro|nych |est rzecz gwn, tak, gdze
znszczene to |est racze| rodkem. Poza znszczenem
neprzy|aceskch s zbro|nych btwa moze mec |eszcze |ako
ogne przeznaczene posadane |ake| me|scowoc |akego
przedmotu, |ak rwnez mec abo |edno tyko z tych
przeznaczen, abo kka. W tym wypadku zwyke |edno z nch
|est przeznaczenem gwnym. Obe zasadncze formy wo|ny;
obrona natarce, o ktrych nebawem bdzemy mwc, ne
modyku| wprawdze perwszego z tych przeznaczen, ae za to
czyn te z obu nastpnym, datego obraz, |ak mogbymy
sobe o tym wytworzyc, wygdaby, |ak nastpu|e;
Btwa zaczepna
1)Znszczene neprzy|aceskch s zbro|nych
2)Zdobyce dane| me|scowoc
3)Zdobyce danego przedmotu
Btwa obronna
1)Znszczene neprzy|aceskch s zbro|nych
2)Obrona dane| me|scowoc
3)Obrona danego przedmotu
|ednak przeznaczena te ne obe|mu|, zda|e s, dokadne
cae| te| dzedzny, ze przypomnmy rozpoznane dzaana
pozorne, kedy to zadna z tych trzech rzeczy oczywce ne |est
ceem btwy. Istotne, pownno to umozwc stnene czwarte|
|eszcze kategor. Dokadne borc wprawdze czy to w
rozpoznanu, gdze wrg ma s nam u|awnc, czy przy
aarmach, gdze ma s zmczyc, czy tez przy dzaanach
pozomych, gdze ma ne opuszczac danego punktu abo tez
gdze ma wane na dany punkt s skerowac - wszystke te
cee dadz s osgnc tyko poredno |ako odzwercedene
|ednego z trzech podanych wyze| cew, zwyke drugego.
Neprzy|ace bowem, ktry zamerza przeprowadzc
rozpoznane, mus udawac, |ak gdyby chca stotne na nas
natrzec nas pobc abo przepdzc td. |ednak ten pozr ne
|est ceem wacwym ne o nego nam chodzo. Totez musmy
do tych trzech cew, |ake posada strona nacera|ca, doczyc
|eszcze czwarty, a manowce ten, ktry pocga przecwnka
do bdnych poczynan, abo nnym sowy - wydane btwy
pozorne|. Ze ce ten da s pomyec tyko w forme zaczepne| -
wynka z natury rzeczy.
Z druge| strony zauwazyc musmy, ze obrona danego
terenu moze byc dwo|aka - abo bezwzgdna, gdy danego
punktu w oge ne wono oddac, abo wzgdna, gdy punkt ten
|est nam potrzebny tyko przez |ak czas. To ostatne bywa
stae przy btwach strazy przednch tynych.
|asne |est przecez, ze natura tych rznych przeznaczen btwy
ma wpyw stotny na |e| poczynana. Inacze| postpu|emy,
chcc wyprzec pacwk neprzy|acesk z |e| stanowska, a
nacze|, gdy chcemy | pobc cakowce; nacze|, |e trzeba
bronc dane| me|scowoc za wszek cen, nacze| znw, |e
musmy wroga powstrzymac tyko na pewen czas; w perwszym
wypadku mao s troszczymy o warunk odwrotu, w drugm za
stanow to rzecz perwszorzdne| wag tp.
Rozwazana te |ednak naez do taktyk umeszczone
zostay wyczne |ako przykad da wksze| wyrazstoc. O tym
za, co ma do powedzena stratega w sprawe tych
rznorodnych cew btwy- dowemy s w rozdzaach
porusza|cych te cee. Tu poczynmy tyko par ognych uwag:
perwsza, ze waznoc cew zmne|sza s w takm porzdku, w
|akm |e wyze| wymenmy; dae|, ze perwszy z powyzszych
cew pownen przewazac w btwe wane|; wreszce, ze oba
pozostae cee podczas btwy obronne| ne przynosz wacwe|
korzyc, gdyz s cakowce negatywne mog byc pozyteczne
tyko poredno, uatwa|ce uzyskane |ake| nne| rzeczy
pozytywne|. Totez powtarzane s zbyt czste btew tego
rodza|u e wadczy o poozenu strategcznym.
ROZDZIAL SZOSTY
Dugotrwaoc btwy
|e rozpatru|emy btw ne |ako tak, ae w zwzku z
pozostaym sam zbro|nym, to dugotrwaoc btwy nabera
swostego znaczena.
Dugotrwaoc btwy naezy ponekd traktowac |ako druge,
podrzdne powodzene. Da zwyczcy zadna btwa ne
rozstrzyga s doc wczene, da zwyczonego - ngdy ne trwa
zbyt dugo. Zwycstwo szybke |est spotgowanem
zwycstwa, pne rozstrzygnce |est podczas ksk
rekompensat strat.
|est to prawda ogna, ae szczegne wazn praktyczne
sta|e s ona w zastosowanu do tych btew, ktrych znaczene
poega na obrone wzgdne|.
Tu czstokroc cay sukces wyraza s tyko w dugotrwaoc.
To wane stanow przyczyn, daczego zaczamy | do szeregu
eementw strategcznych.
Dugotrwaoc btwy |est w konecznym zwzku z pewnym
stotnym warunkam. S to: bezwzgdna wekoc s
zbro|nych, wza|emny stosunek s rodza|w bron, wreszce
wacwoc terenu. 20 ty. udz ne wykruszy s tak szybko,
|ak 2 ty.; wrogow czne|szemu dwukrotne ub trzykrotne ne
zdoamy stawc czoa tak dugo, |ak przecwnkow o rwne| se;
waka kawaery|ska rozstrzyga s szybce| nz waka pechoty, a
btwa toczona przez sam pechot przebega szybce| nz przy
udzae artyer; w grach asach ne postpu|emy tak szybko
|ak na rwnnach - wszystko to |est |asne samo przez s.
Wynka std, ze |e btwa ma urzeczywstnc nasze zamary
przez sw dugoc, to trzeba uwzgdnc sy, stosunek rznych
bron uszykowane. Regua ta |ednak w tym szczegnym
rozwazanu maa da nas mne|sze znaczene datego
za|memy s tu tyko nawzanem do ne| tych gwnych
rezutatw, |akch nam pod tym wzgdem dostarcza
dowadczene.
Opr normane| dywz| o se 8 tys.-0 ty. udz rznych
rodza|w bron, nawet wobec znaczne przewaza|cego wroga,
w nezbyt sprzy|a|cym terene trwa przecez kka godzn, a
|e wrg ne ma wcae te| przewag abo bardzo ma, to opr
ten przecgne s do poowy dna; korpus w skadze 3-4
dywz| osga czas podw|ny, a arma 80-100--tysczna -
trzykrotne ub czterokrotne duzszy. Oto |ak dugo mozna
pozostawc te masy samym sobe, a |e w tym czase zdoamy
przygotowac nowe sy, ktrych dzaane ze|e s w |edno z
sukcesem btwy |uz rozegrane|, to btwa ne bdze podzeona.
Cyfry te zaczerpnmy z dowadczena. Rwne wazne
|est da nas bzsze scharakteryzowane chw rozstrzygnca
btwy, a zatem |e| ukonczena.
ROZDZIAL SIODMY
Rozstrzygnce btwy
Zadna btwa ne rozstrzyga s w |ednym momence,
chocaz w kazde| zachodz momenty bardzo wazne, ktre
wpywa| decydu|co na rozstrzygnce. Przegrane btwy |est
stopnowym opadanem sza. W kazde| btwe stne|e chwa,
kedy mozna |uz uwazac | za rozstrzygnt tak, ze wznowene
akc| oznaczaoby btw now, a ne daszy cg dawne|. Bardzo
wazn |est tedy rzecz mec |asne wyczuce te| chw, aby mc
s zdecydowac, czy nadcga|ca pomoc moze |eszcze btw
skuteczne wznowc.
Czsto w btwach ne da|cych s |uz naprawc powca
s tyko na przno nowe sy. Czsto natomast zanedba s
odwrcc osy wak tan, gdze byoby to |eszcze mozwe. Mamy
tu dwa |ak na|bardze| uderza|ce
przykady.
Gdy ks. Hohenohe w roku 1806 przy| btw pod |ena,
posada|c 35 ty. udz przecwko 60 tys.-70 ty. Bonapartego
gdy btw t przegra, ae to tak, ze owe 35 ty. mozna byo
uwazac za cakowce rozgromone, wtedy genera Rche na
czee okoo 12 ty. prbowa btw wznowc; skutek by ten, ze
zosta rwnez w |edne| chw rozbty.
Tego samego dna natomast waczono pod Auerstadtem na
czee 25 ty. przecwko Davoutow, ktry posada 28 ty. Waka
trwaa do poudna aczkowek maa przebeg neszczwy,
ne doprowadza przecez do stanu rozbca an do wkszych
strat nz u przecwnka, ktry ne posada zupene kawaer.
Ponewaz |ednak zanedbano uzyca 18 ty. odwodu pod gen.
Kakreuthem, osy btwy ne odwrcy s, chocaz btwa w tych
warunkach ne moga byc przegrana.
Kazda btwa |est caoc czc ku wspnemu
powodzenu poszczegne wak. To wspne powodzene
stanow o rozstrzygncu btwy. Powodzene to nekoneczne
mus byc takm zwycstwem, |ake okremy w rozdzae
szstym, gdyz czsto samo zaozene btwy |est odmenne,
czsto za ne ma do tego sposobnoc, gdy wrg uchy s od
bo|u przedwczene, a w wkszoc wypadkw nawet tam,
gdze trwa zacty opr, rozstrzygnce zapado wczene| nz
to powodzene, ktre gwne wyraza po|ce zwycstwa.
Zachodz wc pytane; |ak moment w btwe zwyke |est
rozstrzyga|cy, tzn. kedy nowe sy, oczywce ne nazbyt
przytacza|ce, ne s |uz w stane odwrcc porazk?
|e pomnemy btwy pozorne, ktre z natury swe| ne ma|
wacwe rozstrzygnca, to:
1. W wypadku gdy ceem byo posadane przedmotu
ruchomego - o rozstrzygncu stanow strata tegoz;
2. |e ceem btwy byo posadane |akego terenu, to
rozstrzygnce poega na strace tegoz, ae ne zawsze, a
manowce tyko wtedy, gdy ten teren |est sny taktyczne;
teren bowem atwo dostpny, bez wzgdu na |ego waznoc,
mozna odebrac bez wekego nebezpeczenstwa;
3. We wszystkch |ednak nnych wypadkach, gdze oba te
wzgdy ne rozstrzygny |eszcze btwy, a zatem w wypadku,
gdze gwnym ceem |est znszczene neprzy|aceskch s
zbro|nych, rozstrzyga|cy |est moment, gdy zwyczca przesta|e
zna|dowac s w stane rozsypk, a zatem pewnego osabena
gotowoc bo|owe| gdy koe|ne uzyce s, o ktrym mwmy
w rozdzae dwunastym ksg trzece|, przesta|e byc korzystne.
To |est przyczyna, da ktre| ten wane punkt uwazamy za
stanowcy o strategczne| |ednoc btwy.
|e strata ordynku gotowoc bo|owe| ne dotyka
zwyczcy wcae abo mae| tyko czc |ego s, gdy tymczasem
sy nasze zna|du| s w stane rozsypk w wkszym czy
mne|szym stopnu - to osu take| btwy odwrcc |uz ne
mozemy. Podobne dze|e s, gdy przecwnk odzyska |uz swo|
gotowoc bo|ow.
Im mne|sza wc czc s b| owych braa czynny udza w
wace, tym wksza za to ch czc wspdzaaa w
rozstrzygncu |ako odwd sam tyko swo| obecnoc tym
mne|sze |est wtedy prawdopodobenstwo wyrwana nam z rk
zwycstwa przez |ake nowe sy zbro|ne przecwnka.
Na|pewne|sz drog do zwycstwa dze ten wdz te wo|ska,
ktre na|epe| potra prowadzc wak, stosu|c |ak na|wksz
ekonom s zdoa| wykorzystac wszdze morane dzaane
swoch snych odwodw. Weke mstrzostwo pod tym
wzgdem naezy w nowszych czasach przypsac Francuzom,
zwaszcza dowodzonym przez Bonapartego.
Moment, kedy zwyczca po kryzyse bo|owym wraca do
dawnego ordynku gotowoc bo|owe|, nastpu|e tym
wczene|, m mne|sza bya caa btwa. Oddzaek kawaem
cga|cy cwaem przecwnka wraca do ordynku w cgu
neweu mnut, a cay kryzys ne trwa tam duze|. Cay puk
kawaer potrzebu|e do tego wce| czasu. |eszcze duze| trwa
to w pechoce, gdy s rozsype w ne tyraerske, a na|duze|
w oddzaach zozonych z rznych rodza|w bron, kedy to
pewna czc uda|e s w |ednym, nna za w przypadkowym
kerunku, co powodu|e zwyke zameszane, zazwycza| tym
gorsze, ze zadna z tych czc ne we dokadne, gdze s nna
zna|du|e. Chwa wc, kedy zwyczca zbera znowu uzyte na-
rzdza pomeszane czcowo zna|du|ce s w neadze,
porzdku|e |e neco, ustawa na wacwym me|scu w ten
sposb doprowadza znowu do porzdku warsztat bo|owy -
chwa ta, powtarzamy, nastpu|e tym pne|, m wksza |est
caoc.
Moment ten nastp rwnez pne|, |e noc zaskoczy
zwyczc |eszcze podczas trwana kryzysu, na konec spn
s on bardze| tam, gdze teren |est poprzecnany pokryty. |e
|ednak chodz o dwa ostatne punkty, to naezy zauwazyc, ze
noc |est powaznym rodkem obrony, abowem rzadko kedy
tyko okocznoc bd skanay do obecywana sobe od
natarc nocnych takch pomynych wynkw, |ak waka Yorcka
przecwko Marmontow 10 marca 1814 r. pod Laon, stanowca
bardzo tu odpowedn przykad. Podobne |e s zna|dzemy w
przewekym kryzyse zwycskm, teren pokryty poprzecnany
bdze stanow da nas ochron przed reakc| ze strony
neprzy|acea. Wc noc, pokryty poprzecnany teren -
utrudna| ponowne pod|ce te| same| btwy, a byna|mne| |e|
ne uatwa|.
Dotychczas traktowamy sy peszce z pomoc strone
zwyczane| |ako zwycza|ne pomnozene s zbro|nych, a zatem
|ako wzmocnene nadcga|ce bezporedno z tyu; normane
tez tak s dze|e. Inacze| |ednak bywa, gdy pomoc ta nadchodz
na Hank ub tyy neprzy|acea.
W nnym me|scu mwc bdzemy o dzaanu natarc na bok
ub tyy, |e naez one do dzedzny strateg. Natarce |ednak,
o |akm w te| chw mymy, t|. ma|ce na ceu wznowene
btwy, naezy gwne do taktyk wspomnamy o nm tyko
datego, ze mwmy tu o rezutatach taktycznych ze wskutek
tego wyobrazena nasze musz przenkac w dzedzn taktyk.
Skerowane s zbro|nych na skrzyda ub tyy neprzy|acea
moze bardzo podnec skutecznoc ch dzaana, ae ne zawsze
tak s dze|e; rwne dobrze moze ono tez bardzo dzaane to
osabc. Tuta|, |ak wszdze, rozstrzyga| okocznoc, w |akch
btwa zostaa rozegrana. Ne mozemy tu zapuszczac s w
rozwazana bzsze, ae da naszego przedmotu wazne s przy
tym dwa punkty: po perwsze, ze natarca na skrzyda ub tyy z
reguy wpywa| korzystne racze| na powodzene po
rozstrzygncu nz na samo rozstrzygnce. Wprawdze
wznawa|c |ak btw, szukac bdzemy przede wszystkm
rozstrzygnca pomynego, a ne wekoc powodzena. Pod
tym wzgdem musmy wc zgodzc s, ze pomoc, ktra
przybywa, aby wznowc toczon przez nas btw, ne bdze tak
pewna, gdy uderzy na neprzy|acea z boku ub z tyu, a zatem
oddzene od nas, nz wtedy, gdy zczy s bezporedno z
nam. Ne brak wypadkw, gdy tak bdze stotne, ae przyznac
trzeba, ze wkszoc wypadkw przemawa za uderzenem na
bok tyy, a to z rac| punktu drugego, bardzo tu da nas
waznego.
Ten drug punkt - to s morana zaskoczena, |ak z reguy
ma da wzmocnena btwy sama peszca ku nam pomoc.
Wpyw zaskoczena z boku ub z tyu |est zawsze
zwkszony, a przecwnk zaskoczony podczas kryzysu
zwycskego |est wobec swego rozproszena wyczerpana
mne| zdony do skutecznego przecwdzaana. Ktz bowem
ne wyczu|e tego, ze uderzene na bok tyy, ktre newee
zdzaaoby na pocztku btwy, gdy sy s skupone
przygotowane na t mozwoc, zyska na znaczenu wykonane
w ostatne| chw bo|u.
Musmy wc od razy przyznac, ze pomoc nadcga|ca ku
nam, a uderza|ca na bok ub tyy neprzy|acea, |est o wee
skuteczne|sza zachowu|e s tak, |ak czarek umeszczony na
duzszym ramenu dwgn ze w tych warunkach mozna
czasem wznowc wak takm sam, |ake w normane| drodze
ne wystarczyyby zupene, Tu wane, gdze wynk prawe ne
da| s obczyc, gdyz sy morane uzysku| cakowt
przewag, otwera s poe da odwag ryzyka.
Na wszystke wc te przedmoty naezy zwrcc uwag,
wszystke te momenty wspdzaa|cych s trzeba w
rozwazanach uwzgdnc, |e w wypadkach wtpwych
bdzemy zmuszen decydowac, czy btw nepomyn mozna
|eszcze wznowc, czy tez ne.
|e btw mozna uwazac za |eszcze ne skonczon, to nowa
btwa, |aka s wywze za porednctwem nadcga|ce|
pomocy, ze|e s z poprzedn w |edno, a wc we wspny
wynk, perwotna strata zostane cakowce wymazana z
rachunku. Inacze| |ednak rzecz s ma, gdy btwa |est |uz
rozstrzygnta; wtedy mamy do czynena z dwoma odrbnym
wynkam. |e wc nadcga|ca pomoc ma tyko s
wzgdn, tzn. |e sama przez s ne dorwnywa
przecwnkow, to trudno czyc na wynk pomyny te| nowe|
btwy; |e |est |ednak ona doc sna, aby pod|c now btw
bez wzgdu na perwsz, to moze ona, osgnwszy wynk
pomyny, wyrwnac sytuac|, a nawet uzyskac przewag, ae
ne zdoa |uz wymazac z rachunku wynku perwsze| btwy.
Podczas btwy pod Kunersdorfem Fryderyk Wek zdoby w
perwszym natarcu ewe skrzydo pozyc| rosy|ske| zagarn
70 dza; przy koncu |ednak btwy wszystko to zostao znowu
stracone cay rezutat tego perwszego bo|u znk z rachunku.
Gdyby |ednak mozwe byo przerwane btwy zaraz po
perwszym powodzenu przesunce druge| |e| czc na dzen
nastpny, to nawet w raze |e| przegrana sukcesy perwsze|
czc zawsze mogyby wpync na zrwnowazene sytuac|.
Gdy |ednak zdoamy uchwycc ster odwrcc osy btwy
nepomyne| |eszcze przed |e| ukonczenem, to |e| u|emny
rezutat ne tyko zostane wymazany z rachunku, ae |eszcze
posuzy za podstaw do tym wkszego zwycstwa. |e
bowem wyobrazmy sobe dokadne taktyczny przebeg btwy,
to zauwazymy atwo, ze zanm s ona rozstrzygne, wszystke
sukcesy me|scowe trwa| na raze w zaweszenu ze powodze-
ne wacwe moze |e ne tyko znweczyc, ae zupene
odwrcc ch znaczene. Im bardze| znszczone s |uz nasze sy,
tym bardze| zuzyy s przy tym neprzy|aceske, kryzys u
neprzy|acea |est tym wkszy tym wksza bdze przewaga
naszych s wezych. |e wc powodzene ostateczne bdze
po nasze| strone |e wydrzemy wrogow z powrotem pac
bo|u, trofea, to wszystke sy zuzyte przezen bd da nas
zyskem, a nasza poprzedna kska stane s stopnem do tym
wkszego trumfu, Na|wetne|sze czyny bo|owe, ktre w raze
zwycstwa mayby da przecwnka tak wek wartoc, ze ne
mg on zwracac uwag na neunknone przy tym zuzyce s -
teraz pozostawa| po sobe tyko za z powodu ponesonych
oar. Oto |ak czar zwycstwa przekenstwo porazk wpywa|
na zman czaru gatunkowego wasnych skadnkw.
Nawet wc wtedy, gdy mamy zdecydowan przewag gdy
mozna wrogow zwycstwo |ego odpacc wkszym - zawsze
epe|, |e |est to btwa doc znaczna, uprzedzc nepomyne
|e| zakonczene zmenc |e| obrt, nz wydac btw now.
Fedmarszaek Daun w roku 1760 pod Legnc prbowa
przy|c z pomoc generaow Laudonow, gdy btwa |eszcze
trwaa; ae gdy btwa ta zostaa przegrana, ne prbowa nawet
zaczepc kra w dnu nastpnym, chocaz s mu ne brakowao.
Z tego powodu krwawe starce strazy przednch
poprzedza|ce btw naezy traktowac tyko |ako zo koneczne,
a tam, gdze te| konecznoc ne ma, naezy ch unkac.
Zbadamy tu |eszcze nny wnosek.
Skoro |aka btwa |est |uz zakonczona, to ne moze to byc
podstaw do decyz| wydana nowe|; przecwne, decyz|a ta
pownna wypywac z caoc wytworzone| sytuac|. Wnosek ten
|ednak napotyka sprzecw ze strony pewne| sy morane|, ktr
uwzgdnc musmy: |est to uczuce zemsty odwetu. Uczuce to
|est wspne wszystkm, od naczenego wodza az do mzernego
dobosza, datego oddza ozywony |est na|epszym nastro|em
wane wtedy, gdy trzeba powetowac ksk, oczywce pod
warunkem, ze oddza pobty stanow nezbyt znaczn czc
wszystkch s, gdyz w przecwnym wypadku uczuce
wspomnane zatracoby s w bezse.
Bardzo naturane wc bdze dzene do wykorzystana te|
sy morane|, aby od razu powetowac sobe przegran w tym
ceu przede wszystkm szukac nowe| btwy, |e pozostae
okocznoc na to zezwo. W naturze te| rzeczy ezy, ze ta
nowa btwa mus byc przewazne natarcem.
Wrd btew podrzdnych zna|du|emy wee przykadw
podobnych odwetw; btwy wane ma| |ednak zwyke zbyt
wee nnych |eszcze przyczyn, aby ta saba stosunkowo sa
moga przewazyc.
To wane uczuce newtpwe sprowadzo szachetnego
Bchera na czee trzecego korpusu dna 14 utego 1814 roku
na pac bo|u pod Montmra, gdze trzy dn temu dwa nne |ego
korpusy byy pobte. Gdyby by wedza, ze napotka tam |eszcze
samego Bonapartego, to przemozne wzgdy musayby go
skonc do odweczena zemsty. Bcher |ednak ma nadze|
zemcc s na Marmonce zamast zebrac korzyc szachetne|
zdzy zemsty, ueg zym skutkom faszywego obczena.
Od dugotrwaoc btwy od momentu |e| rozstrzygnca
zaez tez
odegoc, w |akch mog byc od sebe rozstawone te masy,
ktre s przeznaczone do wspnego bo|u. Ustawene to
stanow szyk taktyczny, |e zarzdzone zostao da |edne| te|
same| btwy, ae mozna |e za taktyczne uwazac tyko wtedy,
gdy ustawene |est tak cse, ze dwe oddzene btwy ne s
przy tym do pomyena, gdy zatem przestrzen, |ak za|mu|e
caoc, mozna pod wzgdem strategcznym uwazac za |eden
punkt. Na wo|ne |ednak zdarza| s czsto wypadk, kedy
nawet te sy, ktre przeznaczone s do wspne| wak, trzeba
ustawc tak daeko od sebe, ze ch skupene do wspne| btwy
pozosta|e wprawdze zamarem gwnym, ae mozwe |est
rwnez rozegrane btew oddzenych. Uszykowane podobne
|est wtedy strategczne.
Uszykowana tego rodza|u s nastpu|ce: marsze w
masach koumnach rozdzeonych, straze przedne boczne,
odwody ma|ce suzyc |ako wsparce da wce| nz |ednego
punktu strategcznego, zberane poszczegnych korpusw z
szeroko rozozonych kwater td. Wdzmy, ze zdarza| s one
stae stanow ponekd monet zdawkow w gospodarce
strategczne|, gdy tymczasem |e| dukatam taaram s btwy
wane wszystko to, co sto z nm na |ednakowym pozome.
ROZDZIAL OSMY
Obustronna decyz|a stoczena btwy
Zadna btwa ne moze odbyc s bez obustronne| na to
zgody; z de te|, stanowce| podstaw wszekego po|edynku,
wypywa takze pewna frazeooga psarzy hstorycznych,
wodca do weu neokreonych bdnych wyobrazen.
Manowce, badana tych psarzy obraca| s stae dokoa
punktu, ze |eden wdz wyda drugemu btw, a ten |e| ne
przy|.
Btwa |est przecez po|edynkem bardzo zmodykowanym
podstawa |e| ezy ne tyko w obustronnym pragnenu wak, to
znaczy w zgodze na |e| stoczene, ecz w ceach zwzanych z
btw. Te za znw naez do coraz wkszych caoc, to tym
ce|, m wce| caa wo|na stanowca pewn |ednoc bo|ow
posada cew pretens| potycznych tworzcych wek caoc.
W ten wc sposb sama obustronna chc zwycstwa sta|e s
okocznoc cakowce podrzdn abo racze| przesta|e
zupene byc rzecz samostn, a przeksztaca s tyko w nerw
podporzdkowu|cy ruch |ake| wyzsze| wo.
U narodw starozytnych pne|, we wczesnych okresach
stnena wo|sk staych, wyrazene, ze wrogow proponowano
btw na przno, mao wce| sensu nz dzsa|. U narodw
starozytnych wszystko byo obczone na to. aby zmerzyc s w
wace w otwartym pou pozbawonym wszekch przeszkd, a
caa sztuka wo|enna poegaa na zorganzowanu ustawenu
wo|ska, czy na szyku bo|owym.
Ponewaz za wo|ska ch z reguy oszancowyway s w
obozach, datego pozyc|a w oboze bya uwazana za co
netykanego btwa mozwa bya dopero wtedy, gdy
przecwnk opuc sw| obz ustaw s nby w szrankach w
dostpnym terene.
|e s za mw, ze Hannba na przno wyzywa Fabusza
do btwy, to w stosunku do tego ostatnego znaczy to tyko tye,
ze btwa ne ezaa w |ego pane wcae ne dowodz an
zyczne|, an morane| przewag Hannbaa; w stosunku do
Hannbaa natomast wyrazene to |est prawdzwe, gdyz
stwerdza, ze ten stotne pragn btwy.
W pocztkowych okresach stnena wo|sk nowoczesnych
zachodzy podczas wekch wak btew stosunk podobne.
Weke masy prowadzono do bo|u kerowano nm w btwe za
pomoc szyku bo|owego, ktry |ako pewna weka nedozna
caoc wymaga wzgdne| rwnny na bardze|
poprzecnanym, pokrytym ub zgoa grzystym terene ne
nadawa s an do natarca, an nawet do obrony. I tu zatem
strona bronca s zna|dowaa rodk do uchyena s od btwy.
Stosunk te utrzymay s, aczkowek w coraz sabszym stopnu,
az do perwsze| wo|ny ske|. |ednak dopero podczas wo|ny
sedmoetne| wchodzo coraz bardze| w uzyce zwycza|
natarce nawet w nedostpnym terene. Odtd teren ne
przestawa byc okocznoc wzmaga|c sy tego, kto
korzysta z |ego pomocy, ae ne by |uz zaczarowanym koem
wzcym wrodzone sy wo|ny.
Od trzydzestu at wo|na rozwna s |eszcze bardze| w
tym sense ktokowek by chca stotne szukac rozstrzygnca
w btwe, ne stane mu nc na przeszkodze do szukana
uderzena na wroga. |e za tego ne uczyn, to ne moze
udawac, ze btwy pragn; wyrazene za, ze wyda btw, ktre|
przecwnk ne przy|, znaczy tyko, ze warunk btwy ne byy
da nego doc korzystne. Bdze to przyznane s do rzeczy
wcae nezgodne| z wyrazenem powyzszym, a tyko przez ne
upozorowane|.
Wprawdze strona bronca s dz |eszcze moze
|akkowek ne odrzucc btwy, to |ednak unknc |e| przez
ustpene z pacu bo|u zrzeczene s zwzane| z tym ro, ae
wynk ten stanowc |uz bdze da nacera|cego poow
zwycstwa stwerdzene |ego wczesne| przewag.
Po|c tych wc ne mozna |uz teraz uzywac w tym ceu, aby
przez ten trumf sowny upkszyc brak dzaana u strony
ma|ce| wane dzaac, to znaczy u nacera|cego. Stron
bronc s, przecwne, dopk ne uchodz z pacu, naezy
uwazac za t, ktra btwy pragne, ona to wane, |e ne
bdze zaatakowana, moze stwerdzc, ze btw wydaa. |est to
zreszt zupene zrozumae.
Z druge| strony |ednak kazdy, kto chce moze uchyc s
od btwy, neatwo moze byc do ne| zmuszony, Ponewaz za
nacera|cemu czsto ne wystarcza| te korzyc, |ake osga
wskutek tego uchyena s, ponewaz neraz stotne
zwycstwo |est da nego nezbdne potrzebne, datego te
neczne rodk, |ake stne|, aby takego przecwnka zmusc
do btwy, s czsto wyna|dywane stosowane z wek sztuk.
Na|gwne|sze wodce do tego drog s: po perwsze -
osaczene przecwnka, aby mu odwrt unemozwc ub tak
utrudnc, aby woa racze| stoczyc btw, po druge -
zaskoczene go. Ta ostatna droga, ktra dawne| maa sw
podstaw w nedoznoc wszekch poruszen, staa s w
nowszych czasach mao skuteczna. Przy gtkoc ruchwoc
dzse|szych wo|sk ne bomy s rozpoczynac odwrotu nawet w
obczu wroga, a tyko spec|ane nekorzystne warunk terenowe
mog tu wywoac znaczne trudnoc.
|ako tego rodza|u wypadek mogaby posuzyc btwa pod
Nereshem, ktr wyda arcyksz Karo, 11 serpna 1796
roku, w Apach generaow Moreau w tym tyko ceu, aby uatwc
sobe odwrt, aczkowek przyzna|emy chtne, zemy tu
rozumowana sawnego wodza autora ngdy ne po|mowa
dokadne.
Btwa pod Rossbach da|e nam nny przykad, |eze wdz
wo|sk sprzymerzonych stotne ne ma zamaru natrzec na
Fryderyka Wekego.
O btwe pod Soor sam kr mw, ze wak przy| tyko
datego, z odwrt w obczu wroga wydawa mu s nepewny,
|ednak kr przytacza nne |eszcze motywy te| btwy.
W oge za, wy|wszy wacwe napady nocne, zdarzena
take bd bardzo rzadke, a wypadk, kedy przecwnk
zmuszony |est do btwy przez osaczene, dotyczyc bd gwne
tyko poszczegnych korpusw, |ak np. korpusu Fnka pod
Maxen.
ROZDZIAL DZIEWIATY
Btwa wana
Rozstrzygnce btwy
Co to |est btwa wana? |est to waka s gwnych, ae ne
neznaczna o uzyskane |akego podrzdnego ceu, ne |aka
prba - ktre| s zanecha, gdy s w czas dowe, ze |e| ce |est
trudny do osgnca - ecz waka toczona z caym wyskem o
stotne zwycstwo.
Do ceu gwnego btwy wane| mog rwnez doczyc s
cee uboczne, a stosowne do warunkw, z |akch wypywa,
moze ona przybrac pewen szczegny odcen. Btwa wana
bowem zaezy takze od wksze| caoc, ktre| czstk tyko
stanow. Ponewaz |ednak stot wo|ny |est waka, a btwa wana
|est gwn w te| wace potg, datego naezy | uwazac
zawsze za wacwy punkt czkoc w cae| wo|ne; ogne
borc, cech charakterystyczn wane| btwy stanow to, ze
bardze| nz |akakowek nna btwa stne|e ona sama da sebe.
Ma to wpyw na sposb |e| rozstrzygnca, na dzaane
odnesonego podczas ne| zwycstwa okrea wartoc, |ak do
ne| przywzywac mus teora |ako do rodka wodcego do
ceu. Totez uczynmy | przedmotem naszych spec|anych
rozwazan to wane zanm zastanowmy s nad spec|anym
ceam, ktre mog byc z n zwzane, ae ktre ne zmena| z
gruntu |e| charakteru, oczywce, |e zasugu|e ona stotne na
mano btwy wane|.
Ponewaz za btwa wana stne|e przewazne sama da
sebe, wc przyczyny |e| rozstrzygnca pownny ezec w ne|
same|, nnym sowy - naezy tak dugo dzyc do zwycstwa,
dopk stne|e |akakowek |ego mozwoc. Dzena tego ne
naezy zanechac z rac| poszczegnych okocznoc, tyko
|edyne wyczne wtedy, gdy sy nasze okaz s zupene
nedostateczne.
W |ak sposb mozna okrec ten moment bze|?
|e pewne kunsztowne uszykowane oddzaw ustawene
caoc wo|ska stanow, |ak s to dze|e w nowsze| sztuce
wo|enne| od duzszego |uz czasu, gwny warunek, przy ktrym
wo|sko waecznoc swo|
osga zwycstwo, to rozstrzyga|ce bdze znszczene tego
porzdku. Pobte skrzydo, ktre s rozperzcha, rozstrzyga
rwnez w stosunku do tego, ktre s |eszcze trzyma. |e
znw gdze ndze| stota dane| obrony poega na csym
zwzku wo|ska z terenem, na ktrym waczy, na |ego
przeszkodach, tak ze wo|sko pozyc|a stanow |edno - to
decydowac o rozstrzygncu moze zdobyce |akego stotnego
punktu te| pozyc|. Mwmy wtedy: kucz pozyc| stracony, ne
mozna |e| bronc, ne mozna btwy dae| prowadzc. W obu
wypadkach wo|ska pobte s nby zerwane struny |akego
nstrumentu, odmawa|ce dasze| suzby.
Obecne rwnez prowadzmy wo|sko do wak w pewnym
okreonym szyku, ae szyk ten ne |est |uz rzecz decydu|c,
dz posugu|emy s przeszkodam terenowym da
wzmocnena oporu - ae ne stanow |uz one |edynego oparca.
W rozdzae drugm ksg nne|sze| prbowamy rzucc
ogne okem na natur btwy wspczesne|. Stosowne do
obrazu, |ak wytworzymy sobe o ne|, szyk bo|owy |est tyko
ustawenem s do dogodnego ch uzyca, a przebeg btwy |est
wza|emnym, powonym nszczenem s tych s czatowanem,
kto wczene| wyczerpe swego przecwnka.
Decyz|a przerwana btwy wypywa wc w btwe wane|
bardze| nz w |ake|kowek nne| ze stosunku posadanych
wezych odwodw. One tyko bowem zachoway wszystke swe
sy morane w caoc, gdy wypaonych |uz w nszczcym
zywoe na zuze, dzestkowanych odrzuconych bataonw
ne mozna z nm nawet porwnac. Strata terenu |est rwnez
mar straty s moranych, |ak to |uz wskazamy gdze ndze|;
naezy wc | w rozwazanach uwzgdnc, ae racze| |ako
oznak ponesonych strat nz |ako strat sam, a czb
wezych odwodw zawsze da obu wodzw stanow nada
na|wazne|szy sprawdzan.
Btwa przybera zwyke |uz z gry pewen okreony
kerunek, na raze co prawda mao dostrzegany. Czstokroc
kerunek ten nada| |e| w stopnu decydu|cym |uz zarzdzena
uprzedne |e wtedy wdz rozpoczne btw, ne
uwadama|c sobe nepomynych warunkw, to bdze to
dowodzo z |ego strony tyko braku przenkwoc. |ednak w
nnych wypadkach przebeg btwy z natury rzeczy |est racze|
powonym tracenem rwnowag, ktre nastpu|e nebawem,
chocaz, |ak rzekmy, z pocztku newyrane, a dopero potem
sta|e s z kazd chw coraz sne|sze bardze| wdoczne. To
przechyane s sza ne |est przy tym byna|mne| |akm
chwanem s na t czy ow stron, |ak s to zwyke mnema
na zasadze neprawdzwych opsw btwy.
Aczkowek moze s zdarzyc, ze rwnowaga zostane przez
czas duzszy prawe nenaruszona, a nawet, ze po przechyenu
s w pewn stron, szaa s podnos, aby przewazyc z koe na
nn, to przecez |est rzecz pewn, z w wkszoc wypadkw
wdz zwyczony uwadama sobe ksk na dugo |eszcze
przed odwrotem |ak tez, ze wypadk, gdze
|ak szczeg wpywa nespodzane a decydu|co na przebeg
cae| btwy, zdarza| s przewazne tyko w opowadanach
strony pobte|, upksza|ce| sw ksk.
Mozemy tu powoac s chocby na sd udz bezstronnych a
dowadczonych; przyzna| on nam na pewno rac|
usprawedw nas przed tym spord czytenkw, ktrzy
wo|ny ne zna| z wasnego dowadczena, Natomast
tumaczene konecznoc takego wane toku spraw, |ako
zupene naturanego, zaprowadzoby nas zbyt daeko we
wacw temu zagadnenu dzedzn same| taktyk,
tymczasem my za|mu|emy s tu tyko |e| rezutatam.
Mwc, ze wdz zwyczony przewdu|e zwyke
nepomyny wynk |uz dugo przedtem, zanm s zdecydu|e na
przerwane btwy, ne zaprzeczamy mozwoc rwnez
wypadkw przecwnych, ponewaz w takm raze bronbymy
zdana przeczcego samemu sobe. Gdyby kazd btw
przybera|c pewen zdecydowany obrt trzeba byo uwazac z
gry za przegran, to zadnych |uz wce| s ne naezaoby
powcac da zmany sytuac|, a zatem moment rozpoczca
odwrotu nastpowaby nebawem po stwerdzenu tego
kerunku.
Wypadk, kedy btwa przybrawszy z pocztku pewen
bardzo zdecydowany kerunek przecez rozstrzyga s w nnym,
zdarza| s newtpwe, chocaz s to wypadk rzadke a ne
zwycza|ne, czy na ne kazdy wdz, ktremu szczce ne
dopsu|e mus na ne czyc, dopk pozosta|e mu |akakowek
mozwoc zmany sytuac|. Spodzewa s on, ze zman t
spowodu| czy to wksze wysk, czy podnesene pozostaych
s moranych, czy przewyzszene samego sebe, czy nawet
szczwy przypadek datego prowadz wak dae|, dopk w
nm samym ne przewazy abo mstwo, abo rozwaga.
Pomwmy o tym |eszcze szerze|, ae uprzedno rozwazymy,
|ake s oznak tracena rwnowag.
Na powodzene btwy skada s suma powodzen wak
poszczegnych, te za u|awna| s w trzech rznych
postacach.
Przede wszystkm wce| w same| se morane|, w
wadomoc dowdcw. Na postpowane na medunk
dowdcy dywz| wpywa wdok ksk, |ak ponosy |ego
bataony, a to z koe wywera wpyw na zarzdzena dowdcy
wyzszego. W ten sposb wynk nawet tych nepomynych
epzodw, ktre pozorne zostay naprawone, ne gn bez
adu, wrazena za pozostawone przez ne gromadz s w
duszy wodza bez wekego trudu, a nawet wbrew |ego wo.
Po druge - w szybszym topnenu wasnych oddzaw, ktre
da s dokadne ocenc wobec powonego, mao gwatownego
przebegu btew wspczesnych.
Po trzece - w strace terenu.
Wszystko to suzy wodzow za buso, aby mg poznac
kerunek, w |akm pyne skutek |ego btwy. |e strac on cae
batere wasne, a ne zdoby na neprzy|aceu zadne|, |e |ego
bataony zostay rozbte
przez kawaer przecwnka, gdy tymczasem neprzy|aceske
stanow wszdze neprzenknone masy, |e na ognowa
|ego szyku bo|owego cofa s ne z wasne| wo z |ednego
punktu na drug, |e da zdobyca pewnych punktw
poczynono wysk daremne, a nacera|ce bataony zostay za
kazdym razem rozproszone dobrze skerowanym gradem
kartaczy, |e ogen dza wasnych zaczyna sabnc wobec
ogna neprzy|aceskego, |e zna|du|ce s w ognu bataony
zaczyna| topnec nezwyke szybko, ponewaz wraz z rannym
zaczyna| uchodzc cae gromady nerannych, |e wskutek
pokrzyzowana zamerzonego przebegu btwy poszczegne
oddzay odcto zabrano do newo, |e odwrt zaczyna byc
zagrozony - wtedy wdz mus z tych oznak rozpoznac kerunek,
w |akm zmerza on |ego btwa. Im duze| |uz trwa ta dznoc,
tym bardze| |est zdecydowana, tym trudne|sza sta|e s
zmana sytuac| tym bardze| zbza s moment, w ktrym
wdz mus przerwac btw. O tym wane teraz pomwmy.
Ne|ednokrotne |uz wyrazmy zdane, ze stosunek
pozostaych wezych odwodw przewazne stanow gwn
przyczyn ostatecznego rozstrzygnca. Ten wdz, ktry wdz,
ze przecwnk ma pod tym wzgdem wyran przewag,
decydu|e s na odwrt. Cech charakterystyczn btew
wspczesnych |est wane to, ze wszeke neszczwe
zdarzena wszeke straty ponesone podczas btwy same|
mog byc naprawone dzk uzycu wezych s, ponewaz
zarwno uszykowane wspczesne, |ak dzse|szy sposb
prowadzena oddzaw do wak dozwaa| na uzyce wo|sk
nema wszdze w kazde| sytuac|. Totez wdz, ktremu prze-
beg btwy wrzy wynk nepomyny, ne ustp dopty, dopk
posada przewaza|ce odwody. Od chw |ednak kedy odwody
|ego poczyna| byc sabsze od neprzy|aceskch, naezy
uwazac btw za rozstrzygnt, a wszeke |e| dasze dzaana
zaez czcowo od postronnych okocznoc, czc za od
posadanego przezen zasobu mstwa wytrwaoc - co zreszt
moze s atwo wyrodzc w nemdry upr. Kwesta, w |ak
sposb wdz dochodz do wacwe| oceny stosunkw
obustronnych odwodw, dotyczy |uz same| sprawnoc
wykonana w zadnym raze ne naezy tu do rzeczy, gdyz
nteresu|e nas w te| chw tyko wynk, |ak utrwaa s w umye
wodza. A ten wynk |ednak ne stanow |eszcze o wacwym
momence decyz|, gdyz motyw wzrasta|cy stopnowo ne
moze tego okrec. |est to tyko ogna skonnoc do decyz|,
decyz|a za sama wymaga |eszcze spec|anych pobudek.
Gwne dwe take pobudk spotykamy stae - zagrozene
odwrotu zapada|ca noc.
|e odwrt sta|e s coraz bardze| zagrozony w mar
rozwo|u btwy |e odwody stopnay tak daece, ze ne
wystarcza| |uz da zapewnena nam moznoc odetchnca, to
ne pozosta|e nam nc nnego, |ak poddac s .osow za
pomoc uporzdkowanego odwrotu uratowac to, co przy
duzszym zwekanu zgnc by musao doszcztne w
rozproszenu uceczk ksk.
Noc |ednak z reguy konczy kazd wak, gdyz waka nocna
wrzy powodzene tyko w szczegnych warunkach. Ponewaz
za noc epe| nada|e s do odwrotu nz dzen, datego ten, kto
uwaza odwrt za zupene neunknony abo bardzo
prawdopodobny, bdze woa | w tym ceu wykorzystac.
Rozume s, ze poza obu tym zwykym gwnym
pobudkam moze byc wee nnych, mne|szych, bardze|
ndywduanych ne da|cych s tu wyczyc, gdyz m bardze|
skana s btwa do zupenego przewazena sza, tym sne|
wpywa na n wszek sukces okany. Tak strata |edne| bater,
szczwe przedarce s paru pukw kawaer td. mog
ostateczne wyonc do|rzewa|c |uz decyz| odwrotu.
Aby skonczyc z tym przedmotem, musmy chwa
zatrzymac s nad punktem, gdze zda|e s, ze mstwo
rozwaga stacza| ze sob wak w duszy wodza.
|e z |edne| strony wadcza duma zwycskego zdobywcy,
neugta woa wrodzonego uporu, gwatowne przecwdzaane
szachetnego zapau ne chc uchodzc z pacu bo|u, gdze
musz pogrzebac sw saw, to z druge| strony rozwaga
doradza ne wydawac wszystkego, ne stawac resztek na kart,
ecz zatrzymac przy sobe tye, e potrzeba do uporzdkowana
odwrotu. Aczkowek naezy wysoko cenc wartoc mstwa sta-
nowczoc na wo|ne aczkowek mao wdokw na zwycstwo
ma ten, kto s ne moze zdecydowac na dzene do nego z
caym nakadem s - to |ednak stne|e pewen punkt, poza
ktrym trwane w uporze mus byc nazwane rozpaczwym
szaenstwem, czego zadna krytyka ne zdoa usprawedwc. W
na|synne|sze| ze wszystkch btew - pod Wateroo - uzy
Bonaparte wszystkch s, aby zmenc obrt btwy, ktra ne
bya |uz do wygrana, wyda ostatne swe grosze ucek |ak
zebrak z pacu bo|u z panstwa.
ROZDZIAL DZIESIATY
Btwa wana (cg daszy)
Wpyw zwycstwa
Zaezne od obranego punktu wdzena mozna zarwno
bardzo s dzwc nadzwycza|nym wynkom, |ake osgny
pewne weke btwy, |ak brakow tych wynkw w nnych.
Zastanowmy s teraz przez chw nad natur wpywu, |ak
wywera weke zwycstwo.
Mozemy tu z atwoc odrznc trzy rzeczy: wpyw na same
narzdza, tzn. na wodzw wo|ska, wpyw na panstwa borce
w nm udza wacwy sukces, |ak wykazu| powyzsze wpywy
podczas daszego trwana wo|ny.
Kto ma tu na my |edyne ow neznaczn rznc w
zabtych, rannych, |encach, straconych dzaach, |aka na samym
pacu bo|u zachodz zwyke pomdzy zwyczc a
zwyczonym, temu wszystke te konsekwenc|e, |ake
wypywa| z tego neznacznego punktu, s czsto zupene
nezrozumae, |akkowek |est to zwycza|ne az nazbyt
naturane.
|uz w sdmym rozdzae stwerdzmy, ze wekoc danego
zwycstwa wzrasta ne w stosunku do czebnoc s pobtych,
ecz w stopnu wyzszym. Wpyw morany wynku weke| btwy
sne| s odb|a na zwyczonym nz na zwyczcy; wpyw ten
powodu|e wksze straty s zycznych, ktre znowu
oddzaywa| na sy morane tak wzrasta|, dzaa|c na sebe
wza|emne. Na ten wpyw morany naezy wc poozyc
szczegny nacsk. Wpyw ten u|awna s u stron waczcych w
kerunkach odwrotnych. Pogrza sy pobtych, wzmaga|c
|ednoczene sy dzaanoc zwyczcy. Dzaa |ednak gwne
na zwyczonego, gdyz tu sta|e s bezporedn przyczyn
nowych strat. Poza tym wpyw ten |est pokrewny
nebezpeczenstwu, wyskom zno|om w oge wszekm
okocznocom utrudna|cym, wrd ktrych toczy s wo|na;
wze s z nm wzrasta za ch pomoc, gdy tymczasem u
zwyczcy wszystko to skada s |ak czark na to, aby szaa
mstwa wznosa s u nego |ak na|wyze|. Wynka std, ze
pobty opada o wee nze| perwotne| n rwnowag, nz wznos
s ponad n zwyczca, Totez mwc o wpywe zwycstwa,
memy na oku gwne wpyw
u|awna|cy s u strony pobte|. |e wpyw ten |est
znaczne|szy w btwe obe|mu|ce| szerszy zakres nz w
mne|sze|, to w btwe wane| |est on o wee potzne|szy nz w
podrzdne|. Wana btwa stne|e sama da sebe, da
zwycstwa, |ake ma sprowadzc |ake podczas btwy |est
ceem na|wkszych wyskw. Pobc przecwnka tu, na danym
me|scu, w dane| godzne - oto zamar, dokd prowadz nc
caego panu gdze odna|du|emy wszystke na|bardze| nawet
odege nadze|e wyobrazena o przyszoc. Tuta| zastpu|e
nam drog przeznaczene, aby dac odpowed na nasze mae
pytane. Btwa wana sprowadza napce ducha ne tyko u
wodza, ae w caym |ego wo|sku, az do ostatnego cury,
wprawdze coraz sabsze, ae tez coraz mne| wazne. Po
wszystke czasy z natury rzeczy btwy wane ne byy ngdy
neprzygotowanym, neoczekwanym, epym wypenanem
obowzku suzbowego; zawsze by to akt wspanay, ktry
wysuwa s spord masy zwykych czynnoc czcowo sam
przez s, czcowo za stosowne do zamaru dowdcw
nastra|a dusze wszystkch na ton wyzszy. Im wyzsze za |est to
napce, tym sne|szy mus byc wpyw wynku btwy.
Wpyw morany zwycstwa |est tez wkszy w btwach
wspczesnych, nz s to dzao w dawne|szych, nawet w
nowsze| hstor wo|en. Skoro btwy te s, |ak to |uz
wykazywamy, stotnym zmaganem s s, to rozstrzyga
racze| suma tych s, zarwno zycznych, |ak moranych, nz
poszczegne zarzdzena czy zgo przypadk.
Popenony bd mozna nebawem naprawc, szczce
przypadek mog byc w nnym momence bardze| da nas
askawe; ae suma s moranych zycznych ne zmena s
zwyke tak szybko w ten sposb wyrok, |ak wydao o nch
zwycstwo, mus mec da cae| przyszoc o wee wksze
znaczene. Wprawdze ze wszystkch borcych udza w btwe,
w wo|sku czy poza nm, bardzo neweu tyko rozmya nad t
rznc, ae sam przebeg btwy wycska ten wynk na duszach
wszystkch |e| uczestnkw. Nawet urzdowe komunkaty o tym
przebegu, bez wzgdu na wymuszone okocznocam pewne
upkszena, pommo wszystko wykazu| watu mne| ub
wce| wyrane, ze przyczyny danego wynku ezay racze| w
caoc zdarzen nz w tych szczegach.
Kto ne bra ngdy udzau osobce w przegrane| weke|
btwe, ten z trudnoc wyobraz | sobe zywo, a zatem
prawdzwe, a oderwane wyobrazena o tym czy tez nnym
maym nepowodzenu ngdy ne zastp wacwego po|ca o
ksce. Zatrzyma|my s na chw przy tym obraze.
Perwsze, co opanowu|e w btwe przegrane| wyobran, a
mozna rzec rwnez rozum, |est topnene mas udzkch,
nastpne za strata terenu, zdarza|ca s w wkszym czy
mne|szym stopnu zawsze, a zatem u strony nacera|ce|, |e
s natarce ne powedze; dae| - zakcene perwotnego
porzdku, pomeszane oddzaw, zagrozene odwrotu, co
wystpu|e raz sne|, raz sabe|, ae - z maym wy|tkam -
zawsze; wreszce sam odwrt, ktry przeprowadza s
przewazne noc
abo przyna|mne| kontynuu|e s w cgu nocy. Zaraz w tym
perwszym marszu musmy pozostawc mnstwo zmczonych
rozproszonych, czsto wane na|dzene|szych zonerzy,
ktrzy zapdz s na|dae|, wytrzyma na|duze|. Poczuce
ksk, |ake ogarno na pou wak tyko wyzszych ocerw,
teraz rozszerza s na wszystke stopne, az do szeregowca,
wzmocnone przez okropne wrazene, ze tyu dzenych towarzy-
szy, ktrych ocenmy wane dopero w te| btwe, trzeba byo
zostawc w rkach wroga. Poczuce to wzmocnone |est rwnez
przez obudzon neufnoc do dowdztwa, ktremu kazdy
nema podwadny przypsu|e wn swoch daremnych wyskw.
I to poczuce ksk ne |est wcae |akm uro|enem, ktre
mozna opanowac. Przewaga przecwnka |est prawd
newtpw; moga ona byc tak przesonta rznym
przyczynam, ze ne zdoamy |e| na raze sobe uwadomc,
ae w ostatecznym wynku wypyne zawsze |asno trecwe.
Zreszt prawdopodobne wedzano o ne| wczene|, ae w
braku rzeczy bardze| reanych trzeba byo |e| przecwstawc
nadze| na szczwy przypadek, ufnoc w szczce opatrz-
noc, wreszce mzne ryzyko. Teraz wszystko okazao s
nedostateczne powaga prawdy ukazu|e s nam w postac
surowe| wadcze|.
Wszystke te wrazena s bardzo |eszcze daeke od
pancznego strachu, ktry w wo|sku wyposazonym w cnoty
wo|skowe ngdy ne z|awa s |ako skutek przegrane| btwy, a
w kazdym wo|sku zdarza s tyko wy|tkowo. Natomast
wrazena powyzsze musz powstawac nawet w na|epszym
wo|sku chocaz duge przyzwycza|ene do wo|ny zwycstw
|ak tez zaufane do wodza agodz |e tu wdze, to |ednak w
perwsze| chw stne| one zawsze. Ne s tez one tyko
skutkem straconych trofew, gdyz te trac s zwyke dopero w
daszych momentach straty te ne s od razu powszechne
znane. Przy na|bardze| wc nawet uporczywym
systematycznym przeamywanu rwnowag wrazena te stnec
musz stanow zawsze to oddzaywane zwycstwa, na ktre
mozna czyc w kazdym wypadku.
Mwmy |uz zreszt, ze oddzaywane to |est wksze
zaezne od rozmaru zdobytych trofew.
Wo|sko w tym stane uega |ako narzdze nezmernemu
osabenu. Czyz mozna s spodzewac, aby w tym stane
osabena, ktry, |ak to |uz wspomnemy, powodu|e, ze
wszeke zwyke trudnoc sta| s da wo|ska |akby nowym
wrogam, mogo ono powetowac swo|e straty przez nowe
wysk? Przed btw stnaa prawdzwa czy uro|ona rwnowaga
obu stron; rwnowaga ta zostaa utracona, wc koneczna |est
|aka przyczyna zewntrzna, aby | znowu odzyskac. Kazdy za
nowy wysek bez takego zewntrznego punktu oparca
prowadzc by musa tyko do nowych strat.
Tak wc nawet w na|bardze| neznacznym zwycstwe s
gwnych |est |uz podstawa do staego opadana sza, dopk
nowe okocznoc zewntrzne ne spowodu| zwrotu w sytuac|.
|e za okocznoc tych
s ne przewdu|e, a zwyczca |est przecwnkem
nezmordowanym, ktry peen zdzy sawy dzy do wekch
cew, to potrzeba w wo|sku dzenego wodza oraz bardzo
rzetenego zahartowanego w weu kampanach ducha
bo|owego, aby s ne da cakowce zamac przez wezbrany
potok przewag wroga, ecz przecwne, aby przez drobny, ae
weokrotny opr markowa |ego beg, az sa zwycstwa
wyzob sobe ku ceow okreone ozysko.
A teraz wpyw poza wo|skem na nard rzd! |est to nage
zaamane s na|bardze| wygrowanych nadze, upadek
caego samopoczuca. Na me|sce tych znszczonych s napywa
w powsta przn strach wraz ze sw nszczc a
wszechogarna|c s - dopena osabena. |est to stne
porazene nerww, dotyka|ce |ednego z zapankw za
pomoc skry eektryczne| w postac btwy wane|. Dzaane to
przy tym, aczkowek bardzo rzne stopnem natzena, stne|e
|ednak wszdze. Zamast zdecydowane dzyc do zapobezena
neszczcu, kazdy obawa s, aby wysk |ego ne byy
daremne zweka tam, gdze pownen by popeszyc, abo
dopuszcza do maodusznego opuszczena rk, zda|c wszystko
na os.
Skutk |ednak, |ake ten wpyw zwycstwa wywera sam
przez s na daszy przebeg wo|ny, zaez po czc od
charakteru taentu zwycskego wodza, a |eszcze wce| od
okocznoc, z |akch zwycstwo wypywa do |akch
doprowadza. Bez odwag przedsborczoc wodza
na|wetne|sze zwycstwo ne osgne wekego sukcesu, a
|eszcze o wee szybce| wyczerpu|e s ta s wobec
okocznoc, |e te s czne przecwstawa| s |e| sne.
|akze nacze| nz Daun wykorzystaby Fryderyk Wek
zwycstwo pod Konem |akze odmenne skutk btwe pod
Leuthen nadac by moga Franc|a na me|scu Prus!
Warunk, |ake pozwaa| spodzewac s wekch skutkw
od wekego zwycstwa, poznamy, rozpatru|c przedmoty, z
ktrym s wz, tam dopero da s wy|anc ta
newspmernoc, |aka na perwszy rzut oka zachodzc moze
pomdzy wekoc zwycstwa a |ego skutkam |ak zbyt
pochopne przypsu|e s brakow energ u zwyczcy. Tuta|,
za|mu|c s btw wan |ako tak, poprzestanemy na
wskazanu, ze wymenone wpywy zwycstwa stne| zawsze,
ze wzrasta| wraz z ntensywnoc |ego sy oraz w mar tego,
m wce| btwa ma cech btwy wane|, t|. m bardze| czy w
sobe caoc s zbro|nych, m kompetne| w tych sach
zbro|nych zawera s caa potga wo|enna, a w te| potdze
wo|enne| - moc caego panstwa.
Czyz wc teora mus przy|c ten wpyw zwycstwa |ako
rzecz bezwzgdne neunknon? Czy ne pownna ona racze|
dzyc do wyszukana dostatecznych rodkw
przecwdzaa|cych w ten sposb do usunca tego wpywu
zupene? Potwerdzene tego pytana wyda|e s nader
naturane: ae nech nas neba strzeg przed tym manowcam
wkszoc teor, gdze powsta| stae neutrazu|ce s za
przecw.
Przecwne, wpyw ten |est bezwzgdne neunknony, gdy
wynka on z natury rzeczy stne|e nawet wtedy, gdy
zna|du|emy rodk, aby mu przecwdzaac. Podobne ruch
pocsku dzaowego trwa nada w kerunku obrotu ku zemske|,
pommo ze z uwag na wystrzeene go ze wschodu na zachd
zatraca on wskutek tego ruchu przecwnego czc swe| ogne|
szybkoc.
Caa wo|na uwzgdna saboc udzk przecw ne| s
keru|e.
|e wc ponze| przy nne| sposobnoc bdzemy
rozpatrywa, co naezy czync po przegrane| btwe wane|, |e
uwzgdnmy rodk, |ake nam mog pozostac nawet w
na|bardze| rozpaczwym poozenu, |e wreszce nawet w
takm poozenu czyc s bdzemy z mozwoc odegrana s
- to byna|mne| ne naezy mnemac, |akoby wpywy podobne|
ksk mozna stopnowo sprowadzc do zera, gdyz sy rodk,
|akch uzyto do naprawy sytuac|, mogyby byc uzyte do cew
pozytywnych. Dotyczy to zarwno s moranych, |ak
Fzycznych.
Inna kwesta, czy dzk przegranu btwy wane| ne
obudzono, byc moze, s nowych, |ake w nnym wypadku ne
wyonyby s zupene. Wypadek tak |est bardzo mozwy u
weu narodw zdarza s |uz. |ednak wywoane tego
wzmozonego oddzaywana powrotnego ne ezy |uz w
dzedzne sztuk wo|enne|, ktra moze uwzgdnac tyko to, co
da s w kazdym raze przewdzec.
|akkowek wc zdarza| s wypadk, kedy skutk
zwycstwa dzk dzaanu powrotnemu obudzonych przez ne
s mog s okazac zgubne - wypadk, ktre zreszt naez do
|ak na|bardze| rzadkch wy|tkw - to |ednak tym sumenne|
naezy uznac rozmatoc tych skutkw, |ake stosowne do
charakteru pobtego narodu panstwa wywoac moze |edno to
samo zwycstwo.
ROZDZIAL |EDENASTY
Btwa wana (cg daszy)
Wykorzystane btwy
Bez wzgdu na to, |ak uksztatu|e s prowadzene wo|ny w
poszczegnych wypadkach co musmy w konsekwenc| uznac
za rzecz koneczn - mozemy, pamta|c samo chocby po|ce
wo|ny, stwerdzc mao z przekonanem, co nastpu|e:
1. Znszczene neprzy|aceskch s zbro|nych |est gwn
zasad prowadzena wo|ny da cae| pozytywne| strony dzaan
|est gwn drog prowadzc do ceu;
2. Znszczene to dokonu|e s gwne przez btw;
3. Tyko weke, wane btwy przynosz weke sukcesy;
4. Sukcesy na|wksze s wtedy, gdy poszczegne starca
cz s w |edn wek btw;
5. Wdz ma moznoc bezporednego dzaana tyko
podczas btwy wane|, a z natury rzeczy dowerza on na|chtne|
rkom wasnym.
Z tych prawd wypywa zasada podw|na, ktre| czc
wspera| s wza|emne, a manowce, ze znszczena
neprzy|aceskch s zbro|nych naezy szukac przewazne w
wekch btwach ch nastpstwach ze gwnym ceem
wanych btew pownno byc znszczene neprzy|aceskch s
zbro|nych.
Wprawdze zasad znszczena odna|du|emy w wkszym
ub mne|szym stopnu rwnez w nnych rodkach; wprawdze
zdarza| s wypadk, gdze dzk sprzy|a|cym okocznocom
w mae| btwe mog byc znszczone newspmerne weke
sy neprzy|aceske (Maxen), z druge| za strony w btwe
wane| moze czsto za bardzo wazny ce uchodzc zdobyce ub
utrzymane |akego punktu - ae na og prawd przewaza|c
pozosta|e to, z btwy wane wyda|e s tyko da znszczena
neprzy|aceskch s zbro|nych ze znszczene to osga s
tyko dzk btwe wane|.
Wan btw naezy uwazac za wo|n skoncentrowan, za
punkt czkoc cae| wo|ny ub kampan. Podobne |ak
promene soneczne skupa| s w ognsku wksego
zwercada da osgnca na|pene|-
szego basku na|wkszego zaru, tak w btwe wane| skupa|
s sy warunk wo|ny do skondensowanego,
na|skuteczne|szego dzaana.
Skupene s zbro|nych w |edn wek caoc, |aka w
wkszym ub mne|szym stopnu zachodz we wszystkch
wo|nach, wyraza |uz przez to samo zamar gwnego uderzena
t caoc abo z wasne| wo, |ako nacera|cy, abo tez -
zmuszony przez nnego -|ako broncy s. Gdze za to gwne
uderzene ne nastpu|e, tam do zasadnczego motywu -
wrogego uczuca - doczyy s nne, marku|ce
zatrzymu|ce, osaby ruch, zmeny go abo tez cakowce
zahamoway. Nawet w tym stane obustronnego braku
dzaana, |ak by tonem zasadnczym w tak weu wo|nach, dea
mozwe| btwy wane| stanow zawsze da stron obu punkt
kerunkowy, ktry przyweca z daeka wytycza m drog. Im
bardze| wo|na |est wo|n prawdzw, m bardze| |est
wyadowanem wrogego uczuca nenawc obustronnym
zwaczanem s, tym sne| wszeka czynnoc skupa s w
krwawe| wace tym bardze| uwydatna s takze btwa wana.
Wszdze tam, gdze ce |est bsk, pozytywny, a zatem
gdze gboko godz w nteresy przecwnka, btwa wana
nasuwa s |ako rodek na|bardze| naturany; |est to rwnez
rodek na|epszy, |ak to dae| wykazemy dokadne|. |e za z
obawy przed wekm rozstrzygncem pomne s go, to
zwyke s to pne| zemc.
Ce pozytywny ma nacera|cy; totez btwa wana stanow
przewazne |ego rodek dzaana. Chocaz ne mozemy tu
okrec bze| po|c natarca obrony, musmy przecez
stwerdzc, ze broncy s w wkszoc wypadkw posada w
btwe wane| |edyny rodek skuteczny, aby wczene| czy
pne| zaspokoc konecznoc sytuac| wasne| rozwzac
swo|e zadane.
Btwa wana |est na|bardze| krwaw drog wodc do
rozwzana. Wprawdze ne |est ona tyko wza|emnym
mordowanem s |e| dzaane poega na zab|anu racze|
mstwa u neprzy|acea nz neprzy|aceskch zonerzy, |ak to
w nastpnym rozdzae rozwazymy bze|, |ednak zawsze krew
|est |e| cen, a zab|ane ezy w |e| charakterze nazwe; uczuce
udzke w wodzu wzdryga s przed tym.
|ednak bardze| |eszcze wstrzsa dusz udzk my o tym,
ze rozstrzygnce ma byc dokonane przez |edno |edyne
uderzene. W |ednym punkce przestrzen czasu skupa s tu
cae dzaana, a w takch momentach budz s w nas ne|asne
poczuce, |akby sy nasze ne mogy s w te| wske|
przestrzen rozwnc dzaac |akbymy za pomoc samego
czasu |uz wee wygra, chocazby czas ten ne ma nam nc do
oddana. |est to tyko zudzene, ae |uz |ako take posada ono
przecez pewne znaczene wane ta saboc, |aka nawedza
czoweka przed kazdym wekm rozstrzygncem, budz s
tym sne| w wodzu, ktry mus postawc na ostrzu przedmot
tak nezmerne| wag.
Totez rzdy wodzowe wszystkch epok szuka drg
om|a|cych btw rozstrzyga|c, aby abo tyko osgnc |e|
ce, ne stacza|c |e|, abo nepostrzezene tego ceu s wyrzec.
Hstorycy za teoretycy wysa s potem nad odnaezenem
w tych kampanach wo|nach prowadzonych na nne| drodze ne
tyko rwnowaznka pomntego rozstrzygnca zbro|nego, ae
nawet ob|awu wyzszego kunsztu. W ten sposb bymy |uz w
pewnym okrese bscy tego, aby w ekonom wo|ny uwazac
btw wan za zo neunknone z powodu popenonych
bdw, za ob|aw chorobwy, do |akego wo|na porzdna
rozwazna ne pownna bya ngdy doprowadzc. Na aury w my
tego zasugwac me tyko tacy wodzowe, ktrzy potra
prowadzc wo|n bez przeewu krw, a teora wo|ny nby |ak
kut bramnsk maa byc przeznaczona spec|ane do nauczana
tego sposobu dzaana.
Hstora rozwaa ten bd z begem, czasu, ae nkt z udz
ne zarczy za to, ze ne powraca on tu ub tam, na czas krtszy
czy duzszy, ze ne skana dowdcw do takch
nedorzecznoc, ktre scheba|c sabocom, s czowekow
bzsze. Byc moze, ze po pewnym czase kampana btwy
Bonapartego bd uwazane za brutanoc nema gupot ze
znowu na saonow szpadk przestarzaych zwdych |uz
urzdzen maner spogdac s bdze z sympat zaufanem.
|e teora moze przestrzec przed tym, to |uz wyrzdz tym,
ktrzy |e| przestrog usucha|, bardzo znaczn przysug. Oby
s nam powodo wesprzec tych, ktrzy w nasze| droge|
o|czyne s powoam do wyrazana swego wazkego zdana w
tych sprawach obymy mog suzyc m za przewodnka na tym
pou skonc ch do rzetenego zbadana tego zagadnena.
Ne tyko samo po|ce wo|ny skana nas do szukana
wekego rozstrzygnca w |edne| tyko btwe wane|, ae
dowadczene. Od dawna weke |edyne zwycstwa
prowadzy do wekch sukcesw, w natarcu zawsze, w obrone
za w wkszym ub mne|szym stopnu. Nawet Bonaparte ne
odnsby sukcesu pod Umem -|edynego w swom rodza|u -
gdyby s by obawa rozewu krw. Przecwne, naezy to
powodzene uwazac tyko za pokose zwycstw osgntych
podczas |ego poprzednch btew. Wszyscy, ktrzy dzy do
wypenena swego dzea przez weke ryzyko decydu|cych
btew, by ne tyko wodzam maym, zdecydowanym,
upartym: by to rwnoczene wodzowe szczw. Oto
odpowed, |ak chtne mozemy dac na tak obszerne
zagadnene.
Ne chcemy nc syszec o wodzach, ktrzy zwycza| bez
przeewu krw. |e krwawe zab|ane s |est strasznym
wdowskem, to pownno to nas tyko skanac do naezyte|
oceny tego, czym |est wo|na, a ne do stopnowego - z poczuca
udzkoc - stpana uzywanego orza, gdyz wwczas
nebawem z|aw s kto, kto ostrym meczem odetne nam rce
od caa.
Btw wan traktu|emy |ako rozstrzygnce gwne, ae
byna|mne| ne |ako |edyne nezbdne da dane| wo|ny
kampan. W nowszych
dopero czasach czstsze byy wypadk, kedy |edna btwa
wana rozstrzygaa ca kampan; do na|bardze| za rzadkch
wy|tkw naez take, gdze |edna btwa decydowaa o wynku
cae| wo|ny.
Rozstrzygnce spowodowane przez wek btw zaezy
naturane ne tyko od ne| same|, tzn. od masy zgromadzonych
da ne| s zbro|nych od ntensywnoc zwycstwa, ecz takze
od caego mnstwa nnych warunkw, w |akch zna|du| s sy
wo|enne stron obu oraz panstwa, do ktrych te sy naez. Z
chw |ednak, gdy gwn mas posadanych s zbro|nych
prowadz s do wekego po|edynku, wdraza s przez to
rwnez gwne rozstrzygnce, ktrego rozmary, aczkowek
ne zawsze, mozna w pewnych warunkach z gry przewdzec.
|est to wc wprawdze ne |edyne, ae perwsze rozstrzygnce
|ako take ma pewen wpyw na rozstrzygnce nastpne.
Datego zamerzon btw wan naezy, zaezne od
okocznoc, uwazac za tymczasowy rodek punkt czkoc
caego systemu; w pewnych wypadkach bdze on wkszy ub
mne|szy, ae stnec bdze zawsze. Im bardze| prze|ty |est
wdz, wyrusza|c w poe, prawdzwym duchem wo|ny wak w
oge, m sne| ogarna go uczuce my, tzn. wadomoc, ze
mus pobc ze pob|e swego przecwnka - tym atwe| poozy
wszystko na sza perwsze| btwy tym wce| doozy staran
bdze pokada nadze zdobyca w ne| wszystkego. W zadne|
boda| swo|e| wo|ne Bonaparte ne wyrusza w poe bez my o
pobcu przecwnka w perwsze| zaraz btwe; a Fryderyk Wek
rozumowa podobne, w mne|szych co prawda rozmarach w
bardze| ogranczonych kryzysach, gdy na czee maego wo|ska
chca uzyskac moznoc swobodne|szego oddechu na tyach
Ros|an abo wo|ska Rzeszy.
|ak |uz mwmy, rozstrzygnce spowodowane przez
btw wan zaezy po czc od ne| same|, tzn. od czby s
zbro|nych, |ake t btw wyday, od wekoc sukcesu
osgntego w btwe.
Rzecz |asna, ze |e chodz o punkt perwszy, wdz moze
podnec znaczene btwy; zatrzyma|my s wc tyko nad
uwag, ze wraz z rozmaram btwy wane| wzrasta czba
zdarzen, ktre s z n czne rozstrzyga|, ze wobec tego
wodzowe, ktrzy wskutek wekego zaufana do sebe ub
weke rozstrzygnca, zawsze by w moznoc uzyca do tych
rozstrzygnc wksze| czc swych s zbro|nych, bez stotnego
zanedbana przez to nnych punktw.
|e chodz o powodzene abo, wyraza|c s ce|, o
ntensywn s zwycstwa, to zaezy ona gwne od czterech
okocznoc:
1) Formy taktyczne|, w |ake| s btw wyda|e;
2) Warunkw terenowych;
3) Stosunku rodza|w bron;
4) Stosunku s.
Btwa czoowa bez obe|ca rzadko osgne tak wek
sukces, |ak taka, gdze zwyczonego oskrzydono abo gdze
musa on stoczyc btw z bardze| ub mne| odwrconym
frontem. W terene poprzecnanym ub grzystym sukces bdze
rwnez nne|szy, gdyz sa uderzena zosta|e wszdze
osabona.
|e strona pobta posada rwne sn abo przewaza|c
kawaer, to odpada wpyw pocgu, a zatem weka czc
sukcesu zwycstwa.
Wreszce, rzecz zrozumaa, ze zwycstwo wywaczone za
pomoc weke| przewag czebne| wykorzystane| przy tym do
obe|ca ub odwrcena frontu osgne wksze powodzene,
nz wtedy gdy zwyczca sabszy |est od zwyczonego.
Wprawdze btwa pod Leuthen mogaby podac w wtpwoc
praktyczn susznoc te| zasady, ae nech tu nam bdze wono
raz powedzec (chocaz w oge ne ubmy tego) - ze ne ma
reguy bez wy|tku.
Na wszystkch tych drogach wdz posada zatem rodk
nadana swe| btwe charakteru decydu|cego; wprawdze rosn
przy tym nebezpeczenstwa, na |ake s wystawa, ae temu
dynamcznemu prawu wata duchowego podega caa |ego
dzaanoc.
Na wo|ne ne mozna pod wzgdem waznoc nc porwnac
z btw wan, a na|wyzsza mdroc strateg ob|awa s w
dostarczenu |e| rodkw, w trafnym okreenu |e| me|sca,
czasu skerowanu s oraz wyzyskanu |e| sukcesu.
Z waznoc tych przedmotw ne wynka |ednak, by byy
one bardzo zawkane ub ta|emncze; przecwne, wszystko tu
|est racze| bardzo proste, sztuka kombnowana - bardzo
neznaczna, ae za to wee tu potrzeba przenkwe| oceny
z|awsk, energ, zeazne| konsekwenc|, modzencze|
przedsborczoc - w oge cech bohaterskch, do ktrych
czsto |eszcze bdzemy muse s odwoywac. Mao wc tu
potrzeba rzeczy da|cych s nauczyc z kszek, a za to wee
takch, ktre, |e w oge mozna s ch nauczyc, musz
przenknc do duszy wodza ne drog ter, ecz zupene nn.
Impus stoczena btwy wane|, swobodne, pewne sebe
dzene do ne| mus wypywac z poczuca wasne| sy z
|asnego przewadczena o |e| konecznoc; nnym sowy - z
wrodzonego mstwa z bystroc spo|rzena wyrobonego przez
weke przezyca.
Wybtne przykady s tu na|epszym mstrzam, ae
oczywce nedobrze s stane, |e pomdzy ne wcne s
chmura przesdw teoretycznych, gdyz nawet wato
soneczne zaamu|e s zabarwa pod wpywem obokw.
Konecznym obowzkem teor |est wane rozpraszane takch
przesdw, ktre po pewnym czase wytwarza| roznosz
mazmaty. Wszystko bowem, co rozum udzk bedne
wytwarza, moze byc znowu znszczone przez sam tyko rozum.
ROZDZIAL DWUNASTY
Strategczne rodk wykorzystana
zwycstwa
Czka praca |ak na|epszego przygotowana zwycstwa |est
cch zasug strateg, aczkowek prawe s |e| za to ne
chwa. Natomast okrywa s chwa, gdy wykorzystu|e
osgnte zwycstwo.
|ak moze byc spec|any ce btwy, |ak daeko wchodz ona w
cay system wo|ny, dokd moze doprowadzc droga zwycstwa
zaezne od rodza|u towarzyszcych mu okocznoc, gdze s
zna|du|e punkt kumnacy|ny btwy - wszystkm tym za|memy
s dopero pne|. We wszystkch |ednak mozwych
okocznocach prawd |est przede wszystkm, ze zadne
zwycstwo ne moze wywrzec wkszego wpywu bez pocgu,
a nastpne, ze bez wzgdu na krtkotrwaoc drog
zwycstwa zawsze mus ona doprowadzc poza perwsze krok
pocgu. Aby za ne powtarzac tego przy kazde| sposobnoc,
zastanwmy s chw ogne nad tym nezbdnym
uzupenenem pokonana przecwnka.
Pocg za przecwnkem pobtym zaczyna s z chw, gdy
ten, przerywa|c btw, opuszcza pac bo|u. Wszystkch
uprzednch poruszen naprzd w ty ne mozna do tego
zaczyc: naez one do rozwo|u btwy wacwe|. W momence
wyze| wskazanym zwycstwo, aczkowek newtpwe, zwyke
|est |eszcze bardzo mae sabe w szeregu zdarzen ne
zapewnoby wee korzyc pozytywnych, gdyby ne byo
uzupenone w perwszym zaraz dnu przez pocg. Wtedy
dopero, |ak to |uz mwmy, odbywa s znwo trofew
uceena|ce zwycstwo. O tym pocgu wane chcemy
pomwc.
Obe strony zawzu| btw zwyke ze zmne|szonym |uz
bardzo sam zycznym, abowem poruszena poprzedza|ce
btw bezporedno ma| przewazne charakter okocznoc
bardzo uczwych. Wysk, |akch wymaga rozegrane duzsze|
wak, dopena| wyczerpana. Dochodz do tego |eszcze fakt,
ze strona zwycska |est ne o wee mne| zdezorganzowana
wytrcona z perwotnych, normanych ram nz strona pobta z
tego powodu odczuwa potrzeb uporzdkowana s, zebrana
rozproszonych oddzaw zaopatrzena ch w wez amunc|.
Wszystke te okocznoc stawa| rwnez zwyczc w
poozenu krytycznym, o ktrym mwmy wyze|. |e pobto
oddza podrzdny, ktry moze byc poparty przez nny abo tez
|e moze on skdkowek oczekwac wydatne| pomocy, to
zwyczca moze atwo uec znanemu nebezpeczenstwu
utracena zwycstwa, a wadomoc tego wpywa w takm
wypadku na szybke zakonczene pocgu abo co na|mne|
krpu|e go sne. |ednak tam nawet, gdze ne potrzebu|emy s
obawac znacznego wzmocnena strony pobte|, zwyczca
zna|du|e w wyze| przytoczonych okocznocach sn
przecwwag szybkoc |ego pocgu. Wprawdze ne potrzeba
s tu obawac wydarca mu zwycstwa, ae nowe btwy
nepomyne s przecez zupene mozwe mog osabc
uzyskane dotychczas korzyc. Poza tym wane teraz cay
czar uwzgdnana potrzeb saboc zmysw udzkch spada
na wo wodza. Tysce, ktre sto| pod |ego rozkazam,
potrzebu| spoko|u odpoczynku, pozda| natychmastowego
zakonczena okresu nebezpeczenstw trudw. Neczn tyko
spord nch, ktrych mozna traktowac |ako wy|tk, wybega|
wzrokem uczucem dae|, nz sga chwa obecna. Tyko c
neczn posada| w sobe po wypenenu czynnoc
nezbdnych doc nezaeznego mstwa, aby myec o
sukcesach, ktre w take| chw wyda| s tyko uwetnenem
zwycstwa, uksusem trumfu. Wszystke za te tysce ma|
gos w radze wodza, gdyz nteresy zmysw udzkch ume|
sobe znaec pewn drog przez wszystke szczebe herarch
wo|skowe| az do serca wodza. Sam on rwnez wskutek
wyskw duchowych zycznych sabne w wkszym ub
mne|szym stopnu w swe| aktywnoc wewntrzne| w ten
sposb, przewazne z tych czysto udzkch wzgdw, mne| s
dokonu|e, nzby s dokonac mogo. To za, co s w oge rob,
zaezy tyko od zdzy sawy, energ, a nawet od
bezwzgdnoc wodza naczenego. Tyko w ten sposb mozna
ob|anc to kwe prowadzene przez weu wodzw pocgu po
zwycstwe osgntym wskutek posadane| przewag.
Natychmastowy pocg po zwycstwe musmy ogranczyc w
ognych zarysach do perwszego dna, a w kazdym raze do
nastpu|ce| po nm nocy, gdyz poza tym okresem konecznoc
wasnego wypoczynku zmus nas w kazdym wypadku do
zasto|u.
Pocg natychmastowy posada rzne naturane stopne.
Perwszy z nch - to pocg prowadzony wyczne przez
kawaer. Wtedy |est to w grunce rzeczy racze| szerzene
postrachu obserwac|a nz stotny nacsk, gdyz na|mne|szy
nawet odcnek odpowednego terenu wystarczy zwyke, aby
cga|cego zatrzymac. Chocaz kawaera moze bardzo wee
zdzaac wobec poszczegnych oddzaw wo|ska
wstrzntego osabonego, to |ednak w stosunku do caoc
wo|ska przecwnka |est ona zawsze tyko bron pomocncz;
cofa|cy s bowem moze uzyc swoch wezych odwodw do
osony odwrotu w ten sposb, uzywa|c bron poczonych,
moze oprzec s skuteczne na na|bzszym, na|bardze| nawet
neznacznym odcnku terenu. Tyko wo|sko zna|du|ce s w
prawdzwe| uceczce cakowte| rozsypce moze tu stanowc
wy|tek.
Drug stopen stanow pocg prowadzony przez sn straz
przedn zozon z wszystkch rodza|w bron, przy ktre|
oczywce zna|du|e s wksza czc posadane| kawaer. Tak
pocg wypera przecwnka az do na|bzsze| mocne| pozyc|
|ego strazy tyne| abo tez do na|bzsze| pozyc| caoc |ego
wo|ska. Zwyke ne od razu tra s sposobnoc znaezena
take| pozyc| pocg sga dae|; przewazne |ednak ne prze-
kracza on |edne| ub kku godzn, gdyz straz przedna w oge
ne czu|e za sob dostatecznego poparca.
Trzec - na|sne|szy stopen bywa wtedy, gdy cae wo|sko
zwycske ne przerywa marszu naprzd, |ak dugo sy
wystarcz. W tym wypadku strona pobta mus opucc
przewazn oc pozyc|, ktre nastrcza |e| teren na sam
grob natarca ub obe|ca, a straz tyna tym bardze| ne
bdze s wzac w zacty opr.
We wszystkch trzech wypadkach noc, zapadszy przed
zakonczenem cae| akc|, zwyke kadze |e| kres, a neczne
wypadk, kedy s dze|e nacze| kedy pocg kontynuowany
|est |eszcze w nocy, naezy uwazac za zupene wy|tkowo
mocny stopen pocgu.
Gdy zwazymy, ze w bo|ach nocnych wszystko podega
przypadkow w wkszym ub mne|szym stopnu ze w
konsekwenc| btwy porzdek, zwartoc oddzaw beg spraw
zosta| zawsze bardzo zakcone; to zrozumemy atwo obaw
obu wodzw przed przecganem swego dzaana rwnez w
cemnocach nocy. |e bowem sukcesu ne zapewna an
cakowta rozsypka strony pobte|, an wy|tkowa przewaga
wo|ska zwycskego, to wszystko zda|e s wtedy ponekd na
os, co ne moze ezec w nterese zadnego, nawet na|bardze|
zuchwaego wodza. Z reguy wtedy noc kadze kres pocgow
tam nawet, gdze btwa rozstrzygna s na krtko przed |e|
zapadncem. Noc zapewna strone pobte| abo bezporedno
moznoc odetchnca uporzdkowana s, abo, |e odwrt
trwa w nocy dae|, umozwa m to po oderwanu s od
cga|cego. Po upywe tego czasu sytuac|a strony pobte|
znaczne s poprawa. Wee rzeczy zagubonych odnaazo s
znowu, amunc| uzupenono, caoc uszykowano na nowo.
Zwyczca sto teraz znowu w obczu nowe| btwy, a ne
daszego cgu dawne| nawet gdy ta nowa btwa roku|e
absoutne pomyny wynk, |est to nowa waka, a ne tyko
zberane przez zwyczc porozrzucanych szcztkw.
W wypadku, gdze zwyczca moze przeduzyc pocg
rwnez w cgu nocy, chocazby tyko za pomoc strazy
przedne| zozone| z wszystkch rodza|w bron, wpyw
zwycstwa wzmaga s nadzwycza|ne, czego przykady da|
btwy pod Leuthen Wateroo.
Dzaana pocgowe naez w grunce rzeczy do dzedzny
taktyk zatrzymu|emy s przy nch tyko po to, aby tym
wyrane| uwadomc sobe t rznc, |aka zachodz dzk
pocgow na wpyw zwycstwa.
Ten pocg bezporedn az do na|bzszego punktu
zatrzymana s |est prawem kazdego zwyczcy |est boda|
nezaezny od |ego daszych
panw warunkw. Mog one bardzo ogranczyc sukcesy
pozytywne zwycstwa osgntego przez sy gwne, ae tego
bezporednego |ego wykorzystana unemozwc ne s w
stane, a w kazdym raze wypadk tego rodza|u, |e nawet s
do pomyena, to zdarza| s tak rzadko, ze ne mog mec
wdocznego wpywu na teor. I tu bezwzgdne naezy
stwerdzc, ze przykad wo|en nowoczesnych otworzy energ
zupene nowe poe dzaana. W wo|nach dawne|szych,
opera|cych s na wzszym podozu, zawartych w
cane|szych grancach, stnay |ak w weu nnych, tak w tym
zwaszcza punkce nepotrzebne, konwenc|onane ogranczena.
Po|ce zwycstwa, |ego sawa wydaway s wodzom tak
bardzo rzecz gwn, ze mne| |uz mye on o wacwym
znszczenu neprzy|aceskch s zbro|nych, podobne |ak
znszczene to wydawao s m tyko |ednym z weu rodkw
wo|ennych, byna|mne| ne gwnym, a |uz bezwarunkowo ne
|edynym. Tym chtne| tez wkada szpad do pochwy, z chw
gdy przecwnk opuc swo|. Rzecz |ak na|bardze| naturan
wydawao s m zaprzestane wak z chw rozstrzygnca
wszek daszy rozew krw by traktowany |ako zbyteczne
okrucenstwo. |e za ta faszywa ozoa ne przesdzaa
cakowce decyz|, to w kazdym raze stanowa punkt wdzena,
dzk ktremu wyobrazena o wyczerpanu wszystkch s o
zycznym nepodobenstwe dasze| wak uzyskway posuch
znaczene. Newtpwe bardzo wazne |est oszczdzane
wasnego narzdza zwycstw, |e s posada tyko to |edno
|e s przewdu|e nedaeke nastane chw, gdy w oge
narzdze to okaze s newystarcza|ce da przyszych dzaan,
do |akch z reguy prowadz rozw| kazdego natarca. Rachunek
ten |est wszakze o tye faszywy, ze dasze straty s bo|owych,
|ake mogyby byc ponesone w pocgu, ne sto| w zadnym
stosunku do strat neprzy|aceskch. Rozumowane to mogo
wc powstac tyko w czase, gdy s bo|owych ne uwazano za
rzecz gwn. Totez w wo|nach dawne|szych tyko stotn
bohaterowe, |ak Karo XII, Marborough, Eugenusz Sabaudzk,
Fryderyk Wek, czy zwycstwa swe, |e byy one wystar-
cza|co zdecydowane, z gwatownym pocgem, natomast nn
wodzowe zadowaa s zwyke opanowanem pacu bo|u. Te
konwenc|onane szrank zostay znszczone w nowszych czasach
przez wksz energ, |ak zyskao prowadzene wo|ny dzk
bardze| rozegym warunkom, w |akch wo|na powsta|e. Dz
pocg sta s gwnym dzaanem zwyczcy, wc trofea
bardzo s powkszyy, a |e w nowszych btwach zdarza| s
wypadk odmenne, to stanow one wy|tk zawsze s
umotywowane przez spec|ane wzgdy.
Cakowte| ksce przeszkodza pod Grschen Bautzen
tyko przewaga kawaer u aantw, pod Grossbeeren
Dennewtz - za woa szwedzkego nastpcy tronu, a pod Laon
zy stan zdrowa starego Bchera.
Borodno stanow rwnez przykad odpowedz ne
mozemy s powstrzymac od powedzena o nm sw kku,
czcowo z powodu, ze
ne sdzmy, aby sprawa zostaa wyczerpana przez sam tyko
przygan Bonapartemu, czcowo za datego, ze wypadek
ten, |ak weka oc |emu podobnych, pozorne naezec moze
do tych, ktre okremy |ako nadzwycza| rzadke, a manowce
do takch, gdze warunk ogne z gry |uz od pocztku btwy
opanowu| wodza krpu| go. Zwaszcza francuscy psarze
gorcy webcee Bonapartego (Yaudancourt, Chambray,
Segur) gan go bezwzgdne za to, ze ne spdz on wo|ska
rosy|skego cakowce z poa btwy ze da |ego rozbca ne
powc reszty swoch s, gdyz wtedy btwa przegrana
zamenaby s w kompetn ksk. Szczegowy ops
wza|emnego poozena obu wo|sk za daeko by nas tu
zaprowadz, ae |est |asne, ze Bonaparte, ktry w korpusach
b|cych s pne| pod Borodnem posada, przechodzc przez
Nemen, 300 ty. udz, a w okrese te| btwy, |uz tyko 120 ty. -
mg suszne s obawac, ze ne pozostane mu dosyc s do
marszu na Moskw stanowc punkt, do ktrego wszystko
zdawao s sprowadzac. Zwycstwo take, |ake sobe
wywaczy, dawao mu wzgdn pewnoc zdobyca te| stocy,
gdyz bardzo neprawdopodobne wydawao mu s, aby Ros|ane
mog mu w cgu omu dn wydac now btw, a w Moskwe
ma nadze| zawarca poko|u. Newtpwe rozgromene
wo|ska rosy|skego czynoby ten pok| o wee pewne|szym, ae
warunkem gwnym przecez pozostawao do|ce do Moskwy w
take| se, azeby dzk ne| mg wobec stocy, a przez n
wobec caego panstwa |ego rzdu wystpc |ako zdobywca.
Przyszoc okazaa, ze sy przyprowadzone do Moskwy ne
wystarczyy do osgnca tego ceu, ae tym bardze| ne
wystarczyyby one, gdyby Bonaparte, rozb|a|c wo|sko
rosy|ske, znszczy swo|e. Czu on to doskonae w naszych
oczach usprawedwony |est zupene. Wypadek ten przecez
ne naezy do tych, gdze ogne warunk wzbrana| wodzow
nawet bezporednego pocgu po zwycstwe. O samym
pocgu ne byo tam bowem |eszcze wcae mowy. Zwycstwo
byo rozstrzygnte o godzne czwarte| po poudnu, ae
Ros|ane posada w swoch rkach wksz czc poa btwy
wcae |eszcze ne zamerza go opucc, a wznowene natarca
spowodowaoby sny opr z ch strony, ktry newtpwe za-
konczyby s ch zupen ksk, ae kosztowaby Francuzw
|eszcze wee krw. Btw pod Borodnem naezy przeto zaczac
do takch, ktre, |ak btwa pod Bautzen, ne zostay
doprowadzone do konca. Pod Bautzen zwyczony woa
wczene| opucc poe btwy; pod Borodnem zwyczca woa
zadowoc s zwycstwem poowcznym ne datego, aby
rozstrzygnce wydawao mu s wtpwe, ae datego, ze ne
by doc bogaty, aby za cae zapacc.
|e wrcmy do naszego przedmotu, to |ako wynk
rozwazan naszych o pocgu bezporednm okaze s, ze
energa pocgu okrea w przewazne| merze wartoc
zwycstwa. Pocg |est drugm aktem zwycstwa, w weu
wypadkach wazne|szym nawet nz perwszy. Ponewaz stratega
zbza s tu do taktyk, aby natychmast prze|c od ne|
gotowe dzeo, datego perwszym aktem |e| wadzy bdze
zdane uzupenena zwycstwa.
|ednak podczas tego natychmastowego pocgu
skutecznoc zwycstwa bdze w nader rzadkch tyko
wypadkach rzecz skonczon; wtedy bowem otwera s
dopero wacwa droga, ktre| zwycstwo uzycza szybkoc.
Droga ta moze byc wytyczona, |ak to |uz rzekmy, przez nne
okocznoc, o ktrych tu ne bdzemy mw. Omeamy s
tuta| wszakze wyozyc o pocgu to wszystko, co nos charakter
ogny, aby s ne powtarzac w tych wszystkch wypadkach,
gdze bdze o nm mowa.
Przy daszym pocgu mozna znowu rozrznc trzy |ego
stopne; zwycza|ny marsz w ad za wrogem, wacwy nacsk
na nego marsz rwnoegy da przecca odwrotu przecwnka.
Zwycza|ny marsz w ad za wrogem powodu|e daszy |ego
odwrt do chw, gdy osdz, ze moze on wydac nam now
btw. Wystarczyoby to tyko da wykorzystana skutkw |uz
osgnte| przewag, a poza tym do zagarnca przez nas
wszystkego tego, czego pobty ne zdoa zabrac ze sob:
rannych, chorych, maruderw, czc bagazu taboru. Ae sam
marsz w ad za przecwnkem ne wzmaga dezorganzac| u
nego, w odrznenu od dwch nastpnych stopn pocgu.
Zamast zadowoc s marszem w ad za wrogem na |ego
dawne pozyc|e za|mowac tyko ten teren, |ak nam ustpc
zechce, mozemy zdac od nego |eszcze czego wce|, a
manowce za pomoc dobrze w tym ceu zorganzowane|
strazy przedne| stae atakowac |ego straze tyne, gdy tyko
zechc one za|c stanowska bo|owe. Take dzaane
przyspeszy ruchy wroga wzmoze |ego dezorganzac|
przewazne przez to, ze odwrt przyberze charakter uceczk
bez wytchnena. Nc ne wywou|e w zonerzu tak przykrego
wrazena, |ak ponowny odgos dza neprzy|aceskch, w chw
gdy po wytza|cym marszu pragne on zaznac spoczynku. |e
za wrazene to powtarza s przez szereg dn, to moze
doprowadzc go do pancznego strachu. Podoze tego stanow tu
staa wadomoc konecznoc uegana wo przecwnka
nezdonoc stawana oporu, co w ogromnym stopnu mus
osabac sy morane wo|ska. Nacsk ten na|skuteczne| dzaac
bdze wtedy, |e s zmus przecwnka do marszw nocnych.
|e zwyczca sposzy przecwnka o zachodze sonca z
egowska, ktre sobe obra czy to da caoc s, czy tez da
strazy tyne|, to mus on abo zarzdzc marsz nocny, abo, co
mne| wce| na |edno wychodz, mus on przyna|mne| zmenc
|eszcze w cgu nocy swo|e pozyc|e przesunc |e bardze| ku
tyow; natomast zwyczca moze spdzc noc spoko|ne.
Zarzdzene marszw wybr pozyc| zaez w tym wypadku
od tyu nnych rzeczy, a zwaszcza od zaopatrzena, taktyczne
snych odcnkw terenu, wekch mast td., ze meszn
pedanter byoby wykazywane za pomoc rozwazan
geometrycznych, w |ak sposb cga|cy, narzuca|c sw wo
cganemu, moze zmusc go do marszu zawsze w nocy, gdy
sam w tym czase wypoczywa. Nemne| |ednak pozosta|e
rzecz prawdzw praktykowan, ze zarzdzena marszowe
podczas pocgu mog mec t tendenc| wtedy bardzo
zwksz |ego skutecznoc. Ze za w wykonanu rzadko kedy
s to uwzgdna - przyczyna s do tego fakt, ze podobne
postpowane |est bardze| uczwe rwnez da wo|sk
cga|cych nz reguarne przestrzegane posto|w godzn.
Wyruszyc rankem o dogodne| porze, aby w poudne przybyc
na post|, reszt dna zuzyc na zaspoko|ene rznych potrzeb, a
noc na wypoczynek - taka metoda |est znaczne wygodne|sza
nz reguowane poruszen wasnych ce wedug
neprzy|aceskch, decydu|c s zawsze przy tym dopero w
ostatne| chw, rusza|c rankem, to znowu weczorem,
zna|du|c s stae przez wee godzn w obczu neprzy|acea,
ostrzewu|c s wza|emne, prowadzc utarczk, zarzdza|c
obe|ca - sowem, stosu|c wszeke nezbdne tuta| rodk
taktyczne. Czy to z natury rzeczy powazne na wo|skach
cga|cych, a na wo|ne, gdze bez tego czarw duzo, udze
s zawsze skonn unkac takch, ktre ne wyda| s
bezporedno nezbdne, Rozwazana te stosu| s tak do
caoc wo|ska, |ak rwnez, co s zdarza normane, do sne|
strazy przedne|. Z przyczyn wc tuta| poruszonych ten pocg
drugego stopna, ten stay nacsk na zwyczonego zdarza s
stosunkowo rzadko. Nawet Bonaparte w swo|e| kampan
rosy|ske| 1812 r. stosowa go rzadko z tego rzuca|cego s tu
bardzo w oczy powodu, ze trudy zno|e kampan tak |uz
grozy |ego wo|sku cakowtym znszczenem, zanm |eszcze ce
zosta osgnty. W nnych natomast swoch kampanach
Francuz odznaczy s dzk swo|e| energ rwnez pod tym
wzgdem.
Trzecm, na|skuteczne|szym stopnem pocgu, |est
wreszce marsz rwnoegy ku na|bzszemu ceow odwrotu
neprzy|aceskego.
Kazde wo|sko pobte posada za sob bze| ub dae| tak punkt,
ktrego osgnce na|bardze| mu ezy na sercu, czy to aby
zabezpeczyc w ten sposb daszy sw| odwrt, |ak s to dze|e
przy cannach, czy tez datego, ze bardzo wazne |est do|ce
do tego punktu przed neprzy|aceem, |ak np. do stocy,
magazynw td., czy tez wreszce z powodu, ze wo|sko moze w
tym punkce uzyskac now zdonoc oporu, |ak np. na
ufortykowanych pozyc|ach, przez poczene z nnym
korpusem td.
|e wc zwyczca skeru|e sw| marsz rwnoeg drog
na ten punkt, to |asne |est, ze moze to przynagc odwrt
pobtego w sposb dan zgubny, odwrt zamenc w popech, a
wreszce w uceczk. Zwyczony ma tyko trzy sposoby
przecwdzaana temu. Perwszy - to rzucene s samemu na
wroga, aby dzk nespodzewanemu natarcu zapewnc sobe
prawdopodobenstwo sukcesu, |akego w takm poozenu w
oge by pozbawony. Oczywce, wymaga to
przedsborczego, odwaznego dowdcy wetnego wo|ska,
ktre |est wprawdze pobte, ae ne doznao kompetne| ksk;
moze wc byc przez stron zwyczon stosowany w bardzo
necznych wypadkach.
Inny sposb - to przypeszene odwrotu. Tego wane
zwyczca pragne. Sposb ten prowadz atwo do nadmernego
wysku ze strony wo|sk, ktre w nastpstwe ponosz
nesychane straty w gromadach maruderw oraz porzuconych
dzaach wozach.
Trzec sposb - to odchyene drog marszu od przecwnka,
aby obe|c na|bzsze punkty odcca, maszerowac w wksze|
odegoc od wroga z mne|szym wyskem w ten sposb
popech uczync mne| szkodwy. Ten ostatn sposb |est
na|gorszy, gdyz naezy uwazac go za zacgnce nowe|
pozyczk przez newypacanego duznka; sprowadza on |eszcze
wksze kopoty. S wprawdze wypadk, gdy sposb ten mozna
poecac; s nne, gdy |edyne on |est mozwy; bywa tez, ze |est
skuteczny, ae w oge |est rzecz pewn, ze skana don ne
tye |asne przewadczene osgnca pewnego ceu, e nny,
nedopuszczany powd. |est nm manowce obawa starca s
z neprzy|aceem. Bada dowdcy, ktry s temu podda. Bez
wzgdu na to, |ak bardzo ucerpaa s morana wo|ska |ak
usprawedwone s obawy, ze przy kazdym spotkanu z
wrogem ponese s porazk - zo spowodowane przez trwoz-
we unkane wszeke| sposobnoc btwy |est |eszcze gorsze.
Bonaparte w roku 1813 ne uprowadzby za Ren nawet tych 30-
40 ty. udz, ktrzy mu zosta po btwe pod Hanau, gdyby
unka te| btwy gdyby chca przechodzc przez Ren pod
Mannhemem ub Kobenc|. Wane dzk maym btwom
staranne wszcztym przeprowadzonym, gdze zwyczony
zawsze moze wykorzystac teren zna|du|c s w obrone -
wane dzk nm mozna dopero znowu podnec sy morane
wo|ska.
Ne do wary wprost |est dobroczynny wpyw
na|drobne|szego nawet powodzena. |ednak do te| prby
potrzeba ze strony weu dowdcw pewnego przezwyczena
s. Inna droga uchyana s od btwy wyda|e s na perwszy
rzut oka tak daece atwa, ze s | przewazne wybera. A
wane to om|ane przecwnka |est zwyke na|bardze| na rk
|ego zamarom czstokroc konczy s kompetn zgub
zwyczonego. Musmy |ednak przypomnec tuta|, ze mwmy o
caoc wo|ska, a ne o poszczegnym oddzae, ktry odcty
stara s drog okrzn doczyc do reszty wo|ska; w tym
wypadku okocznoc s nne - zamar uda|e s atwo. Podczas
tego wycgu do ceu koneczne |est wszakze, aby pewen
oddza wo|ska cga|cego postpowa rwnez drog odwrotu
oddzau cganego, aby zagarnac wszystko, co na ne| zosta|e,
ne rezygnowac z wpywu, |ak wywera zawsze obecnoc
neprzy|acea. Tego wane zanedba Bcher podczas swego
poza tym wzorowego marszu pocgowego spod Wateroo do
Paryza.
Wprawdze marsze take osaba| rwnez cga|cego ne
naezy ch doradzac, |e arma neprzy|aceska docza do
nne|, znaczne| sy, |e ma na czee wybtnego wodza, a
znszczene |e| ne |est dostateczne przygotowane. Tam |ednak,
gdze mozna pozwoc sobe na uzyce tego rodka, dzaa on |ak
weka machna. Wo|sko pobte trac wtedy tak newspmerne
weu chorych przemczonych, a duch |ego wskutek cge|
obawy przed zgub |est tak osabony przybty, ze w koncu
trudno wprost myec o zorganzowanym oporze. Kazdy dzen
wtedy dostarcza tysce |encw bez potrzeby skrzyzowana
bron. W take| chw penego powodzena zwyczca ne
pownen wzdragac s przed podzaem swoch s, aby
wcgnc w ten wr wszystko, co tyko moze ogarnc za pomoc
wo|ska wasnego, odcnac samodzene oddzay, zagarnac ne
przygotowane fortece, obsadzac weke masta td. Moze on
sobe pozwaac na wszystko, dopk ne nastp zmana
sytuac|, a m wce| sobe bdze pozwaac, tym zmana ta
pne| nastp.
W wo|nach Bonapartego ne brak przykadw, gdy osgano
tak wetne wynk wekch zwycstw wspanaych pocgw.
Przypomn|my tyko btwy pod |ena, Ratysbon, Lpskem
Wateroo.
ROZDZIAL TRZYNASTY
Odwrt po btwe przegrane|
Btwa przegrana ame potg wo|ska to w wkszym
stopnu moran nz zyczn. Btwa ponowna bez wprowadzena
w gr okocznoc nowych, pomynych, moze doprowadzc do
kompetne| ksk, a byc moze do zguby. |est to pewnk
wo|skowy. Z natury rzeczy odwrt postpu|e az do tego punktu,
w ktrym rwnowaga s bdze znowu uzyskana, czy to dzk
poskom ub osone ze strony znacznych fortec, czy tez dzk
wekm przestrzenom ub rozcgncu s s neprzy|a-
ceskch. Stopen ponesonych strat, ogrom ksk przybz
wzgdne odda ten moment, ae gwne wpyne na to
charakter przecwnka. Iez to mamy przykadw, gdy wo|sko
pobte znowu stawao opr w mae| odegoc od me|sca
poprzedne| btwy, pommo ze od czasu stoczena te|ze stosunk
|ego w na|mne|sze| nawet merze s ne zmeny. Przyczyna
tego ezy abo w morane| saboc przecwnka, abo w tym, ze
przewaga osgnta w btwe bya ne doc znaczna, aby
doprowadzc do decydu|cego cosu.
Aby wykorzystac t saboc ub te bdy przecwnka, ne
ustpc an na ca dae| nz tego wymaga przemoc okocznoc,
gwne za, aby stosunek wza|emny s moranych utrzymac na
mozwe korzystnym pozome - potrzebny |est bezwzgdne
powony, stae przecwstawa|cy s odwrt, ktry, z chw gdy
cga|cy chce nazbyt wyzyskwac swo|e sukcesy, zmena s w
odwazne, mzne stawane czoa. Odwroty wekch wodzw
dowadczonych wo|sk podobne s zawsze do cofana s
zranonego wa. I to |est bezsprzeczne na|epsza teora.
Co prawda, czsto w chwach kedy chcano wycofac s z
nebezpecznego poozena, byway stosowane przne
formanoc powodu|ce nepotrzebn strat czasu przez to
nebezpeczne, abowem w takch wypadkach wszystko zaezy
od szybkoc. Dowadczen dowdcy uwaza| to za zasad
bardzo wazn. |ednak takch wypadkw ne naezy meszac z
ognym odwrotem po przegrane| btwe. Kto sdz, ze dzk
kku szybkm marszom osgne tu |ak korzyc ze atwe|
uzyska pewne stanowsko, popena duzy bd. Perwsze
poruszena pownny byc mozwe |ak na|mne|sze, a w oge
mus tu obowzywac zasada - ne dac sobe narzucc wo
przecwnka. Zasady te| ne mozna zastosowac bez krwawych
btew z napera|cym wrogem, ae zasada ta warta |est oar,
Bez ne| wpadamy w ruch przypeszony, ktry nebawem
zmena s w awn, wtedy w samych maruderach
rozbtkach wce| kosztu|e udz, nzby to mogy kosztowac
btwy strazy tynych, a ponadto nszczy resztk mstwa.
Sna straz tyna zozona z na|epszych oddzaw,
prowadzona przez na|waeczne|szego generaa w
na|wazne|szych chwach poparta przez caoc arm,
skrupuatne wykorzystane terenu, sny opr, skoro tyko
zuchwastwo strazy przednch neprzy|acea teren dadz do
tego sposobnoc, sowem, panowe prowadzene formanych
maych btew - oto rodk zastosowana powyzsze| zasady.
Trudnoc odwrotu s oczywce wksze ub mne|sze
zaezne od tego, czy btw stoczono w warunkach bardze| ub
mne| pomynych czy podczas ne| przecwnk trzyma s
duze| czy krce|. W |ak sposb waka z przewaza|cym
przecwnkem az do ostatnego zonerza moze pozbawc nas
mozwoc |akegokowek uporzdkowanego odwrotu, wskazu|
btwy pod |ena Wateroo.
Doradzano wprawdze tu wdze podza s do odwrotu, a
zatem odwrt oddzenym koumnam abo zgoa w kerunkach
odrodkowych. Podzau dokonywanego tyko da wygody
marszu, gdze wspna waka caoc |est mozwa zamerzona -
ne berzemy tu pod uwag, natomast kazdy nny podza |est
nadzwycza| nebezpeczny, przecwny naturze rzeczy datego
stanow wek bd. Kazda przegrana btwa |est czynnkem
osaba|cym dezorganzu|cym na|bzsz konecznoc
sta|e s wtedy zbrka, aby osgnc dzk ne| znowu
porzdek, mstwo zaufane. Pomys, aby w chw gdy
neprzy|ace cga po zwycstwe, nepokoc go podzeonym
sam z obu stron -|est prawdzw anoma. Gdyby wrg by
bo|awym sabeuszem, mozna by mu tym zamponowac
wtedy byoby to skuteczne, ae tam, gdze ne |estemy pewn
te| wady u przecwnka, naezy tego zanechac. |e poozene
strategczne po btwe wymaga, aby s osanac z prawa ewa
przez oddzay wydzeone, bo moze s to dzac o tye, o e
okocznoc do tego zmusza|, ae podza ten naezy uwazac
zawsze za zo rzadko kedy bdzemy w stane zarzdzc go
zaraz naza|utrz po btwe.
|e Fryderyk Wek po btwe pod Conem po przerwanu
obzena Prag wycofa s w trzech koumnach, to stao s to
ne z |ego wonego wyboru, ae datego, ze ugrupowane |ego s
wzgd na oson Sakson ne pozwaay uczync nacze|.
Bonaparte po btwe pod Brenne nakaza Marmontow cofac s
na Aube, gdy tymczasem sam zwrc s przez Sekwan ku
Troyes. Ne spowodowao to zych skutkw tyko datego, ze
sprzymerzen zamast cgac, podze s rwnez |edna ch
czc (Bcher) zwrca s ku Mame, a druga (Schwarzenberg)
w obawe, ze |est zbyt saba, posuwaa s bardzo wono.
ROZDZIAL CZTEMASTY
B| nocny
Sposb prowadzena bo|u nocnego wacwoc |ego
przebegu s przedmotem taktyk; rozpatru|emy go tez tu tyko
o tye, o e stanow on |ako caoc rodek szczegny.
W grunce rzeczy kazde natarce nocne to wzmozony
wypad. Na perwszy rzut oka wypad tak wyda|e s wy|tkowo
skuteczny, gdyz spodzewamy s, ze obronca bdze
zaskoczony, a nacera|cy oczywce przygotowany do tego, co
ma nastpc. |akaz weka nerwnoc! Wyobrana mau|e nam
po |edne| strone obraz na|zupene|szego zameszana, a po
druge| nacera|cego za|tego tyko zberanem owocw tego
zamtu. Std to pochodz u tych, ktrzy nczym ne dowodz
za nc ne s odpowedzan, tak czsto pomysy wypadw
nocnych, ktre rzeczywce zdarza| s bardzo rzadko.
Wszystke te wyobrazena opera| s na tym
przypuszczenu, ze nacera|cy zna poczynana obroncy |ako
uprzedno pod|te u|awnone ktre ne mogy u|c |ego
rozpoznanu, |ak tez, ze poczynana nacera|cego wykonywane
dopero w momence natarca musz pozostac da przecwnka
neznane. |uz to ostatne ne zawsze s zdarza, a warunek
perwszy - tym rzadze|, |e ne stomy tak bsko przecwnka,
ze go mamy wprost przed oczam, |ak s to dzao z
Austrakam wobec Fryderyka Wekego przed btw pod
Hochkrch, to wszystke wadomoc o ugrupowanu przecwnka
bd zawsze bardzo nepene. Ponewaz pochodz one od
zwadw, patro, zeznan |encw szpegw, datego |uz z tego
powodu ne da s ch ustac dokadne, a poza tym s one
mne| ub wce| przestarzae, pozyc|a bowem przecwnka
moga s od tego czasu zmenc. Zbadane pozyc| przecwnka
byo przy dawne| taktyce sposobe obozowana znaczne
atwe|sze nz obecne. Ln namotw n wee atwe| spostrzec
nz obz szaasw abo bwak, a obozowane w rozwntych,
reguarnych nach frontowych |est znw atwe|sze do zbadana
nz obecne praktykowane ustawane s dywz|am w koum-
nach. Mozna mec cakowce przed oczam teren, na ktrym
dywz|a obozu|e w ten sposb, pommo to ne mec |asnego o
tym wyobrazena.
|ednak pozyc|a znowu ne |est wszystkm, co musmy
wedzec; zarzdzena, ktre wyda|e obronca w czase same|
btwy, s rwne wazne ne poega| przecez wyczne na
strzeanne. Te zarzdzena dorane czyn w wo|nach
nowszych wypady nocne trudne|sze nz w dawnych, gdyz
wane teraz uzyskay one przewag nad zarzdzenam
wydawanym z gry. W btwach wspczesnych uszykowane
obroncy |est racze| tymczasowe nz dentywne datego
obronca moze czce| nz dawne| zaskoczyc na wo|ne
wspczesne| przecwnka neoczekwanym uderzenam.
Wszystko wc, cokowek nacera|cy we o obroncy
podczas wypadu nocnego, rzadko kedy, a moze ngdy ne |est
wystarcza|ce da zastpena braku bezporedne| obserwac|.
Obronca natomast ma ze swe| strony nawet pewn ma
przewag w tym, ze w terene tworzcym |ego pozyc| orentu|e
s epe| nz nacera|cy, podobne |ak meszkanec |akego
poko|u w cemnocach obraca s swobodne| nz kto obcy.
Potra on kazdy oddza odnaec atwe| do nego dotrzec nz
nacera|cy.
Z tego wynka, ze nacera|cy w wace nocne| rwnez
potrzebu|e posugwac s wzrokem |ak obronca, ze wobec
tego tyko spec|ane przyczyny mog skonc go do natarca w
nocy.
Przyczyny te dotycz przewazne poszczegnych
oddzaw, a rzadko caoc wo|ska, skd znw wnosek, ze
wypad nocny moze s z reguy zdarzyc w btwach
podrzdnych, a z rzadka tyko w btwach wanych.
Poszczegny oddza wo|ska neprzy|aceskego mozemy
zaatakowac za pomoc przewaza|cych s, a wc otacza|c go,
aby znec go cakowce ub tez zadac mu w wace
nepomyne| weke straty pod warunkem, ze pozostae
okocznoc s sprzy|a|ce. Zamar tak wszakze ne moze s
udac bez zupenego zaskoczena, gdyz w tak nepomyn
wak zaden neprzy|acesk oddza podrzdny ne bdze s
wdawa, a racze| uchy s od ne|. Wysok za stopen
zaskoczena mozna uzyskac tyko w nocy, ponadto w rzadkch
wypadkach w bardzo pokrytym terene. |e wc chcemy
wyzyskac bdne uszykowane s |akego mne|szego oddzau
neprzy|aceskego, to musmy wykorzystac noc, aby wykonac
przyna|mne| tymczasowe zarzdzena, chocazby waka sama
maa byc wszczta dopero nad ranem. W ten sposb powsta|
wszystke te mae dzaana nocne przecwko czatom wzgdne
nnym maym oddzakom, ktrych sens wacwy poega
zawsze na tym, aby za pomoc przewag otoczena zaptac
neprzy|acea neoczekwane w wak tak nekorzystn, z ktre|
by ne mg s wywnc bez wekch strat.
Im wkszy |est oddza zaatakowany, tym trudne|sze sta|e
s to dzaane, gdyz oddza sne|szy posada wce| wasnych
rodkw do obrony przez czas duzszy, zanm nade|dze pomoc.
Wo|sko neprzy|aceske |ako caoc ne moze |uz z tego
chocby powodu byc normane przedmotem takego natarca,
ze aczkowek ne
moze ono oczekwac zadne| pomocy z zewntrz, to |ednak
posada w sobe doc sposobw, aby przecwstawc s
weostronnemu natarcu, zwaszcza w czasach dzse|szych,
gdze kazdy |uz z gry |est przygotowany na tak zwycza|n
form natarca. Moznoc skutecznego napadu neprzy|aces-
kego na nas z kku stron zaezy zwyke od cakem nnych
warunkw, nz od tego, ze nastp on nespodzane. Ne wda|c
s |uz tuta| w omawane tych warunkw, stwerdzamy, ze z
obe|cem zwzane s wprawdze weke sukcesy, ae weke
nebezpeczenstwa, ze pomnwszy okocznoc ndywduane
uprawna do nego tyko weka przewaga, taka wane, |ake|
mozemy uzyc przecwko newekemu oddzaow wo|ska
neprzy|aceskego.
|ednak otoczene obe|ce maego oddzau
neprzy|aceskego to wrd cemnoc nocnych |est |uz
chocby datego bardze| wykonane, ze sy, |akch do tego
uzy|emy, bez wzgdu na przewag, |ak przedstawa|,
stanow przecez prawdopodobne podrzdn czc wo|ska
wasnego, a tak czc atwe| narazc na weke ryzyko nz
caoc, Poza tym wkszy oddza abo caoc suzy oddzaow
zaangazowanemu |ako podtrzymane oparce, co znowu
zmne|sza nebezpeczenstwo tego dzaana.
|ednak ne tyko ryzyko, ae trudnoc wykonana
ograncza| dzaana nocne do mne|szych oddzaw. Ponewaz
zaskoczene |est ch sensem wacwym, to ukryte podsunce
s |est gwnym warunkem wykonana; atwe|sze |est to da
maych oddzaw nz da wkszych, a da koumn caoc
wo|ska rzadko w oge wykonane. Z tego powodu dzaane
take stosu|e s przecw poszczegnym pacwkom ub maym
oddzakom, przecwko za wkszym oddzaom tyko wtedy,
gdy te ne s odpowedno ubezpeczone, |ak to byo z
Fryderykem Wekm pod Hochkrch, Z caoc wo|ska wypadek
tak zdarzy s znw rzadze| nz z oddzaam podrzdnym.
W czasach nowszych, gdy wo|n zaczto prowadzc o wee
szybce| z wksz zactoc, musao newtpwe z tego
wane powodu zdarzac s czce|, ze wo|ska obozoway
bardzo bsko sebe, ne posada|c snego systemu czat, gdyz
|edno, druge zawsze s przytraa podczas kryzysw, |ake
zwyke poprzedza| rozstrzygnce. W czase tym |ednak
wksza |est rwnez gotowoc bo|owa stron obu, gdy tym-
czasem w dawne|szych wo|nach staym obycza|em byo
za|mowane obozw w obczu wroga nawet wtedy, gdy obe
strony zamerzay tyko wza|emne trzymac s w ryzach to
przez czas duzszy. Iez to razy Fryderyk Wek caym
tygodnam obozowa tak bsko Austrakw, ze obe strony
mogy ostrzewac s wza|emne z dza!
Metoda ta, bezsprzeczne bardze| sprzy|a|ca napadom
nocnym, zostaa |ednak w nowszych wo|nach zarzucona, a
wo|ska, ktre teraz pod wzgdem zaopatrzena, |ak potrzeb
kwaterunkowych ne tworz |uz skonczonych samodzenych
|ednostek, zmuszone s normane do zostawana mdzy sob
a wrogem odegoc caego |ednodnowego prze-marszu. |e
wec |eszcze raz ogarnemy wzrokem warunk wypadu nocnego,
to okaze s, ze rzadko kedy tyko zdarz s motywy
dostateczne, ktre mozna sprowadzc do nastpu|cych
wypadkw:
1. Zupene osobwa neopatrznoc ub zuchwastwo wroga,
ktre zdarza s rzadko |e s zdarzy, zwyke zrwnowazone
bywa przez wek przewag moran;
2. Panczna trwoga w wo|sku neprzy|aceskm abo w oge
tak weka przewaga s moranych po nasze| strone, ze sama
|uz wystarczy za kerownctwo;
3. Przy przeb|anu s przez otacza|ce nas przewaza|ce
wo|ska neprzy|aceske, gdyz tu wszystko zaezy od
zaskoczena, a zamar przebca s zezwaa na znaczne
skupene s;
4. Wreszce w wypadkach rozpaczwych, gdy sy nasze s
tak newspmerne do s wroga, ze tyko w |akm
nadzwycza|nym ryzyku mozemy upatrywac mozwoc
powodzena.
Wszystke te wypadk wymaga| stae warunku, aby wo|sko
neprzy|aceske byo pod nasz obserwac| ne byo
ubezpeczone,
Zreszt wkszoc bo|w nocnych prowadz s w ten
sposb, ze koncz s o wce tak, z tyko zbzane s
perwsze uderzene dokonu|e s pod oson cemnoc, gdyz w
ten sposb nacera|cy moze epe| wykorzystac skutk
zameszana, w |ake wpadne przecwnk. Wak natomast, ktre
s zaczyna| o wce gdze noc bywa wykorzystana tyko da
zbzana s - ne naezy zaczac do nocnych.
KSIEGA PIATA
Sy zbro|ne
ROZDZIAL PIERWSZY
Uwag ogne
Sy zbro|ne bdzemy rozpatrywa:
1. Pod wzgdem ch mocy skadu;
2. Ze wzgdu na ch stan poza btw;
3. Z uwag na ch zaopatrzene;
4. W zaeznoc od terenu.
Za|memy s wc w te| ksdze tym wacwocam s
zbro|nych, ktre naezy uwazac tyko za nezbdny warunek
wak, a ne za sam wak. Podczas wak wacwoc te s w
bardze| ub mne| csym zwzku ze sob oddzaywa| na
sebe wza|emne datego przy traktowanu o wace czsto
bdze |eszcze o nch mowa, ae na raze musmy |eszcze raz
rozwazyc kazd z nch z osobna |ako caoc, bada|c ch stot
cechy charakterystyczne.
ROZDZIAL DRUGI
Teatr dzaan wo|ennych, arma, kampana
Dokadne okreene tych trzech rznych czynnkw - czasu,
przestrzen masy na wo|ne - |est |uz z natury rzeczy
nemozwe, ae aby ne byc zupene nezrozumaym, musmy
postarac s wy|anc troch dokadne| te po|ca potoczne,
ktrych uzywac bdzemy w wkszoc wypadkw na|chtne|.
1. Teatr dzaan wo|ennych
Za wacwy teatr dzaan wo|ennych uwazamy tak czc
caego obszaru wo|ennego, ktra posada osonte bok
korzysta wskutek tego z pewne| samodzenoc. Osona ta
moze wyrazac s w fortecach, wekch przeszkodach
terenowych, a takze w znaczne| odegoc od reszty obszaru
wo|ennego. Taka czc obszaru wo|ennego ne |est uamkem
wksze| caoc, ae sama stanow pewn caoc datego
zna|du|e s mne| wce| w takm poozenu, ze zmany, |ake
zachodz na reszce obszaru wo|ennego, ne wywera| na n
wpywu bezporednego, tyko poredn. |ebymy tu |ednak
chce posadac |ak dokadn |ego cech charakterystyczn,
to byoby to mozwe tyko w forme wyobrazena sobe, ze na
|ednym teatrze dzaan wo|ennych posuwamy s naprzd,
cofa|c s rwnoczene na drugm abo tez, ze na |ednym z
nch zna|du|emy s w obrone, na drugm za wykonu|emy
natarce. Te| |askrawoc po|c ne mozemy zastosowac
wszdze, a suzy ona tu tyko do zaznaczena wacwego
punktu czkoc.
2. Arma
Posku|c s po|cem teatru dzaan wo|ennych, bardzo
atwo mozemy okrec, co to |est arma; |est to manowce
masa bo|owa zna|du|ca s na |ednym tym samym teatrze
dzaan wo|ennych, |ednak ne obe|mu|e to oczywce caego
znaczena potocznego tego po|ca. Bcher Wengton
dowodz w roku 1815 dwema armam, aczkowek zna|doway
s one na tym samym teatrze dzaan wo|ennych. Drug wc
cech charakterystyczn po|ca arm |est naczene
dowdztwo. Cecha ta |est wszakze bardzo pokrewna
poprzedne|, abowem przy dobrze ureguowanych stosunkach
na |ednym tym samym teatrze dzaan wo|ennych pownno byc
tyko |edno naczene dowdztwo, a dowdca wasnego teatru
dzaan wo|ennych zawsze mus posadac odpowedn stopen
samodzenoc.
Sama tyko absoutna wekoc wo|ska mne| tu rozstrzyga o
nazwe, nz to wyda|e s na perwszy rzut oka. Tam bowem,
gdze operu|e kka arm na wspnym teatrze dzaan
wo|ennych pod wspnym dowdztwem, nosz one swe nazwy
ne ze wzgdu na sw s, ae zachowu| |e z uwag na warunk
poprzedne (np, w roku 1813 arma ska, pnocna td).
Natomast wek mas, ktre| przeznaczenem |est pozostac na
danym teatrze dzaan wo|ennych, dzemy ne na poszczegne
arme, ae na korpusy: uzywane nazwy ,arme" przeczyoby w
kazdym raze sne utrwaone| praktyce. Z druge| |ednak strony
pedantyzmem wprost byoby nadawane nazwy arm kazdemu
oddzaow partyzanckemu, ktry dzaa samodzene w
oddaone| prownc|, chocaz ne mozna ne zauwazyc, ze nkogo
ne raz, gdy mwmy o arm wande|ske| podczas wo|en
rewoucy|nych, choc ta czsto ne bya sne|sza nz oddzay
partyzancke.
Po|ce arm teatru dzaan wo|ennych bd wc z reguy
uzywane |edno obok drugego, wspera|c s wza|emne.
3. Kampana
Aczkowek czsto kampan nazywamy wydarzena
wo|enne, zasze w cgu |ednego roku na wszystkch teatrach
dzaan wo|ennych, to |ednak powszechne| ce| rozume s
przez n zdarzena |ednego tyko teatru dzaan wo|ennych.
Neco trudne| okreac | za pomoc roku, gdyz obecne
dugotrwae kwatery zmowe ne dze |uz wo|en na kampane
|ednoroczne. Ponewaz |ednak zdarzena na danym teatrze
dzaan wo|ennych rozpada| s same przez s na pewne
wksze fragmenty, a manowce, kedy usta|e bezporedn
wpyw |ake| wksze| czy mne|sze| katastrofy, a rodz s
zawkana nowe, to te naturane okresy naezy wzc pod
uwag, aby do kampan danego roku zaczyc wszystke
wzce s z n wydarzena. Nkt przecez ne zakonczy
kampan roku 1812 nad donym Nemnem, gdze zna|doway
s arme dna styczna 1813 roku, daszego odwrotu
Francuzw az za Eb ne zaczy do kampan roku 1813, gdyz
by on oczywce tyko czstk caego odwrotu z Moskwy.
Ustaene tych po|c ne |est zbyt wyrane, ae ne powodu|e
to zadne| szkody, ponewaz ne bdze trzeba ch uzywac nby
denc| ozocznych |ako rda nowych okreen. Po|ca te
ma| suzyc tyko da zapewnena mowe nasze| troch wksze|
|asnoc precyzy|noc.
ROZDZIAL TRZECI
Stosunek s
W rozdzae smym ksg trzece| wykazamy, |ak
wartoc ma przewaga czebna w btwe, a zatem przewaga
ogna w strateg; wynka std zarazem waznoc stosunku s,
co musmy tu |eszcze poddac paru bzszym rozwazanom.
Bada|c bez uprzedzen na|nowsz hstor wo|en, musmy
przyznac, ze przewaga czebna sta|e s z dnem kazdym coraz
bardze| decydu|ca. Musmy dz wyze| nz kedykowek
postawc zasad - byc |ak na|sne|szym podczas btwy
rozstrzyga|ce|,
Mstwo duch wo|ska wzmagay po wsze czasy |ego sy
zyczne podobne bd oddzaywac nada. |ednak w rznych
okresach dze|w t znaczn przewag moran dawaa danemu
wo|sku raz epsza organzac|a zaopatrzene, kedy ndze|
znowu wksza ruchwoc. Czasem powodoway | rwnez
nowe metody taktyczne, a byy tez okresy, kedy sztuka
wo|enna zatona daeko w dzenu do kunsztownego,
zorganzowanego na szerokch zasadach wykorzystywana
terenu na tym pou mg |eden dowdca nad drugm osgnc
neraz weke sukcesy. To dzene |uz zanko, ustpu|c me|sca
bardze| naturanym, prostszym sposobom dzaana.
Obserwu|c bez uprzedzen dowadczena wo|en ostatnch,
musmy sobe powedzec, ze z|awsk powyzszych mozna byo w
nch zauwazyc znaczne mne|, zarwno w cae| kampan w
oge, |ak w wakach decydu|cych, a osobwe w btwe
wane|. Przypomnamy tu rozdza drug ksg poprzedne|.
Arme wspczesne s tak do sebe podobne uzbro|enem,
ekwpunkem wyszkoenem, ze pomdzy na|epszym a
na|gorszym spord nch zachodz pod tym. wzgdem
zaedwe dostrzegane rznce. Pozom wyksztacena w tzw.
bronach uczonych moze mec wyrane rznce, ae
sprowadza| s one przewazne do tego, ze |edne stosu|
na|nowsze wynaazk ceu| w na|epsze| organzac|, druge
za szybko tamte naadu|. Nawet dowdcy nzs, dowdcy
korpusw dywz|, trzyma| s na og wszdze tych samych
fachowych pogdw metod, tak ze poza taentem wodza
naczenego (co |est racze| dzeem przypadku nz staym
wynkem wyksztacena narodu wo|ska) tyko |eszcze
praktyczne dowadczene wo|enne moze zapewnc wdoczn
przewag. Im wksza zatem rwnowaga panu|e we wszystkch
tych rzeczach, tym bardze| decydu|cy bdze stosunek
czebny.
Charakter btew wspczesnych |est nastpstwem te|
rwnowag. Przeczyta|my na przykad bez uprzedzen ops btwy
pod Borodnem, gdze na|epsze wwczas wo|sko na wece -
francuske - zmerzyo s z rosy|skm, ktre w kazdym raze pod
wzgdem organzac| pozomu wyszkoena swoch
poszczegnych czc na|bardze| pozostawao w tye. Pommo
to w cae| te| btwe ne prze|awa s an |eden rys |akego
przewaza|cego kunsztu ub gru|ce| ntegenc|; |est ona
spoko|nym zmerzenem s s, a ponewaz byy one prawe
rwne, datego wynkem koncowym byo tyko agodne
przewazene sza na t stron, gdze bya wksza energa w
dowodzenu wksze nawyknce wo|ska do wo|ny. Wybramy
|ako przykad t wane btw, ponewaz zachodza w ne| taka
rwnowaga czebna, |ak w zadne| prawe nne|.
Ne twerdzmy byna|mne|, ze wszystke btwy s take, ae
zasadnczy ton wkszoc z nch |est podobny.
W btwe, gdze sy zmaga| s tak powo metodyczne,
na|pewne|szy wynk mus sprowadzac przewaga czebna.
Istotne, na przno bymy w na|nowsze| hstor wo|en szuka
btwy, w ktre| by zwyczyo s wroga posada|cego
dwukrotn przewag, |ak to s dawne| zdarzao doc czsto.
Bonaparte, na|wkszy z wodzw nowoczesnych, uma do
swych btew zwycskch skupc zawsze, z wy|tkem |edne|
tyko btwy pod Dreznem w 1813 roku, arm abo przewaza|c
czebne, abo przyna|mne| ne o wee sabsz od arm
przecwnka, a tam gdze to byo nemozwe, uega, |ak pod
Lpskem, Brenne, Laon Wateroo.
Absoutna sa |est w strateg przewazne warunkem,
ktrego wdz ne |est |uz w moznoc odmenc. Ne wynka z
tego |ednak, aby nemozwa bya wo|na z arm o wee sabsz
nz sy przecwnka. Wo|na ne zawsze |est wynkem swobodne|
decyz| potyk na|czce| |est narzucona tam, gdze sy s
bardze| nerwne. Stosunek st mdzy waczcym bywa zatem
bardzo rzny, a dzwna byaby taka teora, ktra by zawoda
wane wtedy, gdy |est na|potrzebne|sza.
Bez wzgdu na to, |ak pozdany da teor byby
odpowedn stosunek s zbro|nych, ne moze ona orzec nawet w
na|nepomyne|szym wypadku, ze |uz |est ne do przy|ca. Ne
mozna tu okrec zadnych granc.
Im sabsze s sy, tym mne|sze pownny byc cee, a dae|,
m sabsze s sy, tym krtszy pownen byc okres dzaan. W
obu tych kerunkach ma wc strona sabsza moznoc wykrcac
s, |e s tak mozna wyrazc. Zna|dzemy |eszcze w
przyszoc sposobnoc wy|anena, |ake zmany w
prowadzenu wo|ny wywou|e stosunek s: tuta| wystarcza, gdy
zaznaczymy tyko ogny punkt wdzena. Aby go |ednak
uzupenc, dodamy tyko |eszcze |edno.
Im wkszy brak s odczuwa wdz wcgnty w nerwn
wak, tym wksze pownno byc |ego napce wewntrzne
wywoane przez nebez-peczenstwo, |ego energa. Gdze za
zachodz okocznoc odwrotu, gdze zamast rozpaczwego
bohaterstwa panu|e tchrzwa rozpacz, tam zawodz wszeka
sztuka wo|enna.
|e za do te| energ s doczy s mdre umarkowane w
stawanu sobe cew, to powsta|e tu gra wetnych uderzen
ostroznego wyczekwana, |ak podzwac musmy w wo|nach
Fryderyka Wekego.
Im mne| |ednak bd mogy zdzaac ostroznoc
umarkowane, tym bardze| bd musay domnowac energa
napce s. Gdze nerwnoc s |est tak weka, ze zadne
ogranczene cew wasnych ne chron przed zgub, abo tez
gdze nebezpeczenstwo bdze przypuszczane tak
dugotrwae, ze na|oszczdne|sze uzyce s ne moze
doprowadzc do ceu, tam napce s pownno doprowadzc do
|ednego rozpaczwego uderzena. W takch czkch
okocznocach, ne oczeku|c pomocy od rzeczy, ktre mu |e|
ne obecu|, wdz postaw wszystko na |edn kart zaufa
przewadze morane|, |ake| mznemu zawsze udzea rozpacz.
Bdze on uwaza na|wksz odwag za na|wksz mdroc,
sprzymerzy s z zuchwaym podstpem - |e ne uzyska
powodzena - to przyna|mne| w zaszczytne| ksce zna|dze
prawo morane do przyszego odrodzena.
ROZDZIAL CZWARTY
Stosunek rodza|w bron
Mwc tu bdzemy tyko o trzech gwnych rodza|ach bron
- pechoce, kawaer artyer.
Prosz m wybaczyc anaz ponzsz, ktra naezy racze| do
taktyk, ae |est potrzebna do bardze| dokadnych rozwazan.
Waka skada s z dwch czc skadowych, zasadnczo
rzncych s pomdzy sob; z czynnka nszczcego - ogna,
z wak wrcz, czy wak osobste|. Ostatna moze byc abo
natarcem, abo obron (oba te po|ca naezy tu, gdze mwmy
o rzeczach podstawowych, rozumec w sense bezwzgdnym).
Artyera dzaa oczywce tyko ognem, kawaera posugu|e
s tyko wak wrcz, a pechota obu sposobam.
W wace wrcz stota obrony wyraza s w wytrwaym stanu
na me|scu, |akby we wroncu w teren, stota natarca - w
ruchu. Kawaer brak perwsze| wacwoc zupene, natomast
drug z nch posada w wysokm stopnu. Nada|e s wc ona
tyko do natarca. Pechota posada wybtn wacwoc trwana
na me|scu, ae ne brak |e| zdonoc do ruchu.
Z tego podzau zasadnczych s wo|ennych pomdzy rzne
rodza|e bron wynka przewaga wszechstronnoc pechoty w
porwnanu z dwoma pozostaym rodza|am bron, gdyz tyko
pechota czy w sobe wszystke trzy zasadncze sy. Wynka
std |asno dae|, ze poczene wszystkch trzech rodza|w bron
prowadz na wo|ne do penego ch wykorzystana, ponewaz
umozwa s przez to sne|sze uwydatnene tego czy nnego
skadnka, gdy tymczasem w pechoce stosunek ch |est
nezmenny.
Czynnk ogna |est w naszych wo|nach terane|szych
oczywce na|bardze| skuteczny, pommo to |ednak rwne
oczywste |est, ze wak wrcz zonerza z zonerzem naezy
uwazac za wacw podstaw bo|u. Totez wo|sko zozone z
same| tyko artyer byoby na wo|ne dzwogem, natomast
arma zozona z same| tyko kawaer |est do pomyena,
chocaz posadaaby mao ntensywn s. Wo|sko zozone z
same| tyko pechoty |est ne tyko mozwe, ae byoby znaczne
sne|sze od poprzednego. Wszystke wc trzy rodza|e bron
mozna pod wzgdem ch samodzenoc uszykowac, |ak
nastpu|e: pechota, kawaera, artyera.
Inacze| |ednak rzecz s ma pod wzgdem waznoc dane|
bron wystpu|ce| w zwzku z nnym. Ponewaz czynnk
nszczena |est o wee skuteczne|szy nz czynnk ruchu, datego
cakowty brak kawaer w wo|sku mne| by |e osab nz zupeny
brak artyer.
Wo|sko zozone z same| tyko pechoty artyer
zna|dowaoby s wobec nnego, zozonego z wszystkch trzech
rodza|w bron, w poozenu bardzo neprzy|emnym, ae |eby
brak kawaer zastpo ono przez dostateczn czb pechoty,
to przecez zastosowawszy troch odmenne sposoby
postpowana, mogoby sprostac swom zadanom taktycznym.
Maoby pewne kopoty z czatam, ne mogoby ngdy doc
energczne cgac pobtego wroga, odwrt za |ego wymagaby
wce| wyskw zno|w, ae trudnoc te ne wystarczyyby
same, aby wo|sko take cakowce spdzc z poa. Wo|sko take
natomast wobec nnego, zozonego tyko z pechoty kawaer,
mogoby odegrac bardzo powazn ro, a wprost ne da s
prawe pomyec, aby wo|sko bez artyer mogo stawc czoo
nnemu zozonemu ze wszystkch trzech rodza|w bron.
Rozume s, ze rozwazana te o waznoc poszczegnych
rodza|w bron przeprowadzamy w oderwanu od ogu zdarzen
wo|ennych, gdze kazdy wypadek odmenny |est od nnych, a w
zamarach naszych ne ezy byna|mne|, aby powyzsz zdrow
prawd stosowac do ndywduanego poozena kazde|
poszczegne| btwy. Bataon na czatach abo w odwroce
woaby moze posadac racze| szwadron nz par armat. Masa
kawaer zaopatrzona w artyer konn, a ma|ca za zadane
szybk pocg ub obe|ce cofa|cego s wroga, moze s
cakowce obyc bez pechoty td.
Sumu|c raz |eszcze wynk rozwazan powyzszych
otrzymamy:
1. Pechota |est na|bardze| samodzenym rodza|em bron;
2. Artyera |est zupene nesamodzena;
3. Pechota |est na|wazne|sza spord bron poczonych;
4. Bez kawaer na|atwe| mozna s obyc;
5. Poczene wszystkch trzech rodza|w bron tworzy
na|wksz s.
|e za poczene wszystkch trzech rodza|w bron tworzy
na|wksz s, to zupene naturane bdze zagadnene
na|epszego ch stosunku ocowego. Rozwzane |ednak tego
zagadnena |est prawe nemozwe.
|ebymy mog porwnac nakad s nezbdnych do
zorganzowana utrzymana poszczegnych bron, a potem
ocenc rezutaty osgnte na wo|ne przez kazd z nch, to
doszbymy newtpwe do okreonego wynku, wyraza|cego
abstrakcy|ne stosunek na|epszy. Byoby to |ednak newee
wce| ponad gr wyobrazen. |uz perwszy czon tego stosunku
trudno okrec; bo chocaz |eden z |ego czynnkw - koszta
penzne - da s u|c w cyfry, to nnego znw czynnka - war-
toc zyca udzkego - nkt ne wyraz cyfrowo.
Rwnez ta okocznoc, ze kazda z tych trzech bron opera
s przewazne na nne| se panstwowe| - pechota na mase
udzke|, kawaera na czbe posadanych kon, artyera na
zasobach penznych - wprowadz znw postronn podstaw
okrea|c, ktra domnu|e wyrane nawet w szerokch
zarysach hstorycznych rznych udw epok.
Musmy wwczas ze wzgdu na to, ze nne powody
zmusza| nas przecez do poskowana s |ak ska, uzyc
zamast caego perwszego czonu tego stosunku - tyko |ednego
dostpnego nam czynnka, t|. kosztw penznych. Pod tym
wzgdem mozemy tu z dostateczn dokadnoc podac w
oge, ze stosowne do normanych dowadczen szwadron
zozony ze 150 kon, bataon o se 800 udz batera z omu
dza szecofuntowych kosztu| mne| wce| to samo, tak pod
wzgdem kosztw oporzdzena, |ak utrzymana.
Co s tyczy drugego czonu tego stosunku, a manowce,
e zdzaac moze dany rodza| bron w porwnanu do nnych, to
tuta| |eszcze trudne| podac |ak okreon mar. Gdyby tu
zreszt chodzo o sam tyko zasad nszczena, to taka ocena
byaby ostateczne mozwa, kazdy |ednak rodza| bron ma
swo|e spec|ane przeznaczene, a zatem sw| zakres dzaana.
I chocaz zakres ten |est ne doc ustaony dopuszcza pewne
wksze ub mne|sze zmany, to |ednak w prowadzenu wo|ny
zmany te powodu| tyko pewne modykac|e, a ne |ake
powazne|sze nedomagana.
Mwmy co prawda czsto o tym, ze pod tym wzgdem
wee uczy dowadczene, spodzewamy s odnaec w
hstora wo|en dostateczne powody potwerdza|ce, ae kazdy
mus w duchu przyznac, ze s to tyko frazesy, ktrych ne
mozna sprowadzc do rzeczy prostych nezbdnych. Ne
zasugu| one zatem na uwzgdnene w rozwazanach
badawczych.
Mozna wc wprawdze wyobrazc sobe na|epszy okreony
stosunek czebny poszczegnych rodza|w bron, ae bdze to
zawsze tyko ne da|ca s zreazowac newadoma, |ake x
stanowce tyko gr wyobran. Natomast mozna zawsze
stwerdzc, |ake bd skutk weke| przewag ub mae| czby
danego rodza|u bron w porwnanu do te| same| bron w
wo|skach neprzy|aceskch.
Artyera wzmacna zasad nszczena ognem, |est to bron
na|straszwsza, a brak |e| osaba bardzo znaczne ntensywn
s wo|ska. Z druge| strony |est to rodza| bron na|mne|
ruchwy czyn wo|sko bardze| oczaym; dae| wymaga ona
zawsze pewnego oddzau |ako osony, ponewaz samodzene
bo|u stoczyc ne potra. |e |est zbyt czna, tak ze dodane |e|
oddzay osana|ce ne mog sprostac wszdze nacera|cym
masom neprzy|aceskm - to czsto wpada w rce wroga tu
wykazu|e now sw cech u|emn, a manowce, ze spord
trzech rodza|w bron |e| tyko moze wrg bardzo szybko uzyc,
skerowu|c przecw nam samym |e| gwne skadnk, t|. dzaa
zaprzg.
Kawaera wzmaga w wo|sku czynnk ruchu. |e wo|sko ma
|e| za mao, to szybk pomen zywou wo|ny bdze osabony, a
to datego, ze wszystko odbywa s powo (na pechot) mus
byc zarzdzone ostrozne|. Bogate znwo zwycstwa cnac s
bdze wtedy ne kos, ecz serpem.
Nadmaru kawaer ne mozna oczywce uwazac za
bezporedne osabene s zbro|nych |ako wewntrzn ch
dysproporc|; poredno |ednak, wskutek trudnoc utrzymana
kawaer, bdze to pewne osabene, zwazywszy, ze zamast
10 ty. zbyteczne| kawaer mozna mec 50 ty. pechoty.
Wacwoc te, wynka|ce z domnowana |ednego rodza|u
bron, s da wacwe| sztuk wo|enne| tym wazne|sze, ze
traktu|e ona o uzycu s posadanych; czba za tych s
zwzana |est tez ze stosunkem poszczegnych bron, do
czego wdz sam |uz newee moze s przyczync.
|ebymy wc chce wyobrazc sobe, w |ak sposb
zosta|e wskutek przewag |ednego rodza|u bron zmenony
charakter prowadzena wo|ny, to dze|e s to, |ak nastpu|e;
Nadmar artyer mus nadawac dzaanom charakter racze|
obrony bemy; szuka s wtedy zbawena racze| w snych
pozyc|ach, na wekch odcnkach terenu, a nawet w pozyc|ach
grskch, aby przeszkody terenowe zapewny obron oson
czne| artyer, zmusza|c |ednoczene sy neprzy|aceske,
aby podeszy na wasn zgub. Ca wo|n prowadz s wtedy
w powaznym, ceremonanym tempe menueta.
Brak artyer, na odwrt, umozw nam wysunce zasady
natarca, aktywnoc ruchu. Marsze, trudy, wysk bd da nas
bron wacw; wo|na stane s w ten sposb bardze|
rznorodna, zywsza, zawa; weke wydarzena rozdrobn s
bardzo.
Posada|c bardzo czn kawaer, poszukwac bdzemy
rozegych rwnn chtne zastosu|emy poruszena na wek
ska. Wksza odegoc od neprzy|acea pozwo nam zazyc
wce| spoko|u wygody, gdy tymczasem wrg bdze tego
pozbawony. Bdzemy s wazyc na mesze obe|ca w oge
na ruchy bardze| zuchwae, gdyz panowac bdzemy nad
przestrzen. |e dywers|e na|azdy naez stotne do pomoc-
nczych rodkw wo|ennych, to bdzemy s mog nm
posugwac z atwoc.
Zdecydowany brak kawaer zmne|sza ruchwoc wo|ska,
ne wzmacna|c |ego zasady nszczena, |ak to s dze|e przy
nadmarze artyer. Ostroznoc metoda skada| s wtedy
gwne na charakter wo|ny. Naturane tendenc|e w tym
wypadku bd nastpu|ce: pozostawane zawsze w pobzu
wroga, aby go stae mec przed oczam, unkane szybkch, a
tym bardze| popesznych poruszen, natomast powone
przesuwane dobrze ugrupowanych mas, upodobana do obrony
do terenw poprzecnanych, a tam gdze natarce |est
koneczne - na|krtsza droga ku punktow czkoc arm
neprzy|aceske|.
Rzne te kerunk, w |akch podza sztuka wo|enna zaezne
od przewag danego rodza|u bron, rzadko kedy bd tak
obszerne wszechogama|ce, aby okrey wyczne ub
chocby przewazne kerunek caego dzaana. Inne, wazne|sze
okocznoc zdecydu| zapewne, czy ma s wybrac natarce
strategczne, czy obron, ten czy w teatr dzaan wo|ennych,
btw wan czy nny |ak rodek znszczena. Naezy s w
kazdym raze bardzo obawac, aby, |e tak wane ne ma byc,
ne przy|to rzeczy podrzdnych za gwne. |ednak w tym
wypadku, gdy kweste zasadncze zostan |uz z nnych
wzgdw przesdzone, zawsze pozosta|e |eszcze pewne poe
do wykazana wpywu przewaza|cego rodza|u bron, gdyz
mozna byc w natarcu ostroznym metodycznym, a w obrone
maym przedsborczym tak dae| we wszystkch rznych
stadach odcenach zyca wo|ennego.
Na odwrt, natura wo|ny moze mec wyrany wpyw na
stosunek rodza|w bron.
Po perwsze, wo|ny udowe oparte na obrone kra|owe|
pospotym ruszenu musz z natury rzeczy wystawc wek
mas pechoty. Wo|na taka bowem odczuwa wkszy brak
rodkw wyposazena nz udz, a ponewaz wyposazene to w
oge ogranczone |est do rzeczy na|nezbdne|szych, datego
atwo mozna zrozumec, ze zamast |edne| bater
omodzaowe| mozna wystawc ne |eden, a dwa ub trzy
bataony.
Po druge, |e strona sabsza ne moze wobec strony
sne|sze| ucec s do uzbro|ena cae| udnoc abo do
zbzonego do tego powoana obrony kra|owe|, to newtpwe
zwkszene czby artyer |est na|szybszym rodkem do
zapewnena swym sabym som pewne| rwnowag, gdyz
zaoszczdza s udz, a wzmacna na|bardze| stotny czynnk
swe| sy zbro|ne| - czynnk nszczena. Poza tym ograncza s
wwczas przewazne do maego teatru dzaan wo|ennych, a
bron ta bdze wtedy bardzo odpowedna. Fryderyk Wek
poskowa s tym sposobem w ostatnch atach wo|ny
sedmoetne|.
Po trzece, kawaera |est bron ruchu wekch
rozstrzygnc; przewaga |e| ponad normany stosunek |est wc
wazna przy bardzo rozegych przestrzenach, wekch
przemarszach w raze powzca zamaru wekch
rozstrzyga|cych uderzen. Przykadem tego |est Bonaparte.
Natarce obrona ne mog wacwe same przez s mec
na to wpywu; bdze to zrozumae dopero wtedy, gdy
rozwazymy bze| obe te formy dzaana. Na raze zauwazymy
tyko, ze obe strony, nacera|ca bronca s, musz z reguy
przemerzac te same przestrzene, a takze, przyna|mne| w
weu wypadkach, mog mec te same decydu|ce zamary.
Przypomn|my tu kampan 1812 roku.
Uwaza s zwyke, ze kawaera bya w rednoweczu o
wee czne|sza w stosunku do pechoty ze az do naszych
czasw stopnowo zmne|szaa s czebne. |est to, czcowo
przyna|mne|, neporozumene. Stosunek czebny kawaer
wcae ne by przectne o wee wkszy, |ak to s mozna
przekonac, bada|c dokadne|sze dane o czebnoc st
zbro|nych w rednoweczu. Pomymy tyko o masach pechoty,
tworzcych wo|ska krzyzowcw abo cgncych z cesarzam
nemeckm na wyprawy rzymske. O wee wksze byo za to
znaczene kawaer. Bya to bron na|sne|sza, zozona z
na|epszych warstw narodu to do tego stopna, ze uwazano |,
|akkowek zawsze o wee sabsz czebne, za bron gwn,
natomast z pechot czono s mao zaedwe wzmankowano
o ne|. Std tez powstao mnemane, |akoby byo |e| wtedy
bardzo mao. Wprawdze podczas maych wo|ennych zatargw
wewntrznych w Nemczech, Franc| czy Woszech zdarzao s
czce| nz teraz, ze cae to mae wo|sko skadao s wyczne
z kawaer, a ponewaz bya ona bron gwn, ne byo to
wcae nedorzeczne, ae wypadk te ne ma| decydu|cego
znaczena, |e zwrcmy uwag na caoksztat zdarzen
dotyczcych wo|sk wkszych. Dopero w okrese gdy feudazm
utrac wszek stycznoc z prowadzenem wo|ny, ktr poczto
rozgrywac przy pomocy zacznych, patnych zonerzy, przy
czym pendz werbunek pomagay tu sobe wza|emne, a
zatem dopero w czasach wo|ny trzydzestoetne| w epoce
wo|en Ludwka XIV - ustao to uzyce weke| masy mne|
pozyteczne| pechoty byc moze ogranczono by s cakowce
do kawaer, gdyby pechota dzk wyranemu rozwo|ow bron
pane| ne zyskaa na znaczenu przez to ne obrona ponekd
swe| czebnoc. W tych czasach stosunek pechoty do kawaer
: uwazany by za saby, natomast 3 : traktowano |ako bardzo
mocny.
Od tego czasu kawaera coraz bardze| traca na znaczenu
w mar rozwo|u bron pane|. |est to samo przez s zupene
zrozumae, trzeba tyko uwzgdnc tu ne tyko rozw| same|
bron sprawnoc w |e| uzycu, ae rwnez rozw| uzyca
oddzaw zaopatrzonych w t bron. W btwe pod Mowtz
Prusacy doprowadz sprawnoc ognow do bardzo wysokego,
neprzecgnonego odtd pozomu. Natomast uzyce pechoty
w poprzecnanym terene zastosowane bron pane| w wace
tyraerw wwczas dopero zaczo s rozw|ac naezy |e
uwazac za wek postp w akce nszczena.
Zdanem naszym wc stosunek czebny kawaer zmen
s mao, ae za to bardzo zmeno s |e| znaczene. Wyda|e s
to pozorne sprzecznoc, ae w rzeczywstoc n ne |est. |e
pechota rednoweczna zna|dowaa s w wo|sku w weke|
czbe, to czebnoc swo| zawdzczaa ne |akemu
rac|onanemu stosunkow do kawaer, a tyko okocznocom,
ze wszystko, czego ne mozna byo wcec do kosztowne|
kawaer, pozostawano |ako pechot. Bya wc ona tyko
bron pomocncz, podczas gdy kawaer szacowano tak
wysoko, ze gdyby tyko wzgd na wartoc wewntrzn
decydowa, ngdy by ne uwazano, ze |est |e| dosyc. Tym naezy
tumaczyc, daczego pommo stae zmne|sza|ce| s waznoc
kawaer zachowa| ona zawsze |eszcze doc duze znaczene,
aby utrzymac s w tym stosunku, |ak stne|e do dz dna.
W rzeczywstoc |est godne uwag, ze przyna|mne| od
czasu wo|en o sukces| austrack stosunek kawaer do
pechoty ne zmen s zupene stae waha s od cwerc do
|edne| pte| czy |edne| szste| czby pechoty. Znaczy to na
pozr, ze zaspoko|ona zostaa przez to |aka potrzeba naturana
ze prze|awa| s w tym te czynnk, ktre bezporedno
wykryc s ne dadz. Co do nas, wtpmy o tym |ednak
uwazamy, ze w wkszoc wypadkw zachodz wyrane
zupene odmenne powody posadana czne| kawaer.
Ros|a Austra s to panstwa, da ktrych |est to wskazane,
gdyz w organzac| swe| posada| one |eszcze resztk tatarskch
ustro|w. Bonaparte ne mg ngdy byc doc sny w stosunku
do swych cew; po wyzyskanu wc, poboru az do ostatnch
granc mozwoc pozostawao mu |uz da wzmocnena swych
wo|sk tyko mnozene pomocnczych rodza|w bron opartych
racze| na zasobach penznych nz na uzycu udz. Poza tym
zaprzeczyc s ne da, ze wobec obrzymego zasgu |ego
kampan wo|ennych kawaera musaa mec wksz wartoc
nz w okocznocach zwycza|nych.
Fryderyk Wek przecza, |ak wadomo, bardzo zazdrone
kazdego rekruta, ktrego mg zaoszczdzc da swego kra|u;
gwn uwag zwraca na utrzymane wo|ska |ak
na|sne|szego, mozwe na koszt zagrancy. Ze ma on ku temu
wszeke powody - zrozumemy, gdy s zwazy, ze od maego w
oge obszaru |ego kra|w odpady |eszcze Prusy prownc|e
westfaske.
Pomnwszy |uz, ze kawaera potrzebu|e w oge mne|
udz, atwe| | uzupenac drog werbunku. Docza s do
tego tez fryderyc|ansk system prowadzena wo|ny oparty
przede wszystkm na przewadze pod wzgdem ruchwoc w
ten sposb przy ustawcznym zmne|szanu s czby pechoty
kawaera Fryderyka wzrastaa stae az do samego konca wo|ny
sedmoetne|. |ednak wtedy czya newee wce| ponad
czwart czc wystawone| w poe pechoty.
We wspomnane| wyze| epoce ne brako tez przykadw
zwycstw odnoszonych przez arme rozporzdza|ce nezwyke
sab kawaer. Na|bardze| tu godn wzmank |est btwa pod
Gross-Gorschen. Bonaparte posada, |e uwzgdnmy tyko te
dywz|e, ktre bray udza w wace, 100 ty. udz, 2 czego 5000
kawaer 90 ty. pechoty. Sprzymerzen rozporzdza 70 ty.
udz, z czego 25 ty. kawaer 40 ty. pechoty. W zaman
braku|cych mu 20 ty. kawaer posada Bonaparte tyko o 50
ty. pechoty wce|, zamast o 100 ty., |ake pownen mec.
|e |uz wc z t przewag pechoty btw wygra, to mozna
zapytac, czy w oge mgby | przegrac, gdyby stosunek s
wyraza s |ak 140 ty. do 40 ty.?
Co prawda zaraz po btwe u|awn s wek pozytek nasze|
przewag pod wzgdem kawaer, gdyz Bonaparte ne zdoby
prawe wcae trofew zwycstwa. Samo wygrane btwy ne
stanow wc o wszystkm - ae w kazdym raze czyz ne |est to
rzecz na|wazne|sza?
Gdy wc przeprowadzmy take rozwazana, z trudnoc
bdzemy mog werzyc, |akoby stosunek czebny, w |akm
znaazy s utrzymay od osemdzescu at kawaera
pechota, |est zupene naturany |akoby wypywa on z ch
wartoc bezwzgdnych. Przecwne, |estemy zdana, ze po
pewnych wahanach stosunek obu tych rodza|w bron
przesune s dae| w dotychczasowym kerunku, tzn. ze staa
czba kawaer stane s wreszce o wee mne|sza.
|e chodz o artyer, to czba dza wzrosa od czasu ch
wynaezena w mar zmne|szena ch czaru
udoskonaena, |ednak ona utrzymu|e s od czasw Fryderyka
Wekego mne| wce| w tym samym stosunku 2-3 dza na
1000 udz, oczywce na pocztku kampan; w czase bowem
|e| trwana artyera ne topne|e tak szybko |ak pechota std
stosunek ten przy koncu kampan wyrane wzrasta moze
wynosc 3-4 do 5 dza na 1000 udz. Kwest, czy stosunek ten
|est naturany czy zwkszene czby dza moze s |eszcze
posunc dae|, ne robc szkody caemu prowadzenu wo|ny,
naezy pozostawc dowadczenu.
Z u|ca |eszcze raz gwnych wynkw caego naszego
rozwazana wypywa, ze:
1. Pechota |est gwnym rodza|em bron, do ktrego stosu|
s oba pozostae;
2. Wkszy nakad sztuk energ w prowadzenu wo|ny
moze do pewnego stopna zastpc brak dwch nnych rodza|w
bron, przy|wszy, ze bdze s za to odpowedno sne|szym
pod wzgdem pechoty ze tym atwe| to osgnc, ta pechota
|est epsza;
3. Bez artyer trudne| s obe|c nz bez kawaer,
ponewaz artyera |est gwnym czynnkem nszczena, a waka
artyery|ska bardze| s zespaa z wak pechoty;
4. W oge, ponewaz artyera |est podczas akc| nszczena
rodza|em bron na|sne|szym, a kawaera na|sabszym, zawsze
naezy sobe zadawac pytane: |ak wek artyer mog
posadac bez szkody da sebe |ak maa kawaera moze m
wystarczyc?
ROZDZIAL PIATY
Baza operacy|na
Wyrusza|c do |ake| akc|, czy to aby natrzec na
neprzy|acea |ego teatr dzaan wo|ennych, czy tez aby
ugrupowac s na grancach wasnego teatru dzaan
wo|ennych, wo|sko zawsze pozosta|e w stae| zaeznoc od
rde swego wyzywena uzupenena mus utrzymywac z
nm cznoc, gdyz stanow one warunk |ego stnena
trwana. Zaeznoc ta wzrasta w gb wszerz wraz z wekoc
wo|ska. |ednak ne zawsze mozna an tez ne trzeba, aby wo|sko
utrzymywao stae t cznoc z caym kra|em; wystarczy |
zachowac w stosunku do te| |ego poac, ktra zna|du|e s
bezporedno za wo|skem z tego wzgdu |est przez |ego
stanowska osonta. W te| czc kra|u bd wwczas w mar
potrzeby urzdzone spec|ane skady zapasw zorganzowane
nstytuc|e da reguarnego przygotowana uzupenen. Ta wc
poac kra|u |est podstaw wo|ska wszystkch |ego dzaan
naezy | traktowac |ako tworzc z nm |edn caoc. |e
zapasy te da tym wkszego bezpeczenstwa zozone s w
punktach ufortykowanych, to po|ce bazy bdze przez to
wzmocnone, ae byna|mne| ne powsta|e ono dopero wtedy,
gdyz w mnstwe wypadkw dze|e s nacze|.
Ae nawet czc kra|u neprzy|aceskego moze stanowc
podstaw da wo|ska abo przyna|mne| wchodzc w |e| skad,
posunwszy s bowem w gb terytorum neprzy|aceskego,
wo|sko moze zaspokoc mnstwo swych potrzeb w za|te| czc
kra|u. Warunkem |ednak konecznym |est w tym wypadku
stotne panowane nad dan poac kra|u, tzn. pewnoc, ze
zarzdzena bd wykonywane. Ta pewnoc rzadko kedy
rozcga s poza obrb, w ktrym meszkancy utrzymywan s
w bo|an przez mae garnzony ub przecga|ce tu tam
oddzak, co stanow zwyke teren doc ogranczony. Skutkem
tego w kra|u neprzy|aceskm obszar, ktry mozna
wykorzystywac da swoch potrzeb, |est w stosunku do
zapotrzebowana wo|ska bardzo ogranczony przewazne ne
wystarcza; wasny wtedy kra| mus wee dostarczac, a zatem
znowu poac |ego zna|du|c s na tyach wo|ska trzeba brac
pod uwag |ako nezbdn czc skadow bazy.
Potrzeby wo|ska naezy podzec na dwe kategore, a
manowce take, ktre zaspokoc moze kazdy
zagospodarowany obszar, take, ktre trzeba czerpac ze rde
ch powstana. Perwsze s to gwne rodk zaopatrzena,
druge - uzupenena. Perwszych moze dostarczyc rwnez
kra| neprzy|acesk, drugch z reguy tyko wasny, np. udz,
bron, a przewazne amunc|. |e za nawet w poszczegnych
wypadkach zdarza| s wy|tk od tego rozrznena, to |ednak
s one rzadke neznaczne, a rozrznene to pozosta|e w mocy
dowodz wcz na nowo, ze poczene z wasnym kra|em |est
nezbdne.
Zapasy zywnoc gromadz s przewazne w
me|scowocach ne ufortykowanych to zarwno w kra|u
neprzy|aceskm, |ak we wasnym, ponewaz ne ma tyu
fortec, e trzeba, aby przy|c ogromn mas tych zapasw,
szybko zuzywanych potrzebnych coraz to gdze ndze|; atwo
zreszt ch strat powetowac. Natomast zapasy da uzupenen,
a zatem bron, amunc| przedmoty oporzdzena trudno
skadac w pobzu teatru dzaan wo|ennych w me|scowocach
ne ufortykowanych epe| sprowadzac |e racze| z wkszych
odegoc. W kra|u neprzy|aceskm naezy zapasy te skadac
ne nacze| |ak w fortecach. A ten wzgd sprawa, ze waznoc
bazy poega racze| na rodkach uzupenen nz na rodkach
zywnoc.
Im bardze| zapasy obu rodza|w s przed uzycem skupone
w wekch skadach, m wce| wtedy wszystke poszczegne
rda cz s w weke zbornk, tym wce| mozna |e uwazac
za reprezentac| zasobw caego kra|u, a po|ce bazy
sprowadzc tym wacwe| do tych wekch skadw. Ngdy
|ednak ne mozna posuwac s do tego, aby brac |e wyczne
za baz.
|e te rda uzupenena wyzywena s bardzo bogate,
tzn. |e s to weke zamozne poace kra|u, nastpne |e
da tym wksze| skutecznoc skupa s |e w duzych
zbornkach, |e s one w ten czy nny sposb osonte,
poozone w pobzu wo|ska, posada| dobre drog do|azdowe,
rozszerza| s, postpu|c za wo|skem, abo nawet |e cz-
cowo okaa|, to wynka std z |edne| strony sne|sza
zywotnoc wo|ska, z druge| za wksza swoboda poruszen. Te
korzyc poozena wo|ska chcano zawrzec w |ednym |edynym
wyobrazenu - wekoc bazy operacy|ne|. Za pomoc
ustosunkowana te| podstawy do ceu dzaan, |ak tez kta
tworzonego przez |e| punkty koncowe oraz ce (traktowany |ako
punkt) prbowano wyrazc ca sum korzyc szkd, |ake s
rodz da arm z poozena wacwoc |e| rde wyzywena
uzupenena. Rzuca s |ednak w oczy, ze ta eeganc|a
podobnych geometrycznych |edyne wacwoc terenu |est w
rachunku rozwazan strategcznych tyko sztuk opera|c s
na szeregu przedstawen, ktre musayby byc dokonane
kosztem prawdy. Baza wo|ska tworzy, |ak to |uz wdzemy,
trzy stopne, w obrbe ktrych wo|sko s zna|du|e. S to;
rodk pomocncze danego obszaru, skady zapasw
zorganzowane w poszczegnych punktach, wreszce cay
obszar, z ktrego zapasy te s gromadz. Te trzy rzeczy s
rozdzeone w przestrzen, ne mozna ch sprowadzc do |edne|
kategor, a w zadnym wypadku zastpc przez |edn n
ma|c wyobrazac rozcgoc podstawy. Lna ta pomyana
bywa przewazne zupene dowone, od |edne| fortecy do
druge| abo pomdzy stocam prownc|, abo tez wzduz
potycznych granc kra|u. Ne mozna rwnez wyrane oddzec
tych trzech stopn, gdyz w rzeczywstoc s one z natury wce|
ub mne| pomeszane. W |ednym wypadku na|bzsza okoca
dostarcza pewnych rodkw uzupena|cych, zwyke w nnych
warunkach sprowadzanych z daeka; kedy ndze| znowu
|estemy zmuszen z daekch stron sprowadzac nawet rodk
zywnoc. Tuta| pobske fortece s to duze obszary warowne,
porty, orodk handowe gromadzce w sobe sy zbro|ne caego
panstwa, tam za |est to tyko casne obwaowane zaedwe
wystarcza|ce da zaog.
Wynkem tego byo, ze wszystke konsekwenc|e, |ake
zostay wycgnte z wekoc bazy operacy|ne| kta
operacy|nego, |ak tez system prowadzena wo|ny oparty na
tym, ngdy ne may w swym geometrycznym charakterze
na|mne|szego zastosowana w wo|ne rzeczywste|, a spo-
wodoway tyko dzwaczne wysk w dzedzne teor. Ponewaz
|ednak zasada tego szeregu wyobrazen |est prawdzwa, a tyko
rozwnce |e| |est faszywe, datego pogd ten atwo czsto
wysuwa s znowu na czoo.
Sdzmy, ze naezy zatrzymac s na stwerdzenu w oge
wpywu bazy na dzaane, ne mamy |ednak zupene moznoc
uprocc tego do paru wyobrazen |ako reguy praktyczne|; w
kazdym natomast poszczegnym wypadku trzeba
|ednoczene mec na uwadze wszystke wymenone przez nas
sprawy.
Skoro raz |uz zakady da uzupenena wyzywena wo|ska
zostay zorganzowane w pewnym okrgu da pewnego
kerunku, to nawet we wasnym kra|u naezy uwazac za baz
wo|ska tyko ten okrg. Ponewaz za zmana tego okrgu
wymaga zawsze czasu nakadu pracy, datego nawet we
wasnym kra|u ne mozna zmenc swe| bazy z dna na dzen
datego co do kerunku dzaan |estemy zawsze wce| czy
mne| ogranczen. |ebymy wc podczas dzaan w kra|u
neprzy|aceskm chce uwazac za baz wo|ska granc
wasnego kra|u, to mogoby to zasadnczo odpowadac
potrzebe, |e wszdze mozna by byo zorganzowac od-
powedne zakady. Ne dotyczy to |ednak kazdego
poszczegnego momentu, gdyz zakady take ne wszdze
zostan stotne zorganzowane. Na pocztku kampan 1812
roku, podczas odwrotu wo|ska rosy|skego przed francuskm,
mog Ros|ane stotne tym atwe| uwazac ca Ros| za swo|
baz, ze weke rozmary tego kra|u oddaway do dyspozyc|
wo|ska weke przestrzene, gdzekowek by s ono zwrco.
Wyobrazene to wcae ne byo uzoryczne, ecz urzeczywstno
s pne|, gdy nne arme rosy|ske natary na Francuzw z
kku stron. W kazdym |ednak poszczegnym okrese kampan
baza wo|ska rosy|skego ne bya tak weka, ecz sprowadzaa
s gwne do drg, na ktrych zorganzowany by cay ruch
transportw w stron wo|ska z powrotem. Ogranczene to
przeszkodzo na przykad wo|sku rosy|skemu po trzydnowych
wakach pod Smoenskem wykonac daszy odwrt w kerunku
nnym nz na Moskw zwrcc s, |ak to pro|ektowano, nage
na Kaug, aby neprzy|acea odcgnc od Moskwy. Taka
zmana kerunku mozwa byaby wtedy, gdyby | na dugo
przedtem przewdzano.
Mwmy |uz, ze zaeznoc od bazy wzrasta wszerz w gb
w mar zwkszana s wo|ska, co |est zrozumae samo przez
s. Wo|sko podobne |est do drzewa - z gruntu, na ktrym
wyrasta, czerpe swe sy zywotne; atwo |e przesadzc, dopk
|est mae, ae sta|e s to w mar |ego wzrostu coraz
trudne|sze. May oddzaek ma rwnez swo|e artere zycowe,
ae atwe| zapuszcza korzene tam, gdze s zna|du|e. Inna
sprawa z wo|skem cznym. |e wc mwmy o wpywe bazy
na dzaana, to do wszystkch naszych wyobrazen naezy
zastosowac ska w zaeznoc od wekoc wo|ska.
Poza tym z natury rzeczy wyzywene wazne|sze |est da
zaspoko|ena chwowych potrzeb, uzupenene natomast - da
egzystenc| przez duzszy okres czasu, ponewaz ostatne
napywa do nas tyko z okreonych rde, gdy tymczasem
zywnoc mozna uzyskwac w przerzny sposb. Znowu okrea
to bze| wpyw, |ak baza wywera na dzaana.
Bez wzgdu na wekoc tego wpywu ne mozna ngdy
zapomnac, ze naezy on do tych, ktre potrzebu| wee czasu,
zanm wykaz swe decydu|ce dzaane tak, ze zawsze
powsta|e pytane, co moze s stac w tym czase. Wartoc bazy
operacy|ne| bdze wc przy wyborze dzaana rzadko |uz z
gry rzecz rozstrzyga|c - co na|mne| |ednak wtedy, gdy
zda s nemozwoc. Trudnoc tyko, |ake mog powstac z
te| strony, musmy zestawc porwnac z nnym skutecznym
rodkam. Przeszkody te czsto znka| wobec sy zwycstw
rozstrzyga|cych.
ROZDZIAL SZOSTY
Lne poczen
Drog, ktre prowadz z me|sca posto|u arm do tych
punktw, gdze s gwne gromadz |e| rda utrzymana
uzupenena, ktre arma wybera we wszystkch zwykych
wypadkach da swego odwrotu, ma| podw|ne znaczene:
przede wszystkm s to ne poczen da staego zaopatrzena
s zbro|nych, nastpne za - drog odwrotowe.
W rozdzae poprzednm mwmy |uz, ze bez wzgdu na
to, z przy dzse|szym sposobe zaopatrzena arma zyw s
gwne rodkam na|bzsze| okocy - trzeba | pommo
wszystko uwazac za |edn caoc z |e| baz. Lne poczen
naez do te| caoc; tworz one spodo pomdzy baz a arm
wszystke uwazane byc musz za zycoda|ne artere. Dostawy
wszekego rodza|u, transporty amunc|, oddzay wydzeone
cgnce tam z powrotem, poczta, kurerzy, szptae
magazyny, zapasy amunc|, urzdy admnstracy|ne - oto
przedmoty, ktre bezustanne porusza| s tym drogam
ktrych wartoc ogna ma da wo|ska decydu|c wag.
Te kanay zycowe ne mog byc an na stae przerwane, an
tez zbyt duge nedogodne, gdyz zawsze podczas duge|
wdrwk trac s neco s, a w skutkach odb|a s to e na
stane wo|ska.
W drugm swom znaczenu, a manowce |ako drog
odwrotowe, stanow one w sense na|bardze| wacwym -
strategczne tyy wo|ska.
W obu znaczenach przy ocene wartoc tych drg chodz o
ch dugoc, oc, poozene, tzn. ch ogny kerunek kerunek
w pobzu arm, o ch uzytecznoc |ako drg, o trudnoc tereno-
we, o stosunek nastr| okocznych meszkancw, wreszce o
ch oson przez fortece abo przeszkody naturane.
Ne wszystke |ednak drog szak, wodce z obszaru
posto|u wo|ska do rde |ego zyca sy, naez do wacwych
n poczen. Mozna |e wprawdze w kazdym wypadku
wykorzystywac do tego ceu uwazac |e za pomocncze w
systeme n poczen, ae sam system ten ograncza s tyko
do drg spec|ane przygotowanych. |ako prawdzwe ne
poczen mozna uwazac tyko te drog, na ktrych urzdzono
skady, szptae, etapy, poczt, gdze ustanowono
komendantw obsadzono pewne punkty zandarmer
zaogam. Tu |ednak zachodz bardzo wazna, chocaz czsto ne
uwzgdnana rznca pomdzy wo|skem wasnym a ne-
przy|aceskm. Wo|sko we wasnym kra|u bdze wprawdze
rwnez posadao swo|e zorganzowane ne poczen, ae ne
|est ono ogranczone tyko do nch moze w raze konecznoc
oderwac s od nch wybrac kazd nn stne|c poza tym
drog; |est ono bowem wszdze u sebe, wszdze posada
wasne urzdy napotyka dobr wo. Chocaz wc nne drog
bd ne tak dobre dogodne w |ego warunkach, to |ednak
wybr ch ne |est wykuczony, a wo|sko, u|rzawszy s otoczone
zmuszone do zmany kerunku, ne bdze tego uwazao za
nemozwe. Natomast w kra|u neprzy|aceskm wo|sko z
reguy za swe ne poczen moze uwazac tyko te drog, po
ktrych przedtem samo postpowao, a tu z maych
neznacznych przyczyn powsta|e weka rznca w skutkach.
Arma postpu|ca naprzd w kra|u neprzy|aceskm berze pod
swo| opek wszystke urzdzena, ktre stanow stot n
poczen; obecnoc za wo|ska napawa|ca udnoc strachem
przerazenem moze spowodowac, ze zarzdzena te w oczach
meszkancw bd nosy cech neodmenne| konecznoc, a
nawet pewnego zagodzena ognych czarw wo|ennych.
Mae zaog pozostawone tu wdze wspera| podtrzymu|
caoc. |ebymy natomast chce komsarzy wo|skowych,
komendantw etapowych, zandarmw, poczty poowe cay
aparat organzacy|ny wysac na odeg drog, po ktre| wo|sko
ne maszerowao, to meszkancy potraktowaby te urzdzena
|ako czar, od ktrego mogby s zupene spoko|ne uwonc. I
tyko w wypadku, gdy zupene zdecydowane ksk
neszczwe zdarzena pogrz kra| neprzy|acesk w
pancznym strachu - urzdncy c ne bd potraktowan wrogo
usunc gwatem. Aby zatem podporzdkowac sobe now
drog, trzeba przede wszystkm wysac zaog to znaczne|sze
nz w zwykym wypadku, ponewaz zawsze stnec bdze
nebezpeczenstwo, ze meszkancy sprbu| stawac tym
zaogom opr. Sowem: arm postpu|ce| naprzd w kra|u
neprzy|aceskm brak rodkw, ktre by zmuszay do
posuszenstwa; mus ona dopero osadzac odpowedne wadze
to pod grob uzyca bron, a moze to uskutecznc ne wszdze,
ne bez oar trudnoc ne natychmast. Std wynka, ze da
wo|ska przerzucene s z |edne| bazy na nn za pomoc
zmany systemu poczen |est o wee trudne|sze w kra|u ne-
przy|aceskm nz we wasnym, gdze |est to wszdze mozwe.
Std tez wypywa w oge wksze ogranczene poruszen
wksza wrazwoc na zagrozene n poczen.
W oge za wybr zorganzowane n poczen zwzane
|est z gry z weoma ograncza|cym |e warunkam. Musz to
byc ne tyko w oge drog utrzymywane, ecz bd one tym
epsze, m s wksze, m wce| spotyka s na nch udnych
zamoznych mast, m wce| fortec |e chron. Duze znaczene
ma| tu rwnez rzek |ako szak wodne oraz mosty |ako punkty
przepraw. Sytuac|a wc n poczen, a zatem droga wo|ska
podczas dzaana zaczepnego, podega| do pewnego tyko
stopna swobodnemu wyborow zaez pod wzgdem swego
poozena od warunkw geogracznych.
Wszystke te wspomnane okocznoc razem wzte
sprawa|, ze poczene wo|ska z baz |est mocne ub sabe, a
wynk ten zestawony z tak sam sytuac| w arm
neprzy|aceske| decydu|e, ktry z obu przecwnkw bdze
mg wczene| odcc nnemu |ego ne poczen abo odwrt,
tzn., |ak s zwyke, a sztuczne wyrazamy, obe|c go. Po-
mnwszy moran abo zyczn przewag, uczyn to skuteczne
tyko ta strona, ktre| poczena przewaza| nad
neprzy|aceskm, gdyz w przecwnym raze neprzy|ace
zabezpeczy s na|szybce| przez odwet.
Obe|ce to moze mec zaezne od podw|nego znaczena
drg rwnez ce podw|ny. Chcemy tu abo znszczyc, ub
przerwac ne poczen, aby arm, zwd zamar, zmusc w
ten sposb do odwrotu, abo tez pragnemy odcc |e| sam
odwrt.
|e chodz o ce perwszy, naezy zauwazyc, ze chwowe
przerwane rzadko kedy przy dzse|szym sposobe wyzywena
bdze dotkwe ze, przecwne, potrzeba na to pewnego czasu,
aby weka czba zadanych poszczegnych strat zrwnowazya
mae znaczene kazde| z nch. |edno |ake dzaane na ank,
ktre w pewnym okrese, gdy stosowano sztuczny system
wyzywena gdy tysce wozw z mk |edzo tam z
powrotem, mogo stanowc uderzene decydu|ce, teraz ne
zdzaaoby nc, chocazby s nawet na|epe| powodo.
Mogoby ono co na|wyze| zagarnc |ak transport przez to
spowodowac pewne trudnoc, ae ne zmusoby do odwrotu.
W konsekwenc| dzaana na skrzyda, ktre zawsze byy
bardze| modne w kszkach nz w zycu, wyda| s teraz
|eszcze mne| praktyczne - rzec mozna - ze tyko bardzo duge
ne poczen to w nepomynych warunkach sta| s
nebezpeczne, zwaszcza |e zostan one zagrozone w
rznych punktach |ednoczene przez powstane udowe.
Co s za tyczy odcca odwrotu, to pod tym wzgdem
ne trzeba przecenac nebezpeczenstwa skrpowana
zagrozena drg odwrotowych, ponewaz nowe dowadczena
wskazu| nam, ze dobrym oddzaom maym dowdcom
trudne| |est schwytac przecwnka, nz samemu s przebc.
Srodk zmerza|ce do skrcena zabezpeczena dugch
n poczen s bardzo ogranczone. Zdobyce kku fortec w
pobzu za|tego stanowska oraz na drogach cgncych s w
ty abo w wypadku gdy kra| ne posada fortec, ufortykowane
odpowednch obszarw, dobre obchodzene s z udnoc,
surowa dyscypna wo|enna na szaku arm, dobra poc|a w
kra|u, pna naprawa drg - oto |edyne rodk, |akm mozna
wprawdze zmne|szyc zo, ae oczywce usunc go cakowce
ne sposb.
ROZDZIAL SIODMY
Teren
Zupene nezaezne od rodkw wyzywena, ktre
stanow nn stron te| sprawy - teren |est bardzo bsk ce
zwzany z dzaanoc wo|enn, a manowce posada bardzo
decydu|cy wpyw na btw to zarwno na |e| przebeg, |ak na
|e| przygotowane wykorzystane. Pod tym wzgdem bdzemy
go tu rozwazac.
Wpyw terenu ezy przewazne w dzedzne taktyk, ae
wynk prze|awa| s tez w strateg; waka w grach |est
rwnez ze wzgdu na swe konsekwenc|e czym zupene
nnym nz waka na rwnne.
Dopk |ednak ne rozrznmy natarca obrony ne
za|my s bzszym zbadanem obo|ga, ne mozemy tez
badac gwnych przedmotw terenu ze wzgdu na ch
oddzaywane musmy tu pozostac przy roztrzsanu ch
charakteru ognego. Teren wywera wpyw na dzaana
wo|enne dzk swym trzem wacwocom, a manowce: |ako
przeszkoda w ruchu, |ako przeszkoda w obserwac| |ako rodek
ukryca s przed skutecznoc ogna. Do tych trzech
wacwoc mozna sprowadzc wszystke nne.
Potr|ne to oddzaywane terenu czyn bezsprzeczne
dzaanoc wo|enn bardze| rznorodn, zozon kunsztown,
gdyz oczywce wchodz tu do kombnac| |eszcze trzy nowe
wekoc.
Po|ce doskonae| cakowce otwarte| paszczyzny, a
zatem terenu zupene ne wywera|cego wpywu, stne|e w
rzeczywstoc tyko w stosunku do cakem maych oddzaw, a
wtedy tyko w cgu dane| chw. Przy wkszych oddzaach
w duzszym czase do dzaan wtrc s przedmoty terenowe,
a w caych armach nawet w poszczegnym momence, np.
podczas btwy, z trudnoc da s pomyec wypadek, gdzeby
teren ne ma wywerac wpywu.
Wpyw ten stne|e zatem wszdze, ae oczywce |est on
sne|szy ub sabszy zaezne od przyrody kra|u,
|e zwrcmy uwag na wek mas z|awsk, to
stwerdzmy, ze teren w tro|ak gwne sposb oddaa s od
po|ca otwarte| wone| paszczyzny; raz przez rzeb terenu, a
zatem przez wznesena wgbena, nastpne wskutek
stnena asw, bot |ezor |ako z|awsk naturanych, a wreszce
przez wytwory kutury. We wszystkch tych trzech kerunkach
teren wpywa na dzaana wo|enne. Zapucwszy s w tych
trzech kerunkach na pewn odegoc, wememy pod uwag
kra| grzysty, nastpne kra| mao zabudowany, pokryty asam
botam, wreszce teren bardzo zabudowany. We wszystkch
wc tych trzech wypadkach wo|na bdze wskutek tego
bardze| zawkana kunsztowna.
|e chodz o zabudowana terenu, to oczywce ne
wszystke |ego rodza|e oddzaywa| rwne sne; na|sne|szy
wpyw wywera rodza| stosowany we Fandr, Hosztyne w
nnych okocach, gdze wee roww, potw, zywopotw
nasypw przecna kra| usany weoma po|edynczym osedam
askam.
Na|atwe|szy sposb prowadzena wo|ny da s wc
zastosowac w kra|u paskm przectne zabudowanym.
Dotyczy to wszdze tyko ognych warunkw |e zupene
pomnemy uzytek, |ak z przeszkd terenowych czyn obrona.
Kazdy z tych trzech rodza|w terenu oddzaywa
specyczne ze wzgdu na dostpnoc, obserwac| ukryce.
W kra|u esstym przewaza przeszkoda w obserwac|, w
kra|u grzystym - przeszkoda w dostpe, a w okocach bardze|
zabudowanych wystpu| obe przeszkody.
Ponewaz w kra|u esstym duza czc terenu do pewnego
stopna odpada da poruszen, gdyz poza trudnocam dostpu
rwne cakowty brak obserwac| ne pozwaa na ruch, datego
dzaane upraszcza s z |edne| strony, bdc tak bardzo
utrudnone z druge|. I aczkowek w kra|u takm trudno |est
zebrac do wak wszystke swe sy, to |ednak ne zachodz tu w
tak bardzo rozczonkowany podza s, |ak stosu|e s w grach
ub w terene nazbyt poprzecnanym. Innym sowy: podzau s
w takm kra|u trudne| |est unknc, ae |est on za to nne|szy.
W grach przewaza przeszkoda da ruchu. Oddzaywa ona
dwo|ako, a manowce przez to, ze ne wszdze mozna prze|c,
tam za, gdze |est to mozwe, trzeba poruszac s wone| z
wkszym wyskem. Totez szybkoc wszekch poruszen |est w
grach znaczne nne|sza, a wszeke dzaana wymaga| o
wee wce| czasu. Teren grsk ma wobec nnych t |eszcze
wacwoc, ze |eden |ego punkt przewyzsza nny. O growanu
w oge zamerzamy mwc |eszcze spec|ane w rozdzae
nastpnym; tuta| chcemy tyko zauwazyc, ze wane ta
wacwoc powodu|e w kra|u grskm weke rozdrobnene s,
gdyz poszczegne punkty s tam wazne ne tyko same przez
s, ae tez ze wzgdu na wpyw, |ak wywera| na nne.
|e te trzy rodza|e terenu wystpu| szczegne wyrane,
to oddzaywa| one, |ak to |uz na nnym me|scu mwmy, w
kerunku osabena wpywu naczenego wodza na powodzene
to w takm stopnu, w |akm wzrasta znaczene podwadnych az
do prostego zonerza wczne. Im wkszy |est podza s, m
gorsza obserwac|a, tym bardze| kazdy pozostawony |est
samemu sobe, co |est zupene zrozumae. Wprawdze przy
wkszym rozczonkowanu, rznorodnoc weostronnoc
dzaana wpyw ntegenc| z konecznoc rone nawet
naczeny dowdca bdze mg przy tym wykazac wce|
ume|tnoc, ecz musmy tu znowu powrcc do tego, comy
|uz dawne| mw; a manowce, ze na wo|ne suma
poszczegnych sukcesw bardze| decydu|e nz forma, w |ake|
zaez od sebe. Gdybymy wc chce nasze obecne
rozwazana doprowadzc az do ostatecznoc wyobrazc sobe
wo|sko rozproszone w |ak ogromn n strzecw, gdze
kazdy zonerz prowadz |ak gdyby osobn ma btw, to
chodzoby tyko racze| o sum tych poszczegnych zwycstw
nz o form ch wza|emnego powzana. Skutecznoc bowem
dobrych kombnac| moze wypywac tyko z pozytywnych, a ne
negatywnych sukcesw. W tym wc wypadku decydowaoby o
wszystkm mstwo, zrcznoc duch poszczegnych zonerzy.
Taent ume|tnoc wodza mog decydu|co wystpc tyko
tam, gdze oba wo|ska ma| |ednakow wartoc abo gdze
wacwoc kazdego z nch s rwnowaz. Totez wo|ny
narodowe, powstana udowe td., kedy to duch wo|ownczy
wzmaga s zwyke przyna|mne| u poszczegnych |ednostek,
chocazby nawet sprawnoc mstwo ne byy zbyt weke -
mog utrzymac sw przewag przy wekm rozdrobnenu s
wykorzystu|c kazdy poprzecnany teren. Duzsze utrzymane
te| przewag mozwe |est tyko w takm terene, gdyz stom
zbro|nym podobnego rodza|u brak zwyke zupene wszystkch
tych wacwoc cnt, |ake s nezbdne przy poczenu
nawet nezbyt wekch oddzaw.
Natura s zbro|nych przechodz zreszt stopnowo od |edne|
ostatecznoc do druge|, gdyz |uz warunk obrony wasnego
kra|u nada| wo|sku, nawet cakowce reguarnemu, cechy
bardze| narodowe czyn |e bardze| zdonym do dzaan w
rozdrobnenu.
Im bardze| wo|sku obce s te wacwoc warunk m
sne| wystpu| one u przecwnka, tym wce| trzeba s
bdze obawac rozdrobnena okoc poprzecnanych. |ednak
unkane terenw poprzecnanych rzadko kedy zaezy od
swobodnego wyboru; ne mozna przecez wyszukwac sobe
teatru dzaan wo|ennych nby towaru wrd weu prbek.
Wdzmy wc przewazne, ze wo|ska, ktre ze wzgdu na swo|
stot stara| s osgnc korzyc ze skupena mas - wysa|
ca sw sztuk, aby dzaac tym systemem, |e tyko to |est
mozwe, nawet wbrew wacwocom terenu. Musz one wtedy
poddac s nnym, u|emnym warunkom, |ak np. skpe trudne
zaopatrzene w zywnoc, ze zakwaterowane, a w wace
ustawczne napady ze wszystkch stron, ae szkoda, |ak by
ponosy, wyrzekszy s cakowce wacwych sobe cech,
byaby |eszcze wksza.
Obe te rozbezne tendenc|e skupana rozpraszana s
zbro|nych reazu| s w zaeznoc od rodza|u tych s. |ednak
w na|bardze| nawet zdecydowanych wypadkach ne moze |edna
z nch pozostawac zawsze
skupona, nna za oczekwac sukcesu wyczne od swych
dzaan w rozproszenu. Nawet Francuz w Hszpan muse swe
sty, rozdrabnac, podczas gdy Hszpane, bronc swe| zem w
powstanu udowym, zmuszen by czc swych s waczyc na
poach wekch btew.
Obok wpywu terenu na ogne, a zwaszcza na potyczne
uzyce s zbro|nych, na|wazne|szy |est wpyw na stosunek
wza|emny rodza|w bron.
W kazdym bardzo nedostpnym terene bez wzgdu na to,
czy przyczyn te| nedostpnoc s gry, asy czy dzea rk
udzkch, czna kawaera |est zbdna - to |asne. Podobne rzecz
s ma w esstym terene z artyer; moze tam byc brak
przestrzen da |e| skutecznego uzyca, brak drg, paszy da
kon. Mne| utrudna uzyce artyer teren zabudowany, a
na|mne| - gry. Wprawdze oba te rodza|e terenu da| ukryce
przed ognem s przez to nekorzystne da bron dzaa|ce|
przede wszystkm ognem, |ak rwnez czkm dzaom trudno
|est nadzyc za pechot atwo przekracza|c wszek teren,
ae ngdy ne brak tam me|sca do uzyca czne| artyer, ktra
w grach ma |eszcze ten duzy zysk, ze powone|sze ruchy
przecwnka wzmaga| |e| skutecznoc.
Nezaprzeczana za |est zdecydowana przewaga, |ak
posada pechota wobec nnych rodza|w bron w kazdym
trudnym terene; |e| oc moze wwczas znaczne przekroczyc
zwyky stosunek.
ROZDZIAL OSMY
Teren domnu|cy
Sowo ,,domnowac" w sztuce wo|enne| posada swosty
urok. I w rzeczywstoc czynnkow temu przypada w udzae
weka czc, a byc moze przeszo poowa tych wpyww, |ake
wywera teren na uzyce s zbro|nych.
Wszek prze|aw sy zyczne| z dou do gry |est trudne|szy
nz na odwrt, podobne wc mus s dzac z wak. Skada|
s na to trzy przyczyny. Po perwsze naezy traktowac wszek
wyzyn |ako przeszkod; po wtre - wprawdze z gry do dou
ne strzea s wyrane dae|, ae uwzgdna|c wszeke
warunk geometryczne - wyrane cene| nz w wypadku
odwrotnym; po trzece ma s wtedy przewag epsze|
obserwac|. Ne obchodz nas tuta|, w |ak sposb czy s to
wszystko ze sob w czase wak; sumu|emy tyko wszystke
korzyc, |ake osga taktyka z ustawena s wyze|
traktu|emy |e |ako perwszy zysk strategczny.
Perwsza |ednak ostatna z wyze| wyczonych korzyc
mus wystpc raz |eszcze w strateg wacwe|, gdyz maszeru|e
s obserwu|e zarwno w strateg, |ak w taktyce; |e wc
usadowene s wyze| stanow przeszkod da tego, ktry
zna|du|e s nze|, to |est to zysk drug, a wynka|ca z tego
epsza obserwac|a stanow zysk trzec, |ak std moze
wycgnc stratega.
Z tych to czynnkw zozona |est sa domnowana,
growana, panowana; z tych to rde wypywa poczuce
przewag bezpeczenstwa u tego, kto s zna|du|e na grzbece
grskm wdz wroga pod sob, a poczuce saboc trudnoc
u zna|du|cego s na doe. To wrazene ogne |est byc moze
sne|sze, nz byc pownno, ponewaz korzyc terenu
domnu|cego uzmysawa| s naoczne o wee epe| nz
modyku|ce |e okocznoc; totez wrazene to byc moze
wykracza poza grance prawdy. W tym wypadku naezy to
oddzaywane wyobran uwazac za czynnk nowy, dzk
ktremu wzmacna s dzaane growana.
Newtpwe korzyc uatwonego poruszana s ne |est
bezwzgdna zna|du|cemu s wyze| przypada ona ne
zawsze, bo tyko wtedy, gdy przecwnk chce s don dostac.
Zanka ona, gdy obu przecwnkw dze
weka dona, a zysku|e | nawet zna|du|cy s nze|, |e
przecwncy chc waczyc na rwnne (btwa pod
Hofenfredberg). Podobne obserwac|a podega znacznym
ogranczenom: okoca essta w doe, a czsto sama masa
gr, na ktrych s zna|du|emy, nerzadko | unemozwa.
Nezczone s wypadk, kedy szuka|c na przno w samym
terene korzyc domnu|cego stanowska, wybranego na
podstawe mapy, sdzmy wprost, ze, przecwne, zawkamy
s we wszekego rodza|u trudnoc. Ogranczena te warunk
ne usuwa| wszakze przewag, |ak posada zna|du|cy s
wyze| zarwno w obrone, |ak w natarcu; chcemy tu tyko
powedzec par sw, |ak s ona wyraza w obu wypadkach.
Spord trzech strategcznych korzyc growana: wksze|
sy taktyczne|, trudnego dostpu epsze| obserwac| - perwsze
dwe s tego rodza|u, ze przypada| one w udzae |edyne
obroncy, gdyz tyko ten, kto s trzyma w terene, moze |e
wyzyskac, nacera|cy za trac |e podczas posuwana s
naprzd. Trzec korzyc natomast moze zuzytkowac zarwno
nacera|cy, |ak obronca.
Wdzmy std, |ak wazne |est growane da obroncy, a
ponewaz w sposb zdecydowany mozna |e osgnc tyko na
pozyc|ach grskch, pownna by z tego wypywac weka
waznoc pozyc| grskch da obroncy. Z powodu |ednak nnych
okocznoc sprawa przedstawa s nacze|, |ak to wy|anmy w
rozdzae o obrone w grach.
Tak s rzecz ma w obrone.
Co s tyczy natarca, to wyzysku|e ono do pewnego stopna
te same korzyc wypywa|ce z growana, |ake posada
obrona, a to datego, ze natarce strategczne ne stanow
|ednego tyko aktu |ak natarce taktyczne. Posuwane s |ego
ne |est ruchem neustannym kek mechanzmu, ecz skada s
z poszczegnych marszw krtszych ub duzszych pauz, a w
kazdym momence spoko|u nacera|cy podobne |ak |ego
przecwnk zna|du|e s w obrone.
Z korzyc epsze| obserwac| wypywa zarwno da natarca,
|ak da obrony ponekd aktywne oddzaywane growana,
nad czym bdzemy muse s |eszcze zastanowc: |est to
atwoc operowana oddzaam wydzeonym. Te same bowem
korzyc, |ake wycga caoc z pozyc| domnu|ce|, moze
wycgnc rwnez kazda |e| czc skadowa; a ponewaz
kazdy wek czy may oddza wydzeony |est dzk te| korzyc
sne|szy, datego na |ego wydzeene mozemy s odwazyc,
naraza|c s na mne|sze nebezpeczenstwo nz w wypadku,
gdy ne za|mowa on pozyc| panu|ce|. |ake za korzyc
wycgnc mozna z takch oddzaw, powemy na nnym
me|scu.
|e w poozenu naszym w stosunku do przecwnka
growane czy s z nnym geogracznym korzycam, |e z
nnych |eszcze powodw bdze on uwaza, ze |est w swych
ruchach skrpowany np. bskoc weke| rzek, to u|emne
strony |ego poozena mog s stac zupene decydu|ce tak, ze
ne potra on doc szybko ch zmenc. Zadna arma ne zdoa
utrzymac s w done weke| rzek, |e ne obe|mu|e skra|u
tworzcych t don wzgrz.
W ten sposb domnowane terenu moze s stac
prawdzwym panowanem w zaden sposb ne mozna
zaprzeczyc reanoc tego wyobrazena. |ednak to ne
przeszkadza, ze wyrazena: ,panu|cy teren", ,osana|ce
stanowsko", ,kucz pozyc|" td,, |e opera| s na stoce
growana spadku, s przewazne pustym upnam bez
zdrowego zarna. Aby okrasc wyran nkoc wo|skowych
kombnac|, uczepono s przewazne tych dosto|nych
eementw teor. Okocznoc brano tu za rzecz, sam, a
narzdze za rk. Za|ce podobnego terenu pozyc|
traktowano |uz |ako prze|aw sy, |ako pchnce czy cos,
podczas gdy byo to tyko podnesene rk, a pozyc|a ta
stanowa tyko martwe narzdze, zwycza|n wacwoc, ktra
mus s dopero w |ak sposb zreazowac; bya ona samym
tyko znakem ,pus" czy ,mnus", ktremu brakowao wekoc.
Tym pchncem czy cosem, tym sposobem, t wekoc - |est
zwycska waka; ona tyko naprawd wchodz w rachub, tyko
z n mozna s czyc zawsze trzeba | mec na uwadze,
zarwno przy ocene w kszkach, |ak podczas dzaana w pou.
Skoro wc decydu|e tyko czba waga zwycskch wak, to
|asne |est, ze przede wszystkm pod uwag wzc naezy
wza|emny stosunek arm ch wodzw ze roa odgrywana
przez wpyw terenu moze byc tyko podrzdna.
KSIEGA SZOSTA
Obrona
ROZDZIAL PIERWSZY
Natarce obrona
1. Po|ce obrony
|ake |est po|ce obrony? Odparce cosu. |akaz wc |est |e|
cecha? Wyczekwane na ten cos. Ta wane cecha zawsze
sprawa, ze dzaane sta|e s obronne tyko dzk ne| mozna
na wo|ne odrznc obron od natarca. Ponewaz |ednak
bezwzgdna obrona cakowce przeczy po|cu wo|ny, gdyz w
tym wypadku wo|n prowadzaby tyko |edna ze stron, datego
na wo|ne obrona moze byc tyko wzgdna, a zatem cecha ta
pownna stosowac s |edyne do po|ca |ako caoc, a ne
rozcgac s na wszystke |ego czc. Pewen epzod bo|owy
|est obronny, gdy oczeku|emy napadu, szturmu neprzy|acea;
btwa - gdy oczeku|emy natarca, tzn. ukazana s wroga przed
naszym pozyc|am, w naszym ognu; kampana - gdy
wyczeku|emy wtargnca neprzy|acea na nasz teatr wo|enny.
W tych wszystkch przypadkach wystpu|e wraz z ognym
po|cem obrony cecha wyczekwana odperana uderzen
neprzy|acea ne wynka z ne| sprzecznoc z po|cem wo|ny,
gdyz mozemy wane upatrywac korzyc w wyczekwanu, az
napad natkne s na nasze bagnety, a natarce natra na
przygotowan pozyc| ub dogodny da nas teatr wo|ny.
Ponewaz |ednak, aby samemu prowadzc wo|n, trzeba
odpowadac na uderzena neprzy|aceske, datego te
dzaana zaczepne w wo|ne obronne| odbywa| s ponekd
pod ogn nazw obrony, tzn., ze natarce, |akm s
posugu|emy, wchodz w skad po|ca pozyc| czy tez teatru
wo|ny. Mozna wc w kampan obronne| dzaac zaczepne, w
btwe obronne| uzywac zaczepne poszczegnych dywz|,
wreszce nawet w zwycza|nym uszykowanu obronnym
wyrzucane pocsk stanow dzaane zaczepne w stosunku do
neprzy|aceskego szturmu. A zatem forma obronna
prowadzena wo|ny ne |est tarcz bezporedn; zason tworz
tu zrczne uderzena.
2. Korzyc obrony
|ak |est ce obrony? Przetrwac. Przetrwac |est atwe| nz
zdobywac, a z tego |uz wynka, ze obrona przy rwnych
obustronne rodkach |est atwe|sza nz natarce. W czymze
|ednak tkw ta wksza atwoc przetrwana ub wytrzymana?
Oto w tym, ze cay czas, ktry upywa ne wykorzystany,
przewaza sza obroncy. Zbera on znwo tam, gdze |e posa.
Kazde zanechane natarca z powodu faszywe| oceny
poozena, z bo|an czy braku energ wychodz na dobro
obroncy. Korzyc ta ne|ednokrotne podczas wo|ny
sedmoetne| uratowaa panstwo pruske od zguby. Korzyc ta,
wynka|ca zarwno z po|ca, |ak cew obrony, tkw w
naturze wszeke| obrony, a we wszystkch nnych prze|awach
zyca, zwaszcza w dzedzne prawne| tak podobne| do wo|ny,
stwerdza |e| stnene przysowe acnske: beat sunt
possdentes. Inn korzyc, tym razem wynka|c z natury
wo|ny, |est moznoc wykorzystana me|scowego poozena
sprzy|a|ca szczegne obrone.
Po ustaenu tych ognych po|c zwrcmy s teraz do
rzeczy same|.
W taktyce kazda btwa, duza czy maa, |est obronna, |e
pozostawamy neprzy|aceow nc|atyw wyczeku|emy
z|awena s |ego przed naszym frontem. Od te| chw mozemy
s posugwac wszekm rodkam zaczepnym, ne tracc |uz
obu wyze| wspomnanych korzyc obrony, tzn. wyczekwana
terenu. W strateg zamast btwy wystpu|e kampana, a teatr
wo|enny zamast pozyc|; na |eszcze wyzszym szczebu wystp
wo|na |ako caoc zamast kampan, a cay kra| zamast teatru
wo|ennego, ae w obu wypadkach obrona bdze tym samym,
czym bya w taktyce.
Zauwazymy |uz ogne, ze obrona |est atwe|sza nz
natarce. Ponewaz |ednak obrona ma ce negatywny-
przetrwane, a natarce ce pozytywny - zdobyce ponewaz
dae| zdobyce czego pomnaza wasne rodk wo|enne, podczas
gdy przetrwane ne da|e tego, datego, aby s wyrazc ce,
musmy powedzec; forma obronna prowadzena wo|ny |est
sama w sobe sne|sza nz forma zaczepna. Swadome
dzymy do wysunca takego wnosku, aczkowek wynka on
cakowce z natury rzeczy dowadczene tysckrotne go
potwerdza, to |ednak cakowce przeczy on ogne panu|ce|
opn. |est to dowd, |ak bardzo mog powerzchown psarze
powkac wszeke po|ca.
Skoro obrona |est sne|sz form prowadzena wo|ny,
ma|c |ednak ce negatywny, to wynka std samo przez s,
ze trzeba posugwac s n tyko dopty, dopk potrzebu|emy
|e| ze wzgdu na wasn saboc, ze naezy porzucc | z
chw gdy s poczu|emy na sach postawena sobe ceu
pozytywnego. Ponewaz za zwycstwo, ktre osgamy z |e|
pomoc, zwyke wpywa korzystne na stosunek s, wc
naturanym begem zdarzen wo|ennych bdze, gdy zaczne s
od obrony, a skonczy na dzaanu zaczepnym. Tak samo
sprzeczne z po|cem wo|ny |est uznawane obrony za
ostateczny ce wo|ny, |ak traktowane obrony berne ne tyko
w caoc dzaana, ae tez we wszystkch |e| fragmentach.
Innym sowy; wo|na, podczas ktre| chcaoby s zwycstwo
wasne zuzytkowac tyko da odparca neprzy|acea bez
dzena do przecwnatarca, byaby rwne nedorzeczna |ak
btwa, w ktre| wszeke poczynana byyby bezwzgdne
obronne, a wc berne.
Przecwko susznoc tego ognego po|ca mozna by
przytoczyc wee przykadw wo|en, gdze ostateczne cee
obrony pozostaway tyko obronnym ne pomyano nawet o
przecwdzaanu zaczepnym. Mozna by to |ednak uczync tyko
wtedy, gdyby s zapomnao, ze mowa tu o pewnym ognym
po|cu ze wszystke przykady, |ake daoby s mu
przecwstawc, naezy potraktowac |ako przypadk, gdze ne
nastpa |eszcze mozwoc przecwdzaana zaczepnego.
Na przykad podczas wo|ny sedmoetne|, a przyna|mne| w
cgu ostatnch trzech at |e| trwana, Fryderyk Wek ne mya
wcae o dzaanach zaczepnych. Sdzmy nawet, ze w oge
traktowa on dzaana zaczepne w te| wo|ne tyko |ako epszy
rodek obrony. Ogne poozene zmuszao go do tego, a |est
rzecz zupene naturan, ze wdz ma na oku tyko to, co w
|ego sytuac| |est na|bardze| uzasadnone. Nemne| |ednak
rozpatru|c w ognych zarysach ten przykad obrony, musmy
tu przy|c za podstaw cae| akc| my o mozwym dzaanu
zaczepnym przecwko Austr powedzec sobe: chwa
odpowedna |eszcze wwczas ne nadesza. |uz samo zawarce
poko|u dowodz, ze pogd ten w tym przypadku ne by
bezpodstawny. Cz bowem mogo skonc Austrakw do
zawarca poko|u, |e ne my, ze sam ne byby w moznoc
zrwnowazyc sw potg taentu kra, ze w kazdym wypadku
wysk ch musz byc |eszcze wksze nz dotychczas ze przy
na|mne|szym zanedbanu naezy s obawac nowych strat
terytoranych. Istotne, ktz by wtp o tym, ze Fryderyk Wek,
gdy sy |ego uwon s od wak z Ros|, Szwec| arm
Rzeszy, ne dzyby do pobca Austrakw ponowne w
Czechach na Morawach?
Po ustaenu po|ca obrony w |ego stotnym znaczenu
okreenu |e| granc, powrcmy |eszcze raz do stwerdzena, ze
obrona |est sne|sz form prowadzena wo|ny.
Bzsze rozwazane porwnane natarca obrony uwydatn
to zupene |asno. Teraz chcemy tyko zwrcc uwag, e
sprzecznoc samych w sobe, |ak w stosunku do
dowadczena zawera twerdzene przecwne. Gdyby forma
zaczepna bya sne|sza, to ne byoby w oge podstawy
uzywana formy obronne|, ponewaz ma ona tyko ce
negatywny. Kazdy musaby wwczas dzyc do natarca, a
obrona, byaby nonsensem. Natomast w przecwnym wypadku
|est rzecz naturan, ze wyzsze cee okupu|e s wkszym
oaram. Kto s czu|e doc snym, aby s posugwac form
sabsz, ten ma moznoc dzena do rozege|szego ceu; kto
stawa sobe cee skromne|sze, czyn to zapewne po to, aby
wyzyskac korzyc pynce z formy sne|sze|. |e spo|rzymy na
t spraw z punktu wdzena dowadczena, to oczywce
ma|c dwa teatry wo|ny, byoby czym nesychanym nacerac
arm sabsz, a bronc s sne|sz. Skoro za od dawna
postpowano wszdze nacze|, dowodz to, ze dowdcy, nawet
przy wasne|, zdecydowane| skonnoc do natarca, uwaza|
obron za co sne|szego. W nastpnych rozdzaach bdzemy
muse wy|anc |eszcze kka poszczegnych punktw.
ROZDZIAL DRUGI
|ak stosunek mdzy natarcem obron
zachodz w taktyce
Przede wszystkm musmy rozpatrzyc okocznoc, |ake
skada| s w btwe na zwycstwo.
O przewadze, mstwe, wycwczenu czy tez nnych
wacwocach wo|sk ne bdzemy tu mw, gdyz zaez one z
zasady od nnych rzeczy, ktre pozosta| poza dzedzn te|
sztuk wo|enne|, o ktr tu chodz. Zreszt zarwno w natarcu,
|ak w obrone prze|awa| one |ednakow skutecznoc. Nawet
ogna przewaga czebna ne moze tu byc brana pod uwag,
ponewaz czebnoc wo|sk |est rwnez rzecz okreon |uz z
gry ne zaezy od wo wodza. Rzeczy te przy tym ne s
wobec natarca obrony w |akm spec|anym stosunku. Poza
tym s |eszcze trzy rzeczy, ktre ma|, |ak s zda|e, znaczene
rozstrzyga|ce, a manowce: zaskoczene, korzyc terenowe
uderzene z kku stron.
Zaskoczene wywera sw| wpyw przez to, ze
przecwstawamy neprzy|aceow w danym punkce o wee
wce| wo|sk, anze on tego oczekwa. Ta przewaga czebna w
danym punkce rzn s od ogne| przewag czebne| bardzo
znaczne |est na|wazne|szym czynnkem sztuk wo|enne|.
W |ak sposb korzyc terenowe przyczyna| s do
zwycstwa, |est samo przez s doc zrozumae, a naezy
zauwazyc tyko to, ze tuta| ne mwmy |edyne o przeszkodach,
na |ake mus natknc s nacera|cy podczas posuwana s
naprzd, t|. strome zbocza, wysoke gry, botnste strumene,
zywopoty td., ecz ze korzyc terenow sta|e s takze
moznoc ukrytego uszykowana. Nawet o cakem obo|tnym
terene mozna powedzec, ze wce| da|e korzyc temu, kto go
zna.
Uderzene z kku stron zawera w sobe wszeke taktyczne
obe|ca, weke mae, dzaane |ego opera s czcowo na
zdwo|one| skutecznoc bron pane|, czcowo za na obawe
przed odccem.
|akze s zatem ustosunku| do tych rzeczy natarce
obrona?
|e rozpatrzymy wszystke trzy wyze| wynszczone czynnk
zwycstwa, to s okaze, ze nacera|cy korzysta tyko z mae|
czc perwszego ostatnego z nch, podczas gdy wksza ch
czc, a drug czynnk w caoc, sprzy|a obroncy.
Nacera|cy moze wykorzystac tyko wacwe uderzene
caoc swych s na caoc s przecwnka, gdy tymczasem
obronca w czase samego bo|u moze bezustanne stosowac
zaskoczene, wyraza|ce s w se forme |ego natarc.
Nacera|cemu o wee atwe| otoczyc odcc caoc nz
obroncy, ponewaz ten |uz sto w me|scu, gdy tamten posuwa
s |eszcze ku nemu. |ednak obe|ce to stosu|e s znw tyko
do caoc s, gdyz podczas bo|u samego w stosunku do
poszczegnych czc s uderzene z kku stron atwe|sze |est
da obroncy nz da nacera|cego, ponewaz on |ak to |uz wyze|
powedzemy, atwe| potra zaskoczyc przecwnka form
s swoch natarc.
|asna rzecz, ze przede wszystkm obronca korzysta z
pomocy, ktr mu zapewna teren; co s tyczy |ednak przewag
pod wzgdem zaskoczena s form natarc, to wypywa ona
std, ze nacera|cy mus s poruszac po szakach drogach,
gdze atwo go obserwowac, podczas gdy obronca grupu|e s w
ukrycu nema az do rozstrzyga|ce| chw pozosta|e da
nacera|cego prawe newdzany. Od czasu gdy zaczto
stosowac wacwy rodza| obrony, rozpoznane wyszo zupene
z mody, tzn. stao s nemozwe. Wprawdze rozpozna|e s
|eszcze czasam, ae rzadko kedy przynos to wkszy pozytek.
|akkowek neskonczene weka |est korzyc, |ak da|e moznoc
wybrana terenu da wasnego uszykowana dokadnego
obeznana s z nm |eszcze przed btw, |akkowek zrozumae
|est, ze ten, kto w takm terene urzdza zasadzk (obronca),
moze o wee atwe| zaskoczyc przecwnka nz nacera|cy, to
|ednak do dz weu |eszcze ne moze s oswobodzc od
starych przesdw, |akoby btwa przy|ta bya |uz na poy
przegrana. Wypywa to z tego rodza|u obrony, |ak stosowano
zwyke przed dwudzestu aty, a po czc podczas wo|ny
sedmoetne|, kedy to od terenu oczekwano wspdzaana
tyko w forme trudnego dostpu od czoa (strome stok wzgrz
tp.) kedy pytke uszykowane neruchwoc skrzyde
powodoway tak saboc broncego s, ze ten s dawa
zwabac przez coraz to nne wzgrze , rozcga|c s |eszcze
bardze|, pogarsza swo|e poozene. Skoro za znaezono |uz
pewen rodza| oparca, to cay wysek kerowano na to, aby w
te| arm, |akby rozpte| na krosnach, ne zrobono zadnego
wyomu. Obsadzony teren by cenny bezporedno w kazdym
punkce, naezao go bronc bezporedno. Ne byo wc mowy
an o ruchu, an o zaskoczenu podczas btwy. Byo to cakowte
przecwenstwo dobre| obrony, |ak s staa stotne dopero w
ostatnch czasach.
To nedocenane obrony |est wacwe zawsze wynkem
epok, w ktre| pewen sposb obrony |uz s przezy. Tak byo
tez z epok wspomnan wyze|, ktra dawne| maa sw| okres,
kedy obrona naprawd growaa nad natarcem.
|e prze|rzymy rozw| nowsze| sztuk wo|enne|, to s
okaze, ze z pocztku, tzn. podczas wo|ny trzydzestoetne|
wo|ny o sukces| hszpansk, rozwnce uszykowane arm
byo |ednym z wekch, gwnych zagadnen btwy. Bya to
na|wazne|sza czc panu btwy. Dawaa to obroncy z zasady
weke korzyc, gdyz by |uz uszykowany rozwnty do bo|u.
|ednak w mar wzrostu zdonoc manewrowe| wo|sk korzyc ta
zankaa przewag w pewnym okrese uzyskwa nacera|cy.
Wobec tego obronca szuka ochrony poza rzekam, gbokm
donam na wzgrzach. Przez to uzyska on z powrotem
zdecydowan przewag, ae trwao to tyko dopty, dopk
nacera|cy ne naby take| ruchwoc zrcznoc, ze mg s
odwazyc na we|ce w teren poprzecnany na natarce
koumnam rozdzeonym, a zatem na obe|ce przecwnka.
Doprowadzo to do coraz wksze| rozcgoc pozyc|, a to
naprowadzo nacera|cego na my koncentrac| s w paru
punktach, aby przebc cenk pozyc|. Nacera|cy uzyska
przez to po raz trzec przewag, a obrona musaa znowu
zmenc sw| system. Uczyna to podczas ostatnch wo|en.
Utrzymywaa swe sy w wekch masach, przewazne ne
rozwntych, a gdze byo potrzeba, to ukrytych, a zatem
trzymaa |e tyko w pogotowu, aby przecwdzaac rozw|a|cym
s poczynanom nacera|cego.
Ne wycza to cakowce pewne| berne| obrony terenu;
korzyc z ne| wynka|ca |est zbyt weka, aby wykorzystane |e|
ne mao s chocby stokrotne przydarzyc w dane| kampan.
|ednak taka berna obrona terenu zazwycza| przestaa |uz byc
rzecz gwn, a o to tu wane chodz.
|eby nacera|cy wynaaz teraz |ak nowy wek rodek
zaradczy, na co wszakze wobec prostoty ceowoc, |aka
panu|e dz we wszystkm, boda| s ne zanos, to obrona tez
musaaby zmenc swo|e postpowane. Zawsze |ednak bdze
ona maa zapewnon pomoc ze strony terenu, a ponewaz
wacwoc terenu ma| dz wkszy nz kedykowek wpyw na
dzaana wo|enne, datego w oge zapewna| obrone |e|
naturan przewag.
ROZDZIAL TRZECI
|ak stosunek mdzy natarcem obron
zachodz w strateg
Przede wszystkm zapyta|my ponowne: |ake okocznoc
zapewna| strateg szczwy sukces?
W strateg ne ma zwycstwa - mwmy o tym |uz
poprzedno. Powodzene strategczne to z |edne| strony
korzystne przygotowane taktycznego zwycstwa - m wksze
|est to powodzene strategczne, tym prawdopodobne|sze |est
zwycstwo w btwe. Z druge| strony powodzene strategczne
poega na wykorzystanu wywaczonego zwycstwa. Im bardze|
wydarzena strategczne dzk swym operac|om po wygrane|
btwe zbega| s z |e| konsekwenc|am, m wce| zdoa
stratega zagarnc rozpada|cych s czstek, ktrych
fundamentam btwa wstrzsna, m wce| na wksz ska
dokona rzeczy, ktre podczas btwy same| trzeba byo mozone
wypracowywac - tym wspanasze s |e| osgnca. Rzeczy
za, ktre to powodzene szczegne umozwa| ub uatwa|,
a zatem stanow gwne czynnk dzaanoc strategczne|, s
nastpu|ce:
1. Korzyc terenowe;
2. Zaskoczene abo przez wacwy napad nespodzany,
abo tez dzk neoczekwanemu da neprzy|acea uszykowanu
wkszych s w pewnym punktach;
3. Uderzene z kku stron; wszystke trzy czynnk |ak w
taktyce;
4. Pomoc, ktr nam da|e teatr wo|enny dzk twerdzom
wszystkemu, co do nch naezy;
5. Pomoc ze strony udnoc;
6. Wykorzystane wekch s moranych.
W |ak sposb ustosunkowu| s wza|emne natarce
obrona ze wzgdu na te czynnk?
Obronca ma za sob korzyc terenowe, nacera|cy
natomast - korzyc, ktre da|e nespodzewany napad
zarwno w strateg, |ak w taktyce. Naezy tu zaznaczyc, ze w
strateg napad |est rodkem neskonczene bardze|
skutecznym waznym nz w taktyce. W te| ostatne| rzadko
kedy bdze mozna napad rozwnc do rozmarw wekego
zwycstwa, podczas gdy w strateg nespodzewany napad
nerzadko
konczy ca wo|n |ednym zamachem. Natomast zauwazyc
naezy, ze uzyce tego rodka uwarunkowane |est wekm,
rozstrzyga|cym, rzadko s zdarza|cym bdam przecwnka
ze wobec tego ne naezy go uwazac za zbyt wazk argument
na korzyc natarca.
Zaskoczene przecwnka przez zgrupowane
przewaza|cych s w pewnych punktach ma znowu bardzo
wee podobenstwa do podobnego wypadku w taktyce. Gdyby
obronca by zmuszony rozdzec swo|e sy w weu atwo
dostpnych punktach swego teatru wo|ennego, to da
nacera|cego wynkaby, oczywce, korzyc poega|ca na
moznoc uderzena ca s na |edn z tych czc.
|ednak tuta| nowa sztuka obronna dokonaa neznaczne
wprowadzena odmennych zasad przez odmenne
postpowane. |e obronca ne obawa s, ze przecwnk,
wykorzystawszy ne obsadzon drog, rzuc s na wazne
magazyny czy skady, czy tez na ne przygotowan twerdz ub
stoc, |e ne mus wprost wystpc przecw nacera|cemu
wzduz te| wybrane| drog, chocazby datego, ze w przecwnym
raze stracby moznoc odwrotu - to ne ma on zadnego
powodu do rozdzeana swoch s. W wypadku gdyby
nacera|cy wybra nn drog nz ta, na ktre| s zna|du|e
obronca, to moze go zawsze w kka dn pne| odszukac ca
swo| s na te| drodze. Co wce|, moze on nawet w wkszoc
wypadkw byc pewny, ze nacera|cy zrob mu zaszczyt
odszuka go sam. |e za nacera|cy uzna za wskazane
maszerowac naprzd rozdzeonym sam, czego ze wzgdu na
wyzywene czsto z trudnoc da s unknc, to obronca ma z
tego oczywst korzyc moze ca swo| s uderzyc na |edn
z czc s przecwnka.
Natarca z boku tyu zmena| w strateg swo| natur w
wysokm stopnu, gdyz chodz tu o tyy bok caego teatru
wo|ennego tak:
1. Odpada podw|ne dzaane ogna, gdyz ne mozna
strzeac z |ednego konca teatru wo|ennego na drug;
2. Obawa utracena moznoc odwrotu |est u otoczonego o
wee sabsza, gdyz w strateg ne da s tak ce zamknc
przestrzen |ak w taktyce;
3. Ze wzgdu na wksze przestrzene wystpu|e w strateg
sne| skutecznoc n wewntrznych, tzn. krtszych,
powodu|e wek przecwwag napadom z kku stron;
4. Nowa zasada prze|awa s we wrazwoc n poczen,
tzn. w efekce, |ak wypywa ze zwycza|nego ch przerwana.
Wprawdze w oge ezy w naturze rzeczy, ze w strateg -
ze wzgdu na wksze przestrzene - otoczene, napad z kku
stron z zasady |est mozwy tyko da tego, kto ma nc|atyw, a
zatem da nacera|cego, ze obronca ne moze, tak |ak w
taktyce, otoczyc otacza|cego podczas samego dzaana,
ponewaz ne moze on swoch s uszykowac stosunkowo an tak
gboko, an tak skryce. |ednak cz pomoze natarcu atwoc
otoczena, |e ne ma z tego korzyc? Totez w strateg w oge
ne mozna byoby natarca poczonego z otoczenem uwazac
za warunek zwycstwa, gdyby ne wzgd na dzaane na ne
poczen. Ae ten czynnk rzadko kedy ma wksze znaczene
w perwszych chwach kampan, kedy to natarce obrona
spotyka| s wprost przecwstawa| sobe; nabera on
znaczena dopero podczas same| kampan, gdy nacera|cy w
kra|u neprzy|aceskm stopnowo sta|e s obronc. Wtedy ne
poczen tego nowego obroncy sta| s wrazwe, a perwotny
obronca |ako nacera|cy moze wykorzystac t saboc. Latwo
mozna spostrzec, ze te| przewag natarca ne mozna w oge
zaczyc na |ego korzyc, gdyz wypywa ona wacwe z
wyzszych zagadnen obrony.
Czwarty czynnk: strategczne korzyc teatru wo|ennego,
|est oczywce po strone obroncy. Arma nacera|ca,
zaczyna|c kampan, odrywa s od swego teatru wo|ennego
osaba s przez to, tzn. pozostawa za sob twerdze
wszekego rodza|u skady. Im wkszy |est teren operacy|ny,
ktry ma przebyc, tym bardze| s osaba (przez marsze
pozostawane zag). Natomast arma bronca s pozosta|e
zwzana z tym wszystkm, tzn. korzysta z pomocy twerdz, nc
|e| ne osaba zna|du|e s bze| zasa|cych | rde.
Pomoc ze strony udnoc |ako pty czynnk prze|awa s
wprawdze ne w kazde| obrone, gdyz kampana obronna moze
przebegac w kra|u neprzy|aceskm, ae czynnk ten wynka
tyko z po|ca obrony wywera sw| wpyw w nader cznych
wypadkach. Zreszt przez pomoc t rozumemy przewazne, ae
ne wyczne, dzaanoc pospotego ruszena powstana
narodowego; naezy do tego rwnez zmne|szene wszekch
tarc oraz fakt, ze wszeke rda zasa|ce s bze| dopywa|
obce|.
Wyrane unaocznene skutecznoc rodkw wymenonych
w punkce trzecm czwartym da|e nam nby w powksza|cym
zwercade kampana 1812 roku. 500 ty. zonerzy
przekroczyo Nemen, 120 ty. bo s pod Borodnem, a |eszcze
mne| przybyo do Moskwy.
Mozna by rzec: skutek te| obrzyme| prby by tak donosy,
ze Ros|ane, gdyby nawet w oge ne przesz do dzaan
zaczepnych, to tak byby na duzszy czas zabezpeczen przed
now nwaz|. Wprawdze z wy|tkem Szwec| zaden kra|
europe|sk ne |est w podobnym poozenu |ak Ros|a, ae czynnk
oddzaywa|cy pozosta|e tu zawsze ten sam rzn s tyko
stopnem swe| sy.
|e do czwartego ptego czynnka dodamy uwag, ze te
sy obrony odnosz s do obrony wacwe|, tzn. prowadzone|
we wasnym kra|u, ze sabn, |e obrona zosta|e przenesona
na teren neprzy|acesk przepatana |est dzaanam
zaczepnym, to wypywa std, podobne |ak wyze| przy trzecm
czynnku, nowa u|emna strona natarca. Zarwno bowem |ak
obrona ne |est byna|mne| zozona wyczne z perwastkw
bernych, tak natarce ne skada s wyczne z czynnkw
aktywnych, co wce|, kazde natarce, ktre ne prowadz
bezporedno do zawarca poko|u, mus s skonczyc obron.
|e wc wszeke czynnk obronne wystpu|ce podczas
natarca osaba| s przez sam |ego natur, tzn. |uz przez
samo naezene do natarca, to oczywce musmy uwazac to za
ogn u|emn cech natarca.
Ne |est to byna|mne| przne mdrkowane, przecwne, w
tym wane tkw gwna trudnoc kazdego natarca datego
przy kazdym pane natarca strategcznego naezy przede
wszystkm zwrcc uwag na ten punkt, tzn. na obron, |aka
nastp po natarcu. W ksdze o pane wo|ny przy|rzymy s
temu bze|.
Weke sy morane, ktre neraz przenka| zywo wo|ny
|ako stotna |ego czc skadowa ktrym wobec tego moze s
wdz posugwac w pewnych wypadkach da wzmocnena s
wasnych, mozna newtpwe wyobrazc sobe zarwno po
strone obrony, |ak natarca. Te z nch, ktre w natarcu
prze|awa| s ze szczegn |askrawoc, |ak zameszane
strach u przecwnka, wystpu| zwyke dopero po
rozstrzyga|cym uderzenu, a zatem rzadko kedy przyczyna|
s do nadana temu uderzenu odpowednego kerunku.
Sdzmy, ze tez nasz, z obrona |est sne|sz form
wo|ny nz natarce, przeprowadzmy w ten sposb
dostateczne. Pozosta|e do uwzgdnena |eszcze |eden tyko
neznaczny czynnk, dotychczas ne docenany. |est nm
mstwo, uczuce przewag w wo|sku wynka|ce ze
wadomoc, ze s naezy do strony nacera|ce|. Rzecz ta |est
zasadnczo suszna, ae uczuce to bardzo szybko przeksztaca
s w nne, ogne|sze sne|sze, udzea|ce s wo|sku wsku-
tek zwycstw ub porazek, |ako efekt taentu ub neudonoc
wodza.
ROZDZIAL CZWARTY
Dorodkowoc natarca a odrodkowoc
obrony
Oba te wyobrazena, obe te formy uzyca s w natarcu
obrone, w teor w rzeczywstoc wystpu| tak czsto, ze
narzuca| s wyobran nezaezne od nasze| wo |ako formy
nema koneczne wrodzone natarcu obrone, aczkowek, |ak
wykazu|e na|mne|sze chocby zastanowene s, wacwe tak
ne |est. Rozpatrzmy wc te wyobrazena |ak na|szybce|, aby
wyrobc sobe o nch raz na zawsze |asne po|ce. Wtedy w
daszych naszych rozwazanach stosunku mdzy natarcem a
obron bdzemy |e mog cakowce pomnc, a pozoma
korzyc ub szkoda, |aka by z tego wynka, ne bdze |uz nam
w tym przeszkadzaa. Traktu|emy |e tuta| |ako czyste abstrakc|e,
wycgamy z nch po|ce nby esenc| zastrzegamy sobe
moznoc zwrcena uwag, |ak udza ma ono w tych rzeczach.
Obronc wyobrazamy sobe zarwno w taktyce, |ak w
strateg |ako wyczeku|cego, a zatem sto|cego na me|scu,
nacera|cego za wyobrazamy sobe w ruchu, to w ruchu
przecwko temu sto|cemu. Wynka std z konecznoc, ze
otoczene zamknce zaezy tyko od wo nacera|cego, a
manowce trwa tak dugo, |ak dugo trwa ruch wasny oraz
stane obroncy na me|scu. T swobod natarca, zeby dzaac
ub ne dzaac koncentryczne zaezne od tego, czy |est to
korzystne czy szkodwe, naezaoby ogne zaczyc na dobro
natarca. |ednak wybr ten |est wony da natarca tyko w
taktyce, a ne zawsze w strateg. W taktyce punkty oparca da
obu skrzyde prawe ngdy ne zabezpecza| ch bezwzgdne,
w strateg natomast zdarza s to bardzo czsto, a manowce
wtedy, gdy na obronna rozcga s w prostym kerunku od
morza do morza ub od |ednego obszaru neutranego do
drugego. W tym wypadku natarce ne moze postpowac
zbezne swoboda |ego wyboru |est bardzo ogranczona.
|eszcze bardze| neprzy|emne |est ta swoboda wyboru
ogranczona, kedy natarce mus postpowac zbezne. Ros|a
Franc|a ne mog natrzec na Nemcy nacze|, |ak otacza|c |e, a
zatem sam ne poczonym. Gdybymy wc mog przy|c, ze
forma dorodkowa w dzaanu s |est w wkszoc wypadkw
form sabsz, to korzyc, |ak ma nacera|cy z wksze|
swobody wyboru, prawdopodobne cakowce wyrwnaaby s
przez to, ze w nnych wypadkach mus on posugwac s form
sabsz.
Rozpatrzmy teraz bze| dzaane tych form w taktyce w
strateg.
Przy dorodkowym kerunku s, z obwodu ku rodkow, |ako
perwsz korzyc uwazano coraz wksze skupane s s w
mar ch posuwana s naprzd; fakt. |est bezsporny, ae
korzyc -|edyne pozorna, gdyz skupane s zachodz u obu
stron, a zatem utrzymu|e s tu rwnowaga. Podobne rzecz s
ma z rozpraszanem s w dzaanu odrodkowym.
Inna natomast, to rzeczywsta, korzyc |est w tym, ze
posuwa|ce s dorodkowo sy keru| swo|e dzaana do
wspnego punktu, w przecwenstwe do s posuwa|cych s
odrodkowo. |ake s te dzaana? Musmy oddzec taktyk od
strateg.
Ne chcemy tu posuwac anazy zbyt daeko; poda|emy
datego nastpu|ce punkty przynoszce korzyc tych dzaan
w taktyce:
1. Podwo|one ub co na|mne| wzmocnone dzaane ogna, a
manowce z chw gdy wszystko |uz s ku sobe zbzyo do
pewnego stopna;
2. Uderzene na ten sam oddza z kku stron;
3. Odcce odwrotu.
Odcce odwrotu mozna sobe wyobrazc tez |ako
strategczne, ae wtedy |est ono oczywce o wee trudne|sze,
gdyz ne mozna dobrze zamknc wkszych przestrzen.
Uderzene na ten sam oddza z kku stron |est w oge tym
skuteczne|sze bardze| rozstrzyga|ce, m mne|szy |est ten
oddza m bardze| wyobrazmy |e sobe |ako zbzone do
ostateczne| grancy, tzn. do poszczegnego zonerza. Arma
moze s doskonae bc |ednoczene na kku frontach, dywz|a
|uz w mne|szym stopnu, bataon tyko wtedy, gdy tworzy
mas, a poszczegny czowek wcae tego ne potra. Stratega
|ednak ogarna dzedzn wekch mas, przestrzen czasu,
taktyka za ezy na przecwegym krancu. Std |uz wynka, ze
weostronne uderzene ne moze mec w strateg tych samych
skutkw, co w taktyce.
Dzaane ogna ne |est przedmotem strateg, na |ego
me|sce |ednak z|awa s co nnego. |est to zagrozene bazy,
|ake mne| ub wce| odczuwa kazda arma, gdy wrg bsko
czy daeko po|awa s zwycsko na |e| tyach.
Ustamy zatem, ze dorodkowe dzaane s da|e korzyc
przez to, ze dzaane przecwko a |est rwnoczene dzaanem
przecw b, ne osaba|c |ednak dzaana przecw a, ze
dzaane przecw b |est rwnoczene dzaanem przecw a.
Caoc zatem ne |est a pus b, tyko |est czym |eszcze wce|,
caa za ta korzyc zachodz w taktyce, w strateg,
aczkowek w obu |est neco rzna.
A co mozemy przecwstawc te| korzyc przy odrodkowym
dzaanu s? Oczywce bske skupene s, poruszena po
nach wewntrznych. Zbyteczne wyuszczac, w |ak sposb
moze to bardzo pomnozyc sy obrony, tak ze nacera|cy ne
zdoa wyrwnac te| straty bez weke| przewag czebne|.
|eze tyko obrona wchone w sebe zasad ruchu (ruchu,
ktry wprawdze rozpoczyna s pne| nz u nacera|cego, ae
zawsze doc
wczene, aby rozunc wzy skostnae| bernoc), to korzyc
wkszego skupena s dzaana po nach wewntrznych
bdze o wee bardze| rozstrzyga|ca przewazne skuteczne|
prowadzca do zwycstwa nz dorodkowa forma natarca.
Zwycstwo |ednak mus wyprzedzac powodzene; na|perw
trzeba pokonac, zanm bdze mozna pomyec o odccu.
Krtko mwc, wdzmy, ze zachodz tu stosunek podobny |ak
mdzy natarcem obron w oge. Forma dorodkowa
prowadz do wetnych wynkw, odrodkowa natomast czyn
sukces wasny pewne|szym, tamta |est form sabsz o ceu
bardze| pozytywnym, ta za - form sne|sz o ceu
negatywnym. Przez to, wyda|e s nam, obe te formy zostay
doprowadzone do pewne| rwnowag nestae|. |e do tego
dodamy, ze obrona, ne bdc wszdze bezwzgdn, ne
zawsze tez |est pozbawona mozwoc posugwana s sam
dorodkowym, to przyna|mne| ne bdzemy me prawa
sdzc, ze ten koncentryczny rodza| dzaana wystarcza, aby
zapewnc natarcu cakowt przewag nad obron. W ten
sposb oswobodzmy s od wpywu, |ak przy kazde| sposob-
noc wywera na nasz sd podobny sposb myena.
Wszystko, comy dotychczas powedze, dotyczyo zarwno
taktyk, |ak strateg. Teraz naezy podnec |eszcze |eden
nadzwycza| wazny punkt, obchodzcy wyczne strateg.
Korzyc n wewntrznych rone wraz z przestrzen, ktre| te
ne dotycz. Przy odegocach kku tyscy krokw czy tez
pot m czas, |ak s zysku|e, ne moze byc oczywce tak
wek, |ak przy odegocach kku przemarszw dzennych abo
zgoa dwudzestu do trzydzestu m. Perwsze, a manowce
mne|sze przestrzene, naez do taktyk, wksze za do
strateg. I aczkowek w strateg potrzeba tez wce| czasu do
osgnca ceu nz w taktyce, a arm ne pokonu|e s tak
szybko |ak bataonu, to |ednak w strateg czas wzrasta tyko do
pewnego punktu, manowce do czasu trwana btwy, a
na|wyze| do paru dn, w cgu ktrych da s btwy unknc bez
decydu|cych oar. Zachodz dae| |eszcze |edna bardzo
znaczna rznca we wacwe| korzyc z przestrzen, |ak s
uzysku|e w |ednym drugm wypadku. Przy maych w taktyce
odegocach w btwe poruszena |edne| strony odbywa| s
nema na oczach druge|, ten wc, kto sto na n zewntrzne|,
dowadu|e s przewazne szybko o poruszenach przecwnka.
Przy wkszych natomast odegocach w strateg nadzwycza|
rzadko s zdarza, aby poruszene |edne| strony ne byo ukryte
przed drug przyna|mne| dzen |eden, a doc byo wypadkw,
kedy pozostawao ukryte przez cae tygodne, zwaszcza gdy
poruszene dotyczyo tyko |ednego oddzau odbywao s w
znacznym oddaenu. Latwo przewdzec, |ak weka |est korzyc
z ukryca da tego, kto z natury swego poozena na|bardze|
potra to zuzytkowac.
Na tym konczymy nasze rozwazana o dorodkowym
odrodkowym dzaanu s ch stosunku do natarca obrony,
zastrzega|c sobe powrt do obu tych zagadnen,
ROZDZIAL PIATY
Charakter obrony strategczne|

|uz przedtem powedzemy, co to |est w oge obrona:
manowce |est to sne|sza forma prowadzena wo|ny, za
pomoc ktre| chcemy osgnc zwycstwo, aby po uzyskanu
przewag prze|c do natarca, tzn. do pozytywnego ceu wo|ny.
Nawet |e zamarem wo|ny |est |edyne utrzymane status
quo, to |ednak samo tyko odparce cosu |est czym
sprzecznym z po|cem wo|ny, gdyz prowadzene wo|ny
newtpwe ne |est samym tyko odperanem cosw. Gdy
obronca wywaczy sobe znaczne powodzene, to obrona |uz
swo|e zroba mus on pod oson tego powodzena oddac cos,
|e ne chce wystawc s na pewn zgub. Mdroc wymaga,
aby kuc zeazo pk gorce wykorzystac uzyskan przewag,
aby uchronc s przed nowym uderzenem. |ak, kedy gdze
ma nastpc ta reakc|a, zaezy oczywce od weu nnych
okocznoc, ktre bdze mozna dopero pne| rozwnc. Tuta|
ustamy |edyne, ze to prze|ce do cosu odwetowego mus byc
traktowane |ako dznoc obrony, a zatem |ako stotny |e|
czynnk, ze wszdze tam, gdze zwycstwa odnesonego
dzk forme obronne| ne zuzytkowano w |akkowek sposb w
gospodarce wo|enne|, gdze wdne ono ponekd
bezuzyteczne, tam popena s wek bd.
Szybke, mocne prze|ce do natarca - byskawczny mecz
odwetowy - |est na|wetne|szym punktem obrony; kto s go
ne domy w por, a racze| kto go ne wczy zaraz do po|ca
obrony, ten ngdy ne po|me przewag obrony. Bdze on
zawsze mya tyko o rodkach, ktre za pomoc natarca
nszczy s neprzy|aceow, a da sebe zdobywa. Srodk te
|ednak zaez ne od sposobu zwzana wza, ecz od |ego
rozwzana. Dae| |est wekm neporozumenem po|mowane
natarca zawsze |ako uderzena, a zatem obrony tyko |ako
czkego poozena zameszana.
Co prawda zdobywca decydu|e s na wo|n wczene| nz
nefrasobwy obronca |e ume poczynana swe utrzymac w
dostateczne| ta|emncy, to bdze mg nawet tamtego
zaskoczyc. |ednak |est to co zupene obcego wo|ne same|,
gdyz tak byc ne pownno. Wo|na toczy s racze| da obroncy
nz da zdobywcy, gdyz dopero na|azd wywoa obron, a wraz z
n wo|n. Zdobywca zawsze |est usposobony poko|owo (|ak
to Bonaparte zreszt stae o sobe twerdz), chtne by
wkroczy do naszego panstwa |ak na|spoko|ne|, ae aby ne
mg tego zrobc, musmy sam pragnc wo|ny, a wc | tez
przygotowac, czy nnym sowy; wane sab, skazan na
obron musz byc zawsze uzbro|en, aby ne uec napadow;
tego wymaga sztuka wo|enna.
Wczene|sze z|awene s na teatrze wo|ennym zaezy
zreszt w wkszoc wypadkw od zupene nnych okocznoc
nz od zamaru natarca czy tez obrony. Zamary te ne s wc
ch przyczyn, ae czsto skutkem. Kto perwszy gotw, ten,
|e korzyc wynka|ca z napadu |est doc duza, zabera s do
dzea z tego wane powodu w sposb zaczepny. Kto za |est
gotw pne|, moze |eszcze grozc mu szkod wyrwnac
ponekd tyko przez korzyc obrony.
W oge |ednak |ako korzyc natarca naezy uwazac
moznoc uczynena tego pknego uzytku z wczene|sze|
gotowoc, co przyznamy rwnez |uz w trzece| ksdze. Ta
ogna korzyc ne |est wszakze ce poczona z
konecznoc natarca w kazdym poszczegnym wypadku.
|e zastanawamy s nad tym, |aka pownna byc obrona,
to wyobrazamy sobe, ze ma ona mozwy dobr wszekch
rodkw, ze stne|e zdone do wo|ny wo|sko, ze wdz oczeku|e
wroga ne w pomeszanu, nepewnoc strachu, ecz bez
obawy, spoko|ne rozwazne, ze twerdze ne ka| s
obzena, ze wreszce zdrowy nard ne bardze| ka s wroga,
nz ten s bo |ego. Obrona o takch wartocach ne odegra |uz
wobec natarca tak ze| ro, a natarce ne wyda s |uz tak
atwe nezawodne, |ak s to ro w mtne| wyobran tych,
ktrzy przy natarcu my tyko o mstwe, se wo
ruchwoc, a przy obrone tyko o bezwadze saboc.
ROZDZIAL SZOSTY
Zakres rodkw obrony
W drugm trzecm rozdzae te| ksg wykazamy, |ak
naturan przewag ma obrona w uzycu tych rzeczy, ktre
poza bezwzgdn wekoc wartoc s zbro|nych
warunku| powodzene zarwno taktyczne, |ak strategczne, a
manowce korzyc terenowe, zaskoczene, uderzene z kku
stron, wspdzaane teatru wo|ennego, wspdzaane
udnoc, wykorzystane wekch s moranych. Uwazamy za
pozyteczne zwrcc tu uwag na zakres rodkw sto|cych do
rozporzdzena przede wszystkm obroncy do pewnego stopna
mogcych uchodzc za rznorodne ary |ego budowy.
1. Obrona kra|owa (Landwehr). W nowszych czasach
uzywano |e| tez poza kra|em do natarca na kra| neprzy|acesk
ne da s zaprzeczyc, ze organzac|a |e| w weu panstwach,
np. w Prusach, |est tego rodza|u, z naezy | uwazac nema za
czc wo|ska staego. Ne naezy wc ona wyczne do obrony.
|ednak ne trzeba zapomnac, ze bardzo sne uzyce obrony
kra|owe| w atach 1813, 1814 1815 wyono s z wo|ny
obronne| ze w bardzo neweu tyko panstwach |est ona zor-
ganzowana tak |ak w Prusach, natomast na kazdym mne|
doskonaym stopnu organzac| z konecznoc mus s
nadawac bardze| do obrony nz do natarca. Poza tym |uz w
samym po|cu obrony kra|owe| tkw zawsze my o
nadzwycza|nym, mne| ub wce| ochotnczym wspdzaanu
na wo|ne cae| masy udowe| z |e| sam zycznym, zasobam
nastro|am, Im bardze| organzac| obrony kra|owe| oddaa s
od tych zasad, tym bardze| sta|e s ona wo|skem staym pod
nn tyko nazw. Bdze ona maa wce| zaet wo|ska staego,
ae tez w wkszym stopnu bdze pozbawona zaet wacwe|
obrony kra|owe|, a manowce w zakrese uzyca |e| s, ktry
|est o wee rozege|szy, o wee mne| okreony, o wee
atwe|szy do podnesena go przez ducha nastr| masy. W tym
tkw stota obrony kra|owe|; organzac|a |e| mus uwzgdnac
moznoc wspdzaana caego narodu. W przecwnym raze
obecywane sobe po obrone kra|owe| czego szczegnego
byoby tyko zudzenem.
Ne naezy tu |ednak ne docenac bskego pokrewenstwa,
ktre zachodz mdzy stot obrony kra|owe| a po|cem
obrony, |ak rwnez
ne zapomnac, ze taka obrona kra|owa bdze bardze| zdona
racze| do obrony nz do natarca ze efekty, ktrym przewyzsza
natarce, wykaze gwne podczas obrony.
2. Twerdze. Wspdzaane twerdz strony nacera|ce|
rozcga s tyko na te spord nch, ktre ez na|bze|
grancy. |est ono sabe. Natomast u obroncy wspdzaane to
sga bardze| w gb kra|u, ogarna ch wce|, a samo sta|e s
nerwne bardze| wydatne. Twerdza, ktra powodu|e
wytrzymu|e stotne obzene, wywera naturane wkszy
nacsk na sza wo|ny nz taka, ktra swym umocnenam
oddaa tyko my za|ca tego punktu, a zatem ne zaprzta
ne nszczy rzeczywstych s neprzy|aceskch.
3. Nard. Aczkowek wpyw na wo|n poszczegnego
meszkanca teatru wo|ennego w wkszoc wypadkw ne
wce| |est wdoczny nz wspdzaane |edne| krop wody z
caym potokem, |ednak nawet w wypadkach, gdze ne ma
mowy o powstanu udowym, wpyw ogny, |ak wywera| na
wo|n meszkancy kra|u, |est bardzo znaczny. We wasnym kra|u
wszystko dze atwe|, pod tym oczywce warunkem, ze
nastr| udnoc ne przeczy po|cu kra|u wasnego. Wszeke
wadczena da wroga, weke czy mae, s dokonywane tyko
pod przymusem |awne| przemocy; przemoc t mus zapewnc
wo|sko kosztu|e to wee s wyskw. Obronca otrzymu|e to
wszystko, |e ne zawsze dobrowone, |ak s to zdarza w
wypadkach gotowego do oar entuz|azmu, to |ednak w
nastpstwe od dawna nabyte| karnoc obywateske|, ktra
staa s da meszkancw drug natur. Ta karnoc |est
utrzymywana poza tym |eszcze przez zupene nne,
newo|skowe, bardze| odege rodk postrachu przymusu.
|ednak dobrowone, z rzeczywstego przywzana wypywa|ce
wspdzaane |est we wszystkch wypadkach bardzo znaczne,
szczegne za ne zawodz ngdy w tych punktach, ktre ne
wymaga| od udnoc zadne| oary. Podnemy tyko |eden z
tych punktw, bardzo wazny da prowadzena wo|ny: s to
wadomoc, ne tye te szczegne, weke, wazne
sprawozdana wywadowcw, e nezczone mae zetknca s
z nepewnoc, |ake napotyka codzenna suzba wo|skowa,
przy czym porozumene z udnoc da|e obroncom ogn
przewag.
|e prze|dzemy od tych zupene ognych, zawsze s
zdarza|cych stosunkw do wypadkw szczegnych, kedy
udnoc sama zaczyna brac udza w wace, to az do tego
stopna, ze |ak w Hszpan podczas wo|ny narodowe| wak t
prowadz gwne sama udnoc - to zrozumemy, ze |est to ne
tyko wzmozene wspdzaana udnoc, ae ze wyrasta tu
stotne nowa potga ze wtedy:
4. Powstane narodowe ub pospote ruszene mozna
przytoczyc |ako odrbny rodek obrony.
5. Wreszce mozemy wymenc sprzymerzencw |ako
ostatn podpor obroncy. Ne mozna tu oczywce uwzgdnac
zwykych sprzymerzencw, ktrych ma rwnez nacera|cy,
ecz tych, ktrzy stotne s zanteresowan w utrzymanu s
danego kra|u. Aczkowek bowem ne mwmy tu o
ureguowane| systematyczne rwnowadze s nteresw, ktra
ne stne|e ktr czsto suszne z tego powodu kwes-
tonowano, to |ednak, |e wememy pod uwag rzeczpospot
panstw dzse|sze| Europy, uznac musmy za newtpwe, ze
weke mae nteresy panstw narodw krzyzu| s ze sob w
sposb |ak na|bardze| rznorodny zmenny. Kazdy tak punkt
skrzyzowana tworzy umacna|cy wze, gdyz kerunek
nteresw |ednego stwarza rwnowag z kerunkem nnego.
Dzk wszystkm tym wzom tworzy s na|wyrane| wksze
ub mne|sze zespoene caoc zespoene to przy kazde|
zmane mus byc czcowo naruszone. W ten sposb stosunk
ogne wszystkch panstw mdzy sob suz racze| do
utrzymana caoc w |e| dzse|sze| postac nz do wywoywana
zman, tzn., ze w oge stne|e dznoc do utrzymana tego, co
|est.
Sdzmy, ze tak wane naezy u|c my o potyczne|
rwnowadze w tym znaczenu powsta|e ona sama przez s
wszdze tam, gdze wee panstw kuturanych wchodz ze sob
w rznorodn stycznoc.
W |akm stopnu |est skuteczna ta dznoc nteresw
ognych do utrzymana stne|cego stanu rzeczy, to nna
sprawa. W kazdym raze mozna sobe wyobrazc zmany we
wza|emnych stosunkach poszczegnych panstw zarwno
uatwa|ce, |ak tez utrudna|ce dzaanoc caoc. W
perwszym wypadku s to usowana wytworzena rwnowag
potyczne|, a ponewaz ma| one dznoc tak sam |ak
nteresy ogne, datego bd may rwnez za sob wkszoc
tych nteresw. W drugm wypadku |ednak s to odchyena
wytworzone przez przemozn dzaanoc poszczegnych
czc. S to stne choroby; ne trzeba s dzwc, ze zdarza| s
w tak sabo zwzane| caoc, |ak mnstwo wekch maych
panstw, skoro wystpu| przecez w tak cudowne
zorganzowane| caoc, |ak |est zywa przyroda.
|e kto nam wskaze przykady hstoryczne, ze
poszczegne panstwa mogy dokonac znacznych zman
wyczne da wasne| korzyc, a caoc ne prbowaa nawet
przeszkodzc temu, abo wypadk, gdy |edno panstwo mogo
wznec s tak wysoko ponad nne, ze stao s nema
neogranczonym wadc caoc - to odpowemy mu, ze to ne
dowodz byna|mne|, |akoby ne byo dznoc nteresw
ognych do utrzymana dotychczasowego stanu, ecz tyko, ze
|e| skutecznoc w dane| chw ne bya doc sna. Dznoc do
|akego ceu |est czym nnym nz ruch w tym kerunku, ae ne
|est ona wcae czym ne stne|cym, |ak to na|epe| wdzmy
na dynamce nebos.
Mwc, ze dznoc do zachowana rwnowag |est
utrzymane stne|cego stanu, wychodzmy oczywce z
zaozena, ze w tym stane panowa spok|, tzn. rwnowaga,
Tam bowem, gdze rwnowaga bya |uz naruszona nastpo
naprzene stosunkw, dznoc do rwnowag moze
newtpwe skerowac s ku zmane poozena. Zmana ta
|ednak, |ak to |uz z natury rzeczy wdzmy, moze dotyczyc tyko
neweu panstw, a ngdy ch wkszoc. Pewn |est wc rzecz,
ze ch stnene zawsze chron zabezpecza| nteresy ogne
wszystkch panstw ze kazde panstwo, ktrego dznoc ne s
sprzeczne z caoc, bdze mao podczas obrony wasne|
wce| nteresw za sob nz przecwko sobe.
Kto by wymewa te rozwazana |ako marzena utop|ne,
czynby to kosztem prawdy ozoczne|. Prawda ta umozwa
nam poznane stosunkw, |ake zachodz mdzy stotnym
skadnkam rzeczywstoc, ae newtpwe byoby nerozwag,
gdybymy chce, pom|a|c wszeke przypadkowe domeszk,
wywodzc z ne| prawa, ktre by reguoway kazdy poszczegny
wypadek. Ten kto, wedug wyrazena wekego psarza, ,ne
moze s wznec ponad anegdot" tworzy z ne| ca hstor,
kto zaczyna wszdze od wypadku na|bardze| ndywduanego,
a wc od konca wydarzena zagba s o tye tyko, o e ma
do tego sposobnoc, a wc kto ne docera az do na|gbszego
dna panu|cych ogne stosunkw - tego zdane ngdy ne
bdze mao wartoc da wce| nz |ednego wypadku temu
newtpwe wszystko to, co ozoa wyprowadza da
uognena wypadkw, wyda s tyko marzenem.
|eby ne byo tego ognego dzena do spoko|u
utrzymana stne|cego stanu, to ngdy by weka czba
cywzowanych panstw ne moga stnec przez duzszy czas
spoko|ne obok sebe; musayby z konecznoc zac s ze
sob. |e dzse|sza Europa trwa w tym stane przeszo tysc
at, to mozemy to przypsac tyko dzaanu nteresw ognych,
|e ochrona caoc ne zawsze wystarczaa do utrzymana
kazdego poszczegnego panstwa, to byy to neprawdowoc
w zycu te| caoc. |ednak ne zdoay one znszczyc te| caoc,
ecz same zostay przez n pokonane.
Zupene zbyteczne byoby przebegac ca mas
wypadkw, w ktrych nne panstwa hamoway ub cofay
bardze| ub mne| |awnym przecwdzaanem zmany, ktre
zanadto naruszay rwnowag. Wskaze |e na|bardze| pobezny
rzut oka na hstor. O |ednym wypadku tyko powemy, gdyz
|est on stae na ustach tych, ktrzy wymewa| my
rwnowag potyczne|, ponewaz pozorne nada|e s on tu
szczegne |ako wypadek, kedy newnny obronca zgn, ne
uzyskawszy wsparca od obce| pomocy. Mwmy o Posce. Fakt,
ze cae panstwo o omu monach meszkancw mogo
znknc, uec rozborow przez trzy nne, bez obnazena mecza
przez ktrekowek z pozostaych panstw, wyda|e s na
perwszy rzut oka wypadkem, ktry abo dowodz dostateczne
ogne| bezradnoc zasady rwnowag potyczne|, abo co
na|mne| wykazu|e, |ak daeko moze ona za|c w
poszczegnych wypadkach. Mozwoc znszczena panstwa tak
wekego uczynena zen upu da nnych, naezcych tak |uz
do na|potzne|szych (Ros|a Austra), wydawaa s wypadkem
na||askrawszym |e podobne zdarzene ne mogo zupene
poruszyc nteresw ognych cae| rzeczypospote| panstw, to
powedzaby kto, ze cay wpyw, |ak te nteresy ogne mog
mec na podtrzymane poszczegnych spord nch, mozna by
uwazac za uro|ony. My |ednak trwamy przy zdanu, ze
poszczegny wypadek, nawet na||askrawszy, ne dowodz
nczego wobec ogu faktw, a poza tym twerdzmy, ze zagada
Posk wcae ne |est tak nepo|ta, |ak s wyda|e. Czyz stotne
mozna byo Posk uwazac za panstwo europe|ske, za |ednot
czstk europe|ske| rzeczypospote| panstw? Ne! To byo
panstwo tatarske, ktre zamast ezec, |ak Krymske, nad
Morzem Czarnym, na grancy wata panstw europe|skch,
ezao mdzy nm, nad Ws. Ne chcemy tu an mwc z
pogard o narodze poskm, an usprawedwac rozboru kra|u,
ecz |edyne rozwazac rzeczy tak, |ak s. Od stu at ne
odgrywao to panstwo w grunce rzeczy zadne| |uz ro
potyczne|, ecz byto tyko |abkem nezgody da nnych. W tym
stane z tym ustro|em ne mogo s ono duze| utrzymac wrd
nnych panstw. Istotna zmana tego stanu tatarskego mogaby
byc dzeem poowy czy tez caego stueca, gdyby przywdcy
tego narodu chce tego. Sam on |ednak by nazbyt Tataram,
aby zyczyc sobe take| zmany. Ich rozwze zyce panstwowe
nezmerzona ekkomynoc szy rka w rk w ten sposb
pdz w przepac. Na dugo przed podzaem Posk Ros|ane
czu s tam |ak u sebe w domu. Po|ce nepodegego,
odgranczonego z zewntrz panstwa |uz ne stnao byo
rzecz na|pewne|sz, ze Poska, gdyby ne uega rozborom,
staaby s prownc| rosy|sk. Gdyby tego wszystkego ne byo
gdyby Poska bya panstwem zdonym do obrony, to trzy
mocarstwa ne przystpyby tak atwo do |ego rozboru, te za
mocarstwa, ktre na|bardze| byy zanteresowane w
utrzymanu Posk, |ak Franc|a, Szwec|a Turc|a, mogyby
wspdzaac zupene nacze| ceem |e| utrzymana, Zdac
|ednak, aby utrzymane |akego panstwa byo trosk tyko s
zewntrznych, to doprawdy zbyt wee.
Rozbr Posk |uz przeszo sto at przedtem by weokrotne
omawany, a kra|u tego od tego czasu ne mozna byo
traktowac |ako zamkntego domu, ecz tyko |ako drog
pubczn, po ktre| stae grasoway obce wo|ska. Czy nne
panstwa may temu przeszkadzac, czy may one stae warowac
z dobytym meczem, aby strzec potyczne| wtoc grancy
poske|? Byoby to zdanem morane nemozwym. Poska w
owym czase bya pod wzgdem potycznym newee wce|
nz ne zameszkanym stepem; podobne |ak mao byo
mozwoc staego uchronena tego bezbronnego stepu
poozonego mdzy nnym panstwam od ch napac, tak
rwne trudno byo zapewnc nenaruszanoc tego tzw. pan-
stwa. Z tych wszystkch powodw ne naezaoby s bardze|
dzwc upadkow Posk bez rozgosu nz cchemu zkwdowanu
Ordy Krymske|. Turcy w tym wypadku by bezwzgdne
bardze| zanteresowan nz |akekowek panstwo europe|ske w
utrzymanu Posk, ae tez wdze, ze obrona nezdonego do
oporu stepu byaby prznym wyskem.
Wrcmy do naszego przedmotu. Sdzmy, ze dostateczne
|uz uwydatnmy, z obronca w ognoc wce| moze czyc na
pomoc z zewntrz nz nacera|cy. Bdze on mg tym pewne|
na to czyc, m wazne|sze |est |ego stnene da wszystkch
nnych, to znaczy m zdrowszy sne|szy |est |ego stan
potyczny wo|skowy.
Rzeczy, ktre tu wymenmy |ako stotne rodk obrony,
ne bd stay do dyspozyc| kazde| obrony. Rozume s samo
przez s, ze raz bdze brakowao |ednych z nch, kedy ndze|
nnych, ae wszystke naez do zborowego po|ca obrony.
ROZDZIAL SIODMY
Wza|emne oddzaywane natarca obrony
Rozwazmy teraz obron natarce spec|ane pod tym
wzgdem, |ak daece da s |e oddzec od sebe. Zacznemy
od obrony, a manowce z nastpu|cych powodw. Wprawdze
zupene naturan nezbdn rzecz |est oparce zasad obrony
na zasadach natarca, a zasad natarca na zasadach obrony,
ecz |edno z nch mus mec |eszcze trzec punkt, |e ten szereg
wyobrazen ma mec |ak pocztek, a zatem |est w oge
mozwy. Perwsza sprawa dotyczy wc tego punktu.
Rozwaza|c ozoczne powstane wo|ny, przekonamy s,
ze wacwe po|ce wo|ny ne powsta|e wraz z natarcem, gdyz
natarce stawa sobe |ako ce bezwzgdny ne tye wak, e
zagarnce czego. Powsta|e ono dopero wraz z obron, gdyz
ona to |ako ce bezporedn stawa sobe wak, odperac cos
bowem waczyc - to oczywce |edno. Obrona zwraca s
tyko przecw napac, z konecznoc wc z gry | zakada,
natomast napac |est skerowana ne przecw obrone, tyko ku
czemu nnemu, a manowce ku zawadnc u, w tym wypadku
wc obrona ne zawsze mus stnec. Totez tkw w naturze
rzeczy, ze kto perwszy wprowadza do dzaan czynnk wo|ny, z
czy|ego punktu wdzena naezy przede wszystkm rozwazac
obe strony waczce, ten rwnez stanow perwsze prawa
wo|ny. |est nm obronca. Mwmy tu ne o |akm poszczegnym
wypadku, ecz o ognym, oderwanym, ktry przy|a teora da
okreena swe| drog badana.
Wdzmy wc teraz, gdze naezy szukac trwaego punktu
poza oddzaywanem wza|emnym natarca obrony - zna|du|e
s on w obrone.
|e ten wywd |est suszny, mus on dac obroncy zasady
okrea|ce |ego postpowane nawet wtedy, gdy ne we, co
nacera|cy bdze czyn. Zasady te musz przede wszystkm
rozstrzygnc o uzycu rodkw wak. Przecwne, nacera|cy,
dopk nc ne we o swom przecwnku, ne ma tez zadnych
podstaw do swych poczynan uzyca swoch rodkw wak. Nc
tez ne moze zrobc nnego, |ak zabrac |e ze sob, tzn.
zawadnc kra|em za pomoc arm. I tak s tez dze|e w
rzeczywstoc, gdyz zgromadzene rodkw wak ne znaczy
|eszcze ch uzyca. Nacera|cy, ktry zabera te rodk ze sob
w zupene ognym przypuszczenu, ze bdze ch potrzebowa,
ktry obe|mu|e kra| w posadane ne przez komsarzy
prokamac|e, ecz za pomoc swych arm, ne wykonu|e |eszcze
wacwe zadnego pozytywnego aktu wo|ennego. Natomast
obronca, ktry ne tyko zgromadza swo|e rodk wak, ae
rozw|a |e w tak sposb, w |ak wak prowadzc zamerza,
perwszy dokonu|e aktu da|cego s rzeczywce podcgnc
pod po|ce wo|ny.
A teraz druge pytane: |akego rodza|u mog byc
teoretyczne zasady obrony na samym pocztku, zanm s
|eszcze pomy o natarcu? Rzecz |asna, ze marsz wo|sk
napastnczych, aczkowek ne |est |eszcze wo|n wacw, da|e
punkt oparca da perwszych krokw dzaan wo|ennych. Marsz
ten ma na ceu utrudnene obrony, mus wc byc pomyany z
uwzgdnenem wacwoc kra|u. I tu powsta| perwsze
na|ogne|sze zasady obrony. Skoro za zostan one ustaone,
to natarce dostosu|e s do nch, a z rozwazana rodkw, |ake
zastosu|e natarce, wyon s nowe zasady obrony. Tak oto
powsta|e wza|emne oddzaywane, ktre teora moze edzc
badawczo dopty, dopk wysuwane zen coraz to nowe wynk
bd |eszcze warte badana.
Powyzsza maa anaza bya koneczna, aby wszystkm
naszym daszym rozwazanom nadac wce| |asnoc staoc.
Ne |est ona przeznaczona da poa btwy an da przyszych
wodzw, ecz da gromady teoretykw, ktrzy dotychczas
uatwa sobe zbytno te sprawy.
ROZDZIAL OSMY
Rodza|e oporu
Po|ce obrony tkw w odparcu napac; w tym odparcu
mec s |uz wyczekwane, wyczekwane to byo da nas
zarwno gwn cech obrony, |ak |e| gwna korzyc.
Ponewaz |ednak obrona na wo|ne ne |est tyko
przy|mowanem cosw, datego wyczekwane to ne moze byc
bezwzgdne, ae tyko wzgdne. Przedmotem, z ktrym
wyczekwane s wze, |est pod wzgdem przestrzen abo
kra|, abo teatr wo|enny, abo pozyc|e, pod wzgdem za czasu
wo|na, kampana ub btwa. Wemy wprawdze doskonae, ze
przedmoty te ne stanow nezmennych caoc, ecz tyko
orodk pewnych dzedzn, ktre s zbega| ze sob spata|
wza|emne. |ednak w zycu praktycznym musmy s czsto
zadowaac tyko grupowanem rzeczy ne rozdzeac ch zbyt
dokadne, a po|ca te uzyskay |uz same w zycu praktycznym
wystarcza|ce skonkretyzowane, aby atwo mozna byo dokoa
nch zgrupowac pozostae wyobrazena.
Obrona kra|u wyczeku|e wc natarca na kra|, obrona teatru
wo|ennego - natarca na teatr wo|enny, obrona pozyc| -
natarca na pozyc|. Kazda czynnoc pozytywna, a zatem wce|
ub mne| zaczepna, |ak obrona wykona po tym momence, ne
zatrze po|ca obrony, gdyz gwna |e| cecha gwna |e|
korzyc - wyczekwane - bdze |uz faktem dokonanym.
Po|ca dotyczce wo|ny, kampan btwy wystpu|
rwnoege z po|cam kra|u, teatru wo|ennego oraz pozyc|
datego tak samo s ustosunkowu| do naszego przedmotu.
Obrona zatem skada s z dwch rznych czc: wyczekwana
dzaana. Wzc wyczekwane z okreonym przedmotem
pozwaa|c mu w ten sposb wyprzedzac dzaane, umozw-
my zwzane obu tych czc w |edn caoc. |ednak akt
obrony, zwaszcza tak wek |ak kampana ub caa wo|na, ne
moze skadac s w czase z dwch wekch pow, perwsze|,
gdy s tyko wyczeku|e, druge|, gdy s tyko dzaa, ecz
skada s on z cge| zmany tych dwch stanw, wrd
ktrych wyczekwane moze s cg nc przew|ac przez ca
dzaanoc obronn.
Sama natura rzeczy sprawa, ze przywzu|emy take
znaczene do wyczekwana. Wprawdze w dotychczasowych
teorach ngdze ne podkreano wyczekwana |ako po|ca
samodzenego, ae za to w wece praktycznym suzyo ono
stae, aczkowek czsto newadome, |ako nc przewodna.
Wyczekwane |est zasadnczym skadnkem caego dzaana
wo|ennego bez nego dzaane to wyda|e s prawe
nemozwe. Totez w przyszoc bdzemy czsto |eszcze
powraca do nego, zwraca|c uwag na skutecznoc |ego w
dynamczne| grze s.
Za|m|my s teraz wy|anenem, |ak zasada wyczekwana
przew|a s przez akt obrony |ake wynka| std rzne stopne
obrony.
Aby utrwac sobe nasze pogdy na obron na przedmoce
ne tak zozonym, odkadamy obron kra|u, gdze zachodz
wksza rznotoc sne|szy wpyw stosunkw potycznych,
do ksg o pane wo|ny. Z druge| strony obrona |ake| pozyc|
btwa s przedmotam taktyk. Przedmoty te |edyne |ako
caoc stanow punkt wy|ca da dzaanoc strategczne|.
Datego obrona teatru wo|ennego bdze tym przedmotem, na
ktrym mozemy wykazac na|epe| warunk obrony.
Powedzemy |uz, ze wyczekwane dzaane s
na|bardze| stotnym czcam obrony, przy czym dzaane |est
zawsze odwetem na cos, czy reakc|. Bez wyczekwana ne
byoby obrony, a bez dzaana ne byoby wo|ny. Ten pogd |uz
poprzedno doprowadz nas do wnosku, ze obrona |est tyko
sn e| s za form prowadzena wo|ny da tym pewne|szego
pokonana przecwnka. Wyobrazena tego musmy s
bezwzgdne trzymac czcowo datego, ze w ostateczne|
nstanc| ono tyko chron nas od absurdu, czcowo za
datego, ze wzmacna cay akt obrony tym bardze|, m bardze|
|est ona da nas zywsza bzsza.
Byoby przecwne powyzszemu wyobrazenu, gdybymy
chce robc rznc w przecwnatarcu, ktre tworzy drug
nezbdn czc skadow obrony, |edyne ten |ego rodza|,
ktry stanow wacwy opr, t|. obron kra|u, teatru wo|ennego
czy pozyc|, uznawa za czc nezbdn, sga|c tyko tak
daeko, |ak tego wymaga zabezpeczene tych przedmotw.
Rwnez byoby nezgodne z powyzszym wyobrazenem,
gdybymy traktowa mozwoc reakc| posunte| dae| prze-
chodzce| w dzedzn rzeczywstego strategcznego natarca
|ako rzecz obc obrone obo|tn da ne|. Datego tez ne
mozemy take| rzncy uwazac za stotn musmy obstawac
przy tym, ze w kazde| obrone mus tkwc dea odwetu. Bez
wzgdu bowem na to, e szkody mogbymy wyrzdzc
neprzy|aceow w na|szczwszym wypadku przy perwszym
rodza|u przecwnatarca, zawsze by |eszcze brakowao
dostateczne| rwnowag w dynamcznym stosunku natarca
obrony.
Twerdzmy wc: obrona |est sne|sz form prowadzena
wo|ny, aby atwe| zwyczyc przecwnka, a pozostawamy
okocznocom, czy zwycstwo to wykroczy czy tez ne poza
przedmot, ktrego dotyczya obrona.
Ponewaz |ednak obrona |est zwzana z po|cem
wyczekwana, datego ce ten, t|. zwycstwo nad
neprzy|aceem, moze powtac tyko warunkowo, a manowce
dopero wtedy, kedy nastp natarce. Rozume s wc, ze gdy
natarca ne bdze, wwczas obrona zadowo s utrzymanem
stanu posadana. To wane |est |e| ceem w stane
wyczekwana, t|. ceem na|bzszym. Tyko dzk poprzestanu
na tym ceu skromne|szym moze ona osgnc korzyc
sne|sze| formy prowadzena wo|ny.
|e wc wyobrazmy sobe |ake wo|sko teatr wo|enny,
ktrego to wo|sko ma bronc, to obrona moze byc wykonana w
nastpu|cy sposb:
1. Przez natarce przez to wo|sko na wroga zaraz, gdy
wtargne on na teatr wo|enny (Mowtz, Hohenfredberg);
2. Przez za|ce pozyc| w pobzu grancy wyczekane, az
wrg zbzy s ceem natarca na t pozyc|, zeby ze swe|
strony natrzec na nego (Czasau, Soor, Rossbach). Oczywce
zachowane s tuta| |est bardze| berne, czeka s duze|
chocaz czas wygrany przez drug rodza| postpowana bdze w
porwnanu z perwszym bardzo may abo zgoa rwny zeru, to
|ednak btwa, |aka w perwszym wypadku bya pewna, tuta| |est
|uz mne| pewna. Moze s bowem zdarzyc, ze wrg ne
zdobdze s na decyz| natarca; korzyc z wyczekwana |est
wc |uz wksza;
3. Przez wyczekane przez wo|sko na take| pozyc| ne tyko
na decyz| wroga do btwy, tzn. na z|awene s |ego przed
naszym pozyc|am, ecz na samo natarce (azeby pozostac przy
tym samym wodzu: Bunzewtz). W tym wypadku wydamy
stotne prawdzw btw obronn, ae ta, |ak to |uz rzekmy,
moze zawerac w sobe ruch zaczepny takm czy nnym
oddzaem. Tuta| tez |ak poprzedno wygrana na czase ne
bdze brana |eszcze pod uwag, ae decyz|a wroga bdze
wystawona na now prb. Ne|eden |uz dowdca,
wyruszywszy do natarca, |eszcze w ostatne| chw abo przy
perwsze| prbe zanecha go, gdyz uzna, ze pozyc|a
przecwnka |est zbyt sna;
4. Przez odsunce oporu wo|ska w gb kra|u. Ceem tego
odwrotu |est osabene nacera|cego wyczekane na tak
chw, gdy neprzy|ace abo sam bdze musa zatrzymac
sw| pochd, abo przyna|mne| ne bdze |uz mg przeamac
oporu, ktry mu postawmy na koncu |ego drog.
Na|proce| na|wyrane| zarysu|e s ten wypadek wtedy,
gdy obronca moze pozostawc poza sob |edn ub kka
twerdz, ktre nacera|cy zmuszony |est obegac abo otaczac.
|asne |est, ze sy |ego przez to s znaczne osab, a obronca
uzyska sposobnoc natarca na ne w |ednym punkce
przewaza|c mas.
Nawet tam gdze ne ma twerdz, podobny odwrt w gb
kra|u moze zapewnc obroncy stopnowo potrzebn rwnowag,
a nawet przewag, czego mu brakowao w pobzu grancy, gdyz
kazdy ruch naprzd w natarcu strategcznym osaba |e
czcowo bezwzgdne, czcowo za wskutek
neunknonego rozdrobnena s, o czym powemy dokadne|
przy natarcu. Podkreamy t tez |uz tuta|, gdyz uwazamy |
za fakt, ktry wszystke wo|ny dostateczne potwerdzy.
W tym czwartym wypadku |ako powazn korzyc naezy
uwazac przede wszystkm zyskane na czase. |e nacera|cy
obega nasze twerdze, to mamy czas az do ch
prawdopodobnego upadku (co wszakze moze trwac szereg
tygodn, a w pewnych wypadkach nawet szereg mescy); |e
za osabene |ego, tzn. wyczerpane |ego s zaczepnych,
wynka tyko z posuwana s naprzd obsadzena nezbdnych
punktw, a zatem tyko z wyduzena drog |ego marszu, to zysk
na czase bdze przewazne |eszcze wkszy, a dzaana nasze
ne bd |uz tak bardzo zwzane z okreon chw.
Poza zmenonym przy koncu te| drog stosunkem s mdzy
obronc a nacera|cym musmy na rachunek obroncy zapsac
|eszcze zwkszon korzyc wyczekwana. Gdyby nawet stotne
nacera|cy ne by |eszcze przez to posuwane s naprzd do
tego stopna osabony, aby ne mg zaatakowac naszych s
gwnych tam, gdze s one zatrzyma|, to moze |ednak
zabraknc mu decyz| do tego natarca. Decyz|a bowem mus
byc tu zawsze sne|sza nz w pobzu grancy, czcowo
datego, ze sy wasne s osabone ne tak |uz weze,
nebezpeczenstwo za zwkszone, czcowo za datego, ze
czsto samo |uz osgnte posadane kra|u oddaa u
nezdecydowanego wodza my o btwe. Bdze on bowem
stotne werzy abo zasana s pozorem, ze btwa ne |est |uz
potrzebna. To zanechane natarca ne moze zapewnc obroncy
takego wystarcza|cego powodzena negatywnego, |ak na
grancy, ae w kazdym raze umozw mu duzy zysk na czase.
Rzecz |asna, ze we wszystkch czterech podanych tu
wypadkach obronca korzysta z pomocy terenu, |ak rwnez z
moznoc wprowadzena w akc| wspdzaana twerdz
udnoc. Wazke te czynnk potgu| s nawet z kazdym
nowym stopnem obrony, gdyz one to wane powodu| na
czwartym stopnu osabene s neprzy|aceskch. Ponewaz za
takze korzyc wyczekwana rosn w te| same| koe|noc,
wynka std, ze stopne te uwazac naezy za prawdzwe
wzmozene obrony ze ta forma prowadzena wo|ny |est tym
sne|sza, m bardze| s oddaa od natarca. Ne obawamy s
tu oskarzena nas o pogd, |akoby na|bardze| berna obrona
bya na|sne|sza. Dzaana obronne z kazdym nowym stopnem
ne pownny sabnc, |edyne odwec s, pownny byc odozone.
Twerdzene za, ze na sne| ceowo umocnone| pozyc|
|estemy zdon do sne|szego oporu ze po wyczerpanu s
wroga na te| pozyc| moze z nasze| strony nastpc bardze|
skuteczne przecwnatarce - ne |est byna|mne| bezsensowne.
Bez korzyc, |ake zapewnaa pozyc|a, Daun pod Koanem ne
osgnby zaste zwycstwa. A gdyby energczne| cga
Fryderyka Wekego, ktry z poa btwy wyprowadz zaedwe
18 ty. udz, to powodzene to mogoby s stac |ednym z
na|wetne|szych w hstor wo|en.
Twerdzmy zatem, ze z kazdym nowym stopnem obrony
wzrasta przewaga ub, ce| mwc, przecwwaga na korzyc
obroncy, a zatem rone rwnez sa przecwnatarca.
Czy |ednak te korzyc rosnce| obrony przypada| nam
zupene darmo? Byna|mne|, gdyz oary, |akm s |e okupu|e,
rosn w tym samym stosunku.
|e oczeku|emy neprzy|acea na naszym teatrze
wo|ennym, to chocazby rozstrzygnce nastpo bardzo bsko
grancy, teatr ten uegne zawsze nwaz| wo|sk
neprzy|aceskch, co ne obe|dze s bez oar ze strony kra|u.
Tymczasem gdybymy sam dzaa zaczepne, mogbymy
czar ten zwac na neprzy|acea. |e ne wyruszymy zaraz na
neprzy|acea, aby go zaatakowac, to oary bd |uz neco
wksze, a przestrzen, ktr zagarne neprzy|ace, oraz czas,
ktry zuzy|e, aby dotrzec do naszych stanowsk, stae bd te
oary powkszac. |e zamerzamy wydac btw obronn w
tym ceu pozostawmy neprzy|aceow decyz| wybr chw
|e| stoczena, to moze s zdarzyc, ze pozostane on przez czas
duzszy w za|te| przez sebe poac kra|u, a za czas, |ak nam
pozwo uzyskac przez sw| brak decyz|, bdzemy muse w
ten sposb zapacc. |eszcze dotkwsze bd oary, |e
nastp odwrt w gb kra|u.
Wszystke te |ednak oary, ktre ponos obronca, powodu|
u nego na|czce| tyko tak ubytek s, ktry na |ego sy
zbro|ne oddzaywa |edyne poredno, a wc pne|, a ne
bezporedno, to czstokroc tak poredno, ze dzaane to
sta|e s mao dotkwe. Obronca zatem stara s byc sne|szy
w chw obecne| kosztem przyszoc, tzn. ze s zapozycza, |ak
to mus czync kazdy przycnty bed okocznocam.
|e chcemy s zastanowc nad powodzenem tych rznych
form stawana oporu, to musmy spo|rzec na ce natarca. |est
nm opanowane naszego teatru wo|ennego abo przyna|mne|
znaczne| |ego czc, gdyz przez po|ce caoc naezy
rozumec przyna|mne| wkszy obszar tego teatru; posadane
bowem kawaka kra|u o powerzchn kku m ne ma
zasadnczo w strateg zadnego samostnego znaczena. Dopk
wc nacera|cy ne posada |eszcze tego terenu, tzn. dopk
obawa|c s naszych s ne przystp |eszcze wcae do
natarca na nasz teatr wo|enny abo tez ne podszed do nasze|
pozyc| czy tez uchy s od btwy, ktr mu chcemy wydac,
dopty ce obrony |est spenony, a dzaane naszych zarzdzen
obronnych uwenczone powodzenem. Powodzene to |est
|ednak tyko negatywne! ne moze dodac nam bezporedno s
do wacwego przecwnatarca. Moze wszakze dodac s
poredno, tzn. ku temu prowadz, gdyz czas, ktry upywa, |est
stracony da nacera|cego, a kazda strata czasu |est szkodwa
mus w |akkowek sposb osabc tego, ktry | ponos.
Na perwszych wc trzech stopnach obrony, tzn., gdy s
ona odbywa na grancy, sam brak rozstrzygnca bdze |uz
powodzenem obrony.
Inacze| |ednak dze|e s na stopnu czwartym.
|e wrg obega nasze twerdze, to musmy m na czas
popeszyc z odsecz, czy musmy doprowadzc do
rozstrzygnca przez dzaana pozytywne.
Podobny wypadek zachodz wtedy, gdy wrg wdar s za
nam w gb kra|u, ne obega|c zadne| z naszych twerdz.
Wprawdze w tym wypadku bdzemy me wce| czasu
mozemy wyczekac chw na|wkszego osabena wroga, ae
zawsze pozosta|e przypuszczene, ze wreszce musmy
przystpc do dzaana. Wrg za|mu|e wprawdze byc moze t
ca poac kra|u, ktra stanowa przedmot |ego natarca, ae
|est ona mu tyko wypozyczona; napce trwa dae|, a
rozstrzygnce |est |eszcze przed nam.
Dopk obronca co dzen s wzmacna, a nacera|cy co
dzen sabne, dopty brak rozstrzygnca bdze z korzyc
da obroncy. Z chw |ednak gdy nastp punkt szczytowy, a ten
mus bezwzgdne nastpc chocazby przez ostateczne
oddzaywane ognych strat, na |ake obronca s naraz,
wtedy dzaac decydowac s pownen obronca, a korzyc
wyczekwana naezy wwczas uwazac za cakowce
wyczerpan.
Ten moment naturane ne ma ognego mernka, gdyz
okreac go moze mnstwo okocznoc warunkw, ae
musmy zauwazyc, ze zwyke zma |est takm naturanym
punktem zwrotnym. |e ne mozemy neprzy|aceow
przeszkodzc przezmowac w za|te| poac kra|u, to trzeba
bdze z zasady uwazac t poac kra|u za stracon. |ednak
wystarczy tyko pomyec o przykadze z Torres Vedras, aby
zobaczyc, ze zasada ta ne |est byna|mne| ogna.
|akez |est teraz w oge rozstrzygnce?
W rozwazanach naszych stae myemy o nm pod
postac btwy. Oczywce, ne |est to koneczne mozna sobe
wyobrazc mnstwo kombnac| bo|owych podzeonym sam,
ktre mog doprowadzc do przeomu abo przez stotne
krwawe ch wyadowane, abo tez przez doprowadzene do
odwrotu wroga przez swe przypuszczane wynk.
Innego rozstrzygnca na samym teatrze wo|ny ne ma.
Wynka to bezwarunkowo z pogdu na wo|n, |ak sam
wytworzymy. |e bowem wo|sko neprzy|aceske zabera s
do odwrotu z powodu samego tyko braku zywnoc, dze|e s
to dopero wskutek skrpowana |ego ruchw przez nasz mecz.
Nawet gdyby wo|ska naszego wcae tam ne byo, znaazaby s
rada na |ego stworzene.
Chocaz przy koncu swego marszu zaczepnego wrg uegne
czkm warunkom swego natarca, a odkomenderowana, gd
choroby osab go znszcz, to zawsze tyko obawa przed
naszym meczem moze go skonc do zawrcena porzucena
swego zamaru. Nemne| |ednak mdzy takm rozstrzygncem
a rozegranym w pobzu grancy zachodz weka rznca.
Tuta| bron neprzy|aceska napotyka tyko bron nasz, ona
|edyne trzyma wroga w ryzach abo dzaa nan nszczco.
|ednak tam, przy koncu marszu zaczepnego, sy
neprzy|aceske s |uz na poy znszczone z powodu wasnych
wyskw. Przez to sy nasze uzysku| zupene nne znaczene
s wprawdze ostatn, ae |uz ne |edyn podstaw rozstrzyg-
nca. To znszczene neprzy|aceskch s zbro|nych podczas
posuwana s naprzd przygotowu|e rozstrzygnce moze s
dokonac w takm stopnu, ze sama mozwoc naszego
przecwnatarca potra spowodowac odwrt, a wc kryzys. W
tym wc wypadku mozna wacwe przypsac rozstrzygnce
ne czemu nnemu, |ak tyko tym wyskom marszu naprzd. Co
prawda ne zna|dzemy takego wypadku, aby mecz obroncy w
tym ne uczestnczy, ae da praktycznego pogdu na spraw
wazne |est rozrznene, ktry z tych obu czynnkw by
gru|cy.
W tym znaczenu sdzmy, ze mozemy powedzec, z w
obrone stne| dwa rodza|e rozstrzygnc, a zatem dwa
rodza|e reakc| zaezne od tego, czy nacera|cy ma byc
znszczony meczem obroncy czy tez przez wasne wysk.
|asna rzecz, ze perwszy rodza| rozstrzygnca bdze
przewaza przy perwszych trzech stopnach obrony, a drug -
przy czwartym; zwaszcza ten ostatn moze s zdarzyc gwne
tyko wtedy, gdy odwrt nastp daeko w gb kra|u. Tyko to
moze usprawedwc podobny odwrt wobec wekch oar,
|ake kosztu|e.
Poznamy wc dwa rzne czynnk oporu. Zdarza| s w
hstor wo|en wypadk, kedy wystpu| one o tye wyrane
oddzene od sebe, o e eementarne po|ce moze wystpc w
zycu praktycznym. Kedy Fryderyk Wek w 1745 r. zaatakowa
Austrakw pod Hohenfredberg zaraz po ze|cu ch z gr
skch, to sy ch ne mogy byc osabone w znaczne|szy
sposb an przez wydzeene oddzaw, an tez przez wysk.
Kedy za z druge| strony Wengton na umocnonych stanows-
kach pod Torres Vedras wyczeka, az gd chd tak zamay
wo|sko Masseny, ze przystpo ono samo do odwrotu, to w tym
stotnym osabenu nacera|cego mecz obroncy ne
uczestnczy. W nnych znowu wypadkach, gdze oba rodza|e
rozstrzygnca s weokrotne zwzane ze sob, |eden z nch
przecez gru|e stanowczo. Tak byo w roku 1812. W te| synne|
kampan stoczono tye krwawych btew, ze w nnych
okocznocach mozna byo dzk nm osgnc na|zupene|
rozstrzygnce s mecza. A |ednak ngdze tak wyrane |ak w
te| kampan ne mozna byo zaobserwowac, w |ak sposb
nacera|cy moze zgnc wskutek wasnych wyskw. Z 300 ty.
udz tworzcych centrum francuske tyko okoo 90 ty. dotaro
do Moskwy; tyko okoo 13 ty. wydzeono, a zatem 197 ty.
zgno, a na pewno na|wyze| |edn trzec czc tych strat
mozna zaczyc na poczet btew.
Wszystke kampane, ktre s odznaczyy tak zwanym
temporyzowanem, t|, wyczekwanem sprzy|a|cych
okocznoc, |ak kampana sawnego Fabusza Cunctatora,
obczone byy przewazne na znszczene przecwnka przez
|ego wasne wysk. Zasad t kerowano s w weu
kampanach, chocaz ne dochodza ona naezyce do-gosu,
dopero gdy zamknemy oczy na wymdrkowane motywy
rznych hstorykw, a za to sam ostro spo|rzymy w oczy
stotnym zdarzenom, wpadnemy na ten prawdzwy powd
weu rozstrzygnc.
Sdzmy wc, ze dostateczne |uz rozwnmy po|ca,
ktre s podstaw obrony, ze dobtne wykazamy |e na dwch
gwnych rodza|ach stawana oporu, |ak tez ze
uprzystpnmy zrozumene tego, w |ak sposb zasada
wyczekwana przew|a s przez cay system myowy czy
s z dzaanem pozytywnym, tak ze dzaane to wystpu|e tu
wczene|, tam pne|, a korzyc z wyczekwana okazu|e s
wtedy wyczerpana.
Zda|e s nam, ze w ten sposb przemerzymy
ogarnmy ca dzedzn obrony. Wprawdze s |eszcze w te|
dzedzne przedmoty dostateczne wazne, aby utworzyc
osobne dzay, tzn. orodk wasnych systemw myowych, o
ktrych musmy tez wspomnec, |ak np. o stoce wpywe
twerdz, o obozach umocnonych, o obrone gr rzek, o dzaa-
nach oskrzyda|cych td. Bdzemy mw o tym w nastpnych
rozdzaach. Te wszystke |ednak przedmoty ne ez poza
naszym wyze| wyozonym szeregem po|c, trzeba |e tyko
uwazac |ako bzsze zastosowane ch do me|sca warunkw.
Ow szereg po|c wysnumy z po|ca obrony ze stosunku |e|
do natarca. Nawzamy te proste po|ca do rzeczywstoc
w ten sposb wskazamy drog, |ak mozna z rzeczywstoc
znowu wrcc do tych prostych po|c uzyskac mocn
podstaw, aby ne byc zmuszonym w rozumowanu ucekac s
do takch punktw oparca, ktre same wsz w powetrzu.
|edyne opr zbro|ny dzk rznorodnoc kombnac|
bo|owych, zwaszcza w wypadkach, kedy ne zostay one w
rzeczywstoc wykonane, a dzaa| tyko sam swo|
mozwoc, moze przybrac tak odmenny wygd, tak rzny
charakter, ze czu|emy s skonn mnemac, z tuta| naezy
szukac |eszcze nnego skutecznego czynnka. Mdzy krwawym
odparcem wroga w zwycza|ne| btwe a dzaanem kombnac|
strategcznych, ktre ne dopuszcza| do te| konecznoc, |est
taka rznca, ze trzeba tu bezwarunkowo przypucc stnene
nowe| sy; podobne astronomowe z weke| odegoc
pomdzy Marsem
a |owszem wywnoskowa stnene nnych panet.
|e nacera|cy napotyka obronc na sne| pozyc|, ktre|
ne ma nadze przeamac, abo poza znaczn rzek, ktre| ne
ma nadze sforsowac, a nawet |e s obawa, ze przy daszym
marszu naprzd ne bdze ma dostateczne zapewnonego
wyzywena, to zawsze dzaane to wywou|e tyko mecz
obroncy. Nacera|cego bowem zmusza do zaweszena wak
zawsze tyko obawa porazk od tego mecza czy to w wanych
btwach, czy tez na poszczegne waznych punktach. O tym
abo s wcae ne mw, abo tyko w obsonkach.
Chocaz nektrzy przyzna| nam, ze nawet w nekrwawym
rozstrzygncu zdecydoway w ostatne| nstanc| te btwy, ktre
w rzeczywstoc
ne byy stoczone, ae byy tyko wydane, to |ednak mog
myec, ze w tym wypadku naezy |ako na|skuteczne|szy
czynnk traktowac strategczn kombnac| tych btew, a ne ch
taktyczne rozstrzygnce, ze rozwaza|c nne rodk obrony
nz mecz, mozna s czyc z t przewag kombnac|
strategczne|. Zgadzamy s na to, ae tu wane zna|du|emy
s w punkce, do ktrego chcemy dotrzec. Twerdzmy
manowce: skoro powodzene taktyczne w btwach mus
tworzyc podstaw wszekch kombnac| strategcznych, tzn. ze
|est ono zawsze mozwe ze naezy s obawac, aby
nacera|cy ne dotar az do te| podstawy ne postara s
przede wszystkm mec powodzena taktyczne za sob, aby
znweczyc przez to kombnac|e strategczne. Wobec tego take|
kombnac| ne mozna ngdy traktowac |ako czego samo-
dzenego. Ma ona swo|e znaczene tyko wtedy, kedy wzgd
na sukcesy taktyczne moze ne napawac nas trosk z tego czy
nnego powodu. Aby w neweu sowach byc zrozumaym,
przypomn|my tyko, |ak to tak wdz |ak Bonaparte przekracza
bezwzgdne cae strategczne przdzwo swoch przecwnkw,
dzc do stoczena wak, ponewaz w wynk |e| prawe ngdy ne
wtp. Gdze wc stratega ne wytzya wszystkch swych
wyskw, aby w te| wace zgnec go przewaza|cym sam,
gdze s wdawaa w bardze| dekatne (sabsze) wzgdy, tam
zostaa znszczona |ak pa|czyna. Wodza natomast w rodza|u
Dauna mogy wzgdy take powstrzymac. Byoby wc gupo
przecwstawac Bonapartemu |ego arm to, co arma pruska w
czase wo|ny sedmoetne| przecwstawaa Daunow |ego
wo|skom. Daczego? Ponewaz Bonaparte doskonae wedza, ze
wszystko sprowadza s do powodzen taktycznych by ch
pewny, podczas gdy obe te sprawy u Dauna wygday
zupene nacze|. Datego wc uwazamy za pozyteczne
wykazac, ze kazda kombnac|a strategczna poega tyko na
powodzenach taktycznych ze wszdze, zarwno przy
krwawych, |ak bezkrwawych rozwzanach, one stanow
wacwe przyczyny rozstrzygnca. Tyko gdy s ne
potrzebu|emy ch obawac czy to ze wzgdu na charakter ub
warunk przecwnka, czy tez wobec morane| zyczne|,
rwnowag obu wo|sk abo tez ze wzgdu na przewag nasz,
mozemy oczekwac |akegokowek zysku da sebe od
kombnac| strategcznych bez btew.
Ponewaz w cae| hstor wo|en zna|du|emy wek czb
kampan, w ktrych nacera|cy zanecha natarca krwawe|
wak, gdze wc same strategczne kombnac|e okazay s
doc skuteczne, mogoby to nas naprowadzc na my, ze
kombnac|e te ma| w sobe co na|mne| wek s ze tam,
gdze nacera|cy ne mg obecywac sobe stanowcze| prze-
wag pod wzgdem powodzen taktycznych, mog te
kombnac|e przewazne rozstrzygnc samodzene. Musmy na
to odpowedzec, ze |e mwmy tu o rzeczach zwzanych
ce z teatrem wo|ennym, a zatem naezcych do wo|ny
wacwe|, to to wyobrazene |est bdne. Bezskutecznoc
przewazne| oc natarc ma swo|e powody w wyzszych,
potycznych okocznocach wo|ny.
Ogne okocznoc, z ktrych wo|na wypywa ktre tworz
naturan |e| podstaw, okrea| tez |e| charakter. Pne| przy
pane wo|ennym bdzemy me o tym wce| do powedzena.
Te ogne okocznoc zroby z wkszoc wo|en co
poowcznego, gdze wacwa neprzy|an mus s przew|ac
przez tak konkt rznych stosunkw, ze |e| zywoowoc
zosta|e bardzo osabona. Mus s to okazac na|czce|
na|dobtne| oczywce przy natarcu, po ktrego strone
zna|du|e s dzaane pozytywne. Bez zadnego wc cudu
mozna take natarce zuzywa|ce sy |uz utyka|ce zatrzymac
|ednym nacncem paca. Wobec sabe|, krpowane| tyscem
zastrzezen, nema ne stne|ce| decyz| wystarczy czsto
nawet pozr oporu.
An bowem czba ne zdobytych pozyc| zna|du|cych s
wszdze, an obawa przed ta|emnczym masam gr
rozozonych na teatrze wo|ennym ub przed szerok rzek
przepywa|c przezen, an atwoc, z |ak dzk pewnemu
zestawenu btew mozemy wydatne osabc ram ma|ce
wykonac uderzene przecwko nam - zadna z tych rzeczy ne
|est prawdzw przyczyn tak czstych powodzen, |ake obronca
odnos na te| bezkrwawe| drodze. Przyczyna ta tkw w saboc
wo, z |ak nacera|cy stawa nepewne krok.
Przecwwag te mozna trzeba uwzgdnac, ae naezy |e
uznac za to, czym s stotne, ne przypsywac ch dzaana
nnym rzeczom, a manowce tym, o ktrych teraz wyczne
mwmy. Me mozemy tu opucc sposobnoc zwrcena uwag
wyrane na to, ze hstora wo|en pod tym wzgdem bardzo
atwo stac s moze staym kamc oszustem, |e krytyka ne
postara s o za|ce korygu|cego punktu wdzena.
Rozpatrzmy teraz wee ne udanych, a pozbawonych
krwawe| rozgrywk kampan zaczepnych w te| postac, ktr
chtne nazwabymy pospot.
Nacera|cy wdzera s do kra|u neprzy|aceskego,
odpycha przecwnka neco wstecz, ae ma zbyt wee
wtpwoc, aby doprowadzc do btwy rozstrzyga|ce|.
Zatrzymu|e s wwczas w obczu wroga, uda|e, |akby osgn
|uz zdobycz ne ma nnego zadana, nz | osonc, |akby na
przecwnka teraz koe| dzyc do btwy, |akby co dzen on sam
wrogow btw proponowa td. Wszystko to s ma m d a, ktre
wdz stwarza swemu wo|sku, swemu rzdow, watu, nawet
samemu sobe. |ednak prawdzwy powd tkw w tym, ze s
uwaza wroga za zbyt snego w danym poozenu. Mwmy tu
ne o wypadku, kedy nacera|cy zanecha natarca, gdyz ne
moze zuzytkowac zwycstwa, a ne ma przy koncu swego
marszu doc energ, aby zaczynac nowy. Wypadek tak
zachodz |uz po udanym natarcu, po rzeczywstym zdobycu
czego, my za mamy tu na oku wypadek, kedy nacera|cy
zatrzymu|e s w toku zamerzonego dopero podbo|u.
Wtedy wyczeku|e s sprzy|a|cych warunkw. Na te za
sprzy|a|ce warunk z zasady ne ma wdokw, gdyz zamerzone
natarce |uz dowodz, ze po na|bzsze| przyszoc ne naezy
sobe obecywac wce| nz po terane|szoc. |est to wc nowe
zudzene. |e, |ak to zwyke bywa, dane dzaane |est w
zwzku z nnym, rwnoczesnym dzaanam, to nnym armom
podsuwa s wszystko to, czego samemu ne chce s zrobc, a
przyczyn wasne| bezczynnoc szuka s w braku poparca
porozumena. Bdze s mwo o neprzezwyczonych
przeszkodach, motywy za odszuka s w |ak na|bardze|
zawkanych, subtenych okocznocach. W ten sposb
zuzywa| s sy nacera|cego w bezczynnoc, a racze| w
dzaanoc newystarcza|ce| tym samym bezskuteczne|.
Obronca zysku|e na czase, o co mu gwne chodz, zbza s
nepomyna pora roku natarce konczy s powrotem
nacera|cego na sw| teatr wo|enny na kwatery zmowe.
Take przdzwo bdnych wyobrazen przechodz nastpne
do hstor wypera zupene prosty, prawdzwy powd
nepowodzena, a manowce obaw przed meczem
neprzy|aceskm. |e wc krytyka zagb s w tak
kampan, to mozo s nad mnstwem powodw
przecwpowodw, ktre zupene ne da| przekonywa|cego
wynku, gdyz wszystke zaweszone s w powetrzu zupene
ne mozna do|c do wacwych podstaw prawdy.
To oszustwo |ednak ne |est |akm po prostu zym
przyzwycza|enem, ae ezy w naturze rzeczy. Przecwwag
osaba|ce s zywoow wo|ny, a zwaszcza natarca, ez po
wksze| czc w potycznych stosunkach zamarach panstwa
te pozosta| zawsze ukryte przed watem przed wasnym
narodem oraz wo|skem, a w pewnych wypadkach nawet przed
wodzem. Nkt ne bdze motywowa swe| trwozwoc
przyznanem s do obawy, czy posadane sy wystarcz mu do
konca, abo ze s bo wzbudzena przecw sobe nowych
wrogw, bd ze ne chce, aby |ego sprzymerzenec nazbyt s
wzmocn td. Take rzeczy s przemcza, da wata |ednak
naezy wypadk przedstawac w pewne| caoc wdz |est
zmuszony cae to przdzwo faszywych powodw wzc na sw|
rachunek abo tez na rachunek swego rzdu. Te wcz
spotykane graszk daektyk wo|enne| skostnay w teor w
systemy, ktre oczywce s rwne neprawdzwe. Teora moze
do|c do stoty rzeczy tyko wtedy, gdy edz, podobne |ak
mymy to prbowa, za prost nc wewntrznego zwzku
zdarzen.
|e hstor wo|en rozwazy s z t neufnoc, to znkne
cay wek aparat natarca obrony, poega|cy tyko na
gadanne, a uwydatn s z natury rzeczy podany przez nas
prosty rodza| wyobrazen. Sdzmy wc, ze naezy go rozszerzyc
na ca dzedzn obrony ze tyko trwa|c przy nm, mozemy
|asno wnkwe ocenc mas wydarzen.
Teraz musmy s za|c |eszcze spraw stosowana tych
rznych form obrony.
Ponewaz formy obrony poega| tyko na stopnowanu,
okupywanym coraz to wkszym oaram, datego |e nne
okocznoc ne wpyn na
to, wybr formy obrony dokonany przez wodza bdze przez to
dostateczne okreony. "Wyberze on tak form, ktra wyda
mu s wane wystarcza|c, aby swom som zbro|nym
zapewnc naezyty stopen zdonoc obronne|. Ne sgne
|ednak za daeko, aby ne spowodowac zbytecznych oar. Ne
naezy |ednak przeoczyc, ze wybr tych rznych form |est
przewazne bardzo ogranczony, ponewaz nne okocznoc,
ktre naezy uwzgdnc, z konecznoc popycha | do takego
czy nnego sposobu obrony. Da odwrotu w gb kra|u potrzeba
znacznych przestrzen abo stosunkw takch, |ak w Portuga w
1810 r., gdze |eden sprzymerzenec (Anga) dawa oparce
tyw, a nny (Hszpana) swom wekm obszarem kra|u
znaczne osaba s uderzena neprzy|acea. Poozene
twerdz, przy grancy czy tez bardze| w gb kra|u, moze
rwnez rozstrzygnc za takm panem czy tez przecw nemu, a
|eszcze bardze| natura kra|u terenu, charakter, obycza|e
nastr| meszkancw. Wybr mdzy btw zaczepn a obronn
moze byc zdecydowany przez pan przecwnka ub wskutek
wacwoc obu wo|sk wodzw, wreszce posadane wetne|
pozyc| ub n obronne| abo brak |e| moze doprowadzc do
takego czy nnego wyboru. Krtko mwc, wystarczy wymenc
tyko te rzeczy, aby dac odczuc, ze wybr przy obrone w weu
wypadkach moze byc okreony racze| przez ne nz przez,
zwycza|ny stosunek s. Ponewaz na|wazne|sze z poruszonych
tu przedmotw poznamy |eszcze bze|, datego wpyw, |ak
ma| one na wybr, rozwnemy wyrane| dopero wtedy
wreszce zestawmy wszystko razem w ksdze o pane wo|ny
kampan.
|ednak ten wpyw bdze rozstrzyga|cy przewazne tyko
wtedy, gdy stosunek s ne |est nazbyt nerwny; w przecwnym
raze, |ak w wkszoc wypadkw, ten stosunek s przewazy
sza. Hstora wo|en dostateczne dowodz, ze stosunek s
przewaza wodzowe czsto powodowa s nm, nawet bez
uwadomena sobe tego wyuszczonego tuta| szeregu
wyobrazen, a wc newadome, keru|c s tyko pewnym
wyczucem w ocene poozena. Ten sam wdz, z tym samym
wo|skem, na tym samym teatrze wo|ennym raz wyda btw
pod Hohenfredberg, a drug raz za| obz pod Bunzewtz. A
wc nawet Fryderyk Wek, ktry, |e chodz o btw, by
na|bardze| zaczepnym ze wszystkch wodzw, by wreszce
zmuszony przez wek nerwnoc s do za|ca wacwe|
pozyc| obronne|. A Bonapartego, ktry przedtem napada na
swych przecwnkw nby roz|uszony dzk, czyz ne wdzmy w
serpnu wrzenu 1813 r., gdy stosunek s zwrc s
przecwko nemu, |ak rzuca s tu tam, nby zamknty w
katce, ne uderza|c |ednak bezwzgdne na zadnego z
przecwnkw? W padzernku za tegoz roku, gdy nerwnoc
s osgna sw| szczyt, czyz ne wdzmy go pod Lpskem
szuka|cego ochrony w wdach Party, Estery Pessy
oczeku|cego swych wrogw nby czowek oparty pecam o
cany w kce zby?
Musmy tu zaznaczyc, ze z tego rozdzau wynka wyrane|
nz z |akegokowek nnego te| ksg, ze ne staramy s podac
tu nowych zasad metod prowadzena wo|ny, ae ze badamy
rzeczy dawno stne|ce w ch na|bardze| wewntrznym zwzku
chcemy |e sprowadzc do na|prostszych czynnkw.
ROZDZIAL DZIEWIATY
Btwa obronna
W poprzednm rozdzae powedzemy, ze obronca moze
s podczas obrony posugwac btw bdc taktyczne
cakowce zaczepn, |e dopadne zaataku|e przecwnka, w
chw gdy s wdzera na nasz teatr wo|enny. Moze on |ednak
takze wyczekwac ukazana s neprzy|acea przed swom
frontem wtedy prze|c do natarca. W tym wypadku btwa
bdze znowu zaczepn, aczkowek |uz neco warunkowo. Moze
on wreszce stotne wyczekwac natarca przecwnka na swo|e|
pozyc| przecwdzaac mu zarwno przez obron na me|scu,
|ak przez uderzene czc swoch s. Oczywce, da s tu
pomyec wee stopn gradac|, ktre coraz bardze| bd
odbegay od zasady pozytywnego przecwuderzena bd
przechodzy w zasad obrony na me|scu. Ne mozemy s tu
wdawac w orzekane, |ak daeko mozna za|c w tym wzgdze
|ak by mg byc na|bardze| korzystny stosunek obu tych
czynnkw da osgnca rozstrzyga|cego zwycstwa.
Obsta|emy |ednak przy tym, ze tam gdze s do tego
zwycstwa dzy, ne moze ngdy zupene brakowac zaczepne|
czc btwy. |estemy przekonan, ze cay efekt rozstrzyga|ce-
go zwycstwa moze mus wypywac z te| zaczepne| czc, tak
|ak w czysto taktyczne| btwe zaczepne|.
Podobne |ak poe btwy pod wzgdem strategcznym
stanow tyko |eden punkt, tak tez czas btwy |est strategczne
tyko |edn chw ne przebeg btwy, ae |e| konec wynk
tworz pewn wekoc strategczn.
|e za prawd |est, ze cakowte zwycstwo mozna
przypsac czynnkom zaczepnym, tkwcym w kazde| btwe
obronne|, to rwnez mdzy btw zaczepn a obronn ne
pownno w grunce rzeczy byc da kombnac| strategcznych
zadne| rzncy. Take |est nasze przekonane, chocaz pozorne
wyda|e s nacze|. Aby cay ten przedmot ogarnc wzrokem
bystrze|, aby wy|anc sobe nasz pogd przez to odsunc ten
pozr, rzucmy chocby pobezne okem na obraz btwy obronne|,
|ak s nam rysu|e w my.
Obronca oczeku|e nacera|cego na pozyc|, wybra
przygotowa sobe odpowedn teren, tzn. ze pozna go
dokadne, zbudowa w nektrych na|wazne|szych punktach
potzne szance, zapewn sobe
uatw poczena, wkopa batere, umocn wosk wyszuka
odpowedne me|sca da ukrytego uszykowana swoch mas td,
Mne| ub wce| sny front, do ktrego dostp utrudna |edno
ub kka rwnoegych pasm zasekw ub nnych przeszkd
abo tez wpyw domnu|cych punktw umocnonych, umozwa
mu podczas rznych stadw stawane oporu az do |dra
pozyc|, podczas gdy sy obu stron nszcz s wza|emne w
punktach stycznoc, moze on ma czb s wasnych zn-
szczyc wee s neprzy|aceskch. Punkty oparca, ktre zape-
wn on swym skrzydom, zabezpecza| go przed
nespodzewanym napadem z kku stron, Teren pokryty, ktry
wybra do uszykowana s, sprawa, ze nacera|cy |est
ostrozny, a nawet bo|awy dostarcza obroncy rodkw do
osabena ognego ruchu odwrotowego coraz bardze|
zacga|ce| s btwy przez mae szczwe uderzena. Z
zadowoenem wc spogda obronca na btw, ktre|
opanowany zywo wyadowu|e s przed nm, ae ne sdz on,
aby front |ego by newyczerpany w stawanu oporu, ne uwaza
on swych skrzyde za nedostpne, ne oczeku|e rozstrzygnca
cae| btwy przez szczwe uderzene kku bataonw czy
szwadronw. |ego pozyc|a |est gboka, gdyz kazdy oddza na
wszystkch szczebach uszykowana bo|owego, od dywz| do
bataonu, ma swo|e odwody na wypadk neprzewdzane da
podsycena wak. |ednak na|znaczne|sz mas V4 - V3 caoc
trzyma on zupene w tye, poza btw, tak daeko, ze o zadnych
stratach od ogna ne moze byc mowy, o e moznoc tak
gboko, aby oddza ten by |eszcze poza n, ktr
nacera|cy moze obe|c |edno czy druge skrzydo pozyc|.
Oddza ten oson |ego skrzyda od gbszych wkszych
obe|c, zabezpeczy go od neprzewdzanych wypadkw, a w
ostatne| trzece| czc btwy, gdy nacera|cy rozwne |uz cay
sw| pan wydatku|e wkszoc swych s, obronca rzuc s z t
mas na czc wo|sk neprzy|aceskch, rozwne przecwko ne|
wasn mne|sz btw zaczepn, wykorzysta w ne| wszeke
czynnk natarca, |ak napad, zaskoczene, obe|ce przez ten
nacsk na wcz |eszcze waha|cy s punkt czkoc btwy
wywoa odwrotowy ruch caoc.
Oto normany obraz oparty na dzse|szym stane taktyk,
ktry wytworzymy sobe o btwe obronne|. W btwe te| na
ogne oskrzydene nacera|cego, przez ktre chce on
zapewnc swemu natarcu wce| prawdopodobenstwa
powodzena, a |ednoczene temu powodzenu wksze
rozmary, odpowe s oskrzydenem drugorzdnym, tego
manowce oddzau neprzy|aceskego, ktrego uzyto do
oskrzydena. To oskrzydene drugorzdne moze byc pomyane
|ako wystarcza|ce, aby znweczyc dzaane oskrzydena
neprzy|aceskego, ae ne moze zen wypync podobne ogne
oskrzydene wo|sk neprzy|aceskch. Wynka std zawsze ta
rznca w zarysach zwycstwa, ze w btwe zaczepne| obe|mu|e
ono cae wo|sko neprzy|aceske dzaa na |ego centrum,
natomast w btwe obronne| dzaa wce| ub mne|
promence od centrum ku obwodow.
Na samym pou btwy w perwszym okrese pocgu naezy
uznac form otacza|c zawsze za skuteczne|sz, ae
oczywce ne ze wzgdu na |e| postac, tyko racze| w
wypadku, gdy s |e| uda przeprowadzc oskrzydene az do
na|daszego punktu, a manowce |eszcze podczas btwy
znaczne ogranczyc odwrt wo|sk neprzy|aceskch, Przecwko
temu |ednak na|daszemu punktow zwraca s wane
pozytywne przecwdzaane obroncy w weu wypadkach, gdy
ne wystarczy ono do osgnca zwycstwa, bdze przecez
dostateczne, aby uchronc obronc przed t ostatecznoc. W
kazdym |ednak raze musmy przyznac, ze w btwe obronne|
nebezpeczenstwo to, a manowce zbyt weke ogranczene
odwrotu, da|e s szczegne odczuc ze |e s ne da go
odwrcc, to powodzene neprzy|acea w btwe same| w
perwszym stadum pocgu znaczne s zwkszy.
Tak |est |ednak z zasady tyko w perwszym stadum
pocgu, manowce az do zapadnca nocy. Nastpnego dna
oskrzydene dobegne konca obe strony zna|d s pod tym
wzgdem znowu w rwnowadze.
Wprawdze obronca moze utracc swo| na|epsz drog
odwrotow wskutek tego pod wzgdem strategcznym moze
byc stae stawany w poozene nekorzystne, ae samo
oskrzydene z neweu wy|tkam, |uz s skonczy, ponewaz
byo obczone tyko na poe btwy, a zatem ne moze sgnc o
wee dae|. Co |ednak powstane po druge| strone, |e
obronca bdze zwyczc? Rozdzeene s pobtego. Uatwa to
w perwsze| chw odwrt, ae nastpnego |uz dna
na|koneczne|sz potrzeb |est poczene wszystkch
oddzaw. |e |ednak zwycstwo byo wywaczone bardzo
decydu|co obronca uderza z wek energ, to poczene to
czsto ne |est mozwe z tego rozdzeena wynka| da
pobtego |ak na|gorsze skutk, ktre stopnowo mog do-
prowadzc do rozsypk. Gdyby Bonaparte zwyczy pod
Lpskem, to wynkem tego byoby cakowte rozdzeene wo|sk
sprzymerzonych ch poozene strategczne pogorszyoby s
w ogromnym stopnu. Pod Dreznem, gdze Bonaparte ne wyda
co prawda wacwe| btwy obronne|, natarce mao |ednak t
form przestrzenn, o ktre| tu mwmy, a manowce z
centrum ku obwodow. Znan |est rzecz, w |akch tarapatach
znaazo s wo|sko sprzymerzonych wskutek swego
rozdzeena, w tarapatach, z ktrych wyrwao |e dopero
zwycstwo nad Katzbachem, gdyz na wec o nm Bonaparte
wraz z gwardam wrc do Drezna.
Ta btwa nad Katzbachem sama stanow podobny przykad.
Tuta| obronca w ostatne| chw przechodz do natarca
wskutek tego dzaa odrodkowo. Korpusy francuske zostay
przez to odepchnte od sebe |uz w kka dn po btwe
dywz|a Puthod wpada nby owoc zwycstwa w rce
sprzymerzonych,
Std wnosek, ze |e natarce we wacwsze| da sebe
forme koncentryczne| ma rodek powkszena swego
zwycstwa, to obroncy wacwsza da mego forma odrodkowa
dostarcza rwnez rodka, aby |ego zwycstwu przydac wksze
nastpstwa nz w raze zwycza|ne| rwnoege| pozyc|
ponowego dzaana s. Sdzmy, ze |eden rodek co na|mne|
wart |est drugego.
|e |ednak w hstor wo|en rzadko kedy wdzmy tak
weke zwycstwa w btwe obronne| |ak w btwe zaczepne|, to
ne przeczy to byna|mne| naszemu twerdzenu, z btwa
obronna sama w sobe nada|e s do tego rwne dobrze.
Przyczyna tego ezy w zupene odmennych warunkach
obroncy. Obronca |est przewazne sabszy ne tyko pod wzg-
dem s bo|owych, ae takze ze wzgdu na cae swo|e
poozene. Ne |est on, abo przewazne sdz, ze ne |est, w
moznoc przypsywac swemu zwycstwu wekch nastpstw
zadowaa s zwycza|nym odparcem nebezpeczenstwa
uratowanem honoru bron. Ne uega wtpwoc, ze obronca z
powodu swe| saboc swoch warunkw moze byc do tego
stopna zwzany. |ednak tez czsto rwnez to, co pownno byo
byc tyko skutkem konecznoc, brano za skutek ro, |ak s
odgrywao |ako obronca. W ten sposb wytworzy s wcae
nemdry, zasadnczy pogd na obron, ze zadanem btwy
obronne| |est |edyne odparce natarca, a ne znszczene
neprzy|acea. Uwazamy to za |eden z na|szkodwszych bdw,
za stne pomeszane formy z rzecz sam twerdzmy
stanowczo, ze w te| forme wo|ny, ktr nazywamy obronn, ne
tyko zwycstwo |est bardze| prawdopodobne, ae takze mozna
osgnc wekoc |ego skutecznoc podobne |ak przy
natarcu; dze|e s to ne tyko w sume ogne| powodzena
wszystkch btew, ktre tworz kampan, ecz takze w btwe
poszczegne|, |e podczas ne| ne zbrakne dostateczne| sy
wo.
ROZDZIAL DZIESIATY
Pozyc|a obronna
Kazda pozyc|a, na ktre| przy|mu|emy btw, posugu|c s
przy tym terenem |ako rodkem ochronnym, |est pozyc|
obronn. I ne czynmy tu zadne| rzncy bez wzgdu na to, czy
bodzemy s zachowywa przy tym wce| berne czy tez
racze| zaczepne. Wynka to |uz z naszego ognego pogdu na
obron.
Mozna by byo dae| nazwac tak kazd pozyc|, na ktre|
wo|sko, wyrusza|c przecwko wrogow, przy|oby btw na
wszek wypadek, gdyby wrg go na te| pozyc| dopad. Tak
odbywa s w grunce rzeczy wkszoc btew, a w caym
rednoweczu ne byo mowy o nczym nnym. Ne |est to
wszakze przedmot, o ktrym tu mwmy. Ogromna wkszoc
wszekch pozyc| |est tego rodza|u po|ce pozyc| w prze-
cwenstwe do obozu marszowego |uz tuta| wystarczy. Pozyc|a,
ktr okreamy spec|ane |ako pozyc| obronn, mus byc
|eszcze czym nnym,
Oczywce, przy rozstrzygncach na zwycza|ne| pozyc|
przewaza po|ce czasu. Wo|ska zbza| s ku sobe, aby s
spotkac. Me|sce |est rzecz podrzdn, wymaga s tyko, aby
ne byo neodpowedne. Przy wacwe| pozyc| obronne|
natomast przewaza po|ce me|sca, rozstrzygnce mus
zapac w danym me|scu, a racze| gwne dzk danemu
me|scu. Tu mwmy tyko o take| pozyc|.
Wpyw me|sca bdze tu dwo|ak, raz manowce, gdy
ustawone w danym punkce sy zbro|ne wywera| pewne
dzaane na caoc operac|, a po druge, gdy teren suzy danym
som zbro|nym |ako ochrona pomoc. |ednym sowem, bd to
wpywy strategczne taktyczne.
Wyrazene pozyc|a obronna wypywa, |e chcemy byc
c, tyko ze wzgdw taktycznych, gdyz wzgdy
strategczne, czy oddzaywane ustawonych w danym me|scu
s zbro|nych na obron kra|u przez sam fakt swego stnena,
mog s stosowac rwnez do wo|sk dzaa|cych zaczepne.
Oddzaywane strategczne dane| pozyc| da s wykazac w
penym wete dopero pne| przy omawanu obrony teatru
wo|ny, tuta| chcemy o ne| wspomnec tyko tye, e mozna o
tym powedzec |uz teraz.
W tym ceu musmy poznac bze| dwa po|ca, ktre s do
sebe podobne czsto mesza s |e ze sob, a manowce
obe|ce dane| pozyc| omnce |e|.
Obe|ce pozyc| dotyczy |e| frontu stosu|e s abo da
natarca na n z boku czy nawet z tyu, abo tez da przecca
|e| n odwrotowe| poczen.
Perwsze, a manowce natarce z boku z tyu, |est natury
taktyczne|. W naszych czasach, gdy ruchwoc wo|sk |est tak
weka wszystke pany btew skerowane s mne| ub wce|
na obe|ce na b| z otoczenem, kazda pozyc|a mus byc na to
przygotowana, a chcc zasuzyc na mano sne|, mus oprcz
snego frontu uwzgdnac rwnez przyna|mne| dobre
mozwoc wak da bokw tyw, |e s one zagrozone.
Obe|ce wc w zamarze napadnca na pozyc| z boku ub
tyu ne czyn |e| neuzyteczn, natomast btwa stoczona na te|
pozyc| zaezy od |e| znaczena mus obroncy zapewnc take
korzyc, |akch w oge mgby s on od te| pozyc|
spodzewac.
|e nacera|cy obe|dze pozyc| w zamarze oddzaywana
na |e| n odwrotow poczena, to |est to okocznoc natury
strategczne|. Wtedy chodz o to, |ak dugo pozyc|a to wytrzyma
czy ne przetrzyma pod tym wzgdem neprzy|acea. |edno
za druge zaezy od poozena danego punktu, tzn. gwne od
stosunku obustronnych n poczen. Dobra pozyc|a pownna
tuta| zapewnc przewag arm bronce| s. W kazdym
wypadku ne spowodu|e to neuzytecznoc pozyc|, przecwne,
co na|mne| zneutrazu|e przecwnka, ktry w ten sposb
za|mu|e s t pozyc|.
|e |ednak nacera|cy, ne troszczc s o stnene s
zbro|nych oczeku|cych na nego na pozyc| obronne| dzc do
swego ceu, keru|e swo|e sy gwne nn drog, wtedy om|a
on t pozyc|. A |e bdze w moznoc przeprowadzc ten
manewr bezkarne, to po dokonanu go zmus nas natychmast
do opuszczena pozyc|, czync | przez to neuzyteczn.
Ne ma prawe take| pozyc| na wece, ktre| by we
wacwym tego sowa znaczenu ne mozna byo omnc.
Wypadk bowem take, |ak prowadzcy na Krym Przesmyk
Perekopsk; ne zasugu| nema na uwzgdnene z uwag na
sw rzadkoc. Nemozwoc omnca pozyc| mus wc
poegac na szkodach, na |ake by s naraz nacera|cy wsku-
tek |e| omnca. Na czym poega| te szkody, bdzemy me
epsz sposobnoc wspomnec w |ednym z nastpnych
rozdzaw. Mog one byc weke abo mae, ae w kazdym raze
s rwnowaznkem za chybone dzaane taktyczne pozyc|
wraz z tym dzaanem skada| s wspne na ce pozyc|.
Z tego, comy dotychczas rzek, wynky dwe wacwoc
strategczne pozyc| obronne|:
1. Ze ne mozna |e| omnc;
2. Ze w wace o ne poczen |est ona korzystne|sza da
obroncy.
Do tego musmy dodac |eszcze dwe nne wacwoc, a
manowce:
3. Ze wza|emny stosunek n poczen wpywa dodatno
rwnez na uksztatowane s btwy;
4. Ze ogny wpyw terenu |est korzystny.
Wza|emny stosunek n poczen ma bowem ne tyko
wpyw na mozwoc omnca dane| pozyc| ub odcca czy
tez neodcca neprzy|aceow rodkw zywnoc, ecz takze
na cay przebeg btwy. Skona na odwrotowa uatwa
nacera|cemu obe|ce taktyczne utrudna wasne poruszena
taktyczne podczas btwy. Skone uszykowane s w stosunku
do n poczen czsto ne |est |ednak wn taktyk, ecz tyko
konsekwenc| bednego wyboru punktu strategcznego. Ne
mozna go np. unknc, |e droga w okocy pozyc| przybera
odmenny kerunek (Borodno 1812); nacera|cy zna|du|e s
wtedy w kerunku obchodzcym nas, ne zmena|c swego
uszykowana prostopadego.
|e dae| nacera|cy ma wee drg odwrotowych, a nam
pozosta|e tyko |edna droga, to korzysta on rwnez ze znaczne
wksze| swobody taktyczne|. W tych wypadkach sztuka
taktyczna obroncy na przno bdze prbowaa zwaczyc
u|emny wpyw, |ak wywera| warunk strategczne.
Co s tyczy wreszce punktu czwartego, to w nnych
okocznocach teren moze tak daece zapanowac nad
ognym nekorzystnym warunkam, ze nawet na|staranne|szy
wybr na|bardze| ceowe uzyce rodkw taktycznych ne
mog nc przecwko nemu poradzc. W takch warunkach
na|gwne|sz rzecz bdze, co nastpu|e:
1. Obronca mus szukac korzyc przede wszystkm w
epsze| obserwac| przecwnka, aby moc wewntrz wasne|
pozyc| szybko rzucc s na nego. Tyko tam, gdze terenowe
przeszkody pode|ca cz s z tym dwoma warunkam, teren
stotne sprzy|a obroncy.
Natomast nedogodne da nego s te punkty, ktre pozosta|
pod wpywem terenu domnu|cego. Dotyczy to nawet
przewazne| oc pozyc| w grach (o czym |eszcze osobno
bdzemy mw w rozdzaach o wo|ne grske|). Dae| pozyc|e,
ktre s opera| bokam o gry, gdyz wprawdze utrudna|
one nacera|cemu omnce pozyc|, ae uatwa| |e| obe|ce.
Podobne nedogodne s wszystke pozyc|e, ktre ma| gry
bsko przed sob w oge wszeke wypadk, |ake s dadz
wyprowadzac z wyze| podanych warunkw terenowych.
Te warunk nepomyne ma| znowu stron odwrotn, ze
wymen-my tyko wypadek, gdy pozyc|a ma gry z tyu, skd
wynka tye korzyc, ze w oge take poozene mozna przy|c
za |edno z na|bardze| sprzy|a|cych da pozyc| obronne|;
2. Teren moze mne| ub wce| odpowadac charakterow
wo|ska |ego skadow. Przewaza|ca masa kawaer skana nas
suszne do poszukwana terenw otwartych. Brak te| bron, byc
moze artyer, |ak rwnez dowadczone| w bo|u, zna|ce|
kra|, dzene| pechoty doradza korzystac z bardzo trudnych,
zawych terenw.
Ne bdzemy tu mw w szczegach o stosunku
taktycznym, |ak zachodz mdzy me|scowoc dane| pozyc|
obronne| a sam zbro|nym, ecz o wynku ognym, gdyz on
tyko stanow wekoc strategczn.
Bezsprzeczne pozyc|a, na ktre| wo|sko chce cakowce
wyczekwac natarca neprzy|acea, pownna zapewnc obroncy
znaczne korzyc terenowe tak, ze naezy |e uwazac za
pomnozycea |ego s. Tam gdze natura czyn wee, ne tye
przecez, e sobe tego zyczymy, przychodz nam z pomoc
sztuka fortykacy|na. W ten sposb czsto s zdarza, ze
poszczegne czc pozyc| s nedostpne| ne |est rzecz
nezwyk, ze takze caoc bdze taka sama. Oczywsta, w
tym ostatnm wypadku zmen to ca natur naszych
zarzdzen. Ne bdzemy |uz wtedy dzy do btwy w
warunkach korzystnych, a przez t btw do powodzena cae|
kampan, |edyne do powodzena bez btwy. Trzyma|c wasne
sy zbro|ne na nedostpne| pozyc|, po prostu zrzekamy s
btwy skanamy przecwnka do szukana nnego sposobu
rozstrzygnca.
Oba te wypadk musmy cakowce oddzec |eden od
drugego o drugm bdzemy mw w nastpnym rozdzae o
pozyc| umocnone|.
Natomast pozyc|a obronna, z ktr mamy tuta| do
czynena, ne pownna byc nczym nnym, |ak poem btwy o
spotgowanych korzycach. Aby |ednak staa s tym poem
btwy, ne mog byc te korzyc nadmerne. |akz wc stopen
mocy moze posadac taka pozyc|a? Oczywce, tym wkszy, m
bardze| zdecydowany na natarce |est nasz neprzy|ace, a to
zaezy od oceny poszczegnego wypadku. "Waczc z |akm
Bonapartem, mozna trzeba s cofnc poza sne|sze
urzdzena obronne nz podczas dzaan przecwko |akemu
Daunow ub Schwarzenbergow.
|e nektre czc pozyc| s nedostpne, np, front, naezy
to uwazac za pewen czynnk |e| mocy ogne|, gdyz s, ktrych
ne potrzebu|emy na tych punktach, mozemy uzyc na nnych.
Ne naezy tu |ednak pomnc tego, ze |e wroga cakowce
odepchnemy od takch nedostpnych czc pozyc|, forma
|ego natarca bdze maa zupene odmenny charakter
naezy s zawczasu zorentowac, czy dogadza to rwnez
naszym warunkom.
Ustawene s np. tak bsko za znaczn rzek, ze mozna |
uwazac za wzmocnene frontu, co s zreszt zdarzao, ne
oznacza nc nnego, |ak utworzene sobe z rzek punktu oparca
da swe| prawe| czy tez ewe| ank, gdyz neprzy|ace mus
wtedy oczywce przeprawc s dae| na prawo ub na ewo od
naszego uszykowana natrzec ze zmenonym frontem.
Wwczas gwnym pytanem |est, |ake korzyc czy szkody to
przynese.
Zdanem naszym pozyc|a obronna zbzy s tym bardze| do
swego deau, m bardze| skryta |est |e| sa m wce| mamy
sposobnoc do zaskoczena przecwnka naszym dzaanam
bo|owym. Podobne |ak ze wzgdu na sy zbro|ne mozemy byc
skonn do ukryca przed
przecwnkem ch cae| mocy stotnego ch kerunku, tak w
tym znaczenu naezaoby tez dzyc do ukryca przed nm
rwnez tych korzyc, ktre zamerzamy wycgnc z
uksztatowana terenu. Da s to wprawdze osgnc tyko do
pewnego stopna wymaga byc moze pewnego swostego, mao
|eszcze wyprbowanego sposobu dzaana.
Bskoc w |akmkowek kerunku znaczne| twerdzy
zapewna kazde| pozyc| duz przewag nad neprzy|aceem
pod wzgdem swobody ruchu uzyca s, a odpowedne
zastosowane poszczegnych umocnen poowych moze
zastpc brak naturane| mocy nektrych punktw. W ten
sposb mozna |uz z gry wytyczyc z grubsza zarysy btwy. S to
wzmocnena sztuczne. |e za doczymy do tego dobry wybr
tych przeszkd terenowych, ktre utrudna| dzaane
neprzy|aceskch s zbro|nych, ecz |e| ne unemozwa|, |e
wycgnemy korzyc z te| okocznoc, ze znamy dokadne
poe btwy, a neprzy|ace go ne zna, ze poczynana wasne
mozemy epe| ukryc nz on swo|e ze w oge pod wzgdem
rodkw zaskoczena podczas btwy mamy przewag, to z tych
wszystkch okocznoc moze s wyonc przewaza|cy
rozstrzyga|cy wpyw terenu, ktrego potdze neprzy|ace
uegne, ne poznawszy nawet stotnego rda swe| ksk. Oto,
co rozumemy przez pozyc| obronn co uwazamy za |eden z
na|wkszych pusw w wo|ne obronne|.
Bez wzgdu na szczegne warunk mozna przy|c, ze teren
fasty, ne nazbyt, ae tez ne za mao zabudowany, dostarczy
na|wce| tego rodza|u pozyc|.
ROZDZIAL |EDENASTY
Pozyc|e umocnone obozy warowne
W rozdzae poprzednm mwmy, ze pozyc|a mocna do
tego stopna z natury sztuk, ze mus byc uznana za
nedostpn, wychodz zupene poza ramy korzystnego poa
btwy datego otrzymu|e znaczene szczegne. W rozdzae
nne|szym rozwazymy te |e| wacwoc ze wzgdu na |e|
natur racze| forteczn nazwemy | pozy e| umocnon.
Zwycza|ne oszancowane ne stworzy |e| tak atwo,
chocazby to by obz warowny przy twerdzach, ae tym mne|
wystarcz same przeszkody naturane. Natura sztuka zwyke
poda| tu sobe done datego przewazne okrea s |
manem obozw czy tez pozyc| warownych. Mano to moze
|ednak stosowac s do kazde| mne| ub wce| oszancowane|
pozyc|, ktra zazwycza| ne ma nc wspnego z natur pozyc|,
o |ake| tu mowa.
Ceem pozyc| umocnone| |est uczync rozmeszczone na
ne| sy zbro|ne po prostu nedostpnym da neprzy|acea, aby
przez to rzeczywce obronc bezporedno dan przestrzen
abo tez ochronc tyko zna|du|ce s w te| przestrzen sy
zbro|ne, by mc nastpne dzk ne| w nny sposb poredno
oddzaywac na oson kra|u. Perwsze - byo to znaczene n
w wo|nach dawne|szych, prowadzonych np. nad granc
francuska, druge - to znaczene obozw warownych z frontam
na wszystke strony poozonych przy twerdzach.
|e manowce front |ake| pozyc| |est do tego stopna
umocnony przy pomocy okopw przeszkd utrudna|cych
dostp, ze natarce sta|e s nemozwe, to neprzy|ace |est
zmuszony do obe|ca, by dokonac natarca z boku ub z tyu.
Aby za ten manewr utrudnc, wyszukwano da tych n
punkty oparca, ktre wzmacnay do pewnego stopna ch bok,
|ak np. Ren Wogezy przy nach azackch. Im duzszy front
take| n, tym atwe| | obronc przed obe|cam, gdyz kazde
obe|ce zawsze |est zwzane da obchodzcego z pewnym
nebezpeczenstwem. Nebezpeczenstwo to wzrasta w tym
samym stopnu, co nezbdne odchyene od perwotnego
kerunku |ego s. Znaczna wc dugoc frontu, |ak mozna byo
uczync nedostpnym, dobre punkty oparca zapewna|
moznoc bezporedne| obrony znaczne| przestrzen przed
wdarcem s neprzy|acea. Tak przyna|mne| by pogd, ktry
doprowadz do tych urzdzen, take byo znaczene n w
Azac|, ktre s operay prawym skrzydem o Ren, a ewym o
Wogezy, ub n andry|skch, dugoc 15 m, opera|cych s
prawym skrzydem o Skad twerdz Toumay, a ewym o
morze.
Tam |ednak, gdze ne ma tak dugego, snego frontu
dobrych punktw oparca, trzeba, |e mamy w oge bronc
danego obszaru za pomoc dobrze o szancowanych s
zbro|nych, zabezpeczyc go przecwko obe|cu w ten sposb, ze
zarwno te sy zbro|ne, |ak ch pozyc|e potra stawc czoo ze
wszystkch stron. Wtedy |ednakze zatraca s po|ce stotne
osonte| przestrzen, gdyz pozyc| tak pod wzgdem
strategcznym mozna uwazac tyko za |eden punkt, ktry
osana dane sy zbro|ne zapewna m przez to mozwoc
utrzymana danego kra|u, tzn. utrzymana s w danym kra|u.
Podobny obz ne da s |uz obe|c, tzn. ne mozna |uz
zaatakowac |ego bokw tyw, |ako czc sabszych, gdyz
stawa on czoo ze wszystkch stron wszdze |est rwne sny.
Tak obz |ednak mozna omnc to o wee atwe| nz n
umocnon, gdyz przestrzen za|mowana przezen |est bardzo
nka.
Obozy warowne przy twerdzach s w grunce rzeczy tego
drugego rodza|u, gdyz przeznaczenem ch |est ochrona
zna|du|cych s w nch s zbro|nych. |ednak dasze ch
znaczene strategczne, a manowce uzyce tych chrononych
s zbro|nych, rzn s neco od znaczena nnych obozw
warownych.
Rozpatrzmy teraz wartoc tych trzech rznych rodkw
obrony, ktre stosowne do ch rozwo|u sposobu powstana
nazwemy; nam umocnonym, pozyc|am umocnonym
obozam warownym przy twerdzach.
1. Lne. Tworz one na|szkodwszy rodza| wo|ny
kordonowe|. Przeszkoda, |ak stanow da nacera|cego, ma w
oge tyko wtedy wartoc, gdy |e| bron sny ogen, sama za w
sobe |est prawe nczym. Datego rozcgoc frontu, na |ake|
wo|sko moze zapewnc skutecznoc ogna, |est bardzo maa w
porwnanu z rozcgoc caego kra|u. Lne bd wwczas
abo bardzo krtke wskutek tego oson bardzo ma poac
kra|u, abo tez wo|sko ne bdze w moznoc obronc rzetene
wszystkch punktw. Wprawdze powstaa my neobsadzana
wszystkch punktw te| n, tyko obserwowana ch bronena
za pomoc ustawonych odwodw, podobne |ak mozna bronc
nezbyt szeroke| rzek, take |ednak postpowane przeczy
naturze tego rodka. |e naturane przeszkody terenowe s tak
weke, ze mozna by byo zastosowac podobny rodza| obrony,
to umocnena byyby zbyteczne nebezpeczne, gdyz ten
rodza| obrony ne |est obron na me|scu, a umocnena nada|
s tyko do take| obrony. |eby |ednak same umocnena
trzeba byo uwazac za gwn przeszkod da pode|ca
neprzy|acea, to zrozumec atwo, |ak ma przeszkod da
pode|ca neprzy|acea bd umocnena ne bronone. Cz
bowem znaczy rw o gbokoc dwunastu ub nawet ptnastu
stp wa wysokoc dzescu do dwunastu stp wobec
z|ednoczonego wysku weu tyscy, |eze m ne przeszkadza
ogen neprzy|acesk? W rezutace ne take obchodzono, |e
byy krtke wskutek tego obsadzone stosunkowo sne, gdy
za byy rozcge neobsadzone dostateczne, nacerano na
ne bez wekch trudnoc z frontu zdobywano.
Ponewaz za ne take wz sy zbro|ne przez obron
me|scow ode|mu| m wszek ruchwoc, datego wobec
przedsborczego neprzy|acea stanow one rodek bardzo
e pomyany. |e mmo to w nowszych wo|nach utrzymay s
take ne doc dugo, to przyczyna tego ezy wyczne w
osabenu zywou wo|ny, gdze trudnoc pozorne czsto
oddzayway tak samo |ak rzeczywste. Lne te zreszt w
przewazne| czbe kampan wykorzystywano tyko da
podrzdne| obrony przecw partyzantom aczkowek ne
okazay s one przy tym zupene neuzyteczne, to |ednak
naezy zauwazyc, ze wo|ska, ktre byy potrzebne do obrony
tych n, o wee pozyteczne| mozna byo uzyc na nnych
punktach. W wo|nach na|nowszych ne mogo byc wcae mowy o
takch nach. - ne zna|du|emy nawet ch adu wtpc
naezy, aby kedykowek powrcy.
2. Pozyc|e. Obrona dane| poac kra|u trwa dopty (|ak to
wykazemy bze| w |ednym z nastpnych rozdzaw), dopk
przeznaczone do tego sy zbro|ne trzyma| s w kra|u, usta|e
dopero wtedy, gdy owe sy zbro|ne opuszcz kra| dadz za
wygran.
|e za sy zbro|ne ma| s utrzymac w kra|u
zaatakowanym przez bardzo przewaza|cego przecwnka, to
ochron tych s zbro|nych wobec przemocy mecza zapewna
rodek w postac nedostpne| pozyc|.
Ponewaz pozyc|e take, |ak to |uz mwmy, musz
stawac czoo na wszystke strony, przeto przy zwycza|ne|
rozcgoc ch uszykowana taktycznego przy nezbyt weke|
czebnoc s zbro|nych (weka czebnoc byaby przecez
wbrew naturze danego wypadku) za|yby bardzo ma
przestrzen, co w czase btwy same| powodowaoby tye szkd,
ze nawet przy wszekm mozwym wzmocnenu |e| przez oszan-
cowana z trudnoc daoby s pomyec o skutecznym
oporze. Obz, stawa|cy w ten sposb czoo na wszystke
strony, mus z konecznoc mec stosunkowo znaczn
rozegoc swych bokw. Bok te pownny byc |ednak nema ne
do zdobyca. Aby dac m mmo te| weke| rozegoc nezbdn
s, ne wystarcz same sztuczne umocnena, Warunkem, wc
zasadnczym |est wzmocnene takego obozu przeszkodam
terenowym, czyncym pewne |ego czc zupene
nedostpnym, nne za trudno dostpnym. Aby wc
zastosowac ten rodek obrony, trzeba znaec tak pozyc|, a
gdze |e| ne ma, ne mozna osgnc ceu przez zwycza|ne
umocnene. Rozwazana nne|sze dotycz przede wszystkm
wynkw taktycznych, aby wtedy dopero mc mwc o stnenu
tego rodka strategcznego. Da |asnoc wymenamy przy tym
przykady, |ak Prna, Bunzewtz, Koobrzeg, Torres Yedras
Dryssa. A teraz kka sw o |ego strategcznych wacwocach
dzaanu.
Perwszym warunkem |est oczywce, aby sy zbro|ne
umeszczane w tym oboze zapewny sobe wyzywene na
pewen czas, tzn. na tak dugo, dopk wedug ch mnemana
dzaane obozu |est koneczne. Moze to zachodzc tyko w tym
wypadku, gdy pozyc|a opera s swym tyam o port, |ak
Koobrzeg ub Torres Vedras( abo zna|du|e s w cse| cznoc
z twerdz, |ak Bunzewtz Prna, bd tez gdy zapasy nagro-
madzone s wewntrz ne| ub zupene bsko ne|, |ak pod
Dryssa.
Tyko w perwszym wypadku wyzywene moze byc
zapewnone trwae, w drugm natomast w trzecm wystarczy
ono tyko na pewen czas, wce| ub mne| ogranczony, tak ze
|uz z te| strony zawsze groz nebezpeczenstwo. Std wynka,
|ak daece trudnoc wyzywena wycza mnstwo punktw
mocnych nada|cych s zreszt na pozyc| umocnon |ak
rzadko zdarza| s take zupene odpowedne punkty.
Aby poznac uzytecznoc take| pozyc|, |e| zaety
nebezpeczenstwa, musmy s zapytac, co moze nacera|cy
przecwko ne| przedswzc.
a) Nacera|cy moze omnc pozyc| umocnon,
kontynuowac swo|e dzaana tyko obserwowac | przez
wksze czy mne|sze oddzay.
Musmy tu odrznc dwa wypadk, kedy pozyc|a umocnona
|est obsadzona przez sy gwne ub tez przez sy podrzdne.
W perwszym wypadku omnce to tyko troch pomoze
nacera|cemu, |e poza sam gwnym obroncy bdze nny
|eszcze osgany da nacera|cego, a decydu|cy przedmot
natarca, np. zdobyce twerdzy, stocy td. |e nawet stne|e
tak przedmot, to nacera|cy moze obrac go za ce swego
dzaana tyko wtedy, gdy sa wasne| podstawy poozene
|ego n poczen ne wzbudza w nm obawy o dzaane na
wasne skrzydo strategczne.
|e z tego wywnosku|emy o dopuszczanoc skutecznoc
pozyc| umocnone| da s gwnych obroncy, to |ednak nastp
to tyko wtedy, gdy abo oddzaywane na skrzydo strategczne
nacera|cego |est na tye decydu|ce, ze z gry |uz mozna byc
pewnym zatrzymana przez to przecwnka w pewnym
neszkodwym da nas punkce, abo tez, gdy obronca ne
potrzebu|e s obawac o zaden przedmot, ktry nacera|cy
mgby osgnc. |e |ednak tak przedmot stne|e |e przy
tym skrzydo strategczne nacera|cego ne |est dostateczne
zagrozone, to pozyc| take| abo wcae ne mozna trzymac, abo
tez za|c | mozna tyko pozorne ub da prby, czy tez
nacera|cy uzna |e| waznoc. Powsta|e wszakze przy tym
zawsze nebezpeczenstwo, ze |e s to ne stane, ne
bdzemy |uz mog osgnc zagrozonego punktu.
|e pozyc|a umocnona |est obsadzona przez sy
podrzdne, to nacera|cemu ngdy ne zabrakne przedmotu
do natarca da dasze| operac|, gdyz mog nm byc sy gwne
neprzy|acea. W tym, wc wypadku znaczene pozyc| przede
wszystkm ograncza s do dzaana,
ktre moze wykonac na strategczne skrzydo neprzy|acea
ktre wze s z tym warunkem.
b) Nacera|cy moze, |e s ne odwazy na omnce
pozyc|, zamknc | formane godem doprowadzc do
poddana s. Wymaga to |ednak dwch warunkw: po perwsze,
aby pozyc|a ne maa wonych tyw, po druge, aby nacera|cy
ma doc s do takego zamknca. |e oba te warunk bd
spenone, to wo|sko nacera|ce bdze wprawdze pewen czas
neutrazowane przez obz warowny, ae korzyc t obronca
opac strat s obronnych.
Wypywa wc std, ze uceknemy s do tego rodka, t|,
za|memy sam gwnym tak pozyc| umocnona tyko wtedy;
- Gdy mamy zupene zabezpeczone tyy (Torres Yedras);
- Gdy przewdu|emy, ze przewaga neprzy|aceska ne
bdze dostateczna, aby nas w oboze cakowce zamknc.
|eby wszakze neprzy|ace chca to uczync, ne ma|c
dostateczne| przewag, to mebymy moznoc skutecznego
wypadu z obozu pobca go czcam;
- Gdy mozna czyc na odsecz, |ak to uczyn Sas w 1756
r. pod Prn |ak rzeczywce zdarzyo s w 1757 r. po btwe
pod Prag, gdyz Prag sam naezao uwazac tyko za obz
warowny, w ktrym ksz Karo ne pozwoby s zamknc,
gdyby ne wedza, ze arma morawska moze go oswobodzc.
|eden z tych trzech warunkw |est wc bezwzgdne
koneczny, |e wybr pozyc| umocnone| za|te| przez sy
gwne ma byc usprawedwony. Poza tym trzeba przyznac, ze
oba ostatne warunk s poczone z wekm
nebezpeczenstwem da obroncy.
|e |ednak mowa o korpuse podrzdnym, ktry mozemy w
kazdym wypadku powcc da dobra caoc, to warunk te
odpada|. Wtedy powsta|e tyko pytane, czy powcene take
odwrc stotne wksze zo. Oczywce rzadko s to zdarzy,
ae newtpwe da s tak wypadek pomyec. Obz warowny
pod Prrn przeszkodz Fryderykow Wekemu uderzyc na
Czechy |uz w 1756 r. Austracy by wwczas tak mao
przygotowan, ze utrata tego krestwa wydawaa s
newtpwa byc moze zwzana byaby tez z wksz strat
udz nz tych 17 ty. sprzymerzonych, ktrzy kaptuowa w
oboze pod Prn.
c) W raze |e da nacera|cego ne za|dze zadna z
podanych pod a) b) mozwoc, a zatem |e bd spenone
warunk, ktre postawmy przy tym da obroncy, to
nacera|cemu stotne ne pozostane nc nnego, |ak zatrzymac
s pod pozyc| nby psu przed stadem kur, rozpucc zagony
|ak na|szerze| po kra|u zadowaa|c s tym maym ne
decydu|cym zyskem, pozostawc przyszoc rozstrzygnce w
sprawe posadana dane| poac kra|u. W tym wypadku pozyc|a
spena swo|e zadane.
3. Obozy warowne przy twerdzach. Naez one w oge, |ak
to |uz rzekmy, o tye do kasy pozyc| umocnonych, o e ma|
na ceu
obron ne dane| przestrzen, ecz st zbro|nych przecwko
natarcu neprzy|aceskemu. Rzn s wacwe od nnych
tyko tym, ze tworz nerozerwan caoc z twerdz, przez to
tez oczywce uzysku| o wee wksz s.
Wypywa| std |eszcze nastpu|ce wacwoc:
a) ze mog one mec |eszcze ce szczegny, ktry abo
zupene unemozwa, abo tez bardzo utrudna obzene
twerdzy. Ce ten moze byc wart wekch oar w wo|skach, |e
obz |est portem, ktrego ne mozna cakowce zabokowac. W
kazdym nnym wypadku |ednak naezy s obawac, ze wskutek
wygodzena moze on pac zbyt wczene, zanm cakowce
usprawedw strat znaczne| masy wo|sk;
b) obozy warowne przy twerdzach mog byc zaozone da
mne|szych oddzaw nz obozy w otwartym pou. Cztery do
pcu tyscy udz pod muram twerdzy moze byc
nezwyczone, natomast w otwartym pou nawet na|sne|szy
obz na wece ne ochronby ch od zguby;
c) mozna ch uzyc do zebrana porzdkowana takch s
zbro|nych, ktre ma| |eszcze zbyt mao spostoc wewntrzne|,
aby mozna byo doprowadzc |e do zetknca s z wrogem bez
ochrony waw fortecznych, np. rekruc, oddzay obrony
kra|owe|, pospote ruszene td.
Byyby wc one, |ako rodek w weu wypadkach
pozyteczny, bardzo poecena godne, gdyby ne may te|
nadzwycza| weke| wady, ze szkodz twerdzy w wkszym ub
mne|szym stopnu, |e ne mozna ch cakowce obsadzc.
Zapewnac za twerdzy zawsze tak zaog, aby wystarczya w
pewnym stopnu rwnez da obozu warownego, byoby
warunkem nazbyt uczwym.
|estemy wc bardzo skonn uwazac |e za poecena godne
tyko przy twerdzach nadmorskch, a w nnych wypadkach
racze| za szkodwe nz pozyteczne.
Azeby wc przy koncu u|c nasz pogd w |eden obraz,
sdzmy, ze pozyc|e umocnone oszancowane:
1. Ma| tym wksze zastosowane, m mne|szy |est kra|, m
mne| me|sca |est do ch wymnca;
2. Tym mne| s nebezpeczne, m pewne| czyc mozna na
pomoc odsecz nnych s zbro|nych ub tez ne sprzy|a|c
por roku, bd powstane zbro|ne czy tez brak w wo|sku
neprzy|acea td.
3. S tym skuteczne|sze, m sabsza |est sa zywoowa
uderzena neprzy|aceskego.
ROZDZIAL DWUNASTY
Pozyc|e skrzydowe
Tyko datego powcmy osobny rozdza temu po|cu,
ktre w zwykym, wo|skowym wece my odgrywa tak bardzo
wazn ro, aby mozna |e byo tuta| nby w sownku atwe|
odszukac. Ne sdzmy bowem, zeby okreao ono co
samodzenego.
Kazda pozyc|a, ktr naezy utrzymac nawet po wymncu
|e| przez wroga, |est pozyc| skrzydow, gdyz z chw gdy
neprzy|ace | wym|a, ne moze ona mec nnego dzaana |ak
tyko na skrzydo strategczne neprzy|acea. Wszeke pozyc|e
umocnone s wc z konecznoc rwnez pozyc|am
skrzydowym, gdyz ze wzgdu na nemoznoc natarca na ne
neprzy|ace |est zmuszony |e omnc. W ten sposb mog one
mec wartoc tyko przez dzaane na |ego skrzydo
strategczne. Zupene obo|tne |est przy tym, |ak przebega
wacwy front pozyc| umocnone|, czy ezy rwnoege do
strategcznego skrzyda neprzy|aceskego, |ak Koobrzeg, czy
tez prostopade, |ak Bunzewtz Dryssa, pozyc|a umocnona
bowem mus stawac czoo na wszystke strony.
Mozna |ednak prbowac utrzymac pozyc|, ktra ne |est
nedostpna, to nawet wtedy gdy wrg | om|a, manowce w
wypadku, gdy poozene pozyc| da|e |e| tak przewaza|cy
stosunek wza|emny n odwrotowych poczen, ze ne tyko
moze nastpc skuteczne natarce na skrzydo strategczne
nacera|cego, ae tez neprzy|ace, zanepoko|ony o sw|
odwrt, ne bdze w moznoc odcc go nam cakowce. W
nnym bowem wypadku my sam, ze wzgdu na to, ze nasza
pozyc|a ne |est umocnona, a zatem nedostpna, bybymy w
nebezpeczenstwe stoczena btwy bez zapewnonego odwrotu.
Rok 1806 wy|ana nam to na przykadze. Uszykowane
wo|ska pruskego na prawym brzegu Saa mogo w stosunku do
natarca Bonapar-tego przez Hof stac s cakowce pozyc|
skrzydow, a manowce gdyby skerowano front ku Saa na
te| pozyc| oczekwano daszych wydarzen.
I gdyby tu ne byo tak weke| dysproporc| s zycznych
moranych, gdyby na czee wo|ska francuskego znaaz s tyko
|ak Daun, to pozyc|a pruska mogaby s bya okazac |ak
na|bardze| skuteczna.
Nemozwoc byo omnc | zupene, przyzna to sam
Bonaparte, zdecydowawszy s uderzyc na n. Cakowte za
odcce |e| odwrotu ne udao s nawet Bonapartemu przy
mne|sze| dysproporc| s zycznych moranych rwne byoby
newykonane |ak omnce. Arma pruska w raze pokonana |e|
ewego skrzyda bya w o wee mne|szym nebezpeczenstwe
nz francuska po pokonanu |e| ewego skrzyda. Nawet przy te|
zyczne| morane| dysproporc| s zbro|nych zdecydowane
rozwazne kerownctwo mogo mec duz nadze| zwycstwa.
Nc ne przeszkadzao kscu Brunwckemu wydac dna 13
padzernka take zarzdzena, aby rankem 14, o wce 80 ty,
wo|ska stao naprzecwko 60 ty., ktre Bonaparte przerzuc
przez Saa pod |ena Domburgem. |eby nawet ta przewaga
stroma dona Saa na tyach Francuzw ne wystarczyy do
osgnca rozstrzyga|cego zwycstwa, to |ednak naezy
powedzec, ze byby to sam w sobe wynk bardzo korzystny,
ze |eby w ten sposb ne mozna byo uzyskac szczwego
rozstrzygnca, ne naezaoby w oge myec o |akmkowek
rozstrzygncu w tym obszarze, ecz cofnc s dae|, wzmocnc
przez to sebe, a osabc neprzy|acea.
Pozyc| prusk nad Saa mozna wc byo, aczkowek bya
ona dostpna, uwazac za pozyc| skrzydow w stosunku do
drog wodce| przez Hof. Ne naezao tyko przypsywac |e|, |ak
kazde| pozyc| dostpne|, wacwoc pozyc| skrzydowe| we
wszystkch wypadkach, gdyz stawaa s ona skrzydow
dopero wtedy, gdy wrg ne decydowa s natrzec na n.
|eszcze mne| odpowadaoby |asnemu po|cu o pozyc|
skrzydowe|, gdyby pozyc|om, ktre ne mog wytrzymac
omnca z ktrych obronca chce napac na nacera|cego z
boku, zachcano nadac nazw pozyc| skrzydowych, to tyko
datego, ze to natarce ma nastpc z boku. Ten napad boczny
ma bowem bardzo saby zwzek z pozyc| sam, a
przyna|mne| gwne |ego momenty ne wypywa| z
wacwoc te| pozyc|, |ak s to dze|e z oddzaywanem na
ank strategczn.
Wynka std, ze o wacwocach pozyc| skrzydowe| ne da
s ustac nc nowego. Mozna tu powedzec par tyko sw o
charakterze tego rodka. O wacwych za pozyc|ach
umocnonych ne wspomnamy tu zupene, gdyz mwmy |uz
o tym doc duzo.
Pozyc|a skrzydowa, ktra ne |est nedostpna, |est
narzdzem nadzwycza| skutecznym, ae z tego wane powodu
tez bardzo nebezpecznym. |e za |e| pomoc zwzemy
nacera|cego, to osgnemy wek skutek neznacznym
nakadem s. Bdze to nacnce maym pacem duge|
dwgn ostrych obcgw. |e |ednak dzaane bdze zbyt
sabe nacera|cy ne zostane zatrzymany, to obronca
postrada w wkszym czy mne|szym stopnu moznoc odwrotu
mus abo prbowac uceczk w popechu okrznym drogam,
a zatem w bardzo nekorzystnych warunkach, abo tez stoczyc
nebezpeczn btw bez zapewnonego odwrotu. Wobec
zuchwaego, morane gru|cego przecwnka, ktry
zdecydowane dzy do rozstrzygnca, rodek ten |est nader
ryzykowny byna|mne| neodpowedn. |ak tego dowodz wyze|
przytoczony przykad z 1806 r. Natomast wobec ostroznego
przecwnka podczas samych wo|en tzw. obserwacy|nych moze
on byc |ednym z na|epszych rodkw, |akch uzyc moze
utaentowany obronca, |ako przykad suzyc moze obrona
Wezery przez ksca Ferdynanda za pomoc pozyc| na ewym
brzegu rzek, |ak rwnez znane pozyc|e pod Schrnotsefen
Landshut. Ostatna z nch przez katastrof korpusu Fouquego w
roku 1760 wykazu|e zarazem nebezpeczenstwo zwzane z
faszywym uzycem tego rodka.
ROZDZIAL TRZYNASTY
Obrona w grach
Wpyw gr na prowadzene wo|ny |est bardzo duzy, a zatem
stanow bardzo wazny przedmot da teor. Ponewaz wpyw ten
wprowadza do dzaana czynnk hamu|cy, datego naezy on
przede wszystkm do dzedzny obrony, rozpatrzymy wc go |uz
tuta|, ne zatrzymu|c s nad ce|szym po|cem obrony w
grach. Ponewaz przy rozwazanu tego przedmotu doszmy w
nektrych punktach do wynku sprzecznego z ogne panu|-
cym pogdem, datego musmy tu wnknc w nektre
szczegy.
Przede wszystkm rozwazmy taktyczn natur przedmotu,
aby uzyskac punkt zaczepena da strateg.
Nezmerna trudnoc, |ak sprawa marsz duzych koumn po
drogach grskch, |ak tez nadzwycza|na sa, |ak uzysku|e may
posterunek dzk przesana|cemu |ego front stromemu
zboczu gr oraz dzk wwozom z prawe| ewe| strony, o ktre
moze s oprzec - oto bezsprzeczne dwe gwne okocznoc,
ktre obrone w grach od dawna zapewnay tak powszechne
mnemane o|e| skutecznoc se, ze tyko wacwoc
poszczegnych okresw pod wzgdem uzbro|ena taktyk
odcgay od uzyca do te| obrony wekch mas s zbro|nych.
Kedy duza koumna z trudem wspna s na gr n
wzow przez casne wwozy przebywa|, posuwa|c s |ak
mak; kedy na prymtywnych drogach grskch artyerzyc
taboryc z przekenstwam wrzaskem smaga| znuzone
szkapy, a kazdy poamany wz trzeba wycgac z neopsanym
mozoem, podczas gdy z tyu wszystko s zatrzymu|e, kne
wyzywa - kazdy pomy sobe w duchu: no, wystarczyoby
nade|ce wroga w se paru setek udz, aby wszystko std
przepdzc. Std pochodz wyrazene hstorykw
rozprawa|cych o cannach, gdze garc udz moga
powstrzymac cae arme. |ednak kazdy we, a przyna|mne|
wedzec pownen kazdy, kto |est obeznany z wo|n, ze tak
przemarsz przez gry mao abo zupene nc ne ma
wspnego z natarcem na ne ze datego wnoskowane z tych
trudnoc o |eszcze wkszych trudnocach podczas natarca
|est zupene faszywe.
|est rzecz naturan, ze czowek nedowadczony wycga
tak wnosek, a prawe rwnez naturane byo uwkane s w
tym bdze
takze sztuk wo|enne| w pewnym okrese. Z|awsko to bowem
byo wwczas prawe rwne nowe da czoweka
dowadczonego bo|owo, |ak da aka. Przed wo|n
trzydzestoetn wobec gbokch szykw bo|owych, czne|
kawaer, neudoskonaone| bron pane| nnych wacwoc
wykorzystywane snych przeszkd terenowych ne byo
stosowane, a formana obrona w grach, przyna|mne| wo|sk
reguarnych, bya prawe nemozwa. Dopero z chw gdy szyk
bo|owe stay s bardze| rozcge, a pechota |e| bron pana
staa s rzecz gwn, pomyano o grach donach. Sto at
|ednak mno, a manowce az do poowy weku osemnastego,
zanm my ta rozwna s w cae| pen.
Druga okocznoc, t|. weka zdonoc obronna, |ake|
nabera may posterunek dzk trudno dostpne| pozyc|,
|eszcze bardze| nadawaa s do wnoskowana o weke| se
obrony w grach. Mozna przecez - tak s zdawao -
posterunek tak pomnozyc odpowedn oc razy, aby z
bataonu utworzyc arm, a ze wzgrza cay ancuch grsk.
Newtpwe may posterunek dzk dobremu wyborow
pozyc| nabera w grach sy nezwyke|. Oddza, ktry by na
rwnne by spdzony przez par szwadronw mgby uwazac
za szczce, gdyby s uratowa szybkm odwrotem przed
rozsypk newo, moze w grach, rzekbymy, z pewn
taktyczn bezczenoc pokazac s na oczy cae| arm
zazdac od ne| honorw wo|ennych w postac metodycznego
natarca, obe|ca td., Rzecz taktyk bdze wyuszczyc, w |ak
sposb uzysku|e on t s oporu dzk trudnocom dostpu,
anku|cym punktom oporu czy tez napotykanym podczas
odwrotu nowym pozyc|om; na tym me|scu przy|mu|emy to za
rzecz dowedzon.
Zupene naturany by pogd, ze wee takch snych
posterunkw ustawonych obok sebe pownno stworzyc bardzo
sny, nema nedostpny front ze chodz |uz tyko o to, aby
zabezpeczyc s przed obe|cem, rozcga|c s na prawo
ewo az do punktw oparca, odpowednch do waznoc cae|
pozyc|, abo tez w oge tak daeko, ze mozna sam rozegoc
pozyc| uwazac za zabezpeczene przed obe|cem. Kra| g-
rzysty szczegne zaprasza do tego, gdyz da|e take mnstwo
punktw, na ktrych mozna s uszykowac ktre wyda| s
nam |eden pkne|szy od drugego, ze |uz z tego powodu ne
wemy, gdze s zatrzymac. Konczy s wc na tym, ze na
pewne| przestrzen wszeke do|ca do wntrza gr obsadza s
bron poszczegnym oddzaam, sdzc, ze skoro w ten
sposb za|me s za pomoc dzescu czy ptnastu oddzaw
przestrzen dzescu m abo wce|, to wreszce uzyska s
spok| przed tym znenawdzonym obe|cem. Ponewaz za te
poszczegne posterunk wydaway s dokadne powzane
mdzy sob przez nedostpny teren (ponewaz poza drogam
ne mozna byo maszerowac w koumnach), datego sdzono, ze
przed wrogem wyrosa spzowa cana. Ponadto zatrzymywano
w odwodze kka bataonw, kka bater konnych tuzn
szwadronw kawaer na wypadek, gdyby stotne mao
nastpc |ake neoczekwane przeamane frontu.
Nkt ne zaprzeczy, ze wyobrazene to |est cakowce
hstoryczne, ae tez ne potrzebu|emy zapewnac, ze cakowce
ne zgadzamy s z tym nonsensem.
Droga, ktr poszed rozw| taktyk od czasw
rednowecza w mar tworzena s coraz czne|szych wo|sk,
przyczyna s rwnez do wcgnca terenw grskch z tego
wane punktu wdzena do dzaan
wo|ennych.
Na|charakterystyczne|sz cech obrony w grach |est
na|bardze| zdecydowana bernoc. Zanm wc wo|ska uzyskay
sw dzse|sz ruchwoc, dznoc do obrony w grach bya pod
tym wzgdem doc naturana. Wo|ska |ednak zwkszay s
coraz bardze| ze wzgdu na ogen ustaway s w coraz
duzsze, censze ne, ktrych powzane wza|emne byo
bardzo sztuczne, a poruszane s bardzo utrudnone, czsto
nawet wprost nemozwe. Uszykowane te| sztuczne| machny
byo czsto dzeem, poowy dna poow btwy, a skadao s
na to prawe wszystko, co obecne mus byc uwzgdnone w
dyspozyc| bo|owe|. Po ukonczenu te| pracy trudno byo
dokonac |ake|kowek zmany w raze z|awena s nowych
okocznoc. Wynkao std, ze nacera|cy, ktry nadchodz
pne|, ruchy swe wykonywa stosowne do pozyc|
neprzy|acea, a ten ne mg na to odpowedzec nowym
ugrupowanem. Natarce uzyskwao w ten sposb ogn
przewag, a obrona ne umaa tego powetowac nacze|, |ak
szuka|c ochrony poza przeszkodam terenowym, z ktrych na|-
powszechne|sze na|skuteczne|sze byy tereny grske.
Prbowano wc ne|ako zczyc wo|sko z odpowednm
odcnkem terenu obo|e tworzyy w ten sposb rzecz wspn.
Bataon bron gry, a gra brona bataonu. Tak wc obrona
berna zyskwaa dzk grzystemu terenow duz s, a w
rzeczy te| ne kryo s zadne nne zo poza |eszcze wksz
utrat swobody ruchw, z ktre| wszakze tak ne umano
szczegne korzystac.
Gdze dzaa| na sebe dwa wroge systemy, tam strona
wydana na pastw druge|, tzn, sabsza, zawsze cga na
sebe cosy strony druge|. |e na stanowskach, ktre same
przez s s mocne ne do przezwyczena, obronca sto
sztywno |akby przykuty do me|sca, to nacera|cy obchodz go
z tego powodu tym zuchwae|, gdyz ne potrzebu|e s |uz
kopotac o wasne skrzyda, I tak s stao: tak zwane
odwrcene frontu z|awo s nebawem na porzdku dzennym.
Aby mu przecwdzaac, pozyc|e coraz bardze| s rozcgay,
osaba|c wskutek tego sw| front, oto natarce zmeno
krancowo metod: zamast oskrzydac obronc, rozcga|c s,
nacera|cy skupa swe masy przecwko |ednemu punktow
rozb|a n. W tak mne| wce| sposb ksztatowaa s
obrona w grach w hstor na|nowszych wo|en.
Natarce uzyskao wwczas ponowne przewag, to
wskutek coraz bardze| rozw|a|ce| s ruchwoc, obrona wc
musaa s tez ucec do pomocy ruchu. Ruchwoc |ednak |est z
natury swe| sprzeczna z terenem grskm datego caa obrona
w grach, |e mozemy s tak wyrazc, ponosa ksk
podobn do te|, |ake| uwkane w n wo|ska tyokrotne
dowadczyy na sobe podczas wo|en rewoucy|nych.
Aby |ednak ne wyewac dzecka razem z kpe ne dac
s przez potok ognkw porwac do twerdzen, ktre by w
reanym zycu byy tysckrotne obaone przez s okocznoc,
musmy rozrznac skutecznoc obrony w grach stosowne do
natury poszczegnych wypadkw.
Spraw zasadncz, |ak tu rozstrzygnc mamy |aka rzuca
na|gw-ne|sze wato na rzecz ca, |est, czy opr, |ak
zamerzamy stawac podczas obrony w grach, ma byc
wzgdny, tzn. z ogranczonym, czy tez bezwzgdny, z
neogranczonym ceem, czy ma trwac tyko przez czas |ak,
czy tez pownen s zakonczyc zdecydowanym zwycstwem.
Da oporu perwszego rodza|u teren grsk nada|e s w wy-
sokm stopnu wnos don bardzo powazny czynnk
wzmacna|cy, natomast da oporu w drugm wypadku teren
ten w oge abo wcae s ne nada|e, abo tez nada|e s tyko
w nektrych poszczegnych przypadkach.
W grach kazdy ruch |est powone|szy trudne|szy,
kosztu|e zarazem wce| czasu, a |e |est dokonywany w stree
nebezpeczenstwa - rwnez wce| udz. Nakad za czasu
udz da|e mar stawanego oporu. Dopk poruszena s
spraw tyko nacera|cego, dopty obronca ma stanowcz
przewag, z chw |ednak gdy obronca tez mus zastosowac
czynnk ruchu, korzyc ta zanka. W naturze rzeczy za, tzn, w
przyczynach taktycznych, ezy, ze opr wzgdny dopuszcza
bernoc w o wee wkszym stopnu nz opr tak, ktry
pownen doprowadzc do rozstrzygnca, |ak tez ze dopuszcza
on zachowane te| bernoc az do ostateczne| chw, tzn. az do
konca btwy, co w nnym wypadku ne moze s ngdy zdarzyc.
Utrudna|cy zywo terenu grskego, |ak osaba wszystke
pozytywne dzaana nby rodowsko o gstsze| zwartoc,
nada|e s dan cakowce.
Mwmy |uz, ze may posterunek w grach moze uzyskac
nadzwycza|n s dzk naturze terenu. Musmy tu |ednak
dodac |eszcze |edno wy|anene, aczkowek ten wynk
taktyczny ne wymaga w zasadze zadnego daszego dowodu.
Trzeba tu manowce odrznc saboc wzgdn od
bezwzgdne|. Gdy |ak oddza ma|cy pewn s pozostawa
|edn ze swych czstek same| sobe, to moze s zdarzyc, ze
czstka ta bdze wystawona na natarce caego oddzau
neprzy|aceskego, tzn. s przewaza|cych, wobec ktrych
bdze sama zbyt saba. Wtedy z zasady ne mozna mec na
ceu oporu bezwzgdnego, ae wzgdny. Im mne|szy |est ten
posterunek w stosunku do caoc zarwno wasne|, |ak ne-
przy|aceske|, tym bardze| s ta zasada stosu|e.
Ae bezwzgdny may posterunek, tzn. tak, ktry ne ma
przecwko sobe sne|szego neprzy|acea z tego powodu
moze myec o oporze bezwzgdnym o wacwym
zwycstwe, bdze s czu w grach neskonczene epe| nz
weke wo|sko z umocnen terenowych wycgne znaczne
wce| nz ono korzyc, co wykazemy dae|.
Wynk nasz gos wc, ze may posterunek w grach ma
wek moc. |asna rzecz, |ak zdecydowan korzyc to
przynese w tych wszystkch wypadkach, gdze chodz o opr
wzgdny. Czy |ednak da oporu bezwzgdnego caego wo|ska
przynese to rwne rozstrzyga|c korzyc? Zbadanem te|
wane sprawy za|memy s teraz.
Przede wszystkm spyta|my dae|, czy na frontu zozona z
weu takch posterunkw bdze maa stosunkowo rwne
wek moc |ak kazdy z nch, |ak to zwyke dotychczas
przypuszczano. Tak na pewno ne |est, a wnosek podobny
doprowadzby nas do |ednego z dwch bdw.
Na|perw mesza s czsto teren bezdrozny z terenem nedo-
stpnym. Gdze ne mozna maszerowac w koumne wraz z
artyer kawaer, tam przewazne moze przecez s
poruszac pechota, a takze artyera, gdyz bardzo uczwych,
ae krtkotrwaych poruszen podczas btwy ne mozna merzyc
ska marszow. Zapewnone powzane wza|emne
poszczegnych posterunkw obrony poega wc wprost na
zudzenu, a ch skrzyda s w ten sposb zagrozone.
Kedy ndze| znw szereg maych posterunkw, bardzo
snych z frontu, uwaza s za rwne sne takze z ank ze
wzgdu na to, ze |ak wwz, urwsko, skane tp. s zupene
dobrym punktam oparca da maego posterunku. Daczego
|ednak s one take? Ne datego, |akoby unemozway
obe|ce, ae datego, ze przez obe|ce powodu| zuzyce czasu
s odpowedne do dzaana poszczegnego posterunku. Ne-
przy|ace, ktry mmo trudnoc terenowych chce mus obe|c
tak posterunek, ponewaz z frontu |est on nedostpny, zuzy|e
byc moze na wykonane tego dzaana cae p dna |eszcze
ne zdoa przy tym unknc oar w udzach. |e teraz
posterunek tak ma zapewnone posk ub |est obczony na
stawane tyko czasowego oporu, ub tez wreszce |e
dorwnywa neprzy|aceow pod wzgdem sy, to oparce
skrzydowe zrob swo|e mozna bdze powedzec: pozyc|a ma
ne tyko sny front, ae tez sne skrzyda. Tak |ednak ne |est,
|e mwmy o szeregu posterunkw, ktre naez do
rozcgnte| pozyc| grske|. Wtedy ne zachodz zaden z tych
trzech warunkw. Neprzy|ace uderza przewaza|cym sam
na |eden punkt, pomoc z tyu |est prawdopodobne saba, a tu
trzeba bronc s do ostatka. "W tych warunkach oparce boczne
takch posterunkw rwna s wacwe zeru.
Na te odsonte me|sca natarce keru|e zwyke swo|e
uderzena. Napad skuponym, a zatem bardzo przewaza|cym
sam na |eden z punktw frontu moze napotkac opr bardzo
nawet gwatowny w danym punkce, ae w stosunku do caoc
bardzo neznaczny, po |ego przeamanu caoc s
rozprysku|e, a ce natarca
|est osgnty.
Std wynka, ze wzgdny opr w grach w oge |est
sne|szy nz na rwnne ze przy posterunkach maych |est on
stosunkowo na|wkszy, ae ne wzrasta byna|mne| w tym
samym stosunku co masy wo|sk.
Zwrcmy s teraz do wacwego ceu ognych wekch
btew, do pozytywnego zwycstwa, ktre tez moze byc ceem
obrony w grach. |e uzy|emy do tego caoc ub wkszoc
s, to obrona gr przeksztac s tym samym w btw obronn
w terene grskm. Btwa, tzn. uzyce wszystkch s zbro|nych do
znszczena s neprzy|aceskch stane s teraz form, a
zwycstwo stane s ceem bo|u. Obrona gr, |aka przy tym
bdze zastosowana, wyda s rzecz podrzdn, gdyz bdze
|uz ne ceem, ecz rodkem. W |akm wc stosunku bdze w
tym wypadku teren grsk do ceu dzaan?
Charakter btwy obronne| stanow berna reakc|a na fronce,
a za to spotgowana aktywnoc na tyach. Tu |ednak teren
grsk |est czynnkem osaba|cym. Sprawa| to dwa powody:
po perwsze brak drg, aby we wszekch kerunkach z tyu ku
przodow mozna byo szybko maszerowac, nawet nage
uderzene taktyczne zosta|e zahamowane przez nerwnoc
terenu; po druge brak |est swobodnego wgdu w teren w
poruszena neprzy|aceske. Teren grsk zapewna wc tu
wrogow te same korzyc, ktre da nam na fronce osaba
ca epsz poow stawanego oporu. Do tego dochodz |eszcze
rzecz trzeca, a manowce nebezpeczenstwo odcca.
|akkowek teren grsk sprzy|a odwrotow w raze skerowana
cakowtego nacsku na nasz front |akkowek powodu|e on
wee straty czasu u neprzy|acea w raze obe|ca nas; |ednak
s to przecez tyko korzyc na wypadek wzgdnego oporu,
nema|ce zadnego wpywu ha btw rozstrzyga|c, tzn. na
wytrwane az do konca. Sam opr bdze mg wprawdze trwac
neco duze|, a manowce az do chw, gdy wrg osgne
swym koumnam bocznym te punkty, ktre zagraza| ub
zgoa zamyka| nam odwrt. |e |ednak wrg |e opanu|e, to |uz
ne bdze prawe na to rady. Zadne dzaane zaczepne od tyu
ne zdoa go wyrzucc znowu z zagraza|cych nam punktw,
zadne rozpaczwe natarce caoc ne pokona go na punktach
zamyka|cych nam odwrt. Kto by s za tu doszukwa
sprzecznoc sdz, ze korzyc, |ake w grach ma
nacera|cy, pownny przypac rwnez w udzae
przeb|a|cemu s - ten zapomnaby o rzncach w poozenu.
Korpus, ktry zamyka nam prze|ce, ne ma zadana bronc s
bezwzgdne kka godzn oporu prawdopodobne zupene
wystarczy, |est wc on w poozenu maego posterunku. Poza
tym obronca ne |est |uz w posadanu wszystkch rodkw
wak, oddzay |ego s pomeszane, brak amunc| td. W
kazdym wypadku wdok powodzena s da nego bardzo mae
nebezpeczenstwo to powodu|e, ze obronca bo s obe|ca
wce| nz czegokowek nnego. Obawa ta dzaa przy tym |uz
podczas btwy same| osaba nerwy waczcego zapanka.
Powsta|e wtedy chorobwa wrazwoc na skrzydach kazda
garc udz, |ak strona nacera|ca wysune przecwko nam na
esstym zboczu gry na nasze tyy, stane s da ne| nowym
czynnkem zwycstwa.
Te wszystke trudnoc znkn po wksze| czc, a korzyc
pozostan, gdy obrona gr poegac bdze na zwartym
uszykowanu wo|sk na
obszernym paskowzgrzu. Tu mozna sobe wyobrazc bardzo
sny front, bardzo trudnodostpne skrzyda, a zarazem
cakowt swobod wszekch poruszen wewntrz na tyach
pozyc|. Pozyc|a taka naezaaby do na|sne|szych, |ake s w
oge zdarza|, |ednak |est ona wyobrazenem nema zudnym.
Aczkowek bowem gry na grzbetach swych s przewazne
dostpne|sze nz na zboczach, to |ednak paskowyze grske s
przewazne abo da tych cew zbyt mao rozege, abo tez
nosz to mano nezupene suszne, gdyz racze| w znaczenu
geoogcznym nz geometrycznym.
Ze strony pozyc| obronne| w grach zmne|sza| s w
stosunku do oddzaw mne|szych. Zaznaczymy to |uz wyze|.
Przyczyn tego |est fakt, ze za|mu| one mne|sz przestrzen,
potrzebu| mne| drg odwrotowych td. Poszczegna gra ne
stanow |eszcze pasma grskego ne ma |ego wad. Im
mne|szy |est oddza, tym bardze| ogranczy s |ego
uszykowane do poszczegnych grzbetw gr tym mne|
bdze musa wkac s w sec nezczonych pokrytych zason
en wwozw grskch, ktre s rdem wszekch trudnoc.
ROZDZIAL CZTERNASTY
Obrona w grach (cg daszy)
Zwrcmy s teraz do strategcznego zastosowana wynkw
taktycznych rozwntych w rozdzae poprzednm. Rozpatrzymy
tu:
1. Gry |ako poe btwy;
2. Wpyw, |ak ma posadane gr na nne obszary;
3. Dzaane gr |ako zapory strategczne|;
4. Wpyw gr na zaopatrzene.
W punkce perwszym a na|wazne|szym rozrznc musmy
znowu:
a) btw wan,
b) wak drugorzdne.
1. Gry |ako poe btwy. Wykazamy |uz w rozdzae
poprzednm, |ak mao sprzy|a obroncy teren grsk podczas
btwy rozstrzyga|ce|, a |ak bardzo korzystny |est da
nacera|cego. |est to wprost sprzeczne ze zwykym pogdem;
ae doprawdy, |akze mesza wszystko tak pogd. |ak mao
rozrzna okocznoc na|rznorodne|szych! Nadzwycza| sny
opr maych, podrzdnych oddzaw narzuca wrazene
nadzwycza|ne| sy wszeke| obrony w grach dzwne s
wyda|e, gdy kto ne przyzna|e te| sy w stosunku do gwnego
aktu wszeke| obrony, w stosunku do btwy obronne|. Z druge|
|ednak strony pogd ten |est zawsze gotw w kazde|
przegrane| przez obronc btwe w grach upatrywac
nepo|tych omyek wo|ny kordonowe|, ne uwzgdna|c stoty
rzeczy ch neunknonego wpywu. Ne bomy s, ze mozemy
s znaec w zupene| sprzecznoc wobec takego pogdu,
przecwne, zauwazyc musmy, ze twerdzene nasze
znaemy z wekm zadowoenem u autora, ktry mus byc tu
da nas maroda|ny z wce| nz |ednego wzgdu. |est nm
arcyksz Karo w swom dzee o kampanach 1796 1797
roku, dobry hstoryk krytyk, a przede wszystkm dobry wdz w
|edne| osobe.
Pozaowana godne wyda|e s nam poozene obroncy, |e
ten, bdc sabszy, zbera mozone z na|wkszym wyskem
wszystke swo|e sy, aby nacera|cemu dac odczuc w
rozstrzyga|ce| btwe dzaane swe| moc do o|czyzny, swego
zapau mdre| rozwag, |ednoczene za, ma|c zwrcone na
sebe oczy wszystkch w naptym oczekwanu, mus zapucc
s w cemnoc sptanych gr ma|c wszeke poruszena
skrpowane przez osobwy teren, mus byc zdany na ub
tysca mozwych napadw swego przewaza|cego
przecwnka. W |ednym |edynym kerunku tyko |ego ntegenc|a
ma |eszcze szeroke poe dzaana, manowce w kerunku |ak
na|epszego wykorzystana wszekch przeszkd terenowych.
Prowadz to |ednak ce do granc szkodwe| wo|ny kordo-
nowe|, |ake| naezy unkac we wszekch okocznocach.
Daecy wc |estemy, w wypadku konecznoc stoczena
rozstrzyga|ce| btwy, od upatrywana w grach azyu da
obroncy, przecwne, doradza bymy wodzow, aby na|usne|
ch unkat.
|ednak czasem |est to nemozwe. Btwa z konecznoc
przyberze wtedy wyrane odmenny charakter od btwy
toczone| na rwnne, pozyc|a znaczne s wyduzy, w
przewazne| oc wypadkw dwu- abo trzykrotne, opr stane
s o wee bardze| berny, a przecwuderzena o wee sabsze.
S to oddzaywana terenu grskego, ktrych unknc ne
sposb. |ednak obrona podczas take| btwy oczywce ne
pownna mmo to prze|c wyczne w obron grsk,
przecwne, charakteryzowac | pownno skupone uszykowane
s zbro|nych w grach, gdze wszystko odbywa s podczas
|edne| btwy, a przewazne tez na oczach |ednego tyko wodza,
gdze pozosta|e doc odwodw, aby dopucc do rozstrzygnca
bardze| stanowczego nz samo odperane cosw, nz samo za-
sanane s tarcz. Ten warunek |est neodzowny, ae bardzo
trudny do spenena, a prze|ce do typowe| obrony grske| |est
tak bsko, ze ne trzeba s dzwc, |e nastpu|e tak czsto.
Nebezpeczenstwo przy tym |est tak weke, ze teora ngdy ne
moze przestrzec przed nm w stopnu dostatecznym.
Tye o btwe rozstrzyga|ce| przy udzae s gwnych.
Natomast da btew o mne|szym znaczenu waznoc gry
mog byc bardzo pozyteczne, ponewaz ne chodz tu o opr
bezwzgdny ne s z tym zwzane zadne rozstrzyga|ce
nastpstwa. Mozemy to bze| wy|anc, wyczywszy cee take|
reakc|:
a) zwycza|ne zyskane na czase. Ce ten wystpu|e
stokrotne, zawsze za przy n obronne| obsadzone| da
zorentowana nas w poozenu; poza tym w tych wszystkch
wypadkach, kedy oczeku|emy pomocy;
b) odparce zwycza|ne| demonstrac| ub maego
pomocnczego dzaana neprzy|aceskego. |e |aka
prownc|a ma ochron w postac gr brononych przez oddzay
wo|ska, to obrona ta, bez wzgdu na |e| saboc, zawsze
wystarczy do zapobezena pustoszenu prownc| przez ne-
przy|aceske pod|azdy nne mae wyprawy. Bez gr byby tak
saby ancuch obronny zupene bezuzyteczny;
c) aby demonstrowac samemu. Dugo |eszcze potrwa,
zanm przy|me s wacwy pogd o grach. Do tego czasu
zawsze zna|d s przecwncy, ktrzy bd s ba gr cofn
s przed nm podczas swych dzaan. W takm wypadku mozna
do obrony gr uzyc tez s gwnych. Podczas wo|en, ktre s
ne odznaczay wek s ruchwoc, sytuac|e take zdarzay
s czsto, ae zawsze w takm wypadku warunkem konecznym
bdze, aby ne byo an zamaru przy|ca btwy wane| na te|
pozyc| grske|, an tez mozwoc zmuszena obroncy do |e|
stoczena;
d) teren grsk w oge nada|e s do wszekch uszykowan,
w ktrych ne chcemy przy|c btwy wane|, gdyz wszeke
poszczegne czc uszykowana s w tym poozenu sne|sze,
a sabsza |est tyko caoc |ako taka; poza tym wo|ska na pozyc|
take| trudne| |est zaskoczyc zmusc do stoczena btwy
rozstrzyga|ce|;
e) wreszce gry s rodowskem |ak na|bardze| nada|cym
s da powstan udowych. Powstana te |ednak naezy zawsze
wzmacnac maym oddzaam wo|ska, gdy przecwne, bskoc
weke| arm dzaa na ne |ak gdyby szkodwe, ten wzgd
wc ne bdze z zasady przyczyn dzena do za|mowana gr
przez ca arm.
Tye o grach z punktu wdzena pozyc| bo|owych.
2. Wpyw gr na nne obszary. Ponewaz, |ak to |uz wdze-
my, atwo w terene grskm zapewnc sobe znaczne poace
kra|u za pomoc sabych posterunkw, ktre w dostpnym
terene ne mogyby s utrzymac byyby stae narazone na
nebezpeczenstwa, ponewaz kazdy ruch naprzd w grach
obsadzonych przez przecwnka dokonu|e s o wee powone|
nz na rwnne, a wc ne moze mu dotrzymac kroku, datego
tez w grach o wee wazne|sza nz w nne|, rwne rozege|
poac kra|u, |est sprawa, kto |est ch posadaczem. W terene
otwartym posadane to moze s zmenc z dna na dzen;
zwycza|ny ruch naprzd snych oddzaw wasnych zmusza
oddzay neprzy|aceske do oddana nam tych terenw, ktre
s nam potrzebne. Inacze| |ednak rzecz s ma w grach, tuta|
|uz przy uzycu s o wee sabszych mozwy |est znaczny opr
datego, |e potrzebu|emy odcnka terenu, ktry za|mu| gry,
chcemy go opanowac, musmy dokonac wyskw
wymaga|cych znacznego nakadu s czasu. Aczkowek wc
gry ne s wdown dzaan gwnych, to |ednak ne mozna
uwazac ch, tak |ak to s dze|e z terenam dostpne|szym, za
zaezne wprost od tych dzaan posadane ch ne moze byc
tyko prostym nastpstwem naszego posuwana s naprzd.
Teren grsk ma wc o wee wksz samodzenoc,
posadane go |est bardze| zdecydowane ne tak zmenne. |e
s przy tym doda, ze pasmo grske z natury swe| da|e ze
swych skra|w dobry wgd w otacza|cy |e teren otwarty, a
samo stae pozosta|e |ak gdyby spowte w cene nocy, to s
po|me, ze ten, kto ch ne posada, a za to ma stay z nm
kontakt, zawsze uwaza gry za nepokonane rdo
nekorzystnych wpyww, za kun neprzy|aceskch s,
zwaszcza gdy neprzy|ace ne tyko obsadza te gry, ae tez
|est ch staym wadc. Na|mne|sze
oddzak zuchwaych partyzantw zna|d w nch schronene w
raze pocgu mog potem bezkarne znowu wynurzyc s w
nnym punkce. Na|sne|sze koumny mog s nepostrzezene
gram przybzyc, a nasze sy zbro|ne musz zawsze trzymac
s w pewne| odegoc od gr, |e ne chc zabrnc w sfer
ch przewaza|cego wpywu wystawc s na nekorzystn
wak nespodzane napady, na ktre ne bd mogy
odpowedzec.
W ten sposb kazde gry wywera| w pewnym promenu
znaczny wpyw na granczce z nm nze| poozone obszary. Czy
wpyw ten prze|aw s od razu np. w btwe (|ak pod Matsch
nad Renem w 1796 r.) czy tez dopero po pewnym czase w
stosunku do n poczen, zaezy to od warunkw przestrzen.
Natomast od stosunku s zbro|nych zaezy, czy rozstrzyga|ce
wypadk, rozgrywa|ce s w done ub na rwnne, przewaz
rwnoczene ten wpyw.
Bonaparte w roku 1805 1809 poszed na Weden, newee
troszczc s o Tyro. Moresu |ednak w 1796 r. musa opucc
Szwab gwne z tego powodu, ze ne by panem wyze|
poozonych obszarw zbyt wee s musa zuzywac da ch
obserwac|. W kampanach, gdze zachodz zrwnowazone
baansowane s, ne mozna s narazac na stae szkody ze
strony gr pozosta|cych w posadanu wroga; trzeba wc
wtedy sprbowac za|c utrzymac chocby t ch czc, ktre|
s potrzebu|e z uwag na kerunek gwnych n natarca. Totez
zwyke tak s dze|e, ze w podobnych wypadkach gry sta| s
terenem poszczegnych maych wak staczanych przez oba
wo|ska. Naezy s |ednak strzec przecenana te| sprawy
traktowana gr we wszystkch wypadkach |ako kucza caoc, a
posadana ch |ako rzeczy gwne|. Tam gdze chodz o
zwycstwo, ono |est rzecz gwn dopero po |ego
osgncu mozna s za|c porzdkowanem nnych
stosunkw, zaezne od stne|cych potrzeb.
3. Gry |ako zapora strategczna. Musmy tu rozrznc dwa
wzgdy.
Perwszy |est znowu wzgd na btw rozstrzyga|c. Mozna
wc traktowac gry podobne |ak rzek, tzn. |ako zapor z
pewnym prze|cam, da|c nam. sposobnoc stoczena
zwycske| btwy przez to, ze rozdzea ona postpu|ce
naprzd sy neprzy|aceske, ograncza do pewnych tyko drg
umozwa uderzene sam skoncentrowanym poza gram na
oddzeon czc s neprzy|aceskch. Ponewaz nacera|cy
podczas marszu przez gry, nawet pomnwszy wszeke nne
wzgdy, ne moze posuwac s w |edne| koumne |uz chocazby
datego, aby s ne wystawc na nebezpeczenstwo wdana s
w btw rozstrzyga|c, ma|c |edn |edyn tyko drog
odwrotow, datego metoda ta opera s newtpwe na
bardzo stotnych podstawach. Ponewaz |ednak po|ca gr
wyotw grskch s bardzo neokreone, w raze zastosowana
te| metody wszystko zaezy od samego terenu mozna |
datego oznaczyc tyko |ako mozw, przy czym wszakze naezy
pamtac |eszcze o dwch trudnocach: po perwsze, ze wrg
po otrzymanu cosu moze znaec bardzo szybko ochron w
grach; po druge, ze posada on teren domnu|cy, co
wprawdze ne |est nczym rozstrzyga|cym, ae przecez
stanow da cga|cego pewn trudnoc.
Ne znamy btwy, ktra by bya wydana w takch
okocznocach, |e ne czyc btwy przecwko Avnzemu w
1796 r., ae ze wypadek tak moze s zdarzyc, dowodz
wyrane prze|ce Bonapartego przez Apy w 1800 r., kedy to
Meas mg pownen by uderzyc na nego ca sw s przed
poczenem s |ego koumn.
Drugm wzgdem |est wpyw, |ak gry |ako zapora mog
mec na neprzy|aceske ne poczen, a to wtedy, gdy gry |e
przecna|. Pomnwszy |uz umocnene prze|c za pomoc
fortw, |ak tez wpyw powstana udowego, same tyko ze drog
grske podczas ne sprzy|a|ce| pory roku mog s stac
nszczcym da arm. Nerzadko powodoway one konecznoc
odwrotu wyssawszy z wo|ska uprzedno wszeke sy zywotne.
|e s do tego docz czste napady partyzantw abo zgoa
wo|na narodowa, to arma neprzy|aceska bdze zmuszona do
wysyana weu oddzaw wydzeonych, a wreszce do
wystawana w grach staych posterunkw, a zatem uwka s
w sytuac| |ak na|bardze| nekorzystn z punktu wdzena wo|ny
zaczepne|.
4. Wpyw gr na zaopatrzene wo|sk. Przedmot ten |est
bardzo prosty zrozumay sam przez s. Na|wkszy pozytek,
|ak moze zapewnc sobe pod tym wzgdem obronca, bdze
wtedy, gdy nacera|cy zostane zmuszony abo zatrzymac s w
grach, abo tez przyna|mne| pozostawc |e za sob.
Rozwazan tych o obrone w grach, ktre w grunce rzeczy
obe|mu| ca wo|n grsk ktrych reeksy rzuca| pewne
wato takze na wo|n zaczepn, ne naezy uwazac za
nesuszne ub nepraktyczne z tego powodu, ze z gr ne mozna
stworzyc rwnn, a rwnn przeksztacc w gry. Wybr teatru
wo|ny |est bowem okreony przez tye nnych rzeczy, ze
wyda|e s, z mao pozostac moze me|sca da wzgdw tego
rodza|u. |ednak w operac|ach na wksz ska okaze s, ze
mozwoc te ne s znw tak mae. |e bdze chodzo o
uszykowane o dzaana s gwnych, to w chw btwy
rozstrzyga|ce|, to kka marszw wce| naprzd ub w ty moze
wyprowadzc wo|sko z gr na rwnny, a zdecydowane
poczene gwnych mas na rwnne moze zneutrazowac
ezce opoda gry.
A teraz sprbu|my wszystke dotychczasowe owetena
tego przedmotu skupc raz |eszcze w |ednym ognsku, by
otrzymac obraz wyrany.
Twerdzmy zda|e s, ze dowedmy, z gry, zarwno w
taktyce, |ak w strateg, ne sprzy|a| w ognoc obrone, przy
czym przez obron rozumemy obron rozstrzyga|c, od ktre|
powodzena zaezy sprawa posadana czy tez utraty danego
kra|u. Gry ne pozwaa| na obserwac| hamu| poruszena
we wszystkch kerunkach, zmusza| do bernoc skana| do
zamykana wszekch dostpw, z czego rodz s zawsze w
wkszym czy mne|szym stopnu wo|na kordonowa. Naezy
wc, gdze tyko mozna, unkac za|mowana gr sam
gwnym pozostawac |e abo z boku, abo tez przed sob ub
poza sob.
Przecwne, sdzmy, ze da podrzdnych zadan cew
teren grsk stanow czynnk wzmacna|cy, po tym, co |uz
powedzemy, ne bdze chyba sprzecznoc twerdzene, ze
gry s stotnym schronenem da sabego, tzn. da tego, kto
s omea |uz dzyc do bezwzgdnego rozstrzygnca.
Korzyc wynka|ce z grskego terenu da zadan podrzdnych
wycza| tym samym sy gwne z tego terenu.
Wszystke te |ednak rozwazana z trudnoc utrzymu|
rwnowag wobec wrazen zmysowych. W pewnych
wypadkach, ne tyko u udz nedowadczonych, ae takze u
wszystkch wdrozonych do ze| metody wo|enne|, bd dzaay
na wyobran tak sne wrazena, |eze chodz o trudnoc
wszekch poruszen nacera|cego przez teren grsk |ako zywo
bardze| zwarty surowy, ze po prostu trudnoc m spraw ne-
uwazane naszego zdana za na|dzwne|szy paradoks. Wszeke
|ednak rozwazana ogne uwydatn racze| hstora ostatnego
stueca znamenny da nego sposb prowadzena wo|ny nz
wrazena zmysowe, chocaz tak tyko neweu zdecydu|e s
sdzc, ze np. Austra ne moze bronc swych kra|w tak atwo
od strony Woch, |ak od strony Renu. -Przecwne, Francuz,
ktrzy prowadz tu wo|n przez dwadzeca at pod energcz-
nym bezwzgdnym kerownctwem ma| zawsze przed
oczam |e| szczwe wynk, dugo |eszcze zarwno w tym, |ak
w nnych wypadkach bd s wyrzna wytrawnoc swego
sdu.
Czyz wc panstwo |est epe| bronone przez otwarty teren
nz przez gry? Czyz Hszpana byaby sne|sza bez swych
Prene|w, Lombarda bardze| nedostpna bez swych Ap, a
rwnna w rodza|u pnocnych Nemec byaby trudne|sza do
zdobyca nz kra| grsk? Do tych faszywych wnoskw chcemy
nawzac nasze ostatne uwag.
Ne twerdzmy byna|mne|, |akoby Hszpana bez Prene|w
bya sne|sza, nz posada|c |e, ecz ze arma hszpanska, ktra
s czu|e doc sna, aby dopucc do stoczena btwy
rozstrzyga|ce|, epe| uczyn, zgromadzwszy s poza rzek
Ebro, nz rozdzea|c s na ptnace przeczy w Prene|ach.
Ne nweczy to wszakze byna|mne| wpywu Prene|w na wo|n.
To samo twerdzmy o arm woske|. Podzewszy s w
wysokch Apach, byaby ona pokonana przez kazdego
zdecydowanego przecwnka, ne ma|c nawet aternatywy
zwycstwa ub ksk, podczas gdy na rwnne turynske|
maaby szans kazde| nne| arm. Nkt wszakze ne bdze z
tego powodu sdz, ze nacera|cy chtne przeprawa s
pozostawa poza sob masy grske rozmarw ape|skch. Poza
tym owa przy|ta na rwnne btwa wana byna|mne| ne
wycza czasowe| obrony gr za pomoc s podrzdnych, co
|est bardzo poecena godne wobec takch masyww, |ak Apy
Prene|e. Wreszce daecy |estemy od tego, aby uwazac
zdobyce rwnny za atwe|sze nz kra|u grskego abo tez, ze
|edno zwycstwo cakowce obezwadn wroga. Po tym
zwycstwe nastpu|e da zdobywcy okres obrony, kedy teren
grsk mus da mego stac s rwne nekorzystny, a nawet
bardze| nekorzystny, nz nm by da obroncy. |e wo|na trwa
dae|, pomoc nadcga z zewntrz ub udnoc chwyta za bron,
wtedy teren grsk wzmaga |eszcze owe reakc|e.
Rzecz s ma tuta| podobne |ak w optyce, obrazy sta| s
|ane|sze |e dany przedmot poruszamy w pewnym kerunku,
|ednak ne na dowon odegoc, ae az do osgnca
pewnego ognska, poza ktrym wszystko wdzmy na odwrt.
Ponewaz obrona w grach |est sabsza, datego mogoby to
skonc nacera|cego do obrana kerunku natarca gwne
przez gry Zdarza s to |ednak rzadko, gdyz trudnoc
wyzywena drg oraz nepewnoc czy przecwnk przy|me
btw wan wane w grach, a takze czy podczas te| btwy
przecwstaw nam swo|e sy gwne - stanow sowt
przecwwag tamtych mozwych korzyc.
ROZDZIAL PIETNASTY
Kordon
Nazw kordonu nada|e s takm poczynanom obronnym,
ktre zamerza| bronc pewne| poac kra|u bezporedno za
pomoc szeregu zwzanych ze sob oddzaw. Mwmy
bezporedno, gdyz kka uszykowanych obok sebe korpusw
weke| arm mogoby bronc znaczne| poac kra|u przed
wtargncem neprzy|acea, ne tworzc kordonu. Wtedy
obrona ta ne byaby bezporedna, ecz dokonywano by |e|
przez dzaane pewnych kombnac| poruszen.
Rzuca s wprost w oczy, ze taka duga na obronna, ktra
pownna osanac bezporedno znaczn poac kra|u, moze mec
tyko bardzo may stopen zdonoc stawana oporu. Tak by
byo nawet przy uzycu ogromne| masy wo|ska, gdyby po
strone przecwne| dzaay rwnez weke masy. Zadanem
kordonu moze byc tyko obrona przed sabym cosem, z powodu
czy to sabego natzena wo, czy tez szczupoc s, ktre
mog uderzyc.
W tym duchu zbudowano mur chnsk, |ako obron przed
zagonam Tatarw. Take znaczene ma| tez wszeke
zorganzowane ne obronne nadgranczne panstw
europe|skch, styka|cych s z Az| Turc|. W tym
zastosowanu kordon ne ma w sobe nc nedorzecznego an tez
ne |est bezceowy. Wprawdze ne mozna za pomoc nego
powstrzymac kazdego zagonu, ae dzk nemu s one
utrudnone, a zatem rzadsze, a w stosunkach z narodam
az|atyckm, wobec ktrych stan wo|ny ne usta|e prawe ngdy,
|est to bardzo wazne.
Do kordonu w tym znaczenu na|bardze| zbza| s ne
zaozone podczas nowszych wo|en rwnez mdzy panstwam
europe|skm, |ak np. ne francuske nad Renem w
Nderandach. Zorganzowano |e w grunce rzeczy tyko po to,
aby uchronc kra| od takch napadw, ktre s obczone tyko
na cgane kontrybuc| utrzymywane s kosztem
przecwnka. Ma| wc na ceu powstrzymane dzaan
ubocznych, a zatem pownny ch tez bronc sy podrzdne. Co
prawda, w tych wypadkach |ednak, gdy sy gwne
neprzy|acea skeru| s przecw take| n, obronca mus
rwnez obsadzc | wasnym sam gwnym, a wynka|ce z
tego poczynana obronne ne naez do na|epszych. Ze wzgdu
wc na u|emn stron tych n oraz ponewaz ochrona przed
zagonam w wo|ne krtkotrwae| stanow ce bardzo mae| wag,
ktry |ednak przez sam fakt stnena takch n moze atwo
spowodowac zbytne zuzyce s, uwaza s |e dzsa| za rodek
szkodwy. Im wksza |est sa, z |ak wo|na szae|e, tym
bardze| zbdny nebezpeczny |est ten rodek.
Wreszce za prawdzwe kordony naezy uwazac |eszcze
wszeke bardze| rozcgnte ne czat, ktre przesana|
re|ony posto|w wo|ska ma| zadane stawac pewen opr.
Opr ten |est wymerzony gwne przecw zagonom nnym
maym dzaanom, skerowanym przecw bezpeczenstwu
poszczegnych posto|w, wtedy moze w korzystnym terene
osgnc dostateczn s. Wobec |ednak nadcga|cych s
gwnych neprzy|acea opr ten moze byc tyko wzgdny, tzn.
obczony na zyskane na czase. W wkszoc |ednak
wypadkw ten zysk na czase ne bdze bardzo znaczny,
mozna go uwazac za nne|szy nz ce wystawena takego
kordonu czat. Koncentrac|a nade|ce wo|ska
neprzy|aceskego ne moze s ngdy zdarzyc tak
nepostrzezene, aby obronca otrzyma wadomoc o tym
dopero od swoch czat, byby bowem w takm raze bardzo
godny pozaowana.
I w tym zatem wypadku wystawa s kordon tyko przecw
natarcu sabych s tak |ak w poprzednch obu wypadkach ne
sto on w sprzecznoc ze swym przeznaczenem.
Rozproszene |ednak s gwnych przeznaczonych do
obrony kra|u w dug szereg oddzaw defensywnych, a wc w
kordon, wyda|e s tak nedorzeczne, ze musmy zbadac bzsze
okocznoc, ktre towarzysz temu zdarzenu |e uzasadna|.
Kazda pozyc|a w terene grzystym, chocby bya za|ta z
zamarem stoczena btwy sam cakowce poczonym, moze
mus z konecznoc rozcgac s bardze| nz na rwnne.
Moze, gdyz wspdzaane terenu bardzo wzmaga zdonoc
stawana oporu, a mus, gdyz potrzebu|e szersze| bazy
odwrotowe|, |akemy to |uz wykaza w rozdzae o obrone w
grach. |e s |ednak ne przewdu|e btwy w krtkm czase
|e stne|e prawdopodobenstwo, ze neprzy|ace pozostane
naprzecwko nas przez czas duzszy, ne poczyna|c nc nnego
poza tym, co mu bezporedno nadarzy korzystna sposobnoc
(a by to stan normany w przewazne| czbe wo|en), wwczas
rzecz naturan bdze ne ogranczane s pod wzgdem
terenu do wadana na|nezbdne|sz |ego czc, ecz
opanowywane tak weke| poac kra|u na prawo na ewo, |ak
tyko zezwo nam wzgd na bezpeczenstwo wasnych od-
dzaw. Wypywa| z tego da nas pewne korzyc, |ak to
|eszcze bze| podamy. W terane otwartym atwo dostpnym
mozna to za pomoc zasady ruchu osgnc znaczne atwe| nz
w grach, totez rozcgane rozdzeane s do tego ceu |est
tam mne| potrzebne. Byoby ono rwnez znaczne
nebezpeczne|sze, gdyz kazdy oddza ma mne| zdonoc
stawana oporu.
W grach natomast, gdze wszeke posadane terenu
zaezy bardze| od obrony me|scowe|, gdze ne mozna tak
szybko dotrzec do zagrozonego punktu skd, |e neprzy|ace
osgn go wczene|, ne mozna go tak atwo wyrzucc za
pomoc pewne| przewag czebne| - w grach zawsze w tych
warunkach do|dzemy do takego uszykowana, ktre |e ne
|est prawdzwym kordonem, to s do nego upodabna |ako
szereg punktw obronnych. Od takego uszykowana,
rozproszonego na wee punktw, do kordonu |est wprawdze
|eszcze duzy krok, nemne| |ednak wodzowe czyn go czsto,
sam o tym ne wedzc, pocgan stopnowo przez teren. Z
pocztku ceem podzau |est osona posadane kra|u, pne|
bdze nm bezpeczenstwo samych s zbro|nych. Kazdy
dowdca oddzau obcza korzyc, |ake wypync mog da
nego z obsadzena tego czy nnego pode|ca, poozonego na
prawo czy na ewo od |ego pozyc|, w ten sposb caoc
neznaczne rozdrabna s rozcga coraz bardze|.
W raze wc prowadzena wo|ny kordonowe| sam
gwnym ne naezy |e| uwazac za rodza| obrany wadome w
ceu powstrzymana kazdego uderzena s neprzy|aceskch,
ecz za poozene, w ktrym s dana strona znaaza wskutek
dzena do zupene nnego ceu, a manowce wskutek obrony
osony kra|u przed neprzy|aceem, ktry ne zamerza dzaana
gwnego. Poozene take zawsze |est bdem, a powody, ktre
wodzow powo odcga| |eden may oddza za drugm, naezy
okrec w porwnanu do ceu s gwnych |ako maostkowe.
Pogd ten |ednak wskazu|e przyna|mne| na mozwoc
podobnego bdu. Zapomna s zwyke, ze tak wane bd
|est nedocenanem przecwnka wasnego poozena, a mw
s tyko o bdnym systeme. Usprawedwa s |ednak ten
system cchaczem tam, gdze go stosowano skuteczne ub
przyna|mne| bez szkody. Kazdy wysawa wzorowe wyprawy
ksca Henryka Pruskego podczas wo|ny sedmoetne|,
ponewaz kr Fryderyk II tak |e nazwa, aczkowek wyprawy te
zawera| na|sne|sze na|mne| zrozumae przykady tak
rozcgntych pozyc| oddzaw, ze zasugu| one rwne |ak
wszeke nne na mano kordonu. Mozna te pozyc|e cakowce
usprawedwc, mwc: ksz zna swoch przecwnkw,
wedza, ze ne potrzebu|e s obawac zadnych
zdecydowanych dzaan, a ponewaz ponadto ceem |ego
uszykowana byo zawsze owadnc |ak na|wksz poac
kra|u, datego posuwa s tak daeko, |ak tyko mu zezwaay na
to okocznoc. Gdyby s kscu choc raz ne powodo w
snucu te| pa|czyny, naraza|c go na powazne straty, wwczas
trzeba byoby powedzec, ne ze ksz zastosowa bdny
system wo|ny, ecz ze s pomy w swych poczynanach,
stosu|c |e w neodpowednm wypadku.
ROZDZIAL SZESNASTY
Kucz kra|u
Ne ma w sztuce wo|enne| takego teoretycznego
wyobrazena, ktre by w krytyce odegrao podobn ro, |ak to,
ktrym s teraz za|memy. |est to uubony konk wszekch
opsw btew kampan, na|czstszy punkt wy|ca wszekch
rozumowan |eden z tych fragmentw formy naukowe|, ktrym
krytyka szczegne s chep. A |ednak zwzane z nm po|ce
ne |est an ce okreone, an tez ne zostao kedykowek
wyrane wypowedzane.
Sprbu|my |e wyrane rozwnc zobaczmy, |ak tez
wartoc zachowa ono wtedy da praktycznego dzaana.
Za|mu|emy s nm dopero teraz, gdyz obrona w grach, |ak
tez po|ca o pozyc|ach staych umocnonych, do ktrych s
ono na|bardze| zbza, musay |e poprzedzc.
Neokreone, zagmatwane po|ce, ukryte pod t prastar
przenon wo|skow, oznaczao raz teren na|bardze| otwarty,
kedy ndze| za na|trudne|szy.
|e stne|e tak obszar, bez ktrego posadana ne mozna
s odwazyc na wtargnce do kra|u neprzy|aceskego, to
suszne nazwemy go kuczem tego kra|u. |ednak to proste, ae
tez nezbyt podne wyobrazene ne wystarczyo teoretykom,
wzmog wc |ego znaczene za kucz kra|u zacz uwazac
punkty, ktre rozstrzyga| o posadanu caoc.
Ros|ane, chcc wtargnc na Pwysep Krymsk, muse
zawadnc Perekopem |ego pozyc|am, ne po to, aby w oge
uzyskac moznoc we|ca, gdyz Lascy obszed go dwukrotne (w
r. 1737 1738), ecz w tym ceu, aby s mc usadowc na
Kryme z |ak tak pewnoc. |est to bardzo proste, ae tez ne
zysku|e s przy tym zbyt wee przez po|ce punktu
kuczowego. |eby |ednak mozna byo powedzec: kto posada
obszar Langres, ten zawadn ub opanowa ca Franc| az po
Paryz, tzn. ze opanowane |e| zaezy wtedy tyko od nego,
byoby to zupene co nnego, co o wee wazne|szego. W
my poprzednego znaczena tego wyobrazena posadane
danego kra|u |est ne do pomyena bez posadana punktu,
ktry nazywamy kuczem; to mozna po|c zwykym rozsdkem.
W drugm natomast znaczenu ne da s pomyec posadana
danego punktu, ktry s chce nazwac kuczem, bez
wypywa|ce| z tego konsekwenc| opanowana caego kra|u.
|est to oczywste dzwactwo aby |e po|c, ne wystarcza |uz
zwyky rozsdek; potrzeba tu mag wedzy ta|emne|. Kabaa ta
stotne powstaa w kszkach przed pcdzescu mne| wce|
aty, osgna sw| punkt szczytowy przy koncu mnonego
stueca pommo potzne| sy, pewnoc |asnoc, z |ak
porwa za sob umysy sposb prowadzena wo|ny
Bonapartego, twerdzmy, ze kabaa ta bez wzgdu na to
potraa snuc dae| pa|cze nc swego uporczywego zywota.
Rozume s, ze w kazdym kra|u (|e chcemy porzucc
nasze po|ce punktu kuczowego) s tez punkty o szczegne|
donosoc, gdze s zbega wee drg, gdze mozna wygodne
gromadzc rodk zywnoc, skd mozna zwrcc s w t czy w
nn stron, krtko mwc, punkty, ktrych posadane
zaspoka|a szereg naszych potrzeb, zapewna szereg korzyc.
|e wc wodzowe, pragnc |ednym sowem wyrazc waznoc
takego punktu, nazwa go z tych wzgdw kuczem kra|u, to
byoby pedanter przyczepac s do tego. Przecwne,
okreene to |est bardzo wyrazste dogodne. |eby |ednak z
tego zwycza|nego kwatka stystycznego chca kto stworzyc
zarno, z ktrego ma s rozwnc, nby drzewo, cay system z
weoma rozgazenam, to zadranty tym zdrowy rozsdek
udzk bdze musa sprowadzc to wyrazene do |ego stotne|
wartoc.
Po|ce kucza kra|u mao w opowadanach wodzw,
mwcych o wasnych dzaanach wo|ennych, znaczene
praktyczne, ae zaste bardzo neokreone. Chcc za rozwnc
zen cay system, musano prze|c da po|ca bardze|
okreonego, a zatem bardze| |ednostronnego. Spord
wszystkch uwarunkowan wybrano teren panu|cy.
|e |aka droga przecna grzbet grsk, dzku|emy nebu,
osgnwszy punkt na|wyzszy, przystpu|emy do schodzena.
Dotyczy to nawet po|edynczego podrznego, a tym bardze|
caego wo|ska. Wszystke trudnoc wyda| s przezwyczone
w wkszoc wypadkw tak |est stotne. Schodzene w do! |est
rzecz atw, odczuwamy wasn przewag nad kazdym, ktry
by nam zechca tego wzbronc. Wdzmy teren przed sob z
gry |uz opanowu|emy go wzrokem. Stae wc na|wyzszy
punkt, |ak osga droga, przebega|c przez gry, |est uwazany
za punkt rozstrzyga|cy. Bywa on takm stotne w wkszoc
wypadkw, ae byna|mne| ne we wszystkch. Dowdcy punkty
take bardzo czsto w swych reac|ach hstorycznych okrea|
nazw punktw kuczowych, co prawda znowu w nnym neco
znaczenu przewazne w znaczenu ogranczonym. Do tego
po|ca przede wszystkm doczepono bdn teor (za |e|
twrc naezy prawdopodobne uznac Loyda) datego to
pewne wznesone punkty, skd prowadz kka drg w gb
kra|u, do ktrego mamy wkroczyc, s uwazane za punkty
kuczowe tego kra|u, za punkty, ktre nad tym kra|em panu|.
To po|ce zao s oczywce z nnym, bsko z nm
spokrewnonym, a manowce z systematyczn obron gr, a
caa sprawa zostaa przez to |eszcze dae| pchnta w dzedzn
uro|en. Weszy przy tym w gr |eszcze pewne czynnk
taktyczne, wazne podczas obrony w grach, w ten sposb
zarzucono nebawem po|ce na|wyzszego punktu dane| drog
zaczto za kucz kra|u uwazac w oge na|wyzszy punkt caego
systemu gr, czy punkt dzau wd.
Ponewaz za wane w tym czase, manowce w druge|
poowe XVIII stueca, rozpowszechny s dokadne|sze
wyobrazena o ksztatowanu s powerzchn zem wskutek
dzaana wd, datego nauk przyrodncze poday w tym
geoogcznym systeme don teor wo|ny, odtd zostay
przeamane wszeke tamy prawd praktycznych, a wszeke
rozumowane tono w uro|onym systeme anaog
geoogczne|. Totez przy koncu XVIII stueca syszano, a racze|
czytano, cge tyko o rdach Renu Duna|u. Co prawda
nedorzecznoc ta panowaa przewazne tyko w kszkach, gdyz
|ak zwyke maa tyko czstka mdrkowan kszkowych przenka
do wata rzeczywstoc to tym mne|sza, m gupsze s ch
teore. Teora |ednak, o ktre| mwmy, wywara wpyw na dza-
ana ne bez szkody Nemec. Ne waczymy zatem z
watrakam, zeby za to wykazac, przypomnamy dwa
zdarzena, po perwsze - wazne, ae bardzo uczone wyprawy
wo|ska pruskego w 1793 1794 r, w Wogezach, ktrych
kuczem teoretycznym s kszk Graverta Massenbacha, po
druge - wypraw 1814 r., gdze dwustutysczna arma pod
dowdztwem Schwarzenberga daa s poprowadzc na
bazenskm pasku te| same| teor przez Szwa|car na
paskowzgrze Langres.
Wynosy punkt terenu, z ktrego spywa| wszystke wody,
|est przewazne nczym wce| |ak tyko wynosym punktem, a
wszystko, co przy koncu XVIII na pocztku XIX stueca
napsano o |ego wpywe na wypadk wo|enne, wskutek
przesady ub bdnego zastosowana susznych w zasadze
wyobrazen, |est cakowce fantastyczne. Gdyby Ren Duna|
oraz wszystke szec wekch rzek Nemec wypyway wspne
spod |edne| gry, to tak ne mogaby ona rocc sobe pretens|
do wkszego znaczena wo|skowego, nz aby ustawc na ne|
znak trygonometryczny. Na punkt sygnazacy|ny |uz by s
mne| nadawaa, do ustawena czu|k |eszcze mne|, a da
caego wo|ska ne maaby zadnego znaczena.
Szukane wc pozyc| kuczowe| kra|u w tak zwanym terene
kuczowym, to znaczy tam, gdze rzne ramona grske
wychodz ze wspnego punktu gdze ez na|wyzsze rda,
|est tyko de paperow, ktre| przeczy |uz sama przyroda, ne
czync grzbetw don tak dostpnym z gry na d, |ak to
byo przy|te w dotychczasowe| tzw. nauce o terene, ecz
rozrzuca|c wznesena wgbena dowone otacza|c
nerzadko na|nzsze zwercado wd na|wyzszym masywam.
Odwoawszy s za w te| sprawe do hstor wo|en, przekonamy
s, |ak mao staego wpywu ma| geoogczne punkty kuczowe
danego obszaru na |ego wykorzystane wo|enne |ak bardzo
natomast przewaza| nne wacwoc me|scowe nne
potrzeby, tak ze ne pozyc| przebega| czstokroc zupene
bsko tych punktw, a pommo to ne uega| ch przycganu.
Konczymy z tym faszywym wyobrazenem, przy ktrym
zatrzymamy s tak dugo datego, ze oparto na nm cay,
pozorne bardzo dosto|ny system, wracamy do naszych
pogdw na rzecz.
Twerdzmy zatem: |e wyrazene pozyc|a kuczowa ma od-
powadac w strateg |akemu samodzenemu po|cu, to moze
nm byc tyko po|ce takego terenu, bez ktrego posadana
ne mozna s odwazyc na wtargnce do kra|u. |e |ednak
zechcemy okrec nm rwnez kazdy dogodny dostp do kra|u
ub kazdy dogodny punkt centrany wewntrz tegoz, to nazwa
ta zatraca swe wacwe po|ce, tzn. swo| wartoc oznacza
co, co s moze w wkszym czy mne|szym stopnu znaec
wszdze. Sta|e s wtedy tyko zgrabnym zwrotem mowy.
Take |ednak pozyc|e, o |akch przy tym mymy, rzadko
tyko mozna znaec. Przewazne na|epszy kucz kra|u stanow
wo|sko neprzy|aceske, a tam, gdze po|ce terenu ma
growac nad po|cem s zbro|nych, musz za|c szczegne
korzystne okocznoc. Wedug naszego mnemana mozna |e
rozpoznac za pomoc dwu gwnych ch oddzaywan: po
perwsze, |e sy zbro|ne tam rozmeszczone zdone s
wskutek pomocy, |ak m da|e teren, do snego oporu
taktycznego, po druge, |e pozyc|a zagraza skuteczne n
poczen neprzy|acea wczene|, nz ten zdoa zagrozc n
wasne|.
ROZDZIAL SIEDEMNASTY
Dzaane skrzydowe
Ne potrzebu|emy chyba podkreac, ze mwmy tu o
skrzyde strategcznym, tzn. o boku teatru wo|ennego, ze ne
naezy z tym meszac natarca z boku podczas btwy, a wc
taktycznego dzaana skrzydowego. Nawet bowem w tych
wypadkach, gdy strategczne dzaane skrzydowe w ostatnm
swym stadum zbegne s z taktycznym, mozna |e doskonae
od nego oddzec, ponewaz ngdy |edno z nch ne |est ko-
necznym nastpstwem drugego.
Te dzaana skrzydowe zwzane z nm pozyc|e
skrzydowe naez tez do popsowych konkw teor, rzadko
tyko urzeczywstna|cych s na wo|ne. Ne datego, zeby
rodek sam w sobe by neskuteczny ub uzoryczny, ecz
datego, ze obe strony zazwycza| stara| s obronc przed |ego
skutkam, wypadk za, kedy to |est nemozwe, naez do
bardzo rzadkch. W tych rzadkch wypadkach rodek ten okaza
s czstokroc wece skuteczny z tego wzgdu |ak tez wane
ze wzgdu na to, ze na wo|ne cge s z nm czymy, wazne
|est podane w teor dokadnego o nm wyobrazena. Aczkowek
strategczne dzaana skrzydowe dadz s oczywce
pomyec ne tyko przy obrone, ae tez przy natarcu, to
|ednak bardze| s wacwe w obrone datego za|mu| me|sce
wrd rodkw obronnych.
Zanm wnknemy gbe| w t spraw, musmy ustac t
prost zasad pne| podczas rozwazan ne tracc z oczu tego,
ze sy, ktre ma| dzaac na tyy bok neprzy|acea, ne mog
dzaac na nego z przodu; ze zupene faszywy byby pogd,
|akoby czy to w taktyce, czy w strateg wy|ce na tyy |uz samo
przez s mao |ake znaczene. Samo przez s ne |est ono
przecez nczym, sta|e s czym dopero w stosunku do nnych
rzeczy to |ako co korzystnego czy tez co szkodwego,
zaezne od tego, |ake s te nne rzeczy, ktrych zbadanem
za|memy s teraz spec|ane.
Przede wszystkm musmy przy dzaanu natury
strategczne| rozrznc dwa |e| przedmoty, a manowce
dzaane na sam n poczen od dzaana na n
odwrotow, z czym moze byc rwnez zczone dzaane na
n poczen.
Gdy Daun w roku 1758 rozesa pod|azdy, aby odcc dowz
nezbdny przy obzenu Oomunca, wyrane ne chca
wzbranac krow odwrotu na Ssk, przecwne, chca go do
tego skonc chtne byby mu otworzy drog.
W kampan roku 1812 wszeke oddzay, ktre wydzeano
we wrzenu padzernku z rosy|skch s gwnych, may
zamar przerwana tyko poczen, a ne odcca odwrotu. To
ostatne natomast byo zupene wyrane zadanem tzw. arm
modawske|, ktra pod Czyczagowem ruszya ku Berezyne, |ak
tez uderzena nakazanego generaow Wttgenstenow na
korpusy francuske, sto|ce nad Dwn.
Przykady te suz |edyne da |asnoc wyobrazen.
Dzaane na ne poczen skerowane |est przecwko
neprzy|aceskm transportom dowozowym, przecw
podcganym z tyu maym oddzaom, przecw kurerom
podrznym, przecw maym magazynom neprzy|aceskm td.,
a wc przecw takm tyko przedmotom, ktre s potrzebne do
sne| zdrowe| egzystenc| arm neprzy|aceske|. Musz one
zatem osabac w ten sposb stan tego wo|ska skanac |e
przez to do odwrotu.
Dzaane na neprzy|acesk n odwrotow pownno
przecc wo|sku neprzy|aceskemu odwrt. Ce ten mozna
osgnc tyko wtedy, gdy neprzy|ace stotne zdecydu|e s
na odwrt. Co prawda dzaane to, zagraza|c przeccem
odwrotu, moze go don skonc datego, dzaa|c |ako
demonstrac|a, osgnc ten sam skutek co dzaane na ne
poczen. Wszystkch tych skutkw |ednak ne mozna, |ak to |uz
rzekmy, oczekwac od prostego obe|ca czy tez zwycza|ne|
formy geometryczne| ustawena s zbro|nych, ecz tyko od
odpowednch do tego warunkw.
Azeby warunk te poznac wyrane|, oddzemy zupene od
sebe oba te dzaana skrzydowe rozpatrzymy z pocztku
dzaane skerowane przecwko nom poczen.
Musmy przede wszystkm ustac dwa gwne warunk, z
ktrych mus stnec abo |eden, abo drug.
Perwszy warunek; aby do tego dzaana na
neprzy|aceske ne poczen wystarczyy sy bo|owe tak
neznaczne, ze ne da s to prawe odczuc na fronce.
Drug warunek: aby wo|sko neprzy|aceske zna|dowao s
u kresu swe| drog, a zatem aby ne mogo |uz wykorzystac
swego nowego nad nam zwycstwa an tez cgac naszych
wycofu|cych s wo|sk.
Ten ostatn wypadek, ktry byna|mne| ne |est tak rzadk,
|akby s to zdawac mogo, pozastawamy na raze na uboczu
za|memy s daszym warunkam wypadku perwszego.
Na|bzszym z tych warunkw |est, aby neprzy|aceska na
poczen maa pewn dugoc aby do osony |e| ne
wystarczao par dobrych posterunkw, daszym za
warunkem, aby poozene te| n narazao | na nasze
dzaane.
To narazene moze byc dwo|akego rodza|u: abo wskutek
kerunku, |e ten ne prowadz prostopade do frontu wo|sk
neprzy|aceskch, abo tez przez to, ze |ego na poczen
przebega przez nasz kra|. |e oba te warunk s pocz,
wtedy narazene bdze tym sne|sze. Oba |ednak wymaga|
bzszego wy|anena.
Mozna by sdzc, ze |e s mw o osone n poczen,
dugoc czterdzestu czy pcdzescu m, to mne| bdze
chodzo o to, czy wo|sko zna|du|ce s na koncu te| n sto w
stosunku do te| n skone czy prostopade, gdyz rozcgoc
|ego uszykowana wyda|e s wobec dugoc te| n prawe
punktem. A |ednak rzecz ma s nacze|. Nawet przy znaczne|
przewadze czko |est w wypadku frontu prostopadego
przerwac n poczen za pomoc oddzaw wydzeonych,
wysyanych przez sy gwne. |ebymy pomye tyko o
trudnoc osony bezwzgdne| dane| przestrzen, to ne
uwerzybymy temu mnemabymy, ze przecwne, wo|sko
ma weke trudnoc z oson swoch tyw, t|. terenu za sob,
wobec wszekch oddzaw, |ake moze przecw nm wysac
przewyzsza|cy s neprzy|ace, Newtpwe, |eby na
wo|ne wszystko mozna byo przewdzec, |ak na paperze!
Wtedy strona osana|ca byaby do pewnego stopna epa
wskutek newadomoc, w ktrych punktach ukaz s te
oddzay wydzeone, a tyko partyzant maby moznoc
wdzena. |e s |ednak pomy o nepewnoc nepenoc
wszekch donesen, |ake s otrzymu|e na wo|ne, |e s
we, ze obe strony bezustanne brodz w cemnoc, to s
spostrzeze, ze oddza wydzeony, obchodzc skrzydo wo|sk
neprzy|aceskch keru|c s na ch tyy, zna|du|e s w
poozenu czoweka, ktry w cemnym poko|u mus waczyc z
kkoma. Po pewnym czase musaby on zgnc. Podobne
oddzay, ktre obchodz wo|sko neprzy|aceske, ustawone na
pozyc| prostopade|, zna|du| s wobec tego w pobzu nego, a
zupene oddzeone od swoch. Ne doc ze oddzay te
znaazyby s w nebezpeczenstwe utraty w ten sposb weu
s, ae narzdze samo stpoby s natychmast. Perwsza
zguba |ednego z takch oddzaw oneme pozostae zamast
odwaznych napadw zuchwaego draznena bdzemy me
obraz stae| uceczk.
Dzk zatem te| trudnoc uszykowane prostopade wo|ska
osana na|bzsze punkty |ego n poczen, a manowce
zaezne od sy wo|ska - na dwa ub trzy przemarsze. Te
na|bzsze punkty |ednak s na|bardze| zagrozone, ponewaz
ez na|bze| oddzaw neprzy|aceskch.
Natomast przy wyrane skonym uszykowanu zadna taka
czc n poczen ne |est zabezpeczona. Na|mne|szy nacsk,
na|mne| nebezpeczna prba ze strony neprzy|acea prowadz
natychmast do punktu bardzo wrazwego.
|e ne poczen obu stron ez w tym samym kerunku, to
newtpwe ta strona, ktra przy|me uszykowane skone w
stosunku do druge|, zmus | do uczynena podobne, pod
wzgdem geometrycznym |ednak ne przynese to zadne|
korzyc obe strony uzyska| te same szans.
W daszych wc naszych rozwazanach trzymac s
bdzemy faktu |ednostronne odsonte| n poczen.
Co za dotyczy druge| nepomyne| okocznoc dane| n
poczen, tzn. kedy przebega ona przez kra| neprzy|acesk,
to |asne |est, w |akm stopnu |est narazona, gdy meszkancy
tego kra|u chwyc za bron. Wwczas spraw t naezy tak
traktowac, |ak gdyby wzduz cae| te| n zna|doway s sy
neprzy|aceske. Sy te s wprawdze same przez s bardzo
sabe, bez sp|noc ntensywne| mocy, ae zwrcmy uwag,
co pommo to znaczy take wroge zetknce oddzaywane w
mnstwe punktw, |ake s zna|du| obok sebe na n
poczen o znaczne| dugoc. Ne wymaga to zadnych daszych
wy|anen. Nawet wtedy, gdy poddan neprzy|acescy ne
chwyc za bron, nawet wtedy, gdy w kra|u ne ma zadnych
pospotych ruszen an nnych poczynan wo|ennych, ba, nawet
|e ud me|scowy |est bardzo newo|ownczego ducha, to
|ednak sam |uz stosunek poddanstwa do rzdu neprzy|ace-
skego stanow bardzo dotkw trudnoc da n poczen
strony przecwne|. Pomoc, z |ake| korzysta oddza wydzeony
przez samo |uz atwe|sze porozumene z meszkancam, przez
zna|omoc okocy udz, przez wadomoc, przez poparce
wadz me|scowych, ma da nego wartoc decydu|c. Pomoc
ta |est udzaem kazdego takego oddzau bez szczegnych z
|ego strony wyskw. Do tego dodac naezy, ze w pewne|
odegoc ngdy ne zabrakne fortec, rzek, gr ub nnych
schronen, ktrym przecwnk moze zawsze zawadnc, |e ne
wememy ch formane w posadane ne zaopatrzymy w
zaog.
W takm wypadku, zwaszcza |e towarzysz mu nne
sprzy|a|ce okocznoc, dzaana przecwko neprzy|aceske|
n poczen s mozwe nawet wwczas, gdy kerunek |e| |est
prostopady do uszykowana s neprzy|aceskch, nasze
bowem oddzay wydzeone ne potrzebu| wtedy zawsze
wracac do s gwnych, ecz mog znaec dostateczn ochron
przez zwyke wycofane s do wasnego kra|u.
Poznamy wc teraz:
1) znaczn dugoc,
2) skone poozene,
3) terytorum neprzy|aceske,
|ako gwne okocznoc, w ktrych ne poczen wo|ska
mozna przerwac za pomoc stosunkowo newekch s
neprzy|aceskch. Azeby za przerwane to byo skuteczne,
potrzebny |est |eszcze czwarty warunek, a manowce pewna
dugotrwaoc. Pod tym wzgdem powoamy s na to, comy w
te| sprawe rzek w rozdzae ptnastym ksg pte|,
Cztery powyzsze warunk |ednak stanow tyko gwne
okocznoc obe|mu|ce ten przedmot. Docza s do tego
|eszcze mnstwo me|scowych ndywduanych wzgdw,
ktre czstokroc sta| s o wee wazne|sze bardze| stotne
nz nawet te okocznoc gwne. Aby wspomnec tyko o
na|wazne|szych, przytaczamy |e tuta|: stan drg, wacwoc
terenu, przez ktry one wod, osona, |ak nam mog dac
rzek, gry bagna, pora roku pogoda, waznoc
poszczegnych dowozonych materaw, |ak np. taboru
obznczego, oc oddzaw ekkch td., td.
Od wszystkch wc tych wzgdw bdze zaezao
powodzene, z |akm wdz moze dzaac na n poczen swego
przecwnka. Porwnu|c za wynk wszystkch tych okocznoc
po |edne| strone z wynkem tych samych okocznoc po
druge|, dochodzmy do stosunku obu systemw poczen, od
czego znowuz zaezec bdze, ktry z obu wodzw moze w tym
punkce osgnc przewag nad drugm.
Wszystko to, co s tuta| roztrzsa tak szeroko, rozstrzyga
s w konkretnym wypadku czsto w mgnenu oka. Zawsze
|ednak potrzebny |est do tego trafny sd przy ocene poozena.
Totez trzeba pamtac zawsze o wszystkch wyuszczonych tu
przypadkach, aby sobe uprzytomnc, |ak naezy potraktowac
zwycza|n gupot krytykw - psarzy sdzcych, ze samym
sowam: ,obe|ce" ,dzaane skrzydowe" wy|an cokowek
bez podana bzszego uzasadnena.
Przechodzmy teraz do drugego warunku gwnego,
sprzy|a|cego strategcznemu dzaanu skrzydowemu.
|e arm neprzy|acesk w |e| daszym posuwanu s
naprzd powstrzymu|e |ak nny powd nz opr oddzaw
wasnych, bez wzgdu na to, |ak byby to powd, to wo|ska
wasne ne pownny s |uz obawac osabena wskutek
wydzeena znacznych oddzaw. |e bowem neprzy|ace
chcaby rzeczywce ukarac nas za to natarcem, to wystarczy,
|e s usunemy. Tak byo z gwn arm rosy|sk w roku
1812 pod Moskw. Aby |ednak uwydatnc podobny wypadek,
ne potrzeba byna|mne| tak wekch przestrzen okocznoc
tak spec|anych |ak w tamte| kampan. Fryderyk Wek podczas
perwszych wo|en skch, zna|du|c s na grancy Czech ub
Moraw, by zawsze w podobnym poozenu, a mozna tez w
skompkowanych wza|emnych stosunkach wodzw ch wo|sk
wyobrazc sobe wee na|rozmatszych, chocazby potycznych
przyczyn, ktre unemozwa| dasze posuwane s naprzd.
Ponewaz w tym wypadku sy uzyte do dzaan
skrzydowych mog byc powazne|sze, datego pozostae
warunk mog byc mne| sprzy|a|ce. Nawet stosunek naszego
systemu poczen do poczen neprzy|aceskch ne potrzebu|e
byc da nas korzystny, ponewaz neprzy|ace, ktry ne moze
spec|ane wykorzystac naszego daszego odwrotu, ne bdze
mg tak atwo wykonac swego prawa odwetu, ae zatroszczy
s racze| o bezporedn oson wasnego odwrotu.
Tego rodza|u sytuac|a nada|e s wc bardzo do osgnca
takego samego wynku, |akego ne chcemy szukac w btwe,
uwaza|c | za nazbyt ryzykown, za pomoc rodka mne|
wetnego skutecznego nz zwycstwo, ae tez ne tak
nebezpecznego.
Ponewaz w takm wypadku pozyc|a boczna, ktra odsana
wasne poczena, mne| sprawa nam trosk ponewaz przez to
skone uszykowane przecwnka w stosunku do |ego n
poczen da s zawsze utrzymac, datego ten |eden z wyze|
podanych warunkw rzadko kedy odpadne. Im bardze| przy
tym wspdzaac bd pozostae nne warunk sprzy|a|ce,
tym atwe| bdze mozna s spodzewac szczwego wynku z
zastosowana tego rodka. Im mne| |ednak bdze takch
sprzy|a|cych warunkw, tym bardze| zaezec bdze wszystko
od przewag w zrcznoc koncepc| operacy|nych oraz w
szybkoc pewnoc wykonana.
Tu wane ezy wacwe poe do manewrowana
strategcznego, |ake s zdarzao tak czsto podczas wo|ny
sedmoetne| na Ssku w Sakson podczas kampan 1760
1762 roku. |e wszakze podczas tych wo|en o sabe| se
zywoowe| zdarza s tak czsto podobne manewrowane
strategczne, to dze|e s to ne datego, aby wypadek, kedy
wdz |est |uz u kresu swego posuwana s naprzd, przytraa
s tak czsto. Natomast brak zdecydowana, odwag
przedsborczoc |ak tez obawa przed odpowedzanoc
wystpu|e czstokroc zamast prawdzwe| przecwwag.
Wystarczy, ze wspomnmy tu tyko fedmarszaka Dauna.
|ebymy chce zsumowac |eszcze ogny wynk naszych
rozwazan, to okazaoby s, ze dzaana skrzydowe bd
na|skuteczne|sze:
1) przy obrone,
2) w koncu kampan,
3) przede wszystkm przy odwroce w gb kra|u,
4) w poczenu z powstanem udowym.
O wykonanu tego dzaana na ne poczen mamy do
powedzena tyko kka sw.
Dzaana te musz wykonywac zrczn partyzanc, ktrzy
sabym sam, ae za to za pomoc maych marszw
napadw uderza| na neprzy|aceske mae zaog, transporty,
cgnce tam z powrotem mae oddzay, podtrzymu|
me|scowe grupy powstancze cz s z nm da wykonana
poszczegnych wypraw, Oddzay take musz byc racze| czne
nz sne czebne pownny byc tak zorganzowane, aby byo
mozwe poczene kku z nch da wykonana wksze|
wyprawy aby prznoc samowoa poszczegnych dowdcw
ne stanowy przy tym zbyt weke| przeszkody.
Teraz mamy |eszcze do omwena dzaana na n
odwrotow.
Tuta| wane musmy mec przede wszystkm na oku
wysunte zaraz na pocztku stwerdzene, ze to, co ma dzaac
na tyach, ne moze byc uzyte na czoe, ze zatem dzaana od
tyu abo z boku ne mozna uwazac za wzmozene s samych w
sobe, ecz za wzmozone ch uzyce; wzmozone z punktu
wdzena powodzena, ae wzmozone rwnez pod wzgdem
nebezpeczenstwa.
Kazdy opr zbro|ny, |eze ne |est bezporedn prosty,
cechu|e skonnoc do wzmozena dzaana kosztem
bezpeczenstwa. Dzaana z boku czy to sam z|ednoczonym,
czy tez obustronne, za pomoc s rozczonkowanych
otacza|cych, naez do te| kategor.
Przy odcnanu odwrotu, |e ma to byc pomyane
powazne, a ne |edyne |ako demonstrac|a, wacwym
rozwzanem bdze btwa decydu|ca ub przyna|mne|
poczene wszystkch warunkw do |e| stoczena. Wane w
tym rozwzanu odna|dzemy oba te czynnk: zwycstwo
bardze| zdecydowane, ae tez wksze nebezpeczenstwo.
Aby wc wdz mg s uwazac za uprawnonego do takego
sposobu dzaana, musayby to uzasadnac sprzy|a|ce
okocznoc.
Musmy przy tym sposobe stawana oporu rozrznc obe
wymenone |uz formy. Perwsza, gdy wdz chce uderzyc od tyu
na przecwnka caoc swych st abo z pozyc| boczne| za|te|
przezen w tym ceu, abo tez obchodzc go formane; druga,
gdy dze swe sy zagraza ch czc tyom neprzy|aceskm
z otacza|ce| pozyc|, pozosta za czc - od frontu.
Wzmozene powodzena |est w obu wypadkach take samo,
a manowce: abo stotne odcce odwrotu wynka|ce std
wzce do newo ub rozsypka weke| czc s
neprzy|aceskch, abo tez znaczne a szybke cofnce s
wo|sk neprzy|aceskch da unknca podobnego
nebezpeczenstwa.
Zwkszene nebezpeczenstwa |ednak |est w obu
wypadkach odmenne.
|e obchodzmy neprzy|acea caoc s wasnych, to
nebezpeczenstwo tkw w odsoncu wasnych tyw, czy
znowu wchodz tu w gr wza|emny stosunek n odwrotowych
obu stron, tak |ak przy dzaanu na ne poczen w podobnym
wypadku chodzo rwnez o ch stosunek.
Wprawdze obronca, dzaa|c we wasnym kra|u, |est
newtpwe pod wzgdem swych n odwrotowych poczen
mne| skrpowany nz nacera|cy, a zatem o tyez bardze|
zdony do obe|ca strategcznego, |ednak ogny stosunek |est
przecez zbyt mao decydu|cy, aby na tym budowac skuteczn
metod, moze tu rozstrzygac tyko ogna suma okocznoc
poszczegnego wypadku.
Tye tyko mozna |eszcze powedzec, ze okocznoc
sprzy|a|ce przytra s naturane czce| w szerokch
ramach nz w wskch oraz czce| w panstwach
samodzenych nz w sabych, czeka|cych na pomoc obc, a
zatem zmuszonych przede wszystkm mec na oku, aby oddzay
ch ne stracy punktu poczena z arm nosc t pomoc,
wreszce, ze te okocznoc sprzy|a|ce bd da obroncy
na|bardze| korzystne przy koncu kampan, gdy sa
uderzenowa nacera|cego |uz s wyczerpaa, znowu w sposb
zbzony do tego, |ak to byo ze stosunkem n poczen.
Pozyc|a skrzydowa, |ak Ros|ane za| w 1812 r. z tak
wek da sebe korzyc na drodze z Moskwy do Kaug w
chw, gdy sa uderzenowa Bonapartego bya |uz wyczerpana,
wyszaby m bardzo na ze na pocztku kampan w oboze pod
Dryss, gdyby ne okaza doc rozumu ne zmen w ostatne|
chw swego panu.
Inna forma obe|ca odcca - za pomoc podzau s -
zawera nebezpeczenstwo rozdrobnena s wasnych, podczas
gdy neprzy|ace dzk korzycom n wewntrznych
pozosta|e skupony ma z tego powodu moznoc uderzena
wek przewag s na odosobnon czc s naszych.
Narazene s na tak okocznoc nekorzystn, ne da|c s
nczym wynagrodzc, moze byc spowodowane tyko przez trzy
gwne czynnk:
1. Perwotny podza s zmusza|cy nas do takego sposobu
dzaana pod grob weke| straty czasu;
2. Weka przewaga zyczna morana uprawna|ca do
uzyca form rozstrzyga|cych;
3. Brak sy uderzenowe| u przecwnka, z chw gdy |est on
u kresu swego posuwana s naprzd.
Wtargnce koncentryczne Fryderyka Wekego do Czech w
1757 r. ne mao wprawdze na ceu poczena z natarcem
czoowym rwnez uderzena na tyy strategczne, a
przyna|mne| ne byo to zadn rzecz gwn, |ak to gdze
ndze| rozwnemy neco szerze|; w kazdym raze |ednak |est
rzecz |asn, ze o zadnym poczenu s na Ssku ub w
Sakson przed wtargncem ne mogo byc mowy, gdyz przez
to powcby kr wszeke korzyc zaskoczena.
Zarzdza|c drug czc kampan 1813 r., sprzymerzen
me prawo, posada|c wek przewag czebn, myec o
natarcu na Bonapartego sam gwnym na prawym skrzyde,
a manowce nad Eb o przesuncu przez to teatru
wo|ennego z Odry nad Eb. Ze za pod Dreznem tak m s ne
powodo, ne naezy przypsywac tego owym ognym
zarzdzenom, ecz ch bednym posuncom strategcznym
taktycznym. Mog on pod Dreznem skupc 220 ty. przecw 130
ty. udz Bonapartego, a wc osgnc stosunek s ze wszech
mar korzystny (pod Lpskem stosunek ten wynos 285 : 157,
by wc newee tyko korzystne|szy). Co prawda Bonaparte
podze swe sy zbyt rwnomerne da wacwego systemu
obronnego na |edne| n (na Ssku 70 ty. wobec 90 ty., w
March 70 ty. wobec 110 ty.), |ednak w kazdym wypadku
trudno by mu byo bez cakowte| utraty Sska zgromadzc nad
Eb sy dostateczne do skerowana decydu|cego cosu
przecwko som gwnym. Podobne mog sprzymerzen
spoko|ne pozwoc arm Wredego posuwac s wzduz Menu
przez to pod|c prb odcca Bonapartemu drog na
Mogunc|.
W 1812 r, wreszce mog Ros|ane przeznaczyc swo| arm
modawsk na Woyn Ltw, aby pne| skerowac | na tyy
francuskch s gwnych, ponewaz ne byo nc bardze|
pewnego nz to, ze Moskwa musaa s stac punktem
szczytowym dzaan francuskch. Czc Ros| poozona na
wschd od Moskwy ne potrzebowaa s podczas te| kampan
nczego obawac, sy gwne Ros|an zatem ne may zadnego
powodu uwazac s za zbyt sabe.
Ta sama forma ugrupowana s bya zawarta w perwszym
pane obronnym, zapro|ektowanym przez generaa Phua,
wedug ktrego arma dowodzona przez Barcaya maa za|c
obz pod Dryss, a arma Bagratona maa uderzyc na tyy
neprzy|aceskch s gwnych. Ae co za rznca w obu tych
momentach! W perwszym by Francuz trzy razy sne|s od
Ros|an, w drugm za Ros|ane by znaczne sne|s od
Francuzw. W perwszym wypadku sy gwne Bonapartego
stanowy s uderzenow, ktra wystarczya az do Moskwy, 80
m poza Dryss; w drugm ne moga s |uz oddac od Moskwy
nawet na |eden przemarsz; w perwszym wypadku na
odwrotowa az do Nemna ne przekraczaaby 30 m, w drugm
dochodza do 112. To samo wc dzaane na n odwrotow,
ktre s okazao w drugm momence tak skuteczne, w per-
wszym byoby |ak na|bardze| bezsensown gupot.
Ponewaz dzaane na n odwrotow, |e |est czym
wce| nz demonstrac|, poega na formanym natarcu od tyu,
datego daoby s o tym |eszcze ne|edno powedzec, co
|ednakze zna|dze odpowedne|sze me|sce w ksdze o
natarcu. Przerywamy wc na tym poprzesta|emy na podanu
warunkw, w |akch moze s odbyc ten rodza| reakc|.
Zamerza|c neprzy|acea skonc do odwrotu przez
zagrozene |ego n odwrotowe|, my s zwyke racze| o
demonstrac| tyko nz o |e| rzeczywstym wykonanu. Gdyby w
zaozenu kazde| skuteczne| demonstrac| musa koneczne
stnec cakowty zamar wykonana prawdzwego dzaana, co
s na perwszy rzut oka wyda|e zrozumae samo przez s, to
wszystke warunk |e| wykonana byyby dentyczne z
warunkam dzaana rzeczywstego. Tak |ednak ne |est, a w
rozdzae o demonstrac|ach zobaczymy, ze wz s one
bezwzgdne z neco nnym warunkam datego odkadamy to
do owego rozdzau.
ROZDZIAL OSIEMNASTY
Odwrt w gb kra|u
Dobrowony odwrt w gb kra|u po|my |ako spec|any,
poredn rodza| obrony, gdze wrg ma zgnc ne tye od
mecza, co z powodu wasnych zbytnch wyskw. Abo wc ne
przewdu|e s przy tym wcae btwy wane|, abo tez wybera
s da ne| czas bardzo pny, gdy sy neprzy|aceske s |uz
znaczne osabone.
Podczas posuwana s naprzd w natarcu sabne wskutek
tego posuwana s sa bo|owa nacera|cego. Rozwazymy to
szerze| w ksdze sdme|, tu za musmy s za|c od razu tym
faktem, co tym mee| uczync mozemy, ze w hstor wo|en
wskazu|e na to wyrane kazda kampana, w ktre| sy zbro|ne
wykonay znaczne|szy marsz naprzd.
To osabene podczas marszu wzmaga s, |e przecwnk
ne |est pobty, cofa s dobrowone z sam nezamanym,
wezym za pomoc staego, ce wymerzonego oporu
zmusza do okupywana krw kazde| pdz zem, tak ze marsz
ten ne stanow zwykego pocgu, ecz s przeksztaca w
mozone wdzerane s.
Z druge| strony straty ponoszone przez cofa|cego s
obronc bd o wee wksze, kedy odchodz po przegrane|
btwe, nz kedy to czyn dobrowone. Gdyby bowem potra
on nawet stawac cga|cemu tak sam codzenny opr, |akego
oczeku|emy przy dobrowonym odwroce, to ponsby przy tym
przyna|mne| take same straty, a doszyby do nch |eszcze
straty ponesone w btwe. |akzez sprzecwaoby s to naturze
rzeczy! Na|epsze nawet wo|sko na wece, zmuszone po prze-
grane| btwe cofac s daeko w gb kra|u, ponosoby przy tym
newspmerne weke straty, a |e neprzy|ace |est znaczne
sne|szy, |ak to z gry przypuszczamy w wypadkach, o ktrych
mowa, |e napera z wek energ, co w na|nowszych
wo|nach zdarzao s prawe zawsze, to moze grozc na|wksze
prawdopodobenstwo rzeczywste| uceczk, ktra zwyke
cakowce nszczy sy bo|owe.
Codzenny, ce wymerzony opr, tzn. tak, ktry trwa
zawsze tyko dopty, dopk s |eszcze da utrzymac chwe|c
s rwnowag wak, kedy zabezpeczamy s przed ksk,
opuszcza|c we wacwym czase teren, o ktry waczymy, tak
opr bdze kosztowa nacera|cego
co na|mne| tyu udz, co obronc. |eze bowem |eden
podczas odwrotu tu wdze ponese straty w |encach, to drug
wce| strac od ogna, ponewaz mus stae pokonywac
korzystny da przecwnka teren. Wprawdze cofa|cy s trac
cakowce swych czko rannych, ae nacera|cy trac ch
rwnez na raze, gdyz zwyke pozosta| on w szptaach przez
szereg mescy.
Wynk wc bdze tak, ze wskutek staego tarca oba
wo|ska zuzy| s wza|emne w mne| wce| podobnym stopnu.
Zupene nacze| s dze|e przy pocgu wo|ska pobtego.
Tuta| strata s wskutek btwy, zakcony porzdek, zamana
odwaga, troska o zapewnene sobe odwrotu utrudna| bardzo
tak opr cofa|cemu s, a w pewnych wypadkach nawet go
unemozwa|. Scga|cy za, ktry w perwszym wypadku
posuwa s naprzd nadzwycza| ostrozne, a nawet z wahanem,
maca|c cge dokoa sebe |ak epy, w drugm wypadku
posuwa s energczne, pewnym krokem zwyczcy, z pych
szczwca, z pewnoc sebe pboga m zuchwae| sobe
poczyna, tym bardze| przypesza dzaane w kerunku raz
przez sebe obranym. Tu bowem |est wacwe poe s
moranych, ktre wzmaga| s pomnaza|, ne zwzane z
casnym czbam maram wata zycznego.
|est wc zupene |asne, |ak rzny moze byc stosunek obu
wo|sk zaezne od tego, czy w tak czy tez w nny sposb
osgn punkt, ktry mozna uwazac za kres marszu naprzd
nacera|cego.
|est to tyko wynk obustronnego nszczena s. Do wynku
tego docza s |eszcze osabene, |akego w oge dozna|e
nacera|cy, co, |ak to |uz mwmy, odkadamy do ksg
sdme|, z druge| za strony docza s do tego wzmocnene,
|ake otrzymu|e cofa|cy s w ogromne| wkszoc wypadkw
dzk tym som, ktre nadcga| pne| czy to |ako pomoc z
zewntrz, czy tez |ako wynk pne|szych wyskw.
Wreszce pomdzy cofa|cym s a nacera|cym zachodz
taka rznca w zaopatrzenu w rodk zywnoc, ze perwszy
ne|ednokrotne korzysta z ch nadmaru, podczas gdy drug
odczuwa nedostatek.
Cofa|cy s ma moznoc nagromadzc wszdze zapasy, do
ktrych s zbza, podczas gdy cga|cy mus wszystko
dowozc, co podczas marszu |est trudne nawet przy na|krtsze|
n poczen z gry |uz powodu|e brak.
Wszystko, czego dostarcza sam kra|, bdze zuzyte przede
wszystkm przez cofa|cego s przewazne wyczerpane.
Pozosta| tyko znszczone wosk masta, skoszone zdeptane
poa, wyczerpane studne, zmcone strumene.
Wo|sko postpu|ce naprzd waczy wc nerzadko od
perwszego dna z na|dotkwszym potrzebam. Na zapasy
neprzy|aceske ne mozna przy tym wcae czyc, |e bowem
wpadne mu co w rce tu czy tam, to tyko przez przypadek
czy tez przez newybaczany bd ze strony przecwnka.
Ne ma wc wtpwoc, ze przy znacznych przestrzenach
nezbyt weke| nerwnoc s powstane w ten sposb
stosunek s, obecu|cy obroncy neskonczene wce|
prawdopodobenstwa powodzena nz przy rozstrzygncu nad
granc. |ednak ne tyko prawdopodobenstwo zwycstwa sta|e
s wksze wskutek zmenonego ukadu s, zwksza s takze
efekt zwycstwa wskutek zmany poozena. |aka rznca
zachodz pomdzy btw przegran w pobzu wasne| grancy,
a tak sam btw wewntrz kra|u neprzy|aceskego! Stan
nacera|cego |est nawet czsto u kresu |ego marszu tak, ze
nawet wygrana btwa moze go skonc do odwrotu, ponewaz
ne ma on an doc sy do uderzena, aby zwycstwo swo|e
doprowadzc do konca wykorzystac, an tez ne moze odnowc
utraconych s.
Zachodz zatem ogromna rznca, czy rozstrzygnce
zapadne na pocztku, czy tez przy koncu natarca.
Wekm korzycom takego sposobu prowadzena obrony
towarzysz dwe przecwwag: perwsza to straty, |ake ponos
kra| wskutek wtargnca neprzy|acea, druga - to wrazene
morane.
Uchronene kra|u przed stratam ne moze byc co prawda
ngdy ceem caoc obrony, natomast ceem tym |est korzystny
pok|. Osgnce go mozwe |ak na|pewne| |est dzenem
stotnym zadne| oary chwowe| ne mozna uwazac za nazbyt
wek. Straty te |ednak, aczkowek ne mog rozstrzygac,
musz byc przecez poozone na sza, gdyz s one zawsze
przedmotem naszego zanteresowana.
Straty te ne dotyka| bezporedno naszych s zbro|nych,
ecz dzaa| na ne bardze| ub mne| okn drog, podczas
gdy odwrt sam wzmacna sy zbro|ne bezporedno. Trudno
wc dokadne porwnac ze sob t korzyc te straty; s to
rzeczy rznego rodza|u, ktre 'ne ma| wcae bskego,
wspnego punktu oddzaywana. Musmy wc w tym wypadku
poprzestac na stwerdzenu, ze straty te s wksze, |e
musmy powcc zyzn udn prownc| weke masta
handowe, ze na|wksze s wtedy, gdy tracmy rwnoczene
z n cakowce ub w poowe gotowe rodk prowadzena
wo|ny.
Drug przecwwag |est wrazene morane. Bywa| wypadk,
w ktrych wdz mus wznec s ponad ne, spoko|ne
przeprowadzac sw| pan wystawc s na szkody, |ake
wywou|e krtkowzroczna maodusznoc. Pommo to |ednak
wrazene to ne |est mamdem, ktre zasugu|e na
ekcewazene. Ne mozna go porwnac do sy, ktra dzaa na
|eden punkt, ae racze| do take|, ktra z szybkoc byskawcy
przenka wszystke bry osaba wszystke czynnoc, |ake
ma| dzaac w narodze w wo|sku. Bywa| wprawdze wypadk,
kedy odwrt w gb kra|u szybko zna|du|e zrozumene u
narodu wo|ska moze nawet wzmc zaufane nadze|, ae
wypadk take s bardzo rzadke. Normane nard wo|sko ne
rozrzna nawet, czy |est to ruch dobrowony, czy tez
odrzucene nas w ty, a tym mne|, czy pan ten wykonu|e s
przez
roztropnoc w przewdywanu pewnych korzyc, czy tez z
obawy przed meczem neprzy|aceskm. Nard bdze ma
wspczuce nechc, patrzc na os powconych prownc|,
wo|sko strac z atwoc zaufane do swego wodza abo zgoa
we wasne sy, a cge wak strazy tynych podczas odwrotu
bd stae na nowo potwerdzac |ego obawy. Co do tych
skutkw odwrotu ne wono s udzc. A co na|wazne|sze -|uz
samo przez s |est rzecz naturane|sz, prostsz,
szachetne|sz, bardze| odpowada|c moranemu poczucu
narodu, gdy s we|dze otwarce w szrank, aby napastnk ne
zdoa przekroczyc granc panstwa bez sprzecwu ducha narodu,
ktry zazda od wroga krwawego rachunku.
Oto s korzyc szkody takego sposobu obrony. A teraz
kka sw o warunkach tegoz o sprzy|a|cych m
okocznocach.
Gwnym zasadnczym warunkem |est rozegoc kra|u ub
przyna|mne| duga na odwrotowa. Kka bowem marszw
naprzd ne osab oczywce neprzy|acea zbyt wdoczne.
Centrum s Bonapartego w 1812 r. czyo pod Wtebskem 250
ty. udz, pod Smoenskem 182 ty. dopero pod Borodnem
spado do 130 ty., tzn. zrwnowazyo s pod wzgdem
czebnym z centrum rosy|skm. Borodno ezy 90 m od grancy,
ae dopero pod Moskw wystpa zdecydowana przewaga
Ros|an, ktra sama przez s spowodowaa tak radykany zwrot
w poozenu, ze zwycstwo Francuzw pod Mao- |arosawcem
ne wywoao w nm zadne| stotne| zmany.
Takch przestrzen |ak Ros|a ne posada zadne nne panstwo
europe|ske, a w bardzo tyko necznych da s pomyec
stumowa na odwrotowa. Tez take sy |ak francuske w 1812
r. neatwo dadz s w nnych warunkach zgromadzc, a |eszcze
mne| taka przewaga, |aka na pocztku kampan stnaa
pomdzy obu stronam, kedy to Francuz me wce| nz dwa
razy tye wo|ska prcz tego zdecydowan przewag moran.
To wc, co tuta| osgnto dopero po prze|cu 100 m, moze
w nnych wypadkach daoby s osgnc przy 50 abo 30
mach.
Do sprzy|a|cych okocznoc naez tez:
1. Mao uprawne tereny;
2. Werny, wo|ownczy nard;
3. Ne sprzy|a|ca pora roku.
Wszystke te rzeczy utrudna| utrzymane wo|sk
neprzy|aceskch, zmusza| do wekch dowozw, cznych
oddzaw wydzeonych, uczwe| suzby, powodu| choroby
uatwa| obroncy dzaane ze skrzyda.
Musmy wreszce pomwc o bezwzgdne| mase s, ktra
ma wpyw na te dzaana.
W naturze tych spraw ezy, z nezaezne od stosunku
waczcych s zbro|nych mae sy w oge wyczerp s
wczene| nz wksze, ze zatem droga ch marszu ne bdze
moga byc tak duga, a zasg ch teatru wo|ny ne bdze tak
obszerny. Zachodz wc ponekd stay stosunek pomdzy
absoutn wekoc s a za|mowanym przez te sy obszaram.
Ne moze byc mowy o tym, aby wyrazc ten stosunek za
pomoc czb, bdze on tez zawsze modykowany przez nne
okocznoc, ae tuta| wystarczy nam, gdy powemy, ze sprawy
te ma| wza|emne punkty styczne |ak na|bardze| gboke
stotne. Z 500 ty. udz mozna maszerowac na Moskw, a z 50
ty. to s ne uda, chocby stosunek czebny do s
neprzy|aceskch byt w drugm wypadku nawet o wee
korzystne|szy nz w perwszym.
|e za przy|memy ten stosunek s absoutnych do
przestrzen w dwch rznych wypadkach |ako tak sam, to bez
wtpena skutecznoc naszego odwrotu na osabene
przecwnka bdze wzrastac wraz z czebnoc mas.
1. Wyzywene utrzymane wo|sk neprzy|aceskch stane
s trudne|sze; chocaz bowem przestrzene za|mowane przez
wo|ska pownny wzrastac w tym samym stosunku |ak same
wo|ska, to |ednak rodk utrzymana ngdy ne pochodz
wyczne z te| poac kra|u, a wszystko, co trzeba dowec,
uega wkszym stratom. Rwnez da zakwaterowana ne
zuzytkowu|e s ngdy cae| przestrzen, tyko bardzo ma |ego
czc, ktra ne wzrasta proporc|onane do mas wo|ska,
2. Marsz naprzd stane s powone|szy w prostym,
stosunku do wzrostu mas, a zatem czas przebyca drog
natarca bdze duzszy, a suma ponoszonych co dzen strat
wksza.
Oddza trzytysczny wypera|cy przed sob dwa tysce
udz ne pozwo m w zwykym terene cofac s krtkm,
|edno- dwu- czy na|wyze| trzymowym marszam od czasu do
czasu zatrzymywac s na kka dn. Dopac ch, natrzec
spdzc z poa - to dzeo kku godzn. |e |ednak pomnozymy
te masy przez sto, sprawa bdze wygdac nacze|. Dzaana,
ktre wymagay w perwszym wypadku kku godzn, teraz bd
potrzeboway caego dna abo dwch. Obe strony ne mog
|uz pozostac w |ednym punkce, a wraz z tym wzrasta mnogoc
wszekch poruszen kombnac|, a zatem nezbdny da nch
czas. Nacera|cy |est tu wszakze w tym nekorzystnym
poozenu, ze z powodu trudnoc w wyzywenu mus s
rozcgnc |eszcze szerze| nz cofa|cy s, a zatem zawsze
naraza s na pewne nebezpeczenstwo, z przecwnk spadne
przewaza|cym sam na |eden punkt, |ak to chce uczync
Ros|ane pod Wtebskem.
3. Im wksze s masy, tym wkszy sta|e s da kazde| ze
stron wysek nezbdny da codzenne| suzby strategczne|
taktyczne|. Sto tyscy udz, ktrzy co dzen odbywa|
odmarsze domarsze, to s zatrzymu|, to znw rusza|, to
chwyta| za bron, to znowu gotu| ub pobera| zywnoc; sto
tyscy udz, ktrzy ne mog stanc na posto|u, zanm ne
wpyn ze wszystkch stron nezbdne medunk - taka masa
udz potrzebu|e da wykonana wszystkch tych wyskw
ubocznych poza wacwym marszem z reguy dwa razy tye
czasu nz pcdzest tyscy; doba ma |ednak da obu tyko 24
godzny. |ak bardzo |ednak
rzny |est, zaezne od masy wo|sk, czas wysek marszowy,
wykazamy w rozdzae dzewtym ksg poprzedne|. Wysk
te dze wprawdze cofa|cy s wraz z posuwa|cym s
naprzd, ae da| s one odczuc wyrane| temu ostatnemu:
a) ponewaz masy |ego wo|sk s wksze, bowem z gry |uz
przypuszczamy, ze ma on przewaza|ce sy;
b) ponewaz obronca, opuszcza|c cge za|mowany teren,
t oar okupu|e da sebe prawo pozostawana stron zawsze
okrea|c sytuac| stae narzuca|c przecwnkow sw
wo; pan sw| sporzdza on z gry w wkszoc wypadkw
nc mu go ne krzyzu|e, natomast nacera|cy moze sporzdzc
sw| pan tyko zaezne od poozena neprzy|acea, ktre mus
zawsze dopero starac s zbadac.
Musmy wszakze przypomnec o tym, ze mwmy tu o
marszu w ad za przecwnkem, ktry ne pons ksk, a
nawet ne przegra btwy, aby ne sdzono, ze |estemy tu w
sprzecznoc z naszym rozdzaem dwunastym ksg czwarte|.
Ten za przywe| narzucana neprzy|aceow wo wasne|
stanow, |e chodz o zyskane na czase oszczdzane s,
pewn rznc, ktra, |e trwa duze|, sta|e s bardzo
powazna;
c) ponewaz cofa|cy s czyn ze swe| strony wszystko, aby
uatwc sw| odwrt, nakazu|e naprawac drog mosty,
wyszuku|e na|dogodne|sze posto|e td., a w zaman tye samo
dokada znw staran, aby nacera|cemu utrudnc posuwane
s naprzd, burzy mosty, nszczy ze drog |eszcze bardze| |uz
chocby przez marsz wasny, odbera neprzy|aceow na|epsze
me|sca posto|u poberana wody, za|mu|c |e sam td.
Wreszce musmy |ako szczegne sprzy|a|c okocznoc
przytoczyc powstane udowe. Ne wymaga ono tuta| daszych
rozwazan, gdyz bdzemy o tym mwc |eszcze w osobnym
rozdzae.
Mwmy dotychczas o korzycach, |ake da|e podobny
odwrt, o oarach, |akch wymaga, o konecznych warunkach.
Teraz pomwmy |eszcze troch o wykonanu.
Perwsze pytane, |ake mamy tu zadac, dotyczy kerunku
odwrotu.
Pownen on prowadzc w gb kra|u, a zatem zmerzac, o e
moznoc, ku takemu punktow, gdze wrg byby otoczony z
obu stron przez nasze prownc|e. Bdze wtedy wystawony na
ch oddzaywane, a my ne narazamy s na nebezpeczenstwo
odsunca wasnych wo|sk od gwnego trzonu naszego kra|u,
co mogoby s zdarzyc, gdybymy wybra n odwrotow
przebega|c zbyt bsko od grancy, |ak to mogo byc z
Ros|anam w 1812 r., gdyby chce cofac s ku poudnow
zamast ku wschodow.
|est to warunek, ktry ezy w same| ceowoc tego sposobu
wak. Ktry punkt kra|u |est na|odpowedne|szy, |ak daece da
s z nm zwzac zamar wasny, czy naezy stoc ub nny
wazny punkt osanac bezporedno, czy tez odcgac wroga od
tamtego kerunku - wszystko to zaezy od okocznoc.
Gdyby Ros|ane w 1812 r. przemye uprzedno odwrt , co
za tym dze, przeprowadz go cakowce wedug panu, to
mogby atwo |uz od Smoenska obrac kerunek na Kaug,
dokd skerowa s dopero od Moskwy. Bardzo mozwe, ze w
tych okocznocach Moskwa byaby cakowce oszczdzona.
Francuz me pod Borodnem okoo 130 ty. udz. Ne ma
zadne| podstawy do sdzena, ze gdyby Ros|ane przy| t
btw na p drog od Kaug, Francuz byby tam sne|s. A e
mogby on z tych s oderwac skerowac na Moskw?
Oczywce bardzo mao. A przecez ne mozna wysyac oddzau
wydzeonego o sabe| se na odegoc 50 m (taka |est
odegoc Smoenska od Moskwy) przecwko tak znacznemu
mastu |ak Moskwa.
Przy|wszy, ze Bonaparte pod Smoenskem, gdze po
stoczenu btew ma |eszcze okoo 160 ty. udz, byby uzna, z
moze s odwazyc na wysane przecwko Moskwe oddzau
wydzeonego, zanm nastpa btwa decydu|ca, ze uzyby do
tego 40 ty. udz, pozostawa|c 120 ty. udz przecwko
gwne| arm rosy|ske|, to w btwe same| owe 120 ty.
wynosyby |uz tyko okoo 90 ty., a zatem byyby o 40 ty.
sabsze nz pod Borodnem, czy ze Ros|ane meby przewag
o 30 ty. udz. |e za |ako mar zastosu|emy przebeg btwy
pod Borodnem, to mozna mao przypucc, ze w tym wypadku
pozostaby zwyczcam. W kazdym raze stosunek s byby
da nch korzystne|szy nz pod Borodnem. |ednak odwrt
Ros|an ne by dzeem przemyanego panu. Cofn s tak da-
eko datego, ze ekroc zamerza przy|c btw, sdz, ze
cge |eszcze ne s doc sn, aby stoczyc btw wan.
Wszeke rodk zaopatrzena uzupenena kerowane byy na
drog z Moskwy do Smoenska w Smoensku nkomu ne mogo
przy|c do gowy, aby opucc t drog. Poza tym nawet
zwycstwo pomdzy Smoenskem a Kaug ne naprawoby w
oczach Ros|an te| krzywdy, ze Moskwy ne bronono ze
wystawono | na mozwoc |e| za|ca.
|eszcze pewne| mg Bonaparte w 1813 r. bronc Paryza
przed napadem, gdyby by za| stanowska znaczne bardze| z
boku, chocazby za Kanaem Burgundzkm, zostawwszy w
Paryzu tyko kka tyscy zonerzy wraz z cznym oddzaam
gward narodowe|. Sprzymerzen ngdy by s ne odwazy
wysac korpus 50 ty. do 60 ty. czcy na Paryz, wedzc, ze
Bonaparte zna|du|e s ze 100 ty. pod Auxerre. Na odwrt, nkt
w wo|skach sprzymerzonych, gdyby s znaazy w poozenu
Bonapartego, ne doradzaby, aby opucc drog ku wasne|
stocy, ma|c go za przecwnka. Posada|c tak przewag, ne
zastanawaby s on an chw, aby ruszyc na stoc. Nawet w
takch samych okocznocach wynk bdze rzny, |e warunk
morane bd odmenne.
Chcemy |eszcze tyko zaznaczyc, ze przy takm poozenu
bocznym w kazdym wypadku stoca ub tez me|scowoc, ktr
chcemy przez to wyemnowac z rozgrywk, mus sama
posadac pewn zdonoc stawa-
na oporu, aby ada pod|azd |e| ne za| ne zup. Na tym
przerywamy rozwazana o tym przedmoce, gdyz w przyszoc,
omawa|c pan wo|ny, powrcmy do nego raz |eszcze.
Musmy wszakze rozwazyc |eszcze nn wacwoc kerunku
take| n odwrotowe|, a manowce |e| nagy zwrot. Ros|ane,
utrzymawszy az do Moskwy ten sam kerunek, opuc ten,
ktry by ch zaprowadz na Wodzmerz, a posz dae| z
pocztku w kerunku na Razan, a potem w kerunku na Kaug.
Gdyby za muse dae| stosowac odwrt, mgby on doskonae
odbywac s w tym nowym kerunku, ktry by ch zaprowadz
do K|owa, a wc znowuz o wee bze| grancy
neprzy|aceske|. |asne |est, ze Francuz, nawet |eby by w
tym czase |eszcze znaczne sne|s od Ros|an, ne mogby
utrzymac swe| n poczen przez Moskw; oddaby on ne
tyko Moskw, ecz na|prawdopodobne| tez Smoensk, a zatem
museby opucc te tak mozone osgnte zdobycze
zadowoc s teatrem wo|ennym po te| strone Berezyny.
Wprawdze w tym wypadku wo|ska rosy|ske wpadyby w
take samo nekorzystne poozene, na |ake narazyby s,
gdyby zaraz od pocztku zechcay obrac kerunek na K|w, a
manowce byyby oddzeone od gwne| masy wasnych
terytorw. Ta szkoda |ednak byaby prawe uzoryczna, gdyz w
|akmze nnym stane przybyyby do K|owa wo|ska
neprzy|aceske, ne odbywszy te| okne| drog przez Moskw!
|asne |est, ze tak nagy zwrot n odwrotowe|, ktry przy
wekch przestrzenach bardzo atwo da s uskutecznc,
zapewna wybtne korzyc:
1. Unemozwa przecwnkow (nacera|cemu) utrzymane
dawnych n poczen; urzdzene nowe| n |est |ednak
zawsze rzecz trudn, a do tego dochodz |eszcze mozwoc
coraz to nowe| zmany kerunku, a wc prawdopodobenstwo
konecznoc szukana nowe| n poczen ne tyko |eden raz;
2. Obe strony zbza| s w ten sposb znowu ku grancy,
nacera|cy ne moze |uz wasnym uszykowanem przesanac
swoch zdobyczy na|prawdopodobne| mus z nch
zrezygnowac.
Ros|a ze swym ogromnym przestrzenam |est panstwem,
wewntrz ktrego oba wo|ska mog w ten sposb formane
gonc s wza|emne.
Na terytorach mne|szych mozwy |est rwnez podobny
zwrot n odwrotowe|, |e pozostae warunk sprzy|a|, co
mozna wszakze wywnoskowac ze wszystkch okocznoc
poszczegnego wypadku.
|e zosta |uz okreony kerunek, w |akm naezy wcgac
neprzy|acea do kra|u, to samo przez s wynka, ze nasze sy
gwne pownny obrac ten sam kerunek, gdyz w przecwnym
raze sy gwne neprzy|acea ne posuwayby s w tym
kerunku, a |eby nawet neprzy|ace tan poszed, ne
mogbymy narzucc mu tych warunkw, |ake rozpatrywamy
wyze|. Moze wc powstac |eszcze tyko pytane, czy naezy ten
kerunek trzymac caoc s, czy tez odskoczyc na bok
znacznym oddzaam stosowac w ten sposb odwrt
odrodkowy.
Na to pytane musmy odrzec, ze t ostatn form dzaana
naezy z punktu odrzucc:
1. Gdyz sy bd przez to bardze| podzemne, zebrane za
w |ednym punkce stanow wane gwn trudnoc da
nacera|cego;
2. Ponewaz nacera|cy uzysku|e korzyc dzaana po
nach wewntrznych, |est bardze| skupony nz my, a zatem
moze tym atwe| uzyskac przewag w poszczegnych
punktach. Wprawdze przewag te| naezy mne| s obawac
przy systeme, poega|cym przede wszystkm na staym
cofanu s, ae konecznym warunkem tego cofana |est: byc
stae prznym da przecwnka ne dopuszczac do porazk
poszczegnych czc, co atwo moze s zdarzyc. Dae|,
konecznym warunkem takego odwrotu |est: stopnowe
narastane s gwnych az do osgnca przewag, aby mc
doprowadza do rozstrzygnca, co przy rozdzeenu st byoby
rzecz nepewn;
3. Ponewaz w oge dzaane koncentryczne na przecwnka
ne |est wacwe da sabszego;
4. Ponewaz wobec rozdzeena s obroncy znka| pewne
u|emne konsekwenc|e sabych stron nacera|cego;
na|wazne|sze z tych stron sabych gboko sga|cego natarca
s: duge ne poczen odsonte skrzyda strategczne;
forma odrodkowa odwrotu zmusza nacera|cego do
sfrontowana czc swoch s na bok ten oddza, ktry
wacwe ma tyko wzac nasze przecwstawone mu sy,
dokonu|e ponekd prcz tego |eszcze czego nnego, a
manowce bron pewne| czc n poczen.
Odrodkowa wc forma odwrotu ne |est korzystna da
samego strategcznego |ego dzaana. |e za w ten sposb
ma s przygotowac pne|sze dzaane na neprzy|acesk
n odwrotow, to musmy przypomnec to, comy powedze
w rozdzae poprzednm.
|eden tyko ce moze skonc do odwrotu odrodkowego: |e
manowce dzk nemu mozemy zabezpeczyc prownc|e, ktre
w przecwnym raze opanowaby neprzy|ace.
|ake poace kra|u obsadz nacera|cy po prawe| ewe|
strone, da s przewazne przewdzec z dostatecznym
prawdopodobenstwem ze skupena kerunku |ego s, z
poozena |ego prownc|, fortec td, w stosunku do naszych.
Obsadzane za wasnym oddzaam tych poac kra|u, o ktre
on prawdopodobne s ne pokus, byoby nebezpecznym
marnowanem s. Trudne| |uz |est przewdzec, czy wydzeone
oddzay potra przeszkodzc za|cu przez nacera|cego tych
poac kra|u, ktre on prawdopodobne za|c zechce, w tym
wypadku wee zaezy od zdonoc trafne| oceny poozena.
Cofa|c s w 1812 r., Ros|ane pozostaw na Woynu 30
ty. udz pod wodz Tormassowa, przecwstawa|c |e som
austrackm, |ake may wtargnc do te| prownc|. Obszar
prownc|, rozczne trudnoc |e| terenu, nezbyt przewaza|ce
sy, |ake may na n uderzyc, uprawnay
Ros|an do zywena nadze, ze w tych stronach posadac bd
przewag, a przyna|mne|, ze bd mog utrzymac s w
pobzu grancy. Przez to mog on w przyszoc osgnc
bardzo wazne korzyc, nad ktrym ne chcemy tu s
zastanawac. Prcz tego prawe nemozwe byo cgnce
tych oddzaw |eszcze na czas do s gwnych, nawet gdyby
chcano to uczync. Z tych wc powodw zdecydowana s
suszne na pozostawene tych wo|sk na Woynu, aby tam
toczyc odosobnon wak. |e |ednak w pane strategcznym,
opracowanym przez generaa Phua, cofac s na Dryss maa
tyko arma Barcaya (80 ty. udz), arma za Bagratona {40
ty. udz) maa pozostac na prawym skrzyde Francuzw, aby
m potem spac na tyy, to |uz na perwszy rzut oka wdzmy, ze
arma ta ne maaby moznoc utrzymana s na Ltwe
poudnowe|, na bskch tyach francuskch s gwnych,
ktrych przewaza|ce masy znszczyyby | nebawem.
Rozume s samo przez s, ze w zasadze |uz w nterese
broncego s |est pozostawane nacera|cemu mozwe mao
prownc|, ae zawsze |est to ceem podrzdnym. Rwnez rzecz
|asn |est, ze natarce tez |est tym trudne|sze, m bardze|
potramy zmne|szyc, a racze| zwzc teatr wo|enny, na ktrym
neprzy|ace moze dzaac. Wszystko to |ednak podega przecez
warunkow, aby przy tych poczynanach mec prawdopodo-
benstwo wasnego sukcesu aby sy gwne obroncy ne
zostay przez to zbyt osabone, gdyz one to musz przede
wszystkm uzyskac ostateczne rozstrzygnce. Trudnoc
bowem, |ake powsta| da neprzy|aceskch s gwnych,
przede wszystkm wywou| decyz| odwrotu na|sne|
zwksza| zwzan z tym strat s zycznych moranych.
Odwrt w gb kra|u pownen odbywac s z zasady
nepobtym nepodzeonym sam, bezporedno w obczu
neprzy|aceskch s gwnych, mozwe |ak n|powone|,
swym staym oporem pownen zmuszac przecwnka do cge|
gotowoc bo|owe| do szkodwego da sebe stosowana
rodkw bezpeczenstwa zarwno taktycznych, |ak
strategcznych.
Gdy obe strony dotary |uz w ten sposb do kresu drog
dzaan zaczepnych, pownen wtedy obronca, |e tyko moze,
za|c stanowsko skone do kerunku tego natarca, a nastpne
dzaac na tyy wroga wszystkm rodkam, |ake ma do
dyspozyc|.
Kampana 1812 r. w Ros| ukazu|e wszystke te z|awska ch
oddzaywane w weke| ska, |ak gdyby w zwercade
powksza|cym. Aczkowek ne by to odwrt dobrowony, to
|ednak doskonae mozna go rozpatrywac z tego wane punktu
wdzena. Gdyby Ros|ane po raz drug me go przeprowadzac
dokadne w tych samych okocznocach z posadan obecne
wadomoc sukcesu, to uczynby panowo dobrowone to
samo, co w 1812 r. stao s przewazne bez uprzednego
zamaru. Wszakze ne mebymy zupene rac|, gdybymy
sdz, ze poza tym ne ma an tez ze ne mogoby byc
przykadu podobnego tam, gdze brak przestrzen takch |ak w
Ros|.
Wszdze, gdze natarce strategczne zaamu|e s wskutek
samych trudnoc bez rozstrzygnca za pomoc btwy gdze
napastnk |est zmuszony do bardze| czy mne| zgubnego da
sebe odwrotu, zachodz ten sam gwny warunek ten sam
zasadnczy efekt tego sposobu obrony, bez wzgdu na
towarzyszce mu ewentuane okocznoc modyku|ce.
Kampana Fryderyka Wekego w 1742 r. na Morawach, 1744 r.
w Czechach, kampana francuska 1743 r. w Austr Czechach,
kampana ksca Brunwckego 1792 r. we Franc|, kampana
zmowa Masseny 1810--1811 r. w Portuga - s to przykady
wskazu|ce wypadk podobne, ae w znaczne zmne|szonych
rozmarach okocznocach. Poza tym za |est mnstwo
fragmentarycznych dzaan tego rodza|u, gdze wprawdze ne
cay sukces, ae znaczn czc tegoz trzeba przypsac te|
zasadze, ktr tuta| podtrzymu|emy. Przykadw tych |ednak
ne przytaczamy, gdyz koneczne by tu byo take ch rozw|ane,
ze zaprowadzoby nas zbyt daeko.
W Ros| w nnych przytoczonych przykadach kryzys
nastp bez rozstrzygnca w wygrane| btwe w
kumnacy|nym punkce. Rwnez tam, gdze ne mozna nawet
oczekwac podobnego dzaana, rzecz dostateczne wazn |est
doprowadzene do takego stosunku s, ktry umozwa
zwycstwo. Zwycstwo to za, nby perwszy powazny mpus,
powodu|e ruch, ktrego zgubne skutk rosn zwyke stosowne
do praw sy czena.
ROZDZIAL DZIEWIETNASTY
Powstane udowe
Powstane udowe |est w Europe cywzowane| z|awskem
dzewtnastego stueca. Ma ono swych zwoennkw swych
przecwnkw. Tych ostatnch ma abo z powodw potycznych,
gdyz uwaza| on powstane za rodek rewoucy|ny, za
ogoszony prawne stan anarch, ktry |est |akoby rwne
nebezpeczny da porzdku spoecznego wewntrz kra|u, |ak
da wroga, abo tez z powodw mtarnych, gdyz sdz, ze
skutek ne odpowada zuzycu s. Perwszy punkt ne obchodz
nas tuta|, gdyz rozpatru|emy powstane udowe tyko |ako
rodek wak, a wc w stosunku do wroga. Ostatn punkt
wszakze skana nas do uczynena uwag, ze powstane udowe
naezy w ognoc traktowac |ako konsekwenc| przeomu,
|akego dokona w naszych czasach zywo wo|ny w dawnym
sztucznym |ego obwarowanu, |ako rozszerzene wzmocnene
caego nszczcego procesu, |ak nazywamy wo|n.
System rekwzyc|, rozrost wo|sk do obrzymch mas dzk
temu systemow oraz z powodu powszechnego obowzku
suzby wo|skowe|, wreszce uzyce obrony kra|owe| (andwehry)
- wszystko to s rzeczy, ktre, |e s wy|dze z dawnego,
ce ogranczonego systemu mtarnego, zmerza| w tym
samym kerunku, w tymze kerunku zmerza tez powoane
pospotego ruszena (andsturmu) abo powstane udowe.
Skoro za perwsze spord tych nowych rodkw stanow
naturan neunknon konsekwenc| przeamana dawnych
ram skoro sy tego, ktry perwszy tych rodkw uzy,
wzmogy s tak potzne, ze porway za sob przecwnka
zmusy go rwnez do chwycena s ch, to z powstanem
udowym dze|e s tak samo. W ognoc kazdy nard, ktry
posugu|e s nm rozsdne, uzyskac moze stosunkow
przewag nad tym, ktrzy nm gardz. |e za tak |est, to
moze powstac tyko pytane, czy to nowe wzmocnene zywou
wo|ny |est da udzkoc w oge zbawenne, czy tez ne -
pytane, na ktre odpowedzec trzeba by podobne, |ak na
zagadnene wo|ny |ako take| - obe te kweste pozostawamy
ozofom. Mozna by co prawda sdzc, ze sy zuzyte na
powstane udowe daoby s wykorzystac z wkszym skutkem,
zuzywszy |e na nne rodk wak. Ne trzeba wszakze wekch
badan, aby s
przekonac, ze sy te przewazne ne sto| do dyspozyc| ze ne
mozna ch uzyc zupene dowone. Istotna ch czc, a
manowce wartoc morane, w oge powsta| |edyne dzk
te| forme ch uzyca.
Ne pytamy |uz zatem: |ak cen zapac nard za opr,
stawany przezen z bron w rku?, ecz pytamy: |ak wpyw
moze ten opr wywrzec, |ake s |ego warunk |ak naezy go
uzyc?
Ze tak opr rozproszony ne moze zadawac wekch cosw,
skoncentrowanych w czase przestrzen, wynka to z natury
rzeczy. Dzaane |ego zwraca s, podobne |ak w naturze
zyczne| procesu parowana, ku powerzchn. Im wksza |est ta
powerzchna, m wkszy |est kontakt, w |akm s ono zna|du|e
z wo|skem neprzy|aceskm, czy m bardze| s ono
rozprzestrzena, tym wksze |est dzaane powstana
udowego. Nszczy ono, nby ccho te|cy zar, podstawy wo|ska
neprzy|aceskego. Ponewaz za potrzebu|e czasu, aby
uzyskac powodzene, datego podczas tego oddzaywana na
sebe obu tych czynnkw powsta|e stan napca, ktry abo
stopnowo ustpu|e, gdy powstane udowe w poszczegnych
punktach zosta|e stumone, a w nnych samo powo wygasa,
abo tez prowadz do przesena, |e pomene tego ognego
pozaru ogarna| cae wo|sko neprzy|aceske zmusza| |e do
opuszczena kra|u da uratowana s przed cakowt zagad.
Uzyskane takego rozstrzygnca przez samo tyko powstane
udowe byoby mozwe tyko przy takm obszarze za|tego
kra|u, |ak ma spord panstw europe|skch |edyne Ros|a, abo
tez przy tak weke| dysproporc| pomdzy czebnoc arm
na|ezdncze| a obszarem kra|u, |aka w rzeczywstoc ngdy ne
zachodz. |e wc ne chcemy uegac zudzenom, musmy
wyobrazc sobe powstane udowe w zwzku z arm reguarn,
dzaa|ce w my wspnego panu, ogarna|cego caoc.
Warunk, przy ktrych dopero powstane udowe moze byc
skuteczne, s nastpu|ce:
1. Aby wo|na prowadzona bya wewntrz kra|u;
2. Aby ne bya ona rozstrzygnta przez |edn |ak
katastrof;
3. Aby teatr wo|enny obe|mowa znaczne poace kra|u;
4. Aby charakter narodu sprzy|a temu sposobow wak;
5. Aby kra| by bardzo poprzecnany nedostpny abo
wskutek gr ub asw bot, abo tez wskutek charakteru |ego
uprawy.
Ne rozstrzyga tu fakt, czy udnoc |est czna, czy tez ne,
gdyz brak udz bywa tuta| na|mne|szy. Czy meszkancy s
bedn, czy bogac, ne |est to rwnez bezporedno decydu|ce
abo tez przyna|mne| ne pownno decydowac. Ne naezy tu
wszakze zapomnac, ze udnoc bedna, przyzwycza|ona do
wytzone| pracy nedostatku, |est tez bardze| wo|owncza
sne|sza.
Wacwoc kra|u nadzwycza| sprzy|a|c skutecznoc
powstana udowego |est rozrzucene sedzb meszkancw,
|ake zna|du|emy w weu okocach Nemec. Kra| sta|e s
wskutek tego bardze| poprzecnany
pokryty, drog s gorsze, chocaz czne|sze, zakwaterowane
wo|sk sprawa neskonczone trudnoc, szczegne za
powtarza s tam na ma ska wacwoc wo|ny udowe| w
ognoc, a manowce, ze czynnk oporu z|awa s tam
wszdze ngdze. |e meszkancy grupu| s w woskach, to
na|bardze| nespoko|ne z nch za|mu|e s przez wo|ska abo
nawet za kar grab s |e, pa td., co |ednak w
gospodarstwach np. westfaskch neatwo da s zrobc.
Uzyce pospotego ruszena uzbro|onych grup udowych
ne moze ne pownno kerowac s przecw neprzy|aceskm
som gwnym an nawet przecwko znaczne|szym |ego
korpusom. Ne ma ono zadana mazdzena samego |dra, tyko
podgryzane na powerzchn na skra|ach. Powstane pownno
wybuchnc w prownc|ach poozonych z daa od teatru wo|ny
ne zaanych przez sy neprzy|aceske, aby wyrwac te
prownc|e cakem spod |ego wpywu. Tam, gdze neprzy|acea
ne ma |eszcze wcae, ne zabrakne odwag do zbro|ena s
przecw nemu, a za tym przykadem rozpaa s stopnowo
rwnez masa ssednch meszkancw. W ten sposb
rozszerza s ogen nby pozar na stepe dosga wreszce
terenu, na ktrym opera s napastnk. Ogarna on |ego ne
poczen traw zywotne artere |ego stnena. |e s bowem
nawet ne ma przesadnych wyobrazen o wszechmocy
powstana udowego ne uwaza s go za zywo newyczerpany
neprzezwyczony, ktremu same sy zbro|ne ne mog
nakazac spoko|u, |ak czowek watrow czy deszczow, krtko
mwc, |e s nawet ne opera wasnego sdu na
wymownych prokamac|ach - to |ednak przyznac trzeba, ze
uzbro|onych chopw ne mozna pdzc przed sob podobne |ak
oddzau zonerzy, ktrzy trzyma| s kupy zwyke uceka|
wprost przed sebe, podczas gdy tamc, rozbc, rozprasza| s
na wszystke strony, ne potrzebu|c do tego wcae
kunsztownych panw. Totez marsz kazdego mne|szego
oddzau w grach, w okocy esste| ub w oge sne|
poprzecnane| nabera charakteru bardzo nebezpecznego. W
kazdym momence marsz moze s przeksztacc w wak
nawet wtedy, gdy |uz od dawna ne ma mowy o zbro|nym
przecwnku, mog kazde| godzny z|awc s na tyach koumny
c sam chop, ktrych przepdzo dawne| czoo te|ze koumny.
Co za do nszczena drg zamykana cann, to rodk,
|akm s posugu| czaty ub pod|azdy wo|sk reguarnych, tak
s ma| w stosunku do tych, ktre stosu|e masa chopska, |ak
mne| wce| ruchy automatu do ruchw czoweka.
Neprzy|ace ne ma nnego rodka przecwko dzaanu
pospotego ruszena nz wysyane weu oddzaw da
eskortowana swoch dowozw, do obsadzena stac|
wo|skowych, przeczy, mostw td. Ponewaz perwsze prby
pospotego ruszena bd neznaczne, datego te oddzay
wydzeone bd sabe, gdyz kazdy obawa s zbytnego
rozproszena s. Z tych za sabych oddzaw rozgorze|e
dopero na dobre ogen powstana, w kku me|scach uzyska
ono powodzene wskutek przewag czebne|, odwaga wzrone,
ochota do wak s wzmoze ntensywnoc wak przyberze na
se, az s zbzy punkt kumnacy|ny, ktry ma rozstrzygnc o
wynku.
Wedug naszych wyobrazen powstane udowe ne pownno
s ngdze, |ako z|awsko o charakterze mgstym rozwewnym,
kondensowac w caa stae, gdyz w tym wypadku neprzy|ace
skeru|e odpowedne sy przecwko temu orodkow, znszczy
go zdobdze wek mas |encw. Wtedy wszakze upada
odwaga, wszyscy sdz, ze caa sprawa |uz |est rozstrzygnta,
a dasze trudy |uz daremne bron wypada udow z rk. Z nne|
|ednak strony |est koneczne, aby mgawca owa zberaa s w
pewnych punktach w gstsze masy tworzya grone chmury, z
ktrych kedy moze spac potzny grom. Punkty te ez
gwne na skrzydach neprzy|aceskego teatru wo|ny, |ak to
|uz mwmy. Sy powstancze musz tam zczyc s w |edn
wksz bardze| uporzdkowan caoc, z maym dodatkem
oddzaw reguarnych, tak by uzyskac |uz wygd
uporzdkowanego wo|ska byc w stane odwazyc s na
powazne|sze dzaana. Od tych punktw poczwszy, az po tyy
neprzy|aceske, natzene pospotego ruszena wystawonego
na na|sne|sze uderzena wroga pownno s zmne|szac.
Zwarte za owe masy s przeznaczone do napadw na
powazne|sze zaog pozostawone przez neprzy|acea. Poza
tym napena| one obaw trosk oraz wzmaga| wpyw
morany caoc, bez nch wrazene ogne ne byoby sne
cae poozene ne byoby da neprzy|acea dostateczne
nepoko|ce.
To bardze| krzepke zorganzowane caego powstana
udowego zapewn wdz na|atwe| przez wsparce pospotego
ruszena maym oddzaam wo|ska reguarnego. Bez takego
wsparca na duchu newek czb oddzaw reguarnych
brakoby udnoc przewazne zaufana we wasne sy,
porywu do chwycena za bron. Im sne|sze za bd prze-
znaczone do tego oddzay, tym wksza bdze ch sa
atrakcy|na, tym wksza bdze awna, ktra ma spac. Ma to
|ednak swo|e grance, gdyz byoby rzecz po czc nawet
szkodw dzec ca arm da tych podrzdnych cew,
rozwadnac | ne|ako w pospotym ruszenu tworzyc przez to
rozcgnt, we wszystkch punktach sab n obronn, gdze
mozna byc pewnym, ze zarwno arma reguarna, |ak pospote
ruszene nebawem byyby gruntowne znszczone.
Dowadczene rwnez zda|e s uczyc, ze |e w dane|
prownc| |est zbyt duzo oddzaw reguarnych, to powstane
udowe zwyke zmne|sza swo| energ skutecznoc.
Przyczyny tego tkw po perwsze w tyrn, ze cga to do dane|
prownc| zbyt wee oddzaw neprzy|aceskch; po druge, ze
udnoc poczyna nazbyt poegac na oddzaach reguarnych, a
po trzece, obecnoc znacznych mas wo|ska zanadto absorbu|e
w nny sposb sy udnoc, a manowce przez kwaterunek,
dowozy, dostawy td.
Inny rodek, zapobega|cy zbyt skuteczne| reakc| wroga na
powstane udowe, stanow |ednoczene podstawow zasad
|ego zastosowana. |est to zasada, aby posugu|c s tym
strategcznym rodkem obronnym, rzadko kedy abo wcae
ne dopuszczac do obrony taktyczne|. Charakter w a k
pospotego ruszena |est podobny do wszekch wak oddzaw
mne| wartocowych: weka gwatownoc gorczkowoc
natarca, natomast mao zmne| krw saba wytrzymaoc. Poza
tym |est mao wazne, czy gromada pospotego ruszena bdze
zwyczona rozproszona, gdyz na to |est ona przygotowana,
ae ne mozna dopucc do |e| znszczena przez zbyt duze straty
w zabtych, rannych |encach, podobne bowem kesk szybko
ugasyby |e| zapa. Obe za wacwoc s cakowce
sprzeczne z natur obrony taktyczne|.
Btwa obronna wymaga konsekwentnego, duzszego,
panowego dzaana zdecydowane| odwag. Sam tyko zamar,
od ktrego mozna odstpc tak szybko, |ak s chce, ne moze
ngdy w obrone doprowadzc do powodzena. |e wc
pospote ruszene mus ob|c obron |akego odcnka terenu,
to ne moze ngdy do|c do rozstrzyga|ce| wane| btwy
obronne|; zgnoby wtedy, ne zwaza|c na na|bardze| nawet
sprzy|a|ce okocznoc. Moze wc ono pownno bronc
dostpw do gr, grob na botach, prze|c przez rzek tak
dugo, |ak tyko potra. |ednak skoro tyko obrona ta zostane
przeamana, pownno racze| s rozproszyc kontynuowac swo|
obron przez nespodzewane napady, nz cgac do casnych
ostatecznych schronsk na wacwych pozyc|ach obronnych,
pozwaa|c s na nch zamknc. Bez wzgdu na mstwo udu,
na ' wo|ownczoc |ego charakteru, na |ego nenawc do wroga,
na sprzy|a|cy teren - ne mozna zaprzeczyc, ze powstane
udowe ne da s utrzymac w nazbyt czke| atmosferze
nebezpeczenstwa. |e wc trzeba gdze nagromadzc
matera pany da wywoana powaznego pozaru, mus s to
dzac w punktach bardze| odegych, gdze zna|dze on doc
powetrza ne da s stumc przez |edno sne uderzene.
Po tych rozwazanach, ktre s racze| wyczucem prawdy nz
obektywn anaz, ponewaz przedmot sam w oge zbyt mao
|eszcze by stosowany w praktyce zbyt skpo opsany przez
tych, ktrzy go dugo wasnym oczam obserwowa, mamy do
dodana |eszcze tyko, ze strategczny pan obrony moze
zawrzec w sobe wspdzaane powstana udowego dwo|ak
drog, a manowce: abo |ako rodek ostateczny po przegrane|
btwe, abo |ako naturan pomoc, zanm btwa decydu|ca
zostane wydana. Ta druga ewentuanoc przewdu|e z gry
odwrt w gb kra|u ten poredn sposb przecwdzaana, o
|akm mwmy w smym w osemnastym rozdzae ksg
nne|sze|. Wystarczy wc, |e powemy tu |eszcze kka tyko
sw o powoanu pospotego ruszena po przegrane| btwe.
Zadne panstwo ne pownno sdzc, ze os |ego, a
manowce cay |ego byt zaws od |edne| btwy, chocazby
na|bardze| rozstrzyga|ce|. |e |est ono pobte, to powoane
nowych s naturane osabene, |akemu uega z czasem kazde
natarce, moze sprowadzc odman sytuac|. Moze tez uzyskac
pomoc z zewntrz. Na merc zawsze |eszcze bdze czas, a |ak
naturanym popdem toncego |est chwytane s chocby
somk, tak tez w naturanym porzdku wata moranego ezy,
ze nard prbu|e ostatecznego rodka ratunku, wdzc s
rzuconym na skra| przepac.
Nezaezne od tego, |ak mae sabe |est dane panstwo w
stosunku do swego wroga, ne pownno ono unkac tego
ostatnego wysku pod groz stwerdzena, ze ne ma |uz w nm
duszy. Ne wycza to mozwoc ratowana s przed cakowt
zagad za pomoc okuponego weoma oaram poko|u, ae
podobny zamar ne wycza ze swe| strony pozytku
zastosowana nowych rodkw obrony. Ne czyn one poko|u
trudne|szym gorszym, przecwne, atwe|szym epszym.
|eszcze potrzebne|sze s te rodk, |e pomocy oczeku|emy od
tych, ktrzy s zanteresowan w utrzymanu nas. Rzd zatem,
ktry po przegrane| btwe wane| my tyko o tym, |akby
szybko dozwoc narodow uozyc s w egowsku poko|u,
opanowany uczucem zawedzonych wekch nadze ne czu|e
|uz w sobe odwag ochoty do wytzena wszystkch s,
dopuszcza s w kazdym wypadku na skutek saboc weke|
nekonsekwenc| wykazu|e, ze ne |est wart zwycstwa,
datego tez, byc moze, wcae ne by zdony do |ego
wywaczena.
Bez wzgdu wc na to, |ak decydu|ca bya kska, ktre|
uego panstwo, naezy wraz z odwrotem wo|sk w gb kra|u
dopucc do gosu dzaanoc fortec powstan udowych. Z tego
wzgdu korzystne bdze, |e skrzyda gwnego teatru wo|ny
s ogranczone przez gry ub przez nne |ake obszary trudne
do przebyca, ktre wystp wtedy w ro bastonw,
nacera|cy za bdze zmuszony wytrzymac ch strategczny
ogen ankowy.
Gdy zwyczca pogrzy s w pracach obznczych,
pozostawa wszdze sne garnzony da zabezpeczena swych
n poczen abo zgoa porozsya korpusy da zapewnena
sobe swobody ruchw da utrzymana w porzdku ssednch
prownc|, gdy |uz przez czne straty s zywych sprztu osab
s znaczne - wtedy nade|dze moment odpowedn da arm
bronce| s, aby znowu wstpc w szrank napastnka
zna|du|cego s w nekorzystnym poozenu doprowadzc do
zachwana s za pomoc dobrze zadanego cosu.
ROZDZIAL DWUDZIESTY
Obrona teatru wo|ennego
Mogbymy prawdopodobne zadowoc s omwenem
na|wazne|szych rodkw obrony, sposb za czena s ch z
caym panem obrony poruszyc dopero w ksdze ostatne|, w
ktre| omawac bdzemy pan wo|ny. Z tego panu bowem ne
tyko wypywac bdze w swoch gwnych zarysach okreony
zostane kazdy podporzdkowany mu pan natarca obrony, ae
tez w weu wypadkach cay pan wo|ny ne bdze nczym
nnym, |ak pro|ektem natarca czy tez obrony gwnego teatru
wo|ny. "W oge |ednak ne mogmy |eszcze zaczc mwc o
caoksztace wo|ny, aczkowek na wo|ne bardze| nz gdze
ndze| szczegy okreone s przez caoc, a charakter wo|ny
przenka znaczne |e modyku|e. Natomast musemy z
pocztku uwadomc sobe dokadne| poszczegne przedmoty
|ako odosobnone czstk. Bez tego postpowana od rzeczy
prostych do bardze| zozonych przytoczen bybymy przez
mnstwo neokreonych wyobrazen zwaszcza oddzaywana
wza|emne, na wo|ne tak czste, stae mcyby nasze wyobra-
zena. Chcemy wc przybzyc s do caoc na raze |eszcze
tyko o |eden krok, to znaczy chcemy rozwazyc obron teatru
wo|ny |ako takego odszukac nc, na |ak daoby s nanzac |uz
omwone przedmoty.
Obrona wedug naszych wyobrazen |est nczym nnym | ak
sne|sz form wak. Zachowane wasnych s bo|owych
znszczene neprzy|aceskch, |ednym sowem: zwycstwo |est
przedmotem te| wak, ae oczywce ne |est |e| ostatecznym
ceem.
Ceem tym |est utrzymane wasnego panstwa pokonane
neprzy|aceskego, znowu |ednym sowem; |est nm
zamerzony pok|, gdyz dopero on kwdu|e zatarg konczy go
w wynku ognym.
Czymze |est panstwo neprzy|aceske z punktu wdzena
wo|ny? Przede wszystkm wazne s |ego sy zbro|ne, nastpne
|ego obszar, ae newtpwe tez |eszcze wee nnych rzeczy,
ktre mog pozyskac domnu|c waznoc dzk szczegnym
okocznocom. Naez tu przede wszystkm zewntrzne
wewntrzne stosunk potyczne, ktre nekedy decydu|
bardze| nz wszystke nne. Chocaz sy zbro|ne obszar pan-
stwa neprzy|aceskego same przez s ne stanow panstwa,
a nawet
ne wyczerpu| wszekch stosunkw, |ake mog zachodzc
mdzy panstwem a wo|n, to |ednak oba te przedmoty s
domnu|ce w wkszoc wypadkw neskonczene gru| sw
waznoc nad wszekm nnym wzgdam,
Sy zbro|ne ma| zadane ochronc wasne terytora
panstwowe ub zdobywac neprzy|aceske. Terytorum za na
odwrt zyw odradza stae sy zbro|ne. Zaez wc od sebe,
wspera| s wza|emne, s da sebe wza|em rwne wazne. A
|ednak w ch stosunku wza|emnym zachodz pewna rznca. |e
sy zbro|ne s znszczone, tzn. pobte, nezdone do daszego
oporu, to samo przez s nastpu|e utrata kra|u, Natomast, na
odwrt - ze zdobyca kra|u ne wynka znszczene s
zbro|nych, te bowem mog kra| opucc dobrowone, aby go
pne| tym atwe| zdobyc. A nawet ne tyko cakowte
pokonane s zbro|nych decydu|e o ose kra|u - |uz bowem
kazde znaczne osabene ch prowadz reguarne do straty
pewne| poac kra|u. Natomast ne kazda taka znaczna strata
terytorana powodu|e anaogczne osabene s zbro|nych; na
duzsz met newtpwe tak, ae ne zawsze w obrbe okresu
czasu, w ktrym zapada rozstrzygnce wo|ny.
Wynka std, ze utrzymane wasnych, a osabene ub
znszczene neprzy|aceskch s zbro|nych |est wazne|sze nz
utrzymane terytorum, a zatem mus stanowc na|bzszy ce
dzen wodza. Opanowane kra|u wysuwa s naprzd |ako ce
dopero wtedy, gdy tamten rodek (osabene ub znszczene
s zbro|nych przecwnka) ne spowodowa go sam przez s.
Gdyby cae sy zbro|ne neprzy|acea zczone byy w |edn
arm gdyby caa wo|na poegaa na stoczenu |edne| tyko
btwy, to opanowane kra|u zaezaoby cakowce od wynku te|
btwy. Znszczene s zbro|nych neprzy|acea, zdobyce kra|u
neprzy|aceskego zabezpeczene wasnego wypywaoby zen
byoby ponekd z nm dentyczne. Spyta|my teraz; co moze
przede wszystkm skonc obronc do odchyena s od te|
na|prostsze| formy aktu wo|ny rozdzeena swych s w
przestrzen? Odpowed brzm; nedostateczny zasg
zwycstwa, |ake mgby wywaczyc za pomoc z|ednoczonych
s. Kazde zwycstwo ma sw| zakres oddzaywana. |e
ogarne ono cae panstwo neprzy|aceske, a zatem ca |ego
s zbro|n cay obszar kra|u, tzn. |e wszystke |ego czc
bd porwane razem przez ten sam prd; w |ak wprawmy
|dro |ego s, to zwycstwo take stanowc bdze wszystko,
czego nam trzeba, podza s naszych ne byby dostateczne
uzasadnony. |eby wszakze stnay oddzay neprzy|aceske
obszary obu kra|w, na ktre zwycstwo nasze ne rozcgaoby
|uz swe| mocy, to musebymy na te oddzay na te obszary
zwrcc szczegn uwag ne mogc pewnych poac kra|u
skupc w |ednym punkce |ak arm, musebymy wo|ska nasze
podzec czy to da natarca, czy tez obrony tych obszarw.
Tyko w panstwach maych terytorane zaokrgonych
zachodz mozwoc takego z|ednoczena s zbro|nych, |ak tez
prawdopodobenstwo, ze wszystko zaezy od ch pokonana.
Przy wekch obszarach kra|u, przy wchodzcych w gr wekch
przestrzenach abo tez w raze koac| panstw, ktre otacza|
nas z kku stron, z|ednoczene take |est w praktyce zupene
nemozwe. Tu wc bdze musa z konecznoc nastpc
podza s, a wraz z tym powstan rzne teatry wo|ny.
Zakres oddzaywana zwycstwa zaezec bdze naturane
od |ego wekoc, ta za od masy zwyczonych wo|sk. To zatem
uderzene, ktrego szczwy wynk sgne na|dae|, moze byc
skerowane na t poac kra|u, gdze skupone s na|czne|sze
sy neprzy|aceske, a sukcesu tego bdzemy tym pewne|s,
m wksza |est masa s wasnych uzyta przez nas do tego
uderzena. Ten naturany beg wyobrazen naprowadza nas na
obraz, ktry pozwo ustac go wyrane|: |est to natura
dzaane punktu czkoc w mechance.
Podobne |ak punkt czkoc zna|du|e s zawsze tam,
gdze zgromadzona |est wksza masa, podobne |ak kazde
uderzene w punkt czkoc |akego czaru |est
na|skuteczne|sze, podobne |ak na|sne|szy cos otrzymu|e s
od punktu czkoc |ake| sy - tak |est na wo|ne. Sy
zbro|ne kazde| strony prowadzce| wo|n, czy to
poszczegnego panstwa, czy tez zwzku panstw ma| w sobe
pewn |ednoc, a dzk temu pewn spostoc. Gdze za taka
spostoc stne|e, tam wystpu| tez anaoge punktu
czkoc. Wewntrz tych s zbro|nych powsta| wwczas pewne
punkty czkoc, ktrych ruchy kerunk decydu| o
pozostaych punktach, a zna|du| s te punkty czkoc tam,
gdze |est zgromadzona wkszoc s zbro|nych. |ednakze -
podobne |ak w wece ca martwych dzaane na punkt
czkoc zna|du|e sw mar grance w swostoc
poszczegnych czc skadowych - tak |est na wo|ne moze
tu |ak tam atwo powstac cos sne|szy, nz tego wymaga
opr, czy cos w przn, tzn. marnowane s.
|akze odmenna, o e sne|sza |est spostoc w wo|sku,
prowadzonym do btwy pod |ednym sztandarem, rozkazem
osobstym |ednego wodza nz w wo|skach sprzymerzonych,
rozcgntych na 50 czy 100 m abo tez zgoa opartych o
podstawy dzaana rozrzucone w rznych kerunkach. Tam
spostoc t naezy traktowac |ako czynnk na|sne|szy, a
|ednoc |ako rzecz na|bzsz, tu |ednoc |est bardzo daeka,
czsto poega|ca tyko na wspnych zamerzenach
potycznych, a nawet wtedy stne|e tyko skpo
nekompetne, spostoc za czc skadowych 'przewazne |est
bardzo saba, czsto zupene uzoryczna.
|e wc z |edne| strony sa, |ak chcemy nadac uderzenu,
wymaga |ak na|wkszego skupena s, to z druge| strony
naezy s obawac wszeke| przesady |ako rzeczywste| szkody,
gdyz pocga ona za sob marnowane s, to za znowu - brak
s w nnych punktach.
Wykryc te centra gravtats s zbro|nych przecwnka,
zbadac ch zakres oddzaywana - oto gwna czynnoc oceny
strategczne|. Trzeba bowem zawsze zapytac sebe, |ak wpyw
na reszt oddzaw wywrze p|ce naprzd ub w ty pewnego
oddzau te| czy tamte| strony.
Ne sdzmy tu byna|mne|, ze wynaemy nowy sposb
postpowana, oparmy tyko praktyk wszekch czasw
wodzw na po|cach, ktre ma| na ceu wy|anene zwzku
te| praktyk z natur rzeczy.
W ksdze ostatne| rozwazac bdzemy, |ake dzaane w
caym pane wo|ny wywoa my o punkce czkoc s
przecwnka, do |ego bowem zakresu przedmot ten wacwe
naezy wycgnmy go stamtd tyko datego, aby ne
dopucc do uk w szeregu wyobrazen. W rozwazanu tym
wdzemy, |ake warunk w oge wpywa| na podza s.
Istne| tu w grunce rzeczy dwa rozbezne zanteresowana:
perwsze - posadane kra|u, dzy do podzau s; druge -
uderzene na punkt czkoc s przecwnka, czy |e znw do
pewnego stopna.
W ten sposb powsta| teatry wo|ny ub poszczegne
obszary wo|enne. S to manowce take wycnk terytorum
kra|u take czc rozokowanych w tym kra|u wo|sk, wewntrz
ktrych kazde rozstrzygnce, spowodowane przez sy gwne,
dzaa|ce na tym terene, rozcga s bezporedno na caoc
porywa| w swom kerunku. Mwmy tu bezporedno, gdyz
rozstrzygnce na |ednym teatrze wo|ny mus wywrzec pewen
bardze| ub mne| odegy wpyw na teatry ssedne.
Musmy tu raz |eszcze wyrane zaznaczyc, aczkowek ezy
to |uz w naturze rzeczy, ze tu |ak wszdze w naszych
denc|ach dotykamy tyko gwnych orodkw pewnych
zagadnen, ne chcemy bowem an nawet ne mozemy
wytyczac m granc przez |ake ostro zarysowane ne.
Sdzmy wc, ze teatr wo|enny nezaezne od tego, czy |est
duzy czy may, tworzy wraz z dzaa|cym na nm sam
zbro|nym, znowu bez wzgdu na ch rozmary, tak caoc,
ktra da s sprowadzc do |ednego punktu czkoc. W tym
punkce czkoc pownno zapac rozstrzygnce. I tuta|
osgnc zwycstwo znaczy w na|szerszym znaczenu tego
sowa obronc dany teatr wo|enny.
ROZDZIAL DWUDZIESTY PIERWSZY
Obrona teatru wo|ennego (cg daszy)
Obrona skada s z dwch rznych czynnkw, manowce z
rozstrzygnca z wyczekwana. Powzane obu tych
czynnkw |est przedmotem nne|szego rozdzau.
Przede wszystkm musmy powedzec, ze stan
wyczekwana ne |est wprawdze cakowt obron, |ednak |est
|e| dzedzn, w ramach ktre| dzy ona do osgnca swo|ego
ceu. Tak dugo, |ak dane sy zbro|ne ne opuszcz powerzone|
m poac kra|u, trwa rwnez napce s, wywoane po obu
stronach przez natarce, az do chw rozstrzygnca. Rozstrzyg-
nce za to mozna uwazac za stotne dokonane dopero
wtedy, gdy abo nacera|cy, abo obronca opuc teatr
wo|enny.
Dopk |ake sy zbro|ne trzyma| s na swym terytorum,
dopty trwa obrona tego kra|u. W tym znaczenu obrona teatru
wo|ennego |est dentyczna z obron na danym teatrze
wo|ennym. Rzecz za nestotn |est, czy w tym czase wrg
opanowa wksz czy mne|sz |ego poac, gdyz |est mu ona az
do czasu rozstrzygnca ne|ako tyko wypozyczona.
Ta |ednak metoda rozwazan, za pomoc ktre| chcemy
ustac wacwy stosunek stanu wyczekwana do caoc, |est
tyko wtedy suszna, |e s stotne rozstrzygnce ma
dokonac |e obe strony uwaza| |e za neunknone. Bowem
tyko dzk temu rozstrzygncu mozna skuteczne ugodzc w
punkty czkoc obu s oraz zagarnc zaezne od nch teatry
wo|enne. Skoro za my o rozstrzygncu zostane zanechana,
to punkty czkoc bd zneutrazowane, a w pewnym
znaczenu takze same sy zbro|ne, natomast posadane
terytorum, stanowce drug gwny czynnk skadowy caego
teatru wo|ennego, wysune s na pan perwszy |ako ce
bezporedn. Innym sowy: m mne| bdze s obustronne
dzyc w dane| wo|ne do cosw decydu|cych, m bardze|
stane s ona tyko wza|emn obserwac|, tym wazne|sze
bdze posadane terytorum, tym bardze| bdze obronca
dzy do osonca wszystkego bezporedno, a nacera|cy do
rozszerzana s w dzaanach zaczepnych.
Ne mozna s tuta| udzc, ze ogromna wkszoc wo|en
kampan o wee bardze| zbza s do stanu wycznego
obserwowana s, nz do
wak na merc zyce, tzn. do wak, w ktre| |edna chocby
strona dzy do bezwzgdnego rozstrzygnca. Tyko wo|ny
prowadzone w dzewtnastym stuecu posaday tak wane
gwatowny charakter, to w tak wysokm stopnu, ze mozna tu
byo zastosowac teor wynka|c z ch przebegu. Ponewaz
|ednak trudno przypuszczac, aby wszystke przysze wo|ny
may podobny charakter, przecwne, naezy przewdywac, ze
wkszoc ch znowu bdze s skanaa do charakteru wo|en
obserwacy|nych, datego teora, ktra chce zachowac sw
wartoc da rzeczywstego zyca, mus wzc to pod uwag.
Za|memy s przede wszystkm tym wypadkem, kedy zamar
rozstrzygnca przenka keru|e caoc, czy wo| na
wacw, |e wono s nam tak wyrazc, absoutn, po czym w
nnym rozdzae rozwazymy te modykac|e, ktre powsta|
dzk wkszemu czy mne|szemu zbzenu s do stanu
obserwac|.
W perwszym wypadku, gdy do rozstrzygnca dzy
nacera|cy abo obronca, obrona teatru wo|ennego bdze
poegaa na tym, ze obronca bdze na nm stawa czoo w
tak .sposb, aby mg w kazde| chw spowodowac
rozstrzygnce z korzyc da sebe. Rozstrzygnce to moze
s skadac z |edne| btwy ub tez z szeregu wekch btew,
moze |ednak ono stanowc rezutat samych tyko warunkw,
|ake wypyn ze stosunku obustronnych s, tzn. z btew
mozwych.
Gdyby btwa ne bya nawet na|sne|szym, na|zwyke|szym
na|bardze| skutecznym rodkem rozstrzyga|cym, |ak to |uz
chyba wykazamy przy weu sposobnocach, to wystarczy
|uz, ze naezy ona w oge do tych rodkw rozstrzyga|cych,
aby wymagac tak wekego z|ednoczena s, na |ake tyko
okocznoc zezwaa|. Btwa wana na danym teatrze
wo|ennym |est uderzenem punktu czkoc na tak sarn punkt
czkoc. Im wce| s mozna w |ednym czy drugm spord
nch zgromadzc, tym pewne|sze wksze bdze dzaane
tego uderzena. Wszek wc podza s, ne wywoany przez
konkretny ce (ktry abo sam s ne da osgnc wygranem
btwy, abo tez koneczny |est da szczwego wynku btwy
same|), |est godny potpena.
Warunkem |ednak zasadnczym |est tu ne tyko |ak
na|wksze z|ednoczene s, ae rwnez take ch ustawene
rozozene, aby btwa moga byc stoczona w okocznocach
korzystnych.
Rzne stopne obrony, |ake poznamy |uz w rozdzae o
sposobach stawana oporu, s cakowce |ednorodne z tym
warunkam zasadnczym, ne moze wc byc rzecz trudn
powzane ch ze sob stosowne do wymagan wypadku
ndywduanego. |eden punkt wszakze zawera w sobe na
perwszy rzut oka |ak gdyby |ak sprzecznoc tym bardze|
wymaga wy|anen, ze |est on |ednym z wazne|szych w
obrone: |est to uderzene w punkt czkoc przecwnka.
|e obronca dowe s doc wczene, |akm drogam
neprzy|ace wtargne na ktre| manowce mozna natrac
nechybne na |dro |ego s, to moze wy|c naprzecw nego t
sam drog. Ten wypadek bdze
normany, ponewaz wprawdze w zarzdzenach ognych, w
budowe punktw umocnonych, wekch skadw uzbro|ena w
rozokowanu poko|owym s obrona wyprzedza natarce
wytycza mu tym ne|ako kerunek, to |ednak w raze
rzeczywstego wszczca krokw wo|ennych obrona w stosunku
do s nacera|cych ma zasadnczo specyczny przywe|
dzaana zaezne od poozena.
Wtargnce powazne|szym sam do kra|u
neprzy|aceskego wymaga znacznych przygotowan,
nagromadzena rodkw zywnoc, zapasw ekwpunku
uzbro|ena td., ktre trwa| doc dugo, aby obroncy zostawc
czas do stosownych poczynan, przy czym ne naezy
zapomnac, ze obronca w oge potrzebu|e mne| czasu, gdyz w
kazdym panstwe przygotowana do obrony s bardze|
posunte nz do natarca.
Chocaz w wkszoc wypadkw |est to cakowce
prawdzwe, to |ednak zawsze powsta|e mozwoc, ze w danym
odosobnonym wypadku obronca pozostane w newadomoc
co do gwnego kerunku wtargnca neprzy|acea, wypadek
ten za|c moze tym atwe|, |e obrona poega na
poczynanach, ktre same wymaga| wee czasu, np. budowa
pozyc| stae| td. Nastpne moze nacera|cy, |e nawet
obronca rzeczywce zna|du|e s na |ego kerunku posuwana
s naprzd, w tych wypadkach, kedy ne wyda|e mu btwy
zaczepne|, omnc za|t przez nego pozyc|, zmena|c tyko
troch perwotny kerunek, gdyz w Europe cywzowane| ne
mozna ngdy tak s uszykowac, aby z prawe| ewe| strony ne
byo drg prowadzcych obok pozyc|. |asne |est, ze w takm
wypadku obronca ne moze wyczekwac przecwnka na
obronne| pozyc|, a w kazdym raze ne moze mec zamaru
wydana na te| pozyc| btwy wane|.
Zanm |ednak pomwmy o tym, |ake rodk obronca bdze
mg zastosowac w takm wypadku, musmy przede wszystkm
rozwazyc bze| natur takego wypadku mozwoc |ego
powstana.
Naturane w kazdym panstwe podobne na kazdym
teatrze wo|ennym (odtd mwc bdzemy wyczne o nm)
stne| przedmoty punkty, ktre bd s nadaway
szczegne skuteczne do natarca na ne. Uwazamy za
na|stosowne|sze mwc o tym bardze| szczegowo przy
natarcu. Tuta| chcemy tyko zatrzymac s na uwadze, ze |e
na|bardze| korzystny przedmot punkt do natarca sta|e s da
nacera|cego uzasadnenem kerunku |ego uderzena, to
rwnez da obroncy uzasadnene to bdze maroda|ne mus
nm kerowac w wypadkach, gdy ne bdze on nc wedza o
zamarach przecwnka. Gdyby nacera|cy ne bra tego
pomynego da sebe kerunku, to pozbawby s czc swych
naturanych korzyc. Wdac std, ze |e obronca uszykowa s
na tym kerunku, to rodk zmerza|ce do unknca go
wymnca ne przy|d za darmo, ecz wymaga| pewnych oar.
W konsekwenc| an z |edne| strony nebezpeczenstwo da
obroncy omyk co do kerunku posuwana s neprzy|acea, an
z druge| - zdonoc nacera|cego do wymnca przecwnka
ne s tak weke, |ak s to na perwszy rzut oka wyda|e.
Okreony bowem, przewazne decydu|cy powd do obrana
takego czy nnego kerunku stne|e |uz z gry, a co za tym
dze, w wkszoc wypadkw obronca, przygotowu|c prace
zwzane z terenem, ne popen omyk co do kerunku gros s
neprzy|aceskch. Innym sowy: |e obronca uszyku|e s pra-
wdowo, to w wkszoc wypadkw moze byc pewny, ze
neprzy|ace bdze go szuka.
Ne naezy tu |ednak ne mozna zaprzeczyc mozwoc, ze
obronca wraz ze swym poczynanam ne natra na
nacera|cego wtedy powsta|e pytane, co ma on w takm
wypadku robc e mu |eszcze zostane w rku korzyc
zasadnczo zwzanych z |ego poozenem.
|e s zapytamy, |ake rodk w oge pozosta| obroncy
wymntemu przez nacera|cego, to s one nastpu|ce:
1. Sy wasne z gry podzec, aby |edna czc na pewno
napotkaa przecwnka, a wtedy z drug czc popeszyc na
pomoc;
2. Za|c pozyc| poczonym sam szybko, w wypadku
wymnca przez przecwnka, przesunc s w bok. W
wkszoc wypadkw przesunca takego ne bdze mozna
wykonac dokadne w bok, ecz now pozyc| trzeba bdze
za|c neco w tye;
3. Natrzec na neprzy|acea z boku caoc s;
4. Dzaac na |ego ne poczen;
5. Przecwuderzyc na |ego teatr wo|enny ub kra| czync
dokadne to samo co przecwnk, ktry nas wym|a.
Ten ostatn rodek przytaczamy tu datego, ze mozna sobe
wyobrazc wypadek, kedy byby on skuteczny. Ponewaz |ednak
sprzecwa s on zamarow obrony, tzn. przyczynom, z powodu
ktrych zdecydowano s na n, datego naezy go traktowac
tyko |ako rzecz wy|tkow, ktr mog spowodowac abo
weke omyk ze strony neprzy|acea, abo tez nne
wacwoc danego konkretnego wypadku.
Dzaane na neprzy|acesk n poczen mozwe |est
wtedy, gdy wasna na poczen |est epsza. |est to w oge
|eden z zasadnczych warunkw dobre| pozyc| obronne|.
Chocazby z tego powodu dzaane to mao rokowac obroncy
pewn korzyc, to |ednak przy obrone caego teatru wo|ennego
rzadko kedy moze uzyskac rozstrzygnce, ktre przy|my z
gry |ako ce kampan.
Rozmary poszczegnego teatru wo|ennego ne s zwyke
tak duze, aby ne poczen nacera|cego stay s szczegne
wrazwe ze wzgdu na sw dugoc, a |eby nawet t
wrazwoc may, to czas, |akego potrzebu|e nacera|cy do
zadana cosu, |est zwyke zbyt krtk, aby ten powone
dzaa|cy rodek mg zahamowac akc| nacera|cego.
Srodek ten zatem (a manowce dzaana na ne poczen),
wobec przecwnka decydu|cego s na rozstrzygnce, |ak tez
wtedy, gdy obronca do tego rozstrzygnca dzy, w wkszoc
wypadkw bdze cakowce bezskuteczny.
Trzy nne rodk, ktre pozosta| obroncy, zmerza| ku
bezporednemu rozstrzygncu, do ugodzena wasnym
punktem czkoc w punkt czkoc przecwnka, bardze| tez
odpowada| swemu zadanu. Zaraz powedzec tu chcemy, ze
trzecemu spord nch przypsu|emy zdecydowane wksz
wartoc nz obu pozostaym, ne ganac cakowce tych
ostatnch, tamten uwazamy w wkszoc wypadkw za
prawdzwy rodek stawana oporu.
Za|mu|c pozyc|e rozdzeone, narazamy s na
nebezpeczenstwo uwkana s w wak poszczegnych
posterunkw, z ktre| wobec zdecydowanego przecwnka w
na|epszym wypadku wynknc moze tyko powazny opr
wzgdny, ae ne rozstrzygnce, |ake byo naszym zamarem.
|e nawet dzk dobremu wyczucu poozena potramy
unknc tych manowcw, to przecez wskutek chwowo
podzeonego oporu uderzene zawsze bdze wyrane
osabone ngdy ne bdze mozna byc pewnym, ze wysunte
pocztkowo korpusy ne ponos newspmerne wekch strat.
Dochodz do tego okocznoc, ze opr tych korpusw, ktry
przecez konczy s zwyke odwrotem na nadcga|ce sy
gwne, ukazu|e s przewazne oczom wo|sk w wete
przegranych btew bdnych poczynan, a przez to wyrane
osaba sy morane,
Drug rodek: caym sam, zgromadzonym na |edne|
pozyc|, zabec drog przecwnkow tam, dokd on chce p|c,
naraza nas na nebezpeczenstwo przybyca za pno, a co za
tym dze, utknca mdzy dwoma poczynanam. Poza tym
btwa obronna wymaga spoko|u, rozwag, zna|omoc, ba, zzyca
s z terenem, a tego wszystkego ne mozna oczekwac przy
szybkm przesuncu s. Wreszce pozyc|e, ktre zapewna|
dobre poe do btwy obronne|, traa| s przecez zbyt rzadko,
aby mozna byo przypuszczac ch stnene na kazde| drodze w
kazdym |e| punkce.
Natomast trzec rodek, a manowce uderzene na
nacera|cego z boku, a zatem wydane mu btwy z
odwrconym frontem, poczony |est z wekm korzycam.
Przede wszystkm powsta|e tu zawsze, |ak wemy,
odsonce n poczen, a w tym wypadku n odwrotowe|. Z
ognego za poozena broncego s, a zwaszcza z warunkw
strategcznych wymaganych da |ego uszykowana, wynka, ze
obronca ma pod tym wzgdem przewag.
Po druge - to |est rzecz gwna - kazdy nacera|cy,
ktry chce wymnc przecwnka, |est uwkany w dwe cakem
przecwne dznoc. Zasadnczo dzy on naprzd, aby osgnc
przedmot natarca, mozwoc |ednak kazde| chw napadu z
boku wywou|e potrzeb przygotowana w tym kerunku
natychmastowego cosu, to cosu caoc s. Obe te dznoc
przecwstawa| s sobe wywou| take zawkane stosunkw
wewntrznych, tak trudnoc w zastosowanu poczynan,
ma|cych nadawac s da kazdego wypadku, ze boda| ne ma
gorszego poozena strategcznego. Gdyby nacera|cy wedza
z pewnoc, w |akm momence go napadn, mgby
ume|tne sprawne przygotowac wszystko na t okocznoc,
ae skoro tego ne we mus posuwac s naprzd, ne unkne
chyba tego, ze gdy btwa rozpta s, zna|dze s w warunkach
gwatowne wytworzonych, a zatem na pewno nekorzystnych.
|e wc obronca ma pewne sprzy|a|ce momenty da
stoczena btwy zaczepne|, to na pewno naezy ch oczekwac
przede wszystkm w takm poozenu. |e s za |eszcze
zwazy, ze obrona ma tu do dyspozyc| zna|omoc wybr
terenu, a takze, ze moze ruchy swe przygotowac odpowedno
skerowac, to ne mozna |uz wtpc, ze pod tym wzgdem
zachowa ona nad swym przecwnkem zdecydowan przewag
strategczn.
Sdzmy wc, ze obronca, zna|du|cy s z caoc swych
s na dobrze poozone| pozyc|, moze zupene spoko|ne
wyczekwac na wymnce go przez przecwnka ze |e ten
ne zaczepa go na |ego pozyc|, a dzaana na |ego ne
poczen ne s w danych warunkach odpowedne, pozosta|e
mu uderzene z boku |ako znakomty rodek rozstrzygnca.
Wprawdze w hstor prawe zupene brak wypadkw tego
rodza|u, ae przyczyna tego ezy czcowo w tym, ze obroncy
rzadko kedy me tye odwag, aby wytrwac na take| pozyc|
abo dze swe sy, abo tez popeszne zabega drog
nacera|cemu za pomoc marszw poprzecznych ub skonych,
czc za w tym, ze zaden nacera|cy ne wazy s omnc
obroncy w takch okocznocach zwyke ruch wskutek tego
zamera.
Obronca |est w tym wypadku zmuszony do stoczena btwy
zaczepne|. Z daszych korzyc - wyczekwana sne| pozyc|,
dobrych umocnen td. - mus zrezygnowac, a poozene, w
|akm napotka on nacera|cego neprzy|acea, ne moze mu w
wkszoc wypadkw zastpc cakowce tych korzyc, gdyz
wane, aby ch unknc, napastnk sam s na to poozene
wystaw. Poozene to da|e obroncy w kazdym raze pewn
rekompensat! wedug teor ne |est s tu zmuszonym
obserwowac, |ak pewen wspczynnk wypada naraz z
rachunku |ak pro centra wza|emne s znosz, co s zdarza
czsto, gdy krytyczn psarze - hstorycy zastosowu| tyko
fragment teor.
Ne naezy sdzc, ze mamy tu do czynena z
subtenocam ogcznym - przecwne, przedmot ten, m
bardze| praktyczne go s bada, sta|e s my, ktra ogarna
ca stot obrony, przenka keru|e n cakowce.
Tyko wtedy, gdy obronca zdecydu|e s natrzec wszystkm
sam na przecwnka, ktry go wym|a, moze na pewno unknc
obu przepac, tak bsko czyha|cych na obron, a manowce
uszykowana rozproszonego zbyt popesznych przesunc, W
obu wypadkach uega on prawom narzuconym przez
nacera|cego. W obu tez wypadkach posugu|e s rodkam,
wywoanym przez na|wksz konecznoc
na|nebezpeczne|szy popech, wszdze tam, gdze
zdecydowany, spragnony zwycstwa rozstrzygnca
przecwnk natkne s na podobny system, zwa go cakowce.
|e |ednak obronca zgromadz swe sy w odpowednm
punkce da uderzena caoc |est zdecydowany w
na|gorszym wypadku uderzyc na przecwnka ca s z boku,
wtedy on dyktu|e swe prawa opera s na tych wszystkch
korzycach, |ake mu moze w |ego poozenu zapewnc obrona.
Dobre przygotowane, spok|, pewnoc, |ednotoc prostota
bd cechowac |ego dzaana.
Ne mozemy tu s obe|c bez wzmank o pewnym wekm
zdarzenu hstorycznym, bardzo bskm z po|cam tuta|
wyuszczonym. Czynmy to, aby uprzedzc bdne powoywane
s na to zdarzene.
Gdy w padzernku 1806 r. arma pruska w Turyng
wyczekwaa na francusk, dowodzon przez Bonapartego,
znaaza s pomdzy dwema gwnym drogam, po ktrych
mog s wedrzec Francuz, a manowce pomdzy drog na
Erfurt drog przez Hof Lpsk na Bern. Poprzedn zamar,
prze|c wprost przez Las Turynsk do Frankon, a pne|, po
zanechanu tego zamaru, nepewnoc, po ktre| drodze
Francuz bd s posuwac, spowodowaa za|ce te| pozyc|
poredne|. |ako taka za musaa ona doprowadzc do
popesznych przesunc,
Bya to nawet my strategczne neza na wypadek, gdyby
wrg kerowa s na Erfurt, gdyz drog wodce tam byy
cakowce dostpne. Natomast o przesuncu s na drog z
Hof ne mozna byo nawet myec, czcowo datego, ze arma
bya oddaona od te| drog na dwa do trzech przemarszw,
czcowo za datego, ze pomdzy nm ezaa gboka dona
rzek Saa. Totez ngdy ne byto to zamarem ksca
Brunwckego ne poczynono w tym kerunku zadnych
przygotowan. Natomast ezao to zawsze w zamarach ksca
Hohenohego, tzn. pukownka Massenbacha, ktry gwatem
chca przekonac ksca do tego pomysu. |eszcze mne| mowy
mogo byc o tym, aby z pozyc|, za|te| na ewym brzegu Saa,
prze|c do btwy zaczepne| przecw nacera|cemu Bonapar-
temu, tzn. do takego uderzena bocznego, o |akm mwmy
wyze|. |e bowem Saaa stanowa przeszkod przy
zagrodzenu drog neprzy|aceow w ostatne| chw, to |eszcze
wksz przeszkod bya przy pospesznym prze|cu do
natarca, gdy neprzy|ace musa byc chocaz czcowo w
posadanu przecwnego brzegu. Ksz Brunwck zdecydowa
wyczekwac za Saa na daszy przebeg wypadkw, |e
oczywce mozna nazwac ndywduan decyz| to, co s dzao
w te| weogowe| kwaterze gwne| w tym okrese zameszana
na|wyzszego nezdecydowana.
Pozostawa|c na boku spraw wyczekwana, arma pruska
w kazdym raze moga:
1. Uderzyc na neprzy|acea przy przekraczanu przez nego
Saa da natarca na arm prusk;
2. Abo |eby on pozostaw | w spoko|u, dzaac na |ego
n poczen;
3. Abo tez, |eby uwazaa to za wykonane ceowe,
przesunc s szybkm marszem ankowym zagrodzc mu
drog pod Lpskem.
W perwszym wypadku arma pruska maa dzk potzne|
done Saa wek przewag strategczn taktyczn, w
drugm - rwnez wek przewag czysto strategczn, gdyz
neprzy|ace pomdzy nam a neutranym Czecham ma
bardzo wsk podstaw, podczas gdy nasza bya nadzwycza|
szeroka, Nawet w trzecm wypadku arma pruska osonta
przez rzek Saa rwnez ne bya w poozenu nekorzystnym.
Totez wszystke te trzy wypadk byy stotne rozwazane w
kwaterze gwne| pommo zameszana ne|asnoc, |ake w
ne| panoway, ae ne mozna s dzwc, ze |e moga s tam
utrzymac |aka my prawdowa, to w wykonanu musaa s
nechybne zaprzepacc wobec cakowtego nezdecydowana
ogne panu|cego zamtu.
W obu perwszych wypadkach uwazano pozyc| na ewym
brzegu Saa za prawdzw pozyc| anku|c bezsporne
maa ona |ako taka bardzo duze zaety; co prawda - za|ce
pozyc| anku|ce| przez wo|sko mao pewne sebe, wobec
bardzo przewaza|cego wroga - wobec Bonapartego - byo
posuncem nader maym.
Po dugm nezdecydowanu ksz Brunwck dna 13
padzernka wybra ostatn z wymenonych wyze| warantw,
ae byo |uz za pno. Bonaparte by |uz w trakce przekraczana
Saa btwy pod |ena Auer-staedtem musay byc stoczone.
Ksz usad wskutek swego nezdecydowana pomdzy
dwoma stokam; da wysunca s naprzd opuc swo|e
pozyc|e za pno, a da stoczena ceowe| btwy - za wczene.
Nemne| |ednak sna natura te| pozyc| wywara sw| wpyw w
ten sposb, ze ksz Brunwck mg pod Auerstaedtem
znszczyc prawe skrzydo swego przecwnka, podczas gdy
ksz Hohenohe mg s |eszcze wymknc z keszczy po
krwawe| btwe odwrotowe|; ae pod Auerstaedtem ne
odwazono s na wywaczene zwycstwa nechybnego, a pod
|ena sdzono, ze mozna czyc na zwycstwo cakem
nemozwe.
W kazdym raze Bonaparte ma take wyczuce
strategcznego znaczena pozyc| nad Saa, ze s ne odwazy
omnc |e|, ecz zdecydowa s na przekroczene Saa w obczu
wroga.
Sdzmy, ze przez to, co powedzemy, nawetmy
dostateczne stosunek obrony do natarca w wypadku dzaana
rozstrzyga|cego ze wykazamy nc, do ktrych mozna
nawzac poszczegne przedmoty panw obrony, stosowne
do ch poozena zwzku wewntrznego. Ne |est naszym
zamarem wyczac tu bardze| szczegowo poszczegnych
poczynan, gdyz zawodoby to nas na newyczerpane poe
wypadkw ndywduanych. |e wdz oberze sobe |eden
okreony punkt kerunkowy, to dostrzeze, |ak daece
odpowada| mu okocznoc geograczne, statystyczne,
potyczne, |ak tez stosunk materane personane zarwno
wasnych wo|sk, |ak neprzy|aceskch, |ak wek wpyw ma|
na postpowane |edne| czy druge| strony.
Aby |ednak wyrane| nawzac tu do procesu wzmagana
s s obronnych, ktry poznamy |uz w rozdzae o rodza|ach
obrony, aby go
nam bze| unaocznc, podamy tuta| te rzeczy ogne, |ake s w
odnesenu do nch nasuwa|.
1. Pobudk do ruszena ku neprzy|aceow z zamarem
stoczena btwy zaczepne| mog byc nastpu|ce:
a) |e wemy, ze nacera|cy postpu|e bardzo
rozdzeonym sam |e wobec tego, nawet przy weke|
saboc naszych s, mamy |eszcze wdok na zwycstwo.
Take ruszene na neprzy|acea nacera|cego |est |ednak
samo w sobe bardzo neprawdopodobne, a zatem pan tak |est
dobry tyko w tym wypadku, gdy |estemy powadomen o
sytuac| z ca pewnoc, czene bowem pokadane
wszystkch swoch nadze na zwykym przypuszczenu bez
wystarcza|cych motyww doprowadza zwyke do poozena
nekorzystnego. Okocznoc bd wwczas nne nz te, |akch
oczekwano, trzeba bdze zanechac btwy zaczepne|, ne
bdze s przygotowanym do btwy obronne|, zaczne s od
nedobrowonego odwrotu wszystko nema zda s na os
przypadku.
Mne| wce| podobne dzao s z obron, |ak prowadza
przecw Ros|anom w kampan 1759 r. arma pod wodz gen.
Dohna, a ktra zakonczya s pod dowdztwem gen. Wedea
neszczw btw pod Zuchau.
Nestety, panc s nazbyt pochopn do stosowana tego
rodka, gdyz zaatwa on spraw tak krtko, bez weu pytan, |ak
daece ugruntowane s przesank, na ktrych s opera;
b) |e w oge |estemy doc sn, aby stoczyc btw;
c) |e przecwnk bardzo neporadny nezdecydowany
spec|ane nas do tego zachca.
W tym wypadku dzaane nespodzank moze byc wce|
warte nz wszeke korzyc terenowe dobre| pozyc|.
Na|stotne|sz zasad dobrego prowadzena wo|ny |est
wprowadzane w ten sposb w gr potg s moranych. Teora
ne moze |ednak ngdy doc gono, doc czsto powtarzac:
pany take musz mec podstawy obektywne, bez tych
podstaw ndywduanych cge gadane tyko o zaskoczenu, o
przewadze nespodzewanego natarca, budowane na tym
panw, rozwazan, krytyk -|est postpowanem cakowce
nedopuszczanym bezpodstawnym;
d) |e charakter naszych wo|sk szczegne nada|e s do
natarca.
Na pewno ne by an pusty, an tez faszywy pogd
Fryderyka Wekego, gdy sdz, ze w wo|sku swym -
ruchwym, odwaznym, zadufanym w sobe, przywykym do
posuchu, precyzy|ne wycwczonym, ozywonym dum
podnesonym na duchu, wdrozonym do nacerana w skonym
szyku - ma narzdze, ktre w |ego mocne| twarde| don
nada|e s o wee epe| do natarca nz do obrony. Wszystkch
tych wacwoc brakowao |ego przecwnkom ma on wane
pod tym wzgdem stanowcz przewag. Wykorzystane |e|
mogo byc da nego w wkszoc wypadkw wce| warte nz
poskowane s szancam czy tez przeszkodam terenowym.
|ednak przewaga taka bdze zwyke bardzo rzadka. Dobrze
wycwczone, wprawone do forsownych marszw wo|sko
zapewna tyko czec te| przewag. |e Fryderyk Wek twer-
dz, ze wo|ska pruske szczegne s nada| do natarca, |e
neustanne za nm to powtarzano, to |ednak ne naezy zbyt
wee znaczena przywzywac do tych wynurzen. Na wo|ne
bowem nacera|cy przewazne czu|e s swobodne|
odwazne| nz obronca; |est to |ednak uczuce, |akego dozna|e
kazde wo|sko, boda| ne ma wo|ska, w ktrym by |ego
wodzowe dowdcy ne gos podobnego twerdzena. Ne
naezy wc tu ekkomyne ufac pozorom przewag
zanedbywac wskutek tego korzyc reanych.
Bardzo naturana nader wazna skonnoc do stoczena
btwy zaczepne| moze wynkac tez ze stosunku rodza|w bron,
a manowce posadana czne| kawaer, a mae| czby dza.
Powrcmy znw do wyczena powodw:
e) |e w oge ne mozna znaec dobre| pozyc|;
f) |e musmy peszyc s z rozstrzygncem;
g) wreszce moze stnec wspne dzaane weu ub nawet
wszystkch tych powodw.
2. Wyczekwane na przecwnka w terene, w ktrym
samemu chce s potem na nego napac (Mndau 1759), ma
nastpu|ce na|bardze| naturane przyczyny:
a) |e ne ma tak weke| rzncy s na nasz nekorzyc,
aby trzeba byo wyszukwac sne| wzmocnone| pozyc|;
b) |e s zdarzy teren, ktry s do tego szczegne
nada|e. Wacwoc okrea|ce to bze| naez do taktyk;
chcemy tu tyko wspomnec, ze musz one poegac przede
wszystkm na atwym do|cu z nasze| strony na wszekego
rodza|u przeszkodach po strone neprzy|acea.
3. Pozyc|, na ktre| stotne bdzemy wyczekwac natarca
neprzy|aceskego, za|memy:
a) |e rznca s zmusza nas do szukana ochrony w
przeszkodach terenowych za szancam;
b) |e teren da|e nam doskona pozyc| tego rodza|u. Oba
rodza|e stawana oporu - 2 3 - zasugu| na uwzgdnene
w tym stopnu, w |akm my sam ne dzymy do rozstrzygnca,
natomast zadowaamy s sukcesem u|emnym zaezne od
tego, |ak daece mozemy oczekwac od naszego przecwnka, ze
bdze zwekac, nezdecydowany, ze wreszce utkne pord
swych panw.
4. Obz oszancowany, nedostpny, osgne sw| ce tyko
wtedy:
a) gdy ezy w spec|ane waznym punkce strategcznym.
Cech take|
pozyc| |est, ze w oge ne mozna byc na ne| pokonanym;
neprzy|ace
|est wwczas zmuszony do uzyca wszekch nnych rodkw,
tzn. abo
kontynuowac sw| zamar bez ogdana s na t pozyc|, abo
tez otoczyc | wzc godem; aby za ne mg tego dokonac,
musz strategczne zaety dane| pozyc| byc bardzo duze;
b) |e wyczeku|emy pomocy z zewntrz.
W takm poozenu zna|doway s wo|ska saske na pozyc|
pod Prna. Bez wzgdu na to, co mwono o tych poczynanach
pne|, po ch zym wynku, pewne |est, ze 17 ty. Sasw ngdy
w nny sposb ne mogoby zneutrazowac 40 ty. Prusakw.
|e za arma austracka pod Lowostz ne zroba epszego
uzytku z uzyskane| przez to przewag, to dowodz to tyko, |ak
bardzo ze byo ch kerownctwo wo|ny organzac|a. Bez
wtpena, gdyby Sas, zamast udac s do obozu pod Prna,
wycofa s do Czech, Fryderyk Wek odpdzby Austrakw,
Sasw podczas te|ze kampan az po Prag zdobyby |. Kto ne
chce dopucc do uznana te| korzyc zawsze tyko my o
wzcu do newo cae| arm, ten ne ume stosowac w oge
tego rodza|u kakuac|, a bez kakuac| w oge ne mozna
osgnc pewnych wynkw.
Ponewaz |ednak wypadk wskazane pod a) b) s bardzo
rzadke, datego decyz|a za|ca obozu oszancowanego mus
byc bezwzgdne powzta po do|rzaym namye rzadko tyko
zna|dze dobre zastosowane. Nadze|a zaskoczena
neprzy|acea takm obozem osabena przez to cae| |ego
aktywnoc zwzana |est z nazbyt wekm nebezpeczenst-
wem, a manowce, z nebezpeczenstwem konecznoc
stoczena wak bez zapewnonego odwrotu. |e Fryderyk Wek
osgn w ten sposb sw| ce pod Bunzewtz, to trzeba tu
podzwac |ego trafn ocen przecwnka, ae tez |eszcze
bardze|, nz |est to dozwoone w nnych wypadkach, trzeba
czyc s tu ze rodkam, |ake kr byby znaaz w ostatne|
chw da utorowana sobe drog z resztkam swoch wo|sk, a
takze czyc s z neodpowedzanoc monarchy.
5. |e |edna forteca abo tez kka zna|du|e s w pobzu
grancy, to powsta|e powazne zagadnene, czy obronca ma
szukac rozstrzygnca przed nm, czy za nm. To ostatne moze
byc uzasadnone:
a) przewag wroga, ktra zmusza nas do rozdzeena |ego
s, zanm przystpmy do ch zwaczana;
b) bskoc tych fortec, aby utracc tak tyko poac kra|u,
|ak zmuszen bdzemy powcc;
c) zdonoc obronn tych fortec.
Gwnym zadanem fortec |est bezsporne, a racze| pownno
byc, rozdzeene postpu|cych naprzd s neprzy|acea
znaczne osabene te| ch czc, na ktre| zamerzamy
wymusc rozstrzygnce. |e podobne wykorzystane fortec
wdzmy tak rzadko, to tyko datego, ze rwnez rzadko zdarza
s wypadek, kedy dzy s do rozstrzygnca w stosunku do
|edne| tyko z obu tych czc. Teraz mwmy wane o takm
wypadku. Stawamy tu zasad rwne prost |ak wazn, ze we
wszystkch wypadkach, gdy obronca rozporzdza w pobzu
|edn ub
kku fortecam, naezy pozostawc |e przed swom frontem
wydac btw wan za nm. Musmy przyznac, ze btwa
przegrana poza naszym wasnym fortecam odrzuc nas troch
dae| w gb kra|u nz w wypadku, gdybymy | przegra z takm
wynkem taktycznym w re|one przed fortecam, aczkowek
przyczyny te| rzncy tkw racze| w wyobran nz w
rzeczywstoc. Musmy tez sam uprzytomnc sobe, ze mozna
wydac btw przed n fortec na dobrze wybrane| pozyc|,
podczas gdy btwa za n fortec weekroc bdze musaa
przeksztacc s w natarce, a to wtedy, gdy neprzy|ace
fortec obega groz |e| upadek. Cz |ednak znacz te
subtenoc wobec korzyc stoczena btwy rozstrzyga|ce| z
wrogem osabonym o czwart czy tez trzec czc swoch s
ub tez, |e chodz o kka fortec, to, byc moze, o poow?
Sdzmy wc, ze we wszystkch wypadkach, gdy
rozstrzygnce |est neunknone, nezaezne od tego, czy szuka
go nacera|cy, czy obronca, |e ten ostatn ne |est doc
pewny swego zwycstwa nad sam neprzy|acea, a takze,
|e teren ne skana spec|ane do wydana btwy na
wysuntych naprzd pozyc|ach, we wszystkch tych wypadkach
forteca bsko poozona, a zdona do stawana oporu, pownna
obronc skanac usne do cofnca s od razu za n
zdecydowana s na rozstrzygnce po bzsze| |e| strone, a
wc przy |e| wspudzae. |e przy tym obronca za|me
pozyc|e tak bsko fortecy, ze nacera|cy ne moze |e| an obec,
an otoczyc bez odrzucena go, to postaw on nacera|cego
wobec konecznoc wak na wybrane| przez obronc pozyc|.
Totez ze wszystkch poczynan obronnych w poozenach
nebezpecznych, zadne ne |est tak proste skuteczne, |ak
wybr dobre| pozyc| w pobzu za |ak sn fortec.
Oczywce zagadnene to wygdaoby nacze|, gdyby
forteca owa ezaa zbyt daeko w gb kra|u, gdyz wtedy
opuszczaoby s znaczn czc teatru wo|ny - oara, ktr,
|ak wemy, stosu|e s tyko wtedy, gdy zda| |e| nagce
okocznoc. W tym wypadku dzaane take ma charakter
racze| odwrotu w gb kra|u.
Innym znowu warunkem |est zdonoc obronna twerdzy.
Znane s me|scowoc umocnone, zwaszcza wksze, ktrych
ne mozna dopucc do zetknca s z wo|skam neprzy|acea,
gdyz ne potra wytrzymac gwatownego natarca
znaczne|szych s. W tym wypadku pozyc|e wasne musayby
s zna|dowac bsko za twerdz, tak aby zaodze mozna byo
przy|c z pomoc.
Odwrt wreszce w gb kra|u |est dzaanem naturanym
|edyne w nastpu|cych okocznocach:
a) |e nasz stan zyczny morany w porwnanu z
neprzy|aceem ne pozwaa czyc na szczwy opr na
grancy ub w |e| pobzu;
b) |e na|wazne|sz rzecz |est zyskane na czase;
c) |e stosunk w kra|u upowazna| do tego, o czym
mwmy |uz w rozdzae osemnastym.
Na tym konczymy rozdza o obrone teatru wo|ny w
wypadku, gdy |edna ub druga ze stron szuka rozstrzygnca,
gdy zatem |est ono neunknone. Musmy przypomnec o tym,
ze na wo|ne wypadk te ne rozgrywa| s w tak czyste| forme,
ze zatem, |e s nasze zdana rozwazana przeozy w my
na rzeczywstoc wo|enn, naezy mec na uwadze sprawy
wyozone w rozdzae dwudzestym trzecm pomyec, ze w
wkszoc wypadkw wdz pozosta|e w obczu obu tych
kerunkw, bze| |ednego ub drugego z nch - zaezne od
okocznoc.
ROZDZIAL DWUDZIESTY DRUGI
Obrona teatru wo|ennego (cg daszy)
Opr stawany stopnowo
Wykazamy w rozdzae dwunastym trzynastym ksg
trzece|, ze w strateg opr stawany stopnowo ne opera s
na naturze rzeczy ze naezy uzyc |ednoczene wszystkch s,
|akm rozporzdzamy.
W zakrese wszekch s ruchomych ne wymaga to
bzszego okreena. Natomast |e za sy bo|owe uwazac
bdzemy rwnez sam obszar wo|enny, |ego fortece, odcnk
terenu, a nawet sam |ego rozegoc, czy sy neruchome, to
mozemy |e wprowadzc w gr tyko stopnowo abo tez musmy
od razu cofnc s tak daeko, aby wszystke ma|ce
wspdzaac czynnk znaazy s przed nam. Wszystko, czym
moze za|ty przez neprzy|acea kra| przyczync s do |ego
osabena, wchodz wtedy od razu w gr, ponewaz nacera|cy
mus co na|mne| otoczyc fortece obroncy, zabezpeczyc sobe
obszar kra|u przez zaog nne posterunk, budowac na tyach
duge drog, sprowadzac wszystko z wekch odegoc td. Ze
wszystkm tym oddzaywanam nacera|cy mu s czyc
zawsze, gdy postpu|e naprzd czy to przed rozstrzygncem,
czy tez po |ego dokonanu. W perwszym wypadku wystpu|
one sne| nz w drugm. Wynka std, ze |e obronca pragne
rozstrzygnce przesunc wce| w gb, to zawsze ma rodk,
aby wprowadzac w gr wszystke te neruchome sy bo|owe
|ednoczene.
Z druge| strony |asne |est, ze owo odsuwane rozstrzygn-
ca w gb ne bdze mao zadnego wpywu na zakres
oddzaywana zwycstwa wywaczonego przez nacera|cego.
Ow zakres oddzaywana zwycstwa rozpatrzymy bze| przy
omawanu natarca, tu zauwazymy tyko, ze sga on tak
daeko, az s wyczerpe przewaga (stanowca wynk
stosunkw moranych zycznych). Przewaga ta wyczerpu|e s
po perwsze przez zuzyce s bo|owych, ktre pochana sam
teatr wo|enny, po druge przez straty w btwach; oba rodza|e
tego osabena ne mog s zmenc zbytno, nezaezne od
tego, czy btwy owe odbd s na pocztku czy przy koncu, na
przedze czy w tye. Sdzmy np. ze zwycstwo Bonapartego
nad Ros|anam w 1812 r. pod Wnem doprowadzoby go tak
samo daeko |ak zwycstwo pod Borodnem, przy|wszy, ze sy
|ego byyby take same, ze zwycstwo pod sam Moskw tez
ne doprowadzoby go dae|; Moskwa bya w kazdym wypadku
koncow granc tego zakresu oddzaywana zwycstwa. Ne
marny przy tym wtpwoc an na chw, ze decydu|ca btwa
w pobzu grancy (z nnych powodw) daaby o wee wksze
wynk, a wtedy mozwe rozege|szy zakres oddzaywana
zwycstwa. Przesuwane rozstrzygnca bardze| w gb ne
|est wc tez koneczne pod tym wzgdem da obroncy.
W rozdzae o rodza|ach oporu poznamy przesuwane
bardze| w gb tego rozstrzygnca, ktre moze byc uwazane
|ako ostatecznoc - pod nazw odwrt w gb kra|u, Stanow
on specyczny rodza| stawana oporu, gdze czy s racze| na
to, ze nacera|cy mus s sam wykruszyc", nz na znszczene
go meczem w btwe. To |ednak przesuwane rozstrzygnca
twardze| w gb mozna poczytywac za specyczny rodza|
stawana oporu tyko w raze domnowana podobnego zamaru.
Prcz tego |asne |est, ze mozna przy tym wyobrazc sobe
neskonczon czb stopnowan ze mozna |e poczyc z
na|rozmatszym rodkam obrony. Wce| czy mne| snego
wspdzaana teatru wo|ennego ne uwazamy zatem za
specyczny rodza| stawana oporu, ecz tyko za dowon
domeszk neruchomych czynnkw oporu zaezne od po-
trzeby, warunkw okocznoc.
|e za obronca, sdz, ze da uzyskana rozstrzygnca ne
potrzebu|e nczego z owych neruchomych s bo|owych, abo
tez, ze zwzane z tym nne oary s zbyt weke, wtedy sy
owe pozosta| mu w zapase na przyszoc tv/orz ponekd
stopnowe posk, ktre byc moze zapewn mu mozwoc
utrzymana swych ruchomych st bo|owych na pozome
wystarcza|cym, aby po perwszym pomynym rozstrzygncu
doprowadzc |eszcze do drugego, a potem byc moze |eszcze
do trzecego. W ten sposb bdze umozwone stopnowe
uzyce s.
|eze obronca przegra w pobzu grancy btw, ne bdc
wyrane ksk, to mozna sobe doskonae wyobrazc, ze
cofnwszy s poza swo| na|bzsz fortec, bdze mg
przy|c drug btw. Gdy za bdze ma do czynena z
przecwnkem nezbyt zdecydowanym, to nawet |aka pokana
przeszkoda terenowa wystarczy, byc moze, aby go skonc do
zatrzymana s.
W strateg zatem przy wykorzystywanu teatru wo|ennego,
|ak zreszt wszdze, obowzu|e ekonoma s. Im mne|sza oc
wystarczy, tym epe|, ae wystarczyc mus, chodz tu
naturane, podobne |ak w handu, o co nnego nz o zwycza|ne
skpstwo.
Aby |ednak uprzedzc weke neporozumene, musmy
zwrcc uwag, ze to, na to ro przegrane| btwe mozna w
dzedzne oporu s zdobyc przedswzc, ne |est tu
byna|mne| przedmotem naszych rozwazan. Mwmy tyko o
tym, |ak weke powodzene obecu|emy sobe |uz naprzd
przez ten drug opr |ak wysoko mozemy go ocenac
w naszym pane. Istne|e tu nema |eden tyko punkt, w ktry
obronca ma utkwc sw| wzrok - |ego przecwnk, a to ze
wzgdu r\a |ego charakter warunk. Przecwnk o sabym
charakterze, o mae| pewnoc sebe, bez wspanae| ambc|
abo tez w warunkach bardzo skrpowanych zadowo s w
wypadku powodzena wynkem umarkowanym przy kazdym
nowym rozstrzygncu, w |akm obronca odwazy s\ mu
przecwstawc, bdze s zachowywa kwe. W wypadku
podobnym obronca moze czyc na stopnowe wprowadzane w
gr rodkw oporu swego teatru wo|ennego w coraz to nowych,
chocazby w zasadze sabych rozstrzygncach, w ktrych stae
odnawa| s da nego wdok przechyena na swo| stron
rozstrzygnca ostatecznego.
Ktz |ednak ne czu|e, ze zna|du|emy s tu |uz na drodze d0
kampan bez rozstrzygnca, ktre w wksze| merze stanow
poe stopnowego uzyca s o ktrych mwc bdzemy w
rozdzae nastpnym.
ROZDZIAL DWUDZIESTY TRZECI
Obrona teatru wo|ennego (dokonczene)
Wypadek, gdy s ne dzy do rozstrzygnca
Czy o e mog stnec wo|ny, w ktrych zadna ze stron ne
|est nacera|c, czy zadna ne pragne nczego pozytywnego,
rozwazymy bze| w ksdze ostatne|. Tu ne ma konecznoc
za|mowana s t sprzecznoc, ponewaz w ramach
poszczegnego teatru wo|ennego mozemy przyczyny take|
obustronne| obrony wyobrazc sobe doskonae |ako wynka|ce
ze stosunku czc do caoc dzaan.
Ne tyko |ednak poszczegne kampane odbyway s bez
tego ognskowego punktu konecznego rozstrzygnca. Byo
tez, |ak nam wskazu|e hstora, wee takch, w ktrych ne
brako wprawdze po |edne| strone nacera|cego, a zatem
pozytywne| wo rozstrzygnca, woa ta bya tak saba, ze ne
dzya za wszek cen do swego ceu ne wymuszaa
konecznego przy tym rozstrzygnca, ecz zadowaaa s tym
korzycam, |ake wypywa| z okocznoc do pewnego stopna
samostne. Bywao tez, ze nacera|cy ne ma w oge
|akego wyranego ceu, ecz uzaezna go od okocznoc,
zbera|c ponekd owoce nastrcza|ce mu s koe|no.
Chocaz take dzaana zaczepne, ktre odbega| od ce
ogczne| konecznoc dzena do ceu snu| s przez ca
kampan nby spacerowcz, ogda|cy s na prawo na ewo
za atwym owocem okocznocowym, bardzo mao rzn s
od obrony, ktra rwnez dozwaa wodzow uszczknc podobne
owoce, to |ednak bzsze ozoczne rozwazana o tym rodza|u
prowadzena wo|ny odsuwamy do ksg o natarcu. Tu za
trzymac s bdzemy wnosku, ze w take| kampan an
nacera|cy, an obronca ne moze skupac wszystkego w
dzenu do rozstrzygnca, a wc ne tworzy |uz ono wwczas
tego zwornka, do ktrego keru| s wszystke zebra ukw
skepena strategcznego.
Kampane tego rodza|u s (|ak nas uczy hstora wo|en
wszystkch czasw kra|w) ne tyko czne, ae wystpu| w
tak przewaza|ce| wkszoc, ze wobec nch nne wyda| s
wy|tkam. |eby za nawet w przyszoc stosunek ten ma s
odmenc, to pewne |est, ze zawsze
bdze wee takch kampan ze zatem przy nauce o obrone
teatru wo|ennego musmy |e uwzgdnc. Sprbu|my podac
wacwoc, |ake s przy tym u|awna|. Wo|na rzeczywsta
wypadne przewazne pomdzy obu rozbeznym kerunkam
uozy s bze| |ednego ub drugego; totez praktyczne
oddzaywane tych wacwoc mozemy poznac tyko dzk
modykac|, |ak w absoutne| forme wo|ny wywoa ch
oddzaywane wza|emne.
|uz w rozdzae trzecm te| ksg mwmy, ze
wyczekwane |est |edn z na|wkszych korzyc, |ake posada
obrona w stosunku do natarca. Wszystko, co by mao s stac
dzk okocznocom, urzeczywstna s w oge rzadko,
na|rzadze| za na wo|ne. Nedoskonaoc rozumu udzkego,
obawa nekorzystnego wynku, przypadk, |ake spada| na
rozw| dzaan, czyn, ze ze wszystkch dzaan nakazanych
przez okocznoc bardzo wee stae ne dochodz do
wykonana. Na wo|ne, gdze nedoskonaoc wedzy,
nebezpeczenstwo katastrofy, mnogoc przypadkw s
nepomerne wksze nz we wszeke| nne| czynnoc udzke|,
mus tez oc zanedban, |e |e tak zechcemy nazwac, byc z
konecznoc o wee wksza. To |est wane owo zyzne poe, na
ktrym obrona, ne se|c, zbera rosnce da ne| pony. |e z
tym dowadczenem zczymy samostn na wo|ne waznoc
wadana terytorum kra|u, to zarwno na wo|ne, |ak w poko|u
sprawdz s owo wyrose z dowadczena zdane, ktre |uz
weszo w przysowe: beat possdentes, szczw s c, ktrzy
posada|. Zdane to |ako wane wynk dowadczena za|mu|e
tu me|sce rozstrzygnca, ktre we wszekch wo|nach
skerowanych ku obustronnemu znszczenu stanow ognsko
caoc dzaan. |est ono nader podne, co prawda ne w wywoy-
wane przez s czyny, ae w motywy do nc neczynena abo
tez w dzaana, suzce nteresom bezczynnoc. Tam, gdze ne
mozna szukac rozstrzygnca an go oczekwac, ne ma
podstaw do oddawana czegokowek, gdyz mogoby s to dzac
tyko da okupena tym zyskw przy rozstrzygncu. Wynka
std, ze obronca pragne wszystko ub e tyko moze zatrzymac
(tzn. przesonc), nacera|cy za zabrac tye, e zabrac mozna
bez rozstrzygnca (tzn. rozszerzyc s mozwe na|bardze|).
Tuta| mamy do czynena z t perwsz dznoc.
Wszeke terytora, gdze obronca ne posada s wasnych,
mog byc przez nacera|cego za|te wtedy korzyc
wyczekwana s po |ego strone. Rodz s dzene do
bezporednego przesanana caego kra|u dopuszczena, aby
przecwnk natar na sy uzyte do przesanana,
Zanm teraz podamy bze| wacwoc take| obrony,
musmy z ksg o natarcu przytoczyc te przedmoty, do
ktrych zwyke nacera|cy dzy w wypadku, gdy s ne szuka
rozstrzygnca. S one nastpu|ce:
1. Za|ce znaczne| poac kra|u, |eze da s to osgnc
bez btwy rozstrzyga|ce|;
2. Zdobyce waznego magazynu w tychze warunkach;
3. Zdobyce ne osonte| fortecy. Wprawdze obzene |est
wkszym czy mne|szym dzeem, ktre czsto kosztu|e wee
wyskw, ae |est to operac|a, ktra ne ma w sobe zarodkw
|ake| katastrofy. W na|gorszym wypadku mozna od tego
odstpc bez ponesena znaczne|sze| pozytywne| szkody;
4. Wreszce szczwa btwa o pewnym znaczenu, w ktre|
|ednak newee s ryzyku|e, a zatem ne da s wygrac nc
wekego. Btwa stoczona ne |ako podny w skutk wze caego
spotu strategcznego, ecz sama da sebe, da trofew, da
chway wo|enne|, W takm ceu ne wyda|e s naturane btwy
za kazd cen, ecz abo sposobnoc do ne| oczeku|e s od
przypadku, abo stara s | wywoac zrcznym posuncem.
Te cztery przedmoty natarca wywou| natomast u
obroncy nastpu|ce dznoc:
1. Osonc fortece, pozostawa|c |e na swych tyach;
2. Osonc kra|, rozcga|c swe uszykowane;
3. Tam, gdze to rozcgnce uszykowana ne wystarcza,
zabec szybko drog marszam bocznym;
4. Unkac nepomynych btew.
|asne |est, ze te perwsze trzy dznoc ma| na ceu
przesunce nc|atywy na stron przecwnka wycgnce |ak
na|wkszego pozytku z wyczekwana. Ce ten tak daece
zakorzenony |est w naturze rzeczy, ze wek gupot byoby
ekcewazene go |uz z gry. Mus on z konecznoc uwydatnac
s tym bardze|, m mne| oczeku|e s rozstrzygnca, tworzy
on we wszekch podobnych kampanach ch na|gbsze pod-
wany, aczkowek na powerzchn dzaan, w maych ne
rozstrzyga|cych dzaanach moze s czsto odbywac doc
zywa gra zdarzen.
Hannba, rwne dobrze |ak Fabus Fryderyk Wek, rwne
dobrze |ak Daun, hodowa te| zasadze, gdy tyko ne szuka
rozstrzygnca an tez go oczekwa. Czwarta dznoc suzy
|ako korektura trzech pozostaych, stanow ch condto sne qua
non.
Dokona|my teraz kku bzszych rozwazan na ten temat.
Ustawene s wo|ska przed fortec, aby bronc |e| przed
natarcem, |est na perwszy rzut oka czym |akby
bezsensownym, wyda|e s rodza|em peonazmu, umocnena
forteczne bowem budu|e s przecez po to, aby same s
opary natarcu neprzy|acea. A |ednak poczynana podobne
po|awa| s tysc weotysckrotne. Tak to |uz |est z
prowadzenem wo|ny, ze na|pospotsze rzeczy czsto wyda|
s na|mne| zrozumae. Ktz by s odwazy na zasadze te|
pozorne| sprzecznoc ogosc te tysc wce| wypadkw za
tyez bdw. Weczny powrt te| formy wak dowodz, ze mus
tu stnec |aka gbsza przyczyna. O przyczyne te| mwmy
|uz wyze|, |est n brak charakteru dowdcw, nezdonych do
zdecydowanego dzaana.
|e obronca uszyku|e s przed wasn fortec, to
neprzy|ace ne moze na n natrzec, dopk ne pob|e
uprzedno uszykowanego tam
wo|ska. Btwa przede wszystkm to rozstrzygnce, |e go
neprzy|ace ne szuka, to btwy ne wyda, obronca bez
skrzyzowana meczw pozostane w posadanu swe| fortecy.
We wszystkch wypadkach, gdy ne werzymy w dzene
przecwnka do rozstrzygnca, musmy zaryzykowac wy|anc,
czy s on na ne zdecydu|e, zwaszcza ze w wkszoc
wypadkw mozemy, w raze gdyby wbrew naszym
przewdywanom neprzy|ace uderzy, cofnc s za fortec.
Uszykowane s przed fortec sta|e s wwczas |eszcze mne|
nebezpeczne, a prawdopodobenstwo utrzymana status quo
bez ponoszena oar ne |est wwczas poczone nawet z
odegym nebezpeczenstwem.
|eze obronca uszyku|e s za fortec, to podstawa on
nacera|cemu przedmot spec|ane w tym ceu stworzony.
Nacera|cy, |e forteca ne |est zbyt sna, a sam on ne |est
zbyt ne przygotowany, przystp do obzena; aby za
obzene to ne zakonczyo s wzcem fortecy, mus obronca
wkroczyc z odsecz. Dzaane zdecydowane, nc|atywa |est
zatem w |ego rkach, przecwnk za, ktrego z powodu
przystpena przez nego do obzena naezy traktowac |ako
dzcego do swego ceu, |est tu stron posada|c.
Dowadczene uczy, ze sprawa przybera zawsze ten obrt
ezy to tez w |e| naturze. Obzene, |ak to |uz rzekmy, ne |est
zwzane z |ak katastrof. Nawet wdz pozbawony ducha
przedsborczoc energ, ktry ngdy ne zdecydowaby s
na wydane btwy, przystpu|e do obzena, skoro moze s
zbzyc do fortecy, nawet ma|c tyko artyer poow. W
na|gorszym wypadku moze on odstpc od obzena bez
ponoszena |ake|kowek pozytywne| szkody. Naezy tu |eszcze
uwzgdnc nebezpeczenstwo, |ake ws nad fortecam w wk-
szym ub mne|szym stopnu - zdobyca ch szturmem ub w
|akkowek nny nereguarny sposb, a okocznoc te| obronca
oczywce ne moze przeoczyc w kakuac| swych mozwoc
Przy rozwazanu rznych szans wyda|e s rzecz naturan,
ze obronca zrzeka s korzyc bca s w pomynych
warunkach na rzecz nne|, a manowce, ze na|prawdopodobne|
wcae ne bdze musa s bc. W ten sposb obycza|
szykowana wo|sk w pou przed wasn fortec wyda|e s nam
bardzo naturany prosty. Fryderyk Wek stosowa go np. pod
Gogowem przecwko Ros|anom, a pod Schwedntz, Nys Drez-
nem prawe stae przecwko Austrakom. Kscu von Bevern
natomast ne wyszo na dobre podobne dzaane pod
Wrocawem. Z a Wrocawem ne mgby on byc zaatakowany.
Przewaga Austrakw podczas neobecnoc kra musaa
nebawem ustpc wobec zbzana s tegoz w ten sposb
uszykowawszy s z a Wrocawem, mozna by byo unknc
btwy az do czasu |ego przybyca. Ksz tez na pewno woaby
tak s uszykowac, gdyby wazny obz wraz z wekm zapasam
ne by przez to wystawony na bombardowane, co kr
osdza|cy ostro take wypadk wzby mu bardzo za ze. Tego,
ze ksz sprbowa zabezpeczyc Wrocaw przez za|ce przed
nm pozyc| umocnone|, ne mozna w koncu uwazac za bd,
ponewaz byo bardzo mozwe, ze ksz Karo Lotarynsk,
zaspoko|ony wzcem Schwedntz zagrozony przez
nadcgnece kra, daby s przez to powstrzymac od
daszego marszu. Na|epe| byoby ne dopucc w oge do
btwy, ecz w momence gdy Austracy rozpocz natarce,
wycofac s przez Wrocaw. W ten sposb ksz von Bevern
wycgnby z wyczekwana wszeke korzyc bez okupywana
ch wekm nebezpeczenstwem.
Skoro tuta| uszykowane s obroncy przed fortec
wyprowadzmy usprawedwamy wyzsz stotn
przyczyn, to musmy tez zauwazyc, ze dochodz tu |eszcze
pewna przyczyna podrzdna, bzsza wprawdze, ae sama w
sobe newystarcza|ca, gdyz ne |est stotna. |est n manow-
ce zwycza| traktowana przez arm na|bzsze| fortecy |ako
rda zaopatrywana. |est to tak wygodne przedstawa tak
wee rznych korzyc, ze dowdca neatwo s zdecydu|e
zaspoka|ac swe potrzeby z dae| poozonych fortec ub tez
skadac zapasy w me|scowocach ne umocnonych. |e za
forteca |est rdem zaopatrywana wo|ska, to w weu
wypadkach uszykowane s przed n |est bezwzgdne
koneczne przewazne bardzo naturane. Wdac |ednak |asno,
ze ta bska przyczyna, ktra atwo moze byc przecenona przez
tych, ktrzy w oge newee pyta| o dasze, ne wystarcza da
wy|anena wszystkch wypadkw an tez ne |est doc wazna w
swoch skutkach, aby byc rozstrzyga|c.
Zdobyce |edne| ub kku fortec bez odwazena s przy tym
na btw wan |est tak daece naturanym ceem wszystkch
tych dzaan zaczepnych, ktre ne dz do wekego
rozstrzygnca, ze udaremnene tych zamarw obronca stawa
wtedy sobe |ako gwne zadane. Wdzmy wc std na
teatrach wo|ennych posada|cych wee fortec, ze wszystke
nema poruszena obraca| s dokoa tego, ze nacera|cy
stara s po|awc nespodzewane przed |edn z nch uzywa do
tego rznych sztuczek, obronca za dzk dobrze
przygotowanym poruszenom stara s |eszcze szybce| zabec
mu drog. Tak by stay charakter prawe wszystkch kampan
nderandzkch Ludwka XIV az do czasw marszaka Saskego.
Tye o osananu fortec.
Osona kra|u przez rozcgnte uszykowane s zbro|nych
moze byc pomyana tyko w poczenu z powaznym
przeszkodam terenowym. Wksze mne|sze posterunk, ktre
przy tym trzeba zorganzowac, mog uzyskac pewn zdonoc
oporu tyko dzk snym pozyc|om. A ponewaz rzadko kedy
mozna znaec doc naturanych przeszkd, dochodz tu |eszcze
sztuka budowana szancw. Latwo tu |ednak dostrzec mozna, ze
opr, |ak otrzymu|e s przez to na |ednym z punktw, zawsze
mozna uwazac za wzgdny (patrz rozdza o znaczenu btwy),
a ne |ako absoutny. Moze s wprawdze zdarzyc, ze tak
posterunek ne zostane przeamany, a zatem ze w
poszczegnym wypadku da wynk absoutny. Ponewaz |ednak
weka czba posterunkw zmusza nas do traktowana kazdego
z nch w porwnanu do caoc |ako sabego oddanego na kp
mozwego uderzena przewaza|cych s, datego rzecz
nerozsdn byoby uzaeznane szczwego wynku od oporu
kazdego poszczegnego posterunku. Przy tak rozcgntym
uszykowanu mozna czyc tyko na stosunkowo dug opr, a ne
na wacwe zwycstwo. Ta wartoc poszczegnych
posterunkw sga w dzedzn cew kakuac| caoc. W
kampanach, w ktrych ne trzeba s obawac wekch
rozstrzygnc an nezmordowanego marszu naprzd da
pokonana caoc naszych s, wak poszczegnych
posterunkw, nawet |e koncz s ch utrat, s mne|
nebezpeczne. Rzadko kedy |est z tym zwzane co nnego nz
wane strata tego posterunku pewnych trofew. Zwycstwo
ne sga gbe| w warunk ogne, ne nszczy zadnych
fundamentw, ktre by pocgny za sob powazne runy. W
na|gorszym wypadku, manowce gdy cay system obrony
zachwa s z powodu utraty po|edynczego posterunku,
obronca zawsze bdze ma czas na poczene swych s na
wystpene caoc s do rozstrzygnca, ktrego wedug
naszych przewdywan nacera|cy ne szuka. Zwyke tez s
dze|e, ze to poczene s konczy cae dzaane kadze kres
daszemu posuwanu s nacera|cego. Troch terenu, pewna
czba udz dza - oto s straty obroncy dostateczne
sukcesy nacera|cego.
Na take nebezpeczenstwo, powtarzamy, moze s obronca
narazc w wypadku nepowodzena, |e po druge| strone
bdze ma mozwoc ub racze| prawdopodobenstwo, ze
nacera|cy kwe ub ostrozne zatrzyma s przed |ego
posterunkam, ne ataku|c ch. W rozwazanach tych ne
mozemy tracc z oczu tego, ze chodz tu o nacera|cego, ktry
ne chce s wazyc na nc wekego, takemu za moze mao
kazdy newek, ae sny posterunek nakazac zatrzymane s.
|e bowem nacera|cy bdze mg go z pewnym ryzykem
przeamac, to powsta|e pytane, za |ak to s stane cen czy
cena ta ne |est zbyt wysoka w stosunku do mozwoc
wykorzystana tego zwycstwa w |ego poozenu.
W ten sposb pokazu|e s, |ak daece sny opr wzgdny,
|ak moze zapewnc uszykowane wo|sk, rozcgnte na wee
poozonych obok sebe posterunkw, moze stanowc da
obroncy dostateczny wynk w kakuac| cae| |ego kampan. Aby
za rzut oka na hstor wo|en, |akego przy tym czytenk w
my dokona, skerowac od razu na wacwy punkt, zauwazmy,
ze te rozcgnte pozyc|e wystpu| na|czce| w druge|
poowe kampan, wtedy bowem obronca pozna |uz
dostateczne nacera|cego, |ak tez |ego zamary stosunk, a
nacera|cy zwyke utrac |uz t odrobn ducha nc|atywy, |ak
posada.
Przy te| obrone na rozcgnte| pozyc|, dzk ktre| bron
s kra|u, zapasw fortec, musz naturane odgrywac wek
ro uzyskwac waznoc domnu|c wszystke weke
przeszkody terenowe, |ak rzek, gry, asy bagna. Co do
wykorzystana ch powou|emy s na to, comy powedze
wyze|.
Dzk te| domnu|ce| waznoc czynnkw topogracznych
uwydatna s szczegne w te| dzedzne wedza dzaanoc
sztabu generanego, co s tez uwaza za spraw naezc do
nego na|ce|. Ponewaz za sztab generany |est zwyke t
czc wo|ska, ktra na|wce| psze druku|e, wc wynka
std, ze te fragmenty kampan s hstoryczne bardze|
ustaone. Wypywa tez std rwnoczene doc naturana skon-
noc do systematyzowana ch wyprowadzana z hstorycznego
rozwzana |ednego wypadku - ognych rozwzan da
wypadkw nastpnych. |est to |ednak dznoc daremna
datego faszywa. Nawet w tym racze| bernym, bardze| z
terenem zwzanym rodza|u wo|ny kazdy wypadek |est nny
mus byc traktowany nacze|. Na|cene|sze nawet, rozumowane
pamtnk w tym przedmoce nada| s wc tyko do
zapoznana s z nm, ae ne mog suzyc |ako przepsy.
Chocaz czynnoc sztabu generanego w te| dzedzne |est
nezbdna godna uwag chocaz stosowne do utartych
pogdw okremy | |ako na|ce| do nego naezc, to
|ednak musmy przestrzec przed uzurpac|am, |ake z ne| czsto
wypywa| ku szkodze caoc. Waznoc, |ake| nabera| przy
tym c przedstawcee sztabu, ktrzy z t gaz suzby
wo|enne| s na|bardze| obeznan, zapewna m czsto pewne
ogne panowane nad umysam, a przede wszystkm nad
samym wodzen. Wynka std pewne przyzwycza|ene myowe,
prowadzce do |ednostronnoc. W koncu wdz ne wdz nc
poza gram przeczam to, co mao byc dzaanem
wynka|cym z warunkw a swobodne wybranym, sta|e s
maner.
Tak watach 179311794 w wo|sku pruskm pukownk Grawert,
ktry by dusz wczesnego sztabu generanego znanym
fachowcem w dzedzne gr przeczy, wprowadz wane na
te drog prowadzena wo|ny dwch wodzw o bardzo rznych
wacwocach - ksca Brunwc-kego generaa
Mendorfa.
|asne |est, ze na obronna, utworzona wzduz snego
odcnka terenu, moze prowadzc do wo|ny kordonowe|. Z
konecznoc musaaby ona w wkszoc wypadkw
doprowadzc do take| wo|ny, gdyby stotne cay obszar teatru
wo|ennego naezao przesonc w ten sposb bezporedno.
Teatry wo|enne ma| wszakze przewazne take rozmary, ze
rozcgnce s s zbro|nych przeznaczonych do obrony byoby
zbyt weke. Ponewaz |ednak nacera|cy zarwno z powodu
rznych okocznoc, |ak przez swo|e urzdzena tyowe
zwzany |est z pewnym gwnym kerunkam drogam, a zbyt
weke odchyena od nch spowodowayby nawet wobec bardzo
bezczynnego obroncy zbyt wee nedogodnoc szkd,
wystarczy zatem przewazne, |e obronca oson teren w prawo
w ewo od tych gwnych kerunkw na pewn oc m czy
przemarszw. Osona ta znw poega na tym, ze poprzesta|e na
obsadzenu owych gwnych drg dostpw przez posterunk
obronne, a terenu pomdzy nm tyko przez posterunk
obserwacy|ne. Co prawda skutkem tego nacera|cy moze
prze|c swo| koumn pomdzy dwoma posterunkam w ten
sposb dokonac zamerzonego na dany posterunek natarca z
kku stron. Posterunk owe s ponekd na to przygotowane,
czcowo posada|c oparce na skrzydach, czcowo tworzc
same obron skrzyda (tak zwane ryge), czcowo za czerpc
pomoc od sto|cych w gb odwodw wzgdne od wo|sk
posterunku ssednego. W ten sposb czba posterunkw
ograncza s |eszcze bardze| zwykym wynkem tego |est, ze
wo|sko przeznaczone do podobne| obrony rozpada s na cztery
czy pc posterunkw gwnych.
Da zbyt oddaonych, a przecez do pewnego stopna
zagrozonych gwnych dostpw okrea s wwczas spec|ane
punkty centrane, ktre tworz |akby mae teatry wo|enne
wewntrz wekego. Tak podczas wo|ny sedmoetne| Austracy
obsadza przewazne sw arm gwn cztery do pcu
posterunkw w grach donoskch, podczas gdy na Grnym
Ssku may, prawe samodzeny korpus stosowa podobny
system na wasne potrzeby.
Im bardze| za oddaa s podobny system obronny od
osony bezporedne|, tym czce| trzeba s poskowac
ruchem, obron czynn nawet rodkam ofensywnym. Pewne
korpusy uwaza s za odwody, a poza tym |eden posterunek
peszy drugemu z pomoc oddzaam chwowo zbdnym.
Pomocy te| udzea s abo stotne peszc z tyu da
wzmocnena wznowena bernego oporu, abo napada|c na
neprzy|acea z boku ub tez nawet zagraza|c |ego odwrotow.
|e za nacera|cy zagroz ance danego posterunku ne
wasnym natarcem, ecz tyko prbu|c oddzaac na |ego
poczena za|cem pewne| pozyc|, to wtedy abo ataku|e s
naprawd wysunte przez neprzy|acea w tym ceu oddzay,
abo wkracza s na drog odwetu, dzc do dzaana na
poczena neprzy|aceske.
Wdzmy std, ze ta obrona, ne baczc na bernoc |e|
natury |uz w samym zaozenu, mus |ednakze wchonc w
sebe wee czynnkw aktywnych moze byc w rznorak
sposb wyposazona w przewdywanu bardzo zozonych
okocznoc. Zwyke te rodza|e obrony, ktre na|czce|
posugu| s rodkam aktywnym, a nawet zgoa ofensywnym,
uchodz za epsze. Czcowo wszakze zaezy to bardzo od
natury terenu, gotowoc s bo|owych nawet od taentu wodza,
neraz |ednak mozna atwo zbyt wee oczekwan przywzywac
do ruchu w oge do nnych rodkw aktywnych, natomast
zbyt pochopne zanechac me|scowe| obrony |ake| sne|
przeszkody terenowe|. Sdzmy, ze doc |uz obszerne
rozwodzmy s nad tym, co rozumemy przez rozcgnt
n obronn zwracamy s do trzecego rodka pomocnczego
- do zabegana drog neprzy|aceow przez szybke ruchy
boczne,
Ten rodek naezy bezwzgdne do poczynan operacy|nych
take| obrony kra|u, o |ake| tu |est mowa. Obronca ne moze
czstokroc pommo |ak na|bardze| rozcgntych pozyc|
obsadzc wszystkch zagrozonych dostpw do swego kra|u. W
weu wypadkach bywa, ze mus on byc gotowy do przerzucena
gros swoch s do tych posterunkw, na ktre zamerza uderzyc
gros s neprzy|aceskch, gdyz w przecwnym raze posterunk
owe atwo mogyby byc przeamane. Poza tym w oge wdz,
ktry nechtne zgadza s na uneruchomene swych s
bo|owych w bernym oporze na pozyc| rozcgnte|, mus sw|
ce, oson kra|u, prbowac osgnc tym bardze| przez
poruszena szybke, przemyane dobrze wdrozone. Im wksze
s zostawane otworem pasy terenu, tym wksza mus byc
sprawnoc poruszen, aby wszdze mc |eszcze w por
nadzyc.
Naturan konsekwenc| tego dzena |est, ze wszdze s
wyszuku|e pozyc|, ktre by s za|o w podobnym wypadku
ktre przedstawa| doc korzyc, aby oddac od przecwnka
my o natarcu, gdy tyko wo|sko nasze ub chocby |ego czc
przybdze na t pozyc|. Ponewaz pozyc|e take stae s
traa|, a wszystko przy tym zaezy od za|ca ch w
odpowednm czase, datego sta| s one do pewnego stopna
gosceam tego sposobu prowadzena wo|ny, ktry tez z tego
powodu nazwano wo|n posterunkw.
Podobne |ak uszykowane rozcgnte opr wzgdny w
wo|ne bez wekch rozstrzygnc ne zawera| w sobe tych
nebezpeczenstw, |akm w zasadze groz, tak zabegane
drog neprzy|aceow przez marsze boczne ne powodu|e tye
zastrzezen, |ake by powstay w chw wekch rozstrzygnc.
Prba szybkego przesunca s w ostatne| chw ku
przecwnkow zdecydowanemu, ktry pragne |est zdony do
rzeczy wekch, a ktry zatem ne obawa s znacznego
wysku, byaby dzenem ku zdecydowane| ksce,
bezwzgdnemu bowem cosow zadanemu ca s ne
sprostaoby take popeszne pchane s na pozyc|. Wobec
przecwnka, ktry zabera s do dzea ne ca garc, ecz
koncam pacw, ktry ne ume zrobc uzytku z wekego
rezutatu an nawet ze wstpu do nego, ktry szuka tyko
umarkowanych korzyc, bye za ma cen - wobec takego
przecwnka mozna newtpwe zastosowac z powodzenem
podobny rodza| oporu.
Naturan konsekwenc| tego |est, ze ten rodek w oge
czce| stosu|e s w druge| poowe kampan nz na |e|
pocztku.
Tuta| tez ma sztab generany sposobnoc rozwnca swych
wadomoc topogracznych w system zwzanych ze sob
poczynan, sprowadza|cych s do wyboru przygotowana
pozyc| drg wodcych ku nm.
Tam wreszce, gdze po |edne| strone wszystko skerowane
|est na osgnce pewnego punktu, a po druge|, przecwne,
na przeszkodzene temu, obe strony mog czsto znaec s w
take| sytuac|, ze bd musay wykonywac swe poruszena na
oczach przecwnka. Totez poruszena owe musz s odbywac z
ostroznoc dokadnoc ne wymagan kedy ndze|.
Dawne|, gdy arma gwna ne bya |eszcze podzeona na
samodzene dywz|e bya traktowana w marszu zawsze |ako
nerozdzena caoc, ostroznoc ta dokadnoc bya poczona
z o wee wksz rozwekoc z wekm nakadem kunsztu
taktycznego. Musay co prawda czsto w tych wypadkach
poszczegne brygady wybegac przed n bo|ow, aby
zapewnc sobe pewne punkty przy|c na sebe ro
samodzen. Byy to |ednak pozostay anomae, zarzdzena
marszowe natomast byy w oge zawsze skerowane na to, by
doprowadzc caoc w nenaruszonym porzdku |e mozna
unknc podobnych wy|tkw. Obecne, gdy czc arm
gwne| znowu rozpada| s na samodzene czony, a czony te
mog odwazyc s na przy|ce btwy nawet z caoc s
neprzy|aceskch, bye tyko pozostae czony byy doc bsko,
aby btw t poprowadzc dae| skonczyc, obecne tak marsz
boczny nawet na oczach przecwnka sprawa mne| trudnoc.
To, co dawne| musao byc osgnte przez wacwy
mechanzm zarzdzen marszowych, osga s teraz przez
wczene|sze wyprawene poszczegnych dywz|,
przypeszony marsz nnych wksz swobod dysponowana
caoc.
Rozwazane tu rodk obroncy ma| nacera|cemu wzbronc
zdobyca fortecy, za|ca znaczne| poac kra|u ub magazynu.
Wzbron mu one stotne, |e wszdze zagroz mu btwy, w
ktrych zna|dze on abo zbyt mae prawdopodobenstwo
powodzena, abo zbyt weke nebezpeczenstwo konsekwenc|
w wypadku porazk, abo w oge zbyt wek wysek |ak na |ego
cee warunk. |e teraz obronca przezywa ten trumf swego
kunsztu organzac|, nacera|cy wszdze, gdze tyko wzrok
sw| skeru|e, wdz s dzk tym mdrym zabegom
pozbawony wszekch wdokw osgnca nawet swych
umarkowanych pragnen - wtedy czynnk ofensywny szuka
czsto wybegu w zaspoko|enu |uz tyko honoru bron. Wygrane
|ake| znaczne|sze| btwy da|e orzow pozory przewag,
zaspoka|a prznoc wodza, dworu, wo|ska narodu, a zarazem
do pewnego stopna oczekwana, |ake naturane wz s z
kazdym natarcem.
Pomyna btwa o pewne| waznoc, stoczona ze wzgdu
na samo zwycstwo trofea, |est zatem ostatn nadze|
nacera|cego. Ne naezy tu sdzc, ze wkamy s w
sprzecznoc, gdyz zna|du|emy s |eszcze w obrbe naszego
wasnego zaozena, ze dobre zarzdzena obroncy odebray
nacera|cemu wszeke wdok osgnca za pomoc szcz-
we| btwy |ednego z pozostaych przedmotw. Wdok te s
uwarunkowane dwo|ako, a manowce przez korzystne
okocznoc btwy, a nastpne przez to, aby sukces stotne
doprowadz do osgnca |ednego z tych przedmotw.
Perwszy z tych warunkw moze doskonae stnec bez
drugego, poszczegne oddzay posterunk obroncy zna|d s
o wee czce| w nebezpeczenstwe wdana s w
nekorzystne btwy wtedy, gdy nacera|cy ma na oku tyko
honor poa btwy, nz gdy wze z tyrn |eszcze warunek korzyc
daszych.
|e s przenesemy w poozene sposb myena Dauna,
to mozemy zrozumec, ze mg on odwazyc s na uderzene
pod Hochkrch, ne -wytza|c wszystkch s, skoro chca tyko
zdobyc trofea w tym dnu. Natomast podne w skutk
zwycstwo, ktre by zmuso kra do pozostawena Drezna
Nysy samym sobe, byo zadanem zupene nnym, do ktrego
ne chca s zaberac.
Ne naezy sdzc, |akoby to byy rozrznena maostkowe
ub zgoa |aowe. Przecwne, mamy tu do czynena z |ednym z
na|gbe| sga|cych rysw zasadnczych wo|ny. Znaczene
btwy |est |e| dusz da strateg ne mozemy doc czsto
powtarzac, ze w btwe wszystke rzeczy zasadncze wypywa|
zawsze z na|bardze| stotnego zamaru obu stron, |ak z punktu
koncowego caego systemu myowego. Totez pomdzy btw a
btw moze zachodzc tak weka rznca strategczna, ze w
oge ne mozna ch traktowac |ako tego samego rodka
strategcznego.
Aczkowek nezbyt skuteczne zwycstwo nacera|cego z
trudem uznac mozna za powazne naruszene obrony, to |ednak
obronca nawet te| korzyc nechtne przecwnkow ustp,
zwaszcza ze ngdy ne wadomo, co s do tego |eszcze
przypadkem moze doczyc. Koneczna |est datego staa
uwaga obroncy na poozene, w |akm s zna|du| |ego
znaczne|sze oddzay posterunk, Wprawdze bardzo wee
zaezy tu od ceowych zarzdzen dowdcw tych oddzaw, ae
rwnez mog byc one uwkane w neunknone katastrofy
przez neceowe decyz|e wodza naczenego. Komu ne wpadne
tu na my korpus Fouuego pod Landshut Fnka pod Maxen?
W obu wypadkach Fryderyk Wek zbyt wee czy na
dzaane powztych z gry de. Nemozwe, aby sdz, ze
mozna byo naprawd bc s z powodzenem na pozyc| pod
Landshut z 10 ty. przecwko 30 ty. abo tez ze Fnk moze s
oprzec gwatowne| przewadze nadcga|ce| ze wszystkch
stron. Natomast kr sdz, ze sa pozyc| pod Landshut bdze
|ak dotychczas akceptowana nby wazny wekse ze Daun
zna|dze w demonstrac| ankowe| dostateczny powd do
zamany newygodne| pozyc| w Sakson na dogodne|sz w
Czechach. Tam Laudona, tu Dauna ocen kr faszywe w tym
ezy bd tych poczynan.
Podobne bdy popenc mog rwnez tacy wodzowe,
ktrzy ne s zbyt dumn, zuchwa uparc, co w
poszczegnych zarzdzenach mozemy zarzucc Fryderykow
Wekemu. Nezaezne od nch ogromna trudnoc w odnesenu
do naszego przedmotu zawsze ezy w tym, ze wdz ne zawsze
moze czyc na rozwag, dobr wo, odwag s charakteru
swoch dowdcw korpusw. Ne moze on datego zostawc
wszystkego ch ,wdz m s", ecz mus m pewne rzeczy
przepsac, przez co dzaana ch s skrpowane mog atwo
wpac w sprzecznoc z warunkam chw. |est to |ednak zo
neunknone. Bez wadcze| wo, przenka|ce| az do
na|daszego szeregu, nemozwe |est dobre dowodzene, ten,
kto by ueg przyzwycza|enu oczekwana zawsze od swych
podwadnych rzeczy na|epszych, byby |uz przez to sarno
zupene nezdatny do dobrego dowodzena.
Warunk kazdego oddzau posterunku naezy zawsze pne
mec na oku, aby ne u|rzec nespodzane, ze uwka s on w
|ak katastrof.
Wszystke te wysk s skerowane ku utrzymanu status
quo. Im szczwsze s m skuteczne|sze, tym duze| wo|na
zatrzyma s w tym punkce. Im duze| wszakze wo|na trwa w
danym punkce, tym wazne|sza |est troska o zaopatrzene.
Zamast rekwzyc| dostaw z terenu wystpu|e tu abo od
razu, abo co na|mne| bardzo szybko zaopatrzene z
magazynw. Zamast kazdorazowe| rekwzyc| wozam
kra|owym tworzy s w mne|szym ub wkszym stopnu stae
tabory zozone abo z wozw kra|owych, abo tez z wozw
wo|skowych. Krtko mwc, powsta|e co zbzonego do tego
reguarnego zaopatrzena wo|sk z magazynw, o |akm
mwmy |uz w rozdzae o zaopatrzenu. Take zaopatrzene
ne wywera byna|mne| wekego wpywu na prowadzene
wo|ny, ponewaz ze wzgdu na swe przeznaczene charakter
zwzane |est z ogranczonym terenem, moze przy tym
oczywce wspdzaac bdze to nawet czync w duzym
stopnu, ae ne potra zmenc charakteru cae| wo|ny.
Natomast obopne oddzaywana na ne poczen uzyska| o
wee wksze znaczene z dwch powodw. Po perwsze
datego, ze w takch kampanach brak wkszych sne|
dzaa|cych rodkw, dznoc wodza musz s wc
sprowadzac do rodkw sabszych, po druge, ponewaz ne brak
tu potrzebnego czasu, aby wyczekwac na skutk dzaana tego
rodka. Zabezpeczene wasnych n poczen wyda s
obroncy spec|ane wazne. Przerwane ch ne moze byc
wprawdze ceem natarca neprzy|acea, mogoby |ednak
zmusc obronc do odwrotu wyrzeczena s nnych
przedmotw.
Wszystke poczynana, chronce sam obszar teatru
wo|ennego, musz tez dzaac |ako osona n poczen. Ich
bezpeczenstwo |uz s wc w nch czcowo mec
zauwazymy tu tyko, ze stanow one |eden z gwnych
warunkw przy wyborze uszykowana.
Spec|any rodek zabezpeczena stanow mae ub nawet
doc znaczne oddzay wo|ska, konwo|u|ce poszczegne
dowozy. Na|bardze| nawet rozege pozyc|e ne zawsze
wystarcza| do zabezpeczena n poczen, czcowo tez
konw| tak |est potrzebny spec|ane tam, gdze wdz chcaby
unknc pozyc| zbyt rozegych. Zna|du|emy w Hstor wo|ny
sedmoetne| Tempehofa neskonczene wee przykadw, |ak
to Fryderyk Wek nakazywa konwo|owac swo|e wozy z
chebem mk przez poszczegne puk pechoty ub
kawaer, czasam za nawet przez cae brygady. O Austrakach
ne zna|du|emy ngdy take| wzmank, co zreszt ma sw
przyczyn czcowo w tym, ze po ch strone ne znaaz s tak
drobazgowy hstoryk, czcowo za wane w tym, ze
za|mowa on zawsze o wee bardze| rozege pozyc|e.
Rozwazywszy ze wszystkch czynnkw natarca cztery w
zasadze zupene swobodne dznoc, stanowce podstaw
take| obrony, ktra ne |est skerowana na zadne
rozstrzygnce, musmy |eszcze powedzec co o rodkach
ofensywnych, z ktrym mog byc one wce| ub mne|
przemeszane, ne|ako zaprawone nm. Te rodk ofensywne to
gwne;
1. Dzaane na neprzy|acesk n poczen, do czego
zaczamy |ednoczene dzaana przecw punktom
nagromadzena zapasw przecwnka;
2. Dywers|e zagony na terytorum neprzy|aceske;
3. Natarce na oddzay posterunk neprzy|aceske, a
nawet w pomynych okocznocach na neprzy|aceske sy
gwne ub chocby zagrozene m takm natarcem.
Perwszy z tych rodkw oddzau|e we wszystkch takch
kampanach stae, ae do pewnego stopna zupene
neznaczne, bez u|awnana s faktycznego. Przewazna czc
skutecznoc kazde| ceowo za|te| pozyc| obroncy wynka z
trosk, |ak napawa ona nacera|cego o |ego ne poczen.
Ponewaz za w take| wo|ne, |ak to |uz rzekmy, zaopatrzene
ma waznoc domnu|c dotyczy rwne dobrze nacera|cego,
datego wzgd na mozwe dzaana zaczepne skerowane z
pozyc| neprzy|aceskch wpywa w znaczne| merze na |ego
strateg, co poruszymy raz |eszcze, mwc o natarcu.
|ednak ne tyko to ogne oddzaywane przez wybr
pozyc|, ktre podobne |ak czar w mechance ma wpyw
newdzany, ecz takze prawdzwe zaczepne wkroczene
przecw neprzy|aceske| n poczen czc wasnych s
bo|owych ezy w zakrese take| obrony. |e s to |ednak ma
stac z korzyc, musz zawsze szczegne skamac do tego -
poozene n poczen, natura terenu ub spec|ane wacwoc
s zbro|nych.
Zagonw na teren neprzy|acesk, ma|cych |ako ce odwet
ub upeske znszczena, ne mozna wacwe uwazac za rodk
obronne, przecwne, s to prawdzwe rodk natarca. Wz s
one |ednak zwyke z ceem wacwe| dywers|, ta za ma za ce
osabene s neprzy|aceskch, sto|cych naprzecwko nas,
datego mozna | traktowac |ako stotny rodek obrony.
Ponewaz |ednak mozna |e| uzywac rwne dobrze w natarcu, a
sarna w sobe |est ona rzeczywstym natarcem, datego
uwazamy za bardze| stosowne mwc o tym w ksdze
nastpne|. Przytaczamy tu wc ten rodek tyko po to, aby
cakowce opsac t zbro|own maych rodkw ofensywnych,
|ak rozporzdza obronca teatru wo|ennego, pobezne tyko
zaznaczyc, ze moze on powkszyc ch zakres waznoc az do
stopna da|cego cae| wo|ne p o z r, a wraz z nm honor
ofensywy. Tego rodza|u s wypady Fryderyka Wekego do
Posk, Czech, Frankon przed rozpoczcem kampan 1759
roku. Sama |ego kampana |est wyrane czyst obron. Wypady
na teren neprzy|acesk day |e| charakter ofensywy, ktra ma
spec|an wartoc prawdopodobne ze wzgdu na sw wag
moran.
Natarce na korpusy neprzy|aceske ub tez na
neprzy|aceske sy gwne mus byc pomyane |ako
nezbdne uzupenene cae| obrony w tych wszystkch
wypadkach, kedy nacera|cy chce sobe rzecz zbytno uatwc
z tego powodu w poszczegnych punktach pozostawa weke
uk. Pod tym cchym warunkem odbywa s cae dzaane. I tu
|ednak, podobne |ak przy oddzaywanu na ne poczen
przecwnka, moze obronca uczync |eszcze |eden krok dae| w
dzedzn ofensywy rwne dobrze |ak |ego przecwnk za
przedmot swoch dzen postawc aur korzystnego uderzena.
Aby zapewnc sobe na tym pou ne|ake sukcesy, mus on abo
posadac znaczn przewag s nad swym przecwnkem - co
zreszt w oge przeczy naturze obrony, ae s przece zdarzyc
moze - abo tez mus posadac ume|tnoc zrcznego
skupana s wasnych zastpowac aktywnoc ruchwoc
to, z czego z druge| strony mus przy tym rezygnowac.
Perwsze wystpo w wo|ne sedmoetne| u Dauna, druge
- u Fryderyka Wekego. Daun przystpowa do ofensywy
prawe zawsze tyko wtedy, gdy Fryderyk Wek zaprasza go do
tego przesadnym zuchwastwem ekcewazenem (Hochkrch,
Maxen, Landshut). Fryderyka Wekego wdzmy natomast w
staym prawe ruchu, aby pobc ten czy nny korpus Dauna
wasnym sam gwnym. Uda|e mu s to wprawdze rzadko, a
przyna|mne| wynk ne s ngdy weke, gdyz Daun wraz ze
sw wek przewag czebn czy rzadk ostroznoc
rozwag, ne naezy |ednak sdzc, ze dzena kra
pozostaway przez to zupene bez wynku. W tym dzenu tkw
w stoce bardzo skuteczny opr, gdyz trosk wysk, do
ktrych przecwnk |ego by zmuszony, aby uchyc s od
szkodwych cosw, hamoway sy, ktre w przecwnym
wypadku przyczynyby s do rozwo|u natarca. Pomymy tyko
o kampan 1760 r. na Ssku, gdze Daun Ros|ane w wyczne|
trosce, aby ne byc przez kra dz tu, |utro tam zaatakowan
pobc, ne mog uczync an kroku naprzd.
Sdzmy, ze przewertowamy |uz teraz wszystke
przedmoty, |ake w obrone teatru wo|ennego, gdy s ne dzy
do rozstrzygnca, obe|mu| panu|ce dee, na|wacwsze
dznoc, a zatem podstawy caoc dzaan. Pragnmy |e
tyko zestawc obok sebe gwne po o, aby dac poznac
zwzek caoc dzaan strategcznych. Poszczegne
poczynana, dzk ktrym wchodz one w gr, pozyc|e, marsze
td. rozwazymy bardze| szczegowo |uz dawne|.
Gdy teraz skeru|emy raz |eszcze wzrok na caoc, mus s
nam narzucc uwaga, ze przy tak sabe| zasadze natarca,
wobec tak maego pragnena rozstrzygnca z obu stron, przy
tak sabych motywach potycznych, a tak wekch
przecwwagach wewntrznych, ktre na wszeke sposoby
hamu| powstrzymu|, stotna rznca mdzy natarcem a
obron coraz bardze| mus znkac. Na pocztku kampan mus
napastu|cy wkroczyc na teatr wo|enny przecwnka przez to
przybrac do pewnego stopna form natarca. Moze s |ednak
zdarzyc zdarza s czsto, ze doc prdko mus on wszystkch
swych s uzyc na to, aby na terene neprzy|aceskm bronc
wasnego kra|u. Wtedy sto| oba| naprzecwko sebe, w grunce
rzeczy obserwu|c s wza|emne, oba| z my, aby nc ne
utracc, byc moze oba| w rwnym stopnu myc o
zapewnenu sobe zysku pozytywnego. Moze s nawet zdarzyc,
|ak u Fryderyka Wekego, ze wacwy obronca przecga w tym
swego przecwnka.
Im bardze| nacera|cy wyrzeka s swego charakteru
zaczepnego, m mne| obronca zmuszony |est konecznoc
zapewnena sobe bezpeczenstwa do ogranczena s do
cse| obrony, tym sne| wystpu|e wyrwnane stosunkw.
Dzaanoc obu stron przy tym zmerza ku wydarcu
przecwnkow |ake| korzyc wystrzeganu s wszeke|
szkody, wc do prawdzwego manewr w a n a
strategcznego. Charakter tak ma| w mne|szym czy wkszym
stopnu wszeke kampane, w ktrych warunk ub zamary
potyczne ne dopuszcza| do wekch rozstrzygnc.
Manewrowanu strategcznemu powcmy w ksdze
nastpne| rozdza osobny. Ze wzgdu |ednak na to, ze w teor
ta rwnowazna gra s stae naberaa faszywe| wag -
zmuszen |estemy |uz tu przy obrone, gdze s o ne| stae
mw, wdac s w bzsze rozwazana.
Nazywamy to rwnowazn gr s. Gdze ne ma ruchw
caoc, stne|e rwnowaga; tam za, gdze ne nacska zaden
ce wkszy, ne ma ruchw caoc; obe wc strony w takm
wypadku, chocby ne wedzec |ak byy nerwne, naezy
przecez traktowac |ako rwnowazne. Z te| wc rwnowag
caoc wypywa| poszczegne motywy pomne|szych dzaan
skromne|szych cew. Mog s one tu rozw|ac, gdyz ne
pozosta| pod nacskem wekego rozstrzygnca wekego
nebezpeczenstwa. Wszystko wc, co w oge |est do wygrana
ub stracena, rozmena s na drobne|sz monet caa
dzaanoc rozpada s na czynnoc pomne|sze. Wraz z tym
mne|szym dzaanam za mne|sz cen powsta|e teraz
pomdzy obu wodzam waka o pam zrcznoc. Ponewaz
|ednak na wo|ne ne mozna ngdy wykuczyc cakowce
przypadku, a zatem szczca, datego waka ta ngdy ne
przesta|e byc gr.
Powsta| tu |ednak dwa nne pytana, a manowce, czy przy
tym manewrowanu przypadek ne bdze ma mne|szego, a
rozwazny rozsdek wkszego udzau w rozstrzygncu nz
wtedy, gdy wszystko skupa s w |edne| weke| akc|.
Drugemu z tych pytan musmy przytaknc. Im bardze| zozona
|est caoc w poszczegnych momentach, m czce| wchodz
w gr czas przestrzen w poszczegnych punktach, tym
wksze powsta|e oczywce poe da kakuac|, a wc
panowana rozwaznego rozsdku. Co wygra rozwazny rozsdek,
to s czcowo odberze przypadkow, ae nekoneczne
wszystka, datego ne |estemy zmuszen odpowedzec
potaku|co na perwsze pytane. Ne wono zapomnac, ze
rozwazny rozsdek ne stanow |edyne| sy nteektuane|
wodza. Odwaga, sa, zdecydowane, spryt td. s to
wacwoc, ktre znowu bd may wksz wartoc tam,
gdze chodz o |edno tyko weke rozstrzygnce. W
rwnowazne| wc grze s bd znaczyy neco mne|, a
domnu|ca waznoc mdrych obczen wzrasta ne tyko
kosztem przypadku, ecz takze kosztem tych wacwoc. Z
druge| strony owe wetne wacwoc mog w momence
wekego rozstrzygnca wydrzec przypadkow wek czc
|ego panowana w ten sposb zwzac go ne|ako, czego w tym
wypadku mdra kakuac|a musaaby s wyrzec. Wdzmy
zatem, ze zachodz tu konkt weu s ze ne mozna od razu
twerdzc, |akoby przy wekm rozstrzygncu zostawao s
przypadkow wksze poe nz w ognym wynku podczas owe|
rwnowazne| gry s. |e wc w te| grze wdzmy przede
wszystkm wak przecwstawnych sobe zrcznoc, to trzeba
to odnec tyko do mdre| kakuac|, a ne do caego
wrtuozostwa wo|ennego.
Wane strategczne manewrowane byo powodem, ze
przypsywano caoc t faszyw wag, o ktre| mwmy
wyze|.
Nekedy meszano t zrcznoc z ca wartoc
nteektuan wodza. |est to |ednak duzy bd, gdyz ne mozna,
|ak to |uz rzekmy, zapomnac, z w momentach wekch
rozstrzygnc nne wacwoc morane wodza mog
zapanowac nad s okocznoc. I chocaz panowane to
wypywa racze| z mpusu wekch odczuc z tych przebyskw
ducha, ktre powsta| prawe newadome, a zatem ne
przebega| dugego ancucha my, nemne| |ednak |est ono
prawym obywateem sztuk wo|enne|, gdyz sztuka ta ne |est an
wycznym aktem rozsdku, an tez czynnoc rozsdku ne s
w ne| na|cene|sze.
Kedy ndze| znowu sdzono, ze kazda neskuteczna
czynnoc w dane| kampan mus wynkac ze zrcznoc |ednego
abo obu wodzw, podczas gdy sw| ogny na|wazne|szy
powd maa ona wane zawsze w warunkach ognych, ktre
przeksztacay wo|n w podobn gr.
Ponewaz przewazna czba wo|en pomdzy kuturanym
panstwam maa racze| na ceu obustronn obserwac| nz
pokonane przecwnka, datego naturane wksza czc
kampan musaa nosc charakter manewrowana
strategcznego. Te spord nch, ktre ne mogy s poszczycc
zadnym sawnym wodzem, pozostay ne zauwazone. Gdze
|ednak dzaa |ak wek wdz, ktry cga oczy na sebe,
abo tez gdze by dwa| tacy przecwko sobe, |ak Turenne
Montecucu, tam na caym tym kunszce manewrowana, przez
wzgd na owych wodzw, wyb|ano na|wezsz mark
doskonaoc. Dasz konsekwenc| tego byo, ze gr t
uwazano za szczyt sztuk wo|enne|, za wykwt ch wysokego
wyksztacena, a zatem za rdo, na ktrym przede wszystkm
naezy studowac sztuk wo|enn.
Pogd ten w wece teor panowa doc ogne przed
francuskm wo|nam rewoucy|nym. Gdy |ednak odsony one
naraz cakem nny
wat z|awsk wo|ennych, ktre z pocztku neco surowe
naturastyczne, a potem u|te za czasw Bonapartego we
wspana metod, wyday wynk, wywou|ce zdumene wrd
modych starych - wtedy wyzwoono s ze starych wzorw
sdzono, ze wszystko to |est konsekwenc| nowych odkryc,
wspanaych pomysw td., ae takze newtpwe skutkem
zmenonych stosunkw spoecznych. Sdzono, ze teraz ne
bdze s |uz potrzebowac rzeczy dawnych ze |uz ngdy ch
ne bdze s przezywac. Ponewaz |ednak przy takch
przewrotach myowych zawsze powsta| parte, datego tuta|
stare pogdy znaazy swoch rycerzy, ktrzy uwaza| nowsze
z|awska za surowe, brutane cosy za ogny upadek sztuk
wo|enne|, zywc war, ze wane ta rwnowazna,
bezskuteczna, pusta gra w wo|n wnna byc ceem wyszkoena.
Podstaw tego |est tak brak ogk ozo, ze mozna go tyko
nazwac beznadze|nym pomeszanem po|c. Z koe przecwny
pogd, ze ngdy |uz nc podobnego s ne zdarzy, |est bardzo
neprzemyany.
Z nowszych z|awsk w dzedzne sztuk wo|enne| na|mne|
przypsac mozna nowym wynaazkom nowym kerunkom
deowym, na|wce| za nowym stosunkom warunkom
spoecznym. |ednak w nch ne naezy brac |ako normy wane
kryzysu procesu nszczena datego weka czc dawnych
warunkw wo|ennych znowu wystp na wdown. Ne me|sce
tu wchodzc dae| w te rzeczy; wystarczy, |e przez napomkn-
ce o stosunku te| rwnowazne| gry s do caego prowadzena
wo|ny, o |e| znaczenu o |e| wewntrznym zwzku z
pozostaym przedmotam - wskazemy, ze |est ona zawsze
wynkem obustronnych krpu|cych warunkw bardzo
umarkowanego zywou wo|ny. Moze w te| grze |eden z wodzw
okazac s zrczne|szy od drugego std, |eze mu dorasta
sam, uzyskac nad nm pewne sukcesy abo, |e |est sabszy,
utrzymywac s w rwnowadze, gru|c nad nm taentem.
Byoby sprzeczne z natur rzeczy szukac w tym na|wkszego
honoru wekoc wodza. Przecwne, taka kampana |est
zawsze znakem neomynym, ze abo zaden z obu wodzw ne
posada wkszego taentu wo|skowego, abo ze
utaentowanego wodza powstrzymu| warunk od wazena s
na weke rozstrzygnce, Gdze |ednak tak wypadek zachodz,
tam ne ma ngdy na|wyzsze| chway wo|enne|.
Mwmy tu o ognym charakterze manewrowana
strategcznego. Teraz musmy |eszcze wspomnec o
szczegnym wpywe, |ak ma ono na prowadzene wo|ny, a
manowce, ze sprowadza sy bo|owe stae z gwnych szakw
me|scowoc w odege, a przyna|mne| pozbawone znaczena.
Gdze dzaa| mae, chwowo powsta|ce znowuz znka|ce
nteresy, tam weke zarysy topogra kra|u ma| mne|szy
wpyw na prowadzene wo|ny. Wdzmy wc, ze sy bo|owe
czsto przesuwa| s w take punkty, gdze da wekch
prostych potrzeb wo|ny ngdy by ne naezao ch szukac, ze
wskutek tego zmana zmennoc szczegw caoc wo|enne|
|est tu |eszcze o wee wksza nz w wo|nach o wekch
rozstrzygncach. Sp|rzmy tyko, |ak w ostatnch pcu
kampanach wo|ny sedmoetne|, pommo warunkw zawsze
tych samych, kazda kampana ksztatu|e s nacze|, gdy s
zbada bze|, zadne poczynane ne wystpu|e dwukrotne, a
przecez w tych kampanach |eszcze o wee sne|szy |est
czynnk ofensywny po strone wo|sk sprzymerzonych nz w
wkszoc nnych wo|en poprzednch.
W rozdzae tym, traktu|cym o obrone teatru wo|ennego,
gdy s ne przewdu|e wekego rozstrzygnca, wskazamy
tyko dznoc cechu|ce dzaana, |ak tez zwzek ch,
stosunek charakter; poszczegne za zawarte w nch dzaana
poznamy bze| |uz wczene|. Powsta|e teraz pytane, czy da
tych rznorakch dznoc ne da s wysnuc zasad, regu
metod ogarna|cych caoc. Odpowadamy na to, ze |e
trzymac s hstor, to |ake stae powraca|ce formy ne
wskazu| na co podobnego; a |ednak da caoc o tak
rznote|, zmenne| naturze ne da s boda| wyprowadzc
|akego teoretycznego prawa nnego nz opartego na do-
wadczenu. Wo|na o wekch rozstrzygncach |est ne tyko o
wee prostsza, ae o wee naturane| s za, wone|sza od
sprzecznoc wewntrznych, obektywne| s za, bardze|
zwzana prawem wewntrzne| konecznoc. Totez rozum moze
|e| przepsac formy prawa, w wo|ne bez rozstrzygnca |ednak
wyda|e s to nam o wee trudne|sze. Nawet obe zasady
powstae| dopero w naszych czasach teor prowadzena wo|ny
na wek ska - szerokoc bazy u Buowa uszykowane s
na n wewntrzne| u |omnego ne okazay s w praktyce
byna|mne| an stotne, an skuteczne w zastosowanu do obrony
teatru wo|ennego. |ako zwyke formy pownny one wane tuta|
byc na|skuteczne|sze, gdyz formy zawsze sta| s bardze|
skuteczne, zawsze musz uzyskwac przewag nad nnym
czynnkam danego wynku, m bardze| dzaane rozszerza s
w czase przestrzen. Nemne| |ednak wdzmy, ze stanow
one tyko poszczegne strony danego przedmotu, zwaszcza
za byna|mne| ne s korzycam stotnym. |asne |est, ze
swostoc rodkw warunkw musaaby |uz mec wek wpyw,
przenka|cy wszeke zasady ogne. Czyn da Dauna byo
rozcgnce ostrozny wybr uszykowana, tym da kra byy
|ego sy gwne, zawsze trzymane zwarce, dobera|ce s
zawsze przecwnkow wprost do skry, stae gotowe do
szybkego dzaana. |edno druge wypywao ne tyko z natury
ch wo|sk, ae z ch warunkw; natarce |est da monarchy o
wee atwe|sze nz da kazdego wodza odpowedzanego przed
wyzsz wadz. Zwracamy tu dobtne |eszcze raz uwag, ze
krytyka ne ma prawa uwazac rznych chwytw metod, |ake
mog powstac, za rzne co do stopna doskonaoc
podporzdkowywac |edne drugm, ecz ze ez one obok sebe
w kazdym poszczegnym wypadku naezy pozostawc swobod-
nemu osdow ocen ch uzyca.
Ne moze tu byc naszym zamarem wyczane rznych
sposobw dzaana, |ake mog powstac z wacwoc wo|ska,
kra|u okocznoc; wpyw tych rzeczy podamy w ognych
zarysach |uz przedtem,
Wyzna|emy, ze w rozdzae nne|szym ne umemy podac
zadnych zasad, regu ub metod, ponewaz hstora nc
podobnego nam ne wskazu|e , przecwne, w kazdym nema
poszczegnym momence natykam., s na osobwoc, ktre
weekroc s zupene nezrozumae, a czsto, nawet zaskaku|
sw dzwacznoc. Datego to wane ne |est bez pozytku
studowane hstor rwnez pod tym wzgdem. Tam gdze,
nawet ne ma zadnego systemu, zadnego sprawdzanu, tam
stne|e, przecez |aka prawda, a t zna|du|emy przewazne
tyko przez wytrawny sd nabyty w wynku dugego
dowadczena. Chocaz wc hstora ne poda|e tu zadnych
formu, to |ednak tu, |ak wszdze popera sd
dowadczenem,
Postawmy tu tyko |edn zasad obe|mu|c caoc abo
racze| odnowmy tu pewn naturan predyspozyc|, w sferze
ktre| zna|du|e s, wszystko, comy tu powedze -
postawmy zywe| przed oczy |eszcze w forme odnone| zasady.
Wszystke podane tu rodk ma| tyko wzgdn wartoc,
wszystk one zna|du| s |akby w obrbe pewne| nemocy obu
stron. Poza tym regonem panu|e wyzsze prawo to |est cakem
nny wat z|awsk. Wdz ne moze ngdy zapomnac o tym,
ngdy ne moze z wmwon w sebe pewnoc poruszac s w
tym wskm koe nby w czym absoutnym ngdy ne pownen
rodkw, |ake tu stosu|e, uwazac za koneczne, za |edyne
chwytac s ch nawet wtedy, gdy sam drzy , |uz z powodu ch
nedostatecznoc.
Z tego punktu wdzena, na ktrym stanmy, omyka taka
moze s wydac prawe nemozwa. Ne |est ona |ednak tak w
wece
rzeczywstym, ponewaz tam rzeczy ne ukazu| s w tak
snych przecwenstwach
Musmy manowce znowu zwrcc uwag na to, ze chcc
naszym wyobrazenom nadac |ednoc, pastycznoc s
uczynmy
przedmotem naszych rozwazan tyko cakowte sprzecznoc,
|ako skra|noc kazdego ze sposobw, ze |ednak na wo|ne
konkretny wypadek przewag.
ne ezy porodku opanowany |est przez te skra|noc tyko w
stopnu, w |akm s do nch zbza.
Chodz wc ogne o to, aby wdz przede wszystkm
zorentowa s sam, czy neprzy|ace ne ma ochoty sy
dostateczne|, aby go
przewyzszyc dzaanam na wksz ska bardze|
zdecydowanym. Z chw gdy prze|me s t trosk, mus
zanechac poczynan przecwdzaa|cych maym szkodom
pozosta|e mu wtedy |eden rodek prze|ca za pomoc
dobrowone| oary w poozene epsze, aby dorc do
rozstrzygnca na wksz ska, Innym sowy: perwsz
potrzeb |est, aby wdz uchwyc wacw mar, wede ktre|
ma nakerowac swe dzeo.
Aby wyobrazenom tym nadac wksz pastycznoc przez
przykady z zyca, dotknemy pobezne szeregu wypadkw,
gdze zdanem naszym zastosowano mar faszyw, tzn. gdze
|eden z wodzw w poczynanach swych czy s z o wee mne|
decydu|cym dzaanem przecwnka. Na
pocztku kampan w 1757 r, Austracy uszykowanem swych s
zbro|nych dowed, ze ne czy na tak gbok ofensyw
Fryderyka Wekego; nawet trwane korpusu Pccoomnego na
grancy ske| - podczas gdy ksz Karo Lotarynsk z caym
wo|skem by zagrozony konecznoc zozena bron - |est
takm cakowtym nezrozumenem okocznoc.
W 1758 r. Francuz ne tyko by cakowce w bdze co do
dzaana konwenc|, zawarte| w kasztorze Seeven (co zreszt
|est faktem, ktry tu do rzeczy ne naezy), ecz takze my s
w dwa mesce pne| w ocene tego, co ch przecwnk moze
przedswzc, co tez ch nebawem kosztowao utrat obszarw
od Wezery az po Ren. Mwmy |uz takze, ze Fryderyk Wek w
1759 r. pod Maxen w 1760 r. pod Landshut ocena swych
przecwnkw zupene faszywe, ne werzc w uzyce przez
nch tak decydu|cych rodkw.
Wksze| natomast omyk w te| ska ne zna|dzemy boda|
w hstor nad t, ktr popenono w 1792 r. Pragnc
newekm sam pomocnczym przewazyc sza wo|ny
domowe|, zwaono sobe na gow obrzym czar caego
narodu francuskego, wytrconego z wszekch karbw przez
fanatyzm potyczny. Omyk t nazywamy wek tyko datego,
ze okazaa s ona tak w nastpstwe, a ne datego, |akoby
bya ona atwa do unknca. Co s tyczy samego prowadzena
wo|ny, to ne naezy zapomnac, ze gwna podstawa
wszystkch daszych nefortunnych at ezy w kampan 1794 r.
W kampan te| ze strony sprzymerzonych ne tyko ne
docenono same| potzne| natury natarca neprzy|aceskego,
przecwstawa|c mu maostkowy system rozcgntych pozyc|
manewrw strategcznych, ecz takze dano poznac
neporozumenam mdzy Prusam a Austr gupm oddanem
Beg Nderandw, |ak mao gabnety przeczuway
gwatownoc wdzera|cego s zywou. W 1796 r.
poszczegne dzaana obronne pod Montenotte, Lod td.
dowody wystarcza|co, |ak mao rozume Austracy, o co
chodzo przy zwaczanu Bonapartego.
W roku 1800 katastrof Measa spowodowao ne
bezporedne dzaane napadu, ecz faszywy |ego pogd na
mozwe skutk tego napadu.
Um w roku 1805 by ostatnm wzem une| sec
uczonych, ae bardzo wtych wzgdw strategcznych, doc
dobrych, aby uwkac w ne| Dauna ub Lascy'ego, ae ne
Bonapartego, cesarza rewouc|.
U Prusakw w 1806 r. nezdecydowane zamt by!y
nastpstwem tego, ze przestarzae, maostkowe, neuzyteczne
pogdy rodk meszay s z pewnym |asnym przebyskam
susznym wyczucem wekego znaczena przezywane| chw. W
|akz bowem sposb, ma|c |asn wadomoc kompetne
docena|c poozene, mozna byo pozostawc w Prusach 30 ty.
udz myec o zorganzowanu w Westfa osobnego teatru
wo|ennego ub tez o uzyskanu |akegokowek powodzena za
pomoc maych ofensyw, |ak te, do ktrych byy przeznaczone
korpusy Ruchea ub ks. Wemarskego, wreszce |akze mozna
byo w ostatnch |uz momentach rozwodzc s nad
nebezpeczenstwem magazynw ub nad strat tego czy
nnego kawaka kra|u!
Nawet w 1812 r. w te| na|wspanasze| ze wszystkch
kampan ne brak byo z pocztku bdnych dznoc,
wypywa|cych z newacwe| ska oceny poozena. W
kwaterze gwne| w Wne stnao stronnctwo wybtnych
mzw, dzcych do stoczena btwy nad granc, aby ne
dopucc do bezkarnego na|azdu na zem rosy|sk. Mzowe c
by przygotowan na to, ze btwa nad granca byc moze
przegrana, a nawet ze bdze przegrana. Chocaz bowem ne
wedze, ze 300 ty. Francuzw uderzy na 80 ty. Ros|an, to
|ednak wedze, ze trzeba z gry przewdywac znaczn
przewag wroga. Gwna omyka poegaa na wartoc, |ak
przypsywa on te| btwe. Sdz on, ze byaby to btwa |ak
nne, podczas gdy nema z pewnoc stwerdzc mozna, ze to
rozstrzygnce gwne nad granc wywoaoby zupene nne
z|awska. Nawet obz pod Dryss by rodkem, u ktrego
podstawy ezaa zupene faszywa skaa oceny przecwnka.
Gdyby chcano tam pozostac, musano by zezwoc na odcce
ze wszystkch stron cakowte odosobnene, a wtedy ne
brakowaoby wo|skom francuskm rodkw, aby zmusc wo|ska
rosy|ske do zozena bron. O take| ska sy wo ne pomya
pro|ektodawca tego obozu.
|ednak Bonaparte stosowa tez czasem faszyw ska
oceny. Po roze|me 1813 r. sdz, ze potra podrzdne arme
sprzymerzonych - Bchera nastpcy tronu szwedzkego -
powstrzymac za pomoc korpusw, ktre wprawdze ne
wystarczay do stawana rzeczywstego oporu, ae przecez
mogy byc da ostroznoc przecwnka dostatecznym powodem
do newazena s na nc, |ak to w wo|nach poprzednch tak
czsto mozna byo obserwowac. Za mao mya przy tym o
reakc|, |aka s odbywaa w Bcherze Bowe wobec gboko
zakorzenone| w nch nenawc wobec grozcego
nebezpeczenstwa.
W oge ne ocena on ngdy doc wysoko ducha
przedsborczoc u starego Bchera. Pod Lpskem on |eden
pozbaw go zwycstwa; pod Laon mg go Bcher cakowce
znszczyc, a ze s to ne stao, zawdzczac naezy
okocznocom, ktre cakowce ezay poza rachubam
Bonapartego; pod Wateroo wreszce dosga go kara za ten
bd, |ak nszczcy grom.
SZKICE DO KSIEGI SIODME|
Natarce
ROZDZIAL PIERWSZY
Natarce a obrona
|eze dwa po|ca tworz rzeczywste przecwenstwa
ogczne, a wc |edno suzy uzupenenu drugego, to w grunce
rzeczy wypywa |uz |edno z drugego. Tam gdze ogranczonoc
naszego umysu ne pozwaa na to, aby ob|c |e |ednym rzutem
oka odnaec w caoc |ednego caoc drugego po prostu
przez samo przecwenstwo, tam w kazdym wypadku padne
zawsze z |ednego znaczne da obu czc dostateczne wato
na druge. Tak wc sdzmy, ze perwsze rozdzay o obrone
rzuca| we wszystkch poruszanych punktach dostateczne
wato na natarce. Tak powszechne sprawa ne bdze s
|ednak przedstawaa z wszystkm przedmotam. Dzedzna
my ne zostaa |eszcze ngdy cakowce wyczerpana, |est wc
rzecz naturan, ze tam gdze przecwenstwo ne ezy tak
bezporedno w stoce samego po|ca, |ak to byo w
perwszych rozdzaach, z tego, co powedzano o obrone, ne
wynka bezporedno to, co mozna powedzec o natarcu.
Zmana punktu wdzena przybza nas do przedmotu |est
rzecz naturan poddane tego, co przeoczono z oddaonego
punktu wdzena, rozwazanu z punktu wdzena bzszego.
Bdze to zatem uzupenene zestawena my, przy czym
ne|ednokrotne to, co bdze powedzane o natarcu, rzuc
nowe |eszcze wato na obron. Tak wc w natarcu bdzemy
w znaczne| czc me do czynena z tym samym
przedmotam, ktre poruszano |uz w obrone. Lecz ne |est
naszym zamarem ne ezy to w naturze same| rzeczy, aby spo-
sobem wkszoc podrcznkw nzyner przy natarcu obe|c
ub znszczyc wszystke z pewnoc skuteczne wartoc, ktre
znaemy przy obrone udowodnc, ze przecwko kazdemu
rodkow obrony stne|e |ak nezawodny rodek natarca.
Obrona ma swo|e sne sabe strony. I chocaz perwsze ne s
nepokonane, to ponosz |ednak newspmerne wek cen,
to mus pozostac prawd z kazdego punktu wdzena, nacze|
przeczymy samym sobe. Ponadto ne |est naszym zamarem
wyczerpu|ce przedstawene przecwstawne| gry rodkw.
Kazdy rodek obrony prowadz do pewnego rodka natarca,
ecz czsto ezy on tak bsko, ze ne ma potrzeby prze|ca z
punktu wdzena obrony do punktu wdzena natarca, aby go
dostrzec; |edno wynka z drugego samo przez s. Naszym
zamarem |est podane przy kazdym poszczegnym przed-
moce charakterystycznych warunkw natarca, |e ne
wynka| one bezporedno z obrony, tego rodza|u
postpowane mus nas z konecznoc doprowadzc do
nektrych rozdzaw, ktre ne ma| swoch odpowednkw w
obrone.
ROZDZIAL DRUGI
Istota natarca strategcznego
Wdzemy, ze obrona na wo|ne w oge, a wc
strategczna, ne |est |edyne wyczekwanem oporem, a wc
|est ne cakowt, ecz tyko wzgdn bernoc, a zatem
obe|mu|e wksz ub mne|sz czb cew ofensywnych.
Rwnez natarce ne |est sarno w sobe |ednot caoc, ecz
neustanne przepata s z obron. Rznca poega |ednak na
tym, ze obrony ne mozna wyobrazc sobe bez
przecwuderzena ze |est to |e| neodczn czc skadow.
Tak sprawa ne przedstawa s w natarcu, Uderzene ub akt
natarca |est sam w sobe penym po|cem, obrona |ako taka
ne |est mu wc potrzebna, ecz czas przestrzen, z ktrym
natarce |est zwzane, cz |e z obron |ako ze zem
konecznym. Po perwsze bowem, ne moze ono byc
prowadzone neprzerwane az do konca, a wymaga przerw da
wypoczynku w tym czase, gdy dzaane |ego usta|e, samo
przez s przechodz w stan obrony. Po druge, przestrzen, ktr
pozostawa za sob posuwa|ce s wo|sko ktra |est dan
koneczne potrzebna do egzystenc|, ne zawsze |est ob|ta
przez natarce, a mus byc szczegne chronona.
Istot natarca na wo|ne, zwaszcza w strateg, |est wc
stae przechodzene z natarca do obrony czene tych form
wak, przy czym obrony ne naezy uwazac za skuteczne
przygotowane do natarca wzgdne za |ego stopnowane, a
wc ne naezy uwazac |e| za skuteczne czynne po|ce, ecz po
prostu za zwyke zo koneczne, baast, ktry wynka z same|
czkoc masy. |est ona grzechem perworodnym natarca, |ego
grabarzem. Mwmy baastem opna|cym, skoro bowem
obrona ne czyn nc da natarca, |uz przez sam utrat czasu,
ktr pocga za sob, mus ona zmne|szac |ego skutek. |ednak
czy ta obrona, ktra |ako czc skadowa zawarta |est w kazdym
natarcu, ne moze rwnez wpywac na ne pozytywne
szkodwe? |eze s mw, ze natarce |est sabsz form wak,
a obrona sne|sz, to wyda|e s z tego wynkac wnosek, ze ne
moze ona wpywac pozytywne szkodwe, |eze bowem
posadamy dostateczn czb s da sabsze| formy, to tym
bardze| mus ch wystarczyc da sne|sze|. Ogne |est to
prawd, |ak za sprawa ta bze| s przedstawa, rozpatrzymy
szczegowe| w rozdzae traktu|cym o punkce szczytowym
zwycstwa. Ne mozemy |ednak zapomnac, ze owa przewaga
obrony strategczne| ma wacwe po czc w tym swo|e
uzasadnene, ze natarce ne moze stnec bez domeszk
obrony, to obrony o wee sabszego rodza|u. To, co natarce z
obrony mus wec za sob, |est |e| na|gorszym eementam. O
nch |uz ne mozna twerdzc tego, co o caoc, w ten sposb
sta|e s |asne, |ak te eementy obrony mog stac s
pozytywne sabsz zasad da natarca. Wane te momenty
sabe| obrony w natarcu s tym, z ktrym w obrone ma s
zazbac skuteczna my ofensywna.
W |ak rzne| sytuac| zna|du|e s obronca podczas
dwunasta godznnego odpoczynku, ktry zwyke nastpu|e po
wykonanu zadana dzennego, na swo|e| wybrane|, dobrze mu
znane|, przygotowane| pozyc| nacera|cy na posto|u, ktry
za| po omacku |ak epy, ub podczas duzszego wypoczynku,
ktry moze wymagac zorganzowana na nowo zaopatrzena,
doczekana s poskw td, gdze obronca zna|du|e s w
pobzu twerdz zapasw, a nacera|cy |ak ptak na gaz.
Kazde natarce mus s |ednak zakonczyc obron. |akego
rodza|u ona bdze, zaezy od okocznoc. Mog one byc
bardzo dogodne, gdy sy neprzy|aceske s rozbte, ae
bardzo nekorzystne, |eze ten wypadek ne nastp. Chocaz
obrona ta |uz ne naezy do wacwego natarca, to |e| rodza|
mus na ne oddzaywac pomc w okreenu |ego wartoc.
Z rezutatu tych rozwazan wynka, ze przy kazdym natarcu
z konecznoc naezy wzc pod uwag towarzyszc mu
obron, aby u|emne strony, ktrym ona podega, wyrane
docenc na ne s przygotowac.
W przecwenstwe do tego natarce samo w sobe |est pod
nnym wzgdem zawsze cakowce to samo. Obrona natomast
ma swo|e stopne, zaezne od tego, |ak daece ma byc
wykorzystane zasadncze po|ce przeczekana. To narzuca
formy, ktre rzn s od sebe zasadnczo, |ak to |uz
rozwnmy w rozdzae o rodza|ach oporu.
Ponewaz natarce przedstawa tyko |edno czynne po|ce
zasadncze, a obrona stanow w nm tyko martwy baast, ktry
s za nm cgne, ne ma w nm take| rznorodnoc. Co
prawda w energ natarca, w szybkoc se uderzena stne|e
ogromna rznca, |est to |ednak tyko rznca w nasenu, a ne
w rodza|u. Mozna co prawda przy|c, ze nacera|cy czasem
wyberze form obronn, aby epe| osgnc sw| ce, ze
usadow s on na przykad na dobre| pozyc|, aby na ne|
dopucc do natarca wroga, te wypadk s |ednak tak rzadke,
ze w naszym zestawenu po|c spraw (przy czym wychodzmy
zawsze ze stanowska praktycznego) ne ma potrzeby
uwzgdnena takego wypadku. W natarcu ne zachodz wc
zadne tego rodza|u stopnowane, |ake nastrcza|, rodza|e
oporu.
Rozmar rodkw natarca wypywa zreszt z reguy |edyne
z s zbro|nych. Do nch naezy, oczywce, zaczyc rwnez
twerdze, ktre, gdy s poozone w pobzu neprzy|aceskego
teatru wo|ennego, ma|
znaczny wpyw na natarce. Ten wpyw |ednak sabne w mar
posuwana s zrozumae |est, ze w natarcu wasne twerdze
ngdy ne mog odegrac take| stotne| ro, |ak w obrone, gdze
ne|ednokrotne s one spraw zasadncz, Pomoc udnoc w
natarcu da|e s tyko tam pomyec, gdze meszkancy
sprzy|a| racze| nacera|cemu anze wasnym wo|skom.
Nacera|cy moze wreszce mec sprzymerzencw, s on
|ednak pomoc wynka|c |edyne ze szczegnych wzgdne
przypadkowych stosunkw, a ne z stoty natarca. |eze w
obrone zaczymy twerdze, powstane udowe
sprzymerzencw w poczet rodkw obronnych, to tego ne
mozemy uczync w natarcu; tam zwzane s one z stot
rzeczy, tu traa| s rzadko, to na|czce| przypadkowo.
ROZDZIAL TRZECI
O przedmoce natarca strategcznego
Pokonane neprzy|acea |est ceem wo|ny, znszczene s
neprzy|aceskch - rodkem do nego. To samo odnos s
zarwno do natarca, |ak do obrony. Obrona prowadz przez
znszczene s neprzy|aceskch do natarca, natarce - do
opanowana kra|u. |est to wc |ego przedmotem, przy czym
nekoneczne cay kra|, ecz moze nm byc pewna |ego czc,
prownc|a, pasmo terenu, twerdza td. Wszystke te przedmoty
mog mec wystarcza|c wartoc przy zaweranu poko|u bd
to da ob|ca ch w trwae posadane, bd to da wymany.
Przedmot natarca strategcznego moze wc mec
nezczone stopne, poczyna|c od opanowana caego kra|u
konczc na na|bardze| neznacznym punkce terenowym. Skoro
przedmot ten zostane osgnty, natarce usta|e, a |ego
me|sce za|mu|e obrona. Strategczne natarce mozna by wc
pomyec |ako pewn ce ogranczon caoc. Ne |est tak
|ednak, |eze na spraw spo|rzec z praktycznego punktu
wdzena. Tu momenty natarca, tzn. zamary poczynana,
czsto rwne neprzewdzane, przeradza| s w obron, |ak
pany obrony w natarce. Rzadko, a przyna|mne| ne zawsze
nakrea sobe wdz to, co chce opanowac, a uzaezna to od
begu wypadkw. Natarce doprowadza go czsto dae|, anze
zamerza, czsto po mne| ub bardze| krtkm odpoczynku
nabera nowe| sy rozpada s na dwa zupene rzne odcnk
dzaana bez stotnego powodu ku temu, Innym razem zamera
ono wczene|, nz on zamerza, bez odstpena |ednak od
perwotnego panu prze|ca do prawdzwe| obrony. Wdzmy
wc, ze tak, |ak skuteczna obrona moze nepostrzezene
przerodzc s w natarce, tak na odwrt natarce w obron. To
stopnowane musmy mec na uwadze, |eze ne chcemy zrobc
faszywego uzytku z tego, co ogne mwmy o natarcu.
ROZDZIAL CZWARTY
Sabnca sa natarca
|est gwnym przedmotem strateg; od |e| trafne| oceny w
kazdym po|edynczym wypadku zaezy prawdowy sd o tym, co
mozna wykonac.
Osabene absoutne| sy powsta|e:
1. Przez sam ce natarca - opanowane kra|u
neprzy|aceskego; ten wypadek zachodz na|czce| dopero
po perwszych rozstrzygncach, ae po perwszym
rozstrzygncu natarce ne usta|e;
2. Przez potrzeb arm nacera|cych obsadzena
pozostawonego z tyu terenu da zabezpeczena n
komunkacy|nych konecznych do zyca;
3. Przez straty spowodowane wak chorobam;
4. Odegoc od rde zaopatrzena;
5. Obzene, otoczene twerdz;
6. Zmne|szene wysku;
7. Odpadnce sprzymerzonych.
Nektre |ednak z wymenonych przyczyn osabena mog
natarce wzmocnc. |asne |est, ze dopero wyrwnane tych
rznych wekoc ustaa ogny wynk; tak np. osabene
natarca moze byc czcowo ub cakowce zrwnowazone ub
nawet przewazone przez osabene obrony. Ostatn wypadek
zdarza s rzadko. Ne zawsze naezy przyrwnywac do sebe
wszystke zna|du|ce s na pou wak sy, ecz tyko te, ktre
zna|du| s na czee ub przecwstawone s sobe w punktach
decydu|cych. Przykady rznego rodza|u: Francuz w Austr
Prusach. Francuz w Ros|; sprzymerzen we Franc|, Francuz w
Hszpan.
ROZDZIAL PIATY
Punkt kumnacy|ny natarca
Sukces w natarcu |est wynkem przewag w zrozumenu st
zycznych moranych razem wztych, W poprzednm rozdzae
wykazamy, ze s natarca stopnowo s wyczerpu|e; stne|e
mozwoc, ze przewaga przy tym wzrasta, |ednak w znaczne|
wkszoc wypadkw bdze ona maaa. Nacera|cy zdobywa
korzyc poko|owe, ktre w czase pertraktac| bd may
pewn wartoc, mus |ednak za ne zapacc z me|sca swom
sam zbro|nym. |eze ta przewaga, codzenne zmne|sza|ca
s z korzyc da natarca, doprowadza do poko|u, to ce |est
osgnty. Istne| natarca strategczne, ktre doprowadza|
bezporedno do poko|u, zdarza| s |ednak rzadko, wkszoc z
nch prowadz tyko do takego punktu, w ktrym akurat starcza
s da utrzymana s w obrone wyczekana poko|u. Po
przecwne| strone tego punktu ezy naga reakc|a; gwatownoc
te| reakc| |est zazwycza| o wee sne|sza, nz bya sa
uderzena. Nazywamy to punktem kumnacy|nym natarca.
Ponewaz ceem natarca |est opanowane kra|u
neprzy|aceskego, wynka std, ze posuwane s naprzd
mus trwac dopty, dopk przewaga ne zostane wyczerpana.
To prowadz do ceu moze ne|ednokrotne wyprowadzc poza
ten ce. |eze rozwazymy, z u eementw skada s
porwnane s, to po|memy, |ak trudno w nektrych
wypadkach wyporodkowac, po ktre| strone |est przewaga.
Czsto ws wszystko na |edwabne| nc wyobran.
Wszystko zaezy od tego, aby wyczuc punkt szczytowy za
pomoc subtene| oceny. Tu natraamy na pozorn sprzecznoc.
Obrona |est sne|sza od natarca, naezaoby wc przy|c, ze
natarce ne moze ngdy prowadzc za daeko, gdyz dopk
sabsza forma |est wystarcza|co sna, opowadamy s tym
bardze| za sne|sz.
ROZDZIAL SZOSTY
Znszczene neprzy|aceskch s zbro|nych
Znszczene neprzy|aceskch s zbro|nych |est rodkem do
ceu. Co przez to rozumemy? Cen, ktr za nego pacmy. Oto
rzne punkty zapatrywana, ktre s przy tym mozwe:
1. znszczyc tyko tye, e wymaga przedmot natarca;
2. ub tye, e w oge |est mozwe;
3. oszczdzane wasnych s |est przy tym zasadnczym
punktem wdzena;
4. to ostatne moze posunc s tak daeko, ze natarce
pode|me co ceem znszczena neprzy|aceskch s zbro|nych
|edyne przy dogodne| okaz|.
|edynym rodkem prowadzcym do znszczena
neprzy|aceskch s zbro|nych |est waka, oczywce w
podw|ny sposb: po perwsze bezporedno, po druge
poredno za pomoc kombnac| wak. Chocaz btwa |est
zasadnczym rodkem, to |ednak ne |edynym. Za|ce twer-
dzy, pewne| czc kra|u |est w rzeczy same| |uz pewnym
znszczenem neprzy|aceskch s zbro|nych, moze ono |ednak
rwnez prowadzc do wkszego znszczena, a wc stac s
rwnez porednm.
Za|ce ne brononego pasma terenu moze wc poza
wartoc, ktr posada |ako bezporedne osgnce ceu,
mec rwnez' znaczene |ako znszczene neprzy|aceskch s
zbro|nych. Wymanewrowane neprzy|acea z obsadzonego
przezen obszaru ne |est rwnez czym nnym moze byc
traktowane z tego samego punktu wdzena, a ne |ako wacwy
sukces zbro|ny. Te rodk na|czce| s przecena - rzadko
tyko posada| one wartoc btwy. Przy tym naezy ponadto
zawsze s obawac, ze przeoczy s nekorzystne poozene, do
ktrego doprowadza|; s one zwodncze z powodu nske| ceny,
|ak kosztu|.
Zawsze naezy |e uwazac za nzsze wkady, ktre prowadz
do nskego tyko zysku s odpowedne w bardze|
ogranczonych okocznocach przy sabszych motywach. W
tych wypadkach s one oczywce epsze nz bezceowe btwy.
Zwycstwa, ktrych sukcesy s newyczerpane.
ROZDZIAL SIODMY
Btwa zaczepna
To, co powedzemy o btwe w obrone, rzuca |uz |askrawe
wato na btw w natarcu.
W poprzednm wypadku memy na uwadze tak btw, w
ktre| obrona bya |ak na|sne| zaakcentowana, aby |e| stot
uwypukc. Neczne btwy s |ednak tego rodza|u, wkszoc z
nch - to wak
spotkanowe, gdze charakter obrony bardzo zanka. Tak s
sprawa |ednak ne przedstawa w btwe zaczepne|; zachowu|e
ona sw| charakter pod kazdym wzgdem moze go zachowac
tym mee|, m mne| obronca zna|du|e s w warunkach
wacwych |ego charakterow. Datego tez w nepene| btwe
obronne| w prawdzwych btwach spotkanowych pozosta|e
zawsze co z rzncy w charakterze btwy, to po obu stronach.
Gwn cech charakterystyczn btwy zaczepne| |est okrzene
ub obe|ce, a wc zarazem wydane btwy.
Waka na nach okrza|cych kry|e sama w sobe
oczywce duze korzyc; ta sprawa |est przedmotem taktyk. Z
tych korzyc natarce ne moze zrezygnowac; obrona ma
wprawdze rodek przecwko temu, ecz ne moze stosowac go z
uwag na to, ze |est on zbyt ce zwzany z pozostaym
warunkam obrony. Aby otacza|cego neprzy|acea rwnez
skuteczne otoczyc, trzeba zna|dowac s na dobrze wybrane|
dobrze urzdzone| pozyc|. Spraw o wee wazne|sz |est to, ze
ne wszystke korzyc, |ake da|e obrona, zna|d rzeczywce
zastosowane. Obrona przewazne |est marn ostatecznoc, a
obronca zna|du|e s po wksze| czc w bardzo czke|
grone| sytuac|, gdze oczeku|c na na|gorsze, spotyka natarce
w poowe drog. Skutek |est ten, ze btwy na nach
otacza|cych ub zgo frontach odwrconych, ktre pownny
byc nastpstwem dogodnych warunkw n komunkacy|nych,
s zwyke wynkem przewag morane| zyczne|. Marengo,
Austertz, |ena. W perwsze| btwe baza nacera|cego |est z
uwag na bskoc grancy bardzo duza, chocaz ne epsza od
bazy obroncy, datego moze on p|c na pewne ryzyko.
Uderzene z boku, t|. btwa z odwrconym frontem, |est zreszt
skuteczne|sze od okrzena. Bdne po|ce, ze z tym mus byc
zwzany okrza|cy ruch strategczny zapocztkowany |uz w
kra|u, |ak pod Prag. Wypadek tak ma rzadko co z tym
wspnego |est bardzo wtpw spraw, o czym pomwmy
bze| w natarcu na teatr wo|enny. Podobne |ak w btwe
obronne| wdz pownen odwekac rozstrzygnce |ak na|duze|,
aby zyskac na czase, gdyz ne rozstrzygnta btwa obronna
zwyke po zachodze sonca sta|e s wygrana, tak w btwe
zaczepne| pownen przyspeszac rozstrzygnce. Z druge|
|ednak strony ze zbytnm popechem zwzane |est duze
nebezpeczenstwo, gdyz prowadz on do trwonena s. |edn z
charakterystycznych cech btwy zaczepne| |est w wkszoc
wypadkw brak wadomoc o poozenu neprzy|acea. Btwa
taka |est prawdzwym wkroczenem po omacku w neznane wa-
runk. Austertz, Wagram, Hohennden, |ena, Katzbach. Im
bardze| dzaa s po omacku, tym wce| naezy czyc sy,
stosowac racze| obe|ce nz okrzene. O tym, ze gwne owoce
zwycstwa osga s dopero w pocgu, uczy |uz rozdza
dwunasty ksg czwarte|. Pocg w btwe zaczepne| z natury
rzeczy ne |est |uz ntegran czc dzaana |ak w btwe
obronne|.
ROZDZIAL OSMY
Natarce na pozyc|e obronne
W ksdze o obrone w dostatecznym stopnu rozwazymy,
|ak daece pozyc|e obronne zmusza| bd do natarca na ne,
bd do zanechana posuwana s naprzd. Tyko take, ktre
ten postuat spena|, s ceowe zdatne do cakowtego ub
czcowego wyczerpana ub zneutrazowana sy uderzena
natarce ne moze nc na to poradzc. Lecz ne wszystke pozyc|e
obronne, ktre spotykamy, s w rzeczywstoc tego rodza|u.
|eze nacera|cy uwaza, ze moze dzyc do swego ceu, ne
uderza|c na ne, wwczas natarce byoby bdem. |eze do
swego ceu ne moze dzyc, wwczas stawa sobe pytane, czy
ne mgby neprzy|acea wymanewrowac przez zagrozene
|ego skrzyda. Tyko wwczas, gdy te rodk s bezskuteczne,
decydu|emy s na natarce na dobr pozyc|, przy czym
natarce z boku nastrcza zawsze neco mne| trudnoc; |ednak
o wyborze boku rozstrzyga poozene kerunek obustronnych
n odwrotowych, a manowce zagrozene neprzy|aceskemu
odwrotow zabezpeczene wasnego. Pomdzy oboma moze
powstac konkurenc|a wwczas naezy s naturane
perwszenstwo perwszemu wzgdow, gdyz |est on natury
ofensywne|, podczas gdy drug |est natury defensywne|. |est
|ednak rzecz pewn, w tym me|scu naezy to traktowac |ako
nezbt prawd, ze natarce na dzenego przecwnka zna|-
du|cego s na dobre| pozy e| |est zawsze spraw nepewn.
Ne brak co prawda przykadw takch btew, to szczwych,
|ak Torgau, Wagram (Drezna ne wymenamy, gdyz ne mozemy
tam przecwnka uwazac za dzenego). Ogne rzecz borc,
nebezpeczenstwo |est znkome zanka wobec nezczonych
przypadkw, gdze na|bardze| zdecydowan wodzowe z
respektem odstpowa przed dobr pozyc|.
Ne naezy |ednak z rozpatrywanym w tym me|scu
przedmotem meszac zwykych btew, Wkszoc btew to
prawdzwe bo|e spotkanowe, w ktrych co prawda |edna strona
sto na me|scu, ae na pozyc| ne przygotowane|.
ROZDZIAL DZIEWIATY
Natarce na obozy warowne
Przez pewen czas byo zwycza|em wyrazac s ekcewazco
o umocnenach ch znaczenu. Kordonowe ne francuskch
granc, ktre czsto byy przeamywane, warowny obz
Wrocawa, w ktrym ksz bawarsk przegra btw, btwa pod
Torgau wee nnych przypadkw zrodzy ten pogd, a
osgnte rodkam zaczepnym ruchem zwycstwa
Fryderyka Wekego rzucy na kazd obron, na kazd wak w
me|scu, a szczegne na wszeke umocnena pewen reeks,
ktry to ekcewazene |eszcze spotgowa. Oczywce, |eze
kka tyscy udz ma bronc kku m terenu ub |eze szance
ne s nczym nnym |ak tyko odwrconym rowam
dobegowym, to naezy |e uwazac za nc w ten sposb
powsta|e na skutek zaufana, |ake s w nch pokada, nebez-
peczna uka. Lecz czy ne |est to sprzecznoc ub zgoa
nonsensem, |eze rozcgnemy to w duchu zwyke| bag, |ak to
czyn Ternpehof, na po|ce umocnena samego? |ak ce
mayby wwczas szance w oge, gdyby ne nadaway s do
wzmocnena obroncy? Ne! Ne tyko rozsdek, ecz rwnez sto
tysc dowadczen wykazu|e, ze dobrze urzdzone, dobrze
obsadzone, dobrze bronone szance naezy z reguy uwazac za
punkt ne do zdobyca za tak bdze uwaza |e nacera|cy.
Wychodzc z eementu skutecznoc po|edynczego szanca, |est
rzecz newtpw, ze natarce na obz warowny |est da
nacera|cego zadanem bardzo trudnym, a na|czce|
nemozwym.
Sdzmy wc, ze natarce na obz warowny naezy do
zupene nezwykych rodkw zaczepnych. Tyko wwczas, gdy
szance s skecone w popechu, ne wykonczone w dodatku
pozbawone przeszkd ub w oge cay obz, |ak to czsto s
zdarza, |est tyko schematem tego, czym pownen byc, ne
wykonczon run, wwczas natarce |est wskazane moze stac
s nawet drog do atwego pokonana wroga.
ROZDZIAL DZIESIATY
Natarce na teatr wo|enny zmerza|ce do
rozstrzygnca
Wksz czc przedmotw poruszono |uz w ksdze
szste|. Po|ce zamkntego teatru wo|ennego sto samo przez
s w bzszym stosunku do obrony nz do natarca. Nektre
gwne punkty, |ak przedmot natarca, sfera oddzaywana
zwycstwa, byy |uz rozpatrywane w nne|sze| ksdze, a to, co
|est na|bardze| zasadncze na|wazne|sze w stoce natarca, da
s dopero przedstawc przy pane wo|ennym. Pozosta|e nam
tu |ednak ne|edno |eszcze do powedzena, a rozpoczc chcemy
znowu od kampan, w ktre| dzy s do wekego
rozstrzygnca.
1. Na|bzszym ceem natarca |est zwycstwo. Wszystke
korzyc, ktre obronca zna|dze w naturze swego poozena,
nacera|cy moze wyrwnac |edyne przewag s, ewentuane
neznacznym perwszenstwem, ktre da|e wo|sku poczuce
wystpowana w ro nacera|cego posuwa|cego s naprzd.
Na|czce| przecena s ostatne, chocaz trwa ono nedugo
ne wytrzymu|e prby wobec reanych trudnoc. Rozume s,
ze wychodzmy przy tym z zaozena, ze obronca postpu|e
rwne bezbdne wacwe, |ak nacera|cy. T uwag
chcemy odsunc ne|asne po|ca o nagym uderzenu
zaskoczenu, ktre przy natarcu uwaza s zazwycza| za bogate
rdo zwycstwa, a ktre ne wystpu|e bez szczegnych
okocznoc ndywduanych. |ak przedstawa s sprawa z wa-
cwym uderzenem strategcznym, powedzemy |uz na nnym
me|scu. Tam, gdze natarcu brak zyczne| przewag, mus byc
przewaga morana, aby nekorzyc te| formy wak
zrwnowazyc, a tam, gdze braku|e te| ostatne|, natarce |est
neuzasadnone ne bdze pomyne.
2. |ak ostroznoc |est wacwym genuszem obrony, tak
odwaga - natarca. Ne znaczy to, ze przecwnych przymotw
ne pownn oba| posadac, |ednak perwsze s z nm zwzane
sne|szym wzam. Wszystke te przymoty s w oge datego
potrzebne, ze dzaane ne |est konstrukc| matematyczn, ecz
dzaanoc w cemnych, a co na|wyze| mrocznych regonach,
gdze naezy darzyc zaufanem tego dowdc, ktry do naszego
ceu na|bardze| s nada|e. Im sabszy pod wzgdem moranym
|est obronca, tym odwazne|szy pownen stac s nacera|cy.
3. Zwycstwo zaezy od spotkana s s gwnych
neprzy|acea z wasnym. W natarcu ta sprawa nasuwa mne|
wtpwoc nz w obrone, gdyz nacera|cy szuka obroncy,
ktry zwyke |uz zna|du|e s na swo|e| pozyc|. Twerdzmy
przecez (w obrone), ze nacera|cy ne pownen obroncy
szukac, |eze ten e s ustaw, gdyz moze byc pewny, ze
obronca go odszuka wwczas nacera|cy bdze ma t
korzyc, ze
spotka s ne przygotowanym. W tym wypadku chodz przede
wszystkm o to, aby obrac na|wazne|sz drog kerunek, ten
punkt pozostawmy w obrone bez rozpatrzena, wskazu|c na
nne|szy rozdza. Chcemy wc w tym me|scu powedzec to,
co koneczne.
4. Co moze byc bzszym przedmotem natarca, a wc
ceem zwycstwa, powedzemy |uz wczene|. |eze zna|du|e
s on w grancach teatru wo|ennego, na ktry skerowane |est
natarce, wewntrz przypuszczane| strefy zwycstwa, to drog
prowadzce do tego me|sca s naturanym kerunkam
uderzena. Ne wono nam |ednak zapomnac, ze przedmot
natarca nabera zazwycza| znaczena wraz ze zwycstwem, ze
zwycstwo mus byc zawsze pomyane w cznoc z nm.
Nacera|cemu ne chodz tak bardzo o to, aby po prostu
osgnc przedmot, ae o to, aby osgnc go w wynku
zwycstwa, w ten sposb kerunek |ego uderzena mus
prowadzc ne tyko na sam przedmot, ae na t drog, ktr
arma neprzy|aceska bdze musaa obrac. Ta droga |est
naszym na|bzszym obektem. Spotkane neprzy|aceske|
arm, zanm osgne ona sw| przedmot, odcce |e| od nego
pobce |e| w tym poozenu, da|e spotgowane zwycstwo.
Gdyby stoca neprzy|aceska bya gwnym obektem natarca,
a obronca ne ustaw s pomdzy n a nacera|cym, to ten
ne maby rac| uderza|c wprost na stoc, a postpby epe|,
obera|c kerunek wyprowadza|cy pomdzy neprzy|acesk
arm a stoc tam szuka|c zwycstwa, ktre
doprowadzoby go do stocy.
|eze w stree zwycstwa natarca ne ma zadnego
wekego obektu, wwczas poczene pomdzy
neprzy|acesk arm na|bzszym wekm obektem |est tym
punktem, ktry ma domnu|ce znaczene. Kazdy nacera|cy
pownen zatem postawc sobe pytane: |eze w btwe bd
ma szczce, to co poczn ze zwycstwem? Naturanym
kerunkem uderzena, na ktry zwycstwo go wyprowadza, |est
wane kerunek na ten obekt. |eze obronca ustaw s na
tym kerunku, to postpu|e suszne, wwczas ne pozosta|e nc
nnego, |ak go tam odszukac. Gdyby pozyc|a |ego bya zbyt
sna, wwczas nacera|cy musaby prbowac | wymnc, tzn.
z bedy czync cnot. |eze |ednak obronca ne zna|du|e s na
wacwym me|scu, to nacera|cy wybera wane kerunek na
poczene mdzy przecwnkem obektem wykonu|e zwrot,
skoro tyko zna|dze s na wysokoc obroncy, a ten ne
przesun s tymczasem w bok w kerunku |ego n poczena
z przedmotem, aby tam odszukac neprzy|acea. |eze obronca
w oge ne ruszy s z me|sca, wwczas nacera|cy mus
zawrcc zaatakowac go od tyu.
Spord wszystkch drg, ktre ma do wyboru nacera|cy
|ako obekt, na|epsze na|bardze| naturane s weke drog
handowe. Tam gdze one wykonu| zbyt ostry zakrt, naezy
oczywce wyberac bardze| proste, chocaz drugorzdne drog,
gdyz droga odwrotowa zbyt odbega|ca od n proste| nasuwa
zawsze duze zastrzezena.
5. Nacera|cy zdecydowany na weke rozstrzygnce ne
ma zadnych powodw do podzau swych s. |eze to s mmo
wszystko zdarzy, |est na|czce| bdem wynka|cym z
ne|asnoc poozena. Koumny wc ma| poruszac s na take|
szerokoc, aby wszystke mogy uderzyc rwnoczene. |eze
neprzy|ace podze swo|e sy, wy|dze to nacera|cemu
|edyne na korzyc. Nacera|cy moze oczywce stosowac mae
manewry myce, ktre w pewnym stopnu s natarcam
pozornym, przeznaczonym do utrzymana korzyc podzau s
obroncy. Tak podza s nacera|cego byby wwczas
usprawedwony.
Koneczny podza s na kka koumn pownen zreszt byc
stosowany przy okrza|cym natarcu taktycznym, gdyz ta
forma wak |est da natarca naturana ne naezy |e|
zanedbywac. Chodz tu |ednak o form taktyczn, gdyz
okrzene strategczne |est przy wekm uderzenu cakowtym
trwonenem s byoby wwczas |edyne usprawedwone,
gdyby nacera|cy by tak sny, ze sukces ne uegaby
wtpwoc,
6. Rwnez w natarcu |est potrzebna ostroznoc, gdyz
nacera|cy ma tyy komunkac|e, ktre naezy zabezpeczyc.
Zabezpeczene mus byc wykonane w mar moznoc w ten
sposb, |ak marsz naprzd, tzn. przez sam arm. |eze w tym
ceu trzeba uzyc osobnych oddzaw, to tym samym nastp
podza s, a wwczas, oczywce, moze to se uderzena
|edyne zaszkodzc. Ponewaz duza arma porusza s zwyke na
szerokoc co na|mne| |ednego przemarszu, osga s oson
tyowych n komunkacy|nych |uz przez sam front arm, |eze
ne te zbytno ne odbega| od prostopade| do frontu.
Nebezpeczenstwa tego rodza|u, na ktre nacera|cy |est
narazony, trzeba w gwne| merze ocenac na podstawe
poozena charakteru przecwnka. Tam, gdze wszystko
rozgrywa s pod cnenem wekego rozstrzygnca,
pozosta|e obroncy mao uzu do akc| tego rodza|u. W zwykych
wc wypadkach nacera|cy ne bdze ma czego s obawac.
Gdy |ednak ruch naprzd s zakonczy nacera|cy sam
stopnowo prze|dze do obrony, wwczas zabezpeczene tyw
bdze coraz bardze| koneczne stane s w koncu spraw
zasadncz. Z uwag na to, ze tyy nacera|cego s z natury
rzeczy sabsze nz tyy obroncy, moze on |uz na dugo
przedtem, zanm nacera|cy prze|dze do wacwego natarca,
a nawet podczas cofana s w gb kra|u, przystpc do
dzaana na ne komunkacy|ne nacera|cego.
ROZDZIAL |EDENASTY
Natarce na teatr wo|enny bez
rozstrzygnca
1. |eze ne wystarcza wo an sy do wekego
rozstrzygnca, to |ednak moze stnec zamar strategcznego
natarca skerowanego na pewen drugorzdny obekt. |eze
natarce s uda, dochodz wszystko z chw osgnca tego
przedmotu do rwnowag spoko|u. |eze po|aw s pewne
trudnoc, to ogne zatrzymane s nastpu|e |uz wczene|. W
to me|sce wchodz wwczas zwyke okocznocowe dzaane
zaczepne ub tez manewrowane strategczne. Wkszoc
kampan ma tak wane charakter.
2. Przedmotam, ktre stanow cee takch dzaan
zaczepnych, s:
a) odcnek terenu. Korzyc wyzywena, w na|gorszym raze
rwnez kontrybuc|e, oszczdzane wasnego kra|u, ekwwaent,
tzn. wynka|ce std korzyc w rwne| merze stne|ce
podczas poko|u Nekedy czy s z tym po|ce honoru orza,
|ak to wcz spotykamy w kampanach za Ludwka XIV. Bardzo
zasadncz rznc stanow okocznoc, czy ten odcnek terenu
moze byc utrzymany, czy tez ne. Perwszy wypadek zachodz
zwyke wwczas, gdy odcnek terenu przyega do wasnego
teatru wo|ennego tworzy z nm naturan caoc, Tyko tak
teren moze byc uwazany podczas poko|u za ekwwaent, nne
za|mu|e s tyko na czas trwana kampan, a opuszcza na zm;
b) magazyn neprzy|acesk o duzym znaczenu. |eze ne
posada on duzego znaczena, ne moze byc uwazany za
przedmot ofensywy decydu|ce| o cae| kampan. Przynos
obroncy sam przez s strat, a nacera|cemu zysk, przy tym
gwn korzyc nacera|cego |est |ednak to, ze obronca
bdze przez to zmuszony do cofnca s oddana pewne|
czc terenu, ktr w nnym wypadku by utrzyma. Zdobyce
skadu |est racze| rodkem, a przytoczono go tu |ako ce |edyne
datego, ze sta|e s na|bzszym okreonym ceem dzaana;
c) zdobyce twerdzy. O zdobycu twerdzy mwmy w
|ednym z poprzednch rozdzaw, a teraz odsyamy do nego. Z
rozwntych w nm powodw zrozumae |est, ze twerdze
stanow zawsze na|doskonaszy na|bardze| pozdany
przedmot tych wo|en zaczepnych kampan, w ktrych ne
mozna dzyc do cakowtego pokonana
neprzy|acea ub opanowana znaczne| czc |ego kra|u. I
datego |asno tumaczy s fakt, ze w bogatych w fortece
Nderandach wszystko obracao s zawsze okoo zdobyca te|
czy nne| twerdzy, to tak daece, ze przy tym ne przewecaa
nawet my stopnowego opanowana cae| prownc| |ako gw-
na my przewodna, a kazd twerdz traktowano |ako odrbn
wekoc o pewne| wartoc, na ktr patrzono racze| z punktu
wdzena wygody atwoc |e| zdobyca anze znaczena
punktu terenowego.
Tymczasem obzene znaczne|sze| twerdzy |est zawsze
powaznym dzaanem, gdyz powodu|e duze wydatk penzne,
a w czase wo|ny, gdy ne chodz o caoc, trzeba z nm
szczegne s czyc. Datego tez take obzene |est |ednym z
waznych przedmotw natarca strategcznego. Im mne|sze
znaczene posada twerdza ub m mne| przygotowan pod|to
w tym ceu, m bardze| mmochodem ma to byc wykonane, tym
mne| znaczny sta|e s ten ce strategczny, tym przydatne|szy
da maych s zamarw, czsto za caoc spada do pozomu
zwykego udawana, aby kampan zakonczyc z honorem, gdyz
nacera|cy mus przecez cokowek robc;
d) korzystna waka, b| spotkanowy, a nawet btwa o
zdobycze ub zgoa tyko z rac| honoru orza, a czasem po
prostu ambc| wodza. To, ze take wypadk s zdarza|, moze
poddac w wtpwoc tyko ten, kto ne zna hstor wo|en. W
kampanach francuskch za czasw Ludwka XIV wkszoc
btew zaczepnych . bya tego rodza|u. |ednak bardze| koneczne
|est podkreene tego, ze sprawy te, ne pozbawone
obektywne| wag wo|skowe|, ne s tyko zwyk gr prznoc;
ma| one bardzo ce okreony wpyw na pok|, prowadz
doc bezporedno do ceu. Honor orza, morana przewaga
wo|ska wodza s sprawam, ktrych oddzaywane |est
newdoczne, ae ktre ustawczne przenka| ca dzaanoc
wo|enn.
Ce take| wak zakada co prawda:
- ze stne| doc znaczne wdok na zwycstwo;
- ze w raze przegrana wak ne ryzyku|e s zbyt duzo.
Z tak btw, prowadzon w zacenonych warunkach z
ogranczonym ceem, ne naezy oczywce myc zwycstw,
ktre |edyne z powodu saboc morane| ne zostay
wykorzystane.
3. Z wy|tkem ostatnego (d) wszystke te przedmoty da|
s osgnc bez wksze| wak, bez ne| zwyke nacera|cy
bdze do nch dzy. Strategczne rodk, |ake sto| do
dyspozyc| nacera|cego bez decydu|ce| wak, godz we
wszystke nteresy, ktre obronca posada na swym teatrze
wo|ennym, a manowce: zagrozene |ego n komunkacy|nych
bd to razem z takm przedmotem, |ak magazyny, zyzne pro-
wnc|e, drog wodne tp., bd to razem z waznym punktam,
takm |ak mosty, przecze td.; za|ce snych pozyc|, z
ktrych obronca ne moze nas |uz wyrzucc ktre zna|du| s
w newygodnym da nego poozenu; za|ce waznych mast,
zyznych poac terenu, nespoko|nych okoc grozcych rebe;
zagrozene sabym sprzymerzencom td. |eze natarce to
rzeczywce przerwe |ego ne komunkacy|ne, to w tak
sposb, ze obronca ne bdze mg bez znacznych oar ch
przywrcc, a zamerza ponowne za|c te punkty, to zmusza
ono obronc do za|ca nowe| pozyc| dae| z tyu ub z boku,
aby te obekty osonc, a oddac racze| mne| wazne. Tak wc
opuc s pewn poac terenu, odda magazyn, odson
twerdz. Przy te| okaz| moze do|c do mne|szych ub
wkszych wak. Ne dzy s |ednak do nch ne traktu|e |ako
ce, a racze| |ako zo koneczne, ne mog one |ednak wykroczyc
poza pewen stopen wekoc waznoc.
4. Oddzaywane obroncy na ne komunkacy|ne
nacera|cego |est pewnego rodza|u reakc|, ktra w wo|nach
zmerza|cych do wekch rozstrzygnc zdarza s tyko
wwczas, gdy ne operacy|ne s bardzo wyduzone, podczas
gdy ten rodza| reakc| w wo|nach bez wekch rozstrzygnc ezy
racze| w same| naturze rzeczy. Lne komunkacy|ne w tym
wypadku bd co prawda rzadko zbyt duge, ae tu ne chodz
przecez o to, aby neprzy|aceow zadac weke straty, zwyke
nkane ogranczene |ego zaopatrzena czsto |uz |est
skuteczne, a to, co nom zbywa na dugoc, wyrwnu|e
dugoc czasu, w cgu ktrego mozna zwaczac przecwnka.
Datego tez osona strategcznych skrzyde |est wazna da
nacera|cego. |eze wc pomdzy nacera|cym obronc
powstane waka tego rodza|u, to nacera|cy mus swo|e
naturane strony u|emne wyrwnac przewag s. |eze
nacera|cego stac na tye sy decyz|, aby odwazyc s na
powazne uderzene na neprzy|acesk korpus ub nawet na
neprzy|acesk arm gwn, to od tego nebezpeczenstwa
oson go na|epe| groba, ktra zawne nad przecwnkem.
1. Wreszce naezy wspomnec o |eszcze |edne| znaczne|
przewadze, |ak na wo|nach tego rodza|u posada
nacera|cy, ma on manowce mozwoc epe| ocenc
swego przecwnka na podstawe |ego zamarw |ego
mozwoc nz odwrotne. Znaczne trudne| przewdzec
stopen przedsborczoc odwag nacera|cego, nz
wyporodkowac, czy obronca ma co wekego na my.
Praktyczne rzecz borc, |uz w samym wyborze wo|ny
obronne| ezy gwaranc|a, ze ne zamerza s nc pozytyw-
nego, t|. znszczena neprzy|aceskch s zbro|nych.
Ponadto same przygotowana do weke| reakc| bardze|
s rzn od zwykych przygotowan obronnych nz
przygotowana w natarcu przy wkszych mne|szych
zamarach. Wreszce obronca |est zmuszony do pod|ca
swych poczynan wczene| nz nacera|cy.
ROZDZIAL DWUNASTY
Natarce na twerdze
Natarce na twerdze ne moze nas tu oczywce
nteresowac ze strony fortykacy|ne|, ecz: po perwsze, z
punktu wdzena zwzanego z tym ceu strategcznego; po
druge, wyboru pomdzy kkoma twerdzam; po trzece,
sposobu wykonana obzena.
Utrata twerdzy osaba neprzy|acesk obron szczegne
wwczas, gdy stanow ona znaczny |e| odcnek, z posadana
twerdz wypywa| duze wygody da nacera|cego przez
wykorzystane ch na magazyny skadnce oraz oson poac
terenu, kwater td., po prze|cu natarca w obron sta| s one
na|sne|szym punktam te| obrony.
Rwnez w odnesenu do zdobywana punktw
umocnonych zna|dzemy duz rznc mdzy kampanam o
wekch rozstrzygncach a nnym, Tam take zdobywane
naezy uwazac za zo koneczne. Obega s tyko to, czego ne
mozna pozostawc ne obzonym, to dopty, dopk pozosta|e
|eszcze co do rozstrzygnca. Tyko wwczas, gdy roz-
strzygnce cakowce zapado, kryzys napce s na duzszy
okres czasu mny, a wc nastp stan uspoko|ena, wwczas
zdobywane twerdz suzy do konsodac| dokonane| zdobyczy
na|czce| moze byc wykonane, co prawda ne bez wysku
nakadu s, ae bez nebezpeczenstwa. Podczas kryzysu
samego obzene twerdzy |est duzym wzmozenem kryzysu na
nekorzyc nacera|cego, |est spraw oczywst, ze nc tak ne
osaba |ego s nc ne pozbawa go w takm stopnu przewag
na pewen czas. S |ednak wypadk, gdze opanowane te| czy
nne| twerdzy |est nezbdne, |eze natarce ma w oge
posuwac s naprzd, a obzene naezy w tych wypadkach
uwazac za ntensywne prowadzene natarca. Kryzys bdze
wwczas tym wkszy, m wce| pozosta|e |eszcze do
rozstrzygnca. To, co w tym przedmoce trzeba |eszcze wzc
pod uwag, naezy do ksg o pane wo|ny.
W kampanach o ogranczonym ceu twerdza ne |est
zazwycza| rodkem, ecz samym ceem. Uwaza s | za
samodzen ma zdobycz |ako taka ma ona perwszenstwo
przed kazd nn, ponewaz:
1. Twerdza |est ma, ce ogranczon zdobycz, ktra
ne nag do wkszego napca s ne budz obawy odwetu;
2. Podczas zawerana poko|u moze suzyc |ako ekwwaent
wymany;
3. Obzene |est ntensywnym prowadzenem natarca ub
przyna|mne| tak wygda, bez rosncego osabena s, ktre
pocga za sob kazde nne posuwane s naprzd w natarcu;
4. Obzene |est przedswzcem ne prowadzcym do
katastrofy.
Wszystke te sprawy sprowadza| s do tego, ze zdobyce
|edne| ub wce| neprzy|aceskch twerdz |est zazwycza|
przedmotem tych strategcznych natarc, ktre ne stawa|
sobe zadnego wkszego ceu.
Powody stanowce o wyborze twerdzy, ktra ma byc
obzona, w wypadku gdy ta wtpwoc w oge powstane, s
nastpu|ce:
a) twerdza |est atwa do utrzymana, a wc posada duz
wartoc |ako ekwwaent przy zaweranu poko|u.
b) rodk potrzebne do zdobywana. Sabe rodk pozwaa|
|edyne na zdobywane maych twerdz epe| |est opanowac
ma twerdz, anze zaamac s przed duz.
c) sa fortykac|. Ne zawsze odpowada ona waznoc. Nc
ne byoby bardze| nerozsdne anze trwonene s przed
bardzo snym punktem o mae| wartoc, gdy przedmotem
natarca moze byc mne| sny.
d) sa uzbro|ena, rwnez zaog. |eze twerdza posada
sab zaog sabe uzbro|ene, to zdobyce |e| |est oczywce
atwe|sze, Naezy przy tym |ednak zaznaczyc, ze s zaog
uzbro|ene stanow o waznoc punktu, gdyz zaoga
uzbro|ene s bezporedno czc s zbro|nych neprzy|acea,
co w tym stopnu ne odnos s do urzdzen fortykacy|nych.
Zdobyce twerdzy z sn zaog moze pommo neunknonych
przy tym strat bardze| s opacac nz twerdzy szczegne
sne ufortykowane|;
e) atwoc transportw obznczych. Wkszoc obzen
zaamu|e s z braku rodkw, a tych brak na|czce| z powodu
trudnoc transportowych. Obzene Landrec przez Eugenusza
w 1712 r. obzene Oomunca przez Fryderyka Wekego w
1758 r. s dobtnym przykadam;
f) wreszce |eszcze |ednym punktem do rozpatrzena |est
atwoc osony.
ROZDZIAL TRZYNASTY
Dywers|a
Pod po|cem dywers| wzgdne natarca dywersy|nego
rozumemy take natarce na kra| neprzy|acesk, za pomoc
ktrego odcgamy sy z punktu gwnego. Tyko w wypadku,
|eze to wane |est gwnym zamerzenem, a ne
przedmotem, na ktry przy te| okaz| naceramy go
zdobywamy, dzaane to |est szczegnego rodza|u, nacze| |est
zwykym natarcem.
Dywers|a mus oczywce posadac przedmot natarca,
gdyz |edyne wartoc tego przedmotu skon neprzy|acea do
wysana tam oddzaw. W wypadku kedy dywers|a ne
odnese skutku, przedmoty te s ekwwaentem za zuzyte sy.
Tym przedmotam natarca mog zatem byc: twerdza,
wazne magazyny ub bogate duze masta, szczegne stoce,
kontrybuc|e wszekego rodza|u wreszce poparce
nezadowoone| udnoc neprzy|acea.
Latwo zrozumec, ze dywers|e mog byc pozyteczne, ne
zawsze |ednak, czsto s one nawet szkodwe. Zasadnczym
warunkem |est, ze odcga| one z gwnego teatru wo|ennego
wksz czb s neprzy|aceskch, nz uzyto do dywers|, |eze
bowem odcgn one tyko tak sam czb, to usta|e dzaane
wacwe| dywers|, a akc|a sta|e s drugorzdnym natarcem.
Nawet w tych wypadkach, gdy zarzdzamy drugorzdne
natarce, gdy okocznoc pozwaa| przypuszczac, ze maym
sam mozna duzo zdzaac, np. atwo zdobyc wazn twerdz,
ne naezy tego nazywac dywers|. Czsto |estemy skonn
uwazac za dywers| wypadek, gdy pewne panstwo, bronc s
przed napastnkem, zostane napadnte przez trzece - tak
napad rzn s |ednak od zwykego natarca |edyne pod
wzgdem kerunku, ne ma wc podstawy do okreana go
szczegnym manem, gdyz w teor naezy okreac za pomoc
oddzene| nazwy tyko co szczegnego.
|eze |ednak sabe sy ma| przycgnc sne|sze, musz
stnec szczegne okocznoc, ktre do tego skana|,
datego ne wystarcza do spenena ceu dywers| wystac
|akekowek sy na punkt, na ktrym, dotychczas nkogo ne
byo.
|eze nacera|cy nakaze na|ce pewne| neprzy|aceske|
prownc|, ktra ne naezy do gwnego teatru wo|ennego,
przez ma grup okoo
tysca udz w ceu cgnca kontrybuc| wo|ennych tp,,
wwczas naezy oczywce przewdzec, ze neprzy|ace ne
zapobegne temu tyscem udz, ktrych tam wye, a
zmuszony bdze wysac wce|, |eze zechce zabezpeczyc t
prownc| przed zagonam. Postawmy sobe pytane, czy
obronca ne moze zamast zabezpeczena te| prownc| uzyskac
rwnowag przez to, ze napadne na odpowedn prownc|
naszego kra|u takm samym oddzaem? |eze da nacera|cego
ma| z dywers| wynknc korzyc, mus na|perw stnec
pewnoc, ze moze on wce| zdobyc ub wksze wywoac
zagrozene, nz to mgby uczync obronca. |eze tak |est, saba
dywers|a zaangazu|e wce| s neprzy|aceskch nz wasnych. I
przecwne, z natury rzeczy wynka, ze m bardze| wzrasta|
masy, tym bardze| mae|e korzyc, gdyz 50 ty. udz moze
przectn prownc| bronc skuteczne ne tyko przed 50 ty.
udz, ae nawet przecwko neco wksze| czbe. A zatem przy
sne|szych dywers|ach korzyc |est bardzo wtpwa m s one
wksze, tym korzystne| musz ksztatowac s pozostae
okocznoc, |eze z dywers| ma w oge wynknc co
dobrego.
Tym korzystnym okocznocam mog zatem byc:
a) sy, ktre nacera|cy moze zadysponowac do dywers|
bez uszczerbku da natarca gwnego;
b) punkty obroncy, ktre posada| duz wartoc mog byc
zagrozone przez dywers|;
c) nezadowoona udnoc obroncy;
d) bogata prownc|a, ktra moze dostarczyc znacznych
rodkw wo|ennych.
|eze taka dywers|a ma byc pod|ta z punktu wdzena
powyzszych okocznoc zapowada sukces, to trzeba
stwerdzc, ze okaz|a taka zdarza s rzadko.
Dochodz |eszcze |eden punkt zasadnczy. Kazda dywers|a
rozneca wo|n w tych re|onach, w ktrych bez ne| by |e| tam
ne byo. Datego tez bdze ona zawsze w mne|szym ub
wkszym stopnu mobzowaa sy zbro|ne neprzy|acea, ktre
w przecwnym wypadku byyby neczynne. Da s to odczuc w
sposb bardzo dotkwy, |eze neprzy|ace przygotowa do
wo|ny rwnez mc| oddzay obrony narodowe|. Wynka z
stoty rzeczy z nauk dowadczena, ze |eze pewen obszar
zostane nage zagrozony przez neprzy|acesk oddza, a da
|ego obrony ne poczynono zadnych krokw, powsta|e wszystko
wprowadza s wszystke nadzwycza|ne rodk, aby bronc s
przed zem. W ten sposb rodz s nowe sy oporu, a
manowce take, ktre zbzone s do wo|ny narodowe| mog
| atwo wywoac.
Ten punkt naezy przy kazde| okaz| dywers| wzc dobrze
pod uwag, aby ne wykopac sobe wasnego grobu.
Dzaana w pnocne| Hoand w 1799 r,, na Wacheren w
1809 r. s uwazane za dywers|e. |est to |edyne o tye
usprawedwone, ze ange-
skch oddzaw ne mozna byo wwczas uzyc do czego
nnego, ne ma |ednak wtpwoc, ze przez to powkszya s
caoc rodkw obronnych Francuzw tak sam skutek
wywoaoby kazde dowane we Franc|. To, ze wybrzeze
francuske |est zagrozone, przynos oczywce duz korzyc,
gdyz neutrazu|e znaczn czc oddzaw francuskch, ktre
strzeg wybrzeza, |ednak dowane znacznym sam bdze
tyko wwczas usprawedwone, gdy bdze mozna czyc na
pomoc udnoc te| prownc| przecwko swo|emu rzdow,
Im mne| dzy s na wo|ne do wekego rozstrzygnca,
tym wce| dopuszczane s dywers|e, ae tym mne|sza
oczywce bdze korzyc, ktr s z nch uzyska. S one tyko
rodkem do poruszena zbyt zastyge| masy.
Wykonane
1. Dywers|a moze byc prawdzwym natarcem, wwczas |e|
wykonanu ne towarzyszy zaden szczegny charakter poza
maoc popechem.
2. Moze posadac rwnez ntenc| wydawana s czym
wce| anze tym, czym |est, bdc zarazem demonstrac|,
tzn. manewrem pozornym. |akch rodkw naezy w tym
wypadku uzyc, moze powedzec tyko bystry rozum, ktry
dobrze zna stosunk udz. Ze przy tym zawsze koneczne |est
duze rozdrobnene s, ezy w naturze same| rzeczy.
3. |eze sy ne s neznaczne |eze odwrt |est
ogranczony do pewnych punktw, wwczas waznym
warunkem |est posadane pewnego odwodu, do ktrego s
wszystko przyczy.
ROZDZIAL CZTERNASTY
Inwaz|a
To, co o nwaz| mamy do powedzena, ograncza s prawe
do samego ob|anena nazwy. Tego wyrazena bardzo czsto
uzywa| nows psarze w ntenc| okreena czego
szczegnego, sowo guerre d'nva-son, tzn. wo|na nwazy|na,
spotykamy u Francuzw neustanne. Tym sowem okrea| on
kazde natarce posuwa|ce s w gb neprzy|aceskego kra|u
chceby |e w kazdym raze przedstawc |ako przecwenstwo
kazdego metodycznego natarca, ktre nadgryza |edyne
granc. |est to neozoczny chaos sw, tzn. tak, ktry z
wacwym po|cam ma mao wspnego. To, czy natarce ma
trzymac s grancy, czy posunc s w gb neprzy|aceskego
kra|u, czy ma zdobywac przede wszystkm punkty umocnone
ub szukac s gwnych neprzy|acea neustanne |e cgac,
ne zaezy od |ake| manery, tzn. od |akego szczegnego ro-
dza|u strategcznego dzaana, ecz |est nastpstwem
okocznoc, przyna|mne| teora ne moze tego nacze|
traktowac. W pewnych wypadkach daeke posuwane s w
gb moze byc bardze| metodyczne ostrozne nz trzymane s
grancy. W wkszoc |ednak wypadkw nwaz|a ne |est nczym
nnym, |ak szczwym sukcesem z s pod|tego natarca
skutkem tego wcae oden s ne rzn.
SZKICE DO KSIEGI OSME|
Pan wo|ny
ROZDZIAL PIERWSZY
Wstp
W rozdzae o stoce ceu wo|ny naszkcowamy do
pewnego stopna po|ce ogne wo|ny |e| stosunek do
towarzyszcych |e| z|awsk, aby rozpoczc od prawdowego
po|ca zasadnczego. Pozwomy na wyrobene sobe pogdu
na rznorodne trudnoc, na ktre przy tym napotyka nasz
rozum, zastrzega|c sobe bardze| szczegowe ch rozwnce
zatrzymamy s na konkuz|, ze pokonane neprzy|acea, a
zatem znszczene |ego s zbro|nych, |est gwnym ceem
caego aktu wo|ennego. To doprowadzo nas do wykazana w
nastpnym rozdzae, ze rodkem, ktrym posugu|e s akt
wo|ny, |est |edyne btwa. Sdzmy, ze w ten sposb obramy
na raze suszny punkt wdzena.
Rozpatrzymy po koe na|bardze| godne uwag
okocznoc formy, ktre poza wak zachodz w dzaanu
wo|ennym, aby ch wartoc bze| okrec czcowo na
podstawe stoty rzeczy, czcowo na podstawe
dowadczena, ktre da|e hstora wo|en, aby oczycc |e z
pewnych ne|asnych po|c, ktre zwyke s z nm cz,
rwnez w nch uwypukc |ako spraw zasadncz wacwy ce
aktu wo|ny, t|. znszczene neprzy|acea. Mozemy wc teraz
powrcc do caoksztatu wo|ny z zamarem poruszena
zagadnena panu wo|ny kampan, przy czym |estemy
zmuszen nawzac ponowne do rozwazan ksg perwsze|.
W nastpnych rozdzaach, ktre ma| rozpatrzyc caoksztat
zagadnena, zawarta |est na|bardze| wacwa stratega,|e|
na|bardze| wyczerpu|ce na|wazne|sze eementy. Wkraczamy
ne bez obawy w na|gbsze zagadnena |e| dzedzny, w ktre|
zbega| s wszystke pozostae nc.
W same| rzeczy obawa ta |est ze wszech mar suszna. Z
|edne| bowem strony wdzmy, |ak bardzo proste wyda| s
dzaana wo|enne, syszymy czytamy, |ak na|wks wodzowe
wyraza| s o nch nezwyke prosto, |ak kerowane
poruszane zozone| ze stu tyscy czonw oczae| maszyny
brzm w ch ustach, |ak gdyby mowa bya o nch samych, tak ze
cay obrzym akt wo|ny sprowadza s do pewnego rodza|u
po|edynku, a w dodatku motywy ch dzaana wyrazone s bd
to za
pomoc paru prostych wyobrazen, bd to za pomoc |akego
poruszena umysu, wdzmy ch ekk, pewny, mozna
powedzec ekkomyny sposb u|ca przedmotu - az druge|
strony ogrom okocznoc, ktre doceka|cy umys mus
rozwazyc, weke, neogranczone odegoc, w ktrych
poszczegne nc s zbega|, nezczon oc mozwych
kombnac|. U|ce w sztuce wo|enne|, ktra poszczegne
decyz|e wydarzena, |ak np. wak, wze w |edn caoc,
charakteryzu|e to po|ce. |eze przy tym pomymy o
obowzku, ktry nakada teora, u|ca tych rzeczy
systematyczne sprowadzena dzaana do uzasadnone|
konecznoc, to z neodpart s ogarne nas obawa, ze
popadnemy w pedantyczne szkoarstwo, zabdzmy w donych
re|onach oczaych po|c ne dorwnamy ngdy wekemu
wodzow obdarzonemu atwoc spo|rzena. |eze to maoby
byc rezutatem teoretycznych docekan, byoby rwne dobrze,
a moze nawet epe|, w oge z nch zrezygnowac. Docekana
take doprowadza| do tego, ze teora ne docena taentu, a
one same d szybko w zapomnene. Z druge| strony atwoc
spo|rzena, prosta wyobrana, personkowane caego
dzaana wo|ennego s tak bardzo dusz dobrego prowadzena
wo|ny, ze tyko na te| wspanae| drodze da s pomyec
wonoc ducha, ktra |est koneczna, |eze ma on panowac nad
wypadkam ne dac s przez ne pokonac.
Z pewn obaw stawamy nasz krok dae|. Mozemy to
uczync, |eze trzymac s bdzemy drog, ktr wytyczymy
sobe na samym pocztku. Teora ma rzucc |asne wato na t
mas przedmotw, aby umys mg s atwe| w nch rozeznac,
ma ona wyrwac chwasty, ktre pomyka wszdze posaa,
wykazac wza|emne powzana oddzec rzeczy wazne od
newaznych. Tan, gdze wyobrazena same do|d do sedna
prawdy, ktre nazywamy zasad, gdze one same trzyma| s
take| n, ktra stanow regu, tam pownna teora te rzeczy
u|mowac.
To co umys przyswo sobe z te| podzemne| wdrwk
wrd zasadnczych wyobrazen, te promene wetne w nm
wzbudzone s wane t korzyc, ktr da|e mu teora. Ne
moze mu ona dac zadnych formuek na rozwzane tych zadan,
ne moze |ego drog ogranczac do wske| n konecznoc za
pomoc zasad, ktre umeszcza po obu stronach. Pozwaa mu
na wgd w mas przedmotw w ch wza|emne powzana, po
czym odsya go znowu w wyzsze regony dzaana, aby w mar
swoch, przyrodzonych naturanych s w cznoc z wszystkm
nnym dzaac byc wadomym prawdy prawdowoc |ak
|edne| |asne| my, ktra zrodzona wspnym nacskem
wszystkch s wyda|e s byc racze| produktem
nebezpeczenstwa anze my.
ROZDZIAL DRUGI
Wo|na absoutna, to znaczy rozpatrywana z
ognego teoretycznego punktu wdzena
rzeczywsta, to znaczy prowadzona
stosowne do |e| swostoc
Pan wo|ny u|mu|e cay akt wo|enny w |edn caoc, przezen
wo|na sta|e s |ednym dzaanem, ktre mus mec |eden
ostateczny ce, w ktrym zbega| s wszystke pozostae cee.
Ne rozpoczynamy wo|ny ub, rozsdne|, ne pownnmy |e|
zaczynac bez postawena sobe pytana, co chcemy przez n, a
co podczas ne| osgnc. Perwsze |est ceem, a druge
przedmotem wo|ny. Ta zasadncza my wyznacza wszystke
kerunk, ustaa rodk, mar energ wywera sw| wpyw az
do na|nzszych szczeb dzaana.
W perwszym rozdzae powedzemy, ze pokonane
neprzy|acea |est naturanym ceem aktu wo|ny ze, trzyma|c
s tego po|ca z ozoczn csoc, w grunce rzeczy
nnego ceu byc ne moze.
Ponewaz take rozumowane mus byc przeprowadzone
przez obe strony wo|u|ce, wynkaoby z tego, ze podczas
wo|ny ne ma zatrzymana ze spok| ne moze nastpc dopty,
dopk |edna ze stron ne zostane rzeczywce pokonana.
W rozdzae o zatrzymanu dzaan podczas aktu wo|ennego
wykazamy, |ak samo po|ce neprzy|an uzywszy przecwko
swo|emu krzewceow czoweka wszystkch okocznoc,
ktre skada| s na t wo|n, dozna|e z przyczyn
wewntrznych te| machny zahamowan zagodzen.
|ednak ten pogd ne wystarcza, aby sprowadzc nas z
pocztkowego po|ca wo|ny do |e| konkretne| formy. Przewazna
czba wo|en wygda |ak obustronne oburzene, przy czym
kazda ze stron chwyta za bron, aby s osonc, a w druge|
wzbudzc strach - przy sposobnoc zadac |e| cos. Ne s to
zatem dwa wza|emne nszczce s eementy, ktre s zwary,
ecz napca |eszcze rozdzeonych eementw, ktre
rozadowu| s za pomoc maych odosobnonych cosw.
Co |est wc t zou|c can rozdzecz, ktra ne
dopuszcza do totanego rozadowana? Daczego ne czyn s
zadoc ozocznemu sposobow wyobrazana? Owa cana
rozdzecza zna|du|e s wrd weke| oc rzeczy, s
stosunkw, ktre wo|na porusza w zycu panstwa przez
ktrych nezczone zakrty ne da s |ak na zwyke| nc kku
wnoskw wyprowadzc ogczne| konsekwenc|. My ogczna
utkne w tych zakrtach czowek, ktry |est bardze|
przyzwycza|ona do dzaana w wekch maych rzeczach
wedug poszczegnych ogne przy|tych wyobrazen uczuc
nz wedug cse| ogk, bdze zaedwe wadom swe|
ne|asnoc, poowcznoc nekonsekwenc|.
Gdyby |ednak ta ntegenc|a, z ktre| wo|na berze sw|
pocztek, moga rzeczywce ob|c wszystke te okocznoc,
an na moment ne tracc z oczu ceu, to pozostaa masa
ntegenc| w panstwe, ktra w tym wypadku wchodz w
rachub, ne potraaby tego uczync wwczas powstaby
opr, a tym samym potrzebna by bya sa do pokonana
bezwadnoc te| masy, a sa ta byaby po wksze| czc
newystarcza|ca.
Ta nekonsekwenc|a cechu|e |edn z obu czc ub drug
ub tez obe w ten sposb bdze przyczyn, ze wo|na stane
s zupene czym nnym, nz zgodne z po|cam byc maa, a
wc poowcznoc, tworem bez wewntrznego powzana.
Tego rodza|u wo|n zna|du|emy prawe wszdze mozna by
wtpc w to, czy nasze wyobrazene o absoutne| stoce wo|ny
ma |ake podstawy reane, gdybymy wane w naszych
czasach ne by wadkam rzeczywste| wo|ny w |e| absoutne|
doskonaoc, Po krtkm wstpe rewouc| francuske|,
bezwzgdnoc Bonapartego uczyna | wane tak. Pod |ego
kerunkem wo|na postpowaa bez wytchnena naprzd, az
neprzy|ace ueg; prawe rwne bez wytchnena nastpy
uderzena odwetowe. Czy ne |est rzecz naturan koneczn,
ze to z|awsko naprowadz nas ponowne na pocztkowe po|ce
wo|ny z wszystkm |e| surowym konsekwenc|am?
Czy mamy s na tym zatrzymac wszystke wo|ny, ktre
odbega| od tego, z tego powodu osdzc? I std wyprowadzc
wszystke wnosk teor?
Teraz musmy s zdecydowac, gdyz ne bdzemy mog
powedzec czego rozsdnego o pane wo|ny, skoro sam ne
do|dzemy do wnosku, czy wo|na mus byc taka, czy tez moze
byc nna.
|eze zdecydu|emy s na perwsze, wwczas teora nasza
wszdze zbzy s bardze| do konecznoc bdze |asn
skonczon spraw. Co marny wobec tego powedzec o
wszystkch wo|nach prowadzonych od Aeksandra kku
kampan rzymskch az do Bonapartego? Musebymy |e w
czambu odrzucc, a ne mogbymy zapewne tego uczync, ne
wstydzc s nasze| zarozumaoc. Na|gorsz spraw |est to,
ze musebymy sobe powedzec, ze w nastpnym
dzescoecu moze znowu wybuchnc wo|na tego rodza|u, na
przekr nasze| teor, ze teora ta ze swo| sn ogk bdze
|ednak bardzo bezsna wobec potg okocznoc. Bdzemy
|ednak muse zgodzc s z tym, aby wo|n tak, |ak ona ma
byc, rozpatrywac ne z punktu wdzena samego |e| po|ca, ecz
rozwaza|c wszystko obce, co do nego s wmesza przyczy,
musmy zostawc me|sce na naturany czar tarce czc, na
ca nekonsekwenc| maodusznoc udzkego umysu.
Bdzemy muse przy|c pogd, ze wo|na ksztat, ktry s |e|
nada|e, wynka z chwowych poprzedza|cych | de, uczuc
stosunkw, ba, musmy nawet nadmenc, |eze chcemy stac
cakowce na grunce prawdy, ze do takego wypadku
dochodzo nawet tam, gdze wo|na przybraa swo| absoutn
ogn form, a manowce za Bonapartego.
|eze tak, to musmy przyznac, ze wo|na wybucha
przybera sw| ksztat ne |ako koncowy obrachunek
nezczonych okocznoc, ktre porusza, ecz z powodu
necznych wrd nch, wane domnu|cych. Tak wc wynka
samo z sebe, ze poega ona na grze mozwoc, praw-
dopodobenstw, szczca neszczca, przy czym cse
ogczne wnoskowane czsto gub s cakowce sta|e s w
oge bardzo nezaradnym newygodnym nstrumentem
umysu. Z tego rwnez wynka, ze wo|na moze byc z|awskem,
ktre raz mne|, raz wce| |est wo|n.
To wszystko teora mus przy|c, |e| obowzkem |ednak |est
postawc absoutny ksztat wo|ny na perwszym me|scu
posugwac s nm |ako ognym punktem orentac|, tak aby
ten, kto chce s z teor czego nauczyc, przyzwycza s do
tego, aby go ngdy ne tracc z oczu, aby traktowac go |ako
perwotny mernk wy|cowy wszystkch swoch nadze obaw,
aby s don przybzyc, gdze tyko mozna ub tam, gdze to byc
mus.
To, ze pewne zasadncze wyobrazene, ktre ezy u podstaw
nasze| my dzaana, nada|e mu pewen ton charakter
rwnez tam, gdze bezporedne przyczyny decyz| pochodz z
zupene nnych rde, |est tak pewne, |ak to, ze maarz moze
nadac ten czy nny kooryt swemu obrazow farbam, ktrym go
podmaowu|e.
Ze teora obecne moze to czync ze skutkem, zawdzcza
ona ostatnm wo|nom. Bez tych odstrasza|cych przykadw
nszczyceske| sy rozptanego zywou gos |e| byby bezsny
nkt ne werzyby w mozwoc tego, co wszyscy teraz
przezywa|.
Czy Prusacy w roku 1798 odwazyby s z 70 ty. udz
wtargnc do Franc|, gdyby przypuszcza, ze odwet w wypadku
nepowodzena bdze tak potzny, ze zburzy star rwnowag
europe|sk?
Czy Prusacy w 1806 r. rozpoczby z 100 ty. udz wo|n
przecwko Franc|, gdyby wz pod uwag, ze perwszy wystrza
z pstoetu bdze skr w beczce prochu wysadz ch w
powetrze?
ROZDZIAL TRZECI
A. Wewntrzny zwzek wo|ny
Zaezne od tego, czy mamy na uwadze absoutn postac
wo|ny, czy rzeczywst, mne| ub wce| odbega|c od ne|,
powstan dwa rzne wyobrazena o |e| wynku.
Przy absoutne| postac wo|ny, gdze wszystko wypywa z
konecznych przyczyn, gdze wszystko s zazba , |eze tak
mozna powedzec, powsta|e nestotne neutrane mdzypoe,
stne|e z powodu rznorodnych zmennych skutkw, ktre
wo|na za sob pocga', z powodu zwzku, ktry, ce borc,
dostrzegamy w caym szeregu po sobe nastpu|cych wak2, z
powodu punktu kumnacy|nego, ktry posada kazde zwy-
cstwo poza ktry sga sfera strat nepowodzen, z powodu
wszystkch naturanych okocznoc wo|ny, powtarzam, stne|e
tyko |eden sukces, a manowce sukces koncowy. Az do tego
czasu nczego ne rozstrzygnto, nczego ne zdobyto, nczego
ne stracono. Tu zna|du|e s to, co naezy sobe neustanne
powtarzac - konec wenczy dzeo. W tym wc po|cu wo|na
|est |edn nepodzen caoc, ktre| czony ma| wartoc
|edyne w stosunku do caoc. Zdobyce Moskwy poowy Ros|
w 1812 r. maoby da Bonapartego |edyne wwczas znaczene,
gdyby przynoso mu zamerzony pok|. To byo |ednak tyko
czc kampan, brakowao |e| |eszcze |edne| czc, a
manowce rozbca arm rosy|ske|. |eze sobe t czc
wyobrazmy obok pozostaych sukcesw, wwczas pok| byby
cakowce pewny. Te| druge| czc Bonaparte |uz ne mg
osgnc, gdyz przeoczy | poprzedno, w ten sposb caa
perwsza czc staa mu s ne tyko nepotrzebna, ae zgubna.
Obok tego wyobrazena o zwzku sukcesw na wo|ne,
ktre mozna traktowac |ako ostateczne, stne|e nne, rwnez
ostateczne, wedug ktrego zwzek ten zozony |est z
po|edynczych stne|cych da sebe sukcesw, przy ktrych,
podobne |ak w grze przy poszczegnych partach, poprzedne
ne ma| zadnego wpywu na nastpne. W tym wypadku chodz
|edyne o sum sukcesw, a kazdy z nch mozna odozyc na bok
|ak zeton od gry.
Podobne |ak perwszy sposb myena czerpe swo|
prawd z stoty rzeczy, tak przy drugm zna|du|emy | w hstor.
Znamy nezczon czb wypadkw, gdze may, umarkowany
sukces mozna byo osgnc bez spenena |akego
utrudna|cego warunku. Im bardze| wo|na |est umarkowana,
tym czce| zdarza| s te wypadk, |ednak podobne |ak mao
w pen prawdzwy na wo|ne |est perwszy sposb wyobrazena,
tak rwne mao |est wo|en, gdze ostatn sposb |est wszdze
suszny, a perwszy - zbyteczny.
|eze bdzemy trzyma s perwszego z obu sposobw
myena, musmy uznac konecznoc, ze kazda wo|na z punktu
|est przy|mowana |ako caoc ze wdz |uz przy perwszym
kroku naprzd bdze ma na oku koncowy ce, ku ktremu
begn wszystke ne.
|eze przy|memy drug sposb myena, wwczas mozna
dzyc do podrzdnych korzyc, a reszt pozostawc daszemu
begow wydarzen.
Ponewaz zaden z obu sposobw myena ne pozosta|e bez
rezutatu, ne moze teora z zadnego z nch zrezygnowac.
Rznca |ednak, ktra powsta|e przy ch stosowanu, poega na
tym, ze teora wymaga, aby u podstaw eza zawsze perwszy,
|ako my podstawowa, drug za by stosowany |ako
modykac|a, a wc |ako odmana, tego po|ca
usprawedwona okocznocam.
Gdy Fryderyk Wek w atach 1742,1744,1757 1758 ze
Sska z Sakson pchn now ofensyw na obszar panstwa
austrackego, dobrze wedzc, ze ne moze ona doprowadzc do
nowe| trwae| zdobyczy, |ak to byo ze Sskem Sakson, to
dzao s to datego, ze ne dzy on do pokonana panstwa
austrackego, ecz do ceu drugorzdnego, a manowce do
zysku na czase sach, przy czym mg on dzyc do tego
drugorzdnego ceu bez obawy, ze stawa tym samym na kart
cae swo|e stnene
3.
To, ze Prusacy w 1806 roku Austracy w
1805 1809 postaw sobe o wee skromne|szy ce, a
manowce przepdzene Francuzw poza Ren, stao s
datego, ze zgodne z rozsdkem ne mog nacze| postpc bez
przemyena caego szeregu wydarzen, ktre zarwno w wy-
padku dobrego, |ak zego skutku przyczyyby s
prawdopodobne do perwszego kroku towarzyszyy mu az do
poko|u. Byo to |ak na|bardze|
3
Gdyby Fryderyk Wek wygra btw pod Konem tym samym wz do newo
austrack arm gwn wraz z |e| oboma naczenym wodzam w Pradze, byoby to takm
straszwym cosem, ze mgby on pomyec o p|cu na Weden, aby wstrzsnc
monarch austrack przez to bezporedno uzyskac pok|. Ten na owe czasy ne-
sychany sukces, zupene podobny do sukcesw na|nowszych wo|en, byby, ne mwc
|uz o maym Dawdze duzym Goace, o wee cudowne|szy wspanaszy, gdyby po
wygranu te| |edyne| btwy na|prawdopodobne| nastpo to, co ne sprzecwa s wyze|
przytoczonemu zaozenu. Mw ono bowem tyko o tym, co kr przez swo| ofensyw
perwotne zamerza. Otoczene wzce do newo neprzy|aceske| arm gwne| byo
wydarzenem ezcym poza wszekm obrachunkem kr o nm ne mya, przyna|mne|
dopty, dopk Austracy ne da do tego powodu przez ch nefortunne uszykowane s
pod Prag.
koneczne, aby wyporodkowac, |ak daece mogby on bez
nebezpeczenstwa dzyc do zwycstwa ub kedy gdze byby
w stane zatrzymac zwycstwo przecwnka.
Na czym poega rznca obu stosunkw, wykazu|e uwazne
studum hstor. W XVIII stuecu, podczas wo|en skch, wo|na
bya |eszcze tyko spraw gabnetu, nard bra w ne| udza
|edyne |ako epe narzdze. Na pocztku XIX stueca w szrank
wstpy narody. Wodzowe, ktrzy waczy przecwko
Fryderykow Wekemu, dzaa z poecena datego wane
ostroznoc bya domnu|cym rysem ch charakteru. Przecw-
nkem Austrakw Prusakw by, krtko mwc, sam bg
wo|ny.
Czy te rzne warunk ne musay wywoac zupene rznych
zapatrywan? Czy ne musay one w 1805, 1806 1809 roku
kerowac wzroku na krancowoc neszczwych wypadkw
|ako na bsk mozwoc, ba, |ako na duze
prawdopodobenstwo, tym samym prowadzc do zupene
nnych wyskw panw nz tych, ktrych przedmotem mogo
byc kka twerdz neweka prownc|a?
Warunk te ne dokonay tego w odpowedne| merze.
|akkowek mocarstwa Prus Austr podczas swoch zbro|en
dostateczne wyczuway gwatownoc burzy w atmosferze
potyczne|, to |ednak ne byy w stane tego uczync, gdyz
hstora ne pouczya ch wwczas tak wyrane. Wane
kampane 1805, 1806 1809 r., |ak pne|sze uatwy nam
bardzo |asno zrozumene po|ca nowsze| absoutne| wo|ny w
|e| druzgocce| energ.
Teora zda wc, aby w kazde| wo|ne u|c wperw |e|
charakter |e| weke zarysy wedug prawdopodobenstwa,
ktre wynka z potycznych wekoc stosunkw. Im bardze| z
punktu wdzena tego prawdopodobenstwa charakter wo|ny
zbza s do wo|ny absoutne|, rn bardze| zarysy te obe|mu|
masy wo|u|cych panstw wcga| |e w wr, tym atwe|sze
bdze powzane |e| wydarzen, tym bardze| koneczne bdze
przemyene ostatnego kroku, zanm zrobo s perwszy.
B. O wekoc ceu wo|ny o wysku
Przymus, |ak musmy zadac naszemu przecwnkow, bdze
podyktowany wekoc naszych |ego zdan potycznych.
|eze byyby one znane obustronne, stnaaby ta sarna mara
wysku; |ednak ne zawsze s one |awne to moze byc
perwszym powodem do rznorodnoc rodkw, ktrych obe
strony uzy|.
Poozene stosunk panstw ne s |ednakowe to moze byc
drugm powodem.
Sa wo, charakter, zdonoc rzdw s nemne| rzne, to
|est trzec powd.
Te trzy wzgdy wprowadza| nepewnoc w obczenu
oporu, ktry powstane, a w zwzku z tym rodkw, ktrych
pownno s uzyc, ceu, ktry mozna sobe postawc.
Ponewaz wynkem nedostatecznego wysku na wo|ne
moze byc ne tyko brak powodzena, ae szkoda pozytywna,
tzn. prowadzca do przegrane| wasnego kra|u, nag to obe
strony do wza|emnego przecgana s, przez co powsta|e
wza|emne oddzaywane.
To mogoby doprowadzc do na|wyzszego ceu wyskw,
gdyby tak da s okrec. Wwczas |ednak zatracby s
wzgd na wekoc zdan potycznych, zgubby s stosunek
rodkw do ceu w wkszoc wypadkw zaamaby s ten
zamar na|wyzszego wysku wobec przecwwag wasnych
stosunkw wewntrznych.
W ten sposb prowadzcy wo|n zostane ponowne
naprowadzony na drog poredn, na ktre| bdze on do
pewnego stopna dzaa wedug bezporedne| zasady, aby uzyc
tye s postawc sobe na wo|ne tak ce, ktry akurat
wystarczy do osgnca |ego ceu potycznego. Aby mc
zasad t stosowac, mus on zrzec s kazde| absoutne|
konecznoc sukcesu, opucc w rachunku odege mozwoc.
W tym me|scu czynnoc rozumu opuszcza dzedzn cse|
wedzy, ogk matematyk sta|e s w szerokm tego sowa
znaczenu sztuk, tzn. zdonoc wyodrbnena za pomoc
subtenego sdu z neprze|rzane| masy przedmotw
zaeznoc tego, co na|wazne|sze decydu|ce. Ta subtena
zdonoc rzncu|cego sdu poega bezsprzeczne na mne| ub
wce| epym porwnanu wszystkch wekoc stosunkw,
przez co odege newazne zosta| szybce| wyemnowane, a
bzsze wazne|sze szybce| odnaezone, anze mozna by to
uczync na drodze cse| ogk.
Aby poznac mar tych rodkw, ktre na wo|ne mozemy
zastosowac, musmy pamtac o |e| ceu potycznym zarwno
po nasze| strone, |ak po strone neprzy|acea. Musmy wzc
pod uwag sy stosunk neprzy|aceskego panstwa wasne,
charakter |ego rzdu, |ego narodu, zdonoc obu wszystko to
rwnez po nasze| strone, musmy uwzgdnc powzana
potyczne nnych panstw ch oddzaywane, ktre wo|na moze
wywoac. Latwo po|c, ze rozwazene tych nezczonych czsto
zazba|cych s przedmotw |est wekm zadanem, ze
szybke wyszukane w tym prawdy |est prawdzwym
przebyskem genuszu, podczas gdy opanowane te|
rznorodnoc |edyne za pomoc szkonego rozwazana byoby
cakowce nemozwe.
Bonaparte powedza bardzo trafne, ze byoby to zadane
agebraczne, ktrego mgby s przerazc nawet sam Newton.
|eze rznorodnoc wekoc stosunkw oraz nepewnoc
wacwe| mary w wysokm stopnu utrudna pomyny rezutat,
ne wono nam
przeoczyc, ze sama |uz nezwyka, bezprzykadna waznoc
sprawy, |eze ne zawkane trudnoc zadana, podnos zasug
rozwzana. Nebezpeczenstwo odpowedzanoc ne
wzmaga| wonoc czynnoc umysu przectnego czoweka,
ecz przygnata|, Tam |ednak, gdze uskrzyda| one
wspera|, tam ne naezy wtpc w nezwyk wekoc ducha.
Musmy |ednak z gry zaznaczyc, ze ocena grozce| nam
wo|ny, |e| prawdopodobnego ceu, rodkw, ktre bd
potrzebne, moze zrodzc s |edyne z ognego pogdu na
wszystke stosunk. W ocene te| specone s na|bardze|
ndywduane rysy chw, |ak kazda nna ocena na wo|ne,
ngdy ne moze byc czysto obektywna, ecz zawsze
podyktowana wacwocam ducha charakteru kszt,
mzw stanu, wodzw, obo|tne, czy wystpu| on w |edne|
osobe, czy tez ne.
Przedmot sta|e s bardze| przydatny do uogna|cego
abstrakcy|nego traktowana go |uz wwczas, gdy spo|rzymy na
ogne stosunk panstw, zrodzone w ch czasach
okocznocach. W tym me|scu musmy sobe pozwoc na
pobezny rzut oka na hstor.
Pdzcy Tatarzy, repubk starego wata, feudaowe
masta handowe rednowecza, krowe osemnastego
stueca, wreszce kszta narody dzewtnastego stueca:
wszyscy prowadz wo|n na sw| sposb, prowadz | nacze|,
rznym rodkam w rznych ceach.
Hordy Tatarw poszuku| nowych sedzb. Wyrusza| z
caym narodem, z zonam dzecm, s wc tak czne, |ak
stosunkowo zadna nna arma, a ch ceem |est podbce ub
przepdzene przecwnka. Tym rodkam szybko pokonaby
wszystko, gdyby wysok pozom kutury da s z tym pogodzc.
Stare repubk, z wy|tkem Rzymu, s maych rozmarw;
|eszcze mne|sze s ch wo|ska, gdyz wykucza| weke masy,
motoch. Repubk te s zbyt czne ez zbyt bsko sebe, aby
ne znaec przeszkody do wekch poczynan w naturane|
rwnowadze, w ktr wedug zupene ognego prawa natury
wcz popada| mae oddzene czc. Datego ch wo|ny
ograncza| s do pustoszena nzn za|mowana
poszczegnych mast, aby zapewnc sobe w nch |ak tak
wpyw na przyszoc.
Tyko Rzym stanow wy|tek, |ednak dopero w pne|szych
czasach. Dugo prowadz on zwycza|n wak maym zastpam
da zdobyczy przymerzy. Sta|e s wek bardze| przez
przymerza, ktre zawera w ktrych stapa| s stopnowo w
|edn caoc ssadu|ce narody, nz przez podbo|e. Dopero
wwczas, gdy w ten sposb rozszerzy s na ca don Ita,
przystpu|e do podbo|w. Pada Kartagna, Hszpana Gaa
zosta| opanowane. Grec|a podbta panowane Rzymu rozcga
s na Az| Egpt. W tym okrese |ego sy zbro|ne s obrzyme
bez szczegnego wysku do tego; utrzymu|e |e za pomoc
bogactw. Rzym ne |est |uz podobny do tych starych repubk
sebe samego. |est osamotnony.
Rwne |edyne w swom rodza|u s wo|ny Aeksandra. Za
pomoc mae|, ae przez swo| doskonaoc wybtne| arm
burzy on zmurszae
gmachy panstw az|atyckch. Bez wytchnena bezwzgdne on
rozeg Az| docera az do Ind. Repubk ne mogy tego
dokonac; tak szybko mg tego dokonac tyko kr, ktry w
pewnym stopnu by swom wasnym kondoterem.
Duze mae monarche rednowecza prowadzy wo|ny za
pomoc wo|sk ennych. Wwczas wszystko byo ogranczone do
krtkego czasu; to, czego w tym czase ne byo mozna
wykonac, naezao uwazac za newykonane. Wo|sko enne
skadao s z hufcw poszczegnych wasa. W, ktra |e
czya, bya po czc ustawowym obowzkem, po czc
dobrowonym zrzeszenem, caoc prawdzw konfederac|,
zwzkem. Uzbro|ene taktyka operay s na prawe pc, na
wace w po|edynk, byy wc da wksze| masy mao
przydatne. Ogne mwc, ne byo ngdy takch czasw, kedy
zwzek panstw byby tak uny, a po|edynczy obywate tak
samodzeny. To wszystko warunkowao wo|ny tych czasw w
na|ce|szy sposb. Byy one prowadzone stosunkowo szybko,
bezczynne zaegane w pou zdarzao s rzadko, ch ceem
na|czce| byo karane, a ne podb|ane wroga. Przepdzano
|ego stada, paono |ego zamk wracano do domu.
Weke masta handowe mae repubk wytworzyy
kondoterstwo. To bya kosztowna, a zatem pod wzgdem
wekoc bardzo ogranczona sa zbro|na. Intensywnoc |e| sy
bya |eszcze mne|sza; o|e| na|wyzsze| energ wysku ne
mogo byc mowy, waka na|czce| bya udawanem. |ednym
sowem; nenawc wrog stosunek ne pobudzay |uz panstwa
do osobste| dzaanoc, ecz stay s przedmotem |ego
handu; wo|na staa s znaczne mne| nebezpeczna, zmena
cakowce swo| stot nc, co by z te| stoty o ne| stanowo,
ne pasowao do ne|.
System enny czy s stopnowo w okreone wadztwo
terytorane, w panstwa zacenaa s, osobste
zobowzana stay s rzeczowym na|czce| pendz
stopnowo wchodz na ch me|sce, a wo|ska enne
przeksztacy s poprzez kondoterw w wo|ska na|emne.
Kondoterzy by przez pewen okres s wo|u|c wkszych
panstw, to |ednak ne trwao dugo z zonerza wyna|tego na
krtk czas powsta zonerz stay, a sa zbro|na panstw opara
s na wo|sku staym utrzymywanym przez skarb panstwa.
|est rzecz naturan, ze to powone przeksztacane s
spowodowao rznorodne zazbane s tych trzech rodza|w
sy zbro|ne|. Za czasw Henryka IV zna|du|emy obok sebe
wo|ska enne, kondoterw wo|sko stae. Kondoterzy przetrwa
az do wo|ny trzydzestoetne|, a sabsze ch ady zna|du|emy
nawet w XVIII weku. Pozostae stosunk panstw Europy
ksztatoway s w podobne swosty sposb |ak sy zbro|ne tych
rznych czasw. W grunce rzeczy ta czc wata rozpadaa s
na wek oc maych panstewek, ktre czcowo byy
nespoko|nym repubkam, czcowo maym nepewnym
monarcham, wysoce ogranczonym w swe| wadzy. Take
panstwo ne byo nawet |edn caoc, ecz kongomeratem,
nagromadzenem uno ze sob powzanych s, O takm pan-
stwe ne da s nawet myec |ak o ntegenc|, ktra dzaa na
zasadze prostych ogcznych praw,
Z tego punktu wdzena naezy rozpatrywac potyk
zewntrzn wo|ny rednowecza. Przypomn|my sobe chocby
o cgych wyprawach cesarzy nemeckch do Ita przez p
tysca at, w czase ktrych ne doszo ngdy do gruntownego
opanowana tego kra|u, ngdy zreszt tego ne zamerzano.
Latwo |est uwazac to za wcz powtarza|cy s bd, za
ustaony w owych czasach faszywy pogd, ae rozsdne| |est
patrzec na to |ako na nastpstwo setek powaznych przyczyn, w
ktre w kazdym wypadku mozemy s wczuc, ae ne mozemy
po|c z tak zywoc, |ak dzaa|cy w konkce z nm. Dopk
weke panstwa, ktre wyony s z tego chaosu, zuzyway
czas na scaane ksztatowane s, dopty ch sy wysk
zmerzay gwne w tym kerunku. W tym okrese mne| |est
wo|en prowadzonych przecwko wrogom zewntrznym, a te,
ktre toczono, nosz znam tego nedo|rzaego organzmu
panstwowego.
Wo|ny Angkw przecwko Franc| s na|czstsze, a |ednak
Franc| ne mozna byo w tym czase uwazac za prawdzw
monarch, ecz kongomerat ksstw hrabstw; Anga, chocaz
wyda|e s przy tym |ednot caoc, waczy wo|skam
ennym, nkana przez czne zaburzena wewntrzne.
Podczas panowana Ludwka XI Franc|a czyn na|wkszy
krok ku swe| wewntrzne| |ednoc, pod Karoem VIII po|awa s
w Ita |ako zdobywca, a za Ludwka XIV panstwo wo|sko
osga sw| ksztat szczytowy.
Hszpana zapocztkowu|e swo| |ednoc pod rzdam
Ferdynanda Katockego, przez przypadkowe zwzk
mazenske powsta|e nage za Karoa V weka monarcha
hszpanska, zozona z Hszpan, Burgund, Nemec Ita. To,
co temu koosow braku|e na |ednoc wewntrznym
powzanu panstwowym, uzupena pendzm, a staa sa
zbro|na Hszpan cera s przede wszystkm ze sta s
zbro|n Franc|. Wek koos hszpansk rozpada s po Karou V
na dwe czc: Hszpan Austr. Ostatna wzmocnona przez
Czechy Wgry wystpu|e na arene |ako weka potga
cgne nemeck federac| |ak szaup za sob.
Konec XVII weku, czasy Ludwka XIV, naezy w hstor
uwazac za punkt, kedy reguarne sy zbro|ne, |ake wdzmy w
osemnastym stuecu, osgny sw| punkt szczytowy. Te sy
zbro|ne byy oparte na werbunku pendzu. Panstwa doszy |uz
do cakowtego z|ednoczena, a rzdy, zamena|c wadczena
poddanych na danny penzne, skoncentroway ca swo|
potg na skarbe. Na skutek szybkego postpu kutury coraz
bardze| doskonace| s admnstrac|, potga ta w porwnanu
z poprzedn wzrosa bardzo znaczne. Franc|a wyruszya
kkusettysczn reguarn arm w poe, a pozostae
mocarstwa w odpowednm do ne| stosunku.
Rwnez pozostae stosunk panstw uksztatoway s
nacze|. Europa bya podzeona na tuzn krestw kka
repubk. I mozna sobe
wyobrazc, ze dwa z nch prowadzy wek wo|n, ktr
dzescokrotne wksza oc pozostaych panstw ne bya
dotknta, |ak to kedy dzac s musao. Wsppraca rznych
grup panstw zaezne od rodza|u stosunkw potycznych bya
|eszcze bardzo rznorodna, mozna byo |ednak | przewdzec
od czasu do czasu ustac na zasadze prawdopodobenstw.
Wewntrzne stosunk uozyy s prawe wszdze w zwyk
monarch, przywe|e stanowe ch oddzaywana stopnowo
ustay, a gabnet, ktry reprezentowa panstwo na zewntrz,
przedstawa cakowt |ednoc. Doszo wc do tego, ze
sprawna dobrze uzbro|ona arma oraz nezaezna woa mogy
wo|ne nadac postac odpowada|c |e| stoce.
W te| epoce po|awo s na arene trzech nowych
Aeksandrw: Gustaw Adof, Karo XII Fryderyk Wek, ktrzy
chce z maych panstw, za pomoc neduze|, ae doskonae|
arm, stworzyc weke monarche wszystkch rzucc na koana.
Gdyby me on do czynena z panstwam az|atyckm, byby w
swo|e| ro bardze| podobn do Aeksandra. W kazdym raze s
on, zwazywszy na co mozna targnc s na wo|ne, pre-
kursoram Bonapartego.
To, co wo|na z |edne| strony zyskaa na se konsekwenc|, Z
druge| strony znowu straca.
Arme byy utrzymywane ze skarbu, ktry wadca panstwa
uwaza po czc za swo| prywatn szkatu, a co na|mne| za
przedmot naezcy do rzdu, a ne do narodu. Stosunk z
nnym panstwam dotyczyy, z wy|tkem neweu spraw
handowych, na|czce| nteresw skarbu ub rzdu, a ne
narodu, przyna|mne| take byy wczesne po|ca. Gabnet
uwaza s za waccea admnstratora wekch dbr, ktre
usowa stae pomnazac, bez wzgdu na to, czy poddan w tym
pomnazanu s zanteresowan. Nard, ktry w czase na|azdu
Tatarw by wszystkm, a za czasw starych repubk
rednowecza, |eze to po|ce ogranczymy naezyce do
wacwego obywatea, znaczy bardzo duzo, w warunkach XVIII
stueca by bezporedno nczym tyko przez swe zaety wady
ma poredn wpyw na wo|n.
Gdy wc rzd oddzea s od narodu uwaza s za
panstwo, wo|na staa s wycznym nteresem rzdw, ktry
dochodz do skutku dzk taarom w ch szkatue bezczynne
wasa|cym s w ch w ssednch prownc|ach wczgom.
Skutek by ten, ze rodk, ktrych rzdy mogy uzyc, may doc
ce ustaon mar, ktr wza|emne mogy przewdzec,
mar odnoszc s zarwno do rozmarw, |ak czasu trwana
wo|ny. To pozbawao wo|n |edne| z na|nebezpeczne|szych
wacwoc; dzena do ostatecznoc szeregu mozwoc ne
do przewdzena, ktre z tym s cz.
Mne| wce| znane byy rodk penzne, skarb kredyt
przecwnka; znana bya rwnez wekoc |ego arm.
Znaczne|sze powkszena w momence wo|ny byy
newykonane. |eze w ten sposb rozpatrzono granc s
neprzy|aceskch, mozna byo doc dokadne zdawac sobe
spraw z tego, ze |est s zabezpeczonym przed cakowt
zagad, |eze wyczuwano ogranczone mozwoc wasne,
trzeba byo poprzestac na neduzym ceu. Bdc
zabezpeczonym przed ostatecznoc, ne byo |uz potrzeby
wazyc s na ostatecznoc. Konecznoc |uz ne naga, |edyne
wc odwaga ambc|a mogy do tego pobudzc. |ednak
napotykay na powazn przecwwag w stosunkach
panstwowych. Nawet krewscy wodzowe muse obchodzc s
ostrozne z narzdzem wo|ny. |eze arma zostaa rozbta, ne
mozna byo stworzyc nowe|, a poza n ne stnao nc. To
wymagao weke| ostroznoc przy wszekch poczynanach.
|edyne wwczas, gdy nadarzaa s zdecydowane korzystna
okaz|a, robono uzytek z te| drogocenne| rzeczy; do tego
doprowadzc byo sztuk wodza. Dopk to s ne stao,
wszystko do pewnego stopna wsao w absoutne| przn, ne
byo zadnego powodu do dzaana wszystke sy, wszystke
motywy zdaway s spoczywac. Perwotny motyw agresora
zamera w ostroznoc skrupuach.
W ten sposb wo|na z punktu wdzena |e| stoty staa s
rzeczywst gr, w ktre| czas przypadek meszay karty. Z
uwag na |e| znaczene bya |ednak neco tyko wzmocnon
dypomac|, sne|szym sposobem pertraktowana, w ktrym
btwy obzena byy motywem przewodnm. Znaec s w
neco korzystne|szym poozenu, aby przy zaweranu poko|u z
tego zrobc uzytek, byo ceem rwnez na|bardze| ambtnych.
Ta ogranczona, skurczona postac wo|ny wynkaa, |ak to |uz
powedzemy, z wske| podstawy, na ktre| s operaa. Fakt,
ze wybtn wodzowe krowe, |ak Gustaw Adof, Karo XII
Fryderyk Wek, z rwne wybtnym armam ne mog sne|
wybc s z te| masy ognych z|awsk, ze on muse
poprzestac na ognym pozome umarkowanych korzyc,
wynka z potyczne| rwnowag Europy. T ro, ktr dawne|
przy te| mase maych panstewek odgryway bezporedne
zupene naturane nteresy, bskoc, kontakt, zwzk
pokrewenstwa osobste stosunk ne pozwaa|c
poszczegnym panstewkom szybko do|c do wekoc, t ro
odgrywa obecne, gdy panstwa s wksze, a ch centra bardze|
oddaone, wkszy rozrost nteresw. Potyczne nteresy,
powzana nechc przeksztacy s w system tak bardzo
czuy, ze zaden strza armatn ne mg pac w Europe, zeby
nne gabnety ne bray w tym udzau.
Nowy Aeksander musa wc obok dobrego mecza mec
dobre pro mmo to rzadko kedy dochodz daeko w swych
zdobyczach.
Ludwk XIV, aczkowek ma zamar zburzyc rwnowag
europe|sk pod konec XVII stueca pozwaa sobe |uz na to,
aby mao troszczyc s o ogn nenawc, prowadz wo|ny w
dotychczasowy sposb, gdyz |ego sy zbro|ne byy co prawda
arm na|wkszego na|bogatszego monarchy, ae w stoce
rzeczy tak sam |ak wszystke nne.
Pdrowane pustoszene neprzy|aceskego kra|u, ktre u
Tatarw, u starych narodw, a nawet w rednoweczu
odgrywao tak duz ro, ne byo |uz w duchu obecnych czasw.
Suszne uwazano |e za nepotrzebne okrucenstwo, ktrym
atwo rwnez s odpacc, a ktre uderzao racze|
neprzy|aceskch poddanych nz neprzy|acesk rzd datego
nc odnoso skutku, a w rezutace weczne hamowao narody w
postpe kuturanym. Wo|na coraz wce| ogranczaa s do
same| arm, ne tyko z punktu wdzena rodkw, ae ceu,
Arma ze swom twerdzam wasnym urzdzonym obozam
stanowa panstwo, w ktrego ramach wo|ownczy eement
stopnowo s zuzywa. Caa Europa ceszya s z tego kerunku
uwazaa go za koneczne nastpstwo ducha postpu. Chocaz
w tym pogdze tkwa pomyka, gdyz duch postpu ngdy ne
doprowadza do sprzecznoc ngdy ne spraw, aby dwa razy
dwa byo pc, |ak to |uz powedzemy dae| rwnez
powedzec musmy, to w kazdym raze przemana ta wywara
dobroczynny skutek na narody. Ne mozna zaprzeczyc, ze
zmana ta uczyna wo|n |eszcze bardze| bsk nteresom
rzdu, a obc nteresom narodu.
W tym czase pan wo|ny panstwa, gdy panstwo to byo
stron zaczepn, poega na|czce| na opanowanu te| czy
nne| prownc| neprzy|acea; gdy brono s - na
nedopuszczenu do tego. Pan poszczegne| kampan:
opanowac t czy nn twerdz neprzy|acesk wzgdne ne
dopucc do opanowana wasne|. Wwczas |edyne, gdy btwy w
tym ceu ne mozna byo unknc, szukano |e| | staczano. Ten,
kto bez te| konecznoc szuka btwy, pragnc po prostu
zwycstwa, uchodz za zuchwaego wodza. Kampana konczya
s zwyke na |ednym, a na|wyze| dwch obzenach, a eza
zmowe, ktre uwazano ze neutran konecznoc podczas
ktrych zy nastr| u |ednego ngdy ne mg wy|c na korzyc
drugego, a wza|emne stosunk obu prawe cakowce ustaway,
powtarzam, eza zmowe tworzyy pewnego rodza|u
rozgranczene czynnoc, ktre w czase kampan pownno
mec me|sce.
|eze sy wo|enne byy zbyt zrwnowazone ub gdy
wszczyna|cy wo|n by zdecydowane sabszy, wwczas ne
dochodzo an do btwy, an do obzena caa kampana
obracaa s wok utrzymana pewnych stanowsk magazynw
oraz reguarne| ekspoatac| okreonych obszarw.
Tak dugo, |ak wo|n prowadzono ogne tym sposobem, a
naturane ogranczene |e| sy byo zawsze tak zrozumae
wdoczne, nkt ne zna|dowa w tym zadne| sprzecznoc, ecz
wszystko w na|epszym porzdku. Krytyka, ktra zrodza s w
osemnastym weku zacza odwedzac poa wak sztuk
wo|enn, skerowana bya na szczegy ne troszczya s wee
o pocztek konec. W ten sposb powstaway wekoc dos-
konaoc wszekego rodza|u, nawet fedmarszaek Daun, ktry
w gwne| merze przyczyn s do tego, ze Fryderyk Wek
osgn cakowce sw| ce, a Mara Teresa sw| cakowce
zaprzepaca, musa byc uznany za wekego wodza. Tyko od
czasu do czasu przedzera s wnkwy sd zdrowego rozsdku
odzywa s gos, ze za pomoc przewag naezy osgnc co
pozytywnego, tzn. pokonac wroga ub ze wo|n prowadz s
wedug wszekch zasad sztuk e.
Tak przedstaway s sprawy do czasu wybuchu rewouc|
francuske|. Austra Prusy prboway swo|e| dypomatyczne|
sztuk wo|enne|; prdko okazaa s ona newystarcza|c.
Podczas gdy przygdano s sprawom na sw| zwyky sposb
robono sobe nadze| na bardzo osabone sy wo|enne, w
1793 roku po|awy s take sy, ktre przeszy wszeke
wyobrazene. Wo|na staa s na| ne spodzewana| znowu
spraw narodu to narodu czcego 30 monw, gdze
wszyscy uwaza sebe za obywate. Ne wda|c s w bzsze
szczegy, ktre temu wekemu z|awsku towarzyszyy,
trzyma|my s |edyne rezutatw, o ktre chodz. Przez ten
udza narodu w wo|ne, zamast gabnetu wo|ska, cay nard
zawazy na sza swym naturanym czarem. Teraz rodk, ktre
stosowano, wysk, ktrych dokadano, ne posaday |uz
zadnych okreonych granc. Energa, z |ak mozna byo
prowadzc wo|n, ne znaaza |uz przecwwag, a zatem
nebezpeczenstwo da wroga doszo do ostatecznoc.
To, ze caa wo|na rewoucy|na mna, zanm uwadomono
sobe wasn s |asno | zrozumano, ze generaowe
rewoucy|n ne kroczy |eszcze nepowstrzymane az do
ostatecznego ceu ne zburzy monarch europe|skch, ze
arme nemecke od czasu do czasu potray skuteczne s
przecwstawac pochd zwycsk powstrzymac, wynkao
rzeczywce z technczne| nedoskonaoc, z ktr Francuz
muse waczyc, a ktra u|awna s na|perw u zwykych
zonerzy, nastpne u generaw, w czase za dyrektoratu
nawet w potycznym kerownctwe panstwa.
Kedy wszystko to w rkach Bonapartego udoskonao s,
wwczas potga wo|enna, oparta na cae| se narodu, se|c
znszczene ruszya przez Europ z tak nezawodn pewnoc
sebe, ze tam, gdze napotykaa na stare arme, ne byo nawet
chw wahana s. Przecwdzaane zrodzo s |eszcze w por.
W Hszpan wo|na sama przez s staa s spraw narodu. "W
Austr rzd dokona w roku 1809 nesychanego wysku re-
zerwam pospotym ruszenem, zbza|c s do ceu
przechodzc wszystko, co panstwo to poprzedno uwazao za
mozwe. W Ros| w 1812 r. wzto przykad z Hszpan Austr.
Ogromne rozmary panstwa pozwoy na to, ze spnone
poczynana doczekay s skutku z druge| strony skutek ten
|eszcze spotgoway. Sukces by wspanay. W Nemczech
na|perw powstay Prusy, uczyny one wo|n spraw narodu
wystpy sam, ktre przy poowe meszkancw, bez
pendzy kredytu byy dwukrotne wksze nz w 1806 roku,
Inne panstwa nemecke poszy prdze| czy pne| za
przykadem Prus, a Austra, aczkowek z mne|szym wyskem
nz w 1809 roku, ruszya rwnez nezwyk s. Tym
sposobem doszo do tego, ze Nemcy Ros|a w atach 1813
1814, czc wszystke sy dzaa|ce w obu tych kampanach,
wystpy przecwko Franc| s okoo mona udz.
W tych okocznocach energa wo|ny bya nna, chocaz
arma francuska osgna | tyko czcowo, a w nnych
przewazao |eszcze
wahane, to |ednak kampane przebegay ogne ne w starym,
ecz w nowym styu. W cgu omu mescy teatr wo|enny
przesun s /.nad Odry nad Sekwan, dumny Paryz musa po
raz perwszy schyc gowy, a straszny Bonaparte eza sptany
na zem.
Od czasu Bonapartego wo|na, sta|c s na|perw po |edne|,
a nastpne po druge| strone spraw caego narodu,
przeobraza zupene sw stot abo racze| zbzya s bardzo
do swe| wacwe| natury, do swe| absoutne| doskonaoc.
Srodk uzyte ne posaday zadnych uchwytnych granc,
zatracy s one bowem w energ entuz|azme rzdw
poddanych. Energa prowadzena wo|ny spotgowaa s
nezwyke dzk rozmarow rodkw, dzk szerokm
mozwocom sukcesu, |ak rwnez dzk pobudzenu umysw,
ceem aktu wo|ennego stao s powaene przecwnka. Tyko
wwczas, kedy eza on bezwadny na zem, uwazano, ze
mozna wak zaprzestac porozumec s co do wza|emnych
cew.
W ten wc sposb zywo wo|enny wyzwo s ze
wszystkch konwenc|onanych barer wybuch w cae| swo|e|
naturane| se. Przyczyn tego by udza narodw w te| weke|
sprawe panstwowe|. Udza ten wypyn po czc z
wewntrznych stosunkw panstw, do ktrych doprowadza
rewouc|a francuska, po czc z nebezpeczenstwa, ktre
grozo narodom ze strony narodu francuskego.
Czy tak pozostane na zawsze, czy przysze wo|ny w Europe
bd |uz zawsze prowadzone caym czarem panstw ub czy
stopnowo znowu nastp oderwane s rzdw od narodu,
byoby trudno rozstrzygnc, a przyna|mne| my ne chcemy
wzc tego na sebe. Bdzemy |ednak chyba me rac|, |eze
powemy, ze barery, ktre do pewnego stopna stnay tyko w
newadomoc tego, co byo mozwe, skoro |uz raz zostay
przeamane, ne dadz s atwo odbudowac, ze co na|mne| za
kazdym razem, kedy do|d do gosu weke nteresy,
obustronna wrogoc wybuchne w ten sposb, |ak to zdarzyo
s za naszych dn.
W tym me|scu konczymy nasz przegd hstoryczny, ktry
tu wprowadzmy ne po to, aby po wsze czasy podac
pospeszne kka zasad prowadzena wo|ny, ecz po to, aby
wykazac, ze kazdy okres ma swo|e wasne wo|ny, swo|e wasne
ogranczone warunk swo|e wasne uprzedzena. Kazdy okres
zatrzyma wc swo| wasn teor wo|ny, nawet wwczas
gdyby nam wpado na my wszdze prdze| czy pne|
opracowac | w oparcu o zasady ozoczne. Wydarzena
kazdego czasu musz wc byc ocenane z uwzgdnenem ch
wacwoc tyko ten, kto potra s przenec w te czasy ne
za pomoc skrupuatnego studum wszystkch drobnych
stosunkw, ecz za pomoc trafnego we|rzena na weke, |est w
stane zrozumec wodzw tych czasw ch ocenc.
Wynka|ce z wacwych stosunkw panstw potg
wo|enne| kerownctwo wo|ny wnno |ednak zawerac w sobe
co ognego, z czym teora przede wszystkm bdze maa do
czynena.
Ostatne czasy, w ktrych wo|na osgna swo| absoutn
potg, zawera| na|wce| tych ogne waznych konecznych
rzeczy. Rwne |ednak neprawdopodobne |est, ze odtd
wszystke wo|ny bd posaday ten wek charakter, |ak ze
barery, ktre zostay m otwarte, kedykowek znowu
cakowce s zamkn. Za pomoc teor, ktra zatrzymaaby
s na te| absoutne| wo|ne, bd to wykuczono by wszystke
wypadk, gdze odmenne wpywy zmenyby |e| natur, bd to
potpono by |e |ako bdy. Ne moze to byc ceem teor, ktra
ma byc nauk o wo|ne ne w deanych, a w rzeczywstych
warunkach. Teora, obe|mu|c przedmoty badawczym,
rzncu|cym porzdku|cym wzrokem, bdze zawsze maa
na oku rznorodnoc stosunkw, z ktrych wo|na moze s
wywodzc, poda zatem swo|e zasadncze ne wytyczne w ten
sposb, ze potrzeba czasu momentu zna|dze w nch swo|e
me|sce.
Po tym wszystkm zmuszen |estemy powedzec, ze ce,
ktry postaw sobe wszczyna|cy wo|n, rodk, ktrych on
uzy|e, bd s ksztatoway cakowce wedug ndywduanych
cech poozena, ze bd |ednak nosy na sobe wane
charakter czasu ognych stosunkw wreszce, ze bd
podporzdkowane ognym wnoskom, ktre z stoty wo|ny
musz byc wycgnte.
ROZDZIAL CZWARTY
Bzsze okreena ceu wo|ennego.
Pokonane neprzy|acea
Ceem wo|ny, zgodne z |ego po|cem, pownno byc
pokonane neprzy|acea; to |est zasadncze po|ce, z ktrego
wychodzmy.
Czym |est pokonane? Do tego ne zawsze koneczne |est
cakowte opanowane kra|u neprzy|aceskego. Gdyby w 1792
r. udao s dotrzec do Paryza, to wedug wszekego
prawdopodobenstwa skonczyyby s na raze wo|ny z part
rewoucy|n. Uprzedne pobce |e| arm ne byoby nawet
potrzebne, gdyz tych arm ne mozna byo |eszcze uwazac za
|edyne narzdze wadzy. W 1814 r. natomast przez za|ce
Paryza ne osgnto by wszystkego, gdyby Bonaparte sta
|eszcze na czee sne| arm. Ponewaz |ednak |ego arma bya w
duzym stopnu osabona, za|ce Paryza w atach 1814 1815
rozstrzygno zatem wszystko. Gdyby Bonaparte w 1812 r.
rozgrom naezyce stu dwudzestotyseczn arm rosy|sk,
ktra staa na trakce do Kaug, przed ub po za|cu Moskwy,
tak |ak w 1805 r. rozgrom arm austrack, a w 1806 r. prusk,
to posadane stocy na|prawdopodobne| doprowadzoby do
poko|u, mmo ze |eszcze ogromny obszar kra|u pozosta do
opanowana. W 1805 r. rozstrzygna btwa pod Austertz;
posadane Wedna dwch trzecch panstwa austrackego ne
wystarczyoby do uzyskana poko|u; z druge| strony |ednak po
btwe te| ne wystarczaa rwnez ntegranoc Wger, aby
poko|ow zapobec. Pokonane arm rosy|ske| byo ostatnm
cosem, ktry by potrzebny; car Aeksander ne posada druge|
w pobzu datego pok| by newtpwym nastpstwem
zwycstwa. Gdyby arma rosy|ska zna|dowaa s |uz nad
Duna|em razem z Austrakam podzea z nm ksk, to
prawdopodobne ne byoby potrzeby zdobywana Wedna, a
pok| byby |uz zawarty w Lnzu.
W nnych wypadkach ne wystarcza cakowte opanowane
panstwa, |ak to byo w 1807 r. z Prusam, gdze uderzene na
rosy|ske sy pomocncze w wtpwym zwycstwe pod Iaw
ne byo dostateczne decydu|ce, a newtpwe zwycstwo
pod Fryddem byo w tym stopnu decydu|ce, |ak rok temu
zwycstwo pod Austertz.
Wdzmy wc, ze tu sukces ne da s okrec na
podstawe ognych przyczyn. Indywduane powody, ktrych
ne ogarne zaden czo-wek, ktry ne |est na me|scu, czne
morane, o ktrych ngdy s ne mw, a nawet na|mne|sze
posunca przypadk, ktre po|awa| s w hstor |edyne w
postac anegdot, s czsto rozstrzyga|ce. Teora moze tu
powedzec: chodz o to, aby panu|ce stosunk obu panstw
mec na oku, Z nch wytworzy s pewen punkt czkoc,
centrum sy ruchu, od ktrego zaezy caoc, na ten punkt
czkoc przecwnka mus byc skerowane skoncentrowane
uderzene wszystkch s.
Mae zaezy zawsze od duzego, newazne od waznego,
przypadkowe od stotnego. Ta zasada mus kerowac naszym
spo|rzenem.
Aeksander, Gustaw Adof, Karo XII, Fryderyk Wek me
swo|e punkty czkoc w swych armach; gdyby te byy rozbte,
wwczas odegraby on swo| ro e. W panstwach rozdartych
przez wewntrzne stronnctwa punkt ten ezy na|czce| w
stocy; w maych panstwach opartych na snych ezy on w
arm tych sprzymerzencw; w koac|ach ezy on w |ednoc
nteresu; w narodze pod bron w osobe gwnego przywdcy
opn pubczne|. Przecwko tym rzeczom naezy kerowac
uderzene. |eze neprzy|ace przez to utrac rwnowag, ne
naezy dawac mu czasu na |e| odzyskane. Uderzene trzeba w
tym kerunku kontynuowac ub, nnym sowy, zwyczca mus |e
zawsze kerowac caoc przecwko caoc, a ne przecwko
pewne| czc przecwnka. Ne przez to powa s rzeczywce
przecwnka, ze przekada s nad weke sukcesy bardze|
bezpeczne, mae zdobycze, |ak opanowane w bogm spoko|u
przewag s |edne| neprzy|aceske| prownc|, ecz przez
neustanne poszukwane trzonu neprzy|aceske| potg,
uzyce przecwko ne| caoc, aby zdobyc caoc.
Nezaezne |ednak od czuego punktu neprzy|acea,
przecwko ktremu naezaoby nasz skuteczn dzaanoc
kerowac, zawsze pokonane rozgromene |ego s zbro|nych
bdze na|pewne|szym pocztkem, a w kazdym wypadku
czym bardzo stotnym.
Datego sdzmy, opera|c s na mase dowadczen, ze
nastpu|ce okocznoc stanow w gwne| merze o
pokonanu przecwnka:
1. Znszczene |ego arm, o e przedstawa ona |ake take
narzdze wadzy;
2. Za|ce neprzy|aceske| stocy, |eze ona |est ne tyko
orodkem wadz panstwowych, ae sedzb potyczn
party|n;
3. Skuteczne uderzene na na|gwne|szego sprzymerzenca,
|eze |est on rzeczywce wazne|szy od przecwnka.
Dotychczas wyobrazamy sobe przecwnka na wo|ne
zawsze |ako caoc, co ogne borc |est dopuszczane. Skoro
|ednak powedzemy, ze pokonane przecwnka poega na
przeamanu |ego oporu skoncentrowanego w |ego punkce
czkoc, musmy to zaozene pozostawc na boku wyodrbnc
wypadek, w ktrym bdzemy me do czynena z wce| nz
|ednym przecwnkem.
|eze dwa ub wce| panstw zawr przymerze przecwko
trzecemu, to stanow to z punktu wdzena potycznego tyko
|edn wo|n; tymczasem ta |ednoc potyczna ma swo|
gradac|.
Zachodz pytane, czy kazde z tych panstw ma samodzeny
nteres samodzen s, aby do nego dzyc, czy tez nteresy
sy pozostaych cz s z nteresem s |ednego z nch? Im
wypadek zbza s bardze| do ostatnego, tym atwe| przy|c
poszczegnych przecwnkw za |ednego, tym snadne| gwne
zadane sprowadzc do |ednego uderzena. Gdzekowek |est to
mozwe, pozostane zawsze radykanym rodkem sukcesu.
Postawmy wc zasad; |eze bdzemy mog pokonac
wszystkch przecwnkw w |ednym, pokonane tego |ednego
mus byc ceem wo|ny, gdyz w tym |ednym traamy we wspny
punkt czkoc cae| wo|ny.
|est bardzo mao wypadkw, gdze ten sposb myena
byby nedopuszczany, gdze ta redukc|a byaby nereana. Tam
gdze ten wypadek ne zachodz, ne pozosta|e nc nnego, |ak
wo|n uwazac za dwe ub wce|, z ktrych kazda ma sw|
wasny ce. Ponewaz ten wypadek zakada, duz przewag
wszystkch razem wzwszy, ne moze byc w oge mowy o
pokonanu takego przecwnka.
Postawmy sobe zatem pytane, w |akch wypadkach tak ce
|est mozwy zaecany.
Przede wszystkm nasze sy zbro|ne musz byc
wystarcza|ce, aby:
1. Wywaczyc decydu|ce zwycstwo nad neprzy|aceem;
2. Wykonac tye wysku, e potrzeba, zeby doprowadzc
zwycstwo do punktu, gdze przywrcene rwnowag |est |uz
ne do pomyena.
Nastpne musmy byc pewn naszego poozena
potycznego, ze przez tak sukces ne obudzmy wrogw, ktrzy
mog nas zmusc do odstpena od perwszego przecwnka.
Franc|a moga w 1806 r. pokonac Prusy cakowce, chocaz
przez to cgna sobe na kark ca rosy|sk potg zbro|n,
gdyz bya w stane bronc s w Prusach przecwko Ros|.
To samo moga pozwoc sobe Franc|a w 1808 r. w Hszpan
w stosunku do Ang, |ednak ne w stosunku do Austr. Franc|a
musaa w 1809 roku w Hszpan znaczne osabc s byaby
zmuszona zupene zrezygnowac z Hszpan, gdyby w stosunku
do Austr ne maa zbyt duze| przewag zyczne| morane|.
Te trzy nstanc|e trzeba sobe dobrze rozwazyc, aby w
ostatne| ne przegrac procesu, ktry wygramy w
poprzednch, ne byc nastpne skazanym na ponoszene
kosztw.
Przy tym rozwazanu s tego, co za pomoc nch ma s
osgnc, nasune s czsto my traktowana, w oparcu o
anaog dynamczn, czasu |ako czynnka sy. Sdz s
wwczas, ze poowa wysku wystarczy, aby w cgu dwch at
dokonac tego, co mogoby byc osgnte caym, wyskem w
czase |ednego roku. Ten pogd, ktry ezy u podstaw panw
wo|ny raz w |asnym, raz w cemnym wete, |est cakowce
faszywy.
Akt wo|enny wymaga czasu, |ak kazda rzecz na wece; w
cgu omu dn ne mozna peszo za|c z Wna do Moskwy, to
|est zrozumae; ne ma |ednak adu wza|emnego
oddzaywana pomdzy czasem a s, |ak to s dze|e w
dynamce.
Czas |est potrzebny obu prowadzcym wo|n zada|emy
sobe pytane: ktry z nch z punktu wdzena |ego sytuac| moze
przede wszystkm oczekwac od czasu szczegnych korzyc.
|est nm oczywce sabszy, zwazywszy osobwoc |ednego
wypadku w stosunku do drugego, oczywce ne wedug praw
dynamcznych, ecz wedug psychoogcznych. Zawc,
zazdroc, nepok|, nekedy wspanaomynoc s natu-
ranym ordownkam neszczwego, z |edne| strony rodz
one przy|ac, a z druge| osaba| rozcza| so|usz |ego
wrogw. Tak wc korzyc z czasu wynkne racze| da
napadntego anze da napastnka. Dae| naezy pamtac, ze
wykorzystane perwszego zwycstwa, |ak to |uz na nnym
me|scu wykazamy, wymaga duzego nakadu wysku.
Zwycstwo ne tyko trzeba osgnc, wymaga ono utrzymana
|ak duze gospodarstwo domowe; rodk panstwa, uzyskwane z
opanowanych prownc| neprzy|aceskch, ne zawsze
wystarcz na wyrwnane tych wkszych wydatkw, z begem
czasu wysek sta|e s trudne|szy, az wreszce moze on okazac
s newystarcza|cy, a czas sam przez s moze doprowadzc
do zmany sytuac|.
Czy pendze rodk, ktre Bonaparte w 1812 r. cga z
Ros| Posk, mogy mu dostarczyc setek tyscy udz, ktre
pownen posac do Moskwy, aby s tam utrzymac?
|eze prownc|e opanowane s wystarcza|co wazne |eze
w nch zna|du| s punkty, ktre, s tak stotne da reszty
panstwa, ze zo posuwa s dae| samo przez s |ak nowotwr,
to oczywce mozwe |est, ze zdobywca w tym stane rzeczy,
|eze s nc dae| ne dze|e, wce| zyska, anze strac. |eze
wc ne nade|dze zadna pomoc z zewntrz, to czas moze
rozpoczte dzeo dokonczyc to, czego |eszcze ne zdobyto,
padne prawdopodobne samo przez s. Tym sposobem czas
moze stac s czynnkem sy, |ednak wypadek ten powstane
wwczas, kedy sabszy ne ma |uz mozwoc odwetu, kedy
zwrot |est ne do pomyena kedy ten czynnk |ego s ne
posada da zdobywcy |uz zadne| wartoc, ponewaz gwna
sprawa |est |uz zaatwona, punkt szczytowy nebezpeczenstwa
mn, |ednym sowem neprzy|ace zosta |uz pokonany.
Za pomoc tego rozumowana chcemy wy|anc, ze
zadna zdobycz ne moze byc dostateczne szybko zdobyta; ze
rozozene |e| na duzszy czas, |ako rzeczy absoutne koneczne|
da ukonczena akc|, sprawy ne uatwa, a utrudna. |eze to
twerdzene |est suszne, to suszne |est nastpne: gdy
|estemy w oge dostateczne sn, aby dokonac pewne|
zdobyczy, to musmy byc tak sn, aby dokonac tego za |ednym
pocgncem bez stac| porednch. Samo przez s rozume
s, ze ne mamy tu na my neznacznych przerw da zebrana
s ub powzca nnych krokw.
Uwazamy, ze tym pogdem, ktry szybke,
nepowstrzymane rozstrzygnce uwaza za stotny charakter
wo|ny zaczepne|, omnmy rda nnego pogdu, ktry
przecwstawa nepowstrzymane posuwa|cemu s
zdobywanu, zdobywane wone, tak zwane metodyczne,
bardze| pewne ostrozne|sze. Nasze twerdzene moze
wydawac s nawet tym, ktrzy nas chtne edz az do tego
me|sca, tak bardzo paradoksane |est na perwszy rzut oka tak
bardzo sprzeczne z pogdem, ktry |ak stary przesd
zakorzen s gboko w kszkach tysc razy by powtarzany,
ze uwazamy za wskazane bze| zbadac uro|one powody, ktre
s nam sprzecwa|.
Oczywce atwe| |est osgnc ce bsk nz odegy. |eze
|ednak ce bsk ne odpowada naszemu zamarow, to ne
wynka z tego, ze pewna przerwa, pewen punkt wypoczynku
uatw nam przebyce druge| poowy te| drog. May skok |est
atwe|szy nz duzy, |ednak z te| rac| nkt, kto chce przeskoczyc
szerok rw, ne wskoczy wperw do rowu.
|eze s bze| przypatrzyc, co ezy u podstaw po|ca tzw.
metodyczne| wo|ny zaczepne|, to bd to zazwycza|
nastpu|ce przedmoty:
1. Zdobywane neprzy|aceskch twerdz napotykanych po
drodze.
2. Nagromadzene potrzebnych zapasw;
3. Umocnene waznych punktw, takch |ak skady, mosty,
pozyc|e tp.;
4. Odpoczynek wo|ska podczas zmy kwatery
wypoczynkowe;
5. Wyczekwane na posk przyszego roku.
|eze da osgnca tych wszystkch cew wprowadzmy w
toku dzaan zaczepnych pewen formany podza, pewne
zatrzymane ruchu, to czynmy to z my, ze zyskamy now
baz operacy|n nowe sy, tak |ak gdyby wasne panstwo
posuwao s za swo| arm |ak gdyby arma wraz z kazd
now kampan nabywaa nowe| sy rozpdowe|.
Wszystke te chwaebne cee mog wo|n zaczepn uczync
wygodne|sz, |ednak w swoch skutkach ne czyn |e|
pewne|sz s na|czce| tyko pocgncam pozornym da
pewnych wahan w umye wodza ub w nezdecydowanu
gabnetu. Postaramy s zroowac |e od ewego skrzyda.
1. Oczekwane na nowe sy |est rwne dobrze, a bez
przesady mozna powedzec, bardze| spraw przecwnka.
Ponadto w stoce rzeczy ezy, ze panstwo w |ednym roku moze
wystawc mne| wce| t sam czb s, co w nastpnym, a to,
co panstwu w rzeczywstoc przyrone na sach w drugm
roku, |est w stosunku do caoc bardzo neznaczne.
2. Rwnez neprzy|ace odpoczywa w tym samym czase,
co my.
3. Umocnene mast pozyc| ne |est spraw wo|ska, a wc
zadnym powodem do zatrzymana dzaan.
4. Przy obecnym sposobe wyzywena wo|sk, magazyny s
bardze| potrzebne w czase posto|u nz w czase marszu
naprzd. Dopk szczwe posuwamy s naprzd, wchodzmy
zawsze w posadane neprzy|aceskch zapasw, ktre nas tam
poratu|, gdze strony s bedne.
5. Zdobywana neprzy|aceskch twerdz ne mozna uwazac
za zatrzymane natarca, |est to ntensywne posuwane s
naprzd spowodowana tym pozorna przerwa ne |est tym
wypadkem, o ktrym mwmy, ne |est zatrzymanem
odpadncem s. Czy |ednak rzeczywste obzene ub zwyke
otoczene, ub zgoa obserwac|a |edne| czy druge| twerdzy |est
na|bardze| ceowe, pozostane pytanem, ktre mozna
rozstrzygnc po rozpatrzenu szczegnych okocznoc.
Ogne mozna powedzec tyko, ze odpowed na to pytane
moze |edyne rozstrzygnc nastpne, a manowce, czy przez
samo otoczene dasze posuwane s ne popadnemy w zbyt
weke nebezpeczenstwo. Tam gdze to ne zachodz, tam
gdze |eszcze |est przestrzen do rozwnca s, czynmy epe|,
odkada|c formane obzene az do konca caego ruchu
zaczepnego. Ne naezy dac s zasugerowac my, ze zdobycz
naezy |ak na|prdze| zabezpeczyc, odozyc na bok przez to
zanedbac spraw wazne|sz.
Pozorne co prawda wygda to tak, |ak gdybymy przy
daszym posuwanu s naprzd uzyskan zdobycz stawa
znowu na kart.
Sdzmy wc, ze w wo|ne zaczepne| zadna przerwa, zaden
wypoczynek, zadna stac|a poredna ne s zgodne z |e| natur
ze naezy |e tam, gdze s one neunknone, traktowac |ako zo,
ktre ne czyn sukcesu pewne|szym, ecz racze| przecwne.
Chcc ce trzymac s prawdy, musmy stwerdzc, ze z
punktu, w ktrym musemy zatrzymac s na skutek
osabena, ne ma z reguy zadnego wtrnego rozbegu do ceu,
|eze - za ten wtrny rozbeg |est mozwy, to zatrzymane byo
nepotrzebne, oraz ze tam, gdze ce da tych s by zbyt
oddaony od podstawy, nada pozostane zbyt daek.
Mwmy, ze tak wygda prawda ogna tym samym
chcemy tyko odrzucc my, |akoby czas sam przez s mg
czego dokonac na rzecz nacera|cego. Z uwag |ednak na to,
ze stosunk potyczne zmena| s z roku na rok, mog
nastpc wypadk, ktre ne dadz s podcgnc pod t
prawd ogn.
Moze s zdawac, ze stracmy sw| punkt wdzena
mamy na oku tyko wo|n zaczepn; ne |est to |ednak naszym
mnemanem. Wprawdze ten, kto moze postawc sobe za ce
cakowte znszczene neprzy|acea, neatwo zna|dze s w
tym poozenu, aby ucec s do obrony, ktre| na|bzszym
ceem |est |edyne utrzymane posadanego chocaz musmy
koneczne stac na stanowsku, ze obron bez wszeke|
pozytywne| zasady, tzn. bez |ake|kowek dznoc do
pokonana neprzy|acea, musmy uznac zarwno w strateg,
|ak w taktyce |ako sprzecznoc wewntrzn wcz nawracac
do tego, ze kazda obrona bdze szukaa s, aby prze|c do
natarca po wykorzystanu korzyc obrony - to musmy |ednak
|ako ce, ktry moze posadac to natarce ktry naezy uwazac
za wacwy ce obrony nezaezne od tego, czy |est weka, czy
maa, przy|c w mar mozwoc rwnez pokonane
neprzy|acea powedzec, ze mog byc wypadk, kedy
prowadzcy wo|n, nezaezne od tego, czy ma on tak duzy
ce na oku, woa |ednak posugwac s pocztkowo form
obronn. Ze to stwerdzene ne |est bezpodstawne, da s atwo
udowodnc na przykadze kampan 1812 roku. Car Aeksander
prawdopodobne ne mya o tym, aby w wynku wo|ny, w ktr
s wda, cakowce znszczyc swego przecwnka, |ak to s
pne| stao, ae czy taka my bya nemozwa? I czy wwczas
ne byoby zupene naturane, gdyby Ros|ane rozpocz t
wo|n sposobem obronnym?
ROZDZIAL PIATY
Ce ogranczony
W poprzednm rozdzae powedzemy, ze pod po|cem
pokonana neprzy|acea rozumemy wacwy absoutny ce
aktu wo|ennego, |eze uwazamy to za dopuszczane. Tu chcemy
rozwazyc, co s stane, |eze warunk dopuszczanoc ne bd
spenone.
Te warunk zakada| duz zyczn ub moran przewag
ub tez wek przedsborczoc, pocg do hazardu. Tam, gdze
tego wszystkego ne ma, ce wo|ny moze byc tyko dwo|akego
rodza|u: abo opanowane mae| ub umarkowane| czc
neprzy|aceskego kra|u, abo utrzymane wasnego az do
sposobne|sze| chw; ostatne |est zwykym wypadkem wo|ny
obronne|.
Gdze |edno gdze druge |est na wacwym me|scu,
wskazu|e sama nazwa, ktre| uzymy w ostatnm wypadku.
Czekane na sposobne|sz chw zakada, ze od przyszoc
mozemy |e| oczekwac. I wane ta perspektywa motywu|e za
kazdym razem to czekane, tzn. wo|n obronn. W
przecwenstwe do tego wo|na zaczepna, tzn. korzystane z
danego momentu, |est zawsze tam wskazana, gdze przyszoc
ne nam, ecz neprzy|aceow roku|e epsze wdok.
Trzec wypadek, byc moze na|zwyke|szy, bdze ten, gdze
obe strony od przyszoc nczego konkretnego ne mog s
spodzewac, a wc ne wynka z ne| zadne uzasadnene. W
tym wypadku wo|na zaczepna |est oczywce z korzyc da
tego, kto |est potycznym agresorem, tzn. posada pozytywny
powd, abowem w tym ceu przecez s uzbro wszek czas,
ktry trac s bez wystarcza|ce| przyczyny, |est da nego
stracony.
Tu rozstrzygamy na rzecz wo|ny zaczepne| ub wo|ny
obronne| na podstawe powodw, ktre ze stosunkem s ne
ma| nc wspnego, a przecez mogoby s wydawac bardze|
naturane uzaeznac to w gwne| merze od stosunku s,
Sdzmy |ednak, ze wane wwczas zboczybymy z wacwe|
drog. Logczne| susznoc naszego prostego wnosku
koncowego nkt ne zakwestonu|e, zobaczymy wc, czy
prowadz on w konkretnym wypadku ad absurdum.
Wyobramy sobe mae panstwo, ktre popado w konkt ze
znaczne sne|szym, ae przewdu|e, ze |ego sytuac|a bdze s
pogarszaa z roku na rok. Czy ne mus ono, |eze wo|ny ne
moze unknc, wykorzystac czasu, kedy |ego sytuac|a |eszcze
ne |est na|gorsza? Mus wc uderzyc, ecz ne datego, aby z
natarca samego wycgnc korzyc - powkszy ono racze|
nerwnoc s - ae datego, ze zachodz konecznoc zaat-
wena sprawy bd to cakowce, zanm nastp zy okres, bd
to da uzyskana czasowych korzyc, aby pne| z nch
czerpac. Ta nauka ne moze wydawac s absurdem. Gdyby to
mae panstwo byo zupene pewne, ze neprzy|ace nan uderzy,
to moze pownno s posuzyc obron da uzyskana
perwszego sukcesu, ne naraza|c s przez to na
nebezpeczenstwo utraty czasu.
Ponadto |eze wyobrazmy sobe mne|sze panstwo, ktre
ma zamar wypowedzec wo|n wkszemu, a przyszoc ne ma
wpywu na t decyz|, to |eze mne|sze panstwo |est
potycznym agresorem, musmy od nego takze zdac, aby
dzyo do swego ceu.
|eze |est ono doc zuchwae, aby postawc sobe
pozytywny ce przecwko sne|szemu, to mus nacerac na
przecwnka, |eze ten ne zaoszczdz mu tego trudu. Czekane
byoby nonsensem, chyba ze zmeno ono swo| potyczn
decyz| w momence przystpena do wykonana. Podobne
wypadk czsto s zdarza| nemao przyczyna| s do tego,
ze wo|ny ma| neokreony charakter, z ktrym ozof ne we,
co poczc.
Nasze rozwazana o ogranczonym ceu prowadz nas do
wo|ny zaczepne| z takm wane ceem do wo|ny obronne|.
Obe rozpatrzymy w osobnym rozdzae. Przedtem musmy
|ednak zwrcc s |eszcze w nnym kerunku.
Modykac| ceu wo|ennego wyprowadzamy dotychczas
|edyne z przyczyn wewntrznych. Istot potycznego zamaru
wzmy w rachub |edyne o tye, o e dzy do czego
pozytywnego ub ne. Wszystko nne w zamarze potycznym
|est w grunce rzeczy da wo|ny czym obcym. Nadmenmy
|uz w rozdzae drugm ksg perwsze|, ze stota ceu
potycznego, zakres naszych neprzy|aceskch zdan
wszystke nasze stosunk potyczne wywera| faktyczne
na|bardze| decydu|cy wpyw na prowadzene wo|ny, datego
chcemy w nastpnym rozdzae za|c s tym szczegne.
ROZDZIAL SZOSTY
A. Wpyw ceu potycznego na ce wo|ny
Ngdy ne zdarza s, aby pewne panstwo, ktre wystpu|e
w sprawe nnego panstwa, traktowao | tak, |ak swo| wasn.
Wysya s skromn arm pomocncz, |eze ne ma ona
szczca, uwaza s spraw za zaatwon troszczy s o to,
aby ponec mozwe mae koszty,
W potyce europe|ske| przy|o s, ze panstwa
zobowzu| s drog ukadw obronno - zaczepnych do
wza|emne| pomocy, ecz ne w te| merze, aby neprzy|ace
nteresy |ednego staway s przez to automatyczne nteresam
drugego, ae w ten sposb, ze bez wzgdu na przedmot wo|ny
wysek przecwnka przyrzeka| sobe z gry pomoc pewnych,
zazwycza| bardzo skromnych s zbro|nych. Przy takm akce
przymerza sprzymerzenec ne uwaza wacwe, ze |est w
stane wo|ny z przecwnkem ze wo|na pownna koneczne
rozpoczc s wypowedzenem zakonczyc poko|em. |ednak to
po|ce ne utrzymu|e s ngdze z pewn ostroc, a zwycza|
|est zmenny.
Sprawa maaby pewnego rodza|u powzane wewntrzne,
a teora wo|ny mne| kopotu, gdyby t przyrzeczon pomoc w
postac 10, 20 czy 30 tyscy udz oddawano cakowce do
dyspozyc| panstwa wo|u|cego, tak ze mogoby ono uzyc tych
s wedug swoch potrzeb. Wwczas mozna by |e traktowac |ako
wyna|ty oddza patnych zonerzy. |ednak zwycza| |est daek
od tego. Oddzay pomocncze ma| zazwycza| swego wasnego
dowdc zaeznego tyko od swego rzdu, ktry mu wyznacza
ce, |ak na|epe| zgadza|cy s z poowcznoc zamarw.
Nawet wwczas, kedy dwa panstwa rzeczywce prowadz
wo|n przecwko trzecemu, ne zawsze s mw: musmy tego
trzecego uwazac za naszego wroga, ktrego trzeba znszczyc,
aby on nas ne znszczy, a spraw zaatwa s czsto po
handowemu: kazdy wkada zaezne od nebezpeczenstwa,
ktre mu zagraza, korzyc, ktrych s moze spodzewac, sw|
udza - 30 czy 40 tyscy udz - uda|e, ze ne ma nc
ponadto do stracena.
Ten punkt wdzena spotyka s ne tyko wwczas, kedy
|edno panstwo przychodz drugemu z pomoc w pewne|
sprawe doc mu obce|, ae nawet wwczas, kedy oba ma| w
tym wspny duzy nteres, sprawa ne moze byc zaatwona bez
dypomatycznych wybegw, a strony zwyke godz s tyko na
neznaczn umown pomoc wza|emn, aby pozosta czc
swoch s wo|ennych zachowac da szczegnych wzgdw, do
ktrych potyka mogaby doprowadzc.
Ten sposb traktowana wo|ny przez sprzymerzonych by
ogne przy|ty musa ustpc me|sca sposobow
naturanemu dopero w nowych czasach, kedy ostateczne
nebezpeczenstwo naprowadzo my na naturane drog |ak
przecwko Bonapartemu kedy neogranczony gwat ch do
tego zmus |ak z Bonapartem. Ten sposb |est poowcznoc,
anoma, tzn. wy|tkem, gdyz wo|na pok| s w grunce
rzeczy po|cam, ktre ne podega| zadne| gradac|. Mmo to
ne wynka on |edyne z dypomac|, ponad ktr rozsdek
mgby prze|c do porzdku dzennego, ae |est gboko
zakorzenony w naturane| ogranczonoc saboc udzke|.
Wreszce w wasne| wo|ne pobudk potyczne ma|
ogromny wpyw na |e| prowadzene.
|eze od neprzy|acea zdamy tyko neweke| oary, to
zadowomy s zdobycem za pomoc wo|ny newekego
ekwwaentu, np. okreonego zastawu da wymany na
werzytenoc wza|emn, przy czym sdzmy, ze osgnemy to,
stosu|c umarkowany wysek. Mne| wce| tak samo rozumu|e
neprzy|ace. Gdy perwszy ub drug z nch spostrzeze, ze
pomy s w rachube ze ne ma on wobec wroga te|
neznaczne| ' przewag, ktr zamerza mec, |est nawet
sabszy, to zwyke w tym momence brakne pendzy nnych
rodkw, a nawet wystarcza|cego bodca moranego do
wyzwoena wksze| energ. Radzmy wc sobe, |ak mozemy,
oczeku|emy od przyszoc pomynych wydarzen, chocaz ne
mamy do tego zadnego prawa, wo|na za tymczasem wecze
s bezsne |ak cherawe stworzene.
Dze|e s tak, ze wza|emne oddzaywane, zmagane s,
gwatownoc bezwzgdnoc wo|ny zamera| w stagnac| ze
oba| partnerzy stosunkowo bezpeczne porusza| s na
neduzych przestrzenach.
Z chw gdy dopucmy do wpywu ceu potycznego na wo|n,
to ne bdze |uz zadnych granc trzeba pogodzc s z tym,
aby sgnc do takch wo|en, ktre poega| |edyne na
zagrozenu przecwnka ucekanu s do pertraktac|.
|asne |est, ze teora wo|ny, |eze ma byc ozocznym
rozwazanem, zna|dze s tu w kopoce. Wszystko, co w po|cu
wo|ny |est konecznoc, wyda|e s ucekac od ne|, a teor
groz nebezpeczenstwo utraty wszekego punktu oparca.
Nebawem |ednak zna|dze s naturane wy|ce. Im sabsze
sta| s motywy dzaana, tym bardze| dzaane przeksztaca
s w cerpene, m mne| s dze|e, tym mne| potrzeba keru-
|cych zasad. Caa sztuka wo|enna zmena s wwczas w
zwyk ostroznoc nastawon gwne na to, aby chwe|ca s
rwnowaga nage ne zmena s na nasz nekorzyc, a wo|na
poowczna ne przeksztaca s w wo|n cakowt.
B. Wo|na |est narzdzem potyk
Przy tym rozdwku, w |akm zna|du|e s stota wo|ny w
stosunku do nteresw poszczegnego czoweka spoecznoc
udzke|, musemy dotychczas rozgdac s to na |edn, to na
drug stron, aby zadnego z tych sprzecznych eementw ne
pokrzywdzc, wobec rozdwku powtarzamy, ktry
zakorzenony |est w czoweku samym ktrego ozoczny
rozum poszuku|cy prawdy rwnez rozwzac ne moze. Teraz
chcemy poszukac te| |ednoc, w ktr w zycu praktycznym te
sprzeczne eementy s cz, czcowo wza|emne s
neutrazu|c. T |ednoc bybymy od razu z gry pokaza,
gdyby ne byo koneczne uwypukc zupene wyrane te
wane sprzecznoc rozpatrzyc te rzne eementy oddzene.
Ta |ednoc |est po|cem, ze wo|na |est tyko pewn czc
dzaanoc potyczne|, a wc byna|mne| nczym
samodzenym.
Co prawda wemy, ze wo|na zosta|e wywoana przez
stosunk potyczne rzdw narodw, ae zwyke wyobrazamy
sobe, ze z chw wybuchu wo|ny wszeke stosunk usta|
wytwarza s zupene nny stan, ktry podega tyko wasnym
swom prawom.
W zwzku z tym twerdzmy: wo|na |est nczym nnym, |ak
daszym cgem potyk przy uzycu nnych rodkw. Mwmy,
przy uzycu nnych rodkw tym samym rwnoczene twer-
dzmy, ze stosunk potyczne na skutek wo|ny same| ne usta|
ne zmena| s w co zupene nnego, ecz w stoce swe|
nada stne| nezaezne od tego, |ak ksztat przy|m rodk,
ktrym wo|na s posugu|e, ze gwne kerunk, w |akch
rozw|a| s wypadk wo|enne z nm wz, s wytycznym
nam potyk, prowadzcym poprzez wo|n az do poko|u. I czy
byoby to nacze| do pomyena? Czy usta| wwczas noty
stosunk dypomatyczne poszczegnych narodw rzdw? Czy
wo|na ne |est tyko nnego rodza|u psmem mow ch my?
Ma ona co prawda swo| wasn gramatyk, ae ne ma wasne|
ogk, tzn. wasnego sposobu prawdowego myena.
Wo|ny wc ne mozna ngdy oddzec od potyk, a |eze to
przy rozwazanach gdzekowek s przydarzy, zrywa| s do
pewnego stopna wszeke powzana powsta|e |aka
bezmyna bezceowa rzecz.
Ten sposb po|mowana byby nawet wwczas koneczny,
gdyby wo|na bya cakowce wo|n, cakowce neokeznanym
eementem wrogoc, gdyz wszystko, na czym s wo|na opera
co okrea |e| kerunk zasadncze; wasna potga, potga
neprzy|acea, sprzymerzency, rzny charakter narodw
rzdw tp., |ak to wyszczegnmy w rozdzae perwszym
ksg perwsze|, czy wszystko to ne ma natury potyczne| czy
ne zaezy ce od cae| potyk, tak ze nemozwoc |est |e
rozczyc? Ten sposb po|mowana bdze w dw|nasb tak
koneczny, |eze pomymy, ze rzeczywsta wo|na ne |est
takm do ostatecznoc konsekwentnym dzenem, |akm
zgodne z |e| po|cem byc pownna, a |est tyko poowcznoc,
sprzecznoc sam w sobe ze |ako taka ne moze stosowac
s do swoch wasnych praw, ecz mus byc traktowana |ako
czc pewne| nne| caoc - a t caoc |est potyka.
Potyka, posugu|c s wo|n, unka wszekego csego
wnoskowana, ktre wynka z stoty wo|ny, mao troszczy s o
ostateczne mozwoc trzyma s tyko na|bzszych
prawdopodobenstw. |eze przez to wkradne s w t
dzaanoc duzo nepewnoc, sta|e s ona pewnego rodza|u
gr wwczas potyka kazdego gabnetu zyw do sebe
zaufane, ze przewyzszy przecwnka w te| grze zrcznoc
przenkwoc.
W ten sposb potyka czyn z przemoznego eementu wo|ny
zwyke narzdze, ze straszwego mecza bo|owego, ktry
pownen byc wznesony oburcz z ca s zywotn, aby
uderzyc |eden |edyny tyko raz, ekk porczn szpad, a
czasam raper, ktrym wykonu|e na przeman pchnca, nty
parady.
W ten sposb rozwzu|e s sprzecznoc, w ktre wo|na
uwkaa z natury rzeczy bo|awego czoweka, |eze chcemy to
uznac za rozwzane.
|eze wo|na naezy do potyk, to przybera ona |e|
charakter. Im potzne|sza wksza sta|e s potyka, tym
potzne|sza wksza bdze wo|na, by w koncu wznec s na
wyzyny swe| absoutne| postac.
Przy tym sposobe po|mowana ne mamy wc potrzeby
tracena z oczu wo|ny w |e| absoutne| postac; przecwne - |e|
obraz pownen zawsze tworzyc to.
Tyko w tym u|cu wo|na sta|e s znowu |ednoc, tyko w
ten sposb mozna wszystke wo|ny znowu traktowac |ako
z|awska |ednego rodza|u tyko tak mozemy da oceny znaec
wacwy dokadny punkt wdzena, z ktrego ma| wypywac
byc osdzane weke zamary.
Co prawda potyka ne wnka gboko w szczegy wo|ny,
ne wedug |e| wymogw wystawa s czu|k ub keru|e patroe,
ae tym bardze| decydu|cy |est |e| wpyw na panowane cae|
wo|ny, kampan, a czsto btwy same|.
Datego tez ne speszymy s z postawenem tego
punktu wdzena na samym pocztku. Przy rozpatrywanu
poszczegnych zagadnen newee by nam to pomogo, a
racze| do pewnego stopna rozpraszaoby nasz uwag. Przy
pane wo|ny kampan ten punkt wdzena |est neodzowny.
W oge w zycu ne ma nc bardze| waznego nz znaezene
punktu wdzena, z ktrego wszeke zagadnena naezy
rozpatrywac ocenac ktrego naezy s ce trzymac. Z
|ednego bowem tyko punktu wdzena mozna t mas z|awsk
|ako caoc ogarnc tyko staoc punktu wdzena moze
uchronc nas od sprzecznoc,
|eze przy panowanu wo|ny nedopuszczany |est podw|ny
ub rznorak punkt wdzena, z ktrego mozna by sprawy
rozpatrywac bd to okem zonerza, bd admnstratora, bd
potyka, pytamy s, czy
wwczas potyka koneczne mus byc tym, czemu wszystko
nne ma byc podporzdkowane.
Zakada s, ze potyka czy w sobe uzgadna wszystke
nteresy wewntrznego kerownctwa, rwnez nteresy
udzkoc wszystko to, co ozoczny rozum w oge mgby
poruszyc. Potyka bowem ne |est nczym nnym |ak po prostu
rzecznkem wszystkch tych nteresw w stosunku do nnych
panstw. To, ze ma| one faszywy kerunek, ktry moze suzyc
przede wszystkm ambc|, nteresom prywatnym prznoc
rzdzcych, ne naezy do nne|szych rozwazan, gdyz w zadnym
wypadku sztuka wo|enna ne |est tym, co mozna by uwazac za
|e| nauczycea, tu mozemy potyk uwazac |edyne za
reprezentanta wszystkch nteresw caego spoeczenstwa.
Kwest otwart pozosta| |eszcze; czy przy panowanu
wo|ny potyczny punkt wdzena pownen ustpc me|sca
czysto wo|skowemu (|eze tak w oge |est do pomyena), tzn.
cakowce znknc ub s |emu podporzdkowac, czy tez ma on
byc domnu|cy, a wo|skowy mu s podporzdkowac.
To, ze z chw rozpoczca wo|ny potyczny punkt wdzena
maby cakowce znknc, byoby do pomyena tyko w
wypadku, gdyby wo|ny byy prowadzone |edyne z czyste|
nenawc byy wak na merc zyce. W rzeczywstoc s
one nczym nnym, |ak wyrazem potyk same|, |ak to wyze|
wykazamy.
Podporzdkowane potycznego punktu wdzena
wo|skowemu byoby absurdane, gdyz wo|n stworzya potyka.
Potyka |est ntegenc|, wo|na za tyko narzdzem, a ne
odwrotne. Pozosta|e wc |edyne konecznoc
podporzdkowana wo|skowego punktu wdzena potycznemu.
Przypomn|my sobe stot rzeczywste| wo|ny,
przypomn|my sobe to, co powedzemy w rozdzae trzecm
nne|sze| ksg: ze kazd wo|n naezy przede wszystkm
u|mowac wedug prawdopodobenstwa |e| charakteru |e|
gwnych zarysw, tak |ak one wypywa| z potycznych
wekoc stosunkw. Czsto, a w naszych czasach mozemy
nawet twerdzc, ze na|czce| wo|na pownna byc traktowana
|ako organczna caoc, od ktre| poszczegne czony ne dadz
s oddzec, gdze kazda po|edyncza czynnoc pownna zewac
s z caoc wynkac z de te| caoc. Wwczas bdze
zupene pewne |asne, ze naczenym punktem wdzena da
kerowana wo|n, z ktrego bor sw| pocztek gwne ne,
ne moze byc zaden nny, |ak potyczny punkt wdzena.
Wynka|ce z tego punktu wdzena pany s |ak z |ednego
odewu, po|mowane ocena atwe|sze, naturane|sze,
przekonane sne|sze, motywy bardze| zadowaa|ce, a hstora
bardze| zrozumaa.
Z tego punktu wdzena spr mdzy nteresam
potycznym a wo|ennym przyna|mne| ne ezy |uz w stoce
rzeczy, a tam, gdze s rodz,
wynka z braku rozsdku. To, ze potyka postawaby wo|ne
zdana, ktrych ta ne mogaby wykonac, byoby przecwne
naturanemu, konecznemu zaozenu, ze potyka zna
narzdze, ktrym s chce posugwac. |eze |ednak potyka
ocen prawdowo przebeg wydarzen wo|ennych, to |est to
wyczne |e| spraw tyko |e| spraw moze byc ustaene,
ktre wydarzena |ak kerunek wypadkw odpowada ceow
wo|ny.
|ednym sowem, sztuka wo|enna z |e| na|wyzszego punktu
wdzena sta|e s potyk, oczywce potyk, ktra zamast
psac noty stacza btwy.
Z tym pogdem kc s nedopuszczane wrcz szkodwe
mnemane, wedug ktrego weke wydarzene wo|enne ub
|ego pan ma podegac czysto wo|skowe| ocene. Co wce|, |est
absurdem przy opracowywanu panu wo|ny pocgac do rady
wo|skowych po to, aby ocena to z czysto wo|skowego punktu
wdzena, |ak to czsto s stosu|e. |ednak |eszcze bardze|
absurdane |est zdane wysuwane przez teoretykw
przekazana posadanych rodkw wo|ennych do dyspozyc|
wodza, aby ten na ch podstawe sporzdza czysto wo|skowy
pan wo|ny ub kampan. Rwnez ogne dowadczene uczy,
ze |ednak mmo weke| rznorodnoc rozwo|u dzse|sze|
wo|skowoc zasadncze wytyczne wo|ny zawsze ustaay
gabnety, tzn. czynnk, wyraza|c s technczne, wyczne
potyczny, a ne wo|skowy.
To mec s cakowce w stoce rzeczy. Zaden z
nezbdnych da wo|ny zasadnczych panw ne moze byc
sporzdzony bez uwzgdnena stosunkw potycznych
wacwe mwmy zupene co nnego, anze zamerzamy
powedzec, |eze mwmy, |ak to s czsto zdarza, o szkod-
wym wpywe potyk na kerowane wo|n. Ganmy wwczas
ne wpyw, a potyk sam. |eze potyka |est dobra, tzn.
osga sw| ce, moze ona oddzaywac na wo|n w |e| sense
tyko korzystne, tam za, gdze to oddzaywane oddaa nas od
ceu, naezy dopatrywac s rda |edyne w wadwe| potyce.
Tyko wwczas, gdy potyka obecu|e sobe po pewnych
wo|ennych rodkach krokach faszywych, nezgodnych z ch
stot skutkw, moze ona swom decyz|am wywrzec szkodwy
wpyw na wo|n. Tak |ak kto, kto w obcym |zyku, ktrego
|eszcze ne opanowa, czasem w dobre| my moze wyrazc s
newacwe, tak potyka czsto narzucc moze rzeczy, ktre
ne odpowada| |e| wasnym zamerzenom.
To czsto s |uz zdarzao datego odczuwa s, ze pewna
zna|omoc dzedzny wo|skowe| ne pownna byc obca
kerownctwu potycznemu.
Zanm p|dzemy dae|, musmy wperw zabezpeczyc s
przed pewn faszyw nterpretac|, o ktr bardzo atwo.
|estemy daecy od tego, aby uwerzyc, ze zagrzebany w aktach
mnster wo|ny ub uczony nzyner, a nawet dzeny na fronce
zonerz mog byc dobrym mnstram tyko datego, ze wadca
panstwa sam nm ne |est, ub nnym sowy, w zadnym
wypadku ne chcemy twerdzc, ze zna|omoc dzedzny wo|-
skowe| pownna byc |ego gwn cech; wspanaa, tga gowa,
sny charakter, oto zasadncze cechy; zna|omoc dzedzny
wo|skowe| da s dobrze w nny sposb uzupenc. Franc|a ne
maa ngdy gorszych doradcw w swoch wo|ennych
potycznych poczynanach |ak za czasw brac Beese ksca
Choseu, chocaz caa tr|ka bya dobrym zonerzam.
|eze wo|na ma cakowce odpowadac zamerzenom
potyk, a potyka byc dostosowana do rodkw wo|ennych,
tam, gdze mz stanu zonerz ne s w |edne| osobe, dobrze
|est manowac naczenego wodza czonkem gabnetu, tak aby
bra udza w posedzenach w waznych chwach swe|
dzaanoc. |est to tyko wwczas mozwe, kedy rzd zna|du|e
s w pobzu teatru wo|ennego, aby mozna byo te sprawy
zaatwac bez straty czasu.
Tak postp cesarz Austr w 1809 roku, tak postp
sprzymerzen monarchowe w atach 1813, 1814 1815 to
sowce s opaco.
Gdy w gabnece zamast naczenego wodza |est nny
wo|skowy, wpyw |ego |est wysoce nebezpeczny rzadko
dochodz do zdrowego, porzdnego dzaana. Przykad Franc|,
kedy Carnot w atach 1793, 1794 1795 kerowa sprawam
wo|ny z Paryza, |est zupene ne do przy|ca, gdyz terror moze
suzyc tyko rzdom rewoucy|nym.
Zakonczymy pewnym rozwazanem hstorycznym.
W dzewcdzestych atach ubegego stueca nastpy
owe znamenne przeobrazena w europe|ske| sztuce wo|enne|,
a na|epsze arme uznay czc swo|e| sztuk wo|enne| za
bezskuteczn doszo do sukcesw, ktrych wekoc
przerastaa wszeke dotychczasowe po|ca. Wydawao s
oczywste, ze wszystke ze obczena obcza| sztuk
wo|enn. |est zrozumae, ze z przyzwycza|ena wtoczona w
wske ramy po|c, zostaa ona zaskoczona przez mozwoc,
ktre ezay poza tym ramam, ecz oczywce ne poza ramam
stoty tych rzeczy.
Obserwatorzy o szerokm pogdze przypsywa to z|awsko
ognemu wpywow, ktry potyka od setek at wyweraa na
sztuk wo|enn, po wksze| czc na |e| nekorzyc, przez co
ta staa s poowczna czsto sprowadzaa wak do wak
pozorne|. Ten fakt by prawdzwy, ae bdem byo uwazac go za
co przypadkowego, za okocznoc, ktre| mozna byo unknc.
Inn sdz, ze wszystko to mozna wytumaczyc chwowym
wpywem ndywduane| potyk Austr, Prus, Ang td.
Czy |est |ednak prawd, ze wacwe zaskoczene, ktrym
poczua s dotknta ntegenc|a, przypsac naezy kerowanu
wo|n, a ne potyce same| ? To znaczy, mwc naszym
|zykem: czy neszczce powstao na skutek wpywu potyk
na wo|n, czy na skutek faszywe| potyk same|?
Nebywaych skutkw rewouc| francuske| na zewntrz
naezy szukac oczywce mne| w |e| nowych rodkach
pogdach na kerowane wo|n nz w cakowce zmenone|
sztuce panstwowe| admnstracy|ne|, w charakterze rzdu, w
nastro|ach udnoc td. To, ze nne rzdy na te rzeczy, ktre
byy nowe przytacza|ce, patrzyy pod zym ktem
wdzena, ze chcay utrzymywac rwnowag zwykym
rodkam sam, s to wszystko bdy potyk.
Czy mozna byo przyznac s do tych bdw z punktu
wdzena czysto wo|skowego po|ca wo|ny |e naprawc? Ne,
Gdyby nawet rzeczywce stna strateg obdarzony |asnym
pogdem rwnez na rzeczywstoc potyczn, ktry chcaby
wyprowadzc wszystke skutk |edyne z stoty wrogego
eementu na te| zasadze prorokowac odege mozwoc,
byoby zupene nemozwe przychyc s do takego czysto
myowego systemu.
Tyko wwczas, gdy potyka potraa ocenc zrodzone we
Franc| sy nowo wytworzone stosunk w potyce europe|ske|,
moga przewdzec rezutat, ktry z tego powstane da wekch
wytycznych wo|ny, tym sposobem zostac naprowadzona na
nezbdny rozmar rodkw wybr wacwych drg.
Mozna wc powedzec: dwudzestoetne zwycstwa
rewouc| s w gwne| merze skutkam bdne| potyk
przecwnych |e| rzdw.
Rozume s, ze bdy u|awny s dopero podczas trwana
wo|ny, a ch ob|awy sprzecway s cakowce oczekwanom
potyk, To ne stao s |ednak datego, ze potyka ne
zasgna rady u sztuk wo|enne|, Ta sztuka wo|enna, w ktr
potyk mg werzyc, tzn. ta z rzeczywstego wata,
przynaezca do czasw potyk, to dobrze |e| znane narzdze,
ktrym s dotychczas posugwaa, ta sztuka wo|enna bya
skrpowana bdam potyk datego ne moga nc nnego
uczyc. Prawd |est, ze wo|na sama doznaa znacznych
przeobrazen w swo|e| stoce w swoch formach, ktre zbzyy
| do |e| absoutne| postac. Te |ednak przeobrazena ne
powstay przez to, ze rzd francusk do pewnego stopna uwon
| ze smyczy potyk, ecz ze zmenone| potyk, ktra wynkaa
z rewouc| francuske| zarwno da Franc|, |ak da cae| Europy.
Ta potyka wytworzya nne rodk, nne sy przez to
doprowadza do take| energ prowadzena wo|ny, ktra bez
tego ne bya nawet do pomyena.
A wc rzeczywste przeobrazena sztuk wo|enne| s
nastpstwem zmenone| potyk daeke od tego, aby
uzasadnc ewentuany ch rozdza, s racze| dobtnym
dowodem ch wewntrzne| sp|n.
A wc raz |eszcze: wo|na |est narzdzem potyk z
konecznoc mus mec |e| charakter merzyc |e| mar.
Kerowane wc wo|n w |e| gwnych zarysach z tego powodu
|est potyk, ktra zamena pro na mecz, ne przesta|c
|ednak rozumowac wedug swych wasnych praw.
ROZDZIAL SIODMY
Ce ogranczony. Wo|na zaczepna
Nawet wwczas, gdy pokonane neprzy|acea ne moze byc
ceem, moze stnec |eszcze bezporedno pozytywny ce tym
pozytywnym ceem moze byc |edyne opanowane czc
neprzy|aceskego kra|u.
Korzyc z take| zdobyczy moze byc ta, ze osabamy sy
panstwowe neprzy|acea, a zatem |ego sy zbro|ne, wasne
za wzmacnamy, ze wo|n prowadzmy po czc na |ego
koszt. Ponadto przy zaweranu poko|u posadane prownc|
neprzy|aceskch mozna uwazac za czysty zysk, gdyz abo |e
zatrzymamy, abo wymenmy na nne korzyc.
Ten pogd |est bardzo naturany ne daby s
kwestonowac, gdyby stan obrony, ktry mus nastpc po
natarcu, ne zmusza do zastanowena s.
W rozdzae o punkce kumnacy|nym zwycstwa
dostateczne wytumaczymy, w |ak sposb ofensywa osaba
sy obronne, ze po ne| moze nastpc stan, ktry nakazu|e
czyc s z nebezpecznym nastpstwam.
Osabene wasnych s zbro|nych przez opanowane
neprzy|aceskego obszaru ma swo| gradac|, ktra zaezy po
wksze| czc od poozena geogracznego tego obszaru. Im
bardze| stanow on uzupenene wasnego kra|u ub ezy
wewntrz nego abo tez rozcga s wzduz nego, m bardze|
zna|du|e s na kerunku s gwnych, tym mne| bdze osaba
wasne sy zbro|ne. Saksona podczas wo|ny sedmoetne| bya
naturanym uzupenenem pruskego teatru wo|ennego przez
t okupac| Fryderyk Wek ne tyko ne uszczup swoch s,
ae nawet |e wzmocn, gdyz |est ona poozona bze| Sska nz
Marcha.
Nawet Ssk, po zdobycu go przez Fryderyka Wekego w
atach 1740 1741, ne osab |ego s zbro|nych, gdyz z uwag
na sw| ksztat poozene, |ak rwnez przebeg granc wysuwa
w kerunku Austr |edyne wsk kn tak dugo, dopk Austracy
ne opanowa Sakson, a nezaezne od tego ten wsk styk
zna|dowa s tak |eszcze na kerunku, na ktrym musay
posuwac s oba uderzena gwne.
|eze natomast zdobyte pasmo terenu ezy pord nnych
prownc|, posada poozene ekscentryczne nedogodne
uksztatowane terenu, to
osabene wzrasta tak wdoczne, ze zwycska btwa ne tyko
neprzy|aceow ne pomaga, ae sta|e s dan nawet
nepotrzebna.
Austracy zmuszen by opuszczac Prowans| bez btwy,
ekroc usowa n zawadnc z obszaru Woch. Francuz w
1744 r. dzkowa Bogu, ze usz z Czech, ne przegrawszy
zadne| btwy. Fryderyk Wek ne mg s w 1758 r. utrzymac w
Czechach Morawach za pomoc tych samych s, ktre w 1757
r. day mu take wspanae sukcesy na Ssku w Sakson. Te
przykady, w ktrych arme ne mogy utrzymac s w zdobytych
obszarach tyko datego, ze osabao to ch sy bo|owe, naez
tak bardzo do normanych z|awsk, ze szkoda trudu, aby
wyczac |eszcze nne.
A zatem przy pytanu, czy tak ce mozemy sobe wytknc,
bdze chodzo o to, czy |estemy pewn utrzymana zdobyczy
ub czy prze|cowe posadane (nwaz|a, dywers|a) dostateczne
opac sy w tym ceu uzyte, a w szczegnoc, czy ne naezy
obawac s snego odwetu, ktry mgby nas cakowce
wytrcc z rwnowag. Ie spraw w kazdym poszczegnym
wypadku trzeba rozwazyc, mwmy w rozdzae o punkce
kumnacy|nym.
|edno |eszcze musmy tu dodac.
Taka ofensywa ne zawsze |est w stane przynec nam w
zysku to, co tracmy na nnych punktach. Podczas gdy za|c
|estemy czcowym zdobywanem, neprzy|ace moze na
nnych punktach czync to samo, |eze nasza akc|a ne ma
przemoznego znaczena, neprzy|ace ne bdze zmuszony
zanechac swo|e|. Chodz wc o do|rzae zastanowene s, czy
z |edne| strony ne stracmy wce|, anze z druge| zyskamy.
W rzeczy same| trac s tu wce|, nz zysku|e, nawet w
wypadku, kedy prownc|e s te same, gdyz mnstwo s zosta|e
w pewnym stopnu wyczone z dzaana. To, ze wypadek ten
zachodz rwnez u neprzy|acea, ne pownno byc powodem
do nastawena s racze| na utrzymane wasnego nz na
zdobywane cudzego. A |ednak tak s dze|e, Utrzymane
wasnego ezy zawsze bze| serca, a b, ktry wasne panstwo
cerp, zosta|e zrwnowazony tyko przez odwet do pewnego
stopna zneutrazowany, |eze zdobycz |est znaczne wksza.
Wnosek z tego wszystkego |est ten, ze take natarce
strategczne, ktre ma drugorzdny ce, znaczne trudne| moze
rezygnowac z obrony nnych punktw tym natarcem ne
osontych nz natarce skerowane przecwko punktow
czkoc neprzy|aceskego kra|u. Przy natarcu tym ne mozna
ngdy w duzym stopnu skoncentrowac s w czase przestrzen,
Aby to mogo nastpc co na|mne| w czase, zachodz potrzeba
zaczepnego wyruszena z wszystkch punktw |ako tako
nada|cych s do tego ceu, to rwnoczene, przy tym
odpadne nna korzyc, a manowce ta, ze do obrony na
poszczegnych punktach mozna by uzyc |edyne maych s. W
ten sposb przy takm drugorzdnym ceu utrzymu|e s
wszystko racze| w pozome, tzn. w rwnowadze, a decydu|ce
dzaana wo|enne odpada|. Cay akt wo|enny ne da s |uz
skupc w |edno dzaane gwne kerowane wedug |ednego
gwnego punktu wdzena. Dzaana wo|enne rozprzestrzena|
s, wszdze wyrasta| hamu|ce trudnoc wszdze da|e s
wce| poa przypadkow.
Oto naturany przebeg sprawy. Wdz odgrywa coraz
mne|sz ro, a |ego dzaanoc strategczna |est coraz bardze|
hamowana. Im bardze| czu|e s on na sach, m wce| posada
wewntrznych wartoc zewntrzne| wadzy, tym bardze|
bdze usowa uwonc s od te| zmory, aby |ednemu punktow
nadac decydu|ce znaczene, nawet gdyby to byo zwzane z
wkszym ryzykem.
ROZDZIAL OSMY
Ce ogranczony. Obrona
Ostatecznym ceem wo|ny obronne| ngdy ne moze byc
absoutna negac|a, tzn. cakowte zrezygnowane z pobca
przecwnka, |ak to |uz poprzedno powedzemy. I na|sabszy
mus czym dysponowac, czym mgby przecwnkow dokuczyc
zagrozc,
Co prawda mozna by powedzec, ze ten ce mgby poegac
na zmczenu neprzy|acea, gdyz z uwag na to, ze dzy on do
czego pozytywnego, kazde neudane dzaane, pocga|ce za
sob chocby tyko utrat uzytych do nego s, |est w grunce
rzeczy cofanem s. Tymczasem strata, ktr ponos obronca,
ne |est daremna, gdyz |ego ceem byo utrzymane, a ten ce
zosta osgnty. Tak wc mozna powedzec, ze pozytywnym
ceem obroncy |est samo utrzymane s. Byoby to suszne,
gdybymy mog powedzec: nacera|cy mus po pewne| czbe
bezskutecznych prb zmczyc s ustpc. Te| |ednak
konecznoc ne ma. |eze przypatrzymy s rzeczywstemu
wyczerpanu s, to stwerdzmy, ze w koncowym rachunku
obronca wychodz gorze|. Natarce osaba, ae tyko w tym
sense, ze moze nastpc punkt zwrotny. Tam gdze on ne
nastpu|e, osabene |est oczywce wksze u obroncy nz u
nacera|cego, gdyz z |edne| strony obronca |est tym sabszym
przy rwnych ubytkach trac stosunkowo wce| nz nacera|cy,
a z druge| strony obroncy zabera s zazwycza| czc |ego
terenw rde |ego sy.
Z powyzszego ne moze wynkac powd do ustpstw na
rzecz przecwnka, a pozosta|e zawsze my, ze gdy nacera|cy
swo|e uderzena powtarza, a obronca nc nnego ne rob, |ak |e
odb|a, ostatn ne moze zadn przecwwag zazegnac
nebezpeczenstwa, ze prdze| czy pne| uderzene
nacera|cego s powedze.
Chocaz wyczerpane, a racze| zmczene sne|szego |uz
ne|ednokrotne doprowadzo do poko|u, to wynka to z owe|
poowcznoc tak czste| na wo|ne z ozocznego punktu
wdzena wyczerpana tego ne mozna uwazac za ostateczny
ogny ce |ake|kowek obrony. Ne pozosta|e zatem nc nnego
|ak to, ze obrona zna|dze sw| ce w po|cu wyczekwana, co
w zasadze |est |e| cech znamenn. To po|ce zawera w sobe
pewn zman okocznoc, pewn popraw sytuac|, ktre|
przecez tam, gdze |est neosgana wasnym rodkam, tzn.
przez sam opr, mozna spodzewac s od zewntrz. Ta
poprawa od zewntrz moze wynkac |edyne ze zmany
stosunkw potycznych; powsta| nowe so|usze ub stare
skerowane przecwko obroncy rozpada| s.
To wane |est ceem da obroncy w wypadku, gdy saboc
ne pozwo mu myec o |akm sne|szym przecwuderzenu.
Ne kazda |ednak obrona |est taka z punktu wdzena ustaonego
przez nas |e| po|ca. W my tego po|ca obrona |est sne|sz
form wo|ny z powodu swo|e| sy moze byc rwnez wwczas
stosowana, gdy przewdu|emy mne| ub wce| sne
przecwuderzene.
Te dwa wypadk naezy od razu od sebe oddzec, gdyz
wywera| one wpyw na obron.
W perwszym wypadku obronca usu|e zachowac sw| kra|
netknty |ak na|duze|, gdyz wygrywa on przez to czas, a zysk
na czase |est |edyn drog do ceu. Ne moze on |eszcze ob|c
panem wo|ny pozytywnego ceu pokonana, co czsto |ednak
moze osgnc, zysku|c okaz| do reazac| swych zamarw
podczas pertraktac| poko|owych.
W te| strategczne| bezczynnoc |edyne odparte cosy s t
korzyc, ktr obronca moze zdobyc w poszczegnych
punktach, a przewag, ktr tu zdobdze, przerzuca on na nne
punkty, by zaatac stne|ce tam zazwycza| dzury. |eze
obronca ne ma do tego okaz|, pozosta|e mu czsto tyko ten
may zysk, ze neprzy|ace pozostawa go przez |ak czas w
spoko|u.
Mae dzaana zaczepne, w ktrych chodz mne| o trwae
posadane nz o |ednorazow korzyc zyskane przestrzen,
aby | pne| oddac, nwaz|e, dywers|e, dzaana przecwko
po|edyncze| twerdzy mog zachodzc w tym systeme
obronnym bez zmany |ego ceu stoty, |eze obronca ne |est
zbyt saby.
W drugm wypadku |ednak, gdze obrone zaszczepono |uz
pozytywny zamar, obrona przy|mu|e rwnez bardze|
pozytywny charakter to tym bardze|, m sne|sze moze byc
przecwuderzene, na |ake warunk zezwo. Innym sowy; m
bardze| obrona powstaa z wonego wyboru, aby perwszy cos
zadac pewne, tym odwazne| obronca moze zastawac
przecwnkow sda. Na|meszym , |eze s uda,
na|skuteczne|szym rodkem |est odwrt do wntrza kra|u.
Sposb ten rwnoczene na|bardze| s rzn od poprzednego
systemu.
Przypomn|my sobe tyko rznc poozena Fryderyka
Wekego w czase wo|ny sedmoetne| Ros| w roku 1812.
Kedy wo|na s zacza, Fryderyk Wek ma dzk swo|e|
gotowoc bo|owe| pewn przewag. Dao mu to t korzyc, ze
mg on opanowac Sakson, ktra zreszt tak bardzo
uzupenaa |ego teatr wo|enny, ze posadane |e| ne tyko ne
uszczupo |ego s, ecz przecwne - wzmocno.
W chw rozpoczca kampan 1757 roku usowa on
kontynuowac swo|e natarce strategczne, ktre byo mozwe
dopty, dopk Ros|ane
Francuz ne po|aw s na teatrze wo|ennym Sska, March
Sakson. Natarce to ne powodo s, na czas pozostae| czc
kampan zosta on zmuszony do obrony, musa opucc Czechy
oswobodzc od neprzy|acea wasny teatr wo|enny, co mu s
udao tyko datego, ze |edn t sam arm zwrc s on
na|perw przecwko Austr, t korzyc zawdzcza on tyko
swo|e| obrone.
W 1758 r., kedy przecwncy zacen krg wok nego, a
stosunek s zbro|nych stawa s da nego bardzo nekorzystny,
chca sprbowac |eszcze mae| ofensywy na Morawy. Zamerza
opanowac Oomunec, zanm |ego przecwncy mog s
naezyce przygotowac, ne w nadze utrzymana go ub nawet
posuwana s z |ego re|onu dae|, ae po to, aby wykorzystac go
|ako przedszanec przecwko Austrakom, ktrzy pozosta czc
kampan, a moze nawet |eszcze |edn, museby uzyc do
tego, aby go odebrac. Rwnez to natarce ne udao s.
Wwczas Fryderyk porzuc my o |ake|kowek prawdzwe|
ofensywe, gdyz czu, |ak pogba ona nekorzystny stosunek s
zbro|nych. |ego panem wo|ny w grubszych zarysach byo teraz
zwarte uszykowane s w rodku swoch kra|w, w Sakson na
Ssku, korzystane z krtkch n, aby nage skupac swo|e sy
zbro|ne na zagrozonym punkce, btwa tam, gdze bya ona
neunknona, mae nwaz|e w raze pomyne| okaz| na raze
spoko|ne wyczekwane, oszczdzane swych s na epsze czasy.
Z begem czasu dzaane stawao s coraz pasywne|sze. Skoro
zauwazy, ze zwycstwa za drogo go kosztu|, zadowaa s
mne|szym, chodzo mu |edyne o zysk na czase, o utrzymane
tego, co |eszcze posada. W szafowanu przestrzen stawa s
coraz oszczdne|szy ne wzdraga s stosowac prawdzwy
system kordonowy. Na t nazw zasugu| zarwno pozyc|e
ksca Henryka w Sakson, |ak kra w grach skch. W |ego
stach do markza d'Argens przeb|a nepok|, z |akm czeka na
eza zmowe, radoc, z |ak |e za|mu|e bez wkszych strat.
Ktokowek chcaby Fryderyka za to ganc wdzec w tych
poczynanach |edyne |ego przygnbene, wydaby, naszym
zdanem, bardzo ne przemyany sd.
|eze obz warowny w Bunzewtz, na posterunkw ksca
Henryka w Sakson kra w grach skch dz ne
przedstawa| s nam |ako poczynana, w ktrych mozna
pokadac swo| ostatn nadze|, gdyz |ak Bonaparte t
pa|czyn taktyczn atwo by przeb, to ne naezy zapomnec,
ze czasy s zmeny, ze wo|na staa s zupene nna, zostaa
ozywona nnym sam oraz ze wwczas mogy byc skuteczne
pozyc|e, ktre dz |uz nm ne s, ze charakter przecwnka
zasugu|e rwnez na uwzgdnene. Uzyce rodkw, ktre
Fryderyk sam maby za nc, przecwko arm cesarske|,
przecwko Daunow Butternow, mogo byc na|wyzsz
mdroc.
Sukces potwerdz ten pogd. W spoko|nym oczekwanu
Fryderyk osgn sw| ce omn trudnoc, o ktre rozbaby
s caa |ego sa.
Stosunek s zbro|nych, ktre Ros|ane przecwstaw
Francuzom w 1812 r. na pocztku kampan, by o wee
nekorzystne|szy nz stosunek s Fryderyka podczas wo|ny
sedmoetne|. |ednak Ros|ane me nadze|, ze w cgu
kampan znaczne s wzmocn. Bonaparte ca Europ ma
przecwko sobe |ako ukrytego wroga, |ego potga bya wy-
rubowana do ostatecznoc, wyczerpu|ca wo|na wzaa |ego
sy w Hszpan, a nezmerzona Ros|a pozwaaa na krancowe
osabene neprzy|aceskch s zbro|nych w stumowym
odwroce. W tych nezwyke korzystnych okocznocach
naezao s czyc ne tyko z snym przecwdzaanem, gdyby
francuske dzaana s ne uday ( |ak mogy s udac, |eze
car Aeksander ne chca poko|u, a |ego poddan s ne bunto-
wa?), ae rwnez z tym, ze przecwdzaane to mogo
doprowadzc do upadku przecwnka. Na|wyzsza wc mdroc
ne mogaby wymyc zadnego epszego panu wo|ny |ak ten,
ktry Ros|ane neumyne zastosowa.
To, ze wwczas |eszcze tak ne myano tak zamar
uwazano by za dzwactwo, ne |est powodem, aby go uznac za
nesuszny. |eze mamy z hstor s uczyc, to musmy sprawy,
ktre s rzeczywce wydarzyy, uwazac za mozwe w
przyszoc; to, ze szereg wekch wydarzen, ktre
towarzyszyy marszow na Moskw, ne |est szeregem
przypadkw, przyzna kazdy, kto uwaza sebe za powoanego do
wydawana oceny w takch sprawach. Gdyby Ros|ane me
moznoc sabe| chocby obrony swoch granc, byoby co prawda
zawsze mozwe stopnowe osabene francuske| potg
zmana sytuac|, ae ne nastpoby to tak gwatowne tak
decydu|co. Ros|a okupa t obrzym korzyc oaram
nebezpeczenstwam, ktre oczywce da kazdego nnego
kra|u byyby o wee wksze, a da wkszoc w oge
nemozwe.
Tak wc wek pozytywny sukces osga s tyko
pozytywnym rodkam, nastawonym na rozstrzygnce, a ne
tyko na samo wyczekwane, krtko mwc, w obrone
zdobywa s duzy zysk za pomoc duzego wkadu.
ROZDZIAL DZIEWIATY
Pan wo|ny, gdy ceem |est pokonane
neprzy|acea
Skoro |uz bze| scharakteryzowamy poszczegne cee,
|ake wo|na moze sobe postawc, zamerzamy rozpatrzyc
przebeg cae| wo|ny da tych trzech grup, ktre wynka| z tych
cew.
Po tym wszystkm, co dotychczas w tym przedmoce |uz
powedzemy, dwe gwne zasady obe|mu| cay pan wo|ny,
a wszystke nne suz |edyne da orentac|.
Perwsz z nch |est: sprowadzc wag potg
neprzy|aceske| mozwe do |ak na|mne|sze| czby punktw
czkoc, o e moznoc do |ednego; nastpne sprowadzc
uderzene na te punkty czkoc do mozwe |ak na|mne|sze|
czby dzaan gwnych, o e moznoc do |ednego; wreszce
mozwe ce podporzdkowac m wszystke dzaana drugo-
rzdne. |ednym sowem, perwsz zasad |est: dzaac mozwe
skoncentrowanym sam.
Drug zasad |est: dzaac mozwe szybko, a wc zadnych
zatrzyman zadnych drg okrznych bez uzasadnone|
przyczyny.
Sprowadzene neprzy|aceske| potg do |ednego punktu
czkoc, tzn. nnym sowy rozpoznane na|korzystne|szego
punktu natarca, punktu czkoc, w ktrym skupone s sy
neprzy|acea, zaezy:
Po perwsze, od potycznych powzan przecwnka. |eze to
s arme |ednego wadcy, to na|czce| ne ma zadnych
trudnoc; |eze arme sprzymerzone, z ktrych |edna dzaa
|ako zwyky sprzymerzenec, ne ma|c wasnych
zanteresowan, to trudnoc ne |est o wee wksza; |eze arme
sprzymerzone da wspnego ceu, to bdze chodzo o stopen
zaprzy|anena, o czym |uz mwmy;
po druge, od poozena teatru wo|ny, na ktrym
poszczegne arme neprzy|aceske dzaa|.
|eze neprzy|aceske sy zna|du| s na |ednym teatrze
wo|ny zczone w |edn arm, tworz one faktyczne |ednoc, a
o reszt ne potrzebu|emy s |uz troszczyc. |eze s one na
|ednym teatrze wo|ny w oddzenych armach naezcych do
oddzenych mocarstw, wwczas |ednoc |uz ne |est absoutna,
stne|e |ednak |eszcze wystarcza|cy zwzek mdzy
poszczegnym czcam, aby przez decydu|ce uderzene na
|edn z nch porwac za n pozostae. |eze arme zna|du| s
na ssadu|cych teatrach wo|ny, ne rozdzeonych przez zadne
powazne|sze przeszkody naturane, to tu ne brak |eszcze
decydu|cego wpywu |edne| na drug. |eze teatry wo|ny s
bardzo odege od sebe, a pomdzy nm zna|du| s strefy
neutrane, wysoke gry tp,, to ch wza|emny wpyw |est bardzo
wtpwy, a wc neprawdopodobny. |eze zna|du| s one w
zupene rznych stronach zawo|owanego panstwa, tak ze
dzaana rozbega| s po nach ekscentrycznych, to prawe
zanka ad |akegokowek zwzku mdzy nm.
Gdyby Prusy byy zawo|owane przez Ros| Franc|
rwnoczene, to z punktu wdzena kerowana wo|n
wygdaoby to |ak dwe rzne wo|ny; |ednoc wyszaby na |aw
co na|wyze| dopero w czase pertraktac|.
Natomast saske austracke sy zbro|ne podczas wo|ny
sedmoetne| naezy uwazac za |ednoc; to, co |edna
ucerpaa, druga musaa odczuc bd datego, ze teatry wo|ny
da Fryderyka Wekego ezay na tym samym kerunku, bd
datego, ze Saksona potyczne ne bya samodzena.
W 1813 r. wszyscy przecwncy Bonapartego zna|dowa s
mne| wce| na tym samym kerunku, a teatry wo|ny ch arm
byy w bske| cznoc wza|emne na sebe oddzayway.
Gdyby by on w stane w |akmkowek me|scu pokonac swom
poczonym sam sy gwne przecwnka, przesdzoby to os
pozostaych arm. Gdyby pob on gwn arm czesk
wysun s przez Prag w kerunku na Weden, to Becher przy
na|epszych chcach ne mgby pozostac w Sakson, gdyz
zostaby przywoany do Czech na pomoc, a szwedzk nastpca
tronu stracby ochot do pozostana w March.
Da Austr natomast, w wypadku gdyby prowadza wo|n
przecwko Franc| rwnoczene nad Renem w Ita, byoby
zawsze trudno za pomoc decydu|cego cosu na |ednym z tych
teatrw wo|ny rozstrzygnc na drugm. Z |edne| bowem strony
Szwa|cara swym gram dze zbyt sne oba teatry wo|ny, z
druge| za drog prowadzce na oba teatry begn w kerunku
ekscentrycznym. Franc|a natomast moze atwe| |uz
rozstrzygnc za pomoc |ednego decydu|cego sukcesu na
|ednym teatrze o drugm, gdyz kerunk |e| s prowadz
koncentryczne na Weden na punkt czkoc monarch
austracke|. Ponadto mozna powedzec, ze dzaana z Ita
ma| wkszy wpyw na nadrensk teatr wo|ny nz odwrotne,
gdyz uderzene z Ita traa racze| w centrum, a znad Renu na
skrzydo Austr.
Z tego wynka, ze po|ce o rozdzeonych poczonych
sach neprzy|acea przew|a s przez ca gradac| stosunkw
ze dopero w konkretnym przypadku mozna stwerdzc, |ak
wpyw mog mec wydarzena |ednego teatru wo|ny na drug, a
std dopero wywnoskowac, w |ak sposb poszczegne punkty
czkoc s neprzy|acea da s sprowadzc do |ednego.
Od zasady kerowana cae| sy przecwko punktow
czkoc stne|e tyko |eden wy|tek: kedy drugorzdne
dzaana roku| nezwyke korzyc, przy czym |ednak
zakadamy, ze zdecydowana przewaga upowazna nas do tego,
a ryzyko w punkce zasadnczym ne |est zbyt duze.
Kedy w 1814 r. genera Bueow maszerowa do Hoand, mozna
byo przewdzec, ze |ego trzydzestotysczny korpus ne tyko
zneutrazu|e tyuz Francuzw, ae umozw Hoendrom
wystpene sam, ktre bez tego ngdy ne doszyby do
dzaana.
A zatem perwszym punktem do rozpatrzena przy
panowanu wo|ny bdze: wyporodkowac punkty czkoc s
przecwnka o e moznoc sprowadzc |e do |ednego. Drugm:
zebrac sy, ktre ma| byc uzyte przecwko temu punktow
czkoc do |ednego dzaana gwnego.
Za podzaem s mog przemawac nastpu|ce powody:
1. Pocztkowe rozmeszczene s zbro|nych, |ak rwnez
geograczne poozene panstw zamerza|cych prze|c do
dzaan zaczepnych.
|eze koncentrac|a s zmusza do przesunc po drogach
okrznych powodu|e strat czasu, a nebezpeczenstwo przy
posuwanu s kkoma koumnam ne |est zbyt duze, to
zanechane koncentrac| moze byc tyrn usprawedwone.
Przeprowadzene bowem nekoneczne| koncentrac| z duz
strat czasu pozbawene przez to perwszego uderzena |ego
wezoc energ sprzecwaoby s druge| przez nas ustaone|
zasadze. We wszystkch wypadkach, gdze w |akm stopnu
mozna czyc na zaskoczene neprzy|acea, zasugu|e to na
szczegne uwzgdnene.
|eszcze wazne|szy |est |ednak wypadek, gdy uderzene
pode|mu| panstwa sprzymerzone, ktre w stosunku do
atakowanego panstwa ne zna|du| s na |edne| n, ne ez
|edno za drugm, ecz obok sebe. Gdyby Prusy Austra
wypowedzay wo|n Franc|, byoby bardzo sztucznym krokem
trwoncym czas sy, gdyby arme obu mocarstw chcay
wyruszyc do natarca z |ednego punktu, podczas gdy naturany
kerunek da Prus prowadz do serca Franc| z re|onu donego
Renu, a da Austr z re|onu grnego Renu. Koncentrac|a ne
mogaby tu do|c do skutku bez oar, a rwnoczene zachodz
pytane, czy w tym szczegnym wypadku |est ona tak
koneczna, aby oary te ponosc.
2. Marsz naprzd sam podzeonym moze rokowac
wksze sukcesy.
Ponewaz |est tu mowa o posuwanu s naprzd
podzeonym
sam przecwko |ednemu punktow czkoc, chodz wc o
ruch koncentryczny. Marsz naprzd podzeonym sam po
nach rwnoegych ub ekscentrycznych naezy do rubryk
dzaan drugorzdnych, o czym |uz mwmy.
Kazde koncentryczne natarce zarwno w strateg, |ak w
taktyce roku|e wksze sukcesy. |eze s uda, to w skutkach ne
|est to zwyke odrzucene przecwnka, ecz mne|sze ub
wksze odcce neprzy|aceskch arm. Koncentryczne
natarce |est wc zawsze skuteczne|sze, ae z powodu
podzeonych s zwkszonego teatru wo|ny bardze|
ryzykowne. Te dzaana ma| s do sebe |ak natarce do
obrony, sabsza forma przynos wkszy sukces.
Chodz wc |edyne o to, czy nacera|cy czu|e s na sach,
aby dzyc do tego wekego ceu.
Kedy Fryderyk Wek w 1757 r. zamerza wkroczyc do
Czech, maszerowa podzeonym sam z Sakson ze Sska.
Uczyn! to z dwch zasadnczych powodw; |ego sy zbro|ne
znaazy s w zme w takm poozenu, ze cgane ch w |eden
punkt odebraoby cosow przywe| zaskoczena; po druge ruch
ten byby zagrozony od tyu boku na obu austrackch teatrach
wo|ny.
Nebezpeczenstwo, na ktre Fryderyk Wek naraza s,
byo tego rodza|u, ze |edna z |ego obu arm moga byc
cakowce znszczona przez przewaza|ce sy przecwnka.
|eze Austracy tego ne rozume, to abo mog on przy|c
btw tyko w centrum, abo naraza s na nebezpeczenstwo
cakowtego odcca po |edne| czy po druge| strone od ch n
odwrotowych ponesene ksk. I to wane byo tym
wyzszym sukcesem, ktry rokowa krow obrany przezen
sposb posuwana s naprzd. Austracy zdecydowa s na
btw w centrum, |ednak Praga, gdze s ustaw, za bardzo
|eszcze zna|dowaa s w zasgu wpywu oskrzyda|cego
natarca, ktre z uwag na ch bernoc mao czas wywrzec sw|
ostateczny skutek. W rezutace po przegrane| btwe skonczyo
s to prawdzw katastrof, o czym dobtne wadczy fakt, ze
dwe trzece arm z dowdc na czee musao zamknc s w
Pradze.
Ten wspanay sukces poega na mae| decyz|
koncentrycznego natarca. |eze Fryderyk wz pod uwag
precyz| swoch ruchw, energ swoch generaw, moran
przewag swoch oddzaw z |edne| strony, a oczaoc
Austrakw z druge|, przewdu|c sukces swego panu, to kto
moze go za to ganc! Tych wartoc moranych ne mozna
przecez w rachunku opuszczac sukces przypsywac po prostu
geometryczne| forme tego natarca. Przypomn|my sobe
nemne| wspana kampan Bonapartego w 1796 r., gdze
Austracy zosta tak uderza|co ukaran za koncentryczne
dzaane w Ita. Srodk, ktrym w tym wypadku dysponowa
Bonaparte, ma rwnez, z wy|tkem moranych, w swe|
dyspozyc| dowdca austrack w 1757 r., a nawet wce|, gdyz
ne by on |ak Bonaparte sabszy od swego przecwnka. Tam,
gdze stne|e obawa, ze przez koncentryczne posuwane s
podzeonym sam da s przecwnkow moznoc
zrwnowazena s dzaanem na nach wewntrznych, ne
zaeca s tego, a |eze mus |uz nastpc z uwag na poozene
s zbro|nych, naezy to uwazac za zo koneczne.
|eze z tego punktu wdzena rzucmy okem na pan
wtargnca do Franc| w 1814 r., to w zaden sposb ne
mozemy go aprobowac. Rosy|ska, austracka pruska arma
zna|doway s w |ednym punkce pod Frankfurtem nad Menem
na na|bardze| naturanym na|prostszym kerunku przecwko
punktow czkoc monarch francuske|. Rozdzeono |e poto,
aby |edn arm wedrzec s do Franc| z re|onu Mogunc|, a
drug przez Szwa|car. Ponewaz neprzy|ace by tak saby, ze
ne mg myec o obrone grancy, to w ten sposb caa
odnesona korzyc, ktre| oczekwano z pomynego
koncentrycznego posuwana s, poegaa na tym, ze w czase
kedy za pomoc |edne| arm opanowano Lotaryng Azac|,
za pomoc druge| arm zdobyto Franche - Comte. Czy ta maa
korzyc bya warta trudu maszerowana do Szwa|car? Wemy
dobrze, ze o tym marszu decydoway nne, zreszt rwne ze
przyczyny, zatrzymamy s |ednak na tym szczegnym
rozwazanu, ktre wane rozpatru|emy.
Z druge| strony Bonaparte bardzo dobrze rozuma, na
czym poega obrona przecwko koncentrycznemu natarcu, |ak
to wykazaa |ego mstrzowska kampana 1796 r., a ponewaz
ma do czynena z duz przewag czebn, to podkreano
przy kazde| okaz| |ego wek przewag moran. Przyby on za
pno do swe| arm w Chaons w oge zbyt nsko cen swoch
przecwnkw, a mmo to mao brakowao, aby zasta on obe
arme nezczone. W kazdym raze spotka |e pod Brenne
znaczne osabone. Becher ze swoch 65 ty. udz ma pod
rk |edyne 27 ty., a gwna arma z 200 ty. tyko 100 ty.
Lepsze| gry ne mozna byo poprowadzc. Od te| chw, kedy
przystpowano do dzaana, za na|pne|sz potrzeb uwazano
poczene s.
Po tych rozwazanach sdzmy, ze chocaz natarce
koncentryczne |est stotne rodkem do wekch sukcesw,
pownno ono |ednak gwne wynkac z pocztkowego podzau
s ze mao bdze wypadkw, gdze dan wono bdze
porzucc na|krtszy na|prostszy kerunek dzaana.
3. Poszerzene teatru wo|ny moze byc przyczyn posuwana
s podzeonym sam.
|eze arma nacera|ca, wychodzc z |ednego punktu,
wedrze s w gb neprzy|aceskego kra|u, to obszar przez n
opanowany ne ograncza s |edyne do drg, ktrym s
posuwa, ecz s poszerza. Poszerzene to |ednak bdze
zaezao od gstoc wewntrzne| spostoc neprzy|ace-
skego kra|u, |eze wono nam posuzyc s tym obrazowym
okreenem, |eze kra| przecwnka |est |edyne uno
powzany, a udnoc znewecaa do wo|ny ne wdrozona, to
nezaezne od nas otworzy s za naszym zwycskm wo|skem
szerok pas terenu. |eze |ednak bdzemy me do czynena z
udnoc dzen wern, wwczas przestrzen ta przy|me
ksztat mne| ub bardze| wskego tr|kta.
Aby tedy temu zu zapobec, nacera|cy wnen w ruchu
swym ob|c pewn szerokoc. |eze neprzy|aceske sy s
zgromadzone w |ednym punkce, to szerokoc ta moze byc
zachowana |edyne dopty, dopk nacera|cy ne nawze z
nm stycznoc, po czym mus ona s zwzac odpowedno do
uszykowana wo|sk. |est to zrozumae samo przez s.
|eze |ednak neprzy|ace sam ustaw s na pewne|
szerokoc, wwczas odpowedn podza wasnych s ne
zaweraby w sobe zadnych sprzecznoc. Mwmy tu o |ednym
teatrze wo|ny ub o kku, ktre ez |ednak bsko sebe,
Oczywce |est to wypadek, kedy, wedug naszego pogdu,
gwne dzaane ma rwnoczene rozstrzygnc o punktach
drugorzdnych.
Czy mozna sobe na to pozwoc czy wono narazac s na
nebezpeczenstwo, ktre powstane, |eze wpyw gwnego
punktu na drugorzdne punkty ne |est dostateczne wek? Czy
potrzeba pewne| szerokoc teatru wo|ny ne zasugu|e na
szczegne uwzgdnene?
W tym wypadku, |ak zreszt wszdze, |est nemozwoc
wyczerpac czb kombnac|, ktre mog za|c. Twerdzmy
|ednak, ze z maym wy|tkam rozstrzygnce na gwnym
punkce odb|e s na drugorzdnych. Zgodne z t zasad
dzaane to naezy stosowac w tych wszystkch wypadkach,
gdze ne |est oczywste, ze bdze przecwne.
Kedy Bonaparte wkroczy do Ros|, mg suszne sdzc, ze
rozbce rosy|skch s gwnych sparazu|e rwnez sy zbro|ne
zna|du|ce s nad grn Dwn. Pocztkowo zostaw on
naprzecwko nch |edyne korpus marszaka Oudnot. Gdy
|ednak Wttgensten przeszed do natarca, Bonaparte by
zmuszony posac tam |eszcze szsty korpus. Natomast
przecwko Bagratonow Bonaparte |uz od samego pocztku
skerowa czc swoch s zbro|nych. Bagraton zosta |ednak
pocgnty ruchem odwrotowym Barkaya w rodku
Bonaparte mg te sy zbro|ne cgnc do sebe. Gdyby
Wttgensten ne musa osanac druge| stocy, to on
poszedby za Barkayem.
W atach 1805 1809 pod Um Regensburgem Bonaparte
rozstrzygn spraw Ita Tyrou, chocaz Itaa bya doc
odegym, samostnym teatrem wo|ny. Zwycstwo pod |ena
Auerstaedtem w 1806 r. rozstrzygno o wszystkm, co mogo
s wydarzyc w Westfa, Hes| na trakce frankfurckm.
Wrd masy okocznoc, ktre ma| wpyw na dzaane s
bocznych, wyb|a| s przede wszystkm dwe:
Perwsza - |eze w kra|u o wekch przestrzenach, |ak w
Ros|, stosunkowo duzych sach, mozna dugo zwekac z
decydu|cym uderzenem w gwnym punkce ne |est s
zmuszonym zberac don wszystkch s w popechu.
Druga - |eze punkt boczny, |ak Ssk w 1806 r., nabera
nezwyke| samodzenoc przez mas twerdz. A |ednak
Bonaparte zekcewazy ten punkt, wysya|c tam |edyne swego
brata Heronma z dwudzesto-tysczn arm, chocaz podczas
marszu na Warszaw musa pozostawc go cakowce poza
sob.
|eze w |ednym z powyzszych wypadkw okaze s, ze
uderzene w punkce gwnym na|prawdopodobne| ne
zachwe|e punktw bocznych ub rzeczywce ch ne zachwao,
to wynka std, ze neprzy|ace w tym punkce rzeczywce
ustaw odpowedne sy zbro|ne. |est to zo koneczne, gdyz
trzeba m przecwstawc nne odpowedne sy, ne
mozna bowem swoch n komunkacy|nych narazac |uz od
samego pocztku.
Ostroznoc mozna posunc |eszcze o |eden krok dae|: moze
ona zdac aby posuwane s przecwko punktow gwnemu
ce dotrzymywao kroku marszow na punkty boczne aby w
konsekwenc| kazdorazowo wstrzymac s z akc| gwn, |eze
neprzy|aceske punkty boczne nc ustpu|.
Ta zasada ne sprzecwaaby s co prawda nasze| zasadze
poczena wszystkego o e moznoc w |edno dzaane
gwne, |edyne duch, z ktrego wynka, |est z duchem nasze|
zasady cakowce sprzeczny. Z te| zasady powstaoby take
odmerzane ruchw, take zahamowane sy uderzenowe|,
taka gra przypadkw strata czasu, ze wacwe zupene ne
daaby s ona pogodzc z ofensyw ma|c na ceu pokonane
neprzy|acea.
Trudnoc bdze |eszcze wksza, |eze sy z tych punktw
drugorzdnych bd mogy wycofac s w kerunkach
ekscentrycznych - co stane s wwczas z |ednoc naszego
uderzena?
Musmy wc wypowedzec s zasadnczo przecwko
zaeznoc gwnego uderzena od punktw drugorzdnych
stwerdzc: ze natarce zmerza|ce do pokonana przecwnka,
|eze ne prowadz s go z odwag ugodzena |ak strzaa w
serce neprzy|aceskego panstwa, ne osgne swego ceu.
4. Wreszce czwarty powd do posuwana s sam
podzeonym wynka z uatwena wyzywena.
Oczywce o wee przy|emne| |est posuwac s rna arm
przez zasobn prownc| nz duz przez bedn. Przy
zastosowanu |ednak ceowych krokw z wo|skem wdrozonym
do nedostatku marsz tak ne |est nemozwy, a perwszy
wypadek ne pownen ngdy wywerac wpywu na nasze
decyz|e, gdy przez to narazamy s na duze nebezpeczenstwa.
Tym samym uznamy powody podzau s, na podstawe
ktrych dzaane gwne moze byc rozozone na kka dzaan,
ne pozwomy sobe na krytyk, |eze podza nastp w my
|ednego z tych powodw z pen wadomoc ceu po
skrupuatnym rozwazenu korzyc nekorzyc.
|eze |ednak, co zazwycza| s zdarza, uczony sztab
generany sporzdz tak pan |edyne z przyzwycza|ena, |eze
poszczegne teatry wo|ny, |ak poa na szachowncy, musz z
gry byc obsadzone przez sy zbro|ne, zanm rozpoczn s
posunca, |eze wreszce te posunca z powodu przesadne|
pas| do wytwarzana sztucznych strategcznych powzan
zbza| s do ceu w powkanych nach okocznocach,
|eze arme dz musz s rozczac po to, aby po czternastu
dnach pod grob na|wyzszego nebezpeczenstwa wysac ca
sw sztuk, aby ponowne s zczyc - wwczas ne radzmy
opuszczac proste|, zwyke|, gadke| drog po to, aby nastpne
rozmyne rzucac s w gmatwann. To gupstwo wystpu|e
tym atwe|, m mne| naczeny wdz |est tym, ktry wo|n
keru|e prowadz |, |ak to zaznaczymy w rozdzae
perwszym, |ako proste dzaane swo|e| wasne| osobowoc
obdarzone| nezwykym sam duchowym, m bardze| wc
cay pan powsta w fabryce nepraktycznego sztabu
generanego wyrs z pomysw tuzna nedouczonych
sztabowcw.
Musmy pomyec |eszcze o trzece| czc nasze| perwsze|
zasady, a manowce: drugorzdne sy podporzdkowac
mozwe |ak na|ce|.
Dzc do sprowadzena caego aktu wo|ennego do |ednego
prostego ceu osgnca go, |eze to tyko |est mozwe, za
pomoc |ednego wekego dzaana, pozbawa s pozostae
punkty starca wo|u|cych czc ch samodzenoc
rozgrywa| s tam dzaana drugorzdne. Gdyby mozna
wszystko absoutne skupc w |edno dzaane, to te punkty
starca zostayby cakowce zneutrazowane. |est to |ednak
rzadko mozwe, chodz zatem |edyne o to, aby utrzymac |e tak
w karbach, aby ne odcgay od gwnego dzaana zbyt wee
s.
Std wynka twerdzene, ze pan wo|ny mus mec t
dznoc nawet wwczas, |eze nemozwe |est sprowadzene
oporu neprzy|acea do |ednego punktu czkoc, |eze zatem
zna|dzemy s w takch warunkach, |ak to |uz mwmy, ze
musmy prowadzc rwnoczene dwe zupene rzne wo|ny.
Zawsze |edn z nch naezy uwazac za gwn, na ktr przede
wszystkm nastawa s sy dzaana.
Przy tym pogdze rozsdne |est dzaac zaczepne tyko na
kerunku gwnym, a na drugorzdnym pozostac w obrone.
Tyko tam, gdze nadzwycza|ne okocznoc zachca| do
natarca, |est ono usprawedwone.
Ponadto bdzemy stara s prowadzc obron w punktach
drugorzdnych mozwe |ak na|mne|szym sam posugwac
s wszekm korzycam, |ake obrona moze dac.
Ten pogd bdze o wee wazne|szy na tych teatrach
wo|ny, gdze wystpu| take arme rznych mocarstw, na
ktrych odb|e s uderzene w ognym punkce czkoc.
Przecwko temu |ednak neprzy|aceow, ktrego ma
dosgnc gwny cos, ne mozna wedug te| zasady stosowac
zadne| obrony na drugorzdnych teatrach wo|ny. Samo natarce
gwne z nnych wzgdw wynka|ce natarca pomocncze
wykona| to uderzene spraw, ze kazda obrona punktw ne
ob|tych nm stane s zbyteczna. Chodz o gwne
rozstrzygnce, ktre powetu|e kazd strat. |eze wystarczy
s, aby rozsdne dzyc do takego gwnego rozstrzygnca, to
mozwoc nepowodzena ne moze byc powodem wystrzegana
s na wszek wypadek strat w nnych punktach, gdyz
nepowodzene stane s wane przez to |eszcze bardze|
prawdopodobne w naszym dzaanu powstane sprzecznoc.
To przewdywane perwszenstwa dzaana gwnego przed
dzaanam pomocnczym pownno prze|awac s w cgu
caych dzaan zaczepnych. Ponewaz |ednak z nnych daszych
powodw wynka, |ake sy z |ednego teatru wo|ny, a |ake z
nnego uderz przecwko wspnemu punktow czkoc, to tu
mozna tyko zauwazyc, ze pownno s dzyc do tego, aby
dzaane gwne mao perwszenstwo, ze wszystko bdze
prostsze mne| zaezne od przypadkw, |eze to s osgne.
Druga zasada dotyczy szybkego dzaana s zbro|nych.
Kazda nepotrzebna strata czasu, kazde nepotrzebne
nakadane drog |est trwonenem s, a zatem z punktu
wdzena regu strateg bdne.
Wazne |ednak |est przypomnene, ze natarce w oge
prawe |edyn zaet posada w zaskoczenu, ktre na pocztku
moze wywrzec duzy skutek. To co nage nepowstrzymane
stanow |ego na|wksz s tam, gdze chodz o pokonane
przecwnka, rzadko tyko mozna s obyc bez zaskoczena,
Przez to samo wc teora zda na|krtsze| drog do ceu
cakowce wykucza z rozwazana nezczone roztrzsana w
prawo czy w ewo, tdy czy tamtdy.
|eze przypomnmy sobe, comy powedze w rozdzae o
strategcznym natarcu w samo serce panstwa oraz o tym, co
zna|du|e s w rozdzae czwartym te| ksg o wpywe czasu, to
sdzmy, ze ne trzeba |uz daszych docekan, aby wykazac, ze
te| zasadze rzeczywce naezy s ten wpyw, ktrego da ne|
zdamy.
Bonaparte ne dzaa ngdy nacze|. Na|bzszy trakt od arm
do arm ub od stocy do stocy by |ego uubon drog.
Na czym poega wc dzaane gwne, do ktrego
sprowadzmy wszystko da ktrego zdamy szybkego
prostego wykonana?
Czym |est pokonane neprzy|acea, powedzemy w
rozdzae czwartym tye, e ogne da s powedzec, byoby
zbyteczne to powtarzac. Nezaezne od tego, o co chodz w
kazdym poszczegnym wypadku, pocztek bdze zawsze ten
sam: znszczene neprzy|aceskch s zbro|nych, tzn. weke
zwycstwo nad nm ch rozbce. Im prdze|, tzn. m bze|
naszych granc tego zwycstwa szukamy, tym bdze ono
atwe|sze; m pne|, tzn. m gbe| w kra|u neprzy|aceskm
|e uzyskamy, tym bdze ono bardze| decydu|ce. Tu, |ak
zreszt wszdze, atwoc sukcesu |ego wekoc s w
rwnowadze.
|eze zatem ne mamy take| przewag nad
neprzy|aceskm sam zbro|nym, ze zwycstwo |est
newtpwe, to musmy o e moznoc odszukac ch sy
gwne. Mwmy, o e moznoc, |eze bowem szukane
prowadzoby na daeke drog okrzne, faszywe kerunk
wymagao straty czasu, mogoby stac s atwo bdem. |eze
ne zna|dzemy neprzy|aceskch s zbro|nych na |edne| z
naszych drg ne mozemy ch szukac, gdyz |est to sprzeczne z
nasz korzyc, to mozemy byc pewn, ze pne| |e
zna|dzemy, gdyz ne omeszka| one rzucc s przecwko nam.
Bdzemy wwczas, |ak to wane powedzemy, bc s w
mne|
korzystnych warunkach. |est to zo, ktremu musmy s
podporzdkowac. |eze mmo to btw wygramy, to tym
bardze| bdze ona rozstrzyga|ca.
Z tego wynka, ze w konkretnym wypadku rozmyne
m|ane neprzy|aceskch s zbro|nych, |eze |uz s zna|du| na
nasze| drodze, byoby bdem, przyna|mne| o tye, o e w ten
sposb zamerzamy uatwc sobe zwycstwo.
Natomast z powyzszego wynka rwnez, ze przy bardzo
zdecydowane| przewadze mozna rozmyne mnc
neprzy|aceske sy gwne po to, aby pne| stoczyc bardze|
decydu|c btw.
Mwmy o penym zwycstwe, a zatem o pokonanu
neprzy|acea, a ne po prostu o wygrane| btwe. Take
zwycstwa odnos s |ednak w natarcu oskrzyda|cym ub
btwe z odwrconym frontem, gdyz wynk ma wwczas
rozstrzyga|cy charakter. Do stoty panu wo|ny naezy zatem,
abymy s na to nastaw, zarwno z punktu wdzena masy
konecznych s zbro|nych, |ak kerunkw, ktre m mamy
nadac, o czym powemy dae| w rozdzae o pane kampan.
Co prawda btwy rwnoege mog prowadzc rwnez do
cakowte| porazk ne brak przykadw na to w hstor wo|ny,
|ednak wypadk take zachodz rzadko bd zdarzay s tym
rzadze|, m bardze| wo|ska zrwna| s pod wzgdem
wyszkoena ruchwoc. Obecne ne berze s |uz, |ak pod
Benhem, dwadzeca |eden bataonw w |edne| ws do
newo.
Z chw gdy to weke zwycstwo wywaczono, ne moze
byc mowy o |akmkowek wypoczynku, o |akmkowek
zaczerpncu tchu, o |akmkowek zastanawanu s, o zadnym
stwerdzenu, a tyko o pocgu, o nowych cosach, tam gdze
koneczne, o opanowanu neprzy|aceske| stocy, o natarcu
na neprzy|aceske arme pomocncze ub na wszystko, co
uchodz za punkt oparca neprzy|aceskego panstwa.
|eze nurt zwycstwa nese nas obok neprzy|aceskch
twerdz, to zaezy od naszych s, czy |e obegac, czy tez ne.
Przy weke| przewadze byoby strat czasu ne opanowac ch
mozwe |ak na|wczene|. |eze |ednak ne |estemy pewn
daekego |eszcze sukcesu na przedze, to musmy na przedpou
twerdz radzc sobe mozwe |ak na|mne|sz czb s, a to
wykucza gruntowne ch obzene. Od tego momentu, kedy
obzene twerdz zmusza nas do wstrzymana posuwana s
natarca, osga ono z reguy sw| punkt kumnacy|ny. Zdamy
zatem szybkego, neprzerwanego parca podzana do przodu
s gwnych. |uz odrzucmy zaeznoc posuwana s na
gwnym kerunku od sukcesu na drugorzdnych. Std wynka,
ze we wszystkch przectnych wypadkach nasza arma gwna
pozostaw za sob |edyne wske pasmo terenu, ktre moze
nazwac swom ktre stanow |e| teatr wo|enny. W |ak sposb
osaba to
s natarca na przedze nebezpeczenstwa, ktre wyrasta|
przez to da nacera|cego, pokazamy |uz przedtem. Czy ta
trudnoc, czy tu wewntrzna przecwwaga ne osgne punktu,
ktry zahamu|e dasze parce naprzd? Zapewne moze to s
zdarzyc. |ednak tak, |ak to wyze| twerdzmy, ze byoby
bdem unkac od samego pocztku zwzonego teatru wo|ny z
tego powodu pozbawac natarce |ego sy rozpdowe|, tak
twerdzmy teraz: |ak dugo wdz ne pokona |eszcze swego
przecwnka, |ak dugo uwaza s za dostateczne snego, aby
ce osgnc, tak dugo mus on do nego dzyc. Bdze to
zapewne ze wzrasta|cym nebezpeczenstwem, ae rwnez
ze wzrasta|c wekoc sukcesu. Gdy nade|dze moment,
kedy wdz ne bdze |uz ma odwag posuwac s dae|, kedy
bdze uwaza, ze trzeba pomyec o swoch tyach,
rozprzestrzenc s na prawo ewo - wwczas |est to
na|prawdopodobne| punkt kumnacy|ny. Wwczas sa otu
skonczya s ,|eze do tego czasu neprzy|ace ne zosta
|eszcze pobty, to |uz pne| na|prawdopodobne| to s ne uda.
Wszystko, co da rozwo|u natarca |eszcze czyn, |ak za|mowane
twerdz, przeczy prownc|, |est co prawda |eszcze powonym
posuwanem s, ae |uz tyko wzgdnym, a ne absoutnym.
Neprzy|ace |uz dae| ne uceka, byc moze zbro s |uz do
nowego oporu nawet |est mozwe, ze chocaz nacera|cy
|eszcze ntensywne postpu|e naprzd, obronca, bronc s
|eszcze, codzenne |uz na nm co zysku|e. Krtko mwc,
wracamy do tego, ze po przymusowym zatrzymanu s z reguy
ne ma zadnego drugego zrywu.
Teora zda wc |edyne: |ak dugo ma s zamar pokonac
neprzy|acea, tak dugo naezy bez wytchnena maszerowac
na nego. |eze wdz ten ce zarzuc, gdyz uwaza
nebezpeczenstwo za zbyt duze, suszne czyn, ze s
zatrzymu|e rozprzestrzena. Teora potpa to tyko wwczas,
gdy wdz postpu|e tak, aby przygotowac s epe| do
pokonana przecwnka.
Ne |estemy tacy ogranczen, aby twerdzc, ze ne ma
zadnego przykadu, aby panstwa zostay doprowadzone do
upadku krok po kroku. Przede wszystkm wysunty przez nas
pogd ne |est absoutn prawd, od ktre| nemozwy byby
wy|tek, opera s |ednak na prawdopodobnym zwykym
sukcese. A zatem, naezy rozrznc, czy by on od razu ceem
perwsze| kampan. Tyko o tym wypadku tu mwmy, gdyz
tyko w nm prze|awa s to napce s, ktre punkt czkoc
czaru abo pokona, abo naraz s na pokonane przez nego.
|eze w perwszym roku uzyskamy pewn korzyc, w drugm
dodamy do ne| nn tak stopnowo zbzymy s ku ceow, to
ngdy ne narazmy s na weke nebezpeczenstwo, ae za to
rozozy s ono na wee punktw. Kazda przerwa mdzy
|ednym a drugm sukcesem da|e neprzy|aceow nowe
nadze|e. Wpyw poprzednch sukcesw na nastpny |est bardzo
znkomy, czsto zaden, czsto negatywny, gdyz neprzy|ace
nabera s ub zgo zagrzewa s do wkszego oporu, bd
otrzymu|e now pomoc z zewntrz, podczas gdy tam, gdze
wszystko dze|e s za |ednym pocgncem, wczora|szy
sukces pocga za sob dzse|szy, pozar rozpaa s od pozaru.
|eze stne| panstwa, ktre zostay pokonane za pomoc
sukcesywnych cosw, gdze czas sta s da obroncy, ktrego
|est przecez anoem strzem, zgubny - to neskonczene
czne|sze s przykady, gdze zamar nacera|cego zosta w
ten sposb cakowce chybony. Przypomn|my sobe tyko
wo|n sedmoetn, gdze Austracy usowa sw| ce osgnc
tak wygodne, z tak przezornoc ostroznoc, ze w koncu
cakem go chyb.
W tym owetenu wc ne |estemy wcae zdana, ze
troska o porzdne urzdzony teatr wo|ny ne bdze sprzy|aa
parcu naprzd zapewnaa w pewnym stopnu rwnowag, ecz
uwazamy nekorzyc std wynka|ce za zo koneczne, ktre
zasugu|e na uwzgdnene dopero wwczas, gdy ne
pozostane |uz zadna nadze|a na posuwane s naprzd.
Przykad Bonapartego w 1812 r. |est daek od tego, aby nas
do tego twerdzena znechcc, racze| nas w nm umacna.
Kampana Bonapartego ne udaa s ne datego, ze
posun s on za szybko za daeko, |ak to s ogne mnema,
ecz ze poszczegne rodk do sukcesu zawody. Panstwo
rosy|ske ne |est kra|em, ktry mozna formane opanowac,
przyna|mne| ne sam dzse|szych panstw europe|skch an
przy pomocy 500 ty. udz, ktrych Bonaparte do tego uzy.
Panstwo take moze byc zawo|owane |edyne przez wasn
saboc na skutek wewntrznego rozamu. Aby uderzyc w te
sabe me|sca zyca potycznego, koneczny |est wstrzs
sga|cy az do serca panstwa. Tyko po uderzenu na Moskw
Bonaparte ma prawo przypuszczac, ze poderwe ducha rzdu
oraz wernoc wytrwaoc narodu. W Moskwe spodzewa s
znaec pok|, to byo |edynym rozsdnym ceem, ktry mg
sobe w te| wo|ne postawc.
Prowadz wc swe gwne sy przecwko gwnym som
Ros|an, ktre, potyka|c s, wycofyway s przed nm poprzez
obz pod Dryss zatrzymay s dopero pod Smoenskem.
Odwrt ten porwa rwnez arm Bagratona za sob,
Bonaparte pob obe arme opanowa Moskw. Dzaa! tu tak,
|ak dzaa wszdze, tyko w ten sposb zosta on wadc
Europy tyko w ten sposb mg nm zostac.
Ten, kto Bonapartego podzwa w |ego wszystkch
poprzednch kampanach |ako na|wkszego wodza, w te|
kampan ne pownen wynosc s ponad nego.
Wono ocenac wydarzene na zasadze sukcesu, gdyz |est
on na|epsz |ego krytyk (patrz rozdza pty ksg druge|),
ae oceny przeprowadzone| tyko na zasadze sukcesu ne
usu|my uzasadnac udzkm rozumem. Wynaec przyczyny
neszczwe| kampan ne oznacza |eszcze przeprowadzc |e|
krytyk. Tyko wtedy, kedy udowodnmy, ze przyczyn tych ne
wono byo przeoczyc ub ne zauwazyc, przeprowadzamy
krytyk wynosmy s ponad wodza.
Twerdzmy zatem, ze ten, kto kampan 1812 roku uwaza
za pozbawone sensu przedswzce tyko z rac| nezwyke|
ksk, podczas gdy w raze powodzena wdzaby w ne| weke
mozwoc sukcesu, wykazu|e cakowty brak zdonoc oceny.
Gdyby Bonaparte zatrzyma s na Ltwe, |ak to wkszoc
|ego krytykw chcaa, aby zabezpeczyc sobe wperw twerdze
(ktrych zreszt, oprcz poozone| cakem na uboczu Ryg,
prawe ze ne byo, gdyz
Bobru|sk |est maym, nc ne znaczcym masteczkem),
uwkaby s wwczas na zm w zaosny system obrony. Wtedy
c sam udze perws krzyczeby: to |uz ne |est ten dawny
Bonaparte! |ak to, ne doprowadz nawet do |ake| perwsze|
gwne| btwy, on, ktry po zwycstwach pod Austertz
Fryddem orzem swym sga az po ostatne zaktk ne-
przy|aceskego kra|u? Neprzy|acesk stoc ogoocon,
gotow do upadku Moskw bo|awe pomn pozostaw
orodek, w ktrym mogy s skupc nowe sy? Ma to
nesychane szczce napac na tego odegego obrzyma, tak
|ak s napada na masto w ssedztwe ub |ak Fryderyk Wek
na bsk may Ssk, ne wykorzysta tego, zatrzyma s w
poowe drog do zwycstwa, |ak gdyby zy duch stan na |ego
drodze? Tak sdzby udze, gdyz tego rodza|u s sdy
wkszoc krytykw.
Twerdzmy: kampana 1812 roku s ne udaa, gdyz rzd
neprzy|acesk by sny, ud werny wytrway, a wc udac s
ne moga. |est moze bdem Bonapartego, ze w oge | pod|,
przyna|mne| skutek o tym wadczy, ze omy s w swych ka-
kuac|ach, my |ednak utrzymu|emy, ze |e ten ce ma byc
postawony, to zasadnczo ne mg on byc w nny sposb
osgnty.
Bonaparte zamast pod|c na wschodze przewek
kosztown wo|n obronn, |ak |uz prowadz na zachodze,
sprbowa |edynego rodka do ceu: maym uderzenem
zmusc przerazonego przecwnka do poko|u. To, ze |ego arma
przy tym zostaa znszczona, byo nebezpeczenstwem, z
ktrym s czy, stawk w grze, cen |ego weke| nadze.
|eze znszczene |ego s zbro|nych z |ego wny |est wksze, nz
to byo koneczne, to wny ne naezy przypsywac daekemu
marszow na Moskw, gdyz to byo neunknonym ceem, ecz
pnemu rozpoczcu kampan, trwonenu udz w |ego
taktyce, brakow dbaoc o zaopatrzene arm zabezpeczene
drog odwrotu wreszce neco spnonemu opuszczenu
Moskwy.
To, ze arme rosy|ske zdzay nad Berezyn, aby mu
formane zagrodzc odwrt, ne |est snym argumentem
przecwko nam. Po perwsze bowem okazao s wane, |ak
trudno |est odcc arm, gdyz ta w na|bardze| nedogodnych
okocznocach w koncu |ednak utorowaa sobe drog chocaz
cae dzaane przyczyno s do powkszena katastrofy, w
stoce rzeczy |e| |ednak ne spowodowao. Po druge, rzadko
spotykane wacwoc terenu sprzy|ay wytworzenu s te|
sytuac|, bez tych cgncych s w poprzek wekego traktu
moczarw Berezyny z |e| gsto zaesonym nedostpnym
brzegam odcce byoby |eszcze mne| mozwe. Po trzece, w
oge ne ma zadnego rodka, aby s przed tak
ewentuanoc nacze| zabezpeczyc, |ak przez prowadzene
swych s zbro|nych na pewne| szerokoc, co |uz poprzedno
odrzucmy. |eze s |uz raz na to zdecydowano, aby nacerac
rodkem, a bok kryc armam, ktre pozostawa s w tye po
prawe| ewe| strone, to naezaoby przy kazdym
neszczwym wypadku take| arm ucekac w ty, a z takego
natarca, oczywce, newee by wynko.
Wcae ne mozna powedzec, ze Bonaparte zanedba swo|e
bok. Przecw Wttgenstenow wystaw przewaza|ce sy; pod
Ryg stan odpowedn korpus obznczy, ktry tam by
zbdny, a na poudnu Schwarzenberg ma 50 ty. udz by
sne|szy od Tormasowa, a prawe wystarcza na Czczagowa, do
tego dochodzo |eszcze 30 ty. udz pod Yctorem w porodku
na tyach. Nawet w stopadze, a wc w decydu|cym
momence, kedy rosy|ske sy zbro|ne |uz s wzmocny, a
francuske bardzo osaby, przewaga Ros|an na tyach arm
gwne| ne bya |eszcze tak weka, Wttgensten, Czczagow
Sacken me razem 110 ty. udz. Schwarzenberg, Regner,
Yctor, Oudnot St. Cyr posada efektywne |eszcze 80 ty.
udz. Na|przezorne|szy genera w dzaanach zaczepnych ne
powcby swom ankom powazne|szych s.
Gdy Bonaparte z tych 600 ty. udz, ktrzy w 1812 r.
przekroczy Nemen, zamast 50 ty., ktre ze
Schwarzenbergem, Regnerem Mac Donadem powrcy z
Ros|, przyprowadz 250 ty., co przy unkncu bdw, |ake
mu wytknmy, byo mozwe, to byaby to tyko neszczwa
kampana. Teora ne maaby nc do zarzucena, gdyz utrata
ponad poowy arm w takm wypadku ne |est nczym
nezwykym tyko pozorne wygda tu tak grone z powodu
weke| ska.
Tye o dzaanu gwnym, |ego wymaganym kerunku |ego
neunknonych nebezpeczenstwach. |eze chodz o dzaana
drugorzdne, to przede wszystkm twerdzmy: mus byc |eden
wspny ce da wszystkch, ae tak postawony, aby ne
hamowa dzaanoc poszczegnych czc. |eze mamy
posuwac s z re|onu grnego donego Renu oraz z Hoand na
Franc|, aby poczyc s pod Paryzem, a zadna arma ne ma
s na nc wazyc o e moznoc unkac zetknca s z przecw-
nkem az do czasu osgnca tego poczena, to nazywamy
to panem zgubnym. Powsta|e konecznoc rozwazena tego
tr|dzenego ruchu, ktry wprowadza do posuwana s kazde|
czc wahane, nezdecydowane nemaoc. Lepe| |est
wyznaczyc kazde| czc arm wasne zadane, a |ednoc
przewdzec tyko tam, gdze poszczegne dzaana same przez
s stan s |ednoc.
Tak podza, aby po kku marszach s znowu poczyc,
zdarza s prawe na wszystkch wo|nach |est zawsze w
grunce rzeczy pozbawony sensu. |eze |estemy podzeen, to
musmy wedzec daczego to ,daczego" mus byc spenone
ne moze poegac tyko na pne|szym poczenu s |ak w
kadryu. Naezy zatem, |eze sy zbro|ne posuwa| s na
rozdzeonych teatrach wo|ennych, wyznaczyc kazde| arm
zadane da sebe, w ktrym moze ona wyczerpac sw s
uderzenow. Ostatne uderzene nastpu|e ze wszystkch stron
o to wane chodz, a ne o to, aby wszyscy odne tyko
wzgdne korzyc.
|eze roa przypada|ca pewne| arm |est da ne| za trudna,
gdyz neprzy|ace zastosowa nny podza s, nz
przewdywamy, dozna ona porazek, ne moze to ne
pownno wywerac zadnego wypywu na czynnoc pozostaych,
w przecwnym wypadku zwrcbymy |uz od samego pocztku
prawdopodobenstwo ognego sukcesu przecwko sobe
samym. Tyko wwczas, gdy wkszoc spotka neszczce ub
przydarzy s to czc gwne|, moze pownno to mec wpyw
na pozostae sy, wtedy bowem zachodz wypadek chybonego
panu.
Wane ta regua dotyczy arm oddzaw, ktre
pocztkowo byy przeznaczone do obrony na skutek |e|
powodzena mog prze|c do natarca, |eze neepe| |est
przerzucc te zbdne sy zbro|ne do re|onu gwne| ofensywy,
co zasadnczo zaezy od poozena geogracznego teatru
wo|ennego.
Co stane s w tych okocznocach z geometrycznym
ksztatem, tzn. z dopasowan do terenu form |ednoc
caego natarca, co z bokam tyam ssednch oddzaw
pobte| czc s?
Wane to zamerzamy w gwne| merze zwaczac. To
ske|ane wekego natarca w geometryczny czworobok |est
zabkanem s w faszywym systeme myowym.
W rozdzae ptnastym ksg trzece| wykazamy, ze
geometryczny eement w strateg ne wywera takego wpywu
|ak w taktyce, w tym me|scu chcemy powtrzyc |edyne
rezutat, ze szczegne przy natarcu rzeczywste sukcesy w
poszczegnych punktach zasadnczo wce| zasugu| na
uwag nz gura, ktra z tego natarca stopnowo moze s
wyanac wskutek rznorodnych sukcesw.
W kazdym raze |est rzecz pewn, ze na wekch obszarach
strategu wzgdy decyz|e, ktre powodu| geometryczne
poozene poszczegnych czc, pownny suszne byc
pozostawone naczenemu wodzow, ze zatem zaden z
podegych mu dowdcw ne ma prawa pytac o to, co rob |ego
ssad, a czego ne rob, a pownen bezwzgdne dzyc do
swego ceu. |eze przez to rzeczywce powstane
dysproporc|a, to odgrne zawsze |eszcze mozna temu na czas
zaradzc. Tym samym zostane zasadncze zo dzaana
podzeonym sam usunte, a manowce to, ze zamast
reanych rzeczy mesza s w przebeg wydarzen szereg obaw
przypuszczen, ze kazdy przypadek odb|a s ne tyko na te|
czc s zbro|nych, ktre| dotyczy, ecz rwnez na caoc, ze
osobstym sabostkom anmoz|om podegych dowdcw
otwera s szeroke poe do popsu.
Werzymy, ze ten pogd tyko wwczas wyda|e s
paradoksany, |eze newystarcza|co dugo nedostateczne
powazne studu|e s hstor wo|en, ne oddzea rzeczy
waznych od newaznych ne docena caego wpywu udzkch
sabostek.
|eze |uz w taktyce trudno uzyskac szczwy wynk w
natarcu kkoma rozdzeonym koumnam za pomoc
dokadnego zharmonzowana wszystkch czc, |ak to gosz
wszyscy dowadczen, to o e trudne|sze ub racze| cakowce
nemozwe to bdze w strateg, gdze rozdza s |est o wee
wkszy. Gdyby zatem to stae harmonzowane wszystkch
czc byo neodzownym warunkem sukcesu, to naezaoby
take strategczne natarce cakowce zarzucc. Z|edna| strony
|ednak ne zaezy od nasze| wo, aby go cakowce zanechac,
gdyz mog do tego zmuszac okocznoc, nad ktrym ne
posadamy zadne| wadzy, z druge| strony w taktyce stae
harmonzowane dzaana w kazde| chw ne |est nawet
potrzebne, a tym mne| w strateg. W ostatne| trzeba wc tym
bardze| tego zanechac tym bardze| trzymac s tego, aby
kazde| czc przydzeac samodzen czc pracy.
Do powyzszego musmy dodac |eszcze wazn uwag,
dotyczy ona dobrego podzau r.
W atach 1793 1794 austracke sy gwne zna|doway s
w Nderandach, a pruske nad grnym Renem. Austracke
oddzay zostay wysane z Wedna do Conde Yaencennes
krzyzoway s z pruskm, ktre zdzay z Berna do Landau.
Austracy me tam co prawda bronc swoch beg|skch
prownc| gdyby ponadto we francuske| Fandr dokona
zdobyczy, byoby to m bardzo na rk, ae to wszystko ne byo
dostatecznym argumentem. Po merc ksca Kauntza
austrack mnster Thugut przeforsowa decyz| cakowtego
opuszczena Nderandw, aby bardze| skoncentrowac swe sy.
W stoce rzeczy Austracy me do Fandr dwukrotne tak
daek drog |ak do Azac|, a w czase, kedy te sy zbro|ne byy
skazane na ogranczon przestrzen musay byc utrzymywane
za gotwk, ne byo to drobnostk. |ednak mnster Thugut
ma wdoczne |eszcze nny zamar: chca on mocarstwa
zanteresowane obron Nderandw! donego Renu - Hoand,
Ang Prusy - zmusc przez nage nebezpeczenstwo do
pod|ca wkszego wysku. W swo|e| kakuac| |ednak pomy
s, gdyz wwczas w zaden sposb ne mozna byo poradzc
sobe z pruskm gabnetem. W kazdym raze poczynana te
wykazu| wpyw nteresu potycznego na przebeg wo|ny.
Prusy w Azac| ne may czego bronc an tez zdobywac.
Marsz w 1792 r. przez Lotaryng do Szampan by z ch strony
tyko rycerskm gestem. Skoro to pod nacskem okocznoc |uz
ne wystarczao, kontynuoway one wo|n |uz tyko z
poowcznym zanteresowanem. Gdyby oddzay pruske
znaazy s w Nderandach, byyby one w bezporedne|
stycznoc z Hoand, ktr czcowo mogy uwazac za sw|
wasny kra|, gdyz Prusy podby | w 1787 r., osanay dony Ren
w konsekwenc| t czc monarch pruske|, ktra bya
poozona na|bze| teatru wo|ny. Rwnez z Ang Prusy z
powodu subsydw zna|doway s na stope bzszego stosunku
so|usznczego, ktry w tych okocznocach ne mg tak atwo
wyrodzc s w podstp, |akego dopuc s wwczas gabnet
prusk.
Mozna byo spodzewac s o wee epszego skutku, gdyby
Austracy skoncentrowa swe sy gwne nad grnym Renem,
Prusacy wszystke sy w Nderandach, a Austracy pozostaw
tu tyko odpowedn korpus.
Gdyby w 1814 r. zamast przedsborczego Bechera
postawono na czee arm ske| generaa Barkaya, a
Bechera zatrzymano pod Schwarzenbergem przy arm
gwne|, to kampana byaby s prawdopodobne cakowce ne
powoda.
Gdyby przedsborczy Laudon znaaz s w me|scu arm
Rzeszy, zamast trzymac sw| teatr wo|ny w na|sne|szym
punkce monarch pruske|, manowce na Ssku, wo|na
sedmoetna przy|aby prawdopodobne nny obrt. Aby to
bze| rozwazyc, musmy rozpatrzyc poszczegne przypadk z
punktu wdzena ch zasadnczych rznc.
Perwszy wypadek zachodz, |eze prowadzmy wo|n
wspne z nnym mocarstwam, ktre wystpu| ne tyko |ako
nas sprzymerzency, ecz sarn s rwnez w wo|ne
zanteresowan.
Drug: |eze arma so|uszncza doczy s do pomocy.
Trzec: |eze |est mowa tyko o osobstych cechach
generaw.
Da obu perwszych wypadkw mozna postawc pytane, czy
epe| |est oddzay poszczegnych mocarstw zmeszac
cakowce, tak aby poszczegne arme skaday s z korpusw
poszczegnych mocarstw, |ak to nastpo w atach 1813
1814, ub czy naezy cakowce |e rozdzec, aby kazda z nch
dzaaa bardze| samodzene.
Perwszy sposb |est oczywce skuteczny, zakada |ednak
pewen stopen zaprzy|anena wspnoty nteresw, co
rzadko s zdarza. Przy takm csym, zespoenu s zbro|nych
wyodrbnene wasnych nteresw przez gabnety bdze o
wee trudne|sze, |eze za chodz o szkodwy wpyw
egostycznych pogdw dowdcw, to w tych warunkach moze
to zdarzac s tyko u nzszych dowdcw, a wc |edyne w
zakrese taktyk, to ne tak bezkarne dowone, |ak przy
cakowtym rozdzeenu. Przy cakowtym rozdzeenu s
wpywy te przechodz w dzedzn strateg dzaa| zatem w
decydu|cych pocgncach. |ednak, |ak powedzemy, do
tego trzeba rzadko spotykanego powcena ze strony rzdu.
W 1813 r. potrzeba zmusa wszystkch do p|ca w tym kerun-
ku mmo to ne mozna doc pochwac cesarza Ros|, ktry
wystp z na|wkszym sam zbro|nym na|bardze| przyczyn
s do powodzena, ze swo|e oddzay podporzdkowa pruskm
austrackm dowdcom, bez ambc| dzaana samodzen
arm rosy|sk.
|eze takego zespoena s zbro|nych ne mozna osgnc,
to cakowty ch podza |est oczywce epszy nz poowczny, a
na|gorsze |est zawsze to, |eze dwa| nezaezn wodzowe
rznych mocarstw zna|du| s na |ednym tym samym teatrze
wo|ny, |ak to czsto byo z Ros|anam, Austrakam arm
Rzeszy podczas wo|ny sedmoetne|. Przy cakowtym podzae
st czary, ktre musza byc pokonane, s bardze| rozozone
kazdy, pod nacskem swego czaru, bdze bardze| skory do
dzaana. |eze |ednak te czary s w cse| cznoc ze sob
ub zgoa na |ednym teatrze wo|ny, to ten wypadek ne
zachodz, a ponadto za woa |ednego parazu|e rwnoczene
sy drugego.
W perwszym z wyze| podanych przypadkw cakowty
rozdza s ne natraa na zadne trudnoc, gdyz naturane
zanteresowane kazdego mocarstwa zazwycza| wyznaczy |uz
nny kerunek da ch sy. W drugm przypadku moze tego
brakowac wtedy z reguy ne pozosta|e nc nnego, |ak
cakowce podporzdkowac s arm pomocncze|, |eze |e| sa
na to pozwaa, |ak to uczyn Austracy pod konec kampan
1815 r. Prusacy podczas kampan 1807 r. |eze chodz o
osobste cechy generaw, to wszystko wynka w tym wypadku
z ndywduanoc, ae |edne| ogne| uwag ne wono nam
przeoczyc, aby na czee podporzdkowanych arm ne stawac,
co zwyke s zdarza, dowdcw na|ostrozne|szych
na|przezorne|szych, ecz na|bardze| przedsborczych. Przy
rozdzeonym bowem dzaanu strategcznym na|wazne|sze
|est to, aby kazda czc dzene pracowaa, wykorzystywaa w
pen swe sy, przy czym bdy, ktre mog byc popenone na
|ednym punkce, bd wyrwnane przez zrcznoc na nnych.
Mozna zatem byc pewnym pene| dzaanoc wszystkch czc
tyko wwczas, |eze dowdcam s ruchw przedsborczy
udze, ktrych pcha naprzd pd wewntrzny wasne serce,
gdyz rzadko wystarcza tyko obektywne, zmne rozwazane
konecznoc dzaana.
Wreszce zauwazmy |eszcze, ze w wypadku gdy okocznoc
na to pozwaa|, naezy oddzay dowdcw uzywac zaezne
od ch przeznaczena warunkw terenowych zgodne z ch
wacwocam. Manowce: arme stae, dobre oddzay, czn
|azd, starych, ostroznych, rozumnych wodzw - w otwartym
terene; mc| kra|ow, pospote ruszene, modych
przedsborczych dowdcw - w asach, w grach na prze-
czach, arme pomocncze w bogatych prownc|ach, wedug ch
wasnego wyboru.
To, co dotychczas powedzemy w ognoc, a w
nne|szym rozdzae w szczegnoc o pane wo|ny
nastawonym na pokonane neprzy|acea, mao na my
przede wszystkm uwypukene |ego ceu, a nastpne podane
zasad, ktrym naezy s kerowac przy wyborze rodkow drg.
Chcemy w ten sposb |asno sobe uwadomc, czego od take|
wo|ny s zda pownno s od ne| zdac. To co koneczne
ogne chcemy uwydatnc, ndywduanemu
przypadkowemu pozostawc uz, rzne za ,wdz m s",
zongerk myow, rzeczy fantastyczne abo sostyczne -
wyemnowac. |eze ten ce osgnmy, to uwazamy zadane
nasze za spenone.
Ten, kto s zdzw, ze ne znaaz tu nc o om|anu rzek,
wykorzystanu gr z uwag na domnu|ce wynosoc, unkanu
snych pozyc| kuczowych punktw kra|u, ten nas ne
zrozuma sdzmy, ze ne zrozuma on |eszcze wo|ny w |e|
wekch powzanach.
W poprzednch ksgach scharakteryzowamy te
przedmoty ogne doszmy do wnosku, ze s one o wee
sabsze| natury, anze s to powszechne sdz. Tym bardze|
ne mog ne pownny one w wo|ne ma|ce| na ceu pokonane
przecwnka odegrac weke| ro, a manowce take|, ktra
maaby wpyw na caoksztat panu wo|ny.
Zorganzowanu naczenego dowdztwa powcmy przy
koncu nne|sze| kszk oddzeny rozdza.
Ten rozdza chcemy zakonczyc pewnym przykadem.
|eze Austra, Prusy, Zwzek Nemeck, Nderandy Anga
decydu| s na wo|n przecwko Franc|, przy czym Ros|a
pozosta|e neutrana, wypadek, ktry od stu pcdzescu at
tak czsto s |uz powtarza, to s one w stane prowadzc wo|n
zaczepn zmerza|c do pokonana neprzy|acea. Mmo
bowem swe| wekoc potg Franc|a moze znaec s w
take| sytuac|, ze wksza czc |e| panstwa zostane zaana
przez neprzy|aceske arme, stoca dostane s w ch
posadane, a poza Ros| ne bdze mocarstwa, ktre mogoby
|e| skuteczne pomc. Hszpana ezy zbyt daeko nekorzystne,
panstwa Ita s tymczasem zbyt kruche sabe.
Wymenone kra|e rozporzdza| bez swoch
pozaeurope|skch posadoc ponad
sedemdzescopcomonow udnoc, podczas gdy
Franc|a posada |edyne 30 mn, a arma, ktr w powazne
pomyane| wo|ne przecwko Franc| mogyby one wystawc,
przedstawaaby s, skromne czc, nastpu|co:
Austra - 250 tys. udz
Prusy - 200 tys.
Pozostae Nemcy - 150 tys.
Nderandy - 75 tys.
Anga - 50 tys.
------------------------------------------------
Razem - 750 tys.
|eze arme te wystp w pene| se b| owe|, to bardzo
prawdopodobne bd one o wee przewyzszay sy, ktre
Franc|a moze przecwstawc, gdyz kra| ten za czasw
Bonapartego ngdy ne wystaw masy bo|owe| o podobne| se.
Obczywszy zaog twerdz magazynw, oddzay dozoru|ce
wybrzezy tp., ne bdzemy wtp w znaczn przewag na
gwnym teatrze wo|ennym, a na ne| przecez przede
wszystkm opera s ce pokonana neprzy|acea.
Punkt czkoc panstwa francuskego stanow |ego sy
zbro|ne Paryz, Ceem sprzymerzonych mus byc zwyczene
ch w |edne| ub kku btwach gwnych, zdobyce Paryza
odrzucene resztek neprzy|aceskch arm poza Loar. Serce
monarch francuske| ezy mdzy Paryzem a Brukse, tam
granca przebega w odegoc |edyne trzydzestu m od
stocy. |edna czc sprzymerzonych, a manowce Angcy, Ho-
endrzy, Prusacy nemecke panstwa pnocne ma| tam swo|
naturan podstaw wy|cow, ch kra|e ez po czc w
pobzu, po czc tuz za n. Austra Nemcy poudnowe mog
wygodne prowadzc t wo|n |edyne z re|onu grnego Renu.
Na|bardze| naturany kerunek wyprowadza na Troyes Paryz
abo na Orean. Oba uderzena z Nderandw z grnego Renu
s zatem cakowce bezporedne newymuszone, krtke
sne, oba prowadz na punkt czkoc neprzy|acea. Na te
dwa kerunk pownny zatem byc podzeone wszystke sy
zbro|ne Franc|.
|edyne dwa wzgdy oddaa| nas od prostoty tego panu.
Austracy ne ogooc Ita, bd w kazdym wypadku chce
zostac tam panam sytuac|. Ne zaryzyku|, aby osanac Ita
|edyne poredno przez uderzene na Paryz. W potyczne|
sytuac| tego kra|u ten zamar uboczny zasugu|e na wzce pod
uwag. Byoby |ednak zdecydowanym bdem, gdyby z tym
maa byc zwzana stara, tak czsto pode|mowana dea
natarca na poudnow Franc| z re|onu Ita z te| przyczyny
mayby s znaec tam take sy, ktrych Itaa |edyne do
zabezpeczena s przed nespodzewanym wypadkam w
perwsze| kampan wcae ne potrzebowaa. Tyko tye ma
pozostac w Ita tyko tye wono odcgnc od gwnego
dzaana, |eze ne chcemy sprzenewerzyc s gwne| de:
|ednoc panu skupenu s.
Chcec Franc| opanowac nad Rodanem, to |akby chcec
podnec muszket za konec |ego bagnetu. Ae |ako
drugorzdne dzaane naezy natarce na poudnow Franc|
potpc, gdyz budz ono nowe sy przecwko nam. Kazdorazowo
gdy naceramy na odeg prownc|, naruszamy nteresy
czynnoc, ktre w przecwnym wypadku drzemayby. |edyne
wwczas, gdyby s okazao, ze sy pozostawone w Ita s za
duze do samego zabezpeczena tego kra|u, musz wc
pozostac neczynne, natarce stamtd na poudnow Franc|
byoby usprawedwona.
Datego powtarzamy: woske sy zbro|ne musz byc
utrzymane na tak nskm pozome, |ak tyko na to pozwaa|
okocznoc to wystarczy, |eze Austracy ne chc w |edne|
kampan utracc caego kra|u. W naszym przykadze
przy|mu|emy sy te na 50 ty. udz,
Nastpnym wzgdem |est poozene Franc| |ako kra|u
nadmorskego. Ponewaz Anga na morzu ma przewag, wynka
std duza wrazwoc Franc| wzduz caego wybrzeza Atantyku
w zwzku z tym konecznoc mne| ub wce| snego
obsadzena wybrzezy. Przy sabe| nawet obsadze granca
Franc| zosta|e przez to potro|ona std wynku, ze arme fran-
cuske zna|du|ce s na teatrach wo|ny musz oddac pewn
czb s. Oddzay desantowe w se 20 ty. do 30 ty. udz,
ktrym Anga rozporzdza nm zagraza Franc|, bd
absorboway prawdopodobne dwu - a moze trzykrotne tak
czb s francuskch, przy czym trzeba pamtac ne tyko o
oddzaach, ae o pendzach, armatach td. potrzebnych da
oty bater nadbrzeznych. Przy|m|my, ze Angcy uzy| w tym
ceu 25 ty. udz.
Nasz pan wo|ny poegaby po prostu na tym, ze: po perwsze, w
Nderandach skoncentru|e s
200 ty. Prusakw
75 ty. Hoendrw
25 ty. Angkw
50 ty. Nemcw pnocne|
Rzeszy
------------
Razem: 350 ty, udz,
z czego okoo 50 ty. stanowoby zaog twerdz
przygrancznych, a 300 ty. ruszyo na Paryz, aby wydac
armom francuskm btw wan.
Po druge, nad grnym Renem skoncentru|e s 200 ty.
Austrakw 100 ty. Nemcw poudnowe| Rzeszy, aby
rwnoczene wyruszyc z arm nderandzk to w kerunku na
grn Sekwan, a nastpne na Loar rwnez wydac
neprzy|aceskm armom btw wan. Nad Loar zcz s
prawdopodobne oba uderzena w |edno.
Sprawa zasadncza |est tym samym ustaona. To, co dae|
|eszcze mamy do powedzena, dotyczy w gwne| merze
usunca faszywych po|c przedstawa s nastpu|co:
Po perwsze, dzenem dowdcw pownno byc szukane
nakazane| btwy gwne| wydane |e| przy takm stosunku s
w takch warunkach, ktre roku| decydu|ce zwycstwo. Temu
ceow musz on wszystko powcc, a przy obzenach,
otoczenach obsadzanach radzc sobe mozwe na|mne|sz
czb s. |eze on, skoro wkrocz na teren neprzy|acesk,
roze|d s w kerunkach ekscentrycznych, podobne |ak
Schwarzenberg to uczyn w 1814 r., to wszystko |est stracone.
Sprzymerzency w 1814 r. zawdzcza| tyko saboc Franc| to,
ze w perwszych czternastu dnach ne zostao wszystko
rzeczywce stracone. Natarce ma byc podobne do szybko
ecce| strzay, a ne do bank mydane|, ktra rozedme s az
do pknca.
Po druge, Szwa|car naezy pozostawc |e| wasnym som.
|eze zachowa neutranoc, bdzemy nad grnym Renem me
dobry punkt oparca. |eze Franc|a | napadne, to nech
Szwa|cara bron swe| skry, do czego nada|e s z wce| nz
|ednego wzgdu. Nc bardze| gupego, |ak przypsywane
Szwa|car z uwag na to, ze |est ona na|wyze| poozonym
kra|em w Europe, geograczne domnu|cego wpywu na
wydarze-
na wo|enne. Tak wpyw stne|e |edyne pod pewnym, bardzo
ogranczonym warunkam, ktrych tu zupene ne ma. |eze
przecwko Francuzom toczy s ofensywa w sercu ch kra|u, to
ne mog on pode|mowac powazne| ofensywy ze Szwa|car an
na Ita, an na Szwab, a |uz w zadnym wypadku ne moze
wchodzc w rachub wysoke poozene tego kra|u |ako
decydu|ca okocznoc w te| sprawe. Korzyc strategcznego
domnowana |est przede wszystkm w gwne| merze wazn w
obrone, a co z te| waznoc przypada da natarca, moze
pokazac s w |ednym po|edynczym uderzenu. Kto tego ne
we, ten ne przemya sprawy do gb, |eze kedy w
przysze| naradze wadcw wodzw zna|dze s uczony ocer
sztabu generanego, ktry z zatroskanym czoem tak
mdroc s popsze, to uzna|emy to z gry za czcz bzdur
wyrazamy zyczene, aby przy take| naradze znaaz s |ak
dzeny rbacz, dzecko zdrowego udzkego rozsdku, ktry by
mu to sowo odc przy samych ustach.
Po trzece, przestrzen mdzy obu natarcam pozostawamy
prawe bez zadne| uwag. Podczas gdy 600 ty. udz zgromadz
s w odegoc 30 do 40 m od Paryza, aby uderzyc w serce
panstwa francuskego, czy musmy |eszcze o tym pamtac, aby
osanac rodkowy Ren, a wc Bern, Drezno, Weden
Monachum? To ne byoby zgodne z udzkm rozsdkem. Czy
trzeba osanac komunkac|e? To ne byoby newazne, ae wtedy
mozna by ogczne szybko do|c do tego, ze te| osone naezy
nadac s wag natarca, wc posuwac s zamast na dwch
kerunkach, do czego bezwarunkowo zmusza poozene panstw,
na trzech, do czego ono ne zmusza, a te trzy urosyby
nastpne moze do pcu, a nawet sedmu w ten sposb
weszaby znowu caa stara tana na porzdek dzenny.
Nasze oba natarca ma| kazde sw| ce: uzyte sy
prawdopodobne znaczne przewyzsza| neprzy|aceske. |eze
kazde p|dze mao naprzd, to oczywce oba bd
korzystne na sebe wza|emne oddzayway. Gdyby |edno z
tych natarc s ne powodo, gdyz neprzy|ace sy swe
podze nerwnomerne, to suszne naezy oczekwac, ze
sukces drugego sam przez s to napraw, to |est ten
prawdzwy zwzek mdzy nm. Zwzek, ktry rozcga s na
wypadk poszczegnych dn, ne moze przy te| odegoc
mdzy nm stnec, one go ne potrzebu| datego
bezporedna, a racze| prosta cznoc mdzy nm ne posada
duze| wartoc.
Neprzy|ace, ktry |est zaatakowany w swom na|czuszym
me|scu, tak ne bdze mg uzyc powazne|szych s da
przerwana te| cznoc. Mozna by |edyne obawac s tego, ze
przerwana mog dokonac oddzay partyzancke przy poparcu
udnoc, tak ze neprzy|ace ne utrac tu zadnych s zbro|nych.
Aby temu zapobec, wystarczy, aby od Trewru posuwa s
korpus skada|cy s z 10 do 15 ty. udz, zwaszcza kawaer,
w kerunku na Rems; to wystarczy, aby prze|c do porzdku
dzennego nad partyzantk posuwac s na wysokoc wekch
arm. Ten korpus ne ma zamykac twerdz an tez ch
dozorowac, a tyko mdzy nm przemaszerowac, ne ma
utrzymywac zadnych staych baz kazd przewag om|ac w
|akmkowek dowonym kerunku. Weke neszczce ne
pownno go spotkac, a |eze to s przydarzy, ne bdze;
wekm zem da caoc. W tych okocznocach tak korpus
prawdopodobne wystarczy da utworzena punktu porednego
mdzy tym dwoma natarcam.
Po czwarte, oba dzaana drugorzdne, manowce arma
austracka w Ita angeska arma desantowa mog dzyc do
swego ceu wedug na|epszych zasad. |eze ne bd
prznowac, to w zasadze go |uz osgny, w zadnym
wypadku ne mozna uzaeznac od nch w |akkowek sposb
|ednego z natarc gwnych.
|estemy mocno przekonam, ze w ten sposb Franc|a bdze
kazdorazowo pokonana ukarana, |eze uderzy |e| do gowy
pycha, przez ktr ucskaa Europ przez sto pcdzest at.
Tyko po tamte| strone Paryza nad Loar mozna od ne| uzyskac
warunk, ktre s potrzebne da spoko|u Europy. Tyko w ten
sposb uwdoczn s szybko stosunek udnoc 30 mn do 75
mn., ae ne tak, |ak to s dzao od stu pcdzescu at, gdy
Franc|a bya otaczana percenem arm od Dunkerk po
Genu, przy czym dawano perwszenstwo pcdzescu
drobnym ceom, a zaden ne by doc wek, aby pokonac
gnunoc oraz hamu|ce obce wpywy, ktre wystpu|
weczne na nowo bd wystpoway, szczegne w armach
sprzymerzonych.
|ak mao odpowada| mne|szemu panow obecne
tymczasowe pany nemecke| arm zwzkowe|, czytenk sam
zrozume. W te| konsteac| rdzen nemecke| potg tworzy
federacy|na czc Nemec, a Prusy Austra przezen osabone
zatraca| swo| naturan wag. Panstwo federacy|ne stanow w
czase wo|ny bardzo sprchnay trzon; ne ma tam |ednoc,
energ, rozsdnego wyboru wodzw, autorytetu
odpowedzanoc.
Austra Prusy s da Rzeszy nemecke| naturanym
orodkam uderzena, one tworz punkt wypadowy, s kng,
one s panstwam monarchstycznym, przyzwycza|onym do
wo|ny, ma| swo|e okreone nteresy, nezaezn wadz
gru| nad wszystkm nnym. Na tych naturanych nach
wytycznych mus operac s przygotowane wo|ny, a ne na
faszywe| de |ednoc, ktra tu |est nemozwa. A ten, kto
przeoczy mozwoc, zapatrzywszy s na nemozwoc, |est
gupcem.
SPIS TRECI
Notatki autora dotyczce dziea O wojnie................................................................................................................3
Przedmowa utora....................................................................................................................................................!
"SI#$ PIER%S&.............................................................................................................................................'(
O naturze wojny......................................................................................................................................................'(
RO&)&I* PIER%S&+........................................................................................................................................''
Co to je,t wojna-.....................................................................................................................................................''
'. %,t./.............................................................................................................................................................''
0. Okre12enie /oj.cia.........................................................................................................................................''
3. 34ycie ,iy a4 do o,tateczno1ci.....................................................................................................................'0
5. Ce2em je,t o6ezwadnienie wro7a.................................................................................................................'3
8. "ra9cowe na/i.cie ,i...................................................................................................................................'5
:. ;ody<ikacje wywoane /rzez rzeczywi,to1=................................................................................................'8
>. %ojna nie je,t ni7dy aktem odo,o6nionym..................................................................................................':
!. %ojna nie ,kada ,i. z jedne7o ty2ko kr?tkotrwae7o uderzenia..................................................................':
@. %ynik wojny nie je,t ni7dy 6ezwz72.dny.....................................................................................................'!
'(. Prawdo/odo6ie9,twa rzeczywi,to1ci za,t./uj kra9cowo1= i 6ezwz72.dno1= /oj.=.................................'!
''. Ce2 /o2ityczny wy,t./uje /onownie...........................................................................................................'!
'0. Nie wyja1nia to jednak za,toju w dziaaniacA wojennycA..........................................................................0(
'3B Cedna ty2ko /rzyczyna mo4e w,trzyma= dziaania wojenneB i toB jak ,i. zdajeB ,/owodowana zaw,ze
/rzez jedn ty2ko ze ,tron wa2czcycA..............................................................................................................0(
'5. )ziaania wojenne o,i7ay6y /rzez to ci7o1= do/rowadzajc je znowu do o,tateczno1ci...................0'
'8. %y,uwa ,i. w ten ,/o,?6 za,ad. 6ie7unowycA /rzeciwie9,tw.................................................................00
':. Natarcie i o6rona , to rzeczy r?4ne7o rodzaju i nier?wnej ,iyD za,ady 6ie7unowo1ci /rzeciwie9,tw nie
da ,i. wi.c do nicA za,to,owa=.........................................................................................................................00
'>. )ziaanie za,ady 6ie7unowo1ci /rzeciwie9,tw cz.,tokro= 6ywa niweczone /rzez /rzewa7. o6rony nad
natarciem i tym ,i. tumaczy za,t?j w dziaaniacA wojennycA.........................................................................03
'!. )ru7a /rzyczyna /o2e7a na niedokadnym /ojmowaniu /oo4enia...........................................................03
'@. Cz.,to zdarzajce ,i. okre,y za,toju w dziaaniacA wojennycA odda2aj wojn. je,zcze 6ardziej od za,ady
6ezwz72.dnej i czyni j w je,zcze wi.k,zym ,to/niu racAunkiem /rawdo/odo6ie9,twa..............................05
0(. Erakuje zatem je,zcze ty2ko /rzy/adkuB a6y u/odo6ni= wojn. do 7ryB a wa1nie w /rzy/adki wojna
6ardzo o6<ituje..................................................................................................................................................08
0'. wojna ,taje ,i. 7r zar?wno /rzez ,w?j cAarakter o6iektywnyB jak i ,u6iektywny....................................08
00. )ucAowi 2udzkiemu od/owiada to na o7? naj6ardziej..............................................................................0:
03. %ojna je,t jednak zaw,ze /owa4nym 1rodkiem do /owa4ne7o ce2u. E2i4,ze jej okre12enie.....................0:
05. %ojna je,t ty2ko da2,zym ci7iem /o2ityki /rowadzonej innymi 1rodkami...............................................0!
08. R?4norodno1= wojen...................................................................................................................................0!
0:. "a4d wojn. mo4na uwa4a= za dziaanie /o2ityczne.................................................................................0@
0>. Po72d /owy4,zy /ozwa2a w wyniku zrozumie= Ai,tori. wojen i u7runtowa= /od,tawy teorii................0@
0!. %yniki d2a teorii..........................................................................................................................................3(
RO&)&I* )R3$I...............................................................................................................................................3'
Ce2e i 1rodki wojny.................................................................................................................................................3'
RO&)&I* TR&ECI..............................................................................................................................................53
$eniu,z wojenny.....................................................................................................................................................53
RO&)&I* C&%RT+........................................................................................................................................8@
O nie6ez/iecze9,twie na wojnie.............................................................................................................................8@
RO&)&I* PIFT+................................................................................................................................................:'
%y,iek <izyczny na wojnie....................................................................................................................................:'
%iadomo1ci /odcza, wojny...................................................................................................................................:3
RO&)&I* SIG);+............................................................................................................................................:8
Tarcie na wojnie......................................................................................................................................................:8
RO&)&I* GS;+................................................................................................................................................:!
3wa7i ko9cowe do k,i.7i /ierw,zej......................................................................................................................:!
"SI#$ )R3$...................................................................................................................................................>(
Teoria wojny...........................................................................................................................................................>(
RO&)&I* PIER%S&+........................................................................................................................................>'
Podzia ,ztuki wojennej..........................................................................................................................................>'
RO&)&I* )R3$I...............................................................................................................................................>!
Teoria wojny...........................................................................................................................................................>!
'. Pocztkowo /rzez H,ztuk. wojennI rozumiano ty2ko /rzy7otowanie ,i z6rojnycA..................................>!
0. %ojna /rzejawia ,i. najwcze1niej w ,ztuce o62.4niczej...............................................................................>!
3. Na,t./nie /ojawia ,i. taktyka......................................................................................................................>@
5. %a1ciwe /rowadzenie wojny /rzejawiao ,i. ty2ko cza,ami i to jak6y ukradkiem....................................>@
8. Rozwa4ania wydarze9 wojennycA wywoay /otrze6. teorii.......................................................................!(
:. )4enie do ,tworzenia nauki /ozytywnej.....................................................................................................!(
>. O7raniczenie teorii do /rzedmiot?w materia2nycA.......................................................................................!(
!. Przewa7a 2icze6na.........................................................................................................................................!'
@. &ao/atrzenie woj,ka......................................................................................................................................!'
'(. Eaza.............................................................................................................................................................!'
''. Jinie wewn.trzne........................................................................................................................................!0
'0. %,zy,tkie te /r?6y na2e4y odrzuci=............................................................................................................!0
'3. %yczaj one 7eniu,z z re7uy o7?2nej.....................................................................................................!3
'5. Trudno1ci teorii od cAwi2i zaj.cia ,i. wie2ko1ciami ducAowymi................................................................!3
'8. Na wojnie nie wo2no wyk2ucza= wie2ko1ci ducAowycA.............................................................................!5
':. $?wna trudno1= teorii /rowadzenia wojny...............................................................................................!5
'>. Pierw,za wa1ciwo1=K ,iy i w/ywy ducAowe Lwro7ie uczucieM................................................................!8
'!. %/yw nie6ez/iecze9,twa Lm.,twoM..........................................................................................................!8
'@. &akre, w/ywu wywierane7o /rzez nie6ez/iecze9,two.............................................................................!:
0(. Inne ,iy uczucia..........................................................................................................................................!:
0'. %a1ciwo1ci umy,u....................................................................................................................................!>
00. & rozmaito1ci indywidua2no1ci ducAowycA wy/ywa rozmaito1= dr?7 wiodcycA do ce2u......................!>
03. %a1ciwo1= dru7aK 4ywa reakcja................................................................................................................!>
05. %a1ciwo1= trzeciaK nie/ewno1= w,ze2kicA danycA...................................................................................!!
08. Nauka /ozytywna je,t niemo42iwa..............................................................................................................!!
0:. %yj1cia umo42iwiajce teori. Ltrudno1ci nie w,z.dzie , r?wnie wie2kieM................................................!@
0>. Teoria /owinna 6y= rozwa4aniemB a nie doktryn......................................................................................!@
0!. Ten /unkt widzenia umo42iwia i,tnienie teorii i u,uwa jej ,/rzeczno1= z /raktyk...................................@'
0@. Teoria rozwa4a wi.c i,tot. ce2?w i 1rodk?w. Ce2e i 1rodki w taktyce........................................................@'
3(. Oko2iczno1ci towarzy,zce zaw,ze u4yciu 1rodk?w..................................................................................@'
3'. Teren............................................................................................................................................................@0
30. Pora dnia......................................................................................................................................................@0
33. Po7oda.........................................................................................................................................................@0
35. Ce2e i 1rodki ,trate7ii..................................................................................................................................@3
38. Oko2iczno1ci towarzy,zce u4yciu tycA 1rodk?w.......................................................................................@3
3:. Oko2iczno1ci wytwarzaj nowe 1rodki........................................................................................................@3
3>. Strate7ia /oznaje te 1rodki i ce2e ty2ko z do1wiadczenia............................................................................@5
3!. Cak da2eko na2e4y zaj1= w ana2izie 1rodk?w...............................................................................................@5
3@. %ie2kie u/ro,zczenie wiedzy......................................................................................................................@8
5(. 3/ro,zczenie to wyja1nia ,zy6ki rozw?j ta2entu wie2kie7o wodza oraz d2acze7o w?dz nie je,t uczonym@8
5'. )awniej,za ,/rzeczno1=..............................................................................................................................@:
50. Odmawiano z te7o /owodu /o4ytku w,ze2kiej wiedzy i /rzy/i,ywano w,zy,tko wrodzonym zdo2no1ciom
...........................................................................................................................................................................@:
53. %iedza mu,i od/owiada= ,tanowi,ku.........................................................................................................@>
55. %iedza na wojnie je,t 6ardzo /ro,taB 2ecz nie je,t zarazem z6yt atwa......................................................@>
58. Caka /owinna 6y= ta wiedza........................................................................................................................@>
5:. %iedza mu,i ,i. ,ta= umiej.tno1ci............................................................................................................@!
RO&)&I* TR&ECI............................................................................................................................................'((
Sztuka wojenna czy nauka wojenna.....................................................................................................................'((
'. % mowie /otocznej je,zcze ,i. to nie u,ta2io L3miej.tno1= a wiedza. Ce2em nauki je,t wycznie wiedzaB
ce2em ,ztuki NN umiej.tno1=M.................................................................................................................................'((
0. Trudno1= oddzie2enia /oznania od oceny L,ztuka wojennaM.............................................................................'('
3. %ojna je,t aktem ,to,unk?w /omi.dzy 2udOmi................................................................................................'('
5. R?4nica.............................................................................................................................................................'(0
RO&)&I* C&%RT+......................................................................................................................................'(3
;etodyzm.............................................................................................................................................................'(3
RO&)&I* PIFT+..............................................................................................................................................'(@
"rytyka.................................................................................................................................................................'(@
"SI#$ TR&ECI..............................................................................................................................................'0:
O ,trate7ii w o7?2no1ci.........................................................................................................................................'0:
RO&)&I* PIER%S&+......................................................................................................................................'0>
Strate7ia................................................................................................................................................................'0>
'. Eitwy mo42iwe na2e4y ze wz72.du na icA ,kutki uwa4a= za rzeczywi,te...................................................'3'
0. Podw?jny ce2 6itwy.....................................................................................................................................'30
3. Przykad.......................................................................................................................................................'30
5. Patrzc na t. ,/raw. inaczejB nadaje ,i. i innym rzeczom warto1= <a,zyw.............................................'33
RO&)&I* )R3$I.............................................................................................................................................'35
E2ementy ,trate7ii.................................................................................................................................................'35
RO&)&I* TR&ECI............................................................................................................................................'3:
%ie2ko1ci mora2ne................................................................................................................................................'3:
RO&)&I* C&%RT+......................................................................................................................................'3!
$?wne ,iy mora2ne.............................................................................................................................................'3!
RO&)&I* PIFT+..............................................................................................................................................'5(
Cnota woj,kowa....................................................................................................................................................'5(
RO&)&I* S&GST+..........................................................................................................................................'55
Odwa7a.................................................................................................................................................................'55
RO&)&I* SIG);+..........................................................................................................................................'5!
%ytrwao1=...........................................................................................................................................................'5!
RO&)&I* GS;+..............................................................................................................................................'8(
Przewa7a 2icze6na.................................................................................................................................................'8(
RO&)&I* )&IE%IFT+...................................................................................................................................'88
&a,koczenie..........................................................................................................................................................'88
RO&)&I* )&IESIFT+.....................................................................................................................................'8@
Pod,t./..................................................................................................................................................................'8@
RO&)&I* CE)ENST+...................................................................................................................................':'
Sku/ienie ,i w /rze,trzeni...................................................................................................................................':'
RO&)&I* )%3NST+...................................................................................................................................':0
Poczenie ,i w cza,ie..........................................................................................................................................':0
RO&)&I* TR&+NST+..................................................................................................................................':!
Odw?d ,trate7iczny..............................................................................................................................................':!
RO&)&I* C&TERNST+...............................................................................................................................'>'
Ekonomia ,i.........................................................................................................................................................'>'
RO&)&I* PI#TNST+....................................................................................................................................'>0
Czynniki 7eometryczneB to znaczy /rze,trzenne..................................................................................................'>0
RO&)&I* S&ESNST+...................................................................................................................................'>5
O za,toju w akcji wojennej...................................................................................................................................'>5
RO&)&I* SIE)E;NST+.............................................................................................................................'>@
CAarakter wojny dzi,iej,zej..................................................................................................................................'>@
RO&)&I* OSIE;NST+................................................................................................................................'!'
Na/i.cie i ,/ok?j..................................................................................................................................................'!'
)ynamiczne /rawo wojny....................................................................................................................................'!'
"SI#$ C&%RT............................................................................................................................................'!5
Eitwa.....................................................................................................................................................................'!5
RO&)&I* PIER%S&+......................................................................................................................................'!8
3wa7i o7?2ne........................................................................................................................................................'!8
RO&)&I* )R3$I.............................................................................................................................................'!:
CAarakter 6itwy dzi,iej,zej...................................................................................................................................'!:
RO&)&I* TR&ECI............................................................................................................................................'!!
O 6itwie w o7?2e...................................................................................................................................................'!!
RO&)&I* C&%RT+......................................................................................................................................'@0
O 6itwie w o7?2e...................................................................................................................................................'@0
Lci7 da2,zyM..........................................................................................................................................................'@0
RO&)&I* PIFT+..............................................................................................................................................'@@
&naczenie 6itwy....................................................................................................................................................'@@
RO&)&I* S&GST+..........................................................................................................................................0(0
)u7otrwao1= 6itwy.............................................................................................................................................0(0
RO&)&I* SIG);+..........................................................................................................................................0(5
Roz,trzy7ni.cie 6itwy...........................................................................................................................................0(5
RO&)&I* GS;+..............................................................................................................................................0'(
O6u,tronna decyzja ,toczenia 6itwy.....................................................................................................................0'(
RO&)&I* )&IE%IFT+...................................................................................................................................0'3
Eitwa wa2na..........................................................................................................................................................0'3
Roz,trzy7ni.cie 6itwy.....................................................................................................................................0'3
RO&)&I* )&IESIFT+.....................................................................................................................................0'!
Eitwa wa2na Lci7 da2,zyM.....................................................................................................................................0'!
%/yw zwyci.,twa.........................................................................................................................................0'!
RO&)&I* CE)ENST+...................................................................................................................................003
Eitwa wa2na Lci7 da2,zyM.....................................................................................................................................003
%ykorzy,tanie 6itwy.......................................................................................................................................003
RO&)&I* )%3NST+...................................................................................................................................00@
Strate7iczne 1rodki wykorzy,tania zwyci.,twa....................................................................................................00@
RO&)&I* TR&+NST+..................................................................................................................................03!
Odwr?t /o 6itwie /rze7ranej................................................................................................................................03!
RO&)&I* C&TE;ST+.................................................................................................................................05'
E?j nocny..............................................................................................................................................................05'
"SI#$ PIFT....................................................................................................................................................058
Siy z6rojne...........................................................................................................................................................058
RO&)&I* PIER%S&+......................................................................................................................................05:
3wa7i o7?2ne........................................................................................................................................................05:
RO&)&I* )R3$I.............................................................................................................................................05>
Teatr dziaa9 wojennycAB armiaB kam/ania..........................................................................................................05>
'. Teatr dziaa9 wojennycA..............................................................................................................................05>
0. rmia...........................................................................................................................................................05!
3. "am/ania....................................................................................................................................................05!
RO&)&I* TR&ECI............................................................................................................................................08(
Sto,unek ,i...........................................................................................................................................................08(
RO&)&I* C&%RT+......................................................................................................................................083
Sto,unek rodzaj?w 6roni......................................................................................................................................083
RO&)&I* PIFT+..............................................................................................................................................0:0
Eaza o/eracyjna....................................................................................................................................................0:0
RO&)&I* S&GST+..........................................................................................................................................0::
Jinie /ocze9.......................................................................................................................................................0::
RO&)&I* SIG);+..........................................................................................................................................0>(
Teren.....................................................................................................................................................................0>(
RO&)&I* GS;+..............................................................................................................................................0>5
Teren dominujcy.................................................................................................................................................0>5
"SI#$ S&GST................................................................................................................................................0>>
O6rona..................................................................................................................................................................0>>
Natarcie i o6rona...................................................................................................................................................0>!
'. Poj.cie o6rony.............................................................................................................................................0>!
0. "orzy1ci o6rony..........................................................................................................................................0>@
RO&)&I* )R3$I.............................................................................................................................................0!0
Caki ,to,unek mi.dzy natarciem i o6ron zacAodzi w taktyce..............................................................................0!0
RO&)&I* TR&ECI............................................................................................................................................0!8
Caki ,to,unek mi.dzy natarciem i o6ron zacAodzi w ,trate7ii............................................................................0!8
RO&)&I* C&%RT+......................................................................................................................................0!@
)o1rodkowo1= natarcia a od1rodkowo1= o6rony..................................................................................................0!@
RO&)&I* PIFT+..............................................................................................................................................0@3
CAarakter o6rony ,trate7icznej.............................................................................................................................0@3
RO&)&I* S&GST+..........................................................................................................................................0@8
&akre, 1rodk?w o6rony........................................................................................................................................0@8
RO&)&I* SIG);+..........................................................................................................................................3('
%zajemne oddziaywanie natarcia i o6rony.........................................................................................................3('
RO&)&I* GS;+..............................................................................................................................................3(3
Rodzaje o/oru.......................................................................................................................................................3(3
RO&)&I* )&IE%IFT+...................................................................................................................................3':
Eitwa o6ronna.......................................................................................................................................................3':
RO&)&I* CE)ENST+...................................................................................................................................308
Pozycje umocnione i o6ozy warowne..................................................................................................................308
RO&)&I* )%3NST+...................................................................................................................................33'
Pozycje ,krzydowe..............................................................................................................................................33'
RO&)&I* TR&+NST+..................................................................................................................................335
O6rona w 7?racA...................................................................................................................................................335
RO&)&I* C&TERNST+...............................................................................................................................35'
O6rona w 7?racA Lci7 da2,zyM.............................................................................................................................35'
RO&)&I* PI#TNST+....................................................................................................................................35!
"ordon..................................................................................................................................................................35!
RO&)&I* S&ESNST+...................................................................................................................................380
"2ucz kraju............................................................................................................................................................380
RO&)&I* SIE)E;NST+.............................................................................................................................38:
)ziaanie ,krzydowe............................................................................................................................................38:
RO&)&I* OSIE;NST+................................................................................................................................3:8
Odwr?t w 76 kraju.............................................................................................................................................3:8
RO&)&I* )&IE%I#TNST+.........................................................................................................................3>:
Pow,tanie 2udowe.................................................................................................................................................3>:
RO&)&I* )%3)&IEST+...............................................................................................................................3!0
O6rona teatru wojenne7o......................................................................................................................................3!0
RO&)&I* )%3)&IEST+ PIER%S&+...........................................................................................................3!:
O6rona teatru wojenne7o Lci7 da2,zyM................................................................................................................3!:
RO&)&I* )%3)&IEST+ )R3$I..................................................................................................................3@@
O6rona teatru wojenne7o Lci7 da2,zyM................................................................................................................3@@
O/?r ,tawiany ,to/niowo................................................................................................................................3@@
RO&)&I* )%3)&IEST+ TR&ECI................................................................................................................5(0
O6rona teatru wojenne7o Ldoko9czenieM..............................................................................................................5(0
%y/adekB 7dy ,i. nie d4y do roz,trzy7ni.cia...............................................................................................5(0
S&"ICE )O "SI#$I SIG);EC..........................................................................................................................505
Natarcie.................................................................................................................................................................505
RO&)&I* PIER%S&+......................................................................................................................................508
Natarcie a o6rona..................................................................................................................................................508
RO&)&I* )R3$I.............................................................................................................................................50>
I,tota natarcia ,trate7iczne7o................................................................................................................................50>
RO&)&I* TR&ECI............................................................................................................................................53(
O /rzedmiocie natarcia ,trate7iczne7o.................................................................................................................53(
RO&)&I* C&%RT+......................................................................................................................................53'
Sa6nca ,ia natarcia............................................................................................................................................53'
RO&)&I* PIFT+..............................................................................................................................................530
Punkt ku2minacyjny natarcia................................................................................................................................530
RO&)&I* S&GST+..........................................................................................................................................533
&ni,zczenie nie/rzyjacie2,kicA ,i z6rojnycA.......................................................................................................533
RO&)&I* SIG);+..........................................................................................................................................538
Eitwa zacze/na.....................................................................................................................................................538
RO&)&I* GS;+..............................................................................................................................................53>
Natarcie na /ozycje o6ronne.................................................................................................................................53>
RO&)&I* )&IE%IFT+...................................................................................................................................53!
Natarcie na o6ozy warowne..................................................................................................................................53!
RO&)&I* )&IESIFT+.....................................................................................................................................53@
Natarcie na teatr wojenny zmierzajce do roz,trzy7ni.cia...................................................................................53@
RO&)&I* CE)ENST+...................................................................................................................................553
Natarcie na teatr wojenny 6ez roz,trzy7ni.cia.....................................................................................................553
RO&)&I* )%3NST+...................................................................................................................................55:
Natarcie na twierdze.............................................................................................................................................55:
RO&)&I* TR&+NST+..................................................................................................................................55!
)ywer,ja...............................................................................................................................................................55!
%ykonanie.......................................................................................................................................................58(
RO&)&I* C&TERNST+...............................................................................................................................58'
Inwazja..................................................................................................................................................................58'
S&"ICE )O "SI#$I GS;EC..............................................................................................................................580
P2an wojny............................................................................................................................................................580
RO&)&I* PIER%S&+......................................................................................................................................583
%,t./....................................................................................................................................................................583
RO&)&I* )R3$I.............................................................................................................................................588
%ojna a6,o2utnaB to znaczy roz/atrywana z o7?2ne7o teoretyczne7o /unktu widzenia i rzeczywi,taB to znaczy
/rowadzona ,to,ownie do jej ,woi,to1ci..............................................................................................................588
RO&)&I* TR&ECI............................................................................................................................................58@
. %ewn.trzny zwizek wojny............................................................................................................................58@
E. O wie2ko1ci ce2u wojny i o wy,iku.................................................................................................................5:'
RO&)&I* C&%RT+......................................................................................................................................5>0
E2i4,ze okre12enia ce2u wojenne7o. Pokonanie nie/rzyjacie2a.............................................................................5>0
RO&)&I* PIFT+..............................................................................................................................................5>@
Ce2 o7raniczony....................................................................................................................................................5>@
RO&)&I* S&GST+..........................................................................................................................................5!'
. %/yw ce2u /o2ityczne7o na ce2 wojny...........................................................................................................5!'
E. %ojna je,t narz.dziem /o2ityki........................................................................................................................5!3
RO&)&I* SIG);+..........................................................................................................................................5@(
Ce2 o7raniczony. %ojna zacze/na........................................................................................................................5@(
RO&)&I* GS;+..............................................................................................................................................5@3
Ce2 o7raniczony. O6rona......................................................................................................................................5@3
RO&)&I* )&IE%IFT+...................................................................................................................................5@>
P2an wojnyB 7dy ce2em je,t /okonanie nie/rzyjacie2a..........................................................................................5@>