BIBLIOTEKA

ZRZESZENIA
PRAWNIKW
DEMOKRATW
" " ",J

' r
4
ijZEl,
TEORIA
DOWODW
W PRAWIE
RADZIEC.KIM

. Arkademii Nauk ZSRR
TE ORlA D OWODW'
OWY C H 'WPRAWlE
'", ..., " .
RADZ"IECKJM

,J OZ EF A ,LI T WI NA - lE O NA SC
ZaU. prof. U,
W A R"S Z A W.A 1.9 49 "
- . --( ...
Ma,.ek,fI
)
A N D R 1. W VS Z y S KI
" Akademii Nauk ZSRR
. /
TEORIA DOWODW
. "
SADOWYCH W 'PRAWIE
.I
RADZIECKIM
K S K A i W fE D Z A
W AR S Z A W A 1 9 4 9
,[ W'iedza",
in,Poland ,'
Listopad 1949 rok
F .. 68.697
T o c z o n o 5.000 +. 500 e!J z e m p l " rz y \
Graficzne i Wiedza" 'w WalbrzycQlI
, Obj. 25,5 ark; Papiec druk. ;'at. kI. V, ,80 g, 61 X86 cm"
Zam'.. 111'552. Oddano do 19. VIII. 49 r. Druk 10. XII. 49 r.
j
ANDRZEJ JANUAROWICZ WYSZri'S:Kl
I. PROKURATOR I
Nazwisko Andrzeja znane w Polsce
w latach 1936-1939 w z wielkimi procesami po-
litycznymi przywdcw trockistowsko-bllcharinowskich anty-
radzieckich organizacjL W procesach tych Wy-
ja}w publiczny.
W Radzieckim Andrzej swoje.
znacznie w latach 1923-1925
stanowisko prokuratora Kolegium Karnego
go RFSRR.J ego mowy sposb prowadzenia
przewodu mu szybko wielki autorytet
w prawniczym i opinii publicznej. Nie
to wynikiem jedynie talentu krasomwczego, znajo-
karnego prawa materialnego i formalnego oraz dosko-
opanowania strony faktycznej sprawy.' Podobne
walory i innych' pro-
kuratorw.
na dzienne spo-
z ktrego dane, konkretne Jak
wytrawny lekarz nie diagnozy do wyliczenia sym-
ptomw choroby, ale jej przyczyny i sposb lecze-
nia. Metoda ta procesy, w ktrych Wy-
na szczebel wielkich akcji wychowawczych. I w tym
polityczna jego
jako w 1924 r. w procesie lenin-
gradzkich o czy w spra-
wie b gospodarczy ' w konserwowym, wykazu-
je moralny niedobitkw ktry splata
v
z wielu latach z
wyziera z odra-
oblicze "nepmanw".
Socjalistyczny wymiar nie tylko os-
nie tylko jako organ represji, ale przede
wszystkim jako wychowawca i
Prokurator w tej wychowawczej zajmuje jeano
z pierwszych miejsc. W mowie
w 1935 r. w Baku w procesie o statku-cystepny "So-
wietskij skomplikowany
splot przyczyn konkretnego i prawdziwe
oblicze dezorganizatorw i tchrzw, ktrzy przedostali do
transportu woonego. kierowniczy Floty Han-
dlowej w owym czasie w nawykach pra-
cy, nie jeszcze z Taki
nie marynarzy i pracownikw w socja-
listycznej dyscyplinie, nie im zrozumienia
socjalistycznego, ktre zaczy-
kraj (rok 1935 to ruchu stacha-.
nowskiego), a przeciwnie - perso-
nel. Ten 'fakt to znacznie strata stat-
. ku i kilku dzielnych marynarzy.
kierownika stacji pola:rnej na wyspie Wrangla,
zbrodniarza, ktry systematycznie i Eski-
mosw, przeciwstawia stosunek kapitali-
stycznych do zacofanych kulturalnie narodw - po-
lityce socjalistycznego. Dla kapitalistycznego
zacofanie kulturalne narodu jest atutem w polityce
kolonialnej eksploatacji. socjalistyczne natomiast nie
tylko nie wykorzystuje tej ale
aby pomc zacofanym narodom w ich awansie
'nomicznym i kulturalnym .. Eksploatatorskie ,metody stosowa-
ne przez kierownika stacji polarnej na wyspie Wrangla;nie
tylko z kodeksem karnym, ale
kontynuowania sta-
rych kolonizatorskich praktyk caratu.
W proceSach specjalistw angielskich i krajowych
nych o w elektrowniach (Metro-Vickers)
ujawnia charakter dokonywanego na rozkaz zagra-o
nicznych mocodawcw i przeciwstawia rzekomo ponadk!laso-
wemu klasowy radziecki, ktry
tworzy
VI
"
' ,
1
/':
Lata !tl36 -1938 to okres wielkich prawicowo:,
trockistowskich zdrajcw, ktrych Andrzej
Wyszy*ski. W tej miary ktore. przy-
nie tylko kraJ.u,. ale ludZI
granicami, JUZ wczesmej, lecz. w m-
nymcharakterze. W 1928 specjalnego
kompletu ZSRR, ktry
Histopa WKP(b). tak
sprawy: " ... wykryto burzuazYJ-
nych speCjalistw w rejonie' Za-
Szkodnicy szachtynscy byh
ni z -
syjskimi i cudzoziemskimi, ze wOJ-
skowym obcych. Chcieh oru udaremnic rozwoJ prze-
socjalistycznego i przywrcenie
w ZSRR. Szkodnicy organizowali ko-
w sposb wydobycie
gla... Centralny) Partii wszystkim
cjom partyjnym ze sprawy .
speCjalnego kom-
pletu ZSRR, ktry w 1930 roku rozpatry-
tzw, Partii (Prompartill, na czele
ktrej prof. Ramzin*) i prof. Osadczy podwczas
Komisji Planowania Gospodar-
czego.. '
Prompartia szeroko gospodar-
z na rzecz cudzoziemskiego wywiadu.
Inny charakter procesy lat 1936 -1938, w ktrych
jako publiczny. Opozycja
trockistowsko-bucharinowska w kolum-
na faszyzmu tym
szeregiem kierowniczych stanowisk w
i w Ze strony agresorw faszystowskich to gi-
gantyczna prba . ustroju radzieckiego
jeszcze przed agresji.
W procesach tych walka o dowody, o
czynu nierozerwalnie ze sporaI?i
sto teoretycznymi z dziedziny nauki o z dZledzmy
teorii marksizmu-leninizmu. W procesie "Zjednoczonego Cen,..
*) Prof. Ramzin po odbyciu kary 10 lat do pracy
naukowej i w 1943 roku za wynalazek w dziedzinie energe-
tyki
VII
trum" 1936), na ktregO' czele stali ZinO'wiew i .
. niew, analizuje przyczyny, kt;-e QPO-
do terroru i tym samym przekreslema podstawQwych
teoretycznych . marksizmu. Partia
uznaje zasadniczO' tylkO' l.udu,.
Qdrzuca spiskw i zamachow skrytobO'jczych.
w tym prO'cesie, Trocki dy-
stQsQwania aktw terrQrystycznych, tO' to
dlategO', iz wszelkie O'parcie w masach.
prbowali cieniami szlaGhetnych ter-
rorystw z grupy "Narodnaj.a V(ola".
ostrO' z pod bohaterstwo r;woolucJo-
nistw minionego .. stulecia. to walka -
- garstki O'fiarnych entuzjastw z 0'1-
brzymem, walka Q interesy narodu. My,. bolszewicy, zawsze
przeciw terrO'rowi, ale
i heroizm narodowQlcw. Gerszuni nie bolszeWIkiem, ale
on z caratem, a nie z narodem".
Inne zagadnienia teoret)'lczne na
VI procesie i,antyradzieckiego trockistO'wskiego centrum"
1937), ktremu przewodzili 'Radek,
kow i Sieriebriakow: przeprO'wadza. prO'gramu trocki-
stowskiego, ktrego w uporczywym
negowaniu . budO'wy sO'cjalizmu w jednym kraju,
CO' w konsekwencji prowadzi do polityki kapitulanctwa .i re-
stauracji kapitalizmu. Taki "program" w konsekwen-
cji nie tylko liczenie na ale i stawianie na
Radzieckiego w razie agresji imperialistycz-
nej. Takie "teoretyczne" trockistowskiej taktyki
terroru i prbowali dowodze-
niem, ie mieli Qni zamiar na
stwami faszystQwskimi i
tej argumentacji wobec jawriej
dysproPQrcji . O'bu .. kontrahentw, dysproporcji tak wielkiej,
ze z gry "OPO'zycji trockistQwskiej"
agentw faszystowskiego wywiadu.
W marcu 1938 jako w os-
tatnim wielkim procesie opozycji, w procesie "prawo-trockistow-
skiego bloku". W procesie tym rozprawia z bu-
PQkojowego wrastania w socja-
lizm", wykazuje jaka zachodzi antymarksistow-
a Wsplna
platforma kapitulancka, zajmO'wali zarwno jak
VIII
i prawicowa Opozycja, ma jedno
zarwno trockistQw jak l praWlCQWeJ
OPO'zycji. .,' k .
" .. .1 i prawi napor
pitaUstycz?-ych, I rue
zamIaru sPQkO'Jme I potulrue zeJsc ze sceny
publicznegO' to tylko
ratorskiej J.est O'n

O'rgaru-
zatorem tego pa?-st,wowe.go
Radzieckiego, ktrego .dalI .Lerun I
Walka o w ustrO'ju radZIeckIm. me
ko na sali rozpraw. Aparat kontrol';lJe
aktw administracyjnych, kQntroluJe przestrzegaI?-le prawa
rwno przez wszystkie jak i
od a RadZIe NaJwyzszeJ
prokuratury ma taki autorytet i tak.i
go nie ma naczelny prokurator w zad.nym
stycznym. w 1935 r. funkCje
SRR, Andrzej olbrzY,IDi w
sienie poziomu radzieckiej proku!atury 1. w Jej
w prawdziwego gwaranta' sO'cjalIstyczneJ
II. UCZONY
pracy ?aukowej jeszcze
przed Po emu w 1913 r: Wy-
Prawa KijowskiegO' Uniwersytetu do
zawOdu profesora. Jednak wilczy bilet rewolucjonisty, jaki za
nim (por. o tej stronie
skiego, cz. III niniejszegO' 'szkicu) sprawia, ze mUSI
od pracy naukowej. Dopiero rewolucja .dzIa-
z JegO' pIerw-
sze prace: "Szkice z historii komunizmu" (1924), "Kurs
procesu karnego" (1927). W latach 1921-1922 prO'fesQrem
Uniwersytetu Moskiewskiego, a od 1925 do 1928 piastuje
rektora tej starej uczelni, lecz nie oficjalne
o tym autorytecie, jaki so-
bie Andrzej w i na
. W latach trzydziestych w Radzieckim
spr teoretyczny zagadnienia ustroju i prawa
okresu Spr ten odpowiednikiem wa:lki po-
litycznej, kierownictwo partii zJ trockistwsko-bu-
IX
Wiemy w epilogu tej walki
Wyszynski w charakterze publiczne-
lecz przedtem jeszcze , wal-
z trockistami i bucharinowcami w dziedzinie teorii
prawa. Bucharinowska teoria ekonomiczna; teoria pokojQwe-
go "wrastania" w socjalizm, ktra do radzieckiej go-
sIJO?ar!ri - ekonomiki, swoje prze-'
wdzledzlme teoru prawa. Paszukanis, Stu czka i Rei-
sner traktowali prawo radzieckie jako recypowane' prawo bur-
ta prawo cywilne obejmuje
wymIany, obrotu cywilnego (Pa.szukanis) i
prawa radzieckiego. dwch sektorw te-
go. Stu czka, ktrego prawo radzieckie
na prawo "gospodarcze , stosunki we-
sektoru socjalistycznego, i prawo cywilne, ktre nor-
m,;je stosunki organ. w i osb prywatnych oraz
os?b A Reisner prawo ra-
trzy na pr?wo proletariackie,
I burzuazY]ne. Te szkodlIwe teorle w arty-
na sesjach naukowych.
a ;vreszcle l swa je _ w dziele,
kto:e pod Jego i przy jego
stwIe: prawo (1938). '
wykazuje. Paszukanisa" sta-
zerwanie z marksizmem,
, mechanicznie "instytucje prawne jednej epoki - epoki im-
perialistycznego kapitalizmu ' - w - w
socjalizmu". Paszukanisa ignoruje
z kt-
ry chodzi o i prawo ma charakter i bez-
przeciwstawia "parcelacyjnym" koncep-
cjom, ktre rozwoju prawa radzieckiego,
prawa socjalistycznego, monisty-
Czerpie ona swoje uzasadnienie z nowej, socjalistycznej
podstawy ekonomicznej, ktra charakter i roz-
i prawa socjalistycznego " ... epoce his-
torycznej kl'asowego odpowiada jej
prawo ... " zwalcza i w spo-
sb sztuczny prawa oraz
interesy socjalistycznego gospodarstwa interesom poszczegl-
nych obywateli. W itocie rzeczy, jak to Stali,n w zna-
!lej rozmowie z Wel1sem, nie tylko nie ma tu kolizji. ale
mteresy te ze i A skoro intere-
x
sy majlltkowe i osobiste poszczeglnych obywateli nie, za-
na drodze rozwoju komunizmu, jest
prawa cywilnego, te interesy.
Obalenie tych szkodliwych teorii reprezentaritw
wsko-bucharinowskiej ideologii w dziedzinie teorii
i prawa jest to
do dalszego rozwoju marksistowsko-leninowskiej teorii
i prawa, oraz inny.ch dyscyplin prawnych.
sznie zarwno , przyjaciele jak i wrogowie
Radzieckiego, prace, nowy okres
w radzieckiej nauce prawa. w oparciu o kla-
sykw a w Lenina i Stalina
o szereg zasadniczy.ch
cych dziedziny ustroju radzieckiego. on wiele arty-
i rozpraw z tej dziedziny. dwie
sze prace z tego zakresu. "Zasady radzieckiefkonstytucji"
(1940) i o proletariackiej rewolucji
i (1947), ktra w tomu rozpraw wyda-
nego w 1949 r.: "Zagadnienia teorii i prawa".
Jak wielu wybitnych uczonych prawnikw,
w swoim dorobku ma prace z innych nauki
prawa. Prawo i procedura karna, ustrj to dziedziny
nauki, w ktre
Obok rozpraw i w ktrych zawsze
zagadnienia zasadnicze znaczenie,
dwa podstawowe Pierwsze z nich to "Ustrj
w Radzieckim" (1936 i 1940), o znacznie bogat-
szej, wskazuje skromny W zarysie historycznym wy-
kazuje jak klasowego
na, fonny ' organizacyjne aparatu i proku-
ratorskiego, ktry jest aparatu przymusu
klasie tym buduje ra-
dzieckiego ustroju jego
od ,ustroju oraz
i W tej rozwija
socjalistycznej do
czego go wh:!loletni<i ,praktyka jako szefa
kura tury najpierw Ros. Fed. Soc. Rep; Radz., apotem
Radzieckiego.
jednak inne
go, w ktrym niezwykle trud-
nych Jest to "Teoria dowodw w prawie
radzieckim" (1946). W tej przeprowadza
procesu inkwizycyjnego; teorii: dowodw fonnalnych,
angielskiego prawa dowodowego i radzieckiego prawa dowodo-
wego i wskaz'-!je, nawet te najbardziej. formalist:yczne normy
pozornie , abstrakcyjne, pozorme oderwane
od klasowych jednak z tym
dem i interesom klasowym.
prawo dowodowe jest przepojone duchem klasowym, jak i pra-
wo w' i jak inna dziedzina prawa jest subtelnym
, i ostrym ktrym w danym spo-
klasa. ono w i niepodzielnie w
interesom klasowym. tu doszu-
jakie w zasadach t teo-
riach procesowych w epokach historycznych, przy
rozmaitych klasach Wykazanie,
prawa dowodowego uwarunkowane przeo-
klasowego, jest wielkim i oryginalnym
Andrzeja ktry w przekonywa-
sposb przedstawia odmienne radzieckiego pra-
wa dowodowego. W sposb , od
dokonuje radziecki oceny dowodw. to
przekonanie zaWS2ie jest organicznie
z jego z jego
ktra jest w danym Przeko-
nanie radzieckiego, ktry 'ocenia dowody
socjalistyczna
za w 1947 roku Na-
jest z formalizmem
nauki prawa, a stanowi rozbudowa-
ny radzieckiej teorii dowodw
Dorobek naukowy obejmuje wiele
prac z dziedziny prawa narodw. Jego jako
ka radzieckiego na forum - . o czym
jeszcze mowa - wiele teore-
tycznych, ktrych badacz nie

pisarska tylko jedna strona
naukowej W latach 1928 - 1931
Kolegium Ludowego Komisariatu RSFRR i
Rady Naukowej. Jako profesor
oraz jako dyrektor Instytutu Prawa Akademii Nauk ZSRR,
ktrej jest i jako naczelny redaktor
"Radzieckie i Prawo" praw-
nikw, teoretykw i praktykw. Mimo intensywnej
XII
, "
politycznej, bierze w
kowym. Jego w maju 1948 roku na naradzie
sprawie .zd:ziedziny teorii
i prawa echem w radzieckim praw-
niczym. (Por. . "O niektrych zagad-
nieniach teorii i prawa" w n-rze 6 z; 1948 r."Radziec-
kie i Prawo"). .
O bogatej naukowej .. daje wy-
do "Teorii dowodw w prawie
radzieckim", chronologiczna bibliografia jego prac,
III. POLITYK
Oblicze polityczne stanu radziec-
kiego rosyjski ruch rewolucyjny. jako 19-1etni
biene w ruchu rewolucyjnym, a kie-
dy burza 1905 roku nad
zdobywa sobie autorytet rewolucjonistw Kaukazu
jako organizator socjaldemokratycznych bojowych i se7
delegatw robotniczych w Baku. re-
wolucyjna na niego wysiedlenie, areszty, wreszcie wyrok
na rok Na tym nie jednak re-
presje carskiego ktry do walki z
je nie' tylko i szpicli, i wojsko, ale
czarnosecinne bandy. Jedna z takich organizacji kontrrewolucyj-
nych, Narodu Rosyjskiego", organizuje zamach na
i rani go wraz z
ZdekollSipirowany i musi ZMwnO
rewolucyjnej jak i z pracy
naukowej, ktrej zamiar Lata wojny do
wybuchu Rewolucji Listopadowej mu
publicystyczna.
Odpowiedzialne stanowiska, jakie zajmuje w apa-
racie nauki i oraz jego jako
publicznego w wielkich procesach politycznych i szefa proku-
ratury, stanu
polityka Radzieckiego. Polityka zajmuje w
coraz miejsca. Jest to albo-
wiem zajmowanie prawem zarwno w praktyce jak
i w teorii jest od polityki, tym bardziej w wypad-
ku, . gdy mu tak wybitna jak
Andrzej
XIII
W latach 1935-1937
CKW ZSRR, a od 1937 roku zostaje delegatem . do Rady Naj-
W' marcu 1939 roku XVIII Zjazd Wszech-
Komunistycznej Partii (b) WYbiera go
Komitetu Centralnego. W kilka zostaje Wy-
na Rady Komisa-
rzy ZSRR. W roku 1940 przechodzi On na stanowisko pierw-
szego komisarza ludowego spraw zagranicznych, a
niej ministra spraw zagranicznych. Od szeregu
piastuje ministra spraw zagranicznych.
W czasie wojny i po wojnie wszyst-
kich wielkich konferencja.ch i rozprawach dyplomatycznych.
Jest delegacji radzieckiej na kOnferencji krymskiej
i pOCZdamskiej, reprezentuje Radziecki w historycznym
akcie podpisania bezwarunkowej kapitulacji Niemiec z dnia
8 maja 1945 roku. W czasie obrad Paryskiej Konferencji Poko-
jowej, kilka kruszy kopie w spra-
wie uczestnictwa Austrii i Albanii w kOnferencji, w sprawie
traktatw pokojowych z i
w sprawie Triestu i wielu innych.
Na terenie Organizacji Narodw Zjednoczonych jako
nek 'lub szef radzieckiej delegacji prowadzi
na przeqpolach wojny i pokoju z
gaczami wojennymi", imperialis-
tyczne. Jeszcze 18 1947 roku na plenarnym
niu ONZ demaskuje istotne cele planu Marschalla:
ten "plan" Stanw Zjednoczonych
na to, przy pornocy Wielkiej Brytanii
i Francji postawi europejskie pomocy
przed wyrzeczenia fundamentalnego prawa
swoimi zasobami gospodarczymi, planowania
gospodarki narodowej uznania. Stanw
Zjednoczonych te od
interesw monopoli, ktre nad-
kryzysu eksportem towarw i kapita-
do Europy ... i znamiennym rysem tego planu
jest zamiar przeciwstawiania Europy wschodniej
bloku szeregu zachodnio-europejskich, ktry
zachodnie Niemcy: Przy tYm ma na celu wyko-
rzystanie zachodnich Niemiec i niemieckiego
kiego (Ruhra) jako jednej z baz ekonomicznych
ekspansji w Europie, wbrew interesom narodo-
WYm kt6re ,niemieckiej agresji";
XIV
. l , . imperialistycznych
Wobec agresywnych p anow . p " . ludoWej
i Ol'fZ. l tego
bardziej zachodzi tego potrzeba . .
autorytetu brom. Wyszyns k" . bom uszczuplenia upraw-
Przeciwstaw:ia .. wszyst 1m Zjednoczonych, jakim
r znych na forum
jest Rada impe::
ONZ Wyszyns 1. OW '" mierz a do zdezorientowanIa opmu
na. temat tzw. "veta z bowiem na utrwaleniu jedno-
publiczneJ. IstotB: .poega . tw na ktre statut



ONZ me a litycznej,
jest tu kon!ynuatorem. PM Na posiedzeniu Komt-
w tej spraWIe na tereme . . o " ONZ w dniu 5.xI.
tetu Politycznego
1947 r. Andrzej ow . "... odstawowych inte-
ma wielkie znaczerue Dotyczy h P i jej
resw 'Organizacji ZJ. organu
a nawet pokoju i
dowego a N rodw ZJ'ednoczonych za
od ' Walka w orgamzacJI a .. NZ"
o,,:,. t ' sadzie 'od istmema .
l przeCIW . ej . za. . . u runtowania zasady Jedno-
Mocarstwa kapItahstyczne me g kod w realizacjiagre-
bo, zasada ta agresorom
sywnych Jednamy, . . na Komitecie Poli-
Wyszynskl w przemOWlemu
tyczTnykm w imperialistom przesz-
a samo Ja ,. 'tw ej
kadza w ich planach doktryna
S stanOWI ow?em. . t
w
sztandarem l. wa: 1 w h oli" (przem-
kaPltal.lstycznyc
l
. monop w dniu
wienie na posiedzeniu KomItetu Po Itycznego
6 X 1947 roku). . . W . ki
. bJ. uga jest lista problemw, ktre.
' . od . agadnieme kontro l energll a
tereme z Grec'i i Indonezji, zagad-
podzegame, do
woke ch' nabytych . przez
reZlmu DunajU l Okmy 1921 roku We wszystkIch
. F . . podstav,ne onwencJl z .
l na W " ki go _ wspomaga teore-
tych sprawach yszyns e ' . ,' . ku-
k . wiedzy a czasem i doswladczony pro ty prawa o roz . '
XV
rator - wtedy, kiedy trzeba wojen-
nych przed .
Przeciwnicy tego oratora i zjad-
liwego ironisty, ktry w razie potrzeby
oponenta przed audytorium Zgromadzenia Oglnego Narodw
Zjednoczonych.
Przemwienia na forum
zebrane w odpowiednich publikacjach (Por. Delegacji SSSR,
USSR i BSSR na wtoroj Sessiji Generalnoj Assambleji Organi-
zacji Objedin.ionnych Nacji, Ogiz. 1948, a A. J.
ski, Woprosy prawa.i poli-
tiki, Moskwa 1949) nie tylko dokumenty
dla studium najnowszej historii i polityki
ale przede wszystkim rozprawy, ktre na rozwj
prawa narodw.
W polityce bierze nie tylko
jako delegat do Rady ZSRR, on obo-
Komisji prawniczej Rady Ministrw
ZSRR. Poprzednio Komisji, ktra opra-
a w roku 1947
generalnym zmian i poprawek do konstytucji.
Wielostronna Andrzeja nie
- rzecz jasna - w ramach szkicu i wymaga-
obszernej, opracowanej monografii.
jednak, "Teoria dowodw oddajemy w
czytelnika polskiego, wprowadzi go nie tylko w i inte-
lecz zapozna z indy-
autora.
S E h r l i ch
TEORIA DOWODW
W PRAWIE RADZIECKIM

Andrzej J. y s z y s k i
------,.------

p,ierwszy
1. DQWODC>WPRZY ROZPOZN/t.WANiUi
GANIa SPRAW
Nauka o dowodach
dzy w dziedzinie procesu Wynika toz samej istoty, "
i procesu Wynika to z procesu
na: zjaWisk,
i faktw, ich analizie i wyprowadzeniu z tej analizy wnioskw,
na ktrych podstawie wydaje swe ,
Podstawowym jest Ostateczne . ustalenie
faktw wYdarzenia,
ustalenie przy pomocy, tych faktw i stosunku poSz-
czeglnych osb do danego wydarzenia (w procesie -:- ' , _
w procesie , 'cywilnym" ...-:.; , pqwoda lub pozwane--
go) -..,.. ' ocena " tych ' faktw/ z punktu widzenia wymogw i za-
sadprawa materialnego; -W, procesie do '
Jtego ocena czynw ' < pod widzenia
dla '
,dobr ,kary . Te Qfb-
i ' j
albwiem ' ,praV\TomOcne '
charakter powszechnie staje nakaze:rp., kt6" ::
'I:

- . --- p

rego'bezwarunkpwe WYkonanie jest
watela. W tym sensie jest rzymska, ktra
orzeczenia uznaje za (res l udicata pro . veri-
,tate habetur).
Zasada powszechnie mocy orzeczenia
dowego, jego i bezwarunkO'Wej .
jes: z N.a
tej zasadzie opiera w stopniu autorytet
ktry nie na ignorowanie prawomoc-
nego orzeczenia:
w chwili obecnej prawo pFOCeso-
we karne ,stanowi o powszechnie mo-
cy prawomocnych wyrokw. Wyroki te bezwarunko-
wemu wykonaniu przez wszystkie organa i
ministracyjne na terytorium ZSRRl).
Kategoryczny nakaz ustawy, bezwarunkowego
, wykonania jest,' wolno tak wy-
conditi sine qua non - jestwarun-
kiem, bez ktrego ta. praktycznie nie-
, ,
z mocy . tej prawo procesowe winno prze-
takie formy ktre '
wydawanie obiektywnych, nie wzbu-
co do swej i
z '
WszeJkieorzeczerue odgrywa '
orzeczenie nie tylko formalnym nakazom
wystosowanym do tych wszystkich, kt-
rych dane orzeczenie dotyczy, lecz je swej
i znaczeniu' moralnemu oraz
, ' Patrz art. 32 "Podstaw karnego ZSRR i republik
jak ,' odpowiednie . Kod. Post, Karnego
, republik jak np.: art. 13'RPK art, 13 i 233 KPK
, SRR, art. l3 i 14 SRR, art, 13 KPK
ruskiej SRR, art. 130 KPK SRR i inne.
6
" ,
wydaj'ei swe' orzeczenie w
orzeczeniom moc
wych, . jak gdyby ' bierze na siebie za ,
ich za. z ,tych skutki.

stwowa . . swego autorytetu zapewnia ..
orzeczenia, sankcjonuje bezwarunkowe
niecznych ' represji w sto.suitku d9 ,:tych
ktrzy
,orzeczeniu ' ,. ,
. tym . autorytetem .
fakt, wniektr.ych ,kra:j.ach ' '(np, w Anglii) olbrzymia' dzie:
dzina 'pr;iwaniepisanego . (corrirnon law) . ' jest
tworem"orzeCzn)ctwa nagromadzonego w stu-
leci, od XIII w.). Orzecznictwo
szym ,autorytetem, ktremu
, :' . ,'
Tak zwana teoria precedensw opiera paliznaniu
dnej wyroku nie on :zm,ie-
niony uchylony przez lub na uZnaniu,
' wyroku" go
co za dal-
szej krytyki jego

,
, , 1)D e m c z e n k o: "Sudjebnyj precedent"J Warszawa 1903 str; -':-8;
podobnieWinogradowP. G. "Oczerkipoteorii prawa", Moskwa 1915,
str. 74 i nast., str.16 ) nast, - , .. ' , '
w Pandektach jako bezwarun-
kowe prawa. jako prawo oparte na
orzeczehiach .("Die Praxis ist das in .den Urteile:o. der Richter aufgesteU-
te Recht"). Prof. Petratycki , Uznaje za .
prawa,.jednak vi 'l'wierdzi on, prak-
tyka nabiera nieraz w psychice ludzkiej znaczenia' faktu normatywnego,
Prawd , z praktyki , oraZ w . mlerzeol'Zec7;.,.
njctwo . w po-
prawa prejudycjalnego, prof . . w tej kwestii
organicznie z jego teor:ii tzw: prawa .intuicyjnego.. (Patrz Pet ...
Teoria prawa w z Peters-'
, burg 1910 r ., t. II, str: 5,72; 579, Wyd. oryg.); , ,
w8wej' pfacy de laGrande; ,
Bretagne" Podaje fakt gdy vi
sion9 na tle
Karny ofCrown cases reserved) Jawnie w' tyIii wy-
padku,; to Lord Kanclerz ' "Wy-
z:Ok; tue podlega debatom parlamentu,
mO,zna <? ustawy, albowiem tylko oni mo'"
cojest prawem". '
stosunek do.wyroku
o. roli w systemie SWiadczy On
,r
o
w:n
1ez
,, o niez\yykle
w urzeCZYWIstnIemu ogolneJ polityki, a naWet o tYm, wy-
rok , w' niektrych, krajach a nawet
bardzo instytucje , prawa publicznego i pry-'
watnego. " ' , , '
_ Nie przypadku, teoria
obok ustawodawstw,a, czy1iprawa
prawo tyvorzone przez precectensy (case
oparte na orzeczni ctwie ' Ta,ltie oto ;
,zwoleIUlicy tej teorii orzecznictwu
dowemu, je na ,z
Niektrzy orzecznictwu tak wiel-
kie w ustawy wynik prakty-
ki .
, , swoJe] pracy jego
z i jego stosunek, do idei '
" ...
oparte na powstarrle po_
i , podstawowYch klaSYfikacji"!). ' . ' .
Homerowskie"ThemidY" ("Themistes"), zda'ru
em
' :Maine'a
i Grote'a; to i one to
l) ,H. S. , M a i ne, praw?, jego , z '
i jego' stosunek do idei"
ros. Petersburg 1873 r., ,str. 7. ' , .
,,,Literatura okresulleroicznego . .:... . twierpz{ uka-
zuje Vi' jejpierwocinacll, Vi . postaci "Theinid",
w bardziej postaci .w {sprawiedli-
> \ ' .' , : . ' ' , ' "
,,,Epoka ll,stawy" - jest "dalszym, stopruem
, rozwoju prawa. Epoka ipojaw1eniem
kias ,powsUiniem
i ,wykazuje A-ten
("Pochodzenie pro-
ces arii a powstanie wynikiern '
r;ozwoju stosunkw ek6n6roicznych, ' te."
i,obrt
dukty w t9wary, ' pracy pOszczeglny-
mi produkcji, 'stopniowo: nowe '
nowe stosunki -:-' a mianowicie :ustr6j panstwo-',
wy i . ," i "
Ustrj po ustroju rodowYIIl. Powstame ,.
nie tylko w ynt k i e m , rozwoju wy twr-
czychistosunkw wytw6rczych danego
.w a r u n k m dalszego roz:-
woju, zo";
do w granicach,'
dla jej obrO-
ny przeciw nie (Engels); kt-
raposiada uzbrojone ,(armia i
, policja), i przymusu"
ktra w swych ustawami"
prawem, '. tymi
' Istnienie jest warunkiem ,istnienia praw,a, kooJez. ko-
lei: ociWywa jednej ' z
w ruch aparat jasna, nie j na-


w
prawem .staje.
, tak ja,k to liberalni i"demolttatycZlll ,
prawa. Natomiast fakt ten " oznacZa tylkO
w ' danym klasa,
\
&lzJ;
w LkDrzysta d ' , ' . . ' . . :."
ustaw. ,Z drugieJ' 'J' ednak' . t' . J . a . zy przy pomDcy swych
. ' . ' . . . s rony Istnienie P ' . . .
me paf,tstwa albowiem . rawa istnie"
, " . "prawo jest niezy b
ZdDlny jest z m us i ' d ' . . m ". ez aparatu, ktry
, J d k , " ". o przestrzegama nDrm prawa"l) ,
. e ,w rodDw '" ' . .
am prawa. W -od ym me am panstwa,
bez -. e / . 0w;m ludzIe
namiestnikw, .' bez' kr.lw i szlachty,
r " W l ZlOW ' - bez . . . .
cesow (Engels) ' t ' I bez pro-
, . . , ' . zens wo to . . .
ustaw, aczkDlwiek -b" . l . ' D i bez
d . ' . - leg D tam nIe tak . . tk
me i jak opisu'eO 'd' . . DWO pOgD-
'moTfDzach". StDsunki b v; w swycp. "Metil-
. i z\vycza'w / y . egulDwane na pDdstawie
. <:ZlijDwegD, ktre z ch .' . U? praw.azw
y
-
.' , . . . . po.JawIema
mIejSCa praWu we t , wa
VI ym ,ego znaczeniu
swym artykule "Kwestia mie zk' . - " . .
za! proces powstawania 'ZwY " ., s . anI owa . wyka-
zwyczajowego. w cz;!:w i prDces ',pnej-
<:aniazwyczaJ'u ' w p ' p D pisare, prDces

. . rawo.. ' .
Engels na ten temat . .'
"Na pewnym bardzo. zreszt ;. w sposDb
. . . " msklm stopniu rozwDju s,..v-}e,-
a ZjaWla pDtrzeba uch ' cen" ,
cod " .- wy , la przez DgDlne
' . '. ZIennle aktDw produk" od
l wymIany produktw, wyrast " . ' . . ' CJI, ,p zialu
stka, a potrzeba trDskI D to.; by jedno.-
' ' . powszechnym w k . ' .'
1. wymIany. To. . prawo. wyr '. . ' ' . . arun Dm produkc, ji
1 . ' po tk
Jach . staje . u s t a w ").. owo w zwyc",,'
NIe . '. .
. ' ' . , c na zagadnie .
z mu ostatnim, jako
do. Maine'a tylko ym

tym ce.lu, by ja-
mektrzy, histDrycy . prawa. l nadac pra!ttyce
1) ' L e'n i n: \ t. XXI, str.' , 438 (wyd: ros.).
Ma rk s iE h g e l li: t.: . ros.).
10
" '
Jednak' w nauce prawa i
nia punkt widzenia Odrzuca jako. pra-
I wa. "Rola . jako organw wymiaru
pDwiada JDrdan _ w tym, by 'P
raw
<)
(jus reddere), tzn. nDrmy'

i
prawa do' 'poszczeglnych przypadkW, jakie by-!
w '
_ powiada autor - jest zaw-
sze tylko zastosowaniem nie lite,rY, to ducha ustawy,
i to zawsze jest tego. ducha; nigdy nie
posiada ona ani charakteru ustawo- ,
dawczego"l). '
Jeden z rosyjskich praw-
'nikw przedrewo.lucyjnych,' prof. Fojnicki, twierdzi.
praktyka nie ma charakteru ustawodawcZego., albo-
wieffipraktyka jego. zdaniem opiera na
ustawie i jest ograniczona ramami sprawy: ;,Judex
lex fecit inter partes"').
tWDrzy prawo" - to
-dowej ,praktyki. w tym wypadku nie
tyle ,D tworzeniu prawa, lecz D jego twrczym zastoso.waniu,
tzn. D takim za'sto.sDwaniu prawa, ' ktre zawiera twrcze' pier-
wiastki, opiera na pDjmOwan
iu
i pr,aktycznym prawa, i. to ' od jakich"
kolwiek i warunkw zatem
jedynie o zastosowaniu prawa przez ' do kon-
kretnego stanu lecz to w wypadku nie
jest nie jest to nawet
ustawy; po.siada wiele cech
jest to bDwiem tylko zastosowanie ustawy 'zgodnie ' z
jej pojm,owaniem przez konkretnego wydarzenia
. (faktu).
1) D e m c z e n ,k o: "Sudiebnyj precedent", Warszawa '1903 r .,
str.
18,79, BO
2) F o j n i c ki:
1902 r., str. 155.
"Kurs UgOlOwIlowo-sudoprOizwodstwa", Petersburg
, -
" od tego z jakie O " , " -
na " , g punktu pa-
'. " osc w J'eJ' z "k'
ml ,prawodawczymi jedn . t ' uz funkcja,-
, t' ' - , , o Jes In "
Jes furik" " , a <?sc
jest jednym z ,', h'
wej. Jej znaczenie jest , ,:POlityki P, 0-
, , e, ze Ja PowIedzieli' . t '
zeJ, prawnicy w o wy-
de! prawa to w Jednego ze
dzieckiego jest z gruntu ru' odmeslemu ,do prawa ra-
. es uszne.
, nie tworzy nowego r '
, WIe nIe prawodawcami R 'd ' , p
wie w ogle _ J'ez' el' d' ,zlecc
y
jak i
l y I Ich dz' In '
zorganizowane _ nje' la a os
do urzecz,ywistnien'l'a wym' powo do pra, wa, lecz'
laru sprawiedl ' "
ny z, prawem zgod- -
wyraz a jasno KonstytucJ'a R d'

rad2:;Ieckich
" , ' a Zlec a,
----.: stanowi K ' " , , ' ' , '
i tylko ' Stalinowska - nie-
S ' , ' praWu (art, 112)
zatem prawu W' ,
ga prawu lb .' tym stopnIU podle-
i nie ' a nie jest ona
d
' ' . ' " prawa am ni l' ' ,
p , t ' D " eZf! od prawa
ans wa latego t ' K
nowska stanowi wyr ' , ' ,ez onstytucj'a Stali-

" ' aznIe: owi e ' dl ' "

z n l e p r a w u" O . ' p o e g a J wy-
. . znacza to, ze ' . .
Ule samowolnie, lecz zgodnie ' e wmm
. . " , z prawem Oznacza t ' "
, ze w swoJeJ s dowe' , ' :, , o. rownrez!
Swoje zgod . J
. , " ' me z prawem; , O jakim "
mu prawa "tu oz ' . ' "tworze-
wy do kOnkretnych zjawisk i stoSowaniem 'usta-
Analiza istoty ustawy jako o ' l " " , " , '
wykazuje nam goneJ normy zachowania
prawot c jakoby'
ta jed -' jakoby ,
Prawo te
uwaz,a za k . J , asa w danym
, omeczne posta ' ,
swych in'teresw klaso ' h . WIC Z punktu Widzenia
wye , I
12 .
" t
czeflstwu jako normy zachowania ' Prawo wy-
t, co klasa za sprawiedliwe, ' wygodne ,
i dogodrie zarwno dla siebie, jak i dla
w ' imieniu ' ktrego Klasa posiada ' w
temu, zajmuje stanowisko dominu-
'w '
M,Stir-
nera, w .zwolenni-
kw Stirnera, kwestii prawa, ' ustawy,
i kary ..:....Marks W ze swych znakomitych prac
Maks") prawdziwie filozoficzne rozumienie tych ka-
tegorii. <> ustawie Marks jej nie
jest jak to Hobbes i inni za nim, tw-
ustawy nie jest samowola, czyli w idea-
sensie tego ' Marks ' natozn.iast,
materialne; ludzi nie wprost od ich "woli", lecz od
ich sposobu i ' form kt-'
rewzajemI?-ie jest ono
i pozostaje nadal na wszystkich stopniach rozwoju, w kt-
rych konieqny Jest jeszcze pracy i prywatna,
to jest q d woli ludzi. ,
"Te rzeczywiste stosunki - MarkS' - bynajmniej
nie tworzone przez lecz Odwrotnie,sa-
me , '
Stosunki, w ktre ze ludzie w
od woli ludzi; albowiem ta ostatnia sama
uwarunkowana jest stosunkami. Jednak ludzie,
mwi Marks, winni swej woli powszechny wyraz jako
woli w. postaci ustawy. - tej woli wyraz,
, ktrego stosunki klasy, i - jak
, Marks - toszczegInie jasno w prawie prywatnym
i wprawie karnym. ' , -
Marks to na "Podobnie
jak ludzkiej ' woli lub samowoli '
1) M ark s i ' E n g e l s, wyd, ros., t, IV, str. 311,
13
jest ludzkich' tak rwmez nie od ludzi i' to;
oni w form,ie ustawy, jedno-
czesrue od' samowoli jednostki
z osobna"1), '
Marks mwi: "Ich panowanie
jako' powszechne panowanie. Ich
opiera na' w,arunkach
Jako powszechne dla licznych jednostek, te zaS jako jednostki
i owe warunki
przeciW,innym jednostkom i to w postaci w,arunkw powszech-
nie W y r 'a e n i e t e j wo l i, u war u n-
k o w a ne j i c h w s p 'l n y m i n t e r e s e m, j e s t u s t a-

Wypada tu ta sama zasada obala wszystkie:
prawniczego, ktry na iluzji,
ze. prawo l ustaw.a', rozwoju. "Od-
dZIelny rozwj i historia czystych od roz-
woju materialno-wytwrczych stosunkw, jest.
jak to mwi Marks, i polity-
kw"; tej iluzji in,asz Jacques Je bonhomme
czyli Jacques le,
Maks. '
T,akie jest zasadnicze marksizmu-leninizmu o
prawa i ustawy. to wyklucza
sprowadzenia zarwno prawa jak i ustawy do samowoli
i ludzkiej (tzw. "wola idealistyczna"). to
nie dopuszcza co do tego, prawo to
vi 'ustawie powszechna wola klasy w danym
Takie pojmowanie prawa wymaga orga-
ruzaCJI sposobu tej woli co, jak wiadomo.
przy pomocy specjalnie zbudowanych systemw pra-
Prawo legislacji - to szczeglne prawo, to jedna
z zasad konstytucyjnych, ktra nie dopuszcza
1) M ark s i E n g e l s: Maks", wyd. ros., t. IV.
str. 311.
2) Op. cit.
14
, t
'"
'
]1
" ,,(
J


I
I
(, t ", 1_' ,).'
',I
do rozsiania i rozdrobnienia na tej
a to pt;zy
niu tworzenia , ',' ,
Ustawa swoje zgodnie interes'amii wy:
te interesy danych klas.
Pr,aktyka winna w txm
niom. Praktyka nie zatem prawa.
Natomiast praktyka i jest w
i w zasadom
prawa Pozytywnego, 'celom cha-
rakterystycznym tego prawa.
Znaczenie .
ny charakter orzeczenia W orzecznictwie znajduje-
my nie tylko do kwestii winy czy nie- '
czy
przez co szereg
z lecz w orzecznictwie. uwidacznia
z oglna, polityka danego
stwa. stosunek
wej do tych lub innych zjawisk ktre
zakresem zainteresowania .. Skutkiem wszystkich tych
orzeczenie wydane przez, winno odpowiadat
wymaganiom. Pierwsze z nich to
i przekonywania, jaka winna
Kazde orzeczenie winno przekony-
i winno w opinii o bez-
i
dziego, ktrej wyrazem' jest dane orzeczenie.
Moc jaka winna orzeczenia
dowe, polega nie tylko 'na dane orzeczenie W
ni odpowiada sprawy. oraz zadaniom i
w nim polityki Moc
orzeczenia iwniei i we 'wzbudzeniupew-
dokonano analizy wszystkich okolicz-
nos ci, wydano to pod ,wszelkie
Jak.ie tylko i W zasto:::
. do spra,:, . ' . oznacza . to .... '
;vSZystklCh w . (lzY!ty
l stan faktyczny .
Dlnkij 'fakty, . ktre ristaliia
wreszcie podstaw!!weprzyezYIlY,' ktre .'
dane " . .' . " . .
TeJ. wieleuw.agi
w tai' czyni
,nie . w tros.ce o to, by ' orzeczenia ' jej .
choclazby ' . . najbardziej
orzeczenia. -te do szacunku, by
w sercach i ludu. Znany
prawnik James Stephen otwarcie
w stuleciu w swej pracy "Prawo karne Anglii".
tym pisze
czenstwa. Jednakowo nie tylko to, wyroki te by-
sprawledlnve, lecz i to, by powszechnie re&-
pektowane jako' Sprawiedliwe". to w zastosowaniu
do ma jeszcze i ten sens, ,,ze
'burzuazJa, dla mas' lub dla
gpan,owanego przez siebie aparatu
wykorzystUje
Jako wyrafinowane i skuteczne
'. ' " .'
Jest ,ze
z . gdy ich orzeczenia w oczach
Istota
dl1WPSCl, ktry' szeroko . . proces , i aparat
dla ustroju . sp()Jec;znego, l ' obrony
. na .. prywatnych . interesw ' posz-
czegolnych. obywateli i ich, polega nie- 'tylko na tym,
by przy przy-
musu stosowanych przez 1eCz na ,
tym, by i . o sprawiedliwo-
i tych ktre dog<>d.ne dla
winien nie tylko . .
1,6

wydanego ,Nie jest
rzyinska resiudicata pro ventate
tur. co
innymi . .. . . " '. .. .. .
W. '
niu polega . lla . tej .'
' "prawa" ,i .
szym skutkiem ' trybu, rozpoznawarua
wych. praw, oskarzonego
polega nie tyle .. - interesom
winny .. z . .. 'lecz
tyczne znaczenie tych ' praw '
tym, one
pr,zepisll ustawy. Znaczenie
tym, one ,o
obiektyWizmie i orzeczerua. Ta funkCJa
sHirzenJa . . or.gani-
zacji i procesu; ..
nej i niejawnejf.ormy, pfocesu, ' . zas. for
procesu i z,e
gwarancj,ami
ktre .' podstawamI
z do obrony ) borom
czele ' wynikiem .
wianej wyzej funkcji. . _ ... . , " . ' . . . . .. '
. jako och'rony
wdanym interesw staje . tym
bardziej uzasadnione, .
coraz to bardziej- ' i autoryta.tywnle. W
jach kapitalistycznych" tej funkcji,
i znaczenie oraz:
nie ' jest plczyrn , inn)'m
tej maszyny. Gdy tego
rozwoju systemw procesowych, . "
ktOry zezwoli nam . l .zarowp.o. , "
;
. 2
..
) .
'"
l,
,mechanizmu ' jak 'l
ll'ieqhanizmu .; rozwj ' przy,.
przy

' wykonywali , przedStawiciele klas
i ,traktowani ,jednak jako ' przedstawiciele
, ,,' zadaniom wzmocnienia
. autorytetu autorytetu. '
,to z
(<?brana, przez ,cieszy
autorytetem oderwany od i prze- '
ciwstawiany .
. i rozprawia - ' w .
w kapitalistycznym grnej ' warstewki - z nie-
'lub wrogmu ' nawet dla tego ustroju spo-
elementami, to przedstawicieli same-
go
Taka . forma organizacji ' urzeczywistniania wymiaru spra-
Wyrokowi jeszcze auto-
rytet, wZIhacnia w ,obiektywizm i czynno-
wzmacnia w' I jego
wzmacnia w ' i tych orze-
To znacznie ' wzmacnia-
przez zasady procesowe,!ttre u jego podstaw. Zasa- .":
da i zasada, bowiem
swj , najbardziej' w przy-
,jako ' formie 'demokratyzmu
Wypada tu wspomweC j() dwochrwnolegle czyn--
prawach i , 'ktre
iakres ' i
z j,ednej strony,
ronnego : - z drugi.ej. Temu to zagadniebiu rzadkkiedy po,:
,' histtyk prawa procesowego.
, ' Nawiasem . za, tym . swoistym
krYje zasadnicza Icharakterystyema cecha
organizacji: mechanizmu ktrego , istota Wy'"
,18 ,
-J " - '
, .. { ;" '{ "
w dwch . przejawach: takt lub po:
funkcji w jest jednoznaczIiy 'z tym;
zadania a ' mianowicie '-:- uznanie
winIiym i go lub 'J,1ZD.anie , go niewin-
nym' iuniewinnierue, spada swym nie, na
przedstawicieli jakimi koronnego"
lecz na przedstawicieli jakimi
Zgodnie z tym rWniez za
ne spraWY spada 'w, na ,
Dlatego musimy do prZekonania, ' nie przypadkowo.
jako faktu", albowiem pozo-
stawiono. iIIl prawo lub, na ' nich to
nie rozstrzygania kweStii, '
jaka wyrasta w trakcie .a jest zagadnie-
nie winy. Communis opinio zwolennikw '
sprowaClm oglnie do tego, przy-
"najlepszym:i ten jest
"najlepszym demokracji ten
jest najbardziej to
najbardziej zdolni do siebie zaufa-

autorytet procesualistw epoki poprze-
prof. Fojnicki,
w
istnieniu tej. instytucji iaufania
do to jest nieodzownie dla
normalnego urzeczywistniania wymiaru' "
".;.W tej formie czynnika ktra znana
jest pod - pisze dalej Fojnicki'-
proc'esowych rozwo-
ju, jaki do tej pory i dlatego po
W i k t o r' s ki: ,;Russkij , process" , MoskWa 1911.
2) Fojnicki: sudoproizwodstwa", Petersburg
1902 str. 341.
2*
l ,
.,'j
dzisiejszy jest najbardziej zblt-

Zapytamy, w czym kryje tych( zachwytw,
w czym. kryje tO znaczenie, jakie
jego apologeci? Gdy nad tym zastanoV(imy, to
. swym organizacYjnym' cechom
szczeglnym jest, jak tO mwi ' Fojnicki, "oddalony od niebez-
,,' zmieszania vrymiaru z ,
Wynika to, zdaniem liberalnych apologetw przy-
z tej' szczeglnej, cechy tego powo-
nie do l"OZstrzyg,ania , kwestii prawa, lecz do rozstrzy-:
gania praktyCznego, bardziej ' dla
i jednostek z ludu, albowiem
wszystkie klasy ich pracy"').
Ta ostatnia uwaga budzi nasze szczeglne zainteresowanie,
albowiem rozwoju form, procesowych, ktry ' doprowa-
do powstania i ' wzmocnienia instytucji
nie tylko o tYm, ten jednym z ogniw sy-
stemu ,instytucji politycznych, stworzonych przez ruch bur-
w: jego' walce przeciw
wio Nawiasem ter jednej
, by jest insty-
i to ;
w SWOlln czasie z forpoczt swobd politycz-
nych:, w jako jedno z polityki.
Instytucja ta, ktra zgodnie ' . ze ' Fojnickiego jest
"troskliwym publicznego '1 suro-
wym wszelkich jest w gruncie rzeczy niczym
innym jak "palladium osobistej i ludowej
politycznej". W tym jasne jest
" to instytucja polityczna, a , nawet wybitnie poli-
tyczna. Nie tu cha'"
l) F o j n i c k i : "Kurs sudaproizwodstwa", PetersjJurg
1902 r ., str. 342. '
2) Op. cif
20 '
rakteru tego jak to prbowali . . liberalni, bo
z czysto politycznych pobudek. Z drugiej
jednak strony bur-
do jako
dzie obrony interesw nowego jako
obrony osobistej" i , polityci-
nej", zainteresowana ' w reklamowariiu tego jako
na wszystkich warstwach
czyli jako instytucji ponadklasowej, kt:r,-a wyrasta
ponad interes jakiejkolWiek klasy
z przedstawicieli wszys;tkich klas
w
klas jest zgdnie z , przekonaniem swych zwo-
lennikw najlepszym ' zabeipieczeniem przeciw kla-
sowym tendencjom i PodStawowym
zdaniem ,prof. Fojnickiego, jest fakt,
rozstrzyganie spraw jest rzekomo w tym
wolne od klasowych", ktre za-
zarwno w' koronnych' jak
i w zawodovrych. Nalbmiast w
sprawa jest oddana pOd sumienia
i przekonania ludowych,
ktrego personalny czerpie ze wszystkich warstw i klas

" .
w z ,J. Stephena,
ktry w jest
najbardziej i przy tym najbardziej cie-
w ktrej zwierzchnia daje o sobie
olbrzymiej swych poddanych "2). , ' ,
Stephen .
jrego wymiaru sp:r:awied1iwosci, nies!usznie
swj wniosek, albowietn z oczu klasowy cha-
, nuder Stephena z naszego punktU widzenia
1) F o j n i c k i: "Na dosugie", Petersburg 1900, str. 353. "
2) st e p h eh: prawo Anglii w kratkom oczertanii",
ros. W. Spasowicza, Petersburg 1865, str. 268.
21
jeszcze, i ten seI;lS, ono
zwierzchnia"; tzn., w danym
stwie klasa, sz.erokie organizowania
danego lqaju, i to wkierunkp "
Jej klasowym , i zadaniom.
. " nie przenikliwej uwadze " Stephena,
o.n, szczegolrue w jego walory,
a do w 'Przeko-
na,ruao ,wyroku, ten pOsiada
w stopniu jakikolwiek inny " Nie-
od tego, - zdaniemStephen
a
_
sluzy Jako klapa dla
. - twier9zi Stephen
rue moze byc w bezstronny, tylko ma
z. zaufania, ,a.lbowiem prawo samo, jest
bezwarunkowe i jegG' stosowanie
we wszelkich przY'Padka'ch . nie do zniesie-
nia". I tu ujaWni'a w insty-
tucji ,
. .ktr
y
nie wnika w detale" interesuje ,
w Jej pobleznym sZkicu i troszczy raczej o wyniki
we o wsady oglne, ta instytucji '
przyczynia do wymiaru
twierdzi Stephen ' i dodaje "Jest to zaleta. tego
o nie Wypada ustawodawcy gdy
Jednak 'na istnieje, ' to nie wolno jej
' , , '
Stephen bezsprzecznie i trafnie
w systemie
stwowym: ,To znaczenie nam, dlacze,go
troskliwJe autorytetu sw.ych stara-
ich
prawie "Oni to wszelkimi
1) S t e p h e n : prawo Anglii w kratkom oczertanii",
ros. W. Spasowicza, Petersburg 1865; str. 270.
22
J . " .,
sposobami '
jako jak
obrony swychportfeU". , (Lenin)/
go autorYtetu rgmom ,i tym
samym obdarza :jego ,' A , oka-
stwatza w szczeglny, 'proce-
sowy, niemaLliturgiemy
ne atrybuty 'jak 'atr;ybu-,
ty prokuratorskiej i '-:.. obliczone , 'VI pierw-
na
J ednakow02: same tylko ,
byiyby niedostateczne. . . .. , . " ' ,' " " , '
jest i to, by'
szczeglnie odpriwiedni-e wyniki 'pracy,
ktre , by tym organom' zadartiom:
jest .zairiteresowane w'
jak i aparntu
jest zainteresowane w, pracY
nizmu jaka' zabezpieczY', najlepSze wylronanie
tym ostatnie podil?-.
oglnemukierurik.o:wi polityki. Tak
zagadnienie roli i znaczenia,
ratu w systemie '
radzieckie jest w stopniu 'niemniejszyn1
sowane w podtrzymaniu i ' wzmocnieniu autorytetu radiieckich
organw' Zainteresowanie: to wyrasta jednak 'Z
kowicie motrw-wnizw buriUazyj:nym.
Albowiem radZiecki ma ' nie 'tylko ' wyzyskiwaczy ,
i ich ktre .jak to w swoim czasie',
swe panowanie, swoich przywilejw,
ukradkiem przy ' potnocy lub
tych ptzyWl.lejw" .. .. radZiecki ma bOwiem przed
i irine zadanie to "Olbrzy-
mie a jest ' nim ,wychowanie w no-
wej dyscypliny pracy. ' .
Lenin. ,"nadaje ' tej ' \fUb.kcji' dute albowiem
ma to, ';,by 'unas
to, by do: dyscypliny i
tyik:o
,
w ' walce ,z
, Lenin ,;Nie Qbawiat nasz tQ
prolCi!tariacki), -nie rozprawy,
wSzelkie , przewlekanie ' spraw
, tylko w ten sposb wyleczymy
radykalnie Lenin typowego l'oz-
biurokratycznym prze-
wiekaniem znaczenie
jawnej rozprawie W sptawach zbiurokra.,
tycznym, przew ... " itd,. 3) .
To' nie ten "jawny" wielkim szacun-
' kiembu,riuazji w okresie rozkwitu, jej. "demokratycznych"
tendencji,', t'o nie ta jej ra-
dziecki, w ludowy, ktry twotty i urzeczywistnia
wymiar samych Rola ta"
'kiego pod jego
"j obiektywizm, broni
.i - jest rzeczYwi-
, To znaczenie , radzieckiego wyra-
w sposb prawie o ustroju
z dnia: 16 sierpnia 1938 r., opracowane pod
, kierownictwem towarzysza , Stalina. .
W)rawie' tYm w
" radzieckiego ,jako orgahu ,. dyscypliny,
; stwowej. ,
radzieckiego jako
wychowania i i
' i: to w d!1ch:u' dla socjalistycznego.
1) Wyd. ros., t. XXII, str.. '425;
t) ,L e n'in: Dzieta, Wyd. roS.,. t.
3) Op. cit., str. , 415. , "
24
.... ':
\
Celem przepisw procesowych ' s.two;r;-z;enie takicl1 wa-'
runkw,pracy organw i
ktre w
. tych "organw., ' , '
Na tym "whisnie polega norm proce-
sowych, ktre oraz ,organw
czych i pr'okuratorsidchprzy' wykonywaniu ich Normy
te tryb ' posZczeglnych '
nw' i ' prokuratorsk'ich, tryb
i sposb tych organw.
w 'regulu-
tryp i sposb , tych na pod-
staWie ktrych te jako
jak,o
jako nie uchyleniu.
, " Celem kasacyjnej ' lub reWIZYJnej organw _
i prokuratorskich jest nie tylkozabezpieczerlie ' pra::'
rozstrzygania konkretnych spraw i wy-
z praktyki lecz jest nim ,
autorytetu Z kQlei utrzymanie autorytetu za-
, od , lub nie
pracy jest od tego, ' w jakim Stpp_'
niu praca' ta zmierza do ,zabezpieczenia i urzeczyWistriienia -
" wyDuaru obtonya\it,-
,rytetu w znacznym stopniu
lania orzeczen ktre wydano z
procesowych, ,i ten Jest 'gW'al-
Wszystkie ustawo-
, dawstwa przepisy przyczyny, ktrych
istnienie , pOwoduje orzeczenia ta
kolei , bezwarwiko:-
wegouchylenia , wydanego , przez,
BUrZuazyjne ustawodawstwa , ,Przez zawarte
w swych przepisach , procesowych zasady i ' przepisy kasacYjp.e
lub I rtada(:p:acy kierunek, jaki w
mten:;som Kasacyjna prakty-
ka wY!D:iaru d'ostarcza
tego, jak najmniejsze na,wet
klasowej linii natychmiaSt
ktre, w tych vrypadkach po-

zasob praWruozeJ SoflStykicelem likwidacji
'
, . v: Rosji przedrewolucyjnej. ;zczeglnie w tej dzie-
dZlrue Senat ktry sobie
dectwo, swQimi ,orzeczeit Senatu,
be>wIem nie tylko wulgarnym
nad i. elemefita.rnym poczuciem
lecz rowruez i nad '
najbardziej jaskrawym dowodem
ludowego, ktrym masy ludowe charak.
wymia,r - to jak-
by dyszel, w go zwrcisz, tam ci i pjdzie"').
prawo autorytetu swego
BurzuazYJne prawo stara energiczIlie po-
maksymalny na na lud-
nose. '
'.Jest' w albowiem W" orze-

Poprzez kunsztownie rozbudowany system
mstytucji jakoby 'n;:l zasadach
i' "demokracji" zdobywa 'autorytet
swych aparat
Jak .1 aparat przy
oszustwa i taniej de-
magogII. Burzuazla korumpuje swych przez nadawa-
l) Por. "W prawie tyle wybieg6w, ile dziur'w prze- .
tako" (Bystron: polskie", Krakw 1933, str. 120), '
16
nie przywilejw L prerogatyw, 'wytwarza i w'nich
, swoistego rodzaju - i tnadycjL ,
Wszystkie te elementy zgodny'z intere-
sami i kierunek pracy,
kowicie odmiennie przedstawia to zagadnienie' w radzie c-
, kim systemie U podstaw autorytetu radZiec-
kiego niezwalczona prawdy socjalistycznej, ktrej ten

Cele i zadania radzieckiego od ce-
lw i prawa oraz Z.adaniem ra-
dzieckiego, socjalistycznego prawa jest oporu
wrogw klasowych i ich agentur,zabezpieczenie bttdownictwa
socjalistycznego, wzmocnienie nowych, socj,alistycznych sto-
oraz, prawnego,
ktry opiera na takich podstawach nowego spo-
,jak: socjalistycznej sojuszu
robotnikw, i br,aterskiej
rodw dyktaturze' proletariatu i socjalistycznej
demokracji.
Prawo radzieckie w ogle, prawo procesowe
karne w ustroju radzieckiego,
na celu interesw obywateli
Radzieckiego - na celu ich osoby.,' wolno-
ich praw, i Tym
niom radzieckie prawo procesowe, albowiem ono
warunki i tryb 'organw i prokuratorskich
w Radzieckim, w ogle, w
sposb ferowania jak
tady, i ewentualnej zmi2l:ny tych
W tej ostatniej dziedzinie prawo radzieckie ustala szereg
norm, ktre, z jednej strony,
i z z drugiej przewi-
uchylania tych w przypadka'Ch
w tych normach
Autorytet radzieckiego jest uwarunkowany wielko-
zasad, ktrymi ten kieruje i ktrym ten
27
Autorytet tego olbrzyrniezadania,.
. prze(f nim. socjalistycznego .
nikw i to radzieckie-
go, to '. nowego ten
interesom interesom ludu, to. ludowy
'. w prawdZiwym i tego
.Ta szczeglna cecha radZieckiego musi do
takie normy prawne, ktre ' wszelkie
konieczne warunki do wszyst-
kich przed tym I Jednym' z tych
runkw jest przestrzeganie zasad, ktre ustawodawca
celem zapewnienia biegu rozpoznB;wania . spraw
i wydawania tzn:
faktycznym sprawy . .i wymogoITl . ustawowym,'
Ustalenie tego rodzaju zasad
do, zakresu prawa procesowego, albowiem pra,wo to jest po-
do ' regulowania trybu spraw
To winno w taki sposb, by prawi-
tzn. faktycznym sprawy
wymogom ustawy, a wskutek tego sprawiedliwe rozstrzy-
tych spraw.
Do tego zadania skierowana byc musi
prawa PFocesoweg. Z drugiej Jednak strony wypada' nadmie-
najlepsze nawet zasady I1rocesowe, tok pO-:
. oraz najbardziej nawet
najbardziej wykwalifikowani - nie wy-
Te
z narus-zenia ustawy, niemniej wyni-
one z wysoce i zagmatwanych spra,i
wy, ktrych nie byli w stanie mimo swe-
go i
Ustawa przewiduje tego rodzaju przypadki. Ustawa naka-
zuje w tych przypadkach orzeczenie
w lub 'w Ustawa ustala podstawy
lenia i zmiany i w ten sposb obwaro,wuje
szeregiem zasad procesowych:
\.

w takie przepisy, ktre wy-
padki, obligatoryjnie uchylenia . lub orze-
< podstawowe zasady,
przez stosowanie ktrych .uzyskuje w kon-
kretnym przypadku skasowawa .. (a . nawet, m- "
z mocy . samego prawa ' jest do tego orze-
. czenia pierwszej instancji, wydanego przez , ten
ustalonych zasad procesowych. Prawo radzieckie nie
wylicza takzWahych powodw k'sacyjnych, jak to
ustawodawstwa innych Prawo radzieckie ogra-
nicza do ustalenia u c h y b i e p r o c e so-
w y.c h, 'kasacji, pozostawia
. warunkw kasacji temu sprawdza
'- wtrybie kasacyjnym.
I tak art. 26 . "POdstaw karnego ZSRR i re-
publik uchylenia
wyrokw: a) naruszenie ' form p.rocesowych, ktre
wszechstronne ro?:poznanie sprawy i
iub na wyroku., b) niepra-
zastoSowanie kary. I
Art. 413--415KPK RSFRR oraz jednakowo arty-
kodeksw kaniego ' innych. republik
kowych podstawy uchylania wyrokw w trybie k\sa-
i o takich naruszeniach form pro,ce-
sowych, ktre " ... wszechstronnie
lub na wydanie prawi-
.
'bo tych wypada takie okoliczno-
." jak: niedostateczne . I przeprowadzenie
.' istotne naruszenie ' form . procesowYch, obraza lub
zastosowanie przepisw prawa materialnego,
oczywj.sta wyroku. Do tych '
nieprawi-
'- ustawy, rozpoznanie spraWy pod

",
Ci" '
" ,
w tych wypadkach" . gdy ' ustawa to nie ze"
zwalaitd; \
Tak sama: ,ustawa w sp,osb jasny .i ruedwuznaczny
wymaga, by ktrych istnienie
winno zgodnie z ustaWodawcy, praWi-
wyroku' ' I " J
tych warunkw winno za z r'e-:
lub v;yroku w trybie przewid.zianym,
W tym wypadku, gdy wyroku w trybie kasaCYjnYm
nie sprAwa winna przekazaI1a do ponoWne-
go rozpoznania. Wyrok jako prawomocny je-t
dYnie wwczas, gdy wszelkie co
do jego i ' ra-
dZieckie prawo procesowe z kOllsekwencj4, albowiem
sada ta wynika z oglnych zasad radzieckiego procesu
wego, ktry ' w swej realizuje
zasady demokratyczne.
3. DEMOKRATYZM RADZIECKIEGo.. PRAWA PROCESOWEGO
I PROCESU
Organizacja i. struktura ::iadzieckiego, ktry jest
W Jego znaczeniu ludowym, warunkuje
socjalistyczny
cesu i , metoda pracy tego pozbawiona
formalizI!lu, pozbawiona '.tego czyni
nasycona jest warunkuje
jego demokratyzm. W' radzieckiego
'w mierze' na
prawniczej scholastyce i Ja\lczkach prawnych.
Na cel i zadania. radzieckiegO', me
ty lko na karaniu, lecz na ' wychowaniu , i reedukacjt
zacofanych elementw
mokratyzm tego Ta wychowawcza rola: .radzieckie-
go jest i
;ro .
'radzieckiego - ten ,jest ,nowym ,
,po80ben'i podnosienia ' ,kulturalno-politycznego
Jelt jednym, ,ze
ludzkiej psychiki, jest jednym wykorzenienia ze
ludzkiej , starych
Radziecki - "to gigantyczna
kulturalna,kt6ra skierowana' jest do walki z
Jeszcze w "tradycjikapita-
albowiem te' "tradyci,e" na yrzeszkodzie bu-
I dowie Radziecki wymiar- - to
ktra organizuje masy, przy
wzmacnianiu nowych tradycji, przy umacnianiu no-
wej , soejalistycinej psychologii.. '
i obiek-
tywizm ..JvOdIiiesieniurlo faktw, i podlega..'
prawu, radziecki
propagatora nowego prawa, nowej ' socjalistycznej
prawnej, przy ' powstawaniu.
i wzmacnianiu nowych nowego
stosunku , do do i do
Radziecki jest opirui publicznej, ' Ta
cecha v.{ ogle nie w pewnych wy-
padkach tylko w ' nieznacznyrtlstopniu
innych ' epok i f<trmacji W tym sensie
radzieckichorga:nw ktrych praktyka
odpowiada zadaniom walki () socjalizm oraz zadaniom przebu-
na zasadach socjalistycznych, jest dzia-
i , W sZJerOkim znaczeniu teg&
W ' tym 'sensie
Lenma Jako o
tycznych". radzieckie aktywnie y;- budowie
i ustroju,' przewodami, po 'ktrych
radzieckiego. A ta. polityka jestshlerowanadouni-
cestwienia .,akt6w 'wrogich " socjalizmowi, - ktrych
wrogowie tego ustroju, jest skieI'Qwana do umocnienia dykta-
tury proletariatu, do wzmocnienia rad; do wzmocnie-c
31
. nia szacunku 1iJ.a zasad . socjalistycznego -i . dys,cy-

"Gdy od W.Cz.K. " , Komisji
NadzwyczaJnej ' '---przypisek thima<:za) do sqdw"
politycznych, to Z'jazdom -
me ' uznajemy ponadklasowych .. ' My
tylko z wyborw, proletariackie-;-;-
l te ba CD ', nj.y zezwalamy:
. ,dobrze czym jest
Ta uwaga Lenina ma ' olb'rzYnue i zasadnicze' zhactenie nie
dlatego, sama przez demaskuje. i
(tzn.
x:-ekomo nie 'lub W razie
me tych. lub ' innych' czynnikw, in-
teresow klasowych), lecz ma to Znaczenie dlatego)
by ' nie . instytucjami
praWnIczymI, . lecz by -oj zada-
nia tej liczbie i -zadaniagospdarcze.


dobrze czym . jest kapitalizm
W tejdyreko/Wie jeszcze
zasadnicze winni po-
,politycznych epoki, winni wykwaii-
fikowanymi politycznymi: Bez ' tych
warunkw grozi skostnienie w normach
winien ,
winien
winien ,', , .
. ma w um'oenieniu dyscypliny .
Lenin w r. 1919, po ' zniszczerrlu '
.systemu taki, ja-
bYCpoWllUen. , ----:- Lenin - organa,
w ktrych wszyscy bez nie ' tyllco
1) 'L e n i n: wyd. ros., . t. XXVII;. str. 262.
32
lecz T i bierny:
element'(1).
rozszerzeriia ,,; .. na
. gospodarcze . ,Leni!) ' ze , tylko
tego typu' to, by u 'nas w
rewolucyjna, nie

w . radzieckim .. nie . jest Lenina
ze instytucji niejesLJednym
ze ogniw ' systemu -:- 1;0 ' insty-
tucja, ktra charakterowi swej . ,spe-
cyficznym cechom powierzonych . jej i specyficznym
metodom pracy zajmuje i?zcZeglne miejs:ce w systemie orga-
nw .
temu znaczeniu i autorytetowi ' .. rad2:iec-
ki ma tak znaCzenie " w ,aparacie . .
nie temu ' autorytetowi tak d-
powiedzialne zadanie, jak "zapewruenie prze-
prowadzan\a dyscypliny i samodyscypliny '
radziecki jest,' przy tym o.rganem, poprzez I ktry masy
w -
Lenin "Obywatele winni osobisty
w iw krajem. dla !las. bardzo
by wszystkich do
pracy , "
mas w rozpatrywaniu spraw'
i W wydawaniu, ---' a to dotyczy
niejszych interesw obywateli , i - posiada sam przez
olbrzymie znacZenie WyChowawcze i
to istnieje . od tego jaki
l) L e n i n: wyd. ros., t. XXVII, str . . 262.
L e n i n: wyd. ros., t. XXII, str. 425.
3) Op. cit., . str. 424.
stwowej ' i . dyscypliny "szereg . akt6w; jak
Dekret Prezydium Rady ZSRR z dnia ' 20 , czerwca 1940 r.
Op. cit., str. 354. '
Teoria do",. 3
> ,nie 0r-zecznlct'IV0. wyWiera, organi-:
y 'Vi ten sPosb ' i - ,
Wysoko' ,i' " znaczenie radzieckiego
,w budowie nowej . formy i ustroju
z .. biurokratyzmem,: Lenin w r : 1921:: . '
!", .. Na jesieni. i 1921-----'-22r.
, w Moskwie 4-6 spraw '
przy tym, wypadki ,' naj-
bardziej, "jaskra.we" z nich po-
... "1).
i _ W sprawie 'biurokratycznego przewlekania
g6w typu -Faulera znaczenie 'rozpra-
, wy. i to nie tyle z punktu widzenia kary, lecz z' punktu Widze-
nia .;, .. podania, sprawy do publicznej i przelania-:
przekonania o ' winowajcw"').
_Lerun: by
m por aw Ii systematycznie, uporczywie
i szeregu, pokazowych procesw, ktre poka-
ja k rozumnie i energicznie ... ').
Jawne rozprawy w RadZIeckim
rwniei i to na '
najbardiiej: jaskrawych, i waznych odcinkach ' walki z . wroga-
mi socja}izmu.Ja-yvne rozprawy masy w
- Radzieckim przez przez' 'zdecydowane dema-
skowanie wszelkich machinacji wrogw klasowych -i ich ' agen-
tur. -: Procesy te tym samyzp. , :rn.aspracu-
',' ich oddanie sprawfe budownictwa socjaliz-
mu. W. tych pracach radzieckiego zawiera jego
Ta-' walka
tworzy. z "ra<W.eckiego czynnik ' walki o socja-
lizm,
34
,.i. -t . ..
. "
1"" 1'..".; "";\
,'-'!-
l).Le ni n: wyd. ros.! XXIX; str. 403. '
Op. cit.,. str.
3) ',Op.' 'cit; st;r.419>
Wypada tu
wojenne'go', do nowej ' polityki ekonomicZnej '
wzmocnierua ppdstaw rewolucyjnej, ' ,to
na pracy
syste1pu . W walce -'elementwsoc3ali$tycznyph
z, kapitalistycznymi, obliczonej .
pierwszych: nad drugimi, rola w/,udziale '
aiboWiem ich celem czynny
w tego Vi
nowej polityki ekonomicZnej ,re'Yolucyjna '
wymierzona' swynlostrzem'
komunizmu wojen.nego, "bezprawnym"
konfiskatom i /
ona , (rewolucyjna /
tow. Stalin'w f. 1933-"'-'-prywatnemu
cielowi, gospodarzowi ' lub zacho-
wanie ich pod warunkiem ,
gania przez nich praw radzfeckich U'). ,'J..enin na czwar-
te] sesji Wszechrosyjskiego Centralnego ' Komitetu 'WykOnaw-
czego o kodeksie cywilnym ,w sposb za,.
dania radzieckiego wymiaru i tu
tym, cojest -zgodne
z ustawowym zaspokjemem ,praw obywatela icb
z - obrotem ekonomicznym, a tym, 'et> jest
Nepu, co jest legalne we wszystkich ,
a czego my nie ch,cemy"3). ' - ,
,istpty N'epu, jego politycz-
nej i ekonomicznej ,z punktu w;idzen:ia fOfPl i walki
o socjalizm, w tym czasie ,
te bowiem winny dobrze . wiedziee, jak ,to
l) 5 t a l i n: Zagadnienia wyd. , po,1fkie, 1940 r "
str. 39,3.
2) Op. cit.
. .
3) L e nin: wyd. ros" t , XXVII, str. 319.
3*
35
cZym jest kapitaliZm i "MI romy
, pozwalamy'''.
" W pracy
'opracowanych, przez Lenina i na, IX '. "
m in.: "IX Zjazd Rad od Ludowego Komisarza
wykazajlia .znacznie energii w dwch
kierunkach: po pierwste. aby ludowe republiki 'bacznie
prywatnych i
I biorstw, ' do nawet
ich lecz by najslirowiej naj'-
mmejszenawet prby odrygoryst,Ycznego prze-
strzegania praw republiki, by masy robotnikw
i w duchu samodzielnego, szybkiego i rzeczbwego'
w nadzorze ..nad przesttteganiem po
drugie, ludowe winny na
. przejaww biurokratyzmU, przewlekanie spraw
! i Igospodarczet
1
). .
, Ten zarys ' historyczny wykazuje nam, jakie
miejsce zajmJlje radziecki w radzie'ckim systemie pan-
stwowym; ' wyznacza mu w ramachog6lnych wy-
radzieckiego i jego narodw ....;.... przy bUdowie
nowego, socjalistycznego Ten zarys historycz-
ny wykazuje nam, jakie zadania przed radziec-
kim' jakie metody tych. wyka- '
zuje nam wreszcie materialne i cechy Szczegl-
ne tych '
4. ZADANIA RADZIECKIEGO
Art. 3 prawa o , ustroju Radzieckiego 'repu-
blik , j autonomiCznych zr.1938 wyraz a w na-
zadania radzieckiego:
wymiar kary, radziecki nie tylko ;
lecz ma na celu jego i
1) Le n i n: Wyd, ros., t. XXVII, str. 143:
wychow1lje obywatelf
Radzieckiego w ' diIchu i ,sprawie '
mu, w duchu i 'bezwarunko.wego wykonywania
praw radzieckich, stosunku do socjalistycz-
nej, dyscyplmy pracy, uczciwego stosunku do
stwowegQ i: r szacunku dla ,zasad ' wspp;ycia
socjalistycznego". .
Zasady' wymienione w przytoczonym artykule" po-
dobnie jak i ten w , dokumentach
tego jakprawp o ,ustroju Tego
zWykle aktaIl;li o charakterze wybitnie , prawno-organizacyjr
nym. W ustawodawstwach innych nie spotykamy tego
rodzaju przepisw, ' one, tegd '
Akty ustawodawcze innych insty-
tucji ora'z ich ich funkcje, ogra-
z 'do suchego opisu zarysw . orga-
'nizacyjnych Lstrukturalnych 'Tego rQdzaju
. akty' ustawodawcze nie systemu
Ustawa, o ustroju ZSRR i i'ep-ublik
wych, w od podobnych ustaw innych
formy ' ustroju Ukazuje
tego ustroju" ukazuje zasady organizacji ustroju
oraz organicznie z ' riim zasad
Ja nadaje ustawie oristroju
inny odmienny od tego typu uStaw. W ten
sposb ustawa o ustroju przez
zasadami systemu i kierunek .radzieckiej
,Celem, ' Jest nie
tylko ukaranie "lecz ich 'uzdrowienie mo-,
ra1ne i ' reedukacja. ,' N:adto zadanie ,radzi.eckiego",pQlega.
nie ' tylko ' na 'wymienionym na '
lecz polega wychowywaniu ZSRR
w duchu i Qddanta i sprawie socjalizmu.
Ta praca wychowawcza radzieekiegonie
bynajmniej tego w ktrej
.z gry ustal6nych ,zasad
37
radziecki jest Bynajmmejnie .jesLjegozada- .
niem moralizowanie c:zy Zadanie ira,-
dzieckiego 'polega na
o konkretnego, do
dalej zadanie to p<;>lega na ustaleniu stopnia
tej dla' na jej 'uniewiimieniu
lub skazaniu, w tym ,ostatnim wypadku na . 'ukaraniu,
czyli na postawieniu ilka:r:.anych w takiej sytuacji, ktra win- -
na interesom otaz 'wadze
nego rola, polega na
tym, by, ,po piefwsze, przez jawne rozpoznani,e spraw '
i czyny wrogw,'
stwa radzieckiego, wrogw mas i, po \ drugie, by
, przez ukarahie winl).ych
W nieuniknionej, sUl'0wej 'przed .lu-
dem i po trzecie" by ,przez i obiektywne
rozpoznanie' sprawy w przekonanie.
o wyroku i
niczym nie o triUin:fie i
socjaliZmu.
Partii w swej mowie
zawodowym Lenin znaczenia metody przeko-
nywaI)ia w radzieckim systemie administracji w na:-
"
" ... w ,tym celu, aby stosuriekwzajemny, wzajemne
zauf?nie klasy robotnlczej i robot-
Cektran ... " napra-
.. 'Gdy jednak tego to fa4tten staje
politycznego .. Przede wszyst-
kim muSimy a dopiero Musimy, za
a . Nie
szerokich mas i w 'ten sposb naru-
stosunek awangardy do mas"').
1) 'Le.nin: Wyd. ros., t. XXVI, str. 2;t5.
38


upt2;ed11l0'
te wywody Leniria, tow. Stalin jeszcze
'w roku 1926: to .. '.Bez tych warunkw
jakiekolwiek kierownictwo. Tylko w. ten
sPosb moina w mo-
wa' o partii, klasy, mowa o klasie
w Bez tego - chaQS,
klasy .robotniczej. Tak w oglnyCh zarysach prz,?dstawtaj
zasady Wszelkie' inne poj-
mowaniekierownictwa Jest jednoznac:zn.e zsyndynIizmem, /
wszystkini' - tylko' nie
bolszewizmem, nie leninizmem"').' , ,
, Stalin mwi dalej: "Nie- nie tuCudow-:
nych Lenina., ktre on?1a,
szej partii: W masie ludoweJ my -: J. 'Stalin)
w morzu i wwczas,
gdy to, co lud sobie Bez
zachowania tego warunku partia komunistyczna
dzi za proletari!ltu, proletariat nie Poprowadzi. za
mas i maszyna rozleci (Stalin, ros.,
t. XVIII, cz. 2, str. 55). ,
to, co sobie - to,
ten nieodzowny' ktry zape"M,1!a, party", jej
podstawowej i wsystemietlykta-
tury proletariatu. '"., ,L.,',' '. ', .
Wszystko to, CO
do kwestii przekonania w pracy , " ra-
dziecki, lako. jedna z naj .normowania
stosunkw celemurze'"
cZyWistnienia- powierzonych- mu zarwno z metodysto..:
1) L e n i n: wyd. ros., t. XXVI, str. 74.
2) S ta. l in: l' <Db.oppo,zYCjf, str. 266.
sowania przymusu j z metodyptzekonywania: Karze za-
-tern. i 'WYchowuje 'ludzi
i Ka,rze
i
'ktrzy zeszli na
'na XVIII Partii na znaczenie walki
radzieckiego z ' wrogami socjalizmu, tow.
znaczenie walki o wzmocnienie dyscy-
pliny pracy i dyscypliny znaczenie walki o reedu-
zacofanych ,warstw' Towarzysz
o ludziach, rac:1:Zieskich" za ktrymi
mie krOCZY masa i robotnikw,
o ludziach z o socjalizm
pod kieroWnictwem partii bolszewickiej: masa
obywateli ' do swej socjalistycznej
ojczyzny i. te uczucia do czynU milionowe rzesze
' ,
Jednak znajduje jeszcze niema-
,ludZi i niezdyscyplinowanych,
"'- sposb interesy swojej klasy i swoJej sprawy.
O "tych ludziach, jako' o wynaturzonych,
, tych, ' ktrych silne jeszcze
skie nawyki ..
Te tow. - nie tylko do pewnej,
inteligencjii i lecz i do
pewnej - robotnikw: .
, ,,, ... robotnikw, nie o'pracownikach
silne jeszcze nawyki.
jest Jeszcze takich, ktrzy gotowi dla siebie
od jak a poza tym niech wszystko przepa-
da. ,Dlat-ego konieczna jest walka 9 interesy walka
dyscypliny pracy ,w naszych
iinstytqcjach, korueczna jest walka z nierobami li
jest jeszcze takich jednostek,
ktre nie ze nie sit! lecz ;nie
'iJchnawet ,interesy ich tylko, o
jak dla siebie .--=- i to zarwno od
i od W tym wypadku konieczne po-'
40
zaradcze dla- wzmocirlenia. i dla wy-
chowania ludzi; J3ez_ tych' bez f
w ,duchu
Wzmocnienia ,socjalistycznej. i. nie
ludzi zacofanych. i aktyw-
, nych budowniczy,ch komun.izJnu"l).
radziecki pdgrywa o two-
rzenie szacunku ,dla socjalistycznej oraz oddania
socjalistycznemu.
radziecki w swej' zadania represyj,ne
i zadania wychqwawcze. Jednak realna tej cechy cha-,
rakterystycmej radzieckiego -w stopniu od
tego, 'czy ten czy. jego praca, wy-
dawane orz,eczenia; ktre ukoronowaniem jego pra-
'CY, do czy przez te
masy pojmowane, czy do ich serc i rozumu.
radziecki powinien przede ,wszystkim
i powiniert
swoim moralnym i swojemu autorytetowi.. Przeko-
masy o ,.' skierowanych przeciw
wrogim niedobitkom klas i lIch agentom, prze-
ciw z grupy klasowej niewielkiej grupce
ludzi niezdyscyplinowanych i -' jest
wagi Takie, zadania
w demokratyczny" w
tego ludowy' - takim jest
radziecki.'
Teraz dopiero w sobie z tego,
dlaczego w procesie odgrywa ti:lk i
-tak powazne znaczenie
-tzn. tej czy innej procesowej, jej charakter
logiczny, ..
, 1) M t OW: Trzeci plan 5-1etni rozwoju gospodarstWa narodoweg(),
ZSRR, "wyd. ros., Moskwa 1939, str., 12.
" ,
"
'.
, " w,' pkrwszYin' do . '
" otieczenia ,nie kryje bynaj- ,
' kary lUb przed-
miocie sporu, lecz' w sile argumentacji,
w sile u podStaw orze!!zenia dowodw. Innymi
wy - znaczenie kryje w i mocy prze-
konywajqceJ. w orzeczeniu dowodw. Tylko '
ez,eriie" ktre do swej
uzasadnia swe istnienie i wyznacZonemu
celowi. Podstawowym zadaniem jest ustalenie ' prawdy
,materialnej, dalej""":' faktycz-
nym ,sprawy rozpoznanie danegO' zdarzenia,
dalej \ stanowi fa:ktycznemu
i zachowama w tym w
cesiew roli pozwanych,p()krzywdzonych lub po-
wOdw. powinien \ i
zachowania tych ' osb, winien
i z tej analizy i oceny' prawnej skutki,
a powdztwo lub je
itp. ' ' , '
, Oznacza to, polega natyni, aby
w sposb , jasny, i niedwuznaczny ' zagad-
nienia z przez spra-
W do, procesu karnego to zagadnienia
d li n e gopr z e s t st w a, konkretnego spraw-
cy, 'konkretnych przygotowania i doko-
'nania wreszcie wszystkich oko-
faktycznych; ktre za
wywodw skierowanych
' :<:iw osobom do karnej w da-
nej konkretnej sprawie. " ,
i przez tych
znacznie pOlityczne i
'ne zpaczenie
iautrytet autorytet prawa; to zas z' kolei oznacza
wzmocnienie dyscypliny, pdczucia
nosCI ' 'l szacunku dla socjalistycznegQ. Bez-
spotny ' jest w swych skutkach
" na
na tych
oraz brak dyscypliny"
'z ' najlepszych wycho\Vawczych. st?sowa- '
nych" przez " jest kulturalne. , IN}e Jest to
jednak ta dawnakulturji, na ugr
zecz
-
nienitl Nie. jest to
ra, ktra odpycha9d siebie ludzi l wrwo.l.uJe
niezadowolenia , zarwno , z
jak ' i z o: ldreJ ,
to kultura humanizmu
,'w poszukiwaniu prawdy" bezlitosnego i
fakt6w, to, kultura, ktra
wysoklln ' obiektywizmu
i : zasadom. ' . '
Lenin jest tych ,kJ;re
drogowskazem radzieckich w ich
pracy: k u l t u r al ni e , o
VI wypadku o , granicach \
w dobie rewolucji". Te to historyczna dyrektywa,
,wodza ' Dyrektywa ta '" . b.ez
'kierunek Dyrektywa ta , rownlez
bez reszty we ln-
nych' jej "W dyrektywie tej swj
podstawowe zasadybudow,i;lictwa
kultura, : , prawo.
- czy jest nim oskarzYC1el,
Czy --: poleg8J na tym, by do tych
do tych m.
sad
'
.'
zawsze w stopniu-'-
w jednych sprawach w '" mniejszym, w innych w
szym _ walka antagonistycznych , SIl
nych, nowy , ustr6j socjalistyczny
" '!
43
i z jego sukcesan,ti, z wrogimi,
. tej wielkiej' spcx:awie.
w pierwszych dniach powstawania radzieckiej
Lewn na znaczenie walki' tych na
zapewnienia pierwszych nad drugimi,
na tp, i . takich jej
Jak l prokllratura, musi w tym kierunku.
O t!m w sposb' hi-
stO'l'la radzieckiego.
. Przytoczymy kilka. historycznych faktw i informaCji.
. K?niec 1919 r. i 1920 roku' rozgro-
mIenIa. Kolczaka, Judenicza i Denikina. to
radzieckiemu sukcesw
na forum jak to wwczas .
Lenin, "nigdy nie tak korzystna, jak.- obecnie", sytuacja
ta .,na
na IX Parw (49. 'III . ...-4. IV. 1920) m-
o podstawowym zadaniu '-'-.. zadaniu budownictwa, ci zada-o
niu odbudowy gospodarki . kraju, o zadaniu uzdrowienia
. .
I '. "Dokonuj'emy' dp socja-
lIzmu. l najbardzIej IStotne zagadnienia - chleba, pracy - nie
zagadniepiami ,prywatnymi, zagadnieniami
Im :prywatnych lecz zagadnieniami
. , '
Lenin "skupienia wszystkich. uwagi na .. ,
najprost.szych gospodarczych' i to takich, .ktre
dla ...
sa robotnicza i potwierdzi, zadanie- to
odbudowa gospodarki i 'to dokonana spoSb, by me
ona ponownie w wyz..yskiwaczY, by nie
. Y'. stopniu ktpry posiada
nadwyzki zboza w kraju i wykorzystuje je W tym
celu, by wzbogaciF ,i
e n i n: wyd. ros., t. XXV, str. 129.-
44
, przed
w drwili nowego oddechu; w
zakoilczenia wojny dmowej. .... . i
to zadanie . gigantyczne, to 'zad.anie trudne '- ,
,;trudniejSze, wywalczenia w()-
jennego"l). . '.' . ..... ' ! .' .
"Tego zadania nie . rozstrzygnie . zwyJtly entuzjazm,
. ani' heroiczne .......... Tu
lroriieczne i takie czynniki. jak, -"praca orgB;ni-
jak ,,samodyscyplina", ljakrnaksymalna centralizacja
itp.',,' .. ".....
w tym . okresie zadania budownictwa gospodarczego
i <lo siebie
polityki"l), to zmiany metod,
przy' pomocy ktrych te zadania '
Jednak. prawie fok;, zanim w
"zmiany kursu", .
do nowych metod budownictwa, od metod
okresu wojny domowej ."komunizmu wojennego" .
"Gdy kierujemy na to
musimy - Lenin na. X. Partii (marzec
1921 r.) -: mamy przed drobnego rolnika, drobnego
gspodarza, .drobnego producenta, . ktrzy. dla obrotu
towar6wego do chwili wielkiej pro-
dukcji, do jej odbudowy. Ta odbudowa jest
mi dawnej bazie; jest to sprav.;a; ktra
, przez jeszcze lata. to 'jednak nie' krcej
. lat . pod. zniszczenie kraju,
to . wszelkiego
jeszcze Do owego czasu prze'Z., jeszcze lata
do czynienia z tymi \drobnymi producentami,
wolnego handlu
. l
----
1) L.e n i n: wyd. ros., t. XJ}V, str. 130.
') Op. cit., str .. 130. .,
3) L e ni n: ros., t. XXVI, str. 206.
Op. cit., str. 216.
45
i
To "wolnego handlu" oznaczru:o ,
st?sunkW proletariatem' i drobnymi rolnikami W
ny ' sP?s,b, to w.okresie k.omunjzmu wojenneg.o, wy-
szer-egu. trudnych
, ktrych podwczas
proble:tnem, jaki ' tu
stworzenie silneg.o, wielkieg.o przemys!u,ktt:Y, jak to
Len!n; mi.l takie ' dobra" by ten
.ostatni, o wielkiej gospodarki, to zna-
czy g.ospodarki, na pracy na: "
pracy kolektywnej. W ' 'm.owy , Lenina na X
Partii czytamym. ,in.: ,,'(ll) ' lrldywidualna
wa? Tak! Wzmocnimy obrt, nabierze-
my oddechu, wzm.ocnimy jednak stopniu
znacznie wzmocnimy wi'e l k p r o d u k c
i P r.o le t a r i a t. Jedno z (12) Nie
wielkiej pr.odukcji, fabryk i
proletariatu, nie do , p e w n e go .
s t.o P 'n i a drobnej i jej
Zarwno w tym szkicu, jak i w samej mowie Lenb;lana X
istoty noweg.o kursU,
do nowej polityki ekon.omicznej. ' "
Jest tu w sposb jasny cel podstaw<r '
wY, tej '. nowej pdlityki, . a nim stworzenie ( warunkw.
w ktrycl?- walka
mentami , socjalistycznymi i kapitaliS.tyczny.mj naszej gO$<>':
darki, z tym, by z gry , zapewnion.o '
socJaIistycznyc::h nad "Nep ', - t.o kapitalizm.
powiada opozycja pisaf tow. Stallnw "roku 1927,
przeciw tzw. nowej. , opozycji Zinowlewa ' i ktra
, ostateCznie vi kontrrewolucyjne:
i
ugrupowanie. - Nep - -
wieV(. Wszystko t.o jest W rzeczywistO-
l) L e ni n: wyd. roS., t. XXX, ,str. 421':
, \
46
, SCI Nep jest par:tli;polityka:' ta ' .
element'w socjalistYcznych z
, Ta walka i nasze} .
n,ie odbywasamoczynnie i
od i woli klasy, robotni-
czej. Celem te'jwalki . i zabezpiecze-
socjalizmu nad kapi talizmem trzeba :stw.o-
warunki polityczne; Vi ' pierwszym.
silny i rewolucyjny .
"Potrzebna , mu - . A. ,W.) " jest
- Lenin - oddaje tyle a ,tyle, tyle zaS
a tyle dla swego
W szkicu mowy, ()ktrym
podatku w naturze ,i inneg.o P<>"
stawienia tego zagadnienia w ,roku 1921, to .
miejsce w;. 1918, ek.onomiczne znaczenie teg()
podatku w , ;,(1) B.o d z i e c dladr.ob-
nego wytwrcy: To jest
A dalej: ,,(3)

O s a b i e fi i e (4) ,;.obrt" wolniejszy
m o a z rekvJizycjii.". '
Lenin wszystkie te zagadnienia- jako ' wielkie-
go podstawowego- kto kogo? , '.
"Kt.o kogo? Lenin w swym szkicu mowy. - Dwie
klasy. - w P.olityce:
(i ' dyscypliny) partii, "walki.
z mienszewikami i socjalistami - " w ekono-
mice: z a d o li jak najbardziej , $ r e d n i e
stwo"I).
W swej m.owie Lenin , p.owiada: ' "Bynajmniej nie zaJ.\>Omi-
c
namy o tym, .klasy, drobp,omieszczafuika
1) Stalin: Zagadnienia leninizmu,wyd. polskie, Warszawa 1947,
str. 145. ' '.
2) L e n i n: -wyd. ros., t ; XXVI" str. 217; ,
3) Leni n: wyd. ros;; ,t. XXX"stl'. ,420 ..
47
'.
kontrrewolucja jest stopniem ku
, '
, Na partii Lenin pierwsze wyyilln
praktycznej strony i raz ' jeszcze
z w sp9s6b dobitny'
nowej pplityki ekonomicznej oraz jej podstawowe zna-
czenie, dla dalszycp sukcesw w walce' o socjalizm w
Radzieckim.
W sprawozdaniu politycznym, KC Partii Lenin
0. znaczeniu nowej polityki ktre polega ' na
tym, ,by
Oat-<izo bardzo nie-
ale ' jednak na podstawie
nowej socjalistycznej nowej:
nowego sposobu dbr), i w ra-
mach ktrej milionowa ,'" ,
W rokll '1922 Lenin: "Nasz cel polega na tym, ' 'aby
aby , cZyzlami; zaczy-
namy od tego, co jest znane' ! w chwili
obecnej przy ,jego nie od tego, co
jest bardzo fantastycZne z punktu widzenia
Musimy potrafimy mu pomocy., Musimy
w chwili sytuacji
i w tej , ' chwili ,w spoSGb drobnego
mu w tej chwili pomocy w czynach. Albo
dowiedziemy tego" albo nas do wszystkich ..
Tego nie , da Na tym polega ' znaczenie
nowej polityki 'ekonomicznej, oto w tym kryje
podstawa naszej polityki"lI).
NieCo na' IX Rad, o
nowej politrki , , Lenin , o sojuszu prole-
1) t.. e n in: wyd. ros., t: . XXVI, str. 219.
2) 'L n in: wyd. ros. , t.XXVII, str, 230.
3) L e n i n: Dziela, Wyd. ros" t, x:xyn, str,231.
48
tariatu' Z o i02Woju
ito "za natychmiast, w tej chwili"1).
W z tym Lenin o ja':'
kie ze ' strony
ktry zdolny jest j, wolno
. tak chemicznie wszelkie prze--
przeciw proletariackiemu. _
Dlatego w "DyrektywaCh" w sprawie
na Wszechrsyj- '
skim Rad dn. 28 grudnia 1926 r.; Zjazd .od
, Komisariatu Ludowego
. szej energii w dwch kierunkach: po pierwsze, aby ludO-
we republiki bacznie prywatnych
kupcw i oraz by nie do
go ich najsurowiej najmniejsze '
nawet prby od ryg6rystycznego przestrzegania
praw republiki, by masy robotnikw i
w duchu samodzielnego, szybkiego,' i
w nadzorze nad przestrzeganiem.
tu trzy charakterystyczne
po pierwsze, aby nie do najmniejsz'ego na-
wet prywatnych kupcw i '
biorcw, jednak pod tym warunkiem, by ci ' ostatni nie naru-
szali praw radzieckiej; " po drugie,
szego karania za wszelkie naruszenie praw radzieckich; po
trzecie, wychowywania w duchu, dyscypliny
szych mas' robotniczych , i poprzez ich . aktywny
w walce o \
Na XI Partii Lenin ponownie przypa-
Politycznemu ja}c
naszym zadanie energicznej 'i zdecyd'wanejl walki
.z wrogami rewolucji proletariackiej. POWyzsze
w, "To "najmniej sprawy,
1) L e n i n: wyd. ros., t. XXVII, str. 135. '
2) OP: cit." str. 143:
'Teoria '"
'49
unieszko.dliwimy wyzyskiwacza, uderzymy go. po
i Zatet:n nasz
stwowy Polityczny i nasze powinny to' wykony-
tak ospale, jak to .do tej pory, albowiem
proletariackimi otoczonymi
przez wrogw z .
Lenin ponownie kulturalnego po-
do nawet naj prostsz ej sprawy
Lenin konieczne j:est zdobyci'e tej by
nawet. "niekomunistycznymi kamunizm" .
"W naszej walce - Lenin -
o tym, winni zawsze krok ...
Konieczne jest kulturalne do nawet
stszej sprawy konieczne jest zrozumienie
. jesf to sprawa sprawa i
przeszkody, to trzeba je i do
odpowiedzialnych za biurokratycz-
ne przewlekanie spraw". "Ja -
Lenin - proletariacki potrafi . jednak by
przedtem winnych; wam, win-
nych to rzecz z was przypatrzy
tej sprawie - nie ma winnych, jest natomiast roz-
gardiasz, i bzdura"').
Ta.ka z jednej strony sytuacja
i gospodarcza w latach ktra
dlapostawieni,a zagadnienia rewolucyjnej
w sposb i inny, to miejsce w latach komu-
nizmu wojennego. Z drugiej strony takie oto
zadania w tego okresu przed organami wymiaru spra-
Tak postawione zagadnienie me-
tod i' form' tych organw, w
organw
50
1) L en i n: . wyd. ros., t. XXVII, str. 246 ..
')Op. cit., str. 250-251.
Zagadnienie rewolucyjnej a. ta ostatnia
w 'warunkach radzieckiej i dyktatury
proletariatu jeden z najbardziej aktywnych
wzmocnienia proletariackiej - zawsze
naszej partii.
w roku 1918 w dekrecie o przestrzeganiu
ustaw na to, przestrzeganie praw
RSFRR "jest konieczne dla dalszego rozwoju i wzmocnienia
robotnikw i w Rosji". z tego za-
VI Wszechrosyjski Nadzwyczajny Rad pastana:'
wszystkich obywateli republiki, wszystkie orga-
na i wszystkich radzieckiej do
szego przestrzegania ustaw RSFRR, jak do
przestrzegania wydanych i wydawanych przez
Zjazd by przy 'od prze-
pisw prawa z uwagi na "nadzwyczajne' wa-
runki wojny domowej i walki z nadawano
z przyznaniem oby-
watelom prawa
W r. w z wyzwoleniem Uralu spod
. dztwa Kolczaka i wyzwoleniem Syberii
Lenin w swym za-
sad nauki, wszyscy robotnicy i lud pracu-
powinien z tego i to w tym celu,
by od powrotu fali spowodowa-
nych przez Nadto w trzeciej zasadzie
Lt::nin zagadnieniom
rewolucyjnej.
W ty.m swym szczeglnie w trzeciej zasadzie,
Lenin "przestrzeganie rewolucyjne-o
go jest warunkiem "ostatecznego unicestwienia
i Denikina". w tym miej:scu Lenin <> konieczno-
przestrzegania praw i ra-
1) Zb. Praw i z 1918 r., Nr 90, poz. 908.
51-
dzieckiej " , by za tym, aby wszyscy te pra:-
wa wykonywali.
"Najmniejsze bezprawie, najmniejsze naruszenie ra-
dzieckiego. stwarza natychmiast
wrogowie ludu -'- jest punktem oparcia dla zwy-
Kolczaka i Denikina"l).
ze w tym ktry char,akte-
ryzuje jeden 'z najbardziej dramatycznych okresw wojny do-
mowej" Lenin zagadnienie'
rewolucyjnej. Lenin te' zagadnienia w taki
sposb, jak gdyby ich
a wwczas winny one. ulec uzdrowieniu
i radzieckiego.
Lenin skomplikowany charakter walki z wro-
giem klasowym po proletariatu, albo-
wiem "obszarnicy i nie unicestwieni i nie uwa-
za pokonanych", "tylko rozgromieni i ukryli
przyczaili bardzo radziec-
kiego koloru ochronnego", na kroku na
Radzieckiej i jej strony, by ... 2).
od tego Lenin,
wiania tYch jednostek oraz bezlitosnego ich ka-
rania.
Tak podstawowe idee tego okresu, doty-
z radzieckiego wymiaru
w latach 1918-1919 one jako za-
gadnienie pierwszoplanowe problem rewolucyjnej
i z nim. drugi problem - problem prokuratury
Iiadzieckiej. .
. Te idee, ktre potrzeba polityczno-ekono-
miczna, jeszcze jeszcze dobitniej
w latach 1920-1921.
52
1) L e n i n: wyd. ros., t. XXIV, str. 434.
') Op. cit.
Na majowej (1921) Wszechrosyjskiej Konferencji RKP(b)
Lenin oportunistyczne odchylenie Nepu
wskazuje raz jeszcze na ,to, w jaki przeciw
nam ktra w nasze instytucje w postaci
"a -ci w chwili obecnej
teresy swej klasy w tym, by wszelkfego rodzaju pa-
skudztwa, by nam w pracy.
przez to, upadek bolszewikw,
pTlace kancelaryjne 100 razy lepiej ktokolwiek z nas"l).
Lenin w stosunku do wroga klasowego wymaga nie tylko
stosowania bezlitosnej walki, lecz wymaga walki
wanej i prowadzonej Zldecydowanie.
"Z nimi z z a s t os o wa n i e m w s z'el-
kich zasad sztuki'(2) - uczy Lenin w roku 1921, po-
dobnie jak w a mianowicie w roku 1918' m-
naruszenia dyscypliny pracy - A. W.)
jego 0.0 rozpoznania i ka-
Lenin' wymaga, by
czenie w tym zakresie, a to, w j:aki sposb wykryto
stwo, ile przeprowadzono procesw i Jakie
wyniki.
tak podejdziemy do tej kwestii, to wygra-
my - Lenin - wojna ta jest znacznie trud7
wojna domoWa"').
I to odpowiada prawdzie, dlatego dla od,..
niesienia. sukcesw w walce z wrogiem w
samego wroga, warunki, w . ktrych
toczy walka, wreszcie wroga oraz formy
i metody jego w,alki.
. do nowej ekonomicznej polityki, zezwolertie na
wolny handel, wprowadzenie wolnego obrotu, wszystko to. by-
l) L e n i n: wyd. ros., t. XXVI, str. 406.
'2) Op. cit.
3) L e n i n: wyd. ros., t. XXII, str. 460.
L en i n: wyd. ros., t. XXVI,' str. 407.
53
najmniej nie jlednoznaczne z'
zyjnej anarchii, bez wskrzeszenia drobnej
i kapitalizmu wczesny etap rewolucji proletariackiej nie

"Uzyskuje - Lenin na podstawie pewnej
tylko miejscowej) handlu wskrzeszenie
drobnej i kapitalizmu. Fakt ten jest
oczy :ha ten fakt po prostu Wypa-
da czy jest to konieczne? Czy to usprawiedli-
Czy to nie' jest niebezpieczne?"
nal te pytania Lenin "Podobnych py-
zadaje wiele, w WY'Padkw one
tylko tu tego, ktry te pyta-
nia zadaje"1).
Lenin i partia niejednokrotnie
stwa, nowej formie ustroju ze strony
Jednak tym Lenin
i jego (i no-
wego proletariackiego. Przeciw tym
stwom u nas radzieckie zw. zawodowe,
nasza partia' i wreszcie takie organa dyktatury proletariackiej,
jak W.Cz.K. (OGPU) oraz .
Wu-Cze-Ka"to instytucja, ktra naszym
ramieniem zbrojnym przeciw niezliczonym spiskom, niezliczo-
nym zamachom na dokonywanym przez
ludzi, ktrzy byli silniejsi od nas"2). "Nasze to
klasowe i skierowane przeciw - "nasz to
ptoletariacki i nasz potrafi prywat-
nego tak, by ustawy pisanO! dla nich nie takie,
jak pisze je w
ktre rodzi
z zarwn()
54
1) L e n i n: wyd. ros., t. XXVI, str. 333.
L e n i n: wyd. ros., t. XXVI, str. 139.
3) <?P. cit., str. 136.
w Postaci spiskw jak i i oszczerstw,
przy tym element i -.:..,
korupcji, dla utrwalenia braku -dyscypliny, chaosu i. rozpasa-
nia" ... 1) radziecka i wysuwa
broni. i na krok nawet nle przed
stwami, o ktrych
handlu to kapitalizm, kapitalizm to spekulacja-
na to 'oczy to Wprost Sm.i.eszne" ,Lenin 7N, ro-
ku 1921 i ".lek zatem Czy
:spekulacji? Nie. ponownie i ponownie prze-
wszystkie. ustawy o spekulacji, jako' pod-
karze (i z w porwnaniu
-do dawnej kra d z i e i wszelkie bez-
czy to czy zamaskowane uchy-
lanie od kontroli,
g o n a d z o r u i p a s t w o we j e w i de n ej i"2).
Tak zagadnienie walki z
stwem ze strony ka.pitalistycznego i drobno-
u zarania nowej ekonomi'cznejl polityki. Przed
tym jak przed zrodzonymi przez
to nigdy nie
ze na
W pierwszym okresie Nepu, gdy na' pewne
kapitalizmu, na pryw;atny obrt towarowy i dZia-
prywatnych kupcw, kapitalistw i spekulantw,
ostrze naszej rewolucyjnej
dw "wolnego handlu", ze str0l!Y tych elementw,
Jaki . Nep. Jednak rewolucyjna w tym,
okresie zwrcona swym' ostrzem przede wszystkim prze-
ciw komuIlizmu wojennego, "bezpraw-
nym" konfiskatom i podatkom3)_
1) L e n i n: wyd. ros., t.XXII, str.
2) L e n i n: wyd. ros., t. XXVI, str. 344.
3) S t a l i n: Woprosy leninizma, wyd .. 11, str. 394.
55
Tak . w tym czasie zagadnienie to .
g,dY. w sweJ historycznej mowie na X Rad mo' '1 .
Im b d" ch d . . . WI, ze
" aT Zlej w o zimy w warunki kt .' k .
. . . .' re warun alm sta-
ej I .. im. naprzd posuwa
obrotu, tym bardZIej
.hasla, wielkiej rewolucji prawo-
I tym bardziej uwypukla zakres dzia-
ktry t . .
. zwro nym uderzemem odpowiada na
wszelkie uderzenie spiskowcw, .. l), .
z tych Lenin o konie .'
utrwalen' l' .
'" rewo uCYJnej w stopniu
amzeh to miej' sce przed Ne N ' . "
,.. . pem, owe warunki. a' to
w ataki na pozycje wroga,
wzmocmeme rewolucyjnej ta syt .
od sytuacJ'i j'la'-Am' ' . ..
k' '. A.Cl 1 a mIejSCe w okresIe-
za. tmczerua wojny domowej,
sytuacji od-
powIednio d' .,
. . . I W zaga meniu rewolucyjnej
noscI 1, jej organw rewolucyjnych.
v: sWletle omawianych wysoce charakterystycz-'
ny Jest d:kret WCIK, z dnia 25 sierpnia 1921 roku. Dekret
stawIa przed wszystkimi organami radzieckiej
oraz przed d . ,. -
ln r , ' za amesclS ego ich 'dzia-
B.. prawa, tak aby organa ra-
1 j1asno wprow:adze-
zasad rewolucyjnej jest
z najlStotme]szych potrzeb radzieckiej republiki'(2).
" Przytoczone. jak
Jest organw Organa te nie mo-
ogramczac do rozpatrzenia pewnej konkret-
i, wolno tak - an unde
rur Slch - jako takiej, samej dla siebie i to bez
1) L'e n wyd. ros., t. XXVII, str. 140.
2) Zbir Praw i Rozp. z r. 1922, Nr 36, poz. 424.
56
z wszystkimi zadaniami ogln-politycznymi i
stwowo-organizacyjnymi, jakie przed radziec-
kim.
radzieckie,
w walce z winny i
zadanie, z "Oczyszczeniem gruntu od
O tym w swoim czasie Lenin: "Istotne za- '
danie epoki wielkich skokw (rozwojowych przyp. pole-
ga na tym, starego, nagromadzona nieraz.
znacznie szybciej nie od razu widocznych
zarodkw nowego, wymaga wydzielania rzeczy
najbardziej istotnych i to w linii lub rozwoju. By-
takie momenty -W historii, gdy dla rewolucji
jest zadaniem najwazniejszym nagromadzenie jak
tzn. wysadzenie jak sta-
rych instytucji; natomiast momenty, gdy wysadzo-
no yr powietrze i w kolejce staje "prozaicz-
na" (dla rewolucjoniSty "nudna") pra-
ca, ,na oczyszczeniu gruntu z
takie momenty, jest troskliwa uwaga nad
zarodkami nowego, ktre spod
jeszcze oczyszczonym od grunciel):
Te' radzieckiej w okresie
wojny domowej,' gdy z ognia jlednej wojny prOlle-
tariackie pracy pokojowej,
organicznej lub, jak to Lenin, "prOlZaicznej". Wwczas
ta:kie z szeregiem na kt-
rych partia
radzieckie w tej "prozaicznej"
pracy nad wzmocnieniem ustroju radzieckiego, nad wzmocnIe-
niem radzieckiej dyscypliny, nad oglnopOli-
tycznego i kulturalnego !poziomu nad
metodami radzieckiego wymiaru tych prze-
szkd,ktre z
1) L e n i n: wyu. ros., t. XXII, str. 466.
57
socjalistyczn
Jest i ko . ym. j'est tu
pracy . meczne, by zarwno . iak
s d k na wskazany"h i metody jego
l u u oronowana iest Wyda . ,wyzeJ Praca '
est ab mem przez orzeczenia.
i . '. y w orzeczeniu
. w sposob przek'
wy Jak i wnioski do kt zarwno istota ' Slpra-
ne ' ab ' rych do
b ' . y te wnioski . Sze. Jest
y me ' ' . me uzasadnione, jak rwn .
Jednak .samo o CQc do ""
rzeczeme nie . .
procesu P .. Jest odizolowane od
lub w rok . ' rZC1wme - wyrok ca ;,go
w sprawie cywilne" . w, sprawie karne'
nowamem pracy .: Jest Jedynie logicZnymukoroj
mez ukoronowaniem pracy' o pewnym. stopniu jest rw-
Zalety czy ' braki t . ' . p przygotow'a
. . ej !p'racy w '11' wczego.
i . . spaso..., meuniknion ..
pracy Dla W k > y wyraZIc
. tego zadanie s d" . oncowym wyniku te'
. proces na t k' zlego polega na' tym aby J
a lm poziomie kI' przepro-
ry musi obsolutn f turalno-politycznym kt-
jak ' d e zau ame ,aro d '
' . . l o samego wyroku S d . wno o
w ten s osb . ' zatem winien !",OC,,"
sprawIe w oc h
P
' by orzeczeme wydane . d .
b d ' . zac wszystkich . w aneJ
y o uzasad ' . oparte na prawd' b
weg b mone danymi Z1e, y
o, . y orzeczenie ukor l przewodu
w pracy jako jej wynik przeprowadzonej
prawdzIwy i logiczny.
5, NAUKA PRAWA I DOWODOW PROCESOWYCH'
z tych ' ' .
od .zal:z
y
od sto: ni
hstycznego od . . stopnIa Jego . p a
. ,Jego kwalifik .. . lema socja-
od Opanowania prawniczych
o . dowodach l logIkI . dowodzenia, od .
bodaJze ktra stanowi '
. procesu
53
Nauka o dowodach, lub inaczej teoria prawa do.,
wodowego zgodnie z jest
prawa procesowego. -
Szereg procesuaUstw nadaje tej nauki pI:o-
cesu tak wielkie znaczenie, sprowadza do umie-
dowodami.
Prof. pisze o . tym. w. , sposb
"".Wob
ec
tego, faktu, ktry u.,ta-
la przez badanie dowodw, to proces karny sprowadza
do sposobW gromadzenia doWodW i korzysta-
nia z . nich celem zrekonstruowania przed zdarzenia
w !11oiliwie prawdziwYch i -zary-
sach" . ,,1 pisze on - jakikolwiek ko-
deks karnego i jprzeczytajcie go
dzicie, poza .przepisami i
stosunkw skutkiem
szeregu organW _ kodeks jest przepisom
o gromadzeniu; kOrZYstaniu z dowodw <elem zrekonstruo-
wania

faktu, przedmiot rozpoznania



sprowadza "logiki procesu
}<arneg
o
" dD gromadzenia dOWodW i korzystania
z nich przez celem wYkrycia prawdy w ro_inawa-
nej sprawie. "l,ogika procesu karnego" z \rolei warunkuje
kodeksu karnegof).
Jednak "logiki procesu karnego" . nie naleiY

drr . samych tylko zbierania doWodW i korzystania
z nich, to znaczY, ostatecznie do samejl tylko techniki proce-
sowej. Logika procesu ka_go wbrew stano
wis
-
101 ma zakres znacznie 52erSZY od techniki
1) W a d i m i r o w: "uczeni je ob dokazatielstVfach",
Petersburg 1910, str. 52, ' "
') Ben'ban> w ,wej p,aoy ,,0 doWOdaoh proCe-Y"'" (KijW '.'0'.)
mwi o "logice nie
I fo"""" .
59
dowodzenia, czyli techniki dowodowej. Logiki procesu karne-
go nie, wyczerpuje sama tylko forrnalno-iprawnastrona spra-
wy. W klasowym logika procesowa uwaruri.kowana jest
realnym klasowych w danym kraju. W tej logice
nieuchronnie musi swj wyraz logika walki klasowej.
ktra zawsze w ostatniej instancji swym
prawom i zasadom bieg i wynik procesu. Samo . po-
strzeganie faktw, przedmiot r02pO-
znania, Sam sposb pojmowania i stosowania przepisw praw-
nych podlega prawa rozwoju
pOdlega w danym. kraju stosunkw spo-
oraz uwarunkowanych przez nie idei
i ideologii. .
O rzeczywistej logice procesu a tym samym
f procesu k.arnego, mwi w artykule "O
(1899 r.).
nad demaskuje
wymiaru i wykazuje przy tej
logiki procesu.
" ... - Lenin w tym artykule -
bardzo w ' sprawach, w ktrych. ro-
botnicy jako strony, okrutne, a nawet t okrutne
wyroki. Od nigdy nie
. na to, ci
do klasy i przed rozpozna-
niem sprawy, z gry uprzedzeni do niej,
wszystkiemu, co mwi , fabrykant, nie ro-
botnika. widzi przed umowa o ...
Jest im wszystko jedno, kto zawiera z fabrykantem:
lekarz, dyrektor fabryki czy fizyczny .. /).
przede wszystkim o to,
by sprawa przepisw; chodzi
wie tylko 'o to, by w papierach wszystko w
a reszta nie obchodzi, on
1) L e n i n: wyd. ros., t. II, str. 561.
6()
lw _. -"-------
. . ... swym
, . " ensj'i; .wysluglwama ,
do otrzymanIa swoJe] p .! Ul
. k nia ich uznania ). . , .
nikom l zys a , - . da w
dni
k wi ktory k
.. o ' . . . L 'n a ,
ciwstawIa eru . ... . .
no-obszarniczym, . prze . en rzynosi klasie robotniczej
z gd: . kapitalistw.
po
waine korZYSCI . nawet p , p . ' . . cznie znac:ze-
, ma wy "
podczas gdy dla, s"<,-,,Zlego- . odczas gdy ' taki
is ustawY, P . . ,
nie formalny P r z e ,p . nawet nie chce
. ' . . nie rozuIlue, a ... t
me Wie I ' botnikom fabrykan,
. .' 'aki sposb dokucza ro .'. aro
i wIedzlec, W ] ka majster, I .
rownik lub oddany , p. '. na podstawie' "prawne) -
dogryza robotnikom robotnikw
'k wsze weznue w o , k
za . t ' . . wszelkie inne szy any
cych na cham:s wo I
fabrykantw lub majstrOwo . '. tych
. . ustosunkowarue . . . . .
Rzecz )'s.sna: ze . edne' i z.
. z. J. l . . ch faktw rozne.
nawanych przez Ul t h
strony - do . .. 10 ika, w obU: yc
rownlez l g ,
wypadkach "logika procesu . rt Lenina ,;0
Przytoczona z a Y. ta logika logika
ch
" ykarzuJe ze rzeczyW'lS . . . In
w . ' ; ustaleniem forma 0-
d go nie wyczerpuJe S
.procesu. owe ..' h . ym zastosowan.iem ustawy. a-
h d nyc:h l mec aUlCzn . .. po-
prawnY c a . . . logiki procesowe), me
me dowody, ktre . unk waneJ' przez klasowe sto-
. - l .J' logiki, uwar o . . -
zbaWione w asne , ., . . rz dziem w klasy panu
sunki i kt?re] .na 'wno i proces jak
. . w danym zaro
. ' ,
i same dowodY.. . 'ka s dziego-burgeois.
W oczach , ,: _ nie tego sa-
te. same fakty, :,dowodYd wo doweJ' J'akiej
. . t it ameJ mocY o . '. , .
mego znaczema l ej' s . Nal '. y roznym
one w oczach e:z. I
1) Lenin:
wyd. ros., t. II, str. 560.
61
pochodzeniem klasowym ich psychiki, ideo-
logii, nawykw i dalej - ich
. Lenin w przytoczonym artykule w sposb
charakteryzuje . klasowe cechy . .
do pracy, odpo-
wiedni przepis - i nawet nie chce:
przepis: i odpowiadaj, a ja nic :q.ie
NatomIast gOS/Pooarzy i robotnikw, pocho-
z wyborw nie tylko na same papierki, lecz
i na to; jak' sprawa przedstawia
ClOWO. C z s t o b o w i e m b y wat a k, e p r z e IP i s Y
i zasady najspokojniej' w
na papierze, w sytuacja prz.edsta-
w i a s i c a k o w i c i e o d m i e n n i e.
moje - A. W.).
w tych zasada rozstrzygania sprawy nie
lecz w sposb zgodny' z stosunkw, rzeczy-
wIstych, klasyczne zastosowanie w ustawodawstwie
radZieckim, w' wart. 5 kod. post. . cyw.
RSFRR oraz w mu kod. post.'
cyw. innych republik W . tych za-
. warta jest zasada u podstaw radzieckiego. pra-
wa Zasada ta wymaga. od by
w swych do rzeczywistych praw i sto-
sunkw wzajemnych stron". W z tynf prawo radziec-
ki.e by te nie do przedSta-
WIanych przez strony i lecz by
do. istotnych dla sprawy okolicz-
Zastosowanie tej zasady' jest.
przed takim spraw, o ktrych Lenin
"formalnie - a ze swej istot y-
kpiny" 1). / . .
Ta znakoIirltacharaktetystyka d?kona-
na pnez Lenina ujawnia wnikliwie rzeczywisty charakter
1) L e n i n: ros., t. XXVI, str. 406-407.
62
rozmaitych norm te lub inne stosunki
wykazuje tych przePisw jak i regu-
lowanych przez nie' stosunkw, ktre

Jest jasne, "logiki rozpoznawania spraw",
"logiki lPfocesu" . nie do
zbierania dowodw i ich wykorzystania - i to jako do
rzekomo od klasowych
cych -proces Jezeli
nawet za sprowadzenie' procesu do
o zbieraniu j,. ocenie dowodw, to i w tym wypadku nie wolno
o tym, te przepisy . opracowywane
w ogniu klasowych i klasowej walki,
a na sobie. klasowego pochodzenia.
Przepisy ktre sposb
pOwania przy zaistnieniu faktw, tym
samym na swj sposb - przy ocenie
faktw, te ustala w ten sposb, tego
sobie ustawodawca, w sposb taki, jaki jest dla niego'
najbardziej korzystny i praktycznie celowy, ustawodawca
zawsze w interesach swojej klasy.
W dziedzinie prawa dowodowego, tzn. w dziedzinie tych
i przepisw, ktre tok zbierania i oceny dowodw
procesowych, temu kryterium,
ktre u podstaw oceny. Przy ocenie mocy dowodo-
wej tych lub innych sprawy odgry-
wa ta podstawa klasowa, ktra to stosunek
lub. do tych Ona to
warunkuje i ideologiczny punkt widzenia oce-
dowody. Ten punkt widzenia nie da z ,kolei od-
od osoby ani od' klasy do ktrej dana
osoba
Oto dlaczego nauki o dowodach nie mozna wy-
do technicznej: strony sprawy. Jest z gruntu
ne mniemanie, jakoby system dowodowy, jak i
prawo dowodowe (zasady metoda wykrywania
63
dowodw, klasyfikacja dowodw itd.) w w
wiek mierze i apolitrczny-
mi. Prawo dowodowe przepojone jest duchem klasowym, po-
dobnie jak i Prawo. Jak wszelkie dziedziny prawa . jest
-ono ostrym i subtelnym ktrym
w danym klasa . . Prawo to w i . nie-
. podzielnie w interesom klasowym. Tu
zasad i teorii pro-
'cesowych w epokach historycznych, przy panowaniu
klas Tak teorii dowodw
formalnych nie . tylko oglnym , poziomem
i moralnym
nego, lecz w pierwszym wymaganiami interesw kla-
. sowy ch Przeciwnie, .teoria tzw. swobodnego
skiego przekonania w,pojmowaniu jej przez
prawnikw za'sady epoki kapitalizmu. To
musi z i (w ' sensie
tych stron w procesie, kontradyktoryjnym charakterem
procesu, niczym
niem woli, co odpowiada z kolei stosunkom
i .ekonomicznym, pod ' znakiem za-
sady "l.rlssez faire, laissez passer". tylko zbieranie i stoso-
wanie dowodw, lecz i metodologia tego nieroz-
z
prokuratora, wreszcie wszystkich tych, ktrzy po-
do zbierania i korzystania z tych dowodw. Oto co
summa summarum pro-
cesu i to zar6wno w procesie karnym jak i cywil-
nym.
Jednak nauka prawa w innych krajach nie
daleko poza granice "zbierania i korzystania" z dowo-
-d.w przy procesu karnego.
Na tym stanowisku Bentham. Zgod.niez nim
Slprowadza do ;,przyjmowania dowodw za-
, rwno z jednejjak i drugiej strony w najlepszej po-
staci, zestawienia ich, i wydania orzeczenia
64
, <. ,/-," "-.: : ':' ' i,. , . -"," " ' ." ' ..... . ...: :' , :: .". ":; : . ' ' .: :- - _--- ':." .,.,' ;;': ,, ' ,':>. ':: :' ',': " :, -,. ",


. .
niu '
'
.
. .. i ' "
,: .. zad,alliach kameg?/' Fetri
.. .
stopnia ora l n e j
'datiy '" .
zgodIiie' z', ,
dl8; .. 'przy-
do .. ... :,. ./.. .. '
, Dlatego ,zdaniem s4dwhllen
czo, jednQ, tyiko
Jest nim zagadnjerue l"'; Qdp,[}wiect-
niej, kategorii ' .' " .... .: .,
'Celem . . . : ..
" pow;inien ..
ww
ktre ' '. i .
rwn:iez',i te, po ,jego '. &konaniu" daje '

. ci, ' ..
jaki ' .z . .. socjalneJ 'obrony" JeSt. wo-
bec . , ktry .z, tyCh.
przy ' tym sprawiedliwy"'), ' ,. , " ' . ' " .
. ( .' .' ,' "": . ,t, ' l' I ', ' ' ' '' .
') str.2.
2) re r Cz.
str. ' 274. . . ' .. ' ., . .
3) Op.
Op,
Teorift 5
.... "
.. ...

,: Ferri . . .

nie .to '.
z ' J
, mantw
'wymiar , .. ' .
.
. wadza.. . do,' teg, \ by . Przez .'. ,przyczyn
fizycZnych ipsychiczn.jch czynJ;l
kt6r.e dp' dokonania'. tego .' N astw.
me

Pod ,widzerua ' Ferrl.
i tak zwana szkola :, do ocen1' do-
wOdw karnym,: '.. . ':.; . ' . ..' ;.
dowod?w,
. jak ,II!--wi '
na ..
danych o
dy " '- fizyczjle, mechaniczne,
dowe, ". itp,) . too ,wydaje przed$tawlClel?m
tej analizieindywidlja1nych cech
'
. ' '." ... . . . '. ' <
Jak wyoocenaukowa
wistw, :fakt,
. ' ..
,zmian, w Q
00 .
tiy.ch.pomiarw, co. ma galery,
gdy . udanej jednostkI "cha-
zaleca
. r r i: ;,Socjol?gla ' cz: jI,
. str, 274. " ' , ' . ' . .. , . 0' ' .. .. ....... ... , ' . ..... . o, .... .
2) Sfigmografia jest ;w naczy,. .
' niach. po-
. ' . . . \ '.
. ktra ' ma
jako ,faktyczna pomoc do "naukowego" zbierania 'dc>wo.dw;
koniec, wszelkimi
mi ' orgaruczriYmi cechami indywidualnymi
.
Ferri ' j. jego zatem. proces
-dowodzenia do ustalenia u
przez pozytywistw cech , "wrodzo:nyth. Te cechy
jciko cechy "obiektywne", jakoby
do j!ako
"W psychologii i psychopatologii . zabjcy, opisanego pTzeze
mnie w t. .. i . "Omicidio" (Turyn 1895 r.), - piSze
Ferri -szereg objaww charakterystycznych dla ' zabjcw
z urodzenia, zabjcwIiiep9cZytalnych i zabJcw z
Z tych cech, . . naturalnie na rozmaite ich
odmiany. pod materialne .. .'
n; dokonane ' w sposb
zabjstwo, wielka dokonania prze-
miejsce zbrodni itd. -
zawsze dla zebrania, '
nienia i oceny dowodw, i to jeszcZe przed wykryciem prze-
.
Ferriego zadanych przez prze-
ofierze ;ran- winna
w tym wypadku o takich to a nie
innych 'ceChach
wieka. pod cechy
winien . . do
'a . tych ostatnicll do ustale-,
nia uszy; niskie pod-
brdek oto' "niezawodne" dla ustalenia
cy i oto rzekomo ' stwierdzenie .
procesowej .
J) F er r i: "Socjologia krynpnalna", ros., cz. 2, '
str. 282-283. "" '
.. .
l,
ta przypisuje ta,k ,
'cechom fizycznym czy,' antrOpOlogicznym ' d<>mniemanego
Ferri nie \ rezygnuje, -, jak
i 'z wykorzystania "objaww "t'
,To , ", na "psychologiczne objawy" , moze,
chyba ,zarzutem dla 'obalenia
teorii pozytywnej, jest najbardziej zdemas-
kowaniem tej teorii. ' ,' .
"Psychologiczne objawy" jako ta:kie nie
roli w sensie naukowym, w z tymi ,
mi, jakie Ferri dowolnie mianuje "materialnymi
, CZynu", nie tylko nie "nie-
zawodnej nici" do lecz bardzo
do
albowiem jako presumpcja , winy" prze-
na i 1;Qk uprz,e-
go do sprawy, jego od prawdy, od po-
znania prawdziwego stanu rzeczy. " , "
zarwno 'I?rzec;iw ' teorii, dowodw, formalnych
jaki przeciw niczym "swobodnemu prze-
konaniu Ferii. ' w istocie rzeczy sam wskrze-
,przy rozstrzyganiu najbardziej
spraw karnych, podstawia w miejsce
i }?rzekonania i " -
. t ,eorii dowodowej Wskazuje na jej
w sensie naukowym. ' analiza
ta udowadnia istnienie orgarocznego
dowodw j panu karno--prawnymi. }'aanaliza
udowadnia, i:e pojmowlinie istoty
powstawania warunkuje pojmowanie me-
- tod walki z w, ogle, 'a i zasad
struktury procesu prawa procesowego i prawa
dowodowego , " ' ,,'
Ferriego ,dzieli od faszystowskich
na zadania "wymiaru jed,en
krok. Istnieje Ferriego
68
i ,';teoriami" Otkerw, Dammow, Schafstein(rW,
Umberto-' Carw i faszystowsldch;,specw"
od ""nauki
"
. Podobnie jlak , Ferri, . tak i ci panowie
w rzeczy z procesu i
w katownie inkwizycji. . faszYzmu
tO'-l,lic innego jak pospolite, drwiny z prawa i praw;o-
"Ten ;,system ,ktry i realizuje na , pod-
stawie hitlerowskiej ustawy z drrla 241istopada 1933
i tak zwanych nawyknie- .
nia', jest , w gruncie rzeczy niczym innym jak "
i idei Ferriego o istnieniu
z' urodzenia, ktrych: stoso-'
wanie rozmaitych mechanicznych metod badania. Nie jest
przypadkiem, faszystowscy prawnicy, w rdzaju Damma
i Schafsteirui zawodzili nad sentymentalizmem"
demokratycznych 'i , ' zachwYcaU-
Mlttelstadta, ,poprzednika' duchowego
cy - Hitlera. ' :
lfi: podobnie jak fa-
siyzm. niemiecki, tak i Mittelstadt wIatach 70
gd stulecia podstawowych i '
"wYIruaru w maksymalnej
" ... Wprowadzenie szubienicy i
pod ', i wszelkiego
rodZaju ,k-ary cieles,ne" - oto co powinno zdaniem Mi.ttel-
I stadta, ria
Terror, najokrutniejsze . kary, qO,. kary
nawet za nawet za "od-
w d,ostarczaniu na rzecz wojska odzie-
jak to rozkazw Hitlera, oto co
u . podstaw wymiaru, sprawiedli-
wooci.
' Hitlerowski "system prawny" jest oglnego hitle-
rowskiego systemu ktry opiera na
krwawym ludu i wszelkich zasad demokratycz-
nych. Jak i syStem Niemiec
69
rawskich; tak i -tzw. "system prawny" panstwa fasZy-
opiera zastraszenia.
filo:tofia hitlerowskiego ' zatczy-
na i na apologii i
jest szanowana" - Hitlerl).
"Dla' ludu konieczny jest zdrowy i strach. Lud chce
Lud chce, by go i go do tego,
by ... Terror jest najbardziej! skU-
teOEnym politycznym"2). '
Taka jest istota filozofii faszystowskiego
stwowego i "wymiaru,
W tej filozotllw
ktra sprowaidza ' zadania ,wymiaru do krwa-
wej 'rozprawy nad podejrzanym i okrutnego zastraszenia ad
dei gloriam. .
,takiej nie jest potrzelmy , zorga-
nizowany proces , Taki proces zasad Mit-
telstadta Ferriego - Hitlera jest Fakt
ten otwar,cie hitlerowscy, od siedmiu
majstrowie' wymiaru i nauki
Antropologiczna Lombrosa, pozytywna Fer-
riego poprzednikami kanibaliz-
mu w nauce prawa. Hitlerowska ideologia prawna' jest jedy-
nie bardzieJ ba!l"<:lziej
nym do IO'gicznej perfekcjiwyra,zem ferrianizmu.,
6, POLITYKA KARNA. PRAWO KARNE MATERiALNE
I PROCESOWE.
wdanym
i polityki karnej j w instancji
zasady prawa doWodO'wegO' i zasady systemw
w
1) Herman R a u s c h n i n g: "Hitler mwi" Lqndyn.
2) Op: ' cit.
70

, t)St.a
tnie

'prOCesowegO' jak .,
go. . ,-
sad. fmetQolgH
, m,etodO'logii
polityki , Najdob;i1pl el
fakt,' teotia' dowodowa ," ,Socjologicz- '
z .tz\\" tych
WPrawie te,
antynaukowe i ' szk01l,iwe, je<inako'o/0.
iroz:",oJ.owi ,"
,ka,pitali5:tycznym. ",

rOdzi ,w ,
istota ,stosunkw ' ekoP-OIIlicWYch ,':-
. przy,czynatni ktre W
-nego na pow'sta\\Tan],e lu1?"'te.z
" w , 'tej dziedzinie ,
Obie . te teorie , szkOdliwe, albowtem' pbjez jednej ; strony
",i yrJzy-.
z drugiej':. i ,politycznego
rozbroJenia :wszystkie
ku , feRm, by w
' Za'.
lly,., ktry ,
kw i tym samYIn, s,pPlib ,. nieu.ni
k
- ,
niony :rOdzi lecz teor!e przerzu-

'nie te teorie,' , kapita.:
listycznego

. czych jil,k i na
wieka, c pr,zr-

T#ie . te" wa.d' iudzkicit\jakd
,tworu ; .. .
jak0wyniktiWYChowaniai. . :te 'w:ady ,orgao:
i '. charakteru: .
. , je. jak'o , nie sa-'
tttym' . o ,tym, teoria,
jest : zllajbarcmej , reakcyjnyoh
: .'. . ' . ' .. :
'na teorii czyn-
nikw nie teorii i zarwno
W , dzieqzinie jak i ' prQc;esmyego ..
, naukowej
-nauko:-
uzll$8dhionej tej teorii
ponownie
budowania "zar6Wn, . d9Wodw" jak
i ,prawa 'w kt6.re '
rwno obiektyWne prawa J)Oznania j jak-
i stiblektywne. bovviempretelldo-
domianan/iukQwego . taki . system '-
"prawa ' ro;umowania . ,dia-
lektycmej-- stall'a do
, mechanicznego stosowania ' do wypadk6w. kio-
tyCh lub. inIiych, z gry ustalonych mietni-
' . kw: ,a '.czYni-,' to. pod
" wYch ,opieJt,tiwn:ych .kryteriw lu.b miernik6w oceny
Teg1> ro(lzaj'li '"teQtia
il
" dowodowa: musi
ma Ona, nic Wsplnego .' z w z
. . " " . . "

polega . przede " wSzy'stki;m' na tym, " . . przy badaniu,
pryniat .bjologicznym, ". psy-
psychpatologicznynt i oddaje tym
w tylko
antro-
'p?,iQgiczneLi z,godniez przez

poiogiczna
i proces; . ' ZpunktuwldzeIlUl tel
ktre llS
ta1U
r
by
.. 7:
e
osoba ..
, .. , , .... . '. .. .. .
Zamiast ' zblldan\akonkretny,ch
Wystarczy' P6dejrzanego 'lub
!licznych psychiatrycznych, psychopat()logl(:znych
Wykonane. Odpowiedzi; na i'ytani
e
: kto :pO'"
czy

.
winy nie . jakie.
niegQ jak walczyc te-;
gej w
' dnika ,ani na lecz wIQmlce l 1aoo,..:
. punkt,
....
, tycznych itp.) OOk.arionego -
stek obiektYwny, ktrY'Z,abezpiecza ,rzekomo p:zed
i --:

. . skazUje w rzeczywIsto; ,
. grY na . formalno-mechaniczny stosunek. do wy-
znaczllmy'ch mu ' . " , ' ., ;
Obiektywny siosunek do sprawy ,wymaga
'1,lprzed.nio, punkt\!
upriedzeIlia. '." ; . , . , ,, ' I ' ,
, . ktry. nie opiera swego . do . ,WY7
darzenia. i analizie ",faktw;
jemnym tych .takt6w, na Z GzynaIlli
na. ustaleniu motyww; ktre
t ,psy-
chicznych -
je w' sposb od cZYI?-w ' tego ostatniego
..
i ' schodzi rta niczym i przez nikogo' nie
Sprawa bynajDlIliej . przez to ' n.ie zmienia, '
priy tym-wprowadza rzekomo na!1k0we
..
. (List),
przedstawione zagadnienia praw.a karnego' Przez. czyn:'
,nikw nie sprawyapi. na
krokl1aprzd; /U socjologw. pr;awa kar:q.ego
na 'Czynniki' czy tego' so ...
bie f:Zy nie - jedynie
uantr?pologw, '.' maskowania rzeczywistych" .prze-
wy-
z samej struktury tego wy-
z ekonomicznej poostaWY teg() .
Jest mas
stwie . kapitalistycznym, ich poziom kulturalny,sytuacja
lttateria1na.' bez w powstawaniu
i ruchu Jedb:ak. tyllw ba-
daniu Jego zagadnienia me korzenie prze-
nie w lecz w sy-
stemie " ktre
mas jak i .. System
roaczy i . takie
upadek "grnej warstwy" spo-
znaj<iuje swj wyraz w szeroko
nych 'w tych.sferach kolabo:racjonizmu,
gostwa, zdrady. ojcZyzny itp. Te ze
,w drugiej wojny w szeregu ,
krajw kapitilistycznYch(Francji, ,Norwegii, Danii .... Rumunii
-i innych). '. . '"
prawa' karneg9, ktre nie majemne-
i te. sto-
sunkami. nie
. do . miana' naukowych. 'Tylko taka teoria,
ktra ulllie i -od
wegocharakteru stosunkw spOlecznyc1:l -J
do tegDlmian:a. Tylko taka. teoria,. ktra jest w
i
74
roZwojem .
dialekty:czny, "--7 ....
te9ria . .Il8:
u
-
kawy powstanie
zmlanyfonrr i 'rQzW&ju
.. tejliczbieitak,ichi',
. na uog
o
l
roe
,nUl
historycznych poznanie rzeczy\Vistych
czynnikw
,teoria z pod,
stawowy'ch p.rtyczyn 'p1-ywatna
wytwarzania. ,-I
"czynniki"" p)ropagowane przez
i jak /i przez ich
. czesnych kontynuatorw, charakter 'Czysto powierzchow-
'ny i jako takie samychsie-
.bie i tym samym nie ;one czegokolwiek. M:ark-
. sizm-leninizm rzeczywiste czynniki

ktre
w strukturze stosunkw w formach
w cha'rakterze organizacji sposobw wytwarzania i po>-
dbr, wym.iany materialnych bytu
stwa. ". .'
Po pracach.MaTksa -Engels,a - Lenina - Stalina, ktrzy
wykryli i charakteru stosllnkw
raz zjawisk od cliarakteru . stosunkw pcod\lkcYJ-
nych, miejsca dla tej swoistej! prawniczQ-po-
litycznej. wszystl9.e telOffibrosow- .
sIcie i' im podobne pseudonaukowe."teorie i
JednakJIl'imo i
wodowych nawet IW ra-
'literaturze, w
z poszczeglnymi te9:riLNie na
l) D o n n e d i e deV:a br e s: elementaire de droit -
et de legislation pena1e comparee", .Pari! - W ktrej autor
LOmbrosa.
75

tych -teorii i ich ,
w dowodowego zwolennieytych :tenrii starali
W tych
zawarta:' jest" ... podStaw, przy pomo-
Niekt-
rzy,uezeni. ktrzy kilka lat te-,
oriiFertiego, podstaw
dOWodzEmia jako pewnegol'Odzaju rw-
iw rozwoj\l prawa dowodowego. '
system' swobodnego przekonania wPrawie do-
to znaczy ,:?ystem na ' '
' swobodnej .' ocenie dow<Xlw przez i ,
'nowy system,
:napo&tawach rzekomoobiektywniesprawdzo-
nych, uczeni Ci przepowiad,ali systemowfopartemu na swobod-
los systeino.opartegO na ' dowodach fonnaF '
nych." Twierdzili, w , nadejdzie
gdy ' w miejsce ktre
, zbyte jest "obiektywnie , sprawdzotiej" P?dstawy, " ... na-
poc;lstaw, przy ktrej
dowodw"').
Jest ,zwolennicy tych
dw nie bynajmniej trudu w tym celu, by
; na czym polga ta "naukowa obiektywizacja", i w
, mien:e nie poza ramy oglnych i abstrak-
cyjne "
_ Z tego, ,rodzaju twierdzeniami. rzecz jasna" , nie
Zadnej ' "nowej fa:zy" w
-antrp(Hjocjologiczna nie i tlle
nie, albowiem celu paUko-
wej podbudowy. , Nie ma , w ' antropologiczno.,.soejologicznych
badatriachjakiegokolwiek kroku naprzd:
1) Gro,d-z i n sk i: "Uczeni je , o i jewo ewolucija",
Charkw 1925, str. ut '
2) Op. cit. ;
16
,
Nie SiEi w
stacza
.wicie na pozycje
Oto dlaaego jeden 'z "wOdzw Sot:)ol()gicine.j
List ", idea zlikwidowania , ptzez


inaczej nie albowiem ,dla meh,'
riame _ warunki prod,ukcjid wynlian
y

nie r9'li 'w problemie stosunkw
ani W zagadnieniu, ktremU na " , ... ,
" Dlatego w dziedzinie teOrii
'cesowych teoretycy tego kierunku takichobiek-
tyWnych czynnikw, . wy-,
vi itp., "lecz ' , , ze
sztucznie ,;zasad".
rasta ta prba., lub; kto woli" "wykrycia
ll
ja-
to "przyczyn ' ktre
nalezy u podstaw tego PJ:'Zez nich
mu dowodowego.' "Przyczyny" te nie' trosz-
potem o, przekonanie ktre w tych
warunkach, to inaczyprzy rzekomym istnieniu "obiektywnych"
znamion winy staje wyznawcw tej
rktra ,jeszcze niedawno do miana
nej .i naUkowej, jest - automat. -"- ro?0t. Jesz-
cze w, fatach . prof. Fojni-
<!ki, jeden z.
logiczno-socjologicznej, swo';
bodneg.o ' przekonania
nie w ten sposb, rzekom:o uczl,l-
ciem wiary , izaufaniEi, podczas
gowie ' rzekmo na
dzenia". ' "Do ---dail-
sze elementc,>W dp
bitrdziej
i
ne dla rozpoznaIl:H1. Jednak ' w chwjli obecnej
,77 '
ze . 1.. najwa'zniejszy dowodo-
wy . sprawach .. . nie Jest zawarty . w przyznaniu .
nie jest . zawarty w. .. zeznartiach
lecz zawarty. jest "w znamionach' obiektywnych,ze-
lub ,!<:trych dostarcza nam sama
. sprawa"l).
Czy jednak nie uzyskuje przyznania i ze-
zn:ania przez tozpoznanie sprawy? Czy nie. jest to
Czy przyznania i ze-
znannie. fakty, o ktrych to te
i zeznania?' Czy w ogle sobie
proces,. przewd .. bez bskarionego i w zasadzie bez,
.ktrychzeziLania najbardziej rozpowszechnionym
i rodzajem dowodw? Tylko . w tym wypadku mo-o
ma i nie-
"obiektywnym"aanym, gdy.
w przewd w i nauko-

Pro!. .Fojnicki toleruje jednak tego rodzaju
nia. Uznaj'e przy tym (poszlak)
nad dowodami i zalicza przy tym w sposb bez-
podstawny i nieuzasadniony te drugie' zaufania,
'podczas gdY i zarwno do pra-
postrzegania i analizy .nauKowej dowodw beipo-
jak i :doWodw .
za obiektywnego
OCeny .dowodw. W tym poszukiwaniunowy.ch drg

karni niemymi. Jest to .o tyle, ci pierwsi nie-
i niewygodni dla:, kt6-
ry woli . bez, i
tak "obiekty,Wne kryteria", jak ze-
znariia tajnych agen,tw policyjnych, itp.
1) Fo j i c ki: "Kurs Petersburg
1898 T., t. II, str. 204.
78 .
. ........ C. .'. .\, ....... ..... . ,. .. .... ..:' .... (.' ... '
,;, ' MetodologH;zny .
badanej przez nas tym, oni prze-
. ,.,czyl1llik ... "czynnikowi' .. i' . zgodnie
z . tym dOwody na: d'\Vie, kategorie .
i b' dowoqowYm. AutOTiy . tych .
zgodnie z wy-
. I jalw
. ktrych ocena opiera .... 'I,
podczas ,gdY ekspertyzy .
jako. dowd, ktrego. oCena ..
.. i tego t:yRU roz-
Nie wymaga zbyt Wiele zeznania
bezwarunkowo' kohtJ.'lolowane, co ..
kontrolowane i to. nie tylko przez w
i obiektywizm' . i przez . przedmiotu,
. o ktrym mwi podawanych
faktw i to .. 1: punktu widzenia i(!h .prawdopo-.
i wreszcie przez logiCzne spraw-
dzenie I ktre ...
dek. O 0 cenie . nie decyduje bynaj-
mniej 4aufahie do osopy ktre jeMak Qdgrywa pew-
i nie powinno -w sprawie przeoczone ... Co.
samo, zaufanie do i jego
kow!lne tym, kt-
re lub z drugiej strony tzw . . do-
wody obiektywne (np.wszelltiego rodzaju
pr.zyjmuIe w szeregu wypadkach, .. i to. w znacznym stopnil!-
na bazie zaufania do autrytetu i ,obiektywizmu
I jest to . .' .
fakt, dlatego W2ywa
.pozbawieni specjalnych z tej
lub innej dziedziny i postaci wYjasnie-
,tych pozn.a:nie dla nich
ne be.zdostateczn'ie autorytatywnej p<?mocy osb. tJ':Zecich.- Jest.
prba .przeciwstawienia jednyC;h
, .. ,
tegom' dowodowych drugim,jaktorobi
nicki, i'niedo .' '
Tzw.' 'teoria "naukowej. jest ", "
m,ekWrych pr.aWIDkV/v szczegJ.ilie . krYminologw
i 'procesualiSt\\':, ...
w stopniu .. nalwyiszym . Jest
to do w stOpniu ma-
)tsytnalnym ,
wych,. jest to do resztek ,auto-:
nomU i ktr.a w
od w ,klik 'w swo-
im czasie zaintereso'Vana ,w, r,ozwoju i wzmoc-
nieniu liberalno-demokratycznych, Dla-
tego
skiego
wiedliwego, . ,, : ' ' ...... "
, niektrychkiajw, ID)Ne-
lub 'do zera resztki parlamentaryzmu
i demokracji, i de-
mokratyczne formy jak:
f
i Tym zadaniom
takie "teorie", jak teoria "naukowej' obiektywizacji\<
dowodw, przez i
lennikw tych
Teoria "naukowej obiektywizacji", dowodw nosi .. na sobie
klasowych' interesw. agresywrue
tej' teorii
_ klasowe
kietti naukowegobiektywizmu. Ta, szata
na pokuszenie ruektrych uczonych .. radzieckich, ktrzy: po
prostu, .'
A' nie chodzi' tu o. obiektywne .
num, . nie chodzi '0 to, by w sposb .ostateczny
.. ktre' przesz,
, w wykorzystaniU przez kapitalistyczne kliki
80
kt{lrych krajw w dzisiejszych warunkach w sposb dla . klik
tych najbardziej korzystny.' Z drugiej stronychQdzi tu o
niebezpieczenstwa, masy
i Inde ira.
. gniew : bierze dysIcredytowaniea raczej prba
dyskredytowania zasady swobodnego . przekonania
ski ego jako podstawowego dowodw procesoWych.
Masy natomiast zainteresowane
we wzmocnieniu zasady swobody przekonania,
zainteresowane w demaskowaniu pseudonaukowych
zyjnych dowodowy.ch. i innych procesowych teorii,' ktre
swobodzie przekonania w ocenie dowodw
sowych. Na tym
orie proceso:we, tak jak i wszelkie teorie w ogle, nie
i nie ponadklasowe, nie i ,nie poza
poza klas, nie nie na sobie walki
interesw klasowych. Proces karny jak i prawo
sowe karne wyrasta z samego centrum walki. Proces kamy
jest z organicznie i w stopniu
dobitnie wszystkie cechy stosunkw klasowych tej lub
innej epoki historycznej. Ani ani proces kamy nie
nigdy nie i nie Oznacza
to i form
klasowo-politycznym' celom i
Od tej zasady nie jest W()lny system
dowodowy,alb,owiem system dowodowy,
jest duchem i walki klasowej, obrony interesw
klasy w danej, epoce historycznej.
Marks i Engels wykazali w ,,Ideologii niemieckiej" W
sb form prawnych z formami
"Prawo prywable - czytamy w "Ideologii niemiec-
kiej" - rozwija rwnolegle do prywatnej
wstaje z procesu naturalnie wsplnoty".
W wyniku w zmian ekono":
micznych nie tylko formy prawa, lecz
i nowe' prawa,."Pierwsze miasto,
Teoria dow. 6
81
ktre ,w
ro' wnl'ez' i morskie prawo 1). RozWOl handlu I prze-
opracowa o '. .... .... d I-
we i w innych. kra1ach do. a
mys ..... '. .'
'szego rozwoju prywatnej, toz o
i "nadanie autc;>rytetu I Engels) rz!m
skiemu . prawu prywatnemu. Na podstaWIe prawa. rzymski:go
praw? ktre Jest
wynikiem potrzeb burzuazJl. '.. . . .."
"Gdy - czytamy w ,,:deologll .--=
tak brom. c JeJ ID .
teresw, by przy jej pomocy
, wwczas to we wszystkIch kraJach -
COW, . ". kt' dz'e
Francj!i. w XVI w. - prawdziwy rozwJ ory 1_
Anglii na podstaWIe kodeksu rzym
Jednak i w Anglii dla' dalszego rozwoju prawa
nego (specjalnie w rz:;;zy ruchomych) mUSIano
do zasad prawa rzymskiego). ' ,. .
Do 'tego Marks i Engels k!lasyczne
prawa. "Nie wolno podobme Jak 1 relIgIa
nie posiada. swej hiStOru '. . _
prawa! i f,orm jego rozwoJu od stosunk:,:, .
micznych produkcyjnych wykazuje rozwoJ hlStOMl
.
Prawo sankcjonuje nowe postaci nabywania
wzmocnieniu nowych stosunkw gospodarczych,
im charakter stosunkw prawnych. ... .. '
W Soborze Lipskim" Marks i Engels
stwo idealistycznego pojmowania prawa przez Stirnera
ty Maks"), "wraz z rozwojem to znaczy wraz
z prywatnych interesw w mteresy
stosunki prawne i' ich/charakter
to. bardziej cywi),izowany. Stosunki te rozpatrywac
jako stosunki indywidualne, lecz jako stosunki p o w s z e c h-
82
1) M ar k s i E n g e 1 s: wyd. ros., t. IV, str. 53.
Op. cit., str, 53-:-54,
n e"l). za ochroP'Y i obrny
praw; innymi' do tak"barbcF
prawa':, jak na
pojedynek. "
Niezrozumienie przyczyn' takiej metamorfozy
Stirnera i podobnych mu idealistw do.' wypaczonego Wyobta-
specyficznych i tresci tych lub' innY;h
historycznych form prawa. nie rzeczywistych
stosunkw, na ktrych rozmait'e,fornlyprawa, nie
w stanie tych form.
tymi formami,
sunkami prawnymi a "silami q:eczowymi" -
przy tym tylko przez
znanie tej cechy
rozwoju historycznych form prawa w ?gle i Pl:awa
wego w
stosunki prawne z z po-
pracy rozwojem tych rzeczowych,
na podstawie. historycznego rozwojU oraz
ze skarg na rozwj prawa (XIV.,-XV 'stulecIe) ..
w ary-
stokracji' a
interesy obu klas, gdy stOSunki han-
narod,ami europejskimi i dlatego stosunki
dzynarodowe charakteru b u r u az yjn,;e g o,
wwczas to. poc:i panowa-;
niem gdy ten szeroko
je nieodzowny, swj
punkt rozwoju. Co spbie przy. tym "parobcy.
pracy" - tym bardziej
prawa "- jest. stopniu

(lv,[arks i
gels -.:. ;,Sobr
l) M ark s i' E g e l s: . Wyd. ros., t. IV, 325 ..
2) Op. cit.; . str. 326.
83
Z co powiedziane
, : Marks nigdy 'nie al' stosunkw 'p.rawnych z
czowymi", z, 'O,raz ze stosunkami
, "
Jedriak nie tylko prawo m,aterialnejest od tych
' rzeCzowych". one na
prawa I>l'o'cesowego organiCznie z prawem' mate-
rialnym. .
, W artykule nad
nym" Marks W' wYkazalz ' za'bjczyll) sar-
kazmem, jak i 'wiernie
'samolubnym jak wypadku
walki z
"prawu" drzew, jak wreszcie iwy-
ludzi mu w ofierze":.}), jak nawet dra'"
koiLska procedura 'karna stuleda
humanitarna w' porwnaniu z ustawodawstwem XIX w.
pogardy karnego prawa bur-
ktr'e
'ktry jest fmuszony do " ...
ustawy ... "2) Marks
organiczny istniej$lcy materialnym
i procesowym, prawo 'materialne , p<?siada swoje
konieczne mu foi'royprocesQwe. " ... Jak dla prawa
chiiLskiego I)ieodzowna ,' jest . jak nieodzowne jako
forma procesowa, tortury dla
riego prawa klarnego, tak samo nieodzowna jest jego'
zanaz jawnym proceSem, jawna w swej istocie, podykto'wana
a nie interesem prywatnym teg
, ces ' i ' prawo' tak z splecione; jak na
'jest z ich i Jede n
duch musi proces i pr,awo, albowiem proces jest ,jedY-
l) M a r ,k s i E n g e l 8: wyd. roS., t. IV, str. 326"
') Op; cit., 257:
nie f ,or y c"i,a ':P' r ,a w a, a
nym swej. ,
Piraci TidoI)ga i nog1 i ,ten
SP?sb, ucieczki. ,LandtagI),
lesnymi, nie prawu i , no-
gl, lecz mu, serce. do stosowarlia przez Land-
j procedury do , niektrych " kategorii , itie
w 'tym jego ' Natomiast
prostolinijnej i konsekwen'cJi,
kI kto rym ,nlewolnej t r e nadana' n
wo l n f o r m a: wnQ5i siE} do ' ,prawa
resy . prywatn:, me rozprawy, , to
nalezy ,wymyslec dla , tegoptawa mu p!fO-
a to w tym ,celu, by nie i nie
mmeJ zadnych niebezpiecznych i do rozczarowa-
nia wszystkich: obywateli '
specjalnie nadreiLskich prawnik6wpolega na tym,
by v: chwili becnej na , t e c i , p r a-
w a, ' by me z niego w ostatecznym , wYIliku pusta:
maska. Forma Jest jest tylko bez
' ' "
_ ,' Jak. z poznanie fonn
wych Jest z,poznaniem prawa ' material-
Prawo materialne zgrychar'akter i cechy-
cyflczne prawa procesowego. :Qotyczy to pralWa ' dow(}-
dowego. Systemy dowodowe, a zatem nauka o
niu i , do:wodw, I'll;luka o ' metodach korzystania,
dowodow, o mgtodach i zasadach oceny dowodw,
w celem -i zadaniami' pra-
wa karnego 1 polItyki karnej. . '
nauki' dowodqw ,zasady i ' metody. ich oceny,
krytena, "z punktu , widzenia ktrych ' d'
dowodw. przeprawa za
. t) Parlament krajowy, sejm (przyp, '
') M a rk s i E n g e ls: Wyd. rC?s., t . I , str _ 258. ,
, 85'
l
, tymi, ostatecznie " zawsZe te ,intere--
sy klasowe, w obronie ktrych staje i proces Jed,.
nakani inna prawa
nie w stanie na, na.,
ukowy, teoretycznych, gdyz
klasowej!
, instytucji' prawa. ' Najbardziej w sensie ,swej
klas()wej jest teoria tzw. dowod,w formalnych:
Najgr:tmtowniej zamaskowana jest istota klasowa pra.wa.
dowego w teorii tzw. s w,o b o d n e j s d z i o w s k Ie J o c e.,.
fi y d O w o d 'Y. Stanowisko w prawie
wYtIl. angielska teoria prawa
ca system zasad i ,przepisw, ogolne
WY metodologiczne oraz szereg konkretnyCh warunkw dopusz-
i oceny dowodw.
W angielskiego prawa< dowodowego - co
_ znaczne ze na jego
ny charakter szereg wybitn)'Ch
ktrzy i cennych ustalen, ktore
znaczenie te:>retyczne i . "
od Benthama ("Rationale of
1825 ("The principles of the of
, 1849 r.) i Stephena ("A digest of the law of eVldence ,1876 r.)
XIX i XX stulecia wybitnych praw,
,temu zagadnieniu. tych. prcz
wymienionych autorytetem pra-
ce' Pitta, Archibalda. Smitha; Willsa; Ce..,
wszystkich tych prac jest do
usystemartyzowania w praktyce do-
w zakresie i, korzystania z,
wodw'., te do z tej praktyki
szeregu, wskazQwek z jednej stro-
ny ,i z drugiej strony maksY-
malny rozstrzygania sPr.aV(
, Wypada te prby do tej pory me
rezultatu. Naszym' .zdaniem, przyCzyn tego,
doszukiwac/ w mierze w tym, sprawa
dowa, fakt lub zjawisko, z ktrym stykamy
w procesie karnym, - jako dowodem, jak
wzajemny tych faktw i zjawisk cechuje taka taki
jakakolwiek prba klasyfikacji cech
jeden dowd od drugiego' z punktu widzenia ich
lub znaczenia dowodowego jest prawie
wa. rozwj prawa dowodo-
wego w nauce zachodhio-europejskiej i
po tej linii - po linii cech
tego lub innego dowodu OfaJZ prb systematyzacji dowodw
na podstawie tej zasady.
R o z d z i a d r u g i'
TEORIA DOWODOW FORMALNYCH
7. OGOLNE
Pod mianem dowodw formalnych do histo-
rii prawa karnego teoria, zgodnie z przepis ustawy okre-
z gry moc dowodu i, zgodnie z dowd
z gry prawem i znaczenie.
i przy ocenie dowodu przepisem
ustawy. Ani. ani dowodw
zgodni.e z pojmowaniem. Badanie i spro-
do tego, by do faktu, ktry w
mechanicznie schemat
dziany przez i ten wniosek, ktry z gory
u:;;tawa. -
Teoria ta i cechy
'ne dowodw jako cec;hy i i nie
zmianom, cechy i nigdy nie
rzeczy lub zjawisk. Zbudowany zgodnie z ?Q-
wodowy procesu inkwiZYCYJnego, ktory
nie
miejsca na i
W procesie inkwizycyjnym i organ.
nie z przez siebie me
88
. jej, nie faktw. zgodnie z ich
rehI i BoWiem system dowodw formalnych
obu i od tego Jedyny
lub organu w okresie panpwania tej
teorii na tym, by procent dowo'-
du, ktry z gry ustawa . rodzaju do-
wodu.
System dowodw formalnych /miejsce
przed nim systemu. dowodw procesu W procesie
skargowym cale na stron,
przede 'wszystkim na .. Bez
ciela nie ma ;,Nemo judex sine actore" stanowi sta-
rorzym&ka w ten sposb zasa-
procesu rzymskiego; ktry procesu
skargowegol):
System dowodowy w procesie skarg()wym, skrajnie pry-
tu obok przyznania do
winy ktre za dowd najlepszy,
wynik sprawy, takie "dowody", jiak
ga lub (ordalia).
Razem z jego przyjaciele
lub (coniuratores - u
1) uwagi prawa rzymskiego daje Mommsen, wybitny
prawnik romanistg. W pracach Mommsena twrcy mark-
sizmu znajdowali "dobry jak o MOnlmsenowskiej historii
Engels (patrz "List do Marksa z dn. 26. III. 1858' r.", Marks i Engels:
t. XXII, str. 324). Mommsen w "Historii Rzymu" wypowiada
innymI, "Rzymian wychwala normalnie
jako nard prawniczymi. Na ich
ustawoda,wstwo patrzy zwykle jak na tajemny dar
z gry; czyni 'to prawdopodobnie w tym celu, by nie
ze wstydu z powodu, ustawodawstwa. Wystarczy
na i karne ustawodawstwo Rzy-
mian, by o tego zdania nawet tych, ktrzy
za' zbyt proste zdrowy nard. - po-
siada zdrowe ustawodawstwo, chory chore". (Mommsen
"Historia Rzymu", ros., Moskwa 1936, t. l, str. 410);
89
nyCh Germanw, posobniki - -. w dawp.ej
, Rosji), ktrzy o i

Jednak pojedynek i za dowody jeszcze
bardziej i to
z kulturalriym poziomem
w ktrym w sposb
dla swych celw i religijne
zacofanych mas ludowycl}..
"Dwie silny na
ka tego okresu - prof. -a to:
i zabobonu. to naturalne. rozum tego
niezdolny do oderwanego w tych
walki
Takimi - pojedynek przed
nek prba ognia lub wody ktrych
wynik los Kto
i w wodzie na dno, komu na
po wsadzeniu jej we po czasie
rany, kto wreszcie w pojedynku -'
ten jest niewinny, ten ma .
Taki prymityymy system "dowodowy" w
europejskim ustawodawstwie proceso-
Wym. Ten system dowodzenia nie obcy starorosyjL.
ski emu procesowi. . .
Starorosyjski proces -to typOwy proces skargowy, w
rym "gmina - w spor2lestron.
namiestnik wjt,
wum", juratorzy2),
. . tym .brano pod jako dowd: przyznanie
lub dobrowolnego' przyznaDla
stawienia do
1) II c z e w s k i: "Uczebnik rus skowo prollesa", cz. I,
Ustrj Petersburg 1891 r., str. 18.
90
') W terminologii rosyjskiej, . "sudnyje (przyp.
3) Sluczewski, op. cit., str. 18.
stawienie do oczu, zeznania {) publicznej, pod-
danie temu, co
i,,pole" (pojedynek) i wszystk9 to najbardziej
nlone postaci dowodw i do XVIw.
to dowody W dochodzteniu, ktre . uformowa':'
. w XVI w. jeszcze inne
wody, Jak:. rozpytam e . i torturT). Pro9es
miejsce procesu' skargowego. i
W tym czasie. dowodu procesowego staje
albowiem tam, gdzie "dowodzi"
lub przeciwnika, tam rzecz jasna trudno
o dowodach VI procesowym znaczeniu ,
Proces jest i
procesu. W XVIIw., specjalnie w XVIII w. (usta- '
wodawstwo Piotra W.) rozwj i tego
procesu w proces inkwizycyjny .. Proces czyli
eYjny',.
Proces ten nie w swej. istocie niczym od procesu
opartego nadbchodzeniu; taK samo okrutny
i niedorzeczny. swoje i bez-
systemem zasad procesowych l ktre rze-
komo -
Proces do . Rosji wraz z innymi
nowinkami zamorskimi Piotr I, j'akieWlaiory
siada ta forma procesu dla utrwalenia carskiego
1) "Rozpytanie obysk) - pisze Spasowicz - jest
gminy... . w Anglii pod
"jurata". Z tej instytucji w tyhi kraju
wielkim, czyli jury i naszym rOZPYtaniem istnieje
wiele co na: . i
(Spasowlcz: ,,0 teorii . dokazatielstw", Peters-
burg 1861 r., ' str. 22).
t) . terminologii rosY.:jskiej "rozysknoj (przyp.
S) W tym czasie nawet w sporachcywilnJ'ch powd i pozwan'y po-
na przeciwnika,' prosili, by do
krWI przeciwnika (patrz Spasowicz: ,,0 tieorii
. dokazatielstw" T Petersburg 1861 r., str. 2.2).
91
trafnego. Spasowici.a proces inkwizycyjllY
W Europie zachodniej jednym;z ;,pociskw",z kt-
rych monarchowie Zachodu zwalczyli
To w pewnym sensie
Rosji z epoki Piotra I, w ktrej w tyni
walka piotrows1,timi
. regularnego" i ktra
dawnej
Proces inkwizycyjny w walce abso-
lutyzmu 'z
. samowoli do pod-
ich. swoim korzy-
z form procesu inkWizycyjnego celem ostatecznej likwi-
dacji wymiaru
go i w polityki.
W do wzmoc-
nienia ich walki o ich
i Nie jest przypadku, jeden z francu-
skich historykw Iprawa (Helie) porwnuje feudal-
nych \z armii feudalnych. .
. "Seniorowie mieli swoje' tak jak i mieli swych
nych oni otwierali. posiedzenia swych krymi-
tak Sa,illlO jak wyruszali mi wyprawy. i
im do wzmocnienia ich prawa: chronili przed
innymi; ich przed
.rodpwe w Rosjiw XV-
XVlw. .
. ukrcenia
feudalnego wymiaru przy pomocy
reg9 .seniorowie i rodw swe dawne
na swej ustrzec i, ochro-
przed upadkiem, stale

l) Sll a s o w i c z: ,,0 teorii dokazatlelstw",
Petersburg 1861 r., str. 26. , '
2) H e l i e: Traite de I'instruction criminelle", L 59.
92
Absolutyzm kres stanowi rzeczy.
opr monarchia absolutna
system w ogle, w tej liczbie i sys-
. tern Na miejsce tegq i
interesy poszczeglnych monarchiJa absolutna
nowy scentralizowany system Proces Jnkwi-
. zycyjny z form, jednym' ze sposobw, jakirni .
scentralizowana
z . tak
jakim .
Mona:rchia absolutna lnie do dalszego istnie-
ni'a jej i niekontr0lowane'j przez dzia-
. lokalnych. Nie do procesowej ,
tych ktre w as n y m
punktem widzenia i "sum,ie,niem"., jak roz-
swych panw - wy-
"samowoli"
przeciw feudalnemu wymiarowi
do i swej kon-
troli energiczne na
poprzez wszelkie instrukcje i ubra- '
ne w ustawy. Przepisy te w taki sposb uregu-
i by nie miejsca
na punkt widzenial).
1) M i t,t e r m ai e r w swpjej pracy "Die Lehre vom BewelSe
im deutschen Strafprozesse" (Darmstadt 1837 r.) nie bez pewnej
przy zasad demokratycznych w ustroju
istnieje proces skargowy i na odwrt,. proces inkwizycyjny jest
charakterystyczny dla monarchii, ktra w interesie "oglnegb" bez-
i "oglnego 'i ustanawia. ex
officio w.trybie ustalGnym w ustawie zasadom
prawnym (str. 30).
Mittermaier nie ma jednak racji /w tym sensie,' wprowadzenie
formy procesu inkwizycyjnego nie klasowymi interesami klas'
lecz interesem lub interesem
po..yszechnego".
93
Proces inkwizycyjny .
osi tegO' celu. P:roces .""
t
dowod6w formalnych.' System ten' opIera nil:
zw. , " ' , od asad31ch ktre,
ustailOWionych uprzednio przez ustaw , z ,,', oz o-
organa i przy r p
znawaniu spraw karnych. rozkwitu
St l
ia XVI-XVIII okresem .
u ec ',' kod k " stPnowaru'a
.. d odw formalnych. Wszystkie e sy po
teorIl ow" . , . ..
, . Euronie w tym czasIe Jej
karnego w ca eJ v. , XIX w Teoria ta
wi- ten niemal ze do . . '. .
. . t '. wychodzi z ze mozna
w swej pas aCI ,ro ' . b' ktywne
tal' ' obi'ektywne cechy cha\rakterystyczne I o , .
US IC ,'. '," i'
dla oceny dowodw, ktore a pnor
dowodu.
8., POZYTY.WNA I NEGATYWNA TEORIA DOWODOW
FORMALNYCH
T
. d wodw formalnych na' pozytyw-
eona o , ", ' . by wy-
' . Teoria pozytywna domaga a ", ,
n ld ' przewidziane w usta-
wyrok g y za " " .
wie dowody, i w tych
Teoria ta do onca
XVIII w. ,'. do
Negatywna teOria dowodw, formalnych nie dopusz<:m., ,
. .... . l' b ak nieodzownych dowodow
w, niesierua'oskarzema"Jeze l rod"
t
Teoria negatywna w roz-
ustalonych z gry przez, us " ' ;,'. t _
. . od pozytywnej w znacznym' stopmu wyna
memu ,'. '.
rzeniu teorii dQwodw formalny'ch, wyraza a ' ',' _
' prawa n,atury i encyklopedystow przeCIW ow
styczne
czesnej samowoli
1
).
,sudoproizwodstwa", Petersburg
1)F o j n i c,k "Kurs
1899 r.,.t. II,' sb:: 209.
94
Zgodnie z dowodw formalnych
ten lub, inny :Iiakt za wiarogodny, je-


on cechy wskazane w ustawie. to miejsce
nawet wwczas, gdy sam w danym wypadku nie uro-
przekonania.
Dlatego ustawa nie tylko postacie rozmaitych,
dowodw, lecz z, gry Jakie znaczenie ma
ten iub inny dowd, 'w jakich warunkach lub. przy istnie-
niu jakich cech pod lub okolicz-
i jak ma .
z tej zasady teoria dowodw formalnych dzie-
dowody na i na dowody
(plena probatio), mniej (minus plena, probatio),
dziej w (semi plena maior), mniej
w (semi plena' mirior). tu
'kilka dowodw jeden dowd zu-

Helie przytacza dowodw:
i semi-plein), oczywiste (manifeStes), po-
(considembles) i (imparfaits), przekonywa-
(concluantes), (demonstratives), rzeczywiste
(reelles) i (presornptions), pozytywne; (affkmati-
ves) i negatywne (negatives). '
Dowody lub oczywiste --.:. to te dOWody,
re uwaiano za dostateczne, by . Do
tych dowodw przyznanie do winy do-
wody na uznane i przyznane przez tego, przeclw komu
skierowane, dwu wiarogodnych przy
tym, w wypadku
czyzny nad zeznaniem kobiety; szlachcica nad nieszlachetnie
urodzonym, duchownego nad "Istnierue. dowodw
2) H e li e: "Traite de l'instruction criminelle"; Sp as o w i c z;
"O tieorii ,Petersburg 1861, str.57;:
D u c h o w s.k o j: "Russkij Moskwa 1910, str. 200;
K on i: .. Za poslednije gody" Petersburg 1896 r., str. 264; F o j n i c k
"Kurs sudoproizwodstwa", 1899 'r., t. II, str. 208 i nast;
95:
.,,-pisze Spasowicz rwna
winy: istnienie rzuca jedynie
nie na 1). ' !
Jako dowody teoria dowodw formal-
nych te dowody, ktre . na.
fo jednak nie dostatecznie silne, by jako podsta-
wa d Dowody
do !poddania podejrzanego 'torturom,da-
do podejrzenia.
Zgodnie ze "Zwodem Praw", wyd. zr. 1857
2
), dowodem zu-
na zeznanie na ktrego po-
zarwno powd jak i pozwany. Dowodem
zgodne zeznarua dwch
Zgodnie ze "Zwodem Praw" dowodem winy
dowody " ... dowiedzenia nie-
(art. 3(5). tu' tego,
rodzaju dowodom przypisywano tak" wystar-
jeden dowd dla " ... uznania, skazanie nie mo-
podawane w (art. 306).' Natomiast dowo-
dami te, ktre: " ... nie
dowiedzenia (art. 307).
Do dowodw zalicza "Zwod Praw"
innymi: 1) przyznanie do winy co Zwod uznaje
jako " ... najlepsze ze wszystkich" (art. 316), 2) do-
wd na (art. 324), .3) " .... dokonane w miejscu
danego
wydarzenia" (art. 327), 4) rzeczoznawcw, ktry-
mi zgodnie z lekarskiej"
(art. 328), 5) osb trzecich,. tj. zeznania
1) Sp a s o w i c z: ,,0 tieorii dokazatielstw".
1861, str. 30. \
. 2) Typowym wzorcem panowania .te()rii dowodw formalnych w pro-
cesie karnym jest ustawodawstwo rosyjskie z okresu
:::- nimi: "Ustawy o w sprawach
o (Zwod Praw Cesarstwa Rosyjskiego, wyd. 1857, t. XV,
ks. In.
96
(art. 329). Do dowodw zaliczone zo-
. 1) pomwienie przez 336), 2) badarue
tzn. rozpytywanie' wszystkich. o co
osoby i prowadzenia (art. 339), 3) poszlaki
" .. .lub oznaki ... " (art. 341), 4)
ga 344).
Przyznanie za To' przyzna-
nie potwierdzone przez dwch za 'dowd
Zeznanie przez
nego za dowd Zasadniczo poszlaki lub
dowody traktowano jako dowody jednak
ich moc dowodowa wzrastalla, ide lub
nie ich wielu pOSZlak ich
oceniano d\ych
1) czy jest wiarogodny, 2) czy, zeznanie
od tego :na rozprawie winni
byli co najmniej dwaj
Rosyjska teoria procesu karnego z okresu
te dowody wedle cech ich postrzegania,
jedne osoby i przez rzeczoznaw-
do osobistego przekonania drugie
d'O _ przekonania (przyznanie
go, zeznania dowd na dolrumenW).
Jednak. ta klasyfikacja pozbawiona jest wszelkiego' proce-
sowego znaczenia, albowiem teoria ta i
poszczeglnych dowodw od przewidzianych i okre--
warunkw a priori z z tych do- ,
wod\y. '
W systemie dowodw formalnych
p rz y zn a n i e s o s kar o ne g o, ktre.
w owych czasach za tortur, te
ny sposb prowadzenia pierwia'Stkowego.Tortul'-Y 'no-
1) J. Barszew: sudopr6.izWoClstwa
z primienienijem k rossijskoml.l sudoprizwodstwu"' Peters-
burg 1841.
Teoria dow, 7
97
"rozpytywania .
(question prepamtoire). Jednak oprcz oskari?-
znajdujemy w liczbie dowodw w te] epoce
stawienie do oczu, dowody na p:lsml.e,
W dawnym prawie rosyjskim prcz tego tzw. "rozpytama
- gminy, gminy by-
wydalJanie ludzi.
Nie od rzeczy w krtkim zarysie
dawnego rosyjskiego prawa. dowodowegol).
"Ruska Prawda" (XI w.) rozgranicza dowody
stopnia ich znaczenia, to ostatnie od warunkow
uprzednio przewidzianych.
W szeregu "Ruskiej Prawdy'"
zarwno procesu cywilnego jak i procesu karnego. przejawia-
Zlasady systemu dowodw formalnych. I
"Ruska Prawda" jest ten, u kogo znaJ-
dzie skradzione dobro, nie potrafi rzecz
w dobrej wierze, i nie tego,
u kogo rzecz

35 "Ruskiej PI1awdy" 'mwi o tym tak: kto
pozna u innego stroje, co co mu
ne, konia, lub to niech nie mwi mu: "to mOJe.
ale niech ten mu dowiedzie, on to dowiedzie,
kto winien - na tego spadnie owa a to mu
- jemu
1} o S o s zk o w, jeden z najciekawszych ludzi swojej . zadzi-
i subtelnie i rany
dla ustroju Rosji. . Pososzkow
i nieustraszenie . grzechy i kliki
o rozpytaniu jako o w ktrym "sam szatan
siedzi, prawdy tam nie ma ... " Wszystkich
tam zaocznie, popi i diaczkowie nie tych
ludzi, Poa ktrych i nie ich ze "roz-
pytano". (P o s o s z k o w: "Knigao skudosti i bogactwie", 1937, str. 145).
'} "Prawda Russkaja", I, wyd. Akad. Nauk ZSRR, 1940, str. 107.
93
zatem podejr2any potrafi ,u- k-go . 'rzecz
to zostaje uniewinniony, GO
tego, winien on od wszelkich innych '
sprawy.' , .
Rola pasywna i swoboda. jego
sumienie obiektywn.ymi ZllJamionami.
Analogiczne znaczenie zgodnie z .
i takie dowody, Jak .. oskar..'
przy badaniu go oparzy
oznacza t, jest niewinnyl).
"Ruska Prawda" dowody

Przyznanie . schwyt.anie na go-
uczynku - to dowody powszechna,
odwodowi, nieraz ielazo.
i woda"":-' dowodami luli prby2).
Ostatecznym dowodem znacze-
nie dla sprawy lub jej
tzw. (prba
wody lub i .. Z drugiej strony niektre
l} Prof. badanie rezultatw
widocznie po czasu ,'po
torturze. Badanego uznawano winnym wwczas, ranYi cierpienia
okres (patrz "Obzor russk'awo prawa",' str.
2) B i e l a j e w "O\czerki prawa i processa wepochu "Russkoj
Prawdy", Petersburg 1895 r., t. V,. str. 8---9 .. ;,Sbornik Qrawowiedienja
i obszczestwiennych znanij". Bielajew prZytoczone
art. "Ruskiej Prawdy" klasyfikuje je jako. f9rmalizm i nmterializm pra-
wa, na uwadze ze "Ruska Prawda"
w 'wypadkw jako dowodami .faktaflli widocPlymi i po- '
wierzchQWnymi "zryta ziemia", "mamiona" itp.).
Duvernois "Istoczniki prawa i sudw drewniej Rossiji", Petersburg 1868r.,
gdzie (rozdz. JII, str. 191) autor stara "nasz" (tzn. Ruskiej
Prawdy - A. W,> sposb dowodzenia nie zna uprzednio ustalonych zasad
i przepisw, a raczej nie 'zna ich wiele. pozo-
stawia w znacznym stopniu . ' To zdanie autora, jak
z przytoczonego nie znajduje w faktach historycz-
nych, ktre o stanie Odmiennym.
99
do-wpdy' z 'procesu ze' czysto formalno-
klaSOWych, jak np. nie mogli niewolniI).
ZgOdnie' z prawami Nowogrodu w dowodach od-
przyznanie. tor:-
tury. .
Nowgorodzkiej ("gramoty") z
wy XV wieku pozwany uznawany
'winny(.Il ("a komu Przypa.diiie - pozwanym, a nie
na tej to go ..
Prof. Barszew pisze: . "Rosyjskie ustawodawstwo
przyznanie ia jeden z dowo-
d6w w procesie karnym"').
,I Jednak i daWne ustawodawstwo, przyznanie
do winy za pewny, nawet
za do prawdy.
nas uCZY' - prof. Barszew .,--'
do czynu ci, kt6-
w ogle go nie a to w tym celu, by na
siebie wymiar kary, tym pewne cele". "Dla-
tego - kontynuuje Barszew - trak-
towac:; jako dowd prZy istnieniu
warunk6w"3). '. '
. Rosyjska teOria procesowa ;, okresie refor-
tzw. "warunki i znamiona warto-
przyinania znaczy warunld moc
przyznaniu Warunki te
1) przyznania -. tutaj zagadnieniem podstawowym
jego to kolei WYIlla-
peyvnych (np. aby w stanie
1) "Prawda Russkaja", t. l, 1940 r., wyd. Akad. Nauk ZSRR, str .. 113
str. 8,5 q. gumnie.
2) B ar s ze w, "Osnowanija sudoproizwodstwa", Peters-
burg 1841 r., str'
l
77-78.
3) Op! cit., str. 78.
IBM r. (przyp.
100
l W i stosunki,' ktrych
dotyczy jego zeznanie", by
w przyznaniu' p'ozbawine wsz&lkich
i zgodne z sprawy, 2) formy
'lub, ze sposoby produ-
kowania;- tutaj' konieczne uzyskanie przyznania "przed'
przyznanie ,. i' .
ne, nie przyznania; dQbro-
wolne' przyznanie powinno uzyskane bez przy-
musu fizycznego' lub
Podstawowym z tych warunkw, jak wiq.zimy, jest wyma-
ganie, by przyznanie
sprawy.
Jednak i ten warunek nie gWarantuje wypadku.
mocy i przyznania albowiem
w wypadku
z sprawy"

l) na uwadze to i ustawQdawstwo
z okresu na szereg norm, ktre winny
badania "Zwod Praw"
przeprowadzania i formy
, niemal kazdy krok co
fedrlak bynajmniej" nie swych albowiem tego' -rOdzaju
reglamentacja jest z istoty swej a wspomniane
procesu z okresu I sprzeczne
i furtek dla ich Wystarczy
na . prawo ktry "za
upr lub : przed to
uprawnienie prof. Barszew przytacza. jako takiego "nie-
zachowania
milczenia na zadawane pytania". Prof. Barszew. za milczenie
za albowiem jest ona "ustawowym. skutkiem
sprzecznego z zachowania 1.'altie: po-
reprezentwali prawnicy-teoretycy, to 'od
prawnikw-praktykw!
101
'Przyznanie oskarZonego
w "Sudiebniku" z 1555 r. '
Dawne prawo moskiewskie
znania przy tym jednak przy
wimia prawo to nie tylko lia jego
zeznaniach, ,lecz rWniei przy istnieniu warunkw
na jego milczeniu" zgodnie-z powiedzeniem "milczenie -
to znak zgody"l).
By nie do "Sudiebnika", wa-
on zeznaniom '
W epoce "Sudiebnika" (1555 r.) i znaczenie
od dwch czy
("od winowajcy") i "Czy 'jego zeznanie jest skie-
rowane na' W' wypadku pozyty;wnym,
tzn. wwczas' gdy "od winowajcy"
na tego ostatniego, ono znaczenie

.
Takie same znaczenie zeznania
donosiciela
3
) w sprawach po'litycznych, swj
donos i na t()rturach. "Donos w sprawie
jest najbardziej prawa moskiewskie-
go"'). W procesie o rozboje i XVI-XVII stulecia, tj.
1) Prof. Talberg w cytowanej pracy przytacza
dokument, z ktrego na podstawie takiego milczenia
wydano nawet wyfok "Tego
samego dnia. badany starzec, i na pytania odpowiedzi nie
z wielkich kazano starca (T a lb e r g:
"Oczerki politiczeskawo suda i pOliticzeskich prestuplenij w Moskowskom
gosudarstwie XVII w.". "Uczenyjezapiski-Moskowskawo gosudarstwien-
nawo uniwersitieta" wyp. 39, juridiczeskij, Moskwa 1912, str. 186).
2) Patrz Dm i t ri j e w: "Istorija sudiebnych instancij", Moskwa
1859 r., str., 241.
3) terminologii rosyjskiej ."izwiedczik"(przyp.
4) W praktyce XVII w. spraw politycznych na
donosie ... Donos praktyki spraw politycznych
iw z tym te sprawy jako "sprawy donosi-
cielskie" Talberg - 'op. cit., str. 116 i nast.).
102
w procesie w tego Znaczeniu zeznania
jako specjalny typ dowodw pro-
cesowych. "Dpnosi<:iel" - to nie to raczej
ciel, albowiem "donos" zgodnie z kodeksem cara Aleksieja Mi-
(1699 naru-
szenie karano surowo do kary
nie. Sprawy karne i polityczne zwykle skutkiem po-
mwienia kogokolwiek o przez ,poddanego
torturom schwytania na uczynk;U, co za
tortury. Uzyskane z kolei w ten
swym znaczeniem zeznanie swiadka.
Formalno-dowodowy, charakter w tym cza-
. sie stawienie do oczu, ktre w XVI-XVII stuleciu
.. ;, ... z donosicielem - A. W.)
oko w 'Oko i zgodnie z doniesieniem o
i o wszelkimi sposobami mocno i po badaniu
orzec" ta kodeksu cara Aleksieja
ustala jeden z elementw procesu karnego tej
epoki. R'Ola stawienia, do oczu ,Jako dowodu w tym cza-
sie tak wielka, z - bez sta-
wienia do oczu, to znaczy bez
t. XIII, str. 226)1).
znaczenie do oczu w tej e'poce
w pierwszym ten rodzaj "do-
wodw" demaskowania i rozprawiania z po-
dejrzanymi. '
Miino wszelkich rosyjskich przedrewolucyjnych
historykw Talberga, Spasowicza i innych, ktrzy staroali
jako "niezawodny obrony"
i' stwierdzenia przeciw
wym po 'pod nawet i tych zalet konfron-
tacji, ktre pewnego rodzaju antidotum na donosy,
stawianie do oczu jako jeden ze zmierzajif-
.cych do szybkiego sprawy, jako
1) T a l b e r g, op. cit., str. 190.
103
w naj szerszym rozumieniu tego zadanie
proceSowe.
Wynik stawienia dQ oczu od wyniku tortur, te
konfrontacji i z zasady jej
Wynik torturl z kolei, Jak o tym jeszcze w swo-
im czasie Beccaria, od budowy i
ofiary tortur. "Dlatego - Becearia - matema-
tyk znacznie lepiej zagadnienie:
jak pod i nerww zna-
cierpienia;' by
nie niewinnego do przyznania do winy"l).
Straszliwy prymitywizm prawa dowodowego tej epoki nie
ulega Nie ulega prymityw:izm tech-
'niki dowodami Vf tym czasie. Przy pomocy
tortur, . tego najbardziej< uniwersalnego i nap
autorytetem we wszystkich epokach
eksploatatorskiego "dowodu"') - czegokolwiek
w skutkiem tortur prawda, ktrej
doszukiwan jeszcze bardziej (Becot). J'e-
dnak w wczesnym procesie najmniej o tym, by co-
kolwiek by by
i prawdziwych winowajcw; tortury tak jak i kar-
neustawodawstwo, jak i proces tej ponurej epoki
nie zadaniom wymiaru na-
tomiast wzmocnieniu wyzy&kiwaczy. Tortura
systemu legalnych dowodw,
iihkwizycyjnego, czyli procesu"3).
J) 'B e cc aria: ,,0 prestuplenijach i: nakazanijach", 1889, str. 46.
2) 0, tortur znanych nie tylko "wy-
millfowi lecz i Grekom i Rzymianom,
patrz Helie, op. cit., rozdz. II, III i inne. Tortura
l?posobem "dowodzenia" nie tylko u Rzymian i Grekw, lecz w ogle
narodw '
a) W procesie: karnym (niemieckim. i ft'ancuskim)'
,tortura centrum gmachu. Rozmaite akty ustawodaWcze,
jak np. . Constitutia Criminalis Carolina,
104
'Sy;tem dowodw formalnych ostatecznie w ro-
syjskim . karnym wraz"z wprowadzeniem
su za 'Piotra l.
Przeniesienie, tego systemu na grunt, rosyjski uwa-
runkowane takim samym jak i na Zachodzie
do' spraw scentr,alizowa-
nia instytucji ich
reglamentacji i kOIl.troli. tu o za-
pewnienie systematycznego cen-
tralnej na systemu Rosyj-
ski proces karny do okresu, w ktrym zasady uwarun-
kowane dowodw formalnych, zgodnie z histo-
zastosowanie tortur. ta reglamentacja, ktra na celu upo-
zastosowania' tego straszliwegp nie celu"
tortura nieuchronnym w tych cza-
sach zasad. W tych zasadach swj wyraz "duch" staro-
prawa, ktrego dowodowe zgodnie z Glaserem
("Rukowodstwo po processu", t. l, str. 89)
z przedmiotem dowodu i uzytt: dla potwierdzenia
dowolnego faktu, tylko danej osobie, ktra winna
dowody dla jej wiadomych celw, wygodnie jest
na nie dla potwierdzenia swych By
tYCh dowodw wystarczy jak istnialY tortury, tak
system dowodowy im
"Carolina" jest pomnikiem niepodzielnej i bezlitosnej
jest pomnikiem W "Wojnie
w Niemczech" Engels, o "Carolinie", pod-
specjalnie zagadnienia. Engels "Z tych poucza:-
"Caroliny" , ktre o "obcinaniu ,uszu",
"obCinaniu nosa", oczu", "obcinaniu palcw i
"paleniu", "badaniu szczypcami",
nie ma jednej tortury, ktrej by, pan
i opiekun nie do sWyC;h
uznania. I pomocy i lnu
W zasiadali baronowie, patrycjusze lub prawnicy, ktrzy
dobrze wiedzieli, za co Albowiem wszystkie ofi-
cjalne., stany cesarstwa kosztem Wyzysku
(Marks i Engels: t. VIII, str. 126- wyd. -ros.).'
105
'.\
'I'.:
rykw niczym innym jak policji/ ' polem _
dla niczym nie ' zamaskowanej samowoli
"Nigdzie - czytamy u Spasowicza - ani w ani
w nie i prawdy.
stwo lecz nie
.
Piotr i z do-
-chodzeniem, rosyjskiemu . procesowi system dowodw
ustawowych, je z prawa saskiego. "Ustawa wojsko-
wa" Piotra I (1716), do ktrego "krtki zarys pro-
cesw, czyli .. sporw", wydana w nie-
mieckim, znana rosyjskhn w
"pozb.awionym w wielu miejscach sensu" (Spasowicz). Kodeks
-ten celowym przeciw. ktre po-
cierpienie wczesnego a w ktrego
w pewnym stopniu zainteresowane
. Gdyby nie ta ostatnia to ' "refor-
ma" i przebudowa procesu na zasadzie powszechnie przy-
wwczas w Europie teorii dowodw formalnych nie
przeprowadzone tak szybko i
"Ustawa wojskowa" do naszego procesu
system dowodw formalnych, jednak
tortury, z ktrych Piotr I nie tylko nie la:z
je szeroko. System dowodw formalnych
w Rosji do wydania ustaw r. 1864, tzn.
. prawie 150 lat, wiernie przez ten okres
reakcyjnym uko-
ronowanego krwawym imperatorskim, carsIpm
twem.
Jest to najlepszy dowd tego, dowodw formal-
nych ' swemu, przeznaczeniu i roli,
a - wzmocnienie i panowania wyzyskiwaczy.
1) S P a s o w i c z: ,,0 teorii dokazatielstw",
Fetersburg 1861, str. 26.
10
' .
Teoria dowodw formalnych zgodnie Z "Zwodem 'Praw"
!1857 przyznanie jako dowd " . lecz
przy istnieniu czterech' warUhkw, ktrymi dobrowol-
przyznania, ' go W i przeq
- przyznania z czynem" i wreszcie,
"gdy przy ty'm takie cZynu, ' przy
ktrych o i prawdzie nie
Bardzo charakterystyczna zasada teOrii dowodw formal-
nych vi aft. 323 "Zwodu Praw" 1857 r . . Tekst
tej zasady przytaczamy "Przyznanie ' dokonane .
za za - jednak mimo to . po-
twierdzone przez, na
wwczas Jest ono d o w <> de m p 'O o w'i c z n y m" (podkre-
moje- A. ' W.). '
Prof. Barszewotwarcie przyznaje, przyznania
prcz jego' od j e g o f OT m y. Bezspor-
nie "sposb produkowania", a raczej, ' m e to-
d y uz Y s k a n i a przyznania
albowiem w wypadku tych metod zastoso-
waniu np. (przymusu) psyehicznego lub fizycz-
nego (np. angielski trzeci badania) przyznanie traci
Jednak teoria dowodw formalnych,
jak to np. na wirtemberskiej procedurze
karnej ' z r. 1843, przy zaistnieniu wa-
runkw jako :przyznanie
go,uzyskane nawet za 'rozmaitych, sprzecznych z usta-
sposobw. Tym , samym sprowadzono do zera zawarte
w ustawie zasady i omwienia
2
).
Austriacka ustawa . karnego z r. 1853 zbudo- ,
o dowodach na ' negatywnej teorii
dowodw formalnych. kodeks ' de-
przyznaniu jednak '
I
l) "Zwod Zakonow" t. XV, ez.lI, str. 317.
2) W a d i. m i r ow: "Uezenije ob dokazatielstwach",
Petersburg 1910, str. 60.
107
przy zaistnieniu warunkw: 1) przyznanie musi
stanowcze, wyprowadzane z dwu-
.gestw i znakw; 2) przyznanie Winno
w normalnym stanie 3) musi :na samo-
dzielnym i opowiadaniu, nie na -
. odpowiedziach na pytania; 4) by
zgodne w punktach istotnych z posiadanymi danymi o czynie
5) by na przewodzie lub
przed do l>rzeprowadzenia
Jednak przyznanie przy zachowaniu
tych warunkw jeszcze . potwierdzone
przez niektre W bowiem razie nie .
go za .
W ten sposb', jak stwierdzamy, przyznanie
we wszystkich ,kopeksach tej epoki jako najbar-
dziej cenny dowd, jako "krlowa dowodw" (regina probatiO'-
num), i przy zaistnieniu warunkw. los.
sprawy.
tu przyznan'ie . w policji zgod-
nie z "Krtkim procesu" Piotra W. z 1716 r., zgod-
nie "Zwodu Praw" z r. 1857
za przyznanie ze wszystkimi kon-
sekwencjami. tego rodzaju dowodu na
tym, .przy jego istnieniu nie wymagano dalszych dowo-
dw (art. 318).
Dowodami w .warun-
kach dokum,enty, i zeznania

Ocenie uwagi,. albo-
wiem ten rodzaj dowodw ma znaczenie. W
ce "Zasady pro<!esu karnego" ["Osnowarrlja
sudoproizwodstwa" (1841 r.) - przyp. Barszew przy-
tacza zasady oceny
zgodnie z dowodw formalnych. Zgodnie z
1) W d i m i r o w: "Uczenije ob dokazatielstwach",.
Petersburg 1910, str. 66.
108
dowodem i jest dwch
klasycznych czyli ludzi
od siebie, na, zaufanie,. zezna-
to samo w z . zagadnieniem . . Nato:-
miast zeznanie jednego i wiarogodnego
(terminologia
"Zwodu"). Teoria ta moc jako dowo
dw w od szeregu .warunkw. sprawa
przedstawia wwczas, gdy zeznania wiarogodnych
d siebie, a jednak sobie nie
to . jako singularitas testium diversicativa. Inaczej
przedstawia sprawa wwczas, gdy zeznania
tak dalece sprzeczne,- nie uzgodnione ze
bowiem jedno z tych jako
.lub niesprawiedliwe. Jest to. singularitas obsta-
tiva . . Tutaj, jak pro( Barszew, jeden szko-
dzi drugiego. jest jednak i taki wypa-
dek, gdy szereg aczkolwiek te
do nie wspomnianych w
dym z nich, . wzajemnie . i Jest .to
tzw. singularitas adminicula:tiva lub cumulativa. Takie
rzenie wzmacnia dowodw. Nie
ta nauka osingularitas posiada zna-
czenie procesowe. Z. drugiej strony jednak, teoria formalnych
dowodw ustanawia qowolnie takie kategorie
kw, jak podejrzany, ktrego zeznania po-
wodem do dalszego. badania lub praw
ktre mniej .lub silne,
jednak od szeregu warunkw, ktre ta teoria ustala.
Specjalne zasady
kw. W wypadku w zeznaniach pod
jako dowody te z nich, ktre .';z .liczby -i
wykazywanych przez nie prze:-
(art. 332 "Zwodu Tym,. ktrzy dowodw
formalnych ' z punktu widzenia ."kolektywnegodo-
(prof. Grodzinski) lub- "odwiecznego ludzkiego
109
(!prof. Wladimirow), nie od' rzeczy tu
wielce charakterystycznym' art.' 333 "Zwodu
Praw" z r. 1857, ktry co "Przy
rwnym ustawowych w
padku ich daw,ae;' 1)
nie nad 2) szlachcicowi nad nieszlathetnego urodze-
nia; 3) uczonemu nad nieuczonym; 4) duchownemu nad
kim". wielce
dla' teorii <iowodw formalnych prof. -Barszew
o niej w sposb '
,,1) dwch tzw. k l a s y c z n y c h w i a d-
k w zgodne winno traktowane,'. z. punktu wi-
dzenia prawnego jako dowd i dlatego
z zeznania dwch od. siebie
kw, ktrzy przy, tym' wszystkie cechy tzw .. klasycz":
nych wniosek, ani jeden, ani
drugi nie w swych' zemaniach ... ; 2) zeznanie jednego
wiarogodnego daJe '. jedynie prawdopodo-
albowiem jeszcze czy
przy postrzeg!lniu przednuotu ,nie ... . swoim
a natomiast jedno-
zgodne zeznanie dwch zgodnych i wiaro-
godnych
"W wypadku - pisze na-
prof. Barszew - winien ...
ich zeznania i czy ich nie wywodzi
z takich przyczyn, ktre ().
ich ... " w prostej linii wYwodzi zasada zawarta
w przytoczonym art. 333 prawa o
wym z okresu przed prawa w przedrewolucyjnej
Rosji.
Analogiczne znaczenie i umiejscowienie
w . systemie dOWodowym znajdujemy rw-
w austriackiej 'ustawie karnego z r. 1853.
1) B a r s z e w:' "Osnowanija Pe-
tersburg/1841, str.
u.
\
Zgodnie z jakikolwiek fakt
e
jak()
w udowodniony, jedynie 'po stwierdzeniu go przez ze-
znania co najmniej dwch przy tYm musieli oni
wymogom: 1) osobiste postrzeganie
faktu, o ktrym zeZnanie; 2) dobra wiara
3) pod Jednak w szeregu'
wypadkw fakt jako udowodniony w
gdy zeznania tylko jeden Co tyczy inny<;h
dowodw, to zarwnQ pomwienie jak "rozpytanie po-
szlaki (dowody i dowody na traktowano ja-
ko dowody nadawano im to lub iIUle znaczenie do-
wodowe i to tylko w z innyrili dowodami lubinny-
mi w tej . sprawie,
To kryterium przejawia szczeglnie w zpr
sadach moc i znaczenie takich dowodw, - jak
poszlaki i dokumenty. Dowd na nabiera zgodnie
z dowodw formalnych tej lub iIUlej mocy od
tego, czy "zawiera on w sobie wszystkie warunki, od, ktrych
jego moc, czy nie, czy jest to dokum'ent publiczny,
czy prywatny, czy jest, wystawiony przez tego, ktremu
jest przeciwstawiony, czy przez
Zgodnie z dowodw formalnych odpis nigdy nie .
mocy nie. .mocy
dowodowej dokument, go i
ten dokument na jego
Bardzo charakterystyczna jest dla teorii dowodw
formalnych . zasada dLa skazania
istnienia czysto formalnych warunkw.
W stosunku do tej ostatniej zasady najbardziej charakte-'
rys tycznym jest art. 312 prawa o
w sprawach o zbrodnie i ten'
o ktre obligatoryjnie w spra-
wach o iIUlymi dom.a-'
1) B a r s z e w: "Osnowanija sudoproizwodstwa", Pe-
tersburg 1841, str. 210.
2) Op. cit., str .. 210.
111
' I
I
i
przez prawc9': 1) po
nym stwierdzeniu faktu 2) gdy
krzykiem na pomoc osoby trzecie;
',3) gdy stwierdzi u niej lub u lub u' obojga
krwawe znaki, since lub o oporze;
'4) gdy doniesienie o tym natychmiast lub przed
-wem dnia". '
Teoria dowodw formalnych i
przy ktrej pozostawiono 'w stanie podejrzenia
(absolutio ab instantia), oddaw,ano go pod' "pewne
uprzednio dobrze nie, go
jednak w ogle od podejrzenia", lub winien "przy-
od podejrzenia" (art. 313). Jezeli jednak
z
nie' gdyz to do krzywo-
prawo woli Boskiej"
'(art. 313 pra.wa o '
By teorii dowodw formalnych
na- jeszcze tej teorii:
kilka dowodw
jeden dowd Dla takiego nieodzow-
ny tylko jeden - dowody
o winie
(art. 308 praw o Prof'. Barszew przy-
tacza takiego dowodw
w przyznanie dowodw ,
wzmocnione zeznaniem jednego wiarogodnego (rw-
dowd uzyskuje i
dowodu:1).'
Negatywna teoria dowOdw formawych wprowapza rw-
tzw. d Q W o d y m i e s z a n e (zbieg kilku dowodw
lub kilku, poszlak). Zgodnie z wystar-:
zbieg trz,ech' poszia.k, z ktrych winna zawie-
:1) Zasadniczo w teorii dowodw formalnych zasada "testis
unus'- testis nullus" "unus testis non est audiendus".
112

jako
dowd prawny i
z sprawy'
swego lub opinii, stusunkw, cech ,du-,
chowych lub, pewnych d ,
nia takiegczynu, o jaki: jest '
'Do i,
,teoria dowodw formalnych
i jak uprzednia, tipI;zed-
nie wyrokiem
ze nie-
wskazanie przez uczciwych, zarobkowania,
podejrzany o
z zysku.
Takie najbardziej istotne i charakterystyczne
teorii dowoow zgodnie ze
Geiera dla niesumierinych
ustawowe' uzasadnienIe zatrzymywania w
drogi, 'ich nawet w tej\ szkodliwej i niebezpiecz-
nej dla' wymiaru tendencji.
"Teo'ria pozytywna - Geier w "Handbuch ' des ' Straf-,
prozesses" Holtzendorfa - nieprawdy i,
na nawet systeII;1 albowiem' zmusza
do uznania, i to wbrew - , tych
faktw, jako wiargodnych l- fatalnie niweczy wszelkie
cie w tym, ktrego swym Illt!wol-
niklem. trafne postrzeganie poszczeglnego," faktu' gini,e
w doborze, liczby 'cech i 'w,
ganiu ich pod prawa"'), ., I '
Niektrzy uczeni, jak np. Wills, jako
teorii, dowodw fOTma1nych to. teoria 'ta przez do-
!
l) W l a d im i r o w: "Uczenije ob ugolownycih dokazatielstwach",
Petersburg 191, str. 69.
2) W a d i m i t o w: op. cit.,
Teoria dow, II
- .- ., .
,i" " wy liczenie' ,licznych "czynw wypadk\V
!. karnych. s,tanowila."w
stopniu zabezpieczenie", przed 1 mero:

. Jednak Wi1ls nazYwa sposoby dowodowe
" 't": teo' rI' " ,do' okreslema
przez ,"'. , ' ',., , . .' .
mocy i 'znaczenia' .faktw-
. Jest to i ocena I .syste-
IUudowodwformalnych: Jednaknalezy tu ze na.,
wet jaskraw:e tego systemu ode-
mu tej rli historycznej, w swoim czaSle ode-
i ci:> przyzna(nalezy,
'g. ZNACZENIE TEORII DOWODW, FORMALNYCH
W etapie rozwoju prawa procesowego
dowodw' fo:rmalnych naprzod.
albowiem niczym do tego okresu me
i poszczeglnych grup lub
osb. to krok naprzo,d, aczkolWiek te ogra-
niczenia przeprowadzano w interesie' .!ntere-
sy absolutyzmu 1 okreslOny:
olrresie historycznym z ogolnym sp .
ktry i lepszego l, pra-
. to miejsce feudalnych za-
sad 'procesoWych tzw'. legalnej ,.
Pozytywny'charakter tej w'
I na pewne
Teoria ta pcidobnre Jak
1) 'Will "Opyt teorii ulik" Mosk.wa 1864, st.r. i:
o "ustawodawstwie procesowym szeregu,
i na, dowodw formalnych Wllls oSW1adcza. "ku
, wstydowi naUk- filozoficznych Lprawnych te niedorzeczne i
godne najbardziej stuleci w, usti-
wach. szeregu krajw euroPejskich; i w obecnym stuleclU, (str. 24).
w-takiej w ktrej on
koWicie "widzi mi. samolubstwa
jeszcze jego,
nieuctwem, ,lecz do tego, by pod_o
zasadom prawnym, pewnym regu-,
normom, Pewnym opartym na wymaganiom.:
Teoria dowodw formalnych mwimy:
rzeCz, jasna o t e o r i i, tzn. o systemie naukowych
d6w - oparcia orzeczenia nie na osobistym:
i samowolnym punkcie widzenia lecz na-,pewnych'
obiektywnych Temu celowi winien
system formalnych (ustawowych) dowodw
1
).
Celem reformatorw system dowodw
\.v ktry
osobistych interesw lub tych grup
ktre za nim i jego
__ w - S u g p s t w a, I<,
tzn. tej klasy ktrej inteI;esw jako winien
jako organ Teoria i system
dowodw' formalnych pierwiastek
ktry z pierwiastkiem grupowym l prywatnym,
ktry z zasad przeciwnych, ktrzy
nie ,byli zdolni sobie wsplnych interesw swej
klasy, ktrzy nie byli zdolni skutkiem tego takich
organw, 'jak do poziomu
Proces do okresu jakich w nim
teoria dowOdw ustawowych, urzeczywistnie-
nia interes' w p o s Z c z e g l n y c h g r u.P. lub jednostek,
ktre w swym i
natomiast nie interesw klasy
Oto dlaczego takiego
1) . W tej materii prof. Barszew pisze o tym" musi
" i, dyspozycje rozpoznania prze-
go i wymiaru kary", ktre
(i>p. cit., str. 24).
115
nie interesom ww-
czas klasy. Taki nie tylko nie autorytetu
tej klasy, lecz przeciwnie, - taki', ostatecznie
ten' autorytet. Taki nie w stanie
stwa i mas ludOWYch w korzystnej dla klasy, dy-
scyplinie. Natomiast taki dy-
i podstawy bytu taki
swym podstawowym - prze-
wyrafinowanym wzmocnienia
swej klasy. '
tu organizacja
wej, jak i same zasady dawnego procesu
wraz z jego dowodw" w postaci 'tortur,
w z tym podstawowym
swej klasy. Prawda, teoria dowodw formal-
nych, jak i system tych dowodw, nie
w nich klasy eksploatatorskie i ich wodzw na-
dziei. System dowodw formalnych, jak, postaramy to
dalej, i Jednak po to, by to
jego bankructwo na jaw w'
naprzd czasu, w ktrego
stosunki nowe warunki, ,ktre
procesu i jego dowodw formalnych.
Katastrofa systemu dowodw formalnych ww-
czas, gdy rozwj nowych stosunkw wytwrczych
nowe potrzeby 'w dziedzinie politycznej organizacji
w tej liczbie i organizacji instytucji Teoria
formalna wraz z starej formy ustroju
(ancien regime), w okresie i triumfu rewo-
lucji Jednak w swoim czasie teoria 'ta odegra- .
w pewnym stopniu
metody procesowe, do poziomu 'in-
stytucji jego wy-
'maganiom ustawy.
Nie rzecz jasna, o tym,
potrzeby klas eksploatatorskich i ze
116
poprawa .pracy zreformowano w zasad
na klas eksploatator:"
z'ainteresowane w- przeprowadze-
mu takiej "reformy tylko w tym sensie, z jednej strony
je ta reforma' od do tej' pory" wszech-
ruczym samowoli z dru-
gIeJ ta reforma w sposb bardziej
wyraZIsty charakter lepiej i
j.ego. - jako
do
System dowodw formalnych w pierwszym
korZ'ystny dla nowej absolutnej. Ten system dowdw
w do podpo-
sobIe rozdrobnionego w feudal-
nego tendencji
feudalnych i, pankw, ktrzy spra-
w swoich interesach, w krlewskie
"Jego ktrzy
"wymIar sp.rawledhwoscl w mteresie krla
. utworzonej w XV we Francji ma-
gIStratury. krolewskle]', od miejscowych
kr6lew-'
skieJ> na celu stworzenie "dQstatecznie mocnej i nie?a-
wodneJ podstawy dla ostatecznego rozgromienia feudalizmu"1).
Jednym z urzeczywistnienia
tego zadania kresu lub, jak' to m6wi historyk
. prawa procesowego, Dmitriew, "posta-
WIenIe \ pIerWSZe] przegrody swobodzie
decyzji"').
'; ustawy, jedno z
Sklej , niedopuszczalna nawet takimapologe-
, , 1) T. a : b e r g, we ",
Wlestmk , 1883, str. 18. I., J
2) D m i t r i e w: "Istoria sudiebnych instancij", '185\9 r.,
str.
117
tom i propagatorom "moralnego i sprawiedliwego" jak
Becearia.
"Prawa ustaw karnych - Beccaria - nie
wolno nie oni prawodawcami... . Pra-
wo do jako do przed-
stawiCiela woli wszystkich, nie do albo-
wiem ten ostatni ma tylko czy
lub nie czynu zakazanego
. nadto prawo zna-
czy to szeroko wierzeje dla samowoli. Nie ma nic
niebezpiecznego. od aksjo-
matu; winien z duchem ustawy. jest tq
.ostoja samowolnych Duch ustawy
jest u niczym innym jak wynikiem zdrowej
lub wyp'aczonej logiki, skutkiem lepszego lub gorszego tra-
wienia, jest od osobistego na-
stawienia do od nie
t!ych prawie pod ktrych
ten sam przedmiot W chwilach przedstawia w naj-
rozmaitszych "t).
1'.0 rozumowanie prawnika zawiera swoje'go
teorii dowodw formalnych,
dd w tym celu,. by "samowolne
by ktre-
mu powierzono rozstrzyganie spraw sam
Beccaria . dowodw
na znacznie lepiej w zasadach"'),
on jednak zmuszony przez epoki, w ktrej i ktrej
nie nie daniny, systemu
takich zasad, ktre jak najmn,iejsze pole do
"wyczuwania".
l).Beccari.a: "O'prestupleniach i nakazanijach", 1889, str. 18--19.
2) cit., str.
3) Op. cit., str. 29.
118
. .
feudahzmowl 1 Jego izolacji,. jego raz,:,'
.a z. 'tym;
SCl centralnej,> niebezpie,cznibyli .
ktrzy. swemu ..
nemu przekonaniu", ktrzy uwazali, dowy'-
ustawy, przy. tym ,.
snym pojmowaniem w. podyktorwai-
interesw,
na nakazy swnienia.
ktorzy mechanicznie \ automatycznie' przf!-
prawa, nie jak to
Beccaria, nie nie i nie zajmu,"
ustaw".' .
Jedynie ci ktr;zy do fonn&e-
go. konkretnej sprawy'. 'gry
przez. ustawy, tylko ci, ktrzy hie
l.me spraw ktrzy
l nogI raz na . zawsze ustalonymi .
sad - .tylko tacy mogii ..
absolutyzmu, byli wyrafinowanymi
w klasy ,
Prof. F'ojni cki, o teorii dowodw for-
malnych" "rola jej na tym, by .zgOdnie z
pro,cesu sledczego wyrok bezosobowej. woli
ustawy, co .
przy ocenie
na ,.prostym dowodw' za
i przeciw, ktrych i znaczenie uprzedniO.
ustawa"1). ,... . .. ,
System dowodw' fonnalnych swe jedno"ostb:e
przeciw lokalnym wa-
salom. i. bojarom., drtlgie swe ostrze; .a . tortu- \
1) F o j n i c k i: "Kurs 1899. r., t. ,II, .
str. 209., ... ' ..
119
ry. 1 im ' podobne "procesowe ' przeciw
masom ludowym, przeciw to, jak naiZywano w tych
ctasach w filcjalnYch dokumentach
praw . . ' ten ' system' armii
rezerwoweJ, na grzbiecie- ktrej pierwotne nagroma-
dzenie
, dowodw 'formalnych z tego samego ' gr:uIi-
tui .wtych samych warunkach, co i polityka karna okre':'
su
'z . tym ostatnim okresem teoria , dowodw
nych . winna .. procesu
. karnego jako jednej 'z form wzmocnienia centralizacji
eksploatatorskiego, jako jednego
klasowego panowania ,wyzyskiwaczy, jako
z re<l;lnych pomocniczych"
urzeczywistnienia Iprzez 'n1cli polityki klasowej, skierowa:t:tej
ku wzmocnieniu . kapita:liStycznej prywatnej .
. jak i proces. tej epoki zorgani- '
zowane w z .wymaganiami absolutyzm{i:
z' . jednej sttOr;ty i proces tej epoki wzmocnieniu
centralizacji . z drugiej strony
mas ludowych i ich W. najem-
nikw i niewolnikw . . Zarwno jak i proces tej
epoki dla pierwszych kapitalistycznego
nagromadzenia. '. "
. polityki karnej tej . epoki
na' tym; by pmocybezlitosnych represji
pierwotnego , nagromadzenia' kapitalistycznego, by
grunt 'dla ,i dla kapitalizmu koniecz-
warunki rozwoju, stosunkom eko-
nomiczn)1Il, na kapitalistycznej
, prywatnej. '
swj aparat na gruzach
. ten, przystosowany do nowych za-
kapitalistycznego wyzysku. ten'
Z " systemu swoistych rpecha-
nizmem, przy pomocy . ktrego sobie
:wyzysk mUionw. robotnikw j. Mechanizm ten'
w ruch armia specjalnie w tym celu' wyszko- .
lonym do poszczeglnych funkcji , ktrych
iniejsce zajmuje .
nych instytucji
go w epoce pierwotnego nagromadzenia
miejsce wczesny jako ' walki monar-
chii absolutnEfj i fe\}.dalizmowi,
miejsce . kadr biurokratycznych .
kadry tej_
armii, i to w . sposb zgodny z interesem' jej chlebodawcw,.
dostatecznie i Temu zadatiiu
system do.wodw fonp.alIiych. ,
Oglnopolityczne zadania absolutyzmu i
adekwatne w polityce
. wczesnych
kowana podstawowemu . zadaniu, ktrym zapewnienie
wprowadzenia w tej "zorganizowa-
nej przemocy", tego krwawego ustawodawstwa, pomocy
ktrego proces
w
" ... Kapitalistycznaprodukcja - czytamy w ,;Kapitale" -
niewolniczej sytuacji mas ludowyCh, prze-
. ich samych w i .
kw . ich pracy w . .
Wielce tego zadapiakrwawe
.wodawstwq tej epoki, ktre 'ziem gminnych
i wiejski:ejwe J
i
Marks cytu.je "Listy z Holandii" (18.48 r.) ' Somer-
sa, ktry I pisze, "wygnanie z ziemi jest
posiadaczy jako niezmienna zasada, jako czysto
S) M ark s: t. I, str, 687 (wyd. ros, r.).
'} Op. cit. '

techniczna metoda rolnkza; w
Ameryki. i AUlStialii'. karczuje drzewa i krzaki,
z
i rzeczowo"1).
Ta "operacja" na prostym spod prawa
na krwawej, terrorystycznej,
z nimi.
" ... Ludzie nagle wyrwani z normalnego toku nie
umieli rwnie . szybko z nowej swej
sytuacji. Masowo stawali rozbjnikami,
- dobrowolnie, w wypadkw
pod Dlatego w XV i w
XVI wieku we wszystkich. krajach Europy zachodniej
wydawano krwawe ustawy przeciw Ojcw
klasy robotniczej karano przede wszystkim za, to,
ich .. we i
Ustawodawstwo 'ich jako "dobrowolnych" prze-,
z r tego gdyby'mieli
mogliby nadal w starych, nie wa-
runkach "2).
W takich warunkach rola do mecha-
nicznego stosowania sankcji ustaw karnych, 'ktrych cel pole-
na tym, by przy przymusu do fabryk ro- '
botnikw najemnych, ktrzy byli nieodzowni: dla
go '
Zgodnie,. z tymi 'za'daniami wczesnej polityki karnej: zor-
ganizowano" i' zgodnie z t)'m
system dowodOWY.,
Proces dowodzenia nadzwyczaj uproszczony przez
go do ustalenia 'nieodzownych faktw
nych, I nacechQwanych pewnymi formalnymi znamionami. Spo-
soby"dowodzenia" nadzwyczaj proste i swoiste.
Najpewniejszym sposobem "dowodzenia" stos.owanie
1) M ark s: t. I, str. 675 (wyd. ros. 1937 r.).
2) Op.dt., str. 688.
U2
tortur,pod ktrych'
od przyznanie do' winy, to
przyznanie z_ kolei ZEt "najlepszy dowd", za,
dowodw". " '
to epoka, w ktrej przy' l,>raku "moralnego,
nia winien sztuczne przekonanie, .
z rozpoznania nagromadzonych na

Na przestrzeni XVI-XVIII stulecia w'"
czesnych uczonych, jak Julius Clarus" Farinatius, Carpzow,
Mascardus, Imberg i, inni . stworzono 'swoisty system, dowo- .
'dw, naszpikowany -- jak Becot .-: drobiazgowymi
przepisami. System
ten zdarzenie do algebraicznej
ktra z kolei lub

w dowodw karno-procesowYch pi-
sze o tym ;Becot - mimo Wooli dochodzi do pytania, czy ta
masa nadzwyczajnej przezornoscl skierowana przeciw
_czy albowiem w tej
kazuistycznie opracowanej sieci zarwno
jak i systemw
nych na dowodw,
ktrej zabjczym zamierzepiem zakucie w kajdany su-
mienia '
Jed.rulk i ta tzw. "nauka o dowodach" i oparty na tej "nau-
ce"system dowodw z interesami
w tej ep<>ce klasy - wyzyskiwaczy. Dla tej ostatniej
tylko jednym ze wzmocnienia jej
Klasie tej czy ta' teoria dowodw
jest "zgubna", ohydna i okrutna, ,czy nie; Nie . tego,
ustami swych -poplecznikw, bezwstydnych wprost lokajw:
1) B ec o t: "organizacja justycii w istri-"
czeskije.epochi",' 1867, str. 229.
2) B,ecot, op. str. 230.
123
"W Zakresie nauki, jak Yousse, wyzyskiwacze wychwalali
system dowodw. Jousse np .. kodeks
nia karnego dowodw formalnych " ..
w sobie. wszystkie wYmogi, go do
dobrobytu, jego przepojone jest spra-
I
W ten sposb wyzyskiwacze potworne metody
swej walki. w ten sposb wychwalali system
VI tego znaczeniu " .. .ludobjczego i ,szalonego
kultl,l tortur i teorii karno-.procesoC'
w y c h d o w o d w" 2).
vi monarchii absolutnej proces karny
i teria dowodw organicznie z tym
procesem w walce z
mem, w walce z. oczyszczeniem gruntu dla rozwoju i
nienia. kapitalistycznej ktra: w
feudalnej. ta:
nam - pojawienie rozwj i' teorii
. dowodw formalnych, ktra, jak wiadomo, do PO"
XIX stulecia.
Teoria dowodw formalnych' lub,. jak' inaczej
- teoria dowodw ustawwych. w 'ogle nie
zentuje, jak to niektrzy' uczeni
zyjni Fojnicki),. nagromadzonego
"logicznych zasad . oglnoludzkiego
Teoria ta jest natomiast nadzwyczaj jaskra-
wym pomnikiem prawa eksploatatorskiego, ktre' jeszcze nie
sobie sztuki klas,owego . maskowania to
tak stosuje prawo/kapitalistycz':
ne wyzyskiwaczy. Teoria ta, -o'
historycznym, ktre w niej swj wyraz, nie jest wy-
nikiem oglnoludzkiego", lecz jest wynikiem
1) B e c o t, ugolownoj vi istori-
czeskije epochi", 1867, str. 241.
Op. cit., 241.
124
ktrego nic nie
Jest wynikiem. -
i krwawej rozprawy z 'niebezpiec:z;nyini dla
. j prawa". Teoria hl!
czy raz jeszcze o tym, nie jest bynajmniej . "zasadni-
czym samoogr-aniczeniem paIistwowej" (Iherlng -
"Cel prawa"), )ecz jest natomiast "or g a i;l. e 11:. dz y"
W. w dapym
klasy. Teoria ta o tym, formy
"ogniskami rozpalonymi
na drodze jej rozwoju' kulturalnego i to "odpo-
. stopni9wemu roziNojowl kultury"2), lecz na-
tomiast formami 'wzm\ocniEmia panowania _klasowego. '
Teoria dowodw formalnych - to te<;>ria, ktra
i taki system zbierania, i oceny dowo-
dw procesowych, ktry w podstawowym za-
sadom procesu celem . tego procesu
zapewnienie rozpiawy z masami. ktre do-
prowadzano "do dyscypliny pracy najemnej
i torturami"8).
jest zd'anie p:r;zezniekt-
rych, procesualistw, teoria dowodpwformalnych
zasadom procesu,

albowiem do stworzenia
przeciwnie skrajnej samowoli ,System dowodw
granice "samo-
woli system ten
przez uprzednie ustalone zasady
oceny dowodw. Sam charakter, jednak tych spro-
') H eli e, Traite' de' l'ihs.truction criminelle, 1845, VI, p.6.
, . 2) M i c h a j lo w s ki: '"Osnowl),yje principy organizacji
suda", Tomk 1905. r.
3) M ark s: wyd. ros., 1937' r., t. I, str. 690.
R'o zi n: "Ugolownoje sUdoproizwodstwo"',1916 r., wyd. 3; str. 383.
Fuj i c k i: "Kurs sudoproizwodstwa", 1899, t. II, str. 209.
125
'-
roli mechanicznie a;\tto- ,
matu, proces dowodzenia '........
procesu - w od:
ustalenia prawdy materialnej w ogle pro-,
ces '
Naszpikowany policyjnymi tendencjarrii, do wzmoc-'
nienia i ochrony interesw eksploatatorskiego; prze-,
ciwstawiany interesom' jednostki, inte,regom - pra-'
ces nie bynajmniej z
go po prostu jaiko jako obiekt ekspe-
rymentw to w sposb najbardziej
jaskrawy w procesie opartym na torturze, w ktrym tortura
i "dowodzenia".
Proces oparty na' trtur,ach j'edynie warunki, przy
tortury, wynik
ich Tymi warunkami in:--
nymi dowody, ktre lub nie na
zastosowanie tortur.
,Czy w ogle istnieniu organicznego
procesem. opartym ria torturach -
dowodw formalnych, u podsta!W ktrej zasatla, przy-
znanie ma znaczenie RzeCE
jasna, nie temu tak jak nie
o sprzecznosciach rzekomo procesem ,in-
kwikycyjnym i '
"Pp zniesieniu tortur -c- pisze prof. Fojnicki - przyznanie
zachowuje' nadal swe znaczenie
proces inkwizycyjny kieruje nadal wszystkie' swe .
w tym kierunku, by to przyznanie lecZ stara je '
za innych edyqie przyznanie
,do' winy za dowd zadanie ustawo-
dawcy polega. na' tym, by' inne 'dowody.
- mqiej do tego dowodu. Zadaniem ustawo-
dawcy jest stopnia tego Legalna
126
teoria dOWQdw na roz-
tego zagadnienia"l).
,Podstawowe zadanie procesu inkwizycYjnego'
polega na tym, by i prawdziwie 'Winnego (Bar.,
szew). W tym stoi "przed. jaJm
przedstawiciel' jako oskar-
w imieniu, Dlateg,o winien on
swego winien ,wszystkie
dowody. Czyni on to w tym celu. by w wypaaku, gdy oskar-
nie przedstawi dowodw
i gdy wedle wszelkiego nie
na od przyznania do-winy, do-
stateczne' 'ustawowe podstawy do postawie:nia' g w stan
by na podsta-
wie ktrych Winnym "t).
W tych prof. wyJawia nie ty!k()
prawdziWy, cel procesu lecz i
zek, jaki zachodzi systemem dow;odw formalnych
i procesu.
procesu z doWodw formalnych
jest ten jest m-
taki system 'dowodowy pod
dem, procesu . Podo'Qnie jak proces tak i" ta '
teoria w potrzebom sw;ojej epo-
ki., z 'proceseni ze sceny: 'wwczas.
gdy stare wymogi gdy je nowe, wysu-
przez'
t . . I",', ',' ..
z' stanowej, z uznania
socjalnego znaczenia stanw, teoria:, dowodw formal-
nych tendencje scentralizowanej
stwowej w epoce do oporu
1) F oj n 1 c k i: "Kurs sudop'roizwodstwa".1899.
. str. 209. o,
2) Ba r 5Z e w: "Osnowanija sudoproizwodstwa".
burg 1841, str.
o
lll8-149. .
127
lokalnych interesw rozwojowi kapi-
talizmu. Teoria, dowodw formalnych
w stopniu tak
ratu jakim jest Teoria dowodw formal-
nych i. w powaz-
, w w'alce, jeszcze
z' z
samowolnej ustaw" przez \
ktrzy' nie jeszcze, z tradycji
feUdalnych. Ten protest przeciw sanlOwoli ,od-
feudalne nastawienie dobitnie i
Beccaria,' ktry' 'przeciw zwyczajom
"Gdy ustawy w kodek-_
sach i winny wprowadzone w
gdy jest do tego, by
czy zgodne lub niezgodne jest -dane obywatela
z wwczas wyzwoleni obywatele od licz"
nych tyranw"1). , '
N:ie jednak na, dzia-
legalna teoria,
samowola pod te} teorii, niczym nie
ograniczone pole do popisu. I jest
albowiem pod procesu warunki formalne
ustawy procesowej' ,Vi, w" .
kach tych niezliczonych
tyranw, ktrzy wprowadzali w swego sta-
nu, swojej klasy., '
charakter tej teorii: okolicz-
nie nawet prawnicy acz-
,klwiek oni zagadnienia wszelkimi spo-:
sobami .
czyni prof. ktry 'pod'-
teorii dowpdw formalnych tym,
l) 'B e c c a r i a: ,,0 prestuplenijach i nakazanijach", .lSa
9
, str.
21, 22.
128

O l,n e tP r}y ty'C h' moje'-A . W.y
obiektywnych " .',
obiektywne
czym mnym i
klas o )Vzmocnienie swej
l pohty'czIlej?Czy, te z 'te9rii
dQwodow" formalnych w 'swoim, czasie." jednego ze
'walki o zachowanie i wzmocnienie swej
z , tego" widzenia ". syste-
mu dowodw fotptrulnych w rozwoju i pra;:'
wa dowodowego. Dlatego za


teo.rii dowodw formalnych priez
ktrzy' nie" najpeWniej
Jej Istoty, I Jej uwarunkowania,kt6rzy'
w tej teorii "zdrowych podstaiw"
1) S U. c z e, w s k}: "Uczebnik
"Petersburg 1892 r., ,str. 134. ' ' ,
bistor.ii niekiedy i z prac' uczonych
':ak nil, Kluczewski, W"Kursieruss-
kOJ lstoru zmuszony ;;Ruska
. swej kOdeksem o'
Jest w meJ przedmiotem, godn.yrn;uwagi ,dla ustawollawcy;
traktUje tu ,jako kai-
jest najbardziej
w I dale]; w stat:szych'
kodeksu, in.teresy J stosun.ld
tzn.
w sposb, zgodnie z ",
stosunki ludzi,:
tuta] ktra. tak
ustaleme, ,struktury politycznej :w wszystkich. ,fazach _badanego
nas okresu:tari}w polityczn.ym
ze. swoirn tu w prywatnych stosunkach je$tnini' takie
mIasto z pra-cuje tzn ..
(K l u c e ws kI: ",Kurs, russkoj istoriil<, 1937,,*z. I, str. 253-;--2.
54
)."
Teoria dow. 9
ktrychrwwj i
qowodach "l).
,Rzecz' 'jasna, . .z
tego wszyStkiego, co, 'cenne W .starym prawie,' z co
wraz' z rozwojem prawa procesowego ,1 , do-
wodoVlego, celem polepszenia ,naSzej pracy i
w zdecydowany sposb odrzucamy tzw. "zdrowe pod-
stawy" teoriic;lowodw formalnych Jh:zede wszystkim
bydlatego, ta teoria zdrowych "podstaw" lub, ,
det", jak to me posiada. Zro-
zumieli to, dobrze w ostatecznYJ;Il rezultacie prawnicy
bti.rluazyjni, ktrzy w fniejsc;e jej -
do,lamusa.
" \
1).0 ro d z in s Ii.: i: ,,,Uczeiuje ,o' ewolucija".
Charkw 1925; C z e l c o w - B e b u t o w:
Charkw,'1929; wyd. I, str. 112. . , " ,
W swej. o dowodach i jejewolueja" (str., 10);'pr:of.
Grodzinski proponuje z teorii dowodw,formalnych to pozy-
co w starym prawie; nie
p:caktycmycn wskazwek, jakie w sobie
z przekonaruem
czy dowodw cokolwiek. z
rodzaju.', "pogodzenia", "czy z tego rodzaJU
zupki".
130
R O z"d z i a t r z e c i.
Angielskie prawo dowodowe.
10. CECHY CHARAKTERYSTYCZNE ANGIELSKIEGO
SYSTEMU DOWODOWEGO.
Angielski system dowodowy traktuje zwykle jako
swoisty przejaw prawa angielskiego, ktry od
prawa kontynentalnego, szczeglnie od prawa epoki,
w ktrej teoria dowodw -fonnalnYch
1
).
Niektrzy angielskiej
teorii dowodowej przede wszystkim w tyni, teoria" ta nie
zawiera o mocy poszczeglnych dowodw.
Prof. o tym w sposb
"Angielska teoria dowodowa j e s t ID e t o b a d a n i a
p ,o n a wa n i a p r a w d y, n i e s t a n o w i z a z b i 0-
1) Prof. L u b l i n s k i pisze o tym we do
Stephena "Oczerk dokazatielstwiennowo' prawa"; Grodzins'ki','
"Uczen1je o dokazatielstwach i jewo ewolucija", Charkw 1925 r.;
W a d i m i r o w, "Uczenije ob dokazatielstwach", Peters-
bUrg 1910' r. Kenny ("Oqtlines of criminal'law", Cambridge lQ36)
doszukuje cech charakterystycznych angielskiego prawa dowodo-,
wego w cechach charakterystycznych rozwoju procesu angielskiego,
w ktrych zagadnienia praWQe. oddzielone od :taktycznych,
o ktrych w Oayman).
131
./
r u z a sa.d ok r e l a j y C h a' p r i o ri o z n a k i w i a-
r o g o d n o c i"1). Dlatego prof. angiel-
jako " .. procesu karnego,
metody opracowyWania dowodw"').
W . tym sensie angielskie prawo dowodowe przedstaV'\ia
Poznanie tego prawa nie tylko
wzbogaca w sensie historycznym i prawnym, lecz p()-
maga analizy prawniczej, stosowa-
onej w procesie angielskim, rozpatrywanych
w procesie faktw. O roli logiki w nauce dowodw proces()-
wych mwi prawnik angielski Stephen').
dowod6w procesowych do
logiki, ktrej zadaniem jest, jak wiadomo,
w n i o s'k o w an i e z w i a d o m e g {) o n i e w i a d o m y m.
Podobne zadania ma proces w ogle,
w proces karny. Jednak przy wsp6lno-
w zakresie badania naukowego i badania
. procesowego nile o cechach
szczeglnych tego ostatniego, te uwarunkowane specy-
materialnej . badania. procesowego. Przy badani1.\
procesowym w stopniu znacznie w jahl:qlkolw'iek
badaniu oglnonaukowym odgrywa problem stosunku,
wzajemnego poszczeglnych ogniw logicz-
nego i w tej liczbie elementw i
szeregw Inaczej w analizie procesow-
logicznej sprawa nie ogra.nicza do ustalenia czy
lenia tej lub innej niewiadomej na podstawie 'wiadomej. fu
w procesie okazuje nie proste'od-
cyfrowanie tych lub innych - np.
ustalenie faktu
nymi czynami przy pomocy czylistwier-
1) W a d i m i r o w, "Uczenije ob dokazatie1stwach",
Petersburg 1910r" wyd. 3, str. 80.
2) Op. cit.
3) S t e p h e n, "A digest of the law of evidence", 1877, IX.
132
dzenie tego, co dla
badania naukowego' i do cZego ograni,cza j{lk
domOl, zadanie, ekspertyzy lub
'technicmej. ' W procesie jest i konieczne usta-
lenie. nadto konkretnyc.h motyww
i planw zamiaru. To wychodzi
daleko pozagraniice problemu bada-
nych
Fakty w zakres analizy i oceny'
nej ustalonych faktw, ich sensu i ich ..zna1czenia ..
nimi np. dowodzeI).ie winy jako miernika
karnej. Takiego problem-q nie do zakresu
wyprowadzenia wniosku z wiadoc-
mego o niewiadomym, albowiem to ostatnie nie-
wiadomego'na podstawie wiadomego) jest
. danego problemu.
tego problemu stanowi wykrycie prze-
czyli tego, co by czynu popet ..
nionego - acti.
Ta . zadania jest tym bardziej istotna, z
problem prawnej kwalifikacji co
jak to samo przez rozumie, do ogl-
nego problemu prawa -dowodowego. . dla. wykonania
wszystkich dowodzenia w procesie karnXID "nie wystar-
czy ustalenie np. samego faktu zabjstwa, lecz nadto
jego . (zabjstwo.z przypadku,
w tej lub innej postaci itp.). Dlate'go nie moina
prawa dowodowego do zadania 'pierw-
szego, tzn. do ustalenia faktw nieznanych na podstawie
faktw. znanych. Niemniej jest ustalenie
tre$ci tych wszystkilch fakt-w. Dlatego nie
zStephenem, ktdry pra.wa dowodowego
sprowadza, do nauki d o w o d w, tzn. do
tego, jakie fakty do tych; ktre do
daliej sprawy, jak o tym, .. jakie dowody i w jakich
133
warunk.ac:h dopuszczalhe na ktp'
i w. jaki. sposb te dowody winien przy dowodze- '
'niu tego lub innego faktu
1
)-. . ,
Jest to nowe i oryginalne postawie-
nie' sprawy w porwnaniu z dowodw formalnych, kt-
re ni,ezmiernie, korzystnie -
dowodw od teotii dowodw formalnych.
Teoria dowodw jak to po-
przednio, w miejsce przekonania
skiego, dowodw
przez .
"swobodnego" .' faktw. dostarczanych jako
dowodw. W do tego. systemu dowodw spe-
tryfikowanych angielska teoria dowodowa pozostawia
mu, w ocenie tych lub innych faktw, daje
pewne prawne zasady, przy pomocy ktrych
leptej '1 przy stosunkowo mniejszych urzeczy-

Angielska teoria dowodowa jeSt z
z jego praktycz-
nej, i w samodzielhy system,
jako jedna z zasad angielskiego pro-
cesu
2
).
1) Teoria (theory of relevancy) angielskiego prawa
dowodowego ma za przedmiot ustalenie granic badania \tarno-proceso,..
wego. W tym przedmiocie perwnaj gruntowny angielskiego
prawa dowodowego u P. L u b li n s k i e g o w jego przedmowie do
Stephena "Oczerk dokazatielstwiennowo prawa",
Petersburg 1910, por. W a d i m i r o W, "Uczenije ob
dokazatielstwach", Petersburg 1910, str. 80 i nast.
2) koronny opracowuje dowodw
jako . wytyczne dla System ten nie
koronnych, nim system
ten moralnie, a nie prawnie .(non ratione auctoritatis, sed
auctoritate rationis)". (Fojnicki: "Kurs sudoproizwodstwa".
Petersburg 1899 r., t. II, str. 212).
134
Angielska 'teoria dowodw .. nie " stara
z g:ry mocy, 'i znaczenia kazdego >dowo-
du, nie' nakazuje " temu lub, innemu
tego lub innegO' i wyznaczonego '
przez Angielska teorii:!. dowodowa. nie'
na, pytanie, jakie il1llydo-
wd, nie sta:ra -iJ: samej ustawie czY, da,
nemu dowodowi wimen n,adinnymi
i w jakiej mierze. To jest
dowodowego. Teoria ta stara jE:!d..ywe.
. zagadnienia: '
ja,kie fakty . dowqdzone . (theroa pro banda,
what facts may and whatmay. not 'be in suchcases),
tzn. -teza dowodzemu, 'z ctym." jest naUka
o dowodw theory. of teleV'ancy;
2) jakimi dowOdami dowodze-
nia (what sortof evidence be gi,ven ,ofa faet which may
be proved);
3) kto' winien dowody lQ.b na kim $OGZYwa
dowodzenia; (by whom and in what m.anner the eviden-
ce must. be pn)duced, by whichanyfact is to be proved),tj.
o dowodzenia (the .burden of prOOf, onus. pro-
baridi
1
):
Takie, teorii dowodw. daje z jednej strony
kierownictwa, z usuwanie-
dziE$inie
i swobodn:egprzekonaPia
nalezy, tu
teona me przeprowadza teJ' '. . gdyz
w szeregu wypadkw ustawa z>gry IlloCY
<dla tyCh lub innych dowo-
Prof.' tego. 'rOdzaju" za-,
. . .
1) S t e p h en:,A digest ofthe law' of evidence; IntrdQCtin
XI, XII, Fifth ectition, 188'7. '
135
.nC1fr'WTl111ip -i' je' do negatywnej-teorii" do-
w w.teorii dowodw for-
powstaniem na europejskim instytucji
rozwija nowy,urodzony
system 90wodowY' ktry punkt . 'przerzuca.
z oceny dowodw na .zasS:dy ,metodyki ,
dowodamLJednym z podstawowych
skiej teorii. dowodowej. do z pola wi-
dzenia i tym
samym pracy z
dowodw. Zgodnie' z tym nacisk
teoria do ,mocy i war-
poszczeglnychdwodw.
Niemniej jednak ta.kZe i angielski system dowpdowyza-
liczne teorii .legalnej: .. Angielski system. dowodo- .
wyzna np. tzw. (conclusivepr60f), tzn .
. takie. dowody, po' ktrych przedstawieniu jest
Zany z mocy do uznania faktu za udo-
wodruony i do odrzucenia (jowodu (Stephen).
Angielslta . teoria formalnych
kw jako dowody i, przy zagadnienia
o dowodw .. Stephen-przytacza
wypadek, gdy' przy o paserstwo
sam, fakt posiadania rzeczy skradzionej w 12
zezwala na domniemanie, odnoSi do kwestii, czy posia-
rzecz tym,- ii pochodzi ona z,
pisze, Stephen""- w . przy toczonym wypad-
ku ' przedstawia. ,Qowd, ,rzecz ,znaleziono
'z kolei 'fakt, okre-
sie lat, . za
- jakiekolwiek' z oszustwem lub nie-
jako dodowod:z:e-
"Uczenije ob dokazatielstwach",
PeterSQurg,.1910; str. il3.
136
nia tego, . _ o tym,' rzecz
w jego' 'pochodzi z .
Oczywiscie .
doww wcale nie, jest . jednoznaczne, z, dowodw. Fakt
uznany dQ danej, kwestii, jako
odrzucony. tu jednak ,przy roz-
strzyganiu tych angielskie prawo. dowodowe lWycll<n
dzi' z,' formalnych, ' jak np. '
ne (l) posiadanie rzeczy skradzionej lub poprzednie' skazanie
za z w lat '(l) poprze-
'aczkolwiek te terminy z
sprawy nie.
Ta nie jest w
wodowym. nadto szereg analogicznych
jak gdyby iywcem z.legalnej teorii dowodowej.
Tak 'np. w procesach o. "stanu '. {trial for high trea-
son) lub o zdradzie "nikt nie mO,ze .
lub uznany winnym '(chyba ze sahlprzy-
do; winy), . jak za, dwch
kw, z ktrych albo obaj byli obecni' przy tym jawDymczynie
zdrady, albo jeden z nich obecny przy jednym, drugi,
przy iIlIlym czynie zdrady stanu. J ezeli ten sam' akt
nia (indictement) na dwa. lub
nych aktw zdrady (two or more-distinct of diverse
heads or kinds) , to z ktrych jeden
stawiony dla jednego aktu zdrady, drugi! "-
dla drugiego nie traktowani
jako teje zdrady"'). ,
W sprawach o lub o
(offences against women) dopuszczalne jest dowodzenie)
bieta, ktra - przedmiotem w ogle
"niemoralna" (was .of a acz-
1)' Stephen:, "O()zerk dokazatielstwiennowo prawa", Lub-
linskiego, Petersburg 1910 r., str. 33-il4.
2) Step hen -Digest, art.' 122, '134.
2) S t e p h e n - op. cit., art. 134.-
137
ltolwiek jest pokrzywdzona
najba,rdziej: "niemotplna", nie i nie powinno to w
nej mierze na . rozpoznawanie, sprawy z wszelkimi
konsekwencjami.
formalny charakter i inne
tego ktre poddawanie pokrzywdzOlfej
,w tym 'wypadku
szania zarzutw na tle, jej do jejstosun-
kw' z innymi .
ta' przypuszczalnie wynika z ku temu, by
pokrzywdzona na jawnej: rozprawie nte w
manej sytuacji. Jednak taka: "mbralna zasada", nie i nie
poWinna pod przy rozpoznaniu
stwa .. Interesy , winny sobie, wszyst-
kie inne interesy. $ledztwo, ktre zawsze' winnQ
w pierwszym winno wszechstronnie
wszystkiE7 sprawy od ich daj'-
bardziej nawet intymnego charakteru. Jest to zasada.
Inna podyktowana w
ktrego zasady moralne
by "nie publicznie bielizny", znajduje
w i jawnej z
interesami publicznego' i dlatego nale-
Interesy. pokrzywdzonych w odpo-
wiednich wypadkach chronione w te
Il
sposb, ,
tegO' ,rodzaju intymne strony sprawy na roz-
prawie przy drzwiach Jak wiadomo, '
na praktyka wzmocniona _ Ustawodawstwem
idzie
W podobny spos.6bw duc4u teorii" dowodw formalhych
angielSka praktyka o !przedstawie-
niu tych
znajdujemy i zgodnie z
na rozprawie jako dowd,
138
je i podpis pod tym
zeznaniem!lie budzi 1). ' . f
Zgodnie z wykazem zasad J>rawa "dwod'owego,
nym przez Lely'egt> a. zawartym w' dodatku do' pracy Besta ,
"The iPrinciples of the law of e'iden.ce"odr.nowa
przez lub odmowa', uroczystego
przyrzeczenia pozbawia jego mocy dowodowej.Zg:od,-
nie z tymi nie inaCzej za krzywoprzy.:.
jak w oparciu o zeznanie dwch lub zezna-
nie jednego wzmocnione innymi dowodami. Angiel-
skie prawo dowodowe, yv ogle do
,
Art. 123 "Digest" Stephena wprost:', ,,,Zeznanie (evi-
dence) winno pod z niekt-
rych wypadkw" i dalej:: "Wszelkie ustne zeznanie ... winno
pod (must be given upon oath) itd.').
teorii
dowodw formalnych w regule '"najlepszego dowodu" (best
evidencerule). Istota tej ktra wywodzi z XVIII
wieku, polega na przedstawienia przez do-:
wodu' z wszystkich .
do _jej dyspozycji. Zgodnie z Thay'em w wypa.dku
na zeznanie .
samego yr wypadku na, doku"'
ment sam. dokument" w wypadku gdy
zamierza, wobec
z wystawieniem dokumentu ptzez
ktry
. dokumentS).
1) S t e p he n: Digest, art. 140.
2) Op. cit., art. 135.
2) Patrz przedmowa Lublinskiego do Stepheria dol9l-
zatielstwiennowo prawa", Petersburg 1910 r., str. XVIII. O "najlepszych
dowodach", patrz ob doka-
zatielstwach", Petersburg 1910 r., str. 150 i nast.
139
. /
dowd)"" :- to dowody pierwiastkowe,
we, .najlepsze ex tj. najlepsze natury da2
negQ przypadku. Nie na
'. bestevidence w swej istocie ona o dowodw
nad innymi , faktami pochodnymi jako dowodami,
w praktyce ona
niejednokrotnie o formalnym jej pojmowaniu.
Praktyka dostarcza licznych na to,
tzw. dowd wtrny (lub pochodny) ma znaczenie do-
wodowe dowd pierwiastkowy, ktry tym samym staje
nie najlepszym, lecz najgorszYql-dowodem. Zeznanie
przez poza w formie pisemnej w warun-
'spokojnych cenniejsze i bardziej przekonywa-
od ustnego , na rozprawie,
czonego z podenerwowaniem i 'roztargnieniem
dla na 'publiCZnej rozprawie1):
Dlatego nie jest przy,padku a na-
wet i negatywne ustosunkowanie do best evidence szeregu
. wybitnych pr,awnikw, ktrzy bardziej
, stan angielskiego prawa dowodowego
2
). Duch formaliz-
') Nawet taki zwolennik best. evidence jak prof.
zmUszony nawet dowodowi
. wtrnemu przed dowodem . pierwiastkoWYm. Takie
swobodnej ,oceny dowodw" op. cit., str. 154). Do
czego sprowadza .ta zasada,jak nie do pustego' formalizmu?!
prawnikw (Grean1eaf, Law of evidence)
wtrne dowody na stopnie dOWodowej, prof.
to "zamaskowane .przyznanie,
niekt6rerodzaje dowod6w, bardziej wiarogodne od, innych". Jednak '
na tym. polega 'teoria dowodw formalnych! Prof.
. takiego 'punktu widzenia, zazmrcza:,
nie od postaci dowodw.
")"Zasada ta , winna , stosowana :..- pisze Thayer
"Jest ona niezgodna z - pisze drugi prawnik Gulson _ jest
nieprzydatna jako zasada doprowadza do'
' ,pojmowania, albowiem ' najlepszego dowodu,
jaki charakteru ,sprawy; jest raczej
HO
mu na przez angielski dowo""
dowy na przyzna:nie de> wmy.
w angielsk;im - pisze--8tephen - .
prZyznaje do winy (pleads guilty), to sprawa I
czy; nie ma. 'wyrok na.tychmiast
w za przyznaniem"l). , { ' , ' ..,.
W jakim stopniu reguJa ta ,angielski
wy do teorii dowodw formalnych, jest ,me
dalszej argumentacji'). " ' " '. ' . '
angielski Isystem contmon szereg
do warunkw, przy ktrych Istm.emu przy-
znanie. nabiera tak kategorycznego charakteru. '
Jednak te brak przymusu,
obietnic itd.) nie roli,
w szeregu wypadkw nie' z gory co
za przymus,
przytacza z praktyki
o tego rodzaju l o Ich
L'Ublinskiego, ,' do Stephena .
Oczerk dokazatielstwiennowo prawa",Petersburg 1910 r. , , str.
XCIV-XCV). Kenney ("Outlines of criminal ' law"; 1936 , r .!., str. 433),
traktuje bestevidence jako o dowodw'
pierwiastkowych, czyli -oryginalnych, nad wszelkimi' dowodamI wtrnymi,
czyli pochodnymi. "
l) S t e ph e n, prawo z angielskiego
PeterSburg 1910 r. str. 9. _
'2) , Nie , IIlogli temu nawet tacy zwOlennic! '
prawa dowodowego jak prof. Lublinski, ktry przyzoilje, ze w odrozrue-
od innych ' "zeznanie rodzi ustawowe prz.e-
o jakiegokolwiek faktu, przeciW .
osobie, ktra tego przyznania (inne natomiast
ocenia prof. Lublmskiego
do Stephena "Oczerk dkazatielstwiennowo prawa",
1910 r., str. I-XXXVIII).
3) S t ep he n, "Ugolownoje prawo Anglii", str. 409 r nast. Przyzna,..
nie ,za dobrowolne, .pod
chownego z religijnych. ", Nalezy cza dobrowolne row-
zeznanie przez pod przYrzeczenia
141
. '
''ll. FORMALIZM ANGIELSKIEGO SYSTEMU DOWO:OOWEO,O:'
W ten sposb angielskie prawo dowodowe od.
swych wszystkich bezspornych cecp.> dodatnich, ktre w spo-
sb je od systemu dowodw formalnych, pra.-
wo, ktre jest wyrazem w rozwoju. teorii i praktyki
procesowej, nosi jednak pod pewnymi for-
malizmu, w sobie pewne teorii dowo-
dw.formalnych. 0<;1 tego .
gielski system dowodowy cechuje skrajna kazuistyka i we-
. nie jest to nawet
system, lecz jest to raczej nagromadzenie ktre
nie . przez praktyka'
i to niesprowadzonych nawet do jednej pod-o
stawy. te chaos nieusystematyzowanej
"praktycznej stuleci. Thayer o tych'
" ... Olle przyswojone,
i przetrawione. W pewnych wypadkach, jak np. przy
dowodzie z ... dokumentw one
do nas z praktyki procesu w sposb powolny
I i niedostrzegalny; drga' ta ich pochodzenie, ich rzeczy-
i i wwczas takie stosowano czy
to na tylko ich litery, czy to na zasadzie sztucznie wy-
tworzonych argumentw, co' do zabawnych, ka-
. i wynikw"l).
Thayer musi te
z poszczeglnymi pozbawionymi znaczenia zasadIucze-
go kazusami. z licznych i z re-
oglnych, " ... doktrynalnych za-
w dwuznacznych okresach . angielskich . i
jednak stosowanych w spo-
ze uzyska widzenie z
powie, gdzie znajduje rzecz skradziona (p. Stephen, Digest, art.
22, str. 31).
1) Cyt. wg prof. Lublinskiego do Stephena
dokazatielstwien,nowo prawa", Petersburg 1910, str. XVII.
142
sb 'bez tegg,
idee, . trafne i prawidJpwe w . wypa4kach,przez.
ich stosowailie i
znaczenie"l).J pod balastem
od . tylk
i angielskie prawo dowodowe-
kryje swoje "racjonalne ziarn()", ktre w spos6b od--
je od systemw dowodowych teorii fonnalhej.
Nie widzimy podstaw: do nadmiernego wychwala-
nia angielskiego praw,a dowodowego. Nie widzimy' podstaw
do' idealizacji tego prawa, nie widzimy podstaw do
go jako czasw i narodwspOt-
sobu rozpatrywania sprawy, twierdzimy tak, nje ba-
istQtrue prawo to kryje. w sobie szereg zalet W
naniu z systemami dowodOwYmi epok Jest je-
dnak najbardziej' tego pra-
wa jest jego metOdologia dowodzenia, w
cowanie. zagadnienia granic badania
Nie tu bynajmniej angielskiego prawa
wego jako instrumentu dowodzenia dla wszyst-
kich ,epok, krajw i narodw,' nie .. z drugiej strony
nie prawo to kryje w sobie szereg dodatnich
metodologicznych. jest samo ! zagadnienie
granic badania sprawy sensu lato.
w. -sposb i jasriy sobie
przedmiot swej pracy, winien co i w jakich gra-
nicach podlega jego 'badaniu. W przeciwnym praca
pod takiej i braku
konkretyzJlcji ktre znaczenie
procesu i go wszelkiej praktycznej.
nie mozeprzy rozpatrywaniu tej lub innej sprawy zaj-
rozstrzyganiem jakiChkolwiek .
nych z w ten czy inny sposb.
kolwiek '. z poWdztwa w sprawie
l) t. u b li n sk i, cyt. Wg. dp Stephena
"Oczerk dokazatiestwiennowo prpwa", 'Petersburg1910, $tr .. XVII.
1'4'3
() alimenty itp. lub (rozbj<, zabj-
stwo, oszustwo), nie przedmiotu,
ktry w sprawie,' i
ktre z danym przedmiotem, z danym pozwem
lub z danym aktem od tYch.zada.,
w laboratorium
w klub dyskusyjny, wymowy prze"
sprawa zagad-
w ten lub inny sposb. z 'zagadnienia pod-
stawowego o tym lub innym znaczeniu. jednak
w procesie proceso-
wych od o . innym charakterze.
Brak jasno sprecyzowanego na to, Go. podlega, i na
to, co nie ' podlega, badaniu )estzwykle
z przyczyn tego, przewpd jest roz-
na tematy, oderwane lub na tematy nie
z
W praktyce tegO' rodzaju pomieszanie spotykamy
sto. W takich wypadkach proces nie daje,
rezultatu. W najlepszym wypadku proces wwczas.ro-
jednak roli jako organu wymiaru sprawie-,
proces. taki nie podobnie jak nie za-
dania urzeczywistnienia wymiaru
Dlatego jest
w takiego skonStruowania procesu,' takjeg prze-
prowadzenia przewodu, by do
mu tych ma przed sp-
wszystkim wymogom. o charakterze
ktrym wydzie-
z ma'sy przed faktw. za-
tylko to, co z a d a n i o m
p r o c e s o w y m rozpatrzenia ,. sprawy;
Ta procesowa ,strona. spraWy jest
przez tendencje polityczne, ktre rzeczywistymi
mi
w
z dwunajwainiejszych
eie nie zadania ustalenia
zadania pOlitycznego,.A
niawm,ny .ze .. Na.lez),
. jak,o
tyczn! .. . wwczas"gqysprawa
maksImum.
,go ust&lerua ktre upodSt8:w sprawy
W 'prZedmiocie doboru, . ma-
dla rozpozrumia
dla procesowe,.ktre odpowiedni kieru-
nek Znaczenie takich' . jest wielkie. Ale
f nie'. po-
WInny w: zag
ll
dnienia lub mocy po-
szczeglnych.dow9dw. TakiEf . wYmaganie .. jest . . roz,.
i w . uzasadnione ...
ka ono z tej me ,wzrokiem
faktw, z ktrymi stale
cze .i a ktre" to . nie
w ,Clasne;. ramy') jakichkolwiek, tym , .. b!lrdziej nie. da-
Y(
formalnych, jest jest
statecznie ffiQcnym p;zed wszelki.tnipr6bami zmie- .
.do . stworzenia takiego. dowodowego.
na . ustalonej. dQwo-
ich mocy i ich chaz:akteru prze;konywa;,
. ,. -
1) .w. nie u "do
od lInIema. mityczneJ. postaci . ktry . '.do '.
i do
nog lub figury. ' . ... .
Teoria dow. lO
145
ANGIELSKIEGO
- -',' -POWODOWEGO
.
kty1ti W
podstawowe , zasady "swego systemu., dowodowego'. ,OCZy-
ze scholastyki, i ktre, '
niiwarstwlaty na nich f bd czasw
t do przekonania, one w duzym cen-
Jle,ze one wynikiem kultury i .
, 'ZapoznaDie z tymi , korzystne
i ,dla ' naszych pracownikw z- tymi
korzystne 'dla lepszego opanowania techni-
ki prowadzenia procesu, vi techniki prowadze-
Iiia p6 dowOdowego. ,
" 'te wykonanie ' podstawowych 'postulatw
pro,cesoWych, ktre zasadpi(!zo na, ,tym, by szyb-
i ,na w
dym, pr9cesie , zagadnienie . dwiepod;;tawowe
1. nie wolno .do do-,
wodowegoniczego takiego,co nie logicznie "mocy do-
wodowej (tzn. nIe dO\yodem W.) w stosunku
, do d9wodzeniu (tzw. proban-
- da A., w:) i 2. wszystko to, co posiada znaczebie! dowodC>-'
' we powinno dopuszczone , do' ' doWodowego,
ustawa rtiezawiera, przepisw , ' ,' ,
Obie te zasady. procesowe-
go' , jaki
byt' pddany temu badaniu, te '
dn i enia z astosow a l n,o s ci
Istota problemu z a sto s,o w a: 1 n. ci ,.d w: o d w ' pole-
, na Ustaleniu zasad, ktryIDi organa i
cze, po:wtImy by w sposb najbardziej racjonalIiy ,
pstaWlone zagadnienie, procesowe kar- ,
z, tego wynikajil tak za';
gadnienia ,procesowe, stosunek danego faktu jako dowodu
. ,danej, '
Itp . . tego' ,
np . . .

oskarzenta'
zku z ty.m l).a'Wet1aktw, kirych,
udowodmeme .ruewarunkuje stopniu udowodnie-
nia
(m
ere
sU,rplusage) i winny , "
Regula : facts)"
Jej
t.e ', thun, " aC7 Y, ty, m', , z'e J' , 't .- " ,
. ' 'li " , ', ,' " . es
zg.0ry cechy, z kt,ryjni'te lub"
z ' pola widzenia
Dle sprawy. an.gielskich po-
me . tym: ze, nie dali oni takiego a na
ze starali dac rodzaju ' W jak
t.
0
dale], Stephen cztery' kategorie faktw ,
przez angielskie prawo ' dowodowe z ,relevant
Jednak w. stosunku , do z tych .irrelewantnych
(lrrelevant kategorii angieLSka teoria
zmUSZOJ;la , jest szereg '
IstotnIe, zgod.nje z ni,e
,na 'Jednak' reputacja
do .
na dowody
dobre! reputacJI; womo na
w tym 'Wypadku, ,gdy reputacja
stanOWI danej! sprawyl), ,", ' ' .
Wprawie ' o , tZWI: ,;elevant
factS, ' ,worno. '
1) Np. gry. "
z dowd' qa " to;
?skarzoDY rowniez ' takie dmy to stanowi.
.lego proceder._ '. ' , , " ; ' ,' ,
111*
147
,
sie; z jest w za;.. .
, s$dzlebierna. kontradykt6I:yjnym
jedynie ' w '.
wych; . Proces strony, jest przea::
stawianie obie
strony sytuacji,' ,zr6wnych.!p
raw
.
' procesowycti: JedDak" w to ,rwnouprawnienie
stron ,' istnieje, wynika z tego faktu,
strona (reprezentowatia przez oskax;:yciela ' ma
f,aktY5!znie ' do dla .
udowodnienia' ,winy' druga strona (repre--
, lub przez samego ktra
z we wszelkich " znV-cznie
gorzej przygotowana . do PoJe9.ynkuprocesowego, ',
Jednak w interesie sprawy
w' 'pewnym 'sensie . ob\( stron"W wypadklJ, '
W ', interesie 'sprawy to, ' fakt jako ,dowd nie
bez sprawdzenia, ,od tego, ' CZY
s-tt9na ,ma, czy, nj.e ma dowd , przedstawic '
-do , Inn.ymi jest, sam
wobec '- tego ,do-
wodu i go koniecznej ocenie. tak rzeczy
ci _przedstawia tak lub przynaj-
-mniej powinna w kazdym" tak przedstawiac, to-
ze, strqny
na jest
tak, jak sb'ona. " .
nauki o
wszystkich faktw na gruPY:- \
in' issue), tzn. fakt,y?
kt6tynli udowadnia spo-
'- (the point in lub dkro,rYCh
uzalezriioIie , jest , spraw.
ie
prawa lub
' or ' \ . .
.,:,
41'F-akt,. Chara,kter danej.osoby. czyni "prawdopodobnym lub
tei '1'lieprawdopodobnym
te podobnie jak l i nich.,.
wicie . logiczne l Reprezentuj one'
. i .wymogom Iqgiki pro-
. faktw zbyt
oddalonych od podstawowego przedmiotu procesu" '
procesem
samO' na . podstawie
lub opinii (opinion) nie wzmocnionych
faktami lub kon-
na pew-
przeciw

.. , ...wrte ,z.agadntenieto zagadnienie .. faktw. . wy-
cd()wdQw. posiada juz mniejsze
maczefiie' . i nie podlega- ,
doWoo:zeniu znane i wiadome
. e)C. offieio, tzn .. z mocy stanowiska .. faktw
. sposoba;mi odp0\\7iednimi) przy czym angiel-
, ska.,. dowodowa ustala dowodzenia
-.. ' .," .. , ... . . ' " ., .. .' . ..
rodzaju .. faktw wtrnych itp.);
i
. ---.: ,tQ.zagadnienie . dowo-
. <i7;enia, (oriuSl'robandi). Znajdujemy tutaj szereg prak-
wskazwek, ktre
. z przedstawianiem dowodw; Je-
dnaki w tej' prawa angielskiego spotykamy z sa-.
ktrazacienUlia' .' zasadnicze znaczerue
Tym.nienmiej najbardziej.
angielskiego prawa dowodowego. jest
'1) Por.St e. p h e n, Digest, XII-XIII oJ;'az Stephen . "Qczerk dokaza- I
tielstwiennwCl . prawa", '. Petersburg. )910, LUbliskiego; RQ z i Do.
sudoproizw;odstwo", l!h6, wyd. 3, 386, .387; .. F o j ni ck i:
1899, t. II, str. 260.
)50
nauka o' tzw. dowodzenia
tejnatlki.
;,Ten;
must prove)1.)., ... ,; ',i
:W proces'ie karnym dowodzenfu,,Iezy na
lu, zgodnie z actori pxoQati ..
nak z czylu liczne Na
ny winien. faktw, na ktre. .., si.t.:'n'a' sWOje'
. winien np .. od
tego dowodzenia w ju' procesu di.a-
lektyce samego procesu przesuwa nieunildilony
z jednej, strony na ' ,'.', ,j'!
HA" jest
o HA" jest
. na. oskatiycielu. Jednak przy daISzytn, . .
cesu udowodnione,
leziono u, "A"; teraz "A" winna
w dobrej wierze, tzn. n.a
"A". Jed:rlak "A" tego moe,prtyznaje
winy itwie'rdzi,ze podprzjrmusem ,
ny. jej., "B" .. Teraz "A" jak'i
winni "B" itd. Inpy
o d9wodzerua .sp9CZywil nil.
pOllad . ,iX" ,
zabjstwo t? Wwczas ,;X"
bjstwa: w' stanie probandi przechodzi
na onus probandi
phena, lecz i u innych . prawnikw.
u Taylor,a,. Besta, }{try w
mule . "Ei mcumbit. probati6 . qui dicit,
Oglne o dowodzenia
z prawem angielskim do, dwch. 'l;.CiqZar
dowodzenia srpoczywa na' 2.
c
"
') Stepne,n: !"Oc1;erk dkazatiell'twlemlowo. prawa"',
1910, str. 108.' . ..... '.' . -... ; "' .
1'51

i odwrettU-e, "

i 'e ,przez
nie ' do podtrzyrilyw'arua
,za , , Jest bezsPorne,
, udow'odnic:: ,SWYc!h
' oskatitmynie ma o co nie
swej Adwokaci, francuscy
,wtakichwypiadkach do uwagi pod
'adreseIr,l "Panie' Prokuratorze, jestem tutaj nie-
. po to, by jestem tutaj: pc to, by pan
,: nie Prof. Wladilp.irowtwieidzi 'nawet,
,jest do udowadniania
wiek"j. ' ' " . . , '", ' "
Z . formalnego punktu widzenia to '
" to jest jednaK z,'sarnej ' istoty rzeczy,
ry 'nic nie udowadrua", ktry nie obala; a nawet nie stara
w 'sytuacji
w oczach ktry w ' ten sposb skutkiem ;takiego zachowa-
nia jest pozbawiony
wszechs,tronnego zbadapja ,sprawy'). ,
' ,.
13. ' ANGIELSKI _SYSTEM DoWODOWY JAKO KLASYCZNY .
SYSTEMPRAWN'Y '
'Al\gielsld 'system dbWbdowy', podobnie jak i prawo.
angi,elskie jest typoWym ptzyldademklasyczn,ego '
gh\duprawniczegp, przez E,ngelsa
I - '1) d i ki'r ' o w:' "Uczenije ob dokazatielstwach'",1910:
132: . ' , I" , , , "
, pmwo rygo-ryStyeznie . . tej
i . skUtkiem tego zagadru.enie onus , probandi'f ,praWie
odmiennie, traktowane wprawie innych Europy
f Prawie '
'.
"fl\r.t.881w" 'artykule "Spcjalizm. .
, prawniczy , ......:: tym artykule Engels - jestsekulary '
teolom:cznego. Miejscedogrrtatuprawa
, bc>skiego " prawo
, . tego
, ' zasady "formalnej, ktra swj Wyhl.z
w' .wobec, pra.-
wa, ktre , ekonotriiczne i
.kapitalistycz,nego. , , , '
Takie samo jest i ' aIlgielskie ,ktre panowa-
, prYwatnej; a jest ono w gl1J.Il":
cle rzeczy -niczym/ innym bogatychl). .
Angielskie tpraw' dowoopWe ,zarwno w swej istocie jak
i cechaCh . w ,wszystkie swoiste rysy
i szczeglne. ,cechy . angielskiego prawa
i w tej dziedzinie prawa uwidacZni;:t duch fonna-
;Uzmu r ktra maskuje jego eksploata-
i ,' W praWie .tym obserwuJemy, takie sa-
mo nagr0lI1-adzenie fikcji prawnych, ktre, tu
w swoiStym,' procesowym w . stylu ,
skich i procedury ' '
Zwolennjcyangielskiego prawa dowodowego (np. , '
ski, Fojnicki, Stefanowski,' Lublinski i inni) .
zbudowanego na podstawie tego , prawa ' systemu dowoo:
dowego , w , tym' system ten,
zapewnia' z pola widzenia
,'. pomaga , swoimi wskazwkafui w, tym,
by lepiej wykntwali c swe
1) 'a S i ,E ii g e' l s W}l'd,l'os., t, XVI,cz. I, str.
'l) Op. cit., str. 296.
II) M a 1: k li i ,E n: g El 1s , ,ros., t.II, str. , 383.
.) w ' prawie angielskim - porwnaj ' Dicey
"podstaWyan',gtelskfegO - ros. 'Patrz
,prblcipy ' socjtrlisticzeskowog<!lsu-
funkCji
nym 'praWie ! konStttu,cyjnYm. " , ,
I'
pewnych ' cecha,Clr 'd6datnichtego systemu:
jednak jego zalet i zapo. '
niinanie o mankamentach; ktre, rzecz jasna,
historycznego
rozwoju prawa, tym jednak
i zapomniane, a to szezeg1niew6w; ,
gdy dotyczy wykorzystania 'tego
'W: , Innych warunkach hfstorycznyCh. _ \
, jest, system dewodewY
w zastosowaniu do i w tym zna:j-
, i znajduje swoje 'zastosewanie.System ten lub
'proces _dewoazenia" do
tego, te , praktycme "wytyczne przez
-koronnych, z tym jednak" , te dla :
dziw koronnych znaczenie -mp-ralne: a , nie , prawne.
, te na celu przedewszystlq.m ,iiiteresw
koronnego., ,skierowane przeciw nieograIl.ic?:onel
swebodzie naaano prawo zaleCa-
nia , tych. lub ' innych dPwodwych, kt6rym,i
to przy oce-
nie dowodW., ato :pod rygorem
,i zwrcenia aktu , praWO jest
w koronnego, jest silnym,
na Prawe to wykorzystuje w celach p<r
ljtycznych, nadaje ono ,.kierunek polityczny
ktry w ten z instytucJi ,
w swej istocie, jak o
I Engels. ' ' ,
Czym jednak i czym jest ,sam
"-- w swej ';
istocie nie w poniewaz jed-
'nak wszelka istota , .:ma ,swemu
1) ' Ta w , praktyce -porwnaj
Fojnicki "Kurs ' sudopro1zWodstwa", 1899, t. II, str. 212,
, 1
154
to, w' sqdzie

przeja-<Vla
prawdzi)Vie" pl'awrrldy' ' , " '," , " " ', ' " ,
, "prawdziwie,
w nagromadtenili
wszelkiege- rodzajU prawnych, : w. , nagJ:Oroa-
rodzaju prawrrlczYchfikcji.i subtelno<kl,nie:.
, dla prostych ' zerientowanych
w tych. fermWach prawniczych j ' nie ' wiajemIl.iczonych w ' mi-
ostre' ,angielSki przy-
operuje stekiem ,antyhll:-
manitarnych ' i ' absurdalnych''.. Jest to terol41, ' ktrego
dla _ charakterystyki klasowej
i braku obiektywizmu angielskiego.' " ' , .
EngelS demaskuje , formy .. ,w ktre
"przyedziany jest angielSki i ktre to wy-
begate pole !do popisu dla
zastawianych przez adwokatw"l):
"Adwokat Jest 'tu wszystkim Engels odnoSnie '. do
angielskiegocemmon law --..:. statute , law.' "-Ten, kto. stra-
skutecznie ClZaS ,na ' na
, ten jest w . angielskim wszechmoCny").
Engels daje w angielskim procesie scho-
lastyki iforniafumu. W roku 1880 pewnego osobnika oskar- '
i Uznano za wi:np.ego podrabii:mia banknotw,uw()lni<?no
go jednak od, kary bilecie_stwier-
na bilecie I}apisano w
(Bartw), w , akcie w
lemew). ' .
W roku 182'7 oskadbno ,e dzieciobjstwo'r
uniewinniono j4 " na tej zasadzie, w protokole i
"'0 pr'z y s i jurors ofoqr
Lord , the' Kingupon t;trek- oatlt pre.sent thaL.)
miejsce. to .i to. . . :.
1) Marks - ' t. Hi str, 384, ,wyd.ros.
a) Op. cit;, 387.
155
nie lecz-13 w protokole "",uoz,.,"'",,,
nie W: liczbie "their 'oath\ : lectw
bie mnogj.ej , oaths".
_ W ten prawa
grunt 1\a: to, by zatwardziali
, '
, Tego kluczki praWne ,rzeczywisty
,sens- i , zadania: '
do przez wykorzystanie nadmiernie formalnych
prawu. Z teg9
w' specjalnie wytrenowani w " teL sztuce
,w plac
w
o -
W tym ,fcnmalizrnie procesowym, . "
angielSkiego Systemu' ',i
'ktre 'to po-
. zarwno pod
:iak 'i pod w sztuce zaWi"
i skomplikowanych spraw.
Dicey wychwala Corpus Act, kt!,y ' jest vi gruncie
rzeczy aktem procesowym, jako
obywateli, jako' przeciw samowoli administracyjnej
i . przytoczone przez

o, dwch 1.0 formalizmie
, '- angielskiego ktre moze ,
i ustalone za nie . w wypadku wykrycia wakta.ch
prawnych jakichkolwiek charakterze
tego prawa, kt6re ' staje po stronie tych, '
jeni w s-we
i
go w
tworzy .. En,ge,lsa: ", :
"
1) , D i c e y: ,;osno;wy
156
.. : .
. .... .
;,Kto jest, ,'tak jest sobie
, dostatecznej '
sprawa jest 'W ,stopniu '
wa"DI ' '.' ," .. , . .... .. . :" . . , ., ' _ . '
Dlatego nie ie$t prawni-"
kw to do
jeszcze w angielsl,tim 'prawie. proceSowym formalizmu.
Coraz to
. ezej od szeregu "prawniczych"' ,
dowodzenia i zdol-
w ich, ptaktycZD.imza8tosowaniu. ; .,
, ' vi literaturze radzieckiej . '
w., IdowodowYm,' jeSt, '
,przekonan,ie jedyne'. kryterium ,oceny'dowOdw,
tego .. systemu jest , ocena' dowod.wzgodna
z

' .'
"' Jednak w .tak kategorycznejforrnie nie opinii
za
vi angielskim systemie
odgrywa zasada przekonania zasada oceny do-
wodw przekonania Jednak
nie tu, zasad formaInych, co
w spos6b wynika z na-
uce o dowodach, oraz histoni rozwoju tej nauki.
dwch zasad, a "to: z-asady swbodnej Oceny -
i zasad , formalnych charakteryzuje angielskie prawo dowodowe.
ten charakteryzuje to 'miejscep()--,
to prawo zajmuje'. w rozwoju teorii dowOdw
procesowych: ' , ' . , ,' "
formalnych . . procesowych przyhadaniu
spraw karnych oraz przy rozpozI}a-waniutychspraw,
jest;_kOnieczne " i':, celowe. Gdyby .. -
1) ar k s i E ng eIs ' '- . wyd. i-9s., (, n, :str; 385.
') Porwnaj Strogowicz: 78;
Polanski: prawQ i w Anglll",,1937,
str. 1'62. ,.'. . . .
.157
.., ,
'bez' obligato-ryjnych ,prQces()wych, ,ktre
tok' ,rozpoznawania to
niczYm Swobody, ,przeko,
ri:ania nie w tym sensie, re ,
lub nie, ; tych' ,lub, innym
prowadzenia w teJ liczbie .'
przy wydawaniu orzeczenia.. Te stosowane,
VI
winien '. swobodny, ,w ocenie faktw, 'na ktre,
natrafia' pI'zy' rozpoznawaniu tej lub innej sprawy. W ty:m
przedmiocie nie formalnymi regu-
lub ,formalnYmi' warunkami. Tylko taki dowo-
dowy, ktry wychodzi z' tej 'zasady, za odpo-
wielkiemu zadaniu, jakim jest
wymiaru Radzieckie' prawo dowodowe opiera
na tej zasadzie. Kieruje ono wynlogami socjalistycznej
socjalistyCznego" wymiaru
R ozdz i a c Zw a rt y
: .' . . . . .. .
TEORIA TAK ZWANEJ ,9CENV DQWDOW
14. mSTo.RYCZNE, PRZYCZYNY POWSTANIA TEORII TZW.
SWOBODNEJ OCENY DOWODOW, OPARTEJ NA '
PRZEKONANIU ' ,
ZarWno napka prawa jak i praktyka pierwSzej po'-
XIX w. j',
dowodw tego faktu jest
teorii z nowymi wymagania-
mi ustroju. kapitalistycznego, i nowymi ideami,
politycznymi epokt, kapitalizmu.'
ZmiaI;l.a zatem materialnych
nowe na .podstawie kapi-'
talistYCZIlej ' wytwal'zania;'
W i du-
. S!how.ego, .. ,' '. ,

duchwego zyeia idei i teotii
. iristytucji politycznych na-
nie' w' salIlYch, tych ideach,teriach;
instytucjach 'polityc:ll)ych,.Jecz
cia bycie ktrego te
159
.idee,'teorie,' itp.1). Nowe idee na
bazie nowych 'stosunkw gospoc;larczYch. Idee, te
we' i jego twr<;ze.,Ohe '
" ... i w
LWyko-
w tym celu, by stary w. dzje--
dziwe stosunkw wytwrczych i NQ-
we idee swe" odbicie zarwno, w teorH jak
i ,!praktyki prawa. ,
Utrwalanie systemu kapitalistycznego i bur-
w 'latach czterdziestych XIX 'ktre
we wszystkich, dziedzinach wczesnej nauki, wywar-
i na -ideologii
w na,
wego prawa dowod()Wego. ' , ' ,
Rozwj ekonomiki kapitalistycznej i
z w, XIX, szczeglnie drugiej jego,
wie, rozwj naulr przyiodniczo>-historycznych,
nauk i filozoficznych, ktre "to nauki
gI1,lnt pod nogami rozmaitym aiChenllkom.
kamienia "filozoficzriego", szarlatariom i znachorom.
tych nauk swpj stan praw-
niczej, w na T,OZWj prawa karnego
oraz prawakamegoprocesovieg9, ktre; na p,r<r
ces inkwizycyjny z jego, dowodw formalnych i rozpo-
nowy rozwoju i procesu. ,
w drugiej, XVIII ,w" 'wybit-
nych przedstawicieli tego okresu przeciw'
wymiarowi i jego
oni przeciw wyll'lia'r()wi sprawiedliwo-"
i nauce prawa, ,takie
autorytety; jak Carpzow"Julius, .,Jousse,
jeden :z:. pierwszych' Becea"
, 1) S ta li n: Zagadnienia pn:ekJ .. 1947; str. 502.
., Op. cit., str. 516,'
160 -
ria w Swej ,,0 (1764 r.). Becca-
ria, ktry sam jeszcze, po!iziela oglne zasady teorii dowoow
formalnych, rozumie jednak braki tej teorii i oddaje
w swej ,;nieuczonym"
kom; Ich od zawodowych, i twierdzi,
ie ' "w sprawach karnych 'bywa wyrok "ludzi, nietl-
I -czonych; kt6rzy zgodnie ze wyczu-
-ciem, wyrok ktrzy,
uprzednio ustalonych zasad"1).
"Jeieli - Beccaria w'tym swoim dziele - dla ba-
:aania zdarzenia wymaga sztuki i
dla danych uzyskanych w ko-,
nieczna jest i Wyraietf, to dla
opartego na tych dany,ch wyroku konieczJ:ly jest tylko prosty,
:zdrowy, normalny nIemU prostacz-
kowierzadziej, vi aniieliuczenL nawykli wi-,
dziec W zwykli wszystko pod-
pod martwe wyuczyli na
;w szkole!), ..
Becearii rezonans aktu prze-
ciw karom, torturom, tajnym
opartej na absur'"
dalnej zasadzie w samej ustawie mocy i znaczenia
dowodw w procesie karnym. Analogiczne protesty przeciw
wymiarowi' z jego proce-
sem inkwizycyjnym i ,(legalnyc}:l) dowodw
znajdujemy rwniei w pracach Thomasiusa, Montesquieu'go,
Voltaire'a, Brissot de Warville'a, Filangieriego:
, tych wszystkich osta-
teczne bankructwo tej aibowiem' jej
i z wyinogarru.
go i "sumienia", jej z wymogamispo-
1) B e c,c a r i a: ,,0 i karach", ros., 1889, str. 29.'
2) Op, cit" str, - , I
Teoria' dow, 11
161
kapitalistyctnego. te w- pra:-
wa i kal1lego : procesowego ja-
w swoim czasie idee encyklopedystw, ktrzy przy-
gotowali ' i ludzkie rewolucji
francuskiej 1789 r ; pod materialnych wantn-
kw wczesnego
nychprzez te zmiany nowych idei teoria dowodw for.,., ,
uderzenie tej teorii ' rewolucja fran-
cuska r. 1789, ktra w miejsce procesu wprowadza
w miejsce systemu dow:odw legalnych
system 90wodw, ktrego ocena , opiera na
przekonaniu .
Skonstruowany na dowodw formalnych proces kar-
ny nie w swej:
walce przeciw feudalizmowi i policyjnemu na nowych
zasadach demokracji. ustrj feu-
dalny, proklamwala wobec prawa, "pra-
wa i obywatela", Odpowiednio do tych ' zasad bur-
sys.tem swych instytucji na
zasadach humanizmu na zasadach poszanowa-
nia ludzkiej, na jej
i Tym zasadom nie odpowiada ani proces:
ani tego procesu - teoria do:wodw formalnych.
Klasowe , intereSy ' ,kapitalistycznej, interesy obro-
tu gospodarczego, istnienia
sze kwalifikaCje ktry
z' punktu widzenia oprze na bardziej racjonalnych.
to teoria dowo-
dw formalnych orgaIlicznie z takimi metodami
"dowodzenia", jak tortury w najbardziej i sady..:
stycznie . odcieniach ich . form.
Ani proces ani system dowodw fOIlll,alnych:
nie, w stopniu obl'ony bur..,
ktra ustrj feuc;lalny z wszelkim t
w . tej liczbie, i Rewo:"
lucja nie tylko lecz i feu-
162
,procesowy, ktry organictzrle z tYrh
/systemem Tym samym,
feudalne prawo dpwodowe, kt,..
na teorii po--
, grzebano pod na skutek reformy, ja-
w, roku, 1791
przeprowadzono bez , i walkf. "
Zgromadzenie Narodowe w 1790' te-'
dowodw' formalnych.
Projekt reformy, ktry Du Port
dnia . 26 grudnia 1790 ,roku, innymi wniosek
o VI formie pis.emnejzjego dd-'
Wprowadzenia procesu .
tylko' przekonanie
(conVlctlOn mtune). Jak dalece w ludzkichzakorze-
dawne tym fakt, wniosek ,ten
na szereg ,sprzeCiww ze strony '
towanych. , Prugnon przeciwko Du Por-
towi, w wypadku zniesienia ' dowodw. formalnYc;4 rozstrzy-
sprawy pozostawione .
"Nie, wolno on - dow<r
dw postrzeganiu (perception individuelle
de ,chaque jure),. albowiem nie
czy winny. lub . niewinny, jeieli ' nie'
w stanie (prOtbabillte) od , praw-
w stopniu (vraisemblable), prawdo-
tego od prawdy (vrai) , prawdy, od
(certitude) i d (evidence)". "-
- Prugnon ..:..-. los
go, tylko dwoma '
, skazaniem. i uniewinnieniem. Tych zagadnie:4 ' nie roz-.
Vi wcirunkach, niebezpiecznych dla
i niewGmYch"I). ',.. ",
I) . He l i e: Traite ' de .l'instruction crhninelle, 1845, v: n, p. 315: .; ', ,
163
: W tym przedmiocie . Robes-
pierre, , ktry ' zaproponowal (terme moyen) rozstrzy- ,
zagadnienia. , ' ' .
Robespierre - zaufanie
naleine dowodom legalnym na jakie
przekonanie
Du Port przeciwstawia tym . dowo-
dy zniesienia zasady dowodw! formalnych: "Gdy
fakt staje ' przedmiotem rozpoznania na-
na ustaleniu prawdy. Kwestia zasadnicza
to zagadDienie czy daliy fakt miejsce, 'czy nie. Jakie
'r' by , to Mamy dwa rodzaje takich
gry, jakie dowody, przy \pomocy ktrych
na ,poznali: do rozstrzygania
- sprawy' na podstawie ,tych dowodw, je za
od przekonania lub
pozostaje druga na skrUpulatnym zebraniu '
i .przedstawieIiiu wszystkich poznania praw-
dy. oceny tych opinii i
ocenie. Pierwszy to dowody legalne, dru-
gi ' - moralne. system ' dowodw
przez jest
dla i, dla
puDkt 18 stycznia 1791 roku pro-
jekt, Du Porta Zgodnie z w tym
projekcie zasadami Instrukcja dnia 29 1791 roku
jest ' oparcie
nie na ' przekonaniu
,372 z dn. 3 brumaire'a roku IV rewolucji
podnosi Francuski kodeks karnego raz-: '
wija w . artykule ,342
1
). .
1) H id i e: Traite de criminelle,' 1845, .v. II, str. 315.
2) Op. cit. str.. 315-316.
a) Code d'intruction criminelle, wyd, Dalloz, PlU'is 1927, p. 171.
164
w , Rosji d()tzw. ' epoki
"Wielkich reform" w XIX W. ; rozwj ten
do, reformy ustroju i
wego, ktre , zreorganizowano zgodnie z nowymi na -
sposb eUT?pejski. Reforma z r.
,do prawa o ust:roju i .nowy . ,
z dawnego z okresu te-
i system dowod6w formalnych,
ktry do tej pory w Ro'sji i swj wyraz
. w przytoczonych przepisach t. XV, ks. II "Zwodu Praw"
cesarstwa rosyjskiego. , ,
, Jestdostatecznle dobrZe znane, czym z ' okresu po:..
i czym dowod\,V formalnych.
By . jednak krtko o tym, przytoczymy' charaktery- o
i 'tym' instytu,:"
cj'Clm A. T. 'Koni, jeden z najwybitni.ejszych epoki
"Ustaw '
" ... Teoria dowodw formalny'ch, ktra w prakty-
ce i szczeglilie troskliwie chroniona przez ponie:..
element bezdusznego ' mechanizmu 'do , ",
do bezsilny W wielu
' prawdziwego karny, ktry
d {) s t a t e c zn'i e . p o n y, by przez
z oddaniem go 'pod i 'przez
zmuszenJe gado bolesnego wstYdu, ,ktrego nie
ani !lni z siebie w wypadku,
gdy- nie wprawdzie do ' al.e
pozostawiano . vi s t a n i e p o d e j t z e n i a".
'"Wysuwane przez na plan pietwszy jako "dowd
najlepszy" przyznanie bardzo
zgubny na bieg i wynik sprawy. Na b'ie g spra- ,
wy dlatego, wszystkie kierowa-
ne na to, by w ten lU,b inny sposb '
najbardziej 'sprzecznych z ' prawem sposobw i ' cpwytw, wy:..
na . przyznanie i w ten sposb
'na wynik spraWy dlatego,. przy
165,
masie w ze sprawy prawdzie
wej. jednak przy braku z g6ry przewidzianych ".wymierzonych
i '. ,formalnych ktry
by . nie z, wybielony lub W naj:-
lepszym wypadku pozostawiony "wstanie podejrzenia".i zaj-
swe da\:vne stanowisko w
z do dobra i
Rozwj nowych stosunkw ekonomicznych, ktre. druzgo-
. z okresu poprze-
i sobie poprzez. po- ,
systemu poprzez polityczno-go'
J
spodarcze, techniczne' i kulturalne zacofanie --:- nie po-
z taltim stanem rzeczy w Rozw:j nowych
stosunkw ekonomicznych o stary z
-z z jego
- Japo,!nictwem, .
skim' przewlekaniem spraw" i "rozk-
szami" wszelkich kancelarii Pod naciskiem no-
wych nowych ten i.proces
. miejsca bardziej- kulturalnemu i lepiej zorgani-
zowanemu. ktry' hardziej wymogom r0-
ktry w sposB bardziej wyrafinowany
i zrElczny interesw nowej klasy. . .' .
Miejsce procesu proces mieszany,.
elementy proces' oczyszczony
w stopniu ze inkwizycyjnych. Miejsce systemu
dowodw formalnych system tzw. swobodnej oceny
na przekonaniu
Nowy procesowy, ktry rewolucja francuska,
w drugiej;. XI,X wieku w
Europie. Ten nowy jako
przekonanie
Klasyczp.ym zasady prze-'
konania jest tekst Code d"instruction ctirrii
C1
\
,l) K o n' i: "Otc:r i dieti refrmy", Moskwa 1914' str. 16;
166
nelle
1
). "Ustawa nie 'Wymaga' od- zdania sprawy
sposobach, za ktrych -stworzyli sobie przekonaniel
i ustawa' nie przepisuje za ktrych winni oni
i ustawa od
nich, by VI ciszy i skupieniu zadali sobie pytanie i zbadali
w swym sumieniu, jakie na ich do-
woa.y, kt6re, przedstaWione na
oraz jego 'obrony, Ustawa me mwi imbynajmnfej:
. jako prawdziwy. fakt
przez 'a Ustawa nie mwi im 'rw-
nie za -przeprowadzony taki dowd,
ktry nie ma za podstawy takiego takich to do-
to lub to poszlak.
Ustawa stawia przed njmi tylko jedno. zagadnienie,ktre wy-
zakres ich "Czy, szczerze
("avez vOlls une intime conviction?")
wszystkie europejskie usta-
wodawstwa, ktre od teorii formalnych
i przekonania' W tej -lub innej ..
postaci'). . "
Ta nowa zasada oceny dowodw procesowych'
charakterem nowego procesu karnego, jak /
i . z wszystkimi. j. Cho-
1) ten zawiera m. in: przez autora
winno odczytane przez
kom tej . .
2) Np. 260 niemieckiej . Ust. post .. karnego .z roku "
1877
lub 261
niem. ust. post. kar. z r .. 1924: wynik badania dowodw
zgo(inie ze swym swobodnym przekonamiem, z
przewodu
Ustawa karnego' carskiej (wyd. 1892 r.)
w art.' 119: pokOju rozstrzyga zagadnienie o Winie lub -nie-
zgodnie ze swym, przekonaniem,
opartym na ujawnionych w toku przewodu
Analogiczne art; 766 i 804 Ust. post. kar.
Hi?
jak np.
charakterem lub typerp.. karnego i
oceny dowodw,. to. ten 'nie' ulega iladnej
poprzednio, proces inkWizycyjny.
dowodw formalnych. Bam Glaser nie ..
rezultaty przeprowadzenia idei inkwizycyjnej 'mu-
w nauce'o dowodach"2). W tym
cesie zadanie do ustalenia sy-.
tuacji z gry dowodw,.
w sposb zgodny z ustalonymi w ustawie zasadami formalnymi,
- tlstalona' przez "pra\yda"
tzn. ustalonym w wyniku.
pJ:,:Jcesu inkwizycyjnego formalnym' okoliczno-
, sprawy, nie Nie I
na to, negatywna teoria dowodw formalnych sta-
jako ze swych celw zapewnienie naF
wyroku z to,
jednak los tej teorii niczym nie od losu teorii pozy-
tywnej, ktra. rwnie, bezsilna w rozstrzyganiu' tego za-
dania. Ani negatywna, ani pozytywna teoria dowodw for-
malnych nie w stanie ustalenia za, pro-
cesu prawdy, ktra zawsze nie-
dla tym systemem.
"Teoria ta - czytamy w motywach prawodawczych do
ustawy karnego z 1864 r. -'-- nie bierze w ogle
pod . osobistego przekonania' Skutki teorii do-'
doww legalnych wYsoce nie ,
nie na winy i na swe prze..:
nie / takim dowodem, ktry ustawa
traktuje jako dowd musi do pozosta-
wienia jawnego w 'podejrzeniu mniej lub
silnym... od tego wypada teoria do-
1) Glaser: "Rukowodstwo' po proce!!su",' Petersburg
1884, t, I, str. '28.
2) Op. cit., str. 92.
168
WOdw;, oparta na ich charakterze formalnym, po---
siada nie tylko ten brak, od wymiaru uchy"
i, lecz z
nie. ona wydawaniu niesprawiedliwych
wyrokw"l).
Taki stan' rosyjskiego wymiaru
z okresu jak i
eliropejskiego wczesnego wymiaru
rzecz 'jasna, nie 'tylko wynikiem panowania. teotli dowodw
legalnych czy nawet wczesnego. procesu,
pozbawionego
w' policyjnych lochach, zagrzebanego w
nie, oderwanego od ludzi l
lezultatem .. w owych czasach stosunkw
i sPo-
struktury wcze$nej epoki. '
Pod inkwizycyjne'go i teorii dowodw for-
malnych . nie, samoistna logiczna ocena do-
wodw. Osobistemu, s u b i e t Y w n em u pl'Zekonaniu
teoria ta przeciwstawia ob i e k t Y w n e
zgodnie z, ktrymi lub
te lub inne fakty, im to a nie inne
pojmowanie. W istocie r?:eczy,w tym procesie nie
od ani arii pojmowania faktw ba-
danych przez co to 'nawet wzbronione
W miejsce rozUmOWania w miejsce 'jego
przekonania tajemna mocy sa-
mego . dowodu.
.Jest nie jaki stosunek do
prawdy i do. wyrok wydany pod

- pisie Glaser winien' dwom
sprze,cznym wymogom; jego badania winny" staranne
1) Cyt; "Uczenije ob do-
kaz,atielstwach", Petersburg 1910, str. 88-89.
169
i wszechstronne, wiIiien' on od.
-stworzenia . nie
obiektyWne. rozpoznanie i zebranych
. jedynie przy zachowaniu tych waruhkw mamy prawo
pozna on
- Proces inkwizycyjny i dowodw formalnych unie-
. 'tym dwom wymogom.
temu warunki
re jego sumienie i
jegQ '
Teoria dowodw formalnych o to, bYwy:rok
tak zwanej' prawniczej teorii
dowodw formalnych jako
"prawne stwierdzenie winy", ktre opiera na oglnie
i zasadach, skutkiem ktrych : napiera
1)naceclly' ustaleiua
2
).
tej teorii zwolennicy jej widzieli w tym,
broni ona jakoby przed
mowolnej ustawy oraz przed
ciarni' subiektywnymi", dalei- zapewnia dowodom
czenie obiektywne i tym samym zapewnia
roku Historia' i'
tej teorii, ktra w nowych
kach, do przez TOZWj- kapitalizmu, niezdol-
na do dalszej nawet dla interesw klasy kapitalistycz-
nej. Tym samYm teoria ta' jako
i tne'toda i rozstrzygania spraw
wielka francuska rewolucJa na-
. vi wieku szereg !ewolucji
nych w innych europejskich, od rewo-
lucji' 1848 r., ltapita-
1) G l a s "Rukowodstwo po processu", Petersburg
1884 , r., t. I, str. 14.
I) W a d i m i r o w: "Uczenije ob dokazatielstwach".
Petersburg 1919, str. 53.
1'70
!izmu, ktry feudalny we wszystkich dziedzinach
. liczbie i' w dziectzinie wyniiaru sprawiedli-
. ' l
Pod tym rok. 1848 'rokiem w'
dzinie prawa. od 1848 r. Glas er , odnosrue
do Niemiec zwrot. ustawodawstwo
znajduje w ruchu; literaturze przypada w udzia-
le obserwowanie jak w. kalejdo-
skopie .. do, siebie
'podstawowych
to to tym
im w
tego, zagadnienie doty'Czy' stworzenia wspln.egodla'
'Niemiec ,ustawodawstwa' karnego procesowego"1.). '.
Wzrost' zainteresowania ' zagadnienia-
mi organizacji ,j procesu karnego . lla nowych za-
sadach doproWadzU w tym czasie. do szerokiej
. francuskich, na ktrych podstawie" przeI:lUdowano
w latach 1848-1851 system' szeregu
kich (Bawaria, Prusy, Wirtembergia, Hesja, Baderua). Jednak
dowodw formalnych, ktr,a zlikwidowana we
Francji w latach jeszcze
-czas niepodzielnie w .procesie niemieckim' (wirtetnberska i ba-
ustawa karnego); spoty-
kamy w' AustrH, gdzie ta teoria u podl=ltaw ustawy post.
karnego z 1853 1': XIX W.)2). ,
, Upadek, teorii dowodw
i .opieran,ia jego
.t) Gl a s e r; "Rukowodstwo po processu"" PQtersburg
1884, t. I, str. 138. . l .
2) Zasada swobOdnego po_raz
'prQklamowajla W w oglnonieImeckiej u., p. ' .k.
z 1877 r., ktrej att. 260 ,,0 rezultatach
rozstrzyga na swegO swobodnego przekonania,
z
171'
"sumieniu", "sw'Obodnego" -r'OZstrzygania spraw
zgodnie z
Teoria "swol;:todnego sumienia. "swpbodne-
go", przekonania" nie tylko protestem
i ograniczeniom, jakie feudalny
wymiar lecz sztanda'-
rem walk i liberalnej wprowadzenie { wzmocnie-
nie zasad demokracji przeciw okowom
feudalnego i biurokratycznego despotyzmu
1
).
W tej teorii swj wyraz
ktra w
dzie w i procesu
punkt oparcia w swej walce {) dalsze wzmocnienie rozwoju,
kapitalizmu, o wZ,mocnienie kapitalistycznej kul-o
tury. w imieruu
swoim instytucjom charakter apoli-
t'yczny, obiektywny, i neut:ralny w walce klasowej'. To wszyst-
ko jej i nadal w szeregu
jw do skutecznego, zamaskowania jej kla-
sowych, egoistycznych Wiadomo, w wa,-,
runkach' historycznych . nie przy tym
i. przybiera '. nawet" ... socjalizmu" (Marks).
Reforma administracji i zniszczenie feu-
dalnych i formalnych,. nakazw, reglamentacji i przywileJw
stanowychiitd., ktre w. tym cza-
sie, tzn. w epoce lat czterdziestych XIX w.,'
. wszystkich. klas oprcz. i jun-
krw, albowiem w takich krajach, jak Niemcy i Austria "nie
ani jednej klasy zadowolonej" (Engels) ze swej sytuacji.
W czter:dziestych latach stuleoia o dobry,
l) ' "Z jednej strony- ktra sobie
i nie ktrymi feudalno-
biurokratyczny despotyzm jej handel, jej
,jej jako klasy ... " (Marks i Engels '- t. VI,
str. 36, wyd. ros.).
zgodnie z prawem, tani, .. 1ie
stwem, jego interesy, nie w oparciu
o . zasady przywilejw stanowych, lecz w oparciu o sumienie
i brio powszechnym. "
I 15. PRZEKONANIE A ;PRAWDA MATEIJIALNA
PrZy procesu rozwoju prawa 1 dowodowego, ktry
to proces jest scharakteryzowany od systemu do-
wodw formalp.ych, do systemu tak zwanej swobodnej oceny
dowodw lub systemu przekonania
'nie oczu szczeglnych cech stosunkw
'no.:politycznych w krajach kapitalistycznych tego c;>kresu,. '
, System swobodnej oceny dowodw na teorii
procesowej, kt'rej istota polega. na uznaniu lub stw.ierdzeniu,
ze podstawowym zadaniem Jest wykryoie ,obiektywnej
prawdy materialnej, jak o tym Glaser,
j'eden z komentatorw tej teorii, znaczenie powszechne.
pisze Glaser -na ktrych opiera
swe orzeczenie, winny prawdziwe.T.aka prawda nie
formalna, tzn. 'hie z jednej strony kt-
ra opiera na 'dowolnych stron,
przez nie ' lub domniemywanych
lub w sensie pozytywnym lub . negatywnym)
z mocy: samego prawa, na podstawie pewnych znanych
z drugiej stronyznaczenie jej ,nie ogranicza
do danej' sprawy karnej (prawda subiektywna), lecz
taka prawda winna po-
znaczenie powszechnel).
. To, co ustala (uznaje lub stwierdza), winno od-
prawdzie i winno Dlatego, konieczne
l) d l a s e r: . "Handbuch des Strafprozesses", 1888
rosyjski A .. Lichaczewa .. "Rukowodstwo 'po processu",
Petersburg, . 1886; przeciw zasadzie prawdy np.
w literaturze rosyjskiej: patrz
, '
173
. '
1
'\>... ...;. .
1; .
.1,
'I
jest, by sam o
sprawy. sprawy, tworzy
o stopniu lub wy-
darzenia; . przy .t:ym za'
jest przekonany o danego .
hlb jest
o danego zdarzenia) lub nie
ani do jednego,; ani . d"o drugiego wniosku ma

"Przekonanie, domniemanie, kolei pewne...
go rodzaju. a mianowicie stanem
ktrego my' nie w sposb dowolny, . lecz kt-
ry w sposb konieczrty powstaje w ostatni '.
zwykle' ... " podobnemu stanowi bez wszel-
kiego sprawdzenia tego stanu i go u swych
decyzji, prawa ktrym czuje on pod-.
wbrew, jego woli i prawi-
jego
Warto tu na to., zgodnie ze zdaniem
przedstawicieli teorii przekonania,. proces
. wstania i tego . przekO(lania odbywa .
w stopniu i W sposb niekontrolowany ,. nie-
od woli to bez z jego strony
sprawdzania praw jest wynikiem pew->
nego stanu "ducha.";
Z tego do ogra-.
niczonych czasem i miejscem - mnych jak
wiadomo; nie ma - nie' ma bezwarunkowej', matematycznej,.: ".
apodyktycznej nauczywszy lekce-;
oj sceptycyzm szuka jednak odpowiedzi na
postawione ,przed nim w procesie zagadnienie, przy-
swego i $Weg{) sumienia.
1) Glaser: "Rukowodstwo po processu''; 1886, t: . I ..
zesz. II, str . 4.
174
"w tym sensie - ..' Glaser - podstawa
w jegoswobodnym i przekonaniu
viction intime)".
Glaser ,i inni ,zwolennicy tej teo:vii -jednak,
taka teza brzmi zby! paradksa],nie, zbyt subiektywnie-
w jedna .. niewiadoma
. ("przekonanie"). ,
. GdZIe znalezc z tej 'Odpowie.
.na to to dwie--'
ma drogami: aby orzeczenie wyra-
wielu osb. L przy tym'
szej lIczby,. un Jest sprawa (je wichtiger die Sa che-
ist), lub. o to,' by budo-
wali przekonanie na zasadach wiarogOdnych,
ostatnie zasad -prawnych"1)., .
Druga droga - to droga systemu' dowodw formalnych,.
droga, ktra
strzyganiu postawionych przez, . Drogs."Pierwsza
:0 droga poszukiwania prawdy w' niekontrolowanych nastro-
!ach lub nie lecz kilku -
l ta droga mc nowego do sprawy nie wnosi, albowiem liczba
jeden- lub kilku -' sprawy nie zmien(
Tak punkt9w j>parcia . poza subiektyw-
nymi a to.w obiektyw-
nych i dostatecznych podstawach, jakimi wia-
i "w takim do tych
ktorY<:h rzeczywiste. istnienie stwierdzenia, ta
ostatma wynika z pietwszej"2). '.: .
W ten. sposb teoria' ta . . do d o W d w i
jako: o
stwierdzeniu w sprawie'"
(Glaser). .
1) G l a s er, "Rukowodstwo po processu" , 1886,' t. I '
zesz. II, sti: 6.
2) G l a s e 1', p. cit., str. 7.
1750
jakiekolwiek z gry przez
i , poszczeglnych dowodw"
nowa teoria . dowodw od osobistej
oceny, tzn. ' Od oceny opartej na . prawach
10'gicznego i normaln.egO' postrzegania ' badanych '
'przez faktw. , " . ,
" ,,,Przekonanie - mwi prof. Foj.nicki
twrcw -nie zna innych praw \POZa., wska-
zwkami i nakazem sumienia".
.. Ocena dowodw -to ktra . roz-
strzyga przez l\lb stwierdzenia
- mwi dalej praf.
dowodw na .
przekonaniu a dowodw na ktre
jegO' produktem postrzeganIa
wego, niesprawdzonego przez ' proces "
i Zgodnie z przekonanie jest mierni-
kiem "k:arno!procesowej kt6r,a jest
z tzn. odpowiada wysokiemu stopnio- '
wi przy_ktrym
za w tych ' wypadkach, gdy "los
jego i od
da zagadnienia faktw .sam akt
decyzji"'). .
Takie samo przekonania,
zasadami moralnymi spo-
tykamy i u. innych tej teorii. "
przekonanie jako pewien
a mianowiciejak' sW-:
. lub w 'razie taki sto-
przy ktrym. .. uwaza fakt ' dowodrony
I
1) i F o j n i c k i, "Kurs sudoproizwodstwa",
1899, . t . . II, str. 216.
2) W a d i in i r ow: "Uczenije ob dokazatielstwach",
, 1910, str. '14.
176
Zf,l. wiarogodny .. Rozmaity' mocy dowodowej
zdaniem karno-procesowego :P r a w-
d Q P o d a b i e s t w a od karno-procesowej
Zdaniem jest
"niczym .innym jak takim kt-
ry wynika z przedstawionych na rozprawie dowodw .i ktry
zdolny jest do przekonania o
wydarzenie, ktre stanawi prze9miot rozpoznawanej
sprawy; miejsce"l).
, tak jaki pozostali zwolennicy tej teorii (Glas er,
Zacharia, Bauer, Wills, Fojnicki, Talberg),
dowodw procesawych i pew-
dziedzinie bada'nia . procesowego, jest go-
tw nawet tym dalekim do
prawdy, jakie jego zdaniem tworzy lub
;,ludzkiego wymiaru
nie co rOzumie pod '
"ludzki wymiar Jest jednak jasne,
nie jest on w stanie poza gran'ice
no-politycznych i moralnych swojego czasu, tzn. kryteriw
uwarunkowanych w efekcie interesami . klas panu-
. ,
Wypada na
nie z
nego przekonania u jej podstaw idealistyczna
filozofia, na naukach Hume'a; Barclay'a, Kanta ..
. tej ' filozofii poznania ' "rzeczy
'w sobie", z uznania i niepoznawal-
. w dziedzinie prawa
w przytoczonych na
dowodw i na prawdy materialnej.
Przepojeni filozoficznym subiektywizmem uczeni proce- '
z XIX wieku, z XX wie-
1) S u z e w s k i: "Uczebnik russkowo II,
Sudoproizwodstwo, 1852,' str. 1311.
Teoria dOw, .....
177
ku . sprowadzali zadarie orzeczenia. do
tywnego przekonania o lego.orzecze-
nia. o prawdzie obiektywne] lub :ez
rialnej, . byli oni dalecy od
dzenia w procesie prawdy ,absolutneJ.
Byli gotowi prostszym. l a.to-
, odbieraniem nawet me bardzo
i nie , zawsze wzmocnionych i ,
Zgodnie z tym filozoficznym . agnostycyzmem .
klechy prawnicze i doktrynerzy W ba- ,','
dania -procesowego "nie' nawet ' mowy o -'
braku "w sprawach iProcesowych Jest,
zmuszony na skutek wy-,
miaru z
mniejszym lub stopniem .),
"w dziedzinie wymiaru nie ma l byc . nIe
absolutnej i. tego orzecze-
nie jest zaWsze tylko pewnym do prawdy,
albowiem ' orzeczenie sens
' w wyn::liaru jest praktyczme me-

. '. '
pod tego . rodzaju ' na1ezy pod-
, sama zasada ustalenia prawdy jako celu.
p.:ocesu jest wwczas wysoce Taka prawda przy ca-
swym "obiektywizmie" jest . wysoce relatywna, jest tylko.
W sposb wiarogodna. , :
wyrasta nie tylko przekonanie o l ogra-
niczonym charakterze badania procesowego, ktore przede
" . . ynkt " c
wszystkIm opiera na "przekonywaruu lIlBt ownym . . '
') S u c z e w s k i: "Uczebnik russkowo processa" , cz. II,
Sudoproizwodstwo, 1892, str.- 138-139. ,
2) Ta 1 b.e r g: "Russkoje ugolownoje sudoproizwodstwo", 1891, t .
str. 8,3.
S) R o z i n : sudoprOizwoQstw:o", 1916, wyd. 3, str.
178
dimirow), ' , . na minimum itp., lecz, wYZ:asta:
o lub \intuicyjnym, ,cha-:
rakterze \ , ;
W dalsZYm , powr6cimy , do zagadnienia ' prawdy maj
terialnej, obiektywnego znaCzenia dowodw i subiektY--Wizmll'
orzeczenia . W tym miejscu . ograniczymy'
do tego, . powiedzieli, aby
'filozoficznymi nauki
nej i zasadami , prawa dowodowego, ktre opie-
ra jak to na , wsplnym dla nich,
metodologicznym gruncie.
Nauka o 'tych lub innych dowodw od-
grywa 'w wymiarze
ochronnej przeciw zarzUtom, orzeczeniom
przez brak jest obiektywizlIlU. -
Ta nauka- odgrywa w masko-
waniu ' klasowej istoty dowodowego
oraz wymiaru
przekorianie" kryterium'
rozpoznania, nauka pod
"moralnej zasadzie",
"swobodnym przekonflniu" it,P: maskuje klast>we zadaniabw.:-
Z . drugiej strony teoria \
dowodw w 'organw wymiaru
eksploatatorskich j-ako' uspra- :
wiedliwienia ', szczeglnie :
w sprawach ,politycznych, ktre to bardzo' 'dogodne '
do tego,byprzy pomocYwynliaru poracho-
wac z niebezpiecznYmi dla danego tistroju
dowodw wychowaniu
w?uchu tego zadowolonego z samego sie-
bie nastroju ducha, ktry. zezwala
byle czym, nie wnika zbyt wba<ian
e
" uc,zy 'pa-
'179'
....
nie jako na lecz
jak, na do tego, prowa-
dzi "teoria w prawie dowodowym,'
. bodaj naj dobitniej w pracach zwolennikw tzw

lub
16. TEORIA A ZAGADNIENIE
SPRA
Pod tym bardzo charakterystyczne jest
wanie klasykw tej teorii" do
(W d i m i r o w, SIu c z e w'&k i) albo do "czlowieka
(S i n a j s ki). '
Prawo - czybtmy u prof. .sinajskiego, jednego z, apolo-
getw teorii tego jiako
norm oglnych ma na celu' inte:esow
ludzi, krtko - interesw c o VI .1 e k a,
p r z e ci t n g o. jest
w tworzeniu norm cywilno-praw!l,ych .. ;
jest to w sarg.ej rzeczy
spolecznego"l). ' , ,
do tego w pra-
, wie cywilnym jak i do w praWi:
nym proceso'wy"m ma' na klasoweJ"
nego i drugiego prawa, przykryWanle Ich oblicza
interesw danego .
Daremne Nawet prof. Sinajski w za
zmuszony jest "w prawie dla siebIe
raz zapa tych warstw. kto re , ,
najbardziej w, nim 1
wyjednania prawa dla siebie"').
.1) S i na j S k i, Russk,oje prawo, Kijw 1914" z. l"
str. 21-22.
2) Op. cit., str. 25.
'180
ktry na, mocy swego we:-
"przekonania" zgodnie swym'
bezrobotnych pod lub na- - to
ten sam bourgeois", o I ktrym Marks
w "Osiemnastym brumaire'a", co "Bourgeois,
a przede wszystkim bourgeois pasowany" na stanu

Teoria przekonania" "odgrywa .mianowicie
w rEtkach "teoretycznej ktra
JIla 'na celu .przYkrywanie. "praktycznej
i, jej polityki, -
o wymiarze nie pO-
w
w' ten sposh, przekonania" jest
odczuwana pr:zez
jako o ochrony interesw Rzecz
przedstawia inaczej. sobie
- 'na bohatera
komedii molierowskiej, ktry nie wie o tym, mwi
- jako ludzi, ktrzy nie nawet o tym,-

ich "przekonanie" ' i ich sokami
klasowej gleby kapitalistycznego. Wielu z nich
w imieniu "ludu" j, "interesie
ludu"; niektrzy ,- a przypuszczalnie takich jest -
w przekonania o
swej swego "sumienia".' '
Marks 'w an.alogiGmej sprawie o drobnej.
rWnoznaczne z
my drobna do ,obrony
egoistycznego interesu klasowego... Tak samo nie my-
wszyscy reprezentanci demokratyczni to sklel'ikarze
lub zwolennicy sklepikarzy. swego i5Y-
tuacji osobistej oni' tak dalecy od sklepikarzy' jak
mebo od ziemi. PrzedstawicielaII?-i drobnej czyni ich
') M ark li i E n g e l s, ros., t. VIII, str. 3'15. '
181
..
to, ich nie wykracza poza granic'e
wy ch drobnej .dlatego teoretycznie
oIli do tych i do ktrych
geis dochodzi w praktyce " s1Voim interesom
l'lym i swej syt'uaeji Taki jest .w ogle , stosunek
przedstawicielami klasy w p o l i t Y ce , i ' l i te>r a-
'(u r z e . i
W charakterystyce natury ideologicznej
"przedstawiciel'i politycznych" danej klasy, ktrzy
jak i jednostka uczucia swoje i ' w drodze' tra:.
dycji ' i wychowania zgodnie z uczuciami,
dami i na jakie nad for-
zawiera procesu
w czyli jego ,.we-
przekonania u, . .
. Proces ten jest
w przekonania"
\v tejl .lub innej konkretnej sprawie znaczenie
jego. zasady lub ' polityczne,. moralne; , jego
na po:czucie prawa, jego .
W wyroku lub wydanym prZez
go jego duchowe "ja", ktre stanow:i ostateczny wy-
nik . lub w idei, po-
. w efekcie odzwier-
Giedlenie w tym stosunkw
dukcji.
Teoria . przekonania" '"harmonizuje
z stosunkw socjalnych bitr-
uazyjnego, wyzwolonego z feudalizmu.
. ona interesom ktra po
szerbk i charakterze
wowej swego i gospodarczego .
. "laissez fa.ir:e; laissez passer", jak
l) M ark'S i E 'n g e l s, . ros. , t. VIII, str.
182
piczym
prYwatnego.
przekonanie" - to jeden z tych nabytkw spo-
kapitalistycznego, ktre " ... prawdziwy
naturalnych ' . . .
. Nie twrcom teorii "swobodnego",' :CZyli
przekonania gdy
z tej zasady stworzyli systemu dowodw
ktre system. dowodw legalnych: w swej
procesowej sferze dali oni . odzwierciedlenie pod-
stawowych zasad . swej epoki, podstawowych zasad swego bu-
downictwa . i w ktrym istotnie pa-
tylko " .. . i Bentham"2). ,
. Nie , znaczenia tego nowego
systemu dowOdw j'ak i , zasad jego .
Prawnicy ten system jako
procesowej, 'rzecz
w ten sposb, ten system ,dowodw rzekomo gwarantuje
urzeczywistnienie prawdziwego wymiaru
w kapitalistycznytn, z ,tego sy'"
stemu dowodw, rzekomo 'nie interesom klasowym s1'O':
kapitalistyc:znego, lecz interesQUl
stwa, dobrobyt oglny, a me klasowy. .
W przekonanie
kapitalistycznego, ktre gorliwie i rekla-
uczeni. . wcale nie jest przekonaniem
. lub jest ono "prze:-
bourgeois, przyzwyczajenia, intere-
sy bourgeois,-jako przedstawiciela swojej klasy.
ono w od w
prawnych, z ko-
lei wynik kapitalistycznego, tj. opartego na
') M ark s, t. I, 1937; str. 168:
Op. cit.
183
,prywatnej produkcji charakteru stosunkw
produkcyjnych.
"przekonanie" jest
"swobodne" o tyle, o ile orzeczenie nie jest uwarunkowa':'
ne wymogami w teorii.
(legalnych). Z pozbawienia tej teOrii
mocy swobodny od
nakazw prawnych, przewidzianych
w zakresie. oceny faktw, ktre przed nim w to.ku
przewodu W sweJ otrzy-
on ruchw, w ten
sposb, jak mu jego sumienie, jego poczucie
!prawa, jego przekonania. nakaz prawny
ni,e takiej, a' nie innej oceny faktw lecz
moralno-polityczny nakaz takiej . oceny; wszech-
mocne podyktowane przez klasowy
'
Prawnicy usilnie zagad-
nienia rzecz w ten sposb, wyrok
jest istotnie od idei, po-
i nastrojw klasy w danym
jest "swobodny" i wymogami, ktre stawia
pod adresem tj. 'klasa w tym
w ten sposb, wyrok
lub orzeczenie ktre w jakiejkolwiek
sprawie, od interesw klasy
"na podstawie rozpatrzenia wszystkich
sprawy w ich i
feruje wyrok lub orzeczenie
na podstawie owych sprawy", przy czym.
te w szeregu przypadkw do-
piero w' znacznym dystansie klasowych, czynnych
w stosunkach ich w wyniku
ostatecznym jest urzeczywistnia za
'mnstwa po-
184
przez ktre interesw klasowych, panu-
,w danym i
go. Wychowanie, wpojone od
przyzwyczajenia i tradycje, tak zwanej opinii publiCZ-
nej, polityczne i w ogle ideologia
go mocno w ryzach, krokiem Jego
wydaj1e m.u ona. i
od ingerencji i z Z
przekonania" rzecz ma tak 'samo" jak ze
sumienia, w ogle. Sumienie'
niewolnikw jest swobodne, lecz tym niemniej . jest
ono sumieniem niewo1nikw. niewolni-
kw handel swobodnie
i z (w swym mniemaniu), "spokojnyin sumieniem",
W ten sposb uczeni z
tezy swobodnego przekonania
go, do najwulgarniejszego subiektywizmu,
znane wszystkim i obalone . sentencje
fi1ozofii' idealistycznejl. Prawnicy
rzecz w ten sposb, wyrok jest wyrazem nie praw-
dy klasowej, lecz rzekomej prawdy' ponadklasowej, oglnoludz-
kiej. I tutaj, u tych uczonych. rzecz nie posuwa poza' kon-
cepcje idea,listyczne typu Hegla czy Kanta,
. ciami abs,trakcyjnymi,p'0zbawionymi wszelkiej konkretnej
historycznej. W nie ma prawdy lub spr.a-
od interesw klasowych. Samo
jest w utkape z elementw
odpowiednie stosl:lnki klasowe, gospodarcze.
W jest niczym innym jak
" ... przepuszczonym przez pryzmat, ideologii, wyniesionym pod,
niebiosa wyrazem stosunkw ekonomicznych
to z ich strony konserwatywnej, z rewolucyjnej"l).
1) Engels, W sprawie mieszkaniowej, Marks Engels,
ros., t. XV, sb', 71.
185
II
f:,
t,
Engels w jej rozwoju historycznym
w swej klasyczneJ pracy "W sprawie mieszkaniowej!", co na-
'
Grekw i Rzymian za
bourgeois 1789 r.
zniesienia feudalizmu' jako niesprawiedliwego. Dla junkrw
pruskich nawet ustawa o stanowi
nie wieczystej. Wyobrazenie ()I sprawiedliwo-
ulega zatem zmianie, nie tylko w od
czasu i miejsca: jest ono nawet u rznych osb i nale-
zy do tych, rzeczy, pod ktrymi, jak'
Miihlberger
1
), kazdy rozUmie innego2).
. winni
w swej jak i w ogle,
.Odpowiada w danym stosullkom
produkcyjnym, odpowiada interesom klasowym,
ktre na, nich.
F.Engels w'tej' materii:
"Dlatego odrzucamy wszelkie zakusy do na-
rzucenia nam jakiejkolwiek dogmatyki moralnej w postaci
normy etycznej wiecznej, ostatecznej, nie
zmianom, pod pretekstem, zjawisk etycznych ma
swe zasady nie ponad, ,
i narodowymi. Twierdzimy natomiast, wszyst-,
kie dotychczasowe systemy' ostatecznie wy-
tworem odpowiedniej sytuacji ekqnomicznej
a dotychczas
stwa i zawsze
albo panowanie, i interesy klasy
albo bunt klasy lecz
1), Dr. M li h l b e r g e r -. autor w sprawie
mieSzkaniowej, ktre Engelsa
do zawartego w' nich tego

2) E n g' e l s, W sprawie mieszkaniowej, M ark s i E n g e l s, Dzie-
ros., t. XV, str. '71.
186
l,,_
w dostatecznej' mierze na' prze.ciw-
temu panowaniu i interesw. kla-
Sy'
- Ale co ta wychwalana prtez'
prawnikw w ogle", czyli tak zwana "spra-
immanentna", na podstawie kt:r;ej
wszystko to, co jej na przeszkodzie, za niemoralne
i ' i wyrokiem kar-
nym? Gdzie korzenie jej cnt? Wreszcie - na czym
te cnoty? _
Oto jak' na te pytania w swoim czasie, Laiar-
gue w jednej ze swych znakomitych 1?roszur politycznych,
kapitalizffic>wi i
"Historycy nie, ona
(imrrianentna - A. W.) zbrojnych
przez baronw feudalnych,. ktrzy nie
uznawali innych sposobw swych i na-
swych sakiewek, c<? nie przeszkadza uczciwej
immanentnej w popieraniu analogicznych zbroJ-
'nych grabiezy, do ktrych bez jakiegokolwiek dla
siebie ryzyka pokj bourgeois proletariu,-
szw, przebranych w w krajach
Starego i Swiata. Nie w tym rzecz, ta
specjalnie do "gustu cnotliwej naszej.
pani. Aprobuje ona i zezwal;;t pod wszelkimi san- '
kejami pmwnymi jedynie na okradanie ekonomiczne; ktrego
dopuszcza wobec najemnej w
bez' ", Okradanie ekonomiczne godzi
z temperamentem i charakterem tak bardzo.
ze ta. ostatnia w psa bur-
ten jest
z: ktre' rwnie legalne jak sprawiedliwe'(2).
')E n g e l s, Anty-Dlihring, t4Im. polskie, Warszawa 1948, str. 112 n.
') La f a rg u ros., t. ,nI, 1931, str. 13.
187 .
przedstawia w charaktez:ze
ktry swemu i sa-
mych ludzi, i wszystkie ich stosunki, podczas gdy w rzeczy:
sama jest
tym' stosunkom.
"Klasa - w tej kwestii, Lafargue w pracy
swojej: "Determiniz!p. ekQnorriiczny K. Marksa" '-
zawsze za sprawiedliwe to, co jest- korzystne dla jej intere-
sw ekonomicznych i politycznych, i za niesprawiedliwe to,
co jest dla niej szkodliwe,. - tak jak ona
rozumie - jest urzeczywistniona, gdy jej interesy klasowe'
zaspokajane. Interesy w ten sposb spra-
podobnie jak interesyarys'tokracji
Nie na
z
z oczami, aby nie tych nikczem-
nych i brudnych interesw, do ochrony ktrych jest pow:o-
' , I ' ,
ustrj feudalny z,a niesprawiedliwy, po-
ustrj ten sprzeczny z jej interesami. za
sprawiedliwy inny ustrj - iz punktu wi- ,
dzenia tej wszystkie
stosunki i wszystkie i czyny ludzkie, .
powiada' Lafargue, matka nie-
niewolnikw
prawo jak gdyby to
eksploatowania dzieci, kobiet i proletariatu w spcr
sbgorszy od eksploatowania ,skazywa-
nia milionw ludzi pracy na 'zwyrodnienie moralne i fizyczne.
Ot!=> co reprezentuj,e', ta
.jest nie od
cywpizacji kapitalistycznej, ktra cywi-
lizacji przez Lafargue'a rriianem cywilizacji
eksploatat'orw. cywilizacji powiada Lafar-
1) L a f a r g u e, Pisma, ros., 1931, str, 12.
.188 .
gue, " ... kobiet i dZieci-; ktrych
pozbawia ona' wszelkiego ktrych skazuje
ponad w i w nocy, na perio.dyczne bezrobocie, kt-
rych rzuca na alkoholizmowi, i krzywicy;'
, cywilizacji i humanitaryz!p.u mierzy'
zakla-
. dw dla chorych, rozwojem i udoskonalaniem sy-
stemu kar"l).
Oto jak' ta w
ktrej gorliwie
wymiaru z tym,
glosowi swego przekonania".
Rzeczywisty proces prze-
konania" jest o wiele bardziej skomplikowany, ani-.
to sobie liczni. uczeni prawnicy, ktrzy
w swych prawnych' z .ta-
kich "teorii flogistonu"'), jak teoria "sprawiedli-
jest historycznym,
tj. czerpie Z konkretnych warunkw, uzasadnionych
historycznie, - z tych. zasad
i W ogle w danym
ktre klasy w
oglnie uznanymi' dla
zasady takie charakteru ogl-
nO-narodowego i takimi do czasu, gdy samowie-
dza klasowa poszczeglnych klas 'pod,daje ,je krytyce, odsuwa
na, plan dalszy lub nawet innymi zasadami lub po-
ktre tylko dla tych klas.
Ale sprawa na nie zatrzymuje. nowe
swj pochd naprzd,w realizacji swych
celw klasowych, i swj W'S?O- .
1) 'L a f a r g u e, Pisma, ,ros., 1931, str. 14.
I) Chemia wiekw pienyiastka .ognia,
ktry rzekomo ma we wszystkich palnych
(przyp.
189
a' w konsekwencji
moralno-politycznych. tych klas do
tryumf ich', zasad moralno-politycznych, ktre, podpo-
swemu inne' warstwy, i nawet
klasy -. i znw "narodowymi", lecz
w innym w nowej postaci. W ten sposb dochow;i
do syntezy negacja sameJ negacji. Ale o tym wszystkim zapo-
uczeni apologeci "immanentnej kt'-,
rzy nie z z, prawami
rozwoj\,l ludzkiego, jego ideologU. M-
o w sprawach i orzecz,eniach
trzeba na uwadze" pojmowanie i ocena "oko-
sprawy" z osobna, a tym' bardziej ich,
pozostaje w z
. 'mi politycznymi i moralnymi, ;ktre mocno
w ,'l tym wszystkim, co. nazywamy
w'i a d o m o c i w n i co wywiera
na krok praktycznej prawniczej
prokuratorw i jako swego "spo-
tych lub innych klas
. 17. PRZEKONANIE' A SWtADOMOSC
prawna nie j1est abstrakcyjnym.
prawna - to konkretne, historycznie
wane o tym, co powinno, co jest konieczne,
legalne,. ktre w warun-
kach walki klas, jednych - klas - o zachowanie
i umocnienie panowania, drugich - klas -
o obalenie tego panowania. Dlatego to
pierwszych i d:rugich istnieje
taka '
prawne, wyraz tak zwanej. "ludowej"
prawnej, w wyraz ideom kla-
sy ktra zaszczepia "ludowi", tj. pozosta-
. panowaniu danej
klasy, takie ktre interesy tej klasy.
prawna Jako' wyraz i .
prawnych klasy w ktra
I w nich swj . i moralny na
jest o wielkim znaczeniu w walce' tej klasy
o ustrj prawny,' jej interesom. o umocnienie
jej
P.odstawami lub zasadami prawnej swej kla-
sy kieruje w swej a, w szcze-
do rozstrzygania konkretnych spraw

"
ocenie ten lub inny fakt" z tej
oceny te lub inne wnioski o sprawie 'i te wnioski za
swego wyroku, nie nie z
sem swego "sumienia", rozumieniem tego, co jest dobre, a co
co "moralne" i co "niemoralne", co "sprawiedliwe", a co
"niesprawiedliwe". .
jest zasadami, z wi-
'dzenia ktrych podchodzt on do konkretnych faktw
i nadaje im lub Dlatego
staje' to' wielkie znaczenie w zakresie wy-
, .
1) "W pracy - Koni w swej "Na
puti" ("Na drodze t. II, 1913, str. 150 - winny jednak
wymagania prawne i moralne... Aby nie
norm z mecha-
nizmu. zegarowego, winien w ktre tworzy.
i na rwni z nakazami prawa pozytywnego bezwarunko-
wymi i wiecznymi wymagaI\iami . ducha ludzkiego... Wymiar spra-
nie oddzielony od a ta ostatnia
bynajmniej' nie polega tylko na rwnomiernym stosowaniu sankcji
ustawy karnej do udowodnionego czynu. w'inien
swym do tych osb, do czynw ktrych
ma on swj 'rozum., i do urzeczywistnienia
prawa moralnego".
Koni dochodzi do wniosku o stworzenia. nowej
dyscypliny naukowej .'- e t y k i s d o we j jako systemu norm
191
. " "e . kad r y,
miaru i idei, za-
1 u d z i e, ktrzy zywynu .plas unam ' "
sad,
. . Co

"prz . . k k nkretnie znajdo-
' d' Ja , o ... . d
j. ak ono Zle . . h d wych ' to w stopruu e-,
, . w orzeczeruac o' . h
SWO) d ' osobowego od lC
zalezy od s . t ich oglna, poli-
tuacji klasowej, od, tego, Ja a les . tkich zwraca
Oto czemu we wszy s . .
tycZna i prawna. . d{)boru i przygotowania persa-
na ,
nelu . lkie znaczenie ma za-
Z tej samej przyczyn! wle ,. dz' 6w (np. zagadnienie
kw

l
gadnienie " . ' dziw) miejsca, ktre ma
a -
' . ystemie organow pa '., ln
zajmo
wac
w s. 't ym dalej odpowledzla 0-
W aparacie ":b
oW
"td _ ogromny , kom-
; , kroczema . owe l . .


za. wy .' . ktrych w tym lub mnym
d " od , " .
pleks ' zaga men, t t' t i tresc Jego .
sensie au oryte ym charakter i jego .
. ko w wymku osta eczn
pracy, Ja " ,
P
rzekonania . k' ktrych na
" k' h tych warun ow, '
wSZyst lC . ' t . klasowa na
. . c
n
wysuwa sy uac]a .
pierwsze mieJs,.. " Jawnia. szczeglme wy-
k nanie u
jego . "prze o, h krajach kapitalistycznych.
we
. -
etycznych, ;, .1.. ' " J'Uo ' nauki o stosowamu' ,
pomocnm.u
w
, .. . d lal
dziego i jego naJ .' d t' lub innej specjalneJ Zla -
"oglnych o o e] , ' . ,
(Op. CIt., str. 151). g nia ducha ludzkiego", "ogolne
Wieczne i bezwarunkowe K' S" to. wszystko lItare,
" ." kt ych mOWI om - .. l
o ,o r t6r i ukrywa ordynarna, amora
trUlzmy, pod k ym h glnych
interes6w W tyc prawnej klasowe],
klas po= ostatecznym przez
jakkolWiek jedne l drugle w . e w tym sto-
danego
produkcji i wylIllan:r.
192,
-,.
, ." .. .
\ Stara broriHi-zasad . ' _
negQ . przekonania . swego ,
-
" tecirii'. " .
,za .regularile
wa!unkl jeg{) . to' wa-
runki pierwszY': ......,.
no -
im ono oparte
winny byc i oce-
niane nie z w ' czwarty -
,przekonanie winno byc '.' wynikiem OCeny.
jego i w . ze (F'ojn i c ki).'
Jakkolwiek . warunki .te . wybitnie nie,
'One okieslotIego
-one ' p]:"zekonahla

shle_ pewnej kontroH l w - .
uznaniu .... NiektqtzY .' z ....
prawa
warunek do
nania jeszcze ,. niektre " popra'wki .
'Tak np. H.eIie wprowadza ktrej
nie nie jako . nie ni-
'czym nie ' ani
{conviction sentie), lecz '. ptr-
(conviction '" , -' ', .
Jest to
skrajn'ofici .' swbody "
.. przekonania . i ' .
nia . . reglamentacji 'jak i uznania '
kt6ry nie
". reglamentacji. Nie mozpa ,. nie druga
rysem charakterystycznym faszystowskiego
wymiaru '\ gdzie '_ pd szyldemdem,agoglczriie
"swobody , jak , n8;jbar-:
Teoria ,pow, 13
'
dziej agentw gestapo
'nych w,togi
Fasiystwscy . "praWJJicy" ' ,bronili otwarcie taldegotrybu
procedutalnego,' w. i feru-
.
P,odstawowym . -faszystowskiej polityki karnej"
. i
do likwidacji w
dziedzinie resztek libe'raliztnui.,!humanizlIlu" w
wyrzeczenie. ,liberalno-buriua-
,', jak indywidualizacja winy
i kary, jak a polityczno-etyczne do isto-
ty sp:'rawy' itp. ' "
,'Sz,eregkryrninologw ,nie w krucjacie swojej
,przeciwko wprost, jak
puje: nie posiap.a odwagi uru-
chomienia w razie klasowego wy..c
miaru wynika zdobycia
- na sprawy zgodnie z .
warstwy, kier-owniczej w wypadkach, gdy litera, i prawa
igdyni'e ma jednolitego przekonania prawnego'"
(Patn
Ill
), " .
Innybszystowski niejaki "doktor" "Otker-
pnypotnina 'wPJ:"Ost o liczenia'. z
mi politycznYIlli, takie lub inne orzeczeme w Ja-
: sprawie karnej, n i e z a le od' istoty ,do-.
wOdw., voIega, jego zdanlem na tym,
tych' wszystkich, kt6rzY w z "inte--
.resami .
Otker i faszystowskiego
Sauera, ktry
sprawi:edliwegoorzeczenia przy r<;>zstrzygamu
.
Sauera 'winien sobie za
- -----... '. '"
194
interes interes tj, interes
w sen.sie
Sauer nie o jaki go
w. tym samo ktre na,
"interes w rozumieniufaszyS1;ow-
skim- to ten "nowy ktry hitlerowcY "organizo-
wali" w Europie, szubienice, w Majdan-
kach i i', w wielu innych wiele
ludzi, gra-
blezy irozboJU w wsi
i
, miast i w' krajach.-Nie
Jednak teraz" mwili o tych wyrzutkach
i zawodowycht.nordercach, zlikwidowanych za-
drugiiej wojny aliantw.
na zawsze do powrotu
faszyzmowi a wraz z nim jego "teoriom" prawnym. Obecnie
"teorie" .te nie nikogo, Ale Uczni przedstawiciele
naukowYch prawniczych i
ficznych nie o "interesie
o pra\Wnej "ludowej" itp. jako o miernikach
przekonania Dlatego nie
na to, tak zwana "ludowa prawna"
jest tej samej mierze, w jakiej
zYjne, j.est w jakiej jest bur-
o Lenin "Odrzucamy
moralnosc, z pozaludzkiego, pozaklasowego.
Mwimy, to"QSZustwo, to 'nabieranie i umy-
robotnikw i, w interesie ziemskich
i kapitalist6w"1).
,W kapitalistycznym. panuje psychologia
kapitalistyczna. przepojone' liczne warstwy
tego nawet niektre warstwy
ludu W tym odnosi tb do
osb na w do jej' aparatu
1) Le n in, ros., t. X}'{X, str. 410.
13*
195
-- -- .. .. _-- - --- ----_._---- - --_.-
czego, a w ' konsekwencji i do Jej kadr CzyIp
charakteryzuje psychologia
. "DaWne --' pisa! Lenin - oparte pa
takiej , zasadzie, albo ty innego, albo. inny
-Ciebie, albo ty pracujesz . dla _ albo on pracuje, dla
ciebie, .albo niewolnikw, albo
wolntkiem. I rzecz . ludzie , wyChowani , Yf ,tym
sobie, z mle-
kiem matki przyzwyczajenia, _
ni,ewo.lnikw
J
albo. niewolnik, drolyny
. 'inteligent, - ktry
czy tylko o. to, to; co. jego, a nikt go nie,
o.bchodzi. " \ ' l , "
na danej nie mam wspb
nego z' nikim innym; inny tym
lepiej, bo sprzedam swoje
jako lekarz, jako. nal,lczyciel, pra-
cownik iPIli mnie nie .
. za-
chowam - a nawet,
,do stopnia bourgeois. Komunista nie
takiej psychologH i' takiego . stanowiska"l).
Jest to psychologia znanego nam
neg" w kapitalistycznym. Taka jest
psychologia wychowanego duchu
zasad, opiera i ktre
jego zachowania politycznego
i ' , ' , , '
Nic dziwnego zatem, "przekonani'e i

prawna tych inte-

resy klasowe,
Przekonanie i prawna ,
.- to kategorie tak ' samo klasowe. jak
jest ' ideologia.
1) L' e n i n, wyd. ros., t. XXX, str. 412.
196
:z prawnej
go. "wymiaru duchowe, za pomo-
ktrych' ich "p:r;zekonanie
w poszczeglnej sprawie
'pod pano-
waniem burzu'azji jest i oddzila."
na i -
prawna jest ' vi wyniku
odzwierciedleniem prawnej, wdanym
i przez klas.
w tym o.naw sposb de-
na orgarn6w ' okre-'
w zasadzie i kierunek polityki
tejpruityki ni'e tylko i nie tyle za..:
sady ile decyzje praktyczne,
i kie-
rownictwo tymi instytucjami.
prawnej,
w charakter oglnonarodowy,
mwiona , o swe} ' . pravinej jako o.
prawnej ."ludowej"l). '\
ludowe, prawna
ludu w postaci- znie-
ludu, jego wy-
o praWie i przez
wrogich ' ludowi, przez klasy
ktre ludowi
mu obce, ' ale za to korzystne i dla wyzyskiwaczy.
Prawdziwie prawna Jak i prawdziwie,
swobodne przekonanie
jedynie w' kraju ludowym i swobodnym, w ktrym
sam wymiar jest urzeczywistniany swobodnie
i w interesach ludu i przez sam lud
1} ' Patrz np. A. B o b r is z c 'z e w- Pu s z kin, , Empiriczeskije zakony
diejatieInosti russkowo suda Moskwa 1896, str.' 565.
197
Krajem takim jest ojczyzna nasza, ,Wielki
stycznych Republik, Radzieckich.
W Radzieckirp. jest ludowym wprawdzi;
wym' sensie teg!) wyrazu. W , Radzieckim ustawy
ustawami stworzonymi przez sam lud, ktry swym
jem pod kierownictwem' klasy robotniczej z
na czele. . ""
Ustawy Radzieckiego ustawami ,\
mi, wyraz interesw robotnikw, in-
teligencji, ktrzy prawdziwym ludem radzieckim.
w Radzieckim ma za
ustawy socjaJistyczne, wiel-
kich zasad socjalizmu. '
radzieckiemu powierzono najbardziej odpowiedzial-
ny socJalistycznego , wymiaruspra- '
zgodnie z zasadami socjalizmu, zgOdnie ' z ' ustawa-
mi socjalistycznego.
radziecki ten zaszczytny ,
i nakazy socjalistycznej praw-
nej i socjalistycznej Dlatego praca
radzieckiego systemu jak i prawo radzieckie
duchem socjalizmu, socjalistycznej
prawnej i socjialisty-cznej wielki duch
socjalizmu przenika radzieckie prawo procesowe,
a w prawo o , dowodach, ktremu

. (:.;, .. 0.
;.:.,.--; l",
R o z p
RADZIECKI PRAWO O DwQDACiI',
:: \
<', 18. S6CJALrSTYCZNASwYADQ."
'N.[OSC PRAWNA W RADZlECKlIyI. ' "
prawo procesQwe,' odrZuca " ,
jakichkolwiek podstaw', formalnych: '
Radziecki'e ustawy procesowe, ' i ' to
sowe jak i cywilho-procesQwe, dowodw wy:"
Jak9
w tym ktre
opiera na rozpatrzeniu wszystkich
w ich

1) 23
Radzieckiego , .i republik art:' ) UD KPK ' RSFRR ' i OdJ?o-
wiednie innych ' republik
' jak art. , ba i ,1l9i{pC ", RSFRR'i ,odPQWiednfe
cywilpegoinnych republik
wych zgodnie z stWierdzenie, Przedst3wi<lIle
dowody nie . jak i -samodopuszczente ,
dowodw nalezy w do ktry, nie jest,
wany znamioIl;anU tych <\owodw: , Kodeksy ' po.-
cywilnego jedyny od tej zas8dyw -wy-
padku, gdy prawo przewiduje41a i . stosunkw
(art, ' 128 KPC '
199
.... r., ,
,radzieckiego
odjej lup ,
W sprf,lwle. '-!edynie, ,nie

ci). ,
jest "dowd" tego rodz'ajujest: "
z przekonania
wprawie ,radzieckim. '
, Dlatego tez :, jest twierdzenie,
ry<!h autorw z . dziedziny prawa procesowego,
rzekomo przekonarrla _ . jest obca 'prawu
radzieckiemu i 'nawet sam ten termin jest obcyrprawu ra-
," ,
Mylne jest .'a\ltorw, prawu
radzieckiemu obce' takie jak pojmowanie
we, sp,rawy itd. ,
,.przekonanie w prawie oznacza
ko z przymusu, ktry cha-
system dowo,dw formalnych, . '. '
Takie rozumowanie nie ma J esi ono
albo rez4ltatem niedost'ateczrue stosunku do na-
do' l1istorii pra.wa
a w prawa albo,wyn'ikiem
obcych prawu w rodzaju
i
ten nie ma nicwsp6lnegQ z dQwodw gdyz zawarcie-
peWnych umw zgodnie z w pisemnej . nie-
pozbawia oceny 'Umowy ' Sprawy.
... 5 KPC RSFRR i odpowiednie kodeksw
republik . . wprost
d praw
i wzajemnych stosunkw stronami...", nie ,
tadnyrhl .wymaganlami formamymi w zakresie samej oceny' dQwod6w:
, 1). 57 KPK Rs'FRR f odpowiednie kodeksw
karnego .
. 2) Art.' , 23-' ,;Podstaw' karnego Radzieckiego
1 republik ,' dowody w sprawie-
na' mooy". ich we w t r z n e g'o pr z e a n i a. :."
moje-A, ' W.). .

I I .
A na.
jak . dekret NrI z dn. 24list0l'ada-1917 r ."
. nie W .
noriilpwana przez wydane jui'
cywIlny, karnego f cywilnego, "
,. o tym, ' ze " zasadai ,
ktra' opiera . rui 'rewolucyjnej
nej prawnej,' panuje i w radzieckim -cal:-:
inieppdzielnie odza:raAilll ,Nie
nej .' co do'. .... w
prawodawczych Republiki It.adzieCkiej,
i o . rozstrzyga-
nal na,
' wie . We
wszystkich wYpadkach', W ktrych mwi wtych aktacll , ..
o , .. lub o "socjalistycznej
prawnej", ustawa roa na zasa-
rewolucyjnego, priekona-
nia ' . ,
nre w r. 1'918 o sgcjalistycznym.,
przekonaniu 'naszego gdy . () .
do przebycia io zdradz,ieclclch .. knowanlach wrogw:
ludu i na jeszcze mocne inteligen-
cji, . z racji ktrych robotnicy zwolni1i Kra-
snowa: po oddaniu szabli zamiast go ,
"A teraz . taki ludowy, taki robotni,
czy, ktry by nie rozstrzelivro-
i . . . .
. w' tych . wielkiego wodza rewolucji l
nie w
wrogw przekonania robotni-
kw, i ktrzy w okrutnej . walce , z .
dla siebie prawo do . do do

i) L,e wyd. ros., t. XXIII, str. 124. .
Pierwsze ustawy radzieckie
do walki z,
lucii i ludu tam" gdzie da.wne bez ktrych 'rewlucja
w pierwszych
swych krokach, niedostateczne lub do tego
celu.
Dekrety radzieckiej- i oparcie
w lub w naj-
trudniejszej sprawie wykorzystania danych ustaw w z8,$toso ..
waniu do' nowym, i
.. w tym sensie przepisy dekretw
Nr 1 1 Nr2 ,oraz innych aktw prawoda'!czych
z pierwszych pierwszego roku Rewolucji
kowej,. rewolucyjnym' nakierowani'e
VI' ich orzeczeniach ustawami obalonych
przepis tak:ie. w dekrecie
Nr 2 z dn. 7 marc!lJ(22 lutego) 1918 r., uchwalonym przez Rar-
Komisarzy Ludowych i Wszechrosyjski Centr. 'Kom. Wy-
konawczy z' poprawkami Lenina. W czwartej tego, de-
,kretu (art. 8), i
I wskazwka,
we winno, na podstaiWie przepisw ustaw
z r. 1864 w ,tych granicach,'w jakiCh przepisy te nie
dekretami radzieckimi' i nie sprzeczne " ... z e
klas p ra' c uj c y c h
(o b a l a c y c 4 w y zy s k i w li c z y)", przy czym "w tym
1) Dekret o Nr 1 w 5:
w sprawach' w imieniu Republiki Rosyjskiej, i w swych
orzeczeniach i wyrokach ustawami obalonych o tyle, o 'ile
nie one uchylone przez i nie sprzeczne z rewolu-
cyjnym sumieniem, i (dekret z dn.
24 listopada 1917 r., Zbir Praw i Rozp. z r.1917, Ni' 4, poz. 50).
() ,;rewolucyjnej prawnej", '
Lud. z dn. 23 r. ,,0 organizacji
i miejscowych (Zb. Praw i Rozp. RSFRR
z.r. 1915, Nr ,93, poz. 597).
1
202
ostatnim. przypadku w orzeczeniach motywy
od . ustaw u h Y l e n i a
prz.ez przepisw prawnych
y c h l u b b u r u a z y j n y,c
W art. 36 'dekretu c;ytamy:"W sprawach cywilnych i kar';
nych dotychczas ustawamicy-
wilnYnrl i . karnymi j1edynie w tych granicaeh, w jakich nie zo-
one' uchylpne dekretami Centralnego Komitetu Wyko'-
nawczego i Rady Ludowych nie sprzeczne
z prarwn(}"2).
O prawnej dekret
o ludowym RSFRR z dn. 30 listopada' 1918 r.f ktry
wprost kierowanie.
w razie braku. lub ustaw radzieckich.
w orzeczeniach na ustawy oba .. '
lnych i wszelkie dowody . dekret
z dn. 30 listopada 1918 r. za orzecz-
w sprawach osobiste przekonanie i socjali-

W ten sposb przekonanie oparte
na socjalistycznej prawnej, jest w pierwszym
roku rewolucji proletariackiej ktra.
kierunek radzieckiej' polityki podstawy: i wa-_
runki stosowartia i luk w ustawach' ra.;.
dzieckich. .
akt prawodawczy z tego okresu nie ujaw-
nia tego W literaturze prawniczej moina
VI traktowaniu tego zagadnie-
nia. Tak np. (w r. 1922), ,',rewolucyj-
na prawna proklamowana przez . .. '
1) L e n i n, Poprawki do projektu. dekretu o
Sbornik XXI, str. 217.
2) Zb. Praw i Rozp. RSFRR z r. 1918: Nr 26, poz. -i20. .
3) P. art., 22;' 23 i24 dekretu, Zb. Pra;' i 'Rozp.' RSFRR '
z r. UUa,.Nr S5, poz. 889.
w r. 1917 tej
wej, obecni'e w te lInie mwillimj .
jeszcze wwczas: klasowa prawfia", lInie' mieli";
jeszcze wwczas tego "ta prawna
pozostaje;' niestety, jeszcze zbyt u' ko-
munistw". . .
te do takiego stopnja, Stucz""
ka, Reisner, i niektrzy inni "uczeni'", ktrzy podawali za
,;marksistw", uznawali same prawo radzieckie za re-'
prawa Jeszcze w r. 1931 po!.
sobie na. twierdzenie, " ... pod
lub 'w znacznej mierze ta
sama prawna, nie jeszcze
innej prawnej ani "w naturze", ani "w wyobra-
Samo prawnej
je Stu czka jako nam obce, rzekomo
od profesora
" ... wczesne marksistowskie pojmowanie prawa nie
poza tzw. prawniczy prof. Mengera lub socjal-.
demokraty Rennera"2).
Jest to wypaczenie prawa radzieckiego, ktre by-
so<!jalistyczneod zarania swych dziejw.
Stuczki potem i zwo..,
lennikw Vi osobie szkodnikw Paszukanfsa i Kry lenki,
ktr:t;y wyspecjalizowaH w socjalistycznego:
raktem prawa radzieckiego').
Szereg "marksistowskich" profesorw na Reisnera;
oszczerczymi
charakteru prawa radzieckiego; rzecz
jasna, istnienie,u nas socjlalistyczne3. prawnej.
1) S t U c z k a, \ Rewoli\l{!jonhaja roI' sowiestkowo prawa, Moskwa
1931, str. .
2) Op. cit., sU:., 13.
3) P. moje prace przeciw szkodnictwu w dziedzinie prawa: pra-
frontie", "SudoustI'ojstwo w SSSR" i in.
20.4
Reisner prawo w . ogle -jako "rumoWisko ideolo-
gicznych resztek r?;nych klas", jako po;'/
podstawie i prawnych
niejszycn klas
z tycn mylnych, szkodli-
wych, antymarksistowskich i
prof. Reisner do wniosku, ze prawo radzieckie jest
"prawem kompromisu", jest prawem i pacyfika-
cji: stosunkw". Prof. Reisrier takda,leko, przedsta-,
prawo. radzieckie jako prawo, w ktrego
"na podstawach .zespolenia" prawo. i-na -pOdsta-
wa,ch "tolerancji i kompromisu" prawo Traktu-'
prawo radzieckie J,akop or z d k prawny ozo-
n y, W: ktrego .so c Ja l F
stycznego, prawa klasy robo.tniczej i je'j
klasowe p"Tawo proletariackie",."klasowe pra-
w o w c i s k i e, w' kodeksie agrarnym.
i' jego kolektywnej" i wreszcie lIP r a-.
vi o klasowe bur a z j i z jei kodeksem cywilnym
,w ramach obrotu prof. Reisner w tym
fakcie dowd ideologicznego,
wsposh prawo radzieckie jako prawo
ne indywidualistycznel). .
do przedstawienia prawa radziecltiego _ jako kon-
prawa po prostu jakQ jego foI'IIly
wojowej" jest podstawowym motyw.em tego, Co pisalI wszyscy
radzieckiej, ktrzy '
radzieckie i zaufanie i. respekt dla prawa
radzieckiego. te od 'samego .
skazane na i fia-
skiem, o czym w sposb najbardziej oczywisty samo
ubstwo tych "teorii",
1) P.R e i s n e r, Prawo. Nasze prawo, prawo, obszczeje
prawo, 1925, str. 244.
205
,.:,
Tylko beznadziejni nieucy lub jawni wrogowie socjalizmu
mogli w swej pisaninie do konkluzji, jak,
gdyby nie widzieli 'W ustawodawstwie radzieckim nowych :za-'
sad ......., zasad socjalizmu, w dekrecie, w kaz-
dym radzieckich organw prawodawczych od
pierwszych dni rewolucji proleta,riackiej. '
Nie ma specjalnej potrzeby zatrzymywania nad szczeg-
pospolitych zagadnienia istoty pl:a-
wa radzieckiego , przez Reisnera:, i ich
Socjalistyczny charakter prawa . radzieckiego jest
nie widoczny z pierwszych dekretw radzieckiej,
do wyzyskiwaczy i do zapewnie;-
nianajkorzystniejszych warunkw sprawie budownictWa so--
ejalistycznego. Prawo radzieckie jako prawo ' nie ',
w w pierwszym okresie istnienhi ra-
dzieckiego. Dopiero " 'Socjali- ,
stycznej, ustroju radzieckiego.
wszystkie warunki do rozwoju
prawa 'radzieckiego jako prawa socjalistycznego . . Ale w pierw-
szef fazie rozwoju radzieckiego, w
i latach organizowania ustroju radzieckiego, powsta-
nia radzieckiego ono i socjalistycz-
; nym; ono nim zarwno z uwagi na cele, ktrym
i interesy, do obrony ktrych jak i w
mieswojeji m,etodzie realizacji. i w tych czasach
ono wyrazem' 'klasy robotniczej, woli , mas
ono, jak reprezentuje i ' dotych.:
' czas, norm praWnych, ustanowi{mych prze?
stwo ludu ludu
, ' proletariatu. na mocy tego prawo
9d prawem z natury swej scjalistycznym, . "
tycznym z ' proletariatu.
prawa radzieckiego, i dekretw
dzieckich w sposb trafny Lenin w
kule ,,0 podatku w
"Robotnicy w swych w
206

" , ;- j.:
m c, p r: a wn i\
ca, tj. riiewydania ' ani ' . na 'cele Ta
prawna, swe oparcie w faktycznym (
vi e.ntems().cja-
li z mu. drobnych kapitalistw pry-
, watnych . wieloma drogami ' s y, tu a. c j '- pr a w
przemyca wykonywanie ' dekretw Ta':
dzieckich"l). : moje - . A. W.):
Dekrety to ,woli klasy
robotniczej, wyraz - ,' ptawnej" .opartej na faktycz-
nym ,w robotnikw
i
,
wych to''-- element socjalizmu. Walka
przeciWko socjalizmowi ujawnia wf6rmie ,
liWiania wykonywania . dekretw", radzieckich,
przeciwko spekulacji, przeciwko
cieli i kapitalistw. . '
' "Dyktatura proletariafu :- Lenin
przez proletariat". z po-
tego ' kierOiWnictwa. '
Prawo w dyktatury proletariatu jest
go kierownictwa politycznego. i ,tej metody
zadania, 'ktre proletariat przed w
cesie ,urzeczywistniania swego ' kierownictwa. Charakterystycz-
nymi dla nowego prawa nie, rysy szczeg6lne, ktre - co
jest - w 'prawie
radzieckim z dawnego prawa, ,prawa Charakte-,
rystyczne te rysy' nowego. prawa radzieckiego.
kierunku polityki
ktre je zmiany stosunkw
' ku socjalizmowi.
PrzYldad. l e g a l i z u jle co stano-
wi skutek panowania w kapitali ..
stycznym. prywatnej .. produkcji.
1) L e n i n, wybrane, wyd. polski e, t. 'II, Moskwa 1948, str. 829.
207

, . liiyzyskiwaczY'
Civil. wydanie . w
C.rp.usu. Jur.is romani, . . ' :' ' . .. t .'
l ' . t k .jak usuwa.prywa
Proletariat u s .u w a speku . a k ''-ln R. SFR. R
" . ".' , od k" kode s CyWl y


uh CJI, . blik oparte na. za-
, kodeksy cywIlne mnyc repu . .. ., " . . .
, 1. d ch ' konstytucji '- radzieckiej,
a' nI . 'e. na prywatne).
't '1' " st to spe-
, . W "1 handl .11 J'esi to .kapitali.zm, kapl a Izm Je ' . "
" o nos ' . ' , , . - PI-
k l
, . zamykanie oczu na to jest rze. sm. lesz. .
uacJa - . " , ? Czy uzna.-
sze Lenin i powiada ' dalej: '"A jak .
mv za . Nie"l), . . " ,
- " d' , '.' ustawo spekulacji " .. ,przez uz. name za
l Lenm a reWIZJI . " t nk
faktyczne z
.. ' dnie') wszelkiej. k rad z le z y 1 .. . " .
do poprze J ... h l . ' .' s i lub po-
i wszelkiego u c y an l a, . . ' . ' . . t l i a s t w (F
jawnego lub , k o n r . p .' ,
wej. nadzoru, ewi.dencJl )'" " _
To ' ostawienie I zagadnieniaspekulacJ\ przez
, ,P dnicz '
:a$a . ]'!owaniem tego; czym ,jest co
l burzuazy]nym po . ' . ' ,' est wolne
jest' legalne, a' co nielega\ne, co rPodlega karze I co J
()d kary. , ' . " , t t rawa
d
t ' spekulacji wyra,za Jaskrawo IS o P .
u,s awy 0- '. 'alist czne o, ktre zmierza do
. radzieckiego Jako snk
C
! .d
Y
socjalizmu, ktre
skieroWal}ia rozWOJu stosu . ow o .' .' ,
ten rozy.rj, karczuj,e terep, , aWa
T
. ' Stalin dal roh ,
, . " . ' SKu _ w
w opartym na , wyzy ,, '.
niewolnikw, ,w ,ze, s
" l' . .' . lnikw ' na zabijanIe w . p ' . p. .
Cle om mewo " . . . ... . rawo" obsUlrmkom
w ..
, . ,
wyd. ros" t. XXVI,str. 344.
2) Op. -cit. , ' \
208
kapitalistw, w ktrym ... na skazywanie pra-
na bezrobocie i na i na
Towarzysz Stalin co oznacza to "prawo", jaka
jest rola"prawa" pod panowaniem wyzyskiwaczy, w
kach
"Rola prawa pod panowaniem ludu w warun-
kach socjalistycznych, je&t zasadniczo odmienna. Rola ta pole-
ga na ochronie interesw ludu na och-
ronie ich praw' i osobistych, na walce z wyzyski-
waczami, na walce o umocnienie ustroju nowego, socjalistycz-
nego, na ' jego rozwoju i prosperowania, . jego
niejszego do komunizmu.
Taka jest rola prawa radzieckiego, a ' w konsek;wencji ta-
kie jest samn pra;wo'radzieckie, Tylko nieucy i wrogowie mo-
gli nie. tych nowych zalet prawa radzieckiego - je-
go zalet socjalistycznych, pod-
do przeprowadzania analogii, prawem 'radzie-
nawet w zaraniu jego rozwoju, a bur-
Jako prawo socj'alistyczne, prawo radzieckie
sprawie. umocnienia socjalistycznych stosunkw
nych, Takim jest w zadanie radzieckiego prawa
czyli konstytucyjnego, zadanie ustaw zasaqni-"
-czy ch . radzieckiego: jego konstytucji.
Prawo socjalistyczne sankcjonuje, umacnia w eko-
nomice i w uwarunkowanym przez systemie
stosunkw i politycznych panowanie zasad socjali-
zmu: produkcji, zniesienia wyzy-
sku, realizacji prawa do pracy, do odpoczyn-
ku itd,
Ale prawo socjalistycZne jest prawm, 'tj, regulatorein sto-
sunkw i w konsekwencji ekonomicznych, spo-
'Sobem ewidencji i kontroli produkcji i sposobem pod-
lud.zii klas warunkom, ustanowionym przez
1) S t a l i n, leninizmu, polskie, Warszawa 1947,.
str. 384.
Teoria dow, !(
l ,
w danym korzystnym i
nym dla tej klasy. W 'charakterze'regula.tora spo-
prawo soejalistyczne funkcje zblIzone .do
ale tylko ' gdyz z Istoty
swej , zadania, kierunek i do ce-
lu zasadniczo odmienne od zadan, 1 prawa
burZuazyjriego. W szkicu "Kolejne
d:iieckiej", z mienszewikamI I esera.mI,
maskowali swe poczynania o memoznOSCl
pogodzenia ;,dyktatorskiej jednostki z
ani z radzieckim typem ani wresZCIe z ko-
w administracji", Lenin
podstawowych za,sad l tej roli.
jaka przypada ustawom radzieckim, praw,:! radZIeckIemu w za-
kresie jej' organizacji i administracji.
to czasy, gdy Republika Radziecka
opr mienszewikw ' i eserw, ktrzy usadowili w szczegol-
w i , gdzieniegdzie w
kolejowego, przeciwko socjalistycznym
kw. Walka o takie dekrety, Jak dekret o
(z dn. 11 1918 r.): dek.ret. o
-lizacji administracji, ochronie kolei i Ich
przewozowych (z dn. 26 marea 1918 r.) 1
zwalczane przez wszystkie elementy drobnoburzuazYJne, anar- ,
chistyczne, mienszewicko-eserowskie, drobnobur-
. . ' ..
tych panow Lerun
demokratyczna zasada organizacji oznacza, w
mie " ... przedstawiciel. mas!, oby-
watel...", jak Lenin, ma prawo , 1 moznosc
" .. w debatach nad ustawami panstwa.
w wyborze swych przedstawicieli, wreszcie we
niu ustaw w Ale z tego .me
wynika - Lenin . - na]mrue]'Szy
1) L e n i n, wyd, ros., t . XXII, str. 420.
210
chaos lV-
b
najmmejszy do tego, kto
w poszczeglnym wypadku p on o s i od p o w i e-
d z i a l n z a ok r e lon e fu n k c j e w y k o n a w-
c z e, za , wprowadzenie w . z a r z d z e
k i e r o w n i ct w o . procesem wsplnej pracy
Wdanym okresie czasu"l). moje _ A. W.).
W kwestii wysuwania ' kiero)Vnikw i kontroli ich
do ich usuwania prawa mas winny
zagwarantowane. Ale to nie wyklucza i konieczno-
wprowadzenia " ... najsurowszego
z woli kierownika". Bez tego - Lenin _
nie do jest funkcjonowanie gospodarstwa narodo-
wego "- ani kolei transportu, maszyn. Do pra-
ich fUnkCjonowania konieczna jest j e d n
W o l l, ktra " ... w jeden organ gospo-
darczy, z mechanizmu, zegarowego".
Rola ustawy radzieckiej polega na zapewnieniu wy-
konania tego zadania: wprowadzenia po-
dyscypliny pracy i' dyscypliny
za funkcjonowanie poszczegl-
nych organizmu. gospodarczego i organizmu tego jako
zl)l ' wykonywanie osb kierow-
nictwo jednoosobowo. .
na w tym kierunku - od
wiecowania do funkcjonowania' przed-
maszynowego, ktry w owym czasie,
Lenin "Zadanie radzieckiej polega na
na siebie roli interpretatora ktry teraz
i l e g a l i z a t o r a jego mo-
je - A. W.).
Ta Lenina jest niezwykle dla zrozu-
mienia natury radzieckiej i prawa radZieckie-
go jako kategorii , SOCjalistycznych. Wykazano tutaj ro-
1) L e n i n, wyd. ros., t. XXII, str. 420.
3) Op, cit., str. 421.
, I
211
prawa radzieckiego jako niezmiernie w za-
kresie organizacji nowych stosunkw
Prawo socjalistyczne - to wyraz woli ludu
skierowanej do umocnienia i dalszego rozwoJu . spo-
socjalistycznego, do urzeczywistnienia zadania przej-
od socjalizmu do komunizmu i budowy komunizmu. Prawo
radzieckie takim od pierwszych dni swego
jest takim i teraz- prawem socjalistycznym
i w swej formie, i w swej istocie. tutaj, w socjali-
stycznej istocie prawa radzieckiego znajduje radziecki ' po-
oparcie w najtrudniejszej sprawie urzeczywistnienia re-
wolucyjnego, socjalistycznego wymiaru
Materialne i procesowe prawo karne radzieckie jest, jak
i wszystkie inne dziedziny prawa radzieckiego, socjalistyczne
zarwno ze swej natury, jak i z uwagi na swe zadania, jak
wreszcie ze na metody stosowania . go.
Kategorie radzieckiego prawa karnego materialnego i pro-
cesowego przez te same zasady, ktre
kategorie prawa radzieckiego. Tu zasady
socjalistycznej prawnej, przez chara-
kter radzieckiego ustroju panowanie dyktatury
proletariatu i demokratyzmu socjalistycznego.
zasady socjalizmu, u pod-
radzieckiego.
Socjalistyczna prawna odgrywa z kolei
w przekonania
dziowskiego w tej lub innej konkretnej sprawie
Ustalenie prawdy materialnej, jedno z podsta-
woWY,ch radzieckiego procesu stanowi wy-
nik skcnnplikowanej psychicznej i
u szczytu' ktrej znajduje
dziego codo w danej spra-
wie decyzji, tj. tzw. przeko-
nania
Ten proces- przekonania
. odbywa na podstawie postrz
7
gania przez fa-
212
ktw (dowodw), ktre przed i ich oceny
przez ten chodzio tych faktw (dowodw), za-
ona w stopniu jak tym wspo-
mimHP), od takich zasad kierowniczych, jak w danym
prawna z jednej a
naUkowo-metodologicznego przygotowania, czyli kwalifikacji
- z drugiej. '
przekonanie jest zawsze
organicznie Z jego na z jego
w danym "
W . . towaru, wyzyskiwaczy, han-
dlarzy i potem - prze-
konanie czerpie swe soki gleby
nej prawnej, ktra patrzy na . zjawiska i
ludzkie oraz na ludzi samych z punktu widzenia interesw
prywatnej, wyzysku.
, W socjalistycznym przekonanie
sokami gleby socjalistycznej, zasadami
socjalistycznego stosunku do do otoczenia, do
wobec je na
ktry patrzy na zjawiska i ludzi, i na sa-
mych ludzi z punldu widzenia interesw socjalistycz-
nego i budownictwa SOCjalistycznego. . .
Dlatego w socjalistycznym
domy oby",,:atel zapatruje np. na jako na
tue 'tylko dlatego, kwalifikuje na-
sza ustawa, ale 'swym osobistym, swe'-
mu. przekonaniu, tj. swej socjalistyczn,ej
Kazdy lub i np.
? i:wymiarze kary, o pozbawieniu praw
ltd., Wlll1en i ' kieruje wymaganiami ustawy
nie samowolnych od tych wy_
.. Ale i tutaj odgrywa praw-
na ocena, stosunek do danego
1) P. 15 i 17 .
213
jego oglny i prawny na ktry podpowiada
dziemu pojmowanie i jego
politycznego i ekonomicznego znaczenia', ktry
dziemu w ferowaniu wyroku i nawet w wyborze kary. Nale-
szczeglnie n,a uwadze w tych
przypadkach, gdy sarna ustawa pozostawia
w wyborze kar, do
dolnej, grnej granicy kary ("nie "nie ponad"
lub W socjalistycznym
nia w swobodne i
nie przekonania zgodnie z rze-
czywistymi faktami. z rzeczywistymi stosUnkami, zgodnie
z wymaganiami socjalistycznej prawdy i
ternu, wymagania te jedynie
oglnego na
wynika jasno rola i' przeko-
nania i socjalistycznej prawnej jako
szych czynnikw dowodowego.
Postrzegane przez fakty przez pryzmat
ideologii na ktrego jest
prawna.
W. prawnej i na gruncie tej
prawnej odbywa wybitnie skomplikowa-
ny proces oceny znaczenia dowodw; proces, w ktrym
tuje przekonanie na podstawie ca-
sprawy.
W ten sposb socjalistyczna prawna i
ne przekonanie zasadami proceso-
wymi. znaczenie praktyczne w radzieckim
prawi'e dowodowym. Znaczenie to Pozostaje w nie
z zadaniem ustalania faktw np. rzymskiej
siedmiu elementwl), lecz z zadaniem o c e n y tych faktw,
1) ta do czynu "quis, quid,
ubi, quibus auxilis, cur, quo modo, quando?" (kto, co, gdzie; za
jakich (jakim sposobem), dlaczego, jak, kiedy).
214
tam gdziernowa o stronie sprawy,
o danego czynu, o dopuszczal-
lub tego czynu z .punktu widrlenia in-
teresw budownictwa socjalistycznego,
. itd.
przekonanie wynIkiem
pracy w zakresie rozpoznania sprawy', punktem
szczytowym tej pracy, orzeczenia
przekonanie ,na pod-
stawie rozpatrzonych przez .faktw ktre
sprawdza i ,sam na sam z sumieniem.
VI tym procesie przekonania
ktrego chroniona, chroniona przez usta-
przed i . z
dochodzi do wniosku o tym, co jest, a co me jest praw-
na faktach, ustalonych na
wym. Dlatego pierwszym warunkiem wydanego
przez orzeczenia jest tego 'orzeczE7nia z fak-
tycznymi spra:wy1).
dowodw w przekonania
' skiego jest Dowody, jak to trafnie odno-
do ich znaczenia na .ktrej
1) W teorii prawa procesowego, jak (str. 92),
przekonanie jako ten przy
ktrym powstaje decyzja (p. W a d l m i r o w, Uczenje ob
dokazatielstwacb., Petersburg 1910), tego, dane
fakty zgodne z (p.-8 u c z e w s k i, Uczebnik russkowo ugo-
processa, cz. II, Sudoproizwodstwo, 1892; B o n n i e 'r,
theorique et pratiqj.le ' des en droit civil et en droit criminel,
1843 - istnieje wyd. przejrzane przez Larmiude,
1888; Z y r i a j e w, Tieorja Dorpat ,1855; Gl a s e r, op. cit.).
prawna, tj. w danym, ideologia,
system na w dziedzinie normowa-
nych przez prawo jest jednym z tych warun-
kw tego "zdecydowania", ktre stosunek
lub do tego lub mnego faktu. . .,
215
spoczywa przekonanie . . . To znaczenie dowodw
i . te wymagania, ktre stawia .im ustawa zarwno pod
ich wyboru, jak i ' pod . sposobw korzy-
stania z nich.
zadaniem prawa staje te-
'dy opracowanie i ustalenie zasad maksymal-
tak nieskazitel-
sposobu doboru dowodw,
i dowodw, i bez-
orzeczenia Wobec tej pra-
w() zwraca na przy
zbieraniu dowodw, na sposoby sprawdzania dowodw, na
ustalenie ich pomoc w tej sprawie oka-
zuje procesowi nauka (kryminalistyka, medycyna
psychologia' i in.), w nauka
prawa
Pomoc, ktrej nauka udziela procesowi jest rze-
oll?rzymia. sprowadzanie
zadania procesu do sztuki stosowania zabie-
gw naukowych przy badaniu dowodw co
w sposb nieunikniony sam przewd do . sze-
regu operacji technicznych, mechanicznych,
nych, chemicznych itp.
Przekonanie nie Jest postrzeganiem
wynikw tych operacji. Nie jest ono analogiczne np. do
przekonania matematycznego, ktre od te-
go, jakich operacji dokonywamy nad mate-
matycznymi (liczbami, itp.). Jest ono wynikiem dzia-
nie tylko rozurrtowej, jak w logice formalnej
cej sylogizmami lub jak w matematyce liczba-
mi', albo jak w dowolnej innej nauce do istoty zja-
wisk \ ludzkiej, lecz wynikiem
1) P. S ue z e w s k i, Uezebnik russkowo ugolownowo processa, cz. II
1892, ' str. 139. .
wszystkich i moralnych
lego jego charakteru. Przekonanie - . to nie tyI- .
ko wiedza o faktach, lecz j stwierdzenie istnie-O
n i a nie tylko wiedza o tym, jak i wskutek czego
dane zdarzenie lecz i oce-
ny znaczenia tego zdarzenia, tzn. dokonanej zgodnie .z prawi-'
rDzumianymi Ozna-
cza to, pojmowania ' i poznawania okoliczno-
sprawy, ktre u takie lub inne przekcr
nanie, nie z 'jego idei,
jego na jego politycznej
i prawnej.
sprawy, ocenia-
'Powoda lub z pew- '
szUka oparcia w swoich . zasadach moralnych, politycz-
nych, ideologicznych, w swoim pojmowaniu pod-"
stawowych swyCh na na stosunki
mi, na cele i zadania swej egzystencji.
filoz<?ficznych, politycznych, prawnych
odgrywa wybitnie w jego stosunkach dO:
w postrzeganiu i ocenie tych lub innych fak-
tw. przekonanie i prawna
jak i czlowieka, ze co:
pierwsze jest w pewnym sensie uwamnkowane przez
drugie, tu taki stosunek, j'ak stosunek do ca-

I
Przekonanie o wymierzonej
kary jak i sama w danych faktycz-
nYGh kara jest konieczna, pozostaje w
ze z jego na zada-
nia wymiaru na znaczenie danego
stwa, na metody walki z
pra-vvna koryguje' stosowanie ustawy, '
ktra zawsz'e z mocy swych cech formalnych oonsi
217
do zjawisk abstrakcyjnie, niejako algebraicznie;
to da w praktyce I'
Taka jest rola prawnej',
taki jest stosunek socjalistycznej prawnej do
przekonania
Socjahstyczna prawna zapewnia ra-
dzieckiemu elastyczniejszego, swobodniejszego;
niejszegc> zarwno w skomplikowanych
co do charakteru sprawy cywilnej lub jak
i w wyborze w konkretnym wypadku
orzeczenia zgodnego z ustawami
W pewnych warunkach socjalistyczna prawna
okazuje do zda-
rzenia i do ustawy, poznania tego, jak w danych
konkretnycp. warunkach orzec w sprawie,
ona zgodnie zarwno z jak i z sumie-
. niem socjalistycznym, co winno traktowane jako samo
i co nie i nie powinno w kolizji jedno z drugim. Sa-
mo pojmowanie tego, czym jest i sprawiedli.,.
we orzeczenie, znajduje ostatecznie swe w
prawnej w socjalistycznym -
w socjalistycznej prawnej budownicze-
go socjalistycznego
2
).
1) ciekawe zagadnienia "ludowej
prawnej<' karty. pracy A. Bobriszczewa-Puszkina "Empiriczeskije zakony
diejatielnosti russkowo suda (1896, str. 564-582), w ktrej
przytoczono fakty Q tym, jak w "formalna
miara ustawy" przez przypadku",
tj. przez orzeczenia przez panu-
w wczesnym
2) W z tym, co powiedziano w
art. 413 KPK RSFRR, ktry, mwi . o wyroku rtiespra-
wiedliwym, w praktyce realizowany jedynie na podstawie
socjalistycznej prawnej, ktra daje
samego tego, co jest sprawiedliwe i co niesprawiedliwe.
218
Socjalistyczna prawna reprezentuje ogl-
nego socjalistycznego na ktrego' fundamental-
stanowi materializm historyczny i dialektyczny.
Dlatego socjalistyczna prawna korzyita
z metody marksistowskiego materializmu filozoficznego jako
podstawowej metody oceny zjawisk, faktw, ktre
lub
metoda. marksistowsklego materializmu filozoficz-
nego otwiera do poznania rzeczy, zjawisk i stosunkw
w tej ich postaci, jakimi one, w
mowania ,i rozstrzygania ktre nagminnie kom-
w wysokim stopniu zdarzeuia rozpatrywane przez
zapewnia w stopniu maksymalnym
wych, tj. zapewnia ustalanie prawdy materialnej.
Marksistowsko-leninowska metoda dialektyczna
l
) u po-
i s o c j a l i s t Y c z n e j w i a d o m o c i p r a W-'
n e j jako oglnego systemu prawnych, filozoficz-
nych i politycznych, i w e w n t r z n e g o p r z e k o n a-
n i a jako sposobu rozstrzygania szczeglnych, konkretnych

Stosowanie dialektyki marksistowsko-leninowskiej nie tyl-
ko gwarantuje lub co najmniej dopomaga do oko-
ktre jak gdyby utkane ze ale uczy
rozumienia tego, zjawiska jak
i zbrodnie}, uwarunkowane cha-
rakterem i cechami szczeglnymi stosunkw
w danym nie po prostu przypadku".
Marksistowsko-leninowska dialektyka dopomaga do wykrywa-'
nia i wzajemnego zjawisk
i ludzi, uczy rozumienia
w praw rozwoju. Walka. klasowa
na gruncie konfliktw wyzyskiwaczy i klasami
wyq;yskiwanych, na skutek rewolucji socjalistycz-
nej i organizacji socjalistycznego; nie tylko nie
1) P. 20.
219
znika i nie wygasa, lecz w pewnego czasu rozpala
z jeszcze, coraz to nowe kno-
wania resztek rozgromionych klas ':Vyzyskiwaczy.
I Na gruncie walki ' klas i jeszcze ka-
pitalizmu w ekonomice i ludzkiej P,r.ze-
Socjalistycznego ,
ustroju. , ,
Zadanie wymiaru polega na tym, by
dzia w poszczeglnym konkretnym wypadku
d a n e g o z przyczy-
nami, ktre je znamiona szczeglne d a n e-,
g o . wypadku ustaw radzieckich,
we powoda lub pozwanegD,
tych z punktu widzenia nie tylko
formalnych ustawy, i z punktu widzenia
sw sprawY budownictwa' sprawy walkI
o socjalizm, jak by orzec o
o wymierzonej muka-
ry. tego zadania jest nie iriaczej, jak na
podstawie prawnej.
Formalne wymagania ustawy w niektrych przypad-
kach w z wymaganiami z
mi interesami i jednostki. lub
takich jest jednym z
warunkw ur1:eczywistnienia wymiaru . sprawie-
takich jest zna-
mieniem takiego "wymiaru ktry nie wymie-
rza wymiaru w
Socjalistyczna prawna odgrywa ro-
w sprawie ewentmilnych
ustawy i wymaganiami podnosi ona i
do socjalno-politycznych zasad walki jego.
klasy, jego pozwala ona na
do oceny rozpatrywanego z punktu widze-
nia zasad materializmu i na prawi-
odpowiedzi na p,ytania z iegozasadniczego punktu
220

widzenia, CCl' gdyby, z
jedynie kategorii formalno-Iogicznych . .
Radzieckie ,prawo dowodowe ma zatem do czynienia, w od-
od prawa dowodowego eksploatatorskich, nie
tylko z kategoriami . prawnymi i przez . te ka'::
tegorie. Ma ono do czYnienia z systemem idei,
przekonan, innymi - z filozoficznym
na w socjalistycznym, panu- '
w konsekwencji i w ludzi, a co
najmniej' ludzi w tym ktrymi
i nie nie i 'piastu-
ni idei i zasad najbardziej wymiaru sprawiedli-
- sQocjalistycznego wymiaru platego
radziecka teoria dowodw jest zbudowana jaki:>
teoria, ktrej punktem jest zasada socjalistycznej '
prawnej. Tutaj i pra'wdzi-
swj klucz do wykrycia wielu tajemnic ukry-
tych w , spraw w charakterw ludzkich,
w skomplikowanej psychologii i
Radz-iecki wymiar jest wymiarem sprawie-
zgodnie z zasada-
mi socjalizmu, zgodnie z zasada.mi socjalistycznej
prawnej i socjalistycznegO' przekonania Oto dlaczego
bardzo niektrych
"uczonych", do ,wyrzucenia zasady
prze:konania z radzieckiego systemu
nia i systemu radzieckiegO' prawa dowodowego.
Krucjata przeciwko zasadzie przekonania
pod krytyki teorii
nie i nie powinna nikogo
w
charakter,zasady tzw. "swobodnej"
'oceny dowodw na podstawie "przekonania"
dziw w nie . i nie
wody z wanny razem z dzieckiem. Nie ne-
tej zasady, tym bardziej tylko w warunkach socja-
221
'"
lizmu rozwija ona w rzeczywistym
prawdziwego wymiaru wymiaru sprawied:li-
w rzeczywistym sensie tego ' s o c j a l i s t y c z-
e g o w y m i a u s p r a w i ed li w c i. rozwj
prawa radzieckiego dowodzi, zasadami ra-
dzieckiego prawa' dowodowego socjalistyczna
prawna i socjalistyczne przekoD<lnie te
Wielkie zasady socjalistycznego wymiaru :za- o
radzieckiemu jego .
jego i ro-
zum ustawie radzieckiej, i rozum ludu .
radzieckiego. .
Rozwj prawa radzieckiego, a rozkwit jego wiel-
kich zasad, ktrego najbardziej wyrazistym
zasady Konstytucji Stalinowskiej i wydane pod
nim i na jej podstawie prawo o ustroju
w republikach i autonomicznych (z dn.
16 sierpnia 1938 r.) z i
panowanie wyszczeglnionych zasad w radzieckim pra-
wie Tym jaskrawszym i niebezpieczniejszym wy-
paczeniem jest negacja tych zasad. Negacji takiej nie podobna
inaczej, jak wrogich marksi-
zmowi-leninizmowi.
19. NEGACJA ZASADY PRZEKONANIA
I POZYTYWNA PRAWA
.
POZYTYWISTO W W SWIETLE MARKSIZMU-LENINIZMU.
Spotykana w radzieckiej literaturze prawa procesoweg0
1
)
u niektrych uczonych negacja zasady przeko-
nania jako rzekomo prawu radzie., ,
1) P. np. G r o d z i n s k i, o dokazatielstwach i jego ewo-
liucja, Charkw 1925, jak referat tego* autora w sekcji-
Instytutu Polityki Kryminalnej w Moskwie (1936), W referacie tym prof.
222
ckiemu lub pomrueJszanie JeJ znaczenia przewazrue
tak zwanej pozytywnej prawa kar-
nego, . ktra ogniwem
i te
i W oparciu o w
stulecia na najbardziej
nego prawa karnego od tego, w istocie swej
wszystkie te jedynie w sposb najbardziej konsekwent-
ny interesy przed-
stawicielem pozytywnej Ferri (1856-1929Y).
W teorii swej Ferri z oglnych zasad'
antropologicznej, z zasad tak zwanej pozytywnej
teorii karnej.
i to nie bez podstaw, zasady klasycz-
nej, warunki powstania
i rozwoju i problem odpowie-
karnej do problemu woli w jego traktowaniu
metafizycznym, idealistycznym, Ferri i j'ego doszli do
kategorycznej negacji zasady woli w zakresie oceny
Ferri kwestionuje proklamowany przez
"sylogiZm prawny" o wolnej woli o jego
"swobodzie moralnej".
Grodzinski m. in., sama nazwa ,,-przekonanie-
nie odzwierciedla specyficznych cech oceny dowodw
w procesie radzieckim, odwrotnie - odzwierciedla specyficzne cechy
teorii dowodw. wwczas (dn . . 15 maja 1936 r.)
z prof. na politycznie charakter tej
tezy od tego, z punktu widzenia naukowego nie
ona A jednak prof. Grodzinski, z wybitnie-
nieudanymi projektami KPK z lat 1927. i wprost
wyrzeczenia nazwY "przekonanie (p. W y s z y s k i,
Probliema ocienki dokazatielstw- w sowiet5kom processie
"Socjalisticzeskaja zakonnost''', -1936, Nr 7).' '
l) praca Ferriego _ . to dwutomowa "Socjologia
krymmalna (wyd. I z r. 1893). Ferri w r. 1920 ministrem spra-
lata on iednym z leaderw partii
socjalistycznej; w r. 1927 do partii faszystowskiej. .
223.
Ferri uznaje woli, czyli po pr<r
stu za wobec czego nie ona kryte-
rium karnej. idealistycz-
ne traktowanie wolnej woli przez klasykw prawa
nego jako zjawiska psychicznego, oderwanego od
materialnego i rz,ekomo . od niego, jako specjalnej
duszy", samoiStnej i niezaletnej od warunkw
Ferri popada w bardzo w pozy-
tywnej swej teorii. Niejednokrotnie rzeko-
mo materialistyczny i deterministyczny charakter swych ' po-
Ferri ujawnia brak zrozumienia
i
dzy warunkami i doznaniami
czyli woli, i materialnym,
jej i kierunek, swo-
i
same podstawy metodologiczne teorii Ferriego.
,;Rzeczywiste - pisze Ferri' - jest to, co przyjmuje lo-
gika - a albo woli, albo absolutny
determinizm; wszelkie zapatrywanie jest nonsen-
sem ... "l).
Albo - albo. Wszystko, co nie daje w tej
- jest nonsensem, utylitaryzmem, Pra.w-
da' polega nie na skojarzeniu swobody woli, czyli swobody mo-
ralnej ze materialno-produkcyjnymi, spo-
i politycznymi jego istnienia, ' stosun),{a-
mi klasowymI; prawda polega na
i kategorycznym woli. ludzkiej z liczby czynnikw
2).
1) F e r r i, Socjologia kryminalna, ros., cz. II, str. 19.
2) O niezrozumieniu przez Ferriego dialektyki zjawisk
rip. jego przyjmujemy,
swoboda moralna jest ograniczona, wynika przede wszystkim
problem nie do jak od
determinizmu do swobody moralnej, stopniowo czy od razu, jednym
Skokiem?" A dalej: "Wynika wreszcie jedno jeszcze nieporozumienie:
224
Negacja . swobody woli. jesJ . jednynl _ z
teorit
Q ikarze, l to nie jest przypadku,
problem woli ',istotnie ' ma
nauki prawa karnego 'i dla polityki karnejl). '
- jak
woli; neguje ikategorycznie w
nika ludzklej, ,., to za jvniosek
z filozofii determinizmu. W
guje swobody woli. Negacja. taka jest jawnym wykOSZlawie-
niem deterministycznych zasad prawdziwie- na:ulwweg(),
sistowskiego ma,terializmu. '.1
W swoim , czasie E. Diihring, kt-
ry ze teorie o' swobodzie
po, prostu "fantazjamigrupcw".
jest i
i Engels takieg poj-,
mowania 'swobody wykazawszy, reprezentuje. ono jedynie
" ... punktu
- pisze Engels - ' pierwszy zroz.umiaf W sposb-
stosunek i Swoboda
jest EngeLS cytuje Hegla:'
jest a t y l k O' o t Y l e,. o ile ' n te
j es.t ona zl:,ozumi'ana" i wYJasma, " ... swoboda
woli oznacza nieco innego, jak 'decyzji ze
sprawy", " ... polegana ' panowaniu I).ad
i nad opartym ,.
jakie 'tedy warunki
w pewnej . . czemu
jedne warunki bardziej od
innych?" (Fe r r i; Scjologia kryminalna, ros., ci.,. II,
1) ;,A jednak nie o. prawie . i
zagadnienia tzw.;,wolnej . woli,
. ,. , -(E n ge 1s;: .AntY,l;>nhr,lng,
M -a r k s i E n g e l s, Pisma, rOS., t. XIV, str.' 113).. ' .
2) P. Marks i Etlgels, Pisma, ros., t. xiv,
Teoria dow'. 15
225:
.. ,.,.., _ ...,.- ._ ' ---. _ ....
;
I '
" .. ,jest , ona wytwo-
'.reni .
, ludzie. W historii Engels.
Ludwiku ' Feuerbachu", ludzieobdarzeru sWladomo-
kierowani zamiarem lub ',sobie
cele. zamiar, pragruerua ludzkie okre-
ich . . . . ' , .
"Wszystko, co do
dzi w sposbnieunikniony przez jej na
je] ' " , , , . , . '
Wola ta od impulsw, ktore do
nie. tylko jednostki, le,cz masy ludzkie-,
narody lub klasy danego narodu. Impulsy: te okreslan.e
w wyniku ostatecznym potrzebami , klas, stosunkaffil produkcy J-
rozwojem i
vi pracy , "Kto . to "prZYJaciele l , Jak , om.
przeciwko socjaldemokratom?" Lenin sto-
,sunek determinizmem i koruecz-
i znaczeniem jednostki, "Idea deter-
minizmu,
o ,woli: Jne
cestwia ani rozumu, ani sumienia am oceny Jego.
(L e n i n,' polskie, _t. l, Moskwa
1948, str. 110). " . , .
Idealizm. ' nie ma ujawnienia procesu
go woli ludzkiej: a w m0-
tzw: woli. to uczYJllC l ma-
tenalizm dialektyczny, ktry i prawa jej
jej i miejsce w roZWOJU spo-
w rozwoju ruchu , ,,'
rzeczywisty stOsunek wzajemny
dzy i
Marks i Engels, PiSma, trum; ros., t: XXII:
2) E n g el s, Ludwik Feuerbach' i ,klasyczneJ filozofll me-
mieckiej, polskie, Warszawa 1948, str. 45. .
. 3) Op.
226
vi tej ' kwestii za
kwestii "rzeczy 'w sobie samej". Oba
te zagadnlenia, jak to ogromne zna-
w prawa karnego ' i
bez z.rzulpienia, jednego i drugiegO' nie
mozna i walid' z prze-
. me ani polityki
ani teor.ii i systemu dowodw.
nauka na filozofii idealistycznej, neguje
i obiektywnej. A, negacja
'prawdy obIektywnej jak i prawdy w swych
skutkach na celu
stwierdzenie p r a w d y, w' nonsens. '
Filozofia idealistyczna zaprzecza istnieniu obiektyw:
. nego zaprzecza ' prawdzie obiek-
tywnej. to idealistom-filozofom ide-
Ale negacja prawdy obiektywnej jest wyru-
kiem rozumienia nienaukowego,
metafIzycznego traktowania wzajemnych, stosunkw
i przyrody, i materii:, jest wynikiem nieuctwa, kt-
kwestionuje poznania. i jego praw rozwo-
Jowych. , Materializm filozoficzny marksistowski '
tO i nim
rozwoJu. poznawalne, poznawalna
jest .'prawda obiektywna .. Materializm filozoficzny
marksIstowski fizyczny istnieje
od ludzkiej i ludzkiego. Marks
l Engels obalili dawno Hume'a, Kanta i ich epigonw
agnostykw wszelkich typw).
-. Lenin, z
caml Macha w "Materializmie i empiriokrytycyzmie" - zna-
_ 1) - od wyrazw greckich:cx ' - nie, "(VOOlO -
WIedza; w fllozofil oznacza twierdzenie, jest nie-
poznawa1,ny. nieznany. '
A g n o s t y k ktry twierdzI, '
me . .
15*
227
-_._-- _ .. . _.- _ .
_ ........._-_._----_._ .. _._._ . .. _,_ ..
czy to .' harn

W przeciwstawieniu do idealizmu materializm filozoficzny
" ... wychodzi z materia" przyroda;
byt poza
i od niej ... " i " ...
prawa rozwoju .... nasza wiedza
o prawach przyrody, p:r;zez przez .
jest prawdy-
obiektywnej, nie ma na rzeczy niepoznawahiych.
a tylko rzeczy jeszcze nie poznane, ktre . wykryte
i poznane za nauki i praktyki"').
Swiat "rzeczy same w sobie" poznaje i' w y-
i ich od-
na co nie daje
staw do sprowadzania tego do jak '. to
wyznawcy Hume'a, Kanta i Macha.
jest wynikiem' rzeczy samej w so:-
bie, obiektywnie, poza nami, na nasze tak
. teoria Feuerbacha. . jest subiekt::4wnym obra-.
zem obiektywnego "an und . fur sich" pisze
Lenin o materialistycznej teorii
'rrzeba' o tym przy
przekonania ktre jest
z zagadnieniem stosunku wzajemnego . .
uczuciami z jednej strony, a
jego ocenie.z drugiej.
go tego stosunku wzajemnego . skorzystarnyz przy_o
na ktry
"Mj nerw smaku - powiada - jest takiru sa-
mym wytworem natury jak s6l, ale z tego nie' wynika,aby
l) L e ni n, Pisma, wyd. ros., t. XIII, str . .
2) Stalin, o materializmie dialektycznym i historycznym; ..
gadnienia leninizmu", polskie, 1947, str. j>o.
3) L n i n,' wyd, rO$. , t . XIII, str, 517.
228
takI
soli, aby . ona sama w sobie (ari und "fii ' . . h)
tym: . jest (ist). jeqYnie w charakterze. I
soli na soli,
o JakieJmyshmy, me (des ahne Em fin-
dung Salzes)"l). ,A dalej: "Gorycz jako .smakPjest
wyrazem .obIektywnej SOli"2). . .
.' "Materia. na oznaczenie obiektyw-
, jest dana w jego
.
od nich" -:- Lenin3). . .
w.. ten nie
rzeczy nasze z ktra
mezaleznieod naszych Ale" otwiera-
dopoznania . rzeczy, poznania rze-
:Y:lSte
J
poznania prawdy, tj. tego, czym
....J st '; czym jest w zjawisko,
.lub. maczeJ postrzegane przez W tym znac ..
wrazema t b', .' . zemu
Q "o razyswiata (Le ni n) .
. . za' obrazy o,
prawdy obiektywnej, akceptowanie
wIdzema materIalIstycznej teorii -poznania - s t
o
W sposb rozstrzygamy zagadnienie wzajemnego
SUJlkU . i Negowanie w kw" C _
.awanIa . i t .' .... . . es 11 poz
,. wa a . "rzeczy sarnich w sobie" roli
l dzki' . , . '. . ,
l . u ej, UczuCIa, .
lilonsensem. -
w nas . l ' .
. ':h . , ' . wYWOllywane przez rzeczy, dostarcza
lC nam SWlat Ale czy ich nam w spo-
I) Lenin, wyd. ros.,' t. 97.
. ,) Op. cit.
3) Op. cit., str. lOf)......;.106, .
Op. cit., str. ' 106.
229
sb czy. te
na to pytanie daje praktyka. ,
jest to, 'co znajduje potwierdzenie w naszej
praktyce ... " - ,uczy Lenin
1
).
, te '- pisze' -
to i nasz o wykorzystania danej rzeczy
z i wszelkie taltiego wyko-
rzystania nieuchronnie d,oprowadzi do niepowodzenia'. Ale je-
nasz celi stwierdzimy, rzecz odpowia-
da naszemu o niej, daje ona ten wynik, jakie-
go po jej - wwczas mamy pozy-
tywny dowd, w tych granicach nasze o rzeczy
i jej z poza nami rze-
, " ,
Jak to traktuje materializm, z
Engelsa, w ktrych otwarcie i jak to ,stwierdza
Lenin, przeciwstawia on swj materializm agnostycyzmowi:
" ... Zanim ludzie "Na , po-
i ludzka
na przed . tym, zanim
nie ludzi. The proof of the pudding is in the eating (dowd
istnienia puddingu, czyli ' badanie, sprawdzenie, puddingu, po-
lega na tym, zostaje on skonsumowany). W chwili gdy
dnie z postrzeganymi przez nas rzeczy
jej dla Siebie, w tej samej chwili poddaj.emy
nemu badaniu lub naszego postrzec
gania uczuciowego"S). ,
ten Lenin "A teoria mate,ria-
listyczna, teoria odzwierciedlenia przedmiotw w jest
tu podana z naj poza nami rze-
czy. Nasze postrzeganie i -. to ich obrazy: Spraw-
') L e n i n, wyd. ros., t. ,XIlI, str. 92.
:) wg L e n i ,n a, t. XIII, str. a9.
3) ' Op, cit
230
dzenie ,tych obrazw, oddzielenie prawdziwych ol
daje' praktyka"1).
I ,C
.Marksizm-Ieninizm uczy, praktyka, powodzenie naszej
daje d<Jwd naszych z przed- ,
rzeczy postrzeganych.
W ten sposb nie procesu
uczu6, gdy mowa o
Wan1U rzeczy i zjawisk.
Tutaj powstaje istnieje 'praw.da
'obiektywna (a prawda ta istnieje), 'to jaka jest ta prawda ' -
czy Inaczej . czy
nia ludzkie, . od
czy tylko w. przy-
w sposb
I na to pytanie' marksizm-leninizm daje
'nie wolnego miejsca ', dla jakichkolwiek
pseudonaukowych interpretacji lub .
Lenin istnienia prawdy obiektywnej ozna-
cza obligatoryjnie uznanie istnienia i prawdy bez-
,
"D1'a Engelsa - Leirln - z prawd
je pniwda ' " ... Mysl ludzka ...:-:., Le-
nin -..., z natury nam' i ' daje bez-
ktra powstaje ze zsumowania prawd .
rozwoju nauki dodaje nowe ziarna ,do tej su-
my prawdy 'ale granice" prawdy tWier-
dzenianaukowego' alboWiem to
rzane, przez dalszy wzrost' ,
Lenin dla materializmu dialektycznego nie
ma granicy ,'nie do i bez-
, ' , . ' ' : I
l) wg L e n i n a, t. XIII, str.
') P. L e n i n, wyd. ros. , t: XIII, str: 100,
3) cit., str. 109, no.
231
a w chwili wydaje
w sensie granic do prawdy
lecz do . tl1ej jest 'bezwarunkowe. Lenin pisat
. z empiriokrytykami w rodzaju. Bogdanowa,
historycznie, gr a J:li c e wie-
dzy do 'pr,aw:dY obiektywnej, od wa-
ale istnienie' tej prawdy jest b e z war u n k o w e,
a ideologii prawda obiektywna.
natura .',
Dialektyka nie neguje lecz
nie sprowadza . ona do relatywizmu.
"Dialektyka - jak to' Hegel - z a W i e r a
w s o b i e moment relatywizmu,. negacji, sceptycyzmu, ale
n i es p r o w ad za do Dialektyka mate-
rialistyczna Marksa i Engelsa hezwarunkowozawiera w sobie
relatywizm, lecz nie sprowadza do niego, tj.
naszej wiedzy nie w sensie negacji obiektywnej,
a w sensie historycznej granlc naszej
wiedzy' do tej prawdy"2).
do . zagadnienia. i winy trze-
ba znalezienia tego zagadnie-
nia: negacja nie wiem jak, rilasko-
wali na materializm i determinizin, . nie
,ma z materializmem dialektycznym marksi-
st()wskim i stanowi wypaczenie najbardziej podsta-
wowych zasad
Jak. z Ferrirn ,na czele ne..;
woli. "Wszelki ,czYn -
pOwiada Feqi ---, jest nieuchronnym jego
indywidualnych, w czym tkwi przypi-
. sania czynu .vJjego znaczeniu fizycznym: przypisuje
ten czyn, ktry on fizycznie '
np. Leni.n, wyd. ros., t, XIII; str, 111.
2) Op. cit., str. 112.
3) F e r'r i, Socjologia kryminalna, ros." cz. II, str. 20:
23i
Twierdzenie takie faktycznie poczytalno-
karnej jedynie w
d wyniku faktycznego, ,od skutkw
wynika znaczenie' dla zagadnienia
karnej takich jak klimat,
czas driiapo nocy, temperatura,
rasowe itd.,
czenie psycho-fizjologicznej itp.
wreszcie negacja zasady winy i kary. Tam gdzie
mOmentem przy jest
wszystko, co komu podoba, ale nie
,wieka od jego woli, ktra z kolei
od szeregu jej i kierunek
(o,czym jeszcze mowa -'- tam nie pozostaje
.dla nauki 'o winie. Miejsce winy zajm:uje tutaj "szko.,-
miejsce kary - obrony, ochrony:spo'-
'
Wszystkie- wymiaru sprowadza
Ferri do reakcji obronnej nie tu mery'::
torycznego ,hecklowski:mi pierwotniakami.
bizonami i Jest' to an'alogia cal':
kowicie antynaukowa. mecha-
nicznie praw. przyrody' i . ,na
ludzkie, jak to Ferriego.
takiego ... "mecilanizmu" jeszcze to, wyznawcy
roli zasady klasowej w negu-
klasowej natlll'ze prawa, ' '
Ferri traktuj.e prawo w duchu
. Diirkheirnw i Gumplowiczw jako ochrony intere- .
sw nie klas w lecz
. jakkolwiek Ferri to gorliwie,
na u z u p e n i e n i e ,idei "obrony -
ny klasowej.
1) F e r r i, Socjologia kryminalna, roS., cz. Ii, str; 36-37.,
233
Ferri ,rozwija te-
o . formach - atawi-
stycznej i , ewolucyjnej . atawistycz-
na, - to zabjstwo z zemsty, w celu' w celu'
cenia lub' w ze itp. ktre ,
Ferri nazywa atawistycznymi lubantYhuma-
I}itarnymi. to politycz':'
ny, rewolucyjny, propaganda: ustna i druku, orga-
nizacja partii klasowej, strajk" itp. za kt':'
rych dokonywa ataku na ustrj to
motywami hu-
altruistycznymi.
Po tej dziwnej, ' pozbawionej jakiejkolwiek
podstawy naukowej, po prostu ;;teorii" podstawo-
wych form 'Ferri 'swj punkt widze-
nia na to zagadnienie twierdzeniem, "w walce z
zainteresowani a w walce z prze-
tylko Aby
ostatec;z;nie Ferri jeszcze do tego rze-
k9mo "marksistowskiego", jak go Ferri przedstawia,
nia" niemniej "naukowy" "Obok 'rozgra-
niczenia aUiwistycznej , czyli antyh'umanitarnej,
i ewolucyjnej, czyli (w znaczeniu tych
od klasowej; ta ostat-
nia w
nie ma potrzeby o tych
falsyfikatach marksizmu, przez Ferriego . i ma"
na celu zamaskowanie przez
. "marksistowski" ideologii wrogiej
. interesom ludu , Wystarczy na
dnie nienaukowy, a w korisekwencji w zasaQzie
na ,antyhumanitarne, i altruistyczne, na 'an-
i jest pozbawienie
atawistycznych" pierwiastkw klasowych, nego-
1) F e r r i, S0t:jologia kryminalna, ros., cz. II, str. 72.
234
f-aktu, pierwiastki tych ja:k 'i . innjch za':
machw na ustrj i przez
Ferriego' p r z es t P s t wam i (wszystk? rzucono
na klasowej struktury sto-
sunkw klasowych, walki klas, walki klasowych.
Ferri jest typowym eklektykiem, niezdolnym do
istoty zjawisk, zrozumienia zjawisk w rozwoJu
.dialektycznym. Ferri odrzuca a limine teorIe
teorie moralnej jak i w og<?le.
"filozofia" teorii Feirie'go sprowadza do t.akie
j
kon- .
kluzji: z tzw. ..
ze sposobw w tym kierunku jest wmy
widualnej, wyrzeczenie, zasad v:
od zamiaru itp., wyrzeczenie zasady mdywlduahzaCjl
kary. Sankcja nie poWinna ' wcale woli" i ".moral-
nego" ona byc okre- ,
. przez interesy "obrony .'
Pod Ferri rozumie
. panw, klasy w danym
stwie; " ',
Nie jest przypadku, w' tej ,;teorii" przed-
stawione zagadnienia z zagadmemem dobo-
ru jak go Ferri nazywa, rzekomo gra
ewolucji Ale jest
"dobr jak nie klasy . ka-
pitalistycznej z ' ludem jak .me systemem
ludzi ' -
kw i z kapitalistami 1
jak nie systemem po-
'I nikw uwodzonych i demoralIzowanych przez
pecz . '. ' . ' l "
kapitalistw? Nie jest przypadku, ze Fern, .
ze zarzuty
na jakO' na Ich . czynow,
.odpowiada _ "Ale przeclez, Ja takze
235
'v
dlatego, imiczej nie. ja
nie . na .
podstawie tej zasady. realizuje w
stwie kapitalistycznym "dobr o ktrym
i marzy teorii pozytywnej. - , ,
;woli, pewne
pole w zakresie karnej dla ale. i t?
tylko w sensie stopnia pojmowania' przez
sunkw i zjawisk. "Ale te warunki intelektualne nie',
nic wsplnego z karnej;
bez na to, jak dalece one normalne lub nie-
normalne, zawsze ponosi przed
za czyny ktrych
tu pomieszanie karnej
i winy z ochrony nie
z cho-:
ry nie karnej za swe
stwo, do' chorego zastosowac
o charakterze leczniczym, odosobnieniu
go i leczeniu przyinusowym. Ferri nie widzi tu
tego odrzuca on oprcz woli i roz-, ,
i zamiaru, i.
i W wyniku ostatecznym sy-
stem Ferriego jest duchemtzw.
tywizacji, ktra nie pozostawia . miejsca dla, dla
woli, jego jego "
Dla ijest wynik Nie "wola" i nie
powinny na Prze-,
tylko wynik tego, co jest
stawowa' idea nauki Ferriego o karnej. .
tak na tym zagadnieniu dla-
tego, w organicznym z. nim pozostaje zagadnienie
naukowej budowy teorii dowodw.
1) F e r ri, Socjologia kryminalria, ros., cz. II, str. 102.
2) Op. cit., str, I 130.
236
zagadnieniem tej teorii jest zagadnieni:e
woli. elementy woli,
mora:lnej, winy, poczytania, pozy-
,typU Ferriego zagadnienie procesu
wego, metod wymiaru. i w konsekwencji pra-
dowodowego na proces
wyqtiaru
oni zadaniu nie analizy winy i zawinienia osoby,
nie stopnia jej
indywidualnej- i nie kary za
stwo' jako karnej i metody wychowawczej, lecz
psycho-fizjologicinych i dziedzicznych cech oskar-
celern zaliczenia go do tej lub innej kategorii antropolo-
gicznej. '.,
"dozowania" kary.
"Obecnie' pisze Ferri - jest po prostu
manekinem, na ktrym nakleja numer arty-
kOdeksu karnego, przy tym o dozo-
waniie kary, ktra. po w i n n a proporcjonalna do winy
moralnej
. Ferri ujawnia nie bez sarkazmu zepsucie mechanizmu bur-
wymiaru ktry nie zajmuje
i'nie interesuje dla ktrego obca jest
'zaSada indywidualizacji kary, 'ktry 'zmienia
"automat z numerem" .. W owym czasie, gdy Ferii jesz-
Cze on krytyce wY-
II).iar ktry
przekonania" ktrzy wyroki karne pod,
,'klasowej polityki' swych gosp,oda-
r,zy. . Ferri. wnioski. z tej kry-
tyki, z wanny razem z i dziecko. Wy-
wymiaru w kwe-
indywidualnej karnej nie
Rodstaw do odrzucania samej zasady
, l)F e r r i, Socjologlakrymin8J.na, ros., cz .. II, $Itr. 266.
237
cji winy i kary. W warunkach Qkresu od
.talizmu do socjalizmu, jak i w warunkach socJa-
listycznego, zasada ta ma wielkie znaczenie. W tych warunkach
jej Jest szczeglnie szkodliwe 1
Jak wiadomo, szkodnictwo w takresie p.rawa karnegd
w tej sprawie, a mianowicie w
cow<rtrockistowscy szkodnicy "Wl-
ny" i k,.odeks karny
bez oglnej, bez tak zwaneg'o "dozowan
1a
kary, bez po-
zamiaru i itd. " .
Taka, symplifikacja przede da
zdezorientowania ,organw
je wytycznych, ktre zazwyczaj 'w, od-
' powiednich kodeksu karnego; pr.z
y
czym korzysta-
nie z jest obsolutnie na . kazdym kroku w pra-
cy praktycznej. sobie jaki chaoS w zakre-
na
zlikwidowania w karnym lak zamlar
i jak wyrzeczenie "dozowania", tj.
lub wskazania w .jakie
winny za jakie i w JakIch
sprawy. Jest taka
czona z
' w powietrze system wymiaru i ,pozbaWI-
organw i prokurator-
skich, wszelkiego oparcia w ustawie: to zasadniczym
wykoszlawieniem zagadnienia w;troju wymiaru spra-
"ekspe'ryment" w sposb wybitnie
zgubny i w dziedzinie .. w
prawa . dowodowego. Bez definICji w dzledzmJ.e
prawakamego materialnego nie moinaby
racjonalnego systemu ' dowodw. Z punktu widzenia .
cwFerrieg
o
i ich niema
trzeby ku temu, z punktu widzenia tych "uczonych me-
ukw zadanie
, jo tej "kategorii antropologicznej", do ktrej rzeko-
238
mo musi obligatoryjnie a rwnocze-
z 'tym do stopnia jego . i
przystosowania do . Nie . trzeba
zatem analizy dowodw gw,aran-
' cji procesowych, pojedynkw" w
jak ci panowie przewd
,;Zamjast tego -,.. pisze Ferri ,, - ZajmIe
naukowym 'rozpatrzeniem objaww,ujawnionych
przez rozpatrzeniem ktre 'poprte:"
i . po czynu
nego, i ich po
czym pozostanie jedynie pytania: ktry ze ,
obrony ... najlepiej nadaje dla danego
zarazem najbardziej sprawiedliwym"1).
zamienia w . laboratorium
-fizjologiczne, 'w psycho-fizjopatologii:. O sprawie roz-
psychiczne i fizjo-patologiczne, ich
odchylenia od . normy. Nie lecz bada za
antropometrii, daktyloskopii; sfigmografii, hipnozy,
psychiatrii itp. AnalOgicznym badaniom poddaje 'nie tylko
lecz i '
W' od metod "badania" - "dowo-
dw" winien system. oceny dowodw.
Jest nie ma tu miejsca ani dla zasady
przez' po-
zytywistw, ani dla metod jako i dla
samego przeciw. ktremu Ferri . stanowczo
i powinni antro-
polodzy, - specjalne kliniki . typu .
nego, procesem - proces
lub lekarsk<rpsychologicznego badania zarwno .
jak i .
W "teorii" "proce>-
sowej" jest , wyrzeczenie norm proces()wo-prawnych, ,
1) F e r r i, Socjologia kryminalna, , ros'r cz. II, str. 273. 1
pi,enie przez na podstawie przekonania we-
przez _ w swoim rodZaju anamne-
- choroby.
stano:wczo przeciwko zasadzie '
przekonania - -ktrej panowanie w dziejach rOz-
woju 'dowodw Ferri z tak "sentymen-
tych dziejw, Ferri przeciwstawia Jej
i nazywa on n a u k o w
tutaj rzekomo zasady naukowe i metoda naukowa, pa-
fizyczne, psychiczne,
. toksykologiczne i, wszelkie inne.
. 40 eksperty-
zy'. Ferri nadaje ekspertyzie tak w pa-
nowaniu ekspertyzy , jako metody dowodw widzi
systemu dowodw swojej "fazy naukowej". O tym,
w jakiej mierze systemtEm lest "naukowy", we-
tezy Ferriego o ekspertyzie sfigmograficznej, ){tra" ujaw-
w drodze stwierdzenia zmian w krwiobiegu
"wzruszenie mimo' zachowania spokoju
nego", . rzekQlmo "nadzwyczaj
Na dowd tego Ferri na ' do-
Voisiha i in. , ktrzy przy pomocy sfigmografii
stwierdzili Ale ,to nie daje
podstaw do do ktrych FerIi dc5-
znaczeniepadobnych
Ferriego na zp;aczenie stosowania hipnotyzmu
przy wykrywaniU ,W to ,po-'
o teorii; obiaww psychologicznych z jego klasyfika-
. na zabjc'W' na zabjcw zurooze-
nia, chorych, z
jegosystemta.k' zwanych "doy.rodw" jest ,jedY-
, nym naukowym, Ferri od ' nie prawa '
cywilnego, _ historii prawa itd., lecz" biologii, psycho-
,lgii i tnnych nauk i przYrodniczych i : tej "nowej"
.1) F,er'ri, Socjoiogia. krylnina1na, hum. ros., cz. II, str, 279.
,240 .
.... :<
\
wiedzy, Ferri
W nauk przez drugie ' - . jednej . stro- I
ny, w .
l iv samego Sqdu , kry-
---: z -' Ferrii jego. .
nicll reformy.
. oczy - na ustrjkapritalistycz-
ny, jest jakakolwiek rze-
oCZYWIsta reforma wymiarusprawiedliwoscii
celem wzmocnienia' ich 'charakteru nauko.weg0 'j . dtr
. oglnoludzkiej. . jak . i prze-
dowodw na zasadach prawdzi-
'file nauk.o,":,ych jest w. warunkach
st:wa .socJalIstycznego. Jedynie w tycb"warunkach
zbkwldoWan! kapitalistyczny system penitencjar-
ludzi pracy gwoli
:vyzys}tiwaczy. __ Ale ,teJ strony zagadnienia "teoria"
FerrIego rue porusza, ' to - ponad jej ..
. W, ten sposb pozytywistyczna teoria karno-procesowa nie
<faje zadnych podstaw naukowych do krytyki teorii
:n:go i tych zasad, na ktrych teo-
na ta , . I
,Co te zasady? Jak -o
,str. 106-142), zasady; te -ma
w ten sposb, jak prawo, jego
klas?w.a prawna, jego klasowe
na sWlat, Jego Ideologia klasowa. '
. W ,przekonanie
skie Jest . '. . .
na podsta-
Wle panuJ?cych .w ideL
-ldee"teorie, .w
historyczny po- \
Ich l
1) p .. "Krtkiego kursuhistoril Komu-
nIstyczneJ PartiI (bolszewikw)", polskie, Moskwa 1945, str. 104
Teoria dow. 16
241
W ocenie tych lub ihny<:hfaktw. i zjawisk.
nie swych
"idei" swego klasowego rozumienia przez pryzmat kt-
rego rozpatruje on wszelkie zdarzenia przed
jego oczyma. S a.lIl. e. p oj c i a "t e g o,' c o je s t ,s p r a-
w i e d l i w e" i. "t e g o, c o j e s t n i e s p r a w i e d li w e"
s i n n e u s d z i e g o, k t r y n a l e d okI a s p
nu j y c h, n i u l u d 1 n a l e c y c h d o i n n y c h
kI a s.
przeciwko mienSzewikom i eserom, _ ktrzy
wszczynali larum o naruszeniu przez bolszewikw zasady rW-
o tym, konstytucja radziecka . jest rzekomo "niesp!I'a-
wied1iwa", Len!n "wiem, bierzecie wasze
o. Macie je z wczorajszej epoki kapitalistycz-
. nej. t6waru, jego jego - oto wa-
SZe o resztki
oto wasza
wasza wasza demokracja pracy. A dla nas sprawiedli-
jest interesm obalenia
Klasowy charakter. teorii we-
jak. nIe ulega najmniejszej
Zdemaskowanieteg'o charakteru stanowi jedno
z radzieckiej nauki procesowej. Jed-
zagadnienie to nie zwalnIa
1) historycznych przy analizie tej
teorii,
2) pozytywnych i negatywnych stron tej teorii.
3) zdobycia na w ni.ej tego, co
jest i co moze wykorzystane w radzieckim prawie
dowodowym, od tego, co jest klasowo wro-
gie wymiarowi i co wobec
tego stanowczo wyruEowania
"przekonania z procesu radzieckiego j
pienia systemu dowodw, . opartego na podstawie
') L e n i n, wyd: ros., t. XXIV, str. 302;
242
go przekonania systemem dowodw typu . po-
zytywnej stanowi szkodliwy i niebezpieczny.
nia takie z niezrozumieniem
socjalistycznego prawa. procesowego i socjalistycznej polityki
, karnej. Tak jest w najlepszym przypadku. Natomiast w naj-
gorszym przypadku one zamachu w kie-
runku podkopywania radzieckiego wymiaru
Zadania radzieckiej nauki procesowej
go i naukowego rozumienia genezy
z naukowego pojmowania'
l naukowej oceny poszczeglnych
wnioskw z tej oceny, koniecznych z punktu widzenia
i interesw budownictwa socjalistycznego, walki o interesy
socjalistycznego. tych
niejsze miejsce zajmuje oceny osoby
oskarzonego, stopnia jego zawinienia i osobistej odpow1edzial-
za to, co "Teorie" antropulogicznej i po-
zytywnej oraz do nich teorie bUrZuazyjnych nie
i nie tym wymaganiom, nie
z prawa karnego procesowego
i . nie odpOWiedzi na najwainiejsze zagad-
llIrJlla tego prawa i dlatego winny stanowczo odrzucone.
stanowczo skonstruowa-
nia radzieckiego systemu de>wodw bez "przekonania we-
to jest w prawie procesowym
wicie analogiczne do skonstruowania. kodeksu kar-
nego "bez winy i kary". .
Odrzucanie zasady przekonania
go nie jest bynajmniej najnowszym pozytywistw
i ich adherentw. przeciwko "przeko-
jeszcze w r. 1869. profesor
uJllwersytetu w Heidelbergu, Mittermaier. W pracy swojej
i Mittermaier
na ten temat, . na przekonanie we-
pozbawia "jakiejkolwiek mocnej podstawy";
"przekonanie "jest niej asnym " , kt-
243
re do i , powierzchownego" stosun-
ku do dowodu, uczucia!'. Zda-
niem Mittermaierra sam art. 342' francuskiego kodeksu
powania karnego, ktry pewne ;wymagania . pod
adresem nadaje doskonale do
nia "w i po omacku"l).
stosunek do zasady prze-
konania jest podyktowany reakcyjnymi
mi" negatywnym stosunkiem do i ' de-
mokratyzacji w ogle, przed tym, ze po-
zostawiony sumieniu, przestanie
l1esom klas Nie jest przypadku, ze Je-
den ze zwolennikw teorii przekonania wy-
w obronie tej zasady, nie niepokoju.
ktry go mimo wszystko gdy ze " ...
przekonania niekiedy , ze moze
w w ]aklchs nowych
teoriach"'). . .
Dlatego jest
w wyl1Zeczeniu zasady przekonania Jalti
e
-
kroku naprzd, nowego odkrycia naukowego.
Przeciwstawienie subiektywizmu obiektywizmowi
dowodw jest i Z tej pTZyczyny,
ne dowodw ,nie poznane maczeJ, Jak
za. subiektywnego postrzegania przez .. D?WO-
. dy, 'tj, przedmioty i czyny ludzkie, zJawlSka,
przedmiotem badania w
od lub postrzegama
i one obiektywne, jak obiektywny
jest zjawisk i rzeczy, w ktrym
Zadanie polega na pojmowaniu
ocenianiu faktw dowody, ale to stanowi
1) M i t t e r m a i e r, Europejskie i
ros., Moskwa 1869, t. l, str. 109. .
') D e m c z e n k o, Sudiebnyj precedent, Warszawa 1903, str. 181.
244
sprawy. Teoria tzw. obiektywizacji ' dowo-
d(>w zezwala na pomieszanie tych, dwch - 'zagad-
nienia obiektywizmu dowodw i zagadnienia oceny, oraz nie-
mniej metody oceny dowodw.
Zadanie nauki. polega na tym,
i najbardziej
a w konsekwencji ' i obiektywne poznanie tych faktw, zj'a-
wisk, rzeczy, z ktrymi oni do czynieni.a Jako dowodami.
Do tego' zadania jest ekspertyza
naukowa, techniczna, lekarska i wszelka inna. Od stopnia roz-
woju nauki i techniki i stopnia opanowania ich przez
go i powo-'
dzenie tej sprawy. ekspertyza naukowa, jak
i szereg innych naukowych zabiegw w kierunku poznania
zjawisk i rzeczy, nie nie wielkiego i zdecydo-
wanie pozytywnego na prawa procesowe-
go dowodowego. nauk przyrodniczych i technicz-
ny,ch (fizyki, mechaniki, biologii, chemii itd.)
Wie i pomocy
przy analizie rozpatrzeniu
w Ale przy tym wszystkim na barkach spo-
czywa nadal zadanie o c e n y wszystkich tych
ktre zrozumiano za nauki i zabiegw naukowych.
Nauka lub "
nauka wskazwki, jak rOZu-
jakie znaczenie, jaki charakter temu
lub innemu faktowi, pomc przy odtworzeniu tego lub
innego dokumentu, tego lub innego faktami
itd. Ale przy tym wszystkim' pozO'staje jeszcze wielkie pole do
oceny stwierdzonych faktw, do r o z s t r z y g n i
ci a na ich podstawie, ktre winno
nikiem i swobodnej, tj.
uprzedzeniami anali,zy tych faktw.
ta i na jej podstawie
stanowi zakres tzw. przekonania
245
Zyjemy nie tylko w naturze, ale i w " ...
re podobnie do natury ma rozwoju i

Natura, ma swe odbicie w
w postaci impulsw, ruchw woli, w postaci
tzw. idealnych, ktre w ten sposb idealny-
mi"2).
jak ktry postrzega
o nim w od swych
ktre na jego podejmowane
decyzje, jego przekonania
nia .
to ma niezwykle znaczenie i dla
poprawnego rozumienia nauki o dowodach . s,\dowych.
Z .w
przez zjawiska w procesie
w . charakterze dowodw, jego na to lub
. inne zjawisko badane ' w procesie . na tego
zjawiska z innymi zjawiskami. Z tych lub
tworzy sobie ktre w jego
w charakterze zapatrywania na "rze-
czy", w charakterze jego "przekonania", nazywanego zazwy-
czaj ' "przekonaniem
lub tego przekonania od prawi-
lub postrzegania przez nas tej
lub innej tego lub innego zjawiska. Co w
dym jego i o zjawiskach
zazwyczaj w oglnej sumie zapa-
uoglnienie osobiste-
go, na zasadach . moralnych i ideowych jego
jego klasy.
Proces "przekonania jest
procesem skomplikowanym. U wszelkiego indywidual-
1) E n g e 1 s, Ludwik Feuerbach, polskie, Warszawa 1948, str. 64.
Op. cit.
246
/ '.
nego przekonania - i d .eo logi a L ps y-
. eh o l gi a c a e j kI a s y, 40 ktrej i w,
teresach ktrej' Bardzo gra tU:taj podstawo'"
wa zasada. organizacji i ' caJego .
W kapitalistycznym jest ,
prywatna, ktra v.rychoWuje rabuh-
kowe, przyzwyczajenie j
' '.
. i klasa
SWe'! szczeglne zapatrywania na to, Co,
jest sprawiedliwe 1 co jest szczeglne
o dobrym i .. . . system
swe cechy szczeglnychodpowia:-
mu tej lub innej klasy
" ; .
Oto czemu bezsporne Jest twierdzenie materializmuniar-
ksistowskiEWo, " .. .ludzie, lub ' bio-
ostatecznje ' swe . etyczne z warunkw
ny'ch swej sytuacji klasowej, " ze ekonomiCznych
produkcji i I '
Ale te, moralne i zasady,
pod tych stos\lnkw, z kole,i na ,dzia-
idee teorie na
podstawie -rozwoju materialnego
na byt
nT).
moina nie roli idei wrozwoju
roli .., tozwoju ludzkiej? Jest
nie . ,
Idee . na
,na ,rwni ze wszystkimi
1) En g e Ludwik Feuerbach, Polskie, Warszawa '1948, str.
132. '.
2) M ark S .i ' E n g e l _ ros., t. XIV, str. 93.
3) Stali ri, O materializmie , ,;Za-.
gadnienia leninizmu", polskie, Warszawa str. 504.
247
i ten wswycn
orzeczeniach .. Nie jest, np. przypadku ta oko-
lub
nie tylko; a n,awet, i nie tak bardzo w za-
od sprawy, ale raczeJ w za-
od nad Wrn,i. zasad moralnych,.
niekiedy nawet od tego do ktrego na-
surowiej do takich prze-
jak rozbj, na ognisko rodzin-
ne, gdy* te niebezpieczniejsze i bar-
dziej niellloralne od jakichkolwiek innych
1
). Nie-; jest"
przypadku i to, wyrokw w
elach p"l"zypatla, na takie jak ban-'
kructwo,
"
Rola w 'danym zasad moralnych,
idei jest wdanYln przypadku oczywista. Okolicz-
i niektrzy uczeni
rzy nie organw i ich.
od w danYln intere-
sw klasowych, idei,

Klasowy ch9rakter ma nie tylko prawo, tj. norm,"
za ktrych .reguluje stosunki spo-
ale i tJ. te zasady prawne, na kt-
rych normy te i ktre tych norm.
1) danych Mittermaiera w sprawach o te wyroki
, przed bardzo . rzadko;
procentowo to lub wszystkich wyrokw
(p. Mi t t e r m a i e r, Europejskie i '.
1869, cZ.r, str. 325).
') tym
szczeglnie charakterystycznym: charaktery-
Koni o nim jako o
"przewodnika ludowej
prawnej" (ludowej,. w a o przy-"
- jako o wyrazicielach "sumienia ktrego nakaZY'
248
charakteli klasowy ma i przekonanie
u w poszczegl-
nej sprawie nie w oderwamu od jego
w jego klasowych i interesw, nie
od jego sta.nowi-ska klasowego, jego zasad' i ideo-
logii, jego i a w z nimi"
. i na ich podstawie.
Zadanie nasze w dziedzinie ;prawa, w
w dziedzinie prawa polega nie na tym, aby po
sztucznym wyrugowaniu ktre
jest czynnikiem przy ocenie
dowodw, je w. ro-
dzaju benthamowskiego termometru -lub sfi-
gmografii Ferriego, a na "tym, by rze-
czywisty proces przekonania
to mu najkorzystniejsze
warunki:
Zadanie to i z
nym 'wynikiem jedynie na podstawie prawdziwie naukowej
metodologii, prawdziwej nauki. prawdziwie
jest materializm dialektyczny,
jest wielka nauka Marksa - En-
"gelsa - Lenina - Stalina. Tylko na tej podstawie
nauka o dowodach do poziomu teorii naukowej,
ktra zadania p'rzed prawa
i
zakorzenione w' moralnego ludu" (K-o n i, Za
posliednije gody, Petersburg,11196, str. 558).
Koni w zasadniczym o tym, ,rosyjski
z epoki przedrewolucyjnej moralny
ludu"., to warstw wczesnego
ktrych przepojony zapatrywaniami i
prywatnego. ten
Ale od tego" Koni
i
danego i samego
tj. klas w
249
"
Radzieckie prawo dowodowe opiera na metodologii
marksistowsko-leninowsko-stalinowskiej. W tym tkwi jego
w walce_ z wszelkimi antymarksistowskimi, pseudonaukowymi
"teoriami" i teoryjkami, z wszelkirn:i wykoszlawieniami i
kami.
Nauka o dowodach wymaga specjalnie metody
i prawdziwie naukowej.
Sprawy - . zarwno w stadium pierwiast-
kowego jak i w stadium rozpqznawania ich na pnewodzie
- z tak bar,dzo skomplikowane i zagmat-
wane, tak w faktw
i ludzkich, zorientowanie w tym nieprawdoper '
dobnym labiryncie faktycznych, psychologicznych,
logicznych itp. jedynie w o granitowy
fundament nauki, jedynie przy dostatecznym opanowaniu
pewnej i wyprbowanej naukowej metody badawczej.
jest metoda dialektyczna marksistowska.
podstawowe rysy marksistowskiej metody dialek-
tycznej, towarzysz Stalin specjalnie w . swej' pracy
,,0 materializmie dialektycznym i historycznym", jak wielkie
znaczenie ma ta metoda przy badaniu
historii jak wielkie znaczenie ma jej stos owa- _
w klasy robotniczej.
z dziedzin "praktycznej klasy robotni-
czej" w sferze budownictwa jest dziedzina lP\Cacy
i
Otwiera tutaj szerokie pole do stosowania marksistow-
skiej metody dialektycznej, ktra jest znakomitym
poznania rzeczywistej istoty zjawisk i faktw, ktre
w badaczowi .....:... a i
badaczami - i w walce
o ktrej stwierdzenie w najbard.ziej skomplikowa-'
nychsprawach karnych i cywilnych stanowi zadanie
socjalistycznego wymiaru
250
20. MARKSISTOWSKA METODA DIALEKTYCZNA W RADZIECKIM
PRAWIE DOWOpOWYM,
Rpzpoznanie i sprawy
karnej czy cywilnej - stano.wi proces bardzo skomplikowany,
zgodnie. z zasadami i normami
w prawie procesowym.
W procesie a mianowici.e w procesie dowodzenia
przed nami szerokie pole stoselWania zasad
marksistowskiej metody dialektycznej. Badanie i
cie. sprawy karnej lub . cywilnej jest organicznie
z wszechstronnym i poznaniem zjawisk, ich
ku wzajemnego, przyczyn ich powstawania, sumy tych
stosunkw ktre nie w prokrustowym
logiki formalnej, w kole tak tak,
nie - nie. W procesie szczeglnie
celem sprawy jest wszechstron-
ne zbadanie przedmiotu. Dlatego to i przede wszystkim tutaj
przedstawia stosowanie prawdziwie naukowej
metody, jest dialektyka marksistowska.
oportunistw i ich sofistyczne Lenin o dialek-
tyce marksistowskiej, " ... zabrania rozpatrywania
przedmiotu w sposb izolowany, tj. jednostronny i
'
Dialektyka -:- to badanie " ... konkretnej sytua'cji -zda-
rzenia i jego rozwoju ... "2).
oportunizm Plechanowa, Lenin w roku
1915: "Dialektyka wymaga wszechstronnego zbadania. danego
w jego rozwoju oraz sprowadzenia stro-
ny pozornej do podstawowych motorycznych,
do rozwoju produkcyjnych i do walki klas"').
1) :.;.. e n i n, wyd. ros., t. XVIII, str. 262.
2) Op. cit., str. 92.
3) Op. cit., str. 247-248.
251
Prawdziwa dia'lektyka ' skupia narzeczy kon-
kretnej, z "nie ' ma ,prawdy abstrakcyj-
nej, prawda jest zawsze konkretna". Wymaga ona
pojmowania wszystkich lub ' przynajmniej
wzajemnych wich konkretnej
i bez czego jest
ocena ludzkich i samego Logika formalna
jest tu niedostateczna, bezsilna. Logika formalna nie
prawdy materialnej, tj. tego, co ' istnieje
co jest rzeczy i zjawisk i co stanowi jedno
' z wymiaru Logika
forrpalna ogranicza dlatego do tego, co prawnicy
p r a w d P r a w n i c z tj. do tego, jak fakty przedstawio-
ne przez strony zjawiska lub
rzeczy, bez na to, jak dalece fakty te
rzeczywiste stosunki
formalno-prawnicza metoda oceny faktw w spra-
wach pozostaje w z' formal-
nym pojmowaniem ustawy. Formalne pojmowanie ustawy
w poza granice jej litery, za-
w ' rozpoznawanie tych rzeczywistych stosunkw
jakie poza spra-
wy . . Z takim formalnym stosunkiem do ustawy w
stwie wyzyskiwaczy wspaniale kojarzy najbardziej nie-
samowola; i bezprawie wobec jedriych, w szczegl-
wobec ludzi pracy, ze przed
innymi, przed tymi, co przed Jeszcze
w latach stulecia Lenin
o tych szczeglnych cechach ustaw przedrewolucyjnych
w Rosji i o formalno-prawniczym, stosunku do
nich, o przepisach o kar na robotnikw.
Lenin przepisy te do utkania
bezsensownej formalistyki, przepisy te Wy twa-
taki stosunek do robotnikw, jak do
dziei itp.l).
') L e n i n, wyd. ros., t. I, str. 373.
252
Panowanie zasady formalnej w prawie
wym i w teorii prawa o dowodach w do.
sprowadzenia sprawy wymiaru tylko do
formy, do przedstawienia sprawy w ten sposb, ,przez
samo tylko przestrzeganie form przewidzianych w usta-
wach proceduralnych i
orzeczep.ia Wymiar P?wiada fran-
cuski procesualista Helie, nie jest niczym innym, jak formal-
("justicen'est proprement autre chose, que formalite",
H e li e, op. cit., 't. I, str. 203).,
. Zasada formalna i ustalanie prawdy prawniczej jako pod-
stawowy cel procesu ze organicznie jakkol-
wiek prawnicy burzuazyjni niekiedy od naz-
wy "prawda prawnicza", bowiem o "praw-
dzie materialnej". jednak na gruncie for-
malno-Iogicznych, sobie
w postaci wyniku sylogizmw formalno-,1og1cznych
1
).
Taka metoda doprowadza w ' sprawach do for-
malnego stosowania ustawy, w kierunku
dogmatycznego pojmowani.a norm prawodawstwa.
Pod panowaniem takiej metody badania orzeczenie
np. w tzw. sprawach cywilnych nie niczym
jak po prostu arytmetycznym wynikiem dodawania,
zsumowaniem danych postawionych do dyspozycji,
przy Czym prawo z nie wymaga niczegO' ponad stwier
formalnych, ponad tych
z punktu widzenia formalnego stosowarua ustawy.
Wszelki stosunek prawny cywilny, np: z wierzy-
1) Tak np. Rozin uwaza' jurysdykcyjnej
za jej celu w cech praw-
nych z dostarczonego faktycznego, w
uzyskanych wnioskw pod prawa i w zastoso-
waniu tej normy do danego przypadku: 'itozina dla VI- jego
jurysdykcyjnej nie ma znaczenia "norm
i stosunkw ich i znaczenia"; ta jest
jednolita" lub, jak powiada Rozin, logicznie jednolita.
, 253
jest rozpatrywany ptzytakiej metodzie badania nie
z punktu . widzenia tych warunkw na gruncie kt-
rychdany stosunek prawny i ktre go . uwarunko-
lecz z punktu widzenia prawnych,
wanych w ustawie na' tle analogicznych stosunkw prawnych.
Z tego punktu widzenia jest
jest tranSakcja jest
a z aktw prawnych za pewne skutki
w ustawie i bezwarun)towo z ochro-
ny prawa. zezwala na jakikolwiek z tej
na mocy tych lub innych
to stwierdzenia, udowodnienia, te
spada na w tym
- na powoda, pozwanego lub
_ Przy takim stawianiu zagadnienia nie ma miejSCa! na ana-
r z'ec z y w i s t Y c h stosunkw stronami, na
tych ukrytych na podstawie
ktrych dany stosunek prawny ze wszystkimi
z niego skutkami. .
rzeczywiste, ktre za
danego stosunku prawnego,
o tyle, o ile strona procesowa na nich swj
sny interes w sprawie.
Wynika to z pojmowania zasady kontradyk-
i stron w procesie, na mocy ktrej
rzekomo nie ma prawa zajmowania w toku sta-
nowiska po jednej lub po drugiej stronie, in-
sytuacji jednej strony i utrudniania sytuacji -
drugiej.' .
W takie zachowanie w procesie
tylko i stron,
w wypadku gdy jedna ze stron jest lepiej drugiej wYposa-
W ochrony swych interesw znajo-
ustaw, korzystania
z pomocy adwokata przy nieposiadaniu tej przez
. lepszego itd.).
254
VII pod panowan!em formalnej
demokracji,.ktra ipod 0.0 rw n c i ' w ob e c
p r a w a f a t yc z n n i er w fi ludzi; roz':
nie nie takimi
mi przymiotami i cechami szczeglnymi. Proces
nCl. zasadach formalnej i 'forma,lneg9
legalizl!iu, zadowala w ten sposb prawdy
prawnej - stwierdzeniem nagiej. zbadanych
faktw z formalnymi wymaganiami ustawy .. Ale w takiej
sytuacji wypadki, w ktrych orzeczenie jest
tylko formalnie, z istoty swej jest . tj . gdy
zachodzi sytuacja, o ktrej Lenin. "pod for-
malnym a merytorycz"nie kpiny"l), - nie tylko
niewykluczone, ale. nawet nieuniknione.
Nie tego p!awnicy
starej zasadzie -:-. niech zginie byleby tylko tryumfo-
s p r 'a w i e dIi wo - ich
. brakw formalno-logicznego stosunku do oko-
sprawy na przewodzie oraz niezadowolenie
z takiego . stOsunku do tistawy od czasw pradaw-
nych do ludowej, ktra wyraz swemu nie-
1)L e n i n, wyd. ros'., t . XXVI,
2) Rzymskieadagium "pereat mund'us, fiat
Jeden z prawnikw: rosyjskich z epoki przedreWOlucyjnej w tej
kwestii pod Planka, Helie'ego i innych zwolenni-
kw tego punktU widzenia: ".,.Zadaniem a ' i
. karnego, winno nie do wykrycia prawdy bezwarunkowej,
materiafnej, lecz do p r a w d y p r a W n i c z e j". (M i ...
c h a j o w s ki, Osnowny je principy suda,:
Tomsk 1905, str. 93).
HeUe celem procesu
prawniczej jako podstawowej gwarancji procesowej (p. "Traite d'instr=uc-
tion criminelle", 1845, t. str. 10). nawet zwolennicy tego.
istotne od; tej Zasady, np: . w razie
co do przyznania oskarZonego
do winy (p. M tc h aj o s k i, Osnowny je principYQrganizacji ugo-
suda, Tomsk 1905, str. 95).
.., ... .... -.... ..,! .... . ; .... 'Hd?
' .'. ;' .. ..
..i'
I '
zadowoleniu W takich i afOryz-
mach ! prawnych, jak np. aforyzm rzymski, ktry ,;sum-
inum ' ius, summa. iniuria" (najwyzsze prawo - . '

Prawu radzieckiemu jako prawu socjailistycznemu obce
. analogiczne "zasady", formal-
no-IO'gicznym wymaganiom prawoznawstwa. I
W kwestii winy j vi
nym prawie karnym Lenin, te znie-
przez prawnikw
,' dano w tym celu, ' by swe
- dyplomaci. Ustawa jest dana w tym celu,
by winy i -
nasi prawrucy"l) ...,;",. Lenin w roku 190f
Taka charakterystyka rosyjskich przedrewolucyjnych
trafnie charakter pro-
c,esu z epokj przedrewolucyjnej, przepojonego kul-
tem litery i ktre na
na maskowanie najordynarniejszych
tej . ustawY.
ustaw za ' .samych ustaw i powo-
na nie dopomaga w stopniu .
w prawie procesowym metoda formalno-
prawna.
Metoda formalno-prawna maskowaBie klasowego
kierunku polityki Formalne pojmowanie ustawy'
i r,wnie formalne --'- ,,litery ustawy" -,- jej stosowa-'
nie z wygodnym sposDbem ,za.mtwiania klasowych ....
lub politycznych porachunkw z dawania na . tle '
konkretnej sprawy lekcji polityczriej
klasie lub ' co najmniej znacznej Najokrut-
na.jbardziej nieludzkie . stosowanie represji
jest usprawiedliwione na na
i i stosowania
1) L e n i n, wYd. ros., t. IV, str. 81.
256
-----_ .. ....--
, Y(Y. Formalno-prawna metoda ., spraw ,:
,wych -to klasowy
.nego .. wymiaru na beZna-
ustawy. _ dura lex lex' -:- !p,ra-
'wo jest surowe, ale jest pra'Wetn - nie pozostMVia miejsca.
stosowania ustawy. J esttowygodna .
.ka dla antyludowego, dla .-wym.iaru
ry odgradZaJ od ludu, ktry . jest ludowi wrogi.
Ale . metoda formalno-prawna jest . w ,sobie ordynar-
nym metodologii' Metoda ta' prze-
interesom 'prawdziwego wymiaru
stosowanie jej nie ujawnia, a nawet nie stawia
za cel ujawnienia prawdZiWYch stosunkw
'Wych przyczyn lub sto-
sunku prawnego.' Przy formalno:-
do . badania . spr.sw . nie "
w tak powiemy, . materialnej strony : sprawy; nie
w badanie przyczyn, ktre
przyczyn (cal,lsaremotal . . takich ,(causa
remota) prof. Fojnicki zalicza dowolnie np. zagadnie-
nie w kt6rym lub
na

Prawo radzieckie odrzuca jako .
i jako lub w ogle ' wy-
stwierdzenia" prawdy VI ' pr'ocesie; ' tej
jest !podstawowym celem procedury
. .
. radziecki do praAATdY,
czyli, inaczej prawdy rzeczywistej. 'Wskutek tego
" przy rotpoznawaniu np. spraw cywilnych
nie tylko podstawie przedstaWionego przez stro-
ny, nie tylko pod widzemw.jego
z wymaganiaIlli ' prawa, ale z ' swegD wnika w rze-
tych lub . innychstrisunkw .
1) O.tym patrz
\
Teoriadow. 17
25'7
Zasada ta Jest w sposb jak najbardziej
i zupemy wart. 5 KPC RSFRR (i w odpowiednich
kodeksw cywilnego innych republik
' . . ,
Art. ' 5 KPC RSFRR na! osoby " ...
nia wszelkimi do rzeczywistych praw
i wzajemnych stosunk6w ... ". Nie. ogranicza"'
do przedstawionych przez strony, wi-
nien czynnie do rzeczywistych
sunkw stronami,
dokumentw, '
ekspertyzy, ' wszelkie kroki celem ochrony' praw
i iij,teresw prawnych stron, o to, by brak
domienia prawnego, niewyrobienie itp. nie
wykorzystane na ich
VI ten sposb 'Prawo radzieckie zapewnia nie tylko fonp.al-
ale stron w procesie" rzeczy-
i ' badania procesowego,
stwierdzenie prawdy materialnej.
21. DOWODOW
do radzieckieg? prawa dowodcr
wego i do radzieckiego systemu dowodw, trzeba ' 'Przede
wszystkim na niektrych podstawowych zagad-
nieniach teorii i systemu dowodw.
_ W przekonania
i d owo d y <,l d o 'we.
Zasada przekonania ktra spoczywa u pod-
staw procesu radzieckiego, ,nie tylko nie ZWalnia bd koniecz-
doprowadzenia dowodw do pewnego systemu"
lecz przeciwnie ' jeszcze hardziej znaczenie
takiego systemu,ktry i celowe ,
wanie tych lub ' postaci w
przypadkach. ' Budowa systemu dowodw j'est jedynie
258
na . mocnej podstawie naukowej, na podstawie ' naukowo ugrun-
towanych zasad prawa co stanowi
,teorii p r a wad o wo d owe g o.
Teoria prawa dowodowego, ktra daje naukowe podstawy
systemu dowodw w danym ' P(}zytywnym
dawstwie procesowym, skupia nie' tyUto na
dach systemu dowodw, .lecz i na takichzaigadnieIJiach, jak
zagadnienia natury dowodw, tych lub innych
;faktw w charakterze dowodw dowodu
(onus probandi), klasyfikacji dowodw, znaczenia i
poszczeglnych postaci dowodw.
, dowody nauka prawa d()wodowego
ich z ' punktu widzenia samego procesu
dowodzenia ze dowodami, ktrymi
wolne fakty, zdarzenia, zjawiska, rzeczy1). Istotnie, dowody
to fakty, w zjawiska,
rzeczy, ludzie, ludzkie. Dowodami s d o w y m i
one dbpiero wwczas, gdy w orbicie.pro-
cesu gdy do stwierdzenia
i do ktre
organ
1) "W najszerszym znaczeniu tego dowd oznacza taki fakt
prawdziwy, ktry traktuje jako prze-
konanie o istnieniu lub nieistnieniu ,innego faktu" (B e'n t h a m,
O dowodach ros., ' Kijw 1876, str. 8). Przypisek
rosyjskie z r. 1876, dokonane przez Goronowicza,
jest z francuskiego wydania Dumonta z r. 1830; istnieje
polskie "Traktatu o dowodach
Gniezno, bez roku- r. 1935); por, Fenichel, Traktat Benthama
o dowodach w nowoczesnych Polski Proces
Cywilny 1937, z. 13-14.
"Wyraz "dowd", brany w naj szerszym znaczeniu, oznacza wszelki
lub do do poznania faktw,
(B o n n i e r, op. cit:, str. 3). "Wszystko to, co
,rzeczy, wszystko to, co przez pas postrzegane ze
duchowego, dowd -w sprawie karnej"
Uczenje ob dokazatielstwach,. Petersburg 1910, str. 100;
analogicznie T a l b e r g, F o jn i c k i i in.).
17*
259
Dowody dzielimy na: a) fakty lub
ktre udowodnione (stWierdzone), tj. fakty,. ktre
- facta lub acta, albo res probandae
i b) fakty, ktre sposobem, dowodzenia, tj. fakty,
z ktrych korzysta w tym -
fada lub acta, albo res
Dowotly jako dowodze:dia przedmiotem
teorii prawa dowodowego, ktra ' bada: a) postacie dowodu
(klasyfikacja), b) , zasady zbierania i budowania dowodw.
c) metody korzystania z dowodw i d) metody oceny
dw.
Prawem dowodowym jest norm, czyli przepisy re-
tryb zbiierania, produkowania, wykorzystywania i
ny dowodw. '
Zarwno teoria prawa dowodowego, jak i same prawo do-
wodowe, jak -to jeszcze d,alej
do nie tylko i nie w tej mierze z kategoriami logicz-
nymi, logicznymi, _ pieodzownymi w
badania ile raczej z faktami z samym
ciem, nadzwyczaj skomplikowanym i kt!'e nie
zezwala na traktowanie go w sposb abstrakcyjny, czysto ..'lo-
giczny". Dlatego - sprowadzanie procesu
dowodzenia do procesu ' formalnego mY-
logicznego, jak to czyni praw-
nikw od Benthama (1827),Willsa
(1838), Stephena (1876) i rpzniejszych i
czesnych teoretykach prawa

-
jednak W dawnej nauce prawa pro-
cesowego wypowiadano stanowcze przeciwko
takiemu punktowi przeciwko
utoisamianiu logiki z wysuwaf np.
jeszcze prof. Zyriajew, jeden znajwybitniejszychdawnych
1) P. np. profesora uniwersytetu w - Cambridge, Kenny
,;Outlines of criminal law" ktre] nader podano
formalno-logiczny charakter teorii dowodw.
260
rosyjskichprocesual'istw, ktry w swej poszlak"
(1855) . na marginesie wypowiedzi .Rosshirta
1
), co
puje: poznania na poszlak tak wiel
L
ki 1 ociywisty, niektrzy np. Rosshirt, nawet
. nie w nauce o poszlakach' prawnej, a umiesz-
czenie o pOszlakach w kodeksie karnym lub
wadzenie tego zagadnienia w systemie, karnego
sobie pl'Zez jurys-
tego, co jest logice i co powinno
do logjki na prawie
Prof. Zyriajew przeciw temu
waniu, na to, " ... warunki stos{}-
p.oszlp;k nie powinny uzasadnione jedynie praw,ami
logicznego, one bowiem od warunkw
miejsca, czasu jtp"2}.
. w tych autorzy na
plim .z zamiast kategorii logicznych kategor-ie
psychologiczne, "wycZucia prawnego", intuicji
itp., co w naj mniejszym stopniu nie dopomaga dQ
zagadnienia. ' I
przez Zyriajewa znaczenia miej-
sca i czasu" jest niezmiernie jak niemniej jest

dowodw w t ylko na pod-
stawie '
l) R o s s hi r t, C. F., Zwei kriminalistische Abhandlungen, Heidel,-
berg
2) Z y r i a fe w,Tieorja ulik, Dorpat 1855, str . . 10. Przeciw sprQ-i
procesu . do operowania kategoriami
logicznynuwypowiada szereg uczonych i w
p: np. Fridricha "O nakazanji tnotiwow i motiwach
w "Prawo", wydawanym przed (z r : 1915;
.Nr 11 i in.). '
3) Tak znaczenie dowodw w stulecia
uczonych z dziedziny prawa karnego
wego. P. w tej . sprawie prof.
Zyriajewa "Teorja ulik". .
261
W badaniu i
logild formalnej. Mamy tutaj de ' czynienia z obser-
faktw, z indukcji i dedukcji jako
wnioskowania, oceny faktw, wmoskowania z faktw rozpa-
trzonych. Tym niemniej padanie nie wyczerpuje
stosowaniem logiki formalnej, ktre same w sobie oka- -'
niedostateczne li ktrych stosowanie bez i:adnych in-
nych i na;
to na uwadze w przy analizie tzw.
, P o s z I a k, dowodw p o r e d n i c h (preuves des preuves,
indices, Indizien), ktrych ocena w
nie analizy logicznej i
procesu dowodzenia ze procesem my-
nie ulega w ogle kwestionowaniu.
Prof: przytacza trafnie w z tym
wa Huxleya, naukowych dokonano
nie tajemniczej lecz
, procesowi rozumowania, ktry z nas stosuje w najbar-
dziej powszednich . codziennych sprawach.
, ,,:oli.cjant - wykryWa
sladow Jego krokow takiemu samemu procesowi rozu-
ktremu Cuvier wizerunek zagi-
monych Montmartre'u na podstawie ich
szkieletw"2).
Huxleya proces analizy pochodzenrla plamy atra-
mentowej na nie niczym od procesu de-
dukcji i indukcji, za ktrych Adams i Leverrier od-
kryli Proces stosowany ' na przewo-
dzie jest procesem rozumowania. Ale
do . tego, jak ' naukowe przy swo"
po z punktu
WIdzema p r a w procesu bardzo istotnie od tego
l) o dowodach p. 26.
, li) W a d i m i r o w, Uczenje ob, dokazatielstwach, Pe":
tersburg 1910; .str. 3.
ostatniego, tak J rozm- Lad
naukowego i od filisterS'kiego.ZwykJe (filisterskie)_
oP,znacza " ,
naukowe kOl'Zysta
ze kwalifikowanych zabiegw, czyli metod '
lub zjawiskami, \
systemem. winno byc tak
mo kwalifikowanym, jak i wszelkie naukowe. Kol'2iY-
stanie z,wszelkich prymityww, zabiegw pozbawionychcha-;-
rakteru naukowego jest tutaj jeszcze bardziej niebezPieczne.
Nadzwyczaj niebezpieczne jest tutaj filisterstwo,
ma tu d() czynienia jakimi
dobro ludu, interesy i . l\awet

"
Dlatego w dowod?;eniu jest
glriie stosowanych for,mu- ,
i wnioskowania, jest ona
w swej i ramami' procesu ogra-
niczonego bardziej wczasie' granicami
'praca badawcza>, naukowa.
Naturalnie, ' dawni prawnicy rea-
lizowany przy tym proces jest ,
oglnym i winien regulowany przez
logiki. tutaj w stosowane sposoby
dowodzenia, metody indukcji i
Ale nie . procesu dowodzenia
wego, jak o tym do samych tylko de-
dukcji i indukcji: takiego mozna unaocz-
1) "Zadanie zbadania prawdy w faktw,
przedmiot badania z istoty swej niczym nie ' od
oglnego' zadania wypracowania o taktach
w ogle" (W a d i m i r o VI, Uczenje ob dokazatielstwach,'
Petersburg 1910, str. 5); "Zasady, wedfug ktrych zadanie .: to jest
' rozstrzygane, ,logiki i. d9
dedukCji i indukcji, stoswanych badaniach naukoWych"'
(t a m P. w tej materii z logiki.
263
na tym samym prof:
"uczciwi ' ludzie
. t i prze:; .
mniejsza:' "Pietrow jest uczciwym nie"
zawsze .do wnioskU: "zeznania Pietrowa
z tu pod ;"arunki "mieF"
Scal, czasu i inne jak to prof.
2;Yriajew.

badaniem naukowym i ,i cytuj ,
z Starky'ego, jest w' tej kwestii niekonsekwentny: "
Starky .widzi jedynego na ' zaufanie
przy analizie tajemniczych i zagmatwanych w
wzmocnionym tj. ludzi,
ich bytu, obyczajw. koryguje
ktry operuje tylko logicznymi.
W karnym jest dedukcji
zastosowarue ,zasady oglnej w WYpagku szcze'glnym,
nie z o '
Podstawowa zasada dedukcji (aksjomat
na, tym. , to, co jest lub prawdziwe dla klasy
zjawisk, je;;t lub prawdziwe dla z tych zja-
wisk, lub prawdziwe przypadku zaliczone--
go do tej klasy. Druga d.edukcji rzeczy
z i a ma-
tematyce - dwie ktre, z ' osobna, rwne
trzeciej; sobie: rwne. ' " -
wnioskU ' dedukcyjnego - pisze _
od sytuacji oglnej, w sylo-

1 przyrody, i prawo empiryczne, wreszcie jakiekol-'
wIek , ul,:>glnienie
. a d i ni i r o w, Uczenje ob , dokazatielstwach, Pe'-
tersbilrg 1910, str. 5.
264
Dedukcja jest nadzwyczaj
nia, z powodzeniem 'W pralCY ' badawczej .
jednak ,na- dedukcja daje , pozy-
tywne wyniki w stosowaniu jedynie pod ' warunkiem
wegi:> zaliczenia zjflwisk do klasy. '
. logiki jest indukcja, ktra
kowicie dopuszczalna w. badaniu jak i w badaniu
naukowym. .Indukcja reprezentuje wnioskowanie z faktw
znanych nieznanym, z przypadku szczeglnego o sytuacji '
glnej jako wniosku ze znanego i szczeglnego. Indukcja
opiera na domniemaniu w naturze, na przy-
puszczeniu o przyczYnY wsplnej do' pewne-
go szeregu zjawisk. - metoda uzgOd:.
nienia i ' metoda _
Zairwno dedukcja jak i indukcja
i' faktYcznie stosowane w dowod2\eniu w procesie
' ,
Jako ,zastosowania iridukcji w praktyce procesu
radzieckiego epizod sprawy
z Sieniha o Ko-
1) zastosowania dedukcji, w procesie Ludzie'
nieposzlakolVani i. wiarogod.,.
nymi, na zaufanie. Dana ' osoba jest
kowicie nieposzlakowanym, jej zeznania na rozprawie za
wiarogodne i, zaufaniem ' Dana osoba zeznaje to i to,
naocznym ' badanego faktu, przyjmuje , jej zez':
nanie jako fakt, . jako dowd wiarog'odriy. '
zastosowania indukcji w Ob. A jest
o Skradzione ' rzeczy znaleziono u ob . . A. Fakt
rzeczy jest elementem wiadomym (a); fakt znalezienia rzeczy
u ob. A - jest driIgim wiadomym (b); ' fakt winy ob. A
jest wnioskiem z a + tj.. lub
prowadzenia dowodu z '. faktw wiadomych (a. + b); do faktu I).iewia-
domego (winny . do
winny jest ob. A. Nie trudno jednak to jest czysto
formalna logika dowodzenia, ktra
1
nie -bierze pod . wszelkich
(c, d, e, f ... ), ktre w sPosb zdecydowany
(i to niekiedy w kierurikuodwrotnym) na
265
z tej metody, w taki oto sposb kon-
dowodw przeciwko Sieninowi:
"Sienin od Lewenzon. Sienin przy-
a. oto ' Piolr Lewenzon nie I zjawia
pytanie: winien, czynie winien? Przypomnijmy sobie, jak
on swej w ten sposb:
dano, gdy w . . Tak mwit Dobrze.
w Ale,po ,
stwierdzono, jego zeznania oraz
akt sprawy 20 maja w czasie eskortowania go do
wraz z konwojentem do swego mieszkania.
"Prawda, gdy mu to zarzucono w toku powie-
w . mieszkaniu nikogo nie albo raczej nie
a tylko wobec tego
w sposb nie sprawie. Ale Lewenzon
przy z mieszkania
z kilka Ale na to, poro-
trzeba I wystarczy kilka kilku-
nastu sekund; wie, . zwyczaje
i poczta zmowy. Pod tym
bardzo charakterystyczny jest epizod
Bonnelowej, ktrej do ' szlafrok. W szlafro-
ku do kieszeni zaszyto list. List otrzymano
i zwrcono w innym szlafroku, k,try jest
niejako workiem . pocztowym, i prowadzi '
bardzo energicznie. Jest Lewenzon rwnioo
"szlafrok", tam do ktrej zaszyto list;
W tych warunkach przygotowanie
w drodze korespondencji. Przychodzi do domu 20 maja;
i tu na spotyka ze I rzecz dziwna - 29
maja zostaje zwolniony; a 1 czerwca Lewenzonowa zjawia
w mieszkaniu u Sienina i mu 5000 rubli. ' Oto sytuacja
faktyczna. Ale na gruncie .
i . z,adajmy sobie :pytanie, jak tutaJ
Czy tak, jak' L ewenz on, te
aon oniczy.m nie wie? Tak nie nie
266
jak ona .-: to nie jest
aby .. memoz
hwe
, mu
nie Mwi z. ale bardzo rue
A co najwazniejsze, j:go
mi z 29 maja na wolnoscl, a 1 czerwca
jego Sieninowi . W tym wypadku.
ko przemawia za tym, on czynny
w swych osobistych spraw. Oto
. wersja Lewenzona nie -
przeciw niej prawda a w wyroku waszym
o nim
"Popatrzmy, jak ta sprawa Lewenzona toczy
26 maja do prokuratury
29 maja do a 30 maja \
na Czy zbadano Lewenzomi? NIe. Czy
jakiekolwiek Nie.
Dano w 5000 rb i Lewenzon
na Szachownin, na
nie czynnoscI to
nie oznacza, w ogle nie Muno
niektrych a te
na tym, 09- Sienina 2000 rb l ruelegalme
aresztanta z aresztu. O tym mwi on sam. w swych
. . .
Sienin Lewenzon o to, ze
za swoJeJ zony, .Blum
y
Lewenzonowej), .' Szachowin . ktry
Lewenzona) tu demaskowani
z ktrych ' z osobna - skoro jest stwierdzony l staje
w ten sposb zrianym nowego
faktu (przedtem nieznanego), stwierdza ten fakt l daJe pOdsta-
do stwierdzenia winy oskarloneg? . .. ' . .
indukcji - od faktu stwlerdzone) melegalneJ. ko-
respr:>ndel'lcji Lewenzonaz i Bonnelowe), od
l) Wy s zy n s k i, Sudiebnyje rieczi, Moskwa 1938, str. 31-32,
267
f$u, Lewenzona od faktu umorzenia:
przeciwko niemu w od faktu otrzy-,
mania . przez ,od Lewenzona 5000:
rubli - prokurator dochodzi tutaj do wniosku o' udziale
w tym nie tylko Lewenzona, . ktra przy,:
lecz i samego Lewenzona, ktry . nie
, gdy m6wimy o pjrocesie dowodzenia
jako o procesie nie
sprawa reprezentuje z epizod walkiklas,/
w kt6rej logika, nie zawsze po-'
z do czynienia
z: abstrakcyjnymi.
W sprawach' karnych nie wszystko tak logicz-'
nie, jakby tego Dlatego
musi wnioski, kt6re
nio z dopiero co stwierdzonych
przypadki, gdy logiczne wnioski
i na odwrt, takie, przypadki, w ktrych; ,
prawda tam, gdzie zgodnie z zasadami logiki formalnej
ba.:
rdzo
trudno jej '
Oto dlaczego dedukcji ' i indukcji
nie pod podstawowej naukowej metody
dowodzenia, jest dialektyczna metoda
do rozpatrywania
zjawisk nie w postaci nawzajem odizolowanej, lecz w zesl'0:-
leniu wszystkich . ich stron i we i-Ch
i
1) L e n i,n, Konspiekt knigi Gegela "Nauka logiki",
tietradi", 1936, str. 188: istota (przedmiot, itd.) jest
(tylko) j e d na s t r o n idei (prawdy). Do prawdy konieczp.e
jeszcze, inne strony r z e c z y w i s t o c i, ktre tylko
samodzielne i same dla siebie). Prawda' realiZUje '
t y l k Q W 1 c h c a o k s z t a c i e i w i c h o S u n ku "; ' I dalej:
"C a o k s z t a t w s z y s t k i c h zjawiska,. i ich
s t o s u n k i (wzajemne) - oto z czego formUje prawda. Stosunki
268
22. ZAGADNIENIE DO\VODOW W PRAWIE
RADZIECKIM
nauki o dowodach jest zat-
gadnienie, czy wszystkie fakty l zjawiska dopusz-
czone w charakterze dowodw a . nie wszyst-
kie, to co ma do ich dopuszczenia lub nie-
dopuszczenia' w tym Charakterze. Zagadnienie to
w rozdziale IV przy omawianiu angiel-
skiego prawa dowodowego. '
podstawowa w tej ' dziedzinie polega na tym,
w' charakterze dowod6w dopuszc4a ktre
znaczenie dla sprawy; ktre do faktw'
cych stwierdzonymi w
Historycznie nie, wszystkie fakty uznawano (i w znacznej
'mierze nie wszystkie . uznaje i obecnie w
prawie procesowym) za takie, ktre do ' tego, by
byty dowodami. "faktu" ulega tu gdyz za-
kres faktycznych, stan
lub deliktu cywilnego jest .. przez
przy czym 'te ' stany faktyczne niekiedy przez
ustawodawstwo w spos6b
(- - logiki, p r z-,
c z y m te . (i . ich stosunki, pokazane
odzwierciedlenia obiektywnego. Dialektyka rz e c z y tworzy
i d e i, a nie odwrotnie. . ,
Na marginesie tego konspektu Lenin "Hegel- genia1p.ie
o d g ad rzeczy (zjaWisk, p r. z y r o d y) w dialektyce
(:rtr. 189)., . . . .. . .' ... .
Znajdujemy tu genialne wskazwki przewodnie Lenina I dla
konstrukcji radzieckiej teorii dowodw
1) Prof, p, L u b li n s k i (przedmowa do pracy Stephena "Zarys
prawa dowodw", ros., Petersburg 1910, str. lIn pod-
szczegln'l . "faktw" w procesie
dowym" wskazuje na ich
do stanw faktycznych umow,
\ itp.
269
; .
Organa i winny nie laktami
w ogle, a tymi faktami, ktre dla
nich przez prawo znamionom, wymaganiom, ktrych zakres
przedmiotem, zadaniem badania w lub
na to w tym sensie, np.
w procesie karnym winny fakty, ktre do
zakresu corpus delkti lub w ogle
- do i do osoby o jego tj.
fakty w sobie cechy danego a nie
tylko danego zdarzenia.
Zadanie procesu karnego i cywilnego polega. w t ym wy-
padku na tym, te fakty, ktre o dno-
dobadanego zagadnienia,
j nie procesu lub faktami,
ktre nie do przedmiotu procesu.
procesowe skierowane ku
n a j b a rd z i e j p o m l n e g o tego zadania.
sposoby, metody opracowane przez i
winny temu zadaniu.Widzieli-
jak dalece nie moze metoda dowo-
dzenia i tzw. teorii dowodw formalnych, jak
wady systemu dowodw, ktry zbu-
dowany na tej teorii system dowodw procesu
'
Proces radziecki i prawo procesowe radzieckie
analityczne ich badania - nie
z . kategorii formalno-logicz-
nych - vi drodze stosowania dialektycznej metody poznania;
ktra jest naukowa i koryguje prawnicze metol
dy badania procesowegol).
') Praktykasldw daje mnstwo tego,
jak wbrew rygorystycznej teorii prawnej i przepisom prawnym
orzeczenia na podstawie I pobudek
moralnych i obyczajowych . o rosyjskim
z przed rewolucji, A. Bobriszczew-Puszkin -
270
ktry uwagi Lenina
wnosi snop do ducha
i scholastyki, do prawdziwej
prawdziwej "logiki faktw" , ktra swj rozwj
wisty i wyraz w logice dialekty czno-materialistycz,nej 1). Db te:-
go poziomu i jedynie
radziecki, socjalistycznego
'
Radzieckie prawo , procesowe nie rozszerza wprawdzie bez
granic ktre badaniu
ale nie wytycza. tutaj . granic formalnych,
na zhudowani,e w i na przewodzie d 0-
w <> 1 n y c h faktw. Dopuszczenie t ych lub innych dowodw
jest ktry przy tego zagadnienia .
winien tylko - do
stwierdzenia! prawdy, tej prawdy materialnej,
nej, ktrej zadaniom jest proces.
Nie _ zagadnienia dopuszczenia do
nia w i na przewodzie d o w o InY.c h faktw
w . chara,kterie dowodw z zagadnieniem. fakty winny
i ,przedmiotem dowodu. To ostatnie zagadnienie
jest w literaturze prawniczej jako zagadnienie
granic badania jako nauka o tak thesis pro"
banda, tj. () tym, .. jakie mianowicie lub twierdze-o
nia . udowodnieniu.
Zgodnie z , w teorii
nie wszystkie dowodzehiu. Isthieje
szereg takich ktre nie dowodzeniu
z racJiswei i charakteru bezspornego, lub takich,
ktrych dowodzenie sprzeciwia faktom oglnie uznanym
nieco wyolbrzymia ale w zasanzie
. w . tym "logika faktw" zawsze wzorem "logi1l:i
rozumowania" (p, "Empiriczeskije zakony diejatielnosti russkowo suda
1896, str. 551),.
' ) P. Le nin, wyd. ros., t , IV, str, 84,
271
lub stwierdzonym przez albo takich, ktrych dowodze-
nie sprzeciwia w danym
ciom i przekonaniom moralnym lub politycznym. Przepis
o dowodzenia niektrych kategorii faktw
jest celowy. , , .
' Nie ma potrzeby dowodzenia tego, CO ogolme
nie wymaga dowodu (np.
wych; praw przyrody, praw fIZyki,
mechaniki i in.). Z drugiej strony niedopuszczalne jest
wanie dowodzenia w lub na: przewodzie ,zasad
w sobie twierdzenia za niemoralne, po-
litycznie szkodliwe, (np. " kwestionowanie w
radzieckim charakteru, eksploar
towania przez dowodzenia' sy-
stemu kapitc:Uistycznego j jego przewagi nad , socjar
listycznym). Nie przedmiotem c!0wodzenia w
lub na przewodzie , niegodzenie z tymi lub
innymi zasadami ustawy, prawa ,
l'he przedmiotem dowodzenia w istIl:ienie ,lub
brak tej lub innej ustawy. jest to wiadome
ex aUido. Tutaj zasada Jura novitcuria. Wszyst-
kie te ograniczenia ,' i usprawiedliwio-
ne przez rzeczy, i
poza: ramami tych podyktowanych przez
procesowy - i
wyboru dowodw, wykorzystania
tych lub innych faktw wcb,arakterze
niczenie; jakiemu pod tYm ulega, wymka z po-
stulatu nieod?iegania od .zadania niezba-
-czania ku zadaniom obcY,lIl dla me' bezpo-
",
Postulat ten przez Rzymian
VI' ktra moc , po
dzisiejszy: ,:iQ. jure , non .remota causa, sed proxima' spectatur"
nie rozpatruje przyczyny. lecz
stwierdzenie tego, co stanoWl
:212
causa remota, co - causa proxima, stanowi samodziebie
. i , bynajmniej nie zadanie
Ustalenie jednych faktw,
przedmiotu rozpoznania
z innymi faktami, ktre nie go stanoWi
skomplikowane zadanie. tego zadania pozo-
staje z w od "
go na rzeczy, od jego 'punktu widzenia na t.e lub inne konkret-
ne , fakty i I
dane zagadnienie, winien na
swym Winien o tym,
, nie jest laboratorium badawczym, uprawnionym do konty-
nuowania do ze
()gniw do chwili znalezienia wszystkich roz-
zagadnienia. winien , ba-
do tych i do tych ktrych istnie-
nie wystarczy do przekonania o z i pra-
w danej konkretnej
spraWie. granice . badania pierwiastko-
wym i na przewodzie, zbierania dowo-
dowego.
Przepisy procesu radzieckiego, tego zagadnienia,
nie do ograniczania swobody organu
lub w stopniu to dyktuje
,omwiona przez nas logika procesu.
, Kodeksy karne i kodeksy karnego republik
w szeregu ma-
,' do granic pierwiastkowego lub
przewodu
1) Np. prof. F o j i c k i 'nie powinien
zagadnieniem lub na
(p. "Kurs sudoproizwodstwa", Petersburg 1899; t. II, str. 270).
nie moma z tym te
w z zagadnieniem wyboru kary (lub
o charakterze
TeeTia dQW, II '
273'
45, 47 i 48 KK RSFRR
1
) i a:t. 16.6, 206
i 257 KPK RSFRR i in. o
znaczenie dla sprawy, to 1 me
w ten sposb co tego,
co wchodzi i co nie w.chodzi w 1.
T k
t 113 KPK RSFRR za' znaczenie,
a np. ar. ..et
dla sprawy te ktrych moze mI '.
na rozpoznanie. art. 166
wolno pytama co dD
ktre stwierdzone w danej sprawIe, l co do
terystyki osoby art. 206. mwi o tym, z:
na sledztwo W wypadk
orga . .. . e znacze-
podejrzanego na " ...
nie dla sprawy i nie zbadane poprzedruo.. . . .
znaczenie w danej kwestii ma art.
KPK, ktry rozprawy. .
do " ... Z przewodu i stron
w s z y s t k i e g o t e g o, co nie d o t y c zy r o z p o z n a w a-o
. y" moje - A. W.). Wymaga-
neJ spraw.... . d
nie to samo w sobie Jest na to
wzmocnione o
do prowadzenia przewodu w kIerunku najbardZIeJ
wykryciu prawdy.
Analogicznie rozstrzyga zagadnienie
t ch lub innych w charakterze dowodw w na-
y . C "In 2)
. szym Kodeksie yWl ego .
1) Tutaj jak i we wszystkich innych przypadkach przy
si na KK lub KPK ' RSFRR ma. na ,uwadze
i kodeksw karnych l kodeksow
innych republik . . . -
2) Patrz np. art. 119 KPC RSFRR: "Dopuszczenie tych
zaofiarowanych przez strony dowqdw od tego, czy uma Jec
za istotne w sprawie".
274
_""""'-'- - ":"c." . i
, " ' __ ; " ..
"
Najbardziej odpowiedtialne i trudne polega , oczy-
na jaka mian()W1cie jest . istotna
dla sprawy, dla sprawy. .
odpowiedzi 'na to pytanie w przepisach
radzieckiego podabni8 jak nie
odpowiedzi w przepisach procedury 'in-
nych od czasu pr..zeznie teorii dowodw
Jest to ma. bowiem takich
przepis6w' cUa' wszystkich syiuacji ana.wet' jest
by .przepisy A sytuacje takie,
i nikiedy niepowtarzalne, o czym
liczne fakty z praktyki

. nie jako postulat . uznania za punkty 'a) . ustawowe-
go stanu danego b) przy-
czYnowego badanej z przedmiotem sprawy
weji jego elementami prawnymi.
A zatem . i winny np. przy
sprawy o . zabjstWo sw,e zainteresowanie do faktw ..
. danego i wszystkich. okolicz-
ktre sprawy,
tak lub. z tymi faktami. .
Jak dalece pod tym niebezpieczne jest
nie z 'gry ewentualnych kategor'ii lub
'faktw znaczenie dla sprawy, na dowd tego
jako. podane przezprof. Rozi-
na w kaTIlej (2:; 1'. ' 1916);,
znaczenie
prof. Rozin pisze: "W szystko 'to, . co- p'owstaje poza granicami
logiczno-prawnego "lub pozostaje jedyDle .
w dalekim . ze nie i ni'e pt>winno
przedmiotem badania" . do
niepotrzebnego
t) R o z 1 n, sudoproizwodstwo; 1916, st;. 391: " ,
W charakterze takiego procesu" ' prof.
Bozin wskazuje na takie "l!iepotrzebne elEimenty", jak uiga<4iienie po-
, ..
"275
W tym Vlszystko jest Nie"":
. wszystkim. granice
\ logiczno-prawnego",
z gry. granictakieg<;> w procesie! karnym, lub cywil-
. nym; jest z . Granice te
ne nie lecz ,przez faktycz'
warunki,
stwa. "granice" ,daleko poza ramy
samego . dosta>
, diUm przygotowania do do faktw,
ktre urzeczywistnienie zamiaru lub
planu. \ . -. .
Zagadnienie przygotowania do ' nabycia na-
ofiary, , przygotowyW"ania alibi '
na wypadek "wsypy", przygotowywania
przM karnym, ukrycia
- oto "granice" logiczno-praw-
nego", a zasklepianie w na mocy zgty
granic" jest i dla spr,awy
wy]{rycia '
wytyczne w kwestii , "dalekiego
ktrYtzekomo. wyklucza
mi w . . .
i winni sami,
. od warunkw i gr"'- -
nice badania, ' winni. sami ' w konkrethym
przypadku o' tym, co w. ich zaintere-
przedmiotem, badania jako jako
, rzystne, jako
'gody w ' druu wYrazu tW8P;Y' osb ' obecnychptzy po-
. ich 'Podstawy fizycznej itp. Ale sam prof. Rozin
widzi ten
momentw ma . znaczenie dla' udowodnienia' winy jednej
. :z podejrz!lnycb osb". .
" 276"
.;,', -
. :v z gl!
mlec znaczeme dla sprawy, a jakie nie go-psiaciae; ' s4:>
skaza?,e ;na' VI
w, ktqry.ch skomplikowany i 'o'
zdarza nader . ' -
Sprawa 'przedstawia pod tym .' ,'
prostszy. w ,sprawach cywilnych, jednak' razie' i tu-: .
taj jest
nadzwyczaj pogmatwana. ' . '
Tutaj '. sporu z nie tylko rodzaj"
dowodw, ale i gr!lnice. dowodzenia. Tak np. wsporze
kowym dowodw jest z g(lfY p r2; ez 'charakter ;
, spornych stosunkw, w "
. ze shon '
d()wodw ..
faktw, stosunkw,
nych, mo.ze bez
"granice" ', dowodzenia'. W. 'sporze-
nie dla- okoJi ci charakterystyki'
osobistej stron w pr()cesie, np. stostinku
go do rodziny itd. Ale i w tzw. spor-
nie zawsze. z ' gry granice ba-
dania spornego' zagadnienia w z -gry 'wna-
w charakterze ' dowodtlw ,czego
nie iW ta
kowane zadanie jest ' ,przez szeregu
ustawa ' ustala, ze dowodzenie tych lub innych'
jedynie za wskazanych"
w. ustaWie.Ogranihenie to jeszcze ba:r.:
dziej . zakres w sprawie
dowodw. " . ; . : ' . .
, ' ., Tak np. ' .prawa cYWilnego .
rew?lucji tzw.. d-o. w Q d w
k wali f i kow s:ri y c h, Pod rozupl.ianotakie sp 0 -
277
soby faktw, ktre przewidziane w samej
\ ustawie.
l}osyjskie ustawodawstwo przedrewolucyjne (ustawa
pOwania cywilnego' 1864 r.) np.,
wfonnie lub, nie
obalana zeznaniami przypad-
ku zarzutu samego aktu:
W radzieckim prawie procesowym cywilnym przepis ogl-
nyo dowodach. kw,alifikowanych wart. 128 KPC
RSFRR, ktry stanowi, dowd z jest do-
puszczalny we wszystkich przypadkach prcz tych, w kt6rych
prawo przewiduje dla: l stosunkw for-
Zachodzi to. w przypadku umowy na
50 ' rb; w razie zawarcia jej nie w f()ll"mie pisem-
neJ strony nie na (art. , 211
i uwaga do art. 136 Kod. Cyw.
Taki sam przepis zawiera, art. 138 KC RSFRR
do- umowy o przeniesienie ma-
ponad 1000 tu notarialne po-
umoWy pod rygorem jego Dowd ze
jest tu
art. 217 Kod. Cyw. RSFRR jest
uprawniony do kwestionowania umowy ,
w -razie waluty, bowiem da-,
nie albo
nie lub '
pi4lw sumie od podanej w umoWie. Ale w wypadku
gdy wi,nna na mocy ustawy w for-
kwestionowanie zeznaniami nie
jest dopuszczalne , z przypadkw kar-
nyCh. W sprawach tego rodzaju badanie jest
we, zgodnie z Plenum '
, RSFRR z dn, '16 1925 r., jedynie w wypadkach wy-
ale , nie - na dowd - sumy wekslowej1).
1) .' P.- Kodeks' cywilnego RSFRR z komentarzem (pa
ros.), wyd. ,?rrlilWO i. , 1928, str. 185.
-----.... ---. .,,,
W e wszystkich tych wypadka,ch mamy do czynienia z do-
wodami kwalifikowanymi, jakikolwiek inny
sposb dowodzenia poza sposobem przewidzianym pra- ,
wo . . a w wybr dowodw
1
).
Istnienie' dowodw kwalifikowanych- w prawie procesowym
cywilnym z
obrotu cywilnego, ktry nie zezwala na nieuzasadnione podwa-
a nawet zachwianie ' podstaw, na
ktrych obrt ten opiera. Wielka rola przypada tutaj aktom
pisemnym i w aktom, w trybie
przez prawo przepisanym (np. aktom notarialnym). Dla
stospnk6w cywilno-prawnych, stwierdzanych wobec ich do-
aktami pisemnymi, umo-
kwestionowania ich za Za-
kaz kwestionowania niektrych faktw w inny sposb
przewidziany przez prawo ma na celu zniewolenie obyv,;ateli
do podejmowania zawczasu ' ich praw, na wypadek
ewentualnego ich takich ktre
wskazuje w charakterze gwarancji ochrony tych praw.
Zasada ta jest logiczna i celowa, wobec czego
ona i w prawie radzieckim, jakkohyiek
to w ramach ' zmienionych i znacznie ch,od.zi
o proces ' karny, zasada . ta nie tutaj stosowana i nie
jest stosowana ze na faktw, z ktry-
mi proces karny mado czynienia, i z uwagi na ' te
ktre karny ma do w dziedzinIe ochrony
stwa, i obywateli przed wszelkimi
zamachami na ich dobro i interesy.
W ten spos6bz pewnymi przewidzianymi w pra-
wie procesowym cywilnym, wybr dowodw w sprawie pozo-
stawiony jest stroI\om.
charakter ma zagadnienie dowodzenia tzw. faktw ',
n e g a t y w n ye h.
1) o dowodach kwalifikowanych w prawie rosyjskim ' sprzed rewo-
lucji p.I s a c z e n k o, Russkoje sudoproizwodstwo, 1906.
279
. , (
. , .. :::lJi',;f.U
W literaturze klasycznej dowodw nega-
tywnych jest w z tak zwanym onus
probaridi - udowodnienia tezy do-
wodowejl).
Dawna rzymska procesowa w tej sprawie
"ei incumbit probatio qui dicit, non' qui negat" udo-
wodn,ienia tego, kto twierdzi, a nieteg, kto zaprzecza).
Bonnier(1843) nazywa i
(un principe, de raison et de securite sociale), za-
stosowaniem i 'wyczucia w procesie
2
). We francuskim
Kodeksie, CywilnYm zasada ta swe odbicie wart. 1315.
ktry "Ten, kto wykonania wi-
nien je - Nawzajem, ten, kto za zwol-
nionego od winien lub oko-
ktora
Tu wynika zagadnienie dowodzenia faktu
negatywnego (fait negatif). '
prawo angielskie odrzuca
dowodzenia faktw negatywnych, jak np. os-
na to, nigdy nie w takim a takim miejscu,
nigdy nie, takiego ubrania, nie 'takich a ta-
kich przedmiotw, nie takiego a takiego itd.
Wydaje zasada ta ma Przeprowadze-
nie dowodu co do takiej 'jest niezmiernie trudne.
a niekiedy
A jednak zasada ta jesf niedopuszczalna, wszelka ne-
gacja twierdzeniem pozytywnym, fakt ne-
gatywny faktem pozytywnym.
"Nigdy tam nie nie tylko zaprzecza.
ale i twierdzi, gdzie indziej poza danym miejscem, a na
potwierdzenie tego dowody. Cocceius
(prawnik XVII wieku) dowcipne tej sprzeczno-
negatywne nie powinny
1) O onus probandi p.
2) P. B o n n i e r, Traite, 1848.
280
dopuszczane jako dowody me z uwagi na
a ze co jest
we i do 'faktw pozytywnychl}.
Nie uiega przedmiotem dowodienia,-
fakty zarwno 'pozytywne jak i' negatywne. Zaprzeczenie
dowodzenia faktw negatyWnych
w szeregu wypadkw zakaz dowodzenia Vi ogle czegokolwiek
na obalenie tej lub innej tezy W szeregu wypad-
kw musi to dla
obrony pr'zed zarzutami na
ze dowodzenie faktu inaczej
dowodzenie, pewnego faktu nie nie jest'rwnoznacz-
ne z negowaniem po prostu tego faktu. Negacja pewnego: fak-
tu wprost jest pozbawiona wszelkiej mocy dowodo-
wej. Ale faktu negatywnego i dowodzenie-te-
go faktu od
faktu pozytywneg0
2
).
1) nie faktw negatywnych.
to 'nie dlatego, one negatywne, lecz dlatego, one, nie-
(B o n n i e r, Traite)., zawsze
kapelusz powiada ilustruje przytoczony
C;:occeiusa, J:lie i. z po-
wodu jego . charakteru,
w formie pozytywnej (p. W a d i m i r o w, Uczenje ob
Petersburg 1910, str. 120).. "W ten sposb '. -, pisze
Bonnier pod ukrywa twierdzenie pozytywne,
(str. 24). Bonniersprowadza
twierdzemem pozytyWl'lytn i negatywnym, i do
jedynie pod formy.
2) Kenny wskazuje, e o do-
wodzenia faktw negatywnych jest ,w z ,domniemaniem
" do udowodnienia winy ("Out1ines of
criminal law", 1936). pisze: "Nie ulega
dowodzenie nieistnienia trudniejsze, oddo1.vodze-
nia istnienia' faktu, tym niemniej nie
dostarczenia' dowodw negatywnych" ("Uczebnik
russkowo processa", cz. II - Sudoproizwodstwo; 1892,'
str. 151).
281
Radzieckie prawo dowodowe nie . wprowadza
faktami pozytywnymi i negatywnymi i nie wprowa-
dla tych ostatnich ogranicze? w porwnaniu
z pierwszymi.
23.0NUS PROBANDI W PRAWIE RADZIECKIM
Onus probandi - jest to dowodzenia.
O czyli dowodzenia
IV). ten pozostaj/e w
ku z charakterem i zasadami organizacji samego procesu, z je-
go formami historycznymi i szczeglnymi.
Proces skargowy ten na
zgodnie z nemo judex sine actore. W
nym zasady procesu skargowego swj naj doskonalszy
wyraz w rzymskim w epoce klasycznej,
gdy to czynne quaestiones perpetuae - prototyp przy-
gdy prawo wnoszenia
nie tylko specjalnie do tego organom
(praefectus vlgilum), lecz obywatelowi rzymskiemu.
dowody i w tyn1 celu pretor
mu specjalnego terminu, po ktrego up!ywie przed pre-
torem (nominis vel criminis delatio).
(in judic;ium) w trybie sporu
dzy stronami', przy czym i tutaj i przed-
stawienia dowodw w os-
. .
W epoce cesarskiej (od r. 30 przed do r. 476 na-
s;zej ery) prywatni' przez
nikw. Proces inkwizy,cyjny do nowy, organ .os-
- promotora inquisitionis ktry
do przedstawienia uzyskanych d-
wodwna poparcie
W Europie zachodniej w epoce panowania procesu skargo-
wego widzimy analogiczne z dopiero co opisa-
282
. nym: i tutaj dowody ktrego
b. prymitywne: badanie na
lub pojedynek Loskar-
lub ich
W procesu inkwizycyjnego
czy. W XIV w. spotykamy, we Francji tych du rOI,
. do czuwania nad interesami krlewskimi', prowa-
dzenia i W '. XVI w.
proces inkwizycyjny .w Niemczech; ko-
munikowania' i przedstawiania dowodw w toku os-
i tutaj w' pelni, na, organach
nia z ktrych w XIX.
prokuratura (Staatsanw;altschaft).
W Anglii toczy od naj dawniej-
szych czasw w trybie kontradyktoryjnym, ' zgodnie z ktrym
zbierania dowodw i przedstawiania ich spa-
da na '
Dawny .proces skargo-
wy. Ale w okresie pr,oces
czajny - d o c h od z e n i e, w ktrym dowodami
tura" powszechna rozpytywanie po-
mwienie i przyznanie. dowodzenia nie tutaj
g.o sam'
Piotr I do w. r. 1721,
a wr. 1722 - "generalnym prokuratorem" -
"okiem i nad sPrawami
stwowymi" na ezele
1
).
1) Pierwszym prokuratorem generalnym hrabia Jagu-
o ktrym historyk, bylon "jednym
monarsze ordynansw" (W. W i e r i e t i en n i k o w, Oczerki lstOrIl
-,prokuratury w Rossii dojekatierir;tinskowo wrernieni, 1915,
str. 53) .. prokuratorzy z epoki Piotra Wielkiego
byli wszystkim, tylko nie i, na roz-
prawie. Funkcja ta wyrazniej u nich dopiero za Katarzyny II
i pZn1ej. "Jego moralno-policyjne - powiada Dmitriew
G.Istorja instan,cij": Moskwa 1859, str. 531) o
283
W" okresie przed ustaw
1864 r.) i w okresie przedrewolucyjnym (prZed
dziern!kiem 1917 r.) prokuratura funkcje -
organu wobec czego ' dowodzenia (onus
. probandi) wniesi.onego na
niej w pominiemy niewielki zakres spraw z tzw.
W tym ostatnim wypadku
uzasadnienia ria prywatnym.
, W Radzieckim karnego przed
organami i do prokuratury (art. 9 KPK
RSFRR). Prokuraturze . poruczono popie:'
rania oskarienia W Osobom pokrzywdzonym i innym
prawo to wypadkach wskazanych w usta-
wie (art. 8 i50 KPK RSFRR).
Przepisy te zatem na 'Pytani. na spo-
czy\wa w , radzieckim ,karnym dowodzenia
to nie wyczerpuje
zagadnieni.a, dowodzenia Wnie-
sionego , spoczywa na to oskar-
J ' .
prokuratora za czasw, Katarzyny .:. na pilnowarrtu
w o lub szemraniu
c6w gubernii, . o dobrego o zgorszeniu
i naruszeniu sP!lkoju publicznego, o zakazanych transakcjach .. ,"
Do pomocy prokuratorom do za ' Katarzyny
;,striapczych": jednego - w sprawach skarbowych . (celem dochodzenia
w drodze strat poniesionych przez skarb), drugiego - , w sPra-
wach karnych, ktre "niemymi", tj. w kt6rych nie
powodw. obyczaiowo':policyjne" "striapczych" iden-
tyczne z prokuratorw z epoki Katarzyny. "Byli oni ' obo-
- pisze Dmitriew, - w drodze
' ,
, ', ,,z jawnej lub
grzec
h
1J. , stnapczYJ o . tym prokuratora albo
tak ' prawo w
prawo i
na trzech dni, "aby ludzie . dobrzy 1J.czs:iwi nie przestawali
z poszlakowanymi i pozbawionymi czci".
284
nie jest wolny od analogiciIleg'o do
kt6re wysuwa Tu zasada
oglna: . ;,actbri incumbit" onus czyli"actoriincuni-
bit probatio" -::.., wInien ten, kto jest autoremtwier-
, <kenia dow04u.
Prokurator winien Prt>-
A o A jak
i obywatel jest nieWinny do udowodnienia mu winy;
tzn. praesumptio iuris ' przemawia na, jego to
uzasadnienia udowodnienia winy, A spo:-
czy:wa na prokuratorze ..
W. tym wypadku ' '. po prostu
do "UdQw_odnijcie, jestem' dajcie wasze
dowody" . Prokurator przedstawia .. dowody; one ,
we ..,.. to A przyzna-
je, ale twierdti,
wszystko to z gry
Sytuacja ulega teraz zmianie: fakty za
stwierdzone, prokurator nie ma w tym za-
kresie nic d dowodzenia. Teraz (A) winien udo- ,
to nie le(,!z
. Takie przesuwanie kilkakrot-
nie, . w 'posuwa naprzd, jak proces
r:ozwija.
Ale sobie taki zbieg gdy
jest pozbawiony przedstawienia dowodu
swego twierdzenia. Swiadkowie, ktrzy mogliby po-
jego nie mu znani,
ale odszukani, znani prokuraturze.
ny' ma prawo do odsiu':
tych ich; ich
, W angielskiej praktyce procesowej spotyka ta-
kie przerzucenie onus'
we, zasada, ktra dany dowd
jest . bardziej , , dla danej ' strony, nie ,
; 285
jej przedstawienia tego dowodu, tj. 'nie
przerzuca na onus probandi
1
).
A zatem, dany dowd 'jest na os-
i uzyskany za os-
nie do przed- '
tego dowodu. Nie tutaj do-
dowodu dla przeciwnika pr.ocesowego.
W radzieckim winna ona I i
radziecki nie jest zadnymi formalnymi wan..IDka-
mi i wymaganiami ani do oceny dowodw, ani
przy ich wyjednywaniu.
W przytoczonym
od na siebie _ onus probandi
do tego nowego faktu tylko w tym wypadku, gdy
udowodni, wszystkie zna-
lezienia wskazanych lecz nie ich, i za-
tem wniosek jest pozbawiony wszelkich podstaw.
prokurator musi to tj. na siebie
dowodu, to w trybie
kwestionowania dowodw
Ale ten i tym podobne przypadki nie
o w pewnych warunkach procesowych
dowodzenia.
u znaleziono skra-
dzione 'rzeczy, itp., udowodnienia legal-
nego pochodzenia braku jakiegokolwiek
ich posiadaniem i w' pew-
nych warunkach Takimi
np. inne fakty, podejrzany nie ma nie
wsplnego z danym
J innych warunkach pochodzenia
dap.ych rzeczy z ich a tym samym tak-
i z inkryminowanym mu
stwemstanowi
1) W a'd i m i r o w, Uczenje ob
1910, str. 122.
286
marnowaniem pod')jmowanieprQbY,,' dania
receptury wypadkw onuspro-
badi z jednej strony na
Wniosek: onus probandi' sfor-
m0'o/ac tylko w tym, senSie" a) dowodzenie
do zakresu
oskad:yciela, b) dowodzenie prze-
ciwko do zakresu
W radzieckim prawie procesowym cywilnym zagadnienie
dowodzenia jest w zasadzie analogicz-
nie z karnego. Nie ma zasadniczej
tymi w jednym i drugiIp.
waniu.
Zasada "actori incumbit probatio" tutaj w
aczkolwiek tu pewne z za-
sadniczej szczeglnej: prawa radzieckiego - z te-
go, pra'wo radzieckie odrzuca formalno-prawne ,do.
stosunkw procesowych. .
Istota zagadnienia dowodzenia w radzie-
ckim prawie procesowym cywi:lnym jest z analizy
szeregu KPC RSFRR i kodeksw cy-
wilnego, inn:ych republik
Tak np. w rozdziale z pOZWu.
podano obligatoryjne elementy pozwu i nimi dowody
na potwierdzenie powdztwa'). Ponadto art. 80 KPC HSFRR,
ktry na dokonania niektrych czyn-
w przygotowania sprawy,
by powd w chwili wniesienia pozwu, jakie
. 1) A o jest.
schwytanie A w czasie uprawiania
posiada A winien lUb inne dane
jego czasami w spo-
sb "W procesie ma uliowodnienia wysu-
tezy lub' tvyi.erdzenia. Brak dowodu tezy
powoduje, jest ona nieudowodniona lub unicestwiona".
2) P. art. 76 KPC RSFRR.
'287
zarzuty przeciwko powdztwu przez po-
zwanego, i by na potwierdze-
nie powdztwa.'
te w sposb, dostatecznie ' katego-
ryczny, k,o i w jakim trybie winien dowody
w sprawie i na kim zatem spoczywa dowodzenia.
Ale KPC RSFRRomawia specjalnie ten w osob-
nym artykule - art . . 118, ktry stanowi, ze ,stron
winna te . na ktre jako
na swych i zarzutw"l).
radzieckiej zasady dowodzenia jest ta
nie t ylko strony -powd, pozwany, prokura-
tor - interwenient lub przYpozwana tzw. osoba trzecia winni
dOwody na potw:ierdzenie swych
.ale w pewrtychwypadkach ten spoczywa
i na samym
Art. 11a KPC RSFRR "Dowody przedstawiane
przez strony; a zbierane z inicjatywy
Art. 5 KPC RSFRR na
w rzeczywistych praw i stosunkw
wzajemnych z tym, nie
i do i przez
strony.
wirtien ktrzy uo
niego, czynnej pomocy przy ochronie jeh. praw i interesw
prawnych. Jest zgodnie
z tym nakazem, winien nie tylko w za-
dowodw, to stanowi art. 118 KPC RSFRR,
lecz w r.azie winien sam starania
o uzyskanie tych dowodw do swej dyspozycji.
ta czynna rola gwarantuje mu wyj -
prawnego, formalno-dogmatyczne-
go stosunku do intereSw stroI), tego stosunku, ktry istni'eje
J
1) proklamuje XIV KPC RSFRR, traktu-
o zabezpieczeniu dowodw. '
288
-- ;' -
w ten swoJ
zek, ratlziecki uzyskuje ' .
sprawy me tylko na tego, co strony' \
w' charakterze leci na podstawie
sprawy, skoro pd Swe rozpoznanie '
i te ktre 'niekiedy
ne dla strony zainteresowanej. , .
Stwarza to ustalenia w ,wyniku rozpoznania
dowego prawdy m a t e r i a:l n ej, . a . nie .' praWniczej. Ten
a w
w i
w i w sposb
twrczy.
Kodeks zapewnia ,
i w przewodu '
go, przy badaniu prZy rozpoznawaniudo-,
wodw'na W radziecltim
cywilnego, kon-
tradyktoryjny . charakter
go: neprocedat judex 'ex officio . nie
nie z swego stanowiska Na odwrt,
radziecki ex officio - z mocy swego
,stanowiska .
W . procesie cywilnym Rosji ' przedrewolucyjnej :inicjatywa
i , tak
inicjatywie stron, "aktyw-
do ' '
jak wyznaczenie na wniesienie pism przygotbwaw-:
"Czych przed wyznaczenie by
. strony pewne i -:- do
niczego.
1) "Strony fakty, dowody, wnioski l . . bez
(W i e r b lo w s k i :
Moskwa 1905, stt 45). P. P o b i e d o n o s c e w: " . Sudiebnoje
rukowodstwo; . I s a c z e n k o, Russkoje sudoproizwodstwo,
t. I - Sudoproiiwodstwo . i . in. '
Teoria dow:
289
. Charakter diametralnie przeciwstawny procesowi . cywil-
nemu . reprezentuje proces cywilny radziecki.
Nie ma tu mowy . o tym, czy jest uprawnio-
ny do zadawania stronom i w jakim zakres'ie, jak to.
. byw-a w praktyce i w lite-
raturze' ,prawniczej. W Radzieckim nie jest
zany, nie jest ogratliczony, nie jest an,i zakresem
aJli ich charakterem, istnieje jedno tylko ograniczenie:
pytaniawiruly skierowane do do
nia rzeczywistych praw i stoSUnkw wzajemnych
. stron. .
W wywodw jest
radzieckie prawo dowodowe, o
dowodzenia (on.us probandi), i w pro-
cesie cywilnym miejsce pierwszoplanowe,
w . sposb nowy i inny, to. praktykuje w procesie bur-
stron do przedstawiania dowo-
dw.
Zasada "czystej" nie zasto-
w prawie radzieckim
1
) . '
Radziecka zasada ...,.-jest to kontra-
stron plus czynny samego w pro-
cesie na podstawie i stron, na podstawie de-
mokratyzmu socjalistycznego, ktry jest gwa-
sprawiedliwego -u.rzeczywistnienia socja-
listyCznego wymiaru
Radziecktonus probandi jest na nowych
zasadach prawnych ' - zasadach demokratyzinu socjaIistycz-
"nego w socjalistycznego wymiaru spra-
i socjalistycznej
1) o zasadzie ' tej, jak o formach cywilnego-
w obcych p. Pi er i e t ie r s k i, Oczerki sudoustrojstwa
i processa w iilostrannych gosudarstwach, Moskwa 1938.
") O zasadzie p. S t r o g o w i c z, Priroda
sowietskowo processa i . princip sostiazatieIDosti, Moskwa
1939 (rozprawa
> .. '-
. dowaneJ prpy lldowod,.

udowodnienia'; jego
radzie-
- praw'a ktry ,wychodzi z domnie:- '
boni viri), .
kI udowodniona. ' ' .
, ' " ' onus
o
pr?bandiz . .
\ w w latach .
Jakkolwiek to niezmiernie rzadko. _ W . tych przyPad::.
kach zawsze ingerencja insta'ricji
kt1:'a :, regu]arn,ie' analogiczne

Kolewum -karne takie
wyroki; , zdecydOWanie .sp'rzecinez' 'podstawowymi zasadalnr
radzieckiego . prawa dowodowego, od '
. nie co
" ; . \
- pewnr
m
, " Kolegium ' Kasacyjneg 'Karnego
(z r / 1926, .Nr 211830, w sprawie POP9wa iSo-
. "Jako
Popowa. i
ze_o .dostarczYlidowodw swej . niewinno$ci: . "Takie
dalej wyrok: -'-, jest wzasadnic:zej svyej
IStocie ' _' . w ogle ... nie ma' .
. przeciwrue organach
l _ uzasadnienia
sionego' przeciwko' i zebrapia , dostatecznych dowod6w"
RSFRR", .19..27; Nr 2; .. .. cyt. mOQograiii
dokai;atielstwa", . pod
l z Wyszynskiego, Moskwa' 1929, str. 82). W innim
przypadku . .sPrawie i z roku . uza-
tym, .. nie do Iwiny,
ale I)le . ObalIli mczymwniesionego przeciw nim a
jest 'ono . udOwodnione" (ibidem); ,
291
' .
do .i ' co do winy lub nie-
"

i
. tliupa,czyc ,w. ,
na tym samym '
'postawiehie pod znakiem zapytania samego
, Radzieckilp,olityka ewen-'
tualny'ch . w danej sprawie, . by przy , ferO-'
waniu wyroku nie, przekonaniem
o ,wyroku, 'lecz pqekonanieri}. bezwarunk,?WY,m, '
zgodnym z ustaleniami . faktYGZnynii' w ,sprawie.
inny stosunek do tego :stanowczo,
jako nie nic wsplnego' z radzie- ,
polityki karnej i Wymiaru
24. , KLASYFIKACJA DOWODQW w PRAWIE RADZIECKIM
w teorii prawa dowodowego nie ma jednolite-
go w kwestii klasyfikacji. Ni,e' ma' tu taJde
vi kwestii zasa'd systematyzacji dowodw. -Co ' w tych
kwestiach diametralnie ze sptzecz,ne i nawza-'
1) Zagadnienie bezspornego , dowOdw i z nim
zagadnienie wszelkiej
nie ma woaszej , literaturze prawaptocesoweg:
A przeciez jest . to zagadnienie ' wielkiej ktrego . nie
dobro bowiem panstwa i przemawia . przeciw
' takiemu Nie- za normalne ' takich wyrokw '
w ktrych wina jest niedostatecznie
sadniona, ktre nie i
uzasadnienia. W moc wyposazone jedyI)ie
te wyroki kt6renie co ' do tego, ze I3prawa
jest i sprawiedliwie, wina jest
udowodniona . powdztwo jest zasadne, Tstnienie w tym
'ba , przeszkodzie . do wydanja ,pr,zez . . wYroku;
winDo za lub .' oddalenie
powdztwa, teZ skierowanie spraWy do.
Tertium non datur - innego >nie ma. Dlatego ..
jest twiefdzenie . roektrych, autorw z dziedziny proceso- '
292
: 1 1."
'{ .. ..'.;
' ,".' " " ', ,.,. "'o, ./', '." ,"_ ol.: :, ' / ,'
jeR) :pun!kty: .. 00, .P9w.ieqtiee
.w:szYstkim o podstawowym dowodw na. " gQ'-:
wody: i p i e, l :ktre; ,
'go,'jedni rwnie ' energiczni,e, Jak>:inni go:
, . , . . .
dowodw na j ,:
zazwyczaj na ,. to" , ze i ' jedne, i , drugie . ,
logicznej '
jest epoki panowania ' teorii . dowodw formalnycn
i nie ma sensu })Od zasady'. przekonania
"\' . I ,
"We procesie
'
- prQf.FojnieJti "
ocena dowodw .. procesem i
. tego przeprowadzenie Wszelkiego dowodu jest
tj.
dowod:em . istnienie ' lub.
, - - . - . " - -.
na .. jesj;
(p. C z e l c o w ':aie b u t o w, Sowietskij process, . Charkw
1929, . cz. II, ' str, '. 123). ' Twierdzenie to jest. tylko ,z tego


ma co do innego .
faktu, nie na tym fakcie jako Il?
vi y.m. to, 'ilie . powino! ., za
jest ,tV{ierdzenie
autora',1d6ry wypowtada ' przeciwko , przeniesieiliu . do procesu '
onus ktra charakterystycZt:la
jedynie' dla ' procesu . cywilriego, (op. cit" str. bez-
krytycznie , reprodukuje . pro!. ktry '
nieslusznie i'bez jakichkolwiek podstaw po ; temu w procesie
tego tacy prawa
jak Bentham, , Willes, B<)nnier, .. w "rosyjskiej literaturze ... .:-
.. ' teh ' . Fojrlicki, . '
Geier , i in. .
2) F o j n i k i; Kurs . S!lQot>x:oizwodstwa; Petersburg'
1899, tom, II; str. 223; S l; z e w s k i, Uczebnik
proceS{!8, cz. II , Sudoproizwodstwo, '.' t. lIi \ str, J165. ,
W 'literaturzeritdzieckiel autorzy .. ten proplem;
' prZe'dstllwienia tego .
. swego stosupku do niego co do ' p. op:: ro g o w ic Z,. UgQlownyj
proces .
293
, '" ' " l ,
jej dowo':
,dem, racjon!ilnym. lub , autorytet eo-
, raz ,bar<iziej "znaczenje jako samoistne czynniki
dowegoiocena
domaga we wszystkich sWYch
tYcZnej na- gruncie faktw realnYch"l). '
Ale 'sposb' oceny tych dowodw nie pozostaje '
.n:inl stosunku z zagadnieniem dowodw. Ue
40 tego zagadpiEmia uczeni,o tym
"z wypowiedzi tak wybitnegg uczonego
z ,dziedziny nauki o .p,rocesje, jakim Kleinschrod, ktry pi-
przeciw poszlakom: "Dowd w' drodze wniosko,.
warna - jest'najbardziej niebezpieczny i zwodniCZY", jak gdy-'
by PTzY dowodach nie miejsca
wanie .
karnym onus ' probandi traci , stron swe znaczenie, w pl'ocesie
'karnym nie', jest to "formalny lecz "interes
proceduralIiy" (p: S u c z e w s k i, ,Uczebnik rus skowo
cessa, cz. II -:- Sudopl'oizwodstwo, 1892, str. 150; p. Graf zu
Dohna, Berlin' 1925, str. 93-95). Jest" to z istoty swej
niesluszne,nie o ' przeciwstawienia "obo,.
formalnego" "interesowi ' procesowemu". Jeden ' qie
drugiego,a ponadto interes jest uosobiony , w for-
malnym. Trzeba Qnus proband1
wCale , nie zasady judtci ' fU probatio,znanej " bardziej
radzieckiemu, nii
1) F <> j n i c k, i, "Kurs Petersburg
1899, . T.- II, str. 230; ,
2) P. Tieorja ulik, 1855, str, 24. Autor'ten,pisze'
W miejscu (str. 24) o poszlakach
o- poszlakach przedstaWia we Jurysprudencji jako
, niezw;Ykie pogmatwany, od '
'akta, do ' ogromnej masy ' 'w ktrym bezstronny badacz
" V'! L<:ontra". Gmatwanina
w kwestii nie w 'stulecia, ktre
od czasu:' ,W lIteraturze prawniczej do gmatwaniny tej
znacznie, nIektrzy autorzy, mechanicznie
VI swych dawnych praWn!kw, P, np:
294

WbreW. wszelkhn
na i taki jest konieczny,
dowOdy takie , w w' rzeczywisto,$ci,
dowody, ktre wprost, ,fakt
udowodnieniu (factum probandum) i dowody, stwlerdza-
ten fakt za innych je- ,
dynie poszukiwanego faktu

go). Pierwsze to dowody: drugie po-

. , . "
W ten sposb
nie jest naturalny i
mu, co istnieje w W faktycznych. stosunka'ch Jed<-
dowodw, odrzuca-
my stanowczo przeciwstawienie drugim, jako, bardziej
wiarogodnych mniej wiarogodnym.
O tym Na razie ogI:"Ci-
hlczamy do tego, powiedzieli jedynie w tym
-celu, by' zarwno prby odrzucania do-
wodw na ,i , (skoro taki jest ,
-c z e 1 c o w B i e b u t ow, - ' Sowietskij proces!, 1929, z. 2,
str, 129, w ktrym zagadnienie, na ,
i autor na' jedpej strQnie, pO?jldt?
puzej i niestosownie cytaCle z "Proby teorii
poszlak Willesa, co ostatecznie
, 1) "Dowodem pisze' -:- nazywamy taki,
ktry opiera na postrzeganiu za
<Przez inne osoby), zakom\JJliko-
wanym dowodetn nazywamy ,
z kt6rejwp.ioskujemy o fakcie, ktry pta dowiedziony
{factum probandum)" . ("'l'raite

et , pratique ' des
en droit civU et en droit ,crimine1") \ dzieli dowody
sensu stricto (preuves proprement dites), dn\vody domme-
mania i dowQdy (preuve de pr,euv.e), ' , '
Glaser ("HandDuch des Strafprozesses", t. I, , 37) , ,charakteryzuje
.dowody dowolnie ' jako ..,sztuczne", , ' jedynie
w przeciwstawieniu ,do . dowodw
ktre rzekomo czyli' matema-

295
i . natUJ;t!imy), jak i .prby te-
go prstegozagadnienia sztucz-
nymi kQncel'cjami; w ktrych tak bardio
nauka,llrawa i niektrzy prawni-
cy radzieccy - . daremne i nie
. Dowody klasyfikuje p r z e d m j o t u
i rd a.W '. p!rZedmiotu dzielimy dowody na dowo-
dy i dzielimy - je na
pierwotne i pochodne.
Klasyfikacja dowodw przedmiotu wydaje nam
czysto dowo-
dw na i jest zdecydowanie"
ny i dotyczy raczej kierunku wykorzystania lub oceny tego lub.
innego Aowodu jego natury. W praktyce niezbyt,
rzadkie wypadki, gdy ktra w pier-
wiastkowym figuruje w charakterze dowodu tra-
ci to swoje znaczenie w procesie
tak i nawet w wa-
runkach przeistacza w dowd W charakt'erze
przypadek, ktry
w praktyce do ob. A
za' przy sztucznego poronienia u jego
Za jak stwierdzo-
no, ob. A wraz ze byli w mieszkaniu lekarza B, jak
i to, ob. A z mieszkania lekarza o przy-
karetki pogotowia, ktra do.
szpitala miejskiego, w ktrym ta ostatnia Ob.
A nie wyszczeg6!nionym faktom, ale na swe uspra-
wiedliwienie do mieszkania lekarza,
ostatni jego przubycia, .go o
nym stanie zdrowia przybycia . karetki pogotowia
celem ratowania wszelkimi sposobami
. zamiarowi dokonania . sztucznego poronienia,
z jakim i w, jej da-
nia na rzabieg. operacyjny, z inicjatywy
p:rokurattiry i o przez.
296
,{
/
lekarza i adres nieznane
m'lf do daty zdarzenia. Oto ktre sta-
'dowody w danej sprawie. Ale jaki Qne chara-
kter - czy Na pytanje to moze-
my odpowiedzi jedynie w od tego, czy wer'"
sja podaria przez ob. A jest zgodna z
nien to Wptzypadkugdy wersja ta iile znajdzie
potwierdzenia, wszystkie wyz ej fakty swym
na S:?=ali wagi przeciw ob. A,
w przypadku potwierdzenie ,- na jego ko"
przeciw W pierwszym przypadku. dowbdy
te dowodw w drugim - ' dowo-
d6w '
Nie , gry tych lub innych do-
wodw jako dQwodw lub z pun-
ktu widzenia: ich tzw. Dowody faktami, fakty
to ich, ich nie tylko d nieh
samych, ,od tegd, jak 'one lub postrzegane. same
. w sobie, lecz W stopniu jeszcze i od skojarzeiria tych
faktw z .inhyhlifaktami, z innymi sprawy,
poza . z tymi Qstatnimi, w odizolo:-
waniu nie . ma mowy ani postrzeganiu . am
o zrozumieniu, ani <> ocenie ktrejkolwiek sprawy.
Dlatego nie .dowod6w na' dowo-
dy i za i celowy, nie m-
o tym, przy zaliczaniu dowodw.do jednej lub do
drugiej kategorii -Wybitnie odgrywa subiektywny
punkt widzenia prokuratora, adwokata
lub To, co w oczach jednych jest do-
wodem nie wydaje takim dowo-
dem innej osobie, ktra odmawia mu tego charakteru, np. zna-
danej osoby z ktra
ste. ich spotkania przed, a po
stwa, ewentualnie nawet stosunki, W pewnych
przypadkach fakty takie, w pewnej mierze . materia-
do vt ....;.,.. nie. W
297,
, \
kach ,one za dowd 'w innych-
- braku nie, tylko ale
o przygotowywanym Ten ostatni wypa-
dek zachodzi VI wwczas, gdy
je swym koneksjami z ktrzy
aby z siebie wszelkie o zamia-
ry i o przygotowywanie aby w ten
sposb i pewniej.
by o dowodach i
jedynie po zbadaniu tych dowodw co do ich charakteru
w' ogniu przewodu po ich znaczenia, ob-
lub w wyniku procesu. Ale klasy-
fikacja dowodw ma sens nie po zastosowaniu dowodw
w praktyce, lecz przed celem uzys}{ania lepszego
zastosowania ich w praktyce przy wykorzystaniu ich
glnych Inaczej bowiem wszelkie analizy, teore-
tyczne wszelkie znaczenie praktycznel).
na pierwotne i pochodne jest
celowy i usprawiedliwiony interesem
struktury procesu. i tutaj przestrzec przed
prbami sprowadzenia tego dowodw do przeciwsta-
wiania jednych dowodw (a mianowicie pierwotnych) jako lep- '
szycn (por. best J:!vidence w angielskim) innYll1: (a mia-
nowicie pOChOdnym) . jako gorszym. jest po-
przy ocenie dowodw pochodnych lub
musi bardziej krytycznie do przeprowadzanego przy
tym procesu Proces jest analogiczny
w obu wypadkach. Bardziej jest teorii,
przy ocenie dowodw pochodnych,tj. tych, ktre uzysku-
1) Z uwagi na nie z
dowodw na i ani z poszlaki jako
dowodu (p. np. S t r o g O w i c z, process, 1938,
str. 84). Poszlaki,- t,o dowody ktrymi zarwno
jak i go;
2) P. S u c z e w s k i, Uczebnik russkowo processa,
Petersburg 1892, cz. II, str. 165. .
298
) ,'.
je, jak, to '
koniecznie
,. ' niej' i wnikli\Viej: tu
i poszlakach, a ' ,- .
,t mocy. .. ' dowod"w
jest odwrotnie proporcjonalny .. , do .. nimf
a . przedmi ' ' (factum; : im '
ta .'. ,jest ,w i z aj ' tym ," ta - jest
mniej,sza. , '" . ,
, odpis , (odpis odpisu) mniej wiar()god-
ny ,Od drugiego , odpisu; tym bardziej od .. "Swiadek,
ktrego , osoby
i ' z ' kolei, przypuszczalnie mn.iejw!arog:ldny , od
' "
d()wodw w
angielskim. a praktycznie .bezwarunko-
wo wskazwek. Jakkolwiek ptaw6 . angielskie
dowd -
hand ze
szenia) jaJ,t <;l0WodniewiatogodnY, dopuszcza ,ono jednak ten
dowd , w, peWnYch '
nie ' tym kategoryC2inYm,.
dowodw, pochodnych,' dla
prawa .apgieb,;hlego, zeznania sw'iadkw"z
. i - nieautentyczne
podstawowe . znacze-,
nie stosunek. ' Qdwrotnie ' prop<)rcjpnal- I
ny i dowodu
i . jego oddaleniem . od przedmiotudowo<kenia jest
w
nia- wszystkim do Qrygutalnychjest
1) Best, p.nncipiesotthe ' law ofevtdence, Londyn 1Ij75, r.zdz. IV,
'str . . 63Q . . ' Np . . ujawnienie na . rozpraWie w '
w. na ,
wskutek na, ,, ' ,.' ,
, " '
" f, ... '

iz,w; dowd pc;chodny, ze
ustalonego, nie . "
,go ,znaczenia
Jesl ' to' 'zagadnienie 'hajbardiiej . roz.-
w naszym prawie w 'art. 285 KPK RSFRR (iwOd-
'mu , kodeks6w kar-
nego- innych repubfik ktry
nie ',: od, wezwania do ' opowieqzenia ,
wszystkiego" co mu wiadomo W sprawie; ,' z tym, by
podawLtia wiadomo$ci, ktrych nie"mote wska-
zae', ' W ' ten sposb sama ustawa 'ostrzega ,przed dowodami
'z\ drugiej jako' niedostaieczriie ;nieuzasadnionymiipotba- '
swego orzeczenia , na takich ,
dowodach. , " , ' ! . ' '
J / W tell spos:6b p.w6ch
podstaw: 1) ,jch f 2) ich 'stosunku do
udowodnieniu faktu ' (factum" probandum). Jak
to 'tych podstaw
ma , wielkie praktyczi}.e zarwnt;> w pracy
jakJ w pracy ', ' "
, specjalnie nad 'zagadnieniem
systemu dowodw, Teoria prawa ,procesowego 'nie za-
.. zwyczaj teg()zagadniemia. A przy studiowaniu prawa
dowOdowego tego lub innego kraju, w tej lubinnej .epoce,
wkraczamy w , systemu dowodw, ktra re-
prezentuje nie poszczeg6lnych poStaci dowodQw" .
lecz YI ktrym postacie dowodw
na wsplnych im na ogl-
nej metodol6gii , ich' zbierania, z nich . i -oceny.
"w ten
dowodw stanowi ' w ,sobie nie
z dowodw i . z danych do-
wQdw i ocena tych dowod6w, nie \ '
' nym. miarodajnylnd1a postaci d.owoc:il;w Pgtwom
todologii ,procesowej. '
300
: o:. . , . _. ..[
, v :,:
t- I
. -"' ,';,,".
2 ;';
'realny.ch, ,
wykrycia i ,stwierdi 'enia wkaZdym
dzie, " dla ,
dowodw , epoce; , 'stwierdzema' \ wspolnychdla ,
'zasad,

', i ,
, ,, " " ' , ;, ' .
Tak J1P. w teorii
zasada ktra
mionami ,' formalnoJ'logicznymi zar6wno , dQwd
jak i , To ", ,i , pra-
' wo m;6wienia 0 / ID i e dowodw "
Angielskie nowe
wytwom;one. angielskich
ru/ law of evidence. , Mamy
-
z
i Jak
. Zasada . ta
nadaje char,akter
ta j
danego w system d?wodowy.
sytuacja Jstnieje 'w zakresie re:
innych tu-
swobodnej
i ,zagadbJrtf paktrychsq one oparte, sz<;zeg61ne cechy
na
w osobny' Bfstem dowodw- 'system swobodneJ ,oceny
i s\iIDie;nia ,
W. ttm epo}ca ustrj .
lityczny kraju, ,ktry , ,
wy I , l ,ma :RadZIe"
ckie ptoC$owe"
'. I."wmezswJ
Y: s t ,e:m ,d o w o o za-
dowodowego.'", prawu
301
sobie w najlepsze, wyprbowa-
ne przez .innych narodw
i je nowymi y.rymogami ,
nymi socjalistycznego
Radziecki . system. d.'owodw opiera .na, zasadzie ' przek-.
nania . a rnhmowicie przekona- .
uzbrojonego. praw-
i prawdziwie marksizmu-leninizmu.
Kazda dowodw f dowd osobna
w tychzasadachsocjalistycznego prawa wsplne
dla nich wszystkich i wsplne kierowni.cze do
go W praktyce. .
.. System dowodw .prawie.
bia, konsekwencja i zasad, ktre u jego
wy .. Zasady te drogowskazem dla. i
twa w ich skomplikowanej pracy/ w
i oceny dowodw. '
Z punktu widzenia tY.ch
.. z osobna dowodw
na celu stwierdzenie prawdy
wego i sprawiedliwego rozstrzygania spraw karnych' cy- .
wilnych.
. .
25. POSZCZEGOLNE POSTACIE 'W .PRAWIE
RADZIECKIM
, ' I>r0ceskarny radziecki . zna postaci zezna-
. nia, opillie ' .. ' dowody rzeczowe, ' .
i . inp.e dokumenty pisemne , oraz oskar-
zonego (art. 58 KPK RSFRlt i odpowiednie kodeksw
innych republik 'RadZie-
ckie cywilnego trzy postacie
dowodw: . zeznania . dokumenty piSemnei opinie. bi'-
(art. 128, 140, 152 KPC RSFRR i iInarty- ,
,'302
kodeksw cywilnego innych republik
zkowych). do krtkiego
szych Z z tych dowod6"f
'z osobna.
A. W Y n i e ni a o s kar z'o n e go pozwanego
Nowoczesny proces karny dopuszcza w cha-
rakterze dowodw przy czym.w jed-
nych krajach (Francji, Niemczech, Rosji prawa przecI-
rewolucyjnego) nie ma tym przedmio-
cie, w innych krajach (Anglii przed r. 1898, tj. do czasu;
gdy praw() w '
. we wszystkich sprawach) te <lo
udzielellia odpowiedzi na pytanie przyzna-
je do winy (gtJ.ilty) , czy . . za . niewinnego (not
guilty). Ograniczenie t;lkie jest pozbawione ' wszel-
kiej podstawy. Jest ono umotywowane llie-
prawa angielskiego na oskati.o-
nego w procesie, ktra rzekomo nie zezwala na
nie W charakterze we sprawie.
Ale motyw taki jest czysto fo.rmalny, wybitnie sztuczny i dla-
tego wm.ien uczyniono to w ustawie z r; 1898.
Sytuacja w procesie karnym jak i pozwanego
w procesie cywilnym od ' sytuacji ' innych osb, wy-
cechy ' szczeglne. blatego nie-
nieczynienie
iJ>Ozwanego VI a
lub Wystarczy i pzwany
to osoby, kt9rych zainteresowanie w sprawie jest
od zaint.eresowania kogokolwiek innego. to tak- '
pewne.: na stosunek do nich, bowiem ma
bardziej kTytycznego ustosunkowahi,a do ich
Mimo. to jpozwany nie powinni i me
traktowani jako uczestnicy procesu o zmniejszone}
tym bardziej jako podmioty procesu.
303
z drugiej ' przyznawanie
mu lub a raczej ich'
znaczenia" to, na jakie oni jako zwykli
stnicy procesu. W czasach . w pano-
)Vania w procesie teorii .' tzw. dowodw ustawowych (formal-
ilych) przecenianie znaczenia przyznania docho-
do takiego wyolbrzymienia, przyznanie podejrza-
za i nie zakwe-
::;tionowaniu, nawet przyznanie to wymuszo-
ne ktra w owe czasy jedynym dowodem
a w razie za
szy dowd, za dowodw" (regina probationum).
Liberalni profesorowie prawa wprowadzili
do- tej z gruntu zasady prawa proce-
sowego istotne ograniczenie: przyznanie
go staje dowodw" w . tym przypadku, gdy uzy-
skano je i dobrowolnie oraz gdy pozosta-
je w z inhymi stwierdzo-
n)lIIli w sprawie1). ._
Ale inn,e stwierdzone w sprawie d o wo-
d z winy ' osoby do to przy-
znanie tej osoby traci znaczenie dowodu i staje ' pod .
tym Znaczenie ' jego
w tym przypadku jedynie do tego, by oce-
ny 'tych lub innych moralnych pod-
lub kary orzekanej przez
. .
nabiera innego znaczenia,
przyznanie jest j e d y n y m dowodem
w' sprawie.
Jakie stanowisko winno w takim wypadku wobec nie-
go lub na to p'ytanie jest je-
dynie na krytrcznego
1) Uczenje ob dokazatielstwach,
Petersburg 1910, str. 298; R o z i ni sudoproizwodstwo, WYd. 3,
1916, str. 401.
304
I ."
lu\> do :skariohegQ.
z ,gwarancji .
bezwarunkowo obiektywny .
czych'-i Odwrotnie, prawt{ijo-
tego 'ECigadnie"nia \stanovfi ' bezla'Ytycz,ny, '
nacechowany ' .. stQSunelt .do ,i . 'llie-
. celem
.prawdy, wszy&tkich
. przedmiotem bez .
daje je od przedmiotu badania :
w i na .' ..... --
Praktyka sl.eaezejwykazuje,
no .. i
zmiennie . - sll<ldy,
' dy pemej
wet do zamnatwanejsprawy,
cZY. posiada . i , '. " . .
lub.
,,ni Od
tych . :
W jakiej mierze .
stwa naW'ef' otocztme i charakter ' Za-
ktre .
dowQdzi tego'sprawa -
na wyspie' Wrangla . . '. " .' . ' .: .. .. . .
. na zunowYch wre"'"
. jonie' polarnytn,.w w noc
unieruchomipnesanie ' i
gowy'ch. Brak$Wiadkw i upaz:te .nieprzyznawa;.ue ' .,.
ZollYCh. i do winY .
'40: .wykrycia i .
p,rawdyl). . ' ' " , .
1) P:
kowi Starcewowi" (po l'O$.); 19.36..
,' . 16-23
jeszcze w . .<'> ';",
.. $1)$ .. ,
SK:la<lLaII,e ucze-:.
sprawdzane w drodze kon-- .,
'ze jest kilka 'takich
o cl1arakterze: . Z
w sprawie), z dowodp.rriirzeczowymi
itd. '. Na,tomiast lub ' pozwanego podle-:.
sprawdzeniu ze . ze na.
iCh zaipteresowanie:'_w wyniku sprawY .1 z racji 'ich szczegl-
nej sytuacji w procesje jako lub.pozwa-
t,l,ego. ' Nalezy na uwadze' iarwnozuwagi na za'cho-'
przez nie-
kiedy nie do samych
' w . razie . braku . kry-ty,cznego stosunku do ' wYja-
tych .osb, . jak . i wpbec niewykrycia
rzeczywistyCh' winowaJcw ktrzy tym' samym
beikain1; . .
' " Historii p.rocesow liczne przypadki tiw.
. przez z '
niejs.zych pewnych
maje .' do mniejszej wagi. 'celem
ukrycia swego w w . in-
przYJladka,ch czyni on to celem
. innych . wreszcie
, Znane wrpadki, w kt6rych': ospby
, inf . . sil=: . do
nie to pod
a "niekiedy i .. :
. prze?: . organa prawa,
. do' gb'iektywizmu i j przy '" prowadzeniu
sprawy., Znane' w. ktrych .ktrzy
przyznali do wmy; przy' swYm przy-. ... "
znaniu, . nawet . mimo sam fakt .'. nie.
, . , I " ,
'", , .1
l .. sprawy (Francja), Btatmicha . ,
, .. (in. 'Szereg przytoczQno ' w monografii 'M. c;ro- '
.' ,.' .. noimy
. ze (Jo' ..
" . . w ..
jaki. w ' . . .
. Przy 'ogIIiych warunki,
'. pierwiastkowego prawo radzieckiezapewrua
mu . wszechStronnego wszyst- ,

tylko ale'j ,
me _ tylko le'Cz .j
111' KPK
RSFRRl- zb.ada-
niasprawy,
' Jl.ottriywdzonemu) zbadania ; bie-
glych, .f.i!:nYch dowodw, tylko o
rych. znaczenie ' . . sptaWy
(art. 112 Iq>R!W?mR). ' . . ' ", .' . .
Art . . RSFRR omawja
lub przyznania
go d winy. ,.wdrodze przemocy: Xrt. 137
by wprzYtPadkUgdy w Jednej spraWie jest
badanie ich ten sposb, '
z aby w ten sposQb' zapobiec eweri-
porozumieQ.ia . .' , .
W.' . o. I . KPK
'RSFRR I <' , karnego " innych - republik
.. ". ,
o. i akta
by . tymi
206KPK RSFRR). J " '
'. te. 'Wymogi
, nego ,nacelu.:.-
. .. i .. od
Ot ' . '.. . ":.' "' . ,"'
\ dzinskiego "Obwiniaj emyj ", Moskwa p. S. , 'W i k t o r s ki .
"Juridiczeskije woprosy", 1'891, 't. VIII. ' ,
.. :,.: .- .
- ',;,'
mofe" ",lub
zgodne.z lub
lub, nie w: _ ' ani. tok,
,ani ,WY;p.iki , jegO" nie powinny
qd tego . .
Z' drugiej strony' czynny' w
, I _ kth przejawia
w' , tym . celu, by z
jei swego powinien
na prowadzenie sprawy i
dztwa, ktre/wirino zgodnie planem poczy,..
, 'i zgodnie z ' iriteresa,mi,
" . przez zadanie wszechstronnego sprawy, stwierdze-
prawdy . ' " '
blatego w sprawie 'karnej nie po.winien
traktowany ' jako jedyne i najbardziej wiarogodne tej
prawdy.' .
Dlatego nie ta,kiej orga- ,
nizacji i takiego kienlnku , ktre ' swe' podsta-
wowe ' ,w tym, aby 'obligatoryjnie "
przyznanie 'Taka o!,gariizacja
w ktrej ,zeznania potIejrzanego i, co
gorsza. jedynymi filarami na
szwank w' razie, podejrzany zm,ieni swe zez-
nania lub wyprze takowych. , '
to tylko na dobre,
ono do poziomu d<r '
' jednego z Wielu" dowodu, ktrego
nowlUlie ze sprawy nie
podstawowych ,8 przez
. dztwo faktw i ktre i , bez tego dowodu nie stra-
', ' . '
' Zasada ta jest, jak nam wydaje, z najwazmeJ-
szych jej
, nie, jego ,zadania, , CZYD.7
i gWarantuje znacZnie

wodzenie, to miejsce
korzyS:tarua , z tej . ,',' " ",
, ' Nie , tej " spsp , ,abStrak-
cy)Uy" W' od konkretnych ,
tej lub innej sprawy karnej, yv', ktrej
bierze ' przy tym ze'
W takfch. :sprawach,
nie w szczegolnocl
do , takich ich w '
nikw wsplnego c rozstrzygane.
z oryginalnego takic:h spraw _-'-;,
. spraw, spiskw, spraw
organizacji i gruP' antyradzieckich,kontrrerlucYJnYCh. "
W , takich jak,' najsta,ranniejsze sprawdzenie. '
wszystkich
'. obligatoryjne.
sprawach tego ' rodzaju tzeczy charak-
' ter i dowodw podstawowych, de-
t same tyCh ko-
ich natury prawnej .
W swej mQwIe w sprawie, .
trockistw. , w Z tym,
dowody zebrane , prze<riwkospisltowcom
trockistowskim, w/ tej sprawie na
tych dowodw jest z gry ,
przez charakter , sprawY. _Jak" ,wiadomo, ,'
tworzy dowody:; ' to , do QParcia , w
tym materiale, ktry w , z ,
nieniem ' wszystkich danego
, Jakie ' wymogi w', sprawach Q: dowo-
ogle, ' a dowodWi
w " , ' . '. , :
, , W procesie antyradzieckiego 0&-
. spi-
ski, o knowania 'przeciw. ustrojowi
309

dajcie nam
Cle ,legItymaCJe dajcie ich numery;' nie
spiskowcy do swych '.
. ich w trybie
notarialnym. nie tak
,zagadypeniaw: sprawach o spisek
mamy w dokumentw. Ale .
ich nawet nie ' mieli, mimo, to, mamy prawo
' doJWIliesienia_ na i
l, chcecie, poszlak .. " A da-
lej,:, "Mamy l!.a
"kt<?re samew,spbie ogromne znaczenie dowDdowe. W pro-
. , eesie, g9-Y jepnyni z dowodw zeznania samych
nych, nie do . tego, by tyi-
ko wyj te
za wszelkich nam
to tutllj z
i z
W . w. spiskw' i innych
stosunku dozeznaIi win-
no ' traktowane ze zarwno w sen-
sieuznawania ich za dowd, jak i w sensie odmwienia im
tej . od . wybitnie
niemoZna nie w takich spra-
wach samoistrtego znaczenia tej postaci dowodw. ' \
, w analogicznych sprawach . jak' i w. ogle
. \ W sprawach z szeregu ' miej- '
sce tzw,pom6wienie, zeznanie, wskutek p-
lub zamiarze. " .', '
.Pomwienie .-;- -to wybitnie w
oskar:l;onego,wYbitnieniebezpieczna bron wymiarOwi ,
Jest to pr?:t
-'. \
1) Wy sz y s k l, Sudiebnyjerieczi, Moskwl't 1938, Wyda:wn_ Prawn,.
sp-.. 442, 443. ' '. ,
310-
:-j . ". '-- -- -..
.. , j , ' . 5: '
, . . . . '. ,'.' : . ... .. . " ',
,; ... --;- ,.' z oce--.
'. jego jest . :/ ... '" ... .
., ' Ale w
' ostrosc' i
. .
kWestii na . procesu , w sprawie
ckiego . t.tocKistowsloego:: .. , ' .' . ., '..' ,
,
dowym ; "-
... i . kaZdy
prokurator' t pro-

je on' z w . takim
. . oskarZonych ,doyJoduprzeko-,
na 'szereg
jak . tego ' .od nauka wy .
nia te nie mamy
doczynienih nazywa .pomwie
niem, A trzeba przyczy-, .
'ny tego pOIIlvrienia. te
ba . czy przyczyny .
osobista, Qsobiste, :pragnie!lie\vYWarcia '
na .. zemstY ... . t,u .
z . tego punktu widzenia, '
d:dowie, w sali narad ..
z '. w jakiej . mi'erze / .. .
.,muSieli
takich .'
lub . .... .' tej . spraWy; ... tlttaj ,
. z ...
co tu mwili. .ma . najmniejszych"
podstaw e
Radek ' , We. .na.
1) wjad!in i'r-6w, ' Uczenle . ol:?
.. ',< '
f., ... :=-e::: : .. ... ..;, . :.', .. .. ... ... .. .. : .. .. ' ! .," .. , . . , . ' . ... ;.'.:. . : . : ....._.' .: . C . ... ,' ,.' , .. : ,:, .. .. . '.:. :;. t i , . ."
,. i .ljie X: lub ' z ulnym
:,neirl, na nie wraz z Bucha': ',
rinem: ktre go
4
o
w.
o
Sok()lnikw z . tam
dla . Trockiego" .
sprai.v-
dzo.ne l przez badanie . i.zez:'"
' ,.' " i ws?ystk .to nie .
j,: < < - . pozwalaj
. VI .procesie
mankaIJlent, to mankament' ten polega nie ' na tym, oskiit-
< ' powiedzieli tu o wszystkim, ,co zrobili, ' . lecz na ' tym,
. :< mimo wszystko nIe opowiectzielibez reszty owszyst-
: \.:< kim, ' co zrobili, i co Radzieckiemu.
",.\:' ' .. Ale,towarzysze mamy taki ' .
poprzednich procesach .:-r was, mieli ' to
na przy ostatecznej pceiue tych kt.., .
. re za godairi. wam,
w . zjednoczonego, trockistowsko- zinowiewow- .
ski ego niektrzy zaklinali tutaj na tych-
te 'w swym ...::.. jedni z o
' inni bez , tej .' - powiedzieli
nie ukryli w duszy przeciw klasie
_robotniczej, przeciw ludowi naszemu, przeciw. krajowi nasze-
gdy, coraz bardziej te-
nich . straszliwych prze-
na kroku i . oszustwo
,ty$ ludzi . ktrzy ,byliw-gtobie . . I
procesu.
,to tylko w:JeOnym: przekoruiny, .
:nie.PQwiedzielinaw.et tej
. o ,Przeciwko.
naszej wielkiej oj cZY,inie " l}.
Sudiebnyje rieczi, str. '
/.' ;i
, " . 1 '
oceriy' ookarzonego'
'z postacl . 90WodPW ,
. wtnrly Z " talomi ' faktami, jak, nie-
. i.' J?ospp!ite ' oszustwo, 'ktre
"i, \ .'tofakty .. W. prze-
do ktre przewi<i:uje ' dla
. ,dili
, . . z,a '
, , za . . Act z r ' 1898);praW'<.\
ckienie stawia ze . i nie gro-
zi roll w
i ,na. Ale prawo .' radzieckie traktuje
jako dowodw; jak
RSFRR i analogicznych
deks6w:' republik'
' . teJ "postaci ' doV;odw" jeszcze
i ze nie tylko na ,roz-
lub' .obala inne do-, .
'warunkw
, procesowycl:t. , . .. w procesie
(np. z powodu .'
ktre prawo i . 'oskarionego, prawo zaznajo-:.
mienia ' prawo' uzu,pelniepia
'dowodw' itp.)l).
wprawa jest nadzwy-
cnj z' punktu widzenia 'intereswnie tylko
go, lecz i Samego pl.lnktuwidzeriia interesw wY'"
miaro sprawiedliwosci. . . . '
! ," '\
. .nie t,u .
stricto . Z punktu . widzenia
dowod6w .nieJll8 nimi (p. art. i 102 KPK, 1tsFM) .
, pOdejrumego jako. postaci procesowej w ostatnich
latach1tontrowersje W- wysoce
czy ' w ogle to procesowegO, jak
to . z'iiIeea prof . .strogoW,icz ' (p . . 1938; $tr; ' 136).
. ::.... to ten, nil ' kQgo lXXl,ejrlenie' w. waruhk:ach .wskaza-
Sytuacja, w tylko.
i 'praw proce.:
. ,"owych - to, jeden warun.kw,
cyclj. zeznaniom . znaczenie :
Analogiczne . znaczenie "przypisu jemy. powOda.
lu\> pozwanego ll.a rozprawie .. Pod ' tym prawo radzie-
ckie nie ' narzuca . . oce-
?lY, tych w charakterze dowodw. Nasz ocelu.&:
przyznanie dokonane. przez strony: na , rozprawie/
nie z . gry przez
prawo mocy. Np, W przypadku przyznania
pozwanego powdztwa nie ma' wydania .Wyroku
temu p'rtyZnaiiiu.
rzeczywistych
stronami, jak to art. 5 KPC
'i .. odpowiednich kodeks6w
.cywilnego innych republik
pozwanego jako swego orzeczenia i :fero-
orzeczenie, odmienne od takiego, kt6re przy-
znania ' 'pozwanego.' '
Kodeksy " cyWilnego republik .
.nie przewidzianej wart. ' 282
KPK RSFRR i mu kodeksw
republik . ktora- upo-
do nieprzeprowadzaniaprzewcidu
zie uznania przez jest zasadne, i do
,do' wYWO<iwstron.Muno '. to'
w przypadku, gdy pozwanyprzyznajepw6dztwo, cywilny
ma prawo do stron. ..
n>,chw art, 100 KPK' RSFRR i ,
karnego innych republik
'Wyrazu "podejrzany" wyrazem niczego mery-
, torycznienie, jak to prof. strogowicz; '
jest' zagadnienie w poczet
bez ku temu. Ale to n\e
i a , jest "taJtta""'f praktyki. ,
3M

albo w' albo W


.
i dwego.
' stanowisko sprzeczne np . . z . prawelll '.. prrcesQw-ytn
na .teorii tzw.
.' ... i , ,przy z n ania, . z mocy ' ktrej przyzna.nIe
za ,albo ulega w .
'
B. Z e:inania
. _ Zezna'rua' to jedna z i '
. ,., postaci '&i-\dow!ch. Nie ma
na takiego dowodow, ktory. 1?y
zeznaniom bardziej : lub mniej S9
1idn
ych
dzy wszelkimijnilymi "postaciami dowpd6w . .. Jest .. to
,;idza
opowiada organowI' .sledztwa
i o tego o <l tle,
itd:, nie me dla'
orzeczenia. , " , . . ,
. - ' to wykry-da
tajemnicy - ...


- . .
w i przed - ' t?
niejszy i I
ka' i obywatela, .znac.znyIlll trut1,n,sclaml;
i ," , . ,' , . , ' .. .
Tak zapatruje. na ktre::
tylko
swego lecz. l .
tych lub:,inn.y;cll ,pobudek staWleIU8
3.15
Od .;PrZed OI-ga- '
n'8l;ni lub przed . - ' . \ " ' ;
stosunek praktYki:
do ostatnich czasw
w. - XX ,w.) zarwno przekona'"
o ze zeznania ich wra-
wyso,ce ' i wiarDgodne, jak j . przekonaniem
,o tym" . te w
i przed w sposb , . . . '.
Dlatego dawne prawo ktry '
na .podstawie o s o b i s t e g O,
sWladkowl, ktry " ze innych osb; re-
ta do' swej logicznej
w systemie dowodowym angielskim, ktry ' odrzuca'
tzw. hearsay2).
epoki przedrewolucyjnej tej
. kranCOWOSCI, w pewnych granicach na ,
ze Granicami tymi jest
rua ze . .
: . . prawo radzieckie trzyma
ne]: zeznania winno to, co mu
jest o s o b i j. e wiadome. Nie jednak
ktre nie mu znane w tym
prz!padku tych ..
. . :'>, P.art. .. RSFRR i ?dpOWiednie kdeksw
wama karnego innych republik ' . , '
2) P. III, '
3). Art,. 718 karnego z 1864
od winien opo-,
wIedzlec wszystko, co mu w sprawie bez dodawania okolicz-
' nic wsplnego ze i bez powtat.zania
sek, niewiCildomo od kogo". , \
285 .'KPK R,SFRR. i odpowiednie kodeksw
warna. . republik W komentarzu p,rof.. Po- ."
l KPK' RSFRR.art.28l) jest interPretowanY"', ; -'" "
szerzej;.' na-to zezwa,laserls 'ustawy. Nie
316
.
i
'hi8.'." i ,.' reprodukowania
posiada koni,ecine w . tym celu,'
i psychiczne:
i ,' hormalny ' rozwj ',: ;; ... .... .. .
, 'Ludzie, ktrzy me,'

KPK RSFRR pO",iada ,

"l'fie wz,ywane ; i , ,
.. , 2) ktre. ? fizycz--
nych i psychicznych 'nie ' . d9 '. post:rzega;.
nia zjawisk,kt\?re w i' pra-
o 'njc;'it" (art. 61Y). ... . c ,
Bez . na rihoroQne 'osb, . ,
""anych za ,
nionych niektrYch Io:ajach: . tltichownych .-
ktrych dowiedzieli ..
do fakt:w, z.ktorych, zW1erzylilm ,
ich klienci,
. dowodw.
Jest problem'
IllUje miejsce.-, pierwszoplanowe i w teorii praw:a dowo ,
< ' .
tarzem; charakterze zeznania ,z
,osoby, ktra tym ". bez ,jej
lub unielua. Rozumowanie takie w postaci tak og6lnie
jest bez".' Wskazania nazwiska , lub
iInienia takiej osoby w przypadku, . gdy z pisu .jego.
i ' Vi sposQb'
i gdy wkonsekwencji osoba '
, przez lub W
, z tylko na osOby Jest niec1opuszcialne.,
1) Rosyjskie prawo procesowe sprzed rewolucji '.' nie na
sktadanie w charakterze i.
chorym, osobom
lecz.I, bez
oni 'f. stanie na
Podstawowym zagadnieniem, ktre ttltaj Cna siebie
jest zagadn:ienie stpnia I
oraz ewentualnym' po-
, uwarunkowanym postrzeganieni
, .i
" ,
Szereg w zakresie ' . dokona..,
npch 'przez kryminalistw (William
t
Sztem,
Borst, Lippmann, Rosji Jelisttatow, Zawad-
ski in.) podstawy do zakwestionowania bezwarunkowe)
nawet co do
ludzi , na normalnym
,Zeznania jak to ' iba-' .
. danja eksperymentalne, b. ' sprzecz-
z sposobu postrze-
gania tych! l\lb inI'l-ych pra-
i dokladnego zjawisk" z jednej' strony,
w i zjawisk '. ' postrzeganych,
z drugiej stro,ny, wreszcie o\>iektY:W1zm relaCji 'lub reprOdukcji ,!
--- oto charakter i 5tO- .
pien z Oso'ljista
prawdy; p oczucie za' to;
co w' i '. przed w tej
sprawie nie i bynajmniej nie Naj-
li sumienni . .
. pytania (art. '104,706.i in. ustawy post. karno z 1864 r.). , Austriacka \
ustawa karnego osoby, ldre
nie do ' zeznania prawdy z . powodu lcn "stanu fizycznegp
lub ( 151, pkt.' 3)iprzeciwnie,
post .. karnego, gdzie wyklucza badania
chorych . . ( 56, koment.LOwe I
1927). Francuski , kcideks .
zeznan w charakterze
spokrewnionych. z Dzieci w wieku . do 15 lat
badane, ale bez w. formie .. (par '
de \ declaration) '{ 79).
;: : . . ' . - <' ' .. ," .. _ _
.

w .. konflHd" i pqwaz
ln
e
hlb
tutaj
' . . '
0' i. pisze
: szeregu . mO)llentw, ktrych na,
.' i apercepcji " ,
jedynie '. i :wzroku lub .
. ,smaku i -dotyku, ' ko ...
.. i czasu.
'<\ jaki jest co jednocze-
nau.ka '\V' tYm wszyslkim
, . . wskazuje normy i kOnstatuje. indywidualne;
i ktre
w naszej psychiki i . z postrzeie-:
. . ,:N a rwni . ,z tym
nauka 'winna jlakiej mierze za' chowy-
P r'Q k.owa ir oz -o z n a wa
,brane od przedmiotw pe,wnej ' grupy; ona
zjawiskach W ogle nie
zaufanie\ nie postrzegamy ich z zamiarem zapa- '


o<iwi-,t, pewnym
tendencjaa1,ltomatycznego zmartwychwstawania w naszej 'pa-
' ,.' ,
PraceSzterna, .... Lista i .. in.
w ktrej . z. bie-:
giemczasu z i naturalny:rp.itwierdze-"
' niamio naturze' i

ws
z
ellde-
.
. ' .
1) S er n, lzUczenje swidietielskich
pod red, ' ..
4
3-:4
4
.
. 2) Do . pseudonaukowych halety"
Sztema 0\ mniejszej .. "k0b!e{Y w .po-
';'
'319
mankamentem tego. kierunku
tendencje do dezawuowania znaczenia
nie ' na zaufanie,
kw w ,.ktrzy' nie
. ,dowod6w . rzecZoWych', "
jedynymi ' wiarogodnymi dowodami. '
, Tendencje taki'e , . bardzo, wygodne dra,
, go klasowego, w', okresach
tariatu i na ,sile wyzyskIwaczy zmIe:-
do ruchw
bez do uciekania do aktw
i '
Vi takich , okresach ludzie Z " mas .
-'- dla,
w por6wnaruu, z z
wymi,ktre dokonywanie
takiego tych
kw, "kt6rzy nie proces 44depll:towanych- ko-
munistw w W procesie- tym w

list deputowanych do Daladiera. "
; \
z zeznaniem dzieci w 'wieku
pod wielu naj lepszymi NiezgQdne
twierdzenie Szterna,
d .przewodu jilko 'regularnie
'. chwyt procesowy $wi,adk6w.
P. G. Gross; . Krimin!ilpsychologie, , ZeugenprUfungen;
La psychologie de teinoignage, 1914; A 1t fi v i II psych,o ..
logia ,Hellwig, PSychologie und ,be!
Tatbestandsermittlung, 1927. 'W Rosji przed, "ten' sam punkt
widzenia . zwolennika w prof. . . , P . . tego
autora' "Uczenje ob',' dokazatielstwach",
i.Ssliedwanje w sudle",
i ' Psichotiechnikij seria. A, . t. I, zIl. W tel.
kWestll do ' tego, na cyt. czasopisma
-ekspertyzie cle tylko
lecz i ' . , . 1
320
-\ ;
' I
wymiaru .spr.awjE!-'
-, ':maC2;nie mili' idgodniod iywych
". ' kw,
,, ' . , .. ," , . , ' ,." " . ,
,na "naukowe", metody , oceny dowodw 'to
'<" .... tYiko stale w' p'ooobnyCb ' przyp&dkach praktY,. ,
< .,;', > maskowanie celw' i panw.
, - na:wYsoki.m in" ,'
telektualnego, dobrze swj
wobec swego' jedyne pewne
oparcie prawdziwie. zorgafliz;owane-
go " , . "
, W obcowaniu , ze
mi, wsPos()b'bardziej :niezawodriy -i
niz . w . jakichkpIwiek 'innych warunkach ' .
riia prardziwie naukowe ',
. sprawy od"
tej praWdzie. " , ' ,
' p<?\Vinien
jak i wszelki inny dowd. ;Do takiej krytycznejci'ce-
ny' winien, uzbrojony , we. w' za-
kresie
Opanowawszy . - . \
i '. :Rrawi-,
. do kt6fycil
. psychologowie i
ki, nie' SiEi do tego cehi. , ' ,
zagadnienie .
: obiektywn,et . "
co' z ' pra.wdom,wn,p-
Jii'b riastawienia
mwienie .lub ,,' . ' , ' " '. , . '
,- te pytanIa Jest w- drodze porwna-
\, Jlia tego, z tym, ' W
. innych dowodw. i , takieh
wsk:ainikw ' jak: jaki <>4 ;,-chwili
dow. _,d. 21 ,
,zdarz'eqia, w jakiej' slELod dane-"
'gp- miejsca, , osobiste'
lub ostry wzrok itp.).
" proceSowe przewiduje wypadki" w , kt,.
rych.' te W
kich wrpadkacp. na poddanie odpo-
wH!dniejekspertyzie(uwagado ' art, 61 KPK RSFRR).Zagad-
nieniepoddan'ia ekspertyiie inicja-
stron.' '
-, radzieckiego prawa procesowego-
jaldchkolwiek w zakresie ,wzywa-
nia i badania poza osobami, ktre nie '
z powodu swych lub. psy-
,chicznych, I radziecki , Kodeks Karnego , ze-
'zwala nawezwaIiie w ,charakterze jedynie
'wdanej spraWie., ,
Przepisy procesu cywilnego do, priepisw' nor-'
w procesie karnym.
tych przepisw ' w porwnaniu z
procesu karnego. polega na tym,
ekscep,cji ' od
przez , o tym,
ze jest zainteresowahYW wyniku sprawy lub
dzy ' i stosltIlki szczeglne
1
).
Ponadto Vi od, unormowania tej sprawy w pro-
cesie ' karnym dopuszczalne ' jest ' bada,nie W sprawie
cywilnej nie przez w s,Prawie,a
, miejsca ' zamieszkania ten ostatni
w ' ktrym spra'ra jest rozpozruiwana)2).
Zar6Wno pierwszy . jak i drugi ' przepis
Dotyczy to w ' pierwszego ,
jak zdaje, ,niezwalnianie
1) P: a11 . . 130KPc'" RSFRR i kodeksw. '
wania ' cYwilnego, innych: republik
2)P. art. RSFRR. ' .
' ,I
,od przed bez na
sprzeciw strony przeciwn'ej, lecz raczej go;
i we
wszystki$ ',innych' przypadkach korzysta ' ze ' swobody , tej oce-
ny. istnieje przepis przewidziany wart. 130 ' KPC
RSFRR, zachodzi ktre
VI razie sprawdzenia danej
przez zbadanie "zakwestionowanego'"
podlega i drugi przepis, ' ktry
legalizuje w naszym procesie
powania p is e m n e g o. Przepis ' ten narusza zasady u s t n OC
c i i b,e zp o re d n i () i ktre
z wymiaru 'sprawie-
,'. , , , "
Przy kodeksw
by, , moim zdaniem, ' przejrzenie i roz-
K()deksu ' Cywilnego o ze-
znaniach madkw i z niego przepisw sprzecznych
z podstawo-wymizasadami radtieckiego prawa
c. O r z e c z e ni e (o p i n ia) bi e g y c h '
Zagadnienie charakteru ekspertyzy jako postaci dowodw
jest spome w literaturze Spr 'ten: toczy
w kwestiach. > '
1. " a '-,-
naukowym", orzeczenie jest wyrokiem w kwestii
specjalnejl); przeciwne , - '. opinia jest jedy-
propositio major; funkcja . - wy-
prowadzenie ostatecznej ,opiIiii - nalezy ied:rnie do
go"'); , '
W tej , spr na
wania, nie jest i jego nie wy- .
1) W a d i m i r o w, Uczenje o sudiebnych dOkazatielstwacb, str. 197.
')Glaser, Handbuchdes Strafprozesess, Lipsk 1883, Ub,676. ,
323
kazuje ,prawnym analogii, ze stano-
. wiskiem
uznaniu za przemawia " szereg
arg\lmentw, przy 'czym do tego,
uznanie' takie, koliduje z
- przekonania
jest nawet' jedynie w danej
jego jako specjalisty, w takim razie
.traci W takim przypadku nie
mowy i o orzekaniu przekonania
inna """"-- oznaka formalna dyktuje orzeczenia.
takie ponadto zerwanie
orzeczeniem w jednej kwestii, to "kwestia
niejsza, i orzeczeniem w sprawie.
w takim razie O rozstrzyganiu sprawy przez "na
podstawie odrzuca-
umacniamy
jako domini Jitis, go dowodami
pozostawiamy' mu opinii na rwni
Ze' wszelkich dowodw w sprawiel). '
stanowiska zwolennikw pie'rwszego
ujawnia nie tylko w jego braku oparcia co do istoty, ale
ponadto jeszcze i w tym, zwolennicy tego
niaj!! swe' wnioski 'na danych na'uko-
wych, , ktrych to biegiych rwni z od
ktrzy swe wnioski na praktycz-
nej w zakresie. lub ktrych
1) "Zeznanie i opinie znawcw w stosunku do wyroku to samo
znaczenie, co, i inne. znawca jest wzywany na roz-
celem sprawy" ("er ist Auskunfts-
person&(G l a s e r, Handbuch des Strafprozesses, str. 680). P.
G l1! s e r a, procesu karnego, roS. Lichaczewa, Peters-
burg 1886. opozycyjne wobec'" teorii prof.
F o j n i' c k i, Kurs sudoproizwodstwa, 1899, t. II,
str. 412;. R o z i fi, sudoproizwodstvvo, 1916, Wyli. trzecie,
stJ;'. 433-435; S t r o g () w i c z, process, 1938,
324
nie do i
matotami" (WJ a d i m i r o w). \
taki i
to rzeczoznawcy specjalne w .za-
kr'esie nauki.. sztuki lub
Radzieckie prawo' procesowe naj
te osoby w nie nimi
nienia charakteru ich SpecjalizacjF).' .' .
'2. i - jest
ale bardziej wiarogodnym w lite-
rosyjskiej " -, ,Szawrow, Barszew). przeciwny
i jedynie ........ nie 'jest nie
, da on relacji o tym, co tj. 'nie
.0 "faktach, ' jak to czyni lecz daje
faktw, fakty z punktu' widzenia' danych swej nauki
lub swego specjalnego. n:ie powinien
'swych na" zdarzenia lub na
winien on o faktach, istnienie lub nie-
istnienie>: nie powinien faktw,
jak one lecz winien 'te fakty,
faktw, swj na te fakty.'
naoc:z;nym faktw, ktrych ma prze-
staje, 'staje w i a d k i e m. .
wezwanie ich
do l1.ib do nie od wyboru, od wolnej woli
stron. Przeciwnie, wzywa z wy-
boru;, od, jeg stosunku do rozpatrywanej ..
Co nie pozostaje w" zadnym
z natomiast byc, jedynie
osoba, ktra 'pozostaje w' stosunku" do
z I
'1) P. art. 63 KPK RSFRR,. art. 152, KPC RSFRR i Odpowiednie
karnego i cywilnego, innych republik
- / ' ,
325
przez innego, jest nie-
Dlatego w przypadku, gdy w jednej osobie
r?le i przypada na
rzecz .. osoba ,taka w charakte-
rze a nie in-
. .
. ten sposb sporne zagadnienie charakteru ekspertyzy
Jako postaci dowodw winno na rzecz nie-
charakteru i
Ekspertyza - to szczeglna, samodzielna dowodw.
ta ma niezwykle znaczenie
do sytuacji prawnej zarwno na rozprawie jak
i w pierwiastkowym.
jest
q Dlatego tez osoba do lub na
w charakterze winna i w pro-
cesie przez w odpowiednich przypadkach opinii od-
do ekspertyzie'). ,
. ma udzielenia odpowiedzi IUl na
zadane mu pytania w oparciu o posiadane
specjalne zgodnie ze wszystkimi posiadanymf
mi w z wymaganiami i da-
1iymi nauki lub
1) P. Komentarze Polianskiego i LUblinskiego do art. 48 KPK RSFRR,
w ktrych przytacza orzeczenia kasacyjne RSFIUt
w sprawie. jest uwaga Bonn,iera, jest w
ceSle i dlatego "Wybr jest
ograniczony rzeczy, nie oni biegli wybierani
celem sprawowania w ktrych oni za
ktrego zamiana na inne jest dopuszczalna" ("Traite", str. 61).
'f p'. art. 64 KPi{ RSFRR. W sposb mniej WYPwiada
w art. l52 KPC RSFRR, jednak:i:e jest
ze wykonania postanowienia o na
obywatela pod rygorem za nie-
wykonanie ..
J) P. art. 170 KPK
326
ma pra,WD zaznajanlianJa ze wszystkimi
sprawy, ktrycb . jest
wydania 'opinii. ma-
'sprawy. w proku-
. rator"L). , . . , '
jest . .. rozprawie czas. procesu
i w toku
nemu odpowiedzi na. ,nie.
do opinii. TWierdzenie' to jest
niemoze na

na
u' dowodw. . .
.wyjas,
'l1,ienie tej lub. innir . istotne' ,
llpinii mozliwe w drodze zac:iawania
<Juh .. DotycZy .. to w
ekspertyz.; technicznych i tymppdo,pnycll,
w, ktrych . ludzkie.l
nienie tych przez ludzi. .
_ Taknp .. w procesie Metro-Vickers, ktry
w r.1931 (o . szkodnictwo .. zorganizowane przez' Wywiad
w niektrych elektrowpiach
ekspertyza techniczna celem udzielenia odpowiedZi
na zadane jej pytania, przede wszystkim oskarlonyrh
pytania W' zakresie
jomienie. z tymi .. ostatnimi. dla orientacji
ekspertw'). '
W ten sposb korzysta w,procesle z
jakkolwiek sam jest badany prze} i, strony, . przY czym
, '" . .' ",.lf ,- \
-,-- ,
J.)P. do art. 171 KPK RSFRR.
P. art, 298 KPK RSFRR. KPC . RSFRR 'nie daje wtyrn Wypndku
za.tlnych wskazwek, ale nie ulega te
eksperta' {w sprawach cywilriych. 'Nie ulega rwniez
jest

327
. b .. .. '. przE!p' r.owadz'a' .. d 'd . dl
.. , ' '. w g zasa . '" przewI a
badania.
, . Opinia. ;nie jest dla
.... \ .. a winna'byC
umotywowana przez w wyroku lub w
wieniu
1
). .
, eksPertw w nie jest obligatoryjne.
,pz:awa radzieckiego 9bligatorYjna jest jedynie' eksper-
tyza lekarska. celem przyczyn zgonu i charakteru
.. celetn stanu"'
. lub gdy
lub . w . tej
.. Fakt, w osoby
z nie
w odpowiednich przypadkach.
\ w ktrych -fakt, . VI
osoby 'rzeczy w zakresie danej specjal-
do.
nego '1}ez
D. D o wo d y r z e c z o w e
Nasz Kodeks Karnego dowody
i. dokunienty pisemne, jedne i drugie jak
gdyby do W istocie rzeczy jed-
nak pisemne, jedynie dowQdw
rzeCZOwYch j zazwyczaj traktowane jako dowody rzeczowe.
CzYm dowody, t; jak art, '66 KPK
RSFRR, ' .. ktre / ..
na sobie lub
przedmiotem jak przedmioty i doklt-
1)'. o w elektrownil,lch ,.
sprawozdanie stenograficme", ,Moltkwa 1933, ' ..
") P.art. 152 nSFRR.
nientY-j-kt;e 'do
winnych 1).
.' . to przedmioty, ktre' zatem
poszlaki,
, ,za' osoby; ktra za
jejuhieWinnieniem: ,np. jej alibi. Dlatego tez
'dowody rzeczowe w takich' przypadkach nazywamy '
dowodami ,lub posziakafni poszlakami
rzeczowymi'). .' '
Qdpnwiada naturze i.', charakter9wi tej posta-
ci'dowodw .. sIady-walki
z rzeczy. uzyskane za .. krwi
na ubraniu itd. to' wszystko dowoay, ktre krok za
od miejsca.:
. podejrzanego do od
przek9nania." '
. Zbadanie, tych zjaWisk, . rzeczy, przedmiotw,
daje' grganom do
i W
badania tych zjawisk' i rze-
czy, zdarzenia w martwe fakty,
niekiedy skrawki :faktw, . i
nie zawsze
1) ROSYJska 'ustawa' .karnego 1864 r.nie
dowodw zamian
bynajmniej wyItaz 1>oszczeg6Inych
przedmfotw, jak Up,: zn;ileziona przy damij osobie, za
ktrej dokumenty, .
monety;, okrwawione I uszkodzone przedmioty. i VI wszystko to, co
znaleziono PllZY miejsca ,lub przy rewizji <1 co mote .do
ujawnienia i jako Poszlaka 'przeciw (p. art.' ,311:
u. k.). Francuski kodeks karnego mwi' (art. 87-90)
o przedmiotach do, ujawnienia prawdy la
de , la verite),. speCjalnie o dokumentach pisemnych, pa-
< itp," - .
li) G l as er, procesu '.karnego
t
ros., Petersburg 1s86.
S ch ne i ke r t, kryminalnej,
329
;-- ,,;

nawet i , rutYIlowani w' zacieranlu ,
,
" wynika znaczenie procesowe dowodW,
rzeczowych, tych "niemych ' ktrzy' , w '
i mf
wIelu sWladkow '
, Znaczenie " dO.wodw jako. . postaci
od czasu powstania i rozwoju
specJa.lneJ nauki prawa -'- techniki krymi-
ktra w swej
stacI QPlera na n a] nowszych fizyki,
elektrotechniki i innych naukP). Fotografia, .
tlenie. rentgenowskie, analiza spektralna, ' grafoJogia, dakty'"
- Wszystkie' te naukowe obecnie. postawio-
n.e . ktra do po-
zIomu powazneJ w walce . z tym,
'Qa takie
fotografia i fotochemia, ktre w ' ostatnich latach
'w . rozwoju daktyloskopii, 'traso-
logii i in. '). . ,
O tym jakie wskutek
\ naukowych . techniki kryminalnej;
mozna ' z IIcznYCh,przypadkw wykrycia c
tzw. zagadkowych. Znany prZyPadek wykrycia
, p!zez Bertillona i Baltasara zab6jstwa Guin'a, " ktrego' znale-
ZIOno ,na . torze . kolejowym 'z nogami i

'Znane liczne wypadki stwierdzenia przy pomocy

1) Za ojca kryminalistYki uwata prof. Hansa
%) Dotyczy to daktyloskopii. kry_
Inlnallstycznego Instytutu Prawa Akademii. Nauk Radzieckiego
,dO odkrycia nowych skutecznych sposobw zastosowania
daktyloskopii, jak o tym z tego laboratorium
. z: ,l". .. W krYl?ina.listyki p, Tdegubowa, OsnOwy
1938, Pod Wyszyns1tiegO;
. p o t-a p OW't Sudlebn8)a ,fotograf ja i in. .
3) P. :rr le gub ow, Osnowyugulownoj tiechniki,191l1.
33Q
spektralnej pla'in krwirta zapranej przez
b6jc(>w, albo wykrycia na podstawie na-
. ' (wytrYcha, ' topora' itd.) . . Szczeglne
fotochemia przy prowadzeniu spraw
O
.' :Rola kryminalistyki jest nieruniejsza i wysoce .
w pracy i dochodzenia w
Radzieckim. . '
Opr klasowy wrogw s.ocjalizmu , wobec budow-
nictwa socjalistyczl1ego ujawnia .
formach. "
Resztki klas zlikwidowanych przez Socja-
i ich agentura. trockistowsko-bucharinowska, miensze-
wiCko-eserowska, . z ;wywiadw
obcych, "10 no- .
wych: metod walki'z. ustrojem i
wszelkimi ' sposobami do , nowemu

Wyrzucone za resztki kias prze-
instytucji i organizacji radzieckich,
na siebie radzieckich", "robot-'
nikw" i uczciwych
ludzi i przy wykO.rzystywaniu wszelkich .
, cych i do prowadzenia
i walki z radzieckim gospodarstwem narodpwym,
panstwem radzieckim i interesami ' mas
w r. 1933, wyniki pierwszego
niego planu rozbudowy, towarzysz Stalin na
w ktrych walka
o pierwszego ' okresu
Pomimo oporu elementw wrogich sprawie so-
, cjalizmu phin wspailialezrealizo-
wany w czterech lat. Wspaniale wykonano i drugi plan
Wykonanie dwch ' planw Stalina
budowy w Ra-
331 '
ktry w sposb
do naszego i;ycia, dO naszego bytu pod wielkim sztandarem :
Ko;nstytucji Stalinowskiej." : ,
, , .


ich walki ze Lenina i Stalina.
Tow . . Stalin w r. 1933 o ' tym, machinacje
ludzi" w . kierunku . szkodnictwa/ i nie zdo=
. zmian w sytuacji Radziec-
!?ego, oni zbyt i ' bezsilni, by
Radzieckiej"l). '
tow .. Stalin: przed spokojnym
zadowoleniem z sukcesw, przed demo-
w walce z wrogiem" , przed oportunistycznym niedo-
niebezpieczeqstw' z samego
walki klas w warunkach osaczenia 'przez '
kapitalistyczy.y. .'
Towarzysz Stalin "Trzeba na ie,
. Radzieckiego opr
, klas dlatego,
l one od
nych .form wypadw do. innych, form wypadw,
do zacofanych warstw i je
CIW Radzieckiej. Nie ma takiego plugastwa, i ' oszczer- '
!>Y ci "byli" nie rzucili na Radziec-
l za ktrego nie prbowaliby elementw' za-
cofanych. Na tym gruncie i roz-
gr.omione. grupy starych kontrewolucYjnYCh partii eserowcw,
w' centrum: kraju
1 na kresach, .. i kontrre-
wolucyjnych . elementw oPozYCYjnych trockistw
i prawicowycQ.. Nie, jest to, straszne ..
to, '\Vszystko na
sZYbko " i bez szczeglnych ofiar z . tymi
1) ' S t al i n, ,zagadnienia leninizmu, 1>Olstde, Warszawa 1947,
str. 387.
' 332
I
"pto dlaczego czujnosc jest .
ktra szczeglnie jest obecnie dla.
, sobie sprawy,
w ten wszyscy ci. panowie, poczynaj3c odtrO,cki-
stw ... i bucharinQwc6w i ' na, mienszewikach i .
gwarq,zistach, z .lu.dem ra-
, dzieckim jedynie przy pomocy kwahfIkowanych
,
Jest szkodnictwo; . d,ywersja,ierror,
organizacja szpiegostwa i sieci gniazd
wanie grup i punktw oporu
i tym podobne
nej zza' ,wy:-
. . . , "
Ale panowie ' ci , nie' swej "pracy ,
tylko do tego rodza:jt,{ o tym
naszego. organw prokuratury. w
kr'esie demaskowania i rozgramiania me
oni ,' i wszelkimi. innymi postaciami ,
\ dokumentw, machinacje ' oszukancze, kradzlez
i panstwowych;
i w ogle . wszelkiego faJszer
'. stwa, niszczenie i mienia i
-
! . .. '. z,?rodnialcw ,
stowsko-bucharinowskich ostrej brom w walce z ,
- kim interesami mas i
stwa . .
Oto dlaczego . tak wielkie ' znaczenie \
wozorganizow.anej 'j postawionej na pO'7;.iomie , pod
politycznym i
. ki z karnych. Im. bardZIe)
. ; wrg. Wysila w i walki z ra-
1) S t a li n, polskie; Warszawa 1947,
str. 367.
, . 333
I .... ....
tym bardziej celne, elastyczne i winny
walki" radzieckiego z
, . Przy oglnym spadku w Radziec-
kim, ,w z racji ogr.omnegozmniejszenia
lenia liczho}Vego tzw. ,(a w
przeciwko socjalistycz-
nej i przeciw osobom) zadanie ' energicznej waiki ,z roz,nymi
postaciami w ,Radzieckim nie ulega
likwidacji.
W, walce tej znaczenie przypadasztucej
i wykrywania
,cw. '
nam nie brak. Nie mamy jec:h
nak szybkiego u c h wyc e n i a wy_
, liczby, spekulantw, maruderw, kapitalistw _
radzieckie"l). W do robotni-
kw' i .z, powodu nad Kolczakiem
Lenin: ich (tj. 'wrogw radzieckiej
A. W.) trzeba
mym ... "')_
Od czasu wypowiedzenia przez " Lenina tych radziec-
ka nauk.a procesowa znaczne ptr .-
znacznie naprzd kryminalistyka radziecka, opraco- ,
zagadnienia taktyki i me,todyki walki z
mi ' w oparciu o ostatnie, najn?wsze
nauki i techniki. , , ,
Kryminalistyka , radziecka jest jeszcze bardzo
nauki prawa Mimo ', to
; ona znaczny rozwj. Dalsze jej wbezpcr
. z opanowaniem przez naszych kryminalist6Vt,
nauki technicznej (w szerokim, znaczeniu tegoWyrazu),z
nej strony, ,i nauki prawa .-: z drugiej. Tylko
jest Jej dalszy drugiej
1) L. eni n, wyd. ros;; t. XXII, str. 520-521. T'
'lL e n i n, wybrane, wyd. 1948, ' str. 605.,
f'
'i:oiw.j . prawa d'oWdowego i systemu dowodw jest
z krymiilalistykL. 'Be?: tego
' . .. jeSt' ani rozumienie, ani
. opracowywanie i . stosowapie tej
ktra do czynienia' z tzw.
.. do
dowodach rzeczowych, na do,..
zbierania, przechowywama ' lwykorzystywariia.
dowodw rzeczowych. . : ', . .
, ,Dowody rzeq;owe, jak tego nasz KOdeks
",nHl ' Karnego, winny .... d(}
sprawy na m1)cy specjalnego ;
: go lub tam, gdzie ,
akta: sprawy. Dowody nie
przeChowyWane :w gabinecie : lub w po-..
mieszczeniach '. Przedmioty'
szybkieIllllzepsuciu, a w
" wodw i od-
dawane celem ' wYkbrzysta:r;lia
i
).
W przypadku umorzenia mocy postano-
wienia lub . los dowo-
dw rzeczowy:dt .. z KPK RSFRR
i odpowiednimi art kodeksw karnegG
innych republik,
'cywilnego;' dowody rzeczowe
. w postaci dowodw (akty
qe, dokumenty" . wyszczeglnionych wart. '
140 i ,nast. KPCRSFRR. - , '
. ,Dowody jak , iwsze)kie. dowody , w' .tQku
proceSu kwestionOWllIle ; do .. zarzutu .'. .
W razie dokumentu strqna;
dokument
napQdstaWie irinycp. dowodw. Niezale*tue_
sprawdzenie
1) P. art. RSFlul.
335
"
dokumentw za sp.osobw, ktrymi '.'
ny,dokumentu, , por'wl:lanie
ktunencie podejrzanym z podpisami na,
razie uznania dokumentu za US\l-. '
wit go z ' liczby' <wwodw\ i organom
do dalszego i winnych
" , ','"
, o dokumentach , pisemnych , jako
o ' specjaln.ej , postaci dowodw rzeczowych. W teorii
. zyjnej dokumenty pisemne jako ,,,"owody
we od dokumentw, ,na we sensie tych' wy-,
razw. ,Uwab dokument pisemny, , np. list,' notatka;
.
rzeczowego,. stanowi on ,od
Jego Dokumentpisemny .. za d?wQ na
stwierdza 'on fakt zdarzenia
przedmiotem
tymi -postaciamL' - powiada prof.
-polega , na metodach ' badariia jdanego dowodu. "
Dokument ,
wnioskowania faktycznej,
i inp..e dowody rzeczowe. I)oku,ment dowd
pisemny' podlega badaniU " , z , punktu
. ,'faktycznych"2).
'nie ma ' podstaw do
nie do tych posta<;i dowodow. : tego
nienia jak i badania tych 'dowodw nie
dowd pisernn:f nie do
gorU:dowod6w, rzeczowych. , List , adresowani do ob , A
mote
ob. , A; ', l{onsekwep.cji stac ' rzeczo-
"ryIrt we sensie 'tego' wyrazu. W.' t yrnptzypadku
. ' , '
l) ' P. art. ' 148--151 KPC , RSFRR.
Lu b l i Jl s k i , O ' w , ' , sunie; wj-
\ s Z y s k i, :kurs' processa, .', str. 124.,'
,
336 '
listU jest list stwieidzatylko,' to, ob. A
na miejscu i zatem moze on w ja-
z tym List ' jako poszlaka 'daje '
do " dalszego badania, staje on , rzeczwym. ,
Ten sam list, w sobie prze-
stanowi , , ale w emu od
pierwszego, wypadku gra on z ' uwagi na '
wobec , czego wymaga on od i w innym
trybie - badania VI ' nim faktw. I w tym rrY-
padkli list jest dowodem; ale jest on ,dowodem nie jako
rzecz, jedynie , 'Z uwagi na swj ze-
w n t rzn y stoslinek do jako dokument, tj.:
to znaczenie
A zatem, dowodami, rzeczowymi ' w. szerokim sell;sie tego
wyrazu, ' dowody pisemne qowpdazhi . sui generis, V{ swoim
rodzaju, jakby zeznaniem na ,
, Jest z tych dowo-
dw stosQ..wania, rtnych metod ich ba-
dania: dokument jako dowd ' rzeczowy bada " jego
cech stosunek ' osoby podejrza-.
nej do zdarzenia; zachodzi tu 'eksperty-:-
zy; dokument jako dowd bada z punktu.
nia w nim' faktw ' z,
z punktu widzenia tych faktw. ,
26. TEORIA POSZLAK (DOWODW POSR'EDNICH)
Zagadnienie poszlak, czyli dowodw stanoWi
jedno, z najbardziej i w te-
orii prawa dowodowego jak i w praktyce stosowania
W teorii z zagadnieniem, dowodw
szereg problemw " <?
proplem tego, co stanowi problem
wzajemnego stosunku wielkiej i problem
zbiegu, czyli hannonii problein stosunku 'do-
,eoriil a.",. sl)ti, 22
337
/ '
. wodami i tak ' zwanymi domniernaniarrii; 'problem
i znaczenia poszlak Jako klasyfi..,
ka.cja .'
W praktYce . znaczenie dowodw fakt. ,
one jedynymi dowodami w spni'wi&), ' ko- '
rZystanie z nich jest jedynym sposobem wykrycia
i jest zatem
przypadku, teoria poszlak u . procesualF
stw ktre swe
w nadzwyczaj obfitej i wielostronnej literatlU'ze
tej teorii, li'cznych swych przedstawiciem w osobach
JlajwYbitniejszych. znawcw prarwa procesowego i w ogle
krajw i narodw
2
).
. 'Teoria poszlak jest z najbardziej
opracowanych teorii prawa procesowego. Niemniej
jednak jest w niej
cych przy tym podstawowy'ch' tej
teorii. Wystarczy
dowodw
1) Bonni' er ("Traite", str. 645) znaczenie indices - nie
a indices . - . pod tym
bez i . zatem zachodzi
korzystania z . dowodw jako jedynych dowodw,
2) Z'yriajew ("Tieorja ulik"; 1855, .str. 5): "Na tle
rodzaju teoria poszlak
i charakter w nauce karnego,
owocem pojawienie w literaturze prawniczej mnstwa
utworw na ten teIIlat", Zyriajew podaje wykaz autorw tego "mnstwa
utworw", bynajmniej niekompletny, ale
.od XVI stulecia,
pracami teorii poszlak na
.iebie nie tyle teoretycznym opracowaniem tej
ile ' Zaletami takie pl'ace, jak: ,,,Prba
Wrn$a, ulik",Zyriajewa, "TratW'
'w ,,0 domniemaniach
zwyl.ttYch w materii karnej", i "Hand-
. czwarty ,;Indizien"),
33S
....
. ,: ea,9do/i'qt - . i:qt '. tytn ' li,czba , ich
. ":'mniejsza
t
). . ' , ' '< . ' ,. "
Mimo liczba odgrywa
przy' . . .
'jest s a b e . _posZlaki '.,
du l1a ich 'nie w eg -
wodu
2
). , ,, ' " , . . ." ., . " '.'
o w
(np, w cytowanej pracy
przy jakosc,i poszlak '. jako do,.
wodw. ' A.le w pracach tych W sto'pniu
. . Panowanie zasad logiki" , ktra
, ni'epodl'!ielnie' W metodologii 'S'trliktwy ' systemu
Jest to podstawowa wada teorii
dowodw . '. ,
istota "dowodzenia sprowadza : .,
do czystego
o to,. bez 'na. to,
i to .
zyj'ni(Glaser; Zyriajew), ktrzy ostr,zegali
niem teorii poszlak ' w arytmetyczneg'o .
czania ktrego z sumy podstawprawdopo,:
. . . . '"

i
tych . QSta:tnich" , , ', '\ . .
DOW09Y; ., ,. to istotnie ' ktre .. ' PO-
dowodzenia,. , . ,ktre
:nie wprost i luP'
, . jak to co' do
r i aj e w, TieOrja ulik, Drj)at 1855, str. ,159. , . ., '
oskmony
nie rozumie, jak z
. mo!na . czarnego ' kO,l1ia (p. ' ]l o.n n i e r; . ,
str. 615), ' .
"
'kw, ,j:a.k w szeregu 'przypadkw
o . opiniacbekspertyzy, ale w' z ,innymi
do tychl:e
. "Wszelkie . orzeczenie oparte na _ . wychodzi ' za-
tem -:- pisze, Bentham .:.:- z wnioskowania: po" '
fakt jstnieje, o iStnieniu ixmegn
a ' takiego faktu"1). ,
,
A do H. B trupem na Z fa:ktu odda-
nia przez A do B i Z i faktu B
A B. '
Wniosek ten na podstawie' C;
ktry jak A do B, i orzeczenia lekarskiega ,
<> ktra wskutek oddanego do niego
I ZeznanIe .. C jest dowodem , ''' . ..
Ale . wniosek i ' na . podstawie
innych dowodw winy A. D jak A
,' bron i wypowiadal pod adresemB, "mu zabF
ciem go. W po tym' zn'aleziono B. Na' miejscu
znaleziono do nosa z A, prty
czym ten ostatni chustka ta stanowi
E, F, ' G potwierdzili, A i B
do na tle rozrachunkw
vi wyniku ktrych A niejednokrotnie B zabjstwem. PO'"
twierdzili to inni - H, t J. .
, Wszystkie :przytoczone tutaj fakty ' dowodami. ale' aden
z nich nie. jest dowodem Wszystkie one dol
wodami ' . -
';Proga dowod6w . jest .krtsza od .drOgidOwo-
operowaniu.
ba'l'dziej
plikowanycharakter tej . drogi ' :polega nie, tyUto ' na tym, od ,
trzeba I do drugieg9, Od dru'gie-\
go faktu szczeglnegO dotrzecieg6 itd" pki nie ' dojdziemy,
i) B e n t h a m; ,O trum, ros., 1876;
ktry wymaga. ,:
l'0lega; i na tym, ;ze ptty ,d'o:W
0
'; ' '
.. korzlstae
dowodw
ze nie we wszystkichprzY;padkaCh,'
a , w niektt!cll nawet
. Wpnytoczonym' przypadku '
. dowo,d,!,; piel'wszY ,szereg. . '
. E!, kt9rzy , A iB, .
szere.gt.owiad}t9wieJI, J, J, ktizf stwierdzili,
pod :adresem. B. oba ' te szeregi ,
Lnie 'i ' na-
.. wet nimi tze.. .
ocena kiJku dowodw.'
od oceny jednego s2:eregu;
tYcl1szeregw-i
tych i
trudno$ci.
:i;e dow'ody '.dowodami
. od Taki na .. dowody .. sta-
nowi . stosunku nacechowan'ego uprzedzeniem .
d,o dowod6w tj. z - do co
cia. do
przez nich .
W stosowilniec!0wodw ' jest
i . od, stoso'Wania
" "
_ ' , ' sam w sobie
n,eutralny; , w. z innymi okqliczno'$ciami ,m:i;e. on'
Np.:
;Fakt ten' salD W o

. szczurw. Ale . na bywcaarszenikll:
. I -, ' , '. '. ".
341
'ob.,N. Ob,; N. umierapo cza'sU
wskhtek otrucia' - W z danymi,' ktre
'ze' nabywca arszeniltu
ob. N, ,:fakt nabyci'aarszeniku ,', nabyWa znacze-
, '
dowodu jest,
skuje on,' znaczenie dowodowe nie sam lecz ,w skoja-:
}nhymi W konsekwencji przy stoso-, ,
waniu dowodw odgrywa.
stwierdzenie ' z w i z k u jednymi,' faktami a
Proces stwierdzenla takiego faktami' o
niekiedy na' rznych
jest i wy:
przygotowania i a
braku zachodzi
,
Trzeba na przy stwier":
dzaniu takiego jak ,i !przy 'dowodw
nich przyznaje znacznie zakres dyskrecjonalnej
sw.obodzie oceny W, dziedzinie dowodw
'ruch ,nle ma miejsca dla szablonu, ktry. zezwala, na rozstrzy':
ganie" spraw "analogicznych" recepty wypraktykow'a--
nej z wynikiem w innych sprawach. 'Zbyt wiele
tu cech indywidualnych, ,swoistych" ktre nie
dencjonowane i sklasyfikowane gry US.talonych re':
gul. :ro ten negatywny, stosunek do dowodw,po-,
ktry. 'yY sposb najbardziej chyba typowy dla.,
ciwnikw dowodw Carmign.ani
trzeba w
daje przyznanie i in-
'nych osb" to' Z dOlWod:u p'oszlak" trzeba
z jako, z zawodnego, jako z
w, ktrym' do wszystkich dowodw
jeszcze'
342
Carmignani wyolbrzymia bezpodsta'\\rhe
z korzystan#i z dow()dwpo-
w korzystaIHe, z nich"nie
nie 'do dla" tego; ,kto w, sposb do-
,stateczny amtlizy
.
Wyolbrzymianie tych ktre do
"rezygnacji", z korzystaniazdwodw, i$Ojeszcze ;, z. przera- /
", oznacza. ,brak" zrozumienia, poz,a . wszystkirrl innym,
tej wybr dowodw nie,jest ani od
ani od ani :od I
w nonsensem jest zalecanie,
wodw, ktT,e w' lub I
zbiegu .
Rozumowanie i innych uczonych z
prawa proces?wego,' jego punkt wJdzenia' na
dowody nie mo ze i z tego powodu,
eiementy i iw tzw.

zeznania; -podstawieni, 'przekupieni,za-
straszeni; 'wreszcie i
Zadanie i po-
lega na tyrn,zebY \
znanie zgodne z sumieniem od prawdziwe od na
pozr jest przedstawianie w ten \
sposb, zeznaniach ' i
ma tylko za zadanie je, i
-podsumowania ktre ,prze-
przeciwko lub na
" Ocena 'zeznali zeznan
nych ze' tYI1l niemniej "'\ mierze
", zaufanie, jest,' zadaniem niemniej odpowiedzialnym od
oqeny dQwodw tutilj' nie
1). Z y.r i aj : w a, Tieorja,
w. rwne! mierze jalc iwe innych przy-
'padkach.
Birdziej charakter 'i analizy
dowodw -
Jest - jednak nie' daje i nie
podstaW' dQ odmawiania tym dowodom -
. jako dowodom, do rezygnowania z korzystania z tej
'postaci dowodw, jak Langfeldt, Ros-
shirt i '
Przy charakteryzowaniu szczeglnych korzysta-
nia z dowodw by z .
na z . tymi. . 'zalety i braki
tej, postaci dowodw.
Do zalet,. tej J>ostaci dowodw na-
obiektywizm: rzecz jest fakt.
jest a fakty, jak wiadomo, uparte. Siady
stwa, walki na podejrzanym, krew na jego
w zabitego wszystko to
w.ie dowody obiektywne, ktre zdolne
na wynik procesu; 'na tym obiektywizmie
1) Np. R o s s hi r t twierdzi: "Na dowodach
pewniej dlatego, przy nich
np. z y z a m i a r p o m k a, a z takim zamiarem
spotykam .w ogle rzadziej z a stosunkowo mamy
przeciw niemu" (Z y r ia je w, Tieorja uHk, Dorpat 1855.
str. 101). W S!Jrawa inaczej: nie
tylko i nie w tej mierze zamiar, ile raczej zanik
mylne, postrzeganie, apercepcja
licznych "\ . ktre nie tak
wymiaru za ta dowodw uchoQzi
w oczach uczonych. Nie tylko warunki . w ktrych
to lub inne lecz i osobiste ludzi
lub, 'na odwrt,. J' wzroku, pamiE:c1.
niedostateczny pion moralny i ,. psychiczny, czas trwania
zdarzenla,/ czas, ktry daty zdarzenia wiellP
nil postrzegania przez nich i, co za tym idzie,' na .
ich zeZna"'. '
...:
. '344.
IJ.-,.;. ... . ... ".
l" ,- '.
c'i:y polega wielka ich moc jako dowodv., . jakp przeko-
nania'
Druga, rowniez wielka ich z'aleta- to ich '
ptostota i w konsekwencji
. Fakty lub, . rzeczy
," szowane, podrObione,' zatem Ale spowodowanie by
fakty jest trudn,iejsze i bardziej nie-'
bezpieczne od spowodo\yania, by ludzie. drugiej
strony je :rwnie a niekiedy na-
wet ludzi. Promienie' ultrafioletowe lub infraczer-
wone dopomc przy
dokumentu.. Ale nie ma promieni, l,d:re. rw;'
nie i w' spsb rwnie 'nieskotnpUkowany zdema-
' .
Nie jednak tych . bezspornych zalet
dowodw podobnie jak nie nalezy
i tych brakw, ktre one
Naczelny. brak - to, tak. warun-
lub . ich znaczenia. Pod
lub rozumiemy weanym przypadku
w ktrej i ta sama' ,
swe znaczenie w . od innych Jak juz
. uznawan.apod ,pewnymi wa-
runkami za dowd, sama przez jest neutralna.
i nabiera charakteru. dowodu w
z innymi sprawy. Trzeba to
/' .
1) G 1. a s e'r uwata. odwrotnie - wydaje mi to ,bez-
podstawne -' "sztuczne stworzenie ktra na pozr
udowQdniona, jest i nigdy nie
jest jak przez zeznania"
procesu karnego, 'ros., Petersburg ... 339): Ale
'Glaser " ...
zeznania . przez j e d e g o lub phezkilku
takiCh. na skutek zmowY. . nimi jest
od, wprowadzenia w dowodw
(op. c i t.) .
345"
specjalnie na do
z, czynami, ktre
w' . z takimi, jak nabycie lub ja-
siekiery, trucizny), za ktrych 'prze-
jak przygotowanie watunkw,
ktre itp. Wills
przypomina' o zachowania sl'ecjalnej
przy"wnioskowaniu przy tego rodzaju, zaleca-
zwracanie uwagi na, to, czy te nie
w z podejrzanego. "Tak' np. -'
piszeWills - lekarz z' ,swych zawodo-
wych ma legalne podstawy do trucizn,
iPodobnie jak - do posiadania wytrychw"1). Trucizna
i wytrychy zatem pod pewnymi warunkami !\ie po-
szlakami; ale w innych warunkach i u tych samych
w z innymi one
charakter poszlak.
o, rinym znaczeniu postaci dowodw po-
nie nie specjalnie na . tzW.,
s c h w y t a h i una g o r c y m u c z y n k u. Jest to jeden
z najdawniejszych: dowodw, przy tym, jak zdaje,. naj-
bardziej
Posiadanie rzeczy, ukradzionej lub przy pomocy
jako poszlaka, jako' dowd
nienia tego W szeregu przypadkw ta'
sprawdza w ale w szeregu przypadkw
nie sprawdza Angielska' praldyka ma na
dzie w podobnych przypadkach:
1). w 11 15, teorii dowodw ros.,
,
') W. dawnym prawie rosyjskim ("Russkaja i inne
sposobem dowodzenia "swod",gdynp. posiadacz rzeczy
,akradzionei .. w dObrej wierze
(p. S e r d ii! j e w ic z, Liekcji i issliedowanja po driewniej istorii
russkowo p'rawa, 1910, str. 597). ,P. Be n t h a m, O dowodach
Kijw 1876, str. 161};
\
346
od chwili
. mOC' poszlaki od
Jgo, .jaki . okres czasu daty uj'aw::-
rii.enia-np. rzeczy ukradZionych; "-
,cb) rzeczy nabytYCh i im
takich rzeczy, tym. mocniejsze;
c) takich rzeczy. i ich 'wart
z / ..
Trudno z wyszczeglnionych
pewnego' znaczenia jako . poszlaki, jako do-
wodu' Scnwytanie' na jest pO-
ale n'ie nie Jest
tO. poszlaka innymi
'mi, o kttych '
Takie do takiCh
dowodw, jaskrawa zmiana .. trybu
. oia podejrzanego'; Osoba; ktra wobec trudem
utrzymuje na powietichni, nagle zaczyna na
Jest. to. rzecz
nymi tryb Ale tyl-
ko pod ' .pewny:mi warunkami;. bez nich' Jest. to
neutralna .. Jest' zatem w razIe podejrzenia o rac
stwierdzenie, '
, j. e d y n y m (nie ,ewentualnym, 'nie jednym.
'':? . jedynym).
Zn,aczenie . zatem. nie ty
i nawet. nie. tyle samego tego. dowodu, ile
raczejjego umiejscowienierri w szeregu innych dowodw, JE!-c
go . i stosuhkiem wzajemnym z I
Z ,tej . '
P i er z y / -- dowd nabywa waW' 'i znacz e-
,ma procesowego w z' innymi' dQwodami. '
"D'TU g i - wi"7
nienbyc taki, aby wszystkie one ogniwami jednego
gdy. Jedno. ,ogniwo
i dowd . zna;czenie.Musitny
347
\ . .
tem przed s y s t em p os z l ak, a nie
szlak nie z ,
w . ';
, T rzec i ---: . do.ody winny zharm6ni;zowa
4
ne (Z y'r i a j e jak i z
, faktem ' przedmiotem
, C zwar t 'y - .. dowody winny na' tyleuza-'
sadnione, by ze wsplnego ich nie uSw::
z nich, dowodem przeciwnym (po-
w z tymtJstatri1m wnioskiem poJ
zostaje wniosek ,. ,
P i t Y ,_. dowodw
danej wersji czy czy d-i
winien (reductio a com"
trario). Dlatego za podstawowe ' zaclanie przy stosowa'niu
dowodw nie tylko uzasadnienie da;.;
nej wersji, lecz i wszelkiej sprzecznej z wersji;
wynika, oskar-<
winien przy korzystaniu z dowodw ptzeciw;.:
swej wersji wszelkie
sprawy wersje i ' . i tylko tej
, wersji, za
takiej metody korzystania z dowodw
,na osobiste
nie przy prowadzeniu 'sprawy o d()ktora Wulfsomr
n;;l Wrangla, ,
W sprawie tej o zabjstwo doktora Wulfsoha
komendanta obozu zimowego, Sjemie:pciuka, organizat0
rtl
zabjstwa Wyspy Wrangla" orazb. uczestJlika
armii Kolczaka, kajma
1
) Statcewa' \vy,ko-

Na ,rozprawie stwierdzono liczne Siemienciuka:,'
ktry wyspy swymi.
, 1) KajuP-:- 'sanje psy
rejpnach Syberii i oklicach podbiegpnoWych '
, '

,
348
, . .. .... .... ....
, \
. , ..... ,

typu przedrewolucyjnego policji w stanie
kOwi\ego '
, 'jako bandytyzm ' (art.
593 KKRSFRR)i cozn'alazlo w wyroku
Wyro.
sam; on priy
mu;,giermka", i zapijaczo-
nego"specjalisty", , biologaWakulenki, ktrypo- '
S!Ull9bjstwo , !9/trm, -jak wyspa
tragedii. wyspy; ktrzy
t. byli' doktor
Wulfson i Feldman: W' wyniku nierwriej
walki 'Wulfson .. . ' . '
, Zabjstwo w
, , W dniu 26 '. 1'934 ' r. z,.,
w towarzystwie .kajura -Stat,cewa na dwch sa-
niach Rodgersado chorych tubylcw
do i Blassona . . , W dniu 31
sam jeden
grudnia"
do Zatoki' w czasie jazdy
wraz z tubyl-
cem , Kmo prby go, ale go. nie i . dla lego
na by doktora.
, . Na , skutek -ze strony kilku mieszka'cw obozu
jlimoweg().w nocy' dn. 31 grudnia 1934 r. na ! styczl},ia 1935
r. ,' ze stacji polarneJ 'do Zatoki .SOIluU,tielJIej kilka
polarnrch obozu J
celem pierwszym dniu ;
1, stycznia mieszkariiec' i)bozu ' zimowego
doktora w 6 km, na od Zatoki'
,SOinrutielnej.San1e :rnOCJlO. unieruchomione, z
psw siedem Na' saniach ko-
i ze skr\ jelen:ich.
349
Wulfsona przez,
19n :od
rym znaleziono sanie, dopierc> dn. 5 stycznia 1935
zeman Wakulenki, ,ktry do Zatoki
nej, znaleziono na' wznak 'na z
na obok nich w 5 m
-,-' strzelba, z wystrze.- o
pierwszych dokona-
,nych' w ZataceSomnitielnej twarz., qokt9ra
na, pokryta twarz i szalik obok szyi we krwi,
nos zgnieciony i nosowa .. wyrwana, na
. w o jedna
fufajki oderwana. .
Dn: 7 stycznia na
Rodgersa i pochowano bez sekcji dn. 11 stycznia.
Mimo szereg,
doktora 'nie i mimo za-
o Starcewie, . jako o 'winowajcy doktora
zaraz w pierwszych dniach po znalezieniu Siemienczuk
sa,m, Bez sekcji
bez jakiejkol';'ek analizy, w - jakich
doktor oparciu jedynie, o zeznania samego tylko
starcewa, Siemienczuk wniosek w tym sensie,
po przypadkowym' Starcewem doktr
dzit, sanie, i pijanym. " ' ,
Gdy doktor Feldman, w ktrej od podej-
rzenia, zbrodnicze Wulfsonowi
skierowania do Moskwy wniosku,:o innej
OSQby celem przeprowadzenia w sprawie
Wulfsona, swymi
nii metodami. jej depesz_el listY i nie
ich poza racji '
to leczenia przez chorych, podczas gdy
faktycznie nie ona,nik,omu pomocy lekarskiej. Za':'
obozu i tubylcom chodzenia
do jej mieszkania; chordby i krwawie-;
350
w 40, do celem cha"
ryCh.na wyspie. A gdy z -na swj
wydaLw dniu 23 lutego rzkaz
""'ego wysiedlenia jef'"Z granicobkuiimoweg do innego re":
jonu do punktu o zaludnienia"., Jedynie
- interWencja niektrych zimowego
go do rezygnacji z zamiaru wysiedlenia. /
sekcji . lekarskiej z dn. 19 kwiet-
'dokonanej przez doktora' KraszehitU)iJtowa,
Wulfsona z powodu. lub" jakiegokolwiek
wypadku (upadek z, uderzenie o ld,
o itp.). Doktor Kraszeninnikow :podstawie
wszystkich' i', .. znamion
Wulfsona do wniosku, jego tylko
zadane w twarz i
mzgu.
Stwierdzono na' podstawile Starcew
zawsze i oddanym
rozkazw Starcewein i Wulfspnem' nie
Starcew Wulfsona tylko Z po..:.
lecenia iimejosoby i w interesie tej innej osoby. Siemienczuk
zainteresowany w - jedynego,
wieka w abazJe zimowym, ktry przeciw I).iemli
i niebezpieczny, bowiem ewentualnie' zdemas-
. poczynaniji. , ., "
SiemieIiczuk Wulfsonowi
przed zabjstwe
tn
, z' nim rozprawi. naj":
.prawdopodobniej' 'Wulfson wyjazdem
Vf dniu 25 domu w -'ktrej
ze w razie swej prosi nie nikogo poZa Siemien-
czukiem. Siemienczuk,', pole':'
cenie wyjazdu -rloZatoki Prediatielskieji na Blas--
ze. wzywano pomocy' lekarskiej, co nie
prawdzie. Siemienczuk na przewodni-
ka dla Wulfsna Starcewa, ktry 'nigdy, przedtem, fiie
W charakWrze przewoooika, podczas gdy' na R-od-
< I
351
/
gersa byli dwaJ z' (Tagrak i ltuj), kt!,#
mogli z doktorem: Siemienczuk iCh.
na po aczkolwiek nafty na Rodgersa
pod dostatkiem. ,Siemienczuk po otrzymaniu w dniu
grudnia o tym, Starcew z dokto-
rem i go, wyjazd w celu po-
na 'I
Po do Zatoki Somnitielnej Siemienczuk skiero-
na a W kierunku odwrotnym ,do
tego" w ktrym . Starcewa on dokto'ra.
Przy znalezieniu on wraz z
je do co wykrycie przyczyny zgonu
doktora. Bez jalpejkolwiek podstawy, . a nawet wbrew wszel.,-;
kim znalezieniu 'wbrew
ich od razu o tym,
doktor wskutek w stanie
Oto tej sprawy, ktre. Siemien-
czuk.a i Starcewa na
Siemienczuk, ktry .w tej sprawie jako
organizator zabjstwa, i Starcew, ktry
zabjstwa, ograniczyli lakonicznego wypierania wi-
ny; nie do zarzucanego . im
i jak Wulfson nie za-
bity, 'lecz w czasie i
przed skomplikowane zadanie;
doktor w takich warunkach, nie
trzeba., obraz zdarzeriia na podsta-
wie jego' skrawkw, . nieznacznych na pierwszy rzut oka
faktw, ktre same przez \
w tej 'pracy metoda eliminacji.
Trzeba kilka wersji, kilka
-hipotetycznych zagadki i na podstawie skrupulatnej
analizy z tych wersji zgodne
z '
przez oskarionych, spro-'-
do, twierdzenia, :Wulfson, ktry
go, 'w czasie'
,i Wersja ta jiednak obalona 'wcalej
biuletynu met,eofologicznego. i .Udowod-,
mono za nie a po
z'adYlIlka, przy ktrej
10-12 km. to pierwsw obalenie, wersji o tym, doktOr
w czasie i
Druga tej kWesti,i, w jaki spos6b
Starcewa,- lctol"Y. przed nim
w psy .. Star-
cewa w tej problematyCzna, . w
jego. lepsze fs-r Wulfsona, a p"nadto Wulfson .
'mniej w na saniach od
wa. W stwierdzono, . i to twierdze-
nie Starcewa'nie tla' I '
nowa
przednia p.ara w Wulfsona to psy Starce-
wa, teno$tatni z do przy-
swy'ch. psw! je na
pSY' Wulfsona.Wwczas zad_a.o takie "Cny
Wulfson, . w saniami za-
w psy, Starcewa, w swym
tego ostatniego?" katego-
rycznie: "Tak, w km
od. ZatQki Somnitielnej, na jazdy, gdy psy
jeszcze naprz6tf. z impetem, z , gdy s,ta-
Ale w czasie zadymki; z par"l
cudzych psw,. z przedniIpi psami gospodarza, ktry na
. jest to .
zadano pytanie: wypnedze-
nie w 10 km od zatoki, to, czy wyprzeqze-
nie to wydaie prblematyczne?" od- '
"Takie wyprzedzenie 1;>ezwarunkowo nie
" / .
! W ten .. sposb wersja 8.tarcewa .o tym, Wulfson, ' ktry
, nie prowadzi& .?afl w psy, g.o ,wY-
Teoria dow.,
353
w ,czasie zadymki, zawieruchy i to,
' . w Zaprzegu psy Starcewa, nie Wy_
. bowiem krytyki,
. wersja ta nie krytyki.
w interesie -
te wersja ta 'faktYcznie doktor
Wulfson kajura Starcewa,' . wyprzedzenie to
faktycznie . Wprowadzenie takiej hipotezy do-'
z ' \ punktu widzenia sprawdzenia Samejl
wszystko to, co' w pewnym'
z tym faktem, I faktycznie
opowiadaniem o tym, jak w za dru.ttorem.
by go jak jak jak go Trze-
ba . Starcewa, Czy
jak
po tej drodze, krok za . krolGem, . ale nie
w Starcewa niczego, co ' by
Sam cztery
dni po Wulfsona on w domu u
sa Kmo,z ktrym przypadkowo zaraz w 'pierw-
szyin dniu zdarzenia, Eskimos Kmo to, W ten sp-
sb bajeczka o przez Starcewa poszukiwaniach za-
, ,ginionego doktora zdezaWUowana,
' To samo co do - 'Starcew
i tutaj raz,
innym razem, siedmiotrotnie, a jeszcze kiedy indziej cah
kiem Specjalnie charakterystycz_
ne tutaj, w pierwszych zeznaniach
w ogle mowy te o. wiele
WPew1lej zaufanie.
do naposzukjwania doktora.
. upada. Upada W konsekwenCji jeszcze jedna "poszlaka prze- ,
ciwnafl" tYm samy
m
u1ega .wzmoCllieniu ' znaczenie poszlak
.
, na
J dowd jako ,2. punktu wF !
354
.. ' , . ' " i ' .' ,i z ' unktu widzenia'
dzenIa. .
' sledztwo wmno . on. .. . . , . . ' . ,
oskarzonego,., ' .' .' . . bok, niejako
na raZle e Wulfsona, przy tYlll:
d. alej? DaleJ . . ' " _. ' dowodem. tego s.
' ta'k b dzo zlllekszta conym . '. '. ,
wstarue .. _ ar . , .., . : , rozpoznac, . led
z
-; .
' f t . et: zne -,zenIe mozna .. .. , _ ,
ma. o .' '. .' , . w
twu i oskarz . onemu , k '1'" . '> . CI ' " musla . _ .
' . : ' owazne] o o IcznqS . " . ... . '
nia tej . .' ' . dowOo->lekarSka, wspaniale wyko-
la tutaj d cyDy dra Siemic;r
nana przez z zakresu Y ,: .... . _
nowskiego, . . ' . ' na' ciele . uv..whiQno' inne
lfso nos, . J- ", ..... " ' . '
nb' ze
o raz i . . , . . .. .. .. '
' , , .. ' natychmIast." . ,'. ", 'l'
5IDlerc na "tl" . . - ". kim 1-
Trzeba przede . WSZyst. .
WOSCl upadkuWulfsonaz san, moz,. . . ' .. " " .
, -- .' czas.je te(!o upadku, . ' . . .
kontuzJI . w " chodii tutaj kilka wariantw: p lerw
'. W w . .. .. . . "d u g i _
' . 1 . zma , r . . ... . '. . } k
z san, u e ,,,. . . . ' " , .
, . t r z e c 1- , . ,
o. .' .' ., ' 'k ' tuz' .. c z w.a r .. ty .' _ .
d . . on Jl, , ' . . ' .
zwaro. owego, . '.' k l'en' Wszystk . ie
.' , '. . zypadkOwo o am ' . ' . '
uderzy . . pI' . . dzone SprawdzonQje,
tewariant'y m
llS1
al'y by rzez
one wszysthkim . Jter 'tych
fakty
czme C ar . , . . b . '. Pe- .
re , .. . , . . , . . tu miejsce za
VI sposob '. . ' . ' . -Wulfsona
tu znaczeme. zw . '
wien -szczeg!mla . . na lecach, a nos
znaleziono na . i kontuzji,
.. i . na plecach tylko w tym
. . . g " , . ' I / . . 'k -Uderzeniem
' - . . na wzna \ . . ,. . .'
wypadku, gdyby 2i , '.' c' J'ak to
od -'- przeclez smler , . . k
zadan-yrnz,prz . u ' , . .... . '1 .' tychmiast,
tyza a na .. ' k
' . . ' . .' , d ne' u Wulfsona na arA;U '. . . ,
. "z . u ud
erze
-
k.rwawe, . ktore pr .y ... p ' . I yk1ucza zatem wer'"
. przod.' u ta analIza stanowczo. w
z; . . . , ",
355
Wulfson<;l wskutek uderzenia o ld,
o lodowego itp.
Nie wersja o tym, Wulfson . zamarzJ
w stanie ,
Ekspertyza plamy na Wulfson8"
by do uznania, zgon WuHsona '
wskutek - nie tzw. plamami
skiego. Ekspertyza tego z autorytetem nauko-
wym; poza tym. gdyby Wulfson
)Wskutek - na jego
innych policzkw,
ltd. W' na nie znakw

, Prbowano jeszcze doktor'
pij.any; i wskutek kontuzji.
.
zapach alkoholu i dlatego przy
alkoholu. w trupa nie jstwierdzona. Esper,
tyza i tutaj w sposb
w nie nie zapachu zgni,.
doskonale zatem Wuli.,
son nie pijany. to do .twierdze-
nia, Wulfson nie pijany, nie upadli' nie A
zabity.
ostatniej dziedziny poszlak zagad':'
z zabjstwa i
w ktrych zabjstwo dokonane. ' .
P i e r W s z 7 p y t a :p. i e ..,..... czymiadan:o uderzenie
rze? Nato pytanie jak stosow-'
nie do charakteru .
doktorowi nie-
wielkim przedmiotem o' .powierzchni twardej, co odpowiada
grzbietu strzelby. Stwierdzono to
ostre; mocne, stanowcze uderze:p.ie takie,- ja,kie nie zda-
'przy upadku z upadku z wysokiej gry,
356
a tak fatalnie j dla: Siemienczuka i Starcewa .
wdanym przypadku nigdzie ,w
gry,.' .
D r u g i ,e p y t a n i e - pochodzenie i charakter:
na. W'ulfsona.
Wypowiadano przypuszczenie, doktora Wulfso-
na' na. skutek czego,. lub
one wskutek do
itp. Wszystko to sprawdzono i zbadano'skrupulatnie i
wszystkie za. po-
niezwy}de. ,symetrycznie. i,
w wyniku wskutek
sznurem zabitego. zabj-
, ca i Ale to tylko
hipoteza,ktrani.e'wyklucza i
/ 'na opinii
w sposb stanowczy, za i
te takiego rodzaju, wszystko przemawia za
tym, one wynikiem aktw
te krwawe; wskazuje to
wielkiego '. w miejscu, 'w' ktrym
w wyniku' uderzenia.
go a' z krwawym, to ono
Dlatego
te nie zjawie na skutek,
fufajki. A .rooze wskutek do' I to
jak' to ekspertyza, za-
za dra Wulfsona, . zadane przez
trzecict .. Swiadczy to. o tym - a to analiza
'akt ekspertyzy - przed, ich zjawieniem
walka, walkal
- '
Ekspertyza stwierdziia, nie
wskutek
na' przy
357,
, \
czym i to nie 'priy-
odnaleziona na baranicy w
,fufajki naddarta; /naddarta
o tym, tutaj walka. '
na rozerwana A
wiczek, strzelby i czapki na miejscu zdarzenia? Wszystko to
okazalo rozrzucone ' tu i tam, nie
co do tego, walka, przy' czym zabi-
tynajprawdopodobniej opr. ' " \
Wreszcie ostatni argument., W wszystkich danych,
ktre' . w. sposb dostatecznie
nie jeszcze jednej wersji.
w czasie
od nie go
irracjonalny 'przed stan paniczny. Kto by-
vi w ten wie, takie
chwile, gdy gotw ze strachu
Wulfson, w ktrej,
jak potem jeden nabj wystrzelony,
w powietrze, na swj stan,
strzelba co doktorowi
to taki przebieg, zatem
przypadku i
. ponosi brak WulfsQha. Trzeba zatem
i ten wariant. go i wariant ten Wulf-
son wcale ' nie strzelcem on od-
A ktry
strzelec' ,strzelai do nosa'?
W ten 'sposb analiza wszystkiCh dowodw,
'ktrych dowodem
w danym wypadkU zabjstwo. , .
Kim Zagadhienie przesuwa
na ,to pytanie winny nowe dowo-
dy. Trzeba znw szereg wersji, zana-.
.je i ' '
358
'-' Podejrzenie . jak, to
w ,albo
Sfarcewa, albo ktry niejednokrotI!le
, i WuUsonowi, , ze z nim -porachuje . . Starcew
przeciwko . AnallZa .
.:warunkwzab6jstwa jakkolwiek
. stwiterdzno, istotnie Wakulenko zab&js,twem.
przeciwna" tu n.a tym.. Wulf-
son i 'Starcew nie Wulf-
' sona, Wulfson nie . odniego
nie J' Sfarcew ,nie WuUsona, oznacza to,
ie Starcew razem z Wulf-
sanem w chwili jeg'j? i W;akulen-
kQ, w takim razie /zapytamy, jaka przy tym rola Starce-
wa? Starcew,,,przypuszcza", Wa-
kulenko, Staicew nie sta-
nowczo stwierdzone --:- to' zapytamy, Starcew.? Cze-
mU Starcew nie w doktora?
nie ,przez , prze-
Na , wszystkie , te pytania O?-' ,
powiedzL ' a jest to gdyz
na wytworem fantazji. Podejrzenia
, Wakulence jako ' zabjcyWulfsona tym
, bardziej przy, tYJP. trzeba jeszcze ,
zawczasu to
, ktrym dn. 27 gruoma; trze-
ktry nie .Wu.-.;.
sonem i Starcewernz Zatoki Rodgersa i z Zatoki S0II,lnItlelnej,
lecz powiedzmy; . w za nimi ' i, .
nich., lub przynajmniej przez Wulfsona, nagle
w tym miejscu, w ktrym znaleziono '
4-5 , dni od chwili wyjazdu" Wu}fS()DQ . z " .Rod-
gersa. :miejsce .
ny . zbieg <;.elem udowodnienia, to W
ktilenko .w zal;>{)jstwie doktora lub; ze
nawet sam go To tylko w Jed-
359
z r ' ' . .'. ",',
00 'CIo mieJ'sca 'W' kt' " g y Z
, . ' 'orym " . ," , '
sOwnej' chwili, d' k't" , aby w stO'-
T
i o ora wraz, ze ' St ,/
a, k samo, wszystkie ok -1' arcew,em. '
;. o sp "
PUSZczenIe, Wultsona Si . rawy
organizatorem tego I zabJ'st epmIenCZUk, faktycznie,
wa. '
W sprawie '. J YllIe Starcew ..
..... .luZono, ze Wulfso .
ULowego wraz Ze Starcewem kt' . n z obozu zi-
terze kajura, Wulfso .' ory przodem w charak-

'. n nIe St .
nIezneJ nie W lf arcewa, ze zamieci
M . 'u son nie ocH
to na i ana!" od Starcewa
przeciwko Starcewo . P?szlaki, ktre
t k
WI, S edztwo I osk . .
a oto: jezeli istotnie w kI . arzenIe
y ucza m'li ,.
'przez Wulfsona Star oz WOSC wyprzedzenia
doktora; wyklucza by Starcew
ra, zatem nie . a by Starcew dokto-
I onI roZdzIeleni' . . r .
zatem Starcew byi z Wul! ' ]Ze l nIe bYli rozdzieleni
W
(l sonem w h T . ,
ulfson gw lt c WI I Jego
nym, ktry . to , w konsekwencji iedy-
cew, poza nim nie t
, o am nikogo
Wszystkie zebrane s ra . .
do konsekwentnie do-
przeciwnych", wysunil>tych w gOl wnblO
Sku
. 2adna z "poszlak
n' '. '" ce u o rony i b I .
la, 'nIe SWego c l' . o a enIa
dowodu Wer
e
.u, nIke,
. . os .
spraWle w sposb pr k . w tej
w i na i stwierdzone
zdemaskowanie p udkI zemsta za
k
'. nIe . ebez .
a, ktry zdemaskow ' nI pIecznego
, a<;
*
* *
analiz ", . , \
,stosowania W sP,' raWie o z,ab"

poszlak I proces,u ich

n OlS o na Wyspie W l
nadzwyczaj jaskra ' "" , ',.' rang a,
wodw . dn '?)ll, moc do-
. , z Je ej strony, i I' ch' ' .
, ,
analizy i syntezy z drugiej strony. Omwiona sprawa
potwierdza 'przez Willsa
oznaczeniu '1 stosowania ' P9sz1ak
a W o tym,' "nie ma wylicze-
liczby ktre
kami, (me rwnie jak odmiany
i komplikacje w 'rzeczywistym Ale Wills ma
Lpod innym, Ma on i przy
tych nadzwyczaj szerokich granic, )akie sy-
stem dowodw Wills pwiada: "Wszystkie
ki co rzuca jakiekolwiek' na
jego czyny innych osb
ze <:0 do
i na; niego; jego stosunki
przyjaZni' i Jego przyrzeczenia, prawdo-,
jego usprawi:edliwiania pretensji
i . top. mowy,zachowywa-
nie milczenia W "odpowiedzi na zadane pytania; wszystko, co
tymi danymi'
i 'wreszcie kaida zarwno
i p nim - wszyst-'
ko to sianowi poszlaki czyli dowody
-.
Oto jak szeroki jest zakres ktre i po-
winny zbadane w' charakterze poszlak w sprawie.
J poszlak nie oznacza dowolnego'
rozszerzania tego w drodze do ,'niego ok.olicz-
,ktre w zbyt, z badanym
prz'edmiotem. to.' w ,zachowania
ktregO' krok, jest
ny przez ponad gorliwych jako obligatoryj- ,
ny, dowd winy 'Jest to ten typ
'rychKoriitrafnie quand menie et mal-
l) a u r k e, WOl'ks, t. II, str., 623, cyt. W i 11 s'a, Prba teorii
dowodw ros., 'Moskwa 1864, sU;' 36.
361
,gre tout wszelkich k r . . '
kOlwiek) 1). o o na co-
. . ..
_ to tenden . . przy z dowo-:
wody to .upr2;edzeniu.Do- .
w dobrej Wierze ob' kt .' e nalezy z nich korzy-
, le Ywme bez nac" . '
nego ich ze w ' . Qez sztucz- .
tout. .' , e . g metody ,
. Dowody - t ..,
ki faktw, urYwki post cechy, skraw-
i skrawki trzeba . ,.:YSh. Wsz;vstkle te
i . z innymi fakt a . w J . .z
mI, zw aszcza z tym. f k . '
, w z danYm mat . '. l . a ,tarni" ktre
'. , ., . ena em poszlakowy , d 'ch
l d . 'ed '.' . m, a l anaIi-
monijnej j .... o J do jednej . har-
go systemu, dOWOdy ?ar'roOnijnie . do je<fue-
na nieod-
w ancuch
, b" nym murem ktoreg " .
prze le, z ktrego nie. ma o .'.. . . ODle mozna
poszlaki b' ' . ,? wYJscla. ,Ale w tym: celu
. yc same w sobIe hann . . .
zarzutu winno i ich onlJhe l . bez zarzutu,
Wmny one b . . " pochodzema. ! i
Y . lOgICZnie ze s b .. '
ze wszystkim' l' s ' .' . o. wmny
WOlffil Ogruwam12).
, . Tacy jak o' .
o. od dat La.bo
unet
mwi,
w Wieku dwch lat y k
J
go urodzenia: gdy 1,"ok,
lata, dwa = matce, . gdy trzy
d . ern!cy dziadka, jako czteroletni
. lat nie staje ogrodu, a "ten ' w wieku
(cyt. K to
str. 100-101). " , . ' Na putt, t. I, 1913, '
o tej stronie za adn! . . .' , ..
o C u c.h u dowodw Glas.er nie
dOWodw (p. procesu karn z: m k n l t Y m g u . tych
str. 332). Ale mwi o 1886,
na za . . odw to
ktre by w swym tj.,
y uzasadruerue bronionej
362 " .

' . ... ' . .. . , . .' .. .. ' ....

"
;",


. .
Gdy o' poszlakach, koniecznfe 'prze<i
jakoby jedynie
charakter pun.ktu widzel\ia wyobra-'
takie jest Jest ono'- z . punktu widze-
nia dowodw: na .
i jest pozbawiony pod-
staw z racji samej . natury .
Jeden i ten Sam: dowd ' W z innymi
albo ,albo Np.
stopy pozostawiony" przez
przeciwko A Odpowiada \ jego stopie) ,iod-:
pos7;lakci przeciwko B . . stopy nie .odpowia;'
da jego -stopie)'). .
. dowodw 'na, i
jest rwnie i wobec tego pozbaWiony zna- /
czenia jak dowdw
w ogle.
Teoria dowodw nie potrzebuje takich warun-
kowych i czysto formalnyCh kategorii.
Teoria dowodw winna zbudowana na moc-.,
nych naukowy charakter.
Jednym z . najnowszej teorii' ,dowodw
jest stanowcze jej PCltradycji, 'ktre
swe znaczenie, od formalnego abstrak-
cyjno-logicznego rozumowania, od . kategorii, ktre nie wytrzy-
sprawdzenia 'z punktu widzenia jedynie naukowej meto-
dy - metody materfalizmu dialektYcznegQ. Zadanie .to uza-
sadnia odrzucenia wszelkich histo-'
rycznych, ktre po na teorii praw:a doWodo-
wego, .w rodzaju takich jak ,dowodu lepszego, jak
inocy slowodw od ich licz-
l) P: np. Strogowicz, ygolownyj process; Gtomow i ' Lago-
w i e r, dokazatie1stWa, Moskwa 1929.
.) G i a s e r slusznie Pos?:laki
znaczenie pozytywne i
363
:
lic'
' t
i, t.
'\.,. .. , ..... - -
by" jak przewagi dowodw ,
!$ni i. odwrotnie, jak . klasyfikacji dowodw,
przez i' bezkrytycznie r6w-
. . i przez niektrych radzieckich uczonych z dziedziny
prawa procesowego.
Nauka' radZiecka" idzie obecnie teorii
prawa dowodowego, tym samYlI1.przednami
kie horyzonty jeszcze rozwoju i rozkwitu radzie-
cltiego prawa procesowego. '
Radziecki systemdow-odw i , radzieckie socjalistyczne pra-
wo dowodowe, sprawdzone pracy praktycznej
.prokur,atorskich i
socjalistyeznego wymiaru ' sprawiedliwo-
ktry stoi na i .so-
cjalistycznego robOtnikw i i ktry jest po-
do sprawowania zaszczytnej funkcji ochrony .praw
i interesw ludzi pracy w kraju socjalizmu, pod wielkim i nie-
sztandarem Lenina i Stalina, stale naprzd
ku nowym
",
CHRONOLOGICZNA BlBhlOGRAFIA
wyszYNSKIEGO ,
. Chronologiczna biblf.ograt.-va prac AtuJ.rzeja W
s:talWlVi oc1dzielnej publikacji, 'roydaMj
k (Wl9i.esoiuznaja
przez

' 1941 rv opracowoa.nm W. E.
Knianaja Palatll), os wa
Kuzjatinej. . I t tut P
do roykorzysillJUa y Ta.-
A
k-J ' .' N k ZSRR kt.TY solne trud uzu-
roa <ULem},t au ,
" i zaktuaUzowanUl .
N
k ZSRR a okazanie
Instyt'utoroi Prairo,4 Akademii , au ,. . z . r
pomocy, podnwsla
naukowa niroiej-szego . wYdawnictwa; roy-
razy szczerej . ;a
Red-.k.cja ZrieszeUl
, Praroik.w Demokratw
1922
L Woprosy raspriedielenija
i riewolucja. M., "Nowaja Moskwa",
1922t 27 s. \
Z
'asady dystrybucji i rewolucja. .
. - Czetyrle
2. Cel i ' zadaczi gosudarstwiennOg
o
Stat)'! i
goda prodowo1stwiennoj raboty.
M., GIZ, 1922, s, . 59-63. . C t lata
Cel i panstwowego planu . - z ery
aprowizacyjnej . . 'i sprawozdawcze.
1923
. . ch . Wielikoj francusskojrie-
3. Prodowo1stwiennaja . rabota. w u . . p od i rew. 1923,
wolucji. (Siawnitielno-istorlczeskll oczerk). - r ', '
11
4
' Nr :t-4 s. Nr .. 5-6, s. 126-- . .
Nr. 1, s. 80- . f' .' . . ' . W' . lkiej Rewolucji Francu-
aproWlzacy)na w . le
skiej. Szkic por6wnawczo-histOryczn
y
). \ . . .. 1921-
ak od t' po prodowo1stWl)U za
4. Obzor . sowietskogo z on ale . . . . . N -1 170-179'
1922 chozjajstwienyj god. - Sow. prawo, 1923, r. , S. , . '
Nr. 3, s. 142-,-155. racIzieclcieg
o
o aprowizacji za
,ustawodawstwa " " I \
rok gospodarczy. . ,. ' . . d sowo
5, Jeszezo raz o . st. l1+-a kodeksa. - e me ,
jJlSt., 1923, Nr. 29, s. .. ' deksu' Karnego.
Jeszcze raz . o 114-tytmJ{O .
365
\,} .. . : ... f
.' !
:
, I
t

6. Disciplinarnyje , sudy . i pz:es1;upleIuja. sowo
just., ' 1923, Nr. 3, s. 675-676.
. dyscyplinarne.i
1924
7. Dezetki PI> istorii komrnunizma. Kratkij ,kurs lekcij. Cz. 1. M.,
"Krasnaja now' ", 1924, 288 s.
Szkice z historU kurs Cz. I.
8. (i zakluczitielnoje o 'woprosach sudieb- '
nogo processa. - Piatyj- WSjerossijskij sjezd diejatielej S9wiet-
skoj justicji. M., Jurid, izd., 1924, s: 185:-2_00, 213-218.
Referat (i o zaga@iiniach kaniego. -
wszechrosyjski . zjazd radzieckiego.
1925
Oczerki po istorii kurs lekcij. Cz. 2. M.,
GIZ, 1925, 362 s;
Szkice z historii komunizmu. Krtki kurs n.
10. ' lstoria kom'munizma (w M., "NowajaMoskwa".
1925, 174 s.
Historia komunizmu (w streszczeniu).
11. Sud i karatielnaja politika , sowietskoj ' ,,Priboj"., 1925.
77 s.
i karna radzieckiej.
12. Jeszczo raz o socjalisticzeskom prawosozilanii.
1925, Nr. 5-6, s. 194-199.
JeSZCze raz o socjalistycznej prawnej.
Raboci. sud,
13. Nasza karatielnaja politika. Rabocz. sud, 1925, Nr. 1!>-16.
S. 621-624.
Nasza polityka karna.
14. Adwokatura. - Riew. prawa, 192&, Nr. 1; s. 158-161 . .
Adwokatura.
1926
15. Adwokatura. - Enc. gos. i prawa, t. l ; 1925-1926, stb. 55'--62.
Adwokatura.
16. WierchoWnyj sud. -:- Tam i e, .s. 366-369.
.
17. DiscipJm.arnYj sud. - Tam
dyscyplinarny.
366
. .' 'ram 985-991.
18. -
Dowd. 98
19. Zasjedatiel: 119kll .
'Ehe. gos. , i prawa; t.2, .192sr1926, stb .
20.
483-487.
Komuna . '
MierY priesjec,zenija: -. Tam 908--910.
21. Srodki zapobiegawcze: "
. . . Tam 1064-1066.
22. Nadzor sudiebnYJ - . , .
Nadzr . 'otnissaPa
t
-ptodowolstwija);
23. Narkomproo (NarodnYl k . ' , ,
stb. 1190-1199. K misar1at "Aprwizacli).
Narkomproo (LUdoWY o . ..' t 3 191-5-:-1926, 8tb.72-
73
-
:!4: Qbyski i wyjem'ki. - l prawa, . ' , . . ,
Rewizje i zabezpieczema. . '
. " . . 8tb 228-231 .
25. Podsudnost'. - .
33i-S36. ,
26. Priedwaritielnoj,e sledstvnje. -
SledztwO
27.. PrOkuratura. - Tam
Prokuratura. '
, ' Tam 808-811 ..
28. Sudiebnoje , sledstwije. -
SletUtWO
1927 I
M., jurid. izd., 1927, 222 s.
29. Kurs ugoloWnOgo processa.
Kurs procesU karnego. M., Jurid. izd., . .1927. 59 s.
3O.UgolOwhyj ,proce
ss
SSSR.
PrOces karny ZSRR: ' o OsnoVlY prawa.
31. . ugolowno)e . , ' ,
" G:IZ, .1927, 508-520zasadY' . pr!lwa radzieckiegO.
Procedura karna.
1928
M. L
GIZ 101 s.
.. Ki szachtinskogo .. - ;, . '
32. ltOgl luro ' . .
Bilans i nauka Pt:
ocesu
sza . . .. . ' blik ' _ BSE, t. )0, '192&
33. WierchoVroyje SUiSOluznyCh nespu .'
stb. 401)-408. . . . . . . '.
" republik ,I
361
34. !togi Szachtinskogo - Riew. prawa, 1928,'. Nr\. 5. s. 1-13.
Bila.ns . procesu szachtyqskiego.
35. primier kontrriewolucjL - Ekono-
miczesl!;aja w Donbassje. !togi Szachtinskogo
Statjii dokumenty. M., Jurid. izd., 1928; 8.17-37.
kontrrewolucji .. -. Gpspod,arcza
kontrrewolucja' w Donbasie. '
1929
36. sudoproizwodstwo. - Osnowy prawa,
izd. 2-je, 'M.-L., GIZ, 1929,' s .. 648-663.
Proced1:lra karna. - prawa. radzieckiego.
37, Czeriez rutihu diedowskich tradicij - k nowym metodam podgo-
towki tiechniczeskoj intelligiencji. - Kom. rew.,' 1929, Nr. 17,.
s. 55-58. ,
;przet 'tradycji dziadw - do 'J;lowych metod szkolenia
inteligencji' technicznej. '
1930
38, OsnoWny je programno-mietodiczeskije. woprosy kad-
row. (Tiezisy Narkompros RSFSR ICHZ,. 1930,
s.15. ' .
Podstawowe zagadnienia ,szkolenia kadr
(Tezy referatu).
39. O naszich kadrach. -' Naucz.rabot.,
O naszych kadrl\.ch.
1930, Nr. 1, s. 32-36.
40. Probierna kaczestwa w podgotowkie
1930; Nr. 7,s. 23-29.
kadrowo Naucz .. rabot.,
Problem w szkoleniu kadr.
,
41. O nieprierywnoj proizwodstwiennoj praktikie. rabot., 1930,
Nr. 8-9, . 33-42.
O praktyce. produkcyjnej.
42. "Prompartii". - Naucz. rabot., 1930, Nr. 11-12, S. 7-25'-
na 3-j sjessji GosudarstWiennogo uczonogosowleta).
. Sprawa - (neferat na S-ej sesji' ' Rady'
Naukowej).
1931
, 43. ChoztascZot i zadaczi .sowietskoj justicji. .M., Sow. zakor:;.dd-wo,
1931, 15 S-:
Rachunek i zadania. radzieckiego.
368
' 44. Borba s pristupnostju na transportie. - Organy justicji
na nowom etapie. M., Sow .. zakonod-wo, 1931, s. 54--81.
Walka z w transporcie. (Referat). - Organa
na noWym etapie.
45, Dwa processa. - Sowo gos. i riew. prawa, 1931, Nr. 1, S. 51-57.
(Process "Prompartii" i Szachtinskoje
Dwa procesy. - (Proces "Prompartii" i sprawa
46. Socjalisticzeskoje stroitielstwo i borba za kaczestwo kadrowo -
Kom. prosw., 1931, Nr. 2, S. 24--39.
Budownictwo socjalistyczne i walka o kadr.
47. Na programnom frontie. - Kom. prosw., 1931 Nr. 6, S. 12-18.
Na froncie programowym.
48, Chozrasczot i organy justicji. na zasjedanii kollegii NKJu
s aktiwom moskowskich sudiebnych rabotnikow 28 maja 1931
g.) - Sowo just., 1931, Nr. 16, S. 1-8.
Rachunek gospodarczy i organa Referat na po-
siedzeniu kolegium Lud. Kom. Sprawiedl. wespl z aktywem
moskiewskich pracownikw 28 maja 1931 r.).
1932
49. Riewolucjonnaja zakonnost' na sowremiennom etapie. K XV go-
dowszczinie Oktiabrskoj riewolucji. M., Sowo zakpnod-wo, 1932,
104 S.
rewolucyjna na etapie. W XV rocz-
Rewolucji
50. na otkrytom sobranii jaczejki WKP(b) NKJu RSFSR
15. XII. 31 g. w swiazi s pismom towariszcza Stalina w redakcju
"Proletarskaja riewolucja". - Sowo just., 1932, Nr. 1,
S. 9'-16.
Referat na otwartym zebraniu komrki WKP(b) Lud. Kom.
Sprawiedl. Federacji Rosyjskiej 15. XII. 31 r. w z listem
towarzysza Stalina do redakcji czasopisma "Proletarskaja rie-
wolucja" .
51. Kulturnaja riewolucja i organy justicjL - Sowo just., 1932,
Nr. 3, S. 26-28.
Rewolucja kulturalna i organa
52. Riewolucjonnaja zakonnost' na nynieszniem etapie socstroitiel-
stwa. ( na otkrytom sobranii jaczejki WKP(b) NKJu). -
Sowo just., 1932, Nr. 19, S. 2-8.
To samo. - Sowo stroit" 1932, Nr. 8. s, 1-11.,
Teoria dow, :w
369
rewolucyjna na obecnym etapie budownictwa
socjalistycznego. (Referat na otwartym zebraniu komrki WKP(b)
Lud. Kom. Sprawied1.).
53. Riewolucjonnaja zakonnost' i naszi zadaczi. K 10- letiju
nija sowietskoj prokuratury. - Sowo just., 1932, Nr. 19. s. 8--11.
rewolucyjn9- i nasze zadania. W 10
utworzenia prokuratury radzieckiej.
54. O rabotie prokurorskogo nadzora po uborocznoj kampanii 1932
g. - Sowo just. 1932, Nr. 21, . s. 18-19.
O nadzoru prokuratorskiego w z
1932 r.
55. na sowieszczanii rabsjelkorow moskowskoj pieczati po
woprosu o riewolucjonoj zakonnosti. - Sowo just., 1932, Nr. 22,
s. 3-9.
Referat na naradzie korespondentw prasy
moskiewskiej na temat rewolucyjnej.
56. 15 let sowietskoj justicji na frontie socjalisticzeskogo stroitiel-
stwa. - Sowo just., 1932, Nr. 31, S. 1-3.
15 lat radzieckiego na froncie budownictwa socjali-
stycznego.
57. Prokuratura za 15 let Oktiabrskoj riewolucji. - Sowo just., 1932,
Nr. 33, S. 10-13.
Prokuratura po 15 latach Rewolucji
58. O riewolucjonnoj zakonnosti. - sow., 1932, Nr. 19, s. 10-12.
O rewolucyjnej.
59. Sowietskij specjalist - czlen sjemji trudiaszczichsja. - Fr. nauki
i tech., 1932, Nr. 7-8, s . 14-20.
Fachowiec radziecki - rodziny
1933
60. Riewolucjonnaja zakonnost' na sowremiennom etapie. (K XVI
godowszczinie Oktiabrskoj riewolucji 1917- 1933). Izd. 2-je, piere-
rabot. M., Sowo zakonod-wo, 1933, 110 s.
rewolucyjna na etapie. (W XVI
Rewolucji 1917- 1933).
To samo w mordowskim.
61. Wrieditieli elektrostancij pieried proletarskim sudom. (Riecz' gos.
obwinitiela-prokurora riespubliki) . M. , Partizdat, 1933, 86 S.
Szkodnicy elektrowni przed proletariatu. (Przemwienie
publicznego - prokuratora republiki).
370
62. Sudoustrojstwo w SSSR. W. 1. Socjalisticzeskoje stroitielstwo
socjalistyczeskaja zakonnost ' zadaczi sowietskoj justicji. M.
Sowo zakonod-wo, 1933, 37 S.
Ustrj . w ZSRR. Seria l. Budownictwo socjalistyczne, pra
socjalistyczna i zadania r adzieckiej
i>3. Zakonnost' riewolucjonnaja. BSE, t. 26, 1933, stb. 85- 92.
rewolucyjna.
64. Zaszczita socjalisticzeskoj sobstwiennosti i zadaczi naucznoj ra-
baty. (K godowszczinie zakona 7 awgusta). (W osnowu statji po-
czitannyj w Komakadiemii 7 awgusta 1933 g.). -
Wiest. Kom. akad., 1933, Nr. 5, S. 27-39.
Ochrona socjalistycznej i zadania pracy naukowej.
(W ustawy z dn. 7 sierpnia). oparty na refera-
cie, w Akademii Komunistycznej 7 sierpnia 1933 r.).
65. RoI kollegii zaszczitnikow wborbie za riewolucjonnuju zakon-
nost', - Sow. stroit., 1933, Nr. 5--6, S. 1-12.
Rola kolegium adwokatw w walce o
66. Riewolucjonnaja zakonnast'. - Sowo just., .1933, Nr .. 5, S. 4- 8.
rewolucyjna.
67 Wysze kaczestwo raboty sledowatielej. - SOWo just., 1933, Nr. 13,
s. 6.
O podniesienie poziomu pracy
68. Borba za kaczestwo i zadaczi prokuratury. - Sowo just. , 1933,
Nr. 24, S. 3-4.
Walka o i zadania prokuratury.
69. Sojuznaja prokuratura - moszcznoje orudije borby za socjalisti-
czeskuju - Rew. i nac., 1933, Nr. 10, S. 1- 5.
Prokuratura' _ . walki o

1934
70. Sudoustroj stwo w SSSR. W 2. uczenije
o sudie i sowietskaja sudiebnaja sistiema. M., SOWo zakonod-wo,
1934. S. 91.
Ustrj w ZSRR. Seria 2. Nauka marksistowsko-leninowska
o i radziecki system
71. To samo. W. 3. Sudy obszczestw:iennoj samodiejatielnosti. M.,
SOWo zakonod-wo, 1934, 45 S.
Seria 3.
2. 371
72. To samo. W. 4. Sowietskaja prokuratura i jejo zadaczi. M., Sow
zakonod-wo, 1934, 62 s.
Seria 4. Prokuratura Radziecka i jej zadania.
73. To samo. W. 5. Obszczestwiennyje sudy w SSSR. M. , Sow: za-
konod-wo, 1934, 46 s.
Seria 5. w ZSRR.
74. Oczerki po sudoustrojstwu w SSSE. Oczerk 1. Socjalisticzeskoje
stroitielstwo, socjalisticzeskaja zakonnost' i zadaczi sowietskoj ju-
sticji. M., Sowo zokonod-wo, 1934, 37 s.
o ustroju w ZSRR. Szkic 1. Budownictwo socjali-
styczne, socjalistyczna i zadania
radzieckiej.
75. To samo. - Oczerk 2. Marksistko-leninskoje uczenije o sudie
i sowietskaja sudiebnaja sistiema. M., Sowo zakonod-wo, 1934, 48 S.
Szkic 2. Nauka marksistowsko-leninowska o i radziecki
system
76. To samo. Oczerk 3. Sudy obszczestwiennoj samodiejatielnosti.
M., Sowo zakonod-wo, 1934, 48 s.
Szkic 3.
77 To samo. OczeJ::k 4. Sowiet skaj a prokuratura jejo zadaczi. M.,
Sowo zakonod-wo, 1934, 62 s.
Szkic 4. Prokuratura radziecka i jej zadania.
78. Sudoustrojstwo w SSSR. Prokuratura. M. , Sowo zakonod-wo,
1934, 62 S.
Ustrj w ZSRR. Prokuratura.
79. Riewolucjonnaja zakonnost' zadaczi sowietskoj zaszczity.
(Isprawlennaja i stienogramma na sobra-
nii Mosk. kolegii zaszczitnikow 21 diekabria 1933 g.). M., Redizd.
sjektor 1934, 41 S.
rewolucyjna i zadania adwokatury radzieckiej
(Poprawiony i stenogram referatu na zebraniu mo-
skiewskiego kolegium adwokatw 21 grudnia 1933 r.).
80. Za kaczestwo. Diekriet 8 diekabria i zadaczi organow justicji.
S mietod. pisma "Rassledowanije o wypuskie
niedobrokaczestwiennoj produkcji". M., Sowo zakonod-wo, Ig34.
60 s.
O Dekret z dn. 8 grudnia i zadania organw sprawiedli-
- list metodyczny ,,sledztwo w sprawie wytwa-
rzania produkcji gatunku".
81. Ob ukrieplenii riewolucjonnoj zakonnosti w pieriod socjaliz-
ma. - Bolszewik, 1934, Nr. 18, s. ' 35--47.
372
O wzmocnieniu rewolucyjnej w . okresie socja-
lizmu.
82. Sojuznaja prokuratura i socjalisticzeskaja zakonnost'. - Sov
stroit., 1934, Nr. 4, S. 19-28.
Prokuratura i socjalistyczna.
83. Za wysokoje kaczestwo naszej raboty. (Riecz' na wieczernieI
zasjedanii 30 diekabria 1933 g. 3 sjessji ClK SSSR VI sozywa).-
Za soc. zakon., 1934, Nr. l, s. 5--8.
O wysoki poziom naszej pracy. (Przemwienie na wieczorowy!
posiedzeniu 3 sesji Centr. KoInit. Wykon. ZSRR VI kadenc;
z dn. 30 grudnia 1933 r.).
84. Pierie wybory sowietow i zadaczi prokuratury. - Za soc. zakon
1934, Nr. 11, s. 3-6.
Ponowne wybory rad i zadania prokuratury.
85. Za bojewuju rabotu organow justicji. - Za soc. zakon.,
Nr. 12, s. 4-5.
O organw
86. O Inieroprijatijach po kaczestwa sudiebno-proku
rorskoj raboty. zamiestitiela prokurora Sojuza fi.
I Wsjesojuznom sowieszczanii sudiebno-prokurorskich rabotni
kow). - Za soc. zakon., 1934, Nr. 5, s. 16-33.
To samo. - Sowo just. 19.34, Nr. 13, S. 11-23.
O podniesienia poziomu pracy
(Referat prokuratora na I
naradzie pracownikw i' prokuratury).
87. Rieforma zakonodatielstwa.
gos., 1934, Nr . . 6, S. 44--51.
Reforma ustawodawstwa o karnym.
sa. XVII partsjezd i naszi zadaczi. - Sowo just., 1934, Nr. 9, s. 6-11
XVII zjazd partii i nasze zadania.
89. Red: Str.ogowicz M., process. Uczebnik dla jurid
kursowo M., Sow. zakonod-wo, 1934, 100 s.
Red: Strogowicz M. Proces karny. dla kursw praw
niczych.
1935
90. Sudoustrojstwo w SSSR. Uczebnoje posobije dla juridiczeskicl
kursow w 4 octerkach. Izd. 2-je, ispr. i dop. Oczerk l. Socja'usti-
czeskoje' stroitielstwo, socjalisticzeskaja zakonnost' i zadaczi so-
wietskoj justicji. M., Sowo zakonod-wo, 1935, 61 s.
Ustrj w ZSRR. dla kursw
w 4 Wyd. 2-ie, popr. i uzup. Szkic L Budownictwo so
cjalistyczne, socjalistyczna i zadania sprawiedli
radzieckiej.
37i
91. To . samo. Oczerk 2. Marksistko-Ieninskoje
i sowietskaja sudiebnaja sistiema. M., Sowo
55 s.
uczeni je o sudle
zakonod-wo, 1935,
Szkic 2. Nauka marskistowsko-Ieninowska o i radziecki
system
92. To samo. Oczerk 3. Sudy obszczestwiennoj samodiejatielnosti.
M., Sowo zakonod-wo, 1935, 41 S.
Szkic 3.
93. To samo. Oczerk 4. Sowietskaja prokuratura jejo zadaczi. M.,
Sowo zakonod-wo, 1935, 65 s.
Szkic 4. Prokuratura radziecka i jej zadania.
94. Riecz' towariszcza Stalina 4 maja i zadaczi organow justicji M.,
SOWo zakonod-wo, 1935, 68 S.
To samo. - Za soc. zakon., 1935, Nr . . 6, S. 1-12. (Sokraszcz.).
(Pierierabotannaja i stienogramma na
objedinionnom zasjedanii, organizowannom Institutom
politiki pri Prokuraturie i Wierchsudie SSSR i NKJu RSFSR
'i sjekcjej politiki Instituta sowo stroitielstwa i prawa
pri Komakadiemii).
Przemwienie towarzysza Stalina z 4 maja i zadania organw

To. samo w (Opracowany i ste-
nograJIl referatu na wsplnym zebraniu Instytutu Polityki Kar-
nej przy Prokuraturze i ZSRR i Lud. Kom.
Sprawie dl. Federacji Rosyjskiej oraz s(kcji polityki karnej Insty-
tutu budownictwa i prawa radzieckiego przy Akademii Komu-
nistycznej).
95. Rabotu organow justicji podniat na wysszuju stup (Riecz' na
riespublikanskom sowieszczanii rabotnikow justicji Ukrainy). Kyiw,
Radianske budiwnyctwo i prawo, 1935, 47 S.
organw na
(Przemwienie na naradzie pracownikw Re-
publiki
To samo w
96. Protiw diezorganizatorow i trusow na wodnom transportie. M., Sow.
zakonod-wo, 1935, 64 S.
To samo - Soc. zakon. 1935, Nr. 10, s. 1-22. (Obwinitielnaja riecz'
28 awgusta 1935 g. w g. Baku na processje o gibieli tankiera "So-
wietskij
t. Przeciwko dezorganizatorom i tchrzom w transporcie wodnym
t . (przemwienie w dniu 28 kwietnia 1935 roku w m. Ba-

ku na procesie w sprawie katastrofy tankowca "Sowietskij Azer-

97. K rieformie .kodieksa. - Problemy ugo-
politiki. Kniga 1. M., Sow. zakonod-wo, 1935, s.
W sprawie reformy kodeksu karnego. - Zagadme-
nia polityki karnej. 1.
98. Prokuratura k VII sjezdu sowietow. Za soc. zakon., 1935, Nr.
1, S. 5-10.
Prokuratura przed VII zjazdem rad.
99. Naszi zadaczi. (Sokraszczonnaja i pierierabotannaja stienogramma
na Wsjeukr. sowieszczanii rabotnikow justicji). - Za soc.
zakon., 1935, Nr. 5, S. 1-17.
Patrz Nr. 95.
Nasze zadania. (Skrcony i przerobiony steaogram referatu na na-
radzie pracownikW Republiki
100. Triechletije zakona 7 marta 1932 g. "Ob ochranie obszczestwiennoj
(socjalisticzeskoj) sobstwiennosti". na
Priezidiumom . Komakadiemii, Institutom SOWo strOltlelstwa l pra-
wa pri Komakadiemii i Institutom politiki pri Pro-
kuraturie i Wierchsudie SSSR i NKJu RSFSR ot 13 awgusta
1935 g.) - Za sOC. zakon., 1935, Nr 9, S. 1-12.
To samo. - SOWo Just. , 1935, Nr 28, S. 4--9.
Trzecia rocznica ustawy z dnia 7 marca 1932 r. ,,0 ochronie
(SOCjalistycznej)".
(Referat na zebraniu przez Prezydium Akademii Ko-
munistycznej, Instytut Budownictwa i Pmwa Ra<l7
i
eckiego przy
Akademii Komunistycznej i Instytut Polityki Karnej przy Prokura-
turze i ZSRR i Lud. Kom. Sprawiedl. Federacji
Rosyjskiej w dniu 13 sierpnia 1935 r.).
101. o socjalisticzeskoj zakonnosti i ob oczeriednych zadaczach
suda i ' prokuratury na sowieszczanii sudiebno-prokurorskich ra-
botnikow Zakawkazskich riespublik. - Soc. zakon., 1935, Nr 11,
S. 36-52.
Referat o SOCjalistycznej i kolejnych zadaniach
du i prokuratury na naradzie pracownikw i prokuratury re-
publik kaukaskich.
102. O borbie za socjalisticzeskuju sobstwiennost'. Sowo stroit. 1935,
Nr 2, S. 40-48.
W sprawie walki o
103. O niekotorych woprosach organizacji sowietskoj justicji. - Sowo
gos., 1935, Nr 5, S. 22-31.
O niektrych zagadnieniach organizacji radzieckiego.
375
104. Red: Kriminalistika. Uczebnik dla prawowych wuzow.
2 t. M., Sowo zakonod-wo, 1935, kn. 1, 250 s; kn. 2, 126 S.
Red: Kryminalistyka. dla studentw wyzszych uczelni
prawa. 2 t.
105. Red: Trajnin A. intierwiencja. M., Sowo zakonod-wo.
1935, 100 S.
. Red: Trajnin A. Interwencja karna.
106. Red: Strogowicz M. proce ss. Uczebnik dla jurid. kur-
sow. Izd. 2-je. M., Sowo zakonod-wo,' 1935, 110 S.
Red: Strogowicz M. Proces karny: dla kursw praw-
niczych.
107. Red: Giercenzon A. Uczot, statistika, informacja organow proku-
ratury. M., Sowo zakonod-wo, 1935, 47 s.
Red: Gercenzon A. Ewidencja, statystYka: informacja organw pro-
kuratury.
1936
108. SUdoustrojstwo w SSSB. Uczebnik dla prawowych i juridi-
czeskich kursowo Izd. 3-e, ispr. i dop. T. 1-:-4. M., Sowo zakonnod-wo,
1936, 240 s.
Ustrj w ZSRR. dla i kursw prawniczych.
To samo w uzbeckim.
109. Gosudarstwiennoje ustrojstwo SSSR. M., Sowo zakonod-wo, 1936.
46 S.
110.
111.
376
Ustrj ZSRR.
Protiw sjemienczukowszcziny. Riecz' gosudarstwiennogo obwini-
tiela - prokurora SSSR po bywszego naczalnika zimowki
na ostrowie Wrangiela Sjemienczuka i kajura Starcewa. S. prilo-
prigowora Wierchownogo su da RSFSR. M., Sowo zako-
nod-wo, 1936, 84 s.
To samo. - Soc. zakon., 1936, Nr. 6, S. 1-23 (Sokraszcz.).
Przeciwko Przemwienie pu-
blicznego - prokuratora ZSRR w procesie kierownika zi-
mowiska na wyspie Wrangla Semenczuka i magazyniera Starce-
wa. - wyrok Federacji Rosyjskiej.
Obwinitielnaja riecz' na processje trockistsko-zinowjewskogo tier-
roristiczeskogo centra M., Sowo zakonod-wo, 1936, 63 s.
To samo.- Soc. zakon., 1936; Nr. 9, S. 6-23.
To samo. - Sowo just., 1936, Nr. 25, S. 6--16.
Przemwienie w procesie trockistowsko-zinowiewskie_
go centrum terrorystycznego.
:::c::
112.
113.
114.
To samo w litewskim, polskim
i
(Riecz' na Czriezwyczajnom 8 sjezdie 27 1936
goda). - W kn. SSSR. Sjezd sowietow 8 (CzrlezwyczaJnYJ) 25 no-
jabra - 5 diekabria 1936 g. Stienograficzeskij otczot. M., CIK SSSB,
1936, BiuI. 5, S. 14-22.
To samo. - Sowo just., 1936, Nr. 36, s. 11-13 .
(przemwienie na 8 Nadzwyczajnym Rad 27 1936
roku). W ks. ZSRR. 8 (Nadzwyczajny) Zjazd Rad 25 hstopada - 5
grudnia 1936 r. Sprawozdanie stenograficzne.
Sowiety - organy di1datury proletariata. Sow. stroit., 1936,
Nr. 2, S. 11-19.
Rady - organa dyktatury proletariatu.
Sowietskij sud i sowietskaja diemokratija. - Bolszewik, 1936, Nr.
10 s. 22-35.
Radziecki i radziecka demokracja.
115. Agienty Giestapo. - Bolszewik, 1936, Nr. 18, S. 21-38.
116.
117.
118.
119.
Agenci Gestapo.
To samo w
Organy justicji w borbie za socjalizm. (Riecz na 2 sjessji CIK So-
juza SSR 7 sozywa). - Soc. zakon., 1936, Nr. 2, s. 3-6.
Organa w walce o socjalizm. (przemwienie na
2 sesji Centr. Komit. Wykon. SRR 7 kadencji).
O niekotorych woprosach naszej sudiebnoj politiki
i sudiebnoj raboty. - Soc. zakon., 1936, . Nr. 4, s. 1---6 (Riecz'
A. J. Wyszinskogo na 54 plenumie Wierchsuda SSSR 23
1936 g.) - O niektrych zagadnieniach naszej pollty-
ki i pracy Przemwienie A. J. na 54 plenum
ZSRR w d;niu 23 marca 1936 r.).
Problema ocenki . dokazatielstw w sowietskom proces-
sje. na zasjedanji i sjekcji processa i rassledo-
wanija w Instytutie politiki 22 apriela 1936 g.). - Proble-
my ugolownoj politiki. Kniga 4. M., Sowo zakonod-wo, 1937, s. 13-38.
Problem oceny dowodw w radzieckim procesie karnym. (Refe-
rat na posiedzeniu sekcji procesu i karnego w Instytucie
Polityki Karnej 22 kwietnia 1936 r.) - Zagadnienia polityki kar-
nej. 4.
Problema ocenki dokazatielstw w sowietskom proces-
sje. (Sokraszczonnaja stienogramma w Instytutie
politiki 15 maja 1936 g.). - oc. zakon., 1936, Nr. 7, S. 21-36.
To samo - Sow. Just., 1936, Nr. 23,S'. 5-10. (Sokr.aszcz.).
377
II
120.
121.
122.
Problem oceny dowodw w procesie karnym. (Skrt
referatu w Instytucie Polityki Karnej 15
maja 1936 roku).
Konstitucja i zadaczi organow justicji. (Pierierabotan-
na Wsjesojuznom prokurorskom sowiesz-
czanu 13 IJula 1936 g.). - Soc; zakon., 1936, Nr. 8, s, 6-23.
Konstytucja Stalinowska i. zadania organw (Opra-
cowan
y
. stenogram referatu na naradzie pro-
kuratorow, 13 czerwca 1936 roku).
Na nowy je rielsy. (Pierierabotannaja stienogramma rieczi na Mos-
kowskom sjezdie czlenow kollegii zaszczitnikow) Soc
zakon., 1936, Nr. 10, s. 9-12. . .
nowe tory. (Przerobiony przemwienia na moskiew-
skIm obwodowym kolegium adwokatw).
zn.amia. socjalisticzeskOj zakonnosti. (Obrabotannaja i do-
stIenograma rieczi na opieratiwnom sowieszczanii pri
prokurone USSR 22. oktiabria s. g.). - Soc. zakon. 1936 Nr 11
s. 6-10. ' , . ,
sztandar socjalistycznej. (Opraco-
I stenogram przemwienia na operatywnej na-
przez prokuratora Republiki 22
dZIermka rb.).
123. Riecz' na sowieszczanii prokurora Sojuza SSR s narodnymi sle-
dowatielami. "- Tam s. 54--61.
Patrz Nr. 150.
Przemwienie na naradzie prokuratora SRR z ludOWYmi

124. Riecz' prokurora Sojuza o projektie _ Soc.
zakon., 1936, Nr. 12, s. 32-35 ..
Przemwienie prokuratora SRR o projekcie Konstytucji.
i25. Prigowor suda - prigowor sowietskogo naroda. S
1936, Nr. 5, s. 3-8. - owo gos.
126.
127.
378
Wyrok - wyrokiem narodu radzieckiego.
diemokratii i sud. (O niekotorych wopro-
sach orgamzacJI sowietskoj justicji). - Sowo just. 1936 Nr 19
S. 10-12. ' , . ,
R.ozs.zerzenie radzieckiej i (O niektrych zagad-
memach orgamzacJI radzieckiego).
Sowietskij sudia. - Sow just 1936 Nr 31 s 1 2 S d .
dziecki. . ., , . , -. ra-
128. Programma po sudoustrojstwu. - M., Wsjesojuz. praw. akad., 1936,
8 S. (Sowmiestno S. M. Strogowiczem).
Program ustroju
129. Red: Solers B. i D. Sbornik cirkularow i razjasnienij Pro-
kuratury Sojuza SSR, diejstwujuszczich na l sjentiabria 1936 go-
da. M., Sowo zakonod-wo, 1936, 167 S.
Red: Solers B. i D. Zbir instrukcji i Prokura-
tury SRR, w dniu 1 1936 roku.
130. Red: Dolickij W. Sledstwiennyje Posobije dla sle-
dowatielej i juridiczeskic 1 i kursowo Izd. 2-je,
pierierab. i dop. M., Sowo zakonod-wo, 1936, 136 S.
Red: Dolicki W. dla
czych i i kursw prawniczych. Wydanie 2, prze-
rob. i
131. Red: Kariew D. Albom nagladnych posobij po sudiebnomu prawu.
W. 1-4. M., 1936, 144 s. izd.).
Red: Karew D. Album pomocy naukowych do prawa
132. Red: Strogowicz M. process. Uczebnik dla jurid. kur-
sowo Izd. 3-e. M., Sowo zakonod-wo, 1936, 130 S.
Red: Strogowicz M. Proces karny. dla kursw praw-
niczych.
133. Red: Giercenzon A. Uczot i statistika organow prokuratury. Poso-
bije dla prokurorskich rabotnikow i uczaszczichsja juridiczeskich
szkol i kursowo Izd. 2:-je M., Sov.. zakonod-wo, 1936, 76 S.
Red: Giercenzon A. Ewidencja i statystyka organw prokuratury.
dla pracownikw prokuratury i studentw i kur-
sw prawniczych. Wyd. 2.
134. Red: Lebiedinskij W. Sowiety, ich sjekcji, sud i prokuratura w bor-
bie za M., Sowo zakonod-wo, 1936, 71 S.
Red: W. Rady, ich sekcje, i prokuratura w walce
o
1937
135. Sud i prokuratura. M., Partizdat, 1937, 61 s.
i prokuratura.
To samo w
136. K na frontie prawowoj tieorii. M., Jurid. izd. 1937, 60 S.

l. K na frontie prawowoj tieorii, S. 3-19.
2. RoI processualnogo zakona w socjalisticzeskom gosudarstwie ra-
boczich i krestjan. (Pierwaja lekcja, proczitannaja wo wsjesojuznoj
prawowoj akadiemii w fiewrale 1937 g.), s. 20-41. .
379
. 1
..
3. zakona w socjalisticzeskom gosudarstwie ra-
bOCZICh i. krestj.an .. lekcja, proczitannaja wo wsiesojuznoj
nrawowo] akadlemu w martie 1937 g.), s. 41-60.
To samo. - Soc. zakon., 1937, Nr. 5, s. 30-37, Nr 3, s. 1-10, Nr.
4, s. 4-12. .
W sprawie sytuacji na froncie teorii prawa
.
1. W sprawie sytuacji na fronCie teorii prawa.
2 .. :r:ola. o procedurze w socjalistycznym robot-
l (Pierwszy w Akade-
mn Prawa w lutym 1937 roku).
3. usta;.vy o procedurze w socjalistycznym robotni-
kw l chlopow. (Drugi w Akademii Pr -
wa w marcu 1937 roku). a
137. na processje antisowietskogo trockistskogo centra 28 janwa-
rla 1937 g. M., Partizdat, 1937, 79 s.
To samo. - Soc. just. 1937, Nr. 3, s. 6-20.
To Soc. zakon., 1937, Nr. 2, s. 17--40. .
w procesie antyradzieckiego centrum trockistowskie-
go 28 styczma 1937 roku.
samo w karelskim, tatar-
skim, turkmensklm, ukramskim i
138. Nowyj izbiratielnyj zakon SSSR. M., Jurid. izd., 1937, 47 s.
To samo. Wyd. 2':e, 48 s.
To samo. - Soc. zakon., 1937, Nr. 10, s. 3-25.
Nowa ustawa wyborcza ZSRR.
139. o wyborach w Wierchownyj sowiet SSSR w woprosach
I otwletach. M. Partizdat, 1937, 55 s.
140.
141.
Ord::nacja wyborcza do Rady ZSRR w pytania h' d-
powIedziach. c I o
To w baszkirskim, bia-
!:rusk.lm, kazachskim, 10-
htewsklm, marI, mordowskim niemieckim
osetynskim, tatarskim, udmurdskim, k: '
skim i - ' s lm, czuwaS7r-
K istorii Sowietskoj Konstitucji. M., Partizdat, 1937 46 s.
Przyczynek historii Konstytucji Radzieckiej. ,
To samo w tatarskim i
Gosudarstwiennoje ustrojstwo SSSR. Izd. 2-je, ispr. M., Jurid.
izd., 1937, 46 s .
Ustrj ZSRR wyd., 2 popr.
To samo w
142. Niekotoryje mietody wrieditielsko-diwiersjonnoj raboty trockist-
sko-faszistskich razwiedczikow. M., Partizdat, 1937, 31 s.
Niektre metody szkodniczo-dywersyjnej szpiegw tro-
ckistowsko-faszystowskich.
To samo w niemieckim, tatarskim,
skim, uzbeckim i
143. Nowyj izbiratielnyj z?kon i SOCjalisticzeskaja zakonnost'. Riecz pro-
kurora SSSR na 4-je sessji CIK SSSR 7 sozywa. M., Partizdat,
1937, 19 s.
Nowa ustawa wyborcza i socjalistyczna. Przem-
wienie prokuratora ZSRR na 4 sesji Centr. Komit. Wyk. ZSRR
7 kadencji. .
To samo w tatarskim i ukra-

144. Mietody wreditielsko-diwiersionnoj raboty trockistsko-faszistskich
razwiedczikow. - Bolszewik, 1937, Nr. 10, s. 18-30.
Metody szkodniczo-dywersyjnej szpiegw trockistow-
sko-faszystowskich.
To samo w
145. Samyj diemokraticzeskij izbiratielnyj zakon. - Bolszewik, 1937,
Nr. 14, s. 10-23.
Najbardziej demokratyczna ustawa wyborcza.
To samo w
skim, niemieckim i polskim.
146. Nakanunie wyborow w Wierchownyj sowiet SSSR. - Bolszewik,
1937, Nr. 21, s . 48-56.
W przededniu wyborw do Rady ZSRR.
147. Stalinskij izbiratielnyj zakon . .:- Wiest. AN SSSR, 1937, Nr. 9
s. 15-42. Stalinowska ustawa wyborcza.
148. Stalinskaja Konstitucija i zadaczi organow prokuratury. (Sokrasz-
cze-nnaja stienograma na objedinionnom sobranii rabotni-
kow prokuratury i milicji g. Moskwy, sozwannom w Moskowskom
komitietie WKP(b) po inicjatiwie t. N. S. Chrusz-
czewa) . Soc. zakon., 1937, Nr. 1, S. 1-8.
Konstytucja Stalinowska i zadania organw prokuratury.
(Skrt stenogramu ' referatu na wsplnym zebraniu
pracownikw prokuratury i milicji m. Moskwy, w mos-
kiewskimkomitecie WKP(b) z inicjatywy sekretarza MK tow. N.
S. Chruszczewa).
149. Nowaja Konstitucja SSSR i organy justicji. - Problemy
noj poHtiki. Kniga 3., M., Sowo zakonod-wo, 1937, s. 3-29. (Ispraw-

lennaja stienograma w Institucie ugolownoj poHtiki
l ijula 1936 g.).
Nowa Konstytucja ZSRR' i organa - Problemy
polityki karnej. 3. (Poprawiony stenogram referatu
szonego w Instytucie Polityki Karnej l czerwca 1936 r .).
150. Riecz' na sowieszczanii narodnych sledowatielej w Prokuraturie So-
juza SSR. - uczebnoj konferencji sledowatielej w Pro-
kuraturie Sojuza SSR (awgust-sjentiabr' 1936 g.) M. , Jurid. izd.,
1937, s. 12-19.
151.
Patrz Nr. 123.
Przemwienie na naradzie ludowych w Proku-
r aturze SRR. ----' szkoleniowej konferencji
w Prokuraturze SRR.
1936 r.).
O zadaczach (Stienogramma rieczi na 3-j uczebnoj
konfierencji 11 diekabria 1936 g.). Soc. zakon.,
1937, Nr. 1, s. 9-13.
O zadaniach (Stenogram przemwienia na 3-ej
szkoleniowej konferencji w dn. 11 grudnia
1936 r .
152. Pamiati towariszcza Sjergo
Soc. zakon., 1937,
153.
154.
155.
Nr. 2, s. 5--7.
towarzysza Sergo
Za wysokoje kaczestwo raboty. (Obrabotannaja stienogramma rie-
czi na sowieszczanii prokurorow wodnogo transporta 11 janwaria
1937 g.). - s. 49-51.
O wysoki poziom pracy. (Opracowany stenogram przemwienia na
naradzie prokuratorw transportu wodnego w dniu 11 stycznia
1937 r.).
Wystuplenije na pierwom wsjesojuznom sowieszczanii rabotnikow
suda ' i prokuratury po - s . 101-104.
To samo. - Sowo just. 1937, Nr. 4, s. 13--15.
Przemwienie na pierwszej naradzie pracow-
nikw i prokuratury w sprawach cywilnych. .
na prawowom frontie. (Wyprawlennaja stienogramma
na partijnom sobranii rabotnikow Prokuratury SSSR
3 maja 1937 g.). - Sow. gos., 1937, Nr. 3-4, S. 29-51.
Sytuacja na froncie prawa. (Poprawiony stenogram refer atu na
zebraniu partyjnym pracownikw ' Prokuratury ZSRR 3 maja
1937 r.).
156 .. Dwadcat' let sowietskogo gosudarstwa. - Sowo gos. 1937, Nr.
5, 3- 25 s.
382
To samo. - Soc. zakon., 1937, Nr. 11, S. 3-15.
To -samo. - Propagandist, 1937, Nr. 21, s. 1-16 (Sokraszcz.).
lat radzieckiego.
157. 20 let proletarskoj diktatury i Stalinskaja Konstitucja. (Sokrasz-
czonnaja stienogramm:a na zasjedanii Ot-
dielenija obszczestwiennych nauk Akadiemii Nauk SSSR 21 no-
jabria 1937 g.) . - owo gos. , 1937, r . 6, s. 10-43.
To samo. - Izw. AN SSSR, 1937, Nr. 5, 10-43.
20 lat dyktatury proletariatu i Konstytucja Stalinowska. (Skrt
stenogramu referatu na uroczystym zebraniu Wy-
Nauk Akademii Nauk ZSRR 21 listopada
1937 r.). .
158. O niekotorych mietodach raboty. (Iz stienogramy
da, po radio 27 ijunia dla agit atorow). - Sput. agit. ,
1937, Nr. 13, S. 32--37.
O niektrych metodach wroga.
ze stenogramu refratu przez radio 27 czer-
wca dla agitatorw).
159. Wystuplenije na 56 plenumie Wierchownogo suda Sojuza SSR. -
Sowo just., 1937, Nr. 2, s. 3-4.
Przemwienie na 56 plenum SRR.
160. Red: Karp A. i S. Czugunow. Sprawocznik sowietskogo rabotnika.
M. , sowietow, 1937, 925 S.
Red: Karp A. i S. Czugunow. Informator pracownika radzieckie-
go.
161. Red: Tiurma kapitalisticzeskich stran. Sbornik statiej. M., Sowo
Zakonod-wo, 1937, 248 S.
Red: krajw kapitalistycznych. - Zbir
162. Red: Trajnin A. Zaszczita mira i zakon. M., Jurid.
izd. 1937, 214 s.
Red: Trajnin A. Obrona pokoju i kodeks karny.
163. Red: Izbiratielam o wyborach w Wierchownyj sowiet SSSR. Sbor-
nik M. , Mosk. raboczij , 1937, 80 S.
Red: Wyborcom o wyborach do Rady ZSRR. Zbir

164. Red: Rassledowanije o rastratach i chiszczenijach w orga-
nach gosudarstwiennoj torgowli. Posobije dla sledowatielej i eks-
pertow. M., Jurid. izd., 1937, 160 . S.
Red: w sprawach defraudacji i
w organach handlu Poradnik dla
i ekspertw.
383
_I
165. Red: Rassledowanije diel o wtieditielskich i diwiersionnych aktach,
. pri pomoszczi i pod widom naruszenija
tiechniki biezzopasnosti, a ob inych priestuplenijach,
swiazanych s naruszenijem tiechniki biezzopasnosti. Posobije
dla sledowatielej. M. Jurid. izd. , 1937, 79 s.
Red: Sledztwo w sprawach aktw szkodnictwa i dy-
wersji dokonywanych za i pod pozorem naruszenia prze-
pisw techniki oraz w sprawach in-
nych z naruszeniem przepisw techniki
Poradnik dla
166. Red: Tiechnika i mietodika rassledowanija rastrat i chiszczenij
w organach Posobije dla M., Jurid. izd.,
1937, 72 s.
Red: Technika i metodyka w sprawach de-
fraudacji i w organach Poradnik dla

167. Red: Osnowny je principy mietodiki rassledowanija o rastra-
tach i chiszczenijach obszczestwiennoj (socjalisticzeskoj) sobstwien-
nosti. Posobije dla sledowatielej . M., Jurid. izd., 1937, 47 s.
Red: Podstawowe zasady metodyki w sprawach,
cych defraudacji i (socjalistycznej).
Poradnik dla
To samo w
168. Red: Mietodiczeskoje rukowodstwo po rassledowaniju o chisz-
czenijach irastratach matierialnych cennostiej w stroitielnych
organizacjach. Posobije dla . i
tow .. M., Jurid. izd., 1937, 31 s.
Red: Wskazwki metodyczne w sprawach de-
fraudacji i mienia w organizacjach budowlanych.
Poradnik dla i buchalterw - rzeczoznawcw.
To samo w uzbeckim.
1938
169. SUdiebnyje rieczi. M., Jurid. izd. 1938, 518 s.
Przemwienia
170. Osnowny je zadaczi nauki sowietskogo socjalistyczeskogo prawa.
384
A. J. Wyszinskogo, prienija, zakluczitielnoje (i trle-
zisy na Isowieszczanii po woprosam nauki sowietskogo
gosudarstwa i prawa. M., 1938, 192 s.
To samo (bez dyskusji, i tez) . - Sow. gos.,
1938, Nr. 4, s. 4-55.
Ir_ _____ _
To samo. Soc. zakon., 1938, Nr. 8, 1-:34.
Podstawowe zadania nauki o radzieckim prawie socjalistycZnym.
Referat A. J. dyskusja, (i tezy re-
feratu) na l .naradzie w sprawach nauki o radzieckim
1 prawie. .
1'11. Riecz' gosudarstwienl).ogo gbwinitfela- prokurora Sojuza SSR tow.
. A. J. Wyszynskogo. M, Gos. izd. polit. lit., 1938, 61 s. (Processanti-
sowietskogo prawo-trockistskogo
To samo. - Sowo ges. 1938, Nr. 2, s. 5---Q2.
To samo. - Bolszewik, 1938, Ni:. 6, s.
Przemwienie publicznego - Prokuratora ZSRR
. tow. A. J. (Proces antyradzieckiego bloku pra- .
wicowo-trockistowskiego).
To samo w
dowskim, kazachskim, niemieckim, tatarskim i
172. 'foprosy prawa igol?udarstwa u K . Marksa. na zasje-
danii Otdielenija obszczestwiennych nauk 27 apriela 1938 g.). M. , AN
SSSR, 1938, 47 s. .
To samo. Sow. gos. , 1938, Nr. 3, s. 13-49.
To samo. - PZM, 1938, Nr. 6, s.
To samo. - Wiest. AN SSSR, 1938, Nr. 5, s. 20-35 (Sokraszcz.).
Zagadnienia prawa i w K. Marksa. (Referat na
zebraniu Nauk w dniu 27 kwietnia 1938
roku).
173. Sowietskij sud i socjalistyczeskoje prawosudije. M. , Gos. izd.
polit lit., 1938, 53 s .
Radziecki i radziecka
To samo w i
174. Gosudarstwiennoje ' ustrojstwo SSSR. Izd. 3-e, ispr. dop. M.,
Jurid. izd., 1938, 47 s,
To na ukrainskom jazykie.
Ustrj ZSRR. Wyd. 3- cie ' popr. iuzup.
To samo w
175. Izbiratielnyj zakon RSFSR. o wyborach w Wierchow'"
. nyj sowiet RSFSR. w . woprosach i otwietach. M., Gos. izd. polit.
lit., 1938, 34 s.
UstaWa W'YJ>orcza ' RSFRR. '. OrdynaCja wyborcza do Rady
szej RSFRR w pytaniach . i odpowiedziach. .
To samo w karelskim, tatarskim i niemieckim.
176. Podrywnaja ri'lbota razwiedok kapitalisticzeskich stran i ich tro-
ckistsko-bucharinskoj agientury. M , Wojenizdat, s.
To samo. -'- .SOc: ztlkon., lU38, Nr. U. S"
Teoria . dow. 26
385

.... .. , .... '''' .

. $
.r
.,,;
dywersyjna wywiadw lttajw kapitllistycznych ich.
agentury trockistowsko-bucharinowskiej.
To . samo w
. i jakuckim. ..
177. Izbiratielnyj zakon RSFSR. M., Jurid, izd., 1938, 16 s.
Ustawa wyborcza RSFRR.
178. Pierwaja sowietskaja - Pierwaja Kon-
stitucija, M., Jurid. izd., 1938, s. X-XXII,
Pierwsza Konstytucja radziecka.
179 . . Tiezisy A. J. Wyszinskogo na tiemu ,,0 'zadaczach nauki'
sowietskogo socjalisticzeskogo prawa". (M.), 1938, 12 s.
Tezy referatu A. J. na temat ,,0 zadaniach nauki
o radzieckim prawie socjalistycznym".
180. Riecz' dieputata. - W ks: Wierchownyj sowiet. Sozyw l-j.
Sjessja 2-ja, 1938, awgust. Stienografskij otczot. M., Wierch. so-
wiet SSSR, 1938, s. 197-212.
To samo. - Soc. zakon., 1938, Nr. 9, s. 39-44.
To samo. - Sowo gos., 1938, Nr. 5, s. 38-44.
To samo. - Nowyj zakon o sudoustrojstre. M ;j Jurid. izd., 1938.
s. 49-4)1.
Przemwienie deputowanego. W ks: ZSRR, Rada
Kadencja l. Sesja 2., sprawozdanie .stenograficzne.
To samo. - Nowa ustawa o ustroju
181. Marksistkojeuczenije o prawie i gosudarstwie. Bolszewik,
1938, Nr. 12, s. 11-33.
Nauka marksistowska o prawie i
182. Wierchownyj sowiet SSSR izbran'. Bolszewik, 1938, Nr. l,
s. 8---19.
ZSRR wybrana!
183. Processualnoje prawo w socjalisticzeskom gosudarstwie " rabo-
czich i krestjan. - ' Sowo gos., 1938, Nr . . 6, s'. 25--34.
Prawo proceduralne w socjalistycznym robotnikw
i
184. Riecz' na 59 plenumie Wierchownogo suda Sojuza SSR. - Soc.
zakon. 1938, Nr. 2, s. 124-126. '
Przemwienie na 59 plenum SRR.
185. Wystuplenije na sowieszczanii w NKJu SSSR po woprosu o ra-
botie sudiebnych (Dajotsja IX> sokraszczonnoj stieno-
grammie). Soc. zakon., '1938, Nr . . 3, S. 51-54.
386
To samo. - Sow' . just., 1938, Nr. '7, S. 14--15.
Przemwienie na naradzie w Lud. Sprawiedl. ZSRR w spra-
wie pracy egzekqtorw (Skrt .stenograficzny).
186. niekotorych niedostatkach w rabotie prokuratury i mieraCh pc
ich ustranienij'u. i zakluczitielnoje na oczercdnom
sobranii aktiwa rabotnikow Prokuratury SSSR ' 2a janwarUJ
1938 g.). zakon., 1938,Nr. 3, s. 121-126; 131-132.
niektrych w pracy prokuratury i sposobach
ich (Referat i na kolejnym zebraniu
aktywu . pracownikw Prokuratury ZSRR w dn . . 28 stycznia
roku).
187. Riecz'. --; ' . . zakon., 1938, Nr. 2, s. 138---140. (Riecz' na aktiwlE:
Prokuratury SSSR . 7 janwaria 1938 ' g. po woprosu o
w Prokuraturie Sojuza i w Prokuraturie RSFSR),
Przemwienie. (Przemwienie na zebraniu aktywu prokuratury
ZSRR w dniu 7 stycznia 1938 roku w sprawie pracy z petentaml
w Prokuraturze i w Prokuraturze RSFRR).
188. Izbiratielnyj zakon RSFSR. - Soc. zakon., 1938, Nr. 5, s.4-11.
(Isprawl. stienpgramma instruktiwnogo na sowieszczanii
czlenow izbiratielnych komissij g. MoskwY i Moskow-
skoj 3 ' maja 1938 g.).
Ustawa wyborcza RSFRR. (Popr. stenogram referatu instrukcyj-
riego na naradzie komisji wyborczych m:
Moskwy i obwodu Moskiewskiego w dniu.J maja . 1938
189. Zadaczi sowietskoj prokuratury. - Soc. zakon., 1938, Nr, 8,
s.I-4.
Zadania prokuratury radzieckiej.
190. (I zakluczitielnoje o pieriestrojkie organow proku-'
ratury na ' Wsjesojuznom prokurorskom sowieszczanii.
Tam ' s. 4-13; 41-47. '
Referat (i o przebudowie organw prokuratury
na naradzie prokuratorw.
191. Na nowy je rielsy. prakurora Sojuza SSR na sowieszczanii
prokurorow. Leningradskoj oblasti). - Tam s. 47-53.
Na nowe tory. (Przemwienie Prokuratora ZSRR na naradzie pro-
kuratorw obwodu Leningradzkiego).
192. -Na nowy je rielsy; (Riecz' na obszczem sobranii studentow i prie-
podawatielej Juridiczeskogo instituta Prokuratury Sojuza SSR).-
Soc.zakon., 1938, Nr. 12, s. 23-27.
Na nowe tory. (Przemwienie na walnym zebraniu studentw
i ' Instytutu Prawa Prokuratury SRR).
193:- Riecz' prokurora Sojuza SSR. (Riecz' ha pro-
kurorskom sowieszczanii 9-10 maja 1938 w g. Minskie). Soc. za-
kon., 1938, Nr. .7, s. 89--99.
387
Przemwienie. Prokuratora (przemwiep1e na na-
radzie prokuratorw Republiki 9-10 maja UI3S r.
w
194. Itogi pierwoj sjessji sowieta SSSR). - Soc. za-
kon., 1938, Nr. 2, s. 34--39.
Bilans pierwszej sesji (Rady ZSRR),.
195. !togi wtoroj sjessji VVierchownogo sowieta 8SSR). Obrabotannaja
awtorom stienogramma na akdwie Prokuratury SSSR ..
awgusta 1938 g.) - soc. zakon., 1938, Nr. 9, s. 1-17.
To samo. - Sow. gos., 1938, Nr. 5, s. 5-17.
Bilans drugiej sesji Rady ZSRR. (Opracowany przez
autora stenogram na zebraniu aktywu
Prokuratury ZSRR 27 sierpnia 1938 nitu). .
196. Stalinskaja Konstitucjai zakonnost'.). Obrabo-
tannaja awtorom stienogramma na partyjno-sowietskom
komsomolskom aktiwie w g.Saratowie 4 sjentiabria). Soc. za-
kon., 1938, Nr.iO, s. 1-10.
Konstytucja Stalinowska ' i socjalistyczna. (Opraco-
wany przez autora stehOgram referatu na zebraniu aktywu par-
tyjno-radzieckiego i komsomolskiego w m. Saratowie w dniu 4

197. Na osnowie Stalinskoj Konstitucji. - Sow. just., 1938, Nr.
s. 6-9.
W .oparciu o
198. O zadaczach nauki sowietskogo socjalisticzeskogo prawa. - Probi.
soc. prawa, 1938, Nr. 4, s. 3-9.
O zadaniach o radzieckim prawie socjalistycznym.
199. ,Izbiratielnyj uczastok - rieszajuszczejezwieno. - Part. stroit.,
1938, Nr. 11, s. 20-26. '
Dzielnica wyborcza - ogniwo.
200. Red: Sowietskoje gosudarstwiennoje prawo. Uczebnik dla jurid.
institutow. M., .Jurid. izd., i938, 652.
Red: Radzieckie prawo dla instytutw
prawa.
201. Red: Kriminalistika: Tiechnika i takt;ka rassledowanija prestu-
, plenija. M., Jurid. izd., 536 s.
Red: Kr.yminalistYka. Technika i taktyka badania
202. Red: Pierwaja. sowietskaja Konstitucja. (Konstitucja RSFSR
1918 g.). Sbornik dokumientw. M., Judd. izd., 1938, 462 s.
Red: Pierwsza Konstytucja radziecka. RSFRR lIHa
roku). Zbir dokumentw. .
388 '
_. Red: B. i D. Kariew. Uczebnoje posobije (zadacznik) po
sowietskomu processu. ' M., .Jurid. izd. 1938, 291 s.
Red: Szawer B. i D. Karew. (zbir radzieckie-
go procesu karnego.
204. Red: Rassledowanije ob ubijstwach. Posobije., dla sledowa:-
tielej. M., Jurid. izd., 1938, 184 s.
Red: Sledztwo w sprawach, zabjstwa. Poradnik dla

206. Red: Rassledowanije o kruszenijach i awariach na
transportie. Posobije dla :transportnych sledowatielej.
M., Jurid. izd. 1938, 165 s.
Red: Sledztwo w katastror' i awarii w tran-
sporcie kolejowym. Poradnik dla do spraw
transportu.
206. Red: Rukowodstwo sledstwijem. Posobije dla rajonnych proku\..
rorow i sledowatielej. M., Jurid. izd., 1938, 104 s. .
Red: Kierownictwo Poradnik dla prokuratorw rejo-
nowych i .
To samo w uzbeckim i
20'1, Red: 8. i D . . Kariew. SSSR. Albom na-
gladnych posobij. M., Jurid. izd., 1938, 87 s.
Red: S. i D. Kariew. Ustrj ZSRR. Album po-
mocy naukowych.
208, Red: Kariew D. Organy gosudarstwiennoj i gosudarstwien-
nogo uprawlenija w SSSR i ' stranach. ,M., Pro-
(izdat, 1938, 75 s. (Albom).
Red: KarewD. Organy i administracji
stwowej w i krajach kapitalistycznych. (Album). .
Red: S. i D. Kariew. Istoria s\1.da proces-
sa. Albom nagladnych posobij. M., Jurid: izd., 1938, 95 s. .
Red:' i D. Karew. Historia i procesu karnego.
Album pomocy naukowych. . I
210. Red: S. i D. Kariew. Sudoustrjstwo i pro-
cess sowreriliennych gosudarstw. M., Jurid. izd.,
1938, 99 s. -
Red: S. i D. ,. Karew. ' Ustrj i proces kamy

211. Red: ' OrganizaCja prokuratury. Prawa i obiazannosti rajonnogo
prokurora. M., Ju,rid. izd., 1938, 43 S. ' (prokuratura Sojuza SSR.
BibHotieka rajonnogo prokurora. W. 1).
' .fl .. )
t<
Il
't
i
I
I
I
l}
fi
I
l,

l
I
l'


Red,: Organizacja Uprawllienia i proku-
ratora rejonowego. (prokuratura SRR. Biblioteczka pro-
kuratora rejonowego. Zesz. 1).
To w uzbeckim.
212. Red: Rukowodstwo. sledstwijem. M., Jurid. izd., 1938,58 li.
kuratura SOjuza SSR. Bibliotieka rajonnogo prokurora. W. 2).
Red: Kierownictwo (Prokuratura SRR,
Biblioteczka prokuratora rejonowego. Zesz. 2).
To samo w litewskim i uzbeckim.
213. Red: Sowietskij process. M., Jurid. iZd., 1938, 7Q s.
(Prokuratura Sojuza SSR, Bibliotieka rajonnogo. prokurora .. W. 4).
Red: Radziecki proces karny. ' (Prokuratura SRR. Biblio-
teczka prokuratora rejonowego. Zesz. 4).
To samo w uzbeckim.
214: Red: Sowietskij process. M., Jurid. izd., 1938, 30 . s.
(Prokuratura Sojuza SSR. Bibliotieka rajonnogo prokurora. W. 6).
Red: Radziecki proces cywilny. (Prokuratura SRR.
Biblioteczka prokuratora rejonowego. Zesz. 6).
215,
216.
217,
218.
219.
390
To samo w uzbeckim.
Red: Rabota s wieszczestwiennymi dokazatielstwami i sIedami.
Posobije dla narodnych sledowatielej. M., Jurid. izd., 1938, 60 s.
Red: Praca nad dowodami rzeczowymi i Poradnik dla
ludowych.
Red: Izbiratielam o w Wierchownyj sowiet RSFSR. M.,
Mosk. raboczij, 1938, 78 s.
Red: Wyborcom o. wyborach do Rady RSFRR.
Red: Tranin 1. Czto narodam SSSR. M.,
Gos. izd .., polit. lit., 1938, 70 s,
Red: Trajnin I .. C;:o radziecka narodom ZSRR.
Red: programma po kriminalistikie. Czast' wtoraja. Dla juridi-
czeskich institutow i rabotnikow prokuratury, M. , JW
id
. izd.,
1938, 19 s.
Red: Program kryminalistyki, druga. Dla insfytutw prawa
i pracownikw prokuratury.
To samo w
Red: Uczastije prok1irora w sudiebnom sledstwii. (Mietodiczesko-
je Prokuratury Sojuza SSR) . . - Soc .. zakon., .1938, Nr. 8,
46-55 s. .
Red: prokunitora (List metodyczny
Prokuratury SRR).
120. Red: Mietodika .podgotowki o1)winitieinoj na sudie. (Mieto-
Cliczeskoje pismo Prokuratury Sojuza SSR). - Soc. zakon., 1938,
Nr. 10, s.
Red: Metodyka przygotowania w
(List metodyczny Pr'okuratury SRR).
1939
221. Riecz' dieputata. (po powodu wkluczenija Zapadnoj Ukrainy '
w sostaw ' SSSR). w ks: SSR. Wierchownyj sowiet. Sozyw
2-'j. Sjessja 5-ja. Wnieoczeriednaja. 1939, - I1ojabr', Stienograficze-
skij otczot, M., 1939, s. 55-58.
Przemwienie deputowanego. (W. sprawie Ukrainy Za-
chod'niej do ZSRR) . W ks: ZSRR. Rada Ka- .
dencja 2. Sesja 5. Nadzwyczajna, 1939, listopad. Sprawozdanie
stenograficzne,
222: Lenin i Stalin o gosudarstwie i prawie. - Bolszewik, 1939, Nr. 1,
s. 23-41,
Lenin i Stalin o i prawie.
Lenin i Stalin o gosudarstwie i prawie. - Sowo gos. prawo,
1939, Nr. 1, S. 41-68.
Lenin i Stalin 6 i prawie.
'224. Lenin i Stalin o gosudarstwie. - Wie st. AN SSSR, 1939, Nr. 1,
s.
Lenin i Stalin o
225. Woprosy gosudarstwa i prawa u Lenina Stalina. - Soc. zakon.,
1939 Nr. 2, s. 1-28'. '
226.
'227.
Zagadnienia i prawa w Lenina i Stalina.
Uczenije Lenina i Stalina o socjalisticzeskom gosudarstwie. (Le-
kcja proczitannaja na Wsjesojuznom sowieszczanii zawiedujusz-
czich kafiedrami osnow marksizma-Ieninizma w wUzach). -
W pom. marks.-lenin. obr., 1939, Nr. 5-6, S. 23-33;
Nauka Lenina i Stalina o socjalistycznym; (Prelekcja
na Wszechzwi,zkowej naradzie kierownikw katedr
zasad marksizmu-leninizmu w uczelniach
StalinslCoje o socjalisticzeskom gosudarstwie. Sowo
gos. i prawo, 1939, Nr. 2, S. 99-109.
To samo. ' - .Soc. zakon., 1939, Nr. 4, S.
Naulra stalinowska o socjalistycznym.
To samo w
228. Woprosy gosudarstwa i prawa w trudach towariszcza Stalina.-
Sowo gos. i. prawo, 1939, Nr. 6, s . . 1-24.
391
., .... j ..... ':;

To samo. - Wiest. AN SSSR, 1939, Nr. 11- 12, ,s. 60-81.
Zagadnienia i prawa w towarzysza Stalina'.
229. XVIn. sjezd WKP(b) i zadaczi nauki socjalist1czeskogo praw8_
Sow. gos. i prawo, 1939, Nr. , 3, c. 1-26.
XVIII , zjazd WKP(b} i zadania nauki o prawie socjalistycznym_
Triumf konstitucjonnych principow sowietskogo gosudarstwa.
(K 22-j godowszczinie Wielikoj Oktiabrskoj Socjalisticzeskoj Re-
wolucji). - Sowo gos. i prawo, 1939, Nr. 5, s. 12-27. '
Tryumf zasad konstytucyjnych radzieckiego. (W
z 22 Wielkiej Rewolucji Socjalistycznej)_
231. O socjalisticzeskom gosudarstwie. - bolszewik, 1939, I Nr.
S. 75-82.
O socjalistycznym.
232, Wystuplenije na Wsjerossijskom sowieszczanii aktiwa uczitielej --
,\ ' i rukowodiaszczych rabotnikow narodnogo obrazowanija. - Sow.
pedag., 1939, Nr. lO, S. 29-34.
Przemwienie na Wszechrosyjskiej naradzie nauczycieli i pracow-
kierowniczych ludowej .
233. Zadaczi uniwersitietow SSSB. - Sowo nauka, 1939, Nr. 11"
s.81-86.
Zadania uniwersytetw ZSRB.
234. die Sowjetjustiz. M., Verlag fuer fremdsprache
1939.
O sowietskoj justicji. M., I,zd-wo lit-ry na inostr. jaz. 1939, 160 s.
O radzieckiej.
%34a. Crime recedes in ' tpe USSB. M., Foreign languages publishing:
house, 1939.
U!Pienszenije priestuplenij w SSSB. M., Izd-wo lit-ry na inostr_
jaz., 1939, 24 S.
Spadek w ZSRB.
235. Red: Sjezdy Sowieto,\\" RSFSR w postanowlenijach ' i riezolucjach_
Sbornik dokumientow s wwodnymi statjami i
stawitielej. M., Izd. Wiedom. Wierch. sowo RSFSR, 1939, 540 s.
Red: Zjazdy Rad RSFRR w i Zbir do-
kumentw z i redaktorw,
236. Red: Sjezdy Sowietow SSSR w postanowlenijach i riezolucjach_
M., Izd. Wiedom. Wierch. sowo RSFSR, 1939, 304 S.
Red: Zjazdy Rad ZSRR w i rezolucjach.
237. Red: KaI'J? A. i S. Czugunow. Sprawocznik sowietskogo rabotni-
kS.. Izd. 2-ej, plerierab. M., Izd. Wiedom. Wierch. sowo
1939, 584s.
392
Red: Karp A. i S; Czugunow. pracownika radzieckie-
go. Wyd; 2, przerob.
238. Red: S. i B. Szawer. Kriminastika-Mietodika rassledo-
wanija oidielnych widow priestuplenij . M., Jurid.izd., 1939,317 s.
Red: S. i B. Szawer. Kryminalistyka. Metodyka bada-
nia poszczeglnych
239. Red: Solers B. i D. Sbornik prikazow Prokuratury Sojuza
SSR diejstwujuszczich . na l diekabrta 1938 g. Izd. 2-je, pierierab.
i dop. M., Jurid. izd., 1939- 279 s.
Red: Solers B. iD. Zbir Prokuratury
ku SRR, w dniu \ l grtidnia 1939 roku. Wyd. 2.
'przerob. i uzup.
240. Red: Nadzor za zakonnostju postanowlenij i diejstwij
organowo 'Prakticzeskoje rukowodstwo dla rajonnych
M., Jurid. izd., 1939, 38 s.
Red: Nadzr nad i organw
podatkowych. Wskazwki ' praktyczne prokuratorw rejono-
wych.
241. Red: Mieto<clika doprosa niesowierszennoletnich. PoSobije , dla Ilro-
kurorow i sledowatielej. M., Jurid. izd., 1939, 31 S.
Red: Metodyka badania Poradnik dla prokura-
torw i
242. Red: Mietdika podgotowki i proizniesjenija obwinitielnoj rieczi
na sudie. Pl'akticzeskoje rukowodstwo dla' rajonnych prokuro-,
row. M., Jurid. izd., 1939, 31 S.
Red: Metodyka przygotowywania i mw
skich w Wskazwki praktyczne dla prokuratorw' rejono-
wych. '
243. Red: Uczastije prokurora w sudiebnom zasjedanii. Posobije dla
prokurorow. M., Jurid. izd., 1939, 21 S.
Red: prokuratora w posiedzeniu Poradnik ' dla pro-
kuratrw.
244. Red: SOwietskoje prawo. M., Jurid. izd" 1939, .3 s.
(Bibliotieka rajonnogo prokurora. W. 3).
Red: Radzieckie prawo karne., (Biblioteczka prokuratora
wego. Zesz. 3).
To samo w i uzbeckim.
245. Red: prawo. M., Jurid. izd., 1939, 54 s.
(Bibliotieka rajonnogo prokurora. W. 5).
Red: Radzieckie prawo cywilne. (Biblioteczka ,prokuratora rejo-
nowego, Zesz. 5).
To . ,samo w
393
246. Red: Rabota rajonnogo prokurora po obszczemu nadzoru. M.,
Jurid. izd., 1939, 54 s. (Bibliotieka rajonnogo prokurora. W. 7).
Red: prokuratora rejonowego w dziedzinie oglnego
nadzoru. (Biblioteczka prokuratora rejonowego. Zesz. 7).
To samo w litewskim.
247. Red: Lebiedinskij W.Sjelskij sowiet i socjalisticzeskaja zakon-
-nost'. M., Wiedom. Wierch. sowo RSFSR, 1939, 47 s.
Red: W. Rada wiejska i socjali-
styczna.
248. Red: Mietodiczeskojeposobije
dla prokurorow i sledowatielej. (Sost. S. M., Jurid.
izd., 1939, 42 s.
Red: karnego. Wskazwki metodyczne
dla prokuratorw i S.
249. Red: Kassacjonnyje protiesty prokuratury. (Mietodiczeskoje pismo
Prokuratury SSSR, sost. S. Golunskim i M .. Strogowiczem). Soc.
zakon., 1939, Nr. 5, S. 7-17.
Red: Protesty kasacyjne prokuratury. (List metodyczny Prokura-
tury ZSRR. S. i M. Strogowicz).
1940
250. Sudoustrojstwo SSSR. WKWSZ pri SNK SSSR dopuszczeno
w kaczestwie uczebnogo posobija dla juridiczeskich wysszich
uczebnych zawiedienij. M., Jurid, izd., 1940, 344 s.
Ustrj ZSRR. Zatw. przez WKWSZ przy Radzie Kom. Lud.
ZSRR w charakterze dla uczelni prawni-
czych.
251. Wielikij Stalinskoj M., Politizdat, 1940, 46 s.
To samo. - Sowo gos. i prawo, 1940, Nr. 12, s. 5-26.
Wielki Konstytucji Stalinowskiej.
252. Konstitucjonnyje principy sowietskogo gosudarstwa. Dklad, pro-
czitannyj na obszczem sobranii Otdielenija ekonomiki i prawa
Akadiemii Nauk SSSR 3 nojabria 1939 g. M., Gos. izd. polit. lit.,
1940, 47 s.. '
Zasady konstytucyjne radzieckiego. Referat
na walnym zebraniu Ekonomii i Prawa Akademii
Nauk ZSRR 3 lutego 1939 r. To samo w
tewskim i
253. Leninsko-stalinskoje uczenije o i prawie. -.,. Bolsze-
wik. 1940, Nr. 2, s. 22-39. .
Nauka leninowsko-stalinowska o i prawie.
394
254. Problema gosudarstwiennogo uprawlenija w trudach W. 1. Leni-
na. - Wiest. AN SSSR, 1940, Nr. 4-5, s. JJ2-37.
To samo. - Sowo gos. i prawo, '1940, Nr. 4, S. 1-24.
Problem w W. L Lenina.
Glawa Sowietskogo prawitielstwa. - Sowo gos. i prawo, 1940,
Nr. 2, S. 3-22.
To samo. - _Wiest. AN SSSR, 1940, Nr. 3, S. 10-38.
Radzieckiego.
Red: Konstttucja i konstitucjonnyje akty RSFSR. (1918-1937).
Sbornik dokumientow. M., Izd. Wiedom., Wierch. Sowo RSFSR,
1940, 238 S.
Red: Konstytucja i akta konstytucyjne RSFRR. Zbir dokumen-
tw.
!57. Riecz' na szestoj sjessji Wierchownogo Sowieta SSSR (po
du narodnogo 'komissara finansow SSSR Zwieriewa A. gosu-
darstwiennom SSSR, za 1938 g.). W kn. Szestaja sjessja'
Wierchownogo Sowieta SSSR 29 marta - 4 apriela. Stienografi-
czeskij ,otczot. M., Izd. Wierch. Sowo SSSR, 1940, S. 195--205.
Przemwienie na szstej sesji Rady ZSRR. (w dy-
skusji nad referatem komisarza' ludowego ZSRR Zwie-
rewa A. G. o ZSRR za rok 1938). W ks:
Szsta sesja Rady ZSRR '29 marca - 4 kwietnia.
Sprawozdanie, stenograficzne. .
258. Gosudarstwiennyj diejatiel leninsko-stalinskogo tipa (K 50-letiju
W. M. Bolszewik, 1940, Nr. 5-6, str. 19-32.
typu leninowsko-stalinowskiego. (W 50 rocz-
urodzin W. M.).
1941
259. Tieorija sudiebnych dokazatielstw w sowietskom prawie, M.,
Juriz-dat, 1941, 220 S.
Teoria dowodw w prawie radzieckim.
260. Riecz' na jubilejnom zasjedanii Uczonogo sowie-
ta Moskowskogo juridiczeskogo instituta 13 maja 1940 g., po-
swiaszczonnom 185-letiju juridiczeskogo' obrazowanija w Mo-
skwie). '"Uczonyje zapiski" (Moskowskij juridiczeskij in-t NKJu
SSSR). Juriz-dat, lVL, 1941, wyp. III, S. 76-81.
Przemwienie na uroczystym posiedzeniu jubileuszowym Rady
Naukowej Moskiewskiego Instytutu Prawa w dniu ,13 maja 1940
roku, 185 rocznicy szkolnictwa prawniczego w Mo-
skwie.
395
",
. ;;\


1942
261. Lenin i Stalin i stroitieli Sowietskogo gosudlir-
stwa. "Pod znamieniem marksizma", 1942, Nr. 8-9, s . 2--28.
Lenin i Stalin i budoWniczowie Radziec-
kiego.
262. Sowietskoje - gosudarstwo nowogo tipa, Wiest. AN
SSSR, 1942, Nr. 11-12, s. 62-8l.
To samo. - Sokr. stienogramma na sjessji Akad. Nauk
SSSR 16 nojabria 1942 g.). - Pod znamieniem marksizma, 1942.
Nr. 11-12, s. 75-94.
radzieckie - nowego typu.
To samo. (Skrt stenogramu ref. na sesji Akademii Nauk ZSRR
\6 listopada 1942 roku).
1943
263. Sowietskoje gosudarstwo - gosudarstwo nowogo tipa. W kn.
Jubilejnaja sjessja Akadiemii Nauk SSSR, poswiaszczonnaja 25-
letiju Wielikoj Oktiabrskoj Socjalisticzeskoj Riewolucji.
AN SSSR, 1943, s. 95-115. ,
To samo. - Oddz. Wyd. Gospolitizdat, M., 1943, S. 47.
radzieckie - nowego typu. W ks: Sesja 'Jubi-
leuszowa Akademii Nauk ZSRR, 25 rocznicy Wielkiej
Socjalistycznej.
264. Sojuz sowietskich socjalisticzeskich riespublik - moguczaja sHa.
"Bolszewik", 1943, Nr. 1, s. '
Socjalistycznych Republik Radzieckich -
1944
265. Sowietskoje gosudarstwo w Otieczestwiennoj wojnie. M., Wo-
jenizdat, 1944, 40 s.
To samo. - Gospolitizdat, 1944, 48 s.
To samo. - Agitator, 1944, Nr. 13, s. 7-':""16; Nr. 14, s. 3-14.
radzieckie w czasie Wojny Narodowej.
266. Red: otwietswiennost' gitlerowcew. Jurizdat, 1944,
106 s. (In-t Prawa Akadiemii nauk SSSR).
Red: kar:na hitlerowcw.
1945
267. Lenin i Stalin . - wielikije organizatory sowietskogo gosudar':
stwa - Gospolitizdat, M., 1945, 62 s.
Lenin i Stalin wielcy organizatorzy radzieckiego.
396
%68: ':Lenin - wielikij soWietskogo gOSUdal'St:v.>8. - M.,
Gospolitizdat, 1945, 50 s.
To samo. - Wiestn. Akad. nauk, 1945, Nr. 4, s. 2--21.
To samo, - Part. stroit. 1945, Nr. 7-8, s. 15-29.
Lenin . - wielki organizator radzieckiego.
1946
269. Lenin i Stalin - wielikije organizatory sowietskogo gosudar-
stwa. '--- Gospolitizdat, M, 1946, 62 s.
Lenin i Stalin - . wielcy organizatorzy radzieckiego.
_ 2'70. Tieorija sudiebnych dokazatielstw w sowietskom prawie, izd.
2-je,dop. i pierer. M., Jurizdat, 1946, 248 s. (Institut prawa Aka.,
diemii Nauk SSSR).
Teria dowodw w, prawie: radzieckim. Wyd: 2 uzup.
i przerob.
1'11. K wyborom w Wierchownyj Sowiet Sojuza Sowietskich Socjali-
sticzeskich Riespublik. "Sow. gos. i prawo, 1946, Nr. l, S. 3--10 . .
Przed . wyborami do Rady Socjalistycznych
Republik Radzieckich.
1947
272. Wtoroje izdanije biografii I. W. Stalina.
3, s. 18-51.
"Bolszewik", 1947, Nr.
Drugie Wydanie I. W. Stalina.
273. Za mir ' i narodow protiw wojny. Riecz' na
plenarnom zasjedanii GienieralnojAssamblei organizacji Objedi-
nionnych nacij 18 sjentiabria 1947 go(la. M., Gospolitizdat, 1947,
47 s.
To na niem. i franc. jazykach;
O pokj i narodw przeciwkO do no-
wej wOjny. Przemwienie na posiedzeni\l plenarnym Zgromadze-
nia Generalnego Organizacji ' Narodw Zjedn,oczonycn w dniu 18
1947 roku.
To samo w niemieckim i francuskim.
'274. Lenin i Stalin - wielikije organizatory sowietskogo gosudarstwa.
2-jeizd. M., 1947, 64 s.
Lenin i Stalin - wielcy organizatorzy radzieckiego.
Wyd. 2.
275. 'O wniesjenii izmienienij i w tiekst Konstitticji SSSR.
na sjessji Wierchownogo SoWieta SSSR . 2-go SOZY'-
wa 25 fiewrala 1947 goda. - M., Gospolitizdat, 1947, 36 s.
397




I
!
To samo. - W ks : Zasjedanija Wierchownogo Sowieta
(tretja sjessja) 20-25 fiewrala 1947 g. Stiennograficzeskij otczot.
Izd-wo Wierchownogo Sowieta, M., 1947, s. 307-319:
O wprowadzeniu zmian i do tekstu Konstytucji ZSRR.
na 3 sesji Rady ZSRR 2 kadencji w dniu 25
lutego 1947 roku.
To samo w . ks: Posiedzenia Rady ZSRR (3 sesja),
20-25 lutego 1947 roku. Sprawozdanie stenograficzne.
276. Rieczi, wystuplenija i zajawlenijana mirnoj . konferen-
cji 1946 goda). W ku. SoWietskije dielegacji na konfe-
rencji. Sbornik wystuplenij i Ijul-oktiabr' 1946 . g.
M., izd. Min. In . . 1947, s. 56, 61-77, . 111-146, 168-184,
192-198, 217-224, 243-247, 251-256, 259-267, 292-303, 314-316.
Przemwienia, i na Paryskiej Konferencji Pokojo-
wej w roku 1946). W ks: Delegacje radzieckie na Konfer,encji Pa-
ryskiej. Zbir i Czerwiec
1946 r. .
277. Uczenije Lenina-Stalina o proletarskoj riewoluciji i gosudarstwie.
M., Jurizizdat, 1947, 96 s.
To samo. - - Ze zmian: (W ks.: Jubilejnyj sbornik, poswiaszczon-
nyj tridcatiletiju Wielikoj Oktiabrskoj socjalisticzeskoj riewolu-
cji, cz. 1. Izd-wo Akadiemii Nauk SSSR, M.-L., 1947, s. 1-21.
To samo. - Sowo gos. i prawo, 1947, Nr. 10, s. 1-18, Nr. 11,
s. 1-21.
To -samo. - Wiestnik AN . SSSR, 1947, Nr., 12, s. 14-25.
Nauka Lenina-Stalina o rewolucji proletariackiej i
To samo ze zmian. (W , ks.: jubileuszowa, 30
rocznicy Wielkiej Rewolucji Socjalistycznej,
cz. l).
278. .wolnych narodw w ' czasie wojny i pokoju. (Jedinstwo
swobodnych narodow wo wremia wojny i mira).
Warszawa, Towarzystwa Polsko-Radzieckiej,
1947, 16 p. (Biblioteczka Towarzystwa Polsko-Radziec-
kiej 6).
Sowietskoje socjalisticzeskoje prawo. BSE, dop. tom SSSR, 194'1,
stb. 1439-1448.
Radzieckie prawo socjalistyczne.
1948
280. Woprosy gosudarstwa w "Manifiestie Kommunisticzeskoj partii".
(W kn.: Sto let Manifiesta Kommunisticzeskoj partii K. Marksa
i F . Engielsa. Sbornik statiej. M., 1948, s . 65-83).
398
To sam. - Sow. gos. i prawo, 1948; Nr. 2, 8. 1-20.
Zagadnienia w . Partii Komunistycznej".
-(W ks.: Stulecie Manifestu Partii Komunistycznej K. Marksa
i F. Engelsa. Zbir
281. ,DuIlajskaja konfierencja i woprosy
prawa. Sowo gos. i prawo, 1948, Nr. 10, s. 1S-:-25.
Konferencja w sprawie Dunaju i n!ekt6re' zagadnienia prawa ,

282. prawo i organizacja. - Sowo
gos. i prawo, 1948, Nr. 1, s. 1;,.-24.
Prawo i organizacja
283. O niekotorych woprosach - tieorii gosudarstwa i prawa (Sokrasz-
czonnaja stienogramma na Sowieszczanii juristow po
dieniju makietow uczebnikow PO. tieorii gosudarstwa ' i prawa
18 maja ,1948 goda). "Sow. gos. i prawo", 1948, Nr. 6, S. 1-17.
O niektrych zagadnieniach teorii i prawa. (Skrt ste-
nogramu . przemwienia na naradzie prawnikw w sprawie pod-
teorii pailstwa i prawa. 18 maja 1948 roku).
To samo w
284. Pierwaja konstitucja Sojuza Sowietskich ,Socjalisticzeskich Ries-
publik. W ' kn.: Pierwaja k!]nstitucja Sojuza SSB. - Konstitucja
SSSR, 1924 g. Sbornik dokumientow.M., Jurizdat, 1948, s.3-23.
PierWsza KonstytuCJa Socjalistycznych Republik Ra-
dzieckich. W ks.: Pierwsza Konstytucja SRR - Konsty-
tucja , ZSRR. Zbir dokumentw.
285. Rieczi, wystuplenija i zajawlenija . na wtoroj sjessji Gienieralnoj
Assamblei OrganizacjiObjedinionpych nacij 1947 goda. W kn. :
Delegacji SSSR, USg'R i BSSR na wtoroj sjessjiGienieralnoj
Assamblei Objedinionnych nacij. Sbornik rieczej i wy-
stuplenij. Sjentiabr' ,- nojabr' . 1947 goda. M., Gos. izd. polU. lit.,
1948, S. 9-138, 150-215, 242-276, 295--404, 421-426, 477-485,
503-507, 546--558.
Przemwienia i . na drugiej sesji Zgromadzenia Ge-
neralnego Organizacji Narodw Zjednoczonych -w roku 1947.
W ks.: Delegacje ZSRR, USRR i BSRR na drugiej sesji ,Zgroma-
dz-enia Generalnego Organizacji Narodw ,Zjednoczonych. Zbir
i - 'listopad 1947 roku.
%86. Riecz' w politiczeskom komitietie tretjej sjessji Gienieralnoj
Assamblei Objedinionnych nacij 7 oktiabria '1948 go-
'da o atomnogo i sokraszczenii piatju wieli-
kimi na odnu tret'. k
"Nowoje wremia", 1948, Nr. ' 42,
I

Przemwienie w' trzeciej sesj'i Zgrmadze-
nia Generalnego Organizacji , Zjednoczonych w dniu
7 1948 roku - o zakazie broni atomowej i redukcji
przez 5'. wielkich mocarstwo Dodatek do
"Nawoje ,
287. ,SSSR - na mira i biezopasnosti narodowo Riecz'
dielegacji SSSR -na pelnarnom zasjedanii tretiej. sessji Gienieral-
noj Assamblei OON 25 sjentiabria 1948 g., Gospolitizdat, ' M.,
1948, 31 s. " '
To ,samo. - Now. wremia, Nr. 40,s. l-i2
ZSRR -- na pokoju i ' narodw. . Przem-
wienia delegacji plenarnym
niu trzeciej sesji Zgronutcb;enia Generalnego ONZ. 25
1948 roku.
288. Sudiebnyje rieczi (1924-:-1938). M., Jurizdat, 1948, 540 s. (Wsjeso-
juzoyj institut juridiczeskich nauk Ministerstwa justicji SSSR).
Przemwienia
289. Uczenije Lenina-Stalina O proletarskoj riewolucji i gosudarstwie.
W lm.: Sowietskoje M., Jur. izd.,
1948,s. 17-37.
To samo. - W !Cn.: Obszczeje sobranije Akadiemii Nauk SSSR,
Wielikoj Oktiabrskoj socjalisticze-
skaj M.-L., AN SSSR, 1948, s. 25-37. t
Nauka Lenina-Stalina o l1!wolucji proletariackiej i
W ks.: pal').stwosocjalistyczne.
To samo. W ks.: Walne zebranie Akademii 'Nauk ZSRR,
cone lO-leciu Wielkiej Rewolucji Socjalistycznej.
Referaty.
%90. Red: . t. l, A-K, M., Gospolitizdat, 1948,
855 s.
Red: dyplomatyczny, t. L
291. Red: Pierwaja Konstitucja Sojuza SSR (Konstitucja SSSR
goda). Sbornik dokumientow. PL, Juriidat, 1948, 397 S. (InstUut
prawa Akadiemii nauk 555R).
Red: PierWsza Konstytucja SRR.(KOnstytucja
z 1924 roku). Zbir dokumentw;
1949
292. Woprosy prawa i M.,
Gos1zdat Juridiczeskoj litieratury, 1949, 503 S. (Wsjesojuznyj ln-
stitut juridlczeskich nauk justicji SSSR).
-400
293.
294.
prawa i
wej. zawiera przemo"'.lema l. '
A . J. na Paryskiej KonferencjI PokOJoweJ, 1946 r.,
na pierwszej sesji Zgromadzenia Generalnego ONZ, 1946 r. na
drugiej sesji Zgromadzenia Generalnego. 1947 r.. oraz
na konferencjach l wIecach.
Woprosy tieorii gosudarstwa i prawa, M., Gosizdat
litieratury 1949, s. 418. (Wsiesojuznyj institut juridiczesklch nauk
Ministerstwa Justicji SSSR).
Zagadnienia teorii i prawa. przedruk arty-
i referatw, opublikowanych na powyzsze tematy.
Teoria dowodw w prawie radzieckim, Wojskowy}:>rze-
PrawniCzy, nr. 2 i 3, 1949. Fragmenty niniejszej .
WYKAZ SKROTOW.
B.S.K - Bolszaja sowietskaja
(Wielka Encyklopedia Radziecka)
W pom. marks.-lenin. -W p,omoszcz marksistko-Ieninskomu obrazo-
obr. waniju. M.
(Z marksizm-leninizm)
Wiest. AR SSSR - Wiestnik Akadiemii Nauk SSSR M,
Wiest. Kom. akad.
sowo
sowo just.
Za soc. zakon.
Izw. AN SSSR
Kom. prosw.
Kom. rew.
bolszewik
Naucz, rabot.
Part. stroi t.
Akademii Nauk ZSRR)
- Wiestnik Kommunisticzeskoj akadiemii. M.
Akademii Komunistycznej)
- sowietow. M.
Rad)
- sowietskoj justicji. M.
(Tygodnik radzieckiego)
- Za .. socjalisticzeskuju zakonnost'. M.
(O
- Izwiestija Akadiemii Nauk SSSR. M.- L .
Akademii Nauk ZSRR)
. - Kommunisticzeskoje proswieszczenije. M.
komunistyczna)
- Kommunisticzeskaja rewolucja. M.-L.
(Rewolucja komunistyczna)
- bolszewik. M.
bolszewik)
- Naucznyj rabotnik. M.
(Pracownik naukowy)
- Partijnoje stroitielstwo. M.
(Budownictwo partyjne)
\
PZM
Probl. soc. prawa
Prod. i riew.
. Rabocz. sud
Riew. nac.
Riew. prawa
SOWo gos.
, Sowo gos i prawo
- Pod znamieniem marksizma. M.
(Pod sztandarem marksizmu)
- Problemy socjalisticzeskogo prawa. M.
(Problemy prawa socjalistycznego)
- Prodowolstwije i riewolucja. M.
(Aprowizacja i I;'ewolucja)
- Raboczij sud. M .
robotniczy)
- Riewolucja i nacjonalnosti. M.
(Rewolucja i
- Riewolucja prawa. M.
(Rewolucja prawa) .
- Sowietskoje gosudarstwo. M.
radzieckie)
- Sowietskoje gosudarstwo i prawo.' M.
radzieckie i prawo)
SOWo gos i riew. prawa - Sowietskoje gosudarstwo i riewolucja
wa. M.
pra-
SOWo nauka
Sowo pedag.
Sowo prawo
Sowo stroit.
SOWo just.
Soc. zakon.
Sput. agit.
Fr. nauki i tiech.
Enc. gos. i ,prawa
4Q4
radzieckie i rey.rolucja prawa)
- Sowietskaja nauka. M.
(Nauka radziecka)
- Sowietskaja pedagogika. M.
(pedagogika radziecka)
Sowietskoje prawo. M.
(Prawo radzieckie)
- Sowietskoje stroitielstwo. M.
(Budownitcwo radzleckie)
- Sowietskaja justicja. M.
.
- Socjalisticzeskaja zakonnost'. M.
socjalistyczna
- Sputnik agitatora. M.
(Towarzysz agitatora)
- Front . nauki i tiechniki. M.
(Front nauki i techniki)
- gosudarstwa i prawa. M.
(Encyklopedia i Prawa)
SPIS RZECZY
Andrzej J.anuarowicz - przedmowa Ehrlicha
pierwszy.
1. Zp.aczenie dowodw przy rozpoznawaniu i rozstrzy-
ganiu 'spraw . . . . . . . . . . . . . . .
2. Zadania radzieckiego prawa procesowego . . . . . .
3. Demokratyzm radzieckiego prawa procesowego i pro-
cesu . ..... .... .
4. Zadania radzieckiego . .'. ........ .
5. Nauka pra\va i ' dowodw procesowych . . . . . . .
6. Polityka karna. Prawo karne materialne i procesowe.
TEORIA DOWODW FORMALNYCH
7. oglne
8. Pozytywna i negatywna teoria dowodw formalnych.
9. Historyczne znaczenie teorii dowodw formalnych
trzeci. ANGIELSKIE PRAWO DOWODOWE.
10. Cechy charakterystyczne angielskiego systemu dowo-
dowego ... . ......... . ... .. .. .
11. ;Formalizm angielskiego systemu dowodowego . . . .
12. Podstawowe angielskiego systemu dowodowego
13.. Angielski system dowodowy jako klasyczny . system
prawny
Str.
v
25
30
36
58
70
88
94
)14
131
142
146
152
czwarty. TEORIA TAK ZWANEJ SWOBODNEJ OCENY
DOWODW
14. Historyczne przyczyny powstania teorii tzw. swobodnej
oceny dowodw, opartej na przekonaniu
........ .... . ..... 159
15. Przekonanie a prawda materialna . . 173
16. Teoria a zagadnienie sprawie":
180
17. Przekonanie' a prawna
RADZIECKIE PRAWO O DOWODACH
IB. Przekonanie i socjalistyczna
prawna 'w procesie radzieckim . . . . . . . . . . .
19. Negacja zasady przekonania
go i pozytywna prawa
pozytywistw w marksizmu-leninizmu ...
20. Marksistowska metoda dialektyczna w radzieckim pra-
wie dowodowym
21. dowodw
22. Zagadnienie dowodw w prawie radzie-
, ckim .. . ... . . . .. . . . .... .
23. Onus probandi w prawie radzieckim
24. Klasyfikacja dowodw w prawie radzi(:)ckim
25. Poszczeglne postacie dowodw w prawie radzieckim
A. i pozwanego
B. Zeznania . . . .
C. Orzeczenie (opinia)
D. Dowody rzeczowe
26. Teoria poszlak (dowodw
CHRONOLOGICZNA. BIBLIOGRAFIA PRAC ANDRZEJA

WYKAZ SKRO TO W ...... ... . . .
190
199
222
251
258
269
2B2
292
302
303
315
323
32B
337
365
403
,I,
x
8
61 '
84
104
\ 112
179
232
258
278'

30Q

l . "

15 ,od
1 od grY
4 od
14, Od gry
l d
, (notka)
, l od gry
. 13, ,12 od

5 od
5 ,' od
.15 ()d
5 ' od gary
13 ,od gry
15 od gry,'
I
'zamiast
\\;:::
"



Constlttitl8.

,.moralneJ zasadzie"
,,swobodnYJn . prze-
konaniu"

osoby
jego
, sWYm
n1eUl!aSadnionymi
. POWinno

, . j ud1ciaire
" , \

Qonstitut'lo
aby
. : .
, ,,lnoralnej '
..,swobodnego prze-
konania"

. ' ,
, jej
sWYmi _
uzasadnionymi
oto:-
' kapltall-'
stycznego " .. '
Cena 700.-
BIBLIOTEKA ZRZESZENIA
PRAWNIKW DEMOKRATW
1. HENRYK RAJZMAN - Zdrada kraju w prawie
polskim.
2. M. BOGOLEPOW - Radziecki system finansowy.
3. JULIAN MAKOWSKI - prawa
dzynarodowego.
4. KONSTANTY GRZYBOWSKI - Konstytucja re-
publiki francuskiej.
5. T. CYPRIAN i J. SA WICKI - norym-
berskie.
6. - Zbiegostwo
pw w dawnej Polsce jako zagadnienie ustroju

7. STEFAN ROZMARYN - Polskie prawo
stwowe.
8. G. S. GURWICZ - Demokracja
w
9. A. J. - Teoria dowodw
w prawie radzieckim.
10. PRAWA
pod red. W. N. Dierdieniewskiego i S. B.