WSPANIAA WYPRAWA

DLA CAEJ RODZINY

PRZYGODY MAPKI SAI
W KINACH
AMAZONIA
Puszcza amazoska to wyjtkowa przestrze, zamieszkaa przez wiele gatunkw zwierzt obcych nam tu
w Polsce, dlatego te moe wam by trudno rozpozna niezwykych aktorw flmu Amazonia. Przygody
mapki Sai. Postanowilimy wam pomc, nazywajc cho cz z nich. W nawiasach umieszczamy nazwy
naukowe. Pozwalaj one wyruszy na dalsze poszukiwania informacji o danym gatunku. Zatem: w drog!
KAPUCYNKA CZUBATA
(Cebus apella)
Gwna bohaterka flmu, mapka Sai, to kapucynka czubata. Jej nazwa pochodzi od czubkw wosw nad
uszami. Jest bardzo inteligentna. Potraf posugiwa si narzdziami - rozupa orzech kamieniem, czy
wycign mrwk patyczkiem. Umie pywa, jednak preferuje ycie na drzewach. Na ziemi schodzi,
eby si napi lub pobuszowa po plantacjach. Je przede wszystkim roliny, cho nie wzgardzi owadem
lub maym ptakiem. Wzrostem przypomina duego kota domowego. Czsto te bywa udomawiana.
Najwikszym wrogiem kapucynek s ludzie. Ciga wycinka lasw deszczowych, polowania i handel
ogranicza jej ycie na wolnoci. Krewniakiem kapucynki jest weniak.
WENIAK
(Lagothrix lagotricha)
Weniak, krewniak kapucynki, jest od niej nieznacznie wikszy. Zamieszkuje tereny nadrzeczne. Miejscowi
nazywaj go kapparo lub barrigudo. Ma gruby, zakrcony na kocu ogon i uminion sylwetk. Potrzebuje
do ycia duo przestrzeni, ktra niestety kurczy si pod wpywem dziaalnoci czowieka. Jest wic na
licie zwierzt, ktrym grozi wyginicie.
KOATI
(Nasua nasua)
Koati, czyli ostronos rudy, to ssak z rodziny
szopowatych tej samej, do ktrej naley nasz
psotny szop pracz. To on swoimi niezwykle
sprawnymi apkami uwolni mapk Sai z klatki.
Wyduonym, ruchliwym ryjkiem koati wyszukuje
poywienie, ktrym mog by zarwno owoce,
jak i mae krgowce. Koati s czujne nawet
podczas jedzenia. Niezwykle towarzyskie,
porozumiewaj si przy pomocy dwikw
i ruchw ogona. Zaniepokojone uciekaj na
drzewa. pi wrd gazi.
ARA ZWYCZAJNA
(Ara ararauna)
Jedna z najwikszych papug i najbardziej popularna. Ma prawie metr wysokoci, jednak w naturze
trudno j dostrzec, poniewa eruje w koronach drzew. Dugowieczna. Czsto wystpujca w hodowli.
Najbardziej znan papug w niewoli bya ta naleca do brytyjskiego przywdcy Winstona Churchilla.
Charlie podobno urodzia si jeszcze w XIX wieku, wic jeli to prawda, ma ju ponad 100 lat.
ARA TOSKRZYDA LUB CZERWONA
(Ara macao)
Ara toskrzyda, ara czerwona, zwana take arakang to kolejna papuga Ameryki Poudniowej. Niewiele
mniejsza od ary zwyczajnej. Sam jej ogon moe mie p metra. Jest wegetariank, nie wzgardzi nawet
kor drzew. Towarzyska, yje w duych stadach, w pary czy si na cae ycie. Znakomita naladowczyni
dwikw. W niewoli atwo uczy si mowy ludzkiej. Moe doy nawet 80 lat. Podobno, tak jak ludzie,
istniej papugi prawo - i leworczne, a cilej mwic apne.
ANAKONDA OLBRZYMIA
(Eunectes murinus)
Anakonda olbrzymia, zwana take anakond zielon, jest
jednym z najduszych wy wiata, dusicielem. Podobno
najciszy okaz, zapany w latach 60-tych, mia prawie 250
kilogramw. Na pewno by samic, poniewa przewyszaj
one znacznie samce dugoci i ciarem. Gowa anakondy
jest wielkoci ludzkiej doni, uminione ciao przypomina
gruby sup lub pie drzewa. yje przede wszystkim w wodzie.
Potraf pyn z prdkoci 20 km/h. Polujc, przyczaja
si z gow lekko wynurzon nad powierzchni, zupenie
jak krokodyl. Jej ofar pada zarwno ryba, jak i jaguar.
Nie jest wem jadowitym, wic przyszy posiek najpierw
dusi, potem zjada w caoci. Najedzona staje si ospaa.
W sytuacjach wyjtkowych wytrzymuje bez jedzenia dugimi
tygodniami. Kada anakonda ma pod ogonem swj wasny
unikalny wzr na skrze, tak jak czowiek linie papilarne.
O domniemanych rozmiarach anakondy kr legendy.
W latach 90. nowojorskie Towarzystwo Ochrony Dzikich
Zwierzt (WCS) wyznaczyo nagrod w wysokoci 5 000
dolarw za schwytanie okazu wikszego ni 9 metrw.
Do dzisiaj nie zostaa ona przyznana, cho od tamtego
czasu podwyszono j stukrotnie.
TAPIR ANTA
(Tapirus terrestris)
Tapir waciwie nie zmieni wygldu
od pocztku pojawienia si na
Ziemi. Przypomina swojego przodka
sprzed milionw lat. Jest redniej
wielkoci, ma mocne nogi i krtk
ruchliw trb, ktr zrywa roliny.
Suy mu ona take do oddychania
podczas dugich pobytw pod wod.
Ma dobry wch i such, ale saby
wzrok. Poywienia szuka gwnie
noc. Samica tapira nosi ci ponad
rok i rodzi jedno mae.
KOLIBRY
Do rodziny kolibrw naley prawie 330 gatunkw. Wystpuj w rnych kolorach, ale wszystkie s
malekie. Najmniejszy ma 6 cm dugoci, z czego dugo ciaa to jedynie 2,5 cm (tyle, co may palec
dorosego czowieka), najwikszy 22 cm (Koliber wielki, Patagona gigas). ywi si nektarem z kwiatw,
ktry wypija przy pomocy dugiego dzioba i cienkiego jzyka, lecz swoje pisklta karmi owadami. Tylko
taki pokarm jest w stanie rosncemu potomstwu zapewni wystarczajc ilo biaka. Co ciekawe kolibry
spokrewnione s z naszymi jerzykami.
LENIWIEC TRJPALCZASTY
(Bradypus tridactylus)
Leniwiec yje na drzewach, gdzie wikszo dnia przesypia wiszc, dlatego te jego sier ronie odwrotnie
ni u innych ssakw od brzucha do grzbietu. Po ldzie, na ktrym bywa tylko raz na tydzie, by si
wyprni, porusza si z prdkoci 7 metrw na minut. Nie potraf sta, wic peznie. Moe wtedy pa
ofar drapienikw i nie zawsze obroni go wyjtkowo mocne, zakoczone hakowatymi pazurami apy.
Jego wrogami s harpie i oceloty, ale, co zaskakuje, take o wiele mniejsza sowa, puchaczyk tobrzuchy,
ktra moe poharata go ostrymi pazurami. Leniwiec tak doskonale wtapia si swoim bezruchem
w otoczenie, e na drzewach jest waciwie niewidoczny. Oddycha tylko 6 razy na minut.
Leniwiec way okoo 5 kg i nie ma ogona. Jego duga skotuniona sier poronita jest zielonymi glonami
jak pie drzewa mchem. Jest dobrym pywakiem. Umiejtno ta przydaje si, gdy puszcza amazoska
zalewana jest okresowo przez wystpujce z brzegw rzeki. Bliskimi kuzynami leniwca s pancernik
i mrwkojad. W Ameryce poudniowej nazywaj go AI.
JAGUAR
(Panthera onca)
Jaguar jest najwikszym drapienikiem
puszczy amazoskiej. Potraf zapolowa
na zwierz wielkoci jelenia. Mieszka na
terenach z atwym dostpem do wody.
Doskonale pywa, umie take nurkowa.
Jest samotnikiem. Ma bardzo dobry wch
potraf wyczu obecno czowieka w
promieniu kilku kilometrw. Jego ycie jest
zagroone, poniewa zmniejsza si teren, na
ktrym moe mieszka, gubi go take cenne
futro.
HARPIA WIELKA
(Harpia harpyja)
Duy drapieny ptak z rodziny jastrzbiowatych. Wie si z jednym partnerem na cae ycie, przywizuje
do obszaru erowania, potrzebuje do ycia duych lenych poaci. Harpie s bardzo zwinne, dziki czemu
mog lata pomidzy drzewami i polowa na mapy. Samica jest w stanie zowi ofar wac do 9 kg.
Gatunek zagroony. W 2002 roku Panamczycy uznali harpi za symbol swojego kraju, a na kusownikw
naoyli surowe kary. W mitologii greckiej harpie (w jzyku greckim porywaczki) byy duchami, ktre
poryway dzieci i rzdziy wichurami. Przedstawiano je pod postaci kobiet-ptakw.
Morpho menelaus
Olbrzymi motyl dzienny z rodziny rusakowatych
o piknym metalicznym odcieniu skrzyde.
Intensywniejszy kolorystycznie samiec czsto
pada ofar kolekcjonerw, wicej szczcia
ma bledsza samica. Od spodu obie pcie s
brzowe z pomaraczowymi oczkami, dziki
czemu motyl, gdy zamknie skrzyda, wtapia si
w otoczenie. Szeroko rozoonych skrzyde
dochodzi do 15 cm tyle ma niewielka kobieca
rka. Pije sok ze zgniych owocw, ale wabi go
take padlina. Wystpuje nad brzegiem rzek,
a swojego terytorium broni walecznie. Larwa
tego motyla, aktywna w nocy, jest brzowo-
czerwona w zielono-te plamki.
Naukow nazw, Morpho menelaus, nada
mu w XVIII wieku szwedzki przyrodnik Karol
Linneusz na cze krla Sparty, Menelaosa.
Motyl nie wystpuje nigdzie poza Ameryk
Poudniow i nie ma polskiej nazwy.
PANCERNIK OLBRZYMI
(Priodontes maximus)
Pancerniki yj samotnie w pobliu wody, silnymi koczynami przednimi z picioma pazurami kopi
nory. S misoerne, cho od czasu do czasu nie wzgardz rolinami. Maj dobrze rozwinity wch
i saby wzrok, poniewa eruj gwnie noc. Pancerz z rogowych pytek pokrywa cae ciao pancernika,
z wyjtkiem wewntrznej strony ng i owosionego brzucha. Dziki silnym miniom moe zwin si
w kulk. Nie ma staej liczby zbw, moe mie ich jednak a 104. Zapewnie bdziecie zaskoczeni,
gdy dowiecie si, e pancernik spokrewniony jest z leniwcem i mrwkojadem.
TUKAN WIELKI
(Ramphastos toco)
Tukan jest ptakiem z grupy dzicioowych,
czyli przystosowanych do ycia na drzewach.
Ma dwa place stopy skierowane do przodu
i dwa do tyu, dziki czemu bez problemu
si wspina. Jego gwnym poywieniem s
owoce. Diecie tej podporzdkowany jest
duy, zbkowany na kocu dzib, pozwalajcy
zdj jedzenie nawet z najcieszych gazek.
Dziki preferencjom ywieniowym tukana
rozsiewane s gatunki wielu drzew, wydala
bowiem pestki.
MANAT RZECZNY lub BRZEGOWIEC
(Trichechus inunguis)
Manat rzeczny naley do rodziny syren, czyli wolno poruszajcych si ssakw wodnych o duym opywowym
ksztacie, niezdolnych do poruszania si po ldzie. Jego ciao pokryte jest jedynie pojedynczymi woskami.
Ma za to wsy. Odywia si rolinami, znalezionymi w wodzie, jak i opadymi do niej owocami palm. yje
w stadach. Jest gatunkiem zagroonym.
HOACYN
lub KONIK CZUBATY
(Opisthocomus hoazin)
yje w zarolach nad brzegami zbiornikw
wodnych. Latanie nie jest jego mocn stron,
wic pisklta rodz si z pazurami na skrzydach,
czym przypominaj wymarego praptaka
Archaeopteryxa. Pazury su im do wspinania si
po drzewach i znikaj z wiekiem. Wielki odek
trawi materia rolinny tak, jak to si dzieje u
przeuwaczy (jeleni czy osi): dziki bakteriom
rozkadajcym tre odkow. Hoacyn jest
ptakiem krzykliwym, a jego krzyk przypomina
duszenie si astmatyka. Przestraszony potraf
wskoczy do wody i zanurkowa.
OCELOT
(Leopardus pardalis)
Metrowy kot z pmetrowym ogonem. Ma szaroniebieskie oczy i unikalny wzr na pysku. Prowadzi nocny
tryb ycia i nie czy si w pary. Walecznie pilnuje swojego terytorium. Dobrze wspina si na drzewa
i nie boi si wody. Mieszka w zarolach, na otwarte przestrzenie wychodzi jednie w pochmurne dni lub
w czasie peni. Czasem oceloty kocz jako zwierzta domowe. Sawny malarz Salvador Dali trzyma
w domu ocelota o imieniu Babou.
PAKARANA
(Dinomys branickii)
Pakarana jest duym, powolnym gryzoniem,
yjcym w niewielkich grupach, skadajcych
si najczciej z samicy, samca i dwjki maluchw.
Cia tego zwierzcia trwa wyjtkowo dugo,
bo 9 miesicy czyli tyle samo co u czowieka.
W jzyku Indian Tupi pakarana oznacza
faszywa paka, poniewa atwo j pomyli
z pak, innym pnocnoamerykaskim gryzoniem.
Badacze przyrody wymylili inn nazw, bardziej
naukow - Diomys branickii. Diomys oznacza
okropn mysz, branickii pochodzi od nazwiska
polskiego szlachcica Konstantego Branickiego.
Branicki sfnansowa wypraw badawcz
Konstantego Jelskiego, podczas ktrej Jelski
znalaz i opisa dla nauki pakaran jako straszn
mysz Branckiego. Dziao si to w XIX wieku.
PONOCNICA
MIRIKINA
(Aotus trivirgatus)
Zwinna kilogramowa mapka,
uaktywniajca si w nocy.
Nawet wtedy rozrnia kolory.
Doskonay skoczek o chwytnych
palcach. Lubi haasowa,
naladujc odgosy innych
zwierzt. Towarzyska i atwa
do oswojenia.
CZUBACZ KORALOWY
(Crax globulosa)
Podobny do indyka czubacz nazw swoj
zawdzicza koralikowatym narolom na dziobie.
Bardzo rzadko spotykany na wolnoci. Pada ofar
myliwych i zmniejszajcych si terenw puszczy.
AMAZONKA
KAPTURNICA
(Deroptyus accipitrinus)
Rzadka papuga lasw deszczowych. Ma okoo
35 cm, gniazduje w dziuplach. Jej ulubionym
pokarmem s orzechy kokosa. Z daleka
przypomina drapienego ptaka, tym bardziej,
e jej oczy podobne s do jastrzbich.
CZEPIAK GEOFFROYA
(Ateles geoffroyi)
Maa mapka poruszajca si po drzewach przy pomocy rk i ng. Niezwykle chwytny ogon zachowuje si
jak dodatkowa koczyna. Czepiak moe na nim zawisn, moe take nim co przytrzyma. Nieustajca
wycinka lasw deszczowych moe wkrtce doprowadzi do wyginicia tego gatunku.
PTASZNIK OLBRZYMI
(Lasiodora parahybana)
Czarny pajk pokryty brzowymi woskami, dziki ktrym wyczuwa najlejszy ruch powietrza. Jego ciao
moe dorasta do 11 cm, a jeli wliczy nogi bdzie to nawet 25 cm. Poluje noc, w dzie ukrywa w
norce. Zaniepokojony, broni si strzelajc woskami parzcymi z odwoka. Ptasznik ma zbyt wski
przeyk, eby pokn swoj ofar, wic oblewa j enzymami trawiennymi i wysysa czciowo rozoony
pokarm. Czsto przedstawiany jest jako niebezpieczny dla czowieka, jednak w rzeczywistoci potraf
obezwadni jedynie mae krgowce: aby, jaszczurki, czy ptaki. Bardziej jadowite s bowiem mniejsze
gatunki ptasznikowatych. W przeciwiestwie do innych pajkw nie tka pajczyn.
MRWKOJAD WIELKI
(Myrmecophaga tridactyla)
Postrach mrwek. Dziki dugiemu pyskowi i pmetrowemu jzykowi dociera w najodleglejsze miejsca
mrwczych korytarzy. Ostrymi wielkimi pazurami rozgrzebuje gniazda. Pazury w przednich koczynach
zawija podczas chodzenia, wydaje si, jakby chodzi na piciach. Gdy pi przykrywa si puszystym
ogonem. Nie ma zbw. W niewoli yje do 16 lat. Moe wyda si wam to dziwne, ale spokrewniony jest
z pancernikiem i leniwcem.
PUCHACZYK
TOBRZUCHY
(Pulsatrix perspicillata)
Pospolita sowa lasw tropikalnych Amazonii.
Ma charakterystyczne biae obwdki wok
oczu, przywodzce na myl okulary. Samotnik.
WWKA
AMERYKASKA
(Anhinga anhinga)
Podobny do kormorana ptak z
rodziny pelikanowatych. Tak jak
on ywi si rybami, jednak poluje
na nie pywajc pod wod, a
zdobycz nabija na dzib. Gdy ptak
nurkuje, z wody wystaje mu tylko
szyja z gow. Dziki specjalnie
przystosowanym krgom szyjnym
zwija si w ksztat litery zet
i przypomina wa, std te
nazwa gatunkowa. Pira wwki
namakaj w wodzie, wic zanim
wzleci, musi je wysuszy.
BOA DUSICIEL
(Boa constrictor)
Drapienik dziaajcy z zaskoczenia. Doskonale si maskuje, dobrze wspina. Aktywny noc, za dnia
pozostaje w kryjwkach. Poluje na drobne ssaki, czasem ryby. Ofar dusi, a potem poyka w caoci.
Najedzony chowa si, a trawienie zajmuje mu kilka dni.
INIA
(Inia geoffrensis)
Nazywany take amazoskim
delfnem sodkowodnym lub po
prostu boto. Jeden z mniejszych
gatunkw delifnw, cho
najwikszy ze sodkowodnych,
czasem wikszy od czowieka.
Bywa szary lub rowy, przewanie
barwa zmienia si z wiekiem:
szare osobniki s modsze. Jest
bardzo gibki, moe rusza gow,
poniewa krgi szyjne nie s
poczone. Taka budowa uatwia
mu lawirowanie pord przeszkd
i skuteczne polowania na ryby.
WYDRA OLBRZYMIA lub ARIRANIA
(Pteronura brasiliensis)
Najwiksza z wydr, nazywana wilkiem rzecznym. Wykrywa ofar dziki dobremu wzrokowi i wsom
czuciowym na gowie. Poluje w dzie na ryby i inne mae zwierzta wodne.
KAJMANY
(Caimaninae)
Kajmany to krokodyle mieszkajce w Ameryce rodkowej i Poudniowej. Najwikszy z nich, kajman czarny
(Melanosuchus niger) dorasta do 4 metrw, najmniejszy, kajman karowaty (Paleosuchus palpebrosus),
ma niewiele ponad metr. owiony dla skry wygin w wielu rejonach, niektre podgatunki kajmana
wytrzebiono doszcztnie
UAKARI
SZKARATNY
(Cacajao calvus)
yje w stadach, dochodzcych
do 100 osobnikw, czasem take
zoonych z pokrewnych gatunkw.
ywi si owocami i niektrymi
owadami. Prowadzi nadrzewny tryb
ycia. Charakterystyczna czerwona
mordka jest wynikiem braku
pigmentu w skrze i przewitujcych
naczy krwiononych.
WYJEC RUDY
(Alouatta seniculus)
Nadrzewna dua mapa o dugim ogonie. Rolinoerna. Lubi spa, a gdy si obudzi wyje. Wycie wyjca
sycha w promieniu 3 kilometrw. Gdy poczuje si zagroony, strzyka na wroga moczem i odchodami.
Jego gwnym wrogiem jest harpia wielka. Samiec waciwie nie rni si od samicy.
WYJEC CZARNY
(Alouatta caray)
Samce zdecydowanie rni si od samic, zarwno wielkoci jak i kolorem. Samice wyjca czarnego s
bowiem oliwkowote. Obie pcie mog jednak pochwali si gstym futrem i chwytnym ogonem. Obie
take gono wyj, dziki workom rezonansowym.
KONDOR KRLEWSKI
(Sarcoramphus papa)
Nazywany spem Nowego wiata ptak padlinoerny, czyli ywicy si martwymi zwierztami. Podobno
namierza jedzenie przy pomocy wzroku, poniewa nie czuje zapachu rozkadajcego si misa. Rozpito
skrzyde tego ptaka dochodzi do 2 metrw. Ma nag gow z wyrolami w okolicach dzioba. Samica
kondora nie rni si znaczco od samca, ani upierzeniem, ani wielkoci. Znosi zwykle jedno jajo na dwa
lata. Kondory yj samotnie lub w maych grupach. Nie migruj. Ich naturalnymi wrogami s jaguary oraz
wyjadajce jaja we. W niewoli kondor krlewski moe y nawet 30 lat.
KOENDU
(Coendou prehensilis)
Gryzo nocny podobny do jea. Jednak
w przeciwiestwie do jea ma dugi ogon. W dzie
pi w dziupli lub w norze. Jest wegetarianinem,
czyli ywi si jedynie poywieniem rolinnym.
Koendu nie jest zwierzciem agresywnym, cho
wystraszony moe zaatakowa, czciej jednak
zwija si w kulk. Zaciekawiony, staje na tylnych
apach, obserwujc obiekt zainteresowania. Jego
krzyk podobny jest do paczu dziecka.
KAPIBARA
(Hydrochoerus hydrochaeris)
Kapibara, w co moe trudno uwierzy,
naley do tej samej rodziny ssakw,
co winka morska. Jest jednak od niej
znacznie wiksza. Cho niektrym
przypomina wini, jest najwikszym
yjcym gryzoniem na wiecie, way
tyle, co redniej budowy dorosy czowiek
(ok. 65 kg). Du cz ycia spdza
w wodzie, uwielbia tarza si w bocie.
Pod wieczr zaczyna erowa, czyli szuka
poywienia, a je tylko roliny. Czsto
zapuszcza si na plantacje i dlatego
uwaana jest za szkodnika. Indianie
od wiekw polowali na kapibary dla
misa i skr. Co ciekawe w Ameryce
Poudniowej kapibar mona je w czasie
postu, poniewa dawno temu papie na
podstawie mglistych opisw misjonarzy
zakwalifkowa j do ryb, z uwagi na czas
spdzany przez ni w wodzie. Decyzja ta
nigdy nie zostaa cofnita.
SKALIKUREK
GUJASKI
(Rupicola rupicola)
Samiec o pomaraczowym ubarwieniu
jest jednym z najpikniejszych ptakw.
Przy nim brzowa samica wydaje si by
niepozorna. Ptaki te ywi si owocami,
a maj ich w swojej diecie prawie 65
rodzajw.
KINKAU
(Potos favus)
Kinkau, zwany take wikawcem lub
chwytaczem to kolejny drapieny ssak
z rodziny szopowatych. Jak kady
szopopodobny wykazuje si niezwyk
sprawnoci. Jedyny drapienik o
chwytnym ogonie. Prowadzi nadrzewny
tryb ycia. Unika soca, w dzie pic
w dziuplach. Ma dugi jzyk, ktrym
wylizuje nektar z kwiatw. wietnie
widzi w nocy.
DAWIGAD AMERYKASKI
(Mycteria americana)
Ptak z rodziny bocianw, przypominajcy ibisa. Poszukujc jedzenia, przeczesuje wod dugim dziobem.
Gowa i szyja s nagie, inaczej ubrudziby sobie pira muem.
HIRARA
(Eira barbara)
Gatunek drapienego ssaka, przypomina nasz polsk kun. Uaktywnia si w nocy. Potraf pywa
i wspina si na drzewa. Je roliny i mae zwierzta. Bywa udomawiana, wtedy poluje na myszy jak kot.
www.gutekfilm.pl