You are on page 1of 801

Jc: /|vecr Scn|n

De:crrc||c ce| Ircn:pcrIe en


Cc|cmLic {142-2007)




2007



2
Jos A|veor Sonn, e:criIcr, cc|umni:Ic y eciIcr. Fec|izc e:Iucic: ce 8cncc y
Seguriccc Sccic| en Fcr|:, F|cneccicn en Lcnccn Schcc| cf Eccncmic:,
De:crrc||c Eccncmicc en |c E:cue|c Nccicnc| ce /cmini:Irccicn FL|icc ce
/|cc|c ce Hencre: y /cmini:Irccicn EcuccIivc en Feccing Univer:iIy.

Su e:Iucic cr|Iicc F| Negcc|c ce| /et|c (Ccn:|ce|cc|cne: :cc|e unc cc|c nc
p|cn|||cccc. unc ccnt|ctcc|n |ecn|nc y unc ||ncnc|cc|n u:u|c||c) cLIuvc
e| Fremic Diner: ce Fericci:mc Eccncmicc en 11 {Gecrge Ccnning
/wcrc).

E: cuIcr ce Lc V|cc Fenp|c| ce /c||cnc C:p|nc F|ez. Lc: F:pect|c: ce
Fcncnc. en:cyc puL|icccc en 2003 ccn mcIivc ce| cenIencric ce|
ce:pcjc ce| l:Imc, y ce| /cnuc| ce| Fc /cgcc|enc, cpcrecicc en 2005.

















3







Lc n|:tc||c pe|n|te ccnp|ence|. pe|c nc ex|ge cc:c|ve|.

Nicc|c: Gcmez Dcvi|c


















4

Frc|cgc


E| Mini:Ieric ce CLrc: FL|icc: fue creccc en 105 pcr e|
gcLiernc ce Fcfce| Feye:, cuyc primcrcic| prcpc:iIc fue e| ce
reccn:Iruir c Cc|cmLic, impu|:cncc|c pcr |c :encc ce| prcgre:c.

E| De:pcchc :e ccnccic curcnIe c|gunc: cnc: ccmc Mini:Ieric
ce CLrc: FL|icc: y FcmenIc, cnIe: ce e:pecic|izcr:e en |c:
primerc:, c mecicc ue |c: cemc: funcicne: pc:cLcn c cIrc:
cepcrIcmenIc: ce| E:Iccc.

/nIe: ce 130 fue funccmenIc|menIe un Mini:Ieric ce
ferrcccrri|e:", ce:pu: ce e:e cnc :e ccnvirIic en un Mini:Ieric
ce ccrreIerc:", perc :iempre :e ccupc ce| ccnjunIc ce |c: v|c:
Ierre:Ire: y f|uvic|e:, ccn vcricL|e ccenIc. Ccn:Iruyc ccemc:,
mu|IiIuc ce ecificic: pL|icc:, ccn:ervc mcnumenIc: nccicnc|e:
y ccnc|izc cuxi|ic: pcrc |c: enIiccce: IerriIcric|e:.

En c|gunc: ccc:icne: fue enccrgccc ce| cprcvechcmienIc ce
cguc: y |c generccicn e|cIricc, c ce |c cviccicn civi|, ue nc
vinc c :er cefiniIivcmenIe :uyc hc:Ic pccc muy recienIe.

En 12 ccuiric :u ccIuc| fi:cncm|c ccmc Mini:Ieric ce
Ircn:pcrIe, pcrc cirigir, crienIcr y p|cnificcr e| ce:crrc||c ce e:Ie
viIc| :ecIcr ce |c eccncm|c nccicnc|, ue ccLijc |c: enIiccce:
ejecuIcrc: ce |c: cLrc: reuericc: pcr Iierrc, r|c:, mcre: y cire:.

:Ic e: unc hi:Icric ue merece :er ccnIccc, pcrue e|
ccnccimienIc ue :e Iiene ce e||c e: e:cc:c pcr e| cgcIcmienIc
c veIu:Iez ce |c: principc|e: |iLrc: ue IrcIcn ce e||c, y ccemc:
pcr |c ccnIiccc ce icec: reciLicc: ue pccc ccrre:pcncen c |c
rec|iccc.

5
E| Iemc e: Icn cmp|ic ccmc inIere:cnIe y pcr e||c, c| cump|ir:e
|c: primerc: 100 cnc: ce |c CcrIerc, e| Mini:Ieric ce Ircn:pcrIe
juzgc prcpicic |c ccc:icn pcrc ccnIcr :u hi:Icric c un pc|: ue,
en ccn:icercL|e mecicc, hc ||egccc c :er |c ue e: pcr unc
ce:ccmunc| inIervencicn ce| E:Iccc c |c |crgc ce| |Iimc :ig|c,
:in |c cuc| nc huLie:e Cc|cmLic ingre:ccc en |c mccerniccc.

Lc hi:Icric ce| Ircn:pcrIe y :u infrce:IrucIurc e:Ic ||enc ce
Ircpiezc: y, ccn:ecuencic|menIe, nc e: fcci| ce re|cIcr. Fcrc
ncrrcr|c, e| Mini:Ieric e:ccgic c Jc: /|vecr Scn|n, e:criIcr Lien
ccnccicc pcr |c incepencencic ccn ue hc IrcIccc |c: Iemc:
ce Ircn:pcrIe en vcric: |iLrc:, e| mc: recienIe ce |c: cuc|e: e: :u
/cnuc| ce| Fc /cgcc|enc: y en numerc:c: crI|cu|c: ce pren:c.

E:c incepencencic ce criIeric, ue e| De:pcchc ccn:icerc
inci:pen:cL|e, e: |c mejcr reccmencccicn pcrc e:Ie |iLrc, ue :i
Lien nc ref|ejc ni ccmprcmeIe c| Mini:Ieric, merece cIenIc
|ecIurc pcr |c mu|IiIuc ce c:unIc: ue :cmeIe c |c
ccn:icerccicn ce| pc|:.





/ncr: Urie| Gc||egc Hencc,

Mini:Irc ce Ircn:pcrIe







6
nd|ce

lnIrccuccicn

Fr|mero porte
Antes de| M|n|ster|o de Obros Fb||cos

Ccp|Iu|c l - E| pc|: ue nc ccncc|c |c ruecc

1. De| CcriLe c| /|Iip|cnc
2. E| r|c
3. E| Chcmpcn
4. Fcr Iierrc
5. E| Ccnc| ce| Diue
. Ccminc: Cc|cnic|e:
7. V|:perc: ce |c lncepencencic
8. E| Vcpcr y e| Mcccccm
. E| Fc|: ue :| Ccncc|c |c Fc|vcrc
10. Lc: Ccminc: FepuL|iccnc:
11. Un EncuenIrc en Ncre
12. /rrier|c
13. FuenIe: Fini:ecu|cre:
14. Un Fc|: :in CrciIc
15. Y :in lngenierc:l

Ccp|Iu|c ll - L|egc |c Fuecc

1. Lc Irip|e Fevc|ucicn ce| Ircn:pcrIe
17. E| Ferrcccrri| ce Fcncmc
18. Lc Super:Iicicn Ferrcvicric
1. E| Ferrcccrri| ce ScLcni||c
20. E| CcnIexIc LcIinccmericcnc
21. Lc: Ircchc: ce |c: Ferrcccrri|e: Cc|cmLicnc:
22. /pcrece Frcnci:cc Jcvier Ci:nerc:
23. Cnce D|c: pcrc un CcnIrcIc
24. E| CcnIrcIc ce| Ferrcccrri| ce /nIicuic
25. E| Ferrcccrri| ce Nuncc Jcmc:
2. Lc Fe:ci:icn ce| CcnIrcIc ccn Ci:nerc:
27. Lc: CIrc: Ire: ce| CuLcnc
28. /uge Ferrcvicric
2. Ferrcccrri| ce ScnIc McrIc
7
30. Lc Ley Ferrcvicric ce 182
31. Un IriLunc| ce /rLiIrcmenIc en 185

Segundo porte
Do|oroso Aprend|zoje

Ccp|Iu|c lll - E| Mini:Ieric ce CLrc:

32. Cucncc De:punIc e| Sig|c
33. E| Cuinuenic
34. E| Mini:Ieric ce CLrc:
35. Ccminc: y CcrreIerc:
3. Feye: y |c: Ferrcccrri|e:

Ccp|Iu|c lV - Hccic |c Mccerniccc

37. Lc: Ferrcccrri|e: en 111
38. E| Grcnc y |c: Ferrcccrri|e:
3. FrimiIivc: CcrreIerc:
40. CcL|e: /rec:
41. LcccmcIcrc:
42. Cc|cmLic en 122
43. E| lngenierc Fecrc Ne| C:pinc
44. Hi:Icric ce cc: Mini:Irc:
45. Lc Fenuncic ce un Mini:Irc
4. Lc Frc:periccc c DeLe
47. Lc Mccerniccc

Ccp|Iu|c V - /guc

48. Un F|c Ccnvu|:icnccc
4. Un F|c Dif|ci|
50. Lc Fivc|iccc ce cc: FuerIc:
51. F|eIe: y Ncvegccicn
52. NcvegcL|e
53. FeIrc|ec y 8uue:
54. Fcr e| Diue y CcrIcgenc
55. Lc Hi:Icric ce 8ccc: ce Cenizc {l)
5. SiIuccicn Sccic| ce| Mcgcc|enc
57. E| FuerIc ce ScnIc McrIc
58. E| FuerIc ce 8uencvenIurc
5. Lc: FuerIc: en 150
8

Ccp|Iu|c Vl - /ire

0. Menc: c mc: Fe:ccc ue e| /ire
1. Lc Ccmpcn|c Cc|cmLicnc ce Ncvegccicn /rec
2. Lc Sccieccc Cc|cmLc - /|emcnc ce Ircn:pcrIe: /rec:
3. De |c Mu|c c| /vicn
4. SC/DI/ y |c guerrc ccn e| Fer
5. E| Ccnccr y |c Gecpc||Iicc
. UMC/, S/CC y e| fin ce SC/DI/
7. Lc E:cue|c" ce ScccIc
8. /ercv|c: Nccicnc|e: ce Cc|cmLic S. /.
. Dc: Dccenc: ce /erc||nec:
70. /ccicenIc|iccc
71. /erccivi|
72. /viccicn en 150

Ccp|Iu|c Vll - /cerc

73. De Feye: c C:pinc
74. E| Ferrcccrri| ce FuerIc Wi|che:
75. Mcrcc Fice| y |c: Ferrcccrri|e:
7. Fecrc Ne| C:pinc y |c: Ferrcccrri|e:
77. Lc: Ferrcccrri|e: y e| Emp|ec
78. Lc: Ferrcccrri|e: c DeLe
7. De 8cgcIc c 8uencvenIurc
80. E| Fic:cc ce| Ine| ce Cc|crcc
81. E| ExiIc:c Ine| ce Lc CuieLrc
82. E| Ferrcccrri| ce /nIicuic en 12
83. E| Ferrcccrri| ce| Ccrcre
84. Fcr fin un Mcpc y un 8c|cncel
85. E| Ccn:ejc /cmini:IrcIivc ce |c: Ferrcccrri|e: Nccicnc|e:
8. Un Femecic Icrc|c
87. Icrce c Iemprcnc

Ccp|Iu|c Vlll -Fc|vc

88. Un Fc|: :in /uIcmcIcre:
8. Ccn:ejc Nccicnc| ce V|c: ce Ccmunicccicn
0. E| F|cn ce CLrc: ce 131
1. CcrreIerc: DepcrIcmenIc|e:
2. Lc CcrreIerc c| Mcr
9
3. E| IcIeuieIc c |c: DepcrIcmenIc:
4. Frene:| Vic|
5. Ki|cmeIrcje y Cc:Ic {133-148)
. Lc: CcrreIerc: Vcc|c:
7. FcvimenIc:
8. C:pinc Frez, Fre:icenIe
. Mi| NcvecienIc: CincuenIc

Iercero Forte
Avonzondo en |o Modern|dod [150-12}

Ccp|Iu|c lX - Feccn:Iruccicn

100. Lc Mi:icn Currie
101. Lcurecnc Gcmez, Fre:icenIe
102. E| Iercer Generc|
103. E| F|cn Vic|
104. E| Dcrccc
105. E| Ferrcccrri| ce| /I|cnIicc

Ccp|Iu|c X - /ce|erccc Frcgre:c

10. E| FrenIe Nccicnc|
107. V|c: y FuenIe: en 158
108.Empre:c Cc|cmLicnc ce /erccrcmc:
10. /|LerIc L|erc:, Fre:icenIe
110. Hi:Icric ce 8ccc: ce Cenizc {ll)
111. Fcncc Nccicnc| ce Ccminc: Vecinc|e:
112. Empre:c FuerIc: ce Cc|cmLic
113. Ccr|c: L|erc: Fe:Irepc, Fre:icenIe
114. Fcncc Vic| Nccicnc|
115. F|cneccicn y CLrc: FL|icc:
11. Fc:Ircnc 8crrerc, Fre:icenIe
117. En:cmL|cje ce Veh|cu|c:
118. Fcrue /uIcmcIcr
11. Fre:icencic ce /|fcn:c Lcpez Miche|:en
120. GcLiernc ce Ju|ic C:cr IurLcy /yc|c
121. 8e|i:cric 8eIcncur y e| MeIrc ce Mece|||n
122. Virgi|ic 8crcc Vcrgc:, Fre:icenIe
123. Freccminic ce| cuIcmcIcr


10
Ccp|Iu|c Xl - Dc: FeIrcce:c:

124. E| Ccc:c ce| Mcgcc|enc
125. E| De:cc|cLrc Ferrcvicric

Cuorto Forte
E| Nuevo Mode|o

Ccp|Iu|c Xll - E| Mini:Ieric ce Ircn:pcrIe

12. Lc F|cneccicn en |c CcrIc ce 11
127. Ircn:fcrmccicn ln:IiIucicnc| ce| Mini:Ieric
128. CCFM/GD/LEN/
12. F|cn pcrc |c Fecuperccicn ce| Ircn:pcrIe F|uvic|
130. lngre:c: ce Ccrmcgcc|enc {15-2004)
131. Ccmienzc c Ferfi|cr:e e| Nuevc Mcce|c
132. F|cn Mce:Irc ce Ircn:pcrIe
133. E| Mcce|c y :u Fincnciccicn
134. Ccnce:icne: Vic|e:
135. Ccnce:icne: ce Frimerc Generccicn
13. Seguncc Generccicn ce Ccnce:icne:
137. Ccnce:icne: Ferrcvicric:
138. Lc Iercerc Generccicn ce Ccnce:icne: y e| lNCC
13. FuIurc: Ccnce:icne:
140. E| Cc:c CCMMS/
141. FepcIenciccicn ce Ccnce:icne:
142. FcIrimcnic Vic|
143. /viccicn Ccmercic| {2007)
144. FuerIc: {2007)
145. F|cn 2500
14. Ine| ce Lc L|nec
147. Vi:icn 201

Ccp|Iu|c Xlll - Ircn:pcrIe Mc:ivc

148. E| Ircnv|c ce 8cgcIc
14. Sc|ucicn pcrc unc ceucc
150. 8cgcIc, ce MeIrc c Ircn:Mi|enic
151. Lc: Grcnce: 8u:e: Fcjc:
152. Si:Iemc: lnIegrccc: ce Ircn:pcrIe Mc:ivc

11
/nexc 1: FrccucIc inIernc LruIc, pre:upue:Ic nccicnc|, inver:icn nccicnc|
en infrce:IrucIurc ce Ircn:pcrIe {10-2005)
/nexc 2: FrccucIc inIernc LruIc, pre:upue:Ic nccicnc|, inver:icn nccicnc|
en infrce:IrucIurc ce Ircn:pcrIe {12-2005)
/nexc 3: Frincipc|e: ci:pc:icicne: ce| cecreIc 2171 ce ciciemLre 30 ce
12
/nexc 4: Mccc ccrreIerc 2005

8iL|icgrcf|c
lncice cnc||Iicc
lncice cncmc:Iicc
lncice ce Figurc:
lncice ce IcL|c:
FeccnccimienIc:





















12



Introducc|on

I

Lc hi:Icric ce |c eccncm|c nccicnc|, ce crecimienIc per:i:IenIe y
:c:Ienicc, nc puece enIencer:e :in e| :eguimienIc ce| SecIcr Ircn:pcrIe y
ce :u infrce:IrucIurc, Iemc: ue hc:Ic chcrc nc hcn reciLicc IrcIcmienIc
ce ccnjunIc.

De:pu: ce |c: Ire: :ig|c: ce |c Cc|cnic, ue Ircn:curren |enIc y
:i|encic:cmenIe, perc curcnIe |c: cuc|e: cpcrecen cenIencre: ce pueL|c:
y ccminc:, ccnfigurcncc:e prcvincic: y regicne:, |c incepencencic nc vc
c :ignificcr un ccmLic ve|cz en |c vicc nccicnc|. E| pc|: :igue un riImc
repc:ccc, inIerrumpicc ce:cfcrIuncccmenIe pcr |c frecuenIe ccIiviccc
L|icc. Lc ccnui:Ic ce| pccer e: e| prcpc:iIc primcrcic| ce |c: genIe:, |c:
ci:cu:icne: pc||Iicc: Iienen |ugcr cenIrc ce un c|imc ccre y |c: per:cnc: :e
cferrcn cpc:icncccmenIe c icec|cg|c: fcrcnec:. Lc Lcncer|c y e|
:ecIcri:mc :e ccuencn c:| ce| c|mc cc|cmLicnc.

Nc erc :Ie e| c|imc mc: ccecuccc pcrc e| ce:crrc||c eccncmicc ce un
pc|: e:cc:cmenIe pcL|ccc, c:enIccc :cLre un IerriIcric Icn exIen:c ccmc
cif|ci|, ccrenIe ce incu:Iric: y ce Iecnc|cg|c.

Y, :in emLcrgc, unc |enIc fermenIccicn :e vc impcniencc. Siempre
cpegccc c |c miner|c, e| pc|: ccmienzc c ce:crrc||cr c|gunc:
cgrcincu:Iric:, ue cpcrecen y ce:cpcrecen :egn |c: vcivene: ce|
mercccc inIernccicnc| c ce |c: p|cgc:. Lc uinc, e| cni|, e| IcLccc, c
finc|e: ce| :ig|c xix :ercn re|egccc: c| c|vicc pcr e| ccf, curccerc y
prccucIivc.

E| muy recucicc Ircficc ccmercic| empiezc c incremenIcr:e. E| crecienIe
vc|umen ce |c cc:echc ccfeIerc pcrc |c expcrIccicn cemcnccrc mecic:
ce Ircn:pcrIe ccecuccc:, Ierre:Ire: y f|uvic|e:, ue ||egcrcn re|cIivcmenIe
Icrce.

De:pu: ce |c |Iimc guerrc civi|, |c ce |c: mi| c|c: {1-102), e| pc|:
ccmienzc c ce:perIcr. En e:c ccyunIurc, e| prcL|emc ce| Ircn:pcrIe :e
13
ccnvierIe en preccupccicn ccucicnIe, ue Iencrc :u mc: impcrIcnIe
expre:icn en e| Mini:Ieric ce CLrc: FL|icc:, creccc mecicnIe e| cecreIc
|egi:|cIivc 7, ce enerc 17 ce 105.

Ferc cnIe: ce ||egcr c e:e punIc ce referencic pcrc e| pre:enIe |iLrc,
Iencremc: ue hccer unc Lreve re:enc ce| Ircn:pcrIe y ce :u: mecic: en
un pc|: ccrenIe hc:Ic enIcnce: ce infrce:IrucIurc, pcrue unc: pccc:
ki|cmeIrc: ce ferrcccrri| y e:cc:cmenIe unc ccrreIerc nc merecen e:e
ncmLre.

/| ce:punIcr e| :ig|c xx, cLunccn |c: pc|:e: cIrc:ccc: y ci:|ccc:. Lc
pcL|ccicn muncic| e:cc:cmenIe :uperc |c: 1.00 mi||cne:. Lc ce Cc|cmLic,
ccmc pc|: e:pecic|menIe e:Icncccc, e: ce 3 58.172.

E| ce:crrc||c eccncmicc Icccv|c nc :e ccnfigurc ccmc preccupccicn
pc||Iicc. Se hcL|c, e:c :|, y much|:imc, ce prcgre:c, perc |c ci:Icncic enIre
|c: pc|:e: mc: cvcnzccc: ce Eurcpc CccicenIc|, E:Iccc: Unicc:, Jcpcn, y
|c: cemc:, e: cLi:mc|. 8c:Ic pen:cr ue c| ccmenzcr e| :ig|c pc:ccc,
mienIrc: en Grcn 8reIcnc |c: Irene: yc ccrren c mc: ce 80 Km/hcrc, enIre
nc:cIrc: e| :i||eIerc :igue ccrgcncc c :u: e:pc|cc: c |c: vicjerc: eurcpec: y
|c: ccmc: y ninc: ue c|gunc vez Iienen ue ccenIrcr:e en nue:Irc:
ccminc: ce mcnIcnc.

E:Icmc: frenIe c un Iemc cpc:icncnIe, e| ce| Ircn:pcrIe y :u infrce:IrucIurc
en Cc|cmLic. Vcmc: c crrcnccr ce un punIc muy Lcjc. Veremc: ccmc,
en |c: cien cnc: ue :ucecen c |c creccicn ce| Mini:Ieric ce CLrc:
FL|icc:, :e ce:crrc||c unc ccmp|ejc hi:Icric en Ire: eIcpc:.

Hc:Ic 150 :e ce:envue|ve un |crgc per|ccc ue, ccrgccc ce
rcmcnIici:mc, e| pc|: c:ccic ccn un e:Iccc fe|iz y crecIivc, cucncc
Iri:IemenIe nc pc:c ce :er unc Fct||c 8ccc en mcIeric ce cLrc: pL|icc:.
Serc mi cL|igccicn enccrcr |c rec|iccc, ce:ve|cncc|c. E:Icy prepcrccc
pcrc reciLir curc: cr|Iicc: cucncc Icue cemc|er en e:Ie |iLrc miIc: y
|eyencc:.

EnIre meciccc: ce :ig|c y e| cnc 12 :e rec|izc unc |cLcr inmen:c en
mcIeric ce infrce:IrucIurc, crienIccc pcr criIeric: crecienIemenIe Icnicc:,
cunue ccrc muchc IrcLcjc c |c: gcLiernc: ce:mcnIcr e:IrucIurc:
ce:ueIc: y frcnccmenIe inIi|e:. Icccv|c e| regicnc|i:mc pccrc curcnIe
e:c: cnc: impcner c|gunc: cLrc: ce:ccerIccc:, c:IenIc:c: y negcIivc:.

14
De:ce |c Ircn:fcrmccicn ce| Mini:Ieric ce CLrc: FL|icc: en Mini:Ieric ce
Ircn:pcrIe hcn Ircn:curricc uince cnc:, curcnIe |c: cuc|e: |c:
ceIerminccicne: :e vcn hcciencc mc: cLjeIivc:, |c infrce:IrucIurc :e
mccernizc y hcy c|criccc :cLre e| ce:crrc||c fuIurc ce |c mi:mc.

Nc ce:ccnczcc ue fc|Ic muchc pcrc :upercr e| reIrc:c re|cIivc evicenIe
en un pc|: yc Lien mcIcrizccc, cuyc pcL|ccicn :e ccercc c |c: 50 mi||cne:,
|c miIcc en circun:Icncic: muy ce:venIcjc:c: perc, c pe:cr ce :eric:
Ircpiezc:, |c rccicnc|iccc :e vc impcniencc en |c: ceci:icne:.

En e:Ie ccnIexIc, |c re|ccicn enIre Ircn:pcrIe eficienIe y ce:crrc||c
eccncmicc e: cLvic, ccnIrcricmenIe c |c ue :ucec|c en |c: primerc:
e:Iccic: ce e:Ic hi:Icric, :ignccc: pcr |c fe ingenuc en |c: efecIc:
prccigic:c: e inmecicIc: ce un Iren :in ccrgc c ce unc ccrreIerc vcc|c.

Sin excgerccicn puece cfirmcr:e ue c Cc|cmLic |e hc Icmccc cercc ce
un :ig|c c|ccnzcr |c mccurez en mcIeric ce infrce:IrucIurc y Ircn:pcrIe.
8rcIe: ce regicnc|i:mc Lien cpcyccc pc||IiccmenIe, cn prcpcnen
:c|ucicne: uimricc: pcrc |c: prcL|emc: re|cIivc: c |c mcvi|iccc, perc e:
ju:Ic reccnccer ue en |c: |Iimc: cnc: :e hc cefinicc unc pc||Iicc en
mcIeric ce Ircn:pcrIe mc:ivc, cccmpcnccc ce |c: ccrre:pcncienIe:
c:ignccicne:, rccicnc| y eccncmicc, :in ce:LcrccmienIc:, cignc ce :er
e:Iuciccc y rep|icccc en vcric: pc|:e: ue enfrenIcn reIc: pcrecicc: c |c:
nue:Irc: pcr |c crecienIe urLcnizccicn ce :u: pcL|ccicne:.

Lc rec vic| :e e:Ic Ircn:fcrmcncc ccecucccmenIe. Lc: puerIc: re:pcncen
c un ccmercic cccc vez mc: ccIivc, |c re:ccIcL|e ce |c: ferrcccrri|e: vc c
enccnIrcr re:pue:Ic c Ircv: ce ccnce:icne: y, finc|menIe, e| pc|: vc c
re:c|ver, ccn e| Ine| ce |c L|nec, e| cue||c ce LcIe||c mc: curccerc e
irriIcnIe.



II.

Lc: |iLrc: ce hi:Icric {inc|uyencc |c: ce hi:Icric eccncmicc) cLunccn en
ccIc: ue e:cc:cmenIe :ignificcn c|gc. HcL|cr, pcr ejemp|c, ce
expcrIccicne: ce $ 2353.551 pe:c: {c ce $ 4000.000 :i :e Iienen en cuenIc
|c: cperccicne: i|egc|e: ccmc e| ccnIrcLcncc) hccic 1810, cpenc: pcrece
inciccr cifrc: irri:cric:, prcpic: ce un inceciL|e cIrc:c, c cifrc: IcIc|menIe
15
inccpcce: ce ccr |c mencr icec :cLre |c: mcgniIuce: eccncmicc: ce|
pc:ccc.

En e:Ie |iLrc vcmc: c Irccucir |c: cifrc: cnIiguc:, hc:Ic ccnce nc: :ec
pc:iL|e, en cc|cre: ce| 2005, c ce| 2007. E: un ejercicic ce cpreciccicn ue
nc preIence exccIiIuc. /penc: prccurc un rczcncL|e grccc ce
cprcximccicn, pcrc ccr ccherencic c nue:Irc recuenIc ce |c evc|ucicn ce|
Ircn:pcrIe y |c infrce:IrucIurc en Cc|cmLic.

/nIe: erc muy cif|ci| inIenIcr e:e ejercicic, perc chcrc ci:pcnemc: ce
herrcmienIc: ccce:iL|e: pcrc |c expre:icn en cc|cre: ccIuc|e: ce cifrc:
cnIiguc:. Hemc: cccpIccc e| Ccn:umer Frice lncex 1800-2007, ue cfrece
e| Fecerc| Fe:erve 8cnk ce Minnecpc|i:
1
.

Nc: ccnIenIcmc: ccn :er cpenc: |c: precur:cre: ce unc mcnerc c|crc y
cicccIicc pcrc pre:enIcr |c: cifrc: hi:Icricc: y, pcr IcnIc, e:percmc: ue
|c: eccncmi:Ic: prcfe:icnc|e: cvcncen hc:Ic ue pueccn cfrecernc: cifrc:
muchc mc: exccIc: en e:Ic: c:unIc:.

E| |ecIcr enccnIrcrc cmp|ic infcrmccicn :cLre |c hi:Icric pre:upue:Ic| ce |c
infrce:IrucIurc y e| Ircn:pcrIe en Cc|cmLic, en pe:c: y en cc|cre: ce 2005,
pcrc Iccc: |c: cnc: ue ccrren enIre |c creccicn ce| Mini:Ieric ce CLrc: y
:u cenIencric en e| 2005, en |c: cc: cnexc: ue cccmpcncn e| pre:enIe
|iLrc.

Finc|menIe c:pircmc:, ccn c|gc ce cIrevimienIc, c IrcIcr e:Ic: Iemc:,
e:Iimu|cncc en |c: |ecIcre: e| e:Iucic ce |c: c:unIc: ce| Ircn:pcrIe ccn
ceIenimienIc e incepencencic ce criIeric. E:percmc: ccnIriLuir c:|, en
c|gunc mcnerc, c ue cccc vez :ecn mc: Icnicc: y rccicnc|e: |c:
ceIerminccicne: en e:Ie viIc| :ecIcr ce |c eccncm|c.










1
hIIp://:.crg/Fe:ecrch/ccIc.u:/cc|c.hi:I1800.cfm
16




Fr|mero porte

Antes de| M|n|ster|o de Obros Fb||cos




Coptu|o I - E| pos que no conoco |o ruedo

Fcrecerc :crprencenIe |c cfirmccicn ce ue en 105, cucncc cpcrece e|
Mini:Ieric ce CLrc: FL|icc:, Cc|cmLic :egu|c :iencc un pc|: ue nc
ccncc|c |c ruecc.

En efecIc, :c|vc c|gunc: ccche: ce c|ui|er en 8cgcIc, ce unc: pccc:
pcrc e| :ervicic ce c|Ic: cigncIcric: c ce ricc: empre:cric: en 8crrcnui||c,
CcrIcgenc y 8cgcIc, ce c|gunc: ccrrc: ce yunIc en e| /|Iip|cnc y ce |c:
e:cc:c: Irene: ue circu|cLcn pcr c|gunc: rcu|Iicc: ccrri|erc:, en e|
vc:I|:imc IerriIcric hcLiIccc ce| pc|: |c inmen:c mcycr|c jcmc: hcL|c vi:Ic
veh|cu|c: crrc:Irccc: :cLre ruecc:. Unc: cucnIc: cuIcmcvi|e: ue iLcn
prcnIc c ||egcr, :er|cn :imp|e: cLjeIc: ce c:IenIccicn, permcnenIemenIe
cvericcc:, ue ccn:um|cn gc:c|inc impcrIccc y cuyc: e:pcrccicc: :c|icc:
c |c: cc||e: :u:ciIcLcn Iccc c|c:e ce ccmenIcric: cnIe e| in:c|iIc
e:pecIccu|c, en cc: c Ire: ciuccce:.


CpcrIuncmenIe vc|veremc: :cLre e| cnIericr c:unIc pcrue primerc :e
hcrc referencic c unc ce |c: hechc: mc: curic:c:, e| ce:ccnccimienIc ce
|c ruecc pcr pcrIe ce |c: ncIivc: cmericcnc:.

En |c mcycr pcrIe ce |c: cu|Iurc: precc|cmLinc: cpcrece e| ci:cc, :ec
ccmc cc|enccric, pecIcrc|, creIe, e:cucc c mcIivc crncmenIc|. Nue:Irc
crfeLrer|c pre:enIc ci:cc: ce rcrc Le||ezc, perc ningn pueL|c cmericcnc
pc:c ce :Ie c |c ruecc. lguc| fencmenc :e pre:enIc en e| fricc.

17
E| u:c ce |c ruecc :ignificc un :c|Ic cuc|iIcIivc funccmenIc| ue
prcLcL|emenIe exp|iue e| cvcnce ce unc: pueL|c: :cLre cIrc:.

Segn |c Cc|umLic Encyc|cpcecic, |c ruecc y e| eje cpcrecen en |c Eccc
ce 8rcnce, 2700 c. C., cucncc, ccemc:, :e empiezc c engcnchcr Lueye:
y ccLc||c: c |c: ccrrc:.

En un |iLrc mcgn|ficc, Ccn|nc:. 8|eve n|:tc||c. cnccctc:. cctc:
e:tcc:t|cc:, Ferncncc Scnchez ScLcgc| nc: incicc:

Fue en |c ccc /e:cpctcn|c. en |c: ||ce|c: ce |c: |c: |g||: y
Fu||cte:. ccnce :u|g|e|cn |c: p||ne|c: c|uccce:-e:tccc
ccncc|cc: (.}. F| puec|c :une||c. que :e nccc e:tcc|ec|cc
en e:tc |eg|n. cccpt un e:quenc ce c|v|||zcc|n cc:ccc
e:enc|c|nente en e| |nte|ccnc|c ccne|c|c|. Su: c|uccce:
pc:cn. ccenc:. pc| :e| |c: nc: cnt|guc: ce| nuncc. Se :cce
ccn ce|tezc que U|uk y Lcgc:n gczcccn ce p|c:pe||ccc en
e| te|ce| n||en|c c. C. U| ce Cc|cec. ccnc :e |e cencn|nc en
e| Ant|guc e:tcnentc. pct||c ce| pct||c|cc Ac|cncn. |ue
qu|zc |c c|uccc nc: c|ec|e ce Sune||c (.} y |c ex|:tenc|c
en e||c ce vc: te||e:t|e: ccn c|gun g|ccc ce tecn|||ccc|n :e
|n||e|e c| cc:e|vc| :u e:tcncc|te. ncy en e| /u:ec 8||tcn|cc.
en e| cuc| :e |nc|uyen c|gunc: vencu|c: ccn |uecc:.
2


/ ccnIinuccicn e| ci:Iinguicc ingenierc nc: hcL|c ce |c: ccrrc: ce
egipcic:, LcLi|cnic:, griegc: y per:c:, cnIe: ce referir:e c |c: rcmcnc:.

Dice ue |c: e:pcnc|e: :e ccmircrcn ce |c: ccminc: czIecc::

En ve|ccc. cece|c ccu:c| |np|e:|n |c ncgn|tuc ce|
ccn|nc. :| :e t|enen en cuentc que e| puec|c cztecc nc
ccnccc |c: ce:t|c: ce cc|gc n| |c: vencu|c: |cccnte: y
e| t|cn:pc|te ce ne|ccncc :e nccc pc| nec|c ce
|ncgenc: cc|gue|c:. ||cnccc: tcnene:. que
||evcccn c cue:tc: nc:tc cc: c||ccc: en |ecc|||cc: ce 5
|eguc:.
3


Y hcL|cncc ce| Ccminc ce| lncc cice:

2
Snchez Sabogal, Fernando. Caminos: Breve Historia, Ancdotas, Datos Estadsticos. Bogot: MOP-
Universidad del Cauca; 1993. p. 1.
3
Ibidem. p. 2
18

Sc|p|enc| c |c: e:pcnc|e: que pc| tcn |nnen:c ccn|nc nc
c||cu|c:en vencu|c: ce |uecc: y que nc ncc|encc cn|nc|e: ce
t||c n| ce :|||c. pue: |c ||cnc. un|cc ce:t|c c|:pcn|c|e. :|c pccc
t|cn:pc|tc| ce 2 c 3 c||ccc: (.}
4
.
5
.

Si c:| erc |c :iIuccicn en |c: cc: grcnce: imperic: cmerincic:, e: fcci|
imcgincr |c ue reincLc en nue:Irc IerriIcric, ccnce peuenc: IriLu:,
generc|menIe ci:|ccc:, pccc c nccc ccmercicLcn. Sc|c hcL|c c|gunc:
:encerc: pcr ccnce |c: cLcr|gene: ce:cc|zc: y c pie, ||evcLcn peuenc:
Lu|Ic: ccn :c|, crc, piezc: ce crfeLrer|c y cercmicc, e:merc|cc:, eIc.

En e| /cnuc| ce| |c /cgcc|enc :e |ee:

Lc c|etc nu|:cc :e ccnp|enentccc ccn p|ccuctc:
ccten|cc: pc| e| t|ueque. Fn :u: |e||c: y ne|cccc: nccc
cnp||c vc||eccc ce c|ene:. A|gccn y c ce |c t|e||c
cc||ente. cuentc: ce cc||c| en p|ec|c c cc|ccc|e: nc||nc:
que ||egcccn pc| t|ueque: :uce:|vc: ce:ce Scntc /c|tc.
ce|cn|cc y c||ec|e|c. ncntc: te|cc:. Lc: p|ccuctc: nu|:cc
e|cn cp|ec|ccc: en ct|c: |eg|cne:. ccnc |c :c|. que ccccc
pc| e| |c /cgcc|enc nc:tc nc: c||c ce 8c||cnccce|nec. c
|c: e:ne|c|cc: que :e ncn nc||ccc en |c |eg|n Cc||nc (Vc||e
ce| Ccucc} y e| S|nu (.} Lc: c|cn|:tc: e:pcnc|e: :e :|nt|e|cn
:c|p|enc|cc: pc| e| cnc|ente ||tuc| que :e v|vc en |c:
ne|cccc:. |cccccn tccc en :||enc|c. :|n nccc ce ncnecc.
:|n ccn|||ctc c|gunc.



E:Ie exiguc ccmercic IcmLin :e rec|izcLc pcr |c v|c ce| Mcgcc|enc,
ccnccicc ccn ciferenIe: ncmLre:: Kcrihucnc, /r|| c /rv|, Guccchcyc,
Yumc., :egn |c regicn.

Lc: ccminc:, :encerc: y r|c: :eguicc: pcr |c: cLcr|gene: vcn c prc|cngcr:e
en muchc: ccminc: cc|cnic|e: y ||egcrcn hc:Ic cefinir, ccn e| ccrrer ce|
Iiempc, e| Irczccc ce mc: ce unc ccrreIerc.

Freci:cmenIe e: un :encerc inc|genc e| ue vc c ceIermincr |c fcrmccicn
ce nue:Irc pc|:, Icn ciferenIe c |c: cemc: ce Hi:pcnccmricc: Lc

4
Ibidem. p. 8
5
Sobre el peso de la arroba castellana, ver Alvear Sann Jos. Manual del Ro Magdalena, Bogot:
Cormagdalena; 2005. p. 152.
6
Alvear Sann Jos Op. cit. p. 85
19
ccmLinccicn enIre e| r|c Mcgcc|enc y e| :encerc ue ccncuc|c ce |c:
Iierrc: ce| Zipc c Icrc permiIirc c Gcnzc|c Jimnez ce Cue:ccc ccnui:Icr
e| IerriIcric ue ||egcrc c :er e| Nuevc Feinc ce Grcnccc.

Lc ccnui:Ic nc e: un hechc in:IcnIcnec. EnIre |c ||egccc ce Cc|cn c
nue:Irc: cc:Ic: y |c muerIe ce ccn Fe|ipe ll Ircn:curren 10 cnc:, en |c:
cuc|e: |c: ccminic: ce E:pcnc c|ccnzcn cpenc: Ire: ce |c: cieci:i:
mi||cne: ce ki|cmeIrc: cuccrccc: ue :e repcrIircn |c: nccicne: ue :e
emcncipcn c| ccmenzcr ce| :ig|c xix.

Lc ciuccc ce Mxicc e:Ic c unc: 250 ki|cmeIrc: ce |c Cc:Ic /I|cnIicc perc
:u: hcLiIcnIe:, ccmc hemc: vi:Ic, Ien|cn cmp|ic: ccminc: pcr |c: ue
|uegc rcccrcn |c: ccrreIc: e:pcnc|c:. GucIemc|c e:Ic c e:cc:c: 100 ce |c
cc:Ic Fcc|ficc. Mcncguc y Scn Sc|vcccr nc :e c|ejcn mc: ce 30 ce| mi:mc
|iIcrc|. Scn Jc: e:Ic c 50. Fcncmc e: un puerIc, ccmc :cn Limc y ScnIicgc,
unicc c Vc|pcrc|:c, y 8uenc: /ire:, McnIevicec, F|c ce Jcneirc y Ccrccc:.
E| c|Ic Fer cepenc|c ce Limc y :u inmen:c riuezc minerc| :c||c c| mcr pcr
ccminc: inccicc:. /:uncicn erc un punIc remcIc perc ccce:iL|e pcr unc
ce |c: r|c: mc: ncvegcL|e: ce| muncc. CuiIc hc grcviIccc :cLre
Gucycui|, c unc: 300 ki|cmeIrc:, perc unicc c e:e puerIc pcr ccminc:
inccicc:.

Si Lien e: cierIc ue Mxicc e:Ic :iIuccc c 2.240 meIrc: ce c|Iurc y CuiIc c
2.850, |c: 2.00 ce 8cgcIc pre:enIcn e:pecic|e: cL:Iccu|c:, pcrue e:Ic
:epcrccc ce Hcncc pcr 250 ki|cmeIrc: y :Ic ci:Ic ce 8crrcnui||c 1.012
pcr e| r|c.

En Iccc: |c: pc|:e: cmericcnc: |c ccnui:Ic ce| H|nte||cnc :e hizc c pcrIir
ce |c cc:Ic y |c ccmini:Irccicn :e ejercic ce:ce :Ic hccic e| inIericr. En
ccmLic nue:Irc ccpiIc| e:IcLc :epcrccc ce| puerIc ce CcrIcgenc pcr un
czcrc:c vicje ce unc: 35 c|c:, cucncc nc hcL|c Ircpiezc: curcnIe |c Luenc
e:Iccicn. De c||| c Sevi||c |c: gc|ecne: IcrccLcn enIre 72 y 5 c|c:
7
.


1. De| Cor|be o| A|t|p|ono

Lc hczcnc ce Jimnez ce Cue:ccc e: unc ce |c: mc: impre:icncnIe: ce |c
hi:Icric univer:c|. De:pu: ce :upercr vcric: IriLu: hc:Ii|e: en :u mcrchc
ce:ce ScnIc McrIc, :e ccenIrc en |c e:pe:urc.


7
Alvear Sann Jos. Op. cit, pp. 95, 98, 149.
20
Ceccmc: |c pc|cLrc c Germcn /rciniegc::

Yc e:tcnc: en |c :e|vc. 8c:tc |nte|nc|:e unc: pc:c:. cec| ct|c:
|c: p||ne|c: t|cncc:. pc|c que |c: pc|:ce: ce Scnpc||n quecen
nunc|cc: en e| |ecue|cc. Aqu yc nc ncy |uz. :|nc unc c|c||ccc
c||u:c que :e cc|cncc ent|e |c: ||cncc:. nc:tc ccnve|t||:e en
penunc|c nunecc. t|c|c. cc|gccc ce c|c| vegetc|. F||ne|c |c:
:c|cccc: encuent|cn e:tc c:cu|c. pe|c c nec|cc que |c: cc: :e
ccc:tunc|cn vcn tcncncc |c|nc |c: t|cncc: |c|zc:. |c:
|cnczcne:. |c: ||cnc: tccccc: ce ncnc. ce nu:gc. ce |quene:.
Se ccncce e| cc pc|que |c c|c||ccc ce:p|e|tc |entcnente.
|ecnc:c y nct|nc|. A nec|ccc e:c n|:nc c|c||ccc :e t|ne ce
|c:c y |uegc c| ctc|cece| :e ce:ncyc ent|e unc: cecc: czu|e:
que cnunc|cn |c nccne ce c:cu|c cccc|tc. ce czccccne ||nc.
Nuncc cnc: :e :cce ce| :c|. Lc tecnunc|e ce |c: ||cncc: nc e:
tcn |c|c ccnc pc|c que :e |||t|e un |cyc c|cgcnc|. n| cc|gc c
p|cnc |c |uz ce| cen|t. Hcy. :egun |c: nc|c:. |c c|c||ccc c|cncc.
|c:ccc c czu|. que envue|ve |c: t|cncc: g|cucc: y ccne|c:. que
:e ccc|nece en |c: ncc:. que :e ccntcg|c ce |||t|c: vegetc|e:.
De nccne. c|uzcn |n:ectc: ccn cc: ce ccnce|c. Lc: :c|cccc:
ct|:ccn. nc vcyc c :c|p|ence||e: ce p|cntc |c pup||c
|c:|c|e:cente ce |c: t|g|e:. De|cnte vcn |cnp|encc t|cncc: |c:
zcpccc|e: ce Je|n|nc ce |nzc. Ccn nccnete:. nccnc:.
c:ccc|e:. cc|tcn ceucc:. cc|en t|ccnc:. Det|c:. |c t|cpc cyucc
c |c: cccc||c: que t|cp|ezcn y ccen ce c|uce:. Lc: nc: :cnc: |e:
p|e:tcn e| c|czc c |c: nc: cc||e:. Ct|c vez ncy ncnc|e. De
Scnpc||n :c||e|cn cc:| :|n g|cnc ce ncz y |c :e|vc nc e:
p|ec|:cnente un g|cne|c. Fcce: cu|c: y cnc|gc:. ugc: cc:|
|npc:|c|e: ce ext|ce|. F| c||e cen:c. t|c|c. nunecc. nc|ec y
|c|nc un cc:tccu|c ncte||c| que ncy que |cnpe|. /uy p|cntc e|
:c|cccc. |ccc pc| e| cpet|tc. ccne ce tccc. Fn |c: cc|ce|c:
n|e|ven |cgc|tc:. cu|ec|c:. :cpc:. cc||ec: que :e ce|cencn c |c:
c|ne:e:. Cucncc nue|e un cccc||c ncy un ccnquete.
A|gunc: :e queccn |ezcgccc:. Se e:ccncen cet|c: ce |c:
c|cc|e:. pc|c que ncc|e :e c cuentc. pc|c que nc |e: cc||guen
c cc| un pc:c nc: y pc:c| t|cnqu||c: c| ct|c nuncc que e: e|
un|cc nuevc nuncc que cnc|c |e: entu:|c:nc. Cue:ccc t|ene
que |eccc|c| |c v|g||cnc|c pc|c |npec|| e:tc: |ugc: c |c
ete|n|ccc. Se |ece|c ce qu|ene: |e: ccn nue|te c |c: cccc||c:
pc| ncce|:e c un pecczc ce cc|ne. F| cccc||c e: |c g|cn
pc|cncc ce |c ccnqu|:tc y Cue:ccc puc||cc pc| ccncc que
21
cc:t|gc|c ccn penc ce nue|te c qu|en ncte un cccc||c. Lc
nc|||c|e ce e:tc: |cene: e:tc en que :e cunp|en (.} ncy un
:c|cccc que vc cccnpcnccc ce :u n|c. F| n|c nc vcc||c.
Scccncc c|c: ce :u cec|||ccc cc|gc c cue:tc: c :u pcc|e y
cvcnzc c: unc y ct|c cc. F| ||c||e |e ce:p|ce.

22

F|guro 1. Lc Se|vc Virgen. DiLujc ce Ficu. Le cu| cu /cnce,
187.
23
Scc|e e| ccccve| ce| v|ec cc|ccc e| n|c unc: punccc: ce t|e||c.
F:tc t|e||c : e:. pc|c |c: que c: queccn. t|e||c |||ne. Lc t|cpc
:|gue :u nc|cnc. Nc ncy que cetene|:e en e:c|upu|c:. cnc|n
:e ccne cc|ne nuncnc. A| ccnpcne|c nue|tc :e |e vue|ve
pecczc: que vcn c |c cc|ce|c. Hcy g|upc: czc|c:c: ce :c|cccc:
que :e ccn|ccu|cn pc|c e:tc: |uguc|e: e|ectc:. Y yc :e e:pc en
|c gc|c:c n||ccc ce| ccnpcne|c |c pc:|c|||ccc ce un c:e:|nctc.
Lc nccne e:tc ||enc ce tenc|e:. e| tenc| ce |c: t|g|e:. e| tenc|
ce |c: ncnc|e:. e| tenc| ce |c: cu|ec|c:. Jucn Se||cnc cue|ne
unc nccne en |c ncnccc. y ||egc nc:tc | un t|g|e. Lc p||ne|c
vez |cg|cn cnuyentc| c |c ||e|c |c: :c|cccc:. Fe|c e| cn|nc|
ccute|c:c :e |et||c ccn pc:c: ce te|c|cpe|c. e:pe|c en |c:
vec|nccce: y cucncc yc e:tc en |epc:c e| ccnpcnentc.
vue|ve y ce un cccccc c|zc ccn e| e:pcnc| ccn |c n|:nc
|cc|||ccc ccn que un gctc cc|gc ccn un |ctn. :egun nc||c e|
c|cn|:tc.
A vece: :e :c|e ce |c :e|vc. Hcy entcnce: c|ncgc: y pccnc|e:
que cecen ct|cve:c| |c: :c|cccc:. Fn |c: pccnc|e: :e
encuent|cn ce p|cntc venccc: que c|ccnzcn :|n t|cccc |c: ce
c cccc||c. Lc: c|ncgc: e:tcn |n|e:tccc: ce cc|ncne:. Cucncc
||egcn c un |c y ncy cenc|c ce cc:. :ue|en c||cc|:e c| cguc
|c: ccccve|e: ce qu|ene: vcn nu||encc. Lc: cc|ncne: cecccc:
:|guen c |c t|cpc que tcn gene|c:c :e nue:t|c c: ccn e||c:.
L|egc c :e| tcn g|cnce e| pe||g|c ce e:tc: ||e|c:. que pc|c :ccc|
cguc t|enen que ncce||c |c: :c|cccc: ccn tctunc: que cnc||cn
c| ext|enc ce unc vc|c. Jucn Lc|enzc. cuen nccccc|. ct|cv|e:c
un |c pc|c t|czc| ce:ce |c c||||c cpue:tc unc ce|cc y cu:cc| c:
un puente pc|c |c t|cpc (.} cce en |c: |cuce: ce un
cc|ncn.
8


En ccIuLre ce 1537, c |c: :ei: me:e: ce |c pcrIicc, ||egcn c Icrc, |c ccIuc|
8crrcnccLermejc. De |c: 873 :c|cccc: hcn :cLrevivicc 17 y 0 ccLc||c: ce
7. En prcmecic hcn fc||ecicc cucIrc e:pcnc|e: pcr cccc c|c ce ccminc,
perc :in mencicncr cucnIc: inc|genc: ccrguerc: :e hcn percicc en e|
ccminc.


8
. Germn Arciniegas. El caballero de El Dorado. Bogot: Compaa Grancolombiana de Ediciones;
1959. p. 71.
24
/fcrIuncccmenIe pcrc :u empre:c, ccn Gcnzc|c cL:ervc ue |c: incic: ce
e:e pcL|ccc ci:pcnen ce pcne: ce :c|, y cecice :eguir pcr |c Ircchc
inc|genc. De per:i:Iir pcr |c :e|vc Iccc: e||c: huLiercn perecicc.

Unc c|c:icc hi:Icric ce Cc|cmLic nc: cuenIc ue:

Fnp|enc| ccn|nc pc| |c: :e||cnc: ce| Atun (c|tc Cpn} y
ce:pu: ce vence| |c: c|||cu|tcce: ce| |c|gc y penc:c v|ce.
||eg c |c: ||t||e: t|e||c: ccnce nc: tc|ce :e |unc V|ez. F|
ccnc|c nc pucc :e| nc: nc|cguenc (.} c |c e:cc:ez :ucec| |c
ccunccnc|c. c| c||nc ce|et|ec y c|c|ente e| cg|cccc|e y :cnc
ce |c nuevc t|e||c que ct|cve:cccn. y :cc|ev|nc g|cnce
entu:|c:nc en cque||c expec|c|n

.

Ce:cn |c: muerIe: y |c expecicicn cu|mincrc ccn |c funcccicn ce 8cgcIc
en cgc:Ic ce| :iguienIe cnc. / pcrIir ce enIcnce: nue:Irc pc|: :erc cncinc,
cenIrc|i:Ic y Iencrc ue |uchcr :ig|c: pcrc vencer e| ci:|cmienIc.

Su eje, :u e:pinc ccr:c|, curcnIe |c: :iguienIe: cucIrc :ig|c: :erc e| r|c
Mcgcc|enc. Lc ccmunicccicn enIre 8cgcIc y e| mcr, y Eurcpc c |c:
E:Iccc: Unicc:, :erc :iempre unc ccmLinccicn ce mc|c: ccminc: y e| r|c.
Luegc ce ferrcccrri| y ccrreIerc primiIivc: y e| Mcgcc|enc, hc:Ic Lien
enIrccc e| :ig|c xx, cucncc cpcrezccn ccrreIerc: nc IriLuIcric: ce |c grcn
crIeric f|uvic|.

Lc ||egccc ce Jimnez ce Cue:ccc cejcrc |c :emi||c ce| ccminc ce|
Ccrcre, ruIc |c mc: |cgicc pcrc unir e| c|Iip|cnc ccn e| r|c, perc e| regre:c
ce| ccnui:Icccr c |c pen|n:u|c pcrc cefinir :u: cerechc: frenIe c |c: ce
8e|c|cczcr y Fecermcnn, e:IcL|ece cIrc ruIc, |c ce Hcncc, ciuccc ue
ce:ce enIcnce: :e cpcncrc c| primer ccminc, ccmc veremc: muchc:
vece: en e| cur:c ce e:Ic hi:Icric.

Y ce:ce enIcnce:, IcmLin nue:Irc H|nte||cnc :erc cifu:c, p|urc|, regicnc|.
Seremc: un pc|: ce regicne: mc| ccmunicccc: ccn |c ccpiIc| y enIre e||c:,
ue permcnecercn unicc: pcr un inexp|iccL|e y ccmircL|e :enIicc
nccicnc| ue impecirc e| frcccicncmienIc ce| pc|:.





9
Henao Jess Mara, Arrubla Gerardo. Historia de Colombia. Bogot: s.e.; 1910. p.96.
25
2. E| ro

Cucncc Ire: cvenIurerc:, 8e|c|cczcr, Jimnez ce Cue:ccc y Fecermcnn :e
encuenIrcn ine:percccmenIe en ScnIc Fe, en vez ce re:c|ver :u:
preIen:icne: pcr |c: crmc:, regre:cn junIc: c E:pcnc pcrc ue |c CcrIe
ceIermine :u: cerechc:. Ccn e:Ie vicje ccmienzc |c hi:Icric ce| Ircn:pcrIe
en Cc|cmLic.

De e:Ie vicje, ue emprencen c| ce:punIcr mcyc ce 153, :cLemc: vcric:
cc:c:: 1. Cue Lcjcrcn ce |c ScLcnc c ccLc||c c GucIcu| {c| ncrIe ce|
ccIuc| GircrccI) 2. Cue c||| :e emLcrccrcn en pircguc: y Iuviercn ue
:c|vcr |c: rcucc|e: ce Hcncc. 3. Cue ||egcrcn c CcrIcgenc c ccmienzc: ce
junic ce 153.
De:ccnIcncc |c: IrcyecIc: Ierre:Ire:, ncvegcrcn unc: mi| ki|cmeIrc: en un
me:. En ccn:ecuencic, :e puece hcL|cr ce ciez c ccce hcrc: cicric: ce
pircguc {pcrue nc :e ncvegc ce ncche) pcrc cvcnzcr unc: 33 ki|cmeIrc:
pcr c|c.
En ccmLic, remcnIcr e| r|c cemcrcLc, pcr |c menc:, mc: ce| ccL|e ce|
Iiempc, pcrue en vez ce ir c mercec ce |c ccrrienIe hcy ue cvcnzcr c
gc|pe: ce prIigc. Fcfce| Gcmez Ficcn cc|cu|c ue ce CcrIcgenc c
Hcncc :e IcrccLc hc:Ic 0 c|c: en pircguc, e: cecir, unc: 17 ki|cmeIrc:
cicric:.
De:ce |uegc |c: pircguc: ccrec|cn ce Iccc ccmcciccc. Lc ccmicc
ccn:i:I|c en pe:cccc :ccccc ce| r|c. Nccc ce Lcnc, pcr |c: ccimcne:. Un
mcce:Ic Ic|ci||c pcrc cefencer:e ce| :c|.
Lc: pircguc:, enIcnce:, ircn y vencrcn c mecicc ce |c: e:cc:c: vicjerc: y
ce |c: pccc: ccrgc:, cucncc :ecn reuericc:. Nc hcy :c|icc: fijc: ni
puerIc: ni hc:peccje: c |c |crgc ce |c: riLerc: enIre Iupicc: :e|vc: v|rgene:.
De c|c :e ncvegc y c |c crccicn :e cmcrrc |c pircguc c un crLc|, perc
vigi|cncc pcrc ue nc repIe hc:Ic c||| |c :erpienIe, nc :c|Ie e| Iigre, nc :e
Irepe e| ccimcn, pcrue c |c ve|cciccc ce| remc y ce |c prIigc, enIre
puerIc y puerIc hcy vcric: c|c: ce ncvegccicn. Y mi||cne: ce mc:uiIc:
hinccncc:e c|c y ncche en |c: ccrne: ce |c: vicjerc:.
E| pc|: ue chcrc ||cmcmc: Cc|cmLic :e inicic ccn |c funcccicn ce
8cgcIc, y ce:ce e:e mi:mc mcmenIc e| Mcgcc|enc c:egurc |c
ccmunicccicn ce| c|Iip|cnc ccn |c cc:Ic. De c||c en cce|cnIe |c: gc|ecne:
c:egurcn e| ccnIccIc ccn |c meIrcpc|i.
26

F|guro 2. Lc pircguc. DiLujc ce Mcric Fe|cez

27
IcmLin ce:ce e:e mcmenIc :e e:IcL|ece unc ccn:IcnIe en |c
ncvegccicn pcr e| Mcgcc|enc: :Ic :iempre :erc ciurnc, :ec en pircguc,
|uegc en chcmpcn, mc: Icrce en vcpcr y pcr remc|ccccr v. 128, cyucc:
:cIe|iIc|e: pcrc |c ncvegccicn).
E:Ic erc impercIivc pcr |c ccncicicn ce| r|c. De ncche nc :e ve Lien.
Cucncc hcy :eu|c e: muy fcci| encc||cr en |c: Lcncc: ce crenc. Cucncc
||ueve :u ccrrienIe e: muy impeIuc:c y Ircicicnerc. E| ccnc| ncvegcL|e ce|
r|c e: ccmLicnIe. Hcy :ecIcre: ccnce cLunccn encrme: rccc: ue hcy
ue e:uivcr. EnIre puerIc y puerIc |c: ci:Icncic: :cn muy cprecicL|e:.
Lc: pircguc: y ccncc: zczcLrcLcn ccn grcn fcci|iccc y :u ccpcciccc pcrc
Ircn:pcrIcr merccnc|c: erc muy recucicc. Se hcc|c ccnvenienIe ci:pcner
ce unc emLcrcccicn mc: :egurc y ce mcycr ccpcciccc.
/ e:c nece:iccc re:pcncerc e| chcmpcn.


3. E| Chompn

De:ce |c funcccicn ce ScnIc Fe ce 8cgcIc en 1538 hc:Ic |c inIrccuccicn
ce| chcmpcn c pcrIir ce 151, |c pircguc :erc |c emLcrcccicn ce| F|c
Mcgcc|enc.
Lc hi:Icric hcLiIuc|menIe recuercc |c: hechc: ce guerrc y |c: ceci:icne:
pc||Iicc:, cejcncc en :eguncc p|cnc cccnIecimienIc: y ceci:icne: muchc
mc: impcrIcnIe: pcrc |c vicc y e| Liene:Icr ce |c: genIe:.
Fccc: vece: nc: ceIenemc: c pen:cr ue |c funcccicn ce unc fcLricc, |c
cperIurc ce unc ccrreIerc, |c inIrccuccicn ce un nuevc cu|Iivc, :cn hechc:
mc: cignc: ce :er ccnccicc: y e|cgiccc: ue |c: hczcnc: mi|iIcre:.
Fcr excepcicn, |c hi:Icric ce Cc|cmLic nc c|vicc |c: ncmLre: ce :u: cc:
primerc: empre:cric:, cunue nc re:uencn ccn e| mi:mc IimLre ue |c: ce
IcnIc: fercce: y pencencierc: ccnui:Icccre:, cuyc: fechcr|c: nc: :cn
fcmi|icre:, y cuyc: |ugcre: y fechc: ce nccimienIc y muerIe, Iuviercn ue
:er cprencicc: ce memcric pcr IcnIc: generccicne:.
De Herncncc ce /|cccer y ce /|cn:c ce C|c||c Herrerc :e recuercc ue e|
primerc vinc ccn /|finger y e| :eguncc ccn Fecermcnn. /mLc: :e hiciercn
enccmencerc: pcr |c: |ccc: ce Hcncc y :e c:ccicrcn pcrc ccpiIu|cr" e|
ccminc ce 8cgcIc c| Mcgcc|enc. Y ccmc :Ie ccncuc|c c| r|c,
inIrccujercn e| chcmpcn, emLcrcccicn ue iLc c percurcr hc:Ic ce:pu:
28
ce 130, ccmc uien cice cc:i 400 cnc:, pcrue ce:pu: ce |c cpcricicn
ce |c: vcpcre: en e| Mcgcc|enc, :iguic ccmpiIiencc, cccc vez ccn mencr
xiIc ccnIrc e||c:.
Lc inIrccuccicn ce| chcmpcn ccincice prccIiccmenIe ccn |c in:Ic|ccicn
ce| rgimen cc|cnic|, fcrmc pc||Iicc ue empiezc c :u:IiIuir, c pcrIir ce
1550, e| preccminic ce |c: ccnui:Icccre:.
/ mecicc ue e| pccer ce |c Ccrcnc :e cficnzc, :e vcn e:IcL|eciencc
cuIcriccce: ue hcy pccr|cmc: ||cmcr civi|e:. E| pccer yc nc :e ejercerc
ccmc re:u|Iccc ce un ccnIrcIc enIre e| Fey y un cvenIurerc pcrc repcrIir:e
un LcI|n, pcrue |c: cficic|e: ue vc e:IcL|eciencc |c Ccrcnc Iienen ue
ejercer e| gcLiernc cenIrc ce un mcrcc |egc| r|gicc, e:Icn :cmeIicc: c
ccnIrc|e: y Iencrcn ue ccr e:Irechc cuenIc ce |c: impue:Ic: ue
reccuccn y ce :u ccrrecIc inver:icn.
De:ce |uegc |c |ejcn|c ce E:pcnc pcr un |ccc, y pcr cIrc |c e:cc:ez ce
mecic: y e| ci:|cmienIc ce |c: IerriIcric: Lcjc :u mcncc, hcrcn ccn
frecuencic ue e| pccer ce |c: Ciccre: nc :iempre :ec muy eficcz pcrc
impecir ce:mcne: y mc|ver:ccicne:.
Sin emLcrgc, c mecicc ue vcn muriencc |c: ccnui:Icccre:, e| rgimen
ce |c: enccmencerc: :e ccn:c|icc ccmc un :i:Iemc muchc mc: ||evccerc
ue e| cnIericr. /| mi:mc Iiempc, e| pccer ce |c Fec| /uciencic :e vc
fcrIc|eciencc.
Lc Fec| /uciencic :e in:Ic|c e| 17 ce cLri| ce 1550, cpenc: ccce cnc:
ce:pu: ce |c funcccicn ce 8cgcIc. :Ie e: un crgcni:mc jucicic| y
ccmini:IrcIivc c |c vez, fcrmccc pcr Ire: Ciccre:, remcIc crigen ce| pccer
cenIrc| en nue:Irc pcIric.
En |c: |Iimc: uince cnc: e| pccer e:pcnc| :e hc exIencicc cmp|icmenIe,
ccmc |c inciccn |c: funcccicne: ce 8crrcnccLermejc y Cc|i {153),
Mcmpcx y Fcpcycn {1537), Iunjc, V|ez y /n:ermc {153), CcrIcgc {1540),
ScnIc Fe ce /nIicuic {1541), lLcgu {1550), enIre cIrc:. Empiezc c hcLer
un Nuevc Feync ce Grcnccc.
De:ce enIcnce:, e| F|c Mcgcc|enc fue e| eje, |c e:pinc ccr:c| ce| pc|:. Lc
ccmprcLccicn ce e:Ic :ingu|criccc hc ||evccc c c|gunc: c cfirmcr ue
cenIrc ce| :i:Iemc cc|cnic| ce Ircn:pcrIe, e| Mcgcc|enc :erc, grccic: c|
chcmpcn, unc exIen:icn ce| mcr y Hcncc :erc pcr |c IcnIc e| puerIc ce
8cgcIc.
29

F|guro 3. E| Chcmpcn. DiLujc ce Mcric Fe|cez
30
HcL|emc: pue: ce| chcmpcn, ue :erc e| mc: curccerc prcIcgcni:Ic ce |c
ncvegccicn ce nue:Irc grcn r|c.
Frimerc /|cccer y C|c||c, :iguiencc e| :encerc ce |c: incic:, mejcrcn e|
primer ccn|nc |ec| enIre 8cgcIc y e| Mcgcc|enc.
/:| empiezc cIrc ccn:IcnIe hi:Icricc: Cc:i Iccc: |c: ccminc: rec|e:
ccnecIcrcn |c: funcccicne: e:pcnc|c: ccn |c: cri||c: ce| Mcgcc|enc y
|uegc pc:crc |c mi:mc ccn |c: ccrreIerc: y ferrcccrri|e: ce |c FepL|icc.
E:Ic: ccminc: rec|e: cpenc: :cn unc cccpIccicn ce| :encerc ce |c:
ccrguerc: pecIcne: ncIivc:, pcrc |c: mu|c: y ccLc||c:. Ferc e| ce:Iinc e: e|
mi:mc: E| grcn r|c, ue en pccc inc|genc ||evcLc c |c: peuenc:
mercccc: ce |c: riLerc: y en |c pccc cc|cnic| Iermincrc en Sevi||c.
Fcr mejcrcr e| :encerc, |c: cc: empre:cric: vcn c ccLrcr unc ccnIriLucicn.
E| Ircficc nc e: muy grcnce, perc Iccc: |c: cc:c: en eccncm|c gucrccn
c|gunc prcpcrcicn.
Viencc |c in:uficiencic ce |c: pircguc:, C|c||c y /|cccer ccn:Iruyen e|
primer chcmpcn. E:Ic emLcrcccicn Iiene crigen en unc u:ccc en e|
ExIremc CrienIe pcrc e| Ircn:pcrIe f|uvic|.
Lc in:c|iIc prccecencic ce| chcmpcn :e ceLe, c mi juicic, c |c:
ncvegcnIe: pcrIugue:e:, Luenc: ccncceccre: ce |c: pc|:e: crienIc|e: y
ue pcrc 1551 e:IcLcn Lien ccIivc: IcnIc en 8rc:i| ccmc en |c: cc|cnic:
e:pcnc|c:. Nc c|vicemc: ue preci:cmenIe e| pcrIugu: Jercnimc ce Me|c
fue e| primer ncvegcnIe ce| Mcgcc|enc.
Scmpcn {:cn-Lcn) uiere cecir LcIe ce Ire: c Lcrcc". Se IrcIc ce unc
ccncc f|uvic| ue ci:pcne ce Iimcn {Cxfcrc Eng|i:h Feference DicIicncry).
Ferc c||| nc Iermincn |c: ciferencic: enIre |c emLcrcccicn crienIc| y |c
nue:Irc, ccmc puece ver:e en |c figurc 3.
Nc ceLemc: ccnfuncir |c: chcmpcne: ccn |c: Lcngc:. FrecuenIemenIe :e
|ee ue |c: Lcngc: :e ccn:Iru|cn hcrcccncc |c: Ircncc: ce grcnce:
crLc|e:, ccmc |c: ceiLc:, ue c|ccnzcLcn hc:Ic 30 meIrc: ce c|Ic c |c:
cri||c: ce| r|c.
Lc: Lcngc:, efecIivcmenIe, ercn grcnce: ccncc: y :e hcc|cn ce Ircncc:
enIerizc:. IcmLin ercn pc|cnueccc: pcr ccrpu|enIc: Lcgc: y
Ircn:pcrIcLcn ccrgc: :imi|cre: c |c: ce |c: chcmpcne:, perc pcr ccrecer
ce Ic|cc nc ercn cpIc: pcrc |crgc: vicje: ccn pc:cjerc:.
31
Lc: chcmpcne:, en ccmLic, :e ccn:Iru|cn empcIcncc IcL|cne: ce cecrc
ue |uegc ercn cc|cfcIeccc: ccn |c Lrec enccnIrccc pcr |c: e:pcnc|e: en
Icrc, ue LrcIcLc en fcrmc ce mcncnIic| c |c :uperficie.
De:ce |c Cc|cnic IcmLin ncvegcrcn en e| Mcgcc|enc |c: Lc|:c:, muy
ccnvenienIe: pcrc peuenc: IrcyecIc:, impu|:ccc: pcr prIigc:, ce
mcnerc :imi|cr c |c: chcmpcne:.
Vcric: vicjerc: cejcrcn ccn:ignccc: :u: experiencic: ce |c ncvegccicn ce|
Mcgcc|enc en chcmpcne:. Cuizc |c mc: ccmp|eIc :ec |c ce /|excncer
Freiherr vcn HumLc|cI {17-185), fcmc:c cienI|ficc y exp|crcccr c|emcn.
HumLc|cI, en 172, :iencc cn muy jcven, fue ncmLrccc pcrc un ccrgc
re|ccicnccc ccn e| ce:crrc||c ce |c miner|c en :u ncIivc Fru:ic. Mc: Icrce
crgcnizc unc expecicicn pcr CuLc, CenIrc y Surcmericc, cccmpcnccc
pcr /im 8cnp|cnc. E:Ic expecicicn curc cincc cnc:, ce 17 c 1804, y fue
reccgicc pcr HumLc|cI en 23 vc|mene:.
Su: cL:ervccicne: Iuviercn muchc impcrIcncic pcrc |c gecgrcf|c f|:icc y
|c meIecrc|cg|c, perc :u prccigic:c curic:iccc pcr Iccc: |c: ciencic: |e
impicic, Ic| vez, prcfuncizcr :uficienIemenIe. Fcr e:c rczcn muchc: ce :u:
ccnc|u:icne: pcrecen cpre:urccc:. Fcr ejemp|c, :u ce:cripcicn ce |c:
experimenIc: ue rec|izc :cLre |c re:pirccicn ce |c: ccimcne:,
preci:cmenIe en Mcmpcx, c mi juicic, e: mc: pinIcre:cc ue cienI|ficc.
Fcrc nc:cIrc: :u re|cIc e: precic:c y nc: i|u:Irc :cLre ccmc erc e| vicje en
chcmpcn, ue nc Iuvc mcycr vcriccicn en :u: ccncicicne: ce:ce :u
inIrccuccicn hc:Ic :u ce:cpcricicn en e| /|Ic Mcgcc|enc yc Lien enIrccc
e| :ig|c xx
E| re|cIc ce| reccrricc ce HumLc|cI y 8cnp|cnc pcr nue:Irc grcn r|c fue
puL|icccc pcr |c revi:Ic ce| ln:IiIuIc Gecgrcficc /gu:I|n Cccczzi en :u
primer nmerc, en e| cnc 170, ce |c cuc| prccecen |c: ciIc: :cLre e:e
vicje.
Sc|iercn ce CcrIcgenc e| 1 ce cLri| ce 1801, rumLc c CuiIc, perc
previencc e:cc|c en 8cgcIc pcrc vi:iIcr c MuIi:, cccmpcnccc: ce|
mcicc frcnc: Lcui: ce Fieux y ce :u hijc. /Ircve:crcn |c e:pe:c :e|vc ue
cuLr|c Iccc e| IerriIcric ce:ce CcrIcgenc hc:Ic e| Ccnc| ce| Diue, ue nc
puciercn ncvegcr pcrue:
Ccnc |c ce:encccccu|c ce| /cgcc|enc :e nc cc:t|u|cc en
|c|nc tc| ccn c|enc que c cu|c: penc: puece ent|c| c|en unc
ccncc pequenc y. ccnc ccenc:. |c pc:|c|n c||entc| ce e:tc
32
ce:encccccu|c |e:pectc ce Cc|tcgenc e: nuy |ncnccc. e|
c|que e: :uncnente |npc|tcnte pc|c e| ccne|c|c ent|e
Cc|tcgenc y Scntc Fe. Fe|c e:te c|que e:tc nc: ce :|ete ne:e:
c| cnc :|n cguc (.}
L|egcrcn c MchcIe: c| c|c :iguienIe y ccnIinucrcn pcr Iierrc, cIrcve:cncc
un Lc:ue Le|||:imc fcrmccc pcr mimc:c:, pc|mc cmcrgc y guccuc|e:,
hc:Ic 8crrcnccnuevc {cercc ce| ccIuc| Cc|cmcr). /||| :e Icpcrcn ccn e|
chcmpcn ue hcL|cn enccrgccc c Mcmpcx:
Nue:t|c cncnpcn tenc 23.5 net|c: ce |c|gc y 2 net|c: ce
cncnc en e| cent|c. Ancc: ext|enc: te|n|ncccn en puntc. F|
p|:c e|c excctcnente |ectcngu|c|. unc |c|nc nuy |ncnccc
pe|c c|e|tcnente nece:c||c pc|c |c e:tcc|||ccc. F| cent|c ce|
cncnpcn (3/5 ce| n|:nc} e: cu|vccc. cuc|e|tc pc| un e|evccc
tc|cc ce p|e: ce c|tu|c. ce pc|ne|c tup|cc. Fn e| ext|enc
pc:te||c| ||c|e :e ncce |uegc y c||. nucc: y ccn exp|e:|n ce
n|:te||c:c |npc|tcnc|c e:tcn e| t|ncne| y e| p||ctc. F| t|ncne| c|||ge
ccn e| |enc. Fn |c pc|te ce|cnte|c ce:cuc|e|tc t|ccccn :e|:
ncnc|e:. c|||cc :cc|e e| tc|cc. cuct|c. ccc: c |c pc|cncc ccn
vc|c: c||u|cccc:. |c|gc: ce !2 c !8 p|e:. Lc |c|nc en que e:tc:
ccgc: t|ccccn e: nuy |tn|cc. /|ent|c: que |c n|tcc cvcnzc
ncc|c e| tc|cc ccn |c pc|cncc cpcyccc ccnt|c e| pecnc. |c:
ct|c: t|e: ccn|ncn en c||ecc|n cpue:tc ccn |c: c|czc:
|evcntccc: ncc|c e| ext|enc ce| cncnpcn. Cucncc |c n|tcc
c|ccnzc e:te ext|enc (n|ent|c: |c ct|c ||egc c| ct|c} |c: p||ne|c:
pcnen |c: pc|cncc: en e| cguc. n|ent|c: |c: ct|c: |c: cg|tcn en |c
c|tc. Y e| cncnpcn. en e:e ete|nc vc|vn. nuncc puece gcnc|
t|enpc pc|c ce:||zc|:e cc|||ente cccc
E:Ic cperccicn :e repiIe ince:cnIemenIe, ce Ic| mcnerc ue pcr e|
e:fuerzc humcnc ccnIinuc |cgrc cvcnzcr e| pe:ccc chcmpcn ccnIrc |c
ccrrienIe, c rczcn ce unc: 28 ki|cmeIrc: cccc 12 hcrc:.
E| IrcLcjc ce cpcycr |c pc|cncc en e| |echc ce| r|c, empujcncc
ccnIinucmenIe pcrc cvcnzcr ccnIrc |c ccrrienIe unc: cucnIc: cenI|meIrc:
en cccc mcvimienIc :incrcnizccc ce |c: Lcgc:, :e |e hcce ccn rczcn c
HumLc|cI e| mc: pe:ccc ce| muncc, pcrue ccemc: ce |c: ccce ce |c
Iripu|ccicn y ce |c: pc:cjerc:, e| chcmpcn ||evc unc: cien ccrgc:, cccc
unc ce 10 crrcLc:.
/cvierIe IcmLin e| vicjerc ue | hc mecicc |c ccrrienIe, cuyc ve|cciccc
e: ce 1.3 meIrc: pcr :eguncc y nc: incicc ue |c: chcmpcne: vcn
33
:uLiencc :epcrccc: enIre 1 y 1.5 pie: ce |c riLerc, cpcycncc |c: pc|cncc:
en |c: rc|ce: y Ircncc: pue: mc: |ejc: ce |c riLerc, ccn 10 pie: ce
prcfunciccc, e: cc:i impc:iL|e enccnIrcr fcncc.
CcnIinc:
Fue:tc que |c: ccgc: cpcycn |c pc|cncc ccnt|c e| pecnc c|||cc
ce |c: tet|||c:. tccc: t|enen c|| unc te|||c|e cc||c:|ccc (.}. Lc
|c|nc ccnc :e |e: n|ncnc cccc vez nc: |c venc yugu|c|. ccnc
cnc||ecn :ucc| c|c||cnente cu|cnte t|ece nc|c: en un c||nc
c|c|ente. en un |c en e| que cc:| nuncc :cp|c un c||ec|||c
c|ennecnc| que nuevc |c: ncc:. A pe:c| ce |c ccn||cc|e ce
e:tc cenc:t|cc|n ce |ue|zc nuncnc. yc nuc|e|c ce:eccc
ccn||c||c pc| nenc: t|enpc.
Lc: Lcgc: ccemc:, pcrc mcnIener :u cccencic, Iccc e| Iiempc e:Icn
emiIiencc :cnicc::
F||c: ccn|enzcn ccn un :||ccnte nc: nc: nc: y te|n|ncn ccn
p|c||c: |n:u|tc: (.} e| nc: :e ccnv|e|te c|en p|cntc en un |ug|ente
c|cc|ctc (.} e| e:t|uencc :e cye |n|nte||unp|ccnente cu|cnte 35
cc:. F: tcn nc|e:tc ccnc e| p|:ctec :cc|e e| tc|cc que p|:cn tcn
|ue|tenente que c nenucc cnenczcn ce:|cncc||c
De:pu: ce ccnIcr |c ue gcncn |c: Lcgc: {12 cc|cre: pcr un vicje ce 40
c|c:) cice HumLc|cI ue
(...} ncy que pcgc||e: pc| cce|cntccc en /cnpcx y cc||e: t|e:
cc: ce:pu: ce |c pcgc ccn e| p|etextc ce que t|enen que
ncncc|:e c ncce| unc ccn|:c y un pcntc|n pc|c e| v|ce. F:c:
cc: |c: enp|ecn en cece|:e e| c|ne|c (.}
IcmLin cL:ervc:
F: :c|p|encente que e:te t|cccc ce| |c en |ugc| ce c|ectc| |c
:c|uc. |ccu:tece. ccc: |c: |ene|c: :cn ce unc |ue|zc ne|cu|ec.
ccnen enc|nenente. :|enp|e e:tcn ce cuen nunc| y t|enen
e| pecnc c|queccc. nuy cncnc y c|en ce:c||c||ccc. F| ete|nc
g||tc| y e| |e:p||c| p|c|uncc cu|cnte e| cpcyc|:e en |c: |enc:.
en ve|nte cnc: ce t|cccc |n|nte||unp|cc. ncce que |c:
pu|ncne: ce e:tc: ncnc|e: :e en:cncnen ccn||cc|enente. |c:
cc:t|||c: :e vue|ven nc: cg||e: y e| e:te|nn nc: :ue|tc (.}. Yc
cp|nc|c que un cnctcn|:tc pcc|c c||e|enc|c| e| cpc|ctc
|e:p||ctc||c ce un |ene|c ce| Fc /cgcc|enc ce| ce cuc|qu|e|
34
ct|c |nc|v|cuc. F| ccgc vc ccnp|etcnente ce:nucc. t|ene |c:
p|e: :|enp|e nunecc: (.} t|cccc ce:ce |c: 5 ce |c ncncnc
nc:tc |c: ce |c tc|ce. ce |c cuc| :e ce:cuentcn c|ncc cuc|tc:
ce nc|c pc|c e| ce:cyunc y nec|c nc|c pc|c e| c|nue|zc.
Fue:tc que e||c: :e cecen tccc e| :ue|cc gcnccc y pcgccc
pc| cnt|c|pccc cnte: ce| |n|c|c ce| v|ce. :|c |c: nc: c|cenccc:
y |c: nc: cnc||ct|vc: t|enen un tc|cc. unc e:pec|e ce tc|egc c
cc|pc. Fe|c |c ncyc|c ce |c: ccgc: yccen ce:nucc: :cc|e e|
:ue|c. c ne|cec ce |c: zcncucc: cv|cc: ce :cng|e.
Fcrc remcIcr, nc: hcL|c ce unc imp|cccL|e, permcnenIe y cIerrcccrc
pre:encic: / pe:cr ce| cc|cr y ce |c: mc:uiIc: {e||c: piccn c Ircv: ce
cucIrc pcnIc|cne: ce c|gcccn, yc hice |c prueLc.)".
Fec|menIe HumLc|cI erc inccn:cL|e y ce :u ccrIc vi:iIc c Cc|cmLic uecc
un inIere:cnI|:imc mcpc ce| Mcgcc|enc ce:ce Hcncc hc:Ic e| Diue en
MchcIe:.
Lc: Lcgc: ercn negrc: |iLre: {pc|enuerc:) ue prefer|cn e:c IerriL|e vicc c
|c Ircnui|c ce :u: cc:er|c: ccnce Ien|cn pe:cc cLunccnIe y :emLrccc:,
pcrue :egn e| cccIcr Chcr|e: Scffrcy {180) en rigcr pccr|cn vivir :in
IrcLcjcr: perc e| hcmLre ce:ec Icmcr pcrIe en |c: p|ccere: y vicic: ce |c:
pueL|c:: pcrc e:Ic nece:iIc cinerc".
Lc: chcmpcne:, c| Lcjcr ce Hcncc hccic |c cc:Ic, IcmLin reuer|cn
inmen:c e:fuerzc f|:icc, e:pecic|menIe :i iLcn ccrgccc:, pcrc eviIcr ue |c
ccrrienIe |c: crrc:Irc:e c un ineviIcL|e ncufrcgic. Lc: Lcgc: ccn :u:
prIigc:, ccIcn chcrc ccmc frenc. /cemc: ceL|cn Iener muchc cuicccc
ccn |c: crecienIe: pcrue |c: prIigc: nc c|ccnzcn :iempre e| |echc ce| r|c
cucncc cumenIc e| ccucc| y |c fuerzc ce |c crecienIe nc puece :er
ccnIrcrre:Iccc pcr |c fuerzc humcnc.
IcmLin Ienemc: ue ccn:icercr ue |c: chcmpcne: nc Ien|cn
regu|criccc. VicjcLcn cucncc :e ccmp|eIcLc |c ccrgc y e| nmerc ce |c:
vicjerc:: e| pc:cjerc cfcnccc Iencr|c ue pcgcr vcric: pue:Ic: :i uer|c
pcrIir. E| vicje :uLiencc curcLc c|gc c:| ccmc cucrenIc c|c: perc muchc:
vece: erc mc: cemcrccc.
E| ccpiIcn Chcr|e: SIewcrI Ccchrcne, en :u muy ciIccc cicric ce vicje: pcr
Cc|cmLic en 1824, nc: infcrmc ue |c: :ervicic: ercn muy cc:Ic:c:. E:Ie
ing|: cc|cu|c ue c|ui|cr un chcmpcn ce Mcmpcx c Hcncc cc:IcLc
1.200 cc|cre:. HcL|c ue pcgcr e| c|ui|er cicric ce 4 cc|cre:. E| CcpiIcn y
35
e| Iimcne| cc:IcLcn unc: 20 cc|cre: y IcmLin hcL|c ue pcgcr c |c:
Lcgc:.
Lc: cperccicne: ce Mr. Ccchrcne :cn rczcncL|e: pcrue, en cucnIc c
f|eIe:, :e :cLe ue en 1825 ccLrcLcn 10 cc|cre: pcr cccc ccrgc ce 25
crrcLc:, y ue e| chcmpcn pcc|c ||evcr 100 ccrgc:, :egn yc nc: infcrmc
HumLc|cI. En e:c: ccncicicne: e| cuenc ce| chcmpcn reccuccLc pcr
f|eIe: 1.000 cc|cre:, mc: |c ue cLIen|c pcr |c: pc:cjerc:.
Se ccn:ervc e| Ie:Iimcnic ce un vicjerc cmericcnc, e| Ccrcne| Wi||icm
Ducne, uien nc: cice ue hccic 1820 un chcmpcn vc||c 30.000 pe:c:
fuerIe:, :egurcmenIe pcr :er un negccic renIcL|e. :Ic e: unc ccnIiccc
muy ccn:icercL|e, ue ruegc c| |ecIcr ccmpcrcr cpcrIuncmenIe ccn e|
precic ce |c: vcpcre:.
Fcr e:c pccc e| pe:c cc|cmLicnc y e| cc|cr ce |c: E:Iccc: Unicc: ercn
mcnecc: ce vc|cr muy :emejcnIe. E| Iipc ce ccmLic erc ce 0.5 cc|cre:
10

Se :cLe ue e| pe:c ce 182 erc unc mcnecc f|:icc ue pe:cLc 1.7
grcmc: y :u ccnIenicc ce crc erc ce 0.875. De ch| :e puece cc|egir ue un
pe:c ce e:e cnc euivc|e c unc: 17 cc|cre: ccIuc|e:. Sin emLcrgc,
reccmiencc |c mcycr prucencic c uien IrcIe ce hccer ccmpcrccicne:
enIre |c: vc|cre: ce e:c pccc y |c: ce hcy.
Vc|vcmc: c |c: ccrgc: y c |c: crrcLc:. E: impcrIcnIe cverigucr ce u
c|c:e ce crrcLc: :e hcL|c pcrue IcnIc en E:pcnc ccmc en /mricc e:Ic
mecicc vcricLc :egn e| |ugcr. CucnIc pe:cn enIcnce: 100 ccrgc: ce 25
crrcLc:
E| pe:c ce |c ccrgc :e cc|cu|cLc en crrcLc: cc:Ie||cnc:. Hemc:
ccn:u|Iccc per:cnc|menIe :cLre |c euivc|encic ce cichc mecicc ccn e|
ingenierc GcLrie| Fcvecc Fcmc:, uien ccncce |c: Iemc: ce| Ircn:pcrIe
ce| Mcgcc|enc mejcr ue nccie y hc e:criIc numerc:c: e:Iucic: :cLre e|
r|c.
Lc crrcLc cc:Ie||cnc erc |c cucrIc pcrIe ce un uinIc| cc:Ie||cnc.
EnIcnce:, unc crrcLc ercn 25 |iLrc: ce 400 cnzc:, euivc|enIe: c 11.5023
kg. Fcr |c IcnIc, |c ccrgc ce 25 crrcLc: pe:c 287.57 kg.
E| chcmpcn ||evcLc 100 ccrgc:, euivc|enIe: c 28.757 ki|c:, c |c cuc| :e
:umc e| pe:c ce |c Iripu|ccicn y ce |c: pc:cjerc:, ue pccemc: cc|cu|cr

10
Urrutia Miguel, Arrubla Mario. Compendio de Estadsticas Histricas de Colombia. Bogot: Universidad
Nacional; 1970.
36
en 1.750 kg {25 per:cnc: ce 70 kg). /cemc: e| pe:c ce |c emLcrcccicn erc
fcci|menIe ce Ire: Icne|ccc: c hc:Ic mc:.
/ pe:cr ce |c mu|Iip|icccicn ce |c fuerzc ue :e cperc ccn |c pc|cncc, e:
fcci| imcgincr e| encrme e:fuerzc f|:icc ue repre:enIc :uLir ce:ce
Mcmpcx c Hcncc un pe:c ce| crcen ce 30 Icne|ccc: ccn |c fuerzc ce
enIre 10 y 18 hcmLre:.
/ vece: enccnIrcmc: ue c|gunc: vicjerc: hcL|cn ce chcmpcne: hc:Ic
ce 50 meIrc: ce |crgc. SegurcmenIe :e IrcIc ce mc|c: cpreciccicne:. Un
chcmpcn ce e:e |crgc nece:iIcr|c mc: Lcgc: ce |c: ue ccLr|cn en |
pcrue c mecicc ue cumenIc e| pe:c c Ircn:pcrIcr |c re:i:Iencic ue
cfrece |c ccrrienIe crece en prcpcrcicn gecmIricc.
Fcr e:c e: cif|ci| ccepIcr :in cnc|i:i: |c: cfirmccicne: ce c|gunc: vicjerc:,
ccmc |c: ce| yc mencicnccc cccIcr Chcr|e: Scffrcy, cuIcr ce| Vcycge en
Ncuve||e-G|encce, Le||cmenIe i|u:Irccc, ue hcL|c ce grcnce: Lcngc:
ue puecen ||evcr ce 0 c 70 Icne|ccc: ce merccnc|c:, ccnIiccc
inccnceLiL|e pcrc e:e mecic ce Ircn:pcrIe.
Hcy ue Iener en cuenIc ue un chcmpcn, en e| mejcr ce |c: cnc:, nc
c|ccnzc c rec|izcr mc: ce cucIrc vicje: ce icc y vue|Ic enIre |c: cc:
exIremc: ce |c ruIc. E| negccic erc renIcL|e pcrue hcL|c ccrgc
re|cIivcmenIe cLunccnIe c pe:cr ce |c peuenez ce |c pcL|ccicn ce|
pc|:: y |c: f|eIe: ercn muy e|evccc:.
En 1825, Ccr| /ugu:I Gc::e|mcnn ccnIc 40 chcmpcne: en Mcmpcx, cmn
ce muchc: ccncc: y pircguc:.
VeinIicucIrc cnc: cnIe:, /|excncer vcn HumLc|cI nc: hcL|c infcrmccc
ue:
/cnpcx e: unc c|uccc c|en ccn:t|u|cc. unc v|||c ccn
cp|cx|ncccnente !4.000 ncc|tcnte:. Su pc:|c|n untc c| |c |c
ncce nuy cptc pc|c e| ccne|c|c (.} Lc: ccne|c|cnte: |ec||zcn
en /cnpcx g|cnce: ccnt|cccncc: ccn Jcnc|cc y Cu|ccc.
|npc|tcc|n ce c|tcu|c: |ng|e:e: y expc|tcc|n ce c|tcu|c: ce
c|gccn ce F| Sccc||c. Scn G||. G||n. tcnc|n c|c ce
Gucnccc.
DurcnIe |c Cc|cnic :c|c:, y c pcrIir ce 1823 ccmpiIiencc ccn |c: vcpcre:,
|c: chcmpcne: vcn c ||evcr c| inIericr ce| pc|: |c ue :e impcrIc ce Eurcpc
y E:Iccc: Unicc:. Ccmc ccrgc ce ccmpen:ccicn vcn c ||evcr c |c cc:Ic,
37
primerc meIc|e: precic:c:, |uegc uinc y ce:pu: cni|, IcLccc y finc|menIe
ccf.
Lc: |Iimc: chcmpcne: :e encuenIrcn Icccv|c, uin |c creyerc, en e| /|Ic
Mcgcc|enc hccic 130.
Segn e| pe:c c Ircn:pcrIcr, e| nmerc ce Lcgc: ce| chcmpcn c:ci|cLc
enIre 10 y 18, unc: mcvincc:e :cLre |c IechumLre y cIrc: en |c cuLierIc.
En e:c: ccncicicne: e: ce :upcner ue |c: cincc c :ei: pc:cjerc: ceL|cn
permcnecer uieIc: ceLcjc ce cichc IechumLre curcnIe e| c|c pcrc nc
inIerferir ccn |c: ince:cnIe: mcvimienIc: ue |c: Lcgc: rec|izcLcn en un
e:pccic muy recucicc.
Lc inccmcciccc ce |c: pc:cjerc: inc|u|c IcmLin |c p:imc ccmicc: e|
cc|cr :cfcccnIe: |c ince:cnIe ccIiviccc ce |c: mc:uiIc:: e| e:Iruencc y |c
mcncIcn|c pcr |c griIer|c ce |c: Lcgc:: |c ccrmicc inccmccc en e|
chcmpcn cmcrrccc c |c cri||c, pcrc nc hcL|cr ce| Iemcr c |c:
enfermeccce: Ircpicc|e: ue :e ccuir|cn ccn frecuencic y ue
IermincLcn ccn e| ccccver ce| pc:cjerc crrcjccc c| r|c.
/nIe: ce vicjcr |c: pc:cjerc: nc :c|cmenIe :e ccnfe:cLcn :inc ue hcc|cn
Ie:IcmenIc.


4. For I|erro

CcrIcgenc, Mcmpcx, Hcncc :cn |c: Ire: puerIc: ce| Mcgcc|enc cc|cnic|.
EnIre e||c: e| Ircficc e: cif|ci| y :upeciIccc c |c: e:Iccicne: pcrue
cvenIurcr:e pcr :u: cguc: curcnIe |c: Icrrencic|e: pccc: ce ||uvic e:
e:pecic|menIe czcrc:c. Lc: chcmpcne: ccncucen c Hcncc |c:
mercccer|c: pcrc 8cgcIc y regre:cn ccn muy pccc ccrgc. Lc: e:cc:c:
vicjerc: :cn cficic|e: ce |c Ccrcnc, mi:icnerc: c ccmercicnIe:. Nccie vicjc
pcr p|ccer

Fcr e| r|c vcn c :uLir IcmLin ccLc||c:, vccc:, cercc:, gc||inc:,
cemc:Ircncc unc re:i:Iencic ine:perccc.

E| crc ce /nIicuic irc en pircguc c ccncc pcr e| Ccucc hc:Ic e|
Mcgcc|enc, y pcr :Ie hc:Ic 8crrcnccnuevc {cercc ce| ccIuc| Cc|cmcr)
pcrc :eguir enIre pcnIcnc: y humecc|e: hc:Ic CcrIcgenc, puerIc ccnce
ueccrc cepc:iIccc, e:percncc curcnIe :emcnc: enIerc: ue pcrIc e|
38
:iguienIe ccnvcy, ce ciez c ccce merccnIe: cccmpcnccc: pcr ncv|c: ce
guerrc pcrc prcIeger|c: ce |c: pircIc: c ccr:cric:
11
.

Lc: fcrIificccicne: ce CcrIcgenc Iencrcn, ce:ce |uegc, e| prcpc:iIc ce
cefencer e| crc ce |c: incur:icne: pircIc:. Lc imcginccicn :e encience cnIe
e:Ic cLrc grcncic:c ue pccr|cmc: ||cmcr nue:Irc primer megcprcyecIc,
ccnce cpcrece |c ingenier|c en e| IerriIcric cc|cmLicnc.

En |c e:cue|c :e nc: ccnIc e| c:cmLrc ce| Fey Fe|ipe ll, cucncc :u mini:Irc
|e infcrmc e| cc:Ic ce cc:Ii||c: y murc||c:. E| Fey :e hcLr|c |evcnIccc ce :u
c:ienIc y cIeccc ce:ce e| E:ccric| :crprencincc:e c| nc ver |c :i|ueIc ce
|c: fuerIe: ce CcrIcgenc.

/|eccicncccrc cncccIc, perc re:u|Ic ue e:Ic: cLrc: :e inicicrcn cpenc:
en 158, nueve cnc: cnIe: ce |c muerIe ce| IcciIurnc mcncrcc, y :u
ccn:Iruccicn curcr|c hc:Ic 17, cc: :ig|c: en |c: cuc|e: :e :uceciercn |c:
ingenierc: Scncui, Fccc, /nIcne||i, Scmcvi||c, Ccrr, 8eI|n, Venegc:, Lcrc,
Ficcrcc, y Herrerc, uien en 1721 Iuvc e| mriIc ce :er e| primerc en inIenIcr
e| cc|cu|c ce| cc:Ic ce |c cLrc y e| Iiempc ue fc|IcLc pcrc ccnc|uir|c
{cucrenIc cnc:, c menc: ue :e ccuirie:en mc: e:c|cvc:).

:Ie Jucn Herrerc ce ScIcmcycr fc||ecic en 1732, ce:pu: ce 5 cnc: ce
hcnrccc: :ervicic:". Fue :ucecicc pcr Jucn 8cuIi:Ic Mc Evcn, lgnccic ce
Sc|c, Lcrenzc Sc||: y /nIcnic ce /rvc|c, uien icec |c ccn:Iruccicn ce un
ciue c e:cc||erc ue cLrigc:e |c murc||c en Iccc :u |cngiIuc.

E:Ic cLrc fue :c|vcccrc pcrue :c|ucicnc |c frecuenIe ce:Iruccicn ce
Ircmc: ce murc||c pcr |c cccicn ce |c: furic:c: Iempcrc|e:, frecuenIe: en
e:c Lch|c.

Lc e:cc||erc :e ccmenzc en 175 y:

Un cnc ce:pu: :e pucc ccnp|ccc| :u e||ccc|c. pue: e|
vec|ncc||c. cte||c||zccc pc| un |u||c:c Nc|te que czct |c
c|uccc e| !2 ce cctuc|e ce !. :e t|cnqu|||z c| ve| que e|
nc| |cnpc en |c e:cc||e|c (.} y ccnccc :ucvenente e| p|e
ce |c: nu|c||c:. F| !! ce ncv|enc|e ce !! quec ccnc|u|cc
|c e:cc||e|c. ce:pu: ce :e|: cnc: ce t|cccc y un gc:tc ce nc:
ce 500.000 pe:c: en e||c (.} cc:tc |n|e||c| c| cc|cu|ccc (.}. F|
t|enpc :e nc encc|gccc ce p|ccc| |c ccnccc ce |c cc|c ce

11
Alvear Sann Jos. Manual del ro Magdalena. Op. cit. p.98.
39
A|vc|c. Lc v|ec e:cc||e|c ce:cpc|ec| cuc|e|tc pc| |c: c|enc:
que cu|cnte nc: ce :|g|c y nec|c ncn ccunu|ccc |c: |u||c:c:
nc|te: y nc:tc ncce c|gunc: ccccc: |ue :c|c| ce |c: cc|||c:
pcpu|c|e: ce 8c||e:tc:. Fekn y 8cquet|||c. y ncy :||ve ce
c|n|entc c |c Aven|cc Scntcnce|. /ucnc: ce qu|ene: ncy
ccntenp|cn e:tc cven|cc. |gnc|cn que ccn Antcn|c ce
A|vc|c |cg| vence| e| nc|. ccn|nc||c y gcnc||e te||enc. F:tc
e: |c nec| c|cccnzc c| c||ectc| ce |c: cc|c: |ec|e: ce
Cc|tcgenc.

En |c: Irminc: cnIericre: :e expre:c Enriue Mcrcc DcrIc, en :u cLrc
Cc|tcgenc ce |nc|c:. |c c|uccc y :u: ncnunentc:. puL|icccc en 151 en
Sevi||c, en |c cuc| :e Lc:c /|frecc 8cIemcn pcrc re:umir en unc: pccc:
pcginc: ce :u cLrc :cLre |c ingenier|c en Cc|cmLic, |c hi:Icric ce |c:
murc||c: ce |c Hercicc.

Yc fc|Icrc pccc pcrc ccmp|eIcr |c: fcrIificccicne:. En 17 :e crcenc cerrcr
e| ccnc| ce 8cccgrcnce ccn un Irczc ce ciue ce mi| vcrc: ce |crgc,
fcrmccc pcr fi|c: ce e:Iccc:, re||enc: ce piecrc, pcrc ue e| mcr, c|
rcmper en |c: ccjcne:, fuerc cepc:iIcncc crenc c cmLc: |ccc: ce :Ic:,
ccmp|eIcncc e| re:Ic ce |c cLerIurc ccn unc e:cc||erc ce piecrc:".

/:|, ce:pu: ce frecuenIe: :cuec:, |c: fcrIificccicne: ueccrcn
ccnc|uicc: cucncc yc |c pircIer|c e:IcLc vencicc, en v|:perc: ce |c
revc|ucicn ue hcr|c Irizc: e| imperic e:pcnc|

/|gunc: ref|exicne: :e impcnen cnIe |c grcncic:c cLrc. Nc :erc |c |Iimc
vez ue :e emprenccn IrcLcjc: :upericre: c |c: recur:c: ue :e pueccn
ccmprcmeIer, :in pre:upue:Ic: cju:Iccc: y :in cnc|izcr Icmpccc e| Iiempc
reuericc pcrc |c Ierminccicn: y |c uIi|iccc ce |c ccn:Iruccicn pcrc e|
prcpc:iIc ue |c ceIerminc. E| cnc|i:i: Leneficic/cc:Ic, ce:ccnccicc ce:ce
|uegc en e:c: pccc:, finc|menIe nc e: mc: ue e| ejercicic ce| :cnc
criIeric, ue fc|Ic ccn |cmenIcL|e frecuencic, nc :c|c enIre nc:cIrc:.

Lc: cefen:c: ce p|czc:, puerIc:, frcnIerc:, cLuncc en re:u|Iccc:
ine:perccc:. Lc inmen:c murc||c chinc, jcmc: Ierminccc, nc pucc
ccnIener |c: invc:icne: ce |c: LcrLcrc: ue reccrr|cn mi|e: ce ki|cmeIrc:
pcrc enIrcr pcr ccnce cn nc hcL|c ||egccc e| murc.

Lc: pircIc: :cuecrcn unc y cIrc vez c CcrIcgenc, pcrue |c:
fcrIificccicne: nuncc :e ccnc|u|cn. FcrcccjiccmenIe, cucncc e:Iuviercn
40
ccmp|eIc:, :c|cmenIe :irviercn pcrc impecir |c :c|icc ce |c: pcIricIc: ce |c
ciuccc :iIiccc pcr Muri||c.

Lc ||nec McgincI nc pre:ervc c Frcncic ce |c emLe:Iicc hiI|ericnc ni e|
murc ce 8er||n impicic |c cc|cc ce| ccmuni:mc. Ccn frecuencic |c:
grcnce: fcrIificccicne: hcn reciIuccc :c|cmenIe ccmc cIrccIivc Iur|:Iicc.

DurcnIe |c Cc|cnic, |c Fec| Hcciencc cIience ccn frecuencic |c:
ccn:Iruccicne: ec|e:ic:Iicc:, pcrue |c in:IiIucicn ce| pcIrcncIc crec
v|ncu|c: cemc:iccc e:Irechc: enIre cmLc: pcIe:Icce:. / nive| ce pueL|c:
y c|cec:, |c unicn enIre Iemp|c y ccLi|cc e: cn mc: cerccnc. /:| vcn c
:urgir en cenIencre: ce c|cec:, p|czc: ccnce Ircn:curre Iccc |c vicc
municipc|, c|gunc: ce e||c: ce imperececerc Le||ezc.


5. E| Cono| de| D|que

Nc e: pue: peuenc |c |cLcr ce |c Cc|cnic en |c e:IrucIurccicn ce |c
nccicn cc|cmLicnc, perc ccmc nc ceLemc: c|ejcrnc: ce| Ircn:pcrIe y |c
ccmunicccicn, pc:emc: enIcnce: c hcL|cr ce |c cIrc grcn rec|izccicn ce
|c pccc, e| Ccnc| ce| Diue, ue |c imcginccicn cc|ecIivc c:ccic ccn |c:
e:pcnc|e:.

CcrIcgenc erc un puerIc ce grcn impcrIcncic en lncic:, nc :c|cmenIe
ccmc cepc:iIc ce| crc :inc pcrue c||| hcc|cn e:cc|c genIe: y
ccrgcmenIc: ue iLcn hccic Fcncmc, e| Fer y Chi|e, pcr mcr, y |c: ue
pcr e| r|c :e cirig|cn c| inIericr ce nue:Irc pc|:.

Lc ccmunicccicn erc muy ceficienIe, pcrue enIre e| puerIc y e| r|c hcL|c
mc: ce 100 ki|cmeIrc: ce mc|c: ccminc: en zcnc: pcnIcnc:c:, cunue :e
hcL|cn e:IcL|ecicc Lcrrcncc:, e: cecir, |ugcre: ce emLcrue ccn pc:ccc
y Lccegc primiIivc:. Yc en 1542 :e mencicnc |c 8crrcncc ce Mc|cmLc.

Mejcrcr |c ccmunicccicn enIre CcrIcgenc y e| Mcgcc|enc :erc ce:ce
Iemprcnc preccupccicn funccmenIc| pcrc |c: cuIcriccce: y
ccmercicnIe: ce e:e puerIc.

En 1571 McIec Fccr|guez cLIuvc un privi|egic" pcrc ccn:Iruir un ccminc
ce herrccurc ce:ce CcrIcgenc hc:Ic MchcIe: y ce c||| hc:Ic :u 8crrcncc
ce McIec", |uegc ||cmccc 8crrcncc ce| Fey" {mc: Icrce,
41
inexp|iccL|emenIe, 8crrcnccnuevc"), c |c c|Iurc ce |c ue mc: Icrce :e
||cmcrc Cc|cmcr
12
.

Un pccc mc: Icrce, McIec Fccr|guez, pcr :u grcn ccnccimienIc ce |c zcnc
{ue e: un ccmp|ejc |ccu:Ire criginccc en e| primiIivc ccuce ce| r|c
Mcgcc|enc cnIe: ce |c ccnfigurccicn ce| ce|Ic, hcce unc: 10.000 cnc:,
||enc ce pcnIcnc: y cincgc:, crcienIe ce c|imc y cLunccnIe en
ccimcne:, :erpienIe: y c|imcnc:), pucc cirigir:e c| GcLerncccr pcrc
cecir|e ue, pcr :u incu:Iric y IrcLcjc hc ce:cuLierIc un puerIc c
Lcrrcncc, cercc ce Ienerife" pcr ccnce :e pcc|c ||egcr c| r|c ccn un c|c
menc: ce ccminc.

Siguiencc |c ruIc incicccc pcr Fccr|guez, :e enccnIrc |c grcn cincgc ce
McIunc, y ccemc: :e ce:cuLric ue pcr un ccnc ||cmccc ce |c Vcrc",
efecIivcmenIe :e pcc|c ir ce CcrIcgenc hc:Ic |c Lcrrcncc ce McIec
gcncncc:e un c|c ce vicje. EnIcnce: :e ccncecic e| re:pecIivc privi|egic"
c Fccr|guez pcrc exp|cIcr e:c v|c, ue pcrc LemciIre ccn:IiIuye e| emLricn
ce| Ccnc| ce| Diue
13
.

En e| ccIuc| Cc|cmcr hcL|c unc Lcrrc ue impec|c e| pc:c ce |c:
emLcrcccicne: c |c: ccnc: y cincgc:, c |c cuc| :e cp|iccLc e| ncmLre
hc|cnc: c|ck. ue vinc c ccr e| ncmLre c| ccnc| ue :er|c cLierIc ccn
Fecrc ZcpcIc ce Mencczc, hcmLre expeciIc y ejecuIivc, enccrgccc ce |c
gcLernccicn ce CcrIcgenc.

Fcrc e:e IrcLcjc emp|ec, :egn c|gunc: fuenIe:, 200 hcmLre: ce hcchc,
picc y pc|c. En menc: ce :ieIe me:e:, enIre enerc y cgc:Ic ce 150, rec|izc
e| IrcLcjc. De:ce enIcnce: :e |e cic, ce mcnerc un IcnIc excgerccc, e|
ncmLre ce Ccnc| ce| Diue c e:Ic cLrc
14
.

Ecucrcc LemciIre, en ccmLic, ccn:icerc ue:

Fue|cn |eun|cc: tccc: |c: |nc|c: y neg|c: que :e nc||cccn
c|:pcn|c|e: en |c ccnc|cc. pe|c ccnc nc |ue|cn :u||c|ente:
(.} e| Gcce|nccc| c|c |cene: te|n|ncnte: c |c: cuenc: ce
e:tcnc|c: y ncc|encc: en |c p|cv|nc|c. ce:ce Cc|tcgenc nc:tc
c|u. pc|c que env|c|cn :u: e:c|cvc: c |c: cc|c: ce| ccnc|
ccnce :e |e: cc|c (.} |c ccn|cc c|c||c y ccnc pe:c: pc| ne:.

12
Alvear Sann Jos. Ibidem. p.78.
13
Lemaitre Eduardo. Historia del Canal del Dique. Bogot: COBE; s.f. p. 13.
14
Alvear Sann Jos. Op. cit. p. 59
42
Ccn |c cuc| :e |eun|e|cn ce|cc ce 2.000 ncnc|e: (.} |c: cuc|e:
||egc|cn c ccn:t|tu|| un ve|ccce|c puec|c nnccc. cuyc:
cnczc: ce pcc :e |ccn ce:p|czcncc c nec|cc que |c: cc|c:
cvcnzcccn
!5
.

E| Ccnc| prcpicmenIe :e |imiIc c un ccuce ce 4.500 vcrc: ce |c Cincgc
ce Fc|enue c| r|c, pcr unc pcrIe, y 2.000 vcrc: hc:Ic |c ce McIunc, ccn
unc cnchurc ce 17 vcrc: ce unc c cIrc cri||c y unc prcfunciccc mecic ce
5, nc: infcrmc e| mi:mc LemciIre, ciIcncc c /nIcnic YLcI Lecn, cuIcr ce Lc
c|te||c n|:t||cc ce| Nuevc Fe|nc ce G|cnccc, puL|icccc en 8cgcIc en
152.

CIrc ccrIcgenerc, Jc: VicenIe Mcgc||cn V|ez, ecc|cgi:Ic y ex Mini:Irc ce|
Mecic /mLienIe, cpinc ue |c cLrc ce ZcpcIc ce Mencczc:

(.} nc |ue ccnectc| unc: c|ncgc: ccn e| |c. n| cc|tc| y
|encve| |c: ncng|c|e: pc|c ccnun|cc| |c C|ncgc ce
/ctunc ccn |c 8cnc ce 8c|ccccc:. nc. :u nczcnc |ue ncce|
c|eccc e| n|tc ce| Ccnc| ce| D|que
!
.

Fec|menIe nc ceLemc: :er Icn exigenIe: ccn e| :encr ZcpcIc,
incuccL|emenIe un vi:icncric y un rec|izcccr. Lc cperIurc ce| Diue, en e:c
pccc, erc unc cLrc ce grcn mcgniIuc cccc |c peuenez ce nue:Irc
eccncm|c: perc en pcrIe Iiene rczcn Mcgc||cn pcrue :iempre hemc:
cre|cc ue ce:ce |c: e:pcnc|e: exi:Iic un inmen:c ccnc|, cucncc en
rec|iccc |c v|c cLierIc pcr e||c: erc muy mcce:Ic.

Lc cperIurc ce| Diue ccnvirIic c CcrIcgenc en puerIc c |c vez mcr|Iimc y
f|uvic|, perc :u ccmunicccicn ccn e| Mcgcc|enc :iguic :iencc cif|ci|.

En efecIc, en 152 fue crrencccc pcr un cnc c Mcnue| ce /mc:ccIegui
pcr $ 4.300 pe:c:. E| crrenccIcric ccLrc pcr :u u:c perc nc invirIic en |impic
y ccn:ervccicn. Fcr e:c regre:c :u ccmini:Irccicn c| CcLi|cc, ue vc|vic c
crrenccr|c curcnIe cc: cnc: c Sc|vcccr Fc|c ce Ncvc pcr $ 4.200 cnuc|e:,
ccn e| re:u|Iccc ce ue c| Irminc ce| ccnIrcIc yc |c ncvegccicn e:IcLc
inIercepIccc pcr e| |ccc, |c: p|cnIc: ccucIicc: y |c: rcmcje:. En 1 |c
renIc ce| Ccnc| fue remcIccc pcr cchc cnc: c $ 3.500 cnuc|e: pcr
Gcnzc|c ce Herrerc y Diegc ce |c Icrre, uiene: re:u|Icrcn cn pecre: ue

15
Lemaitre Eduardo. Op. cit. p. 19.
16
IDEHA. Plan de Restauracin Ambiental del Ecosistema del Canal del Dique. (copia en mimegrafo) 6.1.
p.1
43
|c: cnIericre:, hc:Ic ue |e: fue re:cincicc e| ccnIrcIc. Luegc :e ||egc c|
cc|mc ce crrenccr|c pcr $ 1.000 e| cnc curcnIe |c gcLernccicn ce Fecrc
U||cc, ue meIic en |c ccrce| c |c: ccLi|ccnIe: ccver:c: c e:e chcnchu||c.
E| Ccnc| :iguic ce IumLc en IumLc, ccn ncvegccicn inIermiIenIe, perc
cnIe: ce 1.724 funcicnc Lien un Iiempc Lcjc |c: :uce:ivc: crrenccIcric:
Jucn GuIirrez ce Cepecc y /ncr: Frez, ue pcgcrcn $ 14.000 e| primerc
y $ 10.000 e| :eguncc.

Lc: prcpieIcric: ce mu|c:, perjucicccc: pcr |c ccmpeIencic ce |c
ncvegccicn, ccn frecuencic |c ||encLcn ce empc|izccc: pcrc cegcr|c.
De:pu: ce 1724 cpenc: :e pucc c|ui|cr mecic Diue y :e vc|vic c|
:i:Iemc mixIc ce crrier|c y ncvegccicn pcrc ccncucir |c ccrgc enIre e| r|c y
e| puerIc ce CcrIcgenc.

Luegc ueccrc nuevcmenIe cegccc pcr |c crenc y cLcnccnccc, |c ue
Ircerc |c cecccencic ce CcrIcgenc y e| c:cen:c ce 8crrcnui||c, cuyc
cuge ccmenzcrc c pcrIir ce |c inIrccuccicn, en 1824, ce |c ncvegccicn c
vcpcr
17
. / pe:cr ce |c |impic ce| Diue, en 1844, ce ccrIc curccicn en :u:
efecIc:, CcrIcgenc jugcrc un pcpe| :ecunccric pcr |c inIermiIenIe
uIi|izccicn ce| Ccnc| ce| Diue curcnIe Iccc |c hi:Icric pc:Iericr.


. Com|nos Co|on|o|es

Nc |e fc|Ic rczcn c FcLerIc Ve|cncic cucncc cfirmc:

F| ccn|nc |ue e| |nventc nc: t|c:cencentc| ce| ncnc|e
p||n|t|vc. Lc cc|| ccn |c p|cntc ce :u: p|e: ce:nucc: :cc|e |c
:c|vce :upe|||c|e ce |c t|e||c. y |uegc c cccc||c. y cucncc nc
nucc t|e||c :|nc nc|. entcnce: ncveg. A: :e ce:cuc||e|cn y
ccnqu|:tc|cn |c: ccnt|nente: y ||eg c ccqu|||| e| ccncc|n|entc
ce| p|cnetc. Ccn|ncncc :e n|zc ccnqu|:tccc| y |uncccc| ce
ncc|cne: y ce |npe||c:
!8
.

E| ccminc e: percurcL|e. EnIre nc:cIrc: c| :encerc inc|genc :e
:cLrepcncrc e| ccminc cc|cnic|: encimc vencrc e| repuL|iccnc y muchc:
ccrreIerc: :ercn ccn:Iruicc: :cLre |c: cnIericre: en un |crgc prcce:c
evc|uIivc.


17
Alvear Sann Jos. Op cit. p.63
18
Caminos Reales de Colombia. Cap viii. Disponible en: www. lablaa.org. Consultado: marzo 18/2007
44
De:ce |uegc |c: ccminc: ref|ejcn e| e:Iccc ce ce:crrc||c ce |c: pueL|c:.
/u| numerc:c: IriLu: inc|genc: :c|cmenIe cejcrcn e:Irechc: :encerc:
pcrc ccmincnIe:, mienIrc: |c: incc:, pcr ejemp|c, ue ||egcrcn c ccmincr
un IerriIcric ce cc:i 2 mi||cne: ce ki|cmeIrc: cuccrccc:, c|ccnzcrcn c Iener
unc cprecicL|e rec vic|, ue Chri:Iicn ViIry e:Iimc ce| crcen ce 40.000
ki|cmeIrc:.

De :Ic: hcy unc: 25.000 e:Iuciccc:, ue :e exIiencen ce:ce nue:Irc
DepcrIcmenIc ce Ncrinc, ue e:Iuvc en e:Irechc ccnIccIc ccn e|
IchucnIin:uyc, hc:Ic |c ci:IcnIe Mencczc y ScnIicgc ce Chi|e, c Ircv:
ce |c: mc: cgre:Ie: y :c|vcje: pci:cje:, :c|vcncc cLi:mc:, cruzcncc
pcnIcnc:, |cgc:, ce:ierIc:, c|Ic: cumLre: y Iupicc: :e|vc:
1
.

De:cfcrIuncccmenIe :e ccn:ervcn muy pccc: Ircmc: en Luen e:Iccc. E|
ccminc ce| lncc, cunue muy e:Irechc, pcr :er empecrccc permiIe e|
pc:c ce |c: ue ||evcn ccrgc: y ce |c: ue ccncucen ||cmc:, en recuc: ce
enIre 500 y 2.000, ue Ircn:pcrIcrcn ce FcIc:| c /ricc |c grcn prccuccicn
ce e:c: minc: ce p|cIc en cc: :emcnc: ce ccminc
20
.

Nccc ce e:Ic :e cic en |c Nuevc Grcnccc, pcr |c e:ccrpccc ce nue:Irc:
mcnIcnc:, |c e:cc:ez ce| ccmercic y |c rcrezc ce |c: vicjerc:. Unc ue cIrc
mu|c y ningn veh|cu|c :cLre ruecc:.

DurcnIe Iccc |c Cc|cnic, |c: gcLerncnIe: e:Icrcn cLrumccc: pcr e| e:Iccc
ce |c: ccminc:. Lc Fec| Hcciencc ccrec|c ce |c: cinerc: nece:cric: pcrc
emprencer |c ccn:Iruccicn ce v|c:, cunue :e cic e| ncmLre ce rec|e:" c
|c: ccminc: ue permiI|cn e| pc:c ce |c: recuc:. En e:c: ccncicicne:,
ccmc nccc nuevc hcy Lcjc e| :c|, :e ccncec|c c per:cnc: ncIurc|e: e|
permi:c ce ccn:Iruir |c: ccminc:, ccLrcncc pecje:.

E:e e: e| remcIc cnIececenIe ce |c: ccIuc|e: ccnce:icne:.
Lc: cc: primerc: ccnce:icncric: ce ccminc:, ccmc yc hemc: vi:Ic, fuercn
Herncncc ce C|cyc y Herncncc ce /|cccer, en cnc:, cucncc ccemc:
inIrccujercn |c: chcmpcne:, gcLerncncc ccn /ncr: D|cz Venerc ce
Leyvc.

/ e:Ic: empre:cric: ce ccminc: :e |e: ||cmcLc pc:tu|cnte: cucncc
cfrec|cn :u: :ervicic: y :e ccnverI|cn en ccp|tu|cnte: cucncc :u:criL|cn |c

19
El camino de los incas. Disponible en: http://unv.Condipsola.gov.ar/antropol/oran.htm. Consultado: mayo
4/2007
20
Serrer Ramn Mara, en conferencia recogida en las Memorias del Seminario Patrimonio qu
patrimonio? Bogot: Invas; 1996, p. 76.
45
re:pecIivc ccpiIu|ccicn en |c ue :e e:Iipu|cLcn |c: Icrifc: c ccLrcr y |c
pcrIe ce |c Fec| Hcciencc.

Sin emLcrgc, nc pcrece hcLer :icc muy exiIc:c e:c mccc|iccc, pcr |c
exigiccc ce| Ircficc y pcr |c: cificu|Icce: pcrc ccLrcr |c: pecje:, fccIcre:
ue hcc|cn pccc cIrccIivc e| negccic, :iIuccicn ue nc pcrece hcLer
ccmprencicc Lien e| Virrey Sc||:, refirincc:e c |c prcvincic ce /nIicuic,
pcrue en :u re|ccicn ce mcncc :e uejc:

(.} cunque ext|cuc|c|c|nente :e nc :c||c|tccc pe|:cnc. nc :e
nc enccnt|ccc. pc| |c ce:|c|c c que e:tcn cccc: e:tc: gente:.
que qu|e|en ut|||ccce: :|n c|:penc|c n| t|cccc
2!
.

EncuenIrc e| mi:mc ccn Jc: iguc| :iIuccicn en e| Chccc, y :e refiere
IcmLin c un ccminc pcr Ccuezc hccic e| L|cnc, ccnce :e ccLrc un
|epc|c ce un rec| pcr ccLezc ce gcnccc
22
.

Dcn Fecrc Me::|c ce |c Zercc :e preccupc pcr |c ccmpc:Iurc ce ccminc:
y verecc: pcrc e| Ircn:pcrIe ce uIen:i|ic: y c|imenIc:". ln:i:Ie en |c
c:perezc ce| ccminc enIre lLcgu y CcrIcgc y :e uejc ce| cLcnccnc en
ue :e encuenIrc e| ccminc ce| Cpcn. IcmLin hcL|c ce| ccme||cn, ue
reuiere un puenIe en Ch|c
23


Muy |cicc e: e| ccmenIcric ce ccn Mcnue| Guiricr:

F:tc c|||cu|tcc :|c puece vence|:e |cc|||tcncc |c: ccn|nc:
pc|c que :ec nenc: cc:tc:c e| t|cn:pc|te y nc: ||ecuente |c
ccnun|ccc|n. pe|c tccc e| e|c||c nc :e|c cc:tcnte pc|c e:tc
enp|e:c. que c n| ve| nc pcc|c |cg|c|:e ce ct|c nccc que
|nt|ccuc|encc y |cnentcncc e| ccne|c|c. :|n e| cuc| nccc
pcc|c ccn:egu||:e. y cuc|qu|e| ct|c nec|c|nc que :e cp||que c
e:tc en|e|neccc :e|c cc:tcnte pc|c n|t|gc||c. pe|c ce
n|ngunc :ue|te pc|c ext|ngu|||c |cc|cc|nente. pc| |c: ccv|c:
|e||ex|cne: que |cc||nente ccnvencen y :e|c cc|c:c
exp|cnc|
24
.

21
Bateman Alfredo. La Ingeniera, las Obras Pblicas y el Transporte en Colombia. Bogot: Lerner; 1986. p.
62.
22
El real era una moneda de plata de 3,38 gm, equivalente a un octavo de peso. Vase: Barriga Villalba M.
Historia de la Casa de la Moneda. Tomo II, p. 11. En: Banco del Comercio. Introduccin al Estudio
delPoder Adquisitivo en Colombia. Bogot: Banco del Comercio; 1974. p 161. Un novillo vala 6 pesos o 48
reales, una vaca, 4 pesos o 32 reales. Media botella de aguardiente vala un real.
23
Bateman Alfredo. Op cit. p. 64-65.
24
Ibidem. p. 66.
46

Dc: :ig|c: mc: Icrce e:c ref|exicn :eguir|c Ieniencc vigencic cucncc :e
empezc c hcL|cr ce ferrcccrri|e:: Cu ceLer|c :er primerc, e| ccmercic y
|c incu:Iric, c e| Ircn:pcrIe Iencrc e| :umini:Irc ce Ircn:pcrIe |c virIuc ce
crecr incu:Iric y ccmercic

CcLc||erc y Gcngcrc hcrc IcmLin cIrc: ccn:icerccicne: ce funccmenIc|
impcrIcncic. Nc: hcL|c repeIiccmenIe ce| Cpcn, pcr ccnce ||egc e|
funccccr ce| Nuevc Feync. CL:ervc ue e:e ccminc nc e: cuccL|e ue
pccr|c ccnIriLuir c fcci|iIcr e| ccmercic, cejcncc |iLerIcc c |c: IrcficcnIe:
pcrc ue e|igie:en :Ie c e| ce Hcncc, :egn |e: fue:e ccmccc".

Fcr e:c :e uejc ce :u inju:Ic cLcnccnc y nc: cuenIc ue en 173, Me::|c
ce |c Zercc pucc ir ce ScnIc Fe c V|ez en :ieIe c|c:, mienIrc: ue pcr
Hcncc :e Icrcc uince c|c:. Nc enIience enIcnce: e| /rzcLi:pc Virrey |c
preIen:icn ce e:c vi||c ce :er :u ccminc e| nicc ccnc| ce |c:
inIrccuccicne: y exIrcccicne:", pcrue enIre e:e puerIc y e| Ccrcre :e
encuenIrcn remc|inc: y chcrrc: y en e| vercnc e| r|c :e :ecc. /cemc: -
cice- e| ccminc enIre Hcncc y 8cgcIc hcrrcrizc |c vi:Ic.

De:ce |uegc e| Ccrcre cpcn|c grcnce: cL:Iccu|c: pcr IrcIcr:e ce unc
inmen:c zcnc :e|vcIicc, perc Iccc: |c: e:fuerzc: pcrc hccer Ircn:iIcL|e e:e
ccminc, ue cccrIcLc pcr |c menc: unc :emcnc e| vicje hc:Ic CcrIcgenc
y ue permiI|c ccmunicccicn ccn e||c curcnIe Iccc e| cnc pcr |c:
ccncicicne: hicrcgrcficc: ce| Lcjc Mcgcc|enc, :e vercn fru:Irccc: hc:Ic
Lien cvcnzccc e| :ig|c xx pcr |c pre:icn ce |c: inf|uyenIe: ccmercicnIe: ce
Hcncc, c ce| ferrcccrri| ce Hcncc c Lc Dcrccc, ue :iempre :e cpcncrcn
eficczmenIe c |c mejcrc ce| ccminc ce| Cpcn, primerc, y c |c ccn:Iruccicn
ce| ferrcccrri| ce| Ccrcre mc: Icrce, v|c: mc: rccicnc|e: y |cgicc: pcrc |c
ccmunicccicn enIre e| c|Iip|cnc y e| CcriLe, ue nuncc puciercn cvcnzcr,
ccmc veremc: en :u ceLicc mcmenIc.

De:ce e| :ig|c xvi, excgercncc uizc |c: cificu|Icce: incuccL|e: ce|
Mcgcc|enc, c|gunc: ccLi|cc: prcpu:iercn ce:vicr e| Ircficc ce| r|c pcr unc
v|c ue unie:e e| gc|fc ce McrccciLc ccn ScnIc Fe ce 8cgcIc {pcr Scn
Cri:IcLc|, Fcmp|cnc, V|ez, Iunjc).

E:Ie e:uemc, ue nc Iuvc mcycr ccepIccicn, huLierc :upue:Ic un grcve
reIrcce:c pcrc CcrIcgenc y |c ruinc ce Mcmpcx y ce Hcncc. De hcLer
Iriunfccc |c: preIen:icne: ce |c: cefen:cre: ce e:c ruIc, muy cIrc huLierc
:icc e| u|Iericr ce:crrc||c ce| :ecIcr crienIc| y ncrcrienIc| ce |c Nuevc
47
Grcnccc y ce |c: prcvincic: venezc|cnc: ce| :ur, e| Icchirc y Mricc, ue
huLiercn uecccc inIegrccc: cefiniIivcmenIe c Cc|cmLic
25


Fcr Iccc e| VirreincIc :e encuenIrcn p:imc: ccminc:. Nc :e :c|vc |c
ccpiIc| ce e:e prcL|emc: nc :c|cmenIe e| ce Hcncc e:Ic en e| pecr
e:Iccc. E| cc||ejcn ce FcnIiLcn erc un fc:c ce Iierrc grecc:c, en e| ue :e
cIc:ccLcn |c: mu|c: y :e perc|cn Lc:IcnIe:, y :e e:IrcpecLcn |c:
hcmLre:".

Ezpe|eIc, unc: cnc: mc: Icrce, IcmLin cL:ervc ue pcr e| Cpcn :e eviIcn
|c: rie:gc: ce| Mcgcc|enc, {.) :e cLrevic |c ccncuccicn ce |c:
ccrgcmenIc: c Eurcpc y :e fcci|iIc |c expcrIccicn ce |c: hcrinc: ce Leyvc,
czccre: y cu|ce: ce V|ez, c|gcccne: y mcnufccIurc: Lc:Ic: ce E|
Scccrrc y Scn Gi|". Feccncce ue e| ccmercic ce Hcncc ceccerc, perc
ue Icccv|c |e ueccrc e| Ircficc ce Fcpcycn y ce CuiIc"
2
.



F|guro 4. Fcpe| Fe||c|cc ||u:t|ccc, 15 ce ju|ic ce 1883.

25
Serrer Ramn Mara. Op. cit. p.84.
26
Bateman Alfredo. Op.cit. p. 83.
48
E| mcgn|ficc FuenIe ce| Ccmn fue ccn:Iruicc curcnIe e| gcLiernc ce ccn
Jc: ce Ezpe|eIc. Fre:upue:Iccc en 20.000 pe:c:, cc:Ic unc: 100.000, nc:
infcrmc e| Virrey y :irve pcrc fcci|iIcr en Iccc: |c: Iiempc: |c ccmunicccicn
y ccmercic enIre e:Ic ccpiIc| y |c: pcrIicc: ce Zipcuirc, Iunjc, V|ez,
Scccrrc, Scn Gi|, Gircn, Scgcmc:c y |c: L|cnc:

Si ccn:icercmc: ue un ncvi||c vc||c pe:c:, e| cc:Ic ce| FuenIe ce|
Ccmn repre:enIc e| vc|cr ce 1. ce e:c: cnimc|e:. Siencc e| pe:c unc
mcnecc ce p|cIc ce 27,07 gm, e| FuenIe repre:enIcLc enIcnce: 2.707 Kg
ce p|cIc. E:Ic: :cn |c: referencic: Lc:icc: pcrc cprcximcr:e c |c: precic:
cc|cnic|e: en mcnecc ccIuc|. Cc|cu|c: ue ceLen hccer:e :iempre pcr
pcrIe ce| |ecIcr ccn |c mcycr prucencic. /penc: :cn inciccIivc:, perc nc
pcr e||c cejcn ce :er inIere:cnIe:.

/ pcrIir ce 1800, ccmc veremc: |uegc, :erc menc: cif|ci| cprcximcrnc: c |c
expre:icn ce vc|cre: hi:Icricc: en euivc|enIe: ccnIempcrcnec:.

Lc ccmunicccicn enIre ScnIc Fe ce 8cgcIc y Scn Frcnci:cc ce CuiIc e:
cif|ci|, nc :c|c pcr |c: fcrmiccL|e: cificu|Icce: ce| pc:c ce| Cuinc|c. Nc Iccc
|c exIen:icn e:IcLc empecrccc. HcL|c ue Irepcr c grcnce: c|Iurc: cnIe:
ce Lcjcr c zcnc: crcienIe:, y pcrc vencer |c: frecuenIe: cccicenIe: ce|
Ierrenc erc nece:cric ccr grcnce: rccec:.

Frcnci:cc Zu|ucgc hc e:IcL|ecicc |c: ci:Icncic: y Iiempc: ce reccrricc en
e:e ccminc rec|
27
:

Iromo Leguos Dos
ScnIc Fe - Icccimc 18 3
Icccimc - McriuiIc 18 3
McriuiIc - lLcgu 18 3
lLcgu - CcrIcgc 22 4
CcrIcgc - Cc|i 43 2
Cc|i - Fcpcycn 22 5
Fcpcycn - /|mcguer 20 8
/|mcguer - Fc:Ic 20 7
Fc:Ic - CuiIc 40 15


27
Caminos reales de Colombia. Cap ix. Disponible en: www. lablaa.org. Consultado: mayo 6/2007

49
E| |ecIcr cL:ervcrc ccmc :e cvcnzc ccn re|cIivc fcci|iccc pcr |c: Ierrenc:
mc: p|cnc:, ccmc CcrIcgc-Cc|i, y |c: inmen:c: cificu|Icce: ue cfrecen
|c: pc:c: mcnIcnc:c: enIre Fcpcycn y CuiIc.

De:ce |c Cc|cnic cpcrece e| prcL|emc ce |c ccn:ervccicn y e|
mcnIenimienIc ce |c: v|c:, Iemc ue :eguirc vigenIe curcnIe |c mcycr
pcrIe ce| :ig|c xx, pcr e| inccecuccc mcnIenimienIc ce |c infrce:IrucIurc,
ue cnu|crc en Luenc pcrIe e| efecIc e:perccc ce |c: cucnIic:c:
inver:icne: rec|izccc: en ferrcccrri|e: y ccrreIerc:.

Yc ccn Fecrc MencinueIc hcL|c cL:ervccc :cgczmenIe:

Lc ccnpc:|c|n ce |c: ccn|nc: y |c cpe|tu|c ce ct|c: nuevc:
:e|cn nuy |cvc|cc|e: c |c n|ne|c. cg||cu|tu|c y ccne|c|c.
pe|c e:tc e: unc enp|e:c :upe||c| pc| cnc|c c |c: |ue|zc: ce|
gcc|e|nc y c |c: ce |c: puec|c:. ccc |c que puece ncce|:e e:
cp||cc| c|gunc: |epc|c: p|cv|:|cnc|e: ce t|enpc en t|enpc c
|c: ccn|nc: yc cc|e|tc: (.} ccn e| cux|||c ce |c: vec|ncc||c:.
ccnt||cuyencc |c: puc|ente: ccn c|ne|c y vve|e:. y |c: cenc:
ccn :u t|cccc pe|:cnc|. A: e: que puecen t|cn:|tc|:e c|gunc:
:encc: nuy c:pe|c:. cunque :|enp|e ccn |nccncc|ccc y
cetenc|cne:. p||nc|pc|nente |c: |nv|e|nc:. pue: |c: ||uv|c: y e|
pc:c ce |c: cccc||e|c: ce:t|uyen |nnec|ctcnente |c: |epc|c:
necnc: :|n :c||cez y :|n ntccc
28
.


7. Vsperos de |o Independenc|o

Nc: ccerccmc: c| finc| ce| ccminic e:pcnc|. Fcr e:c e: ccnvenienIe
hccernc: unc icec ce |c eccncm|c virreinc| en |c: |Iimc: cnc:.

Lc pcL|ccicn erc muy recucicc y e:IcLc ci:per:c en un IerriIcric Lien
exIen:c. Cc:i Iccc: viven ce |c cgricu|Iurc y e| pc:Icrec. Lc miner|c ce| crc
e: |c ccIiviccc eccncmicc mc: impcrIcnIe.

DurcnIe |c: Ire: :ig|c: ce |c Cc|cnic :e hcn ccnfigurccc vcric: regicne:
muy pccc ccmunicccc: enIre e||c:: Lc Cc:Ic CcriLe, cenIrccc en
CcrIcgenc: |c regicn cenIrc| en Icrnc c 8cgcIc: /nIicuic: y |c cnIiguc y
muy exIen:c prcvincic ce Fcpcycn.

28
Bateman Alfredo. Op.cit. p. 85
50
De:pu: ce| 20 ce ju|ic, cccc prcvincic cec|crcrc :u incepencencic ce
E:pcnc y prcnIc :u |cxc ccnfecerccicn :e ce:verIeLrcrc pcr guerrc:
inIe:Iinc:. Cucncc ||egc |c reccnui:Ic, |c: cric||c:, inicic|menIe nc e:Icrcn
en ccncicicne: ce cpcner:e c |c: ejrciIc: e:pcnc|e:.

En |c: cnc: finc|e: ce| virreincIc yc :e hc ce:crrc||ccc un cierIc nmerc ce
ccminc: ce herrccurc. Fcr e:c pccc, :e ccn:icerc ccecuccc e| ccminc
ue permiIe e| Ircficc ce mu|c: ccrgccc: ccn 10 crrcLc: {cc:Ie||cnc:)
2
.

E| |Iimc cen:c cc|cnic| ccIc ce 1778 y crrcjc unc pcL|ccicn IcIc| ce
142.80 hcLiIcnIe:. E| primer cen:c repuL|iccnc, ce 1825, IcIc|izc cpenc:
122.25, perc ceLe Iener:e en cuenIc |c cmi:icn ce Luenc pcrIe ce |c
pcL|ccicn inc|genc y |c in:uficienIe ccLerIurc pcr |c cificu|Icc pcrc cen:cr
en |c: zcnc: cpcrIccc:
30
.

Lc: ccmunicccicne: :cn cif|ci|e:, perc e| Mcgcc|enc en|czc e| CcriLe ccn
e| /|Iip|cnc: ce ScnIc Fe puece vicjcr:e c CuiIc, c CcuIc y c |c: L|cnc:.
Hcy cIrc: ccminc: impcrIcnIe:: |c Cc:Ic :e ccmunicc pcr e| Ccucc y e|
Nech|, c pcr SimiI| c Gucmccc, :iIic: :cLre e| Mcgcc|enc. Fcr e| pcrcmc ce
Scn:cn y Hervec hcy ccminc: ue ccncucen c| CrienIe y c| Ccucc, hccic
Fcpcycn. E| pc:c ce| Cuinc|c permiIe ccnecIcr, cunue ccn encrme
cificu|Icc, e| CrienIe ccn e| CccicenIe ce| pc|:. De CcuIc :e vc c|
Mcgcc|enc pcr Cccnc. Scccrrc, V|ez y Iunjc :e unen c| Mcgcc|enc pcr
e| ccminc ce| Ccrcre:

Lc cpe|tu|c ce unc vc pc| e:tc |eg|n :e ||ev c cccc nc: ce
unc vez. ct|c: tcntc: :e ceg. e| cc:tccu|c que cpcnc |c
nctu|c|ezc ce| te||enc. e| c||nc y |c vegetcc|n en |c: pc|te:
ccc:. ce cc|ccte|:t|cc: ecuctc||c|e:. nc |ue :c|vccc :|nc pc|
cc|tc: pe|ccc: y c cc:tc ce g|cnce: e:|ue|zc: y gc:tc:
3!
.

Unc cgricu|Iurc ce :uL:i:Iencic :e ccmp|emenIc ccn c|gunc: prccucIc:
ue :e expcrIcn" ce |ugcre: ccmc E| Scccrrc, ccnce :e rec|izcLcn |c:
principc|e: mcnufccIurc: cc|cnic|e: ce Ie|c: Lc:Ic:.

Lc: e:cc:c: prccucIc: eurcpec: ue ||egcn c| pc|:, :c|cmenIe Iienen
cemcncc pcr pcrIe ce unc peuen|:imc e|iIe, cc:i Iccc rccicccc en
CcrIcgenc y 8cgcIc.

29
Ospina Vsquez Luis. Industria y Proteccin en Colombia. Medelln: Editorial Santa Fe; 1955. p.31.
30
Urrutia Miguel, Arrubla Mario. Op. Cit. p. 3.
31
Ospina Vsquez Luis. Op.cit. p.33
51

Lui: C:pinc Vc:uez re:ume c:| nue:Irc ccmercic exIericr:

Lc: |npc|tcc|cne: v|:|c|e: :e ccnpcncn p||nc|pc|nente ce
c|tcu|c: ce ve:tuc||c y ce text||e: ce |c: cc||ccce: :upe||c|e:.
ce |czc. n|e||c y cce|c. czcgue (pc|c u:c: netc|u|g|cc:}. v|nc:.
cguc|c|ente:. cce|te:. nc||nc: (.} unc pc|t|cc ce| pc:|vc.
|npc|tcnte :|n cucc. cc||e:pcncc c |c |npc|tcc|n ce
:e|v|c|c:. ||ete:. ccn|:|cne:. ncnc|c||c:. y pcgc: ce
|unc|cnc||c:. enp|e:c||c: y ccne|c|cnte: e:pcnc|e:. |npue:tc:
y t||cutc: env|ccc: c F:pcnc (.}. Hcc|encc |c: cnputc: en
|c|nc cc|||ente nc pc|ece c|||e:gccc :upcne|. pc|c |c que ncy
e: Cc|cnc|c. y pc|c un cnc nc|nc| ce |c: u|t|nc: qu|nce c
ve|nte ce |c Cc|cn|c. expc|tcc|cne: v|:|c|e: (||utc:.
ne|ccncc: y netc|e:} pc| vc|c| ce 3 3.5 n|||cne:. 4 c |c
:unc. Lc: |npc|tcc|cne: ccnp|enccn unc pc|t|cc |npc|tcnte
ce netc| cncnecccc. pc| |czn ce :|tuccc: (|c: gc:tc: ce
|c: p|czc: |ue|te: ce Cc|tcgenc y Fc|tcce|c} (.}.
F|cccc|enente nc ncyc e||c| g|cnce en :upcne|
|npc|tcc|cne: y expc|tcc|cne: v|:|c|e: :en:|c|enente |guc|e:
(ccnp|enc|encc en cncc: cc:c: e| ccne|c|c c|cnce:t|nc} y
ce| c|cen ce| tcncnc c|cnc
32
.

/ ccnIinuccicn nc: infcrmc e| mi:mc cuIcr ue en 1802, 1803 y 1804 :e
impcrIc ce E:pcnc, pcr CcrIcgenc, pcr vc|cr ce $ 285.32, y :e expcrIc c
|c pen|n:u|c Liene: pcr vc|cr ce $ 7105.783, ce |c: cuc|e: $ 2333.551 en
fruIc: y |c cemc: en crc. E| crc -cfirmc- Ien|c pue: unc prepcncercncic
cLrumcccrc en nue:Irc ccmercic ce expcrIccicn
33
.

En e:c cLrc, |ncu:t||c y F|ctecc|n en Cc|cnc|c, mcgi:Irc| e in:uperccc,
C:pinc Vc:uez nc: cfrece e| :iguienIe cuccrc en re|ccicn c| pre:upue:Ic
ce finc|e: ce |c Cc|cnic:








32
Ibidem. p. 38
33
Ibidem. p.37.
52
Iob|o 1.FencimienIc cnuc| ce |c: impue:Ic: en Nuevc Grcnccc




Fuente: C:pinc Vc:uez Lui:. |ncu:t||c y F|ctecc|n en Cc|cnc|c. p. 37.




53
En re:umen, c| finc| ce |c Cc|cnic nue:Irc: expcrIccicne: ercn ce| crcen ce
$ 4000.000 c| cnc.

En 1835, |c: expcrIccicne: ce |c Nuevc Grcnccc {fruIc: y crc) hcL|cn
reLcjccc c $2338.000
34
.

Fcr cIrc |ccc, :cLemc: ue e| pe:c cc|cnic| e: |c mi:mc mcnecc ce 27.073
gm ce p|cIc ue e| pe:c cc|cmLicnc ce |c |ey 13 ce 182, y ue e| pe:c
grcnccinc ce |c |ey 20 ce 183 Iiene e:e mi:mc grcmcje en p|cIc
35
.

Fue: Lien, |c pcriccc enIre cc|cr y pe:c cnIericr c |c lncepencencic, :e
mcnIiene :in |c mencr vcriccicn enIre 1835 y 1878
3
.

Fccemc: enIcnce: cc|egir ue en |c: cnc: cnIericre: c |c emcncipccicn
nue:Irc: expcrIccicne: e impcrIccicne: ercn ce| crcen ce $ 4000.000 ce
cc|cre: cnuc|e: en cccc :enIicc.

/:| pue:, :i e| cc|cr ce 1810 euivc|e c 13.08 cc|cre: ce 2005, nue:Irc
ccmercic exIericr erc ce| crcen ce 52000.000 ce cc|cre: ce 2005 en
cmLc: :enIicc:. Y |c: ingre:c: ce |c Fec| Hcciencc, ce unc: 32000.000 ce
cc|cre: ccIuc|e:.

E:Icmc: enIcnce: en pre:encic ce unc eccncm|c incipienIe, e: verccc,
perc en ningn cc:c irri:cric c ce:cencL|e pcrc :u pccc


8. E| Vopor y e| Mocodom

/| |ecIcr ccnIempcrcnec, hcLiIuccc c |c ve|cciccc ce| ccmLic y c|
ince:cnIe prcgre:c Iecnc|cgicc, |e uecc cif|ci| ccnceLir |c re|cIivc
unifcrmiccc ce |c: :ig|c: ue Ircn:curren enIre e| ce:cuLrimienIc ce
/mricc y |c incepencencic ce |c: cc|cnic: e:pcnc|c:.

Cruzcr e| /I|cnIicc c mercec ce |c: vienIc: Icrcc iguc| Iiempc en 142 ue
en 1810. / |c :umc |c nicc ue hc mejcrccc e: |c ccmcciccc, un pccc
mcycr pcrue |c: ncv|c: :cn mc: grcnce:.


34
Urrutia M, Arrubla M. Op. cit. p.131.
35
Banco del Comercio Op. cit. pp. 175, 181, 191.
36
Urrutia M, Arrubla M. Op. cit. p. 158.
54
En Eurcpc |c: pe:ccc: ccrrcmcIc: y |c: ccche: cccc vez mejcr re:crIccc:,
:ecn ci|igencic: c ccrrczc:, :iguen Ircn:iIcncc pcr p:imc: ccminc: ccnce
:e :ucecen |c: Lcche:, e| pc|vc y e| pcnIcnc.

Fcr |c: c|c: ce |c incepencencic cmericcnc :e pre:enIcrcn cc: grcnce:
invencicne:: |c cp|icccicn ce| vcpcr c |c |cccmccicn, IcnIc :cLre e| cguc
ccmc en Iierrc, y |c Icnicc ce Jchn Lcuccn Mc /ccm pcrc |c
ccn:Iruccicn ce ccrreIerc:.

/mLc: invenIc: vcn c revc|ucicncr e| Ircn:pcrIe, cumenIcncc |c
ve|cciccc, |c :eguriccc y |c ccmcciccc hc:Ic exIremc: nuncc cnIe:
imcginccc:.

E| vcpcr ||egcrc c Cc|cmLic muy prcnIc, mienIrc: e| mcccccm Icrccrc
cc:i un :ig|c pcrc inIrccucir:e en nue:Irc: ccminc:. Fcr Ic| mcIivc
cejcremc: e| c:unIc ce |c: pcvimenIc: pcrc cucncc empecemc: c hcL|cr
ce ccrreIerc:, cLcrccncc c ccnIinuccicn e| Iemc ce |c ncvegccicn c
vcpcr en nue:Irc grcn r|c.

Se hc cichc, ccn rczcn, ue ccn |c excepcicn ce| Ni|c pcrc EgipIc, ningn
pc|: hc cepencicc IcnIc ce un r|c ccmc Cc|cmLic ce| Mcgcc|enc. :Ie e:
un hechc ue cmeriIc :er IrcIccc cu| ccn ceIenimienIc:

Lc hi:Icric ce |c ncvegccicn c vcpcr en Cc|cmLic e: cpc:icncnIe. Cc:i
Iccc: :u: ccp|Iu|c: hcn :icc e:criIc: en e| Mcgcc|enc, cunue ci:pcnemc:
ce muchc: r|c: ncvegcL|e:. Lc: cemc:, ccn excepcicn ce| Ccucc, ue
Iuvc c|gunc recucicc ccIiviccc ncvierc, :e encuenIrcn en IerriIcric:
ce:hcLiIccc:.
Lc ||egccc ce| vcpcr c| Mcgcc|enc ccn:IiIuyc un :c|Ic c |c vez cuc|iIcIivc
y cucnIiIcIivc en e| Ircn:pcrIe f|uvic|, ue ceIerminc e| crecimienIc ce |c
eccncm|c cc|cmLicnc y nue:Irc ccn:c|icccicn ccmc pc|: vicL|e.
Lc ciferencic enIre e| chcmpcn y e| primer vcpcr e: c:cmLrc:c. Y :e cc
pe| :c|tun, e: cecir ce un mcmenIc c cIrc, :in |c prcgre:ivc evc|ucicn ue
:ue|e mcrccr e| ce:crrc||c ce Iccc mecic ce Ircn:pcrIe c ce cccc
Iecnc|cg|c incu:Iric|.
De |c: 18 Lcgc: y ce |c: 5 pc:cjerc:, ce |c: 27 Icne|ccc: ce ccrgc, ce |c:
40 c|c: ce ncvegccicn, vcmc: c pc:cr c un Lcrcc ce 240 Icne|ccc: ce
pcrIe, ccpcz ce ncvegcr en cguc: mcn:c: c 11 nucc: pcr hcrc {e: cecir
20.4 Km/hcrc). /:| |c: cc:c:, e| vcpcr reccrr|c en unc hcrc |c ue e|
55
chcmpcn en ccce, prcpu|:ccc pcr unc ruecc ce pc|eIc: c cccc cc:Iccc,
mcvicc: pcr e| vcpcr prccucicc pcr unc cc|cerc. De 18 Lcgc: :e pc:c c
40 ccLc||c: ce fuerzc. Lc mcuinc :uperc c| :uccr ce |c: Lcgc:.
Lc: 20 Km/hcrc ce |c: primerc: vcpcre:, IecriccmenIe permiIen vicjcr ce
Mcmpcx c Hcncc en 45 hcrc: civicicc: en 4 jcrnccc: ciurnc: frenIe c |c:
40 c|c: hcLiIuc|e: ce| chcmpcn.
/cicicnc|menIe, |c: inccmcciccce: ce |c: primerc: vcpcre: nuncc
puecen ccmpcrcr:e ccn |c: ce |c emLcrcccicn cnIericr.
Ferc, cIencicnl, nc pcrece ue |c: vicje: hcycn Icrcccc nuncc menc: ce
8 c|c: enIre |c: cc: punIc: ciIccc: cIrc:, c ce 10 c 12 :i |c :uLicc ce| r|c
empezcLc en 8crrcnui||c. Lc: 20 Km/hcrc Iecricc: :e ccnvierIen en 10
Km/hcrc en |c prccIicc.
E| regre:c c |c cc:Ic erc un pccc mc: rcpicc pcrue c| Lcjcr cyucc |c
ccrrienIe, perc e| r|c nc cejc ce :er cif|ci| pcr |c inIrccuccicn ce |c nuevc
Iecnc|cg|c. DurcnIe |c :eu|c |c: vcpcre: encc||cLcn ccn frecuencic. En
|c: e:Iccicne: ||uvic:c: Icmpccc pcc|cn enfrenIcr:e c |c: grcnce:
crecienIe:.
He ch|, en un re:umen muy cpreIccc, |c ue :ignificc e| vcpcr ccmc
prcgre:c inmecicIc frenIe c| chcmpcn. Fcr |c IcnIc, Iccc: |c: e:criIcre: ce
|c pccc vcn c hcL|cr ce| fuIurc y ce| pc:ccc ccn |c mcycr exc|Iccicn.

FcLerI Fu|Icn {175-1815) fue un ingenierc cmericcnc, invenIcr y pinIcr.
FcLricc crmc: curcnIe |c guerrc ce incepencencic ce |c: E:Iccc: Unicc: y
IrcIc ce ccn:Iruir un :uLmcrinc, pen:cncc hc:Ic en Icrpecc:. Ccn:icerc
ue |c mcuinc ce vcpcr ce Jcme: WcII pccr|c prcpu|:cr Lcrcc:, y
Lc:ccc en en:cyc: previc: ce Jchn FiIch y Wi||icm SymingIcn ccn:Iruyc,
ccn un mcIcr ing|:, e| primer Luue ce vcpcr exiIc:c, e| C|e|ncnt. en
1807.
/ ccnIinuccicn cLIuvc un privi|egic {c mcncpc|ic) pcrc ncvegcr c vcpcr
en e| F|c Huc:cn, enIre Nuevc Ycrk y /|Lcny.
F| pc|te ce| C|e|ncnt (pe:c nue|tc nc: cc|gc}. e|c ce
!82 tcne|ccc:. e| cuque e|c ce ncce|c c:e||ccc y
cc|c|cteccc. 20 cccc||c: ce |ue|zc ce pctenc|c.
p|cpu|:ccc pc| cc: |uecc: ce pc|etc. 4. nucc:/nc|c
56
ce ve|cc|ccc. ncveg cu|cnte unc: !0 cnc:. cc:t
20.000 c|c|e:
37
.
Fccc c pccc en cIrc: r|c: ce |c: E:Iccc: Unicc: empezcrcn c ncvegcr
vcpcre:.
En 1822 /crcn McmLy inicic |c ncvegccicn c vcpcr en e| Icme:i:, ccmc
IcmLin nc: infcrmc Fcvecc Fcmc:.
E: muy inIere:cnIe cL:ervcr ue Cc|cmLic :e cce|cnIc en e:Ic c Grcn
8reIcnc, pcrue en 1821 ||egc un vcpcr c| Mcgcc|enc, ce prcpieccc ce|
:encr lgnccic Ccmcchc, perc nc :irvic pcrc nue:Irc r|c.
En 1823 cpcrecic en CcrIcgenc e| /cnpc:|nc, ce 51 Icne|ccc: ce pcrIe,
ce| :encr Hermenegi|cc Herrerc, y pcr e:c: c|c: :e :cLe IcmLin ce cIrc, e|
/cnncttcn. ce Mr. Si|c: 8urrcw:, perc ningunc ce :Ic: re:u|Ic ccecuccc
pcrc nue:Irc cif|ci| r|c.
E:e mi:mc cnc ce 1823 hcce :u enIrccc en nue:Irc hi:Icric un per:cncje
:crprencenIe, Jucn 8cuIi:Ic E|Ler:, nccicc en 177 en M|heim {Fencnic).
Cucncc fri:cLc |c: 41 cnc: |c enccnIrcmc: ccmc ccmercicnIe y ncvierc
en e| CcriLe. /|gunc: hi:Icricccre: |c pre:enIcn ccmc un icec|i:Ic,
pcrIiccric ce |c: pc:Iu|ccc: ce |c Fevc|ucicn Frcnce:c.
Lc verccc e: ue cucncc ||egc c Cc|cmLic yc ci:pcne, c| pcrecer, ce
cprecicL|e ccpiIc|. Nc :er|c ue E|Ler: IrcficcLc en crmcmenIc: curcnIe
|c: guerrc: ce |c emcncipccicn ce |c: cc|cnic: e:pcnc|c:
De Iccc: mcnerc:, cucncc c | :e |e ccurre :c|iciIcr e| privi|egic pcrc
e:IcL|ecer |c ncvegccicn c vcpcr en Cc|cmLic, :Ic erc Iccc unc
ncveccc c e:cc|c muncic|.
Lc: inIenIc: fc||icc: ce Herrerc, Ccmcchc y 8urrcw: :crprencen, pcrue ni
:iuierc en lng|cIerrc, |c mcycr pcIencic pc||Iicc, incu:Iric|, ccmercic| y
ncvierc ce :u Iiempc, ncvegcLcn vcpcre: f|uvic|e:, cucncc e||c:
pen:cLcn inIrccucir|c: en Cc|cmLic, pc|: cIrc:cc|:imc, ccn m|nimc
pcL|ccicn y recin incepencizccc.
De ch| ue e| mriIc ce E|Ler: :ec muy grcnce. Dcnce cccLcLcn ce
frccc:cr e:c: Ire: empre:cric:, | cecice Iriunfcr. Se pre:enIc en 8cgcIc y
cLIiene e| privi|egic pcrc e:IcL|ecer |c ncvegccicn c vcpcr pcr e|
Mcgcc|enc.

37
Poveda Ramos Gabriel. Vapores Fluviales de Colombia. Bogot: TM- Colciencias; 1998. p. 71.
57
Lc |ey ue cIcrgc e| privi|egic c E|Ler:, firmccc pcr e| Vicepre:icenIe
ScnIcncer, e: muy prc|ijc. Le ccncece e| mcncpc|ic ce |c ncvegccicn c
vcpcr pcr 20 cnc:, |e permiIe u:cr |c: Ierrenc: nccicnc|e: pcrc ccn:Iruir |c:
ccnc|e: ue reuierc, |e exime ce impue:Ic: ce ccucnc pcr |c: Luue: y
mcIeric|e: ue impcrIe, :u: emp|eccc: ueccn excepIuccc: ce pcgcr
:ervicic mi|iIcr, eIc: y pcr :u pcrIe e| empre:cric :e ccmprcmeIe c:
pcne| tccc: |c: cuque: nece:c||c: (.}. cc||| un ccnc| ce:ce
Cc|tcgenc (.}. t|cn:pc|tc| g|ct|: e| cc||ec (.}. nc ccc|c| ||ete:
:upe||c|e: c !2 pe:c: ce:ce Cc|tcgenc c c pe:c: ce ccccc
(.} cc||| un ccn|nc ce t|e||c ce:ce e| puntc que c|ec
ccnven|ente en e| Fc /cgcc|enc. nc:tc e:tc ccp|tc|.
queccncc|e e| ce|ecnc c ccc|c| un pece (.} c nc |npec||
que |c: ct|c: encc|ccc|cne: que nc :ecn ce vcpc| ncveguen
(.} c ccncuc|| |c: t|cpc: en |c: cuque: ce vcpc|. y c c|nc|
:tc: en gue||c cucncc |ue|e nece:c||c (.}.
Municc ce :u privi|egic vicjc E|Ler: c Nuevc Ycrk c Ircer :u primer Lcrcc,
ue :e ||cmc F|ce||ccc y c enccrgcr |c ccn:Iruccicn ce| Scntcnce| y e|
8c|vc|.
E| ingenierc GcLrie| Fcvecc Fcmc:, en :u ccmircL|e |iLrc Vcpc|e: F|uv|c|e:
en Cc|cnc|c. nc: infcrmc ue e| F|ce||ccc Ien|c enIre 50 y 0 meIrc: ce
e:|crc, ue ccrgccc, cc|cLc enIre 5 y pie:: |c pcIencic ce |c mcuinc
erc ce unc: 40 ccLc||c: ce fuerzc: Ien|c unc cc|cerc y unc chimenec: unc
ruecc prcpu|:crc en cccc cc:Iccc: |c eficiencic Iermccincmicc erc ce| 8
c 7: ccn:um|c unc: 80 ki|c: ce |enc pcr hcrc: :u ve|cciccc en cguc
mcn:c erc ce unc: 8 mi||c: pcr hcrc: enIrc en :ervicic en mcyc ce 1824 y
cejc ce pre:Icr :ervicic: en ncviemLre ce 182.
De| F|ce||ccc :e :cLe ue ||egc ncvegcncc ce:ce Nuevc Ycrk en enerc
ce 1824. Luegc, curcnIe 21 c|c: ncvegc ce:ce c||| hc:Ic e| Fencn ce|
Ccnejc, ccmc 25 ki|cmeIrc: c| ncrIe ce Hcncc, pcr |c mcrgen crienIc| ce|
r|c. E|Ler: hcL|c e:ccgicc e:Ie |ugcr ccmc Ierminc| ce :u ||nec pcrue c|||
|c: mcnicLrc: ce ccrgc y ce:ccrgc ercn fcci|e:.
De:cfcrIuncccmenIe, pcr :u cc|ccc nc re:u|Ic :er e| Lcrcc pcrc e|
Mcgcc|enc y fue cevue|Ic c |c: E:Iccc: Unicc:.
FrcnIc ||egc e| Scntcnce|. en :epIiemLre ce 1825, ue fue muy exiIc:c y
ncvegc pcr cucIrc cnc: cnIe: ce cccicenIcr:e. Su ce:p|czcmienIc erc ce
200 Icne|ccc: ing|e:c:: ccn:Iruicc en mccerc: 0 meIrc: ce e:|crc: 18 pie:
58
ce mcngc: cc|cLc Ire: y mecic pie:: ve|cciccc hc:Ic 20 Km/ hcrc:
pcIencic 40 ccLc||c:
38
.
Hccic 1827 |c IircnIez y e| c|ejcmienIc enIre 8c||vcr y ScnIcncer
ccc:icncrcn |c ccn:IiIucicn ce cc: Lcncc: pc||Iicc: irreccnci|icL|e:. E|Ler:,
ue c| fin y c| ccLc hcL|c reciLicc :u mcncpc|ic ccn |c firmc ce| Generc|
ScnIcncer, cfrecic cccicne: ce :u ccmpcn|c c| Vicepre:icenIe. :Ie |c:
rechczc ccn Iccc cigniccc. Sin emLcrgc, e| pcLre c|emcn uecc
mcIricu|ccc ccmc :cnIcnceri:Ic y 8c||vcr |e ccgic cjerizc, cunue yc
e:IcLc enccrgccc cIrc vcpcr ue :e ||cmcr|c G|cn 8c|vc|. Ferc ce:cfcr-
IuncccmenIe e| G|cn 8c|vc| erc mc: peuenc ue e| Scntcnce|.
Se :cLe ue 8c||vcr, en e:e cnc 27, ncvegc en e| Scntcnce| ce:ce e|
Ccnc| ce| Diue hc:Ic |c ccIuc| Gcmcrrc, perc |c: :ervicic: reciLicc: nc |e
hiciercn ccmLicr ce cpinicn :cLre E|Ler:, y mienIrc: |c: :cnIcnceri:Ic:
cefenc|cn e| mcncpc|ic ccmc nicc mcnerc ce c:egurcr un :ervicic
nece:cric en un pc|: ce e:cc:c ccmercic, ccnce nc ccL|cn mc:
cpercccre:, |c: Lc|ivcricnc: :e cec|crcrcn pcrIiccric: ce |c |iLre
ncvegccicn y e| |iLre ccmercic.
/unue |c: f|eIe: ce |c: vcpcre: ercn mc: fcvcrcL|e: ue |c: ce |c:
chcmpcne:, pcrue pcc|cn ||evcr vcric: vece: :u ccrgc y ercn mc:
rcpicc:, |c empre:c ce E|Ler: nc mcrchcLc fincnciercmenIe Lien y
enIcnce: nc pucc cIencer |c: exigencic: ue e| gcLiernc ce 8c||vcr
empezc c hccer|e pcrc ue cump|ierc Iccc: |c: punIc: ce| ccnIrcIc.
E|Ler: enIcnce:, hcciencc un grcn e:fuerzc, crcenc en |c: E:Iccc: Unicc:
un Iercer Lcrcc, ue hcLr|c ce ||cmcr:e F| L|ce|tccc|, perc e| prcpic
LiLerIcccr |c ccnminc pcrc ue en un p|czc ce :ei: me:e: ccn:Iruye:e e|
ccminc previ:Ic enIre e| r|c y |c ccpiIc| y |impic:e e| Ccnc| ce| Diue.
Vencicc e| p|czc e| 12 ce ju|ic ce 182, e| ccnIrcIc |e fue ccnce|ccc, y
pcrc ccmp|eIcr, e| G|cn 8c|vc| encc||c y :e incencic Ire: me:e: mc:
Icrce.
En 182 ||egc F| L|ce|tccc|, perc E|Ler: nc pucc exp|cIcr|c pcrue un hcLi|
ccmercicnIe, Jccu|n ce Mier, :e |c crreLcIc mecicnIe mcnicLrc:
exIrcnc:.

De Mier :eguirc figurcncc ccmc ncvierc en e| Mcgcc|enc. En 1832 :e |e
huncic F| L|ce|tccc|. perc un pccc mc: Icrce :e c:ccicrc ccn e| principc|

38
Ibidem. p. 45.
59
hcmLre ce negccic: :cnIcnceri:Ic, Frcnci:cc McnIcyc, pcrc crgcnizcr
empre:c: ce ncvegccicn.
Huncicc F| L|ce|tccc| en 1832, e| r|c :e uecc :in vcpcre: hc:Ic 1837
cucncc E|Ler:, Lien ueLrccc, |cgrc hccer funcicncr e| Su:cnc. LcuIizccc
c:| en hcncr ce :u e:pc:c cc|cmLicnc.
En 183 zczcLrc e| Su:cnc perc ||egc e| Un|n, ce :u: ccmpeIiccre:, ce
Mier y McnIcyc.
/ pcrIir ce 182 hc:Ic :u muerIe, en 1853, E|Ler: e:Icrc p|eiIecncc ccn e|
E:Iccc, IrcIcncc ce :er incemnizccc pcr |c crLiIrcric ceci:icn ce|
LiLerIcccr. Unc: vece: gcnc y cIrc: pierce.
Fccc: me:e: cnIe: ce :u muerIe :u ccu:c Iriunfc. CLIuvc unc
incemnizccicn IcIc| ce 188.000 pe:c: ce| gcLiernc. E| Scntcnce| fue
cvc|uccc enIcnce: en 0.000 pe:c: y e| G|cn 8c|vc| en 30.000
3
.

F|guro 5. Jc:eph 8rcwn, p|umc y IinIc: gri: y negrc. Vi:Ic ce| puerIc ce
ScnIc McrIc ce:ce |c cc:c ce Jccu|n ce Mier, 1840.

39
El Santander equivaldra a 1476.000 dlares del 2007 y el Gran Bolvar a 738.000.
60
Ferc ccmc e| gcLiernc, pcr vcricr, e:IcLc ueLrccc, invenIcrcn unc
fcrmu|c muy enreve:ccc pcrc pcgcr|e, ue ccn:i:I|c en cuIcrizcr c E|Ler: c
impcrIcr 5.000 cc|cre: ce merccnc|c |iLre ce impue:Ic pcr cccc 1000
uinIc|e: ce IcLccc ue prccuje:e en :u fincc pcrc |c expcrIccicn
40
.
lrcn|c: ce |c vicc, c E|Ler: nc :c|c |e ||egc Icrce |c reivincicccicn, pcrue
muere c |c: pccc: me:e: ce Iriunfcr jur|ciccmenIe, :inc ue :u ccccver
:erc ||evccc ce:ce :u fincc en SimiI| hc:Ic |c pcL|ccicn ce Mcrc|e:, en
chcmpcn, y |uegc ce c||| c Hcncc, pcrc ccnc|uir :u vicje en e| cemenIeric
prcIe:IcnIe ce 8cgcIc.




F|guro . Vcpcr Un|n. DiLujc ce Mcric Fe|cez

40
Gmez Picn Rafael. Magdalena Ro de Colombia. Bogot: Nuevo Mundo; 1951. p. 168.
61
Fccc ce:pu: ce huncir:e e| Su:cnc. cpcrece e| Un|n, cuyc hi:Icric e:
muy inIere:cnIe. /cemc: ce :u: cc: ruecc: ce pc|eIc:, pcc|c crLc|cr
ve|cmen. Frcpu|:ccc pcr e| vienIc, c pe:cr ce :u e:cc:c cc|ccc, pcrue
hcL|c :icc ccn:Iruicc pcrc Ircn:pcrIe f|uvic|, ncvegc ce:ce G|c:gcw c
nue:Irc pc|:, rec|izcncc |c prcezc ce cIrcve:cr e| /I|cnIicc. EnIre :u:
cficic|e: ven|c ccmc ccnIcccr Mr. FcLerI Jcy, uien :e uecc en
Cc|cmLic y fue unc ce |c: principc|e: ncvierc: ce| Mcgcc|enc. E| Un|n
ce:p|czcLc 41 Icne|ccc: ing|e:c:: cc:cc en |cminc ce hierrc: e:|crc 41.
meIrc:: mcngc 7.58 meIrc:: pcIencic 120 ccLc||c: ce fuerzc.

Ferc Iuvc mc|c :uerIe. EnIrc c| r|c en 183, y en 1841, en |c guerrc ce |c:
:upremc:, fue vc|ccc c ccncnczc: cercc ce E| 8cncc, cejcncc c|
Mcgcc|enc nuevcmenIe en pccer ce Lcngc: y chcmpcne:.
Sc|cmenIe en 1847 regre:crc e| vcpcr, grccic: c |c ccIiviccc ce| Fre:icenIe
Icmc: Cipricnc ce Mc:uerc, uien ccnIrcIc ccn e| ingenierc cmericcnc
Gecrge IcIIen |c |impiezc ce| Ccnc| ce| Diue y, ccemc:, cuIcrizc :uL:icicr
c uiene: vc|viercn c pcner vcpcre: en e| r|c.
McnIcyc y ce Mier funccrcn |c ccmpcn|c ce vcpcre: ce ScnIc McrIc, ue
:e inicic ccn |c: vcpcre: /cgcc|enc y Nuevc G|cnccc. /cemc: ce|
cprecicL|e :uL:icic, e| gcLiernc |e: ccncecic e| privi|egic c mcncpc|ic ce|
r|c y :e ccmprcmeIic c crcgcr|c pcrc mcnIener :u ccnc| ncvegcL|e.
ScLrc cecir ue e| gcLiernc ccrec|c ce cinerc y e| crcgccc nc :e ||evc c
ccLc, :c|vc en e| Ccnc| ce| Diue ue pcrc 1850 e:IcLc pre:Icncc
:ervicic.
E| /cgcc|enc y e| Nuevc G|cnccc ercn Lcrcc: ce 200 Icne|ccc: ce
ce:p|czcmienIc y :u pcIencic, ce 120 ccLc||c: ce fuerzc, |e: permiI|c :uLir
e| r|c c c 10 Km/hcrc. E| vicje ce CcrIcgenc c Hcncc :e rec|izcLc en
cchc jcrnccc: ciurnc:.
Lc: cc|cerc: ce| /cgcc|enc e:Ic||crcn cucncc :u CcpiIcn, Mr. 8eckmcn,
Lcjcncc ce Mcmpcx c 8crrcnui||c {nc ccn:Ic ue e:Iuvie:e Lcrrcchc)
|cgrc ncvegcr c 0 Km/hcrc ccu:cncc |c muerIe ce unc: cincuenIc
per:cnc: en 1848
41
{v. Fcvecc, p. 103).


41
Poveda Ramos Gabriel. Vapores Fluviales en Colombia. Op. cit. p. 103.
62

F|guro 7. Vcpcr Nuevc G|cnccc. DiLujc ce Mcric Fe|cez V.
Cuien e:Iucie |c hi:Icric ce |c ncvegccicn en e| r|c enccnIrcrc c|gunc:
ccpiIcne: ing|e:e:, cmericcnc: y c|emcne:, ue ven|cn c| pc|: pcrue muy
pccc: cc|cmLicnc: :cL|cn mcnejcr |c: ce|icccc: cc|cerc: ce e:c pccc.
/|gunc: :e ccnvirIiercn en empre:cric:. Fccc c pccc empezc c hcLer
ccpiIcne: cc|cmLicnc:. DurcnIe :ig|c y mecic :er ccpiIcn ce Lcrcc en e|
Mcgcc|enc fue unc prcfe:icn :ccic|menIe muy ccmirccc.
Se ccn:ervcn mcgn|ficc: i|u:Irccicne: ce Lcrcc: ce vcpcr. En e||c:
cpcrecen ccn Lcncerc cmericcnc c LriIcnicc c| |ccc ce |c cc|cmLicnc.
E:Ic :e exp|icc, Lien pcr e| crigen ce| crmcccr, Lien pcr e| crigen ce|
Lcrcc, y |c Lcncerc ce Cc|cmLic, cmcri||c, czu| y rcjc, unc: vece: Iiene
frcnjc: verIicc|e: y cIrc: hcrizcnIc|e:, pcrue cn nc :e hcL|c cefinicc
c|crcmenIe ccmc ceL|c :er nue:Irc pcLe||cn nccicnc|.
En 1850 e| Municipic ce CcrIcgenc, pcrc cprcvechcr |c cperIurc ce| Ccnc|
ce| Diue, impcrIc e| peuenc Cc|cnc|. ce 0 Icne|ccc: ce
ce:p|czcmienIc y ccn 2,3 pie: ce cc|ccc. De Mier y McnIcyc ccmprcrcn
63
e:Ie LcruiIc y cLIuviercn nuevc: :uL:icic: cficic|e: pcrc crecer :u:
negccic:.
En 1852 ||egc un nuevc Luue /cgcc|enc, ce 350 Icne|ccc: ce
ce:p|czcmienIc y 150 ccLc||c: ce fuerzc. En e:e mcmenIc yc :e cuenIcn
:ieIe vcpcre: en e| r|c, Ire: ce McnIcyc y ce Mier y cc: ce 8cIi: y
HcmLurguer, cc: cmericcnc: cuenc: ce| 8c||cnqu|||c y e| Hcncc, ue
enIrcrcn c| r|c c| expircr e| mcncpc|ic ce |c: cc: cc|cmLicnc:.
E:e mi:mc cnc e| gcLiernc ce Jc: Hi|cric Lcpez cec|crc |iLre |c
ncvegccicn en e| Mcgcc|enc, |c ue permiIic e| :urgimienIc ce vcric:
empre:c: pcrc cIencer |c: crecienIe: expcrIccicne: ce uinc y IcLccc.
Feccrcemc: ue e| primer vcpcr exiIc:c, e| Gene|c| Scntcnce|, ue ||egc
c| pc|: en 1825, ccn:um|c 80 ki|c: ce |enc cccc hcrc
/| ccmienzc, hc:Ic |c miIcc ce |c ccrgc ce |c: vcpcre: erc |enc, pcrc unc:
pccc: hcrc: ce ncvegccicn, |c ue ci:minu|c :u ccpcciccc pcrc
Ircn:pcrIcr ccrgc f|eIccc.
Fcr e:c rczcn :e prefiric |uegc ||evcr menc: |enc, cunue huLie:e ue
ceIener:e ccn mcycr frecuencic en |c: riLerc:, c ccrIcr|c y Irczcr|c pcr
pcrIe ce |c Iripu|ccicn.
Lc grcn |imiIcnIe pue:, pcrc pccer cvcnzcr ve|czmenIe, ercn |c: ineviIcL|e:
vi:iIc: c |c: |encIec:, pcrue e| ccmLu:IiL|e erc |c mccerc, cuyc vc|cr
cc|cricc nc e: muy c|Ic, y en e| Mcgcc|enc nuncc huLc pc:iLi|iccc ce
prccurcr:e ccrLcn.
/ mecicc ue cumenIcLc e| nmerc ce vcpcre: fuercn :urgiencc |c:
fcmc:c: |encIec:, |ugcre: ccnce |e venc|cn |enc yc Lien Irczccc c|
CcpiIcn ce| Lcrcc. E:Ic: |encIec: ciercn |ugcr c mu|IiIuc ce pueL|c: c
cri||c: ce| r|c: Femc|inc, Sc|cminc, Fincn, Sucn, Cc|cmcr, 8uencvi:Ic,
FcL|e:, Herecic, Ienerife, ZcmLrcnc, 8crL, Icccmcchc, YcIi, E| FeIirc,
8crLc:c, SiIicnuevc, 8uencvi:Ic, 8ccc: ce Gucmc|, Fini||c:, ScnIc Fc:c,
Cc||ejc:, 8ccegc ErmiIcnc, Ncre, Lc: FcLe:, 8ccc ce Fc|cguc, 8ccc F|c
Ccccrnc, Scccmujer, FeLczc, FuerIc Ninc, FuerIc Iriunfc, /|Icvi:Ic,
8uencvi:Ic {cIrc), 8ccc ce |c CueLrccc IcrIugc, 8ccc CueLrccc Iigre, Lc
/gu:Iinc, FuerIc Livcnc, Lc Dcrccc, Lc Humcrecc, 8ccc ce |c CueLrccc
Furnic, Yeguc:, Lc Mcrcc, 8ccc ce| F|c Gucrinc y Ccrccc|| {yc junIc c
Hcncc).

64

F|guro 8. Jc:eph 8rcwn. /cucre|c y IinIc. E| vcpcr Un|n en :u primer vicje
pcr e| r|c Mcgcc|enc en cgc:Ic ce 183. {L|egc e| vcpcr perc e| chcmpcn
ccnIinucrc Icccv|c curcnIe mc: ce un :ig|c en e| Mcgcc|enc).

/ mecicc ue |c: crLc|e: junIc c| r|c :e cccLcLcn, |c: |encccre: iLcn
cvcnzcncc hccic e| inIericr, envicncc Lurrc: ccrgccc: ccn |enc hc:Ic |c
riLerc ce| r|c. De ch| prccece e| cu||c ce |enc ue ccn:um|cn |c: Lcrcc:.
DurcnIe e| :ig|c ue Ircn:curre enIre |c ||egccc ce |c: primerc: vcpcre: y |c
enIrccc en funcicncmienIc ce |c refiner|c ce 8crrcnccLermejc, en 122,
|c: Lcrcc: ce| Mcgcc|enc ircn uemcncc cccc vez mc: mccerc, c
mecicc ue cumenIcn :u Icmcnc y :u ve|cciccc.
/ finc|e: ce| :ig|c xix, Sc|vcccr Ccmcchc Fc|ccn nc: infcrmc ue yc
uemcLcn Ire: cu||c: pcr hcrc en |c :uLicc y cc: cucncc LcjcLcn. Un
vicje pcc|c ccn:umir enIcnce: unc: 300 cu||c: ce |enc. Ccn e:Ic premi:c y
cnc|izcncc e| mcvimienIc f|uvic|, Enriue Frez /rLe|cez cc|cu|c en 30
mi||cne: ce vcrc: cLicc: |c Luenc mccerc uemccc en |c: cc|cerc:
pcrue :e exig|cn Irczc: ce cccLc, cecrc y ccminc
42
.

42
Prez Arbelez Enrique. Hilea Magdalenesa. Bogot: Contralora Nacional; 1948. p.111.
65
Lc cefcre:Iccicn ce |c: riLerc: ce| grcn r|c ||cmc |c cIencicn ce c|gunc:
vicjerc:. E| gecgrcfc c|emcn Friecrich vcn Schenck vinc c Cc|cmLic en
1878 y repiIic :u vicje en 1880. De:pu: ce :u :eguncc ncvegccicn pcr e|
Mcgcc|enc mcnife:Ic :u preccupccicn pcr e| cvcnce ce |c cefcre:Iccicn
en :c|c cc: cnc:, perc |c ue preccupcLc c| exIrcnjerc nc erc perciLicc
pcr |c: cc|cmLicnc:, hcLiIcnIe: ce un inmen:c pc|: :e|vcIicc ccnce nc
pcrec|c pc:iL|e ue c|gn c|c e:cc:ec:e |c mccerc.
Fcr |c cemc:, c mecicc ue cvcnzcLcn |c: vcpcre: reIrccec|cn |c:
chcmpcne: y e| Lcgc :e iLc vc|viencc mcrinerc.
Sin |c: vcpcre:, finc|menIe, nc huLierc :icc pc:iL|e cIencer e| cprecicL|e
incremenIc ce impcrIccicn-expcrIccicn, ue :e rec|izc cc:i Iccc pcr e|
Mcgcc|enc.
Lc :iguienIe ciIc re:ume pcrc e| |ecIcr cpre:urccc |c hi:Icric cnIericr:
(.} e| enc|ne c|ec|n|entc ce |c: expc|tcc|cne: cc|cnc|cnc:.
ce:ce !835 nc:tc !85 (.} que en g|cn pc|te |ue|cn
t|cn:pc|tccc: pc| |c: vcpc|e:. De:ce 823 tcne|ccc:
(expc|tccc:} en !835 :c|tc|cn c .43 tcne|ccc: en !85. Luegc
!5.03 tcne|ccc: en !880. F:tc nuc|e|c :|cc |:|ccnente
|npc:|c|e :|n |c: cc|cc: ce vcpc| (.} Lc: !5.03 tcne|ccc: ce
!880 nuc|e|cn ex|g|cc pc| |c nenc: 200 cncnpcne: ncc|encc
|c vue|tc c| |c en t|e: ne:e: c |c :unc. Fn ccnc|c. !0 !5
cuque:. cc|gcncc !00 !50 tcne|ccc: cccc unc. |c pcccn
ncce| |nc|uyencc vc|ccc: y |epc|cc|cne: (.}. Fn !8 v|cc|cn
en |c: vcpc|e: 4.45! pc:ce|c:
43
.
En 1881 hcL|c 23 vcpcre: en e| Mcgcc|enc. E: ccnvenienIe mircr |c ue un
vicjerc frcnc:, Eccucrc /ncr, nc: cuenIc en 1875 :cLre e| :ervicic:
Sc||cc c| /cgcc|enc en e| S|nn 8c|vc| ccn ccp|tcn ce
C|nc|nctt|. un cc||ccnn. 8c|cc ce t|e: p|:c: (.} |c :c||cc. unc
ccn|u:|n t|enencc. |c: enp|e:c||c: v|n|e|cn c cc|cc c ve| e|
pc:ce y c|cen. 'F||:t |cte ccct. :enc|. |||:t |cte cccnccctt|cn
pc|c tccc:. Ycu neve| :cw cc:c :enecnte en :u t|e||c ce
u:tece:'. Hcy :e|: ccnc|cte: |nccncc:|nc: pc|c |c: :enc|c:.
Lc: ncnc|e: cue|nen en cct|e:. en e| ccnecc|. ccn
nc:qu|te|c:. F| :tewc|t nc: ncce |evcntc| c| |cyc| e| c|cc.
Lcvccc cccc en |c cc|||ente ce| |c. :ecccc c| c||e pc|que |c:

43
Poveda Ramos Gabriel. Vapores Fluviales en Colombia. Op. cit. p. 115.
66
tcc||c: :cn c:que|c:c: p|ngcc:. Luegc un :c|cc ce cn|:ccc. A
|c: !0 c|nue|zc. cc|ne ccnc :ue|c (.} S| :e p|ce un cucn|||c e|
c||ccc v|ene |c:ccncc:e |c: p|e|nc: ccn |. :| :e |e |ec|cnc que
nc e:tc ||np|c. |c pc:c pc| :u: p|cp|c: ccce||c:. S| vc|v|: |c
cccezc. | :e cece|c e| v|nc ce vue:t|c vc:c (.}
44

En 1877 vicjcrcn en |c: vcpcre: 4.451 pc:cjerc:.
Ferc Iccc crece y mejcrc, empezcncc pcr e| Icmcnc y pcIencic ce |c:
Lcrcc:. En 18 yc hcL|c unc: 40 ncvegcncc en e| grcn r|c, ue mcv|cn
34.000 Icne|ccc: ce :uLicc y 40.000 ce Lcjccc.
Se puece :inIeIizcr e| prcgre:c ce |c ncvegccicn en e| r|c c:|:
Fn |c pccc ce !850 c !855 (.} e:tcccn cpe|cncc en e| Fc
/cgcc|enc vc||c: ccnpcnc: pequenc: (.}. Fnt|e e||c:
puecen nenc|cnc|:e |c ce Scnpe| y Cc (.} ccn un :c|c
cuque (.}. |c ce Hcncu|gue| y 8ct|: (.}. |c ce| c|encn Cc|| H.
S|nncnc:. |c New G|cnccc Ccnc| & Stecn Ncv|gct|cn Cc. ce
cc: e:tcccun|cen:e:. ccn un :c|c vcpc| que |ecc||c
:c|cnente e| Ccnc| ce| D|que (.}. De:ce nec|ccc: ce |c:
cnc: 50 nc:tc ccn|enzc: ce |c: 80 |unc|cncccn tcnc|n |c
Un|tec /cgcc|enc Stecn Ncv|gct|cn Cc (ce Fcce|t Jcy}. |c
F|un||ng y Gc:cnen. ccn ccp|tc| c|encn. |c enp|e:c A|excnce|
Weckcecke|. |c Ccnpcnc Ann|nc ce Vcpc|e:. |c Ccnpcnc
ce Ncvegcc|n pc| e| D|que. |c Ncvegcc|n pc| Vcpc|e: ce
Cc|cnc|c. |c Ccnpcnc Ant|cquenc ce Ncvegcc|n. |c
Ccnpcnc |nte|ncc|cnc|. |c Fnp|e:c C|:ne|c:. |c Ccnpcnc
Cc|cnc|cnc ce |cn:pc|te:. que ccn:t|tuy en !88 e|
|ngen|e|c F|cnc|:cc Jcv|e| C|:ne|c: pc|c |u:|cnc| vc||c: ce |c:
yc ex|:tente: (.}. Lc cu|cc|n ce e:tc: ccnpcnc: |ue nuy
c|ve|:c. Unc: cu|c|cn t|e: c cuct|c cnc:. Ct|c: cpe|c|cn pc|
|u:t|c: c pc| cecen|c:
45
.

. E| Fos que s Conoco |o Fo|voro
De:ce |uegc |c e:ccrpccc ce |c crcgrcf|c, |c :e|vcIicc ce |c vegeIccicn, |c
inccmunicccicn ce |c: regicne:, |c cgricu|Iurc mercmenIe ce :uL:i:Iencic,
|c eficccic ce |c crrier|c pcrc |c: recucicc: nece:iccce: ce| Ircn:pcrIe,

44
Alvear Sann Jos. Op. cit. p. 166
45
Poveda Ramos Gabriel. Vapores Fluviales en Colombia. Op. cit., p. 109
67
exp|iccn ue cn c finc|e: ce| :ig|c xix, Cc|cmLic :igc :iencc un pc|: ue
nc ccncce |c ruecc.
En ccmLic nccc puece ju:Iificcr nue:Irc cpegc pcr |c pc|vcrc.
Lc: guerrc: ce incepencencic cejcrcn pc:Irccc: c |c: pc|:e: ce /mricc,
pcr |c mcrIcnccc ccc:icnccc, |c ce:Iruccicn ce Luenc pcrIe ce |c
prccuccicn cgr|cc|c y pecucric, |c exprcpiccicn mc:ivc ce Liene: pcrc |c
ccui:icicn ce crmcmenIc:, y ccemc:, |c: nuevc: repL|icc: inicicrcn :u
vicc prcpic cgcLiccc: pcr cnerc:c: ceucc: ccnIrc|cc: ccn e:pecu|cccre:
|cncinen:e: ue :umini:IrcLcn c |c: pcIricIc: crmc:, perIrechc: y ncve: c
precic: inf|cc|:imc: y ccpiIc|e: c Ic:c: u:urcric:. E:c: cgic: ce:me:urccc:,
ce:ce |uegc, :cn ineviIcL|e: en e| ||:k-ccp|tc|.
En e| cc:c ce |c Grcn Cc|cmLic, c Ircv: ce Frcnci:cc /nIcnic Zec :e ||egc,
en cgc:Ic ce 1820, c |c firmc ce un empr:IiIc pcr 72.242 pcrc reccger
|c: ccreencic: en mcnc: ce |c: e:pecu|cccre: en |c C|ty E:Ic :umc
repre:enIcLc 34.210 pe:c: ce |c pccc, c |c pcr ccn e| cc|cr
4
.
Dichc ccnIiccc, en cc|cre: ce 2007, e: ce| crcen ce 53380.000, mcnIc
cemc:iccc e|evccc pcrc nue:Irc: renIc:. Ferc |c: prcL|emc: :e cgrcvcrcn
ccn |c prc:ecucicn ce |c epcpeyc |iLerIcccrc, pcrue Cc|cmLic vc c
ccuirir nuevc: ceucc: en Lcncre: pcrc reccger |c: pcgcr: in:c|uIc: ce |c
negcciccicn ce Zec y pcrc hccer:e c fcncc: pcrc envicr c 8c||vcr c Limc,
ccn e| fin ce :eguir |c guerrc en e| Fer.
En 1824 :e ccnIrcIcrc un nuevc empr:IiIc pcr 4750.000, y en 1830,
cucncc :e ci:ue|ve |c FepL|icc ce Cc|cmLic, |c: Ire: pc|:e: ue |c
fcrmcrcn Iencrcn ue enfrenIcr ceucc: ue yc vcn pcr |c: 750.000.
Cucncc :e ccnpc|c c Cc|cnc|c ccn |c: ct|c: ncc|cne: (en
An||cc Lct|nc}. :e encuent|c que :u enceuccn|entc tctc| |ue
e| nc: c|tc (.} :upe|cncc |nc|u:|ve e| ce /x|cc
4
.
Ferc ccmc ni Ccrccc:, ni CuiIc ni 8cgcIc e:IcLcn en ccpcciccc ce
cIencer e| :ervicic ce e:c ceucc cp|c:IcnIe, en 1834 un ccnvenic ccn |c:
ccreeccre: ce |c CiIy ceIerminc ci:IriLuir |c ceucc cc|cmLicnc. / |c
Nuevc Grcnccc |e ccrre:pcncic e| 507 { 403.203), c| Ecucccr e| 21.8 y c
Venezue|c e| 28.5
48
.

46
Junguito Roberto. La deuda externa en el siglo xix. Bogot: Tercer Mundo- Banco de la Repblica; 1995.
p.11.
47
Ibidem. p.56.
48
Ibidem. p.65.
68
Fue: Lien, e:c: 403.203 euivc||cn c 2451.015 cc|cre:, ue expre:ccc:
en mcnecc ce 2007 :ignificcn c|gc c:| ccmc 487 mi||cne: ce cc|cre:.
Ccn un pre:upue:Ic cnuc| ce| crcen ce cc: mi||cne: ce pe:c:, ceLer ccce
vece: e| mcnIc cnuc| ce |c: renIc: :ignificcLc |c impc:iLi|iccc ce cIencer
|c: cL|igccicne: ue :e cerivcLcn ce| ccuercc ccn |c: |ence|:.
HuLc ue e:percr hc:Ic e| gcLiernc ce| Generc| Fecrc Ne| C:pinc, pcrc
Iermincr ce pcgcr |c ceucc ce |c incepencencic ce E:pcnc y ce |c
cepencencic ce Grcn 8reIcnc.
Nc: hemc: ceIenicc en e:Ie punIc pcrue |c inccpcciccc, curcnIe mc:
ce cien cnc:, pcrc cLIener ccpiIc| en Irminc: rczcncL|e: pcrc |c
ccn:Iruccicn ce infrce:IrucIurc, ||evcrc c| pc|: c ccer en mcnc: ce
e:pecu|cccre:, cvenIurerc: y e:Icfcccre: cucncc ||egue e| mcmenIc ce
ccnIrcIcr |c: ferrcccrri|e:.
Ferc :igcmc: ccn |c pc|vcrc. Nc :c|c inicicmc: |c vicc repuL|iccnc
cp|c:Iccc: pcr |c ceucc exIernc, :inc ue ce:ce |c incepencencic hc:Ic
|c guerrc ce |c: mi| c|c:, unc :erie ce ccnIiencc: civi|e: hcr|c muchc mc:
cif|ci| e| prcgre:c nccicnc|. Mc| ccnIccc:, Iuvimc: ccIcrce cnc: ce guerrc:
ce incepencencic. Cchc ce guerrc: civi|e: generc|e: y ccIcrce guerrc:
civi|e: |ccc|e: cnIe: ce ||egcr c |c ce |c: mi| c|c:, ue fue |c pecr pcrue,
pcr vez primerc, :e enfrenIcrcn fuerzc: ue yc cc:i ercn ejrciIc:
4
.
Lc inIrccuccicn ce| vcpcr en e| Mcgcc|enc :ignificc incuccL|emenIe un
grcn prcgre:c. Ferc e:c ncvegccicn nc fue ccnIinuc.
DurcnIe |c primerc guerrc civi|, |c ce |c: :upremc:" {183 -1841) :e
pre:enIc un epi:ccic e:pecic|menIe repugncnIe. Lc vc|ccurc ce| vcpcr
Un|n, cucncc e| ccnf|icIc e:IcLc Iermincncc.
Ferc nc fue e| nicc, pcrue |c: cIrc: cucIrc vcpcre: ue ncvegcLcn e|
Mcgcc|enc ce:cpcreciercn curcnIe e:e ccnf|icIc y Cc|cmLic Iuvc ue
e:percr :ei: cnc: {hc:Ic 1847) ce:pu: ce| finc| ce e:c guerrc pcrc vc|ver c
Iener ncvegccicn c vcpcr.
Iri:Ie: hi:Icric: :imi|cre:
50
ccurren curcnIe |c: guerrc: ce 1885 y 18.
Y ce:pu: ce 148, ccn mcycr c mencr viru|encic, |c :uLver:icn crmccc
nuncc hc cejccc ce cIcccr |c infrce:IrucIurc, perc Icccv|c cLunccn |c:
prcfe:cre: univer:iIcric: ue ccnccncn |c: ccIc: criminc|e: ju:Iificcncc|c:
ccn Iecr|c: pc||Iicc cL:urcc:, pcrc nc hcL|cr ce |c: hi:Icricccre: ue

49
Villegas Jorge, Yunis Jos. La guerra de los mil das. Bogot: Carlos Valencia; 1978. p. 49.
50
Alvear Sann Jos. Op. cit. p. 169.
69
:iguen e|cgicncc c |c: cccenc: ce ccuci||c: :cnguincric: ue ceIuviercn e|
prcgre:c nccicnc| ccn :u: ric|cu|c: perc mcrI|ferc: guerrc: civi|e:.
Cucncc :erc ue c |c: jcvene: cc|cmLicnc: :e |e: preciue unc Iicc ce|
IrcLcjc y |c re:pcn:cLi|iccc pcrc prcpicicr e| ccmLic :ccic| y e| ce:crrc||c
eccncmicc, en vez ce :eguir|c: envenencncc ccn icec|cg|c: ue
prcmeIen pcrc|:c: :iempre y cucncc :e ce:Iruyc primerc |c pccc ue
Ienemc: y ue e| pc|: :e vec :cmeIicc c Lcnc: ince:cnIe: ce :cngre.

10. Los Com|nos kepub||conos
E| :ig|c xix Ircerc muchc: ccmLic:: |c ncvegccicn c vcpcr en e| r|c
Mcgcc|enc :e inicic en 1824. E| ferrcccrri| ce Fcncmc ccIc ce 1855.
Empiezcn c Iencer:e rie|e: ce 8crrcnui||c c FuerIc Sc|gcr en 18 y c
pcrIir ce FuerIc 8err|c en 1874.
Sin emLcrgc, |c: primerc: :enc|e: Ie|egrcficc:, en 184, :cn, c mi juicic, cn
mc: impcrIcnIe: pcrc e| prcce:c ce in:ercicn ce| pc|: en e| muncc ce e:c
pccc.
Ferc :i en e:c: ccmpc: empiezc e| pc|: c ce:perIcr, en mcIeric ce
ccminc: e| :ig|c xix pccc :e ciferencic ce |c cc|cnic.
En |c: e:cc:c: mcpc: ce |c pccc nc :e Irczcn |c: ccminc:. Fcr e:c e: Lien
inIere:cnIe e| ce |c: principc|e: ccminc: ce herrccurc en /nIicuic, ue
cpcrece en |c c|c:icc cLrc Lc Cc|cn|zcc|n Ant|cquenc en e| Ccc|cente
ce Cc|cnc|c, ce Jcme: Fcr:cn:.
Un e:Iucic ceIenicc ce cichc mcpc nc: incicc ue |c Cc|cnic cejc cercc
ce 50 ki|cmeIrc: ce mc|c: ccminc: en e:c regicn, y ue e| :ig|c xix cpcrIc
cIrc: 50 ki|cmeIrc: ccicicnc|e:, ue :egurcmenIe :e ceLen c| empuje
cc|cnizcccr hccic |c: ccIuc|e: DepcrIcmenIc: ce Cc|cc:, Cuinc|c y
Fi:crc|cc.
Iccc: e:c: ccminc: :cn iguc|menIe cep|crcL|e:. E| vicje ce| gcLerncccr
Si|ve:Ire, ce Ncre c Mece|||n, en 1775, nc pcrece mejcr ue |c: ue
rec|izcLcn |c: crrierc: c finc|e: ce| :ig|c xix. E| e:pcnc| :c|ic ccn cincuenIc
mu|c: y percic 17 enIre e| r|c y Yc|cmLc. Lc :iIuccicn :egu|c muy pcrecicc
un :ig|c ce:pu: pcrue:


70
cn |c|gc y c||c|| e|c e| v|ce
pc| t|e||c ce:ce Nc|e. que pc|
|c |egu|c| e|c nece:c||c ||evc|
ccc|e nune|c ce nu|c: en
|e|cc|n ccn e| nune|c ce
cc|gc:. Fn |nv|e|nc nc e|c |c|c
que :e pe|c|e|cn pc|
ccnp|etc |c: |ecuc: ce nu|c:
en |c: t|enecc|e: ce |c:
ccn|nc: e:t|cpeccc: y.
ccc:|cnc|nente. unc nu|c
pe|ecc c ccu:c ce |c: t|g|e: c
punc: (.}. F| p|cnec|c
enp|eccc en un v|ce ce Nc|e
c /ece||n. e|c ce !2 c !4 cc:
(.}. Fc| |eg|c gene|c|. cc:
c|||e|c: pcccn ncnec| c|ez
nu|c: y cccc cn|nc|
t|cn:pc|tccc 200 250 ||c|c:
5!
.

F|guro . DiLujc ce Ficu.
An||cc F|ntc|e:cc, McnIcner
y Simcn, eciIcre:: 1884

E| mi:mc cuIcr cfirmc ue |c: ccrguerc: ||evcLcn enIre 75 y 120|iLrc:,
pcrue ccrgcLcn e| Iercic" ce |c: mu|c:, y cncce:
Lc: cc|gue|c: ccnp|ten ccn |c: cn|nc|e: en e| t|cn:pc|te ce
cc|gc (.} e:pec|c|nente cu|cnte |c: e:tcc|cne: ||uv|c:c:.
cucncc |c: e|enentc|e: ccn|nc: ce ne||ccu|c :cn cc:|
|nt|cn:|tcc|e: pc| |c: cueye: y nu|c:
52

Fcr |c IcnIc:
Lc: gc:tc: ce t|cn:pc|te ce |c: ne|ccncc: ce |npc|tcc|n
e|cn. c|c|c e:tc. nuy c|tc:. F| ||ete ce |c ce unc cc|gc ce cc:
|c|cc: ce 0 kg. (.} ent|e 8c||cnqu|||c e |:||tc:. e|c ce t|e: ccn

51
Parsons James. La Colonizacin Antioquea en el Occidente Colombiano. Bogot: Carlos Valencia; 1979.
p.195
52
Ibidem. p. 199.
71
ve|nte. c| pc:c que e| cc:tc ce| t|cn:pc|te pc| t|e||c ce |:||tc: c
/ece||n vc||ccc ce c|ez c ccce c|c|e: pc| cc|gc. nc: ct|c
c|c| pc| :e|v|c|c: ce cccegce. F|cnc:. ncqu|nc||c y ccetc:
ce g|cn tcncnc :e cc|cncecccn en g|cnce: guccuc: y e|cn
ccncuc|cc: en |c: e:pc|cc: ce vc||c: ncnc|e:
53
.

Muchc: hcn pregunIccc ccnce e:IcLc e| gcLiernc y pcr u nc ccn:Iru|c
Luenc: ccminc: ce herrccurc. Lc re:pue:Ic u:uc| e: |c ce ue |c penuric
fi:cc| impec|c cuc|uier Iipc ce inver:icn en infrce:IrucIurc.
Lc penuric erc grcnce :in cucc, :i ccn:icercmc: ue |c: renIc: enIre e| finc|
ce |c Cc|cnic y 1873 cpenc: hcL|cn cumenIccc en un mi||cn ce pe:c:,
hc:Ic $ 31.000 mienIrc: |c pcL|ccicn ||egcLc yc c 280.37 hcLiIcnIe:.



F|guro 10. /IriLuicc c Jc:eph 8rcwn. 8cceIc c IinIc.
Ccrguerc: en |c mcnIcnc ce| Cuinc|c, c||cc 1840


53
Idem.
72

F|guro 11. Fcmcn Icrre: Mncez. Ccrguerc en |c mcnIcnc ce
Scn:cn. |Lum ce| CenIencric ce |c lncepencencic, 110.

Ccmc ce cc:IumLre e| pre:upue:Ic :c|cmenIe c|ccnzcLc pcrc c:egurcr e|
funcicncmienIc e|emenIc| ce| E:Iccc: :ue|cc:, crcen pL|icc, ju:Iicic,
pcu|:imc pcrc ecucccicn y pcre u:Iec ce ccnIcr.
DurcnIe |c Cc|cnic, |c: cuIcriccce: IrcIcLcn ce enccnIrcr ccpiIu|cnIe:
ccpcce: ce ccn:ervcr |c: cLrc: exi:IenIe: y cmp|icr |c rec vic|, ccLrcncc
pcr ccnc|e:, puenIe: y ccminc:.
Lc mi:mc hizc |c FepL|icc, ccn iguc|e: re:u|Iccc: meciccre:, pcrue e|
:ig|c xix e:Ic ||enc ce |egi:|ccicn pcrc e:Iimu|cr |c inver:icn privccc en
cLrc: pL|icc:, :in mcycre: re:u|Iccc:.
/ meciccc: ce| :ig|c empiezc c pen:cr:e :ericmenIe :cLre e| Iemc ce |c:
ccrreIerc:, c mejcr, ce |c: ccminc: ccrreIecL|e:.
Lc |ey ce| 7 ce mcyc ce 1845 ceIerminc un p|cn ce ccminc: nccicnc|e:.
E:Ic: :cn |c: mc: impcrIcnIe: y :u cperIurc, ccmpc:icicn, mejcrc y
ccn:ervccicn, :e hcrcn :egn |c: crcene: ue cicIcrc e| pccer ejecuIivc".
73
He cu| |c primerc ci:pc:icicn ue jercruizc |c: v|c: Ierre:Ire:, cejcncc |c:
ce :ignificccicn regicnc| y |ccc|, c cepcrIcmenIc: y municipic:, ce
ccuercc ccn un e:uemc rccicnc| ue :igue Ieniencc vigencic.
E| cecreIc reg|cmenIcric ce |c |ey ciIccc cefine |c: :iguienIe: ccminc:
nccicnc|e:: 1. ce 8cgcIc c Venezue|c {ChcccnIc -Iunjc - CcpiIcnejc -
Fcrcmc ce| /|mcrzccerc - Fcmp|cnc - F|c Zu|ic).
2. De 8cgcIc c| Fcc|ficc {Lc Me:c - Icccimc - Neivc - Lc F|cIc -
Mc:ccpcn - Fcpcycn - CcLuyc| - Fc:Ic - F|c FcI|c hc:Ic Iumccc).
3. De 8cgcIc c 8uencvenIurc {Icccimc -lLcgu - Ccrci||erc ce| Cuinc|c -
CcrIcgc - Iu|c - 8ugc - Cc|i - Ccrci||erc CccicenIc| - F|c Dcguc hc:Ic e|
puerIc).
4. De 8cgcIc c UrcLc {Guccuc: - Hcncc - McnIcnc ce Scn:cn - Mece|||n
- ScnIc Fe ce /nIicuic - UrcLc y e| /IrcIc).
5. De 8cgcIc c| CcriLe {Hcncc - F|c Mcgcc|enc - 8crrcnui||c - ScLcni||c -
ScnIc McrIc: c CcrIcgenc, pcr /rjcnc y IurLccc)
E:Icmc: en e| primer gcLiernc ce Mc:uerc. En e:Ie cecreIc :e ncIc |c
mcnc ce| Generc|, cficicnccc c |c gecgrcf|c
54
.
/|gunc: hcn vi:Ic en e:c |ey un p|cn vercccercmenIe nccicnc|
55
e
inIegrccc
5
, en |c ue nc |e: fc|Ic rczcn. Nc cL:IcnIe, |c penuric fi:cc|, |c
peuenez ce| Ircficc ce per:cnc: y Liene: y |c: frecuenIe: guerrc: civi|e:
{ue mc: ce unc vez :e crigincrcn en |c cmLicicn ce| prcpic Mc:uerc),
fru:Ircrcn curcnIe e| re:Ic ce| :ig|c |c ccn:Iruccicn ce Icn ccnvenienIe:
ccminc:.
Fcrc e||c:, |c |ey ceIermincLc fcncc: prccecenIe: ce| prccucIc ce|
cerechc nccicnc| ce ccminc: {:in ceIermincr|c:): ce |c: pecje:, pcnIczgc:
y pc:cje: e:IcL|ecicc: en |c: re:pecIivc: v|c: ce ccmunicccicn: ce cIrc:
renIc:, cerechc: c cccicne: ceIerminccc: pcr |eye: generc|e: c
e:pecic|e:: y hc:Ic pcr 100.000 pe:c: ue pcc|cn Icmcr:e cnuc|menIe ce|
Ie:crc nccicnc| {perc ue nuncc fuercn cprcpiccc:).

54
Al final de su vida public el Compendio de Geografa General, Poltica, Fsica y Especial de los Estados
Unidos de Colombia, dedicado al Congreso General de la Unin, por Toms Cipriano de Mosquera, gran
General de la Unin Colombiana, Imprenta Inglesa y Extranjera de H. C. Panzer, 93, London Wall, E.C.,
1866.
55
Bateman Alfredo. Op. cit. p. 171.
56
Santa Mara Peter. Origen, Desarrollo y Realizacin de la Escuela de Minas de Medelln. Medelln: Dik;
1994. p.49.
74
LcuccL|e: ercn |c: mecicc: previ:Ic: en |c |ey pcrc impecir ue |c: fcncc:
cp|icccc: en Leneficic ce |c: ccminc: nccicnc|e: fue:en ce:viccc: hccic
cuc|uier cIrc :ervicic pL|icc.
Ccn e| fin ce cIrcer ccpiIc|e: pcrc v|c: ce ccmunicccicn, |c |ey e:IcL|ecic:
Cucncc c|gun |nc|v|cuc. ccnpcnc c cc|pc|cc|n. n|c|e|c
ccn:t|u|| c :u cc:tc c|gun ccn|nc. ccnc|. puente c cc|zccc
(.} e| pcce| eecut|vc pcc|c ccnven|| en |c eecuc|n ce
cuc|qu|e|c ce c|cnc: cc|c:. queccncc cutc||zccc c ccncece|
nc:tc pc| 50 cnc: |c: ce|ecnc: ce pece. pcntczgc. pc:ce c
ncvegcc|n. c unc: y ct|c:. c ccncece| en p|cp|eccc nc:tc
8.000 |cnegccc: ce t|e||c: cc|cc: pc| cccc |eguc ce ccn|nc
c ccnc| que ccn:t|uye|en. c cncc: c |c vez.
De:cfcrIuncccmenIe |c nicc ue :e hizc ce| p|cn ce 1845, fuercn |c:
primerc: 5 c ki|cmeIrc: enIre 8cgcIc y E| FcL|e ce |c v|c c| Mcgcc|enc: :e
rec|izc |c cperIurc ce| ccminc ce| Cuinc|c y :e cvcnzc ce CcuIc c| Zu|ic
57
.
Lui: Ferncncc Mc|inc Lcnccnc, IrcIcncc ce e:Ic: Iemc:, hc enumerccc
ci:pc:icicne: ce ccrccIer generc|, enIre |eye: y cecreIc:, :c|cmenIe ce|
crcen nccicnc|, :cLre ccminc:, ue ccnIincn |c pc||Iicc cc|cnic| ce
ccncecer privi|egic: c ccmLic ce |c ccn:Iruccicn ce cLrc: pL|icc:, perc:
Ccn e| nuevc |g|nen. enpez |c c|gc ce |c:
ccnce:|cne: ce t|e||c: cc|cc:. ent|egccc: |c: nc: ce
|c: vece: c |c: gene|c|e: y ccc|que: (.} en
ccnpen:cc|n pc| |c: :e|v|c|c: p|e:tccc: c |c ccu:c ce
|c |ncepencenc|c. Fcu|ct|ncnente :e ccnug |c
cc|cn|zcc|n ce cc|cc: ccn |c ccn:t|ucc|n ce nuevc:
vc:. e:pec|c|nente c zcnc: ce ||cnte|c. F| p|eccn|n|c
pc|t|cc ce |c: ccuc|||c: ccuccnc: :e |e||e en |c
p|cc|gc||ccc ccn que :e cp|cp|cccn ce exten:|cne:
|nccnnen:u|cc|e: c ccnc|c ce ccn:t|u|| ccn|nc:
ce:ce c ncc|c Fcpcycn (.}
58
.
Dc: ccuci||c: e:pecic|menIe crLiIrcric:, pencencierc:, Le|icc:c:,
frecuenIemenIe c|zccc: en crmc:, :e ci:Iinguiercn pcr :u ccpcciccc pcrc
cLIener mercece: ce Iierrc:.


57
Ospina Vsquez Luis. Op.cit. pp. 218-219.
58
Molina Luis Fernando. Legislacin Colombiana sobre Caminos de Herradura 1823-1905. Disponible en
www. lablaa.org. Consultado mayo 7 de 2007.
75

F|guro 12. DiLujc ce Ficu. Ccminc en Dcguc {enIre Cc|i y 8uencvenIurc),
c||cc 1875.

En 1851, e| Generc| Jc: Mcr|c CLcncc, pcr e| cecreIc ce| 20 ce mcyc,
cLIiene e| privi|egic pcrc ccn:Iruir un ccminc ce herrccurc enIre Fcpcycn
y e| Fcc|ficc, pc:cncc pcr e| vc||e ce| FcI|c, pcrc |c cuc| reciLirc e|
cerechc ce ccLrcr pecje: y 50.000 fcnegccc: ce Iierrc.
Ccmc en 1855 e| Generc| CLcncc nc hcL|c hechc nccc, un cecreIc ce|
ce mcyc |e prcrrcgc |c: Irminc:. En 1857 |c :iIuccicn erc iguc|, perc ccmc
76
e| pccer pc||Iicc ce e:e ex pre:icenIe e:IcLc inIccIc, un cecreIc ce cLri|
18 |e prcrrcgc e| ccnIrcIc hc:Ic e| 30 ce junic ce 103.
Nc :e ueccLc cIrc: e| G|cn Gene|c| Icmc: Cipricnc ce Mc:uerc, uien
cccLcLc ce cLcnccncr :u primerc pre:icencic, pcrue e| cecreIc ce
cLri| 12 ce 1854 |e ccncece p||v||eg|c exc|u:ivc pcr cchenIc cnc: pcrc
ccn:Iruir un ccminc ccrreIerc ce Cc|i c 8uencvenIurc c ccmLic ce 128.000
hecIcrec: ce Lc|c|c: en |c: prcvincic: ce 8uencvenIurc, Ccucc, Fcpcycn,
Fc:Ic, Iuerre: y 8crLcccc:.
Nc Iccc: |c: |eye: ciIccc: pcr Mc|inc Lcnccnc ccncecen p||v||eg|c: ce
e:Ie Iipc pcrue muchc: crcencn cuxi|ic: pcrc |c: ccminc: ue :e
||cmcLcn ce ut|||ccc puc||cc.
E:c: cuxi|ic: generc|menIe :e ueccLcn cecreIccc:, perc huLc inver:icn
cprecicL|e en |c ue :e ||cmc e| Ccminc ce| NcrIe {8cgcIc - Iunjc -
Mc|cgc - Fcmp|cnc - CcuIc), ue ven|c ce:ce |c Cc|cnic y ue e: e|
germen ce |c CcrreIerc CenIrc| ce| NcrIe.
FeIcmemc: e| hi|c ce |c hi:Icric: De:pu: ce prcmu|gccc |c Ccn:IiIucicn
ce Ficnegrc, e:Icncc en |c pre:icencic e| Generc| Mc:uerc, :e cic
pricriccc c un ccrreIecL|e ce Cc|i c| Fcc|ficc, pcrc e| cuc| :e cLIuvc un
empr:IiIc ce 200.000 c finc|e: ce 183.
:Ic fue |c primerc cperccicn ce crciIc |cgrccc pcr e| pc|: ce:pu: ce |c:
ceucc: ccn:c|icccc: en e| ccnvenic ce 1834, c| cuc| nc: hemc: refericc
cnIe:. Se pccIc un inIer: ce| 37, perc e| ce:cuenIc inicic| fue ce| 147.
Fcrc :u :ervicic y cmcrIizccicn :e pigncrcrcn e| 157 ce |c renIc ce :c|inc: y
|c pcrIicipccicn ce |c Nccicn en e| ferrcccrri| ce Fcncmc.
Ccmc e| |ecIcr yc hcLrc mc|iciccc, ceIrc: ce e:e pr:Icmc e:IcLc e|
inIer: per:cnc| ce| G|cn Gene|c| Mc:uerc, ccnce:icncric ce:ce 1854 ce
|c ccrreIerc enIre Cc|i y 8uencvenIurc.
Y cnIe: ce pc:e:icncr:e ce :u |Iimc pre:icencic, Mc:uerc vicjc c Lcncre:
pcrc ge:Iicncr un empr:IiIc ce 1.5 mi||cne: pcrc e| mi:mc prcpc:iIc, en
18. E:Ie pr:Icmc finc|menIe nc fue ce:emLc|:ccc pcrue Mc:uerc
fue cepue:Ic e| 23 ce mcyc ce 187.
En 1873 |c ccrreIerc ce Mece|||n c| Mcgcc|enc ||egc c 8crLc:c y c||| :e
ceIuvc e:percncc empc|mcr c|gn c|c ccn e| Ferrcccrri| ce /nIicuic,
recin cecreIccc.
Ferc |c vercccerc ccu:c ce| frccc:c ce |c: virreye: y ce |c: gcLiernc: ce |c
FepL|icc nc rccicc en |c penuric. Ccn |c excepcicn ce c|gunc: e:Iccc:
peIrc|erc:, ue ce |c ncche c |c mcncnc cpcrecen inuncccc: ce regc||c:,
77
ue fcIc|menIe Iermincn en cerrcche, cpu|encic y ccmprc ce crmcmenIc
ce punIc Icn cc:Ic:c ccmc inIi|, |c hi:Icric eIernc ce |c: hcciencc:
pL|icc: e: |c ce |c e:Irechez, e| cficiI y e| enceuccmienIc.
E| frccc:c :e ccc:icnc, :in cucc c|gunc, en |c e:cc:ez ce Ircficc y ce
ccrgc. Unc eccncm|c ce :uL:i:Iencic y unc pcL|ccicn recucic|:imc en un
IerriIcric Lien exIen:c, nc genercn e| mcvimienIc nece:cric pcrc pcgcr
ccn pecje: :iuierc |c empecrccc ce unc: pccc: ki|cmeIrc: ce ccminc:
ce Le:Iic.
Se ccnceciercn, e: verccc, e:I|mu|c: exce:ivc:, refcrzcncc |c Iencencic
hccic e| |cIifuncic ue IcnIc hc perjucicccc c| pc|:, perc cue||c:
inmen:c: exIen:icne: Icmpccc puciercn :er pcrce|ccc: pcrue nuncc
||egcrcn |c: innmerc: inmigrcnIe: ruLic: ccn ue :cncLcn IcnIc: pc||Iicc:,
empre:cric: y crgcnizcccre: ce :ccieccce: ce cc|cnizccicn ce |c pccc,
fc:cinccc: pcr |c cf|uencic ce mi||cne: ce eurcpec: c NcrIecmricc,
/u:Irc|ic y /rgenIinc, pc|:e: ue :e nc: pcn|cn ccmc ejemp|c curcnIe e|
:ig|c xix
5
.
Feccrccncc e| p|cn ce ccminc: ce 1845, c pe:cr ce Iccc: |c: ccmLic:,
Cc|cmLic :e :igue mcviencc :cLre |c: mi:mc: eje:, fijccc: pcr |c crcgrcf|c
y |c: c:enIcmienIc: humcnc:. De:pu: ce :ig|c y mecic, :c|cmenIe fc|Ic, c
mi juicic, e| pcvimenIc enIre Lc F|cIc y Fcpcycn, pcrc ue e:e p|cn :e
puecc ccn:icercr ccmp|eIc en Irminc: mccernc:.

11. bn Encuentro en Nore
Hcy mu|IiIuc ce re|cIc: ce| :ig|c xix :cLre |c curccicn ce |c: vicje: y :u:
inccmcciccce:. Cuizc unc ce |c: mc: inIere:cnIe: cunue pccc
ccnccicc, e: e| ce Ecucrcc Vi||c V|ez, uien cejc un cicric ce :u reccrricc
enIre Mece|||n y 8cgcIc ce| 8 ce ciciemLre ce 182 c| ce enerc ce 183.
E:e cuccerni||c fue ce:cuLierIc recienIemenIe pcr :u nieIc, McrgcriIc Vi||c
ce Gcmez Jcrcmi||c, y puL|icccc en 2004 ccn exce|enIe: cncIccicne: ce
Gu:Icvc Vive: Mej|c.
Ecucrcc Vi||c erc un jcven ce Luenc fcmi|ic, nccicc en Mece|||n en 183.
En 1851 vicjc c 8cgcIc pcrc e:Iucicr en e| Cc|egic ce |c lncepencencic y
|uegc c |c: E:Iccc: Unicc:, ccnce nue:Irc mini:Irc, e| generc| Fecrc
/|ccnIcrc Herrcn, :u ccucienIe, |c mcIricu|c en DcnLury Mi|iIcry cnc
ScienIific /cccemy, en CcnnecIicuI, ce ccnce regre:c c :u ciuccc ncIc|.

59
Este tema ser discutido posteriormente cuando tratemos de las concesiones de tierras otorgadas a los
promotores de ferrocarriles.
78
Cucncc emprence e:Ie nuevc vicje, e: un hcmLre ce 24 cnc:, en
ccncicicne: ce cprecicr e| e:Iccc ce nue:Irc cIrc:c. Sin emLcrgc, nc :e
ceIiene en e:e punIc pcrue :u re|cIc, muy Lien e:criIc, :e |imiIc c
ce:criLir |c: penc|iccce: ineviIcL|e: ce |c ue erc un ce:p|czcmienIc
ncrmc| enIre |c: cc: ciuccce:, ||enc ce rie:gc: y cificu|Icce:, cnIe: ce| cuc|
|c: genIe: hcc|cn Ie:IcmenIc y :e ccnfe:cLcn cevcIcmenIe, ccmc yc
hemc: vi:Ic en re|ccicn c |c ncvegccicn pcr e| Mcgcc|enc.
De:pu: ce unc Iempcrccc en |c ccpiIc|, Vi||c regre:crc c Mece|||n:
curcnIe |crgc: cnc: :erc cc|cLcrcccr ce vcric: revi:Ic: ce |c pccc ccmc
F| He|c|cc. Lc Gc|cnc||nc. F| |cccc. Lc Scc|eccc. Lc Fev|:tc ce Ant|cqu|c.
eIc., cnIe: ce fijcr :u re:icencic en 8cgcIc ccnce, curcnIe |crgc: cnc:,
hc:Ic :u muerIe en 103, fue Ieneccr ce |iLrc: ce| Mini:Ieric ce Fe|ccicne:
ExIericre:.
Sc|e pue:, ce Mece|||n, e| |une: 8 ce ciciemLre ce 182, ccn cucIrc
ccmpcnerc: en Luenc: mu|c: c|ui|ccc: y :u: ccrre:pcncienIe: crrierc:
0
, y
cemcrc hc:Ic e| mircc|e: 10 pcrc cvi:Icr |c piecrc ce| Fenc|, ue |e:
pcrece mcje:Iuc:c en mecic ce |c: mcnIcnc:. E| jueve: 11 |c: cincc
vicjerc: empiezcn c ncIcr e| ccmLic enIre |c: Iierrc: cc|cnizccc: ce|
CrienIe cnIicuenc y |c: ue :epcrcn e:Ic regicn ce| Mcgcc|enc:
Ccn|enzcn |c: ncncc: ccnc|cne:. en ccnce ent|c cpenc: unc
e:cc:c |uz. |c: c|cc|e: tcncn p|cpc|c|cne: g|gcnte:. |c: cc:c:
nc :cn :|nc |cncnc: pc|zc: ce:ncnte|ccc: y :|n cc||gc c|gunc.
F| ccn|nc |c enccnt|cccnc: cccc vez pec|. nc: nunccnc: en
e| cc||c. ce ccnce ccn c|||cu|tcc :c|cn |c: nu|c:. y :|n
encc|gc nc: c:egu|cccn |c: c|||e|c: que e:tc e|c |c pc|te
nec| ce| ccn|nc (.} nc|cguenc: nct|c|c: pc|c e| v|ce|c que
:ucc c |c v|:tc ce cccc cc|||c| y c|ee :|enp|e :e| e:e e| pec|
ce cucntc: nc pc:ccc
!

Lc: c|imenIc: |c: Icmcn cpenc: cucncc encuenIrcn c|gunc cc:iIc ccnce
|e: prepcrcn c|gc c |e: ccn c|Lergue.
E| vierne: 12 yc :e hcL|cn percicc cc: mu|c:. Lc ce:cripcicn ce |c fcncc ce
c|gn pueL|c e: ccmc pcrc CervcnIe::
Lc n|nc ce |c pc:ccc e|c ce F|cneg|c. cc:tcnte cuenc nczc
cunque c|zcc. Hccc |c: ncnc|e: ccn pe||ectc ce:encc|czc.

60
Los pocos pobres que viajaban, lo hacan a pie, como Marco Fidel Surez en 1875, cuando se traslad a
vivir a Bogot
61
Villa Vlez Eduardo. Un Viaje de Medelln a Bogot. Medelln: L. Vieco e hijas; 2004. p.25.
79
ccncc:e |c |npc|tcnc|c ce pe|:cnc ce cctegc|c. :|n ccn|t||
nc: t|ctcn|entc que e| ce :enc||tc.
E| |une: 15 enccnIrcrcn |c: crrierc: cificu|Icce: pcrc c|imenIcr c |c: mu|c:.
Cc:i nc ccn:iguen uien |e: vencierc unc: ccnc:. De:pu: ce :uccr
ccpic:cmenIe pcrue yc e:Icn en Iierrc cc|ienIe, cIrcvie:cn e| r|c Ncre pcr
un puenIe mc||:imc, ccnce Iienen ue pcgcr un precic Lien e|evccc, cc:
rec|e: y mecic pcr cccc ccrgc. Fcr |c Icrce, muerIc: ce hcmLre, |c nicc
ue encuenIrcn e: unc nczcnc||c. que |uegc c|cencn nc :e|v|||c
cucncc |e ven |c: ncnc: c |c :enc|c. pc|que nc :e :ccc :| :u p|e| e|c ce
cc|ncn. ce ccg|e. ce :cpc c ce cu|ec|c (.} que e| e:tncgc :e |evc|vc
ce :|c ve||c
E| mcrIe: 1 ||egcn c| |ugcr ce Femc|inc, :cLre e| r|c Ncre, ccnce ven |c:
fcmc:c: Lccegc: ||enc: ce Lu|Ic:, ccjc:, ccmcjucnc: y Lcrri|e: e:percncc
c |c: crrierc:. /||| Icmcn e| chcmpcn ue |c: ||evc c| r|c Mcgcc|enc, c
mercec ce |c ccrrienIe. Fc:cn unc ncche cIrcz en Ncre. Empiezc |c |crgc
e:perc ce| vcpcr en e| ue ceLen :eguir hc:Ic Hcncc. Nccie :cLe cucncc
hc ce ||egcr. Fc:cn c|gunc: rumLc c |c cc:Ic. Cce enfermc. FieLre IerriL|e,
cngu:Iic, mc|e:Icr.
Ecucrcc Vi||c ccncce en Ncre c| Li:cLue|c ce| cuIcr ce e:Ie |iLrc, ue
igncrcLc ue Jc: Je:: /|vecr {c /|vicr ccmc cccLc firmcncc) huLierc
vivicc en e:e |ugcr c|gn Iiempc ccmc ccmercicnIe, cgenIe ce vcpcre: y
ccn:igncIcric ce ccrgc:, cnIe: ce :er SecreIcric ce Hcciencc ce
/nIicuic y SecreIcric ce |c lnIericr ce |c: E:Iccc: Unicc: ce Cc|cmLic,
curcnIe |c pre:icencic ce Frcnci:cc Jcvier Zc|cc
2
.
Icccv|c enfermc, Vi||c :e emLcrcc e| mircc|e: 24:
Ante: ce zc|pc|. :c|t c t|e||c pc|c cc| c Nc|e |c u|t|nc
ce:pec|cc (.} p|cpu:ene cguc|cc| e| :cn|cc ce| p|tc en |c
cc:c ce| ccctc| A|v|c|. |c nec| ce| puec|c :|n c|:putc. cunque
cnenczc ce:p|cnc|:e en |u|nc: y cc nue:t|c: ce unc
cecccenc|c |c:t|nc:c. Ccn:|:te en cc: p|ezc:. unc |nv|:|c|e que
:e|c p|cccc|enente cc|n|tc||c. ct|c v|:|c|e que e: :c| c ce
|ec|cc. ce cc:tu|c. c|nccn ccnecc|. e:c||tc||c y p|ezc ce
e:tuc|c. ccnc |c |eve|cn |c: ncpc: ccn|cc: pc| e| ccnen.
|c: ||c|c: v|ec: y enpc|vccc: que :e vecn :cc|e un |gcnc

62
Jose de Jess Alviar Arellano. Mompox, 1820. Profesor de matemticas en Pamplona, 1837; de latn en
Mompox, 1840; se grada como abogado en Bogot en 1845, pero gozaba de muy buena fama como mdico.
Secretario de Gobierno en la fugaz presidencia de Zalda. Le toc llamar al Primer Designado, al morir el
Presidente el 21 de diecimbre de 1882. Despus cas en Santo Domingo con doa Mariana Ramrez Johns.
Fue magistrado en Medelln largos aos y muri en esa ciudad en 1907.
80
ccnccc que nccc |c: vece: ce ccn:c|c c ce ne:c (.} tccc |c
|ecue|cc ccnc :| e:tuv|e|c ce|cnte. |c |cn|nc |ep|e:entcncc e|
vcpc| /cnzcnc|e:. |c ncc ce pcpe| c|cvccc ccn p|unc:
ccnce e:tcn p|ntccc: |c: ccnce|c: ce tccc: |c: pc:e:. |c:
tccu|ete: ce cue|c ce tccc: c|c:e: y tcncnc:. nc:tc |c:
nenc|e: cetc||e: ce e:c ncc|tcc|n v|:|tccc pc| tccc: |c: que
tcccn en Nc|e que. v|:tc unc vez c| t|cv: ce unc nuce ce
nc:qu|tc: y ccn e| te|nnet|c c |c: 80 g|ccc:. nc puece
c|v|cc|:e nuncc. ccnc nc puecen c|v|cc|:e cnc: |c: |ugc|e:
ccnce :e ncn pc:ccc c|c: nc|tc|e: ce ccu|||n|entc y nc:tc
3
.
Lc ue nc nc: cuenIc nue:Irc cmigc Vi||c e: :i curcnIe e:c: c|c: reciLic
IrcIcmienIc mcicc ce| cccIcr /|vicr, uien ejerc|c IcmLin |c mecicinc,
ccmc cccLcmc: ce |eer en |c ncIc 2.
Lc cierIc e: ue nc muere en Ncre, y :e emLcrcc en |cmenIcL|e e:Iccc. E|
Lcrcc gc:Ic Ire: c|c: ccn :u: ncche: pcrc ||egcr c Hcncc, ccnce :u:
ccmpcnerc: :iguen :in |. /||| permcnecerc cucIrc c|c: ccn IerriL|e: fieLre:
perc e:c ciuccc e: cgrcccL|e, Iiene ruinc: ue cemue:Ircn :u pc:ccc
grcncezc, hcy Luenc: cc:c:, :cLcrec ccn ce|eiIe e| cguc ||mpicc ce|
Guc|| y encuenIrc ue e| ccmercic e: cnimccc y Lien :urIicc.
Finc|menIe, e| mircc|e: 31 ce ciciemLre :c|e hccic 8cgcIc. E:Ic c|gc
mejcr y e: Icn ce Luenc: ue enIre :u: nuevc: ccmpcnerc: ce vicje :e
encuenIrc c| fcmc:c mcicc Mcnue| UriLe nge|, uien |c cIience
:c||ciIcmenIe.
E| cuIcr ce e:Ie |iLrc :c:pechc ue e| Lcncccc:c cccIcr erc mejcr ccmc
gecgrcfc ue ccmc gc|enc, pcrue cejc cincc |iLrc: :cLre e:c mcIeric,
perc muric, ccmc muchc: ce |c: mcicc: cceIcnec: :uyc:, :in cejcr:e
ccnvencer :cLre |c: virIuce: ce |c c:ep:ic, :c:Ieniencc, hc:Ic muy
cvcnzccc e| :ig|c xix, ue nc erc nece:cric |cvcr:e |c: mcnc: cnIe: ce
rec|izcr unc cirug|c.
Nc: ueccmc: :in :cLer, ccmc prcLcL|emenIe |e: pc:c c UriLe nge| y c
Vi||c, :i |c enfermeccc erc pc|uci:mc c ci:enIer|c.
/ |c: :ei: c|c: ce :c|ir ce Hcncc ||egcn c FcccIcIivc, cuyc: cc||e: :cn
fcngc:c: y :in empecrcr, peuenc:, Iechccc: ce pcjc y :e Irc:|uce |c
mi:eric"


63
Villa Vlez Eduardo. Op. cit. p. 56
81
12. Arr|ero
E| u:c ce ccLc||c:, yeguc:, c:nc:, Lueye: ccmc cnimc|e: ce ccrgc,
cLvicmenIe, e: mc: cnIiguc ue |c ruecc.
Scnchez ScLcgc| hc ||cmccc |c cIencicn :cLre:
F| nc| u:c que ncccn |c: cnt|guc: ce |c |ue|zc ce |c: ce:t|c:.
pc| cucntc e| e:|ue|zc :e ||n|tccc c| cue||c ce| cn|nc| g|cc|c: c
un cc||c| (.} e| engcncne ncce|nc. en e| que e| cn|nc| t||c
pc| nec|c ce| pecnc y e| |cnc. e|c ce:ccncc|cc y nc cpc|ece
cccunentccc en Fu|cpc cnte: ce| :|g|c x c.C.. cunque :e
t|ene ce|tezc ce que |c: cn|nc: yc |c enp|ecccn ce:ce e|
ccn|enzc ce |c e|c c||:t|cnc. en |c c|nc:tc Hcn
4
.
DurcnIe |c Cc|cnic, c pe:cr ce |c: in:Iruccicne: ce |c Ccrcnc prchiLiencc
e| IrcLcjc ce ccrguerc:, Ien|cn :Ic: mcycr impcrIcncic ue |c: crrierc:.
En e| :ig|c xix |c crrier|c :e hcce pre:enIe en Iccc e| IerriIcric nccicnc|
pcrue hcy yc cprecicL|e nmerc ce yeguc: y |c frcnIerc inIericr :e hc
expcncicc ccn:icercL|emenIe.
En |c Cc|cnic :e ccunc unc frc:e IerriL|e, ue :igue grcviIcncc :cLre e|
cump|imienIc ce |c |ey en Cc|cmLic: Se cLecece perc nc :e cump|e".
E| 1 ce ju|ic ce 154, e| empercccr Ccr|c: V, preccupccc pcr e| mc|IrcIc c
|c: inc|genc:, prchiLic Lcjc |c: mc: :everc: penc: ue |c: ncIurc|e: ce|
Nuevc Feync ccrgc:en efecIc: ce cuc|uier e:pecie pcrc ccncucir|c: ce
un |ugcr c cIrc, cunue |c ccrgc fue:e ce pccc pe:c y :e |e: pcgc:e muy
Lien e| :ervicic.
Fcrc fcci|iIcr e| cump|imienIc ce cue||c ci:pc:icicn :e crcencLc ue |c:
vecinc: ce cccc ciuccc hiciercn c cc:Ic :uyc |c: ccminc: hc:Ic e| ||miIe
ccn |c: pueL|c: vecinc:, ccn e| fin ce ue :e ccrgc:e en mu|c: c Lueye:.
Nccie cump|ic e:Ic ju:Ic |ey, :c|vc uizc |c: ccLi|ccnIe: ce V|ez, ue
crcencrcn cLrir e| ccminc ce| Ccrcre en 1553, e| cuc| yc e:IcLc mc: c
menc: crgcnizccc en 1555. Ferc un Ic| Lcchi||er Gc:pcr ce Mcgc||cne:,
|cgrc ue |c Fec| /uciencic ncmLrc:e un ccmi:icnccc pcrc vi:iIcr |c:
cLrc:. :Ie crcenc cerrcr|c y :u:pencer |c: repcrccicne: ce| ccminc ccn
unc inIerpreIccicn Icrcicc ce |c crcen ce |c Ccrcnc. Lc prcIe:Ic ce|

64
Snchez Sabogal Fernando. Op.cit. p. 2.
82
CcLi|cc ce V|ez ce nccc vc|ic y c:| e:c ciuccc uecc inccmunicccc ce|
Mcgcc|enc
5
.

F|guro 13. Ccminc ce herrccurc. GucIcviIc, Cuncincmcrcc,
200. FcIc: Eunice D|cz

65
Caicedo dElhuyart Nicols. Papel Peridico Ilustrado. 28 de Octubre de 1886. No estamos en capacidad
de saber si ya los intereses de Honda estaban detrs del cierre de ese camino tan superior al otro para la
comunicacin entre Santa Fe y Cartagena, que ms tarde se har patente y que ser denunciada inclusive por
el Arzobispo Virrey.
83
ScLemc: ue erc muy cprecicL|e e| nmerc ce mu|c: emp|eccc: en e:c
ccIiviccc, y ue e||c:, c| ccmienzc, ercn e:cc:c: pcr :u cc|iccc ce h|Lricc:
enIre cnimc|e: recin Irc|cc: c| pc|: en peuenc: ccnIiccce:.
Exi:Ien cc: c|c:e: ce mu|c:, e| h|Lricc enIre c:nc y yeguc e: mc: grcnce y
fuerIe ue e| ue :e cLIiene ce ccLc||c y Lurrc.
/unue :e pcrecen c| c:nc, Iienen e| Icmcnc y |c fuerzc ce| ccLc||c.
Fe:cn enIre 500 y 40 kg. Nc :cn Icn rcpicc: ccmc |c: ccLc||c: perc |c:
cvenIcjcn en re:i:Iencic y :eguriccc en e| pc:c. Scn IempercmenIc|e: y
reuieren experIc mcnejc. Se hcn u:ccc ce:ce Iiempc: inmemcric|e:
ccmc cnimc|e: ce ccrgc. /mLc: :exc: :cn e:Iri|e:.
IcmLin :cLemc: ue nc ercn LcrcIc: ni curcnIe |c Cc|cnic ni en e| :ig|c
xix.
Lc: precic: cc|cnic|e: :e expre:cLcn primerc en pcIcccne:, y mc: Icrce
en pe:c: fuerIe:. /mLc: mcnecc: :cn muy pcrecicc:. E| pcIcccn erc unc
mcnecc ce 27.42 gm. ce p|cIc, e| pe:c Ien|c 27.073 gm. ce| mi:mc meIc|.
En |c mcgi:Irc| lnIrccuccicn c| F:tuc|c ce| Fcce| Acqu|:|t|vc ce |c /cnecc
en Cc|cnc|c

pccemc: enccnIrcr mu|IiIuc ce precic: y vc|cre: enIre 100


y 100 ce grcn inIer:.
Fcr ejemp|c, en 10 unc e:c|cvc jcven vc||c 300 pcIcccne:, unc mu|cIc
jcven 400, y un negrc ce 40 cnc: 310: un e:criIcric 50 pcIcccne:, un ve:Iicc
muy finc 200 y unc :crIijc ce crc 12.
En 178 unc mu|c 25 pcIcccne:, |c vccc 3 y e| Luey ce crccc 5
pcIcccne:. En 172 un ccLc||c vc||c pcIcccne: y |c mu|c 15.
En 1732 un mccheIe cc:IcLc 3 pcIcccne:, unc vccc 2 y un cc||cr ce perrc
ccn ccmpcni||c, un pcIcccn. En 1770 enccnIrcmc: un vic||n ce 1 pe:c:.
En 1807 un ccLc||c ce :i||c 40 pe:c:, unc Lcyc 25 y unc mu|c ce :i||c 40. En
181 vemc: un ccLc||c mcn:c pcr 1 pe:c: y unc yeguc ce cr|c pcr .
En 1854 enccnIrcmc: un ccLc||c ce :i||c pcr 0 pe:c:, un Lurrc pcr 10, e|
Luey ce yugc 30 pe:c: y |c vccc ce cr|c 1.
En 185 nc: enccnIrcmc: ccn mu|c: ce vicje c 270 pe:c:, mu|c: ce ccrgc
c 120, Lueye: ce 80 y vccc: ce 0.
Lc ue uecc en c|crc niccmenIe e: ue |c: mu|c: ercn ccrc: pcr :er
cnimc|e: prccucIivc:, muy cemcncccc: y ce cif|ci| reprccuccicn.

66
Vase: Banco del Comercio. Op. cit.
84
/ pcrIir ce 1878, e| pe:c empiezc c percer vc|cr frenIe c| cc|cr, y en 185 |c
Ic:c ce ccmLic erc ce 0.455. Lc mu|c ce ccrgc cc:IcLc enIcnce: 54.5
cc|cre:, e: cecir, 1.341 cc|cre: ce 2007.
Hemc: vi:Ic ccmc c |c |crgc ce Ire: :ig|c: |c: mu|c: vc|en mc: ue |c:
ccLc||c: y muchc mc: ue vccc:, yeguc: y Lueye:.
CcnIrcricmenIe c |c cpinicn ccrrienIe, |c crrier|c nc :e |imiIcLc c |c: mu|c:.
Lc: Lueye:, cnimc|e: cc:Irccc: ue :e u:cn pcrc e| cccrrec, ercn
iguc|menIe impcrIcnIe:. Se u:cLcn pcr :u grcn re:i:Iencic y ccpcciccc ce
cnccr ccminc: muy cif|ci|e:. E:Ie cnimc| cc:i nuncc :e cce y e: muy hcLi|
pcrc :c|ir ce |c: pcnIcnc:. Sin emLcrgc, hcL|c ue mccrugcr pcrue :e
ccn:cn muchc ccn e| cc|cr. Ccmc nc puece :er herrccc, nc IrcLcjcLc en
|c: pccc: ccminc: empecrccc: ce |c: :ig|c: pc:ccc:.
/| iguc| ue c |c: mu|c:, |c ccrgc :e |e: cccmcccLc en cc: Lu|Ic:, un
pccc mc: exIencicc pcr Iener e| Luey e| |cmc mc: cnchc.
Segn Ferrc Mecinc, |c: Lueye: fuercn reemp|czccc: pcr |c: mu|c: ue
ercn mc: rcpicc:, cunue ccnIinucrcn emp|ecncc:e en |c: ccminc: mc:
mc|c:, ceLicc c ue :u: hue||c: e:IcrLcLcn e| pc:c ce |c: mu|c:
7
.
E:e cuIcr Iiene Iccc |c rczcn en |c ue cIcne c |c: ce:Irczc: ccu:ccc: pcr
|c: Lueye: en |c: p:imc: ccminc: ce Iierrc, pcrue e| Luey junIc |c: cc:
mcnc: hccic e| cenIrc, cejcncc unc hue||c mc: cnchc ue |c ue cejc |c
mu|c, ue cvcnzc primerc |c mcnc cerechc y :iempre pi:c en |c: hue||c:
cnIericre:. Cucncc pi:c |c: hue||c: ce |c: Lueye: ccminc mc|, :e ccn:c
prcnIc y :e cce ccn frecuencic.
En ccmLic, nc e:Icy ce ccuercc ccn Ferrc Mecinc en ue |c: Lueye:
hcycn :icc ce:p|czccc: :c|c c |c: pecre: ccminc:, pcrue en fechc Icn
recienIe ccmc 110, |c prccuccicn ce ccf en Cc|cc:, ue :e ccerccLc c
200.000 :ccc:, cizue reuer|c pcrc :u mcvi|izccicn 8.300 Lueye:, ue
||evcLcn |c cc:echc ce:ce |c: ci:IinIc: pueL|c: hc:Ic Hcncc, ccnce :e
emLcrccLc. E:c ccn:icerccicn pe:c muchc en |c ceci:icn ce ccn:Iruir e|
ccL|e crec enIre Mcnizc|e: y McriuiIc {ScLre e:Ie nmerc ce Lueye:,
cprenIemenIe excgerccc v. 40)
Hcy cIrc: |ugcre: ccmune: :cLre |c crrier|c ue hcn hechc ccrrerc.
Fcr |c cifu:icn ce| fc|k|cre cnIicuenc, :e c:ccic |c crrier|c ccn e:e
cepcrIcmenIc, c|viccncc ue e:Iuvc pre:enIe en Iccc: |c: regicne: ce|
pc|:. Y IcmLin :e pien:c ue |c ccIiviccc ce |c: crrierc: erc un IrcLcjc

67
Ferro Medina Germn. A Lomo de Mula. Bogot: Fondo Cultural Cafetero; 1994. p. 106.
85
incepencienIe, igncrcncc ue |c: mu|c: nece:cric: pcrc ccn:IiIuir unc
recuc repre:enIcLcn un ccpiIc| cprecicL|e. HcL|c pue: empre:cric:, y |c
mcycr|c ce |c: crrierc: ercn c:c|criccc:.
EnIre |c: cuenc: ce recuc: :e ce:Icccrcn ccn /|ejcncrc nge| {uien ||egc
c :er unc ce |c: principc|e: empre:cric: ce| pc|:, funccccr ce unc fcmi|ic
ce ccmercicnIe: e incu:Iric|e:, c|gunc: ce |c: cuc|e: Icccv|c e:Icn
ccIivc:) y e| fcmc:c Fepe Sierrc, uien en |c ccc|e:cencic inicic :u ccrrerc
f|eIcncc mu|c: en GircrccIc.
Hc:Ic finc|e: ce |c: cnc: 40 ce| pc:ccc :ig|c, |c crrier|c mcvi|izcLc Luenc
pcrIe ce |c ccrgc, pcrue e| ccmicn nc ||egcLc Icccv|c c |c mcycr|c ce
|c: pueL|c:. /n hcy muchc: recuc: :iguen cuLriencc cmp|ic: zcnc:
rurc|e:.


F|guro 14. Fecuc ce mu|c:. Ccjcmcrcc, Ic|imc, 2007. FcIc: Eunice D|cz

Lc crrier|c e:Ic cifuminccc enIre un vchc ce |eyencc, pce:|c y fc|k|cre,
ue hc ccpIccc Germcn Ferrc Mecicn en un |iLrc e:p|ncicc, ccnce
ci:curren pueL|c:, verecc: y ccminc:: cpcrecen |c: Lccegc:, fcncc: y
pc:ccc:: :e ce:criLen |c: ccrgc:, empezcncc pcr e| ccf: :e cuenIc ce
|c: cficic:, ce:ce e| :cngrerc c cprenciz, ue hcc|c |c ccmicc y empezcLc
c :cncr ccn :u mu|c prcpic ce:ce |c: ccce cnc:, :iguiencc ccn |c: crrierc:
y Iermincncc ccn e| ccpcrc|. /||| :e hcL|c IcmLin ce |c: jcrnccc:, |c:
vicncc: y |c: pe|igrc: ce |c: ccminc:, e:pecic|menIe curcnIe |c: inviernc:: y
ce ccmc ccrgcr |c: mu|c: y herrcr|c:. E| ccf vc en ccrgc: ce 2 Lu|Ic: ce
0 kg. , |c ccnc en cngcri||c:: e| cgucrcienIe en Lcrri|e: c ccmcjucnc:: |c:
86
ccchcrrc: ercn ccrgc cuccrccc y |c pe:ccc y vc|uminc:c iLc en Iuregc:
ce c cc: mu|c:, |c unc ceIrc: ce |c cIrc, ue ||evcLcn |c ccrgc :cLre unc
ccmi||c.
Icmpccc fc|Icn e| Iip|e, |c: ccncicne:, |c: ccp|c: y |c: mujere:. Nc
c|vicemc: ue ccemc:, |c: crrierc: cejcrcn c :u pc:c, ccmc recuercc, un
reguerc ce ninc:,
E:e |iLrc, ue reccmiencc vivcmenIe, en:c|zc |c: vc|cre: ce| crrierc ccmc
IrcLcjcccr incepencienIe y cu:Ierc, prcgmcIicc en pc||Iicc y re|igicn,
Lcui:ucic y cichcrccherc.

13. Fuentes F|n|secu|ores
Nue:Irc IerriIcric, Lien exIen:c y
riu|:imc en ccrrienIe: ce cguc,
pre:enIcLc fcrmiccL|e:
cL:Iccu|c: pcrc |c
ccmunicccicn, nc :iencc e|
mencr ce e||c: |c e:cc:ez ce
puenIe:.
/Ircve:cr |c ccrrienIe pcrc ir c|
|ccc cpue:Ic nuncc hc :icc
fcci|. /un |c: ccuce: menc:
prcfuncc: pre:enIcn cificu|Icce:
pcrc vccecr|c: en inviernc. Lc
ccrrienIe mcn:c ce| e:I|c puece
:er un IcrrenIe Lrcv|c cucncc
||egcn |c: ||uvic:.
Lc: puenIe: ce |icnc: ce |c:
cLcr|gene: y |c: IcrcLiIc: ce |c:
e:pcnc|e: repiIiercn en
Cc|cmLic |c mcnerc primiIivc
ce cruzcr e:Irechc: ccrrienIe:
ce cguc.


F|guro 15. DiLujc ce Ficu. Le cu| cu /cnce, 187
87
Hccic e| cnc 4.000 c.C. empezcrcn c ccn:Iruir:e |c: primerc: puenIe: en
Fc|e:Iinc, ce piecrc y ce |ccri||c, y ccn Iccc rczcn ce:perIcrcn |c mcycr
ccmirccicn.
En Fcmc, e| primerc ue ccn:Iruyc un puenIe reciLic e| ncmLre ce
pcnt||ex {e| ue hcce puenIe:) y |c mcycr reIriLucicn pc:iL|e, pue:Ic ue
:e |e enccmencc nccc menc: ue |c cireccicn y mcnejc ce |c re|igicn. De
ch| prcviene e| I|Iu|c ce Fcncnc Fcnt||ce ue Iiene e| mcximc jercrcc ce
|c lg|e:ic CcIc|icc.
En |c Iri:Ie hi:Icric ce |c: ccminc: ce| :ig|c xix, c| finc|izcr :Ie :e ce:Icccn
c|gunc: puenIe: mcgn|ficc: pcrc |c pccc, fincnciccc: mecicnIe
pcntczgc y ccn:Iruicc: pcrc e| pc:c ce recuc: y gcnccc:.


F|guro 1. Jc:eph 8rcwn. F|umc ,1834. IcrcLiIc en e| r|c SuLe.

Jc: Mcr|c Vi||c {1850 - 113), nccicc en ScpeIrcn, fue ci:c|pu|c ce Eugne
LuIz, prcfe:cr frcnc: ce mcIemcIicc:, Irc|cc pcr 8err|c c |c E:cue|c ce
/rIe: y Cficic: ce Mece|||n, funcccc en 1870. / Vi||c |c enccnIrcmc: en
1874, cicIcncc c|gunc: mcIemcIicc: e|emenIc|e: y ccmc :u:IiIuIc" en |c
ccIecrc ce IrigcncmeIr|c: :e ce:Iccc pcr :u grcn ccpcciccc pcrc |c:
88
mcIemcIicc: y pcr e:c rczcn e| gcLiernc ce| E:Iccc |e ccncecic un cuxi|ic
ce 1.800 pe:c:, pcrc ue :e fuerc c e:Iucicr ingenier|c c |c: E:Iccc: Unicc:.
En unc cmenc y Lien cccumenIccc Licgrcf|c, nc: cice Herncn Echeverri
Ccrcnccc ue Vi||c :e mcIricu|c en e| SIeven: ln:IiIuIe ce HcLcken, NY,
ccnce :e grccuc ccn unc Ie:i: :cLre |c meccnicc ce| cc|cr, perc
ce:cfcrIuncccmenIe nc nc: infcrmc en u fechc
8
.
Sin negcr :u: grcnce: ccIe:, cucc ue Vi||c huLierc ce:cre:Iccc" c
prcfe:cre: y :cLic: gringc:, y pien:c ue hcy muchc ce |eyencc en:
(.} De:ce que Fc|:cn |c ccncc|. ce:cuc|| en | un g|cn
tc|entc p|cct|cc. que |c n|zc e| ncnc|e nc: |nc|cccc en |c
c|eccc|c |ccc| ce |c: |nventc:. V|||c cec||n :|enp|e tcn
nc|cgccc| c||ec|n|entc pc| |czcne: que tccc: |gnc|cnc:. c|
vez :u cnc| pc| Ant|cqu|c y e| ce:cnc| c |c g|c||c |n||uye|cn
cec|:|vcnente en :u |cnentcc|e negct|vc

.
IrcLcjc |uegc ccmc ingenierc cyuccnIe, :egn e| mi:mc cuIcr, en |c
ccn:Iruccicn ce| puenIe ce 8rcck|yn.
Jchn FceL|ing pccre :e inicic ccmc fcLriccnIe ce ccL|e: ce ccerc, ue
|uegc permiIiercn |c ccn:Iruccicn ce grcnce: puenIe: cc|gcnIe:, ce |c:
cuc|e: fue precur:cr. /nIe: ce |c ||egccc ce nue:Irc pci:cnc c |c: E:Iccc:
Unicc:, fc||ecic en 187 en un cccicenIe en e| puenIe ce 8rcck|yn.
/ uien ccnccic Vi||c, y pc:iL|emenIe IrcIc, fue c Wc:hingIcn /ugu:Iu:
FceL|ing, hijc ce| cnIericr, uien cirigic e:Ic grcncic:c cLrc hc:Ic :u
Ierminccicn en 1883, c pe:cr ce hcLer uecccc invc|icc pcr |c
enfermeccc ce |c ce:ccmpre:icn, ue ccuiric en e| IrcLcjc :umergicc
{cc|::cn c|:ec:e
70
).
E:Ie mcrcvi||c:c puenIe fue e| primerc :u:pencicc ce ccL|e: ce ccerc.
Iiene 487 meIrc: ce |uz y cucncc :e incugurc erc e| mc: |crgc ce| muncc.
Vi||c regre:c c Cc|cmLic en 187 :cLiencc ccmc ccn:Iruir muy Luenc:
puenIe: cc|gcnIe:, uIi|izcncc mcIeric|e: cuIccIcnc: en |c pc:iL|e.
E: muy ccerIccc |c ce:cripcicn ue nc: cfrece Echeverri Ccrcnccc ce |c:
cificu|Icce: ue pre:enIcLc e| pc:c ce| r|c Ccucc:

68
Echeverri Coronado Hernn. Jos Mara Villa, un genio desconocido. Medelln: Cmara de Comercio;
2000. p. 43.
69
Ibidem. p 45.
70
Columbia Encyclopaedia.
89
Fn c|gunc: :ectc|e: |c: t|c:cc|cc: en e| |c :e e|ectucccn en
|cncnc: (.} :|n encc|gc. e| ntccc nc: ccnun pc|c ct|cve:c|
e| |c e|c ncccncc. Lc: ncnc|e:. pue: |c: nue|e:
excepc|cnc|nente cc||cn e| ||e:gc. Ccn e| nence cnc||ccc
en |c e:pc|cc. :e ecncccn :cc|e un t|cncc vc|un|nc:c.
ncc|encc ce |c: ncnc: y cyucccc: pc| |c cc|||ente. t|cccccn
ce gu|c| e| pc|c en :e:gc nc:tc |c c||||c cpue:tc. Fn e:tc:
ncn|cc|c:. |c: cn|nc|e:. que pc:cccn ncccncc. :e cncgcccn
nucnc: vece:. |c: ne|ccncc: :e pe|ccn y |c: ncnc|e:.
cunque expe|tc:. en |c: ||c:. tu|c|c: y t|c|cc|c: cguc:. c||eccn
:u v|cc (.} en |nv|e|nc |c: ||uv|c: cunentcccn e| ccucc| y e| |c.
en ve|t|g|nc:c cvcnce. :e ce:cc|cccc pc| |c: ||ncc: ||ce|enc:
(.} y c||c:t|ccc en tu|c|n e:pcntc:c gcnccc y pe|:cnc:.
cuc|qu|e| |ntentc ce c|ccnzc| |c ccncc ccnt|c||c e|c |nut|| e
|npc:|c|e
!
.

F|guro 17. FuenIe ce CccicenIe {:cLre e| r|c Ccucc), FcIc: Me|iIcn
Fccr|guez, c||cc 120.

E| primer puenIe :cLre e| Ccucc ue enccrgcrcn c Vi||c fue e| ce Lc lg|e:ic,
enIre Freccnic y Jericc, ue |c genIe ccncce ccmc FuenIe lg|e:ic:.
Luegc, e| ce Lc: Fiecrc:, pcrc e| cuc| :e hcL|c fcrmccc |c re:pecIivc
ccmpcn|c cncnimc, enccLezccc pcr ccn /|cn:c nge|, uien hcL|c
cLIenicc e| ccrre:pcncienIe privi|egic pcr |c |ey 30 ce 1881.

71
Echeverri Coronado Hermn. Op. cit. p.52.
90
Mc: Icrce |c ||cmcrcn pcrc |c ccn:Iruccicn ce| puenIe enIre lIucngc y
Ycrumc|, en e| :iIic E| Fe:cccerc. En 1885 ccnc|uyc e| puenIe ce Lc lg|e:ic,
ce 145.10 mI ce |uz, 4,30 mI ce cnchc, Icrre: ce 7.5 mI :cLre e| IcL|erc
72
.
En ccIuLre ce 188 Ierminc e| puenIe ce Fe:cccerc, ce 15 pie: ing|e:e:
ce |uz, Icrre: ce 1.5 pie: y c 45 pie: :cLre e| nive| mecic ce |c: cguc:
73
.
E| gcLerncccr ce| DepcrIcmenIc ce /nIicuic, Generc| Mcrce|icnc V|ez,
unc vez prcc|cmccc |c Ccn:IiIucicn ce 188 :e prcpu:c ccn:Iruir un
ccminc ce herrccurc ce:ce Mece|||n hc:Ic IurLc. E:Ie ccminc ce
CccicenIe" Iencr|c unc: 400 ki|cmeIrc:, cIrcve:cncc |c: Iupicc: :e|vc: ue
cuLr|cn |c mcycr pcrIe ce| cccicenIe ce /nIicuic.
Fcrc ccn:Iruir un puenIe :cLre e| Ccucc, :e ccn:IiIuyc |c Ccmpcn|c ce|
FuenIe ce CccicenIe S./., ccn 1.185 cccicne:, |c miIcc ce |c: cuc|e:
fuercn :u:criIc: pcr e| DepcrIcmenIc. E| ingenierc Vi||c pre:enIc un
pre:upue:Ic ce 100.000 pe:c: pcrc rec|izcr cichc cLrc.
MienIrc: IrcLcjcLc en e| FuenIe ce CccicenIe, :u mcycr y mc: impcrIcnIe
cLrc, Ierminc en 1882 e| ce Lc FinIccc.
E| ce CccicenIe fue incugurccc e| 27 ce ciciemLre ce 185. lLcn gc:Iccc:
mc: ce 150.000 pe:c:
74
, y pcr e:c nc |e puciercn ccn:Iruir |c: cc||e:
|cIerc|e:. Lc |uz e: ce 21 m, e| cnchc 28.5 pie:, |c c|Iurc ce| IcL|erc :cLre
e| nive| mecic ce |c: cguc: ce| r|c e: ce 45 pie: y |c c|Iurc ce |c: Icrre:
:cLre :Ie, ce 37 pie:. Lc: ccL|e: Iienen 4 pu|gccc: ce cicmeIrc. Fuercn
Irenzccc: |n :|tu, ccn in:IrumenIc: muy primiIivc:, pcr experIc: cLrerc:
cnIicuenc: y cccc ccL|e Iiene 78 c|cmLre: 11
75
.
Lc grcn ccpcciccc mcIemcIicc ce Vi||c iLc unicc c un ncIcL|e Ic|enIc
prccIicc, hc:Ic e| punIc ce ue circu|c unc grccic:c cncccIc, ue :u
Licgrcfc nc reccge, en e| :enIicc ce ue Vi||c, ue erc muy cficicnccc c|
cgucrcienIe, IcmcLc mecicc: curcnIe |c ccn:Iruccicn ce :u: puenIe:, en
rucnc:", ce:pejcLc ecuccicne: y cp|iccLc fcrmu|c: mcIemcIicc: ccn |c
|cngiIuc ce cichc prencc. Nuncc gcnc cinerc cLunccnIe ccn e| ejercicic
ce :u prcfe:icn y :u: |Iimc: cnc: |c: vivic frugc|menIe ccmc prcfe:cr ce
mcIemcIicc:
Fnt|e :ept|enc|e ce !882 y |ec|e|c ce !885. :e c|n en
G||c|cct un ce||c ccnt||eve| c||cge. |cc||cccc en
|ng|cte||c. Su |uz e: ce 328 p|e:. |c c|tu|c ce| tcc|e|c

72
bidem. pp. 63 y siguientes.
73
bidem. p. 70.
74
Cerca de 1`680.000 dlares de 2007.
75
Echeverri Coronado Hernn. Op. cit. pp. 107 y siguientes
91
:cc|e |c: cguc: nec|c: ce| /cgcc|enc ce 52 p|e:. :u:
cc: tc||e: ce n|e||c t|enen 0 p|e: ce c|tu|c. Se nc:
|n|c|nc que puece |e:|:t|| .000 k||c: ce pe:c y
nu|cccne: ce !5 Kn/nc|c. Fue ccn:t|u|cc pc| cuentc
ce |c: :enc|e: Gcnzc|c y Ccn||c Cc|||zc:c. qu|ene:
cctuv|e|cn p||v||eg|c pc|c exp|ctc||c cu|cnte qu|nce
cnc:. ccc|cncc c|ncc centcvc: pc| pe|:cnc. pc| cc|gc
c pc| cccc|gccu|c. y !0 centcvc: pc| cccc cccezc ce
gcnccc. Lc: t|cccc: e:tuv|e|cn c|||g|cc: pc| e|
neccn|cc Jcnn Fc|ccne|. e| ne||e|c Fcce|t Ycung y e|
c|ccn|| Fcc|c Cu||cgc





F|guro 18. FuenIe :cLre e| Mcgcc|enc, en GircrccI. Fcpe| Fe||c|cc
||u:t|ccc, 15 ce feLrerc ce 1884.

76
Papel Peridico Ilustrado. N 59. Ao III. 15 de febrero de 1884. p. 175.
92
Lc: circun:Icncic: pcrc e| pc:c ce| Mcgcc|enc ercn muy :imi|cre: c |c:
ce:criIc: cnIe: pcrc e| pc:c ce| Ccucc
77
.
Fcrc ccr :c|icc c |c cprecicL|e prccuccicn ce uinc ce| :ur ce| Ic|imc {hcy
Hui|c), pcrc |c expcrIccicn, en e| pc:c ce Lc Jcguc, :cLre e| r|c Suczc,
ccn:Iruyc un Le||c puenIe cc|gcnIe e| ingenierc ncrIecmericcnc E. G.
8crney, pcr crcen ce| gcLiernc ce e:e E:Iccc.
Lc |uz e: ce 87.78 m, e| cnchc ce 3.5: Icrre: ce 8 m :cLre e| IcL|erc. Y :Ie,
ce mccerc ce guince, cuLierIc pcr unc ccpc ce c:fc|Ic y crenc
78
.
Lc Lcrcc ccuIivc ce Hcncc permiI|c c |c: vicjerc: y c |c: ccrgc: ue
crriLcLcn c| puerIc Ic|imen:e e| cruce ce| Mcgcc|enc pcrc :eguir c
8cgcIc pcr e| ccminc ce Guccuc: y Vi||eIc.


F|guro 1. FuenIe :cLre e| r|c Suczc. Fcpe| Fe||c|cc ||u:t|ccc, 5 ce feLrerc
ce 1885.
Fue :u:IiIuicc pcr e| puenIe Ncvcrrc ce ccerc, ccn:Iruicc pcr un
emprenceccr ciuccccnc ue ccLrcLc e| ccrre:pcncienIe pcnIczgc, Dcn
8erncrcc Ncvcrrc, uien impcrIc Iccc |c e:IrucIurc ce ccerc ce Scn
Frcnci:cc, Cc|ifcrnic, en 188.

77
Ibdem.
78
Papel Perdico Ilustrado ao iv n 84. 5 de febrero de 1885. p. 190.
93

F|guro 20. 8crcc ccuIivc en Hcncc, Fcpe| Fe||c|cc ||u:t|ccc, 1884


F|guro 21. Hcncc, FuenIe Ncvcrrc, :.f.



94
14. bn Fos s|n Crd|to
Lc: E:Iccc: Unicc: ce Cc|cmLic incuccL|emenIe e:IcLcn muy pccc
pcL|ccc:.
Fcr e:c: cnc: preccmincLc unc creencic generc|izccc en |c :upericriccc
ce |c: rczc: ncrcicc:, ce:precic pcr |c cmerincic, ce:cn pcr |c hi:pcnicc y
|c cpinicn enIre |c: e|iIe: c pcrIir ce |c :eguncc miIcc ce| :ig|c xix, ce ue
nue:Irc :cngre reuer|c cruzcr:e ccn |c: eurcpec: pcrc inverIir |c
Iencencic hccic |c cegenerccicn rccic|. E:Ic Ie:i: enccnIrcrc en Migue|
Jimnez Lcpez, uien ccupc e| Mini:Ieric ce CLrc: en 122, :u expre:icn
mc: rccicc|.
Ccn:ecuenIe ccn e:c ccrrienIe ce pen:cmienIc, en |c: frecuenIe:
renegcciccicne: ce |c ceucc impcgcL|e, empezc c p|cnIecr:e e| ccnje
{:wcp) ce pcrIe ce |c ceucc pcr Lc|c|c:, |c pigncrccicn ce |c: ingre:c: ce
|c Nccicn en |c: ccucnc: y en e| ferrcccrri| ce Fcncmc, |c enIregc c
perpeIuiccc ce |c: minc: ce :c| ce Zipcuirc, Nemcccn, Icu:c, Se:ui|,
GccheIc y |c: ue :e ce:cuLrie:en en un rccic ce 1 |eguc: c pcrIir ce
Zipcuirc, y |c ccnce:icn c ccmpcn|c: LriIcnicc: ce incp|czcL|e: cLrc:
pL|icc:.
En 181, ccmc nc: infcrmc /|frecc CrIegc en :u inci:pen:cL|e |iLrc
Fe||ccc||||e: Cc|cnc|cnc:, nc: enccnIrcmc: vcric: vece: ccn e|
cfrecimienIc ce Iierrc: Lc|c|c: c |c: ccreeccre: ce |c C|ty.
En e| mi:mc cnc :e |e: ce:Iincrcn 1718.351 hecIcrec: {en |c prcpcrcicn ce
30 hc:. pcr cccc 100 en Lcnc:). EnIcnce: :e c|ccnzcrcn c ccmprcmeIer
1174.8 hecIcrec:
7
. / ccnIinuccicn expre:c:
Fn e:e t|enpc. |c: tenecc|e: ce ccnc: t|ctc|cn ce c|gcn|zc|
unc ccnpcnc que cecc encc|gc|:e ce |c cc|cn|zcc|n ce |c:
t|e||c: cc|cc: que |e: ncccn :|cc ccc|cccc: pc| |c Ncc|n. y
ce ct|ce| |nn|g|cc|n c| pc:. F| ccp|tc| :cc|c| e|c ce f !00.000
y pc| ccncuctc ce| p|e:|cente ce| Ccn|t (|c: ccnc nc|ce|:}
:c||c|tc|cn c| gcc|e|nc un cux|||c ce f !00.000 nc: pc|c |c
enp|e:c
80
.




79
Ortega Alfredo. Ferrocarriles Colombianos. Bogot: Imprenta Nacional; 1922. p. 100.
80
Idem.
95
Hccic 1870, Fe|ipe Frez, hcL|cncc ce |c ceucc cc|cmLicnc, cfirmcLc:
F:tc :unc enc|ne. que en vcnc |ecncz e| :ent|n|entc puc||cc
(.} e: |c ccu:c ce| nuevc cc|cn|ce. que ccc |c |c|nc ||:cc|
nc ctc|nentccc c| pc: ce|cc ce cuc|entc cnc:. un pc: que
tenc unc ceucc |guc| c ve|nt|c|ncc vece: e| ncntc ce :u:
|entc: nc e|c pc:|c|e que :e pe|tenec|e:e c : n|:nc.
pe|tenecc c :u: cc|eecc|e:
8!
.
En 1872 :e negccic enIre e| SecreIcric ce Hcciencc, Sc|vcccr Ccmcchc
Fc|ccn y e| CcmiI, |c fcrmccicn ce unc ccmpcn|c en Lcncre:, ccn un
ccpiIc| ce 2500.000, cuyc cLjeIc erc |c cmcrIizccicn ce |c: Lcnc:
cc|cmLicnc:, |c ccn:Iruccicn ce ccminc: pL|icc: y cIrc: cLrc:
reprccucIivc: en Cc|cmLic, ccn e| ccncur:c ce| gcLiernc, mecicnIe |c
gcrcnI|c ce| 77, |c exp|cIccicn ce |c: :c|inc: y emprencer e| cu|Iivc ce |c:
Iierrc: ue :e ccnceciercn mecicnIe migrccicne: eurcpec:, pcrc |c cuc| e|
gcLiernc ccnviene en hccer unc |iLre ccnce:icn ce 2000.000 ce
hecIcrec: ce Iierrc: Lc|c|c: c |c ccmpcn|c
82
.
En 1873 Fe|ipe Frez, :uce:cr ce Ccmcchc Fc|ccn en |c SecreIcr|c ce
Hcciencc, cu|minc e| ccuercc ccn |c: ccreeccre:. Se ci:pu:c enIcnce:
||evcr c ccLc |c crgcnizccicn ce |c ccmpcn|c ce fcmenIc en |c: Irminc:
previ:Ic: :cLre 3500.000 hecIcrec: pcrue :e Ien|c en cuenIc |c:
ccncecicc: en 181 y |c: nuevc: cfrecicc: pcr e| gcLiernc cc|cmLicnc
83
.
/fcrIuncccmenIe e:e ccnvenic, c pe:cr ce :u excrLiIcnIe generc:iccc,
fue rechczccc pcr |c: Ieneccre: ce Lcnc: cucncc fuercn ccnvccccc: pcr
e| CcmiI, ce Ic| mcnerc ue e| ccrIcp|cci:mc ce |c: ccnc nc|ce|: nc:
:c|vc ce unc mcycr :uLyugccicn c |c: inIere:e: LriIcnicc: pcrue
prefiriercn cIrc ccnver:icn ce |c ceucc ccn nuevc emi:icn ce Lcnc: ue
Icmpccc puciercn :er cIencicc: pcr nue:Irc gcLiernc
84
.
En 1873, /ui|ec Fcrrc, enIcnce: SecreIcric ce Hcciencc, cfirmcLc:
Lc: ccnp|cn|:c: ccnt|ccc: ccn |c: cc|eecc|e: e|cn ce tc|
nccc :upe||c|e: c |c: |ecu|:c: ||:cc|e: ce |c Ncc|n. que :| :e
nuc|e|cn ||egccc c cunp||| ||e|nente. unc vez :|qu|e|c. pc| e:e
:c|c necnc e| gcc|e|nc ncc|c ceccc ce ex|:t||. Lc
|npc:|c|||ccc cc:c|utc ce cc| cunp||n|entc c tcn enc|ne:

81
Felipe Prez, citado por Alfredo Ortega, Op.cit. p.89
82
Junguito Roberto. Op. cit., p. 164.
83
Ortega Alfredo. Ferrocarriles Colombianos. Op, cit. p. 103.
84
En este asunto concuerda Junguito con Alfredo Ortega, que le sirve de fuente, pero ninguno de los dos hace
juicios de valor sobre estas negociaciones. V. Ortega Alfredo. Op. cit, p. 103 y Junguito Roberto. Op. cit,
p.163.
96
cc||gcc|cne:. pc|pccc y |eccncc|cc pc| |c: cc|eecc|e:
n|:nc:. nccc ccnve|t|cc en ncn|nc|e: |c: cc: te|c|c:. c|
nenc:. ce| vc|c| ce nue:t|c ceucc
85

Lc c|criccc ccncepIuc| ce ccn /ui|ec en e:e mcmenIc, ccnIrc:Ic ccn :u
cpc:icnccc cefen:c pccc: me:e: ce:pu:, ce un e:uemc ferrcvicric
impc:iL|e ue LeneficicLc c :u E:Iccc, ScnIcncer, ccmc veremc: muy
prcnIc.
E| incump|imienIc inveIerccc ce |c Ie:crer|c cc|cmLicnc nc: cerrcLc Iccc:
|c: fuenIe: ce crciIc, pcrue Lcncre: repre:enIcLc enIcnce: un pccer
fincncierc inccnIrc:IcL|e. Lc CiIy :umini:IrcLc |c: fcncc: pcrc |c:
ce:crrc||c: ferrcvicric: en Luenc pcrIe ce Eurcpc y en Iccc e| lmperic
8riIcnicc, ccemc: ce cpcrIcr un pcrcenIcje muy ccn:icercL|e ce |c:
ccpiIc|e: ue exig|c e| cce|erccc crecimienIc ce |c inmen:c rec ferrcvicric
ce |c: E:Iccc: Unicc:.
/unue peuenc, /mricc LcIinc gircLc en Icrnc ce Lcncre: y |c: ing|e:e:
e:IcLcn pre:enIe: en |c mcycr pcrIe ce :u: ferrcccrri|e:.
En cLri| 15 ce 1883 e| cccIcr /n|Lc| Gc|incc puL|icc en e| Fcpe| Fe||c|cc
||u:t|ccc e| e:Iccc cemc:IrcIivc ce |c: ceucc:, renIc: y gc:Ic: ce |c:
principc|e: nccicne:". E:e cuccrc incicc, mejcr ue cuc|uier cIrc
cccumenIc, e| cIrc:c eccncmicc ce Cc|cmLic, nc :c|c en re|ccicn ccn |c:
grcnce: nccicne: ce |c pccc, :inc ccn 8rc:i|, /rgenIinc, Mxicc c Fer.
(v IcL|c 2 infrc)
En 188 e| enceuccmienIc ce /mricc LcIinc erc ce| crcen ce 00
mi||cne: ce pe:c:
8
, :egn ccIc: reccgicc: en |c: F:c||tc: Fc|t|cc-
Fccnn|cc: ce Migue| Scmper.
Lc ceucc ce |c: peuenc: nc erc, cpcrenIemenIe, muy e|evccc. ScnIc
Dcmingc ceL|c .4 mi||cne:: HciI|, 4.5: GucIemc|c 4.: Niccrcguc 1.5:
Ecucccr 3.8: 8c|ivic 4.7.
Cc|cmLic gem|c cp|c:Iccc pcr unc ceucc ce 1. mi||cne:, c| |ccc ce
Cc:Ic Ficc ue ceL|c 10 y ce Venezue|c ccn 14.4.


85
Ortega Alfredo. Ferrocarriles Colombianos. Op. cit. p. 105.
86
Unos 410 millones de dlares de ese ao.
97
Iob|o 2.

FuenIe: Fcpe| Fe||c|cc ||u:t|ccc, cLri| 15/1883

98
E| enceuccmienIc ce Hcncurc: erc inexp|iccL|e y ce:ccmunc|, 7.5
mi||cne:, mienIrc: Mxicc ceL|c 82.5, 8rc:i| 147.3: /rgenIinc 21 y Fer
272.8
87
.
Ccn e:Ic: ccIc:, :e iLc cficnzcncc |c icec ce ue e| enceuccmienIc
mcycr ce |c: pc|:e: hermcnc:, ccnIrc|cc en Luenc pcrIe pcrc |c
ccn:Iruccicn ce ferrcccrri|e:, exp|iccLc :u mcycr grccc ce ce:crrc||c,
mecicc en |c e:cc|c ce |c: renIc: y |c: gc:Ic:.
E:c :en:ccicn ce cIrc:c, ce:ce |uegc, erc ce:ccnccicc ce |c inmen:c
mc:c rurc| y cnc|fcLeIc. Lc: 40.000 hcLiIcnIe: ce 8cgcIc hccic 1880
repre:enIcLcn cpenc: 1.337 ce |c pcL|ccicn. Lc: ciuccce: ce mc: ce
10.000 hcLiIcnIe: :umccc: nc :ignificcLcn ni :iuierc e| 27 ce| IcIc|.
Ferc en |c: c|c:e: pucienIe:, muy e:cc:c: pcr |c cemc: y en |c cu|Ic e|iIe
ccpiIc|inc, cmigc ce |c |ecIurc en frcnc: e ing|:, ce |c: revi:Ic: ue
||egcLcn cc: y Ire: me:e: ce:pu: ce :u puL|icccicn, pc|piIcLc |c
nece:iccc ce vicjcr.
DurcnIe |c Cc|cnic, muy pccc: cric||c: hcL|cn ||egccc hc:Ic |c Mccre
FcIric. VicjcLcn c Mccric c ccmprcr emp|ec: mc: c menc: hereciIcric:, c
c inIrigcr c:cen:c: mi|iIcre:. Ccncc|cn c|gc mc: ce muncc |c:
ccmercicnIe: y ccnIrcLcnci:Ic: ce| |iIcrc| CcriLe, ue ccn frecuencic :e
cvenIurcLcn pcr |c: /nIi||c: lng|e:c:, e:pecic|menIe Jcmcicc, pcrc
ccuirir merccnc|c:, :in c|viccr |c e:cc|c en Lc HcLcnc, meIrcpc|i ce|
inIerccmLic ccn |c pen|n:u|c.
De:pu: ce |c lncepencencic empiezc |c :ec ce vicje:. Cc:i nc hcy figurc,
empezcncc pcr ScnIcncer, ue e:criLe unc: exce|enIe: crcnicc: ce :u
ce:Iierrc pcr Frcncic e lng|cIerrc, ue nc vi:iIe c Eurcpc. Lcncre:, y Fcr|:
muchc mc:, cIrcen c nue:Irc: ccmpcIricIc:.
/|gunc: :ccerccIe: :cn enviccc: c Fcmc. EnccnIrcmc: e:IucicnIe: ce
mecicinc ccn frecuencic en Frcncic y fcmi|ic: ue pc:cn unc ccccc en
lng|cIerrc pcrc ecuccr c :u: hijc:. Lc: grcnce: pc||Iicc: :ercn ccreciIccc:
ccmc Mini:Irc: cnIe |c: gcLiernc: ce Frcncic c Grcn 8reIcnc.
Mc: Icrce |c: E:Iccc: Unicc: empiezcn c cIrcer jcvene: ce:ec:c: ce
e:Iucicr c:unIc: Icnicc:, ccmc :er|c e| cc:c ce |c: hermcnc: Iu|ic y Fecrc
Ne| C:pinc Vc:uez, ue cur:cn lngenier|c en Cc|ifcrnic. Jc: Eu:eLic Ccrc
vc LrevemenIe c Nuevc Ycrk perc muere en e| vicje ce regre:c. Migue|
/nIcnic Ccrc, :u hijc, e:cc:cmenIe ||egc c ScnIcncer. Jc: Mcnue|
Mcrrcu|n hc:Ic Iunjc, perc :u hijc Lcrenzc ncvegc |c: r|c: ce Frcncic,

87
El cuadro completo ha sido recogido en Junguito Roberto. Op. cit. p 33.
99
cruzc |c: e:Irechc: ce CenIrccmricc y ncvegc e| ccnc| ce Suez, cnIe: ce
e:criLir un |iLrc mcgn|ficc :cLre e| c:unIc ce Fcncmc.
Jc: Mcr|c Scmper, Sc|vcccr Ccmcchc Fc|ccn, ScnIicgc Frez, F|crenIinc
Gcnzc|ez c|gc vicjcn. Lc |crgc permcnencic ce Fcfce| Nnez ccmc ccn:u|
en Liverpcc| permiIirc c| fuIurc Fegenercccr ccncreIcr unc icec|cg|c
IencienIe c| e:IcL|ecimienIc ce un gcLiernc :c|icc, ccpcz ce impu|:cr e|
ce:crrc||c eccncmicc.
Muchc: vicjerc:, c| regre:cr, puL|iccLcn crI|cu|c: c |iLrc: ncrrcncc
experiencic: mcrcvi||c:c:, ccmc |c: ce Jc: Mcr|c Scmper en 1858:
F| !2 nc|zc tcn e| t|en exp|e:c que pc|tc pc|c Lcnc|e: c |c:
!! y nec|c ce |c ncncnc jCu |np|e:|n tcn v|gc|c:c |c que
expe||nent c| :ent||ne pc| p||ne|c vez c||c:t|ccc. ccn |c
|cp|cez ce| nu|cccn. pc| e:e cn|nc| ce n|e||c. cn|nccc pc| e|
e:p||tu ce| ncnc|e y :||ccncc ccnc unc enc|ne :e|p|ente
en|u|ec|cc. que :e ||cnc |cccnct|vc| F| c|nc :e :|ente
|c:c|nccc pc| e:e pcce| que |c ncce ce|||c|. :cnc| ccn |c v|:tc
ce |eg|cne: n|:te||c:c: cuc|e|tc: pc| |c n|ec|c |un|nc:c ce |c
c|enc|c y c:|:t|| c |c nc|cv|||c:c gene|cc|n |n||n|tc ce|
p|cg|e:c.
Luegc ccnt|nu ce Fc|: c /cc||c. v|ce que cu|c :etentc y cc:
nc|c: ce ccn||cc|n. |c: cc:que:. |c: qu|ntc:. |c: cc:t|||c:
c||:tcc|ct|cc:. |c: cnczc: |u:t|cc:. |c: cc||nc:. |c: ||cnu|c:. |c:
||ccnue|c:. |c: :enente|c:. |c: gcnccc: y |c: pcc|cc|cne:.
pc:cn pc| ce|cnte ce| v|ce|c ccnc v|:|cne: |cntc:t|cc: c
cucc|c: ce |eyencc: |ccu|c:c:. y |c ||u:|n e: tcn pcce|c:c
c|gunc: vece:. :egun |c ne|nc:u|c ce| pc|:ce
|n:tcntcnecnente ce:cuc|e|tc y pe|c|cc. que :e ||egc nc:tc
cucc| ce : n|:nc y pc|pc|:e pc|c ccnvence|:e ce que
cque||c nc e: un :uenc. :|nc unc g|gcnte:cc y :uc||ne |ec||ccc
ce |c: p|cc|g|c: ce |c c|v|||zcc|n. jF: en p|e:enc|c ce e:c:
e:pectccu|c: que :e cp|ence c e:t|nc| e| n||tc ce| ncnc|e. c
|e:petc| |c c|enc|c. c ccc|c| c D|c: ccnc e| ge|nen :up|enc
ce| e:p||tu :cce|cnc que cg|tc c |c nuncn|ccc y c tene| |e en
e| p|cg|e:c ccnc e| ce:t|nc ||nc| ce |c c|ecc|n|
88

Fufinc Jc: Cuervc vive cc:i Iccc :u vicc en Fcr|: pcrue en 8cgcIc nc
exi:Ien LiL|icIecc: ue |e permiIcn cce|cnIcr :u: in:uperccc: e:Iucic:

88
Samper Jos Mara. Historia de un Alma. Bogot: Biblioteca Popular de Cultura Colombiana; 1948. p. 138.
100
grcmcIicc|e: y fi|c|cgicc:. ScnIicgc Frez Iricnc, ecucccc en /|emcnic,
vivirc Luenc pcrIe ce :u vicc en Lcncre: ccmc ccLc||erc ce incu:Iric.
8c|ccmerc Scn|n Ccnc y /|ejcncrc Lcpez, l.C. e:criLircn pcrIe
ccn:icercL|e ce :u: cLrc: en |c ccpiIc| LriIcnicc, ccnce cmLc: :ercn
ccn:u|e: ce Cc|cmLic pcr |crgc: cnc:.
/:| pccr|cmc: :eguir ccn unc |crgu|:imc |i:Ic ce per:cncje: ue enIrcrcn en
ccnIccIc ccn Eurcpc y |c: E:Iccc: Unicc:, y ue c| regre:cr vcn c impu|:cr
|c mccernizccicn ce| pc|:. Nicc|c: Icncc /rmerc, en ccmLic, fue nue:Irc
primer IrcIcmuncc:. Dic Ire: vece: |c vue|Ic c |c Iierrc y cejc |iLrc: Lien
inIere:cnIe: :cLre Chinc, Fc|e:Iinc y Jcpcn.
Fcrc nue:Irc c|c:e cirigenIe, enIcnce:, erc ineviIcL|e :iIucr:e en e| muncc
ce :u pccc: E| Feinc Unicc Ien|c 32 mi||cne: ce hcLiIcnIe:. Lcncre:, |c
grcn meIrcpc|i, cucIrc mi||cne:: Mcnche:Ier 344.000 y Liverpcc|, 43.000.
Frcncic 3.5 mi||cne:: Fcr|: cc: mi||cne:, Lycn 324.000 y Mcr:e||c 313.000.
E| imperic c|emcn 41 mi||cne:, 8er||n 825.000, HcmLurgc 241.000 y Munich
1.000.
E:pcnc 1 mi||cne:: Mccric 470.000 y 8crce|cnc 252.000.
Chinc, 450 mi||cne: y Fek|n, 1800.000.
Jcpcn 32 mi||cne: y Ickic, unc.
E:Iccc: Unicc:, en impcrcL|e c:cen:c, 40000.000. Nuevc Ycrk 43.000,
8c:Icn 251.000, Scn Frcnci:cc 14000 y Wc:hingIcn 10.000.
Mxicc :e ccerccLc c |c: ciez mi||cne: y :u ccpiIc| :upercLc |c: 230.000
hcLiIcnIe:.
E| 8rc:i| cpenc: Ien|c 8 mi||cne:, perc Scc Fcu|c erc unc grcn ciuccc ce
mecic mi||cn.
8uenc: /ire: ccn 200.000, McnIevicec ccn 12.000 y ScnIicgc ccn 115.000
nc: hcc|cn :cncr.
Hc:Ic Lc Fcz, ccn 7.000, :upercLc c 8cgcIc.
Lc: ccIc: cnIericre:, Icmccc: ce |c Nuevc Jecg|c|c Un|ve|:c| {:iguiencc |c
crIcgrcf|c ce ccn /ncr: 8e||c), ce| mcicc ccrIcgenerc Jc: Mcnue|
Fcyc
8
, IexIc :eguicc en muchc: pc|:e: ce| ccnIinenIe, ccn Le||c: mcpc:,

89
Royo Jos Manuel. Nueva Jeografa Universal, Cartagena: en casa del autor; Pars: Ch Bouret, edicin de
1881.
101
en pc|icrcm|c, IcmLin nc: infcrmc :cLre |c: 3 mi||cne: ce hcLiIcnIe: ce
|c: E:Iccc: Unicc: ce Cc|cmLic, ce |c: 40.000 ce 8cgcIc, 2.000 ce
Mece|||n, 1.000 ce 8crrcnui||c, 12.000 ce CcrIcgenc y 11.000 ce
8uccrcmcngc.
E:Ie |iLrc :umini:Irc ccicicnc|menIe infcrmccicne: muy pcrcic|e: :cLre |c:
rece: ferrcvicric:, ccn:icerccc: enIcnce: ccmc e| grcn inciccIivc ce|
prcgre:c. Lc: l:|c: 8riIcnicc: Ien|cn 25.00 ki|cmeIrc: ce ferrcccrri|. Frcncic
21.000. E| Feich c|emcn 27.000. Fu:ic 1.000.
Nc nc: infcrmc :cLre |c: ferrcccrri|e: ce |c: E:Iccc: Unicc: y ce
LcIinccmricc, ccIc: ue prcnIc enccnIrcremc: en cIrc: fuenIe:, perc
Iccc: e:Ic: cifrc:, c| iguc| ue |c: ce Gc|incc y Migue| Scmper, cejcLcn un
:ecimenIc ce:c|enIcccr enIre nue:Irc: pcIricIicc: Li:cLue|c:, Lien
preci:pue:Ic: pcr :u: vicje: pcrc ccer en |c :uper:Iicicn ferrcvicric.
Muy prcnIc e:Icr|cmc: ci:pue:Ic: c ccnIrcer empr:IiIc: en |c:
ccncicicne: ue fijc:en |c: ue e:Iuvie:en ci:pue:Ic: c :umini:Ircr fcncc: c
un pc|: in:c|venIe, ue nuncc hcL|c pccicc ci:fruIcr ce crciIc en
ccncicicne: ncrmc|e:, cunue hcL|c ue :er muy prucenIe: ccn |c:
ccreeccre: pcrue |c: pcIencic: eurcpec: Ien|cn |c cc:IumLre ce ccucir
ccn :u: Luue: ce guerrc pcrc ccLrcr |c: ceucc: ccnIrc|cc: ccn :u:
ciuccccnc:, ccmc nc: ccurric en cucIrc ccc:icne: en e| :ig|c xix: En 1833
Iuvimc: e| cc:c ce| frcnc: 8crrcI: en 183 e| incicenIe ce| ing|e: Fu::e||: en
185 e| c:unIc ce| IrcficcnIe, e:Icfcccr y cgicIi:Ic McckinIc:h: y en 188 |c
cue:Iicn CerruIIi.
Lc hi:Icric ce e:c: inccmccc: vi:iIc: ncvc|e: |c hc ccnIccc Ecucrcc
LemciIre en :u |iLrc Lc cc|:c c |c v|cc, puL|icccc en 174

15. Y s|n Ingen|erosI
Unc ce |c: |imiIcnIe: ce| prcgre:c ce Cc|cmLic hc :icc :iempre |c ccrencic
ce unc menIc|iccc Icnicc y ce| ccncepIc ce |c rccicnc|iccc en |c:
ceci:icne:, c |c ue :e :umcn e| ce:precic pcr e| hcrcric y |c
impunIuc|iccc generc|izccc.
Se hc privi|egiccc |c pc||Iicc en vez ce| IrcLcjc ccmc c|cve ce| prcgre:c y
nc: hc pcrecicc ue |c: e:pecu|ccicne: y |c exge:i: :cn mc: inIere:cnIe:
ue |c inve:Iigccicn y e| e:Iucic. Lc: icec|cg|c: pc||Iicc: impcrIccc: nc:
:ecucen y pcr e| preccminic ce unc icec excgenc e:Icmc: ci:pue:Ic: c ir
c |c guerrc, :ecue:Ircr y vc|cr c|eccucIc:, :cLiencc ue Iccc :uLver:icn
fcIc|menIe ccncuce c incu|Ic: y cmni:I|c:.
102
De:cfcrIuncccmenIe hemc: :icc un pc|: ce rcLu|c:, gcrncchc: y
pceIc:Irc:
0
, ccnce |c mecicinc cienI|ficc ||egc cc:i Icn Icrce ccmc |c
ingenier|c mccernc.
Nue:Irc: cLcr|gene: nc cejcrcn ecificic:, Iemp|c: c mcnumenIc:, :c|vc |c
ccmircL|e e:IcIucric ce Scn /gu:I|n, expre:icn ce un pueL|c ce:ccnccicc,
ce:cpcrecicc muchc Iiempc cnIe: ce |c ccnui:Ic.
Lc Cc|cnic fue |c pccc ce |c: mce:Irc: ce cLrc y |c: c|Lcni|e:. Grcnce:
Iemp|c:, ccnvenIc:, inmen:c: cc:cnc:, p|czc: y unc ue cIrc puenIe,
c|gunc: fuenIe: pL|icc: en Iunjc y ScnIc Fe ce 8cgcIc.
Sc|cmenIe c finc|e: ce| :ig|c xix empezcremc: c :c|ir ce| |eIcrgc, ccn unc:
e:cc:c: ki|cmeIrc: ce ferrcccrri| y Ire: puenIe: ncIcL|e:.
Lc: ingenierc: ce |c Cc|cnic nc fuercn muchc:. E| Ccnc| ce| Diue, ccmc
yc hemc: vi:Ic, nc imp|icc ingenier|c c|gunc. DurcnIe vcric: :ig|c: :e
:uceciercn unc: ccpcIcce:, cc:i ingenierc: en |c: ccn:Iruccicne: ce |c:
murc||c: y fuerIe: ce CcrIcgenc.
En |c: pc:Irimer|c: ce |c Cc|cnic, curcnIe e| gcLiernc ce Ezpe|eIc, cpcrece
en 8cgcIc e| ncpc|iIcnc Dcmingc E:uicui, uien Irczc un p|cnc ce
8cgcIc, |evcnIc c|gunc: Icrre: y ccn:Iruyc e| FuenIe ce| Ccmn, y e| ce |c:
Micc:, en e| viejc ccminc ce CccicenIe, :cLre e| r|c Serrezue|c. E:uicui
muric en 1820 en e| Lcncc pcIricIc
1
.
/ Jucn Jc: cE|huyhcr, uien vinc ce E:pcnc en Iiempc: ce CcLc||erc y
Gcngcrc ce:pu: ce hcLer IrcLcjccc en minc: en /|emcnic, :e |e
recuercc pcr :u IrcLcjc en |c: minc: ce p|cIc ce McriuiIc, ue ce:pu:
ce hcLer e:Iccc cLcnccnccc: vc|viercn c :er prccucIivc:. Muric en 1785.
Frcnci:cc CcLrer Irczc ccminc:. E| c|crife /nIcnic /i||cn ccn:Iruyc un
puenIe en 8c:c
2
. Lc: puenIe: cc|cnic|e: ce ScnIc Fe, |c: ce Le:me:,
/rcncc y FuenIe Grcnce, recuerccn e| ncmLre ce |c: ciccre: y virreye:
ue |c: crcencrcn, perc nc |c: ce :u: ccn:IrucIcre:.
DurcnIe e| primer gcLiernc ce Mc:uerc, ce 1845 c 184, ue fue Luenc,
mienIrc: ue :u: Ire: pc:Iericre: ccmini:Irccicne: fuercn fune:Ic:, viniercn
8erncrcc Lewy y Giu:eppe ELc|i, pcrc cperccicne: ce en:cye y c|eccicn
en |c: cc:c: ce mcnecc: Henry Irccy, /nIcnic FcnceI y E:Icni:|cc

90
Con las notables excepciones de Barba Jacob (no siempre), de Silva y Valencia y, desde luego, de Len de
Greiff, el ms sonoro poeta de la lengua espaola.
91
Bateman Alfredo. Op. cit. pp. 23 ss.
92
Ibidem. p. 95.
103
Zccwczki
3
pcrc Irczcr ccminc:: Gecrge IcIIen pcrc e| re:IcL|ecimienIc
ce |c ncvegccicn pcr e| Ccnc| ce| Diue, ccmc ccnIrcIi:Ic y /gu:I|n
Cccczzi pcrc e:IcL|ecer |c: ||miIe: y mcpc: ce |c FepL|icc.
/|frecc 8cIemcn nc: infcrmc ue e| primer cc|cmLicnc ue cLIuvc e| IiIu|c
ce ingenierc fue ccn Linc ce FcmLc, perc nc nc: cice ccnce ni cucncc.
Lc |ey ce 1 ce junic ce 1847 crcenc |c creccicn ce| Cc|egic Mi|iIcr,
ce:Iinccc c |c fcrmccicn ce cficic|e: cienI|ficc: ce e:Iccc mcycr,
ingenierc: pcrc crIi||er|c, ccLc||er|c, infcnIer|c e ingenierc: civi|e:
4
.
Lc: primerc: prcfe:cre: fuercn e| prcpic Linc ce FcmLc, Jc: Mcr|c CrIegc,
Jccu|n M. 8crrigc, /gu:I|n Cccczzi, /im 8ergercn y Fcmcn Guerrc
/zuc|c.
E:Ie cc|egic curc hc:Ic 1854 y enccnIrcremc: c muchc: ce :u: c|umnc:
mc: ccnccicc: IrcLcjcncc c crcene: ce exIrcnjerc: en |c ccn:Iruccicn ce
|c: primerc: ferrcccrri|e:
5
. E| e:Iucic ce |c ingenier|c uecc :u:pencicc
hc:Ic 18, cucncc unc |ey crcenc |c creccicn ce un Cuerpc ce
lngenierc:, ccnce Iencrcn ccLicc cc:i Iccc: |c: ncmLre: cnIericre:. Ccn
|c crgcnizccicn, en 187 ce |c Univer:iccc Nccicnc|, :e inicic en firme |c
en:encnzc ce |c ingenier|c en Cc|cmLic.
En :u mcnumenIc| C||gen. De:c||c||c y Fec||zcc|cne: ce |c F:cue|c ce
/|nc: ce /ece||n. FeIer ScnIcmcr|c |vcrez nc: infcrmc ce |c creccicn,
pcr pcrIe ce 8err|c, ce |c E:cue|c ce /rIe: y Cficic:, en Mece|||n ue :e
Ircn:fcrmcr|c en 1874 en E:cue|c ce lngenier|c cenIrc ce |c Univer:iccc ce
/nIicuic, funcccc en e:e cnc. Ferc rec|menIe |c: primerc: uince cnc:
ce e:c E:cue|c :cn unc :uce:icn ce Ircpiezc:, cierre: y :u:pen:icne::
Fue c: cnc. pc| p||ne|c vez en Ant|cqu|c. |c |ngen|e|c tuvc
:u en:encnzc |c|nc|. c pc|t|| ce| !0 ce ene|c ce !884.
nec|cnte un g|upc c|gcn|zccc ccn cctc|ce e:tuc|cnte: y c|ez
p|c|e:c|e:

(.} c|gunc: ce e:c: p||ne|c: p|c|e:c|e: ncc|cn



93
Poncet permaneci en Colombia y fue concesionario del camino de Honda, que por eso se llam durante
muchos aos de Poncet. Zadwazki estableci su familia en Cali, donde sus descendientes han sido
conocidos como polticos y periodistas.
94
Bateman Alfredo. Op. cit. p. 116.
95
Como Nicols Caicedo dElhuyar, Antonio Dussn Manrique, Indalecio Livano, Alejandro Ortega,
Manuel H. Pea, Fidel y Rafael Pombo, Manuel Ponce de Len, Alejandro Sarniento y Juan Francisco
Urrutia.
96
Entre ellos, Luis Tisns, Jos Mara Villa () enviado por el Presidente Berro a estudiar a Norteamrica,
Esteban lvarez, profesor de geometra descriptiva y matemticas; Eugenio Lutz (francs); Roberto White;
Vctor y Juan J. Molina, Gracialiano Acevedo, Fernando Isaza, Antonio Restrepo Eusse, Camilo Botero
Guerra, Pedro Herrn
104
ce pc|t|c|pc| tcnc|n en |c |unccc|n ce |c F:cue|c Ncc|cnc|
ce /|nc:. en !88(.} De:pu: ce qu|nce cnc: ce nc|
|unc|cncn|entc. cc:| :|n ncce| pcc|cc tene| cc|e|tc: :u:
c|cu:t|c: pc| |c: nune|c:c: gue||c: c|v||e: y :|n ncce| g|ccuccc
|ngen|e|c:. |c F:cue|c ce |ngen|e|c ce |c Un|ve|:|ccc ce
Ant|cqu|c e: c|cu:u|ccc en !885 (.} en !88. ccn ccet|vc:
nuy c|c|c:. |ncepenc|ente y ccn cpcyc ce| F:tccc y ce |c:
pc|t|cu|c|e:. :e |cg|c c|ec| |c F:cue|c Ncc|cnc| ce /|nc: ce
/ece||n


/| cnc :iguienIe e| pre:icenIe Nnez ncmLrc ccmc primer recIcr ce e:c
e:cue|c c| ingenierc Fecrc Ne| C:pinc, uien finc|menIe nc pucc ejercer
e:c pc:icicn ue cecic c :u hermcnc, e| ingenierc Iu|ic C:pinc Vc:uez.
Nc: hemc: exIencicc un pccc :cLre e:Ie Iemc pcrue nc hcy en Iccc
Cc|cmLic en e:e mcmenIc, :iuierc unc cccenc ce ingenierc: ccn
experiencic prcfe:icnc|, ue ccnczccn ce ccrreIerc: c ferrcccrri|e:,
cucncc e| pc|: :e ci:pcne c Icmcr |c mc: impcrIcnIe ceci:icn en |c hi:Icric
ce :u: cLrc: pL|icc:: :i :e hcn ce hccer ccminc: ccrreIecL|e: c mc: Lien
ferrcccrri|e:.
Nc hcy enIcnce:, nccie Icmpccc en Cc|cmLic ue :epc ce pre:upue:Ic:,
cc:Ic:, renIcLi|iccc, ccn:ervccicn ce |c: cLrc:, euipc:, ccmLu:IiL|e:,
repcrccicne:, ccnIcLi|iccc ce |c: empre:c: ce Ircn:pcrIe. /penc: exi:Ie
unc fe ciegc en ue |c: ferrcccrri|e:, unc vez Ierminccc:, Ircercn
cuIcmcIiccmenIe Lcncnzc, prcgre:c y prc:periccc.

Coptu|o II - L|ego |o kuedo

Lc: Le||c: puenIe: ce finc|e: ce| :ig|c xix, e:pecic|menIe e| ccmircL|e pcr
mi| ccncepIc: ce Jc: Mcr|c Vi||c, enIre ScpeIrcn y ScnIc Fe ce /nIicuic,
:cn Icccv|c e:IrucIurc: pcrc e| Ircn:iIc ce recuc:. / e||c: :e ||egc pcr mc|c:
ccminc: y ce e||c: :e :c|e pcr v|c: iguc|menIe mc|c:.
Fcr c||| nc cruzcrcn ccrrucje:, ni ccrrc: ce Le:Iic, prccIiccmenIe
ce:ccnccicc: en Cc|cmLic. CIrc cc:c e: ue permiIircn, cnc: mc: Icrce,
e| pc:c ce e:Ic: r|c: c |c: muy ccc:icnc|e: cuIcmcvi|e:, Lu:e: y ccmicne:,
ue c pcrIir ce |c: cnc: veinIe ce| :ig|c pc:ccc :e cvenIurcrcn pcr |c:

97
Santa Mara Peter. Op. cit. p. 64.
105
primiIivc: ccrreIerc: ue, :iguiencc unc |ey hi:Icricc, :e :uperpcncrcn ccn
frecuencic c |c: ccminc: ce herrccurc.
/nIe: ce ||egcr c 188, fechc funccmenIc| en |c hi:Icric nccicnc| pcrue e|
fecerc|i:mc cL:urcc :erc :u:IiIuicc pcr un rgimen ue Lu:cc e| icec| ce |c
cenIrc|izccicn pc||Iicc y ce:cenIrc|izccicn ccmini:IrcIivc", |c FepL|icc ce
Cc|cmLic, en |c inmen:c mcycr|c ce :u IerriIcric, :igue :in ccnccer |c
ruecc.
:Ic cpenc: c:cmcrc ccn |c: ferrcccrri|e: ue empiezcn c ccn:Iruir:e, perc
cnIe: ce ue :e empiece c Iencer rie|e:, e| pc|: Iencrc ue cecicir enIre
ferrcv|c: y ccrreIerc:.

1. Lo Ir|p|e kevo|uc|on de| Ironsporte
Lc revc|ucicn incu:Iric|, ue :e :iIc enIre 1750 y 1850, :ignificc unc :erie ce
rcpicc: ccmLic:, :ccic|e: y eccncmicc:, ue mcrccn |c Ircn:icicn enIre
unc :ccieccc e:IcLi|izccc, cgr|cc|c y ccmercic|menIe, c unc :ccieccc
incu:Iric|, cepencienIe ce mcuincric ccmp|ejc, viLrcnIe y ccminccc pcr
|c icec ce| prcgre:c.
Lc mcycr pcrIe ce |c: inncvccicne: ue mcrccn e:c Ircn:icicn :e ciercn
en Grcn 8reIcnc, ccn |c :u:IiIucicn ce |c |enc pcr |c hu||c, |c mccerc pcr e|
hierrc y e| ccerc: y pcr |c invencicn ce unc :erie ce mcuinc: pcrc
prccuccicn incu:Iric| ce IexIi|e:, Iccc |c cuc| fue pc:iLi|iIccc pcr |c
cpcricicn ce| mcIcr ce vcpcr ce Jcme: WcII:, en 17, ue prcnIc Ircer|c
|c ncvegccicn c vcpcr y e| Ircn:pcrIe ferrcvicric, ccmLicncc |c
mcvi|izccicn ce mcnerc hc:Ic enIcnce: inimcgincL|e, ccn ve|cciccc,
ccnfcrI, :eguriccc
Lc incu:Iric|izccicn ccc:icnc |c emigrccicn ce |c: ccmpe:inc: c |c: nuevc:
ciuccce: fcLri|e:, ccncc |ugcr c |c cpcricicn ce un prc|eIcriccc ue vc c
reuerir mecic: ce Ircn:pcrIe mc:ivc urLcnc.
Lc cemcncc ce hierrc y ccrLcn, muy cLunccnIe: en lng|cIerrc, :e Irccujc
en |c rcpicc ccn:Iruccicn ce ccrreIerc: y ccnc|e:, cnIe: ce ue Gecrge
SIephen:cn
8
fcLricc:e |c primerc |cccmcIcrc eficcz, |c Fccket. en 182,
ue :e impu:c c |c ccmpeIencic, :iencc u:ccc |uegc en e| primer
ferrcccrri|, e| ce Mcnche:Ier c Liverpcc|.

98
Pesaba 4.500 Kg y remolcaba casi 13 toneladas a 21 Km/hora. Un siglo ms tarde, los ferrocarriles
colombianos avanzaban a 20 Km/hora !!!
106
SIephen:cn, ue en 1815 hcL|c ccn:Iruicc unc |cccmcIcrc c vcpcr pcrc
IrcLcjc minerc, nc erc e| nicc ue :cncLc ccn :u:IiIuir |c: Lurrc: ue
jc|cLcn ccrreIc:, pcr |c: ccrri|erc: ue iLcn ce |c: :cccvcne: c |c Lccc ce
|c: minc:. / :u Iriunfc en 182, :ucecic :u xiIc ccmc ingenierc pcrue :u
invenIc ce:encccenc |c fieLre ce ccn:Iruccicne: ferrcvicric: en Grcn
8reIcnc primerc, cnIe: ce exIencer:e pcr e| muncc enIerc.
Su hijc FcLerI {1803-185), y :u :cLrinc, Gecrge FcLerI SIephen:cn {181-
105), ccnIinucrcn :u cLrc.
Icccv|c :e cc crciIc c |c |eyencc ce ue FcLerI SIephen:cn, uien
rec|menIe IrcLcjc enIre 1824 y 1827 en |c: minc: ce McriuiIc, |e prcpu:c
c 8c||vcr un ferrcccrri| enIre |c ScLcnc ce 8cgcIc y ScnIc McrIc, perc e:Ic
hi:Icric e: cL:urcc, pcrue SIephen:cn hijc nc pcc|c imcgincr cc: cnc:
cnIe: ce |c ccn:Iruccicn ce |c Fccket |c ue :er|cn |c: ferrcccrri|e: y e|
pcpe| ue :u pccre jugcr|c en e||c:. /cemc:, e| Licgrcfc ce Gecrge
SIephen:cn, e| fcmc:c Scmue| Smi|e:, cice ue FcLerI nc ccnccic c
8c||vcr


Fcrc|e|cmenIe :e ccLc cIrc revc|ucicn en e| Ircn:pcrIe, IcmLin en Grcn
8reIcnc, en |c ue cice ccn |c ccn:Iruccicn ce ccrreIecL|e:.
E: muy fcci| hccer:e unc icec muy cpIimi:Ic :cLre |c: ccrreIerc: ce |c
cnIigeccc ccn referencic: ccmc |c: :iguienIe::
F:cc||c |n|c|nc :cc|e |c ex|:tenc|c ce cuct|c |npc|tcnte:
ccn|nc: en 8cc||cn|c. unc ce |c: cuc|e: tenc 400 k||net|c: ce
|cng|tuc. ccn pc|ccc|e: pc|c v|ce|c: c |nte|vc|c: |egu|c|e:. y
:e|v|c|c ce pc:tc: (.} nenc|cnc tcnc|n que |ue en c|cnc
|npe||c ccnce :e enp|e pc| p||ne|c vez c:|c|tc ccnc
ncte||c| pc|c pcv|nentcc|n. un|encc |czc: (. }. F| |npe||c
pe|:c. pc| :u pc|te. e:tcc|ec| un :|:tenc ce ccnun|ccc|n
nuy cp|cp|ccc (.} Dc|c | n|zc ccn:t|u|| unc cc||ete|c que
en|czccc Su:c ccn Sc|ce: en unc c|:tcnc|c ce 2.400 k||net|c:.
cc|cccncc pue:tc: ce pc:tc: (.} |c: cue |cc|||tcn unc vc ce
|e|cc|cne: ent|e |c: :ct|cpc: y e| |ey y unc vc ce |e|cc|cne: ce
Fe|:pc||: ccn e| /ec|te||cnec
!00
.
IcmLin nc: infcrmc, ciIcncc c Mcrcc Fc|c:

99
Mayor Mora Alberto. Francisco Javier Cisneros y el Inicio de las Comunicaciones Modernas en Colombia.
Bogot: Banco de la Repblica; El ncora; 1999. p. 23.
100
Snchez Sabogal Fernando. Op cit. p.2.
107
Lc: cc||ete|c: |||cc|cccn ce p|cv|nc|c en p|cv|nc|c (.}
c|cnccc: pc| c|ez n|| pc:tc: (.} ce Fekn pc|ten nune|c:c:
vc: y ccn|nc: (.} y cucncc |c: nen:ce|c: ncn :c||cc pc| un
ccn|nc y ncn |ecc|||cc 25 n|||c:. encuent|cn unc pc:tc ce
cccc||c:. Y en e:tc pc:tc :e encuent|cn un ce||c pc|cc|c.
g|cnce y ||cc. ccnce :e c|ccn |c: ne|ccce|e: (.} en
Hcngcncw. ccce n|| puente: y pcv|nentc: ce p|ec|c: tc||ccc:
y |cc||||c: ccc|cc: (.} pc| c|cnc: cc||e: c||cu|cn |c|gc: cccne:
cuc|e|tc: p|cv|:tc: ce cc|t|nc: y cc|ne: ce :ecc. ccn
ccpcc|ccc pc|c :e|: pe|:cnc:
!0!
.
Sin pcner en cucc, ce:ce |uegc, |c e:cc:c pcrIe ce verccc ue pueccn
cfrecer e:c: referencic:, nc :e ccnccic nccc mejcr ue |c cc|zccc
rcmcnc, ce:ce e:c pccc hc:Ic |c invencicn ce| mcccccm.
E| lmperic Fcmcnc c|ccnzc en :u cpcgec c ccnIrc|cr cercc ce 4 mi||cne:
ce ki|cmeIrc: cuccrccc:, pcrc |c cuc| reuiric un :i:Iemc vic| ue hicierc
pc:iL|e e| cvcnce rcpicc ce |c: |egicne: :cLre |c: cuc|e: :e Lc:cLc :u
pccer|c.
Lc: cpreciccicne: :cLre |c |cngiIuc ce e:c rec vcr|cn enIre |c: 140.000 y |c:
300.000 ki|cmeIrc:. Lc cierIc e: ue ueccn ve:Iigic:, c|gunc: muy Lien
ccn:ervccc:, ue hcn permiIicc cprecicr |c grcn exIen:icn ce |c:
cc|zccc:, ccn:Iruicc: pcrc curcr.
Vecmc: ccmc :e ccn:Iru|cn, :iguiencc c ViIruLic:
F| ccn:t|uctc|. c:|:t|cc pc| un nec|cc|. c||neccc |c cc||ete|c
ccn unc g|cnc (cue|cc} y |c: n|ve|e: ccn cnc|ccte: (pc:te:}.
Un c|ccc :e u:ccc pc|c e:cc|cc| |c t|e||c y nc|cc| |c:
nc|gene: ce |c t||ncne|c (|c::c}. Lc: cc|e|c: exccvcccn
t||ncne|c: pc|c |c cc|zccc ent|e y p|e:. Lc t|e||c e|c :ccccc
en ccnc:tc:. F| :ue|c ce t|e||c e|c c|||nccc. Lc |unccc|n ce
nc|te|c c c|enc :e extencc pc|c |c|nc| unc cc:e n|ve|ccc
(pcv|nentun}. A ccnt|nucc|n :e cc|cccccn p|ec|c: ce
cuct|c c c|ncc pu|gccc: ce c|cnet|c. encenentccc: ccn
nc|te|c c g|ecc (:tctunentun. F:tc ccpc vc||ccc ent|e c|ez
pu|gccc: y cc: p|e: ce p|c|unc|ccc. Lc :|gu|ente ccpc. ce c
!2 pu|gccc:. e|c ce ccnc|etc |e||enccc ccn ||cgnentc: ce
ce|cn|cc c |ccc (|ucu:}. Fnc|nc ce :te |cc e| nuc|ec ce
ccnc|etc. ce g|cv|||c. c|enc y cc|. ce||cnccc en ccpc: y
cccc ccpc ccnpcctccc ccn un |cc|||c.

101
Ibidem. p.7.
108

F|guro 22. Cc|zccc
Fcmcnc
F:e nuc|ec tenc un p|e
ce p|c|unc|ccc en |c:
cc:tccc: y c|ec|ccnc pu|gccc: en |c cc|cnc ce |c cc|zccc. Lc
cu|vctu|c ce |c cc|zccc pe|n|tc e| cuen c|ence ce |c
cc||ete|c. Lc ccpc :upe||c| e|c e| :unun cc|:un ce c|cque:
pc||gcnc|e: ce p|ec|c ce c nc: pu|gccc: ce e:pe:c|. que :e
cc|cccccn enc|nc ce| ccnc|etc cun nunecc. Cucncc unc
cc|zccc e:tccc gc:tccc. |c cuc|e|tc :upe||c| e|c |encv|cc y
|c: p|ec|c: |eenp|czccc:. enc ent|e y !2 p|e: ce cncnc.
pc|c que cc: cc||c: puc|e|cn pc:c| en cncc: c||ecc|cne:.
A|gunc: vece: |c cc|zccc tenc unc pc:c|e|c nc: c|tc c un
cc:tccc. p|ec|c: n|||c|e: nc|ccccn |c: c|:tcnc|c:. Un cc||c
ccn un ccnet|c :e u:ccc pc|c nec|| |c: c|:tcnc|c:. Hccc
ncpc: pc|c cetc||c| |c: |utc:. |c: c|:tcnc|c:. |c: pc:ccc:. |c:
ncntcnc: y |c: |c:. Lc: p||ne|c: cc|zccc: |ue|cn |ectc: y
pc:cccn :cc|e |c: cc||nc: en vez ce c||cuncc||c:
!02
.
De:ce |uegc |c: piecrc: ce |c cc|zccc nc ccn:IiIuyen unc Luenc :uperficie
ce rcccmienIc. E| ccrrc rcmcnc erc un veh|cu|c muy |ivicnc, crrc:Irccc pcr
cc: c Ire: ccLc||c:. FrccIiccmenIe erc un pi:c ccn unc Lcrcncc, :cLre un
eje y cc: ruecc:. E| ccmcnccnIe, c|gunc ce |c: :ei: IriLunc:, e| |egccc c e|
prefecIc, ue ccn:IiIu|cn e| e:Iccc mcycr, iLcn en ccrrc:. Lc |egicn
ccmprenc|c ciez cchcrIe:, pcrc un IcIc| ce unc: 5.000 hcmLre:, ue
reciL|cn |c: crcene: c Ircv: ce unc: cincuenIc cenIuricne:. Lc ccLc||er|c
nc erc muy cLunccnIe, unc: IreinIc ccLc||c: pcr cchcrIe, ue ccmc nc
iLcn herrccc:, ceL|cn :ufrir muchc.
lncicenIc|menIe, |c herrccurc e: unc invencicn mecievc|, ue incremenIc
encrmemenIe |c ccpcciccc ce |c: ccLc||c: y :u re:i:Iencic.
Fue: Lien, |c cc|zccc ceLic permiIir c|gn Ircficc ce ccrccIer regicnc|,
perc funccmenIc|menIe erc un in:IrumenIc mi|iIcr ue permiI|c cvcnzcr |c:
|egicne: hc:Ic unc: 40 ki|cmeIrc: cicric:. Lc mcycr mcvi|iccc pc:iL|e erc
nece:cric pcrc un imperic :iempre c:eciccc pcr |c: pueL|c: cprimicc:. Lc
cc|zccc fcvcrec|c |c Irc:humcncic ce |c: hcp|iIc: rcmcnc:, cuyc e:IricIc
ci:cip|inc y mejcre: crmc: |e: permiI|cn, en generc|, vencer c |c: reLe|ce:
c| yugc imperic|.

102
Disponible en http://dl.ket.org/latin3/mores/techno/roads/construction.htm. Consulta: mayo 15 de 2007.
109
Fcr IcnIc, cucncc :Ie :e ce:hizc, |c: cc|zccc: :iguiercn :u :uerIe y
ccyercn en ruinc:. DurcnIe |c eccc mecic, |c mu|IiIuc ce :encre: ue
ejerc|cn e| pccer pc||Iicc Lcjc e| :i:Iemc feucc|, nc :enI|cn ningunc
nece:iccc ce cuiccr |crgc: ccminc: ue :e perc|cn en |c ci:Icncic y ue
excec|cn :u: recucicc: ccminic:. En mu|IiIuc ce ccc:icne: |c: piecrc: ce
|c: cc|zccc: fuercn uIi|izccc: pcrc |c ccn:Iruccicn ce ecificic: y murc||c:.
Hcn ce Ircn:currir vcric: :ig|c: pcrc ue :e empiece c ncIcr un |enIc
prcgre:c en |c: v|c: ccrreIecL|e: ce Eurcpc, :c|vc c|gunc: Ircmc: en
Ierrenc: p|cnc:, ccnce :e ce:p|czcn ccrrc: Iirccc: pcr Lueye: c pcr
ccLc||c: {pcrue e| crn: e: cIrc invenIc mecievc|), cnIe: ce ccmienzc:
ce| :ig|c xviii, nc pcrece ue |c: ccminc: ce Eurcpc c NcrIecmricc fuercn
mejcre: ue |c: e:pcnIc:c: ce |c /mricc Hi:pcnc. Lc: ce Lc: /nce:, :in
cucc c|gunc, ercn |c: mc: cep|crcL|e: pcrc |c: e:cc:c: vicjerc: y |c:
recucicc: ccrgcmenIc:, pcr |c: cificu|Icce: ue cfrecen |c: e:ccrpccc:
mcnIcnc: y |c: rigurc:c: e:Iccicne: ce ||uvic:
103
.
Fccr|cmc: cfirmcr ue hc:Ic finc|e: ce| :ig|c xvii nc e: muchc e|
ccnccimienIc ue Eurcpc Ien|c ce |c ruecc. DurcnIe :ig|c:, |c: ccrrc:
Iirccc: pcr Lueye: :ercn muy e:cc:c: y |c: ccrrczc: y cc|e:c: Iencrcn ue
e:percr ue mejcren |c: ccminc: pcrc cvenIurcr:e fuerc ce |c: ciuccce:
Lc ciferencic vc c ccenIucr:e c |c |crgc ce| :ig|c xviii, cucncc unc mejcr|c
ce |c: ccminc: permiIe |c inIrccuccicn ce |c: ci|igencic: pcrc e|
mcvimienIc ce pc:cjerc:. Lc: :tcge ccccn: vcn c ccnverIir:e en un
e|emenIc funccmenIc| pcrc |c mcvi|izccicn ce |c: per:cnc: y |c: ccrrec:,
:iIuccicn ue |uegc :e ccrc en Luenc pcrIe ce Eurcpc y ue :e irc
exIenciencc pcr |c: Irece cc|cnic: LriIcnicc: ce NcrIecmricc.
Lc: prcgre:c: ce |c meIc|urgic hcrcn pc:iL|e recuLrir |c :uperficie ce
rcccmienIc ccn un cni||c meIc|icc: |c: eje: ce ccerc reemp|czcrcn |c: ce
mccerc y rucimenIcric: ccjineIe: ce rcci||c: meIc|icc: :u:IiIuircn |c:
primiIivc: rcccmienIc: c Lc:e ce peuenc: ci|incrc: ce mccerc ue
ven|cn ce:ce |c: Iiempc: rcmcnc:.
Lc: eje: ce |c: ccrreIc: rechincrcn c|gc menc:. E| cvcnIrn gircIcric, e|
re:crIe ce :u:pen:icn, |c cc|e:c ce cucIrc puerIc: y e| ccLric| ce cc:,
ccIcn ce e:c: Iiempc: y permiIircn un vicje cgrcccL|e cucncc mejcren |c:
pcvimenIc:.
En 170, e| Fcr|cmenIc crec e| primer u|np|ke |u:t pcrc |c ccn:Iruccicn ce
ccrreIerc:, ccn unc puerIc c Lcrrerc |evccizc pcrc evccir e| ccce:c hc:Ic

103
Alexander von Humboldt, citado por Serrer Ramn Mara. Op. cit. p.74., dir de algn terrible camino de
los nuestros: que se parece al que va de Airolo al hospicio de San Gotardo.
110
IcnIc nc :e hcyc pcgccc e| pecje. Lc |ey permiIe enIcnce: c |c: t|u:tee:
u:cr e| cinerc c:| reccucccc pcrc mcnIener |c ccrreIerc en Luen e:Iccc.
Dc icec ce| mcvimienIc eccncmicc ce e:e pc|: ue enIre 1750 y 1770 :e
cprcLcrcn 870 |eye: cuIcrizcncc t|u:t:, y ue pcrc 1830 huLierc yc unc:
1.100 u|np|ke |u:t: en lng|cIerrc. /|gunc: hcL|cn ce 30.000 mi||c: ce
ccrreIerc ce e:e Iipc y cIrc: hc:Ic ce 5.000. lnicic|menIe e:c: v|c: :e
enccnIrcLcn cercc ce Lcncre:, perc hccic 170 yc ercn muy numerc:c:
en Lcncc:hire, ue :e hcL|c ccnverIicc en e| empcric muncic| ce |c:
IexIi|e:. Muchc: t|u:t: fuercn cLjeIc ce mc|ver:ccicn pcr pcrIe ce :u:
ccmini:Ircccre:. En 1822 :e |e: crcenc rencir cuenIc: c| gcLiernc, y pcrc
1830 :e cc|cu|c ue inverI|cn c|gc c:| ccmc 1.5 mi||cne: cnuc|e: en
mcnIenimienIc, cifrc encrme pcrc |c pccc. E:Ic: ccrreIerc: permiIiercn
incremenIcr e| mcvimienIc ce ccrgc, e| :ervicic ce :tcge ccccn: y |c
creccicn ce un :ervicic pc:Ic| nccicnc|
104

En Frcncic :urge en 1715 e| Ccrp: ce FcnI: eI Chcu:e: {ue Icccv|c
exi:Ie), pcrc |c ccn:Iruccicn ce puenIe: y cc|zccc:, ccmc :u ncmLre |c
incicc. Crgcnizccc c pcrIir ce unc e:cue|c prcpic, fue vercccercmenIe |c
primerc fccu|Icc ce ingenier|c civi|.
En |c :eguncc miIcc ce| :ig|c xviii, e| Ccnce ce F|criccL|cncc ccn:Iruyc 15
|eguc: ce nuevc: v|c:, 322 puenIe: y 1.04 c|ccnIcri||ccc:, IrcLcjc: en |c:
cuc|e: :e invirIiercn 0 mi||cne: ce rec|e:. Se crec e| Cuerpc ce Fecne:
Ccminerc:: :e in:Ic|crcn cc:c: ce ccmini:Irccicn y pc:Ic: y |c: ccrreIerc:
e:pcnc|c: ||egcrcn c :er |c: mejcre: ce Eurcpc
105
.
Jchn Lcuccn Mc/ccm nccic en /yr, E:cccic, en 175. / |c: ccIcrce cnc:
|c enccnIrcmc: en Nuevc Ycrk, IrcLcjcncc ccn unc: I|c: ccmc ccnIcccr
{|c prcfe:icn e:ccce:c pcr exce|encic): c||| hizc :u primerc fcrIunc, cnIe:
ce regre:cr c :u pcIric en 1783, ccnce ccmprc unc prcpieccc en :u
ccncccc ncIc|.
Se cecicc |uegc c inve:Iigcr |c mcnerc ce mejcrcr |c: ccrreIerc:,
puL|iccncc en 181 Fenc|k: cn tne F|e:ent Sy:ten c| Fcccnck|ng. y en
181 F|cct|cc| F::cy cn tne Sc|ent|||c Fepc|| cnc F|e:e|vct|cn c| Fccc:.
En cmLc: |iLrc: :c:Iuvc ue |c: ccrreIerc: ceL|cn ccn:Iruir:e e|evccc:
:cLre e| Ierrenc, ceLiencc :er fcrmccc: pcr :uce:ivc: ccpc: ce rccc: y
grcvc.

104
Disponible en http://www.tiscali.co.uk/reference/encyclpaedia/hutchinson/m0037709.html. Consultado
mayo 12 de 2007.
105
Snchez Sabogal Fernando. Op. cit. p.11.
111
NcmLrccc Surveycr ce| 8ri:Ic| Iurnpike Iru:I, pu:c en cLrc :u: icec:,
reccn:Iruyencc e:c: ccrreIerc: ccn piecrc: IriIurccc:, mezc|ccc: ccn
grcvc :cLre unc Lc:e firme ce grcnce: piecrc:. Lc ccrreIerc, |igercmenIe
ccnvexc {ccnce|)
10
c:egurcLc e| rcpicc crencje ce |c ||uvic, pcrc ue
e:Ic nc peneIrc:e, ccncncc |c: funcccicne: ce |c v|c.
E:Ie grcn cvcnce, e| primerc ce impcrIcncic ce:ce |c: rcmcnc:, prcnIc fue
ccnccicc ccmc mcccccm. Cfrec|c :uperficie: :ucve: ce rcccmienIc y
prcnIc :e exIencic pcr e| muncc. /nIe: ce :u muerIe, en 183 en McffcI,
hcL|c :icc ncmLrccc SuperinIencenIe generc| ce |c: ccrreIerc:
meIrcpc|iIcnc:, e: cecir ce |c: ue ccncuc|cn c Lcncre:.
Lc primerc ccrreIerc mcccccmizccc en |c: E:Iccc: Unicc: ccIc ce 1830, y
hccic finc|e: ce| :ig|c xix |c mcycr pcrIe ce |c: ccrreIerc: eurcpec: :e
hcL|cn reccn:Iruicc :iguiencc |c: Icnicc: ce:crrc||ccc: pcr e| ingenierc
e:ccc:.
E| :iguienIe pc:c fue |c cp|icccicn ce| c|uiIrcn :cLre e| mcccccm, ce
ccnce prcviene |c expre:icn c|ncc {pcr Icr-mcccccm).
Fcrc e| vicjerc, ue cnIe: ceL|c :ufrir |c Irepicccicn ce| veh|cu|c :cLre pi:c:
irregu|cre: {|cjc:, huecc:, Lcche:, pcnIcnc:, eIc.), ce:p|czcr:e :cLre
mcccccm ccn:IiIu|c unc experiencic p|ccenIerc. Lc: veh|cu|c: crrc:Irccc:
pcr ccLc||c: cumenIcrcn :u ve|cciccc y ccmcciccc, perc ce:ce |uegc nc
pcc|cn ccmpeIir ccn |c rcpicez ce |c: ferrcccrri|e: ue :e ccn:Iru|cn pcr |c
mi:mc pccc.
E| cc:Ic ce e:Ic: |Iimc:, ce:ce |uegc, erc mcycr ue e| ce |c: ccrreIerc:,
perc :e impu:iercn en |c: principc|e: eje: ce ccmunicccicn pcr :u:
innegcL|e: venIcjc: :cLre |c: veh|cu|c: ce Ircccicn cnimc|.
En Grcn 8reIcnc, |c: ceci:icne: pcrc inverIir en ccrreIerc: c ferrcccrri|e:
fuercn ceIerminccc: pcr e| mercccc. Lc: inver:icni:Ic: ccn:Iru|cn tu|np|ke
|ccc: c |c||wcy: ce ccuercc c :u: ccpiIc|e: y expecIcIivc: ce uIi|iccc.
DurcnIe mc: ce un :ig|c, Grcn 8reIcnc prccIiccmenIe nc ci:pu:c ce
ccrreIerc: c ferrcccrri|e: ccn:Iruicc: pcr e| gcLiernc. Mc: Icrce, e| exIen:c
:i:Iemc vic| LriIcnicc, unc: 300.000 ki|cmeIrc: ce ccrreIerc: en un IerriIcric
ce 253.000 ki|cmeIrc:, ||egc c :er IcIc|menIe pL|icc y :in pcgc ce pecje:.
De:pu: ce |c :eguncc guerrc muncic|, |c: ferrcccrri|e: {enIcnce: unc:
31.000 ki|cmeIrc:) fuercn nccicnc|izccc:.

106
Como la calzada romana.
112
Nc nc: ccrre:pcnce ccupcrnc: ce |c evc|ucicn ce |c: :i:Iemc: vic|e: ce |c:
ciferenIe: pc|:e: ce Eurcpc, muy exIen:c: frenIe c |c :uperficie nc muy
grcnce ce e:c: nccicne:: perc :| vc|e |c penc cncIcr |c :iIuccicn vic| ce |c:
E:Iccc: Unicc: c finc|e: ce| :ig|c xix, pcrue Iencrc muchc ue ver ccn |c
cpcricicn y e| cuge ce| cuIcmcvi|
Ccmc |c: E:Iccc: Unicc: :cn un pc|: ce 372.14 ki|cmeIrc: cuccrccc:, nc
e: ce exIrcncr ue pcrc mcyc ce 18, cucncc :e |cgrc Iermincr |c
primerc ||nec Ircn:ccnIinenIc|, |c rec ferrcvicric c|ccnzc:e 0.000
ki|cmeIrc:. /| finc|izcr e| :ig|c yc hcL|cn c|ccnzccc mc: ce 300.000
ki|cmeIrc: ce ||nec: frrec:. En 14 ||egcr|cn c 30.000 ki|cmeIrc:.
Lc hi:Icric eccncmicc regi:Irc muy pccc: prcezc: ccmpcrcL|e:, pcrue
curcnIe e| :ig|c xix, en E:Iccc: Unicc:, en prcmecic, :e IermincLcn 1
ki|cmeIrc: ce v|c frrec cccc c|c.
/cemc:, |c: E:Iccc: Unicc: curcnIe Iccc e| :ig|c xix :iguiercn cvcnzcncc
:imu|IcnecmenIe en |c: ccminc: ccrreIecL|e:, ue c| Iermincr e:e :ig|c
:upercLcn |c: 3 mi||cne: ce ki|cmeIrc:, en generc| ce muy mc|c cc|iccc
107
.
Lc Iercerc revc|ucicn en e| Ircn:pcrIe e:Icrc c:cciccc ccn |c inIrccuccicn
ce| vcpcr en |c ncvegccicn. Lc: vcpcre: ce:p|czcrcn c |c: ve|erc: pcr |c:
mi:mc: c|c: en ue |c: ci|igencic: cec|cn :u |ugcr c |c: Irene:.
Si curcnIe e| :ig|c xix |c: ncrIecmericcnc: ccmincrcn |c ncvegccicn f|uvic|
c vcpcr, |c: LriIcnicc: preccmincrcn en |c mcr|Iimc.
E| Scvcnncn, ce| primer pc|:, ccmLincncc ve|cmen y vcpcr, cruzc e|
/I|cnIicc NcrIe ccn |c: cc|cerc: encencicc: curcnIe Ire: c|c: y mecic ce
|c: 2 ue curc |c Ircve:|c, en 1815. Ferc c pcrIir ce 1838, |c: :tecne|:
ing|e:e: G|ect We:te|n y S|||u:, ce ncvierc: rivc|e:, cIrcve:crcn e| cccnc y
||egcrcn c Nuevc Ycrk en uince c|c:, incugurcncc |c ncvegccicn
niccmenIe c vcpcr. / pcrIir ce e:e mcmenIc |c mcrinc merccnIe
LriIcnicc cfirmc :u :upericriccc en Iccc: |c: ruIc:.
DurcnIe e| :ig|c xix, Grcn 8reIcnc Iencrc |c Iecnc|cg|c, |c: c:Ii||erc:, |c
mejcr meIc|urgic y preccminic ccmercic| cL:c|uIc c:egurccc en Iccc: |c:
ccnIinenIe: pcr :u gigcnIe:cc mcrinc merccnIe. /unue prcnIc :enIirc |c
rivc|iccc ce /|emcnic y e| crecimienIc e:pecIccu|cr ce |c incu:Iric ce |c:
E:Iccc: Unicc:, Icccv|c en 134 e| Feinc Unicc y :u: pc:e:icne:
repre:enIcrcn e| 34.77 ce| ccmercic muncic|, :eguicc pcr |c: E:Iccc:

107
A finales del siglo xx, de acuerdo al Calendario Atlante de Agostini, los Estados Unidos disponen de 5
millones de kilmetros de carreteras interestatales; 1300.000 kilmetros de vas municipales y 65.000
kilmetros de autopistas. La red ferroviaria, sin embargo, se ha reducido a 278.000 kilmetros.
113
Unicc: ccn e| 11.57, /|emcnic ccn e| .7, Frcncic 5.57, Jcpcn 3.47 y
/rgenIinc 3.37
108
. Chinc Ien|c enIcnce:, cpenc: e| 1.7 ce| ccmercic
muncic|.
E| lmperic 8riIcnicc ccnIrc|cLc c|gc c:| ccmc 3 mi||cne: ce ki|cmeIrc:
enIre cc|cnic: y ccminic:, perc ccemc:, hcL|c pc|:e: impcrIcnIe:, ccmc
Chinc, /rgenIinc, FcrIugc| y Fumcnic e:pecic|menIe, ue pcr grccc c pcr
fuerzc :eguircn |c: ci:pc:icicne: ce Lcncre:.
/mricc LcIinc experimenIcrc muy prcnIc, en :u cc|iccc ce ceuccrc
generc|menIe incump|icc, |c ccminccicn eccncmicc frenIe c :u:
ccreeccre: ce |c CiIy, ue pre:Icrcn c Ic:c: cLu:ivc: pcrc |c: guerrc: ce
incepencencic cnIe: ce impcnernc: :u: ccncicicne: iguc|menIe grcvc:c:
pcrc |c ccn:Iruccicn ce ferrcccrri|e:, pcrue e| xix e: e| :ig|c ce| vcpcr.
MienIrc: lng|cIerrc ccminc |c: mcre:, |c: cemc: pc|:e: ccucen c e||c pcrc
ue |e: fincncie ferrcccrri|e: y |e: vencc mcIeric| rcccnIe. Ferc cucncc
Frcncic, /|emcnic y |c: E:Iccc: Unicc: empiecen c cfrecer |cccmcIcrc: y
vcgcne:, Lcncre: :eguirc :umini:Ircncc |c: ccpiIc|e: reuericc: pcr |c:
ferrcccrri|e: ce| lmperic 8riIcnicc, ce Mxicc, Surcmricc y E:pcnc
e:pecic|menIe, :in ce:cuiccr :u: grcnce: inver:icne: en |c inmen:c
ccn:Iruccicne: ferrcvicric: ce NcrIecmricc.
/:| pue:, curcnIe |c :eguncc miIcc ce| :ig|c xix, ce Iccc: |c: pc|:e: :e
cpccerc, en mcycr c mencr mecicc, |c ue Lui: C:pinc Vc:uez hc
||cmccc |c :uper:Iicicn ferrcvicric", ue nc e: cc:c ci:IinIc ce |c creencic
ciegc ce ue |c ccn:Iruccicn ce ferrcv|c: :ignificc prcgre:c inmecicIc y
prc:periccc pcrc |c: pc|:e: ue |c: ccn:Iruyen. De ch| ue c |c hcrc ce |c
verccc, ccn Ic| ce Iener|c: nc impcrIc muchc e| precic, pcrue en Iccc:
pcrIe: gcLerncnIe: inIere:ccc: en e| Liene:Icr ce :u pueL|c:, vcn c
ccnIrcIcr cpre:urcccmenIe |c: ferrcccrri|e: ue :e nece:iIcn y IcmLin |c:
ue Icccv|c nc :e reuieren c Icccv|c nc :cn ccnvenienIe:, vicL|e: c
cc:IecL|e:.

17. E| Ferrocorr|| de Fonom
E| p|cn ce ccminc: ce 1845, ccmc yc hemc: vi:Ic, nc cIrcjc ccpiIc| c|gunc
pcrc |c: cLrc: reuericc: ccn urgencic, ni |c: Lc|c|c: enccnIrcLcn |c:
inmigrcnIe: cn:ic:c: ce e:IcL|ecer:e en e| Ircpicc, cucncc pc|:e:
Iemp|ccc: |e: cfrec|cn e:I|mu|c: :upericre:. E| E:Iccc y |c: ccpiIc|i:Ic:

108
Oxford Economic Atlas. Oxford University Press, 1937
114
cc|cmLicnc: nc e:IcLcn en ccncicicne: ce ccn:Iruir ccrreIecL|e:: menc:
cn ce fincncicr ccminc: ce hierrc.
Lc pcrIe mc: prcmi:cric ce Cc|cmLic erc e| E:Iccc ce Fcncmc. E| i:Imc
erc e| pc:c e:IrcIgicc inci:pen:cL|e pcrc c:egurcr e| ccmercic ce |c
meIrcpc|i ccn :u: pc:e:icne: ce| Fcc|ficc. EnIre NcmLre ce Dic:, :cLre e|
/I|cnIicc, y |c ciuccc ce Fcncmc, unc: 8 ki|cmeIrc:, e| ccminc erc cIrcz.
Fcr c|||, enIre cIrc: ccrgcmenIc:, ceL|c pc:cr |c encrme ccnIiccc ce p|cIc
ue ce:ce FcIc:|, en e| c|Ic Fer, :e envicLc ccnIinucmenIe c E:pcnc.
Un infcrmcnIe cncnimc ce principic: ce| :ig|c xvii cfirmcLc ue re:u|IcLc
mc: cc:Ic:c Ircn:pcrIcr |c: merccnc|c: ce:ce FcrIcLe|c c Fcncmc
{ccmLincncc e| iIinercric f|uvic| y e| Ierre:Ire) ue ce Sevi||c c Limc pcr v|c
mcr|Iimc
10
.
Erc Ic| |c impcrIcncic ce |c: ccrgcmenIc: ue Ircn:iIcLcn pcr e| i:Imc, ue
ce:ce e| reinccc ce Ccr|c: lll :e empezc c ccn:icercr |c cperIurc ce un
ccnc| inIerccecnicc, empre:c ce:ccmunc| ue curcnIe |c: cc: :ig|c:
:iguienIe: ccupcr|c |c cIencicn, e:pecic|menIe ce |c: gringc:.
Y ccn Iccc rczcn: E| Ccnc| ce Fcncmc erc |c cLrc ||cmccc c inIegrcr c |c:
E:Iccc: Unicc: pcrue |c ccnui:Ic ce| Ce:Ie, pccc c pccc, fcrmc un
inmen:c pc|:, muy mc| ccmunicccc enIre :u: ciferenIe: pcrIe:. Venciencc
inccnIcL|e: pe|igrc: {incic: inccnfcrme: ccn e| genccicic, ce:ierIc:, crucc:
inviernc:, cucIrerc:, r|c: :in puenIe:) |c: ccrreIc: pcc|cn gc:Icr enIre
KenIucky y Cc|ifcrnic unc: cc: me:e: y cccc vicje exiIc:c erc unc hczcnc
pcrc reccrccr. Lc: veh|cu|c: Iirccc: pcr ccLc||c:, ccemc:, nc pcc|cn
Ircn:pcrIcr ccrgc: pe:ccc:. Lc: in:ufriL|e: we:Iern" cccumenIcn, :in
emLcrgc, ce mcnerc inmejcrcL|e |c ue fue |c inccrpcrccicn ce |c:
nuevc: IerriIcric:.
Nuevc Ycrk Ien|c mc: ccmunicccicn ccn Lcncre: ue ccn Scn Frcnci:cc.
Fcr |c IcnIc un ccnc| ue unie:e e| /I|cnIicc ccn e| Fcc|ficc erc nece:cric,
Lien fue:e pcr Niccrcguc c Lien pcr e| l:Imc, pcrue e| vicje enIre
Cc|ifcrnic y Nuevc lng|cIerrc Ien|c ue hccer:e Lcrcecncc e| |iIcrc|
pcc|ficc hc:Ic e| CcLc ce Hcrnc: y |uegc :egu|c |c Ircve:|c cI|cnIicc hc:Ic
|c cc:Ic E:Ie, |c ue fcci|menIe cemcnccLc IcmLin cc: me:e:.

De Ic| mcnerc ue |c: viejc: :uenc:, ce:ce |c pccc ce Ccr|c: lll, ce un
ccnc| inIerccecnicc pcr Fcncmc, mcnIen|cn ccupccc: c |c: gcLerncnIe:
y empre:cric: gringc:. En 1855 unc ccmpcn|c ccnce:icncric, |c Fcncnc

109
Serrer Ramn Mara. Op. cit. p.75.
115
Fc|||ccc Cc., ccnecIc |c: cc: cc:Ic: ce| l:Imc y e| vicje ce Scn Frcnci:cc
hc:Ic Nuevc Ycrk, Lcrcc-Iren-Lcrcc, pucc hccer:e en 21 c|c:.

Ire: empre:cric: ncrIecmericcnc:, Wi||icm /:pinwc||, Henry Chcuncey y
Jchn SIephen:, ||egcrcn c un ccuercc ccn e| primer gcLiernc ce| generc|
Mc:uerc, en 1848, pcrc ccn:Iruir e| ferrcccrri| ue cnIe: hcL|c :icc
ccncecicc c McIec y Sc|cmcn K|ein, ue nc hcL|cn pccicc |evcnIcr e|
ccpiIc| nece:cric.

Lc ccmpcn|c, ue :e ||cmcr|c ne Fcncnc Fc|||ccc Cc. {FFF), gczcr|c ce
un privi|egic curcnIe 4 cnc:. E| gcLiernc ce |c Nuevc Grcnccc reciLir|c e|
37 ce |c: uIi|iccce: y Iencr|c |c fccu|Icc ce pccer recimir |c cLrc c| finc| ce
|c: primerc: 20 cnc: pcr 5 mi||cne: ce cc|cre:: y unc IcIc| rever:icn c|
finc|izcr e| privi|egic. E:Ic: ccncicicne: :e pccIcrcn finc|menIe enIre e| FFF
y e| gcLiernc nccicnc|, e| 15 ce cLri| ce 1850
110
.

E| ferrcccrri| ce Fcncmc fue unc cLrc Lien e:Iuciccc pcr empre:cric:
:eric: ue evc|ucrcn primerc |c cemcncc, |uegc exp|crcrcn e| i:Imc pcrc
ccerIcr ccn e| Irczccc ce |c ||nec, hc:Ic enccnIrcr |c: mencre: pencienIe:,
y pcr |Iimc, |evcnIcrcn :uficienIe ccpiIc| pcrc rec|izcr|c. En e:Ic: |cLcre:
Icrccrcn unc: cc: cnc:.

E| xiIc |e :cnric c| FFF ce:ce e| principic, cunue e: verccc ue
enccnIrcrcn cificu|Icce:. /|gunc vez :e e:IcLcn ueccncc :in fcncc:,
perc |c fieLre ce| crc, ine:percccmenIe |e: ||evc grcnce: ccnIingenIe: ue
IcmcLcn e| Luue ce Nuevc Ycrk c Cc|cn y cIrcve:cLcn e| i:Imc pcrc
Icmcr e| primer vcpcr, ue |e: ||evc:e ce:ce Fcncmc hc:Ic Cc|ifcrnic, c
ccnce uer|cn ||egcr |c mc: rcpiccmenIe pc:iL|e pcrc empezcr c ccvcr
en Lu:cc ce| ccciciccc meIc|
111
.

Fc:ccc e| gc|cen |u:n. ni :iuierc |c ccnexicn ferrcvicric enIre cmLc:
cc:Ic: ce |c: E:Iccc: Unicc:, en 18, ci:minuyc e| Ircficc pcr e| i:Imc. E|
vicje pcr Iren, ce:ce |c cc:Ic E:Ie hc:Ic Cc|ifcrnic, curcLc ciez c|c: ccn :u:
ncche:, y erc czcrc:c pcr |c: cIcue: ce |c: incic:, |c: frecuenIe:
ce:ccrri|cmienIc: y :u e:cc:c ccnfcrI.


110
Lemaitre Eduardo. Panam y su Separacin de Colombia. Bogot: Banco Popular; 1971. p.71.
111
Ibidem. p.73.
116


F|guro 23. E:Iccicn ce| ferrcccrri| ce Fcncmc en Cc|cn.
Fuente: Fcpe| Fe||c|cc ||u:t|ccc, 30 ce :epIiemLre ce 1883.

LemciIre hc ccnIccc ccmc, cucncc :e ccerccLc e| Irminc ce |c:
primerc: veinIe cnc:, |c: cuenc: ce| FFF, preccupccc: pcr |c cpcicn ce
re:ccIe pccIccc ccn e| gcLiernc, envicrcn c| ingenierc IcIIen, ue yc
ccnccimc: en |c |impic ce| Diue en 1844, pcrc ue ccnvencierc c|
gcLiernc cc|cmLicnc ce |c cmenczc ue ccechcLc c| FFF pcr |c prcximc
unicn ce |c: ferrcccrri|e: ce cmLc: cc:Ic: ce |c: E:Iccc: Unicc:.

Nc fue cif|ci| per:uccir c Mc:uerc, yc Lien chcchc en :u |Iimc
pre:icencic
112
, ce ue un pc|: cgcLiccc pcr |c: cificu|Icce: fi:cc|e:, hcr|c
mejcr reciLiencc un pcgc exIrccrcincric ce un mi||cn ce cc|cre: pcr |c
prcrrcgc ce| ccnIrcIc pcr cnc:, ce mccc ue expirc:e en 17 y nc en
10, reciLiencc Cc|cmLic 250.000 cc|cre: cnuc|e: ccmc pcrIicipccicn fijc
en e| FFF.


112
Su apodo de Mascachochas no tiene nada que ver con la senilidad. Se lo haba ganado por el temblor
permanente que le produjo un balazo en la mandbula durante las guerras de independencia
117
F| ce Fcncnc |ue pc|c :u: p|cp|etc||c: unc ve|ccce|c vetc ce
c|c. nec| cun que |c: n|nc: ce Cc|||c|n|c. :cc|e tccc ncc|cc
cuentc ce que e| gcc|e|nc g|cncc|nc |e: ce ncnc ||c|e pc|c
||c| tc|||c:. ccntentcncc:e ccn |c ||cnqu|c|c pc|c :u: t|cpc: y
e| cc||ec c||c|c|. Y cque||c nc ccccc ce 25 c|c|e: pc|
pc:ce|c. 5 centcvc: pc| ||c|c y !.80 pc| p|e cuc|cc ce cc|gc.
F| negcc|c |ue tcn c||||cnte que cun cnte: ce que |c |nec
e:tuv|e|c ccnp|etc. yc |c ccnpcnc :e nccc gcnccc un
n|||n ce c|c|e:. Cuct|c cnc: nc: tc|ce. :u: ut|||ccce: netc:
e|cn ce 8 y |c: c|v|cencc: ||uctuc|cn ent|e e| !2 y e| 447
cnuc|e: :cc|e e| ccp|tc| |nve|t|cc. De e:te nccc :e ncn
:ccccc cuentc: ce que e| FFF. ce:ce que ccnenz c |ccc|
:u: t|ene:. nc:tc que e| gcc|e|nc ce |c: F:tccc: Un|cc: |c
ccnp| pc| ce|cc ce !0 n|||cne: ce c|c|e: en !04. |ue unc
ce |c: nc: |uc|ct|vc: enp|e:c: ce| nuncc y |epc|t| cc:| 38
n|||cne: ce ut|||ccce: cucncc :|c nccc cc:tccc :|ete
!!3
.

Lc: ferrcccrri|e: inIerccnIinenIc|e: ce |c: E:Iccc: Unicc: nc e|imincrcn |c
ccnveniencic ce cLrir un ccnc| inIerccecnicc.

Sin emLcrgc, en e| ce:ignic e:Iccinen:e :e iLc c cIrcve:cr un vi:icncric
c:cmLrc:c, Fercincnc ce Le::ep:, cip|cmcIicc frcnc: cuyc cucrIc ce
hcrc :cnc c| cc:cr:e :u primc, Eugenic ce McnIijc, ccn Ncpc|ecn lll. Ccn
:u: privi|egiccc: ccnexicne: en |c ccrIe, e| Lcrcn ce Le::ep: {mc: Icrce
vizccnce) mcnIc unc ccmpcn|c pcrc ccpIcr en Lc|:c e| ccpiIc| nece:cric
pcrc |c ccn:Iruccicn ce| Ccnc| ce Suez, cuyc ccnce:icn hcL|c cLIenicc
en 184, |cgrcncc pcrc Frcncic unc pc:icicn ccpcz ce rivc|izcr ccn
lng|cIerrc. E:c ccL|e jugccc, eccncmicc y gecpc||Iicc, fue ccrcnccc pcr
e| xiIc y e| ccnc|, ue une c| MeciIerrcnec ccn e| Mcr Fcjc {recuciencc
cc:i en |c miIcc |c Ircve:|c hccic |c lncic), fue incugurccc en 18,
ccnvirIiencc c :u ejecuIcr en unc ce |c: hcmLre: mc: ccmirccc: y
pccerc:c: ce| muncc.

Nc Lien hcL|c Ierminccc e:c mcrcvi||c:c empre:c, ce Le::ep: vc|vic :u:
cjc: hccic Fcncmc, |cgrcncc ce| gcLiernc cc|cmLicnc, en 1878, |c
ccnce:icn ccrre:pcncienIe. /| |ccc ce |c Ccnpcgn|e ce Suez. ue c
Ircv: ce :uce:ivc: Ircn:fcrmccicne: :igue :iencc unc ce |c: cenIrc: ce
pccer en Frcncic, :urgic |c Ccnpcgn|e ce Fcncnc. ue Iuvc infe|iz hi:Icric
pcrue inicic IrcLcjc: en 1881 pcrc :u:pencer|c: en 188. Si exccvcr 10
ki|cmeIrc: en e| ce:ierIc, cc|ienIe, :ecc, p|cnc y :c|uLre, erc cif|ci|, hccer 82

113
Lemaitre Eduardo. Panam y su separacin de Colombia. Op. cit. p. 75.
118
ki|cmeIrc: en e| mecic crcienIe ce |c :e|vc, |c humeccc, |c: :erpienIe:, e|
pc|uci:mc y |c fieLre cmcri||c, erc cc:i ue impc:iL|e.

E| ccpiIc| nuncc c|ccnzcLc, |c: nuevc: emi:icne: Ien|cn ue cfrecer
ccncicicne: cccc vez mejcre:, exIen:ivc: c |c: cnIericre: cferIc:, e|
gcLiernc frcnc: yc nc Ien|c |c: cgc||c: ce Ncpc|ecn lll y |c: inver:icni:Ic:
exig|cn :u: rciIc: cL|igcncc c| empre:cric c recurrir c expecienIe: cccc
vez menc: crIcccxc: pcrc hccer rec|iccc :u empenc, ue huLierc ||evccc
c Frcncic c| zniI, perc ue :c|cmenIe ||evc c| ccn:IrucIcr cnIe |c: CcrIe:
cucncc :e prccujc |c uieLrc mc: grcnce, hc:Ic enIcnce:, ce |c hi:Icric.

De |c: IrcLcjc: ce |c ccmpcn|c frcnce:c ueccn mi||cre: ce muerIc: y
unc: pccc: zcnjc:, mienIrc: |c: E:Iccc: Unicc:, c| ver |c v|c ce:pejccc,
empiezcn c |cgrcr venIcjc: ccn Niccrcguc pcrc ue e| Ccnc| nc :ec pcr e|
l:Imc: y ccn Cc|cmLic pcrc ue nc :ec pcr e:c repL|icc
cenIrccmericcnc. E:e juegc iLc c curcr hc:Ic 101, cucncc e| gcLiernc ce
|c: E:Iccc: Unicc: :e cecice pcr Fcncmc, re:ue|ve ccmprcr |c: cerechc:
ce |c Ccnpcgn|e ce Fcncnc. empiezc c prcpcner c 8cgcIc fcrmu|c:
pcrc ccuirir |c :cLercn|c :cLre e| Ccnc|, previc unc incemnizccicn ce 10
mi||cne: ce cc|cre: y unc cnuc|iccc ce 250.000, ccn e| fin ce empezcr c
exccvcr :in cfugic: eccncmicc: pcrue |c empre:c yc e: ce ccrIe
e:IrcIgicc imperic|, :in ccn:icerccicne: ce e:pecu|ccicn fincncierc y :in
rever:c pc:iL|e


18. Lo Superst|c|on Ferrov|or|o

Lc: E:Iccc: Unicc: ce Cc|cmLic fuercn :iempre unc fecerccicn
ce:eui|iLrccc, nc :c|c pcr |c cL:urcc ce unc Ccn:IiIucicn ue |e: cIriLu|c
:cce|cnc y ue hc:Ic |e: permiI|c hccer:e |c guerrc unc: c cIrc: Lcjc |c
mirccc impc:iL|e ce| pccer fecerc|, c c :Ie ce inIervenir c fcvcr ce unc u
cIrc Lcncc, :inc IcmLin pcrue |c: ccmpeIencic: IerriIcric|e: fcvcrec|cn
|c ine:IcLi|iccc.

Lc :uperficie ce |c Unicn en 183 erc encrme, 1310.000 ki|cmeIrc:
cuccrccc:, :in cucc mc| ccnIccc:, pcrue ce:pu: ce |c: 82.00
ki|cmeIrc: cuccrccc: ue nc: crrcncc Fcc:eve|I, nc: ueccn hcy Icccv|c
1141.748, |c ue cejcr|c cpenc: 85.052 pcrc |c: cenIe||ccc: ce 8rc:i| y
Fer, ue pcrecen muchc mc: grcnce: cucncc :e e:Iucicn |c: mcpc:.


119


F|guro 24. Mcpc ce |c: E:Iccc: Unicc: ce Cc|cmLic. GrcLccc pcr Erhcrc,
Fcr|:
Fuente: Nuevc Gecgrcf|c Univer:c|. JM Fcyc: 1881


E| E:Iccc ScLercnc ce| Ccucc ccmprenc|c 8.000 Km, e: cecir e| 517 ce|
IerriIcric nccicnc|, perc :c|c 435.000 hcLiIcnIe:, 157 ce |c pcL|ccicn ce
Cc|cmLic, ue c|ccnzcLc cpenc: 3000.000 ce c|mc:. Cc|i Ien|c 13.000
hcLiIcnIe:, 8uencvenIurc 3.050, Fc:Ic .100 y Fcpcycn 8.000.

E| E:Iccc ccmercicLc e:pecic|menIe ccn e| Ecucccr: e| crc ce :u: minc:
:e cmcneccLc en Fcpcycn, prccuc|c c|gc ce p|cIinc y rucnc: ce Luenc
cc|iccc.

Su: ccuci||c: impcn|cn fcci|menIe |c: gcLiernc: nccicnc|e:, Lien pcr |c:
crmc: c pcr |c cmenczc ce e||c:. E: ce ccmircr enIcnce: ccmc nue:Irc:
120
fcmc:c: E:Iccc: Unicc: ce Cc|cmLic nc :e civiciercn en cc: c Ire:
repL|icc:.

Hc:Ic chcrc nc: hemc: ccupccc muchc ce| ci:|cmienIc ce 8cgcIc, perc
|c ccmunicccicn enIre e| /|Iip|cnc y e| CcriLe, pcr cif|ci| ue fuerc, erc mc:
fcci| ue |c ue hcL|c enIre Fcpcycn y e| Fcc|ficc. EnIre |c ccpiIc| ce|
E:Iccc y Iumccc hcL|c nc menc: ce 500 ki|cmeIrc: ce v|c: inccmp|eIc: y
IrcyecIc: f|uvic|e:. lguc| ccmLinccicn :e reuer|c enIre Fcpcycn y
8uencvenIurc, :epcrccc: pcr 250 ki|cmeIrc: cc:i imprccIiccL|e:.

De:ce |uegc erc preferiL|e |c v|c pcr Cc|i, cunue |c :e|vc ue :epcrcLc |c
Lch|c ce 8uencvenIurc ce| pueL|c ce CcrccLc, cercc ce Cc|i, erc |c
mi:mc ce| Chccc, hmecc, e:pe:c y IerriL|e. Vencer|c fue unc ce |c:
grcnce: y mc: cif|ci|e: hczcnc: ce nue:Irc ccmp|ejc hi:Icric ferrcvicric.

Fue: Lien, ccn e| e:pecIccu|c ce| ferrcccrri| ce Fcncmc, ccmenzc |c
ci:cu:icn enIre |c: pcrIiccric: ce |c ccrreIerc enIre Cc|i y e| Fcc|ficc y
uiene: empezcrcn c in:i:Iir en |c ccn:Iruccicn ce un ferrcccrri|.

Dcn FrimiIivc Sini:Ierrc zcnjc |c ci:cu:icn ccn unc c|eLre frc:e: UN
C/MlNC C/FFEIEFC ES /LGC, EL DE FlELES ES ICDCl, ce Ic| mcnerc ue
|c ccmpcn|c ue yc ccnccemc:, ue ven|c ccupcncc:e ce| ccrreIecL|e
c 8uencvenIurc, :e ccnvirIic en empre:c ferrcvicric.

Y c:|, pcr Iccc un pc|: :in e:cue|c: primcric:
114
, empezcrcn c prcpcner:e
ccminc: ce hierrc pcr pcrIe ce pc||Iicc:, pericci:Ic: y ccmercicnIe:. Ferc
ccmc nc hcL|c ingenierc:, ni eccncmi:Ic:, ni ccnIcccre:, ni
ccmini:Ircccre:, |c generc| eufcric |c: iLc c ||evcr c |c ccnIrcIccicn
cpre:urccc ce ferrcv|c: ue nc e:IcLc e| pc|: en ccncicicne: ce :ufrcgcr,
ce ferrcccrri|e: :in previc e:Iucic ce| Ierrenc, ce mcIeric| rcccnIe in:c|iIc
pcrue cccc ferrcccrri| rcccr|c pcr Ircchc: ce cnchc pecu|icr. Ccmc
ccrec|cmc: ce crciIc, |c: ccnIrcIc: :e iLcn c ce|eLrcr ccn cvenIurerc: ce
Iccc: |c: pe|cje:, c ccn Lcnuerc: ficIicic:, perc :iempre en ccncicicne:
|ecninc:.


114
En 1891, menos del 6% de los nios asistan a uno o dos aos de escuela
121


F|guro 25. 8ch|c ce 8uencvenIurc. DiLujc ce Niecerhcu:ern, circc 1880


Nc pcc|c :er ce cIrc mcnerc pcrue e:IcLcmc: ce:e:perccc: pcr :c|ir ce|
cIrc:c. Nc: pcrec|c ue Lc:IcLc ccn c|r e| :i|LcIc ce |c |cccmcIcrc pcrc
ingre:cr c unc pccc ce inceciL|e prc:periccc.

/ nccie |e pcrec|c nece:cric ceIener:e c e:Iucicr y cnc|izcr pre:upue:Ic:,
ccmpcrcr|c: ccn |c pc:iL|e cemcncc, e:Iucicr :i |c: ingre:c: permiI|cn
cmcrIizcr e| ccpiIc| ue - :e nc: cec|c- erc nece:cric pcrc rec|izcr |c cLrc.
De:ce |uegc, nccie pen:c :iguierc en |c ue chcrc ||cmcr|cmc: puntc ce
equ|||c||c.

Lc: rcmcnIicc: reciIcLcn e| fcmc:c pcemc ce VenIurc Fuiz /gui|erc.



Lo Locomoforo


jFc:c c |c |cucc |cccnctc|cj|
jFc:c que e: nc|c ce pc|t|| yc|
De |uegc y nunc penccnc c||c:c
c|ne c| cc|c:c |c ||ente cuccz
-Acnce ||c j/c: c||c. nc: c||c.
nc: c||c|

Fc|que c e:tc|cc||c ncc|e :e ct|evc
|c: c|c: ||evc ce| nu|cccn
Y e:. pc|que tccc pc|ec |c|ne.
:u cue|pc enc|ne. :u c|nc un
vc|ccn
Acnce ||c j/c: c||c. nc: c||c.
nc: c||c|

Fncen|e c| pc:c ||utc: cp|nc:
e| que cye| v|nc: t||:te c|enc|.
y ce||c: ||c|e: |c c|eg|e vc
ccnce |ue un cc |c :c|eccc
Acnce ||cj /c: c||c. nc: c||c.
nc: c||c|

Scc|e e||c. en nuce. ce |uz :entccc.
e| gen|c c:ccc ce| :|g|c vc.
ccnce e||c pcne :u |||ne p|cntc
ncce |c :cntc ||cte|n|ccc
Acnce ||c j/c: c||c. nc: c||c.
nc: c||c|














F||c c||ctc |c: nc||zcnte:.
|ctc: |c: ncnte: pc:c |e ccn.
F||c. ccn |czc |ccu:tc y c|e|tc.
une e| ce:|e|tc ccn |c c|uccc
cnce ||c j/c: c||c. nc: c||c. nc:
c||c|

A|cc cenc|tc. ce un nuevc nuncc
guc|cc e| |ecuncc ge|nen v|tc|.
|c :cnc|c cnuyentc ce |c
|gnc|cnc|c.
ccn |c ccunccnc|c ||evc |c pcz
Acnce ||c j/c: c||c. nc: c||c.
nc: c||c|

H|c ce| :|g|c. cc||c ||cnte|c:.
c|:cc|c|c: ||e|c: y cc|c: c| pc|.
cn:|cncc que ncyc ce pc|c c pc|c
un puec|c :c|c y un D|c: nc nc:
Acnce ||cj /c: c||c. nc: c||c.
nc: c||c|

Vec| Yc :e nueve ccn v|vc cnne|c.
yc t|ence e| vue|c ccn nce:tcc.
Yc. cuc| |e|cnpcgc. c|uzc
c||||cnte.
jG|c||c c| g|gcnte ce nue:t|c eccc|
Acnce ||cj /c: c||c. nc: c||c.
nc: c||c|

Ferc nc ercn mc: rccicnc|e: nue:Irc: e:Icci:Ic:.

Erc Ic| |c in:c|vencic ce nue:Irc pc|:, ue pcr e| mcnIc ce |c: ccreencic:,
ccpiIc|izccc: e| 25 ce mcrzc ce 181 en 33140.000 pe:c:, |c: ccreeccre:
ce |c C|ty ccepIcrcn :u recuccicn, pcrc ccnverIir|c: en unc nuevc ceucc
ccn:c|icccc ce 10 mi||cne: ce pe:c: { 2 mi||cne:), ccmc finc|menIe :e
cccrccr|c en e| yc ciIccc ccnvenic ce 1873
115
.

Fue: Lien, e| prcpic ccn /ui|ec Fcrrc, ue ccmc SecreIcric ce Hcciencc
|c nicc ue nc pcc|c hccer frenIe c |c: ccmprcmi:c: recin ccnIrc|cc:
erc crrcnccr:e |c: ccLe||c: pcrue erc cc|vc, nc: cec|c ue e| gcLiernc
cejcr|c ce exi:Iir :c|c ccn ccr|e: cump|imienIc unc vez :iuierc.

Nc cL:IcnIe, c |c: pccc: me:e: ce hccer Icn pcncerccc:
mcnife:Iccicne:, fue picccc pcr e| IcLcnc ce| regicnc|i:mc, ue ce:ce |c
Cc|cnic hc Ienicc IcnIc impcrIcncic en |c: ceci:icne: nccicnc|e:, y :e
empenc en :cccr cce|cnIe un ferrcccrri| ce| NcrIe, ce 332 ki|cmeIrc: enIre
8cgcIc y CcuIc, cuyc pre:upue:Ic inicic| {c cjc ce Luen cuLerc,
:upcngc) erc ce ce 3. mi||cne:
11
, reuiriencc ce enIrccc nuevc
enceuccmienIc pcr 20 mi||cne: ce pe:c: c| 77.

Si Fcrrc, ccmc SecreIcric ce Hcciencc, nc enccnIrcLc |c fcrmc ce pcgcr
750.000 cnuc|e: pcrc e| :ervicic ce |c recienIe ceucc ccn:c|icccc, ce
ccnce iLc c :cccr 180.000 cc|cre: ccicicnc|e: cccc cnc pcrc cIencer
|c: cL|igccicne: ce e:e ferrcccrri|

Sin emLcrgc, Fcrrc ccnvencic c| Ccngre:c ce |c Lcnccc ce| prcyecIc
pcrue, :egn :u: |uce:, e| ferrcccrri| fcmenIcr|c e| cu|Iivc ce |c uinc, e|
ccuchc, e| ccf y |c exp|cIccicn ce |c: minc: ce ccLre ce Mcniuirc. Se
exIencicc |uegc en cIrc: Leneficic: pcIencic|e: y cfirmc ue ccemc:,
hcLr|c :upercviI fi:cc| pcrc cp|iccr c| ferrcccrri| y ue :e e:IcL|ecer|cn
:cLreIc:c: c |c: renIc: ce ccucnc: y :c|inc:.

/:| fue expecicc, Lc:ccc en Ic|e: uimerc:, |c |ey 8 ce 1873, ue cuIcrizc
|c ce|eLrccicn ce| re:pecIivc ccnIrcIc ccn unc ccmpcn|c ing|e:c.


115
Dos millones de libras, es decir 10 millones de dlares de 1873, equivalen a algo as como 171 millones de
dlares de 2007,
116
En esas condiciones, el costo promedio por kilmetros de ese ferrocarril sera de 10.843 (54.218
dlares) y los 20 millones de pesos de endeudamiento para construirlo equivaldran a 360 millones de dlares
de 2007!
124
Nc cL:IcnIe :u inIi| y cemc|eccr cIcue ccnIrc e| prcyecIc ce Fcrrc pcrc
|c ccn:Iruccicn ce| ferrcccrri| ce| NcrIe, e| grcn hccenci:Ic ce |c pccc,
Sc|vcccr Ccmcchc Fc|ccn, IcmLin pccec|c ce :uper:Iicicn ferrcvicric".
En unc ce :u: F:tuc|c:. exc|cmc crrcLccc:
Un |e||ccc|||| nc enpezccc c c||cnc| |c: ncntcnc: ce e:c:
|eg|cne: cnte: c|:|ccc: y :c||tc||c:. ccn | venc|cn |c: c|te: ce|
ccne|c|c. :e|cn nec| |enune|ccc: |c: :ucc|e: ce| pcc|e. :e|c
nenc| |c exp|ctcc|n ce |c: nun||ce: y nec|c|c |c ccnc|c|n
ce |c: cc||e:. ent|e qu|ene: cpc|ece |c nue| ccnc |c nc:
t||:te ce |c: vct|nc:
!!

E| exce|enIe re:umen ce FcLerIc JunguiIc :cLre e:c cue:Iicn ccnc|uye:
S| c|en e: c|e|tc que |c: e:|ue|zc: que cu|cnte vc||c: cnc: n|zc
Aqu||ec Fc||c ccnc Sec|etc||c ce ncc|encc y nc: tc|ce ccnc
p|e:|cente. encc||c|cn cnte |c ncgn|tuc ce| cc:tc y |c:
c|||cu|tcce: ce |c cc|c. e| ceccte ce:c||c||ccc ent|e Ccnccnc
Fc|ccn y Fc||c :cc|e |c ccnven|enc|c ce ccnt|ctc| un
enp|:t|tc pc|c e| |e||ccc|||| ce| Nc|te e: ce |npc|tcnc|c
ccp|tc| pc|c e| entenc|n|entc ce| p|cce:c ce enceuccn|entc
exte|nc ce Cc|cnc|c (.} Se exp|c|e|cn ccenc: ct|c: |eye:. Lc
0 ce !83 pc|c e| |e||ccc|||| ce F|cnccnc c |c S|e||c Nevccc.
|c !08 ce !83. ce !84 y 52 ce !85 pc|c e| |e||ccc|||| ce Lc
Dc|ccc c Hcncc. |c: 2 ce !88 pc|c e| |e||ccc|||| Cent|c| ccn
|cnc| c Cucutc. Fn :nte:|:. quec en ncnc: ce negcc|ccc|e:
y ccnt|ct|:tc: e| enccnt|c| ccecuccc: |e:pue:tc: ce
||ncnc|cn|entc en |c: ne|cccc: ce ccp|tc|e: eu|cpec:
!!8
.
Nc pcrece ue |c: re:pue:Ic: hcycn :icc ccecuccc:, uizc pcrue
pcL|ccicne: ce 8 c 10.000 hcLiIcnIe: nc e:IcLcn jcmc: en ccncicicne: ce
genercr e| Ircficc m|nimc reuericc pcrc ju:Iificcr e| mencr ferrcccrri| y
pcrc cmcrIizcr inver:icne: ue excec|cn |c ccpcciccc ce pcgc ce |c
FepL|icc. :Ic c:i:Iirc enIcnce: ccmc gcrcnIe y cvc|i:Ic ce unc :erie ce
crrie:gccc: mcnicLrc: ue ccn ruIincric frecuencic :e :c|ccrcn en ccnIrc
ce |c: inIere:e: ce| pc|:.
Nccie mejcr pcrc cc|ificcr e:c :iIuccicn ue /|frecc CrIegc, ccn uien nc:
Icpcremc: unc y cIrc vez. Ccmc funcicncric viIc|icic ce| Mini:Ieric ce
CLrc:, ce:ce :u funcccicn hc:Ic 130, e:Ie ingenierc civi| c:cencic prcnIc

117
Camacho Roldn Salvador. Estudios. Bogot: Seleccin Samper Ortega; 1907. p. 129
118
Junguito Roberto. Op cit. p. 169.
125
c |c jefcIurc ce |c :eccicn ce ferrcccrri|e:. En 122 puL|icc Fe||ccc||||e:
Cc|cnc|cnc:. Fe:unen H|:t||cc. ce 2 pcginc:, y ce:pu: ce juLi|cr:e,
en 132, ccicicnc e| Icmc cnIericr ccn cIrc ce 370 fc|ic: pcrc IrcIcr ce |c
:ucecicc enIre 120 y 130. /mLc: |iLrc: :cn inci:pen:cL|e: y ce
cL|igcIcric ccn:u|Ic pcrc Iccc e| ue uierc e:Iucicr nue:Irc hi:Icric
ferrcvicric. Y hcL|cncc ce |c mcnerc ce ccnIrcIcr ferrcccrri|e: cice:
Su n|:tc||c ccn:|:te. en |e:unen. en |c ce|ec|cc|n ce un
ccnt|ctc que :||ve ccnc ee ce unc :e||e |nce||n|cc ce
ncc|||ccc|cne: que ccnc|cn tctc|nente e| :ent|cc ce |c
ccnce:|n p||n|t|vc. necnc :|enp|e c |cvc| ce |c ccnpcnc
ccnce:|cnc||c. |c cuc| puece. ccn e| t|cn:cu|:c ce| t|enpc.
ncntene| :u ncncgene|ccc en tcntc que e| pe|:cnc| ce|
gcc|e|nc. nc :|enp|e |cnec y ccnpetente. :u||e vc||ccc:
ccnc|c: que qu|tcn un|ccc c| p|cn que |c Ncc|n cccpt
ce:ce un p||nc|p|c
!!

Y cgregc:
/ucnc: ce |c: nune|c:c: ccnce:|cne: que ce|ec| e| gcc|e|nc
:e cec|c|c|cn cccucccc:. y c|gunc:. pc| e:e nct|vc.
ccc:|cnc|cn c |c Fepuc||cc |ec|cncc|cne: ce ccn:|ce|cc|n.
Ante: ce ccnt|ctc| c|gunc cc|c. ncc|c :|cc p|ucente que :e
tcnc|cn |n|c|ne: :cc|e |c ncnc|cc|||ccc y ccpcc|ccc
||ncnc|e|c ce |c: p|cpcnente: pc|c ev|tc| |c: e:pecu|cc|cne:
que ccn p|etextc ce |c: ccnt|ctc: ce ncn necnc
!20

En generc|, nue:Irc ccnIrcIccicn ferrcvicric hizc |c fe|iciccc ce |c: rcpcce:
rcpc:c: jur|cicc: ue iLcn c ccmpcrIir ccn |c: ccnIrcIi:Ic: p|ccrc: |c:
ce:pcjc: ce| pc|:.

1. E| Ferrocorr|| de Sobon|||o
Lc inIermiIenIe ncvegcLi|iccc ce| Ccnc| ce| Diue impicic ue CcrIcgenc
:e ccn:c|icc:e ccmc e| grcn puerIc, c |c vez mcr|Iimc y f|uvic|, ce| CcriLe.
Lc: Lcrcc: empezcrcn enIcnce: c cIrcccr cercc ce 8crrcnui||c, mcce:Ic
cc:er|c ce pe:ccccre:, ue ccn |c inIrccuccicn ce| vcpcr en e|

119
Ortega Alfredo. Op. cit., p. 296.
120
bidem, p. 55.
126
Mcgcc|enc c pcrIir ce 1824, empiezc c ccmpeIir ccn CcrIcgenc pcr |c
primcc|c pcrIucric.
Ccmc |c Lcrrc impec|c e| pc:c pcr 8ccc: ce Cenizc, |c: ncve: fcnceLcn
en ScLcni||c, ce ccnce |c ccrgc pc:cLc en |cnchc pcr e| Ccnc ce |c Finc
c Lc /renc:c, curcnIe un ccrIc per|ccc c pcrIir ce 184. Cegccc e:Ie
ccnc, |c: fcrcc: Ircn:iIcrcn c |cmc ce mu|c ce:ce |c: Lcrcc: ce mcr c |c:
ce r|c, cmcrrccc: en 8crrcnui||c, y vicever:c.

Fcr e:e Ircficc, muy impcrIcnIe pcrc |c pccc y viIc| pcrc e| pc|:, erc
|cgicc pen:cr en e| ferrcccrri| ue unie:e e| mcr ccn e| r|c.

E| E:Iccc Scce|cnc ce 8c||vcr, ue ccmprenc|c 70.000 Km, hcLiIccc pcr
300.000 per:cnc: y cuyc: principc|e: ciuccce: ercn CcrIcgenc {12.000
hcLiIcnIe:), Mcmpcx {8.500) y 8crrcnui||c {1.541), cicIc |eye: pcrc |c
ccn:Iruccicn ce cc: ferrcccrri|e: enIre e| mcr y e| Mcgcc|enc. E| primerc,
cuIcrizccc pcr |c |ey ce| 2 ce mcrzc ce 185, unir|c c CcrIcgenc ccn e|
ccIuc| Ccrczc|, ccnce crrcncc e| Ccnc| ce| Diue: y e| :eguncc, previ:Ic
pcr |c |ey ce| 4 ce mcyc ce| mi:mc cnc, pcrc en|czcr c 8crrcnui||c ccn
ScLcni||c.

E| ferrcccrri| ce CcrIcgenc nc crrcncc pcr enIcnce:: perc :| e| ce
8crrcnui||c, c cuyc: ccnce:icncric:, e| Generc| Fcmcn ScnIc Dcmingc
Vi|c y ccn Fcmcn 8. Jimenc, :e |e: ccncecic p||v||eg|c pcr 50 cnc:,
prcrrcgcL|e pcr 25 ccicicnc|e:. Se |e: ceciercn grcIuiIcmenIe |c: Iierrc:
reuericc: y |e: ccjuciccrcn 20.000 hecIcrec: ce Lc|c|c:, c ccmLic ce
Iccc |c cuc| |c empre:c reccnccer|c cpenc: .000 pe:c: cnuc|e: c| E:Iccc.

E:Ie ccnIrcIc fue :u:criIc e| 8 ce feLrerc ce 188 y, ccmc :e vc|verc
cc:IumLre, fue Irc:pc:ccc e| 28 ce ccIuLre :iguienIe c unc ccmpcn|c, c|
pcrecer ing|e:c, ue prcnIc :e Irc:|ccc c |c ciuccc c|emcnc ce 8remen.
Ferc ccmc :i |c: ccncicicne: pccIccc: ccn e| E:Iccc ce 8c||vcr nc fuercn
yc cemc:iccc generc:c:, |c: ccnce:icncric:, inf|uyenIe: pc||Iicc:,
cLIuviercn ce| Ccngre:c ce |c Unicn gcLe|c: cn :upericre:, mecicnIe
ccnIrcIc cprcLccc pcr e| cecreIc ce mcyc 23 ce 188, cnIe: ce |c ce:icn
c |c: :encre: ce 8remen, ue gcrcnIizcLcn c |c ccmpcn|c, curcnIe 25
cnc:, un rencimienIc ce 77 cnuc| :cLre e| ccpiIc| inverIicc hc:Ic 00.000
pe:c:, exencicn ce Iccc: |c: impue:Ic: nccicnc|e:, inc|uyencc |c: ce
impcrIccicn, cumenIcncc |c: Lc|c|c: hc:Ic 50.000 hecIcrec:.

Ccn Ircficc c:egurccc y ccn Icn generc:c: e:I|mu|c:, |c: ce 8remen, ue
prcnIc :e enfrc:ccrcn en :cnccc: p|eiIc: ccn ScnIc Dcmingc Vi|c y Jimenc
127
Cc||cnIe, ue :egurcmenIe uer|cn mcycr ccmi:icn, ccn:iguiercn e|
ccpiIc| nece:cric pcrc cce|cnIcr |c: cLrc:, ce Ic| mcnerc ue e| ferrcccrri|
||egc c FuerIc Sc|gcr e| 1 ce enerc ce 1871, pcrue enIreIcnIc e|
fcnceccerc ce ScLcni||c :e hcL|c cc|mcIccc.

Lc ccmpcn|c, en unc :crprencenIe cemc:Irccicn ce preci:icn germcnicc,
infcrmc c| gcLiernc ue e| cc:Ic IcIc| hcL|c :icc ce 0.573,40 pe:c: y e|
:encr inIervenIcr ccepIc e:c :umc, pcr |c ue e| gcLiernc empezc c
reccnccer|e: e| 77 cnuc| ce inIer: :cLre |c: 00.000 ce| Icpe ce gcrcnI|c,
30.000 pcr gc:Ic: ce ccn:ervccicn y unc :uLvencicn ce .000 pe:c: pcrc
un IcIc| ce 78.000 pe:c: cnuc|e:.

Fcr cIrc |ccc, ccmc |c cLrc e:IcLc Lien ccnceLicc pcrue cIenc|c unc
cemcncc rec| y crecienIe, e| ferrcccrri| ce 8crrcnui||c c FuerIc Sc|gcr Iuvc
un xiIc fu|gurcnIe, hc:Ic e| punIc ce ue /|frecc CrIegc nc: incicc ue c
mecicc ue cumenIcLcn |c: ingre:c: ce |c empre:c reLcjcLc e|
ce:emLc|:c pcr |c gcrcnI|c:

De:ce !84 yc nc nucc :c|cc en ccnt|c. pc|que ce e:c |ecnc
en cce|cnte |c: p|ccuctc: cuc||e|cn tccc: |c: gc:tc:. nc: e|
|nte|: ce| ccp|tc| |nve|t|cc. y quec un |encnente pc|c |c
enp|e:c. Fuece cec||:e. pue:. que. ccn |c excepc|n ce|
|e||ccc|||| ce Fcncnc :tc nc :|cc |c un|cc cc|c |e||ccc||||e|c
en e| pc: que nc ccc:|cn g|cvcnen |ue|te c| te:c|c ce |c
Fepuc||cc
!2!
.

Fue: Lien, cnIe :emejcnIe xiIc, pcr u rczcn :e expicic |c |ey 110 ce
1873, cuIcrizcncc e| Fccer EjecuIivc pcrc ccmprcr pcr 00.000 pe:c: e:e
|ucrcIivc ferrcccrri|, ue hcL|c cc:Iccc cizue 0.574,40 pe:c: c :u:
ccn:IrucIcre:, ue Icccv|c Ien|cn mc: ce cucrenIc cnc: pcrc :eguir
gcncncc cinerc

Lc Nccicn enIcnce:, :in nece:iccc c|gunc, ccmprc e| ferrcccrri|, c pe:cr
ce ue unc ccmi:icn ce| prcpic Ccngre:c ccncepIuc ue |c ccui:icicn
erc ce:fcvcrcL|e perc cju:Iccc c |c |ey". En 187 :e firmc e| re:pecIivc
ccnIrcIc ccn Sc|cmcn Kcppe|, repre:enIcnIe |egc| ce |c ccmpcn|c, pcrc
pcgcr |c: 00.000 pe:c: c pcrIir ce 1878, en ccce ccnIccc: :eme:Irc|e: ce
50.000 pe:c: mc: |c: ccrre:pcncienIe: inIere:e:.


121
Ibidem. p. 300, sin tener en cuenta lo que nos narrar tres pginas despus, donde se contradice porque el
ferrocarril de Sabanillatambin fue una calamidad para nuestras finanzas.
128
E| cc:Ic finc| pcrc |c Nccicn fue ce 835.2, ue :e Iermincrcn ce ccnce|cr
en 1888
122
.

Nc: hemc: ceIenicc en e:Ie c:unIc, :iguiencc c CrIegc, pcrue ccn |c
privcIizccicn ce e:e ferrcccrri| en 1880, cchc cnc: cnIe: ce Iermincr ce
pcgcr|c, :e vc c ccnfigurcr cIrc grcn gc|pe pcrc enriuecer c un hcLi||:imc
ccmercicnIe en ceIrimenIc ce| Ie:crc pL|icc. E:c cuccz cperccicn, ue
hc pc:ccc prccIiccmenIe ce:cperciLicc, nc: ccupcrc muy prcnIc ccn e|
ceIenimienIc ue merece. Y pcrc cgrcvcr |c: cc:c:, /|frecc CrIegc nc:
Irce cIrc infcrmccicn muy preccupcnIe:

Anc: nc: tc|ce :upc e| gcc|e|nc (.} que |c ccnpcnc nccc
|nve|t|cc en |c cc|c :c|cnente 250.000 pe:c:
!23
.
!24
.

Lc cnIericr uiere cecir :imp|emenIe ue e| gcLiernc :e cic cuenIc ce|
Icmcnc ce |c IumLccc cpenc: e| cnc en ue Ierminc ce ccnce|cr e|
inexp|iccL|e ccnIrcIc ce ccmprc.

F|guro 2. /mricc FinIcre:cc. McnIcner y Simcn, ec:. 8crce|cnc, 1884



122
Ibidem. p. 303.
123
Idem.
124
Esos 835.000 pesos que se pagaron por ese ferrocarril equivaldran hoy a 19 millones de dlares, mientras
haba costado apenas el equivalente de 5.7 millones de dlares actuales. No olvidar que para 1888 el tipo de
cambio era de 0.699.
129
Lc hi:Icric ce |c primerc eIcpc ce e:Ie ferrcccrri| nc: ccncuce c c|gunc:
ref|exicne: :cLre |c |iLerc|iccc exce:ivc en |c: e:I|mu|c:, e| vc|cr ce |c:
Lc|c|c: ccncecicc: y e| cc:Ic prcmecic pcr ki|cmeIrc ce ferrcv|c.

Ccmc hcn pc:ccc yc mc: ce 130 cnc:, nc e: pc:iL|e ccr re:pue:Ic
preci:c c e:Ic: inuieIuce:, perc :| uecc |c cerIezc ce ue |c Nccicn
:eguirc :iencc v|cIimc ce cvivcIc:, cun en e| ferrcccrri| vicL|e, en Iccc: |c:
ccnIrcIc: enIre 1870 y 105.

DurcnIe cc:i cincuenIc cnc: c pcrIir ce e:Ie ferrcccrri| ce ScLcni||c,
Iencremc: ue ccupcrnc: ce| cc:Ic pcr ki|cmeIrc ce |c: cLrc: ferrcvicric:,
pcrue unc :erie ce |eye: vcn c ccncecer :uLvencicne: en funcicn ce |c:
cc:Ic: prcmecic pcr ki|cmeIrc ce v|c cprcLccc c :cIi:fcccicn ce|
inIervenIcr.

Hc:Ic ccnce :erc prccIicc ccmn :cLrecc:Iecr |c: cLrc: pcrc exprimir c|
fi:cc

Si e| ferrcccrri| ce ScLcni||c pucc hccer:e ccn 10.000 pe:c: pcr ki|cmeIrc:,
ccmc e: pc:iL|e ue pcrc e| ferrcccrri| ce| NcrIe e| ingenierc ing|:
Chcr|e: Fic|ey huLierc pre:upue:Iccc e| ki|cmeIrc c 58.000 cc|cre:

E| |ecIcr hcrc Lien en reccrccr e:Ic: cifrc: pcrc ccmprencer |c mcgniIuc
ce |c: cLu:c: ccmeIicc: en ccnIrc ce un pc|: cLnuLi|ccc pcr ccnIrcIcr, c
ccmc cierc |ugcr, ferrcccrri|e: ce m|nimc: e:pecificccicne:, ue
Iermincrcn ccn frecuencic cc:Icncc" mc: ue en |c: pc|:e: ce:crrc||ccc:
ce |c pccc, ccmc veremc: c :u ceLicc Iiempc.

/vcnzcncc en e| reccrricc ce |c hi:Icric ce| Ircn:pcrIe y |c infrce:IrucIurc
en Cc|cmLic, hc ||egccc e| mcmenIc ce hccer c|gunc: preci:icne:.

/:| ccmc e| fi|c:cfc cijc ue nc pccemc: Lcncrnc: cc: vece: en e| mi:mc
r|c, ningunc ccmpcrccicn en e| Iiempc e: IcIc|menIe vc|icc. Muy pccc :e
c:emejcn |c: ferrcccrri|e: ce Ircchc cngc:Ic ce |c: :ig|c: xix y xx, ce
|cccmcIcrc: ce vcpcr, cuyc re|ccicn pe:c/pcIencic erc muy recucicc, :u
ve|cciccc m|nimc, :u :enc|izccicn primiIivc y ue reuer|cn ccnIinuc
mcnIenimienIc y cLunccnIe per:cnc|, eIc, ccn unc ferrcv|c
ccnIempcrcnec.

Lc mi:mc ccurre ccn |c: ccrreIerc:. Nc e: |c mi:mc e| e:Irechc ccminc ce
mcccccm ce principic: ce| :ig|c xx, mc| ccn:ervccc, pcr e| ue
Ircn:iIcLcn cc: c Ire: cuIcmcvi|e: c |c :emcnc y ccnce :egu|c impercncc
130
|c mu|c, ue |c pi:Ic mccernc, c:fc|Iccc, ccmccc, cmp|ic, :enc|izccc,
i|uminccc, pcr ccnce vcric: mi|e: ce veh|cu|c: Ircn:iIcn cicricmenIe.

Fcr e:c |c ccmpcrccicn ue e:Icmc: inIenIcncc e: enIre e| cc:Ic hi:Icricc
y :u euivc|enIe ccIuc| en cc|cre: ce| 2005 c 2007. Nc pccr|cmc: cejcr |c
impre:icn ce ue ccn e| euivc|enIe mcneIcric ccIuc| :e pucierc ccn:Iruir
un ki|cmeIrc ce ferrcccrri| c ce ccrreIerc mccernc:. Simp|emenIe e:Icmc:
prcyecIcncc |c: cifrc: en e| Iiempc, ccn e| fin ce cprecicr e| impccIc
eccncmicc ce unc cLrc, en re|ccicn c| e:Iccc ce |c eccncm|c nccicnc|
en ceIerminccc mcmenIc.


20. E| Contexto Lot|noomer|cono

En cierIc mccc, IrcIcncc e:Ie punIc, pccr|c pcrecer ue nc: e:Icmc:
cce|cnIcncc c |c: cccnIecimienIc:, pcrue vcmc: c ccn:icercr pc|:e:,
:iIuccicne: y cnc: ciferenIe:, c|ejcnccnc: ce |c Cc|cmLic ue empiezc c
ccnIrcIcr ferrcccrri|e:.

Nc cL:IcnIe, e: ccnvenienIe :iIucr c nue:Irc pc|: en e| ccnIexIc ce
/mricc LcIinc en |c :eguncc miIcc ce| :ig|c xix, pcrue en Iccc: nue:Irc:
pc|:e: |c ccn:Iruccicn ferrcvicric :e hizc Lcjc pcrcmeIrc: :imi|cre: ce mc|c
ccnIrcIccicn pcr un |ccc, y ce exce:ivc: e:I|mu|c: cIcrgccc: pcr pcrIe ce
gcLiernc: inccpcce: c imprepcrccc:, perc cn:ic:c: hc:Ic mc: nc pccer
ce c:egurcr e| rcpicc prcgre:c mecicnIe e| Iencicc ce ferrcv|c:.

/rgenIinc, 8rc:i| y Mxicc ccn:Iruyercn rece: cprecicL|e:, mienIrc: Chi|e,
Fer, Venezue|c, 8c|ivic y Cc|cmLic, c pe:cr ce grcnce: e:fuerzc:, |cgrcrcn
re:u|Iccc: m|nimc:.

E| cc:c ce Cc|cmLic e: muy preccupcnIe, pcrue enIre 1855 y 100
cpenc: :e Iermincrcn 1 ki|cmeIrc: ce meciccre: ferrcv|c:.

E:Ie ki|cmeIrcje :ignificc un riImc ce 14.8 ki|cmeIrc: pcr cnc.

/ pe:cr ce nue:Irc recucicc pcL|ccicn, ce |c: cificu|Icce: ce nue:Irc
Icpcgrcf|c y ce| cIrc:c eccncmicc, e: me|cncc|icc pen:cr ue curcnIe |c
:eguncc miIcc ce| :ig|c xix nc:cIrc:, en un cnc, Ienc|cmc: menc: ce |c
ue |c: E:Iccc: Unicc:, en e:c pccc e:cc:cmenIe pcL|ccc:, IermincLcn
cccc c|c.

131
E| primer ferrcccrri| crgenIinc ccIc ce 1855. E| Iencicc ce v|c: inicic|menIe
fue |enIc. Fcrc 1870 cpenc: Ien|cn 728 ki|cmeIrc:: perc |uegc e| prcce:c :e
cce|erc. En 1880 hcL|cn c|ccnzccc |c: 2.51. En 180 yc ||egcLcn c |c:
.37 y pcrc e| cnc 100 ccnIcLcn ccn 1.500 ki|cmeIrc:.

/unue pcr e:c: cnc: /rgenIinc cIrc|c muchc: inmigrcnIe:, c| ccmenzcr e|
:ig|c :u pcL|ccicn c|ccnzcLc cpenc: 5100.000, frenIe c |c: 4400.000 ce
Cc|cmLic.

Lc /rgenIinc :e e:IcLc ce:crrc||cncc muy rcpiccmenIe grccic: c |c
ferIi|iccc ce :u: :ue|c: ue |c hcL|cn ccnverIicc en un grcn expcrIcccr ce
cerec|e: y ccrne:. Frimerc fue pue: |c ccrgc cLunccnIe y crecienIe y
|uegc ||egcrcn |c: ccmpcn|c: ferrcvicric:, e:pecic|menIe LriIcnicc:.
En Mxicc :e cic unc expcn:icn ferrcvicric pcrecicc c |c cnIericr. En 1873
ci:pcn|cn ce 527 ki|cmeIrc:. En 1884 ce 1.07, c| Iermincr e| primer
gcLiernc ce Fcrfiric D|cz, uien prcmcvic |c ccn:Iruccicn ce ferrcccrri|e:,
hc:Ic c|ccnzcr |c: 1.000 ki|cmeIrc: en 100 {cnce cnc: cnIe: ce| finc| ce
:u |crgc cicIccurc, ccnce e| prcgre:c mcIeric| :e ccncenIrc en mcnc: ce
unc c|igcru|c |cIifunci:Ic, prcvcccncc |c revc|ucicn mexiccnc).

En e:e pc|:, primerc :e pre:enIc unc crecienIe prccuccicn ce minerc|e:
pcrc |c expcrIccicn, :iIuccicn ue cIrcjc ccmpcn|c: ferrcvicric: IcnIc
LriIcnicc: ccmc e:Iccinen:e:.

En e| 8rc:i| preccmincrcn |c: ferrcccrri|e: ing|e:e: y c| Iermincr e| :ig|c xix
Ien|cn 1.750 ki|cmeIrc: en cperccicn.

Sin emLcrgc, /rgenIinc Iuvc ue :u:pencer |c: pcgc: ce :u ceucc
curcnIe cincc cnc: c pcrIir ce 183 y Mxicc reuiric vcric: ccnver:icne:
ccn recuccicn ce ceucc, ce 23.8 mi||cne: c 7.3 mi||cne:
125
, perc ccn
c|zc ce inIere:e:, enIre 188 y 188, :iIuccicne: ue inciccn hc:Ic u
punIc |c: ccmprcmi:c: ccuiricc: excec|cn |c ccpcciccc ce pcgc ce
e:c: pc|:e:.

/rgenIinc Ierminc e:e :ig|c ceLiencc . mi||cne: ce cc|cre:, Mxicc
37.53 mi||cne: y 8rc:i| 7 mi||cne:.

8uenc pcrIe ce e:e enceuccmienIc :e re|ccicnc ccn |c: ferrcccrri|e:,
pcrue en Iccc: nue:Irc: pc|:e: unc: vece: :e ccn:Iru|cn ccn fcncc:
pL|icc:, y cIrc: ercn :uLvencicnccc: pcr |c: gcLiernc:. Ferc en cmLc:

125
Junguito Roberto. Op. cit. p. 230.
132
cc:c: |c: E:Iccc: :e ve|cn cL|igccc: c incremenIcr :u enceuccmienIc
pcrc ccnIinucr ccn |c: ccn:Iruccicne: ferrcvicric:.

Nc: hemc: ceIenicc en |c: Ire: pc|:e: ue puecen exhiLir re:u|Iccc:
impcrIcnIe: en mcIeric ferrcvicric, cnIe: ce excmincr |c: cc:c:
|cmenIcL|e: ce Hcncurc:, Venezue|c, Fer y Cc|cmLic, ccnce |c:
ccn:IrucIcre: exIrcnjerc: recupercLcn Iccc :u cinerc { y c vece: c|gc mc:)
ccn :c|c |c: :uLvencicne: cfrecicc: pcr |c: cn:ic:c: gcLiernc:.

Nccie :e exp|icc ccmc |c: pre:Icmi:Ic: ce |c CiIy permiIiercn c Hcncurc:
cmcnIcncr ceucc :cLre ceucc. En 185 e:e peuenc pc|:, ce 300.000
hcLiIcnIe:, Ien|c 37 mi||c: ce rie|e:, perc ceL|c 31 mi||cne: ce cc|cre:, ue
nuncc puciercn pcgcr.

Supcngc ue en Hcncurc:, pcr e:c pccc, :e rec|izcLcn negccic: ce
pircIer|c fincncierc ue nc e:Icmc: ni en ccpcciccc, ni en e| |ugcr pcrc
e|uciccr.

Venezue|c en 103 Ien|c cpenc: 842 ki|cmeIrc: ce ferrcccrri|. En 185 ceL|c
.5 mi||cne: ce cc|cre: ue, ccmc nc pcc|c pcgcr, |e fuercn recucicc: en
un 2.57, perc Iuvc ue ccepIcr Ic:c: mc: c|Ic: y pigncrcr Iccc :u renIc
ce ccucnc:.

Lc hi:Icric ce |c: ferrcccrri|e: perucnc: hc :icc cLjeIc recienIemenIe ce
unc inve:Iigccicn exhcu:Iivc ce E|ic Gc|e::ic
12
.

Lc inicic| ||nec perucnc ccIc ce 1851, perc :u primer ferrcccrri| cncinc fue
crcenccc pcr e| pre:icenIe Jc: 8c|Ic, e| 15 ce enerc ce 18, enIre Limc y
Jcujc. Se ccnIrcIc en |c :umc ce 2700.000 :c|e:, pcrc |c cuc| :e cuIcrizc
un empr:IiIc c| 7 cnuc|. E| ingenierc Henry Meigg:, e:Iccinen:e ue
hcL|c ccn:Iru|cc e| ferrcccrri| ce Vc|pcrc|:c c ScnIicgc, Ierminccc en 183,
fue e| ccnce:icncric.

:Ie e: un c|c:icc ccnIrcIc ferrcvicric ce e:c: cnc: en /mricc LcIinc.

Un cuccz empre:cric cLIiene |c ccnce:icn ccn |c: u:uc|e: privi|egic: ce
exc|u:iviccc pcr un |crgc per|ccc, hcLiIuc|menIe pcr 50 cnc:. E|
ccnce:icncric ccuce c |c: mercccc: ce ccpiIc|e: ccnce ccn:igue e|

126
Presentada el pasado 16 de mayo, cuyos temas principales son los antecedentes, inicios, construccin,
leyes, contratos, aspectos tcnicos, propietarios, longitud, estaciones, puentes tneles, locomotoras, vagones
y estadsticas. Vase: eliogalessio@perutren.org. Consultado: mayo 29 de 2007.
133
cinerc ccn un e|evccc ce:cuenIc inicic|. E| re:pecIivc gcLiernc gcrcnIizc,
pcgc e| inIer: e:Iipu|ccc y cmcrIizc e| empr:IiIc cucncc e|
ccnce:icncric nc |c ccnce|c en |c: p|czc: previ:Ic:.

E:e Ferrcccrri| CenIrc| ce| Fer Iuvc unc cccicenIccc hi:Icric. /| mcrir
Meigg:, en 1878, |c ||nec iLc en Chic|cyc. /| cnc :iguienIe |c: cLrc: :e
:u:penciercn curcnIe c|gn Iiempc c| :er cerrcIccc e| Fer en |c guerrc
ue e:e cnc Iuvc ccn Chi|e. Mc: Icrce uecc inccrpcrccc cenIrc ce |c
Fe|uv|cn Cc|pc|ct|cn Ltc., empre:c ing|e:c ccn vcriccc: inIere:e: en e|
Fer.

En 183 ||egc c |c Crcyc, Ircmc ferrcvicric fcmc:c pcr :er e| mc: e|evccc
ce| muncc, ccn 0 Ine|e: y 45 puenIe:.

Ferc e:e ferrcccrri| nc fue e| nicc ue Meigg:, en :u: nueve cnc: en e|
Fer, cLIuvc, pcrue en 1871 |e ccjuciccrcn e| ccnIrcIc pcrc |c
ccn:Iruccicn ce| ferrcccrri| ce Cuzcc c Lc Ju|iccc, ce 338 ki|cmeIrc:.

Dcn Enriue Meigg: {c:| |c ccnmemcrc |c e:Iccicn ce Limc), ccmc nc:
infcrmc e| hi:Icricccr perucnc Herncn Hcrnc
127
, Ien|c |c: ce gcncr e:e
ccnIrcIc pcrue ci:fruIcLc ce |c fcmc ce :er un gc checc ycnkee",
:egn :u Licgrcfc WcII SIewcrI
128
.

Fcrc enIencer e| cnIericr eufemi:mc vc|e |c penc Iener en cuenIc |c
cpinicn expre:ccc pcr Frcnci:cc Jcvier Ci:nerc: en unc ccrIc puL|icccc
en Dccunentc: Fcc:|n||c|e: ce |c V|cc Cc|cnc|cnc.

Fn e| Fe|u e| gcc|e|nc ccc:tunc|ccc pcgc| cuct|c
vece: nc: ce |c que e| |e||ccc|||| cc:tccc
!2


Cpinicn ce ccncceccr, pcrue e| cuLcnc :e fcrmc en |c e:cue|c ce|
gringc, cucncc IrcLcjc Lcjc :u: crcene: en e| Fer, cprenciencc IcmLin
c hccer ccnIccIc per:cnc| ccn prcminenIe: pc||Iicc:
130
.
/:| |c: cc:c:, e| Fer Ierminc e| :ig|c xix ccn 1.07 ki|cmeIrc: ce ferrcv|c:,
unc ccIcvc pcrIe ce |c: ce /rgenIinc, perc ccn unc ceucc exIernc cc:i
iguc| c |c ce| pc|: cu:Irc|.

127
Horna Hernn. Franciso Javier Cisneros: A Pioneer in Transportation and Economic Development in
Colombia (Tesis doctoral). Vanderbilt University, Nashville, Tennessee; 1970. p. 46.
128
Stewart Watt. Henry Meiggs: Yankee Pizarro. Durham: Duke University Press; 1946. Citado por Hernn
Horna. Op. cit. p. 33. Ntese la nada sutil identificacin de Meiggs con Pizarro.
129
Vase Hernn Horna. Op. cit. p.43.
130
Ibidem. p. 45.
134

Fcrc exp|iccr e| ce:ccmunc| enceuccmienIc ce| Fer, ue en 185 ceL|c
124 mi||cne: ce cc|cre:
131
, :e hc cichc ue fue ccc:icnccc pcr |c:
empr:IiIc: reuericc: pcr :u guerrc ccnIrc Chi|e en 187: perc mc: Lien
ccn:icerc ue ceLe Lu:ccr:e en |c ccrrupcicn ce:criIc crriLc, pcrue
Chi|e, ue ccn:Iruyc 4.03 ki|cmeIrc: ce ferrcccrri|e: cnIe: ce 100, mc: ce|
ccL|e ce |c: perucnc:, cpenc: IermincLc e| :ig|c ceLiencc 2.5 mi||cne:
ce cc|cre:.

En e:c: ccncicicne:, c pe:cr ce :u exIrccrcincric riuezc minerc, nc e: ce
exIrcncr ue e| Fer Iuvierc ue enIregcr en 180 c :u: ccreeccre: e|
mcnejc y e| prccucicc ce :u: ferrcccrri|e:, cepc:iIc: ce gucnc, minc: y
Iierrc:, ccmc mcnerc ce repcgcr :u: cL|igccicne:
132
.

Gc|e::ic reccncce ue |c hi:Icric ce |c: ferrcccrri|e: perucnc: fue
|cmenIcL|e:

(.} e:pec|c|nente en e| cuge ce :u ccn:t|ucc|n. c
:ec cu|cnte |c :eguncc n|tcc ce| :|g|c x|x y |c p||ne|c
ce| xx. (pc|que} |c: |e||ccc||||e: nc ||egc|cn c :e|
ccnc|u|cc: en |c: p|czc: e:t|pu|ccc: y :u:c|tc|cn
ccnp|ec: p|cc|enc: c||ececc| ce :u ||ncnc|cc|n. ce
:u ccn|n|:t|cc|n c te|n|ncc|n
!33
.

Frc:e: ue :e pccr|cn cp|iccr IcmLin, en grcn pcrIe, c |c hi:Icric
ferrcvicric cc|cmLicnc, ce |c ue nc: ccupcremc: unc y cIrc vez en e:Ie
|iLrc.


21. Los Irochos de |os Ferrocorr||es Co|omb|onos

/nIe: ce |c ccn:Iruccicn ce| ferrcccrri| ce Liverpcc| c Mcnche:Ier en 1830,
ce |c: minc: ing|e:c: ce ccrLcn e| minerc| :c||c en ccrreIi||c: ue,
crrc:Irccc: pcr mu|c:, :e ce:|izcLcn :cLre rie|e:, :epcrccc: 4 pie: y 8 y
mecic pu|gccc:, e: cecir 1.435 m.


131
Quien quiera hacerse una idea sobre las cifras mencionadas en este apartado, vale la pena considerar que
un dlar de 1895 representa 24.60 dlares de 2007. Per deba entonces el equivalente de 3.050 millones de
dlares actuales.
132
Samper Miguel, citado por Junguito Roberto. Op. cit. p. 231.
133
www.perutren.org. Consultado: abril 17/2007
135
E:Ic exp|icc pcr u |c: primerc: ferrcccrri|e: LriIcnicc: :e ccn:Iruyercn ccn
e:c ci:Icncic enIre rie|e: {gcuge).

Fc:IericrmenIe cpcreciercn en lng|cIerrc c|gunc: ferrcccrri|e: ce Ircchc:
mc: cnchc: y cIrc: ccn e||c: mc: e:Irechc:. / e:Ic: |Iimc: :e |e:
cencminc Nc||cw Gcuge Fc||wcy:. Serv|cn en zcnc: remcIc:, pccc
hcLiIccc: y ce e:cc:c Ircficc.

En e| ccnIinenIe, c pe:cr ce |c ce:ccnficnzc enIre pc|:e: y :u: frecuenIe:
guerrc:, generc|menIe :e cccpIc |c Ircchc LriIcnicc Irccicicnc|.

En cc:c ce ccnf|icIc, en rec|iccc, e: muy cif|ci| ue un Iren enemigc
peneIre en IerriIcric ce cIrc E:Iccc, pcrue Lc:Ic ccn vc|cr un puenIe
pcrc ceIener |c invc:icn pcr e| ccminc ce hierrc.

CcnIrcricmenIe c |c creencic generc|izccc, E:pcnc nc cccpIc |c Ircchc
ce 1.88 m. pcr rczcne: mi|iIcre: :inc pcrue Ieniencc en cuenIc |c c:perc
crcgrcf|c ce |c pen|n:u|c, :e pen:c, ccn rczcn, ue pcrc cumenIcr |c
pcIencic ce |c: |cccmcIcrc: erc ccnvenienIe Iener un ccjcn ce fuegc
mc: cmp|ic.

FcrIugc| cccpIc |c mi:mc :epcrccicn ce |c: pcrc|e|c: pcr cLvic: rczcne:
ce inIegrccicn.

Sin emLcrgc, e| Irc:Lcrcc erc ineviIcL|e en |c: en|cce: ce| ncrIe ccn |c:
ferrcccrri|e: frcnce:e: {Henccyc y FcrI 8cu e:pecic|menIe) hc:Ic 18
cucncc |c inncvcccrc empre:c I/LGC pu:c en funcicncmienIc |c: eje: ce
cnchc vcricL|e, ue permiIen c |c: Irene: ce cmLc: pc|:e: rcccr pcr |c:
ccrri|erc: c |c: cc: |ccc: ce |c: Firinec:.

En e| lmperic Fu:c :e impu:c ce:ce e| ccmienzc |c Ircchc ce 1.520 m.

Fcr :u pcrIe |c: LriIcnicc:, ccmc :u IerriIcric e: in:u|cr, nc Ien|cn ningunc
preccupccicn pcr e:e |ccc, c pe:cr ce :u: |crgc: :ig|c: ce enfrenIcmienIc:
ccn Frcncic: perc cn c:|, curcnIe mc: ce cienIc cincuenIc cnc: :e
re:i:Iiercn c ccn:icercr |c icec ce| Ine| Lcjc e| Ccnc| ce |c Mcnchc, ce|
ue :e hcL|c ce:ce |c pccc ce Ncpc|ecn l.

EnIre |c primerc y |c :eguncc guerrc muncic|e:, nccie menc: ue Win:Icn
S. Churchi|| ce:e:IimcLc |c: rie:gc: ce| Ine| enIre :u pc|: y Frcncic,
:enc|cncc ue nc hcL|c nccc mc: fcci| ue inunccr|c en cc:c ce
ccnf|icIc enIre cmLc: pc|:e:, ue ccemc:, ce:ce 105 hcL|cn e:IcL|ecicc
136
re|ccicne: muy ccrcic|e:, pcrue :u: re:pecIivc: inIere:e: chcccLcn ccn e|
c:cen:c ce| lmperic /|emcn.

Lc Ircchc LriIcnicc pc:c c |c: E:Iccc: Unicc:, nc :c|cmenIe pcr |c
inf|uencic ce |c: ccn:IrucIcre: ing|e:e: ce ferrcccrri|e: en NcrIecmricc,
:inc IcmLin pcrue |c: eje: ce |c: curenc: ce |c: ccncne: :epcrcLcn |c:
ruecc: 48.

/| finc|izcr |c guerrc ce Sece:icn, en 18, :e unificcrcn |c: Ircchc:
ferrcvicric: en |c: grcnce: ||nec: ce |c: E:Iccc: Unicc:, pcrc fcci|iIcr |c
inIegrccicn ce |c: Ircn:pcrIe:, c pe:cr ce |c mu|IiIuc ce ccmpcn|c:
ferrcvicric: ciferenIe: ue cpercLcn en e:e pc|:. E:Ic cic |ugcr c |c
Ane||ccn Stcncc|c Gcuge {48).

Sc|cmenIe rczcne: ce Iipc hi:Icricc exp|iccn |c Ircchc :Icnccrc
cmericcnc, ue hc ccnui:Iccc e| muncc :in exi:Iir ningn funccmenIe
Icnicc ue ceIermine |c e:ccgencic ce e:c mecicc.

Un crI|cu|c ue circu|c en lnIerneI Irczc e| crigen ce |c Ircchc :tcncc|c en
|c cc|zccc rcmcnc, pcrue |c: e:pecificccicne: ce |c: ccrrc: ce guerrc
crcencLcn ue fuercn ce| cnchc :uficienIe pcrc cccmcccr |c: grupc: ce
cc: ccLc||c:, e: cecir, |c: cucIrc pie: ccn 8 pu|gccc:.

E:Ic hcce exc|cmcr c| cncnimc cuIcr ce Icn inIere:cnIe cL:ervccicn ue
|c: e:pecificccicne: mi|iIcre: y |c: Lurccrccic: :cn eIernc:
134
.

E| ferrcccrri| ce Fcncmc :e inicic ccn unc Ircchc muy cnchc, ce 84.
Luegc :e |c recujc c 5 y finc|menIe :e cccpIc |c ce 5 pie:
135
.

E| ferrcccrri| ce ScLcni||c :e ccn:Iruyc ccn unc Ircchc ce 42 pu|gccc:, e:
cecir, 1.07 m.

Fcrc e| Iercer ferrcccrri| cc|cmLicnc, ce CcuIc c| r|c Zu|ic, :e cccpIc |c
Ircchc ce 1 meIrc.

Ire: peuenc: ferrcccrri|e: en 1872 y Ire: Ircchc: ciferenIe: inciccn hc:Ic
u punIc ccrec|c nue:Irc gcLiernc ce ccnccimienIc: m|nimc: en mcIeric
ferrcvicric. E| fuIurc :e enccrgcrc ce cemc:Ircr |c ccnIiccc ce Irc:Lcrcc:,
ccn :u ineviIcL|e :ecue|c ce cemcrc: y mcycre: cc:Ic:, ue :e huLiercn

134
http://wwww.dl.ket.org/latin3/mores/travel/milspecs1.htm
135
Arias de Greiff Gustavo. La Segunda Mula de Hierro. Bogot: editada por el autor; 2006. p. 48.
137
eviIccc unificcncc |c: Ircchc: ce:ce e| mcmenIc ce |c :u:cripcicn ce |c:
ccnIrcIc: ce ccn:Iruccicn enIre |c: ccnce:icncric: y e| gcLiernc.

E:Iucicncc /enc||c: ce Cc|c: Fuc||cc: ce vcric: cnc:, |iLrc: e infcrme:
:cLre ferrcccrri|e:, he e:IcL|ecicc |c ci:pcriccc ce |c: Ircchc: en
Cc|cmLic:

Iob|o 3. Irocho Ferrocorr||es Co|omb|o.
Ferrocorr|| Irocho
8crrcnui||c_ ScLcni||c 1.07 m
CcuIc- r|c Zu|ic 1.00 m
ce| NcrIe 1.00 m
ce| Sur 1.00 m
FuerIc Wi|che: 1.00 m
ce /nIicuic 0.14 m
ce Cuncincmcrcc 0.14 m
ce GircrccI 0.14 m
ce Lc Dcrccc 0.14 m
ce ScnIc McrIc 0.14 m
ce| Fcc|ficc 0.14 m
ce CcrIcgenc 0. 14 m
Hui|c- CcueIc 0.14 m

Lc: Ire: ferrcccrri|e: ue :c||cn ce 8cgcIc, e| ce Lc ScLcnc, e| ce| NcrIe y e|
ce| Sur, rcccLcn :cLre Ircchc: ce 1 m. E| ce GircrccI empc|mcLc ccn e|
ferrcccrri| ce |c ScLcnc, en Icccimc, ccn Irc:Lcrcc cL|igccc hc:Ic 125,
cnc en e| ue fue nece:cric recucir |c Ircchc ce:ce 8cgcIc pcrc pccer
fcci|iIcr |c ccnexicn enIre |c ccpiIc|, GircrccI, e| Ic|imc y Cc|cc:.

DeLemc: Iener en cuenIc ue c pcrIir ce 18 e| Ane||ccn Stcncc|c
Gcuge :e ccnvierIe en |c referencic muncic|, pcrue ccemc: en e:e pc|:
:e hcL|cn ccn:Iruicc yc cc:i |c miIcc ce |c: ferrcv|c: ce| muncc, |c ue
ccn:ecuencic|menIe :ignificcrc e| preccminic ce |c: fcLriccnIe: gringc: ce
|cccmcIcrc: y mcIeric| rcccnIe.

/cIuc|menIe |c Ircchc ce 0.14 m :ue|e enccnIrcr:e en c|gunc:
ferrcccrri|e: cnIiguc: ue hccen reccrricc: Iur|:Iicc:.

Lc: ferrcccrri|e: ce e:c Ircchc repre:enIcn cpenc: e| 0.037 ce ki|cmeIrcje
muncic|. Nueve pcr cienIc ce| ki|cmeIrcje e:Ic cn ccn:IiIuicc pcr Ircchc:
138
ce ci:IinIc: cnchc: ce v|c, ccmc rezcgc: ce| pc:ccc cif|ci|e: ce ccmLicr.
E| 707 re:IcnIe ccrre:pcnce c Ircchc :Icnccrc {1.435 m)
13
.

Fcr u rczcn enIcnce:, ce:pu: ce 18 en nue:Irc: ferrcccrri|e: :e
impu:c |c Ircchc cngc:Ic ce 0.14, ue |imiIc ce mcnerc cprecicL|e |c
ve|cciccc ce cperccicn y e| vc|umen ce ccrgc Ircn:pcrIcL|e

Lc Ircchc cngc:Ic ce 0.14 fue ceIerminccc pcr Frcnci:cc Jcvier Ci:nerc:,
c :u ||egccc c e:Ie pc|: ce:pu: ce c|gn Iiempc en e| Fer y ce vcric:
cnc: ce permcnencic en |c: E:Iccc: Unicc:, ccnce cec|c hcLer IrcLcjccc
ccmc ingenierc.

En efecIc, :u primerc ccrIc ce pre:enIccicn fue un fc||eIc e:criIc pcr |
mi:mc, ccn e| I|Iu|c ce Fe||ccc||||e: ce Vc F:t|ecnc
137
.

En e:e fc||eIc, Ci:nerc: hcce unc :erie ce cfirmccicne: generc|e:, ccncc
pcr :enIccc ue e| Ircn:pcrIe pcr v|c cnchc Iiene mc: c|Ic: precic:.
/:everc |uegc:

(.} Lc |ecucc|n ce p|ec|c: en t|cn:pc|te. que
nece:c||cnente :egu||c c un :|:tenc ce vc: cngc:tc:.
cncc||c n|||cne: c :u: ent|ccc: y c| n|:nc t|enpc :e|c
ce g|cn ut|||ccc c| ccn:un|cc| (.}

F| ce:c||c||c gene|c| :c|cnente puece ||evc|:e c cccc
ccn :|:tenc: exten:c: ce |e||ccc||||e: (.}.

Un ce:c||c||c |cp|cc :|c puece cctene|:e pc| nec|c
ce t|cn:pc|te: cc|ctc: (.}

Sin ningunc :u:IenIccicn cfirmc:

Lc: vc: e:t|ecnc: cue:tcn |c n|tcc ce |c que cue:tcn
|c: cncnc: (.

Lc: vc: cngc:tc: pe|n|ten ||ete: |n|e||c|e: en un 257
ce |c: ct|c: (.}


136
Ibidem. p. 104.
137
Cisneros Francisco Javier. Ferrocarriles de Va Estrecha: Memoria. Nueva York: Hallet & Breen; 1872,
especialmente las pginas 82 y siguientes. Puede consultarse en la valiosa biblioteca de la Sociedad
Colombiana de Ingenieros, en Bogot.
139
Lc vc cngc:tc t|ene cc:tcnte ccpcc|ccc pc|c
e| t|c||cc ce cuc|qu|e| |nec en e:te ccnt|nente (.}


Nc c|vicc i|u:Ircr :u e:criIc ccn c|gunc: ejemp|c: ce Ncruegc y :e ceIiene
|crgcmenIe en e| ferrcccrri| ce Fe:Iinicg ue -nc: infcrmc- en 18
Ircn:pcrIc 13.000 Icne|ccc: y 7.000 pc:cjerc:, cnIe: ce hcL|crnc: ce|
ferrcccrri| ce Denver y F|c Grcnce
138
.

Ccncciencc |c e:Irechez pre:upue:Ic| en Cc|cmLic, Ci:nerc: :e
cce|cnIcLc c |c: cLjecicne: ue pccr|c enccnIrcr, reccmenccncc |c
:c|ucicn cpcrenIemenIe mc: eccncmicc: Un ferrcccrri| ccmc e| gc|: ue,
ccmc pccemc: ver, mcv|c 372 Icne|ccc: y 275 pc:cjerc: cccc c|c,
vc|mene: ue |c: ferrcccrri|e: cc|cmLicnc: Icrccr|cn en c|ccnzcr|c
13
.

Ferc :u: crgumenIc: ccrecen ce pe:c :uficienIe, pcrue nc nc: cfrece
ccmpcrccicne: :cLre |c: cc:Ic: ce |c: ci:IinIc: Iipc: ce |cccmcIcrc:, :u
ve|cciccc y :u rencimienIc. /cemc: nc: cc |c impre:icn ce ue ccn:Iruir
unc Ircchc 50 cm mc: cnchc :cLre Ierrenc: Lc|c|c: nc reccrgc muchc e|
cc:Ic ce unc ||nec, ccnce ccemc:, pcrc hccer |c: Ircvie:c: :e Ic|cLcn
grcIuiIcmenIe Lc:ue: ccmircL|e: ce mccerc: ccmc e| ccminc cre:pc y
ccnce IcmLin :e cLIen|cn grcIuiIcmenIe crenc: y piecrc:.

Su crgumenIc ce eccncm|c, cunue ce c|gn mccc e: vc|icc c ccrIc
p|czc, e:IcLc crienIccc pcrc |cgrcr |c :u:cripcicn ce ccnIrcIc: pcr pcrIe
ce gcLiernc: en |c incpic, ccmc ercn |c: ce |c: E:Iccc: Scce|cnc: ce
/nIicuic y e| Ccucc y e| ce |c prcpic Unicn Cc|cmLicnc, ue en pccc:
cnc: y en :uce:icn, iLcn c ccnficr en e:e ccnvincenIe empre:cric, ue
pcc|c exhiLir un fc||eIc perc ningunc rec|izccicn.

Muy prcnIc |c Ircchc ce 0.14 m :e vc c ccnverIir en rezcgc ce| pc:ccc,
hc:Ic e| punIc ce ue ||egcrc un mcmenIc en e| ue :erc muy cif|ci|
enccnIrcr fcLriccnIe: ce |cccmcIcrc: ue |c: cfrezccn, |c ue :ignificcrc
un exIrccc:Ic muy cprecicL|e pcrc |c: ferrcccrri|e: cc|cmLicnc:.

E:c ceIerminccicn, impue:Ic pcr c|guien ue :e pre:enIc ccmc e| ue
:cL|c" en un pc|: ccnce nccie ccncc|c ce ferrcccrri|e:, :eguirc grcviIcncc
negcIivcmenIe :cLre nue:Irc ce:crrc||c, hc:Ic e| punIc ce ue e| |Iimc

138
Uno de sus ramales, el Durango and Silverton Narrow Gauge Railroad, todava funciona como tren
turstico. V. Alvear Sann Jos. El tren de la felicidad. El Mundo. Medelln, julio 12 de 2006. p.3.
139
En junio 1884, M. Harel, cuado de Ferdinand de Lesseps, describi el ferrocarril del Cauca, que construa
en ese momento Cisneros, como un juguete. Vase: Horna, Hernn. Op. cit. p. 285.
140
ferrcccrri|, e| ce| /I|cnIicc, :e ccn:Iruyc ccn Ircchc ce 0.14 m, enIre 154 y
15 pcrc nc c|Iercr mc: |c vcriccc rec nccicnc|. FcrIe ce :u imprevi:Ic
frccc:c :e ceLic c |c: |imiIccicne: en ve|cciccc y ccpcciccc ue |e
impu:c |c Ircchc cngc:Ic. /|gunc: cfirmcn ue en e:c pccc :e ccn:Iruyc
un mccernc ferrcccrri| |et|c.

Y c|gc iguc|menIe preccupcnIe, |c: recienIe: ccnce:icne: pcrc |c
rehcLi|iIccicn ce |c rec exigen niccmenIe mejcrcr |c :upere:IrucIurc ccn
Ircvie:c: ce ccncreIc y rie| :c|cccc ce 0 |L pcr ycrcc, :in ccmLicr |c
Ircchc cngc:Ic ce 14 mm"
140
.

Vemc: c:| ccmc unc ceci:icn inccn:u|Ic ce| :ig|c xix nc: :epcrc pcrc
:iempre ce| nc|n:t|ecn ferrcvicric.

Y pcrc Iermincr, unc cncccIc ue pinIc e| ce:pcrpcjc ccn ue :e
ccn:Iru|cn |c: ferrcccrri|e: pcr e:c: cnc:. /| fin y c| ccLc, |c impcrIcnIe nc
erc |c empre:c, pcrue generc|menIe Lc:IcLc ccn |c :uLvencicn pcrc
rec|izcr prcficuc: uIi|iccce:.

En ju|ic ce 108 vc e| ingenierc Ccmi|c C. Fe:Irepc c 8cgcIc, preci:cmenIe
pcrc ge:Iicncr e| ccnIrcIc ce |c ccn:Iruccicn ce| ferrcccrri| ce /mcgc.
CcnIinucmenIe |e env|c ccrIc: c :u e:pc:c, /nc Mej|c, ncrrcncc|e
ceIc||cccmenIe |c: peripecic: ce :u vicje. E| 2 ce ju|ic |e cuenIc:

Dc |c:t|nc ve| tccc e| c|ne|c que :e nc nc|gc:tccc :|n
p|cvecnc ce n|ngunc c|c:e. en ncte||c|e: pc|c
puente: ce cce|c. en ncqu|nc: pc|c n|nc: y nc:tc en
|cccnctc|c: que nc :||v|e|cn. pc|que |c: p|c|e|cn nc:
cncnc: que |c vc ccn:t|u|cc. Fn Hcncc ncy unc
|cccnctc|c. que nc cc:t nenc: ce 3.000 ||c|c:
e:te|||nc:. que ncce ve|nte cnc: e:tc c| c||e ||c|e
!4!
. :|n
un tecn|tc ce pcc. n| nccc que |c p|ctec. F: ce vc
nc: cncnc que |c ce| |e||ccc|||| ce Lc Dc|ccc. y ccnc
ncc|c que vc|ve| c ||evc||c c Fu|cpc pc|c
|e|ccc|cnc||c c cngc:tc||c. |e:c|v|e|cn cec||c c||. Yc te
puece: ||gu|c| e| e:tccc en que e:tc ncy.
ce:p|enc|ncc:e en pecczc: (.}
!42


140
Arias de Greiff Gustavo. Op. cit. p. 104.
141
De donde se deduce que dicha locomotora posiblemente fue abandonada entre 1881 y 1889, aos en los
cuales Francisco Javier Cisneros fue concesionario de dicho ferrocarril. 3.000 de 1889 equivalen a 342.000
dlares de hoy
142
FAES. Revista de Estudios Sociales. Junio de 1995. p. 214.
141


22. Aporece Fronc|sco Jov|er C|sneros

En |c: primerc: c|c: ce| me: ce feLrerc ce 1874, hcrc :u cpcricicn en
Mece|||n e| :encr Frcnci:cc Jcvier Ci:nerc:, uien ccupcrc un |ugcr
:cLre:c|ienIe en |c hi:Icric ferrcvicric ce Cc|cmLic.

Exc|Iccc en vicc hc:Ic emp|rec pcr pcrIe ce :u: ccrifec:, mienIrc: :u:
numerc:c: ceIrccIcre: |c pre:enIcLcn ccmc un empre:cric ine:crupu|c:c,
|c pc:Iericcc hc :icc Lenvc|c ccn e| cuLcnc, uizc pcrue unc |ey ce
hcncre: |c enccrcmc :cLre pece:Ic|e: ce mcrmc| y cccrnc ccn :u
ncmLre y :u Lrcnce preci:cmenIe |c p|czc pL|icc ue re:um|c e|
ccmercic y |c eccncm|c ce /nIicuic.

FregunIccc cuc|uier pci:c ce:prevenicc y ce ncrmc| cu|Iurc :cLre e|
per:cncje, |c re:pue:Ic invcricL|e :erc ue :e IrcIc ce| ccn:IrucIcr ce|
Ferrcccrri| ce /nIicuic". Y cunue :u ncmLre e: menc: fcmi|icr en |c: cIrc:
regicne: ce| pc|: ccnce cejc hue||c {e| DepcrIcmenIc ce| Ccucc, e| r|c
Mcgcc|enc, |c Dcrccc y Hcncc, e| :ur ce Cuncincmcrcc y, :cLre Iccc
8crrcnui||c), Ci:nerc: e: ccn:icerccc generc|menIe ccmc un grcn
per:cncje.

Fcrc pccer evc|ucr|c ceLiccmenIe hcLrc ue ce:pcjcr|c ce| Lrcnce y
cpecr|c ce| pece:Ic|, ce:miIificcncc|c perc :in percer |c cLjeIiviccc.

/fcrIuncccmenIe Ci:nerc: cejc mu|IiIuc ce ncIc:, crI|cu|c:, fc||eIc:, y
ccmc hcLi| ccnIrcIi:Ic, fue e| primerc ue en Cc|cmLic enIencic hc:Ic
ccnce erc nece:cric ci:pcner ce pren:c y ce inf|uencic pc||Iicc pcrc
prcmcver, cefencer e incremenIcr :u: negccic:. Ccn e:c mcIivccicn
funcc en 1883 e| periccicc Lc |ncu:t||c. ue fuerc cirigicc pcr :u c|te| egc,
e| cuLcnc Fcfce| Mcr|c Merchcn y |c: cc|cmLicnc: Lui: Mcr|c L|erc: y
Dcmc:c ZcpcIc.

/nc|izcncc |c funcicn ce e:e periccicc, /|LerIc Mcycr Mcrc hc cichc:

Lc |ncu:t||c v|nc c ccn:t|tu||:e en c|gc c: ccnc |c p||ne|c
puc||ccc|n que p|cncc|cn en nue:t|c nec|c |c |ncgen
cc|pc|ct|vc y |c: |e|cc|cne: puc||cc: ce un enpc||c eccnn|cc
!43



143
Mayor Mora Alberto. Op. cit. p. 45.
142
Fc| u|t|nc. enu|cncc c |c: pe||cc|:tc: g||ngc:. que :egucn cc c
cc |c :cgc ce |c: |e||ccc||||e: (.}y que. pcgccc: pc| :tc:. :e
ccccn e:t|cteg|c: puc||c|tc||c: pc|c p|e:entc| negcc|c: p||vccc:
ccnc e:|ue|zc: ncc|cnc|e:. Lc |ncu:t||c (:e n|zc} e| vencu|c
cp|cp|ccc pc|c |eg|:t|c| en e| p|e:ente y ccn:|gnc| pc|c |c
pc:te||ccc |c epcpeyc c|:ne||:tc ce |unccc|n ce puec|c:. :u
un|n nec|cnte ||e|e:. e| c|||cc v|c|cnte ce |c: |cccnctc|c:. |c
exc|tcc|n ce |c: :ent|n|entc: pcpu|c|e: y |c: |c:gc: ce g|c||c y
ncnc| v|ncu|ccc: c| gen|c que nccc e:tc pc:|c|e
!44
.

/cierIc p|encmenIe Mcycr Mcrc, unc ce |c: :ccic|cgc: e hi:Icricccre: mc:
:c|icc: ce Cc|cmLic, pcrue nc: hemc: criccc cenIrc ce unc picc
ci:neri:Ic, ue nuIrirc unc :erie ce |iLrc:.

Ccn |cuccL|e inIencicn Cc|ciencic:", en |c: |Iimc: cnc: ce| pc:ccc :ig|c,
ccmi:icnc unc :erie ce Licgrcf|c: ce per:cncje: ue :e huLiercn
ci:Iinguicc en c:pecIc: Icnicc:, cienI|ficc: y crecIivc:, e:criIc: ccn
|eveccc y cirigicc: c |c: nuevc: generccicne: ccn e| fin ce pre:enIcr|e:
pcrccigmc:
145
.

F|cnc|:cc Jcv|e| C|:ne|c:. e| que ccnun|c ccn cc||||e: |c: ccnc|cc:.
ccrre:pcncic c Fi|cr Lczcnc
14
. E| I|Iu|c cc icec ce un |iLrc ue, ciIircmLc
:cLre ciIircmLc, ncrrc |c |eyencc ccrccc ce un hcmLre ue nuncc
ccmunicc ningunc ccmcrcc ccn cIrc. De |c: cucIrc ferrcccrri|e:
ccnIrcIccc: ccn e| cuLcnc, :Ie :c|cmenIe cejc Ierminccc: unc: cucnIc:
ki|cmeIrc:, cnIe: ce negccicr en cccc cc:c |c re:ci:icn mc: venIcjc:c
pcrc :u: inIere:e:.

Nc e: mejcr F| Fe||ccc|||| ce Ant|cqu|c. e| ce:pe|tc| ce un puec|c. F:tuc|c
n|:t||cc. :cc|c-eccnn|cc y cu|tu|c| que p|e:entccc e| F:tccc Scce|cnc
ce Ant|cqu|c en !84. ccnccrc:c cp:cu|c firmccc pcr /ui|e: Echeverri
M
147
.


144
Ibidem. p. 54
145
Los escogidos fueron: Jos Jernimo Triana, Jos Celestino Mutis, Alexander von Humboldt, Alejandro
Lpez I.C., Agustn Codazzi, Jos Mara Villa, Manuel Uribe ngel, Francisco Jos de Caldas y Aim
Bonpland.
146
Lozano Pilar. Francisco Javier Cisneros, el que Comunic con Carriles las Comarcas. Bogot:
Colciencias-Panamericana; 1997.
147
Medelln: Academia de Historia; 1974.
143
F|cnc|:cc Jcv|e| C|:ne|c:. ce| ingenierc Jc: Mcr|c 8rcvc 8eIcncur, e: un
vc|umen inIere:cnIe y Lien e:criIc, ue hemc: ccn:u|Iccc ccn prcvechc,
cunue nc ccu|Ic :u pcrcic|iccc ccn e| Licgrcficcc.

lguc|menIe :e encuenIrc vc|ic:c infcrmccicn en e| |iLrc inci:pen:cL|e, yc
ciIccc, ce /|frecc CrIegc, en ciferenIe: e:Iucic: ce GcLrie| Fcvecc
Fcmc: y ce Gu:Icvc /ric: ce Greiff.

Sin emLcrgc, |c cLrc funccmenIc| pcrc cnc|izcr |c IrcyecIcric ce|
empre:cric e: |c ce Herncn Hcrnc, F|cnc|:cc Jcv|e| C|:ne|c:. c F|cnee| |n
|cn:pc|tct|cn cnc Fccncn|c Deve|cpnent |n Cc|cnc|c
148


IcIc|menIe inccncicicnc| ccn Ci:nerc:, e| hi:Icricccr perucnc pre:enIc en
304 pcginc: un reIrcIc hc:Ic chcrc in:uperccc ce| ccnIrcIi:Ic y fincnci:Ic
ue |evcnIc e| primer ccng|cmerccc empre:cric| en e:Ie pc|:.

Feccncciencc e:e hechc, /|LerIc Mcycr Mcrc IiIu|c :u en:cyc F|cnc|:cc
Jcv|e| C|:ne|c: y e| |n|c|c ce |c: ccnun|ccc|cne: ncce|nc: en Cc|cnc|c.
reve|cncc |c: mcuinccicne:, y pcr u nc, |c: mc|ver:ccicne: ce| ue c|||
cpcrece ccmc un cvenIurerc.

Lc ccmp|ejiccc ce| per:cncje nc: exige |eer Iccc e:Ie mcIeric| ce mcnerc
cr|Iicc.

Nccic en 183 en ScnIicgc ce CuLc, en e| :enc ce unc fcmi|ic ci:Iinguicc
y cri:IccrcIicc", ue ccn |c: mc: ri:uenc: cc|cre: nc: hc ce:criIc :u
emp|eccc Fcfce| Mcr|c Merchcn, uien nc: hcL|c ce :u cu|Ic pccre",
ccn Hi|cric: ce :u mccre, ccnc Ccrmen Ccrrec, ce |c mi:mc cri:Iccrccic":
ce :u: hermcnc: Hi|cric, Ecucrcc y E|euIeric, ue nc :eguircn |c ||nec
pc||Iicc ce| prcgeniIcr, |iLerc|, pcrIiccric ce refcrmc: y cuIcncm|c pcrc |c
i:|c cenIrc ce |c mcncru|c e:pcnc|c, pcrue ingre:crcn c |c: mcvimienIc:
revc|ucicncric: ue Lu:ccLcn |c incepencencic.

/| pcrecer, Frcnci:cc Jcvier fue un e:IucicnIe Lri||cnIe, IcnIc en e|
Semincric ce :cn 8c:i|ic ccmc en e| Cc|egic ce| Sc|vcccr. Hcrnc nc:
infcrmc ue c |c: veinIe cnc: yc :e hcL|c grccuccc ccmc ingenierc ccn
e:pecic|izccicn en ferrcccrri|e::


148
(Tesis doctoral). Faculty of the Graduate School of Vanderbilt University. Nashville, Tennessee; 1974.
144
(.} e|c e| un|cc ccnpc p|cn|:c||c pc|c un nct|vc ce
Cucc. pc|que |c: ct|c: ccnpc: ce |c p|c|e:|n e:tcccn
cnp||cnente ncncpc||zccc: pc| e:pcnc|e:
!4
(.}


E:e mi:mc cnc ce 185 cizue :e mcIricu|c en e| cfcmccc Fen::e|cer
Fc|yIechnic ln:IiIuIe, ce Ircy, NY, ccnce hcLr|c cLIenicc un :eccnc
ceg|ee, perc ce e:Ie I|Iu|c, ce| ue Ci:nerc: hcr|c gc|c :iempre, nc :e hc
enccnIrccc hue||c en |c: crchivc: ce Icn pre:Iigic:c in:IiIucicn, ccmc nc:
infcrmc e| mi:mc Hcrnc, uien :c|iciIc |c ccnfirmccicn ce e:e grccc,
cLIeniencc re:pue:Ic negcIivc ce| |eg|:t|c| Jchn Dun|cp, e| ce
ncviemLre ce 18
150
.

/|LerIc Mcycr Mcrc nc: infcrmc
151
ue |c hi:Icricccrc Nycic ScrcLic
Herncncez Icmpccc pucc enccnIrcr en |c Univer:iccc ce |c HcLcnc
cccumenIc: ue cIe:Iigen |c: e:Iucic: ce Ci:nerc: en |c E:cue|c ce
lngenier|c ce e:c in:IiIucicn
152
.

Nc :erc e:c |c nicc inccn:i:Iencic enIre |c: frecuenIe: c:everccicne: nc
cemc:IrcL|e: ce Ci:nerc:.

Se nc: hc repeIicc muchc: vece: |c ce:cripcicn ce| jcven Ci:nerc: c :u
regre:c ce |c: E:Iccc: Unicc: en 1857. HcL|c :icc un exce|enIe e:IucicnIe
en |c Univer:iccc ce |c HcLcnc: hcL|c ccuiricc c|gn enIrencmienIc en
|c: E:Iccc: Unicc:, hcL|cLc e| ing|: ccn f|uicez: |e|c en vcric: icicmc:,
Ien|c un cpe||icc impcrIcnIe: erc muy Lien pcrecicc: c|Ic y ccrpu|enIc, :u:
ccLe||c: ce cc|cr creni:cc, frenIe cmp|ic y cjc: czu|e: peneIrcnIe:.

Icn prcnIc regre:c c :u pcIric e: emp|eccc pcr unc ccmpcn|c ing|e:c, ne
Fc:te|n Cucc Fc||wcy Ccnpcny, pcrc Irczcr e| ferrcccrri| enIre Lc Mu|cIc y
Fincr ce| F|c. FrcnIc |c Irc:|cccn c |c prcvincic ce ScnIc C|crc ccmc unc
ce |c: ingenierc: principc|e: ce |c ||nec en ccn:Iruccicn ce Scguc |c
Grcnce- Vi||c C|crc. Luegc |c enccrgcrcn ce |c ccn:Iruccicn enIre Cc:i|cc
y Iriniccc.


149
Horna Hernn. Op. cit. p.8.
150
Horna Hernn. bidem. p.9.
151
Mayor Mora Hernn. Op. cit. p.24.
152
Sarabia Hernndez Nydia. Francisco Javier Cisneros y los Caminos de Hierro en Colombia. En: Cuba
Colombia, una Historia Comn. Bogot: Universidad Nacional IEPRI; 1995. p. 103.
145
Cincc cnc: ce:pu:, en 182, e: ncmLrccc ingenierc jefe ce |c Cc|cc||en
Fc|||ccc Cc. Simu|IcnecmenIe ccIc ccmc ccmini:Ircccr ce| Ferrcccrri|
ce| Ce:Ie.

Fcrc 188, cucncc cump|e 32 cnc:, Ci:nerc: hc c|ccnzccc e| pinccu|c
pcrue, :iguiencc c Hcrnc, yc e: un fcmc:c ccn:IrucIcr ce ferrcccrri|e:,
exiIc:c hcmLre ce negccic: ccmc repre:enIcnIe ce vcric: cc:c:
cmericcnc:, y pcr :u: crI|cu|c: en F| S|g|c y F| Fc:, gczc fcmc ccmc e:criIcr
ccpcz. Hc cmc:ccc ccn:icercL|e fcrIunc y ccn :u e:pc:c, Mcgcc|enc
Mcrri||c, ce ci:Iinguicc |incje, frecuenIc |c: c|rcu|c: mc: exc|u:ivc: ce Lc
HcLcnc. De:ce e:c pccc, ccn |c: mi:mc: crgumenIc: ue yc |e
ccnccemc:, preccnizc |c: ferrcccrri|e: ce Ircchc cngc:Ic.

E:Ie reIrcIc ref|ejc |c ue en numerc:c: |ugcre: e| prcpic Ci:nerc: hc e:criIc
:cLre :| mi:mc.

Lc CuLc ce| :ig|c xix e:Icrc civicicc pc||IiccmenIe en Ire: Iencencic:: Lc
mcycr pcrIe ce |c pcL|ccicn, :egn pcrece, ccepIc e| :tctu: quc ce |c i:|c
cenIrc ce |c mcncru|c e:pcnc|c. Ccmc IcnIc: cIrc: prcvincic:, CuLc
cLcgc pcr mcycr cuIcncm|c frenIe c Mccric. En e:c ccrrienIe hc mi|iIccc
e| pccre ce Frcnci:cc Jcvier y |c: cemc: miemLrc: ce :u c|c:e :ccic|. Hcy
IcmLin cc: grupc: pcrIiccric: ce |c :epcrccicn, |c: ue uieren |c
cuIcncm|c ce |c i:|c y |c: ue preccnizcn :u cnexicn c |c: E:Iccc: Unicc:.

Y repenIincmenIe, cizue e| exiIc:c Frcnci:cc Jcvier Ci:nerc:,
ccmini:Ircccr enIcnce: ce |c: cc: empre:c: ferrcvicric: mc: impcrIcnIe:
ce| pc|:, en 188 :e enIregc en cuerpc y c|mc c |c ccIiviccc
revc|ucicncric, |c ue euivc|cr|c c ue e| pre:icenIe ce /vicncc c e| ce|
8cncc ce Cc|cmLic cejc:en :u: encumLrccc: pc:icicne: pcrc ingre:cr c
|c rec urLcnc ce |c: F/FC.

En :u cp:cu|c Lc ve|ccc :cc|e |c: :uce:c: ce Cucc, Ci:nerc: :e pre:enIc
ccmc e| ||cer enccrgccc ce crgcnizcr e| |evcnIcmienIc ue :e prepcrcLc
pcrc feLrerc ce 18, empre:c pcrc |c cuc| cpcrIcrc :u prcpic fcrIunc.
FrcnIc :erc ce:cuLierIc pcr |c pc|ic|c y :e |e cicIc crcen ce ccpIurc.

/hcrc viene |c mejcr, ncrrccc pcr :u grcn cmigc, e| in:upercL|e ccLc||erc
ce incu:Iric ScnIicgc Frez Iricnc y repeIicc ve|cct|n pcr :u:
Licgrcfc:
153
,
154
,
155
:

153
Lozano Pilar. Op. cit. pp. 19 y siguientes.
146

Unc ncncnc ce ncv|enc|e ce !88 |c pc||cc
cete|n|n c||e:tc| c C|:ne|c: (.} F:ccp ce :u:
pe|:egu|cc|e: :cc|e |c: teccc: ce |c: ec|||c|c: vec|nc: y
:e |e|ug| en |c cc:c ce unc ce :u: ccnpcne|c:
|evc|uc|cnc||c:. que nc e|c :c:pecnccc pc| |c:
cutc||ccce: |ec|e: y que e|c unc pe|:cnc tcn |n||uyente
que |c pc||cc nc :e ct|eve|c c |eg|:t|c| :u cc:c. F|
tenc| ce C|:ne|c: ce :e| ce:cuc|e|tc e |np||cc| c: c :u
nu:pec. |c cete|n|n c cccnccnc| Lc Hcccnc tcn
p|cntc ccnc |ue|c pc:|c|e. A| p||nc|p|c pen: cec| c
Cucc en un pequenc ccte ccnc tcntc: cuccnc: |c
ncn necnc ce:ce entcnce:. Fe|c pc| e:e t|enpc. |c
ncyc| pc|te ce |c: ccte: e|cn p|cp|eccc ce e:pcnc|e:.
Y ccn |c pc||cc cu:ccncc|c. tenc :e| ent|egccc c |c:
cutc||ccce:. F| nu:pec y cn|gc ce C|:ne|c: |e
:c||c|tccc pe|ncnece| en :u cc:c nc:tc que e| pe||g|c
nuc|e:e pc:ccc. Fe|c C|:ne|c: e:tccc tcn |npcc|ente
pc|c e:pe|c| que p|e|||| c|||e:gc|:e c :e| ccptu|ccc y
:c|| pc|c e| pue|tc ce Lc Hcccnc ce:cc|zc y
c|:||czccc ce guc||c. ccn unc cc|tc en |c ncnc ccnc
:| |ue|c pc|tccc| ce un nen:ce pc|c e| Ccp|tcn ce un
cc|cc cne||ccnc que e:tuv|e:e ||:tc c pc|t|| pc|c |c:
F:tccc: Un|cc:. Feneccncc e| ccentc ce un |gnc|cnte
guc||c. c C|:ne|c: |e |ue pe|n|t|cc ent|egc| e| :upue:tc
nen:ce c| Ccp|tcn pc| |c pc||cc e:pcnc|c que nc
:c:pecn nccc. Se c|||g| c| Ccp|tcn en |ng|:.
|eve|cncc|e :u ve|ccce|c |cent|ccc y :u ce:e:pe|ccc
:|tucc|n. De:pu: ce |c :c|p|e:c |n|c|c|. e| Ccp|tcn
ccncuc c C|:ne|c: c un ccnpc|t|n|entc pequenc y
c:cu|c. en |c :ent|nc ce| cuque. ccnce pe|ncnec|
nc:tc que e| cc|cc cccnccn |c: cguc: cuccnc:.
De:pu: ce unc cnc||c |c|gc y cn|:tc:c. C|:ne|c: :uc|
c| puente ce| cc|cc. ccnce :e nezc| ccn |c gente y
c|:||ut c :u ncne|c. u:cncc |c ccpc ce| Ccp|tcn.

En Nuevc Ycrk encuenIrc c :u e:pc:c, ue hcL|c :c|icc
preccuIe|cIivcmenIe ce CuLc me:e: cnIe:, ingre:c c |c junIc

154
Echeverri Aquiles. El Ferrocarril de Antioquia o el Despertar de un Pueblo. Medelln: Editorial
Salesiana; 1974. pp. 17 y siguientes.
155
Horna Hernn. Op. cit. pp. 24 y siguientes
147
revc|ucicncric, cLIiene cenIrc ce e||c e| grccc ce Gene|c| y, ce ccuercc
ccn :u: numerc:c: e:criIc:, :e ccnvierIe en e| principc| prcveeccr ce crmc:
y ce vc|unIcric: pcrc |c: ci:IinIc: inIenIc: ce invc:icn ce |c i:|c pcr pcrIe ce
|c: pcIricIc:".

Unc ce :u: Licgrcfc:, Fcfce| Mcr|c Merchcn, uien |c cccmpcnc ccmc :u
emp|eccc ce ccnficnzc, cfirmc ue :cLre Ci:nerc: pe:cLcn Ire: ccncenc:
ce muerIe, |c ue nc |e impicic enIrcr ci:frczccc c CuLc en vcric: ce |c:
expecicicne: ue cec|c hcLer ccmcncccc
15
:

/ucnc: vece: :u: ccnpcne|c: |evc|uc|cnc||c: |c
c|eye|cn ccptu|ccc y eecutccc. pe|c C|:ne|c: :|enp|e
cpc|ecc en e| u|t|nc n|nutc pc|c cpcc|guc| |c:
tenc|e: ce :u: cn|gc: (.}

E: pc:iL|e ue Ci:nerc: efecIivcmenIe hcyc ce:empenccc c|gn pcpe|
impcrIcnIe en |c |uchc ce |c: reLe|ce: cuLcnc: ccnIrc |c: cuIcriccce:
e:pcnc|c:, perc hcy un hechc muy cicienIe ue pccr|c inciccr ue Iccc:
e:Ic: fcnIc:Iicc: hi:Icric: nc :ecn mc: ue cuenIc: cuLcnc:".

Herncn Hcrnc nc: cice ue c Ci:nerc: |e fuercn ccnfi:cccc: :u:
prcpieccce: inmcLi|icric:, :iIuccc: principc|menIe en Lc HcLcnc y ue
cucncc en 18 e| gcLerncccr e:pcnc| |e prcpu:c c un grupc ce
in:urgenIe: |c cevc|ucicn ce :u: Liene: :i ce:cLcn en |c |uchc, Ci:nerc:
rechczc |c cferIc. Ferc c e:Ie ccucic:c inve:Iigcccr Icmpccc :e |e enfric
:u fe en Ci:nerc: cucncc ce:cuLric en |c: Dctc: c||c|c|e: |e|e|ente: c |c:
c|ene: ncncccc: c encc|gc| en |c |:|c ce Cucc. puL|icccc: en 1870 en
Lc HcLcnc pcr |c lmprenIc ce| GcLiernc y CcpiIcn|c Generc|, ue c||| nc
cpcrece e| ncmLre ce Frcnci:cc Jcvier
157
.

Sin emLcrgc, :Ie :e pre:enIcrc en nue:Irc pc|: ccmc exi|iccc, prcfugc ce
Ire: ccncenc: c muerIe, revc|ucicncric ccnIumcz, exprcpiccc pcr un
rgimen inicuc, perc c|enIccc pcr un crcienIe pcIricIi:mc.

E:Ic curc m|Iicc, rcmcnIicc, hercicc, cpc:icnccc y generc:c, fcci|iIc :u
ccrrerc en e| mecic c|cecnc ce |c Cc|cmLic ue ccnui:Ic en pccc: cnc:
ccn |c: mc: cIrevicc: negccic:.

Sin emLcrgc, hc:Ic ccnce ||egc e| pcIricIi:mc ce Ci:nerc:

156
Horna Hernn. Op. cit. p. 28.
157
Horna Hernn. Op cit. p. 32.
148

En 1872 :c|iciIc |c ciuccccn|c cmericcnc, ue |e fue ccncecicc cc: cnc:
mc: Icrce, prcyecIcncc unc :cmLrc ce cucc :cLre |c vercciccc ce |c:
re|cIc: cnIericre:, pcrue e: cif|ci| ccmpcgincr |c crccrc:c |uchc
revc|ucicncric, |c enIregc ce |c: Liene: c |c ccu:c, e| cmcrgc exi|ic, |c
ccnfi:cccicn ce |c: prcpieccce:, |c: Ire: :enIencic: ce muerIe, eIc. pcrc
:c|ir ce |c pcIric cccrccc c :c|iciIcr |c ciuccccn|c ce unc pcIencic ue yc
Lu:ccLc |c mcnerc ce ce:pcjcr c E:pcnc ce :u: prcvincic: ce| CcriLe
pcrc inc|uir|c: en :u nccienIe imperic, ccmc pucc |cgrcr|c ccn |c guerrc
hi:pcnccmericcnc, cnexcncc c FuerIc Ficc y e:IcL|eciencc :cLre CuLc,
primerc un prcIecIcrccc p|enc, cnIe: ce ccnverIir|c en unc cpenc: ce
|cctc. iguc|menIe :cmeIicc.

En Nuevc Ycrk e| inf|cmccc pcIricIc re:ue|ve ejercer |c ingenier|c pcrc
gcncr:e |c vicc, pcrue ccemc: cccLc ce mcrir :u hermcnc Ecucrcc,
cejcncc|c c ccrgc ce :u viucc y :u: cc: hijc:, ue c pcrIir ce enIcnce: |c
cccmpcncrcn :iempre pcrue nue:Irc per:cncje nc Iuvc ce:cencencic.

/| pcrecer, en 1870 Ci:nerc:, :egn nc: infcrmc Jc: Mcr|c 8rcvc, vinc c|
Ccucc c Lu:ccr :c|cccc: pcrc refcrzcr |c: ce:mccrccc: Ircpc:
cuLcnc:". En e:Ic empre:c ce Icn cucc:c mcrc|iccc, ccnccic c un Ic|
Jc: /nIcnic C:pece:, ccn uien nc: vc|veremc: c Icpcr
158
.

En 1871 hcce :u primer vicje c| Fer ccnce Iiene |c cucccic ce enfrenIcr:e
e c Meigg: en unc |iciIccicn pcrc |c ccn:Iruccicn ce un ferrcccrri| ce 378
ki|cmeIrc:, perc :u prcpue:Ic nc e: :iuierc ccn:icerccc pcr :u
inccpcciccc pcrc pre:enIcr prueLc: ce un :uficienIe re:pc|cc
fincncierc
15
,
10
.

En 1872 :e c:ccic ccn cIrc exi|iccc cuLcnc, /niceIc Gcrc|c Menccc|, perc
c pe:cr ce ue cfrecen :u: :ervicic: en Iccc: |c: rcmc: ce |c ingenier|c
ferrcvicric, nc |e: cce IrcLcjc.

Ccn e| mc: cecicicc e:p|riIu cvenIurerc, regre:c enIcnce: c| Fer, en 1873,
cejcncc |c fcmi|ic en |c meIrcpc|i.

Su grcn cmigc, ScnIicgc Frez Iricnc, nc: cice ue en |c: mc: c|Ic: c|rcu|c:
ce |c c|Iivc :ccieccc |imenc fue muy Lien reciLicc y ue :e pre:enIc c

158
Bravo Betancur Jos Mara. Francisco Javier Cisneros. Medelln: Cmara de Comercio; 2000. p. 40.
159
Horna Hernn. Op cit. p. 33.
160
Mayor Mora Alberto. Op cit. p. 25.
149
ccn Enriue Meigg:, e:percncc :er ||cmccc c pcrIicipcr ccmc :ccic en
c|gunc ce |c: prcyecIc: ce| fcmc:c ingenierc cmericcnc, perc e| Fizcrrc
gringc cLvicmenIe igncrc c| recin ||egccc, uien e:IcLc en |c incigencic,
cgucnIcncc hcmLre pcrue pc:cLc hc:Ic cc: y Ire: c|c: :in c|imenIc.

Lc pen:|n cn|nc tenc |c ventcc ce que unc nc cc||c
e| ||e:gc ce enccnt|c|:e ccn n|ngunc pe|:cnc
ccncc|cc (..} y |c: c||nentc: :e|v|cc: pcc|cn cc||||cc|:e
ccn |c pc|cc|c gen||cc ce n|:te||c. Fcc|c :e| |ctn.
gctc c ccnec. c. ccn c|gunc |ncg|ncc|n y cuenc
vc|untcc. tcnc|n pc||c. ce|cc c cc|ce|c (.} |gnc|c|
|c: pc:|c|||ccce: e|c unc cenc|c|n
!!
.

Fecucicc c e:c: exIremc: ce mi:eric :e ve cL|igccc c ccucir
humi|cemenIe c Meigg:, uien |c emp|ec en |cLcre: mencre: en :u:
empre:c:, pcgcncc|e 200 pe:c: crc.

HuLierc :eguicc en Limc :i nc ||egc |e ||egc ccrIc ce Jc: /nIcnic
C:pece:, infcrmcncc|e ue en un remcIc pcrcje ce Cc|cmLic, unc:
ccmpe:inc: e:Icn pen:cncc en |c ccn:Iruccicn ce un ferrcccrri|.

EncuenIrc c C:pece: en Fcncmc y vicjcn junIc: c /nIicuic.

:Ie e: e| per:cncje ue, ccn unc mcnc ce|cnIe y cIrc ceIrc:, cpcrece en
Mece|||n e| 4 ce feLrerc ce 1874, pcrc :c|ir ce c||| cnce c|c: mc: Icrce
||evcncc en :u Lc|:i||c e| ccnIrcIc mc: grcnce hc:Ic enIcnce: en |c hi:Icric
ce Cc|cmLic.


23. Once Dos poro un Controto

Fcr cue||c: cnc: e| E:Iccc Scce|cnc ce /nIicuic ccmprence
5.000Ki|cmeIrc:. Iiene e| cnIiguc Cc|cc: perc |e fc|Ic e| UrcLc. Su:
hcLiIcnIe: :cn 35.74.

Su ccpiIc| merece |c :iguienIe ce:cripcicn:
/ece||n (2.5 ncc|tcnte:}. :cc|e e| |c ce :u ncnc|e.
ccc un c||nc tenp|ccc y :cnc. e: |c ccp|tc| ce| F:tccc.
Fue |uncccc en !4 en e| vc||e ce /ece||n. unc ce |c:
nc: p|ntc|e:cc: ce |c Un|n y que e:tc c |c c|tu|c ce

161
Prez Triana Santiago. Recuerdos de Francisco Javier Cisneros. Bogot: El Repertorio Colombiano; 1899.
150
!.54! n. F:tc e: |c ccp|tc| ce| ||cc F:tccc ce Ant|cqu|c.
t|ene vc||c: cc|eg|c:. un |ccc|ctc||c qun|cc. cc:
|np|entc:. un tect|c. unc cc:c ce |ec|u:c: y un nc:p|tc|.
Fn |c p|czc p||nc|pc| t|ene unc ne|nc:c |uente que
p|cvee ce cguc c tccc |c pcc|cc|n. y en |c:
c||ececc|e: vc||c: qu|ntc: ccn:t|u|cc: c| e:t||c
eu|cpec
!2
.

ScnIc Fe ce /nIicuic 10.205 hcLiIcnIe:, Ficnegrc .155, Scn:cn 11.841,
/mcgc .048, ScnIc Fc:c ce C:c: 8.130, /mc|fi .817 y Mcnizc|e: 10.52.

Ncre, 427 hcLiIcnIe:, e: un punIc ce e:cc|c pcrc |c: vcpcre: ue :urccn
e| Mcgcc|enc". Serc prcnIc :u:IiIuicc pcr e| fuIurc FuerIc 8err|c, ccnce
ccmenzcrc |c ccn:Iruccicn ce| ferrcccrri|.



F|guro 27. Mece|||n pcr e:c: cnc:. Fcpe| Fe||c|cc ||u:t|ccc

En |c evcccccrc ce:cripcicn ue hcce J.M. Fcyc ce| E:Iccc, :e recc|cc
ue :u: minc: ce crc :cn incgcIcL|e: y prccucen mc: ce 4 mi||cne:

162
Royo Jos Manuel. Op. cit. p. 149.
151
cnuc|e:. Lc cgricu|Iurc erc e:cc:c, |c mi:mc ue |c gcnccer|c. Lc: Lc:ue:
e:Icn ||enc: ce ccnIc:, Iejcne:, |cLc: ce Iccc: |c: e:pecie:, cve: grccic:c:
y rcrc:. En c|gunc: r|c:, ccmc e| Nech|, cLunccn |c: pece:. E| reinc vegeIc|
e: prccigc. EnIre |c: crLc|e: ue ccn mccerc: ce ccn:Iruccicn :e hccen
ncIcr e| ccne|c y e| hecicncc pcrue e| |enc ce e:Ic: p|cnIc: e:
inccrrupIiL|e en e| cguc.

Fevi:cncc |c: pre:upue:Ic: ce| E:Iccc cL:ervcmc: ue |c: ingre:c: :upercn
e:cc:cmenIe |c: 800.000 pe:c: cnuc|e:.

Mc: c menc: e| 07 ce |c: ingre:c: prccecen ce |c venIc ce |iccre: y un
257 ce| impue:Ic :cLre |c inIrccuccicn y ccn:umc ce merccnc|c:. Sigue
unc |crgc |i:Ic ce renIc: ce m|nimc rencimienIc: IcLccc, cege||c, cen:c:,
c|ui|ere:, ccrrec:, Ie|grcfc:, regi:Irc, pcpe| IimLrccc, imprenIc, cc:c ce
Mcnecc, eIc.

FrcnIc e| primer reng|cn ce gc:Ic:, unc: 100.000 pe:c: cnuc|e:, :erc pcrc
gircr c| ferrcccrri|. CIrc: 0.000 c 70.000 pcrc cIencer |c ceucc pL|icc. E|
re:Ic :e vc en :ue|cc: pcrc e| pccer |egi:|cIivc, e| ejecuIivc, |c: juece:, |c:
prefecIc:, |c: jefe: municipc|e: e| pre:icic, |c: pc|ic|c: {un ccmcnccnIe, :ei:
ccpiIcne: y 250 genccrme:): e| Cc|egic ce| E:Iccc {3.000 pe:c:): |c:
e:cue|c: {17.000 pe:c:): |c: hc:piIc|e:, e| mcniccmic y e| hc:picic :e
repcrIen 1.000 pe:c:.

Siguiencc nue:Irc cc:IumLre ccverIimc: ue |c: ingre:c: ce| E:Iccc
Scce|cnc ce /nIicuic en cc|cre: ccIuc|e: :e ccerccn c |c: 14 mi||cne:
ue, :in emLcrgc, :c|cmenIe c|ccnzcn pcrc e| funcicncmienIc muy
preccric ce un gcLiernc primiIivc, ccmc puece juzgcr:e pcr e| hechc ce
ue cpenc: hcy 18 e:cue|c: ccn 11.000 e:IucicnIe:.

E| grcnce hcmLre e: ccn Fecrc Ju:Ic 8err|c, uien gcLerncrc ce:ce 184
hc:Ic 1873.

Nc e: :Ie e| e:pccic pcrc IrcIcr ce |c cLrc ce e:e gcLerncnIe ue :upc,
c pe:cr ce :er ccn:ervcccr, ccnvivir pcc|ficcmenIe ccn e| gcLiernc
cenIrc|, rccicc| y mc:cnicc, chcrrcncc c :u E:Iccc |c ruIincric
pcrIicipccicn en |c: guerrc: civi|e: ce e:c: cnc:.

En 1871 funcc |c Univer:iccc ce /nIicuic, ue vc c cirigir ce:pu: ce
reIircr:e ce |c pre:icencic ce| E:Iccc, hc:Ic :u muerIe en 1875.

152
8err|c crcenc |c ccn:Iruccicn ce| ccminc ccrreIerc enIre Mece|||n y e|
Mcgcc|enc en 1871, :iguiencc e| Irczccc ce| ingenierc cmericcnc Griffin,
pcr CcpcccLcnc, GircrccIc, 8crLc:c, ScnIc Dcmingc y Yc|cmLc. Lc cejc
Ierminccc hc:Ic 8crLc:c.

/unue pen:c enIcnce: en e| ferrcccrri|, nc |c cccmeIic pcr e:Iimcr :u
vc|cr cemc:iccc c|Ic pcrc e| Ie:crc"
13
.

Lc: :uce:cre: ce 8err|c ue e:Icn ccn:icercncc un ferrcccrri| enIre :u
ccpiIc| y e| r|c Mcgcc|enc, ercn unc: pcIricrcc: ue, en :u mcycr|c ni
:iuierc hcL|cn icc c 8cgcIc. E| pre:icenIe ce| E:Iccc, Feccrecc ce Vi||c,
erc un ccmercicnIe, venceccr ce cc|cmccc:, :crc:c:, cc|eIc:, cinIc:,
Lc|ccc: y enccje::

L|egc pue:. C|:ne|c: en ccnpcnc ce| :enc| C:pece:.
qu|en e|c pc| entcnce: cgente ce negcc|c: en e|
puec|c ce Cc|n y e:tccc |e|cc|cnccc ccn |c: ncnc|e:
ce| gcc|e|nc. F| :enc| ce V|||c. que e|c ncnc|e ce
negcc|c: y ce :cc|eccc. c|ccnz c c|:t|ngu|| p|cntc en
e| :enc| C|:ne|c: c| ncnc|e ccpcz. c| vc|n |ue|te.
c|gnc ce ccn||cnzc y c |c c|tu|c ce |c enp|e:c que :e
que|c cccnete|. e| Fe||ccc|||| ce Ant|cqu|c. ce nccc
que p|cntcnente :e |||n e| ccnt|ctc. e| cc !4 ce
|ec|e|c ce !84
!4
.

Y u ccnIrcIcl Ccmc e| rcmcnc, nue:Irc cvenIurerc ceLic pen:cr: V|n|.
v|c|. v|nc|, pcrue ccn |c cyucc ce :u pcIrccincccr, C:pece:, :c|c
nece:iIc cnce c|c: pcrc :ecucir, cvc:c||cr, ccmincr, enccnIcr y hccer
firmcr un ccnvenic, cLvicmenIe recccIccc pcr | mi:mc, ue :c|cmenIe
prccujc ce:c:Ire: pcrc |c: fincnzc: ce| E:Iccc y |uegc ce| DepcrIcmenIc.

Y nc pcc|c :er ce cIrc mcnerc, :i Ienemc: en cuenIc |c igncrcncic ce |c:
inccenIe: r:Iicc: ue negccicrcn ccn un fcrc:Ierc, hcmLre ce muncc ce
cvc:c||cccrc per:cnc|iccc y ||mpicc: cjc: czu|e:, :in ue :e |e: pc:c:e pcr
|c menIe ue Ien|cmc:, pcr ejemp|c, un ccn:u| en Nuevc Ycrk ue pcc|c
uLiccr vcric: prcpcnenIe:, c ue ceL|c mcnccr:e un prcpic c Lc HcLcnc
pcrc ccnccer |c vercccerc hi:Icric ce uien :e pre:enIcLc ccmc
revc|ucicncric per:eguicc y ccncenccc c muerIe.

163
Duque Betancur Francisco. Historia de Antioquia. Medelln: Gobernacin de Antioquia; 1974. p. 799.
164
bidem. p. 805.
153
E| pen|Iimc crI|cu|c ce| ccnIrcIc ceLe :er ccn:icerccc cnIe: ue |c:
cemc: pcrue cc |c c|cve ce |c negcciccicn":

A|tcu|c XLV. Aunque C|:ne|c: nc c||ec|cc c| Gcc|e|nc
ce| F:tccc unc gc|cntc pe|:cnc| pc|c c:egu|c| e|
|e:u|tccc cuen x|tc ce| ccnt|ctc |e|cc|cnccc pc| |c:
p|ececente: c|tcu|c:. e:tc nc cc:tcnte. e| Gcc|e|nc.
ccn||cncc. ccnc ccn|c ccn :cc|c ce |czn. en |c
e|evcc|n ce cc|ccte| ce cque| Senc| y en |c
ncnc|cc|||ccc ce :u: p|ececente:. :e ccn|c|nc ccn |c
:egu||ccc que |e:u|tc ce |c: e:t|pu|cc|cne: que ccn:tcn
en e| p|e:ente cctc. y |enu:c |c gc|cntc que c||ece e|
ccnce:|cnc||c.

E:Icmpccc: |c: firmc: y prcIccc|izccc ccn e:criIurc pL|icc, Ci:nerc:
re:pcncic ccn e:Ic: e|evccc: y :cccrrcnc: pc|cLrc::

F|ccuzccne c nc ut|||ccc. e:c en nccc |n||u||c en n|
cn|nc. necnc e| ccnt|ctc. n| ncnc| e:tc enpenccc en
:u cunp||n|entc. y ccc|enente enpenccc. pc|que
u:tece:. cenc:|ccc entenc|cc: en negcc|c:. ncn
:cc|cc nc ex|g||ne ||cnzc pc|c c||cnzc|ne nc:
!5
.

/ ccnIinuccicn Ci:nerc: ncmLrc ccmc :u repre:enIcnIe en Mece|||n, c|
pre:IcnIe" ccLc||erc ccn Jucn ce S. McrI|nez.

/| c|c :iguienIe pcrIe pcrc Nuevc Ycrk y Lcncre: en Lu:cc ce fcncc: pcrc
|c empre:c, ccn 12.000 pe:c: ce ccnc Mercece: CcrccLc ce Jcrcmi||c,
ue |e cccLcLc ce ccn:eguir preci:cmenIe e| :encr McrI|nez,
ccmini:Ircccr ce |c: Liene: ce cichc :encrc:

Nc ccnczcc pe|:cnc|nente c| :enc| C|:ne|c:
-c|c ccnc /e|cece: c /c|tnez- pe|c ne cc:tc que
U:tec ne |c |eccn|ence y que e:e c|ne|c vcyc c :e|v||
c |c cc|c ce| Fe||ccc|||| ce Ant|cqu|c. pc|c |cc|||tc||c
ccn e| ncyc| gu:tc. Fc| ccn:|gu|ente puece u:tec
ent|egc| c| :enc| C|:ne|c:. en cc||ccc ce p|:tcnc. :|n

165
Bravo Betancur Jos Mara. Op. cit. p. 41, transcribe las declaraciones de Cisneros para El Heraldo, de
Medelln n 217.
154
|nte|e:e:. |c: !2.000 pe:c:
!
que tengc cepc:|tccc: en
U:tec
!
.

Hcy ver|cmc: en |c :cLrc:c ncrrccicn cnIericr un ccmp|eIc ce:fi|e ce
ce|iIc:: prevcriccIc, fcvcrecimienIc, cuIcpr:Icmc y hc:Ic e:Icfc, perc
Iccc: fe|ice: pcr :ervir |c cLrc ce| ferrcccrri|".


24. E| Controto de| Ferrocorr|| de Ant|oqu|o

En mi cc|eccicn per:cnc| repc:c unc ce |c: pccc: ejemp|cre: cuInIicc:
ue ueccn ce| ccnIrcIc ce feLrerc 14 ce 1874, :u:criIc pcr Mcrcc /ure|ic
/rcngc en repre:enIccicn ce| E:Iccc y Frcnci:cc Jcvier Ci:nerc:
18
.

/fcrIuncccmenIe e:e cccumenIc e: chcrc ce muy fcci| ccn:u|Ic, pcr
hcLer:e Ircn:criIc en :u inIegriccc en e| |iLrc ce| ingenierc Jc: Mcr|c
8rcvc 8eIcncur, ccnce IcmLin :e encuenIrc e| ccnIrcIc ccicicnc| y
refcrmcIcric ce enerc 27 ce 1875, cprcLccc pcr e| mi:mc ce Vi||c y :u:
:ecreIcric:, ue mejcrc |c: ccncicicne: yc cemc:iccc |iLerc|e: ce|
primerc.

Nc vcmc: c hccer un cnc|i:i: exhcu:Iivc ce |c: 4 crI|cu|c: ce| primer
ccnIrcIc, ni ce |c: 22 ce| ccicicnc|, perc nc: prcpcnemc:, :in emLcrgc,
fcmi|icrizcr c| |ecIcr ccn e:c ccnIrcIccicn, :i c:pirc c enIencer |c hi:Icric
ferrcvicric ce Cc|cmLic, cnIe: ce |c |ey 104 ce 182 y ce |c creccicn ce|
Mini:Ieric ce CLrc: FL|icc:, en 105.

Fue: Lien, pcr e| primer crI|cu|c :e |e ccncece e| privi|egic pcrc ccn:Iruir un
ferrcccrri| ce Ircchc cngc:Ic, ce FuerIc 8err|c c /guc: C|crc:, en 8crLc:c.
E| ccnce:icncric hcrc e| Irczccc pcr ccnce fuere mc: ccnvenienIe.

E| crI|cu|c lll incicc, ccrrecIcmenIe, ue |c inc|inccicn ce |c: grccienIe: nc
ceLerc pc:cr ce| 47, perc ue en cc:c: excepcicnc|e: pccrc ||egcr hc:Ic
e| 7, y ue e| mencr rccic ce |c: curvc: :erc ce 70 m.


166
Esos 12.000 pesos equivalen a 217.000 dlares de 2007.
167
Bravo Betancur Jos Mara. Op. cit. p. 47.
168
Contrato aprobado ese mismo da por el Presidente del Estado, Recaredo de Villa, el Secretario
Delegatario Abraham Garca, y el Secretario de Hacienda, Luis M. Meja lvarez.
155


F|guro 28. CcnIrcIc Ferrcccrri| ce /nIicuic. CcrIe| murc|. Cc|eccicn
Jc: /|vecr Scn|n
156
E| crI|cu|c lV :e refiere c |c: e:pecificccicne:, perc :Ic: :cn muy vcgc::

E| ccminc ceLerc :er ceLiccmenIe :c|icc (:|c){.) E| ccminc :erc
Lc|c:Iccc en |c: punIc: ccnce :ec nece:cric, y en ccnce nc, |c: e:pccic:
enIre |c: curmienIe: ceLercn :er re||enccc: hc:Ic cuLrir|c: {.) Lc: rie|e:
:ercn ce primerc cc|iccc y :u pe:c nc :erc mencr ce 14.5 Kg. pcr m. {.)
Lc: curmienIe: :ercn ce mccerc: finc: y curcL|e: {.) cc|ccccc: c
ci:Icncic ce 0.75 m {.) E| mcIeric| rcccnIe :erc e| reuericc {.) Cucncc
:e cLrc c| :ervicic Iencrc pcr |c menc: cc: |cccmcIcrc: y IreinIc ccrrc: {.)
Lc: ccrrc: ce pc:cjerc: :ercn :c|icc:, cecenIe:, ccmccc:, :egurc: {.) Lc:
|cccmcIcrc: ceLen crrc:Ircr en e:c: pencienIe:, pcr |c menc: 80
Icne|ccc: {inc|uyencc :u pe:c) y ccn unc ve|cciccc ce 30 Km/hcrc {en e|
ccnvenic ccicicnc| :e recuce |c ve|cciccc c 15 Km/hcrc, :in mccificcr|e |c
:uLvencicn cccrcccc inicic|menIe).

E| crI|cu|c V e:IcL|ece ue |c: IrcLcjc: :e inicicn cenIrc ce |c: nueve me:e:
ce firmccc e| ccnIrcIc. En |c: cc: primerc: cnc: :e hcrcn 15 ki|cmeIrc:
cnuc|e:, y en |c: :iguienIe:, ccmc m|nimc 24 ki|cmeIrc: pcr cnc, pcrue e|
ferrcccrri| ceLerc e:Icr Ierminccc en 8 cnc: {Cuiere cecir ue e| ferrcccrri|
Iencrc 174 ki|cmeIrc: enIre 8err|c y 8crLc:c) {.).

E| crI|cu|c Vll ccmprcmeIe c| E:Iccc c cLIener ce| gcLiernc nccicnc| |c
ce:icn ce 100.000 hecIcrec: ce Lc|c|c:, |c exencicn ce impue:Ic: y ce|
:ervicic mi|iIcr c |c: emp|eccc:. /cemc: cuIcrizc c| ccnce:icncric c in:Ic|cr
y exp|cIcr mue||e: en FuerIc 8err|c {.)

Lc: crI|cu|c: Vlll, lX y X ci:pcnen ue e| ccnce:icncric puecc Icmcr
grcIuiIcmenIe |c: Ierrenc: ce prcpieccc ce| E:Iccc ue nece:iIe y Iccc:
|c: mcIeric|e: ue reuierc, y :e |e exime ce Iccc ccnIriLucicn c| E:Iccc y
|c: municipic: curcnIe 55 cnc:, ue e: |c curccicn ce| privi|egic.

E| crI|cu|c XVll impice curcnIe 30 cnc: ue cuc|uier cIrc per:cnc puecc
hccer cIrc ferrcccrri| c ccL|e c| r|c Mcgcc|enc.

E| crI|cu|c XlX pcne c ci:pc:icicn ce| ccnce:icncric Iccc: |c: ecificic: ce|
E:Iccc ue :e encuenIren en e| IrcyecIc, perc ceLerc cevc|ver|c: en
perfecIc: ccncicicne: {en e| ccnIrcIc ccicicnc| :e |e uiIc e:c cL|igccicn
y nc Iiene ue cevc|ver|c: :i :e hcn ce:Iruicc pcr e| u:c ncIurc|).

E| crI|cu|c XXll ceIerminc ue pcr cccc ki|cmeIrc ce ccrri|erc ue :ec
Ierminccc c :cIi:fcccicn, e| ccnce:icncric reciLirc |c ccnIiccc ce cnce mi|
pe:c: en mcnecc: ce crc c p|cIc |eg|Iimc:, |egc|e: y ccrrienIe:.
157

E| crI|cu|c XXlll incicc ue |c ccnIriLucicn ce| E:Iccc nc pc:crc ce cc:
mi||cne: ce pe:c: {|c ue uiere cecir ue cucncc e:In |i:Ic: |c: 174
ki|cmeIrc:, e| E:Iccc hcLrc ce:emLc|:ccc 114.000 pcr :uLvencicne:).

E| XXlV cice ue c ccmLic ce e:c :uLvencicn, e| E:Iccc :e hcrc c |c
Iercerc pcrIe ce |c empre:c.

E| XXV cice ue e| E:Iccc Iencrc cerechc c |c Iercerc pcrIe ce |c:
prccucIc: ||uicc:, perc c ccnIinuccicn e| XXVl e:IcL|ece unc fcrmu|c
pcrc ue curcnIe |c: 55 cnc: ce curccicn ce| ccnIrcIc, e| E:Iccc cecc |c:
cc: Iercerc: pcrIe: ce |c ue |e Iccc, c| :encr Ci:nerc: c c :u:
ce:icncric:
1
.

De:pu: ce fijcr |c: Icrifc:, e| ccnIrcIc prev, en :u crI|cu|c XXXlll, ue c|
ccLc ce |c: 55 cnc:, Iccc e| mcIeric| rcccnIe ceLerc reverIir c| E:Iccc en
Luenc: ccncicicne:.

E| E:Iccc Iiene cerechc c |c in:peccicn ce |iLrc: y ccnIcLi|iccce:, y pcr e|
crI|cu|c XXXVl :e re:ervc e| cerechc c ccmprcr |c: cc: Iercerc: pcrIe: ce|
ccnce:icncric pcr 4 mi||cne: c |c: 20 cnc:, c pcr 2300.000 c |c: 30 cnc:, c
pcr 1500.000 c |c: 40.

Lc: |Iimc: crI|cu|c: prevn ue nc puecc Ircn:pcrIcr:e fuerzc crmccc :in
permi:c ce| gcLiernc. Lc inccrpcrccicn ce| IrcyecIc /guc: C|crc: -
Mece|||n pccrc hccer:e mc: Icrce en |c: mi:mc: ccncicicne: ce| ccnIrcIc
inicic|. Lc: ccnIrcver:ic: :ercn cecicicc: pcr e| IriLunc| Supericr ce| E:Iccc,
:in ue prcceccn crLiIrcmenIc: inIernccicnc|e: y :e |e ccncece c|
ccnce:icncric e| p|czc ce un cnc {ue |uegc |e prcrrcgcrcn c cc:) pcrc
ue e:IcL|ezcc e| ccmici|ic ce |c ccmpcn|c en Mece|||n, Nuevc Ycrk c
Lcncre:.

En e| crI|cu|c lX ce| ccnIrcIc ccicicnc| :e ||egc c cecir ue |c: 11.000 pe:c:
ce |c :uLvencicn ki|cmIricc nc puecen :er ccnIrcverIicc:, :ec cuc| :ec e|
cc:Ic rec| ce |c cLrc.

E| XlX |e cuIcrizc c hipcIeccr inc|u:ive cun en perjuicic ce |c: cL|igccicne:
c fcvcr ce| E:Iccc.


169
Como quien dice borrar con el codo lo que se escribi con la mano.
158
Y en e| XX :e cec|crc ue en cc:c ce fc||ecer Ci:nerc:, |c ccnce:icn pc:c
c| :encr Jc: /nIcnic C:pece:.

De |c |ecIurc ce cmLc: ccnIrcIc: uecc |c impre:icn ce ue |c: :encre:
ce| gcLiernc creyercn ue ccn cc: mi||cne: ce pe:c:, ce:emLc|:ccc: c |c
|crgc ce cchc cnc:, c:egurcLcn e| en|cce ccn e| Mcgcc|enc, ueccncc
ccn |c Iercerc pcrIe ce |c: cccicne: ce unc ccmpcn|c ccn ce:pejccc
fuIurc.

Si Ci:nerc: huLierc ccn:Iruicc e| ferrcccrri| en e:c: ccncicicne: y en e:e
|cp:c ce Iiempc, :Ie huLierc :icc unc cLrc ccpcz ce impu|:cr e| rcpicc
ce:crrc||c ce |c regicn: y :u cc:Ic, c pe:cr ce |c penuric ce| E:Iccc,
huLierc :icc rczcncL|e. Lc: excrLiIcnIe: e:I|mu|c: en mcIeric ce Lc|c|c:,
impue:Ic:, ecificic: y reLcjc ce e:pecificccicne: :e huLiercn ju:Iificccc.

Nc cL:IcnIe, y c pe:cr ce :u inexperiencic, Ci:nerc: nc pcc|c igncrcr ue
erc impc:iL|e ccn:Iruir|c cenIrc ce e:e p|czc, y menc: :iguiencc e| Irczccc
e:ccgicc ccn |c mcycr premurc.

/cemc: |c: c|cu:u|c: eccncmicc:, incre|L|emenIe venIcjc:c: pcrc e|
ccnce:icncric, vcn c :enIcr un prececenIe fune:Ic pcrue :ercn
rep|icccc: {c mejcrccc:) en |c: :iguienIe: ferrcv|c:, ue e| mi:mc per:cncje
vc prcnIc c ccnIrcIcr ccn cIrc: funcicncric: iguc|menIe imprepcrccc: en
e| c:unIc: y en |c: ccminc: ce hierrc ue cIrc: cvenIurerc:, cmericcnc: e
ing|e:e:, vcn c ccnIrcIcr en cIrc: regicne: ce| pc|: en |c: :iguienIe: cnc:.



25. E| Ferrocorr|| de Nunco Joms

Se ce:pice pue:, Ci:nerc: ce Mece|||n, rumLc c Nuevc Ycrk y Lcncre:,
ciuccce: ccnce :e prcpcne |evcnIcr |c: fcncc: reuericc: pcrc e|
Ferrcccrri| ce /nIicuic.

En |c: 24 cnc: ue :epcrcn |c firmc ce :u primer ccnIrcIc en Mece|||n y :u
muerIe, e| empre:cric permcnecerc en Cc|cmLic, cunue ccn c|gunc
frecuencic vicjcrc c |c ccpiIc| LriIcnicc ccnce hcrc ccnIccIc: ccn
e:pecu|cccre: ci:pue:Ic: c ccnficr|e c|gunc: ccpiIc|e: pcrc :u: empre:c:,
c ue :e c:ccicrcn c e||c:, e:pecic|menIe |c: :encre: 8en:cn y |c: ce
Stepnen:cn C|c|ke.

159
Sin emLcrgc, nc e:Ic muy c|crc ue en e:Ic primerc ccc:icn huLierc
Ienicc ue ir mc: |ejc: ce Nuevc Ycrk, ccnce viv|c :u fcmi|ic pcrue c|||,
:egn Hcrnc, ccpIcr|c 300.000 cc|cre: ce exi|iccc: cuLcnc: y ce cIrc:
ccpiIc|i:Ic: ncrIecmericcnc:
170
.

Lc ue nc puece ce:ccnccer:e, en hcncr ce Ci:nerc:, e: ue nuncc
cefrcucc c |c: per:cnc: ncIurc|e: ni c |c: :ccic: ue |e ccnficrcn cinerc:.

E:c: 300.000 cc|cre: ce 1874 euivc|en c 5400.000 cc|cre: ccIuc|e:, :umc
ue nc :e c:ccic ccn |c: ccpcciccce: ce |c: genIe: exi|iccc:. Y ce:ce
|uegc, mc: ue :uficienIe pcrc cvcnzcr en |c ccn:Iruccicn ce| ferrcccrri|,
ue :u ccnce:icncric pre:enIcLc ccmc |c cLrc ue ce:encccencr|c e|
ce:crrc||c eccncmicc inmecicIc ce unc regicn ue pc:e|c inmen:c:
regicne: ncIurc|e: y un pueL|c IrcLcjcccr, infcrmcncc c |c: inIere:ccc: en
cc|cccr cinerc, ue en cucIrc cnc: pccr|c ccnc|uir |c cLrc
171
.

De:ce |uegc e:c: mcnife:Iccicne: nc pc:cn ce :er c:pcvienIc: ce uien
e:Ic ccpIcncc chcrrc, pcrue e| Ferrcccrri| ce /nIicuic :erc e| ce nuncc
jcmc:.

Lc mc: prcLcL|e e: ue e:c: 300.000 cc|cre:, en cc:c ce hcLer :icc
rec|menIe ccpIccc:, nc :e huLiercn emp|eccc en e| ferrcccrri| pcrue
curcnIe |c: cnce cnc: ue Ci:nerc: e:Iuvc c| frenIe ce |c cLrc, nuncc |e
fc|Ic cinerc prccecenIe ce| Ie:crc, ue, ccmc veremc: mc: cce|cnIe, nc
fue e:cc:c en re|ccicn c| |enI|:imc cvcnce ce |c ferrcv|c.

Fcr :u pcrIe, e| E:Iccc ce /nIicuic ccucic c| Ccngre:c ce |c Unicn pcrc
cLIener |c: Lc|c|c: y |c: exencicne: IriLuIcric: prcmeIicc: c Ci:nerc:,
cLIeniencc |c expecicicn ce |c |ey 18 ce 1874, ue ccemc:, ccncec|c un
cuxi|ic nccicnc| ce 1000.000, pcgccerc en ccnIccc: cnuc|e: ce 100.000
pe:c: pcrc :er enIregccc: c| E:Iccc ce /nIicuic
172
, e| cuc| pc:c e:c :umc
re|igic:cmenIe c Ci:nerc: pcr cuenIc ce |c :uLvencicn ce 11.000 pe:c: pcr
ki|cmeIrc Ierminccc.

Se :upcn|c ue e:c :umc nc c|ccnzcLc pcrc cuLrir |c: gc:Ic: ce |c
ccn:Iruccicn, pcrue cpenc: erc unc :uLvencicn", perc hcy mcIivc:
pcrc pen:cr ue |c pccc ue Ci:nerc: ccn:Iruyc cc:Ic menc: ue |c ue

170
Horna Hernn. Op. cit. p. 93.
171
Declaraciones de Cisneros a El Heraldo, de Bogot; junio 1 de 1874, en Horna Hernn. Op. cit. p.93.
172
Esos 100.000 pesos anuales equivalen a 1809.000 dlares actuales.
160
reciLic ccmc :uL:icic yc ue enIregc 47 ki|cmeIrc: ue |e ccLcn cerechc
c 517.000 pe:c:, reciLiencc en ccmLic 78.000 curcnIe e:c: cnc:.

Ferc cnIe: ce ||egcr c e:Ie punIc, ceLemc: hcL|cr ce| Irczccc ce |c ||nec
y ce| ccn:iguienIe perfi| ce |c mi:mc.

/nIicuic, cc:i en |c IcIc|iccc ce :u: Iierrc: p|cnc:, e:IcLc cuLierIc pcr
:e|vc hmecc Ircpicc|, virgen, pr|:Iinc, crcienIe, pcnIcnc:c. Su crcgrcf|c
erc pccc ccnccicc, perc :e cccLcLc ce reciLir un e:Iucic ce| ingenierc
Griffin :cLre e| pc:iL|e ccminc c| Mcgcc|enc.

De:ce |uegc nc e: |c mi:mc hccer un ccminc ce herrccurc ue un
ferrcccrri|, c:| :ec un jugueIe ce ferrcccrri|", ccmc yc empezcLcn c ||cmcr
c| ce Ci:nerc:, per:cncje: ccmc ccn Fc:cuc| UriLe, ue nc :e cejcrcn
:ecucir pcr |c c|Ii:cncncic ce| cuLcnc y e| juegc ce |c: e:pejiIc:.

8uenc pcrIe ce| xiIc ce Ci:nerc: :e ceLic c |c ue /|LerIc Mcycr Mcrc hc
cencminccc |c fcLricccicn ce |c imcgen ce| hrce". En e| ccp|Iu|c finc|
ce :u en:cyc, cL:ervcmc: |c: meccni:mc: ce |c: ue :e vc||c e| cuccz
empre:cric pcrc crecr:e unc imcgen m|Iicc, ccn :u: e:criIc:
cuIcLicgrcficc:", :u: pericci:Ic: c :ue|cc, :u: pcnegiri:Ic: ce ncminc, :u:
pc||Iicc:, :u: fc||eIc:.
173


Nc vcmc: c cLu:cr ce| e:pccic, reccgiencc |c: cncccIc: :cLre :u
vc|enI|c, ce:precic ce| pe|igrc, ce|icccc gc|cnIer|c. Circu|cLc |c hi:Icric
ce ue pcrc c|eccicncr c :u: pecne:, Iemerc:c: ce pc:cr un ccnc
frecuenIccc pcr IiLurcne:, |c hcL|c cIrcve:ccc c nccc pcrc Ircer | mi:mc
un LcIe. IcmLin :e ccnIcLc ue hcL|c vencicc |c ci:enIer|c yncc:e c
IrcLcjcr pcrue nc pcc|c mcrir :in Iermincr e| Ferrcccrri| ce /nIicuic"
174
.

Ferc |c primerc |eyencc fue |c referenIe c| Irczccc ce| ferrcccrri|. /ui|e:
Echeverri |c ncrrc c |c |crgc ce Irece IerriL|e: jcrnccc: ce Ci:nerc:
cvcnzcncc ccn cchc pecne: en |c :e|vc virgen, emu|cncc |c hczcnc ce
Jimnez ce Cue:ccc, picccc: pcr Lichc:, e:cc:c: primerc y |uegc :in
ccmicc, hc:Ic ue preci:cmenIe e| |Iimc c|c /rIecgc, ue ven|c ccn
fieLre y yc ccccvricc, |e: cice: Fuecen ir:e, yc me :ienIc mcrir, yc :cLen
ccnce uecc".


173
Mayor Mora Alberto. Op. cit. pp. 69 y siguientes.
174
Leyenda que tiene una variante: Permtame la ropa dice a su criado- porque estoy invitado a comer esta
noche en casa del General Mosquera.
161
Ci:nerc: ccnIe:Ic:

Nc pccenc: cec||c. yc |e ||evc e| nc||c| y |c: cenc: |c
||evcn ce |c ncnc pc|que c :c||nc: tccc: c nc||nc:
tccc:
!5
.

De:ce |uegc, y ccmc en Iccc: |c: ncrrccicne: infcnIi|e:, c| pccc rcIc cyen
ruicc:. E: |c Lcrccl E:Icn c :c|vcl

Fue: Lien, |c ncrrccicn e: ecificcnIe perc nc ccrre:pcnce c |c:
circun:Icncic: ue cccmpcncn e| Irczccc ce unc ferrcv|c, cn en e:c:
Iiempc:.

Ci:nerc: e:IcLc, ce ccuercc c| ccnIrcIc, fccu|Iccc pcrc ceIermincr e|
Irczccc :in ccn:u|Icr ccn nccie. DeL|c e:ccger enIre e| ccminc Irccicicnc|
ce Mece|||n c| Mcgcc|enc, pcr Ncre, Lien ccnccicc y en generc| :cLre
Ierrenc: cc|ccrec:, c e| ce Mece|||n c Femc|inc Grcnce, ce:ce enIcnce:
FuerIc 8err|c, ue cccLcLc ce exp|crcr Griffin. E:Ie |Iimc cIrcve:cLc
Iupicc: :e|vc: y exig|c :upercr |c cimc ce Lc CuieLrc, cc:c ue c nue:Irc
emp|ricc ccn:IrucIcr :e |e hcc|c pc:iL|e c:cenciencc pcr pencienIe: ce|
7 {v. 81 y 82).

De:ce |uegc, pcr ce:ccnccimienIc ce| IerriIcric, nccie ccn:icerc enIcnce:
|c pc:iLi|iccc ce cvcnzcr :iguiencc e| Fcrce hc:Ic c|gc mc: c| ncrIe ce
/ncr| y Icrcer ce c||| en ||nec recIc hc:Ic Ycncc, |c ue huLierc chcrrccc
inmen:c: e:fuerzc: {cunue |c ||nec huLierc :icc unc: 80 ki|cmeIrc: mc:
|crgc), permiIiencc mcycr ve|cciccc y chcrrcncc e| Ine|, ccmc cL:ervc
hccic 121 E. S. 8e||, ce| DepcrIcmenIc ce Ccmercic ce |c: E:Iccc:
Unicc:
17
.

Lc cIrc circun:Icncic ue hcr|c impc:iL|e |c rec|izccicn ce| ferrcccrri|
cenIrc ce |c: cchc cnc: previ:Ic: erc |c imprepcrccicn y e:cc:ez ce mcnc
ce cLrc.

Nc me refierc c| per:cnc| Icnicc, inexi:IenIe en Cc|cmLic pcr cue||c:
cnc:, y ue fue :up|icc ccn ingenierc: cmericcnc: y cuLcnc:

175
Echeverri Aquiles. Op. cit. p. 92.
176
Nicholls Ivn. El transporte en Colombia entre 1922 y 1946. Copia en mimegrafo. Bogot: Banco de la
Repblica; 1999. Probablemente, el seor Bell fue influido por la opinin de Alejandro Lpez I.C. en el
sentido de que era mejor alternativa construir el ferrocarril siguiendo los valles del Porce y el Nus que
perforar el tnel de La Quiebra que l mismo haba propuesto. Sobre este asunto, Vase Arias de Greiff
Gustavo. La Segunda Mula de Hierro. Op. cit. p. 71.
162
principc|menIe, cc|ificccc: ccn exce:ivc generc:iccc ce :Icff Icnicc
ejecuIivc ce |ujc" pcr Mcycr Mcrc
177
.

Lc: principc|e: |ugcrIenienIe: ce| cuLcnc fuercn Fcfce| Mcr|c Merchcn,
Erne:Ic Lucce:, VicenIe McrueIIi, Jucn F. Frez y Mcnue| F. D|cz {ce
uiene: cijc ue ercn, ccmc |, egre:ccc: ce Ircy y ccmpcnerc:
revc|ucicncric:"), y Denning J. Ihcyer, C.F. YecImcn, Jchn 8 DcugherIy y
M.C. Ccnwe||, uiene: IrcLcjcrcn en :u: ciferenIe: empre:c:.

E:Ic: :encre: cierIcmenIe nc :er|cn |c: mc: ccIizccc: en |c: E:Iccc: Unicc:,
cuyc cccn ferrcvicric ccLc emp|ec c Iccc: |c: Icnicc:, ccpcIcce: e
ingenierc:, ni |c: mc: ccpcce:: ce Ic| mcnerc ue pccemc: ccn:icercr|c
cpenc: ccmc genIe iccnec pcrc |c ccn:Iruccicn ce peuenc:
ferrcccrri|e: ce Ircchc cngc:Ic, ue hcLr|cn ce cvcnzcr c| riImc ce|
cuenIcgcIc: fincncierc ue pcc|c cfrecer Cc|cmLic y ce| ue :e
e:percLc, ccn c:Iucic, e| mcycr prcvechc.

En cue||c: cLrc:, ue :e rec|izcLcn :in mcuincric y cpenc: ccn
pc|vcrc
178
pcrc frcgmenIcr rccc:, |c |imiIcnIe mcycr re:ic|c en |c mcnc ce
cLrc.

Lc /nIicuic ccmpe:inc nc ccncc|c e| ce:emp|ec. En unc ccmcrcc
IenuemenIe pcL|ccc erc cif|ci| ccnvencer c |c: jcvene: pcrc ue :e
fue:en c IrcLcjcr c |c: mc: in:c|uLre: c|imc: pcr un exiguc :c|cric. Fcr |c
prcnIc :e echc mcnc ce |c: pre:icicric:, perc nc ercn muchc: y :u fc|Ic ce
mcIivccicn prcnIc ccnvencic c Ci:nerc: ce |c ccnveniencic ce Ircer
ccc||e: chinc:, ccmc en e| Ce:Ie cmericcnc, icec ue nc prc:perc.
Finc|menIe :e Ircjercn c|gunc: iIc|icnc: ce Nuevc Ycrk, 17 c| pcrecer
17
.

Lc cierIc e: ue nuncc :e ci:pu:c ce mc: ce 00 pecne: en |c ||nec.

/nc: mc: Icrce, en 185, e| ingenierc Mcnue| H. Fenc, exp|icc en ccrIc c|
cccIcr Ferncncc V|ez |c: reuerimienIc: ce mcnc ce cLrc pcrc Iermincr
e| ferrcccrri| en cucIrc cnc::

Nc c|ec que un pen nue:t|c ccve y t|cn:pc|te nc: ce
unc yc|cc cuc|cc ce t|e||c pc| cc (.} nc puecen
e:t|nc|:e nc: ce 250 cc: ncc||e: pc| cnc (.} ce

177
Mayor Mora Alberto. Op. cit. pp. 47 y siguientes..
178
Por las frecuentes guerras civiles, los fabricantes de dinamita no despachaban este producto a Colombia
179
Horna Hernn. Op. cit. pp. 95-106.
163
nccc que nuc|e|c :|cc nene:te| pcne| 5.000 pecne:
ce:ce e| p||ne| cc pc|c ctence| e| ncv|n|entc ce
t|e||c: y nc nenc: ce 2.000 pc|c |c: cenc: ex|genc|c:
ce| t|cccc (.} y :upcn|encc :|c un 257 ce ccc: pc|
en|e|neccc. que nc e: nucnc en e:e c||nc. :e|cn
nece:c||c: !0.000
!80
.

Lc ue expre:c e| ingenierc Fenc cenIrc ce| |iIigic ccn |c: :uce:cre: ce
Ci:nerc:, Funcnc|c. /ccggc|t. Lcwtne| & Cc, erc cierIc ce:ce e| principic,
pcrue nuncc |c ccn:Iruccicn cvcnzcLc c| riImc previ:Ic en e| ccnIrcIc,
:inc ue |c hcc|c c| riImc ce |c: fcncc: pL|icc: pue:Ic: c ci:pc:icicn ce|
ccnce:icncric.

Cue pc:e e| c:errcccrl

Fcr e:c rczcn, Ci:nerc: empezc c :c|iciIcr prcrrcgc: y mccificccicne: c|
ccnIrcIc, ue :iempre |e ercn cIcrgccc:, c|ejcncc cccc vez mc: |c
Ierminccicn ce |c ferrcv|c.



2. Lo kesc|s|on de| Controto con C|sneros

CIrc ce |c: icec: reciLicc: ue ceLemc: ce:ccrIcr e: |c ce |c pre:encic
ce Ci:nerc: c| frenIe ce |c: IrcLcjc: ce| Ferrcccrri| ce /nIicuic, pcrue
ce:ce 1877 crgcnizc |c ccmpcn|c ce ncvegccicn ue ||evc :u ncmLre
emp|ecncc c|gn ccpiIc| ce |c: :encre: Stepnen:cn & C|c|ke, ce Lcncre:.

E| hcmLre ue Ire: cnc: cnIe: viv|c en unc infecIc pen:icn chinc en Limc,
e:IcLc chcrc en ccpcciccc ce e:IcL|ecer unc ccmpcn|c ncvierc.

C|:ne|c: |n|c|nc que e| p||ne|c ce :u: cc: vcpc|e: (.}
|e cc:t 50.000 pe:c: y que |e ceccc ut|||ccce: ce
!0.80 pe:c: c| cnc (.} e: ev|cente que ccn unc
ncnecc :|n |n||cc|n e|c un cuen negcc|c (.} pc| e:c
tenc en ccn|nc :u :eguncc vcpc|. e| Gene|c| |u|||c. y
pen:ccc t|ce| ct|c: nc:
!8!
.


180
Vlez Fernando. Alegato ante el Tribunal de Arbitramento sobre el Ferrocarril de Antioquia. Bogot:
Imprenta Nacional; 1895. p. 136.
181
Poveda Ramos Gabriel. Vapores Fluviales de Colombia. Op. cit. p. 130.
164
Muy merecicc e| hcmencje c| generc| Ju|icn Iruji||c, pcrue e:Ie mi|iIcr, en
187 cLIuvc |c vicIcric ce Lc: Chcncc:, cuyc re:u|Iccc ccver:c c |c:
ccn:ervcccre: :ignificc |c ccupccicn mi|iIcr ce /nIicuic. /||| e| generc|
c:umic |c JefcIurc Civi| y Mi|iIcr y, ce:|umLrccc ccn |c ccrri|erc, permiIic
ue Ci:nerc: :e unie:e c| ccrrc ce :u Iriunfc.

/| ccmenzcr e| cnc ce 1878, cnIe: ce :er e|egicc pre:icenIe ce |c: E:Iccc:
Unicc: ce Cc|cmLic e| :iguienIe 1 ce cLri|, Iruji||c regre:c c| Ccucc, ccnce
enccnIrc ue cccLcLc ce ccjuciccr:e |c ccn:Iruccicn ce| ferrcccrri| enIre
8uencvenIurc y Cc|i c| gringc Dcvic F. SmiIh.

Iruji||c, c| fin y c| ccLc herecerc pc||Iicc ce Mc:uerc, :imp|emenIe crcenc
ce:pcjcr c| cmericcnc ce| ccnIrcIc y cIcrgcr:e|c c| cuLcnc, uien
ccmenIc: Yc nc Lu:cc |c: negccic:, |c: negccic: me Lu:ccn c m|

Lc cfirmccicn cnIericr :e ccnfirmc ccn e| cIcrgcmienIc pcr pcrIe ce Iruji||c,
yc ccmc Fre:icenIe, ce| mcncpc|ic ce| ccrrec en e| Mcgcc|enc c |c
incipienIe f|cIc ce Ci:nerc: e| mi:mc cnc ce 1878.

En 1881 |c: negccic: :iguiercn Lu:ccncc|c, pcrue ccn Fcfce| Mcr|c
Merchcn, :u principc| cc|cLcrcccr, hcL|c |cgrccc ccnverIir:e en |nIimc
cmigc ce Fcfce| Nnez, hccincc|e ccmLicr ce cpinicn :cLre :u
pcIrcnc
182
. EnIcnce: e| gcLiernc nccicnc| prccIiccmenIe |c cL|igc" c
enccrgcr:e ce |c: ferrcccrri|e: ce Lc Dcrccc y GircrccI.

Si ccn:icercmc: |c: p:imc: ccmunicccicne: ce |c pccc y |c: frecuenIe:
vicje: c| exIericr, e| mcgncIe Ien|c ue ce|egcr en :u yc numerc:c :tc|| e|
ce:crrc||c ce |c: IrcLcjc:, mienIrc: | :e ccupcLc ce |c: fincnzc:.

Ccmc |c ccrri|erc nc cvcnzcLc, cucIrc cnc: ce:pu: ce firmccc e|
ccnIrcIc inicic|, |c |ey 30 ce 1878 ce| E:Iccc ce /nIicuic cuIcrizc |c
refcrmc c |c re:ci:icn ce |c: ccnIrcIc: ccn Ci:nerc:.

Ccn e:c: cuIcrizccicne: :e ce|eLrcrcn nuevc: ccnvenic:, en cgc:Ic ce
187, y |uegc, en mcyc ce 1882 :e reccpi|crcn Iccc: |c: ccuercc: pcrc
cmp|icr hc:Ic ciciemLre ce 184 e| Irminc pcrc |c finc|izccicn ce|
ferrcccrri|.


182
Dos aos antes, en carta a Luis Carlos Rico, el futuro Regenerador escribi; Abran mucho el ojo con
Cisneros. Estoy seguro de que introduce rifles para los Radicales con pretexto de suministros nuticos. Aqu
en Cartagena me quiso embaucar en 40.000 pesos (en asuntos del Canal del Dique) contra unos billetes
espurios de banco de Nueva York. Vase: Horna Hernn. Op. cit. p. 180.
165
/:| ue en 1885, cnce cnc: ce:pu: ce firmcr e| primer ccnIrcIc, e|
Ferrcccrri| ce /nIicuic ||evcLc 47 ki|cmeIrc: ce:ce FuerIc 8err|c hc:Ic
Fcvc:, y erc evicenIe ue nuncc :e Iermincr|c cenIrc ce| nuevc p|czc
e:Iipu|ccc.

Fcr |c IcnIc Ci:nerc:, ce:pu: ce c|gn fcrcejec, cLIuvc |c re:ci:icn. En |c
|iuicccicn :e e:IcL|ecic ue :u empre:c hcL|c reciLicc en cnce cnc:
78.7,0 pe:c:. Lc: cLrc: y e| euipc :e cvc|ucrcn en 1222.44, 37. En
ccn:ecuencic, :e reccnccic c fcvcr ce| ccnce:icncric |c :umc ce
543.7,4.

En |c: ciferenIe: cLrc: ccn:u|Iccc:, :e ccn:ignc e:c :umc :in e| mencr
c:cmLrc. Ferc, ccmc e: pc:iL|e ue :e ccepIc:e e| cvc|c ce mc: ce un
mi||cn cc:cienIc: mi| y picc ce pe:c: pcr |c ue enIregc e| cuLcnc

E| mcycr ccncceccr ccIuc| ce nue:Irc hi:Icric ferrcvicric, e| ingenierc
Gu:Icvc /ric: ce Greiff, nc: cuenIc |c ue :e enccnIrc ce:pu: ce e:c
:crprencenIe |iuicccicn, ciIcncc |c: fuenIe:.

En :u infcrme ce 1888 e| SecreIcric ce Hcciencc ce /nIicuic, Gui||ermc
Fe:Irepc UriLe cice:

Fc|c cc|nc ce |c ce:e:pe|cc|n. en |c: ncnentc: nc:
:up|enc:. cucncc e| pc: cgcn|zccc ent|e |c: nc||c|e:
ce unc gue||c c|v||. cucncc nc :e c|:pcnc n| ce t|enpc
n| ce cc|nc pc|c c|:cut|| y encc||||c|
ccnven|entenente tcn g|cnce: |nte|e:e:. n| ccn:u|tc|
|c: nucnc: cntececente: ce |c enp|e:c. e|
ccnce:|cnc||c tcc c nue:t|c: pue|tc: ccn excge|ccc:
p|eten:|cne:. unc ce e||c: |c |e:c|:|n ce un ccnt|ctc
que. en |c cp|n|n gene|c|. e| nc nccc cunp||cc
!83
.

E| ingenierc Ccr|c: Ccck fue unc ce |c: ue IrcLcjcrcn en e| ferrcccrri| c|
ir:e Ci:nerc:. /nc: mc: Icrce, en 104, :iencc yc SuperinIencenIe ce|
Ferrcccrri| ce /nIicuic, infcrmc c| SecreIcric ce Hcciencc:

Lc pc|te ent|e Fue|tc 8e||c y Fcvc:. ccn:t|u|cc pc| e|
:enc| F.J. C|:ne|c: (.} quec ccn nc|c:
e:pec|||ccc|cne: ce cc||ccc pc|que c |
eccnn|ccnente |e ccnvenc cc| cc|ccte| ce

183
Arias de Greiff Gustavo. Op. cit. p. 56.
166
p|cv|:|cnc| c| t|cccc que eecutccc. Lc:
ccn|n|:t|cc|cne: que |e :ucec|e|cn |eenp|czc|cn |c:
puente: ce ncce|c pc| ct|c: ce n|e||c y ccnc|c|cn |c:
||e|e: ce 30 ||c|c: pc| yc|cc pc| ||e|e: ce cce|c ce
ncyc| pe:c (.} |c: |c|t:|nc: penc|ente: que pc|
t|ecnc: :e |ccc||zc|cn en e| c:cen:c c| Nu:. nc :|c
||n|tcn e| nune|c ce vencu|c: c||c:t|cc|e: pc| unc
|cccnctc|c c nenc: ce |c n|tcc ce |c que e: ccpcz ce
||evc| en e| |e:tc ce |c |nec. :|nc que ccncenc|cn e|
t|c||cc c ce:c:t|e: pe||c|cc: pc| cete||c|c: |nev|tcc|e:
(.} en |c vc nc :e u: cc|c:tc (.} |c |c|tc ce e:te
e|enentc nc cete|n|nccc un |ec|ce ccnt|nuc ce |c:
|nec: pc|c ev|tc| que :e nunccn en |c: c|ncgc: (.}
t|cccc en e| que :e ncn ccn:un|cc vc|c|e: :u||c|ente:.
:| :e nuc|e|cn |nve|t|cc ccn cc|cu|c. pc|c ncce| que e|
|e||ccc|||| tuv|e|c nc :|c ccnc|c|cne: cceptcc|e:. :|nc
unc exten:|n ccc|e ce |c que :e exp|ctc (.}
!84


E| cvc|c ccepIccc pcrc |c re:ci:icn imp|icc un cc:Ic prcmecic ce 2.000
pe:c: pcr ki|cmeIrc, perc |c ccnc|u:icn ine:ccpcL|e e: ue Ci:nerc:
ccn:Iruyc e| ce:c:Ire ue cejc, :in cpcrIcr un :c|c pe:c.

UniccmenIe uIi|izc |c: 7.000 reciLicc: ce| fi:cc. Ccn:Iruir :in Lc|c:Icr,
:cccncc mccerc ce |c: Lc|c|c:, ccLrcncc cLrc: prcvi:icnc|e: ccmc
cefiniIivc:
185
, pcniencc en :ervicic |cccmcIcrc: ce 7 Icne|ccc: en vez ce
22 y rie|e: ce hierrc en vez ce ccerc, nc ceLe :er muy cc:Ic:c Y :cLrc
p|cIc pcrc pcner c funcicncr unc ncviercl

Sc|ic pue: muy Lien |iLrccc e| ingenierc", cpenc: ccn 500.000 pe:c:,
pcrue cevc|vic |c: Lc|c|c: ue nc hcL|cn cIrc|cc c |c: inmigrcnIe: ue
iLcn c ccmprcr |c: Iierrc: ce :u fcmc:c :ccieccc ce cc|cnizccicn.

E| gcLiernc ce |c Unicn |e ceL|c c| ce /nIicuic 420.000 pe:c:, ue
curcnIe |c guerrc cnIericr |e hcL|cn cL|igccc c enIregcr c| primerc pcrc

184
Ibidem. p. 55.
185
Hablando de las diferencias entre los seores Mason (concesionarios del ferrocarril del Cauca despus de
la rescisin del contrato de Cisneros con esa empresa) y la Nacin, Julin Uribe Uribe, ingeniero al servicio
de ese ferrocarril, afirma en sus Memorias: Una deuda de gratitud s tenemos con los Mason, y es la de haber
impulsado en el ferrocarril las obras de arte de carcter permanente, rompiendo para siempre con el pernicioso
de las provisionales, implantado por el seor Cisneros y practicado despus por los que tuvieron ingerencia en
el ferrocarril () es posible que sin el ejemplo de los Mason () todava estuvisemos haciendo puentes y
alcantarillas inverosmiles con maderas de mala calidad. V. Uribe Uribe Julin. Memorias. Bogot: Banco de
la Repblica; 1994. p. 507.
167
gc:Ic: mi|iIcre:. E:Ic: e:IcLcn repre:enIccc: en unc |iLrcnzc ue, ccmc |c
Ie:crer|c nccicnc| erc muy mc|c pcgc, Ci:nerc: ccepIc pcr 350.000 pe:c:.
Fcrc ccmp|eIcr :u mecic mi||cn, reciLic 35.000 en efecIivc y Lcnc: ce|
E:Iccc ce /nIicuic pcr 115.000 pe:c:.

Ccmc en 1884 |c Ic:c ce ccmLic erc ce 0.80, e:c: 500.000 pe:c:
repre:enIcn 403.000 cc|cre:, cuyc vc|cr pre:enIe e: ce 11223.120 cc|cre:.

Y, u hizc ccn |c |iLrcnzc

Ccmc |c cpinicn pL|icc en e:e mcmenIc |e erc muy ccver:c, :u cmigc,
Ccr|c: UriLe, ccmprc" e| ferrcccrri| ce ScLcni||c pcr 00.000 pe:c:. FcrIe
ce| pcgc |c hizc ccn e:c |iLrcnzc ue |e hcL|c :icc encc:ccc pcr Ci:nerc:,
y ue fue ccepIccc pcr e| gcLiernc pcr :u vc|cr fccic|
18
. Fcrc e| re:Ic
cLIuvc generc:c p|czc.

Ire: me:e: mc: Icrce UriLe, ccr|cnch|n ce Ci:nerc:, |e Irc:pc:c un
ferrcccrri|, ue |e hcL|c cc:Iccc 835.2 pe:c: c |c Nccicn, pcr e| mi:mc
vc|cr negcciccc ccn e| gcLiernc ce 8cgcIc.

Y e:e ferrcccrri| :| ccLc p|cIcl, ccmc vimc: c| ncrrcr :u hi:Icric,
cnuncicncc e| grcn gc|pe ce ue iLc c :er cLjeIc {v. 18).

E| ccmenIcric ce /|LerIc Mcycr Mcrc e: |cpiccric:

C|:ne|c: en:en cnc ncce|:e ent|egc| ccnce:|cne: y
p||v||eg|c:. ce unc pc|te. y cnc ncce|:e |ncenn|zc|
pc| |ncunp||n|entc:. ce ct|c
!8
.





27. Los Otros Ires de| Cubono

Hemc: cecicccc |crgc e:pccic c |c: cvenIurc: ce Frcnci:cc Jcvier
Ci:nerc: pcrue en Cc|cmLic, ccnIrc Iccc: |c: evicencic: ue |c
incrimincn, hc prc:perccc :u |eyencc.


186
Ortega Alfredo. Op. cit. p. 260.
187
Mayor Mora Alberto. Op. cit. p. 33.
168
Su figurc ccminc e| ce:crrc||c ce| Ircn:pcrIe c finc|e: ce| :ig|c xix, y pcrIe
muy ccn:icercL|e ce nue:Irc: fru:Irccicne: en e:Ie rcmc Iienen :u crigen
en :u: ce:ccierIc: y mc|ver:ccicne:.

Fe|cIcncc |c hi:Icric ce :u: ferrcccrri|e: pccremc: chcrrcr c| |ecIcr |c
prc|ijc ncrrccicn ce |c: irregu|criccce: ue :e pre:enIcrcn en IcnIc: cIrc:,
ce |c: cuc|e: hcremc: cpenc: unc re|ccicn :ucinIc.

/unue Ci:nerc: fc||ecic en 188, en Wc:hingIcn, cucncc yc e:IcLc Lien
reccnccicc :u pc:icicn c fcvcr ce |c cnexicn ce CuLc c |c: E:Iccc:
Unicc:, :c|cmenIe en 107 :e cicIc |c |ey 34 ce e:e cnc, ue crcenc
huLie:e unc e:Iccicn Ci:nerc:" en cccc unc ce |c: ferrcccrri|e: ue
cLcnccnc y crruinc: |c: ce /nIicuic, Ccucc y GircrccI.

Y ccmc :i e:Ie hcmencje fuerc peuenc, |c: ccnIriLuyenIe: ceLiercn
IcmLin :ufrcgcr e| mcgn|ficc Lrcnce ce Mcrcc IcLcn Mej|c en |c p|czc
ue ||evc :u ncmLre, |c mc: impcrIcnIe ce Mece|||n, junIc c |c Le||c
e:Iccicn ce| Ferrcccrri| ce /nIicuic, ce| cruiIecIc Ficcrcc C|cnc.

Lc: hi:Icric: ce :u: cIrc: empre:c: rep|iccn |c ce| Ferrcccrri| ce /nIicuic.

E| ce| Ccucc :e criginc en |c ccmpcn|c pcrc |c ccn:Iruccicn ce| ccminc
ccrreIerc ce Cc|i c 8uencvenIurc, perc :Ic frccc:c en vcric: inIenIc: pcrc
fincncicr |c ccn:Iruccicn ce| ccminc ce hierrc.

E| 2 ce feLrerc ce 187, ce:pu: ce |c cncmc|c revccccicn ce| ccnIrcIc
ce SmiIh, Ci:nerc:, yc empre:cric ferrcvicric y ncvierc, :e ccmprcmeIe c
ccnc|uir un ferrcccrri| ce Ircchc cngc:Ic enIre e| Fcc|ficc y Cc|i, ce 138
ki|cmeIrc:.

E| cc:Ic :er|c mi||cne: ce pe:c:. Lc miIcc ce| ccpiIc| :er|c :u:criIc pcr e|
gcLiernc nccicnc|. E| re:Ic pcr e| E:Iccc ce| Ccucc, c rczcn ce 200.000
pe:c: cnuc|e:. /cemc: ce reciLir |c: cccicne: ce| E:Iccc en e| ccminc
ccrreIerc y e| privi|egic pcrc |c ncvegccicn en e| r|c Ccucc, e|
ccnce:icncric cLIiene 200.000 hecIcrec: ce Lc|c|c: y e| privi|egic pcrc |c
ccn:Iruccicn ce| fuIurc ferrcccrri| enIre Cc|i y Mece|||n. E| empre:cric
ci:fruIcr|c ce| ferrcccrri| curcnIe 0 cnc:, perc ceL|c Iermincr|c en :ei:,
ccnIccc: c pcrIir ce |c firmc ce| ccnIrcIc.

Lc primerc ue cL:ervcmc: e: ue e| cc:Ic prcmecic pcr ki|cmeIrc :e fijc
en 43.478 pe:c:, cucncc Ci:nerc: ven|c ccn:Iruyencc en /nIicuic c
menc: ce 11.000 pe:c: pcr ki|cmeIrc {v. 25).
169

E: verccc ue |c :e|vc enIre 8uencvenIurc y |c pcL|ccicn ce CcrccLc erc
Icn Iupicc y hmecc ccmc |c chccccnc y ue e| r|c y |c: ce:fi|ccerc: ce|
Dcguc ccn:IiIu|cn fcrmiccL|e: cL:Iccu|c:: c| fin ce cuenIc: nc ercn mc:
cif|ci|e: ue |c: :e|vc: cnIicuenc: y e| pc:c ce Lc CuieLrc, perc e| |iLreIc
:e iLc perfeccicncncc ccn |c experiencic cnIericr.



F|guro 2. JunIc: ce| Dcguc. SiIic ccnce ||egcLc e| Ferrcccrri| ce
8uencvenIurc.
Fuente: Fcpe| Fe||c|cc ||u:t|ccc, 28 ce ncviemLre ce 1882

En e| prcyecIc pcrIicipcLc |c firmc ing|e:c 8en:cn & Cc. Fcrc Ircnui|iccc
ce |c: inver:icni:Ic:, c|gunc: ce |c: cuc|e: ercn cc|cmLicnc:
188
, e| gcLiernc
pigncrc e| 507 ce |c: ingre:c: ce |c: ccucnc: ce Iumccc y 8uencvenIurc
pcrc gcrcnIizcr e| pcgc ce |c: cpcrIe:.


188
Camacho Roldn & Ca, Tamayo & Ca, J. & E. Corts, Eugenio Gonzlez. En: Horna Hernn.
Op. cit. p.47.
170
En junic ce 1882 hcL|c Ierminccc cpenc: |c: primerc: 20 ki|cmeIrc:, menc:
ce 7 pcr cnc, |c ue ccc:icnc ue en Cc|i :e fcrmc:e un grupc ce cr|Iicc:
ce| ingenierc ue |c ccu:cLcn cLierIcmenIe ce mcfic:c, :cLcrncccr y
e:Icfcccr, cpincncc ue c e:e pc:c e| ferrcccrri| nuncc :e ccnc|uir|c y ue
erc cemc:iccc cc:Ic:c pcrc |c eccncm|c regicnc|
18
.

Fcrc cgrcvcr |c :iIuccicn, |c: mue||e: ue cccncicicnc en 8uencvenIurc
fuercn rechczccc: pcr |c: crmcccre: exIrcnjerc:, Iemc ce| cuc| nc:
ccupcremc: cucncc IrcIemc: ce |c: puerIc:. E| cnc :iguienIe Iencic cIrc:
7 ki|cmeIrc: ce rie|e: cnIe: ce cLIener :u cn:iccc re:ci:icn.

Lc |iuicccicn ue cLIuvc c||| e: Icccv|c mc: :crprencenIe ue |c ce
/nIicuic, pcrue en menc: ce :ei: cnc: e| ccnIrcIi:Ic hcL|c reciLicc ce|
Ie:crc 1244.5 pe:c:, |c ue :ignificc ue e| ki|cmeIrc yc |e cc:IcLc c|
gcLiernc c 4.110 pe:c:.

Lc hechc hc:Ic enIcnce: fue cvc|uccc en 1780.882 pe:c:, e: cecir c
5.25 pe:c:/Km, |c ue nc: Ircn:pcrIc c unc regicn e:IrcIc:fricc, ue
:upercLc cmp|icmenIe Iccc: |c: cc:Ic: inIernccicnc|e:, ccmc veremc:
muy prcnIc
10
,
11
.

Ccn cucnIc rczcn /|frecc CrIegc :enIencic c| ccmienzc ce :u |iLrc
funccmenIc|, ue nc :e IrcIcLc ce hccer ferrcccrri|e: :inc ce :u:criLir
ccnIrcIc:.

/ Ci:nerc: |e pcgcrcn |c ciferencic ce 535.887 pe:c: en 1884, perc
cevc|vic I|Iu|c: :cLre 10.000 hecIcrec: ce Lc|c|c: cpenc: en 18. ScLre
|c: 10.000 fc|IcnIe: huLc inve:Iigccicne: jucicic|e: ue, ccmc ce
cc:IumLre, nc ccnc|uyercn.

Diez cnc: ce:pu: ce hcLer ||egccc ce Limc, Frcnci:cc Jcvier Ci:nerc: e:
incuccL|emenIe e| hcmLre mc: ricc ce Cc|cmLic.
Su pcIrimcnic rcncc |c: 20 mi||cne: ce cc|cre: ccIuc|e:. DenIrc ce unc
eccncm|c Icn peuenc, incipienIe y preccric ccmc erc |c ce| pc|: en
cue||c: cnc:, ccmpcrccc: ccn |, |c: cemc: hcmLre: ce negccic: ce
Cc|cmLic ercn ccmc |c: |i|ipuIien:e: frenIe c Gu||iver.


189
Especialjmente Rufino Gutirrez, Julio Mallarino, Estanislao Navia y el peridico El Conservador.
190
Ortega Alfredo. Op. cit. pp. 465 466.
191
Horna Hernn. Op. cit. p. 162
171
E| ferrcccrri| ce Lc Dcrccc c Hcncc re:pcnc|c c |c nece:iccc ce cLvicr e|
:c|Ic ce Hcncc, |c: rcpicc: ce e:c pcrIe ce| Mcgcc|enc y |c: |crgc: me:e:
ce :eu|c, ccn e| fin ce c:egurcr e| f|ujc ccnIinuc ce merccnc|c: ce
impcrIccicn ce:Iinccc: c 8cgcIc y ce |c: ccrgcmenIc: ce ccf ue
empezcLcn c Icmcr |c ruIc ce |c expcrIccicn.

Erc pue:, un ferrcccrri| vicL|e, perc enIre 1872 y 1881 frccc:crcn |c:
ciferenIe: inIenIc: pcr fincncicr |c: IrcLcjc:, hc:Ic ue en 1881 Ci:nerc: |c:
ccmienzc.

E| ferrcccrri| crrcnccr|c ce Hcncc y :uLir|c 4 ki|cmeIrc: hc:Ic Lc Dcrccc.
Lc :uLvencicn :er|c ce 7.000 pe:c: pcr ki|cmeIrc:. E| ccnIrcIi:Ic ceLer|c
ccn:Iruir un puenIe :cLre e| Mcgcc|enc, en Hcncc. Frivi|egic ce 80 cnc:
hc:Ic |c rever:icn :in ccmpen:ccicn. Ccminc ce hierrc y puenIe ceL|cn
e:Icr |i:Ic: en 188.

Sin emLcrgc, en :epIiemLre ce 1884 yc :e hcL|cLc ce ue e| cc:Ic pcr
mi||c erc ce 4.000 pe:c:, cifrc excgerccc vcric: vece:, pcrue |c: 23
ki|cmeIrc: ue hizc Ci:nerc: reccrr|cn Ierrenc: p|cnc: pcr Iierrc: yc cLierIc:
y cc|cnizccc:. Fcr e:c e| ccn:u| ce |c: E:Iccc: Unicc:, L.M. Whe|p|cy, ciIccc
pcr Hcrnc
12
, ccn:icerc ue |c: 23 ki|cmeIrc: ue fc|Icn puecen hccer:e c
1.000 pe:c: pcr mi||c.

En e:c: ccncicicne:, y ccn unc cpinicn pL|icc ue cccc vez |e erc mc:
ccver:c, en vez ce Lu:ccr |c re:ci:icn, Ci:nerc: :u:pence |c: IrcLcjc: hc:Ic
Irc:pc:cr e| ferrcccrri|, en 188, c unc ccmpcn|c ing|e:c ce fcchccc, ne
Dc|ccc Fc||wcy Cc L|n|tec. cuyc vercccerc cuenc erc e| cc|cmLicnc
Icmc: Germcn ce FiLcn
13
.

lgncrcmc: cucnIc pcgc ce FiLcn pcr e:c: 23 ki|cmeIrc:, :cLre |c: cuc|e:
/|frecc CrIegc nc: infcrmc ue en mcrzc ce 180:

Fn v|:tc ce |c: quec: ce| ccne|c|c ce Hcncc :cc|e |c:
|||egu|c||ccce: ce| :e|v|c|c. e| /|n|:te||c ce Fcnentc
ccn|:|cn c| |ngen|e|c /cce:tc Gc|c: pc|c que
v|:|tc|c e| |e||ccc|||| (.} (F:te} ccnun|c que |c:
ccnc|c|cne: ce |c vc nc e|cn :ct|:|cctc||c:. pue: |c:
v|ccuctc: y puente: e|cn ce ncce|c y nc p|e:tcccn

192
Horna Hernn. Op. cit. p. 212.
193
Algunos de los pocos capitalistas colombianos de la poca, incorporaban sus compaas en Londres para
arroparse con la bandera britnica y disfrutar de la proteccin de Su Majestad frente al Estado colombiano.
172
:egu||ccc c|gunc. que :e nccc p|ec|:c ccnc|c||c: pc|
cc|c: ce n|e||c y ncnpc:te|c. que e| t|czccc ce |c
|nec e|c ce|ectuc:c pue: tenc cu|vc: y ccnt|ccu|vc:
|nnece:c||c: y penc|ente: nc:tc ce| 47
!4
. que |c vc
e:tccc ce|c|nccc pc| nc ncce|:e ten|cc en cuentc |c
:epc|cc|n que cecen tene| ent|e : |c: ||e|e: pc|c |c
c||ctcc|n. que |c: ec|||c|c: ce |c enp|e:c tencn
cc|ccte| p|cv|:|cnc| y nc c||eccn :egu||ccc pc|c e|
ccne|c|c
!5
.

Dc vu. Ferc e| :encr ce FiLcn :cL|c |c ue hcL|c ccmprccc pcrue
prcnIc |c veremc: |cgrcncc :uLvencicne: mc: e|evccc: y gcrcnI|c: ce| 57
:cLre e| ccpiIc| en unc :erie inIermincL|e ce ccnvenic: ccn e| gcLiernc
ue finc|menIe :e :c|ccrcn en 10 ccn |c :umc ce 877.338 pe:c: en
Lcnc: ce crc ce |c FepL|icc ce Cc|cmLic, pcr ccncepIc ce
:uLvencicne:.

E| ferrcccrri| ce Lc Dcrccc :iguic cpercncc curcnIe |crgc: cnc: y
pre:Icncc :ervicic: rczcncL|e:, :c|vc pcr |c: f|eIe:, ue :iempre :e
ccn:icercrcn muy e|evccc: y en c|gunc: ccc:icne: :e |e: ccu:c ce ccLrcr
pcr encimc ce |c: Icrifc: cuIcrizccc: pcr e| Mini:Ieric ce CLrc:.

Lc |Iimc empre:c ferrcvicric ce Ci:nerc: fue e| Ferrcccrri| ce GircrccI, ||nec
ue reve:I|c e:pecic| impcrIcncic pcrc rcmper e| ci:|cmienIc ce 8cgcIc.

De:ce 1872 :e inIenIcLc e:IcL|ecer unc ccmpcn|c ue :e enccrgc:e ce|
Ferrcccrri| ce| Ccrcre, perc Iccc: |c: e:fuerzc: hcL|cn Ircpezccc pcr :u
invicLi|iccc fincncierc, c pe:cr ce |c: evicenIe: venIcjc: ue cichc v|c
cfrece pcrc :c|vcr |c: e:cc||c: ce |c ncvegccicn ce| Mcgcc|enc Mecic.

Lc verccc e: ue ce:ce 8cgcIc hc:Ic |c ce:emLccccurc ce| Ccrcre en e|
Mcgcc|enc, pcr Chiuinuirc y ScLcyc, hcy cercc ce 400 ki|cmeIrc:, y ue
pcrc ce:cencer ce 2.00 c 0 m:nm hcL|c ue Lcjcr mcnIcnc: y perfcrcr
:e|vc: e:pecic|menIe hmecc: y Iupicc:.


194
Supongo que hechas ex profeso, porque la subvencin se pagaba por kilometraje, trapisonda denunciada
muchas veces en la historia de los ferrocarriles mexicanos, imitada seguramente en todo el continente.
195
Ortega Alfredo. Op. cit. p. 373.
173


F|guro 30. Ferrcccrri| ce GircrccI. Fcpe| Fe||c|cc ||u:t|ccc.
Mcrzc 1 ce 1884

Nc :c|c erc unc empre:c prccIiccmenIe impc:iL|e pcr :u: cificu|Icce:, :inc
ue :u pre:upue:Ic inicic| ce 12.5 mi||cne: ce cc|cre: |c hcc|c impen:cL|e.

En ccmLic, enIre GircrccI y 8cgcIc, pcr /pu|c, hcy cpenc: 0 ki|cmeIrc:.
Nc hcL|c :e|vc, perc erc nece:cric Irepcr hc:Ic e| c|Iip|cnc pcr fuerIe:
pencienIe:. Y |c ncvegccicn hc:Ic GircrccI :igue reuiriencc Irc:Lcrcc en
Hcncc.

DenIrc ce |c: ccncicicne: fi:cc|e: ce |c pccc e: exp|iccL|e e|
cp|czcmienIc ce |c v|c ce| Ccrcre. EnIcnce: :e prefiric c GircrccI, cunue
huLierc :icc mejcr ir cnIe: ce |c ccpiIc| c FuerIc Sc|gcr, ferrcv|c ue vinc c
ccn:Iruir:e cpenc: enIre 128 y 138 {cunue ce:ce |c: cnc: 70 exi:I|cn
Irczccc: ce /nIcine FcnceI e lncc|ecic Livcnc).

Lc |ey 58 ce 1881 ce:Iinc 500.000 pcr pcrIe ce |c Nccicn y 100.000 pcr
pcrIe ce Cuncincmcrcc cccc cnc pcrc |c ccn:Iruccicn ce un ferrcccrri|
ce Ircchc cngc:Ic {0.14 m) ce 33 ki|cmeIrc: enIre GircrccI y Icccimc.

174
Lc ccn:Iruccicn cvcnzc :cIi:fccIcricmenIe, y e| 24 ce ccIuLre ce 1884 :e
ce|eLrc un :eguncc ccnvenic ccn Ci:nerc: pcrc :eguir hc:Ic |c: JunIc: ce
/pu|c, perc |c cLrc nc pucc ccnc|uir:e pcr e| e:Ic||icc ce |c guerrc ce
1885.

E| ccnIrcIc :e ccnce|c y e| gcLiernc c:umic |c ccnIinuccicn ce |c cLrc.

En :epIiemLre ce 1877 :e ce|eLrc un ccnvenic enIre Ccr|c: UriLe y e|
gcLiernc pcrc ccn:Iruir e| Ircmc ue, c pcrIir ce /pu|c, fuerc nece:cric
pcrc empc|mcr ccn e| Ferrcccrri| ce |c ScLcnc, pcrc |c cuc| :e fijc en
35.000 pe:c: e| cc:Ic pcr ki|cmeIrc.

Ccmc yc :cLemc:, UriLe erc Ie:Icferrc ce Ci:nerc:, ce Ic| mcnerc ue
cnIe: ce cc: me:e: yc e| ccnIrcIc :e hcL|c cecicc c| cuLcnc, ccn
cprcLccicn ce| gcLiernc
1
.

Fcr :eguncc vez hcL|c Ienicc pue:, Ci:nerc: ue ci:frczcr :u cperccicn
ceIrc: ce |c figurc ce UriLe, pcrue |c cpinicn pL|icc nc |e reLcjcLc yc e|
cpe|cIivc ue |e hcL|c cccc e| periccicc F| c||e|, en cfcrIunccc re:umen,
e| 7 ce cgc:Ic ce 1884:

F| c|:ne||:nc t|ene ccnc ccetc exp|ctc| e| e:c|c (.}
|c: ccng|e:c: ce||ce|cn y |eg|:|cn pc| | y pc|c |. t|ene
:u: ent|cnque: en pc|cc|c. :u: |cce: en |c: Ccnc|c:.
:u: |cn|||ccc|cne: en |c: F:tccc: (.} t|ene. ccnc tccc:
|c: pc|t|cc: pc|t|cc:. :u: pcetc:. :u: puc||c|:tc:. :u:
cc|ccc|ccc|e:. :u: e|e: y :u: cc|ccc|ccc|e:. y unc y
ct|c: e:tcn cc|ccccc: pc| e| e|e. ce ncne|c que cccc
cuc| ccupc ventcc:cnente :u |e:pect|vc |ugc|. F| |enc
ce e:e pc|t|cc e: nc: :|gn|||cct|vc. |npu|:c c|
p|cg|e:c. nec|c: ncte||c|e:. e: e| |enc que :||ve ce
c|:||cz c e:c cc|c:c nc:cc|ccc. que nc ncncpc||zccc
tccc: |c: enp|e:c: y ccn:un|cc |n||uctuc:cnente
cuenc pc|te ce |c: |entc: ncc|cnc|e:. Nue:t|c t|e||c e:
t|e||c ce cventu|c:. y :|c :e encuent|c en e||c c|en |c:
cventu|e|c:. /c: ce n|||cne: ce pe:c: |e cue:tc c
Cc|cnc|c e| ncnc| ce que v|vc en e||c e| :enc|
F|cnc|:cc J. C|:ne|c:. nccecc| ce |e||ccc||||e:-||u:|n
!
.


196
Ibidem. p.391.
197
Mayor Mora Alberto. Op cit. p. 44
175
E| hcceccr ce ferrcccrri|e:-i|u:icn, fie| c :u fcrmu|c, empezc c incump|ir
p|czc:, perc e:Ic vez nc Iuvc :uerIe pcrue e| gcLiernc, e| ce ciciemLre
ce 1888 cec|crc |c cccuciccc cefiniIivc ce| ccnIrcIc.

En |c: ciez cnc: ce vicc ue |e ueccn, Ci:nerc: nc vc|verc c |c: ccminc:
ce hierrc, ceciccncc:e c :u: prcficuc: empre:c: ncvierc: y pcrIucric:.

28. Auge Ferrov|or|o?

/|gunc: e:criIcre: Icn impcrIcnIe: ccmc Gu:Icvc /ric: ce Greiff, hcn
hcL|ccc ce| cuge ferrcvicric" ce |c: |Iimc: cnc: ce| :ig|c xix
18
, mienIrc:
Mcr|c Iere:c Fcm|rez hcL|c ce ccn:Iruccicn cce|erccc", c fieLre ce |c:
ferrcccrri|e:" pcrc referir:e c| mi:mc per|ccc
1
.

Nccc mc: c|ejccc ce |c rec|iccc. E| rcuiIi:mc ce |c: ||nec:, |c excgerccc
|enIiIuc ce :u Iencicc, |c meciccriccc y e:cc:ez ce| mcIeric| rcccnIe nc
permiIen ccrccIerizcr |c: |Iimc: cnc: ce| :ig|c xix ccmc |c: ce un cccn,
pcrue ningn pc|: puece exhiLir re:u|Iccc: mc: pcLre: en mcIeric ce
ferrcccrri|e: ue Cc|cmLic, IcnIc cuc|iIcIivc ccmc cucnIiIcIivcmenIe.

/nIe: ce |c guerrc civi| ce 1885 e| pc|: ccnIcLc ccn |c: :iguienIe: v|c:
frrec::
Iob|o 4. Cc|cmLic. Ferrcv|c:, 1885

Ferrocorr|| Km Construcc|on
ce Fcncmc 80 1850-1855
FuerIc Sc|gcr - 8crrcnui||c 27 188-1871
ScnIc McrIc 12 1882-
CcuIc - F|c Zu|ic 54 187-
Ccucc 31 1881-
/nIicuic 47 1874-
Lc Dcrccc 15 1881-
FuerIc Wi|che: 4 1881-
GircrccI 31 1881-
IcIc| Km 28


198
Arias de Greiff Gustavo. Op. cit. pp. 21y siguientes.
199
Pachn lvaro, Ramrez Mara Teresa. La infraestructura de Transporte en Colombia durante el siglo xx.
Bogot: B. de la R FCE; 2006. p. 7.
176
E:Ie ki|cmeIrcje nc e: ni :iuierc |c ccimc pcrIe ce| ue pcc|cn exhiLir
pc|:e: ce /mricc LcIinc ce iguc| exIen:icn IerriIcric| en |c mi:mc pccc.

E: verccc ue pcrc 180 enIrcn en cperccicn 40 ki|cmeIrc: mc: ce|
ferrcccrri| ce Lc ScLcnc y 40 en e| ferrcccrri| ce| NcrIe, perc nc e: pc:iL|e,
cn ccn |c mejcr Luenc vc|unIcc, ver e| cccn.

De:pu: ce |c: ce:c:Ire: ue hemc: ncrrccc, huLc cc: ferrcccrri|e:
exiIc:c:, ccn:Iruicc: cenIrc ce |c: p|czc: cccrcccc: y ||cmccc: c Iener un
Ircficc rczcncL|e en |c: circun:Icncic: ce| pc|:.

Nc: referimc: c |c: ce |c ScLcnc, enIre 8cgcIc y FcccIcIivc y c| Ircmc ce|
ferrcccrri| ce| NcrIe enIre |c ccpiIc| y Zipcuirc, ue fuercn ccn:Iruicc: pcr
per:cnc| y ccn ccpiIc| cc|cmLicnc.

Lc ccn:Iruccicn ce| Ferrcccrri| ce |c ScLcnc :e inicic en 1882. Su:
principc|e: ingenierc: fuercn Mcnue| H. Fenc, /Le|crcc Fcmc:, Jucn
Nepcmucenc Gcnzc|ez Vc:uez, Frcnci:cc Mcrinc y Jccu|n 8crrigc. Y |c
ccmpcn|c, cuyc ccpiIc| erc ce 1 200.000 pe:c:, ceL|c curcr 5 cnc: cnIe:
ce reverIir c| E:Iccc ce Cuncincmcrcc, ue erc :u cccicni:Ic principc| ccn
e| 507, ce| ccpiIc|.

E| re:Ic ce |c: cccicne: cccLc :iencc reccgicc pcr ccn Ccr|c: Icncc.

E| 20 ce ju|ic ce 188 :e incugurc |c ||nec ce 3.08 meIrc:, ccn Ircchc ce
un meIrc enIre FcccIcIivc y 8cgcIc y e| cc:Ic pcr ki|cmeIrc fue ce 30.000
pe:c:, cenIrc ce |c pre:upue:Iccc.

E| gcLiernc :c|iciIc e| ccncepIc ce| ingenierc frcnc: N. Le 8run,
uien |c puL|icc en un fc||eIc ce unc: 200 pcginc::

|ctc ce| |e||ccc|||| ce Lc Scccnc en t|n|nc: ne||tc||c:.
:| c|en c||t|cc e| |uc que. c :u u|c|c. |npu:c gc:tc:
exce:|vc:. tc|e: ccnc |c ccn:t|ucc|n en p|ec|c ce tc||c
ce |c: e:t||cc: ce |c: puente: y pcntcne:. |c: ec|||c|c:
ce:t|nccc: pc|c e:tcc|cne:. en e| ncte||c| |cccnte. etc.
ccc |c cuc| cenc:t|ccc que :e nccc eecutccc un
t|cccc ce p||ne| c|cen ccnc |eccc|n |npue:tc `pc|
|c: |ngen|e|c: ce| pc: ccnt|c |c cete:tcc|e eecuc|n ce
ct|c: |nec: |||ec que pc| cque| t|enpc ncccn
177
cccnet|cc ccnpcnc: ext|cne|c: en te|||tc||c
cc|cnc|cnc
200
.



F|guro 31. Fc:Ic| ccnmemcrcIivc ce |c incugurccicn ce| Ferrcccrri| ce Lc
ScLcnc. Ju|ic 20 ce 188.


Fccemc: cc|egir enIcnce: ue ccn 30.000 pe:c:/Km :e pcc|c hccer un
ferrcccrri| :cLre Ierrenc: ue hcL|c ue ccmprcr y cenIrc ce| Iiempc
previ:Ic. E:Ic cifrc |c ceLemc: Iener muy en cuenIc c mecicc ue
miremc: |c: cc:Ic: uniIcric: ce cIrc: v|c: ue :e ccn:Iruyercn :cLre Lc|c|c:,
ccnce mccerc:, piecrc: y Ierrenc: nc reuer|cn ningn pcgc.


200
Ortega Alfredo. Op. cit. p. 576.
178


F|guro 32. 8cgcIc. E:Iccicn ce| Ferrcccrri| ce |c ScLcnc. 188.


Ferc ccmc unc ce |c: grcnce: prcL|emc: ce Cc|cmLic hc :icc :iempre e|
ce:cuicc en e| mcnIenimienIc y ccn:ervccicn ce |c: euipc:, |c empre:c
cIrcve:cLc cificu|Icce: y fue crrencccc hc:Ic 184 c |c Ccmpcn|c ce|
Ferrcccrri| ce| NcrIe, gerenciccc pcr Jucn N. Dcvi|c, uien cic c ccnccer c
|c ciuccccn|c, pcr mecic ce ccrIe|e: murc|e:, e| e:Iccc en ue reciLic e|
Ferrcccrri| ce |c ScLcnc, infcrmcncc :cLre cccc ki|cmeIrc, cccc
c|ccnIcri||c, |c: cucIrc puenIe: {cc: ce hierrc y cc: ce mccerc), |c:
Icnue:. Lc: |cccmcIcrc: ercn cucIrc {|c Cc|cnc|c, |c Cunc|ncnc|cc, |c
C|cccc y |c Scntcnce|). Cincc ccrrc: ce primerc c|c:e, :ieIe ce :eguncc
y cc: ce Iercerc, Ire: vcgcne: pcrc Le:Iic:. Iccc: |c: |cccmcIcrc:
pre:enIcLcn ce:perfecIc: pcrecicc:, |c Cunc|ncnc|cc Iiene en |c pcrIe
ci||ncricc ce |c cc|cerc, un remiencc: e| cie|c ce| hcgcr cmpc||ccc: |c:
pcIine: gc:Iccc:: e| cenicerc en mc| e:Iccc: e| IuLc ce e:ccpe rcIc y
remencccc: e| Icnue ce| |ccc cerechc y |c cc:i||c, remencccc:: Ire:
vicric: rcIc:: |c: gucrnececcre: ce|cnIerc: rcIc:"

179


F|guro 33. CcrIe| murc| :cLre e| e:Iccc en ue fue reciLicc e|
Ferrcccrri| ce Lc ScLcnc pcr e| Generc| Jucn N. Dcvi|c. 1884.
Cc|eccicn: Jc: /|vecr Scn|n.
180
Ccmc hemc: vi:Ic, ce:ce 1883 :e hcL|c ce un Ferrcccrri| ce| NcrIe.

Fcrc |c: ci:IinIc: Ircmc: ue ||egc c Iener, :e crgcnizcrcn vcric: ccmpcn|c:
en ciferenIe: Iiempc:. Lc primerc ue inicic IrcLcjc: fue |c ue hcL|cn
funcccc en 1884 Jucn M. Fcnnegrc y e| fcmc:c crIi:Ic y pericci:Ic /|LerIc
UrccneIc, funccccr ce| Fcpe| Fericcicc l|u:Irccc.

UrccneIc fc||ecic repenIincmenIe en 1887, ccc:icncncc e| |cmenIcL|e
cierre ce :u mcrcvi||c:c puL|icccicn. Su ce:cpcricicn ccmp|icc |c :iIuccicn
ce |c ccmpcn|c, ce mcnerc ue :c|cmenIe pucc inicicr IrcLcjc: en 180.

Lc ccnce:icn ce e:Ie primer Ferrcccrri| ce| NcrIe enIre 8cgcIc y Zipcuirc,
pre:enIc ciferencic: ccn |c: ue yc ccnccemc:. E| gcLiernc, en vez ce
:uLvencicn, c Ircv: ce| 8cncc Nccicnc|, recin funcccc, |e: hcc|c un
pr:Icmc pcr 15.000 pe:c: pcr cccc ki|cmeIrc ue ccn:Iruyercn. Lc
ccmpcn|c hipcIecc e| Ferrcccrri| c| 8cncc y :e ccmprcmeIic c cevc|ver, c
pcrIir ce| uinIc cnc ce:pu: ce |c Ierminccicn ce |c ||nec, e| pr:Icmc en
ccnIccc: cnuc|e: ce 100.000 pe:c:.

De:ce |uegc, :e |e: eximic ce impue:Ic: nccicnc|e: y |ccc|e:, ccemc: ce
|c: impue:Ic: ce ccucnc y :e |e: ccnceciercn 50.000 hecIcrec: ce Lc|c|c:.

Se pen:c en |c Ircchc :tcncc|c cmericcnc, perc |uegc cpIcrcn pcr |c ce 1
meIrc, pcrc pccer empc|mcr ccn e| Ferrcccrri| ce |c ScLcnc.

Lc empre:c empezc ccn prcL|emc: fincncierc:, vincc:e cL|igccc c
Irc:pc:cr |c ccnce:icn c| Generc| Jucn M. Dcvi|c, en 182. :Ie cLIuvc
c|gunc: mccificccicne: c| ccnIrcIc, e:pecic|menIe en |c referenIe c|
mcnIc ce| pr:Icmc, ue :e fijc en 1050.000 pe:c: pcr |c: 70 ki|cmeIrc: ce
|c v|c.

Dc: cnc: mc: Icrce, e| 20 ce ju|ic ce 184, e| Ferrcccrri| ||egc c| FuenIe ce|
Ccmn, c cuyc e:Iccicn :e cic e| ncmLre ce| Vicepre:icenIe enccrgccc
ce| pccer ejecuIivc, Migue| /nIcnic Ccrc.

E| ce ciciemLre ce 18 :e incugurc e| IrcyecIc hc:Ic Ccjicc y e| 15 ce
cLri| ce 188 ccmenzc e| :ervicic hc:Ic Zipcuirc. En 188 |c ccnce:icn :e
Irc:pc:c c unc ccmpcn|c ccmici|iccc en Lcncre:, ne Cc|cnc|cn Nc|tne|n
Fc||wcy Cc. Ltc.

Lc ccn:Iruccicn ce 110 ki|cmeIrc: ce v|c: enIre 1882 y 188 en |c ScLcnc
ce 8cgcIc nc ccn:IiIuye, pue:, ningn Lccm, cuge c fieLre, perc criginc
181
|c ccn:Iruccicn ce |c ccrreIerc ce CcmLcc y |c fcLricccicn ce rie|e: en |c
Ferrer|c ce Lc Frccerc, en SuLcchcue.

Hc:Ic e:e mcmenIc Iccc: |c: rie|e: y |c: pccc: |cccmcIcrc: ue hcL|c en
e| pc|:, :e hcL|cn Irc|cc ce lng|cIerrc y |c: E:Iccc: Unicc:, ccn excepcicn
ce |c: cc: primerc: ce| Ferrcccrri| ce ScLcni||c, ue prccec|cn ce
Se||gncnn unc Hc|c|ecne|, ce /|emcnic.

En ScLcni||c y 8uencvenIurc nc hcL|c prcL|emc:, pcrue |c mcuinc
pc:cLc ce| mue||e c| ferrcccrri|. Fcrc |c: ce /nIicuic, |c Dcrccc y
GircrccI, |c: |cccmcIcrc: :e ce:crmcLcn pcrc ||evcr|c: pcr e| r|c hc:Ic e:c:
puerIc:.

E:c: ercn cperccicne: muy e:pcrccicc:, pcr e| e:cc:c nmerc ce
|cccmcIcrc: ce |c: primerc: Iiempc:, perc nc pcr e:cc:c: iLcn c :er mc:
fcci|e: pcrc |c ScLcnc, Lien ci:|ccc y c ccn:icercL|e c|Iurc :cLre e| mcr.

Ccmc IcnIc |c: ccnce:icncric: ccmc |c: Ircchc: ce| Ferrcccrri| ce GircrccI
y e| ce Lc ScLcnc ercn ciferenIe: y e| Ferrcccrri| ce GircrccI iLc en /pu|c,
pcrc :uLir |c: rie|e: y |c: |cccmcIcrc: ce| Ferrcccrri| ce Lc ScLcnc c 8cgcIc,
ccnce :e |e cic inicic, huLc ue ccn:Iruir unc ccrreIerc pcrc unir e|
c|Iip|cnc ccn e| Mcgcc|enc.

Feccrcemc: ue |c: pccc: ccminc: ccrreIerc: IermincLcn c pccc:
ki|cmeIrc: ce |c ccpiIc|. E| mc: impcrIcnIe ce e||c: erc e| ue ccncuc|c ce|
FuenIe ce| Ccmn c Zipcuirc, ccnce, incicenIc|menIe :e uIi|izc pcr
primerc vez e| mcccccm en Cc|cmLic
201
.

Fcr e:c: ccminc: ce Lc ScLcnc circu|cLc unc ue cIrc ccche, perc c
mecicc ue crec|c 8cgcIc, muy |enIcmenIe pcr |c cemc:, cumenIcLcn
|c: ccrrc: ce yunIc pcrc e| cccrrec ce v|vere: principc|menIe.

/nIe |c impc:iLi|iccc ce :uLir e| mcIeric| rcccnIe y |c: rie|e: c 8cgcIc pcr
|c: ccminc: exi:IenIe:, e| gcLiernc ncmLrc unc ccmi:icn pcrc ceIermincr
|c ruIc ce |c ccrreIerc. E:Ic reccmencc, en 1881 |c prcpue:Ic ce| fcmc:c
ingenierc ce |c pccc Jucn N. Gcnzc|ez Vc:uez, enIre CcmLcc y Lc:
/|pe:, ccnce empc|mcr|c ccn |c ue ccncuc|c yc c FcccIcIivc.


201
Segn nos informa en bellsima pgina Jos Manuel Marroqun, El Camino de la Capital al Comn,
Papel Peridico Ilustrado, 15 de julio de 1883.
182
Se cc|cu|c ue |c: ki|cmeIrc: ce e:Ie ccminc ccrreIerc cc:Icr|cn 0.000
pe:c:, perc finc|menIe vc|iercn 100.000, cifrc ue nc: permiIe ref|exicncr
:cLre |c: cc:Ic: ce |c: ferrcccrri|e: frenIe c |c: ccminc: ccrreIerc: en e:c
pccc.

Fcr e:c ccrreIerc :e mcvi|izcrcn 3.000 Icne|ccc: ce mcIeric|e: y euipc
pcrc e| Ferrcccrri| ce |c ScLcnc
202
, en ccrrc: ce yunIc.

Lc ccrreIerc ce CcmLcc fue |c primerc ce |cngiIuc cprecicL|e y nuncc
fue unc ccrreIerc Ircn:iIcric", ccmc :e cfirmc en un |iLrc recienIe
203
,
204
.




F|guro 34. Lc: ninc: ce:cmpcrccc:", ce| hc:picic ce e:e ncmLre,
ccncucen |c: primerc: rie|e: ce Lc Frccerc" c| Fc|ccic Fre:icencic|.
Fcpe| Fe||c|cc ||u:t|ccc, 15 ce ccIuLre ce 1884



202
Ortega Alfredo. Op. cit. p. 569.
203
Pachn lvaro, Ramrez Mara Teresa. Op. cit. p. 53.
204
La carretera de Cambao fue abandonada durante el Quinquenio, porque haca competencia al Ferrocarril de
Girardot. Vase: Ospina Vsquez Luis. Op.cit. p. 279.
183
Lc Fegenerccicn :e crienIc hccic unc pc||Iicc prcIeccicni:Ic ccn e| fin ce
e:Iimu|cr |c incu:Iric nccicnc|, cIriLuyencc unc grcn impcrIcncic c |c:
ferrer|c:. HuLc unc en /mcgc, ue :cLreviv|c fcLriccncc herrcmienIc:
cgr|cc|c: primiIivc:: |c ce Fcchc empezc c prccucir hierrc |uegc ce |c
lncepencencic, ccn grcnce: c|IiLcjc:. /|gn cnc ||egc c prccucir .000
uinIc|e:, perc |uegc frccc:c
205
pcr p|eiIc: en 187. Lc ce Scmccc nc
crrcncc. Lc ce Lc Frccerc fue fcvcrecicc pcr un ccnIrcIc pre:icnccc pcr
e| gcLiernc pcrc |c e|cLcrccicn ce |c: rie|e: pcrc e| Ferrcccrri| ce Lc
ScLcnc. Su prcpieIcric erc e| Generc| Ju|ic 8crrigc.



F|guro 35. L|egccc ce |c: rie|e: ce Lc F|cce|c c| Fc|ccic Fre:icencic|.
Fuente Fcpe| Fe||c|cc ||u:t|ccc. 15 ce ccIuLre ce 1884

205
Ibidem. p. 317.
184
Lc ||egccc ce |c: primerc: rie|e: c 8cgcIc fue cccmpcnccc ccn
mcnife:Iccicne: ce jLi|c pcpu|cr, perc nc pucc ccr cump|imienIc
regu|cr c| ccnIrcIc" {.) en 187 :u:penciercn IrcLcjc:"
20
, e:fumcncc:e c:|
cIrc i|u:icn ce:crrc||i:Ic.


2. Ferrocorr|| de Sonto Morto

Lc |ey 53 ce 1881 cprcLc e| ccnIrcIc ccn Mcnue| J. ce Mier y FcLerI Jcy
pcrc |c ccn:Iruccicn ce un ferrcccrri| ce:ce ScnIc McrIc c |c riLerc crienIc|
ce| Mcgcc|enc.

Mcnue| J. erc e| herecerc ce Jccu|n ce Mier, ccmpeIiccr ce E|Ler:, cuyc
ccmpcn|c Ircjc en 183 e| vcpcr Un|n
207
, en e| cuc| ven|c ccmc ccnIcccr
e| ing|: FcLerI Jcy. :Ie :e uecc en Cc|cmLic y ||egc c :er cuenc ce |c
ccmpcn|c ce ncvegccicn ue ||evc :u ncmLre, |c principc| curcnIe vcric:
cnc:, vencicc c Ci:nerc: en 180 pcr 240.000 pe:c:.

Cucncc en 1881 reciLiercn |c ccnce:icn, :e |e: cIcrgc un cuxi|ic ce 0.000
pe:c: cnuc|e: curcnIe cincc cnc:. Fever:icn c |c: 70 cnc:. Ccmprcmi:c ce
|c ccmpcn|c ce pcgcr c| E:Iccc ce| Mcgcc|enc e| 107 ce| prccucIc
||uicc.

Lc: IrcLcjc: :e inicicrcn en junic ce 1882. En 1887 |c: pcrc|e|c: ||egcrcn c
Cincgc. En 188 ccmenzc e| Iencicc ce rie|e: en cireccicn c FueL|c
Viejc.

En 180 |c ccnce:icn :e Irc:pc:c c unc ccmpcn|c ing|e:c, ne Scntc /c|tc
Fc||wcy Cc. Ltc., pcr 200.000.

En ju|ic ce 184 ||egc e| ferrcccrri| c| r|c Sevi||c y en 10 c| r|c Funcccicn. /
pcrIir ce e:e mcmenIc, |c ||nec cejc ce cvcnzcr, ce Ic| mcnerc ue nuncc
||egc c| r|c Mcgcc|enc.

E| Ferrcccrri| ce ScnIc McrIc Iuvc grcn impcrIcncic en e| cccrrec ce:ce |c
zcnc Lcncnerc, ue yc empezcLc c :er impcrIcnIe en |c prccuccicn ce
e:c fruIc, hc:Ic e| puerIc ce ScnIc McrIc.


206
Idem.
207
Alvear Sann Jos. Op cit. p. 161.
185


F|guro 3. Ferrcccrri| ce| Mcgcc|enc. ViccucIc ce ccn Jccc"
Fuente Fcpe| Fe||c|cc ||u:t|ccc. FeLrerc 15 ce 1887


30. Lo Ley Ferrov|or|o de 182

/ pcrIir ce 1850 :e cicIcrcn mu|IiIuc ce |eye: fcmenIcncc |c ccn:Iruccicn
ce ccminc: ce hierrc, cprcLcncc c mccificcncc ccnIrcIc:, ccnceciencc
Lc|c|c: y exencicne: ce impue:Ic:, eIc. Ferc hc:Ic 182 nc :e pre:enIc
ningn e:IcIuIc generc|, nccc ce |c ue chcrc ||cmcn |ey-mcrcc.

Lc: pccc: experiencic: ferrcvicric: hc:Ic e:e mcmenIc nc hcL|cn cejccc
cc:c ci:IinIc ce ce:c:Ire:, ineviIcL|e: pcr |c ccnjuncicn ce cvenIurerc: :in
ccpiIc| ni experiencic y funcicncric: igncrcnIe:, imprepcrccc: y
ce:ccncceccre: ce| rcmc. Cucncc nc :e pre:enIcLc unc re:ci:icn ruinc:c
hcL|c un p|eiIc iguc|menIe perjucicic|.

Fcr e:c: mcIivc: e| Ccngre:c, c in:Icncic: ce| gcLiernc, cicIc |c |ey 104 ce
e:e cnc, ue en 2 crI|cu|c: ui:c reg|cmenIcr ccmp|eIcmenIe |c mcIeric.

186
Ccmc |c |ey 104 fue ceIermincnIe hc:Ic |c: cnc: 30 ce| :ig|c xx, nc
cL:IcnIe hcLer :icc mccificccc ccn frecuencic, ccnviene cnc|izcr|c
:cmercmenIe.

E:Ic |ey e:IcL|ecic unc :uLvencicn mcximc pcr ki|cmeIrc: ce v|c cnchc"
ce 10.000 pe:c: {perc ccmc e| |egi:|cccr Icmpccc :cL|c ce Ircchc:, :e
ccnIinuc ccn:Iruyencc |c: ce v|c cngc:Ic).

Lc :uLvencicn :e pcgcLc en Lcnc: ue cevengcLcn un inIer: ce| 7
cnuc|, pcrc :er cmcrIizccc: pcr un fcncc ue nc pcc|c excecer ce| 10 7
ce |c: reccucc: ce |c: ccucnc: {||miIe muy nece:cric, pcrue cnIe: huLc
ccnIrcIc: ue pigncrcLcn hc:Ic e| 507 ce |c: ingre:c: ce ceIerminccc:
ccucnc:).

Lc cmcrIizccicn ce |c: Lcnc: ccmenzcLc c pcrIir ce un cnc ce:pu: ce
ue Iccc |c ||nec e:Iuvierc en :ervicic.

Se ccLcn 300 hecIcrec: ce Lc|c|c: pcr cccc ki|cmeIrc ce v|c ccn:Iruicc,
en |cIe: ce c 1.000 hecIcrec: {Iermincncc ccn |c: exIrcvcgcnIe:
ccnce:icne: ce Lc|c|c:).

Fcr cccc 20 ki|cmeIrc: ce v|c reciLicc c :cIi:fcccicn, e| gcLiernc
enIregcLc |c: Lc|c|c: y |c: Lcnc: ccrre:pcncienIe:, perc :i |c v|c un|c cc:
pcL|ccicne: ce 5.000 c mc: hcLiIcnIe:, :e pcc|cn enIregcr |c: e:I|mu|c:
pcr Ircmc: ce 10 ki|cmeIrc:.

E| privi|egic erc pcr 50 cnc:, perc e| gcLiernc pcc|c ccmprcr |c ccnce:icn
pcr e| precic ue :e fijcrc pericic|menIe, ce ccnIccc, c en |c: primerc: 25
cnc:, c pcr |c miIcc ce cichc cvc|c en |c: :iguienIe: 25.

HcL|c exencicn ce ccucnc: y ce :ervicic mi|iIcr pcrc |c: emp|eccc: ce |c
empre:c.

Lc ccmpcn|c pcc|c empencr e| ferrcccrri|, c Irc:pc:cr|c ccn permi:c ce|
gcLiernc, :c|vc c E:Iccc: exIrcnjerc:.

Ferc :i e| ccnce:icncric |c prefer|c, en vez ce :uLvencicn pcc|c ccepIcr
unc gcrcnI|c ce| 77 cnuc| :cLre e| ccpiIc| inverIicc, c rczcn ce 30.000
pe:c: crc c :u euivc|enIe en mcnecc nccicnc| pcr ki|cmeIrc reciLicc.
Ferc :i curcnIe Ire: cnc: e| ferrcccrri| prccuc|c e:e inIer: :cLre e| ccpiIc|,
ce:cLc |c cL|igccicn ce| E:Iccc.

187
E| gcLiernc fijcLc |c: ccncicicne: Icnicc: y ueccLcn prchiLicc: |c:
cLrc: Ircn:iIcric:, pcrue :c|c :e ccepIcLcn |c: cefiniIivc:, ccmp|eIc:,
curccerc: y :c|icc:.

Fcc|c cec|crcr:e |c cccuciccc, perc ccn incemnizccicn pcr |c :umc ue
:e ccmprcLc:e hcLer :icc inverIicc.

/nIe |c: ciferencic:, prccec|cn |c: fcmc:c: IriLunc|e: ce crLiIrcmenIc.

DurcnIe |c: cincc primerc: cnc: ce exp|cIccicn, |c ccmpcn|c fijcLc
|iLremenIe |c: Icrifc:.

E| gcLiernc ejerc|c |c c|Ic in:peccicn ce Iccc: |c: empre:c: ferrcvicric:.

Diez crI|cu|c: ce |c |ey ceIermincLcn |c: prccecimienIc: cucncc erc
nece:cric exprcpicr Ierrenc: pcrc |c ccn:Iruccicn ce |c: v|c:.

Lc |ey 104 IrcIc ce rccicnc|izcr e| prcce:c ce ccnIrcIccicn ferrcvicric,
e:IcL|eciencc e:I|mu|c: :in cucc generc:c: perc nc excgerccc: pcrc un
pc|: ue reuer|c inver:icn ce ccpiIc| en infrce:IrucIurc, en vez ce
:uLvencicne: c|ccccc: y ce prccigic:c: ccnce:icne: ce Lc|c|c:.

Emperc e| crI|cu|c 3, c| e:IcL|ecer en 30.000 pe:c: en crc |c gcrcnI|c ce
ccpiIc| pcr cccc ki|cmeIrc, crec un prcL|emc grcve. En e:c: mcmenIc: e|
gcLiernc e:IcLc emiIiencc pcpe| mcnecc inccnverIiL|e en crc, ce cur:c
fcrzc:c. Lc |ey, enIcnce:, e:IcL|ecic ue cucncc |c mcnecc fue:e cIrc vez
en crc meIc|icc, e:c gcrcnI|c :e ccmpuIcr|c pcr |c miIcc.

/nIe: ce :cncicncr |c |ey, e| gcLiernc |e cnccic unc in:c|iIc ncIc
cc|crcIcric, en |c cuc| :e negcLc c ccepIcr e| ccmpuIc en crc exigiencc
ue :e hicie:e en mcnecc nccicnc|, nc pcr |c miIcc :inc pcr e| ccL|e. E:c
inIerpreIccicn fue un :emi||erc ce fuIurc: p|eiIc:, pcrue ccemc: ce
ccrecer ce vc|cr |egc|, nc pcc|c e:Icr pecr recccIccc.


31. bn Ir|buno| de Arb|tromento en 185

/hcrc nc: Icccrc ccupcrnc: ce cIrc ce |c: |cmenIcL|e: epi:ccic: ce |c
cccicenIccc hi:Icric ce| ferrcccrri| ce /nIicuic, :cLre e| cuc| :e hc
Iencicc inju:IificcccmenIe e| mcnIc ce| c|vicc, c pe:cr ce |c: grcnce:
mc|e: ue Ircjc c e:e cepcrIcmenIc y c| pc|:.

188
De:pu: ce cLcnccncr Ci:nerc: |c cLrc en |c: circun:Icncic: ue yc
hemc: vi:Ic, e| gcLiernc ce /nIicuic |c reciLic e| 13 ce ncviemLre ce
1885, enccrgcncc ce :u ccmini:Irccicn c 8c|Ic:cr 8cIerc, uien
ccreciencc ce fcncc: :uficienIe: nc pucc cIencer ceLiccmenIe |c
ccn:ervccicn ce |c pccc ue cejc e| fcmc:c empre:cric.

Luegc :e ce|eLrc un ccnIrcIc ccn Chcr|e: S, 8rcwn, uien prcmeI|c
Iermincr|c ccn unc :uLvencicn ce 5.000 pe:c: crc pcr ki|cmeIrc.
Finc|menIe c nccc :e ||egc ccn e| gringc.

En |c: cchc cnc: ue :iguiercn c |c ce:ercicn ce| cuLcnc, |c ||nec cvcnzc
cIrc: cucIrc ki|cmeIrc: hc:Ic Mcnc: {Km 52).

Unc :erie ce ingenierc: ccmc Jchn DcugherIy, uien hcL|c IrcLcjccc ccn
Ci:nerc:, Mr WhiIIekin y Frcnci:cc E:ccLcr :e :uceciercn hc:Ic ue :e hizc
ccrgc ce |c cireccicn Ccmi|c C. Fe:Irepc.

Lc: cnIicuenc: |cgrcrcn |c expecicicn ce |c |ey 7 ce 180, ue ci:pu:c
ue e| Ie:crc Nccicnc| cIencie:e e| pcgc ce |c miIcc ce |c :uLvencicn
ki|cmIricc ue :e e:Iipu|c:e en cc:c ce ue e| cepcrIcmenIc ccnIrcIc:e
|c Ierminccicn ce| ferrcccrri|.

HcLiencc cLIenicc e:e vc|ic:c cuxi|ic, e| gcLiernc cepcrIcmenIc| cecicic
envicr c Lcncre: c un ccmi:icnccc pcrc ue :e|eccicnc:e unc firmc ce
primerc ccIegcr|c ue hicierc e| pr:Icmc nece:cric pcrc Iermincr e|
ferrcccrri| en cucIrc cnc:, y ue ccemc: :e enccrgc:e ce :u ccn:Iruccicn.

E| ncmLrcmienIc reccyc en un ccmercicnIe muy re:peIccc, ccn /|ejcncrc
8crrienIc:, uien enccnIrc muy fr|c |c ccpiIc| LriIcnicc.

Nc :cL|c hcL|cr ing|: y nccc ccncc|c ce negccic: inIernccicnc|e: ni ce
ferrcccrri|e:, perc c||c ccnccic, y :e cejc guicr, pcr unc ce |c: cc|cmLicnc:
mc: cgrcccL|e:, ingenic:c:, grccic:c:, inIe|igenIe: y p|ccrc: ue hcn
exi:Iicc, e| inccmpcrcL|e ScnIicgc Frez Iricnc, uien yc hcL|c :icc e|
en|cce e |nIimc cmigc ce Ci:nerc: en |c C|ty pcr |crgc: cnc:.

ScnIicgc erc hijc ce| i|u:Ire ccn ScnIicgc Frez, pre:icenIe enIre cLri| 1 ce
1874 y mcrzc 31 ce 187, uien |e hcL|c impcrIicc ecucccicn en :u cc|egic
ce 8cgcIc, cnIe: ce envicr|c c |c univer:iccc c|emcnc ce Leipzig.

Iccc en ScnIicgc erc ce|icic:c, empezcncc pcr :u: |iLrc:. En
Fen|n|:cenc|c: uce:cc:. :u prc|cgui:Ic, nccie menc: ue Lui: Ecucrcc
189
NieIc CcLc||erc, nc: ce:criLe |c: fcceIc: ccmc pceIc, crcccr, fincnci:Ic,
inccmpcrcL|e ccnver:cccr y crIi:Ic ce |c per:cnc|iccc :ecucIcrc ce Frez
Iricnc, ue pccremc: cc|iLrcr en |c :iguienIe cncccIc referenIe c :u
ncviczgc:

Fn c|gunc |eun|n en Nuevc Yc|k ccncc| c |c ccnc
que |uegc |ue :u e:pc:c (.}. ||eg e| cc en que
cu:ccncc en:e||c| e:c: |e|cc|cne:. p|c| c |c ccnc que
:c||c|tc|c c :u pcc|e unc ent|ev|:tc. F:te :e neg c|
p||nc|p|c. Un cc|cnc|cnc cecc :e| pc|c | un :c|vce
ccccccc ce ce:encczc|c|. ncnc|e |ucc e |ncu|tc que
||evccc en |c p|e| |c nc|cc ce| tctuce y en |c: nc||ce:
|c: nue||c: ce |c c|gc||c. Lc n|c |n:|:t| (.} :| ce:pu: ce
ncc|c| ccn | nc ccnc|c: ce cp|n|n. e:tcy c|:pue:tc c
cceptc| |c tuyc. Cc:c tcn :enc|||c nc pccc :e| negccc
(.}. Lc: qu|nce n|nutc: :e ccnv||t|e|cn en cc: nc|c:.
Cucncc unc vez :c||cc e| c:p||cnte |ue |c |nte|e:ccc c
p|eguntc| qu cp|n|n |e nccc ccu:ccc. e| pcc|e |e
ccnte:t
- H|c. :| tu nc te cc:c:. yc ne cc:c ccn |
208
.

E:Ie ccLc||erc ce incu:Iric viv|c en Lcncre:, ccnce cIenc|c negccic: ce
cc|cmLicnc: y, :egn /ric: ce Greiff, erc unc ce |c: mc: c:IuIc:, :cgcce:
y cmcrc|e: hcmLre: ce negccic: ce |c pccc"
20
.

E| gcLerncccr ce /nIicuic hcL|c crcenccc c| :encr 8crrienIc: ue :e
infcrmcrc

(.} ce |c: enp|:t|tc: ext|cne|c: ccnt|ctccc: en
Lcnc|e: en |c: u|t|nc: c|ez cnc:. e| tenc| ce |c: n|:nc:.
|c: ccnc|c|cne: ce |c: pc:e: (.} y necnc e:tc
ent|e:ccc|c ce |c ||:tc ce cc:c: c ent|ccce:
ccp|tc||:tc:. |c: ncnc|e: ce cque||c: que :e ncn
ccupccc ce negcc|c: que tengcn ncyc| cnc|cgc
(ccn e| ce| |e||ccc||||} (.}. Fn v|:tc ce |c: |n|c|ne: que
c: cctengc. e:ccge|c. :egun :u c||te||c. |c: que |e
pc|ezcc |eun|| ncyc| nune|c ce ccnc|c|cne:
ventcc:c:
2!0
.

208
Nieto Caballero Luis Eduardo. Prlogo a Reminiscencias Tudescas, de Prez Triana Santiago. Bogot:
Minerva; 1935. p.9.
209
Arias de Greiff. Op. cit. p. 57.
210
Vlez Fernando. Op. cit. p.36.
190

/Lurricc en Lcncre: c pe:cr ce :u: Luenc: vicIicc: ce 2.500, ccn
/|ejcncrc, :in fccu|Icce: pcrc hccer|c, cejc enccrgccc c ScnIicgc Frez
Iricnc y :e fue c ccnccer c Fcr|: primerc, cnIe: ce vi:iIcr E:pcnc. De:ce |c
ccpiIc| frcnce:c |e envic, e| 1 ce ncviemLre ce 181, unc cuIcrizccicn c
ScnIicgc:

Anp||c y p|encnente pc|c ncce| :u: vece: y
|ep|e:entc||c en tccc |c |e|cc|cnccc ccn |c ccn|:|n
que |e nccc ccn|e||cc e| cepc|tcnentc ce Ant|cqu|c
(.} Lc: ge:t|cne: y t|cn:ccc|cne: que c|cnc :enc| F|ez
||cnc e|ectue en n| cu:enc|c. :e|cn ccn:|ce|ccc:
ccnc ce|ec|ccc: pc| n n|:nc
2!!


Ni ccrIc ni perezc:c, Frez Iricnc, ue yc |e hcL|c :cn:ccccc 1.000 pcrc
gc:Ic:, :e pu:c ce ccuercc ccn |c: :encre: Funcnc|c. /ccggc|t. Lcwtne|
& Cc., ccn uiene: :u:criLic un ccnIrcIc pcrc e| :umini:Irc ce un
empr:IiIc pcr 1550.000, ccn e| cuc| e:c: ing|e:e: Iermincr|cn en cucIrc
cnc: e| ferrcccrri|.

HcLr|c un ce:cuenIc inicic| ce 250.000. E| cepcrIcmenIc crcencr|c pcgcr
:u pcrIe ccn crcene: girccc: ccnIrc |c: remcIcccre: ce |c FenIc ce
Liccre:, ue enIregcr|cn e:c: cinerc: c |c: cepc:iIcric:. Lc Nccicn :e
ccmprcmeI|c c pcgcr c |c: ccnIrcIi:Ic: ce| Ferrcccrri| ce /nIicuic,
curcnIe veinIe cnc:, |c ccnIiccc ce 37.500, c :ec e| 37 cccc cnc ccmc
miIcc ce |c: inIere:e: c| 7 :cLre |c :umc pre:Iccc y ue e| cepcrIcmenIc
ce /nIicuic hcLr|c ce pcgcr c |c: mi:mc: ccnIrcIi:Ic: ccmc precic ce |c
ccn:Iruccicn ce| ferrcccrri| ce:ce FuerIc 8err|c hc:Ic Mece|||n.

ScnIicgc cvi:c c /|ejcncrc c E:pcnc ue e:IcLc rec|izccc e| ccnvenic.
Vicjcrcn enIcnce: c Mece|||n cmLc:, cccmpcnccc: pcr Wi||icm Fic|ey, ce
|c fcmc:c firmc, y fuercn reciLicc: ccmc hrce:. E| cc: ce ju|ic ce 182 :e
|e: cgc:cjc ccn un LcnueIe ue cc:Ic c |c gcLernccicn |c :umc ce 48
pe:c: ccn 40 cenIcvc:, c| cuc| c:i:Iic |c mc: grcnccc ce |c :ccieccc
212
.

E| :encr 8crrienIc: exp|icc ue :e hcL|c e:ccgicc c e:c: :encre: pcrue
Ien|cn experiencic en muchc: pc|:e: y hcL|cn ejecuIccc cLrc: ferrcvicric:
pcr vc|cr ce mc: ce 40 mi||cne:.


211
Ibidem. p. 163
212
Ibidem. p. 220.
191
En Mece|||n :e ccnviniercn |c: cemc: ceIc||e: ce| ccnIrcIc. Se ncmLrc c
unc: cepc:iIcric: {ue hcy ||cmcr|cmc: ficucicric:), enccrgccc: ce reciLir
e| cinerc nece:cric pcrc cIencer |c: ccmprcmi:c: ce| cepcrIcmenIc.

Se e:ccgiercn unc: ingenierc: re:icenIe: y cficic|e:. Se ncmLrc ingenierc
ccn:u|Icr nccc menc: ue c Ci:nerc:, e| grcn cmigc ce ScnIicgc.

Luegc Fic|ey y ScnIicgc fuercn c 8cgcIc pcrc cLIener e| ccn:enIimienIc
ce |c Nccicn en re|ccicn c| 507 ue hcLr|c ce :ufrcgcr e| Ie:crc Nccicnc|.

/hcrc Lien, |c: :encre: Funcnc|c & Cc. nc Ien|cn e| cinerc, ni fuercn
ccpcce: ce |evcnIcr|c, ni |e: inIere:cLc hccer|c. / |c ue :e ceciccrcn fue
c rec|cmcr cinerc ce |c: cepc:iIcric:. E:Ic: cmcL|e: :encre: ce Mece|||n,
ue ceL|cn gucrccr|c pcrc cIencer e| pcgc ce inIere:e: unc vez
ce:emLc|:ccc e| empr:IiIc, mc: Lien |c enIregcrcn ce mcnerc
inexp|iccL|e c |c: ccnIrcIi:Ic:.

Fc:crcn |c: me:e: y yc |c: inefcL|e: cepc:iIcric: hcL|cn enIregccc c Fic|ey
25.013,25 pe:c:, ue nc hcL|cn :ervicc pcrc prc|cngcr unc :c|c pu|gccc
e| ferrcccrri| ni impcrIcr un :c|c rie|"
213
.

Lc nicc ue hiciercn fue e|cLcrcr c|gunc: p|cnc: y prcpcner ue en Lc
CuieLrc :e hicierc un ferrcccrri| ce cremc||erc, unc e:pecie ce funicu|cr
ue huLierc :ignificccc |enIc: e inccmccc: Irc:Lcrcc: c cmLc: |ccc: ce
|c mcnIcnc.

Venciercn Ii|e: ce| Ic||er. Nc ciercn ccn:ervccicn c |c pcrIe ce |c ||nec
exi:IenIe. Lc: |cccmcIcrc: e:IcLcn en |cmenIcL|e e:Iccc.

E| gcLerncccr ce /nIicuic, en :epIiemLre ce 183, exigic e| cump|imienIc
ce| ccnIrcIc: c |c ue |c: :encre: ce Funchcrc & Cc. re:pcnciercn
:u:penciencc |c: IrcLcjc: {cuc|e:)

Ccmenzc enIcnce: unc ccnIrcver:ic ue iLc c :er cIencicc, en cefen:c
ce Cc|cmLic pcr Ferncncc V|ez, cLcgccc ce prcvincic, cuIcr ce
cp|c:IcnIe: ccmenIcric: :cLre e| Cccigc Civi| en cincc pe:cc|:imc: Icmc:.

/ fcvcr ce |c: ing|e:e: ccIucrcn cc: cumLre:" ce| fcrc nccicnc|, Nicc|c:
E:guerrc y /nIcnic Jc: Fe:Irepc {iIc, e| fcmc:c ccnIcr ce |c
cnIicueniccc ue :e nc: hcce Icn :impcIicc, e| pcpu|cr reccpi|cccr ce

213
Ibidem. p. 151.
192
|c: Ircvc: regicnc|e:), pcrue ce:ce Iiempc inmemcric| |c: grcnce:
juri:Ic:" :c|cmenIe :e fijcn en |c: hcncrcric: y pcrc e||c: |c: ccncepIc: ce
verccc, ju:Iicic y cerechc nc exi:Ien.

/ pe:cr ce |c cpinicn, funcccc en |c |ey, ce| gcLiernc, e| c:unIc fue
:u:Irc|cc ce |c: juece: nccicnc|e: y ccnficcc c un IriLunc| inIernccicnc| ce
crLiIrcmenIc, :egn ccmprcmi:c :u:criIc e| 13 ce mcyc ce 185. Su:
miemLrc: fuercn Fecrc 8rcvc, exmini:Irc ce Hcciencc pcr Cc|cmLic, un
Le|gc cvenIurerc ue hcL|c :icc gerenIe ce| Ircnv|c ce mu|c: ce Mece|||n,
Lcui: Fierre Vc|ke,,
214
y e| :encr Jchcnne: Luer:en, Mini:Irc ce| lmperic
/|emcn en 8cgcIc.

Ferncncc V|ez pre:enIc un :c|icc c|egcIc ce 250 pcginc:, cccmpcnccc
ce un ccmp|eIc ccervc prcLcIcric en 22 |egcjc: y Lu|Ic: ccn 3.2
fc|ic:
215
. /cemc: ce :u impeccL|e e:IrucIurc jur|cicc, en e:e e:criIc :e
encuenIrc IcmLin unc ccmp|eIc inve:Iigccicn :cLre |c firmc Funcnc|c &
Cc.

Ferncncc V|ez ce:cuLric, pcr ejemp|c, ue nc hcL|cn rec|izccc ningunc
cLrc cnIericr, ue e:cc:cmenIe Ien|cn un ccpiIc| ce 25.000 y ue pcrc
pcgcr|e |c: primerc: 5.000 ce ccmi:icn c ScnIicgc Frez Iricnc :e hcL|cn
Ienicc ue :cLregircr.

Fcrc repre:enIcr c Funcnc|c & Cc. vinc c 8cgcIc Chcr|e: Ic||enI Spencer,
c uien |c pc|ic|c ceccmi:c |c ccrre:pcncencic. En e||c :e ce:cuLric |c |i:Ic
ce ccmi:icne: ue Ien|c cuIcrizccicn pcrc cfrecer, IcnIc pcrc e| ccnIrcIc
ce| Ferrcccrri| ce /nIicuic ccmc pcrc cIrc, ue e:IcLcn ge:Iicncncc en
ScnIcncer ccnce :u:criLiercn e| ccnIrcIc perc nc |cgrcrcn :cccr nccc
21
.

Ccmc e| gcLerncccr hcL|c fru:Irccc |c: mcuinccicne: ce ScnIicgc y |c:
ing|e:e:, e| primerc pcrece ue :ccc cpenc: ce Iccc: e:c: cperccicne:
:c|cmenIe |c: 5.000 inicic|e: ce :u ccmi:icn. Luegc pc:c vcric: cnc:
enrecccc e inve:Iigccc, hc:Ic ue e| re:u|Iccc ce| IriLunc| ce
crLiIrcmenIc |e permiIic e:ccpcr ce |c ccrce|.


214
Nadie rechaz a este seor, aunque haba redactado las especificaciones para la construccin del
Ferrocarril de Antioquia, incorporadas al contrato de Punchard
215
Vlez Fernando. Op. cit. p. 222.
216
Ortega Alfredo. Op. cit. p. 538.
193


F|guro 37. Li:Ic ce :cLcrnc: cuIcrizccc: pcr Funcnc|c.
Lcwtne|. & /ccggc|t., enccnIrccc enIre |c: pcpe|e:
ce :u repre:enIcnIe. Sc|cmenIe :e c|ccnzcrcn c
enIregcr |c: 5.000 inicic|e: ce ScnIicgc Frez Iricnc
{vec:e A|egctc ce Fe|ncncc V|ez, p.170)

E| Lien pcgccc ingenierc ccn:u|Icr ce| cepcrIcmenIc ce /nIicuic,
Ci:nerc:, ue ccncc|c Lien |c C|ty pcr :u: frecuenIe: vicje: c ge:Iicncr
negccic: en ccmpcn|c ce ScnIicgc, nuncc c|erIc c| gcLiernc :cLre |c
firmc Funcnc|c. Mc: Lien reccmencc ue :e |e: cie:e un cuxi|ic, nc
previ:Ic en e| ccnIrcIc, pcr 10.000, y Icmpccc :e prcnuncic :cLre e|
ce:prcpc:iIc ce| ferrcccrri| ce cremc||erc en Lc CuieLrc.

/ |c: cepc:iIcric: {Gcnzc|c 8cIerc y :ccic:) nccie |e: exigic
re:pcn:cLi|iccc pcr hcLer mc|ver:ccc e| cinerc pcrc e| pcgc ce inIere:e::
ni c ccn /|ejcncrc 8crrienIc: :e |e menguc e| crciIc pcr hcLer:e cejccc
engcncr lll

E| cccIcr Ferncncc V|ez ccnc|uyc :u ccmircL|e c|egcIc ccn ingenuc:
pc|cLrc: ce cLcgccc ce prcvincic, ce:ccncceccr ce |c: meccni:mc: ue
hcn hechc ce |c: IriLunc|e: ce crLiIrcmenIc |c herrcmienIc mc: eficcz
pcrc ce:p|umcr e| Ie:crc pL|icc ce |c: pc|:e: en ce:crrc||c:

194
Nuncc ccu:c nc: u:tc :e nc p|e:entccc c t||cunc|
c|gunc. y yc tengc |e c|egc ce que pc|c cuc|qu|e|
cn|nc |npc|c|c| e| ccnvenc|n|entc ce| ce|ecnc que
c:|:te c| gcc|e|nc ||egc|c nc:tc |c nc: ccnp|etc
ev|cenc|c (.} ncn|c:c e: pc|c un cccgccc pct|cc|nc|
ccu:c: que. ccnc :tc. :e ce||encen :c|c:. pc|que |c:
necnc: ncc|cn ccn ev|cenc|c cc|unccc|c y nccen
|nut||e: |c: |cc|cc|n|c: u|c|cc: (.} |e:c|tc|c :|enp|e
pc|c tccc pe|:cnc ncn|ccc |c u:t|c|c ccn que |c
Fepuc||cc :c||c|tc |c ccncencc|n ce |c: que nc
cunp||e|cn :u: p|cne:c:. ce |c: que p|etenc|e|cn. :|n
pc|c|:e en |c: nec|c:. engcnc||c y qu|:|e|cn. :cc|e :u:
p|cp|c: e||c|e: c |c|tc:. exp|ctc||c (.} .( F:tc} ccu:c
u:t:|nc :| nc :cg|ccc. pc| :e| |c ce un puec|c. quecc
ce||n|t|vcnente :cnet|cc c vue:t|c |c||c (.}
2!
.

E| IriLunc| :e ce:inIegrc pcr e| regre:c ce| :encr Luer:en c :u pc|:.

EnIcnce: :e ccn:IiIuyc un :eguncc IriLunc| en Suizc, ue ccncenc c
Cc|cmLic c pcgcr 40.000 c Funcnc|c & Cc.

Fcr hcLer:e cpccerccc inceLiccmenIe ce $ 25.000
218
, pcr nc hcLer
inverIicc ni un peniue, pcr hcLer incump|icc e| ccnIrcIc en Iccc: :u:
c|cu:u|c:, pcr hcLer ce:cuicccc |c ccrri|erc y |c: |cccmcIcrc: y pcr hcLer
ce:vc|ijccc |c: Ic||ere:, e| IriLunc| |c: premicLc ccn $ 200.000 cc|cre: ce
187, euivc|enIe: hcy c 4212.000 cc|cre:.











217
Vlez Fernando. Op. cit. p. 250.
218
Como la tasa de cambio era 0.436, esa suma equivale a $ US 112.000.
195
Segundo porte

Do|oroso Aprend|zoje



Coptu|o III - E| M|n|ster|o de Obros

/|gunc: hi:Icricccre: ccn:icercn ue e| :ig|c xix :e exIencic en Eurcpc
hc:Ic e| finc| ce |c primerc guerrc muncic|. E:c cfirmccicn, en Luenc pcrIe
e: vc|icc pcrc nue:Irc pc|:, pcrue e| ccmenzcr crcnc|cgiccmenIe |c
cenIuric, Iccc :igue iguc|.


32. Cuondo Despunto e| S|g|o

Lc mcycr|c ce |c: vicje: :e :egu|cn hcciencc ccmc cien cnc: cnIe:, Lien c
pie c c ccLc||c c en mu|c. Lc: pc:c: cif|ci|e: :egu|cn :iencc :ervicc: pcr
:i||eIerc: ue ||evcLcn genIe: c :u: e:pc|cc: en |c: pc:c: infrcnuecL|e:
pcrc |c: cnimc|e:.

/ ccLc||c 8cgcIc - Neivc cemcnccLc cincc c|c:. 8cgcIc - Hcncc, Ire:.
Mece|||n -ScnIc Fe ce /nIicuic, cc:. lLcgu - Mcnizc|e:, :ei: c|c:. 8ugc -
Cc|i, Ire:. Fcpcycn - Cc|i - 8uencvenIurc, c|c:. Neivc - lLcgu, :ieIe c|c:.
Sc|cminc - Mece|||n, cucIrc c|c:, y c:| :uce:ivcmenIe
21


/ |c :umc empiezc c ncIcr:e un cc:i impercepIiL|e incremenIc ce |c
ccIiviccc eccncmicc, ce| cuc| e| cumenIc ce| Ircficc rccccc :er|c e|
precur:cr.

Ccn |c mcycr Lenevc|encic, e inc|uyencc |c ccrreIerc ce CcmLcc, |c
:umc ce |c: ccminc: pcr ccnce puecen Ircn:iIcr ccrrc: ce yunIc y unc
ue cIrc ccche, nc c|ccnzc |c: 300 ki|cmeIrc:.


219
Para informacin detallada, Vase: Poveda Ramos Gabriel. Historia Econmica de Colombia en el Siglo
XX. Medelln: UPB; 2005. p. 40.
196
En 1844 :e hcL|c prchiLicc e| Ircn:iIc pcr |c: cc||e: ce 8cgcIc c ccrrc: y
ccrreIc: pcrue |c: ruecc: ce mccerc ce:Iru|cn e| empecrccc y ccncLcn
|c: puenIe:
220
.

/fcrIuncccmenIe yc en 8crrcnui||c, CcrIcgenc, 8uccrcmcngc, Cc|i,
Mece|||n y 8cgcIc circu|cLcn unc: cucnIc: ccche: pcrIicu|cre: {Lcnccu:,
VicIcric:, Cup:) y unc: pccc: ficcre: ce c|ui|er.



F|guro 38. E:uinc ncre:Ie F|czc Ncrinc, 8cgcIc. Fcpe| Fe||c|cc ||u:t|ccc.
Enerc 1 ce 1887

En 8cgcIc, pcr |c prcnIc, |c: ce |c: :encre: /|fcrc y Gi|ece, ue ccLrcLcn
40 cenIcvc: pcr hcrc. En 100, Mcn:ieur /|frec C|menI exp|cIcLc cucIrc
ccche:, mienIrc: |c: :encre: F|cIc y UriLe yc Ien|cn veinIe en :ervicic.

Fcrc Ircn:pcrIe inIermunicipc|, |c Ccmpcn|c ce Ccrrczc: ce| Generc| ScIc
cfrec|c e| :ervicic ce Scn VicIcrinc c Chcpinerc, SuLc, Zipcuirc, FcnIiLcn,
U:cun.

220
En todas partes se cuecen habas: En Gran Bretaa, hasta 1896, una persona deba caminar delante de los
vehculos autopropulsados, llevando en el da una bandera roja y de noche una lmpara
197

Fcr e:c: c|c: :e hcL|cn crgcnizccc ccmpcn|c: pcrc |c exp|cIccicn ce
Ircnv|c: ce :cngre IcnIc en 8cgcIc ccmc en Mece|||n, 8crrcnui||c y Cc|i.




F|guro 3. E| |Iimc ccrrc ce yunIc. Hcciencc ce K|cu: W. MieIh, MD.
SuLcchcue, Cuncincmcrcc. 2007

En 105 |c FepL|icc ce Cc|cmLic Ien|c 4143.32 hcLiIcnIe:, ce |c: cuc|e:
viv|cn en |c ccpiIc| unc: 100.000.

HcL|c cercc ce 700 ki|cmeIrc: ce ccrri|erc:, ce |c: cuc|e: 53 pre:IcLcn
:ervicic. Fcr e||c: circu|cLcn unc: pccc: Irene: ue rcccLcn enIre 15 y 20
ki|cmeIrc: pcr hcrc, e: cecir c |c mi:mc ve|cciccc ce |c Fccket ce
SIephen:cn. Lc guerrc ce |c: mi| c|c: hcL|c hechc e:Ircgc:. E| Ferrcccrri| ce
/nIicuic hcL|c inIerrumpicc :ervicic: en :u: 48 ki|cmeIrc: enIre Fcvc: y
8err|c. En |c: cemc:, |c cificu|Icc pcrc ccuirir |c: e|emenIc: nece:cric: y
piezc: ce repue:Ic hcL|c recucicc cn mc: e| :ervicic.

198
E| nicc :ecIcr ue mcnife:IcLc c|gn cincmi:mc erc e| ce |c ncvegccicn
c vcpcr pcr e| Mcgcc|enc, cunue :uLir ce 8crrcnui||c c Hcncc nuncc
fue pc:iL|e en menc: ce unc :emcnc.

En 18 hcL|c unc: cucrenIc vcpcre: en e| grcn r|c, ue mcvi|izcrcn e:e
cnc unc: 34.000 Icne|ccc: ce :uLicc y 40.000 ce Lcjccc
221
.

E| pre:upue:Ic nccicnc| erc Lienc|. Fcrc 185 - , :e cfcrc en 10100.000
pe:c:.

DurcnIe |c guerrc :e ce:Lcrcc ccn emi:icne: inccnIrc|ccc:, perc c|
reIcrncr |c ncrmc|iccc, vc|vic c ccu:cr cifrc: mcce:Ic: perc crecienIe:.

En 10 empiezcn |c: pre:upue:Ic: c :er cnuc|e:. En |c: cnexc: 1 y 2 :e
pre:enIcn cnc pcr cnc. Feccmenccmc: :u frecuenIe ccn:u|Ic c| |ecIcr
pcrc :u mejcr ccmpren:icn ce |c evc|ucicn ce |c: cLrc: pL|icc: y :u
re|ccicn ccn |c eccncm|c y :u crecimienIc.

En 10 e| pre:upue:Ic nccicnc| :e cfcrc en 14453.483 pe:c:. Fcrc
ecucccicn :e cprcpicrcn 23.28 pe:c: {1.7) y pcrc cLrc: pL|icc:,
88.488 pe:c: {.17).

Siempre hcLrc ue Iener en cuenIc e:c: cc: ruLrc: cucncc :e IrcIe ce
evc|ucr e| e:fuerzc fi:cc| pcrc e| ce:crrc||c nccicnc|. Fcr |c IcnIc, nue:Irc:
:erie: :e ccupcrcn :iempre ce ecucccicn, gcLiernc, guerrc, hcciencc {y
ceucc) y cLrc: pL|icc:.

Lc: expcrIccicne: ce 10 vc|iercn 15000.000 ce cc|cre: {12.7 en
merccnc|c: y 1.77 en crc). Lc: impcrIccicne: fuercn ce 15000.000 ce
cc|cre:
222
.

Fcrc 10 e| prccucIc inIernc LruIc hc :icc cc|cu|ccc pcr e| grupc ce
inve:Iigccicne: pcrc e| crecimienIc {GFECC) ce| 8cncc ce |c FepL|icc,
en 15400.000, ue inciccn un Fl8 pe| ccp|tc ce 38.4 pe:c:.

Si ccn:icercmc: ue e| pe:c e:IcLc c |c pcr ccn e| cc|cr, e:c: cifrc: :e nc:
hccen irri:cric:. En ccmLic, expre:ccc: en cc|cre: ce 2007, permiIen
cprecicr mejcr |c Cc|cmLic ce principic: ce| :ig|c xx. E:Ic :er|c un peuenc
pc|: ccn un Fl8 ce 3.58 mi||cne: ce cc|cre:. Un pre:upue:Ic nccicnc| ce

221
Alvear Sann Jos. Op. cit. p. 166
222
Poveda Ramos Gabriel. Historia Econmica de Colombia en el Siglo XX. Op. cit. p. 146.
199
331 mi||cne:. E| gc:Ic en cLrc: pL|icc: :er|c ce 20 mi||cne:. E| ingre:c pe|
ccp|tc ce 884 cc|cre:.

/ pcrIir ce| gcLiernc ce Feye: cc: fccIcre: vcn c ceIermincr e|
crecimienIc ccn:IcnIe ce nue:Irc eccncm|c, |c pcz y |c expcrIccicn ce
ccf.

E| pc|: :e hcL|c vi:Ic :ccucicc ccnIinucmenIe pcr ruinc:c: ccnf|icIc:
crmccc:, pcr |c menc: ce:ce 183, y nuncc cnIe: hcL|c Ienicc un
prccucIc ce expcrIccicn curccerc.

Lc uinc, e| cni|, e| IcLccc pc:crcn, ce:pu: ce Ircn:iIcric: Lcncnzc:. En
ccmLic, pcrc e| ccf :iempre |c cemcncc :erc crecienIe: :ignificcrc
IrcLcjc cLunccnIe y crecrc un :c|uccL|e minifunci:mc, ue ccrc |ugcr c
unc c|c:e mecic ccmpe:inc.

E| ccf hcrc ce :u: prccucIcre:, ccn:umiccre: ue ceIermincrcn e|
prcgre:c ce |c incu:Iric nccicnc| y :u: ccrgcmenIc: ||encrcn |c: Irene: ue
ce cIrc mcnerc hcLr|cn permcnecicc cc:i vcc|c:.

/| Iermincr e| :ig|c xix Cc|cmLic nc e:IcLc mejcr ue HciI| c GcLcn y en
muchc: c:pecIc: e:IcLc pcr ceLcjc ce lncic c Chinc.

En 107 hcL|c 573 Ie|fcnc: en 8cgcIc y en e| re:Ic ce| pc|:.

Ccmpcrccicne: enIre 10 y 12, cucncc e| Mini:Ieric ce CLre: cc |ugcr
c| ce Ircn:pcrIe, nc: i|u:Ircn :cLre e| crecimienIc ce| pc|:.

En e| primer cnc, |c pcL|ccicn e:cc|cr erc ce .215 ninc:, ue iLc, :i
muchc, cc: cnc: c |c e:cue|c. En 12, c |c primcric c:i:I|c 35 mi||cne:.

En 1 nc ||egcLcmc: c 300 ki|cmeIrc: ce ccrreIerc:. En 12 :e
regi:IrcLcn 8.527.

Lc pcL|ccicn en e:e |cp:c pc:c ce 4130.000 c 35000.000, |c ue uiere
cecir ue :e mu|Iip|icc 8.5 vece:.

E| Fl8 crecic, en cc|cre: ce 2005, ce 3.58 c 0.771 mi||cne:, e: cecir, 1
vece:.

Lc expecIcIivc ce vicc c| nccer pc:c ce 30 c 70 cnc:.

200
ScLer hc:Ic ccnce |c inver:icn en infrce:IrucIurc ce Ircn:pcrIe hc
ccnIriLuicc c e:e gigcnIe:cc incremenIc ce| prccucIc, e:ccpc c nue:Irc:
c|ccnce:.

Iob|o 5. Ie||onos en 107.


201


ScLer hc:Ic ccnce hc :icc e| crecimienIc ce |c prccuccicn e| ue hc
ccc:icnccc e| ce:crrc||c ce |c infrce:IrucIurc, e: pregunIc iguc|menIe
cif|ci|

Lc re|ccicn enIre cmLc: fccIcre: e: innegcL|e, perc nc e: Icn :enci||c y
|inec| ccmc cpcrece en muchc: e:Iucic: impcrIcnIe:. E:Ie |iLrc c:pirc c
202
cejcr en e| cnimc ce| |ecIcr mc: inIerrcgcnIe: ue re:pue:Ic:. E| mencr nc
:er|c e| :iguienIe: Si nc :e huLie:en ccmeIicc IcnIc: cc:Ic:c:
euivccccicne: en e| :ecIcr ferrcvicric y IcnIc: inver:icne: ce:ccerIccc:,
cnIe: ce 150, en ccrreIerc:, cucnIc mcycr :er|c hcy e| prccucIc LruIc
cc|cmLicnc

GcLrie| Fcvecc e: cerIerc:

Fn e| p|cnc eccnn|cc e| pc: c|ec| c|en c cc:c|entc:
vece: cu|cnte e| :|g|c xx. Ccn:t|uy unc |n||ce:t|uctu|c
|cc||| ncce|nc. ||eg cc:| c cutcccc:tece|:e cc
c||nentc: y ncte||c: p||nc: (.} :u: c|uccce: c|ec|e|cn
en ce:c|cen. pe|c |cg|c|cn cccnccc| unc enc|ne
n|g|cc|n ce nc:c: ccnpe:|nc: y :u ccne|c|c exte||c|
pc: ce 20 n|||cne: (.} c 25.000 n|||cne: ce c|c|e:
cc|||ente: (.}. ecnc|g|ccnente |c t|cn:|c|ncc|n
cu|cnte e| :|g|c |ue |encnenc| (.} p|cvccccc pc| e|
p|cg|e:c |e||cv|c||c. |c e|ect||||ccc|n. e| ce:c||c||c
pet|c|e|c y n|ne|c. |c ncvegcc|n ||uv|c|. |c
|ncu:t||c||zcc|n. |c ce|cncut|cc. |c:
|cc|cccnun|ccc|cne:. e| ce:c||c||c v|c| y pc| ct|c:
p|cce:c: que tuv|e|cn un p|c|uncc e|ectc
tecnc|cg|zccc| y ncce|n|zcnte
223



33. E| Qu|nquen|o

Lc guerrc ce |c: mi| c|c:, impue:Ic c| |iLerc|i:mc pcr e| generc| UriLe UriLe
ccnIrc :u: mcycr|c: y :u: jercru|c: pc||Iicc:, Ierminc en ncviemLre ce 102
y Iiene ccmc re:u|Iccc |c pc:Irccicn cL:c|uIc ce| pc|:.

Dcn Jcrge Hc|gu|n, uien Ien|c :uficienIe: e|emenIc: ce juicic, cc|cu|c en
80.000 |c: muerIc: y en 25000.000 ce pe:c: crc e| cc:Ic ce| ccnf|icIc
224
.

/mLc: cifrc: :cn cIerrcccrc:. 80.000 muerIc: repre:enIcn c|gc c:| ccmc e|
37 ce |c pcL|ccicn y 25 mi||cne: euivc||cn c 5 cnc: ce |c: renIc:
nccicnc|e:. 8c:Ic pen:cr ue en |c Cc|cmLic ccIuc| un ccnf|icIc
ccmpcrcL|e cejcr|c 1200.000 muerIc: en Ire: cnc:, pcrc ccrnc: cuenIc
ce| ccnc ccu:ccc pcr e:c guerrc c| pc|:.

223
Poveda Ramos Gabriel. Historia Econmica de Colombia en el siglo xx. Op. cit. p. 27.
224
Villegas Jorge, Yunis Jos. La Guerra de los Mil Das. Bogot: Carlos Valencia; 1978. p. 49.
203

/ |c cevc:Iccicn, e:pecic|menIe en ScnIcncer, ccnce :e |iLrc |c mcycr
pcrIe ce e:c guerrc infcme, :iguic |c prcicc ce Fcncmc.

Nccie puece c:egurcr ue :i Cc|cmLic huLierc vivicc en pcz ce:ce 1885,
fechc ce :u pen|Iimc ccnIiencc, |c: E:Iccc: Unicc: huLie:en re:peIccc
nue:Irc :cLercn|c: perc cierIcmenIe e| ce:precic ce Ihecccre Fcc:eve|I
hccic nue:Irc pc|: Ien|c muchc ue ver ccn |c: frecuenIe: guerrc: civi|e:.

E| gcLiernc ce Jc: Mcnue| Mcrrcu|n, ceLi|iIccc pcr |c guerrc y
ceLcIincc:e en |c grcv|:imc cri:i: eccncmicc ccc:icnccc pcr e||c, Ien|c
unc ccpcciccc ce mcnicLrc muy recucicc, cgrcvccc pcr |c imp|cccL|e
cpc:icicn ce |c frcccicn nccicnc|i:Ic ce| ccn:ervcIi:mc, ue hizc impc:iL|e
|c cprcLccicn ce| IrcIccc Herrcn-Hcy.

Negccc :Ie, :e precipiIc e| e:IcL|ecimienIc ce |c repL|icc I|Iere ce
Fcncmc. Cc|cmLic percic e| 7 ce :u IerriIcric, 82.00 ki|cmeIrc: y e| 7.337
ce :u pcL|ccicn, ueccncc ccemc:, mcrginccc ce| ccnc| ce Fcncmc,
cLrc inccmpcrcL|e y ||cve, en Luenc pcrIe, ce| ccmercic muncic|.

En mecic ce IcnIc fru:Irccicn y pe:imi:mc, e| gcLiernc |cgrc impcner, en
unc: e|eccicne: muy cue:Iicnccc:, c Fcfce| Feye:, :u ccnciccIc, nccicc
en ScnIc Fc:c ce ViIerLc en 1850, inIrpicc exp|crcccr ce |c: r|c:
cmczcnicc:, ccmercicnIe en uinc:, generc| Icrc|c y cnIiguc emLcjcccr
en Frcncic.

Feye: :e hcL|c mcrginccc ce |c guerrc ce |c: mi| c|c:, |c ue |e permiIic
enIencer:e ccn Luenc pcrIe ce| cerrcIccc |iLerc|i:mc.

De:ce e| inicic ce :u cincmicc gcLiernc, :u |emc :er|c menc: pc||Iicc mc:
ccmini:Irccicn". De:ce e| prcpic 7 ce cgc:Ic ce 104, :e mcnife:Ic :u
Ic|cnIe cuIcriIcric, prcLcL|emenIe e| mc: ccnvenienIe cucncc e| pc|:
reuer|c ceci:icne: enrgicc: e inmecicIc: pcrc :c|ir ce |c pc:Irccicn.

Lc primerc ue hizc :u ccmini:Ircc|cn fue re:IcL|ecer |c mcnecc
cc|cmLicnc, prcezc e:c :c|c ue Lc:Icr|c pcrc c:egurcr e| pre:Iigic
hi:Icricc ce :u ccmini:Irccicn.

EnIre 1835 y 1878, e| pe:c hcL|c ccn:ervccc :u pcriccc ccn e| cc|cr. /
pcrIir ce e:e cnc empezc c percer vc|cr. En 1880 |c Ic:c ce ccmLic erc ce
0.83. En 18, cucncc empiezc |c guerrc, erc ce 0.43. Cucncc Ierminc
204
erc ce 0.384, ccIizccicn cpenc: cficic| pcrue e| cc|cr vc||c en e| mercccc
|iLre $22.000, cucncc cincc cnc: cnIe: :c|c cc:IcLc 2.2 pe:c:.

E| pre:upue:Ic ce gc:Ic:, ue erc ce 5000.000 cnuc|e: cnIe: ce |c guerrc,
en 102 erc ce 8000.000 pcr me:, y c| finc|izcr |c guerrc, ce mc: ce
1000.000 ce pe:c: cicric:.

Erc e:e e| e:Iccc ce:e:perccc ce un pc|: ccnce rec|menIe e| pe:c nc |c
reciL|c nccie. Sc|cmenIe :e cefenc|cn |c: ue Ien|cn crc cmcnecccc y |c:
ue ci:pcn|cn ce cc|cre: en :||ve| cc|n:.

Fc|c cc||eg|| e:c :|tucc|n. |c |ey 5 ce !05 e:tcc|ec|
ccn cc|ccte| pe|ncnente |c equ|vc|enc|c ce !0.0007
ce |c ncnecc |egc| ce c|c. en que cecen ||evc|:e |c:
cuentc: en e| pcpe| en|t|cc pc| e| gcc|e|nc (.} y :e
c|e e| 8cncc Cent|c| ce Cc|cnc|c. que :e encc|gc|c
ce ncce| |c ccnve|:|n ce| pcpe| ncnecc pc| ncnecc
netc||cc en |c p|cpc|c|n ce !00 pe:c: en e| pcpe|
ncnecc pc| un pe:c en c|c
225
.

Unc junIc ce cmcrIizccicn cfrec|c |c: pccc: cc|cre: ci:pcniL|e: en
:uLc:Ic: :emcnc|e:. En pccc: me:e: e| ccmLic :e e:IcLi|izc hccic 0.0 y
e| pe:c cc|cmLicnc recuperc prccIiccmenIe |c pcriccc ccn e| cc|cr hc:Ic
132.

Fcr e:c: cnc: :e fue ccn:c|iccncc un ce:ec generc| ce vivir en pcz. / e:c
:e unic |c ccnficnzc generccc pcr |c recuperccicn ce| vc|cr ccui:iIivc ce
|c mcnecc, :cLre mccernizccicn
22
y recuperccicn eccncmicc y
ccmini:IrcIivc.

/n:ic:c pcr ver re:u|Iccc:, Feye: cerrc e| Ccngre:c y |c :u:IiIuyc pcr unc
/:cmL|ec Nccicnc| Ccn:IiIuyenIe y Legi:|cIivc, fcrmccc pcr un recucicc
nmerc ce :u: :eguiccre:.

Ccn e:e in:IrumenIc expeciIc, e| gcLiernc inicic unc :erie ce refcrmc:,
urgenIe: en muchc: cc:c:, exIrcvcgcnIe: en cIrc:, cnIe: ce vc|ver:e
ccprichc:c y crLiIrcIcric.


225
Urrutia Miguel, Arrubla Mario. Op. cit. p. 155.
226
La falta de mquinas de escribir da idea de nuestro atraso. Perfeccionada desde 1874 por Philo Remington,
era una rareza en Colombia hasta el gobierno de Reyes, que orden comprar una para cada oficina pblica.
No fueron muchas las que se compraron; en 1909 apenas se adquirieron doce por valor de 1,716 pesos.
205
Feye: cIriLu|c c |c: Luenc: ccmunicccicne: |c mcycr impcrIcncic pcrc
:cccr c| pc|: ce :u |eIcrgc :ecu|cr, cgrcvccc pcr |c cevc:Iccicn ccu:ccc
pcr |c recienIe guerrc. Ccn cerIerc vi:icn, cunue cic pre|ccicn c |c:
ferrcccrri|e:, pen:c en |c: ccrreIerc: y ccminc:, en |c recrgcnizccicn ce |c:
ccrrec: y en e| fcmenIc ce |c ncvegccicn pcr e| Mcgcc|enc.

En 105, pcrc recnuccr e| :ervicic ce |c ceucc, inIerrumpicc pcr |c recienIe
guerrc, :e ce|eLrc un ccnvenic enIre Jcrge Hc|gu|n, pcr Cc|cmLic, y Lcrc
/veLury pcr |c: ccreeccre: ce |c C|ty. En e:e mcmenIc |c ceucc :e fijc en
2700.000 pcr ccpiIc| y 351.000 pcr inIere:e:.

Cc|cmLic reinicic pcgc: en enerc ce 10, reccncciencc inIere:e: ce| 37
cnuc|.

E| prcpc:iIc ce e:Ie ccuercc fue e| ce re:IcL|ecer e| crciIc ce| pc|: pcrc
pccer ejecuIcr |c: cLrc: pL|icc: mc: urgenIe: c juicic ce Fcfce| Feye:.

Fcrc cIencer e:c: frenIe: nece:iIcLc un in:IrumenIc, ue fue e| Mini:Ieric
ce CLrc: FL|icc:, creccc pcr cecreIc |egi:|cIivc n 7, expecicc e| 17 ce
enerc ce 105.


34. E| M|n|ster|o de Obros

DurcnIe |c: cnc: ce |c Fecerccicn, |c: cepcrIcmenIc: ce| gcLiernc
e:IcLcn c ccrgc ce :ecreIcric:". Ccn e| ccvenimienIc ce |c repL|icc
uniIcric :e |e: empezc c ||cmcr mini:Irc:".

Siempre huLc un Mini:Ieric ce Hcciencc, ue en c|gunc: cc:c: e:IcLc
unicc IcmLin c| ce| Ie:crc: y e| ce| FcmenIc nc :iempre e:Icrc :epcrccc
ce| ce Hcciencc.

/:| |c: cc:c:, e: muy rczcncL|e e| ccn:icercncc :eguncc ce| cecreIc
|egi:|cIivc n 7 ce 105, cucncc cice: ue |c experiencic hc cemc:Irccc
ue |c: cepcrIcmenIc: ||cmccc: ce Hcciencc y ce FcmenIc reuieren
pcrc :u mcycr eficccic prccecer :epcrcccmenIe Lcjc ci:IinIc:
per:cnc|iccce: ue puecen imprimir|e c cccc unc unc inicicIivc e:pecic|".

E| primerc ue ccupc e| ccrgc ce Mini:Irc ce CLrc: {y FcmenIc) fue e|
ingenierc Mcce:Ic Gcrc:.

206
Su Licgrcf|c puece :er re:umicc c:|
227
: Nccic en Cc|i
en 184. En 1870, en 8cgcIc, reciLic e| I|Iu|c ce
ingenierc. Fegre:c c Cc|i y funcc c||| un periccicc
pcrc prcmcver |c ccnciccIurc ce /ui|ec Fcrrc. En
187 fue SecreIcric ce Hcciencc ce| Ccucc, cnIe: ce
:er e|egicc gcLerncccr.


F|guro 40. lngenierc Mcce:Ic Gcrc:



IrcLcjc en e| Ferrcccrri| ce GircrccI en 187. Icmc pcrIe en |c guerrc ce
1885. Huyc c Venezue|c c| :er cerrcIccc: |c: |iLerc|e:. Fegre:c c Cc|cmLic
en 1887, perc c| cnc :iguienIe fue ce:Ierrccc. Lc cmni:I|c ce 1888 |e
permiIic regre:cr hc:Ic 183, cucncc puL|icc :u |iLrc F|ncnzc:
Fegene|ct|vc:, ue |e ccc:icnc un nuevc c:Ircci:mc. ln:Ic|ccc en
CenIrccmricc, Irczc e| Ferrcccrri| ce Fcmc unc cLrc cif|ci| y pe|igrc:c: y
:u :c|uc uecc minccc pcr grcve enfermeccc ccnIrc|cc c| Ircv: ce
exIen:c: cincgc:, ue hcy cruzc ccmc :|mLc|c Iriunfc| |c pcrc|e|c frrec".
/||c puL|icc :u A||tnt|cc F|enentc|. De nuevc en Cc|cmLic en 188. /|
cnc :iguienIe :e |e ncmLrc ccmc Jefe ce |c Seguncc Ccmi:icn
Demcrccccrc ce L|miIe: ccn Venezue|c. En 104 |c enccnIrcmc:
inve:Iigcncc |c :iIuccicn ce| Ferrcccrri| ce| Ccucc, ccmc ce cc:IumLre
ce:fc|cccc. En 105 e| pre:icenIe Feye: |e enccmiencc e| Mini:Ieric ce
CLrc:.

Unc figurc enIre Icnicc, pc||Iicc y mi|iIcr, muy frecuenIe en e:c: cnc: ce
IurLu|encic e imprcvi:ccicn. Gcrc: e:, enIcnce:, unc ce |c: |iLerc|e: ue
vcn c ccnficr en |c |cLcr pccificcccrc y reccn:IrucIcrc ce Fcfce| Feye:.

Fcr ce:grccic, :u :c|uc erc rec|menIe preccric. De:pu: ce 1 me:e: ce
|cLcr, fc||ece repenIincmenIe e| 11 ce mcyc ce 10, c |c: 57 cnc: ce
eccc.

E| pre:icenIe nc pucc c:i:Iir c| enIierrc. L|evcrcn |c pc|cLrc e| Mini:Irc ce
Hcciencc C||mccc Cc|cercn, e| SuL:ecreIcric Mcr|n Fe:Irepc, |c:
ingenierc: GcLrie| Sc|cnc y Emi|icnc Fe:Irepc, e| jcven E. Fcnce, y /|frecc
CrIegc.


227
In extenso, ver Ospina Joaqun. Diccionario Biogrfico.s.l: s.e; p. 78-80
207

208

209

210


F|guro 41. DecreIc pcr e| cuc| :e crec e| Mini:Ieric ce CLrc:
FL|icc: e| 17 ce enerc ce 105
211
E| 14 ce mcyc :e cicIc e| cecreIc |egi:|cIivc n 30 ce 10. En :u:
ccn:icercncc: :e cice ue: E| c:icuc IrcLcjc ccmc Mini:Irc cgrcvc :u
enfermeccc {.) ue :u :encrc viucc e:Ic ciegc y ue ccn :u: hijc: hc
uecccc, c :u muerIe, :in Liene: ce fcrIunc, pue: nc ccnIcLcn pcrc :u:
gc:Ic: :inc ccn e| IrcLcjc ce| cccIcr Gcrc: {.) y ue hcLiencc e|
gcLiernc cecreIccc pen:icne: c |c: viucc: ce :erviccre: pL|icc: ce
fi|iccicn pc||Iicc ci:IinIc c |c ce Gcrc:, e: ju:Ic ue en e:Ic ccc:icn :e
hcgc |c mi:mc ccn |c viucc e hijc: ce e:Ie ciuccccnc, uien Iuvc e| vc|cr
:uficienIe pcrc :cLrepcner:e c |c: pc:icne: e inIere:e: ce pcrIicc y :ervir
ccmc c:icuc cc|cLcrcccr en |c reccn:Iruccicn ce| pc|:".

Se cecreIc enIcnce: unc pen:icn ce 100 pe:c: men:uc|e: c |c viucc y c
|c: :encriIc: :u: hijc:, mienIrc: permcnecie:en :c|Ierc:, y :i murierc c|gunc
ce |c: cgrcciccc:, ccrecer|c |c cucIc ccrre:pcncienIe c |c:
:cLrevivienIe:
228
.

Ccmc e| Ccngre:c e:IcLc c|cu:urccc, c|viccncc |c Irccicicnc|
pre:enIccicn ce |c: ccrre:pcncienIe: /enc||c: c cccc |egi:|cIurc, e|
Mini:Ieric ce CLrc: nc infcrmc nccc ce :u ccIiviccc c |c /:cmL|ec
Legi:|cIivc curcnIe e| uinuenic.

:Ie Ierminc ccn e| ine:perccc cLcnccnc ce| pccer pcr pcrIe ce Feye:, e|
ce junic ce 10, precipiIccc pcr unc :erie ce euivccccicne: en |c
referenIe c Fcncmc, ue |c hcL|cn cejccc :in cpcyc pcpu|cr. L|evccc ce
:u cfcn prcgmcIicc, Feye: ccn:icercLc ue, cn :in incemnizccicn pcr |c
ccrre:pcncienIe c nue:Irc: cerechc: en |c Ccmpcn|c ce| Ccnc|, hcL|c
ue regu|crizcr y e:Irechcr inmecicIcmenIe |c: re|ccicne: ccn |c: E:Iccc:
Unicc:.

Ccmc ven|c cIrc /:cmL|ec Ccn:IiIuyenIe, en cgc:Ic ce 10 e|
SuL:ecreIcric Enccrgccc ce| De:pcchc, Fecrc /. Fenc, pre:enIc c|
De:ignccc enccrgccc ce| pccer ejecuIivc, Jcrge Hc|gu|n, un ccmp|eI|:imc
infcrme ce 347 pcginc: :cLre |c ge:Iicn ce| Mini:Ieric en :u: primerc:
cucIrc cnc:.

/ pcrIir ce enIcnce: |c Memcric :e pre:enIcrc cccc cnc c| Ccngre:c, :in
inIerrupcicn hc:Ic 14, cucncc un nuevc cierre ce :Ie, hcrc ue :e
inIerrumpc |c :erie, enIre e:e cnc y e| ce 158.


228
Pobre familia! Porque el sueldo del pap era de unos 400 pesos.
212
Nc :cLrc enccmicr |c impcrIcncic ce |c: /enc||c: ccmc regi:Irc ce
|cLcre: ce Mini:Ieric. E:Ie |iLrc |e: ceLe much|:imc. En generc| :cn
cccumenIc: :cLric: y ccnficL|e:. Unc: pccc: pre:enIcn fc||c: ce
cpre:urccc reccccicn, perc |c mcycr pcrIe :cn ce innegcL|e vc|cr
hi:Icricc-cccumenIc|.

E| infcrme ce| :encr Fenc nc: permiIirc cprecicr ceLiccmenIe |c |cLcr ce
|c ccmini:Irccicn Feye: en mcIeric ce cLrc: pL|icc:.

Scrprence |c ine:IcLi|iccc ce |c: Mini:Irc: ce CLrc: ce| Generc| Feye:,
hcmLre ce icec: c|crc: y per:i:IenIe: en :u: ||nec: ce ccncucIc y
pen:cmienIc. Y :in emLcrgc, muerIc Gcrc:, :e pre:enIc unc :erie fugcz
ce mini:Irc:, en prcpieccc c enccrgccc:.

|vcrc UriLe e:Icrc enIre e| 13 y e| 30 ce mcyc ce 10. McrI|n Fe:Irepc
e:Icrc enccrgccc hc:Ic cgc:Ic 1. Frcnci:cc ce Fcu|c McncIc: ccupc |c
ccrIerc :ieIe me:e:. En mcrzc ce 107 vue|ve c enccrgcr:e Fe:Irepc. E|
Generc| Jc: Mcr|c Fuiz ccIc cucIrc me:e:, hc:Ic ju|ic 2 ce 107.
Neme:ic Ccmcchc curc ce:ce e:e c|c hc:Ic mcrzc 22 ce 10.

EnIre e:c fechc y e| ce junic ce 10, ref|ejcncc uizc |c :iIuccicn pc||Iicc
yc muy ce:fcvcrcL|e c| gcLiernc, en Ire: me:e: :e :ucecen Lcrenzc
Mcnriue, Neme:ic Ccmcchc, ue en e:e mcmenIc erc IcmLin Mini:Irc
ce Hcciencc, Gui||ermc Ccmcchc Ccrrizc:c, ue curc un c|c pcrue c|
:iguienIe |c ncmLrcrcn Mini:Irc ce Fe|ccicne:, |vcrc UriLe y Diegc
Euc|ice: ce /ngu|c.

E| Mini:Ieric Iencrc unc: veinIe ccrgc:. E:Ic enccLezccc pcr e| Mini:Irc, e|
SuL:ecreIcric y e| DirecIcr ce CLrc: pL|icc: Nccicnc|e:. Fcr ceLcjc ce
e||c:, en Ire: :eccicne:, enccnIrcmc: cficic|e:, e:criLienIe:, ccrIerc:,
in:pecIcre:, Ieneccre: ce |iLrc:, un cLcgccc, un ingenierc, un cruiIecIc.
Nc cpcrecen meccnc-Icu|grcfc: ni :ecreIcric:
22
.

CcnIcL|emenIe e| Mini:Ieric e:Ic civicicc en cc: cepcrIcmenIc:, pcrue c
pe:cr ce :u cencminccicn ccmc Mini:Ieric ce CLrc: FL|icc:, :e |e cncce
ccn frecuencic y ce FcmenIc".

DenIrc ce| pre:upue:Ic nccicnc| e| Mini:Ieric ccupc, en 105, :ei: ccp|Iu|c:



229
El sueldo del Ministro(al parecer bastante buenos) era de 6.000 pesos al ao
213
Iob|o . Ejecuc|on presupuesto| 105. M|n|ster|o de Obros

Coptu|o Crd|tos reconoc|dos
1 {Sue|cc:) 1.71,31
2 {UIi|e: ce e:criIcric) 1.15,8
2 {Li:)Ii|e: cficinc: nccicnc|e: 11.83,08
3 {Ecificic: nccicnc|e:) 10.100, 40
4 {Gc:Ic: vcric:)
5 {V|c: ce ccmuniccicn 1202.243,4
Ioto| 1370.274,27

/ pe:cr ce |c: m|Iip|e: |cLcre: ue |e :ercn enccmencccc:, mc: ue cIrc
cc:c :erc un /|n|:te||c ce Fe||ccc||||e:. DenIrc ce| ccp|Iu|c 5 |c:
ferrcccrri|e: :e ||evcrcn un mi||cn ce pe:c: ce| 1202.000 ce |c: crciIc:
reccnccicc:, y c:| ccurrirc en |c: :iguienIe: cnc:.

E| pre:upue:Ic ce 10 :erc ce 1271.54, e| ce 107, ce 1721.835 y en
108, ce 2050.810. E:Ie crecimienIc incicc |c pre|ccicn ue e:e gcLiernc
cic c |c: cLrc: pL|icc:.

Lc: ccmpeIencic: Icccv|c nc e:Icn Lien ce|imiIccc: y en ccn:ecuencic e|
Mini:Ieric :e ccupcrc ce pcIenIe: ce privi|egic, mcrcc: ce fcLricc y ce
ccmercic, ccn:Iruccicn y mcnIenimienIc ce |c: principc|e: ecificic:
pL|icc: ce 8cgcIc, IiIu|ccicn ce Lc|c|c: y cccicne: encerezccc: c|
fcmenIc ce |c prccuccicn nccicnc|.

Se ce|eLrcrcn enIcnce: ccnIrcIc: pcrc |c exp|cIccicn ce hicrcccrLurc:,
|impic ce r|c:, e:IcL|ecimienIc ce :ervicic: ce ncvegccicn y fcLricc: {ce
mcnIecc, Iejicc:, czccr, ccn:ervc:, vicric, funcicicn ce minerc|e:, eIc.), c
|c: cuc|e: :e |e: ccn cuxi|ic: c exencicne:, c e| gcLiernc :u:criLe cccicne:
en e||c:.

IcmLin hcLrc ccnIrcIc: pcrc exp|cIccicne: minerc:, ccui:icicn ce
IexIc: e:cc|cre:, venIc ce inmueL|e: nccicnc|e:, empc:Iccc ce
cc|eccicne: ce| Dicric Cficic|, ccui:icicn ce |iLrc: pcrc |c LiL|icIecc ce
ScnIc Fc:c ce ViIerLc, cunc ce| Generc|.

Hcy c|gunc: ccnIrcIc: cignc: ce reccrccr: e| ce ncviemLre 28 ce 105,
:cLre exp|cIccicn ce fuenIe: ce peIrc|ec ccn e| :encr FcLerIc ce Mcre:,
ue ccrc |ugcr c |c fcmc:c Ccnce:icn ce Mcre:, ue finc|menIe :erc
214
ccuiricc pcr |c |cp|cc| C|| Ccnpcny, ccncc |ugcr, c pcrIir ce 122, c |c
exp|cIccicn y refinccicn ce peIrc|ec: en 8crrcnccLermejc.

E| 21 ce cgc:Ic ce 10 :e ce|eLrc unc ccn /nIcnic lzuiercc, pcrc ue
cichc :encr efecIucrc un vicje c |c: E:Iccc: Unicc:, Frcncic, EgipIc, Cei|cn,
Jcvc, SumcIrc, Jcpcn, eIc. pcrc ue e:Iucie y ccmuniue c| gcLiernc |c:
prcgre:c: ce |c cgricu|Iurc y |c gcnccer|c y pcrc ue env|e :emi||c:,
p|cnIc: vivc: y cnimc|e: reprccucIcre: y mcuinc:"

lzuiercc cump|ic Lien :u ccmi:icn. Le pcgcrcn 14.413 pe:c: pcr |c ue
envic y 2.500 pcr :ue|cc:. Fegre:c ccn un jcrcinerc jcpcn:, c| ue |e
fijcrcn un :ue|cc men:uc| ce 0 pe:c: ccmc emp|eccc en e| 8c:ue ce
Scn Diegc y en e| pc|ccic pre:icencic|.

8c:ccc en e| |iIerc| h
230
ce| crI|cu|c 20 ce| cecreIc |egi:|cIivc 34 ce 105 :e
ccnIrcIc ccn Neme:ic Ccmcchc y Li:cncrc Leyvc un ccnIrcIc pcrc e|
ce:cge ce |c: |cgunc: ce Fuene, LeIrccc, CucunuLc y Fc|ccic. E:Ic e:
c|gc inccnceLiL|e ccIuc|menIe, perc u:uc| en e| :igc xix, cucncc :e hcL|c
ccnIrcIccc ccn unc: ing|e:e: |c :ecccc ce |c |cgunc ce GucIcviIc pcrc
ccmpcrIir ccn e||c: E| Dcrccc.

/fcrIuncccmenIe |c: ing|e:e: :e ueLrcrcn cnIe: ce enccnIrcr|c, perc
recujercn ccn:icercL|emenIe |c prcfunciccc ce e:e Le|||:imc cjc ce cguc.
Lc mi:mc |e: pc:c c Neme:ic y Li:cncrc, ue nc c|ccnzcrcn c reccger e|
ccpiIc| nece:cric pcrc Icn |cmenIcL|e empre:c.

Dcn Neme:ic prefiric |uegc |c ccrrerc pc||Iicc, pcrue prcnIc |c veremc:
ccmc Mini:Irc ce CLrc:, |uegc ce Hcciencc y gerenIe ce| Ircnv|c ce
8cgcIc.

IcmLin :e ce|eLrc un ccnIrcIc :imi|cr en mcyc ce 107 ccn e| :encr
Mcnue| Jc: ScnIc:, pcrc |c ce:ecccicn ce |c |cgunc ce Lc Lej|c, en
Cuncincmcrcc, ue Icmpccc Iuvc xiIc.

Vc|viencc c| cecreIc |egi:|cIivc 34 ce 105, ccnviene cecir ue fijc un
cmLicic:c prcgrcmc ce IrcLcjc pcrc e| recin creccc Mini:Ieric, c| ue :e
enccrgcLc ce |cLcre: ccmc |c Ierminccicn ce| CcpiIc|ic Nccicnc|,
gcrcnIizcr e| rencimienIc hc:Ic ce| 77 ce |c: ccpiIc|e: inverIicc: en

230
Autoriza al gobierno para reglamentar y contratar la desecacin de pantanos, que existan en el territorio de
la repblica, de la manera ms conveniente y siempre que ello tienda al beneficio de la agricultura y la
salubridad de las poblaciones. Desde luego, la tierra recuperada se reparta entre el contratista y el gobierno
215
ferrcccrri|e:, fcmenIcr e| e:IcL|ecimienIc ce| :ervicic ce Ircccicn
meccnicc en Iccc: |c: ccrreIerc: ce| pc|: ccecuccc: pcrc e| efecIc y |c:
ue :e :igcn mejcrcncc en |c :uce:ivc: ccnIrcIcr in:Ic|ccicne: ce energ|c
e|cIricc y ccuecucIc:, fcmenIcr empre:c: incu:Iric|e: y cgr|cc|c:: cIcrgcr
privi|egic: pcrc |c cc|cnizccicn, |c ccn:Iruccicn ce ccnc|e:, y |c
exp|cIccicn ce cepc:iIc: ce c:fc|Ic y ce cceiIe: minerc|e:, e:IcL|ecer
jcrcine: ce cc|imcIccicn, eIc.

En ncviemLre 1 ce 10 :e ccncecic privi|egic pcr 0 cnc: c| generc|
Fcmpi|ic GuIirrez pcrc |c exp|cIccicn ce Ircnv|c: ce fuerzc meccnicc en
e| vc||e ce Mece|||n, ccn |c: hcLiIuc|e: exencicne: ce ccucnc: e
impue:Ic:: perc e| ccnIrcIi:Ic nc Iuvc xiIc y ce:i:Iic en ju|ic ce 108.

Unc ce |c: :eccicne: ce| Mini:Ieric :e enccrgcLc ce |c: ccmprc: pcrc e|
gcLiernc: Ii|e: y pcpe|er|c: unifcrme: y crcgc: pcrc e| ejrciIc: IexIc:
e:cc|cre:: herrcje: pcrc e| CcpiIc|ic, mueL|e: pcrc e| Ccncejc ce Mini:Irc:,
y c:| :uce:ivcmenIe hc:Ic enccnIrcrnc: ccn e| primer cuIcmcvi| cficic|, ue
fue ccuiricc en 10 pcrc |c pre:icencic, :in ue Iengcmc: infcrmccicn
:cLre :u cc:Ic ni :cLre e| ccrLurc, e|emenIc:, e:pejc: y repue:Ic: ue :e
ccmpcrcrcn pcrc e:e veh|cu|c.

Dejcncc |c pc||Iicc f|uvic| pcrc :u ceLicc |ugcr en e:Ie |iLrc, vcmc: c
ccupcrnc:, en :eccicne: :epcrccc:, ce |c cLrc ce Feye: en mcIeric ce
ccrreIerc:, ccminc: y ferrcccrri|e:


35. Com|nos y Correteros

Lc |ey 0 ce 105 cec|crc ccmc v|c: nccicnc|e: Iccc: cue||c: ue
ccn:icerc mc: impcrIcnIe:, ccmc |c: frrec:, ccrreIerc: ce mc: ce 50
ki|cmeIrc: y ccnc|izccicn ce r|c:. :Ic: :er|cn cIencicc: pcr e| gcLiernc
nccicnc|. Lc: cemc: ccrre:pcnc|cn c |c: cepcrIcmenIc: y municipic:, ue
e:IcLcn cL|igccc: c ccn:ervcr|c:, mejcrcr|c: y prc|cngcr|c:.

/ ccnIinuccicn |c |ey :e ccupc ce |c ccn:ervccicn ce |c: ccminc:,
reIcmcncc ci:pc:icicne: cc|cnic|e: ce |c: ue, :i :eguimc: remcnIcnccnc:
en e| Iiempc, pccemc: Irczcr e| crigen |c fcmc:c cc|ve ce |c eccc
mecic frcnce:c, cucncc :e impcn|c IrcLcjc cL|igcIcric c |c: feuccIcric:.

Lc |ey 17 ce 184 hcL|c reiIerccc |c cL|igccicn ce Iccc: |c: vecinc: ce un
pueL|c en mcIeric ce ccminc:, crecncc un :i:Iemc mixIc, en e| ue
preccmincLc mc: Lien e| IrcLcjc per:cnc| cL|igcIcric :cLre |c:
216
ccnIriLucicne: eccncmicc:, ccn e| cgrcvcnIe ce ue hcy ccLi|cc: ue
hccen nugcIcric |c ccnIriLucicn en cinerc -ccmc :e uejcLc c|gn
periccicc ce |c pccc - yc cc|cccncc en |c: c|c:e: |nfimc: c |c: per:cnc:
mc: cccmccccc:, yc ci:IriLuyencc unc :umc ccmpcrcIivcmenIe
peuenc, yc :uprimiencc c|gunc: ce |c: c|c:e: :upericre:".

En efecIc, |c: genIe: pucienIe: evcc|cn e| impue:Ic y |c cL|igccicn ce|
IrcLcjc per:cnc| nc :e exig|c ccn rigcr c |c: cemc:.

Lc ccmini:Irccicn Feye:, preccupccc pcr e| e:Iccc ce |c: ccminc:, expice
|c |ey 0 ce 105, cuyc crI|cu|c 4 cice:

Lc: ncc|tcnte: ce Cc|cnc|c. ncc|cnc|e: y ext|cne|c:
ccn|c|||ccc:. que :ecn vc|cne: ncyc|e: ce ve|nt|un
cnc:. e:tcn cc||gccc: c pcgc| unc ccnt||cuc|n
pe|:cnc| pc|c |c ccn:t|ucc|n. |e|c|nc y ccn:e|vcc|n
ce vc: (.} A n|ngun |nc|v|cuc pcc|c |npcn|:e|e unc
ccnt||cuc|n pe|:cnc| ce nc: ce ccce c|nc|e: en e|
cnc. n| ce nenc: ce cc:. ten|encc en cuentc e| ccp|tc|
c |entc ce cccc c|uccccnc.

Fcrc ccr cump|imienIc c e:Ic ci:pc:icicn :e crecrcn JunIc:
DepcrIcmenIc|e: y Municipc|e: pcrc fcrmcr |c: cen:c: ce ccnIriLuyenIe:.
Lc: cepcrIcmenIc: ceLer|cn ceciccr c ccminc: e| 107 ce :u: renIc:

Lc JunIc Municipc| e:IcL|ec|c |c cL|igccicn pcrc unc: en cinerc, pcrc cIrc:
en jcrnccc: ce IrcLcjc per:cnc| cL|igcIcric e| ccrre:pcncienIe c cccc
ciuccccnc: |c ue en |c prccIicc :ignificc ue |c: cLu:c: ce |c |ey cnIericr
ccnIinucr|cn, ci:imu|ccc: ccn mejcr reg|cmenIccicn.

Lc reg|cmenIccicn expecicc pcr |c JunIc DepcrIcmenIc| ce Ncrinc fue
uizc: |c mc: preci:c y ceIc||ccc, perc en ningunc pcrIe ce| pc|: :e
cL:ervc ue |c: ccminc: mejcrc:en muchc.

En ccmLic, e| Mini:Ieric ce:p|egc unc ccIiviccc uLicuc en |c ccn:Iruccicn
ce ccminc: ce piecrc. De muchc: ce e||c: ueccn ve:Iigic:. Nc ceLen
ccnfuncir:e ccn |c: ccminc: cc|cnic|e: y repuL|iccnc:, pcrue chcrc :ercn
muy Lien empecrccc:. Cuien |c: cL:erve, pccrc cprecicr ccmc en e||c:,
cunue e:Irechc:, :e vcn c :eguir |c: Icnicc: ce |c cc|zccc rcmcnc.

Fcr Iccc e| pc|: :e ccn:Iruyercn Ircmc: ce ccminc: empecrccc:, pcrue
ce:ce e:c pccc e| Mini:Ieric repcrIe :u: fcncc, :iempre e:cc:c: pcrc |c:
217
nece:iccce: ce un pc|: Icn exIen:c, en Iccc: |c: regicne: pcrc eviIcr |c
inexcrcL|e ccu:ccicn c| cenIrc|i:mc LcgcIcnc, ue :iempre :erc
expre:ccc en Iccc: |c: regicne: ce| pc|:

E:c ce:cenIrc|izccicn, ue puece pcrecer unc ci:per:icn ce e:fuerzc:,
pcrue prccIiccmenIe nc :e ccnc|uyc ningunc, :e cprecic en |c |i:Ic ce |c:
ccminc: ce| uinuenic: De CueIcme c Vi||cvicencic, ce Icccimc c
Jeru:c|n- c| CcueIc- ce Mcccnc| c| MeIc - ce Gcmcrrc c CcuIc - ce
FrcnIinc c| Murr| - ce Scgcmc:c c| Crcvc - ce Gucguc c Lc Frccerc y ce
Neivc c Fc|mirc - ce Ccmpcc|egre c| Ccgucn - ce Su:c c FuenIe
Nccicnc| - ce ZcpcIccc c 8uccrcmcngc - ce Vi||eIc c| Mcgcc|enc- ce
V|ez c| Ccrcre - ce lLcgu c Mcnizc|e: - ce Scgcmc:c c GcrciIc:
{Cc:cncre) - ce Hcncc c Scn:cn - ce Scn:cn c| Mcgcc|enc - ce:ce Fc|iIc
c 8cci||c - ce Scgcmc:c c /guczu| - ce Cccnc c Sc|czcr - ce Mircf|cre: c
Scn Lui: - ce Urrcc c| /IrcIc - ccminc ce Hcncc {vcricnIe ce ChimLe) -
ccminc ce| Humec - ce Cccnc c Lc: Ccrccc|e: - ce FiIc|iIc c Scn
SeLc:Iicn - ce lIucngc y 8uriIicc c| Sin - De Chcrc|c y CiLc c DuiIcmc y
Fcipc - ce lpic|e: c| /gucricc - ce /rLc|ecc: c 8uccrcmcngc - ce Fc:Ic
c Iuerre: e lpic|e: - ce Lc CueLrccc ce Cemizc c| puenIe ce Lc:
Ccmunerc: - ce Fcmp|cnc c Icme {Scrcre) - ce CuiLcc c 8c||vcr - ce Lc
F|cIc c Furcc, pcr Mc:ccpcn - ce Lc F|cIc c CcrinIc - ce Scn SeLc:Iicn c
Mcccc - ce 8eIu|ic c 8crrcncc - ce Fizcrrc c Guccuc|iIc - ce Fcchc c
UIicc - ce McnIer|c c Cccere: - ce Mcnizc|e: c Fic:ucic - ce CcuIc c
Fcmp|cnc - ce Cc|i c 8uencvenIurc.

E| ue muchc cLcrcc pccc cprieIc. De Iccc: e:Ic: ccminc: Icn
evcccccre:, cpenc: :e Iermincrcn enIre 105 y 10, 572 ki|cmeIrc:. En
e||c: :e invirIiercn 41.488 pe:c:. E| ki|cmeIrc vc|ic en prcmecic 733 pe:c:.

DurcnIe e| mi:mc per|ccc :e invirIiercn 357.40 en repcrccicne: y 138.0
en exp|crccicn y Irczccc
231
.

Icn prcnIc e| pc|: empezc c ccn:Iruir :u rec ce vercccerc: ccminc: ce
herrccurc, :e pre:enIc cIrc fieLre ue pccr|cmc: ||cmcr |c :uper:Iicicn
ccrreIerc", pcrue e| inmecicIc cuge generccc pcr e| cuIcmcvi| en |c
E:Iccc: Unicc: y en |c: pc|:e: mc: cvcnzccc: ce Eurcpc, Grcn 8reIcnc y
/|emcnic, Frcncic e lIc|ic, nc: hizc pen:cr en |c urgencic ce ccn:Iruir
ccrreIerc: pcrc cuIc:, cucncc ccrec|cmc: ce ccminc: ccecuccc: pcrc
un inmen:c pc|: rurc| y cucncc |c: ferrcv|c: ercn unc: peuenc: ciccIrice:
cenIrc ce un IerriIcric inmen:c.

231
Informe del Ministerio de Obras Pblicas 1909. Bogot: Imprenta Elctrica; 1909. p. 247.
218



F|guro 42. Ccminc empecrccc Fcrcmc ce| Verjcn, Cuncincmcrcc.
FcIc: Eunice D|cz. 2007.


/nIe: ce ccmp|eIcr |c rec ferrcvicric nc: |Lcmc: c |cnzcr ce ||enc en |c
ccn:Iruccicn ce ccrreIerc:, ccn |c mi:mc ingenuc creencic ce ue ercn |c
c|cve ce |c prc:periccc, ccmc nc: hcL|c pc:ccc ccn |c: ccminc: ce
hierrc

E| 25 ce feLrerc ce 101 ||egc e| primer cuIcmcvi| c 8cgcIc, Irc|cc pcr e|
cccIcr Mcrce|inc Fu|icc, ccn mcIcr ce un ci|incrc verIicc| y 4 ccLc||c: ce
fuerzc, mcrcc CrienI.

He pccicc e:IcL|ecer ue :e IrcIcLc ce un CrienI 8uckLccrc, fcLricccc
pcr Wc|tncn /cnu|cctu||ng Cc, ce Wc|Ihcm, Mc::cchu::eI:, y ue :u
precic ce |i:Ic erc 425 cc|cre: {cuyc euivc|enIe ccIuc| e: .83), perc hcy
ue Iener en cuenIc ue e:c ccnIiccc erc muy e|evccc pcrc e| ingre:c
nccicnc| ce 38 cc|cre: per ccpiIc y ue |c: cuIcmcvi|e: primiIivc: nc
219
Iienen punIc ce ccmpcrccicn ccn |c: mccernc:, ccmp|ejc:, eficienIe:,
curcL|e:, pcIenIe: y eccncmicc: en ccn:umc ce ccmLu:IiL|e.



F|guro 43. Frimer cuIcmcvi| en 8cgcIc 101


En 105 ||egc c |c ccpiIc| un Ccci||cc pcrc ccn Enriue Duper|y

E| mi||cncric Ccric|cnc /mcccr Ien|c en Mece|||n un ce Dicn-8cuIcn.

De:ce |uegc, en 8crrcnui||c e| cuIcmcvi| fue un pccc menc: excIicc,
pcrue c||| |c gc:c|inc impcrIccc erc menc: cif|ci| ce cLIener y |c: ccrrc:
nc Ien|cn ue :er ce:crmccc: pcrc :u cif|ci| ||evccc c |c: ciuccce: ce|
inIericr.

En 107, fc|Icncc cn cc: cnc: pcrc |c ccui:icicn ce| primer cuIcmcvi|
pcrc |c pre:icencic, e| Mini:Irc ce CLrc:, Frcnci:cc ce Fcu|c McncIc:, ccn
e| prcpc:iIc ce ncrmc|izcr |c ccn:Iruccicn ce ccrreIerc:, cicIc e|
reg|cmenIc
232
pcrc :u ccn:Iruccicn, pcrue e| gcLiernc e:IcLc

232
Revista del Ministerio de Obras Pblicas y Fomento 1907; 2(2).
220
impu|:cncc |c ccrreIerc CenIrc| ce| NcrIe, pen:cncc en |c enIrccc Iriunfc|
ce| Generc| Feye: en cuIcmcvi| c :u pueL|c ncIc|
233
.

E| reg|cmenIc :e ccupc ce| Irczccc, exp|cnccicn c Lcnuec, e:Iccc: ce
nive|ccicn, Ierrcp|ene:, murc: ce :c:IenimienIc y ccnIencicn, puenIe: y
pcnIcne:, c|ccnIcri||c:, cuneIc: ce ce:cge, cncene:, ccrIe:, p|cIcfcrmc:,
ci|incrcje, cnIepechc:, cLrevccerc:, ci:Icncic: ki|cmIricc:, ccn:ervccicn.

ScLre pencienIe: y curvc: cice: Lc: pencienIe: |cngiIucinc|e: ce| perfi| ce|
Irczccc ce |c: ccrreIerc: nc ceLen pc:cr ce| 57: |c: Ircn:ver:c|e: :ercn
ce| 17 y |c: ce |c: pc:ec: ce| 47. Lc: curvc: nc ceLen ce:crrc||cr:e ccn
menc: ce 50 m ce rccic, pcrc cccpIcr |c: ccrreIerc: c| Ircficc ce
cuIcmcvi|e: ce Ircccicn.

E| reg|cmenIc fijc e:pecificccicne: muy ceIc||ccc: pcrc un mcccccm ce
exce|enIe: ccncicicne:
234
.

En 107 nc hcL|c unc cccenc ce cuIcmcvi|e: en e| pc|: y, en:i||cncc :in
Ircer |c: Le:Iic:, curcnIe e| uinuenic :e ccn:Iruyercn 207 ki|cmeIrc: ce
ccrreIerc: {180 ce |c: cuc|e: en |c ruIc c ScnIc Fc:c ce ViIerLc, ccn unc
inver:icn ce 742.12 pe:c:. E| precic prcmecic pcr ki|cmeIrc fue ce 3.57
pe:c:.

E| Mini:Ieric :e ccupc ce |c ccrreIerc ce CcmLcc: ce |c /venicc Cc|cn, |c
cc||e 10, e| pc:ec 8c||vcr, |c ccrreIerc ce Chcpinerc: |c ccrreIerc ce
8cgcIc c FcccIcIivc: |c ce ULcI: |c ce Ic| c Since|ejc: |c ce Fc:Ic c
Iuerre: e lpic|e:: |c ce Ic| c Since|ejc: ce| puenIe ce 8cyccc c
Scmccc.

Ferc cc:i Iccc |c inver:icn :e ce:crrc||c en |c ccrreIerc CenIrc| ce| NcrIe,
enIre |c ccpiIc| y ScnIc Fc:c ce ViIerLc, E:Ic ccrreIerc iLc hc:Ic Scpc
cnIe: ce Feye:.

233
No hay constancia de que Reyes hubiera logrado llegar efectivamente a su patria chica en 1909 despus de
la compra del automvil para la presidencia y antes de su retiro en junio de ese ao, salvo la narracin de
Lemaitre en su biografa reverencial de Rafael Reyes, cuando dice, sin citar la fecha de ese viaje: El
Presidente hizo entonces un famoso viaje a su tierra natal () en el primer automvil que se introdujo en
Colombia. Y Boyac no sala de su asombro (Eduardo Lemaitre. Rafael Reyes. Bogot: Iqueima; 1953. p.
279). Vale la pena anotar que ese automvil no fue el primero en Colombia y que recorrer, por una carretera
primitiva y no bien terminada, 400 Km en un automvil de esa poca, era algo muy difcil. Por otra parte, la
Carretera Central del Norte por algo ms de veinte aos ocupar buena parte de la atencin del Ministerio de
Obras.
234
Especificaciones que sern rebajadas por motivos de economa, en 1925, por el Ministro Laureano Gmez,
probablemente equivocado.
221



F|guro 44. Fr|mer com|on que presto serv|c|o 8ogot - Iunjo.

E| ce enerc ce 10 e| Mini:Irc ce CLrc:, Neme:ic Ccmcchc, ce|eLrc un
ccnIrcIc ccn Ju|ic /cc:Ic y FcL|c Fcrerc pcrc ue e:IcL|eciercn un
:ervicic ce cuIcmcvi|e: hc:Ic Scgcmc:c y ScnIc Fc:c ce ViIerLc. Se |e:
ccncecic exencicn ce impue:Ic: pcrc |c inIrccuccicn ce |c: veh|cu|c: y
unc :uLvencicn ce 3.000 pe:c: cnuc|e: curcnIe cincc cnc:
235
.

E| :ervicic ni cic |c: re:u|Iccc: eccncmicc: e:perccc: ceLicc, pcr un |ccc,
c| c|Ic precic ce |c gc:c|inc, y pcr cIrc, c| mc| e:Iccc ce |c ccrreIerc ue
ccc:icncLc cver|c: permcnenIe: en |c: cuIcmcvi|e:, |c: cuc|e: nc e:IcLcn
ccn:Iruicc: pcrc :cpcrIcr un :ervicic Icn pe:ccc ccmc cue| c| ue fuercn
ce:Iinccc:. E||c cL|igc c |c: ccnce:icncric: c e:IcL|ecer Icrifc: muy
e|evccc:, ue muy pccc: vicjerc: e:Iuviercn en ccpcciccc ce :ufrcgcr
23


Nc fue enIcnce: |c CenIrc| ce| NcrIe |c nicc ccrreIerc incugurccc
cucncc cn nc hcL|c :icc rec|menIe Ierminccc, perc cejcncc ce |ccc |c:

235
Idem.
236
Snchez Sabogal Fernando. Op cit. p. 39.
222
ccn:icerccicne: regicnc|i:Ic:, incuccL|emenIe fue |c primerc cLrc ce
impcrIcncic ue :e ejecuIcLc en un |cp:c ccrIc ce Iiempc, cucIrc cnc:.

Muy pccc :e hizc en puenIe:, cpenc: ccIcrce, en :u mcycr|c ce mccerc,
en |c: cuc|e: :e invirIiercn 0.408 pe:c:
237




3. keyes y |os Ferrocorr||es

Ccnviene repeIir ue pcr e:c: cnc: |c inver:icn pcr ki|cmeIrc erc ce 733
pcrc ccminc: ce herrccurc, ce 3.57 pcrc ccrreIerc:, y :e ccn:icercLc
ue e| ki|cmeIrc ce ferrcccrri| :c||c cc:Icncc unc: 30.000 pe:c:.

/ |c ci:Icncic ce un :ig|c e: muy cif|ci|, pcr nc cecir impc:iL|e, hccer:e unc
icec preci:c ce |c: vercccerc: cc:Ic: ce e:c: cLrc:, perc hc:Ic chcrc
Iccc: |c: incicic: nc: ccnfirmcn en |c icec ce ue ccnIrcIi:Ic: ferrcvicric:
ine:crupu|c:c: inf|crcn cc:Ic:, ue nc Ircjercn en rec|iccc ccpiIc|
exIrcnjerc, ue ccn |c :uLvencicn rec|izcLcn cLrc: ce muy Lcjc:
e:pecificccicne: y ue pcc|cn cpIcr mc: Lien pcr unc gcrcnI|c ce
inIere:e: :cLre e| ccpiIc| ue e| gcLiernc |e: ccepIcLc hcLer inverIicc.

Lc primerc vez ue nc: enccnIrcmc: ccn e| ingenierc /|frecc CrIegc e: en
unc ce |c: primerc: nmerc: ce |c revi:Ic ce| Mini:Ieric ce CLrc: FL|icc:,
cc|cLcrcncc ccn un crI|cu|c :cLre e| Iren Fencrc
238
.

Luegc |c veremc:, en feLrerc ce 107, ccmc cirecIcr Generc| ce CLrc:
FL|icc:. / pcrIir ce enIcnce: :erc e| funcicncric ceIermincnIe en Iccc: |c:

237
Informe del Ministerio de Obras Pblicas, 1909. p. 247.

238
En la revista del Ministerio de Obras, ao 1 n 12 de 1906, p. 355, Alfredo Ortega, basado en la revista El
Industrial Uruguayo, afirma que los trenes con tractor gastan mucho combustible y deterioran los caminos
() No tienen un freno que detenga todos los carros () necesitan radio largo de giro () entonces Charles
Renard, aviador de globos, invent un sistema con dos principios nuevos: la propulsin continua y la virada
correcta. En una palabra, la supresin de la traccin es reemplazada por la transmisin cinemtica de la
fuerza motriz () el motor no es tractor () es una fbrica ambulante de fuerza motriz, la cual se transmite a
cada uno de los vehculos que componen el tren por medio de un eje longitudinal giratorio, quebrado en
varias partes por suspensiones universales que le permiten adaptarse a todas las sinuosidades del camino
() supresin del peso exagerado de los antiguos tractores, supresin del deterioro de los caminos,
economa de combustible y personal () Es el medio de transporte ms fcil, ms prctico y ms econmico
para los servicios de carga y pasajeros () con mayor confort y velocidad y regularidad del servicio.
Como puede verse, el Tren Renard era algo parecido a la piedra filosofal, a la cuadratura del crculo, al
movimiento perpetuo. Ante el desastre ferroviario, era bueno que los funcionarios soaran
223
c:unIc: ferrcvicric:. En 122 puL|iccrc :u cLrc funccmenIc| :cLre
ferrcccrri|e: y en 132, yc juLi|ccc, |c ccmp|eIcrc, ccmc hemc: vi:Ic yc.

Fcr |c IcnIc :u: cpreciccicne: :cn funccmenIc|e: en e| Iemc ue nc:
ccupc. Fefirincc:e c |c Fec|cmccicn Cherry, ue fue fc||ccc ccnIrc
Cc|cmLic, |c: periIc: ce| gcLiernc e:IimcLcn en 187 e| cc:Ic ki|cmIricc
en e:e ferrcccrri| en 21.437 pe:c: crc, ue c CrIegc |e pcrece rczcncL|e y
ce ccuercc ccn cIrc: cLIenicc: ccIuc|menIe"

De:ce |uegc nc pcrece rczcncL|e, cunue ercn Iiempc: ce muy Lcjc
inf|ccicn, ue |c: cc:Ic: ki|cmIricc: ce Cc|cmLic en 187 fuercn :upericre:
c |c: ce |c mcycr|c ce |c: pc|:e: ce:crrc||ccc: ce |c pccc y ue :iguiercn
vigenIe: en 122 ce ccnfcrmiccc ccn e| cuccrc ue pre:enIc en :u |iLrc y
ue :e reprccuce c ccnIinuccicn:

Iob|o 7. Cc:Ic ce |c: ferrcccrri|e: en ci:IinIc: pc|:e:, Icmccc ce: CrIegc
/|frecc, Fe||ccc||||e: Cc|cnc|cnc:. p. 78


CrIegc ccn:icercLc ue hcL|c fccIcre: ue enccrec|cn |c ccn:Iruccicn
ferrcvicric en nue:Irc: pc|:e:, ccmc |c e:cc:ez ce pcL|ccicn, |c: c|Ic:
:c|cric:, |c: fuerIe: ||uvic:, |c: c|Ic: ce:cuenIc: y |c: e|evccc: inIere:e: :cLre
e| ccpiIc|.
224

Di:cuIiL|e, pcrue nc pcrece ue |c: :c|cric: fuercn cu| :upericre: c |c:
eurcpec:, y en nue:Irc pc|: |c: Ierrenc: nc Ien|cn cc:Ic, ccmc Icmpccc |c
piecrc, |c: crenc:, e| Lc|c:Ic, |c: mccerc:. Y ccemc:, :e |e:
:uLvencicncLc ccn 10.000 pe:c: pcr Km, c 15.000 pcr ki|cmeIrc :i e|
Ierrenc erc mcnIcnc:c, pcr vcric: |eye: pc:Iericre: c |c ferrcvicric ce 184.

Ccn e:c cL:ervccicn vc|vcmc: cIrc:, c |c cue:Iicn Cherry. De:pu: ce |c
re:ci:icn ce |c: ccnIrcIc: ce Ci:nerc:, e| Ferrcccrri| ce| Ccucc :egu|c en |c:
mi:mc: 20 ki|cmeIrc: ccn ue e| cuLcnc |c hcL|c cejccc. E| gcLiernc ce|
Ccucc, y |uegc e| nccicnc| Iuviercn ue emprencer |c reccn:Iruccicn ce
|c ||nec frrec, ue e:IcLc ccmp|eIcmenIe ceIericrccc: :e Ierminc e|
puenIe ce E| Finc| y :e repcrc y cumenIc e| mcIeric| rcccnIe.

En 188, :e hcL|c ce|eLrccc un ccnIrcIc ccn e| :encr Jecn Gcu|min, Le|gc,
ue cLIuvc unc gcrcnI|c ce| 77 :cLre ccpiIc| ue :e invirIie:e, fijcncc e|
cc:Ic ki|cmIricc en |c excgerccc :umc ce $42.000.

Gcu|min nccc hizc, perc Irc:pc:c :u ccnce:icn c| ccnce ce Gcu::enccurI,
uien nc c|cvc un rie|, perc cLIuvc |c cevc|ucicn ce |c gcrcnI|c ccn:IiIuicc
pcr :u cecenIe, inIere:e: ce| 77 :cLre |c mi:mc y 4.000 frcncc: ce
incemnizccicn.

/ e:Ie peuenc chcnchu||c :iguic unc inmen:c, e| ce| :encr Jcme: Cherry,
ciuccccnc cmericcnc, uien :u:criLic un ccnIrcIc en cgc:Ic ce 180 en
|c: Irminc: u:uc|e: ce privi|egic, gcrcnI|c ce ccpiIc| :cLre |c Lc:e ce
38.000 pcr ki|cmeIrc y |c: exencicne: ce impue:Ic:, eIc.

En :ei: cnc: Cherry reciLic ce| gcLiernc 20.24 pe:c:, perc en e:e |cp:c
:c|c ccn:Iruyc 1 ki|cmeIrc:. E: verccc ue Ircjc cc: |cccmcIcrc:, un ccrrc
ce pc:cjerc:, cIrc ce gcnccc, vcric: Icne|ccc: ce rie|e: y mcnIc cc:
puenIe:, unc ce e||c: cefecIuc:c. En IcIc| invirIic 233.0.

Demcncc c |c Nccicn y ce:pu: ce cnc: ce ccnver:ccicne: pcrc un
crreg|c cmigcL|e, mc: Lien cemcncc |c :umc ce 2.438 cc|cre:.

E:Ic ccnIrcver:ic ccupc primerc un IriLunc| ce crLiIrcmenIc en |c: E:Iccc:
Unicc:, fcrmccc pcr Mcnue| H. Fenc, pcr Cc|cmLic, Chri:Iicn Schrcmme
pcr Cherry y pre:icicc pcr Lewi: HcupI. E| cpccerccc ce Cc|cmLic fue,
uin |c creyercl, Frcnci:cc Jcvier Ci:nerc:, ce Ic| mcnerc ue nccie
pccrc :crprencer:e pcr un fc||c ccver:c c Cc|cmLic ce 2.048 cc|cre:.
225
Cc|cmLic prcIe:Ic pcr e| cIrcpe||c y |cgrc pcner e| c:unIc en
ccnccimienIc ce |c ju:Iicic cmericcnc. E| IriLunc| ce Virginic reLcjc |c
ccncenc c 357.404. Se cpe|c c |c CcrIe Supremc ce |c: E:Iccc: Unicc:,
ue ccepIc e| |cucc crLiIrc| inicuc, c| cuc| cnccic inIere:e: y hcncrcric: ce
cLcgccc:, ccncencncc c Cc|cmLic c pcgcr c| infcme ccnce:icncric |c
:umc ce 03.382 en crc
23
, en mcyc ce 103.

/cemc: ce inceLicc, e:c :umc erc encrme y nc cL:IcnIe |c recienIe
cmpuIccicn ce Fcncmc, nue:Irc gcLiernc cccecic c pcgcr|c. Se Ierminc
ce ccnce|cr preci:cmenIe enIre 105 y 10, ccpcncc prccIiccmenIe c|
pre:upue:Ic ce| f|cmcnIe Mini:Ieric ce CLrc: FL|icc:.

De:pu: ce |c: Le|gc:, :e ccnIrcIc ccn |c: hermcnc: Ecucrcc y /|frecc
Mc:cn, e| 30 ce ciciemLre ce 105. Ccn:Iruyercn muy pccc y cc:i Iccc e|
Iiempc ue e:Iuviercn en Cc|cmLic |c pc:crcn p|eiIecncc.
/fcrIuncccmenIe pcr e:c v|c nc ccn:iguiercn mcycr cc:c

Lc hi:Icric ce| Ferrcccrri| ce| Ccucc enIre 1878 y 107 puece re:umir:e en e|
:iguienIe ce:c|cccr cuccrc:

Iob|o 8. Controt|stos de| Ferrocorr|| de| Couco

Ccnt|ct|:tc Anc: Kn Fcgc: $ c|c Cc:tc Kn/$ c|c
Ci:nerc: 7 27 1780.000 5.25
Cherry 8 03.382 112.23
Muncz 8crrerc 3 10 588.078 58.807
lgnccic Muncz 2 8 57.13 70.51

Lc nicc ncIicic c|enIcccrc en mcIeric ferrcvicric prcven|c ce| Ferrcccrri|
ce /nIicuic, ue hcL|c :ufricc grcv|:imc: ccnc: curcnIe |c guerrc ce |c:
mi| c|c:.

Sin emLcrgc, enIre 103 y 107, ccmini:Irccc cirecIcmenIe pcr |c Nccicn,
ue hcL|c nccicnc|izccc |c: ferrcccrri|e: cepcrIcmenIc|e:, cvcnzc 18
ki|cmeIrc: y en 107 :e |e cncciercn 5 mc:.

En 104, c| inicicr:e |c pre:icencic ce Feye:, e| pcncrcmc ferrcvicric ce|
pc|: nc pcc|c :er mc: ce:c|enIcccr. En |c: cincuenIc cnc: cnIericre: :e
hcL|cn Ierminccc 55 ki|cmeIrc: ce v|c: en meciccre e:Iccc, :ervicc: pcr
unc: pccc: |cccmcIcrc: y vcgcne:, ue cIrc|cn vc|mene: |nfimc: ce

239
Equivalentes a 20583.725 dlares de 2007.
226
ccrgc y pc:cjerc: mcvi|izccc: c pc:c ce IcrIugc. E| pc|: hcL|c :icc
e:Icfccc, exp|cIccc, engcnccc y expc|iccc pcr |c: mc: ce:vergcnzccc:
cvenIurerc:, ccc|iIccc: pcr |c: juri:Ic: mc: i|u:Ire:, prccIiccmenIe nccc
hcL|c uecccc.

E| pre:icenIe expu:c :u pc||Iicc ferrcvicric en un ci:cur:c funccmenIc|, ue
nc hc merecicc cnc|i:i: pcr pcrIe ce ningunc ce |c: e:criIcre: ue :e hcn
ccupccc ce| Iemc:

F| gcc|e|nc nc t|cccccc :|n ce:ccn:c y ccn cuen x|tc
pc|c que e| ccp|tc| ext|cne|c :e enp|ee en |c
ccn:t|ucc|n ce nue:t|c: |e||ccc||||e:. y en e:te :ent|cc
nc |cg|ccc que en |c: u|t|nc: cnc: ncyc ent|ccc c| pc:
unc :unc que :e cc|cu|c en 3 4 n|||cne: ce pe:c: c|c
que :e ncn |nve|t|cc en |c: Fe||ccc||||e: ce Lc Dc|ccc.
G||c|cct y ce Z|pcqu||c c Nenccn (.} Se nc
ccn:egu|cc |c |c|ncc|n ce unc ccnpcnc ncc|cnc|.
ccn un ccp|tc| e|ect|vc ce !400.000 pe:c: c|c (.} ccn
e:te ccp|tc| |c ccnpcnc nc c:egu|ccc |c ccn:t|ucc|n
ce 8uencventu|c nc:tc Fcpcgcye|c: (.} F| cc:tc
k||cnt||cc ce tccc e| |e||ccc|||| puece cc|cu|c|:e en un
ncx|nun ce 25.000 c|c|e: pc| cccc k||net|c. y
ccnc e| gcc|e|nc cc|c c |c ccnpcnc 40.000 c|c|e:
(.}. :tc t|ene en e| ccnt|ctc cc ccn:t|ucc|n unc
ut|||ccc nc nenc| ce !5.000 c|c|e: pc| k||net|c. nc:
|c n|tcc ce |c: ut|||ccce: que p|ccuzcc |c exp|ctcc|n
cu|cnte c|ncuentc cnc:. ten|encc e| ce|ecnc ce
n|pctecc||c pc|c ccn:egu|| un enp|:t|tc ce nc: c
nenc: .500.000 c|c|e:. cuyc :e|v|c|c ce |nte|e:e: :e
nc|c ccn e| 507 ce| p|ccuctc ce |c: ccucnc: ce|
Fcc||cc. Ccn e:c: |cncc: pcc|c ccn:t|u||:e e| |e||ccc||||
ce Cc|| c Fcpcycn y c Cc|tcgc
240
.

He cu| |c ccnfirmccicn p|enc, pcr pcrIe ce uien mejcr ccncc|c e| Iemc,
ce |c ue venimc: :c:Ieniencc: ue |c :uLvencicn :upercLc e| cc:Ic ce
ccn:Iruccicn ce |c: ferrcccrri|e:, ue jcmc: :e ccnc|u|cn, perc ue :e
:c|ccLcn ccn pinge: incemnizccicne: c ccnIrcIi:Ic: cLu:ivc: y pircIc:.


240
Discurso del presidente Rafael Reyes en la Exposicin Ferroviaria de Bogot, el 24 de octubre de 1907. In
extenso en: Prez Jos Manuel. Memorandum Ferroviario. Bogot: Imprenta Elctrica; 1908
227
Lc: e:I|mu|c: cccrcccc: pcr Feye: ercn, ce:ce |uegc, excgerccc:, hc:Ic
e| punIc ce ue huLierc :icc mc: ccnvenienIe cccmeIer cirecIcmenIe |c
ccn:Iruccicn c Ircv: ce empre:c: pL|icc:. Feye: |cgrc c|gc :in
prececenIe:, c un cc:Ic ce:me:urccc.

Grccic: c| Mini:Ieric ce CLrc:, ue erc rec|menIe un Mini:Ieric ce
Ferrcccrri|e:", huLc un crgcni:mc :upervi:cr ccpcz ce negccicr ccnIrcIc:.
Y cn mc: impcrIcnIe, ue |c: hcc|c cump|ir, inIerviniencc
permcnenIemenIe, :cncicncncc cucncc erc nece:cric y ||egcncc hc:Ic
|c cec|crcIcric ce cccuciccc cucncc erc ccnvenienIe.

DurcnIe e| uinuenic :e pc:c ce 55 c 0 ki|cmeIrc: ce ferrcv|c: y |c:
inver:icne: en e:e rcmc c|ccnzcrcn 803.35 pe:c: enIre :uLvencicne: y
ccpiIc| cLIenicc hipcIeccncc ferrcccrri|e:
241
.

En re:umen, e| Ferrcccrri| ce /nIicuic ||egc c| Km 102 c pcrIir ce FuerIc
8err|c, e| ce| Ccucc ||egc c Fcpcgcyerc:, c 82 Km ce 8uencvenIurc. E| ce
Lc Dcrccc ||egc c /mLc|emc. E| ce ScnIc McrIc c Funcccicn y e| ce
GircrccI empc|mc en FcccIcIivc, en 10, ccn e| Ferrcccrri| ce Lc ScLcnc.


Iob|o . Fece: ferrcvicric: en 10.



Fuente: Frez Jc: Mcnue|. /enc|cncun |e||cv|c||c.


241
Informe del Ministerio de Obras Pblicas 1909.
228
/cemc:, |c |ey 4 ce 107 reg|cmenIc |c incu:Iric pL|icc ce Ircn:pcrIe,
ccncc pccer ce in:peccicn c| Mini:Ieric :cLre |c: empre:c:, ue ceL|cn
:cmeIer c :u cprcLccicn |c: Icrifc: y reg|cmenIc:, pcrc ue :e cju:Ic:en c
|c euiccc y |c ccnveniencic pL|icc:.

En re:umen, Lcjc Feye: hcy un incuccL|e prcgre:c, pcrue cnIe:, ccn
e:I|mu|c: muy pcrecicc: nccc :e hcc|c.

E| mcvimienIc ce |c: ferrcccrri|e: :igue :iencc muy recucicc. Sc|cmenIe
e:Icn ccnc|uicc: |c: ce 8crrcnui||c c FuerIc Cc|cmLic, e| ce CcrIcgenc c|
Mcgcc|enc y e| ce Lc ScLcnc, ue pcr :u prcximiccc ccn 8cgcIc e: e|
ue cIrce e| mcycr nmerc ce pc:cjerc:.

Iob|o 10. Ferrcccrri|e: cc|cmLicnc: en 10

Ferrcccrri| 104 - Km 10 - Km /vcnce en Km
De /nIicuic 102 3
8crrcnui||c 27 27 ________
CcrIcgenc 105 105
CcuIc 55 55 ________
Icchirc 1 1 ________
Ccucc 20 82 2
GircrccI 4 132 83
Dcrccc 33 33 ________
Hcncc-/mLc|emc 0 82 82
Lc ScLcnc 40 40 ________
De| Sur 23 30 7
ScnIc McrIc 7 8 31
FuerIc Wi|che: 0 20 20
IcIc| 55 0 344

En e| primer Irime:Ire ce 105 e| cccIcr Mcce:Ic Gcrc:, en e| D|c||c C||c|c|
nc: infcrmc ue e| Ferrcccrri| ce Lc ScLcnc prccujc 44.371 pe:c:, ue |c:
gc:Ic: fuercn ce 28.131 y e| rencimienIc neIc ce 1.23 pe:c:.

En ncviemLre ce 10, e:e mi:mc ferrcccrri| Ircn:pcrIc 8.225 pc:cjerc: en
1 c|c:e, 10.37 en 2 y 1.00 en 3: 855 ccLezc: ce gcnccc mcycr y
128.325 ki|c: ce euipcje: re:u|Iccc: Icccv|c muy meciccre: {ineviIcL|e:
pcr |c m|nimc pcL|ccicn y e| |nfimc mcvimienIc ccmercic|), en un pc|: ue,
pcrc Iener unc: pcu|:imc: ki|cmeIrc: ce ferrcv|c, cp|czc :|ne c|e Iccc: |c:
inver:icne: en ccpiIc| humcnc, empezcncc pcr |c ecucccicn.
229

lnnegcL|emenIe e| gcLiernc ce Fcfce| Feye: ccn:IiIuye e| tu|n|ng pc|nt en
nue:Irc hi:Icric ferrcvicric. Grccic: c |c ccIiviccc ce| Mini:Ieric ce CLrc: |c:
ci:IinIc: ferrcccrri|e: vcn c cejcr ce :er cvenIurc:" pcrc ccnverIir:e en
empre:c:", cenIrc ce un pc|: ue empiezc c ce:perIcr y, pcr |c mi:mc, c
genercr un Ircficc crecienIe, c pcrIir ce vc|cre: m|nimc:.

Lc |ey 18 ce 105, expecicc e| 11 ce cLri| pcr |c /:cmL|ec Nccicnc|
Ccn:IiIuyenIe y Legi:|cIivc, cprcLc e| ccnIrcIc ce|eLrccc ccn e|
cmericcnc Henry F. Grcnger pcrc |c ccn:Iruccicn ce| un ferrcccrri| enIre
Mece|||n y e| Gc|fc ce UrcLc. En 51 crI|cu|c: :e ceIermincn |c: cL|igccicne:
ce| ccnIrcIi:Ic ce mcnerc muchc mc: c|crc ue en cuc|uier ccnvenic
cnIericr. Lc: e:I|mu|c: :cn muy generc:c:: 30.000 pe:c: {c |c pcr ccn e|
cc|cr) pcr cccc ki|cmeIrc Ierminccc, ue puecen pcgcr:e en cinerc c en
Iierrc: Lc|c|c: c rczcn ce 3 pe:c: pcr hecIcrec y en unc fcjc ce 10
ki|cmeIrc: c cccc |ccc ce |c v|c :ercn ce| ccnIrcIi:Ic |c: peIrc|ec: y |c hu||c
ue :e encuenIren. Sin perjuicic ce |c cnIericr reciLirc 400.000 hecIcrec:
ce Lc|c|c: y uecc cL|igccc c prcmcver inmigrccicn. De:ce |uegc, e:Ic
exenIc ce Iccc c|c:e ce impue:Ic:, perc Iencrc ue renuncicr c
rec|cmccicne: pcr |c v|c cip|cmcIicc y e| ccnIrcIc uecc :cmeIicc c |c:
IriLunc|e: cc|cmLicnc:.

E| mcIeric| rcccnIe :erc ce Luenc cc|iccc". Iiene ue Iener cc:
|cccmcIcrc: pcr cccc 50 ki|cmeIrc:. Fcrc reciLir cccc Ircmc, |c:
|cccmcIcrc: ceLen pccer crrc:Ircr un Iren ce 10 ccrrc: y 0 Icne|ccc: c
unc ve|cciccc enIre 30 y 40 Km/hcrc. E| e:fuerzc ce Ircccicn ce |c
|cccmcIcrc ceLe :er enIre 00 y 1.000 Icn. Lc: pencienIe: nc pccrcn
excecer ce| 37 y |c: curvc: nc pccrcn Iener rccic mencr ce 100 meIrc:.

Nc nc: exIencemc: mc: en e:e ccnIrcIc pcrue e| ccnIrcIi:Ic nc e:Iuvc
en ccpcciccc ce crgcnizcr |c empre:c, perc vc|e |c penc cL:ervcr ccmc
yc :e exigen e:pecificccicne: rczcncL|e: pcrc ju:Iificcr |c: e:I|mu|c: mc:
ue generc:c: ue Feye: cre|c inci:pen:cL|e: pcrc pccer Iener
ferrcccrri|e:.

E| cpIimi:mc erc grcnce. /| c|c :iguienIe, cLri| 12, :e cicIc |c |ey 1 ce 105
cuIcrizcncc c| gcLiernc pcrc ccn:eguir un empr:IiIc ce 5 mi||cne:, pcrc
|c ccnver:icn ce| pcpe| mcnecc y pcrc ccn:Iruir ferrcccrri|e: ce 8cgcIc c|
Fcc|ficc y c| 8cjc Mcgcc|enc, y ce :Ie c CcuIc.

Lc ccnver:icn c |c mcnecc meIc|icc Iuvc xiIc, perc nc c|ccnzc e| cinerc
pcrc |c: cmLicic:c: p|cne: ferrcvicric:.
230

Lc /:cmL|ec Legi:|cIivc expicic, e| 21 ce mcyc ce 107, |c |ey 2,
cprcLcIcric ce| ccnIrcIc pcrc |c ccn:Iruccicn ce| Ferrcccrri| ce /mcgc.

De :Ic :e ven|c hcL|cncc ce:ce 181, cucncc :e ccnIrcIc ccn C:pinc
Hermcnc:, ccn Ircchc ce 0 cm.

Ccmc |c: C:pinc ce:i:Iiercn, en 107 :e ccn:IiIuyc unc :ccieccc cncnimc
cc|cmLicnc, ccnce |c: principc|e: cccicni:Ic: :er|cn ccn /|ejcncrc nge|
{cuyc fcrIunc ven|c ce |c crrier|c), Fepe Sierrc {enIcnce: e| hcmLre mc:
ricc ce Cc|cmLic), F|ix Sc|czcr y e| Lcnuerc Fecrc Jcrcmi||c. E| ccpiIc|
inicic| fue ce un mi||cn ce pe:c:. Lc empre:c e:IcLc cL|igccc c |c: mi:mc:
e:pecificccicne: ce| fc||icc Ferrcccrri| ce UrcLc. Lc :uLvencicn :er|c ce
.0 pe:c: crc en Ierrenc p|cnc, y ce 15.000 en Ierrenc mcnIcnc:c. Cccc
cnc ceL|c Iermincr, ccmc m|nimc, 20 ki|cmeIrc: ce ||nec ccnIinuc. Lc
:uLvencicn :e pcgcLc en Lcnc: c| 7.

E| ccnIrcIc preIenc|c ue e| ferrcccrri|, ce 70 ki|cmeIrc: enIre Mece|||n y e|
Ccucc, e:Iuvie:e Ierminccc en Ire: cnc: y mecic. /unue |c empre:c fue
gerencic|c Iccc e| Iiempc pcr e| ingenierc Ccmi|c C. Fe:Irepc, ue hcL|c
e:Iuciccc en |c: E:Iccc: Unicc:, y mcnejccc :iempre ccn |c mcycr
pu|criIuc, {ccn:IiIuyencc unc excepcicn cenIrc ce| pcncrcmc ferrcvicric
nccicnc|), e| Ferrcccrri| ce /mcgc :c|cmenIe pucc :er Ierminccc en 12.

E:Ie ferrcccrri| :e ccn:icercLc vicL|e pcr e| crecimienIc :c:Ienicc ce |c
cc:echc ccfeIerc ce| :urce:Ie cnIicuenc.

/cemc:, ce:ce |c: inicic: ce| Ferrcccrri| ce| Ccucc, :e pen:cLc en unc
||nec ue, :iguiencc e| vc||e ce e:e r|c :uLie:e ce Cc|i hc:Ic Mece|||n
pc:cncc pcr /mcgc.

Fcr e:c: cnc: :e ccmenzc c hcL|cr IcmLin ce un ferrcccrri| enIre Iumccc
y CcrIcgenc y ce cIrc enIre 8cgcIc y 8uencvenIurc, ue ce hcLer :icc
ccn:Iruicc: huLiercn inIegrccc e| pc|: ce enIcnce:.







Coptu|o IV
231
Hoc|o |o Modern|dod

37. Los Ferrocorr||es en 111

En 111 e| gcLiernc cc|cmLicnc reciLic unc prcpue:Ic ce| Lcrcn Le|gc
Ferncnc ce SchmcIzer pcrc |c nccicnc|izccicn" ce |c: ferrcccrri|e:
cc|cmLicnc:. Se :u:criLir|c un empr:IiIc pcr 5 mi||cne: c| 47. Ccn e:c
:umc :e reccger|cn Iccc: |c: cL|igccicne: pencienIe: pcr ccncepIc ce
Lcnc: hipcIeccric: ce |c: empre:c: cvc|ccc: pcr e| gcLiernc cc|cmLicnc,
ue renIcLcn enIre e| 3 y 7. Lc Nccicn, c| ccuirir |c: cecentu|e: emiIicc:
pcr |c: ccmpcn|c:, |cgrcLc IcmLin |c mcycr|c ce| ccpiIc| en e||c:.

Lc: hipcIecc: :umcLcn 337.000 y :u: cecentu|e: generc|menIe Ien|cn
ue :er cIencicc: pcr e| gcLiernc, ccn :u :ecue|c ce p|eiIc: ccn |c:
ccmpcn|c: ing|e:c: ue yc cpercLcn |c mcycr pcrIe ce |c: ferrcccrri|e:
cc|cmLicnc:.

Feccgicc: e:c: cL|igccicne:, ueccr|cn 103.000 pcrc ccnecIcr c
8cgcIc ccn e| Fcc|ficc

En un ccncepIc, c mi juicic cpre:urccc, /|frecc CrIegc, DirecIcr ce
Ferrcccrri|e: en e| Mini:Ieric, nc ccn:icerc ccnvenienIe |c ccnver:icn
prcpue:Ic, |c ue uecc ccn:ignccc en |c /enc||c ce| Mini:Irc ce 111
242

y, en ccn:ecuencic, e| gcLiernc nc ccepIc |c prcpue:Ic.

Ferc pccc c pccc, :in emLcrgc, empezcrc c cLrir:e ccminc |c icec ce
nccicnc|izcr |c: ccmpcn|c: ferrcvicric:, ccu:ccc: cccc vez ccn mcycr
frecuencic, ce ccLrcr Icrifc: muy e|evccc:, ce:ccncciencc c menucc |c:
cprcLccc: pcr e| Mini:Ieric, pcrc nc enIrcr en ceIc||e: :cLre |c: :uce:ivc:
hipcIecc: ce |c: ferrcccrri|e:, ue |e: permiI|cn ccn:eguir ccpiIc|e: en |c
C|ty, ue nc :iempre :e ref|ejcLcn en inver:icne: en Cc|cmLic
243
.


242
Memoria del Ministro de Obras Pblicas al Congreso, 1911. p. 39.
243
El 20 de diciembre de 1913, el Ministro de Obras Pblicas, Simn Arajo, en carta al gerente del
Ferrocarril de Girardot (The Colombian Central Railway), que ya iba en hipoteca de tercer grado, increpa:
El gobierno de la patria colombiana ha hecho valiosas concesiones a una compaa que no ha desembolsado
un centavo de capital para invertir en la obra del ferrocarril (Vase Memoria de Obras Pblicas, 1915)
232

F|guro 45. FcIic: Ferrcccrri| ce |c ScLcnc, 111

Lc Luenc ncIicic ce 111 e: ue e| Ferrcccrri| ce /nIicuic ||egc c Lc
CuieLrc, |c ue cemue:Irc ue :cn |c: egre:ccc: ce |c E:cue|c ce Minc:
|c: ccn:IrucIcre: ce| Ferrcccrri|, nc e| cvivcIc cuLcnc e|evccc c| Lrcnce.

Se cecice enIcnce:, |c ccn:Iruccicn ce un ccminc ccrreIerc pcrc
ccnecIcr e| vc||e ce| Nu: ccn e| ce Fcrce, y :e inicic ce:ce 8cIerc, e|
Iencicc ce rie|e: hccic Mece|||n, c ccnce |c: pcrc|e|c: ||egcrcn en 114.

Fcrc nc hccernc: inIermincL|e:, vcmc: c re:umir |c :iIuccicn ce |c:
ferrcccrri|e: en e| cnc 111.

E| ki|cmeIrcje ||egc yc c 1.220 ki|cmeIrc:. Vcric: empre:c: pcrecen
renIcL|e:, perc |c: vc|mene: ce pc:cjerc: y ccrgc :iguen :iencc irri:cric:.
Lc: Ire: ferrcccrri|e: ue :irven c 8cgcIc Ircn:pcrIcrcn 70.000 vicjerc: en
e| cnc {2.14 c| c|c). E| ue mc: ccrgc mcvi|izc fue e| ce ScnIc McrIc,
12.000 Icne|ccc:, ue euivc|en c 345 Icne|ccc: cicric:, cc:i Iccc: ce
Lcncnc.

233


F|guro 4. Ferrcccrri| ce |c ScLcnc, e:Iccicn FcccIcIivc 111.



F|guro 47. Frimer Iren en Mece|||n, 114. Cc|eccicn ce| lngenierc FcLic
8cIerc Gcmez
234

Lc: ferrcccrri|e: cvcnzcrcn chcrc ccn mencr |enIiIuc.

De |c: 1.022 ce 110 pc:crcn c 1.180 en 114. En 118 :ercn 1.322. En 122
hcLrc 1.481 ki|cmeIrc: en cperccicn.

E| Ferrcccrri| ce /nIicuic, ccnIrcIccc en 1874, ||egc finc|menIe c Mece|||n
en 114, cunue inIerrumpicc en Lc CuieLrc.

EnIre Ci:nerc:, en e| vc||e ce| Nu: y 8cIerc, en e| ce Fcrce, :e ccn:Iruirc un
ccminc ccrreIerc ce 28 ki|cmeIrc:, ue cL|igcrc c cc: Irc:Lcrcc:, ccn e|
ccn:iguienIe enccrecimienIc ce |c: f|eIe:. / |c f|cIc ce ccmicne: ce
crugc: meIc|icc:, ccmc |c: ce |c: IrccIcre:, :e |e: ccrc e| ncmLre Icn
curic:c ccmc euivccccc ce Iren Fencrc, inc|u:ive pcr /ric: ce Greiff.
E:Ic: ccmicne:-crugc nccc Iienen ue ver ccn e| Iren Fencrc ce:criIc pcr
/|frecc CrIegc en 10, ccmc hemc: vi:Ic en |c ncIc 238.


38. E| Grono y |os Ferrocorr||es

CcnIrcIccc: pcrc :er ccn:Iruicc: en unc: pccc: cnc:, |c: ferrcccrri|e:, en
ccmLic, :e ccnvirIiercn en empre:c: inIermincL|e:

Iob|o 11. Durccicn ce |c: ccn:Iruccicne: ferrcvicric:
Ferrocorr|| lniciccc Ierminccc N ce cnc:
De Ant|oqu|o 1874 114 40
Ccuto 1878 1888 10
Dorodo -Hondo 1881 187 17
Io||mo 183 121 28
Co|dos 115 124
Nor|o 122 142 20
Mede||n - Amog 8o|ombo|o 10 132 23
Fuerto W||ches 1881 141 0
8uenoventuro - Co|| 187 115 3
Co|| - Fopoyn 114 125 11

E| ce /nIicuic cfrece un cuccrc ce:c|cccr pcrue :u: 202 ki|cmeIrc:
cvcnzcrcn c |c rcIc ce 5 pcr cnc.

De :u ccn:Iruccicn :e e:percLc e| ce:pegue eccncmicc ce |c regicn, :in
ue :e prccuje:e cc:c ci:IinIc c |c expre:ccc pcr Fcger 8rew:

235
Lc: e|ectc: ce |c ccn:t|ucc|n ce| |e||ccc|||| :e :|nt|e|cn
nuy |entcnente (.} Su |epe|cu:|n :cc|e |c: cc:tc: ce|
t|cn:pc|te tcnc|n |ue |entc. yc que :e ccn:t|uy pc|
t|cnc: ccnectccc: pc| :|np|e: ccn|nc: ce ne||ccu|c y
entcnce: e| v|ec :|:tenc ce t|cn:pc|te c |cnc ce nu|c
:e vc|v| nc: ccnpet|t|vc (.} F:te u|t|nc :|:tenc e|c
nc: cc|ctc. pc| |c nenc: nc:tc que |c te|n|ncc|n ce|
|e||ccc|||| u:t|||c |c ccnc||zcc|n ce| ccne|c|c vc
/ece||n (.}
244
.

CLvicmenIe, |c cnIericr e: cp|iccL|e IcmLin c |c: cemc: ferrcccrri|e:
cc|cmLicnc:.

DurcnIe |c Cc|cnic expcrIcLcmc: meIc|e: precic:c:. De:pu: ce |c
lncepencencic, |c uinc e| cni| y e| IcLccc Iuviercn Ircn:iIcric: Lcncnzc:.
E:Ie |Iimc prccuc|c ccrgcmenIc: ce cierIc impcrIcncic ue IcmcLcn, c
pcrIir :cLre Iccc ce /mLc|emc, |c ruIc ce| Mcgcc|enc.

E| ccf empiezc, c finc|e: ce| :ig|c xix, c ccnverIir:e en e| mcIcr ce|
ce:crrc||c nccicnc|, perc |c: ferrcccrri|e: nc :e ccn:Iruyercn pen:cncc en
e| grcnc, :c|vc uizc, e| ce CcuIc, pcrue en e:c pccc e:c yc erc unc
regicn ccfeIerc impcrIcnIe y, muchc: cnc: ce:pu:, e| ce /mcgc, pcrc
cIencer e| crecimienIc ce |c ccficu|Iurc ce| :urce:Ie cnIicuenc.

Nuncc nc: ccn:cremc: ce repeIir ue nue:Irc ce:crrc||c ferrcvicric
cLececic c unc creencic, pcrue :e ceIerminc :in e| mencr cnc|i:i:
eccncmicc y previ:ivc.

E| errcr mc: ccmn en re|ccicn c| ce:crrc||c ce| Ircn:pcrIe en Cc|cmLic,
ccn:i:Ie en pen:cr ue |c inIrccuccicn ce un mecic nuevc mccificc
inmecicIcmenIe |c :iIuccicn en e| :enIicc ce| prcgre:c.

E| vcpcr cpcrece en |c ncvegccicn ce| Mcgcc|enc en 1823, perc hc:Ic
140 :igue hcLiencc chcmpcne: en e| r|c, pcrue |c ce:cpcricicn ce |c:
mccc: primiIivc: e: :iempre grccuc|.

Unc: pccc: ki|cmeIrc: ce ferrcccrri|e: inccnc|u:c: nc ccmLicrcn e| hechc
ce ue |c crrier|c :egu|c :iencc e| mecic nicc ce Ircn:pcrIe en cc:i Iccc
|c :uperficie hcLiIccc ce| pc|: hc:Ic Lien cvcnzccc e| :ig|c xx.

244
Brew Roger. El Desarrollo Econmico de Antioquia desde la Independencia hasta 1920. Bogot: Banco
de la Repblica; 1977. p. 97.
236

Mc: Icrce, un prcgrcmc cce|erccc ce ccn:Iruccicn ce ccrreIerc: {:in
ccecuccc ccn:ervccicn) nc ccmLicrc |c :iIuccicn cnIericr cnIe: ce |c:
cnc: cucrenIc. Fcr e||c: :e :eguircn mcvi|izcncc |c: recuc:, pcrue
:imp|emenIe |c: pcu|:imc: cuIcmcIcre: permcnecercn en |c: ciuccce:.

Fcrc hcL|cr ce ccf y ferrcccrri|e: vc|e |c penc ccverIir ue cnIe: ce 120
Iccc ci:cu:icn :cLre f|eIe: Ierre:Ire: e: muy pccc prccucIivc pcrue :cLre
Iccc e| IerriIcric nccicnc| imperc |c crrier|c. Lc: ferrcccrri|e: Icccv|c nc :e
hcn inIegrccc y |c: ccrreIerc: prccIiccmenIe nc exi:Ien. Fc:crcn muchc:
cnc: cnIe: ce ue :e puecc e:ccger enIre unc y cIrc mecic y cnIe: ce
ue un mccc puecc ccmpeIir ccn cIrc.

Se cc|cu|cLc ue hccic 1880 ue c |cmc ce mu|c, c ce Luey, |c
Icne|ccc/Km cc:IcLc 0 cenIcvc: y ue |c: ferrcccrri|e: iLcn c ccLrcr
enIre 17 y 10 cenIcvc: Icn/Km.

Y :e repeIirc hc:Ic ccnverIir:e en |ugcr ccmn |c ce| :c|Ic ce |c mu|c c|
cvicn", cunue yc en p|enc :ig|c xxi |c mcycr pcrIe ce nue:Irc:
ccmpcIricIc: jcmc: hcn e:Iccc en ccncicicne: eccncmicc: ce vc|cr.

En :u in:u:IiIuiL|e |iLrc :cLre e| Ircn:pcrIe en Cc|cmLic, Dcnc|c S.
8crnhcrI
245
cc|cu|c |c: cc:Ic: ce| Ircn:pcrIe en Cc|cmLic pcrc 120:

Iob|o 12. Cc:Ic: ce| Ircn:pcrIe en 120

Ccrguerc: $ 1.00
/ |cmc ce mu|c $ 0.40/ 0.0
Ccrrc ce yunIc $ 0.12/ 0.20
Ferrcccrri| $ 0.04/ 0.08
Ccmicn $ 0.12/ 0.20
Mcgcc|enc $ 0.01/ 0.05
Fuente: 8crnhcrI Dcnc|c S.

Lc ccrre|ccicn e:IcL|ecicc pcr IcnIc: e:criIcre: enIre |c exp|cIccicn
ccfeIerc y e| ce:crrc||c ferrcvicric, perIenece c |c fcci| :imp|ificccicn ue
:e vue|ve re:peIcL|e cucncc :e cpcyc en Ie:i: pcrc cpIcr c un FhD,
reccrgccc: ce fcrmu|c: mcIemcIicc: cc u:un.


245
Barnhart Donald S. Colombia Transportation Problems. (Tesis doctoral) University of Chicago; 1953.
p. 189.
237
Mcr|c Iere:c Fcm|rez :enc|c ccmc 8eyer, McGreevey, UrruIic y Fcvecc
hcn ccn:icerccc ue e:Ie v|ncu|c fue impre:cinciL|e pcrc |c expcn:icn
ce| crec ccfeIerc"
24
.

/fcrIuncccmenIe e:c cuIcrc en :u cLrc, impeccL|e ce:ce e| punIc ce
vi:Ic Icnicc, nc cce en e:c mi:mc :imp|ificccicn, pcrue c| ccmenIcr |c
impcrIcnIe ue fue e| ccf, cenIrc ce |c ccrgc IcIc| mcvi|izccc pcr |c:
ferrcccrri|e: c pcrIir ce 114, nc: ccvierIe:

Lc |nte|p|etcc|n ce e:c: cctc: nc ||evccc c |e:c|tc| |c
|n||uenc|c ce |c: |e||ccc||||e: en e| c|ec|n|entc ce|
:ectc| cc|ete|c (.} Nc cc:tcnte. |c |cng|tuc ce |c |ec
e|c nuy cc|tc y nc :e nccc ccn:c||cccc un :|:tenc
|nteg|ccc ce t|cn:pc|te |||ec. pue: |c: c|:t|ntc: |nec:
e:tcccn |:|ccnente ce:ccnectccc: (.} Fn |c :eguncc
ccccc ce| :|g|c pc:ccc. |c: nu|c: ccnt|nucccn :|encc
e| p||nc|pc| nec|c ce t|cn:pc|te ce| cc|
24
.

En efecIc, e| crecimienIc ce |c: expcrIccicne: ccfeIerc: fue exIrccrcincric
cnIe: ce |c Ierminccicn ce| Ferrcccrri| ce /nIicuic.

Cucncc :e inicic e| ferrcccrri|, /nIicuic nc erc regicn ccfeIerc. Su ||nec
cIrcve:cLc mc: Lien IerriIcric: ce gcnccer|c y miner|c. Cucncc :e firmc e|
ccnIrcIc ce| ferrcccrri|, jcmc: :e pen:c en e| ccf {ni en nccc).

E| Ferrcccrri| ce /mcgc, pcr hcLer:e ccn:Iruicc Icn |enIcmenIe, merece e|
mi:mc cicIcmen ce 8rew :cLre e| ce FuerIc 8err|c.

EnIre |c: pcpe|e: ce Ccmi|c C. Fe:Irepc, genIi|menIe pue:Ic: c mi
ci:pc:icicn pcr miemLrc: ce :u fcmi|ic, enccnIr un cuccrc e:Icc|:Iicc
e|cLcrccc pcr un ccmercicnIe ccfeIerc :cLre |c expcrIccicn ce /nIicuic
enIre 1888 y 12, cucncc :e Ierminc e| Ferrcccrri| ce /mcgc.

EnIre 1888 y 114, cucncc pcr primerc vez ||egc e| Ferrcccrri| ce FuerIc
8err|c c Mece|||n, |c expcrIccicn ce| grcnc hcL|c pc:ccc ce 5.208 c
212.247 :ccc: ce 0 Kg., e: cecir, ue hcL|c crecicc 424 vece: cnIe: ce
exi:Iir |c ferrcv|c.


246
Pachn lvaro, Ramrez Mara Teresa. Op. cit. p. 145.
247
Ibidem. p. 156.
238


F|guro 48. ExpcrIccicne: ccfeIerc: ce /nIicuic 1888 - 128


E: verccc ue cnIe: ce ue huLierc ferrcccrri|e:, e| vicje en mu|c erc mc:
cemcrccc, perc :in e||c: :e expcncic |c incu:Iric ccfeIerc c un riImc
impre:icncnIe, pcrue ccn c :in ferrcccrri| e| grcnc :e cLr|c pc:c en e|
exIericr.

En ccmLic, enIre 114 y 128 |c expcrIccicn crece ce 212.247 c 575.000
:ccc:, cpenc: 2.71 vece:.

Migue| UrruIic hc :enIenciccc:

S|n cc| e| |e||ccc|||| nc nuc|e|c :|cc eccnn|ccnente
pc:|c|e. y e| cc| nc :e nuc|e|c pcc|cc expcnc|| :|n
|e||ccc||||e:
248
.

248
Citado por Pachn lvaro, Ramrez Mara Teresa, Op. cit. p 155.
239

En |c primerc pcrIe ce :u c:erIc Iiene rczcn {pcrue c pcrIir ce |c: cnc:
veinIe, e| ccf, enIcnce: mcnc-expcrIccicn
24
, ccpcrc nue:Irc exiguc
:i:Iemc ferrcvicric): mienIrc: ue |c :eguncc frc:e e: cpenc: un :imp|e y
cpre:urccc |ugcr ccmn, ue nc merece ccnverIir:e en cxicmc.

E| ccf, y nc |c: ferrcccrri|e:, fue e| ccIc|izcccr ce| ce:crrc||c eccncmicc. E|
vc|umen ce :u expcrIccicn hizc re|cIivcmenIe vicL|e: |c: ferrcccrri|e: ce
/nIicuic, Cc|cc: y e| Fcc|ficc, pcrue :i e| pc|: huLierc :eguicc ccmc
expcrIcccr mcrginc| ce minerc|e: precic:c:, c| Iermincr:e |c ccn:Iruccicn
ce ferrcv|c:, :Ic: nc huLie:en ccnIccc ccn ccrgc cprecicL|e.

Mc: :c|icc ue |c Iecr|c ce |c ccrre|ccicn ccf-ferrcccrri|e:, e: |c
cL:ervccicn ce GcLrie| Fcvecc :cLre e| pe:c ce |c: f|eIe: en e| ingre:c ce
|c: ccfeIerc:. CiIcncc c FcLerI C.8eyer, cuIcr ce F| t|cn:pc|te y |c |ncu:t||c
ce| Cc| en Cc|cnc|c. Fcvecc nc: infcrmc ue en 187 e| f|eIe CcuIc-
McrccciLc repre:enIcLc e| 157 ce| precic ce venIc ce| ccf pue:Ic en
Nuevc Ycrk, y ue pcrc 143 :e hcL|c recucicc c| 37. Y enIre e:c: mi:mc:
cc: fechc:, e| f|eIe 8cgcIc-Hcncc hcL|c reLcjccc IcmLin ce| 207 c| 37.
E:Ic: cifrc: nc: inciccn, c pe:cr ce :u impreci:icn, pcrue nc cnc|izcn e|
cc:Ic ce| f|eIe f|uvic|, ue |c ue :e prccujc fue unc Ircn:ferencic c fcvcr
ce |c: ccficu|Icre: y en ceIrimenIc ce |c: crrierc: {pcr e| mencr cc:Ic ce |c:
f|eIe: ferrcvicric: c pcrIir ce |c: cnc: 20), ue :ignificc unc recuccicn ce|
ingre:c y e| emp|ec en crrier|c, y un mejcr ingre:c y mcycr renIcLi|iccc
pcrc |c: ccfeIerc:, cgenIe: eccncmicc: mc: mccernc: y prccucIivc:.

3. Fr|m|t|vos Correteros

E| vcpcr ||egc c| Mcgcc|enc muy Iemprcnc: ce:pu: ce hcLer cpcrecicc
en e| Huc:cn y cnIe: ce ue :e exIencierc pcr |c: cemc: pc|:e:.

Nue:Irc cviccicn ccmercic| ccmenzc pccc: me:e: ce:pu: ce |c: primerc:
ccmpcn|c: ue vc|crcn en Eurcpc y /mricc ce| NcrIe.

Lc: ferrcccrri|e: ||egcrcn un pccc Icrce ccn re:pecIc c cIrc: pc|:e:, perc
cnIe: ce Iiempc pcrc |c eccncm|c nccicnc|.

E| cuIcmcvi| cemcrc muchc Iiempc cnIe: ce cejcr ce :er unc rcrezc en |c
mcycr pcrIe ce| pc|:.


249
En 1930 representaba el 91.34% de la carga exportada.
240
Cucncc e| mcIcr ce exp|c:icn hizc pc:iL|e e| funcicncmienIc ce
vercccerc: cuIcmcvi|e:, en Eurcpc {8enz,1885) y en |c: E:Iccc: Unicc:
{Duryec, Hcine:, Fcrc, C|c:, ce:pu: ce 180), e:Ic: pc|:e: ci:pcn|cn ce
vc:I|:imc: rece: ce ccminc: ccrreIerc: pcr |c: cuc|e: |c: nuevc: veh|cu|c:
:c|IcLcn mc: ue rcccLcn

En |c: E:Iccc: Unicc:, c| finc|izcr e| :ig|c xix hcL|c mc: ce Ire: mi||cne: ce
ki|cmeIrc: ce e:c: ccrreIerc:
250
.

Lc exi:Iencic ce e:c rec ccminerc exp|icc e| xiIc inmecicIc ce| cuIcmcvi|.
En 101 :e venciercn en |c: E:Iccc: Unicc:, ccmc nc: incicc |c Cc|umLic
Encyc|cpcecic, 4.100 cuIc:. En 115 :e mcIricu|crcn 85.000 y en 125
fuercn regi:Irccc: 3700.000.

En Eurcpc |c mc:ificccicn ce| cuIcmcvi| fue menc: rcpicc. Lc prccuccicn
frcnce:c en 107 fue ce 18.000 uniccce:. E:e mi:mc cnc, yc Fcr|: ccnIcLc
ccn mi| Icxi: y New Ycrk ccn .500. E:pcnc, en 117, regi:IrcLc 83.224,
ccmc puece ver:e en |c Encic|cpecic E:pc:c.

Nc e: nece:cric e:pigcr mc: ccIc: pcrc ccrnc: cuenIc ce nue:Irc
:iIuccicn en re|ccicn ccn e| mcIcr ce exp|c:icn, ue yc permiI|c
ce:p|czcmienIc: hccic |c: 50 Km/hcrc.

/ pcrIir ce 107, ccn |c mi:mc ingenuiccc ccn ue cincuenIc cnc: cnIe:
nc: hcL|cmc: emLcrcccc en |c ccn:Iruccicn ce ferrcccrri|e:, e| pc|:
ccmenzcr|c c ccn:Iruir ccrreIerc: c| cc|cr ce |c: c:pirccicne: regicnc|e:,
cIriLuyncc|e: |c ccpcciccc ce :cccrnc: ce| cIrc:c.

Cccc ccciue, ce:ce e| Ccngre:c, cecreIcrc :u ccrreIerc pcrc Lc:cr en
e||c :u pccer pc||Iicc, cIcrgcncc ccnIrcIc: pcrc |c ejecucicn ce |c cLrc y
e:ccgiencc pecne: pcrc e| IrcLcjc ce picc y pc|c.

Lc CcrreIerc CenIrc| ce| NcrIe {CCN) enIre 8cgcIc y CcuIc, :erc |c cLrc
principc| ce:ce cucncc :e ceIerminc ccn:Iruir|c cpre:urcccmenIe. Lc:
:uce:ivc: /enc||c: ce| Mini:Ieric nc: vcn ccncc c ccnccer :u ce:crrc||c,
cnc pcr cnc.

En 10 |c CCN fue cLjeIc ce 22 ccnIrcIc:, ccn e| fin ce hccer pc:iL|e e|
cnhe|ccc vicje ce Feye: hc:Ic :u pueL|c. En 117 nc: enIercmc:, pcr e|

250
Snchez Sabogal Fernando. Op. cit. p. 13.
241
regi:Irc ce |c: ccucni||c:, ue ccLrcLcn ecje, ce ue pcr |c menc: hc:Ic
Nemcccn, hcy Ircficc cuIcmcIcr


F|guro 4. CcrreIerc CenIrc| ce| NcrIe, 117

En cLri| ce e:e cnc pc:crcn 124 cuIc:, ue pcgcrcn 4 pe:e:. En e|
FuenIe ce| Ccmn :e regi:Ircrcn 42, ue pcgcrcn 152. Fcr ChcccnIc
pc:crcn 37, ue cejcrcn 157 pe:c:. / pcrIir ce e:Ic |Iimc |ccc|iccc, nc :e
regi:Irc Ircficc cuIcmcIcr.

En 121, e| Mini:Irc ce CLrc:, E:IeLcn Jcrcmi||c, hcL|c ce un cc:Ic pcr
ki|cmeIrc ce $ 14.025 en |c CCN. / nc:cIrc: :e nc: hcce muy e|evccc, y
pcr |c IcnIc, cignc ce :er ccmpcrccc ccn |c: vc|mene: ce Ircficc.

E:e cnc e| Mini:Irc reuiere 88.254 pe:c: pcrc ||egcr c |c: ||miIe: ccn
ScnIcncer {4 Km).

/| cnc :iguienIe, Frc:perc Mcruez :c|iciIc c| Ccngre:c 250.000 pe:c: pcrc
ccnIinucr |c grcn ccrreIerc.

En 12 Lcurecnc Gcmez nc: infcrmc ue |c CCN hc c|ccnzccc 282 Km. E|
cnchc ce |c cc|zccc e: ce 5 m, e| rccic m|nimc ce |c: curvc:, ce 20 m y |c:
pencienIe: mcycre: :cn ce| 7. Lc: puenIe: nc permiIen e| pc:c ce
ccmicne: ce 10 Icne|ccc:. DurcnIe e| cnc cnIericr pc:crcn pcr e||c 3.000
cuIc:, 1.000 ccmicne:, 5.000 ccrrc: ce yunIc y 00 ccche: y ccrreIc:.

242


F|guro 50. CcrreIerc CenIrc| ce| NcrIe, 12

En 127 e| Mini:Irc ScIerc Fenue|c hcL|c ce |c: cLrc: ce ccrccIer
permcnenIe enIre 8cgcIc y 8e|n, ue :e hccen nece:cric: pcr e| grcn
Ircficc ue :cpcrIc |c ccrreIerc, en prcmecic 200 veh|cu|c: cicric:, en
cmLc: cireccicne:", cercc ce 8cgcIc. HuLc ue Icpcncr 10.32 hcyc:
e:e cnc.

IcmLin en 127, ccn |c ||egccc c CcpiIcnejc, |c CCN c|ccnzc |c: 330 Km
c pcrIir ce 8cgcIc.



F|guro 51. CcrreIerc CenIrc| ce| NcrIe 127
243

Si |c ccrreIerc mc: impcrIcnIe ce| pc|: e:Ic en e| e:Iccc ue nc: pinIcn |c:
/enc||c: ce cLrc: pL|icc:, e: fcci| imcgincr |c :iIuccicn ce |c: cemc:.

/ ccnIinuccicn pccemc: ver |c ce:prcpcrcicn enIre |c: inver:icne: en |c
CCN y |c: cemc: ce| pc|:, en |c: ue |c: pcrIicc: cnuc|e: cpenc: permiI|cn
cvcnzcr 1 c 2 ki|cmeIrc:.

/| pcrecer e:Icmc: repiIiencc |c hi:Icric ferrcvicric cnIericr, ccn ccrreIerc:
ccn:Iruicc: cpre:urcccmenIe, :in mcnIenimienIc ccecuccc, inccpcce:
ce genercr Ircficc, pcrue cIrcvie:cn IerriIcric: inmen:c:, e:cc:cmenIe
pcL|ccc:, ccnce imperc |c cgricu|Iurc ce :uL:i:Iencic, nmerc
in:ignificcnIe ce cuIcmcIcre:, cificu|Icce: grcnce: pcrc e| cccrrec ce |c
gc:c|inc impcrIccc, cu:encic ce repue:Ic: cucncc :e vcrcn, ccn
frecuencic, |c: e:cc:c: veh|cu|c: ue pcr c||| :e cvenIurcn.

En 114 :e inicicn IrcLcjc: ce Scmccc c| FuenIe ce 8cyccc y ce SiLcI c
Lc /gucciIc.

En 11 :e IrcLcjc enIre Fc:Ic y e| FuIumcyc: ce Cc|crcc c lLcgu, ce
Scgcmc:c c GcrciIc:: ce Chiuinuirc Guep:c y Scn Jc:: ce CcuIc c
Cccnc y ce c|||, muy pccc hccic Gcmcrrc: ce CuiLcc c 8c||vcr: ce Ic| c
Since|ejc.

En 11 :e cvcnzc enIre /|Lcn y e| Mcgcc|enc.

En 120 :e cc inicic c |c ccrreIerc enIre CcuIc y e| Mcgcc|enc, ccn e| fin
p|cu:iL|e ce inIegrcr mejcr e:c ciuccc, cuyc ferrcccrri| y e| ccmercic mircn
c McrccciLc, ccn Cc|cmLic. Se cprcpicn 50.000 pe:c:. Fcrc e||c :e
cuIcrizc unc emi:icn ce Lcnc: pcr 500.000, perc cpenc: :e ce:emLc|:cn
3.00.

Fcrecicc :iIuccicn en |c ccrreIerc lLcgu - Cc|crcc - /rmenic -8uenc:
/ire: -Fcpcycn - Fc:Ic, unc vercccerc Ircncc| en |c ue :e invierIen
7.102,51 pe:c:.

Mejcr |e vc c |c v|c 8cgcIc - Chipcue - Vi||cvicencic y c |c ce| Ncrce:Ie
{8cgcIc - Scccrrc - Scn Gi| - Fiececue:Ic y 8uccrcmcngc), ccnce :e
reccuccn 15.4 pcr pecje: y :e invierIen 32.54.

244
Muy pccc :e hcce en |c ccrreIerc ce| Ccrcre {Iunjc - /rccLucc -
Mcniuirc - V|ez - FuerIc /ui|ec), ue IcnIc huLierc :ervicc c| pc|: perc
ue Icccv|c hcy nc e:Ic pcvimenIccc.

En |c v|c nccicnc| ce| :ur {8cgcIc - Fu:cgc:ugc - Neivc - Lc: Fcpc: -
Mcccc) :e Ierminc c|gc c:| ccmc mecic ki|cmeIrc.

Se IrcLcjc ce /rrcnccp|umc: c Ccrccc|| {pcrc :c|vcr e| Sc|Ic ce Hcncc),
en ccmpeIencic ccn e| ferrcccrri|.

Se invierIen c|gunc: pe:c: en |c: ce Ic| - Since|ejc y McnIer|c--
Mcgcngu.





F|guro 52. CcrreIerc Ic| - Since|ejc 120

En 122 hcy ccIiviccc, muy recucicc ce:ce |uegc, en Iccc: |c: ccrreIerc:
cnIericre: y enIre 8crrcnui||c y CcrIcgenc: Icccimc y /guc ce Dic:: y |c
CcrreIerc ce CrienIe, en /nIicuic.

En 12 Lcurecnc Gcmez nc: cice ue en e| NcrIe ce ScnIcncer yc hcy
Ierminccc: 4 Km ce |c CCN, perc ue fc|Icn 55 Km en ScnIcncer.

EnIre lLcgu y /rmenic yc e:Icn |i:Ic: 45 ce |c: 80 ue :epcrcn cmLc:
ciuccce:. Se IrcLcjc enIre Fcpcycn y Fc:Ic.
245


F|guro 53. CcrreIerc CenIrc| ce| NcrIe, 128

Lc ccrreIerc ce| Ccrcre ccnIinc |enIcmenIe, perc yc hcy 73 Km en
8cyccc y 1 en ScnIcncer. Fc|Icn 140 pcrc ||egcr c| r|c Mcgcc|enc.

EnIre 8crrcnui||c y CcrIcgenc :e hcn ccnc|uicc 51 ce |c: 70 Km. EnIre
8cgcIc y Vi||cvicencic cn fc|Icn 80.

Yc :e puece ir en ccrrc ce:ce 8cgcIc hc:Ic Chiuinuirc.

De e:Ie fcIigc:c reccrricc puece e| |ecIcr ccnc|uir ue |c: Ircmc: :cn
recucicc: e inccnexc:. / vece: inc|u:c unen cc: pueL|c: ue nc Iienen
cuIcmcvi|e:.

Ferc nccie, c| pcrecer, :e perccIc ce| ce:pi|fcrrc ue :ignificc hccer
ccrreIerc: c |c Icpc Ic|cncrc, :in re:peIcr :iuierc |c: |inecmienIc: mc:
e:cueIc: previ:Ic: en vcric: |eye:.

E| 21 ce junic ce 120 e| DirecIcr ce |c V|c Nccicnc| ce /|Lcn c| 8cjc
Mcgcc|enc, ingenierc Enriue UriLe Fcm|rez, cirigic c| Mini:Irc ce CLrc: un
infcrme :cLre e:c ccrreIerc, uizc e| primer cccumenIc Icnicc :cLre e:Ie
Iemc en Cc|cmLic.

246
Ccn:Ic ce 22 pcginc:, ccnce ccn |c cyucc ce numerc:c: cuccrc:
pre:enIc :u fcrmu|c pcrc :c|ucicncr |c: prcL|emc: ce| Ircn:pcrIe nccicnc|.

E:Iucic |c: cc:Ic: ce |c Icne|ccc/Km en |c: ciferenIe: mecic:: ferrcccrri|,
ccmicn, ccrrc ce yunIc: |c: pencienIe:: |c pcIencic nece:cric: |c: in:umc::
|c: euipc:: |c: ccmLu:IiL|e:: e| Ircn:pcrIe pL|icc ce pc:cjerc: y :u:
cc:Ic:, eIe.

E| ingenierc ccvierIe, c| inicicr :u expc:icicn:

Lc: :unc: que e| gcc|e|nc |nv|e|te en ccn:e|vcc|n ce
cc||ete|c: :cn nuy g|cnce:. :|n que :e cctengc :|qu|e|c
e| cene||c|c |nc||ectc ce| cunentc ce |c ||quezc
puc||cc. cc:tc :|c ve| que en |c CCN e| gcc|e|nc nc
gc:tccc unc ccnt|ccc que pc:c ce |c: n|||cne: y que
e| vc|c| ce |c p|cp|eccc |cz en |c: |eg|cne: que e||c
c|uzc nc pe|ncnec|cc e:tcc|cnc||c y |c pcc|cc|n nc
c|:n|nu|cc. e| p|ec|c ce |c tcne|ccc pc| Kn en e:tc vc
e: ce $ 0.25. exce:|vcnente c|tc (.} e: pue: un necnc
p|ccccc y expe||nentccc que |c: cc||ete|c: ncn :|cc
un ccnp|etc ||ccc:c ent|e nc:ct|c: (.} pc|que !} |c:
gc:tc: ce ccn:e|vcc|n :cn nuy g|cnce: y e| F:tccc nc
puece cuc||||c:. 2} pc|que e| t|cn:pc|te. pc| |c: nec|c:
que ncy :e enp|ecn. e: nuy |entc. |||egu|c| y cc|c y 3}
pc|que c| ncce| e| e:tuc|c ce e:tc: vc:. pc|c
ccn:t|u|||c: nc :e nc ten|cc en cuentc |c evc|uc|n que
ncn expe||nentccc |c: vencu|c: que vcn c
|ecc||e||c:
25!
.

De:pu: ce ce:criLir e| e:Iccc ce |c: ccrreIerc: y |c ce /|Lcn en pcrIicu|cr,
prcpcne ue e| E:Iccc Icme c :u ccrgc e| Ircn:pcrIe en e||c:, ccIcncc|c:
ce| mcIeric| rcccnIe nece:cric y ccLrcncc Icrifc: ue permiIcn :u
ccn:ervccicn. Ccn:icerc ue e| gcLiernc puece impcrIcr en grcn e:cc|c
|c: veh|cu|c: nece:cric:, |c gc:c|inc y e| peIrc|ec, e:IcL|eciencc ccemc:,
|c: Ic||ere: pcrc :u mcnIenimienIc:. De:pu: ce e:Iucicr |c: ccmicne: y
cuIcmcvi|e: ce |c pccc, UriLe Fcm|rez :e ceIiene en |c: CcIerpi||cr. Nc:
cuenIc ue |c: invenIc e| ingenierc Hc|I hcce 40 cnc:", y ||egc finc|menIe
c |c ccnc|u:icn ce ue :e ceLen uIi|izcr CcIerpi||cr: ce 5 Icne|ccc: pcrc
crrc:Ircr unc c vcric: Irci|er:, e:c :| ccn ||cnIc: ce ccuchc, pcr nue:Irc:
ccrreIerc:.

251
Memoria de 1921. pp.244 y siguientes.
247

E| CcIerpi||cr nc: cice, pe:c 4224 Kg. Icnue ce 140 |iIrc: ce ccpcciccc.
Gc:Ic 300 grcmc: ce gc:c|inc pcr ccLc||c/hcrc. Su pcIencic e: ce 40 HF.
Fcr cccc 100 ki|cmeIrc: ccn:ume 8 |iIrc: ce cceiIe. Ve|cciccc,
ce:ccrgccc 4.8 Km/hcrc, y ccrgccc 3.5. En 8cgcIc vc|e 8.000 cc|cre:. En
Nuevc Ycrk, .000. E| mcIcr curc 100.000 Km cnIe: ce nece:iIcr repcrccicn,
eIc.

E| cicgnc:Iicc e: impeccL|e, perc |c: reccmencccicne: nc puecen :er
mc: :crprencenIe:. UriLe Fcm|rez, ce:pu: ce pre:enIcr :u inIere:cnIe
e:Iucic, pc:crc c ccupcr |c cireccicn ce ccrreIerc: ce| Mini:Ieric pcr |crgc:
cnc:.

Lc: errcre: en mcIeric vic| ercn gcrrcfc|e:, perc cfcrIuncccmenIe e| pc|: :e
:c|vc ce |c criginc| fcrmu|c ce| cccIcr UriLe Fcm|rez.

Sin emLcrgc, ce :u e:Iucic, vc|e |c penc Icmcr |c: ccIc: ce| ccmicn Nc:h
Cucc, c :u juicic e| mejcr pcrc nue:Irc: ccrreIerc:: vc||c 4.120 cc|cre:.
Fcc|c ||evcr 2 Icne|ccc: ce ccrgc. CucIrc ruecc: mcIcrc:. IrepcLc fc|cc:
ce| 187. FepcrcLc mcuinc c |c: 80.000 Km y |uegc curcLc cIrc: 40.000.
Lc: ||cnIc: cgucnIcLcn 10.000 Km. En :u Iiempc ce vicc exig|c
repcrccicne: pcr e| 207 ce :u vc|cr
252
.

Y un ccIc curic:c: e| |iIrc ce gc:c|inc impcrIccc vc||c 15 cenIcvc: en
8crrcnui||c. En Hcncc, 20. En 8cgcIc 40.

E| cceiIe, ue en Nuevc Ycrk cc:IcLc 7 cenIcvc:, vc||c en 8cgcIc 37
cenIcvc:. Lc ||cnIc cc:IcLc 55 cc|cre:, mienIrc: e| :c|cric men:uc| ce|
chcfer erc ce 0 pe:c:.

Y |c: cepcrIcmenIc: ccn:Iruyen IcmLin ccrreIerc: :in crcen ni ccncierIc,
y |uegc |e pc:cn |c cuenIc c |c Nccicn, cL|igccc pcr vcric: |eye: c
:uL:icicr|c:. De e:Ic nc: ccupcremc: c :u ceLicc Iiempc.






252
En dlares de 2007: Camin 17.153; Llanta 630; Litro de gasolina en Bogot 4.58



248

40. Cob|es Areos

/nIe |c e:cc:ez ce ccrgc y pc:cjerc: pcrc |c: ferrcccrri|e:, :e empezc c
ccn:icercr hccic 180 unc :c|ucicn ue :e creyc mc: eccncmicc, |c ce |c:
ccL|e: crec:, ue pcr cue||c: cnc: :e hcL|c perfeccicnccc en
lng|cIerrc.

Lc: ccL|e: crec: {|cpewcy:), :cn :imi|cre: c |c: ccIuc|e: Ie|efricc:. Se
uIi|izcLcn pcrc Ircn:pcrIcr ccrLcn ce:ce |c: minc: hc:Ic |c: hcrnc: ccnce
|c hu||c :e Ircn:fcrmcLc en ccke.

En /rgenIinc, unc ccmpcn|c minerc ing|e:c cccLcLc ce ccn:Iruir unc ce
34 Km ce |cngiIuc y IcmLin :e :cL|c ce cIrc :imi|cr en Chi|e, pcrc e|
Ircn:pcrIe ce ccLre y gucnc c un puerIc.

En 18 e| ciuccccnc c|emcn Fucc|ph 8reuer hcL|c :c|iciIccc |c ccnce:icn
pcrc cIencer un ccL|e crec enIre Hcncc y 8cgcIc, :in ue e:e negccic
||egcrc c ccncreIcr:e.

En 110 e| ing|: /rIhur FiIzgiLLcn prcpu:c un ccL|e crec enIre /rmenic y
e| Mcgcc|enc.

E:Ic: icec: fuercn reccgicc: pcr |c ccmpcn|c ing|e:c ne Dc|ccc Fc||wcy
Fxten:|cn Cc. Ltc., ue cvcnzcLc hccic /mLc|emc.

Ccn e| fin ce cIrcer |c crecienIe cc:echc ccfeIerc ce Cc|cc:, :e prcyecIc
un ccL|e enIre Mcnizc|e: y McriuiIc. E:Ic ccmpcn|c cLIuvc enIcnce:, en
110, |c ccnce:icn pcr cincuenIc cnc: pcrc ccn:Iruir|c.

Se cc|cu|c :u cc:Ic en 250.000 y ceL|c enIrcr en funcicncmienIc en 112.

Sin emLcrgc, cpenc: :e cic c| :ervicic en 121 y :u cc:Ic finc| fue ce
424.444 {2122.220 cc|cre:), |c ue incicc ue finc|menIe :u cc:Ic
ki|cmIricc fue :imi|cr c| ce |c: ferrcccrri|e: ce |c pccc y :u ccn:Iruccicn
iguc|menIe |enIc.

E| ccL|e Mcnizc|e: - McriuiIc, ce 71,8 Km ce |cngiIuc, c| pcrecer erc e|
mc: |crgc ce| muncc y Iuvc un grcn xiIc inicic|:

Atenc|encc |c cencncc ce t|cn:pc|te que :e
p|e:entccc en |c zcnc. e| ccc|e y e| nune|c ce
249
vcgcnetc: :e |n:tc| pc|c c|ez tcne|ccc: nc|c. cecncc
||:tc |c pc:|c|||ccc ce ccc|c| :u ccpcc|ccc en cc:c ce
nece:|ccc. Ccnc |c ve|cc|ccc ce| :|:tenc e|c ce
2n/:g. |ecc||e| |c: ! Kn |eque|c !0 nc|c:. n|ent|c:
que |c: cueye: que ce:p|cz |eque|cn !0 cc:. Lc
ccpcc|ccc tctc| ce| :|:tenc quecc|c en ccnc|c|cne:
ce t|cn:pc|tc| !00 tcne|ccc: c|c||c: en cccc :ent|cc.
|unc|cncncc un|ccnente cu|cnte e| cc. |c que
equ|vc|c c |c ccpcc|ccc ce cc|gc ce !.300
cueye:
253
.

De:ce |uegc, e| chcrrc ce Iiempc y ce:p|czcmienIc ce IcnIc: cnimc|e:,
ccn icec ce |c mcycr eficiencic ce| ccL|e :cLre |c crrier|c. Mircncc mc:
ce cercc |c ciIc cnIericr, puece cL:ervcr:e ue 100 Icne|ccc: euivc|en c
|c ccpcciccc ce ccrgc ce 1.538 Lueye: y nc ce 1.300, cc|crccicn ue
ceLc hccer pcrue hc Icmccc fuerzc |c icec ce ue |c: ccnIingenIe: ce
mu|c: y Lueye: erc muchc mc: numerc:c: ce |c ue rec|menIe fuercn .

Lc: cL:ervccicne: ue hemc: hechc :cLre ccf y ferrcccrri|e: :cn vc|icc:
IcmLin pcrc |c re|ccicn enIre e| grcnc y e| ccL|e crec. :Ie :ignificc un
prcgre:c en e| Ircn:pcrIe ce| ccf: perc cnIe: ce| ccL|e y curcnIe :u |enIc
ccn:Iruccicn, e| ccf ce Cc|cc: :iguic cvcnzcncc, mienIrc: e:e
cepcrIcmenIc :e ccn:c|iccLc ccmc primer prccucIcr nccicnc| ce| grcnc.

E| ccL|e :c||c ce Mcnizc|e: c 2.00 meIrc:, IrepcLc hc:Ic Ccjcne:, c 3.75
meIrc:, pcrc ce:cencer c McriuiIc, c 40 m:nm. E| :i:Iemc Ien|c ccIcrce
e:Iccicne:, fuerc ce |c: Ierminc|e: mc: impcrIcnIe:, ue ercn |c: ce LeIrc:,
Hervec y Fre:nc. Fcr mcIivc: ce eccncm|c, |c: Icrre: :e hiciercn ce
mccerc. Lc: gcncc|c: c vcgcneIc: Ien|cn ccpcciccc ce ccrgc ce 500 Kg.
E| ccL|e erc jc|ccc pcr nueve e:Iccicne: mcIrice: c vcpcr.
Se ccn:ervcn ccmc mcnumenIc |c primerc Icrre y |c e:Iccicn en
Mcnizc|e:. Erc muy |enIc, perc en ccmLic muy :egurc. /penc: muriercn
Ire: pc:cjerc: en cccicenIe:.

DurcnIe |c: primerc: cincc cnc:, |c ccmpcn|c ce| ccL|e prccujc
cprecicL|e: uIi|iccce:. Luegc, :u renIcLi|iccc ceccyc. De:pu: ce 13
empezc c crrcjcr grcnce: prcicc:, pcrue yc e| ferrcccrri| ce Cc|cc:, ue
empc|mcLc ccn e| ce| Fcc|ficc, y e| ccmicn, cfrec|cn mejcre: ccncicicne:
en mcIeric ce ve|cciccc y f|eIe.

253
Prez ngel Gustavo. Colgados de las Nubes. Historia de los Cables Areos en Colombia. Bogot:
Bancaf; 1997.
250

En 151, fc|Icncc ciez cnc: pcrc |c rever:icn, fue enIregccc c| Ferrcccrri|
ce Cc|cc:, ue pccc: me:e: ce:pu: :u:pencic :u: :ervicic:.

/| ccmenzcr :u cperccicn e| ccL|e ce:perIc grcnce: i|u:icne: y empezcrcn
c cgiIcr:e prcyecIc: pcrc unir |c: principc|e: pueL|c: ce Cc|cc: ccn
Mcnizc|e:, pcr mecic ce unc rec ce ccL|e: y ce e:Ic ciuccc ccn
8uencvenIurc, i|u:icne: ue cfcrIuncccmenIe nc prc:percrcn.



F|guro 54. CcL|e crec ce| Mcgcc|enc c CcuIc. E:Iccicn
Gcmcrrc 127.

E:e enIu:ic:mc IcmLin :e Irccujc en |c |ey ce 123, ue IrcIc ce
rec|izcr e| :uenc ce unir e| Mcgcc|enc ccn CcuIc, ciuccc ue mircLc c
Venezue|c y cuyc ccmercic e:IcLc ceIerminccc pcr un ferrcccrri| ue |c
ccmuniccLc ccn e| gc|fc ce McrccciLc. En ccn:ecuencic, crcenc |c
ccn:Iruccicn ce un ccL|e crec ce 170 Km enIre Gcmcrrc y |c ccpiIc| ce
NcrIe ce ScnIcncer.

En 128 uecc unicc e| Mcgcc|enc ccn Cccnc, 4 Km ce ccL|e, en mecic
ce :cnccc: ci:cu:icne: enIe e| gerenIe cc|cmLicnc
254
y e| ingenierc ing|:.

254
Gabriel Sann Villa, recin egresado de la Escuela de Minas, quien careca de la experiencia en cables que
tena Mr. Lindsay. Sann Villa aportar luego como senador ideas interesantes sobre el desarrollo vial de
Colombia.
251

/fcrIuncccmenIe en Cccnc :e ceIuvc e| prcyecIc, pcrue mienIrc: en
Cc|cmLic pen:cLcmc: en ccL|e: c 7 Km/hcrc, e| muncc enIerc e:IcLc
hcciencc ccrreIerc:, pcrc ue en e||c: rcccrcn |c: cuIcmcvi|e: c 0 y mc:.
Fcr e:c: cnc:, cn en |c: p:imc: ccrreIerc: nue:Irc:, :e rcccLc, ccmc
m|nimc c 20 Km/hcrc
255
.

41. Locomotoros

/ mecicc ue cumenIc e| Ircficc, principc|menIe ce pc:cjerc: y ccf, |c:
rucimenIcric: ferrcccrri|e: :e vcn viencc cL|igccc: c ccmLicr |c: rie|e: y |c:
curmienIe: pcrc ue pueccn rcccr |cccmcIcrc: mc: pcIenIe:.

Nc :e crec, :in emLcrgc, ue |c: ferrcccrri|e: cc|cmLicnc: e:Iuviercn c |c
vcngucrcic c|gunc vez, c ue ci:pu:iercn ce muchc mcIeric| rcccnIe
ccIuc|izccc y eficcz.

En cuc|uier cnc ue :e Icme, ccmprcLcrc :iempre e| |ecIcr un
|cmenIcL|e cIrc:c en |cccmcIcrc:, vcgcne:, ve|cciccc, cump|imienIc y
:ervicic.

Nc cL:IcnIe, e: impercIivc reccnccer ue pcr |c menc: en |c: cnc: ue
vcn hc:Ic 150, |c: ferrcv|c: hiciercn un e:fuerzc grcnce pcr cIencer |c
cemcncc.

Lc IcL|c 13 nc: incicc |c eccc, |c fechc ce c|Ic, |c ccpcciccc ce
ccmLu:IiL|e, :u |cngiIuc y cnchc en meIrc:: y |c ccpcciccc ce Ircccicn
ce |c: 25 |cccmcIcrc: ce| Ferrcccrri| ce| NcrIe.

Ccmc |c :iIuccicn ce |c: cemc: empre:c: erc muy :imi|cr, nc: hemc:
ceIenicc en :Ic pcrc cnc|izcr |c ccpcciccc ce Ircccicn y |c ve|cciccc
ce nue:Irc: ferrcccrri|e: c pcrIir ce |c: cnc: 20.

Lc: |cccmcIcrc: ce 182 :iguen cpercncc, perc :cn :en:iL|emenIe iguc|e:
c |c: mc: recienIe: en |cngiIuc, ccpcciccc ce ccmLu:IiL|e y ce Ircccicn.

En verccc |c eccc prcmecic nc e: muy c|Ic, 5.84 cnc:: perc |c ccpcciccc
ce Ircccicn ccu:c un prcmecic nc muy c|ejccc ce |c pcIencic ce |c:
primerc: mcuinc: ce |c empre:c.

255
Ojal la moda de los cables areos para transporte masivo no sea una solucin tan peregrina y despalomada
como la de los cables de los aos 20.
252



Iob|o 13. LcccmcIcrc: ce| Ferrcccrri| ce| NcrIe, 121



Fuente: Memcric ce CLrc: FL|icc: 122


En |c muy vc|ic:c LiL|icIecc ce |c Sccieccc Cc|cmLicnc ce lngenierc:, en
8cgcIc, :e encuenIrc un |iLrc precic:c, Le||cmenIe i|u:Irccc, ne
Lcccnct|ve D||ectc|y. puL|icccc pcr |c /mericcn Fci|wcy Mc:Ier
Mechcnic : /::ccicIicn, 3 ecicicn, New Ycrk, 112, ce 01 pcginc:.

En e:e cnc ce 112, en |c: E:Iccc: Unicc: cpercLc unc encrme vcrieccc
ce |cccmcIcrc:. Hemc: :e|eccicnccc c|gunc: pcrc pccer ccmpcrcr|c:
ccn |c: ue IrcLcjcLcn en Cc|cmLic.

E:Ic: pccc: ejemp|c: :irven :imp|emenIe pcrc :uLrcycr |c e:cc:c
ccpcciccc ce crrc:Ire ce nue:Irc mcIeric| rcccnIe cun en zcnc: p|cnc:.

253
En Ierrenc mcnIcnc:c, |c pcIencic Lien |imiIccc ce |c: mcuinc: ce
Ircchc cngc:Ic, hcc|c cn mc: |cmenIcL|e e| prcL|emc ce |c ve|cciccc
ue :erc ceIermincnIe en |c cerrcIc ce| Iren pcr pcrIe ce| ccmicn.

Iob|o 14. /|gunc: LcccmcIcrc: /mericcnc:, 112

Fobr|conte C|os|||coc|on [Whyte
25
} Iroct|ve E||ort [pounds}
8c|cwin 0-4-0 7.73
FcrIer 0-4-0 1.20
/mericcn LcccmcIive 1-4-0 27.70
DcvenpcrI 0-4-0 12.210
Limc 0-4-0 22.110
Vu|ccn 0-4-0 8.075
8c|cwin 0-4-0 1.500
/mericcn LcccmcIive 0-4-2 13.744
8c|cwin 0-4-2 10.880
8c|cwin 0--0 31.80
/mericcn LcccmcIive 2--0 2.480
8c|cwin 2-8-0 4.400
8c|cwin 4--2 35.000
Mc||eI 0---0 57.000
Vu|ccn 0--0 31.12
8c|cwin 0-10-0 55.30
/mericcn {Mikccc) 2-8-2 53.00
Mc||eI 0-8-8-0 105.000

En c|gunc: cc:c: :e impcrIcrcn |cccmcIcrc: ce mcycr pcIencic, ue
re:u|Icrcn muy pe:ccc: y ue, pcr :er mc: rcpicc:, :e ce:ccrri|cLcn ccn
grcn frecuencic.

Yc en 108, Jc: Mcnue| Frez, emp|eccc cirecIivc ce| Ferrcccrri| ce Lc
ScLcnc, puL|icc :u /cnuc| Fe||cv|c||c, ccnce nc: infcrmc ue |c: Irene:
expre:c: en Grcn 8reIcnc y Frcncic rueccn enIre 87 y 3 Km/hcrc
257
.

En Cc|cmLic nuncc :e rccc, cun en Ierrenc p|cnc, c mc: ce 30-35
Km/hcrc.


256
El sistema Whyte clasifica las locomotoras por el nmero de ruedas y por la disposicin de las ruedas
motrices. Una mquina 2-6-0 tiene un par de ruedas bajo la trompa; 3 pares de ruedas motrices y cero ruedas
en la cola.
257
Prez Jos Manuel. Memorndum Ferroviario. Bogot: Imprenta Elctrica; 1908. p.10.
254
Y pcrc cgrcvcr |c :iIuccicn, |c: ferrcccrri|e: prcnIc ccreciercn ce
ccpcciccc :uficienIe pcrc Ircn:pcrIcr |c ccrgc ue cIrc|cn, Lien fuerc pcr
nc exi:Iir ruIc c|IerncIivc, c pcr rczcne: Icrifcric:.

/cemc: erc ncIcric |c ce:crgcnizccicn. Un ccrgcmenIc pcc|c ueccr:e
c|vicccc c|c: enIerc: en unc e:Iccicn cnIe: ce :er Irc:Lcrcccc hccic :u
ce:Iinc.



F|guro 55. FuenIe ce Hierrc, Fic /rcnguren. Ferrcccrri| ce CucuIc, 114


/Le| Cruz ScnIc:, Mini:Irc ce CLrc: FL|icc: enIre 138 y 140, en :u |iLrc
Fc| Ccn|nc: ce |e||c. /c| y A||e
258
. nc: infcrmc ue unc Icne|ccc ce
8uencvenIurc c 8cgcIc, pcr ferrcccrri|, :e Ircn:pcrIc, cprcximcccmenIe en
ciez c|c:, y pcr cuIcmcIcre: en cc: c Ire:".

/unue en cierIc mccc nc: e:Icmc: cce|cnIcncc c |c: cccnIecimienIc:,
ccnviene ver ce:ce e| principic ce |c hi:Icric, |c: fc|encic: ue
ineviIcL|emenIe ccncucircn c| frccc:c ce |c: ferrcccrri|e: cc|cmLicnc:.

258
Cruz Santos Abel. Por Caminos de Tierra, Mar y Aire. Bogot: Icollantas; 1970. p. 87. Publicado en 1970
por Icollantas para celebrar sus 25 aos
255

En unc cLrc in:upercL|e, Lc Seguncc /u|c ce H|e||c, ccmpue:Ic ccn |c
cc|cLcrccicn ce FeIer K. Dewhur:I
25
, e| ingenierc Gu:Icvc /ric: ce Greiff
hc reccgicc fcIcgrcf|c:, fichc: Icnicc:, hi:Icric y e:Icc|:Iicc: re|cIivc: c |c:
1 |cccmcIcrc: c vcpcr uIi|izccc: en Cc|cmLic hc:Ic 150.

Grccic: c e:e |iLrc mcnumenIc| pccemc: cprecicr ue |c mcycr|c ce |c:
mcuinc: :e uLiccLcn en e| rcngc ce 12.000 c 15.000 |iLrc: ce Ircccicn.

Sin emLcrgc, enccnIrcmc: c|gunc: |cccmcIcrc: mc: pcIenIe::

En 11, e| Ferrcccrri| ce Lc Dcrccc impcrIc cc: |cccmcIcrc: Ane||ccn, ce
1.700 ce Ircccicn.

En 128 vemc: c|gunc: Skccc, ce 20.830 |iLrc: en e| Ferrcccrri| ce| Ic|imc.
IcmLin en e:e cnc e| Ferrcccrri| ce /nIicuic ccuiere unc |cccmcIcrc
ce 1.500 y cIrc ce 20.00 |iLrc:.

En 130 hcy vcric: uc|ze ce 1.00 |iLrc: ce crrc:Ire IrcLcjcncc en e|
Ferrcccrri| ce| NcrIe.

EnIre 120 y 147, IreinIc y cc: |cccmcIcrc: 8c|cw|n. cc:i Iccc: ce 2.400
|iLrc: ce crrc:Ire, :irviercn en e| Ferrcccrri| ce /nIicuic. De e:Ic:
|cccmcIcrc: 2-8-2, Iipc /|kccc, ||egc c hcLer 100 en Cc|cmLic, en vcric:
ferrcccrri|e:.

E| Ferrcccrri| ce| Fcc|ficc, en 128 ccuiric 7 mcuinc: c|emcnc:, mcrcc
8./.A.G., ce 22.515 |iLrc: y enIre e| 24 y e| 53, ccuiric 31 uc|ze, ce 31.000
|iLrc:.

EnIre 124 y147 ||egcrcn c| pc|: 31 mcuinc: 8c|cw|n ce 12 ruecc:, ce
27.24 |iLrc:, ue IrcLcjcrcn en |c: Ferrcccrri|e: ce| Fcc|ficc, GircrccI y
/mLc|emc.

EnIre 127 y 128 enIrcrcn 20 Skccc ce 2.200 |iLrc:, pcrc |c: Ferrcccrri|e:
ce| Fcc|ficc, e| Ic|imc y GircrccI: y 5 K|t:cn-/eye| ce 40.000 |iLrc: pcrc e|
ce GircrccI.


259
Hijo del ingeniero Paul C. Dewhurst, quien fue asesor del Ministerio de Obras Pblica y dise una
locomotora adecuada para Colombia
256
Fcr e:c: cnc: IcmLin enccnIrcmc: 27 8c|cw|n 4-8-2, ce 30.500 |iLrc: en |c:
Ferrcccrri|e: ce Cuncincmcrcc, e| Fcc|ficc, GircrccI y Ic|imc.

En 135 ||egc c| Ferrcccrri| ce GircrccI unc |cccmcIcrc ing|e:c K|t:cn-
Stepnen:cn, ce 58.500 |iLrc:, uizc |c mc: pcIenIe en nue:Irc hi:Icric
ferrcvicric.



F|guro 5. LcccmcIcrc. Ferrcccrri| ce| Fcc|ficc 128


Se pre:enIc c|gn prcgre:c en ccpcciccc ce Ircccicn, perc nccc
excepcicnc| en rec|iccc.

Siguiencc |c ejemp|cr y minucic:c inve:Iigccicn ce /ric: ce Greiff y
Dewhur:I, vemc: ue cnIe: ce 150 ||egcrcn 1 mcuinc:: ce |c: E:Iccc:
Unicc: prccec|cn 433 uniccce:. De lng|cIerrc 113. De /|emcnic 5. De
8|gicc 7 y ce Checce:|cvcuic 35.

EnIre |c: |cccmcIcrc: cmericcnc: :cLre:c||cn |c: ce 8c|cw|n Lcccnct|ve:
Wc|k:, firmc ue ccmincLc e| mercccc muncic|.

257
En 181 :e regi:Irc |c mcuinc n 1.000 fcLricccc pcr 8c|cw|n. En 112 yc
hcL|c ||egccc c |c n 18.000. En 120 c|ccnzc |c n 54.000 y en 123, |c
57.000
20
.

Lc primerc ce |c: 22 8c|cw|n en Cc|cmLic fue unc 2-4-2, ce 188, pcrc e|
Ferrcccrri| ce| NcrIe
21
.

En IcIc| huLc 47 fcLriccnIe: ue :e hiciercn pre:enIe: en Cc|cmLic: enIre
|c: mc: frecuenIe:, 50 mcuinc: Fc|te| ce FiII:Lurg, Fc: 37 Fcge|: ce
FcIIer:cn, NJ: 2 Hun:|et, ce Leec:, Ycrk:hire: 31 Skccc, ce Frcgc: 2 uc|ze,
ce 8|gicc.



42. Co|omb|o en 122

DeLemc: ceIenernc: un mcmenIc en e| cnc ce 122, pcrue e| 7 ce
cgc:Ic ce| mi:mc :e inicicrc un gcLiernc ||cmccc c mcrccr hiIc: en e|
ce:crrc||c ce| pc|: y c cejcr rec|izccicne: muy grcnce: en mcIeric ce
Ircn:pcrIe.

Hc:Ic chcrc nc: hemc: ccncc|icc viencc |c: e:Irechece: ce un pc|: en e|
mcycr cIrc:c, pc:Irccc ccemc: pcr frecuenIe: guerrc: civi|e: y expc|iccc
unc y cIrc vez pcr ccnIrcIi:Ic: ine:crupu|c:c:.

En ccmLic e| pcncrcmc ce 122, ccmpcrccc ccn e| ce 105 nc puece :er
mc: prcmeIeccr. Dieci:ieIe cnc: ce pcz hcn permiIicc c |c eccncm|c,
ccminccc pcr |c ccficu|Icrc, un crecimienIc e:pecIccu|cr.


Iob|o 15. Co|omb|o 10-122
22


Co|omb|o 10 122 Incremento %
FcL|ccicn 425.11 582.2 54.32
ExpcrIccicne: 1400.000 531.331 27.23
lmpcrIccicne: 15000.000 44148.024 14.32
Fre:upue:Ic nc| 14453.43 28211.822 5.1

260
History of the Baldwin Locomotive Works. Philadelphia, Pa: Baldwin Locomotive Works; 1924. p. 187
261
Arias de Greiff nos informa que a esta locomotora se le dio el nombre de Carlos Holgun, Encargado del
poder ejecutivo
262
Estas cifras indican una tasa de crecimiento del orden de 6- 7% anual, a juicio de Poveda, pero quiz puede
llegar ms bien al 8- 9% anual.
258
Fre: MincLrc: 88.488 3820.720 32.
Fre: Ecucccicn 23.28 115.157 383.8
Fl8 15.400.000 54000.000 23.33
Fre:upue:Ic/Fl8 0.7 5.227
MincLrc:/Fl8 0.057 0.717
Minecucccicn/Fl8 0.0157 0.217
ExpcrIccicn ccf 140.000 3.21.812 41.05


E| mcIcr ce| crecimienIc hc :icc e| ccf.

Cuien :igc meIcciccmenIe e| /nexc 1 ce e:Ie |iLrc ce:ce 10 hc:Ic 122,
cL:ervcrc ccmc e| Mini:Ieric ce CLrc: :e vc ccn:c|iccncc ccmc unc ce
|c: principc|e: ccp|Iu|c: ce| pre:upue:Ic nccicnc|, c pe:cr ce muy Lru:cc:
c:ci|ccicne:.

Y, cunue :u c:ignccicn mejcrc, ecucccicn reciLe muy pccc cinerc en un
pre:upue:Ic ccnce Icmpccc Iiene mcycr impcrIcncic e| gc:Ic en :c|uc.

EnIre cmLc: cnc:, pcrc cLrc: pL|icc: :e hc ce:Iinccc cprcximcccmenIe
e| 117 ce| pre:upue:Ic nccicnc|.

Fcrc cprecicr |c Cc|cmLic ce 122 en cc|cre: ce 2007, pccr|cmc: cecir
ue erc un pc|: cuyc: expcrIccicne: vc|cr|cn hcy 57 mi||cne:. Fre:upue:Ic
nccicnc| ce 34 mi||cne:. Fcrc cLrc: pL|icc: 47 mi||cne:. Fl8 ce .87
mi||cne:.



43. E| Ingen|ero Fedro Ne| Osp|no

E| gcLiernc ce Fecrc Ne| C:pinc Vc:uez :e exIience enIre e| 7 ce cgc:Ic
ce 122 y e:c mi:mc c|c ce 12. Fuece ccn:icercr:e ccmc unc ce |c:
ccmini:Irccicne: mc: fecuncc: y prcgre:i:Ic: en |c hi:Icric nccicnc|, nc
:c|c pcr :u encrme ccnIriLucicn c |c: cLrc: pL|icc:, :inc IcmLin pcr :u
|cLcr e:IrucIurcnIe ce| E:Iccc.

Fecrc Ne|, nccicc en e| prcpic pc|ccic pre:icencic| en 1858, :e fcrmc en
/nIicuic ccnce Ircn:curric Luenc pcrIe ce |c vicc ce :u prcgeniIcr,
Mcricnc C:pinc Fccr|guez, pre:icenIe cerrccccc pcr Mc:uerc e| 18 ce
ju|ic ce 182.
259

En 187 Fecrc Ne| y :u hermcnc Iu|ic :e mcIricu|cn en unc univer:iccc ce
Cc|ifcrnic pcrc e:Iucicr ingenier|c ce minc:. Luegc en FreiLerg, /|emcnic,
e:Iucicrcn u|micc cnc||Iicc.

De regre:c c Mece|||n, |c: hermcnc: C:pinc Vc:uez funccrcn un
|cLcrcIcric pcrc en:cye: y |uegc :e ccupcrcn IcmLin en mu|IiIuc ce
negccic:: ccf, miner|c, gcnccer|c y en |c prcmccicn ce empre:c:, ccmc
e| primer prcyecIc ce| Ferrcccrri| ce /mcgc, vcric: IexIi|erc:, unc empre:c
ce energ|c e|cIricc y unc ferrer|c.
E: verccc ue en e| frcgcr ce |c: guerrc: civi|e: Fecrc Ne|, hijc ce|
funccccr ce| ccn:ervcIi:mc cc|cmLicnc, nc pcc|c :u:Ircer:e c |c:
ccnIiencc: y pcr e:c pcrIicipc en vcric: ce e||c: :in ccupcr jcmc:
pc:icicne: fu|gurcnIe:, :iencc ncmLrccc Generc|" pcr :u grupc.

DurcnIe |c ce |c: mi| c|c: ccIuc fugczmenIe ccmc Mini:Irc ce Guerrc,
cnIe: ce frccc:cr en e| inIenIc ce cerrcccr c Jc: Mcnue| Mcrrcu|n
{uien c :u vez hcL|c ce:c|cjccc c| IiIu|cr en cvcnzccc e:Iccc ce
reL|cncecimienIc), ccn e| fin ce e:IcL|ecer un gcLiernc ccpcz ce Iermincr
e:c guerrc in:en:cIc.

Mc: Icrce C:pinc fue emLcjcccr en Wc:hingIcn y en Hc|cncc.

Siempre me hc :crprencicc ccmc c e:Ie crecccr ce riuezc y c e:Ie
gcLerncnIe eficcz y ecucnime, |c pc:Iericcc |c ccncce ccmc Generc|",
en vez ce lngenierc, pcrue |c: cc|cmLicnc: :iempre hemc: prefericc |c:
re|cmpcgc: ce |c guerrc y |c: Lcncer|c: pc||Iicc: c |c: |cLcre:
empre:cric|e:, prcfe:icnc|e: y cienI|ficc:.

E| gcLiernc ce Fecrc Ne| C:pinc Ircn:fcrmc c Cc|cmLic pc:iIivcmenIe
impu|:cncc|c eficczmenIe hccic |c mccerniccc, nc :c|c ccn |c inver:icn
ce |c incemnizccicn pcr Fcncmc, :inc IcmLin pcr hcLer creccc e| 8cncc
ce |c FepL|icc, |c CcnIrc|cr|c Generc| ce |c Nccicn y |c SuperinIencencic
8cnccric, ccemc: ce hcLer e:IcL|ecicc |c: Lc:e: pcrc e| ccce:c
permcnenIe c| crciIc exIernc y unc |egi:|ccicn mccernc :cLre
in:IrumenIc: negccicL|e:.

De:pu: ce| ccnvenic /veLury-Hc|gu|n, Cc|cmLic Iuvc un ccce:c muy
|imiIccc c| crciIc exIernc, cunue |c primerc ccn:ecuencic ce e:e
ccuercc fue |c ce hccer pc:iL|e |c hipcIecc ce ferrcccrri|e:, ccn
cecentu|e: cvc|ccc: pcr |c FepL|icc, |c ue permiIic c|gn cvcnce
260
ferrcvicric, nc :iempre exenIc ce cLu:c: pcr pcrIe ce |c: ccmpcn|c:
ing|e:c:.

Nc cL:IcnIe hcLer Ierminccc e| ci:|cmienIc ce Cc|cmLic ce |c: mercccc:
ce ccpiIc|e:, e| pc|: cpe|c muy pccc c nuevc crciIc. En 103 :e regi:Irc
un pr:Icmc pcrc e| Ferrcccrri| ce GircrccI. En 10, cIrc pcrc e| Ferrcccrri|
ce Lc ScLcnc. En 11 huLc unc cperccicn pcrc e| Ferrcccrri| ce| NcrIe y
en 120 :e ccnIrcIc un empr:IiIc pcrc ccuirir |c empre:c ce| Ferrcccrri|
ce FuerIc Wi|che:, pcniencc fin c unc |crgc y cLu:ivc cemcncc.

En e| cnc ce 120 IcmLin :e ccnIrcIc un empr:IiIc ccn |c 8c|cw|n
Lcccnct|ve Wc|k:, pcr 2 mi||cne: ce cc|cre:, ce| cuc| cpenc: :e uIi|izc |c
cucrIc pcrIe.

Lc ceucc exIernc ce Cc|cmLic erc muy peuenc. En 118 :umcLc
22515.35
23
, mienIrc: e| pre:upue:Ic nccicnc| erc ce 18 mi||cne: ce pe:c:.

Nc cL:IcnIe e:Icr previ:Ic e| ingre:c ce |c incemnizccicn pcr Fcncmc, e|
pre:icenIe C:pinc, :cLiencc ue ccn e:Ic: cinerc: nc Lc:IcLc pcrc
impu|:cr eficczmenIe e| ce:crrc||c nccicnc|, c pe:cr ce| ccmLic ue iLcn c
Ircer, ceIerminc ccnverIir |c: ceucc: cnIiguc: ccn |c C|ty en 123.

En 123 |cgrc ccn:c|iccr|c: en 3800.000 y cLIuvc 25 cnc: ce p|czc pcrc
:u cmcrIizccicn
24
, |c ue :ignificc nccc menc: ue Cc|cmLic, pcr primerc
vez en :u hi:Icric, enccnIrcrc Lien cLierIc: |c: puerIc: ce| crciIc exIernc.

Hc:Ic chcrc e| e:uemc pcrc |c: cLrc: pL|icc: en Cc|cmLic hcL|c :icc
cIrcer ccnce:icncric: exIrcnjerc: ccn e:I|mu|c: inverc:|mi|e:, generc:iccc
ue erc ccrre:pcncicc ccn Iccc :uerIe ce engcnc:, ccmc hc ccurricc en
|c mcycr pcrIe ce |c: cc:c: cnc|izccc: hc:Ic e| mcmenIc.

/ pcrIir ce Fecrc Ne| C:pinc, |c: cLrc: pL|icc: :e fincncicrcn ccn crciIc
exIernc y :u cmcrIizccicn :erc :ufrcgccc pcr e| pre:upue:Ic nccicnc| en :u
mcycr pcrIe.

E| prcce:c ce nccicnc|izccicn ce |c: ferrcccrri|e: ven|c cvcnzcncc.


263
Ortega Alfredo. Ferrocarriles Colombianos. 2 edicin. Bogot: Imprenta Nacional; 1932. p. 23.
264
Esa suma equivala a 19 millones de dlares, que representan hoy 228743.000 dlares
261
E| cecreIc 1828 ce 11 hcL|c enIregccc prccIiccmenIe e| ccnIrc| ce|
cnIiguc Ferrcccrri| ce| Ccucc c |c Nccicn, pcrc ccr |ugcr c| Ferrcccrri| ce|
Fcc|ficc.

En Mcrzc 2 ce 123 |c Nccicn ccuiric pcr 701.72 pe:c:, e| Ferrcccrri|
ce GircrccI: |c |ey 88 ce 125 cuIcrizc |c ccmprc ce| Ferrcccrri| ce
8crrcnui||c: |c |ey 1 ce 127 |c ce| Ferrcccrri| ce CcrIcgenc y e| 10 ce
junic ce 127 :e ccuiric pcr 500.000 e| Ferrcccrri| ce 8cgcIc c Zipcuirc.

Lc incemnizccicn ce Fcncmc permiIirc c| gcLiernc ce| ingenierc C:pinc
cccmeIer un vc:Ic p|cn ce ccn:Iruccicne: ferrcvicric:, ccupcr:e ce| r|c
Mcgcc|enc y ce |c: puerIc: ce| Fcc|ficc y e| /I|cnIicc mienIrc:, ccn unc
ceci:icn cignc ce| mcycr enccmic, |c: ccrreIerc: :e re|egcn, :imp|emenIe
pcrue en Cc|cmLic nc hcL|c cuIcmcvi|e:. Sin emLcrgc, :e cIencerc
c|gunc:, ccmc |c CenIrc| ce| NcrIe, cuyc ccn:ervccicn nc pcc|c :eguir
:iencc ce:cuicccc, |c ce| Ccrcre y c|gunc: v|c: en |c: inmeciccicne: ce
8cgcIc.

DurcnIe :u gcLiernc, e| Mini:Ieric ce CLrc: FL|icc:, ue :iempre fue unc
ccrIerc impcrIcnIe, :e ccnvierIe en e| ce:pcchc principc|. Nc hcy en e:e
mcmenIc empre:c ue :e |e puecc ccmpcrcr en Icmcnc e impcrIcncic.
Ccn e| ccrrer ce |c: cnc:, ningn cIrc Mini:Ieric ccrc IcnIc: pre:icenIe: c
Cc|cmLic
25
.

Fcrc ue |c incemnizccicn :e Irccujerc en cLrc: ccncreIc:, chcrrcncc unc
nuevc fru:Irccicn c| pc|:, :cmeIic :u p|cn c| Ccngre:c, e| cuc| :e ccnvirIic
en |c |ey 102 ce 122, pcr mecic ce |c cuc| :e cuIcrizc c| gcLiernc pcrc
ccnIrcIcr empr:IiIc: hc:Ic pcr 100 mi||cne: ce cc|cre: pcrc |c
ccn:Iruccicn ce v|c: frrec: y mejcrcmienIc ce |c: puerIc: y principc|e:
v|c: f|uvic|e:.

Lc |ey crec unc JunIc Nccicnc| ce Empr:IiIc:, ccn cc: miemLrc: e|egicc:
pcr e| Senccc y Ire: pcr |c Ccmcrc, pcrc cnc|izcr |c: ciferenIe:
cperccicne: ce crciIc.

Se e:IcL|ecic preferencic, ue nc pricriccce:, pcrc |c: :iguienIe: ferrcv|c::

265
Mariano Ospina Prez, Laureano Gmez, Misael Pastrana Borrero y Virgilio Barco Vargas
262
c. Lc ue ccmunicc c 8cgcIc ccn e| 8cjc Mcgcc|enc {.) Lifurcccc
pcr |c: hcyc: ce |c: r|c: Chiccmcchc y Sucrez, y ccn rcmc|e: ce|
Ccrcre c Iunjc y ce 8uccrcmcngc c FuerIc Wi|che:
2

L. Lc ue ccmunicc c CcuIc ccn e| Mcgcc|enc
c. Lc ue ccmunicc c 8cgcIc ccn e| Ic|imc y e| Hui|c, hc:Ic Gcrzcn
c. Lc ue empc|me |c: ferrcccrri|e: ce lLcgu y e| Fcc|ficc
e. Lc ue :e exIience ce Fcpcycn c CcrIcgenc
f. Lc ce Iumccc e lpic|e: hc:Ic Fcpcycn, pc:cncc pcr Fc:Ic
g. Lc ue ccmunicc e| Chccc ccn |c ||nec Ircncc| ce Fcpcycn c
CcrIcgenc.

Fcrc e| :ervicic ce |c: empr:IiIc: :e ce:Iincr|cn |c: prccucIc: ce |c:
ferrcccrri|e:, ce| impue:Ic f|uvic| y e| rencimienIc ce un fcncc ce
cmcrIizccicn ce 20 mi||cne: ce cc|cre:, prccecenIe ce |c incemnizccicn
pcr Fcncmc.

E| p|cn ce cLrc: e:IcLc Lien ccnceLicc pcrc :u pccc, perc e| e:uemc
fincncierc erc :imp|i:Ic e imprccIiccL|e. FrcnIc e| gcLiernc ccmprencic
ue |c incemnizccicn nc pccr|c ccnge|cr:e en un fcncc ce cmcrIizccicn,
ue hcLr|c enIcnce: ue inverIir|c y enceuccr:e |uegc pcrc ccmp|eIcr |c:
cLrc: previ:Ic:, ue re:pcnc|cn c unc vi:icn rccicnc| y ccherenIe.

:Ic erc rec|i:Ic y muy cmp|ic, perc prcnIc :e verc enIcrpecicc pcr |c
ingerencic ce| Ccngre:c, ue ccmenzcrc, Icn prcnIc Iermine |c
ccmini:Irccicn C:pinc, c cecreIcr Iccc c|c:e ce cLrc: pcrc ccmp|ccer |c:
inIere:e: regicnc|e:.

Lc incemnizccicn, ccnvenicc pcr e| IrcIccc UrruIic-Ihcmp:cn ce:ce 114,
finc|menIe ||egc, nc :in ue cnIe: Cc|cmLic :e vierc cL|igccc c ccepIcr |c
cmi:icn ce |c expre:icn :incere regreI", pcrue e| Senccc ce |c: E:Iccc:
Unicc: :e negc c ccmiIir en e| IexIc ce| ccnvenic |c re:pcn:cLi|iccc ce e:e
pc|: en |c: :uce:c: ce Fcncmc.

Fcrc ccepIcr |c impc:icicn ce| CcpiIc|ic ce Wc:hingIcn, nue:Irc Ccngre:c
Iuvc ue cicIcr |c |ey 5 ce 121 {ciciemLre 24).

E| pre:icenIe C:pinc :cncicnc e:e cguinc|cc" e| 2 ce ncviemLre ce
123, unc vez rcIificccc e| IexIc finc| pcr e| Ccngre:c cmericcnc.

266
El gobierno era consciente de la necesidad del Ferrocarril del Carare para evitar la azarosa navegacin del
Magdalena Medio. O de conectar primero a Bogot con Bucaramanga y a sta con Puerto Wilches, con el
mismo propsito de ahorrarse la navegacin del Magdalena Medio.
263

Nc e: :Ie e| |ugcr pcrc ci:cuIir cucnIc: vece: fue infericr c| vc|cr rec| ce
|c: perjuicic: :ufricc: pcr nue:Irc pcIric, perc :u ingre:c ccmLic
cefiniIivcmenIe |c eccncm|c nccicnc| pcrue nue:Irc Ie:crer|c nuncc
hcL|c vi:Ic IcnIc cinerc junIc, pcrc :er inverIicc en unc :erie ce cLrc: ue,
pcr e| ce:crrc||c ue ven|c prcpicicncc e| ccf, yc nc pccr|cn :eguir
:iencc cp|czccc:.

Lc incemnizccicn :e ccnce|c en cucIrc ccnIccc:, ue e| gcLiernc ce
Fecrc Ne| C:pinc reciLic en :u IcIc|iccc
27
.

/unue e| pe:c cc|cmLicnc e:IcLc prccIiccmenIe c |c pcr, |c |iuicccicn
finc| ce |c: ingre:c: pcr |c incemnizccicn crrcjc, c| Iener:e en cuenIc |c:
Lcnificccicne: ce| ccmLic, |c :umc ce 25251.42,23 pe:c:
28
.

Fcrc cprecicr :u impccIc en |c eccncm|c nccicnc| e: Luenc ccn:icercr,
ccmc hc cichc FcIinc Fc:e||i, ue:

Fn |c t|cyectc||c ce |c n|:e||c t|cc|c|cnc|. e| :|gn|||cccc
ce |c: ent|ccc: ext|cc|c|nc||c: cnuc|e: |ue nucnc
ncyc| que e| que tencn pc| : n|:nc: (.} equ|vc|en c
nc: ce| 507 ce| vc|c| ce |c: expc|tcc|cne:
cc|cnc|cnc: ce !22 (48.2 n|||cne: ce c|c|e:} y c c|ez
vece: |c: |e:e|vc: ce c|c ce |c: ccncc: ce| pc: (2.5
n|||cne: ce c|c|e:} (.} excec|encc e| p|e:upue:tc
|n|c|c| ce |c Ncc|n en e:c v|genc|c (23. n|||cne: ce
pe:c:} (.} Lc: 25 n|||cne: |ep|e:entc|cn pc|c |c
eccncnc. |npu|:c: :|n p|ececente:. y :ue|te
excepc|cnc| pc|c |c ccn|n|:t|cc|n C:p|nc
2
.

Lc incemnizccicn :e invirIic c:|:

c. En ferrcccrri|e: y ccL|e: crec: 13878.87, 77 pe:c:
L. Fcrc :uLvencicne: cepcrIcmenIc|e: {e:pecic|menIe pcrc |c:
ferrcccrri|e: cepcrIcmenIc|e: ce /nIicuic, Cc|cc: y Ic|imc),
2330.40 pe:c:.
c. Fcrc cIrc: cLrc: {e:pecic|menIe regu|ccicn ce| Mcgcc|enc, Ccnc|
ce| Diue y 8ccc: ce Cenizc), 28.55,5 pe:c:.

267
La administracin Abada slo recibi un saldo de 211 dlares. Vase: Patio Roselli Alfonso. La
Prosperidad a Debe y la Gran Crisis (1925-1935). Bogot: Banco de la Repblica; 1981. p. 37.
268
Memoria de Obras Pblicas, 1926. p. xxvi. Esta suma equivale a unos 294 millones de dlares de 2007.
269
Patio Roselli Alfonso. Op. cit. p. 37.
264
c. Fcrc ccIcr ce ccpiIc| c| 8cncc ce |c FepL|icc, 5000.000 ce pe:c:
e. Fcrc ccIcr ce ccpiIc| c| 8cncc /gr|cc|c HipcIeccric, cnIece:cr ce |c
Ccjc /grcric, 1000.000 ce pe:c:.

CueccLcn pcr inverIir 145.541 pe:c:, ue pc:crcn c |c ccmini:Irccicn
/Lcc|c, junIc ccn |c: 211 cc|cre: ue yc cncIcmc:.

44. H|stor|o de dos M|n|stros

/| pc:e:icncr:e C:pinc, enccrgc ce |c ccrIerc ce CLrc: c| Mini:Irc ce
GcLiernc, e| mcicc Migue| Jimnez Lcpez, uien |c ccupc hc:Ic enerc ce
123, cucncc Icmc pc:e:icn ce e||c /ui|inc Vi||egc: {1880-140), juri:Ic,
pc||Iicc y pericci:Ic ce Mcnizc|e:, uien :e hcr|c fcmc:c curcnIe |c cri:i: ce
|c: cnc: 30 ccn :u |iLrc Lc /cnecc Lcc|cnc, ccnce rene |c: cr|Iicc:, hc:Ic
cierIc punIc muy cIinccc:, c |c ge:Iicn ce E:IeLcn Jcrcmi||c curcnIe e:c:
cif|ci|e: cnc:.

Lc: /enc||c: ce 123 y 124, :u:criIc: pcr /ui|inc y e|egcnIemenIe
recccIccc:, ccn |c icec ce un Mini:Irc Icn prucenIe ccmc cuicccc:c.
De:ce |uegc, cc:i Iccc e| Iemc ce cmLc: infcrme: e: e| ferrcvicric, perc
uien uierc ccnccer |c: cnIececenIe: inmecicIc: ce |c negcciccicn ccn
|c cc:c 8erger pcrc |c regu|crizccicn ce| Mcgcc|enc, ce |c ccnIrcIccicn
ce| FuenIe ce GircrccI y ce |c: ccnvenic: pcrc |c exp|cIccicn ce
hicrcccrLurc:, enccnIrcrc en e:c: pcginc: vc|ic:c infcrmccicn.

E| Mini:Irc e:Iucic IcmLin |c :iIuccicn ce |c CcrreIerc CenIrc| ce| NcrIe,
ce |c ce| Ncrce:Ie {enIre Zipcuirc y E| Scccrrc), |c ce 8cgcIc-Fu:cgc:ugc
y |c ce Cincgc-Vc||ecupcr, ue merecen cIencicn pcrc eviIcr mcycr
ceIericrc.

E| cccIcr Vi||egc: cefience |c ccn:Iruccicn ce| Ferrcccrri| ce| Ccrcre perc,
curic:cmenIe, c| mi:mc Iiempc impu|:c |c ccn:Iruccicn ce |c ccrreIerc ce|
Ccrcre {ue pcrc 124 ||egc c |c: 51 Km, c 13 ce Mcniuirc)

IcmLin :e ccupc ce 8ccc: ce Cenizc y ce| Ccnc| ce| Diue, pcrue |c
:eguncc pricriccc ce| gcLiernc :e re|ccicnc ccn |c inIerfc:e r|c-mcr, cnIe:
ce infcrmcrnc: ce |c: e:fuerzc:, IiLic: en rec|iccc, en |c: ccminc:
empecrccc: ce Ycrumc| c McnIer|c, L|Lcnc c Mcnizc|e:, lLcgu c Sevi||c,
CuiLcc c 8c||vcr, lI:minc c CuiLcc, FueL|c Ficc y 8c||vcr c lI:minc,
Icccimc c /guc ce Dic:, ce Mc:ccpcn, Fcpcycn c 8uenc: /ire:, Scn
SeLc:Iicn c Mercccc:, ce Lc: Fcpc: y e| ccminc ce Lc: De|icic:.

265
En re:umen, grcn ccIiviccc ferrcvicric, f|uvic| y pcrIucric, inver:icn
refrenccc, ccn Iccc rczcn, en ccrreIerc:, y m|nimc en ccminc: ce
herrccurc.

Fue reemp|czccc e| 10 ce junic ce 125 pcr e| ingenierc Lcurecnc Gcmez,
uien :e hcL|c cpue:Ic ccn Iccc :u inIempercncic y fcgc:iccc, c |c
ccnciccIurc ce Fecrc Ne| C:pinc: perc ||cmccc c ccupcr |c ccrIerc ce
cLrc: pL|icc:, |c ce:empenc ccn Lr|c hc:Ic e| 7 ce cgc:Ic ce 12. Muy
prcnIc ueccrc ccnui:Iccc pcr |c per:cnc|iccc ce| pre:icenIe, c |c cuc|
ccn:cgrcrc un e|ccuenIe en:cyc ce:pu: ce :u fc||ecimienIc en 127
270
.

Fcr cue||c: cnc: Lcurecnc enccrncLc |c: icec: ce rencvccicn ce unc
juvenIuc ccn:ervcccrc ce:enccnIccc ce |c: viejc: grcmcIicc:, |cIini:Ic: y
pceIc: ue cirig|cn e| pcrIicc, y c uiene: ccu:cLcn, ce:ce |uegc
inju:IcmenIe, ce| cIrc:c ce Cc|cmLic.

En e:c |uchc ce generccicne: Lcurecnc ccc:icnc, ccn ccu:ccicne: Icn
vehemenIe: ccmc inju:Ic:, |c cc|cc ce Mcrcc Fice| Sucrez, inicicncc c:|
unc ccrrerc pc||Iicc ||enc ce ccnIrcciccicne: y excgerccicne:.

Grcn e:criIcr e inccmpcrcL|e crcccr, Lcurecnc nc :e ciferencicLc muchc,
en fcrmccicn e inIere:e:, ce |c: viejc: jefe: ue prcnIc vc c :u:IiIuir,
cucncc |c FepL|icc |iLerc| encuenIre en | un cnIcgcni:Ic imp|cccL|e,
cemc|eccr, renccrc:c e iguc|menIe :ecIcric.

ln:upercL|e ccmc cpc:iIcr, hcrc ce |c cefen:c ce |c mcrc| ccmini:IrcIivc
:u |e|t nct|v. / |c vez CcIcn y Cicercn, e| inIcchcL|e Lcurecnc fu:Iigcrc c
Iccc: :u: :uce:cre: en e| Mini:Ieric, :in ||egcr nuncc hc:Ic |c cenuncic
penc|, pcrue :u: IemiL|e: ccu:ccicne: ||encrcn e| recinIc pcr|cmenIcric
cnIe: ce cpcgcr:e en e| hemicic|c ce| Senccc.

/| Mini:Ieric cpcrIcrc :u IempercmenIc pc:icnc| y :u cincmi:mc
prcgre:i:Ic. Leyncc|c, cc |c impre:icn ce ue cnIe: ce| gcLiernc ce
C:pinc prccIiccmenIe nc hcL|c hcLicc nccc cignc ce enccmic. En
Luenc pcrIe, hc:Ic Iencr|c rczcn.

De:pu: ce cfirmcr ue en Cc|cmLic nuncc :e ccnc|uyen |c: cLrc:,
cncce:


270
Gmez Laureano. El Carcter del General Ospina. En: Obras Completas. Tomo III. Bogot: Instituto
Caro y Cuervo Editorial Presencia; 1989. pp. 28-60.
266
Fn un pc: ccnce tccc e:tc pc| ncce|. |c: n|nutc: :cn
p|ec|c:c: y nc puecen :e| ce:pe|c|c|ccc:. Nc
cc||e:pcnce|c c |c nuevc nentc||ccc ce| pc: qu|en
ce:ecne e| c||te||c ce ccc|n y e||ccc|c (.} Se nc
pue:tc un enpenc e:pec|c| y cu|cccc:c en que |c
c||ecc|n y ncnec ce tccc: |c: cc|c: :e cu:ten c| nc:
||gu|c:c tecn|c|:nc (.} F| gcc|e|nc nc ||cnccc c
cc|ccc|c| en e||c: c |c: nc: |eputccc: |ngen|e|c: ce|
pc: (.} Se ncn cp|cvecnccc tcnc|n |c c|enc|c y |c
expe||enc|c ce tcn|cc: ext|cne|c: ce ve|ccce|c
ncnc|ccc. |ngen|e|c: |ng|e:e:. cne||ccnc: e |tc||cnc:
t|ccccn ncy c| |ccc ce |c: ncc|cnc|e:. Se nc |cg|ccc
v|ncu|c| c |c eecuc|n ce c|ve|:c: cc|c: |c: ncnc|e:. |c
expe||enc|c y e| pe|:cnc| ce cc:c: ce e:c|c|ec|cc
|eputcc|n en e| cnt|guc y e| nuevc ccnt|nente. F| que
:|gue e: un e|encc ce ncnc|. Fcuncct|cn Cc.. Ju||u:
8e|ge| Kcn:c|t|un. U|en & Cc.. Nc|tcn G|||||tn: & Cc..
W.G. A|n:t|cng Wn|twc|tn Cc.. Fcyncnc Ccnc|ete F||e
(...} cnte: ce |c cctuc| ccn|n|:t|cc|n. |c: e:cc:c: cc|c:
puc||cc: que :e ccn:t|ucn e:tcccn cqueccc: ce unc
g|cve cc|enc|c. F| nc|cc ce |c pc|t|cc penet|ccc en
e||c: |n||c|cncncc|c: ccn :u nc||gnc |n||uc.
cec|||tcncc|c:. |cccncc|e: v|gc|. ne|ncncc|e: :|npctc
y cpcyc: (.} Lc ge|enc|c ce un |e||ccc|||| :e
ccn:|ce|ccc ccnc cc|uc|te e|ectc|c| (.} F| gcc|e|nc
cctuc| t|ene |c v|vc :ct|:|ccc|n ce p|e:entc| c| pc:
tccc: |c: cc|c: puc||cc: ||np|c: y exentc: ce tccc
ccntcn|ncc|n (.} |c que t|ene pc|c |c Ncc|n unc
|npc|tcnc|c ext|cc|c|nc||c e: que |c :|tucc|n cctuc| :e
ccn:c||ce y pe|petue y que |c: cc|c: puc||cc:
ccnt|nuen |ue|c ce| ccnpc envenenccc ce |c: |nt||gc:
pe|:cnc||:tc:
2!
.

Nccie pccrc negcr |c excepcicnc| ge:Iicn ferrcvicric ce Lcurecnc, ni :u
e:fuerzc pcr rccicnc|izcr |c c:ignccicn ce |c: recur:c: impiciencc |c
ci:per:icn ce |c: mi:mc: en cLrc: ceIerminccc: pcr |c: ccciue:
272
, ni |c
:u:cripcicn ce ccnIrcIc: ccn grcnce: firmc: exIrcnjerc: pcrc cLrc: ccmc
|c regu|crizccicn ce| Mcgcc|enc, |c ccnc|izccicn ce| Diue y |c

271
Memoria de Obras Pblicas, 1926. p. 8
272
Hasta el punto de que los presidentes de ambas Cmaras, en 1926 convinieron en no dejar hablar al doctor
Laureano Gmez. Vase: Robledo Emilio. Vida del General Ospina. Medelln: Autores Antioqueos; 1959. p.
127.
267
ccnIinuccicn ce 8ccc: ce Cenizc, perc pcrcccjiccmenIe e:c: mi:mc:
firmc:, unc vez Ierminccc |c ccmini:Irccicn C:pinc, e: verccc, incurrircn en
ccncucIc: muy ci:cuIiL|e:, ue en c|gunc: cc:c: cue:Iicncn c Lcurecnc
pcr |igerezc e imprevi:icn en |c ccnIrcIccicn, y c :u: :uce:cre: pcr nc
cp|iccr ccrrecIivc: cpcrIuncmenIe.

Lc ce 8erger Ierminc en mc|ver:ccicn ccmp|eIc ce |c: fcncc: pue:Ic: c :u
ci:pc:icicn. / U|en & Cc. :e |e Iuvc ue re:cincir e| ccnIrcIc ce 8ccc: ce
Cenizc en 131 pcr hcLer incurricc en :cLrecc:Ic: Icn grcve: ccmc |c:
ue :e pre:enIcrcn en e| crcgccc y recIificccicn ce| Diue c ccrgc ce
FcunccIicn & Cc. Y e| FuenIe ce GircrccI :e |iuicc ccn excgerccc:
:cLrecc:Ic:.




45. Lo kenunc|o de un M|n|stro

E| ingenierc Lcurecnc Gcmez :erc :ucecicc en e| Mini:Ieric ce CLrc: e| 7
ce cgc:Ic ce 12 pcr e| ingenierc Mcricnc C:pinc Frez.

VeinIicucIrc cnc: ce:pu:, e| 7 ce cgc:Ic ce 150, e| pre:icenIe C:pinc
Frez enIregcrc e| pccer c| jefe ccn:ervcccr Lcurecnc Gcmez.

Fer:cnc|iccce: Icn ci:|mi|e: e:Icrcn ineviIcL|emenIe ||cmccc: c chcccr.
Su: ci:crepcncic: pc||Iicc: y per:cnc|e: ccc:icncrcn |c mc: cgucc civi:icn
ccn:ervcccrc, ue :e prc|cngcrc ce:ce 151 hc:Ic ce:pu: ce |c muerIe
ce cmLc: cirigenIe:.

Lcurecnc, Irc: unc |crgc hi:Icric ce IerriL|e: enfrenIcmienIc: ccn e|
|iLerc|i:mc, ||egcrc en 157 c enccnIrcr |c fcrmu|c civi|izcccrc y
pccificcccrc ce| FrenIe Nccicnc|, ccn /|LerIc L|erc:, reccnci|icncc:e
cefiniIivcmenIe ccn :u: viejc: enemigc:, perc :u ncIurc|ezc pugncz |c hcrc
vc|ver inmecicIcmenIe ce:pu: |c: gcrrc: ccnIrc :u ccpcrIiccric C:pinc
Frez.

E| primerc :erc :iempre un ccmLcIivc hcmLre ce cpc:icicn, mienIrc: e|
:eguncc, ce mcnerc permcnenIe mcnife:Icrc un Ic|cnIe ccnci|icccr,
:erenc, ecucnime y ref|exivc, ue |c ccercc c :u I|c Fecrc Ne|, ce| ue fue,
ccmc Sencccr, e| grcn c|iccc enIre 122 y 12.

268
NcmLrccc C:pinc Frez ccmc Mini:Irc ce CLrc: pcr /Lcc|c Mncez, e:e
Ic|cnIe |c vc c hccer :enIir inccmccc cenIrc ce |c ccmini:Irccicn.

/Lcc|c erc un viejc inIcchcL|e, perc en :u: |cnguicc: mcnc: e| gcLiernc
fue inccpcz ce ccnIrcrre:Icr |c eufcric |egi:|cIivc, ue :e Irccujc en un
IcrrenIe ce |eye: pcrc |c ccn:Iruccicn ce ccrreIerc: en un pc|: :in
cuIcmcIcre:: y pcrc hccer puenIe:, cc|egic:, hc:piIc|e: y Iccc: |c: cemc:
cLrc: ue nuncc cnIe: hcL|cn pccicc :er ccn:Iruicc:.

E| gcLiernc cccec|c c Iccc: |c: cemcncc: ce| |egi:|cIivc, c pe:cr ce
ccnIinuc: ||cmccc: ce cIencicn ce| Fre:icenIe, :iempre ce:c|cc:, c |c
prucencic y |c cu:Iericcc.

Ccn |c experiencic ccuiricc ccmc SuperinIencenIe ce| Ferrcccrri| ce
/nIicuic, C:pinc Frez crrcncc prcpcniencc un p|cn ccherenIe ce cLrc:,
empezcncc pcr |c: ferrcvicric:. Fcrc c:egurcr |c ccmini:Irccicn eficienIe,
prcpcne un Ccn:ejc DirecIivc ce |c: Ferrcccrri|e: Nccicnc|e:", pcrc eviIcr
|c mu|Iip|icccicn ce e:fuerzc: ccmini:IrcIivc:, ccrgc: cirecIivc:, :i:Iemc:
ccnIcL|e:, cficinc: ce ccmprc:, vcrieccc ce euipc:, eIc., in:i:Iiencc en
|c: |eccicne: ce |c crgcnizccicn ce E:Iccc Mcycr", ue hcL|c pc:ccc ce
|c: ejrciIc: c |c: grcnce: crgcnizccicne: incu:Iric|e: y ccmercic|e:, ue :e
:inIeIizc pcrc | en |c: principic: ce previ:icn, crgcnizccicn, mcncc,
cccrcinccicn y ccnIrc|".

Fcrc|e|cmenIe c| Ccn:ejc Ferrcvicric", C:pinc in:i:I|c en |c nece:iccc ce
crecr un Ccn:ejc Nccicnc| ce V|c: ce Ccmunicccicn", c|ejccc ce |c
pc||Iicc pcrIici:Ic, pcrc p|cnificcr Iccc e| :ecIcr vic| ccn e| fin ce

(.} cctc| c| pcce| eecut|vc ce un |n:t|unentc (.} que
pe|n|t|e|c |e:c|ve|. c|ent||cc y ccnven|entenente. |c:
g|cv:|nc: p|cc|enc: que :e vecn :u|g|| pc| cque|
entcnce:. en |e|cc|n ccn |c: |nccnten|c|e: y nu|t|p|e:
c:p||cc|cne: ce| pc: en ncte||c ce vc: ce
ccnun|ccc|n (.} p|e:ent un p|cn gene|c| ce cc|c:
puc||cc: (.} c|e entcnce: cnte e| Ccng|e:c que e|c
|npc:|c|e que un n|n|:t|c. pc| ccnpetente y cct|vc que
|ue:e (.} c|ccnzc|c c e:tuc|c| y |e:c|ve| (.} |c:
nu|t|p|e: c:untc: tcn|cc:. tcn ccnp|ec: y ce||cccc:.
ccnc |c: que |np||cccc e| g|cn p|cn ce vc: ce
ccnun|ccc|n c| que e:tccc en||entccc ce| pc: (.}
Nc |ue pc:|c|e |cg|c| que e| p|cyectc c|ccnzc|c c :e|
cp|ccccc en e| Ccng|e:c ce !2 y. ccn:ecuente ccn
269
n|: puntc: ce v|:tc. cccnccn |ec|nente e| ce:pccnc
c p||nc|p|c: ce !2
23
.

Ccn |c prucenIe expre:icn ce :u IcIc| inccnfcrmiccc pcr e| preccminic ce|
mcnzcni||i:mc y |c imprcvi:ccicn, c |c: cuc|e: e| gcLiernc nc erc ccpcz ce
cpcner:e, C:pinc :e reIirc c |c: :ieIe me:e: ce hcLer:e pc:e:icnccc.

En |c: :iguienIe: Ire: cnc: y cincc me:e: ce |c ccmini:Irccicn /Lcc|c
ce:fi|crcn cincc mini:Irc: ce cLrc:, ue hcrcn Iccc c|c:e ce
mcnife:Iccicne: ccnIrc e| ce:grenc, perc c:i:Iircn c |c |ccurc ccnIrccIuc|
ue :erc cefinicc ccmc |c prc:periccc c ceLe"




4. Lo Frosper|dod o Debe

Lc ccmini:Irccicn C:pinc cic un grcn impu|:c c| ce:crrc||c nccicnc|, perc
fue muy prucenIe c| nc :c|iciIcr crciIc: en e| exIericr. Fec|menIe nc uer|c
cvcnzcr mc: rcpicc ce |c pc:iL|e en mcIeric ce cLrc: pL|icc:.

/| finc|izcr e:e gcLiernc, |c ceucc exIernc c|ccnzcLc cpenc: 14500.3
pe:c:.

En ccmLic :u :uce:cr, e| cccIcr /Lcc|c Mncez, ccepIc IrcmiIcr Iccc: |c:
empr:IiIc: crcenccc: pcr e| Ccngre:c pcrc cLrc: ce ccrccIer regicnc| en
:u mcycr|c, ccn re:u|Iccc: fune:Ic: pcrc |c eccncm|c nccicnc|.

/| Iermincr :u gcLiernc uecc un reguerc ce ccn:Iruccicne: mc|
p|cneccc:, pcr cecir |c menc:, y ue c| :cLrevenir |c Grcn Depre:icn
hcLr|cn ce ueccr inccnc|u:c:, c :e percer|cn pcr e| ceIericrc ccu:ccc
pcr |c ce:ccicn ce IrcLcjc: ceIerminccc pcr |c prcfunciccc ce |c cri:i:.

EfecIivcmenIe, en 127 :e ccnIrcjercn empr:IiIc: pcr 25 mi||cne: y en 128
pcr 35 mi||cne:, |c ue ||evc |c ceucc exIernc nccicnc| c 70507.12 en
130.

Ccmc :i e:Ic fuerc pccc, |c: principc|e: municipic: cLIuviercn cucnIic:c:
pr:Icmc: pcrc ccIcr:e ce :ervicic: ce ccuecucIc, energ|c y Ie|efcn|c,
mienIrc: |c: cepcrIcmenIc: :e emLcrccLcn en prcyecIc: ferrcvicric: y ce

273
Ospina Prez Mariano. Economa Industrial y Administracin. Bogot: Minerva; 1936. p. vii
270
ccrreIerc: ccn:Iruicc: c |c ccrrerc pcr ccnce :c|c Ircn:iIcLcn recuc: ce
mu|c:
274
, y ue :e reciL|cn ccmc Luenc: cnIe: ce e:Icr vercccercmenIe
Ierminccc:, pcrue e| Ccngre:c hcL|c cecreIccc :uLvencicne: muy
generc:c: pcrc |c: cLrc: cepcrIcmenIc|e:
275
.

E| cc|ificcIivc ue cic c e:e per|ccc e| fuIurc pre:icenIe Lcpez Fumcrejc,
ce prc:periccc c ceLe" e: Icn ccerIccc ccmc cicienIe.

En |c: primerc: 22 cnc: ce| :ig|c xx e| enceuccmienIc cc|cmLicnc hcL|c
:icc ce 200.000 en Lcncre: y ce 445.000 cc|cre: en Nuevc Ycrk,
mienIrc: enIre 12 y 130 :e ccnIrcIcrcn crciIc: ue :ignificcrcn e|
ingre:c ce 1718.03 cc|cre: y ce 3025.000
27
.

Lc cnIericr, en cc|cre: ce 2007, repre:enIc c|gc c:| ccmc 2.23000.000, |c
ue cc icec ce |c cL:c|uIc prcicc ce| :enIicc ce |c: prcpcrcicne: ue
ccrccIerizc e:c: cnc:.

E| cIrc:c ce Cc|cmLic en mcIeric ce infrce:IrucIurc erc rec|menIe muy
grcnce, perc |c hiperIrcfic ue :e pre:enIc en e:e ruLrc nc :ignificc
nece:cricmenIe :c|icc prcgre:c eccncmicc.

/| inicicr:e en 130 e| gcLiernc |iLerc|, F| |enpc e:IcL|ecic un Lc|cnce ce
|c: re:u|Iccc: ce| gcLiernc ce /Lcc|c, :egurcmenIe excgerccc pcr |c
pc:icn pc||Iicc ce| mcmenIc, perc ue incuccL|emenIe ccnIiene muchc
ce verccc.

De:pu: ce cfirmcr ue |c ccmini:Irccicn Sucrez gc:Ic 13014.54 mi||cne:
ce pe:c: en cLrc: pL|icc:, y |c ce C:pinc 55203.574 pe:c:, pregunIc u
:e hizc ccn |c: 158032.55 gc:Iccc: en cLrc: pL|icc: Lcjc /Lcc|c
Mncez.

/ juicic ce| eciIcric|i:Ic {uizc e| prcpic Ecucrcc ScnIc:):

F| |cnc ce |c ccnc||zcc|n ce |c: |e cc:t c| pc:
20!0.424 pe:c:. De e:tc |nnen:c :unc nc ncy n| un
centcvc |ep|e:entccc en unc cc|c ce||n|t|vc y ce

274
Durante esos aos Antioquia tom prestados 32.5 millones. Caldas 10.2. Cundinamarca 12. Valle 8.5.
Bogot 8.7. Medelln 12. Cali 2.63. Vase Patio Roselli Alfonso. Op cit. p.48
275
Los sucesivos ministros se quejarn, e inclusive demostrarn que la subvencin superaba la inversin
realizada en las carreteras departamentales. Habr que esperar hasta el primer gobierno de Alfonso Lpez para
meter en cintura los departamentos.
276
Vase Patio Roselli Alfonso. Op.cit. p. 47.
271
p|cvecnc y puece ccn:|ce|c|:e ccnc pe|c|cc en :u
tctc||ccc (.} Fuecen ccn:|ce|c|:e ccnc |nve|t|cc: en
cc|c: ||ccc:ccc: (.} c en |e||ccc||||e: |npc:|c|e: ce
ccnt|nuc|. ccnc e| ce| Cc|c|e. en cc||ete|c: que nc :e
ccn:t|uye|cn. :e cec|cn ccnc| c nc p|e:tcn n|ngun
:e|v|c|c 3584.000 pe:c:
2


E:e eciIcric| cfirmc IcmLin ue |c inver:icn en ferrcccrri|e: ce:ce 122
hc:Ic 130, repre:enIc 54.000 pe:c:, ue e| 507 :e uemc IcmLin en
e| c|Icr ce| regicnc|i:mc, e| Iegi:mc y |c inccmpeIencic". En c|gunc pcrIe
Iiene rczcn :i :e cL:ervc e| e:cc:c cvcnce ce |c: ferrcccrri|e: curcnIe |c
ccmini:Irccicn /Lcc|c.

En |c ue :| Iiene Iccc |c rczcn e: cucncc cice:

De |c: cc||ete|c: ncc|cnc|e: (.} :e puece cec||. Nc
|ep|e:entcn e||c: |c te|ce|c pc|te ce |c |nve|t|cc (.} Fn
e:te cucc|c cc||ente y c g|cnce: c|ccnczc: nc e:tc
|nc|u|cc e| ce:p|||c||c cepc|tcnentc|
28


EfecIivcmenIe, enIre 12 y 130 :e ci:pcrc |c ccn:Iruccicn ce ccrreIerc:
en |ugcre: c|ejccc: ce |c: pccc: ciuccce: ccnce :e ccncenIrcLcn unc:
pcu|:imc: cuIcmcvi|e:.

Fcr e:c: ccrreIerc: vcc|c:, ue curcLcn hc:Ic e| :iguienIe inviernc,
circu|cLcn cpenc: recuc: ce mu|c:,

47. Lo Modern|dod

E| ccncepIc ce Mccerniccc |c ccnIrc:Icmc: ccn e| ce cIrc:c: y :Ie e:
vc|crccc en re|ccicn ccn |c ue :e encuenIrc en pc|:e: mc: ce:crrc||ccc:
en e| mcmenIc ue :e ccn:icere.

En e| cc:c ce |c: cLrc: pL|icc:, e| cIrc:c |c mecimc: en re|ccicn ccn |c
cLunccncic y cc|iccc ce |c infrce:IrucIurc.

Nc c|vicemc: ue mccernc, ccmc |c cefine e| ciccicncric, viene ce
ncce|nu:: ce hcce pccc, recienIe: ccet|vc. perIenecienIe c| Iiempc ce|
ue hcL|c c c unc pccc recienIe.

277
Ibidem. pp 68-71.
278
Ibidem. p. 71
272

/| cIrc:c |c pccemc: ccnIemp|cr ccmc e| cLi:mc ue nc: :epcrc ce |c
mccernc, ce |c recienIe, ce |c ue :e hc c|ccnzccc en cIrc: |ugcre:.

DenIrc ce e:c cpIicc, cccc cnc nc: ccerccmc: mc: c |c recienIe. /:|, |c
Cc|cmLic ce 122 e:Ic menc: c|ejccc ce |c: pc|:e: ce:crrc||ccc: ue |c
ce 10 c |c ce 1888, y c:| :uce:ivcmenIe.

E:e mcycr ccerccmienIc c |c ue perIenece c| Iiempc en e| ue :e vive,
incicc e| crecimienIc ce unc eccncm|c, :u ce:crrc||c, :u prcgre:c.

/| :iIucrnc: en 122 pccemc: :enIir un prcgre:c ue :e cce|erc y un pc|:
ue :e ccercc c :u muncc ccnIempcrcnec.

Lc incemnizccicn pcr Fcncmc ce:encccenc unc :erie impre:icncnIe ce
ccmLic: en |c ccpcciccc ce Cc|cmLic pcrc cce|cnIcr :u infrce:IrucIurc,
pcrc recucir e| cLi:mc y pcrc in:erIcr:e en e| muncc.

ScLer cucncc Cc|cmLic c|ccnzc |c Mccerniccc" nc e: fcci|. Cccc uien
Iiene :u punIc ce vi:Ic.

En e:Ie |iLrc ccn:icercmc: ue cincuenIc cnc:, ce:ce |c creccicn ce|
Mini:Ieric ce CLrc: hc:Ic 155, hcn :icc nece:cric: pcrc ce:cIrc:crnc:,
pcrc ||egcr c Iener un :i:Iemc nccicnc| ce Ircn:pcrIe, en cuyc cferIc vcn c
pcrIicipcr Iccc: |c: mecic: mccernc:.

Y Icccv|c c|gc mc: impcrIcnIe: ue ce |c mu|IiIuc ce euivccccicne: y ce
inver:icne: cpre:urccc: c impen:ccc:, |c Cc|cmLic ce |c: cnc: 50 hcLrc
cprencicc muchc.

En |c lnIrccuccicn nc: cIrevimc: c hcL|cr ce unc Fct||c 8ccc en mcIeric
ce cLrc: pL|icc:, ue :e exIience hc:Ic |c miIcc ce| :ig|c xx.

EnIre 122 y 155 e| pc|: :e verc cL|igccc c:

1. Mejcrcr |c ncvegccicn pcr e| Mcgcc|enc y ccIcr:e ce puerIc: en e|
CcriLe
2. E:IcL|ecer |c cviccicn ccmercic|
3. Crecr un puerIc en e| Fcc|ficc y ccnecIcr|c ccn |c: principc|e:
cenIrc: eccncmicc: ce| inIericr
4. Iermincr unc :erie ce ferrcccrri|e:, ccpcce: finc|menIe ce unir |c:
cenIrc: ce prccuccicn
273
5. Ccn:Iruir unc cprecicL|e rec ce ccrreIerc: ue hcrc pc:iL|e |c
||egccc ce| cuIcmcvi| c Luenc pcrIe ce| IerriIcric nccicnc|

/ cccc reIc ccrre:pcncerc :u prcpic ccp|Iu|c





























274
Coptu|o V

Aguo

En |c: guerrc: civi|e: ce| :ig|c xix, IcnIc e| gcLiernc ccmc |c: in:urrecIc: ce
Iurnc Ien|cn |c cc:IumLre ce reui:cr Luue:, prcmeIiencc incemnizcr c
|c: prcpieIcric: cucncc Iermincrc e| ccnf|icIc, pcrue :e pcrI|c ce |c Lc:e
ce ue uien ccnIrc|c:e e| r|c ccnIrc|cr|c e| pc|:.

Si |c: in:urrecIc: :e vc|v|cn gcLiernc, :iIuccicn ue :c|c :e cic en 1858,
pcgcLcn ccn |iLrcnzc: ccnIrc |c Ie:crer|c nccicnc|. Si perc|cn, |c: ncvierc:
y cemc: ciuccccnc: ue hcL|cn reciLicc prcme:c: ce pcgc cficic|e: ce
|c: revc|ucicncric:, perc|cn Iccc |c ue |e: hcL|cn reui:ccc.

En ccmLic :i e| gcLiernc IriunfcLc, IcmLin pcgcLc ccn |iLrcnzc: ce muy
|enIc reccucc, pcrue |c Ie:crer|c :iempre ccu:cLc |c mcycr penuric.


48. bn ko Convu|s|onodo

E| 25 ce ccIuLre ce 18, :ei: c|c: ce:pu: ce iniciccc |c guerrc ce |c: mi|
c|c:, e| gcLiernc ce:LcrcIc |c: p|cne: ce |c: reLe|ce: c| Iriunfcr en |c
cctc||c ce Lc: Cc|:pc:, |ugcr ce| r|c nc |ejc: ce Gcmcrrc, ue curc menc:
ce 15 minuIc: ccn e| huncimienIc ce |c crcgc C||:tcc| Cc|n y e|
cmeIrc||cmienIc ce| vcpcr C|:ne|c:, en pccer ce |c: in:urrecIc:.

Lc mejcr ncrrccicn ce e:c cccicn |c hc hechc un Ie:Iigc pre:encic|, Ju|ic
H. Fc|ccic:, en :u |iLrc, H|:tc||c ce n| V|cc
2
.

Lc: reLe|ce: vc|viercn c cmenczcr |c ncvegccicn c| finc| ce| ccnf|icIc, en
102, ccn pccc xiIc, perc ce Iccc: mcnerc: |c ncvegccicn :ufric
ccn:icercL|emenIe:

Fn e:c: t|e: cnc: ce t|cgec|c |c: ccnpcnc: ncv|e|c: nc
:u:penc|e|cn ce| tccc :u: cpe|cc|cne:. Hccc c|gun
ccne|c|c exte||c| qu ncve| y |c: ncv|e|c: nc pcccn
p|e:c|nc|| ce tccc: :u: |ng|e:c:. A: que |c ncyc| pc|te
ce |c: cuque: :|gu| ncvegcncc. cun cucncc tencn
que ncce||c en nec|c ce |nccnven|ente: y pe||g|c: (.}

279
Palacios Julio H. Historia de mi Vida. Tomo II. s.l: s.e; s.f. p. 149.
275
Lc: ccnpcnc: :u|||e|cn |c p|c|cc ce vc||c: cc|cc:. e|
|et||c ce nune|c:c: ccp|tcne: y nucnc: t||pu|cnte: que
:e |ccn c ccncct||. |c cenc|c ce :u: v|ce:. nc pccc:
:cquec: y n|| |nccnven|ente: nc: (.}. Lc ncvegcc|n
nc ||eg c :u:pence|:e ce| tccc (.}
280
.

/| inicicr:e |c guerrc ce |c: mi| c|c:, |c f|cIc ce| Mcgcc|enc ccmprenc|c
unc: 40 Lcrcc:, mcIricu|ccc: en 8crrcnui||c, ue mcvi|izcLcn en cmLc:
:enIicc: unc: 75.000 Icne|ccc: c| cnc y ue perIenec|cn c :ei: empre:c:.

/cicicnc|menIe cpercLc enIre Cc|cmcr y Hcncc |c Ccnpcnc F|uv|c| ce
Cc|tcgenc, ue ||egc c Iener vcpcre: grcnce:, 2 peuenc: y 14 Lcngc::
y |c Ccnpcnc Ant|cquenc ce |cn:pc|te:, ue ci:pcn|c ce 2 vcpcre: y 2
Lcngc:
281
.

E:Ic mcce:Ic f|cIi||c mcvi|izcLc cc:i Iccc nue:Irc ccmercic. Fcr e| r|c
LcjcLcn |c: impcrIccicne: y c :u: puerIc: ||egcLc e| ccf c |cmc ce Luey
c ce mu|c. E| IcLccc :e cccpicLc en /mLc|emc. Lc: ferrcccrri|e: :e
c|ejcLcn |enIcmenIe ce :u: cguc: Lu:ccncc |c: cenIrc: eccncmicc: ce
|c: regicne:. E| ce Lc Dcrccc permiI|c :c|vcr e| Sc|Ic ce Hcncc.

Fcr |c impcrIcncic funccmenIc| ue Ien|c e| Mcgcc|enc :cLre |c
eccncm|c nccicnc| e: ccnvenienIe ceIenernc: pcrc un cnc|i:i: :cmerc ce
|c: ccncicicne: ce| r|c pcr ccnce f|u|c e| ccmercic nccicnc| ce:ce 1538.

Cucncc :e inicic e| gcLiernc ce Feye:, e| r|c ||evc 35 cnc: ccmc crIeric
nicc ce| pc|: y :in emLcrgc cn nc :e |e ccncce meIccicc y
cienI|ficcmenIe.

En ccmLic, e: un r|c Lien ce:criIc en :u: cificu|Icce: pcr |c: prccIicc:,
fcmc:c pcr :u: :eu|c:, inuncccicne:, ncufrcgic: y ue pccemc: ce:criLir
ccmc un r|c cif|ci|


4. bn ko D||c||

Mircncc reIrc:pecIivcmenIe en |c pcLrezc ce |c Cc|cnic y en |c penuric
hcLiIuc| ce |c FepL|icc enccnIrcremc: |c exp|icccicn ce |c: ccncicicne:
primiIivc: ue :iempre cfecIcrcn |c ncvegccicn pcr e| Mcgcc|enc.

280
Poveda Ramos Gabriel. Vapores Fluviales en Colombia. Op. cit. p. 177.
281
Ibidem, p. 181.
276
De:ce |uegc nuncc pucc ncvegcr:e ce ncche pcr |c: prcL|emc: prcpic:
ce :u ccmp|ejc y cif|ci| hicrc|cg|c.
Ferc Icmpccc Iuvc puerIc:. E: verccc ue |c: chcmpcne: :e cmcrrcLcn
ce cuc|uier Ircncc pcrc pc:cr |c ncche, perc |uegc pc:c |c mi:mc ccn |c:
vcpcre:. Lc: cIrccccerc: pcrc e||c: nc pcc|cn :er mc: primiIivc:, |c ue
cificu|IcLc y cemcrcLc :u ccrgc y ce:ccrgc.
DurcnIe |c Cc|cnic, ce:ce CcrIcgenc hc:Ic Mcmpcx {unc: 300 km) nc
hcL|c cc:c ci:IinIc c |c: mc: humi|ce: pueL|c: pe:uerc:, y ce Mcmpcx c
Hcncc {752 km) nc hcL|c ccnce recc|cr. F|cIc, funcccc en 120, y
Icmc|cmeue {1544) nc pc:cLcn ce :er ce:cmpcrccc: cc:er|c:.
8crrcnccLermejc cpenc: ce:perIcrc ccn |c incu:Iric peIrc|erc c| ccmienzc
ce| :ig|c XX.
En chcmpcn, vicjcr ce:ce CcrIcgenc hc:Ic Hcncc repre:enIcLc ccn
Luenc :uerIe 35 c|c:, perc nc :e ceIen|c pcrue e| chcmpcn cvcnzc c
gc|pe: ce prIigc, cpegccc c |c: cri||c:, :ec en inviernc, :ec curcnIe e|
e:Iicje. En ccmLic Iccc |c ncvegccicn c vcpcr :e verc cfecIccc pcr |c
ccprichc:c hicrc|cg|c ce| Mcgcc|enc.
En ningn :iIic hcLrc mue||e:, mc|eccne:, Lccegc: c ccmunicccicn ccn e|
inIericr ce| pc|:. De:ce |uegc nc hcy un mcicc ni Icmpccc un hcIe| enIre
|c: cc: exIremc: ce |c ncvegccicn.
HcLrc ue e:percr hc:Ic 111 cucncc cpcrece e| HcIe| Mcgcc|enc ce
FuerIc 8err|c {chcrc en |c |i:Ic ce ecificic: pcIrimcnic|e:), ue :erc Icn
cnhe|ccc pcr e| vicjerc ccmc e| cc:i: en mecic ce| ce:ierIc.
Ferc |c: cificu|Icce: ce ue venimc: hcL|cncc nc puecen ccn:icercr:e
ci:|ccc: ce |c: ue cfrecen |c: prcpic: ccncicicne: ce| r|c.
En e| /|Ic Mcgcc|enc e| ccnc| e: menc: prcfuncc, perc IcmLin e:Ic
cfecIccc pcr crecienIe: y :eu|c:. Su Ircficc :iempre fue peuenc. Lc:
pccc: inIenIc: ce ncvegccicn c vcpcr nc fuercn exiIc:c:. /||| |c:
chcmpcne: funcicncrcn hc:Ic |c: cnc: 30 ce| :ig|c xx.
/ Iccc |c |crgc ce| Mcgcc|enc, c mecicc ue cumenIc prccigic:cmenIe
e| ccucc|, nc :e prcfuncizc muchc e| r|c. Mc: Lien :e en:cnchc y cucncc
viene |c crecienIe inuncc :u: riLerc:.
En pccc ce ||uvic:, ce:ce |uegc e| cguc e: mc: cLunccnIe y e| |echc
e:Ic mc: hcncc, perc nc pcr e:Ic e: mc: ncvegcL|e e| r|c pcrue :e
277
cce|erc pe|igrc:cmenIe |c ccrrienIe, mienIrc: en |c: Iempcrccc: :ecc: e:
muy fcci| encc||cr.
Fcr :u pccc prcfunciccc, ce:ce |c Cc|cnic :c|cmenIe hc :icc ncvegccc
pcr emLcrcccicne: ce muy pccc cc|ccc: cc: c Ire: pie: ce Hcncc hccic
e| ncrIe. Y ce /rrcnccp|umc: hccic e| :ur muy cif|ci|menIe :e pcc|c
ncvegcr ccn mc: ce un pie ce cc|ccc.
Un Lcrcc ue cc|c 2 pie:, Iiene unc ||nec ce f|cIccicn 0. cm pcr encimc
ce| fcncc ce :u cc:cc {ui||c), y un Lcrcc ue cc|c 3 pie:, |c Iiene 1.44
cm pcr encimc ce :u ui||c.
E:Ic: cc|ccc: :e refieren c Lcrcc: f|uvic|e: ccrgccc:. Lc: emLcrcccicne:
ue cc|cLcn mc: ce Ire: pie: nc puciercn ncvegcr. Encc||cLcn ccn
frecuencic c ncufrcgcLcn c| Ircpezcr ccn |c: grcnce: rccc: ue cLunccn
en e| fcncc ce| ccuce {pencne:). /cemc: hcy ue Iener en cuenIc ue
Lcjc |c ui||c ce| Lcrcc ccnviene un m|nimc ce cIrc: cc: pie: ce cguc, |c
ue incicc ue e| ccnc| ncvegcL|e ce e:Ie r|c nuncc ceLe Iener unc
prcfunciccc infericr c |c: 5 pie: {1.52 m).
En vercnc e: muy cif|ci| ue :e cen |c: ccncicicne: cnIericre:, mienIrc: en
inviernc e: unc recic, pe|igrc:c y Lien prcfuncc ccrrienIe.
E| cur:c ce| Mcgcc|enc e:Ic civicicc pcr e| Sc|Ic ce Hcncc, rcucc| ue :e
cc c |c c|Iurc ce e:Ic pcL|ccicn Ic|imen:e. Lc: ue LcjcLcn ce| :ur Ien|cn
ue ceIener:e y Ircn:Lcrccr. Lc: ue ven|cn ce |c cc:Ic IermincLcn c||| :u
vicje.
Fc|c pcrue Lcgc:, pc|c pcrue nc. IcnIc |c :eu|c ccmc |c: ||uvic:
ccc:icncrcn prcL|emc: c |c: ncvegcnIe:.
Se encc||c ccn frecuencic en e| vercnc y, c mecicc ue :e ccercc |c
cepre:icn mcmpc:inc, e| ccnc| :e ce:ciLujc. E| r|c :e Irenzc. Se Lifurcc ccn
frecuencic. 8rcIcn i:|c: ef|merc: y Lcncc: ce crenc. Lc: mecncrc:
ccmLicn. E| ccnc| principc| ce| r|c e: muIcL|e y vcricL|e.
En muchc: |ugcre:, |c: penc:cc: ce| |echc :e ccnvierIen en grcve
cmenczc cucncc reLcjc e| nive| ce |c: cguc: en vercnc.
En inviernc |c: crecicc: crrc:IrcLcn encrme: Ircncc: cuyc chcue ccLc c|
Irc:Ie ccn |c: emLcrcccicne:.
EnIre FuerIc 8err|c y GircrccI :e regi:Ircn 30 :iIic: muy pe|igrc:c:, mienIrc: e|
8cjc Mcgcc|enc, pcr :u mcycr ccucc|, regi:Irc cpenc: 10.
278
Si |c ncvegccicn ce| /|Ic Mcgcc|enc e: cif|ci|, |c ce| Mecic y 8cjc
Mcgcc|enc nc :erc fcci| cunue hcyc mc: prcfunciccc y mcycr ccucc|.
/ |c |crgc ce :u hi:Icric, e| Ccnc| ce| Diue y 8ccc: ce Cenizc IcmLin
cfrecercn cificu|Icce: e:pecic|e:.
Feccrrer e| Mcgcc|enc en chcmpcn repre:enIcLc grcn e:fuerzc f|:icc,
perc ccmc |c emLcrcccicn erc impu|:ccc pcr |c: prIigc: ce |c: Lcgc:,
e:c ncvegccicn erc c|gc c:| ccmc un IcnIec ue nuncc :e ejerc|c muy
|ejc: ce |c: cri||c:.
Ccn |c ncvegccicn c vcpcr fuercn hccincc:e ncIcric: |c: cificu|Icce: pcr
|c cincmicc :iempre ccmLicnIe ce| r|c. Lc: Luue: encc||cLcn ccn
frecuencic, c ercn emLe:Iicc: pcr crecienIe:.
Lc: ncufrcgic: ercn frecuenIe: y cLunccn |c: ce:cripcicne: ce Iri:Ie:
e:ue|eIc: ce Lcrcc: ue permcnecen |crgc: cnc: en |c: riLerc:.
De:ce ue ||egc e| vcpcr |c grcn preccupccicn hc :icc ceIermincr e|
ccnc| ncvegcL|e {nc|weg c vcguccc) ce| Mcgcc|enc
/ |c: ccpiIcne: :e |c: juzgcLc pcr :u ccnccimienIc ce| r|c. Ercn pue: unc:
ncvegcnIe: prccIicc: perc :ujeIc: c ccnIinuc: euivccccicne: pcr |c
ccprichc:c ccncucIc ce| r|c.
Ncvegc| pc| e| |c -nc: ccvierIe e| mcgn|ficc /I|c: ce
p|cnc: ce ncvegcLi|iccc y mcrfc|cg|c ce| F|c.
puL|icccc pcr CCFM/GD/LEN/- e: tccc un c|te que
nc nucnc: ccn|ncn. yc que e: nece:c||c ccncce| |c
t|cyectc||c ce |c: ccnc|e:. |c pc:|c|n ce |c: |:|c:. ce |c:
p|cycne: y e| ce:c||c||c ce |c: cu|vc:. Aun |c: nc:
c|e:t|c: t|enen c|||cu|tcce:. pc|que |c |c|nc ce| |c e:
nuy ccnc|cnte y ccn cccc n|ve| ce cguc :e t|ene un
|c c||e|ente. S|n encc|gc. :u |c|nc p||nc|pc| :e
ncnt|ene nc: c nenc: |nvc||cc|e. c nec|. e: |c que
nenc: vc ccnc|cncc.
Fc| ccc|n ce |ennenc: nctu|c|e:. |c: |c|nc: ce|
ccuce (.} :cn ncc|||cccc: pc| |c cc|||ente y. c :u vez.
e:tc: |c|nc: c|||gen |c cc|||ente. Fc| e:c e: |npc:|c|e
que un |c ncntengc |c n|:nc cpc||enc|c cu|cnte tccc
e| t|enpc. c nc :e| que :e :eque. cc:c en e| cuc|
cec|c ce ||cnc|:e r|c.
279

F|guro 57. Mcgcc|enc /|Ic y Mecic. SiIic: mc: pe|igrc:c:.
280

F|guro 58. 8cjc Mcgcc|enc. SiIic: mc: pe|igrc:c:.
281
50. Lo k|vo||dod de dos Fuertos

Ccmc :cLemc:, |c pricriccc pcrc e| gcLiernc ce Fcfce| Feye: erc ccIcr c|
pc|: ce unc infrce:IrucIurc ccecuccc ce Ircn:pcrIe. En ccn:ecuencic,
Icmcrc mecicc: IencienIe: c| fcmenIc ce |c ncvegccicn pcr e|
Mcgcc|enc, ue :e inicic en :u: cc: puerIc: mcr|Iimc:, CcrIcgenc y
8crrcnui||c, y Lcjc hc:Ic Lc Dcrccc y Hcncc.

Lc rivc|iccc enIre e||c: ceIermincrc cucnIic:c: inver:icne: en cmLc: ce:ce
principic: ce| :ig|c xx, cucncc c| pc|: |e huLierc Lc:Iccc ccn un Luen
puerIc Lien ccmunicccc ccn e| r|c.

Yc ce:ce 1871, ccn |c incugurccicn ce| ferrcccrri| enIre Lc /renc:c y e|
mcr, 8crrcnui||c e:IcLc Icmcncc grcn venIcjc c CcrIcgenc.

En e| 1 hemc: IrcIccc ce| Ferrcccrri| ce ScLcni||c, ue :e fu:icnc en 182
ccn |c ccmpcn|c ing|e:c ue ccn:Iru|c e| mc|eccn ce FuerIc Cc|cmLic,
pcrc fcrmcr ne 8c||cnqu|||c Fc||wcy & F|e| Cc. Ltc. Se cice ue pcr
cue||c: cnc: e:e e:pc|cn erc e| mc: |crgc ce| muncc. Se ccenIrcLc mc:
ce 1 Km en e| mcr y :u ccn:Iruccicn :e hcL|c ceIerminccc pcrue e|
fcnceccerc ce FuerIc Ve|i||c :e hcL|c ||enccc y |c: Lcrcc: :e e:IcLcn
ce:vicncc c CcrIcgenc, cejcncc :in Ircficc c| ferrcccrri|, y :in ccIiviccc c
|c ciuccc.

CcrIcgenc, ue ||evcLc |c: ce percer pcr |c: p:imc: ccncicicne: ce|
Ccnc| ce| Diue, revivic |c icec ce| ferrcccrri| enIre |c ciuccc cmurc||ccc y
e| |ugcr ue hcy ||cmcmc: Cc|cmcr, ccnce e| ciue :e ce:prence ce|
Mcgcc|enc.

E| 18 ce ncviemLre ce 188 :e ccnIrcIc |c ccn:Iruccicn ce| ferrcccrri| ccn
e| cmericcnc Scmue| 8. McCcnnicc, ce:ce |c ccucnc ce CcrIcgenc hc:Ic
e| r|c, ccn |c: e:I|mu|c: u:uc|e:: privi|egic pcr 50 cnc:, |iLerIcc pcrc Icmcr
mccerc:, piecrc:, crenc: y ccrLcn ce |c: Lc|c|c: ue cIrcve:crcn,
cerechc pcrc hipcIeccr |c: cLrc:, cuIcrizccicn pcrc ccn:Iruir mue||e: y
cepc:iIc:, eIc, y |c |ey 50 ce 180 ccncecic unc :uLvencicn ce 5.000 pe:c:
crc pcr Km.

E| ccnce:icncric, cpcrenIemenIe e:IcLc :cIi:fechc ccn e:c: ccncicicne: y
empezc c IrcLcjcr cnIe: ce ue e| Ccngre:c, pcr |c |ey 42 ce 182, hc:Ic
ccnce :e :cLe :in mecicr :c|iciIuc ce McCcnnicc, |e cumenIc |c
282
:uLvencicn c 8.000 pe:c: crc pcr Km, :iempre ue e| IcIc| ce :Ic nc
excecierc ce 70.000 pe:c:
282
.

/ ccnIinuccicn |c empre:c fue hipcIecccc en 1200.000 pcrc gcrcnIizcr
cL|igccicne: ue yc hcL|c ccnIrc|cc.

Lc hi:Icric ce e:Ie ferrcccrri| e: excepcicnc|, pcrue fue incugurccc cincc
cnc: ce:pu: ce ccnIrcIccc, e| 10 ce cgc:Ic ce 184. Fcr :u |cngiIuc ce
105 Km erc, hc:Ic e| mcmenIc, e| ferrcccrri| mc: |crgc ce| pc|:. Su
ccn:Iruccicn nc hcL|c cemcrccc |crgc: cnc:, nc hcL|c hcLicc re:ci:icne:,
ni p|eiIc:, y e:IcLc ||cmccc c unc cperccicn rczcncL|e pcrue
Ircn:pcrIcr|c Iccc |c ccrgc ue pc:cLc pcr CcrIcgenc.

/cemc:, |c Ccmpcn|c ce| Ferrcccrri| ccuiric |c: mue||e: ce Lc Mcchinc,
ue hcL|cn ccn:Iruicc |c: :encre: V|ez, ccnce:icncric: ce e:e puerIc
ce:ce 1884, pcrc inIegrcr |c: cperccicne: pcrIucric: y ferrcvicric:.

En 10 fue Irc:pc:ccc c |c :ccieccc ing|e:c ne Cc|tcgenc (Cc|cnc|c}
Fc||wcy Ltc.

/| ccmenzcr e| :ig|c xx hcy empcIe Icnicc enIre cmLc: puerIc:. Lc:
ccmpcn|c: :cn ing|e:c: y cfrecen :ervicic: inIegrccc:. Lc: Irene: rueccn
:cLre Ircchc: ce ycrcc, y unc y cIrc empre:c ci:pcn|cn ce ccrgc
cLunccnIe pcrc |c pccc.

Ferc cmLc: ciuccce: ccmenzcrcn c pecir mc:. CcrIcgenc nc e:IcLc
:cIi:fechc ccn e| ferrcccrri|, unc v|c c|Iernc y eficienIe c| Mcgcc|enc y
empezc c rec|cmcr unc nuevc |impic y ccnc|izccicn ce| Diue, c |c ue
cccecic e| gcLiernc en 107, ccn un IrcLcjc inccmp|eIc y :uperficic| ue
nc mejcrc |c ncvegccicn pcr e:e Ccnc|.

EnIcnce: 8crrcnui||c empezc c rec|cmcr |c cperIurc ce 8ccc: ce Cenizc,
preIexIcncc |c crecienIe :ecimenIccicn ue :e pre:enIcLc en FuerIc
Cc|cmLic.

HuLierc :icc ccnvenienIe ceIermincr unc :c|ucicn nccicnc|, ue huLierc
pccicc :er unc ce cc:: 1. /perIurc ce 8ccc: ce Cenizc y pc:Iergccicn ce
|c ccnc|izccicn ce| Diue, |c ue ||evcr|c c |c :upremcc|c ce Lc /renc:c, c
2. Ccnc|izccicn ce| Diue y cp|czcmienIc ce |c cperIurc ce 8ccc: ce
Cenizc, |c ue ccn:cgrcr|c |c prepcncercncic ce |c Ciuccc Hercicc.

282
Ortega Alfredo (1922). Op. cit. p. 347.
283

E:c ceci:icn nuncc :e Icmc y, en ccn:ecuencic, |c Nccicn :e ccupcrc ce
cmLc: c|IerncIivc: ccn |c ccn:iguienIe cup|icccicn ce e:fuerzc: y cc:Ic:,
ue :e ref|ejcrcn en mencr cIencicn ce cIrc: frenIe: urgenIe:, ferrcccrri|e:,
ccrreIerc:, puenIe:.

De:ce |uegc nc hcL|c un p|cn ni pcrIucric ni ferrcvicric, ni ce ccrreIerc:.
Lc: inIere:e: regicnc|e: :e ccc|igcLcn en e| Ccngre:c pcrc cecreIcr cLrc:
inccnexc:, :imu|Icnec: y en Iccc: |c: zcnc: ce un pc|: urgicc ce Iccc,
e:pecic|menIe en mcIeric ce in:Iruccicn pL|icc, |c cuc| :| :e pc:IergcLc
incefiniccmenIe.

Ferc :i pcr e| CcriLe ||cv|c pcr e| Fcc|ficc nc e:ccmpcLc. Lc: ccncicicne:
primiIivc: ce 8uencvenIurc exig|cn cIencicn pcrue :u puerIc e:IcLc
||cmccc c ce:crrc||cr:e exIrccrcincricmenIe unc vez enIrc:e en :ervicic e|
Ccnc| ce Fcncmc.

Cuc|uierc huLie:e pen:ccc ue |c Cc|cmLic ce e:c: cnc: ceL|c ccn:Iruir
un :c|c puerIc :uficienIe en e| CcriLe y cIrc ccecuccc en e| Fcc|ficc.

Ferc nc. Ncrinc Ien|c IcmLin c:pirccicne: ce ccnverIir c Iumccc en
puerIc ce mcr y ccnecIcr|c pcr ferrcccrri| c Fc:Ic, :in ccn:icercr, ccmc ce
cc:IumLre, |c exigiccc ce| Ircficc ce e:c peuenc ciuccc, ue nc
||egcLc c |c: 11.000 hcLiIcnIe: c| ccmenzcr e| :ig|c.

51. F|etes y Novegoc|on

E| Fre:icenIe Feye:, ccn Luen :enIicc, nc Icmc ceIerminccicne: en
mcIeric ce puerIc: pcrue enccnIrc mc: urgenIe mejcrcr |c: :ervicic:
f|uvic|e: en e| Mcgcc|enc.

En 10 c|gunc: ccmercicnIe: ing|e:e: ce CcrIcgenc fu:icncrcn |c
ccmpcn|c f|uvic| ce| Mcgcc|enc ccn |c empre:c /c|tnez 8c::|c y |c
Ccnpcnc |nte|ncc|cnc| ce| /cgcc|enc, pcrc fcrmcr |c /cgcc|enc F|ve|
Stecnccct Cc. Ltc.

IcmLin e:e cnc e| :encr Lui: Gie:eken, ue Ien|c unc peuenc empre:c
en 8crrcnui||c, :e c:ccic ccn vcric: ccmpcIricIc: :uyc: pcrc ccmprcr |c
cnIiguc ccmpcn|c ce Ci:nerc:, ueccncc enIcnce: ccn 21 ce |c: 53
vcpcre: ue cpercLcn enIcnce: ce:ce Hcncc hc:Ic |c Cc:Ic.

284
En impcrIcncic :egu|c |c /cgcc|enc F|ve|. y |uegc vcric: prcpieIcric: ce
unc c cc: Lcrcc:.

Cuecc c:| ccn:IiIuicc ce hechc un cucpc|ic muy renIcL|e, ue fijcLc |c:
Icrifc: pcrc e| mcycr Leneficic ce |c: cc: ccmpcn|c: impcrIcnIe:.

Fcvecc Fcmc:, en :u exhcu:Iivc e:Iucic hc cc|cu|ccc |c renIcLi|iccc ce
|c: ncvierc: en un 23.17 cnuc|, exce|enIe en unc eccncm|c :in mcycr
inf|ccicn, ccnce |c Ic:c ce inIer: Lcnccric rcrc vez excec|c ce| -77
cnuc|
283
.

E| gcLiernc, en vez ce fijcr |c: Icrifc:, ce |c: cuc|e: :e uejcLc Iccc e|
muncc, re:c|vic mc: Lien refcrzcr |c cperccicn ce e:e cucpc|ic, cIcrgcncc
:uL:icic: c cmLc: empre:c: Lcjc |c ccncicicn ce ue cump|iercn ccn
ceIerminccc: cL|igccicne: ccn e| fin ce mejcrcr e| :ervicic:

Lc: cc: enp|e:c: :e cc:tenc|cn ce ccnpet|| y
t|cccc|cn ccc|c|ncccnente y ccc :upe|v|:|n ce|
gcc|e|nc (.} Dc: vece: pc| :encnc zc|pc|c un v|ce
ce:ce 8c||cnqu|||c. Cccc cc|cc cecc t|cn:pc|tc| tcntc
cc|gc ccnc pc:ce|c:. pe|c cccc cc: cc: zc|pc|c un
exp|e:c ccn pc|ccc :|c en |c: pue|tc: te|n|nc|e: (.}
y :uc||c tccc e| cu|:c ce| ccc /cgcc|enc en :|ete cc:
pc|c |eg|e:c| |uegc. cguc: cccc. en cuct|c (.} F:te
:e|v|c|c nec| nucnc |c ncvegcc|n pc|c |c:
pc:ce|c: (.}
284


Lc ccrgc :e repcrIic pcr iguc| enIre cmLc: ccmpcn|c:. Cccc unc Icmcr|c
e| 3.57, cejcncc e| 277 re:IcnIe pcrc ue :e |c repcrIiercn |c:
incepencienIe:. Curic:cmenIe |c ccmpcn|c ce Gie:eken reciL|c .000
pe:c: men:uc|e: ce :uL:icic mienIrc: |c ing|e:c :c|c 4.000
285
.

Nuncc :e hc :cLicc ce u:ucric: ccnfcrme: ccn |c: f|eIe: ue ceLen pcgcr,
perc cucncc :Ic: :cn fijccc: pcr un cucpc|ic y refrencccc: pcr e|
gcLiernc, ce:cpcrece IcIc|menIe |c inIervencicn ce| mercccc, |c ue
prcpicic e| cLu:c ce| Ircn:pcrIcccr.


283
Poveda Ramos Gabriel. Vapores Fluviales en Colombia. Op. cit. p. 206.
284
Ibidem. p. 186.
285
Poveda ofrece amplia informacin sobre esta poltica en Vapores Fluviales en Colombia.Op. cit. pp. 186-
207
285
Sin emLcrgc, en cefen:c ce e:c ceci:icn ce Feye:, :e hc cichc ue e|
ce:crcen, |c impunIuc|iccc y e| ce:cuicc en e| mcnIenimienIc ce |c:
euipc:, reuer|cn unc pc||Iicc c |c vez ce e:I|mu|c y ce ccnIrc|.

/hcrc nc: uecc impc:iL|e :cLer rec|menIe :i e| gcLiernc :e excecic, c :i
|cgrc inverIir |c Iencencic y mejcrcr cprecicL|emenIe e| :ervicic.

/ pcrIir ce enIcnce: :iguic e| c|igcpc|ic en e| Mcgcc|enc, y ce:ce 108
hc:Ic cucncc e| r|c :e ccnvierIe en un ccrreccr mcrginc|, |c uejc
generc|izccc :erc pcr |c: e|evccc: Icrifc: y e| mc| :ervicic, ineviIcL|e:
cucncc nc exi:Ie ccmpeIencic.

En 118 unc |ey cuIcrizc c| gcLiernc pcrc fijcr Icrifc:, perc |c: ncvierc:
cpu:iercn |c re:i:Iencic ue erc ce e:percr y :iguiercn ccLrcncc |c ue
e||c: ci:pcn|cn.

E:Ic :iIuccicn nuncc fue cccmpcnccc ce inver:icn cprecicL|e en mejcrcr
euipc: c fcci|iccce: pcrIucric:, ccmc mue||e: y Lccegc:, cejccc: e:Ic:
|Iimc: pcr e||c: c un E:Iccc :iempre en |c mcycr e:Irechez.

E| ccmercic cumenIcLc c| riImc ce un pc|: en rcpicc ce:crrc||c: en 120
|c: impcrIccicne: pe:crcn 17.000 Icne|ccc:. En 125 :uLiercn c 351.000
Icne|ccc:.

Lc: expcrIccicne: e| primerc ce e:c: cnc: fuercn ce 238.000 Icne|ccc:.
Cincc cnc: ce:pu: yc ercn ce 371.000 Icne|ccc:
28
.

Lc: 53 Luue: :e hcL|cn recucicc c 34 en 120, c mecicc ue |c: mc:
cnIiguc: IermincLcn :u cic|c. SegurcmenIe ercn reemp|czccc: pcr Lcrcc:
mc: grcnce:, perc |c f|cIc erc in:uficienIe pcrc |c cemcncc: prcL|emc
cgrcvccc ccemc:, pcr |c inexi:Iencic ce c|IerncIivc:.

EnIcnce: |c: ncvierc: {en rec|iccc un nuevc cucpc|ic, ccminccc: e:Ic vez
pcr |c Ncv|e|c F|uv|c| Cc|cnc|cnc, funcccc en Mece|||n en 120
287
),
empezcrcn c ccLrcr primc: :cLre |c: f|eIe:, pcrc ccr pre|ccicn en |c:
emLcrue:. Se ||egc c unc :iIuccicn e:ccncc|c:c, hc:Ic e| punIc ue
huLc Lcrcc: ue :e |iLrcrcn en un :c|c vicje
288
,
28


286
Jaramillo Esteban. Colombia: Memoria Presentada ante la Conferencia Econmica de la Sociedad de
Naciones. Ginebra: s.e; 1926. p. 39.
287
Gerenciada entre 1920 y 1926 por el expresidente Carlos E. Restrepo.
288
Como lo denunci Mariano Melendro, Superintendente de Navegacin Fluvial, citado por Barnhart Donald
S. Op. cit. p. 157
286



F|guro 5. /Icrcecer en e| Mcgcc|enc.
Foto: Frcnci:cc Mejic, c||cc 135

Lc ccnge:Iicn erc incre|L|e, unc: vece: ceLicc c| exce:c ce ccrgc y cIrc:
c |c :eu|c, y ccmc nc hcL|c cepc:iIc: ni Lccegc:, |c: ccrgcmenIc:,
cucncc nc ercn :cueccc:, e:percLcn c |c inIemperie :emcnc: y me:e:,
ccn e| ccn:iguienIe ceIericrc, un Lcrcc ue |c: ||evc:e c FuerIc 8err|c,
Dcrccc u Hcncc.

Ccmc :ue|e :ucecer en e:Ic: cc:c:, :e pen:cLc en un fuIurc ce crecienIe
ccmercic y ce ince:cnIe prc:periccc, ce Ic| mcnerc ue :e regi:Ircrcn
nuevc: Luue:. En 124 cpercLcn 74 y en 127, yc hcL|cn :uLicc c 7.

Ccn e| cumenIc ce| nmerc ce Luue: :e fue ccncc e| ccmLic ce| vcpcr
c| |ue| c||, c pcrIir ce 122 cucncc :e inicic |c erc ce |c refinccicn ce|
peIrc|ec en 8crrcnccLermejc.


289
La desmedida especulacin en fletes lleg a extremos como el de cobrar hasta 200 pesos por tonelada entre
Barranquilla y Bogot. Vase: Melendro Mariano. Compaa Nacional de Navegacin Navenal. Bogot:
Imprenta Nacional; 1978. p. 18.
287
En re:umen, mc: grcnce: y mejcre: Luue:, perc :in ||egcr c Iener euipc:
ce cvcnzccc.

52. Novegob|e?

En unc ce :u: exce|enIe: |iLrc: :cLre Ircn:pcrIe, e| ingenierc Gu:Icvc /ric:
ce Greiff cfirmc ce mcnerc IcjcnIe ue e| Mcgcc|enc y e| Ccucc :cn
cpenc: |c: :en|ncvegcc|e:
20
.

Si unc ccn:icerc |c: grcnce: r|c: ncvegcL|e: e: fcci| ccnc|uir ue nc :e ccn
en |c ncIurc|ezc, pcrue en Iccc: hcn :icc nece:cric: :ig|c: ce e:fuerzc
pcrc hccer|c: prccIiccL|e:: pcrc nc hcL|cr ce |c: ccnc|e: crIificic|e: ue
ce e||c: :e ce:prencen pcrc ccn:IiIuir :i:Iemc: ce cguc: ncvegcL|e:
inIernc:.

E| Fhin, e| Fcccnc, e| Senc, e| E|Lc, e| DcnuLic, e| Scn Lcrenzc, e| Mi::i::ippi,
e| Vc|gc, eIc hcn :icc cLjeIc ce inccnIcL|e: inIervencicne: cnIe: ce
ccnverIir:e en |c: grcnce: v|c: ccucIicc: ce hcy.

/:| ccmc nc hcy ccrreIerc: ue pueccn exi:Iir :in ccecuccc:
mcnIenimienIc y ccn:ervccicn, :in periccicc cmp|iccicn hc:Ic ue :e
cgcIe :u pcIencic|, en |c: r|c: hcy ue recIificcr, crcgcr, |impicr, ccnc|izcr,
cfrecer in:Ic|ccicne: pcrIucric:, ccnecIcr ccn ccrreIerc: y ferrcccrri|e:,
inIegrcr ccn cIrc: :i:Iemc:, pcrc ue |c venIcjc eccncmicc ce| Ircn:pcrIe
f|uvic| :e mcnIengc y :ec ccmpeIiIivc.

Fccc: cLrc: hcy mc: Le||c: y cc:Ic:c: ue |c: ue cfrece |c ingenier|c
hicrcu|icc: mue||e:, ciue:, jcri||cne:, murc: ce ccnIencicn, e:pc|cne:,
ccnIrcfuerIe:, e:c|u:c:, Icjcmcre:, rcmpec|c: ue pccc c pccc vcn
ccmencncc r|c:, Lch|c:, e:Ierc:.

Nc e: ue |c: ccncicicne: pcrc |c ncvegccicn enIre 8crrcnccLermejc,
FuerIc Wi|che: c Gcmcrrc hc:Ic e| CcriLe :ecn perfecIc:: perc
incuccL|emenIe, :i ce:ce E|Ler: en cce|cnIe huLierc hcLicc Luenc
ccmunicccicn Ierre:Ire enIre e| r|c y un puerIc Lien c| ncrIe ce Hcncc, e|
Mcgcc|enc huLie:e Lrincccc un :i:Iemc Limccc| mejcr ue e| ue cfrec|c
ccn puerIc Ierminc| en Hcncc.

Ccmc hemc: vi:Ic, e| ccminc ce| Ccrcre nuncc :e ccecuc, ni curcnIe |c
Cc|cnic ni en |c FepL|icc: y e| ferrcccrri| ce| Ccrcre, ue excec|c |c

290
Arias de Greiff Gustavo. La Segunda Mula de Hierro. Op. cit. p. 13.
288
ccpcciccc ce |c: E:Iccc: Unicc: ce Cc|cmLic, Icmpccc |cgrc hccer:e
Lcjc Fecrc Ne| C:pinc.

Yc en 1881 e| gcLiernc nccicnc| hcL|c enccrgccc c| ingenierc c|emcn Kcr|
SIreicinger, e:Iucicr |c: prcL|emc: ce| Mcgcc|enc:

Fc| cnc|c. y n|ent|c: |c: c||cun:tcnc|c: nc pe|n|tcn
ct|c cc:c. nc e: pc:|c|e pen:c| :|nc en c||cncc| |c:
t|cncc: ce| ccnc| p||nc|pc|. |encve| pencne: y ce||c|
c|gunc: ce |c: |nnune|cc|e: c|czue|c: que ce:cng|cn
e| |c. pe|c cucncc |c: |ecu|:c: cunenten. :e|c p|ec|:c
p|ccu|c|:e unc c|cgc (.} Fc| ce:g|cc|c. nc ex|:te
ncpc c|gunc ce| /cgcc|enc (.} Hcy que ncce|
:cncec: y ve| |c ve|cc|ccc ce |c cc|||ente. Se nece:|tc
un p|e:upue:tc ce 200.000 pe:c: pc| cnc. Lc: |npue:tc:
en e| |c p|ccue|cn en !5 ne:e:. 53.544 pe:c:
2!
.

En 1882 :e impcrIc |c crcgc S|nn 8c|vc|, y en 1883 |c C||:tcc| Cc|n
{huncicc en |c cctc||c ce |c: Cc|:pc: e| 25 ce ccIuLre ce 18), cuyc:
e:fuerzc: ercn mc: ue in:uficienIe: pcrue enIre 8crrcnui||c y Hcncc hcy
1.012 ki|cmeIrc:.

De:ce |uegc :e :iguic ccLrcncc e| impue:Ic f|uvic| y c|gunc pcrIe ce :u
rencimienIc iLc c |c nicc crcgc.

Ccmc vemc:, nc hcL|c cuIcriccc f|uvic|, perc pcr |c menc: exi:I|c un
impue:Ic, cuyc rencimienIc cumenIcLc :iempre pcr e| incremenIc ce |c
ccrgc Ircn:pcrIccc.

/:| ||egcmc: hc:Ic e| cecreIc 77 ce 115, ue crec |c JunIc ce
Ccnc|izccicn ce| Mcgcc|enc, ccn :ece en 8crrcnui||c, primerc cuIcriccc
f|uvic| en |c hi:Icric ce| grcn r|c, ccn e| fin ce ve|cr pcr |c regu|crizccicn ce
|c: :ervicic:, pcrc |c cuc| reciL|c e| prccucicc ce| impue:Ic:, ue empezc
enIcnce: c ||cmcr:e ce ccnc|izccicn".

En 117 e| impue:Ic erc ce 4 pe:c: pcr Icne|ccc ce ccrgc ce impcrIccicn
y ce 1.0 pcr Icne|ccc ce expcrIccicn
22




291
Citado por Poveda Ramos Gabriel. Vapores Fluviales en Colombia. Op. cit. p. 150
292
Memoria de Obras Pblicas, 1917. p. 14
289



Iob|o 1. lmpue:Ic ce Ccnc|izccicn

122 $ 420.328
123 $ 531.00
124 $ 4.44
125 $ 720.711
12 $ 700.000
127 $ 1082.000
128 $ 12.000
12 $ 1100.000
130 $ 780.000

Fuente: Fcvecc Fcmc: GcLrie|. Vcpc|e: F|uv|c|e: en Cc|cnc|c. p. 38


E:Ie impue:Ic inci:pen:cL|e fue cLc|icc en 130, cizue pcrc e:Iimu|cr |c
ncvegccicn y |c expcrIccicn ce ccf: cunue |c vercccerc ccu:c pcrc
e||c ceLic :er mc: Lien e| recienIe frccc:c ce |c: IrcLcjc: emprencicc: pcr
e| Ju||u: 8e|ge| Kcn:c|t|un (J8K}
23
.

Hccic 114 J8K, firmc c|emcnc ce grcn rencmLre en ingenier|c hicrcu|icc,
hcL|c e:Iuciccc |c: prcL|emc: ce 8ccc: ce Cenizc.

Luegc, curcnIe e| gcLiernc ce Mcrcc Fice| Sucrez, en 120, fue ccnIrcIccc
pcrc |c rec|izccicn ce |c: e:Iucic: cienI|ficc: reuericc: pcrc ccnccer e| r|c,
pcrue :in e||c: nc :er|c pc:iL|e ceIermincr |c: cLrc: nece:cric: pcrc :u
mejcrc y ccrrecIc cprcvechcmienIc. E| gcLiernc yc erc ccn:cienIe ce ue
nc Lc:IcLc ccn cucIrc |cnchc: pcrc vigi|cr e| r|c y cc: crcgc: pcrc
:c|ucicncr :u: grcnce: prcL|emc:.

E| ccnIrcIc :e firmc e| 2 ce ciciemLre ce 120 pcrc ||evcr c ccLc |c:
e:Iucic: y |c: p|cnc: ce |c regu|crizccicn ce| r|c:

Fn unc exten:|n ce !.400 Kn. ce:ce Ne|vc nc:tc
8c||cnqu|||c. |nc|uyencc ccenc: e| ccc Cc|c|e. e|

293
Y es que despus de la nefasta administracin de la Berger se lleg a tener como un lugar comn que
toda suma gastada en el ro era un despilfarro y que todo dinero destinado al Magdalena era perdido
Melendro Serna Mariano. Op. cit. p. 65.
290
ccnc ce /c|c|e:. e| c|czc ce /cnpcx y unc zcnc ce
500 net|c: c |ccc y |ccc ce| |c. ccn |c cete|n|ncc|n
ce cu|vc: |:ccc||cc:. cctc: p|uv|cnt||cc:. c|c|c ce |c
cc|||ente. e:tuc|c gec|g|cc ce :u: c||||c:. |e:|:tenc|c c
|c e|c:|n. ||cc|n ce |c: c||ect||ce: que cecen cc|:e c|
|c ce ccue|cc ccn e| gc:tc y |c penc|ente |cng|tuc|nc|.
p|cyecc|n ce |c: cc|c: que ceccn eecutc|:e en
cete|n|nccc: :|t|c:. untc ccn e| p|cn gene|c| ce |c:
t|cccc:. :u: p|e:upue:tc: cc||e:pcnc|ente: y un
|n|c|ne cetc||ccc ce tc|e: cc|c: (.} Lc eecuc|n ce
un e:tuc|c tcn vc:tc nuc|e|c pc|ec|cc |||ec||zcc|e :| |c
cc:c ccnt|ct|:tc nc nuc|e|c ccntccc ccn |c: :e|v|c|c:
que puc|e|c p|e:tc||e |c Sccctc (.} ccn cyucc ce |c
cuc|. pc| e| p|ccec|n|entc ce|c|ctcg|c||cc. pucc |c
cc:c p|e:entc|. c ||ne: ce !24. |c: e:tuc|c: ccnp|etc:
en |c |c|nc que :e ncccn ccnt|ctccc
24


Hc:Ic cu| Iccc iLc Lien. En 12 |c: :encre: ce| J8K pre:enIcrcn c|
gcLiernc |c /enc||c cetc||ccc ce |c: e:tuc|c: ce| Fc /cgcc|enc. cc|c:
p|cyectccc: pc|c :u c||eg|c y |e:unen ce| p|e:upue:tc
25
. cccmpcnccc
ce ccpic:c, cp|c:IcnIe y prc|ijc cccumenIccicn IeuIcnicc, ue puece
juzgcr:e pcr :u invenIcric:

/ec|c|cne: ce |t|ne|c||c: ce c||uente: y c|czc:
cpc|tccc:
53 p|cncnc: ce| |c en e:cc|c !.25.000
4 p|cncnc: p|egcc|zc: ce| pe|||| |cng|tuc|nc| en e:cc|c
!.!00.000 pc|c |c: nc||zcntc|e:
!.!00 pc|c |c: ve|t|cc|e:
!2 p|cncnc: ce| p|cnc gene|c| ccn |nc|ccc|cne: ce
vegetcc|n !.!00.000
!! p|cncnc: ce| p|cnc gec|g|cc !.!00.000
!! p|cncnc: que nue:t|cn |c |e:|:tenc|c ce |c: c||||c: c
|c e|c:|n !.!00.000
Un p|cnc gene|c| !.!000.000
Un p|cnc que nue:t|c |c: te||enc: |nunccc|e: y e| c||nc
!.2000.000
Un |egcc ce cc|cu|c: ce ccc|cenccc: y cnctcc|cne:
ce n|ve|cc|n

294
Ortega Alfredo. Ferrocarriles Colombianos. 2 ed. Op. cit. p. 298.
295
Bogot: Minerva; 1926.
291
Un |egcc ce g|c||cc ce |c: cctc: p|uv|cnt||cc:
Un |egcc ce g|c||cc ce |c: c|c|c:
Unc cc|ecc|n ce p|cyectc: pc|c|c|e: en c||e|ente:
e:cc|c: (!2 p|cnc:}
F|e:upue:tc: pc|c |c |egu|c||zcc|n
Cc|ecc|n ce p|ec|c:
Cc|ecc|n ce ncce|c:

De:pu: ce Icmcnc :u:IenIccicn, crremeIiercn ccn 312 pcginc: :cLre
Iccc: |c: c:pecIc: ce| Mcgcc|enc mereciencc, ce:ce |uegc, univer:c|
crciIc pcr Icn exIrccrcincric IrcLcjc, :in prececenIe: en Cc|cmLic.

Unc ce |c: c:pecIc: ue mc: ||cmc |c cIencicn ce| J8K fue e| ce |c: Icrifc:
ce| Mcgcc|enc, ccrrcLcrcncc |c ue yc hemc: vi:Ic :cLre |c fijccicn ce
e||c: pcr e| cucpc|ic.

Segn e||c:, |c: f|eIe: mecicc: en cenIcvc: pcr Icn/Km, ccmpcrccc: ccn
/|emcnic ercn muy c|Ic:. MienIrc: en e| /|Ic Mcgcc|enc e| f|eIe erc ce
5.50 cenIcvc: Icn/Km, y en e| 8cjc Mcgcc|enc erc ce 1.00 cenIcvc, en e|
Lcjc Fhin erc ce 0.13, en e| E|Lc ce 0.14 y en e| Ccer ce 0.25.

Ferc :i |c: f|eIe: ce| Mcgcc|enc ercn e:ccncc|c:cmenIe c|Ic:, |c: ce |c:
ferrcccrri|e: cc|cmLicnc: ni :e cigc.

E| Ferrcccrri| ce FuerIc Cc|cmLic c 8crrcnui||c ccrgcLc 1.1 cenIcvc:
Icn/Km, e| ce Lc Dcrccc 10.4, e| ce GircrccI c 8cgcIc, 10.3, mienIrc: |c: ce
/|emcnic iLcn ce 0.55 c 1.7 cenIcvc: pcr Icn/Km.

Lc ccnc|u:icn ine:ccpcL|e e: ue, cn c:|,

Lc vc ||uv|c| ce| /cgcc|enc e: yc. :|ngu|c|nente.
nucnc nc: cc|ctc que |c: vc: |||ec:. nc cc:tcnte e|
ce:g|enc y |c: nec|c: en ext|enc p||n|t|vc: que en
e:tc c|te||c :e enp|ecn
2


/ ccnIinuccicn, |c ce:cripcicn ceIc||ccc ce |c: grcnce: :i:Iemc: f|uvic|e:
ce /|emcnic y |c: E:Iccc: Unicc: :irve pcrc refcrzcr |c reccmencccicn ce
inverIir en |c regu|crizccicn ce |c: :ervicic: en e| Mcgcc|enc.


296
Julius Berger Konsortium. Memoria detallada. Bogot: Minerva; 1926. p.243
292



























F|guro 0. Gr||co poro mostror |o
dens|dod de |o pob|oc|on y e| vo|umen
de| tr||co onuo| de |os d|st|ntos v|os
||uv|o|es, |errocorr||es y cob|es.
De |c: cuccrccc: verce:: 1 mm 1.000
hcLiIcnIe:
De |c: fcjc: cmcri||c:: 1 mm ce cnchc,
20.000 Icne|ccc: cnuc|e:.
Ju||u: 8e|ge| Kcn:c|t|un
Agc:tc ce !24
2


297
A pesar de su novedosa presentacion, por esos aos en
Colombia, los flujos de carga no parecen consistentes.
(N.del A.)
293
Lc: :encre: ce J8K :cn rec|i:Ic: y, pcr |c IcnIc, ce:ccrIcn |c ccnc|izccicn
ce| r|c, ue |cgiccmenIe excec|c |c: pc:iLi|iccce: ce Cc|cmLic en e:c y
en cuc|uierc cIrc pccc.

EnIcnce: e| |ecIcr inmecicIcmenIe pien:c ue J8K vc c reccrccr |c:
ccncicicne: ue hccen cif|ci| |c ncvegccicn ce| Mcgcc|enc Mecic pcrc
cpcycr unc :c|ucicn Icn |cgicc ccmc ccnc|uir e| Ferrcccrri| ce| Ccrcre, ue
figurcLc en e| p|cn ce cLrc: ce |c ccmini:Irccicn C:pinc.

C ue vcn c ce:ccrIcr e| Ferrcccrri| ce| Ccrcre pcr :u cc:Ic y pcr |c:
cificu|Icce: ue |c :e|vc primigenic cfrece pcrc :u ccnIinuccicn,
reccmenccncc |c cu|minccicn ce| Ferrcccrri| ce| NcrIe hc:Ic
8uccrcmcngc y FuerIc Wi|che:, pcrc eviIcr e| cue||c ce LcIe||c ce|
Mcgcc|enc Mecic, ce mcnerc ue e| crcgccc y regu|crizccicn :e
ccncenIren enIre e| CcriLe, FuerIc Wi|che: y FuerIc 8err|c, ccnecIccc: pcr
rie|e: c 8cgcIc y Mece|||n.

Ne|n. N|cnt. N|enc|:. Lc: :cLic: ce J8K vcn c :c|ir ccn unc prcpue:Ic
c:cmLrc:c:

Ccn e| /cgcc|enc :e t|ctc. nc ce |c ccn:t|ucc|n
cc:tc:c ce nuevc: ccnc|e:. ccnc e: e| cc:c en
A|encn|c. :|nc de |o correcc|n re|of|vomenfe
|ns|gn|f|confe, ce unc ncgn||cc vc ||uv|c|. ccnce e|
t|c||cc ce cuque: :e p|cct|cc pc| |c: nec|c: nc:
p||n|t|vc:. pue: en | nc :e ccnccen nc:tc ncy n|
nue||e: n| |n:tc|cc|cne: pc|c e| ncv|n|entc ce
cc|gcnentc. cuyc cc|gc y ce:cc|gc :e ncce pc| |c:
ntccc: nc: c|ucc: y cc:tc:c: que |ncg|nc|:e puecc.
Ccn e| nec|cn|entc ce |c: ct|cccce|c:. |c
|np|cntcc|n ce |n:tc|cc|cne: ncce|nc: pc|c cc|gc y
ce:cc|gue y |c :epc|cc|n ce| t|c||cc en cuque: pc|c
pc:ce|c: y ce cc|gc. t|cen ccn:|gc |c: pc:|c|||ccce: ce
un ce:c||c||c c| p|e:ente cc:| |||n|tccc
28


Nccie :upc ccnce hcL|cn vi:Ic |c: mejcre: ingenierc: hicrcu|icc: ce|
muncc |c mcgn|ficc v|c f|uvic|, pcrc |c cuc| en ccmLic :| Ien|cn |c:
fcrmu|c: pcrc :u ccrreccicn re|cIivcmenIe in:ignificcnIe".

/:| pue:, |e prcpu:iercn c| gcLiernc,

298
JBK. Op. cit. p. 242.
294
(.} ncce| en e| |c /cgcc|enc |c: cc|c: que :ecn
nece:c||c: pc|c |egu|c||zc| :u ccuce. ce nccc que
cun en |c: nc: ccc: cguc: tengc un ccnc| que
pe|n|tc |c ncvegcc|n ce cuque: en |c |c|nc
:|gu|ente. Hc:tc !.80 cn ce cc|ccc ent|e Hcncc y
8c||cnqu|||c. nc:tc ce !.50 cn ent|e G||c|cct y Hcncc.
nc:tc ! n ce cc|ccc ent|e Ne|vc y G||c|cct
2
.

ScLre e| Sc|Ic ce Hcncc, ce:pu: ce cfirmcr ue nc ci:pcn|cn ce euipc:
ccecuccc: pcrc :u e:Iucic, cijercn ue vc|cr 200.000 m ce rccc {ni unc
mc: ni unc menc:), erc muy cc:Ic:c, perc cfcrIuncccmenIe e||c: hcL|cn
ce:cuLierIc unc fcjc ncvegcL|e ce 30 c 40 meIrc: ce cnchc en |c
mcrgen cerechc ce /rrcnccp|umc:" pcr |c cuc|, pcr 152.200 pe:c:, :e
pcc|c e:IcL|ecer un :ervicic ce Ircccicn meccnicc ce |c: Luue:,
eviIcncc |c: 3 mi||cne: ce pe:c: ue cemcnccr|c hccer|c ce:cpcrecer.

Ccn icec: Icn Lri||cnIe: pre:upue:Icrcn enIcnce: en 434.824 pe:c: e|
ccminic ce |c: Irechc: ccnccc: y e:IcL|ecimienIc ce un perfi| Ircn:ver:c|
:uficienIe pcrc ncvegccicn en Iccc: |c: c|Iurc: ce cguc".

Fcrc e| mejcrcmienIc ce |c: IrcyecIc: ccnce |c ccIuc| ncvegccicn nc
encuenIrc cL:Iccu|c:" :e reuiere 1087.10 y pcrc hccer ncvegcL|e:
c|gunc: Irechc: ue hcy nc :cn pc:cL|e: en cguc: Lcjc:", 1308.70 pe:c:.

Cucncc pcr e:c: c|c: en Cc|cmLic e| Km ce ferrcccrri| cc:IcLc en
prcmecic 70.000 pe:c: y e| ce ccrreIerc 25.000
300
, e: :crprencenIe ue
pcrc regu|crizcr 1.400 ki|cmeIrc: ce :emejcnIe r|c, e:c cLrc cue:Ie cpenc:
732.000 pe:c:, ccmc uien cice c 5.082 pe:iIc: pcr Km.

HuLc, ccmc ccurre :iempre, unc: pccc: ue nc :e Ircgcrcn e| cuenIc. /|
ingenierc Ju|ic |vcrez L|erc: |e pcrecic ue vc|ver e:e pccerc:c r|c
perfecIcmenIe :egurc pcrc |c ncvegccicn en Icn ccrIc Iiempc y pcr un
precic Icn ric|cu|cmenIe Lcjc, erc fIi| en exIremc". En iguc| :enIicc :e
prcnuncic e| CcpiIcn V|cIcr C:pinc.

Ferc, ccmc ce cc:IumLre en e| pc|:, en e:c ccc:icn :e |e: creyc mc: c
uiene: ven|cn ccn e:pejiIc:
301
.

299
Y a eso quedaron comprometidos luego, por el artculo 1 del contrato de abril 9 de 1926, suscrito entre el
Ministro de Obras, Laureano Gmez y el representante del JBK, Pedro M. Carrao
300
Como informa Alfredo Ortega, despus de ocupar durante ms de 25 aos las ms altas posiciones del
Ministerio de Obras. V. Ortega Alfredo. Ferrocarriles Colombianos. 2. ed. Op cit. p. 44.
301
Citado por Barnhart Donald S. Op. cit. p. 90.
295

/cemc: |c: :encre: c|emcne: cijercn:

F| t|enpc que puece enp|ec|:e en |c eecuc|n ce |c:
t|cccc: ce cc||ecc|n cepence. cnte tccc. ce |c:
|cncc: ce que :e c|:pcngc cccc cnc pc|c e:te ccetc
(.} Fn cc:c ce que nc ncyc |c: |cncc: nece:c||c: pc|c
te|n|nc| |c: cc|c: en e| t|enpc |nc|cccc. pcc|c
c|:pcne|:e :u eecuc|n en e| cu|:c ce cuct|c cnc:
pc|c |c: cc|c: ce |c p||ne|c pc|te y t|e: cnc: pc|c |c:
ce |c :eguncc y te|ce|c. :|n pe|u|c|c: pc|c e| x|tc
||nc|
302


Leyencc |c /enc||c Detc||ccc y e| ccnIrcIc ccn J8K, en |c: c|cc:
re:uenc e| ecc ce| cu|eLrerc: Fc| e:te unguentc. que cu|c |c
venc vc||ce:. |c |nccnt|nenc|c u||nc||c. e| cc|c| nen:t|uc|. |c
cquecc. |c: gc:e: y e| :c|cnp|n. jnc |e ccc|c !000 pe:c:. n| 00
n| 800. n| 500 n| 400. Le vc|e e| unguentc ce| ccctc| Scnu|z cpenc:
300 ce:vc|c||zccc: pe:c:|

Un m|nimc ccnccimienIc ce |c: ccncicicne: ce| Mcgcc|enc, e|
recuercc ce |c: cificu|Icce: :ecu|cre:, ce |c: :eu|c:, |c ccrgc
e:percncc en |c e:Iccicn ||uvic:c pcrc pccer :er emLcrcccc, ce
|c: inuncccicne: y ncufrcgic:, Lc:Icr|c pcrc ce:ccnficr ce Icn
:ecucIcrc prcpue:Ic pcrue, ccemc:, ccmc en e| cc:c ce|
creuipe, ce e:c Icn Luenc nc ccn IcnIc".

Y preci:cmenIe e| mc: ce:ccnficcc ce |c: hcmLre:, e| mc:
mc|icic:c ce |c: pc||Iicc:, e| mc: ce|c:c gucrcicn ce| ercric, ue
hcL|c cprencicc ccn e| rcmcnc pien:c mc| y ccerIcrc:", e|
cccIcr Lcurecnc Gcmez, :e cpre:urc c firmcr e| ccnIrcIc ce cLri|
ce 12, ce 25 crI|cu|c:, ccnce ni :iuierc :e fijc e| cc:Ic ce |c:
cLrc:, ni :e e:pecificcn, ni :e e:IcL|ece crcncgrcmc pcrc |c:
mi:mc:, perc :e ccnviene enIregcr c| J8K, ccmc m|nimc, un
mi||cn ce pe:c: cnuc|e: curcnIe Ire: cnc: pcrc ue empiecen
cucnIc cnIe:.

E:c :|, e| Ccn:ejc ce E:Iccc, mc: ccuIc, crcenc impcner mu|Ic:
ce 100 c 1.000 pe:c: cccc vez ue pcr :u cu|pc fc|Icre c
cuc|uierc ce |c: cL|igccicne: e:Iipu|ccc: en e| ccnIrcIc".

302
JBK. Memoria detallada. Op. cit. p. 313.
296

E| cccIcr Gcmez erc incuccL|emenIe un hcmLre hcne:Ic, perc
pc:e|cc ce |c impcciencic pcr nc percer un minuIc, ue |c ||evc
en muchc: ccc:icne: c cpre:urcr prcce:c:, ccn e| fin ce mc:Ircr
re:u|Iccc: inmecicIc: pcrc cejcr cIrc: e| |eIcrgc cc|cnic|, ue |c
cfu:ccLc y ue Icccv|c imperc en e| pc|:
303
, :e cpre:urc c firmcr
e| ccnIrcIc.

De |c: ccrrerc: nc uecc :inc e| ccn:cncic, ccmc veremc: pcr
vcric: ce |c: ccnIrcIc: :u:criIc: curcnIe :u ge:Iicn.

En 128 e| Mini:Ieric ce CLrc: envic un ingenierc c revi:cr |c:
IrcLcjc:. Lc: ce J8K nc ccnIe:Icrcn :cIi:fccIcricmenIe |c:
cL:ervccicne:, ce Ic| mcnerc ue fue preci:c envicr unc
ccmi:icn ce ingenierc:, cLcgccc: y periIc: ce |c CcnIrc|cr|c,
cuyc cicIcmen :ignificc ue J8K fue cL|igccc c enIregcr |c:
IrcLcjc: c| Mini:Ieric e| 31 ce ciciemLre ce 128, cucncc yc |e:
hcL|cn enIregccc 2488.888
304
ue :e perciercn IcIc|menIe.

Lc: pccc: cLrc: ejecuIccc:
305
ercn ce Icn cucc:c cc|iccc ue
Iccc: e||c: fuercn crrc:Irccc: pcr |c: crecienIe: ccc:icnccc: pcr
e| IerriL|e inviernc ce 12.

Jucicic|menIe nccc :e |cgrc en e:Ie pc|:, ce Ic| mcnerc ue |e
ccrre:pcncic c| Mini:Irc ce Cc|cmLic en 8er||n, Lcurecnc
Gcmez
30
, prcIe:Icr en 131 cnIe e| gcLiernc ce 8er||n y
cemcnccr e| Kcn:c|t|un cnIe |c: IriLunc|e: ce /|emcnic, |c ue
c nccc ccncujc, pcrue en e| crI|cu|c 18 ce| ccnIrcIc, J8K :e
hcL|c :cmeIicc exc|u:ivcmenIe c nue:Irc: IriLunc|e:
307
.

En |c :e:icn ce| 1 ce :epIiemLre ce 132, e| :encccr Lcurecnc
Gcmez cijc:


303
No sera difcil pensar que en el nimo del Ministro tambin influy el deseo de amarrar a su sucesor,
porque apenas faltaban 3 meses y 28 das para finalizar el perodo
304
Equivalentes a 30612.000 dlares de 2007
305
Tres empalizadas y accesos a Puerto Berro. V: Barnhart Donald S. Op. cit. p. 89.
306
El doctor Gmez alcanz a presenciar en Alemania los inicios del nazismo, lo que le permiti ser el primer
colombiano en denunciar esa doctrina en los trminos ms categricos. En su libro El Cuadriltero (1936),
analiza las grandes figuras polticas de su poca (Mussolini, Hitler, Stalin, Gandhi), censurando los
dictadores, siendo implacable especialmente con el alemn, para concluir con la exaltacin del pacifista indio.
307
No ser la ltima vez que una prestigiosa firma alemana engae, estafe y expolie a Colombia
297
Scc|e e:tc ce |c |e|e|enc|c nc ncy qu c|ee|
c|egcnente. pc|que |c Ncc|n nc :|cc vct|nc
|epet|ccnente ce engcnc: pc| pc|te ce cc:c: que :e
ncn p|e:entccc |cceccc: ce| nc: c|tc p|e:t|g|c
nunc|c|. c| :ucec|. pc| eenp|c. ccn |c cc:c Ju||u:
8e|ge| Kcn:c|t|un. cp|e:t|g|cc:|nc |||nc que |ue
|eccnencccc en unc |c|nc nuy e:pec|c| pc| |c n|:nc
Legcc|n c|encnc. y que c pe:c| ce tccc |cc c |c
Ncc|n en unc |c|nc |n|cuc (.} Nc tuv|e|cn :cnc|n en
A|encn|c y cun nc |c ncn ten|cc en nue:t|c pc: (.} Lc
cc:c 8e|ge| nccc e:tc|ccc c |c Ncc|n ccn |c:
ncte||c|e: |npc|tccc:. cuyc p|ec|c |ecc|gccc en 35.
45 c 55 pc| c|entc (.}
308


En |c :e:icn ce| 20 ce ncviemLre ce 13, e| :encccr Gcmez :e
cefencic ce ccu:ccicne: :cLre e| cc:c J8K:

F:tcy cc:c|utcnente :egu|c ce que nc ncy cc:c
c:cu|c que ne pueccn :ccc| pc|c nun|||c|ne (.} F|
ccnt|ctc ce J8K t|ene t|e: etcpc:. |c p||ne|c. |c
e|ccc|cc|n ce| ccnt|ctc. :eguncc. e| p||nc|p|c ce :u
eecuc|n nc:tc |c pccc que pe|ncnec en e|
/|n|:te||c. te|ce|c. |c |ec|cncc|n que p|e:ent cnte e|
gcc|e|nc ce 8e||n pc| |c: |ncc||ecc|cne: y ce:|c|cc:
que :e ve||||cc|cn en e| ce:c||c||c ce e:e ccnt|ctc
30
.


53. Fetro|eo y 8uques

ScLemc: ue Jimnez ce Cue:ccc cL:ervc, cercc ce Icrc, un mcncnIic|
ce Lrec, ue |uegc :er|c u:ccc pcrc cc|cfcIecr |c: chcmpcne:, perc |c
incu:Iric ce| peIrc|ec nc cpcrecerc en Cc|cmLic hc:Ic |c: cnc: 20 ce| :ig|c
pc:ccc.
/ pcrIir ce 122 ccmienzc c pre:enIcr:e unc Ircn:fcrmccicn funccmenIc|
en |c ncvegccicn ce| Mcgcc|enc, pcrue c| enIrcr en :ervicic |c refiner|c
ce 8crrcnccLermejc en e:e cnc, :e empiezc c :u:IiIuir ccmc ccmLu:IiL|e
|c |enc, ue Iiene muy Lcjc pccer cc|cricc, pcr e| fue| ci|.

308
Patio Roselli Alfonso. Op. cit. p. 66.

309
Gmez Laureano. Op.cit. Tomo IV. p. 24.
298
E: verccc ue ci:minuyc e| |encIec pcrc |c: Luue:, perc |c Ic|c ccnIinuc
pcrc hcLi|iIcr mc: Iierrc: pcrc cgricu|Iurc y gcnccer|c.
Lc ccmpeIencic enIre |c: grcnce: ccmpcn|c: peIrc|erc:, cmericcnc:,
ing|e:c: y hc|cnce:c:, :e ref|ejc en Cc|cmLic, ccnce :e re:c|vic c fcvcr ce
|c |cp|cc| C|| Ccnpcny, fi|ic| ce |c Stcncc|c (New Je|:ey} C|| Ccnpcny,
muncic|menIe ccnccicc ccmc F::c. E:Ic empre:c ccuiric |c Ccnce:icn
ce Mcre: y e| gcLiernc cc|cmLicnc ccepIc e:c Ircn:ferencic :cLre unc:
500.000 hecIcrec: en Icrnc c 8crrcnccLermejc.
E:Ic |ccc|iccc :e ccnvirIic enIcnce:, ce |c ncche c |c mcncnc, nc :c|c en
|c ccpiIc| peIrc|erc ce Cc|cmLic :inc en e| principc| puerIc :cLre e| F|c
Mcgcc|enc.
DurcnIe muchc: cnc: |c: yccimienIc: ce| Mcgcc|enc Mecic
repre:enIcLcn |c mcycr pcrIe ce |c prccuccicn nccicnc| ce
hicrcccrLurc:. / mecicc ce :u cgcIcmienIc, fuercn cpcreciencc pczc:
muy impcrIcnIe:, :cLre Iccc en |c: L|cnc: CrienIc|e:.
Ccn e| :urgimienIc ce |c incu:Iric peIrc|erc en 8crrcnccLermejc, |c
eccncm|c cc|cmLicnc reciLic cIrc fuerIe impu|:c y e| gcLiernc enccnIrc
en |c: regc||c: e impue:Ic:, nuevc: e impcrIcnIe: renIc:.
Ic| vez |c: ccnvenic: pcrc :u exp|cIccicn nc fuercn |c: mejcre:, perc
Icmpccc pcrece pc:iL|e ue en e:c pccc :e huLie:e pccicc cLIener
unc mcycr pcrIicipccicn pcrc e| E:Iccc, ue erc ce| crcen ce| 157, en
cifrc: reccncc:.
De Iccc: mcnerc:, e| peIrc|ec :ignificc ccmLic: impre:icncnIe: en |c
eccncm|c cc|cmLicnc, pcrue fue un fccIcr ce mccernizccicn e
incremenIc grcncemenIe |c: peuenc: ingre:c: fi:cc|e: ce |c pccc.
E| peIrc|ec :e :umc c| cuge ccfeIerc pcrc ccr inicic c |c eccncm|c
mccernc en Cc|cmLic.
E| crecimienIc eccncmicc fcIc|menIe :e ref|ejcrc en |c mejcr cc|iccc ce|
Ircn:pcrIe, empezcncc pcr e| F|c Mcgcc|enc.
DurcnIe cc:i Iccc e| :ig|c xix |c ccmunicccicn enIre |c: ciuccce: y |c:
Luue: ce| Mcgcc|enc erc prccIiccmenIe impc:iL|e.
En 1873 :e empezcrcn c ccnecIcr |c: ccpiIc|e: cepcrIcmenIc|e: ccn
8cgcIc c Ircv: ce| Ie|grcfc. Luegc, e| :ervicic :e exIencic c |c: pueL|c:
impcrIcnIe:.
299
Cucncc :cLreven|cn |c: guerrc: civi|e:, |c primerc ue hcc|cn |c:
in:urgenIe: erc ccrIcr |c: ccL|e: ce| Ie|grcfc cejcncc |c: Lcrcc: y vicjerc:
ce| Mcgcc|enc inccmunicccc: pcrue yc |c: CcpiIcne: nc enccnIrcrcn
ce:pcchc: en |c: puerIc:.
/ pcrIir ce 122 |c: cc|cerc: empiezcn c Ircn:fcrmcr:e uemcncc |ue| c||
en vez ce |enc. E:Ie ccmLu:IiL|e Iiene mcycr pccer cc|cricc y |uegc, c|
finc| ce |c: cnc: 40, |c: vcpcre: pcu|cIincmenIe :cn reemp|czccc: pcr
Luue: prcpu|:ccc: pcr mcIcre: Die:e|.
E| mcIcr Die:e| e: muchc: vece: mc: eficienIe y menc: pe:ccc ue |c:
cc|cerc:. MienIrc: e:Ic: |Iimc: pcc|cn pe:cr unc: 20 Icne|ccc:, un mcIcr
ce |c mi:mc pcIencic, ue uemc /CFM, cpenc: repre:enIc 2 c 3
Icne|ccc: y :u mcnIenimienIc e: mc: :enci||c.
IcmLin :e empiezcn c in:Ic|cr peuenc: mcIcre: Die:e| pcrc genercr
energ|c c Lcrcc:
Ccn e:tc: p|cntc: gene|ccc|c: ce e|ect||c|ccc v|n|e|cn |c:
|e|||ge|ccc|e:. |c: vent||ccc|e: en |c: ccnc|cte: y en |c:
:c|cne:. |c: p|cntc: pc|c |cc||cc| n|e|c. |c ||un|ncc|n pc|c |c:
nccne:. |c: ccncc: e|ct||cc: pc|c :un|n|:t|c| cguc c |c:
|cvcncnc: y cpc|ctc: n|g|n|cc:. Fn |c: cnc: 20 :e |n:tc|c|cn
|nccc|c: en |c: nec|e: ccnc|cte:. cccnpcnccc: ce cucnc:.
A ccn|enzc: ce |c: cnc: t|e|ntc. |c: pc:ce|c: ce p||ne|c c|c:e
ccn ce nccne |c |cc|cc||u:|n ccne|c|c| (.} Fn |c: t|e|ntc y
p||ne|c: cuc|entc. |c: cc|cc: |n:tc|c|cn :u: p|cp|c: e:tcc|cne:
|cc|cte|eg|c||cc: y |cc|cte|e|n|cc:. que |c: pcncn en
ccntcctc ccn |c: p|cp|c: c|uccce: que tencn e:e n|:nc
:e|v|c|c. 8cgctc. 8c||cnqu|||c. /ece||n. Scntc /c|tc.
Cc|tcgenc y Hcncc. Lc: t||pu|cnte: y pc:ce|c: pcccn c:
ccnun|cc|:e ccn e| |e:tc ce| pc: (.} pcccn v|cc| unc: ve|nte
ce p||ne|c c|c:e. unc: t|e|ntc ce :eguncc y unc: cuc|entc ce
te|ce|c (.} y e| v|ce e|c nc: |cp|cc. nc|nc|nente :|ete cc:
:uc|encc ce 8c||cnqu|||c c Lc Dc|ccc y cuct|c cccncc
3!0
.
Ccn |c inIrccuccicn ce| |ue| c||, |c hi:Icric ce| Ircn:pcrIe f|uvic| ce ccrgc y
pc:cjerc: :igue mcrccncc xiIc:. E| 125 :e mueven pcr e| F|c Mcgcc|enc
388.000 Icne|ccc: y 101.75 pc:cjerc:.
Lc ccIc mc: c|Ic :e c|ccnzc en 15 ccn 20.000 Icne|ccc: y 33.132
pc:cjerc:.

310
Poveda Ramos Gabriel. Vapores Fluviales en Colombia. Op.cit. p. 261.
300
E| cec|ive ce| r|c, c pcrIir ce |c: 0, :e exp|icc pcr e| encrme ce:crrc||c ue
Iuviercn |c: Ircn:pcrIe: crec: y |c: ccrreIerc:, ccmc veremc:
cpcrIuncmenIe.
Hcy ue Iener en cuenIc ue |c: e:Icc|:Iicc: :cn preci:c: en |c cIinenIe c
|c: pc:cjerc: Ircn:pcrIccc: pcr |c: ccmpcn|c: ncvierc:, perc nuncc hcn
regi:Irccc ccn preci:icn |c encrme ccnIiccc ce per:cnc: ue :e mcvi|izcn
pcr e| r|c pcrc ccrIc: ci:Icncic:, en ccncc:, chc|upc: y emLcrcccicne:
prcpu|:ccc: pcr mcIcre: fuerc ce Lcrcc.



F|guro 1. 8uue Jimnez ce Cue:ccc. 144

54. For e| D|que y Cortogeno

Unc :erie ce |eye:, ccmc |c 77 ce 112 y |c 33 ce 115, crcencrcn
|c |impic y crcgccc ce| Ccnc| ce| Diue :in preccupcr:e pcr |c:
cc:Ic:, mienIrc: cvcnzcLcn pcrc|e|cmenIe |c: IrcLcjc: ce 8ccc:
ce Cenizc, perc ccmc |c Ie:crer|c nccicnc| viv|c :ecc, muy
pccc :e hizc en e:e ccnc|.

Finc|menIe, en 123, :e ce|eLrc un ccnIrcIc ccn |c Fcuncct|cn
Ccnpcny pcrc ccr|e c| Diue unc cnchurc en e| fcncc ce 34
301
meIrc:, y ccn unc prcfunciccc ce 2.80 meIrc:, pcrc ue
puciercn cIrcve:cr|c |c: Luue: ce| r|c.

E:c ceIerminccicn :e Icmc :in preccupcr:e pcr |c: efecIc: :cLre
e| Ferrcccrri| ce CcrIcgenc c Cc|cmcr.

En 124 iLcn cIencicc: yc 1 ki|cmeIrc:, y e| gcLiernc |e:
prcrrcgc e| ccnIrcIc, perc :umini:Ircncc|e: unc crcgc IcIc|menIe
inccecuccc, |c ue ccc:icnc nuevc incump|imienIc ce |c:
p|czc:.

En 12 e| Mini:Irc Lcurecnc Gcmez prcrrcgc nuevcmenIe e|
ccnIrcIc ce |c Fcuncct|cn Cc.

Nccc ue |c cLrc cvcnzcLc. E| Mini:Ieric, en 127, |e: vc|vic c
prcrrcgcr e| ccnIrcIc, y c:| :uce:ivcmenIe |c: IrcLcjc:
ccnIinucrcn :in re:u|Iccc: hc:Ic cLri| 30 ce 130, cucncc, c pe:cr
ce hcLer:e remcvicc 12 mi||cne: ce ycrcc: cLicc:, e| Diue
:egu|c in:erviL|e pcrc |c ncvegccicn, ce:pu: ce hcLer reciLicc
|c: ccnIrcIi:Ic: 23.1 pe:c:
311
.

/ pcrIir ce e:e mcmenIc e| Mini:Ieric :e hizc ccrgc cirecIcmenIe
ce |c: IrcLcjc:, ue prcnIc ueccr|cn :u:pencicc: pcr |c cri:i:
eccncmicc.

HcLrc ue e:percr hc:Ic 150, cucncc e| Fre:icenIe Lcurecnc
Gcmez crcene |c |impic y crcgccc ce| Diue, ccn e| fin ce
rec|izcr |c ue hcL|c prcyecIccc ccmc Mini:Irc ce CLrc: un
cucrIc ce :ig|c cnIe:.

Lc perpeIuc rivc|iccc enIre CcrIcgenc y 8crrcnui||c,
nuevcmenIe cL|igcLc c |c Nccicn c cIencer|c:
:imu|IcnecmenIe, cucncc en rec|iccc e| pc|: ce enIcnce:
reuer|c :c|c un Luen puerIc ccn p|enc ccce:c c| Mcgcc|enc.

/uIcrizccc pcr |c |ey 77 ce 112, e| gcLiernc ce|eLrc un ccnIrcIc
ccn |c cc:c LriIcnicc S. Fec|:cn & Scn pcrc e:Iucicr |c:
prcL|emc: ce| puerIc ce CcrIcgenc. Se reccmencc enIcnce:
crcgcr e| ccnc| ce 8cccchicc hc:Ic e| mue||e ce Lc Mcchinc, |c

311
Equivalentes a 29491.000 dlares de 2007.
302
prcIeccicn ccnIrc e| Lcjc ce Sc|mecinc, |c cc|ccccicn ce Lcyc:,
e| c|umLrccc y |c prcIeccicn ce |c p|cyc ce E| CcLrerc.




F|guro 2. Vi:Ic ce| nuevc puerIc ce CcrIcgenc. 130

Nc :e |cgrc fincncicr ccecucccmenIe e:c: IrcLcjc:. En 125, |c
|ey 5 crcenc crcgcr hc:Ic 40 pie:, pcrue e| puerIc cccc vez
erc mc: in:uficienIe pue: yc ||egcLcn |c: peIrc|erc: ue reciL|cn
e| crucc ce 8crrcnccLermejc pcr e| c|eccucIc ce |c Anc|cn
Nct|cnc| Cc|pc|ct|cn.

En 128 :e ccnIrcIc ccn |c Un|tec D|ecg|ng e| crcgccc y
en:cnche ce| Ccnc|, ccn un cnc ce p|czc pcrc |c cLrc. :Ic
e:Iuvc |i:Ic e| 23 ce mcyc ce 12, cenIrc ce |c pre:upue:Iccc
{108.30 pe:c:), ccn |c: 40 pie: ce prcfunciccc pcr 500 ce
cnchc ce:ce e| mcr hc:Ic e| puerIc.

Ferc nc hcy cichc ccmp|eIc. / e:Ie exiIc:c ccnIrcIc :iguic, en
130, e| incencic ue ce:Iruyc |c: in:Ic|ccicne: pcrIucric:.
303


F|guro 3. FuerIc ce CcrIcgenc, 130

Lc ccn:Iruccicn ce| nuevc puerIc ce CcrIcgenc :e rec|izc IcmLin :in
Ircpiezc:.

En 132 |c cmericcnc F|ece||ck Snc|e Ccnpcny :e enccrgc ce ccn:Iruir e|
puerIc, ccmini:Ircr|c, ccnce|cr |c: empr:IiIc: ccn |c: prccucicc: y
cevc|ver|c |uegc c| gcLiernc.

Dc: cnc: mc: Icrce e| puerIc e:Iuvc |i:Ic. Cc:Ic 2850.000 cc|cre:
312
,
prccecenIe: ce |c: :iguienIe: cperccicne: ce crciIc: Un mi||cn ce cc|cre:
:umini:Irccc: pcr e| 8cncc ce |c FepL|icc, cIrc mi||cn pre:Iccc pcr |c
Anc|cn y 850.000 cc|cre: pcr F|ece||ck Snc|e Cc.

En 147, cucncc Iccc e:Iuvc ccnce|ccc, e| puerIc fue enIregccc c|
gcLiernc
313
.

312
Equivalentes a 42248.000 dlares de 2007.
313
Melendro Serna Mariano. Op. cit. p. 152
304
55. Lo H|stor|o de 8ocos de Cen|zo [I}

8crrcnui||c fue funcccc en 12 y :e uecc pcr :ig|c: ccmc un pueL|iIc
ce pe:ccccre: :in mcycre: cmLicicne:, ue vc c ce:perIcr ccn grcnce:
ce:ignic: cucncc cpcrecen |c: primerc: vcpcre: en e| F|c Mcgcc|enc, en
1824 pcrc |c: cuc|e: :erc e| puerIc |cgicc pcr :u prcximiccc ccn e| mcr.
Ferc 8crrcnui||c nc pcc|c reciLir |c: Lcrcc: ue ||egcLcn ce |c: E:Iccc:
Unicc: y Eurcpc pcrue c||| e:IcLc |c Lcrrc ue |e: impec|c enIrcr c Lc
A|enc:c.
Cu hcrcn pue: |c: emprenceccre: Lcrrcnui||erc: / pccc: ki|cmeIrc:
:e encuenIrcn fcnceccerc: prcfuncc:. Lc: Lcrcc: ce mcr ||egcLcn
enIcnce:, primerc c ScLcni||c, ue c pcrIir ce 184 :e pucc ccmuniccr, pcr
e| Ccnc ce |c Finc, ccn e| F|c Mcgcc|enc, curcnIe un ccrIc per|ccc.
Fccc c pccc 8crrcnui||c :upercLc c CcrIcgenc ccmc principc| puerIc
mcr|Iimc pcr |c inccn:i:Iencic ce| Ircn:pcrIe c Ircv: e| Ccnc| ce| Diue,
mienIrc: ue ScLcni||c funcicncLc Iccc e| cnc.
Ferc c||| ccmenzc c :uLir e| fcncc ce| mcr y enIcnce: |c: Lcrcc:
empezcrcn c cIrcccr en FuerIc 8e|i||c, chcrc FuerIc Sc|gcr. Y ccmc c|||
IcmLin :e pre:enIc |uegc e:e fencmenc, huLc ue pc:cr:e pcrc FuerIc
Cupinc, mc: Icrce FuerIc Cc|cmLic.
En 1885 Frcnci:cc Jcvier Ci:nerc: {183-188) ccuiric e| Ferrcccrri| ce
ScLcni||c {v. 1 y 2), ue huLc ue prc|cngcr hc:Ic FuerIc 8e|i||c y |uegc
hc:Ic FuerIc Cupinc, ccnce ||egc en 182.
/| crriLcr c e:Ie puerIc, e| ferrcccrri| c|ccnzcLc 35 km ce:ce 8crrcnui||c y
erc enIcnce: e| mc: |crgc ce Cc|cmLic. Ferc ccmc ce:ccrgcr |c: Lcrcc:
ccn ccncc: erc muy ci:pencic:c, e| cuLcnc :e c:ccic ccn unc: ing|e:e:.
E:Ic ccmpcn|c, ue :e ||cmc ne 8c||cnqu|||c Fc||wcy cnc F|e| Cc empezc
c ccn:Iruir un |crgc e:pc|cn meIc|icc pcrc |c: cperccicne: ce ccrgue y
ce:ccrgue.
EnIre IcnIc :e hcL|c ce:|izccc |c Lcrrc y ce repenIe 8crrcnui||c nc Iuvc yc
cL:Iccu|c: pcrc reciLir |c: Lcrcc: ce mcr.
E:Ie ce:|izcmienIc :e pre:enIcLc ce vez en cucncc, perc nccie e:IcLc
muy inIere:ccc en e| fencmenc en pccc: cnIericre:. Ferc enIre 1877 y
305
1883 8ccc: ce Cenizc e:Iuvc ce:pejccc y 10 vcpcre: y 44 Lcrcc: ce
ve|c enIrcrcn cirecIcmenIe c 8crrcnui||c.
En 1884 yc nc pucc enIrcr ningunc. Nc :e :cLe ccmc enIrc unc en 1885.
E| nuevc cierre ce 8ccc: ce Cenizc, pcr hcLer:e vue|Ic c fcrmcr |c Lcrrc,
cevc|vic e| c|mc c| cuerpc ce Ci:nerc:, cuyc puerIc en 8e|i||c nc hcL|c
vue|Ic c cIrcer Lcrcc:. Se recnuccrcn enIcnce: |c: IrcLcjc: ce cmp|iccicn
ce| mc|eccn.
E:Ic: ccIc: inciccn c|crcmenIe |c: ccmLicnIe: ccncicicne: ce |c enIrccc
pcr 8ccc: ce Cenizc, nc :c|c pcr |c Lcrrc :inc pcr frecuenIe:
ce:p|czcmienIc: ce| ccnc| ce| r|c, ccmc pccemc: ver pcr |c: e:uemc:
ccrre:pcncienIe: c |c: cnc: 1780, 1843, 111 y 124
314
.
EnIre IcnIc en Cupinc, ue yc :e ||cmcLc crgu||c:cmenIe FuerIc
Cc|cmLic, e| mc|eccn c viccucIc :e ccenIrcLc 720 meIrc: en e| mcr. /|||
ccLc |ugcr c un mue||e ce 180 meIrc:.
Ferc e| fcncc ce| mcr :egu|c :uLiencc ce nive| y |c: 27 pie: ce prcfunciccc
ercn in:uficienIe: pcrc muchc: Lcrcc:, pcr |c ue |c ccmpcn|c :e vic
cL|igccc c :eguir prc|cngcncc e| viccucIc. Lc erc:icn ce| |iIcrc| :egu|c
recuciencc |c prcfunciccc ce| mcr y e| mc|eccn e:IcLc ||egcncc c| ||miIe
ce :u: pc:iLi|iccce:.
En 113 yc iLcn en 1.040 meIrc: y e| mue||e Ien|c 275, perc e| fcncc :e
hcL|c recucicc c 24 pie:. Iuviercn ue empezcr c crcgcr.
E:Ie mc|eccn erc e| mc: |crgc ce| muncc perc nc iLc c curcr en :ervicic
muchc Iiempc, |c ue preccupcLc c |c: Lcrrcnui||erc:, pcrue |c Lcrrc
pcr un |ccc y e| prcL|emc ce FuerIc Cc|cmLic pcr e| cIrc, iLcn c e|imincr
|c ccIiviccc ce |c cuc| viv|c |c ciuccc.
Lc: cngu:Iic: ce 8crrcnui||c cvivcLcn enIcnce: en CcrIcgenc |c:
e:fuerzc: pcr |c recIificccicn ccecuccc ce| Ccnc| ce| Diue pcrc ue |c
Ciuccc Hercicc, ccn unc Luenc :c|icc c| Mcgcc|enc, cccLc:e
cefiniIivcmenIe ccn :u rivc|.
De:ce e| cnc ce 107 e| gcLiernc ce| Generc| Fcfce| Feye: hcL|c
crcenccc c| ingenierc ncrIecmericcnc Lewi: HcupI e:Iucic: IencienIe: c
enccnIrcr unc :c|ucicn pcrc e| prcL|emc ce |c Lcrrc ce 8ccc: ce Cenizc.

314
Vase Alvear Sann Jos. Op. cit. pp. 63 y siguientes.
306
Luegc, en 112, e| Fre:icenIe Ccr|c: E. Fe:Irepc ccnIrcIc |c ccnIinuccicn
ce e:c: e:Iucic: ccn |c grcn firmc c|emcnc ce ingenierc: hicrcu|icc: Ju|iu:
8erger Kcn:crIium, ccn |c ue nc: enccnIrcremc: vcric: vece: en e:Ie
|iLrc.
Lc: prcpue:Ic: ce HcupI y 8erger fuercn cLjeIc en 8crrcnui||c ce inIen:c
ccnIrcver:ic en |c ue Iccc |c :ccieccc IcmcLc pcrIe pcrue |c ue
e:IcLc en juegc erc e| pcrvenir ce unc ciuccc ue en e:c pccc yc erc |c
:eguncc ce Cc|cmLic, mienIrc: cincuenIc cnc: cIrc: erc Icccv|c unc
c|cec ce pe:ccccre:.

F|guro 4. 8ccc: ce Cenizc, 128
Iccc e| muncc cpincLc :cLre e| prcyecIc ce |c: c|emcne:, pre:enIccc en
115, ce:pu: ce Ire: cnc: ce Icpcgrcf|c, :cncec: y mecicicne:. Se
IrcIcLc ce ccn:Iruir un rcmpec|c: y un ciue ce gu|c curvccc, cLrc: ue
|e: pcreciercn euivccccc: c |c: Lcrrcnui||erc:.
En 11, en mecic ce |c pc|micc, :e ccn:IiIuyc |c Scc|eccc Cc|cnc|cnc
ce 8ccc: ce Cen|zc, ue ccnIrcIc ccn e| gcLiernc |c ccn:Iruccicn ce |c:
cLrc: prcpue:Ic: pcr e| Ccn:crcic c|emcn, ccn fincnciccicn ce |c:
Lcnuerc: cmericcnc: 8|cwn 8|ctne|: & Ccnpcny.
E:Ic: |Iimc: exigiercn nuevc: e:Iucic: pcrc ver ce ccc||cr |c: inuieIuce:
ce |c ciuccccn|c, |c: ue fuercn rec|izccc: pcr unc firmc ce |c: E:Iccc:
Unicc:, ||cmccc 8|cck. /c Keney & Stewc|t.
307
En 124 e:IcLcn en ccn:icerccicn cucIrc prcyecIc:: 1- E| ce HcupI, ue
prcpcn|c e| emp|ec ce un ciue ce recccicn cpcyccc en |c |enguc ce
Iierrc ||cmccc FunIc Fcrc. 2- E| ce 8erger prcpcn|c un Icjcmcr {ctccnc|)
crienIc| y un ciue ce gu|c cpcyccc en |c riLerc crienIc| ce 8ccc: ce
Cenizc. 3- Lc primerc c|IerncIivc ce 8|cck. /c Keney & Stewc|t, cc:
Icjcmcre: ce ci:IinIc |cngiIuc y ccnvergenIe: y 4- Lc :eguncc c|IerncIivc
ce 8|cck. /c Keney, cc: Icjcmcre: pcrc|e|c: c ccnIinuccicn ce :encc:
ciue: civergenIe:.
Ccmc e| prcL|emc erc ce impcrIcncic nc :c|c pcrc 8crrcnui||c :inc
nccicnc|, |c |ey 7 ce 123 cuIcrizc c| gcLiernc pcrc Iermincr |c: cLrc:.
E| Mini:Ieric ce CLrc:, :iguiencc |c |Iimc prcpue:Ic ce 8|cck. /c Keney,
cLric un ccncur:c en e| ue pcrIicipcrcn Ire: firmc: muy impcrIcnIe: ce |c
pccc: |c c|emcnc Ju||u: 8e|ge| Kcn:c|t|un y cc: ce E:Iccc: Unicc:, ne
Fcuncct|cn Ccnpcny y U|en & Ccnpcny, ue fue |c e:ccgicc.
Lc Scc|eccc Cc|cnc|cnc ce |ngen|e|c: reccmencc |c prcpue:Ic ce U|en
& Cc pcr :er |c menc: cc:Ic:c {$ 3415.000).

/unue e:c cc:c nc Ien|c experiencic en e:e Iipc ce IrcLcjc:, e| gcLiernc
ccnIrcIc ccn e||c. Se |e: ccr|c e| 7 ce ccmi:icn hc:Ic |c :umc ce $
3000.000. Si |c: gc:Ic: pc:cLcn ce e:e mcnIc, nc ccLrcr|c ccmi:icn :cLre
e| excecenIe. Si ercn mencre: ce $ 3000.000 reciLir|c e| 207 ce |c :umc
eccncmizccc. Lc cLrc :e ejecuIcr|c en Ire: cnc:, perc :i :e cemcrcLc
mc:, c pcrIir ce| cucrIc cnc :e reLcjcr|c |c ccmi:icn c| 7.

Icn fcvcrcL|e: ccncicicne: :c|c fuercn m:icc ce cnge|e: pcrue, ce
prcrrcgc en prcrrcgc y ce refcrmc en refcrmc ce| ccnIrcIc, c finc|e: ce
127 e:Ic: ingenierc: cmericcnc: yc hcL|cn gc:Iccc $ 4242.150. /
ccnIinuccicn :e ccmprcmeIiercn c Iermincr |c cLrc en 12, ccn unc
inver:icn ccicicnc| ce $2500.000
315
.


315
Ortega Alfredo. Op. cit. 2 ed. p. 313.
308


F|guro 5. Icjcmcr. 8ccc: ce Cenizc, 12

En mcyc ce 130, e| Mini:Ieric pcr fin |cgrc |iuiccr e| ccnIrcIc y :e enccrgc
ce ccnIinucr |c cLrc, ce:pu: ce hcLer inverIicc en e||c cincc cnc: y
701.50 ce pe:c:
31
, e: cecir, e| ccL|e ce |c pre:upue:Iccc, y fc|Icncc
muchc pcr ccnc|uir.

E| e:Iccc ce |c: cLrc: nc erc :cIi:fccIcric:

De |c: 2.200 meIrc: ce| Icjcmcr crienIc| cpenc: :e hcL|cn Ierminccc 1.230.
De| Icjcmcr cccicenIc| hcL|cn ccn:Iruicc 22 ce |c: 2.100 prcyecIccc:.
De| ciue 8cyccc hcL|cn reccn:Iruicc |c: 50 meIrc: ue e| r|c hcL|c rcIc
en 127
317



316
Equivalentes a 87247.000 dlares de 2007
317
Sobre el contrato con Ulen & Co, hemos seguido a Ortega. Op. cit. 2 ed. pp 307-330.
309


F|guro . Icjcmcr. 8ccc: ce Cenizc. c||cc 130


Fcrc expu|:cr |c Lcrrc e impecir :u nuevc fcrmccicn, |c ue ceL|c hccer:e
erc c| pcrecer muy :enci||c: recucir |c Lccc ce| r|c ce Ic| mcnerc ue c|
Iener ue ce:cgucr pcr un ccnc| menc: cnchc, cumenIc:e |c pre:icn: y
enIcnce: e| ccrecenIccc pccer ce| f|ujc fuerc ccpcz ce ccnIrcrre:Icr |c:
fuerzc: mcrinc: cpue:Ic:. /:| Iccc: |c: :ecimenIc: :er|cn verIicc: en e| mcr.
Ferc unc cc:c :cn e:Ic: icec: Icn |cgicc: y cIrc ccmencr un r|c ce hc:Ic
12.000 meIrc: cLicc: pcr :eguncc, ue e:Ic ce:emLcccncc nccc
menc: ue en e| mcr. E:Ic cc icec ce |c ncIurc|ezc cic|cpec ce |c:
IrcLcjc: ue :e iLcn c ||evcr c ccLc en 8crrcnui||c.
/| :cLrevenir |c Grcn Depre:icn, e| gcLiernc cc|cmLicnc nc Iuvc mc:
remecic ue :u:pencer |c: IrcLcjc:. E:Ic: :e recnuccrcn en 135, perc e|
2 ce cgc:Ic ce e:e cnc un ce:|izcmienIc :e ||evc |c Lcrrc y Luenc pcrIe
ce |c cLrc ejecuIccc. E| r|c uecc ccn 10 meIrc: ce prcfunciccc y 883 ce
cnchc.
Lc: IrcLcjc: :e recnuccrcn ce:pu: ce e:Ie in:uce:c y finc|menIe, en 13,
:e |cgrc Iermincr" |c cLrc ce 8ccc: ce Cenizc.

310

F|guro 7. 8ccc: ce Cenizc. CcmpcmenIc ce Lc: F|cre:, 134

F|guro 8. 8ccc: ce Cenizc, 134
E| puerIc ce 8crrcnui||c pucc enIcnce: empezcr c reciLir Luue: hc:Ic
ce 30 pie: ce cc|ccc.
Lc cu|minccicn ce e:Ic prcezc ce |c ingenier|c ||enc ce ju:Ic :cIi:fcccicn c
8crrcnui||c y c| pc|:, perc cpenc: ccn:IiIuyc un mcmenIcnec re:pirc
pcrue |c Lcrrc ccmenzc nuevcmenIe c fcrmcr:e.
311
E| pc|: enIcnce: prcIe:IcLc pcr e| cc:Ic ce unc: cLrc: ue pcrec|cn cccc
vez menc: ccpcce: ce mcnIener ce:pejccc e| ccce:c c| :eguncc puerIc
cc|cmLicnc, pcrue yc 8uencvenIurc, en e| Fcc|ficc, hcL|c :uperccc c
8crrcnui||c en mcvimienIc ce ccrgc.
Muchc: prcpcn|cn cejcr ce inverIir e:fuerzc:, Iiempc y cinerc en 8ccc: ce
Cenizc y privi|egicr c| puerIc ce CcrIcgenc ue nc e:IcLc ccnIrcricncc
|c: fuerzc: ce |c ncIurc|ezc y pcc|c Iener ccce:c c| Mcgcc|enc pcr e|
Ccnc| ce| Diue.

F|guro . 8ccc: ce Cenizc, 134
McnIener |c: 24 Km ce| ccnc| ce ccce:c c| puerIc ce 8crrcnui||c,
ce:pu: ce 13, nc re:u|Ic Icmpccc Icrec fcci|, pcrue e:Ic hi:Icric e:
unc permcnenIe |uchc ce| hcmLre ccnIrc |c: fuerzc: ce| r|c y |c: ccrrienIe:
ce| mcr.
Nc Lc:IcLc pue: ccn e| crcgccc pcrc mcnIener expeciIc e| pc:c pcr
8ccc: ce Cenizc. HcLr|c ue emprencer unc :erie ce cLrc: hicrcu|icc:.
Lc Lcrrc :egu|c fcrmcncc:e y |c: re:Iriccicne: pcrc e| ccce:c cccc vez
ercn mc: frecuenIe:.
Hccic 143 |c :iIuccicn erc cr|Iicc.
312
En 145 |c Lcrrc :e ce:|izc, |c ue mejcrc Iempcrc|menIe |c :iIuccicn, ue
en 147 vc|vic c :er cr|Iicc.
EnIreIcnIc, e| gcLiernc enccmencc c| Ccrcne| E|icI DenI, ingenierc ce |c
Mcrinc NcrIecmericcnc, rec|izcr nuevc: e:Iucic: y | reccmencc e:Irechcr
|c Lccc c 750 m.
E| Mini:Ieric ce CLrc: ccnIrcIc e:c: nuevc: IrcLcjc: ccn Fcyncnc
Ccnc|ete Ccnpcny, en 14, cucncc :e ccmenzc |c ccn:Iruccicn ce cc:
e:pc|cne: ue c|ccnzcrcn 120 m ce |cngiIuc.

F|guro 70. 8ccc: ce Cenizc. /ercfcIc SC/DI/, 13
313
Ccmc |c: cificu|Icce: per:i:I|cn, en 150 e| gcLiernc ce Lcurecnc Gcmez,
ue Ien|c unc grcn preccupccicn pcr e:Ic: cLrc:, ccnIrcIc c| ingenierc
Mcx C. Iy|er, uien reccmencc e:Irechcr |c Lccc c 10 m.
En 151 |c: prcfunciccce: c:ci|cLcn cpenc: enIre 1 y 21 pie:, |c ue
cL|igc c prc|cngcr |c: e:pc|cne: cIrc: 53 meIrc: c cccc |ccc. E:Ic cLrc
:ignificc unc grcn mejcr|c pcrue en 154 e| ccnc| vc|vic c |c: 30 pie: ce
prcfunciccc.
Fcr e:c e| grcn puenIe ue cIrcvie:c e| r|c en 8crrcnui||c ||evc
cficic|menIe e| ncmLre ce Lcurecnc Gcmez
318
, uien fuerc Mini:Irc ce
CLrc: y Fre:icenIe ce |c FepL|icc, e:pecic|menIe inIere:ccc c |c |crgc
ce Iccc :u ccIuccicn pL|icc pcr 8ccc: ce Cenizc.

5. S|tuoc|on Soc|o| de| Mogdo|eno

/ Iccc cccn :ucece e| c|c:n. En e:Ie cc:c fue |c cri:i: ce |c: cnc: 30, ue
:e Irccujc inmecicIcmenIe en unc ncIcric recuccicn ce| ccmercic
exIericr.

EfecIivcmenIe, mienIrc: en 128 pcr e| r|c :e Ircn:pcrIcrcn 1.000
Icne|ccc:, en 130 :c|c :e regi:Ircrcn 451.000 y en 132 Lcjc c 282.000
Icne|ccc:
31
.

Lc: ncvierc:, ue cnIe: hcL|cn rechczccc |c ingerencic ce| gcLiernc en |c
fijccicn ce Icrifc: y |c regu|ccicn ce |c: :ervicic:, chcrc c|cmcLcn pcr |c
fijccicn ce f|eIe: ue |c: :c|vcrcn ce |c ruinc.

/ pcrIir ce 13, cucncc nuevcmenIe :e regi:Ircn 782.000 Icne|ccc:
Ircn:pcrIccc:, |c: ncvierc: vc|vercn c rec|cmcr IcIc| |iLerIcc Icrifcric.

Iccc: e:c: vcivene: en |c ccIiviccc f|uvic| nc mccificcLcn e| c|igcpc|ic. En
135 cpercLcn nueve ccmpcn|c:, perc |c: cc: mcycre: ci:pcn|cn ce |c
miIcc ce |c ccpcciccc. Lc: incepencienIe: cpenc: Ien|cn ce c unc c cc:
Lcrcc:, generc|menIe |c: mc: viejc:.

En 148 |c Ncv|e|c F|uv|c| Cc|cnc|cnc ccnIrc|crc e| 757 ce |c ccpcciccc
Ircn:pcrIcccrc.


318
Pero popularmente es conocido como Puente Pumarejo.
319
Poveda Ramos Gabriel. Vapores Fluviales en Colombia. Op. cit. p. 315.
314
Si |c: impcrIcccre: y expcrIcccre: :e viercn :iempre cL|igccc: c pcgcr
f|eIe: muy e|evccc: pcr |c cu:encic ce ccmpeIencic efecIivc en |c grcn
crIeric, |c: ccmpcn|c:, ue cejcrcn Iccc |c infrce:IrucIurc c| E:Iccc,
empezcrcn c enccnIrcr prcL|emc: en e| frenIe |cLcrc|.

DurcnIe Iccc |c hi:Icric ce| Mcgcc|enc, e| per:cnc| ccn:IiIuyc un
prc|eIcriccc irrecenIc, mc| remunerccc, :in ecucccicn, fcrmccicn c
ccpcciIccicn, :uLprccucIc ce |c: mc: |cmenIcL|e: ccncicicne: :ccic|e:
ue hcn cccmpcnccc :iempre |c vicc ce| r|c.

Lc ncvegccicn nccc cejc c :u: IrcLcjcccre:, :c|vc c|cchc|i:mc y
enfermeccce: venrec:.

E| r|c cIrcvie:c |c: mc: Le||c: Iierrc:, IrcLcjccc: pcr un pecncje c|ienccc y
|c cccicn ce| E:Iccc en pccc: pcrIe: ce| pc|: hc :icc menc: eficcz en
mcIeric ce ecucccicn, :c|uc y cguc pcIcL|e
320
.

ScLre Iccc c pcrIir ce 137 |c Fece|cc|n Ncc|cnc| ce |cn:pc|te /c|t|nc.
F|uv|c|. Fc|tuc||c y A|ec. :inciccIc ue rec|menIe :c|c erc fuerIe en e|
Mcgcc|enc, |cgrc c|gunc: I|micc: cvcnce: en mcIeric |cLcrc|, IcnIc en |c
cp|icccicn ce |eye: ccmc en ccnIrcIccicn cc|ecIivc, |c ue nc impicic
frecuenIe: hue|gc:
321
, enIre 137 y 13.

Cccc pcrc en e| r|c cmenczcLc ce pcrc|i:i: c| pc|:. Fcr e:c rczcn :e
prchiLic en 143 |c hue|gc en e| :ervicic pL|icc ce Ircn:pcrIe y :e crecrcn
meccni:mc: ce crLiIrcmenIc, ce:ccnccicc: mc: ce unc vez pcr e|
:inciccIc, cuyc |Iimc grcn ccnfrcnIccicn, en 145, frccc:c pcr |c energ|c
ccn ue /|LerIc L|erc: |c: enfrenIc, ueLrcncc e| pcrc, mi|iIcrizcncc e| r|c y
cL|igcncc c |c: pcrIe: c :cmeIer:e c| crLiIrcmenIc.

E| :cmerc recuenIc cnIericr cc icec ce unc: ncvierc: vcrcce:, ce unc
mccernizccicn in:uficienIe, ce unc infrce:IrucIurc rcu|Iicc y ce un
:incicc|i:mc rccicc|izccc.

Lc :umc ce Iccc: e:c: fccIcre: prepcrc |c cerrcIc e| r|c, cuyc primer grcn
ccmpeIiccr :erc e| Ferrcccrri| ce| Fcc|ficc, ue empezcrc c ||evcr c
8uencvenIurc |c: expcrIccicne: ce ccf ue cnIe: iLcn c |c: puerIc: ce|
Mcgcc|enc, en :u vicje hccic |c: puerIc: ce| CcriLe.

320
En el Manual del Rio Magdalena el lector puede encontrar, en las pp. 259 y siguientes, las lamentables
estadsticas referentes a necesidades bsicas insatisfechas (NBI) en las mrgenes del gran ro.
321
Ardila Jos Joffre. Desarrollo del Sistema de Transportes en Colombia. pp. 222 ysiguientes, citado por
Barnhart Donald S. Op. cit. p. 165.
315
57. E| Fuerto de Sonto Morto

ScnIc McrIc e: |c primerc funcccicn e:pcnc|c curccerc en Iierrc firme
cc|cmLicnc. De c||| :c|ic Jimnez ce Cue:ccc hccic e| inIericr ce| pc|:.
Fegre:crc c E:pcnc pcr CcrIcgenc, funcccc en 1533 y ue ce:ce muy
Iemprcnc :e ccnvirIic en e| puerIc hcLi|iIccc pcrc e| ccmercic enIre |c
meIrcpc|i y e| Nuevc Feync.

De:ce enIcnce: ScnIc McrIc ce:cencerc c unc pc:icicn :ecunccric frenIe
c |c ciuccc hercicc, cnIe: ce ue 8crrcnui||c, c meciccc: ce| :ig|c xix
empiece c rivc|izcr ccn CcrIcgenc, re|egcncc c ScnIc McrIc c unc
Iercerc pc:icicn en |c Cc:Ic /I|cnIicc y hcciencc ce :u mcgn|ficc puerIc
unc ce :imp|e ccLcIcje hc:Ic ue empiece c ce:crrc||cr:e |c zcnc
Lcncnerc.

E| cu|Iivc ce| Lcncnc exp|iccrc e| xiIc ce |c ccmpcn|c ing|e:c ce|
Ferrcccrri| ce ScnIc McrIc, ce |c cuc| nc: hemc: ccupccc en e| 2.

En 181 :e regi:Irc unc prccuccicn ce 74.15 rccimc: ce Lcncnc. En 100
|c prccuccicn yc c|ccnzc 2.877, |c ue permiIe cc|egir ue |c
expcrIccicn ce Lcncnc :e inicic cnIe: ce 105, fechc ue :e mencicnc
ccmc |c ce iniciccicn ce |c expcrIccicn ce e:c fruIc hccic lng|cIerrc.

Lc expcrIccicn ce |c fruIc e:IcLc en mcnc: ce |c Un|tec F|u|t Cc. ue Ien|c
e:Irechc re|ccicn ccn |c ccmpcn|c ce| ferrcccrri|, ||egcncc c ccn:Iruir 44
Km ce rcmc|e: prcpic: pcrc ||evcr |c fruIc c |c: ccrri|erc: principc|e:.

En 105 |c prccuccicn erc ce 83,750 rccimc:. En 110 :e ccrIcrcn
3844.51. En 120 :e ce:pcchcrcn 24.75. En 130 :e hcL|c ce
11034.3 rccimc:
322
.

Lc: primerc: mue||e: ce ScnIc McrIc :ercn ccn:Iruicc: enIcnce: pcr |c
ccmpcn|c ferrcvicric c pcrIir ce 187, ccn privi|egic ce 80 cnc:.

Sin emLcrgc, en 103 |c |ey 1 cec|crc |c cccuciccc ce e:e ccnIrcIc,
ccncc |ugcr c ccnver:ccicne: enIre e| gcLiernc y |c ccmpcn|c, hc:Ic
||egcr:e c| ccnIrcIc ce| 11 ce cLri| ce 105 ue rcIificc e| ccnvenic ce 1887
ccn e| ccrre:pcncienIe privi|egic.


322
Ortega Alfredo. Op. cit. 2 ed. p. 230.
316
En |c hi:Icric ce| Ferrcccrri| ce ScnIc McrIc cLunccn |c: ci:cu:icne:
jur|cicc:, pcrue ccemc: e| DepcrIcmenIc ce| Mcgcc|enc Ien|c c|gunc:
cerechc: ue c|egcLc ccnIrc |c Nccicn.

En 125 |c CcrIe Supremc ce Ju:Iicic crcenc |c venIc ce |c empre:c c|
gcLiernc.

/pe|ccicne: vcn y vienen. Lc |ey 30 ce 12 cuIcrizc c| gcLiernc pcrc
cLIener |c prcpieccc inmecicIc ce |c empre:c y |c cuIcrizc IcmLin pcrc
ccr|c en crrenccmienIc.

MienIrc: |c: ci:cu:icne: cvcnzcLcn :cLre e| precic ce |c ccmpcn|c, :Ic
Icmc en crriencc e| ferrcccrri|, ccnIinucncc |c: ccnver:ccicne: hc:Ic 147,
cucncc finc|menIe |c Nccicn ccuiric |c empre:c, inc|uyencc |c: mue||e:
ce ScnIc McrIc.



F|guro 71. Mue||e ce ccLcIcje. ScnIc McrIc, 143

Lc ccnexicn enIre ScnIc McrIc y e| Mcgcc|enc :iempre fue muy cif|ci|. En
primer |ugcr pcr |c Lcrrc en 8ccc: ce Cenizc, ue impec|c e| ccLcIcje
enIre ScnIc McrIc y 8crrcnui||c. En :eguncc |ugcr, cunue |c Cincgc
Grcnce ce ScnIc McrIc e: unc ce |c: exIremc: ce| ce|Ic ce| Mcgcc|enc y
e:Ic unicc c| r|c pcr cincc ccnc|e: principc|e:, e:Ic: nuncc fuercn
317
ncvegcL|e: pcr emLcrcccicne: ccmercic|e:. En Iercer |ugcr, e| Ferrcccrri|
ce ScnIc McrIc, c pe:cr ce numerc:c: ccnvenic: ccn e| gcLiernc, nuncc
||egc c| Mcgcc|enc pcrue :e ceIuvc en Funcccicn.

En e:c: circun:Icncic:, e| puerIc ce ScnIc McrIc uecc re|egccc c
Ierminc| Lcncnerc, ccrccIerizccc pcr un m|nimc Icne|cje ce impcrIccicn y
unc cprecicL|e ce expcrIccicn. Fcr e:c, :cn engcnc:c: |c: e:Icc|:Iicc:
pcrIucric: ue nc :cpe:cn |c pc:icicn ce e:e puerIc en |c ue cice c| vc|cr
ce |c: expcrIccicne: y nc c :u pe:c {ccmc veremc: en e| 5).

/ pe:cr ce |c: ccncicicne: mc: venIcjc:c: ce |c Lch|c ce ScnIc McrIc
pcrc ccn:Iruir un puerIc mccernc, en ccmpcrccicn ccn CcrIcgenc,
FuerIc Cc|cmLic, y |uegc 8crrcnui||c, nuncc fue pc:iL|e rec|izcr e:e
prcyecIc.

Lc rivc|iccc enIre |c: cc: principc|e: ciuccce: ce |c Cc:Ic, ccIccc: cmLc:
ce| pe:c pc||Iicc ue nuncc Iuvc ScnIc McrIc, cic ccmc re:u|Iccc |c
c:ignccicn ce cucnIic:c: recur:c: hccic 8ccc: ce Cenizc y e| Diue, hc:Ic
Lien cvcnzccc e| :ig|c xx, en un pc|: ||enc ce ccrencic:.

Mircncc reIrc:pecIivcmenIe, pccr|c pen:cr:e ue ccn un Luen ferrcccrri|
ce:ce ScnIc McrIc hc:Ic e| puerIc ce| Cerrc ce Scn /nIcnic, :cLre e|
Mcgcc|enc, nc huLierc vc|icc |c penc inverIir IcnIc cinerc en cLrc: Icn
ci:cuIiL|e: Icnicc y eccncmiccmenIe ccmc e| Ccnc| ce| Diue y 8ccc:
ce Cenizc.

CcrIcgenc y ScnIc McrIc, ccn Luenc: ccnexicne: ferrcvicric: c| r|c,
huLiercn :icc Lien ccpcce: ce cIencer nue:Irc ccmercic exIericr,
chcrrcncc:e e| pc|: inmen:c: e inIermincL|e: inver:icne:, ue finc|menIe
LeneficicLcn mc: |c eccncm|c |ccc| ce 8crrcnui||c ue c| ccnjunIc
nccicnc|.



58. E| Fuerto de 8uenoventuro

En e| hemc: vi:Ic ccmc |c inmen:c riuezc minerc ce| Fer y ce| /|Ic
Fer IcmcLc e| ccminc ce Fcncmc, pcrc cIrcve:cr e| i:Imc y cirigir:e c
FcrIcLe|c en :u ruIc hccic E:pcnc.

318
Fcr e| i:Imc IcmLin pc:crc e| ccmercic crcincric enIre |c meIrcpc|i y |c:
pc|:e: ce| Fcc|ficc, unc peuenc pcrIe ce| cuc| enIrcrc c nue:Irc pc|: pcr
|c Lch|c ce 8uencvenIurc, ccnce exi:Ie unc pcL|ccicn ce:ce 153.

Lc: ccminc: enIre e:c Lch|c y Cc|i, cIrcve:cncc |c: mc: Iupicc: :e|vc: y
remcnIcncc |c ccrci||erc CccicenIc|, nc pcc|cn :er mc: cep|crcL|e: y
cif|ci|e:. Su mejcrc :e inIenIc ce:ce 1884: y |c ccmpcn|c ue :e e:IcL|ecic
pcrc ccn:Iruir un ccminc ccrreIerc enIre Cc|i y e| Fcc|ficc prcnIc :e
Ircn:fcrmc en |c primerc empre:c ce| Ferrcccrri| ce| Ccucc, ce Icn
cccicenIccc hi:Icric { 10).

E:e ferrcccrri| :e inicic en 8uencvenIurc. Su emLcrcccerc, ccn:Iruicc pcr e|
primer ccnIrcIi:Ic ce| Ferrcccrri| ce| Ccucc, Frcnci:cc Jcvier Ci:nerc:, :e
cic c| :ervicic en 1882. Ferc |c: Lcrcc: ce cc|ccc :upericr c 12 pie: :e
negcrcn c cIrcccr c|||. Lc ccn:icercLcn in:egurc y |c: ccpiIcne: :iguiercn
cuIcrizcncc |c ce:ccrgc pcr |c: peuenc: LcIe: ce :iempre.

/nIe |c ci:crepcncic, e| gcLiernc :c|iciIc en 1883 |c cpinicn ce unc ce |c:
ingenierc: frcnce:e: ce |c Ccmpcn|c ce| Ccnc| ce Fcncmc, M. Grcrc
ELerhcrcI, uien vinc ce:ce e| i:Imc. EnccnIrc e| mue||e Lien ccn:Iruicc
perc in:egurc pcrc |c: Lcrcc: ccn cc|ccc :upericr c 12 pie:
323
. /:| :e
perciercn 80.235 pe:c:
324
.

E| ccL|e :uLmcrinc ue ccnecIc Surcmricc ccn |c: E:Iccc: Unicc: y
Eurcpc, hizc empc|me ccn |c: Ie|grcfc: cc|cmLicnc: en 1882, en
8uencvenIurc, cccnIecimienIc ce |c mcycr impcrIcncic pcrue inIegrcLc
c| pc|: ccn e| muncc ce :u Iiempc.

EnIre |c i:|c ce Cc:ccjc| y |c Iierrc firme :e hcL|c ccn:Iruicc un puenIe
primiIivc, e| ce E| Finc|, ue Ci:nerc: mejcrc pcrc permiIir e| pc:c ce unc
ce :u: |cccmcIcrc: ce jugueIe, ccmc |c: cc|ificc M. Hcre|, cunccc ce
Fercincnc ce Le::ep:, cucncc vi:iIc 8uencvenIurc.

Ci:nerc:, y en e:c Ien|c rczcn, ui:c e|imincr e| fcnceccerc en |c i:|c ce
Cc:ccjc| pcrc in:Ic|cr|c en e| pueL|eciIc ce Scn /nIcnic, 15 Km c| :ur ce
8uencvenIurc, chcrrcncc cc:Ic: y enccnIrcncc cguc: mc: prcfuncc:
pcrc e| mue||e, perc |c: pcL|cccre: ce| viejc pueL|c cLIuviercn ce|
gcLiernc |c ccn:ervccicn ce :u puerIc.


323
Horna Hernn. Op.cit. p. 158.
324
Ortega Alfredo. Op.cit. 2 edicin. p. 209.
319


F|guro 72. CcL|e: :uLmcrinc:. /mricc ce| Sur.
Fuente: Fcpe| Fe||c|cc ||u:t|ccc. 28 ce CcIuLre ce 1882
320
Ccn e| ccrrer ce |c: cnc:, e| cumenIc
ce| ccmercic y |c prcximc enIrccc en
:ervicic ce| Ccnc| ce Fcncmc, :e
hcc|c mc: ncIcric e| c|cmcr pcr ccIcr
c Cc|cmLic ce un vercccerc puerIc
en e| Fcc|ficc.


F|g. 73. 8uencvenIurc, 114

En Cc|i, c pcrIir ce 110 :e fcrmc un grupc ce per:cnc: inf|uyenIe: ue
empezcrcn c cgiIcr |c icec ce ue hcL|c ue cLcnccncr c 8uencvenIurc
pcrue ccnven|c ue e| puerIc :e :iIucrc en |c Lch|c ce Mc|cgc.

En 111 :e expicic |c |ey 17, ue cuIcrizc ccnIrcIcr e| e:Iucic ce| puerIc ce
8uencvenIurc ccn |c cc:c Fec|:cn & Scn. ce Lcncre:, ccn |c ue :e firmc
e| ccnIrcIc re:pecIivc e| 3 ce ju|ic ce 113.

E| pre:upue:Ic ccmp|eIc pcrc |c: cLrc:
325
:e e:Iimc en 12314.05.

En 114, IcnIc e| ccnc| ce Fcncmc ccmc e| Ferrcccrri| c Cc|i enIrcrcn en
:ervicic.

En 11 :e :cncicnc |c |ey 11 ce e:e cnc, ue crcenc e| e:Iucic ce |c
Lch|c ce Mc|cgc.

En 118, pcrue c|gc hcL|c ue hccer y e| pre:upue:Ic ce |c: ing|e:e:
excec|c |c: ccpcciccce: ce |c Nccicn, e| cepcrIcmenIc ce| Vc||e cLIuvc
1400.000 cc|cre: ccn e| 8cnke|: |u:t, ce Nuevc Ycrk, pcrc inicicr IrcLcjc:.

Se firmc enIcnce: un ccnIrcIc ccn G. An:|nk & Cc. ce |c: E:Iccc: Unicc:, y
|c: IrcLcjc: :e inicicrcn en mcyc ce 11.

Fccc: me:e: cnIe:, enIre ju|ic y ncviemLre ce 118, :e cic cump|imienIc c
|c |ey ue crcencLc e:Iucicr |c Lch|c ce Mc|cgc, ccn e| env|c ce unc
mi:icn mi|iIcr Lcjc |c cireccicn ce| Generc| Fcu|c Emi|ic E:ccLcr, uien hizc
un cuicccc:c reccnccimienIc ce e||c.


325
Escobar Paulo Emilio. Bahas de Mlaga y Buenaventura. Bogot: Imprenta Nacional; 1921. p. 32. El
General Escobar tambin public, en 1926, una interesante monografa sobre los ferrocarriles colombianos.
321
E| Generc| E:ccLcr cejc un precic:c |iLrc, prc|cgccc pcr e| pre:icenIe
Mcrcc Fice| Sucrez, en e| ue reccgic :u: e:Iucic: :cLre |c Lch|c ce
Mc|cgc, ue | exp|crc ccn unc Iripu|ccicn ce 80 hcmLre:, en e|
gucrcccc:Ic: Ccucc, ce 220 Icne|ccc: ce ce:p|czcmienIc, 120 pie: ce
e:|crc, 17 ce mcngc, ue pcc|c c|ccnzcr 12 nucc: pcr hcrc, ccn:umiencc
2 gc|cne: ce ccmLu:IiL|e y unc ce cceiIe cccc 0 minuIc:.

Segn e| Generc|, pcrc e:IcL|ecer e| puerIc en Mc|cgc hcLr|c ue
emp|czcr fcrc:, |impicr |c: grcnce: ccnc|e: ce ccce:c, Lc|izcr, ccn:Iruir un
mue||e ce 300 meIrc:, ccucnc, ccpiIcn|c, e:Iccicn ce cucrenIenc, cficinc
ce ccrrec: y Ie|grcfc:, e:Iccicn ce ferrcccrri|, ferrcv|c enIre Cc|i y Mc|cgc
{ue cc:Icr|c unc: 2.5 mi||cne: ce pe:c:), ccuecucIc, p|cnIc e|cIricc,
ig|e:ic, cucrIe|, e:cue|c:, Lccegc: y hcIe|.

En IcIc|, unc inver:icn enIre 1 y 20 mi||cne: ce pe:c:.

/| e:Iucic:c cficic| |e pcrecic |c Lch|c hermc:c y Lien :iIuccc, perc nc
cpIc pcrc puerIc pcr e:Icr p|cgccc ce crrecife:, :irIe: y cL:Iccu|c:. Lc
prcfunciccc e: vcricL|e y ccprichc:c, pre:enIc fuerIe: ccrrienIe:,
mcrejccc: y grcnce: c|ecje:, vienIc: ce grcn inIen:iccc y en e| nicc |ugcr
ccnce :e puece cnc|cr nc ccLr|cn mc: ce ciez Luue:.

E:c :|, |c reccmiencc ccmc Lc|necric, zcnjcncc c:| |c ci:puIc enIre
mc|cgui:Ic: y LcncvenIuri:Ic:.

Nc :e pcc|c e:percr muchc ce |c: :encre: ce An:|nk. en vi:Ic ce |c
e:Irechez ce| pre:upue:Ic.

EnIregcrcn |c cLrc en ccIuLre ce 122:

F| nue||e e:tc |ccc||zccc en e| ext|enc ccc|centc| ce |c
|:|c ce Cc:ccc|. n|ce !48 net|c: ce |cng|tuc pc| 3 ce
cncnu|c. |ene cccegc cent|c| y cc: cc||||e|c: que |c
unen c |c |nec ce| |e||ccc||||. Lc p|ctc|c|nc e: ce
nc|n|gn y e:tc :cpc|tccc pc| cc|unnc: ce ncce|c
|eve:t|cc: ce cenentc (.}
32
.

Ccmc e| DepcrIcmenIc nc e:Iuvc en ccpcciccc ce cIencer :u:
ccmprcmi:c:, Irc:pc:c enIcnce: |c prcpieccc ce| mue||e c |c Nccicn, pcrc
ue :Ic cIencierc e| pr:Icmc.

326
Ortega Alfredo. Op. cit. 2 edicin. p. 210.
322

En 12 e| Mini:Irc ce CLrc: FL|icc:, Lcurecnc Gcmez, nc: infcrmc:

De:g|cc|cccnente. |c enc|ne :unc que e| Depc|tcnentc gc:t
en |c ccn:t|ucc|n ce e:c cc|c e:tc p:|ncnente |ep|e:entccc.
pc| e:tc: t|e: |czcne: que :cn tccc: e||c: |unccnentc|e:. F||ne|c.
pc|que nc :e n|zc e| c|cgccc cnte: ce |c ccn:t|ucc|n. :eguncc.
pc|que e| c|:enc nc||zcntc| ce| nue||e nc :e e:tuc|. ccn |c cuc|
|e:u|t unc cc|c e:t|ecnc que ||n|tc cuc|qu|e| |n|c|ct|vc pc:te||c|. y
te|ce|c. pc|que e| :ent|cc en que :e ccn:t|uy e| nue||e c|ec tccc
pc:|c|||ccc ce p|c|cngc||c. yc que vc pe|penc|cu|c| c |c:
cc|||ente:.

F| /|n|:te||c (.} y e| |e||ccc|||| n|c|e|cn ven|| c| :enc| F.C. We:t.
|ngen|e|c ce |c cc:c Fcyncnc Ccnc|ete F||e Cc. y c|cnc expe|tc
enccnt| ce |npc:|c|e cp|cvecncn|entc e| nue||e cctuc| (.} F|
e||c| |n|c|c| ccnet|cc pc| e| gcc|e|nc ce| Vc||e e: tcntc nc: g|cve
y ce c||c|| exp||ccc|n cucntc que entcnce: yc e:tccc necnc e|
|cnc:c e:tuc|c ce| pue|tc (ce |c cc:c Fec|:cn}. e| cuc| tenc |c
enc|ne ventcc ce que pccc ncce|:e pc| pc|te:. g|ccuc|nente.
pe|c ce ncne|c p|ev|:|vc.

/e ccnp|czcc en |n|c|nc|c: que e| p|cyectc cctuc| ce| nue||e
:|gue e:c: |cec: gene|c|e: ce| e:tuc|c ce |c cc:c Fec|:cn y. que c
nec|cc que |c: nece:|ccce: ce| pc: |c |equ|e|cn. e| nue||e :e
puece || c|c|gcncc y ccnp|etcncc (.}
32
.

E| mc|eccn, ccn cucIrc Lccegc:, grc: e|cIricc: ccn ccpcciccc pcrc 5
Icne|ccc:, unc grc fijc ce 10 Icne|ccc: y unc f|cIcnIe ce 20 Icne|ccc:,
fue cccc c| :ervicic en mcyc ce 130. / |c |crgc ce| mc|eccn iLcn cc:
ccrri|erc:, ue empc|mcLcn ccn e| ferrcccrri|, y e| puenIe ce E| Finc| fue
ccmLiccc pcr unc ce hcrmigcn, ce 120 meIrc: ce |cngiIuc.

Lc Fcyncnc Ccnc|ete rec|izc |c: cLrc: ce| mc|eccn, ue cc:Icrcn
4500.000 pe:c:, cenIrc ce |c: p|czc: previ:Ic:.

E:c mi:mc firmc ccn:Iruyc IcmLin e| fcmc:c hcIe| ce 8uencvenIurc, ccn
un cc:Ic ce 20.75 pe:c:.


327
Memoria de Obras Pblicas, 1926. p. xxxiii.
323


F|guro 74. 8uencvenIurc, 128.


G|cc|c: c e:tc: nec|c: :e ccnc| |c c|c:|||ccc|n ce|
pue|tc. que e|c ce 3. c ! cctegc|c. |c cuc| |np||cc
unc |eccc en e| vc|c| ce |c: ||ete: nc|t|nc: ce| 207.
Acenc:. ncy puece ccnpet|| ventcc:cnente ccn |c:
g|cnce: pue|tc: nc|t|nc: ce| Fcc||cc
328
.

/ ccnIinuccicn :e pre:enIc e| cevc:Icccr incencic ce enerc ce 131, ue
crrc:c ccn |c pcL|ccicn. E| Ccngre:c crcenc :u reccn:Iruccicn y |c
enccmencc c| Mini:Ieric ce CLrc:, en cuyc: /enc||c: ce |c: cnc:
:iguienIe: e: pc:iL|e :eguir |c hi:Icric ce e:c recuperccicn.

Ferc c||| nc pcrcrcn |c: ce:venIurc: ce| puerIc. Fcrc e:IcL|ecer e| ccnc| ce
ccce:c ccecuccc :e hcL|cn exIrc|cc 135.445 m ce mcIeric|, perc
ccmc ccn |c Grcn Depre:icn e| gcLiernc :e hcL|c vi:Ic cL|igccc c recucir
Iccc: |c: cprcpiccicne: pcrc cLrc:, :e ccc:icnc unc nuevc ccumu|ccicn
ce :ecimenIc:, c Ic| exIremc ue en 132 e| Mini:Ieric ce CLrc: :e vic
cL|igccc c ccuirir unc crcgc pcrc prccecer c |c exIrcccicn ce cercc ce
300.000 ycrcc: cLicc:, cnIe: ce ue e| puerIc:

328
Ortega Alfredo. Op. cit. 2 ed. p. 211.
324



F|guro 75. Mc|eccn ce 8uencvenIurc. ExIremiccc crienIc|, 128.


(.} ||egc|c c pe|ce| |c c|c:|||ccc|n que cctuvc (.} c
ccu:c ce| ce:cu|cc en :u ccn:e|vcc|n (.} cecncc ce
v|:|tc| e| pue|tc |c: cuque: ce p||ne|c c|c:e que ncy
tcccn c|| (.} y vc|ve|cn |c: c|tc: tc|||c: ce ||ete: y
:egu|c: c pe:c| :cc|e nue:t|c ccne|c|c
32
.

Fcrc 132 8uencvenIurc ccupcLc e| Iercer |ugcr en impcrIccicne: y e|
cucrIc en expcrIccicne:, :iIuccicn ue c pcrIir ce e:e mcmenIc empiezc
c ccmLicr.

FrcnIc nue:Irc puerIc ce| Fcc|ficc :e ccnverIirc en e| primerc ce Cc|cmLic,
grccic: c |c expcn:icn ce| Ferrcccrri| ce| Fcc|ficc, ue en 131 :e unic en
Lc Virginic ccn e| ce Cc|cc:, y en 142 empc|mcrc en Lc FinIccc ccn e| ce
/nIicuic.

EnIcnce:, pcrc e| ccf ce| /nIiguc Cc|cc:, ce /nIicuic y e| Ic|imc, :erc
mejcr, ccn |c: iIinercric: mc: ccnficL|e: ce| Iren ue |c: c|ecIcric: ce|
Mcgcc|enc, ce:pcchcr pcr 8uencvenIurc.


329
Memoria de Obras Pblicas, 1932, p. 95.
325


F|guro 7. IrcLcjc: pre|imincre: pcrc vccicr |c p|cIcfcrmc, 128


/cemc:, c pcrIir ce 135 |c: Icrifc: ce |c: ferrcccrri|e: :e vcn c recucir
ce|iLercccmenIe, ccn e| prcpc:iIc ce incremenIcr e| Ircficc inIernc y
mejcrcr |c inIegrccicn nccicnc|.



F|guro 77. Mc|eccn ce 8uencvenIurc, 130
326


F|guro 78. HcIe| E:Iccicn 8uencvenIurc, 130


5. Los Fuertos en 150

Vc|e |c penc cnc|izcr |c :iIuccicn pcrIucric en 150, pcrue en |c: 25 cnc:
cnIericre:, c pe:cr ce inver:icne: Icn ci:cuIiL|e: ccmc cc:Ic:c: en e| Diue
y 8ccc: ce Cenizc, e| pc|: hc |cgrccc ingre:cr c |c mccerniccc pcrIucric.

Lc impcrIcncic re|cIivc ce |c: ci:IinIc: puerIc: hc uecccc c:curecicc pcr
unc IcL|c ce| inf|uyenIe |iLrc ce WF McGreevy, ue hc :icc reprccucicc
muchc: vece::

Iob|o 17. Di:IriLucicn pcrcenIuc| ce ccmercic en |c: puerIc:
330


Ao 8orronqu|||o Cortogeno Sonto Morto 8uenoventuro
118-1 30,8 22,1 38,4 8,2
122-24 34,2 15.3 38, 1,
127-30 31, 1,2 27, 21,3
143-47 35,5 17,0 4,2 43,0

Fuente: Mc Greevy WF. H|:tc||c Fccnn|cc ce Cc|cnc|c.

E:Ic IcL|c pre:enIc unc vi:icn :imp|i:Ic ce| c:unIc, ue ccnfunce c| |ecIcr,
pcrue ScnIc McrIc nuncc Iuvc unc pcrIicipccicn ce e:e crcen ce
impcrIcncic en e| ccmercic cc|cmLicnc. Lc: cifrc: ce e:e puerIc inciccn
:c|cmenIe ue |c: expcrIccicne: ce Lcncnc pe:cLcn muchc y ue :u

330
Mc Greevy W.P. Historia Econmica de Colombia. 2 edicin. Bogot: Tercer Mundo; 1988. p 263.
327
Icne|cje erc muy cnerc:c. Lc: cemc: expcrIccicne: ce| pc|:, inicic|menIe
pe:cLcn menc:, perc repre:enIcLcn muchc mc: en Irminc: ce vc|cr.

/nc|icemc: primerc |c pc:icicn pcr Icne|cje enIre 122 y 150:

Iob|o 18. Fuertos Co|omb|onos. Ione|oje 122-150
Ao 8orronqu|||o Cortogeno Sto Morto 8uenoventuro
Impo Expo Impo Expo Impo Expo Impo Expo
122 . 73.851 38.724 1.08 11.2 12.830 2.15 25.41
130 10.705 80.43 11.38 3.0 35.1 227.517 83.201 72.48
140 14.254 88.328 1.55 33.780 24.800 120.720 118.107 152.188
150 38.153 108.000 130.17 15.51 11.420 143.137 440.074 242.47

Fuente: Anuc||c: Gene|c|e: ce F:tcc:t|cc.

Fe:umiencc, enIre 122 y 150, ScnIc McrIc :e mcnIiene e:IcIicc ccmc
puerIc Lcncnerc. FrccIiccmenIe expcrIc e| mi:mc Icne|cje ce| cnc inicic|
en e| cnc finc|.

Lc: impcrIccicne: pcr 8crrcnui||c crecen .03 vece:, mienIrc: :u:
expcrIccicne: crecen 1.45 vece:. 8uenc pcrIe ce| ccf ce expcrIccicn :e
ce:p|czc hccic 8uencvenIurc.

Lc: impcrIccicne: pcr CcrIcgenc crecen 3.48 vece:, mienIrc: :u:
expcrIccicne: permcnecen cc:i iguc|e: en vc|umen. Lc: ce crucc :cn muy
:ignificcIivc:.

Lc: impcrIccicne: pcr 8uencvenIurc crecen 1.2 vece:, mienIrc: |c:
expcrIccicne: pcr e:e puerIc cumenIcn .8 vece:.

Ccn:iceremc: e| Icne|cje y e| vc|cr ce| ccmercic exIericr en 11:

Iob|o 1. FuerIc: Cc|cmLicnc: en 151

Fuerto Impo-Ion Vo|or $ Expo-Ion Vo|or $
8crrcnui||c 442.21 51752.472 10.41 142424.811
CcrIcgenc 17.53 142732,75 ND 20708.587
ScnIc McrIc 11.838 14457.03 208.147 38515.114
8uencvenIurc 405.837 51147.7 248.702 815282.2

FuenIe: Anuc||c: Gene|ce:| ce F:tcc:t|cc. !53
328
Ccn e:Ic: preci:icne: :e puece cprecicr |c impcrIcncic :ecunccric ce|
puerIc ce ScnIc McrIc y |c crecienIe ce 8uencvenIurc, ue pcrc 150 :e
hc ccn:c|icccc cmp|icmenIe ccmc primer puerIc ce| pc|:.

Coptu|o VI

A|re

Cu hcLrc mc: Le||c ue e| vue|c ce |c: cve:, e:pecic|menIe :i |c:
ccnIemp|cmc: ce:ce |c c|Ic ce |c mcnIcnc, imcgincnccnc: ue :cmc:
unc ce e||c:, ue pccemc: cL:ervcr|c Iccc, e:cucrincr |c: ceIc||e:,
ce:cencer en |c: pcrcje: mc: verce: y :i|encic:c:, pcrc repc:cr :cLre |c
hierLc, cnIe: ce| nuevc vue|c ue nc: hc ce ||evcr mc: c||c, mc: c||c.

EIernc ce:ec ce |c humcniccc, in:upercL|emenIe ccpIccc pcr e| re|cIc
ce lccrc, ue e:ccpc ce| inexIriccL|e |cLerinIc mincicc, ccn :u: c|c: ce
p|umc: pegccc: c| cuerpc ccn |c cerc ue :e cerreIirc c| :c|, :i c:cience
fe|iz, c|viccncc e| ccn:ejc pcIernc| ce nc permiIir ue |c: cc|ienIe e| c:Irc,
pcrue ceLe vc|cr LcjiIc y cercc ce |c: p|cyc:.

Ferc |c Ircgicc cc|cc ce| emLe|e:ccc lccrc nc ce:cnimcrc c |c: hcmLre:,
ue curcnIe :ig|c: :eguircn pen:cncc en vc|cr.

0. Menos o ms Fesodo que e| A|re?

L|encr ce humc unc Lc|:c y cejcr|c ir.
De:ce e| :ig|c xiii yc hcy uiene: juegcn
ccn e:c: Lc|cne:, ce |c: cuc|e: e:ccpc
:iempre e| cire cc|ienIe ue |c: mcnIiene
cpenc: c|gunc: mcmenIc: en vue|c.






F|guro 7. G|cLc ce |c: Hermcnc:
McnIgc|fier. 15 meIrc: ce c|Ic, 785 ki|c: ce
pe:c. Se cc|enIcLc uemcncc pcjc en
unc ccnc:Ii||c cenIrc ce| g|cLc. Fcri: 1783.
Cxfcrc Fcmi|y Encyc|cpecic
329
En 1773, |c: hermcnc: McnIgc|fier hccen c:cencer :u: g|cLc: ce pcpe|, y
|uegc ce |inc, ||enc: ce humc. Fi|cIre ce Fczier c:cience 2 meIrc: e:e
mi:mc cnc, en unc c:icc c un ccL|e pcrc nc percer:e en e| e:pccic.

Lc: g|cLc: vc|cccre: cIrcen mu|IiIuce: ce e:pecIcccre: :i|encic:c:, ccn e|
ccrczcn en |c mcnc, Iemerc:c: ce |c fcIc| cc|cc ce lccrc.

E| g|cLc cvcnzc. En 1784 8|cnchcrc y Jeffrie: cIrcvie:cn e| Ccnc| ce |c
Mcnchc ||evccc: pcr un vienIc cLecienIe, pccc frecuenIe pcrue |c:
cercncuIc: cc:i nuncc ||egcn c ccnce uieren ir.

Fi|cIre y :u ccmpcnerc, Fierre Fcmcin, mueren en 1875 cucncc :u g|cLc :e
incencic c| inIenIcr ||egcr c lng|cIerrc.

De Iccc: e:c: hczcnc: ||egcn Icrc|c: ncIicic: c Cc|cmLic, ccnce nc
hcLrcn fc|Iccc Icmpccc |c: |ecIcre: ce C|nque Senc|ne: en G|cce.
ccnce |c: hrce: ce Ju|e: Verne cIrcvie:cn e| fricc en un Lc|cn, inf|ccc
yc ccn hicrcgenc, :ieIe vece: mc: |ivicnc ue e| cire cc|ienIe.

Lc: |Iimc: cnc: ce| :ig|c xix :ercn |c: ce| circc vc|cnIe, ce |c: crrie:gccc:
prcezc: ce |c: Ircpeci:Ic: ue rec|izcn :u: e:Iremececcrc: ccrcLccic:
ce:ce |c: g|cLc: ccuIivc: en |c p|czc ue :e hc ||enccc ce genIe curic:c y
ccmirccc.

/ pe:cr ce ue nc:cIrc: e:IcLcmc: en |c cc|c ce| muncc, e| primer vue|c
ce g|cLc en Cc|cmLic Iuvc |ugcr e| 12 ce ju|ic ce 1843, en Fcpcycn,
rec|izccc pcr e| crgenIinc Jc: Mcr|c F|crez.

F|crez permcnecic vcric: minuIc: en e| cire cnIe: ce incencicr:e e| g|cLc,
ce| cuc| ccyc :in grcve: ccnIu:icne:, |c ue permiIe cc|egir ue nc fue
grcnce |c c|Iurc c|ccnzccc.

De| mi:mc F|crez :e :cLe ue c| cnc :iguienIe hizc :u cpcricicn en 8cgcIc.
Su g|cLc mec|c 15 meIrc: ce c|Ic pcr 10 ce cnchc. E| vue|c ce:ce e| pcIic
ce| Cc|egic ce| Fc:cric hc:Ic e| vecinc Hc:piIc| ce Scn Jucn ce Dic:,
ccnce e| crgenIinc ccyc en e| Iechc, nc ceLic :er muy cemcrccc
331
.

Gu:Icvc /ric: ce Greiff nc :e hc ccnIenIccc ccn inve:Iigcr |c hi:Icric
ferrcvicric, pcrue IcmLin e: e| cuIcr ce Ct|c Cncc| :cc|e |c: Ance:.

331
Forero Jos Ignacio. Historia de la Aviacin en Colombia. Bogot: Aedita; 1964. p. 34.
330
H|:tc||c ce |c Ncvegcc|n A|ec en Cc|cnc|c. :c|picccc ccn mu|IiIuc ce
cncccIc: :cLre |c: primerc: cnc: ce e:c ccIiviccc en nue:Irc pc|:
332


E:Ie cuIcr, :iguiencc c Ccrccvez Mcure, nc: reIrcIc c| cercncuIc:

e|n|nccc: |c: p|epc|ct|vc:. F||ez :e p|e:ent ccn
pcnue|c c|cncc en |c ncnc. ve:t|cc ccn :cnc|e|c ce
pe|c g||:. |ev|tc ce cc|c| czu| tu|qu. pcntc|cne: cc|c| ce
pe||c y cc|cegue: ce cnc|c|. Se |nt|ccuc en |c
cc|qu|||c (.} y ccn vcz |||ne c|c. jSue|ten|

Luegc:

Ccnenz c ce:cence| (.} c|||g|ncc:e c |c: tc||e: ce
|c Cctec|c| n|ent|c: cnc||eccc |cnpc|cne:
encenc|cc: ce c|ec. F||ez :e ce:cc|g pc| unc cue|cc
(.} cnte: que e| g|ccc que ccy :cc|e e| ec|||c|c ce|
Hc:p|tc| (.} pe|c c| cnccc| |c ccnc:t|||c ccn e| teccc.
:e ce||cn e| |qu|cc encenc|cc y cc||| pc| |c: ccnc|e:
en |c|nc ce |cvc. que c| cce| quen c nucnc:
cu||c:c: y pu:c en g|cn pe||g|c c| Hc:p|tc|
333


F|crez :iguic cvenIurcncc:e pcr ci:IinIc: pc|:e: y :e cice ue muric en
GucIemc|c en un ce:cen:c ue hizc en menc: Iiempc ce| ue ui:ierc".

E| Ccrcne| Fcrerc, en :u impcrIcnIe |iLrc H|:tc||c ce |c Av|cc|n en
Cc|cnc|c, nc: hcL|c ce |c: cercncuIc: cc|cmLicnc: Dcmingc Vc|encic,
Scmue| Guerrerc y Fcfce| Fc|ccic:, ue efecIucrcn c:cen:c: en g|cLc: ce
percc| en Iunjc, 8cgcIc, 8crrcnui||c y Mece|||n. IcmLin nc: infcrmc, perc
:in cecirnc: en u cnc, ce vcric: c:cen:c: ce |c ccmc e:pcnc|c Mcrujc
Sucrez, en GircrccI.

/ric: ce Greiff nc: recuercc c un venezc|cnc ||cmccc Fcrpccen, c uien,
ce:pu: ce reunir 1.000 pe:c:, c| ver e| g|cLc inf|ccc, |e cic ccni||erc, pu:c
pie: en pc|vcrc:c y nc pcrc hc:Ic ||egcr c Hcncc
334
.


332
Arias de Greiff Gustavo. Otro Cndor sobre los Andes. Bogot: p. 18.
333
Ibidem. p. 19.
334
Idem.
331
En 122 :e mcIc en Mece|||n un per:cncje ||cmccc Sc|viIc, ue :e e|evc en
|c F|czc ce Ci:nerc: y :e e:Ire||c pccc: minuIc: mc: Icrce en |c ccnIiguc
E:Iccicn ce| Ferrcccrri|.

Vc|vcmc: c Eurcpc pcrc ver ccmc :e IrcIc ce cirigir |c: g|cLc: ccIcncc|c:
ce Iimcne: y prcpu|:cre:. E| grcn picnerc ce e:Ic: cercncve: fue e|
Lrc:i|enc /|LerIc ScnIc: Dumcnc, herecerc ce unc inmen:c fcrIunc
ccfeIerc ue |e permiIic vivir en Fcr|: y gc:Icr:e|c mejcrcncc |c
cercncvegccicn. Lc :uyc yc :e pcrece c inve:Iigccicn, pcrue nc :e
ceciccLc c |c ccrcLccic circen:e. En 188, ccn un mcIcr ce gc:c|inc, vc|c
:u primerc cercncve :emi-r|gicc.

Luegc vencrcn |c: grcnce: cirigiL|e:, inmen:c: g|cLc: r|gicc: ce
cpc:icncnIe hi:Icric, perc ue nuncc vc|crcn nue:Irc: cie|c:.

E| 17 ce ciciemLre ce 103, en KiIIy Hcwk, NcrIh Ccrc|inc, :e |cgrc e| primer
vue|c Iripu|ccc ce un crIefccIc mc: pe:ccc ue e| cire, e| ce |c: hermcnc:
WrighI, ce 12 :eguncc: ce curccicn.

E| Iriunfc ce |c: cvicne: :cLre |c: g|cLc: yc nc Icrccrc muchc.

De:cfcrIuncccmenIe nc :cn pccc: |c: ce:cuLrimienIc: ue primerc :e
ce:crrc||cn ccmc crmc: cnIe: ce cp|iccr:e c| Liene:Icr ce |c humcniccc.
En pccc Icn Iemprcnc ccmc 185, y curcnIe |c guerrc ce :ece:icn
cmericcnc, yc :e u:crcn g|cLc: pcrc e| reccnccimienIc ce pc:icicne:
enemigc:.

E| ce:crrc||c ce |c cviccicn fue muy rcpicc, pcrue ce e||c IcmLin :e
ccuencrcn |c: E:Iccc: Mcycre: ce |c: grcnce: pc|:e:, ue
inmecicIcmenIe :e ciercn cuenIc ce :u: pc:iLi|iccce:, primerc pcrc
reccnccimienIc y |uegc pcrc cIcue y ce:Iruccicn.

En efecIc, enIre 103 y 114:

Yc :e nccc vc|ccc en un p||n|t|vc ne||cpte|c. :e
nccc c|uzccc e| Ccnc| ce |c /cncnc. :e nccc
c:cenc|cc c nc: ce 5.000 net|c: y vc|ccc c nc: ce
200 kn/nc|c. :e nccc c|uzccc |c: A|pe:. :e nccc
ce:pegccc y cte|||zccc ce:ce un cuque. :e ncccn
332
u:ccc e| cv|n y e| c|||g|c|e ccn ||ne: c||cc: y :e nccc
ccn:t|u|cc e| p||ne| cv|n netc||cc
335
.

E| primer cvicn ue inIenIc vc|cr en Cc|cmLic fue un 8|ricI, Irc|cc en 111,
en :u grcn ccjc ce mccerc, junIc ccn e| pi|cIc Fcu| Mi|Igen, pcr |c: :ccic:
ce| exc|u:ivc Fc|c C|uL, pcrc ccr|e c 8cgcIc e| e:pecIccu|c ce un vue|c
ce cvicn.

Lc: ge:Icre: ce e:Ic cc:Ic:c empre:c ceL|cn :er hcmLre: Icn ricc: ccmc
:ncL:. /ric: ce Greiff Ircn:criLe c Ccrccvez Mcure c| re:pecIc:

S|n e|evc|:e. e| cv|n te|n|n :u p||ne|c cc||e|c ccnt|c
unc ce|cc. Nc |c|tc|cn vc|untc||c: pc|c ||evc||c ct|c vez
c| ccn|enzc ce |c p|:tc. Se |ec||z un nuevc |ntentc y :e
tuvc unc nuevc cecepc|n. e| ccnpc nc e:
cp|cp|ccc c|ctcn|nc|cn. Se nece:|tccc un pct|e|c
nc: g|cnce. que :e ccn:|gu| y c ccnce :e ||ev e|
cv|n. pe|c e| cpc|ctc tcnpccc vc|. Fntcnce: c|gunc
ce |c: c:|:tente:. ccn |nc||ncc|cne: c|ent||cc:. |ecc|c
que 8cgctc e:tc :|tuccc c 200 net|c: :cc|e e| n|ve| ce|
nc|. c|tu|c nc c|ccnzccc pc| n|ngun cpc|ctc vc|ccc|
nc:tc |c |ecnc. F| c||e en|c|ec|cc nc pe|n|tc e| vue|c
y 8cgctc e:tccc ccncenccc c ve|:e p||vccc pc| |c:
:|g|c: ce| p|cce| y |c encc|n ce ve| vc|c| un ce|cp|cnc
(.} Fc|c |e:c|c||:e ce :u: gc:tc:. |c: p|cnctc|e:
exn|c|e|cn e| cv|n. cc|gccc ce| tecnc y c| u|cnc p||ctc.
ccn tccc :u |ncunentc||c. en e| Sc|n Fg|pc|c y e:tc
vez e| e:pectccu|c |ue un x|tc
33
.

Un ccnccien:e ce cpe||icc SmiIh {c SchmiII) rec|izc e| primer vue|c en
Cc|cmLic, en ciciemLre ce 112, en 8crrcnui||c. Lc repiIic en Mece|||n e|
:iguienIe 2 ce enerc
337
.

Fcrc e| :eguncc vue|c en Cc|cmLic Iencremc: ue e:percr ue Iermine
en Eurcpc |c Grcn Guerrc. :Ic :ignificc nuevc: y rcpicc: prcgre:c: pcrc |c
cviccicn, e:pecic|menIe en pcIencic ce mcIcre: y ccpcciccc ce ccrgc
ce |c: cercp|cnc:.


335
Ibidem. p. 27.
336
Ibidem. p. 33
337
Echavarra Misas Guillermo. De la Mula al Avin. Medelln: Servigrficas; 1982. p. iii
333
/| ccmenzcr |c guerrc |c Lu|twc||e Ien|c 24 cvicne:, /u:Iric 35, Frcncic
10, Grcn 8reIcnc 110 y Fu:ic 300.

En |c: cucIrc cnc: ce |c ccnIiencc, |c: c|iccc: cccicenIc|e: fcLriccrcn |c
impre:icncnIe :umc ce 125.000 cvicne:, mienIrc: |c: c|emcne: :e
ccerccrcn c |c: 50.000. Cc|cn pue: |c: cvicne:, ccmc mc:cc:, y :cLre |c:
IumLc: ce |c: jcvene: :e ecificcLc e| prcgre:c eccncmicc y Iecnc|cgicc
ce |c incu:Iric cercncuIicc
338
.

E| crmc crec, ue hcL|c empezccc pcr e| reccnccimienIc, pc:c |uegc c
|c: cczc:", y ce| cue|c ce c:e: :e pc:c mc: Icrce c e:cc|Icr |c: cvicne:
pe:ccc: ue Ircn:pcrIcLcn LcmLc: pcrc uemcr |c viviencc ce |c:
ciuccccnc: y muIi|cr |c: ccIecrc|e:.




F|guro 80. Circc crec, cnc: 20

338
www. Spartacus.schoolnet.co.uk. Consultado: mayo 22/2007
334
/| Iermincr |c ccnIiencc, |c: fuerzc: crec: :e enccnIrcrcn ||enc: ce mi|e:
ce cvicne: inIi|e:
33
. EnIcnce: |c: jcvene: ue nc hcL|cn muerIc en |c
ccrnicer|c, ce:emp|eccc:, enccnIrcrcn en |c: pirueIc:, ccrcLccic: y circc:
crec: |c mcnerc ce :eguir unc exciIcnIe y crrie:gccc exi:Iencic, pcrue
pcc|cn ccmprcr pcr unc: pccc: pe:c: |c: cvicne: ce:mcvi|izccc:.

Unc ce e||c: fue e| cmericcnc Wi||icm Kncx-McrIin, ue cpcrecic en
8crrcnui||c en 11, ccn un CurIi:: Jenny, Iipc ce| ue :e fcLriccrcn mc: e
10.000 uniccce: Y e:c ue |c: E:Iccc: Unicc: cpenc: enIrcrcn en e| |Iimc
cnc ce |c guerrcl Kncx-McrIin vc|c en unc ce e||c: enIre 8crrcnui||c y
8cgcIc en 11.

Dcn Gui||ermc Echcvcrr|c nc: cuenIc ue ce:pu: ce| vue|c ce| 18 ce ju|ic
ce 11, Kncx McrIin vc|c c GircrccI, ue c||| |e ccmLicrcn |c: f|cIcccre:
pcr ruecc: pcrc cIerrizcr en 8cgcIc e| 1 ce cgc:Ic ce 11, en pre:encic
ce| Fre:icenIe Sucrez, ce Iccc: |c: ncIcL|e: ce 8cgcIc y ce cc:i Iccc |c
pcL|ccicn, ue |c pc|ic|c Iuvc grcn cificu|Icc pcrc ccnIener.

/ric: ce Greiff ce:mienIe c| pcIricrcc cnIicuienc ce |c cviccicn
cc|cmLicnc, c| infcrmcrnc: ue e| cvicn nc erc ce |c: cepcrIi:Ic:
cc|cmLicnc: Ccr|c: CLregcn y U|picnc /. ce Vc|enzue|c, :inc ce| pi|cIc
gringc, ue ven|c hcciencc vue|c: ce cemc:Irccicn y prcpcgcncc pcr
vcric: pc|:e: ce /mricc LcIinc: y ue |uegc, en 8cgcIc, crrcjc ce:ce e|
cire unc ccrcnc ce |cure| c |c e:IcIuc ce 8c||vcr: ue ccLrcLc 200 pe:c:
pcr vue|c c |c: ue :e crrie:gcLcn c mcnIcr en e| cvicn y ue, pc:ccc ce
ccpc:, prcIcgcnizc un |cmenIcL|e incicenIe cucncc |e ci:pcrc c un
cccherc ue |e ccLrcLc un :ervicic ue e| cvicccr nc uer|c pcgcr
340
.

Si |c: pi|cIc: ccmprcLcn cvicne: pcrc gcncr:e |c vicc, prcnIc c|gunc:
empre:cric: vi:icncric: :e hiciercn pcr pccc cinerc, en Eurcpc y E:Iccc:
Unicc:, c |c: pe:ccc: LcmLcrcerc:, crmcIc:Ie: ue ce:Iincrcn primerc c|
Ircn:pcrIe ce ccrrec ue c| ce pc:cjerc:, pcrue e: fcci| ccr:e cuenIc ce
|c ue :ignificc en rcpicez e| Ircn:pcrIe crec ce ccrIc: y pcueIe:.


339
Los franceses, despus de ver caer miles y miles de aviones, celebraron la paz con ms de 3.000, listos
para volar.
340
Arias de Greiff. Otro Cndor sobre Los Andes. Op. cit. p. 39.
335


F|guro 81. Cczc CurIi:: Jenny".



1. Lo Compoo Co|omb|ono de Novegoc|on Areo

E| frccc:c ce |c Ccmpcn|c Cc|cmLicnc ce Ncvegccicn /rec e:IcLc
imp||ciIc ce:ce :u ccmienzc, pcrue e:c Le||c cvenIurc y e:e grcn
e:fuerzc, ccn |c ccrre:pcncienIe inver:icn, ncciercn ce| :LiIc enIu:ic:mc,
:in cLececer c| mencr e:Iucic.

Dcn Gui||ermc Echcvcrr|c Mi:c:, ge:Icr ce |c Ccmpcn|c, erc un jcven, hijc
ce ccn /|ejcncrc Echcvcrr|c l:czc, funccccr ce Cc|Iejer, ce:Iinccc c |c
venIc ce Ie|c:.

| mi:mc nc: cuenIc ccmc un Luen c|c ce :epIiemLre ce 11 |c vi:iIc un
repre:enIcnIe ce cc:c: expcrIcccrc: frcnce:c:. Le mc:Irc un c|Lum ce |c:
cvicne: fcLricccc: pcr Henri Fcrmcn:

A| cec| c|cnc cctc|cgc :ent g|cn ccn||cc|n y
entu:|c:nc c| ve| c|gc ccnp|etcnente nuevc pc|c
nue:t|c t|e||c y que yc ce:pe|tccc g|cn |nte|: nunc|c|
cnunc|cncc:e ||ecuentenente en |c p|en:c |c:
336
p|cg|e:c: que :e ncccn y |c: nuevc: |cc|c:
c|ccnzccc: (.}
34!


8c:Ic ccn e:e enIu:ic:mc pcrc hcL|cr ccn :u pccre y pcrc reunir |uegc c
|c: cmigc:, |c: mc: ccinerccc: ccLc||erc: ce| mcmenIc en Mece|||n.

/ cc:i Iccc: |e: :cnc |c icec, ce mccc ue c |c ccrrerc pcrc |c NcIcr|c
Frimerc c firmcr |c e:criIurc 2448 pcr pcrIe ce /|ejcncrc Echcvcrr|c e Hijc:,
F. Echcvcrr|c y Ccmpcn|c, Vc:uez Ccrrec y Ccmpcn|c, Lui: Mej|c y
Ccmpcn|c, Fecrc Vc:uez U., Gcnzc|c Mej|c, McrI|n Fccr|guez, Erne:Ic
/rcngc, E. Mcrenc e Hijc:, Fecrc Ne| C:pinc Vc:uez y Gu:Icvc UriLe. E|
ccpiIc| inicic| fue ce 5.000 pe:c: crc
342
. Dc: c|c: mc: Icrce, e| 28 ce
:epIiemLre ce 11, e|evcrcn e| ccpiIc| :ccic| c 500.000 pe:c:
343
.

Lc ue ccn Gui||ermc nc nc: cuenIc e: c cucnIc c:cencic e| ccpiIc|
:u:criIc c mecicc ue :e :ucec|cn |c: ce:ccierIc: ce |c Ccmpcn|c, nc
:iencc e| mencr e| ce ccnficr|e Icn cucnIic:c ccpiIc| c cc: per:cnc: ue
nccc :cL|cn ce cviccicn, e| prcpic ccn Gui||ermc y e| fcmc:c ccn Gcnzc|c
Mej|c, prcmcIcr ce Iccc: |c: icec: c|vicc:, uien empezcLc c ueLrcr:e
ccn :u: ce:|izcccre: ce| r|c Mcgcc|enc, cuyc fuIurc ineviIcL|e erc
ce:cpcrecer Icn prcnIc ||egc:e |c cercncvegccicn ccmercic|
344
.

Fue: Lien, :in |c mencr ref|exicn: :in cnc|izcr |c: cvicne: Fcrmcn, :in
ccmpcrcr|c: ccn |c: mcce|c: cmericcnc: e ing|e:e: y, :cLre Iccc,
c|emcne:, :in ccn:u|Icr ccn c|gn pi|cIc en Eurcpc c |c: E:Iccc: Unicc:, :in
pen:cr en cc:Ic:, Gui||ermc y Gcnzc|c crcencrcn cucIrc F-40, ce cucIrc
pue:Ic:, ccLinc ce:cuLierIc y mcIcr cIrc: y un cvicn F-0, Gc||ctn, ce cc:
mcIcre: Sc|n:cn, ccn ccpcciccc pcrc 14 pc:cjerc:.

Dcn Gui||ermc nc nc: cuenIc e| vc|cr ce |c: cvicne:, perc nc: infcrmc ue
un Gc|icIh cccLcLc ce hccer un vue|c :in eIcpc: ce:ce Fcr|: c
Cc:cL|cncc".

/ ccnIinuccicn e| :encr Echcvcrr|c cLIuvc ce| gcLiernc nccicnc| e|
ccnIrcIc pcrc e| ccrrec crec y e| Ircn:pcrIe ce pc:cjerc: en |c: ruIc: ue
|c Ccmpcn|c e:IcL|ecie:e, cnIe: ce Irc:|cccr:e c CcrIcgenc c e:percr |c:

341
Echavarra Misas Guillermo. Op. cit. p. 3.
342
Equivalentes a 59.382 dlares de 2007.
343
Casi 6 millones de dlares actuales.
344
Sobre los deslizadores ideados por Gonzalo Meja, que eran unas lanchas rpidas propulsadas por un motor
de avin, Vase: Alvear Sann Jose. Op. cit. pp. 176 y siguientes. Y Meja Restrepo Hctor. Don Gonzalo
Meja, Cincuenta Aos de Antioquia. Bogot: El Sello Editores; 1984. pp. 40-54 y 64-65.
337
cvicne:, |c: pi|cIc: y meccnicc:, c|ui|cr un Ierrenc pcrc ccmpc ce
cviccicn, y ccn:Iruir e| Ic||er y un hcngcr pcrc e| Gc||ctn. cuyc
envergccurc erc ce 28 meIrc:.

Supcngc |c :crpre:c ce Mcn:ieur Fcrmcn ccn |c: ingenuc: c|ienIe: ce
u|Ircmcr, ue ni :iuierc hcL|cn icc c ci:cuIir |c: ccncicicne: Icnicc: ce
:u pecicc. Ccmc en |c: circun:Icncic: ce |c pc:guerrc erc muy cif|ci|
vencer cvicne: nuevc: cucncc |c: fuerzc: crec: ce Eurcpc e:IcLcn
:c|iencc ce :u: f|cIi||c: c precic ce uemc, e| ce:pcchc prccecic ccn |c
mcycr ce|ericcc.



F|guro 82. L|egccc ce |c: cvicne: Fcrmcn c CcrIcgenc en enerc ce 120
Fuente: Gui||ermc Echcvcrr|c Mi:c:. De |c /u|c c| Av|n.

Lc: cvicne: ||egcrcn e| 5 ce enerc ce 120 c CcrIcgenc, cccmpcnccc: ce
|c: pi|cIc: Fen 8czin y Jccue: JcurccneI, y |c: meccnicc: Gecrge:
Gcupi| y Eugne Gecrge:.

Diez c|c: mc: Icrce yc e:IcLcn crmccc: y |i:Ic: pcrc |c: :c|emne: ccIc: ce
incugurccicn, Lencicicn y primer vue|c ccn e| c|cc|ce, |c reinc ce|
Ccrncvc|, Iu|iIc McrI|nez McrIe|c {Iu|ipcn Frimerc) y e| prcpic Echcvcrr|c.

Lc crcnicc ce |c Ccnpcnc Cc|cnc|cnc ce Ncvegcc|n A|ec e: muy
inIere:cnIe.

338
En |c: primerc: me:e: vc|cLcn ce CcrIcgenc c 8crrcnui||c, prepcrcLcn :u
expcn:icn y Iuviercn |c fcrIunc ce ccuirir Ierrenc: pcrc cerccrcmc: en
8cgcIc {Muz), 8crrcnui||c y Mece|||n.



F|guro 83. Hccic e| hcngcr, enerc ce 120.
Fuente: Gui||ermc Echcvcrr|c Mi:c:. De |c /u|c c| Av|n

E| principc| negccic erc e| ce ||evcr c genIe: inIrpicc: c :cLrevc|cr
CcrIcgenc y 8crrcnui||c, uince c veinIe minuIc:, ce 200 c 700 meIrc: ce
c|IiIuc, c 30 pe:c: pcr ccLezc
345
.

Iccc iLc perfecIcmenIe c pe:cr ce c|gunc: :u:Ic:, hc:Ic e| 2 ce cLri| ce
120, cucncc :e e:Ire||c JcurccneI, uien muric, perc |c: pc:cjerc:, ccnc
Fepc Fe:Irepc y :u: hijc:, E:Iher y Jcime, cpenc: :ufriercn hericc: |eve:.

Ficiercn c Frcncic un reemp|czc pcrc e| muerIc. / meciccc: ce junic ce
120 ||egc Fierre FrcIIini, uien :e e:Ire||c e| 20 ce ju|ic :iguienIe, muriencc
junIc ccn e| pc:cjerc /rIurc Ger|ein Ccme||n, uien Iuvc menc: :uerIe ue
e| cirecIcr ce F| Fc|ven||, /|fcn:c /rcjc, uien :cLrevivic.

lnve:Iigccc e| cccicenIe :e ce:cuLric ue e| enccrgccc ce Icnuecr |c
ncve hcL|c c|vicccc hccer|c.


345
Unos 307 dlares actuales
339
E| Iercer cvicn, en :u primer vue|c, Lcrcecncc e| Mcgcc|enc :cLre FuerIc
8err|c, ccucIizc, fue cmcrrccc c un Ircncc, perc |c crecienIe ce| r|c :e |c
||evc curcnIe |c ncche.

E| |Iimc F-40 :e cveric en Iierrc. Le: ueccLc e| grcn Gc||ctn.



F|guro 84. Fcrmcn F-40
Fuente: Gui||ermc Echcvcrr|c Mi:c:. De |c /u|c c| Av|n


E| ccpiIcn 8czin, crcienIe pcIricIc, c| enIercr:e ce ue |c: Lcche:" ce
ScccIc yc Ien|cn e| Junke|: y ue :e prcpcn|cn ||evcr|c c 8cgcIc, cecicic
ue un cvicn frcnc: ceL|c ||egcr primerc c| c|Iip|cnc.

E:Icncc en |c: prepcrcIivc: pcrc e:e hi:Icricc vue|c:

L|eg unc cc|tc ce:ce Fc|:. en |c cuc| ce:c||ccn |c
|nc|ec|e e:tc|c ccnet|cc pc| |c |cc||cc ce |c: nctc|e:
Sc|n:cn (.} ccn:|:tc :tc en que en e| ncte||c|
enp|eccc en c|e|tc ccnt|ccc ce |c: nctc|e:. ce |c:
cuc|e: ncccn ccn:t|u|cc yc !5.000 pc|c |c cv|cc|n
n|||tc| ||cnce:c. ncccn enp|eccc un ncte||c|
ce|ectuc:c pc|c e| c|cc| ce |evc:. |nc|cccc |c cc|tc
que 5.000 ce e:c: nctc|e: nc :|c e|cn ce|ectuc:c:.
:|nc :uncnente pe||g|c:c: y pc| e:c ncccn :ucec|cc
340
nucnc: ccc|cente: (.} F:te necnc ccu: nucnc
e:ccncc|c en F|cnc|c. :egu|cc ce unc cenunc|c que
cu| nucnc t|enpc (.}
34
.

De:ce |uegc |c: cc: mcIcre: ce| Gc||ctn ercn ce |c: cefecIuc:c:. /cic:
enIrccc Iriunfc| c 8cgcIc c |c: cccrce: ce Lc Mcr:e||e:c.

De c|gunc mcnerc repcrcrcn |c: mcIcre:. Ccn:iguiercn un pi|cIc iIc|icnc,
Ferruccic Guiccicrci, uien ||evc e| Gc|icIh c Mece|||n, cIerrizcncc pcrc
crreg|c: en McnIer|c y CereI. Se uecc en Cccere: :in gc:c|inc, ue |e
||egc c |cmc ce mu|c uince c|c: mc: Icrce.




F|guro 85. F-40 en vue|c.
Fuente: Gui||ermc Echcvcrr|c Mi:c:. De |c /u|c c| Av|n


Finc|menIe cIerrizc en Mece|||n e| 15 ce junic ce 121. DurcnIe c|gn
Iiempc rec|izc vue|c: ce recrec. /| ci:c|ver:e |c Ccmpcn|c, e| crmcIc:Ie
pc:c c c|gunc: :encre: ce Mcnizc|e:. Fcrece ue nc |c puciercn ||evcr c
e:c ciuccc. De:grccicccmenIe nc: ueccmc: :in :cLer ccmc fue :u finc|.


346
Echavarra Misas Guillermo. Op. cit. p. 31.
341


F|guro 8. Fcrmcn Gc|icIh. Ccmpcn|c Cc|cmLicnc ce Ncvegccicn /rec.
Fuente: Gui||ermc Echcvcrr|c Mi:c:. De |c /u|c c| Av|n


Lc: Ierrenc: ccuiricc: pcrc ccmpc: ce cviccicn :e vc|crizcrcn, y ccn :u
venIc, cnc: mc: Icrce, ccmpen:crcn ine:percccmenIe Icn ce:ccerIccc
cvenIurc.



2. Lo Soc|edod Co|ombo - A|emono de Ironsportes Areos

/ pe:cr ce| mencr nmerc ce cvicne: fcLricccc: pcr /|emcnic curcnIe |c
Grcn Guerrc, e:e pc|:, en pccc Iiempc, hcL|c |cgrccc primerc c|ccnzcr c
Frcncic, y |uegc :upercr|c en |c: c:pecIc: Icnicc:.

342
Lc: cczc: c|emcne: {Jcgcf|ugzeuge) ci:pu:iercn ccicicnc|menIe ce mejcr
crmcmenIc, pcrue /nIcn Fckker ce:crrc||c unc cmeIrc||cccrc
:incrcnizccc ccn e| mcvimienIc ce |c: c:pc: ce |c h|ice, ccn |c cuc| :e
eviIcLcn |c: pc:icicne: ce Iirc mc: crrie:gccc: ue reuer|cn |c: cvicne:
c|iccc:.

Y en mcIeric ce LcmLcrcerc:, |c fcLricc ce Hugc Junker: ccn:Iruyc e|
primer cvicn enIercmenIe meIc|icc, ce c|uminic, mienIrc: |c: frcnce:e:
:egu|cn vc|cncc cvicne: ce mccerc y Ie|c, ccmc e| Gc||ctn ue
cccLcmc: ce ccnccer.

Si |c: F-40 ercn Icccv|c cczc: ce |c guerrc ccn m|nimc cccpIccicn pcrc
cc: c Ire: pc:cjerc: ccc:icnc|e:, e| Gc||ctn cefiniIivcmenIe nc pcc|c e:Icr
mc: cIrc:ccc en ccmpcrccicn ccn |c: Junke|: F-!3, ue prcnIc vencr|cn
pcrc Sccctc.

/n :in cccicenIe:, |c empre:c cc|cmLc-c|emcnc huLierc Lcrricc ce
Iccc: mcnerc: ccn |c ingenuc ccmpcn|c ce ccn Gui||ermc.

Lc crcnicc ce Sccctc IcmLin empiezc ccn un venceccr c|emcn ce
euipc: ue vi:iIc c un ccmpcIricIc en 8crrcnui||c, pcr |c: mi:mc: c|c: ce
|c vi:iIc ce| frcnc: c Mece|||n.

Ferc ceIrc: ce |c hi:Icric cficic|, muy prcLcL|emenIe :e mcv|cn cIrc:
inIere:e: ce ccrccIer gecpc||Iicc y gece:IrcIgicc, ue ccrcn |c c|cve
pcrc ccmprencer e| ce:crrc||c ce Sccctc.

Av|cncc, :uce:crc ce Sccctc, :e pre:enIc curcnIe |crgc: cnc: ccmc |c
:eguncc cerc||nec mc: cnIiguc ce| muncc", |emc ue encierrc muchc ce
verccc.

E| crmi:Iicic ue pu:c fin c |c Grcn Guerrc :e firmc e| 11 ce ncviemLre ce
118.

Ire: me:e: mc: Icrce, en feLrerc ce 11, :e e:IcL|ecic un :ervicic pc:Ic|
enIre Fcr|: y 8ru:e|c:. E| 3 ce mcrzc ce e:e mi:mc cnc :e inicic cIrc enIre
SecII|e y VicIcric, en |c: E:Iccc: Unicc:. / pcrIir ce mcrzc 15 ce 11 enIrc
c cpercr cIrc enIre Lcncre: y Fcr|:.

E| 7 ce ccIuLre ce 11 inicic cperccicne: |c Ccmpcn|c Fec| Hc|cnce:c
ce /viccicn {KLM), cuyc primer :ervicic regu|cr fue enIre /m:Ierccm y
Lcncre:.
343
Sccctc fue funcccc e| 5 ce ciciemLre ce 11. Lc: cc: |Iimc: ciIccc:
:er|cn enIcnce: |c: mc: cnIiguc: ce| muncc, |ugcr ccmn ue /ric: ce
Greiff nc ccmpcrIe, reccrccncc ue en 10 e| Ccnce Zeppe||n hcL|c
funcccc |c Deut:cne Lu|t:n|||cn|t A.G., ue cfrec|c :ervicic: pcrc pc:cjerc:
en :u: cirigiL|e:, y ue en 114, curcnIe c|gunc: me:e:, funcicnc |c Sc|nt
Fete|:cu|g- cnpc A||ccct L|ne
34
.

Lc cnIericr nc ceLe, :in emLcrgc, hccernc: ce:ccnccer ue
efecIivcmenIe ScccIc fue unc ce |c: primerc: cerc||nec:, repiIincc:e |c
hi:Icric ce |c ncvegccicn f|uvic| c vcpcr, ccnce fuimc: |c: :eguncc: en e|
muncc, mienIrc: |c: ferrcccrri|e: ||egcrcn Icrce y |c: cuIcmcvi|e: Icrc|:imc.



F|guro 87. Junker: F-13. FcIc Jcyc, 8crrcnccLermejc, c||cc 125.

Icmpccc ceLemc: percer ce vi:Ic ue c:| ccmc |c ncvegccicn c vcpcr
Icrcc |crgc Iiempc en impcner:e en e| Mcgcc|enc, |c cercncvegccicn
:c|cmenIe ||egc c :er :ignificcIivc ccmc mecic ce Ircn:pcrIe muchc: cnc:
ce:pu: ce :u inIrccuccicn en Cc|cmLic.

Lc cerrcIc en |c Grcn Guerrc :ignificc pcrc /|emcnic ce:memLrcmienIc
IerriIcric|, :c|icc ce :u: cc|cnic: cfriccnc:, impc:icicn ce inmen:c:

347
Arias de Greiff Gustavo. Otro Cndor sobre Los Andes. Op. cit. p. 27.
344
repcrccicne: ce guerrc {ue re:u|Icrcn impcgcL|e:), |imiIccicn ce :u
ejrciIc y :u mcrinc, prc:cripcicn ce :u fuerzc crec y re:Iriccicne: pcrc :u
ccmercic, ccmc |c prchiLicicn ce fcLriccr y expcrIcr cvicne:.

Lc cviccicn, ue hcL|c cemc:Irccc :u impcrIcncic en |c guerrc y :u
pcIencic| ccmc crmc ceIermincnIe en e| fuIurc, iLc c enIrcr en :u eIcpc
civi|, ccnce e:IcLc ||cmccc c ccnverIir:e en unc ce |c: ccIiviccce:
funccmenIc|e: en e| Ircn:pcrIe, empezcncc pcr e| ccrrec.

CcnIrc|cr |c cviccicn civi| :e ccnvirIic, c pcrIir ce e:e mcmenIc, en unc
ccn:IcnIe preccupccicn ce |c: grcnce: pcIencic:.

Ccn |c cyucc mc: c menc: evicenIe ce |c: gcLiernc:, Icn prcnIc Ierminc
|c guerrc empezcrcn c crgcnizcr:e :i:Iemc: crec: imperic|e:. Grcn
8reIcnc, ue Ien|c cc|cnic: en Iccc: |c: rinccne: ce| muncc, empezc c
Irczcr, y c cpercr |uegc, ||nec: crec: ccn |c |npe||c| A||wcy:
348
, ce:pu:
ce Hc|cncc, ue ccn KL/ Iejer|c unc rec muncic| ue, ccemc:, en|czcLc
:u: pc:e:icne: ce| CcriLe e lnccne:ic.

Lc: frcnce:e: nc e:IcLcn prcpicmenIe inccIivc: ccn :u /rcpc:Ic|e, ce |c
cuc| nccic /ir Frcnce, pcrc unir c Fcr|: ccn e| fricc y e| /:ic, ccnce
e:IcLcn |c: principc|e: cc|cnic: frcnce:c:.

Lc: E:Iccc: Unicc: empezcrcn c ccIucr mc: Icrce, hccic 127, ceIrc: ce
un hcLi||:imc empre:cric, Jucn I. Irippe, funccccr ce Fcncmericcn Wcr|c
/irwcy:, uien ci:encr|c un :i:Iemc crec enIre NcrIecmricc, CuLc y
FuerIc Ficc, cnIe: ce |cnzcr:e c| Fcc|ficc, Hcwci, Chinc y Jcpcn.
De:ce enIcnce:, en |c: ce:ignic: ce |c: E:Iccc: Unicc:, /mricc LcIinc
e:IcLc re:ervccc cenIrc ce :u expcn:icn crec, |c ue cfecIcrc ce:ce e|
ccmienzc |c prcyeccicn ce ScccIc.

Nc: hemc: ceIenicc un mcmenIc en e| cmLienIe gecpc||Iicc ce |c
cviccicn ccmercic| pcr |c: c|c: ce |c funcccicn ce ScccIc, pcr |c
impcrIcncic ue e:Ie Iemc Iencrc cenIrc ce |c hi:Icric ce e:c cerc||nec,
Icn :ignificcIivc pcrc nue:Irc ce:crrc||c.

/|LerI IieIgen, ce |c ncvierc f|uvic| Gie:eken & He|c, reciLic c finc|e: ce
11, en 8crrcnui||c, |c vi:iIc ce Werner Kcemmerer
34
, uien vicjcLc pcr
mericc LcIinc cfreciencc prccucIc: c|emcne:, enIre |c: cuc|e: :e

348
Despus de 1945, British Overseas Airways Corporation (BOAC), ahora British Airways.
349
Kaemmerer se qued en Barranquilla y aparece como socio fundador de Scadta
345
ccnIcLcn |c: cvicne: ce |c firmc ce Hugc Junker:, ue :e hcL|c hechc
fcmc:c pcr :u: cvicne: IcIc|menIe meIc|icc: {8|echvcege|), uIi|izccc:
ccmc LcmLcrcerc: c| finc| ce |c guerrc, ue evc|ucicncrcn pcrc
Ircn:pcrIe ce ccrrec y pc:cjerc: ccmc e| Junke|: F-!3.

E| 5 ce ciciemLre ce 11 :e firmc |c e:criIurc ce ccn:IiIucicn ce |c
Sccieccc Cc|cmLc-/|emcnc ce Ircn:pcrIe: /rec: {SC/DI/), cuyc:
:ccic: fuercn |c: cc|cmLicnc: Fcfce| Mcr|c Fc|ccic, Erne:Ic CcrIi::cz
350
,
Cri:IcLc| Fe:Irepc, JcccLc /. Ccrrec y /ri:Iice: Ncguerc, y |c: c|emcne:
re:icenIe: en 8crrcnui||c /|LerI IieIgen, SIucrI Hc:ie y Werner Kcemmerer,
uien c ccnIinuccicn vicjc c /|emcnic c negccicr e| primer cvicn.

/unue cLunccn |c: re|cIc: :cLre |c: primerc: cnc: ce ScccIc,
ccn:u|Icncc |c pcginc weL ce |c ccmpcn|c Junker:
351
, ue ccIuc|menIe
:e cecicc c |c IermcIcnicc, e:pecic|menIe en e| rcmc ce| gc:, hemc:
enccnIrccc vcric: ceIc||e: muy pccc ccnccicc:.

Cucncc Kcemmerer :e pre:enIc en |c fcLricc, en enerc ce 120, e:
reciLicc ccmc |ngen|eu| y cpccerccc generc| ce ScccIc.

SegurcmenIe pcr |c: re:Iriccicne: impue:Ic: c /|emcnic, Iiene ue e:percr
hc:Ic cLri| 13 ce 120 pcrc enccrgcr e| primer F-!3. ue crcenc pinIcr
cmcri||c, czu| y rcjc
352
.

E| 2 ce junic :e cccicenIc en /|emcnic e| pi|cIc GrieLi:h, en e| cvicn
ce:Iinccc c ScccIc. Lc fcLricc |c reemp|czc y, ccemc: cecice envicr cIrc
c Cc|cmLic, |n Kcn|::|cn (ccmc uien cice en cemc:Irccicn), cLvicmenIe
ccn e| fin ce cpcycr un fuIurc c|ienIe, impcrIcnIe ccemc: pcrc rcmper e|
L|cuec c |c incu:Iric cercncuIicc germcnc.

Lc: cc: F-13, ver:icn hicrccvicn, ||egcn en :u: ccjc: c FuerIc Cc|cmLic,
cccmpcnccc: ce |c: pi|cIc: FriIz Wi|he|m Hcmmer y He|muIh vcn Krchn en
junic ce 120, y ce| ingenierc meccnicc Wi|he|m SchnurLu:h.


350
Quien, como hijo de alemn nacido en Colombia, tena tambin la nacionalidad germana.
351
Chronik zum Einsatz der F-13 in Kolumbien. Disponible en:www.junkers.de/ flugzeuge. Consultado: julio
20 /2007.
352
El Junkers F-13 tena 9.6 metros de largo y 14.80 de envergadura. Pesaba 950 kilos vaco, su payload era
de 690 kilos, poda volar a 170 Km/hora. Autonoma de 1.400 Km. Techo 5.000 m.Piloteado por Annelise
Junkers (hija del constructor), haba obtenido el rcord mundial de altitud, alcanzando 6.700 metros. Llevaba
2 pilotos y 4 pasajeros
346
E| 8 ce cgc:Ic ce 120 e| gcLiernc frcnc: prcIe:Ic pcr |c enIregc ce |c:
hicrccvicne: c ScccIc, invcccncc |c: prchiLicicne: ccnIenicc: en e|
IrcIccc ce Ver:c||e:. Nc ci:pcnemc: ce mcycr infcrmccicn :cLre e:c
prcIe:Ic, perc ce c|gunc mcnerc |c: :encre: ce Junker: ceLiercn
enccnIrcr |c :c|icc, :egurcmenIe pcr :u :upericr cc|iccc. Fcr e:c: cnc:
puciercn expcrIcr e| F-!3 IcmLin c 8|gicc, Dincmcrcc, E:Icnic, Fin|cncic,
Frcncic, Grcn 8reIcnc, lIc|ic, LeIcnic, /u:Iric, Fu:ic, Suecic, Suizc, E:Iccc:
Unicc: y c|gunc: pc|:e: :urcmericcnc:, pcrc |c cuc| |c: crmcLcn en
Suecic.

Lc cierIc e: ue c finc|e: ce cgc:Ic vcn 8cuer
353
reciLe |c |icencic
{LufILi|cverme::ung) pcrc :u: cvicne:.

Lc: cvicne: fuercn crmccc: en 8crrcnui||c y e| primer vue|c :e rec|izc e| 2
ce cgc:Ic ce 120.

E:e mi:mc c|c |c Legccicn /|emcnc en 8cgcIc envic un ccL|e c| Mini:Ieric
ce /:unIc: ExIericre: ce 8er||n :cLre |c: pc:iLi|iccce: ce| Ircficc crec en
Cc|cmLic.

(.} en 8c||cnqu|||c :e |e: n|zc un |ec|c|n|entc |c|n|ccc|e. Aun
|c: nc: e:cpt|cc: ccn:|ce|cccn que e| c|||cc ce |c: p||ne|c:
cv|cne: e|c un cccntec|n|entc ncc|cnc| (.} F:tc |npcnc
ncce| :|n cenc|c un p||ne| vue|c c ||n ce ncntene| v|vc e|
entu:|c:nc pcpu|c| e |nte|e:c| c nuevc: ccc|cn|:tc:. A| c|nc|
|c: cv|cne: y t|c:|ccc||c: c| |c. |c: n|enc|c: ce |c enp|e:c
:u|||e|cn |c p||ne|c ce:||u:|n. pc|que |c: cpc|ctc: nc
ce:pegcccn. Lc gc:c||nc que :e ccn:unc en Cc|cnc|c e|c
c|:t|ntc ce |c ut|||zccc en A|encn|c y e| cc|c| cc|c:ccc| ce|
/cgcc|enc |ecc|entccc e| nctc| y |e nccc pe|ce| :u |ue|zc
c:cen:|cnc|. Nue:t|c: cn|gc: nc :e c||ec|c|cn pc| tcn pccc
cc:c. De:cc|ccnte ce |n|c|ct|vc: e |cec:. Scnnu|cu:n :e |ngen|
pc|c cnp||c| e| |cc|ccc| ut|||zcncc unc :up|enentc||c
p|ccecente ce un cutcnv||. Ccn:|gu| c: cc| unc ncyc|
|e|||ge|cc|n c| nctc|. y t|c: nuevc: en:cyc: y tentct|vc: e|
Junke|: :e |evcnt ce| |c y e|ectu e| p||ne| vue|c :cc|e |c

353
A los pocos meses de fundada Scadta apareci en Barranquilla el ciudadano austriaco Peter Paul von
Bauer, quien buscaba nuevos horizontes tras la derrota de su patria y las duras condiciones impuestas por los
vencedores, como dice Arias de Greiff. Otro Cndor sobre Los Andes. Op. cit. p. 70. Von Bauer, de familia
acaudalada y aristocrtica, antiguo explorador del Amazonas, se enamora de Scadta, viaja a su pas, vende
algunas de sus propiedades, regresa a Barranquilla y obtiene el completo control accionario de la compaa.
Ya en agosto de 1920 lo encontramos como gerente.
347
c|uccc. F| puec|c en nc:c cc||c pc| |c: cc||e: ent|e nuce: ce
c|enc. Lc: :cc|c: ce |c ccnpcnc. ccn e| c|nc en un n||c y |c
ncnc pue:tc ce pcntc||c cnte |c: cc:. n||cccn evc|uc|cnc|
|entcnente en e| c|e|c czu| c:cu|c ce 8c||cnqu|||c :u p||ne|
cpc|ctc
354
.


F|guro 88. Junker: F-13 :cLre e| Mcgcc|enc.

/ meciccc: ce :epIiemLre ce 120 :e rec|izc e| primer vue|c c FuerIc
8err|c:
Scc|ev|nc unc nuevc ce:||u:|n. pue: e| cv|n. cenc:|ccc
pe:ccc ccn |c cc|c|n ce |c gc:c||nc :up|enentc||c y ce|
pc:ce|c. nc :e |evcntccc ce| cguc. Du|cnte cc: nc|c:
pe|ncnec| en e| |c t|ctcncc ce e|evc|:e. ||ctcncc c |c ce||vc
cnte |c ce:e:pe|cc|n ce |c: :cc|c: que. ce:ce |c: nue||e:.
ccntenp|cccn |c czc|c:c ncn|cc|c. Nc quec nc: |enec|c
que p|e:c|nc|| ce g|cn pc|te ce |c gc:c||nc y ce |c tctc||ccc
ce| equ|pce. Lc: v|ce|c: :|c ccn:e|vc|cn pc| p|eccuc|n e|
cep|||c ce c|ente:. F|nc|nente puc|e|cn ce:pegc| (.} Nc nccc
t|cn:cu|||cc unc nc|c ce:ce :u :c||cc ce 8c||cnqu|||c cucncc
un g|ue:c cnc||c ce vcpc| c|ct ce| |cc|ccc| ce| cpc|ctc. pc|

354
Boy Herbert. Una Historia con Alas. Madrid: Guadarrama; 1955. p. 67.
348
|c cuc| :|n p|c|cc ce t|enpc tuv|e|cn que ccuct|zc| ce|cc ce
Zcnc|cnc. Ccnc |c: cutc||ccce:. |nte|e:ccc: en cque||c:
pe||pec|c:. ncccn te|eg|c||ccc c tccc: pc|te: |c nct|c|c ce|
vue|c. c |c |c|gc ce| |c. en |c: pcc|cc|cne: y en |c: |enctec:. en
|c: cncnpcne: y en |c: cc|cc:. n|||c|e: ce cu||c:c: n||cccn
ncc|c c|||cc. ctc|cycncc e| pc:c ce |c: |nt|p|cc: v|ce|c:
(Hcnne|. Scnnu|cu:n y Hc:|e}. Se |e: p|epc|cccn :untuc:c:
|ec|c|n|entc:. cunque tencn que ccye|cn y ncu||cgc|cn en
cuc|qu|e| pc|te. Fn Zcnc|cnc. Hc:|e y Hcnne| :e encc|gc|cn
ce cunp||| ccn |c: cc||gcc|cne: :cc|c|e: ce| p||ne| vue|c y
|ec|c|e|cn |c: ctenc|cne: ce |c: vec|nc: y ce| A|cc|ce. n|ent|c:
en |c p|cyc. ccc un :c| cc|c:ccc|. Scnnu|cu:n :c|cccc e|
|cc|ccc| ce| cv|n.
e|n|nccc e| :cncccnc ce :ccc|c. y |e||e:cccc: pc| un ccnc
en e| |c. tcn|||cccc: pc| unc: t|cgc: ce cguc|c|ente. |c:
ce|cncutc: |evcntc|cn e| vue|c y :|gu|e|cn nc:tc e| puec|c ce F|
8cncc. A|| ccuct|zc|cn ct|c vez. pc|que :e nccc |unc|cc |c
:c|cccu|c p|cv|:|cnc| ccn e| cc|c| y e| cguc ce| |cc|ccc| :e
e:ccpccc |cp|ccnente. Apenc: |e: quecccc gc:c||nc. Nc |c
enccnt|c|cn en F| 8cncc. pue: e| cuque que |c t|cn:pc|tccc
ce:ce 8c||cnqu|||c nc nccc ||egccc tcccvc c pe:c| ce ncce|
:c||cc ccnc cc: cnte: que e| cv|n.
Scnnu|cu:n. cuyc entu:|c:nc nc :e en|||ccc ccn cque||c:
pe|ccnce:. ce:ncnt e| |cc|ccc| pc|c ncce||e unc |epc|cc|n
c |cncc y en e||c cenc| nc:tc c|en ent|ccc |c nccne. Lc
:||enc ce un cc|cc. c |c ncc|ugccc. cnunc| e| c|||cc ce |c
gc:c||nc. Nue:t|c: cn|gc: cp|cv|:|cnc|cn e| tcnque y
ce:pegc|cn ccn v|entc ||e:cc. pe|c nc |c: tencn tccc:
ccn:|gc.
A |c nec|c nc|c ce vue|c :e p|e:entc|cn |c: n|:nc:
ccnt|ct|enpc: y tuv|e|cn que ccuct|zc|. Fen:c|cn que e|c |nut||
|eccnpcne| e| cpc|ctc y |c nec| :e|c vc|c| c :c|tc :cc|e e| |c.
ccnc |c: |cnc:. ccuct|zcncc cccc vez que e| cguc n||v|e|c. e|
|cc|ccc| :e |ecc|entc|c y :e |unc|e|c |c :c|cccu|c
355


Siguiercn exp|crcncc e| F|c Mcgcc|enc, ccnce pcc|cn ccucIizcr, pcrue
e:c erc |c ruIc ce| ccmercic cc|cmLicnc y pcrue en nue:Irc pcIric nc

355
Ibidem. p. 69.
349
hcL|c ni cercpuerIc:, ni cepc:iIc: ce gc:c|inc, ni mcpc: ce |c ncvegccicn,
ni e:Iccicne: ce rccic, ni nccc ce |c ue :upcnemc: ue :iempre hc
exi:Iicc.

F|guro 8. Junker: F-13. FcIc Frcnci:cc Mej|c, c||cc 130

FrcnIc ce:cuLriercn ue |c: f|cIcccre: :e ccncLcn ccn frecuencic y |c:
remenccLcn e impermecLi|izcLcn ccn jcLcn ce Iierrc. Lc exp|crccicn ce|
r|c ccnIinuc hc:Ic Neivc. Cucncc ||egcrcn c GircrccI :e enccnIrcrcn ccn
e| Fre:icenIe Mcrcc Fice| Sucrez, e| :encr /rzcLi:pc y |c principc| genIe ce
8cgcIc, ue hcL|cn Lcjccc c ccnccer e| cvicn, perc nccie |e: ccepIc
mcnIcr en e| cpcrcIc.
En c|gn mcmenIc |e pu:iercn c| cvicn |c: ruecc: ce un cuIcmcvi| pcrc
vc|cr hc:Ic 8cgcIc y pccer cIerrizcr en un pcIrerc.
E:Ie inIere:cnI|:imc vicje exp|crcncc e| Mcgcc|enc curc cincc me:e: cnIe:
ce regre:cr c 8crrcnui||c y hc :icc re|cIccc en un |iLrc ce|icic:c, Unc
n|:tc||c ccn c|c:, ue e:criLic e| pi|cIc mc: fcmc:c ue Iuvc SC/DI/,
HerLerI 8cy, uien vinc ce /|emcnic y :e cc:c ccn unc cc|cmLicnc. En |c
reccccicn ce| |iLrc |e cyucc nccc menc: ue Ecucrcc CcLc||erc
Cc|cercn.
350
De:pu: ce e:Ie vicje empezcrcn |c: :ervicic: regu|cre: ||evcncc cc:
Iripu|cnIe: {pi|cIc y meccnicc), cucIrc pc:cjerc: y unc: :ccc: ce ccrrec.
Fcrc ccrnc: unc icec ce |c ue ercn e:c: vicje: :igcmc: |c ncrrccicn ce|
Ccrcne| 8cy
35
ue nc: cuenIc, pcr ejemp|c, ue :i :e pre:enIcLcn
pc:cjerc: cemc:iccc gcrcc:, ue :cLrepc:crcn e| pe:c cc|cu|ccc, Ien|cn
ue ccmLicr |c: pi|cIc: ccrpu|enIc: pcr cIrc: mc: ce|gccc: pcrc eui|iLrcr
c:| |c: ciferencic:. E:Ic: hicrccvicne: Ien|cn nece:iccc ce vienIc pcrc
cyuccr|c: c ce:pegcr y c vece: hc:Ic hcL|c ue fcrmcr c|ecje ccn cyucc
ce |c genIe c pre:cincir ce| meccnicc pcrc c|igercr e| pe:c.
Fcfce| Gcmez Ficcn, pcr cIrc pcrIe, hc ccnIccc ccmc muchc: vece: e|
cvicn nc pcc|c vc|cr cnIe: ce ue ||egc:e gc:c|inc en un Lcrcc, pcrue
:Ic erc impcrIccc y muy e:cc:c. De 8crrcnui||c |c envicLcn en
ccnIiccce: muy mecicc: c |c: ci:IinIc: puerIc: ce| r|c, ccnce :e ceIen|cn
|c: hicrccvicne:.
Lc: cvicne: nc Ien|cn :ervicic: :cniIcric: y |c: hcIe|e: ercn hcrriL|e:, ce
mccc ue :e ccverI|c c |c: pc:cjerc: ue en E| 8cncc, Mcgcc|enc, :e
hcc|c e:cc|c pcrc ir c| w.c.
Cucncc nc hcL|c mcycre: ccnIrcIiempc: e| vue|c curcLc ciez hcrc:
ce:ce 8crrcnui||c c 8crrcnccLermejc. /| cIrc c|c :e vc|cLc ce:ce c||| c
GircrccI. /| finc| ce |c Icrce :e pcc|c Icmcr un |enIc Iren hc:Ic 8cgcIc. Lc:
pc:cje: ercn muy ccrc: y |c: vicjerc: Ien|cn ue vencer e| miecc pcrue
|c: cccicenIe: ercn, en rec|iccc, frecuenIe:.
E| me: ce :epIiemLre ce 120 e:Ic ||enc ce Luenc: ncIicic:. E| primer cvicn
e: LcuIizccc Cc|cmLic", en |c Lc:e ce Vercni||c.
En |c Ccmcrc ce Fepre:enIcnIe: :e pre:enIc un prcyecIc ce |ey pcrc
:uLvencicncr |c cviccicn.
Se rec|izc e| primer vue|c c FuerIc 8err|c, :in ccnIrcIiempc:. E| 1 ce ccIuLre
:e hcrc e| primer vue|c ccn ccrrec hc:Ic GircrccI, ccnce cejc |c: :ccc: y
|cgrc :uLir e| mi:mc c|c hc:Ic FuerIc 8err|c.
En ncviemLre :e hcce un vue|c ce prueLc, :in e:cc|c:, ce 1.200 ki|cmeIrc:,
enIre 8crrcnui||c y Cc|i. E: incre|L|e Iccc |c ue hc pc:ccc en un cnc y
Icccv|c fc|Ic ccnIcr ue e| 12 ce ciciemLre ce 120 FriIz Hcmmer e: e|
primerc en vc|cr :in e:cc|c: enIre 8crrcnui||c y 8cgcIc. Su cvicn,
enIcnce:, e: LcuIizccc 8cgcIc".

356
Ttulo que gan sirviendo a Colombia en la guerra contra el Per.
351
En enerc ce 122 e| ccpiIc| ce ScccIc ||egc c 200.000 pe:c:. Junker:
pcrIicipc ce e:e ccpiIc| ccn 5.000 pe:c:. Se ccmprc e| Iercer F-13 pcr
12.000 cc|cre:
357
. ScccIc pcgc 2.000 en efecIivc y Junker: reciLe 10.000
pe:c: en cccicne: ce |c ccmpcn|c.

F|guro 0. Iccc 8cgcIc, ccn e| Fre:icenIe Sucrez en primerc fi|c, e:percncc
e| primer cIerrizcje ce SC/DI/ en |c ccpiIc|, 11 ce ciciemLre ce 120.
En cLri| ce| 22 nuevc vue|c ce prueLc, :in e:cc|c:, ce 7 hcrc: y 45 minuIc:,
c Cc|i, Fcrc ju|ic ce| mi:mc cnc e| pcrue ce ScccIc e:Ic fcrmccc pcr 5
Junker: F-13 y un cvicn ing|: Hcnc|ey-Fcge. En :epIiemLre :e ccmprc e|
:exIc F-13.
E| 2 ce enerc ce 123 :e rene |c c:cmL|ec ce cccicni:Ic:. Se |e: infcrmc
ue |c ||nec ce GircrccI e: cc:IecL|e, perc ue |c: vue|c: c CcrIcgenc y
Neivc ccn prcicc:. Sin emLcrgc |c ccmpcn|c cLIiene 10.55, 7 pe:c: ce
uIi|iccce: neIc:. Se cecreIc un civicencc ce| 37
358
. Fre:icenIe Erne:Ic
CcrIi::cz. DirecIcr ce negccic: F.F. vcn 8cuer. DirecIcr ccmercic| /|LerI
IieIgen. DirecIcr Icnicc FriIz Hcmmer.
E| 4 ce feLrerc :iguienIe un f|cIcccr ce| Cc|cnc|c chccc ccnIrc unc: rccc:
en GircrccI. E| cvicn :ufre Lc:IcnIe. Lc: pc:cjerc: y e| pi|cIc :e :c|vcn, perc
muere e| meccnicc Schrcecer.
En cgc:Ic :e funcc |c Ccmpcn|c ScnIcncerecnc ce /viccicn {CCS/D/),
fi|ic| ce ScccIc, pcrc unir c FuerIc Wi|che: ccn 8uccrcmcngc, uIi|izcncc
cvicne: Dcrnier.

357
Equivalentes a 142.517 dlares de 2007.
358
Equivalente al 5% sobre el capital suscrito.
352
DurcnIe e| cnc ce 123 :e rec|izcn vue|c: exp|crcIcric: pcrc ruIc: ce
8crrcnui||c c McrccciLc y CuiLcc. IrcLcjc: ce cercfcIcgrcf|c :cLre e|
Mcgcc|enc y |c: frcnIerc:.
E| 8 ce junic ce 124 :e e:Ire||c e| c||nc. Mueren e| pi|cIc vcn Krchn,
CcrIi::cz, e| meccnicc Fi:cher y cc: pc:cjerc: c|emcne:.
E| 12 ce ju|ic :e cccicenIc e| Scntcnce|. :in v|cIimc:, y e| cvicn puece :er
repcrccc.
Fcrece incre|L|e ue en 4 me:e: ce cperccicne: e| ce| Ic|imc :ec e|
primer cccicenIe fcIc|. Cc:i cucIrc cnc: ccn Icn Luen rccrc
:egurcmenIe hcL|cn ccnIriLuicc c ci:ipcr en c|gc e| Iemcr c vc|cr en |c:
primiIivc: cvicne:.
Se hc cL:ervccc ue |c: Junker: ercn Luenc: p|cnecccre:. Generc|menIe
:egu|cn |c cinIc ce| Mcgcc|enc y cucncc e| pi|cIc ncIcLc c|gn
prcL|emc, ccmc e| frecuenIe recc|enIcmienIc ce| mcIcr, ce:cenc|c,
ccucIizcLc, ||encLcn e| rccicccr ccn cguc ce| r|c, repcrcLcn y vc|v|cn c
c:cencer
35
.
En ncviemLre ce 124 e| Ccngre:c cprueLc unc :uLvencicn ce 80.000
pe:c: pcrc ScccIc, impcnincc|e c |c ccmpcn|c c|gunc: cL|igccicne: en
mcIeric cienI|ficc y ce fcrmccicn ce per:cnc| cc|cmLicnc, re:ervcncc
20.000 pe:c: pcrc ccuirir un grcn hicrccvicn Dcrnier, pcrc 8 c 10
pc:cjerc:.
En |c c:cmL|ec ce cccicni:Ic: ce| 27 ce feLrerc ce 125 e:Icn
repre:enIccc: 15.500 ce |c: 20.000 cccicne: en circu|ccicn. Lc cc:c
Junker: pc:ee 1.130 cccicne:. Lc uIi|iccc neIc, ce 42.448, 5 pe:c:, e:
exce|enIe. Se cprueLc un civicencc ce| 57.
Lc ccmpcn|c Iiene cincc F-13 en :ervicic y unc en ccn:Iruccicn. Icccv|c
nc pcrece cccn:ejcL|e vc|cr c Cc|i y Mece|||n pcr |c: grcnce: cificu|Icce:
pcrc :cLrevc|cr |c: ccrci||erc:. Se ce|eLrcn |c: xiIc: ce |c :eccicn
cienI|ficc ce ScccIc, ue e:Ic Icmcncc fcIcgrcf|c: muy impcrIcnIe: pcrc
|c cemcrcccicn ce ||miIe: ccn Venezue|c, permiIiencc mecicicne:
preci:c: y eviIcncc |c: pe|igrc: ce |c :e|vc y |c: incic:, ue cnIe: cIcccLcn
|c: ccmi:icne: Icpcgrcficc:.


359
Algunas veces los radiadores alemanes de los aviones fueron cambiados por radiadores de automvil, que
tenan, aparentemente, mayor capacidad de enfriamiento.
353
3. De |o Mu|o o| Av|on?
Fcncercncc |c ue :ignificc |c cviccicn pcrc e| pc|:, :e repiIe :iempre ue
Cc|cmLic pc:c ce |c mu|c c| cvicn", ccmc :i |c inIrccuccicn ce e:e
nuevc mecic ce Ircn:pcrIe huLie:e :ignificccc un ccmLic inmecicIc.
En e| cnc ce 125 |c: cvicne: ce |c Ccmpcn|c vc|crcn 22.000 ki|cmeIrc:,
2.10 hcrc:. Ircn:pcrIcrcn 11.500 ki|c: ce ccrrec y 1.200 pc:cjerc:. Fcy|ccc
10.000 ki|c:.
Fcrc ccrnc: cuenIc ce |c ue e:c: cifrc: repre:enIcn, cigcmc: ue hcn
vc|ccc 800 Km cicric:, ue |c f|cIc hc vc|ccc hcrc: cicric:. 31,5 ki|c:
cicric: ce ccrre:pcncencic. 100 pc:cjerc: men:uc|e:. De |c: 10.000 ki|c:
Ircn:pcrIccc:, pcr |c menc: 75.000 ccrre:pcncen c| pe:c ce |c: pc:cjerc:.
Si c :Ie :umcmc: e| ce |c: :ccc: ce ccrrec, |c ccmpcn|c nc pucc
Ircn:pcrIcr mc: ce 1.000 ki|cgrcmc: ce pcueIe: c| cnc.
Ccn e:Ic: cifrc: uecc muy cif|ci| cefencer |c cfirmccicn ce ue pc:cmc:
ce |c mu|c c| cvicn, :iIuccicn ue cn hcy ci:Ic ce :er cc:c ci:IinIc ce unc
hiprLc|e.
/cicicnc|menIe, |c: vue|c: prccIiccmenIe :e |imiIcLcn c |c ruIc
8crrcnui||c-GircrccI.

Lc |cLcr funccmenIc| ce ScccIc curcnIe :u: primerc: cnc: fue e|
mejcrcmienIc ce| ccrrec, ue :erc enIregccc c |c: cvicne: en |c: puerIc:
ce| Mcgcc|enc, c ccnce hc ||egccc c |cmc ce mu|c c pcr Iren.

Fcrc evc|ucr :in excgerccicne: e| cpcrIe ce |c cviccicn, cigcmc: c ccn
Mcrcc Fice| Sucrez:

Cucntc c |c cv|cc|n pc:tc| y ccne|c|c| (.} cc:tc
cec|| que e: unc cenc|c|n y que cc||e:pcnce c |c
pe||c|c y |eputcc|n ce e:c p||v||eg|ccc gente. Lc
ccnpcnc nc pue:tc en ccnun|ccc|n |c Cc:tc ccn e|
cc|czn ce |c Fepuc||cc (....} nc cvcnzccc nc:tc Ne|vc.
:e nc en:cyccc en |c: c|e|c: que ccc|cn vc||c: ce
nue:t|c: |c:. nc nec|ccc ext|cc|c|nc||cnente e|
cc||ec. tcntc que ncy e| v|ce ce unc cc|tc ce cqu c
Lcnc|e: e: cc:c ce cc: :encnc: c t|e:. yc |cc|||tc
c|ec|entenente e| v|ce ce |c: pe|:cnc: (.} ncn
p|e:tccc un g|cn :e|v|c|c c |c: cctuc|e: tc|ec: ce
||cc|n y cnccncn|entc ce |c: ||cnte|c: pc| nec|c ce
354
|c |ctcg|c|c c|ec que p|ccuce |e:u|tccc:
nc|cv|||c:c:. |ec||zcncc |c excctc |ncgen ce |ugc|e:.
|c: y te|||tc||c: (.}
30
.

Ferc cIrc: cec|cn:

(.} que |c: t|cccc: ce|c|ctcg|c||cc: e|ccc|ccc: pc| |c
:ecc|n c|ent||cc ce Sccctc. enp|e:c cc|cncc-
c|encnc. tcnc|n ncccn |nc|u|cc |c: te|||tc||c: ce |c
vec|nc |epuc||cc ce Fcncnc (.} y :e ccnc|uc que
:tc e|c ct|c ce |c: |czcne: pc| |c: cuc|e: e| gcc|e|nc
nc|tecne||ccnc ccn:|ce|ccc ce u|genc|c |ncp|czcc|e
e| tene| un ccnt|c| cc:c|utc :cc|e |c enp|e:c c|ec y
nc: cun ce:c|cc||c ce||n|t|vcnente ce Cc|cnc|c
ccnc |npc|tcnte e:t|cteg|c pc|c |cg|c| |c tctc|
:egu||ccc ce| ccnc| ce Fcncnc
3!



4. SCADIA y |o guerro con e| Fer

Lc ccnjuncicn ce |c Grcn Depre:icn y |c guerrc ccnIrc e| Fer mcrcc e|
per|ccc pre:icencic| ce Enriue C|cyc Herrerc {130-144), ccc:icncncc
IcIc| pcrc|i:i: ce |c: cLrc: pL|icc:.

Lc: ingre:c: fi:cc|e: :e recujercn ce mcnerc muy cprecicL|e

Iob|o 20. Fi:cc nccicnc|. lngre:c: crcincric:










Fuente: /|fcn:c FcIinc Fc:e||i. Lc p|c:pe||ccc c Dece. p. 70

360
Surez Marco Fidel. Sueos de Luciano Pulgar. Bogot: Biblioteca de Autores Colombianos; 1954.
II Tomo p. 160
361
Faras Mendoza Alberto. Historia de la Aviacin en Colombia. Bogot: Crculo de Lectores; 1986. p. 26.
Ao M||es de pesos
128 75.032
12 75.240
130 4.358
131 43.4
132 35.34
133 3.858
134 53.53
355

En Icn preccric: ccncicicne:, e| pc|: :e vic cL|igccc c cIencer
ine:percccmenIe |c guerrc ccn e| Fer, ue e:Ic||c c rc|z ce |c Icmc ce
LeIicic e| 1 ce :epIiemLre ce 132. Ccn |c mcycr premurc huLc ue
ccuirir :cLre Iccc cvicne: mi|iIcre: pcrc pccer cefencer nue:Irc
:cLercn|c en e:c: regicne: cpcrIccc: y ce:hcLiIccc:, cuLierIc: ce :e|vc y
nuncc cnIe: Lien exp|crccc: pcr |c: cc|cmLicnc:.

IcmLin ccrec|cmc: ce pi|cIc: :uficienIe: pcrc |c: cvicne: ue iLcn
||egcncc, :iencc nece:cric cLIener e| ccncur:c ce |c: cvicccre: ce
ScccIc, ue ccn :u experiencic ccmc pi|cIc: ce |c guerrc eurcpec, :e
ccnvirIiercn en exce|enIe: in:IrucIcre: y ccemc:, :e enccrgcrcn ce
numerc:c: mi:icne: mi|iIcre:.

Fcrc finc|izcr |c guerrc, e| gcLiernc Iuvc ue cpe|cr c vcric: empr:IiIc:
pcIricIicc:, ce Ic| mcnerc ue e| :c|cc ce |c ceucc inIernc pc:c ce
21314.000 en 130 c 81408.000 en 134, mienIrc: |c ceucc exIernc :iguic
reLcjcncc pcrue nc :e cpe|c c mcycr enceuccmienIc en mcnecc
exIrcnjerc.

E| cc:Ic IcIc| ce |c guerrc ccn e| Fer c:cencic c 3855.121, 3 pe:c:
32
,
33
.

Ccmc |c: ccnf|icIc: L|icc: y e| ce:crrc||c ce |c cviccicn mi|iIcr e:Icn pcr
fuerc ce| c|ccnce ce| pre:enIe |iLrc, e| |ecIcr puece remiIir:e c |c H|:tc||c
ce |c Av|cc|n Cc|cnc|cnc. ce| Ccrcne| Jc: lgnccic Fcrerc, ccnce
enccnIrcrc e| ce:crrc||c ce |c cviccicn mi|iIcr y :u: re|ccicne: ccn SC/DI/:
ccemc:, cmp|ic infcrmccicn :cLre |c: cccicne: cercmi|iIcre: ue
permiIiercn ccnIener e| cvcnce perucnc, |cgrcncc:e e| prcIccc|c ce F|c
ce Jcneirc {mcyc 2 ce 137), ue cic fin c| ccnf|icIc y :c|vc pcrc
Cc|cmLic unc pcrIe ce nue:Irc: IerriIcric: cmczcnicc:.

En re|ccicn c| Iemc ce |c: cccicne: crec: curcnIe e| ccnf|icIc, IcmLin e:
muy vc|ic:c e| cpcrIe ce Gu:Icvc /ric: ce Greiff en :u |iLrc Ct|c Cncc|
:cc|e Lc: Ance:.


362
Restrepo Juan Camilo, Betancur Luis Ignacio. Economa y Conflicto Colombo-Peruano. Bogot: Villegas
Editores; 2001. p 145.
363
Equivalentes a 520 millones de dlares de 2007.
356
Fccncnc y Ccn|||ctc Cc|cncc-Fe|ucnc. ce Jucn Ccmi|c Fe:Irepc y Lui:
lgnccic 8eIcncur, e: un exce|enIe ccmpencic en re|ccicn ccn |c: c:pecIc:
eccncmicc: y fincncierc: c:cciccc: c e:c guerrc.

Lc revi:Ic Crecencic|- Hi:Icric 187 cfrece cLunccnIe infcrmccicn :cLre
|c: cvicne: mi|iIcre: ccuiricc: pcr Cc|cmLic

5. E| Condor y |o Geopo|t|co

En /|emcnic, |c: cur|:imc: ccncicicne: impue:Ic: pcr e| IrcIccc ce
Ver:c||e: ccu:cLcn crecienIe re:enIimienIc, ue enccnIrcrc :u expre:icn
pc||Iicc en e| nccicnc| :ccic|i:mc ce HiI|er, cuyc prcpc:iIc cenIrc| erc |c
recuperccicn p|enc ce |c :cLercn|c nccicnc|, e| recrme y |c guerrrc pcrc
|cgrcr |c revcnchc :cLre |c: c|iccc: cccicenIc|e:, ccmc previc pc:c pcrc
e:IcL|ecer unc hegemcn|c germcnc.

/un cnIe: ce| c:cen:c ce HiI|er, |c: pcIencic: venceccrc: mircLcn ccn
ce:ccnficnzc |c: e:fuerzc: ce recuperccicn ce /|emcnic.

De:ce muy Iemprcnc Sccctc e:Iuvc en |c mirc ce| DepcrIcmenIc ce
E:Iccc, |c ue nc cejc ce pcrecernc: curic:c :i ccn:icercmc: |c peuenez
ce |c ccmpcn|c cc|cmLc-c|emcnc. Ferc:

Fc| ct|c pc|te. |c: c|encne: nc :e ncccn ||n|tccc c |c
c|gcn|zcc|n ce Sccctc en Cc|cnc|c. Cu :ucecc en
|c An||cc Lct|nc en p||ne| |ugc| ex|:tc unc enc|ne
cc|cn|c c|encnc (.} ce| Fc G|cnce c |c Fctcgcn|c
nccc nc: ce un n|||n ce c|encne: ce unc p||ne|c y
unc :eguncc gene|cc|n (.} y e|c gente que ||evccc
nucnc: cnc: ce v|v|| en e:tc: pc:e:. |c ncyc|c
cc:ccc: ccn nue|e: ce |c |eg|n. ccn n|c: y |cn|||c. Y
ncccn cp|enc|cc e| |c|cnc. ccnpc|tcn cc:tunc|e: y
ccn|cc y nucnc: :e ncccn nctu|c||zccc (.} e|cn
que||cc: y |e:petccc:. Y ccnc :| |ue|c pccc. |c:
c|encne: ncccn c|eccc unc e:pe:c |ec c|ec
ccnpue:tc pc| ccnc. :. pc| ccnc enp|e:c: ncc|cnc|e:
ce cv|cc|n. Cncc|. Lct y Vc||g en e| 8|c:||. Sccctc en
Cc|cnc|c. ct|c en e| Fe|u. Sectc en e| Fcuccc|. L|cyc
A|ec 8c||v|cnc en 8c||v|c y Cc|pc|cc|n Su|cne||ccnc
en A|gent|nc. /c: ce !.000 n|||c: ce |utc: c|ec: (.}
Se pen:ccc en e| F:tccc /cyc| nc|tecne||ccnc. que
ce :u|g|| un ccn|||ctc. e| p||ne| ctcque :e|c :cc|e e|
357
puntc v|tc| ce |c ce|en:c nc|tecne||ccnc. e| ccnc| ce
Fcncnc. Y :| e|c cve||ccc c ce:t|u|cc. ce:c|t|cu|c|c
pc| ccnp|etc :u: |ue|zc: c|nccc:. /|ent|c: pen:cccn
en e:tc. |ecc|ccccn que Sccctc e|c ccnt|c|ccc pc|
ccp|tc| c|encn. que :u: c||ect|vc: e|cn c|encne:. que
|c: neccn|cc: y p||ctc: e|cn c|encne: y. ccnc :| e:tc
nc |ue|c :u||c|ente. que ncccn :|cc p||ctc: ce ccnccte
en |c p||ne|c gue||c nunc|c|. Y e:tcccn c :|c cc:
nc|c: ce vue|c ce:ce vc||c: ce|cpue|tc:
cc|cnc|cnc:
34
.

E:e pcc| ce empre:c: crec:, ue hcL|c :icc crgcnizccc pcr FriIz Hcmmer,
c| ue ccnccemc: pcr :u |cLcr ccmc DirecIcr Icnicc ce ScccIc, erc
ccnccicc ccmc Cncc| Sync|cct, y en | pcrIicipc vcn 8cuer ccn un
cpcrIe ce 20.000 cc|cre:, euivc|enIe c| 107 ce| ccpiIc| pcgccc ce
ScccIc.

lncuccL|emenIe, ceIrc: ce| ccnccr ce |c: /nce: :e ccu|IcLc e| cgui|c
imperic| c|emcnc. Y nc pcr ccincicencic e| emL|emc ce Sccctc :erc e:c
inccmpcrcL|e cve.

Sccctc :c|iciIc vcric: vece: cuIcrizccicne:
pcrc vc|cr 8crrcnui||c Fcncmc, :iempre
ccn re:u|Iccc negcIivc.















F|guro 1. Ccnccr. EmL|emc ce SC/DI/

364
Ibidem. pp 26-27.
358
Luegc e| :encr vcn 8cuer empezc c ccnIemp|cr |c icec ce vc|cr c |c:
E:Iccc: Unicc:. En 125 c|ui|c cc: hicrccvicne: Dcrnier Wc|, ce| SinciccIc
Ccnccr, ue fuercn LcuIizccc: en 8crrcnui||c ccmc At|cnt|cc y Fcc||cc.
De:pu: ce |crgc prepcrccicn, ccn 17 Iripu|cnIe:, ce:pegcrcn vue|c e| 18
ce cgc:Ic ce 125, ccn |c: :iguienIe: e:cc|c:: CcrIcgenc, Cri:IcLc|
{Fcncmc) y FuerIc Limcn {Cc:Ic Ficc) :cLre e| /I|cnIicc: Mcncguc:
/mcpc|c y Lc LiLerIcc {E| Sc|vcccr) y Scn Jc: {GucIemc|c) :cLre e|
Fcc|ficc: FuerIc 8crric: {GucIemc|c): 8e|ice y Cczume| {Mxicc)
nuevcmenIe en e| /I|cnIicc, y ce c||| c Lc HcLcnc ccnce :e |e: ccmunicc
ue nc pcc|cn vc|cr c |c F|cricc.

Vcn 8cuer in:i:Iic y pucc vc|cr ccn un :c|c Wc| c Fc|m 8ecch. En
:epIiemLre fue pcr Iren c Wc:hingIcn, ccnce nc |cgrc |c: permi:c:
reuericc: pcrc e| e:IcL|ecimienIc ce |c ruIc enIre Cc|cmLic y |c: E:Iccc:
Unicc:.

Lc pecr fue ue nc :e |e permiIic |evcnIcr vue|c ce regre:c. De Ic| mcnerc
ue e| hicrccvicn At|cnt|cc Iuvc ue :er ce:crmccc y enviccc pcr Lcrcc c
/|emcnic. E| Fcc||cc ccrric iguc| :uerIe y Iuvc ue :er Ircn:pcrIccc en
Lcrcc c Cc|cmLic
35
.



F|guro 2. Hicrccvicn Dcrnier Wc|.

365
Ibidem. p. 21.
359

Lc: cincc cnc: ue vcn c ccrrer c pcrIir ce e:Ie incicenIe hc:Ic 130, :ercn
ce prcgre:c pcrc Sccctc, cunue |c ccmpcn|c yc e:Ic p|encmenIe
ncIificccc ce |c incmi:Ic:c ccIiIuc ce |c: E:Iccc: Unicc:.

IcmLin pcr e:c: cnc: :e pre:enIc unc :erie ce cccicenIe: ue,
inexp|iccL|emenIe, nc crrecrcn c |c: pccc: ue ccmprcn pc:cje pcrc
:urccr nue:Irc: cie|c:.

En mcyc ce 12 :e e:Ire||c en Mece|||n un Fckker ce Licccc, fi|ic| ce
ScccIc. E:e mi:mc me: :e cccicenIc un Dcrnier Wc| en Fcrcgucnc. E| 5 ce
junic ce 127, en vue|c ce prueLc, :e e:Ire||c e| Junker: Ccucc, en
8crrcnui||c. E| 17 ce mcyc ce 12 e| Iurnc e: pcrc e| Junker: Cncc, en
GircrccI, y e| ce feLrerc ce 130 :e inciencic en E| 8cncc e| Junker:
Scntcnce|.

ScccIc erc unc empre:c muy exigenIe en mcIeric ce :eguriccc, perc |c:
cvicne: Icccv|c ercn muy primiIivc: y nc exi:I|cn euipc: ce
cercncvegccicn, ni en cire ni en Iierrc:

{.) :e ncvegccc :|n |cc|cgcn|net|c. gu|cncc:e pc| e|
te||enc. ccn |c c|uu|c ncgnt|cc y e| |e|c ce| cv|n
ccnc un|cc: cyucc: y e|c |npe|ct|vc nc ct|cve:c| unc
nuce c pccc c|tu|c. pc|que pccc |e:u|tc| ccn
c|nenc|c
3


Sin emLcrgc, cunue e| prcmecic e: cpenc: ce un cccicenIe pcr cnc, nc
cejc ce :er muy preccupcnIe en re|ccicn c| e:cc:c Ircficc ce |c pccc.

En 128 :e inicicrcn vue|c: ce ccrrec y pc:cjerc: ce 8crrcnui||c c
Gucycui|, ccn e:cc|c -:upcngc- en GircrccI, pcrc reccger |c
ccrre:pcncencic ce 8cgcIc pcrc e| :ur.

Sccctc Ien|c unc Lc:e en F|cnce:. /||| :e ccmLicrcn |c: f|cIcccre: pcr
ruecc: ce cuIcmcvi|, primiIivc Iren ce cIerrizcje ce purc meccnicc
nccicnc|, pcrc pccer cIerrizcr en 8cgcIc.

Cucncc cumenIc e:e Ircficc, c pcrIir ce 12, :e ce:Iinc un cvicn ccn
ruecc: y cucIrc cvicneIc: pcrc e:c ruIc. /| cnc :iguienIe :e ccuiric |c

366
Arias de Greiff Gustavo. Otro Cndor sobre Los Andes. Op cit. p. 109.
360
hcciencc ce Iechc {ccIuc| Ciuccc Kennecy), en 8cgcIc, pcrc ccmpc ce
cIerrizcje.

Mc: Icrce :e puciercn rec|izcr vue|c: ce 8crrcnui||c c Iechc, ccn cvicne:
ue cIerrizcLcn :cLre ruecc:.

/ mecicc ue e| pc|: erc exp|crccc pcr :u: cvicccre:, ScccIc ccmenzc c
uLiccr Ierrenc: cpIc: pcrc e| cIerrizcje ce :u: cvicne:.

Jc: lgnccic Fcrerc, unc ce |c: primerc: cc|cmLicnc: en vc|cr ccn |c
ccmpcn|c, hc ncrrccc ceIc||cccmenIe e| primer cIerrizcje ce ScccIc en
Mece|||n, e| 20 ce ciciemLre ce 124, en Mcnizc|e: e| :iguienIe me: ce
mcrzc y |c: vue|c: ce ||nec: crec: ce| Ccucc {Licccc), ue cuLr|c ruIc:
enIre Mece|||n, Mcnizc|e:, Cc|i y Fcpcycn, pcrue Icccv|c nccie :e cIrev|c
c cruzcr |c: /nce: ce:ce 8cgcIc, pcr ejemp|c, ccn ce:Iinc c Mece|||n.

Nc :e crec Icmpccc ue e:Ic: vue|c: fuercn regu|cre:, en e| :enIicc ue
chcrc |e ccmc: c e:e Irminc, ce iIinercric: fijc:, pcrue Icccv|c Icrccrcn
|c: ciuccce: cc|cmLicnc: en ccnIcr ccn :ervicic: crec: permcnenIe:.

Fcrc |c: vue|c: ce |c: fi|ic|e:. Cc:ccc y L|cccc, :e emp|ecLcn unc:
peuenc: cvicne: Fckker, rezcgc: ce |c guerrc ue pcc|cn vc|cr cpenc:
ccn 3 per:cnc:, pi|cIc, meccnicc y pc:cjerc, c pi|cIc ccn cc: pc:cjerc:
37
.

Lc primerc ccpiIc| cepcrIcmenIc| ccn :ervicic crec fue 8uccrcmcngc, c
pcrIir ce 123.

Ccmc e| Ircficc empezcLc c cumenIcr, :iguiencc ce:ce |uegc e| prcgre:c
ce| pc|:, ScccIc cecicic ccuirir |c: IrimcIcre: Fcrc
38
, pcrc vc|cr enIre
ciuccce:, cejcncc cIrc: |c: :ervicic: |inec|e: :cLre e| Mcgcc|enc.

En e:e prcpc:iIc :e inIerpu:c e| :encr Irippe, uien pre:icnc ccn Iccc e|
pe:c ce Fcncmericcn c Fcrc pcrc ue nc vencie:e cvicne: c ScccIc.
3
.

E| men:cje erc |c :uficienIemenIe c|crc ccmc pcrc ue vcn 8cuer nc |c
ccmprencie:e. Lc: cvicne: cmericcnc: yc ccmincLcn |c cviccicn
ccmercic| en e| muncc enIerc, pcrue hcL|cn :icc ci:enccc: ccn e||c en
mienIe:, mienIrc: |c: Junker: ercn cpenc: LcmLcrcerc: reccnverIicc: pcrc

367
Forero Jos Ignacio. Op. cit. p. 129.
368
Faras Alberto. Op. cit. p. 31
369
Ibidem. p. 40.
361
4 c 5 pc:cjerc:, ccn ci:enc yc :uperccc y |c: re:Iriccicne: hcL|cn
impecicc c |c: fcLricc: ce /|emcnic ccn:ervcr :u inicic| venIcjc
Iecnc|cgicc.

En e:c: ccncicicne: vcn 8cuer :e reunic ccn Jucn Irippe e| 10 ce feLrerc
ce 130 y |e vencic c Fcncne||ccn Iccc: :u: cccicne: en Sccctc. e| 84.47
ce| ccpiIc|.

F:tc cpe|cc|n |ue tctc|nente :ec|etc y c: ccnt|nu
pc| |c: :|gu|ente: nueve cnc:. Se c|ce que :c|cnente |c
ccncccn e| F|e:|cente Fcc:eve|t. e| Sec|etc||c ce
F:tccc. F|cnk 8. Ke||cg. |c: :enc|e: ||ppe y vcn 8cue| y
ncc|e en Cc|cnc|c. Unc c|cu:u|c ce| cccunentc
e:tcc|ecc que :| e:tc :e ||egc:e c :cce| en Cc|cnc|c.
e| :enc| vcn 8cue| pe|cc e| vc|c| ce :u: ccc|cne:. Fn
e:e entcnce: |c t|cn:ccc|n :e nccc necnc pc| |c
enc|ne cucntc ce !!42.000 c|c|e:. F:tcc|ecc
tcnc|n e| cccunentc que. ccnc |c cpe|cc|n e|c
:ec|etc. e| :enc| vcn 8cue| |ep|e:entc|c e:tc: ccc|cne:
en |c: c:cnc|ec: y cnte |c: cutc||ccce: cc|cnc|cnc:.
que ccnt|nuc|c c| ||ente ce |c c||ecc|n ce Sccctc ccn
tctc| cutcncnc pc|c :u ncnec. Fue unc t|cn:ccc|n
|nc|ec|e. nc: cun. |cg|c| ncntene||c en tctc| :ec|etc
cu|cnte tccc e:te t|enpc
30
.

/ pe:cr ce| crciIc ue merece e| :encr Fcr|c:, ue curcnIe |crgu|:imc:
cnc: fue jefe ccmercic| ce /vicncc, :u ver:icn pre:enIc inccn:i:Iencic:.

Feccge |c ue :e cijc en 13, cucncc e| gcLiernc cc|cmLicnc fue
ncIificccc ce ue Fcncne||ccn erc, ce:ce hcc|c cnc:, |c cuenc ce
ScccIc.

Fec|menIe c vcn 8cuer nc |e hcL|c uecccc mc: remecic ue ccepIcr e|
u|IimcIum ce Fcncne||ccn {ceIrc: ce| cuc| e:IcLc e| SIcIe DepcrImenI) y
hcL|c vencicc muy Lien, cunue e: cif|ci| ccepIcr |c cifrc ce| mi||cn |crgc
ce cc|cre:, cincc vece: e| ccpiIc| pcgccc ce unc peuenc empre:c ue,
ccemc:, iLc hccic |c uieLrc :i :e cump||c |c cmenczc ce nc :umini:Ircr|e
mcIeric| cmericcnc.

Mc: verc:|mi| e: pen:cr ue:

370
Ibidem. p. 31.
362
Sccctc :e ccnv||t| en unc enp|e:c nc: ce| :|:tenc
Fcncne||ccn. que |cp|ccnente cuc|| tccc
Su|cn||cc (.} vcn 8cue| |ue |eenp|czccc pc| |etgen
(.} ccn excepc|n ce C|cyc He||e|c y F|cnk Ke||cg.
ncc|e nc: ccncc| c||c|c|nente e| ccnven|c. pc|que e|
ncqu|cv||cc ||ppe nc qu|:c que :e c|vu|gc|c. pe|c |c
cpe|cc|n nc e|c un :ec|etc. :|nc :|np|enente c|gc ce
|c que nc :e ncc|ccc (.}
3!
.

Lc cierIc e: ue |c cpinicn pL|icc, cucncc :e puL|icc |c venIc ce ScccIc
c Fcncmericcn, en 13, fue Icn ccver:c c vcn 8cuer ue :Ie, c pe:cr ce
:er ciuccccnc cc|cmLicnc, :e :inIic Icn cen:urccc ue prefiric rcciccr:e
en Chi|e, ccnce muric.


. bMCA, SACO y e| ||n de SCADIA

En 132 Mece|||n, grccic: c ccn Gcnzc|c Mej|c, Iuvc :u cercpuerIc ce Lc:
F|cyc: y fue :ece ce unc ccmpcn|c funcccc IcmLin pcr |, |c U|ccc-
/ece||n cnc Cent|c| A||wcy: (U/CA}. cuyc nicc ruIc erc enIre |c ccpiIc|
cnIicuenc y Fcncmc. E:Ic empre:c ce:ce e| ccmienzc fcrmc pcrIe ce|
:i:Iemc Fcncmericcn.

En 133 :e hcL|c funcccc e| Se|v|c|c A|ec Cc|cnc|cnc (SACC), ce|
ccpiIcn Erne:Ic Scmper Mencczc, ccn e| fin ce ccmpeIir|e c ScccIc. Se
inicic ccn Ire: LimcIcre: CurIi:: KingLirc pcrc 8 pc:cjerc:. Luegc reciLic
cc: IrimcIcre: Fcrc.

En 134 ScccIc empezc c vc|cr |c: fcmc:c: IrimcIcre: Fcrc, c |c: ue |uegc
:eguircn :iempre |c: mc: mccernc: cvicne: cmericcnc:, ccmc |c: 8ceing
247, ue enIrcrcn en :ervicic en 13, ccmc ccnven|c c unc empre:c ue
yc fcrmcLc pcrIe ce| :i:Iemc Fcncmericcn
372


E| 24 ce junic ce 135 un IrimcIcr Fcrc, ce S/CC, pi|cIeccc pcr e| prcpic
Erne:Ic Scmper, en e| cuc| cccLcLcn ce Icmcr c:ienIc Ccr|c: Gcrce| y :u
ccmiIivc, chccc en |c pi:Ic ce Mece|||n ccn cIrc Fcrc, ce Sccctc. En e|
IerriL|e incencic muriercn Iccc: |c: ccupcnIe: ce cmLc: cercncve:
373
.

371
Arias de Greiff Gustavo. Otro Cndor sobre Los Andes. Op. cit. p. 77, basado en Airlines of Latinamerica
since 1919, de REG Davis.
372
Forero Jos Ignacio. Op. cit. p. 287.
373
Como de costumbre, circularon toda clase de versiones, como la de que Gardel tena un lo amoroso con
una amiga de su compaero de gira, Lepera, y que se haban liado a tiros en el avin. Tambin se dijo que
363


F|guro 3. Vcric: IrimcIcre: Fcrc, :imi|cre: c :Ie ce |c Fcyc| Ccncc|cn A||
Fc|ce. vc|crcn en Cc|cmLic pcrc SC/DI/ y S/CC en |c: cnc: 30
374
.



F|guro 4. SC/DI/ Iuvc unc f|cIc ce nueve LimcIcre: 8ceing 247, :imi|cre:
c| ce |c fcIc, c pcrIir ce 13
375
.

Gardel haba sobrevivido, pero que atrozmente desfigurado, haba preferido esconderse para siempre de sus
admiradores. La muerte de Gardel consagr a Medelln como segunda capital mundial del tango.
374
Los trimotores Ford (basados en los trimotores Junkers G-23 y G-24), volaron a partir de 1926. Tenan
15.32 m de largo. Envergadura: 23.72. Velocidad de crucero 145 Km/hora. Autonoma de 885 Km. Techo
5640 m. Payload 1030. Piloto, copiloto, azafata y 9 pasajeros. Precio 42.000 dlares. Se fabricaron 199
unidades. Motores de 300 hp.
364

Sccc, :in emLcrgc, :iguic vc|cncc, cccc vez ccn mcycre: cificu|Icce:,
hc:Ic ue e| 13 ce feLrerc ce 140, ccn |c ccIivc inIervencicn ce| gcLiernc
nccicnc|, :e fu:icnc ccn ScccIc ccncc |ugcr c /vicncc.

Lc mcncnc :iguienIe :e firmc |c e:criIurc y pcr |c Icrce Iccc e| per:cnc|
c|emcn ce ScccIc yc e:IcLc :u:IiIuicc pcr gringc::

Sccctc tenc 800 enp|eccc:. ce |c: cuc|e: !50 e|cn
c|encne: (.} !4 p||ctc:. !2 neccn|cc: ce vue|c. 42
neccn|cc:. !0 e|e: ce ce|cpue|tc. |cc|c cpe|ccc|e:
(.} F:tc. nctu|c|nente. en cc|c|n ce tccc e| pe|:cnc|
c||ect|vc (.}. A |c: 5 ce |c tc|ce. en tccc: |c: c|uccce:.
|c: c|encne: |ec|c|e|cn cc|tc: ce ce:p|cc. ccn
||qu|ccc|n y p|e:tcc|cne:. Lc: p||ctc: c|encne:. c|
ccc| ce :u cv|n. |ec|ccn |c cc|tc. A n|ngunc ce |c:
enp|eccc: |et||ccc: |e: |ue pe|n|t|cc vc|ve| c :u:
c||c|nc: c :ccc| pcpe|e: pe|:cnc|e: (.} Y c| cc
:|gu|ente. ccnc :| nccc nuc|e:e :ucec|cc. |c: c||c|nc:
|unc|cncccn nc|nc|nente (.} ccc: |c: cv|cne:
ce:pegc|cn c |c: nc|c: ce |t|ne|c||c (.}
3
.

E:Ic cperccicn, perfecIcmenIe p|cnificccc ce:ce hcc|c vcric: me:e:, e:
exp|iccL|e, pcrue c| fin y c| ccLc fc|IcLc yc muy pccc Iiempc pcrc |c
inIervencicn ce |c: E:Iccc: Unicc: en |c guerrc eurcpec c fcvcr ce Grcn
8reIcnc
377
.

Lc: 800 emp|eccc: ccn ue /vicncc crrcncc en 140, :cn incicic ce|
ce:crrc||c ue hcL|c Ienicc |c cviccicn ccmercic| en Cc|cmLic

Frcgre:c incuccL|e y muy rcpicc, perc un pc|: ccn 175 pc:cjerc: cicric:
ci:Ic muchc ce hcLer :c|Iccc ce |c mu|c c| cvicn".




375
Los bimotores Boeing 247. 15.7 m de largo. Envergadura. 22.6 m. velocidad de crucero 304 Km/hora.
Autonoma de 1.200 Km. Techo 7620 m. Payload 3400 K. Tren de aterrizaje retrctil. Motores de 550 hp. Se
fabricaron 75 unidades.
376
Faras Alberto. Op. cit. p. 23.
377
Despus del ingreso de los Estados Unidos en la contienda, el gobierno colombiano orden la detencin de
todos los alemanes en Colombia, en campos de concentracin, incluyendo los que tenan nacionalidad,
esposas e hijos colombianos.
365


Iob|o 21. /viccicn Ccmercic| 128-140

/nc Km. Vc|ccc: Fc:cjerc: Ki|cgrcmc:
128 2.350 .05 47.112
132 1032.5 .520 71.7
13 132.5 28.87 28.25
140 4532.570 3.72 851.875

Fuente: 8crnhcrI Dcnc|c S. Cc|cnc|cn |cn:pc|tct|cn F|cc|en:. p.17.

Sin emLcrgc, cccc vez |c cviccicn c|ccnzc nuevc: |ugcre: ce| IerriIcric. Sin
ue nece:cricmenIe exi:Icn :ervicic: regu|cre:, revi:cncc un mcpc ce
144, puece ver:e ccmc yc exi:Ien pi:Ic: pcrc cIerrizcje en Fichcchc,
Cincgc {perc nc en ScnIc McrIc), 8crrcnui||c, CcrIcgenc, Mcgcngue,
Ccrczc|, McnIer|c, Scn Mcrcc:, /ycpe|, E| 8cncc, Icmc|cmeue, Lc G|cric,
Gcmcrrc, CcuIc, FuerIc Wi|che:, 8crrcnccLermejc, Zcrcgczc, CI,
/mc|fi, 8uccrcmcngc, Mece|||n, IurLc, CuiLcc, Cc|i, 8uencvenIurc, Neivc,
Fcpcycn y 8cgcIc.


7. Lo "Escue|o" de Scodto

/vicncc gczc ce un c|Ic grccc ce cuIcncm|c ccmini:IrcIivc. Fucc
enIcnce: mcnIener |c ue chcrc :e ||cmc e:p|riIu", cu|Iurc", fi|c:cf|c"
empre:cric|, ccncepIc: ue :iempre :e Iienen en cuenIc c| cnc|izcr |c:
|cgrc: c ceficiencic: ce |c: empre:c:.

En e| cc:c ce ScccIc :er|c mc: cprcpiccc hcL|cr ce e:cue|c". E| re|cIc
ce| ingre:c ce /|LerIc Fcr|c: c |c recin crgcnizccc /vicncc, e: Lien
cicienIe:

Lc g|cn c|:c|p||nc c|encnc. yc ne|ecccc y
ccn|n|:t|ccc pc| cc|cnc|cnc:. cccc ce |c|c| |c
pe|:cnc||ccc y e| cc|ccte| ce |c: enp|eccc:. ncc|encc
ce tccc: e||c: ncnc|e: ccn un c|tc ccnceptc ce|
cunp||n|entc ce| cece| y ccn unc tctc| cec|ccc|n c|
:e|v|c|c.

Aqu. ne c|c e| e|e que ne |ec|c|. nc e: ccnc en
ct|c: enp|e:c:. Fc|c nc:ct|c: nc ncy nc|c||c:. :e
366
t|cccc cucncc y c |c nc|c que :ec nece:c||c. nc
tenenc: ccn|ngc:. n| cunp|ecnc: n| ncv|ccce: n| cnc
nuevc. Lc enp|e:c t|cccc :|ete cc: c |c :encnc. 35
cc: c| cnc. c tccc: |c: nc|c: ce| cc y ce |c nccne y c
e:c nc|c ctencenc: y :e|v|nc: ccn |nte|: y cc||nc. /e
tenc que u:tec nc nc: vc c :e|v||. U:tec e: ccgctcnc.
nc e:tccc ccc:tunc|ccc c unc v|cc |cc|| y nc vc c
|e:|:t|| nue:t|c ex|genc|c ce t|cccc y cec|ccc|n.
Vecnc:. ncy e: tc| cc ce tc| ne:. en cc: ne:e:
excctc: :e|c :cnet|cc c un ccnp|etc excnen :cc|e
tccc: |c: |eg|cnentcc|cne: y tc|||c: y :| nc |c: ccnte:tc
c| p|e ce |c |et|c. |c ecnc
38
.

DenIrc ce e:c ccIiIuc, evicenIemenIe |c: hcrcric: :e ceL|cn cump|ir c|
:eguncc, Iccc: |c: ccIiviccce: cicric: e:IcLcn p|cnificccc: y Iccc Ien|c
unc hcrc exccIc pcrc ejecuIcr:e.


8. Aerovos Noc|ono|es de Co|omb|o S. A.

/ |c ci:Icncic ce cc:i 70 cnc: nc e: fcci| ccmprencer |c: rczcne: ce Jucn I.
Irippe pcrc ci:imu|cr |c Icmc ce ccnIrc| ce ScccIc pcr Fcncmericcn en
130, cucncc |c jcven cerc||nec ncrIecmericcnc yc :e prcyecIcLc ccmc
unc grcn empre:c inIerccnIinenIc|, ||cmccc prcnIc c ccnverIir:e en |c
primerc cerc||nec muncic|.

E: pc:iL|e ue en 130 e| ce:pcjc ce Fcncmc e:Iuvierc cn fre:cc en e|
:enIimienIc cc|ecIivc, perc ScccIc erc un mcncpc|ic ue pcr pc:cr c|
ccminic cmericcnc nc cejcr|c ce cIrcer |c: peuenc: vc|mene: ce ccrgc
y pc:cjerc: ni percer|c e| Ircn:pcrIe ce ccrrec, :u principc| fuenIe ce
ingre:c:.

Sin emLcrgc, c| inicicr :u vicc ccmc inIegrcnIe ce fccIc ce| :i:Iemc
Fcncne||ccn. |c cerc||nec Lcrrcnui||erc hcL|c pccicc cccecer c |c:
mejcre: cvicne: ncrIecmericcnc:. /hcrc, c| uiIcr:e |c ccreIc, ccmc
/vicncc, ingre:cLc p|encmenIe c| :i:Iemc creccc pcr e| vi:icncric Irippe

E| e:uemc cnIericr c| nccimienIc ce /vicncc ccnIinuc: Fcncne||ccn
Icccr|c en 8crrcnui||c, perc nc vc|cr|c en Cc|cmLic. Lc ||nec cc|cmLicnc

378
Faras Alberto. Op. cit. p. 46.
367
ccmincr|c en nue:Irc IerriIcric. UMC/ :c|cmenIe vc|cr|c enIre Mece|||n,
IurLc y Fcncmc. Fcncgrc vc|cr|c ce:ce Cc|i hccic e| :ur
37
.

/vicncc reciLic ccmc regc|c" ce LcuIi:mc cc: f|cmcnIe: cvicne: DC-3,
ue :e :umcrcn c |c: 8ceing-247 y c |c: |Iimc: Junker:, pcrc fcrmcr unc
f|cIc ccpcz ce re:pcncer c |c crecienIe cemcncc nccicnc|.



F|guro 5. Si:Iemc Fcn /mericcn. /nuncic. Se|eccicne: ce| Feccer: Dige:I,
CcIuLre 140.


379
Panagra era otra empresa del sistema, cuyos socios eran Panamerican y la naviera Grace Line
368
Lc: 247 pcc|cn Ircn:pcrIcr pc:cjerc: cucncc cfrec|cn w.c., c 10 cucncc
|c nc Ien|cn. Lc: DC-3 empezcrcn en Cc|cmLic cfreciencc 21 :i||c:, cnIe:
ce ue :e ccnfigurcrcn ccn 28 c:ienIc:. Lc inIrccuccicn ce e:Ie euipc
:ignificc un ccc:t fencmenc| pcrc /vicncc.

En efecIc, e| DC-3 e: Iccc unc |eyencc
380
. HcL|c ccmenzccc c vc|cr
ccmercic|menIe en 135 y pcr :u mcycr pcy|ccc erc un cvicn muy
renIcL|e pcrc :u pccc, hc:Ic e| punIc ce ue e| pre:icenIe ce /mericcn
/ir|ine:, pcrc |c cuc| hcL|c :icc ci:enccc, cec|c ue erc e| nicc cvicn
ue pcc|c gcncr cinerc :c|cmenIe Ircn:pcrIcncc pc:cjerc:"
381
.




F|guro . DC-3. E:Icmpi||c ce| Ccrrec /rec
Cc|cmLicnc, unc ce |c: principc|e: fuenIe: ce
ingre:c ce SC/DI/ y |uegc ce /vicncc.


Lc: DC-3 ce:pegcLcn en pccc mc: ce 300 meIrc:, e: cecir en pi:Ic:
recucicc:, ue pcc|cn nc e:Icr c:fc|Iccc: y c|ccnzcLcn unc ve|cciccc ce
crucerc cerccnc c |c: 300 Km/hcrc. Ien|cn cc: mcIcre:, ercn curcL|e:,
ver:cIi|e:, mcnicLrcL|e: y ccnficL|e:. Lc ver:icn mi|iIcr pcrc ccrgc fue
||cmccc C-47 {DckcIc).

CincuenIc cnc: ce:pu: ce inIrccucicc:, Icccv|c pre:IcLcn :ervicic en
mu|IiIuc ce pi:Ic: primiIivc: en Iccc e| muncc.

DurcnIe |c :eguncc guerrc muncic|, e| inmen:c cpcrcIc prccucIivc ce |c:
E:Iccc: Unicc: :e cecicc primcrcic|menIe c |c mi|iIcr. Fcr |c prcnIc |c:
fcLricc: ce cuIcmcvi|e: cejcrcn ce vencer|e: c |c: pcrIicu|cre: pcrc ccIcr
ce ccmicne: y Icnue: c |c US /rmy y c |c: c|iccc:. Lc mi:mc ccurric ccn
|c: fcLricc: ce cvicne:, ue :c|cmenIe prccuc|cn pcrc e| e:fuerzc L|icc.

Ccn Iccc: |c: pc|:e: incu:Iric|e: enfrc:cccc: en e| ccnf|icIc, en Iccc e|
muncc empezc c ncIcr:e cgucc e:cc:ez ce peIrc|ec, ccerc, ccLre y,
e:pecic|menIe ce ccuchc, pcrc nc hcL|cr ce euipc: incu:Iric|e: y ce
repue:Ic: pcrc mcuincric.

380
DC-3: dos motores de 1.200 hp c/u. 19.43 m de largo. Envergadura 29.11 m. Autonoma 1.845 Km. Tren
de aterrizaje retrctil. Payload 4500 Kg. Se fabricaron ms de 10.000 unidades, especialmente en su versin
de transporte militar.
381
Faras Alberto. Op. cit. p. 50.
369

/ Cc|cmLic :e |e ccjucicc unc cucIc m|nimc ce ||cnIc: y neumcIicc:, cun
pcrc e| exiguc pcrue cuIcmcIcr ce |c pccc. Ccmicne: y cuIcmcvi|e:
permcnec|cn |crgc: me:e: gucrcccc: e:percncc ||cnIc:, perc /vicncc,
pcr :u perIenencic c| :i:Iemc", nuncc ccrecic, cfcrIuncccmenIe, ce |c:
e|emenIc: nece:cric: pcrc :u cperccicn {v. ).


. Dos Docenos de Aero|neos

En 144 cpcrecen cc: peuenc: ccmpcn|c: crec:: SCI/ {Sccieccc
CccicenIc| ce Ircn:pcrIe /rec) y I/CC {Icxi /rec Cc|cmLicnc).

E| 31 ce ciciemLre ce 144 :e e:IcL|ece |egc|menIe I/C/ ce Cc|cmLic,
cuyc mcIriz e: Ircn:pcrIe: /rec: CenIrccmericcnc: {I/C/). E| :iguienIe 2
ce enerc rec|izcn :u primer vue|c 8cgcIc-Ccrccc:.

Ccn |c :eguncc guerrc muncic| :e hcL|c vue|Ic c mcnife:Icr |c |ccurc ce
|c humcniccc, mu|Iip|iccncc |c mcrIcnccc y |c ce:Iruccicn ce |c Grcn
Guerrc.

Lc prccuccicn ce cvicne: mi|iIcre: fue c:cmLrc:c. Se fcLriccrcn 818.000:
Jcpcn 7.340. /|emcnic 11.871.Grcn 8reIcnc 131.847. Unicn ScviIicc
15.118 y E:Iccc: Unicc:, 333.712, |c ue incicc ue |c: cvicccre: cc|cn
ccmc mc:cc:, y ue |c: fcLricc: nc Iuviercn cificu|Icce: pcrc en:cycr
Iecnc|cg|c :upericr. Cccc guerrc repiIe e:Ic hi:Icric.

/| iguc| ue en 118, en 145 :e crgcnizcrcn |c: Surp|u: Sc|e::

Fnt|e e:tc: :cc|cnte: nccc unc ccnt|ccc ce cv|cne:
ce t|cn:pc|te. Lc: Cu|t|:: C-4 y |c: Dcug|c: DC- y C-4
:e|cn |c: nc: cpetec|cc: pc| |c: ccnpcnc: ce
cv|cc|n. Fe|c tcnc|n pc| nucnc: p||ctc:. y en e| cc:c
ce Cc|cnc|c. e:te pe|:cnc| :e :entc e:t|nu|ccc pue:
pccc c|:pcne| eventuc|nente ce :u: p|e:tcc|cne:
:cc|c|e:. A| |enunc|c| c :u t|cccc |ec|ccn ccnt|ccce:
cp|ec|cc|e: pc| ccnceptc ce ce:cntc: y vcccc|cne:
penc|ente: etc y :uncncc |c: p|e:tcc|cne: ce 20 30
enp|eccc: :e |eunc cc:tcnte c|ne|c pc|c ccnp|c|
cv|cne: en e| ne|cccc ce |c: :cc|cnte: y c|gcn|zc| unc
ccnpcnc ce cv|cc|n (.} Un C-4 cc:tccc ent|e 5.000
370
y .000 c|c|e:
382
. cepenc|encc ce| e:tccc en que :e
enccnt|c|c (.} |c: cv|cne: e:tcccn c||neccc:. c|entc:
ce e||c: y e| ccnp|ccc| pccc |ev|:c||c: y e:ccge| (.}
Lc Fue|zc A|ec |c: nccc vc|ccc ce:ce |c: c|:t|ntc:
cc:e: y. ccntcccn nucnc: ce e||c:. que e:tcccn ||enc:
ce ccncu:t|c|e. cce|te (.} Y ceccn que pc| e:tc
|czn. c|gunc: un|ccce: |e: ncccn |e:u|tccc
p|cct|ccnente g|ct|:
383


/:| |c: cc:c:, enIre 145 y 14 :urgiercn 23 empre:c: ce cviccicn, ue nc
:c|cmenIe rcmpiercn e| mcncpc|ic ce /vicncc, :inc ue Ircjercn unc grcn
reLcjc en |c: Icrifc:.

/|gunc: :e ceciccrcn niccmenIe c |c ccrgc crec, cIrc: c |c: inmen:c:
L|cnc: CrienIc|e:, ccnce ||evcLcn ce:ce ccrIc: hc:Ic meciccmenIc:,
ce:ce Iernerc: hc:Ic in:umc: cgrcpecucric:, ce:ce mi:icnerc: hc:Ic
prc:IiIuIc:, viIuc||c:, c|cmLre ce pc:, periccicc:, Ie|c:, y Iccc |c ue :ec
ccL|e imcgincr. En e:c: Le||c: y ci:|ccc: regicne: :urgiercn hc:Ic 170
ccmpc: ce cIerrizcje primiIivc:, frecuenIccc: pcr cvicneIc: y pcr |c:
rcLu:Ic: DckcIc:.

EvicenIemenIe |c mcycr|c ce e:c: empre:c: nuncc ci:pu:c ce ccpiIc|
:uficienIe pcrc ccIcr:e ce unc ccecuccc e:IrucIurc ccmini:IrcIivc y
Icnicc. Ccn frecuencic :u ccrIc vicc IermincLc ccn e| primer cccicenIe,
ue |c: cejcLc en |c ruinc.

Ferc en e:Ie eufcricc per|ccc nc fc|Icrcn inc|u:ive |c: nuevc: ccmpcn|c:
ue crrcnccrcn cfreciencc :ervicic: inIernccicnc|e:.

Lc mc: exiIc:c ce |c: empre:c: ue ccmpiIiercn en e| mercccc ce
pc:cjerc: fue Lcn:c, funcccc en mcyc ce 145, ue primerc :e ||cmc
L|n|tccc Ncc|cnc| ce Se|v|c|c A|ec y |uegc Lnec: A|ec: Ncc|cnc|e: ce
Cc|cnc|c. |cgrcncc en c|gn mcmenIc mcvi|izcr hc:Ic e| 257 ce| Ircficc
crec ce| pc|:, perc :u frcgi|iccc fincncierc |c ||evc c Iener ue :er
ccnIrc|ccc y mcnejccc pcr Av|cncc c pcrIir ce :epIiemLre ce 151.

En mcyc ce 145 cpcreciercn Acc {/gencic lnIercmericcnc ce /viccicn)
y A||ype:cc {/viccicn, Fefrigerccicn y Fe:cc).


382
Algo as como el triple de lo que vala un automvil en esa poca.
383
Faras Alberto. Op. cit. p. 66.
371
En ccIuLre ce 145 :e fcrmc Scn {Sccieccc /ercncuIicc ce Mece|||n)

En 14 inicc cperccicne: V|c|cc {V|c: /rec: Cc|cmLicnc:). En 147
:urgen cxcce| {Icxi /rec ce ScnIcncer) y Scetc {Sccieccc /rec ce|
Ic|imc).

Lc: re:pue:Ic ce Av|cncc c e:Ic prc|iferccicn ce ccmpeIiccre:, fue |c ce
:upercr|c: ccn euipc. / finc|e: ce| 4 reciLic :u: primerc: DC-4, e| cvicn
mc: mccernc ce| mcmenIc, ||cmccc c Ircn:fcrmcr |c ccmpcn|c:
384


Fc|c enpezc| cecenc: |e|e|||nc: c :u tcncnc. pue:
ccntccc ccn 4 nctc|e:. necnc que ncc|||cccc tccc:
|c: |cctc|e: ex|:tente: ce :egu||ccc. ce |cc|c ce ccc|n
y ce c|tu|c ncx|nc ce cpe|cc|n (.} en e| c:pectc
ccne|c|c| tenc unc ccnc|c|n que |c :|tuccc c un n|ve|
:upe||c| c tccc |c ex|:tente nc:tc e| ncnentc. pccc
t|cn:pc|tc| 55 pc:ce|c:. Lc: cnte||c|e: |cctc|e:
ccnc|nccc: :|gn|||ccccn un ccnc|c tctc| (.} De:ce e|
puntc ce v|:tc tcn|cc. p|cct|ccnente nccc que
enpezc| ce nuevc. Nue:t|c: expe|tc: y vete|cnc:
p||ctc: cece|cn || nuevcnente c |c e:cue|c
(.}Nctu|c|nente |c: |n:t|unentc: y ccnt|c|e: ce
ncvegcc|n. ce nctc|e: y ce c||entcc|n. :e
nu|t|p||cc|cn (.} y |c: tcn|cc: ce ce:pegue y
cte|||zce e|cn c||e|ente: (.} Fn e| c|ec ce
ncnten|n|entc nccc que :cnete| c |c: expe|tc:
neccn|cc: c cu|:c: |nten:|vc: pc|c ccncce| |c: nuevc:
nctc|e: (.} Se cccc |c ||ecuente |c|tc ce cupc y |c:
pc:ce|c: c|:||utcccn ce |c cnp||tuc. ce :u: :e|v|c|c:
n|g|n|cc:. ce |c ccpcc|ccc ce :u ccc|nc y ce nec|e:
p|cv|:|cne: que e|cn c||ec|cc: pc| 2 3 ccc|ne|c:
385
.

De:ce 145, :in cejcr ce perIenecer c| :i:Iemc", /vicncc pucc cfrecer
vue|c: inIernccicnc|e:, inicicncc|c: en 14 ccn Cc|i-CuiIc en DC-3: perc
rec|menIe e: e| DC-4 e| ue hcrc pc:iL|e: e:c: :ervicic:. EnIcnce: en 147
:e inicic 8crrcnui||c- Micmi en DC-4
38
, ruIc ue c pcrIir ce 14 :e
exIience c Nuevc Ycrk.


384
Cuatro motores de 1.450 hp cada uno. Velocidad de crucero 365 Km/hora. 28.6 m de largo. Envergadura
35.8 m. Payload 9.160 Kg.
385
Faras Alberto. Op. cit. p. 53.
386
253 pesos vala el tiquete.
372
70. Acc|dento||dod

Le fc|IcLc Icccv|c muchc c |c cviccicn pcrc ccnui:Icr :u ccncicicn ce
mecic ce Ircn:pcrIe mc: :egurc.

En 142 :e e:Ire||c un 8ceing 247 ce Av|cncc. Dc: cnc: mc: Icrce :e
cccicenIc cIrc ce| mi:mc Iipc.

E| 22 ce enerc ce 147 :e e:Ire||c un DC-3 ce Av|cncc en e| Ccrcre. E| 10
ce mcrzc :e cccicenIc un DC-3 ce V|c|cc en e| Cerrc /Ircve:ccc. Dcce
c|c: ce:pu: :e e:Ire||c un Lcckneec en e| cerrc ce| Fccre /mcyc,
mircncc c Mece|||n. Ire: :emcnc: mc: Icrce cIrc Lcckheec :e e:Ire||c
IcmLin en Mece|||n, ce |c mi:mc Ccmpcn|c Ircn:cncinc. E| 14 ce enerc
ce| 48 :e regi:Irc e| cccicenIe ce| Cctc||nc, un cnfiLic ce V|c|cc, en
Mccric, Cuncincmcrcc.

E| 27 ce feLrerc y e| 12 ce ju|ic :e e:Ire||cn :encc: DC-34 ce Lcn:c.

E| cnc ce 14 :e inicic ccn e| cccicenIe ce un Cctc||nc ce Av|cncc en
8uencvenIurc y ce un venercL|e Junke|: ue Icccv|c, inexp|iccL|emenIe
e:IcLc c| :ervicic ce |c F/C.

E:Ic: Iri:Ie: cccicenIe: :e repcrIen enIre |c: empre:c: recienIe: y pccc
ccnficL|e: y Av|cncc. ue c:IenIcLc unc ce |c: mejcre: rccrc: ce
:eguriccc en e| muncc: perc e| :uce:c IerriL|e ue ccnmcvic c Iccc e|
p|cneIc :e pre:enIc en Cc|cmLic: e| 15 ce feLrerc ce 147 un DC- recin
ccuiricc :e e:Ire||c en e| cerrc E| IcL|czc, en |c: gcIerc: ce 8cgcIc, ccn
un :c|cc ce 53 muerIc:, hc:Ic e:e mcmenIc e| mcycr cccicenIe ce |c
cviccicn ccmercic| en e| muncc.

F| ccc|cente ce F| cc|czc (.} pu:c ce |e||eve que e|
:e| nuncnc e:tc c|:pue:tc c pcgc| un c|tc p|ec|c pc|c
gcnc| unc: cc: c cp|cvecnc| nec| unc: nc|c: ce :u
cct|v|ccc p|ccuct|vc
38
.


71. Aeroc|v||

E| DepcrIcmenIc ce /ercncuIicc Civi| erc un crgcni:mc mcrginc| cenIrc
ce |c ccmini:Irccicn pL|icc, unc cepencencic mc: ce| Mini:Ieric ce

387
Arias de Greiff Gustavo. Otro Cndor sobre Los Andes. Op. cit. p. 97.
373
Guerrc. Ccn 7 emp|eccc: cpenc: en 8cgcIc, e:IcLc enccrgccc ce vigi|cr
|c ccIiviccc ce |c: 1 cerc||nec: ue cpercLcn en e:e mcmenIc.

Av|cncc. Fcncne||ccn y KL/ {ue IcccLcn en 8crrcnui||c) y Fcncg|c
{ue |c hcc|c en Cc|i) ercn empre:c: Lien crgcnizccc:, ue :egu|cn
e:IricIc: ncrmc: inIernccicnc|e: ce :eguriccc. Lc Anc|cn Nct|cnc|
Cc|pc|ct|cn y |c |cp|cc| C|| Ccnpcny prcLcL|emenIe ccLcn Luen
mcnIenimienIc c :u: cvicneIc:. Lc: cemc:: LANSA. ACA. V|AFCC. SA/.
AX|AFFFC. FANSAFFFA. SAFA. FANSAND|NA. A|DA. SCCLA fcrmcLcn
unc cc|eccicn ce cvenIurc:, pcr cecir |c menc:.

En mecic ce e:c penuric, y en cu:encic ce vercccerc fccu|Icce:, fue
ncmLrccc ccmc DirecIcr ce /erccivi| ce| ccpiIcn Jc: lgnccic Fcrerc,
veIercnc ce ScccIc y ce |c cviccicn mi|iIcr, ci:Iinguicc cficic| curcnIe |c
guerrc ccn e| Fer, uien ccn:icerc pricriIcric crgcnizcr unc Ccrpcrccicn
ce Fccicccmunicccicne:, pcrc gcrcnIizcr |c :eguriccc ce |c cperccicn
crec, cccc ue cccc ccmpcn|c Ien|c :u prcpic :ervicic ce
rccicccmunicccicne:, uIi|izcncc :u: prcpic: frecuencic:.

Fcrerc cice ue e:c :iIuccicn erc e| ccc: y:

(.} ccenc:. cccc ccnpcnc :e ccnt|c|ccc pc| :u
p|cp|c cuentc. ccnc qu|en c|ce. cccc cuc| t||ccc pc|
:u p|cp|c |ccc. |npc|tcncc|e unc n|gc |c que e|
gcc|e|nc ncc|cnc| tuv|e|c c c|en cec|c|| en e:tc:
c:untc:
388
.

DurcnIe :ei: me:e: e| ccpiIcn Fcrerc IrcIc ce crgcnizcr |c nece:cric
ccrpcrccicn ce rccicccmunicccicne:, hc:Ic ue |c: ccmpcn|c: :e
reIircrcn ce |c me:c :in Iener en cuenIc |c re:pcn:cLi|iccc cnIe :u:
c|ienIe:".

Fcrerc ccucic c| gcLiernc ce| pre:icenIe C:pinc Frez y en cue:Iicn ce
c|c: fue expecicc |c re:c|ucicn ejecuIivc 22 ce 14, ue cuIcrizc c
/vicncc pcrc pre:Icr |c: :ervicic: ce rcciccercncuIicc c |c: cemc:
ccmpcn|c:, hc:Ic ue :e funce |c Ccnpcnc Fcc|cce|cncut|cc ce
Cc|cnc|c c hc:Ic ue e| gcLiernc c:umc cirecIcmenIe |c pre:Iccicn ce
e:c: :ervicic:, c :cLer: MeIecrc|cg|c, rccic fcrc:, gucrcic ce cvicne: y
Icrre: ce ccnIrc| ce Ircficc cercpcrIucric".


388
Forero Jos Ignacio. Op. cit. p. 305.
374
Lc re:c|ucicn crcencLc ue Iccc: |c: cvicne: e:Iuviercn prcvi:Ic: ce |c:
cpcrcIc: ce rccicccmunicccicne: ue pre:criLie:e /erccivi|. /cemc:, :e
prchiLic e| vue|c ce ncve: cuyc: euipc: nc e:Iuvie:en en Luen e:Iccc ce
funcicncmienIc.

Sin |c mencr cucc, e:Ic re:c|ucicn ccn:IiIuyc |c Lc:e ue permiIic
:incrcnizcr e| Ircficc crec en Iccc e| pc|: ccn |c ccn:iguienIe :eguriccc
pcrc pc:cjerc:, Iripu|ccicn y cercncve: {.) re:c|ucicn ue criginc |c: mc:
circcc: e infuncccc: cr|Iicc: ce vcric: ccmpcn|c: crec: en ccnIrc ce|
enIcnce: DirecIcr ce /ercncuIicc Civi|
38



72. Av|oc|on en 150

E| prcgre:c ce |c cviccicn cc|cmLicnc hc :icc e:pecIccu|cr. Cc:i nc:
cIrevemc: c pen:cr ue :e IrcIc ce un cc:c ce crecimienIc expcnencic|

Iob|o 21. De:crrc||c ce |c /viccicn Ccmercic| 140-148

Km vo|odos Fosojeros K||ogromos
140 4201.578 3.72 851.875
144 4532.570 103.13 15404.275
148 2130.18 703.2 10857.25

Fuente: 8crnhcrI Dcnc|c S. Cc|cmLicn Ircn:pcrIcIicn FrcL|em: {p. 17.)

Lc: 704.000 pc:cjerc: ce 148, en un pc|: ce 11500.000 hcLiIcnIe:, inciccn
ue |c uIi|izccicn ce| cvicn yc nc e: unc cvenIurc excIicc ni unc
experiencic fuerc ce :erie. E| vicje crec hc enIrccc en |c vicc ccIicicnc
ce mu|IiIuc ce per:cnc: ce |c c|c:e mecic ccmc c|IerncIivc frenIe c |c:
cemcrccc: vicje: en ferrcccrri|, c |c: inceciL|emenIe inccmccc: Lu:e:,
cL|igccc: c Ircn:iIcr pcr impc:iL|e: y pc|vcrienIc: ccrreIerc:.

Si ccn:icercmc: |c: 700.000 pc:cjerc: mcvi|izccc: pcr v|c crec en e| cnc
2005, pccemc: cprecicr ceLiccmenIe |c :ignificccicn ce |c ccIc
c|ccnzccc c| prcmecicr e| :ig|c xx.

Lc ccrgc crec Icccv|c erc unc rcrezc en Iccc: pcrIe: ce| muncc.


389
Ibidem. p. 306.
375
lncuccL|emenIe e| :c|Ic ce |c mu|c c| cvicn nc :e hc cccc, y ccemc:
nuncc pccrc ccr:e.

E:c expre:icn jcmc: cejcrc ce :er unc hiprLc|e, un fcci| |ugcr ccmn:
perc incuccL|emenIe e| pc|: ci:pcne yc ce unc mccernc cviccicn
ccmercic|, ue cIience mu|IiIuc ce ce:Iinc:, ue mcvi|izc ccnIingenIe:
humcnc: muy cprecicL|e:.

Lc cviccicn hc inIegrccc Lc:IcnIe Lien un pc|: ccn |cmenIcL|e: ccrencic:
en |c: mecic: Irccicicnc|e:, mienIrc: |c: ferrcccrri|e: :iguen pre:enIcncc un
|cmenIcL|e e:Iccc ce cIrc:c y |c rec ccrreIerc ce 150 e:Ic ce:hechc
cunue nuncc cnIe: vc|ic |c penc.

DeLe ce:Icccr:e ue e| e:fuerzc ce |c cviccicn ccmercic| cc|cmLicnc
hc:Ic prcmecicr e| :ig|c xx, hc :icc muy rcpicc. Hcn Lc:Iccc 30 cnc: pcrc
cuLrir ccecucccmenIe e| pc|: ccn euipc: mccernc: y |c /ercncuIicc
Civi| empiezc c impcner ncrmc: ccecuccc: pcrc |c regu|ccicn y e| ccnIrc|
ce un Ircficc crec crecienIe, ccnce e| fccIcr :eguriccc e: primcrcic|,

Iccc e:Ic hi:Icric ce |c cviccicn ccmercic| cc|cmLicnc :erc e:criIc pcr e|
:ecIcr privccc. Lc inIervencicn e:IcIc| cpenc: cpcrecerc, c |Iimc hcrc,
ccn |c vc|ic:c inIervencicn ce| enIcnce: CcpiIcn Fcrerc en prc ce |c
:eguriccc crec.



















376
Coptu|o VII

Acero

En Irminc: ce p|cg|e:c, ue erc |c expre:icn ccrrienIe pcrc |c ue chcrc
preferimc: ||cmcr ce:c||c||c, :e e:percLc cemc:iccc ce |c ccnIriLucicn ce
|c: ferrcccrri|e:, |c ue nc: hcrc vc|ver unc y cIrc vez :cLre e:Ie mccc ce
Ircn:pcrIe, pcrue en e||c: :e invirIic muchc e:fuerzc y cinerc.

Lc ue nc puece negcr:e e: ue hccic 130 e| pc|: pcr fin ci:pcne ce un
peuenc :i:Iemc ferrcvicric, ue curcnIe c|gunc: cnc: :erc e| mecic ce
Ircn:pcrIe mc: impcrIcnIe pcrc ccrgc y pc:cjerc:.

Ccnviene chcrc :eguir e| cvcnce ce |c: pcrc|e|c: ce ccerc en |c:
ciferenIe: regicne: ce| pc|:, evc|ucr :u :ignificccicn eccncmicc y ver ccmc
:e vcn nccicnc|izcncc |c: empre:c:, cnIe: ce pregunIcrnc: pcr |c:
meccni:mc: ue :e icecrcn pcrc :u ge:Iicn y ccmini:Irccicn.

73. De keyes o Osp|no

En Irminc: generc|e:, |c ccmini:Irccicn Feye: vic crecer |c: ||nec: ce 55 c
01 Km, grccic: :cLre Iccc c unc pc||Iicc ce e:I|mu|c: muy generc:c, y ce
gcrcnI|c, pcr pcrIe ce |c Ie:crer|c Nccicnc|, pcrc |c: cecentu|e: emiIicc:
c| hipcIeccr:e |c: empre:c: ferrcvicric:.

/ pcrIir ce Feye: e| cvcnce ferrcvicric e: |enIc. Muchc mc: rcpicc e: e|
ce:crrc||c ce| pc|:, grccic: e:pecic|menIe c| ccf.

En efecIc, en 114 |c: ccrri|erc: :umcn 1.244 Km. Cincc cnc: ce:pu: ce|
uinuenic cpenc: :e hcn cnccicc 343 Km.

FrccIiccmenIe ningn ferrcccrri| e:Ic ccnc|uicc, cunue |c: impcrIcnIe:
||nec: ce 8uencvenIurc c Cc|i y ce FuerIc 8err|c c Mece|||n empiezcn c
cpercr en 114.

En |c: cchc cnc: cnIericre: c |c ||egccc ce| ingenierc C:pinc Vc:uez c |c
pre:icencic, e| 7 ce cgc:Ic ce 122, :e hcL|cn Ierminccc 237 ki|cmeIrc:,
pcrc un IcIc| ce 1.481 ki|cmeIrc: en cperccicn y ce rie|e: Iencicc:.

E| prcgre:c ue :e hc cperccc enIre Feye: y C:pinc e: cignc ce
ccn:icerccicn, pcrue en muchc: ||nec: |c: rie|e: hcn mejcrccc: chcrc :cn
377
ce ccerc y mc: pe:ccc:, permiIiencc c |cccmcIcrc: un pccc mc:
pcIenIe: crrc:Ircr Irene: mc: |crgc:.

En |c: cnc: ue :epcrcn e:c: cc: grcnce: ccmini:Irccicne: ferrcvicric:, :e
cvcnzc en |c mecicc ue |c permiI|cn |c: exiguc: pre:upue:Ic: nccicnc|e:.
Ningn inver:icni:Ic prcpcne |c ccn:Iruccicn ce ||nec: nuevc: pcr
ccnce:icn: uizc pcrue ccn |c exi:Iencic ce| Mini:Ieric ce CLrc: yc e:
mc: cif|ci| enIrcmpcr c| pc|:: uizc pcrue |c :uLvencicn nc e: cIrccIivc
cucncc |c: e:pecificccicne: :cn menc: |cxc:: uizc pcrue e| Ircficc
e:perccc hcce inIi| pen:cr en c|gn rencimienIc eccncmicc cprecicL|e.

Sec |c ue :ec, e| ce:crrc||c ferrcvicric cepencerc cc:i pcr ccmp|eIc ce|
E:Iccc, ue vc ccuiriencc |c: ferrcccrri|e:, pcrue |c: ciferenIe: empre:c:
:iempre impcnen e|evccc: Icrifc: :in mejcrcr |c cc|iccc ce| :ervicic ni
mccernizcr |c: euipc:.

En 10 :e inicic e| Ferrcccrri| ce /mcgc. Icrcc cc: cnc: pcrc ||egcr c
Cc|cc:, Km 25, cnIe: ce c|ccnzcr, en 118, :u te|n|nu:.

En 113 :e cicIc unc |ey pcrc unir ccn rie|e: e| Mcgcc|enc ccn CcuIc.
Nccc :e hcrc hc:Ic 124, cucncc /ui|inc Vi||egc: |cgrc ccmLicr e|
ferrcccrri| pcr e| ccL|e crec Gcmcrrc- CcuIc, :c|ucicn mc: eccncmicc"
{Vc:e 40).



F|guro 7. LcccmcIcrc Ferrcccrri| ce Cc|cc: 120

378
IcmLin en 113 :e prcyecIc ccn:Iruir unc ferrcv|c enIre Nemcccn y e|
Mcgcc|enc, ue :e uecc en e| |imLc: y :e inicic e| Ferrcccrri| ce Cc|cc:,
||cmccc c unir:e ccn e| ce| Ccucc pcrc ccmuniccr e:c regicn ccfeIerc
ccn 8uencvenIurc.

Lc: ing|e:e: ce| Ferrcccrri| ce FuerIc Wi|che: {nccc menc: ue ne G|ect
Nc|tne|n Cent|c| Fc||wcy c| Cc|cnc|c Ltc.. :uce:cre: ce |c: cvenIurc:
frccc:ccc: ce Funcnc|c. /ccggc|t & Lcwtne|.} ce:pu: ce enrie|cr 20
ki|cmeIrc:, cLcnccncn |c cLrc e inicicn |c: ccn:cLicc: cemcncc: {Vec:e
31)

Lc |ey 43 ce 114 crcenc |c ccn:Iruccicn ce| Ferrcccrri| ce| Ccrcre, enIre
Iunjc y un |ugcr frenIe c FuerIc 8erric.

En 11 cvcnzc e| Ferrcccrri| ce| Ccucc hccic Fcpcycn. En 117 Lcjc 43
Km hccic Fcpcycn y :uLe 37 hccic e| ncrIe ce| Vc||e.

En 11 e| gcLiernc :e hcce ccrgc ce e:e ferrcccrri|, ue :e cencmincrc
|uegc Ferrcccrri| ce| Fcc|ficc.

En 121 e| Ferrcccrri| ce Cc|cc: une c CcrIcgc ccn Fereirc y Irepc Km
mc: hccic Mcnizc|e:.

Lc /enc||c ce CLrc: FL|icc: ce 122, prcyecIccc pcr E:IeLcn Jcrcmi||c,
Mini:Irc ce| rcmc Lcjc Mcrcc Fice| Sucrez, perc :u:criIc pcr Frc:perc
Mcruez ce:pu: ce |c renuncic ce| Fre:icenIe, nc: cc unc Luenc icec
ce| ce:crrc||c ue hcL|cn c|ccnzccc |c: ferrcccrri|e:.

E| ce /nIicuic e:Ic prc:perc: FrccucIc: 141.440 pe:c:. Gc:Ic: 0.35.
UIi|iccce: 885.074. Mcvi|izc 1582.74 pc:cjerc: y .751 cnimc|e:.
Ircn:pcrIc 81.48 Icne|ccc:.

E| Ferrcccrri| ce CcuIc: FrccucIc: 337.44. Gc:Ic: 21.31. UIi|iccc 7.313.
Fc:cjerc: 25.834. /nimc|e: 18.45. Ccrgc 32.07 Icne|ccc:.

Ferrcccrri| ce Lc Dcrccc: FrccucIc: 111.873. Gc:Ic: 53.453. UIi|iccc
553.421. Fc:cjerc: 18.334. /nimc|e: 8.75. Ccrgc 120.341 Icne|ccc:.

Ser|c ccic:c hccer |c re:enc ce |c: cemc: empre:c:, pcrue Iccc: crrcjcn
cifrc: pcrecicc:. Vc|e |c penc cL:ervcr ue |c: ferrcccrri|e: ce Cc|cc: y ce
GircrccI nc cump|iercn ccn |c: infcrme: reuericc:, mienIrc: e| ce
CcrIcgenc y e| ce 8crrcnui||c |c: :umini:Ircrcn inccmp|eIc:.
379

/ pe:cr ce |c frcgmenIcric ce |c infcrmccicn, |c |ecIurc ce |c /enc||c ce
122 e: muy inIere:cnIe pcrue nc: permiIe fcrmcrnc: |c impre:icn ce ue
|c: uIi|iccce: ce |c: ferrcccrri|e: :cn yc cprecicL|e:, c pe:cr ce ue :u
uIi|izccicn :igue :iencc muy Lcjc.



F|guro 8. Ferrcccrri| ce CcuIc. E:Iccicn Lc Dcnjucnc

En efecIc, e| mejcr ferrcccrri| ce |c pccc e: incuccL|emenIe e| ce
/nIicuic, cunue :c|cmenIe mueve 4.33 pc:cjerc: cicric: en unc ||nec
ce 10 Km {23 pc:cjerc:/Km). Y en cucnIc c ccrgc, un prcmecic cicric ce
223 Icne|ccc: incicc IcmLin |c recucicc ce |c ccIiviccc eccncmicc ce|
pc|: ce enIcnce:.

74. E| Ferrocorr|| de Fuerto W||ches

/ pcrIir ce 1873, cucncc :e inicic e| Ferrcccrri| ce FuerIc Wi|che:, :e
:uceciercn ciferenIe: ccnce:icncric: y ccnIrcIi:Ic:, :in ue :ec fcci|
preci:cr cuc|e: fuercn pecre:. De IumLc en IumLc |c empre:c ccyc, en
182 en mcnc: ce |c: fcmc:c: Funcnc|c. /ccggc|t. Lcwtne| & Cc.
uiene: :e ccmprcmeIiercn c ccn:Iruir e| ferrcccrri| hc:Ic 8uccrcmcngc
{154 Km) pcr 245.000 pe:c:, ccn |c: u:uc|e: privi|egic:, ce:icn ce Lc|c|c: y
gcrcnI|c :cLre ccpiIc|.

380
Lc negcciccicn ccn |c: :encre: ce Funcnc|c frccc:c, cpcrenIemenIe :in
prcicc: pcrc e| DepcrIcmenIc ce ScnIcncer. Ferc ccmc cue||c:
ceciercn :u: cerechc: c cIrc: fi|iLu:Ierc: ing|e:e:, ccmc Fic|ey, 8uck|ey y
Iccmer, cnIe: ce ue e| |Iimc Irc:pc:c:e :u: cerechc:" c un :encr FcIinc
y c| Lcrcn Le|gc Ferncncc ce SchmcIzer
30
, e: fcci| imcgincr |c
ccmp|ejiccc ce |c: p|eiIc:.

Hccic 114 cpenc: iLcn mecic ccn:Iruicc: 35 Km c pcrIir ce| r|c
Mcgcc|enc, cnIe: ce ue |c ccmpcn|c, ccmici|iccc en Lcncre:,
empezcrc c emiIir cecentu|e: gcrcnIizccc: pcr |c FepL|icc ce Cc|cmLic,
c rczcn ce .00 pcr Km prcyecIccc, cifrc e:ccncc|c:c.

Lc: cinerc: ue |c ccmpcn|c |evcnIcLc pcr e:e mecic en |c C|ty ce
Lcncre: nuncc :e Irccujercn en ccn:Iruccicn ferrcvicric en Cc|cmLic.

/ mecicc ue |c: ci:crepcncic: y ci:cu:icne: ccn e| gcLiernc :e hcc|cn
mc: :eric:, |c: ccnce:icncric: inf|cLcn :u: preIen:icne:. L|egcrcn c
cmenczcr c Cc|cmLic ccn cemcncc: ce| crcen ce 2002.000, :umcIcric
ce |c: cecentu|e: emiIicc:, en :u mcycr pcrIe ce mcnerc frcucu|enIc, pcr
ccrecer vcric: :erie: ce| preci:c cvc| ce nue:Irc gcLiernc.

Lc ncrrccicn ue hcce CrIegc ce |c |cmenIcL|e hi:Icric ce| Ferrcccrri| ce
FuerIc Wi|che:
31
, nc ueccr|c ccmp|eIc :in |c :iguienIe punIuc|izccicn ce
Mcrcc Fice| Sucrez:

F| ccctc| Gc|cc pc|t|c|p en |c p|c|cngcc|n ce|
Fe||ccc|||| ce Fue|tc W||cne:. |ugc| ccnce nc: |eun|nc:
ccn | y ccn :u: ccnpcne|c: Gcc|nc He|ncncez y
Nc||egc. en !20. A| |e:|:te|c ce un :c| ne||c|cnc
ncccnc: |ecc|||cc c p|e unc p|cyc ce| /cgcc|enc
(.} ce:pu: |ecc|||nc: cque| t||:te |e||ccc||||. unc ce |c:
nc: |n|c|tunccc: :egu|cnente ce cucntc: pcccn
entcnce: ccntc|:e (.} F| cc|tc t|ecnc ce 35 Kn.
ccn:t|u|cc en n:e|c: ccnc|c|cne:. tuvc que |e:|:t||
cu|cnte |c|gc: cnc: e| nc:t|gc ce ||uv|c: y :c|e: y |c
|nvc:|n ce |c :e|vc. que en pccc: cc: pccc cvc:c||c|
cque| cncgc ce |e||ccc||||. Junte:e c e:c |c |n:c|uc|e

390
Un pillo redomado, denunciado por el representante Laureano Gmez en una magnfica
intervencin ante la Cmara de Representantes en 1922. V. Gmez Laureano. Op. cit.
Tomo iv. pp. 35 y ss.
391
Ortega Alfredo. Op. cit. 1 edicin. pp. 531-556.
381
ce| c||nc. |c |c|tc ce c|ne|c. |c nece:|ccc ce ncce|
gc:tc: en |c ccn:e|vcc|n ce cque||c n|:e||c ce
p|cg|e:c. |cnzccc pc| |c |ctc||ccc en un |nnen:c
ce:pcc|ccc. y :cc|e tccc. |c cnenczc c :egu||ccc ce
unc |ec|cncc|n p|cven|ente ce| ccnt|ctc p||n|t|vc.
cuyc c||eg|c :e nccc c||e||cc pc| cnc: y cnc:.
ccunu|cncc p||nc|pc| e |nte|e:e:. pc| e| vc|c| ce
cque||c: k||net|c: |e||cv|c||c: (.} jY |uegc |ecc||e| |c
vc y cc:e|vc| :u e:tccc y e|enentc:| jCu |cccnctc|c
cque||c. tcn encec|e ccnc cve||ccc| jCu pc| ce
cc||c:. unc ce pc:ce|c:. ct|c ce cc|gc. y cncc: ce
nccc| jCu e:tcc|cne: tcn n|:e|cc|e:. ccnc un ccnc
ce| Senegc|. cuc|e|tc: ce pcc y ccnpc|t|cc: pc|
nec|c ce nu|c: ce cc|||zc| jY qu cc||||e|c nc:
ce:c|cnccc. que cc|||encc p||ne|c c |c |c|gc ce| |c.
ent|e nu||cpc: y ||cnc:. ence|ezccc ce:pu: ncc|c
c||ente nc:tc ||egc| c |c: ce|nec|e:. ccnce |enctcccn
|c: u|t|nc: nue||c: ce |c cc||c y |c gc||cncnc. y ccnce y
ycccn ncc|nccc: n|||c|e: ce ||e|e:. tcn cnc||||c: ccnc
|c: ce|nec|e:. c ccu:c ce| c|n que |c: |cc
|nut|||zcncc|
32


E| :encr Sucrez exp|icc |uegc ccmc |c ccnIinuccicn ce| Ferrcccrri| ce
FuerIc Wi|che: :e ceLic c unc :erie ce ccIuccicne: iniciccc: pcr :u
gcLiernc:

(.} Fe|c nc: que tccc :e cece c |c ext|nc|n ce|
ccnt|ctc penc|ente nccc nucnc: cnc:. e| cuc|
e:tc|cccc ccnc nu|c |nvenc|c|e |c: t|cccc:. y
ncntenc |c |epuc||cc ccn unc e:p|nc c| cc:tccc (.}
cp|etcnccnc: un ccgc| c| cue||c (.} :|n e| c||eg|c ce|
ccnt|ctc ccne|. que nc: qu|t ce enc|nc un ncnte y
cc||| |c :encc pc|c :egu|| t|ccccncc. :|n e:c e|
Fe||ccc|||| ce Fue|tc W||cne: e:tc|c ncy en ve|enc:
33
.


/| ccLc ce |c: |Iimc:, pcrc pccer recupercr e| crciIc inIernccicnc| e:
mejcr un mc| crreg|c ue un Luen p|eiIc. Se |cgrc re:c|ver e| c:unIc

392
Surez Marco Fidel. Sueos de Luciano Pulgar. Bogot: Biblioteca de Autores
Colombianos; 1954. Tomo 6. p. 55.
393
Idem.
382
mecicnIe un ccnvenic firmccc e| 13 ce feLrerc ce 120. Lc Nccicn
ccuiric |c empre:c pcr 320.000. Ccn e:c :umc, :ieIe vece: mencr ce |c
ue preIenc|cn, :u: mcnc:c: gerenIe: re:ccIcrcn Iccc: |c: cecentu|e: en
e| mercccc :ecunccric ce |c CiIy, c vi| precic :egurcmenIe, cLIeniencc
prcficuc: uIi|iccce: pcr nc hcLer hechc nccc en Cc|cmLic ci:IinIc ce
e:Icfcrnc:.

75. Morco F|de| y |os Ferrocorr||es

DurcnIe :u gcLiernc {118-121), Mcrcc Fice| Sucrez ccnIc ccn cc:
exce|enIe: mini:Irc: ce cLrc:. E| primerc fue Ccrme|c /rcngc, y e| :eguncc,
ue |c cccmpcnc pcr cercc ce cc: cnc:, fue e| fcmc:c hccenci:Ic
E:IeLcn Jcrcmi||c.

Fcr e:c: cnc: e| Ie:crc Nccicnc| cIrcve:cLc grcnce: penuric:. Lc |cLcr
ferrcvicric ce| gcLiernc fue |c ce pcner crcen:

Duenc |c Ncc|n ce |c pc|te ce| |e||ccc|||| que cc||e ce
Z|pcqu||c c Nenccn. e| gcc|e|nc ce n| t|enpc :e
p|cpu:c ||evc||c c Cn|qu|nqu||c (.}en e|ectc. :e
enpez |c |nec p|c|cngcncc |c: exp|cncc|cne: y cc|c:
ce c|te nc:tc e| tune| ce| Kn 4. p|e:tcncc n||
tcne|ccc: ce ||e|e:. ccnp|cncc cuct|c |cccnctc|c: y
ccunccnte: cc||c: (.} e| ce| Fcc||cc. que nc:tc cnc|c
e: nue:t|c p||nc|pc| |e||ccc||||. :e ccnp| c |c
ccnpcnc ccn:t|uctc|c e| 23 ce u||c ce !20 (.} :e
ccnp| pc| 4 n|||cne: cc:|. que |ue |c :unc ce ccnc:
que ce:ce un p||nc|p|c tuve |e:e|vccc c|:pcn|c|e.
Acenc:. :e enp|ec|cn !800.000 pe:c: en |c
ccn:t|ucc|n ce 0 k||net|c: nuevc:. nec|c n|||n en
|c |eccn:t|ucc|n ce 25 k||net|c:. !50.000 en
|cccnctc|c:. 8.000 en ||e|e: y 500.000 en ccnc: ccnc
cux|||c. tctc| !.000 (.} entcnce: :e cccnccn |c
|cec ce cctene| un |np|cccc|e y g|cvc:c enp|:t|tc
ce !0000.000 y :e ccc|c ccnt|nuc| e| |e||ccc|||| ccn e|
cux|||c y cpcyc ce| gcc|e|nc. De e:te nccc ||eg |c vc.
ce un |ccc c Agcncne ncc|c Fcpcycn. ce ct|c c 8ugc.
ncc|c Cc|tcgc. y ce e:tc ncne|c quec ||qu|cccc unc
p|cp|eccc que vc|e ncy nucnc: n|||cne:. y que e: y
:e|c |uente ce c|c|tc pc|c te|n|nc| |c: |e||ccc||||e: ce
Fcpcycn c Cc|tcgc y ce |c ncyc ce| Cu|ncc (.} F| ce|
c||nc :e ||ev c |ccgu. ccn:t|uyencc 30 k||net|c:
383
nuevc: y p|cveyncc|c ce t|e: |cccnctc|c:. vc||c:
cc||c: y g|cn ccnt|ccc ce ||e|e:. que |npc|tc|cn
00.000 pe:c:
34
.

/ |c: cnIericre: pc|cLrc: puece e| |ecIcr cnccir |c ue cccLcmc: ce ver
en e| 75 :cLre |c |cLcr ce Sucrez en re|ccicn c| crreg|c ce |c: p|eiIc: ce|
ferrcccrri| ce FuerIc Wi|che:
35


7. Fedro Ne| Osp|no y |os Ferrocorr||es

Yc hemc: vi:Ic { 43) ue |c ccmini:Irccicn ce| ingenierc Fecrc Ne| C:pinc
reciLic |c incemnizccicn pcr Fcncmc y ue |c invirIic en generc|, muy Lien,
:in incurrir en exce:c:, cL:Ienincc:e ccemc: ce cpe|cr c
enceuccmienIc, ccn e| fin ce nc fcrzcr e| pc:c, yc ce pcr :i Lien
cce|erccc pcr e:e ingre:c exIrccrcincric irrepeIiL|e, ce 25 mi||cne: en
cucIrc cnc:.

Lc incemnizccicn :e emp|ec c:|
3
:

|nve|:|cne: en |e||ccc||||e: y ccc|e: c|ec: !388.8.
Sucvenc|cne: c cepc|tcnentc: 2330.40.00
Cc|c: cenc: c |e||ccc||||e: 28.55.5
8cncc ce |c Fepuc||cc 5000.000.00
8cncc Ag|cc|c H|pctecc||c !000.000.00
Sc|cc c|:pcn|c|e
3
!45.54!.8!
ctc| 25251.42,23


En |c /enc||c ce| Mini:Ieric ce CLrc: ce 12, e| cccIcr Lcurecnc Gcmez
nc: exp|icc ue e: un grcve errcr e| ce creer ue Iccc |c incemnizccicn
pcr Fcncmc :e gc:Ic en ferrcccrri|e:.

Iiene Iccc |c rczcn, pcrue en ferrcv|c: :e invirIic e| 57. E| 207 :e ce:Iinc c
|c creccicn ce| 8cncc ce |c FepL|icc, ccn e| cuc| empiezc c Iener
Cc|cmLic :u prcpic :i:Iemc mcneIcric. E| 47 :e cirigic c |c creccicn ce|
8cncc /gr|cc|c HipcIeccric, primer e:IcL|ecimienIc pcrc crciIc ce

394
Surez Marco Fidel. Op. cit. Tomo 2. pp. 272 y ss.
395
El seor Surez escribe siempre Vilches, con suficiente razn.
396
Tomado de la Memoria de Obras Pblicas de 1926. p. 36.
397
Suma que pas a la administracin Abada Mndez.
384
fcmenIc en Cc|cmLic. E| 117 re:IcnIe :e cecicc c |c: cLrc: hicrcu|icc:,
cuyc ccmp|ejc hi:Icric hemc: cnc|izccc en |c: 52, 54, 5.

Lc ccnfu:icn ce hcLer cecicccc Iccc |c incemnizccicn cmericcnc :urge
pcrue, ce |c: fcncc: crcincric: ce| pre:upue:Ic nccicnc|, en e| per|ccc ce
C:pinc, :e ce:Iincrcn IcmLin 7188.08 c ferrcccrri|e:, e|evcncc |c
inver:icn en e:e rcmc, enIre 122 y 12, c 2337.3 pe:c:, cifrc muy
pcrecicc c |c ce 25 mi||cne: ce |c c|eLre incemnizccicn.

Iob|o 22. lnver:icne: Ferrcvicric: 122-12



Fuente: Memcric ce CLrc: FL|icc:, 12

CL:ervcncc e:c IcL|c, pccemc: ccrnc: cuenIc ce ue Iccc: |c:
ferrcccrri|e: ce| :ecIcr pL|icc :e Leneficicrcn y ue ccemc:, ccn rczcn, :e
privi|egic e| Ferrcccrri| ce| Fcc|ficc, ||cmccc prcnIc c unir c 8cgcIc ccn
8uencvenIurc c| :umcr:e |c: rie|e: ce |c: ferrcccrri|e: ce Lc ScLcnc,
GircrccI, Ic|imc, Nccecerc:-/rmenic, y Cc|cc:, ue yc :e ccnecIcLc c
pcrIir ce CcrIcgc ccn e| prcpic Ferrcccrri| ce| Fcc|ficc.
385
Lc primerc ue hcL|c ue hccer erc e|imincr e| Irc:Lcrcc en FcccIcIivc,
inccmccc y |enIc. Lcurecnc Icmc unc ceci:icn muy impcrIcnIe
crcencncc recucir |c Ircchc ce| Ferrcccrri| ce Lc ScLcnc, ce un meIrc c
unc ycrcc, en 125 y |c: |cccmcIcrc: ce e:Ie ferrcccrri| fuercn uLicccc: en
|c: cIrc: ce| CrienIe cc|cmLicnc, Iccc: |c: cuc|e: Ien|cn Ircchc ce un
meIrc.

Un Irc:Lcrcc Icccv|c mc: inccmccc y cif|ci| :e enccnIrcLc enIre GircrccI
y F|cnce:, ccnce hcL|c ue vccecr e| r|c. En ccn:ecuencic, Lcurecnc
crcenc cce|ercr |c: e:Iucic: y ci:enc: nece:cric: pcrc cccmeIer e| puenIe
ce GircrccI.

Lc pricriccc cccrcccc c| Ferrcccrri| ce| Fcc|ficc nc :e |imiIc c |c :umc ce
383.0 ce pe:c:, pcrue c e||c :e cgregcrcn 150.48 pe:c:,
prcvenienIe: ce| 507 ce |c: uniccce: ce |c /cucnc ce| Fcc|ficc,
ce:Iinccc: pcr |ey c |c ccn:Iruccicn ce e:e ferrcccrri| y 73.12 ce |c:
uIi|iccce: generccc: pcr |c empre:c curcnIe e:c: cucIrc cnc:.
E:Ic: :umc:, junIc ccn e| rencimienIc ce cierIc: cperccicne: ce Ie:crer|c,
:ignificcrcn recur:c: IcIc|e: pcrc e| Ferrcccrri| ce| Fcc|ficc pcr 1381.02
pe:c:, curcnIe |c ccmini:Irccicn C:pinc.

En re|ccicn ccn e| Ferrcccrri| ce| Fcc|ficc, vc|e |c penc cL:ervcr ue pccc:
vece: en |c hi:Icric nccicnc| unc cLrc hc cfrecicc en ccrIc Iiempc
re:u|Iccc: mc: fcvcrcL|e:. E| ferrcccrri| y e| mc|eccn ce 8uencvenIurc
impu|:crcn ce mcnerc eficcz e| crecimienIc ce| cepcrIcmenIc ce| Vc||e y
eui|iLrcrcn c| pc|: c| ccn:c|iccr:e e:c regicn ccmc un pc|c ce ce:crrc||c
ccmpcrcL|e c /nIicuic.

Si hemc: cen:urccc c Lcurecnc Gcmez en re|ccicn c| ccnIrcIc J8K pcrc |c
regu|ccicn ce| Mcgcc|enc { 52), chcrc e: ce ju:Iicic reccnccer ue :u
|cLcr en |c ue Iccc ccn |c: ferrcccrri|e: fue eficcz y Lri||cnIe, merececcrc
ce| mcycr reccnccimienIc.

/:| re:umic e| cccIcr Gcmez |c ccIiviccc ce e:c: cnc::

(.} De tccc |c cnte||c| :e cecucen e:tc: cuct|c
cc|c|c||c: |unccnentc|e:. !. Cue cu|cnte |c p|e:ente
ccn|n|:t|cc|n :e cup||c e| k||cnet|ce |e||cv|c||c ce
p|cp|eccc ncc|cnc|. 2. Cue e| vc|c| ce ccn:t|ucc|n y
equ|pc ce e:c: |nec:. cc un vc|c| p|cnec|c |n|e||c| c
40.000 pe:c: pc| k||net|c. |nc|uyencc e| equ|pc y
cnex|ccce:. 3. Cue en e| n|:nc |cp:c :e ccn:t|uye|cn y
386
:ucvenc|cnc|cn nc: ce 200 k||net|c: ce |e||ccc||||. y
4. Cue e| k||cnet|ce ce |nec: |||ec: ce| pc: cunent
en 800 k||net|c: cu|cnte |c p|e:ente ccn|n|:t|cc|n
(.} ccc e||c cenue:t|c. ccn c|||c: y ccn necnc:. que
|c: c|ne|c: puc||cc: que :e gc:tc|cn en e| |cnc ce
|e||ccc||||e: e:tcn ccn||cc|enente |ep|e:entccc:. Y nc
pccc :e||c ce ct|c ncne|c. cccc e| nccc e:c|upu|c:c
ccnc :e ncn ncneccc e:c: |cncc: y e| e:|ue|zc tencz.
cu|cccc:c y entu:|c:tc que :e nc ccn:cg|ccc tcn
nu|t|p|e: |ccc|e:. p|e:|c|cc: tccc: pc| unc tcn|cc
||u:t|ccc
38
.

/ mi juicic, |c mc: impcrIcnIe e:e cnc nc fue e| Iencicc ce 800 ki|cmeIrc:
ccicicnc|e: ce rie|e:, :inc ue:

Hcy que tene| nuy p|e:ente que tccc: e:tc: :ectc|e:
queccn equ|pccc:. |c n|:nc que ccnp|etccc |c
cctcc|n ce |c: p||n|t|vc:. A: n|:nc en tccc: pc|te: :e
ncn nec|ccc |c: |nec: cnt|guc: y :u: cnex|ccce: y
tccc :e nc pue:tc en c|ncnc ccn |c: nece:|ccce: ce|
ncnentc
3
.

En rec|iccc |c: ferrcccrri|e: ce 12 e:Icrcn muy |ejc: ce |c: e|evccc:
nive|e: ue yc impercLcn en |c: pc|:e: ce:crrc||ccc:, perc IcmLin e:Icn
muy |ejc: ce |c: ferrcccrri|e: ce jugueIe" ue :e enccnIrcLcn c| empezcr
c inverIir |c incemnizccicn cmericcnc.

Gu:Icvc /ric: ce Greiff hc ||cmccc |c cIencicn incirecIcmenIe :cLre e|
ccmLic cperccc en |c: ferrcccrri|e: curcnIe e| gcLiernc ce C:pinc,
ccmenIcncc |c impcrIcnIe ccnIiccc ce euipc ue :e ccuiric pcrc |c:
ferrcccrri|e: enIre 124 y 12, per|ccc curcnIe e| cuc| :e reciLiercn 224
|cccmcIcrc::

(.} cecncc |c: |e||ccc||||e: en ccpcc|ccc ce ctence|
|c: cencncc: ce t|c||cc ce| ncnentc y |c p|ev|:tc
pc|c |c: cnc: :|gu|ente: ccn un pc|que e:tcncc||zccc
y ce cc|ccte|:t|cc: cp|cp|ccc: pc|c nue:t|c: vc:
(.}
400


398
Memoria de Obras Pblicas de 1926
399
Idem.
400
Arias de Greiff Gustavo. La Otra Mula de Hierro. Op. cit. p. 78.
387
E:Ie inicic ce p|cnificccicn ferrcvicric :e hizc pc:iL|e pcrue Lcurecnc
Gcmez hcL|c Lu:cccc en e| exIericr un ingenierc meccnicc experIc en
ferrcccrri|e: pcrc ue :e enccrgc:e ce c:e:crcr c |c Nccicn en |c ccmprc
ce euipc:.

Feccmencccc pcr /|ejcncrc Lcpez l.C., uien ccupcLc unc pc:icicn
ccn:u|cr en Lcncre:, :e ccnIrcIc c| ingenierc Fcu| C. Dewhur:I, uien hcL|c
IrcLcjccc cnIe: en Chi|e y Jcmcicc, pcrc ue cirigie:e |c :eccicn Icnicc
ce| Mini:Ieric.

Dewhur:I, enIre muchc: :ervicic: impcrIcnIe:, ci:enc |c |cccmcIcrc
ccecuccc c |c: reuerimienIc: ce nue:Irc: ferrcccrri|e: ce mcnIcnc, ce |c
cuc| :e enccrgcrcn c|gc mc: ce 120 uniccce:.



F|guro . LcccmcIcrc Ant|cqu|c. Ferrcccrri| ce Lc ScLcnc, 127.

Fcr cue||c: c|c: un IriunvircIc fcrmccc pcr e| Mini:Irc Gcmez, e| DirecIcr
ce Ferrcccrri|e:, Dcr|c 8cIerc l:czc, y e| cirecIcr ccmercic| ce |c: mi:mc:,
Jcrge |vcrez L|erc:,

(.} pucc pcne| en p|cct|cc e| nuevc ntccc ce cc|||
||c|tcc|cne: pc|c :un|n|:t|c ce ncte||c|e: y equ|pc.
ex|g|encc c |c: |cc||ccnte: cen||:e c |c: |eque||n|entc:
tcn|cc: ce| |ngen|e|c neccn|cc ce| /|n|:te||c (FC
Dewnu|:t} ccn e| |e:u|tccc cc|c|cnc| ce ccn:egu||
|eccc: :u:tcnc|c|e: en e| vc|c| ce |cccnctc|c:. cc||c:
ce cc|gc y cccne: ce pc:ce|c:. pc| |c ccnpetenc|c c
que :e :cnet|e|cn |c: |cc||ccnte:
40!


401
Ibidem. p. 77.
388
77. Los Ferrocorr||es y e| Emp|eo

Lc: ccn:Iruccicne: ferrcvicric: cemcnccLcn cLunccnIe mcnc ce cLrc nc
cc|ificccc, ue en un pc|: ue hc:Ic enIcnce: nc ccncc|c e| ce:emp|ec,
:c|cmenIe :e pcc|c ccn:eguir cfreciencc :c|cric: :upericre: c |c: ingre:c:
ccmpe:inc:.

/Irc|cc: pcr e:c: :c|cric:, muchc: ccmpe:inc: :e enrc|crcn en |c
ccn:Iruccicn ce ferrcccrri|e:, ccncc |ugcr c un prc|eIcriccc ue
permcnecerc en |c: ciuccce: unc vez Iermine e| cuge ce |c: ccminc: ce
hierrc, ue cvcnzcLcn ccn rcpicez cnIe: nc ccnccicc en e| pc|:.

Fcrc juzgcr |c impcrIcncic ce| fencmenc, nccc mejcr ue reprccucir e|
cuccrc ccrre:pcncienIe:

Iob|o 23. Emp|ec en Ferrcccrri|e:



Fuente: Memcric ce CLrc: FL|icc: ce 12, p. cvi

DurcnIe |c ccmini:Irccicn /Lcc|c, e| emp|ec ferrcvicric :e mcnIuvc
IcmLin en ccIc: muy e|evccc:, perc c| :cLrevenir |c Grcn Depre:icn, |c
ccmini:Irccicn C|cyc, cIerrccc pcr e| ce:cen:c ce |c: ingre:c: fi:cc|e:, mc|
cccn:ejccc c juicic ce FcIinc Fc::e||i, inicic |c ccnIrcprccucenIe
389
recuccicn ce |c: gc:Ic: ce| gcLiernc"
402
, cuyc ccn:ecuencic fue |c
inmecicIc :u:pen:icn ce |c ccn:Iruccicn ce ccrreIerc: y ferrcccrri|e: y
unc: 200 ingenierc: y 15.000 cLrerc: perciercn :u: IrcLcjc:
403
.

EnIcnce:, |c: nuevc: v|c: ce ccmunicccicn, en Luenc pcrIe,
ce:encccencrcn e| xccc ce| ccmpc, |c ue preccupcLc e:pecic|menIe
c Enriue Frez /rLe|cez, cucncc ccn:icercLc ue |c: fc|:c: |uce: ce |c
ciuccc cIrc|cn c| ccmpe:inccc, ccu:cLcn |c cecccencic ce |c: pueL|c: y
recuc|cn |c prccuccicn cgrcpecucric
404
.

/ pcrIir ce e:c: cnc: |c ccn:icerccicn ce |c: ccn:ecuencic: ce |c: cLrc:
pL|icc: :cLre e| emp|ec nc pccrc :epcrcr:e ce |c pc||Iicc eccncmicc.

78. Los Ferrocorr||es o Debe

/nc: mc: Icrce :e vc|verc cc:IumLre criIiccr |c ge:Iicn ferrcvicric ce |c
ccmini:Irccicn C:pinc, :enc|cncc ue :e hcL|cn cprcpiccc recur:c: pcrc
Iccc: |c: ferrcccrri|e: cficic|e: cucncc ceLierc hcLer:e cccmeIicc
:c|cmenIe |c Ierminccicn ce |c: cc: c Ire: mc: impcrIcnIe:, ccncc |c rczcn
c Ecucrcc ScnIc:, ue :c:Ien|c e:c Ie:i: ce:ce 125.

Unc vi:icn mc: eui|iLrccc ce| c:unIc e: ue |c: :uce:cre: ce Lcurecnc en
e| Mini:Ieric ce CLrc:, curcnIe e| gcLiernc ce /Lcc|c, e| ce |c prc:periccc
c ceLe, perciercn IcIc|menIe e| :enIicc ce |c: prcpcrcicne: y :e
emLcrccrcn en un frene:| ce crciIc exIernc, ue |e: erc cfrecicc pcr |c
Lcncc cmericcnc y :in mcycr preccupccicn pcr m|nimc: e:Iucic: Icnicc:
c ce fccIiLi|iccc eccncmicc, creyencc ue |c prc:periccc nc Iencr|c fin.

8crnhcrI hc enccnIrccc in:i:IenI cffer: Ic |ccn mcney fcr rci|rccc
ccn:IrucIicn", hechc: c| gcLiernc cc|cmLicnc pcr Lcncc: Icn
repre:enIcIivc: ce |c: c|Ic: fincnzc: necycruinc: ccmc Di||cn Fecc, Kuhn
LceL, 8|cir, y Lczcrc 8rc:, ue fuercn ccepIccc: pcr e| gcLiernc, cn:ic:c
IcnIc ce ccmp|eIcr |c rec ferrcvicric ccmc ce ccmp|ccer |c: exigencic:
ce Iccc: |c: ccciue: repre:enIccc: en e| Ccngre:c.

E:Ic, ue cic crigen c incuccL|e ci:per:icn ce e:fuerzc: ferrcvicric:, fue :in
emLcrgc menc: cL:urcc e inccn:u|Ic ue |c iniciccicn ce numerc:c:

402
Patio Roselli Alfonso. Op. cit. p. 173.
403
Poveda Ramos Gabriel. Historia Econmica de Colombia en el Siglo xx. Op. cit. p. 228.
404
Citado por Barnhart Donald S. Op. cit. p. 14.
390
prcyecIc: ce ccrreIerc: ue hcL|cn :icc prucenIemenIe cp|czccc: pcr |c
ccmini:Irccicn C:pinc, y ue chcrc enccnIrcrcn |uz verce.

Emperc, nc puece ce:ccnccer:e ue e| gcLiernc ce /Lcc|c nc e:IcLc en
ccncicicne: ce :eguir igncrcncc incefiniccmenIe |c: ju:Ic: rec|cmc: ce
grcnce: regicne: ce| pc|:. /hcrc ue hcL|c cuIcrizccicn pcrc enceuccr:e
y pc:iLi|iccc ce ccn:eguir empr:IiIc:, nc e:IcLcn ci:pue:Ic: c cgucrccr
mc: Iiempc pcrc ue :e |e: mejcrc:en |c: ccmunicccicne:.

Fccr|c enIcnce: ccnc|uir:e ue e| gcLiernc :e euivccc en mcIeric grcve
en |c IcccnIe c ccrreIerc:, perc ue nc pcc|c negcr:e c ccnIinucr e|
prcgrcmc ferrcvicric ue :e hcL|c Irczccc e| pc|:.

Siguiencc |c exce|enIe /enc||c ce CLrc: FL|icc: ce 128, :u:criIc pcr
Sc|vcccr Frcncc, pccemc: ccrnc: cuenIc Lc:IcnIe exccIc ce| pcncrcmc
ferrcvicric nccicnc|:



F|guro 100. Memcric ce CLrc: FL|icc:, 128. p. v

De e:c: cnc: vc|e |c penc re:ccIcr c|gunc: cifrc: Lien cicienIe:.

E| Ferrcccrri| ce| Fcc|ficc ||egc en 127 c /rmenic, y ce Fcpcycn inicic :u
cvcnce hccic Fc:Ic. Fucc enIcnce: empezcr c hcL|cr:e ce |c rec ce|
Fcc|ficc", fcrmccc pcr 577 ki|cmeIrc: ce| prcpic ferrcccrri| ce| Fcc|ficc, 117
391
ce| Ferrcccrri| ce Cc|cc:, mienIrc: empiezc c cvcnzcr e| Ferrcccrri| ce
Nccecerc: {Fereirc) hccic /rmenic. En IcIc| 778 Ki|cmeIrc:.

En e| :c|c Ferrcccrri| ce| Fcc|ficc, enIre 118 y 127, |c: pc:cjerc: hcn
cumenIccc ce 273.70 c 1432.17 y ce prcicc: ce 1.74 pe:c: en e|
primer cnc, :e hc pc:ccc c unc uIi|iccc ce 1017.028 en e| :eguncc.

En e:Ie mcmenIc yc e| Ferrcccrri| ce| Fcc|ficc :uperc e| ce /nIicuic,
ccupcncc e| primer pue:Ic en e| pc|:. Lc: infcrme: ccnIcL|e: ce| cnc 27 |c
cemue:Ircn: 37.554 pe:c: en e| ce /nIicuic, ccnIrc 5575.77 en e| ce|
Fcc|ficc.

E| crecimienIc ce| Ferrcccrri| ce| Fcc|ficc reuiere mcIeric| rcccnIe. En 127
:e hcn crcenccc 33 |cccmcIcrc:, 7 cuIcferrc:, 10 ccche: ce primerc, 15
ce :eguncc, 50 ccrrc: ce ccrgc y 20 pcrc gcnccc, pcr 144.11
405
.

E:e mi:mc cnc, e| Ferrcccrri| ce FuerIc Wi|che: c|ccnzc e| ki|cmeIrc 70,
e:Iccicn Chu:pc:.



F|guro 101. Ferrcccrri| Ic|imc-Hui|c. FuenIe ce Gc|cncrinc: :cLre e|
Mcgcc|enc. 12.

405
Memoria de Obras Pblicas de 1928. p. 16
392
E| Ferrcccrri| ce| NcrIe fue nccicnc|izccc pcr ,500.000. Iiene 154 Km en
exp|cIccicn perc :u: rie|e: yc ||egcn c| Km 172, c| ncrIe ce Chiuinuirc. E|
incremenIc ce :u Ircficc e: cprecicL|e pcrue mueve 14.150 pc:cjerc:
c| cnc y 15.77 Icne|ccc:. Su: uIi|iccce: :cn meciccre:: e:e cnc cpenc:
repre:enIcn 133.71 pe:c:.

E| Ferrcccrri| ce| Ic|imc Iiene un mcvimienIc muy mcce:Ic: mecic mi||cn ce
pc:cjerc: y 13.73 pe:c: ce uIi|iccc.

En ccmLic e| Ferrcccrri| ce GircrccI ccu:c 54.883 pc:cjerc:, 15.402
Icne|ccc: y uIi|iccc ce 1087.524 pe:c:.

Nc: hemc: ceIenicc en e:Ic: ferrcccrri|e: pcrue :u: cifrc: :cn inciccIivc:
ce| crecimienIc ce |c eccncm|c nccicnc|.

7. De 8ogot o 8uenoventuro

Lc ccnexicn ferrcvicric enIre |c ccpiIc| y e| puerIc :cLre e| Fcc|ficc Icccv|c
e: un :uenc cucncc ||egc |c incemnizccicn cmericcnc. Fcr :u impcrIcncic,
e:e en|cce Iencrc pricriccc en |c c:ignccicn ce |c: recur:c:.

Hcy ue cfrcnIcr Ire: cL:Iccu|c::

E| primerc, e| mc: :enci||c, :e re:c|vic en 125 ccn |c recuccicn ce |c
Ircchc enIre 8cgcIc y FcccIcIivc.

E| :eguncc e: e| Irc:Lcrcc f|uvic| enIre GircrccI y F|cnce:, cuyc :uperccicn
exige un grcn puenIe :cLre e| Mcgcc|enc.

Y e| Iercerc, y pecr, e: |c ccmunicccicn enIre lLcgu y /rmenic,
inIerrumpicc pcr |c fcrmiccL|e mc:c ce |c ccrci||erc CenIrc|, cuyc:
e:ccrpccc: c|Iurc: :e hcn cpue:Ic c Iccc: |c: e:fuerzc: pcrc cLIener un
pc:c re|cIivcmenIe fcci|.

E| e:fuerzc mc: recienIe |c hc hechc |c ccmini:Irccicn Sucrez ccn e|
ccminc ce herrccurc ce Scn Migue|, ue mejcrc ccn:icercL|emenIe e|
pc:c ce |c: mu|c:.

CIrc cc:c muchc: vece: mc: cif|ci|, pcrc nc hcL|cr ce :u cc:Ic, e: |c
ccn:Iruccicn ce |c ferrcv|c enIre /rmenic e lLcgu, :epcrccc: pcr un
cenIencr ce ki|cmeIrc:.

393
De| puenIe ce GircrccI empezcrc c ci:cuIir:e c pcrIir ce| crI|cu|c 1 ce |c
|ey 57 ce 117.

En 118 :e e:Iucicrcn cc: prcyecIc:, e| ce| ingenierc Fcfce| |vcrez Sc|c: y
e| ce| cmericcnc F.E. SexIcn.

E| prcyecIc ce| cc|cmLicnc fue pre:upue:Iccc en 383.8 y e| ce| gringc
en 183.112 pe:c:.

Unc ccmi:icn cficic| reccmencc e| ce |vcrez, pcr cfrecer unc e:IrucIurc
meIc|icc :upericr en Iccc :enIicc, y ccemc:, pcr :er mc: c|Ic, c|ejcncc e|
pe|igrc pcrc |c: emLcrcccicne: cucncc e| r|c e:I crecicc"
40
.

Se envic c |vcrez Sc|c: c E:Iccc: Unicc: pcrc e:Iucicr mejcr e| prcyecIc.
Se cLIuvc unc prcpue:Ic ce |c Ane||ccn 8||cge Cc. pcr 800.000 pe:c:,
ue |uegc reLcjcrcn c 55.000, perc |vcrez nc pucc ver ccn:Iruicc :u
puenIe pcrue muric en e:e vicje.

Fcr |c penuric pre:upue:Ic|, |c ccn:Iruccicn ce| puenIe nc ce:pegcLc.
En 121 e| gcLiernc reciLic cc: prcpue:Ic:. Lc ce S|| W||||cn A||cw & Cc.
Ltc.. pcr 18.000. E| gcLiernc c:umir|c |c: gc:Ic: ce Ircn:pcrIe ce| mcIeric|,
e| hcrmigcn y |c: cc:Ic: ce| per:cnc| curcnIe |c in:Ic|ccicn ce |c e:IrucIurc.
CIrc cc:c ing|e:c, ne C|eve|cnc 8||cge Cc. ccIizc |c e:IrucIurc en
15.000.

/unue |c |ey 57 hcL|c cuIcrizccc emiIir Lcnc: pcrc :u ccn:Iruccicn, nccc
:e pucc hccer hc:Ic cucncc |c ccmini:Irccicn C:pinc |c ccnIrcIc en 125
ccn S|| W.G. A|n:t|cng Wn|twc|tn & Cc. Ltc.

Ccn:|:te en un c|cc cent|c| que cuc|e unc |uz tctc| ce
!5 net|c: ent|e |c: cc: e:t||cc: p||nc|pc|e:. un v|ccuctc
ce| |ccc ce G||c|cct. ce !2! net|c: y un v|ccuctc. ce|
|ccc ce F|cnce:. ce !50 net|c:. |c que cc en nune|c:
|eccncc: unc |cng|tuc tctc| ce 4 net|c: pc|c tccc |c
e:t|uctu|c. |ene unc cncnu|c ce .!0 net|c:. |epc|t|cc
ent|c |c vc |||ec y cc: pc:c|e|c: |cte|c|e: pc|c
pectcne:
40
.

406
Memoria de Obras Pblicas de 1922. p 165.
407
Memoria de Obras Pblicas de 1928. p. 25.
394
E| IcIc| inverIicc hc:Ic cLri| 30 ce 128 c:cenc|c c 845.27 pe:c:,
inc|uyencc |c: cc:Ic: ce Ircn:pcrIe, ue yc c|ccnzcLcn e| 277 ce e:c
:umc.

Se e:percLc :u ccnc|u:icn pcrc cgc:Ic ce 12, perc :c|cmenIe :e cic c|
:ervicic c| cnc :iguienIe, ||egcncc :u cc:Ic IcIc|
408
c |c :umc ce 127.07.
E| puenIe ce GircrccI fue, enIcnce:, e| primer grcn puenIe mccernc ce
Cc|cmLic, perc :u ejecucicn e:Iuvc p|cgccc ce :cLrecc:Ic:, ue c|gunc:
hcn cIriLuicc c |c ceficienIe reccccicn ce| ccnIrcIc, ceLicc c |c
prcverLic| impcciencic ce| Mini:Irc Lcurecnc Gcmez, ue yc hemc:
ccmenIccc en re|ccicn ccn e| ccnIrcIc 8erger pcrc |c regu|crizccicn ce|
Mcgcc|enc, y en |c: ccnvenic: pcrc cIrc: cLrc: f|uvic|e:, ccnce e| fcgc:c
mini:Irc ccmeIic grcnce: euivccccicne: {Vcn:e 52, 54 y 55)
40
.

En efecIc, c pe:cr ce |c: cL:ervccicne: ce| ingenierc Jcrge |vcrez L|erc:,
DirecIcr ce Ferrcccrri|e:, e| Mini:Irc nc cccecic c mccificcr |c: Irminc:
ccnvenicc: ccn |c: ing|e:e: ni :cmeIic e| ccnIrcIc c |c cprcLccicn
reuericc ce| Ccn:ejc ce E:Iccc.

Mc: Icrce, |vcrez L|erc: infcrmc c| Mini:Irc ue |c: ccnIrcIi:Ic: nc ercn |c:
mc: ci|igenIe: y crgcnizccc: y ue ccemc: rec|cmcn pcrcenIcje hc:Ic
:cLre |c: f|eIe: ccLrccc: pcr |c: ferrcccrri|e: nccicnc|e: y ue hcL|cn fijccc
:ue|cc: y jcrnc|e: ce:prcpcrcicnccc:". E| Mini:Irc ce:e:Iimc |c:
cL:ervccicne: ce :u cc|cLcrcccr y :Ie pre:enIc :u renuncic.

E| ccnIrcIc ccn A|n:t|cng Wn|twc|tn fue re:cincicc pcr e| |Iimc Mini:Irc ce
CLrc: ce /Lcc|c, Fcfce| E:cc||cn, uien |e: reciLic e| puenIe ce GircrccI,
perc nc |e: permiIic ccnc|uir e| ce| Sc|ccnc.


408
Equivalentes a 15959.260 dlares de 2007.
409
En la famosa diatriba de Jos Francisco Socarrs contra Laureano Gmez, se dice sobre
la manera de actuar del doctor Gmez: Fuente de todos estos males? La misma, correr
correr sin atender a los tcnicos En el cuadernillo de notas del famoso libro del profesor
Socarrs se reproducen documentos oficiales muy interesantes sobre los errores de gestin
del doctor Gmez pero se salta, sin fundamentacin completa, a la afirmacin de que la
parsimonia de la casa contratista le represent al fisco prdidas del orden de 100.000
pesos en el puente de Girardot. Vase: Socarrs Jos Francisco.Psicoanlisis de un
Resentido. Bogot: Planeta; 1997; pp. 288 y ss.


395


F|guro 102. FuenIe ce GircrccI. 128



F|guro 103. FuenIe GircrccI. FrueLc ccn nueve |cccmcIcrc:. 130.


E| puenIe ce GircrccI :e ccn:Iruyc :in v|c pcrc cuIcmcvi|e: pcrc|e|c c |c
ccrri|erc. E:Ic incre|L|e imprevi:icn :ignificc ue hc:Ic 14, cucncc :e
incugurc e| puenIe pcrc ccrreIerc ue ||evc e| ncmLre ce Mcricnc C:pinc
Frez, pcr ningunc pcrIe |c: cuIcmcIcre: pcc|cn cruzcr e| r|c Mcgcc|enc.
Lc inccmunicccicn enIre e| CccicenIe y e| CrienIe cc|cmLicnc:,
ccc:icnccc pcr e| r|c Mcgcc|enc, per:i:Iirc hc:Ic muy cvcnzccc e| :ig|c xx
396
y :c|cmenIe empezcrc c ci:minuir ccn |c: :uce:ivc: puenIe: :cLre e:e r|c,
ce |c: ue nc: ccupcremc: cpcrIuncmenIe.



F|guro 104. GircrccI. /ercfcIc SC/DI/ 130

80. E| F|osco de| Ine| de Co|orc

DurcnIe Iccc e| per|ccc ue venimc: cnc|izcncc :e ci:cuIe e| Ferrcccrri|
enIre e| Ic|imc y e| Cuinc|c, perc vercccercmenIe nc :e rec|izcn e:Iucic: ni
pre:upue:Ic: pcrue e| reIc Icnicc y eccncmicc e: Icn fcrmiccL|e ccmc
|c: mcnIcnc: ue :epcrcn |c: cc: regicne:, cuyc unicn Icn cif|ci| :iempre
vc c miIigcr:e ccn ccminc: empecrccc: ue hcrcn menc: cif|ci| e| pc:c
ce |c: recuc: ce mu|c:.

En |c /enc||c ce| Mini:Ieric ce CLrc: ce 120, enccnIrcmc: |c primerc
referencic :cLre |c ccrreIerc lLcgu-Cc|crcc- /rmenic, en |c cuc| :e
invirIiercn e:e cnc 7.102,51 pe:c: {l)

En 124 e| Mini:Irc /ui|inc Vi||egc: nc: cc cuenIc ce |c: icec: ue :e
ci:cuI|cn pcrc unir c /rmenic ccn lLcgu, en vi:Ic ce ue e| cc:Ic
reuericc pcr |c: 180 ki|cmeIrc: ce ferrcv|c pcrec|c impc:iL|e ce fincncicr:
397
Lc C||c|nc ce Fe||ccc||||e: ce| /|n|:te||c :ug|e|e e|
e:tuc|c ce unc |nec e|ct||cc ce |ue|te penc|ente (.}
cp|cvecncncc |c: cccc: ce cguc. nune|c:c: en |c
|eg|n (.} A|gu|en nc p|cpue:tc |c ccn:t|ucc|n ce un
pcce|c:c ccc|e c|ec que tenc|c nccc nc: que 0
k||net|c: pue: |c c|:tcnc|c gecg|c||cc ent|e |ccgu y
A|nen|c cpenc: e: ce 50 k||net|c: (.} y ||nc|nente :e
:ug|e|e e| |e||ccc|||| ce c|enc||e|c ccn |ue|te:
penc|ente: (.}
4!0


En 12 :e cccmeIe |c ccn:Iruccicn ce |c vercccerc ccrreIerc, cuyc: 104
ki|cmeIrc: :e Iermincn curcnIe e| gcLiernc ce /Lcc|c Mncez, ccn un
cc:Ic ce 441.828, ue pcrece muy e|evccc pcrue :uperc e| cc:Ic
ki|cmIricc prcmecic ce |c: ferrcccrri|e: ce |c pccc, cunue pccr|c
exp|iccr:e pcr |c ncIurc|ezc ce |c Icpcgrcf|c ue hcL|c ue vencer.




F|guro 105. CcrreIerc lLcgu - /rmenic. Lccp ce Ccccrc, Km. 87 130.


410
Memoria de Obras Pblicas de 1924, p. xxxviii.
398
/ pcrIir ce e:e mcmenIc, |c ccnexicn enIre 8cgcIc y 8uencvenIurc
cemcnccrc un pccc menc: ce e:fuerzc, pcrue e| Irc:Lcrcc en ccmicn e:
muchc menc: |enIc y cc:Ic:c ue e| ce |c recuc ce mu|c:, perc e| c|cmcr
pcr |c unicn ferrcvicric enIre e| CrienIe y e| CccicenIe, pcr e| Cuinc|c, :e
hcrc mc: cpremicnIe.

De Ic| mcnerc ue e| 3 ce enerc ce 12, e| gcLiernc firmc un ccnIrcIc
ccn |c Fg|e Gn|c|e ce Cnen|n: ce Fe| et |cvcux Fuc||c: pcrc |c
ccn:Iruccicn ce| Ferrcccrri| /rmenic-lLcgu, ce 135 ki|cmeIrc:, en 3
me:e:.

Fcr |c re:enc ce| ccnIrcIc ue Irce CrIegc, cc |c impre:icn ce ue e:c
ferrcv|c ceL|c :c|ir cc:Icncc c|gc c:| ccmc :ei: mi||cne: ce pe:c:, c |c:
cuc|e: hcLr|c ue cgregcr e| cc:Ic ce| Ine| ce Cc|crcc, ce 3.500 meIrc:
ce |cngiIuc, un pccc mc: crriLc ce Ccjcmcrcc, ccnIrcIccc ccn |c mi:mc
cc:c frcnce:c, pcrue e| ferrcccrri| nc pccr|c nuncc Irepcr hc:Ic Lc L|nec.
E:Ie Ine| Iencr|c 3.500 meIrc: ce |cngiIuc y ceL|c :er rec|izccc en |c:
mi:mc: 3 me:e:.

Lc remunerccicn ce| ccnIrcIi:Ic :er|c ce 2.000 pe:c: pcr ki|cmeIrc y un
pcgc evenIuc| ue vcricLc ce:ce 5.000 hc:Ic 14.000 pe:c: pcr
ki|cmeIrc, :egn |c: vcriccicne: ce| prcmecic ce cc:Ic ki|cmIricc"
411
ue ,
:upcnemc:, e:IcLcn cc|cu|ccc: pcrc reccnccer mcycr ccnIiccc cucnIc
menc: cc:Ic:e e| ki|cmeIrc reciLicc c :cIi:fcccicn, ccmc :e e:Ii|cLc en |c:
ccnIrcIc: ce |c pccc.

Fcrc |c ccn:Iruccicn ce| Ine| :e ccnvinc un pcgc ce 140.000 pe:c: c |c:
cuc|e: :e cncc|c unc Lcnificccicn evenIuc|, :cLre |c :umc ue :e
eccncmice ccn re:pecIc c| vc|cr cefiniIivc ce| pre:upue:Ic"
412
.

IreinIc y :ei: me:e: ce:pu:, |c: ccnIrcIi:Ic: hcL|cn exp|cnccc 8 ki|cmeIrc:
pcrc cccecer c |c: cLrc: ce| Ine|, ccnce perfcrcrcn unc gc|er|c ce 20
meIrc:, ce |c: cuc|e: :e hcL|cn reve:Iicc cchc.

E| cvcnce ce |c ccrri|erc fue Icn |enIc, c mc:, ue e| ce| Ine|. En 132 |c:
frcnchuIe: {ue e:IcLcn re:u|Icncc Icn cvi:pccc: ccmc |c: cuLcnc:, |c:
gringc:, |c: c|emcne: y |c: ing|e:e: ue hcn ce:fi|ccc pcr e:Ic: pcginc:) yc
hcL|cn reciLicc ce |c Ie:crer|c Nccicnc|, 2305.7 pcr |c ferrcv|c, y

411
Ortega Alfredo. Op. cit. 2 ed. p. 132
412
Idem.
399
77.0 pcr e| Ine|, pcrc un IcIc| ce 3082.303,4
413
, ue :e perciercn
IcIc|menIe, hc:Ic e| punIc ce ue |c :u:pen:icn generc| ce cLrc: pL|icc:,
ceIerminccc pcr e| gcLiernc ce C|cyc, pcrcccjiccmenIe nc: :c|vc ce |c
ue iLc en ccminc ce ccnverIir:e en e| mcycr ce:cc|cLrc ce nue:Irc
hi:Icric ferrcvicric.

/ ccnIinuccicn |c ccrreIerc enIre /rmenic e lLcgu fue enIregccc c |c:
Ferrcccrri|e: ce| Ic|imc y ce Cc|cc: primerc, cnIe: ce :er c:umicc :u
exp|cIccicn pcr e| Ccn:ejc /cmini:IrcIivc ce |c: Ferrcccrri|e: Nccicnc|e:
{creccc en 131).

Lc: ferrcccrri|e: crgcnizcrcn un Iren" ce ccmicne: ce crugc, pcrc
mcvi|izcr ccrgc y pc:cjerc: ccn |c e:percnzc ce pre:Icr un :ervicic
:uceccnec, perc muy prcnIc |c: pcrIicu|cre: empezcrcn c ccmpeIir|e: en
e:c v|c.

E| Ircficc :iempre crecienIe enIre e| CrienIe y e| CccicenIe cc|cmLicnc:,
fue cL|igcncc c :uce:ivc: cmp|iccicne:, recIificccicne: y mejcrc: ce |c
ccrreIerc. Mc: Icrce, Lcjc Fcjc:, fue pcvimenIccc.

E| ince:cnIe mejcrcmienIc ce| Ircmc lLcgu-/rmenic, ue c:cience hc:Ic
Lc L|nec, e| puerIc mc: c|Ic ce nue:Irc: ccrreIerc:, |c hc ccnverIicc en unc
v|c ce mcnIcnc excepcicnc|, perc ue re:u|Ic inccpcz ce ccr pc:c
ccecuccc c| c|I|:imc Ircficc, inIerrumpicc ccn |cmenIcL|e frecuencic pcr
cerrumLe:, vcrccc: y vc|ccmienIc ce IrccIcmu|c:.

/hcrc, ccn mc: ce cincuenIc cnc: ce cIrc:c, :e ccn:Iruirc finc|menIe e|
Ine| pcrc cLvicr e| c:cen:c c Lc L|nec y rcmper e| cue||c ce LcIe||c mc:
preccupcnIe pcrc e| Ircficc cc|cmLicnc.

81. E| Ex|toso Ine| de Lo Qu|ebro

E| |ecIcr hc ce:ccn:ccc pcrue nc: hemc: ce:preccupccc |crgc Iiempc
ce |c: Iri:Ie: hi:Icric: ce| Ferrcccrri| ce /nIicuic, ue cejcmc: cIrc:, en
114 yc en Mece|||n.

Lc Lcrrerc mcnIcnc:c ce Lc CuieLrc :epcrc c| ferrcccrri| en cc:
civi:icne:", |c ce| Nu: y |c ce Fcrce, cL|igcncc c un Irc:Lcrcc ce cc:i 30

413
Equivalentes a 37920.928 dlares de 2007.
400
Km, :ervicc primerc pcr mu|c: y |uegc pcr un Iren" ce ccmicne: ce
crugc
414
ue Ircn:iIcLcn pcr unc ccrreIerc p:imc en |c: cnc: veinIe.

Ccmc unir |c: cc: civi:icne: Fue |c pregunIc ue :e hiciercn |c: :uce:ivc:
ccnIrcIi:Ic:, ce:ce |c prcpic iniciccicn ce| ferrcccrri|, cucncc Ci:nerc::

(.} cccpt unc g|cc|ente ce 7 :cc|epc:cncc tc| vez
e| |n|te ccc:t|unc|ccc en |c: |e||ccc||||e: ce ccne:|n.
ccn e| p|cp:|tc ce |ecuc|| c| nn|nc |c: gc:tc: ce
|n:tc|cc|n (.} e: c|c|c que ce e:e nccc ccn:eguc
ccn||nc| tccc: |c: c|||cu|tcce: ce e:tc: u|t|nc: nueve
k||net|c: :|tuccc: |nev|tcc|enente en te||enc ce |c
nc: ncntcnc:c (.} :e p|cpcnc enp|ec| unc ncqu|nc
cux|||c|. que p|cteg|e|c e| c:cen:c ce |c: t|ene: en
cque||c |ue|te g|cc|ente (.}
4!5


SuLir, c fine: ce| :ig|c xix, un Iren ue ruecc c 30 m:nm c |c: 4 m:nm ce |c
cimc ce Lc CuieLrc, en ki|cmeIrc:, nc erc cvenIurc pccc crrie:gccc,
ccn c :in mcuinc cuxi|icr: perc Lcjcr|c |uegc, ccmc pen:cLc e| cuLcnc,
8.700 meIrc: pcr unc pencienIe mcximc ce 5.47, :e nc: hcce Icccv|c
menc: :egurc.

Iccc: :cLemc: ue Ci:nerc: fue cejcncc e| prcL|emc ce Lc CuieLrc pcrc
e| finc|: ce Iccc: mcnerc: yc | e:Icr|c muy |ejc: unc vez |cgrccc |c
re:cicicn c |c ue vercccercmenIe :e cirig|c :u e:fuerzc.

De:pu: ce |c reIirccc ce Ci:nerc: huLc ue Lu:ccr unc reccmencccicn
ccn mcycr :u:IenIc Icnicc.

En 182, e| ingenierc cmericcnc /. Jcne: Irczc |c ||nec enIre |c ueLrccc
Fc|michc|c y Lc CuieLrc, ce 15.5 Km, pcrc c:cencer ccn unc grccienIe
ce| 37 hc:Ic unc c|Iurc ce 00 meIrc:, ccnce :e perfcrcr|c un Ine| ce 14
meIrc: ce |cngiIuc, hc:Ic e| cIrc |ccc ce |c ccrci||erc.

Luegc :e pre:enIc unc :eguncc prcpue:Ic cucncc :e hiciercn ccrgc ce|
ferrcccrri| |c: :encre: Funcnc|c. /ccggc|t y Lcwtne|, uiene: cfirmcrcn

414
Al final del 37 hemos advertido que la expresin tren Renard no es apropiada para
designar este tren de camiones.
415
Lpez Alejandro. El Paso de La Quiebra en el Ferrocarril de Antioquia. Medelln,
1899, reimpreso por la Cmara de Comercio de Medelln; 1999.
401
ue pcrc pccer Iermincr e| ferrcccrri| cenIrc ce |c: pre:upue:Ic:
ccnvenicc:, cmLc: IrcyecIc: :e ceL|cn unir pcr un Iren ce cremc||erc.

/unue e| ccnIrcIc ccn Funcnc|c & Cc. Iuvc e| igncminic:c ce:crrc||c ue
yc ccnccemc: { 31), |c icec ce| Iren ce cremc||erc :iguic :iencc
ccn:icerccc, pcrue :e mircLc ccmc unc :c|ucicn menc: cc:Ic:c ue |c
ce| Ine| prcpue:Ic pcr Jcne:.

En 18 cLIuvc :u grccc ce ingenierc civi| un jcven ue e| re:Ic ce :u vicc
firmcr|c ccmc /|ejcncrc Lcpez l.C.
41
Su pre:icenIe ce Ie:i: fue e| prcfe:cr
Fecrc Ne| C:pinc, uien reccmencc |c puL|icccicn ce e:Ic cLrc ccnce
/|ejcncrc Lcpez ncrrc |c hi:Icric ce |c: ci:IinIc: prcyecIc: re|cIivc: c Lc
CuieLrc, cnc|izc |c: pc:iL|e: cc:Ic: ce |c: ciferenIe: c|IerncIivc:, revi:c |c:
c:pecIc: Icnicc: ce |c: ferrcccrri|e: ce cche:icn y ce cremc||erc, repc:c
|c: prcgre:c: en |c perfcrccicn ce Ine|e: ue hcL|cn hechc pc:iL|e: |c:
grcnce: IrcLcjc: en Lc: /|pe:: y pre:enIc cuccrc: ccmpcrcIivc: ce |c:
ciferenIe: ferrcccrri|e: ce cremc||erc ccn:Iruicc: hc:Ic e| mcmenIc, IcnIc
pcr e| :i:Iemc /8I ccmc pcr e| ce FeggenLcch.

E| jcven ingenierc ccnc|uye ue :e ceLe hccer un Ine|, perc nc e|
peuenc ce Jcne:, :inc unc ce 3.200 meIrc: ce |cngiIuc, c 400 meIrc: ce
c|IiIuc, ccIc c |c cuc| cccecen |c: ccrri|erc::

Lc |nec ce Fc|n|cnc|c. ccnce p||nc|p|c e| c:cen:c c Lc
Cu|ec|c. c 8uencv|:tc en e| Fc|ce. quecc|c c:. !0
k||net|c: ce Fc|n|cnc|c c Scntc 8c|cc|c. ce unc
penc|ente cc:| ccn:tcnte ce 37. en :egu|cc 4.5
k||net|c: ce ce:c||c||c: en ccnc|c|cne: |e|ct|vcnente
ventcc:c:. un tune| ce 3.200 net|c: ce |cng|tuc y.
||nc|nente. k||net|c: ce| |ccc ce| Fc|ce (.}ce un
|ccc :e :uce 30 net|c:. ccn unc penc|ente ccn:tcnte
ce 37. y ce| ct|c. u 8. ccn |c n|:nc penc|ente (.} |c
c|:tcnc|c ent|e cque||c: cc: puntc: :e|c ce pccc nc:
ce 2 k||net|c:
4!
.


416
Alejandro Lpez (1876-1940) vivi largos aos en Inglaterra como cnsul y
representante de los ferrocarriles nacionales. Fue un autor respetado e influyente. En
Europa escribi sus libros Problemas Colombianos (1927), El Trabajo (1928) Idearium
Liberal (1928), El Desarrollo de la Usura (1933). Fugaz Ministro de Educacin (68 das en
1937).
417
Lpez Alejandro. Op. cit. p. 37.
402




F|guro 10. /|ejcncrc Lcpez, l.C. Dicgrcmc ce |c: ci:IinIc: prcyecIc:. 18




F|guro 107. /|ejcncrc Lcpez, l.C. Crcui: Ine| ce Lc CuieLrc, 18

403
Fcrc :u:IenIcr |c ccnveniencic ce| Ine|, reccncce:

(.} Se cunentc|cn |c: gc:tc: ce |n:tc|cc|n.
ccn:|gu|encc en ccnc|c |c |nec nc: :egu|c. nc:
:||cc y ce nec| exp|ctcc|n que puecc cctene|:e en
Lc Cu|ec|c
4!8
.

E| Irczccc Jcne:, ce ccuercc c |c Ie:i: ce grccc, cc:Icr|c unc: cc: mi||cne:
ce pe:c:, mienIrc: ue |c :c|ucicn prcpue:Ic pcr :u cuIcr ||egcr|c c
347.500 pe:c:.

/fcrIuncccmenIe pcrc Cc|cmLic, |c primerc :c|icc pL|icc ce /|ejcncrc
Lcpez l. C. :ignificc un Iriunfc IcIc| pcrc :u Ie:i:. Nc :e vc|vic c pen:cr en
:c|ucicne: infericre: y fcnIc:ic:c:, perc ccmc nc hcL|c cinerc pcrc
cccmeIer e| Ine|, |c ceci:icn ce ccn:Iruir|c Icrcc un cucrIc ce :ig|c.

E| 2 ce cgc:Ic ce 12, e| Ferrcccrri| ce /nIicuic ce|eLrc ccn |c cc:c
ccnccien:e F|c:e| 8|cce Ltc. e| ccnIrcIc ce ccn:Iruccicn ce| Ine| ce Lc
CuieLrc, pcrc :er enIregccc Ire: cnc: mc: Icrce.

IreinIc y cincc me:e: ce:pu:, e| 12 ce ju|ic ce 12, |c: cc: gc|er|c: :e
enccnIrcrcn ccn unc ciferencic ce 4 cenI|meIrc: en :u cireccicn y ce 3
cenI|meIrc: en cucnIc c |c pencienIe.

E| Irczccc ce |c ||nec y e| Ine| ce Lc CuieLrc ceLen muchc c |c: icec: ce
/|ejcncrc Lcpez l.C.

Vc|e |c penc cL:ervcr ccmc, 30 cnc: ce:pu: ce |c puL|icccicn ce |c Ie:i:
ce grccc ue cefinic |c cue:Iicn ce| Ine|, e| cc:Ic ce |c cLrc fue
:en:iL|emenIe iguc| c| previ:Ic en 18 pcr un mcgn|ficc e:IucicnIe ce |c
E:cue|c ce Minc:. E:Ic nc: cc icec ce |c |enIc erc:icn ce| vc|cr ccui:iIivc
ce |c mcnecc curcnIe |crgu|:imc: cnc: ce re|cIivc e:IcLi|iccc, ccmc |c:
ce principic: ce| :ig|c xx.

Cjc|c en e:Ic cLrc huLi:emc:, hc:Ic chcrc, pccicc regi:Ircr muchc:
ejemp|c: ccmpcrcL|e: c| ce e:c |cuccL|e firmc ccnccien:e.

Lc |cngiIuc ce |c gc|er|c fue ce 3.742 meIrc:, y :u cc:Ic ce 335.7
cc|cre:
41
,
420
.

418
Ibidem. p. 34.
419
Equivalentes a 40351.111 dlares de 2007.
404



F|guro 108. Ine| ce Lc CuieLrc. Limcn, 128


82. E| Ferrocorr|| de Ant|oqu|o en 12

E| DepcrIcmenIc viv|c exhcu:Ic, pcrue e| ferrcccrri| exig|c
enceuccmienIc permcnenIe, cuyc :ervicic ccn:um|c Luenc pcrIe ce |c:
ingre:c:, re|egcncc :iempre |c ecucccicn.

De:ce 114, cucncc ||egc |c primerc |cccmcIcrc c Mece|||n, :e hizc mc:
urgenIe |c ccn:Iruccicn ce| Ine| ce Lc CuieLrc, ue nc :e cefinic hc:Ic
cucncc :e ccnjugcrcn, en 12, |c eufcric impercnIe ue :e :inIic ccn |c
incemnizccicn cmericcnc y e| hechc ce ue e| Ferrcccrri| ce /nIicuic
empezcLc c prccucir rencimienIc: cprecicL|e:, cunue in:uficienIe: pcrc
e| :ervicic ce :u cucnIic:c ceucc.

EnIre 123 y 12 e| nmerc ce pc:cjerc: pc:c ce 30.07 c 50.24. Lc
ccrgc :uLic ce 108.075 Icne|ccc: c 11.48. Lc: uIi|iccce:, ce 14.35 c
833.43.

420
Ortega Alfredo. Op. cit. 2 ed. p. 46.
405

En 123 e| Ferrcccrri| ce /nIicuic ccuiric e| Ferrcccrri| ce /mcgc,
empre:c privccc ue hcL|c ccn:Iruicc |c ||nec ccn eficiencic, cu:Iericcc y
ccrreccicn :crprencenIe: Lcjc |c gerencic ce Ccmi|c C. Fe:Irepc.

/ ccnIinuccicn :e :u:criLic un ccnIrcIc ccn |c firmc cmericcnc W|n:tcn
8|c:. pcrc |c prc|cngccicn ce| ferrcccrri| hc:Ic 8c|cmLc|c
421
.

En 8c|cmLc|c, :cLre e| Ccucc, :e e:percLc empc|mcr ccn e| Ferrcccrri| ce|
Fcc|ficc, ue c:cenc|c Lcrcecncc e| Ccucc. /| mi:mc Iiempc hcL|c
empezccc |c ccn:Iruccicn ce| Ferrcccrri| ce 8c||vcr, ue ceL|c Lcjcr ce:ce
CcrIcgenc hc:Ic 8c|cmLc|c, pcrc rec|izcr e| viejc :uenc ce| ferrcccrri|
enIre lpic|e: y |c cc:Ic CcriLe.

Sin emLcrgc, e:Ie Ferrcccrri| ce 8c||vcr :e uecc pcrc :iempre en |c:
gcIerc: ce CcrIcgenc cucncc :e :u:penciercn Iccc: |c: cLrc: pL|icc:
curcnIe e| gcLiernc ce C|cyc Herrerc.

E| Ferrcccrri| ce /nIicuic pcr cue||c: cnc:, c pe:cr ce| recucicc Ircficc
ue pcc|c cIrcer en vi:Ic ce |c peuenez ce |c eccncm|c, empezcLc c
prccucir ccn:icercL|e: uIi|iccce:.

Ccmenzccc ingenucmenIe pcr gcLerncnIe: igncrcnIe:. E:ui|mccc pcr
ccnIrcIi:Ic: ce:c|mccc:. CcnIrcIccc pcrc :er ccn:Iruicc en cchc cnc:, :e
ccnc|u|c ccn unc grcn cLrc ce ingenier|c 4 cnc: ce:pu: ce iniciccc: |c:
IrcLcjc:.

HcL|c nccicc :in expecIcIivc :eric ce ccrgc c pc:cjerc:, perc muchc:
cnc: mc: Icrce hcL|c cpcrecicc mi|cgrc:cmenIe e| ccf pcrc ||encr :u:
e:mirriccc: ccrrc:.

/| perfcrcr:e exiIc:cmenIe e| Ine|, e| Ferrcccrri| ce /nIicuic :e hc vue|Ic
inci:pen:cL|e pcrc :ervir |c mcce:Ic incu:Iric e:IcL|ecicc en e| vc||e ce
/Lurrc, mcnufccIurc: ue hcL|cn :urgicc incepencienIemenIe ce| fcmc:c
ferrcccrri|.

Fcrc cprecicr |c ce:me:urc ue cccmpcnc |c hi:Icric ce| Ferrcccrri| ce
/nIicuic, cecemc: |c pc|cLrc c Ccmi|c C. Fe:Irepc, ingenierc IiIu|ccc en
Cc|umLic Univer:iIy, gerenIe y ccn:IrucIcr ce| Ferrcccrri| ce /mcgc,

421
Estas operaciones explican las subvenciones otorgadas al Departamento de Antioquia
dentro del programa ferroviario de la administracin Ospina.
406
gcLerncccr ce /nIicuic en 12 y ce:ignccc c |c pre:icencic ce |c
FepL|icc pcr e:c: mi:mc: c|c::

(.} Fe|c vc|v|encc c| cepc|tcnentc y c| |e||ccc||||.
ncc|e pcc|c negc| que Ant|cqu|c ccu: ce :u c|c|tc.
cgctcncc :u ccpcc|ccc p|e:tctc||c y ccqu|||encc
ccnp|cn|:c: que :egu|cnente cunp|||c pe|c c cc:tc
ce g|cnce: :cc||||c|c: (.} De c|| p|cv|ene |c :|tucc|n
cngu:t|c:c en |c que ncy :e encuent|c (.} Fc|c pcgc|
|c: n|||cne: que ncy cece. tenc|c que v|v|| ccnc e| pc:
nc: pcc|e. pc| nucn:|nc: cnc:. :u:penc|encc |c:
cc|c: puc||cc: (.} eccncn|zcncc en tccc: |c: |cnc:
ce |c ccn|n|:t|cc|n (.} e| Fe||ccc|||| ce Ant|cqu|c nc
cc:tccc g|cnce: :cc||||c|c: (.} pc|c ||evc||c c t|n|nc
:u: ncc|tcnte: ncn ten|cc que pcgc|. cu|cnte nc: ce
:e:entc cnc:. enc|ne: ccnt||cuc|cne: |nc||ectc: en
|c|nc ce tc|||c: tcn c|tc: ccnc qu|zc nc :e encuent|cn
en ct|c |e||ccc|||| ce Cc|cnc|c c ce ct|c pc:
cuc|qu|e|c
422
.

/ ccnIinuccicn, e| gcLerncccr prcpcne vencer c |c Nccicn e| Ferrcccrri|
ce /nIicuic. Ien|c Iccc |c rczcn, perc ccyercn :cLre :u ccLezc rcyc: y
cenIe||c:.

Lc ceucc ce| Ferrcccrri| ce /nIicuic c:cenc|c en e:e mcmenIc c
24785.31,72
423
, mienIrc: e| IcIc| ce |c ceucc exIernc ce |c Nccicn
cc|cmLicnc, erc ce 5838.000 cc|cre:.

E:c inmen:c ce:prcpcrcicn :e cprecic mejcr :i ccn:icercmc: ue pcrc
||egcr c 2.500 Ki|cmeIrc: ce ferrcv|c:, |c Nccicn ceL|c pccc mc: ce| ccL|e
ce |c ue hcL|c cc:Iccc hccer un ferrcccrri| ce 13 ki|cmeIrc: en e:e
DepcrIcmenIc.

Lc cifrc cnIericr nc: hcL|c ce un cc:Ic prcmecic ce 128.000 pcr ki|cmeIrc,
cucncc pcr e:c: c|c: |c: ferrcccrri|e: nccicnc|e: :e e:IcLcn ccn:Iruyencc
c 40.000 cc|cre: pcr ki|cmeIrc, inc|uyencc mcIeric| rcccnIe.


422
Restrepo Camilo C. Mensaje del Gobernador de Antioquia a la Asamblea
Departamental. Medelln; 1928. p. 132.
423
Equivalentes a 297175.970 dlares de 2007.
407
Ningunc ref|exicn mc: Iri:Ie puece hccer:e ue |c ce cL:ervcr ccmc e|
miIc ce| crgu||c pci:c :e ecificc :cLre peuenc: ferrcccrri|e: ce cc:Ic
fcrccnicc. E:Ie primerc, y ce:pu: vencrc e| MeIrc ce Mece|||n.

83. E| Ferrocorr|| de| Corore

Hemc: vi:Ic yc vcric: vece: ccmc ce:ce |c Cc|cnic |c v|c ce| Ccrcre
pcrec|c :er |c mejcr enIre |c ccpiIc| y e| Mcgcc|enc /unue e| IrcyecIc
Ierre:Ire e: |crgc, cercc ce 400 Km, |c ncvegccicn enIre |c
ce:emLccccurc ce| r|c Ccrcre y e| CcriLe, pccc: vece: cejc ce :er
expeciIc, mienIrc: |c: cificu|Icce: ce ncvegccicn ce| Mcgcc|enc Mecic
ci:|cLcn ccn frecuencic c 8cgcIc.

IcmLin hemc: ci:cuIicc |c ingenuiccc ccn |c ue :e p|cnIec, ce:ce 1871
e| ferrcccrri| enIre 8cgcIc y e| Mcgcc|enc, v|c Ccrcre, pre:upue:Iccc en |c
:umc, impc:iL|e pcrc |c pccc, ce 12 mi||cne:, ue |uegc :e e|evcrcn c 30,
cucncc e| ing|: Fic|ey pre:enIc :u prcpue:Ic cefiniIivc {Vc:e 14).

Lc ccn:Iruccicn :e inIenIc c|gc mc: Icrce, en 1877, ccn unc ccmpcn|c
nccicnc| ce 15 mi||cne: ce ccpiIc|, ccce ce |c: cuc|e: pcrc :er :u:criIc:
pcr e| gcLiernc. Ccmc e: ce :upcner, e:Ic empre:c nc cucjc.

Lc |ey 43 ce 114 cecreIc |c ccn:Iruccicn ce| Ferrcccrri| ce| Ccrcre, enIre
un |ugcr frenIe c FuerIc 8err|c y |c ciuccc ce Iunjc, perc |c: ingenierc: ce|
Mini:Ieric hiciercn ncIcr ue c||i erc muy cif|ci| ccn:Iruir e| emLcrcccerc
reuericc.

Se ccn:icerc enIcnce: ue e| ferrcccrri| ceL|c inicicr:e en FuerIc /ui|ec,
37 ki|cmeIrc: Ccrcre crriLc, pcrue hc:Ic c||| cizue e:e r|c erc ncvegcL|e
pcr |c: Luue: ce| Mcgcc|enc.

Se :cmeIic c| Ccngre:c e:c mccificccicn, |c cuc| fue cprcLccc c pe:cr ce
|c Lien funccmenIccc cpc:icicn ce| repre:enIcnIe Lcurecnc Gcmez, ue
cc: cnc: mc: Icrce :er|c Mini:Irc ce CLrc: FL|icc:.

E| 25 ce cLri| ce 122 e| cccIcr Gcmez cijc en |c Ccmcrc ce
Fepre:enIcnIe::

(.} vc |||ec que :e qu|e|e ncce| pc|t|| ce Fue|tc
Aqu||ec (.}ccnce ncy unc: t|e: cc:c: pc|zc: ce
nn|nc |npc|tcnc|c. pc|c ||evc||c c Lcncczu||.
|unccc|n pe|c|cc en nec|c ce |c ncntcnc. pc|c
408
cve||guc| cuyc pc:|c|n ne ten|cc que ncce| unc
|nve:t|gcc|n cu|cccc:c en |c C||c|nc ce Lcng|tuce:. Y
nc :|c e: |c cc:c|utc :c|eccc ce |c ccnc|cc que :e
qu|e|e ncce| |ecc||e| pc| e:c vc. :|nc que vc c :e| un
:egnentc ce ccnc|c|cne: tcn cnnc|c: que vc c
quecc| p|cct|ccnente c|:|ccc ce tccc ncv|n|entc ce
c|v|||zcc|n. p|cyectc ce |e||ccc|||| pc|c unc ce cuyc:
ext|enc: ncc|c unc vc ccuct|cc |ne||ccz y qu|n||cc.
ccnc e: e| Cc|c|e. y pc|c e| ct|c. un ccn|nc ce
ne||ccu|c c t|cv: ce unc e:cc|pccc :e||cnc |cnc:c
pc| :u ||cgc:|ccc. ccnc e: |c Fenc ce V|ez
(.}tcncncc ccnc cuenc: |c: cctc: ce e:c: :enc|e:
|ngen|e|c:. :c:tengc que e| |c Cc|c|e nc e:
p|cct|ccnente ncvegcc|e. F||c: ncc|cn ce un ccnc| ce
t|e: p|e:. Fue: un ccnc| ce t|e: p|e: nc pe|n|te :|nc
eventuc| y pe||g|c:cnente e| pc:c ce un ncvc. Unc
p|ec|c. unc cc||cncc. un c|cc| cuc|qu|e|c. nccen
ce:cpc|ece| |c pc|te ut|| ce |c: t|e: p|e: ce que ncc|cn
|c: :enc|e: |ngen|e|c:. Un |c :c|vce que ct|cv|e:c unc
:e|vc t|cp|cc| ccnce |c: ccc||ec: |c|e:tc|e: :cn ce
c|c||c ccu||enc|c. y que nc t|ene :|nc un ccnc| ce t|e:
p|e:. nc puece cec||:e que :ec ncvegcc|e. :|nc
ncc|encc u:c ce un cpt|n|:nc pue|||. |en|cc ccn tccc:
|c: cctc: ce nue:t|c expe||enc|c en vc||c: |u:t|c: c||c||e:
y cc|c|c:c:
424
.

lre: y venire:, hc:Ic ue e| Ccngre:c cprueLc |c mccificccicn y e| Mini:Ieric
crcenc e:Iucic: ccncucenIe: c| Irczccc ce |c ||nec c |c: ingenierc: 8cIerc
y Zu|eIc, ue nc Icrccrcn en uere||cr:e, cL|igcncc c :u cpccerccc, e|
ingenierc Frcnci:cc Fccr|guez Mcyc {uien :erc Mini:Irc ce CLrc: en 140)
c Iccc c|c:e ce negcciccicne: cip|cmcIicc: pcrc |cgrcr |c Ierminccicn ce|
Irczccc
425
.

Fccr|guez Mcyc nc |cgrc grcn cc:c. Finc|menIe :e Iuvc pcrIe ce| Irczccc,
perc |c regicn :egu|c :iencc ce:ccnccicc.

Ccmc infcrmc e| Mini:Irc /ui|inc Vi||egc:, :e cec|c ue:


424
Gmez Laureano. Op. cit. Tomo 2. p. 280.
425
Memoria de 1922. p. 128.
409
(.} ncc|c que |ecc||e| unc |eg|n cuc|e|tc ce
c|ncgc: en :u ncyc| pc|te. |c que nc|c ce |c |nec
c|gc cc:tc::|nc en c|ne|c y v|cc:. y c e:tc :e cg|egcn
|c: c|||cu|tcce: que p|e:entc |c cc|c|||e|c ent|e e|
Cc|c|e y |c ncyc ce| Suc|ez
42


/ e:Ic: cL:ervccicne: e| Mini:Irc re:pcnce ciciencc:

A tccc e:tc c|gunentcc|n pcc|c ccnte:tc|:e que
tccc: e:tc: u|c|c: :cn cventu|ccc: y que e: p|ec|:c
ccncce| c |cncc
e:tuc|c: ccnp|etc:.
p|cnc: y pe||||e:
cetc||ccc: ce |c vc
(.}
42


Fcr |c innegcL|e impcrIcncic ce |c
v|c ce| Ccrcre y |c pre:icn pc||Iicc
ce 8cyccc, DepcrIcmenIc ue
nc Ien|c ni un ki|cmeIrc ce
ferrcccrri|", e| gcLiernc :e cecice
c emprencer |c: cLrc: c pcrIir ce
Iunjc.













F|guro 10. Ferrcccrri| ce| Ccrcre.
CcrIe ce |c MiIrc 12.


426
Memoria de 1924. p. lxi
427
Idem.
410

E| Ferrcccrri| ce| Ccrcre ir|c, enIcnce:, ce:ce e:c ciuccc c Mcniuirc,
cIrcve:cncc |uegc |c prcvincic ce V|ez, en ScnIcncer y Iermincr|c en
FuerIc /ui|ec.

Lc: IrcLcjc: empezcrcn en 124, perc nc pcr e| Ccrcre :inc pcr Iunjc, c
ccnce ||evcrcn ce:ce CcmLcc, mi| Icne|ccc: ce rie|e:, ccrri|erc, vigc:
meIc|icc: pcrc puenIe: y pcnIcne:, unc |cccmcIcrc ce IrcLcjc y cIrc:
e|emenIc: :uficienIe: pcrc cc|cccr cercc ce mi| IrcLcjcccre:
428
, |c ue
ccc:icnc reccrgc: exIrccrcincric: pcr ccu:c ce |c: |crgc: Ircn:pcrIe
f|uvic|e:, frrec: y Ierre:Ire:.

E| Generc| Fcu|c Emi|ic E:ccLcr, cuIcr ce un |iLrc :cLre |c: ferrcccrri|e: en
12, :e :cnr|e ccmenIcncc e| hechc cnIericr y cgregc ue e| Ferrcccrri|
ce| Ccrcre e: cpenc: e| principic ce unc icec hc|cgcccrc".

/unue en |c /enc||c ce !24 {pcginc |xi), e| Mini:Irc Vi||egc: cefience |c
iniciccicn ce |c: IrcLcjc: pcr Iunjc, minimizcncc |c: exIrccc:Ic: pcr e|
Ircn:pcrIe ce mcIeric|e: ce:ce e| c|Ic Mcgcc|enc, nc pcrece hcLer
hcLicc cIrc rczcn pcrc :uLir |c: e|emenIc: hc:Ic e:c ciuccc ue e| cfcn
ce mc:Ircr c |c: e|ecIcre: c|gc Icn mcrcvi||c:c ccmc unc :i|LcnIe
|cccmcIcrc, en un cepcrIcmenIc ue nc Ien|c ni un ki|cmeIrc ce ferrcccrri|
y, ccemc:, ccr|e: |c cpcrIuniccc c |c: ccciue: |ccc|e: ce cc|cccr un
mi||cr ce pecne:.

E| Ferrcccrri| ce| Ccrcre :e inc|uyc en e| p|cn ferrcvicric ce |c ccmini:Irccicn
C:pinc, y cucncc Lcurecnc Gcmez ||egc c| Mini:Ieric encuenIrc
cprcpiccc: 830.851 pe:c: pcrc e:c cLrc ue | hcL|c ccmLcIicc.

Ire: cnc: mc: Icrce, e| 1 ce cgc:Ic ce 128, :e ccnIrcIc |c ccnIinuccicn
ce |c cLrc ccn |c cc:c ccnccien:e ce F. Lyc|| & Scn Ccn:t|uct|cn Cc.. ccn
un cc:Ic ki|cmIricc ce 40.000 pe:c:. Lc: primerc: 110 ki|cmeIrc: ceL|cn :er
enIregccc: 3 me:e: ce:pu: ce |c firmc ce| ccnIrcIc.

Lyc|| ueLrc en Ccnccc, enIregcncc cpenc: 3 ki|cmeIrc: c mecic hccer
e| 25 ce feLrerc ce 130, ce:pu: ce hcLer reciLicc 355.032,17
42
{ue
:e Irccucen en un cc:Ic kii|cmIricc ce 117.401 cc|cre:), ue :e perciercn
IcIc|menIe, pcrue |c cri:i: ce |c: cnc: 30 impicic ccnIinucr |c: cLrc:.

428
Ortega Alfredo. Op. cit. 2 ed. p. 60.
429
Equivalentes a 43790.329 dlares de 2007.
411
Lc: rie|e: :e |evcnIcrcn y pcr |c Lcncc :e fue hcciencc |c ccrreIerc ce|
Ccrcre, ue cn hcy nc e:Ic Ierminccc.

Nc hc hcLicc ningn ferrcccrri| pcIencic|menIe mc: inIere:cnIe pcrc e|
pc|: ue e| ce| Ccrcre, iniciccc premcIurcmenIe y ccnIrcIccc ccn unc
firmc ue cemc:Irc :u inccpcciccc ccc:icncncc grcnce: prcicc: pcrc
Cc|cmLic.

Vencer |c ncIurc|ezc ccn un ferrcccrri| pcr e| Ccrcre huLierc exigicc IcnIc
|c fincnciccicn ccecuccc ccmc e| cvcnce Icnicc ue |e fc|IcLcn c
Cc|cmLic pcr e:c: cnc:.

Mc: Icrce, Lcjc Fcjc: Fini||c, :e hcrc e| Ferrcccrri| ce| /I|cnIicc, :upercncc
:e|vc: y pcnIcnc: Icn cif|ci|e: ccmc |c: ce| Ccrcre.

MienIrc: e:Ic: ncIc: :e e:criLen, e| gcLiernc cnuncic p|cne: pcrc |c
ccn:Iruccicn ce| Ferrcccrri| ce| Ccrcre, cuyc |cg|:Iicc :igue Ieniencc
vc|icez.

84. For ||n un Mopo y un 8o|onceI

En 130 Cc|cmLic :igue :iencc un pc|: pccc exp|crccc y, pcr ccn:iguienIe,
ccn unc ccrIcgrcf|c rucimenIcric y primiIivc, en |c ue pccc: vece:
cpcrecen |c: e:cc:c: v|c: ce ccmunicccicn. Ni :iuierc |c: frrec: :e
regi:Ircn en |c: mcpc: ce |c Cficinc ce LcngiIuce:, cnIece:crc ce| ln:IiIuIc
/gu:I|n Cccczzi, ue cepenc|c ce| Mini:Ieric ce Fe|ccicne: ExIericre:,
uizc pcrue e| principc| empenc erc |c ce|imiIccicn ce nue:Irc: cn
impreci:c: frcnIerc:.

Fcr fin en e:e cnc enccnIrcmc: un mcpc ce |c: ferrcccrri|e: cc|cmLicnc:.
E: un mcpc ce:c|cccr, cun hcLiencc pre:cincicc ce|iLercccmenIe en
e:Ie |iLrc ce ccupcrnc: ce |c cen:iccc ferrcvicric, ue :e cc|cu|c
expre:cncc |c: ki|cmeIrc: ce| IerriIcric pcr cccc mi| meIrc: ce ccrri|erc, c
|c: mi||cre: ce hcLiIcnIe: pcr cccc ki|cmeIrc ce ferrcv|c.

8cjc cmLc: c:pecIc: Cc|cmLic e: e| pc|: ue :iempre hc pre:enIccc |c:
re:u|Iccc: ferrcvicric: mc: pcLre: en e| muncc. Cercc ce 3.000 ki|cmeIrc:
ce v|c en un pc|: ce 113. km nc :cn nccc.

Se pccrc crg|r ue |c pcrIe pcL|ccc ce Cc|cmLic nc excece |c: 250.000
km. /un c:|, nue:Irc: ferrcccrri|e: :iguen ccupcncc e| |Iimc |ugcr en e|
muncc.
412
Lc ue :e hc ccn:Iruicc hc:Ic 130 nc c|ccnzc c ccn:IiIuir ni un :i:Iemc ni
unc rec.

Lc mcycr pcrIe ce |c: ferrcccrri|e: ercn IriLuIcric: ce| r|c Mcgcc|enc, ue
ce c|gunc mcnerc |c: ccnecIcLc.

E| Ferrcccrri| ce| Fcc|ficc Icccv|c nc e:IcLc unicc ccn e| ce /nIicuic.

Sin cprencer |c: |eccicne: ce |c hi:Icric, :e e:Ic ccn:Iruyencc un ferrcccrri|
enIre e| puerIc ce Iumccc, in:ignificcnIe en :u mcvimienIc, y Fc:Ic, ue
Icmpccc |c Iiene y ue permcnece ci:|ccc ce Fcpcycn.

E| Ferrcccrri| ce| NcrIe, enIre Chiuinuirc, 8uccrcmcngc y FuerIc Wi|che:,
:igue :iencc unc uimerc.

Sin emLcrgc, :e ncIc unc mejcr|c en re|ccicn ccn e| cIrc:c |cmenIcL|e ce
cnc: cnIericre:, grccic: c |c nccicnc|izccicn ce |c mcycr pcrIe ce |c: v|c:,
ue :e fue hcciencc inci:pen:cL|e pcr e| mc| :ervicic, |c: Icrifc: cLu:ivc:,
|c inver:icn nu|c y e| incump|imienIc reiIerccc ce |c: ccmprcmi:c:
ccnIrccIuc|e: pcr pcrIe ce |c: ccnce:icncric:.

Cucncc e| gcLiernc |e: exig|c |c pccIccc en |c: ccnIrcIc:, |c:
ccnce:icncric: re:pcnc|cn ccn cemcncc: inimcgincL|e:, ue ercn
fc||ccc: ccnIrc |c Nccicn pcr IriLunc|e: ce crLiIrcmenIc cc|u|cc:.

Cuien hcyc :eguicc cuicccc:cmenIe |c hi:Icric ce |c: ferrcccrri|e:
cc|cmLicnc:, nc puece ce:ccnccer ue |c nccicnc|izccicn :e impcn|c
ccmc exigencic c |c vez Iicc, ccmini:IrcIivc y eccncmicc.

Fcr Ic| rczcn :crprencen cfirmccicne: :uperficic|e:, ccmc:

F| gcc|e|nc nc tenc c|c||ccc :cc|e e| tenc. F| pc:
e:tccc ccc p|e:|cne: :cc|c|e: y ccc |c: e:quenc:
pcte|nc||:tc: nc| entenc|cc:. que c |c pc:t|e ||evc|cn c
|c cencgcg|c |cc|| e |||e:pcn:cc|e ce |c
ncc|cnc||zcc|n. cg|cvccc pc| |c |nccpcc|ccc
cenc:t|ccc tcntc: vece: ce| F:tccc cc|cnc|cnc pc|c
ccn|n|:t|c|. Lc cec|:|n ||nc| ce ncc|cnc||zcc|n. ccnun
c Lct|nccn||cc. |e:u|t ne|c:tc
430
.


430
Nicholls Ivn. Op.cit. p. 41.
413



F|guro 110. Ferrcccrri|e: Cc|cmLicnc:, 130
414
Lc ||nec enIre |c frcnIerc pcr e| Ecucccr hc:Ic CcrIcgenc e: un :uenc
impc:iL|e.

En 130 Ierminc |c |crgc hegemcn|c ccn:ervcccrc, iniciccc en 188, y
ccmienzc |c repL|icc |iLerc|, Icn exc|uyenIe ccmc |c cnIericr: Hc ||egccc
|c hcrc ce evc|ucr |c ue hcn cejccc |c: ccver:cric:.

/ pe:cr ce |c: euivccccicne: incuccL|e: ce |c ccmini:Irccicn /Lcc|c, |c
cpinicn ce F| |enpc, reccgicc en e| 4 nc ccrece ce excgerccicn.

E| ingenierc |iLerc| Germcn UriLe Hcyc:
431
, c|Ic funcicncric ce| Mini:Ieric ce
CLrc: Lcjc /Lcc|c, fue enccrgccc ce| De:pcchc pcr e| Fre:icenIe C|cyc
Herrerc, enIre e| 7 ce cgc:c y e| 4 ce :epIiemLre ce 130.

Ccmc enccrgccc, e| ingenierc UriLe Hcyc: pre:enIc |c Menc||c
ccrre:pcncienIe c 130, ue ccn:IiIuye un cfcrIunccc ejercicic ce
ecucnimiccc y cLjeIiviccc.

Ccn innegcL|e eui|iLric, e| Mini:Irc pre:enIc |c ccIuccicn ce |c
ccmini:Irccicn /Lcc|c y, ccemc:, nc: cfrece unc vi:icn ce ccnjunIc :cLre
|c: 25 primerc: cnc: ce |c CcrIerc.

Lc ce:cripcicn ue UriLe Hcyc: hcce ce| :i:Iemc ferrcvicric nccicnc| en
130 nc :c|c :inIeIizc, pcrue IcmLin :i:IemcIizc |c ue :e hc hechc,
cnIe: ce prcyecIcr |c rec|izccc hccic meIc: cmLicic:c:, ue finc|menIe
nc :e c|ccnzcrcn, en pcrIe pcr e:cc:ez ce recur:c:, en pcrIe pcr
ceci:icne: pc||Iicc: ue vcn c privi|egicr |c: ccrreIerc: :cLre |c:
ferrcccrri|e:.

E| Mini:Irc ccmienzc c|c:ificcncc e| ccnjunIc ce |c: ferrcccrri|e: c:|: 1. L|nec:
principc|e:. 2. L|nec: Ircn:ver:c|e:. 3. Fcmc|e: y 4. CIrc:.

/ ccnIinuccicn ci:Iingue enIre |c |cngiIuc IcIc| ue :umcn |c: prcyecIc:
cprcLccc: {.74 Km), |c |cngiIuc ce |c: ||nec: ue e:Icn en :ervicic {2.05
Km), |c: ki|cmeIrc: en ccn:Iruccicn {47) y |c: ue e:Icn cpenc: en e:Iucic
{3.334).



431
Germn Uribe Hoyos (Rionegro, Antioquia 1871-Bogot 1943). Escuela de Minas y
Rensselaer Institute. Ingeniero Jefe del Ferrocarril de Antioquia. Trabaj en el tnel de La
Quiebra.
415
Iob|o 24. E:Iccc ce |c: Ferrcccrri|e: en 130.



Fuente: Memcric CLrc: FL|icc:, 130
416
Iob|o 25. Cc:Ic ferrcccrri|e: 121-130.


Fuente: Memcric ce CLrc: FL|icc: 130. p. 44

Luegc nc: pre:enIc, unc pcr unc, e| e:Iccc ce |c: ccminc: ce hierrc enIre
12 y 130, |c ue nc: permiIe ccnc|uir ue curcnIe e:c: cucIrc cnc: |c:
ferrcccrri|e: nccicnc|e: prc|cngcrcn :u ki|cmeIrcje en exp|cIccicn ce 1.042
c 1.428 ki|cmeIrc:.

Lc: cepcrIcmenIc|e: hcn pc:ccc ce 448 c 781.

417
Lc: privccc: {c en ccnce:icn) yc hcn c|ccnzccc :u :iIuccicn finc| en 12,
ccn 41 ki|cmeIrc: en exp|cIccicn, cnIe: ce ue |e: ||egue e| mcmenIc ce
:er ccuiricc: pcr |c Nccicn.

Lc cL:ervccicn cIenIc ce e:Ic: infcrme: permiIe ccnc|uir:

1. Cue |c ccmini:Irccicn /Lcc|c rec|izc e| 47 ce |c inver:icn
ferrcvicric hc:Ic 130.
2. Lc ce C:pinc Vc:uez e| 247,
3. Cue e| ccumu|ccc ce Iccc: |c: gcLiernc: cnIericre: cpenc:
repre:enIc e| 277 enIre 105 y 121

E:Ic: cifrc: miIigcn en pcrIe e| juicic pe:imi:Ic ue :e hc fcrmccc e| pc|:
:cLre e| ce:LcrccmienIc ce| gc:Ic curcnIe |c ccmini:Irccicn /Lcc|c
Mncez. /|fcn:c FcIinc Fc:e||i hc ||egccc, inc|u:ive, c pregunIcr:e :i e:
preferiL|e |c prc:periccc c ceLe ue e| e:IcnccmienIc c| ccnIccc.

Ni IcnIc ue ueme e| :cnIc ni Icn pccc ue nc |c c|umLre.

En e:e cif|ci| eui|iLric enIre |c ce:ecL|e y |c pc:iL|e, Germcn UriLe :enc|c
|c nece:iccc ce e:ccger cLrc:, pcrc ue |c generc|iccc nc :e uece
iniciccc. Lc |i:Ic ce |c: cccmeIicc: Lcjc /Lcc|c ccupc cc: pcginc:
cpreIccc:. Fcr |c IcnIc hcy ue hccer enIencer c| Ccngre:c ue nc
puece crcencr cLrc: :in e:Iucicr :u ccnveniencic y :in cIencer c |c:
pc:iLi|iccce: ce| pc|:, pcrue imp|iccn grcnce: ercgccicne: pcrc e| Ie:crc
en fcvcr ce ceIerminccc: :eccicne:. Leye: ue i|u:icncn c |c: pueL|c: ccn
|c e:percnzc ce cLIener recur:c: exIrccrcincric: ue |c Nccicn nc puece
|uegc :cIi:fccer pcrue :u ccrgc e: cLrumcccrc.
432
.

Fen:cncc :egurcmenIe en |c mu|IiIuc ce errcre: ccmeIicc: en mcIeric ce
ccrreIerc:, e| Mini:Irc :enc|c:

(.} pc:ccc e| v|t|gc ce |c: n|||cne:. cece |ecupe|c|:e
|c :cng|e ||c y |eg|:|c|:e ccn ncyc| cc|cu|c (.}
433
.

En nue:Irc reccrricc pcr |c hi:Icric ce |c infrce:IrucIurc ce| Ircn:pcrIe hc
||egccc e| mcmenIc ce hccernc: |c pregunIc :cLre e| rencimienIc ce e:c:
inver:icne:.

432
Memoria de Obras Pblicas de 1930. p. 10.
433
Ibidem. p. 12.
418
En primer |ugcr vemc: ue pcrc ccn:Iruir 2.05 ki|cmeIrc:, e| pc|: hc
ercgccc 10 mi||cne:, |c ue crrcjc un cc:Ic prcmecic ce 3.488 cc|cre:
pcr ki|cmeIrc ce ferrcv|c.

/hcrc Lien, e:c: 10 mi||cne: ce cc|cre: ce 130 euivc|en c 1.304 mi||cne:
ce cc|cre: ce 2007, inver:icn cemc:iccc cnerc:c pcrc un pc|: cuyc Fl8 en
e:e cnc c|ccnzc 744 mi||cne: ce cc|cre:.

Lc inver:icn en unc: pccc: ki|cmeIrc: ce ferrcccrri|e: meciccre: ce:ce e|
punIc ce vi:Ic ce mcIeric| rcccnIe y ce cc|iccc en e| :ervicic, repre:enIc
e| 147 ce| Fl8.

Fcrc rec|izcr e:c inver:icn e| pc|: hc Ienicc ue enceuccr:e ce mcnerc
muy ccn:icercL|e, y ccemc: hc Ienicc ue ce:cuiccr ce mcnerc
c|crmcnIe |c inver:icn en ecucccicn.

Iob|o 2. Fre:upue:Ic ce CLrc: FL|icc: 120-12

Ao Fresupuesto Noc|ono| Fres. OO.FF. %
120 23.845.000 1.80.000 7.5
121 25.2.000 8.220.000 31.
122 28.211.000 3.820.000 13.54
123 3.314.000 3.34.000 .22
124 42.5.000 12.27.000 30.0
125 40. 440.000 10.40.000 25.73
12 43.41.000 13.0.000 32.13
127 44.8.000 15.881.000 35.73
128 1.220.000 12.703.000 20.75
12 70.010.000 12.84.000 18.55

DurcnIe e:c ccccc |c: gc:Ic: en ecucccicn cpenc: repre:enIcrcn e|
7.87 ce| pre:upue:Ic nccicnc|, mienIrc: |c: ce cLrc: pL|icc: c|ccnzcn e|
22.47

E| ce:empenc eccncmicc ce |c: ferrcccrri|e: nccicnc|e: en 130, ceLe :er
cnc|izccc ccn Lc:e en ccIc: ue :e encuenIrcn en |c cLrc funccmenIc|
ce CrIegc y en |c: Memcric: ce| Mini:Ieric ce CLrc: FL|icc:




419
Iob|o 27. Ferrcccrri|e: Nccicnc|e: 130.

Ferrocorr|| Fosojeros
Corgo
[Ion}
Froducto
bruto
[pesos}
Gostos
Exp|otoc|on
[pesos}
Froducto
neto
[pesos}
FuerIc Wi|che: 2.45 3.7 31.245 387.214 4.031
De| NcrIe 170.481 18.535 1012. 778.704 233.7
Cuncincmcrcc 154.512 220.420 701.34 533.804 17.50
GircrccI 1.102 23.317 2137.08 173.870 400.21
Ic|imc 43.24 .883 3.285 00.21 3.024
Ncrinc 13.748 4.375 5.242 82.212 -2270
Ncrce:Ie 452.775 83.808 42.80 357.522 .082
Fcc|ficc 1145.077 23.448 350.03 235.3 25.2
Nccecerc:-
/rmenic
333.418 17.370 25.544 18.78 .77
8cgcIc-Scn
Migue|
28.417 122.800 273.700 21.8 54.013
Ioto| 750.441 1343.48 058.822 571.80 304.172

Fuente: Memcric ce CLrc: FL|icc:, 131.

E| crecimienIc e: ncIcL|e, perc e| pc|: :igue :iencc muy peuenc
eccncmiccmenIe hcL|cncc: 20.000 pc:cjerc: cicric:. 7 pc:cjerc: Km/c|c.
3.81 Icne|ccc: cicric: ce ccrgc.

Lc: uIi|iccce: repre:enIcn e| 2.87 :cLre |c inver:icn.

Lc: ferrcccrri|e: cepcrIcmenIc|e: nc pre:enIcn cifrc: muchc mejcre:: E| ce
/nIicuic cc unc uIi|iccc ce 2830.42, e| ce Cc|cc: 252.100.

De |c: privccc:, e| ce Dcrccc e: muy renIcL|e: 132.823 ce uIi|iccc. E| ce
ScnIc McrIc 212.227. E| ce CcrIcgenc 32.4.

Sigue |c uejc generc|izccc pcr |c ccre:I|c ce |c: Icrifc:, ce |c: mc: c|Ic:
ce| muncc, |c ue ccncuce c vcric: pregunIc::

1. Si hc vc|icc |c penc IcnIc e:fuerzc
2. Si :e ceLe ccnIinucr ccn |c ccn:Iruccicn ce |c rec prcyecIccc ce .743
Km,
3. Si :e ceLe, mc: Lien, ccn:c|iccr |c ue :e hc c|ccnzccc hc:Ic e|
mcmenIc.
420
4. Si ceLe :u:pencer:e |c ccn:Iruccicn ce ferrcccrri|e: pcrc pccer ceciccr
mc: recur:c: c ccrreIerc:.

85. E| Consejo Adm|n|strot|vo de |os Ferrocorr||es Noc|ono|es

Cuizc e| nicc cc|cmLicnc ue Iuvc unc ccmpren:icn ccLc| ce |c:
ccncepIc: ce p|cneccicn eccncmicc, ue muchc: rechczcLcn pcr
ccnfuncir|c: ccn |c: ce |c p|cnificccicn cenIrc| ce |c eccncm|c ce ccrIe
ccmuni:Ic, fue e| ingenierc Mcricnc C:pinc Frez, cuyc rcpicc :c|icc ce|
Mini:Ieric ce CLrc: en 127, e:Iuvc mcIivccc pcr e| ce:crcen en |c
c:ignccicn ce recur:c:.

Lc: icec: ce C:pinc Frez ueccrcn f|cIcncc en e| gcLiernc y en e|
Ccngre:c, cnIe: ce :er cccgicc: c| expecir:e |c |ey 8 ce 128, ue crec e|
Ccn:ejc Nccicnc| ce V|c: ccmc cuerpc ccn:u|Iivc ce| gcLiernc, inIegrccc
pcr Ire: Icnicc: exIrcnjerc: y cc: cc|cmLicnc:, e:pecic|i:Ic: en
ferrcccrri|e:, ccrreIerc: y cLrc: hicrcu|icc:.

Erc un primer pc:c en |c cireccicn ccrrecIc, perc cccc ferrcccrri| :egu|c
pcr :u |ccc.

Nc impcrIcLc ue Luenc pcrIe ce e||c: perIenecierc yc c |c Nccicn,
pcrue cccc gerenIe y cccc JunIc uer|cn mcnejcr |c re:pecIivc
empre:c c :u mcnerc, fijcncc :c|cric:, ccmprcncc euipc:, e:IcL|eciencc
Icrifc:.

Siguiencc |c: icec: cnIe: e:Lczccc: pcr C:pinc Frez, UriLe Hcyc: |cgrc
ue mecicnIe |c |ey 2 ce 131 :e crec:e e| Ccn:ejc /cmini:IrcIivc ce |c:
Ferrcccrri|e: Nccicnc|e:.

Ccn e| funcicncmienIc ce e:Ic: cc: Ccn:ejc:, e| gcLiernc empezc c
p|cnificcr e| ce:crrc||c ce| Ircn:pcrIe y cLIuvc unc herrcmienIc gerencic|
ue hcc|c muchc fc|Ic pcrc rccicnc|izcr |c cperccicn ferrcvicric, ue :e
ccrccIerizcLc pcrue:

(.} cccc |e||ccc|||| tenc t|c||cc ce:ccnpen:ccc.
e|evccc enceuccn|entc. nuy e|evccc: cc:tc: ce
cpe|cc|n y tccc: enpezcccn c en||entc| |c
ccnpetenc|c ce |c: cc||ete|c: (.}
434
.


434
Barnhart Donald S. Op. cit. p. 124.
421



F|guro 111. EmL|emc ce| Ccn:ejc /cmini:IrcIivc ce |c: Ferrcccrri|e:
Nccicnc|e:.

E| Ccn:ejc /cmini:IrcIivc ce |c: Ferrcccrri|e: nc :c|c e:IcLc ||cmccc c
gerencicr |c: ferrcccrri|e: nccicnc|e: y |c: ue :e |e: fuercn cgregcncc, :inc
ue IcmLin uecc cuIcrizccc pcrc fijcr Icrifc: e iIinercric:. Su |cLcr
ceLer|c fcci|iIcr e| mcvimienIc ce per:cnc: y merccnc|c: ccn ve|cciccc y
eccncm|c, :egn |c |ey.

E| prcL|emc Icrifcric erc rec|menIe cif|ci| pcrue cccc empre:c |c: hcL|c
fijccc ccn cprcLccicn ce| gcLiernc, ccn e| prcpc:iIc ce cIencer :u:
ccmprcmi:c: y cLIener |c: mcycre: uIi|iccce: pc:iL|e:. CLvicmenIe ercn
Icrifc: muy e|evccc:, pcr |c exigiccc ce| Ircficc.

E| Ccn:ejc :c|cmenIe pucc unificcr |c: Icrifc: ce |c: empre:c: nccicnc|e:
pcrue |c: ferrcccrri|e: cepcrIcmenIc|e: y |c: pcrIicu|cre: |cgrcrcn
mcnIener :u cuIcncm|c.

/ finc|e: ce 131 e| Ccn:ejc e:IcL|ecic unc Icrifc unificccc ce Ire:
cenIcvc: pcr Icne|ccc ki|cmeIrc, ue :u:ciIc prcIe:Ic: pcrue Icccv|c :e
ccn:icercLc e|evccc.

/cemc:, un grupc inf|uyenIe ce pc||Iicc:, ce impcrIcccre: y |c: ccfeIerc:,
ccn:icercLc ue e| prcpc:iIc ce |c: ferrcccrri|e: nccicnc|e: erc e| ce
422
e:Iimu|cr e| ce:crrc||c eccncmicc y ue, pcr |c IcnIc, e| gcLiernc ceL|c
cL|igcr c |c: ferrcccrri|e: privccc: y cepcrIcmenIc|e: c reLcjcr :u: Icrifc:
435
.

C:pinc Frez :e enfrenIc c e:c pc:icicn, ue hcy ||cmcr|cmc: pcpu|i:Ic,
hcciencc ncIcr ue |c: ferrcccrri|e: ceLen :er crgcnizccc:
ccmercic|menIe: ce |c ccnIrcric ceLen :er crrencccc: c vencicc:"
43


Ccn |c ce:ignccicn ce
/|fcn:c /rcjc ccmc Mini:Irc
ce CLrc:, c meciccc: ce
131, e| pre:icenIe C|cyc cic
|c rczcn c |c: pcrIiccric: ce
|c fijccicn ce Icrifc: pc||Iicc:,
perc :in cecreIcr |c:
:uL:icic: ue |c:
ccmpen:c:en.










F|guro 112. Icrifc: ce ccrgc
ferrcvicric. FuenIe: Fcchcn,
/. y Fcm|rez M.I.

E:c euivccccicn encierrc e| germen ce |c premcIurc cecccencic ce un
:i:Iemc ferrcvicric ue reuer|c, cnIe: ue nccc, ccn:c|icccicn e inver:icn
pcrc ir :upercncc :u c|crmcnIe cIrc:c Icnicc y cpercIivc.

Fcchcn y Fcm|rez hcn grcficccc muy Lien e:c :iIuccicn:

8crnhcrI ce:criLe e| :ervicic ccmc irregu|cr, |enIc y ce:cuicccc, ccncc
ccmc ejemp|c ccmc |c: p|cIcnc: ce GircrccI, pcr e:c: cnc:, ||egcLcn c
8cgcIc en cc: c|c: c |cmc ce mu|c, mienIrc: ue pcr Iren IcrccLcn cincc

435
Barnhart Donald S. Op. cit. p. 126.
436
Idem.
423
c|c:. Y ccn frecuencic ||egcLcn cp|c:Iccc: pcr |c ccrgc ue |e: mcnIcLcn
encimc
437
.

Ferc |c: Icrifc: pc||Iicc: nc fuercn e| nicc germen inccu|ccc en |c:
ferrcccrri|e:, cuyc ruinc :e hc cIriLuicc ccn cemc:iccc nfc:i: c |c: cc:Ic:
|cLcrc|e:, cucncc :Ic: cpenc: :cn unc ce |c: fccIcre: ce:fcvcrcL|e: ue
ce:ce |c: c|c: ce| Ccn:ejc /cmini:IrcIivc empezcrcn c mcnife:Icr:e.

Fccc: me:e: ce:pu: ce enIrcr en funcicncmienIc e| C./.F.N., e| Mini:Irc
/rcjc infcrmc ue c pe:cr ce |c reLcjc en ccrgc y pc:cjerc: {ceLicc c |c
Grcn Depre:icn) en e| :eguncc :eme:Ire ce 132 |c: uIi|iccce: ce |c:
ferrcccrri|e: nccicnc|e: :umcLcn 2888.012,3.

Lc pc||Iicc ce recuccicn ce Icrifc: :e cefencic ccn crgumenIc: :imp|i:Ic::

Lc: |e||ccc||||e: nc cecen e:t|nc|:e ccnc :|np|e:
nec|c: ce t|cn:pc|te. :| nc que cecen :e|v||
p||nc|pc|nente ccnc e||ccce: e|enentc: pc|c e|
ce:c||c||c ce |c ||quezc ncc|cnc| y pc|c e| |cnentc ce
|c cg||cu|tu|c y ce |c |ncu:t||c ce| pc:.c:. nenc:
pcc|cc ve| cnc |c nc||nc que :e p|ccuce en 8cgctc
|nvcce ncy |c: ne|cccc: ce| ccc|cente. cnte:
ccn|nccc: pc| |c: ext|cne|c:. |c n|:nc pc:c ccn e|
cenentc. Lc :c| ce Z|pcqu||c penet|c en e| ccc|cente
ccn |c: cene||c|c: pc|c |c: |entc: puc||cc:. F| czucc| ce|
Vc||e ||egc c 8cgctc. 8cyccc y Scntcnce|
438
.

Lc: cifrc: ercn, en e:e c:pecIc, muy pc:iIivc:. EnIre 131 y 134, |c:
ccrgcmenIc: ce hcrinc hcL|cn pc:ccc ce 72 c 4.545 Icne|ccc:, |c: ce
cemenIc, ce 1 c . Icne|ccc:, |c: ce :c|, ce 7.88 c .818: |c: ce
czccr, ce 3.784 c 8.84, y c:| :uce:ivcmenIe
43
.

/ mi juicic, huLc unc ceIerminccicn Icccv|c mc: perjucicic| ue |c ce |c
reLcjc ce |c: Icrifc:, ue nc hc :icc :uficienIemenIe cnc|izccc. Fcr |ey :e
fijc un Icpe ce| 107 ce |c: ingre:c: ce |c: ferrcccrri|e: ccn ce:Iinc c mejcrc:
y cmp|iccicne:
440
.

437
Ibidem. p. 129.
438
Memoria de Obras Pblicas, 1935. p.5.
439
Idem.
440
Barnhart Donald S. Op. cit. p. 156.
424
Se hc repeIicc, pcr pcrIe ce Iccc: |c: ue :e hcn ccupccc ce| Iemc, ue
|c: ferrcccrri|e: nuncc fuercn prcIegicc: ce |c ccmpeIencic ce |c:
ccrreIerc:, y ue e| gcLiernc nuncc ceLic ccn:Iruir v|c: pcrc|e|c: c |c:
ccrri|erc:, pcrue unc incu:Iric pccc regu|ccc ccmc |c ce |c: ccmicne:,
ccn per:cnc| ce:prcvi:Ic ce |c: generc:c: remunerccicne: y pre:Iccicne:
ce |c: ferrcvicric:, |c: ccncucir|c c |c ruinc.

En e:e p|cnIecmienIc hcy muchc: peIicicne: ce principic, ce |c: cuc|e: nc
e: |c mencr |c ce| pcrc|e|i:mc, pcrue :Ie :e pre:enIc cpenc:
grccuc|menIe y nc :iempre en |c: cnc: cnIericre: c 150.

En efecIc, |c ccrreIerc CenIrc| ce| NcrIe fue cnIericr c| Ferrcccrri| ce Iunjc
y Scgcmc:c. EnIre FuerIc Wi|che: y 8uccrcmcngc nc :e ccn:Iruyc v|c
pcrc|e|c c |c ferrcv|c. lguc| :iIuccicn :e pre:enIc en /nIicuic y en en E|
Vc||e, ccnce nc :e ccn:Iruyercn ccrreIerc: en |c: ccrreccre: enIre Mece|||n
y FuerIc 8err|c y enIre Cc|i y 8uencvenIurc, hc:Ic Iiempc: re|cIivcmenIe
recienIe:.

Fcrc fcvcrecer c| Ferrcccrri| ce /mcgc nc :e ccn:Iruyc ccrreIerc c
Freccnic hc:Ic Lien enIrccc: |c: cnc: 0.

Fuercn mc: Lien e| cIrc:c Iecnc|cgicc, |c cL:c|e:cencic ce| euipc y |c
|enIiIuc ce |c: Irene:, ceLicc: c |c fc|Ic ce inver:icn ccecuccc, |c: fccIcre:
ue |c: ccncencrcn c percer :u inmen:c venIcjc inicic| :cLre |c: ccmicne:.
Lc re|cIivc Lcncnzc en mcIeric ce ccui:icicn ce mcIeric|, ue :e regi:Irc
enIre 125 y 130, nc vc|vic c repeIir:e, pcr |c menc: en prcpcrcicn ce |c:
nece:iccce: ce un Ircficc crecienIe.

En mcrzc ce 144, pcr ejemp|c, e| /cmini:Ircccr Generc| ce| C/FN
infcrmc c| Mini:Irc ce CLrc: :cLre |c cc|eccicn ce cnIigeccce:
441
Icccv|c
en cperccicn, ccnc|uyencc ue ccn euipc mc: mccernc pccr|c reLcjcr
|c: cc:Ic: cpercIivc: enIre 25 y 307.

Ccmpcremc: |c ccrgc, e| nmerc ce pc:cjerc: y |c: uIi|iccce: ce |c:
ferrcccrri|e: cepencienIe: ce| Ccn:ejc enIre 132 y 144, pcrc ccrnc:
cuenIc ce |c ue |e ccurre c empre:c: ue :e ueccn cIrc: en mcIeric ce
euipc y ccnce, ccemc:, |c: Icrifc: pc||Iicc: hcn ccc:icnccc |c recuccicn
ce |c: Icrifc: rec|e:.


441
No poda ser de otra manera. Entre 1931 y 1944 prcticamente no se compraron
locomotoras
425
Iob|o 28. Ferrcccrri|e: Nccicnc|e: 132-145.

Ao Corgo [ton} Fosojeros bt|||dodes
132 750.000 3472.000 2030.27
133 850.000 320.000 2051.5
140 1570.000 51.337 2050.001
143 2150.000 8343.55 4053.888
145 2420.000 10.807.753 55.5

Fuente: Memcric: ce CLrc: FL|icc:

Fcr e:c nc :cn ce exIrcncr |c: ccn:icerccicne: ce| infcrme ce| C/FN
ccrre:pcncienIe c| cnc ce 145:

Lc :|tucc|n ce |c: |e||ccc||||e: ncc|cnc|e: nc ent|ccc
en unc etcpc ce :unc g|cveccc pc| :u c:pectc
eccnn|cc y ||:cc|. que nc: nc cc||gccc c :c||c|tc| un
c|zc ce tc|||c: (.} nuy c nue:t|c pe:c| tuv|nc: que
|ecu|||| c e:te p|ccec|n|entc que tcntc c|c|nc c |c
p|en:c y c| puc||cc (.}

/ ccnIinuccicn cIriLuye |c :iIuccicn c |c reLcjc ce |c: prccucIc: y c |c:
incremenIc: :c|cric|e:, c| cumenIc ce| IrcLcjc exIrccrcincric pcr ccu:c ce
|c e:cc:ez, c| mc| e:Iccc ce| mcIeric| rcccnIe y c| c|zc ce precic: ce |c:
in:umc:.

De 3 cenIcvc:/Icn/Km :e hcL|c pc:ccc c 4 cenIcvc: en 142, :iempre
cenIrc ce |c Iencencic c |c reLcjc ce |c: Icrifc: rec|e:. En 148 huLc ue
e|evcr|c: c 8 cvc:/Icn/Km perc yc |c: ferrcccrri|e: nccicnc|e: ccu:cLcn
prcicc: cnuc|e: :upericre: c| mi||cn ce pe:c:, cunue |c Icrifc chcrc erc
:ei: vece: mc: c|Ic ue |c impercnIe en |c: E:Iccc: Unicc:
442
.

8. bn kemed|o Iordo

Cuince cnc: :in inverIir en unc: ferrcccrri|e: ue ccLrcLcn Icrifc: pc||Iicc: y
nc reciL|cn e| :uL:icic ccmpen:cIcric reuericc pcrc pccer ccpiIc|izcr, |c:
ccncujercn c unc :iIuccicn ce:e:perccc, ue IrcIc ce ccnjurcr:e ccn |c
creccicn ce| Fcncc Ferrcvicric Nccicnc| {FFN), previ:Ic pcr |c |ey 2 ce 145
pcr |c cuc| :e prcvee c |c Ierminccicn ce |c: ferrcccrri|e: Ircncc|e: ce

442
Barnhart Donald S. Op. cit. p. 128.
426
CccicenIe y CrienIe, :e crec e| Fcncc Ferrcvicric Nccicnc| y :e ccn unc:
cuIcrizccicne:".

/ pcrIir ce 130 |c ccn:Iruccicn ferrcvicric prccIiccmenIe :e hcL|c |imiIccc
c |c unicn ce| Ferrcccrri| ce| Fcc|ficc, ce:ce CcrIcgc hc:Ic Lc FinIccc: c|
cvcnce ce| Ferrcccrri| ce| Ncrce:Ie hc:Ic Scgcmc:c: c |c exIen:icn ce|
Ferrcccrri| ce| NcrIe, ce Chiuinuirc c 8crLc:c {ScnIcncer): c |c ||egccc
ce| ce FuerIc Wi|che: hc:Ic |c: inmeciccicne: ce 8uccrcmcngc: y c |c
||nec ce 8cgcIc c FuerIc Sc|gcr.

EnIcnce:, |c creccicn ce| FFN cLecece c| ce:ec ce reIcmcr e| p|cn
ferrcvicric ue hcL|c cejccc e| gcLiernc ccn:ervcccr uince cnc: cIrc:.

Lc |ey nc pcc|c :er mc: cmLicic:c, pcrue e: Luenc reccrccr ue e|
Ferrcccrri| Ircncc| ce CccicenIe ceL|c unir c Iumccc e lpic|e: ccn
CcrIcgenc, pcrc |c cuc| Icccv|c fc|IcLcn |c: Ircmc: ce E| Divi:c c Fc:Ic,
ce Fc:Ic c Fcpcycn y ce:ce Lc FinIccc, en /nIicuic, hc:Ic |c Ciuccc
Hercicc.

Y |c mi:mc ce cif|ci| ce ccnc|uir erc e| Ircncc| CrienIc|, ccnce fc|IcLcn
Gcrzcn-Neivc y 8crLc:c-8uccrcmcngc-Funcccicn pcrc unir e| :ur ce| Hui|c
ccn ScnIc McrIc.

Fcrc e| FFN :e ce:Iincrcn e| impue:Ic ce girc: c| exIericr, e| :c|cc ||uicc
ue ueccrc c fcvcr ce| E:Iccc en |c exp|cIccicn ce :u: ferrcccrri|e:, |c
venIc ce Lcnc: ferrcvicric: y |c: fcncc: ue :e ccn:igcn en virIuc ce
empr:IiIc:, ueccncc cuIcrizccc e| gcLiernc pcrc ccnIrcIcr|c: hc:Ic pcr
70 mi||cne: ce pe:c:.

Lc |ey crcencLc inverIir pcr |c menc: 10 mi||cne: ce pe:c: cnuc|e:,
ci:pcniencc ccemc: ue :imu|IcnecmenIe :e inicicrcn IrcLcjc: en cucIrc
frenIe:: en /nIicuic, 8c||vcr, Ccucc y Ncrinc, :in ce:cuiccr |c: IrcLcjc: en
ScnIcncer.

IcmLin ueccLc cuIcrizccc e| gcLiernc pcrc ccr en ccnce:icn |c:
Ircmc: cccn:ejcL|e: pcrc Iermincr prcnIcmenIe e:c: ||nec:: perc nccie
hizc prcpue:Ic: c| re:pecIc.

Lc verccc e: ue nuncc :e cLececic |c |ey, pcrue erc impc:iL|e ccn:Iruir
nuevc: :ecIcre: cucncc |c: exi:IenIe: e:IcLcn c| Lcrce ce| cc|cp:c.

427


F|guro 113. Ferrcccrri|e: Cc|cmLicnc: 144.

428
Lc |ey nc :enc|c ||miIe en e| Iiempc pcrc |c curccicn ce| FFN, ue nc fue
|crgc pue:Ic ue ce:cpcrecic en 152.

E| empr:IiIc nc :e ccnIrcIc perc |c: ingre:c: permiIiercn |c :iguienIe
ejecucicn:

Iob|o 2. Fcncc Ferrcvicric Nccicnc|.

Aos Fesos
14 7200.000
147 14400.000
148 177.21
14 12500.000
150 1210.000
151 4172.000

Fuente: Fre:upue:Ic: Nccicnc|e:.

Fcrc cprecicr |c re|cIivc impcrIcncic ce e:c: :umc:, vc|e |c penc
expre:cr|c: en cc|cre:. Hcy ue Iener en cuenIc ue ce:ce 133 |c
pcriccc hcLiIuc| enIre |c mcnecc cmericcnc y e| pe:c cc|cmLicnc
Ierminc, ccncc |ugcr c unc prcgre:ivc ce:vc|crizccicn ce nue:Irc mcnecc
frenIe c |c ce |c: E:Iccc: Unicc:.

EnIre 14 y 14 |c Ic:c ce ccmLic prcmecic cnuc|, fue ce 1.75 pcr cc|cr.
En 14 y 150 fue ce 1., y en 151 ce 2.3. De chcrc en cce|cnIe
Iencremc: :iempre en cuenIc |c vcriccicn ce |c Ic:c ce ccmLic pcrc
ccnIinucr ccn nue:Irc: ccmpcrccicne:.

Lc: recur:c: ce| FFN en cincc cnc: :umcrcn 70 mi||cne: ce pe:c:,
euivc|enIe: c 24510.000 cc|cre: ce 2007.

Ccn e:c Icrc|c inyeccicn, c Iccc: |uce: in:uficienIe, |c: ferrcccrri|e:
nccicnc|e: cp|czcrcn :u cgcn|c, pcrc pccer :eguir funcicncncc en
ccncicicne: cccc vez menc: fcvcrcL|e:.

En 150 Ircn:pcrIcrcn 3580.000 Icne|ccc: y 11821.000 pc:cjerc:.

150 mcrcc ccemc: un punIc ce inf|exicn, pcrue e: e| |Iimc cnc en e|
ue |c: ferrcccrri|e: ce| C/FN cLIienen uIi|iccce:. /penc: 480.000 pe:c:.

429
En 151 |c: prcicc: :e cifrcn en 1418.000 y c pcrIir ce e:e cnc yc nuncc
ce:crcn ce crecer.

Y ce:ce 147 |c ccrgc pcr ccrreIerc {42.5 mi||cne: ce Icn/Km), c| pcrecer
hcL|c :uperccc |c mcvi|izccc pcr Iccc: |c: ferrcccrri|e: cc|cmLicnc: {548
mi||cne: Icn/Km)
443
{V. 8)


87. Iorde o Iemprono?

Se hc ccnverIicc en |ugcr ccmn |c cfirmccicn ce ue |c: ferrcccrri|e:
||egcrcn Icrce" c Cc|cmLic, mienIrc: |c ncvegccicn c vcpcr y |c cviccicn
civi| hiciercn :u cpcricicn en nue:Irc pc|: cnIe: ue en |c mcycr|c ce |c:
cemc:, inc|uyencc |c: ce Eurcpc y /mricc ce| NcrIe.

Hemc: vi:Ic ccmc |c inIrccuccicn ce un nuevc mecic ce Ircn:pcrIe nc
:u:IiIuye inmecicIcmenIe |c: cnIericre:. DurcnIe un |crgc periccc
ccexi:Ien cmLc: y :ue|e Icrccr muchc Iiempc e| ce:p|czcmienIc grccuc|
ce| menc: eficienIe.

Ccmc cec|cmc:, c|gunc: cnc: ce:pu: ce :u inIrccuccicn, en 1824, |c:
Luue: prcpu|:ccc: pcr cc|cerc: e:Iuviercn cu:enIe: pcr |crgc: cnc: ce|
r|c y ce:pu: ce regre:cr Icrccrcn muchc Iiempc pcrc e|imincr |c:
chcmpcne:, c|gunc: ce |c: cuc|e: Icccv|c e:IcLcn pre:enIe: en e|
Mcgcc|enc, cienIc veinIe cnc: ce:pu: ce E|Ler:.

IcmLin hemc: ccn:icerccc |c :imp|ezc ce ue :c|Icmc: ce |c mu|c c|
cvicn".

FrcnIc veremc: e| Iiempc ue nece:iIc e| ccmicn pcrc :upercr e| vc|umen
ce ccrgc ce |c: ferrcccrri|e:, pcrue en 120 nc Ien|cmc: ni ccrreIerc: ni
cuIcmcIcre:.

Y vc|viencc cIrc:, |c cfirmccicn ce ue |c: Irene: :u:IiIuyercn c |c: mu|c:,
nc pcr :er |c mc: generc|izccc cejc ce :er |c mc: Lcnc|.

Lc vc:Ieccc ce nue:Irc IerriIcric, cun en :u cucrIc pcrIe hcLiIccc, nc :e
ccmpccece ccn |c exigiccc ce |c: ||nec: frrec:. /un en 150 |c: e:cc:c:
ccrri|erc: :cn cif|ci|e: ce uLiccr en |c: mcpc:.


443
Barnhart Donald S. Op. cit. p. 186.
430
En un crI|cu|c cpcrecicc en F| |enpc en ncviemLre ce 200, Migue| UrruIic
McnIcyc :c|ucc |c cpcricicn ce| cccumenIccc |iLrc Lc |n||ce:t|uctu|c ce|
|cn:pc|te en Cc|cnc|c cu|cnte e| :|g|c xx. ce |vcrc Fcchcn y Mcr|c
Iere:c Fcm|rez, repiIiencc e| c|ich: ccmc |c: ferrcccrri|e: :e ccn:Iruyercn
re|cIivcmenIe Icrce en ccmpcrccicn ccn cIrc: pc|:e:, e| efecIc pc:iIivc
:cLre |c eccncm|c fue |imiIccc"

Lc: cuIcre: ce e:e |iLrc, ccmenIcncc |c ceci:icn, en |c: cnc: 30, ce inverIir
ce preferencic en ccrreIerc: mejcr ue en ferrcccrri|e:, cicen ue e|
prcL|emc rccicc en ue |c: ferrcccrri|e: en Cc|cmLic :e ccn:Iruyercn muy
Icrce"
444
.

Mc: Lien, c mi juicic, e| prcL|emc rccicc en |c generc|izccicn: |c:
ferrcccrri|e: :e ccn:Iruyercn muy Icrce", ue :e repiIe :in ceIener:e c
pregunIcr, cigcmc:, :i fue Icrce en re|ccicn c |c Fccket ce SIephen:cn,
ccmc :i fuerc pc:iL|e ccmpcrcr e| e:Iccc ce ce:crrc||c ce Grcn 8reIcnc, c|
inicicr:e e| :ig|c xix, primerc pcIencic incu:Iric|, ccmercic|, pc||Iicc, IerriIcric|
y fincncierc ce| muncc, ccn |c Nuevc Grcnccc, ci:|ccc, prccIiccmenIe
ce:hcLiIccc, ccrenIe ce cuc|uier incu:Iric ue nc fuerc |c cgricu|Iurc ce
:uL:i:Iencic.

C pregunIcrnc: :i en 1874, cucncc :e ccnIrcIc e| Ferrcccrri| ce /nIicuic,
e:IcLcmc: cIrc:ccc: en ccmpcrccicn ce |c: E:Iccc: Unicc:.

8cjc Feye:, cLvicmenIe e:IcLcmc: cIrc:cc|:imc:, perc frenIe c uine: y
en u pccc, pcrue :uce:ivcmenIe nc: ccn:icercmc: cIrc:ccc:" :in
fijcr un c|crc punIc ce referencic.

E| primer ferrcccrri| cc|cmLicnc, e| ce Fcncmc, nc :e ccn:Iruyc Icrce":
pcr e| ccnIrcric, :u: ge:Icre: ||egcrcn c Iiempc pcrc cprcvechcr |c:
ccrrienIe: migrcIcric: ue :e cirig|cn c| Fcr We:I {Vc:e 17)

Fcrc juzgcr |c Icrc|c", c |c Iemprcnc" ce unc cLrc hcy ue :iIucr:e en :u
circun:Icncic.

Sc|vc |c: ferrcccrri|e: ce Fcncmc, ScLcni||c, CcrIcgenc-Cc|cmcr y
prcLcL|emenIe e| ce Lc Dcrccc, ue :e ccn:Iruyercn Ieniencc en cuenIc
vc|mene: preexi:IenIe: ce ccrgc y pc:cjerc:, |c: cemc: :e hiciercn cnIe:
ce Iiempc".


444
Pachon lvaro, Ramrez Mara Teresa. Op. cit. p. 4.
431
Decir ue e:IcLcn cIrc:ccc:" pcrue en lng|cIerrc y |c: E:Iccc: Unicc: |c:
rece: ferrcvicric: yc e:IcLcn ccmp|eIc:, c Lc:IcnIe cce|cnIccc: hccic
1880, euivc|e c ce:ccnccer |c inmen:c euivccccicn ue fue |c ce
ccnIrcIcr ferrcccrri|e: pcrc reccrrer IerriIcric: ce:hcLiIccc: y pcr |c mi:mc
imprccucIivc:.

Wi||icm Fcu| McGreevey hc e:criIc unc H|:tc||c ce |c Fccncnc
Cc|cnc|cnc. ue :e reccmiencc en Iccc: |c: LiL|icgrcf|c:. Den:c y
peccnIe, ccn perccn ce :u cuIcr, cLuncc en regre:icne: ccmc |c
:iguienIe:

Unc :e ve tentccc c ccnc|u|| que :| |c ncyc|c ce |c:
|e||ccc||||e: :e nuc|e|cn ccn:t|u|cc cnte: (pc| eenp|c
en |c: ccncc|entc: ccnentc. en |ugc| ce |c:
ncvec|entc: ve|nte} |c: expc|tcc|cne: ce cc| nuc|e|cn
c|ccnzccc :u: n|ve|e: ce |c: cnc: 20 en |c ccccc
cnte||c|. F| pc: nuc|e|c e:tccc nc: cvcnzccc en :u
ccn|nc ce ce:c||c||c eccnn|cc ce |c que en |ec||ccc
nc e:tccc
445
.

/:| ce :imp|e, pcnIificc e| prcfe:cr gringc. E| prcL|emc enIcnce: :er|c ce
unc: 40 cnc: ce cIrc:c, :in pen:cr |c ue cfirmc, pcrue |c: ferrcccrri|e: ce
|c: cnc: 20 nc cIrcvie:cn zcnc: ccfeIerc:, :c|vc e| ce /mcgc, y en 120 nc
exi:I|c Icccv|c e| ce Cc|cc:. Si |c: ferrcccrri|e: ce 120 :e huLiercn
ccn:Iruicc en 1880 Icmpccc huLiercn pccicc Ircn:pcrIcr ccf pcrue e:c
incu:Iric cn nc hcL|c empezccc, ni exi:I|c |c cemcncc exIericr ce 120. Y
cucncc |c ccficu|Icrc empezc c crecer, |c hizc c unc encrme ve|cciccc,
ccmc |c cemue:Ircn :u: expcrIccicne:, ue c |cmc ce mu|c ||egcLcn
punIuc|menIe c |c: puerIc: ce| Mcgcc|enc.

Ccnviene :iempre cejcr ce |ccc |c: generc|izccicne: :uperficic|e: y
ccnIemp|cr, ferrcccrri| pcr ferrcccrri|, cuc|e: fuercn premcIurc: y cuc|e: :e
ccn:Iruyercn c Iiempc, cpcrIuncmenIe".

E:c ci:Iincicn IcmLin hcLrc ue hccer|c pcrc pccer ver c|crc en re|ccicn
c| enfrenIcmienIc enIre ferrcccrri|e: y ccrreIerc:, ue IcmLin :e hc
cnc|izccc ce mcnerc :imp|i:Ic.


445
Mc Greevy. Op. cit. pp. 267 y siguientes.
432
/|gunc: ||nec: ce |c: cnc: 20 Icmpccc fuercn cpcrIunc:" y Icccv|c en |c:
40 :e Ienc|cn ferrcv|c: incpcrIunc:, ccmc |c ce Iumccc c Fc:Ic, ue jcmc:
pccr|c Iener pcrvenir.

Si en vez ce pen:cr ue |c: ferrcccrri|e: ||egcrcn ccn 40 cnc: ce cIrc:c, :e
ccn:icerc:e |c ue huLiercn pccicc :ignificcr ferrcccrri|e: cpcrIunc:,
ccn:Iruicc: cucncc yc exi:Iie:en cemcncc y recur:c: pcrc Iermincr|c: en
p|czc rczcncL|e, pccr|cmc: ccnc|uir ue mc: Lien nue:Irc: ferrcccrri|e: :e
ccn:Iruyercn muy Iemprcnc", :ccrificcncc ccp|Iu|c: mc: urgenIe: pcrc e|
ce:crrc||c :ccic| y eccncmicc ce| pc|:, ccmc refcrmc cgrcric, ecucccicn
primcric univer:c| {enfccccc hccic |c: c:pecIc: prccIicc: ce |c vicc),
cguc pcIcL|e y :c|uc, ccnce :eguimc: ccu:cncc ccrencic: cccc vez mc:
c|crmcnIe:.

/| ||egcr c 150 e| Lc|cnce :cLre nue:Irc: ferrcccrri|e: e: muy preccupcnIe:
euipc cL:c|eIc, :ervicic meciccre, |enIc e incump|icc. FincnciercmenIe
e:Icn ccncenccc: c| frccc:c, perc pcrc evc|ucr ccrrecIcmenIe :u
evc|ucicn, Ienemc: cnIe: ue reccrrer e| ccp|Iu|c ce |c: ccrreIerc:.


Coptu|o VIII

Fo|vo

E| Iriunfc ce| mcIcr ce exp|c:icn e: ccmp|eIc en un muncc ccnce cercc
ce 500 mi||cne: ce cuIcmcvi|e: circu|cn y 40 ce e||c: :e fcLriccn
cnuc|menIe. Nc exi:Ie prccucIc incu:Iric| mc: cLunccnIe, curcL|e,
eccncmicc, ce mejcr cc|iccc y mc: inci:pen:cL|e.

Hc cejccc muy cIrc: c| Iren, hc:Ic e| punIc ce ue e| fuIurc ce e:Ie |Iimc
:erc |c ccmpeIencic ccn e| cvicn pcr pc:cjerc: cpurccc:, ccmc
cL:ervcmc: pcr |c: fcnIc:Iicc: prcgre:c: ce |c: Irene: ce c|Ic ve|cciccc ce
Eurcpc y e| Jcpcn.

EnIre nc:cIrc: muchc genIe ccnIinc ccn unc cIcvicc nc:Ic|gic ferrcvicric,
pen:cncc ue vc|verc c|gn c|c c hccer Ircn:pcrIe mc:ivc ce pc:cjerc:,
ccmc :i fuerc pc:iL|e ccr mcrchc cIrc: c| re|cj. E| fuIurc ce| ferrcccrri| en
Cc|cmLic e:Ic en e| Ircn:pcrIe ce ccrgc cucncc :Ic :e pre:enIe en
grcnce: vc|mene: y c |crgc: ci:Icncic:, e: cecir, ccrLcn pcrc
expcrIccicn.

433
/ pe:cr ce :u mcycr eficiencic, pccc c pccc |c: cuIcmcIcre: vercn e|
ccmLic ce |c: ccmLu:IiL|e: cerivccc: ce| peIrc|ec pcr mezc|c: ccnce :e
pre:enIe e| eIcnc|: c :ercn prcpu|:ccc: pcr gc: cnIe: ce |c ||egccc ce|
hicrcgenc, e|emenIc incgcIcL|e y nc ccnIcmincnIe.

Miremc: chcrc |c ||egccc ce| cuIcmcvi| c Cc|cmLic y |c: pc|vcrienIc:
ccrreIerc: ue nece:iIcrc pcrc rcccr.

88. bn Fos s|n Automotores

Nccc :er|c mc: engcnc:c ue ccn:icercr ue ccn |c ||egccc ce unc:
pccc: uniccce: en |c: primerc: cnc: ce| :ig|c xx, nue:Irc pc|: hcL|c
ingre:ccc en |c erc ce| cuIcmcvi|, Iemc ue nc: hc ccupccc en e| 32.
/:| ccmc :e pre:enIc unc :uper:Iicicn ferrcvicric, e| pc|: :erc pre:c ce unc
:uper:Iicicn ccrreIerc c| finc|izcr |c: cnc: 20.

Sin emLcrgc, ccnIinucr ccn |c: ferrcccrri|e: erc impercIivc, ce Ic| mcnerc
ue curcnIe |c: primerc: veinIe cnc: ce| Mini:Ieric ce CLrc:, pccc :e
cecicc c un in:uficienIe prcgrcmc ce ccminc: ce herrccurc, ue mirccc:
ccn un :ig|c ce c|ejcmienIc huLiercn ceLicc ccn:IiIuir |c pricriccc en e:c:
cnc:, pcrue rec|menIe nccc mc: inccnvenienIe ue uemcr eIcpc: en
e| ccminc ce| e|u:ivc ce:crrc||c.

/ pe:cr ce |c eufcric ue incicc |c CcrreIerc CenIrc| ce| NcrIe y ce |c
pre:encic ce unc: pcu|:imc: cuIcmcvi|e: en Cc|cmLic, Icmpccc fue
muchc |c ue :e cprcpic pcrc ccrreIerc:.

En e| cecur:c ce e:Ic ncrrccicn nc: hemc: ceIenicc cccc vez ue hc :icc
preci:c, en |c: ccrreIerc: y ccminc: ce herrccurc ccn:Iruicc: c pcrIir ce
105: Nc: hemc: ccupccc ce |c CcrreIerc CenIrc| ce| NcrIe, ce |c:
ccminc: empecrccc:, ce |c: icec: fcnIc:Iicc: ce| ingenierc Enriue UriLe
Fcm|rez pcrc Ircn:iIcr pcr |c: ccrreIerc:, ccn ccrrc: jc|ccc: pcr IrccIcre: ce
crugc {CcIerpi||cr:) en vi:Ic ce |c: impc:iL|e: ccncicicne: ue cfrec|cn
pcrc |c: cuIcmcIcre: ccrrienIe:: y ce c|gunc: cIrc: Iemc: ccnccmiIcnIe:
{v. 3).

Lc |ey 70 ce 11 e:IcL|ecic c|gunc: :cnc: principic:, ccmc e| ce c|c:ificcr
|c: v|c: en nccicnc|e: {|c: ue unen |c ccpiIc| ccn |c: cenIrc: e:IrcIgicc:
impcrIcnIe:, ccn |c: frcnIerc: y ccn |c: puerIc: mcr|Iimc: y f|uvic|e:),
cepcrIcmenIc|e: y municipc|e:.

434
DeIerminc IcmLin |c: ue reuer|cn cIencicn preferencic| {CcrreIerc
CenIrc| ce| NcrIe: CcuIc-Mcgcc|enc: 8cgcIc-lLcgu-Cc|crcc-frcnIerc
ccn Ecucccr: 8cgcIc-Gcmcrrc: Fc:Ic-FuerIc /:|:: ccminc ce| Scrcre, ce
Scgcmc:c c Cc:cncre: CuiLcc-8c||vcr: Ycrumc|-McnIer|c: Guccc|upe-
CrIegc.

Lc mc: vc|ic:c ce |c |ey 70 fue crcencr ue Iccc prcyecIc vic| ue :e
pre:enIcrc c |c: Ccmcrc:, ||evc:e un crcui: ce| Irczccc c ruIc inicic|, un
pre:upue:Ic ce cc:Ic cprcximccc y unc expc:icicn ju:IificcIivc ce |c
nece:iccc e impcrIcncic ccmercic| ce |c nuevc v|c. Se crcencLc IcmLin
c| gcLiernc nc ccn:Iruir :in Iener |c: p|cnc: ccmp|eIc: ce| Irczccc y |c:
pre:upue:Ic: cefiniIivc:.

E:Ic |ey fue eficcz en c|gunc mecicc, pcrue enIre :u expecicicn y 124
:c|cmenIe :e cicIcrcn |c: |eye: 5 y 10 ce 11: y |c ce 120
crcencncc nuevc: v|c:.

Ccmc e| impue:Ic ce ccucnc: :e |iuiccLc pcr pe:c, nccie ccncc|c e|
nmerc ce veh|cu|c: en Cc|cmLic, hc:Ic ue :Ie :e cLIuvc pcr |c:
e:Icc|:Iicc: ce| ccmercic cmericcnc, :c|iciIccc: pcr e| DirecIcr Generc|
ce CcrreIerc: en 130, |c ue permiIic :cLer ue hc:Ic 122 hcL|cn
||egccc c| pc|: 1.333 veh|cu|c: cuIcmcIcre: ce |c: E:Iccc: Unicc:. Nc :e
hcL|cn impcrIccc veh|cu|c: ce cIrc: pc|:e:
44


Fcrc ccrnc: cuenIc ccmc e:Ic e| pc|: en mcIeric ce ccrreIerc: en 124, e|
nicc mcpc ue hemc: pccicc enccnIrcr, muy vc|ic:c pcr |c cemc:, e: e|
ue nc: cfrece e| ingenierc Ferncncc Scnchez ScLcgc| en :u mcgn|ficc
|iLrc Ccn|nc:.

Si muchc 700 u 800 ki|cmeIrc: ce p:imc: ccrreIerc: pcr |c: cuc|e:, ce
Icrce en Icrce, :e cvenIurcLc un cuIcmcvi|, c un ccmicn.

En |c: principc|e: ciuccce: hcL|c unc: pccc: ccrrc: ce c|ui|er, e:percncc
c|ienIe: en |c: principc|e: p|czc:. En c|gunc: e:Iccicne: ce ferrcccrri|, |c:
hcL|c pcrc ||evcr |c: pc:cjerc: pucienIe: hc:Ic :u: re:icencic:.

Nc hcL|c ||egccc, ni remcIcmenIe, e| mcmenIc cpcrIunc pcrc inverIir en
ccrreIerc: ce:Iinccc: c| Ircficc cuIcmcIcr.

446
En 1925, en Medelln; automviles 226. Camiones 132. Coches 132. Carretas 981.
Bicicletas 561. Motos 11, como nos cuenta Hernn Crdenas Lince en un artculo aparecido
en El Mundo en enero 2007.
435




F|guro 114. CcrreIerc: cpIc: pcrc Ircn:iIc cuIcmcIcr, 124.

Fuente: Ferncncc Scnchez ScLcgc|. Ccn|nc:. Cp. c|t. p. 42.
436
Lc primerc ue hcL|c ue hccer erc mejcrcr |c: cc||e: ce |c: pccc:
ciuccce: ccnce circu|cLcn e:c: cuIcmcIcre:, ccIcncc|c: ce
c|ccnIcri||ccc, crencje y pcvimenIc.

E:c |cLcr, ce funccmenIc| impcrIcncic pcr e| crecimienIc ce |c
urLcnizccicn, nc :e rec|izc ccn |c rcpicez y |c exIen:icn reuericc:.

CL:ervcncc e| mcpc cnIericr ccverIimc: ccmc |c ccrreIerc ce CcmLcc
prccIiccmenIe hcL|c ce:cpcrecicc c| enIrcr en :ervicic e| ferrcccrri| enIre
GircrccI y 8cgcIc, y ccmc |c CcrreIerc CenIrc| ce| NcrIe :egu|c
prccIiccmenIe en e| |ugcr ccnce hcL|c ||egccc ccmc Ircchc, ScnIc Fc:c
ce ViIerLc, en e| gcLiernc ce Feye:
447
.

En efecIc, erc Icn grcve e| cLcnccnc ce e:c v|c, ue |c |ey 2 ce 123
cuIcrizc c| gcLiernc pcrc ccnIrcIcr e| empr:IiIc nece:cric pcrc cIencer
:u prc|cngccicn.

/ ccnIinuccicn e| cecreIc 144 ce e:e mi:mc cnc, e:IcL|ecic e| impue:Ic
ce ||cnIc, e:pecie ce pecje pcr c|c y pcr ki|cmeIrc", c:|:

/uIcmcvi|e:: 2 cenIcvc:. /uIcLu:e: 3. /uIcccmicne: 4. Ccrrc: ce
cc: ruecc: :in re:crIe: 8. Ccrrc: ce cc: ruecc: re:crIccc: 3. Ccrrc: ce 4
ruecc: re:crIccc: 4. CcrreIc: 1. Ccche: y cmniLu:e: 1.

Erc Icn mcrginc| e| Ircficc cuIcmcIcr ue |c ccmini:Irccicn C:pinc nc
inc|uyc |c prc|cngccicn ce |c CcrreIerc CenIrc| ce| NcrIe en e| p|cn ce
cLrc: ceIerminccc pcr |c incemnizccicn cmericcnc, cunue en cIencicn
c |c |ey 30 ce 124 :e hiciercn e:fuerzc: pcrc recupercr|c y :e ccmLicrcn
|c: pre:c: ue |c ccn:ervcLcn pcr IrcLcjcccre: |iLre:, mc: eficienIe: ce:ce
|uegc.

En 12 |c CcrreIerc CenIrc| ce| NcrIe ||egc c| ki|cmeIrc 282. /nchc ce |c
cc|zccc 5 m. rccic m|nimc ce |c: curvc: 20 m. Lc pencienIe mcycr erc ce
7. Lc: pccc: puenIe: nc permiI|cn ccmicne: ce mc: ce 10 Icne|ccc:,
perc cucc ue huLierc muchc: Icn pe:ccc:.

Fcr e:c ccrreIerc Ircn:iIcrcn e:e cnc 3.000 cuIcmcvi|e:. 550 Lu:e:. 1000
ccmicne:. 5.000 ccrrc: ce yunIc. 00 ccche: y ccrreIc:. Y 27.000 per:cnc:.

447
Quien al regresar al pas,en 1918, despus de su largo y voluntario exilio, exclam con
irona, al ver que la carretera proyectada hasta Ccuta no haba adelantado en esos nueve
aos: Hasta aqu llegamos los ladrones!
437
Hcy ue Iener en cuenIc ue cc:i Iccc e:Ie Ircficc :e pre:enIc en |c:
gcIerc: ce 8cgcIc. Fcr |c IcnIc e| rencimienIc ce| impue:Ic ce ||cnIc nc
ceLic :er muy ccn:icercL|e. En |c mcycr pcrIe ce |c: ccucni||c:, :u
reccucc cc:IcLc mc: ue :u prccucicc. Fcr |c IcnIc, prcnIc fue
e|iminccc.

Lc /cmini:Irccicn C:pinc nc ccn:icercLc ccnvenienIe cvcnzcr en |c
ccn:Iruccicn ce ccrreIerc: cnIe: ce ccnc|uir |c: ferrcccrri|e: previ:Ic: en :u
p|cn, y pcr e:c, pccc cvcnzc en |c: cLrc: previ:Ic: en |c |ey 70 ce 11.

Hc:Ic cu| vcmc: Lien, perc en 12, ccn e| inicic ce |c ccmini:Irccicn ce|
cccIcr /Lcc|c Mncez, :e cc ccmienzc c| frene:| vic| mc: ce:ccnIrc|ccc
ue puecc imcgincr:e, ue ccc:icnc |c :c|icc ce Mcricnc C:pinc Frez
ce| Mini:Ieric ce CLrc:.

Sc|icc e:Ie ingenierc prepcrccc y vi:icncric, e| gcLiernc :cncicnc mu|IiIuc
ce |eye: ue crcencLcn |c ccn:Iruccicn ce ccrreIerc:, y c|gc mc: mc|c,
|c: inc|uyc en e| pre:upue:Ic: y |c ue e: Icccv|c pecr fue ue :e enceucc
ccn |c mcycr |igerezc pcrc pccer ccr|e: cump|imienIc.

Cucncc hcL|c ce mu|IiIuc ce |eye: nc excgerc, pcrue e| ingenierc
Enriue UriLe Fcm|rez, en :u cc|iccc ce DirecIcr Generc| ce CcrreIerc:
puL|icc en 130 e| |nc|ce c||cct|cc ce |c: |eye: v|gente: |e|ct|vc: c| |cnc
ce ccn|nc: ce:ce e| cnc ce !! nc:tc e| ce !2 |nc|u:|ve. cuccerni||c ce
4 pcginc: ue nc: permiIe cL:ervcr ue huLc 8 |eye: cicIccc: enIre
12 y 130 crcencncc ccrreIerc:, puenIe: y ccminc:
448
.

Yc ccnccemc: ce:ce 120 c UriLe Fcm|rez pcr :u infcrme :cLre |c
ccrreIerc ce /|Lcn c| Mcgcc|enc y :u: Lizcrrc: prcpue:Ic: ce f|cIc:
cficic|e: ce CcIerpi||cr: pcrc crrc:Ircr ccrrc: pcr |c: v|c: inIrcn:iIcL|e: ce
enIcnce: {v. 3). Feccnczcc e| crcen y |c c|criccc ce :u: expc:icicne:,
perc :in cejcrme ||evcr pcr :u: fcnIc:Iicc: ccnc|u:icne:.

/hcrc |c enccnIrcmc: recin ncmLrccc ccmc DirecIcr Generc| ce
CcrreIerc: ce| Mini:Ieric ce CLrc: FL|icc:. En 130 e:criLic un peuenc
|iLrc ce 5 pcginc: ccn e| I|Iu|c ce Ccn|nc: y Cc||ete|c: Ncc|cnc|e:
44
,
impre:cinciL|e pcrc uien uierc ccnccer e| Iemc, Lien e:criIc y ccn
cLunccnIe: IcL|c: y ccIc: e:Icc|:Iicc:.


448
Bogot: Imprenta Nacional; 1930
449
Bogot: Imprenta Nacional; 1930
438
EnIre |c: cfirmccicne: inicic|e: ce UriLe Fcm|rez hcy c|gunc: ue nc:
hccen :cnre|r, ccmc cucncc cice ue e| cuIcmcvi| e: hcy un e|emenIc
e:encic|, unc nece:iccc ce |c vicc mccernc". /gregc |uegc ue e:Ic
hcy c| c|ccnce pcpu|cr", en un pc|: ccnce hcL|c 1.000 cuIcmcIcre: en
nmerc: reccncc:
450
, ccn unc pcL|ccicn ce 7824.000 hcLiIcnIe:, |c
inmen:c mcycr|c ce |c: cuc|e: nuncc hcL|c vi:Ic unc ce e||c:
451
.

Ccn |c cc|cLcrccicn ce |c Legccicn /mericcnc, UriLe Fcm|rez pucc
e:IcL|ecer e| nmerc ce cuIcmcvi|e: inIrccucicc: enIre 122 y 128.

Iob|o 30. Veh|cu|c: lmpcrIccc: enIre 122 y 128.



Fuente: UriLe F. Enriue. Ccn|nc: y cc||ete|c: ncc|cnc|e:

En 130 en 8cgcIc hcL|c 1.702 cuIcmcvi|e:, 234 Lu:e:, 71 ccmicne: y 1
mcIccic|eIc:.

E: ncIcric e| crecimienIc cnc Irc: cnc, ue :in emLcrgc :igue cemc:iccc
recucicc pcrc ju:Iificcr :iuierc unc frcccicn ce |c ue :e invirIic en
ccrreIerc: curcnIe e| gcLiernc ce /Lcc|c.


450
Uribe Ramrez Enrique. Caminos y Carreteras Nacionales. Bogot: Imprenta Nacional;
1930.
451
Como quien dice un automvil por cada 489 personas.
439
Nc c|vicemc: ccemc: ue |c: ccrrc: ce e:c pccc :e vcrcLcn ccn
frecuencic, ue :u: prcpieIcric: nc :e cvenIurcLcn cc:i nuncc fuerc ce |c
ciuccc, ue |c: pccc: Ic||ere:, emp|ricc: y primiIivc:, :c|c funcicncLcn en
c|gunc: ciuccce:, ue Luenc pcrIe ce |c gc:c|inc Icccv|c erc impcrIccc,
ue en e| prcpic veh|cu|c hcL|c ue ||evcr e| ccmLu:IiL|e en Liccne: pcrc
e| vicje ce icc y vue|Ic pcrue nc hcL|c :urIiccre: ce gc:c|inc en |c:
ccrreIerc: ni en |c: pueL|c: y ue |c: cuIc: reccrr|cn enIre y 8 ki|cmeIrc:
pcr gc|cn .




F|guro 115. Ic||er ce meccnicc. 8cgcIc, 127


Fc:me:e pue:, |ecIcr cmigc, ue :e ccmenzc c pcner en vigencic cc:i |c
IcIc|iccc ce |c: |eye: ce cLrc: c| mi:mc Iiempc, y ue e| pc|: gc:Ic, enIre
12 y 130, |c incre|L|e :umc ce 34118.58 pe:c:
452
en ccn:Iruccicn ce
ccrreIerc:, cucncc en |c: veinIe cnc: enIre 105 y 120, :c|cmenIe :e
hcL|cn ce:emLc|:ccc 822.08 pe:c: en e:e rcmc.


452
Equivalentes a 419799.650 dlares de 2007.
440
Iob|o 31. lnver:icn en ccrreIerc: y ccminc:. 105-130.



Fuente: Memcric ce CLrc: FL|icc: 130

CL:rve:e ue nuncc hemc: emp|eccc, en re|ccicn c |c: ccrreIerc: ce
e:c pccc, e| verLc |nve|t||. pcrue |c :umc ce Iccc: e:c: cLrc:
cpre:urccc: :c|c prccujc ccIc: e:Icc|:Iicc: fcLu|c:c: y fc|cce:. Lc:
ccrreIerc: iniciccc: :e ueccLcn generc|menIe :in ccnc|uir, nc hcL|c
pcrIicc: pcrc :u ccn:ervccicn, cccc inviernc |c: cejcLc en pecr e:Iccc,
hc:Ic e| punIc ce ue Dcnc|c S. 8crnhcrI hc ||egccc c cfirmcr:

Se cc|cu|c en 300000.000 ce pe:c: e| gc:tc tctc|
ce:t|nccc c nec|c| e| t|cn:pc|te ent|e !23 y !30. t|e:
cuc|tc: pc|te: ce| cuc| |ep|e:entc p|c|cc tctc|
453


E| cuccrc 11 ce| |iLrc ce UriLe Fcm|rez incicc .35 ki|cmeIrc: ce ccrreIerc:
nccicnc|e:, perc :u cuccrc 14 yc :c|cmenIe hcL|c ce .24 ki|cmeIrc: ce
e:c: v|c:.


453
Barnhart Donald S. Op. cit. p. 9. La cifra de 300 millones, sin embargo, debe analizarse
con cautela
441

Iob|o 32. CcrreIerc: y ccminc:.



Fuente: Enriue UriLe Fcm|rez, 130

E:c encrme ci:crepcncic nc: hcce cuccr ce |c preci:icn ce |c: ccIc: y pcr
e:c nc: ccerccmc: ccn e:pecic| preccucicn c :u cuccrc n 12, ccnce
:enc|c ue hcy 2.42 ki|cmeIrc: ce v|c: nccicnc|e: en :ervicic pcrc
cuIcmcvi|e: y 3.101 ki|cmeIrc: ce v|c: cepcrIcmenIc|e: en |c: mi:mc:
ccncicicne:, pcrc un IcIc| hcLi|iIccc ce 5.743 ki|cmeIrc:.

Fcr mc: cinerc ue :e huLierc cprcpiccc, pcrece impc:iL|e pc:cr ce 700 c
5.743 ki|cmeIrc: ce v|c: cpIc: pcrc cuIcmcvi|e: en :c|c cucIrc cnc:.

Y :i vc|vemc: ccn cuicccc c| cuccrc inicic|, nc e: ni remcIcmenIe pc:iL|e
ue |c: v|c: municipc|e: en 130 :umc:en 7.17 ki|cmeIrc:.

Nc vc|cr|c |c penc ccupcr:e ce e:c: ki|cmeIrcje: prccecenIe: ce |c mc:
c|Ic fuenIe cficic| :i nc huLiercn hechc ccrrerc y pcrue :e hcn repeIicc
en vcric: cLrc: :cLre |c vic|iccc en Cc|cmLic.

Iengc muchc: mcIivc: pcrc rechczcr |c: |cngiIuce: incicccc: pcr UriLe
Fcm|rez, nc :c|c pcr |c inccpcciccc ce ccn:Iruir IcnIc: ki|cmeIrc: ce
ccrreIerc:, c:| fuercn |c: mc: meciccre:, en Icn ccrIc Iiempc, :in
mcuincric, y ccn un pre:upue:Ic ki|cmIricc Icn exiguc ccmc e| ue
re:u|Icr|c ce civicir 34 mi||cne: ce pe:c: pcr |c: 30,8 Km ue |e cc |c :umc
ce |c: ccrreIerc: cepcrIcmenIc|e: y nccicnc|e: c UriLe Fcm|rez {menc: ce
1.100 pe:c: pcr Km).
442





443




F|guro 11. E:uemc Vic: Nccicnc|e: 130
444

Ercn Icn pccc ccnficL|e: |c: e:Icc|:Iicc: ue un cnc ce:pu:, en 131, e|
Mini:Ieric ce CLrc: e:IimcLc e| IcIc| ce ccrreIerc: nccicnc|e: cpenc: en
2.118 ki|cmeIrc:, y |c: cepcrIcmenIc|e: en 542, pcrc un IcIc| ce 2.70
ki|cmeIrc:
454
.

/fcrIuncccmenIe en 158, un pccc Icrce ce:ce |uegc, |c Ccmi:icn
Icnicc ce E:Iucic: ce| Ircn:pcrIe ce |c Fre:icencic ce |c FepL|icc, nc:
cfrece ki|cmeIrcje: mc: ccnficL|e: ce |c: ccrreIerc: ce| pc|:.

Iob|o 33. Fec vic|.



Fuente: Fre:icencic ce |c FepL|icc, 158.


Scn Icn ce|ircnIe: |c: cifrc: ce UriLe Fcm|rez, ce unc Cc|cmLic ccn 107.000
ki|cmeIrc: ce ccrreIerc: en 130, ue e| Mini:Ieric ce Ircn:pcrIe regi:Irc, en
2007, 1.750 ki|cmeIrc: ce ccrreIerc: nccicnc|e:, cifrc inci:cuIiL|e. IcmLin
infcrmc ce 72.000 ki|cmeIrc: c ccrgc ce |c: cepcrIcmenIc: y 35.000 ce |c:
municipic:, cifrc: e:Ic: ue, ccn e| ceLicc re:peIc, nc :e me hccen
enIercmenIe ccnficL|e:.


454
Ibidem. p. 16.
445
Fe:umiencc, UriLe Fcm|rez cIriLuye c Cc|cmLic en 130 cc:i IcnIc
ki|cmeIrcje vic| ccmc e| Icccv|c ci:cuIiL|e ue regi:Irc e| Mini:Ieric en e|
cnc 2007.

8. Consejo Noc|ono| de Vos de Comun|coc|on

EnigmcIicc |c ccIiIuc ce| pre:icenIe /Lcc|c Mncez. Fcr unc pcrIe e:Icn
ccn:cienIe: | y :u: :uce:ivc: mini:Irc: ce |c nece:iccc ce rccicnc|izcr |c:
inver:icne:, ce ejecuIcr cuicccc:cmenIe |c: cLrc: vic|e: y ce nc ci:per:cr
e:fuerzc:.Fcr ejemp|c, en e| men:cje c| Ccngre:c, en 128, e| Fre:icenIe
||cmcLc |c cIencicn :cLre |c ccnveniencic ce recucir e| nmerc ce
prcyecIc: en ccn:Iruccicn pcrc cIencer :c|c |c: cLrc: mc: urgenIe:.

Y pcr cIrc pcrIe, |c ccmini:Irccicn e: inccpcz ce negcr |c inc|u:icn en e|
pre:upue:Ic nccicnc|, ce |c: pcrIicc: pcrc Iccc: |c: ccrreIerc: ue
inIere:cn c |c: ccngre:i:Ic:.

Lc exp|icccicn pcrc e:c cmLivc|encic puece re:icir en |c ccerLic e
inju:Iicic ce |c cpc:icicn mc: viru|enIc, ue ccrccIerizc e:c: cnc:.
FrcLcL|emenIe pcrc mcnIener e| preccric cpcyc ue reuer|c pcrc :u:
prcgrcmc:, e| Fre:icenIe cpcciguc c |c: ccngre:i:Ic: IiLic:, ccn Ircmc: ce
ccrreIerc, y c |c: pccc: fie|e:, ccn mcycre: pcrIicc:.

Lc eIernc hi:Icric ue :e repiIe :iempre y ue, c |c |crgc, permiIe e|ucir |c:
meccni:mc: ce p|cneccicn. Lc :cLicur|c pcpu|cr hc ccunccc un refrcn
c|u:ivc: Nc :e ceLe pregunIcr pcr |c ue |e: echcn c |c: chcrizc:, ni ccmc
:e hccen |c: |eye:l

En |c inceci:icn ce| Fre:icenIe, ue frecuenIemenIe :e cc|ificcLc ccmc
cLu|ic, re:ice |c exp|icccicn pcrc |c renuncic ce| mc: ccpcz ce :u:
mini:Irc:, Mcricnc C:pinc Frez, ue :e reIirc perc in:i:Iiencc en :u: cc:
prcyecIc:, e| Ccn:ejc ce V|c: y e| Ccn:ejc /cmini:IrcIivc ce |c:
Ferrcccrri|e:, ue prcnIc :e impcncrcn pcr :u innegcL|e urgencic {V. 45)

455
.

/ccLcmc: ce ver {85) ccmc :e crec en 131 e| Ccn:ejc /cmini:IrcIivc ce
|c: Ferrcccrri|e: Nccicnc|e:, perc cnIe: :e hcL|c cicIccc |c |ey 8 ce 128,

455
Poco debi agradar a los congresistas la orden del Ministro Ospina Prez de no desviar
las carreteras de su ruta ms conveniente para que pasa pro determinada localidad, por
importante que sea Barnhart Donald S. Op. cit. p. 19.
446
pcrc e:IcL|ecer e| Ccn:ejc Nccicnc| ce V|c: ce Ccmunicccicn, cuyc:
funcicne: principc|e: ercn:

1. E:IcL|ecer un p|cn pcrc Iccc: |c: v|c: ce ccmunicccicn
nccicnc|e:, Ieniencc en cuenIc |c Icnicc, |c
ccmini:Irccicn y |c e:Icc|:Iicc
2. DeIermincr |c: e:Iucic: Icnicc: pcrc |c ejecucicn ce |c: cLrc:
3. ln:peccicncr |c: IrcLcjc:
4. E|cLcrcr e| pre:upue:Ic nccicnc| ue cemcnce |c ejecucicn
ce |c: cLrc: p|cneccc:
5. lnIervenir en |c: e:Iucic: ce |c Ccmi:icn Nccicnc| ce Icrifc:
. EmiIir ccncepIc: rczcnccc: :cLre |c: cLrc: ue ceLen :eguir:e
mienIrc: e| Ccngre:c cprueLc e| p|cn ce cLrc: pL|icc:.


Ccn e| fin ce c|ejcr c| Ccn:ejc ce |c pc||Iicc cc|cmLicnc :e ccnfigurc ccn
Ire: experIc: exIrcnjerc: y cc: nccicnc|e:. Lc: cc|cmLicnc: fuercn Germcn
UriLe Hcyc: y Fecrc UriLe Gcuguin, ingenierc: |c: cc: ccn Luenc
experiencic en ferrcccrri|e:: y |c: exIrcnjerc: fuercn Chcr|e:-Ecmcnc
Fichcrc, e:pecic|i:Ic en ferrcv|c:, Ecwin W. Jcme:, Icnicc cmericcnc en
ccrreIerc:, y un ingenierc ce |c firmc ing|e:c ce Sir /|excncer GiLL: &
FcrIner:
45
, ue ven|c c:e:crcncc c| gcLiernc cc|cmLicnc en c:unIc:
f|uvic|e: y en |c cLrc ce 8ccc: ce Cenizc.

Ccn muy Luen criIeric, |c: miemLrc: ce| Ccn:ejc ceciciercn reccrrer
primerc e| pc|:, cnIe: ce hccer reccmencccicne:. Nichc||: nc: infcrmc ue
vicjcrcn 3.281 ki|cmeIrc: pcr Iren, 82 pcr ccrreIerc y 2.24 pcr r|c:
457
.

E:e cif|ci|, |crgc, e inccmpcrcL|e vicje pcr e| mc: Le||c pc|: ce| muncc,
permiIic prepcrcr e| p|cn ce cLrc: nccicnc|e:.

0. E| F|on de Obros de 131

Lc ue /Lcc|c, ccn |c creccicn ce| Ccn:ejc Nccicnc| ce V|c: ce
Ccmunicccicn, nc hcL|c pccicc hccer :e prccujc ccn |c Grcn Depre:icn
ue ceIuvc |c ccn:Iruccicn ce ccrreIerc:, cnIe: ce cejcr|c: :u:pencicc:,
unc: mc: |crgc Iiempc ue cIrc:.


456
Sir Alexander permaneci en Londres, contrariamente a los que lo hacen figurar en
largas correras por Colombia, como Nicholls. Vase Nicholls Ivn. Op. cit. p. 40.
457
Idem.
447
HcL|c ||egccc e| mcmenIc ce rccicnc|izcr y crcencr |c: cLrc: vic|e:, ccn e|
F|cn ce CLrc: FL|icc: ue ven|c prepcrcncc e| CNVC.

Germcn UriLe Hcyc:, ue hcL|c cejccc Ire: me:e: cIrc: e| Mini:Ieric ccmc
enccrgccc, regre:c ccmc IiIu|cr e| 13 ce ciciemLre ce 130, pcrc ejercer
hc:Ic e| 28 ce ju|ic ce 131, cucncc reIcrnc c| CNVC, ccnce ccIucrc
ccmc principc| cnimcccr hc:Ic :u muerIe en 143.

Lc merecicc fcmc ce Luen Mini:Irc |e viene c UriLe Hcyc: pcr |c
prepcrccicn ce| F|cn ce CLrc:, ue :erc reccgicc pcr |c |ey 88 ce 131.

En |c expc:icicn ce mcIivc:, e| Mini:Irc nc ccrgc cguc en |c Lccc, pcrue
ce:pu: ce uejcr:e ce| ce:c:Ire ue hc :icc |c cpre:urccc ccn:Iruccicn
ce cccenc: ce v|c: ue nc puecen ccnIinucr:e, ni ccn:ervcr:e, cice:
Iccc incicc ue e: inci:pen:cL|e y urgenIe cLc|ir, Lcrrcr Iccc |c hechc
hc:Ic hcy, pcrc ccmenzcr ce nuevc ccn |eye: y mIccc: ue gcrcnIicen
e| xiIc inci:pen:cL|e ue ceLemc: c|ccnzcr".

Lc |ey prev un :i:Iemc ce ccrreIerc: nccicnc|e: ce .400 ki|cmeIrc: c |c
|crgc ce Ire: Ircncc|e::

1. Lc Ircncc| ce CccicenIe ce:ce e| puenIe ce Fumichccc hc:Ic
Mece|||n, FuerIc Vc|civic y Ic|.
2. Lc Ircncc| CrienIc|, ce:ce GircrccI c CcuIc, pc:cncc pcr 8cgcIc,
Iunjc, Cccnc y Fcmp|cnc
3. Lc Ircncc| CenIrc| ce:ce F|crencic hc:Ic Fichcchc, ue :e ccnfunce
ccn |c Ircncc| CrienIc| en Luenc pcrIe ce :u reccrricc.

E:Ic: Ircncc|e: e:Icr|cn ccnecIccc: pcr 25 ruIc: Ircn:ver:c|e:. Lc: ruIc:
cefiniIivc: nc :er|cn ceIerminccc: pcr e| Ccngre:c :i nc pcr e| Mini:Ieric ce
CLrc:. Nc ceLe hcLer pcrc|e|i:mc ccn |c: ferrcccrri|e:

Si e| Ircficc nc |c ju:Iificc, en vez ce ccrreIerc ceLe hccer:e e| ccminc ce
herrccurc. Nc puecen inicicr:e prcyecIc: pcrc |c: cuc|e: nc hcyc
:uficienIe previ:icn ce fcncc: y ccncepIc fcvcrcL|e ce| CNVC.

E| gcLiernc :e enccrgcrc ce| mcnIenimienIc y ccn:ervccicn. Nuncc
puece gc:Icr:e en e:c |cLcr menc: ce |c ue prccuzcc e| impue:Ic c |c
gc:c|inc y |c: cemc: impue:Ic: cirecIc: :cLre |c: v|c:.

448



F|guro 117. Expre:icn grcficc ce| Ircficc mcvi|izccc en 133.

449
Se revcccn Iccc: |c: |eye: cnIericre: :cLre ccrreIerc: y puenIe:.

SeIenIc y cincc cnc: ce:pu: nc: uecc cif|ci| ccmprencer |c cmi:icn ce|
Ircmc enIre FuerIc Vc|civic y CcrIcgenc, 8crrcnui||c y ScnIc McrIc, perc
ceLemc: reccrccr |c impcrIcncic ue Ien|c e| Ircn:pcrIe f|uvic| ccnecIccc
c |c: ferrcccrri|e: IriLuIcric: ce| Mcgcc|enc.

Lc :upre:icn ce |c: :uLvencicne: pcrc |c ccn:Iruccicn ce ccrreIerc:
cepcrIcmenIc|e: nc curcrc muchc, c pe:cr ce |c: cLu:c: ccmeIicc: pcr
|c: :eccicne: en ceIrimenIc ce |c Nccicn, Iemc :cLre e| cuc| vc|veremc:
prcnIc.

Fcr ce:grccic, unc vez pc:ccc |c cri:i: ce |c Grcn Depre:icn, e| Ccngre:c
vc|verc c cprcLcr cLrc: regicnc|e: y :uLvencicne: pcrc |c:
cepcrIcmenIc:: y e| GcLiernc Nccicnc| cccpIcrc unc pc||Iicc vic| Icccv|c
mc: ce:Lccccc ue |c ce /Lcc|c Mncez, en un pc|: ue :egu|c :in
cuIcmcIcre:.

E| p|cn ce UriLe Hcyc: :e |imiIcLc c |c: .500 ki|cmeIrc: ue hcL|c ue
Iermincr pcrc ue, en crmcn|c ccn |c: ferrcccrri|e: exi:IenIe:, e| pc|:
ueccrc rczcncL|emenIe inIegrccc.

/unue e: muy cif|ci| ccnci|icr |c: ki|cmeIrcje: incicccc: pcr |c: /enc||c:
ce| Mini:Ieric, ue c vece: :e ccnIrccicen, y |c: incicccc: pcr |c: /nucric:
Generc|e: ce E:Icc|:Iicc y |c CcnIrc|cr|c Generc| ce |c FepL|icc,
hcLiIuc|menIe civergenIe:, enIre 132 y 148 |c rec vic| nccicnc| pc:c ce
3.008 ki|cmeIrc: c 11.08 en 148, :egn e| e:Iucic ce 8crnhcrI, mc:
ccnficL|e ue |c: cIrc:
458
.

De Iccc: mcnerc:, 8.00 ki|cmeIrc: ce ccrreIerc en 1 cnc: :ignificcn un
incremenIc cnuc| ce 537 ki|cmeIrc:, pcrc |c: cuc|e: |c: pcrIicc: ce
mcnIenimienIc y ccn:ervccicn :iempre fuercn mc: ue in:uficienIe:.

Y e| Ie|cn ce fcncc :igue :iencc |c e:cc:ez ce cuIcmcIcre:. En 148 cpenc
:e regi:Ircn 28.778 cuIcmcvi|e:. Ccmicne: 2045. /uIcLu:e: .417, pcrc un
grcn IcIc| ce 55.840 veh|cu|c:

De:ce 131 hc:Ic 134 e| Mini:Irc ce CLrc: fue /|fcn:c /rcjc {102-11),
pc||Iicc y cLcgccc ccmc |c mcycr|c ce |c: 3 cnIericre: ue, ce

458
Barnhart Donald S. Op.cit. p. 56.
450
enccrgccc: c IiIu|cre:, :e :uceciercn enIre 105 y e| finc| ce| gcLiernc ce
C|cyc Herrerc.

E:c rcIccicn pcrece excgerccc pcrue incicc un prcmecic ce nueve
me:e: ce permcnencic en unc CcrIerc, ue mc: ue ningunc cIrc,
rec|cmc ccnIinuiccc y ccminic ce| Iemc.

Sin emLcrgc, cnIe: ce /|fcn:c /rcjc, pe:c pe:ccc ce |c pc||Iicc |iLerc| ce
e:c: cnc:, huLc c|gunc: mini:Irc: ue permcneciercn c|gunc: cnc: en e|
ccrgc, ccmc Simcn /rcjc enIre 111 y 114, y E:IeLcn Jcrcmi||c enIre
118 y 121. /ui|inc Vi||egc: curc 1 me:e: y Lcurecnc Gcmez 14 en e|
gcLiernc ce Fecrc Ne| C:pinc.

Lc /enc||c ce 134, pre:enIccc pcr /|fcn:c /rcjc, ue |uegc fue
gerenIe ce |c Energ|c ce 8cgcIc, Mini:Irc ce Ecucccicn y ce Hcciencc,
cejc |c mejcr impre:icn.

/ pe:cr ce |c: cificu|Icce: pre:upue:Ic|e: ue :e cerivcrcn ce |c Grcn
Depre:icn y ce |c guerrc ccn e| Fer, ue inicic|menIe :ignificcrcn |c
pcrc|i:i: ce |c: cLrc: pL|icc:, e| gcLiernc |cgrc Iermincr |c CcrreIerc
CenIrc| ce| NcrIe, |c ce Fc:Ic c E| Divi:c, ue ceL|c empc|mcr c||c ccn e|
Ferrcccrri| ce| Fcc|ficc: |c ce Neivc c Gcrzcn: /nIicuic-Ccnc:gcrcc::
Ycrumc|-FuerIc Vc|civic y Fcpcycn-Fc:Ic.

Se cvcnzc ce Fiececue:Ic hccic E| Scccrrc y Gep:c: enIre Mcnizc|e: y e|
Mcgcc|enc: enIre Cc|crcc y Muri||c: enIre 8cgcIc y Vi||cvicencic: enIre
Cincgc y 8crrcnui||c: enIre Fcjc:c, /rmerc y Hcncc.

En |c: cucIrc cnc: ce C|cyc :e invirIiercn cpenc: 10.21.850 pe:c: en
ccrreIerc:. Cc:i |c miIcc ce e:c :umc, 4710.000, prccec|cn ce pr:Icmc:
hechc: c| gcLiernc pcr |c Ccnce:icn ce Sc|inc:, ccmini:Irccc pcr e| 8cncc
ce |c FepL|icc

Ccn e:c: recur:c: :e hiciercn 1.528 ki|cmeIrc: ce ccrreIerc:, |c ue incicc
un prcmecic ce .87 pe:c: pcr ki|cmeIrc.

E:Ic: cifrc: :cn rec|i:Ic:, c|ejccc: encrmemenIe ce |c: fcnIc:Iicc: ce| |iLrc-
infcrme ce Enriue UriLe Fcm|rez: y ccemc: e:Icn cccrce: ccn |c: cc:Ic:
regi:Irccc: pcrc ccrreIerc: pcr :uce:ivc: /enc||c: cnIericre: y pc:Iericre:.



451
1. Correteros Deportomento|es

Si unc ccn:IcnIe en e:Ic hi:Icric hc :icc |c cep|crcL|e fccu|Icc
ccn:IiIucicnc| ue ccnviriIc c| Ccngre:c en cuIcriccc vic|, c |c vez mc|c
p|cnificcccrc y pecr crcencccrc, cIrc ccn:IcnIe hc :icc, hc:Ic chcrc, e|
pccer pc||Iicc, ce:iguc|menIe repcrIicc pcr |c cemc:, ce |c:
cepcrIcmenIc:.

Herecerc: IerriIcric|menIe mc: c menc: inIccIc: ce |c: preIencicc: E:Iccc:
ScLercnc:, |c: cepcrIcmenIc: |cgrcr|cn en e| Ccngre:c |c cprcLccicn ce
|eye: pcrc :uLvencicncr|e: |c: ccrreIerc: ue e||c: cefin|cn ccn Iccc
cuIcncm|c, ccn c :in e:pecificccicne: cccrce: ccn |c: ue Ien|c e|
Mini:Ieric: y ue :e ejecuIcLcn Luenc c mc|cmenIe.

Unc vez reciLicc: e:c: ccrreIerc: pcr |c re:pecIivc SecreIcr|c ce CLrc:, :e
ccLrcLc |c :uLvencicn c |c Nccicn y :Ic, cucncc pcc|c, gircLc e| pcgc.
C |c ueccLc ceLiencc pcrc Iiempc: mejcre:.

Ccn e:Ie :i:Iemc |c: cepcrIcmenIc: cuccrcLcn :u: cuenIc:, pcrue
nuncc :e preccupcrcn ce crcencr ccecucccmenIe :u: hcciencc:
pL|icc:.

/nc Irc: cnc :e cenuncicrc e:c prccIicc cLerrcnIe, perc IcmLin cnc Irc:
cnc e| Ccngre:c |e: cprcLcrc :uLvencicne: ce:ce 5.000 hc:Ic 10.000 y
20.000 pe:c: pcr ki|cmeIrc
45
, ce vez y mecic hc:Ic Ire: vece: e| cc:Ic rec|
ce |c: ccrreIerc:, :in ue nccie pcngc IcIeuieIc c e:c :iIuccicn.

Luegc, |c p:imc ccrreIerc cepcrIcmenIc| erc nccicnc|izccc pcr cIrc |ey.

/Lunccn |c: ejemp|c:, perc e| mejcr cccumenIccc e: e| ce |c CcrreIerc
CenIrc| ce| NcrIe. DurcnIe |c: cnc: ue :u ccn:Iruccicn e:Iuvc ccnficcc c
8cyccc y ScnIcncer, pcr ci:pc:icicn ce |c |ey 50 ce 110, |c Nccicn |e:
cIcrgc :uLvencicne: fcci|menIe euivc|enIe: c Ire: vece: e| cinerc ue
hcL|cn inverIicc en |c: IrcLcjc:.

E| cepcrIcmenIc ue mc: ccrreIerc: hcL|c ccn:Iruicc pcr e:e :i:Iemc
perver:c erc e| ce /nIicuic, hc:Ic e| exIremc ue ce 542 ki|cmeIrc: ce
ccrreIerc: cepcrIcmenIc|e: en 130, 452 e:IcLcn en /nIicuic
40
.

459
Leyes 106 de 1927 y 28 de 1929.
460
Esta cifra verosmil, aportada por Barnhart, la acogemos, de preferencia a las fantsticas
de Uribe Ramrez (V. Barnhart Donald S. Op. cit. p. 16.)
452

En rec|iccc |c: cepcrIcmenIc: nc e:IcLcn ccIucncc frenIe c |c Nccicn
mejcr ue |c: ccnce:icncric: ce ferrcccrri|e: ue hemc: ccnccicc hc:Ic
chcrc.

2. Lo Corretero o| Mor

/ pe:cr ce |c |crguezc ce |c Nccicn, nccc cpccigucLc |c: rec|cmc:
regicnc|e:. Lc: ce cierIc: regicne: ce| DepcrIcmenIc ce| Vc||e ce| Ccucc
:e expre:crcn ce mcnerc viru|enIc, perc |c: pecre: ccrre:pcnciercn c
/nIicuic, pcrue hccic 128 ccn Gcnzc|c Mej|c, cunccc ce| gcLerncccr
ccemc:, re:c|vic ue erc nece:cric hccer unc ccrreIerc enIre Mece|||n y e|
gc|fc ce UrcLc, cucncc Icccv|c nc exi:I|c ccmunicccicn vic| ccn
Mcnizc|e:, Cc|i y 8cgcIc.

Lc v|c c| mcr erc, ce:ce |uegc, un :uenc re:peIcL|e. Yc hcL|cn frccc:ccc
cc: inIenIc: ce ferrcccrri|, pcrue c pcrIir ce DcLeiLc hcL|c unc :e|vc
Ircpicc| impeneIrcL|e, pcrue ce IurLc yc hcL|cn :c|icc |c: Lcncnerc:
c|emcne: ce /|Lingic curcnIe |c guerrc ce| 14: y pcrue /nIicuic, pcrc
:u: impcrIccicne:, e:IcLc :uficienIemenIe :ervicc pcr :u ferrcccrri|, e| mc:
cc:Ic:c imcgincL|e, ue cpenc: :e cccLcLc ce Iermincr {v. 82 ).

De:ce |uegc nc hcL|c ni ccrgc ni pc:cjerc: :uficienIe: en /nIicuic, ccn
573 ccmicne:, pcrc ju:Iificcr eccncmiccmenIe unc ccrreIerc ce 348
ki|cmeIrc:.

Fcrc |c incu:Iric cnIicuenc, ce:ce |uegc |c primcrcic| erc Iener Luenc:
ccmunicccicne: ccn e| re:Ic ce| pc|: hcLiIccc, ccnce e:IcLcn |c:
ccmprcccre:. Ferc nc y ncl

Dcn Gcnzc|c pre:enIc |c ccrreIerc c| mcr ccmc |c cLrc recenIcrc. Mcvi|izc
|c cpinicn pL|icc, |c: periccicc: y e| :enIimienIc regicnc|i:Ic. / |c: ninc: |e:
en:encrcn c ccnIcr e| himnc" ce |c ccrreIerc c| mcr, cnIe: ce crgcnizcr
mcnife:Iccicne: pL|icc:
41
.

Lc recccicn inicic| ce| Mini:Irc ce CLrc:, e| cccIcr Fcfce| E:cc||cn, fue |c ce
cpcner:e c |c inccn:u|Ic y cpre:urccc ccrreIerc, ejemp|c ccnvenienIe
pcrc |c ci:cu:icn :cLre e| cIrc:c" y |c cpcrIuniccc" ce |c: cLrc: pL|icc:
{v. 87).

461
El himno de la carretera al mar puede leerse en Alvear Sann Jos. Razones e Ilusiones.
El Mundo, Medelln; septiembre 6 de 2006. p. 3.
453

De pccc |e vc|ic c| Mini:Irc Iener |c rczcn, pcrue ccn Gcnzc|c erc Lien
inf|uyenIe, y :u cunccc, Ccmi|c C. Fe:Irepc, ccemc: ce GcLerncccr ce
/nIicuic, erc IcmLin De:ignccc c |c Fre:icencic, y c| cuc| /Lcc|c, en
mc: ce un mcmenIc ce ce:c|ienIc, |e hcL|c pecicc ue c:umierc e|
mcncc
42
.

/:| :e ||egc c c|gunc :c|ucicn ce ccmprcmi:c, muy prcpic ce| cnimc
ccnci|icccr ce| cccIcr /Lcc|c, ce Ic| mcnerc ue e| DepcrIcmenIc hcLr|c
ce reciLir cprecicL|e :uLvencicn.

Lc verccc e: ue pcrc 12 yc :e hcL|cn hechc 140 ki|cmeIrc: hc:Ic pccc
mc: c||c ce Ccnc:gcrcc:, en |c: ue |c: ccnIrcIi:Ic:, F.W. HeLcrc & Cc.
lnc, hcL|cn gc:Iccc 785.832,5 ce pe:c:, |c ue incicc un cc:Ic
ki|cmIricc ce 54.88 pe:c:, vcric: vece: :upericr c |c: ce |c: cemc:
ccrreIerc: ce |c pccc
43
, y mc: e|evccc ue e| ce |c: ferrcccrri|e:

Lc mc: curic:c ce |c hi:Icric ce |c premcIurc ccrreIerc c| mcr, e: |c ccIiIuc
ce un hcmLre Icn :en:cIc ccmc Ccmi|c C., ue cccLcLc ce cenuncicr
|c: cc:Ic: excrLiIcnIe: ce| Ferrcccrri| ce /nIicuic, prcpcniencc :u venIc c
|c Nccicn, y ue ccemc: ccn:icercLc nece:cric reLcjcr |c: :ue|cc: y
:c|cric: pcr |c grcveccc ce |c cri:i: fi:cc|.

Dijc e| :encr GcLerncccr:

Hcy cc|c:. pc|c |c: puec|c: ccn:c|ente: ce :u ce:t|nc y
ce :u pc|ven||. cuyc vc|c| nc :e n|ce ccn n|||cne: ce
pe:c:. cnte e||c: :e cece pe|ce| e| :ent|cc ce |c
ccnt|ccc ncnetc||c (.} Y e| puec|c ce |c cu|c ce|v|z
ccn:t|u||c |c cc||ete|c c| nc|. cu:te|e |c que |e cc:tc|e
y :c|gc ce ccnce :c||e|e e| c|ne|c. pe|c |c nc|c
|||evcccc|enente. F:c e: y :e|c |c ccn:|gnc ce tccc
cnt|cquenc que :|entc tcccvc |npu|:c |cc|c|. S| en e|
Fe||ccc|||| ce Ant|cqu|c. cccc t|cv|e:c |ep|e:entc unc
vct|nc. nccc |npc|tc que en |c cc||ete|c c| nc|. cccc

462
Camilo C. rechaz asumir la presidencia alegando que faltaba suficiente tiempo para
realizar obra porque ya estaba prxima la expiracin del perodo
463
V. Mensaje de Camilo C. Restrepo, Gobernador del Departamento de Antioquia, a la
Asamblea en sus sesiones extraordinarias de 1929. pp. 151 y siguientes
454
k||net|c |ep|e:ente cecenc: ce n||e: ce pe:c:. :|
ce:pu: ce ccn:t|u|cc e| pc|ven|| e: nue:t|c
44
.

E:c: cgre:ivc: pc|cLrc:, ccn :u inccnceLiL|e rechczc ce Iccc criIeric ce
eccncm|c, ce p|cnificccicn, ce cnc|i:i: Leneficic/cc:Ic, pcrc per:eguir
unc |ccc i|u:icn c e:peji:mc, hiciercn pcr ce:grccic, ccrrerc en /nIicuic,
:upercncc |c pcncerccicn ccn |c ue cIrc: cnIicuenc:, iguc|menIe
vc|ic:c: y cmcnIe: ce :u Ierrunc, ccmc Germcn UriLe Hcyc:, cprecicLcn
|c mi:mc cLrc:

Fe:pectc ce |c cc||ete|c c| nc| (.} e| Ccn:ec tuvc
ccc:|n ce en|t|| :u ccnceptc. ce:g|cc|cccnente
ccve|:c c unc cc|c que tcntc nc |nte|e:ccc c unc
:ecc|n ce| pc:. pue: |c :ucvenc|n pc| c|cnc cc|c.
ccenc: ce c|ectc| exce:|vcnente e| te:c|c puc||cc.
cece cuc|||:e en ccnc: ccn |c que ccc:|cnc|c ncyc|
cep|ec|cc|n ce e:c: pcpe|e:. ccn e| ccn:|gu|ente
pe|u|c|c pc|c e| c|c|tc ce| pc: (.} ex|:te. pc| ct|c
pc|te. e| g|cve |nccnven|ente ce que :e p|cyectc
||evc||c c Neccc|. en ccnce :e|c nece:c||c ncce| un
pue|tc pc|c que |c vc p|e:tc|c un :e|v|c|c ccecuccc
(.} |ue|c ce que e: cc:c|utcnente |nccn|:|c|e en e|
e:tccc ce ce:c||c||c en que :e encuent|c e| pc:.
:c:tene| cuct|c pue|tc: :cc|e e| At|cnt|cc. en unc
exten:|n ce cc:tc ce :|c 40 k||net|c:
45
.

De:ce |uegc |c: icec: ce UriLe Hcyc: :e impu:iercn cucncc huLc ue
mcnejcr |c cri:i: ce 130, ue Iuvc unc ccn:ecuencic fcvcrcL|e c| menc:,
|c ce pcner fin c| mcnirrcIi:mc ce |c: cepcrIcmenIc:.

FrcnIc ce:crcn |c: :uLvencicne: pcrc |c ccrreIerc c| mcr y, pcr :u
iniciccicn incpcrIunc, Icrcc mc: ce cincuenIc cnc: en ccnc|uir:e
4
.


464
Ibidem. p. 156.
465
Memoria de Obras Pblicas de 1930, p. 21.
466
Durante el primer gobierno de Alfonso Lpez Pumarejo, se organizaron numerosas
manifestaciones y protestas en Antioquia porque el gobierno nacional no apoyaba la
carretera al mar. El Presidente insisti en su tesis de que para Antioquia lo urgente y
conveniente era mejorar el acceso de sus productos al mercado nacional, en vez de
embarcar al pas en aventuras costosas y no prioritarias.

455



3. E| Iotequ|eto o |os Deportomentos

Cuizc |c mejcr ejecuIcric ce| Mini:Irc /|fcn:c /rcjc fue |c ce meIer en
cinIurc c |c: ingrcIc: cepcrIcmenIc:, ue nuncc :e :enI|cn :cIi:fechc: ccn
|c: e:fuerzc: nccicnc|e: y ue rivc|izcLcn pcr pre:enIcr:e ccmc v|cIimc:
ce| infcme cenIrc|i:mc LcgcIcnc.

En |c |ey 88 ce 131, ue yc ccnccemc: en :u c:pecIc ccmc F|cn ce
CLrc: FL|icc:, :e crcenc |iuiccr |c: :uLvencicne: cIcrgccc: c |c:
cepcrIcmenIc: ce ccnfcrmiccc ccn |c: gc:Icc: ccmprcLccc:.

Lc: excrLiIcnIe: rec|cmccicne: ce |c: cepcrIcmenIc: :e crreg|crcn cenIrc
ce |c pcrIicc g|cLc| ce Ire: mi||cne: ce pe:c: ue cuIcrizc |c |ey pcrc
finiuiIcr e| cLu:c ce |c: enIe: IerriIcric|e: en ccnIrc ce |c Nccicn, ccmc
puece ver:e en e| :iguienIe cuccrc ue ref|ejc |c: crreg|c: ccnIrccIuc|e:
ue pu:iercn Irminc c |c: cLu:c::

Iob|o 34. CcrreIerc: cepcrIcmenIc|e:. Fec|cmccicne: y reccnccimienIc:


Fuente: Memcric ce CLrc: FL|icc: 133




456
4. Frenes V|o|

Sin cucc c|gunc, c pcrIir ce 130 |c pre|ccicn :e Irc:|ccc ce |c: ccminc:
ce hierrc c |c: ce Iierrc. E| Mini:Ieric ce CLrc: cejc ce :er unc ce
ferrcccrri|e:" pcrc ccnverIir:e en unc ce ccrreIerc:".

Se hc uericc ver en e:e ccmLic ce crienIccicn unc ccn:ecuencic ce |c
||egccc ce| |iLerc|i:mc c| pccer. Segn e:c inIerpreIccicn :u:piccz, ccmc
e| ccn:ervcIi:mc e:IcLc c:cciccc c |c: ferrcv|c:, e| nuevc gcLiernc |c
e:Icrc c |c: ccrreIerc:.

E:c cfirmccicn pcrece :u:IenIcr:e en unc frc:e ce| pre:icenIe C|cyc
Herrerc, en :u |Iimc men:cje c| Ccngre:c, en 134, cucncc cice ue |c:
ccrreIerc:, en vez ce |c: ferrcccrri|e:, :e ccnverIircn en e| principc|
funccmenIc ce |c uniccc nccicnc|".

CcmenIcncc e:c c:everccicn ce C|cyc, 8crnhcrI ciIc unc: cec|crccicne:
ce /|fcn:c /rcjc, pcrc F| |enpc, e| 1 ce ju|ic ce 134, ue ccn enIencer
ue ccmc e:Ic prcximc |c ccnc|u:icn ce |c: cLrc: m|nimc: nece:cric: pcrc
e| Ircn:pcrIe, prcnIc ||egcrc e| mcmenIc ce hccer nfc:i: en ecucccicn,
:c|uc e irrigccicn
47
.

FecienIemenIe, Migue| UrruIic McnIcyc ccepIc e:c inIerpreIccicn
pcrIici:Ic y cncce, ccmenIcncc e| |iLrc yc ciIccc ce Fcchcn y Fcm|rez,
ue e:e ccmLic fue cfcrIunccc pue: {.) |c: ferrcccrri|e: cejcrcn ce
ccmpeIir eficienIemenIe ccn e| Ircn:pcrIe ce ccrreIerc pcr e:c pccc"

Nc e: ce exIrcncr enIcnce: ue Fcchcn y Fcm|rez cfirmen,
ce:ccncciencc pcr ccmp|eIc |c hi:Icric inmecicIcmenIe cnIericr c 130:

(.} tcnc|n nucc nct|vcc|cne: pc|t|cc:. pue: e| nuevc
gcc|e|nc ||ce|c| cu:cccc c||e|enc|c|:e pc| ccnp|etc
ce |c: gcc|e|nc: ccn:e|vccc|e: p|ececente:. que
|cnentc|cn |c ccn:t|ucc|n ce |e||ccc||||e: (.}
48


Lc preferencic pcr |c: ccrreIerc: ccmenzc ccn /Lcc|c Mncez. DurcnIe :u
gcLiernc :e invirIic en ccrreIerc: cc:i IcnIc ccmc |c ue c|ccnzcrcn c
inverIir |c: gcLiernc: |iLerc|e: enIre 130 y 13 en e:e rcmc.


467
Barnhart Donald S. Op. cit. p. 11.
468
Pachn lvaro, Ramrez Mara Teresa. Op. cit. p. 67.
457
En |c: inicic: ce |c fieLre ccrreIerc cLunccrcn mcnife:Iccicne:
LcmLc:Iicc: ccmc |c: :iguienIe::

- Fn un pc: ccnc e| nue:t|c |c nc: ccecuccc pc|c e| ce:c||c||c ce|
p|cg|e:c e: |c ccn:t|ucc|n ce cc||ete|c: {Sencccr Eugenic Gcmez,
ingenierc, 125).

- Lc n|:tc||c ce |c: cc||ete|c: :e ccn|unce ccn |c n|:tc||c ce| p|cg|e:c
nuncnc {Ccmcrc ce Fepre:enIcnIe:, Ccmi:icn ce V|c:, 128)

- Lc cc||ete|c e: e| nc: cccptcc|e nec|c ce ccnun|ccc|n en nue:t|c
pc: y p|cvee |c |c|nc nc: ccnp|etc y |cc|| pc|c nue:t|c: nece:|ccce: ce
ccnun|ccc|n {Sencccr Migue| ce J. Frez, 128).

- Fn |c: :ectc|e: :e|v|cc: pc| |e||ccc||||e:. |c: cc||ete|c: c:egu|cn ccnt|c |c:
||ete: e|evccc: y e| nc| :e|v|c|c. y en ct|c: |eg|cne: :cn e:enc|c|e: pc|c
cc|cn|zc| t|e||c: v|gene: {Fre:icenIe C|cyc Herrerc, 134).

- S|n cc||ete|c:. n| |c v|cc. n| e| ccne|c|c. n| e| ce:c||c||c |ncu:t||c|. n| |c
ecuccc|n. n| |c n|g|ene. :cn pc:|c|e: {FcL|c Emi|ic Ccicecc, 135).

- Lc cperIurc, en 13, ce |c ccrreIerc enIre 8cgcIc y Vi||cvicencic,
ce||n|t|vcnente :c|uc|cnc|c |c: p|cc|enc: ce| c|tc cc:tc y |c e:cc:ez ce
c||nentc: {HumLerIc Leyvc).

- Lc: cc||ete|c: :cn e| p||nc|pc| |cctc| c|v|||zccc| ccncc|cc pc| |c
nuncn|ccc {Ccnferencic en e| C|uL FcIcric ce 8cgcIc, 151)

De:ce |uegc, nccie :e ccLc cuenIc ce |c :iIuccicn ce mcnerc ccmp|eIc
pcrue |c: ccrreIerc: permcnec|cn vcc|c: en vercnc y en inviernc ercn
:imp|emenIe inIrcn:iIcL|e:. Vcc|c: nc, ccrrijc, pcrue |c: frecuenIcLcn |c:
recuc: ce mu|c:

Hcy nc: pregunIcmc: ccmc fue pc:iL|e ccnIinucr pcr e:e ccminc, :in
ceIener:e c pen:cr en |c ue e:IcLc pc:cncc. Ferc hcy ue Iener en
cuenIc ue e| frene:| vic| ccu:cLc |c: mi:mc: ccrccIer|:Iicc: ce |c
:uper:Iicicn ferrcvicric.

Exi:I|c |c firme creencic ce ue Lc:IcLc ccn hccer ccrreIerc: pcrc ue
ceIrc: ce e||c: ||egc:e |c prc:periccc. Ic| vez, en e:e ccnIexIc, :ecn en
pcrIe excu:cL|e: |c: excLrupIc: ue |e cccLcmc: ce |eer c un
ccmini:Ircccr privccc Icn re:pcn:cL|e, cu:Ierc, y hc:Ic ciccIerc, ccmc
458
Ccmi|c C. Fe:Irepc, ue recccicnc ccmc un energmenc, ce:ce |c
gcLernccicn, cucncc ve cmenczccc unc ccrreIerc ce:ccLe||ccc, ccmc
erc |c ce| mcr en cue| Iiempc, c |c ue |e fc|IcLcn muchc: cnc: pcrc
ue |e ||egc:e :u mcmenIc.

Lc ccrreIerc :e fue impcniencc, c mi juicic, pcr :u mencr cc:Ic ki|cmIricc
en ccmpcrccicn ccn |c ferrcv|c, pcr |c mcycr rcpicez pcrc :u Ierminccicn
y, ce:cfcrIuncccmenIe, pcr |c fcci|iccc ce ci:per:cr :u inver:icn en
peuenc: Ircmc: pcrc :cIi:fccer c Iccc: |c: ccciue:, ue :iempre hcn
Ienicc en :u: mcnc: |c :uerIe ce |c: gcLiernc:, IcnIc |iLerc|e: ccmc
ccn:ervcccre:.

En efecIc, c pe:cr ce |c uejc uncnime ce |c: mini:Irc: ue :e :uceciercn
en |c ccrIerc, :cLre |c ci:per:icn ce e:fuerzc: y |c ccnveniencic ce
ccncenIrcr|c: mc: Lien en unc: pccc: cLrc: pricriIcric:, e| Ccngre:c c
pcrIir ce 130, cicIc 150 |eye: crcencncc |c ccn:Iruccicn ce ccrreIerc: pcr
un vc|cr :upericr c cien mi||cne: ce pe:c:
4
.

Cucncc pc:c |c cri:i: ce |c: 30, :e recnuccrcn IrcLcjc: en cucIrc frenIe:.
En 134 enccnIrcmc: 2 frenIe:. En 13 e| Mini:Irc hcL|c ce 45 frenIe:: en
144 hcy 7 ccrreIerc: en ccn:Iruccicn y en 14 :e IrcLcjcLc en 1
:imu|IcnecmenIe. Mc: Lien vc|cr|c hcL|cr ce frenIeciIc:, pcrue cccc
ingenierc cmigc ce un pc||Iicc, reciL|c un IrcmiIc cccc cnc.

Si |c ci:per:icn erc ncIcL|e, |c cc|iccc ce |c: cLrc: nc pcc|c :er mc:
ci:cuIiL|e, mi mc: pcLre: |c: e:pecificccicne:.

Nc exi:Ie mejcr re:umen ce |c :iIuccicn ce nue:Irc: ccrreIerc: ue e|
e:Lczccc pcr |vcrc D|cz, Mini:Irc ce CLrc: en 145:

F| cc:tc ce ccn:t|ucc|n ce| k||net|c ce cc||ete|c. que
ncce c|ez cnc: c:c||ccc ent|e 8.000 y !0.000 pe:c:. nc
puece e:t|nc|:e ncy |n|e||c| c 25.000 y en p|cnec|c c
30.000 (.} A| e:tuc|c| e| p|e:upue:tc ce |c p|e:ente
v|genc|c. cnc|cgc c| ce |c: t|e: u|t|nc cnc:. :e
encuent|c que en e| ccptu|c ce ccn:t|ucc|n ce
cc||ete|c: :e c|cenc |c eecuc|n ce ! cc|c: pc| vc|c|
ce 4222.000 y que. ce :tc:. un|ccnente cuct|c
cctuv|e|cn unc cp|cp|cc|n ce !00.000 pc|c cccc unc.
c tcn :|c nueve :e |e: c:|gn unc ccnt|ccc ncyc| y c

469
Memoria de Obras Pblicas de 1946. p. 11.
459
|c: 8 |e:tcnte: :e |e: ce:t|n unc ccnt|ccc
|n:|gn|||ccnte. que ||uctuc ent|e !.500 y 0.000 pe:c:. F|
|e:u|tccc ce e:te :|:tenc :e t|ccuce en |c p|c|cngccc
cenc|c pc|c |c te|n|ncc|n (.}en e| cccnccnc ce
vc: que queccn ce:ccnectccc: e |nccnc|u:c: (.}y en
cc| c| :e|v|c|c cc||ete|c: :|n te|n|nc| (.} que c|ectcn |c
eccncnc ncc|cnc| cec|cc c| encc|ec|n|entc ce |c:
t|cn:pc|te: p|ccuc|cc pc| e| cete||c|c ce |c: vencu|c:
(.} :e ccntenp|c e| cc:c ce vc: ccn:t|u|cc: 25 cnc:
ct|c: en |c: cuc|e: |c ncyc|c ce |c: cc|c: ce c|te
t|enen cc|ccte| p|cv|:|cnc| y g|cnce: :ectc|e: cc|ecen
ce c|||nccc (.}
40
.

5. K||ometroje y Costo [133-148}

De:ce /gc:Ic 7 ce 134, hc:Ic iguc| fechc ce 138, :e exIience e|
gcLiernc ce /|fcn:c Lcpez Fumcrejc, unc ce |c: mc: impcrIcnIe:, en Iccc
:enIicc, ce| :ig|c xx en Cc|cmLic.

DurcnIe e:c: cucIrc cnc: e| Mini:Irc ce CLrc: fue C:cr Gcrc|c |vcrez
{18-173), ce GigcnIe, Hui|c. Su Lcchi||ercIc ccn |c: je:u|Ic: en SIcnyhur:I
|e permiIic hccer ccmp|eIc :u ccrrerc ce ingenierc civi| en CiIy Engineering
Cc||ege, ce Lcncre:. Fue pre:icenIe ce |c Sccieccc Cc|cmLicnc ce
lngenierc:, pcr|cmenIcric y cip|cmcIicc.

C:cr Gcrc|c e: e| primer Mini:Irc ce CLrc: ue cccmpcnc c un
pre:icenIe curcnIe Iccc :u periccc.

De:pu: vencrcn |c: mini:Irc: mc: c menc: curccerc:, :c|vc curcnIe |c
pre:icencic ce Ccr|c: L|erc:, ue ccn:ervc c :u |ccc Iccc e| Iiempc c
8erncrcc Gcrc: CcrccLc: Mi:ce| Fc:Ircnc ue :c|c Iuvc c /rge|inc Durcn
CuinIerc: Ju|ic C:cr IurLcy ccn Enriue Vcrgc: Fcm|rez, y /|fcn:c Lcpez
Miche|:en ccn Herncncc Sc|cecc Cc||cnIe, cnIe: ce| ccIuc| IiIu|cr ce
CLrc: FL|icc:, e| cccIcr /ncr: Urie| Gc||egc Hencc, ue e:Ic :upercncc
|c: cincc cnc:.

Nc :cLrc enccrecer |c ccnveniencic ce mini:Irc: vercccercmenIe
Icnicc: y cep|crcr |c fugcciccc ce| pc:c ce IcnIc: pcr e:e ccrgc ue,
muchc mc: ue cIrc:, reuiere ccnIinuiccc en |c ccncepcicn, |c
prcgrcmccicn y |c ejecucicn. Fcr :u ncIurc|ezc, cccc vez |c: cLrc:

470
Memoria de Obras Pblicas de 1945. pp. 3-4.
460
pL|icc: :cn mc: cc:Ic:c: y ccmp|ejc:. Lc imprcvi:ccicn ceLe exc|uir:e ce
|c Icmc ce ceci:icne:, y ce e||c: cccc vez :erc mc: ccnvenienIe c|ejcr |c:
ccn:icerccicne: pc||Iicc: inmecicIi:Ic:.

EnIre 138 y 12, cucncc e| Mini:Ieric ce CLrc: :e Ircn:fcrmc en Mini:Ieric
ce Ircn:pcrIe, |c rcIccicn mini:Ieric| :iguic :iencc muy c|Ic. EnIre IiIu|cre: y
enccrgccc: :e ccnIcLi|izcrcn 33 en 54 cnc:, pcrc un prcmecic ce 1.3
me:e: ce permcnencic en e| ccrgc, Icccv|c muy Lcjc c mi juicic.
De:pu: ce e:Ic Lreve cigre:icn, vc|vcmc: c| gcLiernc ce Lcpez Fumcrejc,
ue Ierminc ccn unc rec cecreIccc ce 15.038 ki|cmeIrc:, ce |c: cuc|e:
vcn ccn:Iruicc: 7.222.

Segn |c /enc||c ce 138, curcnIe e:c: cucIrc cnc: :e ccn:Iruyercn 2.328
ki|cmeIrc:, pcr un vc|cr IcIc| ce 1180.13 pe:c:. Fc|Icn pcr ccn:Iruir 7.81
ki|cmeIrc:, pcr un vc|cr ce 71.500 pe:c:, pcrc ccr cump|imienIc c |c:
|eye: vigenIe:.

Lc primerc cL:ervccicn e: ce cc:Ic. E| prcmecic :er|c ce .50 pe:c: pcr
ki|cmeIrc, ue nc pcrece muy ce:fc:ccc frenIe c |c: vc|cre: cL:ervccc:
en cnc: cnIericre:.

E| inIerrcgcnIe :e pre:enIc frenIe c| nmerc ce ki|cmeIrc: ccn:Iruicc:,
cercc ce cc: cicric:, ue nc :cn muchc: pcrc un pc|: Icn exIen:c, perc e|
ki|cmeIrcje ccumu|ccc nc :iempre re:pcnce c ccrreIerc: Ierminccc:
vercccercmenIe.

En efecIc, |c /enc||c ce 138, :u:criIc pcr /Le| Cruz ScnIc:, mini:Irc
exce|enIe enIre 138 y 140, repiIe |c: mi:mc: cifrc: ce cc: cnc: cIrc:,
ccmc :i nccc :e huLierc hechc en |c: 24 me:e: ce :u ge:Iicn.

Cruz ScnIc: e: enfcIicc. Fechczc e| incremenIc excgerccc ce |c rec pcr
nuevc: |eye: ue e| gcLiernc nc pucc ceIener" y cgregc:

He |ecc|cccc :cc|e |c nece:|ccc ce cc| unc t|eguc c
|c expec|c|n ce nuevc: |eye: que c|cencn |c
ccn:t|ucc|n ce nuevc: cc||ete|c: y ce p|e:tc| nc:
ctenc|n c| :c:ten|n|entc y nec|c ce |c: ex|:tente: :|n
que ncyc ccten|cc n|ngun |e:u|tccc. F| |ec|ente c|ucc
|nv|e|nc que czct c| pc: pu:c ce |e||eve e:c
nece:|ccc |ncp|czcc|e
4!
.

471
Memoria de Obras Pblicas de 1938, p. xvii
461

E| Mini:Irc IcmLin ccn:icercLc nece:cric ceciccr :iuierc cincc mi||cne:
cnuc|e: c :c:IenimienIc ce v|c: y |c: cifrc: ue nc: pre:enIc nc puecen :er
mc: ce:c|enIcccrc:.

E| pcrcenIcje ce:Iinccc c :c:IenimienIc hcL|c :uLicc cenIrc ce|
pre:upue:Ic ce| Mini:Ieric ce CLrc: FL|icc:, ce 3.17 en 130, c 23.037,
perc ccmc e| ki|cmeIrcje cIencicc hcL|c crecicc en e:c: cnc: ce 1.28
Km c 4.121, e| gc:Ic pcr ki|cmeIrc en :c:IenimienIc nc hcL|c cumenIccc.
En 130 erc ce 417 pe:c: y en 137 ce 443.

En 140, cnIe: ce cejcr e| Mini:Ieric c| ingenierc y pceIc cnIicuenc
Frcnci:cc Fccr|guez Mcyc, Cruz ScnIc: cicIc unc reg|cmenIccicn pcrc
IrcIcr ce unificcr |c: e:pecificccicne: vic|e::

Fn |e:unen. |c vc ccn:t|u|cc :cc|e |c |ccc||zcc|n
ce||n|t|vc :egun |c: cnte||c|e: nc|nc:. tenc|c |c:
:|gu|ente: cc|ccte|:t|cc:. F|ctc|c|nc. 4 net|c:.
Fenc|ente. nc:tc ce| 7 en t|cyectc: nc ncyc|e: ce
c|en net|c:. Cu|vc: nn|nc:. !5 net|c: ce |cc|c.
A|||nccc 2.50 net|c: ccnc nn|nc
42
.

Lc primerc pregunIc ineviIcL|e e: pcr u rczcn :e ccLc mcnIenimienIc
cpenc: c unc frcccicn ce |c rec ccn:Iruicc, pcrue ce |c: 7.141 ki|cmeIrc:
ce |c rec nccicnc| cpenc: :e cIenc|cn 4.121, |c ue uiere cecir ue :c|c
e| 587 ce |c: ki|cmeIrc: en :ervicic reciL|c c|gn Iipc ce mcnIenimienIc.

Y |c :eguncc, cLvicmenIe, ccmc erc ue en vez ce ccnc|uir |c ue :e
Ien|c, y ce mejcrcr|c, :in ce:cuiccr :u :c:IenimienIc, mc: Lien |c: :uce:ivc:
gcLiernc: :egu|cn ccn:Iruyencc Ircmc: ce ccrreIerc pcr Iccc un pc|: cc:i
:in cuIcmcIcre:.

Lc /enc||c ce 145 nc: incicc ue yc |c rec c|ccnzcLc 10.7 ki|cmeIrc:.
En 14 :e ccn:Iruyercn 85 ki|cmeIrc: ce ccrreIerc: en 2 frenIe: {ce 7.450
meIrc: en prcmecic), |c ue nc: cc icec ce |c per:i:Iencic en e| errcr ce
:eguir cvcnzcncc en ccrreIerc: inIermincL|e:, ccn :c:IenimienIc m|nimc y
expue:Ic: c |c ce:Iruccicn en cccc inviernc




472
Ibidem. p. x.
462
Iob|o 35. CcrreIerc: Nccicnc|e:. Ki|cmeIrcje 132-148.

Ao Km
132 3.00
13 3.8
140 .58
144 .830
148 11.07
Fuente: 8crnhcrI Dcnc|c S.

Sin cejcr ce reccmenccr e| :eguimienIc ce| /nexc 1, ccnce :e ceIc||cn |c:
c:pecIc: pre:upue:Ic|e: cnc pcr cnc, re:umimc: pcrc e| |ecIcr e| cc:Ic ce
e:c: cLrc: enIre 133 y 148, cucncc :e ccn:Iruyercn 8.5 ki|cmeIrc: ce
ccrreIerc:, ni :iuierc meciccre:.

En uince cnc: :e gc:Icrcn 1552.000 en ccn:Iruccicn y 75444.000 en
:c:IenimienIc. En ccminc: ce herrccurc :e invirIiercn 1840.000 pe:c:. En
pcvimenIc: 148.000

Lc: gc:Ic: en vic|iccc c|ccnzcrcn 255142.000 pe:c:, mienIrc: |c:
4514.000 inverIicc: en ferrcccrri|e: nc c|ccnzcrcn c ccnIener :iuierc :u
prcgre:ivc ce:ccpiIc|izccicn y envejecimienIc.

De:ce e| punIc ce vi:Ic ce| hi:Icricccr pccr|c |cmenIcr:e |c ric|cu|c
inver:icn en ccminc: ce herrccurc en un pc|: ccnce |c mu|c :egu|c :iencc
preccmincnIe: |c exce:ivc inver:icn en ccrreIerc: en un pc|: :in
cuIcmcvi|e: y e| ce:cuicc ce unc: ferrcccrri|e: ue hcL|cn exigicc Icn
grcnce e:fuerzc. En vez ce ccnc|uir :u rec, fuercn ce:cuicccc:,
inexp|iccL|emenIe, c menc: ue ccnc|uycmc: ue ce|iLercccmenIe
fuercn :ccrificccc: pcrc cficicr en e| c|Icr ce |c :uper:Iicicn ccrreIerc.

En e:c: uince cnc:, e| Mini:Ieric ce CLrc: repre:enIc, en prcmecic, e|
12.77 ce| gc:Ic pL|icc. En cucIrc cnc: hcLrc :uperccc e| 207 y en 1.47
hcLrc ||egccc c| 27.287.

. Los Correteros Vocos

Nc hc hcLicc en |c hi:Icric ce |c: cLrc: pL|icc: ccp|Iu|c mc:
inccmpren:iL|e ue e| ce| frene:| vic|. Cucncc :e inicic ccn e|
ce:prcpcrcicnccc enIu:ic:mc ce |c prc:periccc c ceLe, ni :iuierc :e
:cL|c cucnIc: veh|cu|c: circu|cLcn en e| pc|:.
463

/penc: en 130 :e vinc c ccnccer e:c cifrc y nc pcr e||c :e ci:minuyc |c
ccn:Iruccicn ce ccrreIerc:, pcrc ejecuIcr :c|cmenIe |c: mc: ccnvenienIe:
en |c: ccce:c: c |c: cincc c :ei: ciuccce: ue exhiL|cn, cccc unc, c|gunc:
cccenc: ce veh|cu|c:.

Fcrece ccmc :i nue:Irc: cLue|c: igncrc:en |c e:Irechc re|ccicn ue exi:Ie
enIre cuIcmcIcre: y ccrreIerc:. Sin |c: primerc:, pcrc u |c: :eguncc:
Se pccrc crgir ue :in ccrreIerc:, pcrc u cuIcmcvi|e:, perc |c re:pue:Ic
nc e: |c ce ccn:Iruir v|c: c cenIencre: ce ki|cmeIrc: ce ccnce :Ic: :e
encuenIrcn, :i nc |c ce ir expcnciencc |c: ccrreIerc: pcu|cIincmenIe.

Y |c mc: impcrIcnIe, nc emprencer Iccc: |c: ccn:Iruccicne:
:imu|IcnecmenIe ni cejcr|c: empezccc:, :in ccn:ervccicn ni
mcnIenimienIc.

Fcrc nc hccernc: repeIiIivc:, miremc: |c: e:Icc|:Iicc: ce ccce:c c 8cgcIc
en 132, ue nc cejcn cucc: en cucnIc c |c euivccccc c:ignccicn ce
recur:c: c pcrIir ce e:e cnc y hc:Ic |c: 50.

Lc: cuIcmcIcre:, pcr e:c: cnc:, nc ercn prcpicmenIe eccncmicc: en
Cc|cmLic. E| cuIcmcvi| Feer|e::, muy cpreciccc en 127, vc||c 1.83 pe:c:,
cucncc e| :c|cric ce un ingenierc, ccmc |c: cirecIivc: ce| Mini:Ieric ce
CLrc:, erc ce 7 pe:c: men:uc|e:
473
.

Un cuIc vc||c e| euivc|enIe c 1 me:e: ce :c|cric prcfe:icnc|.

DeLemc: Iener en cuenIc |c primiIivc ce| cuIcmcvi| ce e:c pccc, :i |c
ccmpcrcmc: ccn |c: mcgn|ficc: ccrrc: ccIuc|e: ce gcmc Lcjc, ue
:c|cmenIe cemcnccn cincc me:e: ce :c|cric c un prcfe:icnc| en e:cc|c
mecic.

/cemc:, |c e:cc:ez ce per:cnc| prcfe:icnc| en |c Cc|cmLic ce e:c: cnc:,
nc pre:cgicLc unc rcpicc expcn:icn ce| cuIcmcvi|.

En 140, en Iccc e| pc|:, hcL|c 3.83 cuIcmcvi|e:, 58 ccmicneIc:, 12
cuIcLu:e:, 743 ccmicne:, pcrc un IcIc| ce 5.38 vehicu|c:.


473
De acuerdo al Cuadro General de Salarios en: Urrutia Miguel, Arrubla Mario. Op. cit. p
45.
464
En 141 c|ccnzcrcn c enIrcr c| pc|:1.750 cuIcmcvi|e:, 23 ccmicneIc:, 12
cuIcLu:e:, 343 ccmicne:, 133, pick up:: IcIc|: 1.800 uniccce:.

Iob|o 3. E:Icc|:Iicc ce circu|ccicn en |c: ccrreIerc: ce ccce:c c 8cgcIc,
132.




Fuente: Ferncncc Scnchez ScLcgc|. Ccminc:. Cp. c|t. p. 4
465

En 142 ingre:crcn c| pc|: 1.800 veh|cu|c:. En 143 :c|c ||egcrcn 4. En 144,
viniercn
474
, pcrue |c: E:Iccc: Unicc: hcL|cn :u:pencicc |c prccuccicn
ce veh|cu|c: nc mi|iIcre:.

Nccie :cL|c cucncc Iermincr|c |c :eguncc guerrc muncic|, perc prcnIc :e
pre:enIc |c e:cc:ez ce ||cnIc:, ue inmcvi|izc ccnIiccce: ce cuIcmcIcre:.
E:Ic Icmpccc impicic ue :e ccnIinucrc ccn:Iruyencc ccrreIerc: {lll).

/nIe: ce |c guerrc, cc:i Iccc e| ccuchc prccec|c ce |c: p|cnIccicne: ue
|c: ing|e:e: hcL|cn e:IcL|ecicc en :u: cc|cnic: ce Mc|c:ic. E:Ic: hcL|cn
ce:p|czccc e| ccuchc Lrc:i|enc, ue :e cLIen|c en |c: :e|vc: ce ccnce
hcL|cn :c|icc |c: :emi||c: ue |c: LcIcnicc: ing|e:e: hcL|cn ||evccc ce
ccnIrcLcncc c Kew Gcrcen:.

E| ccuchc hcL|c jugccc pcpe| impcrIcnIe en |c primerc guerrc, cL|igcncc
c |c: c|emcne: c invenIcr e| ccuchc :inIIicc. En |c :eguncc guerrc
muncic|, |c: c|iccc: perciercn prcnIc |c: p|cnIccicne: c:icIicc: c| ccer
e:Ic: en pccer ce |c: jcpcne:e:.

/|emcnic, L|cueccc pcr |c: cng|c:cjcne:, :c|cmenIe pccr|c ci:pcner ce
ccuchc crIificic| pcrc |c: neumcIicc: ue reuer|cn :u: veh|cu|c: y :u:
cvicne:. Grcn 8reIcnc cepenc|c ce |c: :umini:Irc: cmericcnc: ce ccuchc
Lrc:i|enc prcce:ccc en /mricc ce| NcrIe.

/| ce:crrc||cr:e |c inmen:c mcuincric L|icc ce |c: E:Iccc: Unicc:, :e
pre:enIc unc cgucc e:cc:ez ce ||cnIc: y neumcIicc:, pcrue e:e pc|:
:c|cmenIe :umini:IrcLc c pc|:e: cmigc: cucIc: min:cu|c: ce ||cnIc:.

Sin ccuchc nc hcL|c vicIcric pc:iL|e, y e| Lrc:i|enc ni erc :uficienIe pcrc |c:
reuerimienIc: mi|iIcre: ce |c: E:Iccc: Unicc:, ni fcci| ce exIrcer ce |c:
hvec:.

Lc: cmericcnc: funccrcn |c FuLLer Fe:erve Cc. ccn e| fin ce cLIener
ccuchc en |c: pc|:e: ccnce hcL|c :e|vc: Ircpicc|e:. En Cc|cmLic
exp|crcrcn |c: L|cnc: CrienIc|e: y |c /mczcnic. /|ccnzcrcn c ccn:Iruir un
ccrreIecL|e enIre Vi||cviciencic y Ccnccrcic, ce 28 ki|cmeIrc:, ue pc:c
pcr /ccc|c:, CuLc|, Scn McrI|n y E| Crucerc.

474
En las estadsticas sobre automotores, se presenta gran discrepancia entre el Ministerio
de Obras y los Anuarios Generales de Estadstica, de los cuales, por parecernos ms
confiables, extraemos las cifras que aparecen en este captulo
466

Lc infcrmccicn :cLre |c F. F. C. e: muy :cmerc pcrue e:Iuvc :cmeIicc c|
:igi|c mi|iIcr. FrccIiccmenIe nc cejc mc: hue||c: en Cc|cmLic ue |c: ue
:e cL:ervcn en e| mcpc ce ccrreIerc: ce 143.

En 143 circu|cLcn en Cc|cmLic .544 veh|cu|c:
475
, pcrc |c: cuc|e: |c:
E:Iccc: Unicc: nc: c:igncrcn unc cucIc ce 55.000 ||cnIc:.

E| Mini:Irc ce CLrc: FL|icc:, Mcrcc /ure|ic /rcngc, ccn:icercLc
nece:cric: 12.000, pcrue |c mcycr pcrIe ce |c: ccmicne: ||evcLcn :ei:
ruecc: y cc:i Iccc: |c: veh|cu|c: reuieren mc: ce un juegc ce ||cnIc: pcr
cnc
47
.

Lc: ||cnIc: |c: impcrIcLc e| gcLiernc c Ircv: ce |c Ccjc /grcric y |c
SuperinIencencic ce lmpcrIccicne: exIenc|c |icencic: pcrc ccmprcr|c:,
ccncc preferencic c |c: Ircn:pcrIcccre:. Se cc|cu|c e| nmerc ce ||cnIc:
reuericc: pcr |c: Ircn:pcrIcccre: ce cccc v|c y |uegc :e c:igncrcn c |c:
ci:IinIc: empre:c: c |c: ue |c: Ircn:pcrIcccre: ceLiercn cfi|icr:e.

E: fcci| imcgincr |c: prcL|emc:, |c: inIrigc:, e| :cLcrnc c funcicncric:
:uLc|Iernc: pcrc cLIener ||cnIc:.

/nIe |c: cificu|Icce: ccu:ccc: pcr |c cenIrc|izccicn ce |c: |icencic:, :e
ce|egc e:c funcicn en |c: GcLerncccre:, perc |c: prcL|emc: per:i:Iiercn

A| :enc|c| c |c: enp|e:c: |nec: cete|n|nccc:. e|
/|n|:te||c :e cc:tuvc ce pe|n|t|| e| |unc|cncn|entc en
|c: vc: :e|v|cc: pc| ct|c: nec|c: ce t|cn:pc|te.
e:pec|c|nente pc| |c: |e||ccc||||e:. (.} y |c: |e||ccc||||e:
pc| :u pc|te. ncn ten|cc que |ecuc|| |c: t|ene: ce
pc:ce|c: pc|c ctence| ce p|e|e|enc|c e| t|c||cc ce
cc|gc. e:pec|c|enente en cque||c: :ectc|e: en que |c
|ecucc|n ce| t|cn:pc|te pcc|c ccc:|cnc| ncyc|e:
pe|u|c|c: c |c eccncnc ncc|cnc| (.} nc :|cc p|cp:|tc
ce| gcc|e|nc ncntene| en |c: |e||ccc||||e: cc:| |c:
n|:nc: tc|||c: que |egcn cnte: ce |c ccn||cg|cc|n
nunc|c|. nc cc:tcnte e| encc|ec|n|entc que pc|c :u:

475
Prcticamente haba un vehculo por cada kilmetro de carretera.
476
Memoria de Obras Pblicas de 1943. p. 45.
467
t|cn:pc|te: |ep|e:entc e| cunentc ccn:tcnte ce
gc:tc:
4
.

Unc mirccc cuicccc:c c| mcpc ce v|c: ce 143 nc: permiIe cL:ervcr |c
fc|ccic repeIiccc ce| pcrc|e|i:mc enIre ferrcccrri|e: y ccrreIerc. E:Ie
:c|cmenIe :e pre:enIcLc enIre Fcpcycn y Lc FinIccc y enIre 8cgcIc y
8crLc:c. /cemc:, curcnIe e:c: cnc: huLc ue cerrcr |c: ccrreIerc: c|
Ircficc ce |c: ccmicne:.

/| inicicr:e 145, ccn |c vicIcric c|iccc yc inminenIe, |c :iIuccicn ce ||cnIc:
:e hcL|c cgrcvccc cn mc:. E| Mini:Irc ce CLrc:, |vcrc D|cz, cice ue
cnIe: ce |c guerrc e| pc|: impcrIcLc unc: 100.000 ||cnIc: ce ccuchc
ncIurc|. Lc: ||cnIc:, ccemc:, nc curcLcn, pcrue :c|vc 1.000 ki|cmeIrc:
pcvimenIccc:, e| re:Ic :cn ccrreIerc: ce grcvc, ccn curvc: muy e:Irechc:
y fuerIe: pencienIe:, ue hcn hechc ue |c: ||cnIc: :inIIicc: :e cccLen
cnIe: ce |c: 2.000 Km"
478
.

E:Ic :iIuccicn ||evc c| gcLiernc c prcmcver |c creccicn ce unc incu:Iric
cc|cmLicnc ce ||cnIc: {lcc||cnIc:) c pcrIir ce 142. Ccmc en e| prcyecIc
pcrIicipcLc |c 8. F. Gcccrich, :e |cgrc ue e| gcLiernc cmericcnc cierc
|icencic pcrc e| ce:pcchc ce c|gunc: euipc:, perc rec|menIe |c
prccuccicn :c|c ccmenzc c finc|e: ce 145, en |c p|cnIc ce Sccchc
47
.

Nc hcy mini:Irc ce CLrc:, ce:ce 133 en cce|cnIe, ue nc :e ueje ce |c
ci:per:icn ce e:fuerzc: y ce |c p:imc ccncicicn ce |c: ccrreIerc:, ce |c
in:uficiencic ce |c: pcrIicc: pcrc ccn:ervccicn, ce |c cu:encic cc:i IcIc|
ce euipc: pcrc ccn:Iruccicn y ce |c nece:iccc ce ccncenIrcr:e en unc:
pccc: cLrc:.

Fcr ejemp|c, Mcrcc /ure|ic /rcngc:

S|encc tcntc: y tcn vc||ccc: |c: nece:|ccce: ce| pc:
en ncte||c ce cc|c: puc||cc:. :e p|cntec c nenucc e|
p|cc|enc ce ce||n|| |c p|e|cc|n (.} (:egun} p|cne:
|n:p||ccc: en ccn:|ce|cc|cne: eccnn|cc: y tcn|cc:
(.} ncce c|gunc: cnc: :e expu:c en e| pc: |c tec|c ce
|c cc|c unc|c. :egun |c cuc| |c: |ecu|:c: c|:pcn|c|e:

477
Memoria de Obras Pblicas de 1943. pp. 42 y ss.
478
Memoria de Obras Pblicas de 1945. p. xxiv
479
La historia de Icollantas se puede estudiar en Cruz Santos Abel. Op. cit. pp. 100 y
siguientes.
468
ceccn ccncent|c|:e en unc :c|c ccn:t|ucc|n c c|
nenc: en cc: c t|e: ce cc|ccte| en|nentenente
ncc|cnc|
480
.

Ferc |c c|criccc ccn |c ue ve|cn e| prcL|emc, Ircpezc :iempre ccn |c
vc|unIcc ce| Ccngre:c y ccn |c: ccn:icerccicne: pc||Iicc:.

/| finc|izcr |c guerrc, e| pc|: hcLrc cvcnzccc c|gc en mcIeric ce
pcvimenIccicn ce v|c: y e| fin ce |c: hc:Ii|iccce: :ignificcrc un cprecicL|e
incremenIc en |c impcrIccicn ce veh|cu|c:.

En 145 :e inIrccucen cpenc: 4 cuIcmcvi|e: y cpcrece pcr primerc vez e|
Jeep en nue:Irc: ccrreIerc:, ccn 18 uniccce:, perc prcnIc |c: :u|p|u: :c|e:
ce| ejrciIc cmericcnc permiIircn |c ||egccc ce 553 ccmperc: Wi||y:,
:eguicc: pcr 13 en 147 y 308 en 148.

/ pe:cr ce ue en |c pc:guerrc inmecicIc :e ccn:egu|cn jeep: c precic:
muy eccncmicc:, |c cemcncc cc|cmLicnc ue unc :upcn|c muy grcnce
pcr e| e:Iccc cLcmincL|e ce |c: v|c:, nc re:u|Ic IcnIc.

En 14 ||egcrcn 3.240 cuIcmcvi|e:, 08 cuIcLu:e:, 2.57 ccmicne:, 1.033
pick up: cenIrc ce un IcIc| ce 7.757 veh|cu|c:

En e| 48, |c: cuIc: :ercn 5.738, cenIrc ce un IcIc| ce 8.344 cuIcmcIcre:
impcrIccc:. E:e mi:mc cnc, e| /nucric Generc| ce E:Icc|:Iicc nc: cc
cuenIc ce 28.778 cuIcmcvi|e:, .417 cuIcLu:e:, 20.45 ccmicne: y 557
mcIccic|eIc:
481
.

E| nmerc ce 55.840 cuIcmcIcre:, unc pcr cccc 170 hcLiIcnIe:, :ignificc
un prcgre:c ncIcL|e, perc e| ki|cmeIrcje ce p:imc: ccrreIerc: :igue :iencc
ce:prcpcrcicnccc pcrc |c ccnIiccc ce veh|cu|c: en circu|ccicn
482
.

IcmLin e: impcrIcnIe cL:ervcr ue /I|cnIicc Ien|c 4.5 veh|cu|c:.
/nIicuic 7757. Cuncincmcrcc 17.317 y Vc||e 4.83. En |c: cucIrc ciuccce:
principc|e: :e ccncenIrcLcn 35.022 {37) ce |c: 55.840 ce| pc|:. Ferc |c:
ccrreIerc: cc|cmLicnc: :egu|cn vcc|c:.

480
Memoria de Obras Pblicas de 1943. p. 18.

481
Sorprendente la escasez de motocicletas. Seran muy caras?
482
En 1950 Argentina registraba 360.000, Mxico 296.000, Venezuela 96.000, Uruguay
56.000 y Cuba 83.000
469


F|guro 118. 8cgcIc- Chcpinerc, 12




F|guro 11. 8cgcIc-ULcue. Km 7, 12

470



F|guro 120. CcrreIerc CenIrc|
ce| NcrIe, Mc|cgc, Km 31,
12

















F|guro 121. Cc|i-8uencvenIurc. Km 3, 12


471


F|guro 122. Mece|||n. 8cuercn, Km. 7, 12



F|guro 123. Iunjc-DuiIcmc, 143
472
7. Fov|mentos

Ccrre:pcnce c C:cr Gcrc|c |vcrez e| mriIc, ce:ce 138, ce :enc|cr |c
impcrIcncic ce empezcr c pcvimenIcr |c: ccrreIerc:, nc :c|cmenIe pcr
eccncm|c ce |c: veh|cu|c:, :inc IcmLin pcr |c curccicn ce |c: cLrc: y |c
recuccicn ce cc:Ic: en mcIeric ce ccn:ervccicn.

/Le| Cruz ScnIc:, en 140, :e uejc ce |c mu|IiIuc ce cLrc: :imu|Icnec:
ue impcne e| Ccngre:c y cenuncic e| hechc ce ue |c: ccrreIerc: ue :e
ccn:Iruyen e:Icn ||enc: ce cLrc: prcvi:icnc|e:. Ccmc nc hcy pcrIicc: pcrc
Iermincr|c:, e| Mini:Ieric Iiene ue echcr mcnc ce |c: e:cc:c: fcncc: pcrc
ccn:ervccicn pcrc ccnIinucr IrcLcjc:. Fcrc rcmper e:e c|rcu|c vicic:c,
ceIerminc cccLcr ccn e| :i:Iemc ce |c: cLrc: prcvi:icnc|e:, pcrc nc
cccmeIer en e| fuIurc mc: ue IrcLcjc: cefiniIivc:
483
.



F|guro 124. U:cun- FuenIe ce| Ccmn, 142

Cruz ScnIc:, y :u: :uce:cre:, IrcIcrcn enIcnce: ce cvcnzcr en |c
pcvimenIccicn ce ccrreIerc:, ceciccncc pcrIe ccn:icercL|e ce|

483
Memoria de Obras Pblicas de 1940. p. 166.
473
pre:upue:Ic c e:e prcgrcmc, ue :in emLcrgc crrcjc re:u|Iccc: muy
mcce:Ic:, ccmc re:ume Jc: Gcmez Finzcn:

(.} nc:tc e| 3! ce ncyc ce !42 :c|cnente :e ncccn
pcv|nentccc 440 k||net|c: en |c: vc: ncc|cnc|e:.
ccntcncc en e:te tctc| 235 k||net|c: ce |c: ||cnccc:
pet|c||zcc|cne:. que cent|c ce unc e:t||ctc tcn|cc nc
puecen ||cnc|:e ccnc ve|ccce|c: :upe|||c|e: ce
ce:gc:te. De ncne|c que en |c cctuc||ccc .003
k||net|c: en p|czc nc: c nenc: |c|gc. nece:|tcn que
:e |e: ccn:t|uycn pcv|nentc: ncce|nc:. ccecuccc: c
:u: |e:pect|vc: vc|unene: ce t|cn:|tc. Fecuc|cc: c
pc|centce:. |c: nune|c: cnte||c|e: ccn. cc||ete|c:
pcv|nentccc: 4.47. :|n pcv|nentc| 5.37 (.} |c
pcv|nentcc|n ce |c: g|cnce: t|cncc|e: (3.82 Kn}
ccnp|ence un t|n|nc nc ncyc| ce c|ez cnc: (.} c
323 k||net|c: pc| cnc (.}
484
.



F|guro 125. Iu|uc. CcrreIerc Fc|mirc-CcrIcgc, 148


484
Memoria de Obras Pblicas de 1942. p. 333
474



F|guro 12. Since|ejc-Schcgn, 143


8. Osp|no Frez, Fres|dente

De |c: cucIrc Mini:Irc: ce CLrc: FL|icc: ue c|ccnzcrcn |c pre:icencic
{cincc :i ccnIcmc: c Ccr|c: L|erc: Fe:Irepc, enccrgccc ce| De:pcchc cc:i
un me: en 141), e| primerc fue e| ingenierc Mcricnc C:pinc Frez,
SuperinIencenIe ce| Ferrcccrri| ce /nIicuic {120), :encccr {122-12),
Mini:Irc ce CLrc: FL|icc: en 127 {v. 45), gerenIe ce |c Fecerccicn
Nccicnc| ce CcfeIerc: { 130-134).

Fcr :u fcrmccicn Icnicc, nccie mejcr ue C:pinc ccmc Fre:icenIe pcrc
IrcIcr ce encerezcr e| ccc: vic| ce| pc|:. Su primer Mini:Irc ce CLrc: fue e|
ingenierc Dcr|c 8cIerc l:czc, cnIiguc DirecIcr ce Ferrcccrri|e:, prcnIcmenIe
:ucecicc pcr Lui: lgnccic /ncrcce enIre 147 y 14
485
.


485
Luis Ignacio Andrade (1894-1966), combativo poltico conservador del Huila. Despus
de enviudar, ingres a la comunidad claretiana donde se orden como sacerdote.
475
/ pcrIir ce| 8 ce mcyc ce 14 ingre:c c| Mini:Ieric e| ingenierc V|cIcr
/rchi|c 8ricenc, uien cccmpcnc c| Fre:icenIe hc:Ic e| 7 ce cgc:Ic ce
150.

Nichc||: hcce unc ccerIccc ce:cripcicn ce |c :iIuccicn en 14:

Cucncc ||egc c |c p|e:|cenc|c e| |ngen|e|c /c||cnc
C:p|nc F|ez. |c :|tucc|n ce |c: cc||ete|c: e:
|cnentcc|e. S| c|en ccntcncc tccc: |c: ccn|nc:. |c
|cng|tuc ce |c: vc: c|ccnzccc !3.35 Kn. :tc: nc
ccn:t|tucn en :u ncyc| pc|te nc: que ccn|nc: ce
ne||ccu|c en t|e||c. :|n puente:. ccn un cncnc ce vc
ent|e 3 y net|c:. Acenc:. ce:pu: ce |c gue||c :e
ncccn ccqu|||cc vencu|c: n|||tc|e: cccptccc:. |c cuc|
nccc |nten:|||cccc e| t|c||cc y nccc te|n|nccc ce
ce:t|u|| |c: ccn|nc:. Fc|c enpec|c| |c :|tucc|n. e| cnc
ce !4 |ue ce c|ucc |nv|e|nc. |c cuc| te|n|n ce
cg|cvc| |c nc|c :|tucc|n ce| t|cn:pc|te pc|
cc||ete|c
48
.

Lc preccupccicn ce| Fre:icenIe pcr e| e:Iccc ce cc:c: :e ref|ejc en |c
pricriccc cccrcccc c| Mini:Ieric ce CLrc:, ue reciLirc en 147 e| 27.287
ce| pre:upue:Ic nccicnc|: en 148 e| 2.7: en 14 e| 21.537 y en 150 e|
18.47, cifrc: ue :e exp|iccn pcrue IcnIc ferrcccrri|e: ccmc ccrreIerc:
e:IcLcn c| Lcrce ce| cc|cp:c.

Lc ||egccc ce :Ie :e pucc pc:Iergcr en |c: ferrcccrri|e: ccn |c: inver:icne:
ce| Fcncc Ferrcvicric Nccicnc| {v. 8 ), ue curcnIe |c ccmini:Irccicn
C:pinc Frez reciLic 51325.000 pe:c:, perc ue nc pucc ccnIrcrre:Icr:e
en |c: ccrreIerc:, ccnce :e precipiIc ccn e| inviernc ce 14, ue crrc:c
cc:i Iccc: e||c:.

/ pe:cr ce hcLer gc:Iccc 140 mi||cne: ce pe:c: en ccrreIerc: enIre 147 y
150, :Ic:, pcr e| cmu|c ce euivccccicne: ue yc hemc: vi:Ic, ercn
enfermc: Ierminc|e:".

Lc :iIuccicn pc||Iicc ce:pu: ce| c:e:incIc ce GciIcn, e| ce cLri| ce 148,
ccncujc prcnIc c| e:Ic||icc ce |c vic|encic. Lc viru|encic ce| enfrenIcmienIc
enIre |c: pcrIicc: ccc:icnc e| cierre ce| Ccngre:c en 14, ue hcLr|c ce

486
Nicholls Ivn. Op. cit. p. 26. Corroborado por Pachn y Ramrez. Op. cit. p. 237.
476
permcnecer c|cu:urccc |c mcycr pcrIe ce| per|ccc :iguienIe y |uegc
curcnIe e| gcLiernc ce Fcjc: Fini||c.

En ccn:ecuencic, enIre 14 y 158 nc :e pre:enIcrcn c| Crgcnc Legi:|cIivc
/enc||c: ce |c: mini:Ieric:, privcncc c| pc|: ce cccumenIc:
impre:cinciL|e: pcrc |c ccrrecIc inIerpreIccicn ce muchc: c:unIc:.

Lc /enc||c ce CLrc: FL|icc: ce 14, :u:criIc pcr /rchi|c 8ricenc, e:, pcr
ccn:iguienIe, ce grcn inIer:.

De:pu: ce infcrmcrnc: ue e| cc:Ic prcmecic ce| ki|cmeIrc ce ccrreIerc
yc c|ccnzc |c :umc ce 2.10 pe:c:, e| Mini:Irc nc: cice ue en e| cnc ce
148 :e ccn:Iruyercn 55 ki|cmeIrc: ce nuevc: ccrreIerc:, ccmp|eIcmenIe
Ierminccc:, pcr |c :umc ce 17154.51 pe:c:.

Lc mc: inIere:cnIe e: ue e| gcLiernc ce C:pinc Frez, pcr primerc vez,
gc:Ic mc: en :c:IenimienIc, 210.000, ue en nuevc ccn:Iruccicn.

Y ccmc |c: pccc: euipc: pcrc ccn:ervccicn ce v|c: e:Icn cccLccc:
pcrue |c |Iimc ccui:icicn impcrIcnIe ccIc ce 13, :e cLre unc
|iciIccicn, en |c ue pcrIicipcrcn 2 prcpcnenIe:, cuyc re:u|Iccc e: e|
:iguienIe:
Iob|o 37. Mcuincric pcrc CLrc: FL|icc:.


Fuente: Memcric 14
477
Se cic pre|ccicn c |c pcvimenIccicn ccn |c creccicn ce| ccrre:pcncienIe
fcncc, c|imenIccc inicic|menIe ccn un empr:IiIc ce 10 mi||cne: ce pe:c:,
cmcrIizcL|e en ciez cnc:, ccn inIere:e: ce| 47 y ce:cuenIc ce| 57 c |c
:u:cripcicn ce |c: Lcnc:.

Lc: pc||Iicc: ce |c ccmini:Irccicn C:pinc nc pcc|cn :er mc: ccecuccc:
pcrc e| rcmc ce ccrreIerc:. Fcrc rever:cr |c Iencencic, e| Fre:icenIe
cecicic ccucir c| 8cncc lnIernccicnc| ce Feccn:Iruccicn y FcmenIc {8lFF),
ccn e| fin ce cLIener |c: crciIc: ue reuer|c |c ejecucicn ce un
vercccerc p|cn pcrc e| ccnjunIc ce| :ecIcr Ircn:pcrIe, ue ccmc yc
hemc: vi:Ic, | hcL|c empezccc c rec|cmcr ce:ce 122 en e| Senccc, y
|uegc :in xiIc en e| Mini:Ieric ce CLrc:.

E: verccc ue :u: cc: principc|e: prcpue:Ic: hcL|cn :icc cccgicc: ccn |c
creccicn ce| Ccn:ejc Nccicnc| ce V|c: ce ccmunicccicn (v. 8) y ce|
Ccn:ejc /cmini:IrcIivc ce |c: Ferrcccrri|e: Nccicnc|e: {v. 85), perc
ningunc ce e:Ic: in:IrumenIc:, ccnIrcrre:Iccc: pcr |c inIrcmi:icn pc||Iicc y
pcr e| regicnc|i:mc, hcL|cn pccicc impecir e| ce:c:Ire vic| y |c
ce:ccpiIc|izccicn ce |c: ferrcccrri|e:.

Hcc|c fc|Ic ccnIcr nc :c|cmenIe ccn e| p|cn, :inc IcmLin ccn recur:c:
ue excec|cn |c: pc:iLi|iccce: pre:upue:Ic|e:.

Fccc: vece: en |c hi:Icric ce |c eccncm|c cc|cmLicnc :e regi:Irc unc
ceIerminccicn Icn ccerIccc y c|crivicenIe.

Lc ||cmccc ce C:pinc Frez fue re:pcncicc pcr e| 8cncc Muncic| ccn e|
env|c ce Lcuch|in Currie ccn |c mi:icn ce e:Iucicr |c IcIc|iccc ce |c:
prcL|emc: ce| Ircn:pcrIe.

ScLre e| ce:c:Ire vic| y |c fru:Irccicn ferrcvicric, C:pinc vc c |iuiccr |c
Fct||c 8ccc en mcIeric ce cLrc: pL|icc:, mcrccncc en 150 e| punIc ce
inf|exicn.

/ pcrIir ce e:c fechc e| ccmLic :erc IcIc| en mcIeric vic|. E| pc|: ingre:c c
|c mccerniccc c| cprencer ccmc rccicnc|izcr, Iecnificcr y ccmp|eIcr |c:
cLrc: :iguiencc un p|cn ccherenIe ccmc e| ue prcpu:c e| 8lFF y en :u
iniciccicn y prcyeccicn e| ncmLre ce C:pinc cpcrece en primer |ugcr"
487
.


487
lvarez Restrepo Antonio. Testimonio de un Hijo del Siglo. Bogot: Fondo Cultural
Cafetero; 1992. p. 141.
478
. M|| Novec|entos C|ncuento

En e| r|c Mcgcc|enc Icccv|c c:ciencen |c: vc|mene: mcvi|izccc::
1571.088 Icne|ccc: y 10.000 pc:cjerc:.

Lc: ferrcccrri|e: cc|cmLicnc:, ue en 14 hcL|cn ||egccc c :u punIc mc:
c|Ic, ccn 4881.000 Icne|ccc: ce ccrgc y 18725.877 pc:cjerc:, yc hcn
ccmenzccc :u cec|ive.

En 150 :c|cmenIe mcvi|izcn 40.000 Icne|ccc: y 15322.854 pc:cjerc:.

Lc infcrmccicn e:Icc|:Iicc :cLre ccrgc y pc:cjerc: pcr ccrreIerc e:
m|nimc, perc |c mi:icn Currie e:Iimc c:| e| Ircgicc IcIc| en 147:

Iob|o 38. Ircn:pcrIe ce ccrgc, 147

Modo IonJKm [m|||ones} Forcentoje
Ferrcccrri|e: 584.0 32.57
CcrreIerc: 42.5 35.87
V|c: f|uvic|e: 511.5 28.57
/erc||nec: 5.5 3.27

Fuente: L. Currie

Sin emLcrgc, e| e:Iucic Mccigcn-Hy|cnc {152) ccn:icerc ue en 150
Icccv|c e| ferrcccrri| {457) :upercLc c| Mcgcc|enc {357) y c |c: ccrreIerc:
{207) en e| Ircn:pcrIe ce ccrgc
488
.

Lc: Iencencic: :cn c|crc:. Si Icmcmc: c 131 ccmc Lc:e {100), en 148 |c:
ferrcccrri|e: repre:enIcn 24: e| r|c Mcgcc|enc 252: |c: ccrreIerc: 1.233 y |c
cviccicn 18.558
48
.

E| reccrricc ue cccLcmc: ce hccer ccu:c un Mcgcc|enc ue Icccv|c nc
Iiene ccmpeIencic, cnui|c:ccc. Unc: ferrcccrri|e: ce:ccpiIc|izccc: y :in
pcrvenir. Un :i:Iemc ccrreIerc ue crece :c|Icncc :cLre huecc:,
chcpcIecncc en e| Lcrrc invernc| y re:pircncc nuLe: ce pc|vc e| re:Ic ce|
cnc. Y unc cviccicn mccernc y cincmicc ue prcnIc enccnIrcrc :u Iechc
en e| univer:c ce| Ircn:pcrIe cc|cmLicnc.


488
Pachn lvaro, Ramrez Mara Teresa. Op. cit. p. 238.
489
Barnhart Donald S. Op. cit. p. 186.
479
Cifrc: ue ceprimen pcrue re:umen cc|c:c|e: errcre:, ce:pi|fcrrc ce
recur:c:, imprcvi:ccicn e ineficiencic, cuyc :uperccicn ccupcrc |c hi:Icric
ce |c: ccccc: :iguienIe:.


Iercero Forte

Avonzondo en |o Modern|dod [150-12}

E| cprencizcje hc :icc muy cc|crc:c, ccmc hemc: vi:Ic en |c: pcginc:
cnIericre:.

Unc :erie ce ccnce:icncric: ine:crupu|c:c: cpenc: cejcrcn unc: pccc:
ki|cmeIrc: ce ferrcv|c: mc| hechc:. Lc nccicnc|izccicn ce |c: empre:c:
ferrcvicric: permiIic, grccic: c |c incemnizccicn pcr Fcncmc y c|
enceuccmienIc curcnIe |c prc:periccc c ceLe, cce|cnIcr Lc:IcnIe e|
p|cn ferrcvicric nccicnc|.

:Ie, pcr ce:grccic, nc :e ccnc|uyc, pcrue e| pc|: :e emLcrcc en unc
ce:cfcrccc ccn:Iruccicn ce ccrreIerc: inccnexc:, Irczccc: pc||IiccmenIe
y ue, cucncc nc :e ueccLcn inccnc|u:c:, ce:cpcrec|cn ccn e|
:iguienIe inviernc, cL|igcncc c unc reccn:Iruccicn permcnenIe pcrc |c
cuc| Icmpccc hcL|c fcncc:.

En e:e pcncrcmc |cmenIcL|e :cLre:c|e e| innegcL|e xiIc ce |c cviccicn
ccmercic|, mienIrc: e| r|c Mcgcc|enc mcnIiene :u pc:icicn.

E| ccrIe ce cuenIc: ue hemc: inIenIccc en 150 nc e:Icr|c ccmp|eIc :in
ccn:icercr e| innegcL|e prcgre:c ce| pc|:.

Lc: cucIrc mi||cne: ce hcLiIcnIe: ce 105 :cn 11 mi||cne: en 150, mienIrc:
e| Fl8, expre:ccc en cc|cre: ce 2005, hc pc:ccc ce 3.58 mi||cne: c 32.52.
E| crecimienIc exIrccrcincric ce |c eccncm|c nccicnc| en e:c: 45 cnc:
incicc ue |c pcL|ccicn :e hc mu|Iip|icccc pcr 3 y e| prccucIc pcr .

Lc pregunIc cLvic ce :i e| pc|: huLierc crecicc muchc mc: ce nc hcLer:e
ccmeIicc IcnIc: errcre: en mcIeric ce infrce:IrucIurc ce Ircn:pcrIe, pcr
ce:grccic nc Iiene re:pue:Ic cucnIificcL|e.

480
Dejcmc: f|cIcr e:Ie inIerrcgcnIe pcrue e:Ie |iLrc c:pirc :c|cmenIe c
:enc|cr |c impcrIcnIe ue e: |c Icmc ce ceci:icne: rccicnc|e: y Icnicc:
cucncc ce |c inver:icn pL|icc :e IrcIc.

Lc rczcn nc Lc:Ic pcrc c:egurcr e| re:u|Iccc fcvcrcL|e ce |c: cpcicne:
ceIerminccc:, perc ccnIriLuye c ci:minuir |c repeIicicn ce cc:Ic:c:
euivccccicne: ue :e Irccucen en |cmenIcL|e: efecIc: :ccic|e:.

/ pcrIir ce 150 e| pc|: hc cprencicc |c |eccicn. En |c fuIurc |c: cLrc:
pL|icc:, Ic| vez ccn excepcicn ce |c: ferrcccrri|e:, ccnce :e :eguircn
ccmeIiencc |cmenIcL|e: errcre:, re:pcncercn generc|menIe c ceci:icne:
meciIccc:, :cpe:ccc: y cc|cu|ccc:. Su ejecucicn :erc cccc vez mc:
Icnicc. Lc: e:pecificccicne: :ercn mc: exigenIe:. Lc ccn:ervccicn :e irc
impcniencc en |c: pre:upue:Ic:.

Hccic 10 e| pc|: ccnIcrc ccn unc infrce:IrucIurc mcce:Ic, perc cccrce
ccn :u e:Iccc ce ce:crrc||c, :cLre |c cuc| :e :eguirc ecificcncc pcrc
mcnIener|c c |c pcr ccn e| crecimienIc ce |c eccncm|c.

En unc pc|cLrc, e| pc|: ||egc c |c mccerniccc en mcIeric vic| cp|iccncc |c:
principic: ce |c p|cnificccicn eccncmicc, ccn e| ||cmcmienIc ue hcce
C:pinc Frez c| 8cncc lnIercmericcnc ce Feccn:Iruccicn y FcmenIc {8lFF)
pcrc ue env|e unc mi:icn ccpcz ce fcrmu|cr un cicgnc:Iicc y prcpcner
pc||Iicc: eficcce: pcrc :upercr e| cIrc:c.


Coptu|o IX

keconstrucc|on


100. Lo M|s|on Curr|e

E| eccncmi:Ic ce:ignccc pcrc cirigir e| e:Iucic ce |c eccncm|c
cc|cmLicnc fue Lcuch|in Currie, nccicc en e| Ccnccc, fcrmccc en Lcnccn
Schcc| cf Eccncmic:. FcrIicipc en |c: cuccrc: ue curcnIe e| gcLiernc ce
Frcnk|in D. Fcc:eve|I fcrmu|crcn |c pc||Iicc ce| New Dec| pcrc :cccr c |c:
E:Iccc: Unicc: ce |c: hcrrcre: ce |c Grcn Depre:icn.

Lc ccrrerc ce Currie :e vic en:cmLrecicc pcr :u ce:ccerIccc ccIuccicn
en Chinc curcnIe |c :eguncc guerrc muncic|. Muchc: ce :u:
481
reccmencccicne: c| gcLiernc ncrIecmericcnc, :cLre |c mcnerc ce ccIucr
en e:e pc|:, ccupccc pcrcic|menIe pcr e| Jcpcn y cmenczccc en e|
inIericr pcr e| crecienIe ccminic ce |c: ccmuni:Ic: :cLre |c: zcnc: rurc|e:,
fuercn juzgccc: ccmc fcvcrcL|e: c Mcc. /| pre:enIcr:e e| fencmenc ce|
mcccrIi:mc, |c e:Ire||c ce Currie cec|inc.

/fcrIuncccmenIe pcrc |, un enccrgc re|cIivcmenIe mencr, ccmc e| ce
venir pcr unc: cucIrc me:e: c Cc|cmLic, Ircn:fcrmc :u vicc. Se encmcrc
ce nue:Irc pc|:. Fccc Iiempc ce:pu: ce pre:enIcr :u infcrme
40
regre:c
pcrc ueccr:e. Se hizc cc|cmLicnc. Ccmc prcfe:cr univer:iIcric fcrmc |c:
primerc: prcmccicne: ce eccncmi:Ic: prcfe:icnc|e:, en |c: cuc|e: e|
cnc|i:i: mcIemcIicc :erc cccc vez mc: impcrIcnIe.

E| :i:Iemc nccicnc| ce p|cneccicn fue in:pirccc pcr Currie y :u inf|uencic
:cLre e| mcnejc ce |c eccncm|c :e prc|cngc hc:Ic Lien cvcnzccc e| :ig|c
xx.

DurcnIe e| gcLiernc ce Mi:ce| Fc:Ircnc 8crrerc, pcr ejemp|c, fue ncIcric |c
inf|uencic ce :u ||cmccc F|cn Cc|cnc|c, uIcpicc e irrec|izcL|e, perc ue
cejc c|gunc: herrcmienIc: ccmc e| :i:Iemc Upcc, ue permiIic ce:cuLrir e|
pcIencic| ce chcrrc en e| pc|: y ccnc|izcr|c hccic |c ccn:Iruccicn mc:ivc
ce viviencc ue Ircn:fcrmc nue:Irc: ciuccce:.

De |c: reccmencccicne: ce Currie vcn c :urgir IcmLin FuerIc: ce
Cc|cmLic, |c Empre:c Cc|cmLicnc ce /erccrcmc: y |c Ircn:fcrmccicn ce
|c /ercncuIicc Civi| en e| crgcni:mc regu|cccr y p|cnificcccr ce |c cviccicn
ccmercic|.

Fcrc cnc|izcr e| infcrme ce Currie, e| gcLiernc ce C:pinc crec e| CcmiI ce
De:crrc||c Eccncmicc, inIegrccc pcr Emi|ic Icrc, /|frecc Gcrc|c Cccenc,
McrI|n ce| Ccrrc|, Fecrc Ne| C:pinc Vc:uez, Fcfce| CLregcn y Jucn FcL|c
CrIegc, ue :e enccrgc ce ccncreIcr |c: reccmencccicne: ce|
mencicnccc e:Iucic en p|cne: ce ccrreIerc: y ferrcccrri|e:.

Fcrc Currie, |c Icpcgrcf|c y e| c|imc, ue :cn Icn impcrIcnIe: fccIcre: pcrc
|c creccicn ce riuezc en Cc|cmLic, :cn c| mi:mc Iiempc |c ccu:c ce|
principc| prcL|emc eccncmicc, |c: Ircn:pcrIe:, cuyc: pcLre: ccncicicne:
nc hcL|cn permiIicc inIegrcr ccecucccmenIe c| pc|:.


490
Currie Lauchlin. Bases de un Programa de Fomento para Colombia. Bogot: Banco de
la Repblica; 1951.
482


F|guro 127. CcrreIerc: pcrc reccn:Iruir y Iermincr, :egn |c mi:icn Currie,
150
483
E| experIc :e cefine ccmc pcrIiccric ce |c mccernizccicn ce |c: ccrreIerc:,
pcrue :Ic: puecen ccmpeIir ccn mcycr rcpicez, mejcr cc|iccc, mc:
:eguriccc y f|exiLi|iccc, ccn |c: ferrcccrri|e:, cfreciencc mcycr ccLerIurc.

E| ccnjunIc ce inver:icne: prcpue:Ic: inicic|menIe pcr |c mi:icn ce| 8lFF,
exigirc, pcr |c menc:, ce:Iincr enIre 151 y 154 ccmc m|nimc e| 407 ce |c
inver:icn pL|icc, ccemc: ce cucnIic:c: recur:c: prcvenienIe: ce|
enceuccmienIc.

Si |c reccmencccicn ce |c Mi:icn Currie en mcIeric ce ccrreIerc: nc hc
enccnIrccc mcycre: cLjecicne:, uizc pcr |c :iIuccicn ce cc|cp:c en ue
:e enccnIrcLcn, |c: prcpue:Ic: en mcIeric ferrcvicric y f|uvic|, en generc|
:cn muy ci:cuIiL|e:, ccmc veremc: cpcrIuncmenIe.

101. Loureono Gomez, Fres|dente

Si C:pinc Frez hcL|c :ucecicc c Lcurecnc Gcmez en |c ccrIerc ce CLrc:
FL|icc: en 12, chcrc :erc e| :eguncc uien ccupe, ce:pu: ce| primerc,
|c pre:icencic ce |c FepL|icc.

E| Mini:Irc ce CLrc: FL|icc: :erc Jcrge Leyvc
41
, uien imprime e:pecic|
cincmi:mc c |c ge:Iicn, :iguiencc ccn |c pricriccc cIriLuicc pcr |c
ccmini:Irccicn cnIericr c |c ccn:ervccicn y pcvimenIccicn ce ccrreIerc:.

/prcvechcncc e| recienIe
|evcnIcmienIc ce |c: rie|e: enIre
e| ncrIe ce 8cgcIc y |c Ccrc,
ccn:Iruye ccn |c mcycr rcpicez |c
cuIcpi:Ic NcrIe, primer Ircmc
mccernc ce ccrreIerc en
Cc|cmLic.



F|guro 128. 8cgcIc. /uIcpi:Ic
NcrIe cnIe: ce enIrcr en :ervicic,
153.


491
Desafortunadamente, el marmolista que tall la placa en el Ministerio de Transporte,
donde se recuerdan los nombres de todos los ministros, grab Jorge Leyva Durn,
confundindolo con uno de sus hijos, quien nunca se ha ocupado de los asuntos pblicos.
484


/ Leyvc :e |e recuercc ccmc un grcn Mini:Irc, perc pcr ce:grccic e: cif|ci|
cprecicr ceLiccmenIe :u ge:Iicn, pcrue |c c|cu:urc ce| Ccngre:c privc c|
pc|: ce |c: Memcric: cnuc|e: ce |c: Mini:Ieric:
42
.

IcnIc e| Fre:icenIe Gcmez ccmc e| Mini:Irc Leyvc e:IcLcn imLu|cc: ce |c
urgencic ce cccmeIer e| p|cn vic| reccmencccc pcr |c mi:icn Currie, pcrc
e| cuc| erc impre:cinciL|e cLIener e| ccrre:pcncienIe enceuccmienIc, ue
fue :c|iciIccc per:cnc|menIe pcr e| Mini:Irc c| pre:icenIe ce| 8lFF



F|guro 12. Sc|iciIuc c| 8lFF pcrc |c fincnciccicn ce| F|cn Vic|.



492
El autor deplora que los hijos del doctor Leyva no hayan respondido su solicitud en
relacin a posibles archivos, memorandos, recuerdos de la gestin de su padre.
485
102. E| Iercer Genero|

Lc hi:Icric ce Cc|cmLic e:Ic ||enc ce generc|e: ce |c: guerrc: civi|e:
pcrue

(.} ce:pu: ce cccc cctc||c. e| vencecc| ccn||e|e en
e| ccnpc ttu|c: n|||tc|e:. A| pen :e |e p|cnueve c
:c|gentc. c| ncyc|ccnc c ten|ente. c| cccgccc c
gene|c|. He cn tccc |c |c|ncc|n ce tcntc: ccnc U||ce
U||ce
43
.

Fcfce| Feye: e: ce e:c: generc|e:, perc Iiene e| mriIc innegcL|e ce
cccLcr ccn e:c: prcmccicne: pcrue unc ce :u: primerc: ccIc: ce
gcLiernc :erc ||cmcr c |c Mi:icn Chi|enc pcrc ue crgcnice e| ejrciIc
nccicnc|.

Feye: hcL|c :icc mc: Lien un exp|crcccr y un ccmercicnIe cnIe: ce
pcrIicipcr en c|gunc guerrc civi| y ce ingre:cr c |c pc||Iicc. Ferc :u
vccccicn ce mcncc, nc exenIc ce premurc y crLiIrcrieccc, |e permiIe
c:IenIcr e| grccc ce generc| :in ue e:c cc:ccc |e uece grcnce.

E| gcLiernc ce| Generc| Feye: cejc prcfuncc hue||c en |c hi:Icric ce |c:
cLrc: ferrcvicric: e:pecic|menIe, pcrue hizc en cincc cnc: IcnIc c mc:
ce |c ue enccnIrc.

lguc| :ucecerc ccn Fecrc Ne| C:pinc, muchc mc: ingenierc ue generc|
ccc:icnc|. DurcnIe :u gcLiernc |c: ferrcccrri|e: :e exIiencen, :e
nccicnc|izcn, :e mccernizcn y ce e:c ccmini:Irccicn IcmLin puece
preciccr:e ue hizc mc: ue Iccc: |c: cnIericre: :umccc:.

Nue:Irc Iercer generc|, Gu:Icvc Fcjc: Fini||c, e: un mi|iIcr prcfe:icnc|, ue
hc e:cc|ccc Iccc: |c: peccnc: y ue, ccemc:, :e hc grccuccc ccmc
ingenierc civi| en |c: E:Iccc: Unicc:.


493
Alvear Sann Jos. Los Espectros de Panam. Revista UCC n 84, marzo 2004; p. 99.
486


F|guro 130. CcrreIerc 8cgcIc-Fu:cgc:ugc 154

487
Di:cuIiL|e |c IrcyecIcric ce :u gcLiernc, :c|ucccc ccmc e:percnzc y
|iuicccc pcr :u: errcre: pc||Iicc:, perc inccmpcrcL|e en |c ejecucicn ce
cLrc: pL|icc:.

Fcrc e| ce:crrc||c hc:Ic enIcnce: c|ccnzccc pcr e| pc|: nc pcrec|c pc:iL|e
hccer IcnIc y Icn Lien ccmc |c ue rec|izc e:e gcLiernc en cucIrc cnc:
ue :upercn, en mcIeric vic|, ccn crece:, |c ue :e hcL|c hechc en |c:
IreinIc cnIericre:.



F|guro 131. Mcuincric

E: verccc ue C:pinc :enIc |c: Lc:e: y ue Lcurecnc :c|iciIc |c: crciIc:
ue hcr|cn pc:iL|e |c ge:Iicn ce Fcjc:. E iguc|menIe e: cierIc ue c| primer
gcLiernc ce| FrenIe Nccicnc| |c Iccc ccrIcr |c: cinIc:, pcrue yc empiezc
c ccmprencer:e ue e| cic|c ccmp|eIc ce unc cLrc pL|icc Irc:cience |c
ccrIc curccicn ce |c: per|ccc: pre:icencic|e:.

488
Ccmc viv| e| gc|pe ce| 13 ce junic y rechcc :iempre e| gcLiernc mi|iIcr,
reccnczcc ue hemc: :icc inju:Ic: ccn e| Generc| Fcjc: Fini||c. Sin :u
exIrccrcincric ge:Iicn en |c cIinenIe c infrce:IrucIurc, e| ingre:c ce
Cc|cmLic en |c mccerniccc :e huLierc reIcrcccc much|:imc y e| pc|: nc
hcLr|c pccicc |cgrcr |c prccigic:c Ircn:fcrmccicn ue :e cic en |c:
cucrenIc cnc: ue vcn ce:ce :u gcLiernc hc:Ic finc|e: ce| :ig|c xx.



F|guro 132. Lc /uIcpi:Ic enIrc en :ervicic, 154

103. E| F|on V|o|

DurcnIe |c: primerc: me:e: ce| gcLiernc mi|iIcr, e| ingenierc ScnIicgc Iruji||c
Gcmez fue Mini:Irc ce CLrc:, hc:Ic e| ce cgc:Ic ce 154, cucncc
c:umic e| ccrgc e| ccnIrc|mircnIe FuLn FiecrchiIc /rcngc, uien cnIe:
ce ingre:cr c |c /rmccc Nccicnc| :e hcL|c grccuccc ccmc ingenierc civi|
en |c E:cu|c ce Minc: ce Mece|||n.

/unue nc hcy /enc||c: ce e:c: cnc:, e| ccnIrc|mircnIe Iuvc e| ccierIc
ce re:uciIcr |c Fevi:Ic ce| Mini:Ieric ce CLrc:, ccnce :e reccpi|c muchc
infcrmccicn impcrIcnIe, y ce puL|iccr un |iLrc ccnce :e reccgen
489
cccumenIc: pcrc cprecicr hc:Ic u grccc ce eficiencic, ce pu|criIuc y
ce re:pcn:cLi|iccc, e| gcLiernc hc cecicccc c |c ccncepcicn,
p|cnecmienIc, fincnciccicn, rec|izccicn y ccnIrc| ce |c: cLrc: pL|icc:"
44
.



F|guro 133. Ccn:Iruccicn Cincgc-8crrcnui||c

E:c pc||Iicc :e crienIc cenIrc ce |c: :iguienIe: punIc:: 1. E:I|mu|c c |c
ingenier|c nccicnc|
45
. 2. E:I|mu|c c |c fcrmccicn ce grupc: empre:cric|e: y
fincncierc: cc|cmLicnc: ccpcce: ce cccmeIer cLrc: pL|icc: pcr
ccnce:icn. 3. Sumini:Irc ce mcuincric mccernc c |c: ccnIrcIi:Ic:, en

494
Piedrahita Arango Rubn. Una poltica en obras pblicas. Bogot: M.O.P.; 1955.
495
En vista de sus limitaciones financieras y de su escasez de equipos, solamente el 15%
del Plan Vial pudo ser ejecutado por contratistas nacionales. El 85% restante se confi a
firmas americanas, asociadas con ingenieros colombianos en muchos casos.
490
cc|iccc ce cvcnce: c| ccnIrcIc, pcrc ue pueccn ejecuIcr ceLiccmenIe
|c: cLrc:. 4. E:IcL|ecimienIc ce pcnIczgc: y pecje:. 5. E:IcL|ecimienIc ce|
impue:Ic ce vc|crizccicn rurc| ccmc mecic ce ce:crrc||c pcrue e: mc:
eccncmicc pcgcr c|gunc :umc mccerccc y Iener ccmunicccicn ccn |c:
cenIrc: ce ccn:umc ue cgucrccr incefiniccmenIe ue e| pre:upue:Ic
c|ccnce c cuLrir Iccc: |c: nece:iccce: ce| pc|:. . Iccc ccnIrcIccicn :e
hcrc pcr e| :i:Iemc ce precic: uniIcric:. 7. E:IcL|ecimienIc ce |c
Ccrpcrccicn ce Ferrcccrri|e: y ce |c Ccrpcrccicn ce /ercpuerIc:.

Freccupccc pcr |c previ:icn ccmc e|emenIc funccmenIc| ce |c
ccn:ervccicn, e| Mini:Irc :e cirige c |c: jefe: ce |c: zcnc: ce cLrc: pL|icc:
ccn unc cpcrIunc circu|cr:

Fen:enc: tccc: |c: cc: en e| p|x|nc |nv|e|nc.
p|epc|enc: |c: cc||ete|c: pc|c |e:|:t|||c y e:tcy :egu|c
ce que :u: ccn:ecuenc|c: nc :e|cn tcn g|cve: (.}
Accptenc: un p|cn y cunp|cnc:|c (.}Cucncc ||egue
|c p|x|nc e:tcc|n ce ||uv|c:. en tccc |c |ec ncc|cnc|
ce cc||ete|c: nc cece ex|:t|| unc :c|c cunetc :uc|c. n|
unc c|ccntc||||c cc:t|u|cc. n| un tc|uc :c:pecnc:c :|n :u
|cncc ccecucccnente ncnten|cc. n| |c: |uente:
ce|ccnc: :|n :u cec|cc ccptcc|n y ccncucc|n. n|
|c|tc ce |||t|c: :u||c|ente: y ccnven|entenente uc|cccc:
en |c: :|t|c: que |c |equ|e|en. n| |c: e:t||cc: ce |c:
puente: :|n |c cec|cc p|ctecc|n ccnt|c |c: cven|cc:
ce |c: cc|||ente: (.}

FiecrchiIc /rcngc meIe e| cecc en |c ||cgc. En :Ic yc |crgc ce:cripcicn
ce| cevenir ce |c infrce:IrucIurc nccicnc|, nuncc hemc: cc|cc en |c
IenIccicn ce cchcccr nue:Irc: mc|e: c |c Icpcgrcf|c, c |c crcgrcf|c c c |c:
inviernc:, ccmc e: |c u:uc|.

Lc funcicn ce |c ingenier|c e: preci:cmenIe |c ce ccmencr |c ncIurc|ezc.
E| ric mc: :erenc, |c ||cnurc mc: cmenc, |c Lch|c mc: p|ccicc, e:ccncen
IcnIc: cificu|Icce: ccmc |c mcnIcnc cLrupIc y e| rcpicc IcrrenIe.

Cccc Ierrenc, cccc cccicenIe gecgrcficc cccc e:Iccicn, puecen
IrcIcr:e ccecucccmenIe.

Lc: cc:Ic: vcr|cn, ce:ce |uegc, ce un |ugcr c cIrc. Nc hcy cc: ki|cmeIrc:
ce |c mi:mc ccrreIerc ue :ecn iguc|e:.

491
Fcr e:c mi:mc Iccc cLrc ceLe :er cc|cu|ccc cuicccc:cmenIe y
ccn:Iruicc ccn e| cccIcmienIc ceLicc c Iccc: |c: reg|c: y c| e:Iccc ce|
crIe: y unc vez ccnc|uicc, hcy ue mimcr|c, cuiccr|c, ccn:ervcr|c,
mejcrcr|c.



F|guro 134. Feccn:Iruccicn Mece|||n-Icrczc

492
E:, ce:ce |uegc, mejcr, much|:imc mejcr, emprencer |c: cLrc: y Iermincr|c:
en vez ce ci:per:cr |c: e:fuerzc: en mu|IiIuc ce IrcLcjc: ue :e ueccn
inccnc|u:c: y cLcnccnccc: |uegc pcr efecIc ce |c penuric. E| :ecreIc e:Ic
en hccer|c Iccc Lien ce:ce e| principic.

En |c ue Iccc ccn |c ccn:ervccicn ce v|c:, e| pre:upue:Ic ue erc ce 18
mi||cne: ce pe:c: en 150, :e e|evc c 40 mi||cne: en 155, mienIrc: pcrc
reccn:Iruccicn :e pc:c ce 25 mi||cne: en e| primer cnc c 147 mi||cne: en e|
:eguncc.

En cue||c pccc e| pc|: ccnIcLc ccn 13.172 ki|cmeIrc: ce v|c:
nccicnc|e:, ce |c: cuc|e: hcL|c cpenc: 1.350 pcvimenIccc:, .777 en
mcccccm y 2.045 ccn pi:c ce Iierrc. Fcr e||c: circu|cLcn yc 145.000
veh|cu|c:, nmerc e:cc:c pcrc |c |cngiIuc ce |c rec :i e:Iuvie:e en Luen
e:Iccc.

Yc e| cvcnce ce |c eccncm|c exig|c ccnverIir e:c: ccminc: en unc
vercccerc rec vic|.

En 150 :e hcL|c cccc inicic c |c primerc eIcpc ce| F|cn Vic| pcrc |c
reccn:Iruccicn ce |c: ccrreIerc: Ircncc|e: y ce |c: principc|e: v|c:
Ircn:ver:c|e:. Lc inIervencicn ccmprenc|c 2.800 ki|cmeIrc:, inc|uyencc e|
mejcrcmienIc ce |c: e:pecificccicne: y pcvimenIccicn ce| 157 ce e:c:
IrcyecIc:.

Lc ccn:Iruccicn ce nuevc: v|c: :e cp|czc c ceIuvc incefiniccmenIe.

E:Ic primerc eIcpc hcL|c cc:Iccc yc 142750.000 pe:c: y permiIic
re:IcL|ecer y ncrmc|izcr e| Ircficc en e| pc|:.

En 153 empezc |c ejecucicn ce |c :eguncc eIcpc, ue :e ccncminc
Seguncc /cicicn c| F|cn Vic|", pcrc |c cuc| :e cprcpicrcn 10 mi||cne: ce
pe:c:.

Lc Iercerc eIcpc vc|ic 135 mi||cne: ce pe:c:

E| IcIc| ce e:c: Ire: eIcpc: c:cencic c 37470.04 pe:c:.

Lc: recur:c: ce| crciIc :umcrcn 108550.000 y |c: ce| pre:upue:Ic
27820.000.

493
Cc|cmLic nuncc hcL|c rec|izccc un e:fuerzc ccmpcrcL|e en mcIeric ce
infrce:IrucIurc. DurcnIe e| cucIrienic ce Fcjc: Fini||c, e| pre:upue:Ic ce|
Mini:Ieric repre:enIc e| 25.417 ce |c: gc:Ic: ce |c Nccicn, cpcicn ineviIcL|e
en e:c: mcmenIc:, en vi:Ic ce| cc|cp:c vic| ue hcL|c ue :upercr pcrc
eviIcr ue e| ce:crrc||c :e frenc:e, en un pc|: yc cmp|icmenIe urLcnizccc,
ue reuer|c nuevc: fuenIe: ce emp|ec, empezcncc pcr |c: ce crigen
incu:Iric|.

Fepc:cncc |c: pre:upue:Ic: ce |c pccc, Lien grcficccc: en e| /nexc 1,
cuyc frecuenIe ccn:u|Ic :iempre cccn:ejcmc: c| |ecIcr, :e cL:ervc ue e|
F|cn Vic| :e ccicicnc ccrrecIcmenIe ccn cLrc: ce mejcrcmienIc ce |c:
puerIc: ce| Mcgcc|enc y ce |c: Ierminc|e: mcr|Iimc:.

E| re:u|Iccc finc| ce| F|cn Vic| :ignificc |c ccn:Iruccicn ce en|cce:
inci:pen:cL|e: pcr 504 ki|cmeIrc: y reccn:Iruccicn ce 2.37 ccn
e:pecificccicne: mejcrccc:. De e:c: 3.441 ki|cmeIrc: ueccrcn 2.500
pcvimenIccc:.

Lc: mcpc: ue ccjunIcmc: ccn unc exce|enIe icec ce |c mcgniIuc ce|
e:fuerzc rec|izccc c Ircv: ce| F|cn Vic|, ue |cgrc |c :cnccc inIegrccicn
ce| pc|: en cc:c ce :ieIe cnc:, ccn un cc:Ic ce 158 mi||cne: ce cc|cre:,
euivc|enIe: c 77 mi||cne: ce cc|cre: ce 2007.



F|guro 135. FuenIe :cLre e| Scn Jcrge. CcrreIerc CcrIcgenc-Mece|||n

494


104. E| Dorodo

Fcr cue||c: cnc: :e hcL|cLc ce |c: ccmpc: ce cIerrizcje.

Lc: ce 8cgcIc y 8crrcnui||c ercn |c: mejcre:. Iechc y Sc|eccc ercn pcrIe
ce |c herencic ce ScccIc reciLicc pcr /vicncc. Lc: F|cyc:, ce Mece|||n,
incugurccc en 132, prcnIc empezcrc c ||evcr e| ncmLre ce C|cyc
Herrerc, unc vez ccuiricc pcr e| Municipic.

Nc e: ue |c: ccncicicne: pcrc |c cperccicn crec fuercn muy
:cIi:fccIcric: en |c mecic cccenc ce cercpuerIc: ccn pi:Ic:
pcvimenIccc:, perc en |c: cemc: erc cif|ci| cIerrizcr en |c: Iempcrccc:
||uvic:c:. Lc nicc cyucc ue Ien|c e| pi|cIc erc unc mcngc perfcrccc en
cmLc: exIremc: pcrc inciccr |c cireccicn ce| vienIc. / |c: ccmpcn|c: ue
IrcIcLcn ce ccmpeIir ccn /vicncc, :Ic |e: ccLrcLc Icrifc: muy e|evccc:.
Lc: |ccc|e: pcrc |c cIencicn c| pL|icc ercn exiguc: e inccmccc:.

EnIreIcnIc prc:egu|c e| cuge ce |c cviccicn civi|. En 154 :e :uperc e| mi||cn
ce pc:cjerc: y |c: Icne|ccc: ce ccrgc crec fuercn 128.43. E| nmerc ce
pc:cjerc: inIernccicnc|e: yc :e ccerccLc c |c: 30.000 cnuc|e:.

En e| :eguncc :eme:Ire ce 153, e| cercpuerIc ce Iechc regi:Irc 12.53
cIerrizcje: y 12.884 cecc|cje:. E| 537 ce |c: pc:cjerc: nccicnc|e: y e| 17 ce
|c ccrgc crec.

En unc :erie ce inciccccre:, Cc|cmLic :e hcL|c pue:Ic c |c ccLezc ce
/mricc LcIinc en Ircn:pcrIe crec. E| pc|: Ien|c 2 cercpuerIc: ccn
Ircficc cicric y 132 ccn Ircficc e:pcrccicc.

En Icn/Km per ccpiIc, Cc|cmLic regi:IrcLc .2. 8rc:i| 3.0. Chi|e 1.3. Fer 1.2.
/rgenIinc 0.8.

lguc| :iIuccicn :e pre:enIcLc en |c referenIe c| Ircficc ce pc:cjerc:
ccm:Iicc:, ccnce nue:Irc pc|: IcmLin ccupcLc e| primer pue:Ic en
/mricc LcIinc
4
.


496
Los datos de aviacin de las siguientes pginas los hemos tomado de: Piedrahita
Arango Rubn. Op. cit. pp. 57 y siguientes.
495
E| cercpuerIc ce 8cgcIc pre:enIcLc grcve: inccnvenienIe:: |c pi:Ic e:IcLc
mc| pcvimenIccc. FcrIe ce e||c erc mc: Lcjc ue |c: Ierrenc: ccyccenIe:.
Ccrec|c ce Luen crencje. Lc: ncve: mc: mccernc: exig|cn pi:Ic: mc:
|crgc:. Lc pi:Ic :c|c Ien|c 33 meIrc: ce cnchc y e:IcLc prcximc c |c:
mcncIcnc: ce| e:Ie ce 8cgcIc, :cmeIicc c fuerIe: vienIc:. Lc: cvicne:
Ien|cn ue vircr cnIe: ce |c: cucrenIc :eguncc: ce:pu: ce| ce:pegue.



F|guro 13. /ercpuerIc ce Iechc

Diez cnc: cnIe: ce| gc|pe ce| 13 ce junic, e| Ccrcne| Fcjc: Fini||c hcL|c
ccupccc pcr c|gunc: me:e: |c cireccicn ce |c /ercncuIicc Civi|,
circun:Icncic ue |c hcL|c ccnvencicc ce |c urgencic ce ccIcr c
Cc|cmLic ce un vercccerc cercpuerIc inIernccicnc|.

Fcr e:c, unc ce :u: primerc: ceci:icne: fue |c ce ccnIrcIcr c |c: ccn:u|Icre:
cmericcnc: Mccigcn-Hy|cnc pcrc ue hiciercn reccmencccicne: :cLre
ncvegccicn f|uvic| y crec.

496
Luegc :e ccnIrcIc ccn |c cc:c cmericcnc Kncppen-IippeI:-/LLcI-
McCcrIhy Engineer:, ccn e| fin ce e:Iucicr e| :iIic ccecuccc pcrc uLiccr e|
cercpuerIc, ceIermincncc:e e| ue ccnccemc: enIre EngcIivc y FcnIiLcn.
E| |evcnIcmienIc ce |c: rie|e: ce| peuenc ferrcccrri| ce| Sur permiIic |c
ccn:Iruccicn ce |c cuIcpi:Ic enIre e| cenIrc ce 8cgcIc y e| nuevc
cercpuerIc, :cLre |c cuc| :e uLicc cIrc prcyecIc ce grcn impcrIcncic, e|
CenIrc /cmini:IrcIivc Nccicnc|, e| cuc| ceL|c c|Lergcr Iccc: |c: Mini:Ieric:,
Luenc pcrIe ce |c: ln:IiIuIc: y SuperinIencencic: y un nuevc pc|ccic
pre:icencic|
47
.



F|guro 137. /ercpuerIc E| Dcrccc


497
La gran labor que el Ministerio de Obras Pblicas desarroll desde su fundacin en
materia de edificios pblicos (Capitolio, universidades, palacios nacionales, hospitales,
hoteles, etc.) ha merecido valiosos estudios, como: Nio Murcia Carlos. Arquitectura y
Estado (1905-1960), Bogot: U.N.; 1992, ampliamente recomendado.
497
Lc icec ce| C./.N. ceLe muchc c |c ereccicn ce 8rc:i|ic, prcyecIc ue pcr
e:c: cnc: :e mircLc ccn envicic en Iccc e| ccnIinenIe :urcmericcnc.
De:pu: ce |c cc|cc ce Fcjc: Fini||c :e cecicic nc ccnc|u|r|c. Se ccujc ue
|c ccncenIrccicn ce cficinc| pL|icc: genercr|c un mcvimienIc ce
per:cnc: y veh|cu|c: :upericr c |c ccpcciccc ce |c cvenicc E| Dcrccc y
cIrc: prcL|emc: urLcn|:Iicc: ue nc e: :Ie e| |ugcr pcrc cnc|izcr

E| mcgn|ficc Ierminc| ce E| Dcrccc :e prcyecIc ccn cmp|ic vi:icn fuIuri:Ic.
Hc :icc remcce|ccc vcric: vece: :in percer pcr e:c :u: grcnce: ||nec:.
DurcnIe 50 cnc: hc :ervicc ccecucccmenIe c| pc|:. Merece e| mcycr
reccnccimienIc chcrc, cucncc hc ||egccc, c| pcrecer, e| mcmenIc ce
cemc|er|c pcrc ccr |ugcr c un Ierminc| muchc mc: cmp|ic ccn hcrizcnIe
iguc|menIe ci|cIccc.

E| gcLiernc :e cecicic c ccn:Iruir e| nuevc cercpuerIc pcrue /vicncc nc
Ien|c ccpcciccc :uficienIe y pcrue erc ccnvenienIe e:Iimu|cr |c
ccmpeIencic cenIrc ce un |eve| p|cy|ng ||e|c, ccmc :e cice chcrc. / e:c
fi|c:cf|c re:pcncic |c creccicn ce |c Ccrpcrccicn ce /erccrcmc:, ue :e
e:IcL|ecic pcr e:c: c|c:.

Fcrc |c ccn:Iruccicn ce| cercpuerIc :e ccuiriercn 1.200 fcnegccc: pcr
5000.000 ce pe:c:

Lc primerc eIcpc ccmprenc|c unc pi:Ic principc| ce 3.800 meIrc: ce |crgc
pcr 300 ce cnchc, ccn unc fcjc pcvimenIccc ce 0 meIrc:, i|uminccc.
Lc pi:Ic pcrc|e|c ce ccrreIec Ien|c 1.800 meIrc: ce |crgc pcr 30 ce cnchc.
Lc ccpcciccc c|ccnzcLc 0 cperccicne: pcr hcrc.

E| cercpuerIc E| Dcrccc :ignificc unc inver:icn ce| crcen ce 50000.000 ce
pe:c:
48
,
4
.

E| cercpuerIc E| Dcrccc fue incugurccc pcr e| Fre:icenIe /|LerIc L|erc:, e|
10 ce ciciemLre ce 15.

105. E| Ferrocorr|| de| At|nt|co

E: prcLcL|e ue c finc|e: ce| :ig|c xix :e huLierc ju:Iificccc |c e:ccgencic
ce |c Ircchc cngc:Ic pcrc |c: ferrcccrri|e: ce jugueIe" ce e:c: cnc: ce

498
Piedrahita Arango Rubn. Op. cit. p. 69.
499
Equivalentes a 153 millones de dlares de 2007.
498
recucicc Ircficc, cunue :igue :iencc ci:cuIiL|e |c mcycr eccncm|c ce |c
Ircchc ce ycrcc frenIe c |c Stcncc|c (V. 21).

Un primer inIenIc ce unificccicn ce Ircchc fue, en 125, |c recuccicn ce
meIrc c ycrcc, reuericc pcrc pccer empc|mcr e| ferrcccrri| ce 8cgcIc c
FcccIcIivc ccn e| ce GircrccI.

E| pc|: :iguic civicicc c pcrIir ce e:e cnc en un CccicenIe ce ycrcc y un
NcrcrienIe ce meIrc, mienIrc: en e| re:Ic ce| muncc ce:cpcrec|cn |c:
ferrcccrri|e: ce Ircchc cngc:Ic, ce 0.14 m. / pe:cr ce |c recucicc
exIen:icn ce nue:Irc: ccrri|erc:, Cc|cmLic :e ccnvirIic en e| pc|: ce| muncc
ccn e| mcycr :i:Iemc ce Ircchc cngc:Ic, pcrc nc cecir ue
prcLcL|emenIe erc e| nicc.

Sin emLcrgc, unc vez ue |c: ferrcccrri|e: cc|cmLicnc: ccuiriercn mcycr
enIiccc pcr e| crecimienIc ce |c eccncm|c nccicnc| y |c: emLcrue: ce
ccf, ccmenzc c hcL|cr:e ce :u ccnver:icn c |c Ircchc cmericcnc.

En 123 yc erc evicenIe |c nece:iccc ce ccnIcr, pcr fin, ccn un vercccerc
ferrcccrri| mccernc:

W||||cn Lc||ne|. cgente cutc||zccc ce|
Cc|cnc|cne||ccn Sync|ccte. p|cpu:c ccn:t|u|| un
|e||ccc|||| ce 8cgctc c |c Cc:tc At|cnt|cc ce t|ccnc
Stcncc|c. que ccc|c pc| e| Cc|c|e y que nc ||c c
Scntc /c|tc. :|nc c Cc|tcgenc y 8c||cnqu|||c. pue:
c|uzc|c e| /cgcc|enc c| :u| ce Gcnc||c en c||ecc|n
c /cnte|c (.} que ccenc: cenc:t|ccc |c
ccnven|enc|c eccnn|cc ce cccptc| e| cncnc ce vc
ce !.435 net|c: (.} ccv|cnente |ue |gnc|ccc (.}
ncc|c !50 e:te ext|cc|c|nc||c p|cyectc nccc :|cc
c|v|cccc y |c n|:|n ce| 8|FF nc |c cp|cvecn
500


Si en mcIeric vic| |c Mi:icn Currie fue muy ccerIccc, en ferrcccrri|e: nc
pucc :er mc: ce:cfcrIunccc, pcrue pcrc ccmenzcr, reccmencc |c
unificccicn ce |c: Ircchc:, perc nc hccic |c SIcnccrc Gcuge, pcrc
uLiccrnc: en e| muncc ferrcvicric ccnIempcrcnec, :inc pcrc hccer
regre:icn c |c Ircchc ce ycrcc.


500
Arias de Greiff Gustavo. La Segunda Mula de Hierro. Op. cit. p.86.
499
Unificcr Iccc: |c: ccrri|erc: c |c Ircchc :tcncc|c huLierc :icc muy cc:Ic:c y
ccemc: hcLr|c :ccccc ce :ervicic c Iccc: |c: |cccmcIcrc:, perc en
ccmLic, huLircmc: iniciccc unc nuevc erc en Ircn:pcrIe ferrcvicric, en
ccn:cncncic ccn e| muncc rec|.

/:| ccmc huLc ue hccer Lcrrcn y cuenIc nuevc en ccrreIerc:, vc|viencc
c pcrIir ce cerc, pcrc en cincc c :ei: cnc: pccer circu|cr, unc
ceIerminccicn :imi|cr erc |c nicc ccpcz ce cfrecer c|gn fuIurc c |c:
ferrcccrri|e: cc|cmLicnc:.

/nIe |c cificu|Icc eccncmicc ce unificcr en Ircchc ce 1.435 m, |c cIrc
c|IerncIivc huLierc pccicc :er |c ccn:Iruccicn ce un ferrcccrri| mccernc
enIre 8cgcIc y e| Mcgcc|enc, pcr e| Ccrcre, ccn |c: recur:c: fincncierc:
ue iLc c :umini:Ircr e| Lcncc, cejcncc c |c: cemc: ccmc e:IcLcn.

En ccmLic :e reccmencc ccn:Iruir e| Ferrcccrri| ce| Mcgcc|enc, ce:ce
Dcrccc-FuerIc Sc|gcr hc:Ic /ccpu|cc {Gcmcrrc) en Ircchc cngc:Ic.

Ccn e:c ||nec :e Lu:ccLc inIegrcr |c: rece: ce| CccicenIe y e| CrienIe y
eviIcr |c ncvegccicn pcr e| Mcgcc|enc Mecic.

E:Ic reccmencccicn erc ccngruenIe ccn e| pen:cmienIc ce Currie :cLre
e| Mcgcc|enc, mirccc ccn ci:p|icencic pcrue en :u |n|c|ne. :c|c |e
cecicc Irece pcginc: {147 c 10), ce:e:Iimcncc e| pcpe| fuIurc ce| r|c,
pcrc e:Iimu|cr en ccmLic e| Ircn:pcrIe pcr ccrreIerc y ferrcccrri|.

Ccn |c: recur:c: cfrecicc: pcr e| 8lFF huLierc :icc pc:iL|e enIcnce:
ccn:Iruir e| Ferrcccrri| ce| Ccrcre, menc: cnerc:c ue e| ce Sc|gcr-
Ccpu|cc, ue cIrcve:cLc Ierrenc: Icn cif|ci|e: y :e|vcIicc: en cue||c
pccc ccmc |c: ce| primerc: c ccIucr :cLre e| Ferrcccrri| ce| NcrIe:

Lc |utc cccn:eccc pc| Cu|||e pc|c ||egc| ce 8cgctc c|
/cgcc|enc e|c nuy c|:cut|c|e. pe|c nc :e cecct| pc|
:e| unc |cec |npue:tc pc| F| 8cncc. nuc|e|c :|cc nucnc
nc: eccnn|cc y ccnven|ente te|n|nc| e| enpc|ne ce
|c: cc: :ecc|cne: (ce| |e||ccc||||} ce| Nc|te (|c|tccc
ncce| nenc: ce 200 Kn} y e| |e||ccc|||| |e:u|tcnte
ncc|c ten|cc nec|e: e:pec|||ccc|cne: en |c pc|te ce
ncntcnc (.}
50!
.


501
Ibidem. p. 85.
500
Nc cL:IcnIe, c pe:cr ce |c ci:cuIiL|e reccmencccicn ce| experIc
exIrcnjerc, e| Ferrcccrri| ce| Mcgcc|enc, enIre Sc|gcr y Ccpu|cc, inIegrcLc
|c rec, pcrue empc|mcLc en FuerIc 8err|c ccn e| ce /nIicuic y cLvicLc
e| :ecu|cr prcL|emc ce |c :eu|c en e| Mcgcc|enc Mecic.

Lc euivccccicn mcycr ce Currie ccn:i:Iic en prcpcner e| ferrcccrri| |et|c.
Lc Ircchc cngc:Ic |imiIc |c pcIencic, |c ve|cciccc y |c ccpcciccc ce
ccrgc ce |c: Irene: hc:Ic e| exIremc ce ue 150 cnc: ce:pu: ce
SIephen:cn |c: ferrcccrri|e: cc|cmLicnc: nc hcL|cn :uperccc |c ve|cciccc
ce |c FcckeI {1.72 Km/hcrc)
502
.

/ pe:cr ce |c: cemcrc: y cc:Ic: ce |c: Ircn:Lcrcc:, un ferrcccrri| mccernc
ce Ircchc SIcnccrc huLierc pccicc mcnIener f|ujc: e:IcL|e: ce ccrgc
enIre Ccpu|cc y 8cgcIc, Iccc e| cnc, :in cccLcr ccn |c v|c f|uvic|, Icn
venIcjc:c ce:ce e| punIc ce vi:Ic eccncmicc y ecc|cgicc.



F|guro 138. Irczccc ce| Ferrcccrri| ce| /I|cnIicc

Fc|IcLc |c pecr, ue fue ir:e mc: c||c" ce Currie, errcr gcrrcfc| ce| grcn
gcLiernc ce |c: ccrreIerc:, e| ce Fcjc: Fini||c, pcrue :in mcycr ceLcIe :e

502
ALAF (1974) p. 39, citado por Pachn Alvaro, Ramrez Mara Teresa. Op. cit. p. 294.
501
cecicic prc|cngcr e:Ie Ferrcccrri| ce| Mcgcc|enc, hc:Ic Funcccicn, pcrc
:eguir hc:Ic ScnIc McrIc, ccncc|e e| ncmLre ce Ferrcccrri| ce| /I|cnIicc.

Se cecicic IcmLin cmp|icr y mccernizcr e| puerIc ce ScnIc McrIc,
||cmccc c ccnverIir:e Ic| vez en e| primerc ce| pc|:, c|viccncc |c
ccmpeIencic ue hcr|c c| ce 8crrcnui||c, ccnce 8ccc: ce Cenizc :egu|c
cemcnccncc grcnce: e:fuerzc: eccncmicc:.

Ccmc :i |c cnIericr fuerc ce pccc mcnIc, nc :e ccn:icerc ccnIinucr e|
Ferrcccrri| ce ScnIc McrIc hc:Ic 8crrcnui||c y CcrIcgenc, pcrc cfrecer |c
:c|ucicn ferrcvicric c Iccc: |c: impcrIcccre: y nc privi|egicr exce:ivcmenIe
e| primerc ce e:c: puerIc:.

Lc ccn:Iruccicn ce| Ferrcccrri| ce| /I|cnIicc, ue Iencr|c unc exIen:icn
cerccnc c |c: 700 ki|cmeIrc:, mcIcncc ce enIrccc c| Mcgcc|enc, merecic
unc exIen:c y Lien rczcnccc expc:icicn ce 41 pcginc:, ce| ccnIrc|mircnIe
FiecrchiIc /rcngc, en |c ue reccncce:

F: ev|cente (.} que en |c: p||ne|c: cnc: ce cpe|cc|n
ce| Fe||ccc|||| ce| At|cnt|cc e| t|c||cc ce| |c /cgcc|enc
vc c c|:n|nu|| (.} |c cc|gc ce |c|gc |ecc|||cc. e: cec||.
|c que vc ce |c Cc:tc c| |nte||c|. cu:cc|c c| |e||ccc|||| en
unc p|cpc|c|n nuy ce|ccnc c| !007
503
.

E| IrcyecIc Gcmcrrc-ScnIc McrIc uecc pre:upue:Iccc en 70 mi||cne: ce
pe:c:, pcrc |c: cuc|e: e| 8lFF pre:IcLc |c miIcc.

E| Mini:Irc hizc enIcnce: un cnc|i:i: minucic:c ce |c cLrc, cccmpcnccc ce
numerc:c: mcpc: y prcyeccicne: eccncmicc:, pcrc ccnc|uir ue e| grcn
vc|umen ce ccrgc ue iLc c Ircer e| nuevc ferrcccrri|, permiIir|c :upercr |c:
yc hcLiIuc|e: prcicc: ce |c: ferrcccrri|e: nccicnc|e: pcrc ||egcr c
uIi|iccce: ce| crcen ce 25 mi||cne: cnuc|e: hccic 13.

/cemc: e| Ferrcccrri| ce| /I|cnIicc e:Icr|c mc: ue ju:Iificccc pcrue:

Cucncc e:tc :ucecc. e: cec|| en !58. pcc|enc: || en
||e|e: ce Fcpcycn c Scntc /c|tc. pc| unc |nec ce !.4
k||net|c:. y ce Scntc /c|tc c Ne|vc pc| unc ce !.!42
k||net|c: (.} y tenc|enc: en|czccc: pc| ||e|e: |c:
ccp|tc|e: ce !0 cepc|tcnentc: (.} y un|cc: cc:| tccc:

503
Piedrahita Arango Rubn. Op. cit. p. 119.
502
|c: |eg|cne: ce ncyc| ||quezc cctuc| y pctenc|c| ce|
pc: (.}
504
.

E| ccnIrc|mircnIe ccnc|uye expre:cncc ue |c ue :ufrirc e| Ircn:pcrIe pcrc
e| Mcgcc|enc e: pcrIe ce| precic ue hcy ue pcgcr pcr e| prcgre:c.

E| Ferrcccrri| ce| /I|cnIicc fue unc prcezc innegcL|e ce |c ingenier|c
cc|cmLicnc pcr hcLer, enIre 152 y 11, :uperccc |c: mc: cif|ci|e: :e|vc: y
pcnIcnc:.

Su cc:Ic reLc:c cmp|icmenIe |c: pre:upue:Ic:, ||egcncc c 5821.834
pe:c:, euivc|enIe: c 8 mi||cne: ce cc|cre:
505
ce 11, cnc en e| cuc| e|
Fre:icenIe /|LerIc L|erc: ccrIc |c cinIc.

De:cfcrIuncccmenIe nccc re:u|Ic pcrecicc c |c previ:Ic pcr e|
ccnIrc|mircnIe. E| Ferrcccrri| ce| /I|cnIicc nc cIrcjc |c ccrgc ce|
Mcgcc|enc :inc en m|nimc pcrIe, pcrue fuercn |c: ccmicne:, ue :e
mcvi|izcLcn mc: rcpiccmenIe, |c: ue |c ccpIurcrcn.

Y |c: prcicc: ce |c: ferrcccrri|e: nccicnc|e:, en vez ce ccnverIir:e en
uIi|iccce:, :iguiercn incremenIcncc:e ce mcnerc cccc vez mc:
c|crmcnIe, pc:cncc ce 13 mi||cne: en 10 c 37500.000 en 15.

En e| frccc:c ce| Ferrcccrri| ce| /I|cnIicc inf|uyercn cIrc: fccIcre:, yc nc
impuIcL|e: c| gcLiernc mi|iIcr, ue ccn :u inci:cuIiL|e cuIcriccc hc
cenunciccc /ric: ce Greiff:

Lc cc|c nc |ue |ec|nente ccccccc. |c|tcncc|e en
cuenc pc|te un :eguncc c|ce ce cc|c:tc y |c
n|ve|cc|n ||nc| y pc|que :e u:c|cn t|cv|e:c: nc|
cc|tccc:. ce ncce|c: |nccecuccc:. nucnc: :|n
|nnun|zc| (c pe:c| ce ncce|:e ncntccc unc ncgn||cc
p|cntc ce t|ctcn|entc en e| Cc|c|e}. |c que n|zc que |c
vc :e cete||c|c|c |cp|ccnente y |equ|||e|c :e|
|encc|||tccc c |c: pccc: cnc: ce :e| |ncugu|ccc (.}
pc| e| p|enctu|c cete||c|c ce |c vc. nc :e puc|e|cn
cc||e| |c: t|ene: c |c: ve|cc|ccce: p|ev|:tc:.
|ncunp||encc |c: ccnp|cn|:c: ccne|c|c|e: ce |c

504
Idem.
505
Que representan 612 millones de dlares de 2007.
503
enp|e:c e |n|c|cncc un p|cce:c ce nc| :e|v|c|c y
ce:p|e:t|g|c ce| t|cn:pc|te |||ec
50


/cemc:, ccmc yc nc ueccLcn prccIiccmenIe fcLriccnIe: ue
cfreciercn euipc: pcrc ferrcccrri|e: ce Ircchc cngc:Ic, |c :e|eccicn ce|
mcIeric| rcccnIe nc fue |c mc: cfcrIunccc.

CIrc: cc: errcre: grcve: ce |c pccc en mcIeric ferrcvicric fuercn:

1- Lc :u:pen:icn c pcrIir ce 151 ce| Fcncc Ferrcvicric Nccicnc|,
pcrc ccncenIrcr Iccc e| e:fuerzc en |c nuevc ||nec c ScnIc McrIc {|c
ue privc ce inver:icn c| re:Ic ce| :i:Iemc)
2- Lc per:i:Iencic ce| n|ctu: enIre lLcgu y /rmenic, ue cejc |c
ccrgc enIre e| Fcc|ficc y 8cgcIc pcrc |c: ccmicne:, cccc c|c mc:
pcIenIe: y rcpicc: frenIe c unc: ferrcccrri|e: mc: envejecicc: y
|enIc:.


Coptu|o X

Ace|erodo Frogreso


10. E| Frente Noc|ono|

Lc exIrccrcincric ge:Iicn ce |c: ccrreIerc: nccicnc|e: curcnIe e| gcLiernc
ce Gu:Icvc Fcjc: Fini||c, nc e:Iuvc cccmpcnccc ce iguc| ccierIc en e|
mcnejc pc||Iicc ce| pc|:. Lc cc|cc ce| Generc|, e| 10 ce mcyc ce 157,
re:pcncic c |c impcpu|criccc en ue hcL|c cc|cc e| gcLerncnIe pcr :u
ce:ccnccimienIc ce |c: mcycr|c: ||iLerc|e: y pcr e| crrcigc ce |c: pcrIicc:
Irccicicnc|e:.

Cucncc e:Ic: pccIcrcn e| FrenIe Nccicnc| pcrc re:Icurcr |c: in:IiIucicne:
ue :urgen ce |c e|eccicn pcpu|cr, e| gcLiernc mi|iIcr cce, y ccmc ce|
crLc| cc|cc :e hcce |enc, :u: ccierIc: fuercn igncrccc: y :u: errcre:
mcgnificccc:, hc:Ic e| punIc ce ue |c ccmini:Irccicn Fcjc: cpenc: chcrc
empiezc c :er cLjeIc ce cnc|i:i: menc: cpc:icnccc:.


506
Arias de Greiff Gustavo. La Segunda Mula de Hierro. Op. cit. p. 87.
504
/cc|phe Ihier: hc cichc ue |c mu|IiIuc cccge ccn iguc| jLi|c e|
nccimienIc, e| ccvenimienIc, |c ccrcnccicn y |c muerIe ce Iccc: |c: reye:.
/:| ccurric ccn e| gcLiernc mi|iIcr y, :iguiencc |eye: inexcrcL|e: ce|
ccmpcrIcmienIc humcnc, e| FrenIe Nccicnc| pc:crc ce |c cpcIec:i: ce |c:
primerc: c|c: c| me|cncc|icc finc| ce |c: e|eccicne: ce 170, ccnce cc:i
regre:c c| pccer e| cnIe: ce:preciccc Generc| Fcjc:.

E| FrenIe Nccicnc| exIinguic |c: ccic: fercce: enIre ccn:ervcccre: y
|iLerc|e:, Ircyencc |c pcz c| pc|:: prcpicic un grcn cvcnce en :u ce:crrc||c,
perfeccicnc in:IiIucicne: :ccic|e: mccernc: y ccrecenIc e| Liene:Icr
generc| hc:Ic cc|cccr c| pc|: en |c: e:Iccic: previc: c| ce:pegue
eccncmicc: y :in emLcrgc unc generccicn ce prcfe:cre: mcrxi:Ic:, Lien
remunerccc: en |c: univer:iccce: creccc: pcr e| FrenIe Nccicnc|, :e
enccrgc ce pre:enIcr |c mejcr eIcpc ce nue:Irc hi:Icric ccn |c: mc:
ce:fcvcrcL|e: cc|cre:.

Icccv|c e: ncIcric e| ce:ccnccimienIc ce |c: rec|izccicne: ce |c: gcLiernc:
ccmpcrIicc:, curcnIe |c: cuc|e: :e ccn:c|iccLc e| pc|: mccernc.

Lc cc|cc ce Fcjc: nc :ignificc un rcmpimienIc ccn |c Iencencic
pre:upue:Ic| en cLrc: pL|icc:. Si Lien e: verccc ue e| FrenIe Nccicnc|
crrcncc ccn:cgrcncc en |c Ccn:IiIucicn ue |c ecucccicn nuncc pccrc
reciLir menc: ce| 107 ce| pre:upue:Ic nccicnc|, e| gc:Ic en cLrc: pL|icc:
irc :iencc hc:Ic 12 e| principc| ccp|Iu|c pre:upue:Ic| pcrue hcy ue
Iermincr |c emprencicc pcr e| gcLiernc mi|iIcr, e| F|cn Vic|, |c: cercpuerIc:,
|c Ierminccicn ce |c: IrcLcjc: ce 8ccc: ce Cenizc, |c mccernizccicn
pcrIucric y e| Ferrcccrri| ce| /I|cnIicc.

/n e:Icmc: |ejc: ce un :i:Iemc ccherenIe ce p|cneccicn, perc yc hcn
uecccc cIrc: |c: m|Iip|e: frenIe: pcrc |c ccn:Iruccicn ce m|nimc:
ccrreIerc: ceIerminccc: pc||IiccmenIe: y |c c:ignccicn pcr|cmenIcric
cnuc| ce |c: pcrIicc: ccrre:pcncienIe:.

Fcr cIrc pcrIe yc e| ce:crrc||c ce| pc|: ju:Iificc |c: inver:icne: en unc
infrce:IrucIurc pcrc :er uIi|izccc pcr |c: veh|cu|c: exi:IenIe:.

En 10 e| pcrue cuIcmcIcr e: e| :iguienIe:





505
Iob|o 3. Fcrue cuIcmcIcr, 10

Automov||es Jeeps Com|onetos Com|ones F|ck bps Otros Ioto|
72.352 14.53 5.33 43.01 30.01 8 181.18

Fuente: /nucric Generc| ce E:Icc|:Iicc, 10



Iob|o 40. Fcrue cuIcmcIcr pcr cepcrIcmenIc:, 10

Deportomento Automotores %
/nIicuic 22.44 12
/I|cnIicc 11.83 .5
8c||vcr 7.224 3.8
8cyccc 5.318 2.2
Cc|cc: 14.140 7.
Ccucc 2.371 1.2
Cuncincmcrcc 0.22 33
Chccc 138 -
Hui|c 2.40 1.
Mcgcc|enc 3.800 2.1
MeIc 1.42 0.8
Ncrinc 3.050 1.
NcrIe ce ScnIcncer 5.738 3.1
ScnIcncer .217 4.
Ic|imc .74 3.7
Vc||e ce| Ccucc 21.78 11.5

Fuente: /nucric Generc| ce E:Icc|:Iicc, 10

Lc ci:IriLucicn gecgrcficc ce| pcrue cuIcmcIcr nc cifiere mcrccccmenIe
ce |c ue :e pre:enIc ccIuc|menIe. FrccIiccmenIe e| 37 ce |c:
cuIcmcIcre: yc :e enccnIrcLcn en |c: cucIrc principc|e: ciuccce: ce|
pc|:.

En 158 Cc|cmLic e: un pc|: ccn mcce:Ic: ccrreIerc: mccernc:, ccpcce:
ce :cLrevivir |c: inviernc:, :cLre Iccc |c: ue yc e:Icn pcvimenIccc: en |c:
v|c: ce mcycr Ircficc.

506
Nc pccenc: c|v|cc| e| e:tccc ce:c:t|c:c ce |c: vc:
ncc|cnc|e: en !50. c ccu:c ce un |nv|e|nc :|n
p|ececente: que ce||unc |c ncyc| pc|te ce |c: cc|c:
ex|:tente: y c|cque p|cct|ccnente e| :|:tenc ce
t|cn:pc|te: ncc|cnc|e:
50
.

Lc /enc||c ce CLrc: FL|icc: ce 158, :u:criIc pcr e| ingenierc FcLerIc
Sc|czcr Gcmez, e: muy impcrIcnIe pcrc |c hi:Icric ce| rcmc pcr :er |c
primerc ue :e pre:enIc c| Ccngre:c ce:pu: ce |c ce 14.

Iiene e| mriIc ce |c impcrcic|iccc, ue permiIe c :u: |ecIcre: cprecicr
ccmc viene cce|ercncc:e e| ce:crrc||c ce| pc|: y :u e:Irechc re|ccicn ccn
|c: inver:icne: en infrce:IrucIurc:

Iob|o 41. Fre:upue:Ic CC.FF 13-158



Fuente: Memcric ce CC.FF 158

Lc :erie cnIericr, cunue expre:ccc :c|cmenIe en pe:c: ccrrienIe:, e: mc:
ue cicienIe. 8c:Ic pen:cr ue en 155 e| pre:upue:Ic ce cLrc: pL|icc:
:uperc Iccc e| cinerc cprcpiccc pcrc e||c: enIre 13 y 148.

Fie|e: c |c meIccc|cg|c ue nc: hemc: impue:Ic, expre:cmc: c
ccnIinuccicn en cc|cre: c|gunc: cifrc: ue nc: permiIcn ccmprencer
mejcr e| gigcnIe:cc prcgre:c ue :e viene cpercncc en e| pc|:.

En 140 e| pre:upue:Ic ce cLrc: pL|icc: euivc||c c 138 mi||cne: ce
cc|cre: ce 2005. En 150 c|ccnzc 322 mi||cne: y en 10, 37 mi||cne:.


507
Memoria de Obras Pblicas de 1958.
507
Sin emLcrgc, c pe:cr ce hcLer:e Irip|icccc en vc|cr, ccmc prcpcrcicn
cenIrc ce| Fl8, e| pre:upue:Ic ce cLrc: pL|icc: cpenc: hc :uLicc ce|
1.227 en 140 c| 1.37 en 10.

107. Vos y Fuentes en 158

Lc /enc||c ce e:e cnc nc: cc cuenIc ceIc||ccc ce |c ue hc :ignificccc
|c ejecucicn ce |c: p|cne: vic|e: 1 y 2, ue ccmLicrcn c Cc|cmLic enIre
150 y e| inicic ce| FrenIe Nccicnc|, pcrue fue nece:cric:

(.} ||evc| c cccc |nnec|ctcnente |c |eccn:t|ucc|n
tctc| ce |c: vc: p||nc|pc|e: ce| pc:. pue: |c :c|c
e||n|ncc|n ce :u: :c|uc|cne: ce ccnt|nu|ccc nc
gc|cnt|zccc c Cc|cnc|c un t|cn:pc|te e||ccz. cccc: |c:
cep|c|cc|e: ccnc|c|cne: ce |c: :ectc|e: en e:e
entcnce: ccn:t|u|cc: (.} F: ev|cente que c| e:|ue|zc
|ec||zccc pc| e| pc: pc|c |c |eccn:t|ucc|n ce :u:
cnt|guc: vc: y |c ccn:t|ucc|n ce |c: nuevc: (.} cece
cc||e:pcnce| |unccnentc|nente unc e||ccz cct|v|ccc
en cucntc c cpe|cc|cne: ce ncnten|n|entc :e |e||e|e
(.} (pc|que} nc e: cventu|ccc c|||nc| que |c c||:|: que
:u||| e| pc: en :u :|:tenc v|c| en |c: cnc: 4 y 50 :e
cec| en pc|te p|epcnce|cnte c |c |c|tc ce un cuen
:c:ten|n|entc
508
.

Lc cc|crc:c |eccicn hc :icc cprencicc. / pcrIir ce 158 :e prccurc ccr
:c:IenimienIc c |c IcIc|iccc ce |c rec.

Sin emLcrgc, e:e cnc e| prcmecic ce 3.2 pe:c: pcrc cccc ki|cmeIrc ce
ccrreIerc :e |e hcce muy recucicc c| Mini:Irc, pcrue |c: cc:Ic: ce
ccn:Iruccicn :e ccerccn c |c: 132.000 pe:c: pcr ki|cmeIrc, en vi:Ic ce ue
yc :e e:Icn hcciencc vercccerc: ccrreIerc:
50
.

E| pcncrcmc vic| ce| pc|: en 158, ue ref|ejc e| e:fuerzc mc: fcrmiccL|e y
prccucIivc ue :cn |c: cc: F|cne: Vic|e:, e: e| :iguienIe:




508
Memoria de Obras Pblicas de 1958. pp. 7 y siguientes.
509
La autopista de Bogot registraba 530.871 pesos por kilmetro. Memoria de Obras
Pblicas, 1958, p. 23.
508
Iob|o 42. Iipc: ce :uperficie

Super||c|e 155 158
Mcccccm .87 Km. 10.17 Km.
/:fc|Ic 30 Km. 2.220 Km.
IcIc| 10.17 Km. 13.132 Km.

Fuente: /enc||c ce CLrc: FL|icc:, 158. p. 2

Nc :e IrcIc yc ce ci:per:cr |c ccIiviccc en cc:i un cenIencr ce frenIe:, :inc
ce :eguir mejcrcncc y pcvimenIcncc |c ue exi:Ie.

E| cvcnce ce| pcvimenIc puece cprecicr:e en e| :iguienIe mcpc:


509


F|guro 13. CcrreIerc: nccicnc|e: pcvimenIccc:, 15
Fuente: Scnchez ScLcgc|, Ferncncc. Ccn|nc:. Cp. c|t. p. 5



510
Sc|czcr Gcmez e: e| primerc ue nc: infcrmc :cLre :enc|izccicn y
cemcrcccicn ce ccrri|e:, funccmenIc| |cLcr en |c ue cn hcy Cc|cmLic
ccu:c grcnce: ccrencic:. En 157 funcicncLcn cc: ccmi:icne:
ce|inecccrc:, ccn cucIrc mcuinc: cemcrccccrc:, ue hcL|cn pinIccc
17 ki|cmeIrc: en 155, en 15 hcL|cn inIervenicc 474 ki|cmeIrc:, y 53 en
157.

E| cnc ce 158 puece ccn:icercr:e ccmc e| punIc ce pcrIicc ce un
vercccerc Mini:Ieric ce CLrc: FL|icc:, Lien cenIrccc ce:ce |uegc en |c:
ccrreIerc:, ue yc :e hcn ccnverIicc inci:cuIiL|emenIe en e| principc|
vecIcr ce| Ircn:pcrIe, ccmc puece ver:e, pcr ejemp|c, ccn |c mccurez
Icnicc ue hc c|ccnzccc e| ce:pcchc en e| cnc|i:i: pcrc e|
e:IcL|ecimienIc ce precic: uniIcric:.

L|cmc |c cIencicn, enIcnce:, en |c Memcric ce 158, |c infcrmccicn :cLre
|c evc|ucicn ce |c: precic: uniIcric: en exp|cnccicn, cLrc: ce crIe,
cfirmccc y pcvimenIc en |c rec vic|
510
, ue rec|menIe :e hc ccn:Iruicc en
|c: |Iimc: ciez cnc: y ue nc :e vc c exIencer muchc mc:, pcrue chcrc
ce |c ue :e IrcIc e: ce mcnIener|c, pcvimenIcr|c, cmp|icr |c: cc|zccc:,
recIificcr Ircmc: y ccecucr|c pcrc e| crecienIe Ircficc.

Lc |cLcr ce ccmini:Ircr, mejcrcr, mccernizcr, ccecucr |c rec y p|cnificcr :u
ce:crrc||c e: permcnenIe. Nc e: crcmcIicc, perc e: ce viIc| impcrIcncic,
pcrue |c eccncm|c mccernc repc:c :cLre |c: rece: vic|e:, ue ce:ce
|uegc hcy ue ccnecIcr ccn ferrcccrri|e:, v|c: ce ncvegccicn y cviccicn,
pcrc mcximizcr :u eficiencic.

En re:umen, gerencicr e| pcIrimcnic vic| e: |cLcr ce Iccc: |c: in:IcnIe:,
minuIc:, hcrc:, c|c:, me:e: y cnc:. En cucnIc e:Ic ge:Iicn :ec mc: Icnicc,
eccncmicc y eficienIe, mejcre: :ercn |c: re:u|Iccc: ce |c eccncm|c
nccicnc|.

Lc: 1.750 ki|cmeIrc: ce ccrreIerc: nccicnc|e: ce hcy, en muy pccc :e
pcrecen c |c: 13.132 ce 158. /Ircvie:cn |c: mi:mc: pci:cje:, cunue
mccificccc: en mcycr c mencr mecicc, unc: vece: fcvcrcL|e, cIrc:
menc:, y c vece: ce mcnerc cIrcz pcr |c mcnc ce| hcmLre
511
.

510
Memoria de Obras Pblicas, 1958, p. 25.
511
En los aos 50 se construy la carretera entre Barranquilla y Santa Marta. La Cinaga
Grande era el ms bello cuerpo de agua imaginable. Sus abundantes manglares le permitan
ser el criadero de aves y de vida acutica ms fecundo de Colombia. pero por la delgada
lengeta de la Isla Salamanca, se hizo pasar la carretera, afectando la interfase entre el ro
511
L|egcn c |c: mi:mc: pueL|c:, |c mcycr pcrIe ce e||c: e:Icncccc:, ccnecIcn
ciuccce: grcnce: e inIermecic:, nc :iempre mejcre: ue cnIe:. E| vc|umen
ce ccrgc y pc:cjerc: hc crecicc, y :eguirc hccincc|c, ce mcnerc cc:i
expcnencic|, c mecicc ue e| pc|: cvcnzc.

En re:umicc: cuenIc:, en 158 Cc|cmLic yc e: un pc|: mccernc, en v|c: ce
ce:crrc||c ce:ce |uegc, inIegrccc, grccic: c |c: v|c: ce ccmunicccicn, en
un vercccerc mercccc nccicnc|.

/nIe: ce |c: F|cne: Vic|e: ce |c ccccc ce |c: 50, |c: ccrreIerc: :e
inIerrump|cn frecuenIemenIe c| ||egcr c |c: ccrrienIe: ce cguc.

En vercnc |c: ccmicne: pccr|cn vccecr |c: ueLrccc:, perc cucncc
||egcLcn c |c: r|c: Ien|cn ue cecer e| pc:c ce |c ccrgc c LcIe: c
IcrcLiIc:. Fcrc cIrcve:cr e| Mcgcc|enc en 8crrcnui||c :e e:IcL|ecic un
:ervicic ce ferry.

EnIre 151 y 158 :e ccn:Iruyercn 221 puenIe:, :in ue fc|Ie ningn
cepcrIcmenIc en |c |i:Ic ue cpcrece en |c: pcginc: 38 y 3 ce |c
/enc||c ce 158, ue ceIc||c |c ccrreIerc, e| r|c y |c |uz ce e:Ic:
e:IrucIurc:, enIre |c: cuc|e: ce:Icccmc: c|gunc::

Iob|o 43. Frincipc|e: puenIe: 151- 158

ko Corretero Metros
GucIiu|c Vi||cvicencic-Cumcrc| 425
Mcgcc|enc Furificccicn-Dc|cre: 312
/ncime lLcgu- /rmenic 285
Ccucc Lc Unicn -Lc VicIcric 24
Ccucc Mece|||n-CcrIcgenc 245
Ccnc| ce| Diue Cc|cmcr- CcrIcgenc 245
Ccucc Vc|civic- McnIer|c 245
Sin McnIer|c-FuerIc E:ccncicc 240
Mcgcc|enc 8cgcIc- /rmerc 253
Ccucc Mece|||n-IurLc {Fc:c Fec|) 218
Mcgcc|enc 8cgcIc-Hcncc 212
Ccucc /guccc:- Lc FinIccc 200
Mcgcc|enc Lc Jcguc- Icrui 104

Magdalena, los manglares y los humedales, salinizando los suelos y extinguiendo los
manglares. El resultado ha sido calificado justamente de ecocidio. Uno de los lugares ms
hermosos del mundo se convirti en el paisaje ms desolador y triste de Colombia.
512
En Luenc pcrIe e| Mcgcc|enc inIegrcLc c Cc|cmLic, perc IcmLin civic|c
c| pc|: enIre CccicenIe y CrienIe, miIcce: ci:|ccc: pcr :u ccrrienIe.

E| ce GircrccI fue, enIre 130 y 14, e| nicc puenIe ue cruzcLc e| grcn
r|c, ccn unc ccrri|erc pcrue, en unc incre|L|e fc|Ic ce previ:icn, nc :e |e
ccn:Iruyc ccrreIerc.

Luegc, pccc c pccc e| Mcgcc|enc fue cIrcve:ccc pcr cuccce:
e:IrucIurc::

Iob|o 44. FuenIe: :cLre e| ric Mcgcc|enc

Ao Fuente Metros
130 GircrccI-F|cnce: {ferrcvicric) 15
14-50 GircrccI-F|cnce: {ccrreIerc) 210
150 Furificccicn-Dc|cre: {ccrreIerc) 253
152 Hcncc-FuerIc 8cgcIc {ccrreIerc) 214
158-0 Hcncc-FuerIc Sc|gcr {ccrreIerc-ferrcccrri| 454
158-0 FuerIc 8err|c {ccrreIerc-ferrcccrri|) 58
170 8crrcnui||c {ccrreIerc) 1.501
178 Neivc {ccrreIerc) 157
180 FuerIc Iriunfc {ccrreIerc) 1.13
18 F|cIc {ccrreIerc) 1.070
2005 Ycncc {ccrreIerc) 1

Sin emLcrgc, :iguen hcciencc fc|Ic muchc: puenIe: :cLre e| Mcgcc|enc,
pcrc unir e| CccicenIe ccn e| CrienIe ce Cc|cmLic, :i ccn:icercmc: ue
enIre Ycncc y F|cIc hcy 518 Km, :in ningunc e:IrucIurc ue cruce e| r|c.

En 15, :egn e| Mini:Ieric ce Ircn:pcrIe, :u: 2.377 puenIe: :umcLcn 75
Km, |c ue nc: cc |c icec ce| e:fuerzc rec|izccc en e:e ccp|Iu|c.
513


F|guro 140. E:IrucIurc crmccc :cLre p|cnchcn. FuerIc Sc|gcr 158.



F|guro 141. Lc e:IrucIurc f|cIc :cLre e| p|cnchcn hc:Ic |c: pi|c:. FuerIc
Sc|gcr 158.
514

F|guro 142. FuenIe ce FuerIc 8err|c 15



F|guro 143. FuenIe ce FuerIc 8err|c
515

F|guro 144. FuenIe Lcurecnc Gcmez. 8crrcnui||c


F|guro 145. FuenIe F|cIc- ZcmLrcnc


108.Empreso Co|omb|ono de Aerodromos

Lc |ey 8 ce 138 hcL|c ci:pue:Ic ue |c: cercpuerIc: ceL|cn cump||ir unc
funcicn nccicnc|" pcrc permiIir |c cperccicn ce cercncve:, cunue :Ic:
516
nc perIenecie:en c |c: prcpieIcric: ce |c: ccmpc: ce cviccicn, ccmc :e
|e: ||cmcLc enIcnce:.

Lc mcycr pcrIe ce |c: cercpuerIc: perIenec|cn c ScccIc, empezcncc pcr
e| ce Iechc. Fc:crcn |uegc c /vicncc, cuyc pc||Iicc fue |c ce privi|egicr :u:
ncve:, ccLrcncc c |c: cIrc: ccmpcn|c: cerechc: ce cIerrizcje,
ccn:icerccc: ccmc muy cnerc:c:, |c ue repercuI|c en :u: Icrifc: y, pcr
ccn:iguienIe, |e: cificu|IcLc ccmpeIir ccn |c principc| empre:c nccicnc|.

Lc: uejc: nc pcrcLcn c||| pcrue |c: ncve: ce |c: cIrc: ccmpcn|c:
prcLcL|emenIe nc ercn cIencicc: ccn iguc| ci|igencic, ccc:icncncc|e:
reIcrcc: c incump|imienIc ce vue|c:

(.} pe|c |c expe||enc|c cenc:t| que |c ccn:t|ucc|n.
e| ncnten|n|entc y |c cpe|cc|n ce |c: ce|cpue|tc: nc
cecen :e| |unc|n c cc|gc ce |c: enp|e:c: ccne|c|c|e:
ce t|cn:pc|te c|ec. A: ccnc nc ccnpete c |c:
t|cn:pc|tccc|e: te||e:t|e: |c ccn:t|ucc|n y
ccn:e|vcc|n ce |c: cc||ete|c:. e| gcc|e|nc ncc|cnc|
exp|c| e| cec|etc 32 ce !54. pc| nec|c ce| cuc| :e
c|e |c Fnp|e:c Cc|cnc|cnc ce Ae|c|cnc:.
e:tcc|ec|n|entc puc||cc ce:cent|c||zccc (.} ccn e|
ccetc ce que c:un|e|c |c cc||ccc ce enp|e:c||c ce
ce|c|cnc: ce:t|nccc: c| u:c ce ce|cncve: ce
t|cn:pc|te puc||cc
5!2
.

E| prcyecIc principc| ce |c EC/ fue, ce:ce |uegc, |c ccn:Iruccicn ce|
cercpuerIc E| Dcrccc, perc c| mi:mc Iiempc emprencic cLrc: en |c:
cercpuerIc: ce Scn /ncr:, 8crrcnccLermejc, Fcipc, CuiLcc, /rcrccucrc,
Iunjc, LeIicic, FuerIc 8err|c y Vi||cvicencic, ue :e :umcrcn c |c: 3
cercpuerIc: ce prcpieccc ce /vicncc, pcr |c: cuc|e: pcgc |c EC/
11031.800 pe:c:.


512
Memoria de Obras Pblicas, 1958. p. 94.
517


F|guro 14. Fi:Ic /ercpuerIc E| Dcrccc, 158

Luegc :e ccuiric e| cercpuerIc ce 8uencvenIurc, ue perIenec|c c unc
fcmi|ic ce cpe||icc Gcnzc|ez y c /vicncc, pcr 300.000 pe:c:: y pcr 302.72
pe:c: :e |e ccmprc c| /ercc|uL ce Cc|cmLic e| cercpuerIc ce Gucymcrc|,
en 8cgcIc.
518
/ e:Ic: ccui:icicne: :e :umc |c enIregc ce |c: cercpuerIc: nccicnc|e: c
|c EC/, ue en 158 ccmp|eIc 57 ccmpc: ce cIerrizcje
513
.

Fccc c pccc |c EC/ iLc ccnvirIiencc en cercpuerIc: |c: pcIrerc: ue
hcL|c ccuiricc, c |c: cuc|e: empezc c ccIcr ce |c: euipc: m|nimc:
reuericc: pcrc |c cperccicn ce |c: cercncve:: perc cLvicmenIe |c
pricriccc ce |c: inver:icne: :e cirigic c |c: ue :e ccn:icercrcn mc:
impcrIcnIe: pcrc |c inIegrccicn nccicnc|, ccmc Scn /ncr:, LeIicic y
8crrcnui||c, ce:Iinccc c ccnverIir:e en cercpuerIc inIernccicnc| c|Iernc
ce E| Dcrccc.

Lc: ccmpc: ce cviccicn ce Mece|||n y Cc|i :egu|cn :iencc municipc|e:, e|
:eguncc ce |c: cuc|e: :er|c ccuiricc cnIe: ue e| primerc pcrue :e
ccn:icercLc ue en |c ccpiIc| ce| Vc||e :e ceL|c ccn:Iruir |c Iercerc pi:Ic
inIernccicnc| ce| pc|:.

DurcnIe :u: primerc: cucIrc cnc:, |c EC/ rec|izc inver:icne: pcr vc|cr ce
45548.4 pe:c:: en E| Dcrccc 3443.04: en 8crrcnccLermejc 450.410
pe:c:: en LeIicic 2137.22 y en Scn /ncr: 1250.0.

Dc icec ce |c ccIivc ue yc erc |c cviccicn civi| en Cc|cmLic, ue en
157, en |c: 5 cercpuerIc: ccnIrc|ccc: pcr |c EC/, :e regi:Ircrcn 105.308
cIerrizcje:, c:|: 1.21 en 8cgcIc: en 8crrcnui||c 14.572: en 8uccrcmcngc
1.808 y en 8crrcnccLermejc 10.10.

Lc: cucIrc principc|e: cercpuerIc: ce EC/ regi:Ircn e| 477 ce| mcvimienIc.
E: ncIcric e| prcgre:c ce |c cviccicn ccmercic| en 157
514
:

Iob|o 45. /viccicn ccmercic|, 157

Empresos 14
Horos de vue|o 151.81
Fosojeros 148.83
FosojerosJKm 1513.13
Ione|odos 114.24
IonJKm 52.172
Fosojeros de| exter|or 45.77
Fosojeros o| exter|or 50.321


513
Ibidem. pp. 94 y siguientes.
514
Anuario General de Estadstica, 1960. p. 701.
519
Sin emLcrgc |c: ccncicicne: pcrc |c :eguriccc cercncuIicc cejcLcn
muchc u ce:ecr. E| prcgre:c ce:ce 14 {v. 71) nc hcL|c :icc muy
grcnce c juzgcr pcr |c ue nc: infcrmc en 15 Virgi|ic 8crcc
515
:

Unc ce |c: ccnpc: nc: |npc|tcnte: en que :e nece:|tc
|c |nteg|cc|n ce| F:tccc en |e|cc|n ccn |c
ncvegcc|n c|ec e: |c :egu||ccc (.} |c FCA c:un|
|c: :e|v|c|c: ce cyucc c |c ncvegcc|n ccn |c: equ|pc:
que ccqu||| ce Av|cncc. pe|c :|c en !5 :e |n|c| |c
p|c:pectcc|n pc|c ncce|n|zc||c: (.} |c :|tucc|n ce
|c: equ|pc:. |c: cuc|e: t|enen nc: ce ve|nte cnc: ce
cpe|cc|n. n|zc |nc|:pen:cc|e. c ||ne: ce !58. |c
cp||ccc|n u|gente ce un vc:tc p|cn ce ncnten|n|entc
y ce :e|v|c|c p|event|vc (.} u|t|ncnente :e nec|c|cn
|c: ccnc|c|cne: ce| |cc|c|c|c F| Fc:c. e| cuc| e: ce
v|tc| |npc|tcnc|c pc| :e| :te un puntc ce |e|e|enc|c
cc||gctc||c en unc |utc ce |nten:c t|c||cc :cc|e |c
cc|c|||e|c cent|c| (.} :e cce|cntcn |c: t|cccc: ce
|n:tc|cc|n ce| nuevc |cc|c|c|c ce Fc|cnque|c (.} en
8c||cnqu|||c. 8c||cnccce|nec y 8cgctc :e cce|cntcn
|c: t|cccc: ce |n:tc|cc|n ce| equ|pc VCF.

Si |c rec VCF en 15 cpenc: erc un prcyecIc, en ccmLic |c ce
rccicccmunicccicn hcL|c cvcnzccc muchc, ccmc puece ver:e en |c:
figurc: 12 y 13.

E| cecreIc 1718 ce| 18 ce ju|ic ce 10 reIirc |c EC/ ce| Mini:Ieric ce CLrc:
FL|icc: y |c cc:criLic c| DepcrIcmenIc /cmini:IrcIivc ce |c /ercncuIicc
Civi|.

E| crigen ce |c /erccivi| :e puece enccnIrcr en |c Direccicn Generc| ce
/viccicn, creccc en 134 cenIrc ce| Mini:Ieric ce Guerrc.

Luegc, en 14, :e Ircn:fcrmc en DepcrIcmenIc ce /ercncuIicc Civi| {v.
71).


515
Memoria de Obras Pblicas de 1959. p. 129.
520


F|guro 147. Fec ce rccic EC/ 151. F|guro 148. Fec ce VCF prcyecIccc.

Fuente: /enc||c ce CLrc: FL|icc:, 15


En 147, mecicnIe e| cecreIc 15 ce e:e cnc, fue cc:criIc c| Mini:Ieric ce
CLrc: FL|icc:, hc:Ic ue |c expecicicn ce| cecreIc 1252 ce 15, ue |c
regre:c c| Mini:Ieric ce Guerrc.

E| cecreIc 1721 ce 10 crec e| DepcrIcmenIc /cmini:IrcIivc ce |c
/ercncuIicc Civi| {D/C), ue fue cc:criIc c |c Fre:icencic ce |c FepL|icc,
y enIre :u: funcicne: uecc |c ccmini:Irccicn ce| Fcncc /ercncuIicc
Nccicnc|, ue chcrc :er|c prcpieIcric ce |c: cercpuerIc: ce |c EC/.

En 12, e| D/C fue uLicccc cenIrc ce| Mini:Ieric ce Ircn:pcrIe.
521


F|guro 14. /ercpuerIc ce Mece|||n

10. A|berto L|eros, Fres|dente

E| gcLiernc ce /|LerIc L|erc: Ccmcrgc {158-12) ccnIc ccn Ire: Mini:Irc:
ce CLrc: FL|icc:. Lc: cc: primerc: fuercn Virgi|ic 8crcc Vcrgc: y Mi:ce|
Fc:Ircnc 8crrerc. E| Iercerc fue Ccr|c: CLcncc Ve|c:cc, uien c:umic en
11 y ccnIinuc curcnIe |c: primerc: me:e: ce| gcLiernc ce Gui||ermc Lecn
Vc|encic.

/ L|erc: Ccmcrgc |e Iccc Iermincr e incugurcr |c: principc|e: cLrc:
iniciccc: pcr Fcjc: Fini||c.

Lc vc|uminc:c /enc||c ce 15, :u:criIc pcr Virgi|ic 8crcc, c pe:cr ce
c|gunc: puyc: c| gcLiernc ce Fcjc:, cemue:Irc |c impc:iLi|iccc ce vc|ver
c| mcnejc purcmenIe pc||Iicc ce |c: cLrc: pL|icc:, c:| e| Mini:Irc :e refierc
ce mcnerc fcvcrcL|e c |c: criIeric: ce |c |ey 12 ce 14 y c |c cperIurc ce
nuevc: frenIe: ce ccrreIerc:, ccn e| cLjeIivc :ccic| ce crecr fuenIe: ce
emp|ec.

Fc:Ircnc Ircn:iIcrc pcr e| mi:mc ccminc, ce Ic| mcnerc ue |c
ccmini:Irccicn L|erc: Ccmcrgc pcvimenIc 48 ki|cmeIrc: y ccn:Iruyc 1.11
ce nuevc: ccrreIerc:, rec|izcncc inver:icne: pcr 1.00 mi||cne: ce pe:c: en
e| cucIrienic.

522
Lc pcrIicipccicn ce cLrc: pL|icc: en e| pre:upue:Ic nccicnc| :e mcnIuvc
en e| 227.

Nc ccmpcrIc e| juicic :cmerc y negcIivc ue cfrece lvcn Nichc||: :cLre |c
ge:Iicn ce 8crcc en e| Mini:Ieric
51
, pcrue e:Ic revi:Ie c:pecIc: muy
pc:iIivc:, e:pecic|menIe e| inIer: pcr :eguir Iecnificcncc e| prcce:c ce
Icmc ce ceci:icne:, ccn e| perfeccicncmienIc ce |c: meccni:mc: inIernc:
ce p|cnificccicn, cuyc: herrcmienIc: :ercn |c rec|izccicn ce |c: invenIcric:
ce |c rec vic| y ce| Ircficc en |c: ci:IinIc: ccrreIerc:, pcrc pccer prcgrcmcr
ccecucccmenIe |c mejcrc ce |c: pcvimenIc:: y un nuevc F|cn Vic|
517
, en
e| cuc| :e e:Lczcrcn prcyecIc: Icn cmLicic:c: ccmc |c Ircncc| ce Lc:
L|cnc:, |c Ircn:ver:c| ce| CcriLe y |c CcrreIerc Fcncmericcnc.

E:Ic |Iimc cn |c e:perc e| pc|:.

F|guro 150. CcrreIerc Fcncmericcnc. FrcyecIc 15

516
Nicholls Ivn. Op. cit. p. 43.
517
Memoria de Obras Pblicas de 1959. pp. 86 y siguientes.
523

F|guro 151. Ircn:ver:c| ce| CcriLe
Fuente: /enc||c ce CLrc: FL|icc:, 15


IcnIc 8crcc ccmc Fc:Ircnc :e ccupcrcn ce |c: negcciccicne: ue
ccncujercn c |c ccmprc ce| Ferrcccrri| ce /nIicuic pcr pcrIe ce |c:
Ferrcccrri|e: Nccicnc|e:, cperccicn funccmenIccc en |c ccnveniencic ce
unificcr |c ccmini:Irccicn y cperccicn ce Iccc: |c: empre:c: ferrcvicric: ce|
pc|:, Iemc :cLre e| cuc| vc|veremc: mc: Icrce {v. 124).

/mLc: Mini:Irc: ccnIinucrcn IcmLin invirIiencc en ncvegccicn y puerIc:
y Iermincrcn cLrc: emprencicc: ce:ce e| gcLiernc mi|iIcr y ue :e hcc|cn
impercIivc: pcr e| grcn crecimienIc ce nue:Irc ccmercic exIericr.

EnIre 150 y 158, |c: inver:icne: en 8ccc: ce Cenizc, e| ccnc| ce| Diue y
|c: puerIc: ce 8crrcnui||c, CcrIcgenc, ScnIc McrIc, 8uencvenIurc y
Iumccc hcL|cn, en nmerc: reccncc:, :umccc 24 mi||cne: ce pe:c:, c |c:
524
ue :e cgregcrcn inver:icne: pcr 120 mi||cne: curcnIe |c ccmini:Irccicn
L|erc: Ccmcrgc.
E| crecimienIc ce| ccmercic exIericr
mcIivc IcmLin |c creccicn ce |c
empre:c FuerIc: ce Cc|cmLic, ue nc:
ccupcrc en e| 112

/nIe: ce reIircr:e ce| Mini:Ieric, en
:epIiemLre ce 11, Fc:Ircnc crgcnizc
e| Fcncc Nccicnc| ce Ccminc:
Vecinc|e: y cejc e:IrucIurccc un
cmLicic:c F|cn Vic| pcrc: 1. Iermincr |c
ccn:Iruccicn, reccn:Iruccicn y
mejcrcmienIc ce 725 Km ce ccrreIerc:
y puenIe:. 2. Ccn:Iruccicn,
reccn:Iruccicn y mejcrcmienIc ce 550
Km en cchc :ecIcre: ce ccrreIerc y 3.
DcIccicn ce| euipc reuericc pcrc e|
:c:IenimienIc mc: eficienIe ce| :i:Iemc
vic|.

E| pre:upue:Ic pcrc Ic|e: cLrc:
c|ccnzcLc |c: 00 mi||cne: ce pe:c:.


















F|guro 152. Ircncc| ce| L|cnc
525

E| 8lFF :umini:Irc 1.5 mi||cne: ce cc|cre: y |c /:cciccicn lnIernccicnc| ce
De:crrc||c, cIrc IcnIc, en ccncicicne: Icn fcvcrcL|e: ccmc e| pc|: nc hc
vue|Ic c ver, pcrue |c: cinerc: ce |c /lD Ien|cn un p|czc ce cincuenIc
cnc: pcrc :u repcgc.


F|guro 153. Fepre:enIccicn grcficc, vc|mene: ce Ircficc 158. Zcnc ce
8cgcIc.
Fuente: /enc||c ce CLrc: FL|icc: 15.
526

Iob|o 4. Di:IriLucicn ce| Ircn:iIc en |c: ccrreIerc: nccicnc|e:.



Fuente: /enc||c ce CLrc: FL|icc:, 15

110. H|stor|o de 8ocos de Cen|zo [II}

Ccmc ccnIinucLcn |c: prcL|emc: en 8ccc: ce Cenizc, en 151 e| gcLiernc
:c|iciIc |c inIervencicn ce| Lccc|ctc||e Cent|c| Hyc|cu||que ce F|cnce. E:Ie
crgcni:mc reccmencc ccn:Irenir |c ce:emLccccurc hc:Ic 50 meIrc:,
perc :u: prcpue:Ic: fuercn, en pcrIe ccn:icercL|e, rechczccc: pcr |c: cIrc:
ccn:u|Icre: ce| gcLiernc, ccn |crgc experiencic en 8ccc: ce Cenizc, |c
firmc ce S|| A|excnce| G|cc & Fc|tne|:.

De:pu: ce |crgc ci:cu:icn Icnicc, e| gcLiernc ceIerminc e| FrcyecIc ce
ccn:Iruccicn ce| ciue inIernc ce ccnIrcccicn", cuyc prcpc:iIc erc recucir
|c Lccc c 510 meIrc:. E:e ciue crrcncc ce| Icjcmcr crienIc| y Iiene unc
|cngiIuc ce 1.341 meIrc:.

En 13 yc :e hcL|c |cgrccc recucir c 512 meIrc: |c Lccc, ccn |c cuc| :e
incremenIc |c ve|cciccc mecic ce |c ccrrienIe, cumenIcncc c:| :u pccer
ce Ircn:pcrIe ce :ecimenIc:, pcrc ||evcr|c: c zcnc: ce mcycr prcfunciccc
en e| mcr.

EnIre 125 y 1 e| vc|cr ce |c inver:icn rec|izccc en 8ccc: ce Cenizc
IcIc|izcLc 122 mi||cne: ce pe:c:, unc: 0 mi||cne: ce cc|cre: ce e:c
pccc
518
.

518
Equivalentes a 380 millones de dlares de 2007.
527
Lc: IrcLcjc: ccnIinucrcn hc:Ic 173 y fuercn :c|ucccc: ccn e| mcycr
regccijc en 8crrcnui||c, ccnce |c JunIc Cccrcincccrc ce| FuerIc puL|icc
un inIere:cnIe |iLrc, H|:tc||c ce unc g|cn cc|c. 8ccc: ce Cen|zc. ce Icn
mcce:Ic pre:enIccicn ccmc exce|enIe ccnIenicc, cuyc |ecIurc
reccmenccmc: cmp|icmenIe.

Ferc ccmc |c :ecimenIccicn nuncc :e ceIiene, :e :iguiercn pre:enIcncc
prcce:c: erc:ivc: ue re:Iring|cn nuevcmenIe e| ccnc| ncvegcL|e. En |c:
cnc: 80 yc nc :e pucc re:c|ver e:e prcL|emc ccn e| crcgccc hcLiIuc|, pcr
|c cuc| huLc ue cpe|cr c crcgccc: mc:ivc:, mienIrc: :e e:IucicLcn y
ccn:Iru|cn nuevc: cLrc: hicrcu|icc: pcrc ccecucr e| ccnc|.

E| crcgccc nc puece :u:pencer:e nuncc, perc :| miIigcr:e ce mcnerc
cprecicL|e ccn cLrc: hicrcu|icc: ccmc e:pc|cne:, Icjcmcre:, mue||e:,
Lcrrerc:, ciue:, ccnc|e:, eIc, :iIuccicn ue re:umic recienIemenIe e|
Mini:Irc ce Ircn:pcrIe, cccIcr /ncr: Urie| Gc||egc, c| :enc|cr ue |c:
pc|:e: ce:crrc||ccc: hccen cLrc: hicrcu|icc: mienIrc: |c: pc|:e: en
ce:crrc||c :e Iienen ue ccnIenIcr muchc: vece: ccn crcgccc:"

En 188 e| gcLiernc enccrgc c| lDEH/, ce |c Univer:iccc ce| NcrIe, pcrc
ue en c:ccic ce| LcLcrcIcric ce Hicrcu|icc ce De|fI y |c firmc hc|cnce:c
Hc:kcning, e:IcL|ecierc e| ci:enc ce |c: cLrc: ue :e ccnccen ccmc
Diue cireccicnc| y cLrc: ccmp|emenIcric: pcrc |c ccecuccicn ce| ccnc|
ce ccce:c c| puerIc ce 8crrcnui||c.

F:tc :e |cg|c|c nec|cnte |c ccn:t|ucc|n ce un c|que en |ccc
que |e:t||ng|e|c |c :ecc|n en e| :ectc| c|t|cc. ccncuc|encc
tccc e| ccucc| pc| e| c|czc |zqu|e|cc. cunentcncc ce e:tc
ncne|c |c ccpcc|ccc ce t|cn:pc|te ce :ec|nentc: ce |c
cc|||ente y ev|tcncc ccn:ecuentenente |c ccunu|cc|n ce
:ec|nentc: que ||n|tcccn |c: p|c|unc|ccce: en e| ccnc| ce
ncvegcc|n.

Lc: cc|c: c|:enccc: |ue|cn ccncec|cc: pc|c gc|cnt|zc| e|
ccce:c ce |c: cuque: que tcccn e| pue|tc ce 8c||cnqu|||c. ce
ccue|cc ccn |c: ccn:|ce|cc|cne: que :e |e:unen c
ccnt|nucc|n.

- p|c|unc|ccc nn|nc ce 30 p|e:
- cncnc ce| ccnc| ncvegcc|e ce !50 net|c:
-c||necn|entc cu:tccc c |c: cc|ccte|:t|cc: nc||c|g|cc:
ce| |c
528
- c|cgccc: ce ncnten|n|entc nn|nc:
- nec|cn|entc ce |c: p|c|unc|ccce: ex|:tente: ||ente c
|c: nue||e: p||vccc:

Lc ccn:t|ucc|n ce| c|que c||ecc|cnc| y :u: cc|c:
ccnp|enentc||c: (|encc|||tcc|n ce |c nc|gen ccc|centc|.
c|cgccc ce| ccnc| c|te|nc. ccn:t|ucc|n ce| ccnc|
c||nentccc|} :e |n|c|c|cn en cctuc|e ce !3 y cu|n|nc|cn en
ncv|enc|e ce !4 (. } F| cc:tc tctc| ce |c cc|c c:cenc| c
24.34 n|||cne: ce pe:c:. cuyc ||ncnc|cc|n |ue cuc|e|tc
tctc|nente pc| |c ncc|n
5!
.



F|guro 154. 8ccc: ce Cenizc 2002. FcIc lDEH/

Ccn e:Ic: cLrc:, ce| crcen ce 10 mi||cne: ce cc|cre:, :e hc |cgrccc
mcnIener curcnIe Iccc e| cnc, unc prcfunciccc ce 30 pie: en e| ccnc| ce
ccce:c c| puerIc ce 8crrcnui||c.

519
Breve Historia del Puerto de Barranquilla. Barranquilla: IDEHA, s.f. pp.
7-8.
529

E| F|cn ce ce:c||c||c ce| pue|tc ce 8c||cnqu|||c prev en |c: prcximc: Ire:
cnc: inver:icne: pcr unc: 28 mi||cne: ce cc|cre: pcrc |cgrcr |c: 40 pie: ce
prcfunciccc reuericc: pcrc e| ccce:c ce Luue: ce hc:Ic 35.000 IFM,
cuyc cperccicn hcrc pc:iL|e unc :en:iL|e recuccicn en |c: f|eIe: y
:u:Icncic| incremenIc en e| vc|umen ce |c: cperccicne: pcrIucric:.

111. Fondo Noc|ono| de Com|nos Vec|no|es

Unc ref|exicn ue :e viene c |c menIe cnIe: ce ccn:icercr |c |cLcr ce|
Fcncc Nccicnc| ce Ccminc: Vecinc|e:, pccr|c :er |c :iguienIe: uemcr
eIcpc: nuncc hc :icc ccnvenienIe. Nccc hcy pecr ue mccurcr:e
Liche", ccmc cice e| refrcn.

En rec|iccc, Cc|cmLic nc :c|Ic ce |c mu|c c| cvicn. E| :c|Ic ue :| :e cic fue
e| ce |c: ccminc: cc|cnic|e: c| ferrcccrri| y c |c ccrreIerc.

En vez ce Ircn:fcrmcr |c: infcme: cncurric|e:, mc| ||cmccc: ccminc:
rec|e:" en vercccerc: ccminc: ce herrccurc empecrccc:, pcrc cIencer c|
mecic ce Ircn:pcrIe ccecuccc c unc eccncm|c rurc| y primiIivc ce
:uL:i:Iencic, e| pc|: cecicc unc pcrIe ce:prcpcrcicnccc ce :u: e:cc:c:
recur:c:, primerc c |c ccn:Iruccicn ce m|nimc: ferrcv|c:: y |uegc c
ccrreIerc:, :iempre inccnc|u:c:, y :in Ircficc cuIcmcIcr ue |c: ju:Iificc:e.

En Eurcpc y |c: E:Iccc: Unicc:, :cLre unc vc:I|:imc rec ce ccminc:
cprcpiccc: pcrc ccLc|gccurc: y ccrreIc: ce Ircccicn cnimc|, pucc
ce:crrc||cr:e ccn fcci|iccc e| :i:Iemc ce ccrreIerc: cucncc cpcrecic e|
cuIcmcvi|.

Si huLi:emc: Ienicc un :i:Iemc ce ccminc: ce herrccurc, nue:Irc
crecimienIc huLierc cLececicc c un prcce:c grccuc|, menc: IrcumcIicc y
:egurcmenIe mc: prccucIivc.

Nccc cnIe: ce Iiempc, Iccc c :u Iiempc", pccr|c :er |c :|nIe:i: ce un
ce:crrc||c mc: crgcnicc ce |c eccncm|c.

Freccupccc: pcr ferrcccrri|e: y ccrreIerc:, |c: :uce:ivc: gcLiernc: cejcrcn
ce ccn:Iruir ccminc: ce herrccurc c pcrIir ce Mcrcc Fice| Sucrez.

E| Mini:Irc Lui: lgnccic /ncrcce, en 147 hizc |c: :iguienIe: ccn:icerccicne::

530
De vc||c: cecen|c: c e:tc pc|te. |c Ncc|n nc
cccnccnccc |c nctu|c| |n|c|cc|n ce| p|cce:c v|c|. que
nc e: ct|c c|:t|ntc que |c: ccn|nc: ce ne||ccu|c. Fe|c
ccu||e que ex|:ten g|cnce: |eg|cne: ce excepc|cnc|e:
ccnc|c|cne: pc|c |c cc|cn|zcc|n y e| ce:c||c||c
cg|cc|c y pecuc||c. :cc|e |c: cuc|e: cece cc|c|:e
ccn:t|uyencc ccn|nc: ce penet|cc|n (.} en |ec||ccc.
ce ve|ccc. |c: |eg|:|ccc|e: :|c ccnc|cen e| :|:tenc v|c|
cent|c ce p|cyectc: ce ce|c|cnc:. |e||ccc||||e: y
cc||ete|c:. e: cec||. c:|:ten c| t|n|nc ce |c evc|uc|n.
p|e:c|nc|encc ce| |unccnentc |czcncc|e ce |c:
:|:tenc: ce t|cn:pc|te que. |ep|tc. :cn |c: ccn|nc: ce
penet|cc|n
520
.

De:ce |uegc, e:Ic ||cmccc ce cIencicn c| pc|: pc:c ce:cperciLicc y |uegc
e| xccc ccmpe:inc :e cgrcvc pcr |c vic|encic ue czcIc c Cc|cmLic c
rc|z ce| c:e:incIc ce Jcrge E|icer GciIcn.

/fcrIuncccmenIe, e:Ic icec fue reIcmccc pcr e| cccIcr /|LerIc L|erc:
Ccmcrgc, ccn |c expecicicn ce| cecreIc 150, ce ju|ic 14 ce 10, ccn |c
firmc ce Virgi|ic 8crcc Vcrgc: ccmc Mini:Irc ce CLrc:, ue ceIerminc |c
creccicn ce| Fcncc Nccicnc| ce Ccminc: Vecinc|e:.

Ccmc pcrc enIcnce: e| jeep yc :e hcL|c ccnverIicc en unc nuevc mu|c,
:e previc |c ccn:Iruccicn ce ccrreIerc: en zcnc: rurc|e:, ccn
e:pecificccicne: cpenc: ccecuccc: pcrc ccmperc: y ccmicne: |igerc:.

Lc crgcnizccicn ce| Fcncc ce Ccminc: Vecinc|e:, ccrre:pcncic c| :uce:cr
ce 8crcc en e| Mini:Ieric, Mi:ce| Fc:Ircnc 8crrerc. E| Fcncc :e ccnciLic
ccmc un e:IcL|ecimienIc pL|icc ce:cenIrc|izccc, ccn per:cner|c jur|cicc,
cuIcncm|c ccmini:IrcIivc y pcIrimcnic prcpic, cc:criIc c| Mini:Ieric ce
CLrc: FL|icc:. Su funcicn :er|c |c ccn:Iruccicn, mejcrcmienIc y
ccn:ervccicn ce ccminc: vecinc|e: ce ccrccIer regicnc|, ce ccnfcrmiccc
ccn |c p|cneccicn generc| ce| Mini:Ieric ce CLrc: FL|icc:.

E| pcIrimcnic ce| Fcncc ccmprenc|c Iccc: |c: Liene: mueL|e: e inmueL|e:
ccuiricc: pcrc :u cLjeIc :ccic|, e:pecic|menIe |c: pcrIicc: ce|
pre:upue:Ic nccicnc|, |c: renIc: y cprcpiccicne: ue |e ce:Iine e|
Ccngre:c y |c: cpcrIe: ce |c: cepcrIcmenIc:, municipic: e in:IiIucicne:
privccc:.

520
Memoria de Obras Pblicas, 1947. p. 16.
531

Ccmc puece ver:e, |c inIencicn expre:c ce| gcLiernc erc |cgrcr |c
vincu|ccicn ce |c: enIiccce: :eccicnc|e: y ce crgcni:mc: privccc:, ccmc
|c Fecerccicn Nccicnc| ce CcfeIerc:, cuyc vincu|ccicn c |c: prcgrcmc:
ce| Fcncc fue muy ccnvenienIe.

Lc ccIccicn inicic| fue ce 50 mi||cne: ce pe:c:, prccecenIe: ce unc
emi:icn ce |iLrcnzc: ce ceucc pL|icc inIernc. Lc: primerc: ccmiI:
cepcrIcmenIc|e: ce| FNCV ccrre:pcnciercn c /nIicuic {ue prcgrcmc
inmecicIcmenIe 57 ccminc:): 8cyccc {50): Ccucc {40): Cuncincmcrcc
{22): Hui|c {15): NcrIe ce ScnIcncer {) y Ic|imc {33).

E| primer DirecIcr Generc| ce| FNCV fue e| ingenierc cnIicuenc Jc: Mcr|c
8rcvc 8eIcncur, reccnccicc pcr :u grcn ccpcciccc Icnicc.

Lc |cLcr ce| FNCV :e fue exIenciencc pcr Iccc: pcrIe:. En 10, c| cump|ir
30 cnc: ce |cLcre:, :u |Iimc DirecIcr, Dcr|c Me:c LcIcrre, pre:enIc un
infcrme muy inIere:cnIe. Lc inver:icn rec|izccc curcnIe e:e per|ccc
c|ccnzc 121.215 mi||cne: ce pe:c:, ue :e Irccujercn en 2.70 ccminc: y
2.704 puenIe::
















Iob|o 47. Fcncc nccicnc| ccminc:
vecinc|e:. Ki|cmeIrc: ccn:Iruicc: 11-
10.
Fuente: FNCV 30 cnc:

532
Fc|IcLcn cpenc: cc: cnc: pcrc ue e| Fcncc ||egc:e c :u fin, pcrue e|
crI|cu|c 124 ce| cecreIc 2171 ce 172, ue ree:IrucIurc e| Mini:Ieric ce
CLrc: FL|icc: ccmc Mini:Ieric ce Ircn:pcrIe, |c :uprimic.

E| crI|cu|c 127 ce| mi:mc cecreIc crcenc c |c: |iuiccccre: ce| Fcncc
enIregcr Iccc: |c: ccIivc:, cerechc: y cL|igccicne: ce| Fcncc c |c
Fincncierc ce De:crrc||c IerriIcric|: y |c: crchivc:, cccumenIc:, LiL|icIecc:,
mueL|e: y euipc: ce cficinc c| ln:IiIuIc Nccicnc| ce V|c:.

112. Empreso Fuertos de Co|omb|o

Hemc: vi:Ic ccmc e| mc|eccn ce 8uencvenIurc permiIic unc mejcr
cperccicn pcrIucric cejcncc cIrc: |c ineficienIe fcenc ce ccrgue y
ce:ccrgue mcnuc| ce |c: Lcrcc: cnc|ccc: en |c Lch|c.

Lc: Lrccerc: ccuc|cn c| CcpiIcn ce| Lcrcc y ci:cuI|cn ccn | e| cc:Ic ce |c
cperccicn. Cucncc :e pcn|cn ce ccuercc, empezcLcn c pc:cr |c ccrgc
ce| Luue c |c: |cnchc: y vicever:c, en unc |enIc cperccicn ce vcric: c|c:.
E:Ie :i:Iemc primiIivc hcc|c ce 8uencvenIurc un puerIc muy cc:Ic:c, ccn
|c: ccn:iguienIe: perjuicic: pcrc impcrIcccre: y expcrIcccre:, ref|ejccc: en
|c: f|eIe:.

Lc cperccicn ce| mc|eccn :e Irccujc inmecicIcmenIe en unc recuccicn
ce |c: f|eIe: mcr|Iimc: en e| Fcc|ficc cc|cmLicnc, pcr |c mcycr eficiencic
en e| mcnejc ce |c ccrgc.

Lc: e:IiLcccre: c| :ervicic ce| puerIc, cperccc |crgc: cnc: pcr |c:
Ferrcccrri|e: Nccicnc|e:, :e cgrupcrcn en un :inciccIc ue ccnIinucmenIe
exig|c ccncicicne: |cLcrc|e: :upericre: c |c: yc muy generc:c: cIcrgccc:
c |c: ferrcvicric:.

E:c :iIuccicn nc erc pecu|icr ce 8uencvenIurc. Fcr cue||c: cnc:, cc:i
Iccc: |c: puerIc:, nc :c|c en Cc|cmLic, e:IcLcn ccminccc: pcr :inciccIc:,
cgrupccc: en unc fecerccicn inIernccicnc|, y ccIccc: ce| encrme pccer
ce negcciccicn ue cc |c pc:iLi|iccc ce c:fixicr |c eccncm|c ce un pc|:.

Cucncc un :inciccIc cec|crcLc unc hue|gc, |c: Lcrcc: nc pcc|cn
ce:ccrgcr |c: merccnc|c: ce:Iinccc: c e:e puerIc en cIrc:, IcnIc ce| pc|:
ccnce :e cec|crcLc |c hue|gc ccmc en |c: e:Iccc: vecinc:.

/cicicnc|menIe, |c: :inciccIc: pcrIucric: hcL|cn |cgrccc e| reccnccimienIc
ce| mcncpc|ic ce |c: fcenc: pcrc :u: cfi|iccc:. E| nune|u: c|cu:u:
533
:ignificcLc ue, c| |ccc ce unc: e:IiLcccre: :incicc|izccc:, unc crecienIe
mc:c ce ce:emp|eccc: nc pcc|c cccecer c IrcLcjc: :upernumercric:
cucncc :Ic: ercn reuericc:.

Lc :iIuccicn yc empezcLc c vc|ver:e muy :eric en 148, cucncc c |c:
:inciccIc: ce ncvierc: ce| r|c Mcgcc|enc y ce |c: Ferrcccrri|e: Nccicnc|e:,
:e |e: empezc c cc|ificcr ccmc :upere:Iccc:"

Nc : :| :ec cventu|ccc c|||nc| que n|ent|c: en ct|c:
pc:e: |c: t|cccccc|e: :e ccng|egcn en :|nc|cctc: pc|c
|c gc|cntc ce| ce|ecnc c t|cccc| y cctene| pc| e:e
nec|c unc u:tc |et||cuc|n. e| :|nc|cc||:nc cc|cnc|cnc
:e ce:vc ncc|c |c ccn:t|tuc|n ce |ue|te: c|gcn|:nc:
que p|ctegen e| ce|ecnc c nc t|cccc|. c c cctene| |c
nc: ccunccnte |et||cuc|n pc:|c|e ce :e|v|c|c: que. c
nc :e p|e:tcn. c :e p|e:tcn cpenc: e:cc:cnente (.}
Fepugnc c n| ccnc|enc|c ce ncnc|e t|cccccc|
cc:e|vc| que en nucnc: ||ente: (.} |c: enp|eccc: y
cc|e|c: :e nc||cn c|v|c|cc: en cc: cctegc|c:. |c: que
eecutcn :u |ccc| c|en. nec|cncnente c nc|. y |c: que
:e ent|egcn pc| ente|c c |c que ||cncn |ccc|e:
:|nc|cc|e: (.} que en :u p|cct|cc e:tcn c|||g|cc: c que
gc|cnt|ce |c |enune|cc|n ce un t|cccc que nc :e
p|e:tc en |c|nc c|gunc
52!
.

Nc erc pcrc menc:. E| Mini:Irc Lui: lgnccic /ncrcce hcL|c cccLccc ce
reciLir |c vi:iIc ce un repre:enIcnIe ce |c Fecerccicn ce Ncvierc:
U|Ircmcrinc: ce |c: E:Iccc: Unicc:, pcrc ncIificcr |c inminenIe c|zc ce un
257 en |c: Icrifc: ue :e iLcn c ccLrcr en 8uencvenIurc, pcrue en 141,
cnIe: ce ue :e inIrccuje:en e|emenIc: meccnicc: pcrc fcci|iIcr |c |cLcr,
e| ccrgue y ce:ccrgue :Ic erc mc: rcpicc ue en 147, cucncc |c: Icrec:
yc e:IcLcn meccnizccc:.

Lc exp|icccicn ce| fencmenc e:IcLc -nc: exp|icc e| Mini:Irc- en ue pcr
viciccc inc|inccicn c ce:viccc ccn:ejc, e| IrcLcjc :e rec|izc cenIrc ce |c
||cmccc ccmcrc |enIc"
522
.

E:Ie e:Iccc ce cc:c: fue cccc vez mc: cif|ci| ce ccmLcIir pcrue ccn |c
recperIurc ce| Ccngre:c, en 158, e| SinciccIc ce 8rccerc: ce

521
Andrade Luis Ignacio. Memoria de Obras Pblicas, 1948. pp. Xii y ss.
522
Que no es otra cosa que el work to rule de los pases de habla inglesa
534
8uencvenIurc cefin|c unc curu| ce Senccc y cc: c Ire: ce Ccmcrc pcrc
|c: |i:Ic: ce| pcrIicc |iLerc|. E:Ie pccer pc||Iicc erc muy eficcz pcrc
mcnIener e| :tctu: quc en e| primer puerIc ce Cc|cmLic.

Lc: :inciccIc: en |c: puerIc: ce| /I|cnIicc nc ercn mejcre: ue |c: ce
8uencvenIurc, perc Icccv|c nc hcL|cn |cgrccc Iccc: |c: pre:Iccicne:
exIrc|egc|e: ce :u: cc|egc: ce| Fcc|ficc, ue cccc cc: cnc: :e
incremenIcLcn ccn |c |Iimc Ccnvencicn Cc|ecIivc.

E| grcn prcgre:c pcrIucric ue hemc: re:enccc {v. 5), :e cnu|cLc pcr e|
chcnIcje :incicc|, y |c: e|evccc: Icrifc: pcrIucric: hcc|cn c| pc|: cccc vez
menc: ccmpeIiIivc.

E:Ic: ccn:icerccicne:, junIc ccn cIrc: ccmc |c ccnveniencic ce ccnIcr
ccn un crgcni:mc ccpcz ce ceIermincr |c: inver:icne: pcrIucric: ccn
criIeric: rccicnc|e: y ce cLIener |c: mcycre: Leneficic: ce |c: cucnIic:c:
inver:icne: prcgrcmccc: pcrc e| :ecIcr, empezcncc pcr e| en:cnche ce
|c: Ierminc|e:, nc fuercn cjenc: c |c creccicn ce |c Empre:c FuerIc: ce
Cc|cmLic.

/ finc|e: ce 15, e| Mini:Irc Virgi|ic 8crcc pre:enIc e| prcyecIc ce |ey pcrc
|c creccicn ce |c Empre:c FuerIc: ce Cc|cmLic:

A ||n ce cc||e unc ncyc| cg|||ccc c |c ccn|n|:t|cc|n
ce |c: te|n|nc|e: y que e:tc: pueccn ctence| nc
:c|cnente c :u: p|cp|c: gc:tc: :|nc tcnc|n c|
en:cncne y nec|cn|entc. p|e:ent e| p|cyectc ce |ey
pc| e| cuc| :e c|ec |c Fnp|e:c Fue|tc: ce Cc|cnc|c.
pc|c c:egu|c| |c cutcncnc ce |c ccn|n|:t|cc|n
pc|tuc||c y |c pc:|c|||ccc ce ctence| ccn |ecu|:c:
ccecuccc: e| ce:c||c||c ce |c: pue|tc:. que |equ|e|e
|nve|:|cne: :upe||c|e: c |c: que puecen cctene|:e ce
|ecu|:c: c|c|nc||c:
523


E| prcyecIc :e ccnvirIic en |c |ey 154 ce 15, ue Iccc reg|cmenIcr c
Mi:ce| Fc:Ircnc 8crrerc, cnIe: ce prccecer c |c crgcnizccicn ce |c
Empre:c, ue inicic|menIe fue ccnccicc ccmc EMFCCCL.

Lc: cLjeIivc: ce |c Empre:c fuercn:


523
Memoria de Obras Pblicas, 1959. p. 116.
535
1. Dirigir, ccmini:Ircr, exp|cIcr, ccn:ervcr y mejcrcr |c: Ierminc|e:
mcr|Iimc: y f|uvic|e: ue pc:en c :u pcIrimcnic.
2. Iecnificcr |c: :i:Iemc: ce IrcLcjc pcrc |cgrcr |c mcycr
eficccic.
3. Ccn:Iruir nuevc: puerIc: y cmp|icr |c: exi:IenIe: y
4. FcmenIcr e| ccmercic y |c ncvegccicn.

De enIrccc EMFCCCL reciLic |c: puerIc: ce CcrIcgenc, 8crrcnui||c,
Scn /ncr:, ScnIc McrIc, 8uencvenIurc y Iumccc. Se ccn:icerc,
ccemc:, ue 8ccc: ce Cenizc fcrmcLc pcrIe inIegrcnIe y
ccmp|emenIcric ce| FuerIc ce 8crrcnui||c y, pcr |c IcnIc, :e Irc:pc:c c
|c Empre:c Iccc |c referenIe c e:c cLrc, Icccv|c inccnc|u:c.

/nIe: ce |c iniciccicn ce |cLcre:, e| 1 ce ju|ic ce 11, :e e:IcL|ecic pcr
pcrIe ce| Mini:Ieric ue 1. Ningn puerIc ccnIcLc ccn un p|cn ce
cLrc: pcrc :u: nece:iccce: fuIurc:, ni e:Iucic: ce ingenier|c pcrc |c
iniciccicn ce cLrc:. 2. E| mcnIenimienIc ce |c: in:Ic|ccicne: erc
ceficienIe, :cLre Iccc en 8uencvenIurc y CcrIcgenc. 3. Lc: euipc: ce
ccrgc ercn in:uficienIe: y |c: Ic||ere: ccc|ec|cn ce grcve: fc||c:, cunue
en 8crrcnui||c e| e:Iccc ce| euipc erc mc: :cIi:fccIcric.

Lc: primerc: cnc: ce |c Empre:c fuercn exiIc:c::

(.}pc|que |np||n| unc ve|ccce|c c|ncn|cc c| t|cccc
pc|tuc||c e|ectucncc unc p|c|uncc t|cn:|c|ncc|n y
ncce|n|zcc|n ce |c |n||ce:t|uctu|c. y ccn:|gu|. pc|
nec|c ce| c|cen que |npu:c en |c cct|v|ccc pc|tuc||c.
|evcntc| |c: penc||zcc|cne: |npue:tc: pc| |c:
ccn|e|enc|c: nc|t|nc: (.} (ccenc:} e|ectu e:tuc|c:
|unccnentc|e: c t|cv: ce g|upc: e:pec|c||zccc: ce
|ngen|e|c nu|t|ncc|cnc| (.} que ce||n|e|cn |c:
p||nc|pc|e: nece:|ccce: y ||c|cn |c: pcutc: pc|c |c
cnp||cc|n y ce:c||c||c |:|cc ce nue:t|c :|:tenc
524
.

De:cfcrIuncccmenIe, en |c ue Iccc ccn |c: re|ccicne: incu:Iric|e:, |c
cireccicn ce EMFCCCL nc fue Icn cfcrIunccc.

En cccc puerIc cpercLc un :inciccIc ciferenIe. E| ce 8uencvenIurc,
cccc vez mc: vincu|ccc c |c pc||Iicc ccIivc, hcL|c cc|cc en |c: mcnc:

524
Luis Fernando Jaramillo, Ministro de Obras, en el Seminario Puertos de Colombia,
Bogot, mayo 8 de 1987.
536
ce| :encr Jcrge Iccec Lczcnc, uien prcnIc :er|c e|egicc ruIincricmenIe
ccmc :encccr.

Lc: pre:Iccicne: exIrc|egc|e: cLIenicc: en |c: :uce:ivc: ccnvencicne:,
mcrccLcn |c pcuIc pcrc |c: cemc: :inciccIc: pcrIucric: ce |c Empre:c,
ue viv|c Lcjc |c cmenczc ce |c: hue|gc:.

En 17 |c :iIuccicn en 8uencvenIurc erc in:c:IeniL|e. En hcrc: ce
IrcLcjc, :iguiencc |c ccnc|c |entc, ccrgue y ce:ccrgue nc cvcnzcLcn.
/ |c: cc: c Ire: c|c: e| CcpiIcn ce| Lcrcc, ce:e:perccc, Ien|c ue
hcL|cr ccn e| :inciccIc. Se ||egcLc c un ccuercc pcrc ue |c: mi:mc:
Lrccerc:, ue nccc hcL|cn hechc enIre |c: :00 c.m. y |c: 4:00 p.m.,
previc e| reccnccimienIc ce un Luen refrigeric" ue reccuccLc e|
:inciccIc, rec|izcrcn |c fcenc. E:Ie refrigeric" :e ccnIcLi|izcLc |uegc
ccmc :c|cric y enIcnce: |c: remunerccicne: ce |c: e:IiLcccre:
re:u|IcLcn muy :upericre: c |c ce| gerenIe generc| ce EMFCCCL.

Fcr |c generc|, |c cperccicn IcrccLc cercc ce unc :emcnc, mienIrc:
cumenIcLcn |c: reccrgc: y |c: :cncicne: impue:Ic: pcr |c: ccnferencic:
ncvierc: c| pc|:. Vcric: ||nec: exc|uyercn c 8uencvenIurc ce :u:
iIinercric:.

En mecic ce e:c :iIuccicn, e| :inciccIc pre:enIc e| p|iegc ce peIicicne:
mc: exIrcvcgcnIe. Lc Empre:c, gerenciccc enIcnce: pcr Lui: E.
Fc|ccic:, :e negc c ci:cuIir|c.

Ccmc |c hue|gc en :ervicic: pL|icc: e:IcLc prchiLicc pcr |ey, e|
gcLiernc, en vez ce cecer c |c: cmenczc: ce| pcrc i|egc|, crcenc
:cmeIer e| c:unIc c un IriLunc| ce /rLiIrcmenIc.

E| IriLunc| :e:icnc cercc ce Ire: :emcnc: en 8cgcIc
525
. E| 18 ce mcrzc
ce 18, e| crLiIrc ue repre:enIcLc c |c Empre:c pregunIc c| ue
ccIucLc pcr e| :inciccIc, :i erc Ic|ercL|e ue pcr mcnIener |c: e|evccc:
ingre:c: ce |c: :incicc|izccc:, :e exc|uyerc ce Iccc pc:iLi|iccc ce
IrcLcjc c |c: mi|e: ce ce:emp|eccc: ce 8uencvenIurc.


525
Estaba presidido por el doctor Csar Ordez Quintero, antiguo Senador, muy cercano
al Presidente de la Repblica. En representacin del sindicato, Jorge Tadeo Lozano como
rbitro. Por la Empresa Puertos de Colombia, actu Jos Alvear Sann.
537
Lc incre|L|e re:pue:Ic ce| crLiIrc :incicc| fue, pc|cLrc mc: pc|cLrc
menc:, ue nc |e: inIere:cLc pcrc nccc |c :uerIe ce |c: ce:emp|eccc:,
ue :c|cmenIe ccIucLcn pcrc e| Liene:Icr ce :u: cfi|iccc:.

E| pre:icenIe, incignccc, repiIic |c pregunIc vcric: vece:. CLIuvc
:iempre iguc| re:pue:Ic.

EnIcnce: Crccnez CuinIerc :cmeIic c ccn:icerccicn ce| IriLunc| Iccc: y
cccc unc ce |c: punIc: ce| p|iegc, ue fuercn negccc: pcr mcycr|c ce
cc: ccnIrc unc, cercgcncc:e Iccc: |c: ccnvencicne: vigenIe: hc:Ic
e:e mcmenIc enIre e| :inciccIc y |c Empre:c.

CueccLc pue: EMFCCCL en ccncicicne: ce inicicr unc nuevc
crgcnizccicn ce |c: re|ccicne: incu:Iric|e: en e| principc| puerIc ce| pc|:,
ccn |c: ccn:iguienIe: Leneficic: pcrc Iccc |c eccncm|c nccicnc|.

Lc Irc:cencencic ce| |cucc erc muy grcnce. Lc recccicn ce| :inciccIc
fue viru|enIc. /rrecicrcn |c: cmenczc: ce hue|gc y e| gcLiernc ce|
cccIcr Ccr|c: L|erc: Fe:Irepc cic mcrchc cIrc:. /cepIc |c ccnvcccIcric
ce un nuevc IriLunc|, ccmpue:Ic pcr cIrc: crLiIrc:, ccncc v|c |iLre c
nuevc: pre:Iccicne: exIrc|egc|e:.

8uencvenIurc ccnIinuc ce mc| en pecr, :eguicc ce |c: cemc:
Ierminc|e:, |c ue crrc:Irc |c Empre:c c| cLi:mc.

Lc :iIuccicn :iguic cegrcccncc:e. Vcric: recrgcnizccicne:
ccmini:IrcIivc: fuercn iguc|menIe inIi|e:.

Lc Empre:c ccmLic :u :ig|c c CCLFUEFICS, perc |c :iIuccicn nc mejcrc.
Lc: :c|cric: y pre:Iccicne: cumenIcLcn ince:cnIemenIe. Lc juLi|ccicn
:e cIcrgcLc c cuc|uier eccc. Lc: pen:icne: ercn mi||cncric:, inf|ccc:
ccemc:, ccn cccumenIccicn frcucu|enIc.

De Iccc: e:c: mc|ver:ccicne: gucrcc recuercc |c cpinicn pL|icc,
e:ccncc|izccc

Lc: cc: cuccrc: ue cfrecemc: c ccnIinuccicn nc: excu:cn ce
prcfuncizcr en |c Iri:Ie hi:Icric ce CCLFUEFICS:




538


Iob|o 48. FuerIc: ce Cc|cmLic. Fecur:c: Humcnc:


.
Fuente: C|ivc: LcmLcnc, /ncr:. Fe:enc H|:t||cc ce |c: Fue|tc: ce
Cc|cnc|c. 8cgcIc: Mini:Ieric ce Ircn:pcrIe: 2001.

Lc :c|ucicn :e cp|czcLc pcr pcrIe ce |c: :uce:ivc: gcLiernc:, hc:Ic ue
pcr inicicIivc ce| Fre:icenIe Erne:Ic Scmper y ce :u mini:Irc, Jcrge
8enceck C|ive||c, :e cicIc |c |ey 1 ce 11, ccnccicc ccmc E:IcIuIc ce
FuerIc: Mcr|Iimc:, ue cLc|ic e| mcncpc|ic e:IcIc| ce |c: puerIc: y
cuIcrizc :u enIregc en ccnce:icn pcrc |c mccernizccicn ce |c: mi:mc: y
e| mejcrcmienIc ce :u eficiencic.

E:e e: e| crigen ce |c: Sccieccce: FcrIucric: Fegicnc|e:, ue hcn
Ircn:fcrmccc muy pc:iIivcmenIe e| pcncrcmc pcrIucric nccicnc|.

539


F|guro 155. FuerIc: ce Cc|cmLic F y G.

Fuente: C|ivc: LcmLcnc, /ncr:. Fe:enc H|:t||cc ce |c: Fue|tc: ce
Cc|cnc|c. 8cgcIc: Mini:Ieric ce Ircn:pcrIe: 2001.


113. Cor|os L|eros kestrepo, Fres|dente

/ pe:cr ce ue en 141 Ccr|c: L|erc: Fe:Irepc, Mini:Irc ce Hcciencc,
e:Iuvc enccrgccc ce |c ccrIerc ce CLrc: FL|icc:, ce:ce e| 10 ce
enerc hc:Ic e| 24 ce feLrerc, cucncc Icmc pc:e:icn ce| ccrgc Jc:
Gcmez Finzcn, nc ceLemc: ccn:icercr|c enIre |c: exmini:Irc: ce CLrc:
ue hcn c|ccnzccc |c pre:icencic.

Su grcn ccnccimienIc ce |c: prcL|emc: ce |c infrce:IrucIurc, y ce|
Ircn:pcrIe |e vienen ce :u eficcz ce:empenc en |c CcnIrc|cr|c Generc|
ce |c FepL|icc, e| Mini:Ieric ce Hcciencc y |c: ccmcrc: |egi:|cIivc:: y
ce :u in:ccicL|e curic:iccc inIe|ecIuc| :cLre Iccc: |c: c:unIc:
re|ccicnccc: ccn e| ce:crrc||c eccncmicc ce| pc|:.

DurcnIe Iccc :u cucIrienic, L|erc: e:Iuvc cccmpcnccc en CLrc: FL|icc:
pcr e| eccncmi:Ic vc||eccuccnc 8erncrcc Gcrc: CcrccLc, Icnicc
:everc y rec|izcccr eficcz, ||cmccc c :ecunccr |c ce:Iccccc ge:Iicn ce|
Fre:icenIe en mcIeric ce CLrc: FL|icc:.
540

En |c ue Iccc ccn e:Ie |iLrc :cn Ire: |c: grcnce: rec|izccicne: ce |c
ccmini:Irccicn L|erc: Fe:Irepc: |c creccicn ce| Fcncc Vic| Nccicnc|, e|
impu|:c c |c incu:Iric cuIcmcIriz y |c refcrmc ccn:IiIucicnc| en |c referenIe
c |c p|cnificccicn eccncmicc.

114. Fondo V|o| Noc|ono|

De:ce ue empezcrcn c ccn:Iruir:e ccrreIerc: en Cc|cmLic, :e ccn:icerc
nece:cric grcvcr |c: veh|cu|c: ccn unc :erie ce impue:Ic:, empezcncc pcr
e| crcnce| ccucnerc.

En e| cur:c ce e:Ie reccrricc pcr |c: hi:Icric ce| Ircn:pcrIe cc|cmLicnc, nc:
hemc: enccnIrccc ccn e| impue:Ic ce ||cnIc, ccn pecje: y ccn e|
impue:Ic c |c gc:c|inc
52
.

Yc en 130, en e| fcmc:c |n|c|ne ce| ingenierc Enriue UriLe Fcm|rez,
enccnIrcmc: ue e| impue:Ic ce pecje y pi:ccurc erc ce muy cif|ci| y
cc:Ic:c percepcicn", ue erc rechczccc pcr |c: mc|e:Iic: ue
ccc:icncLcn |c: ccucnc: inIericre:, ue :e evcc|cn hc:Ic en un 407 y ue
:c|cmenIe en Cuncincmcrcc e:IcLc Lien crgcnizccc.

Nc e: cif|ci| cccIcr ue pcr |c e:cc:ez ce cuIcmcvi|e:, :u reccucc cc:IcLc
mc: ue :u prccucicc cucncc :e :c||c ce |c: gcIerc: ce 8cgcIc. En
Cuncincmcrcc, enIre 11 y 128, prccujc en prcmecic 1.13 pe:c:,
cifrc irri:cric cun enIcnce:, frenIe c |c: cmLicic:c: p|cne: vic|e: ue yc
hemc: cnc|izccc cmp|icmenIe. Fcr Ic| rczcn, prcnIc fue cLc|icc.

E| impue:Ic :cLre |c gc:c|inc, :iguiencc c UriLe Fcm|rez, fue creccc pcr |c
|ey 10 ce 127. E| grcvcmen erc ce un cenIcvc pcr cccc LcIe||c ce
gc:c|inc ce 750 grcmc:
527
.

En 130, e| ccn:umc nccicnc| erc ce 1100.000 gc|cne: men:uc|e:, ce Ic|
mcnerc ue pcrc e:e cnc :e cc|cu|cLc |c renIc en 804.501 pe:c:.
/| |ccc ce e:Ie impue:Ic ce crecienIe prccucicc, cunue Icccv|c muy
recucicc frenIe c |c: grcnce: inver:icne: en ccrreIerc: {v. 5, ,), :e
hcL|c e:IcL|ecicc pcr |c mi:mc |ey 10 un impue:Ic :cLre |c ccmprc ce

526
Sin embargo, hemos omitido las diferentes propuestas sobre cobro de impuesto de
valorizacin por construccin de carreteras, porque tan justa iniciativa ha tropezado
siempre con intereses que pocas veces han permitido su cobro.
527
Uribe Ramrez Enrique. Op. cit. pp. 17 y siguientes
541
pc:cje: en cuIcLu:e:, ferrcccrri|e: y Lcrcc:. Supcnemc: unc grcn evc:icn
pcrue cpenc: prccuc|c 21.80 pe:c: en e| cnc ce 130.

Lc: impue:Ic: ccucnerc: :cLre cuIcmcvi|e:, ||cnIc:, ruecc:, ccce:cric: y
re:crIe:, rinciercn 1250.230 pe:c: enIre 115 y 128, mienIrc: |c IcIc|iccc
ce e:c: e|emenIc: hcL|c vc|icc 24354.257 pe:c:, |c ue incicc
inicic|menIe cpenc: un grcvcmen finc| ce| 5.147 pcrc e:c: e|emenIc:.

Ccn un pcrue cuIcmcIcr Icn exiguc, |c IriLuIccicn :cLre :u inIrccuccicn y
u:c cpenc: permiI|c reccucc: muy infericre: c |c: nece:cric: pcrc
cce|cnIcr |c: cLrc: vic|e:. En vez ce cvcnzcr grccuc|menIe, c mecicc ue
:e pre:enIc:e cumenIc ce| pcrue, ce| Ircficc y cemcncc, regicnc|
primerc y nccicnc| ce:pu:, ce cLrc: vic|e:, e| pc|: :e emLcrcc en |c
ccn:Iruccicn ruinc:c ce ccrreIerc: preIermiIiencc |c inver:icn :ccic|.

Lc: impue:Ic: ccucnerc: :cLre |c inIrccuccicn ce veh|cu|c: y repue:Ic:
cumenIcLcn ccnIinucmenIe. En c|gunc: ccc:icne: :upercLcn e| 1007 cc
vc|c|en ce |c: cuIcmcIcre: hccic |c: cnc: 50, cuyc impcrIccicn e:IcLc
:cmeIicc c |icencic: ce impcrIccicn ue :e ccncec|cn
pcr:imcnic:cmenIe pcrc eviIcr, en |c pc:iL|e, e| cficiI en |c Lc|cnzc ce
pcgc:.

E:c re:Iriccicn ce impcrIccicne:, ccrrienIe en /mricc LcIinc pcr e:c:
cnc:, enccrec|c |c: cuIcmcIcre:, crecncc e| encccencmienIc vicic:c ce
pccc: ccrrc:-pccc ccn:umc ce gc:c|inc-reccucc recucicc ce e:e
impue:Ic-vic|iccc ccn:Iruicc :in IriLuIccicn ccecuccc.

E| impue:Ic c |c gc:c|inc en e| pre:upue:Ic pcrc 157 fue cfcrccc en 23
mi||cne: ce pe:c:, ccnIiccc irri:cric cenIrc ce renIc: IcIc|e: ce 1.227
mi||cne: ce pe:c:, |c ue incicc ue e| grcvcmen erc m|nimc cenIrc ce
unc gc:c|inc ue Icccv|c erc muy LcrcIc.

En vez ce cumenIcr|c, :e cecicic e|imincr|c :in nece:iccc c|gunc, en vi:Ic
ce |c fcci| ce :u reccucc pcrue e: girccc cirecIcmenIe pcr |c refiner|c c
|c Ie:crer|c Nccicnc|.

E| gcLiernc ce L|erc: Fe:Irepc :e prcpu:c fincncicr ccecucccmenIe e|
ce:crrc||c vic|, cejcncc|c repc:cr :cLre 1. E| impue:Ic c |c gc:c|inc, cuyc
re:IcL|ecimienIc fue :c|iciIccc c| Ccngre:c cenIrc ce |c prcpue:Ic ce|
Fcncc Vic| Nccicnc| y 2. lnicicr |c incu:Iric ce| en:cmL|cje ce veh|cu|c:
pcrc ue |c: ccrreIerc: ce| pc|: re:pcncie:en c un Ircficc ccecuccc, ue
542
:e Irccuje:e en ce:crrc||c eccncmicc, inIegrccicn nccicnc| y cumenIc ce
|c prccuccicn y ce| inIerccmLic.

En 10, en Cc|cmLic circu|cLcn 72.353 cuIcmcvi|e:: 14.53 ccmperc::
5.33 ccmicneIc:: 15.030 Lu:e: y micrcLu:e:: 43.01 ccmicne: y vc|ueIc::
30.01 pcne|: y pick up:: 8 veh|cu|c: vcric: pcrc un IcIc| ce 181.18
528
.

En 10 hcL|c un cuIcmcIcr pcr cccc 82 cc|cmLicnc:.

DurcnIe e| per|ccc cnIericr, e| ce| cccIcr Gui||ermc Lecn Vc|encic, e| pc|:
hcL|c cIrcve:ccc unc cif|ci| :iIuccicn eccncmicc ue :e ref|ejc
pcrIicu|crmenIe en e| Mini:Ieric ce CLrc: FL|icc:: en efecIc, en 12 |c
pcrIicipccicn ce CLrc: en e| Fre:upue:Ic Nccicnc| erc ce| 1.557. En 13
:e recujc c| .47. En 14 :uLic c| .47 y en 15 c| 14.57. Fcr cIrc |ccc,
en Irminc: ce Fl8 hcL|c ce:cencicc ce| 2.27 en 11 c| 0.87 en 1.

Lc :iIuccicn ce:criIc :e ref|ejcLc en reIrc:c: en e| p|cn ce pcvimenIccicn,
reIrcce:c en ccn:ervccicn y cemcrc en |c Ierminccicn ce cLrc:.

Fnt|e !2 y !. |c c||e|enc|c ent|e |c: cc|c:
p|cg|cnccc: y |c: |ec||zccc: |ue ce 850 n|||cne: ce
pe:c: c p|ec|c: ccn:tcnte: en ccnt|c ce :tc:. y |c
|nve|:|n en cc||ete|c: :e |ecuc ce 23 n|||cne: en !!
c !2 n|||cne: en !5. c p|ec|c: ce !!
52
.

Lc Lc:e IriLuIcric pcrc e| impue:Ic ce |c gc:c|inc en 1 nc erc muy
cmp|ic, pcrue e| pcrue cuIcmcIcr cn erc muy recucicc, perc :ervirc
pcrc e:IcL|ecer e| Fcncc Vic| Nccicnc| :cLre ingre:c: :iempre crecienIe: y
hcciencc pcgcr |c vic|iccc c |c: mcIcri:Ic:, viejc c:pirccicn ue cnIe: nc
hcL|c :icc pc:iL|e ccncreIcr.

Fue: Lien, unc ce |c: primerc: |eye: prcpue:Ic: pcr e| cccIcr L|erc: c|
Ccngre:c fue |c ue re:IcL|ec|c e| impue:Ic c |c gc:c|inc pcrc c|imenIcr e|
Fcncc Vic| Nccicnc| ccnIemp|ccc en e| mi:mc prcyecIc. Lc inicicIivc fue
reciLicc ccn |c mc: vivc cpc:icicn pcrue :e cijc ue ccc:icncr|c unc
fuerIe c|zc en e| cc:Ic ce vicc. Fccc c pccc e| gcLiernc fue gcncncc
ccepIc: pcrc :u prcpue:Ic, perc ccmc pcr cue||c: Iiempc: |c: ceci:icne:
ceL|cn Icmcr:e pcr |c: cc: Iercic: ce |c: vcIc:, nc :e |cgrc e:c cif|ci|
mcycr|c en |c ccmi:icn re:pecIivc.

528
Anuario General de Estadstica de 1960. p. 691.
529
Garcs Crdoba Bernardo. Memoria de Obras Pblicas, 1970. pp. ii- 1.
543

Fcrc ccnjurcr e:e e:Iccc ce cc:c:, e| Fre:icenIe crec pcr cecreIc e|
impue:Ic c |c gc:c|inc y e| Fcncc Vic| Nccicnc|, ccn vigencic ce un cnc,
e:percncc ccnverIir e:e ccIc prcvi:icnc| en ci:pc:icicne: cefiniIivc: c| cnc
:iguienIe.

E| cecreIc 3083, ce ciciemLre 22 ce 1, ceIerminc un impue:Ic ce un
pe:c pcr gc|cn ce gc:c|inc y ce 45 cenIcvc: pcr gc|cn ce /CFM, crecncc
e| Fcncc Vic| pcrc ccnjurcr |c grcve cri:i: ue cIrcve:cLcn |c: cLrc:
pL|icc:.

E| Fcncc empezc c funcicncr e| 1 ce cLri| ce 17 y |c: reccucc: ce|
primer cnc c|ccnzcrcn |c :umc ce 58147.000 pe:c:, ue cc icec ce|
pcIencic| ce| grcvcmen ccmc crLiIric fi:cc| pcrc |c fincnciccicn ce |c:
ccrreIerc:.

/| ccmenzcr |c: :e:icne: crcincric: ce| Ccngre:c, e| 20 ce ju|ic ce 17, e|
gcLiernc regre:c ccn :u prcyecIc, ue fue ccnverIicc en |c |ey 4 ce 17,
:cncicnccc e| 27 ce ciciemLre. /:| pucc :eguir funcicncncc e| Fcncc Vic|
:cLre unc Lc:e |egc| permcnenIe.

Lc crgcnizccicn ce| Fcncc Vic| Nccicnc| fue muy ncvecc:c, pcrue :e
crec ccmc un e:IcL|ecimienIc pL|icc :in ccIccicn ce Lurccrccic, c|
ccnficr:e :u mcnejc c| Mini:Ieric ce CLrc: FL|icc:.

De:ce |c iniciccicn ce| gcLiernc, e| Mini:Irc Gcrc: CcrccLc Ien|c muy
c|crc |c ue ceL|c hccer:e y ue :e ccn:ignc en un exIen:c
memcrcncum
530
cuyc |ecIurc reccmenccmc: pcr |c hue||c curccerc ue
cejc en e| ce:crrc||c ce| :i:Iemc vic| cc|cmLicnc.

E| mini:Irc fijc |c: pricriccce:: Frimerc, ccn:ervccicn ruIincric. Seguncc,
pcvimenIccicn en |c: v|c: Ircncc|e: y Ircn:ver:c|e: pcrc Iener ccrreIerc:
ccecuccc:. Iercerc, v|c: ce Ircn:iIc rcpicc ccn pecje ccmc c|IerncIivc ce
ccrreIerc: exi:IenIe: cucncc e| Ircficc |c: ju:Iifiue. CucrIc, v|c: ce
ce:crrc||c, ccnce :e e:In prcmcviencc p|cne: ce fcmenIc. CuinIc,
ccminc: vecinc|e:. SexIc, pcvimenIccicn y repcvimenIccicn ce cIrc:
ccrreIerc: exi:IenIe: cucncc e| Ircficc |c ju:Iifiue.

IcmLin :e prccurcrc |c mcximc ccupccicn ce mcnc ce cLrc ccmpcIiL|e
ccn |c eccncm|c: enIre vcric: mIccc: ce ccn:Iruccicn :e cccpIcrc cue|

530
Reproducido en la Memoria de Obras Pblicas, 1970. pp. A1-A12.
544
ue, cenIrc ce |c mcximc eccncm|c, inccrpcre |c mcycr ccnIiccc pc:iL|e
ce mcnc ce cLrc.

Lc: criIeric: fuercn |c: :iguienIe:: 1. CcncenIrccicn en recucicc nmerc ce
frenIe: ce IrcLcjc. 2. nfc:i: en ccrreIerc: Ircncc|e:. 3. /ccpcicn ce
e:pecificccicne: rczcncL|e:. 4. FrcIeccicn ce |c: inver:icne: exi:IenIe:, ccn
e:pecic|e: e:fuerzc:, :upercncc |c ccn:ervccicn ncrmc|". 5. Ierminccicn
ce |c: cLrc:, pcrc ue |c: inver:icne: yc hechc: empiecen c rencir :u:
fruIc:. . Ccn:Iruccicn ce v|c: ce ce:crrc||c ue ccmuniccn c nuevc:
regicne: en prcce:c ce vincu|ccicn c |c eccncm|c generc|. 7. E| fcmenIc
eccncmicc en regicne: ceprimicc:, mecicnIe |c ccn:Iruccicn ce
ccrreIerc: :ecunccric: en c|gunc: zcnc: ccnce exi:Ien prcL|emc: :ccic|e:
generccc: pcr e| ce:emp|ec.

Gcrc: CcrccLc e:Lczc ccemc: pc||Iicc: c|crc: :cLre p|cneccicn y
ccnIrcIccicn ce cLrc:, ci:enc ce IrcLcjc: fuIurc: y eui|iLric regicnc|, ue
nc hcn percicc vigencic.

E| Fcncc Vic| :iguic reciLiencc cpcrIe: ce| pre:upue:Ic, perc e| impue:Ic c
|c gc:c|inc ccn:IiIuyc, enIre 17 y e| finc| ce| gcLiernc ce L|erc:, en 170,
e| 57 ce :u: recur:c:.

EnIre 17 y 1, |c: reccucc: pcr gc:c|inc :umcrcn 1.82 mi||cne: ce
pe:c:, frenIe c inver:icne: IcIc|e: pcr 3.184 mi||cne: ce pe:c: en ccrreIerc:,
cifrc nuncc cnIe: c|ccnzccc ue ccc:icnc un exIrccrcincric prcgre:c vic|.

E| crecimienIc ce |c eccncm|c :e ref|ejc en e| incremenIc ce| pre:upue:Ic
nccicnc|. CLrc: FL|icc: ci:pu:c, curcnIe e| gcLiernc ce| Fre:icenIe L|erc:
Fe:Irepc, ce| 11.827 ce :Ie.

545


F|guro 15. lnver:icne: Fcncc Vic| Nccicnc| 17-174
Fuente: /enc||c ce CLrc: FL||icc:, 174

/nIe: ce L|erc: Fe:Irepc, pcrc ejecuIcr unc: pccc: y peuenc: cLrc:
pL|icc:, hcL|c ue re|egcr |c inver:icn :ccic| cc:i pcr ccmp|eIc. / pcrIir
ce :u gcLiernc, unc prcpcrcicn cccc vez mc: mccerccc ce| Fre:upue:Ic
Nccicnc| permiIirc grcnce: rec|izccicne: en mcIeric ce infrce:IrucIurc,
546
mienIrc: |c inver:icn :ccic| cvcnzc hc:Ic ccupcr |c: primerc: |ugcre: en e|
gc:Ic pL|icc.

En re:umen, e| gcLiernc ce Ccr|c: L|erc: nc incremenIc |c |cngiIuc ce |c:
v|c:, perc |c: mejcrc :u:Icncic|menIe y crec e| meccni:mc pcrc :u
ccnIinuc mccernizccicn y cccpIccicn c| crecienIe Ircficc ce unc
eccncm|c mccernc.

115. F|oneoc|on y Obros Fb||cos

Lc: pccIc: ce| FrenIe Nccicnc|, inccrpcrccc: en |c Ccn:IiIucicn,
e:IcL|eciercn |c pcriccc en |c: cuerpc: cc|egiccc: y fijcrcn en cc: Iercerc:
pcrIe: ce |c: vcIc: |c mcycr|c reuericc pcrc |c cprcLccicn ce |c: |eye:,
IcnIc en ccmi:icn ccmc en p|encric:.

Fcrc |c: refcrmc: ccn:IiIucicnc|e:, :e reuer|c :u ccn:icerccicn en cc:
|egi:|cIurc: :uce:ivc:, ccn e| fin ce |cgrcr :uficienIe ce|iLerccicn e impecir
enmiencc: cpre:urccc:.

E| cccIcr L|erc: Fe:Irepc inicic :u gcLiernc ncmLrcncc unc ccmi:icn ce
experIc: pcrc recccIcr unc cmp|ic refcrmc ccn:IiIucicnc|, cuyc prcpc:iIc
funccmenIc| erc e| ce refcrzcr e| pccer ce| ejecuIivc en e| mcnejc
eccncmicc ce| pc|:, refincncc |c: meccni:mc: ce p|cneccicn y
e:IcL|eciencc |c figurc ce |c emergencic eccncmicc.

E| e:IcL|ecimienIc ce prcce:c: eficcce: ce p|cnificccicn eccncmicc erc e|
punIc mc: cif|ci|, pcrue |c: ccngre:i:Ic: nc :e :enI|cn prcpicmenIe
inc|inccc: c ce:pcjcr:e ce :u inIervencicn en |c c:ignccicn ce |c: pcrIicc:
pre:upue:Ic|e: ue |e: permiI|cn mcnIener :u inf|uencic :cLre e|
e|ecIcrccc.

En |c ue Iccc ccn |c: cLrc: pL|icc:, |c refcrmc crecLc |c: meccni:mc:
pcrc :u p|cnificccicn y, c| ccnverIir e:c mcIeric en unc ce |c: ue
reuer|cn |c inicicIivc ce| gcLiernc, :e chcccLc ce frenIe ccn |c: inIere:e:
regicnc|i:Ic:, ceIrc: ce |c: cuc|e: :e pcrcpeIcLcn |c: mcuincric: pc||Iicc:,
ue L|erc: Fe:Irepc, :iguiencc en e:Ic :in cucc c Duverger
531
, cencmincLc
c|ienIe|i:mc".


531
Para Duverger: Les partis politiques en Amrique Latine sont de clientles dans le sens
roman du terme
547
EnIcnce:, c pe:cr ce |c cmp|ic mcycr|c ce |c ccc|icicn ce gcLiernc
{|iLerc|i:mc cficic|i:Ic y ccn:ervcIi:mc c:pini:Ic), |c: 74 crI|cu|c: ce |c
refcrmc cvcnzcLcn |enIcmenIe y |c: ue e|imincLcn |c inicicIivc
pcr|cmenIcric en e| gc:Ic y |c crcenccicn ce cLrc: ercn |c: mc:
cmenczccc:.

E| Fre:icenIe nc e:IcLc ci:pue:Ic c Ircn:igir en Iemc: ce fcncc. Ic|ercLc
ue e| Ccngre:c enmencc:e c|gunc: expre:icne: ce| prcyecIc, :iempre
ue nc :e ci|uye:e :u e:encic.

/nIcnic |vcrez Fe:Irepc, Mini:Irc ce FcmenIc en e:c: cnc:, hc ncrrccc |c
cu|minccicn exiIc:c ce |c refcrmc ccn:IiIucicnc|, ccnccicc ccmc /cIc
Legi:|cIivc 1 ce 18:

Lc |e|c|nc |ue cp|ccccc e| !! ce c|c|enc|e ce !8
ce:pu: ce un exten:c ceccte. Cucncc |ue :cnet|cc
c |c ccn:|ce|cc|n ce| Ccng|e:c y :te pc|ecc
|enuente c cp|ccc||c. e| p|e:|cente L|e|c: Fe:t|epc
p|cnte |c cue:t|n ce ccn||cnzc e |nc|c que :| |c
|e|c|nc nc e|c cp|ccccc. | p|e|e|c |et||c|:e ce|
ncncc. F|ect|vcnente tc| |enunc|c |ue p|e:entccc y e|
Fc||cnentc :e neg c cceptc|. Un ncv|n|entc
ncc|cnc| ce cnp||c |e:cncnc|c |e:pc|c |c ge:t|n ce|
gcce|ncnte y pe|n|t| que :te te|n|nc|c
t|cnqu||cnente :u ncncctc e| ce cgc:tc ce !0. Un
u|c|c :e|enc (.} ncce pen:c| que L|e|c: Fe:t|epc ce
c|c c |c |e|c|nc ccn:t|tuc|cnc| unc |npc|tcnc|c :upe||c|
c tccc: |c: ct|c: cccntec|n|entc: ccu|||cc: cu|cnte :u
ncncctc
532
.

E| crcinc| 4 ce| crI|cu|c 7 inciccLc ue pcr |ey, e| Ccngre:c ceL|c:

(.} ||c| |c: p|cne: y p|cg|cnc: ce ce:c||c||c
eccnn|cc y :cc|c| c que :ece :cnete|:e |c eccncnc
ncc|cnc|. y |c: ce |c: cc|c: puc||cc: que ncycn ce
enp|ence|:e c ccnt|nuc|:e. ccn |c cete|n|ncc|n ce
|c: |ecu|:c: e |nve|:|cne: que :e cutc||cen pc|c :u
eecuc|n y ce |c: nec|cc: nece:c||c: pc|c |npu|:c| e|
cunp||n|entc ce |c: n|:nc:.

532
lvarez Restrepo Antonio. Testimonio de un Hijo del Siglo. Bogot: Fondo Cultural
Cafetero; 1992. p. 269.
548

EnIcnce:, yc nc :e pccr|c cecreIcr cLrc: pcr fuerc ce| F|cn, ccrenIe: ce
|c: recur:c: cprcpiccc:.

Nc Lc:Ic ccn |c cnIericr. E| crI|cu|c 80 crcenc ccnfcrmcr unc Ccmi:icn
e:pecic| permcnenIe" pcrc ccr primer ceLcIe c |c: prcyecIc: referenIe: c
|c: cLrc: pL|icc:. Lc Ccmi:icn pcc|c :e:icncr curcnIe e| rece:c ce |c:
ccmcrc:. E:Icr|c fcrmccc pcr un :encccr y repre:enIcnIe ce cccc
cepcrIcmenIc y cc: mc: ce |c: inIencencic: y ccmi:cr|c:.

/ cccc miemLrc ce| Ccngre:c :e |e cic |c fccu|Icc ce:

(.} p|e:entc| cnte |c Ccn|:|n e:pec|c| pe|ncnente.
|c p|cpue:tc ce que unc cete|n|nccc |nve|:|n c |c
c|ecc|n ce un :e|v|c|c nuevc. :ecn |nc|u|cc: en |c:
p|cne: y p|cg|cnc:. S| |c |nve|:|n c e| :e|v|c|c ncn :|cc
yc ccetc ce p|cne: ce |cct|c|||ccc que nue:t|en :u
cc:tc. :u cene||c|c ccn |e|cc|n c |c: pc:|c|e:
c|te|nct|vc: y :u ut|||ccc :cc|c| y eccnn|cc. y |c
Ccn|:|n. p|ev|c e:tuc|c ce :u c|gcn|:nc c:e:c|. |c:
cccg|e|e pc| e| vctc ce |c: cc: te|ce|c: pc|te: ce :u:
n|enc|c:. pc:c|cn c| gcc|e|nc pc|c que :e |nc|uycn en
|c: p|cne: y p|cg|cnc: (.} Ccn tccc. :| e| gcc|e|nc
uzgc |ncceptcc|e |c |n|c|ct|vc. |n|c|nc|c c |c Ccn|:|n
en un t|n|nc ce c|ez cc: :cc|e |c: |czcne: que
nct|vc|cn :u |ecnczc (.
533
}

E| crI|cu|c 80 ccnIinc ciciencc ue |c ccmi:icn e:pecic| permcnenIe
Iencrc cincc me:e: pcrc cecicir :cLre |c: prcyecIc: ce p|cne: ce
ce:crrc||c eccncmicc y :ccic|. Ferc :i c| expircr e:e p|czc |c Ccmi:icn nc hc
Icmccc ceci:icne:, pierce |c ccmpeIencic, ue pc:c c |c Ccmcrc ce
repre:enIcnIe:. E:Ic |Iimc Iiene Ire: me:e: pcrc cecicir. EnIcnce:,

(.} cp|ccccc pc| |c Ccnc|c c t|cn:cu|||cc e| t|n|nc
:enc|ccc :|n que nuc|e|e cec|c|cc. pc:c|c |p:c |cctc c|
Senccc ccn un p|czc |guc|. c cuyc venc|n|entc. :| nc
nuc|e|e cec|:|n. e| gcc|e|nc pcc|c pcne| en v|genc|c
e| p|cyectc nec|cnte cec|etc ccn |ue|zc ce |ey
534
.


533
Inciso 2, artculo 80, Constitucin.Nacional. (1968)
534
Inciso 6, in fine, artculo 80 C.N. 1968
549
Fe:umiencc, |c: cL:Iccu|c: pcrc |c inicicIivc |egi:|cIivc :cn IcnIc: ue
re:u|Ic cc:i impc:iL|e pcrc un ccngre:i:Ic hccer inc|uir :u prcpue:Ic en e|
F|cn.

Ccmc |c: pccere: ce |c Ccmi:icn e:pecic| permcnenIe" ercn, c pcr |c
menc: cpcrenIcLcn :er, Icn grcnce:, nuncc pucc ccnfcrmcr:e. Iccc: |c:
:encccre: y repre:enIcnIe: uer|cn ingre:cr c |c fcmc:c Ccmi:icn
e:pecic|", |c ue prccujc e| efecIc {igncrc :i ce:eccc pcr e| gcLiernc), ce
ue nuncc exi:Iic, ueccncc e| EjecuIivc ccn Iccc: |c: mecic: pcrc
prcmu|gcr :u F|cn ce ce:crrc||c :in mccificccicn c|gunc.

Fcrc remcchcr |c cnIericr, |c: crI|cu|c: 210 y 211 ce |c CcrIc IcmLin
fuercn mccificccc: pcrc impecir ce:viccicne: ce| F|cn.

E| primer inci:c ce| crI|cu|c 211 e: ccIegcricc:

F| Ccng|e:c nc pcc|c cunentc| n|ngunc ce |c: pc|t|cc:
ce| p|e:upue:tc ce gc:tc: p|cpue:tc pc| e| gcc|e|nc. n|
|nc|u|| un nuevc gc:tc. :ec pc| |ecucc|n c e||n|ncc|n
ce pc|t|cc: c pc| e| cunentc ce| cc|cu|c ce |c: |entc: y
ct|c: |ecu|:c:. :|nc ccn |c cceptcc|n e:c||tc ce|
/|n|:t|c ce| |cnc.

EnIre 18 y |c Ccn:IiIucicn ce 11, |c refcrmc ue cccLcmc: ce
ccmenIcr |cgrc e| :c|uccL|e efecIc ce e|imincr |c ingerencic ce |c:
ccciue: en |c crcenccicn ce |c: cLrc: pL|icc:, perc pcr ce:grccic nc :e
icecrcn frenc: iguc|menIe eficcce: pcrc impecir ue vcric: vece: e| pccer
ejecuIivc :e :c|Ic:e :u: prcpic: F|cne: ce De:crrc||c, cuIcrizcncc cLrc: Icn
inccnvenienIe:, c mc:, ue muchc: ce |c: ue hcL|cn :icc ceIerminccc:
pcr e| Ccngre:c.

Lc mcximc ce F|cneccicn inciccIivc pcrc e| :ecIcr privccc y vincu|cnIe
pcrc e| :ecIcr pL|icc", nc pc:c enIre nc:cIrc: ce :er unc frc:e, pcrue
ccemc:, cepcrIcmenIc: y municipic: nuncc fuercn :ujeIccc: eficczmenIe
cenIrc ce| F|cn Nccicnc|. Siguiercn ci:fruIcncc ce unc cuIcncm|c :upericr
c |c ccnvenienIe, Iencencic ue :e cgrcvc ccn |c CcrIc pcpu|i:Ic ce 11
y ccn |c e|eccicn pcpu|cr ce c|cc|ce: y gcLerncccre:.





550
11. Fostrono 8orrero, Fres|dente

De |c: mini:Irc: ce cLrc: pL|icc:, e| Iercerc en c|ccnzcr |c pre:icencic ce
|c FepL|icc en unc: ccnIrcverIicc: e|eccicne: en |c: ue uecc
cerrcIccc e| Generc| Gu:Icvc Fcjc: Fini||c, fue Mi:ce| Fc:Ircnc 8crrerc.

DurcnIe :u ccmini:Irccicn {170-174), ccnIc ccn un exce|enIe Mini:Irc ce
CLrc: FL|icc:, /rge|inc Durcn CuinIerc.

En 151 Durcn CuinIerc, cnIe: ce :er ncmLrccc SecreIcric Generc| ce|
Mini:Ieric, hcL|c :icc cirecIcr ce |c :eccicn ce puenIe:
535
. Mc: Icrce fue
miemLrc ce| Ccn:ejc Nccicnc| ce V|c: ce Ccmunicccicn, gerenIe ce |c
Empre:c ce Energ|c ce 8cgcIc y ce Ie|eccm, ceccnc ce |c Fccu|Icc ce
lngenier|c Civi| ce |c Univer:iccc Jcvericnc
53
.

Lc Iencencic, yc cL:ervccc curcnIe e| gcLiernc cnIericr, en e| :enIicc ce
ue prcgrcmc: cccc vez mc: cmLicic:c: ce cLrc: pL|icc: reuieren
menc: e:fuerzc fi:cc|, :e ccenIuc curcnIe e| gcLiernc ce Fc:Ircnc.

Fcrc rec|izcr IrcLcjc: ce| crcen ce 8.000 mi||cne: ce pe:e:, cifrc :in
prececenIe: hc:Ic enIcnce:, :e reuiric :c|cmenIe e| 12.37 ce|
pre:upue:Ic nccicnc| curcnIe e:e cucIrienic.

E: verccc ue :e ccn:Iruyercn 583 ki|cmeIrc: ce v|c: primcric:, perc e|
nfc:i: :iguic pue:Ic en |c pcvimenIccicn ce 1.730 ki|cmeIrc: y en |c
cperIurc ce 2.415 ki|cmeIrc: ce ccminc: vecinc|e:.

Lc: re:u|Iccc: huLiercn :icc mejcre: cn :i |c: fuerIe: inviernc: ce 170 y
171 nc huLiercn ccc:icnccc grcnce: prcL|emc: en |c rec vic|
537
, ccmc
|c: cerrumLe: ce| Fevenicerc, enIre DcLeiLc y IurLc, ue exigiercn |c
ccn:Iruccicn ce unc vcricnIe ce 27 ki|cmeIrc:.

En e| :iIic ce ChircpcIc, enIre Lc FinIccc y /rmc, e| r|c :e ||evc cc:
ki|cmeIrc: ce ccrreIerc y ce ccrri|erc, un mi||cn cprcximcccmenIe ce

535
Entonces Argelino Durn Quintero comentaba a Donald S. Barnhart: Es bueno que
ahora no est sesionando el Congreso, porque si lo estuviera no sera posible adelantar el
programa de construccin de carreteras recomendado por la Misin Currie y financiado por
el BIRF
536
Durn Quintero fue secuestrado y asesinado por las guerrillas de las FARC.

537
Memoria de Obras Pblicas, 1974. pp. 3 y siguientes.
551
meIrc: cLicc:, ccn prcicc ce numerc:c: vicc: y veh|cu|c:, en ccnIiccc
ue nc fue pc:iL|e cc|cu|cr

De:ce enIcnce: |c ccnexicn ferrcvicric enIre Mece|||n y 8uencvenIurc e:Ic
inIerrumpicc.

E| ce:LcrccmienIc ce| Dcguc ci:|c muchc: c|c: c 8uencvenIurc.

E| 707 ce |c: cLrc: ce crIe enIre lLcgu y /rmenic :e perciercn. En
CueLrcccL|cncc, e| cerrumLe inIerrumpic |c ccrreIerc enIre 8cgcIc y
Vi||cvicencic, privcncc c |c ccpiIc| ce pcrIe muy ccn:icercL|e ce :u:
prcvi:icne:. HuLc ue ccn:Iruir un puenIe y unc vcricnIe ce 200 meIrc: y
empezcr c e:Iucicr un Irczccc mc: ccnvenienIe pcr Scn Lui: ce Gc|enc.

E:c: inviernc:, Icn fuerIe: ccmc |c: ce 14 y 150, nc ccc:icncrcn cc|cp:c
:imi|cr c| ce e:c: cnc:, pcrue |c rec vic| yc e:IcLc fcrmccc pcr ccrreIerc:
Lien ccn:Iruicc:, perc ce Iccc: mcnerc: |c: prcL|emc: ue Ircjercn fuercn
grcnce: y cc:Ic:c:.

Lc IcIc|iccc ce |c rec vic|, ue c|ccnzcLc 20.55 ki|cmeIrc:, fue cIencicc
ccn prcgrcmc: ce ccn:ervccicn ruIincric.

Grccic: c| e:fuerzc ce |c ccmini:Irccicn Fc:Ircnc, en 170 Cc|cmLic
c|ccnzc .550 ki|cmeIrc: pcvimenIccc:.

De e:pecic| impcrIcncic fue e| cvcnce ue :e |cgrc en |c Ircncc|
CccicenIc|, ccnce :e pcvimenIcrcn 300 km y :e |cgrc pc:c enIre
Fumichccc y 8crrcnui||c. Lc ccrreIerc 8ugc-8uencvenIurc :e Ierminc,
ci:minuyencc e| reccrricc ce:ce |c ccpiIc| c| puerIc en 100 ki|cmeIrc:.

Se impu|:c |c ccrreIerc enIre Mece|||n y 8cgcIc, ue nc hcL|c merecicc
pricriccc curcnIe e| gcLiernc cnIericr. E| Ircmc Mece|||n - FuerIc Iriunfc :e
pre:upue:Ic en 1.200 mi||cne:, y en 170 e:IcLc |i:Ic e| IrcyecIc ce:ce |c
ccpiIc| cnIicuenc hc:Ic E| ScnIucric.

En |c Ircncc| CenIrc| :e e|iminc e| fcmc:c Icpcn ce CiLc ccn |c
ccn:Iruccicn ce 4 ki|cmeIrc: ce ccrreIerc mccernc pcrc :u:IiIuir un Ircmc
fcmc:c pcr :u ceIe:IcL|e ccncicicn.

En |c Ircn:ver:c| ce| CcriLe, enIre |c frcnIerc ccn Venezue|c y ScnIc McrIc,
pc:cncc pcr Fichcchc, :e invirIiercn 400 mi||cne: ue permiIiercn Ircn:iIc
552
en cuc|uier pccc y |c pcvimenIccicn ce 130 ce |c: 27 ki|cmeIrc: ce Icn
impcrIcnIe v|c.

Nccc ce |c cnIericr huLierc :icc pc:iL|e :in |c: crecienIe: recur:c: ce|
Fcncc Vic| Nccicnc|, ccnce e| impue:Ic c |c gc:c|inc repre:enIcLc e| 37
ce |c: ingre:c:

Lc |ey 7 ce 172 crec e| Ccn:ejc Nccicnc| ce CLrc: FL|icc:, ccmc c:e:cr
ce| Mini:Ieric pcrc |c revi:icn ce p|iegc: ce ccncicicne: y ccncepIc: :cLre
ccjucicccicne:. Ccn e:e crgcni:mc :e revivic e| Ccn:ejc Nccicnc| ce V|c:
ce Ccmunicccicn, ue hcL|c ce:cpcrecicc ce:ce e| gcLiernc ce Fcjc:
Fini||c.

EnIre |c: principc|e: |cLcre: Icnicc: ce e:c: cnc: :e recuercc e| lnvenIcric
ce CcrreIerc:, |c: e:Iucic: ce fccIiLi|iccc ce v|c:, |c: inve:Iigccicne:
gec|cgicc: y gecIcnicc:, e| en:cyc ce mcIeric|e:, e:Iucic: ce vc|mene:
ce Ircn:iIc, eIc.

8crrcnui||c merecic |c mcycr cIencicn ce| Mini:Ieric

E| 1 ce feLrerc ce 170, |c ccn:Iruccicn ce| puenIe ce 8crrcnui||c hcL|c
:icc ccjucicccc c Cu||cr Serrcnc Gcmez e lmpre:c lng Lccigicnc S p / ce
Mi|cn, :cLre ci:enc: ce Ficcrcc Mcrcnci
538
:

Unc |uz cent|c| ce !40 net|c: pe|n|te unc c|tu|c ce !
n :cc|e e| ccnc| ncvegcc|e. y cc: |uce: ccyccente:
ce .50 n cccc unc. cpcyccc: y :u:penc|cc: pc|
t||cnte: ce 0 x 0 cn ce nc|n|gn ccnp||n|cc. ccn
cntenc: ce ce:v|cc|n ce 2! n :cc|e |c: p||c: cent|c|e:.
F| ccnuntc ce |uce: nenc|e:. c cccc |ccc ce |c:
p||nc|pc|e:. e:tc |c|nccc pc| !8 |uce: ce 4 n y unc ce
4 n en e| cc:tccc c||entc| y pc| :|ete |uce: en e|
ccc|centc|. ce 4 n y unc ce 4 n (.} F| cncn ce |c
cc|zccc e: ce 8 net|c: ccn cc: cncene: |cte|c|e: ce
2.25 n pc|c un cncnc tctc| ce !2.50 n. F| cc:tc ce|
puente. |nc|uyencc |c: vc: ce ccce:c en te||cp|n |ue
ce ce|cc ce 250 n|||cne: ce pe:c:
53



538
Memoria de Obras Pblicas, 1974 . p. 43.
539
Equivalentes a 71583.000 dlares de 2007.
553
E| puenIe fue incugurccc pcr e| pre:icenIe Fc:Ircnc e| 7 ce cLri| ce 174
540
.

Ccmc enIre 15 y 171 :e hcL|c cL:ervccc e| cvcnce ce |c ||nec ce |c
cc:Ic c| e:Ie ce 8ccc: ce Cenizc, y e| c|crmcnIe crecimienIc ce |c Lcrrc
mcr|Iimc, e| cLcIimienIc ce |c mi:mc hccic e| cccicenIe y |c fcrmccicn ce
unc Lcrrc :ecunccric ccn cpcyc en e| exIremc ce| Icjcmcr cccicenIc|,
erc urgenIe inIervenir nuevcmenIe en 8ccc: ce Cenizc pcrc impecir ue
:e recuje:e |c prcfunciccc m|nimc ce 33 pie: ue :e hcL|c |cgrccc ce:ce
13.

EnIre ncviemLre ce 171 y feLrerc ce 172 :e ccn:Iruyercn 12.220 meIrc:
ce Ierrcp|n y v|c frrec hc:Ic ||egcr c |c cri||c ce| mcr y :e cic inicic c |c
ccn:Iruccicn ce| e:pc|cn ce cefen:c, cuyc primerc eIcpc :e Ierminc en
cgc:Ic ce 172 en unc |cngiIuc ce 25 meIrc: mcr ccenIrc, |cgrcncc:e e|
rece:c ce |c ||nec ce |c cc:Ic y |c reIrcccicn ce |c Lcrrc
541



117. Ensomb|oje de Vehcu|os

Hc:Ic 130, Iccc: |c: veh|cu|c: cuIcmcIcre: inIrccucicc: en Cc|cmLic ercn
ce fcLricccicn ncrIecmericcnc {v. 88), |c ue :e exp|icc pcr |c grcn
rcLu:Iez ce |c: mi:mc: en vi:Ic ce| e:Iccc cep|crcL|e ce nue:Irc: cc||e: y
ccrreIerc:.

Nc pcrece ue cnIe: ce |c :eguncc guerrc muncic| |c :iIuccicn huLierc
ccmLiccc muchc. Lc ccnf|cgrccicn ccc:icnc ccemc: |c :u:pen:icn ce |c:
expcrIccicne: cmericcnc: pcrue en Iccc: |c: pc|:e: Le|igercnIe: |c
incu:Iric cuIcmcIriz :e cecicc inIen:cmenIe c cIencer |c: reuerimienIc:
mi|iIcre:.

/| finc|izcr |c guerrc :e recnuccrcn |c: impcrIccicne: ce veh|cu|c:. En 148
circu|cLcn en e| pc|: 28.778 cuIcmcvi|e:, .417 cuIcLu:e: y 20.45
ccmicne:
542
.

Lc: c|emcne: ercn 5 Mercece: y 25 Cpe|. Lc: ing|e:e: e:IcLcn
repre:enIccc: pcr 8 /u:Iin y 14 SIcnccrc. HcL|c 30 Fencu|I.

540
Una ley de honores dio el nombre de Laureano Gmez a ese puente. Sin embargo, se le
conoce popularmente como puente Pumarejo, en recuerdo de un poltico local que est lejos
de haber servido tanto a Barranquilla como el combativo lder conservador.
541
Memoria de Obras Pblicas, 1974. p. 176
542
Datos tomados del Anuario General de Estadstica, 1948.
554

FicI regi:IrcLc 7 uniccce: y Lcncic 1. En IcIc|, 2 mcrcc: :e repcrI|cn e|
pcrue, ccnce preccmincL|cn cmp|icmenIe |c: veh|cu|c: cmericcnc:.

Lc: cuIc: cmericcnc:, mcgn|ficc: pcrc |c: grcnce: fcmi|ic: ce enIcnce:,
Ien|cn :u: rcLic:c: hinchccc:. Lc: cmigc: ce| Chevrc|eI cec|cn ue Fcrc
:ignificcLc FcLricccicn Crcincric Fepcrccicn Dicric" y |c: pcrIiccric: ce|
Fcrc :e Lur|cLcn ce| Chevrc|cIc:".

Lc: ce Generc| McIcr: ercn 1.2 FcnIicc, 157 Lc Sc||e, 20 Ccci||cc, 3
C|c:mcLi|e, 2.303 8uick y 4.354 Chevcr|eI, pcrc un IcIc| ce .27.

De |c Fcrc hcL|c 1.174 Mercury, 03 Lincc|n y .575 Fcrc. IcIc| ce |c cc:c
8.352 cuIc:.

Lc: cuenc: ce |c: cuIcmcvi|e: ce Chry:|er mircLcn ce:cenc:cmenIe c |c:
cemc:, :enc|cncc |c :upericriccc ce :u prccucIc, repre:enIccc pcr 728
DeScIc, 2.017 F|ymcuIh, 1.551 Dccge y 1.50 Chry:|er, pcrc un IcIc| ce
5.4 uniccce:.

En ccmicne:, en ccmLic, e| ccminic ce Fcrc erc cpcLu||cnIe. HcL|c 8.77
ce e:c mcrcc ccnIrc 4.754 ce Chevrc|eI y 1.201 ce Dccge.

Hccic 10 impercLc |c Iecr|c ce ue pcrc c|ccnzcr e| ce:crrc||c
eccncmicc |c mc: ccnvenienIe erc e| e:IcL|ecimienIc ce incu:Iric: |ccc|e:
ccpcce: ce :u:IiIuir impcrIccicne:, y ue cucnIc mcycr fuerc e|
pcrcenIcje ce in:umc: nccicnc|e:, mc: eficcz :er|c |c generccicn ce
emp|ec.

E:Ic ccncepcicn, ce:crrc||i:Ic ce:ce |uegc, e:IcLc impu|:ccc pcr |c
Ccmi:icn Eccncmicc pcrc /mricc LcIinc {CEF/L) ce |c: Nccicne:
Unicc:, cuyc principc| cirecIivc erc e| crgenIinc Fc| FreLich.

Ccr|c: L|erc: hcL|c repre:enIccc c Cc|cmLic en unc :erie ce ccnferencic:
|cIinccmericcnc: ce:ce 14, y erc unc ce |c: mc: cc|ificccc:
prcpcnenIe: ce e:c e:cue|c ce pen:cmienIc eccncmicc, ue :e ||cmc
cepc||nc.

Fcr e:c nc e: ce exIrcncr ue :u gcLiernc :e inIere:c:e vivcmenIe pcr
e:IcL|ecer unc en:cmL|cccrc ce cuIcmcvi|e: ce precic pcpu|cr, ||cmccc
c genercr emp|ec en |c :erie ce incu:Iric: nccicnc|e: cuyc: prccucIc: :e
555
inIegrcr|cn en e| en:cmL|cje ce |c: veh|cu|c: {||cnIc:, pinIurc: y ccjiner|c c|
principic), cnIe: ce cvcnzcr en |c prccuccicn ce cIrc: cuIcpcrIe:.

Fcr cue||c pccc, e:pecic|menIe en 8cgcIc, cLunccLcn |c: cuIcmcvi|e:
LriIcnicc: y c|emcne:, perc :c|cmenIe |c: e:ccrcLcjc: ce Vc|k:wcgen
hcL|cn |cgrccc reccnccimienIc nccicnc| pcr |c rcLu:Iez ue nc Ien|cn
cIrc: mcrcc: eurcpec:
543
.

Hccic 10 |c firmc ce Lecnicc: Lcrc e Hijc:, cgenIe: ce Jeep, ce
ccmicne: y IrccIcre: |nte|nct|cnc| Hc|ve:te| y ce euipc: pcrc
mcvimienIc: ce Iierrc:, inicic e| en:cmL|cje en Cc|cmLic ce unc: mcce|c:
ce:ccnIinuccc: pcr FicI en lIc|ic, ue :e crmcLcn en Yugce:|cvic ccn |c
mcrcc Zc:tcvc.

E| Zc:tcvc nc Iuvc Luenc cccgicc, c pe:cr ce :u precic rczcncL|e y ce|
cierre hcLiIuc| ce impcrIccicne:, ue cucncc :e |evcnIcLc ccc:icncLc |c
||egccc ce cLunccnIe: cuIcmcvi|e:, muy ccrc: en vi:Ic ce |c: crcnce|e:
prchiLiIivc: ce |c pccc.

En e| cnc 157 :e funcc Cc|mcIcre:, pcrc e| en:cmL|cje ce cuIcmcvi|e: y
ccmicne: /u:Iin.

Lc: ccmicne: nc cemc:Ircrcn ccpcciccc pcrc re:i:Iir |c: ccncicicne: ce
|c: ccrreIerc: nccicnc|e: y |c: cuIc: ing|e:e: viniercn ccn ccjc: ce ccmLic
inccecuccc: pcrc Irepcr mcnIcnc:.

Muy prcnIc Cc|mcIcre: Iuvc ue Lu:ccr un prccucIc mc: ccecuccc pcrc
e| pc|: y pc:c c ||cmcr:e Chry:|er-Cc|mcIcre:, mcnIcncc ccmicne: Dccge
y cuIcmcvi|e: Simcc.

En 17 e| gcLiernc ce Ccr|c: L|erc: cecicic ccnvcccr c Ircv: ce| ln:IiIuIc
ce FcmenIc lncu:Iric| {lFl), un ccncur:c inIernccicnc| pcrc e:ccger unc
empre:c cuIcmcIriz ue :e hicierc pre:enIe en Cc|cmLic ccn un p|cn
cvcnzccc ce en:cmL|cje, inIegrccicn y pc:Iericr fcLricccicn ce
cuIcmcvi|e: pcpu|cre:.

Se pre:enIcrcn 21 prcpue:Ic:. Cucncc Iccc e| muncc e:percLc ue |c
mcrcc e:ccgicc fue:e Vc|k:wcgen, :e cnuncic ue e| gcncccr ce|
ccncur:c erc |c Fg|e Nct|cnc|e ce: U:|ne: Fencu|t.

543
Los primeros VW llegaron en 1955 a 2.600 pesos, unos 1.035 dlares, equivalentes a
7.945 dlares de 2007.
556

De |c hi:Icric ce| en:cmL|cje ce veh|cu|c: :c|cr|c un inIere:cnIe |iLrc. Fcrc
|c: prcpc:iIc: ce :Ie, Lc:Ic reccrccr ue |c en:cmL|cccrc ce Lcrc e Hijc:
pc:c ce crmcr Zc:Icvc c cfrecer c|gunc: mcce|c: iIc|icnc: ce FicI, cnIe:
ce Iermincr ccnverIicc, ce:pu: ce 180, en |c Ccmpcn|c Cc|cmLicnc
/uIcmcIriz {CC/), en:cmL|cccrc ce Mczcc.

En e| cnc 1 Chry:|er cecic :u pcrIicipccicn en Cc|mcIcre: c Generc|
McIcr:.

/ finc|e: ce 170 :c|iercn c| mercccc |c: primerc: Fencu|I-4 ce |c p|cnIc ce
Envigccc.

Lc re:pue:Ic c e:Ie ccche pcpu|cr ce gcmc Lcjc, ue empezc c
cfrecer:e c $ 51.000, fue muy fcvcrcL|e.

Fcr |c ccre:I|c ce |c: cuIcmcvi|e: ce :eguncc mcnc, ue ccemc: curcLcn
veinIe y mc: cnc: ccn Iccc c|c:e ce injerIc: nccicnc|e: cucncc yc nc :e
pcc|cn ccn:eguir repue:Ic: en |c: E:Iccc: Unicc:, hcL|c unc inmen:c
cemcncc repre:ccc. Nc Lc:IcLc ccn cncIcr:e pcrc ccmprcr pcrue
hcL|c ue ccn:igncr e| vc|cr ce| ccche y e:percr hc:Ic un cnc y mc: pcrc
|c enIregc.

Fccc: me:e: ce:pu: e| gcLiernc recujc |c: crcnce|e: pcrc |c: pcrIe:
impcrIccc: y e| F-4 reLcjc cprecicL|emenIe, ci:pcrcncc:e |c cemcncc
Icccv|c mc:

118. Forque Automotor

Ccn |c cperccicn ce e:c: Ire: en:cmL|cccrc:, e| cuIcmcvi| empezc pcr fin
c pcpu|crizcr:e en Cc|cmLic.

En 170 e| pcrue cuIcmcIcr ||egcLc c 321. uniccce:, un veh|cu|c pcr
cccc 1 per:cnc:.

Lc: ccche: crmccc: en e| pc|: nc ercn LcrcIc:, perc prcnIc empezcrcn c
:er cLunccnIe:, genercncc un cmp|ic mercccc ce :eguncc mcnc ue
fue pcniencc e| veh|cu|c c| c|ccnce ce mc: y mc: cc|cmLicnc:.

E| F-4 ccnIinuc en prccuccicn curcnIe mc: ce veinIe cnc: y ce | :e
venciercn 0.000 uniccce:, mienIrc: Scfc:c iLc inIrccuciencc
:uce:ivcmenIe e| F-, e| F-12 y e| F-18.
557


F|guro 157. Fencu|I 4

Lc: cIrc: mcrcc: IcmLin empezcrcn c cfrecer mcce|c: mc: mccernc: y
cc:Ic:c: y pcrc 180 Cc|cmLic yc exhiL|c un pcrue vcriccc y
ccIuc|izccc.


Iob|o 4. Veh|cu|c: en:cmL|ccc: 11-180.

Ensomb|odoro Autos Comerc|o|es Comperos
Cc|mcIcre: .23 5.144 -
CC/ 31.51 20.48 21.14
Scfc:c 155.107 - -
Ioto|es 255.21 11.02 21.14

Fuente: /cc|fc

En 180 Ienemc: yc un veh|cu|c pcr cccc 31 per:cnc:

/nIe: ce 180 en Cc|cmLic |c: ccmperc: ce IcycIc y Ni::cn hcL|cn
ccnui:Iccc unc pc:icicn ccmincnIe pcr :u :c|icez. En ccmLic |c:
cuIcmcvi|e: jcpcne:e: :egu|cn :iencc unc rcrezc cunue |c incu:Iric
cuIcmcIriz ce e:e pc|: yc :e hcL|c uLicccc en e| primer |ugcr muncic| en
mcIeric ce expcrIccicne:, muy pcr ce|cnIe ce /|emcnic, Frcncic, Ccrec
y, ce:ce |uegc, |c: E:Iccc: Unicc:, ue nc :c|c cL:crL|cn :u prcpic
prccuccicn :inc ue :e hcL|cn ccnverIicc en e| principc| impcrIcccr ce
cuIcmcvi|e:.

558
En Cc|cmLic |c impcrIccicn ce cuIcmcvi|e: :egu|c :cmeIicc c |icencic
previc. Sc|c :e cuIcrizcLc cucncc |c Lc|cnzc ce pcgc: ccu:cLc :ignc:
fcvcrcL|e: pcrc e| pc|:, c cucncc |c penuric fi:cc| cccn:ejcLc cejcr
impcrIcr c|gunc: mi|e: ce veh|cu|c: pcrc ccLrcr |c: e|evccc: crcnce|e:.

E:Ic :iIuccicn fcvcrec|c cmp|icmenIe |c: Ire: en:cmL|cccrc: enIre |c:
cuc|e: |c ccmpeIencic erc muy |imiIccc, pcrue :u: mcce|c: :e uLiccLcn
en nichc: ci:IinIc:.

En 180, e| gcLiernc ce| Fre:icenIe Ju|ic C:cr IurLcy /yc|c recujc
grcncemenIe |c: crcnce|e: pcrc cuIcmcIcre: y :e ccnceciercn
cLunccnIe: |icencic: c |c: impcrIcccre:.

/pcreciercn en nue:Irc mercccc |c: cuIcmcvi|e: jcpcne:e: Mczcc,
Hcncc, MiI:uLi:hi, Ni::cn, IcycIc y |c: peuenc: ccmperc: DcihcI:u y
Suzuki. IcmLin :e cic inicic c |c impcrIccicn ce |c: veh|cu|c: ccrecnc:
Hyuncci.

Lc: veh|cu|c: crienIc|e: cemc:Ircrcn exce|enIe cc|iccc y re|egcrcn c un
|ugcr muy :ecunccric |c: impcrIccicne: ce cuIcmcvi|e: eurcpec:.


Iob|o 50. Fcrue /uIcmcIcr, 180

Automov||es 32.277
Comperos 14.838
Com|onetos 117.440
M|crobuses 4.404
8usetos 11.001
8uses 43.10
Com|ones 4.185
Vo|quetos 20.323
Iroctocom|ones 5.082
Otros 10.425
Ioto| 848.885

Fuente: Mini:Ieric ce Ircn:pcrIe


559
/ pcrIir ce |c ue :e puece ||cmcr cperIurc IurLcy", |c: veh|cu|c:
impcrIccc: empezcrcn c cfrecer fuerIe ccmpeIencic c |c: crmccc: en e|
pc|:.


Iob|o 51. Fcrue /uIcmcIcr, 10

Automov||es 757.731
Comperos 248.742
Com|onetos 207.4
M|crobuses 5.25
8usetos 15.777
8uses 57.00
Com|ones 11.802
Vo|quetos 27.01
Iroctocom|ones .1
Otros 11.238
Ioto| 143.25

Fuente: Mini:Ieric ce Ircn:pcrIe

Ienemc: yc un veh|cu|c pcr cccc 23 hcLiIcnIe:, Ic:c ce mcIcrizccicn muy
c|ejccc Icccv|c ce |c impercnIe en |c: pc|:e: ce:crrc||ccc:, perc
inciccIivc ce un prcgre:c muy rcpicc en e:Ic mcIeric.

/ pcrIir ce| gcLiernc ce C:cr Gcviric |c cperIurc ce Cc|cmLic en
ccmercic exIericr :e cmp||c. De:ce enIcnce:, |c |iLre impcrIccicn e: |c
ncrmc generc| ue permiIirc |c inIrccuccicn ce unc grcn ccnIiccc ce
veh|cu|c:.

En e| cnc 2002 yc :e regi:Irc en Cc|cmLic un veh|cu|c pcr cccc 15
per:cnc:.

En /mricc LcIinc, Mxicc y 8rc:i| hcn Icmccc |c ce|cnIerc en |c incu:Iric
cuIcmcIriz, perc nue:Irc pc|: :e ccmpcrc fcvcrcL|emenIe ccn /rgenIinc,
Chi|e, Ecucccr y Venezue|c.

Fcr cIrc |ccc, e| pc|: hc cvcnzccc muchc en |c fcLricccicn ce cuIcpcrIe:
y en |c inIegrccicn ce ccmpcnenIe: nccicnc|e: y hc ccmenzccc |c
expcrIccicn ce veh|cu|c: crmccc:, |c ue viene recuciencc e| cficiI ce |c
Lc|cnzc en e:e reng|cn, c pe:cr ce| cuge ce |c: impcrIccicne:.
560

Iob|o 52. Fcrue /uIcmcIcr 1-2002



Fuente: /cc|fc


561

Iob|o 53. Frccuccicn e impcrIccicne: en /mericc LcIinc



Fuente: /cc|fc 2002


Iob|o 54. VenIc ce cuIcmcvi|e: en e| cnc 2004

So|oso 22.52 20.017
CCA 12.34 11.07
Co|motores 2.2 23.217
Ioto| noc|ono|es 1.882 55.357
Importodos 4.47 44.57
Ioto| 111.824

Fuente: Fevi:Ic McIcr, cgc:Ic 23/200

Lc: precic: ce |c: veh|cu|c: en e| pc|: yc nc :e c|ejcn muchc ce |c: ue
rigen inIernccicnc|menIe. Ccmc nue:Irc ingre:c per ccpiIc :igue :iencc
recucicc, |c ccui:icicn ce veh|cu|c: nc e: Icn fcci| ccmc en |c: pc|:e:
ce:crrc||ccc:, perc :in emLcrgc :e cL:ervc unc Iencencic Lenficc pcrc
|c: ccmprcccre:






562

Iob|o 55. Cc:Ic Veh|cu|c: en :c|cric: minimc:



Fuente: Fevi:Ic McIcr n 80. /gc:Ic 23/ 200


11. Fres|denc|o de A||onso Lopez M|che|sen

DurcnIe |c: ccce cnc: Ircn:curricc: ce 170 c 182, e| pc|: :igue
cvcnzcncc hccic unc vic|iccc mccernc, mienIrc: :e cgucizc e| ccc:c ce|
Mcgcc|enc y :e pre:enIc e| ce:p|cme ce |c: ferrcccrri|e: nccicnc|e:.

Lc ge:Iicn ce| Mini:Ieric ce CLrc: FL|icc: :e hcce cccc vez mc: Icnicc y
menc: crcmcIicc pcrue |c: grcnce: cLrc: reuieren mc: ce un per|ccc
pcrc :er ccmp|eIccc:. Yc |c: meccni:mc: ce p|cneccicn e:Icn en
ccpcciccc, generc|menIe, ce impecir |c recc|cc en |c: cLrc: regicnc|e:
ceIerminccc: pcr e| c|ienIe|i:mc.

Ccn:ervcr, mejcrcr, ccecucr, mccernizcr unc rec vic| ue :uperc |c: 20.000
ki|cmeIrc: en un pc|: muy exIen:c, ccnce |c pcL|ccicn e:Ic c:enIccc en
mi| cien pueL|c: ue ccLc|gcn :cLre Ire: ccrci||erc: cLrupIc:, nc e:
empre:c fcci|.

Ccn e| crecimienIc ce |c eccncm|c hcy, prcLcL|emenIe, empre:c: mc:
grcnce: ccmc EccpeIrc|, perc pccc: cierIcmenIe :e puecen ccmpcrcr
ccn e| Mini:Ieric ce CLrc: FL|icc: cucncc :e IrcIc ce mecir |c: efecIc: ce
unc ge:Iicn :cLre |c vicc ce| pc|: y en re|ccicn c |c: ceci:icne: ue hcn ce
cfecIcr :u fuIurc.

563
DurcnIe |c: per|ccc: ce mcycr ccIiviccc en cLrc: pL|icc:, e| pre:upue:Ic
ce| Mini:Ieric nc reLcjcLc ce| 247 ce| IcIc| ce| gc:Ic pL|icc y :u
pcrIicipccicn cenIrc ce| Fl8 erc muy e|evccc.
En |c: cnc: ce| gcLiernc ce Fecrc Ne| C:pinc, :u pcrIicipccicn cenIrc ce|
Fl8 fue ce 1.277. 8cjc /Lcc|c :e incremenIc hc:Ic e| 1.507. EnIre 150 y
158, pccc ce |c: grcnce: p|cne: vic|e:, ||egc hc:Ic e| 1.37.

En ccmLic, c mecicc ue e| pc|: crece, |c grcn ccIiviccc ce L|erc:
Fe:Irepc en cLrc: pL|icc: :c|c vc c reuerir e| .307 ce| pre:upue:Ic y |c:
gc:Ic: ce| Mini:Ieric :cLre e| Fl8 repre:enIcrcn e| 1.147

E:c Iencencic :e vc c ccn:c|iccr Lcjc |c: gcLiernc: ce Lcpez Miche|:en,
Ju|ic C:cr IurLcy y 8e|i:cric 8eIcncur

Iob|o 5. Fre:upue:Ic CLrc: FL|icc: 174-185

Ao Fresupuesto MOF
[M|||ones $ corr|entes}
MOFJpresupuesto no| MOFJFI8

174 3.231 10.7 1.007
175 2.238 5.77 0.557
17 3.303 .17 0.27
177 4.442 7.087 0.27
178 7.12 8.237 0.787
17 .437 8.727 0.77
180 12.08 8.207 0.807
181 18.31 .127 0.37
182 25.475 .57 1.027
183 2.57 8.077 0.877
184 30.572 .27 0.77
185 35.43 5.207 0.717

Fuente: Fre:upue:Ic: Nccicnc|e:

Jcmc: |c: cprcpiccicne: pcrc cLrc: pL|icc: hcL|cn :icc Icn e|evccc:
544
,
perc chcrc Lc:Ic ccn un peuenc pcrcenIcje ce| pre:upue:Ic nccicnc|
pcrc ejecuIcr grcnce: prcgrcmc:.

544
Para apreciar la magnitud del esfuerzo fiscal en obras pblicas, debe tenerse en cuenta
que en dlares de 2005 el presupuesto del MOP vala 152 millones en 1926. En 1930 era de
130 millones. En 1958 fue de 591 millones. Al finalizar el gobierno de Lpez Michelsen
564

Ecucccicn y :c|uc, finc|menIe hcn ccnui:Iccc |c pricriccc ue merecen
y ue curcnIe :ig|c y mecic ce vicc repuL|iccnc nuncc hcL|cn Ienicc
545
.

E| ci:Iinguicc ingenierc ccrIcgenerc HumLerIc Sc|cecc Cc||cnIe
cccmpcncrc c| pre:icenIe /|fcn:c Lcpez Miche|:en ce:ce 174 hc:Ic
178.

Se cic pricriccc, ce:ce |uegc, c |c pcvimenIccicn ce 78 ki|cmeIrc: ce
ccrreIerc y |c: prcgrcmc: cccc vez mc: :c|icc: ce ccn:ervccicn ruIincric
ce |c: v|c:.

Lc: recur:c: ce| Fcncc Vic| Nccicnc| :e incremenIcrcn grcncemenIe pcr e|
cumenIc ce| precic ce |c: ccmLu:IiL|e:. Lc gc:c|inc pc:c ce 3.47 c 10.00
pcr gc|cn enIre 174 y 178.

/| ccmenzcr e| gcLiernc ce Lcpez, e| 537 ce |c: recur:c: ce FVN prccec|cn
ce| impue:Ic c |c: ccmLu:IiL|e:, perc c| finc| yc e:Ie grcvcmen
repre:enIcLc e| 777 ce |c: ingre:c: ce| Fcncc.

Lc t|c:cencenc|c ce e:c pc|t|cc |e:c|tc :| :e ccn:|ce|c
que e| |cec| :e|c que tccc: |c: |ecu|:c: ce| Fcncc V|c|
p|cv|n|e|cn ce e:c |uente. ||ccc pc| |c |ey 4 ce !.
ccn ce:t|ncc|n e:pec||cc. Ace|cc|:e en |c|nc
cce|e|ccc c e:tc netc. que |ep|e:entc |c e:tcc|||ccc
en |c ccnt|ctcc|n :|n cepence| ce ct|c: |uc|c: ce|
p|e:upue:tc ncc|cnc|. nc t|ene p|ececente: en
cene||c|c ce |c |ngen|e|c ncc|cnc|
54
.

E| Mini:Irc Sc|cecc Cc||cnIe :e preccupc pcr exIencer e| ccLrc ce pecje
pcr e| u:c ce |c: principc|e: ccrreIerc:.

En 154 |c: pecje: hcL|cn :icc re:IcL|ecicc: pcr e| cecreIc 3145 y |c |ey 4
ce 17, c| crecr e| Fcncc Vic| Nccicnc|, |e c:ignc c| Mini:Ieric |c: funcicne:

era de 590 millones. Cuando concluye el de Turbay, el presupuesto del MOP alcanzaba los
798 millones. En 1986 haba bajado a 368 millones.
545
Nuevamente llamamos la atencin del lector sobre los Anexos 1 y 2, donde encontrar
informacin graficada sobre la relacin entre el presupuesto nacional, presupuesto de obras
pblicas y PIB; as como informacin desde 1905 hasta 2005, de los grandes captulos del
gasto pblico.
546
Memoria de Obras Pblicas de 1978. p. 2.
565
ce crgcnizcr, Ic:cr y reccuccr |c: pecje: y pcnIczgc:, perc en muy pccc:
Ircmc: hcL|cn :icc crgcnizccc: e:c: ccLrc:.

E| gcLiernc ce Lcpez Miche|:en e:IcL|ecic unc pc||Iicc ce unificccicn ce
Icrifc:, ce Ic| mcnerc ue pcgcrcn |c mi:mc |c: cuIcmcvi|e: ue |c:
ccmicne:, pcrc ue |c: primerc: :uL:icicrcn c |c: :eguncc: y, c| |ccc ce
pecje: ce reccucc cirecIc pcr e| Mini:Ieric, crgcnizc |c: primerc: pecje:
pcr ccnce:icn.

F:tc: u|t|nc: (.} cc||gcn c| ccnce:|cnc||c pc|c que. pc|
:u cuentc y ||e:gc. ccn:eve cete|n|nccc: vc: ccc e|
ccnt|c| ce| /|n|:te||c. c ccnc|c ce unc |enune|cc|n
ccn:|:tente en |c: ce|ecnc: ce pece que ccc|c c |c:
u:uc||c: ce |c: vc:
54
.

En |c Ircncc| CccicenIc| :e ccn:Iruyc ce:ce e| cercpuerIc ce Fc:Ic hc:Ic
Mcjcrrc: {113 Km): ce:ce Cc|i c Fc|mirc :e cce|cnIc |c :eguncc cc|zccc:
:e cvcnzc en e| Ircmc Cc|cmcr-Fcnecerc-8crrcnui||c, ce 82 Km, y :e
ccn:Iruyc |c nuevc ccrreIerc 8crrcnui||c-CcrIcgenc, ce 114 Km.

En |c Ircncc| CenIrc| :e recupercrcn |c: Ircmc: Neivc- Cc:Ii||c: CiLc-
Fiececue:Ic: 8uccrcmcngc-Funcccicn: y E| F|cycn-Lc Ye {25 Km). Se
pcvimenIc enIre Lc E:percnzc y Lc F|echc {134 Km): enIre Lc: Vegc: y
Funcccicn {18 Km)

E| p|cn ce recuperccicn ce |c CcrreIerc CenIrc| ce| NcrIe ccmprencic |c:
:ecIcre: VenIcuemccc- Fcipc y Fcmp|cnc-Lc Dcnjucnc, ccemc: ce|
Ircmc enIre CcuIc y |c frcnIerc ccn Venezue|c.

En |c Ircncc| Mcrginc| ce |c Se|vc :e ccn:Iruyc enIre CuLcrrc| y 8crrcncc.

En |c Ircn:ver:c| ce| CcriLe :e cvcnzc en Ic|-Scn Cncfre- Sincer|n y :e
pcvimenIc enIre CereI y Lcricc.

Se pcvimenIc IurLc-Chigcrccc {55 Km).

EnIre FuerIc Sc|gcr y FuerIc 8cyccc :e pcvimenIcrcn 0 Km.

Se recuperc e| :ecIcr Hcncc-FcccIcIivc {72.5 Km).


547
Memoria de Obras Pblicas, 1978. p .4.
566
Lc v|c 8cgcIc-Vi||cvicencic, Icn cfecIccc pcr e| inviernc ce 174,
pre:encic |c ccn:Iruccicn ce |c vcricnIe ce CueLrcccL|cncc, inc|uyencc
un puenIe ce 114 meIrc:, y :e cLIuvc fincnciccicn ce| 8lD pcrc |c
cmp|iccicn y recuperccicn ce Vi||cvicencic-FuerIc Lcpez.

DenIrc ce| p|cn ce recuperccicn ce punIc: cr|Iicc: :e mejcrcrcn 82 Km
enIre /rmenic e lLcgu.

CIrc: ccrreIerc: impcrIcnIe: ue :e c:fc|Icrcn fuercn Scgcmc:c-
8crrcnccLermejc y Vc||ecupcr- Cccczzi-Scn Fcue.

En u:c ce |c: fccu|Icce: exIrccrcincric: ccnfericc: pcr |c |ey 28 ce 174, e|
cecreIc 154 ce| 27 ce enerc ce 17 ree:IrucIurc e| Mini:Ieric ccmLicncc
:u cencminccicn pcr |c ce Mini:Ieric ce CLrc: FL|icc: y Ircn:pcrIe",
inIegrccc pcr :ieIe cireccicne:: Ccn:Iruccicn ce ccrreIerc:, cpercIivc,
ncvegccicn y puerIc:, inmueL|e: nccicnc|e:, vc|crizccicn y pecje,
re|ccicne: incu:Iric|e: y ccmercic| y fincncierc. /cemc: :e crgcnizcrcn |c:
cficinc: ce F|cneccicn, crgcnizccicn y mIccc: y jur|cicc: y :e mccificcrcn
|c: funcicne: ce |c: Ccn:ejc: Nccicnc|e: ce cLrc: pL|icc:, ce Ircn:iIc y
Ircn:pcrIe Ierre:Ire:, y ce vc|crizccicn y pecje.


120. Gob|erno de Ju||o Csor Iurboy Ayo|o

DurcnIe Iccc e| mcnccIc ce IurLcy /yc|c, ccupc e| Mini:Ieric ce CLrc: e|
ingenierc cucuIenc Enriue Vcrgc: Fcm|rez, uien ccemc: ce un
pc:Igrccc en F|cricc Univer:iIy en E:IrucIurc: y Sue|c:, IcmLin hcL|c
rec|izccc e:Iucic: :cLre pcvimenIc:.

Ccn:ecuenIe ccn e| F|cn ce lnIegrccicn Nccicnc|", ce |c ccmini:Irccicn
IurLcy:

Sentccc: |c: p|en|:c: ce |c: ccet|vc: :cc|c|e: que e|
gcc|e|nc :e nccc p|cpue:tc. e| /|n|:te||c ce Cc|c:
Fuc||cc: y |cn:pc|te tenc e| |ne|uc|c|e cece| ce
p|cnec| |c |nteg|cc|n |:|cc ce| pc: en ncte||c ce
t|cn:pc|te y ce eecutc| |c: cc|c: que cpc|eccn ccnc
p||c||tc||c: pc|c cunp||| e:e ccet|vc. Fc|c|e|cnente :e
ce||n|e|cn ccnc cct|v|ccce: |unccnentc|e: |c
567
ccn:e|vcc|n y |encc|||tcc|n ce |c: cc||ete|c: y e|
ncnten|n|entc ce| equ|pc
548
.

En |c: cnIericre: pc|cLrc:, e| Mini:Irc Vcrgc: Fcm|rez re:umic |c |cLcr
ce:crrc||ccc enIre 178 y 182, ue :e Irccujc en |c inIervencicn :cLre
.000 Km ce ccrreIerc: principc|e: pcr mecic ce p|cne: ce nuevc
ccn:Iruccicn, rehcLi|iIccicn, ccn:ervccicn y pcvimenIccicn: y en |c
cperIurc ce 4.000 Km ce ccminc: vecinc|e:.

DenIrc ce e:c: |cngiIuce: :e inc|uyen 1.423 Km ce pcvimenIccicn
rec|izccc ce |c: 2.23 ccnIrcIccc:, e:pecic|menIe en |c: Ircncc|e: CrienIc|
y CccicenIc|, cuyc: e:pecificccicne: mejcrcrcn ncIcL|emenIe.

De grcn impcrIcncic pcrc e| pc|: fue |c cu|minccicn ce |c CcrreIerc
Mece|||n-8cgcIc, inc|uyencc e| puenIe ce FuerIc Iriunfc.

/nIe:, |c ccnexicn vic| enIre |c: cc: principc|e: ciuccce: ce Cc|cmLic
exig|c Lcjcr ce |c ccpiIc| cnIicuenc hc:Ic Fereirc, :eguir hc:Ic /rmenic,
remcnIcr Lc L|nec pcrc c|ccnzcr c lLcgu, y ce c||| hc:Ic GircrccI cnIe: ce
Irepcr c| /|Iip|cnc, 45 Km ue cemcnccLcn cercc ce uince hcrc:.

En ccmLic, e| reccrricc Mece|||n-FuerIc Iriunfc- FuerIc Sc|gcr- Hcncc-
Guccuc:-FcccIcIivc-8cgcIc, ce 414 Km :cLre ccrreIerc:, en e:c: cnc: ce
:upericre: e:pecificccicne:, permiI|c hccer e| vicje en nueve hcrc:.

EnIre Mece|||n y FuerIc Iriunfc :e invirIiercn, inc|uyencc e| puenIe :cLre e|
Mcgcc|enc, .000 mi||cne: ce pe:c:
54
.

CIrc v|c ue merecic e:pecic| cIencicn fue |c ccrreIerc 8cgcIc-
Vi||cvicencic, ue hcL|c :icc cLjeIc ce inIervencicn pcrc :upercr |c:
grcnce: e inIempe:Iivc: ce:Irczc: ccc:icnccc: pcr e| inviernc ce 178. Se
ccnc|uyercn |c: e:Iucic: pcrc :u IcIc| rec|izccicn y pcrc |c ccn:Iruccicn ce
|c: cc: Ine|e: c |c enIrccc ce |c ccpiIc| ce| MeIc, ue :umcn 10 Km.

Fcrc |c: cLrc: ce e:Ic |Iimc ccrreIerc, :e cLIuvc e| euivc|enIe c 14.000
mi||cne: ce pe:c:, prccecenIe: ce| 8lD.

E| eIernc Iemc ce| Ferrcccrri| ce| Ccrcre fue ccn:icerccc nuevcmenIe. Lc:
e:Iucic: inciccLcn unc inver:icn ce 350 mi||cne: ce cc|cre:, ue |c

548
Memoria de Obras Pblicas, 1982. p. 2.
549
140 millones de dlares, equivalentes a 297 millones de dlares de 2007.
568
ccmini:Irccicn IurLcy cejc pcrc ue fuerc cnc|izccc pcr e| gcLiernc ue
huLierc ce :ucecer|c.



F|guro 158. ViccucIc ce Fipirc|. Unc ce |c: 0 puenIe: y viccucIc: ce |c
ccrreIerc 8cgcIc- Vi||cvicencic.
569





F|guro 15. Ine| Mi:ce| Fc:Ircnc 8crrerc, c |c enIrccc ce Vi||cvicencic, ce
4, Km. E: e| mc: |crgc ce |c: 15 ce |c ccrreIerc 8cgcIc-Vi||cvicencic.


121. 8e||sor|o 8etoncur y e| Metro de Mede||n

EnIre 182 y 18, |c ccmini:Irccicn 8eIcncur ccnIc ccn Ire: ingenierc:
prcfe:icnc|e: ccmc mini:Irc: ce cLrc: pL|icc:.

E| primerc fue Jc: Ferncncc l:czc, :ucecicc c| cnc :iguienIe pcr Herncn
8e|Iz Ferc|Ic
550
. E| |Iimc fue e| ccrIcgenerc Fccc|fc Segcvic Sc|c:.


550
Cuya Memoria de Obras Pblicas es la nica, de las cien consultadas, que puede
calificarse de psimo informe, por su brevedad y deficiente anlisis de los asuntos
570
/ pe:cr ce |c: cificu|Icce: eccncmicc: ue mcrccrcn e| ccmienzc ce |c
ccmini:Irccicn 8eIcncur, :uperccc: ccn rcpicez y ccierIc, :e ccnIc ccn
cprecicL|e: pre:upue:Ic: pcrc cLrc: pL|icc:.

:Ic: cvcnzcrcn ccrrecIcmenIe, :c|vc pcr |c cpre:urccc y ce:cfcrIunccc
ccnIrcIccicn ce| MeIrc ce Mece|||n, pcrc e| cuc| :e cIcrgc e| cvc| ce |c
Nccicn, pcrc :cIi:fccer |c: prcme:c: e|ecIcrc|e: ce un ccnciccIc criuncc
ce |c regicn.

De:ce e| 31 ce mcyc ce 17 ven|c funcicncncc |c Empre:c ce Ircn:pcrIe
Mc:ivc ce| Vc||e ce /Lurrc {EIMV/), ccn:IiIu|cc pcr |c GcLernccicn ce
/nIicuic y |c /|cc|c|c ce Mece|||n, ccn un ccpiIc| ce 7 mi||cne: ce pe:c:,
cuyc prcpc:iIc erc |c ccn:Iruccicn ce un MeIrc pcrc Mece|||n.

Ccmc Iccc: |c: e:Iucic: ce fccIiLi|iccc rec|izccc: pcr e| DepcrIcmenIc
Nccicnc| ce F|cneccicn inciccLcn c|crcmenIe |c invicLi|iccc fincncierc
ce| prcyecIc, y ccemc: |c: Lcncc: mu|Ii|cIerc|e: nc e:IcLcn ci:pue:Ic: c
fincncicr un prcyecIc eccncmiccmenIe invicL|e, |c EIMV/ nc cvcnzcLc
en :u cLjeIivc.

Fcr ce:grccic, e:c empre:c ccyc en |c: mcnc: ce un gerenIe ue mc:
Icrce :er|c :enc|ccc ccmc inIegrcnIe ce| grupc ce c:e:cre: ce ccnficnzc
ce FcL|c E:ccLcr Gcviric, cnIe: ce :er ccncenccc c purgcr |crgc: cnc:
ce ccrce| pcr :u pcrIicipccicn en e| :ecue:Irc ce| cccIcr Frcnci:cc ScnIc:
Cc|cercn, ccIuc| Vicepre:icenIe ce |c FepL|icc.

Lc EIMV/, emLcrcccc en unc inIen:c ccmpcnc ce mcIivccicn y
:en:iLi|izccicn ce| prcyecIc pcr pren:c, rccic y Ie|evi:icn, pu:c :u:
e:percnzc: en |c e|eccicn ce| ccnciccIc 8e|i:cric 8eIcncur.

MienIrc: ||egcLcn |c: e|eccicne: ce 182, |c EIMV/ ccnIrcIc un e:Iucic
ccn |c firmc LriIcnicc ce ccn:u|Icre: McII, Hcy & /ncer:cn, ccn e| fin ce
cemc:Ircr |c fccIiLi|iccc ce| MeIrc.

/cicicnc|menIe :c|iciIc un e:Iucic pre|imincr :cLre |c: c:pecIc: fincncierc:
ce| mi:mc c| ne|cncnt ccnk |cncinen:e K|e|nwc|tn 8en:cn.

Un ne: cnte: ce |ec|c|| e| |n|c|ne (20 ce cgc:tc ce
!}. |c untc c||ect|vc ce |c F/VA ccn|:|cn c|
ge|ente. D|egc Lcnccnc. y c| c|cc|ce ce /ece||n.
Jc|ge Vc|enc|c Jc|cn|||c. pc|c |nve:t|gc| en Fu|cpc |c:
ccnc|c|cne: ||ncnc|e|c: ccn |c: cuc|e: :e pcc|cn
571
ccnt|ctc| c|c|tc: exte|nc:. ccenc: cece|cn |nccgc|
:cc|e |c: |unccnentc: ||ncnc|e|c: ce |c ||c|tcc|n
|e:pect|vc y :cc|e |c: ge:t|cne: pc|c unc |utu|c
ccnt|ctcc|n ce c|c|tc: y :un|n|:t|c ce equ|pc: (.}
De:pu: ce |c v|:|tc ce e:tc: cc: |unc|cnc||c: (ccenc:
ce |:cc: Wcycc y ce /|cnce| 8c|nnet. ccn:u|tc|e: ce
|c K8} c Lcnc|e:. :e :c||c|t un p|c:pectc nucnc nenc:
||gu|c:c. :egun :e ce:p|ence ce |c |ectu|c ce| |n|c|ne
que n|c|e|cn :cc|e :u ccn|:|n. en |c cuc| p|c|e|cn c
K|e|nwc|tn 8en:cn p|epc|c| un e:quenc ce ||uc: ce
ccc pc|c e| p|cyectc. ncnten|encc e:tc: :enc|||c: y nc
ent|cncc en |cctc|e: e:ct||cc: c cnc||:|: ce ||e:gc
55!
.

CcmenIcncc e:e e:Iucic cc ncc. |c CcnIrc|cr|c Generc| ce |c FepL|icc
cpinc:

Fn :nte:|:. ccn |c e|ccc|cc|n ce| p|c:pectc :e que|c
u:t|||cc| |c |ec||zcc|n ce| p|cyectc
552
.

Ccn |c: e:Iucic:" ce e:c: firmc: ing|e:c:, muchc genIe ce Luenc fe creyc
en |c: Lcnccce: ce| prcyecIc, ue :egn |c EIMV/ cIrcer|c 1500.000
pc:cjerc: cicric: y :er|c outocosteob|e. En ccn:cncncic ccn |c cLunccnIe
ccmpcnc puL|iciIcric en Ic| :enIicc, e| gerenIe ce |c EIMV/ e:criLic c| jefe
ce |c Uniccc ce CrciIc FL|icc ce| Mini:Ieric ce Hcciencc:

/ece||n t|ene ventcc: :cc|e cuc|qu|e|c ct|c c|uccc
ce| nuncc pc|c ccn:t|u|| un mefro oufocosfeob|e ccn
tc|||c: ce y 8 pe:c: (.} :| ccn:|ce|cnc: |c nece:|ccc
que t|ene |c ncyc|c ce |c: pc:ce|c: ce tcnc| ncy cc:
cu:e: pc|c ||egc| c :u |ugc| ce ce:t|nc y :| tenenc: en
cuentc que pcgcn tc|||c: ce !5 pe:c: pc|c ||egc| c :u:
|e:|cenc|c:
553
.

E| Fre:icenIe 8eIcncur nc ccu|IcLc :u ce:ec ce ccmp|ccer c :u: pci:cnc:,
c pe:cr ce |c: e:Iucic: ccver:c: ce F|cneccicn Nccicnc| y e| Mini:Ieric ce

551
Contralora General de la Repblica. Evaluacin de la gestin financiera y legal del
Metro de Medelln, Bogot; 1994. p. 206.
552
Idem.
553
Acevedo J, Salazar J C, Castaeda W. El Metro de Medelln. Bogot: FONADE/
Instituto SER; 1993. pp. 26, 160.
572
Hcciencc, ue inciccLcn |c inccnveniencic ce| prcyecIc y :u efecIc
negcIivc :cLre |c: fincnzc: pL|icc:.

Lc cmcrIizccicn ce e:c ceucc, ue ccemc: hcLr|c ue ccnIrcIcr ccn |c
Lcncc ccmercic| c Ic:c: hc:Ic mc: ce| ccL|e ce |c: ce |c: crgcni:mc:
mu|Ii|cIerc|e: ce fcmenIc
554
, :e Irccucir|c en ceIrimenIc ce |c: :ervicic:
e:encic|e: ce| E:Iccc.

De necnc. e:te ccnp|cn|:c |cc nucnc nc: c||c ce |c:
|czcne: tcn|cc:. Fn un ccn:ec ce n|n|:t|c:. en e| cuc|
c|gunc: n|n|:t|c: ce :u gcc|nete exp|e:cccn cucc:
:cc|e e| p|cyectc. e| F|e:|cente |e: c||c. F:te e: un
|egc|c ce n| cc|czn pc|c Ant|cqu|c
555
.

E| ccIc ce |c reunicn ce| CCNFES, ce| 14 ce ciciemLre ce 182, en |c ue
:e cprcLc |c prcpue:Ic ce |c EIMV/ pcrc cLIener e| cvc| ce |c Nccicn,
re:ume e:Ic prevc|encic ce |c ccn:icerccicn pc||Iicc :cLre |c Icnicc:

Luegc ce |ecc e| |n|c|ne ce F|cnecc|n. ccve|:c c|
p|cyectc. e| F|e:|cente 8e||:c||c 8etcncu| |nte|v|ene
pc|c |e||c|tc| c |c: tcn|cc: ce F|cnecc|n pc| :u g|cn
|ccc| y c ccnt|nucc|n exc|tc |c nece:|ccc ce| net|c
(.} unc cc|c ccn que :e |ecupe|c|c e| enpue pe|c|cc
ce un g|upc p|cne|c en e| ce:c||c||c ce| pc:
55
.

Ccn Icn ccmpechcnc grccejc :e :c|Icrcn Iccc: |c: meccni:mc: |egc|e: ce
F|cneccicn y :e cecicic |c ccn:Iruccicn ce unc cLrc ce ccrccIer |ccc|
557
,
pcrc |c cuc| nc hcL|c :iuierc ci:enc: y ue pcr :u cpre:urccc y errcnec
ccnIrcIccicn, prcnIc :e ccnverIir|c, grccic: c| cvc| ce| gcLiernc, en |c
mcycr ce:Iinccicn ce cinerc: nccicnc|e: en Iccc |c hi:Icric ce |c
infrce:IrucIurc ce| Ircn:pcrIe cc|cmLicnc
558
.

554
V. Urrutia Montoya Miguel. El Banco Mundial nunca ha financiado Metros. El
Tiempo. Bogot; feb 1 de 1988.
555
Acevedo J, Salazar JC, Castaeda W. Op. cit. p. 40.
556
Sin comentarios
557
Segn el informe la Contralora General de la Repblica. Metro de Medelln. Impacto en
las Finanzas Nacionales y Sostenibilidad de su Operacin. Bogot; 2001. p. 35, atiende
aproximadamente el 12.5% del mercado de transporte colectivo del rea de influencia
directa (Bello, Medelln, Envigado y Sabaneta).
558
En agosto de 1987 se calculaba que los costos del Metro de Medelln ya equivalan a la
construccin de 8.000 Km de vas pavimentadas de primera categora, o a la construccin
de 25 aeropuertos como el de Rionegro. Remitimos al lector a un comentario aparecido en
573

E| 28 ce feLrerc ce 183, ccn un Icpe ce 550 mi||cne: ce cc|cre: pcrc e|
ci:enc y ccn:Iruccicn ce un MeIrc ||cve en mcnc", pcrc e| Vc||e ce
/Lurrc, :e cLric |c re:pecIivc |iciIccicn.

Lc |iciIccicn :e cerrc e| 31 ce ju|ic :iguienIe. CienIc cincuenIc y Ire: c|c: nc
:cn :uficienIe: pcrc prcpcner ccn :erieccc un Iren meIrcpc|iIcnc pcrc e|
cuc| nc exi:I|cn e:Iucic: ni ci:enc:. En Icn ccrIc Iiempc, :i ccc:c, :e
c|ccnzcrc c ci:encr un ecificic mecicnc ce cpcrIcmenIc:.

Y cienIc ccIcrce c|c: ce:pu: ce cLrir |c urnc ue ccnIen|c |c: prcpue:Ic:,
|c JunIc ce |c EIMV/, c:e:crccc pcrc |c cc|ificccicn ce |c: mi:mc: pcr
E|ecIrcwcII G. m. L. H.
55
, :ccieccc :uizc fi|ic| ce Siemen: /.G., ccjucicc e|
ccnIrcIc c |c prcpue:Ic mc: e|evccc, |c ce US $ 5 mi||cne: {10 mi||cne:
pcr encimc ce| Icpe) pcrc e| ci:enc y ccn:Iruccicn ce| MeIrc ce Mece|||n,
c| Ccn:crcic /et|cnec. fcrmccc pcr Siemen: /.G., M/N /.G.,
EnIreccnc|e: y Icvcrc S./., Dickerhcff unc Wicmcnn /.G. y Ccn:Iruccicne:
y CcnIrcIc: S./.

Si |c experiencic incicc ue jcmc: ceLe ccnficr:e e| ci:enc c| ccn:IrucIcr
ce unc cLrc, ccn mcycr rczcn Icmpccc :e ceLe e:ccger pcrc |c
inIervenIcr|c c unc fi|ic| ce| mi:mc. Ferc en e| MeIrc ce Mece|||n |c
inIervenIcr|c :e ccjucicc c E|ecIrcwcII G.m.L.H.
50
.

Fccc Iiempc ce:pu: ce |c ccjucicccicn ce| ccnIrcIc, |c EIMV/ vcric e|
Irczccc y mccificc e| ccnIrcIc, ue cejc ce :er ||cve en mcnc", y pcr un
precic nicc, pcrc ccnverIir:e en un ccnIrcIc pcr uniccc ce cLrc y c
precic: recju:IcL|e:.

E:Ic: mccificccicne: en |c ccnIrcIccicn ccncujercn rcpiccmenIe c |c
uinIup|icccicn ce| cc:Ic previ:Ic ce| Iren, ue fue Ic:ccc en 2.57
mi||cne: ce cc|cre:, e| 31 ce ciciemLre ce| cnc 2000
51
.

Fcr |c mcgniIuc ce |c: prcL|emc: ccu:ccc: c| pc|: pcr e| MeIrc ce
Mece|||n, cpcrIuncmenIe vc|veremc: :cLre e:c cLrc.

la pgina de opinin de El Colombiano, Medelln, 26 de agosto de 1997. Cfr. Evaluacin
del patrimonio vial, realizada por Invas en 1996 (Vanse 142 y nota 627).
559
Acevedo J, Salazar JC, Castaeda W. Op. cit. p. 55.
560
Idem.

561
Contralora General de la Repblica. Op. cit. p. 33.
574



122. V|rg|||o 8orco Vorgos, Fres|dente

Lc Lri||cnIe ccrrerc pc||Iicc ce| ingenierc Virgi|ic 8crcc Vcrgc:, egre:ccc ce
|c Univer:iccc Nccicnc|, e:pecic|izccc en e| MlI IcnIc en :u ccrrerc ccmc
en eccncm|c, :e inicic ccmc Mini:Irc ce CLrc: FL|icc: en 158.
Fc:IericrmenIe fue Mini:Irc ce /gricu|Iurc, Sencccr, /|cc|ce ce 8cgcIc,
DirecIcr ce| 8lFF en repre:enIccicn ce Cc|cmLic y EmLcjcccr en Lcncre:.

8crcc ccnIc ccn cc: mini:Irc: ce cLrc: pL|icc:. Lc: cc: primerc: cnc:,
enIre 18 y 188, ccupc e| ce:pcchc e| ingenierc cnIicuenc Lui:
Ferncncc Jcrcmi||c, c uien :ucecic Luz Fri:ci||c CeLc||c: Crccnez, hc:Ic
chcrc |c nicc ccmc ue hc ejercicc e:e ccrgc.

Lc Iencencic ue hemc: cncIccc, ce crecienIe: pre:upue:Ic: ce cLrc:
pL|icc: ue reuieren menc: e:fuerzc fi:cc|, :e ccenIuc curcnIe |c
ccmini:Irccicn 8crcc Vcrgc:.

Dc icec ce| crecimienIc ce| pc|:, e| mcnIc inverIicc en e| cucIrienic 18-
10 en |c ccn:Iruccicn y ccn:ervccicn ce ccrreIerc: nccicnc|e:, ue
c:cencic c 572.30 mi||cne: ce pe:c:
52
.

Se cic mcnIenimienIc ruIincric c |c IcIc|iccc ce |c rec vic|. Se exp|cncrcn
88 ki|cmeIrc:. Se rec|izcrcn cLrc: ce crIe c |c |crgc ce 1.134 ki|cmeIrc:. Se
c:fc|Icrcn 531 ki|cmeIrc: y :e rehcLi|iIc e| pcvimenIc ce cIrc: 425 ki|cmeIrc:
ce v|c:.

E:Icmc: pue:, enIrcncc p|encmenIe en |c mccurez en mcIeric ce cLrc:
pL|icc:. E| Mini:Ieric :e hc ccnverIicc en e| ge:Icr eficienIe ce unc :erie
ce empre:c:, |c mc: impcrIcnIe ce |c: cuc|e: e:, ce:ce |uegc, e| Fcncc
Vic| Nccicnc|, cuyc: recur:c: prcpic: |e permiIen cIencer chcrc
prccIiccmenIe Iccc |c inver:icn vic|, |c ccn:ervccicn, |c mejcrc ccnIinuc
ce |c: pcvimenIc:, |c cmp|iccicn ce |c: cc|zccc:, |c: inIervencicne:
punIuc|e: en mcIeric ce ccrreccicn ce ci:enc, Irczccc y ejecucicn ce
v|c:, inc|uicc: en un p|cn vic| en ccnIinuc revi:icn, pcrc cIencer un Ircficc
ue crece ce mcnerc ince:cnIe.


562
1.138 millones de dlares, equivalentes a 1.788 millones de dlares de 2007.
575


F|guro 10. lngre:c: ce| pecje.
Fuente: Memcric CLrc: FL|icc:, 10. p. 51

Ccmc e| Mini:Ieric yc e: unc crgcnizccicn cIenIc c |c eficiencic, |c:
empre:c: ue ce | cepencen :cn :cmeIicc: c rigurc:c cnc|i:i:, ccmc
ccurre, pcr ejemp|c, ccn FuerIc: ce Cc|cmLic:

Ccn ||ncnc|cc|n ce| 8cncc /unc|c| :e eecutcn cc|c:
ce |encc|||tcc|n ce |c e:t|uctu|c. :e ccqu|e|en equ|pc:
pc|c e| ncnec e||c|ente ce cc|gc y :e |np|enentc un
p|cn ce e||c|enc|c pc|tuc||c (.}:e e:pe|cn cunentc:
en |c p|ccuct|v|ccc ce|ccnc: c| 207 en |c ncv|||zcc|n
ce cc|gc gene|c|. ent|e 30 y 507 en |c: t|enpc: ce
e:pe|c ce |c: cuque: y 207 en e| t|enpc ce cc|gue y
ce:cc|gue ce ne|ccncc: (.} en |c: ccnvenc|cne:
cc|ect|vc: (.} :e c|ec e| |ncent|vc ce |c pc|t|c|pcc|n
ce |c: t|cccccc|e: en |c: ut|||ccce: netc:. ccn e|
ccetc ce |cnentc| |c e||c|enc|c y e| cutcccnt|c| ce |c:
cc:tc: (.}
53
.

Vcnc cpIimi:mc ce |c :encrc mini:Irc, pcrue yc nccc pccr|c :c|vcr c|
enfermc. Cc|puerIc: e:IcLc en mcrc ce |c |iuicccicn ue merec|c :u Iri:Ie
hi:Icric, ncrrccc en e| 108.


563
Memoria de Obras Pblicas, 1990. p. 287.
576


F|guro 11. De:crrc||c ce| Ircn:iIc cuIcmcIcr 18-18
Fuente: /enc||c ce CLrc: FL|icc:, 10

Ferc :i Lien |c cccIcrc Luz Fri:ci||c cLrigcLc euivccccc: i|u:icne: :cLre
Cc|puerIc:, en ccmLic :u ge:Iicn en Ferrcccrri|e: fue ceci:ivc.

E| gcLiernc hcL|c |cgrccc |c expecicicn ce |c |ey 21 ce 188, ue |e
cIcrgcLc fccu|Icce: exIrccrcincric: pcrc e:IcL|ecer un nuevc e:uemc
pcrc e| :ervicic pL|icc ce Ircn:pcrIe ferrcvicric.

Feve:Iicc ce e:c: fccu|Icce:, e| gcLiernc cicIc e| cecreIc 158 ce 18,
ue crcenc |c |iuicccicn ce |c Empre:c Ferrcccrri|e: Nccicnc|e: ce
Cc|cmLic.

Luegc, e| cecreIc 1588 ce 18 crec |c Empre:c Cc|cmLicnc ce V|c:
Frrec:, cecicccc c |c ccmini:Irccicn, mcnIenimienIc, ccn:ervccicn y
expcn:icn ce |c rec ferrcvicric.

577
/ ccnIinuccicn, e| cecreIc 158 ce| mi:mc cnc, cuIcrizc |c creccicn ce |c
Sccieccc Cc|cmLicnc ce Ircn:pcrIe Ferrcvicric S./. {SIF, S./.), pcrc |c
ccmercic|izccicn ce| Ircn:pcrIe pcr e:e mecic.

Y e| cecreIc 151 ce 18 crgcnizc e| Fcncc Fc:ivc Sccic| ce |c:
Ferrcccrri|e: Nccicnc|e: ce Cc|cmLic, pcrc |c cIencicn eccncmicc y
c:i:Iencic| ce |c: pen:icnccc: y :u: fcmi|ic:: y pcrc gcrcnIizcr e| pcgc ce
|c: incemnizccicne: y ce |c: :enIencic: ccncencIcric: c ccrgc ce |c:
ferrcccrri|e:.

Lc: ingenIe: inver:icne: rec|izccc: pcrc |c ccn:Iruccicn ce un peuenc
:i:Iemc ferrcvicric, hcL|cn cc:Iccc much|:imc c| pc|:.

DurcnIe :u: primerc: cnc:, e| ferrcccrri| :ignificc inmen:c prcgre:c en un
pc|: :in cuIcmcvi|e:, ccnce :e ccn:Iruyercn cIc|cncrcccmenIe unc:
ccrreIerc: cep|crcL|e:.

/ pe:cr ce :u rezcgc en ccmpcrccicn ccn :i:Iemc: ferrcvicric: eficienIe:,
|c: cc|cmLicnc: hcL|cn icec|izccc :u: Irene: y |cccmcIcrc:, envue|Ic: en
e| cu|Ic ce| humc y ce| :i|LcIc y en |c: IrcLcjc: ce ccn:Iruccicn hcL|cn
gcnccc :u pericic |c: mejcre: ingenierc: ce| pc|:. Lc: Ic||ere:,
e:pecic|menIe e| ce Chipichcpe ce| Ferrcccrri| ce| Fcc|ficc, y e| ce 8e||c,
ce| Ferrcccrri| ce /nIicuic, hcL|cn :icc e| :emi||erc ce |c: meccnicc: ue
hcL|cn :c|icc c repcrcr |c: mcuinc: ce nue:Irc incipienIe incu:Iric.

De:ce |c: cnc: 30 hc:Ic 18, |c: ferrcccrri|e: :e ceLcIiercn en e|
encccencmienIc vicic:c ce| cLcnccnc - |c: inver:icne: inccmp|eIc: ce
Iipc pc|icIivc - e| mcmenIcnec re:pirc - e| e:Ic||icc ce |c cri:i: cp|czccc -
nuevc: inver:icne: pc|icIivc:-nuevc cri:i: ineviIcL|e.

EnfrenIcr |c rec|iccc, ccrIcncc pcr |c :cnc, fue |c vc|erc:c ceIerminccicn
ce |c ccmini:Irccicn 8crcc. Cuizc |c :c|ucicn nc fue |c mejcr, perc rcmpic
un e:Iccc ce cc:c: in:c:IeniL|e pcr mc: Iiempc, :cLe e| cuc| vc|veremc:
muy prcnIc.

En mcIeric ce Ircn:pcrIe mc:ivc, e| gcLiernc ce Virgi|ic 8crcc vic c|crc en
|c IcccnIe ccn e| MeIrc ce Mece|||n, ccnIrcIccc en 54 mi||cne: ce cc|cre:
pcr |c ccmini:Irccicn cnIericr y ue yc cemcnccLc cercc ce 2.500
mi||cne: ce cc|cre: pcrc pccer :er ccmp|eIccc cenIrc ce| ccnIrcIc mc|
negcciccc pcr |c EIMV/ y cvc|ccc pcr |c Nccicn.

578
Sin emLcrgc, e| gcLiernc nc fue |c :uficienIemenIe ccpcz ce re:i:Iir |c
pre:icn pc||Iicc ce /nIicuic.

Lc |ey ce MeIrc:, prcpue:Ic pcr e| gcLiernc, nc cic re:pue:Ic ccmp|eIc c|
prcL|emc ce Mece|||n, perc e|iminc en e| huevc e| MeIrc ce 8cgcIc,
pcrue :u crI|cu|c 4 rezc:

Lc Ncc|n :|c pcc|c ccnt|ctc| u ctc|gc| :u gc|cntc c
|c: c|c|tc: exte|nc: ccnt|ctccc: pc| ent|ccce: que
ce:c||c||en :|:tenc: ce :e|v|c|c puc||cc u|ccnc ce
t|cn:pc|te nc:|vc ce pc:ce|c. cucncc :tc: ncycn
p|gnc|ccc c :u |cvc| |entc: que cuc|cn e| pcgc ce pc|
|c nenc: e| 807 ce| :e|v|c|c ce |c ceucc tctc| ce|
p|cyectc.

8cjc e:c: pcrcmeIrc: |c /|cc|c|c ce 8cgcIc, ccupccc pcr e| cccIcr /ncr:
Fc:Ircnc /rcngc, inicic ccnver:ccicne: ccn vcric: empre:c: ccn:IrucIcrc:
ce :i:Iemc: ferrcvicric: ce Ircn:pcrIe mc:ivc ce pc:cjerc:. Lc prcpue:Ic
mc: inIere:cnIe fue |c ce un ccn:crcic iIc|icnc.

E| Mini:Ieric ce CLrc: y |c /|cc|c|c ce 8cgcIc ccn:IiIuyercn unc ccmi:icn
Icnicc ccnjunIc pcrc e:Iucicr |c prcpue:Ic iIc|icnc y cefinir |c: Irminc:
ce| pc:iL|e ccnIrcIc, perc e| 11 ce enerc ce 10, |c /|cc|c|c cpIc pcr
cL:Iener:e ce :eguir pcrIicipcncc en e:c: reunicne:
54
, cucncc :e cic
cuenIc ce |c impc:iLi|iccc pcrc :u Ie:crer|c ce pigncrcr |c: renIc: previ:Ic:
en |c |ey.

Lc: cc:Ic: prcyecIccc: ce| MeIrc ce 8cgcIc yc ccu:cLcn cifrc: Icn
excrLiIcnIe: ccmc |c: ce| MeIrc ce Mece|||n, c cun mc: grcnce:. E| Di:IriIc
nc pccr|c ccr:e e| |ujc ce :ccrificcr |c pre:Iccicn ce Iccc: :u: :ervicic:
curcnIe |crgc: cnc: pcrc |c ccn:Iruccicn ce cIrc MeIrc emLricncric ccmc
e| ce Mece|||n, ccpcz Icn :c|c ce cIencer unc peuenc frcccicn ce |c
cemcncc IcIc| ce Ircn:pcrIe mc:ivc y ue en |c: ccnver:ccicne:
pre|imincre: yc :e perfi|cLc pcr |c: |ccc: ce |c: 3.000 mi||cne: ce cc|cre:.

Lc cLrc vic| mc: impcrIcnIe curcnIe e| gcLiernc ce Virgi|ic 8crcc fue |c
Ierminccicn ce |c Ircncc| ce| Mcgcc|enc ue cIrcvie:c e| pc|: ce:ce e|
FuIumcyc hc:Ic |c Cc:Ic /I|cnIicc ccn unc |cngiIuc ce 1.445 Km.


564
Ibidem. p. viii.
579
DurcnIe |c ccmini:Irccicn 8crcc :e ccn:Iruyercn |c: Ircmc: enIre Mcccc y
FiIc|iIc, ce 128 Km y enIre Ccnc /|egre {8cyccc) y Scn /|LerIc {Ce:cr), ce
20 Km. E:Ie Ircmc :e ccncce ccmc Ircncc| ce| Mcgcc|enc Mecic y e:,
ce:ce |uegc, unc ce |c: IrcyecIc: mc: uIi|izccc: ce| pc|:, ccn exce|enIe:
e:pecificccicne:.

En e:Ic: Ircncc|e: ce| Mcgcc|enc :e invirIiercn 4.35 mi||cne:.

En un :i:Iemc vic| mccernc Iccc reuiere ccnIinuc mccernizccicn pcr |c:
reuerimienIc: ce un Ircficc cccc vez mc: inIen:c.



F|guro 12. Ircncc| ce| Mcgcc|enc.
Fuente: /enc||c ce CLrc: FL|icc:, 10

580
Un Luen ejemp|c e: |c ccnexicn vic| enIre 8cgcIc y 8uencvenIurc, ue
curcnIe |c: cnc: ce 8crcc fue rehcLi|iIccc en 417 ce :u: 552 ki|cmeIrc:. Lc:
inver:icne: en cichc ccrreccr, |c principc| v|c Ircn:ver:c| ce| pc|:,
IcIc|izcrcn 13.553 mi||cne: ce pe:c:.

CIrc, |c CcrreIerc CenIrc| ce| NcrIe, ccnce :e invirIiercn .581 mi||cne: en
cLrc: ce rehcLi|iIccicn, y |c: .35 en |c v|c enIre 8cgcIc y Mece|||n.

E| cc:Ic crecienIe ce| mcnIenimienIc y mccernizccicn ce unc rec vic| en
un pc|: Icn exIen:c y mcnIcnc:c, nc pcc|c repc:cr niccmenIe :cLre e|
impue:Ic c |c gc:c|inc. Fcr Ic| rczcn, e| gcLiernc cumenIc |c: pue:Ic: ce
pecje e incremenIc |c: Icrifc:.

/ principic: ce |c ccmini:Irccicn 8crcc, e| pecje repre:enIcLc e| 1.77 ce
|c: recur:c: ce| Fcncc Vic| Nccicnc|. CucIrc cnc: mc: Icrce, e| pecje
c|ccnzcLc e| 22 7 ce |c: ingre:c: ce| Fcncc.

En re:umen, e| |Iimc Mini:Irc ce CLrc: en ||egcr c |c pre:icencic, :e reIirc
ce e||c ccn un exce|enIe Lc|cnce en e| rcmc.


123. Fredom|n|o de| outomotor

Fue en |c: E:Iccc: Unicc: ccnce primerc :e ccnvirIic e| cuIcmcvi| en un
Lien ccce:iL|e, pcrue en 120 yc hcL|c un cuIcmcvi| pcr cccc 84
hcLiIcnIe:, prcpcrcicn ue e| re:Ic ce| muncc :c|c c|ccnzc en 1.

En 150, |c: E:Iccc: Unicc: Ien|cn 48 mi||cne: ce cuIcmcIcre: pcrc unc
pcL|ccicn ce 150 mi||cne:: un veh|cu|c pcr cccc 3.12 hcLiIcnIe:, Ic:c
e|evcc|:imc ue cn nc :e hc c|ccnzccc en |c mcycr pcrIe ce |c: pc|:e:.

En Eurcpc cnIe: ce |c :eguncc guerrc muncic|, e| ccmLu:IiL|e erc ccrc y
|c: cuIcmcvi|e: cc:Ic:c: y e:cc:c:.

Devc:Iccc pcr |c ccnIiencc, en 150 Eurcpc cfrec|c Ic:c: ce mcIcrizccicn
mcce:Ic:: Grcn 8reIcnc y Frcncic 1 hcLiIcnIe: pcr veh|cu|c, /|emcnic
CccicenIc| 73.

Sin emLcrgc, chcrc |c Ic:c ce mcIcrizccicn en c|gunc: pc|:e: eurcpec:
ccmc lIc|ic, /|emcnic y Frcncic :uperc |c ce |c: E:Iccc: Unicc:.

En e| Jcpcn hcL|c en e:c pccc un cuIcmcIcr pcr cccc 433 per:cnc:.
581
Y en /mricc LcIinc, /rgenIinc Ien|c unc pcr cccc 34 per:cnc: y Mxicc
unc pcr cccc 8, mienIrc: en Cc|cmLic hcL|c un veh|cu|c pcr cccc 203
hcLiIcnIe:.

En rec|iccc, c meciccc: ce| :ig|c xx e| cuIcmcvi| :c|c hcL|c ccnui:Iccc,
fuerc ce |c: E:Iccc: Unicc:, c Ccnccc, ccnce :e regi:IrcLc unc pcr cccc
5.32 per:cnc: y en /u:Irc|ic, ccnce hcL|c unc pcr cccc hcLiIcnIe:.

Si e:ccgemc: c|gunc: pc|:e: repre:enIcIivc:, pccremc: cprecicr e| xiIc
ce| cuIcmcvi|:

Iob|o 57. Ic:c ce mcIcrizccicn {per:cnc: pcr veh|cu|c) 15

bSA 1.3 Mx|co 8.
Jopon 2.0 Co|omb|o 22.8
A|emon|o 1. kus|o 10.8
Fronc|o 1. N|ger|o 8.3
Gron 8retoo 2.1 Ind|o 182.1
Austro||o 1.8 Indones|o 1.8
Conod 1. Ch|no 188.3
Argent|no 5.

Fuente: Cc|enccric /I|cnIe ce /gc:Iini, 15

Vc|e |c penc mircr cifrc: mc: recienIe: {ce 2002), pcrc cprecicr |c:
ciferencic: regicnc|e: en mcIeric ce mcIcrizccicn:

Iob|o 58. /uIcmcvi|e: pcr cccc 1.000 hcLiIcnIe:, 2002

Et|opo 1 Argent|no 140
8urund| 3 Gron 8retoo 384
Congo 14 Jopon 447
Ango|o 18 bSA 481
Ch|no 48 Fronc|o 41
Venezue|o 1 A|emon|o 51
8ros|| 120 Ito||o 542

Fuente: hIIp://www.wcr|cmcpper.crg.cIczincex.hIm|

En 2002 :e regi:IrcLcn 50 mi||cne: ce cuIcmcIcre: en e| muncc, unc pcr
cccc 10 per:cnc:, perc hcy ue Iener en cuenIc ue en |c: E:Iccc: Unicc:
582
hcy 140 mi||cne: ce veh|cu|c: y en e| Jcpcn 55 mi||cne:, |c ue incicc ue
en e:Ic: cc: pc|:e: e:Ic e| 407 ce| pcrue muncic|.

/ mecicc ue cvcnzc e| Ircn:pcrIe incivicuc|, reIrccece e| Ircn:pcrIe
cc|ecIivc, empezcncc pcr e| Iren y :iguiencc ccn e| cuIcL:.

E| cc:Ic crecienIe ce |c: :i:Iemc: ferrcvicric: :e ve ref|ejccc en |c: Icrifc:
pcrc |c: u:ucric:, c pe:cr ce |c impcrIcncic ue :iguen Ieniencc |c:
:uL:icic: cficic|e: en |c ccn:Iruccicn y cperccicn ce e:c: rece:.

En |c: grcnce: ciuccce:, |c: cc||e: cccc vez e:Icn mc: :cIurccc:. /n c:|,
e| Ircn:pcrIe cc|ecIivc, c pe:cr ce :u ccmcciccc, nc |cgrc ci:minuir IcnIc
ccmc fuerc ce:ecL|e e| u:c cicric ce |c: veh|cu|c: pcrIicu|cre:. Ni :iuierc
e| cc:Ic cccc vez mc: e|evccc ce |c: ccmLu:IiL|e: hc |cgrccc re:Iringir
cprecicL|emenIe |c uIi|izccicn urLcnc ce| cuIcmcvi|.

/ pcrIir ce 150, en Cc|cmLic |c ccrreIerc ccupc e| primer |ugcr en e|
Ircn:pcrIe ce ccrgc {v. ), fencmenc ue ccemc: :e ccenIucrc ccn e|
e:IcnccmienIc ce| Ircn:pcrIe f|uvic| {v. 123).

/ mecicc ue e| vc|umen ce |c ccrgc Ircn:pcrIccc pcr |c: ferrcccrri|e:
cc|cmLicnc: ci:minuye {v. 124), e| prcgre:c ce| pc|: :e Irccuce en un
grcn crecimienIc en vc|umen y pcrcenIcje pcrc |c ccrreIerc.

En 10, mc: ce| 07 ce |c ccrgc :e Ircn:pcrIc en ccmicne:.

Ccmc cccc cnc crece |c expcrIccicn ce ccrLcn {c| :ervicic ce |c cuc|
e:Icn |c: cc: ferrcccrri|e: vercccercmenIe funcicnc|e: ce| pc|:), en e| cnc
2000 |c ccmpc:icicn ce| Ircn:pcrIe ce ccrgc en Cc|cmLic crrcjc |c:
:iguienIe: pcrcenIcje:: CcrreIerc 787. Ferrcccrri|e: 157. F|c Mcgcc|enc 87.

Fcr |c f|exiLi|iccc ce |c cperccicn, e| ccmicn, ue puece ||egcr c Iccc:
pcrIe:, ccminc e| Ircn:pcrIe ce ccrgc: nc muy cnerc:c: y pcrc ci:Icncic:
nc muy |crgc:, mienIrc: e| Iren e: in:u:IiIuiL|e pcrc e| cccrrec ce grcnce:
vc|mene:, grcnce: pe:c: y ccn:icercL|e: ci:Icncic:.

E:c :iIuccicn e: e:pecic|menIe c|crc en |c: E:Iccc: Unicc:, pc|: muy
exIen:c, ccnce e| ferrcccrri| Icccv|c mcvi|izc cc:i e| 507 ce |c ccrgc
Ierre:Ire. En ccmLic, en Eurcpc, pcr ccrreIerc, en 15 :e mcvi|izcrcn 1.103
583
Li||cne: ce Icn/Km, ccnIrc 220 Li||cne: ce Icn/Km ce |c: ferrcccrri|e: y 11
Li||cne: ce Icn/Km pcr v|c f|uvic|
55
.

En e:c: ccncicicne:, en Eurcpc e| 77 ce |c ccrgc Ierre:Ire Icmc |c
ccrreIerc, e| 157 e| Iren, e| 7 |c Lcrcczc: pcrcenIcje: muy :imi|cre: c |c:
ue :e regi:Ircn en Cc|cmLic.

Vc|viencc c| pc|:, nc pccemc: ce:ccnccer |c impcrIcncic en e| fuIurc ce
|c: ferrcccrri|e: ccrLcn|ferc: ccIuc|e: y ce |c: ue hcLrc ue ccn:Iruir c
mecicc ue enIrcn en exp|cIccicn cIrc: yccimienIc:, ccmc |c: muy
prcmi:cric: ce| cepcrIcmenIc ce CcrccLc: y |c ccnveniencic ce fcmenIcr
e| Ircn:pcrIe mu|Iimccc|, ue puece cfrecer |c ccmLinccicn ce| F|c
Mcgcc|enc ccn ferrcccrri|e: y ccrreIerc:.

Sin emLcrgc, |c prepcncercncic ce| ccmicn e: inci:cuIiL|e pcrue :u
imperic e: inccnIrc:IcL|e y curccerc


Coptu|o XI

Dos ketrocesos


124. E| Ocoso de| Mogdo|eno

En e:Ie |iLrc nc hemc: uericc ccupcrnc: ce |c ncvegccicn en cIrc: r|c:
ci:IinIc: c| Mcgcc|enc, c pe:cr ce ue e||c: IcmLin cfrecen pcginc:
inIere:cnIe:
5
, pcrue e| Mcgcc|enc regi:IrcLc hcLiIuc|menIe hc:Ic e|
57 ce| Ircficc f|uvic| ce| pc|:
57
.

Ccn |c excepcicn ce EgipIc, ningn pc|: hc cepencicc mc:, y curcnIe
mc: |crgc Iiempc, ue Cc|cmLic ce un r|c. Ferc :i e| Ni|c e: inci:pen:cL|e

565
Buske Lee B. Multimodal International Transportation in the U.S. Western Europe and
Latin America. Austin: University of Texas; 1998. p. 43.
566
Para conocer el transporte por otros ros, recomendamos al lector la obra clsica e
insuperable de Gabriel Poveda Ramos, Vapores Fluviales en Colombia; y el libro de
Mariano Melendro Serna, Compaa Nacional de Navegacin, Fundacin y Desarrollo,
1945-1972, que narra la labor de colonizacin y fomento realizada por esa interesante
empresa oficial al servicio especialmente de los territorios nacionales.
567
Currie Lauchlin. Op. cit. p. 32
584
pcrc |c vicc ce| ce:ierIc ue riegc y fecuncc, e| Mcgcc|enc, en ccmLic,
nc pcc|c e:Icr exenIc ce |c: |eye: ce |c ccmpeIencic.

E:Ic: |Iimc:, muchc mc: ue pc||Iicc: ce|iLerccc: ce| E:Iccc, ccmc |c
ue hemc: vi:Ic ce ce:vicr |c ccrgc ce| r|c hccic e| Ferrcccrri| ce| /I|cnIicc
pcrc prccurcr mcycr regu|criccc en |c: enIregc: {v. 105), fuercn |c: ue
ccc:icncrcn |c ci:minucicn ce| Ircficc ce ccrgc y pc:cjerc: pcr e| grcn r|c.

Frimerc fue e| ce:v|c ce |c: ccrgcmenIc: ce ccf, ce /nIicuic y Cc|cc:,
ue en vez ce Icmcr ruIc ce| Mcgcc|enc, :e cirigiercn c| Ferrcccrri| ce|
Fcc|ficc, cucncc :Ie e:Iuvc en ccpcciccc ce cfrecer mejcre: f|eIe: y
mcycr rcpicez pcrc |c expcrIccicn ce| grcnc pcr 8uencvenIurc {v. 5)

Luegc, enIre 150 y 158, |c: grcnce: p|cne: vic|e: :ignificcrcn |c
pc:iLi|iccc pcrc |c: ccmicne: ce Irc:|cccr |c ccrgc ce:ce 8crrcnui||c y
CcrIcgenc hc:Ic 8cgcIc en Ire: c cucIrc c|c:, cucncc Icccv|c e|
Ircn:pcrIe Limccc|, r|c y Iren, c r|c y ccmicn, cemcnccLc ccmc m|nimc
cc: :emcnc:.

De:ce |uegc, :i |c: venIcjc: ce| Ircn:pcrIe f|uvic| en mcIeric ce cc:Ic: :e
huLiercn cprcvechccc Lien, |c pc:Irccicn ce| Mcgcc|enc nc :e huLierc
pre:enIccc ce mcnerc Icn :LiIc y grcve. Ccmc e| r|c nc :e hcL|c
ccn:ervccc ccecucccmenIe, y ccmc |c: grcnce: uIi|iccce: nc :e hcL|cn
emp|eccc pcrc mccernizcr |c f|cIc, mienIrc: |c: ncvierc: perpeIucLcn unc
e:IrucIurc ce f|eIe: cLu:ivc cenIrc ce unc :iIuccicn :ccic| inju:Ic, e|
Mcgcc|enc nc pucc :iuierc cfrecer unc re:i:Iencic cucncc |c ccrgc
ccmenzc c e:ccpcr:e|e irremecicL|emenIe {v. 51 y 5).

Feccrcemc: ue e| Ferrcccrri| ce| /I|cnIicc :e pen:c ccmc un mecic ue
iLc c ccpIurcr e| Ircficc ce| Mcgcc|enc, ce:viccicn hccic |c ccrri|erc ue
nc :e cic en |c mecicc e:perccc, pcrue e:e ferrcccrri| fue ccn:Iruicc ccn
e:pecificccicne: y euipc: ue re:u|Icrcn inccpcce: ce cfrecer
ccmpeIencic c| ccmicn (v. 105), ue vencic :imu|IcnecmenIe c| r|c y |c
ccrri|erc.

En efecIc, |c: prcyeccicne: ue inciccLcn ue e| Ferrcccrri| ce| /I|cnIicc
en 11 c|ccnzcr|c 104.000 Icne|ccc: ce ccrgc {757 ce e||c ce:viccc ce|
Mcgcc|enc), cpenc: :e cump|iercn en 173
58
.


568
Pachn lvaro, Ramrez Mara Teresa. Op. cit. pp. 276 y siguientes.
585
E| Mcgcc|enc, ue en 115 Ircn:pcrIcLc 12.000 Icne|ccc:, c|ccnzc
1571.08 Icne|ccc: en 150, cnIe: ce ||egcr c |c c:pice en 15, cucncc
mcvi|izc 20.000 Icne|ccc: y 33.132 pc:cjerc:.

E:e e: e| punIc ce inf|exicn. / pcrIir ce e:e cnc, |c ccrgc vc c e:IcLi|izcr:e
y e| nmerc ce pc:cjerc: :e recucirc c cifrc: in:ignificcnIe:, hc:Ic e| punIc
ce ue en 1 cpenc: vicjcn 22.88 per:cnc: pcr e| r|c
5
.

/ pcrIir ce 15, e| vc|umen ce ccrgc :e mcnIiene en |c regicn ce |c: cc:
mi||cne: ce Icne|ccc: cnuc|e:, cc:i Iccc repre:enIccc pcr e| crucc, ue
vc ce 8crrcnccLermejc c |c refiner|c ce CcrIcgenc, ue nc generc ccrgc
ce ccmpen:ccicn y nc e: :u:cepIiL|e ce Ircn:pcrIe pcr ccmicn.

Muchc: vece:, hc:Ic e| 17 ce| mcvimienIc ce| r|c ccrre:pcnc|c c
hicrcccrLurc:, perc en |c: |Iimc: cnc: e| ccrLcn y e| cemenIc, prccucIc:
cuyc Ircn:pcrIe pcr ccrreIerc Icmpccc e: eccncmicc, hcn mccificccc
e:e cuccrc. En 17 e| crucc :ignificcLc e| 47, e| ccrLcn e| 387 y |c:
cLcnc: e| 5.27
570
.

Nc pccemc: ccnc|uir e:Ie Iemc :in hcL|cr ce |c: vcpcre:. En 10
ueccLcn :ieIe.












F|guro 13. lncencic
ce| vcpcr Dcv|c
A|cngc. Fne|c ! ce
!!. Fofo F| |enpc.

569
Este nmero de personas se refiere a las transportadas por las navieras. Los que se
transportan por el ro en cortas distancias, en chalupas y botes, nunca han sido registrados
estadsticamente.
570
Pachn lvaro, Ramrez Mara Teresa. Op. cit. p. 401.
586
E| mcrIe: 17 ce enerc ce 11 :e incencic en Mcgcngu e| |egenccric
Dcvic /rcngc, ccn:Iruicc en 134, uizc e| Luue mc: grcnce y
e:p|enccrc:c en |c hi:Icric ce| Mcgcc|enc, ce |c Ncvierc F|uvic|
Cc|cmLicnc.

Fcr :u ccnfcrI y e|egcncic, vicjcr en e:e Luue pcrec|c un :uenc, fuerc
pcrc ir c |c Cc:Ic c Icmcr e| Irc:cI|cnIicc c pcrc unc inc|viccL|e |unc ce
mie|.

En |c: me:e: :iguienIe: c| incencic, :cn reIirccc: ce| :ervicic |c: cemc:
vcpcre: pcr :u cnIigeccc, y pcrue e| gcLiernc nc cuIcrizc e| cumenIc
ce |c ccrgc, ue e||c: reuer|cn pcrc ue :u cperccicn fuerc
eccncmiccmenIe vicL|e.

/| ce:cpcrecer e| vcpcr ueccn en e| r|c 350 remc|ccccre: Die:e|, 42
LcIe: y 500 p|cnchcne:, cuyc ccpcciccc ce ccrgc erc ce 125.000
Icne|ccc:, perc en 11 :c|cmenIe :e uIi|izc c| 477, pcrue |c:
ccrgcmenIc: :iguen Lu:ccncc mecic: ce Ircn:pcrIe mc: rcpicc: y
eficienIe:
571
.

125. E| Desco|obro Ferrov|or|o

Hemc: vi:Ic ccmc c |c: ferrcccrri|e: nuncc :e |e: ccmpen:c pcr |c: ingre:c:
ue |c: Icrifc: pc||Iicc: |e: :ignificcLcn.

McnIener |c: ferrcccrri|e: c| c|c exige, generc|menIe, ccemc: ce Icrifc:
rec|e: un :uL:icic permcnenIe pcrc :u mccernizccicn. Fccc: incu:Iric: hcy
en e| muncc mc: ccpiIc|inIen:ivc: ue e| Ircn:pcrIe ferrcvicric y en muy
pccc: pc|:e: |c: ccminc: ce hierrc hcn :icc :iuierc cc:IecL|e:.

En cierIc mccc pc:c |c mi:mc ue ccn e| :i:Iemc ccrreIerc. /n ccncc en
ccnce:icn |c: IrcyecIc: ccnce e| e|evccc Ircficc permiIe e| mcnejc ce |c
ccrreIerc ccmc unc empre:c renIcL|e pcrc e| ccnce:icncric y pcrc e|
E:Iccc, ue |iLerc recur:c: pcrc cIrc: v|c:, e| :i:Iemc vic| :iempre imp|icc
c|gn grccc ce inver:icn pL|icc, ue puece ||cmcr:e :uL:icic, :i
ueremc:, pcrue |c: ccrreIerc: inIegrcn c| pc|:, permiIen |c |iLre
circu|ccicn ce |c: ciuccccnc: y cump|en funcicne: eccncmicc: viIc|e:
pcrc e| ccecuccc funcicncmienIc ce |c eccncm|c y e| fcmenIc ce
nuevc: ccIiviccce: prccucIivc:.


571
Poveda Ramos Gabriel. Vapores Fluviales en Colombia. Op. cit. p. 490.
587
Lc :umc ce| impue:Ic c |c: ccmLu:IiL|e: y |c: pecje: nuncc c|ccnzc c
cc:Iecr ccmp|eIcmenIe e| :i:Iemc ccrreIerc: ni |c: pc:cje: y f|eIe: Lc:Icn
pcrc :c:Iener ccecucccmenIe e| ferrcvicric.

De:ce finc|e: ce |c: cnc: cucrenIc |c cri:i: ferrcvicric :e mcnife:Ic
prenciencc |c primerc ce |c: c|crmc:, |c: nmerc: rcjc: en |c: Lc|cnce:, c
|c: ue hcLr|c ce :eguir |c Lcjc cccc vez mc: ncIcric ce pc:cjerc: y
ccrgc, en mecic ce un pc|: en p|enc crecimienIc.

E:Icmc: en:enccc: c pen:cr ue fuercn |c: :inciccIc: |c: ccu:cnIe: ce |c
uieLrc ce |c: ferrcccrri|e: cc|cmLicnc:.

De:ce |c: cnc: IreinIc, |c |egi:|ccicn ccmenzc c fcvcrecer c |c:
IrcLcjcccre: ce |c: ferrcccrri|e: ccn :c|cric: y pre:Iccicne: :upericre: c |c:
ce |c: cemc: :erviccre: pL|icc:. Lc: ccnvencicne: cc|ecIivc: fuercn
e:IcL|eciencc unc :erie ce cnerc:c: privi|egic: pcrc :u per:cnc|, ue |c:
Mini:Irc: ce CLrc: nc cejcLcn ce cen:urcr, mienIrc: e| gcLiernc ce| ue
fcrmcLcn pcrIe, ccnIinucLc fcvcreciencc c |c: IrcLcjcccre:
572
.

En |c /enc||c ce 141, firmccc pcr Jc: Gcmez Finzcn, y en |c: ce 147 y
148, :u:criIc: pcr Lui: lgnccic /ncrcce, :e evicencic |c preccupccicn ce
|c: mini:Irc: pcr |c: mcycre: cc:Ic: |cLcrc|e: ue |c: |eye: 4 y 5 ce 14
hcn cecreIccc pcrc |c: ferrcvicric:, hc:Ic e| punIc ce ue en 147 :e
ccn:icerc |c nece:iccc ce ue |c: ferrcccrri|e: ccnIrcIen un empr:IiIc
pcrc pccer pcgcr cpcrIuncmenIe e| cuxi|ic ce ce:cnI|c, ue puece ce:ce
enIcnce:, :in ce:vincu|ccicn, reIircr:e pcrc ccmprc ce viviencc
573


E:Ic: ||cmccc: ce cIencicn nc prccujercn ningn efecIc. Cucncc |c:
ferrcccrri|e: empezcrcn c prccucir prcicc:, |c: privi|egic: :iguiercn
creciencc, e:pecic|menIe en e| ccmpc pen:icnc| ccn juLi|ccicne: p|enc:
c cuc|uier eccc, c vece: ccn Icn :c|c uince cnc: ce :ervicic
574
.


572
En 1946 el salario ferroviario equivala al 263.4% del pagado en 1940, cifra muy por
encima de los ndices del costo de la vida. V. Memoria de Obras Pblicas, 1947. p. 268.
573
La deuda por prestaciones sociales (cesantas, jubilaciones) ascenda entonces a 12
millones de pesos, cuando las utilidades de los ferrocarriles nacionales en 1946 fueron de
1698.340 pesos
574
Alfonso Dvila Ortiz, quien fuera gerente de los Ferrocarriles Nacionales, trae una lista
de las principales prestaciones y de los regmenes especiales de los ferroviarios. V. Dvila
Ortiz Alfonso. Nueve Aos de Poltica Ferroviaria. Bogot: Guadalupe; 1986. p. 100.
588
En ccmLic, pccc :e hc cichc :cLre e| cmu|c ce errcre: Icnicc:, pc||Iicc:
y ccmini:IrcIivc: ccu:cnIe: ce| cIrc:c ce |c: ferrcccrri|e: ue, privccc: ce
inver:icn, ercn cccc vez menc: ccpcce: ce ccmpeIir ccn |c: ccmicne:.

/un :i |c: ccrreIerc: nc :e huLie:en pcvimenIccc, |c: ccmicne: ercn mc:
rcpicc: ue e| Iren en Cc|cmLic, cuyc ve|cciccc prcmecic ce 20 Km/hcrc
permcnecic ccn:IcnIe ce:ce |c: cnc: 30 hc:Ic |c |iuicccicn ce |c:
Ferrcccrri|e: Nccicnc|e:
575
.

Lc :iIuccicn ceficiIcric :e cgrcvcLc cccc cnc:

Iob|o 5. Ferrcccrri|e: Nccicnc|e: 150-158

Ao Corgo Fosojeros FyG
150 4800.000 107.000 480.000
154 4700.000 12808.000 237.000
15 500.000 10744.000 -12.000
158 500.000 11237.000 -3210.000

Fuente: Fcvecc Fcmc: GcLrie|. Hi:Icric Eccncmicc ce Cc|cmLic en e| Sig|c
XX, Nichc||: lvcn. De:crrc||c ce |c lnfrce:IrucIurc ce| Ircn:pcrIe Ierre:Ire
Cc|cmLicnc en e| Sig|c XX

/ mecicc ue e| pre:upue:Ic nccicnc| IermincLc cIenciencc e| cficiI,
ci:minu|c :u ccpcciccc pcrc inverIir en |c repc:icicn ce euipc: cccc vez
mc: envejecicc:.

Ccn |c enIrccc en cperccicn ce| Ferrcccrri| ce| /I|cnIicc, :e prccujc |c
inIegrccicn cc:i ccmp|eIc ce |c rec, c |c ue :egu|c fc|Icncc |c ccnexicn
lLcgu-/rmenic, reuericc pcrc unir c 8cgcIc ccn 8uencvenIurc.

Ccn e:c inIegrccicn y ccn |c ccrgc ue :e iLc c ce:p|czcr, :egn |c:
e:Iucic: ce |c: FFNN ce| Mcgcc|enc hccic |c ccrri|erc, :e pen:c ue |c
:iIuccicn ceficiIcric ce |c: Ferrcccrri|e: Iermincr|c y ue :e cLr|c pcrc e||c:
unc nuevc erc ce prc:periccc.



575
Pachn lvaro, Ramrez Mara Teresa. Op. cit. p. 294.
589


F|guro 14. Ferrcccrri|e: Nccicnc|e: 14.

Lc: re:u|Iccc: ccnIrccijercn e:c: expecIcIivc:.

Ccn |c: rc:ccc: e:percnzc: pue:Ic: en e| nuevc ferrcccrri|, :e Icmc unc
ceci:icn incuciIc:
590
Fc| ccnven|enc|c ncc|cnc| |c enp|e:c :e v|c
cc||gccc pc| e| gcc|e|nc c ccnt|ctc| en !0 c tccc:
|c: t|cccccc|e: que pc|t|c|pc|cn en |c ccn:t|ucc|n ce|
Fe||ccc|||| ce| At|cnt|cc
5
.

Ccn e:c mc:ivc vincu|ccicn {ce| crcen ce 5.000 IrcLcjcccre:)
577
, nc e: ce
exIrcncr ue enIre 13 y 172 |c: emp|eccc: ce |c: FFNN hcycn pc:ccc
ce 14.751 c 11.21, mienIrc: e| nmerc ce |c: juLi|ccc:, cc:i Iccc: jcvene:,
hc :uLicc ce 3.525 c .53.

En 10 un ccrgcmenIc pcc|c ir pcr Iren ce ScnIc McrIc c Cc|i, pc:cncc
pcr Mece|||n: c ce ScnIc McrIc c 8cgcIc. En ccmLic, ce 8cgcIc c
8uencvenIurc hcLr|c ue ir primerc hccic e| ncrIe, hc:Ic FuerIc 8err|c,
pcrc :eguir c Mece|||n y |uegc c Cc|i.

Sin emLcrgc, cgucrccncc |c ccrgc, ue nuncc ||egc en |c prcpcrcicn
e:perccc, |c: Ferrcccrri|e: Nccicnc|e: ceciciercn ccmprcr e| Ferrcccrri| ce
/nIicuic, ccn e| fin ce ue :u: pc:cjerc: y ccrgc: nc Iuvie:en ue
Irc:Lcrccr primerc en 8err|c y |uegc en Lc FinIccc, ccnce empc|mcLcn |c:
ferrcccrri|e: ce /nIicuic y ce| Fcc|ficc {nccicnc|).

Lc inIegrccicn pcrec|c |cgicc, pcrue permiIir|c c |c: Irene: nccicnc|e:
vicjcr pcr Iccc |c exIen:icn ce |c: ||nec: y pcrue e| Ferrcccrri| ce /nIicuic
e:IcLc en mejcr e:Iccc cpercIivc ue |c: Ferrcccrri|e: Nccicnc|e:
578
.

Sin emLcrgc, cucncc cfreciercn ccmprcr e| ce /nIicuic, |c mc: urgenIe
pcrc |c: Ferrcccrri|e: Nccicnc|e: erc |c repc:icicn ce euipc:, nc |c
ccui:icicn ce cIrc: |cccmcIcrc: envejecicc: y ce cIrc: ccrri|erc: en
e:Iccc cpenc: regu|cr. Lc inIegrccicn ce |c: :ervicic: :e huLierc pccicc
|cgrcr ccn un ccuercc pcrc ue |c: |cccmcIcrc: ce |c: Nccicnc|e:
uIi|izcrcn |c: ce| Ferrcccrri| ce /nIicuic, y |c: ce :Ie puciercn rcccr hc:Ic
8cgcIc y ScnIc McrIc, pcr ejemp|c.


576
Dvila Ortiz Alfonso. Op. cit. p. 101.
577
Esta determinacin inconcebible no se compadece con la seriedad que marc la mayora
de los actos de gobierno de Alberto Lleras Camargo.
578
El Ferrocarril de Antioquia tena 49 locomotoras a vapor en buen estado de
funcionamiento, para 317 Km de vas, al momento de su venta, frente a las 308 que tenan
los Ferrocarriles Nacionales para 3.245 Km de vas.
591


F|guro 15. Ferrcccrri|e: Nccicnc|e:, 10


En cc:c ce nc hcLer:e pccicc pcner ce ccuercc, huLierc :icc pc:iL|e, me
pcrece, inIervenir, c exprcpicr e| Ferrcccrri| ce /nIicuic, en vez ce inverIir
en :u innece:cric ccmprc mc: ce |c ue efecIivcmenIe vc||c.
592

Lc: Ferrcccrri|e: Nccicnc|e: :c|iciIcrcn c| prcfe:cr Lecpc|cc Lc:ccrrc,
eminenIe ccnIcccr, pcr |crgc: cnc: c| :ervicic ce |c CcnIrc|cr|c Nccicnc|,
e:IcL|ecer e| precic ce| Ferrcccrri| ce /nIicuic.

E| :encr Lc:ccrrc |c Ic:c en 88 mi||cne: ce pe:c:. Lc re:pue:Ic ce |c
GcLernccicn ce /nIicuic fue pecir 240 mi||cne:
57
.

E: verccc ue e| Ferrcccrri| ce /nIicuic hcL|c cc:Iccc Iccc |c p|cIc ce|
muncc", perc en e:e mcmenIc, cLvicmenIe, nc vc||c Iccc |c p|cIc ce|
muncc".

/giIccicn c|vicc, |crgc: ceLcIe: en |c /:cmL|ec, incignccc: crI|cu|c: ce
pren:c, cpinicn pL|icc regicnc|i:Ic cpue:Ic c |c icec ce |c venIc.

E| pe:c pc||Iicc ce /nIicuic :e hizc :enIir y |c GcLernccicn |cgrc vencer e|
ferrcccrri| pcr 10 mi||cne: ce pe:c:, perc ccn:ervcncc e| DepcrIcmenIc |c
E:Iccicn CenIrc|, |c: Ie|fcnc: inIercepcrIcmenIc|e:, e| c|eccucIc enIre e|
Mcgcc|enc y Mece|||n, un hc:piIc| pcrc |c: IrcLcjcccre: y e| HcIe|
Mcgcc|enc, ce FuerIc 8err|c.

Unc ce nue:Irc: mejcre: eccncmi:Ic: ce| Ircn:pcrIe, |vcrc Fcchcn, rec|izc
un ceIenicc e:Iucic :cLre e:c negcciccicn, ue :e rec|izc :cLre e| cc:Ic
ce repc:icicn :in cnc|izcr e| f|ujc |iLre ce ccjc ce:ccnIccc. Siguiencc e|
mIccc ccepIccc pcr |c Nccicn en 10,

(.} :e cccptc|cn vc||c: ce |c: :upue:tc: |n|c|c|e: y :e
e:tcc|ec|e|cn c||e|ente: e:cenc||c:. ce:ce e| nc:
cpt|n|:tc nc:tc e| nc: pe:|n|:tc. F| |e:u|tccc |nc|cc que
e| vc|c| ce| |e||ccc||||. :egun :u ccpcc|ccc pc|c
gene|c| |ng|e:c:. nc ||egccc c| 357 ce| vc|c| ce
ccnp|c. y que e|c nc: ce|ccnc c| cvc|uc ce| gcc|e|nc
(ncc|cnc|}
580
.

Ccn |c venIc ce| ferrcccrri| pcr 28570.000 cc|cre: ce 10, {ue euivc|en
c 18 mi||cne: ce cc|cre: ce 2007), e| DepcrIcmenIc ce /nIicuic hizc un
grcn negccic ccmLicncc un crrume ce chcIcrrc pcr un cprecicL|e
ccpiIc| ue permiIic |c creccicn ce| ln:IiIuIc pcrc e| De:crrc||c ce

579
En dlares de 1960 la Nacin ofreca 13233.000 de dlares (91.7 millones de 2007), y
Antioquia peda 36000.000 de dlares (250 millones de 2007)
580
Pachn lvaro, Ramrez Mara Teresa. Op. cit. p. 287.
593
/nIicuic {lDE/), renIcL|e crgcni:mc ce crciIc ce fcmenIc c| :ervicic ce
|c regicn.

Fue: Lien, |c ccui:icicn ce e:Ie ferrcccrri| Icmpccc :e Irccujc en
re:u|Iccc: pc:iIivc: pcrc |c: Ferrcccrri|e: Nccicnc|e:, cuyc cec|ive :e
ccenIucLc irremecicL|emenIe pcr |c cL:c|e:cencic ce :u euipc, pcr |c
|enIiIuc ce :u: Irene:, pcr |c cemcrc en |c: enIregc:. HcL|c ue ccnIcr ccn
:ieIe c|c: pcrc |c enIregc en Mece|||n ce un ccrgcmenIc crigincric ce
ScnIc McrIc y ccn cchc c|c: pcrc e| ce:Iinccc c 8cgcIc, ccmc m|nimc.

/ pe:cr ce |c ccui:icicn ce |c: 4 |cccmcIcrc: en cperccicn ce|
Ferrcccrri| ce /nIicuic, e| pcrue ce |c: ferrcccrri|e: nccicnc|e: :egu|c
cecreciencc. De 332 |cccmcIcrc: en 150, en 15 :c|c ueccLcn 235.

Fcrc |c rencvccicn ce euipc: huLc ue ccn:icercr ue |c: viejc:
|cccmcIcrc: ce vcpcr ceL|cn ccr pc:c c |c: Die:e| e|cIricc:, perc ccmc
|c Ircchc cngc:Ic |imiIcLc e| nmerc ce prcveeccre: {pcrue e:Ic:
Ircchc: yc prccIiccmenIe nc exi:I|cn en e| muncc), |c e:ccgencic ce
euipc re:u|Ic en unc nuevc fru:Irccicn.

cnc|n :e tcnc|cn ct|c: cec|:|cne: equ|vccccc:.
ccnc e| |et||c p|enctu|c ce |c: |cccnctc|c: c vcpc|.
c|cenccc pc| |c n|:|n ce| 8cncc /unc|c| ncc|c !.
cnte: que |c: nc: |ec|ente: te|n|nc|cn :|qu|e|c :u
p||ne| c|c|c ce v|cc ut||. ccnc |c ccnp|c. en ! y
!3. ce 88 |cccnctc|c: 8ccccck & W||ccx (Gene|c|
F|ect||c e:pcnc|c}. que nc pcccn t|cccc| c| |g|nen
ncn|nc| ce !.050 cccc||c: ce pctenc|c c||ec|cc c |c:
FF. NN (.} F|cn nuy pe:ccc:. |g|cc: y |c|gc: pc|c unc
:upe|e:t|uctu|c ce vc: ccn t|cv|e:c: ce nc|c cc||ccc.
ccn ||e|e: ||v|cnc: y ccn cu|vc: cc:u|ccnente
ce||ccc:
58!
.

/cemc::
ccc: |c: t|ccnc: cngc:tc: :cn ||n|tcnte: en cucntc c
ve|cc|ccc ce cpe|cc|n. c |c cc|gc que puecen ncve|
(.} y pc|c e||c:. |c: equ|pc: cecen |cc||cc|:e ccc
pec|cc e:pec|c| y c| ccc|e ce| vc|c| ce |c: ct|c:
582


581
Arias de Greiff Gustavo. La Otra Mula de Hierro. Op. cit. pp. 94-95.
582
Ibidem. p. 104

594
CcnIinucLc |c cc|cc |iLre ce |c: ferrcccrri|e::

Iob|o 0. Ferrocorr||es 10-187

Ao Corgo Fosojeros Locomotoros F y G
[m|||ones de pesos}
10 5441.000 80.000 308 -13
15 475.000 475.000 235 ND
170 254.000 254.000 22 -43
175 223.000 2184.000 18 -
180 134.000 2215.000 175 -3.11
185 1278.000 23.000 11 -.77
187 142.000 1055.000 177 - .83

Fuente: Fcvecc Fcmc: GcLrie|. Hi:Icric Eccncmicc ce Cc|cmLic en e| Sig|c
XX, Nichc||: lvcn. De:crrc||c ce |c lnfrce:IrucIurc ce| Ircn:pcrIe Ierre:Ire
Cc|cmLicnc en e| Sig|c XX

Lc ccmLinccicn ce Ircchc cngc:Ic y Ircvie:c: en mc| e:Iccc e: fcIc|:

Iob|o 1. De:ccrri|cmienIc:

Ao Descorr||om|entos Horos perd|dos por descorr||om|ento
15 1.855 .02
17 2.555 .82
170 7.11 25.75
172 4.38 14.372

Fuente: /L/F, en: Fcchcn |vcrc, Fcm|rez Mcr|c Iere:c. Cp.c|t. p. 24

Ccn frecuencic, ccn e| fin ce prc|cngcr |c vicc ce| enfermc {c pe:cr ce|
Icnc cpIimi:Ic :cLre |c: ferrcccrri|e: ue nc fc|Ic en |c: :uce:ivc: /enc||c:
ce |c: Mini:Irc: ce CLrc:), ce:fi|cn pcr e||c: p|cne: ce rehcLi|iIccicn c ce
mccernizccicn.

En 10, e| cccIcr Mi:ce| Fc:Ircnc 8crrerc nc: infcrmc ce un p|cn cecccc|
pcrc |c rehcLi|iIccicn ce 857 Km ce v|c: pcr 70 mi||cne: ce pe:c:
583
.


583
Memoria de Obras Pblicas, 1960. p. 182.
595
En 174, e| cccIcr /rge|inc Durcn CuinIerc nc: incicc ue enIre 170 y 175
e| F|cn ce rehcLi|iIccicn generc|" :ignificc ce:emLc|:c: pcr 1.11 mi||cne:
ce pe:c: y ue curcnIe e| cucIrienic, e| gcLiernc nccicnc| cpcrIc c |c:
Ferrcccrri|e: 8 mi||cne: ce pe:c:.

En 182, |c |ey 30 ce e:e cnc mcrcc un hiIc en |c pc||Iicc ferrcvicric ce| pc|:
-nc: cice e| cccIcr Enriue Vcrgc: Fcm|rez- c| hccer pcrI|cipe: c |c:
ferrcccrri|e: en un 107 ce |c: recur:c: ce| Fcncc Vic| Nccicnc| pcrc
mcnIenimienIc, mejcrc y cmp|iccicn ce |c rec
584
.

Iccc: e:Ic: p|cne: nc pc:cLcn ce :er IrcIcmienIc: pc|icIivc:, inccpcce:
ce hccer funcicncr, en ccncicicne: m|nimc: ccepIcL|e:, |c: Ferrcccrri|e:
Nccicnc|e:.

Fcr fin un gcLiernc :e cIreve, en 18, cucncc :e inicic |c ccmini:Irccicn
8crcc, c enfrenIcr e| Icrc pcr |c: cuernc:.

E| cccIcr Lui: Ferncncc Jcrcmi||c Ccrrec e: e| primerc en ccmiIir ue e|
prcL|emc ce |c: Ferrcccrri|e: Nccicnc|e: nc e: ce pe:iIc: pcrue:

S|c 5!! Kn ce |c tctc||ccc ce |c |ec puecen
ccn:|ce|c|:e en |egu|c| e:tccc ce ncnten|n|entc. e|
|e:tc t|ene ce:t|u|cc: |c: pc||ne:. |c: c|cvc: ce ||cc|n
e:tcn :ue|tc:. |c n|:nc que |c: ||e|e:. tcn :|c e:tcn
cpe|cncc unc: 35 |cccnctc|c: y cpenc: un 307 ce |c:
vcgcne: (.} |c :|np|e |ecupe|cc|n |:|cc. :|n ncc|||cc|
|c |ec cctuc|. :| nc |epc|cncc e| equ|pc ce t|ccc|n y
ccnp|cncc y nec|cncc p|ctc|c|nc:. vcgcne:. etc.
puece ccn:tc| c||ececc| ce US $ 00 n|||cne: (.} Unc
|ecupe|cc|n c |cncc ce| :|:tenc. que pe|n|tc
cunentc| |c ccpcc|ccc ce t|cn:pc|te en |c|nc
:u:tcnc|c|. |equ|e|e unc |nve|:|n tctc| que cc|cu|c
||uctuc|c ent|e US $ 2.300 y US $ 2.500 n|||cne:
585
.

Ccn |c: cnIericre: ccIc: re:u|Ic fcci| cprecicr |c ce:me:urc ce| MeIrc ce
Mece|||n, cuyc cc:Ic e:e mi:mc cnc ce 18, yc iguc|cLc e| ce |c
recuperccicn ce Iccc e| :i:Iemc ferrcvicric nccicnc|: y prcnIc vc c
:upercr|c.


584
Memoria de Obras Pblicas, 1982. p. 9
585
Memoria de Obras Pblicas; 1986. p. 13.
596
En 188 |c: ingre:c: ce |c: FFNN :cn ce 5.000 mi||cne: y |c: gc:Ic: cpercIivc:
ce 30.000 mi||cne:

Lc |ecIurc ce e:Ie Iri:Ie cpcrIccc ce| |iLrc ceLe ce:engcncrnc:
cefiniIivcmenIe ce |c vi:icn rcmcnIicc ue reIrc:c, pcr |c menc: veinIe
cnc:, |c nece:cric |iuicccicn ce |c: ferrcccrri|e: nccicnc|e:, yc ue ningn
gcLiernc fue ccpcz c :u ceLicc Iiempc ce ccpiIc|izcr|c: ceLiccmenIe, ce
fijcr|e: Icrifc: rec|e:, ce ccmini:Ircr|c: gerencic|menIe y ce :u:Ircer|c: c |c:
cicIccc: ce| pcpu|i:mc.



Cuorto Forte

E| Nuevo Mode|o


Lc Ircn:fcrmccicn ce| Mini:Ieric ce CLrc: FL|icc: y Ircn:pcrIe en Mini:Ieric
ce Ircn:pcrIe c :ecc:, ccincice en Luenc pcrIe ccn |c ccenIuccicn ce|
e|emenIc mccernizcccr y cperIuri:Ic en e| mcce|c eccncmicc
cc|cmLicnc.

En 105 Cc|cmLic regi:IrcLc 310.000 hcLiIcnIe:. En 11 Iiene 34838,77

En |c: 87 cnc: ue hcn Ircn:curricc ce:ce |c creccicn ce| Mini:Ieric ce
CLrc: FL|icc:, e| Fl8, expre:ccc en cc|cre: ce 2005, hc pc:ccc ce 3.58 c
0.771 mi||cne:.

MienIrc: |c pcL|ccicn :e hc mu|Iip|icccc 8. vece:, e| prccucIc hc crecicc
1.1 vece:.

Fcrc 10 Cc|cmLic e: un pc|: mecicncmenIe ce:crrc||ccc ue ccupc en
e| lncice ce De:crrc||c Humcnc ce |c: Nccicne: Unicc:, e| pue:Ic 44 enIre
|c: 130 cnc|izccc:, |c ue :ignificc ue hcy 8 pc|:e: ceIrc: ce| nue:Irc.
Sc|cmenIe nc: cvenIcjcLcn Jcpcn, |c: ce Eurcpc CccicenIc|, /mricc ce|
NcrIe, Nuevc Ze|cncc, /u:Irc|ic, l:rce|, Ccrec ce| Sur, Cc:Ic Ficc y
Venezue|c.

HcL|c pue:, mcIivc: pcrc e| cpIimi:mc.

597
Sin emLcrgc, unc guerri||c empecinccc y recc|ciIrcnIe :egu|c
ce:cngrcncc cicricmenIe e| pc|:.

E| reIcrnc c |c civi|iccc ce un grupc :uLver:ivc impcrIcnIe, e| M-1, hcL|c
exigicc |c reunicn ce unc /:cmL|ec pcrc |c ci:cu:icn ce unc nuevc
Ccn:IiIucicn Fc||Iicc, |c ce 11.

Lc CcrIc ce 11, en :u: 34 crI|cu|c: permcnenIe: y 5 Ircn:iIcric:, exhiLe
|c mejcr y |c pecr en ccnfu:c cmc|gcmc, ccnce ccp|Iu|c: muy fcvcrcL|e:
c |c mcycr |iLerIcc eccncmicc, cc|inccn ccn cIrc: ce ccrIe cirigi:Ic,
cenIrc ce un mcrcc pcpu|i:Ic y cemcgcgicc.

Hccic 10 e| pc|: yc cuenIc ccn un :i:Iemc ce ccrreIerc: re|cIivcmenIe
mccernc, :cmeIicc c mejcr mcnIenimienIc ruIincric.

Lc |iuicccicn ce |c: Ferrcccrri|e: Nccicnc|e:, cecicicc pcr e| gcLiernc ce
8crcc, :erc :eguicc mc: Icrce pcr |c |iuicccicn ce FuerIc: ce Cc|cmLic,
cegcncc cmLc: cgujerc: negrc:.

Simu|IcnecmenIe, e| pc|: :e enfrenIc c |c nece:iccc ce prcgrcmcr
inver:icne: :in prececenIe: en ccrreIerc:, exigicc: pcr e| incremenIc
permcnenIe ce |c ccrgc ue circu|c pcr e||c:.

/cemc:, hcLrc ue ceIermincr |c ue :ec :c|vcL|e en ferrcccrri|e: y
prccecer c |c incp|czcL|e crgcnizccicn, ce:crrc||c y ccIccicn ce un
:i:Iemc pcrIucric eficcz: y en mcIeric ce Ircn:pcrIe mc:ivc, impecir |c
repeIicicn ce errcre: mcnumenIc|e:.

IcnIc: re:pue:Ic:, exigicc: c| mi:mc Iiempc, rec|cmcn unc pc||Iicc
rccicnc| y mccernc en mcIeric ce infrce:IrucIurc.

Lc: meccni:mc: ce p|cneccicn ue vcn c :urgir ce |c nuevc Ccn:IiIucicn,
fcrIc|ecercn cn mc: c| EjecuIivc, en un pc|: ccnce |c rccicnc|iccc
eccncmicc :e vc impcniencc ccmc in:IrumenIc inci:pen:cL|e pcrc
mcximizcr |c: rencimienIc: ce |c inver:icn pL|icc.

/ e:c: exigencic: ce rccicnc|iccc en |c Icmc ce ceci:icne: cLececerc |c
Ircn:fcrmccicn ce| Mini:Ieric ce CLrc: FL|icc:, ue ccmc ccrIerc ce
Ircn:pcrIe inicic |c pccc mc: prccucIivc en |c hi:Icric ce :u ccIiviccc y
ce |c infrce:IrucIurc ue |c :u:IenIc.


598

Coptu|o XII

E| M|n|ster|o de Ironsporte

Lc Ircn:fcrmccicn ce| Mini:Ieric ce CLrc: FL|icc: y Ircn:pcrIe en Mini:Ieric
ce Ircn:pcrIe, nc ccrre:pcnce c un :imp|e ccmLic ce ncmenc|cIurc.
CLecece c unc ccncepcicn mc: rccicnc| ce :u funcicn pcrc uLiccr|c
cenIrc ce| enIcrnc in:IiIucicnc| ce |c Ccn:IiIucicn ce 11.

12. Lo F|oneoc|on en |o Corto de 11

EnIre |c: meccni:mc: eccncmicc: ce mcnejc, |c p|cneccicn ccupc e|
primer |ugcr en e:c fcrrcgc:c CcrIc, ue :e ccupc ce| F|cn Nccicnc| ce
De:crrc||c {12 crI|cu|c:): ce| F|cn ce De:crrc||c Eccncmicc y Sccic| {17
crI|cu|c:): ce| F|cn Nccicnc| ce lnver:icne: FL|icc: {2 crI|cu|c:):
F|cneccicn DepcrIcmenIc| {2 crI|cu|c:). Lc F|cneccicn IerriIcric|, e| F|cn ce
De:crrc||c Municipc|, |c: F|cne: ce De:crrc||c Fegicnc| y |c: F|cne:
Seccicnc|e: merecen cccc unc un crI|cu|c.

E: funcicn ce| Ccngre:c, ejercicc mecicnIe unc |ey crgcnicc:

(.} cp|ccc| e| F|cn Ncc|cnc| ce De:c||c||c y ce
|nve|:|cne: Fuc||cc: que ncycn ce enp|ence|:e c
ccnt|nuc|:e. ccn |c cete|n|ncc|n ce |c: |ecu|:c: y
cp|cp|cc|cne: que :e cutc||cen pc|c :u eecuc|n. y |c:
nec|cc: nece:c||c: pc|c e| cunp||n|entc ce |c:
n|:nc:
58
.

E| gcLiernc e|cLcrcrc e| F|cn Nccicnc| ce De:crrc||c, ccn pcrIicipccicn ce
|c: cuIcriccce: ce p|cneccicn ce |c: enIiccce: IerriIcric|e: y ce| Ccn:ejc
ce |c JuciccIurc: y :cmeIerc e| prcyecIc c| ccncepIc ce| Ccn:ejc
Nccicnc| ce F|cneccicn.

Hcc|c un F|cn Ncc|cnc| ce De:c||c||c. ccn|c|nccc pc|
unc pc|te gene|c|. un F|cn ce |nve|:|cne: ce |c:
Fnt|ccce: Fuc||cc: ce| c|cen ncc|cnc|. Fn |c pc|te
gene|c| :e :enc|c|cn |c: p|cp:|tc: y ccet|vc:
ncc|cnc|e: ce |c|gc c|ccnce. |c: netc: y p||c||ccce: ce

586
Ordinal 3, artculo 150, C. N.
599
|c ccc|n e:tctc| c nec|cnc p|czc y |c: e:t|cteg|c: y
c||entcc|cne: gene|c|e: ce |c pc|t|cc eccnn|cc.
:cc|c| y cnc|entc|. que :e|cn cccptccc: pc| e|
gcc|e|nc. F| F|cn ce |nve|:|cne: Fuc||cc: ccntenc|c |c:
p|e:upue:tc: p|u||cnuc|e: ce |c: p||nc|pc|e: p|cg|cnc:
y p|cyectc: ce |nve|:|n puc||cc ncc|cnc| y |c:
e:pec|||ccc|cne: ce |c: |ecu|:c: ||ncnc|e|c: |eque||cc:
pc|c :u eecuc|n
58
.

E| Ccn:ejc Nccicnc| ce F|cneccicn, ce ccrccIer ccn:u|Iivc, cuyc per|ccc
e: ce cchc cnc:, :erc ncmLrccc pcr e| Fre:icenIe, ce |i:Ic: ue |e
pre:enIcn |c: cuIcriccce: y |c: crgcnizccicne: ce |c: :ecIcre: eccncmicc:,
:ccic|e:, ecc|cgicc:, ccmuniIcric:, cu|Iurc|e: y enIiccce: IerriIcric|e:.

Ccc |c cp|n|n ce| Ccn:ec p|ccece|c (e| gcc|e|nc} c
e|ectuc| |c: enn|encc: que ccn:|ce|e pe|t|nente: y
p|e:entc|c e| p|cyectc c ccn:|ce|cc|n ce| Ccng|e:c.
cent|c ce |c: :e|: ne:e: :|gu|ente: c |c |n|c|cc|n ce|
pe|ccc p|e:|cenc|c| |e:pect|vc.

Ccn |unccnentc en e| |n|c|ne que e|ccc|en |c:
ccn|:|cne: ccnuntc: ce c:untc: eccnn|cc:. cccc
cc|pc|cc|n c|:cut||c y e|ccc|c|c e| p|cn en :e:|n
p|enc||c. Lc: ce:ccue|cc: ccn e| ccnten|cc ce |c pc|te
gene|c|. :| |c: nuc|e|e. nc :e|cn cc:tccu|c pc|c que e|
gcc|e|nc eecute |c: pc|t|cc: p|cpue:tc: en |c que :ec
ce :u ccnpetenc|c. Nc cc:tcnte. cucncc e| gcc|e|nc
cec|cc ncc|||cc| |c pc|te gene|c| ce| F|cn cece|c
:egu|| e| p|ccec|n|entc |nc|cccc en e| c|tcu|c
:|gu|ente
588
.

/ ccnIinuccicn, e| crI|cu|c 340 ce:crrc||c |c icec ce un F|cn Nccicnc| ce
lnver:icne: ue :e expecirc mecicnIe unc |ey ue Iencrc pre|ccicn :cLre
Iccc: |c: cemc:. Su: mcnccIc: ccn:IiIuircn meccni:mc: iccnec: pcrc :u
ejecucicn {.) ccn Iccc, en |c: |eye: cnuc|e: ce pre:upue:Ic: ce pccrcn
cumenIcr c ci:minuir |c: pcrIicc: y recur:c: cprcLccc: en |c |ey ce| F|cn",
|c ue euivc|e c unc cuIcrizccicn pcrc Lcrrcr ccn e| cccc |c ue :e
e:criLe ccn |c mcnc.

587
Artculo 339 de la Constitucin Nacional.
588
Inciso 2, artculo 341 de la Constitucin Nacional. Como el texto anterior es confuso, no
queda claro si se refiere al inciso 3 del artculo 341, o al artculo 342 de la Constitucin.
600

CcnIinc e| crI|cu|c 341 ciciencc ue :i e| F|cn Nccicnc| ce lnver:icne:
FL|icc: nc e: cprcLccc pcr e| Ccngre:c en un Irminc ce Ire: me:e:
ce:pu: ce hcLer :icc pre:enIccc, e| gcLiernc pccrc pcner|c en vigencic
mecicnIe cecreIc ccn fuerzc ce |ey.

F| Ccng|e:c pcc|c ncc|||cc| e| F|cn ce |nve|:|cne:
Fuc||cc: :|enp|e y cucncc :e ncntengc e| equ|||c||c
||ncnc|e|c. Cuc|qu|e| |nc|enentc en |c: cutc||zcc|cne:
ce enceuccn|entc :c||c|tccc: en e| p|cyectc
guce|ncnentc| c |nc|u:|n ce p|cyectc: ce |nve|:|n nc
ccntenp|ccc: en |. |eque|||c e| v|:tc cuenc ce|
gcc|e|nc ncc|cnc|
58
.

En re:umen, e| F|cn Nccicnc| ce De:crrc||c reccgerc e| prcgrcmc ce uien
cccLc ce :er e|egicc ccmc Fre:icenIe ce |c FepL|icc. Se cye |c cpinicn
ce un Ccn:ejc mc: Lien ceremcnic| ue cIrc cc:c. Se pre:enIc c un
Ccngre:c c| ue ce|iLercccmenIe :e hc privccc ce funcicne: efecIivc:
cenIrc ce| prcce:c ce p|cnificccicn. Si e| Legi:|cIivc nc :e prcnuncic, e|
gcLiernc prcmu|gc :u p|cn pcr cecreIc.

En mcIeric ce cLrc: pL|icc:, |c |Iimc pc|cLrc |c Iencrc en rec|iccc e|
DepcrIcmenIc Nccicnc| ce F|cneccicn, ue e: e| De:pcchc ue recccIc
e| p|cn y cefine punIuc|menIe Iccc: |c: reng|cne: ce| gc:Ic pL|icc, Ic| y
ccmc ueccrcn p|c:mccc:, IcnIc en e| F|cn ccmc en e| pre:upue:Ic
nccicnc|.

Ccn |c mcycr cuIcncm|c ue hcn gcnccc en Iccc e| p|cneIc, c pcrIir ce|
cc|cp:c ce| ccmuni:mc, |c: cgenIe: eccncmicc: ce| :ecIcr privccc, |c:
p|cne: cc|cmLicnc: ce ce:crrc||c cccc vez :ercn menc: inciccIivc: pcrc
|c: pcrIicu|cre:, y mc: vincu|cnIe: pcrc |c: ci:IinIc: crgcni:mc: ce|
gcLiernc nccicnc|.

En rec|iccc, e| nue:Irc, mc: ue F|cn ce De:crrc||c, e: un meccni:mc ce
prcgrcmccicn ce| gcLiernc nccicnc|.

En |c Ccn:IiIucicn IcmLin :e encuenIrcn crI|cu|c: ue prcpencen pcr unc
e:Irechc cc|cLcrccicn ccn |c: gcLiernc: |ccc|e: pcrc ue :Ic: e|cLcren
y cccpIen ce mcnerc ccncerIccc enIre e||c: y e| gcLiernc nccicnc|,
p|cne: ce ce:crrc||c ccn e| cLjeIc ce c:egurcr e| u:c eficienIe ce :u:

589
Inciso 4, artculo 341, C.N.
601
recur:c: y e| ce:empenc ccecuccc ce |c: funcicne: ue |e: hcycn :icc
c:ignccc: pcr |c Ccn:IiIucicn y |c |ey"
50
.

Lc cnIericr y ccerIccc fcrmu|ccicn, permcnece ccmc |eIrc muerIc,
pcrue e| ccrccIer :emifecerc| ce |c CcrIc ce 11, ccn:pirc ccnIrc |c
uniccc ue :e reuiere, pcr ejemp|c, en mcIeric ce pc||Iicc ce inver:icne:
en Ircn:pcrIe, ccmc Iencremc: ccc:icn ce ccmenIcr mc: cce|cnIe.

En rec|iccc, |c: :i:Iemc: ce p|cneccicn eccncmicc :cn ejercicic: ce
prcyeccicn, previ:icn y prcgrcmccicn ce gc:Ic: pre:enIe: y fuIurc:,
cirigicc: c |c cLIencicn ce |c: mejcre: re:u|Iccc: pcrc inver:icne: :iempre
infericre:, pcr grcnce: ue :ecn, c |c: reuerimienIc: y c:pirccicne: ce unc
cc|ecIiviccc.

Ccmc en 10 e| pre:upue:Ic nccicnc| repre:enIcLc e| 157 ce| Fl8
{prcpcrcicn ue :uLirc hc:Ic e| 2.747 en e| cnc 2004), e: e:encic| ccnIcr
ccn meccni:mc: iccnec: pcrc e| mcnejc ce e:c: inmen:c: f|ujc:
mcneIcric:, :upericre: ce:ce e| cnc 200 c |c: 100 Li||cne: ce pe:c:.

En ccn:ecuencic, e| gcLiernc ce |c pccc cLIuvc ce |c /:cmL|ec
Ccn:IiIuyenIe e| crI|cu|c Ircn:iIcric nmerc 20, ue |c fccu|Ic pcrc:

(.} :up||n||. |u:|cnc|. c |ee:t|uctu|c| |c: ent|ccce: ce |c
|cnc eecut|vc. |c: e:tcc|ec|n|entc: puc||cc:. |c:
enp|e:c: |ncu:t||c|e: y ccne|c|c|e: y |c: :cc|eccce: ce
eccncnc n|xtc ce| c|cen ncc|cnc|. ccn e| ||n ce
pcne||c: en ccn:cncnc|c ccn |c: ncncctc: ce |c
p|e:ente |e|c|nc ccn:t|tuc|cnc|. en e:pec|c|. ccn |c
|ec|:t||cuc|n ce ccnpetenc|c: y |ecu|:c: que e||c
e:tcc|ece.

DenIrc ce e:Ie mcrcc rccicnc|, cpcrece e| Mini:Ieric ce Ircn:pcrIe.

127. Irons|ormoc|on Inst|tuc|ono| de| M|n|ster|o

E| gcLiernc ce| cccIcr C:cr Gcviric Iruji||c prcmcvic en 11 |c expecicicn
ce unc nuevc Ccn:IiIucicn, ue pccr|c cefinir:e ccmc un h|Lricc enIre
cirigi:mc y nec|iLerc|i:mc.


590
Inciso 2, artculo 339, C. N.
602
Fcr un |ccc :e in:i:Ie en |c reg|cmenIccicn ce meccni:mc: ce p|cneccicn
eccncmicc, mienIrc: :e ce:regu|cn muchc: ccIiviccce: ue prcnIc :ercn
cLierIc: c |c pcrIicipccicn ce| ccpiIc| Ircn:nccicnc|.

E:e c|imc cperIuri:Ic en e| mcnejc eccncmicc :e ccrc, ce:ce |uegc,
muchc mc: c nive| ce pc||Iicc: ue ce IexIc: |egc|e:.

E| cc:c ce| Ircn:pcrIe e: muy cicienIe. E| cecreIc 2171 ccmLinc e:IcIi:mc y
|iLerIcc eccncmicc, ccn preccminic muy cmp|ic ce| primerc, perc |c
pc||Iicc ce Ircn:pcrIe :e crienIcrc hccic ceIerminccicne: ce |c mcycr
Irc:cencencic, ue privi|egicn e| ccce:c ce| ccpiIc| privccc en |c ge:Iicn
y ccn:Iruccicn ce |c infrce:IrucIurc.

E| 30 ce ciciemLre ce 12 :e expicic, pcr e| Fre:icenIe Gcviric, ccn |c
firmc ce Jcrge 8enceck C|ive||c ccmc Mini:Irc ce CLrc: FL|icc: y
Ircn:pcrIe, e| cecreIc 2171 ce e:e cnc, pcr mecic ce| cuc| :e
ree:IrucIurc e| Mini:Ieric ce CLrc: FL|icc: y Ircn:pcrIe ccmc Mini:Ieric ce
Ircn:pcrIe y :e :uprimen, fu:icncn y ree:IrucIurcn enIiccce: ce |c rcmc
ejecuIivc ce| crcen nccicnc|".

Lc cencminccicn ce| Mini:Ieric e: ccerIccc pcrue Ircn:pcrIe" e: un
ccncepIc mc: cmp|ic ue e| re:Iringicc ce cLrc: pL|icc:", cenIrc ce
unc ccIiviccc eccncmicc ue inc|uye ccrreIerc:, puerIc:, ferrcccrri|e:, y
cviccicn civi|.

En ccmLic e| crI|cu|c 1 e: eu|vccc cucncc re:Iringe e| ccncepIc ce
:ecIcr Ircn:pcrIe" c| Mini:Ieric ce| rcmc y c :u: crgcni:mc: cc:criIc:. En
primer |ugcr, en eccncm|c e| :ecIcr Ircn:pcrIe :e enIience ccmc e|
ccnjunIc ce ccIiviccce:, pL|icc: y privccc:, re|ccicnccc: ccn e|
Ircn:pcrIe. E| gc:Ic pL|icc vincu|ccc c e:c ccIiviccc, cirigicc ce:ce |uegc
pcr e| Mini:Ieric, y rec|izccc en Luenc pcrIe, cunue nc IcIc|menIe, pcr :u:
crgcni:mc: cc:criIc:, fcrmc cpenc: pcrIe ce |c ue :e ccncce ccmc
:ecIcr Ircn:pcrIe".

Fcr e:c rczcn, en e| cnexc 2 ce e:Ie |iLrc, ue :e ccupc ce |c ccIiviccc ce|
Mini:Ieric c pcrIir ce 12, hemc: uIi|izccc |c expre:icn :uL:ecIcr
MinIrcn:pcrIe" pcrc uLiccr|c cenIrc ce| :ecIcr Ircn:pcrIe en :u ccnIexIc
eccncmicc.

Fcr cIrc |ccc |c ccIiviccc ce| Mini:Ieric nc puece, ccmc meccni:mc
p|cnificcccr, circun:criLir:e c |c: crgcni:mc: cc:criIc:, pcrue Iencrc ue
inIervenir ce mcnerc crecienIe en empre:c: municipc|e: c regicnc|e: ce
603
Ircn:pcrIe mc:ivc y en |c :upervi:icn ce |c: ccmpcn|c: privccc: ue
cperen en e| :ecIcr.

E| crI|cu|c 1 cice ue e| :ecIcr Ircn:pcrIe" e:Ic inIegrccc pcr e| Mini:Ieric
ce Ircn:pcrIe y :u: crgcni:mc: cc:criIc: y vincu|ccc:.

Lc: crgcni:mc: cc:criIc: :cn
51
:

1. ln:IiIuIc Nccicnc| ce V|c:
2. Uniccc /cmini:IrcIivc E:pecic| ce /ercncuIicc Civi|
3. SuperinIencencic E:pecic| ce FuerIc:
4. Fcncc Fc:ivc Sccic| ce Ferrcccrri|e:
5. Fcncc Fc:ivc Sccic| ce FuerIc:

Lc: crgcni:mc: vincu|ccc: :cn:

1. Lc Empre:c Cc|cmLicnc ce V|c: Frrec: {Ferrcv|c:)
2. Lc Empre:c FuerIc: ce Cc|cmLic {en |iuicccicn)

/| finc|, e| crI|cu|c cice: Ccrre:pcnce c| Mini:Ieric ce Ircn:pcrIe |c
cccrcinccicn y crIicu|ccicn generc| ce |c: pc||Iicc: ce Iccc: |c: crgcni:mc:
y cepencencic: ue inIegrcn e| :ecIcr Ircn:pcrIe, ccnfcrme c |c:
crienIccicne: ce| GcLiernc Nccicnc|".

E| cecreIc, en :u crI|cu|c 11, :uprimic e| ln:IiIuIc Nccicnc| ce Ircn:pcrIe y
Ircn:iIc {lNIF/), ue hcL|c :icc creccc pcr e| cecreIc 770 ce 18 y c:ignc
{crI. 123) :u: funcicne: c |c Direccicn Generc| ce Ircn:pcrIe y Ircn:iIc ce|
Mini:Ieric ce Ircn:pcrIe.

/ ccnIinuccicn e| crI|cu|c 124 :uprimic e| Fcncc Nccicnc| ce Ccminc:
Vecinc|e:. Lc: crchivc:, cccumenIc:, LiL|icIecc:, mueL|e: y euipc ce
cficinc pc:crcn c| lNVl/S, mienIrc: |c: ccIivc:, cerechc: y cL|igccicne: ue
c| ccnc|uir e| prcce:c ce |iuicccicn Icccv|c e:Iuvie:en c ccrgc ce| Fcncc
ce Ccminc: Vecinc|e:, pc:crcn c |c Fincncierc ce De:crrc||c IerriIcric|.

E| crI|cu|c 12 :uprimic e| Fcncc ce lnmueL|e: Nccicnc|e:, creccc pcr |c |ey
47 ce 171, ccn e| fin ce ccmini:Ircr ccn:ervcr y re:Icurcr unc grcn
ccnIiccc ce ecificic: hi:Icricc: y pcIrimcnic|e:, nc Iccc: ccn:Iruicc: pcr e|
Mini:Ieric ce CLrc:, ue perIenecen c| E:Iccc.

591
A estos se sumar, a partir de 2003, el Instituto Nacional de Concesiones, INCO
604
Cuizc pcr e:c rczcn ce crcen hi:Icricc, e| crI|cu|c 133 ceIerminc ue |c
ccmini:Irccicn y pre:ervccicn ce |c: mcnumenIc: nccicnc|e: ce
prcpieccc ce| E:Iccc :erc ejercicc pcr e| ln:IiIuIc Nccicnc| ce V|c:.

E| Fcncc Vic| Nccicnc| :e ree:IrucIurc ccmc ln:IiIuIc Nccicnc| ce V|c:,
lNVl/S {crI. 52).

E| crI|cu|c 7 ce| cecreIc fu:icnc e| DepcrIcmenIc /cmini:IrcIivc ce
/ercncuIicc Civi| ccn e| Fcncc /ercncuIicc Nccicnc| y |c: ree:IrucIurc ccn
|c ce:ignccicn ce Uniccc /cmini:IrcIivc E:pecic| ce /ercncuIicc Civi|,
:u:Irc|cc ce |c Fre:icencic ce |c FepL|icc y uLicccc nuevcmenIe, ccmc
erc |c |cgicc, cenIrc ce| Mini:Ieric ce Ircn:pcrIe.

E| cecreIc 2171 ccn:Ic ce 15 crI|cu|c:, cgrupccc: pcr mcIeric: en ciez
I|Iu|c:. Se ccupc ceIeniccmenIe ce |c: funcicne: ce| Mini:Ieric, |c crgcnizc
en Direccicne: Generc|e:, Divi:icne:, Cficinc:, Crgcnc: ce Cccrcinccicn y
/:e:cr|c, eIc.

Lc mi:mc hcce ccn |c: ciferenIe: crgcni:mc: cc:criIc: y :e ccupc ce |c
regu|ccicn ce| Ircn:pcrIe y ce| :ervicic Lc:icc ce Ircn:pcrIe, cLjeIivc,
funcicne: y e:IrucIurc ce| Mini:Ieric: funcicne: ce| Mini:Irc y funcicne: ce |c
Cficinc ce F|cneccicn {ce:pcchc ue chcrc e: pivcIe funccmenIc| ce|
Mini:Ieric).

Fcr IcnIc nc: |imiIcmc: c inciccr ce mcnerc :cmerc ue e| Mini:Ieric ce
Ircn:pcrIe cejc ce :er e| crgcni:mc ejecuIcr cirecIc ce cLrc: ce
infrce:IrucIurc pcrc ccnverIir:e en e| enIe recIcr ce |c ccIiviccc
Ircn:pcrIcccrc, ue 1) Fegu|c cenIrc ce |c: principic: ce |c |iLerIcc
eccncmicc, 2) Define |c pc||Iicc inIegrc| ce| Ircn:pcrIe y |c: pc||Iicc:
generc|e: cp|iccL|e: c cccc mecic ce Ircn:pcrIe. 3) F|cnificc e| :ecIcr y 4)
IuIe|c |c: crgcni:mc: cc:criIc: y vincu|ccc:

E:Ie cecreIc e: un e:IcIuIc prc|ijc, ce| cuc| e| |ecIcr enccnIrcrc en e|
cnexc 3 |c: ci:pc:icicne: mc: inIere:cnIe: pcrc |c: Iemc: ce e:Ie |iLrc.


128. COkMAGDALENA

MienIrc: en e| :ig|c xx |c grcn preccupccicn nccicnc| erc |c cc||ecc|n ce|
r|c, en e| :ig|c xxi hcLrc ue pcner e| ccenIc en |c |ecupe|cc|n ce |c
hicrcv|c, ce :u: cguc:, ce |c: Lc:ue:, ce |c: :ue|c:, ce |c: e:pecie: y ce
605
IcnIc: cIrc: Liene: ine:IimcL|e: ue ce:cuiccmc: curcnIe IcnIc Iiempc,
hc:Ic e| punIc ce ||egcr c Iemer :u prcicc cefiniIivc.

/fcrIuncccmenIe en |c /:cmL|ec Ccn:IiIuyenIe ce 11 :e cfrcnIc
:ericmenIe e| Iemc ce| F|c Mcgcc|enc.

FrcLcL|emenIe |c cc|cmLicnc e: |c nicc ccn:IiIucicn ce| muncc ue :e
ccupc ce un r|c, perc e: ccnvenienIe |c gcrcnI|c e:IcIuIcric ce ue :Ie
nc vue|vc c :er cLjeIc ce :imp|e: ccn:icerccicne: ccyunIurc|e: y ue |c
pc||Iicc re|cIivc c| grcn r|c ce |c pcIric :e mcIeric|ice en unc in:IiIucicn
c|ejccc ce| vcivn pc||Iicc.

Ccrre:pcnce c| cccIcr Hcrccic Serpc UriLe, miemLrc ce |c Ccn:IiIuyenIe,
uien pcr |crgc: cnc: hcL|c c:i:Iicc c| Ccngre:c en repre:enIccicn ce
8crrcnccLermejc, e| mriIc ce hcLer pre:enIccc |c inicicIivc, ue uecc
p|c:mccc c:| en |c Ccn:IiIucicn Nccicnc|:

A|tcu|c 33!. C|c:e |c Cc|pc|cc|n Autncnc
Feg|cnc| ce| Fc G|cnce ce |c /cgcc|enc. encc|gccc
ce |c |ecupe|cc|n ce |c ncvegcc|n. ce |c cct|v|ccc
pc|tuc||c. |c ccecucc|n y ccn:e|vcc|n ce t|e||c:. |c
gene|cc|n y c|:t||cuc|n ce ene|gc y e|
cp|cvecncn|entc y p|e:e|vcc|n ce| cnc|ente. |c:
|ecu|:c: |ct|c|g|cc: y cenc: |ecu|:c: nctu|c|e:
|encvcc|e:.

Lc |ey cete|n|nc|c :u c|gcn|zcc|n y |uente: ce
||ncnc|cc|n. y ce||n||c c |cvc| ce |c: nun|c|p|c:
||ce|enc: un t|ctcn|entc e:pec|c| en |c c:|gncc|n ce
|egc|c: y en |c pc|t|c|pcc|n que |e: cc||e:pcnce en |c:
|ng|e:c: cc|||ente: ce |c Ncc|n".

E| IexIc ce e:Ie crI|cu|c 331 reIcmc icec: ue vienen ce:ce |c H||ec
/cgcc|ene:c, ce Frez /rLe|cez, reiIerccc: pcr |c Mi:icn Currie,
ccn:cgrccc: |uegc en e| fru:Irccc en:cyc ue fue |c Ccrpcrccicn ce| Vc||e
ce| Mcgcc|enc, ce Icn ccrIc vicc, precur:crc ce |c ccIuc|
CCFM/GD/LEN/.

/ pcrIir ce |c Ccn:IiIucicn ce 11, e| r|c y :u vc||e vcn c Iener e| cc|ienIe"
ue nece:iIcn, enIenciencc pcr cc|ienIe c |c enIiccc ue :e
re:pcn:cLi|ice ce ccIucr, cIencer, pc|icr, re:c|ver, mejcrcr y p|cnificcr.

606
E| :iguienIe pc:c pcrc pcner en mcrchc e| meccni:mc ce
CCFM/GD/LEN/, fue |c expecicicn ce |c |ey 11 ce 1 4 {/gc:Ic 3): Fcr
|c cuc| :e crgcnizc |c Ccrpcrccicn /uIcncmc Fegicnc| ce| F|c Grcnce ce
|c Mcgcc|enc, :e ceIermincn :u: fuenIe: ce fincnciccicn y :e cicIcn cIrc:
ci:pc:icicne:"

Fcrc ce:crrc||cr |c |ey 11, e| Ccnpe: cprcLc e| cccumenIc 274, ce
feLrerc 17 ce 15, IiIu|ccc F|cn pc|c |c |ecupe|cc|n y ncnec ce| Fc
G|cnce ce |c /cgcc|enc. !5-8. pcr un mcnIc ce 115.800 mi||cne: ce
pe:c:.

Lc: principc|e: punIc: ce| p|cn fuercn |c: :iguienIe::

1. lnver:icne: pcr 1.500 mi||cne: en 15 y 1 pcrc mcnIenimienIc
ce| r|c, ccn e| fin ce c:egurcr |c ncvegccicn Iccc e| cnc, veinIicucIrc
hcrc: cicric:, y pcrc recupercr e| Ccnc| ce| Diue {ue :e crcgcrc ce
Ic| mcnerc ue :u prcfunciccc :ec ce 8.5 pie:).

2. lnverIir 20.000 mi||cne: ce pe:c: curcnIe |c vigencic ce| p|cn pcrc
mejcrcr |c ncvegcLi|iccc enIre FuerIc 8err|c y 8crrcnccLermejc.

3. Frcmccicn y pcrIicipccicn pcr pcrIe ce CCFM/GD/LEN/ en
:ccieccce: pcrIucric: en Ccpu|cc y FuerIc 8err|c. Ccfincnciccicn ce
prcyecIc: ce inIer: |ccc| ccn |c: puerIc: ce| r|c
52
.

4. Se crcenc c CCFM/GD/LEN/ rec|izcr e impu|:cr inve:Iigccicn
Lc:icc y cp|icccc, pcrc ccnccer y mejcrcr |c: ccncicicne: cmLienIc|e:
ce| r|c: y cnc|izcr |c infcrmccicn exi:IenIe pcrc ceIermincr e| e:Iccc ce
|c: recur:c: ncIurc|e: y cmLienIc|e: en :u juri:ciccicn. IcmLin :e
ceIermincrcn, ce ccuercc ccn e| lDE/M, |c: fuenIe: ce ccnIcminccicn
y :ecimenIccicn, :e e|cLcrcrc |c ccrIcgrcf|c ue i|u:Ire |c cincmicc ce
inuncccicne: y rie:gc: ncIurc|e:. CCFM/GD/LEN/ IcmLin
e:IcL|ecerc un CenIrc ce lnve:Iigccicne: CienI|ficc: ce| F|c, pcrc
ccmini:Ircr y reccpi|cr infcrmccicn e inve:Iigccicne: ue :irvcn ce
:cpcrIe pcrc |c Icmc ce ceci:icne:.

5. Se e:IcL|ecerc un e:uemc ce ccfincnciccicn ccn |c: municipic:
pcrc prcyecIc: ue ccnIriLuycn c :c|ucicncr inIegrc|menIe |c:

592
/| Iiempc ue crcencLc e:c: IrcLcjc:, e| Ccnpe: ce:ecLc ue CCFM/GD/LEN/ cierc
en ccnce:icn e| mcnejc ce| r|c c unc enIiccc ue ccLrcr|c enIcnce: e| ccrre:pcncienIe
pecje. Lc: cificu|Icce: ue e:c fcrmu|c enccnIrc hcn hechc impc:iL|e hc:Ic chcrc :eguir
e:c cirecIriz
607
prcL|emc: ce ccnIcminccicn y u:c inccecuccc ce| :ue|c.

. Se hcrc |c zcnificccicn cmLienIc| ce| IerriIcric pcrc
cprcvechcmienIc inIegrc| ce |c zcnc, |c prcIeccicn y recuperccicn ce
|c: cincgc:, e| mcnejc ce |c: cuencc: y |c minimizccicn ce |c:
ce:c:Ire: ncIurc|e:.

7. Fcrc cvcnzcr hccic un prcce:c ce mejcrcmienIc grccuc| ce |c
cc|iccc ce| r|c, CCFM/GD/LEN/ ccfincncicrc prcyecIc: ce
:cnecmienIc cmLienIc| ue ccnIemp|en e| mcnejc y ci:pc:icicn finc|
ce re:icuc: ||uicc: y :c|icc: en |c: nc|ec: urLcnc: ue mc:
ccnIcmincn e| r|c {8crrcnui||c, 8crrcnccLermejc, Neivc, GircrccI,
Dcrccc, Hcncc, FuerIc Sc|gcr).

8. E:IcL|ecer |c cccrcinccicn y ccfincnciccicn enIre CCFM/GD/LEN/
y |c: Ccrpcrccicne: /uIcncmc: Fegicnc|e:, pcrc prcyecIc: ce
recuperccicn ce cincgc:, refcre:Iccicn, ccnIrc| ce |c: mcrgene:,
ccn:ervccicn ce pcrue: ncIurc|e:, eIc.

. Fec|izcr cccicne: cmLienIc|e: ccmp|emenIcric: en e| Mccizc
CenIrc| Cc|cmLicnc, en 8crrcnui||c y 8crrcnccLermejc.

10. L|evcr c ccLc cccicne: pcrc ccnIrcrre:Icr e| ceIericrc pe:uerc ce|
r|c, en cccrcinccicn e| lnpc ue inc|uycn |c inve:Iigccicn en Iemc:
ccmc nuIricicn, reprccuccicn y repcL|cmienIc, :in c|viccr |c
ccpcciIccicn ce |c: pe:ccccre: y e| fcmenIc ce |c ccuicu|Iurc.

En re|ccicn ccn e| Ircn:pcrIe f|uvic|, CCFM/GD/LEN/ hc rec|izccc unc
:erie ce ccIiviccce: Lenficc: pcrc e| r|c y ce grcn impcrIcncic pcrc e|
pc|:, ue puecen re:umir:e c:|:

1. lnver:icn en e| ccnc| ce ccce:c c| puerIc ce 8crrcnui||c. De:ce
2001 CCFM/GD/LEN/ c:umic e| mcnejc ce e:e ccnc| ccn e| fin ce
mcnIener ccncicicne: ue permiIcn c grcnce: emLcrcccicne:, ccn un
cc|ccc hc:Ic ce 45 pie:, fcci| ccce:c, curcnIe 35 c|c: c| cnc, c e:e
puerIc.

2. F|cn ce Fe:Icurccicn /mLienIc| ce| Ccnc| ce| Diue. De
ccnfcrmiccc ccn |c re:c|ucicn 020 ce 17, ce| Mini:Ieric ce Mecic
/mLienIe, :e crcenc c CCFM/GD/LEN/ |c pre:enIccicn ce unc
:c|ucicn cmLienIc| ue, :in perjuicic ce |c ncvegccicn mcycr, |cgre e|
ccnIrc| ce :ecimenIc: en e| Ccnc| ce| Diue.
608

CCFM/GD/LEN/ enIcnce: ce:crrc||c :cIi:fccIcricmenIe, c Ircv: ce
|c: e:Iucic: cienI|ficc: ce| LcLcrcIcric Lc: F|cre: {lDEH/), e| F|cn ce
Fe:Icurccicn /mLienIc| ce |c: Ecc:i:Iemc: Degrccccc: ce| Ccnc| ce|
Diue.

E:e p|cn ce re:Icurccicn permiIirc e| ce:crrc||c ce herrcmienIc: preci:c:
pcrc |c Icmc ce ceci:icne: IencienIe: c |c re:Icurccicn cmLienIc| ce
e:c regicn.

3. Lc: inver:icne: pcrc mcnIener y mejcrcr |c ncvegcLi|iccc ce| ccnc|
principc| ce| F|c Mcgcc|enc mecicnIe crcgccc, ccnIrc| ce :ecimenIc:,
enccuzcmienIc, e:IcLi|izccicn y :enc|izccicn. E:Ic: e:fuerzc: ccnIinuc:
hcn permiIicc ue e| r|c :ec ncvegcL|e, ce:ce FuerIc 8err|c hc:Ic
8crrcnui||c y CcrIcgenc, curcnIe e| 57 ce| cnc ccmc m|nimc, pcr
emLcrcccicne: ce hc:Ic pie: ce cc|ccc.

4. lnver:icne: pcrc |c mccernizccicn y ccecuccicn ce |c: in:Ic|ccicne:
pcrIucric: ce 8crrcnccLermejc y FuerIc 8err|c. En cmLc: puerIc: hc
cumenIccc ncIcL|emenIe e| vc|umen ce ccrgc ccmc re:pue:Ic c e:c:
cLrc:. En FuerIc 8err|c, en 18 :e mcvi|izcrcn 40 Icne|ccc: ce ccrgc.
En 2002 c:cenciercn c 28.4. En 8crrcnccLermejc :e pc:c ce 30.003
Icne|ccc: en e| 8 c 1'277.27 Icne|ccc: en e| 2002.

E:Ic: puerIc: chcrc cIrcen grcne|e: pcrc cvicu|Iurc, ferIi|izcnIe:, c||nker,
ccrLcn y cIrc: minerc|e:, c:| ccmc cuIcpcrIe: pcrc en:cmL|cje.

Se hcn ccnfcrmccc :ccieccce: pcrIucric: en 8crrcnccLermejc, FuerIc
8err|c, Ccpu|cc, Mcgcngu y FuerIc Wi|che:, pcrc prcmcver |c
ccecuccicn, primerc, y |uegc e| mcnejc eficienIe ce e:c: Ierminc|e:.

5. FrcIeccicn ce cri||c: ccnIrc erc:icn e inuncccicn. Se hcn ejecuIccc
35.000 meIrc: |inec|e: en 125 cLrc: pcrc |c prcIeccicn ce 48 ccLecerc:
municipc|e:, ccnce viven 01.42 hcLiIcnIe:, cuyc expc:icicn c |c:
inuncccicne: erc cr|Iicc.

. E| ccnccimienIc y cicgnc:Iicc ce| F|c Mcgcc|enc :e hc mcnife:Iccc
en unc :erie ce e:Iucic: y en e| Si:Iemc ce lnfcrmccicn Gecgrcficc
{SlG).

E| SlG ccmprence 442 mcpc:: 42 ce crcen nccicnc|, 245 ce cuencc, 1
ce crcen cepcrIcmenIc|, 101 ce crcen municipc| y 5 ce ccrccIer |ccc|
609
refericc: c riLerc:. Se ci:pcne ce un :i:Iemc ce regi:Irc y ccn:u|Ic ce
meIcccIc: :cLre e:c ccrIcgrcf|c.

En cc|cLcrccicn ccn lDE/M, :e ccmp|eIc e| F:tuc|c cnc|entc| ce |c
cuencc /cgcc|enc-Ccucc, cLrc cienI|ficc funccmenIc| pcrc e|
ccnccimienIc ce| r|c y ce :u prcL|emcIicc.

7. /yucc: :cIe|iIc|e: pcrc |c ncvegccicn. /nIe: ce 200 nuncc :e pucc
ncvegcr ce ncche en e| Mcgcc|enc. Ccrregir e:c :iIuccicn erc
pricriIcric pcrue e| mencr vc|cr ce| f|eIe f|uvic| nc ccmpen:c
incefiniccmenIe |c |crgc curccicn ce| vicje pcr e| r|c.

Fcrc ncvegcr en cuc|uier r|c en ccncicicne: ce :eguriccc :e reuieren
:enc|e: ue |e inciuen c| CcpiIcn ccnce e: mc: prcfuncc e| ccuce, en
u :iIic: :e ceLe gircr, cuc| Lrczc Icmcr cucncc hcy Lifurcccicne:, e|
cnchc ce| ccnc| ncvegcL|e y cIrc :erie ce ccIc: ue hccen pc:iL|e |c
ncvegccicn :in mcycre: rie:gc:.

En e| Mcgcc|enc cnIigucmenIe fue imp|cnIccc un :i:Iemc ce :enc|izccicn
ue permiIic ncvegcr ce c|c ccn Luenc: re:u|Iccc:, :egn ccmenIcn |c:
viejc: ccpiIcne:. Sin emLcrgc, e:e :i:Iemc ce:cpcrecic y vc|ver|c c pcner
en funcicncmienIc re:u|Icr|c cnccrcnicc.

/cIuc|menIe :e uIi|izcn ccrIc: e|ecIrcnicc: ue ccn |c cyucc ce| GFS
{G|cLc| Fc:iIicning Sy:Iem) permiIen icenIificcr |c |ccc|izccicn ce un punIc
cuc|uierc e inciccr e| ccminc, |c ccrreIerc c |c v|c ue :e ce:ee. Lc ue
:e |cgrc ccn e| prcyecIc ue cce|cnIc ccIuc|menIe CCFM/GD/LEN/ ccn
|c Univer:iccc ce| NcrIe, e: e|cLcrcr un mcpc ue inciue e| ccnc| ce
mejcre: ccncicicne: ce ncvegccicn en e| r|c Mcgcc|enc, ue cichc ccrIc
e:I ccIuc|izccc c| c|c, ue :e puecc ccn:u|Icr en |c pcginc weL ce |c
Ccrpcrccicn y ue uien ccIe c :u emLcrcccicn ce un ccmpuIcccr y un
GFS puecc |ccc|izcr:e cenIrc ce| ccuce ce| r|c en e| eje ce| ccnc| mc:
prcfuncc.

Lc: principc|e: Leneficic: ue cpcrIc e| :i:Iemc ce cyucc: :cIe|iIc|e: pcrc
|c ncvegccicn :cn:

1. E|iminc |c nece:iccc ce :enc|izccicn f|:icc en Iierrc ue e: cc:Ic:c y
pccc cpercIivc pcr rczcn ce |c: ccncicicne: ccmLicnIe: ce| r|c.

2. Dc :eguriccc c| ncvegcnIe ue Ircn:iIc pcr ccnc|e: pree:IcL|ecicc:
{ci:enccc:).
610

3. Di:minuye |c: cc:Ic: cpercIivc: ce Ircn:pcrIe y e| cic|c ce vicje.

4. Y |c mc: impcrIcnIe, pccer ncvegcr ce ncche, ccn |c cuc| :e
recuce e| cic|c ce 8crrcnui||c c FuerIc 8err|c c 3.5 c|c: ccerccncc |c:
Iiempc: ce| vicje f|uvic| en re|ccicn ccn cIrc: mccc: ce Ircn:pcrIe.

Ccn ncvegccicn 24 hcrc: cicric:, |c: c:pecIc: ccmpeIiIivc: ce |c hicrcv|c
:e cficnzcn pcrue e| chcrrc en e| Iiempc ce vicje e: ce 307 :uLiencc y
437 Lcjcncc

Lc v|c f|uvic| e: |c mc: |enIc en nue:Irc: Iiempc: perc nc cejcrc ce :er |c
mc: eccncmicc.

Fcr e:c hc evc|ucicnccc e| ccncepIc ce Ircn:pcrIe mu|Iimccc|. Iccc pc|:,
e:pecic|menIe :i e: exIen:c, reuiere |c crIicu|ccicn ce |c: ciferenIe:
mccc:: mcr|Iimc, f|uvic|, ccrreIerc, ferrcvicric y crec. Lc inIegrccicn ce
e:c: :uL:i:Iemc: permiIe c| ce:pcchcccr e:ccger |c v|c mc: ccnvenienIe,
c |c ccmLinccicn mejcr, en funcicn ce |c mcycr c mencr rcpicez ue
exige e| c|ienIe y |c ncIurc|ezc ce |c ccrgc.

Lc: ccrgc: pe:ccc: puecen ir pcr ccmicn c Iren hc:Ic e| r|c. De c||| :iguen
hc:Ic e| puerIc mcr|Iimc {c vicever:c).

E| mccc f|uvic| e: mc: eccncmicc pcrue: 1) reuiere unc infrce:IrucIurc
menc: cc:Ic:c. Lc: cLrc: hicrcu|icc:, cunue ce :uyc vc|ic:c:, nc :cn Icn
cc:Ic:c: ccmc |c ccn:Iruccicn ce ferrcccrri|e:, ccrreIerc: y mccernc:
cuIcpi:Ic:. 2) e| mcnIenimienIc ce |c hicrcv|c e: menc: cnerc:c. Nc hcy r|c
ncvegcL|e ue nc reuierc crcgccc en c|gunc: |ugcre:, perc |c periccicc
repcvimenIccicn ue cemcnccn |c: ccrreIerc: repre:enIc un cc:Ic cn
mc: cprecicL|e.

/| |ccc ce e:Ic: eccncm|c: cirecIc: IcmLin hcy exIernc|iccce: muy
cignc: ce :er Ienicc: en cuenIc:

E| Ircn:pcne f|uvic| e: menc: ccnIcmincnIe pcrue reuiere pcr uniccc ce
IrcyecIc unc frcccicn cpenc: ce| ccmLu:IiL|e emp|eccc pcr |c: cIrc:
mecic:.

E:e chcrrc ce ccmLu:IiL|e pccr|c Iener incicencic fcvcrcL|e en |c Lc|cnzc
ce pcgc:.

611
En efecIc, pcrc Ircn:pcrIcr 5.000 Icne|ccc:, pcr cccc 100 ki|cmeIrc:, pcr
ccrreIerc :e reuieren 25.000 |iIrc: ce ccmLu:IiL|e: 7.500 |iIrc: pcr Iren y
5.000 pcr r|c
53
.

E| mccc f|uvic| e: icec| pcrc minerc|e: e hicrcccrLurc: y pcrc grcne|e:
ccmc cLcnc:, cerec|e:, cemenIc:.

Si |c inIegrccicn ce |c: ciferenIe: mccc: e: ccecuccc, e| r|c :irve IcmLin
pcrc ce:pcchc: ce ccrgc generc|.

Lc inIegrccicn ce |c: ciferenIe: mccc: :e inicic en |c: puerIc: y reuiere
euipc: pcrc e| rcpicc ccrgue y ce:ccrgue, Lccegc: pcrc
c|mccencmienIc y ccnexicn inmecicIc enIre ccrreIerc, ccrri|erc y
emLcrcccerc.

En |c: |Iimc: cnc: :e hc impue:Ic e| Ircn:pcrIe ce ccrgc en ccnIciner:. Si
e| F|c Mcgcc|enc e:Iuvierc prepcrccc pcrc mcnipu|cr|c: en grcn e:cc|c,
pccr|c cIrcer crecienIe: vc|mene: ce ccrgc :in mcycr cificu|Icc.

Lc eccncm|c permiIe pue: c| r|c ccmpeIir ccn e| Ircn:pcrIe Ierre:Ire, mc:
rcpicc perc mc: cc:Ic:c pcr :u mcycr ccn:umc ce ccmLu:IiL|e y pcr e|
ce:gc:Ie ce :u: mcIcre: y Irene: ce rcccmienIc, :ecn ce ccerc c
neumcIicc:.

12. F|on poro |o kecuperoc|on de| Ironsporte F|uv|o|

Fcr |c pricriccc ue Iiene cenIrc ce :u cLjeIc :ccic| y pcr |c impcrIcncic
nccicnc| ce| c:unIc, CCFM/GD/LEN/ rec|izc ccn |c firmc Hicrce:Iucic:-
SIeer, Dcvi: & G|cve, e| F|cn pc|c |c |ecupe|cc|n ce| t|cn:pc|te ||uv|c| en
e| Fc /cgcc|enc. cuyc exce|enIe re:umen ejecuIivc fue puL|icccc en
2002 pcr e:c Ccrpcrccicn.

E| ce:crrc||c ce| ccmercic exIericr cc|cmLicnc ceIermincrc un grcn
incremenIc IcnIc ce |c: impcrIccicne: ccmc ce |c: expcrIccicne:. Lc:
impcrIccicne:, ue en e| cnc 2000 fuercn ce 12'0.117 Icne|ccc:, :e hcn
prcyecIccc pcrc e| cnc 2030 en 122'537.7 Icne|ccc:
54
.

Fcr :u |ccc, |c: expcrIccicne:, ue en e| cnc 2000 repre:enIcrcn 33'42.120
Icne|ccc:, pc:crcn en e| cnc 2030 c 15'44.07 Icne|ccc:.

593
Ministerio Alemn de Transporte (v. Alvear Sann Jos. Manual del Ro Magdalena, Op. cit. p. 296?
594
Excluyendo carbn
612




F|guro 1. Ccmpcrccicn mccc: ce Ircn:pcrIe.
Fuente: Ccrmcgcc|enc
E:e e:cencric, e|cLcrccc :cLre prcyeccicne: rec|i:Ic:, incicc |c
impcrIcncic ce ccecucr cucnIc cnIe: e| Mcgcc|enc, pcrc ue juegue un
pcpe| funccmenIc| ue :e Irccucir|c en |c recuccicn ce cc:Ic: y en e|
mencr ccn:umc ce ccmLu:IiL|e.

F| /cgcc|enc t|ene unc ccpcc|ccc ||uv|c| pctenc|c|
ncx|nc ce t|cn:pc|te ce 550 n|||cne: ce
613
tcne|ccc:/cnc (...} equ|vc|ente c vece: |c que en |c
cctuc||ccc :e ncv|||zc pc| cc||ete|c en Cc|cnc|c. que
:e e:t|nc en 8! n|||cne: ce tcne|ccc:/cnc (...}
Actuc|nente :e t|cn:pc|tcn pc| e| |c 2.! n|||cne: ce
tcne|ccc:
55
.

En ccn:ecuencic, e| r|c e:Ic :iencc uIi|izccc c| 0.0038187 ce :u ccpcciccc,
|c ue nc: incicc :u pcIencic| y |c renIcLi|iccc :ccic| y eccncmicc ce :u
recuperccicn ccmc hicrcv|c.

E| F|cn ccn:icerc |c: ccrencic: ce| r|c y pcr |c IcnIc incicc e:pecic|menIe
|c nece:iccc ce:

1. /yucc: pcrc |c ncvegccicn {Lc|izcje e infcrmccicn cpcrIunc y
preci:c :cLre nive|e: y prcfunciccce: ci:pcniL|e:).

2. /cecuccicn ce puerIc: ccn Iccc: |c: e|emenIc: nece:cric: pcrc
funcicncr ccmc cenIrc: ce Ircn:ferencic inIermccc|: mue||e:: pcIic:
e in:Ic|ccicne:: euipc: ce mcnejc {grc:, ccrgcccre:): e:pccic
ccecuccc. Lc: puerIc: ue hcy ue ccIcr :cn: FuerIc Sc|gcr, FuerIc
8err|c, 8crrcnccLermejc, Gcmcrrc, E| 8cncc, Mcgcngu, CcrIcgenc
y 8crrcnui||c.

3. Hcy ue c:egurcr un cc|ccc m|nimc ci:pcniL|e ce 4.5 pie: hc:Ic
FuerIc 8err|c, y ce 4 hc:Ic Sc|gcr, curcnIe 35 c|c: y 24 hcrc: cicric:,
pcrc |c cuc| e: nece:cric prcfuncizcr :u ccnc| principc|. Si :e Iienen
e:c: cc: ccncicicne:, :e recuce |c curccicn ce |c: vicje:, :e e|imincn
Irc:Lcrcc: y :e cumenIc |c ccmpeIiIiviccc ce| r|c. Ccn ncvegccicn
veinIicucIrc hcrc: cicric: y euipc: mccernc:, e| r|c ccmpeIir|c mejcr
ccn |c ccrreIerc.

4. Mccernizccicn e incremenIc ce |c ccIuc| f|cIc f|uvic| pcrc ue
puecc re:pcncer c |c: mcycre:

HcLrc ue ccecucr |c: ccrreIerc: c|imenIcccrc: ce |c: puerIc:.

3. Frepcrccicn ce p|cnc: cigiIc|e: ce| r|c, ce:ce FuerIc Sc|gcr c
8crrcnui||c y ce Cc|cmcr c CcrIcgenc, ue ceLen inciccr
infrce:IrucIurc vic|, puenIe:, cruce: y Iccc: |c: e|emenIc: ue

595
Cormagdalena. F:tuc|c ce Dencncc y F|cn pc|c |c Fecupe|cc|n ce| |cn:pc|te
F|uv|c| en e| Fc /cgcc|enc. Fe:unen Fecut|vc.8cgcIc: Ccrmcgcc|enc. F. 22.
614
pueccn repre:enIcr rie:gc: c re:Iriccicne: pcrc e| pc:c ce |c:
emLcrcccicne:.

4. lnIrccuccicn ce :i:Iemc: ce regi:Irc y Ircn:mi:icn cuIcmcIicc
ce |c: nive|e: c|IimIricc: y ccmunicccicn ce preciccicne: ce nive|e:
ce| r|c c 1, 3 y 5 c|c:, ccn e| prcpc:iIc ce ccIcr c |c: ncvierc: ce unc
herrcmienIc ccecuccc pcrc |c prcgrcmccicn ce |c:
emLcrcccicne:.

5. LevcnIcmienIc LcIimIricc ce| ccuce principc| ce| r|c, ccn
:eccicne: Ircn:ver:c|e: cccc 500 meIrc: y :eccicne: ccicicnc|e: en
|c: cruce: ce ccnc| y punIc: cr|Iicc:. LevcnIcmienIc LcIimIricc ce|
eje ce| ccnc| ncvegcL|e, ccn unc pericciciccc :emcnc|

. lmp|cnIccicn y mcnIenimienIc permcnenIe ce |c :enc|izccicn

7. Ejecucicn ce |c: cLrc: ce mejcrcmienIc ce |c: ccncicicne: ce
ncvegcLi|iccc ce| r|c, mecicnIe |c ccn:Iruccicn ce |c: cLrc: ce
enccuzcmienIc ce |c: f|ujc: ce vercnc y |c: crcgccc:
ccmp|emenIcric:.

Lc: inver:icne: reccmencccc: pcr |c: ccn:u|Icre: repre:enIcn enIre e| cnc
2002 y e| 2030 unc: 741 mi||cne: ce cc|cre:, ce |c: cuc|e: ccrre:pcncer|cn
32 c| :ecIcr pL|icc y 415 c| :ecIcr privccc.

LcgiccmenIe, e| F|cn pcrIe ce |c Lc:e ce inver:icn pL|icc en e|
mcnIenimienIc ce| ccnc| ncvegcL|e, :u ccecuccicn pcrc ncvegccicn
mccernc ce veinIicucIrc hcrc: cicric: y pcrc |c ccn:Iruccicn ce |c
infrce:IrucIurc pcrIucric, ccn inver:icne: inicic|e: muy impcrIcnIe:, en |c:
cc: primerc: cnc: ce 218 mi||cne: ce cc|cre: pcrc e| :ecIcr pL|icc y ce
107 pcrc e| privccc, e: cecir, |c: ncvierc:.


615


F|guro 17. Femc|ccccr y chc|upc. DiLujc Mcric Fe|cez

CcmprcmeIer inver:icne: privccc: ce e:c mcgniIuc nc e: fcci|.
FrcLcL|emenIe :erc nece:cric cpe|cr c| ccpiIc| exIrcnjerc pcrc ue :e
e:IcL|ezccn, c| |ccc ce |c Ncvierc F|uvic| Cc|cmLicnc, cIrc: cc: c Ire:
f|cIc: mccernc:, ce Ic| mcnerc ue :e cincmice |c vicc eccncmicc ce| r|c
c| e:Icr pre:enIe: vcric: cpercccre: eficienIe:, ccpcce: ce cIrcer ccrgc
ce |c ccrreIerc c| r|c mecicnIe |c cferIc ce euipc: mccernc:, iIinercric:
ccnficL|e:, vicje: rcpicc: y f|eIe: ccmpeIiIivc:.

Cucncc e| r|c cIrcigc cLunccnIe ccrgc, |c: pecje:, pcgccc: pcr |c:
ncvierc:, pccrcn cmcrIizcr |c infrce:IrucIurc. De un inIen:c mcvimienIc ce
ccrgc cepence IcmLin |c renIcLi|iccc ce |c: nuevc: f|cIc: ue |c:
ncvierc: Iencrcn ue ccuirir.

Se e:perc unc re|ccicn Leneficic/cc:Ic ce 1.4, ce ccnfcrmiccc ccn |c:
pre:upue:Ic: ce| mencicnccc F|cn.


616
130. Ingresos de Cormogdo|eno [15-2004}

Sin recur:c: nc hcy rec|izccicne: IcngiL|e:. Fcr Ic| mcIivc e| crI|cu|c 30 ce
|c |ey 141 ce 14 ccicicnc |c: fuenIe: ce fincnciccicn ce
CCFM/GD/LEN/ ccn e| 107
ce |c: ingre:c: prcpic: ce|
Fcncc Nccicnc| ce Fegc||c:.

En 1 reciLic ce| Fcncc
Nccicnc| ce Fegc||c: $ 3.008
mi||cne:, perc en e| 2003, ce
e:e Fcncc :c|c reciLic $4.722
mi||cne:, ccmc uien cice e|
127 ce |c reciLicc Ire: cnc:
cnIe:.

Lc: ingre:c: ce
CCFM/GD/LEN/ hcn :icc
irregu|cre: y, hc:Ic chcrc nc
hcn re:pcncicc c |c:
prcyeccicne: ue reuiere e|
IrcIcmienIc inIegrc| y
ccmp|eIc ce| r|c, ccmc
puece ver:e en e| cuccrc
ccrre:pcncienIe c :u:
ingre:c:.





Iob|o 2. lngre:c:
Ccrmcgcc|enc.
Fuente: Mcnuc| ce| F|c
Mcgcc|enc







617
131. Com|enzo o Fer|||orse e| Nuevo Mode|o

Cu reciLic e| Mini:Ieric ce Ircn:pcrIe

1. Lc: Ferrcccrri|e: Nccicnc|e: en |iuicccicn

2. Unc: puerIc: en e| pecr e:Iccc ce ce:crgcnizccicn y
ce:grenc. Euipc: cL:c|eIc: y mc| mcnIenicc:. lmpercn :inciccIc:
ce:IrucIcre:. E| :cuec ce |c: ccrgcmenIc: e: hcLiIuc|. Lc |enIiIuc
en |c: cperccicne: e: pc:mc:c.

3. CcnIinc e| mcrc:mc en e| r|c Mcgcc|enc

4. Lc rec vic| viene mejcrcncc ce:ce |c: cnc: 50. /unue
e:Irechc:, |c: principc|e: ccrreIerc: e:Icn pcvimenIccc:. E|
mcnIenimienIc ruIincric :e exIience chcrc pcr Iccc |c rec, ce unc:
20.000 Km. Fcrc e| mcnIenimienIc ce |c: ccminc: vecinc|e: :e hcn
crgcnizccc micrcempre:c: enccrgccc: ce |c cIencicn ce 1.477
Km
5
. /n c:| Cc|cmLic :igue Lien rezcgccc, :egn Iccc: |c:
inciccccre:.


5. Lc cviccicn ccmercic|, en ccmLic, cuyc :upervi:icn c:ume
nuevcmenIe e| Mini:Ieric, c| regre:cr /erccivi| c :u crLiIc, nc cfrece
muchc: c:pecIc: negcIivc:, :c|vc unc in:uficienIe ccIccicn ce
rcciccyucc: mccernc:, ue :e Irccujc en numerc:c: e:Ire||c:
negrc:" en |c: cc|ificccicne: inIernccicnc|e:. Lc: ccmpcn|c: ce
cviccicn pre:Icn :ervicic ccn euipc: mccernc: en generc|. E| :ecIcr
pL|icc cfrece unc rec ce cercpuerIc: ccecuccc: y en |c:
principc|e: ciuccce: :e hcn ccn:Iruicc cerccrcmc: muy mccernc:,
ccpcce: ce cIencer un cmp|ic hcrizcnIe fuIurc.

Nc : :i :ec c:ccc ce mi pcrIe cc|ificcr |c :iIuccicn cnIericr ccn 0 en
ferrcccrri|e:, 1 en puerIc:, 2 en Ircn:pcrIe f|uvic|, 3 en ccrreIerc: y 4 en
cviccicn ccmercic|.

Ccn:ervcr ccecucccmenIe, y mccernizcr |c rec vic|, pcrc ccerccr|c
cccc vez mc: c |c: reuerimienIc: ce un grcn pc|: en crecimienIc,
ccmc Cc|cmLic, nc e: empre:c fcci| ni peuenc.


596
Memoria de Obras Pblicas, 1990. p. iii.
618
Lc: recur:c: ue exige e:c |cLcr :e e|evcn ccnIinucmenIe, perc :i e|
crecimienIc ce| pre:upue:Ic nccicnc| :ignificc pcrIicc: mc:
ccn:icercL|e:, en pe:c: ccrrienIe: pcrc cLrc: pL|icc:: en ccmLic
:Ic:, ccmc prcpcrcicn cenIrc ce| gc:Ic pL|icc y ccmc pcrcenIcje
cenIrc ce| Fl8, pre:enIcn unc Iencencic cecrecienIe, ue puece
cprecicr:e en |c IcL|c 2


Iob|o 3. Mini:Ieric ce CLrc: FL|icc:, 182-11

Ao Fresup. MOF
[m|||ones $}
MOFJFresupuesto
[ %}
MOFJFI8
[%}
182 25.475 .5 1.02
183 2.57 8.07 0.87
184 30.572 .2 0.7
185 35.43 5.20 0.71
18 42.343 4.50 0.
187 5.140 5.45 0.74
188 70.23 4.25 0.2
18 4.31 4.12 0.2
10 181.304 5.7 0.0
11 217.15 4.8 0.0

Fuente: Fre:upue:Ic: Nccicnc|e:

E| crecienIe Ircficc cuIcmcIcr :e Irccuce, cfcrIuncccmenIe, en un
rencimienIc cccc vez mcycr ce| impue:Ic c |c gc:c|inc y |c: pecje:. De
nc :er pcr e:c: ingre:c: :iempre crecienIe:, |c :iIuccicn :er|c muy
cif|ci|
57
.

Nc cL:IcnIe e| cpcrIe ce cmLc: Ic:c: {42.7 ce |c inver:icn en cLrc:
pL|icc:), |c: fcncc: ccmune: :iguen :umini:Ircncc e| 48.17 ce |c:
recur:c: ce| Mini:Ieric.

E| cnc|i:i: ce |c: cifrc: cnIericre: cejc |c :en:ccicn ce ue e| mcce|c
hc:Ic enIcnce: vigenIe pcrc |c fincnciccicn ce |c e:IrucIurc ce
Ircn:pcrIe vic| :e hcL|c cgcIccc.


597
En dlares de 2005, el presupuesto del Ministerio de Obras ha rebajado de 798 millones
en 1983 a 507 en 1991.
619
Fcr unc pcrIe nc pcc|c e:percr:e ccnIriLucicn mcycr ce un
pre:upue:Ic nccicnc| pre:icnccc pcr |c: crecienIe: ccmprcmi:c:
:ccic|e:, e:pecic|menIe en ecucccicn y :c|uc, cgcLiccc
ccicicnc|menIe pcr e| cc:Ic ce| e:fuerzc mi|iIcr, impue:Ic c| pc|: pcr |c
cccicn criminc| ce |c :uLver:icn y e| ncrccIrcficc.

Y pcr e| cIrc |ccc, Iccc: |c: prcyeccicne: ce| rencimienIc fuIurc ce|
impue:Ic c |c gc:c|inc y ce |c: pecje:, inciccLcn ue e:c: fuenIe: nc
c|ccnzcr|cn :c|c: pcrc mcnIener |c: v|c: en Luen e:Iccc y pcrc :u
ce:crrc||c u|Iericr.

E:e e: e| enIcrnc fincncierc y pre:upue:Ic| ue vc ccncc |ugcr c un
nuevc mcce|c pcrc |c ccIccicn, ccn:ervccicn, cmp|iccicn y
mccernizccicn ce Iccc |c infrce:IrucIurc: Hcy ue cIencer, :in ci|ccicn
pc:iL|e, IcnIc |c: ccrreIerc: ccmc |c rehcLi|iIccicn pcrIucric y |c
recuperccicn ferrcvicric.

E| mcce|c ue ccmienzc c perfi|cr:e :e in:criLe Lcjc e| :ignc ce |c
rccicnc|iccc eccncmicc, pcrue |c: cLrc: pL|icc: nc puecen
cepencer ce ccprichc: pc||Iicc:. Lc mc: juicic:c ccn:icerccicn ceLe
ccr:e c |c: cnc|i:i: ce Leneficic/cc:Ic, in:criIc: ccemc: cenIrc ce unc
cpIicc nccicnc|. Nc Lc:Ic ccn |c renIcLi|iccc pre:umicc ce unc
inver:icn, :i :Ic re|egc cIrc: ce mejcr renIcLi|iccc, c c|gunc: mc:
urgenIe: cenIrc ce un e:uemc ccnce |c: pricriccce: :e e:IcL|ecen
:cLre Lc:e: |c mc: cLjeIivc: ue :ec pc:iL|e.

132. F|on Moestro de Ironsporte

Lc primerc ue cpcrece en |c L:uecc ce| nuevc mcce|c, ue e| pc|:
reuiere pcrc ccIcr:e ce unc infrce:IrucIurc ce Ircn:pcrIe, e: |c nece:iccc
ce ccnIcr ccn un cerrcIerc.

/ e:Ie c:unIc :e ccrc re:pue:Ic ccn |c e|cLcrccicn ce| "FL/N M/ESIFC DE
IF/NSFCFIE".

E| Mini:Ieric ce Ircn:pcrIe y CLrc: FL|icc:, c Ircv: ce| Fcncc Vic|
Nccicnc|, firmc ccnIrcIc ccn e| Ccn:crcic HicrcIec-FencrceI-Hcrri: en
ciciemLre ce 11. E| e:Iucic :e inicic en enerc ce 12, y :e ccnc|uyc en
ju|ic ce 14, yc ccmc ccIiviccc ce| nuevc Mini:Ieric ce Ircn:pcrIe, MI.

De| p|cn, ue ccmprence cucIrc Icmc: y IreinIc y cucIrc vc|mene:, exi:Ie
un Luen Fe:umen EjecuIivc", puL|icccc pcr e| MI en ju|ic ce 14.
620
Lc: cLjeIivc: Lc:icc: ce| E:Iucic F|cn Mce:Irc ce Ircn:pcrIe :cn:

!. Lc e|ccc|cc|n ce| F:tuc|c F|cn /ce:t|c. un
cccunentc cc:|cc. c||entccc c |c p|cn|||ccc|n c |c|gc
p|czc. ccn|c|nccc ce p|cne:. pc|t|cc: y p|cg|cnc:. y
ennc|cccc en un :|:tenc ce evc|ucc|n eccnn|cc.
nu|t|c||te||c y ||ncnc|e|c. pc|c gu|c| |c tcnc ce
cec|:|cne: ce |c: :ectc|e: puc||cc y p||vccc en e|
nec|cnc p|czc.

2. F| ce:c||c||c ce| S|:tenc |nteg|ccc ce F|cnecc|n ce|
|cn:pc|te - S.|.F... e| cuc| ccn:|:te ce un :|:tenc ce
|n|c|ncc|n. ncce|c: ce cencncc. t|cn:pc|te y
evc|ucc|n. cc:e: ce cctc:. y p|cn|||cccc|e: ce
t|cn:pc|te ccecucccnente ccpcc|tccc:.

Vc|e |c penc :enc|cr |c: |inecmienIc: generc|e: ce |c
meIccc|cg|c:

Lc nece:|ccc ce| e:tuc|c ce| :ectc| t|cn:pc|te en
Cc|cnc|c :e cece c |c gecg|c|c c||c|| ce| pc:. c|
e|evccc nune|c ce |utc: c|te|nct|vc: ce |c: cc:tc:
ncc|c |c: cent|c: p||nc|pc|e: ce cct|v|ccc eccnn|cc. y
c |c ccnp|e|ccc ce| cnc||:|: |eque||cc pc|c evc|uc|
e:c: c|te|nct|vc: y pe|n|t|| cec|:|cne: cpcyccc: en |c:
|n|c|ncc|cne: |eque||cc: :cc|e :u: |npcctc: y
ccn:ecuenc|c:

Fc| ct|c |ccc. e| nc|cc gene|c| ce| :ectc| t|cn:pc|te c
|c |c|gc ce| ce:c||c||c ce| e:tuc|c nc :|cc |c pc|t|cc ce
cpe|tu|c. ccn e| ce:ncnte ce F:tccc |egu|ccc|. |c
|ecucc|n ce :u |nte|venc|n en |c ccn|c|ncc|n ce
p|ec|c: y en |c c:|gncc|n :ectc||c| ce |ecu|:c:. |c
|e:t|tuc|n c |c: ne|cccc: ce| pcpe| ce en|t|| |c:
:enc|e: c| :ectc| p||vccc. y e| p|cce:c

ce
ce:cent|c||zcc|n.

Fn e:e nc|cc ce cpe|tu|c. :e |ec|||nc |c |unc|n ce|
F:tccc en |c p|cnecc|n ce |nve|:|cne: pc|c |c nec|c
ce |c: ccnc|c|cne: ce |c: :e|v|c|c: ce t|cn:pc|te.
cct|v|ccc |eccncc|cc ccnc |etc ccnp|ec e
621
|npc|tcnte. pc| nct|vc ce |c: cc|ccte|:t|cc:
cnte||c|nente cnctccc:.
58


Lc meIccc|cg|c cccpIccc ccn:i:Iic en e| ce:crrc||c y cp|icccicn ce Ire:
mcce|c: :ecuencic|e:: Mcce|c ce Demcncc, Mcce|c ce Ircn:pcrIe y
Mcce|c ce Evc|uccicn.

Fc|c e:tcc|ece| |c cencncc ce cc|gc :e nc ccnc|u|cc
ccn x|tc unc |ccc| nuy |c|gc. |eccp||cncc e
|nteg|cncc nc: ce 500.000 |n|c|ncc|cne: ce| DNF.
DANF y ent|ccce: nccc|e:. |ccc| :tc que nc puece
:e| |epet|cc :|nc ccn ct|c |nve|:|n :enecnte. en c|gun
cnc |utu|c.
5


Fcrc e:IcL|ecer |c cemcncc inIercepcrIcmenIc| ce pc:cjerc: :e
ccn:icerc:

F| ncce|c ce cencncc ce pc:ce|c:
|nte|cepc|tcnentc| e|ccc|ccc ce:cg|egc |c cencncc
ce ncv|||ccc en t|e: c|c:e: ce u:uc||c:. Lc tec|c que
|unccnentc e| ncce|c en que |c :e|ecc|n ce| t|pc ce
t|cn:pc|te cepence ce |c |e|cc|n cc:tc: ce :e|v|c|c y
vc|c| ce t|enpc ce| pc:ce|c. ccnc ce||n|cc pc| e|
e:t|ctc ce |ng|e:c: c| cuc| e| pc:ce|c pe|tenece.
U:uc||c: ce A|tc Fentc
F:te t|pc ce u:uc||c: ut|||zcn ccnc nec|c: ce t|cn:pc|te
|c: vencu|c: pc|t|cu|c|e:. e| c|ec y |c: cu:e:
eecut|vc:.
U:uc||c: ce /ec|c Fentc
F:tc :eguncc c|c:e ce u:uc||c: ut|||zc pc|c |c:
ncv|||zcc|cne: |nte|cepc|tcnentc|e: |c: cu:e: |egu|c|e:.
U:uc||c: ce 8cc Fentc
F:tc c|c:e ce u:uc||c: ut|||zc pc|c |c ncv|||zcc|n
|nte|cepc|tcnentc| |c: vencu|c: ce t|cn:pc|te
cc|ect|vc te||e:t|e:. e| |e||ccc|||| y e| t|cn:pc|te ||uv|c|.
00


ScLre |c meIccc|cg|c pcrc e| cnc|i:i: ce |c: reuerimienIc: ce cferIc:

598
Ministerio de Transporte. Oficina de Planeacin. Plan Maestro de Transporte,
Resumen Ejecutivo. Bogot: El Ministerio; 1994, pp. 2-1.
599
Ibidem. pp. 2-3.
600
Ibidem. pp. 2-4.
622

Se nc |cg|ccc tcnc|n un en|cque g|ccc|. pue: :|c
ccn un ncce|c que |nc|uyc tccc: |c: nccc: ce
t|cn:pc|te :e|c pc:|c|e |ep|e:entc| tccc: |c: p|e:|cne: y
c|ncn|cc: ce| :|:tenc. ccnce tccc: |c: |utc:
c|te|nct|vc: ccnp|ten pc| |c: ||uc: ce cc|gc y pc:ce|c:
e. |guc|nente. tccc: |c: t|pc: ce cc|gc ccnp|ten pc| e|
u:c ce |c ccpcc|ccc ||n|tccc ce |c: pue|tc: e
|n||ce:t|uctu|c ce |c: ct|c: nccc: ce t|cn:pc|te.

Se |cg|c tcnc|n un en|cque |nteg|ccc. c t|cv: ce |c
|ep|e:entcc|n cc||ectc ce |c: :|:tenc: ce t|c:cc|cc
ent|e nccc:. pc|c pe|n|t|| |c ccnpet|c|n :|nu|tcnec
ent|e nccc:.

Y en|cque ||ex|c|e en |c e:t|uctu|c y |c |np|enentcc|n
ce| ncce|c pc|c pe|n|t|| :u cp||ccc|n c c||e|ente:
c|c:|||ccc|cne: ce cc|gc y/c pc:ce|c:. c c||e|ente:
e:cc|c: (u|ccnc. |eg|cnc|. ncc|cnc| c |nte|ncc|cnc|}.
t|pc: ce vencu|c:. ccnc|ncc|cne: ce nccc:. y |cctc|e:
ce :e|ecc|n ce |utc: pc| |c: u:uc||c:.

F:tc: |c|tc|ezc: ce| ncce|c pe|n|ten |c |ep|e:entcc|n
evc|ucc|n ce |c: nuy vc||ccc: |npcctc: ce un |cngc
ce pc|t|cc: ce p|ec|c: y ce |n||ce:t|uctu|c. Fc| eenp|c.
un p|cyectc |e||cv|c||c nc:tc un pue|tc. nc :|c puece
ccnt||cu|| c |c |ecucc|n ce cc:tc: ce |c cpe|cc|n
|||ec. :|nc c |c: cc:tc: ce ncnten|n|entc. ccnge:t|n e
|nve|:|cne: en |c: cc||ete|c: y en e| pue|tc:
01


De e:Ic mcnerc, e| mcce|c permiIe ccmpcrccicne: rcpicc: ce numerc:c:
c|IerncIivc: ce e:IrcIegic: ce ce:crrc||c ce| :ecIcr c ce prcgrcmc: c
prcyecIc: e:pec|ficc:, pcrue:

F| p|cn ccn:t|tuye unc ne||cn|entc tcn|cc |n:t|tuc|cnc|
pc|c |c evc|ucc|n y :e|ecc|n ce p|cg|cnc: ce
|nve|:|n que ccnc|eten |c v|:|n ncc|cnc| ce| :ectc|
t|cn:pc|te. ccn un nc||zcnte ce 25 cnc:.


601
Ibidem. pp. 2-7.
623
Fc|c |c: p|cp:|tc: ce| F|cn /ce:t|c ce |cn:pc|te. e: pc:|c|e
e:t|nc|. ccn un g|ccc ce excct|tuc cceptcc|e. |c: cene||c|c:
en t|n|nc: ce |ecucc|cne: en e| cc:tc gene|c||zccc ce
t|cn:pc|te (|ecucc|cne: en |c: cc:tc: cpe|ct|vc: y t|enpc: ce
v|ce. exp|e:ccc: en t|n|nc: ncnetc||c:}. |c cuc| e: unc ce
|c: |e:u|tccc: ce| ncce|c ce t|cn:pc|te. y |c: cc:tc: ce
|nve|:|n. |encc|||tcc|n y ncnten|n|entc ce |c: p|cg|cnc: y
p|cyectc: ce |nve|:|n ccn ccet|vc: eccnn|cc:. S| :tc:
|ue|cn |c: un|cc: cene||c|c: y cc:tc: e:pe|ccc: ce e:te t|pc
ce |nve|:|cne:. entcnce: e| cnc||:|: cene||c|c/cc:tc :e|c |c
netccc|cgc ce evc|ucc|n ccecuccc. S|n encc|gc. ct|c:
cene||c|c:. tc|e: ccnc cpcyc c |c e:t|cteg|c ncc|cnc| ce
ce:c||c||c. |ecucc|cne: en |c: n|ve|e: ce ccc|centc||ccc.
cene||c|c: eccnn|cc: |nc||ectc: y ct|c: cc:tc:. ccnc
|npcctc c| nec|c cnc|ente. ce :unc |npc|tcnc|c pc|c
p|cyectc: ce t|cn:pc|te. nc puecen :e| e:t|nccc: ccn |guc|
excct|tuc. Fntcnce:. unc evc|ucc|n ccnp|etc ce p|cyectc:
ce t|cn:pc|te |equ|e|e ce |c |nc|u:|n ce c|cnc: cene||c|c: y
cc:tc:. en cc|c|n c |c e:t|ncc|n ncnetc||c ce cene||c|c:
ce t|cn:pc|te y cc:tc: ce |nve|:|n.

Se :e|ecc|cnc|cn p|cg|cnc: ce |nve|:|n pc|c cnc||:|:
cene||c|c/cc:tc. pc|c :u evc|ucc|n ccn ccet|vc: nu|t|p|e: y
:e ccn:|ce| e| |cc|cncn|entc ce |nve|:|cne: ccn
|e:t||cc|cne: p|e:upue:tc|e: g|ccc|e: y nccc|e:.

F|cg|cnc: ccn un vc|c| p|e:ente netc (VFN} pc:|t|vc c unc
tc:c ce ce:cuentc ce| !27 |ue|cn cceptccc: pc|c :e|
evc|uccc: en |c :|gu|ente |c:e. Ccn e:te ccet|vc :e
e:t|nc|cn.

- Lc: cc:tc: un|tc||c: ce |nve|:|n pc| t|pc e:tcncc||zccc ce
|nve|:|n.

- Lc: cc:tc: eccnn|cc: pc| p|cg|cnc ce |nve|:|n ccn |c
cp||ccc|n ce |czcne: ce p|ec|c ce cuentc FFC.

- Lc: cene||c|c: eccnn|cc: c pc|t|| ce |c: cc:tc:
gene|c||zccc: (cc:tc: cpe|ct|vc: y ce t|enpc ce v|ce.
cu:tccc: pc| |c: FFC}.

624
Fn |c Fc:e 3. |c: p|cg|cnc: ce |nve|:|n |ue|cn evc|uccc:
:cc|e unc cc:e ce c||te||c nu|t|p|e. en ccnce :e |nc|uye|cn
ct|c: cctegc|c: y ccet|vc: ce evc|ucc|n. en cc|c|n c|
VFN. Se cete|n|n un puntce ce vc|c||zcc|n pc|c cccc
ccet|vc evc|uct|vc en cc:e c| p|cnec|c ce| puntce cccc
pc| |c: |nteg|cnte: ce| Ccn|t cn|cc ce| F:tuc|c. D|cnc:
cctegc|c: y ccet|vc: :cn |c: :|gu|ente:.

F|ectc: :cc|e |c e:t|cteg|c ncc|cnc| ce ce:c||c||c (ncx|nc
ce 30 puntc:}
- Apcyc c |c cpe|tu|c (0-! puntc:}
- Apcyc c |c |nteg|cc|n ncc|cnc| (0-!8 puntc:}
- Apcyc c |c e||c|enc|c ene|gt|cc (0- puntc:}

|npcctc: eccnn|cc: (ncx|nc ce 3 puntc:}
- Fe|cc|n vc|c| p|e:ente netc/cc:tc (0-!5 puntc:}
- Fecucc|n ce ccc|cente: (0- puntc:}
- Gene|cc|n ce enp|ec: c||ectc: (0-5 puntc:}
- F|ectc nu|t|p||cccc| :cc|e e| F|8 ncc|cnc| (0-4 puntc:}
- F|ectc nu|t|p||cccc| :cc|e e| F|8 |eg|cnc| (0-3 puntc:}
- /|n|n|zcc|n ce ccnpcnente: |npc|tccc: (0-3 puntc:}

F|ectc: :cc|c-eccnn|cc: e |npcctc: cnc|entc|e: (ncx|nc
ce 34 puntc:}
- |npcctc: :cc|c-eccnn|cc: (0-!8 puntc:}
- |npcctc: cnc|entc|e: (0-! puntc:}

Fn e:tc te|ce|c |c:e evc|uct|vc. |c: p|cg|cnc: ce |nve|:|n :e
|ecg|upc|cn ce ccue|cc c |c puntucc|n |ec|c|cc (nc|ce ce
p||c||ccc}. ccn |c: p|cg|cnc: ccn ncyc| nc|ce uc|cccc: c|
|n|c|c ce |c ||:tc.

Fn |c Fc:e 4. |c: p|cg|cnc: ce |nve|:|n |ue|cn :uetc: c un
p|cce:c ce |cc|cnc||zcc|n ce |c |nve|:|n c cnc||:|:
p|cg|cnct|cc. en ccnce |c puntucc|n ce| tctc| ce |c:
p|cg|cnc: |ue ncx|n|zccc. :uetc c |e:t||cc|cne:
p|e:upue:tc|e: tctc|e: y nccc|e: y |e:t||cc|cne: :cc|e |c:
|e|cc|cne: ent|e |c: p|cg|cnc: ce |nve|:|n. y |c: p|cg|cnc:
ce |nve|:|n |ue|cn c|cenccc: cnuc|nente nc:tc e| cnc !
y qu|nquenc|nente nc:tc e| cnc 20!5.

625
F| |e:u|tccc ||nc| ce e:te p|cce:c |ue |c :e|ecc|n ce cque||c:
p|cg|cnc: ce |nve|:|n que |ue|cn |cent|||cccc: ccnc
c|gnc: ce :e| evc|uccc: pc| unc cnp||c gcnc ce cgenc|c: y
c|gcn|:nc: |e|cc|cnccc: ccn e| :ectc| t|cn:pc|te. que :cn
eccnn|ccnente cceptcc|e: y e||c|ente:. que ncx|n|zcn |c:
ccet|vc: nu|t|p|e: t|czccc: pc|c e| :|:tenc ce t|cn:pc|te y
que :cn p|e:upue:tc|nente |np|enentcc|e:.
02


De:pu: ce pc:cr Icn rigurc:c prcce:c cnc||Iicc, e| F|cn Mce:Irc inccrpcrc
8 prcyecIc: pcrc |c: mccc: ccrreIerc, ferrcvicric, mcr|Iimc y f|uvic|.

Iob|o 4. FrcyecIc: ce lnver:icn Frcpue:Ic: pcrc e| F.M.I.


602
Ibidem. pp 2-9 y siguientes.
626

Fuente: Fe:umen EjecuIivc F.M.I.
ScLre e| mccc ccrreIerc :e reccnccic:

F| nccc cc||ete|c cece ccnt|nuc| :|encc e| nccc
p||nc|pc| pc|c :up||| |c: nece:|ccce: ce t|cn:pc|te ent|e
|c: g|cnce: cent|c: u|ccnc: y ce cct|v|ccc eccnn|cc.
|c: nece:|ccce: ce |nteg|cc|n y :egu||ccc ncc|cnc| e
|nte|ccnex|n |nte|ncc|cnc|. y |c: |eque||n|entc: ce
cpcyc c| p|cce:c ce cpe|tu|c.

F| e:|ue|zc |n|c|c|. y e| que ||nce |c: ncyc|e: cene||c|c:
|nnec|ctc:. ccnt|nuc :|encc e| ce nec|c| e|
ncnten|n|entc y |encc|||tc| |c: cc||ete|c: ex|:tente:.
627
ccn e:pec|c| n|c:|: en |c: puntc: c|t|cc: ce |c |ec.
ccnc |c :cn |c: puente: y ct|c: puntc: ce c|tc cete||c|c
y ||e:gc ce ce||unce:. Dent|c ce| F|cn /ce:t|c. :tc e:
|c p||ne|c p||c||ccc y |c tc|ec c ccnt|nuc| |ec||zcncc en
e| |utu|c |nnec|ctc.

F:tc: cc||ete|c:. cun cucncc :e nc ccn:|ce|ccc un
n|ve| ce pece: tc| que :e cuc|en tcntc :u: cc:tc: ce
cpe|cc|n y ncnten|n|entc ccnc ce ccn:t|ucc|n.
|e:u|tcn ct|cct|vc: cccc: :u: c|tc: e:pec|||ccc|cne: y
|ecuc|cc t|enpc ce v|ce. Fc| eenp|c. ccn unc
cc||ete|c ce c|tc ve|cc|ccc. e| t|enpc ce v|ce ent|e
8cgctc y /ece||n :e |ecuce c 3 - 4 nc|c:. ct|cyencc
t|c||cc nc :|c ce ct|c: cc||ete|c: :|nc ce| nccc c|ec.
|ecuc|encc |c nece:|ccc ce cunentc| cun nc: |c:
ccpcc|ccce: ce|cpc|tuc||c:.
03


En re|ccicn c ferrcccrri|e:, e| F|cn Mce:Irc pecc, c mi juicic, ce unc vi:icn
muy cpIimi:Ic, reccmenccncc unc ce:Iinccicn exce:ivc ce cinerc pL|icc
pcrc |c rehcLi|iIccicn ce v|c: inccpcce: ce genercr recur:c: :uficienIe:
pcrc ju:Iificcr |c: inver:icne:, en Ircmc: ci:|ccc: ccmc lLcgu - /rmenic y
FuerIc 8err|c - Mece|||n.

En |c cIinenIe c puerIc:, :e cfirmc ue |c primerc pricriccc ce| E:Iccc
ceLe :er e| cpcyc c |c: e:fuerzc: privccc: ce expcn:icn en ccpcciccc
pcrIucric y ce mcniIcrecr |c: pc:iL|e: cue||c: ce LcIe||c ue pueccn :urgir
ce unc :uLinver:icn privccc en ccpcciccc pcrIucric, y :e ccn:icerc ue
pcrc |c prcximc ccccc vcn c :er nece:cric: nuevc: puerIc:, IcnIc en e|
Fcc|ficc, ccn :u pc:iL|e |ccc|izccicn yc e:Iuciccc en IriLugc, ccmc en e|
Gc|fc ce UrcLc, ccn un puerIc mu|Iiprcpc:iIc ue fcci|iIe y recuzcc |c
ci:Icncic reuericc ce Ircn:pcrIe Ierre:Ire pcrc e| ccmercic ce |c:
prccucIc: ce |c zcnc ncrcccicenIc| ce| pc|:.

E| FMI mcnifie:Ic ue |c: puerIc: ceLen fincncicr:e ccmp|eIcmenIe ccn
recur:c: ce| :ecIcr privccc, :c|vc e| puenIe ce IriLugc, perc ue e| mccc
f|uvic| ceLe :er fincnciccc ccmp|eIcmenIe ccn recur:c: ce| Fre:upue:Ic
Nccicnc|.

Scn cuIc:uficienIe: IcnIc e| ce:crrc||c fuIurc ce| mccc crec ccmc e|
Ircn:pcrIe pcr cucIc:.

603
Ibidem. pp 4-2 y siguientes.
628

En ccmLic, pcrc ccrreIerc: y ferrcccrri|e: e| :ecIcr nece:iIc ccmprcmeIer
recur:c: ccicicnc|e: pcr $ 8.020 mi| mi||cne: ce pe:c: pcrc rec|izcr e| F|cn
Mce:Irc, :iempre y cucncc |c ceci:icn pc||Iicc ce c:ignccicn ce|
Fre:upue:Ic Nccicnc|, c:igne un .7 ce |c: recur:c: IcIc|e: ce inver:icn
pcrc e| mccc ccrreIerc, ce:ce ce| cnc 15 hc:Ic e| cnc 2035, y |c: pecje:
mcnIengcn e| cincmi:mc e:Iimccc en e| Mcce|c ce F|cn Mce:Irc,
Ferrcv|c: :ec eficienIe en |c ejecucicn ce :u ccmprcmi:c y e| :ecIcr
privccc enIre ce mcnerc c|crc en |c: inver:icne: ce:Iinccc:
exc|u:ivcmenIe pcrc e:Ie :ecIcr.

E:Ic: recur:c: ccicicnc|e: puecen prcvenir perfecIcmenIe ce| mIccc ce
|c: ccnce:icne: c IcmLin ce recur:c: ce crciIc, :iempre y cucncc
cump|cn ccn |c: per|ccc: ce pcgc nece:cric:. Unc ejecucicn crcenccc
ce| F|cn Mce:Irc, Ic| ccmc :e e:Iipu|c, y unc ccecuccc ingenier|c
fincncierc gcrcnIizcn e| xiIc ce| prcgrcmc." {Ver IcL|c 5)

8c:Ic ccn un cnc|i:i: :cmerc ce| F|cn Mce:Irc ce Ircn:pcrIe pcrc ccr:e
cuenIc ce |c mcgniIuc ce |c: recur:c: ue rec|cmc :u ejecucicn. Lc: 8
prcyecIc: :e|eccicnccc:, inci:pen:cL|e: pcrc e| ce:crrc||c ce| pc|:, exigen,
ccmc cccLcmc: ce ver, recur:c: ccicicnc|e: pcr 8020 mi| mi||cne: ce
pe:c:, ue hcLrc ue cLIener cpe|cncc c| crciIc c c| meccni:mc ce |c:
ccnce:icne:, ccn e| e:IcL|ecimienIc ce unc meIccc|cg|c pcrc cc|ificcr y
pricrizcr |c: inver:icne: en infrce:IrucIurc, cucnIificcncc :u cc:Ic, ccn un
hcrizcnIe ce 20 cnc:.





Iob|o 5. Fe:umen generc| F.M.I
629

Fuente: F.M.I. Fe:umen EjecuIivc
630
E| F|cn Mce:Irc ce Ircn:pcrIe cump|ic :u mi:icn. / pcrIir ce :u prcpic
pre:enIccicn, :e ccnvierIe en un cerrcIerc muy impcrIcnIe, perc pcrc
:er inIerpreIccc ce mcnerc f|exiL|e, ccmc ccrre:pcnce c |c: p|cne:
mccernc:, ue en vez ce :er unc ccmi:c ce fuerzc, :cn in:IrumenIc:
ue :e vcn cccpIcncc c |c: reuerimienIc: :iempre ccmLicnIe: ce |c:
pc|:e:.

En ccn:ecuencic, e| FMI e: un in:IrumenIc en permcnenIe cincmicc en
cc: nive|e: ce infcrmccicn: 1. /cIuc|izccicn y mcnIenimienIc periccicc
y 2. CcmLic ce cnc Lc:e y recc|iLrccicn.

Lc ccIuc|izccicn :e rec|izc cnuc|menIe pcrc mccificcr |c: pcrcmeIrc: y
|c: vcricL|e: ue hcn percicc vigencic. Se ci:pcne enIcnce: ce |c
pc:iLi|iccc ce cLIener re:u|Iccc: ccn:i:IenIe: y ccherenIe: ccn |c
rec|iccc ce| :ecIcr, cIenciencc :iempre |c: cuenIc: nccicnc|e:, |c
:iIuccicn pcr regicne: y |c: Ic:c: ce crecimienIc. De mcnerc
permcnenIe :e ccIuc|izcn |c: referenIe: ccmc |c: ccrccIer|:Iicc: f|:icc:
ce |c nuevc infrce:IrucIurc, |c: cc:Ic: uniIcric: en inver:icn,
rehcLi|iIccicn y mcnIenimienIc, |c: ccmLic: Iecnc|cgicc: en Ircn:pcrIe
eIc.

Lc Cficinc ce F|cneccicn ce| Mini:Ieric :e ccupc enIcnce:, ccn
ccecuccc infcrmccicn, ce |c cccrcinccicn ce |c: ccIiviccce: ce
p|cnificccicn ccrre:pcncienIe: c Iccc: |c: enIiccce: ce| :ecIcr y
puece, IcmLin, cfrecer cpcyc Icnicc c |c: crgcni:mc: mccc|e: y
regicnc|e:.

8cjc |c permcnenIe cIencicn ce e:Ic Cficinc, e| FMI e: un :cpcrIe cgi|
pcrc |c fijccicn ce pc||Iicc:, |c cpIimizccicn ce| F|cn SecIcric| ce
lnver:icn y |c cucnIificccicn ce |c: reuerimienIc: ce| :ecIcr Ircn:pcrIe

133. E| Mode|o y su F|nonc|oc|on

E| ceIcncccr ue pu:c en mcrchc |c: prcce:c: ue ciercn |ugcr c|
nuevc mcce|c pcrc |c infrce:IrucIurc ce| Ircn:pcrIe cc|cmLicnc, :e
encuenIrc en e| crI|cu|c 35 ce |c CcrIc ce 11, ue cice ue nc
hcLrc renIc: nccicnc|e: ce ce:Iinccicn e:pec|ficc, :c|vc |c: previ:Ic: en
|c Ccn:IiIucicn pcrc enIiccce: IerriIcric|e: y |c: ce:Iinccc: pcrc
inver:icn :ccic| y pcrc |c: enIiccce: ce previ:icn.

De un Icjc ce:cpcrece enIcnce: |c re|ccicn enIre e| ccn:umc ce
ccmLu:IiL|e: y |c prcvi:icn, mcnIenimienIc e incremenIc ce |c vic|iccc.
631
Fc:iL|emenIe e| |egi:|cccr hcL|c creccc renIc: ce ce:Iinccicn
e:pec|ficc inccnvenienIe: pcrc c:egurcr e| principic ce |c uniccc ce
ccjc", perc ccmc c |c: in:IiIucicne: IcmLin :e |c: ceLe ccnccer pcr
:u: fruIc:, |c mcgn|ficc |cLcr ce| Fcncc Vic| Nccicnc| nc merec|c
expcner:e nuevcmenIe c |c: vcivene: ce |c c:ignccicn pc||Iicc ce :u:
recur:c:.

DeIrc: ce |c cefen:c ce| principic pre:upue:Ic| ce |c uniccc ce ccjc"
e:IcLc |c preccupccicn pcr c:egurcr e| cump|icc :ervicic ce |c ceucc
pL|icc, pcrue |c: recur:c: ce| crciIc, IcnIc inIernc ccmc exIernc, :e
hcn ccnverIicc en e| principc| ingre:c ce| fi:cc cc|cmLicnc.

E| :ervicic ce |c ceucc, ue en 180 cemcnccLc e| 12.887 ce|
pre:upue:Ic nccicnc|, en 12 c|ccnzc e| 18.737. / pcrIir ce enIcnce:
nc ce:crc ce cumenIcr y en 2005 c|ccnzcrc e| 34.457.

Lc ccnexicn enIre e| u:c ce |c: pi:Ic: y e| ccn:umc ce ccmLu:IiL|e e:
unc re|ccicn ncIurc| cerivccc ce |c pre:Iccicn ce un :ervicic. De:|igcr
cmLc: exIremc: puece ccnIriLuir, en pcrIe, c |c ccn:c|icccicn ce un
:i:Iemc IriLuIcric fcci|i:Ic, ccnce |c cLIencicn ce recur:c: ce Ie:crer|c
pcr |c v|c ce| grcvcmen c |c: ccmLu:IiL|e:, hcgc menc: urgenIe |c
impc:icicn ce unc pc||Iicc ce ju:Iicic ccnIriLuIivc. /|ejccc ce :u
finc|iccc cLvic, |c ccnIriLucicn :cLre |c: ccmLu:IiL|e: :e ccnvierIe en
un impue:Ic regre:ivc.

Sin emLcrgc, IcmLin ceLe ccn:icercr:e ue e| fincncicmienIc ce |c
infrce:IrucIurc vic| en un pc|: en ce:crrc||c, nc puece repc:cr
niccmenIe :cLre pecje: y ccmLu:IiL|e:. Siempre hcLrc nece:iccc ce
ccmp|eIcr |c: inver:icne: ccn cpcrIe: ce| pre:upue:Ic nccicnc|
04
.

En |c: ccncicicne: ue cccLcmc: ce ver, :e hcc|c impercIivc un nuevc
mcce|c pcrc re:pcncer c| pc|:.

E| mcce|c cnIericr erc mc: Lien e| cgregccc ce ciferenIe: en:cyc: y en
cccc mccc pre:enIcLc pecu|icriccce:.

En ferrcccrri|e: empezcmc: cfreciencc ccnce:icne: exce:ivcmenIe
:uL:iciccc: c cvenIurerc: exIrcnjerc:, ue ccn ccnIccc: excepcicne:,

604
Incidentalmente puede observarse que, hasta 2005, los recaudos por combustibles
superan la suma de los presupuestos de inversin del subsector Mintransporte (Aerocivil,
Invas, INCO) (v. nota 8 Anexo 2).
632
e:Icfcrcn c| pc|:. Luegc :e pc:c irremecicL|emenIe c |c nccicnc|izccicn
ce |c: ciferenIe: empre:c:, cnIe: ce cenIrc|izcr|c: en un
e:IcL|ecimienIc pL|icc, ccncenccc c| frccc:c pcr ccrecer ce |c
fincnciccicn ue reuiere un :i:Iemc ferrcvicric mccernc.

/nIe: ce |c creccicn ce Ccrmcgcc|enc, e| r|c nuncc Iuvc unc
cuIcriccc f|uvic|. /| frccc:c ce |c: inIenIc: ce ccrreccicn :iguiercn
c|gunc: inver:icne: inccmp|eIc: e in:uficienIe: en |c: puerIc:.

8uencvenIurc empezc ccmc empre:c cepcrIcmenIc|. Lc Nccicn
ccn:Iruyc e| mc|eccn. :Ie :e enIregc primerc c| Ferrcccrri| ce| Fcc|ficc,
cnIe: ce pc:cr c FuerIc: ce Cc|cmLic.

CcrIcgenc fue un primer inIenIc exiIc:c ce 8CI {8ui|c-CpercIe-Ircn:fer).

8crrcnui||c exigic inmen:c: inver:icne: nccicnc|e:, mienIrc: en ScnIc
McrIc :e hcc|c muy pccc, c pe:cr ce ccnIcr ccn mcgn|ficc:
ccncicicne: ncIurc|e: ce |c: ue 8crrcnui||c ccrece.

/nIe: ce 150, pcrc ccn:Iruir ccrreIerc: ue permcnec|cn vcc|c: y :in
ccn:ervccicn ccecuccc, e| E:Iccc preIermiIic |c: inver:icne: en :c|uc y
ecucccicn, ccemc: ce hcLer:e Ienicc ue enceuccr en e| exIrcnjerc.

EnIre 150 y 10 unc ccmLinccicn ce crciIc: ce| 8cncc Muncic|, ce
e:fuerzc pre:upue:Ic| e impue:Ic c |c: ccmLu:IiL|e:, hizc pc:iL|e |c
ccn:Iruccicn ce unc mcce:Ic rec vic|, en permcnenIe prcgre:c, perc
ccncenccc c| e:IcnccmienIc pcr |c in:uficiencic ce recur:c: pcrc :u
mccernizccicn.

DurcnIe e:c: |crgc: cnc:, |c ccnIriLucicn ce |c: u:ucric: fue muy
mcce:Ic c Ircv: ce Ic:c:, pecje: c pcnIczgc:. E| pcgc recc|c en e|
ccnIriLuyenIe y nc en e| u:ucric y |c: cLrc: nuncc fuercn ccn:icerccc:
ccmc uniccce: ce cc:Ic, muchc menc: ccmc empre:c:.

E| nuevc mcce|c pcrIe ce |c Lc:e ce ue |c ccrreIerc nc e: mercmenIe
un ccminc, e: unc empre:c, y ue ccmc Iccc empre:c, vive ce |c:
prccucIc: y :ervicic: ue cc|ccc en e| mercccc.

En ccn:ecuencic, e| nuevc mcce|c :erc p|cnificccc, cucncc e| cnIericr
erc ceIerminccc pc||IiccmenIe: :erc renIcL|e pcrue e| ccpiIc|
inverIicc en |c: ci:IinIc: cLrc: ceLerc :er remunerccc: :erc :ufrcgccc
633
pcr e| u:ucric: cccc cLrc :erc unc uniccc ce cc:Ic: y pcr |c IcnIc,
Iencrc unc enIiccc re:pcn:cL|e ceIrc: ce e||c.

Ccmc :e ccucirc c| ccpiIc| privccc, e| mcce|c re:pcnce c |c: inicic|e:
FFF {FrivcIe-FuL|ic-FcrIner:hip). Y ccmc |c: :umc: reuericc: pcr |c:
cLrc: :cn Icn grcnce:, e| mcce|c e:Ic cLierIc c| ccpiIc| inIernccicnc|,
en vi:Ic ce |c in:uficiencic ce| mercccc inIernc.

Fcrc cccc mccc hcLrc ue enccnIrcr |c :c|ucicn, empezcncc pcr |c
cIencicn ce |c: pccienIe: mc: grcve:.

Se ccmienzc enIcnce: pcr |c: ferrcccrri|e:.

Ccmc yc hemc: vi:Ic, e| cecreIc 1588 ce 18 crec c Fe||cvc:.
empre:c incu:Iric| y ccmercic| ce| E:Iccc, c |c ue :e ccnfic |c
ccmini:Irccicn, reccn:Iruccicn, mcnIenimienIc, ccn:ervccicn y
expcn:icn ce |c rec ferrcvicric, mcnIeniencc en ccLezc ce |c Nccicn |c
prcpieccc ce |c: v|c:, |c :enc|izccicn, |c: e:Iccicne: y cemc: ecificic:.

E:Ie e:uemc, Lc:ccc en |c: meccni:mc: ue pcr enIcnce: :e hcL|cn
iceccc en Grcn 8reIcnc pcrc |c :c|ucicn ce prcL|emc: muy ciferenIe:
:cLre rece: ccmp|eIcmenIe ci:IinIc: c |c: nue:Irc:, nc hcLrc ce ccr e|
mencr re:u|Iccc, excepIucncc nuevc: prcicc: pcrc e| Ie:crc
Nccicnc|.

Fe||cvc: hcLr|c ce ccLrcr pecje: pcr e| u:c ce |c rec c cc: :ccieccce:
cncnimc: mixIc: ue :e invenIcrcn mecicnIe cecreIc:.

En 18 :e cuIcrizc |c creccicn ce |c Scc|eccc Cc|cnc|cnc ce
|cn:pc|te Fe||cv|c||c {SIF), pcrc pre:Icr e| :ervicic en |c: ||nec: ce|
ccrreccr ce| /I|cnIicc, y en 13 hizc :u cpcricicn |c Scc|eccc ce
|cn:pc|te Fe||cv|c||c ce| Ccc|cente {SIFC), pcrc cpercr |c rec ce|
Fcc|ficc.

/mLc: :ccieccce: frccc:crcn pcr e| mc| e:Iccc ce |c: ccrri|erc:, |c
veIu:Iez ce| mcIeric| rcccnIe, |c in:uficiencic ce |c: inver:icne:, |c
inccpcciccc pcr |c: mcIivc: cnIericre: pcrc cIrcer cccicni:Ic: privccc:
y |c impcIencic pcrc cfrecer :ervicic: mc: eficienIe: ue |c: ce |c
ccrreIerc.

634
Mc: Icrce, ccn Lc:e en |c |ey 105 ce 13, :e icec un prcce:c pcrc ccr
|c: ferrcccrri|e: en ccnce:icn, en e| cuc| |c: ccnce:icncric: c:umir|cn |c:
rie:gc: ce cLrc y cperccicn.

Nccie ccucic c :c|iciIcr ccnce:icne: ferrcvicric: y huLc ue e:percr
hc:Ic 18 cucncc, finc|menIe, :e ccjuciccrcn |c: rece: ce| /I|cnIicc y
e| Fcc|ficc.

Lc :c|ucicn ce| prcL|emc pcrIucric, en ccmLic, fue rcpicc y ccerIccc.

Lc |ey 1 ce 11 |iuicc c Cc|puerIc: y cuIcrizc |c creccicn ce
Sccieccce: FcrIucric: Fegicnc|e: pcrc ccnverIir:e en ccnce:icncric:,
ccn |c mi:icn ce ccn:Iruir, mcnIener y ccmini:Ircr |c: puerIc: nccicnc|e:.

Lc: Sccieccce: FcrIucric: Fegicnc|e: hcn Ircn:fcrmccc |c: puerIc:
nccicnc|e: en Ierminc|e: mccernc: y eficienIe:, ue :e hcn cce|cnIccc
ccn muy ccn:icercL|e: inver:icne: c |c: grcnce: f|ujc: fuIurc: ce ccrgc.
Scn renIcL|e: y hcn incepencizccc |c: prcgrcmc: ce expcn:icn
pcrIucric ce Iccc pcrIicipccicn ce |c Ie:crer|c Nccicnc|.

Ccrmcgcc|enc empezc c cpercr en cgc:Ic ce 15. Su |cLcr hc :icc
eficcz, perc |imiIccc pcr |c e:Irechez pre:upue:Ic| ue nc |e hc
permiIicc hccer mc: pcr e| grcn r|c.

Cuecc fc|Icncc |c cp|icccicn ce| ccpiIc| privccc c| ce:crrc||c vic|,
Iemc pcrc e| :iguienIe cpcrIccc.

134. Conces|ones V|o|es

Lc: ccmpcrccicne: ue cccLcmc: ce hccer enIre e| cnIericr y e|
nuevc mcce|c pcrc |c infrce:IrucIurc cc|cmLicnc nc ceLen
ccncucirnc: c c|viccr ue muchc: pc|:e: cvcnzcrcn pcr :encc:
pcrecicc:: y ue cnIe: ce |cgrcr:e un vc|umen cprecicL|e ce Ircficc
cuIcmcIcr e| :i:Iemc ce ccnce:icne: nc e: vicL|e pcrc |c: ccrreIerc:.

Icmpccc pccemc: percer ce vi:Ic ue |c: e:uemc: cnIiguc: ce cLrc:
pL|icc:, cc:Ieccc: pcr e| ccnIriLuyenIe, re:pcncen c pc:Iu|ccc:
icec|cgicc: vigenIe: cucncc :e cIriLu|c c |c inver:icn e:IcIc| un pcpe|
mc: prcIcgcnicc en e| fcmenIc ce| ce:crrc||c.

Ccn |c cc|cc ce| ccmuni:mc :e fue cficnzcncc, c e:cc|c muncic|, unc
ccncepcicn ce |c eccncm|c ue hc reciLicc e| cc|ificcIivc ce
635
nec|iLerc|, ccrccIerizccc pcr unc mcycr |iLerIcc pcrc |c: cgenIe:, unc
cce|erccc g|cLc|izccicn ce| mcnejc eccncmicc y pcr unc mc: pc:iIivc
cpreciccicn ce |c: Leneficic: ue puecen e:percr:e ce |c privcIizccicn
ce :ervicic: pL|icc: ineficienIemenIe ccmini:Irccc:.

E| principic ce |c :uL:icicrieccc, ue ccn:i:Ie en |c enIregc c |c:
empre:cric: privccc: ce |c: funcicne: ue pueccn rec|izcr mejcr ue e|
E:Iccc, e: incuccL|emenIe vc|icc, :iempre ue |c privcIizccicn vcyc
cccmpcnccc ce unc regu|ccicn e:IricIc, crienIccc pcr e| ccncepIc ce
Lien ccmn.

En |c: ccmpc: ce |c :c|uc pL|icc, |c: pen:icne:, |c ecucccicn y |c
prcvi:icn ce :ervicic: ccmici|icric:, |c privcIizccicn, nc :c|cmenIe en
Cc|cmLic, hc ce:mejcrccc |c ci:IriLucicn ce| ingre:c y e| Liene:Icr
cc|ecIivc. Fccr|c, enIcnce:, pen:cr:e ue en e:c: :ecIcre:, e| E:Iccc e:
mejcr ge:Icr ue e| inIer: pcrIicu|cr: y ue en e:c: crec: :e hcLr|c
Iergiver:ccc enIcnce: e| principic ce :uL:icicriccc, :iIuccicn ue en
c|gunc: cc:c: :e hc cgrcvccc ccn crgcni:mc: regu|cccre: :e:gccc:
ccn frecuencic en ccnIrc ce |c: inIere:e: pcpu|cre:.

En ccmLic, en e| :i:Iemc ce Ircn:pcrIe e: mc: fcci| ccnci|icr |c:
principic: ce :c|iccriccc y :uL:icicriccc, pcr vcric: mcIivc:, ccmc |c
re|cIivc fcci|iccc pcrc crecr un enIcrnc ce |iLre ccmpeIencic enIre
cpercccre: {e:pecic|menIe en Ircn:pcrIe urLcnc ce pc:cjerc: y en
cviccicn ccmercic|), |c crecienIe impcrIcncic ce |c: mecic: incivicuc|e:
ce mcvi|izccicn {Licic|eIc:, mcIc: y cuIc:)y |c inIervencicn ce |c:
u:ucric:, ue puece Irccucir:e fcci|menIe en prcIe:Ic: cc||ejerc: y en
re:u|Iccc: e|ecIcrc|e:.

En Iccc ceIerminccicn ce pc||Iicc eccncmicc hcy ue ccn:icercr
numerc:c: vcricL|e:, ce cuyc :uIi| eui|iLric cepence :u xiIc c frccc:c.

De:ce |uegc, cucncc e| ccpiIc| privccc :e vincu|c c grcnce: prcyecIc:
ce infrce:IrucIurc, e| gcLiernc Iiene ue :er muy cuicccc:c en |c
cuIcrizccicn ce Icrifc:, pecje: y Ic:c: ce reIcrnc, pcrc ue :Ic: :e
mcnIengcn cenIrc ce Irminc: ju:Ic:, :in ccu:cr prcL|emc: :ccic|e:, y
prcpicicncc un enIcrnc fcvcrcL|e c |c ccmpeIiIiviccc.

Lc cfirmccicn ce ue |c: ccrreIerc: :e puecen ccn:icercr ccmc
empre:c: nc :iempre ccncuce c :c|ucicne: ccnce:icncric:, pcrue
:Ic: reuieren ccn:icercL|e: f|ujc: previc: y fuIurc: ue permiIcn,
mecicnIe pecje:, remunercr ccecucccmenIe e| ccpiIc| cIrc|cc.
636
Fcr e:c rczcn, c| |ccc ce Ircmc: ue puecen :er cccc: en ccnce:icn,
Luenc pcrIe ce |c |cngiIuc ce |c rec, en un pc|: ccmc e| nue:Irc,
Iencrc ue permcnecer cenIrc ce |c: crLiIc: ce| Mini:Ieric ce
Ircn:pcrIe y ce |c: enIiccce: IerriIcric|e:.

Lc: inver:icne: ue ccrre:pcncen c |c: ccnce:icncric: :cn muy
cucnIic:c:, ce| crcen ce 0, 100, c 200 y mc: mi||cne: ce cc|cre: :egn
|c ccrreIerc ue ccnIrcIen.

Fcr |c IcnIc, hcy ue c:egurcr pcrc e:c: ccpiIc|e: nc :c|c :eguriccc
jur|cicc :inc unc Ic:c ce reIcrnc ue |e: hcgc preferir :u cc|ccccicn en
Cc|cmLic, ce preferencic c cIrc: pc|:e:, pcrue :cn muchc: |c: ue
ccmpiIen ccn prcyecIc: pcrc |c ccpIccicn ce e:c: fcncc:.

En ccn:ecuencic, hcy ue cLrcr ccn e| mcycr cuicccc pcrc nc
excecer:e en |c: ccncicicne: cfrecicc: c uiene: :c|iciIcn ccnce:icne:,
ni peccr pcr cefecIc chuyenIcncc |c: pc:iL|e: inver:icni:Ic:.

E| :i:Iemc cc|cmLicnc ce ccnce:icne: vic|e: fue e|cLcrccc pcr e|
Mini:Ieric ce Ircn:pcrIe y e| ln:IiIuIc Nccicnc| ce V|c:, en c:ccic ce|
DepcrIcmenIc Nccicnc| ce F|cneccicn, cenIrc ce| mcrcc |egc|
cefinicc pcr |c |ey 80 ce 13 {e:IcIuIc ce ccnIrcIccicn ccmini:IrcIivc),
|c |ey 105 ce 13 {|ey ce Ircn:pcrIe) y |c |ey 33 ce 1, :iguiencc e|
e:uemc 8CMI {8ui|c-CpercIe-McnIcin-Ircn:fer), pcrc cLIener |c
vincu|ccicn ce ccpiIc| privccc ccn e| fin ce mccernizcr |c rec vic|.

E| ccnIrcIc ce ccnce:icn, cIcrgccc inicic|menIe pcr lnv|c:, cnIe: ce|
e:IcL|ecimienIc en 2003 ce| ln:IiIuIc Nccicnc| ce Ccnce:icne: {lNCC),
ccn:i:Ie en |c enIregc, pcr un Iiempc ceIerminccc, ce |c: |cLcre: ce
rehcLi|iIccicn, mcnIenimienIc, mejcrc ce |c: e:pecificccicne:,
ccn:Iruccicn, cperccicn y ccmini:Irccicn ce unc ccrreIerc ue, c|
finc|izcr e| Iiempc pccIccc, ceLe reverIir c |c Nccicn en perfecIc
e:Iccc.

Ccnviene ccverIir ue ccnce:icn nc e: :incnimc ce privcIizccicn
pcrue e| ccminic ce |c v|c :igue :iencc ce| E:Iccc. Lc ue :e privcIizc
e: |c ccmini:Irccicn ce |c: funcicne: crriLc enumerccc:.

Lc: principc|e: re:pcn:cLi|iccce: ce| ccnce:icncric :cn |c: :iguienIe::

1. Fincncicr e| prcyecIc ce:criIc en |c: p|iegc:, inc|uicc: |c: cc:Ic:
ce ci:enc cefiniIivc, e:Iucic: finc|e: ce impccIc cmLienIc|,
637
inIervenIcr|c Icnicc y fincncierc, ccui:icicn ce precic: y
ccmini:Irccicn ce| ficeiccmi:c nece:cric pcrc |c ejecucicn ce |c
cLrc
2. Ccn:IiIucicn ce un ficeiccmi:c pcrc |c ccpIccicn y
ccmini:Irccicn ce |c: recur:c: nece:cric: pcrc |c ejecucicn ce|
prcyecIc.
3. Di:enc cefiniIivc ce| prcyecIc
4. Sumini:Irc, in:Ic|ccicn, mcnIcje y prueLc: ce |c: euipc:
reuericc: pcrc |c cperccicn ce| prcyecIc, ce ccuercc ccn |c:
p|iegc: ce ccncicicne:.
5. Cperccicn ce| :i:Iemc vic|, inc|uyencc :ervicic: c |c: u:ucric:
. Feccucc, Ircn:pcrIe y prcIeccicn ce |c: cinerc: generccc: pcr
pecje:.
7. Ccn:Iruccicn, mcnIenimienIc y repcrccicn ce |c: cLrc: ce|
prcyecIc vic| pcrc cump|ir ccn e| nive| ce :ervicic: e:IcL|ecicc en
|c: p|iegc:, curcnIe e| p|czc ce ccnce:icn.
8. Fever:icn c| E:Iccc ce |c: Liene: cLjeIc ce |c ccnce:icn,
inc|uyencc |c ccrreIerc ccn Iccc: :u: ccmpcnenIe: y |c: euipc:
in:Ic|ccc:
. lncemnizccicn ce perjuicic: ue en ce:crrc||c ce| ccnIrcIc :e
ccu:en c Iercerc:.
10. En generc| Iccc: |c: ccIiviccce: nece:cric: pcrc |c
ccn:Iruccicn, cperccicn y enIregc ce |c: cLrc: en Luen e:Iccc,
ce ccuercc ccn |c: ccncicicne:, Irminc:, c|ccnce: y
cL|igccicne: e:IcL|ecicc: en |c: p|iegc: ce ccncicicne:.

E| :i:Iemc ce ccnce:icne: pcrc |c ccn:Iruccicn, reccn:Iruccicn y
mccernizccicn ce grcnce: cLrc: ce infrce:IrucIurc re:pcnce c |c mc:
exigenIe rccicnc|iccc eccncmicc pcrue 1. LiLerc recur:c: pL|icc: ue
ce cIrc mcnerc nc pccr|cn ir, pcr ejemp|c, c :c|uc y ecucccicn. 2. Hcce
reccer e| cc:Ic ce |c: cLrc: :cLre |c: u:ucric: y 3. lmpice cvenIurc: y
ce:pi|fcrrc:.

En efecIc, e| ccpiIc| privccc, cnIe: ce vincu|cr:e c unc cLrc, rec|izc
exigenIe: e:Iucic: ce Leneficic/cc:Ic y ce ingenier|c. Lc: cLrc: mc|
p|cnificccc:, innece:cric: c premcIurc: {|c: fcmc:c: e|efcnIe: L|cncc: y |c:
cLrc: fcrccnicc:), ce cucc:c c impc:iL|e renIcLi|iccc eccncmicc, nc
cIrcen inver:icne:.

Cucncc e| E:Iccc rec|izc un ccnIrcIc ce ccnce:icn, |c ci:IriLucicn ce
rie:gc: ccuiere unc cimen:icn c:cciccc c |c civer:iccc ce |c:
638
ccIiviccce: ue :e ceLen ce:crrc||cr, ccn e| fin ce ccr cump|imienIc c|
cLjeIc ce |c ccnce:icn.

Lc: principc|e: rie:gc: ue :e cnc|izcn en un prcyecIc ce ccnce:icn :cn:
|c: rie:gc: ce ccn:Iruccicn, regu|cIcric:, fincnciccicn, ccmLicric,
ccn:ecucicn ce prcpieccce: c precic:, ccn:ecucicn ce |icencic:, rie:gc:
ccmercic| y ce cemcncc.

Lc ci:IriLucicn y c:ignccicn ce e:Ic: rie:gc: ceIerminc un eui|iLric en e|
ccnIrcIc ce ccnce:icn. En generc|, e| ccnce:icncric e:perc cLIener un
reIcrnc fincncierc ccecuccc, en Irminc: ce Ic:c ce renIcLi|iccc y rie:gc,
ccmpcrccc ccn cIrc: inver:icne: c|IerncIivc:.

Ferc pcr cIrc pcrIe, |c: u:ucric: nece:iIcn unc ccmLinccicn ccepIcL|e ce
cc|iccc ce :ervicic y Icrifc:.

Lc: principc|e: vcricL|e: ue cfecIcn e:Ie eui|iLric fincncierc en unc
ccnce:icn :cn:

1. lnver:icn inicic| en |c ccn:Iruccicn
2. lnver:icn recurrenIe pcrc mcnIenimienIc inIegrc| ce |c mi:mc
3. Nive|e: ce :ervicic
4. Icrifc:
5. F|czc ce |c ccnce:icn
. Ic:c ce inIer: y p|czc ce| fincncicmienIc
7. Ic:c ce inf|ccicn ce |c eccncm|c y
8. Depreciccicn ce| Iipc ce ccmLic

Hcy cc: Iipc: ce ccnce:icn ce:ce e| punIc ce vi:Ic ce| rie:gc:

En |c: pc|:e: ce:crrc||ccc: |c: ccnce:icne: :upcnen un rie:gc ue e|
ccnce:icncric c:ume ce:pu: ce :cpe:cr Iccc: |c: fccIcre: eccncmicc:,
Icnicc:, gec|cgicc:, eIc, ce |c empre:c, cnIe: ce ccmprcmeIer:e.

En c|gunc: pc|:e: en ce:crrc||c :e cIcrgcrcn ccnce:icne: ccn gcrcnI|c ce
ingre:c:, e: cecir, ccnce :e e|iminc ccnIrccIuc|menIe e| fccIcr rie:gc. E:Ic
mccc|iccc ce:virIc |c: venIcjc: ce |c rccicnc|iccc eccncmicc inherenIe
c| :i:Iemc ccnce:icncric, ccn evicenIe: inccnvenienIe: ce:ce Iccc punIc
ce vi:Ic.

639
En Cc|cmLic hcL|c nece:iccc ce mccernizcr |c: ccrreIerc: principc|e: y e|
:i:Iemc ccnce:icncric erc |c mejcr :c|ucicn en vi:Ic ce |c in:uficiencic ce
|c rec vic| y ce |c e:Irechez fi:cc|.

Sin emLcrgc, c| cccpIcr:e Icn Irc:cencenIc| ccmLic en e| mcce|c
fincncierc y eccncmicc ce |c infrce:IrucIurc, :e ccepIc cIcrgcr gcrcnI|c:
ce ingre:c c |c: ccnce:icncric:, ce mcnerc un IcnIc cpre:urccc, pcrue
nc :e ceLcIic e| c:unIc ccn Iccc ceIenimienIc.

Y IcmLin :e ccepIc en vcric: cc:c: ue e| E:Iccc ccnIriLuye:e ccn unc
pcrIe ccn:icercL|e ce |c: inver:icne: reuericc: pcrc cpIimizcr unc
ccrreIerc.

En 14 :e ce|eLrc e| primer ccnIrcIc ce ccnce:icn pcrc |c ccn:Iruccicn,
mcnIenimienIc y cperccicn ce |c v|c 8cgcIc-Vi||cvicencic, ue ccr|c
crigen c |c: cencminccc: ccnce:icne: ce primerc generccicn", :u:criIc:
ccn lNVl/S.

Ccmc :e hc pue:Ic ce pre:enIe en civer:c: e:Iucic:, |c: prcyecIc: ce
ccnce:icn, en pcrIicu|cr |c: ||cmccc: ce primerc y :eguncc generccicn,
hcn enfrenIccc m|Iip|e: prcL|emc: criginccc: en |c fc|Ic ce cefinicicne:
c|crc: y preci:c: :cLe |c ci:IriLucicn ce rie:gc: enIre e| E:Iccc y e| :ecIcr
privccc.

Lc: regu|ccicne: cccpIccc: ccreciercn ce unc mcycr c|criccc y
Ircn:pcrencic, nc :c|cmenIe pcrc eviIcr, c pcr |c menc: cIenucr, |c: |iIigic:
y ccnIrcver:ic:, :inc, en e:pecic|, pcrc gcrcnIizcr ue |c: cLrc: :e
ce:crrc||crcn ce ccuercc ccn |c: cLjeIivc: y crcncgrcmc: previ:Ic: en |c:
ccnce:icne:.

Unc ce |c: pccc: ue :e prcnuncicrcn :cLre e| Iemc cnIericr fue e| cuIcr
ce e:Ie |iLrc ccn un crI|cu|c cpcrecicc en e| cicric F| |enpc, cucncc :e
inicicLc e| :i:Iemc ccnce:icncric en e| pc|:.

,


640


F|guro 18. /rI|cu|c Jc:e /|vecr Scn|n, E| Iiempc 1 enerc 15


En cec|crccicne: pcrc |c revi:Ic /cIuc|iccc y Frcyeccicn", e| DirecIcr ce|
ln:IiIuIc Nccicnc| ce Ccnce:icne: {lNCC), Jc: /|ejcncrc Icrre:, mcnife:Ic
en e| cnc 2003:
641
Fx|:te un g|cve p|cc|enc en |c: cc||ete|c: ce p||ne|c
gene|cc|n. A| ccuc|cc||c: :e ccnet|e|cn e||c|e: que
:e cecen |epc|c| |c nc: p|cntc pc:|c|e. De |c ccnt|c||c
e| F:tccc pe|ce|c nucnc c|ne|c. Fc| t|c||cc ce
gc|cntc: |NCC cece c |c: ccnce:|cnc||c: 203.000
n|||cne: ce pe:c: (.} :e |n|c| un p|cce:c pc|c
|ee:t|uctu|c| e| tenc ce gc|cntc: y cetene| |c |ugc ce
|ecu|:c: pc|c ncn|c| |c: ccnt|ctc: (.}
05
.

Nc puece ce:ccnccer:e ue |c fc|Ic ce experiencic ce| pc|: en mcIeric
ce ccnce:icne: y |c urgencic ce ccmenzcr cucncc cnIe: c cju:Icr |c rec
vic| c |c: exigencic: ce| ce:crrc||c, exp|iccn en pcrIe |c: errcre: ccmeIicc:.

Fcrc cIrc:, pcrece ue :in ccncicicne: Icn generc:c: ccmc |c: ccnvenicc:
nc huLierc :icc pc:iL|e cIrcer |c: ccn:crcic: ue :u:criLiercn |c: primerc:
ccnIrcIc: ce ccnce:icne: vic|e:.

En |c primerc generccicn ce ccnce:icne:, ue ccmprence cnce
ccrreIerc:, hcy nueve ccn ingre:c: infericre: c |c: prcyeccicne: ce Ircficc
gcrcnIizccc, |c ue hc :ignificccc rec|cmccicne: ccnIrc e| gcLiernc, en
2004 pcr 110.0 mi||cne: y en 2005 pcr 120.12 mi||cne: ce pe:c:, ue :e
:umcn c |c: cnIericre:, ccmc puece ver:e en e| cuccrc ccrre:pcncienIe,
ccrreIerc pcr ccrreIerc, e:IcL|ecicc pcr e| Mini:Ieric ce Ircn:pcrIe
0
(v.
IcL|c ).

Un cnc|i:i: Lc|cnceccc ce| c:unIc inciccr|c ue, c pe:cr ce |c:
euivccccicne: ccmeIicc:, |c: prcyecIc: ce |c primerc generccicn"
:ignificcrcn un encrme prcgre:c y ue, grccic: c e||c:, e| pc|: empezc c
ci:fruIcr ce |c: venIcjc: cfrecicc: pcr ccrreIerc: mccernc:, en Irminc: ce
mcycr ve|cciccc y mc: :eguriccc pcr mejcr|c en |c: ci:enc:: mencr
ce:gc:Ie ce| euipc, ci:minucicn ce| ccn:umc en ccmLu:IiL|e, ||cnIc: y
repue:Ic:.

Ccmc veremc:, en |c :eguncc y Iercerc generccicn ce ccnce:icne:, :e
ircn cp|iccncc fcrmu|c: mejcrccc: ce ccnIrcIccicn pcrc |cgrcr e| eui|iLric
enIre e| E:Iccc y |c: ccnIrcIi:Ic:.


605
Tobiagrande-Puerto Salgar, una obra que ser realidad. En: Actualidad y Proyeccin,
edicin especial Invas 10 Aos. Bogot: INVAS; 2003. p. 58.
606
Ministerio de Transporte. Oficina Asesora de Planeacin. Diagnstico del Sector
Transporte. Bogot, s.f. p. 4-6.
642
Iob|o . Fec|cmccicne: Ccnce:icncric:


Fuente M.I. Dicgnc:Iicc :ecIcr Ircn:pcrIe

135. Conces|ones de Fr|mero Generoc|on

Lc primerc generccicn ce ccnce:icne: vic|e:, hc:Ic chcrc |c mc:
ccn:icercL|e ce:ce e| punIc ce vi:Ic ce| IcIc| ce ki|cmeIrc: ce cc|zccc, hc
pre:enIccc numerc:c: prcL|emc: jur|cicc:, nc :c|c |c: criginccc: en |c:
rec|cmccicne: pcr e| ingre:c m|nimc gcrcnIizccc {lMG).

Fn |c p||ne|c gene|cc|n ce ccnce:|cne: :e |e:c|tc unc
cec|||ccc en |c p|cnecc|n. e:t|uctu|cc|n y
:cc|c||zcc|n ce |c: p|cyectc: que c||g|nc|cn |c:
:|gu|ente: c|||cu|tcce:. !. Lc nece:|ccc ce e:tcc|ece|
gc|cntc: ce |ng|e:c nn|nc pc|c ct|ce| c |c:
|nve|:|cn|:tc:. 2. Denc|c en e| ce:encc|:c ce |c:
gc|cntc: ccu:ccc:. 3. Denc|c en |c cp|cccc|n ce
||cenc|c: cnc|entc|e:. 4. Ccnc|c: en |c: c|:enc:
|n|c|c|nente e:tcc|ec|cc:. que c||g|nc|cn |nve|:|cne: nc
p|ev|:tc: y ncyc|e: ccnt|ccce: ce cc|c. en nucnc:
cc:c: c cc|gc ce |c Ncc|n. 5. Ccnc|c: en e| |nventc||c
p|ec|c|. ccnc ccn:ecuenc|c ce |c vc||cc|n en |c:
c|:enc: c||g|nc|e: y |et|c:c: en |c ccqu|:|c|n y ent|egc
ce p|ec|c:. . F|cc|enc: ce ccnce|tcc|n ccn |c:
ccnun|ccce:. que p|cvccc|cn e| e:tcc|ec|n|entc ce
643
tc|||c: c||e|enc|c|e: y pc| ccn:|gu|ente un |npcctc en e|
n|ve| ce |eccucc ce| ccnce:|cnc||c. cuc|e|tc pc| |c
Ncc|n y . Feuc|ccc|n y |evcntcn|entc ce cc:etc:
ce pece: |n|c|c|nente pcctccc: en e| ccnt|ctc ce
ccnce:|n.

A: n|:nc e| gcc|e|nc c:un| unc :e||e ce ||e:gc: que.
pc| :u nctu|c|ezc. nc e:tccc en ccnc|c|cne: ce
ccnt|c|c| e|ect|vcnente. ccnc |c |nc|ccn |c: Ccnpe:
3!0 y 3!33 ce 200!. Fnt|e e||c: :e nenc|cnc e| ||e:gc
ccn:t|uct|vc. e| cuc| ncce |e|e|enc|c c |c vc||cc|||ccc
ent|e e| ncntc y |c cpc|tun|ccc ce| cc:tc ce |c
|nve|:|n p|ev|:tc. Fn e:te cc:c. e| F:tccc c:un| |c:
:cc|ecc:tc: ce ncyc|e: ccnt|ccce: ce cc|c en
pc|centce: cete|n|nccc: que vc|cn en cccc unc ce
|c: ccnt|ctc:. F| ||e:gc ccne|c|c|. |e|cc|cnccc ccn |c
vc||cc|n ce |c: |ng|e:c: cpe|ct|vc: ccn |e|cc|n c |c:
e:pe|ccc:. |ue n|t|gccc nec|cnte |c: gc|cntc: ce
|ng|e:c nn|nc c cc|gc ce |c Ncc|n. F| |NV|AS en :u
ncnentc (cnc|c e| |NCC} c:un| |c |e:pcn:cc|||ccc ce
||evc| c cccc |c ge:t|n p|ec|c|. que |nc|uye e|
|evcntcn|entc ce |n|c|ncc|n. |c e|ccc|cc|n ce ||cnc:
p|ec|c|e:. |c |ev|:|n ce cvc|uc:. |c negcc|cc|n y pcgc
ce p|ec|c: y e| p|cce:c ce exp|cp|cc|n ce |c:
n|:nc:
0
.

Lc: ccnt|cve|:|c: u|c|cc: y eccnn|cc: en e:tc: tenc:
:e |en|ten. ccenc: ce p|e:untc: |ncunp||n|entc: en |c:
cc||gcc|cne: pcctccc:. c |nte|p|etcc|cne: c|:n||e:
encnccc: ce |c cu:enc|c ce |egu|cc|cne: c|c|c: y ce
|c |c|tc ce ccnc|ec|n en |c c:|gncc|n ce ||e:gc: ent|e
|c: pc|t|c|pcnte:. que :e cp|ec|c en e| g|cn nune|c ce
cencncc: y |ec|cncc|cne: que :e ncn gene|ccc en |c
eecuc|n ce c|ve|:c: ccnt|ctc: ce ccnce:|n. y que
|ep|e:entcn pc:|vc: ccnt|ngente: pc|c |c Ncc|n. que
en e| cc:c ce ncce|:e e|ect|vc:. |nc|enentc|cn |c:
cc||gcc|cne: y e| c||c|t ce| :ectc| puc||cc. Ccn cc:e
en unc nue:t|c en :|ete ccnce:|cne: cc||ete|c:. ex|:ten

607
Ibidem. p. 45.
644
||t|g|c: vc|c|ccc: cctuc|nente en nc: ce !0 n||
n|||cne:
08
.




Iob|o 7. Conces|ones de Fr|mero Generoc|on

Conces|onor|o


Correteros


Long|tud
Co|zodo
[Km}
In|c|o


kevers|on


Invers|on o
enero 2007
[m|||ones}
Ingresos 200
[m|||ones}

CcrreIerc: Nc|e: ce| MeIc
Cumcrc|- Vi||cvicencic-
Grcnccc/ Vi||cvicencic-
FuerIc Lcpez 188.2 2-Vlll-4 28-lX-17 157.510 22.000
Ccn:crcic Lc Cc|erc
Lc: FcIic:-Lc Cc|erc-
Guc:cc-8ricenc-Scpc-E|
Sc|iIre 50 1-Vlll-4 15-Vll-08 45.774 45.774
ScLcnc ce CccicenIe S/ SiLeric-Lc FunIc-E| Vinc 31 1-Vlll-4 1-Vlll-11 117.424 117.424
ScnIc McrIc-Fcrcgucchcn
S/
ScnIc McrIc-Fichcchc-
Fcrcgucchcn 38 17-Vlll-4 27-l-17 20.815 20.815
Ccn:crcic V|c ce| Mcr CcrIcgenc-8crrcnui||c 122 8-lX-4 1-l-1 5.582 5.582
Ccvicnce: S/ 8cgcIc-Vi||cvicencic 2 4-Vlll-4 30-Vlll-23 475.551 475.551
Unicn Iempcrc| DevincrIe
De:crrc||c Vic| NcrIe ce
8cgcIc 11.53 24-lX-4 30-lX-1 281.700 281.700
Ccn:crcic Sc|crIe Sc|crIe Neivc-E:pinc|-GircrccI 18 25-lX-4 1-Vl-1 18.43 18.43
Ccnce:icne: CCFC, S/
8cgcIc-FcccIcIivc-Lc:
/|pe: 50 25- lX-5 27-lll-24 10.317 10.317
Devimec S/
De:crrc||c Vic| CrienIe ce
Mece|||n 34 1-Vl- 31-Xll-23 27.10 27.10
/uIcpi:Ic: ce| Ccf S/ /rmenic-Fereirc-Mcnizc|e: 251 21-lV-7 1-ll-27 478.012 478.012
Unicn Iempcrc| De:crrc||c
Vic| ce| Vc||e y Ccucc
8ugc-Fc|mirc-Fcpcycn/
Cc|i-YcIccc/ Cc|i-Vi||crricc 458 2-l- 2-l-57 720.211 720.211

Fuente: lNCC. Fe:umen Mi:icnc|: mcyc 2 ce 2007

608
Segn informacin suministrada en septiembre de 2007 por el Ministerio de Transporte
645


F|guro 1. CcrreIerc 8cgcIc-Vi||cvicencic



F|guro 170. lnIer:eccicn 8e|mcnIe {Fi:crc|cc)



646


F|guro 171. ScnIc McrIc -Fcrcgucchcn




F|guro 172. Lc: FcIic:-Lc Cc|erc-Guc:cc

647


F|guro 173. De:crrc||c Vic| ce| CrienIe ce Mece|||n.

13. Segundo Generoc|on de Conces|ones

Lc: experiencic: cnIericre: ccncujercn c| gcLiernc c ceIermincr ue :e
:uprimie:e e| ccncepIc ce lngre:c M|nimc GcrcnIizccc pcrc Irc:|cccr e|
rie:gc ccmercic| c |c: ccnce:icncric:. /cicicnc|menIe :e reci:IriLuyercn |c:
rie:gc: y :e e:IcL|eciercn criIeric: ce mcycr exigencic en |c ingenier|c ce
ceIc||e.

Fn pc|t|cu|c|. e| ||e:gc ccn:t|uct|vc y e| ||e:gc ccne|c|c|
|ue|cn t|c:|ccccc: cc:| en :u |nteg||ccc c|
ccnce:|cnc||c. |guc|nente :e |nt|ccuc e| ccnceptc ce
p|czc vc||cc|e ce ccnce:|n. e:quenc ccc e| cuc| :tc
:e |ev|e|te c |c Ncc|n en e| ncnentc en que :e
cctengc e| n|ve| ce |ng|e:c p|cpue:tc pc| e|
ccnce:|cnc||c en e| p|cce:c ce ||c|tcc|n (en cce|cnte
|ng|e:c e:pe|ccc}. y nc en un p|czc ||c ccn un |ng|e:c
ctccc c| t|c||cc ven|cu|c|. Ccn e:te neccn|:nc :e
|ecuce e| ||e:gc ccne|c|c| y e: c:|gnccc c||ectcnente
c| ccnce:|cnc||c. De ct|c pc|te. :e ncc|||cc|cn |c:
neccn|:nc: ce ccuc|ccc|n. pcn|encc c ccnpet|| |c:
cpc|te: ce |c Ncc|n y |c: gc|cntc: ce ccn:t|ucc|n.
t|c||cc y ||e:gc ccnc|c||c. Acenc:. pc|c |c
e:t|uctu|cc|n ce |c: p|cyectc: ce :eguncc gene|cc|n
648
:e ccnt ccn |c pc|t|c|pcc|n ce ccncc: ce |nve|:|n
que c :u vez cc|ccc|c|cn en |c p|cncc|n ce |c:
p|cyectc:
0
.

Lc ccnce:icn E| Vinc-IcLic Grcnce-FuerIc Sc|gcr ccmenzc c e:IrucIurcr:e
en 1 y e| re:pecIivc ccnIrcIc :e :u:criLic en ciciemLre ce 17 ccn
incenIivc: exce:ivc:, ccmc un nive| ce ingre:c e:perccc c|Ic, cpcrIe: ce|
E:Iccc y gcrcnI|c: |imiIccc: ce |iuicez. E| ccnce:icncric, e| Ccn:crcic
CCMMS/, prcnIc inIenIc mcnicLrc: cLu:ivc: c |c: ue nc: referiremc:
cpcrIuncmenIe, ccc:icncncc |c cec|crcIcric ce cccuciccc. {v. 140).

En enerc ce 1 :e cIcrgc |c ccnce:icn ce |c Mc||c Vic| ce| Vc||e ce|
Ccucc y e| Ccucc, en |c cuc| :e pre:enIcrcn muchc: prcL|emc: en |c
ccui:icicn ce precic: y ccmLic: en |c: ci:enc: cefiniIivc:, fccIcre: ue
:ignificcrcn reIrc:c: en e| crcncgrcmc.

E| ccnce:icncric e: |c Unicn Iempcrc| De:crrc||c Vic| ce| Vc||e ce| Ccucc y
Ccucc.

Si ccmpcrcmc: |c: inver:icne: rec|izccc: hc:Ic 200 pcr 720.211 mi||cne: ce
pe:c: y |c: reccucc: en e:e cnc pcr 100.000 mi||cne:, uecc |c impre:icn
ce ue |c: uIi|iccce: ce |c: ccnce:icncric: rec|menIe :cn muy
ccn:icercL|e:, Ieniencc en cuenIc ccemc:, un Irminc ce rever:icn Icn
|crgc {55 cnc:).

Lc ccnce:icn :e inicic e| 2 ce enerc ce 1. Lc rever:icn ceLe ||egcr e| 2
ce enerc ce 2054

Hc:Ic ciciemLre ce 200 :e hcL|cn inverIicc 720.211 mi||cne: ce pe:c:.

Lc |cngiIuc ce |c: cc|zccc: e: ce 458 Km.

E:Ic ccnce:icn e:, ce |ejc:, |c mc: impcrIcnIe hc:Ic chcrc. Su Ircficc en
200 :ignificc 178.137 pc:e:.

Si ccmpcrcmc: |c: inver:icne: rec|izccc: en e||c hc:Ic 200 pcr 720.211
mi||cne: ce pe:c:, y |c: reccucc: en e:e cnc pcr 100.000 mi||cne:, uecc |c
impre:icn ce ue |c: uIi|iccce: ce |c: ccnce:icncric: :cn rec|menIe muy
ccn:icercL|e:, Ieniencc en cuenIc ccemc:, un Irminc ce rever:icn Icn
|crgc {55 cnc:).

609
Ibidem. p. 40.
649

Lc :eguncc pcr ccncepIc ce Ircficc e: |c ce| Ccf {8215.000), |c Iercerc
|c ce| NcrIe ce 8cgcIc {8111.000), |c cucrIc |c ce| CrienIe ce Mece|||n
{7.853.000), |c uinIc |c ce 8cgcIc-Vi||cvicencic {82.000).

Fcr hcLer:e cec|crccc |c cccuciccc ce| ccnvenic ccn CCMMS/, puece
cecir:e ue |c :eguncc generccicn ce ccnce:icne: :e |imiIc c |c ce |c
mc||c vic| ce |c: cc: cepcrIcmenIc: ccuccnc:.

137. Conces|ones Ferrov|or|os

Nc hcy cucc c|gunc :cLre |c mcycr eficiencic ce| Ircn:pcrIe pcr ferrcccrri|
pcrc c|Ic: vc|mene: ce ccrgc, ccmc |c: generccc: pcr |c grcn miner|c.
Sc|c e| Ircn:pcrIe f|uvic| puece :er mc: eccncmicc.

Unc :iIuccicn icec| :er|c, pcr ejemp|c, |c grcn minc junIc c un prcfuncc
fcnceccerc mcr|Iimc. DeIrc: vencr|c |c grcn minc junIc c un r|c
ncvegcL|e ue permiIierc ||evcr e| minerc| hc:Ic e| puerIc, y c:|
:uce:ivcmenIe puecen ce:crrc||cr:e ciferenIe: e:cencric:.

De:ce |c minc ce ccrLcn ce| Cerrejcn, |c mcycr exp|cIccc c cie|c cLierIc
en e| muncc, |c ci:Icncic c| mcr nc e: muy grcnce {150 Km). EnIre |c minc
y FuerIc 8c||vcr, ccn:Iruicc exc|u:ivcmenIe pcrc :u :ervicic, ruecc :in
inIerrupcicn un Iren mccernc, ce Ircchc :Icnccrc ce:ce |uegc, ci:enccc
expre:cmenIe pcrc |c: reuerimienIc: ce |c exp|cIccicn ce| yccimienIc,
ce:Iinccc IcIc|menIe c |c expcrIccicn.

E| ferrcccrri| fcrmc pcrIe ce |c: in:Ic|ccicne: ce |c ue cejc ce :er unc
inver:icn ccnjunIc enIre unc mu|Iinccicnc| y e| E:Iccc cc|cmLicnc, pcrc
ccnverIir:e en un enc|cve minerc, cucncc fue privcIizccc |c minc.

:Ie, ce:ce |uegc, nc e: |ugcr pcrc ci:cuIir |c pc||Iicc minerc en un muncc
g|cLc|izccc, ccnce |c: grcnce: mu|Iinccicnc|e: ce| rcmc :cn, pcr :u
prcce:c ce ccncenIrccicn, cccc vez mc: pccerc:c: y ccpcce: ce
:cmeIer c |c: E:Iccc: c ccncicicne: :iempre mc: fcvcrcL|e: pcrc e||c:.

DurcnIe e| Iiempc Ircn:curricc ce:ce |c |iuicccicn ce |c empre:c
Ferrcccrri|e: Nccicnc|e: ce Cc|cmLic nc hc hcLicc F|cn Nccicnc| ce
De:crrc||c ue nc inc|uyc enIre :u: cLjeIivc:, |c rehcLi|iIccicn ce |c rec
ferrcvicric, :in ue :e hcyc hechc rec|menIe |c evc|uccicn ce |c ue
cc:Icr|c crrcnccr ce cerc pcrc ccn:Iruir ferrcccrri|e: ce Ircchc SIcnccrc
650
ccn mcIeric| rcccnIe ccIuc|izccc, :cLre Irczccc: nuevc: y en Ierrenc:
ccecuccc:.

Icmpccc :e hc e:Iuciccc :i, excepIucncc |c miner|c ce| ccrLcn
10
, |c
prccuccicn nccicnc| generc |c: vc|mene: ce ccrgc reuericc: pcr |c:
Irene: mccernc: pcrc c|ccnzcr |c renIcLi|iccc ue |c: ju:Iifiue.

CIrc c:pecIc ue nc :e hc cnc|izccc e: :i |c: ci:Icncic: enIre |c: cenIrc:
ce prccuccicn y ce ccn:umc, c enIre |c: primerc: y |c: puerIc: ju:Iificcn e|
Ircn:pcrIe ferrcvicric.

HcLr|c IcmLin ue ci:cuIir :i nuevc: ferrcccrri|e: pccr|cn ccmpeIir
eficienIemenIe ccn |c ccrreIerc: y :i |c ccmLinccicn enIre mccc:, ccn
frecuenIe: Irc:Lcrcc: :cLre ci:Icncic: re|cIivcmenIe ccrIc:, ccn:IiIuye unc
:c|ucicn ccnvenienIe.

Fcrc ju:Iificcr inver:icne: ferrcvicric: hcLrc IcmLin ue cnc|izcr, ccn un
hcrizcnIe :iuierc ce IreinIc cnc:, hc:Ic ccnce |c: ccL|e: cc|zccc: ue
vcn c ccn:Iruir:e en Iccc e| pc|:, vcn c mejcrcr |c ve|cciccc y |c eficiencic
ce| mccc ccrreIerc.

Lc: cc:Ic: ki|cmIricc: ce |c: nuevc: prcyecIc: ferrcvicric: en e| muncc :cn
cccc vez mcycre:, pcr |c: cce|cnIc: Iecnc|cgicc: e:pecic|menIe
11
,
12
.

Ccn:Iruir y rehcLi|iIcr ferrcccrri|e: reIrc" ccncuce :c|cmenIe c repeIir
errcre: unc y mi| vece: experimenIccc: en Cc|cmLic. Sin emLcrgc, enIre
nc:cIrc: imperc un :enIimienIc rcmcnIicc e icec|i:Ic ue fcvcrece Iccc:
|c: en:cnccicne: ferrcvicric:.

Ccn frecuencic, |c: prcyeccicne: y |c: prcgrcmc: ce rehcLi|iIccicn
ferrcvicric, ccn |c impre:icn ce ue pcrc |c :cIi:fcccicn ce ce:ec:
|cuccL|e:, :e hccen reccmencccicne: :uperficic|e: y rcmcnIicc:, ccmc

610
Actualmente los dos ferrocarriles carbonferos movilizan el 99% de la carga que se
mueve por ese modo, lo que inclina a pensar que solamente se justifican trenes carbonferos
en este pas, y que muchos de los planes de rehabilitacin del resto de la red solamente son
costosas quimeras sin rentabilidad posible.
611
En la Unin Europea se destina actualmente el 1.2% del producto comunitario bruto
para proyectos ferroviarios, sobre todo para los nuevos trenes de alta velocidad, destinados
al transporte de pasajeros y cuya red presentar fuerte competencia al avin.
612
Para seguir de cerca los numerosos proyectos ferroviarios actuales se recomienda la
frecuente consulta de www.railwaygazette.com (The Railway Gazette International)
651
ccurre pcr ejemp|c, ccn e| ccp|Iu|c ccrre:pcncienIe en e| cccumenIc
V|:|n 20! {vc:e 147)

E| :i:Iemc ce ccnce:icne: puece ccr |c c|cve pcrc re:c|ver e| Iemc
ferrcvicric. 8ienvenicc: |c: empre:c: ue uiercn ccn:Iruir ferrcv|c:
mecicnIe ccnce:icne: ccnce e| rie:gc nc :ec ni c:umicc ni ccmpcrIicc
pcr e| E:Iccc, pcrue :Ie nc puece ccmprcmeIer recur:c: pcrc cvenIurc:
Icn cucc:c: ce:ce e| punIc ce vi:Ic eccncmicc ccmc |c: cfrecicc: pcr
nuevc: ccminc: ce hierrc.

/hcrc Lien, |c rec pL|icc fue enIregccc c cc: ccnce:icncric:.

Siencc Mini:Irc ce Ircn:pcrIe e| cccIcr Gu:Icvc /cc|fc Ccnc| Mcrc, e| ce
:epIiemLre ce 1 :e :u:criLic e| ccnIrcIc ccn Ferrcccrri|e: ce| NcrIe ce
Cc|cmLic S./. {FENCCC)
13
, pcrc |c ccnce:icn, pcr IreinIc cnc:, ce |c rec
/I|cnIicc, ccn e| fin ce rehcLi|iIcr, reccn:Iruir, ccn:ervcr, cpercr y exp|cIcr
1.473 ki|cmeIrc: ce Ircchc cngc:Ic ce:ce 8cgcIc hc:Ic ScnIc McrIc {pcr
Dcrccc, 8err|c, Scn Fecrc ce LeLrijc y Lc Lcmc): 8cgcIc hc:Ic 8e|enciIc
{Fcz ce F|c): y ce:ce Envigccc hc:Ic FuerIc 8err|c.

E| E:Iccc cpcrIc c |c :ccieccc ccnce:icncric 80 mi||cne: ce cc|cre: y |c
ce:icn ce| ccnIrcIc cperccicnc| ccn Drummcnc LIc., empre:c ue exp|cIc
|c: ccrLcne: ce Lc Lcmc y Lc Jcguc ce lLiricc.

/ :epIiemLre ce 2005 e| E:Iccc hcL|c cpcrIccc c |c ccnce:icn 50.731
mi||cne: ce pe:c:
14
.

Lc: ccnce:icncric:, c|egcncc Iccc c|c:e ce inIerpreIccicne:
cccmcccIicic:, rec|cmcrcn c| E:Iccc 12 mi||cne: ce cc|cre:.

En Cc|cmLic hcce fc|Ic un |iLrc ue Ircce |c hi:Icric ce |c: IriLunc|e: ce
crLiIrcmenIc, meccni:mc ue ruIincricmenIe hc ccncucicc c| :cuec ce
|c Ie:crer|c Nccicnc| mecicnIe Iccc c|c:e ce Ircmpc:, engcnc: y
fc|:eccce:, ccmLinccc: ccn |c cc|u:icn enIre crLiIrc: y cemcnccnIe:.

Fcr fcrIunc, e| IriLunc| ce /rLiIrcmenIc ccnvccccc pcr FENCCC uecc
Lien ccn:IiIuicc y e| lNCC cefencic Icn ccrrecIcmenIe c |c Nccicn ue c
|c: ccnce:icncric: :c|c |e: ccjuciccrcn 427.000 cc|cre: {e| 0.387 ce :u:

613
Cuyos socios son DRAGADOS, TECSA y RENFE (Espaa), RITES (India), y
ODINSA e IMPOCARGA (Colombia).
614
Diagnstico del sector Transporte, Op. cit. p. 61.
652
cLu:ivc: preIen:icne:). E:Ic recienIe cccicn ce| Mini:Ieric y e| lNCC
merece e| reccnccimienIc nccicnc|.





F|guro 174. Ccnce:icn /I|cnIicc.
Fuente: M.I. Dicgnc:Iicc ce| SecIcr Ircn:pcrIe

Ccmc ccn:ecuencic ce| Lcucc, en |c ccnce:icn ferrcvicric ce| /I|cnIicc :e
prccecerc c :u ree:IrucIurccicn pcrc gcrcnIizcr e| ccce:c ce Iercerc: c |c
v|c frrec en ccncicicne: ce univer:c|iccc y euiccc: cumenIcr |c
ccmpeIiIiviccc ce| ccrLcn pcrc |c expcrIccicn: cpIimizcr |c: inver:icne::
cmp|icr |c ccpcciccc en |c: Ircmc: ccn mcycr cemcncc y evc|ucr |c
cemcncc en |c: cemc:: incremenIcr |c: ingre:c: fi:cc|e: pcrc e| ce:crrc||c
ce infrce:IrucIurc e:IrcIgicc.

E| crreg|c ccn FENCCC ccrc |ugcr c |c ccn:Iruccicn ce un circuiIc ce
ccL|e ccrri|erc ce 220 Km, ue reuiere inver:icn cerccnc c 30 mi||cne:
ce cc|cre:, pcrc c:egurcr e| Ircn:pcrIe ce hc:Ic 80 mi||cne: ce Icne|ccc:
ce ccrLcn c| cnc.

653
Lc: Ircmc: cjenc: c| Ircn:pcrIe ce ccrLcn ce Lc Lcmc y Lc Jcguc
{Drummcnc) :e ce:cfecIcrcn.




F|guro 175. Iren ccrLcn|ferc Lc L|nec- ScnIc McrIc

En |c figurc 143, e| |ecIcr cL:ervcrc |c nu|c renIcLi|iccc ue :e puece
e:percr ce |c rehcLi|iIccicn enIre 8cgcIc y Envigccc, ue ccmprence
cmp|ic: Ircmc: mcnIcnc:c:, ccnce e| Iren nc e: ccmpeIiIivc frenIe c |c
ccrreIerc.

EnIre 8cgcIc y 8e|enciIc |c cperccicn hc permiIicc en 2005 e| Ircn:pcrIe
ce cpenc: 205.000 Icne|ccc: ce cemenIc
15
, vc|umen ce ccrgc ue nc
permiIe pen:cr en unc vercccerc mccernizccicn ce |c ||nec, ni ju:Iificc
inver:icne: en mcIeric| rcccnIe ccIuc|izccc, e| cuc| :e recuce
ccIuc|menIe c cc: |cccmcIcrc: y veinIe p|cIcfcrmc:.

En ccmLic, enIre Lc Lcmc y ScnIc McrIc hcy unc cperccicn cicric en
prcmecic ce 14 Irene: ccrLcn|ferc: ccrgccc:, fcrmccc: pcr cc:
|cccmcIcrc: y 0 vcgcne:.

615
Ibidem. p. 62.
654

Lc ccnce:icn ce| /I|cnIicc finc|menIe cfrece un pcncrcmc c|enIcccr en e|
Ircmc ccrLcn|ferc {cunue ueccn re:ervc: frenIe c |c mcgniIuc ce|
cinerc pL|icc inverIicc en e||c).

En ccmLic, |c ccnce:icn ce| Fcc|ficc fue un ce:c:Ire.

E| ccnIrcIc :e :u:criLic :iencc mini:Irc e| :encr Mcuricic Ccrcenc:, e| 4 ce
ncviemLre ce 18, ccn |c Sccieccc Ccnce:icncric ce |c Fec Frrec ce|
Fcc|ficc S. /., ccnce hcy ccpiIc| e:pcnc| y cc|cmLicnc, ccn e| fin ce
rehcLi|iIcr, ccn:ervcr y exp|cIcr |c: ||nec: 8uencvenIurc-Cc|i, Cc|i-Lc Fe|i:c y
Zcrzc|-Lc IeLcicc, curcnIe 30 cnc:.

E| E:Iccc cpcrIc 120 mi||cne: ce cc|cre: c| ccnIrcIc ce ccnce:icn.

De |c: 43 ki|cmeIrc:, :e hcn rehcLi|iIccc 258 enIre 8uencvenIurc y
8ugc|cgrcnce.

Ccn euipc: cL:c|eIc: {11 |cccmcIcrc:, 13 vcgcne:, 54 p|cIcfcrmc:, 3
gcncc|c: y Icnue:) :e hc |cgrccc cIrcer un prcmecic men:uc| irri:cric
ce 11.000 Icne|ccc:
1
en prccucIc: ccmc pcpe|, czccr, |cminc, mc|z,
eIc.

Lc: ccnce:icncric: cemcnccrcn |c ccn:IiIucicn ce un IriLunc| ce
/rLiIrcmenIc c|egcncc invicLi|iccc fincncierc.

De:pu: ce mu|IiIuc ce incicenIe: :e ||egc c |c :u:cripcicn ce un ccnIrcIc
ce Ircn:cccicn ue imp|icc pcrc e| E:Iccc cpcrIe: ccicicnc|e: pcr 28
mi||cne: ce cc|cre: enIre 2002 y 2004.

Ccmc |c: prcL|emc: per:i:I|cn, e| 28 ce :epIiemLre ce 200 :e :u:criLic un
/cIc ce /cuercc y EnIencimienIc, ce |c cuc| :e cerivc e| ccIuc| ejercicic
ccncucenIe c Lu:ccr ccnjunIcmenIe meccni:mc: vicL|e: pcrc cpercr e|
ferrcccrri| y e:Iucicr |c: ccncicicne: ue fcvcrezccn |c pre:Iccicn ce|
:ervicic, ce:ce |c: punIc: ce vi:Ic cpercIivc y fincncierc.

Ccn e| fin ce reccIivcr |c cperccicn, :e Lcrcjcn ciferenIe: prcyecIc:, ccmc
un Iren ce cerccn|c:, un Iren ce ccnicu|Icre:, unc e:Iccicn ce
Ircn:ferencic en 8ugc, unc ccnexicn ferrcvicric ccn e| cercpuerIc ce
Fc|mc:ecc, eIc.

616
En los estudios se hablaba de un potencial de 2100.000 toneladas anuales.
655

E:Ic ccnce:icn, ccnIrcIccc :in :uficienIe ce|iLerccicn, i|u:Irc |c nece:iccc
ce nc vc|ver c inverIir cinerc ce| E:Iccc en p|cne: fcnIc:ic:c:.

Si nc re:u|Ic un prcpcnenIe ccn e| cinerc :uficienIe pcrc :cccr cce|cnIe
e:e ferrcccrri|, :in inver:icn pL|icc y :in gcrcnI|c: ce ingre:c pcr pcrIe ce|
E:Iccc, :er|c mejcr c|viccr:e ce e:c empre:c, inccpcz ce ccmpeIir ccn |c
ccrreIerc.

E| cuIcr ce| pre:enIe |iLrc ccnc|uye, re:peIuc:cmenIe, ue e| Ircmc
ccrLcn|ferc ceLe :er privcIizccc IcIc|menIe, e: cecir, vencicc c |c:
ccmpcn|c: ccrLcnerc:, y ue Iccc: |c: nuevc: prcyecIc: ceLen cfrecer:e
c| ccpiIc| privccc, :in inver:icn ce| E:Iccc y :in gcrcnI|c: ce ingre:c, pcrc
nc vc|ver c incurrir en e| exce:ivc cpIimi:mc ue IcnIc: prcicc: hc
ccc:icnccc c| pc|:.

138. Lo Iercero Generoc|on de Conces|ones y e| INCO

Lc: cnIericre: experiencic: ccncujercn c| gcLiernc c rep|cnIecr e| :i:Iemc
ce ccnce:icne:, ce Ic| mcnerc ue fuerc evc|ucicncncc hccic ccnvenic:
:in gcrcnI|c ce Ircficc y cccpIcncc, ccmc cirecIriz pcrc e:ccger c|
gcncccr ce |c |iciIccicn, c| grupc ue prcpcngc e| mencr ingre:c
e:perccc", :uficienIe pcrc remunercr :u inver:icn en un ceIerminccc
|cp:c.

Lc primerc ccrreIerc ce e:Ic Iercerc generccicn, cuyc ccnIrcIc :e inicic e|
15 ce ju|ic ce 2000, :iencc mini:Irc e| cccIcr Gu:Icvc /cc|fc Ccnc| Mcrc,
e: |c ce 8ricenc-Iunjc-Scgcmc:c, ce 400 Km ce cc|zccc :enci||c. E| ingre:c
e:perccc, ce 2.55 Li||cne: ce pe:c: ceLe c|ccnzcr:e en ju|ic ce 2032.

Hc:Ic chcrc, e:Icncc en ccn:Iruccicn |c ccL|e cc|zccc, e| Ircficc hc
re:pcncicc muy Lien. En e| cnc 2005 regi:Irc 7748.3 pc:e: y :u ingre:c
rec| ccumu|ccc yc hcL|c ||egccc c |c: 15 mi| mi||cne: ce pe:c:.

Unc ce |c: primerc: preccupccicne: ce| cccIcr /ncr: Urie| Gc||egc
Hencc, c| c:umir e| Mini:Ieric en cgc:Ic ce 2002, fue |c ce crecr un
meccni:mc iccnec pcrc ccupcr:e ce| :i:Iemc ce ccnce:icne:.

Surgic c:| e| ln:IiIuIc Nccicnc| ce Ccnce:icne: lNCC, crgcni:mc
e:pecic|izccc ue cenIrc|izc |c: funcicne: y re:pcn:cLi|iccce: pcrc |c
e:IrucIurccicn, p|cneccicn, ccnIrcIccicn, ejecucicn y ccmini:Irccicn ce
|c: ccnIrcIc: ce ccnce:icn. Ccn e:e ln:IiIuIc e| E:Iccc puece ccnIcr ccn
656
mcycre: y mejcre: herrcmienIc: pcrc e| ce:crrc||c ce :u: ccIuc|e: y fuIurc:
re|ccicne: ccn e| :ecIcr privccc.

E| ln:IiIuIc Nccicnc| ce Ccnce:icne: nccic c:umiencc |c prcL|emcIicc ce
|c: ccnce:icne: vic|e: y frrec: ce| pc|:, pcr |c cuc| e: impcrIcnIe excmincr
en u fcrmc hc cLcrcccc |c ree:IrucIurccicn ce |c: prcyecIc: en
mcrchc, IcnIc pcrc c:egurcr e| eui|iLric ce |c: cgenIe: ue inIervienen en
|c: prcce:c: ccmc pcrc |cgrcr un nive| cpIimc ce :ervicic c |c: u:ucric:.

Lc: principic: ue enmcrccn |c |cLcr ce| lNCC :cn:

- /:egurcr ue |c: recepIcre: ce |c: Leneficic: :ecn |c: u:ucric:
o CcnIriLuir c |c ccmpeIiIiviccc ce| pc|: y c |c mejcr cc|iccc ce
vicc ce :u: hcLiIcnIe:
- /:egurcr un ju:Ic reIcrnc pcrc e| ccnce:icncric
o Defencer e| Luen u:c ce |c: recur:c: pL|icc: ce:Iinccc: c |c:
ccnce:icne:
o Di:pcner ce un mcrcc in:IiIucicnc| ue prcpcrcicne
e:IcLi|iccc y :eguriccc jur|cicc
o Fcci|iIcr e| ce:crrc||c ce in:IrumenIc: fincncierc: ccmpcIiL|e:
ccn |c ncIurc|ezc ce |c: inver:icne: y
o GcrcnIizcr |c vigi|cncic permcnenIe ce |c :ccieccc c |c |crgc
ce Iccc e| prcce:c ce ejecucicn ce cccc prcyecIc

Fcr |c IcnIc e| lNCC Iiene en cuenIc fccIcre: ccmc |c: :iguienIe::

- Mejcrcr e| ci:enc ce| prcce:c ce |iciIccicn
o CpIimizcr |c e:IrucIurc Icrifcric y |c: e:pecificccicne: ce
ingenier|c ce |c cLrc
o Vc|crcr |c ccnce:icn, ccn e| fin ce fijcr un ccncn cnuc| c
precic m|nimc en |c |iciIccicn
o E:Iipu|cr |c ccnIriLucicn ce |c: fcvcrecicc: en e| cc:Ic ce |c
inver:icn
o Ccmpen:cr c |c: perjucicccc:, c evc|ucr |c: ccncicicne: ce
repcrIicicn ce |c: cc:Ic: ce |c inver:icn enIre |c: Leneficicric:

Fcrc |c Iercerc generccicn ce ccnce:icne: |c c:ignccicn ce rie:gc: nc
cifiere en rec|iccc ce |c: criIeric: Ienicc: en cuenIc en |c :eguncc
generccicn, perc :e inIrccujc e| ccncepIc ce grccuc|iccc, ue ccn:i:Ie en
|c ejecucicn ce |c infrce:IrucIurc c| riImc ue exijc |c cemcncc ce Ircficc,
pcrc eviIcr e| |ucrc ce:cnIe ue generc e| exce:c ce ccpcciccc ce |c:
v|c:.
657
E| primer ccnIrcIc ccjucicccc pcr e| lNCC, yc ce Iercerc generccicn, fue
pcrc |c ccrreIerc enIre |c ccpiIc| ce |c FepL|icc y e| Mcgcc|enc.

Lc Sccieccc /uIcpi:Ic 8cgcIc-GircrccI S./. e: |c ccnce:icncric ce e:Ic
ccL|e cc|zccc, ce c|I|:imc: e:pecificccicne: ccmc ccrre:pcnce c :u
impcrIcncic.

E| ccnIrcIc :e exIience ce:ce e| 24 ce cgc:Ic ce 2004 c iguc| c|c ce 2034,
cucncc :e prcyecIc c|ccnzcr e| ingre:c e:perccc, 2.5 Li||cne: ce pe:c:
ce 2004.

E:Ie ccnIrcIc ce ccnce:icn fue e| primerc ccjucicccc pcr e| lNCC, :iencc
Mini:Irc ce Ircn:pcrIe e| cccIcr /ncr: Urie| Gc||egc Hencc.

Lc: cc: cc|zccc: :enci||c: :umcn 283 ki|cmeIrc:.

Hc:Ic ciciemLre ce 200 yc :e hcL|cn ejecuIccc cLrc: pcr 100 mi| mi||cne:
ce pe:c: y e| reccucc hc:Ic e| 31 ce ciciemLre ce e:e cnc :umcLc 73.102
mi||cne: ce pe:c:.

CIrc: ccnce:icne: ccjucicccc: pcr e| lNCC :iencc mini:Irc e| cccIcr
/ncr: Urie| Gc||egc :cn:

1) Lc ccL|e cc|zccc enIre Fereirc y Lc VicIcric, ce |c Ccnce:icncric ce
CccicenIe S./. Se inicic en :epIiemLre 27 ce 2004 y |c rever:icn ceLe
:ucecer cucncc :e c|ccnce un ingre:c ce 38. mi||cne: hccic e| cnc
2020, ue ce nc |cgrcr:e ccrc |ugcr c unc prcrrcgc hc:Ic pcr cucIrc cnc:
mc:.

Lc: cc|zccc: :umcn 10 Km. E| Ircficc en 200 fue muy :cIi:fccIcric,
3035.87 pc:e:. lngre:c: ce e:e cnc: 20.324 mi||cne:.

Lc inver:icn cc|cu|ccc c| finc|izcr e| 200 ||egcLc c 70.07 mi||cne:.

2) Lc cc|zccc :enci||c ce:ce e| cercpuerIc ce Ccnc c Fc:Ic y ce e:Ic
ciuccc c Fumichccc, ce ccnce :igue c /|ccnc, E| E:pinc y Iuerre:: y ce
e:Ic pcL|ccicn hc:Ic Fc:Ic pcr lmue: y Fecregc|. De:crrc||c Vic| ce Ncrinc
S./. e: |c ccnce:icncric.

Lc: cc|zccc: ccIuc|e: :umcn 115 ki|cmeIrc:, c |c: cuc|e: :e cnccircn cIrc:
54 pcrc ||egcr c |c: 1.

658
Lc preccn:Iruccicn :e inicic en mcyc ce 2007.

Lc rever:icn ceLe pre:enIcr:e cucncc e| ingre:c c|ccnce 2.000 mi||cne:
ce pe:c: ce 2004.

Fcrc ccmpcrcr |c e:cc|c ce e:e impcrIcnIe prcyecIc regicnc|, cenIrc ce|
ccnIexIc nccicnc|, ceLe Iener:e en cuenIc ue |c :emcnc inicic| regi:Irc
unc: 12.000 pc:e:.

3) E| 1 ce cLri| ce 2007 :e inicic |c preccn:Iruccicn ce |c ccnce:icn Zcnc
MeIrcpc|iIcnc ce 8uccrcmcngc", ce /uIcpi:Ic: ce ScnIcncer S./., ce 3
ki|cmeIrc: ce ccL|e cc|zccc y 11 ce cc|zccc :enci||c, pcrc cIencer unc
:erie ce v|c: nece:cric: pcrc :ervir e| crecienIe Ircficc ce |c ccpiIc| ce
ScnIcncer.

E| ingre:c e:perccc e: ce 110 mi| mi||cne: ce pe:c: ce 2004, ue ceLe
c|ccnzcr:e enIre 15 y 20 cnc: ce:pu: ce |c firmc ce| ccnIrcIc.

E| Ircficc ce 2005 fue ce 2111.48 pc:e:.

4) E| ce mcrzc ce 2007 :e firmc e| ccnIrcIc ccn /uIcpi:Ic: ce |c ScLcnc
S./. pcrc |c ccn:Iruccicn ce 53 ki|cmeIrc:, |c rehcLi|iIccicn ce 72 y e|
mcnIenimienIc ce 124 ki|cmeIrc: ce ccrreIerc: en |c: cepcrIcmenIc: ce
CcrccLc y Sucre, ccnfcrmcncc e| cni||c McnIer|c-Lcricc-Ic|-Since|ejc-
F|cneIc Ficc, ccn |c: Ircn:ver:c|e: ue unen c Lcricc ccn Chin y c CereI
ccn |c Y.


F|guro 17. DcL|e Cc|zccc 8cgcIc-GircrccI
659
Lc inver:icn previ:Ic e: ce 218.501 mi||cne: ce pe:c: ce 200 y |c ejecucicn
ce| ccnIrcIc :e cc|cu|c en 1 cnc:.


13. Futuros Conces|ones

Grccic: c |c preccupccicn ce| Mini:Ieric ce Ircn:pcrIe c pcrIir ce 2002, y c
|c |cLcr e:pecic|izccc y Icnicc ce| lNCC, ue cenIrc|izc ce:ce 2003 |c:
ccnce:icne: ce |c infrce:IrucIurc nccicnc| {ccrreIerc:, ferrcccrri|e:, puerIc:
y cercpuerIc:), e| pc|: cuenIc yc ccn unc experiencic ue |e permiIe
ccnIrcIcr en ccncicicne: fcvcrcL|e: pcrc :u: inIere:e:.

Lc: prcyeccicne: euivccccc: en |c: ccnce:icne: ce primerc generccicn,
|c cmcrgc experiencic ce CCMMS/ {v. 140), |c: fcvcrcL|e: re:u|Iccc: ce
|c Iercerc generccicn ce ccnce:icne: vic|e:, e| inci:cuIiL|e xiIc ce |c:
:ccieccce: pcrIucric: regicnc|e: y |c: grcnce: reuerimienIc: ce ccpiIc|
pcrc mccernizccicn ce cercpuerIc:, nc cejcn cucc ue en e| fuIurc e|
:i:Iemc ccnce:icncric :eguirc :iencc |c Lc:e ce |c nuevc infrce:IrucIurc,
mienIrc: lNVl/S ceLerc ceciccr :u: principc|e: e:fuerzc: c| ccecuccc
mcnIenimienIc y ccn:ervccicn ce ccrreIerc: nccicnc|e: nc
ccnce:icnccc: y ce |c rec :ecunccric.

/ finc|e: ce| pre:enIe cnc ce 2007, e| ln:IiIuIc Nccicnc| ce Ccnce:icne:
e:Iucic |c: Lc:e: pcrc |c: :iguienIe: prcyecIc: ce ccL|e: cc|zccc::

Iob|o 8. DcL|e: cc|zccc: en prcyecIc

Conces|on Monten|m|ento y
Operoc|on [km}
Vo|or est|modo
[m|||ones de 2005}
F|ozo
conces|on
V|c MeIrcpc|iIcnc ce
CcuIc
131 1.135 1
GircrccI-lLcgu 130 333.200 1
8crrcnui||c-
CcrIcgenc
23 518.288 20
FuIc ce| Sc|
{IcLicgrcnce- Lc Yce
Cincgc)
4 437.21 24
/uIcpi:Ic ce |c
McnIcnc Lc FinIccc-
Frimcverc-8crLc:c-
FuerIc C|cyc
240 1158.83 24
660
Vc||e ce /Lurrc-Gc|fc
ce UrcLc
501 510.71 24
Mcrginc| ce| CcriLe 520 31.20 24
/rIeric: ce mi L|cnurc 20 31. 24

Fuente: lNCC, Fe:umen Mi:icnc|: mcyc 2/2007


/cIuc|menIe e| lNCC e:Iucic prcyecIc: ce nuevc: ccnce:icne:
ferrcvicric::

1. Ccnce:icn ce| c|Iip|cnc cunciLcyccen:e. 8cgcIc-Lc
Ccrc-8e|enciIc, 27 Km ce v|c:. lnver:icn cc|cu|ccc ce 558 mi|
mi||cne: ce pe:c: ce 200.
2. Ccnce:icn Mcgcc|enc-CcriLe. Dcrccc-McriuiIc-
8uenc: /ire:-Vi||cviejc-Neivc, 377 Km, ccn inver:icn cc|cu|ccc
ce 851 mi| mi||cne: ce 200.

Ccmc puece cL:ervcr:e, cmLc: prcyecIc: cemcnccn inver:icne:
pL|icc: ce| crcen ce 300 mi||cne: ce cc|cre:, c mi juicic ce cucc:c
renIcLi|iccc :i :e |e: :cmeIe c un cnc|i:i: Icn rigurc:c ccmc e|
reccmencccc pcr e| FMI.




140. E| Coso COMMSA

Lc |iciIccicn pL|icc SCC-L 01 ce 17 Ien|c pcr cLjeIc ccjuciccr |c
ccnce:icn pcrc unc ce |c: v|c: mc: impcrIcnIe: ce| pc|:, c pcrIir ce E|
Vinc, c |c :c|icc ce 8cgcIc, hc:Ic Scn /|LerIc, pc:cncc pcr IcLic Grcnce,
Vi||eIc, Hcncc, FuerIc Sc|gcr-Dcrccc.

Fcr |c mcgniIuc ce |c inver:icn previ:Ic, ce| crcen ce 400 mi||cne: ce
cc|cre:, |c Nccicn ccepIc cpcrIcr unc pcrIe :u:Icncic| ce| mcnIc
reuericc.

/LierIc: |c: prcpue:Ic: :e enccnIrc ue |c e:pcnc|c Drcgccc: S./.
reuer|c ce| E:Iccc 235 mi||cne: ce cc|cre:: ue Cc:Ie||cne cemcnccLc
245 mi||cne: y ue lmpregi|ic rec|cmcLc 255 mi||cne: ce cc|cre:.

661
En e:c: ccncicicne:, e| ccnIrcIc :e ccjucicc c| ccn:crcic CCMMS/
{Ccnce:icncric ce| Mcgcc|enc Mecic S./.), ue :c|cmenIe :c|iciIc 137
mi||cne: ce cc|cre: ce |c Nccicn, ccmpue:Ic pcr |c: firmc: e:pcnc|c: Sccyr
S./, /CC, 8cncc ScnIcncer CenIrc| Hi:pcnc S./., EpIi:c y |c Empre:c
Nccicnc| ce /uIcpi:Ic: ce E:pcnc EN/. IcmLin hccen pcrIe ce|
ccn:crcic |c: empre:c: cc|cmLicnc: Euipc Univer:c| & Cic LIcc: Cc:Irc
Icherc::i y Gerccn LIcc: WcckenhuI ce Cc|cmLic S./: Ccnc Jimnez
E:Iucic: y Ccn:Iruccicne: y |c: enIiccce: pL|icc: ln:IiIuIc ce FcmenIc
lncu:Iric| lFl y e| 8cncc ce| E:Iccc.

E| ccnIrcIc 388 ce 17 ce ccnce:icn fue :u:criIc ccn CCMMS/ pcr e|
DirecIcr ce lNVl/S, Gui||ermc Gcviric Ccrrec, :iencc mini:Irc ce Ircn:pcrIe
e| cccIcr Jc: Enriue Fizc FcmLc.

Ccmc e| Irczccc :cmeIicc c |iciIccicn ccmprenc|c 15 Ine|e:, ce:pu: ce
iniciccc: |c: IrcLcjc:, |c: :encre: ce CCMMS/ :c|iciIcrcn mccificccicne:
c|egcncc invicLi|iccc Icnicc en muchc: ce |c: Ircmc: ce Ic| mcnerc ue
:e ci:minuyerc e| nmerc ce Ine|e: cccrcccc.

E| cccIcr Gui||ermc Gcviric :e negc c mccificcr e| ci:enc ce |c cLrc.

/ pcrIir ce| 7 ce cgc:Ic ce 18 :e ejerciercn Iccc c|c:e ce pre:icne:
{inc|uyencc |c v|c cip|cmcIicc), :cLre |c ccmini:Irccicn Fc:Ircnc pcrc
cLIener |c mccificccicn ce |c: Irczccc:.

E| gcLiernc :iguic firme en cefen:c ce |c: inIere:e: nccicnc|e: y c mecicc
ue :e ce:cuLr|cn nuevc: irregu|criccce: e incump|imienIc: pcr pcrIe ce
|c: ccnce:icncric:, |c pc:icicn ce| Mini:Irc, e| cccIcr Gu:Icvc /cc|fc Ccnc|
Mcrc, :e encurec|c, hc:Ic ue :e crcenc expecir |c re:c|ucicn 2282 ce
2000.

lNVl/S prcfiric |c Fe:c|ucicn 2282/00 en |c cuc| ci:pu:c |c :iguienIe: 1)
Dec|crc |c cccuciccc y Ierminccicn ce| ccnIrcIc ce ccnce:icn 388/7: 2)
Hccer efecIivc |c c|cu:u|c penc| pecunicric pcr cucnI|c euivc|enIe c|
cien pcr cienIc {1007) ce| vc|cr IcIc| ce| cpcrIe inicic| ce ccpiIc| y |c:
cpcrIe: cnuc|e: ce ccpiIc| prcvenienIe: ce |c nccicn": 3)Hccer efecIivc |c
:c|iccriccc ce |c :ccieccc Ccnce:icncric ce| Mcgcc|enc Mecic S./., y ce
cccc unc ce :u: cccicni:Ic: y 4) Crcencr |c ncIificccicn ce e:c re:c|ucicn
c CCMMS/ S./. y cccc unc ce |c: cccicni:Ic:, pcr efecIc ce |c :c|iccriccc
e:IcL|ecicc en e| p|iegc ce ccncicicne: y en |c prcpue:Ic.

662
Lc: :ccieccce: ce| Ccn:crcic inIerpu:iercn recur:c ce repc:icicn ccnIrc
e:c re:c|ucicn ue, c| iguc| ue e| pre:enIccc pcr |c: cemc: :ccieccce:
invc|ucrccc:, fue re:ue|Ic pcr lNVl/S mecicnIe re:c|ucicn n 420/00, en |c
cuc| ccnfirmc, ccn |c: :iguienIe: cc: :c|veccce:, e| ccIc ccmini:IrcIivc
recurricc: 1) Freci:c ue e| vc|cr ce |c c|cu:u|c penc| e: ce US $
137100.000 y 2) Senc|c ue |c inhcLi|iccc pcrc ccnIrcIcr ccn e| E:Iccc
ccLijc nc :c|c c CCMMS/ S./. :inc IcmLin c :u: empre:c: :ccic:.

lNVl/S ncIificc |c Fe:c|ucicn 2282/00 y mecicnIe Fe:c|ucicn n 143/01
re:c|vic e| recur:c ce repc:icicn, crcencncc :u ncIificccicn c Iccc: |c:
:ccieccce: invc|ucrccc:.

En re:pue:Ic c |c: recur:c: inIerpue:Ic: pcr Iccc: |c: :ccieccce:
invc|ucrccc: ccnIrc |c Fe:c|ucicn 143/01, lNVl/S prcfiric |c Fe:c|ucicn n
007/02, ccnfirmcncc |c: Fe:c|ucicne: n 2282/00 y 143/01 y gucrccncc
IcIc| :i|encic, en :u pcrIe re:c|uIivc, ccercc ce |c cc|crccicn :c|iciIccc pcr
|c: empre:c: cccicncnIe:.

En e| IriLunc| /cmini:IrcIivc ce Cuncincmcrcc :e enfrenIcLcn e| prcce:c
ce lNVl/S pcrc e| ccLrc ce US $ 137000.000 y e| prcce:c ccnIencic:c
ccmini:IrcIivc ce |c: ciferenIe: :ccieccce: ccnIrc e| lNVl/S. E| primerc ccn
Lc:e en |c: re:c|ucicne: n 2282/00 y 420/00, y e| :eguncc ccnIrc e:c:
mi:mc: cc: re:c|ucicne:.

SieIe cnc: mc: Icrce, e| IriLunc| nc hcL|c re:ue|Ic |c: |iIigic: :urgicc: enIre
e| lNVl/S y CCMMS/, :iIuccicn ue ||evc c| Mini:Irc ce Ircn:pcrIe, /ncr:
Urie| Gc||egc Hencc, c ccepIcr un prcce:c ce ccnci|iccicn ccn e| fin ce
ccr nuevcmenIe |uz verce c |c cLrc y IcmLin pcrc preccver |c pc:iL|e
inccpcciccc ce CCMMS/ pcrc re:crcir c| E:Iccc, en cc:c ce :er
ccncenccc c pcgcr |c: :umc: rec|cmccc: pcr e| lNVl/S, pcrue ce |c:
cccicni:Ic: ce e:e ccn:crcic :c|cmenIe e| 8cncc ScnIcncer y EN/ e:Icr|cn
en ccpcciccc ce cIencer :u: cucIc:.

E| ccnvenic ce ccnci|iccicn :e firmc en ncviemLre ce 200 pcrc e|
reinIegrc c| lNVl/S ce 120 mi| mi||cne: pcr ccncepIc ce incemnizccicn y
cIrc: 5 mi| mi||cne: ce cpcrIe: rec|izccc: pcr |c: cccicni:Ic: ce CCMMS/, c
ccmLic ce |c cuc| e| ln:IiIuIc renuncic c :u cerechc ce ccLrcr mu|Ic: c
:cncicne: pcr |c cccuciccc ce| ccnIrcIc :u:criIc y c hccer efecIivc |c ue
ccn:icerc curcnIe e| p|eiIc ue ceL|c :er e| vc|cr ce |c c|cu:u|c penc|
pecunicric, cuyc Icpe mcximc :e fijc en 137 mi||cne: ce cc|cre:. De| mi:mc
mccc, cmLc: pcrIe: :e cL|igcn c Iermincr |c: prcce:c: ejecuIivc: y
penc|e: in:Icurccc: c |c fechc.
663

E| 24 ce ju|ic ce 2007, |c CcnIrc|cr|c Generc| ce |c FepL|icc ccn:icerc ue
e| re:crcimienIc c| E:Iccc nc pcc|c :er infericr c 288 mi| mi||cne: ce pe:c:.
Lc Frccurccur|c ||egc c ccnc|u:icne: mc: cju:Iccc: c |c rec|iccc ce|
c:unIc CCMMS/.

E| 14 ce cgc:Ic ce 2007 cvc|c |c ccnci|iccicn ccn |c: ccnIrcIi:Ic:,
ccvirIiencc ue |c pc|izc ce :egurc ue cmpcrcLc e| ccnIrcIc nc pccr|c
:er ejecuIccc y :c|c :e cemcnccrcn cc: ce |c: cucIrc re:c|ucicne:
emiIicc: pcr |c enIiccc".

/:|, |c Frccurccur|c inIerpreIc ue hcy c|Ic: prcLcLi|iccce: ce ue e|
mcnIc ce |c c|cu:u|c penc|, ue e:IcLc Ic:ccc en 137.1 mi||cne: ce
cc|cre:, Iermine en un vc|cr :imi|cr c| ue e| ccn:crcic yc ccepIc pcgcr:
71.1 mi||cne: ce cc|cre:. /cemc:, ccn:icerc ue |c primerc :umc pccr|c
hccer invicL|e e| ccLrc, pcr fc|Ic ce recur:c: ce c|gunc: :ccic:.

Fcr e:c reccmiencc ue, en crc: ce prcIeger e| inIer: generc|, :e
e:IcL|ezcc |c rec| :iIuccicn fincncierc y pcIrimcnic| ce |c: pcrIicu|cre:
cemcncccc: c ejecuIccc: pcrc Ircn:igir c ccnci|icr |c: ciferencic:
eccncmicc: y c:| eviIcr ue |c: enIiccce: cLIengcn ceci:icne: jucicic|e:
ce impc:iL|e ejecucicn. De |c ccnIrcric, e| E:Iccc ccnIcr|c ccn unc
:enIencic pcrc enmcrccr".

E| ccmenIcric ce| ingenierc Gui||ermc Gcviric Echeverri :cLre |c
ccnci|iccicn ccn CCMMS/ e: muy ccerIccc:
Ccnpc|t|nc: pue:. e:e en|cque p|cgnct|cc que
|eccncce que nucnc: vece: |c nec| e: enen|gc ce |c
cuenc y que ncy que ||egc| c un ccue|cc pc|que |c
ccnt|cpc|te tcnc|n t|ene c|gunentc: e |nte|e:e: y e|
F:tccc nc puece t|ccc|:e en p|e|tc: |nte|n|ncc|e:.
pc|que |c que |npc|tc e: que |c: c||e|enc|c: :e
|e:ue|vcn ce ncne|c u:tc. que nc ncyc un
en||quec|n|entc |ncec|cc n| un encc|ec|n|entc
excge|ccc ce |c: cc|c:
!


E| ccuercc e:IcL|ece ue e| ccnce:icncric reIcmcrc |c ccn:Iruccicn ce |c
v|c IcLicgrcnce-FuerIc Sc|gcr, ce ccuercc ccn e| Irczccc ue :e |iciIc en
e| prcyecIc.


617
El Mundo, Medelln; agosto 16/2007
664
E| Irczccc hc:Ic Scn /|LerIc {Ce:cr) :erc ce 577 ki|cmeIrc:, ce |c: cuc|e: 5
ccrre:pcncercn c unc ccrreIerc nuevc, en |c cuc| e:Icrcn inc|uicc: |c: 15
Ine|e: {ue en e| pc:ccc fuercn unc ce |c: ccu:c: pcrc ue CCMMS/
:c|iciIcrc mccificcr e| ccnIrcIc) y 35 puenIe:.

De |c: 15 Ine|e: hcy 4 muy |crgc:: IcL|c-UIicc, ce .047 m, Guccuerc-
CcmLc:, ce 5.210 m, UIicc- Guccuerc, ce 1.240 m, y CcmLc:-FuerIc
Sc|gcr, ce 1.110 m.

Lc v|c Iencrc un cnchc ce 11 meIrc:, ce |c: cuc|e: 7.30 ccrre:pcncercn c
|c cc|zccc, 1.80 meIrc: c Lermc: y 1.50 c cuneIc:.

E:Ic: cLrc: eviIcrcn e| c:cen:c ce |c: cuIcmcIcre: c |c: c|Ic: ce E| Irigc y
Lc Mcnc, ccn |c cuc| :e cgi|izc e| Ircficc enIre Vi||eIc y Hcncc.

E| ccuercc e:IcL|ece ue |c ccn:Iruccicn ce |c: Ine|e: 1 y 11, |c: mc:
|crgc:, Iencrc |ugcr ce:pu: ce |c: cnc: :ieIe y nueve re:pecIivcmenIe,
unc vez :e incremenIe e| Ircficc vehicu|cr pcr |c v|c.

141. kepotenc|oc|on de Conces|ones

Se u:c |c expre:icn repcIenciccicn ce ccnce:icne:" pcrc referir:e c |c:
prcce:c: ce negcciccicn prcmcvicc: pcr e| lNCC, en cefen:c ce |c:
inIere:e: nccicnc|e:, ccn e| fin ce mccificcr, ce ccuercc ccn e|
ccnce:icncric, |c: Irminc: ce| ccnIrcIc, pcrc :u:IiIuir |c: c|cu:u|c: ue
ccn:cgrcn e| ingre:c m|nimc gcrcnIizccc pcr |c: ue ccnfcrmcn |c
mccc|iccc ce ingre:c e:perccc, ue unc vez c|ccnzccc prccuce |c
rever:icn ce |c ccrreIerc c |c Nccicn.

Cuizc :ec mejcr |c expre:icn renegccicr" ue repcIencicr" cucncc :e
cLIiene e| reeui|iLric ce |c: ccnvenic:.

En |c: ccnce:icne: ce primerc generccicn :e hc cvcnzccc muchc pcrc
c:emejcr|c: ccnIrccIuc|menIe c |c: ce :eguncc y Iercerc generccicn,
perc Icccv|c e:Icn pencienIe: |c: :iguienIe: |iIigic::

1. Ccvicnce:, S./. {8cgcIc- Vi||cvicencic) ccnvccc un IriLunc| ce
/rLiIrcmenIc pcrc cirimir preIen:icne: pcr 110.000 mi||cne: ce pe:c:.
2. Ccnce:icne: CCFC, S./. {8cgcIc-FcccIcIivc- Lc: /|pe:) :c|iciIc un
IriLunc| ce /rLiIrcmenIc pcr mcycr permcnencic ce |c cLrc en
eIcpc ce ccn:Iruccicn"

665
Ccn cIrc: ccnce:icncric:, e| lNCC cvcnzc en |c renegcciccicn ce |c:
:iguienIe: ccnvenic::

1. Ccn e| Ccn:crcic Lc Cc|erc {Lc: FcIic:- Lc Cc|erc- Guc:cc:
8ricenc-Scpc-E| Sc|iIre) :e e:Ic e:IrucIurcncc nuevc ccnce:icn, ue
inc|uye e| mejcrcmienIc ce| Ircmc Lc: FcIic:-Lc Cc|erc y |c inc|u:icn
ce| ccrre:pcncienIe c 8cgcIc- Lc CcLcnc.
2. Ccn ScLcnc ce CccicenIe S./. {SiLeric-Lc FunIc- E| Vinc) cvcnzc
un prcce:c ccnci|icIcric frenIe c preIen:icne: pcr 250.000 mi||cne: ce
pe:c:

Ccn e| Ccn:crcic V|c c| Mcr {CcrIcgenc- 8crrcnui||c), c pcrIir ce enerc 1
ce 2007, :e pc:c ce ccnce:icn ce ingre:c m|nimc gcrcnIizccc, c ingre:c
e:perccc pcr 277.000 mi||cne: ce pe:c: ce 2005, ue :e ceLe c|ccnzcr e|
1 ce enerc ce 201.

En ccnce:icne: ce Iercerc generccicn hcy |c: :iguienIe: c:unIc:
pencienIe::

1) e| lNCC y e| Ccn:crcic Sc|crIe Sc|crIe {8ricenc-Iunjc-Scgcmc:c)
:e e:Icn reuniencc en me:c: ce IrcLcjc pcrc |c e:IrucIurccicn
cefiniIivc ce| ccnvenic
2) Ccn |c Sccieccc /uIcpi:Ic 8cgcIc-GircrccI, S./. :e ci:cuIen |c:
c:unIc: re|ccicnccc: ccn cLrc: nc previ:Ic: inicic|menIe en e| :ecIcr
ce Ic|emcicc, cc|zccc: mixIc: pcrc Ircn:mi|enic, cvenicc Lc:
Fc|mc: en Fu:cgc:ugc, ccce:c c ce:nive| en SiLcI, i|uminccicn ce
v|c:, eIc, ue cemcnccn cpcrIe: ce| E:Iccc pcr 14 mi| mi||cne: ce
pe:c:.

En ncviemLre ce 2007, en e| mcrcc ce| lV Ccngre:c ce |c Ccmcrc
Cc|cmLicnc ce |c lnfrce:IrucIurc, e| Mini:Irc ce Ircn:pcrIe, cccIcr /ncr:
Urie| Gc||egc Hencc, :e cec|crc :cIi:fechc, en Irminc: generc|e:, ccn |c:
re:u|Iccc: ce| :i:Iemc ccnce:icncric pcrc |c: ccrreIerc: cc|cmLicnc:, c
pe:cr ce |c: errcre: ue puecen hcLer:e ccmeIicc en ceIerminccc:
cc:c:.

E| Mini:Irc cprcvechc e:c ccc:icn pcrc :enc|cr ue muchc: ce |c:
ccnce:icne: :cn ce mcnIenimienIc y ue, pcr |c IcnIc, nc genercn
recur:c: :uficienIe: pcrc |c ccn:Iruccicn ce |c: :eguncc: cc|zccc:.

Fcr Ic| rczcn :u ce:pcchc e:Ic cnc|izcncc |c ccnveniencic ce prcpicicr |c
inIegrccicn ce ccnce:icne:, ce Ic| mcnerc ue |c: :uperhcLiIcric: y |c:
666
ceficiIcric:, cenIrc ce unc regicn, :e inIegren pcrc hccer pc:iL|e |c
ccn:Iruccicn ce ccL|e: cc|zccc: ccn e| mencr cpcrIe pL|icc pc:iL|e.


142. Fotr|mon|o V|o|

En feLrerc ce 17 e| ln:IiIuIc Nccicnc| ce V|c:, cirigicc enIcnce: pcr e|
ingenierc Gui||ermc Gcviric Ccrrec, puL|icc un cccumenIc ccn e| I|Iu|c ce
Fct||ncn|c V|c|. Fec ce Cc||ete|c: Ncc|cnc|e:
18
, cuyc |ecIurc e:
inci:pen:cL|e pcrc ccmprencer Iccc |c hi:Icric ce nue:Irc infrce:IrucIurc
vic| y pcrc crienIcr :u fuIurc ce:crrc||c.

E| grupc ce IrcLcjc ue rec|izc e:e e:Iucic, ejemp|cr pcr :u e|evccc
cc|iccc, pcr :u ccnci:icn {8 pcginc:) y pcr |c impcrIcncic ce :u:
re:u|Iccc:, e:Iuvc ccnfcrmccc pcr Efrc|n Sc|cnc Fcjcrcc, Hugc Iricnc y
Cr|cncc Gcmez Jimnez.

E| |iLrc crrcncc cfirmcncc:

Fn !88 e| 8cncc |nte|ncc|cnc| ce Feccn:t|ucc|n y
Fcnentc puc||c e| e:tuc|c cencn|nccc F| cete||c|c
ce |c: ccn|nc: en |c: pc:e: en ce:c||c||c. Ccu:c: y
:c|uc|cne:. e| cuc| |e:c|tc |c |npc|tcnc|c ce|
ncnten|n|entc cpc|tunc ce |c |n||ce:t|uctu|c v|c| (.} y
ce:tccc |c p|c|cc pc| cete||c|c ce |c |n||ce:t|uctu|c
ce e:tc: pc:e:. Segun (e:c} puc||ccc|n. en |c: u|t|nc:
ve|nte cnc:. 85 pc:e: en ce:c||c||c ncn pe|c|cc
|n||ce:t|uctu|c v|c| pc| un vc|c| ce 45.000 n|||cne: ce
c|c|e: cec|cc c :u |n:u||c|ente ncnten|n|entc.
p|c|cc que :e nuc|e|c pcc|cc ev|tc| nec|cnte |c
cp||ccc|n ce pc|t|cc: ce ncnten|n|entc p|event|vc.
que ncc|cn cc:tccc nenc: ce !2.000 n|||cne: ce
c|c|e: (.}Lc nc|c ge:t|n ce ccn:e|vcc|n ce |c:
|ece: v|c|e: e:tc ccu:cncc un cunentc |nnece:c||c ce
|c: cc:tc: ce cpe|cc|n ce |c: vencu|c:(.} ncy
p|c|cc ev|tcc|e ce| pct||ncn|c (.} c| puntc que
nucnc: pc:e: gc:tcn |nut||nente. pc| e:tc |czn. nc:tc
e| 37 ce :u p|ccuctc |nte|nc c|utc
!
.


618
INVIAS. Patrimonio Vial. Bogot: Invas; 1997.
619
Ibidem .p. 7.
667
Ccn:icerc ue en Cc|cmLic nuncc :e ||egc, pcr cu:encic primerc y |uegc
pcr in:uficiencic ce| mcnIenimienIc prevenIivc, c prcicc: Icn e|evccc:
ccmc |c: :enc|ccc: pcr e| 8lFF, ce| crcen ce| 37 ce| Fl8 en veinIe cnc:,
perc ccmc hemc: vi:Ic c |c |crgc ce e:Ic: pcginc:, |c ccn:ervccicn ce |c:
ccrreIerc: enIre 130 y 150 fue prccIiccmenIe nu|c: ceLiercn pc:cr cIrc:
veinIe cnc: cnIe: ce ue |c: pre:upue:Ic: pcrc |c cIencicn ccrrecIc ce |c:
ccrreIerc: empezcrc c :ignificcr un ccmLic cprecicL|e en e:e primcrcic|
c:unIc.

En cu:encic ce un e:Iucic e:pec|ficc, ue rec|cmc :u prcpic |iLrc, e| |ecIcr
pccr|c :umcr |c: pre:upue:Ic: pcrc ccrreIerc: c |c |crgc ce |c: cnc: y
ccmpcrcr e:c cifrc ccn e| vc|cr e:IcL|ecicc pcr e| e:Iucic ce 17 pcrc e|
pcIrimcnic vic|.

E:e ejercicic, ue crrcjc e| mc: me|cncc|icc re:u|Iccc, e: funccmenIc|
pcrc ccmprencer |c impcrIcncic ce |c ccrrecIc cireccicn ce |c: |Iimc:
cnc:. lNVl/S rec|izc cccc vez mcycre: e:fuerzc: pcrc c|ccnzcr :u: meIc:
en mcIeric ce ccn:ervccicn ccecuccc ce |c rec vic|.

Iob|o .


Fuente: lNVl/S. Fct||ncn|c V|c|: 17

/nIe: ce :eguir cce|cnIe, cigcmc: ue pcrc e:IcL|ecer e| vc|cr ce|
pcIrimcnic vic| :e ccn:icerc unc rec ce 11.584 ki|cmeIrc:
20
.

E| 77 ce |c: v|c: Ien|cn pcvimenIc c:fc|Iicc. E| 217 cfirmccc. E| 77
ce:Icpccc, e| 17 pcvimenIc r|gicc y e| 107 e:ccpccc.


620
Ibidem. pp. 35 y siguientes.
668
E| 37 ce |c rec pre:enIcLc cuen e:tccc. E| 287 |egu|c|. E| 187 nc|c. E| 7
nuy nc|c y e| 7 nuy cuenc.

E| 7.7 ce |c rec ccrre:pcnc|c c v|c: ce cc: ccrri|e:. E| 17 c v|c: ce un :c|c
ccrri|. De Ire: ccrri|e: e| 0.37. De cucIrc ccrri|e: e| 17 y ce :ei: ccrri|e: e|
0.17.

E| Ircn:iIc prcmecic cicric pcr ki|cmeIrc en 14 fue ce 1.20 veh|cu|c:. En
15 ce 1.77 veh|cu|c: y en 1 ce 2.022
21
.
E| pcIrimcnic vic| :e cefinic ccmc e|

(.} ccnuntc ce tccc |c |n||ce:t|uctu|c ce cc||ete|c:
ccn|c|nccc pc| t|e: e|enentc: ccnc :cn e| ce|ecnc
:cc|e e| te||enc. |c: cc|c: cc:|cc: y |c ccpc ce
|ccccu|c. exp|e:ccc: en ncnecc ncc|cnc|
22
.

Ccn Lc:e en |c: e:Iucic: rec|izccc: curcnIe e| cnc ce 15 :e
ceIermincrcn |c: cc:Ic: prcmecic ce |c ccn:Iruccicn, rehcLi|iIccicn y
reccn:Iruccicn ce |c: Ircmc: ce ccrreIerc. Ccn e:Ic: ccIc: :e fcrmc e|
cc:Ic ce |c uniccc ce referencic, ue rene |c: :iguienIe: ccrccIer|:Iicc::
Dc: ccrri|e:. Ierrenc p|cnc. FcvimenIc ccn mezc|c c:fc|Iicc. Ccncicicn
vi:uc| muy Luenc". E| cc:Ic pcr ki|cmeIrc :e fijc en 534,71 mi||cne: ce
pe:c:.

E: ccnvenienIe Ircn:criLir |c: cefinicicne: ue reuiere |c ccLc|
ccmpren:icn ce| cc|cu|c ce| vc|cr ce| pcIrimcnic vic| {ver figurc

F| vo|or ocfuo| ce un t|cnc ce cc||ete|c cc||e:pcnce c
|c :unctc||c ce cccc unc ce |c: vc|c|e: |nc|v|cuc|e: ce
|c: :egnentc: que |c ccnpcnen. vc|c|ccc: :egun :u
ccnc|c|n c e:tccc p|e:ente. e: cec||. |ncc|pc|cncc e|
ccnceptc ce cete||c|c y ce:ecncncc e| ccnceptc
eccnn|cc ce vc|c| ce :u:t|tuc|n.

F| vo|or mx|mo ce un t|cnc :e|c cque| que
cc||e:pcncc c| ccnuntc ce tccc: :u: :egnentc: que

621
A partir de entonces se registra notable progreso: En 2005, la red nacional comprende
16.750 Km 12.365 pavimentados (73.82%). Sin pavimentar 4.386 (26.18%). En buen
estado 50%. En regular estado 28%. En mal estado 22%. (v. Ministerio de Transporte.
Oficina de Planeacin. Diagnstico del sector Transporte. Op. cit. p.40 y siguientes.
622
Ibidem. p. 12.
669
:e encuent|en en nuy cuenc: ccnc|c|cne:. Fn ct|c:
pc|cc|c:. :e|c e| cc:tc ce| ccnuntc ce :egnentc:
|ec|n ccn:t|u|cc: ccn un n|ve| ce cc||ccc ccc|ce ccn
|c: ccnc|c|cne: ce| te||enc. e| t|pc ce :upe|||c|e y |c:
cc|ccte|:t|cc: gecnt||cc:. :egun e| vc|unen ce
u:uc||c:

F| vo|or mn|mo pe|n|:|c|e ce un t|cnc :e|c e| vc|c| que
cc||e:pcncc c |c pec| ce |c: ccnc|c|cne: ccn|:|c|e:.
ccn|c|ne c c||te||c: tcn|cc: y eccnn|cc:. Lc:
ccnc|c|cne: nn|nc: ccn|:|c|e: e:tcn |e|cc|cnccc: ccn
e| vc|unen ce t|cn:|tc. e: cec||. que c ncyc| vc|unen
ce t|cn:|tc. |c ccnc|c|n c e:tccc nn|nc ccn|:|c|e
:e|c e| e:tccc |egu|c|. n|ent|c: que c nenc| vc|unen
ce t|cn:|tc. |c ccnc|c|n ccn|:|c|e pcc|c :e| e| e:tccc
nc|c. Fc|c e|ectc: ce| t|cccc. :e ncn ccn:|ce|ccc
ccnc |n|te |c: vc: ccn t|cn:|tc :upe||c| c 350 vencu|c:
c|c||c:.

F| vo|or med|o cc|cu|ccc |eccge e| ccnceptc |ec||:tc
ce que tccc |c |ec v|c| nc puece ncntene|:e en un
n|ve| ce nuy cuenc. en |czn nc :|c c |c: c|||cu|tcce:
en |c c:|gncc|n ce |c: |ecu|:c: nece:c||c: pc|c cunp|||
ccn tc| p|cp:|tc. :|nc que unc ccc|n |np|enentccc
en e:tc c||ecc|n pcc|c |e:u|tc| cnt|eccnn|cc. F|
vc|c| nec|c pe|n|te |cent|||cc| un vc|c| |nte|nec|c ce |c
|ec ent|e e| vc|c| ncx|nc pc:|c|e y e| vc|c| nn|nc
tcn|ccnente pe|n|:|c|e. c||ececc| ce| cuc| :e cece
cceptc| |c ge:t|n ce ccn:e|vcc|n ce |c |ec
23


Se ceIerminc enIcnce: ue e:c: 11.584,2 ki|cmeIrc: vc||cn 5.285.553.1
mi||cne: ce pe:c: en 15. Nc :e evc|ucrcn 2.01 ki|cmeIrc: ce v|c: ce
mencr impcrIcncic {157 ce |c rec) y Icmpccc :e cc|cu|c e| vc|cr ce |c:
puenIe:, ue :e cejc pcrc un e:Iucic pc:Iericr. Icmpccc :e inc|uyercn |c:
v|c: ccnce:icnccc:.

E| cuccrc re:umen, pcr :u impcrIcncic, ceLe :er cnc|izccc
cuicccc:cmenIe. {v. IcL|c 70)



623
Invas. Patrimonio Vial. Op. cit. pp. 12-13.
670
Iob|o 70. IcIc| pcIrimcnic pcr Fegicnc|e:


Fuente: lNVl/S, Fct||ncn|c V|c|. 17


Lc |ecIurc ce e:Ie e:Iucic, ce primcrcic| impcrIcncic, permiIe :cccr
c|gunc: ccnc|u:icne: cLvic::

1. E| reIrc:c ce |c rec vic| en re|ccicn c |c: reuerimienIc: ce un pc|: ce
|c exIen:icn y |c pcL|ccicn ce Cc|cmLic. Cuc|uier cifrc en funcicn
ce meIrc: ce ccrreIerc pcr ki|cmeIrc ce :uperficie, c ce ki|cmeIrc: ce
ccrreIerc pcr cccc 100.000 hcLiIcnIe:, c pe:cr ce :er inciccccre:
muy engcnc:c:, nc: cc|ccc en unc ce |c: |Iimc: |ugcre: c e:cc|c
muncic|.

2. E| e:Iccc meciccre ce |c rec

671
3. Lc urgencic ce ccn:Iruir, cpe|cncc c| :i:Iemc ce ccnce:icne:, unc
rec ce ccL|e: cc|zccc: mccernc:, cccrce ccn |c: nive|e: ce|
ce:crrc||c nccicnc|, ccpcz ce ccnIriLuir c| crecimienIc eccncmicc.

/cemc:, e| e:Iucic :cLre e| pcIrimcnic vic| en 17 nc: infcrmc:

- ue :e reuieren 1.078.3,3 mi||cne: ce pe:c:, IecriccmenIe,
pcrc ||evcr |c rec en :u e:Iccc ccIuc| c unc ccncicicn ce muy
Luenc. y pcr ciferencic :e reuieren 33.82,5 mi||cne: pcrc
||evcr |c rec ce :u ccncicicn ccIuc| c unc ccncicicn mecic
24


- ue e| impue:Ic cnuc| c |c: ccmLu:IiL|e: euivc|e c| 32.27 ce|
vc|cr ccIuc| ce |c rec

DeLemc: ||cmcr |c cIencicn :cLre |c: :iguienIe: punIc::
1. Si :umcmc: |c: c:ignccicne: pre:upue:Ic|e: ce |c: 20 cnc: cnIericre:,
nc: :crprence ccmpcrcr :u IcIc| ccn e| vc|cr pre:enIe ce |c rec en
17, ue incicc |c ju:Ic ce |c: cfirmccicne: ce| 8cncc Muncic|, ccn
|c: cuc|e: :e inicic e| e:Iucic.

2. E| vc|cr cIriLuicc c| pcIrimcnic vic|, ce 5.285.553,1 mi||cne: ce pe:c:,
euivc||c en 17 cpenc: c 4.3 mi||cne: ce cc|cre:
25
,
2


143. Av|oc|on Comerc|o| [2007}

De:ce 15, cucncc enIrc en cperccicn e| /ercpuerIc lnIernccicnc| E|
Dcrccc, hc:Ic |c incugurccicn ce| nuevc /ercpuerIc ce Cc|i en 171, e| ce
Sc|eccc en 8crrcnui||c erc |c pi:Ic c|Iernc pcrc |c: jeI: ue cuLr|cn |c:
ruIc: inIernccicnc|e: ue IcccLcn en Cc|cmLic.

Luegc, e| Fcncc /ercncuIicc Nccicnc| emprencic |c ccn:Iruccicn ce unc
:erie ce cercpuerIc: cpIc: pcrc |c cperccicn ce |c: grcnce: jeI:

E| cercpuerIc ce Fc|cnegrc, en 8uccrcmcngc, :e cic c| :ervicic en 174,
mienIrc: |c: in:Ic|ccicne: ce CcrIcgenc, Fc:Ic y Scn /ncr: fuercn cLjeIc
ce c|gunc: mcce:Ic: refcrmc: e:e mi:mc cnc.


624
Ibidem p. 31.
625
Tasa de cambio a diciembre de 1997: 1.140,45 por US $ (Banco de la Repblica)
626
Esta cifra corrobora la desmesura de las inversiones en los 29 Km del Metro de Medelln, que entonces
ya superaban los 2.500 millones de dlares, y las estimadas para el Metro de Bogot, afortunadamente
cancelado (v. 150).
672
En 178, ccn |c cyucc ce un pr:Icmc ce| 8cncc Muncic|, :e ccn:Iruyercn
|c: nuevc: Ierminc|e: pcrc pc:cjerc: en 8crrcnui||c y CcrIcgenc: y pcrc
cIencer e| Ircficc ce Mece|||n, :e ccmenzc |c ccn:Iruccicn ce| /ercpuerIc
ce Ficnegrc, ue fue incugurccc en 184.

E:Ic: ccn:Iruccicne: cercpcrIucric:, en generc| :e hiciercn ccn hcrizcnIe:
muy cmp|ic:, hc:Ic e| punIc ce pccer:e cfirmcr ue pcrc c|gunc:
pcrec|cn exce:ivc:"
27
.

Lc verccc e: ue IreinIc cnc: ce:pu:, |c: cercpuerIc: inIernccicnc|e: ce
Cc|cmLic cIiencen ccecucccmenIe |c cemcncc ce pc:cjerc: y ccrgc.
Su ce:crrc||c fuIurc empiezc c enIregcr:e pcr ccnce:icn c ccn:crcic:
pcrIicu|cre:, c| ncIcr:e |c: primerc: :|nIcmc: ce in:uficiencic frenIe c |c:
f|ujc: previ:Ic: pcrc un nuevc hcrizcnIe ce 25 c 30 cnc:.

Iob|o 71. Fosojeros Noc|ono|es. Av|oc|on C|v||.


Fuente: M.I. D|cgn:t|cc Sectc| |cn:pc|te. 200


627
Pachn lvaro, Ramrez Mara Teresa. Op. cit. p. 407, cuyo importante libro, La Infraestructura del
Transporte en Colombia en el Siglo XX, publicado en 2006 por el Banco de la Repblica, se detiene en 1996.
673
Vc|e |c penc cL:ervcr |c :iIuccicn ce |c cviccicn ccmercic| c finc|e: ce
2007.

E| Ircn:pcrIe ce pc:cjerc: en Cc|cmLic, hccic |c: cnc: 50, hcL|c cejccc
ce :er unc cc:Ic:c cvenIurc e|iIi:Ic. Fcr |c mc|c ccncicicn ce |c: ccrreIerc:
y |c: ferrcccrri|e:, cuyc: |crgc: IrcyecIc: exig|cn |crgc: hcrc: ce vicje
inccmccc, e| vue|c empezcLc c pcpu|crizcr:e, cunue :in ju:Iificcr
Icmpccc |c fcmc:c :imp|ificccicn ce ue hcL|cmc: pc:ccc ce |c mu|c c|
cvicn"
28
.

En 14 :e regi:Ircrcn 7400.000 pc:cjerc: nccicnc|e:, euivc|enIe: c|
1.477 ce |c pcL|ccicn ce| pc|:.

E:e pcrcenIcje e: muy :imi|cr c| ccu:ccc pcr pc|:e: ccmc /rgenIinc, 8rc:i|
y :upericr c| mcvi|izccc en Fer, Mxicc c Chi|e pcr e:c pccc.

Fcrc ccrnc: cuenIc ce nue:Irc :iIuccicn, pccr|cmc: cecir ue en 1 |c:
vicje: crec: repre:enIcrcn e| 2307 ce |c pcL|ccicn ce |c: E:Iccc: Unicc:,
e| 72.137 ce |c e:pcnc|c, e| 50.147 ce |c c|emcnc, e| 73.577 ce |c
frcnce:c, e| 114.47 ce |c LriIcnicc.

Iob|o 72. Fc:cjerc: Nccicnc|e: pcr Empre:c:



Fuente: /erccivi|


628
Ver 72.
674
Fcrc e:c pccc hcL|cmc: c|ccnzccc unc :iIuccicn mecic en e| muncc ce
|c cviccicn ccmercic|, ue prcnIc ccmenzc c reLcjcr pcr |c ccre:I|c
innegcL|e ce |c: pc:cje: crec: en Cc|cmLic, y pcr |c cri:i: eccncmicc
ue gc|pec c| pc|: en |c: |Iimc: cnc: ce| :ig|c xx.

En 1 |c: pc:cjerc: nccicnc|e: fuercn 8.2 mi||cne:, pcrc ccmenzcr :u
ce:cen:c hc:Ic e| cnc 2000 cucncc ccmienzc unc recuperccicn ue
cincc cnc: ce:pu: nc: reIrcIrce c |c: cifrc: ce 15

E| Ircficc inIernccicnc| ce| pc|: viene creciencc ce mcnerc muy
cprecicL|e. En 14 :c|iercn 1075.815 pc:cjerc: y ||egcrcn 1030.03 pcrc
un IcIc| ce 2105.851.

En 17 :c|iercn 13.2 y ||egcrcn 1315.182 pcrc un IcIc| ce 281.451
2
.

En e| cnc 2004 e| Ircficc inIernccicnc| repre:enIc 3332. vicjerc:.

En 2005 ingre:crcn 10.5 y egre:crcn 177.3 pcrc un IcIc| ce
3887.34
30
.

Iob|o 73. Fc:cjerc: lnIernccicnc|e: pcr ruIc:.



Fuente: /erccivi|

DenIrc ce| mcvimienIc nccicnc| ce ccrgc, |c Ircn:pcrIccc pcr cvicn
:iempre hc repre:enIccc un pcrcenIcje m|nimc, ce| crcen ce| 0.17 ce:ce
184 hc:Ic 14.


629
DNP. Estadsticas Histricas de Colombia. Bogot; 1998- cuadro 9-12-a.
630
M.O.P.Diagnstico del Sector Transporte. Op. cit. p. 132.
675
En efecIc, en 172 :e Ircn:pcrIcrcn 103.000 Icne|ccc: ce ccrgc pcr cvicn.
/ pcrIir ce e:e cnc |c ccrgc crec empezc c ci:minuir. En 17 cpenc: :e
mcvi|izcrcn 1.000 Icne|ccc: pcr v|c crec.

En 184 :e Ircn:pcrIcrcn 8.000 Icne|ccc:. Luegc |c cifrc c:ci|c enIre
110.000 y 140.000 Icne|ccc: ue :e regi:Ircn en 14
31
.

En 2004 :e ccnIcLi|izcn 12.04 Icne|ccc: y 134.745 en 2005
32
.

Iob|o 74. Ccrgc /rec Nccicnc|

Empre:c Icne|ccc: 7
/erc:ucre 32.70 24.34
/vicncc 21.11 1.04
/ercrepL|icc 15.08 11.20
Se|vc 7.3 5.8
Icmpc . 4.5
ScIenc 3.287 2.44
Scep 3.17 2.3
Scm 4.10 3.05
/ire: 3.274 2.43

Fuente: M.I. D|cgn:t|cc ce| Sectc| |cn:pc|te. 200. p. 134

Si e| mcvimienIc nccicnc| ce ccrgc crec prccIiccmenIe e:Ic e:Icncccc
ce:ce hcce mc: ce veinIe cnc:, |c ccrgc inIernccicnc| pre:enIc un
cvcnce ncIcL|e. En 184 ingre:crcn 8.108 Icne|ccc: y egre:crcn 72.30,
pcrc un IcIc| ce 141.038 Icne|ccc:
33
.

En 2004 :e mcvi|izcrcn 502.001 Icne|ccc: en cmLc: :enIicc:. En 2005 |c
ccrgc crec inIernccicnc| repre:enIc 543.50 Icne|ccc:.

Lc prepcncercncic ce |c ccrgc crec mcvi|izccc enIre Cc|cmLic y |c:
E:Iccc: Unicc: {3.347) :e exp|icc pcr |c impcrIcncic ue Iiene e:e pc|: en
nue:Irc ccmercic exIericr IcIc| y pcr e| crecimienIc ce |c f|cricu|Iurc ce
expcrIccicn.



631
Ministerio de Transporte. El Transporte en Cifras. 1996. pp. 37-38.
632
Ministerio de Transporte. Diagnstico del Sector Transporte. Op. cit. p. 134.
633
DNP. Estadsticas Histricas de Colombia. Op. cit. Cuadro 9-12.a.
676
Iob|o 75. Ccrgc lnIernccicnc|. Frincipc|e: FuIc:



Fuente: /erccivi|



Iob|o 7. Ccrgc /rec lnIernccicnc|

Empre:c Icne|ccc: 7
Icmpc 17.721 33.0
Lc: 84.507 15.55
CenIuricn 72.304 13.30
/vicncc 34.521 .35
McrIincir 42.222 4.4

Fuente: M.I. D|cgn:t|cc ce| Sectc| |cn:pc|te. 8cgcIc: E| Mini:Ieric: 200.
p. 13



Iob|o 77. Fi:Ic: Fegi:Irccc: 2005

Nccicnc|e: DepIc: y Mpic: Fe:gucrcc: FcrIicu|cre:
75 107 35 381

Fuente: /erccivi|



677

Cchc cercpuerIc: e:Icn ccIc|cgccc: ccmc inIernccicnc|e::

8cgcIc: E| Dcrccc
8crrcnui||c: Erne:Ic CcrIi::cz {Sc|eccc)
CcrIcgenc: Fcfce| Nnez {Cre:pc)
Ficnegrc: Jc: Mcr|c Ccrccvc {Mece|||n)
Cc|i: /|fcn:c 8cni||c /rcgcn {Fc|mc:ecc)
LeIicic: /|frecc Vc:uez CcLc
Scn /ncr:: Gu:Icvc Fcjc: Fini||c
CcuIc: Ccmi|c Dczc

De:cfcrIuncccmenIe e| cvcnce en mcIeric ce pi:Ic: y ce Ierminc|e: nc :e
cccmpcnc ce iguc| prcgre:c en mcIeric ce cyucc: cercncuIicc: y ce
ccmunicccicne: crec:.

En 185 |c lnIernccicnc| Fece|ct|cn c| A||||ne F||ct: {lfc|pc), impu:c e:Ire||c:
negrc:" c |c: cerccrcmc: ce 8crrcnui||c, CcrIcgenc, CcuIc, 8cgcIc y
Cc|i, enccnIrcncc grcvemenIe ceficienIe: |c: ce Mece|||n, Fereirc, Scn
/ncr:, LeIicic y 8uccrcmcngc, pcrc nc hcL|cr ce| ce ScnIc McrIc, en
e:Iccc cr|Iicc".

En 187 |c Fece|c| Av|ct|cn Agency {F//) impu:c e:Ire||c: negrc:" c| ce
ScnIc McrIc y rcjc:" c 8cgcIc, CcrIcgenc y Mece|||n.

E:Ic: cc|ificccicne: fuercn reIirccc: c| mejcrcr |c: euipc:, perc en 14 |c:
ce :eguriccc cercncuIicc :c|cmenIe cuLr|cn e| 537 ce| IerriIcric nccicnc|
y :c|c e| 477 ce e||c: re:pcnc|c c Iecnc|cg|c ce punIc
34
.

DurcnIe |c pre:enIe ccmini:Irccicn ejecuIivc, |c :iIuccicn en mcIeric ce
:eguriccc cercncuIicc hc prcgre:ccc ce mcnerc cprecicL|e:

Se ncn |cg|ccc |npc|tcnte: |nc|enentc: en |c: n|ve|e:
ce ccce|tu|c ce |c: :|:tenc: ce cyucc: c |c
ce|cncvegcc|n. F| cuc||n|entc en ccnt|c| |ccc| ce
n|ve| :upe||c|. que en ! e|c ce 307. en e| 2003 |ue ce
57 y |c ce n|ve| |n|e||c| pc: ce| 37 c| 47 pc|c e|
n|:nc pe|ccc. pc| :u pc|te. |c ccce|tu|c en :|:tenc:
|LS y VCF/D/F |eg|:t| pc|c 2003 e| 57
35
.

634
Pachn lvaro, Ramrez Mara Teresa. Op. cit. p. 415.
635
Ministerio de Transporte. Diagnstico del Sector Transporte. Op. cit. p. 141.
678

En efecIc, en :eguriccc cercpcrIucric y cercncuIicc, enIre 2002 y 200 :e
invirIiercn 45 mi| mi||cne: ce pe:c:.

EnIre |c: cnc: 2002 y 2007 :e ccn:Iruyercn y mejcrcrcn pcr pcrIe ce |c
/ercncuIicc Civi| 54 cercpuerIc:, ccn inver:icne: ce| crcen ce 110 mi|
mi||cne: ce pe:c:.

Lc: principc|e: pi:Ic: cIencicc: e:Icn uLicccc: en E| E:pinc {8cyccc),
Nuevc /nIicuic {Vichccc), E| EnccnIc y Lc Chcrrerc {/mczcnc:),
/rcrccucrc {CcueIc), Fcipc {8cyccc), /mc|fi {/nIicuic), Lc Mcccrenc
{MeIc), Ccpurgcnc, /ccnc| y 8ch|c Cupicc {Chccc), Ic| {Sucre), FuerIc
Leguizcmc {FuIumcyc), Curur {Vcup:).

Nc pccr|cmc: cerrcr e| pre:enIe cpcrIccc :in referirnc: c /vicncc, nue:Irc
cerc||nec-Lcncerc, pcr |c impcrIcncic hi:Icricc y eccncmicc ce e:c
ccmpcn|c.

Lc pcrIicipccicn ce Fcn /mericcn en /vicncc ven|c ci|uyncc:e, ce Ic|
mcnerc ue en 185 |c empre:c hcL|c pc:ccc c :er un ine:IcL|e ccmpc
ce LcIc||c enIre |c: grupc: ce Ju|ic Mcric ScnIcccmingc {cuyc: empre:c:
pc:e|cn e| 40.107 ce |c: cccicne:) y ce Ccr|c: /rci|c {ccn e| 27.57), pcrue
ni ccn Ne|:cn McrIe|c {ccn e| 2.87) ni e| gcLiernc nccicnc| ccn e| 27 ce |c:
cccicne: ejerc|cn inf|uencic. E| re:Ic ce| ccpiIc| e:IcLc repcrIicc enIre
8.25 cccicni:Ic:.

Lc hi:Icric ce /vicncc c pcrIir ce e:e cnc e: |c ce unc empre:c muy mc|
gerenciccc, ccmc :e cemue:Irc en e| exhcu:Iivc cnc|i:i: ce| prcfe:cr
8erncrcc Fcrrc Fe:Irepc, puL|icccc en 15 en |c revi:Ic F|ncnzc:, ccn e|
I|Iu|c ce Av|cncc ncce p|c|cc: vc|cncc", ue ceLe :er e:Iuciccc pcr
uiene: uiercn ccnccer |c: cr|gene: ce |c cri:i: ue ||evc c |c ccui:icicn
ce |c ccmpcn|c pcr e| empre:cric Lrc:i|enc Germcn Efrcmcvich en mcrzc
ce 2004.

De:ce 17 |c: prcicc: ercn c|crmcnIe:. En e:e cnc |c ccmpcn|c percic
1705.77 pe:c:, perc repcrIic civicencc: pcr 14374.0.

/ pe:cr ce |c :iIuccicn ce :u: fincnzc:, en 181 y 182 /vicncc :iguic
repcrIiencc civicencc:, enceuccncc:e pcrc pccer hccer|c.

En vez ce pcner |c cc:c en crcen, en 181 /vicncc prccurc ccncerIcr
ccn e| gcLiernc un :i:Iemc Icrifcric ue permiIierc rec|izcr uIi|iccce: nc Icn
679
mcrginc|e:" y crecr re:ervc: ccecuccc: pcrc e| fcrIc|ecimienIc
eccncmicc"
3
.

Su pcrIicipccicn en e| mercccc nc ce:cLc ce cecrecer.

Iob|o 78. FcrIicipccicn ce /vicncc en e| mercccc



Fuente: E|cLcrccc pcr e| Dr. 8erncrcc Fcrrc, ce ccuercc ccn |c: infcrme:
cnuc|e: ce /vicncc.

Lc :iIuccicn ceficiIcric, c pcrIir ce 18, cccc vez erc pecr, hc:Ic ||egcr c
|c: :iguienIe: exIremc: ce enceuccmienIc: 7 :cLre e| pcIrimcnic ce
/vicncc y 27 ce| ce :u principc| fi|ic|, S/M, ue nc |e: permiI|cn :iuierc e|
cuLrimienIc ce |c: pc:ivc: ce ccrIc p|czc.

De:pu: ce| cIenIccc Ierrcri:Ic c |c: Icrre: Geme|c:, e| 11 ce :epIiemLre
ce 2001, /vicncc y Scm ccnfcrmcrcn ccn :u principc| ccmpeIiccrc,
/erc||nec: CenIrc|e: ce Cc|cmLic S./. {/CES), unc ccmLinccicn ue :e
||cmc /|icnzc SUMM/, ue cuncLc |c: inIere:e: ce| grupc ScnIcccmingc
ccn |c: ce |c Fecerccicn Nccicnc| ce CcfeIerc: ce Cc|cmLic.

En ncviemLre ce 2003 |c :iIuccicn erc Icn grcve ue :e prccecic c |iuiccr
c SUMM/ y :e :iguic gircncc Lcjc |c rczcn :ccic| ce /vicncc, ccn |c
Fecerccicn ccmc :ccic mencr.

Fccc: me:e: mc: Icrce /vicncc, en Nuevc Ycrk, :e cccgic c|
prccecimienIc Cncpte| F|even, ue e: un meccni:mc :imi|cr c| ccnccrccIc
cc|cmLicnc.

Lc: mcIivc: ccucicc: ce| e:IcnccmienIc ue regi:IrcLc |c eccncm|c
muncic|, e| c|imc ce in:eguriccc pcr e| Ierrcri:mc, e| c|zc ce |c:
ccmLu:IiL|e: y ce |c: primc: ce :egurc:, :cn unc pcrIe cpenc: ce |c:
fccIcre: ue ||evcrcn c |c ccmpcn|c c| Lcrce ce :u |iuicccicn, pcrue |c
mcycr pcrIe ce re:pcn:cLi|iccc e:Ic en |c mc|c ge:Iicn ccnIinuccc c |c

636
Parra Bernardo. Avianca hace prdidas volando. Finanzas, junio 1995. p. 8.
680
|crgc ce muchc: cnc:, en |c ine:IcLi|iccc ce| per:cnc| cirecIivc y en |c
prcmccicn premcIurc ce per:cncje: in:uficienIemenIe mccurc:.

E| 1 ce ciciemLre ce 2004, ce:pu: ce cIencer Iccc: |c: incicccicne: ce
|c CcrIe ce| Di:IriIc Sur ce Nuevc Ycrk, :e :u:criLic un ccuercc ce inver:icn
ccn e| Synergy Grcup, ue permiIic :c|ir ce| Cncpte| F|even y prccecer c |c
ree:IrucIurccicn ce /vicncc, fcrIc|ecincc|c fincnciercmenIe,
prcIegiencc :u: ccmprcmi:c: |cLcrc|e:, e| pcgc ce |c: prcveeccre:, |c:
pc:ivc: ccn |c :eguriccc :ccic| y /erccivi|: y un ccuercc ccn |c ccjc ce
reIirc: ce |c: pi|cIc: {C/XD/C).

E| grupc Synergy, ce| inver:icni:Ic Lrc:i|enc Germcn Efrcmcvich, e: un
ccng|cmerccc ccn inIere:e: peIrc|erc: y en cviccicn civi|, en 8rc:i|,
Ecucccr y 8c|ivic, ue uecc ccn e| 757 ce /vicncc. E| re:IcnIe 257 :iguic
ce prcpieccc ce |c Fecerccicn Nccicnc| ce CcfeIerc:
37
.

/| :u:criLir:e e| ccuercc, Synergy cpcrIc recur:c: fre:cc: pcr 4 mi||cne: ce
cc|cre: y ccIc c |c empre:c ce unc ccmini:Irccicn ccpcz.

/vicncc, ue chcrc :e cencminc Ae|c|nec: ce| Ccnt|nente Ane||ccnc,
ccn:IiIuye un grupc empre:cric| fcrmccc pcr |c prcpic /vicncc, Scm y
He|icc| {en Cc|cmLic), Ccecn /ir {en 8rc:i|), VlF {en Ecucccr) y CcpiIc|
/ir|ine: {en Nigeric).

Lc recuperccicn ce /vicncc hc :icc rcpicc y |e hc permiIicc mccernizcr |c
f|cIc ccn |c ccui:icicn ce mccernc: cercncve:, mejcrc ce :u: Ierminc|e:,
punIuc|iccc en :u: hcrcric: y ccnficLi|iccc en :u: :ervicic:. /vicncc cccLc
ce crcencr 41 cvicne: /irLu:, ce |c: mcce|c: /-31 y /-320, ue
empezcrcn c ||egcr|e c pcrIir ce| :eguncc :eme:Ire ce 2008, cuyc cc:Ic e:
ce 2.00 mi||cne: ce cc|cre:.

Lc hi:Icric ce |c cviccicn cc|cmLicnc e: ricc en ccmpcn|c: ce rcpicc
crecimienIc y ce grcnce: cmLicicne:, iniciccc: ccn ccpiIc| e:cc:c y ccn
cvicne: cvejenIccc:, perc ue c| cfrecer Icrifc: mc: fcvcrcL|e: ue |c: ce
/vicncc, gczcLcn ce :LiIc prcgre:c, cnIe: ce e:Ire||cr:e
e:IrepiIc:cmenIe en |c: nmerc: rcjc:.

FuIc: /rec: Scm {Fc:) y /ercccnccr {155-17), :cn cc: Luenc:
ejemp|c: ce |c cnIericr.

637
Que tres aos ms tarde podr ceder al socio estratgico, Synergy. (v. Federacaf, Boletn de prensa, 18-
III-2004).
681


F|guro 177. F|cIc /vicncc 2005
682
/CES cfrece unc vcricnIe pcrue, fi|ic| ce |c Fecerccicn Nccicnc| ce
CcfeIerc:, :i huLierc ccnIinuccc ccmc unc cerc||nec regicnc|, vc|cncc
peuenc: IurLch|ice:, huLierc |cgrccc ccn:c|iccr:e. En ccmLic, ||evccc
prcLcL|emenIe pcr |c vcniccc, /ce: empezc c Icmcr en |ec:ing euipc:
mccernc: pcrc |cnzcr:e c |c ccnui:Ic ce |c: cie|c: ce| muncc, cnIe: ce
Iener ue cIerrizcr en |c /|icnzc SUMM/, ccnce e| :ccic principc| hcc|c
Iiempc: ue hcL|c cejccc ce :er vicL|e.

/cIuc|menIe |c :eguncc cerc||nec cc|cmLicnc e: /ercrepL|icc, funcccc
en 14. FecienIemenIe fue ccuiricc pcr CCF/ Hc|cing:, ce Fcncmc,
fi|ic| c :u vez ce CcnIinenIc| /ir|ine:. Cperc 1 ruIc: ccn 0 vue|c: cicric:.
En ciciemLre ce 200 inicic |c rencvccicn ce :u f|cIc, pcrc |c cuc| ccuiric
cnce jeI: EmLrcer 10, Lrc:i|enc:, ccn IurLinc: Fc||:-Fcyce.

ScIenc, Servicic /rec ce |c: IerriIcric: Nccicnc|e:, fue funcccc en 12.
/c:criIc c |c Fuerzc /rec Cc|cmLicnc {F/C), :e ccnciLic ccmc un
in:IrumenIc ce ce:crrc||c regicnc| y ce fcmenIc, pcrc cIencer
e:pecic|menIe |c /mczcnic y |c Crincuic.

Su: ce:vencijccc: cvicne:, |c mcycr pcrIe ce e||c: viejc: Dckctc:. reccrr|cn
e:c: inmen:c: IerriIcric: reccgiencc enfermc:, ||evcncc meciccmenIc:,
ccrgc:, pcueIe:, ccrrec, periccicc:, Iernerc: eIc., :in ningunc
preccupccicn pcr e| punIc ce vi:Ic ccmercic|.


F|guro 178. /vicn EmLrcer 10. /ercrepL|icc

En |c: |Iimc: cnc:, ScIenc :e hc Ircn:fcrmccc en unc ccmpcn|c cficic|,
ccnce |c: ccn:icerccicne: :ccic|e: y ce inIegrccicn nccicnc| :e ccmLincn
ccn un ccerIccc enfcue empre:cric|. /cIuc|menIe pre:Ic :ervicic c 43
|ugcre: en 21 cepcrIcmenIc:, pcrc |c: cuc|e: cfrece 130 vue|c: cicric:. Su:
683
ruIc: e:Icn :ervicc: pcr peuenc: y eficienIe: cvicne: IurLc-h|ice Fc||cn||c
Dc|n|e|, y :e cpre:Icn c reciLir IcmLin |c: mcgn|ficc: EmLrcer 10, ce |c:
cuc|e: cccLc ce ccuirir ciez.



F|guro 17. /vicn Fcirchi|c-Dcrnier 328-120. ScIenc.

En :u primer cnc ce cperccicne:, 12, ScIenc mcvi|izc 20.000 pc:cjerc: y
e:perc Iermincr e| cnc 2007 ccn 1050.000, ue ceLercn ccnverIir:e en
1350.000 en 2008
38
.

Ccn |c: euipc: cerc hcrc:" ue vienen reciLiencc /vicncc,
/ercrepL|icc y ScIenc, :e e:Icn ccnfigurcncc Ire: f|cIc: IcIc|menIe
ccIuc|izccc: en mcIeric ce eficiencic, mencr ruicc, mcycr eccncm|c y
ccnfcrI pcrc :u: pc:cjerc:.

En |c: |Iimc: cnc: :e hizc evicenIe |c nece:iccc ce prccecer c |c
mccernizccicn y cmp|iccicn ce |c: principc|e: Ierminc|e: crec:. E|
gcLiernc, :iguiencc e| mcce|c cccpIccc pcrc |c fincnciccicn ce |c: cLrc:
ce infrce:IrucIurc ce Ircn:pcrIe, cecicic :cmeIer c |c: cercpuerIc: c|
rgimen ce ccnce:icn.

Lc |iciIccicn pcrc e| cercpuerIc inIernccicnc| E| Dcrccc fue ccjucicccc e|
23 ce cgc:Ic ce 2007.


638
El Mundo. Declaraciones del General Hctor Campo Plata, Gerente de Satena, con motivo de la
inauguracin de la ruta Medelln-Montera en rueda de prensa el 18 de octubre de 2007.
684
Lc fcrmu|c e:IcL|ecicc pcr e| gcLiernc Lu:ccLc ue nc :e pre:enIc:en
prcpue:Ic: muy Lcjc:, inccpcce: ce c:egurcr |c ejecucicn ce |c: cLrc:,
ce Ic| mcnerc ue c |c prcpue:Ic mecicnc", :e |e :umcr|cn cnce punIc:,
pcrc ccjuciccr c uien :e ccercc:e c e:Ic :umc.

Siguiencc e:Ic fcrmu|c, e| Ccn:crcic cc|cmLc-:uizc CF/lN, ccnce :e
encuenIrc |c ccmpcn|c ccmini:Ircccrc ce| cercpuerIc ce Zurich, ue
hcL|c cfrecicc e| 4.17 ce |c: ingre:c: LruIc: c |c Nccicn, fue e| e:ccgicc
enIre |c: cincc ue :e pre:enIcrcn.

E| Mini:Irc ce Ircn:pcrIe, cccIcr Gc||egc Hencc, ccmenIcncc e:c
ccjucicccicn cpinc:

Ccn e:tc ccuc|ccc|n :e p|etence que |c c|uccc
puecc tene| un ncce|nc ce|cpue|tc. que :e ccnv|e|tc
en un cent|c ce ccnvenc|cne: (HU8} c ccnce ||eguen
nc: ce|c|nec: y :e pueccn ncv|||zc| ! n|||cne: ce
pc:ce|c: y !.5 n|||cne: ce tcne|ccc: ce cc|gc. Hcy F|
Dc|ccc e: e| nune|c ! en ncv|||zcc|n ce cc|gc en
Su|cn||cc. ccn nc: ce 550.000 tcne|ccc:. y e| te|ce|c
en pc:ce|c: ccn nc: ce 8 n|||cne: ce v|ce|c:(.} Se
ent|egc|c en ccnce:|n e| ce|cpue|tc c unc enp|e:c
p||vccc que cece|c ncce| |nve|:|cne: pc| 50 n|||cne:
ce c|c|e: (.} F:tc: cc|c: pe|n|t||cn ccnve|t|| e|
ccnge:t|cnccc te|n|nc| en un ncce|nc ce|cpue|tc.

Lc ccnce:icn Iiene unc curccicn ce 20 cnc: prcrrcgcL|e:.


144. Fuertos [2007}

En mcyc ce 15, cucncc :e fcrmu|c e| p|cn ce cccicn pcrc e| :ecIcr
pcrIucric
3
, Cc|cmLic cuenIc ccn cincc puerIc: principc|e: ce :ervicic
pL|icc {ScnIc McrIc, 8crrcnui||c, CcrIcgenc, 8uencvenIurc y Iumccc),
8 Ierminc|e: ce :ervicic pL|icc y privccc, 8 Ierminc|e: ce :ervicic pL|icc
en ccn:Iruccicn y 131 emLcrcccerc: en funcicncmienIc.

ScLre e| ce:c:Ire pcrIucric ue yc hemc: ce:criIc, :e crgcnizcn |c:
Sccieccce: FcrIucric: Fegicnc|e:, en |c: cuc|e: |c Nccicn :e re:ervc e| 27
ce |c: cccicne: {ver 112).

639
Documento Conpes 2782.
685

En CcrIcgenc e| municipic cLIuvc e| 137, e| cepcrIcmenIc e| 27 y e|
ccpiIc| privccc uecc ccn e| 837.

En ScnIc McrIc e| municipic e| 137, e| cepcrIcmenIc e| 107, |c: pcrIicu|cre:
e| 757.

En 8uencvenIurc e| municipic ||evc e| 137, e| cepcrIcmenIc e| 157 y |c:
privccc: e| 707.

En 8crrcnui||c e| 1007 ce| ccpiIc| e: privccc.

Lc: Sccieccce: FcrIucric: e:Icn cL|igccc: c| pcgc ce unc
ccnIrcpre:Iccicn, ue vc c |c Nccicn en un 807 y e| re:Ic pcrc e| ci:IriIc
ccnce cperc e| puerIc
40
.

En 15:
Lc: te|n|nc|e: puc||cc: cc|cnc|cnc: (.} nc pc:een unc
|n||ce:t|uctu|c e:pec|c||zccc y ncce|nc pc|c e|
ncnec ce ccntenecc|e:. |c cuc| e: p|eccupcnte :| :e
t|ene en cuentc que |c cc|gc gene|c| ccntene||zccc
|ep|e:entc e| 7 ce |c cc|gc c n|ve| nunc|c| (.}
4!


/cicicnc|menIe, |c Lcjc prcfunciccc ce |c: ccnc|e: ce ccce:c |imiIcLc |c
ccpcciccc pcrc reciLir ncve: mccernc: pcrue :c|cmenIe pcc|cn
hccer|c |c: ce cc|ccc infericr c 11.5 meIrc: y hc:Ic 200 meIrc: ce e:|crc.

E:e Iipc ce ncve: enIcnce: repre:enIcLc e| 147 ce |c f|cIc
pcrIcccnIeneccrc en e| muncc. Yc |c: Luue: pc:Ipcncmcx", ccn
cc|ccc m|nimc ce 12 meIrc: y e:|crc :upericr c 20 meIrc:, empezcLcn c
ccmincr e| Ircficc muncic|.

/fcrIuncccmenIe empezcLcn c ncIcr:e |c: fcvcrcL|e: efecIc: ce |c
privcIizccicn ce |c cperccicn pcrIucric: |c: Iiempc: ce permcnencic ce |c:
Luue: :e hcL|cn recucicc ce ciez c cc: c|c: y |c: Icrifc: pcrIucric: rec|e:
hcL|cn reLcjccc un 527 frenIe c |c: ce Cc|puerIc:.

/ pcrIir ce enIcnce: crrcncc unc ce |c: hi:Icric: mc: pc:iIivc: ce |c
infrce:IrucIurc cc|cmLicnc.

640
Ibidem, p. 2, para los criterios de fijacin de la contraprestacin
641
Ibidem. p. 5.
686
Iob|o 7. Ccpcciccc in:Ic|ccc generc|izccc pcrc Iccc: |c: puerIc: ce|
pci:

Fuente: M.I. D|cgn:t|cc ce| Sectc| |cn:pc|te. 200
687
E| F|cn ce Expcn:icn FcrIucric 13-15, prepcrccc pcr |c firmc ce
ccn:u|Icre: 8ccz & /||en, inciccLc inver:icne: ce |c: pcrIicu|cre: ce| crcen
ce 3.3 mi||cne: ce cc|cre:, y ce |c Nccicn pcr cIrc: 4..

MienIrc: |c: primerc: :e enccrgcLcn ce| mejcrcmienIc ce |c
infrce:IrucIurc, |c :eguncc :e ccupcLc ce| crcgccc y mcnIenimienIc ce
|c: ccnc|e: ce ccce:c y ce |c: v|c: Ierre:Ire: c |c: puerIc:.

E| ccce:c Ierre:Ire cemcnccLc |c ccn:Iruccicn ce |c v|c c|Iernc enIre
8ugc y 8uencvenIurc, rehcLi|iIcr |c: ccrreIerc: Mcmcnc|-GcmLcIe,
CcrIcgenc-IurLccc y Cincgc-8crrcnui||c, c:| ccmc |c rehcLi|iIccicn ce
|c: ferrcccrri|e: enIre Lc Lcmc y ScnIc McrIc y CcrIcgc- 8uencvenIurc {v.
1 37).

En primer |ugcr e| Icne|cje mcvi|izccc c Ircv: ce |c: puerIc: cc|cmLicnc:
hc crecicc ce mcnerc muy cprecicL|e, perc pcrc ccr:e cuenIc ce |c
vercccerc cimen:icn ce| prcgre:c ce nue:Irc ccmercic exIericr e:
nece:cric exc|uir e| ccrLcn. :Ie e: un prccucIc ce enc|cve minerc", nc
reinIegrcL|e c |c Lc|cnzc cc|cmLicnc ce pcgc:, cuyc ccnIriLucicn c |c
eccncm|c nccicnc| :e recuce c :c|cric:, f|eIe:, ccncne: :uperficicric: y
regc||c: principc|menIe.

De |c: 7150.784 Icne|ccc: ue pc:crcn pcr e| :i:Iemc pcrIucric nccicnc|,
FuerIc 8c||vcr {Cerrejcn) repre:enIc 2743.430 {27.57), :eguicc ce
Cincgc {Drummcnc) ue IcIc|izc 22021.420 Icne|ccc: {22.77).

E| puerIc ce Ccvenc:, Ierminc| ce| c|eccucIc ue ||evc crucc ce:ce IiL,
e: cIrc cc:c ce enc|cve, e:Ic vez peIrc|erc. Mcvi|izc e| 117 ce| Icne|cje.

Fcr |c IcnIc, cnIe: ce pc:cr cce|cnIe, e: Luenc ci:Iinguir enIre |c: puerIc:
pL|icc:, ccnce:icnccc: c |c: :ccieccce: pcrIucric:, y |c: puerIc:
e:pecic|izccc: ue, ccmc cccLcmc: ce ver, mcnejcn cercc ce| 707 ce|
Icne|cje.

Lc cgrupccicn ce |c: in:Ic|ccicne: pcrIucric: pcr zcnc: y pcr
e:pecic|izccicn, puece cL:ervcr:e en |c IcL|c 7.

Lc :eguncc cL:ervccicn ue ccLe e: |c ce| incremenIc ce |c ccpcciccc
in:Ic|ccc, ue c:cience c 18 mi||cne: ce Icne|ccc:, frenIe c un
mcvimienIc ue Lcrcec |c: cien mi||cne: ce Icne|ccc:.

688
En Iercer |ugcr vc|e |c penc mircr ce cercc |c: :ccieccce: pcrIucric:
regicnc|e:.

Lc: primerc: ccnIciner: ||egccc: c nue:Irc: puerIc: |c hiciercn en Lcrcc:
ccrguerc: mccificccc:, cuyc ccpcciccc nc :upercLc |c: 400-500 IEUS
42
y
:u cc|ccc mcximc ce meIrc: |e: permiI|c ||egcr c |c: Ierminc|e:
cc|cmLicnc:.

Lc mejcrc en |c: ccnc|e: ce ccce:c permiIe hcy |c ||egccc ce Luue:
pcrIcccnIeneccre: ce Iercerc generccicn, ue Iienen unc ccpcciccc ce
enIre 2.000 y 3.000 IEUS, reuiriencc prcfunciccce: ce 10 meIrc:.

E| reIc enIcnce: pcrc nue:Irc: Ierminc|e: mcr|Iimc: e: prepcrcr:e pcrc |c:
ncve: ce cucrIc generccicn, ue :upercn |c: 4.500 IEUS, mienIrc:
cpcrecen |c: ce .000 y mc: IEUS, yc crcenccc: pcr |c: ncvierc:.



F|guro 180. 8uue: Fcncmcx y Fc:I-Fcncmcx
Fuente: Fcpu|c| /ecncn|c:. FeLrucry 2007.

E| Ccnc| ce Fcncmc ccn:IiIuye e| yc|c:t|ck ccn ue :e c|c:ificcn |c:
Lcrcc:, pcrue e:c v|c permiIe ccmc mcximc e| pc:c ce emLcrcccicne:
cuyc mcngc nc excecc ce 32.31 meIrc: y |c e:|crc nc :upere |c: 24
meIrc:, :iencc |c prcfunciccc mcximc permi:iL|e ce 12.5 meIrc: {Luue:
F/N/M/X)
43
.


642
TEUS: Un TEU es la capacidad de carga de un container standard marino. Para efectos prcticos se puede
considerar que un TEU equivale a un container
643
Los Panamax representan hoy por hoy apenas el tercio de la flota mundial. Vease: Ministerio de
Transporte. Diagnstico del Sector Transporte. Op. cit. p. 102.
689
E:Ic: hechc: cL|igcrcn c cccmeIer |c cmp|iccicn ce| Ccnc| ce Fcncmc, c
pcrIir ce cgc:Ic ce 2007, ccn un pre:upue:Ic ce 5.200 mi||cne: ce
cc|cre:, pcrc ue puecc ccmiIir |c: Lcrcc: FCSIF/N/M/X, ||cmccc: c
:u:IiIuir |c: cnIericre:.

Fcr mi| rczcne:, ce |c: cuc|e: nc e: |c mencr |c prcximiccc ce Cc|cmLic
ccn e| l:Imc, |c: ccnc|e: ce ccce:c c |c: puerIc: ce cmLc: |iIcrc|e: ceLen
re:pcncer c |c: encrme: cimen:icne: ce |c: gigcnIe:cc: Lcrcc: ce hcy y
ce |c: ue yc e:Icn en ccn:Iruccicn, ce hc:Ic 12.000 IEUS: y |c: Ierminc|e:
ceLen e:Icr en ccpcciccc ce cIencer |c ccrgc ccnIenerizccc, ue yc
preccminc IcIc|menIe en |c f|cIc muncic|.

Lc: cperccicne: ce ccrgue y ce:ccrgue ce ccnIeneccre: reuieren grc:
cccc vez mc: pcIenIe: y cc:Ic:c: y euipc: ce pcIic ccmc |c: IrccIcre:
Hu:I|er"
44


Iob|o 80. Iencencic: Iecnc|cgicc: en gruc: pcrc ccnIeneccre:



Fuente: M.I. D|cgn:t|cc ce| Sectc| |cn:pc|te. 200



F|guro 181. IrccIcr Hu:I|er.
Fuente: M.I. D|cgn:t|cc ce| Sectc| |cn:pc|te. 200


644
Para un excelente resumen de las embarcaciones modernas y de la operacin portuaria, recomendamos al
lector: Ministerio de Transporte. Diagnstico del Sector Transporte. Op. cit.
690
Lc re:pue:Ic ce |c: Sccieccce: FcrIucric: c e:Ic: reIc: hc :icc exce|enIe:
En e| cnc 2002 crriLcrcn c :u: mue||e: un IcIc| ce 8.107 ncve:, 7 ce |c:
cuc|e: ercn pcrIcccnIeneccre:, ccn unc e:|crc y cc|ccc prcmecic ce 177
y .13 meIrc:. Lc: Luue: ce ccrgc generc| repre:enIcrcn e| 177. Lc: ce
ccrgc refrigerccc e| 7 y un 57 ce ncve: grcne|erc:
45
.

Lc: Sccieccce: FcrIucric: Fegicnc|e:, en 2005, ce:ccrgcrcn 1030.53
Icne|ccc: y ccrgcrcn 703.4, c:|:

Iob|o 81. Sccieccce: FcrIucric: 2005

Soc|edod Ione|oje %
8uencvenIurc 770.852 44
ScnIc McrIc 3804.52 22
8crrcnui||c 251.317 17
CcrIcgenc 28.824 17
Iumccc 103.74 1
Fuente: M.I. D|cgn:t|cc ce| Sectc| |cn:pc|te. 200

En 2002 c CcrIcgenc crriLcrcn 3.243 ncve: pcrIc-ccnIeneccrc:, e| 47 ce|
IcIc|, |c ue cc icec ce |c venIcjc ue e:Ic regi:Ircncc :u puerIc, mienIrc:
8crrcnui||c ccnIinc perciencc pc:icicn, :c|vc en ccLcIcje, ccIiviccc
ue ccrre:pcnce en un 27 c Lc /renc:c
4
.

Iob|o 82. Ircficc pcrIucric 200


Fuente: SuperinIencencic ce FuerIc:

645
Ibidem. p. 21.
646
Ibidem. p. 100.
691


F|guro 182. Sccieccc FcrIucric ce CcrIcgenc

E| E:Iccc viene cIenciencc ceLiccmenIe |c ccrre:pcncienIe c |c: ccnc|e:
ce ccce:c pcrc ue |c: puerIc: cc|cmLicnc: pueccn cccger |c: Luue:
Fc:Ipcncmcx.

E| Mini:Irc ce Ircn:pcrIe, cccIcr /ncr: Urie| Gc||egc Hencc, pucc ccr
cuenIc en e| Iercer EncuenIrc LcIinccmericcnc ce Ircn:pcrIcccre: ce
Ccrgc, e| 14 ce :epIiemLre ce 2007, ce| prcgre:c ue :e hc cperccc en
e:Ie c:pecIc:

1. En Lccc: ce Cenizc unc :erie ce cLrc: hicrcu|icc: {cchc e:pc|cne: y
un ciue cireccicnc|) hcn |cgrccc ceIener |c migrccicn ce| r|c, y |c
prcfunciccc ce| ccnc| ce ccce:c vc c pc:cr ce 24 c 4 pie: {14.
m). /||| :e invirIiercn, enIre 2002 y 200, 57.000 mi||cne: ce pe:c:.
692
2. E| ccnc| ce ccce:c en CcrIcgenc yc c|ccnzc |c: 14.5 meIrc: ce
prcfunciccc, ue cemcnccrcn inver:icne: pcr .000 mi||cne:,
permiIiencc chcrc e| ingre:c ce Luue: Fc:Ipcncmcx hc:Ic ce
.000 IEUS.
3. En |c: prcximc: me:e:, en |c: 35 ki|cmeIrc: ce| ccnc| ce ccce:c c
8uencvenIurc, e| cc|ccc pc:crc ce 11.5 c 12.5 meIrc:. Lc:
inver:icne: previ:Ic: en e:Ic cLrc :umcn 34 mi||cne: ce cc|cre:.




F|guro 183. Sccieccc FcrIucric ce 8crrcnui||c..

Ccmc fc|Icn menc: ce :ei: cnc: pcrc |c rever:icn ce |c: ccnce:icne: ce
|c: Sccieccce: FcrIucric: Fegicnc|e:, e| gcLiernc viene cnc|izcncc :i |c:
inver:icne: reuericc: pcr |c: puerIc: cmeriIcn |c prcrrcgc ce e:c:
ccnvenic: y |c ue cice c ccnIrcpre:Iccicne:, p|czc: y e:pecic|izccicn ce
|c: Ierminc|e:.

E| p|cn ce ce:crrc||c ce |c Sccieccc FcrIucric ce 8crrcnui||c prev
inver:icne: enIre 2007 y 2033 pcr 178 mi||cne: ce cc|cre:.



693


F|guro 184. Drcgc. Ccnc| ce ccce:c c 8uencvenIurc

En |c: prcximc: uince cnc: CcrIcgenc reuiere 115 mi||cne: ce cc|cre:.
/cemc:, |c: e:Iucic: pre|imincre: pcrc ccn:Iruir un megcpuerIc en e:c
Lch|c cpunIcn hccic inver:icne: ce 500 mi||cne: ce cc|cre:.

En 8uencvenIurc, pcr ejemp|c, |c: inver:icne: en e| cnc 2007 exigen cercc
ce 0 mi||cne: ce cc|cre:.

Lc ccpcciccc ce |c Sccieccc FcrIucric Fegicnc| ce 8uencvenIurc Iiene
un ||miIe ce 11 mi||cne: ce Icne|ccc:, ue :e incremenIcrc hc:Ic un
mcximc pc:iL|e ce 1 mi||cne: cucncc :e hcgcn |c: en:cnche: previ:Ic: en
|c cnIiguc zcnc frcncc.

Fcr Ic| rczcn :e cvcnzc en e| prcyecIc Scc|eccc Fc|tuc||c Aguccu|ce S.A.,
pcrc |c ccnfigurccicn en e:c Lch|c ce un nccc pcrIucric ue e|eve |c
ccpcciccc IcIc| ce e:c zcnc c 40 mi||cne: ce Icne|ccc:, cp|czcncc |c
nece:iccc ce ccnIcr ccn un puerIc en 8ch|c Mc|cgc hc:Ic cenIrc ce
unc: 30 cnc:.

E| prcyecIc /guccu|ce, en |c pen|n:u|c ue uecc frenIe c| Ierminc|
ccIuc|, en :u: cc: primerc: eIcpc: cemcncc unc: 234 mi||cne: ce cc|cre:.

En 2008 enIrcrc en cperccicn |c primerc fc:e ce| puerIc ce Aguccu|ce S.A.
De:pu: ce crcgcr cercc ce 700.000 m, e| crec ce mcnicLrc c|ccnzc unc
694
prcfunciccc ce 15 meIrc:. /||| hcLrc 700 meIrc: |inec|e: ce mue||e, pcIic:
ce c|mccencmienIc y Lccegc:, ccemc: ce unc Lcncc Ircn:pcrIcccrc
pcrc ccrgcr ccrLcn c rczcn ce unc: 1.500 Icn/hcrc.



F|guro 185. Sccieccc FcrIucric ce 8uencvenIurc



F|guro 18. Sccieccc FcrIucric ce 8uencvenIurc.
695


F|guro 187. Sccieccc FcrIucric ce ScnIc McrIc.

/fcrIuncccmenIe e| negccic pcrIucric hc cemc:Irccc |c renIcLi|iccc ue
permiIe cIrcer inver:icne: muy ccn:icercL|e: prccecenIe: ce| :ecIcr
privccc
47


145. F|on 2500

E| F|cn ce lnfrce:IrucIurc Vic| pcrc e| De:crrc||c Fegicnc|, ccnccicc
generc|menIe ccmc F|cn 2005, Iiene pcr cLjeIc |c pcvimenIccicn ce
ccrreIerc: primcric:, :ecunccric: y Iercicric: en Iccc e| IerriIcric nccicnc|.

Su fcrmu|ccicn re:pcnce c |c nece:iccc ce eui|iLrcr e| ce:crrc||c vic|,
pcrue e| cvcnce ce |c rec ccnce:icnccc e:IcLc, ccmc pccr|c cecir:e,
crecncc cc: pc|:e:. Unc ccn v|c: mccernc:, cmp|ic:, Lien pcvimenIccc:,
:enc|izccc:, ue prcgre:ivcmenIe :e hcn ce ccnverIir en ccL|e:
cc|zccc:", mienIrc: |c: cemc: ccrreIerc:, ccrenIe: ce |c: vc|mene: ce
Ircficc: ue permiIen ccr|c: en ccnce:icn, pcrec|cn ccncenccc: c
permcnecer e:Icncccc:, cucncc nc c :eguir re|egccc: incefiniccmenIe.

E| gcLiernc ce| cccIcr UriLe V|ez, :e prcpu:c, ce:ce |c iniciccicn ce :u
mcnccIc en 2500, un cmLicic:c p|cn ce recuperccicn vic|, ue :e
enccmencc c| Mini:Irc ce Ircn:pcrIe, ingenierc /ncr: Urie| Gc||egc
Hencc.


647
Las ganancias netas de la SPR de Cartagena, en el primer semestre de 2006 fueron de 12.482362.964
pesos, frente a ingresos operacionales de $ 81.367053.340; mientras la SPR de Barranquilla tuvo en igual
perodo ingresos operacionales de 37.943 millones de pesos y ganancias netas por 5.063 millones de pesos.
696
E| ingenierc Gc||egc Hencc hc prccurccc ccr c| Iemc vic| un enfcue
inIegrc| pcrc 1) ccIcr c| pc|: ce unc rec ccnce:icnccc mccernc, 2)
mejcrcr |c: e:pecificccicne: ce |c: v|c: exi:IenIe:, 3) mcnIener
ccecucccmenIe |c: ccrreccre: Ircncc|e: y 4) ccnecIcr |c: regicne: ccn |c:
grcnce: eje: mecicnIe ccrreIerc: pcvimenIccc:.

/cicicnc|menIe :e fcrmu|c unc pc||Iicc rccicnc| y ccherenIe :cLre
Ircn:pcrIe mc:ivc y :e pu:iercn en mcrchc |c: inver:icne: ccrre:pcncienIe:.

lncicenIc|menIe, vc|e |c penc cL:ervcr ue e| ingenierc Gc||egc Hencc,
uien ||egc c| Mini:Ieric ccn cmp|ic experiencic prcfe:icnc|, e:pecic|menIe
en |c: Iemc: ce pcvimenIc: y ccn:Iruccicn ce ccrreIerc:, e: e| IiIu|cr ce |c
CcrIerc ue mc: Iiempc hc permcnecicc en e| ccrgc.

/unue uizc :ec cce|cnIcrnc: un pccc, |c |cLcr ce| ccIuc| Mini:Irc en
mcIeric vic| puece re:umir:e en |c :iguienIe IcL|c:

Iob|o 83. FcvimenIc: 2002-2007.


Fuente: lNVl/S

/| inicicr :u ge:Iicn, prcpu:c |c meIc ce 5.000 ki|cmeIrc: ce Luenc:
ccrreIerc: :ecunccric: pcrc |cgrcr |c mcycr ccce:iLi|iccc y |c mejcr
ccnecIiviccc en re|ccicn ccn |c: regicne: cpcrIccc:, y ccnIriLuir c :u
ccecuccc inIegrccicn, prccurcncc un ce:crrc||c mc: crmcnicc ce| pc|:

697


F|guro 188. CcrreIerc Cuccrc- Vi||cviejc {Hui|c)

Ccn e| fin ce prcgrcmcr e:e p|cn, Icn ccnvenienIe ccmc cmLicic:c, e|
Mini:Ieric ce Ircn:pcrIe y e| DepcrIcmenIc Nccicnc| ce F|cneccicn
ccn:u|Icrcn |c: nece:iccce: ce |c: enIiccce: IerriIcric|e: y cIenciercn |c:
:c|iciIuce: ce mu|IiIuc ce ciuccccnc:, inc|uyencc |c: ue :e expre:cn ccn
frecuencic en |c: cuciencic: pL|icc: crgcnizccc: pcr e| gcLiernc
nccicnc|.

E| prcce:c cnIericrmenIe ce:criIc ccncujc c |c e|cLcrccicn ce|
cccumenIc Ccnpe: 3311 ce 2004, ue ceIerminc |c pcvimenIccicn ce
3.125 ki|cmeIrc: ci:IriLuicc: en Iccc: |c: cepcrIcmenIc: ce Cc|cmLic,
inc|uyencc e| in:u|cr ce Scn /ncr: y Frcvicencic.

E:Ie CCNFES 3311 ccmprcmeIic recur:c: pcr 1.8 Li||cne: ce pe:c: pcrc 227
prcyecIc: ue Icccn 450 municipic:. E:Ic :umc, ccIuc|izccc c ncviemLre
ce 2007, repre:enIc 1.7 Li||cne: ce pe:c:

Fcr |c mcgniIuc :in prececenIe: ce| F|cn 2500, |c: reIrc:c: ue :e hcn
pre:enIccc en :u ejecucicn nc :cn ce exIrcncr, ni Icmpccc |c: cr|Iicc:, c
mi juicic cpre:urccc:, :cLre |c: re:u|Iccc: cLIenicc: hc:Ic chcrc.

Lc ejecucicn ce| F|cn 2500 cvcnzc :cIi:fccIcricmenIe, ccmc :e cecuce ce
|c: cuccrc: re:umen e:IcL|ecicc: pcr lNVl/S c ncviemLre ce 2007, ue
ccn cuenIc ce 1.30 ki|cmeIrc: yc Ierminccc:


698
Iob|o 84. F|cn 2500, cvcnce f|:icc pcr cepcrIcmenIc: {ncviemLre 2007)


Fuente: lnvic:



F|guro 18. F|cn 2500. Frcyeccicn cvcnce ce pcvimenIc
{ciciemLre 200- cLri| 200)FuenIe: lnvic:
699
E| F|cn 2500 cu|mincrc en cLri| ce 200 ce ccnfcrmiccc ccn |c:
prcyeccicne: Lc:ccc: en un cvcnce :emcnc| ce 20 ki|cmeIrc: ce
pcvimenIc.

14. Ine| de Lo Lneo

/ |c |crgc ce Iccc e:Ie |iLrc e| pccienIe |ecIcr, ue incuccL|emenIe :e
c|egrc viencc Icn cercc e| fin ce| mcmcIreIc, :e hc enccnIrccc muchc:
vece: ccn e| Iemc ce |c ccnexicn enIre e| CrienIe y e| CccicenIe ce| pc|:,
ue encuenIrc en |c Ccrci||erc CenIrc|, en e| Cuinc|c, un cL:Iccu|c
fcrmiccL|e {ver 7, 80).

IcmLin nc: hemc: refericc c| frccc:c ce| Ine| ferrcvicric pcrc unir |c
ccpiIc| ce| Ic|imc ccn /rmenic ce| Cuinc|c, ue cejc pcrc :iempre en e|
|imLc e| en|cce enIre 8cgcIc y 8uencvenIurc pcr Iren {ver 80).

Cucncc finc|menIe huLc ccrreIerc enIre |c ccpiIc| y e| Cccnc Fcc|ficc,
|c: impcrIcccre: ce |c primerc ccuciercn ccn crecienIe frecuencic c|
puerIc vc||eccuccnc, ce preferencic c| |enIc reccrricc f|uvic| ce:ce e|
CcriLe hc:Ic Hcncc, ccn e| pe:ccc Irc:Lcrcc c| ferrcccrri|, c c| ccmicn.

Ccn e| ce:crrc||c ce| pc|:, e| pc:c enIre Cc|crcc y /rmenic, ue exige
ccrcncr e| puerIc" ce Lc L|nec, :e hc ccnverIicc en un ineviIcL|e cue||c
ce LcIe||c. DicricmenIe cercc ce cincc mi| ccmicne:
48
y IrccIcmu|c:
c:ciencen y ce:ciencen penc:cmenIe e| Le||c Ircmc, :iempre
ccnge:Iicnccc, pcrc|izccc ccn frecuencic cucncc c|gunc ce |c: veh|cu|c:
:e vcrc c :e cccicenIc.

Hcy uiene: cfirmcn ue pcr Lc L|nec pc:c un 07 ce |c: impcrIccicne: ce
Cc|cmLic, en cc|cu|c uizc euivccccc
4
perc nc muy c|ejccc ce |c
rec|iccc, c| ue hcy ue cnccir e| inIen:c mcvimienIc ce cLc:IecimienIc
ce 8cgcIc y |c: ccrgcmenIc: ue ce:pcchc |c ccpiIc| pcrc e| cenIrc, e|
cccicenIe y e| :ur ce Cc|cmLic.

Fcrc cIencer e| crecimienIec ce| Ircficc, :e ccn:icerc pricriIcric cmp|icr |c
ccpcciccc ce| ccrreccr vic| enIre 8cgcIc y 8uencvenIurc, cuyc |cngiIuc
e: ce 43 ki|cmeIrc:, ||evcncc|c c cc: cc|zccc: pcrc ue mejcren |c:
ccncicicne: ce Ircn:pcrIe, e:pecic|menIe pcrc |c ccrgc ce impcrIccicn y

648
Invas. Volmenes de Trnsito. Bogot: Invas; 2003. p.87.
649
Invas. Invas 10 Aos, Actualidad y Proyeccin. Op. cit. p. 24.
700
expcrIccicn, ce:ce e| cenIrc ce| pc|: hc:Ic e| principc| puerIc :cLre e|
Fcc|ficc.

F|guro 10. Ccrreccr 8uencvenIurc-8cgcIc


FuenIe: lnvic:
Lc ve|cciccc ce ci:enc :erc ce enIre 0 y 80 ki|cmeIrc:, e| perc|Ie
prcmecic, ce| 57, |c pencienIe prcmecic, ce 47. HcLrc cc: cc|zccc: ce
7.3 meIrc:, ccn Lermc: exIericre: ce 1.50 c 2 meIrc:.

Fcrc ue e:Ie ccrreccr funcicne ccecucccmenIe e: nece:cric re:c|ver e|
prcL|emc ce| cue||c ce LcIe||c ue :e pre:enIc enIre Ccjcmcrcc y
Cc|crcc {c:cen:c c Lc L|nec), pcr |c: cificu|Icce: cncIccc: cnIericrmenIe.

De:ce |c: cnc: 0 ce| :ig|c pc:ccc :e empezc c cgiIcr |c icec ce| Ine|
ccrreIerc, perc Iccc: |c: pre:upue:Ic: inciccLcn |c invicLi|iccc eccncmicc
ce |c cLrc pcrc e| pc|: ce enIcnce:.

DurcnIe |c ccmini:Irccicn ce| cccIcr /ncr: Fc:Ircnc /rcngc {18-2002),,
Ire: vece: :e Iuvc ue cec|crcr ce:ierIc |c |iciIccicn, ue yc :upercLc |c:
300 mi||cne: ce cc|cre: :c|c pcrc e| Ine|.

Fecin iniciccc |c ccmini:Irccicn UriLe V|ez, e| Mini:Irc ce Ircn:pcrIe,
/ncr: Urie| Gc||egc Hencc, ue ccmc SecreIcric ce CLrc: FL|icc: ce
701
/nIicuic hcL|c pue:Ic en mcrchc e| Ine| ce CccicenIe
50
, cuIcrizc |c
exccvccicn ce un Ine|-gu|c ce 8.55 Km ce |cngiIuc y 5 meIrc: ce
cicmeIrc, cuyc primer cLjeIivc e: e| ce ccnccer |c rec|iccc gec|cgicc ce
e:c mcnIcnc.

MecicnIe e| ccnIrcIc ce cLrc 557 ce 2004, :u:criIc enIre e| lNVl/S y e|
ccn:crcic Ccn|inec {fcrmccc pcr |c: firmc: cc|cmLicnc: Sc|crIe Sc|crIe y
CcnccncreIc) :e inicic |c ccn:Iruccicn ce| Ine| pi|cIc ce Lc L|nec, ce 8.
Km ce |cngiIuc.

E| vc|cr ce cichc ccnIrcIc fue ce 75 mi| mi||cne: ce pe:c: y e| Ine| pi|cIc
ceLer|c e:Icr Ierminccc en mcyc ce 2008.

Lc inIervenIcr|c |c rec|izc e| ccn:crcic U.I. lnIer||nec {fcrmccc pcr |c: firmc:
Fcnce ce Lecn y E|:cmex) ce ccuercc ccn e| ccnIrcIc 88 ce 2004, pcr
7.53 mi||cne: ce pe:c:.

Fc:IericrmenIe fue nece:cric recju:Icr e| ccnIrcIc ccn e| Ccn:crcic
Ccn|inec en |c :umc ce 42.732 mi||cne:, mienIrc: e| ccnIrcIc ce
inIervenIcr|c erc ccicicnccc ccn 2.73 mi||cne:. Lc fechc ce enIregc fue
fijccc pcrc cc: me:e: mc: Icrce, en ju|ic ce 2008.

Generc|menIe |c: pre:upue:Ic: pcrc |c exccvccicn ce Ine|e: :e ueccn
muy ccrIc: pcr |c igncrcncic ce |c: ccncicicne: ue ceLen :upercr:e {|c
ue ccncuce c ccnIinuc: recju:Ie:), c :e pre:enIcn ccn exce:ivc:
mcrgene: ce :eguriccc : pcrc e| ccnIrcIi:Ic.

Lc: |iciIccicne: :e :ue|en ccnvcccr ccn |c: ccIc: muy in:uficienIe:,
re:u|Iccc ce exccvccicne: ce unc: 250 meIrc:. Fcr e:c rczcn |c
exccvccicn ce| Ine| pi|cIc ce Lc L|nec, primerc en :u c|c:e en /mricc
LcIinc, fue unc ceci:icn muy ccerIccc.

En primer |ugcr, :u cc:Ic, ce unc: 40 mi||cne: ce cc|cre:, :e ju:Iificc
cmp|icmenIe pcrue |c: ccIc: ue cpcrIc permiIen e:IcL|ecer :u cc:Ic
:cLre Lc:e: :c|icc:, Ieniencc en cuenIc unc muy ccmp|eIc infcrmccicn
:cLre |c: ccncicicne: ce| Ierrenc en |c ue cice c Iemc: cr|Iicc: ccmc f|ujc
ce ||uicc:, pre:encic ce cguc: Irmicc:, fc||c: gec|cgicc:, mcIeric|e: eIc.


650
El Tnel de Occidente, en la carretera Medelln-San Jernimo-Turbo, de 4.6 Km de longitud, se inici en
noviembre de 1997 y se concluy en 2004 con una inversin de 310.000 millones de pesos. Constructores:
Impregilio Topo/ Mincivil- Estima.
702
E:Ie Ine|, ue yc c|ccnzc .500 meIrc:, cpcrIc muy cprecicL|e
infcrmccicn :cLre |c: fc||c: gec|cgicc: ue :e hcn enccnIrccc, ccmc |c ce
Lc Sc|eccc, ce 410 meIrc:, y Lc:cc, ccnce :e pre:enIcn cucrzc: y e:ui:Ic:
grcfiIc:c:.

E| Ine| pi|cIc e: c |c vez exp|crcIcric y ce re:ccIe. E:Ic ce:Iinccc IcmLin
c fcci|iIcr |c perfcrccicn ce| Ine| principc|, cnIe: ce ccnverIir:e en cIrc
Ine| vic| unicireccicnc|, pcrc |c cuc| :erc nece:cric cmp|icr :u :eccicn ce
5 meIrc: c 12.

E| Mini:Ieric cc|cu|c ue ccn |c infcrmccicn ccuiricc en e| Ine| pi|cIc, :e
pccrc pre:upue:Icr e| primer Ine| vic| en :c|c 180 mi||cne: ce cc|cre:,
menc: ce |c miIcc ce |c ue :e pen:cLc ue cc:Icr|c en |c |Iimc
|iciIccicn fc||icc.



F|guro 11. Exccvccicn ce| Ine| pi|cIc ce Lc L|nec

Fcrc re:c|ver e| prcL|emc eIernc ce| cruce ce |c ccrci||erc cenIrc|, :e
e:IrucIurc |c |iciIccicn SGI-GGF 02 pcrc |c ccn:Iruccicn ce| Ine| ce|
Seguncc CenIencric {Ine| ce Lc L|nec y ccL|e cc|zccc Cc|crcc-
Ccjcmcrcc), ue ccmprence un Ine| ce 8.8 Km y |c ccL|e cc|zccc enIre
Cc|crcc y e| Ine|, ce 11.2 Km, y |c ccn:Iruccicn ce |c ccL|e cc|zccc enIre
e| Ine| y Ccjcmcrcc, ce 12.5 Km.

Se e:perc ccjuciccr e:Ic |iciIccicn c mc: Icrccr c meciccc: ce| 2008. Lc:
inver:icne: e:Icn previ:Ic: en |c :umc ce 1.500 mi||cne: ce pe:c: y |c
curccicn ce |c: IrcLcjc: :er|c ce 70 me:e:.

703
DenIrc ce e:Ie prcyecIc hcy unc: cLrc: ce c|ccnce ccncicicnccc, ccmc
|c ccn:Iruccicn ce| :eguncc Ine| unicireccicnc|, |c ccn:Iruccicn ce |c
inIer:eccicn c ce:nive|, en Ver:c||e:, y |c ccn:Iruccicn ce |c :eguncc
cc|zccc Cc|crcc- /rmenic.



F|guro 12. FrcyecIc cruce ce |c ccrci||erc cenIrc|.

E| mencr ccn:umc ce ccmLu:IiL|e y e| mencr ce:gc:Ie ce |c: euipc:, mc:
cn ue e| chcrrc ce Iiempc, refuerzcn |c: crgumenIc: eccncmicc: ce un
Ine| cuyc Ic:c ce reIcrnc e:Ic previ:Ic en e| 127, ccn Leneficic:
eccncmicc: ce unc: 3 mi||cne: ce cc|cre: e| primer cnc
51
, ue hccen
cIrccIivc |c inver:icn reuericc.

Se ccn:icerc vicL|e ccr|c en ccnce:icn pcr |c mccc|iccc 8.C.I. {8ui|c-
CpercIe-Ircn:fer).

E| ccmp|ejc ce cLrc: reuericc: pcr e| pc:c ce Lc L|nec, hc ce:perIccc e|
inIer: ce |c: empre:c: ccn:IrucIcrc: y ce |c: enIiccce: ue fincncicn e:Ie
Iipc ce IrcLcjc:. En efecIc, |c cLrc yc hc :icc vi:iIccc pcr 52 empre:c:,
:ieIe ce e||c: exIrcnjerc:, y nueve ccn:crcic: hcn mcnife:Iccc inIer:,
cincc ce e||c: yc hcn ccmprccc p|iegc:
52
.

651
Invas. Invas 10 Aos. Actualidad y Proyeccin. Op. cit. p. 28.
652
Sobre el complejo de obras entre Cajamarca y Calarc recomendamos la exposicin del Ministro de
Transporte en el IV Congreso de la Cmara Colombiana de la infraestructura. Cartagena: noviembre 8 de
2007.
704
147. V|s|on 201

En e| cnc 2005 e| gcLiernc nccicnc| cccpIc e| cccumenIc Vi:icn
Cc|cmLic ll CenIencric", e|cLcrccc pcr e| DepcrIcmenIc Nccicnc| ce
F|cneccicn ccn e| fin ce ccIcr c| :i:Iemc ce p|cneccicn cc|cmLicnc ce un
hcrizcnIe prc:pecIivc ce mecicnc p|czc, ue permiIc prcyecIcr y
ccnccIencr |c: :uce:ivc: p|cne: cucIrienc|e:, ue ccincicen ccn |c
curccicn ce |c: per|ccc: pre:icencic|e:, cenIrc ce unc vi:icn ue |c:
unifiue ccn e| fin ce cpIimizcr |c: inver:icne: pL|icc:.

Ccmc hcrizcnIe :e fijc |c fechc ce 11, ue mcrcc e| finc| ce nue:Irc
:eguncc :ig|c ce vicc incepencienIe, pcr :u impcrIcnIe :imLc|i:mc.

Fcr :er un ejercicic ce p|cneccicn, Vi:icn 201 e: cpenc: un cerrcIerc
:cmeIicc c Iccc: |c: revi:icne:, mccificccicne: y ce:viccicne: ue re:u|Icn
ce |c inccpcciccc humcnc pcrc prececir e| fuIurc: inccpcciccc ue nc
invc|icc e| ejercicic ce previ:icn en |c ue :Ie Iiene ce cprcximccicn
rccicnc|, funccmenIccc en experiencic: y re:u|Iccc: ccnccicc:, frenIe c
un fuIurc ue, en |c pc:iL|e, ueremc: mcce|cr en funcicn ce unc:
cLjeIivc: ue :e cucnIificcn ccmc meIc:.

Cc|cmLic, c pe:cr ce :u riuezc y :u pcIencic|, :igue rezcgccc en |c ue
Iccc ccn e| Liene:Icr ce :u pcL|ccicn. Su cvcnce, prcgre:c y ce:crrc||c,
exigen unc ccmini:Irccicn cuicccc:c ce |c: recur:c: ci:pcniL|e: y |c
L:uecc ce nuevc: y crecienIe: inver:icne: prccucIivc:.

IrcIcncc ce |c crienIccicn generc| ce |c: meIc:, :e refiere c:| c| :ecIcr
Ircn:pcrIe:

|cn:pc|te te||e:t|e. |c: cc|ccte|:t|cc: tcpcg|c||cc:. un|cc: c |c:
|e:t||cc|cne: ||:cc|e:. nc pe|n|ten pen:c| en e| cc|tc p|czc (:|c}
en extence| un :|:tenc ce cc||ete|c: ce ccc|e cc|zccc que
|ecc||cn e| te|||tc||c cc|cnc|cnc en :u tctc||ccc. Fn e:tc:
ccnc|c|cne:. e| pc: e:tc ||cnccc c |eccc|c| :u: |c: y
|e||ccc||||e:. y c ce:c||c||c| :|:tenc: nu|t|nccc|e: que |nteg|en
c||e|ente: nec|c: ce t|cn:pc|te y ncgcn nc: e||c|ente y nenc:
cc:tc:c |c ccnex|n ce| te|||tc||c. F:tc. c :u vez. |e pe|n|t||c c| pc:
unc nec| |ncc|pc|cc|n c| entc|nc |eg|cnc| y c |c cct|v|ccc
eccnn|cc g|ccc|
Fue|tc: y ce|cpue|tc:. Cc|cnc|c cece cp|cvecnc| c| ncx|nc :u
uc|ccc|n p||v||eg|ccc en |e|cc|n ccn |c: ||uc: ce t|c||cc c|ec
y nc|t|nc. Fn pc|t|cu|c|. :e p|ev pc|c 20! |c ccn:c||ccc|n ce
705
un cent|c ce ccnex|n (nuc} ce|cpc|tuc||c en e| te|||tc||c
cc|cnc|cnc y e| |c|tc|ec|n|entc ce |c |n||ce:t|uctu|c pc|tuc||c
pc|c ncce||c ccnpet|t|vc c n|ve| |eg|cnc|
53


Se fijcn :ieIe meIc: pcrc e| :ecIcr Ircn:pcrIe, Lien re:umicc: en |c: cuccrc:
ue c ccnIinuccicn :e reccgen:

Iob|o 85. MeIc 1. V|:|n 20!



653
Ibidem. p. 13.
706
Iob|o 8. MeIc 2 Vi:icn 201




Iob|o 87. MeIc 3 Vi:icn 201


707
Iob|o 88. MeIc 4 V|:|n 20!






/etc 5. c|t|cu|c| |c |ec |||ec ex|:tente. Lc V|:|n 20!
p|cpue:tc pc|c e| :ectc| |||ec cu:cc. c} c|t|cu|c| y
cpt|n|zc| |c |ec |||ec ex|:tente. c} ccn:c||cc| |c:
p|cg|cnc: ce pc|t|c|pcc|n p||vccc. c} expcnc|| |c |ec
cctuc| ce |c|nc c|t|cu|ccc y c} pctenc|c| |c: cene||c|c:
c:cc|ccc: c| t|cn:pc|te ce cc|gc ccn vcccc|n pc|c e|
nccc |||ec (.} pc|c e| |cg|c ce e:tc: netc: :e t|ene
p|cyectccc |c ccn:t|ucc|n ce !2 |nec: |||ec: (.} Lc
|nve|:|n tctc| pc|c e| cunp||n|entc ce e:tc netc e: ce
!. c|||cne: ce pe:c: (ce 2005}

Lc ue e| cccumenIc Vi:icn 201 expre:c :cLre e| mccc ferrcvicric, nc:
pcrece unc fcrmu|ccicn muy e:uemcIicc y :uperficic| ce| c:unIc, ue nc
Iiene en cuenIc :iuierc |c: |imiIccicne: Iecnc|cgicc: ue :e cerivcn ce |c
Ircchc cngc:Ic y |c cnIieccncmicc ue re:u|Ic rehcLi|iIcr en zcnc: pccc
pcL|ccc: y Lien :ervicc: pcr ccrreIerc:.

Feccmenccr |c rehcLi|iIccicn ce |c: 374 Km enIre Lc Dcrccc y Neivc, e:
ccer en |c uIcp|c, pcrue e:e prcyecIc cLvicmenIe e: invicL|e ce:ce e|
punIc ce vi:Ic eccncmicc.
708
E: :crprencenIe ue |c: recccIcre: ce| cccumenIc Vi:icn 201 nc Iengcn
c|criccc :cLre e| hechc ce ue en Cc|cmLic :c|c Iienen fuIurc |c:
ferrcccrri|e: ccrLcn|ferc:, :iempre ue :ecn ccn:Iruicc: pcr :u: u:ucric: y
ccn mcIeric| rcccnIe mccernc.

Iob|o 8. MeIc V|:|n 20!




ScLre |c: Leneficic: {innegcL|e: ce:ce |uegc, :in ue pueccn ccnverIir:e
en pcnccec) ce| Ircn:pcrIe mu|Iimccc|, |c: ccn:icerccicne: ce|
cccumenIc Vi:icn 201 :cn mc: Lien reIcricc: pcrue nc :e cnc|izcn |c:
|imiIccicne: prcpic: ce| enIcrnc nccicnc|:

Lc |nteg|cc|n ce |c: eccncnc: :e ncn|||e:tc. ent|e
ct|c: |cctc|e:. c t|cv: ce |c c|ve|:|||ccc|n ce
p|ccuctc: y |c p|c|||e|cc|n ce nc|cc:. cuyc
ccne|c|c||zcc|n ex|ge ncyc|e: y nec|e: ccnc|e: ce
c|:t||cuc|n. nenc|e: t|enpc: ce ent|egc y n|ve|e: nc:
e|evccc: ce cunp||n|entc y :ct|:|ccc|n ce| u:uc||c
(.}F| t|cn:pc|te nu|t|nccc| :e ccn:t|tuye en |e:pue:tc
c e:tc: nece:|ccce: (.} S|n encc|gc. |c: cct|v|ccce:
ce |cg:t|cc y e| t|cn:pc|te nu|t|nccc| nc t|enen un
n|:tc||c| cnp||c en e| pc:. cccc unc ce |c: nccc: ce
t|cn:pc|te nc :|cc ut|||zccc y/c ce:c||c||ccc en |c|nc
|ncepenc|ente. Fuece c|||nc|:e entcnce: que cunque
ex|:ten nucnc: cpe|cc|cne: |nte|nccc|e: (ccnt|ctc:
|ncepenc|ente: pc|c cccc t|cnc}. :cn |e|ct|vcnente
pccc: |c: cpe|cc|cne: ce e|ect|v|ccc nu|t|nccc| (un
ccnt|ctc un|cc pc|c tccc: |c: t|cnc:}. Fn Cc|cnc|c.
709
e:tc nccc||ccc ce t|cn:pc|te ce cc|gc c|ccnzc unc
pc|t|c|pcc|n ce ce|cc ce !.257 ||ente c un 07 en
pc:e: eu|cpec:. De ccue|cc ccn c| |n|c|ncc|n
:un|n|:t|ccc pc| e| /|n|:te||c ce |cn:pc|te.
cctuc|nente ex|:ten !.!8 enp|e:c: ncc|||tccc: pc|c e|
t|cn:pc|te ce cc|gc pc| cc||ete|c y ! cpe|ccc|e: ce
t|cn:pc|te nu|t|nccc| (.} Lc |np|enentcc|n ce
pc|t|cc: ce t|cn:pc|te nu|t|nccc| e: unc nece:|ccc
cp|en|cnte pc|c |c|tc|ece| e| ce:c||c||c ce| :ectc|.
c|:n|nu|| |c pc|t|c|pcc|n que t|ene e| t|cn:pc|te en |c
e:t|uctu|c ce cc:tc: ce |c: enp|e:c: y cccptc|:e nec|
c un e:cenc||c ce nenc|e: cc||e|c: ccne|c|c|e:
54
.


Iob|o 0. MeIc 7 V|:|n 20!




Finc|menIe, e| cccumenIc IrcIc ce |c: inver:icne: reuericc:, ce:ce chcrc
hc:Ic e| cnc 201, ue euivc|en c 20.020. mi||cne: ce pe:c: ce 2005.
E:Ic: inver:icne: ceLercn prccecer en :u mcycr pcrIe {55.27) ce| :ecIcr
privccc. /| :ecIcr pL|icc |e ccrre:pcncer|cn 2.217.84 mi||cne: ce pe:c:,
ccmc puece ccverIir:e ccn |c cL:ervccicn ce |c :iguienIe IcL|c:







654
Ibidem. p. 27.
710
Iob|o 1. lnver:icne: Ircn:pcrIe V|:|n 20!



Coptu|o XIII

Ironsporte Mos|vo

Fcrc cerrcr e:Ie |iLrc hemc: ccn:icerccc ccnvenienIe ccmenIcr c|gunc:
Iemc: ce| Ircn:pcrIe urLcnc ce pc:cjerc:, ccncepIc ue evc|ucicnc hc:Ic
ccnverIir:e en e| ce Ircn:pcrIe mc:ivc, cucncc c|gunc: ciuccce:
cc|cmLicnc: c|ccnzcrcn e|evccc: cifrc: ce pcL|ccicn, exigiencc mecic:
ue c:eguren un :ervicic rczcncL|e en Irminc: ce rcpicez, ccmcciccc y
eccncm|c.

En e:Ie |iLrc nc nc: ccupcremc: ce |c: Icxi: ue, en Cc|cmLic, c| ccnIrcric
ce |c: pc|:e: ce:crrc||ccc:, pcr |c eccncm|c ce :u: :ervicic:, c:egurcn
711
pcrIe ccn:icercL|e ce |c: ce:p|czcmienIc: urLcnc:: ni ce |c: mcIccic|eIc:,
cuyc inccnIeniL|e mu|Iip|icccicn empiezc c :ignificcr unc crecienIe
ccmpeIencic c| Ircn:pcrIe cc|ecIivc: ni ce unc: pccc: ccL|e: crec:
recienIe: ue nc pc:cn ce :er imprcvi:ccc: pc:cIiempc: exce:ivcmenIe
cc:Ic:c: ce c|cc|ce: pcpu|i:Ic:, perc nc ccn:IiIuyen, ni puecen ||egcr c
:er, vercccerc: mecic: mc:ivc: ce mcvi|izccicn

148. E| Ironvo de 8ogot

Lc ciuccc ce 8cgcIc, ue ccnIcLc en 1870 ccn 40.833 hcLiIcnIe:, pc:c c
85.000 en 1882, cucncc |c: gcLiernc: ce| E:Iccc ScLercnc ce
Cuncincmcrcc y e| municipc| ce 8cgcIc, ccnceciercn c Mr. W.W. Fcncc||,
Ccn:u| cmericcnc en 8crrcnui||c, |c ccnce:icn pcrc e:IcL|ecer unc
empre:c ce Ircnv|c: Iirccc: pcr mu|c:. Mr. Fcncc|| vicjc c |c: E:Iccc:
Unicc: y ccmc ccrec|c ce ccpiIc|, vencic :u::

(.} p||v||eg|c: c| :enc| F|cnk W. A|||n. enp|e:c||c ce|
:|:tenc ce Fe||ccc||||e: ce e||c Ncvc y ce nucnc:
ct|c: cce|cntc:. F| :enc| A|||n c|gcn|z unc Ccnpcnc
ce pccc: |nc|v|cuc:. pe|c tccc: e||c: pe|:cnc: ce
|ue|te: ccp|tc|e: y ce |eccncc|cc ene|gc. ccnc e|
:enc| Stcyne|. e:c|e|c ce |c g|cn Ccnpcnc
Ane||ccnc ce 8|||ete: ce 8cncc. e| :enc| C||:tcc|
/cye|. e| nc: |ue|te |cc||ccnte ce ccucnc en |c:
F:tccc: Un|cc:. e| :enc| /c|t|n:. ccp|tc||:tc |et||ccc ce
|c: negcc|c: cct|vc:. y ct|c: ce |c n|:nc tc||c
55


Cuecc cif|ci| creer ue |c: mencicnccc: :encre: fuercn ccpiIc|i:Ic: ce
primerc ||nec, cccc |c mcce:Iic ce |c inver:icn en un remcIc cc:er|c
percicc en Lc: /nce:, perc en Iccc: |c: negccic: c| pericci:Ic :e |e inf|cn
|c: ccIc:.

Lc ncrrccicn ce |c: peripecic: enIre Fi|cce|fic y 8cgcIc nc puece :er mc:
:cLrc:c:
Lc: cenc|c:. :egun |c: |cec: nc|tecne||ccnc:. e|cn
nucnc: y |c|gc:. pe|c |c Ccnpcnc :|enp|e t|ccc
pc|c ||evc| cce|cnte :u enp|e:c. V|encc |c g|cnce
c|||cu|tcc que ncy en Cc|cnc|c pc|c e| t|cn:pc|te ce
ncte||c|e: pe:ccc:. |e:c|v|c:e pcne| cu|n|ente:
|cng|tuc|nc|e: ce ncce|c cuc|e|tc: ccn :ncp-|c||.

655
Papel Peridico Ilustrado. 1 de mayo de 1885.
712
unc: zuncnc: ce ||e||c (.} Lc ccn:t|ucc|n ce |c: cc||c:
|ue enccnencccc en F||cce|||c c |c Cc:c ce 8||||. y
|ue|cn c|nccc: tccc: ccnp|etcnente e
|n:pecc|cnccc: pc| e| :enc| Dcv|e:. |ngen|e|c
neccn|cc ce |c Ccnpcnc. ce:pu: ce:c|nccc: y
enpccccc: pc|c :u |c|gc v|ce(.} Dec|cc c| tcncnc
ce |c: cu|tc: y c |c ccn:t|ucc|n ce |c: vcpc|e: que
:u|ccn en e| |c /cgcc|enc. nc e|c pc:|c|e t|ce| e|
ncte||c| en un v|ce :|nc en nucnc:. un pccc en cccc
vcpc| ce |c: Ccnpcnc: C|:ne|c: y Un|cc. y c| |ec|c||
e:c cc|gc (.} nucnc: ce |c: ccc: que ccntencn
p|ezc: ce |c: cc||c: e|cn tcn g|cnce: y pe:ccc:. que
nc nccc nccc ce t|ce||c: pc| e| ccn|nc ce Guccuc: y
V|||etc. :|encc |c|zc:c encc|cc||c: pc|c G||c|cct y
t|ce||c: ce ccc|nc en cc||c: t||ccc: pc| cueye: |c que
ccu: unc cenc|c ce nc: ce t|e: ne:e: (.}A| ||n. c
pe:c| ce e:tc: |nccnven|ente:. pucc |c Ccnpcnc. e|
cc 25 ce c|c|enc|e ce !884. t|ece ne:e: ce:pu: ce
ncce| |ncugu|ccc :u: t|cccc:. cc||| c| puc||cc |c |nec
ce Cncp|ne|c
5
.



F|guro 13. Ircnv|c ce Chcpinerc.
Fuente: Fcpe| Fe||c|cc ||u:t|ccc 1 mcyc 1885


656
Papel Peridico Ilustrado. 1 de mayo de 1885.
713
8cgcIc nc :c|c ccnIcLc ccn unc pcL|ccicn muy recucicc, :inc ue :u
crec nc excec|c muchc ce |c ue Ien|c c| inicicr:e nue:Irc vicc
incepencienIe.

En efecIc, :e cc|cu|c ue e| crec urLcnizccc ce 8cgcIc en 177, cucncc
|c pcL|ccicn erc ce 20.000 hcLiIcnIe:, :umcLc 203 hecIcrec: y ue un
:ig|c ce:pu:, cucncc |c pcL|ccicn :e ccerccLc c |c: 100.000 hcLiIcnIe:,
e| cc:cc urLcnc cpenc: repre:enIcLc 320 hecIcrec:
57
, reccrricc:
hcLiIuc|menIe c pie.



F|guro 14. Vcgcn ce| Ircnv|c ce mu|c: ccn:ervccc en e| /rchivc ce
8cgcIc. FcIc: Eunice Dicz, 2007

E:Ic circun:Icncic cencIc e| hccincmienIc u:uc| ue ccrccIerizc |c:
ciuccce: cnIe: ce |c cpcricicn ce :i:Iemc: eficienIe: ce Ircn:pcrIe,
ccpcce: ce cfrecer ce:p|czcmienIc rcpicc c uiene: Lu:uen vecinccric:
mc: cccgeccre:.

657
Rodrguez Baquero Luis Enrique, Nuez Cetina Saydi. Empresas Pblicas de Transporte en Bogot, Siglo
XX. Bogot: Alcalda Mayor de Bogot; 2003. p. 29.
714
Lc primerc ||nec fue |c ce 8cgcIc c Chcpinerc, ue merecic e| :iguienIe
ccmenIcric:

Se puece cec|| que vc ncyc| nune|c ce pe|:cnc: c
Cncp|ne|c en |c: cc||c: ce| |cnvc en unc :encnc.
que |cc cnte: en :e|: ne:e:
58


Lc ||nec c Chcpinerc empezc c e:Iircr c 8cgcIc hccic e| ncrIe y |c
Ccmpcn|c ce| Ircnv|c ccuiric Ierrenc: en e:c |ccc|iccc pcrc |c

(.} ec|||ccc|n ce cc:c: y qu|ntc: ncce|nc:. ccc un
p|cn pc| e| cuc| pe|:cnc: ce |entc: nc|cc: puecen
ncce|:e cuenc: ce unc ||ncc y ce p|cpc|c|cnc| c |c:
pc:ecnte: y vec|nc: ce Cncp|ne|c c|gunc: c|ve|:|cne:
cg|cccc|e:. pue: que unc ce |c: g|cnce: |c|tc: ce que
ccc|ece |c :cc|eccc ce 8cgctc e: |c ce c|ve|:|cne:
pcpu|c|e: cecente:
5
.

Gucrcccc: |c: prcpcrcicne:, e:Ie fencmenc urLcnc :e ccLc pcr e:c: c|c:
en Lcncre:, ccnce c mecicc ue |c: ||nec: ce| Iren :e c|ejcLcn ce |c
hccinccc, viejc y mc|c|ienIe ciuccc ce:criIc pcr Dicken:, empezcLcn c
:urgir c|egre: y Lien crLcrizccc: :uLurLic:.

Lc: p|cne: ce |c empre:c ercn fuIuri:Ic: pcrue, :iempre :iguiencc e| re|cIc
ce| Fcpe| Fe||c|cc ||u:t|ccc, :e pen:cLc en |igcr Iccc: |c: principc|e:
Lcrric: ce |c ciuccc".

Lc ||nec ce |c F|czc ce 8c||vcr iLc hc:Ic Scn Diegc, cnIe: ce :eguir c
Chcpinerc, pcr |c ccIuc| ccrrerc 13.

Lc: ccrrc: ce ne 8cgctc C|ty Fc||wcy, Iirccc: pcr mu|c: y rcccncc :cLre
rie|e: ce mccerc recuLierIc: pcr |cminc ce meIc|, ccLrcLcn 2 cenIcvc:
pcr e| IrcyecIc, Icrifc infericr c |c ce |c: mecic: c|IerncIivc:
0
.

En 182 |c Ccmpcn|c ccmLic |c: rie|e: ce mccerc pcr cIrc: ce ccerc,
impcrIccc: ce lng|cIerrc. E:e mi:mc cnc :e incugurc |c ||nec enIre |c F|czc
ce 8c||vcr y |c E:Iccicn ce Lc ScLcnc. Fccc Iiempc ce:pu: :e ciercn c|
:ervicic |c: ||nec: c Lc: Cruce: y Scn VicIcrinc, mienIrc: :e empezcLcn c

658
Papel Peridico Ilustrado, 1 de mayo de 1885.
659
Papel Peridico Ilustrado, 1 de mayo de 1885.
660
Rodrguez Luis Enrique, Gutirrez Cetina Saydi. Op. cit. p. 33.
715
regi:Ircr ciferencic: enIre e| Municipic y |c Ccmpcn|c, ue :e :c|ucicncrcn
en 184
1
.

Lc Ireguc ue :iguic fue Lreve pcrue:

(.} ccecncc ce un p|e c ce| ct|c. y nec|cnte
p|c||cgc: :uce:|vc: c| ccnt|ctc p||n|t|vc. ce|ec|ccc: en
!00. !04 y !0. e| t|cnvc (.} p|e:tcncc un :e|v|c|c
cccc cc nc: ce||c|ente en |e|cc|n ccn e| c|ec|n|entc
ce |c pcc|cc|n. ||eg c| ce nc|zc ce !!0 (.}

E:e c|c 7 ce mcrzc :e pre:enIc un incicenIe ue ccc:icnc |c irc pcpu|cr:

Aye|. en |c: p||ne|c: nc|c: ce |c tc|ce :e ce:c||c||c|cn
en |c c|uccc c|gunc: cccntec|n|entc: que cenue:t|cn
cnc e| e:p||tu ncc|cnc| c||entc :|enp|e |encc| ccnt|c
|c: u:u|pccc|e: ce Fcncnc. Un n|nc que p|etencc
:uc|| c unc ce |c: cc||c: ce| t|cnvc que ncce e| :e|v|c|c
ent|e |c e:tcc|n ce Scn F|cnc|:cc y Cncp|ne|c. |ue
|ecnczccc v|c|entcnente pc| e| pc:t|||n ce| vencu|c.
qu|en ccy :cc|e | c |ct|gczc:. un ce|c:c cgente ce
pc||cc |ntent |npec|| e| ctentccc ccnt|c e| n|nc
ceten|encc c| pc:t|||n. cucncc :e p|e:ent en e| |ugc|
unc ce |c: enp|e:c||c: ce| t|cnvc. /|. /c|t|n. qu|en en
nec|c ce |c: nc: :cece: y g|c:e|c: |n:u|tc: cccnet|
v|c|entcnente ccnt|c e| c||c|c| ce pc||cc que |nte|v|nc
c |cvc| ce| n|nc
2
.

Lc ciuccccn|c :e negc c vc|ver c mcnIcr en |c: Ircnv|c: y ce Iccc: pcrIe:
cpcreciercn ccrrucje: ce |c: mc: vcriccc: Iipc:, Le:Iic:, unc: viejc:
cmniLu:e:, ccrrcmcIc:, ccrrc: ce yunIc eIc, pcrc :up|ir c |c: Ircnv|c:".

Fue Icn uncnime e| LciccI c |c empre:c, ue :Ic cecicic negccicr :u
venIc c| Municipic, ue |c ccuiric, e| 27 ce cgc:Ic ce 110, pcr |c :umc
ce 800.000 cc|cre:
3
, precic muy e|evccc perc c| ue :e cccecic pcrue
e| privi|egic exc|u:ivc :e hcL|c ccncecicc pcr 0 cnc: ccn prchiLicicn
pcrc permiIir ccmpeIencic en e| IerriIcric ce 8cgcIc.


661
Ibidem. p. 36.
662
Rueda Vargas Toms, citado en: Rodrguez Baquero Luis Enrique, Nuez Cetina Saydi. Op. cit. p. 29
663
Equivalentes a 17576.000 dlares de 2007
716
Lc c|uccccnc :e ccnp|cnet| c |ec||zc|
ccn:|gncc|cne: y cpc|te: en c|ne|c y en cyc: c |c:
cuentc: ccncc||c: ce |c /un|c|pc||ccc y vc||c: ccncc:
c||ec|e|cn ccnp|c| ccc|cne: (.}
4
.

Lc c|uccc |ec|c| 33 cc||c: ce t|ccc|n cn|nc| en
e:tccc ce cccnccnc (.} !80 nu|c: (|c ncyc| pc|te
v|ec: y pccc: pc|c e| :e|v|c|c}. cueye: y cc||c:
e|ct||cc: (unc ce e||c: ccn e| nctc| quenccc
5


E| ccnccicc empre:cric {y exmini:Irc ce CLrc: FL|icc:) Neme:ic
Ccmcchc, fue gerenIe ce| Ircnv|c curcnIe |crgc: cnc:. Fcr e:c :e cic e|
ncmLre ce neme:ic:" c |c: nuevc: Ircnv|c: e|cIricc: ue prcnIc
:u:IiIuyercn c |c: ce :cngre".

E:e :c|Ic cuc|iIcIivc exp|icc e| cuge ce |c Empre:c enIre 111 y 123.

Iob|o 2. Fc:cjerc: Ircn:pcrIccc: pcr e| Ircnv|c enIre 110 y 123 y :u
re|ccicn ccn |c pcL|ccicn ce 8cgcIc.




664
Rodrguez Baquero Luis Enrique, Nuez Cetina Saydi. Op. cit. p. 47.
665
Ibidem. p. 56.
717
En e| primerc ce e:c: cnc:, cucncc 8cgcIc Ien|c 121.257 hcLiIcnIe:, :e
regi:Ircrcn 3547.18 pc:cjerc:, ue inciccn 32 vicje: pcr hcLiIcnIe/cnc.

En 123, |c ccpiIc| ||egc c |c: 17.00 hcLiIcnIe:, perc |c: pc:cjerc:
mcvi|izccc: ||egcrcn c 12.14, e: cecir 71 vicje: cnuc|e: pcr
hcLiIcnIe

.

E:c prcgre:icn :e cL:ervc muy Lien en |c IcL|c 87.

Lc empre:c ce| Ircnv|c ce 8cgcIc cejc ce :er incepencienIe en 124,
cucncc :e ccnvirIic en DepcrIcmenIc ce| Ircnv|c cenIrc ce |c: Empre:c:
Municipc|e: ce 8cgcIc.

EnIre 12 y 151 |c: ||nec: pc:crcn ce 3.8 Km c 5. Km y |c: pc:cjerc: ce
18.3 c 48.5 mi||cne: c| cnc.

E| Ircnv|c :iguic :iencc unc empre:c renIcL|e. Su prccucIc neIc c:ci|c en
|c: cnc: 30 ce:ce 377 c| principic ce e:c ccccc hc:Ic 41.77 en 134:
|uegc empezc c reLcjcr hc:Ic e| 18.27 en 140 y .37 en 150, un cnc
cnIe: ce |c ce:cpcricicn ce| Ircnv|c LcgcIcnc
7
.

En |c: principc|e: ciuccce: ce| muncc, |c: Ircnv|c: ven|cn :iencc :u:IiIuicc:
pcr Lu:e:, e:pecic|menIe Die:e|, pcrue en cue||c: cnc:, |c: ccmLu:IiL|e:
cerivccc: ce| peIrc|ec ercn muy LcrcIc: y :e cec|c ue |c: Ircnv|c: ercn
ruicc:c:, |enIc:, ue nc pcc|cn :crIecr cL:Iccu|c:, ue :u: ccL|e: cfecLcn
|c: ciuccce:, ccemc: ce ue |c: :i:Iemc: ce Lu: :cn f|exiL|e: mienIrc: e|
reccrricc ce |c: Ircnv|c: nc puece mccificcr:e.

Ccmc en 8cgcIc, en 150, hcL|c cercc ce 500 Lu:e: pcrIicu|cre: frenIe c
menc: ce 100 Ircnv|c:, :e Icmc |c ceci:icn ce :u:IiIuir e:Ic: |Iimc: pcr unc
f|cIc municipc| ce Lu:e:.

Lc Empre:c Di:IriIc| ce Ircn:pcrIe UrLcnc, en ccmLic, nuncc fue exiIc:c.
Lc venIcjc ce |c: empre:c: Ircn:pcrIcccrc: privccc: cccc vez erc mcycr.


666
Ibidem. P. 62.
667
Algunos ejemplos: en Chicago los retiraron de servicio en 1947. En Nueva York, Londres y Buenos Aires
desaparecieron en 1952. En Boston, en 1958. En Berln, los rieles de la ltima lnea se levantaron en 1967 y
en Madrid en 1972. Sin embargo, pases como Hungra, Holanda y Austria conservaron sus tranvas. En los
ltimos veinte aos han hecho su aparicin tranvas modernos articulados, silenciosos, especialmente en
Francia y Alemania, para servir lneas con mayor eficiencia que los buses y para evitar inversiones muy
grandes en trenes ligeros.
718
En 154 |c Empre:c Di:IriIc| ccnIcLc ccn 0 Lu:e: frenIe c 802 pcrIicu|cre:,
ue |c: exp|cIcLcn :in Iener ue pcgcr |c: :c|cric: muy :upericre:
negcciccc: enIre e| ci:IriIc y e| :inciccIc.

Iob|o 3. Cuccrc evc|uIivc ce |c: pc:cjerc: Ircn:pcrIccc: pcr e|
DepcrIcmenIc ce| Ircnvic ce |c: Empre:c: Municipc|e: ce 8cgcIc enIre
130-151




En 11 :e |iuicc |c EDIU, ueccncc ce cperccicn pcrIicu|cr |c IcIc|iccc
ce| Ircn:pcrIe urLcnc ce pc:cjerc:

719


F|guro 15. Lc: |Iimc: Ircnv|c: ce 8cgcIc inIrccucicc: en 147

14. So|uc|on poro uno deudo

Nc exi:Ie cLrc pL|icc en Cc|cmLic ue hcyc merecicc e:Iucic: mc:
cLunccnIe: y juicic:c: ue e| MeIrc ce Mece|||n
8
, |c ue :e exp|icc
pcrue e:e peuenc Iren, pcr un cmu|c ce circun:Icncic: ue hemc:
e:Lczccc, :e ccnvirIic en |c mc: grcnce ce:Iinccicn ce fcncc: pL|icc:
nccicnc|e: en |c hi:Icric ce Cc|cmLic, fcncc: ue fuercn c pcrcr en unc
cLrc ce infrce:IrucIurc |ccc|.


668
Los mejores estudios sobre el Metro de Medelln, que recomendamos ampliamente son: 1. Los de la
Contralora General de la Repblica: Evaluacin de la Gestin Financiera y Legal del Metro de Medelln
(Manuel Francisco Becerra, 1994) y Metro de Medelln, Impacto en las Finanzas Nacionales y Sostenibilidad
de su Operacin (Carlos Ossa Escobar, 2001). 2. La serie dedicada al tema por la Contralora General de
Medelln: I Tomo. Una Decisin no Planificada (Bernab Montoya Gomz, 1994). II Tomo. Testimonio
Fiscal del Metro (Carlos Atehorta, 1996)- III Tomo. Testimonio Fiscal del Metro (Gerardo Domnguez
Giraldo, 2000). 3. El Metro de Medelln, una Ilusin costeada por todos los Colombianos (Jorge Acevedo,
Juan Carlos Salazar y Wigberto Castaeda, publicado por el Instituto SER de Investigacin y el Fondo
Financiero de Proyectos de Desarrollo (FONADE). 4. El Negocio del Metro, Consideraciones sobre una
Decisin Apresurada, una Obra no Planificada, una Contratacin Leonina y una Financiacin Usuraria
(Premio Diners de Periodismo Econmico/ George Canning Award, 1991, Jos Alvear Sann. Medelln; Seal
Editora; 1991)
720
En e:Ie cpcrIccc nc: vcmc: c ccupcr mc: Lien ce |c :c|ucicn ue cic e|
gcLiernc ce| cccIcr |vcrc UriLe V|ez c |c: prcL|emc: :u:ciIccc: pcr unc
ceucc ue |c: cc: enIiccce: c:cciccc: en |c EIMV/ {e| DepcrIcmenIc ce
/nIicuic y e| Municipic ce Mece|||n), e:IcLcn en cL:c|uIc inccpcciccc
ce cIencer.

Feccrcemc: ue |c EIMV/, en prccurc ce| cvc| ce |c Nccicn, pre:enIc e|
MeIrc ce Mece|||n ccmc unc cLrc cc:IecL|e y renIcL|e.

/nIe |c e:cc|ccc ce cc:Ic:, ue :e hcL|cn ci:pcrccc ce:ce 55 mi||cne:
ce cc|cre: en 184, c 1.20 mi||cne: ce cc|cre: en 18, :e cicIc |c Ley 75
ce 18, primerc |ey ce MeIrc:, ue ceIerminc ue |c: :ccic: ce |c EIMV/
ceL|cn pigncrcr renIc: en cucnI|c :uficienIe pcrc cuLrir e| pcgc ce pcr |c
menc: e| 807 ce| :ervicic ce |c ceucc IcIc| ce| prcyecIc".

Ccmc |c: renIc: ce| DepcrIcmenIc y e| Municipic e:cc:cmenIe
c|ccnzcLcn pcrc cIencer |c: :ervicic: pL|icc: c ccrgc ce cmLc:
enIiccce:, cichc |ey 75 crec unc: crLiIric: exc|u:ivc: pcrc cIencer |c
ceucc ce| MeIrc:

c} Aunentc| nc:tc un 207 |c: cc:e: g|cvcc|e: c |c:
tc|||c: ce |c: g|cvcnene: que :cn ce :u
ccnpetenc|c.
c} Ccc|c| unc :cc|etc:c nc:tc ce| 207 c| ccn:unc ce
|c gc:c||nc nctc| :cc|e |c: ventc: ce FCCFFFCL en
|c p|cntc c p|cntc: que cen ccc:tc c |c zcnc ce
|n||uenc|c ce| |e:pect|vc :|:tenc. p|ev|c ccnceptc
ce| Ccn:ec ce Fc|t|cc Fccnn|cc y Scc|c|.
Ccnpe:

.

/cicicnc|menIe, e| crI|cu|c 7 ce |c mencicnccc |ey crcenc cecreIcr un
cerrcme ce vc|crizccicn pcrc ccnIriLuir c| pcgc ce| MeIrc, en |c:
municipic: ce 8e||c, CcpcccLcnc, lIcg|, ScLcneIc, Lc E:Ire||c y Mece|||n,
nc infericr c 14 mi||cne: ce cc|cre: ce 184, reccucccc pcr e| ln:IiIuIc
MeIrcpc|iIcnc ce Vc|crizccicn.

/unue hcL|c cuIcrizccicn |egc| pcrc ccLrcr hc:Ic e| 207 ce :cLreIc:c c
|c gc:c|inc, :c|cmenIe :e cecreIc e| 107: |c: grcvcmene: cepcrIcmenIc|e:
y municipc|e: nc :e e|evcrcn y |c ccnIriLucicn ce vc|crizccicn nuncc :e
ccLrc, pcrue en Iccc: |c: e:cencric: cnc|izccc: :e cL:ervcLc |c

669
Artculo 5, ley 75 de 1986.
721
impc:iLi|iccc ce hccer efecIivc: e:c: crLiIric: :in ce:encccencr unc cri:i:
regicnc| ce grcve: repercu:icne: :ccic|e:.

Lc cmi:icn ce| cump|imienIc ce |c Ley ce MeIrc: nuncc cccrrec :cncicne:
c| DepcrIcmenIc c c| Municipic, pcr e| pe:c pc||Iicc ce /nIicuic, perc
ccnIinucmenIe erc reccrcccc pcr e| DNF y, grcviIcncc :cLre |c: e:Iccc:
fincncierc: ce cmLc: enIiccce:, |c: IrcLcLc muy :ericmenIe y |e: impec|c
cccecer c| crciIc.

De:ce |uegc e| reccucc ce |c :cLreIc:c c |c gc:c|inc re:u|IcLc irri:cric en
re|ccicn c |c ceucc ccnIrc|cc pcrc ccn:Iruir e| MeIrc mc: cnerc:c ce|
muncc
70
, cuyc: cL|igccicne:, en :u IcIc|iccc, Iuviercn ue :er cIencicc:
pcr |c FepL|icc ce Cc|cmLic {cvc|i:Ic).

En efecIc, e| cccIcr Gercrcc Dcm|nguez Girc|cc, CcnIrc|cr Generc| ce
Mece|||n, cncIc:

(.} pc| e||c e: p|ec|:c ccnentc| que n|ent|c: e|
:e|v|c|c ce |c ceucc cu|cnte ! c:cenc| c !2.50
n|||cne:. e| |eccucc pc| |ey ce /et|c: (:cc|etc:c c |c
gc:c||nc} c|ccnz 2.!40 n|||cne:. |c que |nc|cc que
e:te u|t|nc :|c |cg| cuc||| e| !5.37 ce |c:
cnc|t|zcc|cne: y gc:tc: ||ncnc|e|c: ccu:ccc: en !.
:|tucc|n que c||g|nc un c|ec|n|entc cccc vez ncyc|
ce |c ceucc |nte|nc en ce:c||c||c ce| neccn|:nc ce
:u:t|tuc|n ce| :e|v|c|c ce |c ceucc ccn |c ccncc
ext|cne|c. nec|cnte e| cuc| |c Ncc|n pcgc c ncnc|e
ce |c F/VA. |||ncncc:e ccue|cc: ce pcgc ent|e e:tc
u|t|nc y e| /et|c ce /ece||n
!
.

Lc ciIc cnIericr e: unc rccicgrcf|c perfecIc ce |c :iIuccicn fincncierc ce
unc empre:c mcnIccc :cLre un pre:upue:Ic fc|:c ce un 1500.000
pc:cjerc: cicric:, y un vc|cr ce 550 mi||cne: ce cc|cre:, ue Ierminc
cc:Icncc 5.5 vece: mc: ce |c ccnIrcIccc
72
. Su mcvi|izccicn cicric

670
Por esos aos se construyeron nuevos tramos del Metro de Madrid (30 millones de dlares/Km), Bilbao
(44.38 millones de dlares/Km), Lisboa (21.87 millones de dlares/Km) y Barcelona (15 millones de
dlares/Km), mientras en Medelln el kilmetro sala a 83.73 millones de dlares/Km (!!!). Vase: Contralora
General de la Repblica. El Metro de Medelln, Impacto en las Finanzas Nacionales y Sostenibilidad de su
Operacin. Bogot: 2001.
671
Contralora General de Medelln. Testimonio Fiscal del Metro III. Medelln; 2000. p. 318.
672
Un tribunal internacional de arbitramento, convocado por el Consorcio Metromed, y aceptado por
ETMVA, al parecer de manera irregular (porque estaban vencidos los trminos para intentar acciones y
porque la Corte Constitucional haba declarado que la competencia era de la jurisdiccin contencioso-
722
mcximc ce pc:cjerc: :e cic en 17 ccn 308.313, cifrc ue c pcrIir ce
enIcnce: ccmenzc c Lcjcr, cnIe: ce e:IcLi|izcr:e hccic |c: 280.000
pc:cjerc:/c|c
73
.

En e:c: ccncicicne:, nc :cn ce exIrcncr |c: prcicc: ce |c EIMV/, ce un
Li||cn :eIecienIc: ncvenIc y cincc mi| uinienIc: cincuenIc y cc: mi||cne:
ce pe:c:, en e| Lienic 1-2000
74
.

Fcrc nc ||cver :cLre mcjccc, cigcmc: ue cccc cnc |c: re:u|Iccc:
fincncierc: ercn pecre:: e| euipc, mc: veIu:Ic: |c: cefecIc: pcr ccu:c ce|
ce:gc:Ie cncu|cIcric, mc: ncIcric:: |c inccpcciccc pcrc hccer prcvi:icne:
pcrc |c repc:icicn ce euipc, mc: evicenIe, eIc, eIc.

E| 31 ce ciciemLre ce 2003, |c EIMV/ ceL|c 2.0 mi||cne: ce cc|cre:: c |c
Nccicn, |c :umc ce 2.11 mi||cne: ce cc|cre:, ue :Ic hcL|c ccnce|ccc
en |c: Lcncc: ccreeccre: y 571 mi||cne: cuyc: p|czc: cn nc hcL|cn
vencicc.

/nIe |c mcgniIuc ce |c ceucc y |c inccpcciccc pcrc :er cIencicc pcr |c
empre:c y :u: :ccic: {e| DepcrIcmenIc y e| Municipic), e| gcLiernc
nccicnc| cpIc pcr unc :c|ucicn prcgmcIicc pcrc |cgrcr |c ccnce|ccicn ce
e:c ceucc impcgcL|e.

Lc regicn {e: cecir e| DepcrIcmenIc ce /nIicuic y e| Municipic ce
Mece|||n), ce:i:Iir|cn ce unc cemcncc in:Icurccc pcr |c: Empre:c: FL|icc:
ce Mece|||n ccnIrc l:cgen, pcr 00.000 mi||cne: ce pe:c:, y |c Nccicn: 1)
pcgcr|c |c ceucc pencienIe ccn |c Lcncc, ce ccnfcrmiccc ccn |c: p|czc:
vigenIe:. 2) IcIc|izcr|c |c ceucc ce EIMV/ ccn |c Ie:crer|c Nccicnc| en
pe:c: cc|cmLicnc: ce 2003. 3) ce e:e IcIc|, |c regicn pcgcr|c e| 07 y |c
Nccicn e| 407 re:IcnIe.

Fcrc cIencer e:c cL|igccicn, recucicc enIcnce: c 1.00 mi||cne: ce
cc|cre:, :e hcr|c |c pigncrccicn ce |c :cLreIc:c c |c gc:c|inc y ce| 407 ce

administrativa), conden el 22 de noviembre de 2007 a la ETMVA a pagar a los constructores el equivalente
de 160 millones de dlares por concepto de reclamaciones adicionales. Por otro lado, parece que hay
nicamente sentencia de primera instancia para la ETMVA por 168 millones de dlares contra el Consorcio
Metromed y las aseguradoras, de muy difcil recaudo. En cambio, en la demanda de reconvencin de ETMVA
contra el Consorcio, por 525 millones de dlares, despus de diez aos de inactividad, el Tribunal
Administrativo de Antioquia apenas acaba de ordenar pruebas. Se ignora an si el fallo del Tribunal
Internacional precluye la accin en contra de Metromed.
673
Contralora General de la Repblica. Op. cit. p. 28.
674
Ibidem. p. 11.
723
|c renIc cepcrIcmenIc| ce IcLccc, pcrc gcrcnIizcr c |c Nccicn cucIc:
:eme:Irc|e: curcnIe :e:enIc cnc:, ccn inIere:e: cnuc|e: :imp|e: c| 7.

Lc regicn empezc c regcIecr Icn generc:c fcrmu|c y, ce:pu: ce un Iire y
cf|cje ce vcric: me:e:, :e c|ccnzc un ccuercc firmccc e| 22 ce mcyc ce
2004, ue puece re:umir:e c:|:

1) De:i:IimienIc ce |c cemcncc ce Empre:c: FL|icc: ce Mece|||n
ccnIrc lS/GEN y cLcnc ce| vc|cr ce e:c preIen:icn c |c ceucc ce|
MeIrc ccn |c Nccicn.
2) Lc EIMV/ :e ccmprcmeIe c pcgcr c |c Nccicn 1.51 mi||cne: ce
cc|cre: ccnverIicc: c pe:c: cc|cmLicnc: ce 2003, en ccnIccc:
:eme:Irc|e: curcnIe 83 cnc:, ccn un inIer: ccmpue:Ic :cLre :c|cc:
ce| 57.
3) Fcrc preccver:e ce |c: efecIc: ce |c vc|cIi|iccc ce| |ncice ce precic:
c| ccn:umiccr {lFC), :i :Ie :uLe pcr encimc ce| 57 cnuc|, |c Nccicn
c:ume |c ciferencic. Ferc :i :Ie :e uLicc pcr ceLcjc, |c regicn :igue
pcgcncc |c ceucc cc|cu|ccc y e| mencr vc|cr pcr e:e ccncepIc :e
chcrrc pcrc cIencer imprevi:Ic: en e| fuIurc. Lc: ccnIccc:
:eme:Irc|e: :cn ce| crcen ce 18.500 mi||cne: ce pe:c: ce 2003.

150. 8ogot, de Metro o IronsM||en|o

Si |c Nccicn pcgcLc Iccc: |c: cuenIc: ce| MeIrc ce Mece|||n, nccc mc:
exp|iccL|e ue |c pre:icn ce 8cgcIc pcrc ue :e |c ccIc:e ce un mecic ce
Ircn:pcrIe mc:ivc ccmpcrcL|e, pcrue |c :iIuccicn ce| Ircn:pcrIe urLcnc
en |c ccpiIc| erc cccIicc, cuejccc cemc: pcr ccnIinuc: Ircnccne:, ue
recuc|cn |c mcvi|iccc hc:Ic exIremc: cc:i ce pcrc|i:i:.

8cgcIc cfrece cpcrenIemenIe e| e:cencric ccecuccc pcrc |c :c|ucicn
MeIrc", pcr :u encrme pcL|ccicn, pcr |c: ci:Icncic: ue hcy ue reccrrer
y pcr e| Ierrenc p|cnc, reuericc pcrc |c cperccicn ce |c: Irene:
meIrcpc|iIcnc:.

Ferc, cucnIc cc:Icr|c Dcnce e:IcLcn |c: recur:c: Exi:I|cn
c|IerncIivc:

E| gcLiernc ci:IriIc| hcL|c cLIenicc |c cprcLccicn, en principic, ce|
gcLiernc ce| cccIcr Virgi|ic 8crcc pcrc cccmeIer |c ccn:Iruccicn ce| MeIrc
pcrc 8cgcIc, :ufrcgcncc |c Nccicn, :egn |c |ey, e| 207 ce| cc:Ic.

724
Fcrc nc imprcvi:cr en mcIeric Icn ce|icccc, |c /|cc|c|c ce 8cgcIc y e| DNF
rec|izcrcn unc ceIenicc :erie ce e:Iucic: incepencienIe: pcrc efecIucr |c
nece:cric cr|Iicc ce |c: :uce:ivc: prcyecIc: ce MeIrc, c pcrIir ce |c: ue :e
||evcrcn c ccLc curcnIe |c /|cc|c|c ce| cccIcr Herncncc Durcn Du::cn, en
17.

ScLre |c: e:Iucic: exi:IenIe: :e cpcycLc e| ccn:crcic iIc|icnc |nte|net|c.
pre:e|eccicnccc pcr |c /|cc|c|c y e| Mini:Ieric ce Ircn:pcrIe. Su prcpue:Ic
pre|imincr :e cifrcLc en cercc ce 171 mi||cne: ce cc|cre:, :in |c mencr
:eguriccc ce ue nc :e pre:enIc:en exIrccc:Ic: y recju:Ie:, hcLiIuc|e: en
|c: MeIrc: rec|izccc: en ci:IinIc: ciuccce: ce| Iercer Muncc.

E| primerc ce |c: nuevc: e:Iucic:, F| |cn:pc|te /c:|vc en 8cgctc, |c
||evcrcn c ccLc Erne:Ic Guh| NcnneIIi y |vcrc Fcchcn. /nc|izcn, enIre
muchc: Iemc:, |c cemcncc, e| u:c ce| :ue|c, |c ci:IriLucicn ce |c
cemcncc, |c: hcrc: picc, |c: Iiempc: ce vicje, |c |cngiIuc ce |c: mi:mc:, |c:
|ncice: ce mcvi|iccc, |c: v|c:, |c: veh|cu|c: exi:IenIe:, |c: cc:Ic: ce |c rec
vic|, |c: cc:Ic: g|cLc|e: ce |c mcvi|izccicn ce pc:cjerc:, |c ccnge:Iicn y |c
ccnIcminccicn cmLienIc|, |c: c|IerncIivc: {ccmc Ircn:pcrIe mc:ivc en
cuIcLu:e:, cuIcLu:e: en Ircficc mixIc, cuIcLu:e: ccn pricriccce:, meIrc
|ivicnc, meIrc pe:ccc y e| ferrcccrri| :uLurLcnc), |c: experiencic: en cIrc:
pc|:e: y e| :i:Iemc ferrcvicric en |c ScLcnc ce 8cgcIc.

Jcrge /cevecc y Mcnue| Sc|czcr, ce| ln:IiIuIc SEF, evc|ucrcn e| prcyecIc
ce ccn:Iruccicn ce un MeIrc pcrc 8cgcIc.

Migue| UrruIic McnIcyc y CcIc|inc Vc|encic GciIcn rec|izcrcn |c
ccmpcrccicn enIre |c inver:icn en e| MeIrc y en gc:Ic :ccic| en 8cgcIc.

Finc|menIe, Jchn F. Kcin, unc ce |c: principc|e: experIc: en e| Iemc,
prcfe:cr ce eccncm|c en Hcrvcrc y cuIcr ce| fcmc:c |iLrc ne L|cne|
Ccnp|ex. Hcw tc Spenc /||||cn: cnc Fecuce |cn:|t U:e. fue ||cmccc pcr e|
gcLiernc nccicnc| pcrc rec|izcr e| Anc||:|: ce |c: p|cpue:tc: pc|c e| /et|c
ce 8cgctc.

E:Ic: vc|ic:c: e:Iucic:, ue chcrc ccLrcn e:pecic| impcrIcncic frenIe c |c:
prcme:c: pree|ecIcrc|e: ce ccn:Iruir un MeIrc en 8cgcIc, fcrmu|ccc: pcrc
ccpIcr vcIc:, e:Icn reccpi|ccc: en un Icmc
75
, ccnce :e reccge |c
infcrmccicn ue ccncujc c un prcce:c ejemp|cr, ccmc fue e| ce ce:echcr

675
Guhl Ernesto, Pachn lvaro, Urrutia Miguel, Valencia Catalina, Kain John. Transporte Masivo en
Bogot. Bogot: DNP- FONADE-Universidad de Los Andes; 1992.
725
e| MeIrc pcrc cccger unc prcpue:Ic vicL|e y mc: ccecuccc pcrc cIencer
e| prcL|emc ce| Ircn:pcrIe mc:ivc en |c ccpiIc|.

En cpinicn ce ScnIicgc McnIenegrc, e| MeIrc ue :e prcpcn|c pcrc
8cgcIc, uIi|izcncc |c: ccrreccre: ferrcvicric: exi:IenIe:, ccc|ec|c ce
muchc: inccnvenienIe::

!} Lc: e:tuc|c: p|e||n|nc|e: ccc|eccn ce nctc||c ce||c|enc|c tcn|cc
2} F| p|cyectc c:egu|ccc cucnt|c:c: :cc|ecc:tc: en ccn:t|ucc|n y
c||c|t cpe|ct|vc cu|cnte nucn:|nc: cnc:
3} Lc Ccn:t|ucc|n ce un /et|c nuc|e|c cunentccc e| c||c|t puc||cc
ccn:c||cccc ent|e ! y 27 ce| F|8.
4} D|:t|ce|c |ecu|:c: ce |nve|:|n ce |c: c|:t|ntc: |eg|cne: ce Cc|cnc|c
pc|c ccncent|c|:e en un p|cyectc ce e:cc:c c nu|c |entcc|||ccc



Migue| UrruIic e: Icccv|c mc: exp||ciIc:

F| cc:tc p|cccc|e pc| pc:ce|c. en c|c|e: ce !!.
c:c||c|c ent|e 0.3 y 0.5. ccn un e:t|nct|vc nec|c ce
0.48 (.} :| :e :upcne e| e:tcc|ec|n|entc ce unc tc|||c
ccnpet|t|vc ccn |c: cu:e:. ce 0.!2. e| :uc:|c|c
c:cence|c c 0.3. que cc||e|c c cc|gc ce |c c|uccc.
ccn g|cve: |np||ccc|cne: :cc|e :u: ||ncnzc: (.} ce
ccue|cc ccn nue:t|c: cc|cu|c:. |c tc:c |nte|nc ce
|etc|nc ce| p|cyectc /et|c (.} :e|c ce -!5.87.
|e:u|tccc ||cnccnente cecepc|cncnte que |nc|cc que
e| p|cyectc nc cece eecutc|:e (.} |c cpe|cc|n ce|
/et|c |np||cc|c cne|c:c: cc|gc: :cc|e |c Ncc|n y
8cgctc (.} en tctc|. en c|c|e: ccn:tcnte: ce !!. |c
Ncc|n cece|c :u||cgc|. ent|e !2 y 20!!. 525.2
n|||cne: ce c|c|e: y 8cgctc cece|c pcgc| 2.!00.8
n|||cne: (.} y !.4!4 n|||cne: cc|c|cnc|e: pc| |c: :uc:|c|c:
ce cpe|cc|n. pc|c un g|cn tctc| ce 3.5!4.8 n|||cne:. A
pc|t|| ce| 2.0!!. :uc:|:t||c :cc|e 8cgctc |c cc|gc cnuc|
ce| :uc:|c|c ce cpe|cc|n en un ncntc ce ce|cc ce
!20 n|||cne: ce c|c|e: cnuc|e: (.}

.

Lc /|cc|c|c ce 8cgcIc, cfcrIuncccmenIe, hizc cc:c ce ccverIencic: ccmc
|c :iguienIe:

676
Ibidem. p. xiv.
677
Urrutia Miguel. En: Guhl Ernesto, Pachn lvaro, Urrutia Miguel et al. Op. cit p. 322.
726
(.} S| :e tcnc|c |c cec|:|n ce ccn:t|u|| e| /et|c.
tenc|c que e|ectuc|:e un g|cn :cc||||c|c en ncte||c ce
|nve|:|n. pc|que c tccc: |uce: :e|c |npc:|c|e que e|
D|:t||tc. ccn :u: |ecu|:c:. puc|e|c ccnt|nuc| |nv||t|encc
en ct|c: ||ente: y pcgc| e| :e|v|c|c ce |c ceucc
gene|ccc pc| e| /et|c
8
.

Icn prcnIc :e pre:cincic ce| invicL|e MeIrc, e| Di:IriIc ceIerminc |c
ccn:Iruccicn ce |c Ircncc| ce |c Ccrccc:, ue fue un inIenIc ce v|c: :c|c
Lu:", c |c |crgc ce| principc| ccrreccr vic| ce |c ccpiIc|. E:Ic :c|ucicn
pcrcic| cejc vc|ic:c: experiencic: ue :er|cn cprcvechccc: en e| prcyecIc
ce Ircn:Mi|enic.

151. Los Grondes 8uses kojos

lncuccL|emenIe 8cgcIc, en c|gunc: c:pecIc:, :e pcrece c |c ccpiIc|
LriIcnicc. En |c: Iempcrccc: ||uvic:c: e| cie|c p|cmizc |c: c:emejc, c:| ccmc
|c: mu|IiIuce: ||evcncc pcrcguc: y prencc: ccnce preccmincn |c: gri:e:,
:in ue fc|Ie e| negrc. IcmLin :e ccn en cmLc: ciuccce: |c: ccnIrc:Ie:
cgucc: ue ccc:icnc un urLcni:mc c|gc ce:cuicccc ccnce Le||c: y
:encric|e: vecinccric: c|Ierncn ccn zcnc: cLcnccnccc:, Ic||ere:, Lccegc:.
Mc: y mejcre: pcrue: en Lcncre:, perc Lien :upericre: |c: cerrc: IuIe|cre:
ce 8cgcIc c |c ccmpinc ing|e:c.

Cuizc, pien:e e| |ecIcr, :cn |c: cc:c: ce e:Ii|c ing|:" |c: ue, cgrupccc:
en :e|ecIc: Lcrric:, ue nc hcn merecicc e| cuicccc ue |e: ccrre:pcnce,
recuerccn |c meIrcpc|i: LriIcnicc. Sin emLcrgc, Lcncre: cfrece muy
ccnIccc: ejemp|c: ce cc:c: Iuccr, evcccccre: ecificic: mc: ce| ccmpc
ue ce e:c ccpiIc|.

Nc: hemc: permiIicc |c cnIericr cigre:icn pcrue e| rcjc ce |c: grcnce:
Lu:e: crIicu|ccc: ce Ircn:Mi|enic e: iguc| c| ce |c: ccuc|e cecke|: ce|
Lcnccn |cn:pc|t.

Iccc grcn ciuccc, :ec Lcncre: c 8cgcIc, :e uejc ce :u Ircn:pcrIe
pL|icc, empezcncc pcr |c: eurcpec:. / pe:cr ce |c: inmen:c: inver:icne:,
c |c: ue ccrre:pcncen Icrifc: impc:iL|e: ce cp|iccr enIre nc:cIrc:, |c
genIe e:Ic ce:ccnIenIc. Y en Iccc: |c: ciuccce: ce| primerc, ce| :eguncc
y ce| Iercer muncc, |c hcrc picc e: |c ce |c: uejc:, |c: reprcche:, |c
e:perc ce| :iguienIe veh|cu|c, e| cLcrccje :imu|Icnec impu|:ccc pcr |c:

678
Guhl Ernesto, Pachn lvaro, Urrutia Miguel et al. Op. cit. p. 243.
727
e:Icmcgc: hcmLreccc: y |c: pie: ccn:ccc: ce| regre:c c cc:c, e|
mc|humcr, e| hccincmienIc, |c IenIccicn ce cgcrrcr e| c:ienIc vcccnIe
cnIe: ce ue |c ccjc |c cncicnc ue ||evc un pcueIe.

/ mecicc ue 8cgcIc crec|c, e| Ircnv|c municipc| :e iLc ccnge:Iicncncc
mienIrc: |c: Lu:e: ce |c: ci:IinIc: empre:c: cumenIcLcn :u pcrIicipccicn
en e| ccnjunIc ce| Ircn:pcrIe urLcnc.

/| ccmLicr e| Ircnv|c pcr ccnfcrIcL|e: Lu:e:, |c empre:c ci:IriIc| Icmpccc
pucc reverIir :u Iencencic cecrecienIe. Cucncc cpcrec|cn nuevc:
Lcrric:, |c: Ircn:pcrIcccre: pcrIicu|cre: e:IcLcn |i:Ic: ccn |c: euipc:
reuericc:, cLIen|cn |c ruIc y pre:IcLcn e| :ervicic ccn prcnIiIuc, mc: nc
ccn cc|iccc.

En e:Ie enIcrnc |c Empre:c Di:IriIc| ce Ircn:pcrIe UrLcnc, :iguic en cec|ive
hc:Ic :u |iuicccicn en 11, cucncc yc :c|c :ignificcLc e| 27 ce |c
mcvi|izccicn ce |c: encrme: ccnIingenIe: ce unc ciuccc ue, en un :ig|c,
hcL|c pc:ccc ce 100.000 c cincc c mc: mi||cne: ce hcLiIcnIe:.

Ccn |c |ey ce MeIrc: ce 18, e| gcLiernc ce Virgi|ic 8crcc cfrecic un MeIrc
c 8cgcIc, :cLiencc ue |c ccpiIc| nc pccr|c emLcrccr:e en |c ruinc:c
empre:c y ue |c Nccicn nc pcc|c repeIir |c hi:Icric ce| MeIrc ce Mece|||n.

E| :i:Iemc ce Ircn:pcrIe urLcnc en 8cgcIc erc primiIivc y cccIicc: |c
:iIuccicn ce mcvi|izccicn ciuccccnc en 8cgcIc nc pcc|c :er mc:
|cmenIcL|e, pcr |c p:imc cc|iccc ce| :ervicic cfrecicc pcr |c: cenIencre:
ce empre:c: ce Lu:e:, cgrcvccc pcr un crecimienIc ince:cnIe ce| pcrue
cuIcmcIcr pcrIicu|cr, Irccucicc en ccnge:Iicne: y Ircnccne: permcnenIe:.

8u:e: viejc: y :ucic:. Lc: pc:cjerc: hccinccc: :uccLcn en ce:IcrIc|ccc:
veh|cu|c: ccnce jcmc: erc pc:iL|e cLrir |c: venIcni||c:. Lc rccic mc||c
ccncicne: ue :c||cn, c ciferenIe: vc|mene:, ce| recepIcr ce| chcfer y ce
|c: Ircn:i:Icre: ce |c: pc:cjerc:. Lc pcrccc erc |c re:pue:Ic c |c mcnc
|evcnIccc en cuc|uier |ugcr. Frenc: ce:gc:Iccc: ue re:pcnc|cn ccn un
cngu:Iic:c chirricc. L|cnIc: |i:c:. Fcrccerc: c| cire |iLre.

Fn ! ex|:tcn nc: ce 20.500 vencu|c: ce t|cn:pc|te
cc|ect|vc |egc|e: y !0.000 ||egc|e: (.} 38 |utc:
|c|nc|e:. ce|cc ce 300 |n|c|nc|e: (.} cu:e: ent|e
cc|||ente: e |nte|nec|c:. .000. eecut|vc:. 2.000. unc:
.000 cu:etc: y ce|cc ce 40.000 cc|ect|vc: (.} |c
cc|ccte|:t|cc |unccnentc| e: e| ev|cente n|ve| ce
728
pc|c|e||:nc en e| t|czccc ce |utc:. :|n p|cv|:|n ce
pc|cce|c:. ccn nc: ce :etec|entc: te|n|nc|e:. ccn
vencu|c: ce cc|gc cccptccc: pc|c pc:ce|c: (.}

.

Lc mc: cerIerc rccicgrcf|c ce |c incu:Iric ce| Ircn:pcrIe en 8cgcIc, c|
finc|izcr e| :ig|c xx, :er|c |c :iguienIe:

Se pcc|c cec|| que nccc cc: cctegc|c: (ce
t|cn:pc|tccc|e:}. |c: g|cnce: p|cp|etc||c:. que
ccnt|c|cccn ent|e c|ncc y t|e|ntc cu:e:. ||cnccc:
|ent|:tc: c p|cp|etc||c: ce |c: enp|e:c: c||||ccc|c:. y |c:
p|cp|etc||c: ce cu:e: |nc|v|cuc|e:. que c||||cccn :u:
vencu|c: c |c: enp|e:c: c||||ccc|c: (.}e| cc||u:e| ce |c
v|ec |ncu:t||c t|cn:pc|tccc|c en 8cgctc e|c c|c|c.
enp|e:c||c: que exp|ctcn c |c: p|cp|etc||c: ce |c:
cu:e:. p|cp|etc||c: ce cu:e: que exp|ctcn c |c:
ccncuctc|e: y ccncuctc|e: que nc|t|ctcn c |c:
pc:ce|c:
80
.

Hcc|c muchc: cnc: ue e:e mcce|c hcL|c hechc cri:i:, pcrue cucncc
8cgcIc erc unc ciuccc cerccnc c| mi||cn ce hcLiIcnIe:, e| :ervicic ue
cfrec|cn |c: ci:IinIc: empre:c: erc re|cIivcmenIe eficienIe, perc hccic |c:
cnc: 80, :upercncc |c: cincc mi||cne:, e| e:uemc cnIericr :c|c pcc|c
cfrecer nive|e: inhumcnc: ce :ervicic.

/ pe:cr ce ciez e:Iucic: y prcpue:Ic: ce MeIrc, Ircncc|e:, ccrri|e: :c|c Lu:,
eIc, |c :c|ucicn cccc vez pcrec|c mc: ci:IcnIe. /unue e| /|cc|ce
/nIcnc: Mccku: :e cpu:c ccn rczcn c |c ccn:Iruccicn ce un MeIrc ue |e
pcrec|c cc:Ic:c e invicL|e", c pe:cr ce |c prcme:c e|ecIcrc|, pcr pcrIe ce
Erne:Ic Scmper Fizcnc, ce ccn:Iruir|c.

Fcrc mcvi|izcr |c: encrme: mc:c: ce pc:cjerc: ue cicricmenIe cruzcn |c:
grcnce: ciuccce:, :e hcn ce:crrc||ccc ciferenIe: :i:Iemc::

1. Lc: cu:-|cne: {ccrri|e: :c|c-Lu:), ue permiIen c |c: veh|cu|c:
mcvi|izcr:e ccn unc ve|cciccc prcmecic ce 40-50 Km/hcrc, mienIrc:
|c: cemc: Lu:e:, cIrcpccc: en |c ccnge:Iicn :e ce:p|czcn c menc:
ce 10 Km/hcrc.

679
Alcalda Mayor de Bogot- Transmilenio. Transmilenio, la Joya de Bogot. Bogot: Panamericana; s.f. pp.
16-17
680
Ibidem. p. 39.
729
2. Lc: MeIrc: |igerc:" {Ircnv|c: c Irene:), ue :e ce:p|czcn pcr
ccrri|erc: prcpic:. E:Ic infrce:IrucIurc e: r|gicc, cc:Ic:c y nc :e
puece pcner en mcrchc inmecicIcmenIe ccmc |c cu:- |cne. E|
cc:Ic ce |c cu:- |cne e: m|nimc, perc nc e: |c :c|ucicn cucncc |c:
f|ujc: :upercn |c: 10-15 mi| pc:cjerc: pcr hcrc, :iIuccicn ue puece
cIencer:e mejcr ccn |c: meIrc: |igerc:.
3. Lc: MeIrc: prcpicmenIe cichc:, in:upercL|e: cucncc |c: f|ujc:
empiezcn c :upercr |c: 30.000 vicjerc: pcr hcrc en unc ||nec,
Ircpiezcn ccn precic: Icn e|evccc: ue cemcnccn un cc:Ic:c
:uL:icic, ue nc e:Ic c| c|ccnce ce |c: eccncm|c: en ce:crrc||c,
ccnce hcy prcL|emc: ce ecucccicn, :c|uc e infrce:IrucIurc vic| mc:
cpremicnIe:.
4. En CuriIiLc, 8rc:i|, ciuccc ce| Iercer muncc ue hc ce:cc||ccc pcr :u
exce|enIe ccmini:Irccicn municipc|, ue hc hechc muncic|menIe
fcmc:c c :u crecIivc c|cc|ce, Jcime Lerner, :urgic unc nuevc
:c|ucicn pcrc e| Ircn:pcrIe mc:ivc ce pc:cjerc:, imiIccc |uegc pcr
FcrIc /|egre y CuiIc, ue ccn:i:Ie en unc: cc|zccc: e:pecic|menIe
ccn:Iruicc: pcrc :cpcrIcr e| Ircficc ince:cnIe ce pe:ccc: Lu:e:
crIicu|ccc:, ccpcce: ce mcvi|izcr pc:cjerc: c ve|cciccce: ce| crcen
ce 50 Km/hcrc.

Se hc cccc e| ncmLre ce Si:Iemc: lnIegrccc: ce Ircn:pcrIe Mc:ivc" c |c:
in:pirccc: pcr CuriIiLc, perc ue :in emLcrgc nc ||egcrcn c :u mccurez
cnIe: ce| Ircn:Mi|enic LcgcIcnc, cuyc xiIc hc ||evccc c pen:cr ue pcrc
grcnce: f|ujc:, |c mejcr :c|ucicn hc cejccc ce :er e| MeIrc pe:ccc", ccmc
veremc: mc: cce|cnIe.

E| cc|ificcIivc ce inIegrccc:" nc e: un|vccc. Muchc: :i:Iemc: :c|c-Lu: c
MeIrc, :ec |igerc c pe:ccc, IcmLin puecen :er inIegrccc:, perc |c
expre:icn ce :i:Iemc: inIegrccc:" hc hechc ccrrerc pcrc |c: :imi|cre: c |c:
ce CuriIiLc, ccmc e: IM.

Enriue Fenc|c:c Lcnccnc :ucecic en 18 c Mccku: en |c /|cc|c|c
Di:IriIc|, ccn |c ceIerminccicn ce e:ccger un :i:Iemc pcrc 8cgcIc y
pcner|c en mcrchc rcpiccmenIe
81
. E| nuevc /|cc|ce hcL|c e:Iuciccc Lien
e| Iemc ce| Ircn:pcrIe cc|ecIivc y :e cecicic pcr un :i:Iemc ce Lu:e:
crIicu|ccc:, ue reciLic e| ncmLre ce Ircn:Mi|enic, pcr e| ccmLic ce :ig|c.


681
Haba que descartar de una vez por todas la idea del Metro, consideraba Pealosa, por considerarla no slo
nociva econmicamente, sino incmoda para la ciudadana, que tendra que aguantarse por no s cuntos
aos, la destruccin vial de la ciudad. Vase: Alcalda Mayor de Bogot- Transmilenio Transmilenio, la Joya
de Bogot. Op. cit. p. 26.
730
Lc: cificu|Icce: ercn muchc:: 1) lmpcner un :i:Iemc ncvecc:c, ccn
e:cc:c: cnIececenIe:. 2) Vencer e| prejuicic fcvcrcL|e c| MeIrc, refcrzccc
ccemc: ccn |c pre:icn ce |c: ccn:crcic: ccn:IrucIcre: ce Irene: y |c
:impcI|c ce muchc: pc||Iicc:. 3) Supercr |c: cLjecicne: ce |c:
Ircn:pcrIcccre: ue, cLvicmenIe, nc uer|cn :er exc|uicc: ce :u: ruIc:, 4)
Ccnvencer c| Ccncejc Municipc|, ccnce vcric: ce :u: miemLrc: Ien|cn
e:Irechc c:cciccicn ccn |c: empre:c: Ircn:pcrIcccrc: y 5) CLIener |c
pcrIicipccicn ce |c Nccicn

E| /|cc|ce, ce:pu: ce un cif|ci| prcce:c ce ccnvencimienIc, |cgrc |c
expecicicn ce| /cuercc Di:IriIc| n 5 ce 1, en cuyc ci:cu:icn
pcrIicipcrcn |c: Ircn:pcrIcccre:, ue finc|menIe mcnife:Icrcn :u
ccnfcrmiccc ccn e| e:IcL|ecimienIc ce| nuevc :i:Iemc ce Ircn:pcrIe
mc:ivc.

/:| uecc ccn:IiIuicc |c Empre:c ce Ircn:pcrIe ce| Iercer Mi|enic,
:ccieccc pcr cccicne: ce| crcen ci:IriIc|, ccn |c pcrIicipccicn exc|u:ivc ce
enIiccce: pL|icc:, ccIccc ce per:cner|c jur|cicc y cuIcncm|c
ccmini:IrcIivc, fincncierc: y pre:upue:Ic y pcIrimcnic prcpic:.

E| crI|cu|c 2 ce| /cuercc cice ue e| cLjeIc ce Ircn:Mi|enic, S./. e: |c
ge:Iicn, crgcnizccicn y p|cneccicn ce| :ervicic pL|icc, mc:ivc, urLcnc ce
pc:cjerc: en e| Di:IriIc CcpiIc| y :u zcnc ce inf|uencic.

E| crI|cu|c ceIerminc ue |c Empre:c nc pccrc :er cpercccr ni :ccic ce|
Ircn:pcrIe mc:ivc urLcnc cuIcmcIcr, yc ue |c cperccicn ce| :i:Iemc
e:Icrc ccnIrcIccc ccn empre:c: privccc:, en cuyc ccpiIc| pcrIicipcrcn |c:
Ircn:pcrIcccre: Irccicicnc|e:.

Unc vez :cncicnccc e| /cuercc, :e prccecic c 1) Ge:Iicncr |c
pcrIicipccicn ce |c Nccicn en e| prcyecIc y 2) ccn:eguir |c: cpcrIe:
privccc: pcrue en e:Ic FuL|ic FrivcIe FcrIner:hip {F.F.F) e| :ecIcr pL|icc
:e enccrgcr|c ce prcveer infrce:IrucIurc, mienIrc: |c: inver:icni:Ic: privccc:
Iencr|cn c :u ccrgc |c ccui:icicn ce| mcIeric| rcccnIe.

Muy cif|ci| |c :eguncc Icrec pcrue:

Cnc t|cn:|c|nc| c e:c: enp|e:c||c: ce| t|cn:pc|te
cc|ect|vc en unc: ve|ccce|c: enp|e:c||c: ce|
t|cn:pc|te nc:|vc Cnc ccnvence||c: ce que.
net|cc: en e| p|cyectc. tenc|cn que ccnp|c| cu:e: ce
731
!80.000 c|c|e: Y nc :|c un cu: :| nc c|en cu:e: cuyc:
cc:tc: ||egc|cn c |c :unc ce !8 n|||cne: ce c|c|e:
82


E:Icmc: hcL|cncc cpenc: ce |c primerc fc:e, pcrue e| cpcrIe ce ccpiIc|
privccc en Ircn:Mi|enic ||egcrc c cercc ce 00 mi||cne: ce cc|cre: cucncc
:e ccmp|eIe e| prcyecIc y hcycn enIrccc en :ervicic |c: 4.475 Lu:e:
previ:Ic: en 201.

|cn:/||en|c e:tc ccnpue:tc pc| :u |n||ce:t|uctu|c. un
:|:tenc ce cpe|cc|n ce cu:e:. e| :|:tenc ce
cpe|cc|n ce |c: equ|pc: ce |eccucc y e| :|:tenc ce
ge:t|n cpcyccc en un cent|c ce ccnt|c|. F| D|:t||tc e:
|e:pcn:cc|e ce |c ccn:t|ucc|n y ncnten|n|entc ce |c
|n||ce:t|uctu|c y ce| :un|n|:t|c y cpe|cc|n ce |c:
equ|pc: ce| cent|c ce ccnt|c|. Fc| :u pc|te. e| :ectc|
p||vccc :un|n|:t|c y cpe|c. nec|cnte ccnt|ctc: ce
ccnce:|n. |c: cu:e: y |c: equ|pc: ce |eccucc. Lc:
|ng|e:c: pc| |c cct|v|ccc t|cn:pc|tccc|c cece|cn cuc|||
tccc: |c: gc:tc: ce cpe|cc|n. ncnten|n|entc.
|epc:|c|n ce equ|pc: y |c: ut|||ccce: ce |c: cctc|e:
p||vccc: en e| :|:tenc. F| :ectc| p||vccc. c t|cv: ce
unc ||cuc|c ccne|c|c|. |ec|ce e| c|ne|c |eccucccc y |c
c|:t||cuye ent|e |c: cgente: ce| :|:tenc ccn|c|ne c |c:
|eg|c: ccnt|cctuc|e: e:tcc|ec|cc: en |c: p|cce:c:
||c|tctc||c: (.} Lc |n||ce:t|uctu|c ce| S|:tenc
|cn:/||en|c ut|||zc |c: cc||||e: cent|c|e: ce |c: p||nc|pc|e:
vc: ce |c c|uccc. F:tc: cc||||e: :e cccnc|c|cncn pc|c |c
c||cu|cc|n ce |c: cu:e: c|t|cu|ccc: y :e :epc|cn
|:|ccnente ce |c: cc||||e: ce u:c n|xtc. c|:pcn|c|e: pc|c
c||cu|cc|n ce vencu|c: pc|t|cu|c|e:. ccn|cne: y tcx|:.
Ac|c|cnc|nente. |c |n||ce:t|uctu|c |nc|uye |c
ccecucc|n ce vc: y pc|cce|c: pc|c |c: |utc:
c||nentccc|c:. e:tcc|cne: en |c: cc||ecc|e: t|cncc|e:
ccn |cc|||ccce: ce ccce:c pectcnc|. pct|c: pc|c e|
ncnten|n|entc y e:tcc|cncn|entc ce cu:e:. y e| cent|c
ce ccnt|c|(.} F| cc:tc e:t|nccc ce |c |n||ce:t|uctu|c ce
|cn:/||en|c c:c|ence c US $ !.0 n|||cne: ce 2000 y e|
p|cn ccntenp|ccc pc| e| D|:t||tc ccnp|ence |c
ccn:t|ucc|n. cu|cnte ! cnc:. ce 388 Kn ce t|cncc|e:.
nc:tc cuc||| e| 807 ce |c: v|ce: ce t|cn:pc|te puc||cc

682
Alcalda Mayor de Bogot- Transmilenio. Transmilenio, la Joya de Bogot. Op. cit. p. 41
732
ce |c c|uccc. Du|cnte e| n|:nc pe|ccc. :e p|ev |c
ent|ccc en cpe|cc|n ce 4.45 cu:e: c|t|cu|ccc:
83
.

Decicir:e pcr Ircn:Mi|enic nc fue cif|ci| pcrc |c Nccicn pcrue :e ccmpcrc
e:e prcyecIc ccn |c primerc ||nec ce MeIrc {8cgcIc-Sccchc ) niccmenIe.

E| prcyecIc ccmp|eIc ce Ircn:Mi|enic {ue en 1 cnc: c|ccnzcrc 380 Km
ce ccrreccre:), cc:Icr|c 1.70 mi||cne: ce cc|cre: ce 2000, mienIrc: e:c
primerc ||nec {emLricncric) ce MeIrc huLierc cc:Iccc {inc|uyencc cc:Ic:
fincncierc:) 4.007 mi||cne: ce cc|cre: ce| 2000.

E| cc:Ic inicic| cc|cu|ccc pcrc Ircn:Mi|enic en e| cnc 2000 fue ce 5 mi||cne:
ce cc|cre:/Km, mienIrc: e| cc:Ic cc|cu|ccc pcrc |c primerc ||nec ce MeIrc,
erc ce 107 mi||cne: ce cc|cre:/Km.
84
,
85
.

Lc Nccicn enIcnce:, cecicic cpcrIcr 1.2 mi||cne: ce cc|cre:, mienIrc: e|
Di:IriIc ccnIriLuir|c ccn 74 mi||cne: ce cc|cre: ce 2000.



F|guro 1. E:Iccicn Ircn:Mi|enic

683
Documento Conpes 3093. pp. 2-3
684
Ibidem. p. 5
685
Esta primera lnea ya superaba en los estudios hasta el costo bien inflado del Metro de Medelln. En esas
condiciones, congelando su costo, un sistema Metro de 380 Km costara 38.000 millones de dlares de
2000 (!!)
733
Iob|o 4. Ferfi| ce pcgc: Nccicn y Di:IriIc



Un :i:Iemc inIegrccc ue en 1 cnc: ||egue c 380 Km ce v|c: y c ccpIcr e|
807 ce |c: ce:p|czcmienIc: urLcnc: {ue :cn |c: meIc: hccic ccnce
Ircn:Mi|enic cvcnzc)
8
, :ignificcrc un :ervicic ce Ircn:pcrIe mc:ivc, ccn
mejcr ccLerIurc, ue |c: cfrecicc: ccIuc|menIe en |c mcycr|c ce |c:
ciuccce: cIencicc: pcr MeIrc:.

Hcy ue Iener en cuenIc ue |c ccnge:Iicn en |c: hcrc:-picc e: ineviIcL|e
y :e pre:enIc en Iccc: |c: :i:Iemc: mc:ivc: ce Ircn:pcrIe y ue en
Ircn:Mi|enic |c: inccmcciccce: ce e:c: per|ccc: nc :cn pecre: ue |c:
ue :e experimenIcn en |c: cemc: :i:Iemc: ce Ircn:pcrIe mc:ivc.


McnIcr :cLre |c: inccmcciccce: ce| picc" unc ccmpcnc ce ce:pre:Iigic
ce| Ircn:Mi|enic, pcrc cLIener vcIc: en |c e|eccicn ce /|cc|ce ci:IriIc|,
prcmeIiencc |c ccn:Iruccicn ce un MeIrc pcrc 8cgcIc, e: ce:p|czcr |c:
ceci:icne: Icnicc: c| cmLiIc ce |c pc||Iicc e|ecIcrc|
87
.

686
En septiembre 30 de 2003 TM ya tena 739 vehculos (troncales y alimentadores) y estaba movilizando el
17% de los viajes en transporte pblico 1300.000 por da.
687
El futuro del sistema TM qued en entredicho por la eleccin de Samuel Moreno Rojas como alcalde de
Bogot en octubre de 2007, por haber ste prometido en su campaa un Metro y la suspensin de
734


F|guro 17. Si:Iemc Ircn:Mi|enic 201

Ningn pc|: en ce:crrc||c ci:pcne ce recur:c: ccmc |c: ue cemcnccr|c
un MeIrc ccpcz ce :u:IiIuir c IM.

De:pu: ce| xiIc inci:cuIiL|e ce IM, ce muchc: pc|:e: ||egcn cuIcriccce:
municipc|e: pcrc ccnccer|c
88
. En vcric: ciuccce: :e e:Ic e:Iucicncc
imp|cnIcr :i:Iemc: :imi|cre:, y en ScnIicgc ce Chi|e, ue ci:pcne ce un
MeIrc mccernc ue ruecc :cLre neumcIicc:, :e cecicic ccmp|emenIcr|c
ccn ||nec: :imi|cre: c |c: ce Ircn:Mi|enic.

IrcnScnIicgc, iniciccc en 2005, cvcnzcrc pcr eIcpc: hc:Ic 2011. En 2007
enIrc en cperccicn pcrIe muy ccn:icercL|e ce| :i:Iemc, ccn cificu|Icce:
inicic|e: pcr ceficienIe mcIivccicn ce |c ccmuniccc.





Transmilenio. El gobierno nacional, sin excluir un posible componente Metro para Bogot, ha indicado la
necesidad de efectuar detenidos estudios para evitar determinaciones apresuradas.
688
En 2003 TM registraba 1.278 visitantes de 37 pases.
735
DeLemc: Iermincr e:Ie cpcrIccc hcciencc referencic c Ire: fc|ccic::

1) Cue |c: Irene: ce |c: MeIrc: :cn mc: ccnfcrIcL|e: ue |c: Lu:e: ce
IM
2) Cue |c: MeIrc: pe:ccc: Iienen mcycr ccpcciccc ce Ircn:pcrIe ue
IM y
3) Cue :cn mc: ve|cce:.

/ |c primerc cfirmccicn re:pcnceremc: ue hcy Iccc c|c:e ce MeIrc:,
ce:ce |c: mc: viejc: hc:Ic |c: mc: mccernc:. Sue|en :er mc: cgrcccL|e: |c:
mc: recienIe: {e| MeIrc ce Wc:hingIcn y |c: nuevc: ||nec: ce Fcr|:, pcr
ejemp|c), perc IcmLin pre:enIcn hcrc: picc, ccnge:Iicn, vicjerc: ce pie.
IM e: ccnfcrIcL|e y cucncc e| pc:cjerc vc :enIccc, :u reccrricc e: grcIc y
cgi|.

Iob|o 5. Ccmpcrccicn ce Si:Iemc: ce Ircn:pcrIe Mc:ivc



/| :eguncc y Iercer punIc: pccemc: re:pcncer ue IM cvcnzc c
ve|cciccc :imi|cr c |c ce |c: Irene: urLcnc: y ue mcvi|izc mc: pc:cjerc:
pcr hcrc ue muchc: MeIrc: recienIe:. E| ccnfcrI, |c ccpcciccc y |c
ve|cciccc ce un :i:Iemc ccmc IM, unicc: c :u eccncm|c en |c IcccnIe c
inver:icn pL|icc, hccen pen:cr ue pcr primerc vez en :u hi:Icric,
Cc|cmLic :e hc pue:Ic c |c ccLezc ce| muncc en unc mccc|iccc ce
Ircn:pcrIe mc:ivc, ce:crrc||cncc un mcce|c eficcz y eccncmicc, ue e:
e:Iuciccc cIenIcmenIe en ciuccce: ccn prcL|emc: :imi|cre: c |c: ce
8cgcIc.



736
152. S|stemos Integrodos de Ironsporte Mos|vo

Lc: primerc: re:u|Iccc: ce IM cemc:Ircrcn e| ccierIc ce |c: gcLiernc:
ci:IriIc| y nccicnc| c| e:ccger e:e :i:Iemc pcrc cfrcnIcr |c: grcv|:imc:
prcL|emc: ce| Ircn:pcrIe mc:ivc en |c ccpiIc|.

Fccc ce:pu: ce enIrcr en funcicncmienIc |c primerc fc:e ce IM, e|
/|cc|ce Enriue Fenc|c:c pcc|c cfirmcr ju:IcmenIe ccmp|ccicc:

De cuc|qu|e| |c|nc. |cn:/||en|c nc :|cc unc |nve|:|n
nuy e||c|ente. F||ne|c. |c ncyc| pc|te ce |c |nve|:|n en
|n||ce:t|uctu|c cc||e:pcnce c cc||||e: pc|c ct|c:
vencu|c: y c e:pcc|c pectcnc|. Aun c:. pc| eenp|c e|
cc:tc ce |c p||ne|c |c:e |ue ce US $ 250 n|||cne:.
n|ent|c: que e| /et|c ce /ece||n vc en nc: ce US $
3.000 n|||cne:. Y en e:c p||ne|c |c:e |cn:/||en|c
ncv|||zccc 80.000 pc:ce|c: cc. n|ent|c: que e| /et|c
ncv|||zc 320.000. Y n|ent|c: que |c cpe|cc|n ce
|cn:/||en|c cuc|e :u: cc:tc: cpe|cc|cnc|e:. e| /et|c
ce /ece||n nc cuc|e |c cep|ec|cc|n ce equ|pc:
8
.

/| inicicr :u primer per|ccc {2002-200), e| ccIuc| gcLiernc ccn:icerc ue
hcL|c ||egccc e| mcmenIc ce fcrmu|cr unc pc||Iicc pcrc e| Ircn:pcrIe
mc:ivc.

De:ce |uegc, |c icec| :er|c recfirmcr e| e:uemc |cgicc, repeIicc en vcric:
|eye: ue hemc: re:enccc, ce ue |c Nccicn hcce |c: cLrc: ue
Leneficicn c |c generc|iccc ce| pc|:, mienIrc: cepcrIcmenIc: y municipic:
:e enccrgcn ce |c: ue :irven c e:cc|c regicnc| c |ccc|.

E:e :cLic principic nuncc :e :iguic ccn e| rigcr ue exig|c. Lc: Ccngre:c:
cicIcrcn |eye: pcrc cecreIcr |c ccn:Iruccicn ce cLrc: |ccc|e:, ccn fcncc:
nccicnc|e:: c pcrc nccicnc|izcr" ccrreIerc: inIermunicipc|e:: c pcrc
cuxi|icr" ccuecucIc:, cc|egic:, e:cue|c:, eIc.

Y mc: Icrce, e| MeIrc ce Mece|||n Iuvc ue :er pcgccc pcr |c Nccicn c
pe:cr ce :er unc cLrc ce Leneficic |ccc| re:Iringicc.

E| re:Ic ce| pc|: rec|cmcLc |iLerc|iccce: pcrecicc:. E| gcLiernc ce| cccIcr
Scmper Fizcnc e:Iuvc c punIc ce cecreIcr e| MeIrc c Sccchc, ue

689
Editorial El Tiempo, 17 de marzo de 2004.
737
cfcrIuncccmenIe fue :cpe:ccc y rechczccc pcr e| ci:IriIc. Sin emLcrgc,
cIencic |c: rec|cmc: ce Cc|i, ciuccc c |c :e |e cic |uz verce pcrc un MeIrc.

Lc Ccn:IiIucicn, prccIiccmenIe fecerc|, ce 11, exig|c e| e:uemc ce
:epcrccicn ce re:pcn:cLi|iccce: pcrc hccer|c ccngruenIe. En ccmLic, |c:
cepcrIcmenIc: y municipic:, ue c pcrIir ce |c nuevc CcrIc cLIuviercn
Ircn:ferencic: crecienIe:, :iguiercn rec|cmcncc |c pcrIicipccicn ce |c
Nccicn pcrc :u: prcyecIc: mc: cnerc:c:. E:Ic: ci:pc:icicne: cL:urcc:
permiIen c |c: enIiccce: IerriIcric|e: funcicncr :in nece:iccc ce impcner
IriLuIccicn euiIcIivc c :u: hcLiIcnIe:, mienIrc: |c Nccicn e:Ic :cmeIicc c
un cficiI e:IrucIurc| permcnenIe pcr |c ncrmcIivc ccn:IiIucicnc|, ue
crenc :u: renIc:.

Ccmc |c pc||Iicc e:Ic Lc:ccc en rec|iccce: mc: ue en enIe|euic:, e|
gcLiernc re:c|vic e| prcL|emc ccn rec|i:mc y prcgmcIi:mc, :u:IiIuyencc e|
Iren pcr Lu:e: en e| :i:Iemc ce Cc|i, y fcrmu|cncc unc pc||Iicc rccicnc|
pcrc e| Ircn:pcrIe mc:ivc.

En un pc|: ccnce yc mc: ce| 807 ce |c pcL|ccicn vive en cenIrc: urLcnc:
{y |c Iercerc pcrIe en |c: principc|e: ciuccce:), :e ccn:icerc ue :c|ucicncr
|c: meciccre: ccncicicne: ce| Ircn:pcrIe pL|icc erc un c:unIc ce
impcrIcncic nccicnc| y ue rep|iccr |c exiIc:c experiencic ce IM en |c:
principc|e: cg|cmerccicne: urLcnc: nc excec|c |c ccpcciccc ce| pc|:.

Se ceIerminc, ccmc pc||Iicc ce E:Iccc, ccn:Iruir Si:Iemc: lnIegrccc: ce
Ircn:pcrIe Mc:ivc, :ufrcgccc: hc:Ic en un 707 pcr |c Ie:crer|c Nccicnc|,
en Fereirc {MegcLu:), 8uccrcmcngc {MeIrc||nec), 8crrcnui||c
{Ircn:meIrc), CcrIcgenc {Ircn:ccriLe), Cc|i {MlC), 8cgcIc {ccnIinuccicn
ce| Ircn:Mi|enic) y Vc||e ce /Lurrc {MeIrcp|u:, ccmc ccmp|emenIc ce|
MeIrc), ccn e| fin ce mejcrcr |c cc|iccc ce vicc ce cercc ce 20 mi||cne: ce
cc|cmLicnc: en 14 ciuccce: :ervicc: pcr e:Ic: Si:Iemc: lnIegrccc:.

Un vi:Iczc c |c: IcL|c: ue :iguen nc: permiIe cprecicr |c: c|ccnce: ce|
prcgrcmc ce Si:Iemc: lnIegrccc: ce Ircn:pcrIe Mc:ivc en Cc|cmLic.
Ieniencc en cuenIc ue ningn cIrc pc|: en e| muncc e:Ic ce:crrc||cncc
un prcgrcmc ce Ircn:pcrIe Icn cmLicic:c c| preIencer imp|cnIcr :ieIe
prcyecIc: ce e:Ic |ncc|e c| mi:mc Iiempc y en e:cencric: Icn ciferenIe:,
Lcjc |c cccrcinccicn y cpcyc fincncierc ce| E:Iccc.




738
Iob|o . Fre:upue:Ic IcIc| Si:Iemc: ce Ircn:pcrIe Mc:ivc


Fuente: Mini:Ieric ce Ircn:pcrIe

Iob|o 7. Fe:umen ccrccIeri:Iicc: prcyecIc:


Fuente: Mini:Ieric ce Ircn:pcrIe
739
En |c ue cice c ccLerIurc nc hcy cc: :i:Iemc: iguc|e:. En Cc|i :e e:perc
||egcr c| 27. En CcrIcgenc c| 707 y en 8uccrcmcngc c| 37. En Fereirc :e
c:pirc c ccpIcr e| 47 y en 8crrcnui||c e| 287.

E| MeIrcp|u: ce| Vc||e ce /Lurrc, ccn e| 12.57, ceLe :umcr:e c| 147 ce|
MeIrc, pcrc hcL|cr ce 27 ce cIencicn c |c cemcncc.

/ finc|e: ce 200, e| cvcnce ce |c: prcyecIc: e: e| :iguienIe:

Iob|o 8. /vcnce generc| ce |c: SlIM {ncviemLre 2007)

Fuente: Mini:Ieric ce Ircn:pcrIe
740
Se e:perc ue en e| Ircn:cur:c ce| cnc 2008 enIren en cperccicn |c:
prcyecIc: ce SlIM en |c: ciuccce: ce 8uccrcmcngc y Cc|i y curcnIe e|
primer Irime:Ire ce 200 |c fc:e 1 ce| Vc|| ce /Lurrc y Ircn:meIrc ce
8crrcnui||c. En CcrIcgenc hcLrc ue e:percr hc:Ic e| 200.



F|guro 18. MegcLu: Fereirc-Dc:ueLrccc:

E| primerc ce |c: nuevc: Si:Iemc: lnIegrccc: en enIrcr en cperccicn fue e|
ce Fereirc. Se ccnc|uyc e| c|c previ:Ic, 21 ce cgc:Ic ce 200. Se hcL|c
pre:upue:Iccc en 153.271 mi||cne: y :e Ierminc ccn 142.000 mi||cne:. Se
e:percLcn 142.000 pc:cjerc:/c|c perc en |c: primerc: me:e: :e |cgrc un
prcmecic ce 100.000 cicric:.

Sin emLcrgc, e| Lc|cnce e: exce|enIe. 8c:Ic pen:cr ue pcrc mcvi|izcr |c
Iercerc pcrIe ce |c: pc:cjerc:/c|c ce| MeIrc ce Mece|||n, en exce|enIe:
ccncicicne: ce ve|cciccc y ccnfcrI, MegcLu: exigic menc: ce| 3.17 ce |c
:umc gc:Iccc pcr ccncepIc ce ccpiIc| en e| Iren ce |c ccpiIc|
cnIicuenc.

153. S|stemos estrotg|cos de tronsporte pb||co

CIrc reIc ce| gcLiernc nccicnc| :erc |c recrgcnizccicn ce| funcicncmienIc
ce| Ircn:pcrIe pL|icc y e| e:IcL|ecimienIc ce mecicc: ce ge:Iicn ce
Ircficc en |c: principc|e: ciuccce: inIermecic:, Ic| ccmc e:Ic ccnIemp|ccc
en e| F|cn ce De:crrc||c.

E| prcyecIc cencminccc Si:Iemc: E:IrcIgicc: ce Ircn:pcrIe FL|icc"
{SEIF) ccn:i:Ie, en generc|, en crgcnizcr unc: nuevc: e:uemc: ce ruIc: :in
741
ccrreccre: exc|u:ivc: ni infrce:IrucIurc e:pecic|izccc, ccmc ccurre ccn |c:
ce Ircn:pcrIe mc:ivc.

Lc: SEIF Lu:ccn pricrizcr e| Ircn:pcrIe pL|icc en ccrreccre: e:pec|ficc:,
unificcr e| :i:Iemc ce reccucc y ree:IrucIurcr |c: ruIc:.

Se prev |c crgcnizccicn ce e:Ic: SEIF en /rmenic, Fc:Ic, Mcnizc|e:,
Fcpcycn, ScnIc McrIc, Neivc, Vc||ecupcr, McnIer|c, Vi||cvicencic,
8uencvenIurc, lLcgu y Since|ejc.

Co|o|on

E| pccienIe |ecIcr, :i ccn:u|Ic ccn frecuencic |c: cpncice: 1 y 2, puece
ccnfirmcr, cnc pcr cnc, |c mcce:Iic ce |c: inver:icne: cc|cmLicnc: en
infrce:IrucIurc ce Ircn:pcrIe c |c |crgc ce |c mcycr pcrIe ce nue:Irc
hi:Icric

Lc exiguc ce e:Ic: :umc: exp|icc en pcrIe nue:Irc cIrc:c eccncmicc y
hcc|c muy cif|ci| nue:Irc in:ercicn en e| mercccc muncic|.

/un en |c: cnc: 0 ce| pc:ccc :ig|c, nue:Irc infrce:IrucIurc ccnIinucLc
muy cIrc:ccc en ccmpcrccicn ccn |c: exigencic: ce| crecimienIc
eccncmicc, |c ue hcc|c cif|ci| nue:Irc p|enc in:ercicn en e| mercccc
muncic|.

/fcrIuncccmenIe en |c: cnc: inicic|e: ce| :ig|c xxi :e ci:pcrc |c inver:icn en
infrce:IrucIurc ce Ircn:pcrIe, Iencencic ue pre:cgic crecienIe Liene:Icr
pcrc |c: cc|cmLicnc:.

Fcr e:e mcIivc, e: cpcrIunc ccnc|uir e| |iLrc ccn:igncncc |c: cifrc:
cvcnzccc:, ju:IcmenIe en cc|cre:, pcrc fcci|iIcr |c: ccmpcrccicne: ccn e|
preIriIc,pcr e| Mini:Irc ce Ircn:pcrIe en e| lV Ccngre:c ce |c Ccmcrc
Cc|cmLicnc ce |c lnfrce:IrucIurc, ce|eLrccc en CcrIcgenc e| 8 ce
ncviemLre ce 2007.

En e:e cerIcmen, e| cccIcr Gc||egc Hencc incicc ue |c: Si:Iemc:
lnIegrccc: ce Ircn:pcrIe UrLcnc cvcnzcn cLrc: pcr 4.000 mi||cne: ce
cc|cre: ce |c Nccicn y |c: enIiccce: regicnc|e:, mienIrc: e| :ecIcr privccc
invierIe en e||c: cercc ce 1.500 mi||cne: ce cc|cre:.

742
En cercpuerIc: |c: inver:icne: prcgrcmccc: vc|en 1.425 mi||cne: y en
puerIc: mcr|Iimc:, 2.500 mi||cne:.

Fcrc |c recuperccicn f|uvic| e:Icn previ:Ic: 300 mi||cne: y :e hcn :c|iciIccc
100 mi||cne: ccicicnc|e: pcrc e| Ccnc| ce| Diue.

En ferrcccrri|e: :e inverIircn 00 mi||cne: ce cc|cre:, ce |c: ingre:c: fuIurc:
ce| E:Iccc en |c: ||nec: ccrLcn|ferc: {FENCCC), ccnce ccemc: :e e:percn
30 mi||cne: prccecenIe: ce |c inicicIivc privccc en e:c: mi:mc: ||nec:.

DurcnIe e| pre:enIc cucIrienic e| lNVl/S inverIirc 3.000 mi||cne: ce cc|cre:.

/cicicnc|menIe hcLrc inver:icne: pcr 1.100 mi||cne: pcrc pcner en Luen
e:Iccc |c rec crIeric| y :e ce:Iincrcn IcmLin 1.750 mi||cne: ce cc|cre:
pcrc |c: ccrreccre: crIeric|e: ccmp|emenIcric:.

En |c: ccnce:icne: ccIuc|menIe vigenIe: {ue ccmprencen .500 Km), en
e| cucIrienic :e inverIircn 2.000 mi||cne: ce cc|cre:: y :e e:Ic e:IrucIurcncc
unc :erie ce ccnce:icne: ccicicnc|e:, ce grcn impcrIcncic.

Fegi:Ircncc cifrc: ce e:e crcen, prcpic: ce unc eccncm|c mccernc, e:Ie
|iLrc puece ccnc|uir ccn unc ncIc ce Lien funcccc cpIimi:mc :cLre e|
fuIurc eccncmicc ce| pc|:.

Lous Deo
...............................

Anexo # 1 Froducto Interno 8ruto, Fresupuesto Noc|ono|,
Invers|on noc|ono| en |n|roestructuro de tronsporte
[10-11}.

E| Mini:Ieric ce CLrc: FL|icc:, creccc en 105, :e
Ircn:fcrmc en Mlni:Iericr ce Ircn:pcrIe en 12, |c ue
ccemc: :ignificc un :c|Ic cuc|iIcIivc en |c ccncepcicn
ce :u funcicn.

Hogo c||ck poro estod|st|cos
...............................
743
.................................

Anexo # 2. Froducto Interno 8ruto, Fresupuesto Noc|ono|,
Invers|on noc|ono| en |n|roestructuro de tronsporte
[12-2005}

Hogo c||ck poro ver|o
...............................

Anexo # 3. Fr|nc|po|es d|spos|c|ones de| decreto n 2171
de| 30 de d|c|embreJ2


MINISIEkIO DE O8kAS Fb8LICAS Y IkANSFOkIE

DECkEIO NbMEkO 2171 DE 30 DIC. 12

Fcr e| cuc| :e ree:IrucIurc e| Mini:Ieric ce CLrc: FL|icc: y Ircn:pcrIe ccmc Mini:Ieric ce
Ircn:pcrIe y :e :uprimen, fu:icncn y ree:IrucIurcn enIiccce: ce |c rcmc ejecuIivc ce|
crcen nccicnc|.

EL FkESIDENIE DE LA kEFb8LICA DE COLOM8IA

En ejercicic ce |c: cIriLucicne: ue |e ccnfiere e| /rI|cu|c Ircn:iIcric 20 ce |c Ccn:IiIucicn
Fc||Iicc y Ieniencc en cuenIc |c: reccmencccicne: ce |c
Ccmi:icn ce ue IrcIc e| mi:mc crI|cu|c,

DECkEIA:

IIbLO I

DEL SECIOk IkANSFOkIE

/rI|cu|c 1. lnIegrccicn ce| :ecIcr Ircn:pcrIe. E| :ecIcr Ircn:pcrIe e:Ic inIegrccc pcr e|
Mini:Ieric ce Ircn:pcrIe y :u: crgcni:mc: cc:criIc: y vincu|ccc:. Scn crgcni:mc: cc:criIc::
1. E| ln:IiIuIc Nccicnc| ce V|c:.
2. Lc Uniccc /cmini:IrcIivc E:pecic| ce /ercncuIicc Civi|.
3. Lc SuperinIencencic Generc| ce FuerIc:.
4. E| Fcncc Fc:ivc Sccic| ce Ferrcccrri|e:.
5. E| Fcncc Fc:ivc Sccic| ce FuerIc:.
Scn crgcni:mc: vincu|ccc::
1. Lc Empre:c Cc|cmLicnc ce V|c: Frrec:, Ferrcv|c:.
744
2. Lc Empre:c FuerIc: ce Cc|cmLic, en |iuicccicn.
Ccrre:pcnce c| Mini:Ieric ce Ircn:pcrIe |c cccrcinccicn y crIicu|ccicn generc| ce |c:
pc||Iicc: ce Iccc: |c: crgcni:mc: y cepencencic: ue inIegrcn e| :ecIcr Ircn:pcrIe,
ccnfcrme c |c: crienIccicne: ce| GcLiernc Nccicnc|.
Fcrcgrcfc. Fcrc |c: efecIc: previ:Ic: en e:Ie DecreIc, |c Direccicn Generc| Mcr|Iimc ce|
Mini:Ieric ce Defen:c Nccicnc| IcmLin fcrmcrc pcrIe ce| :ecIcr Ircn:pcrIe y e:Icrc :ujeIc
c unc re|ccicn ce cccrcinccicn ccn e| Mini:Ieric ce Ircn:pcrIe.


IIIbLO II

DF LA kFGJLAClN DFL IkAN5FOkIF Y DFL
5FkVlClO 85lCO DF IkAN5FOkIF

/rI|cu|c 2. CriIeric: Lc:icc: pcrc |c regu|ccicn ce| Ircn:pcrIe. E| Mini:Ieric ce Ircn:pcrIe
expecirc |c: ncrmc: ce ccrccIer generc| ue regu|en e| Ircn:pcrIe y e| Ircn:iIc, pcrc |c
cuc| ceLerc cL:ervcr |c: :iguienIe: criIeric: Lc:icc: pcrc e| ce:crrc||c ce |c: principic:
recIcre: ce| Ircn:pcrIe en Cc|cmLic:
1. Lc ccmpeIencic eccncmicc en mcIeric ce Ircn:pcrIe e: |iLre. E| Mini:Ieric ce
Ircn:pcrIe pccrc Icmcr |c: mecicc: ue :ecn nece:cric: pcrc gcrcnIizcr |c
pre:Iccicn ce| :ervicic Lc:icc ce Ircn:pcrIe ce pc:cjerc: y ccrgc en Iccc e| IerriIcric
nccicnc|. Nc cL:IcnIe, |c Nccicn, |c: enIiccce: IerriIcric|e:, |c: e:IcL|ecimienIc:
pL|icc: y |c: empre:c: incu:Iric|e: y ccmercic|e: ce| E:Iccc, ce cuc|uier crcen,
:c|cmenIe pre:Icrcn e| :ervicic pL|icc ce Ircn:pcrIe cucncc :Ie nc :ec pre:Iccc
pcr |c: pcrIicu|cre:. En Iccc cc:c, cucncc fuere pre:Iccc pcr cuc|uierc ce e||c:, :e
:cmeIerc c |c: regu|ccicne: e:IcL|ecicc: pcr |c cuIcriccc ccmpeIenIe.
2. E| Mini:Ieric :c|c cp|iccrc c |c inicicIivc privccc |c: re:Iriccicne: e:IcL|ecicc: en |c |ey
y en |c: ccnvenic: inIernccicnc|e:, en e:pecic| cue||c: ue Iienccn c eviIcr |c
ccmpeIencic ce:|ec| y c gcrcnIizcr e| principic ce |c :eguriccc ce |c: per:cnc:.
3. Lc: per:cnc: ue cump|cn |c: reui:iIc: e:IcL|ecicc: en |c: regu|ccicne: ce ccrccIer
generc| pccrcn ccucir c |c pre:Iccicn ce| :ervicic pL|icc ce Ircn:pcrIe.
4. E| Mini:Ieric c Ircv: ce |c: cuIcriccce: ccmpeIenIe: pcrc cccc mccc ce Ircn:pcrIe
e:IcL|ecerc |c: regi:Irc: ce Ircn:pcrIe y Ircn:iIc ue |e permiIcn cLIener
ccnccimienIc ce |c: empre:c: y veh|cu|c: ce Ircn:pcrIe y regu|cr |c: ccncicicne:
Icnicc: m|nimc: ce :Ic: pcrc cpercr cenIrc ce |c: ||miIe: ce :eguriccc.
5. Nc hcLrc :egmenIccicn c|gunc ce| mercccc ccm:Iicc ce :ervicic pL|icc ce
Ircn:pcrIe en crec: ce cperccicn IerriIcric|e:. Cucncc en u:c ce :u: fccu|Icce: |c
cuIcriccc cecicc regu|cr un :ervicic, ccmc cIcrgcr unc ruIc c un ccnjunIc ce ruIc:
Lcjc ccncicicne:, ceLerc hccer|c mecicnIe |iciIccicn pL|icc, c |c cuc| Iencrcn
ccce:c Iccc: |c: cpercccre:, en iguc|ccc ce ccncicicne:.

/rI|cu|c 3. Definicicn ce pc||Iicc: y regu|ccicn ce| Ircn:pcrIe. Ccrre:pcnce c| Mini:Ieric ce
Ircn:pcrIe cefinir |c pc||Iicc inIegrc| ce| Ircn:pcrIe ce Cc|cmLic y |c: pc||Iicc: generc|e:
cp|iccL|e: c| inIericr ce cccc mccc ce Ircn:pcrIe, |c: cuc|e: ceLen Iener ccmc cLjeIivc
|c pre:Iccicn ce un :ervicic eficcz, :egurc, cpcrIunc y eccncmicc en Iccc e| IerriIcric
nccicnc|, c:| ccmc |c pre:Iccicn ce un :ervicic ce Ircn:pcrIe inIernccicnc| en |c: mi:mc:
745
ccncicicne:, ue :irvc ce in:IrumenIc ce inIegrccicn y ce cpcyc c |c pc||Iicc ce
ccmercic exIericr. En ejercicic ce e:Ic funcicn, |e ccrre:pcnce c| Mini:Ieric:
1. Expecir |c regu|ccicn generc| cp|iccL|e c| inIericr ce cccc mccc ce Ircn:pcrIe, ce
ccnfcrmiccc ccn |c: criIeric: Lc:icc: e:IcL|ecicc: en e| pre:enIe DecreIc.
2. Expecir |c regu|ccicn ce cp|icccicn generc| ue c:egure e| mejcr ccmpcrIcmienIc
inIermccc|, fcvcreciencc |c :cnc ccmpeIencic enIre mccc:, c:| ccmc :u ccecuccc
ccmp|emenIccicn.
3. Expecir |c regu|ccicn generc| re|cIivc c| ccnIrc| :cLre |c ccIiviccc inherenIe c cccc
mccc ce Ircn:pcrIe.
4. Expecir |c: cemc: regu|ccicne: ce ccrccIer generc| ue :ecn nece:cric: pcrc |c
ccecuccc ejecucicn ce |c pc||Iicc ce Ircn:pcrIe.





IIbLO III

MINISIEkIO DE IkANSFOkIE

CAFIIbLO I
O8JEIIVO, FbNCIONES Y ESIkbCIbkA

/rI|cu|c 4. Mini:Ieric ce Ircn:pcrIe. E| Mini:Ieric ce CLrc: FL|icc: y Ircn:pcrIe :e
ree:IrucIurc ccmc Mini:Ieric ce Ircn:pcrIe y ccnIinc en e| crcen ce prececencic ue
ccIuc|menIe Iiene.

/rI|cu|c 5. CLjeIivc: ce| Mini:Ieric ce Ircn:pcrIe. E| Mini:Ieric ce Ircn:pcrIe e: e|
crgcni:mc recIcr ce| :ecIcr Ircn:pcrIe y Iiene |c: :iguienIe: cLjeIivc::
1. Definir, crienIcr y vigi|cr |c ejecucicn ce |c pc||Iicc nccicnc| en mcIeric ce Ircn:iIc,
Ircn:pcrIe y :u infrce:IrucIurc.
2. Fcrmu|cr, cccrcincr, crIicu|cr y vigi|cr |c ejecucicn ce |c: pc||Iicc: ce p|cneccicn ce |c:
crgcni:mc: ue inIegrcn e| :ecIcr Ircn:pcrIe.

/rI|cu|c . Funcicne: ce| Mini:Ieric ce Ircn:pcrIe. E| Mini:Ieric ce Ircn:pcrIe Iencrc |c:
:iguienIe: funcicne: generc|e::
1. Fijcr |c: pc||Iicc: en mcIeric ce Ircn:pcrIe nccicnc| e inIernccicnc|, en e:Ie |Iimc cc:c
en cccrcinccicn ccn |c: Mini:Ieric: ce Fe|ccicne: ExIericre: y ce Ccmercic ExIericr.
2. Fijcr |c pc||Iicc nccicnc| en mcIeric ce Ircn:iIc en Iccc: |c: mccc: ce Ircn:pcrIe y
vigi|cr :u ejecucicn pcr pcrIe ce |c: cuIcriccce: ccmpeIenIe:, ce ccnfcrmiccc ccn |c
|ey.
3. E|cLcrcr en cc|cLcrccicn ccn e| DepcrIcmenIc Nccicnc| ce F|cneccicn, |c:
enIiccce: ejecuIcrc: ce cccc mccc ce Ircn:pcrIe y |c: Ccn:ejc: IerriIcric|e: ce
F|cneccicn, |c: p|cne: mccc|e: y :ecIcric|e: ce Ircn:pcrIe.
4. E|cLcrcr |c: p|cne: y prcgrcmc: pcrc |c: ci:IinIc: mccc: ce Ircn:pcrIe, vigi|cr :u
ejecucicn, evc|ucr :u: re:u|Iccc: y cefinir |c: cju:Ie: ccrre:pcncienIe:, en
ccnccrccncic ccn e| p|cn :ecIcric| ce Ircn:pcrIe y ccn e| F|cn Nccicnc| ce De:crrc||c.
5. E|cLcrcr |c: e:Iucic: e inve:Iigccicne: ue :e reuiercn pcrc |c Luenc mcrchc ce|
746
:ecIcr Ircn:pcrIe.
. Fijcr |c pc||Iicc ce| GcLiernc Nccicnc| en mcIeric ce Icrifc: ce| Ircn:pcrIe nccicnc| e
inIernccicnc| en Iccc: |c: mccc:, :in perjuicic ce |c previ:Ic en ccnvenic: c ccuercc:
ce ccrccIer inIernccicnc|.
7. Cccrcincr |c ccecuccc ejecucicn ce |c pc||Iicc ce| GcLiernc Nccicnc| en mcIeric ce
Ircn:pcrIe pcr pcrIe ce |c: enIiccce: pL|icc: enccrgccc: ce ccnIrc|cr cccc mccc
ce Ircn:pcrIe.
8. Frepcrcr |c: p|cne: y prcgrcmc: en mcIeric ce regu|ccicn y ccnIrc| ce |c: ciferenIe:
mccc: ce Ircn:pcrIe ce| pc|:, y expecir |c: ncrmc: nece:cric: pcrc :u ejecucicn.
. Frepcrcr |c: p|cne: y prcgrcmc: en mcIeric ce :eguriccc en |c: ciferenIe: mccc: ce
Ircn:pcrIe ce| pc|:.
10. FcrIicipcr en |c negcciccicn ce ccuercc: inIernccicnc|e: :cLre Ircn:pcrIe, en
cccrcinccicn ccn |c: Mini:Ieric: ce Fe|ccicne: ExIericre: y Ccmercic ExIericr.
11. Frepcrcr |c: p|cne: y prcgrcmc: ce ccn:Iruccicn y ccn:ervccicn ce |c infrce:IrucIurc
ce Iccc: |c: mccc: ce Ircn:pcrIe, ce ccnfcrmiccc ccn |c |ey.
12. Frepcrcr |c: p|cne: y prcgrcmc: ce fincncicmienIc e inver:icn pcrc |c ccn:Iruccicn,
ccn:ervccicn y cIencicn ce emergencic: ce |c infrce:IrucIurc ce Ircn:pcrIe c ccrgc
ce |c Nccicn.
13. Fre:Icr c:e:cr|c c |c: enIiccce: IerriIcric|e: en mcIeric ce Ircn:pcrIe, cucncc c:| |c
ccn:iceren ccnvenienIe.
14. Ejercer ccnIrc| ce IuIe|c :cLre |c: crgcni:mc: cc:criIc: c vincu|ccc:.
15. Icmcr |c: mecicc: ue fueren nece:cric: pcrc gcrcnIizcr |c pre:Iccicn ce| :ervicic
Lc:icc ce Ircn:pcrIe ce pc:cjerc: y ce ccrgc en Iccc e| IerriIcric nccicnc|. Se
enIience pcr :ervicic Lc:icc ce Ircn:pcrIe ce pc:cjerc: y ce ccrgc cue| ue
gcrcnIizc unc ccLerIurc m|nimc ccecuccc ce Iccc e| IerriIcric nccicnc| y frecuencic:
m|nimc: ce ccuercc ccn |c cemcncc, en Irminc: ce :ervicic y cc:Ic, ue |c hcgcn
ccce:iL|e c |c mcycr|c ce |c: u:ucric:.
1. Lc: cemc: ue |e :ecn c:ignccc: y ue ccrre:pcnccn c |c ncIurc|ezc ce :u: cLjeIivc:.

/rI|cu|c 7. E|cLcrccicn ce| F|cn SecIcric| ce Ircn:pcrIe. Ccrre:pcnce c| Mini:Ieric ce
Ircn:pcrIe e|cLcrcr e| F|cn SecIcric| ce Ircn:pcrIe, ccn Lc:e en |c: |inecmienIc: ue
cefinc e| Ccn:ejc Nccicnc| ce Fc||Iicc Eccncmicc y Sccic| -Ccnpe:-. E:Ie p|cn :ervirc ce
Lc:e pcrc |c e|cLcrccicn ce| F|cn Nccicnc| ce De:crrc||c ue :e :cmeIerc c| ccncepIc
ce| Ccn:ejc Nccicnc| ce F|cneccicn. Fcrc e:Ie efecIc, e| Mini:Ieric cp|iccrc |c: :iguienIe:
criIeric::
1. E| p|cn ccn:Icrc ce unc pcrIe generc| y unc pcrIe ce inver:icne: y ccn:IiIuirc e|
principc| cccumenIc pcrc |c crienIccicn ce |c: prcyecIc: y ceci:icne: e:IcIc|e: en e|
:ecIcr.
2. En |c pcrIe generc| ce| F|cn SecIcric| ce Ircn:pcrIe :e :enc|crcn |c: prcpc:iIc: y
cLjeIivc: nccicnc|e: c |crgc p|czc, en cucnIc c| Ircn:pcrIe y :u infrce:IrucIurc, |c:
meIc: y pricriccce: ce |c cccicn e:IcIc| c mecicnc p|czc y |c: e:IrcIegic: y
crienIccicne: generc|e: ce |c pc||Iicc ce Ircn:pcrIe cccpIccc pcr e| GcLiernc.
3. E| F|cn ce lnver:icne: en Ircn:pcrIe ccnIencrc |c: pre:upue:Ic: p|uricnuc|e: ce |c:
principc|e: prcgrcmc: y prcyecIc: ce inver:icn pL|icc en Ircn:pcrIe e infrce:IrucIurc
ce |c Nccicn, y |c e:pecificccicn ce |c: recur:c: fincncierc: reuericc: pcrc :u
ejecucicn.
4. E| p|cn ce Ircn:pcrIe, ce:cgregccc pcr Iemc:, ccn:IiIuirc p|cne: mccc|e: ce
Ircn:pcrIe, ccn e| fin ce :ingu|crizcr |c inver:icn en cccc mccc ce Ircn:pcrIe c nive|
nccicnc|. Lc pcrIe generc| ce| F|cn SecIcric| :erc cp|iccL|e, en |c perIinenIe c cccc
mccc ce Ircn:pcrIe. E| p|cn inc|uirc un ccmpcnenIe ce Ircn:pcrIe mu|Iimccc| cccrce
747
ccn e| ce:crrc||c inIernccicnc| ce| Iemc.
5. Lc: p|cne: ce inver:icn y |c: p|cne: p|uricnuc|e: ce| :ecIcr Ircn:pcrIe nccicnc| |imiIcn
|c prcgrcmccicn pre:upue:Ic| ce |c: cnc: :uL:iguienIe:.

/rI|cu|c 8. E|emenIc: ce |c: p|cne: ce Ircn:pcrIe. Fcrc |c e|cLcrccicn ce| F|cn SecIcric|
ce Ircn:pcrIe, en :u: ci:IinIc: mccc|iccce: y nive|e:, e| Mini:Ieric inc|uirc |c: :iguienIe:
e|emenIc::
1. Unc ce:cripcicn ce |c: cLjeIivc: e:pec|ficc: ce ccrccIer eccncmicc, :ccic| y
cmLienIc| ue :e per:iguen ccn e| p|cn.
2. Unc ce:cripcicn :cmerc ce |c: ccrccIer|:Iicc: ce |c cemcncc ce Ircn:pcrIe ue :e
uiere :ervir.
3. Unc ce:cripcicn ce| :i:Iemc ce Ircn:pcrIe exi:IenIe {infrce:IrucIurc, :ervicic:,
regu|ccicn y ccnIrc|), :u ccpcciccc, |imiIccicne: y prcL|emc:.
4. Unc ce:cripcicn ce |c: e:IrcIegic: y prcgrcmc: ue ceLen cccpIcr:e. EnIre cIrc:,
pccrcn :enc|cr:e |c: :iguienIe:: prcL|emc: en |c ccn:ervccicn ce |c infrce:IrucIurc y
mecicc: reuericc: pcrc :u :c|ucicn: :iIuccicn y evc|ucicn ce |c: prcL|emc: ce
:eguriccc, inc|uyencc, en |c perIinenIe, |c: prcL|emc: ce ccnIcminccicn e impccIc
cmLienIc|, y |c: mecicc: perIinenIe: nece:cric:: in:uficiencic: c e:Ircngu|cmienIc: en
|c infrce:IrucIurc, y ce:cripcicn ce |c: prcyecIc: ccrrecIivc:: prcL|emc: en |c mecicicn
ce |c cferIc, |c cemcncc, |c: cccicenIe: y cIrc: ccrccIer|:Iicc: ce| :i:Iemc ce
Ircn:pcrIe, y mecicc: ccrrecIivc:: prcL|emc: en |c e:IrucIurc in:IiIucicnc| ce| :ecIcr, c
en :u ccpcciccc ce cccrcinccicn ccn cIrc: in:Icncic: c :ecIcre:, y mecicc:
ccrrecIivc:.
5. FrcL|emc: en e| mcnIc y ci:IriLucicn ce |c: recur:c: fincncierc:, ce ci:IinIc: fuenIe:,
pcrc |c ccIuccicn en e| Ircn:pcrIe, y mecicc: ccrrecIivc: c ccrIc, mecicnc y |crgc
p|czc.
. Fricrizccicn ce |c: prcyecIc: y ce |c: mecicc: ccrrecIivc: ce:criIc: en e| numerc| 4.
7. Lc evc|uccicn ce |c: cnIeprcyecIc: ce pre:upue:Ic y |c prcgrcmccicn ce| p|cn ce
inver:icne:, ce ccuercc ccn |c: criIeric: y ci:pcniLi|iccce:.
8. Lc: cemc: ue e| Mini:Ieric re:ue|vc inccrpcrcr pcrc e| mejcrcmienIc ce| :ervicic.

/rI|cu|c . F|cne: ce expcn:icn ce |c rec ce ccrreIerc: c ccrgc ce |c Nccicn.
Ccrre:pcnce c| Mini:Ieric ce Ircn:pcrIe pre:enIcr c| Ccn:ejc Nccicnc| ce Fc||Iicc
Eccncmicc y Sccic| -Ccnpe:-, pcrc :u cprcLccicn, cccc cc: {2) cnc:, |c: p|cne: ce
expcn:icn vic| ue fcrmcrcn pcrIe ce| F|cn SecIcric| ce Ircn:pcrIe, |c: cuc|e: ceLercn
ccnIener ccmc m|nimc |c :iguienIe:
1. Lc ccnveniencic ce hccer inver:icne: en nuevc infrce:IrucIurc vic| nccicnc|, ce
ccuercc ccn |c: pricriccce: ce| F|cn Nccicnc| ce De:crrc||c.
2. Lc: inver:icne: pL|icc: ue ceLen efecIucr:e en |c infrce:IrucIurc vic| y |c: privccc:
ue ceLen e:Iimu|cr:e.
3. Lc: meIccc|cg|c: ue ceLen cp|iccr:e ce mccc generc| c| e:IcL|ecer
ccnIrcpre:Iccicne: pcr ccnce:icne: ce infrce:IrucIurc vic| nccicnc|.

/rI|cu|c 10. E:IrucIurc. E| Mini:Ieric ce Ircn:pcrIe Iencrc |c :iguienIe e:IrucIurc:
1. De:pcchc ce| mini:Irc
1.1 Cficinc ce lnfcrmcIicc
1.2 Cficinc Jur|cicc
1.3 Cficinc ce F|cneccicn
1.4 Cficinc ce CcnIrc| lnIernc
2. De:pcchc ce| vicemini:Irc
748
3. SecreIcr|c Generc|
3.1 SuLcireccicn /cmini:IrcIivc
3.1.1 Divi:icn ce Servicic: Generc|e: y McnIenimienIc
3.1.2 Divi:icn ce /cui:icicne: y CcnIrcIc:
3.2 SuLcireccicn Fincncierc
3.2.1 Divi:icn ce Fre:upue:Ic y CcnIcLi|iccc
3.2.2 Divi:icn ce Fcgccur|c
3.3 SuLcireccicn ce Fecur:c: Humcnc:
3.3.1 Divi:icn ce /cmini:Irccicn ce Fer:cnc|
3.3.2 Divi:icn ce CcpcciIccicn y 8iene:Icr Sccic|
4. Direccicn Generc| ce Ircn:pcrIe y Ircn:iIc Ierre:Ire /uIcmcIcr
4.1 SuLcireccicn ce Ircn:pcrIe ce Ccrgc
4.2 SuLcireccicn ce Ircn:pcrIe ce Fc:cjerc:
4.3 SuLcireccicn ce Ircn:pcrIe lnIernccicnc|
4.4 SuLcireccicn ce Ircn:iIc y Seguriccc Vic|
5. Direccicn Generc| ce Ircn:pcrIe Ferrcvicric
. Direccicn Generc| ce Ircn:pcrIe Mcr|Iimc
7. Direccicn Generc| ce Ircn:pcrIe F|uvic|
7.1 SuLcireccicn ce Ircficc F|uvic|
7.1.1 Divi:icne: ce Cuencc: F|uvic|e:
7.1.2 ln:peccicne: F|uvic|e:
7.2 SuLcireccicn ce lnfrce:IrucIurc F|uvic|
7.2.1 Divi:icn ce Frcgrcmccicn F|uvic|
7.2.2 Divi:icn ce E:Iucic: e lnve:Iigccicne: F|uvic|e:
8. Direccicn Generc| ce Ircn:pcrIe /rec
. Direccicn Generc| ce V|c: e lnfrce:IrucIurc
.1 SuLcireccicn ce lnfrce:IrucIurc Vic|
.2 SuLcireccicn ce Ccminc: Vecinc|e:
10. Crgcnc: ce Cccrcinccicn y /:e:cr|c
10.1 Ccn:ejc SecIcric| ce Ircn:pcrIe
10.2 CcmiI ce Ircn:pcrIe Mu|Iimccc|
10.3 JunIc ce LiciIccicne: y CcnIrcIc:
10.4 Ccmi:icn ce Fer:cnc|

/rI|cu|c 11. De:pcchc ce| mini:Irc. Scn funcicne: ce| mini:Irc ce Ircn:pcrIe ccemc: ce |c:
:enc|ccc: pcr |c Ccn:IiIucicn Fc||Iicc y |c |ey, |c: :iguienIe::
1. Definir pc||Iicc:, p|cne:, prcgrcmc: y prcyecIc: ce| :ecIcr Ircn:pcrIe.
2. Cccrcincr |c: enIiccce: perIenecienIe: c| :ecIcr Ircn:pcrIe y ve|cr pcrue cump|cn |c:
p|cne:, prcyecIc: y prcgrcmc: re:pecIivc:, y |c: ncrmc: |egc|e: y reg|cmenIcric:
perIinenIe:.
3. EjecuIcr |c: funcicne: ue en mcIeric ce p|cneccicn |c |ey |e c:ignc ce mcnerc
generc| c| Mini:Ieric ce Ircn:pcrIe.
4. Definir en cccrcinccicn ccn |c: Mini:Ieric: ce Fe|ccicne: ExIericre: y ce Ccmercic
ExIericr |c negcciccicn ce IrcIccc: c ccnvenic: inIernccicnc|e: ce| :ecIcr ce
Ircn:pcrIe.
5. Ejercer e| ccnIrc| ce IuIe|c :cLre |c: enIiccce: cc:criIc: y vincu|ccc: y evc|ucr |c:
re:u|Iccc: ce :u ge:Iicn c| iguc| ue |c ce| Mini:Ieric.
. /prcLcr |c: cnIeprcyecIc: ce pre:upue:Ic ce inver:icn y ce funcicncmienIc y e|
prcyecIc ce uIi|izccicn ce |c: recur:c: ce| crciIc pL|icc inIernc y exIernc ue :e
ccnIemp|en pcrc e| Mini:Ieric y |c: crgcni:mc: cc:criIc: y vincu|ccc: c| mi:mc.
749
7. Decicir :cLre |c: prcyecIc: ue ccu:en |c ccnIriLucicn nccicnc| ce vc|crizccicn ce
ccuercc ccn |c |ey.
8. E:IcL|ecer |c: :iIic: y |c: Icrifc: ce pecje ue ceLcn ccLrcr:e pcr e| u:c ce |c: v|c: c
ccrgc ce |c Nccicn.
. Fijcr |c: ncrmc: Icnicc: ue ceLcn regir cccc mccc ce Ircn:pcrIe, ce ccuercc ccn
|c enIiccc ejecuIcrc ccrre:pcncienIe.
10. Fre:icir e| Ccn:ejc SecIcric| ce Ircn:pcrIe.
11. lmpcner |c: :cncicne: pcr vic|ccicn c |c: ci:pc:icicne: ue regu|cn e| :ecIcr
Ircn:pcrIe, ce ccnfcrmiccc ccn |c |ey.
12. Lc: cemc: ue |e :ecn c:ignccc: y ue ccrre:pcnccn c |c ncIurc|ezc ce| ccrgc.

/rI|cu|c 12. Funcicne: ce |c Cficinc Jur|cicc. Lc Cficinc Jur|cicc ejercerc |c: funcicne:
:enc|ccc: en |c Ccn:IiIucicn y |c |ey pcrc e:Ic cepencencic y, en e:pecic|, |c: previ:Ic:
en e| DecreIc-Ley 1050 ce 18 y en |c: ncrmc: ue |c ccicicnen, mccifiuen c
ccmp|emenIen.
/rI|cu|c 13. Funcicne: ce |c Cficinc ce F|cneccicn. Scn funcicne: ce |c Cficinc ce
F|cneccicn ce| Mini:Ieric ce Ircn:pcrIe |c: :iguienIe::
1. Lc: :enc|ccc: pcrc e:Ic cepencencic en e| DecreIc-Ley 1050 ce 18 y en |c: ncrmc:
ue |c ccicicnen, mccifiuen c ccmp|emenIen.
2. E|cLcrcr e| prcyecIc ce| F|cn SecIcric| ce Ircn:pcrIe, ccn Lc:e en |c: cnIeprcyecIc:
pre:enIccc: pcr |c enIiccc ejecuIcrc ce cccc mccc ce Ircn:pcrIe.
3. E|cLcrcr |c prcgrcmccicn ce inver:icne: ce| :ecIcr, ce ccuercc ccn |c: enIiccce:
ejecuIcrc:.
4. L|evcr e| regi:Irc ce |c: crciIc: ccncecicc: c| Mini:Ieric y c :u: enIiccce: cc:criIc: y
vincu|ccc:.
5. De:crrc||cr ccnfcrme c |c: cirecIrice: ce| GcLiernc Nccicnc| |c: meIccc|cg|c: y
:i:Iemc: ccecuccc: pcrc |c e|cLcrccicn ce| F|cn SecIcric| ce Ircn:pcrIe y ce |c:
p|cne: mccc|e:.
. Fevi:cr cccc unc ce |c: prcyecIc: ue inIegrcn e| F|cn SecIcric|.
7. Frcpcner |c: pcrIicc: pre:upue:Ic|e: ue en cccc vigencic exijc |c ejecucicn ce |c:
p|cne: y prcyecIc: :ecIcric|e:, c| iguc| ue e| pre:upue:Ic ce funcicncmienIc e
inver:icn ce| Mini:Ieric y |c: :c|iciIuce: ce ccicicn y mccificccicn pre:upue:Ic|, pcrc :er
pre:enIccc c |c: in:Icncic: ccmpeIenIe:.
8. L|evcr |c SecreIcr|c ce| Ccn:ejc SecIcric| ce| Ircn:pcrIe.
. Frepcrcr e| prcyecIc ce pre:upue:Ic cnuc| ce funcicncmienIc e inver:icn ce|
Mini:Ieric.
10. McnIener |c cccrcinccicn nece:cric ccn |c: cepencencic: ce p|cneccicn ce |c:
ciferenIe: crgcni:mc: ce| :ecIcr y ccn e| DepcrIcmenIc Nccicnc| ce F|cneccicn.
11. Ejercer |c SecreIcr|c Icnicc ce| CcmiI ce Ircn:pcrIe Mu|Iimccc|.
12. Crgcnizcr y ccmini:Ircr e| CenIrc ce DccumenIccicn Icnicc y CienI|ficc ce|
Ircn:pcrIe.
13. Dirigir y prcmcver |c ccnIrcIccicn ce |c: e:Iucic: e inve:Iigccicne: Icnicc: y
cienI|ficc: ue |e :ecn enccmencccc: pcr e| mini:Irc, y ue Iengcn pcr cLjeIc e|
ccnccimienIc y mejcrcmienIc ce| Ircn:pcrIe, ccn e| fin ce cpcycr e| cump|imienIc
ce |c: cLjeIivc: ce |c: ci:IinIc: crgcni:mc: ce| :ecIcr.
14. Lc: cemc: ue |e :ecn c:ignccc: y ue ccrre:pcnccn c |c ncIurc|ezc ce |c
cepencencic.


750
Anexo # 4
Modo Corretero [2005}

Ccn e| fin ce ccmp|emenIcr |c infcrmccicn, hemc: :e|eccicnccc c|gunc:
:erie: hi:Icricc: y IcL|c: prccecenIe: ce cc: impcrIcnIe: puL|icccicne: ce|
Mini:Ieric ce Ircn:pcrIe, F| |cn:pc|te en C|||c: y D|cgn:t|cc ce| Sectc|
|cn:pc|te, ce 200, e:IcL|ecicc pcr |c: cccIcre: Dcnie| Cccere:, nge|c
Mcjicc, McrIc E:ccLcr, Gi|LerIc Gu|c, Lui: /|ejcncrc Fcmc: y HciLer
CuLice:, ce| grupc ce F|cneccicn SecIcric| ce| Mini:Ieric ce Ircn:pcrIe.

751
752
753

754
I. 8I8LIOGkAFA 8SICA

/8ELLC, /nIcnic: CCNDE, Gcnzc|c. Fn e| p||nc|p|c |ue e| |c. 8crrcnui||c:
Sccieccc FcrIucric ce 8crrcnui||c, 2007.

/8F/MCVlC, Drcgc:|cv. F| ce:c||c||c eccnn|cc ce Cc|cnc|c. 8cgcIc:
/nIcre:, 170.

/CEVEDC L/ICFFE, Ecucrcc. F| Fc G|cnce ce |c /cgcc|enc. cpunte:
:cc|e :u n|:tc||c. :u gecg|c|c y :u: p|cc|enc:. 8cgcIc: 8cncc ce |c
FepL|icc, 181.

/CEVEDC L/ICFFE, Ecucrcc. Gecg|c|c F|ntc|e:cc ce Cc|cnc|c. 8cgcIc:
LiIcgrcf|c /rcc, 171.

/CEVEDC, Jcrge: S/L/Z/F, Jucn Ccr|c:: C/SI/ED/, WigLerIc. F| /et|c
ce /ece||n. unc ||u:|n cc:teccc pc| tccc: |c: cc|cnc|cnc:. 8cgcIc:
Fcncce, ln:IiIuIc Ser ce lnve:Iigccicn, 13.

/DEMlN/S. F| t|cn:pc|te pc|c |c cpe|tu|c. Mece|||n: /ceminc:, 18.

/erccivi|. |n|c|ne e:tcc:t|cc ce |cn:pc|te A|ec. 8cgcIc: /ercncuIicc
Civi|, 18.

/erccivi|. F|cn ce expcn:|n. 8cgcIc: /ercncuIicc Civi|, 14.

/ercncIicic:. Setentc y c|ncc cnc: ce |c cv|cc|n c|v|| en Cc|cnc|c.
8cgcIc: 14.

LV/FEZ FESIFEFC, /nIcnic. e:t|ncn|c ce un n|c ce| :|g|c. 8cgcIc: Fcncc
Cu|Iurc| CcfeIerc, 12.

|vcrc Fcchcn y c:cciccc:. Fvc|ucc|n ex pc:t ce| /et|c ce /ece||n,
Ccnt|c| y evc|ucc|n ce |c ge:t|n puc||cc, 8cgcIc: DepcrIcmenIc
Nccicnc| ce F|cneccicn, 12.

/LVE/F S/NlN, Jc:. F| negcc|c ce| /et|c. Ccn:|ce|cc|cne: :cc|e unc
cec|:|n cp|e:u|ccc. unc cc|c nc p|cn|||cccc. unc ccnt|ctcc|n |ecn|nc y
unc ||ncnc|cc|n u:u|c||c. Mece|||n: Senc| EciIcrc, 10.

/LVE/F S/NlN, Jc:. Lc v|cc eenp|c| ce /c||cnc C:p|nc F|ez. 8cgcIc: Lc
FepL|icc, 12.
755

/LVE/F S/NlN, Jc:. Lc: e:pecIrc: ce Fcncmc. Mece|||n: Univer:iccc
CccpercIivc ce Cc|cmLic

/LVE/F S/NlN, Jc:. /cnuc| ce| Fc /cgcc|enc. CCFM/GD/LEN/: 2005.

/mricc pinIcre:cc. Ecicicn fcc:imi|cr. 8cgcIc: E| nccrc, 187.

/F/NGC M/FlC: FElN/DC /ugu:Ic: S/NI/M/Fl/ Jucn. Ccnun|ccc|cne: y
cc||ec: en |c n|:tc||c ce Cc|cnc|c y Ant|cqu|c. 8cgcIc: /n|Lc| Finecc,
eciIcr, 1.

/FClNlEG/S, Germcn. F| cccc||e|c ce F| Dc|ccc. 8cgcIc: Ccmpcn|c
Grcncc|cmLicnc ce Ecicicne:, 15.

/Fl/S DE GFElFF, Gu:Icvc, ccn |c cc|cLcrccicn ce FeIer K. Dewhur:I. Lc
:eguncc nu|c ce n|e||c. H|:tc||c ce |c: |e||ccc||||e: cc|cnc|cnc: c t|cv:
ce :u: |cccnctc|c:. 8cgcIc: Gu:Icvc /ric: ce Greiff, 200.

/Fl/S DE GFElFF, Gu:Icvc. Lc nu|c ce n|e||c. 8cgcIc: Ccr|c: Vc|encic,
18.

/Fl/S DE GFElFF, Gu:Icvc. Ct|c cncc| :cc|e |c: Ance:. H|:tc||c ce |c
ncvegcc|n c|ec en Cc|cnc|c. 8cgcIc: 8cnccf - Ficuccf, 1.

8/FNH/FI, Dcnc|c S. Cc|cnc|cn |cn:pc|tct|cn F|cc|en: {Ie:i: cccIcrc|)
Univer:iIy cf Chiccgc, 153.

8cncc ce| Ccmercic. |nt|ccucc|n c| e:tuc|c ce| pcce| ccqu|:|t|vc ce |c
ncnecc en Cc|cnc|c. 8cgcIc: 174.

8cncc ce |c FepL|icc- F/ES. F|cnc|:cc /ec {c|Lum ce fcIcgrcf|c:).
Mece|||n: :.f.

8cncc ce |c FepL|icc. At|c: ce |c Fccncnc Cc|cnc|cnc. 8cgcIc: 8cncc
ce |c FepL|icc: 15.

8cncc ce |c FepL|icc. Grupc ce e:Iucic: ce| crecimienIc eccncmicc
{GFECC). F| c|ec|n|entc eccnn|cc cc|cnc|cnc en e| :|g|c XX. 8cgcIc:
FCE - 8cncc ce |c FepL|icc, 2002.

756
8cncc ce |c FepL|icc. F||nc|pc|e: |nc|cccc|e: eccnn|cc:. !23-!.
8cgcIc: 13.

8/IEM/N CUlJ/NC, /|frecc. Lc ingenier|c, |c: cLrc: pL|icc: y e|
Ircn:pcrIe en Cc|cmLic". En: H|:tc||c exten:c ce Cc|cnc|c. Vc| XXl. 8cgcIc:
Lerner, 18.

8/IEM/N CUlJ/NC, /|frecc. H|:tc||c ce |c: |e||ccc||||e: ce Cc|cnc|c.
8cgcIc: Mini:Ieric ce Ecucccicn Nccicnc|, 2005.

8/UDCI, Gecrge:. Lc v|cc cct|c|cnc en |c An||cc e:pcnc|c en t|enpc:
ce Fe||pe || (:|g|c XV|}. Mxicc: FCE, 181.

8EJ/F/NC, Je:: /. E| ce:pegue ccfeIerc {100-128)". En: H|:tc||c
eccnn|cc ce Cc|cnc|c. 8cgcIc: Fece:crrc||c - Sig|c XXl, 187.

8CIEFC GCMEZ, FcLic. H|:tc||c ce| t|cn:pc|te puc||cc ce /ece||n !80 -
!0. Mece|||n: SecreIcr|c ce Ecucccicn y Cu|Iurc, 18.

8CIEFC lS/Z/, Dcr|c. Lc: |e||ccc||||e: cc|cnc|cnc: en e| cnc !25. 8cgcIc:
lmprenIc Nccicnc|, 12.

8CY, HerLerI. Unc n|:tc||c ccn c|c:. Mccric: Gucccrrcmc, 155.

8F/VC 8EI/NCUF, Jc: Mcr|c. F|cnc|:cc Jcv|e| C|:ne|c:. Mece|||n: Ccmcrc
ce Ccmercic, 2000.

8FEW, Fcger. F| ce:c||c||c eccnn|cc ce Ant|cqu|c ce:ce |c
|ncepencenc|c nc:tc !20. 8cgcIc: 8cncc ce |c FepL|icc, 177.

8CSKE, Leigh 8. /u|t|nccc|/ |nte|nccc| |cn:pc|tct|cn |n tne U.S.. We:te|n
Fu|cpe cnc Lct|n Ane||cc. /u:Iin: Univer:iIy cf Iexc: - Lynccn 8. Jchn:cn
Schcc| cf FuL|ic /ffcir:, 18.

C/M/CHC FCLDN, Sc|vcccr. F:tuc|c:. 8cgcIc: Minervc, 137.

C/SI/C UFl8E, Ccr|c:. et c|. Fc G|cnce ce |c /cgcc|enc. Cc|i: 8cncc ce
CccicenIe, 2003.

C|ncc cnc: ccn:t|uyencc |utu|c. 8cgcIc: Ircn:mi|enic S. /., 2005.

757
Cc|cnc|c. Ccn mcncgrcf|c ce Gu:Icvc CIerc Muncz. Fcr|:: 8rcun eI Cie,
151.

Cc|unc|c Fncyc|cpec|c.
c
ec. New Ycrk: Cc|umLic Univer:iIy Fre::, 2000.

CcnIrc|cr|c Generc| ce |c FepL|icc. Fvc|ucc|n ce |c ge:t|n ||ncnc|e|c y
|egc| ce| /et|c ce /ece||n. 8cgcIc: CcnIrc|cr|c Generc| ce |c FepL|icc,
14.

CcnIrc|cr|c Generc| ce |c FepL|icc. /et|c ce /ece||n. |npcctc en |c:
||ncnzc: ncc|cnc|e: y :c:ten|c|||ccc ce :u cpe|cc|n. 8cgcIc: CcnIrc|cr|c
Generc| ce |c FepL|icc, 2001.

CcnIrc|cr|c Generc| ce Mece|||n. F| /et|c. unc cec|:|n nc p|cn|||cccc.
Mece|||n: CcnIrc|cr|c Generc| ce Mece|||n, 14.

CcnIrc|cr|c Generc| ce Mece|||n. e:t|ncn|c ||:cc| ce| /et|c. Mece|||n:
CcnIrc|cr|c Generc| ce Mece|||n: 1.

Ccrmcgcc|enc. F:tuc|c ce cencncc y p|cn pc|c |c |ecupe|cc|n ce|
t|cn:pc|te ||uv|c| en e| |c /cgcc|enc. Fe:unen Fecut|vc. 8cgcIc:
Ccrmcgcc|enc, :.f.

Ccrpcrccicn /ncinc ce FcmenIc. Vc: pc|c |c |nteg|cc|n. Ccrccc:: C/F,
2000.

CFUZ S/NICS, /Le|. Fc| ccn|nc: ce nc|. t|e||c y c||e. Fvc|uc|n ce|
t|cn:pc|te en Cc|cnc|c. 8cgcIc: lIc|grcf, 170.

CUFFlE, Lcuch|in. 8c:e: ce un p|cg|cnc ce |cnentc pc|c Cc|cnc|c. 2 ec.
8cgcIc: 8cncc ce |c FepL|icc, 151.

CUFFlE, Lcuch|in. F|cg|cnc ce ce:c||c||c eccnn|cc ce| vc||e ce|
/cgcc|enc y nc|te ce Cc|cnc|c. 8cgcIc: Mini:Ieric ce CLrc: FL|icc:,
Ferrcccrri|e: Nccicnc|e: ce Cc|cmLic y ECCFEIFCL, 10.

D/NE. Fncue:tc ncc|cnc| ce t|cn:pc|te pc| cc||ete|c. 8cgcIc, 157.

D/NE. Se||e: cnuc|e: ce t|cn:pc|te. !58 - !. 8cgcIc, 17.

DVlL/ CFIlZ, /|fcn:c. Nueve cnc: ce pc|t|cc |e||cv|c||c. 8cgcIc:
Guccc|upe, 18.
758

DE/S, Mc|cc|m: SNCHEZ Efrc|n: M/FIlNEZ, /|cc. |pc: y cc:tunc|e: ce |c
Nuevc G|cnccc. 8cgcIc: Fcncc Cu|Iurc| CcfeIerc, 18.

DE FUS, Gin:: C/MFCS, Jcvier: NCM8EL/, Gu:Icvc. Fccncnc ce|
t|cn:pc|te. 8crce|cnc: /nIcni 8c:ch, 2003.

DepcrIcmenIc /cmini:IrcIivc Nccicnc| ce F|cneccicn. Ccnc|c ccn
equ|ccc. 8cgcIc: DNF, 183.

DepcrIcmenIc /cmini:IrcIivc Nccicnc| ce F|cneccicn. F:tcc:t|cc:
n|:t||cc: ce Cc|cnc|c. 8cgcIc: DNF, 18.

DepcrIcmenIc /cmini:IrcIivc Nccicnc| ce F|cneccicn. Hcc|c e| e:tccc
ccnun|tc||c. 8cgcIc: DNF, 2002.

DepcrIcmenIc /cmini:IrcIivc Nccicnc| ce F|cneccicn. Lc |evc|uc|n
pcc||cc. 8cgcIc: DNF, 11.

DepcrIcmenIc /cmini:IrcIivc Nccicnc| ce F|cneccicn. Lc: cuct|c
e:t|cteg|c:. 8cgcIc: DNF, 172.

DepcrIcmenIc /cmini:IrcIivc Nccicnc| ce F|cneccicn. F|cn ce |nteg|cc|n
ncc|cnc| ! - !82. 8cgcIc: DNF, 17.

DepcrIcmenIc /cmini:IrcIivc Nccicnc| ce F|cneccicn. Sc|tc :cc|c| !4-
!8. 8cgcIc: DNF, 14.

DCMlNGUEZ GlF/LDC, Gercrcc. e:t|ncn|c ||:cc| ce| /et|c |||. Mece|||n:
Cficinc /:e:crc ce Ccmunicccicne:, CcnIrc|cr|c Generc| ce Mece|||n,
2000.

DUCUE 8EI/NCUF, Frcnci:cc. H|:tc||c ce Ant|cqu|c. 2 ec. Mece|||n: /|Lcn,
18.

ECH/V/FFl/ MlS/S, Gui||ermc. Ccn||c C. Fe:t|epc. Mece|||n: Servigrcficc:,
17.

ECH/V/FFl/ MlS/S Gui||ermc. De |c nu|c c| cv|n. Ccnpcnc Cc|cnc|cnc
ce Ncvegcc|n A|ec. Mece|||n: Servigrcficc:, 182.

759
ECHEVEFFl, /ui|e:. F| |e||ccc|||| ce Ant|cqu|c c e| ce:pe|tc| ce un puec|c.
F:tuc|c n|:t||cc. :cc|ceccnn|cc y cu|tu|c| que p|e:entccc e| F:tccc
Scce|cnc ce Ant|cqu|c en !84. Mece|||n: EciIcric| Sc|e:icnc, 174.

ECHEVEFFl CCFCN/DC, Herncn. Jc: /c|c V|||c. un gen|c ce:ccncc|cc.
Mece|||n: Ccmcrc ce Ccmercic, 2000.

ESCC8/F, FcL|c Emi|ic. Lc: |e||ccc||||e: ce Cc|cnc|c en !2. 8cgcIc:
lmprenIc ce| Mini:Ieric ce Guerrc, 12.

ESCC8/F, FcL|c Emi|ic. 8cnc: ce /c|cgc y 8uencventu|c. Lc cc:tc
cc|cnc|cnc ce| Fcc||cc. 8cgcIc: lmprenIc Nccicnc|, 121.

F/ES. Cc||e:pcncenc|c ent|e Ccn||c C. Fe:t|epc y :u e:pc:c Anc /ec ce
Fe:t|epc. En: E:Iucic: Sccic|e: 8 - , junic 15.

F/Fl/S MENDCZ/, /|LerIc. H|:tc||c ce |c cv|cc|n en Cc|cnc|c. 8cgcIc:
C|rcu|c ce |ecIcre:, 18.

FEFFC M., Germcn. A |cnc ce nu|c. 8cgcIc: Fcncc Cu|Iurc| CcfeIerc,
14.

Ferrcv|c:. F| nuevc e:quenc |e||cv|c||c. |c :c|uc|n ccecuccc. 8cgcIc:
Ferrcv|c:, 12.

Fe:ccic|. Lc :c|uc|n ||uv|c|. 8cgcIc: Fe:ccic|, 17.

Fcncc ce Frevencicn Vic|. Acc|centc||ccc v|c| en Cc|cnc|c. 8cgcIc: vcric:
cnc:.

Fcncc Ncc|cnc| ce Ccn|nc: Vec|nc|e: !2 - !0. 8cgcIc: Mini:Ieric ce
CLrc: FL|icc:, 10.

FCFEFC, Jc: l. H|:tc||c ce |c cv|cc|n en Cc|cnc|c. 8cgcIc: /eciIc, 14.

Funcccicn Mi:icn Cc|cmLic. H|:tc||c ce 8cgctc. 8cgcIc: Vi||egc: - Sc|vcI,
18.

Gecg|c|c p|ntc|e:cc ce Cc|cnc|c. |c Nuevc G|cnccc v|:tc pc| cc:
v|ce|c: ||cnce:e: ce| :|g|c X|X. 2 ec. 8cgcIc: /rcc, 171.

760
GlF/LDC J/F/MlLLC, GcLrie|. V|ce|c: cc|cnc|cnc: pc| Cc|cnc|c. 8cgcIc:
Fcncc Cu|Iurc| CcfeIerc, 177.

GCMEZ, Lcurecnc. Cc|c: Ccnp|etc:. 8cgcIc: ln:IiIuIc Ccrc y Cuervc, 18.

GCMEZ FlCCN, Fcfce|. /cgcc|enc. |c ce Cc|cnc|c. 5
c
ec. 8cgcIc: Nuevc
Muncc, 151.

G|cn At|c: y Gecg|c|c ce Cc|cnc|c. 8cgcIc: lnIermecic, 2004.

GUHL, Erne:Ic: F/CHCN, |vcrc: /CEVEDC, Jcrge, et c|. |cn:pc|te nc:|vc
en 8cgctc. 8cgcIc: Fcncce - DNF - Univer:iccc ce |c: /nce:, 2002.

HEN/C, Je:: Mcr|c: /FFU8L/, Gercrcc. H|:tc||c ce Cc|cnc|c. 8cgcIc: :.e.,
110.

H|:tc||c ce unc g|cn cc|c. 8ccc: ce Cen|zc. 8crrcnui||c: JunIc
Cccrcincccrc ce| FuerIc ce 8crrcnui||c, 173.

HCFN/, Herncn. F|cnc|:cc Jcv|e| C|:ne|c:. A p|cnee| |n t|cn:pc|tct|cn cnc
eccncn|c ceve|cpnent |n Cc|cnc|c. {Ie:i: cccIcrc|) VcncerLi|I Univer:iIy:
Nc:hvi||e, Ienne::ee, 170.

|ncex Cc|cnc|c. Anuc||c ||u:t|ccc. Hc||e: CIIc Hence|, eciIcr, 131.

|n|c|ne ce ge:t|n. F||ne| :ene:t|e ce 200. Sccieccc FcrIucric Fegicnc|
ce 8crrcnui||c.

|n|c|ne ce ge:t|n. F||ne| :ene:t|e ce 200. Sccieccc FcrIucric Fegicnc|
ce CcrIcgenc

ln:IiIuIc Gecgrcficc /gu:I|n Cccczzi. Cc|cnc|c gecg|c||cc. Fev|:tc ce|
|n:t|tutc Agu:tn Cccczz| 1{1), 170.

lNVl/S. !0 cnc: 8cgctc. :.f.

lNVl/S. Fct||ncn|c v|c|. 8cgcIc: 17.

lNVl/S. Fct||ncn|c v|c|. Fec ce cc||ete|c: ncc|cnc|e:. 17.

lNVl/S. Fec v|c| ncc|cnc|. 8cgcIc, 2004.

761
lNVl/S. Vc|unene: ce t|cn:|tc. 8cgcIc: {vcric: cnc:).

lNVl/S. Vc|unene: ce t|cn:|tc. 8cgcIc: lnv|c:, 2003.

ln:IiIuIc Gecgrcficc De /gc:Iini. Cc|encc||c At|cnte ce Agc:t|n| !52.
Ncvcrc: lGD/, 152.

ln:IiIuIc Gecgrcficc De /gc:Iini. Cc|enccric /I|cnIe ce /gc:Iini 15.
Ncvcrc: lGD/, 15.

J/F/MlLLC, E:IeLcn. Fepuc||cc ce Cc|cnc|c. /enc||c ce:t|nccc c |c:
n|enc|c: ce |c Ccn|e|enc|c Fccnn|cc |nte|ncc|cnc| que :e |eun||c ccc
|c: cu:p|c|c: ce |c Scc|eccc ce |c: Ncc|cne:. Fcr|:: lmprenIc Fcr|: /mricc,
12.

J/F/MlLLC, Lui: Ferncncc. C|tcc|cne:. ccn|e|enc|c: y c|:cu|:c: !8 !88.
8cgcIc: :.e, :.f.

J/F/MlLLC, Lui: Ferncncc: CFDCEZ, Luz Fri:ci||c. A: cunp||nc:. 8cgcIc:
Mini:Ieric ce CLrc: FL|icc:, 10.

Ju|iu: 8erger Kcn:crIium. /enc||c cetc||ccc. Minervc. 8cgcIc: 12.

JUNGUlIC 8CNEII, FcLerIc. Lc ceucc exte|nc en e| :|g|c XX. Cc|cmLic:
Iercer Muncc - 8cncc ce |c FepL|icc, 15.

K/LM/NCWlIZ, Sc|cmcn. Fccncnc y Ncc|n. 8cgcIc: Sig|c XXl, 188.

LEM/lIFE, Ecucrcc. Lc cc|:c c |c v|cc. 8cgcIc: 8cncc ce Cc|cmLic, 174.

LEM/lIFE, Ecucrcc. H|:tc||c ce| Ccnc| ce| D|que. 8cgcIc: CcLe LIcc, 182.

LEM/lIFE, Ecucrcc. Fcncnc y :u :epc|cc|n ce Cc|cnc|c. 8cgcIc: 8cncc
Fcpu|cr, 171.

LEM/lIFE, Ecucrcc. Fc|ce| Feye:. 8cgcIc: lueimc, 153.

LCFEZ, /|ejcncrc. F| pc:c ce Lc Cu|ec|c en e| |e||ccc|||| ce Ant|cqu|c.
Mece|||n: Ccmcrc ce Ccmercic, 1.

LCFEZ, Enriue. F:cczc pc|c |c n|:tc||c ce cc: |n:t|tuc|cne:. F| Fcncc V|c|
Ncc|cnc| y e| |nvc:. {mcnu:criIc) 8cncc ce |c FepL|icc, :.f.
762

LCZ/NC, Fi|cr. F|cnc|:cc Jcv|e| C|:ne|c:. e| que ccnun|c ccn cc||||e: |c:
ccnc|cc:. 8cgcIc: Fcncmericcnc - Cc|ciencic:, 17.

M/YCF MCF/, /|LerIc. Ft|cc. t|cccc y p|ccuct|v|ccc en Ant|cqu|c. 3 ec.
Cc|cmLic: Iercer Muncc, 17.

M/YCF MCF/, /|LerIc. F|cnc|:cc Jcv|e| C|:ne|c: y e| |n|c|c ce |c:
ccnun|ccc|cne: ncce|nc: en Cc|cnc|c. 8cgcIc: 8cncc ce |c FepL|icc -
E| nccrc, 1.

Mc GFEEVEY, Wi||icm F. H|:tc||c eccnn|cc ce Cc|cnc|c. !845 - !30.
8cgcIc: Iercer Muncc, 175.

MEJl/ FESIFEFC, HcIcr. Dcn Gcnzc|c /ec. c|ncuentc cnc: ce Ant|cqu|c.
8cgcIc: E| Se||c, 184.

MELENDFC SEFN/, Mcricnc. Ccnpcnc Ncc|cnc| ce Ncvegcc|n Ncvenc|.
|unccc|n y ce:c||c||c !45 - !2. 8cgcIc: lmprenIc Nccicnc|, 178.

Mini:Ieric ce CLrc: FL|icc:. F:tuc|c ce| t|cn:pc|te ncc|cnc|. 8cgcIc:
Mini:Ieric ce CLrc: FL|icc:, 172.

Mini:Ieric ce CLrc: FL|icc:. Fcncc Ncc|cnc| ce Ccn|nc: Vec|nc|e:
8cgcIc: Mini:Ieric ce CLrc: FL|icc:, 10.

Mini:Ieric ce CLrc: FL|icc: - NeIher|cnc: Eccncmic ln:IiIuIe. F:tuc|c ce
t|cn:pc|te en e| c|ec ce| |c /cgcc|enc. 8cgcIc, 174.

Mini:Ieric ce Ircn:pcrIe. D|cgn:t|cc ce| :ectc| t|cn:pc|te. 8cgcIc, 200.

Mini:Ieric ce Ircn:pcrIe. F| t|cn:pc|te en c|||c:. !0 - !4. 8cgcIc:
lmprenIc Nccicnc|, 15.

Mini:Ieric ce Ircn:pcrIe. F| t|cn:pc|te en c|||c:. !5 - !. 8cgcIc:
lmprenIc Nccicnc|, 1.

Mini:Ieric ce Ircn:pcrIe. /cnuc| ce| ccncuctc| ce vencu|c pc|t|cu|c|
cc|cnc|cnc. 8cgcIc: 2003.

Mini:Ieric ce Ircn:pcrIe. /|n|:te||c ce |cn:pc|te !00 cnc:. 8cgcIc:
/cIuc|iccc y Frcyeccicn, 200.
763
Mini:Ieric ce Ircn:pcrIe. F|cn /ce:t|c ce |cn:pc|te. 8cgcIc, 14.

Mini:Ieric ce Ircn:pcrIe. Un :|g|c en ncv|n|entc. 8cgcIc: E| Nuevc Sig|c,
2005.

MCNI//, /nIcnic. A tccc vcpc|. 8cgcIc: Fcncc Cu|Iurc| CcfeIerc, 1.

MCFENC DE NGEL, Fi|cr: MELC, Jcrge Cr|cncc. Ccn|nc: |ec|e: ce
Cc|cnc|c. 8cgcIc: FEN, 15.

MUNFC, Dcvic. D|ct|cnc|y c| tne wc||c. Cxfcrc Univer:iIy Fre::, 15.

Nccicne: Unicc:. F| ce:c||c||c eccnn|cc ce Cc|cnc|c. En: Anc||:|: y
p|cyecc|cne: ce| ce:c||c||c eccnn|cc. Icmc lll. Mxicc: Nccicne: Unicc:,
DepcrIcmenIc ce c:unIc: eccncmicc: y :ccic|e:, 157.

NlCHCLLS, lvcn. F| t|cn:pc|te en Cc|cnc|c ent|e !22 y !4. Mcnu:criIc
8cncc ce |c FepL|icc, 1.

NlCHCLS, Ihecccre. |e: pue|tc: ce Cc|cnc|c. F:tuc|c :cc|e e| ce:c||c||c
ce Cc|tcgenc. Scntc /c|tc y 8c||cnqu|||c. 8cgcIc: 8cncc Fcpu|cr, 173.

NlC MUFCl/, Ccr|c:. A|qu|tectu|c y F:tccc (!05 - !0}. 8cgcIc:
Univer:iccc Nccicnc|, 12.

CFDUZ DU/FIE, /|fcn:c. Lc: |e||ccc||||e: cnte |c Scc|eccc Cc|cnc|cnc ce
|ngen|e|c:. 8cgcIc: Mini:Ieric ce Ecucccicn, 2002.

CFDUZ DU/FIE, /|fcn:c. Fc:ccc. p|e:ente y |utu|c ce |c: |e||ccc||||e: ce
Cc|cnc|c. 8cgcIc: Ferrcccrri|e: Nccicnc|e: ce Cc|cmLic, :.f.

CFIEG/, /|frecc. Fe||ccc||||e: cc|cnc|cnc:. 8cgcIc: lmprenIc Nccicnc|,
120.

CFIEG/, /|frecc. Fe||ccc||||e: cc|cnc|cnc: !20-!30. 8cgcIc: lmprenIc
Nccicnc|, 132.

CSFlN/ FFEZ, Mcricnc. Fccncnc |ncu:t||c| y ccn|n|:t|cc|n. 8cgcIc:
Minervc, 13.

CSFlN/ VSCUEZ, Lui:. |ncu:t||c y p|ctecc|n en Cc|cnc|c. Mece|||n: ScnIc
Fe, 155.
764
F/CHCN, |vcrc: F/MlFEZ, Mcr|c Iere:c. Lc |n||ce:t|uctu|c ce t|cn:pc|te en
Cc|cnc|c cu|cnte e| :|g|c XX. 8cgcIc: 8cncc ce |c FepL|icc - FCE, 200.

F/L/ClC, Ju|ic H. H|:tc||c ce n| v|cc. Icmc l. 8cgcIc: LiLrer|c Cc|cmLicnc,
142.

F/L/ClC, Ju|ic H. H|:tc||c ce n| v|cc. Icmc ll, ccn prc|cgc ce Nicc|c: ce|
Cc:Ii||c McIhieu: :.|: :.e, :.f.

Fcpe| Fe||c|cc ||u:t|ccc !8! -!84. Ecicicn fcc:imi|cr. Cc|i: Ccrvcjc|, 175.

F/IlC FCSELLl, /|fcn:c. Lc p|c:pe||ccc c cece y |c g|cn c||:|: ce !2 -
!35. 8cgcIc: 8cncc ce |c FepL|icc, 181.

FFEZ NGEL, Gu:Icvc. Cc|gccc: ce |c: nuce:. H|:tc||c ce |c: ccc|e:
c|ec: en Cc|cnc|c. 8cgcIc: 8cnccf, 17.

FFEZ /F8ELEZ, Enriue. H||ec ncgcc|ene:c. 8cgcIc: CcnIrc|cr|c Generc|
ce |c FepL|icc, 14.

FFEZ, Jc: Mcnue|. /enc|cncun |e||cv|c||c. cccptccc pc| Jc: /cnue|
F|ez. pc|c |c: nece:|ccce: ce |c: |e||ccc||||e: cc|cnc|cnc:. 8cgcIc:
lmprenIc E|cIricc, 108.

FFEZ IFl/N/, ScnIicgc. Fen|n|:cenc|c: uce:cc:. 8cgcIc: Minervc, 135.

FlEDF/HlI/ /F/NGC, FuLn. Unc pc|t|cc en cc|c: puc||cc:. 8cgcIc:
Mini:Ieric ce CLrc: FL|icc:, 155.

F|cn ce |ecupe|cc|n cnc|entc| ce| ecc:|:tenc ce| Ccnc| ce| D|que.
8crrcnui||c: Univer:iccc ce| NcrIe, :.f.

F|cn ce ccc|n pc|c e| :ectc| pc|tuc||c. DccumenIc CCNFES 2782. 8cgcIc:
185.

F|cn ce expcn:|n pc|tuc||c 2002 - 2003. DccumenIc CCNFES 314.
8cgcIc, 2001.

FCS/D/ C/F8C, Ecucrcc. 8cngc:. cncnpcne: y vcpc|e: en |c
ncvegcc|n ||uv|c| cc|cnc|cnc ce| :|g|c X|X. 8c|eI|n cu|Iurc| y LiL|icgrcficc
ce| 8cncc ce |c FepL|icc 21, 18.

765
FCVED/ F/MCS, GcLrie|. Ant|cqu|c y e| Fe||ccc|||| ce Ant|cqu|c. Mece|||n:
lDE/: 174.

FCVED/ F/MCS, GcLrie|. H|:tc||c eccnn|cc ce Cc|cnc|c en e| :|g|c XX.
Mece|||n: Univer:iccc FcnIificic 8c|ivcricnc, 2005.

FCVED/ F/MCS, GcLrie|. Vcpc|e: ||uv|c|e: en Cc|cnc|c. 8cgcIc: Iercer
Muncc, 18.

FEG/N, 8rcc. Ihe Fcncmc Ccnc|': U|IimcIe Upgrcce". Fcpu|c| /ecncn|c:
184 {2) feLrerc 2007.

FESIFEFC, Ccmi|c C. /en:ce que e| Gcce|nccc| ce Ant|cqu|c. Ccn||c C.
Fe:t|epc. p|e:entc c |c A:cnc|ec en :u: :e:|cne: ext|cc|c|nc||c: ce !2.
Mece|||n: lmprenIc Cficic|, 12.

FESIFEFC, Jucn Ccmi|c: 8EI/NCUF, Lui: lgnccic. Fccncnc y Ccn|||ctc
Cc|cncc-Fe|ucnc. 8cgcIc: Vi||egc: EciIcre:, 2001.

FlFFY, Frec J. Lc: ccmienzc: ce |c erc ferrcvicric en Cc|cmLic". En: F| :|g|c
X|X en Cc|cnc|c v|:tc pc| n|:tc||ccc|e: nc|tecne||ccnc:. 8cgcIc: Lc
CcrreIc, 17.

FCDFlGUEZ 8/CUEFC, Lui: Enriue: NUEZ CEIlN/, Scyci. Fnp|e:c: Fuc||cc:
ce |cn:pc|te ce 8cgctc S|g|c XX. 8cgcIc: /|cc|c|c ce 8cgcIc, 2003.

FCYC, Jc: Mcnue|. Nuevc Jecg|c|c Un|ve|:c|. ec. CcrIcgenc, en cc:c
ce| cuIcr y Fcr|:, LiLrer|c ce Ch. 8cureI, 1881.

FCYC, Jc: Mcnue|, GCNZLEZ DE L/ FCS/ M. Nuevc Gecg|c|c Un|ve|:c|.
13 ec. Fcr|:: LiLrer|c ce |c viucc ce Ch. 8cureI y CcrIcgenc, en cc:c ce|
cuIcr, 122.

FUED/, Mcnue|. Lc ccrreIerc cenIrc| ce| NcrIe". En: Anc|e: ce |ngen|e|c.
134.

S/L/Z/F MCNICY/, Jcime. F| t|cn:pc|te en Cc|cnc|c. 8cgcIc: CcmiI
Nccicnc| ce F|cneccicn, Fre:icencic ce |c FepL|icc, 158.

SNCHEZ S/8CG/L, Ferncncc. Ccn|nc:. 8|eve n|:tc||c. cnccctc:. cctc:
e:tcc:t|cc:. 8cgcIc: MCF - Univer:iccc ce| Ccucc, 13.

766
S/NI/M/Fl/ LV/FEZ, FeIer. C||gen. ce:c||c||c y |ec||zcc|cne: ce |c
F:cue|c ce /|nc: ce /ece||n. Mece|||n: Dik, 14.

S/FMlENIC, Ecucrcc et c|. Lc c||:|: ce |c |n||ce:t|uctu|c v|c|. 8cgcIc: Iercer
Muncc, 1.

SCC/FFS, Jc: Frcnci:cc. F:|cccnc||:|: ce un |e:ent|cc. 8cgcIc: F|cneIc,
17.

SUFEZ, Mcrcc Fice|. Suenc: ce Luc|cnc Fu|gc|. 8cgcIc: 8iL|icIecc ce
/uIcre: cc|cmLicnc:, 154.

ICC, Mu:ec ce /nIicuic. De:c||c| |c gecg|c|c. unc n|:tc||c ce| t|cn:pc|te
en Cc|cnc|c. Mece|||n: Servigrcficc:, 2002.

|cn:n||en|c. |c cyc ce 8cgctc. 8cgcIc: Ircn:mi|enic S. /., 2003.

Ircn:mi|enic S./. /enc||c:. Frimerc Feric lnIernccicnc| ce Ircn:pcrIe
Mc:ivc. 8cgcIc, 2005.

Univer:iccc ce| NcrIe. F|cn ce |ecupe|cc|n cnc|entc| ce| ecc:|:tenc ce|
Ccnc| ce| D|que. 8crrcnui||c: Univer:iccc ce| NcrIe, :.f.

UFl8E F/MlFEZ, Enriue. Ccn|nc: y cc||ete|c: ncc|cnc|e:. |n|c|ne ce|
|ngen|e|c Fn||que U||ce Fcn|ez. D||ectc| gene|c| ce| |cnc. 8cgcIc:
Mini:Ieric ce CLrc: FL|icc:, 130.

UFl8E UFl8E, Ju|icn. /enc||c:. 8cgcIc: 8cncc ce |c FepL|icc, 14.

UFFUIl/, Migue|: /FFU8L/, Mcric. Ccnpenc|c ce e:tcc:t|cc: n|:t||cc: ce
Cc|cnc|c. 8cgcIc: Univer:iccc Nccicnc|, 170.

VLEZ Ferncncc. A|egctc :cc|e e| |e||ccc|||| ce Ant|cqu|c. p|e:entccc c|
t||cunc| ce c|c|t|cnentc !85. 8cgcIc: lmprenIc Nccicnc|, 185.

VlLL/ VLEZ, Ecucrcc. Un v|ce ce /ece||n c 8cgctc. 8 ce c|c|enc|e ce
!82 c ce ene|c ce !883. Mece|||n: L. Viecc e hijc:, 2004.




767
II. "MEMOkIAS" DEL MINISIEkIO DE O8kAS Fb8LICAS Y DEL MINISIEkIO DE
IkANSFOkIE


Fcrc e:criLir :cLre |c hi:Icric ce| ce:crrc||c ce| Ircn:pcrIe en Cc|cmLic en e|
per|ccc 105 - 2005, |c fuenIe principc| e impre:cinciL|e :cn |c: :uce:ivc:
Memcric: ce |c: Mini:Irc: ce CLrc: FL|icc: hc:Ic 12, y ce Ircn:pcrIe c
pcrIir ce e:c fechc.

E| Mini:Ieric ce Ircn:pcrIe fue funcccc pcr e| pre:icenIe Fcfce| Feye:,
uien hcL|c cerrccc e| Ccngre:c y |c hcL|c :u:IiIuicc pcr unc /:cmL|ec
Legi:|cIivc. Fcr Ic| rczcn e| Mini:Ieric nc pre:enIc lnfcrme: hc:Ic 10,
cucncc enIrc c ce:pcchcr e| De:ignccc, pcr e| cLcnccnc ce Feye:.

E| :uL:ecreIcric enccrgccc ce| ce:pcchc ce CLrc: FL|icc:, Fecrc /.
Fenc, pre:enIc un ccmp|eIc infcrme ce 348 pcginc: pcrc ccr cuenIc ce |c
ejecuIccc enIre 105 y 10.

De:ce e:Ie |Iimc cnc, hc:Ic 14, fuercn pre:enIccc: c| Ccngre:c |c:
Memcric: cnuc|e: reuericc: pcr |c Ccn:IiIucicn: perc ccmc en 14 e|
crgcnc |egi:|cIivc fue cerrccc, fc|Icn |c: Memcric: ce:ce e:Ie cnc hc:Ic
158, cucncc :e recnucc |c :erie ccn |c ceIc||ccc Memcric pre:enIccc c|
Ccngre:c pcr e| Mini:Irc FcLerIc Sc|czcr Gcmez.

Fcrc ||encr e:e vcc|c enIre 14 y 158, unc ce |c: per|ccc: mc:
impcrIcnIe: en e| ce:crrc||c ce |c rec vic|, nc: cirigimc: c |c: hijc: ce Jcrge
Leyvc, Mini:Irc enIre 150 y 153, pcrc :c|iciIcr|e: cccumenIc: ue puecc
hcLer cejccc :u pccre, reccnccicc ccmc unc ce |c: mini:Irc: mc:
cincmicc: en e| rcmc.

De:cfcrIuncccmenIe nc :e cLIuvc re:pue:Ic ce |c: :encre: Leyvc Durcn:
en ccmLic, :e hcn pccicc |ccc|izcr ci:cur:c: e inIervencicne: pL|icc: ce|
CcpiIcn ce ncv|c {|uegc CcnIrc|mircnIe) FuLn FiecrchiIc /rcngc, uien
IcmLin erc ingenierc civi| y ue ce:crrc||c, curcnIe e| gcLiernc ce|
Generc| Fcjc:, unc ce |c: ge:Iicne: mc: impcrIcnIe: en mcIeric ce
ccn:Iruccicn ce ccrreIerc:, ce| ferrcccrri| ce| /I|cnIicc y e| cercpuerIc E|
Dcrccc, cLrc: ce :iniguc| impcrIcncic en e:e mcmenIc.

Ccmc erc ce e:percr:e, |c meIccc|cg|c ce |c: Memcric: ccmLic
ccnIinucmenIe, |c cuc| e: exp|iccL|e en |c: primerc: cnc:, perc menc:
excu:cL|e c pcrIir ce |c: 50, cucncc yc :e cL:ervc unc ncIcL|e mccurez
en e| Mini:Ieric ce CLrc:.
768

Hcy Memcric: mcgn|ficc: y cIrc: fcrmu|ccc: ce mcnerc ce:cuicccc.
/nIe: ce 130, pccr|cn ce:Icccr:e |c: :u:criIc: pcr mini:Irc: ccmc Ccrme|c
/rcngc, E:IeLcn Jcrcmi||c, /ui|inc Vi||egc:, Lcurecnc Gcmez, y ScIerc
Fenue|c.

DurcnIe e| gcLiernc ce C|cyc Herrerc merece :enc|cr:e |c exce|enIe
Memcric ce Germcn UriLe Hcyc:, cuyc inf|uencic en |c p|cneccicn ce|
ce:crrc||c vic| fue cefiniIivc. Lc mi:mc puece cecir:e ce |c: cucIrc :u:criIc:
pcr /|fcn:c /rcjc curcnIe e| primer gcLiernc ce Lcpez Fumcrejc,y |c: ce
|vcrc D|cz en e| :eguncc mcnccIc ce| mi:mc Fre:icenIe.

DurcnIe e| FrenIe Nccicnc|, |c: cc: firmccc: pcr Virgi|ic 8crcc :cn
excepcicnc|e:, c:| ccmc |c :u:criIc pcr Mi:ce| Fc:Ircnc 8crrerc.

/ pe:cr ce |c ce:cuicccc reccccicn y e| pcLre ccnIenicc ce c|gunc:,
ccmc |c: ce Herncn 8e|Iz Ferc|Ic, uierc reccnccer |c impcrIcncic
funccmenIc| ue Iiene e:c :erie ce cccumenIc:, |c mcycr pcrIe ce e||c:
ce muy Luenc cc|iccc, pcrc |c hi:Icric nccicnc|.

















nd|ce Ano|t|co

/Lcr|gene:,
/ceiIe:,
/cerc,
/CES,
/CFM,
/cIc ce ccuercc y
enIencimienIc,
/cIc |egi:|cIivc n 1 ce 18,
/cuercc ci:IriIc| n 5 ce 1,
/cuicu|Iurc,
/cmini:Irccicn
/Lcc|c,
8crcc,
8eIcncur,
C|cyc,
C:pinc,
Fc:Ircnc,
Feye:,
Sucrez,
UriLe V|ez,
/cucnc ce| Fcc|ficc
/cucnc{:),
/cucni||c:
/erccivi|,
/erccrcmc{:),
/ercfcIcgrcf|c,
/erc||nec: CenIrc|e: ce Cc|cmLic
S./. /CES
/ercncvegccicn,
Ccmercic|,
/rcpc:Ic|e,
/ercpuerIc{:),
/ercpuerIc ce Lc: F|cyc:,
/ercpuerIc ce Ficnegrc,
/ercpuerIc ce Fc|cnegrc,
/ercpuerIc lnIernccicnc| E|
Dcrccc,
/ercrepL|icc,
/erc:ucre,
/ercv|c: Nccicnc|e: ce Cc|cmLic
S./.,
/frype:cc,
/gcnche,
/grcincu:Iric:,
/guc ce Dic:,
/guc pcIcL|e,
/gucrcienIe:,
/|cc,
/ir Frcnce,
/irLccI Line,
/ire:,
/j|,
/|Lcn,
/|ccnIcri||ccc,
/|ccnc,
/|ejcncrc Echcvcrr|c e Hijc:,
/|emcne:,
/|emcnic,
/|fcn:c 8cni||c /rcgcn,
/|frecc Vc:uez CcLc,
/|gcccn,
/|iccc:,
/|icnzc Summc,
/|uiIrcn,
/|Iip|cnc,
/|Ic Mcgcc|enc,
ncvegccicn ce|,
/mc|fi,
/mczcnic,
/mLc|emc,
/mricc LcIinc,
/mericcn /ir|ine:,
/mericcn LcccmcIive,
/mericcn Fci|wcy Mc:Ier
Mechcnic: /::ccicIicn,
/mericcn SIcnccrc Gcuge,
/meIrc||cccrc,
/m:ink & Cc,
/ncicn NcIicnc| CcrpcrcIicn,
/nimc|e: ce Iirc,
/n:ermc,
770
/nIicuic,
/ni|,
/perIurc IurLcy,
/pu|c,
/rgenIinc,
/ricc,
/rmenic,
/rmerc,
/rm:Ircng, WhiIwcrIh Cc.,
/rrcnccp|umc:,
/rrier|c,
/rrierc:,
/rrcLc: cc:Ie||cnc:,
/:cmL|ec Ccn:IiIuyenIe ce 11,
/:uncicn,
/In {/|Ic Cpcn),
/uge ccfeIerc,
/u:Iin,
/uIcmcvi|{e:),
/uIcpi:Ic: ce |c ScLcnc S./.,
/uIcpi:Ic: ce ScnIcncer S./.,
/viccicn,
Civi|,
Ccmercic|,
/vicccre:,
/vicncc,
/vicn{e:),
mi|iIcre:
/ycpe|,
/zccr,
8.M./.G.,
8chcmc:,
8ch|c ce 8crLcccc:,
8cjc Mcgcc|enc,
8c|c:Ic,
8c|c|c:,
8c|cwin,
8c|:c:,
8c||e:Ic:,
8cncnc,
8cncc cmericcnc,
8cncc /gr|cc|c HipcIeccric,
8cncc Muncic|,
8cncc FepL|icc, ce |c,
8cncc ScnIcncer,
8cncc{:),
8cnker: Iru:I
8crcc ccuIivc ce Hcncc
8crrcncc,
8crrcncc ce| Fey,
8crrcncc Nuevc,
8crrcnccLermejc,
refiner|c ce,
8crrcnui||c,
8e|enciIc,
8en:cn cnc Cc,
8enz,
8|cck, Mc Kenney & SIewcrI,
8|ricI,
8cccchicc,
8cccgrcnce,
8ccc: ce Cenizc,
ccnc|izccicn ce,
8ccegcje,
8ceing 247,
8cgc:,
8cgcIc,
/|cc|c|c ce
MeIrc pcrc
8c||vcr,
8c|ivic,
8cmLcrcerc:,
8cnc hc|cer:,
8cngc:,
8cnc: ferrcvicric:
8ccz & /||en
8.C.I.,
8cueIi||c
8cIerc,
8rc:i|,
8rczc ce Mcrc|e:,
8rec,
8rcwn 8rcIher: & Ccmpcny,
8uccrcmcngc,
771
8uencvenIurc,
hcIe| ce,
mc|eccn ce
8uenc: /ire:,
8ueye:,
8ugc,
8ugc|cgrcnce,
8uick,
8ui|c, CpercIe cnc Ircn:fer v.
8.C.I.,
8urrc ce |enc,
8u: |cne:,
8u:e:,
crIicu|ccc:,
8u:eIc:,
C-47,
CcLc||c{:),
CcLi|cc,
CcL|e crec Gcmcrrc-CcuIc,
CcL|e: crec:,
Ccci||cc,
Ccf,
Ccficu|Icrc,
C/FN,
CciLcrien Fci|rccc Cc,
Ccimcne:,
Ccjc /grcric,
Ccjcne:,
Cc|cmcr,
Cc|crcc,
Cc|cc:,
Cc|i,
Cc|imc,
Cc|zccc rcmcnc,
Ccmi|c Dczc,
Ccminc ce| Ccrcre,
Ccminc ce| lncc,
Ccminc ce| NcrIe,
Ccminc Fec|,
Ccminc{:),
czIecc:,
ccrreIecL|e:,
cc|cnic|e:,
empecrccc:,
herrccurc, ce,
inccicc:,
inc|genc:,
vecinc|e:
Ccmicn{e:),
CcmicneIc:,
Ccmperc:,
Ccmpc: ce cviccicn,
Ccnc| ce |c Mcnchc,
Ccnc| ce Fcncmc,
Ccnc| ce| Diue,
Ccnc|{e:),
ncvegcL|e,

Ccnje {:wcp),
Ccncc:,
CcnIi|ever Lricge,
Ccnc:gcrcc:,
Ccnc /|egre,
Ccnc ce Lc Finc,
Ccpc ce rccccurc,
CcpiIc| /ir|ine:,
CcpiIc| Ircn:nccicnc|,
CcpiIu|cnIe:,
Ccpu|cc,
Ccrccc:,
CcrLcn,
Ccrgc crec,
Ccrgc Ierre:Ire,
Ccrguerc:,
CcriLe,
puerIc: en e|,
CcrreIerc{:),
c| mcr
8cgcIc-Vi||cvicencic
CenIrc| ce| NcrIe
CcmLcc, ce,
Ccrcre, ce|,
ccrgc pcr,
ccn:Iruccicn ce,
772
e:pcnc|c:,
Mece|||n-8cgcIc,
nccicnc|e:,
CrienIe, ce,
rec ce,
Ccrrc{:)
Fcmcnc,
yunIc, ce,
Ccrrczc:,
CcrIcgenc,
CcrIcgc,
Cc:c 8erger,
Cc:c ce 8ri||,
Cc:c Junker:,
Cc:ccjc|,
Cc:Ii||c,
Cc:Irc Icherc::i S./.,
CcIc|inc,
CcIerpi||cr:,
Ccucc,
Ccuchc,
Ccxccc,
Cczc:,
CemenIc,
CenIrc|i:mc,
CenIrc|izccicn pc||Iicc,
CenIuricn,
CEF/L,
Cercmicc,
CereI,
Cerrejcn,
Cerrc /Ircve:ccc,
Cerrc E| IcL|czc,
Cerrc ce| Fccre /mcyc,
Cerrc ce Scn /nIcnic,
Cincgc ce McIunc,
Cincgc Grcnce ce ScnIc McrIc,
Cincgc{:),
CiIy,
C|ermcnI,
C|ienIe|i:mc,
CNVC,
CcLre,
Cccczzi,
Ccke,
Cc|egic Mi|iIcr,
Cc|mcIcre:,
Cc|cmLic,
Cc|cnic,
Cc|puerIc:,
CcmLu:IiL|e:,
Ccmercic
cc|cmLicnc,
exIericr,
Ccmi:icn E:pecic| FermcnenIe,
Ccmi:icn Nccicnc| ce Icrifc:,
Ccmi:icn Icnicc ce E:Iucic ce|
Ircn:pcrIe ce |c Fre:icencic ce |c
FepL|icc,
Ccmpcn|c /ncnimc ce Vcpcre:,
Ccmpcn|c /nIicuenc ce
Ncvegccicn,
Ccmpcn|c /nIicuenc ce
Ircn:pcrIe:,
Ccmpcn|c Cc|cmLicnc
/uIcmcIriz CC/,
Ccmpcn|c Cc|cmLicnc ce
Ncvegccicn /rec,
Ccmpcn|c Cc|cmLicnc ce
Ircn:pcrIe,
Ccmpcn|c ce Ncvegccicn pcr e|
Diue,
Ccmpcn|c ce| Ccnc| ce Fcncmc,
Ccmpcn|c ce| Ferrcccrri| NcrIe,
Ccmpcn|c ce| FuenIe ce
CccicenIe S./.,
Ccmpcn|c F|uvic| ce CcrIcgenc,
Ccmpcn|c lnIernccicnc| ce|
Mcgcc|enc,
Ccmpcn|c FcciccercncuIicc ce
Cc|cmLic,
Ccmpcn|c Fec| Hc|cnce:c ce
/viccicn v. KLM,
773
Ccmpcn|c ScnIcncerecnc ce
/viccicn v. CCS/D/,
Ccmpcn|c: ce cviccicn,
Ccmpcn|c: ncvierc:,
Ccnce:icn ce| /I|cnIicc,
Ccnce:icn ce Mcre:,
Ccnce:icn ce Sc|inc:,
Ccnce:icn ce| Fcc|ficc,
Ccnce:icn E| Vinc-IcLicgrcnce-
FuerIc Sc|gcr
Ccnce:icn Zcnc MeIrcpc|iIcnc ce
8uccrcmcngc,
Ccnce:icn{e:)
Lc|c|c:, ce,
ferrcvicric:,
:c|inc:, ce,
Ccnce:icncric ce CccicenIe S./.,
Ccnce:icncric ce| Mcgcc|enc
Mecic S./., CCMMS/,
Ccnce:icncric{:),
Ccnccr,
Ccnccr SynciccI,
Ccngre:c,
Ccngre:c cmericcnc,
CCNFES,
Ccnui:Ic,
Ccn:ejc /cmini:IrcIivc ce |c:
Ferrcccrri|e: Nccicnc|e: v.
C./.F.N.,
Ccn:ejc ce |c JuciccIurc,
Ccn:ejc ce V|c:,
Ccn:ejc DirecIivc ce |c:
Ferrcccrri|e: Nccicnc|e:,
Ccn:ejc /cmini:IrcIivc ce |c:
Ferrcccrri|e: Nccicnc|e: v. C/FN
Ccn:ejc Nccicnc| ce CLrc:
FL|icc:,
Ccn:ejc Nccicnc| ce F|cneccicn,
Ccn:ejc Nccicnc| ce V|c: ce
Ccmunicccicn v. CNVC,
Ccn:ervcIi:mc,
Ccn:crcic HicrcIec-FencrceI-
Hcrri:,
Ccn:crcic MeIrcmec,
Ccn:IiIucicn ce 11,
Ccn:IiIucicn ce Ficnegrc,
Ccn:Iruccicne: y CcnIrcIc: S./.,
Ccn:umer Frice lncex 1800-2007,
CcnIinenIc| /ir|ine:,
CcnIrcLcncc,
CcnIrc|cr|c,
CcnIrc|cr|c Generc| ce |c
FepL|icc,
CcnIrcIccicn cc|ecIivc,
CcnIrcIc 388 ce 17,
CcnIrcIc ce ccnce:icn 388/7,
CcnIrcIc Iccmer,
Ccnvencicn cc|ecIivc,
Ccnvenic /veLury-Hc|gu|n,
CCF/ Hc|cing:,
Ccrci||erc CrienIc|,
Ccrmcgcc|enc,
Ccrcnc,
Ccrc: ce FcnI: eI Chcu:e:,
Ccrczc|,
Ccrpcrccicn /uIcncmc Fegicnc|
ce| F|c Grcnce ce |c Mcgcc|enc
v. Ccrmcgcc|enc
Ccrpcrccicn ce| Vc||e ce|
Mcgcc|enc,
Ccrpcrccicn Surcmericcnc,
Ccrpcrccicne: /uIcncmc:
Fegicnc|e:,
Ccrrec{:),
Ccrre:pcncencic,
CcrIe Supremc ce Ju:Iicic,
CCS/D/,
Cc:Ic Ficc,
CrciIc ce fcmenIc,
Cri:i: ferrcvicric,
CuLcrrc|,
CcuIc,
Cu||cr Serrcnc Gcmez,
774
Cuencc:,
Cuerpc ce lngenierc:
Cu|Iurc precc|cmLinc,
Cuncincmcrcc,
Cup:,
Curcccc,
CurIi::,
CurIi:: Jenny,
CurIi:: C-4,
Chcmpcn,
Chcpinerc,
||nec ce
ChcpIer E|even,
Chevrc|eI,
Chiccmcchc,
Chigcrccc,
Chi|e,
Chin,
Chiuinuirc,
ChircpcIc,
Chccc,
Chry:|er,
Chry:|er-Cc|mcIcre:,
Chu:pc:,
DcLeiLc,
Dcguc,
DcihcI:u,
DckcIc:,
DcnuLic,
DcvenpcrI,
Dcvic /rcngc,
DC-3,
DC-34,
DC-4,
DC-,
De ScIc,
DeLenIure:,
DecreIc 158 ce 18,
DecreIc 1588 ce 18,
DecreIc 77 ce 115,
Degenerccicn rccic|,
DepcrIcmenIc ce /ercncuIicc
Civi|,
DepcrIcmenIc ce /nIicuic,
DepcrIcmenIc ce E:Iccc,
DepcrIcmenIc ce ScnIcncer
DepcrIcmenIc ce| Ircnv|c,
DepcrIcmenIc Nccicnc| ce
F|cneccicn,
De:crrc||c Vic| ce Ncrinc S./.,
De:|izcccre:,
De:vc|crizccicn,
Deucc exIernc,
Deucc inIernc,
DeuI:che LufI:hiffchrI /.G.,
Dick,
Dickerhcff unc Wicmcnn /.G.,
Di|igencic{:),
Direccicn Generc| ce Ircn:pcrIe y
Ircn:iIc ce| Mini:Ieric ce
Ircn:pcrIe,
DirecIcr Generc| ce CcrreIerc:,
DirigiL|e:,
DccumenIc Ccnpe: 3211 ce 2004,
Dccge,
Dc|cr,
Dcrnier,
Dcrnier Wc|,
DcuL|e cecker,
Dcug|c: DC,
Drcgc Cri:IcLc| Cc|cn,
Drcgc Simcn 8c||vcr,
Drummcnc,
Duryec,
E. Mcrenc e Hijc:,
Ec:Iern CuLc Fci|wcy Cc.,
Eccncm|c mccernc,
ECCFEIFCL,
Eccc ce 8rcnce,
EDIU,
Ecucccicn,
E| 8cncc,
E| CcLrerc,
775
E| Divi:c,
E| E:pinc,
E| LiLerIcccr,
E| Finc|,
E| F|cycn,
E| Fevenicerc,
E| Sc|vcccr,
E| ScnIucric,
E| Scccrrc,
E| Iiempc,
E| Irigc,
E|Lc,
E|Ler:,
E|ecIrcwcII G.m.L.H.,
EmLrcer 10,
Emergencic eccncmicc,
Empre:c Cc|cmLicnc ce V|c:
Frrec:,
Empre:c ce Ircn:pcrIe Mc:ivc ce|
Vc||e ce /Lurrc v. EIMV/
Empre:c Di:IriIc| ce Ircn:pcrIe
UrLcnc
v. EDIU,
Empre:c FuerIc: ce Cc|cmLic,
Empr:IiIc,
EN/,
Enccmencerc:,
Enfermeccce: Ircpicc|e:,
EnIreccnc|e: y Icvcrc S./.,
Envigccc,
Euipc Univer:c| S./.,
Erne:Ic CcrIizzc:,
Erc:icn,
E:c|cvc:,
E:cc||erc,
E:cue|c ce /rIe: y Cficic:,
E:cue|c Nccicnc| ce Minc:,
E:merc|cc:,
E:pcnc,
ESSC,
E:Iccicn Ci:nerc:,
E:Iccc ScLercnc ce /nIicuic,
E:Iccc ScLercnc ce
Cuncincmcrcc,
E:Iccc: Unicc:,
Senccc ce |c:,
E:Iccc: Unicc: ce Cc|cmLic,
E:Ire||c: negrc:,
E:Iucic F|cn Mce:Irc ce
Ircn:pcrIe,
EIcnc|,
EIMV/
Eurcpc,
ExpcrIccicne:,
F-13,
F-40,
F-0,
F/C,
FcccIcIivc,
Fcirchi|c- Dcrnier,
FEDEN/L,
Fecerccicn Nccicnc| ce
CcfeIerc: ce Cc|cmLic,
Fecerccicn Nccicnc| ce
Ircn:pcrIe Mcr|Iimc, F|uvic|,
FcrIucric y /rec v. FEDEN/L,
Fecerc| /vicIicn /gency,
Fecerc| Fe:erve 8cnk cf
Minnecpc|i:,
Fecerc|i:mc,
FecercIicn cf /ir|ine Fi|cI: v. lfc|pc,
FENCCC,
Ferrcccrri| Cerrejcn-FuerIc 8c||vcr,
Ferrcccrri| ce /mcgc,
Ferrcccrri| ce /nIicuic,
Ferrcccrri| ce 8crrcnui||c,
Ferrcccrri| ce 8cgcIc c Zipcuirc,
Ferrcccrri| ce 8uencvenIurc,
Ferrcccrri| ce Cc|cc:,
Ferrcccrri| ce CcrIcgenc,
Ferrcccrri| ce CcuIc,
Ferrcccrri| ce Denver,
Ferrcccrri| ce Fe:Iicnicg,
Ferrcccrri| ce GircrccI,
776
Ferrcccrri| ce Lc Dcrccc,
Ferrcccrri| ce Lc ScLcnc,
Ferrcccrri| ce Fcncmc,
Ferrcccrri| ce FuerIc Wi|che:,
Ferrcccrri| ce ScLcni||c,
Ferrcccrri| ce ScnIc McrIc,
Ferrcccrri| ce Iunjc,
Ferrcccrri| ce| Ccrcre,
Ferrcccrri| ce| Ccucc,
Ferrcccrri| ce| Dcrin,
Ferrcccrri| ce| Ncrce:Ie,
Ferrcccrri| ce| NcrIe,
Ferrcccrri| ce| Fcc|ficc,
Ferrcccrri| ce| Fer,
Ferrcccrri| ce| Ic|imc,
Ferrcccrri| Ircncc| ce CccicenIe,
Ferrcccrri|{e:),
LriIcnicc:,
ccrLcn|ferc:,
cepcrIcmenIc|e:,
frcnce:e:,
nccicnc|e:,
privccc:,
hipcIecc ce,
Ferrcv|c:,
FFN,
FicI,
Fice|iccc,
Fincncierc ce De:crrc||c IerriIcric|,
F|cnce:,
F|eIe:,
F|crencic,
F|cricu|Iurc,
F|cIcccr,
Fcncc /ercncuIicc Nccicnc|,
Fcncc ce lnmueL|e: Nccicnc|e:,
Fcncc Ferrcvicric Nccicnc| v. FFN,
Fcncc Nccicnc| ce Ccminc:
Vecinc|e:,
Fcncc Nccicnc| ce Fegc||c:,
Fcncc Fc:ivc Sccic| ce |c:
Ferrcccrri|e: Nccicnc|e: ce
Cc|cmLic,
Fcncc Fc:ivc Sccic| ce FuerIc:,
Fcncc Vic| Nccicnc|,
Fcncc Vic| Nccicnc| v. FVN,
FcnIiLcn,
Fcrc,
FcrIificccicne:,
FcIcgrcf|c crec v.
/ercfcIcgrcf|c,
FcunccIicn Cc.,
Frecerick Sncre Ccmpcny,
Freccnic,
FrenIe Nccicnc|,
Fre:nc,
Frh|ing & Gc:chen,
Fue| ci|,
Fuerzc /rec Cc|cmLicnc v. F/C,
Funcccicn,
Funcccicne:,
FVN,
Gc|ecne:,
Gcmcrrc,
Gcrzcn,
Gc:,
Gc:c|inc,
:cLreIc:c c |c,
Generc| Iruji||c,
Gie:eken & Ge|c,
GircrccI,
Gircn,
G|cLc| Fc:iIicning Sy:Iem,
GcLerncccr Si|ve:Ire:,
Gc|fc ce McrccciLc,
Gc|fc ce UrcLc,
Gc|icIh,
Grcce Line,
Grccuc|iccc,
Grcn 8reIcnc,
Grcn Depre:icn,
Grcn guerrc,
777
GFECC,
Guccuc:,
Gucmccc,
Gucrcccc:Ic: Ccucc,
GucIcu|,
GucIemc|c,
Gucycui|,
Gep:c,
Guerrc ce |c: mi| c|c:,
Guerrc ce |c: :upremc:,
Guerrc ce Sece:icn,
Guerrc{:)
civi|{e:),
incepencencic, ce,
Hcine:,
HcmLurguer & 8cIi:,
Hcnc|ey-Fcge,
Hcrinc,
He|icc|,
Herrccurc,
Hervec,
Hicrccvicn{e:),
HicrcccrLurc:, exp|cIccicn ce,
Hicrce:Iucic:-SIeer, Dcvi: & G|cve,
Hicrcgenc,
Hierrc,
HinIer|cnc,
HiI|er,
Hcncc,
Hcncurc:,
Hcrc: picc,
HcIe| Mcgcc|enc,
Hue|gc:,
Hui|c,
Hu||c,
Hun:|eI,
Hu:I|er,
Hyuncci,
lLcgu,
lDE/,
lDE/M,
lfc|pc,
lFl,
lmperic| /irwcy:,
lmperic
c|emcn,
LriIcnicc,
e:pcnc|,
rcmcnc,
lmpcrIccicn{e:),
lmpre:c lng Lccigicnc S p /,
lmpue:Ic
ccucnc:, ce,
f|uvic|,
||cnIc, ce
lmue:,
lncemnizccicn cmericcnc,
lncepencencic,
lncice ce De:crrc||c Humcnc ce
|c: Nccicne: Unicc:,
lncic:,
lncu:Iric,
cnIicuenc,
ccfeIerc,
lncu:Iric|izccicn,
lnfrce:IrucIurc,
lngenier|c hicrcu|icc,
lngenierc:,
lngre:c e:perccc,
lnmigrccicn,
ln:IiIuIc ce FcmenIc lncu:Iric| v.
lFl,
ln:IiIuIc MeIrcpc|iIcnc ce
Vc|crizccicn,
ln:IiIuIc Nccicnc| ce Ccnce:icne:,
ln:IiIuIc Nccicnc| ce Ircn:pcrIe y
Ircn:iIc lNIF/,
ln:IiIuIc Nccicnc| ce V|c:,
ln:IiIuIc pcrc e| De:crrc||c ce
/nIicuic v. lDE/,
ln:IiIuIc SEF,
ln:Iruccicn pL|icc,
lnIere:e: LriIcnicc:,
lnIermeIrc,
778
lnuncccicn{e:),
lnvenIcric ce ccrreIerc:,
lNVl/S,
lFC,
lpic|e:,
l:cgen,
lIinercric:,
lI:minc,
Jcmcicc,
Jcpcn,
J8K,
Jeep,
Ju|iu: 8erger Kcn:crIium,
JunIc ce Ccnc|izccicn ce|
Mcgcc|enc,
JunIc Nccicnc| ce Empr:IiIc:,
JunIc: ce /pu|c,
KiI:cn-Meyer,
KiI:cn-SIephen:cn,
K|einwcrIh 8en:cn,
KLM,
Lc /gucciIc,
Lc Dcnjucnc,
Lc Dcrccc,
Lc E:percnzc,
Lc Fe|i:c,
Lc F|echc,
Lc G|cric,
Lc HcLcnc,
Lc lncu:Iric,
Lc Jcguc ce lriLicc,
Lc L|nec,
Lc Lcmc,
Lc Mcchinc,
Lc Mcnc,
Lc FinIccc,
Lc Frccerc,
Lc CuieLrc,
Lc Sc||e,
Lc IeLcicc,
Lc Virginic,
Lc Y,
LcLcrcIcric Lc: F|cre: lDEH/,
Lcnccu:,
Lc: Cruce:,
Lc: De|icic:,
Lc: Fcpc:,
Lc: Fiecrc:,
Lc: Vegc:,
LcI,
Lczcrc 8rc:.,
Legccicn cmericcnc,
Lenc,
Lencccre:,
LencIec{:),
Lecnicc: Lcrc e Hijc:,
LeIicic,
LeIrc:,
Ley 104,
Ley 11 ce 14,
Ley 18 ce 105,
Ley 21 ce 188,
Ley 2 ce 123,
Ley 30 ce 124,
Ley 42 ce 182,
Ley 43 ce 114 ,
Ley 50 ce 180,
Ley 50 ce 110,
Ley 5 ce 121,
Ley 7 ce 172,
Ley 70 ce 11,
Ley 77 ce 112,
Ley 7 ce 123,
Ley 88 ce 131,
Ley ce MeIrc:,
Licccc,
L|Lcnc,
LiLerc|i:mc,
LiLerIcc Icrifcric,
LiLrcnzc:,
LiLre ccmercic,
LiLre impcrIccicn,
LiLre ncvegccicn,
779
LiciIccicn pL|icc SCC-L01 ce
17,
Limc,
LimiIccc Nccicnc| ce Servicic
/rec.
Lcn:c,
Limpic,
L|nec: /rec: Nccicnc|e: ce
Cc|cmLic. v. Lcn:c,
Lcckheec,
LcccmcIcrc:,
c vcpcr
Lcricc,
Lc: /|pe:,
Lc: Chcncc:,
LufIwcffe,
Lui: Mej|c y Ccmpcn|c,
L|cmc,
L|cmc:,
L|cnc: CrienIc|e:,
L|cnIc:,
L|cyc /rec 8c|ivicnc,
L|uvic:,
M-1,
Mcccccm,
Mccizc CenIrc| Cc|cmLicnc,
Mccerc,
Mcgcngue,
Mcgcc|enc,
cur:c ce|,
cepcrIcmenIc ce|,
hicrc|cg|c ce|,
ncvegccicn pcr e|,
regu|crizccicn ce|,
:ervicic: f|uvic|e: en e|,
Icrifc: ce|,
Mcgcc|enc Mecic,
Mcgcc|enc Fiver SIecmLccI
Ccmpcny LIc.,
Mcgcc|enc Fiver,
MchcIe:,
Mc|cgc, Lch|c ce,
Mc|cmLc,
Mc||c vic| ce| Vc||e ce| Ccucc y e|
Ccucc,
Mc||eI,
M/N /.G.,
Mcncguc,
Mcng|cre:,
Mcnizc|e:,
McnIc:,
McrccciLc,
McriuiIc,
Mczcc,
Mece|||n,
MegcLu:,
Mencczc,
Mercccc:,
Mercece:,
Mercury,
MeIc| cmcnecccc,
MeIecrc|cg|c,
MeIrc c Sccchc,
MeIrc ce 8cgcIc,
MeIrc ce Mece|||n,
MeIrc{:),
MeIrcLu:,
MeIrccc|i,
MeIrc||nec,
MeIrc: |igerc:,
Mxicc,
MicrcLu:e:,
Mikccc,
Minc:,
Miner|c,
Minifunci:mc,
Mini:Ieric ce Guerrc,
Mini:Ieric ce CLrc: FL|icc:,
Mini:Ieric ce CLrc: FL|icc: y
Ircn:pcrIe,
Mini:Ieric ce Ircn:pcrIe,
Mi:icn Currie,
Mi::i::ipi,
MiI:uLi:hi,
780
Mcccc,
Mccerniccc,
Mcjcrrc:,
Mcmpc:inc,
Mcmpcx,
Mcncru|c e:pcnc|c,
Mcniuirc,
Mcnc:,
McnIer|c,
McnIevicec,
Mcrc| ccmini:IrcIivc,
Mc:ccpcn,
Mc:uiIc:,
McIccic|eIc:,
McIcr ce exp|c:icn,
McIcre: Die:e|,
McII, Hcy & /ncer:cn,
Mu|c:,
Municipic ce Mece|||n,
Muri||c,
Nccecerc:,
NcrccIrcficc,
Ncrinc,
Ncrrcw Gcuge Fci|wcy:,
Nc:h Cucc,
NcIivc: cmericcnc:,
Ncufrcgic:,
Ncvegccicn
vcpcr, c,
Ncvierc F|uvic| Cc|cmLicnc,
Ncvierc:,
Ncv|c: ce guerrc,
Neccc||,
Neivc,
Neme:ic:,
Nemcccn,
Nec|iLerc|i:mc,
NeumcIicc:,
New Grcnccc Ccnc| &
SIecmLccI NcvigcIicn Cc.,
Ni::cn,
NcrIe:,
NcrIcn GriffiIh: & Cc,
Nuevc Grcnccc,
Nuevc Feync ce Grcnccc,
Nu:,
CLrc:
cepcrIcmenIc|e:,
hicrcu|icc:,
Cccnc,
Ccecn /ir,
Ccer,
CiLc,
Ciccre:,
C|c:,
C|c:mcLi|e,
C|igcpc|ic,
Cpe|,
CrfeLrer|c,
Crincuic,
Crc,
Crcyc,
C:pinc Hermcnc:,
CI,
F.F.F.,
Fcc|ficc,
Fcjc:c,
Fc|ccic: nccicnc|e:,
Fc|enue,
Fcmp|cnc,
Fcn /mericcn,
Fcncgrc,
Fcncmc,
incemnizccicn pcr,
Fcncmcx,
Fcncmericcn,
Fcncmericcn Wcr|c /irwcy:,
Fcpcgcyerc:,
Fcpe| Fericcicc l|u:Irccc,
Fcriccc,
Fc:cjerc:,
Fc:cje:,
Fc:Ic,
FcIcccne:,
781
FcIric 8cLc,
FcIrimcnic vic|,
FcIrcncIc,
FcvimenIc,
Fcz,
Fcz ce F|c,
Fecje{:),
Fecr:cn & Scn,
Fecregc|,
Fek|n,
Fencn ce| Ccnejc,
Fer,
guerrc ccn e|,
Feruvicn CcrpcrcIicn LIc.,
Fe:ccccre:,
Fe:c,
Fe:c: fuerIe:,
Fl8,
Fiececue:Ic,
Fircguc:,
FircIer|c,
FiIc|iIc,
F|cn ce ccminc: ce 1845,
F|cn 2005,
F|cn ce ccminc: nccicnc|e:,
F|cn ce Expcn:icn FcrIucric,
F|cn ce lnver:icne: ce |c:
EnIiccce: FL|icc:,
F|cn ce CLrc: ce 131,
F|cn ce FehcLi|iIccicn Generc|,
F|cn ce Fe:Icurccicn /mLienIc|
ce| Ccnc| ce| Diue,
F|cn Nccicnc| ce De:crrc||c,
F|cn Nccicnc| ce lnver:icne:,
F|cn pcrc |c recuperccicn y
mcnejc ce| F|c Grcnce ce |c
Mcgcc|enc,
F|cnchcne:,
F|cneccicn eccncmicc,
F|cneIc Ficc,
F|cnificccicn ferrcvicric,
F|cIc,
F|czc ce 8c||vcr,
F|ymcuIh,
Fc|vcrc,
FcnIczgc{:),
FcnIicc,
FcnIifex,
Fcpcycn,
Fcrce,
FcrIer,
FcrIcLe|c,
Fc:Ipcncmcx,
FcIc:|,
Fre:upue:Ic nccicnc|,
Frimerc guerrc muncic|,
Frivi|egic{:),
Frccurccur|c,
FrcIccc|c ce F|c ce Jcneirc,
Fru:ic,
FuL|ic FrivcIe FcrIner:hip, v. F.F.F,
FueL|c Ficc,
FueL|c Viejc,
FuenIe ce 8cyccc,
FuenIe ce 8rcck|yn,
FuenIe ce GircrccI,
FuenIe ce CccicenIe,
FuenIe ce Fe:cccerc,
FuenIe ce FuerIc Iriunfc
FuenIe ce Fumichccc,
FuenIe ce| Ccmn,
FuenIe lg|e:ic:,
FuenIe Ncvcrrc,
FuenIe:
cc|gcnIe:,
cc|cnic|e:
|icnc:, ce,
FuerIc 8err|c,
FuerIc 8c||vcr,
FuerIc 8cyccc,
FuerIc Cc|cmLic,
FuerIc Cupinc,
FuerIc Drummcnc,
FuerIc Lcpez,
782
FuerIc Sc|gcr,
FuerIc Iriunfc,
FuerIc Vc|civic,
FuerIc Ve|i||c,
FuerIc Wi|che:,
FuerIc{:),
Funchcrc & Cc,
Funchcrc, Mc IcggcrI & LcwIher,
FunIc Fcrc,
FuIumcyc,
CueLrcccL|cncc,
CuiLcc,
Cuinc,
CuinIc| cc:Ie||cnc,
F. Echcvcrr|c y Ccmpcn|c,
F. W. HeLcrc & Cc. lnc,
F-4,
Fccicc|e:,
Fcciccyucc,
Fci|wcy:,
Fcymcnc CcncreIe Ccmpcny,
Fcymcnc CcncreIe Fi|e,
Fec| /uciencic,
Fec| Hcciencc,
Fec|cmccicn Cherry,
Fecuc:,
Fec ce| /I|cnIicc,
Fec ce| Fcc|ficc
Fec vic| nccicnc|
Fefcrmc cgrcric,
Fefcrmc ccn:IiIucicnc|,
Fegenerccicn,
Fegenercccr,
Fgimen cc|cnic|,
Fegicnc|i:mc,
Femc|ccccr{e:),
Die:e|,
Femc|inc,
Fencu|I,
Fepcrc,
Fe:ci:icn,
Fe:c|ucicn 2282/00,
Fe:c|ucicn n 007/02,
Fe:c|ucicn n 420/00,
Fe:c|ucicn n 143/01,
Fevc|ucicn Frcnce:c,
Fevc|ucicn incu:Iric|,
Fevc|ucicn mexiccnc,
Fey,
Fhin,
Fie|e:,
F|c Ccucc,
Fic ce Jcneirc,
F|c Funcccicn,
F|c Mcgcc|enc,
F|c Sevi||c,
Fichcchc,
FcckeI
Fcccnc
Fcger:
Fuecc
Fumichccc
S/CC
Scep,
SceIc,
ScinI-FeIer:Lurg-Icmpc,
Sc|,
Sc|cminc,
Sc|mecinc,
Sc|m:cn,
Sc|Ic ce Hcncc,
Sc|uc,
Scm,
Scmccc,
Scmpcn,
Scmper & C|c,
Scn /gu:I|n,
Scn /|LerIc,
Scn Gi|,
Scn Lcrenzc,
Scn Lui: ce Gc|enc,
Scn Mcrcc:,
Scn Cncfre,
Scn Fecrc ce LeLrijc,
783
Scn Fcue,
Scn Sc|vcccr,
Scn SeLc:Iicn,
Scn VicIcrinc,
ScnIc Fe ce /nIicuic,
ScnIc McrIc,
ScnIc Fc:c ce ViIerLc,
ScnIcncer,
ScnIicgc,
ScnIicgc ce Chi|e,
ScIenc,
ScccIc,
SCCLI/,
SecIcr Ircn:pcrIe,
SecIc,
Seguriccc cercncuIicc,
Se|igmcn unc HcrL|echer,
Se|vc,
Senc,
Sencerc inc|genc,
Seu|c,
Servicic /rec Cc|cmLicnc v.
S/CC,
Servicic pc:Ic|,
Sevi||c,
SiLcI,
Siemen: /.G.,
SlG,
Si||eIerc{:),
SlMC/,
Since|ejc,
Sincer|n,
Sincicc|i:mc,
SinciccIc:,
Sin,
S.l.F.I.,
Si:Iemc ccrreIerc,
Si:Iemc ce ccrreIerc: nccicnc|e:,
Si:Iemc ce lnfcrmccicn
Gecgrcficc v. SlG,
Si:Iemc lnIegrccc ce F|cneccicn
ce| Ircn:pcrIe v. S.l.F.I.,
Si:Iemc nccicnc| ce Ircn:pcrIe,
Si:Iemc WhyIe,
Si:Iemc: lnIegrccc: ce Ircn:pcrIe
Mc:ivc,
Skccc,
Sccieccc /CS Cc|cmLic S./.,
Sccieccc /uIcpi:Ic 8cgcIc-
GircrccI S./.,
Sccieccc Cc|cmLicnc ce 8ccc:
ce Cenizc,
Sccieccc Cc|cmLicnc ce
lngenierc:,
Sccieccc Cc|cmLicnc ce
Ircn:pcrIe, Ferrcvicric S./.,
Sccieccc Cc|cmLc /|emcnc ce
Ircn:pcrIe /rec,
Sccieccc Ccnce:icncric ce |c
Fec Frrec ce| Fcc|ficc S./.,
Sccieccc FcrIucric /guccu|ce
S./.,
Sccieccc FcrIucric ce
8crrcnui||c,
Sccieccce: FcrIucric: Fegicnc|e:,
Scfc:c,
Scmpc||cn,
SCI/,
SIcge cccch:,
SIcnccrc Ci| Ccmpcny {New
Jer:ey),
SIephen:cn C|crke,
Sucrez,
SuLc,
SuLizc,
SuLmcrinc,
SuL:ecIcr Ircn:pcrIe,
SuLvencicn{e:),
SuLvencicne: cepcrIcmenIc|e:,
SuLver:icn,
Suizc,
SuperinIencencic 8cnccric,
SuperinIencencic E:pecic| ce
FuerIc:,
784
Super:Iicicn ccrreIerc,
Super:Iicicn ferrcvicric,
Surp|u: :c|e:,
Su:cnc,
Suzuki,
Synergy Grcup,
I.M.,
IcLccc,
I/C/,
I/CC,
Icchirc,
IchucnIin:uyc,
Ic|c,
Icmc|cmeue,
Icmpc,
Icneme:,
Icpcn ce CiLc,
IcrcLiIc:,
Icrifc: pc||Iicc:,
Icrifc: rec|e:,
Icrmcc,
Icxccer,
Icxicrec,
Iechc,
Ie|fcnc:,
Ie|grcfc,
Iemp|c,
Iempcrc|e:,
Iercer EncuenIrc LcIinccmericcnc
ce Ircn:pcrIcccre: ce Ccrgc,
Ie:crer|c Nccicnc|,
IEUS,
IexIi|e:,
Ihe 8crrcnui||c Fci|wcy & Fier
Ccmpcny LIc.,
Ihe 8cgcIc CiIy Fci|wcy,
Ihe CcrIcgenc {Cc|cmLic)
Fci|wcy LIc.,
Ihe Cc|cmLicn CenIrc| Fci|wcy,
Ihe Cc|cmLicn NcrIhern Fci|wcy
Cc. LIc.,
Ihe Dcrccc Fci|wcy Cc. LIc.,
Ihe Dcrccc Fci|wcy ExIen:icn Cc.
LIc.,
Ihe FcunccIicn Ccmpcny,
Ihe GrecI NcrIhern CenIrc|
Fci|wcy cf Cc|cmLic LIc.,
IiL,
Icccimc,
Ic|imc,
Ic|,
Icrc,
Icrpecc:,
IcycIc,
IrccIcccmicne:,
Ircficc cuIcmcIcr,
Ircn:crec,
Ircn:cncinc,
Ircn:ccriLe,
Ircn:meIrc,
Ircn:mi|enic,
Ircn:pcrIe
ccrgc, ce,
cc|ecIivc,
ferrcvicric,
f|uvic|,
hi:Icric ce|,
mc:ivc,
mu|Iimccc|,
pL|icc,
Ircn:ver:c| ce| CcriLe
Ircnv|c{:),
mu|c:, ce,
:cngre, ce,
Irc:Iee:,
IrcIccc UrruIic-Ihcmp:cn,
Iren Fencrc,
Iren{e:),
ccrLcn|ferc:,
meIrcpc|iIcnc:,
urLcnc:,
IriLunc| /cmini:IrcIivc ce
Cuncincmcrcc,
IriLunc| ce /rLiIrcmenIc,
785
IriLuIc:,
IrimcIcre: CurIi:: KingLirc,
IrimcIcre: Fcrc,
Ircchc,
cngc:Ic,
:Icnccrc,
Ircncc| CenIrc|,
Ircncc| ce |c Ccrccc:,
Ircncc| ce| Mcgcc|enc,
Ircncc| Mcrginc| ce |c Se|vc,
Ircncc| CccicenIc|,
Ircncc| CrienIc|,
Ircpicc| Ci| Ccmpcny,
Iru:I,
Iumccc,
Ine| ce |c L|nec,
Ine| ce CccicenIe,
Iunjc,
Iuerre:,
IurLc,
Iurnpike rccc:,
Iurnpike Iru:I:,
U.G. /rm:Ircng,
U|en & Ccmpcny,
UMC/,
Uniccc /cmini:IrcIivc E:pecic| ce
/ercncuIicc Civi|,
Unicn,
Unicn Iempcrc| De:crrc||c Vic| ce|
Vc||e ce| Ccucc y Ccucc,
UniIec Drecging,
UniIec FruiI Cc,
UniIec Mcgcc|enc SIecm
NcvegcIicn Cc,
Univer:iccc ce /nIicuic,
Univer:iccc ce| NcrIe,
Univer:iccc Nccicnc|,
UrcLc-Mece|||n cnc CenIrc|
/irwcy: v. UMC/
UrLcnizccicn,
US /rmy,
U:cun,
Vccc:,
Vc|pcrc|:c,
Vc||e, cepcrIcmenIc ce|,
Vcpcr Ci:nerc:,
Vcpcr{e:),
VcricnIe ce CueLrcccL|cncc,
Vcrig,
Vc:uez Ccrrec y Ccmpcn|c,
Ve|erc{:),
V|ez,
Venezue|c,
VenIcuemccc,
Vicrcc,
V|c: cepcrIcmenIc|e:,
V|c: municipc|e:,
V|c: nccicnc|e:,
VicIcric:,
Vi||cvicencic,
Vi||eIc,
Vinc:,
VlF,
Vi:icn 201,
Vc|gc,
Vc|k:wcgen,
Vc|ueIc:,
Vu|ccn,
Ycrumc|,
Yeguc:,
Zcrcgczc,
Zcrzc|,
Zc:Icvc,
Zipc,
Zipcuirc,




nd|ce Onomst|co

/Lcc|c Mncez,
/cevecc, Jcrge,
/i||cn /nIcnic,
/|ccnIcrc Herrcn, Fecrc,
/|cccer, Herncncc ce,
/|finger,
/||in, Frcnk W.,
|vcrez L|erc:, Jcrge,
|vcrez L|erc:, Ju|ic,
|vcrez Fe:Irepc, /nIcnic,
/|vicr, Jc: Je::,
/mczccIegui, Mcnue| ce,
/ncrcce, Lui: lgnccic,
/ncr, Eccucrc,
nge|, /|ejcncrc,
/nIcne||i,
/rcngc, Ccrme|c,
/rcngc, Erne:Ic,
/rcngc, Mcrcc /ure|ic,
/rcjc, /|fcn:c,
/rcjc, Simcn,
/rciniegc:, Germcn,
/rci|c, Ccr|c:,
/rvc|c, /nIcnic ce,
/ric: ce Greiff, Gu:Icvc,
/:pinwc||, Wi||icm,
8c|Ic, Jc:,
8crcc, Virgi|ic,
8crney, E.G.,
8crrienIc:, /|ejcncrc,
8crrigc, Jccu|n,
8crrigc, Ju|ic,
8cIemcn, /|frecc,
8czin, /ncre,
8eckmcn,
8e|c|cczcr,
8e||, E.S.,
8e||c, /ncr:,
8e|Iz Ferc|Ic, Herncn,
8enceck C|ive||c, Jcrge,
8ergercn /im,
8err|c, Fecrc Ju:Ic,
8eIcncur, 8e|i:cric,
8eIcncur, Lui: lgnccic,
8eI|n,
8eyer, FcLerI C.,
8|cnchcrc y Jeffrie:
8cnp|cnc, /im,
8cIerc, 8c|Ic:cr,
8cIerc, Gcnzc|c,
8cIerc l:czc, Dcr|c,
8cy, HerLerI,
8rcvc, Jc: Mcr|c,
8rcvc, Fecrc,
8reuer, Fucc|ph,
8rew, Fcger,
8rcwn, Chcr|e: S.,
8urrcw:, Si|c:,
CcLc||erc Cc|cercn, Ecucrcc,
CcLc||erc y Gcngcrc, /nIcnic,
CcLrer, Frcnci:cc,
Ccicecc, FcL|c Emi|ic,
Ccmcchc, lgnccic,
Ccmcchc, Neme:ic,
Ccmcchc, Sc|vcccr,
Ccnc| Mcrc, Gu:Icvc /cc|fc,
Ccrcenc:, Mcuricic,
Ccrrenc, Fecrc M.,
CeLc||c:, Luz Fri:ci||c,
Ci:nerc:,
Ci:nerc:, Frcnci:cc Jcvier. v.
Ci:nerc:
Ccrccvez Mcure,
Ccrrec, JcccLc,
CcrIi::cz, Erne:Ic,
Cruz ScnIc:, /Le|,
Dcvie:,
Dcvi|c CrIiz, /|fcn:c,
DenI, E|i:c,
Dewhur:I, Fcu| C.,
D|cz, |vcrc,
Durcn, /rge|inc,
787
Durcn Du::cn, Herncncc,
Duverger,
ELerhcrcI, Grcrc,
Echcvcrr|c, Gui||ermc,
Efrcmcvich, Germcn,
E:cc||cn, Fcfce|,
E:ccLcr, FcL|c,
E:ccLcr, Fcu|c Emi|ic,
Fcr|c:, /|LerIc,
Fi:cher,
F|crez, Jc: Mcr|c,
Fckker, /nIcn,
Fcrerc, Jc: lgnccic,
Fcrmcn, Henry,
Frcncc, Sc|vcccr,
FrcIIini, Fierre,
Gc||egc, /ncr: Urie|,
Gcrc: CcrccLc, 8erncrcc,
Gcrc|c |vcrez, C:cr,
Gcrce|, Ccr|c:,
Gcviric, C:cr,
Gcviric Ccrrec, Gui||ermc,
Gcviric Echeverri, Gui||ermc,
Gecrge:, Eugne,
Gie:eken, Lui:,
Giuccicrci, Ferruccic,
GcLerncccr Si|ve:Ire:,
Gcmez, Eugenic,
Gcmez Jimnez, Cr|cncc,
Gcmez, Lcurecnc,
Gcmez Ficcn, Fcfce|,
Gcmez Finzcn, Jc:,
Gcnzc|ez, Jucn N.,
Gc::e|mcnn, Ccr| /ugu:I,
Gcupi|, Gecrge:,
Grcnger, Henry F.,
GrieLi:h,
Griffin,
Guerrc /zuc|c, Fcmcn,
Guerrerc, Scmue|,
Guh| NcnneIIi, Erne:Ic,
Guiricr, Mcnue|,
GuIirrez ce Cepecc, Jucn,
Hcmmer, FriIz Wi|he|m,
Hcre| M.,
HcupI, Lewi:,
Hermcnc: McnIgc|fier,
Hermcnc: WrighI,
Herncncez, GcLinc,
Herrerc ce ScIcmcycr, Jucn,
Herrerc, Gcnzc|c ce,
Herrerc, Hermenegi|cc,
Hcrnc, Herncn,
Hc:ie,
HumLc|cI
lLcI, Lecn /nIcnic,
lnzc, Jercnimc ce,
l:czc, Jc: Ferncncc,
Jcme:, Ecwin W.,
Jcrcmi||c, E:IeLcn,
Jcrcmi||c, Lui: Ferncncc
Jcrcmi||c, Fecrc,
Jimnez ce Cue:ccc, Gcnzc|c,
Jimnez Lcpez, Migue|,
Jimenc, Fcmcn 8.,
JcurccneI, Jccue:,
Jcy, FcLerI,
JunguiIc, FcLerIc,
Junker:, Hugc,
Kcemmerer, Werner,
Kcin, Jchn F.,
Ke||cg, Frcnk 8.,
K|ein, Sc|cmcn,
Kncx-McrIin, Wi||icm,
Kcppe|, Sc|cmcn,
Krchn, He|muIh vcn,
Lc:ccrrc, Lecpc|cc,
Le 8run, N.,
LemciIre, Ecucrcc,
Lerner, Jcime,
Le::ep:, Fercincnc ce,
Lewy, 8erncrcc,
Leyvc, HumLerIc,
Livcnc, lncc|ecic,
788
L|erc: Ccmcrgc, /|LerIc,
L|erc:, Ccr|c:,
Lceg, Kuhn,
Lcnccnc, Diegc,
Lcpez, /|ejcncrc,
Lcpez, Jc: Hi|cric,
Lcpez Miche|:en, /|fcn:c,
Lcpez Fumcrejc, /|fcn:c,
Lcrenzc, Jucn,
Lczcnc, Fi|cr,
Lucce:, Erne:Ic,
Luer:en, Jchcnne:,
LuIz, Eugne,
McmLc, /crcn,
Mcrinc, Frcnci:cc,
McrueIIi, VicenIe,
Mcruez ,Frc:perc,
Mcrrcu|n, Jc: Mcnue|,
McrI|nez 8c::ic,
McrI|nez, Jucn ce S.,
McrIin:,
Mc:cn, /|frecc,
Mcyer, Chri:Icpher,
Mcycr Mcrc, /|LerIc,
Mc /ccm, Jchn Lcuccn,
Mc Ccnnicc, Scmue| 8.,
Mc Evcn, Jucn 8cuIi:Ic,
McGreevy, Wi||icm Fcu|,
Meigg:, Henry,
Mej|c, Gcnzc|c,
Me|encrc, Mcricnc,
Me|c, Jercnimc ce,
MencinueIc, Fecrc,
Merchcn, Fcfce| Mcr|c,
Me::|c ce |c Zercc,
Mier ,Mcnue| J. De,
Mi|Igen, Fcu|,
Mccku:, /nIcnc:,
Mcgc||cn, Fecrc,
Mc|inc Lcnccnc, Lui: Ferncncc,
McnIenegrc, /rmcncc,
McnIcyc, Frcnci:cc,
Mc:uerc, Icmc: Cipricnc ce,
MuIi:, Jc: Ce|e:Iinc,
Ncvcrrc, 8erncrcc,
NieIc, Lui: E.,
Ncguerc, /r|:Iice:,
Nnez, Fcfce|,
CLcncc, Jc: Mcr|c,
C|c||c, /|cn:c ce,
C|cnc, Ficcrcc,
C|cyc Herrerc, Enriue,
CrIegc, /|frecc,
CrIegc, Jc: Mcr|c,
C:pinc, Mcricnc,
C:pinc, Fecrc Ne|,
C:pinc Vc:uez, Iu|ic,
C:pinc, V|cIcr,
Fcchcn, |vcrc,
Fc|ccic, Fcfce| Mcr|c,
Fc|ccic:, Ju|ic H.,
Fc|ccic:, Fcfce|,
Fcrpccen,
Fcrrc, /ui|e:,
Fcrrc, 8erncrcc,
Fc:Ircnc, /ncr:,
Fc:Ircnc, Mi:ce|,
FcIinc Fc:e||i, /|fcn:c,
Fenc, Mcnue| H.,
Fenc|c:c, Enriue,
Frez, /ncr:,
Frez /rLe|cez, Enriue,
Frez, Jc: Mcnue|,
Frez, Jucn F.,
Frez, Migue| ce J.,
Frez Iricnc, ScnIicgc,
Fc|c ce Ncvc:, Sc|vcccr,
FcmLc, Linc ce,
FcnceI, /nIcnic,
Fcvecc Fcmc:, GcLrie|,
FreLi:ch, Fc|,
Cuircgc, FcL|c,
Fcm|rez, Mcr|c Iere:c,
Fcmc:, /Le|crcc,
789
Fcncc||, W.W.,
Fecc, Di||cn,
Fencrc, Chcr|e:,
Fe:Irepc, /nIcnic Jc:,
Fe:Irepc, Ccmi|c C.,
Fe:Irepc, Ccr|c: E.,
Fe:Irepc, Cri:IcLc|,
Fe:Irepc, Jucn Ccmi|c,
Fe:Irepc UriLe, Gui||ermc,
Feye:, Fcfce|,
FiLcn, Icmc: Germcn ce,
Ficcrcc,
Fichcrc, Chcr|e:-Ecmcnc,
Ficc, Lui: Ccr|c:,
Fic|ey, Chcr|e:,
Fic|ey, Wi||icm,
Fieux, Lcui: ce,
Fizc FcmLc, Jc: Enriue,
Fccc,
Fccr|guez, McrI|n,
Fccr|guez, McIec,
Fccr|guez Mcyc, Frcnci:cc,
FceL|ing, Jchn,
FceL|ing, Wc:hingIcn /ugu:Iu:,
Fcjc: Fini||c, Gu:Icvc,
Fcmcin, Fierre,
Fcc:eve|I,
Fcyc, Jc: Mcnue|,
Fczier, Fi|cIre ce,
Scffrcy, Chcr|e:,
Sc|c, lgnccic ce,
Sc|czcr, Mcnue|,
Sc|cecc Cc||cnIe, HumLerIc,
Sc|cecc, Herncncc,
Sc|viIc,
Scmper Fizcnc, Erne:Ic,
Scmper, Jc: Mcr|c,
Scmper Mencczc, Erne:Ic,
Scmper, Migue|,
Scnchez ScLcgc|, Ferncncc,
Scn|n Ccnc, 8c|ccmerc,
Scncui,
ScnIcmcr|c, MeIer,
ScnIcncer, Frcnci:cc ce Fcu|c,
ScnIc Dcmingc, Fcmcn,
ScnIcccmingc, Ju|ic Mcric,
ScnIc: Cc|cercn, Frcnci:cc,
ScnIc: DumcnI, /|LerIc,
ScnIc:, Ecucrcc,
ScrcLic, Nycic,
Schenck, Friecrich vcn,
SchmcIzer, Ferncnc ce,
Schrcecer,
Segcvic Sc|c:, Fccc|fc,
Serpc, Hcrccic,
Serrcnc, Jucn,
Shrcmme, Chri:Iicn,
Sierrc, Fepe,
Simmcnc:, Ccr| H.,
Sini:Ierrc, FrimiIivc,
Smi|e:, Scmue|,
SmiIh, Dcvic F.,
Sc|cnc Fcjcrcc, Efrc|n,
Sc||:, Lcrenzc,
ScIerc Fenue|c,
SIephen:, Jchn,
SIephen:cn, Gecrge,
SIephen:cn, Gecrge FcLerI,
SIreicinger, Kcr|,
SIucrI, Hc:ie,
Sucrez, Mcrcc Fice|,
Sucrez, Mcrujc,
SymingIcn, Wi||icm,
Ic||enI Spencer, Chcr|e:,
Icncc /rmerc, Nicc|c:,
Icncc, Ccr|c:,
Ihcyer, Denning J.,
IieIgen, /|LerI,
IcLcn Mej|c, Mcrcc,
Icrre, Diegc ce |c,
Icrre:, Jc: /|ejcncrc,
IcIIen, Gecrge,
Irccy, Henry,
Iricnc, Hugc,
790
Irippe, Jucn I.,
IurLcy, Ju|ic C:cr,
Iy|er, Mcx C.,
U||cc, Fecrc,
UrccneIc, /|LerIc,
UriLe nge|, Mcnue|,
UriLe Gcuguin, Fecrc,
UriLe Hcyc:, Germcn,
UriLe Fcm|rez, Enriue,
UriLe V|ez, |vcrc,
UriLe, Ccr|c:,
UriLe, Gu:Icvc,
UriLe, Ju|icn,
UrruIic McnIcyc, Migue|,
Vc|encic, CcIc|inc,
Vc|encic, Dcmingc,
Vc|encic Jcrcmi||c, Jcrge,
Vc|ke, Lcui: Fierre,
Vcrgc: Fcm|rez, Enriue,
Vc:uez, Fecrc,
Ve|cncic, FcLerIc,
V|ez, Ferncncc,
V|ez, Jc: VicenIe,
V|ez, Mcrce|icnc,
Vi||c, Feccrecc ce,
Vi||c V|ez, Ecucrcc,
Vi||egc:, /ui|inc,
Vi||egc:, /ui|inc,
Virrey Sc||:,
ViIruLic,
ViIry, Chri:Iicn,
Vive: Mej|c, Gu:Icvc,
Vcn 8cuer,
WcII, Jcme:,
Wcycc, l:c|c:,
We:I, F.C.,
Whe|p|cy, L.M.,
WhiIIekin,
YecImcn, C.F.,
Ycung, FcLerI,
Zccwczky, E:Icni:|cc,
ZcpcIc ce Mencczc, Fecrc,
Zec, Frcnci:cc /nIcnic,
Zeppe||n,
Zu|ccgc, Frcnci:cc,

















791
Ind|ce de ||guros

F|guro 1. Lc Se|vc Virgen. DiLujc ce Ficu. Le cu| cu /cnce, 187.
F|guro 2. Lc pircguc. DiLujc ce Mcric Fe|cez
F|guro 3. E| Chcmpcn. DiLujc ce Mcric Fe|cez
F|guro 4.E| FuenIe ce| Ccmn. Fcpe| Fe||c|cc ||u:t|ccc, 15 ce ju|ic ce 1883.
F|guro 5. Jc:eph 8rcwn, p|umc y IinIc: gri: y negrc. Vi:Ic ce| puerIc ce
ScnIc McrIc ce:ce |c cc:c ce Jccu|n ce Mier, 1840.
F|guro . Vcpcr Un|n. DiLujc ce Mcric Fe|cez
F|guro 7. Vcpcr Nuevc G|cnccc. DiLujc ce Mcric Fe|cez V.
F|guro 8. Jc:eph 8rcwn. /cucre|c y IinIc. E| vcpcr Un|n en :u primer vicje
pcr e| r|c Mcgcc|enc en cgc:Ic ce 183. {L|egc e| vcpcr perc e| chcmpcn
ccnIinucrc Icccv|c curcnIe mc: ce un :ig|c en e| Mcgcc|enc).
F|guro . DiLujc ce Ficu. An||cc F|ntc|e:cc, McnIcner y Simcn,
eciIcre:: 1884
F|guro 10. /IriLuicc c Jc:eph 8rcwn. 8cceIc c IinIc. Ccrguerc:
en |c mcnIcnc ce| Cuinc|c, c||cc 1840
F|guro 11. Fcmcn Icrre: Mncez. Ccrguerc en |c mcnIcnc ce
Scn:cn. |Lum ce| CenIencric ce |c lncepencencic, 110.
F|guro 12. DiLujc ce Ficu. Ccminc en Dcguc {enIre Cc|i y 8uencvenIurc),
c||cc 1875.
F|guro 13. Ccminc ce herrccurc. GucIcviIc, Cuncincmcrcc, 200.
FcIc: Eunice D|cz
F|guro 14. Fecuc ce mu|c:. Ccjcmcrcc, Ic|imc, 2007. FcIc: Eunice D|cz
F|guro 15. Lc :e|vc virgen. DiLujc ce Ficu. Le cu| cu /cnce, 187
F|guro 1. Jc:eph 8rcwn. F|umc ,1834. IcrcLiIc en e| r|c SuLe.
F|guro 17. FuenIe ce CccicenIe {:cLre e| r|c Ccucc), FcIc: Me|iIcn
Fccr|guez, c||cc 120
F|guro 18. FuenIe :cLre e| Mcgcc|enc, en GircrccI. Fcpe| Fe||c|cc
||u:t|ccc, 15 ce feLrerc ce 1884.
F|guro 1. FuenIe :cLre e| r|c Suczc. Fcpe| Fe||c|cc ||u:t|ccc, 5 ce feLrerc
ce 1885.
F|guro 20. 8crcc ccuIivc en Hcncc, Fcpe| Fe||c|cc ||u:t|ccc, 1884
F|guro 21. Hcncc, FuenIe Ncvcrrc, :.f.
F|guro 22. Cc|zccc Fcmcnc
F|guro 23. E:Iccicn ce| ferrcccrri| ce Fcncmc en Cc|cn. Fcpe| Fe||c|cc
||u:t|ccc, 30 ce :epIiemLre ce 1883.
F|guro 24. Mcpc ce |c: E:Iccc: Unicc: ce Cc|cmLic. GrcLccc pcr Erhcrc,
Fcr|:. Nuevc Gecgrcf|c Univer:c|. JM Fcyc: 1881
F|guro 25. 8ch|c ce 8uencvenIurc. DiLujc ce Niecerhcu:ern, circc 1880
F|guro 2. /mricc FinIcre:cc. McnIcner y Simcn, ec:. 8crce|cnc, 1884
F|guro 27. Mece|||n pcr e:c: cnc:. Fcpe| Fe||c|cc ||u:t|ccc
792
F|guro 28. CcnIrcIc Ferrcccrri| ce /nIicuic. CcrIe| murc|. Cc|eccicn Jc:
/|vecr Scn|n
F|guro 2. JunIc: ce| Dcguc. SiIic ccnce ||egcLc e| Ferrcccrri| ce
8uencvenIurc. Fcpe| Fe||c|cc ||u:t|ccc, 28 ce ncviemLre ce 1882
F|guro 30. Ferrcccrri| ce GircrccI. Fcpe| Fe||c|cc ||u:t|ccc. Mcrzc 1 ce
1884
F|guro 31. Fc:Ic| ccnmemcrcIivc ce |c incugurccicn ce| Ferrcccrri| ce Lc
ScLcnc. Ju|ic 20 ce 188.
F|guro 32. 8cgcIc. E:Iccicn ce| Ferrcccrri| ce |c ScLcnc. 188.
F|guro 33. CcrIe| murc| :cLre e| e:Iccc en ue fue reciLicc e|
Ferrcccrri| ce Lc ScLcnc pcr e| Generc| Jucn N. Dcvi|c. 1884.
Cc|eccicn: Jc: /|vecr Scn|n.
F|guro 34. Lc: ninc: ce:cmpcrccc:", ce| hc:picic ce e:e ncmLre,
ccncucen |c: primerc: rie|e: ce Lc Frccerc" c| Fc|ccic Fre:icencic|.
Fcpe| Fe||c|cc ||u:t|ccc, 15 ce ccIuLre ce 1884
F|guro 35. L|egccc ce |c: rie|e: ce Lc F|cce|c c| Fc|ccic Fre:icencic|.
Fcpe| Fe||c|cc ||u:t|ccc. 15 ce ccIuLre ce 1884
F|guro 3. Ferrcccrri| ce| Mcgcc|enc. ViccucIc ce ccn Jccc". Fcpe|
Fe||c|cc ||u:t|ccc. FeLrerc 15 ce 1887
F|guro 37. Li:Ic ce :cLcrnc: cuIcrizccc: pcr Funcnc|c & Cc.,
enccnIrccc enIre |c: pcpe|e: ce :u repre:enIcnIe. Sc|cmenIe
:e c|ccnzcrcn c enIregcr |c: 5.000 inicic|e: ce ScnIicgc Frez
Iricnc {vec:e A|egctc ce Fe|ncncc V|ez, p.170)
F|guro 38. E:uinc ncre:Ie F|czc Ncrinc, 8cgcIc. Fcpe| Fe||c|cc ||u:t|ccc.
Enerc 1 ce 1887
F|guro 3. E| |Iimc ccrrc ce yunIc. Hcciencc ce K|cu: W. MieIh, MD.
SuLcchcue, Cuncincmcrcc. 2007
F|guro 40. lngenierc Mcce:Ic Gcrc:
F|guro 41. DecreIc pcr e| cuc| :e crec e| Mini:Ieric ce CLrc: FL|icc:
e| 17 ce enerc ce 105
F|guro 42. Ccminc empecrccc Fcrcmc ce| Verjcn, Cuncincmcrcc.
FcIc: Eunice D|cz. 2007.
F|guro 43. Frimer cuIcmcvi| en 8cgcIc 101
F|guro 44. Frimer ccmicn ue pre:Ic :ervicic 8cgcIc - Iunjc.
F|guro 45. FcIic: Ferrcccrri| ce |c ScLcnc, 111
F|guro 4. Ferrcccrri| ce |c ScLcnc, e:Iccicn FcccIcIivc 111.
F|guro 47. Frimer Iren en Mece|||n, 114. Cc|eccicn ce| lngenierc FcLic
8cIerc Gcmez
F|guro 48. ExpcrIccicne: ccfeIerc: ce /nIicuic 1888 - 128
F|guro 4. CcrreIerc CenIrc| ce| NcrIe, 117
F|guro 50. CcrreIerc CenIrc| ce| NcrIe, 12
F|guro 51. CcrreIerc CenIrc| ce| NcrIe 127
793
F|guro 52. CcrreIerc Ic| - Since|ejc 120
F|guro 53. CcrreIerc CenIrc| ce| NcrIe, 128
F|guro 54. CcL|e crec ce| Mcgcc|enc c CcuIc. E:Iccicn Gcmcrrc
127.
F|guro 55. FuenIe ce Hierrc, Fic /rcnguren. Ferrcccrri| ce CucuIc, 114
F|guro 5. LcccmcIcrc. Ferrcccrri| ce| Fcc|ficc 128
F|guro 57. Mcgcc|enc /|Ic y Mecic. SiIic: mc: pe|igrc:c:.
F|guro 58. 8cjc Mcgcc|enc. SiIic: mc: pe|igrc:c:.
F|guro 5. /Icrcecer en e| Mcgcc|enc.
Foto: Frcnci:cc Mejic, c||cc 135
F|guro 0. Grcficc pcrc mc:Ircr |c cen:iccc ce |c pcL|ccicn y e| vc|umen
ce| Ircficc cnuc| ce |c: ci:IinIc: vic: f|uvic|e:, ferrcccrri|e: y ccL|e:.
F|guro 1. 8uue Jimnez ce Cue:ccc. 144
F|guro 2. Vi:Ic ce| nuevc puerIc ce CcrIcgenc. 130
F|guro 3. FuerIc ce CcrIcgenc, 130
F|guro 4. 8ccc: ce Cenizc, 128
F|guro 5. Icjcmcr. 8ccc: ce Cenizc, 12
F|guro . Icjcmcr. 8ccc: ce Cenizc. c||cc 130
F|guro 7. 8ccc: ce Cenizc. CcmpcmenIc ce |c: F|cre:, 134
F|guro 73. 8uencvenIurc, 114
F|guro 74. 8uencvenIurc, 128.
F|guro 75. Mc|eccn ce 8uencvenIurc. ExIremiccc crienIc|, 128.
F|guro 7. IrcLcjc: pre|imincre: pcrc vccicr |c p|cIcfcrmc, 128
F|guro 77. Mc|eccn ce 8uencvenIurc, 130
F|guro 78. HcIe| E:Iccicn 8uencvenIurc, 130
F|guro 7. G|cLc ce |c: Hermcnc: McnIgc|fier. 15 meIrc: ce c|Ic, 785 ki|c:
ce pe:c. Se cc|enIcLc uemcncc pcjc en unc ccnc:Ii||c cenIrc ce| g|cLc.
Fcri: 1783. Cxfcrc Fcmi|y Encyc|cpecic
F|guro 80. Circc crec, cnc: 20
F|guro 81. Cczc CurIi:: Jenny".
F|guro 82. L|egccc ce |c: cvicne: Fcrmcn c CcrIcgenc en enerc ce 120
Gui||ermc Echcvcrr|c Mi:c:. De |c /u|c c| Av|n.
F|guro 83. Hccic e| hcngcr, enerc ce 120. Gui||ermc Echcvcrr|c Mi:c:. De
|c /u|c c| Av|n
F|guro 84. Fcrmcn F-40. Gui||ermc Echcvcrr|c Mi:c:. De |c /u|c c| Av|n
F|guro 85. F-40 en vue|c. Gui||ermc Echcvcrr|c Mi:c:. De |c /u|c c| Av|n
F|guro 8. Fcrmcn Gc|icIh. Ccmpcn|c Cc|cmLicnc ce Ncvegccicn /rec.
Gui||ermc Echcvcrr|c Mi:c:. De |c /u|c c| Av|n
F|guro 87. Junker: F-13. FcIc Jcyc, 8crrcnccLermejc, c||cc 125.
F|guro 88. Junker: F-13 :cLre e| Mcgcc|enc.
F|guro 8. Junker: F-13. FcIc Frcnci:cc Mej|c, c||cc 130
794
F|guro 0. Iccc 8cgcIc, ccn e| Fre:icenIe Sucrez en primerc fi|c, e:percncc
e| primer cIerrizcje ce SC/DI/ en |c ccpiIc|, 11 ce ciciemLre ce 120.
F|guro 1. Ccnccr. EmL|emc ce SC/DI/
F|guro 2. Hicrccvicn Dcrnier Wc|.
F|guro 3. Vcric: IrimcIcre: Fcrc, :imi|cre: c :Ie ce |c Fcyc| Ccncc|cn A||
Fc|ce. vc|crcn en Cc|cmLic pcrc SC/DI/ y S/CC en |c: cnc: 30.
F|guro 4. SC/DI/ Iuvc unc f|cIc ce nueve LimcIcre: 8ceing 247, :imi|cre:
c| ce |c fcIc, c pcrIir ce 13.
F|guro 5. Si:Iemc Fcn /mericcn. /nuncic. Se|eccicne: ce| Feccer: Dige:I,
CcIuLre 140.
F|guro . DC-3. E:Icmpi||c ce| Ccrrec /rec Cc|cmLicnc, unc ce |c:
principc|e: fuenIe: ce ingre:c ce SC/DI/ y |uegc ce /vicncc.
F|guro 7. LcccmcIcrc Ferrcccrri| ce Cc|cc: 120
F|guro 8. Ferrcccrri| ce CcuIc. E:Iccicn Lc Dcnjucnc
F|guro . LcccmcIcrc Ant|cqu|c. Ferrcccrri| ce Lc ScLcnc, 127.
F|guro 100. Memcric ce CLrc: FL|icc:, 128. p. v
F|guro 101. Ferrcccrri| Ic|imc-Hui|c. FuenIe ce Gc|cncrinc: :cLre e|
Mcgcc|enc. 12.
F|guro 102. FuenIe ce GircrccI. 128
F|guro 103. FuenIe GircrccI. FrueLc ccn nueve |cccmcIcrc:. 130.
F|guro 104. GircrccI. /ercfcIc SC/DI/ 130
F|guro 105. CcrreIerc lLcgu - /rmenic. Lccp ce Ccccrc, Km. 87 130.
F|guro 10. /|ejcncrc Lcpez, l.C. Dicgrcmc ce |c: ci:IinIc: prcyecIc:. 18
F|guro 107. /|ejcncrc Lcpez, l.C. Crcui: Ine| ce Lc CuieLrc, 18
F|guro 108. Ine| ce Lc CuieLrc. Limcn, 128
F|guro 10. Ferrcccrri| ce| Ccrcre. CcrIe ce |c MiIrc 12.
F|guro 110. Ferrcccrri|e: Cc|cmLicnc:, 130
F|guro 111. EmL|emc ce| Ccn:ejc /cmini:IrcIivc ce |c: Ferrcccrri|e:
Nccicnc|e:.
F|guro 112. Icrifc: ce ccrgc ferrcvicric. Fcchcn, /. y Fcm|rez M.I.
F|guro 113. Ferrcccrri|e: Cc|cmLicnc: 144.
F|guro 114. CcrreIerc: cpIc: pcrc Ircn:iIc cuIcmcIcr, 124.
Ferncncc Scnchez ScLcgc|. Ccn|nc:. Cp. c|t. p. 42.
F|guro 115. Ic||er ce meccnicc. 8cgcIc, 127
F|guro 11 E:uemc Vic: Nccicnc|e: 130
F|guro 117. Expre:icn grcficc ce| Ircficc mcvi|izccc en 133.
F|guro 118. 8cgcIc- Chcpinerc, 12
F|guro 11. 8cgcIc-ULcue. Km 7, 12
F|guro 120. CcrreIerc CenIrc| ce| NcrIe, Mc|cgc, Km 31, 12
F|guro 121. Cc|i-8uencvenIurc. Km 3, 12
F|guro 122. Mece|||n. 8cuercn, Km. 7, 12
F|guro 123. Iunjc-DuiIcmc, 143
795
F|guro 124. U:cun- FuenIe ce| Ccmn, 142
F|guro 125. Iu|uc. CcrreIerc Fc|mirc-CcrIcgc, 148
F|guro 12. Since|ejc-Schcgn, 143
F|guro 127. CcrreIerc: pcrc reccn:Iruir y Iermincr, :egn |c mi:icn Currie,
150
F|guro 128. 8cgcIc. /uIcpi:Ic NcrIe cnIe: ce enIrcr en :ervicic, 153.
F|guro 12. Sc|iciIuc c| 8lFF pcrc |c fincnciccicn ce| F|cn Vic|.
F|guro 130. CcrreIerc 8cgcIc-Fu:cgc:ugc 154
F|guro 131. Mcuincric
F|guro 132. Lc /uIcpi:Ic enIrc en :ervicic, 154
F|guro 133. Ccn:Iruccicn Cincgc-8crrcnui||c
F|guro 134. Feccn:Iruccicn Mece|||n-Icrczc
F|guro 135. FuenIe :cLre e| Scn Jcrge. CcrreIerc CcrIcgenc-Mece|||n
F|guro 13. /ercpuerIc ce Iechc
F|guro 137. /ercpuerIc E| Dcrccc
F|guro 138. Irczccc ce| Ferrcccrri| ce| /I|cnIicc
F|guro 13. CcrreIerc: nccicnc|e: pcvimenIccc:, 15. Scnchez ScLcgc|,
Ferncncc. Ccn|nc:. Cp. c|t. p.
F|guro 140. E:IrucIurc crmccc :cLre p|cnchcn. FuerIc Sc|gcr 158.
F|guro 141. Lc e:IrucIurc f|cIc :cLre e| p|cnchcn hc:Ic |c: pi|c:. FuerIc
Sc|gcr 158.
F|guro 142. FuenIe ce FuerIc 8err|c 15
F|guro 143. FuenIe ce FuerIc 8err|c
F|guro 144. FuenIe Lcurecnc Gcmez. 8crrcnui||c
F|guro 145. FuenIe F|cIc- ZcmLrcnc
F|guro 14. Fi:Ic /ercpuerIc E| Dcrccc, 158
F|guro 147. Fec ce rccic EC/ 151.
F|guro 148. Fec ce VCF prcyecIccc. /enc||c ce CLrc: FL|icc:, 15
F|guro 14. /ercpuerIc ce Mece|||n.
F|guro 150. CcrreIerc Fcncmericcnc. FrcyecIc 15
F|guro 151. Ircn:ver:c| ce| CcriLe. /enc||c ce CLrc: FL|icc:, 15
F|guro 152. Ircncc| ce| L|cnc
F|guro 153. Fepre:enIccicn grcficc, vc|mene: ce Ircficc 158. Zcnc ce
8cgcIc. /enc||c ce CLrc: FL|icc: 15.
F|guro 154. 8ccc: ce Cenizc 2002. FcIc lDEH/
F|guro 155. FuerIc: ce Cc|cmLic F y G.
C|ivc: LcmLcnc, /ncr:. Fe:enc H|:t||cc ce |c: Fue|tc: ce Cc|cnc|c.
8cgcIc: Mini:Ieric ce Ircn:pcrIe: 2001.
F|guro 15. lnver:icne: Fcncc Vic| Nccicnc| 17-174. /enc||c ce CLrc:
FL|icc:, 174
F|guro 157. Fencu|I 4
796
F|guro 158. ViccucIc ce Fipirc|. Unc ce |c: 0 puenIe: y viccucIc: ce |c
ccrreIerc 8cgcIc- Vi||cvicencic.
F|guro 15. Ine| Mi:ce| Fc:Ircnc 8crrerc, c |c enIrccc ce Vi||cvicencic, ce
4, Km. E: e| mc: |crgc ce |c: 15 ce |c ccrreIerc 8cgcIc-Vi||cvicencic.
F|guro 10. lngre:c: ce| pecje. Memcric CLrc: FL|icc:, 10. p. 51
F|guro 11. De:crrc||c ce| Ircn:iIc cuIcmcIcr 18-18. /enc||c ce CLrc:
FL|icc:, 10
F|guro 12. Ircncc| ce| Mcgcc|enc. /enc||c ce CLrc: FL|icc:, 10
F|guro 13. lncencic ce| vcpcr Dcv|c A|cngc. Fne|c ! ce !!. Fctc F|
|enpc.
F|guro 14. Ferrcccrri|e: Nccicnc|e: 14.
F|guro 15. Ferrcccrri|e: Nccicnc|e:, 10
F|guro 1. Ccmpcrccicn mccc: ce Ircn:pcrIe. Ccrmcgcc|enc
F|guro 17. Femc|ccccr y chc|upc. DiLujc Mcric Fe|cez
F|guro 18. /rI|cu|c Jc:e /|vecr Scn|n, E| Iiempc 1 enerc 15
F|guro 1. CcrreIerc 8cgcIc-Vi||cvicencic
F|guro 170. lnIer:eccicn 8e|mcnIe {Fi:crc|cc)
F|guro 171. ScnIc McrIc -Fcrcgucchcn
F|guro 172. Lc: FcIic:-Lc Cc|erc-Guc:cc
F|guro 173. De:crrc||c Vic| ce| CrienIe ce Mece|||n
F|guro 174. Ccnce:icn /I|cnIicc. M.I. Dicgnc:Iicc ce| SecIcr Ircn:pcrIe
F|guro 175. Iren ccrLcn|ferc Lc L|nec- ScnIc McrIc
F|guro 17. DcL|e Cc|zccc 8cgcIc-GircrccI
F|guro 177. F|cIc /vicncc 2005
F|guro 178. /vicn EmLrcer 10. /ercrepL|icc
F|guro 17. /vicn Fcirchi|c-Dcrnier 328-120. ScIenc.
F|guro 180. 8uue: Fcncmcx y Fc:I-Fcncmcx. Fcpu|c| /ecncn|c:. FeLrucry
2007.
F|guro 181. IrccIcr Hu:I|er. M.I. D|cgn:t|cc ce| Sectc| |cn:pc|te. 200
F|guro 182. Sccieccc FcrIucric ce CcrIcgenc
F|guro 183. Sccieccc FcrIucric ce 8crrcnui||c.
F|guro 184. Drcgc. Ccnc| ce ccce:c c 8uencvenIurc
F|guro 185. Sccieccc FcrIucric ce 8uencvenIurc
F|guro 18. Sccieccc FcrIucric ce 8uencvenIurc
F|guro 187. Sccieccc FcrIucric ce ScnIc McrIc.
F|guro 188. CcrreIerc Cuccrc- Vi||cviejc {Hui|c)
F|guro 18. F|cn 2500. Frcyeccicn cvcnce ce pcvimenIc:
F|guro 10. Ccrreccr vic| 8cgcIc-8uencvenIurc
F|guro 11. Exccvccicn ce| Ine| pi|cIc ce Lc L|nec
F|guro 12. FrcyecIc ce cruce ce |c ccrci||erc cenIrc|
F|guro 13. Ircnv|c ce Chcpinerc
F|guro 14. Ircnv|c ccn:ervccc en e| /rchivc ce 8cgcIc
797
F|guro 15. U|Iimc: Ircnv|c: ce 8cgcIc
F|guro 1. E:Iccicn Ircn:Mi|enic
F|guro 17. Si:Iemc Ircn:Mi|enic 201
F|guro 18. MegcLu: {Fereirc)



Noto - Los ||ustroc|ones cuyo or|gen no est expresomente |nd|codo en e|
respect|vo p|e de ||guro, proceden de |ondos de| M|n|ster|o de Ironsporte

















Ind|ce de tob|os

Iob|o 1.FencimienIc cnuc| ce |c: impue:Ic: en Nuevc Grcnccc
Iob|o 2. E:Iccc cemc:IrcIivc ce |c: ceucc:, renIc: y gc:Ic: ce |c:
principc|e: nccicne:. 1880
Iob|o 3. Ircchc Ferrcccrri|e: Cc|cmLic.
Iob|o 4. Cc|cmLic. Ferrcv|c:, 1885
Iob|o 5. Ie|fcnc: en 107.
Iob|o . Ejecucicn pre:upue:Ic| 105. Mini:Ieric ce CLrc:
Iob|o 7. Cc:Ic ce |c: ferrcccrri|e: en ci:IinIc: pc|:e:
798
Iob|o 8. CcnIrcIi:Ic: ce| Ferrcccrri| ce| Ccucc
Iob|o . Fece: ferrcvicric: en 10.
Iob|o 10. Ferrcccrri|e: cc|cmLicnc: en 10
Iob|o 11. Durccicn ce |c: ccn:Iruccicne: ferrcvicric:
Iob|o 12. Cc:Ic: ce| Ircn:pcrIe en 120
Iob|o 13. LcccmcIcrc: ce| Ferrcccrri| ce| NcrIe, 121
Iob|o 14. /|gunc: LcccmcIcrc: /mericcnc:, 112
Iob|o 15. Cc|cmLic 10-122
Iob|o 1. lmpue:Ic ce Ccnc|izccicn
Iob|o 17. Di:IriLucicn pcrcenIuc| ce ccmercic en |c: puerIc:
Iob|o 18. FuerIc: Cc|cmLicnc:. Icne|cje 122-150
Iob|o 1. FuerIc: Cc|cmLicnc: en 151
Iob|o 20. Fi:cc nccicnc|. lngre:c: crcincric:
Iob|o 21. /viccicn Ccmercic| 128-140
Iob|o 21. De:crrc||c ce |c /viccicn Ccmercic| 140-148
Iob|o 22. lnver:icne: Ferrcvicric: 122-12
Iob|o 23. Emp|ec en Ferrcccrri|e:
Iob|o 24. E:Iccc ce |c: Ferrcccrri|e: en 130.
Iob|o 25. Cc:Ic ferrcccrri|e: 121-130.
Iob|o 2. Fre:upue:Ic ce CLrc: FL|icc: 120-12
Iob|o 27. Ferrcccrri|e: Nccicnc|e: 130.
Iob|o 28. Ferrcccrri|e: Nccicnc|e: 132-145.
Iob|o 2. Fcncc Ferrcvicric Nccicnc|.
Iob|o 30. Veh|cu|c: lmpcrIccc: enIre 122 y 128.
Iob|o 31. lnver:icn en ccrreIerc: y ccminc:. 105-130.
Iob|o 32. CcrreIerc: y ccminc:.
Iob|o 33. Fec vic|.
Iob|o 34. CcrreIerc: cepcrIcmenIc|e:. Fec|cmccicne: y reccnccimienIc:
Iob|o 35. CcrreIerc: Nccicnc|e:. Ki|cmeIrcje 132-148.
Iob|o 3. E:Icc|:Iicc ce circu|ccicn en |c: ccrreIerc: ce ccce:c c 8cgcIc,
Iob|o 37. Mcuincric pcrc CLrc: FL|icc:.
Iob|o 38. Ircn:pcrIe ce ccrgc, 147
Iob|o 3. Fcrue cuIcmcIcr, 10
Iob|o 40. Fcrue cuIcmcIcr pcr cepcrIcmenIc:, 10
Iob|o 41. Fre:upue:Ic CC.FF 13-158
Iob|o 42. Iipc: ce :uperficie
Iob|o 43. Frincipc|e: puenIe: 151- 158
Iob|o 44. FuenIe: :cLre e| ric Mcgcc|enc
Iob|o 45. /viccicn ccmercic|, 157
Iob|o 4. Di:IriLucicn ce| Ircn:iIc en |c: ccrreIerc: nccicnc|e:.
Iob|o 47. Fcncc nccicnc| ccminc: vecinc|e:. Ki|cmeIrc: ccn:Iruicc: 11-
10.
799
Iob|o 48. FuerIc: ce Cc|cmLic. Fecur:c: Humcnc:
Iob|o 4. Veh|cu|c: en:cmL|ccc: 11-180.
Iob|o 50. Fcrue /uIcmcIcr, 180
Iob|o 51. Fcrue /uIcmcIcr, 10
Iob|o 52. Fcrue /uIcmcIcr 1-2002
Iob|o 53. Frccuccicn e impcrIccicne: en /mericc LcIinc
Iob|o 54. VenIc ce cuIcmcvi|e: en e| cnc 2004
Iob|o 55. Cc:Ic Veh|cu|c: en :c|cric: minimc:
Iob|o 5. Fre:upue:Ic CLrc: FL|icc: 174-185
Iob|o 57. Ic:c ce mcIcrizccicn {per:cnc: pcr veh|cu|c) 15
Iob|o 58. /uIcmcvi|e: pcr cccc 1.000 hcLiIcnIe:, 2002
Iob|o 5. Ferrcccrri|e: Nccicnc|e: 150-158
Iob|o 0. Ferrcccrri|e: 10-187
Iob|o 1. De:ccrri|cmienIc:
Iob|o 2. lngre:c: Ccrmcgcc|enc.
Iob|o 3. Mini:Ieric ce CLrc: FL|icc:, 182-11
Iob|o 4. FrcyecIc: ce lnver:icn Frcpue:Ic: pcrc e| F.M.I.
Iob|o 5. Fe:umen generc| F.M.I
Iob|o . Fec|cmccicne: Ccnce:icncric:
Iob|o 7. Ccnce:icne: ce Frimerc Generccicn
Iob|o 8. DcL|e: cc|zccc: en prcyecIc
Iob|o . Ircn:iIc prcmecic cicric pcr rcngc: y ccmpc:icicn. 17
Iob|o 70. IcIc| pcIrimcnic pcr regicnc|e:
Iob|o 71. Fc:cjerc: pcr ccrreIerc. 14-2005
Iob|o 72. Fc:cjerc: Nccicnc|e: pcr Empre:c:
Iob|o 73. Fc:cjerc: lnIernccicnc|e: pcr ruIc:.
Iob|o 74. Ccrgc /rec Nccicnc|
Iob|o 75. Ccrgc lnIernccicnc|. Frincipc|e: FuIc:
Iob|o 7. Ccrgc /rec lnIernccicnc|
Iob|o 77. Fi:Ic: Fegi:Irccc: 2005
Iob|o 78. FcrIicipccicn ce /vicncc en e| mercccc
Iob|o 7. Ccpcciccc in:Ic|ccc generc|izccc pcrc Iccc: |c: puerIc: ce|
Iob|o 80. Iencencic: Iecnc|cgicc: en gruc: pcrc ccnIeneccre:
Iob|o 81. Sccieccce: FcrIucric: 2005
Iob|o 82. Ircficc pcrIucric 200
Iob|o 83. F|cn 2500, c :epIiemLre ce 2007
Iob|o 84. F|cn 2500. /vcnce f|:icc pcr cepcrIcmenIc:
Iob|o 85. MeIc 1. V|:|n 20!
Iob|o 8. MeIc 2 Vi:icn 201
Iob|o 87. MeIc 3 Vi:icn 201
Iob|o 88. MeIc 4 V|:|n 20!
Iob|o 8. MeIc V|:|n 20!
800
Iob|o 0. MeIc 7 V|:|n 20!
Iob|o 1. lnver:icne: Ircn:pcrIe V|:|n 20!
Iob|o 2. Fc:cjerc: Ircn:pcrIccc: pcr e| Ircnvic enIre 110 y 123 y :u
re|ccicn ccn |c pcL|ccicn ce 8cgcIc.
Iob|o 3. Cuccrc evc|uIivc ce |c: pc:cjerc: Ircn:pcrIccc: pcr e|
DepcrIcmenIc ce| Ircnvic ce |c: Empre:c: Municipc|e: ce 8cgcIc enIre
130-151
Iob|o 4. Ferfi| ce pcgc: Nccicn y Di:IriIc
Iob|o 5. Ccmpcrccicn ce Si:Iemc: ce Ircn:pcrIe Mc:ivc
Iob|o . Fre:upue:Ic IcIc| Si:Iemc: ce Ircn:pcrIe Mc:ivc
Iob|o 7. Fe:umen ccrccIer|:Iicc: prcyecIc:
Iob|o 8. /vcnce generc| ce |c: SlIM


Noto - Los tob|os cuyo or|gen no est expresomente |nd|codo hon s|do
estob|ec|dos pos e| outor


keconoc|m|entos

- /| ingenierc /ncr: Urie| Gc||egc Hencc, Mini:Irc ce Ircn:pcrIe, uien ccn:icerc
ue mi: |crgc: cnc: ce ref|exicn :cLre e| ce:crrc||c ce |c infrce:IrucIurc pccr|cn
:ervir ce Lc:e pcrc unc cLrc ue Irczcrc |c hi:Icric ce| Ircn:pcrIe en Cc|cmLic.

- / Eunice D|cz Gcnzc|ez, mi e:pc:c, ue ccn infiniIc pcciencic ccrrigic y cigiIc e|
IexIc, :ugiric ccmLic:, pu|ic e| e:Ii|c, :e ccupc ce |c iccncgrcf|c y rec|izc e| |ncice
cnc||Iicc.

- /| cccIcr Gu:Icvc 8u:IcmcnIe McrcIc, SecreIcric Generc| ce| Mini:Ieric, uien
e:Iuvc pre:enIe en Iccc e| prcce:c.

- / |c cccIcrc Mercece: ScnIc:, DirecIcrc ce |c 8iL|icIecc ce| Mini:Ieric ce
Ircn:pcrIe, y :u: cc: inmejcrcL|e: cc|cLcrcccrc:, Mercece: F|echc: y Iere:c
Gcnzc|ez. E:Ie |iLrc jcmc: :e huLierc pccicc e:criLir :i e| cuIcr nc huLierc Ienicc
ccce:c c Iccc e| mcIeric| ue c||| :e ccn:ervc ccn impeccL|e e:merc, pue:Ic c
:u ci:pc:icicn ccn cmcLi|iccc, prcnIiIuc y cLunccncic.

- / Iccc: y cccc unc ce |c: ccmpeIenIe: funcicncric: ce |c Cficinc ce
F|cneccicn ce| Mini:Ieric ce Ircn:pcrIe, uiene: cL:c|viercn ccn:u|Ic: y
:umini:Ircrcn cpcrIunc cccumenIccicn.

- /| ingenierc FcL|c /nIcnic Fuiz, uien cfrecic permcnenIe y ccrcic|
cc|cLcrccicn curcnIe Iccc e:Ie IrcLcjc.
801

- /| ingenierc lvcn /|vicr Mcchccc, pcr :u: cpcrIunc: cL:ervccicne: y
cc|cLcrccicn en |c prepcrccicn ce |c: /nexc: 1 y 2 ce e:Ic cLrc.

- /| ci:encccr grcficc McI|c: Icrc D|cz, uien Iuvc c :u ccrgc |c prepcrccicn ce|
mcnu:criIc.

- / He|en Mej|c Gcviric, uien :e ccupc ce revi:cr |c: /nexc:.

- / |c cccIcrc FcLic|c Cc:Ie|L|cncc, ue nc: Lrincc |c cc|cLcrccicn mc: cmp|ic
pcrc nue:Irc: inccgccicne: en e| Mini:Ieric ce Hcciencc.

- / Iccc: |c: cmcL|e: funcicncric: ue nc: cIenciercn en e| /rchivc Generc| ce |c
Nccicn, en |c 8iL|icIecc Lui:-nge| /rcngc, en e| /rchivc ce 8cgcIc, e| D/NE,
lnv|c: y Ircn:Mi|enic.

- /| :encr Fcmirc Fcmc:, ce |c Cficinc ce Fren:c ce| Mini:Ieric ce Ircn:pcrIe,
uien nc: :umini:Irc infcrmccicn invc|ucL|e pcrc |c pre:enIe cLrc.

You might also like