http://makmalskkemkabota.blogspot.

com/2011/09/pengawetan-
spesimen-biologi.html
Pengawetan Spesimen Biologi
Pengawetan spesimen menjadikan sesuatu spesimen biologi
tahan lama dan tidak mudah rosak supaya spesimen berkenaan
boleh digunakan sebagai bahan bantu mengajar. Dua jenis
pengawetan yang asas ialah:
Pengawetan basah
Pengawetan kering
Pengawetan basah
Spesimen yang diawet di dalam larutan pengawet yang sesuai.
Etanol dan formalin merupakan dua jenis bahan yang sering
digunakan sebagai bahan pengawet. Etanol adalah bahan
pengawet yang terbaik tetapi harganya jauh lebih mahal
daripada formalin. Oleh itu etanol sering digunakan untuk
spesimen bersai! ke"il sahaja manakala formalin pula
digunakan untuk mengawet spe"imen yang lebih besar.
Balang spesimen merupakan bekas terbaik untuk menyimpan
spesimen. #ika balang spesimen sukar diperoleh balang reka
ganti yang sesuai boleh digunakan. Sebagai "ontoh botol$botol
ka"a tanpa warna tinggi bermulut lebar dan mempunyai
penutup seperti botol %es"afe adalah sesuai.
Pengawetan basah sesuai digunakan untuk menyimpan
spesimen haiwan ke"il. Sekiranya sesuatu spesimen tumbuhan
perlu diawet untuk mengekalkan warna asal bahagian$
bahagiannya maka pengawetan basah juga adalah sesuai.
&ontoh ': Pengawetan Spesimen (aiwan Se"ara Basah.
Bahan/Radas:
'. spesimen pilihan
). botol pilihan
*. botol spesimen +sai! bersesuaian dengan sai!
spesimen,
-. sekeping ka"a nipis segi empat tepat +muat untuk
dimasuk dan disandarkan pada dinding botol spesimen,
.. bahan pengawet sama ada Etanol atau /ormalin
+formalin asal berkepekatan -01,
+%ota: kepekatan bergantung kepada sai! spesimen,
SPES23E% 4EPE4565% PE%758E65%
(aiwan ke"il +seperti
serangga dan in9ertebrate
lain,
5l"ohol :0$;01
(aiwan besar +seperti
moluska am<bia reptilia
dan mamalia,
/ormalin -1 +'00ml -01
formalin asal = >00ml air
suling,
?. tali nilon atau benang
:. kloroform
;. kapas
>. forsep +dan peralatan lain yang sesuai,
Kaedah:
'. matikan spesimen dengan menggunaka kloroform dalam
sebuah botol berpenutup.
+%ota: sebagai pilihan spesimen boleh dimatikan dengan "ara$
"ara lain tetapi yang penting ia dimatikan dalam tempoh yang
pendek dan kurang menyakitkan,
). ikat spesimen pada sekeping ka"a nipis segi empat tepat
dengan tali nilon atau benang. Pastikan susunan anggota
spesimen pada kedudukan yang terbaik supaya setiap
bahagian dapat dilihat dengan jelas.
*. 3asukkan kepingan ka"a berspesimen dalam keadaan
tersandar dengan baik pada dinding botol spesimen. 5tur
kedudukan terbaik yang memungkinkan spesimen dapat dilihat
dari pelbagai sudut dengan jelas dan baik.
-. Botol pengawet mestilah diisi dengan bahan pengawet
sehingga ke aras di mana apabila botol ditutup tiada ruang
udara didalamnya.
.. Sapu tepi tudung dengan lilin "air supaya kedap udara. +%ota:
udara boleh mengoksidakan etanol atau formalin dan
menjadikannya kurang berkesan,.
?. 6ampalkan label yang mengandungi maklumat$maklumat
berikut:
%ama sains
%ama am
6arikh
(abitat@tempat spesimen diperoleh
%ama pengumpul
Aarutan pengawet
%ota:
'. Bagi spesimen yang tebal misalnya katak kita perlu
menyuntik formalin -1 ke dalam tubuhnya bagi memastikan
anggota dalam turut diawet. Bagi ular pula kita harus
menyuntik setiap jarak ."m di sepanjang tubuhnya.
). Oleh kerana al"ohol +etanol, mudah meruap maka
pemeriksaan se"ara berkala perlu dijalankan bagi mengelakkan
kekeringan yang seterusnya merosakkan spesimen yang
diawet.
&ontoh ): Pengawetan Spesimen 6umbuhan Se"ara Basah
Bahan/Radas
'. Spesimen pilihan
). Botol pilihan
*. Botol spesimen +sesuai dengan sai! spesimen,
-. Bahan pengawetan +jenis pengawetan dan kepekatan
bergantung kepada jenis dan bahagian spesimen,
Kaedah:
Spesimen Bahan dan kepekatan pengawet
5lga kulat dan buah yang
lembut
Aarutan /ormalinasetik $alkohol +/55,
+&ampurkan kira$kira .ml asid asetik gla"ial
>0ml etanol :01 dan .ml formalin asal B
formaldehid -01,
Buah +bagi mengekalkan
warnanya,
Aarutkan .0g !ink klorida dalam 'liter air suling.
6ambahkan ).ml formalin dan ).ml gliserol.
Bahagian berwarna hijau
ingin dikekalkan
Cendamkan spesimen ke dalam larutan
mendidih kuprum +22, asetat ke dalam asid
asetik gla"ial yang telah di"airkan selama '0
minit.
Biarkan larutan sejuk
Basuh spesimen dengan air mengalir
Simpan spesimen dalam larutan formalin .1
%ota: satu bahagian larutan tepu kuprum +22,
asetat dalam asid asetik gla"ial di"ampurkan
dengan empat bahagian air,
6umbuhan se"ara umum Cendamkan dalam larutan kuprum +22, sulfat .1
selama )- jam
Simpan untuk pengawetan dalam larutan
natrium sul<t +%a
)
SO
*
, berkepekatan 0) molar.
Sebaik spesimen tumbuhan telah dimasukkan ke dalam larutan
pengawet terakhir langkah seterusnya sama seperti
pengawetan haiwan +langkah -$?,
Pengawetan Kering
Dntuk pengawetan kering spe"imen tidak direndam dalam
sebarang bahan pengawet. 8alau bagaimanapun spe"imen
yang diawet se"ara kering tidak boleh bertahan lama sekiranya
langkah$langkah penjagaan berterusan kurang diberi perhatian.
6empat penyimpanan harus kering gelap bebas daripada
kehadiran sebarang perosak dan berhawa dingin.
Setiap bahagian bagi sesuatu tumbuhan biasanya disimpan
sebagai sampel se"ara pengawetan kering tetapi warna
asalnya tidak dapat dikekalkan. 4oleksi spe"imen tumbuh$
tumbuhan yang dikeringkan disimpan dan dikelaskan se"ara
sistematik dipanggil herbarium. Pengawetan kering juga sesuai
digunakan untuk mengawet bahagian luaran sesuatu haiwan
ke"il.
&ontoh *: Pengawetan spesimen haiwan se"ara kering
Kaedah:
'. Setelah spesimen dimatikan bagi spesimen bersai! besar B
keluarkan bahagian tubuh yang mudah rosak +seperti sistem
pen"ernaan, dan tempatnya digantikan dengan bahan kering
lain +sabut atau kapas,. 6empat pembedahan hendaklah dijahit
dengan baik dan kemas supaya kesan$kesan pembedahan
dapat diminimumkan.
). Bahagian$bahagian lembut lain yang sukar dikeluarkan atau
mempunyai tisu yang tebal bolehlah diawet se"ara suntikan
seperti kaedah berikut:
Spesimen 4aedah pengawetan
Burung dan haiwan ke"il lain Suntikan formalin *1
%ota: bahagian mata boleh
digantikan dengan
mata palsu
Serangga Suntikkan formalin *1 di bahagian
kepala toraks dan abdomen
Spesimen ini disimpan di atas
papan khas bagi membolehkan
sayapnya tidak rosak.
*. 4eringkan spesimen haiwan ke"il sebaiknya di dalam ketuhar
pada julat suhu di antara .0$:0
o
". Dntuk serangga biarkan
selama dua minggu sehingga menjadi kering.
-. Pastikan spesimen telah "ukup kering sebelum disimpan atau
dipamerkan. 5dalah di"adangkan agar spesimen ini disimpan di
dalam kotak ka"a yang kalis kelembapan kerana kita boleh
meletakkan bahan pengawet tambahan +misalnya naftalena
atau ra"un perosak di dalam kotak itu, untuk menambah
ketahanan spesimen.
&ontoh -: Pengawetan spesimen tumbuhan se"ara kering.
Kaedah:
Penyediaan herbarium melibatkan proses$proses berikut:
'. Pengumpulan
Bagi mengumpul sesuatu jenis spesimen tumbuhan kita
terpaksa mengumpul beberapa bahagian pentingnya seperti
"ontoh buah daun dan bunga bagi membantu kita semasa
peringkat +e, dan seterusnya. #ika tumbuhan itu bersai! ke"il
adalah lebih jika bahagian$bahagian akar dan struktur istimewa
tumbuhan itu dimasukkan. 4eratan spesimen yang diambil
haruslah segar dan sihat.
). Penekanan
Spesimen perlu disusun mendatar di antara kertas akhbar
lama. Pastikan bahagian$bahagiannya seperti daun dan bunga
terbuka@terkembang untuk mudah dilihat. Bahagian daun pula
perlu diselang$selikan antara bahagian yang terlentang dan
tertiarap. Aetakkan papan lapis di bahagian atas dan bawah
susunan spesimen$spesimen itu. Dntuk menambah tekanan
ketatkan ikatan susunan papan lapis atau tindih dengan
pemberat.
*. Pengeringan
Bahagian$bahagian daun dan bunga biasanya "epat kun"up
dan layu oleh itu kita terpaksa mengeringkannya dalam alat
tekanan. #ika ini tidak dapat dilakukan kita boleh
mengeringkannya di dalam ketuhar pada suhu -. B ?0
o
"
selama * B ? hari. #ika ini juga tidak dapat dilakukan kita boleh
mengeringkannya dalam udara biasa tetapi kertas akhbar
mestilah sentiasa ditukar selang sehari dan berat pemberat
sentiasa ditambah selama kira$kira ) minggu,
%ota: spesimen yang belum mati sepenuhnya tidak boleh
dikeringkan. #ika tidak spesimen berkenaan akan layu semasa
pengeringan. Bagi mengatasi masalah ini kertas pembalut
hendaklah disemburkan dengan larutan formalin -01.
Buangkan kertas yang sudah dilembapkan apabila penukaran
berikutnya dilakukan.
-. Pemanjangan
Spesimen yang kering disusun di atas kertas tebal dan terang
+putih atau "erah, bersai! );"m E -*"m. Spesimen perlu
dilekatkan pada kertas dengan menggunakan kertas pelekat
atau bena. 4aedah ini baik kerana kita boleh memindahkan
spesimen ke atas bahan lain tanpa merosakkan spesimen.
Penggunaan gam tidak digalakkan kerana ia boleh merosakkan
spesimen. Pelekat selofan pula kurang sesuai kerana ia mudah
rosak dan bertukar warna serta hilang pelekatnya. Dntuk
mengelakka serangan perosak atau kulat spesimen perlu
dititikkan atau disapu dengan larutan merkuri klorida )1 di
dalam alkohol.
.. Pengelasan
Dntuk mengenal pasti spesimen pengumpul perlu membuat
rujukan sama ada pada buku atau pakar dalam bidang
pengelasan misalnya mu!ium uni9ersiti atau 2nstitut
Penyelidikan Perhutanan 3alaysia +/C23,.
?. Pelabelan
%ilai sesuatu koleksi herbarium bergantung kepada perlabelan
yang tepat mengenai maklumat$maklumat berikut:
Nama saintifik/botani
Nama tempatan/asal
Nama bahasa inggeris
Lokasi spesimen boleh ditemui
Nama orang yang menemui/mengumpul
Tarikh
Warna asal dan bentuk bunga
Jenis sama ada pokok renek, herba, memanjat atau sayuran
Jika pokok warna batang, tebal kulit dan sebagainya
Tarikh berbuah atau berbunga
Jenis tanah tempat spesimen tumbuh
Sifat tumbuhan seperti kaedah pendebungaan dan penyebaran biji
benih
Aabel biasanya diletak pada satu sudut herbarium itu. Pastikan
anda menomborkan setiap spesimen dan menyimpan salinan
untuk rujukan +khususnya apabila anda ingin menghantar
spesimen untuk dikenal pasti oleh pihak yang tertentu.
:. Penyimpanan
Dntuk memastikan herbarium tahan lama ia hendaklah
sentiasa disimpan dalam keadaan yang gelap kering dan sejuk.