Jezyk Polski

CENTRALNA KOMISJA EGZAMINACYJNA
OKRGOWE KOMISJE EGZAMINACYJNE

INFORMATOR
O EGZAMINIE MATURALNYM
Z JZYKA POLSKIEGO
OD ROKU SZKOLNEGO 2014/2015

Materiay do Informatora opracowano w ramach projektu Pilota nowych egzaminw maturalnych,
Dziaanie 3.2. Rozwj systemu egzaminw zewntrznych,
Priorytet III Wysoka jako systemu owiaty,
Program Operacyjny Kapita Ludzki.

INFORMATOR
O EGZAMINIE MATURALNYM
Z JZYKA POLSKIEGO
OD ROKU SZKOLNEGO 2014/2015

opracowany przez Centraln Komisj Egzaminacyjn
we wsppracy z okrgowymi komisjami egzaminacyjnymi
w Gdasku, Jaworznie, Krakowie, odzi,
omy, Poznaniu, Warszawie i we Wrocawiu

Centralna Komisja Egzaminacyjna
Warszawa 2013

Centralna Komisja Egzaminacyjna
ul. Jzefa Lewartowskiego 6, 00-190 Warszawa
tel. 22 536 65 00
ckesekr@cke.edu.pl
Okrgowa Komisja Egzaminacyjna w Gdasku
ul. Na Stoku 49, 80-874 Gdask
tel. 58 320 55 90
komisja@oke.gda.pl
Okrgowa Komisja Egzaminacyjna w Jaworznie
ul. Adama Mickiewicza 4, 43-600 Jaworzno
tel. 32 616 33 99
oke@oke.jaworzno.pl
Okrgowa Komisja Egzaminacyjna w Krakowie
os. Szkolne 37, 31-978 Krakw
tel. 12 683 21 01
oke@oke.krakow.pl
Okrgowa Komisja Egzaminacyjna w omy
ul. Nowa 2, 18-400 oma
tel. 86 216 44 95
sekretariat@oke.lomza.pl
Okrgowa Komisja Egzaminacyjna w odzi
ul. Ksawerego Praussa 4, 94-203 d
tel. 42 634 91 33
komisja@komisja.pl
Okrgowa Komisja Egzaminacyjna w Poznaniu
ul. Gronowa 22, 61-655 Pozna
tel. 61 854 01 60
sekretariat@oke.poznan.pl
Okrgowa Komisja Egzaminacyjna w Warszawie
ul. Grzybowska 77, 00-844 Warszawa
tel. 22 457 03 35
info@oke.waw.pl
Okrgowa Komisja Egzaminacyjna we Wrocawiu
ul. Tadeusza Zieliskiego 57, 53-533 Wrocaw
tel. 71 785 18 94
sekretariat@oke.wroc.pl

Spis treci

Wstp .. 7

1. Jzyk polski na egzaminie maturalnym od roku szkolnego 2014/2015.............. 11

1.1 . Zakres wymaga sprawdzanych na egzaminie maturalnym ............ 11
1.2. Oglna charakterystyka egzaminu maturalnego z jzyka polskiego . 11
1.3. Cz ustna egzaminu maturalnego z jzyka polskiego ... 13
1.4. Cz pisemna egzaminu maturalnego z jzyka polskiego na poziomie podstawowym 15
1.5. Pisemny egzamin maturalny z jzyka polskiego na poziomie rozszerzonym .. 19

2.1. Przykadowe zadania z jzyka polskiego z rozwizaniami. Cz ustna ............................. 23

2.2. Przykadowe zadania z jzyka polskiego z rozwizaniami. Cz pisemna na poziomie
podstawowym .... 43

2.2.1. Testy .. 43
2.2.2. Rozprawki ... 64

2.3. Przykadowe zadania z jzyka polskiego z rozwizaniami. Cz pisemna na poziomie
rozszerzonym ..... 83

2.4. Informacja o egzaminie maturalnym z jzyka polskiego dla absolwentw niesyszcych . 109

Zacznik 1. Szczegowe kryteria oceniania wypowiedzi ustnej . 133
Zacznik 2. Szczegowe kryteria oceniania wypowiedzi pisemnej na poziomie podstawowym 139
Zacznik 3. Szczegowe kryteria oceniania wypowiedzi pisemnej na poziomie rozszerzonym 147

Opinia Konferencji Rektorw Akademickich Szk Polskich o informatorach maturalnych
od 2015 roku ....... 155

Wstp 7
Wstp

Wprowadzenie nowej formuy egzaminu maturalnego, ktra zacznie obowizywa od roku
2015
1
, jest konsekwencj sukcesywnego wdraania od roku szkolnego 2009/2010,
na kolejnych etapach edukacji, nowej podstawy programowej ksztacenia oglnego.
W dokumencie tym wymagania szczegowe podzielono na trzy obszary: 1) odbir
wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji, 2) analiza i interpretacja tekstw
kultury, 3) tworzenie wypowiedzi. We wszystkich obszarach paszczyzn wspln nauki
o jzyku i o literaturze jest tekst skupienie na nim rnorodnych dziaa edukacyjnych
potwierdza jego zasadnicz rol w nauczaniu jzyka polskiego i pozwala na funkcjonalne
potraktowanie zarwno wiedzy o literaturze, jak i wiedzy o jzyku, ktre cznie stanowi
fundament pogbionej analizy i w efekcie rozumienia wypowiedzi.

Podstawa programowa jest dokumentem regulujcym egzaminowanie pod wzgldem
merytorycznym, zatem wydzielenie w niej trzech obszarw musiao znale odbicie
na wszystkich sprawdzianach zewntrznych: po szkole podstawowej, po gimnazjum, a take
po szkole ponadgimnazjalnej. Podstaw nowej formuy egzaminu maturalnego stao si
zaoenie, e mody czowiek w trakcie szkolnej edukacji polonistycznej zdobywa okrelon
wiedz na temat wiata kultury i jego wybranych przejaww, ale przede wszystkim zostaje
wyposaony w narzdzia analizy i interpretacji rnorodnych tekstw kultury. Jest to
kompetencja niezbdna do wiadomego i satysfakcjonujcego funkcjonowania w wiecie
kultury.

Celem ustnej czci egzaminu maturalnego jest sprawdzenie umiejtnoci tworzenia
samodzielnej wypowiedzi ustnej na podstawie danego tekstu kultury, zgodnie z zasadami
poprawnoci jzykowej, logiki i retoryki. Egzamin ten, poza umiejtnoci analizy
i interpretacji, sprawdza rwnie sfunkcjonalizowan wiedz o jzyku i o kulturze (w tym
zwaszcza o literaturze). Forma ustnej czci egzaminu wyznacza priorytety dydaktyce
polonistycznej, m.in: konieczno czstego stawiania uczniw w sytuacji wymagajcej
budowania wielozdaniowych wypowiedzi i uwraliwienia ich na kultur rozmowy.

Egzamin pisemny na poziomie podstawowym jest dwuczciowy: w pierwszej czci
sprawdza si przede wszystkim wiadomo jzykow zdajcych oraz ich umiejtnoci
z zakresu dziaa tekstotwrczych, w drugiej tworzenie wypowiedzi argumentacyjnej
(w formie rozprawki lub interpretacji tekstu lirycznego). Na poziomie rozszerzonym egzamin
pisemny jest jednoczciowy i sprawdza umiejtno dokonywania interpretacji
porwnawczej utworw literackich lub tworzenia wypowiedzi argumentacyjnej (w formie
wybranej przez zdajcego, np. rozprawki lub szkicu), wymagajcej odniesienia si do tekstu
historycznoliterackiego albo teoretycznoliterackiego, albo krytycznoliterackiego.

Ujednolicone, stae formy wypowiedzi sprawdzane na obu poziomach egzaminu w kolejnych
latach oraz stae, uniwersalne kryteria oceniania dla poszczeglnych form wypowiedzi
uatwi uczniom przygotowanie si do egzaminu, ukierunkuj edukacj polonistyczn
na rozwijanie rzeczywistych umiejtnoci zwizanych z tworzeniem tekstu, bd wsparciem
dla samodzielnego stawiania tez i dochodzenia do interpretacyjnych wnioskw.

1
Uczniowie technikw egzamin maturalny w nowej formule bd zdawa po raz pierwszy w 2016 r.
8 Informator o egzaminie maturalnym z jzyka polskiego od roku szkolnego 2014/2015
Zadania zamieszczone w informatorze poddano badaniom pilotaowym, a pozyskane podczas
pilotau wypowiedzi uczniw, zarwno ustne, jak i pisemne, zostay ocenione przez
dowiadczonych egzaminatorw.

Nowa formua egzaminu maturalnego zostanie wprowadzona w roku 2015, zatem nauczyciele
po zapoznaniu si z niniejszym informatorem bd mieli jeszcze dwa lata, by w razie
potrzeby wprowadzi odpowiednie modyfikacje sposobu realizowania podstawy
programowej. Niezbdne na egzaminie umiejtnoci powinny by rozwijane stopniowo:
na przykad ksztacenie biegoci w interpretowaniu tekstw to przechodzenie od interpretacji
sterowanej przez nauczyciela (w gimnazjum), poprzez interpretacj na podstawie danej
wskazwki (w pierwszej/drugiej klasie szkoy ponadgimnazjalnej), a do interpretacji
nieukierunkowanej (w drugiej/trzeciej klasie szkoy ponadgimnazjalnej).

Trzeba pamita, e gwarancj sukcesu maturalnego jest opanowanie przez ucznia
umiejtnoci opisanych w podstawie programowej dla wszystkich etapw ksztacenia.

* * *
Informator o egzaminie maturalnym z jzyka polskiego od roku szkolnego 2014/2015 jest
podzielony na dwie czci.

CZ PIERWSZA zawiera oglne informacje dotyczce nowej formuy egzaminu maturalnego
z jzyka polskiego, zakres sprawdzanych umiejtnoci, charakterystyk zada
egzaminacyjnych oraz skale oceniania wypowiedzi ustnych i pisemnych.

CZ DRUGA zawiera przykadowe zadania egzaminacyjne (wraz z rozwizaniami oraz
w wypadku wypracowa ocen wypowiedzi), w tym:
przykadowe zadania na egzamin ustny,
przykadowe zadania do czci pisemnej poziom podstawowy,
przykadowe zadania do czci pisemnej poziom rozszerzony.

Do kadego zadania w czci pisemnej dodano list najwaniejszych wymaga oglnych
i szczegowych z podstawy programowej ksztacenia oglnego, do ktrych to zadanie si
odnosi. Wymieniono tylko wymagania najistotniejsze dla wykonania danego zadania.

Przykady zada zamieszczone w Informatorze nie ilustruj wszystkich typw zada, ktre
mog wystpi w arkuszach egzaminacyjnych. Nie ilustruj rwnie wszystkich wymaga
z zakresu jzyka polskiego w podstawie programowej. Naley zauway, e podczas
egzaminu nie da si zweryfikowa niektrych wymaga (np. wymienionych w punktach
I.2.1. I.2.4. w podstawie programowej dla IV etapu edukacyjnego w zakresie podstawowym)
lub da si to zrobi jedynie w ograniczonym stopniu (np. punkt III.1.8. w podstawie
programowej dla III etapu edukacyjnego). Dlatego Informator nie moe by jedyn
wskazwk do planowania procesu ksztacenia w zakresie jzyka polskiego w szkole
ponadgimnazjalnej. Tylko konsekwentna realizacja podstawy programowej na kolejnych
etapach nauczania moe zapewni gruntowne polonistyczne wyksztacenie uczniw szk
ponadgimnazjalnych.

Przed przystpieniem do dalszej lektury Informatora warto zapozna si z oglnymi zasadami
obowizujcymi na egzaminie maturalnym od roku szkolnego 2014/2015. S one okrelone
Wstp 9
w rozporzdzeniu Ministra Edukacji Narodowej z 30 kwietnia 2007 r. w sprawie warunkw
i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniw i suchaczy oraz sposobu
przeprowadzania sprawdzianw i egzaminw w szkoach publicznych (Dz.U. nr 83, poz. 562,
z pn. zm.), w tym w szczeglnoci w rozporzdzeniu z 25 kwietnia 2013 r. zmieniajcym
powysze rozporzdzenie (Dz.U. z 2013 r., poz. 520), oraz w skrconej formie w czci
oglnej Informatora o egzaminie maturalnym od roku szkolnego 2014/2015, dostpnej
na stronie internetowej Centralnej Komisji Egzaminacyjnej (www.cke.edu.pl). Na tej stronie
zamieszczane s take w sierpniu kadego roku procedury organizowania
i przeprowadzania egzaminu maturalnego w kolejnym roku szkolnym.


Opis egzaminu maturalnego z jzyka polskiego 11

1.
Jzyk polski na egzaminie maturalnym od roku szkolnego 2014/2015

1.1. ZAKRES WYMAGA SPRAWDZANYCH NA EGZAMINIE MATURALNYM
Jzyk polski wystpuje jako przedmiot egzaminacyjny na sprawdzianie w szkole
podstawowej, egzaminie gimnazjalnym i egzaminie maturalnym. Podczas ostatniego z tych
egzaminw sprawdza si, w jakim stopniu zdajcy spenia wymagania z zakresu jzyka
polskiego okrelone w podstawie programowej ksztacenia oglnego dla IV etapu
edukacyjnego, bdce w myl zasady kumulatywnoci przyjtej w podstawie sum
wymaga z wszystkich kolejnych etapw. Dlatego te poszczeglne zadania zestawu
egzaminacyjnego mog odnosi si do wymaga przypisanych do etapw wczeniejszych (I,
II, III).

W podstawie programowej dzieli si wymagania na oglne i szczegowe. Wymagania
oglne (odbir wypowiedzi i zawartych w nich informacji, analiza i interpretacja tekstw
kultury, tworzenie wypowiedzi), jako syntetyczne ujcie nadrzdnych celw ksztacenia,
informuj, jak rozumie podporzdkowane im wymagania szczegowe, ktre odwouj si
do konkretnych umiejtnoci oraz cile okrelonych wiadomoci. Spenianie wymaga
szczegowych powinno suy osiganiu celw oglnych.

1.2. OGLNA CHARAKTERYSTYKA EGZAMINU MATURALNEGO Z JZYKA POLSKIEGO
Poszczeglne czci egzaminu maturalnego z jzyka polskiego zostay scharakteryzowane
w TABELI 1.

TABELA 1. CHARAKTERYSTYKA POSZCZEGLNYCH CZCI EGZAMINU MATURALNEGO Z JZYKA POLSKIEGO
C
z

u
s
t
n
a

b
e
z

o
k
r
e
l
a
n
i
a

p
o
z
i
o
m
u

e
g
z
a
m
i
n
u

Odniesienie
do podstawy
programowej
IV etap edukacyjny
Wymagania oglne: I
Wymagania szczegowe: 1.1.1.9., 3.1.3.8.
Wymagania oglne: II
Wymagania szczegowe: 1.1.1.3., 2.1.2.4., 3.1.3.4.,
4.1.4.3.
Wymagania oglne: III
Wymagania szczegowe: 1.1.1.5., 2.1.
III etap edukacyjny
A. Wymagania oglne: I
B. Wymagania oglne: II
4.1.4.3.
C. Wymagania oglne: III
Czas trwania 30 minut
Charakter egzaminu Przedmiot obowizkowy
Elementy egzaminu 1. Wypowied monologowa zdajcego
2. Rozmowa z zespoem egzaminacyjnym
Oceniajcy Przedmiotowy zesp egzaminacyjny


C
z

p
i
s
e
m
n
a

p
o
z
i
o
m

p
o
d
s
t
a
w
o
w
y

Odniesienie
do podstawy
programowej
IV etap edukacyjny
4.1.4.3.
Wymagania szczegowe: 1.1.1.7., 2.1.
III etap edukacyjny
Wymagania szczegowe: 1.1.1.11., 3.1. 3.9.
4.1.4.3.
Charakter egzaminu Przedmiot obowizkowy
Elementy egzaminu 1. Test
2. Wypracowanie
Oceniajcy Egzaminatorzy okrgowych komisji egzaminacyjnych
C
z

p
i
s
e
m
n
a

p
o
z
i
o
m

r
o
z
s
z
e
r
z
o
n
y

Odniesienie
do podstawy
programowej
IV etap edukacyjny
A. Wymagania oglne: II
Wymagania szczegowe:
1.1.1.3., 2.1.2.5., 3.1.3.4., 4.1.4.3. (poziom podstawowy)
2.1.2.3., 3.1.3.4., 4.1. (poziom rozszerzony)
B. Wymagania oglne: III
Wymagania szczegowe:
1.1.1.7., 2.1. (poziom podstawowy)
1.1.1,2. (poziom rozszerzony)
III etap edukacyjny
A. Wymagania oglne: II
4.1.4.3.
B. Wymagania oglne: III
Charakter egzaminu Przedmiot dodatkowy
Elementy egzaminu Wypracowanie
Oceniajcy Egzaminatorzy okrgowych komisji egzaminacyjnych

Opis egzaminu maturalnego z jzyka polskiego 13

1.3. CZ USTNA EGZAMINU MATURALNEGO Z JZYKA POLSKIEGO
Egzamin maturalny z jzyka polskiego w czci ustnej sprawdza umiejtno tworzenia
wypowiedzi na okrelony temat, zgodnej z zasadami poprawnoci jzykowej, logiki
i retoryki. Inspiracj do wypowiedzi jest tekst kultury.

Charakterystyka egzaminu ustnego
Egzamin trwa okoo 30 minut i skada si z trzech czci: przygotowania, wypowiedzi
monologowej zdajcego dotyczcej wylosowanego polecenia i zwizanej z t wypowiedzi
rozmowy zdajcego z zespoem przedmiotowym.

Wypowied monologowa zdajcego
Zdajcy losuje zadanie egzaminacyjne zawierajce tekst kultury (literacki lub ikoniczny,
lub popularnonaukowy z zakresu wiedzy o jzyku) oraz odnoszce si do niego polecenie
i ma nie wicej ni 15 minut na przygotowanie wypowiedzi. Nastpnie przez okoo 10 minut
wygasza wypowied monologow na zadany w poleceniu temat.
Tekst kultury powinien zainspirowa zdajcego, ktrego zadaniem jest rozwinicie
i poszerzenie zasygnalizowanych w poleceniu wtkw take poprzez odwoanie si
do innych, dowolnie wybranych tekstw.

Rozmowa zdajcego z zespoem egzaminacyjnym
Rozmowa moe dotyczy wycznie wygoszonej przez zdajcego wypowiedzi monologowej.
Czonkowie zespou egzaminacyjnego nie mog odwoywa si do faktw lub lektur
nieprzywoanych w tej wypowiedzi. W trakcie rozmowy, ktra trwa okoo 5 minut,
czonkowie zespou mog prosi o dodatkowe wyjanienia, zachca do pogbienia
wybranych aspektw wypowiedzi itp.

Cechy zadania egzaminacyjnego
Zadanie skada si z polecenia i tekstu (w zadaniach stosowane s trzy typy tekstw:
teksty o jzyku, teksty literackie, teksty ikoniczne).
Zadanie daje moliwo weryfikacji sfunkcjonalizowanej (nie odtwrczej) wiedzy
zdajcego oraz jego umiejtnoci analityczno-interpretacyjnych (w odniesieniu do tekstu
rdowego wskazanego w zadaniu i zwizanych z nim problemowo przywoa rnych
kontekstw). Wiedza jzykowa i teoretycznoliteracka peni tu rol czynnika
wspomagajcego lektur tekstw kultury.
Zadanie umoliwia zdajcemu zaprezentowanie poziomu dojrzaoci intelektualnej,
orientacji w problemach kultury, literatury i jzyka, a take wykazanie si sprawnoci
jzykowo-komunikacyjn oraz rozumieniem tekstu stanowicego inspiracj do
wypowiedzi.
Zadanie odwouje si do umiejtnoci (i wiadomoci) wskazanych w podstawie
programowej dla IV etapu edukacji polonistycznej (oraz etapw niszych).
W zadaniu zostaa wyranie okrelona sytuacja komunikacyjna za pomoc
czasownikw operacyjnych, ktre daj uczniowi wskazwk, jak form ma wybra
dla wypowiedzi.
Wykonanie zadania egzaminacyjnego wymaga:
rozpoznania zadanej w poleceniu intencji i przygotowania wypowiedzi zgodnie
z t intencj;
odczytania (interpretacji) doczonego tekstu kultury pod ktem wskazanego
w poleceniu problemu;
odwoania si do innych tekstw kultury (dowolnych) i problemw, ktre cz si
z tematem wypowiedzi;
opracowania wypowiedzi pod wzgldem kompozycyjnym i jzykowo-stylistycznym;
wygoszenia wypowiedzi zgodnie z zasadami kultury ywego sowa;
udziau w rozmowie dotyczcej wygoszonej wypowiedzi monologowej.

Przebieg egzaminu
Przebieg egzaminu przedstawiono w TABELI 2.

TABELA 2. PRZEBIEG EGZAMINU USTNEGO

PRZEBIEG EGZAMINU CZAS TRWANIA
CZYNNOCI
ORGANIZACYJNE
Zdajcy losuje zadanie egzaminacyjne.
PRZYGOTOWANIE
WYPOWIEDZI
MONOLOGOWEJ
Zdajcy przygotowuje si do wygoszenia
wypowiedzi na wylosowany temat (moe
w tym czasie przygotowa ramowy plan
wypowiedzi, konspekt, notatki pomocnicze).
Nie wicej ni 15 minut
WYPOWIED
MONOLOGOWA
Zdajcy wygasza wypowied monologow. Okoo 10 minut
ROZMOWA
Zdajcy uczestniczy w rozmowie z zespoem
przedmiotowym (dotyczcej wygoszonej
wypowiedzi monologowej).
Okoo 5 minut

Przykadowe zadania na egzamin ustny przedstawiono w Informatorze na stronach 2241.

Ocenianie egzamin ustny
Monologowa wypowied egzaminacyjna oraz udzia zdajcego w rozmowie oceniane s pod
wzgldem merytorycznym (tre), formalnym (organizacja), jzykowym i stylowym. Oceny
dokonuj czonkowie zespou przedmiotowego, przyznajc punkty zgodnie ze skal oceniania
egzaminu ustnego. Waga poszczeglnych aspektw ocenianych w trakcie tej czci egzaminu
jest nastpujca:
meritum wypowiedzi monologowej: 40% (16 pkt),
organizacja wypowiedzi monologowej: 20% (8 pkt),
jzyk i styl wypowiedzi monologowej i dialogowej: 20% (8 pkt),
meritum wypowiedzi dialogowej i przestrzeganie zasad uczestniczenia w rozmowie:
20% (8 pkt).
Za wypowied w czci ustnej egzaminu maturalnego zdajcy moe otrzyma maksymalnie
40 punktw.

Szczegowe kryteria oceniania wypowiedzi w czci ustnej egzaminu maturalnego z jzyka
polskiego znajduj si w Zaczniku 1.
Opis egzaminu 15

1.4. CZ PISEMNA EGZAMINU MATURALNEGO Z JZYKA POLSKIEGO NA POZIOMIE PODSTAWOWYM
Egzamin maturalny z jzyka polskiego w czci pisemnej na poziomie podstawowym
sprawdza umiejtno wykonywania na tekcie nieliterackim operacji dowodzcych jego
rozumienia na rnych poziomach (cz testowa) oraz tworzenia wypowiedzi
argumentacyjnej (wypracowanie) w zwizku z tekstem literackim zamieszczonym w arkuszu.

Charakterystyka egzaminu pisemnego na poziomie podstawowym
Podczas egzaminu zdajcy otrzymuje jeden arkusz egzaminacyjny, ktry skada si z dwch
czci: a) testu sprawdzajcego umiejtno wykonywania na tekcie nieliterackim operacji
dowodzcych jego rozumienia na rnych poziomach, b) czci sprawdzajcej umiejtno
tworzenia wypowiedzi argumentacyjnej (wypracowania). Na rozwizanie zada z arkusza
zdajcy ma 170 minut i sam decyduje o rozoeniu w czasie pracy nad testem
oraz wypracowaniem.

Test
Cz testowa arkusza egzaminacyjnego skada si z dwch zestaww, z ktrych kady
obejmuje:
a) tekst lub dwa teksty liczce cznie nie wicej ni 500 sw,
b) wizk 57 zamknitych i/lub otwartych zada do tekstu z miejscem na wpisanie
odpowiedzi.
Zdajcy rozwizuje zadania w obu zestawach.

cznie w obu zestawach skadajcych si na test znajdzie si 1013 zada zrnicowanych
pod wzgldem formy oraz sprawdzajcych rne kompetencje.

Tekst
Teksty, do ktrych odnosz si zadania, zgodnie z podstaw programow mog mie
charakter popularnonaukowy, publicystyczny lub polityczny.

Zadania egzaminacyjne
Zadania w tecie mog mie form zamknit lub otwart. Nie ograniczaj si
do sprawdzania umiejtnoci wyszukiwania informacji w tekcie, ale obligatoryjnie su
rozpoznaniu poziomu umiejtnoci analizy tekstu i jego przeksztace, a take wiadomoci
jzykowej. Zadania sprawdzaj take znajomo utworw literackich, ktrych, zgodnie
z podstaw programow, nie wolno pomin w procesie ksztacenia (oznaczonych
w podstawie gwiazdk).

Zadania testowe sprawdzajce rozumienie czytanego tekstu (na poziomie zoonym) mog
dotyczy
1. na poziomie znacze:
a) wyszukiwania informacji zoonych,
b) dostrzegania powiza midzy informacjami,
c) dostrzegania zwizkw przyczynowo-skutkowych midzy zdarzeniami,
d) odrniania informacji wanych od drugorzdnych,
e) wnioskowania na podstawie przesanek zawartych w tekcie,
f) okrelania tematu/gwnej myli/przesania tekstu,
g) dostrzegania relacji midzy czciami skadowymi tekstu,
h) okrelania stosunku autora do opisanych zagadnie,
i) zadawania pyta do tekstu,
j) rozpoznawania znacze przenonych wyrazw i konstrukcji wyrazowych;

2. na poziomie struktury:
a) rozumienia funkcji rodkw jzykowych w tekcie, w tym epitetu, porwnania,
przenoni,
b) badania struktury tekstu,
c) okrelania tezy tekstu i wskazywania argumentw,
d) objaniania funkcji wydzielonych fragmentw tekstu na tle caoci,
e) wyodrbniania czci skadowych utworu, okrelania powiza midzy nimi;
3. na poziomie komunikacji:
a) rozpoznawania informacji i opinii,
b) wyraania stosunku do opinii autora (czytanie krytyczne).

Zadania testowe sprawdzajce umiejtno wykonywania dziaa na tekcie mog dotyczy:
a) wyszukiwania sw (poj) kluczowych;
b) transformacji tekstu, czyli rnych przeksztace jego struktury, opartych na zasadzie
rwnowanoci, sucych m.in. dostosowaniu formy tekstu do zadanego celu (np. zmiana
konwencji stylistycznej i pytanie o efekt takiego zabiegu czy przeksztacenia skadniowe
podporzdkowane rnym intencjom komunikacyjnym);
c) formuowania pyta, na ktre odpowiedzi s kolejne zdania lub fragmenty tekstu;
d) streszczenia;
e) tworzenia planu tekstu.

Zadania testowe sprawdzajce wiadomo jzykow mog dotyczy:
a) sownictwa, czyli m.in. znaczenia wyrazw, wyrazw i konstrukcji synonimicznych,
wyrazw wieloznacznych, definiowania poj;
b) sowotwrstwa, czyli analizowania budowy wyrazw pochodnych i sposobu ich
tworzenia;
c) fleksji, czyli odmiany wyrazw;
d) skadni w tekcie, czyli m.in. budowy wypowiedze, funkcji wyrazw w zdaniu
(podmiotu, orzeczenia, dopenienia, przydawki, okolicznika), zwizkw skadniowych
midzy czciami zdania, budowy zda zoonych, szyku wyrazw i wypowiedze
skadowych w wypowiedzeniu zoonym, transformacji opartych na rwnowanoci
jednostek jzyka i konstrukcji jzykowych;
e) funkcji tekstu;
f) cech gatunkowych tekstu;
g) zagadnie stylistycznych, czyli m.in. wartoci stylistycznej rodkw jzykowych
w tekstach tworzonych w rnych celach i w rnych sytuacjach komunikacyjnych, cech
tekstw nalecych do poszczeglnych stylw funkcjonalnych polszczyzny (naukowego,
popularnonaukowego, publicystycznego, potocznego, urzdowego, artystycznego),
zabiegw stylizacyjnych (archaizacja, dialektyzacja, kolokwializacja), rnicy pomidzy
tekstem ustnym a pisanym;
h) innych umiejtnoci wskazanych w podstawie programowej dla II, III i IV etapu
edukacyjnego w czciach wiadomo jzykowa.

Wypracowanie
Cz arkusza egzaminacyjnego, w ktrej sprawdza si umiejtno tworzenia wypowiedzi
argumentacyjnej, zawiera dwa tematy wypracowania do wyboru: jeden wymagajcy
napisania rozprawki, drugi interpretacji tekstu poetyckiego. Zdajcy realizuje jeden,
wybrany przez siebie temat.
Opis egzaminu 17

Rozprawka
Zadanie skada si z polecenia i tekstu epickiego lub dramatycznego.
Rozprawka na poziomie podstawowym jest form wypowiedzi pisemnej na podany temat,
ktra wymaga od zdajcego:
zrozumienia zaczonego do polecenia tekstu literackiego (epickiego lub dramatycznego);
sformuowania wasnego stanowiska (tezy lub hipotezy) wobec problemu postawionego
w poleceniu i odnoszcego si do zamieszczonego w arkuszu tekstu literackiego;
rzeczowego uzasadnienia swojego stanowiska;
odwoania si do zaczonego tekstu oraz do wybranego tekstu/wybranych tekstw kultury.
W przypadku, jeli dany tekst literacki jest fragmentem lektury oznaczonej w podstawie
jako obowizkowa, ucze powinien take odwoa si do caoci utworu. Szczegowe
wskazwki dotyczce liczby tekstw i sposobu odwoania si do nich znajduj si
w poleceniu;
napisania wypowiedzi, ktr powinien cechowa widoczny zamys kompozycyjny,
wyraajcy si w funkcjonalnej segmentacji i uporzdkowaniu tekstu stosownie
do wskazanego gatunku wypowiedzi.
Wypracowanie nie moe liczy mniej ni 250 sw.
Rozprawka na poziomie podstawowym sprawdza zarwno umiejtno odbioru, analizy
i interpretacji tekstu literackiego, jak i tworzenia wasnej wypowiedzi. Aby przygotowa tego
rodzaju wypowied, ucze musi najpierw rozpozna sens zaczonego do polecenia tekstu,
okreli jego problematyk, odnale elementy znaczce dla odczytania utworu, a nastpnie
wyszuka odpowiednie konteksty (teksty kultury) przydatne do opracowania zagadnienia
wskazanego w poleceniu, a wic porwna funkcjonowanie tych samych motyww
w rnych tekstach kultury.

Interpretacja tekstu poetyckiego
Zadanie skada si z polecenia i utworu poetyckiego lub jego fragmentu.
Praca interpretacyjna powinna polega na przedstawieniu propozycji odczytania utworu
poetyckiego, czyli zaprezentowaniu zrozumianych przez zdajcego sensw tekstu. Zadaniem
zdajcego jest uzasadnienie postawionej tezy/hipotezy interpretacyjnej za pomoc
argumentw pozwalajcych na jej uprawomocnienie. Uzasadnienie powinno znajdowa
potwierdzenie nie tylko w tekcie, ale take w kontekstach (np. biograficznym,
historycznoliterackim, filozoficznym, kulturowym).
Cz argumentacyjna powinna zawiera ustalenia analityczne dotyczce na przykad:
elementw dostrzeonej w utworze sytuacji komunikacyjnej;
kompozycji tekstu oraz jej funkcji;
cech stylu wypowiedzi i uytych w niej rodkw jzykowych (zwaszcza artystycznych)
oraz ich funkcji;
dosownych i niedosownych znacze poszczeglnych elementw utworu (w tym jego
tytuu), zwaszcza metaforycznych, alegorycznych i symbolicznych;
przynalenoci gatunkowej tekstu;
kreacji wiata przedstawionego (w tym funkcji motyww literackich wystpujcych
w przeczytanym tekcie).
Praca interpretacyjna winna zawiera wyprowadzone z tych ustale wnioski suce
osigniciu gwnego celu pracy, czyli zaprezentowaniu odczytania dziea.
Zdajcy moe zbudowa wypowied w rozmaity sposb: w porzdku linearnym
prowadzcym od poszczeglnych ustale analitycznych do wnioskw natury oglnej;
w porzdku linearnym prowadzcym od postawienia tezy/hipotezy poprzez prezentacj
argumentw w postaci ustale szczegowych, po sformuowanie wniosku; w porzdku
nielinearnym zgodnie z pojawiajcymi si skojarzeniami, rozszerzajcymi krg ustale
lub je zawajcymi i pogbiajcymi.

Interpretacja tekstu poetyckiego winna przybra form duszej wypowiedzi argumentacyjnej.
Ma ona suy sprawdzeniu umiejtnoci zdajcego z zakresu tworzenia wypowiedzi pisanej
zgodnie z podstawowymi reguami jej organizacji, zachowujcej zasady spjnoci
znaczeniowej i logicznej, posiadajcej czyteln kompozycj, a take spjnej, stosownej
i funkcjonalnej pod wzgldem stylistycznym. Wypracowanie nie moe liczy mniej ni
250 sw.

Zdajcy, realizujc t form wypowiedzi, ma wykaza si umiejtnociami opisanymi
w podstawie programowej na poziomie wymaga szczegowych z zakresu analizy
i interpretacji tekstw kultury.

Przykadowe zadania na egzamin pisemny na poziomie podstawowym przedstawiono
w Informatorze na stronach 4282.

Ocenianie egzamin pisemny na poziomie podstawowym
Oceny czci testowej i wypracowa dokonuj egzaminatorzy okrgowej komisji
egzaminacyjnej, przyznajc punkty zgodnie z modelem odpowiedzi w wypadku testu
i z kryteriami oceny w wypadku wypracowania.

cznie za test i wypracowanie mona uzyska 70 punktw, w tym:
za cz testow 20 punktw,
za wypracowanie 50 punktw.

Ocena testu
W czci testowej kada odpowied jest punktowana. Liczba punktw do uzyskania jest
podana w arkuszu egzaminacyjnym obok zadania, a w kryteriach oceniania uszczegowione
s zasady przyznawania punktw.

Ocena wypracowania
W ocenie wypracowania za kryteria najwaniejsze uznaje si:
w przypadku rozprawki: sformuowanie swojego stanowiska wobec problemu podanego
w poleceniu i uzasadnienie stanowiska,
w przypadku interpretacji: sformuowanie koncepcji interpretacyjnej i uzasadnienie tezy
interpretacyjnej.
Za kryteria wspomagajce w obu formach gatunkowych uznaje si poprawno rzeczow,
zamys kompozycyjny, spjno lokaln tekstu, styl tekstu, poprawno jzykow
i poprawno zapisu.

Szczegowe kryteria oceniania wypowiedzi w czci pisemnej egzaminu maturalnego
z jzyka polskiego na poziomie podstawowym znajduj si w Zaczniku 2.

Opis egzaminu 19

1.5. PISEMNY EGZAMIN MATURALNY Z JZYKA POLSKIEGO NA POZIOMIE ROZSZERZONYM
Egzamin maturalny z jzyka polskiego w czci pisemnej na poziomie rozszerzonym
sprawdza umiejtno dokonywania interpretacji porwnawczej utworw literackich
lub tworzenia wypowiedzi argumentacyjnej (w formie wybranej przez zdajcego,
np. rozprawki lub szkicu), wymagajcej odniesienia si do tekstu historycznoliterackiego
albo teoretycznoliterackiego, albo krytycznoliterackiego.

Charakterystyka egzaminu pisemnego na poziomie rozszerzonym
Podczas egzaminu zdajcy otrzymuje jeden arkusz egzaminacyjny zawierajcy 2 tematy
wypracowania do wyboru, w tym jeden wymagajcy napisania wypowiedzi argumentacyjnej,
drugi interpretacji porwnawczej dwch tekstw literackich. Zdajcy realizuje jeden,
wybrany przez siebie temat.
Na napisanie wypracowania zdajcy ma 180 minut.

Wypowied argumentacyjna
Zadanie skada si z polecenia i tekstu teoretycznego (krytycznoliterackiego lub
historycznoliterackiego, lub teoretycznoliterackiego).
Wypowied argumentacyjna na poziomie rozszerzonym jest form wypowiedzi pisemnej,
w ktrej od ucznia wymaga si:
zrozumienia zaczonego do polecenia tekstu krytycznoliterackiego,
historycznoliterackiego lub teoretycznoliterackiego;
okrelenia gwnego problemu przedstawionego w tekcie;
rozwaenia i oceny rozwizania problemu, ktre przedstawi autor tekstu;
odwoania si do zaczonego tekstu oraz do innych, wybranych przez ucznia tekstw
kultury;
przygotowania wypowiedzi pisemnej (np. w formie rozprawki lub szkicu), ktr powinien
cechowa widoczny zamys kompozycyjny wyraajcy si w funkcjonalnej segmentacji
i uporzdkowaniu tekstu ze wzgldu na wybrany przez zdajcego gatunek wypowiedzi.
Wypracowanie nie moe liczy mniej ni 300 sw.
Zadanie na poziomie rozszerzonym suy sprawdzeniu, czy zdajcy potrafi twrczo
wykorzysta wypowiedzi takie, jak np. recenzja, szkic, artyku, esej. Zdajcy korzysta
przy tym nie tylko z doczonego tekstu, ale odwouje si do rnorodnych kontekstw
kulturowych. Na tej podstawie sprawdza si, czy ucze spenia wymienione wczeniej
wymagania z poziomu podstawowego, jak rwnie wymagania przypisane w podstawie
programowej dla poziomu rozszerzonego.

Interpretacja porwnawcza utworw literackich
Zadanie skada si z polecenia i dwch tekstw literackich (epickich albo lirycznych,
albo dramatycznych) lub ich fragmentw. Kady z zestawionych fragmentw musi mie
charakter autonomiczny, to znaczy mona przeprowadzi jego analiz i interpretacj
bez koniecznoci odwoania si do innych fragmentw lub do caoci tego utworu.

Interpretacja porwnawcza utworw literackich polega na przedstawieniu propozycji
odczytania dwch utworw nalecych do jednego rodzaju literackiego (odpowiednio:
lirycznych, epickich lub dramatycznych), czyli zaprezentowaniu zrozumianych przez
zdajcego sensw zawartych w tych tekstach, a nastpnie ustaleniu podobiestw i/lub rnic
midzy nimi i przedstawieniu wnioskw wynikajcych z zestawienia tych
podobiestw/rnic. Zadaniem zdajcego jest uzasadnienie postawionej tezy/hipotezy
interpretacyjnej dotyczcej obu porwnywanych utworw przez wskazanie rzeczowych
argumentw pozwalajcych na jej uprawomocnienie. Uzasadnienie powinno znajdowa
potwierdzenie nie tylko w tekstach, ale take w kontekstach (np. biograficznym,
historycznoliterackim, filozoficznym, kulturowym).
Cz argumentacyjna powinna zawiera ustalenia analityczne dotyczce na przykad:
elementw sytuacji komunikacyjnych dostrzeonych w utworach;
kompozycji tekstw oraz ich funkcji;
cech stylu wypowiedzi i uytych w nich rodkw jzykowych (zwaszcza o charakterze
artystycznym) oraz ich funkcji;
dosownych i niedosownych znacze poszczeglnych elementw utworw (w tym ich
tytuw w wypadku porwnywania utworw lirycznych), zwaszcza metaforycznych,
alegorycznych i symbolicznych;
przynalenoci gatunkowej tekstw;
kreacji wiata przedstawionego (w tym funkcji motyww literackich w przeczytanych
tekstach).
Praca interpretacyjna winna zawiera wyprowadzone z tych ustale wnioski suce
osigniciu gwnego celu pracy, czyli zaprezentowaniu podobiestw/rnic w caociowych
sensach utworw.

Zdajcy moe zbudowa wypowied w rozmaity sposb: w porzdku linearnym
prowadzcym od poszczeglnych ustale analitycznych do wnioskw natury oglnej;
w porzdku linearnym prowadzcym od postawienia tezy/hipotezy, poprzez prezentacj
argumentw w postaci ustale szczegowych, po sformuowanie wniosku; w porzdku
nielinearnym zgodnie z pojawiajcymi si skojarzeniami, rozszerzajcymi krg ustale
lub je zawajcymi i pogbiajcymi.

Interpretacja porwnawcza dwch tekstw literackich winna przybra form wypowiedzi
argumentacyjnej. Ma ona suy sprawdzeniu umiejtnoci zdajcego z zakresu tworzenia
wypowiedzi pisemnej zgodnie z podstawowymi reguami jej organizacji, zachowujcej
zasady spjnoci znaczeniowej i logicznej, posiadajcej czyteln kompozycj, a take spjnej,
stosownej i funkcjonalnej pod wzgldem stylistycznym. Wypracowanie nie moe liczy mniej
ni 300 sw.

Zdajcy, realizujc t form wypowiedzi, ma wykaza si umiejtnociami opisanymi
w podstawie programowej na poziomie wymaga szczegowych w zakresie analizy
i interpretacji tekstw kultury.

Opis egzaminu 21

Przykadowe zadania na egzamin pisemny na poziomie rozszerzonym przedstawiono
w Informatorze na stronach 83107.

Ocenianie egzamin pisemny na poziomie rozszerzonym
Oceny wypracowa dokonuj egzaminatorzy okrgowej komisji egzaminacyjnej, przyznajc
punkty zgodnie z kryteriami oceny wypracowania. Za wykonanie zadania egzaminacyjnego
na poziomie rozszerzonym zdajcy moe otrzyma maksymalnie 40 punktw.

W ocenie wypracowa z poziomu rozszerzonego za kryteria najwaniejsze uznaje si:
w przypadku wypowiedzi argumentacyjnej: okrelenie problemu podjtego w tekcie
i sformuowanie stanowiska wobec rozwizania przyjtego przez autora tekstu;
w przypadku interpretacji porwnawczej: sformuowanie koncepcji porwnywania
utworw i uzasadnienie tezy interpretacyjnej.

Za kryteria wspomagajce w obu formach gatunkowych uznaje si: poprawno rzeczow,
zamys kompozycyjny, spjno lokaln tekstu, styl tekstu, poprawno jzykow
i poprawno zapisu.

Szczegowe kryteria oceniania wypowiedzi w czci pisemnej egzaminu maturalnego
z jzyka polskiego na poziomie rozszerzonym znajduj si w Zaczniku 3.


Przykadowe zadania z rozwizaniami. Cz ustna 23

2.1.
Przykadowe zadania z jzyka polskiego z rozwizaniami.
Cz ustna

Zadania w Informatorze nie ilustruj wszystkich typw zada, ktre mog wystpi
w arkuszu egzaminacyjnym. Nie ilustruj rwnie wszystkich wymaga z zakresu jzyka
polskiego w podstawie programowej. Dlatego informator nie moe by jedyn ani nawet
gwn wskazwk do planowania procesu ksztacenia w szkole. Tylko realizacja wszystkich
wymaga z podstawy programowej moe zapewni wszechstronne wyksztacenie uczniw
szk ponadgimnazjalnych.

Zadanie 1.
W jaki sposb w utworach literackich bywaj przedstawiani intelektualici? Omw
zagadnienie, odwoujc si do zaczonej bajki Ignacego Krasickiego oraz do innych
utworw literackich.

Ignacy Krasicki
FILOZOF

Po stryju filozofie
2
wzi jeden spucizn,
Nie gotowizn,
Tam, gdzie duch buja nad ciao,
Takich sprztw bywa mao,
Ale byy na szafach, w szafach sojkw szyki,
Alembiki
3
,
Papierw stsy
4
,
Globusy
I na stoliku
Szkieek bez liku,
A w kocu awy
Worek dziurawy.
Wzi jedno szkieko, patrzy, a wr okazay.
Wzi drugie, a woreczek nikczemny
5
i may.
Westchn zatem nieborak i rzek: Wiem, dlaczego
Byy pustki w dziurawym worku stryja mego:
Gdyby by okiem, nie szkem, na rzeczy poglda,
I on by uy, i ja znalazbym, com da.

Ignacy Krasicki, Bajki, oprac. Z. Goliski, Krakw 1975.

2
Filozof chodzi tu o uczonego w ogle; opisana w bajce pracownia naleaa, jak mona sdzi
z wyposaenia, do alchemika, astronoma lub przyrodnika.
3
Alembik naczynie do destylacji pynw.
4
Stsy stosy.
5
Nikczemny tu: ndzny, mizerny.
Wymagania oglne i szczegowe
I. Odbir wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Ucze:
1.1) odczytuje sens caego tekstu [];
1.2) [...] odczytuje zawarte w odbieranych tekstach informacje zarwno jawne, jak i ukryte.
II. Analiza i interpretacja tekstw kultury. Ucze:
1.2) okrela problematyk utworu;
2.4) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania wiata przedstawionego i bohatera [...];
3.1) wykorzystuje w interpretacji elementy znaczce dla odczytania sensu utworu [...];
3.3) porwnuje funkcjonowanie tych samych motyww w rnych utworach literackich.

III. Tworzenie wypowiedzi. Ucze:
1.1) tworzy duszy tekst [] mwiony [] zgodnie z podstawowymi reguami jego
organizacji, przestrzegajc zasad spjnoci znaczeniowej i logicznej;
1.3) tworzy samodzieln wypowied argumentacyjn wedug podstawowych zasad logiki
i retoryki (stawia tez lub hipotez, dobiera argumenty, porzdkuje je, hierarchizuje,
dokonuje selekcji pod wzgldem uytecznoci w wypowiedzi, podsumowuje, dobiera przykady
ilustrujce wywd mylowy, przeprowadza prawidowe wnioskowanie);
1.4) publicznie wygasza przygotowan przez siebie wypowied, dbajc o dwikow
wyrazisto przekazu (w tym take tempo mowy i donono gosu).

Przykadowa realizacja zadania (1)
6

1. WSTP
Intelektualista to czowiek o duej wiedzy i wybitnych zdolnociach umysowych, twrczo
mylcy, kierujcy si w postpowaniu rozumem, przedkadajcy racjonalizm nad inne
sposoby poznawania rzeczywistoci; to take autorytet intelektualny w spoeczestwie.

2. TEZA
Intelektualista w utworach literackich wieku XVIII i XIX bywa przedstawiany w rnoraki
sposb, z jednej strony ironiczny, jako osoba wyalienowana, lepo zapatrzona w nauk jako
jedyne narzdzie poznania rzeczywistoci, z drugiej z podziwem dla jego wiedzy i braku
przywizania do dbr materialnych oraz dystansu do spraw dotyczcych codziennego ycia.
Owieceniowy i pozytywistyczny kult nauki i wiedzy nie pozwala na ironiczne traktowanie
uczonych, w romantyzmie za odnale mona wizerunki krytyczne.

3. WYWD
Przedstawiony w pomiertnej charakterystyce filozof Krasickiego to typ cakowicie
pochonity prac naukow, niezaprztajcy sobie gowy sprawami materialnymi (w tym
take spadkiem dla rodziny). Pokazuje to jego stan posiadania: soiki, naczynia
do dowiadcze, szkieka, globusy, papiery, awa, dziurawy worek, bezuyteczne dla jego
materialistycznie nastawionego spadkobiercy.
W bajce Filozof szkieko jest symbolem idealistycznego oddanie si nauce, a oko
trzewego patrzenie na ycie z jego doranymi potrzebami. Spadkobierca nie jest
w stanie doceni atrybutw naukowoci uywa oka i widzi, e wszystko to, co zostao
po stryju, nie przekada si wprost na pienidze, wikszo z tych przedmiotw mona
wyrzuci na mietnik.

6
Wypowied zostaa oceniona pozytywnie. W Informatorze przedstawiono tylko jej konspektowy zapis.
Podobnie w przypadku pozostaych zada na egzamin ustny.

Krasicki w przewrotny sposb drwi w utworze nie z uczonego, ale z jego pazernego
bratanka, ktry nauk ma za nic. Tak poeta propaguje owieceniowy kult nauki i empirii
jako wartoci nadrzdnej.
Podobne wizerunki naukowcw mona odnale w dzieach epoki pozytywizmu.
Na przykad Geist z Lalki Bolesawa Prusa to typ uczonego, ktry jest oddany swojej
naukowej idei a do wyniszczenia materialnego. Prus pokazuje swego bohatera z powag,
ale i jako ostrzeenie, e cakowite podporzdkowanie wszystkich spraw nauce moe
skutkowa powanym niebezpieczestwem nawet dla ycia.
Adam Mickiewicz w balladzie Romantyczno take odnosi si do atrybutu nauk
empirycznych, czyli szkieka. Dla niego jednak naukowiec, nazwany w tym utworze
Starcem, nie jest w stanie zobaczy elementw metafizycznych rzeczywistoci
dziewczyny rozmawiajcej z duchem jej nieyjcego chopca. Narrator w balladzie
Mickiewicza opowiada si po stronie prostego ludu, ktry nie zna nauki, ale rozumie
rzeczywisto gbiej ni Starzec. To spojrzenie typowe dla epoki romantyzmu.

4. PODSUMOWANIE
Krasicki i Prus bardzo podobnie prezentuj w swoich utworach postacie uczonych
jako osoby yjce w zagraconych, penych tajemniczych akcesoriw pracowniach.
Ich bohaterowie intelektualici s zupenie oddani swoim pasjom. Mickiewicz za kreli
inny, krytyczny obraz naukowca, kontestujc warto poznania empirycznego jako
najskuteczniejszej metody dochodzenia do prawdy.


1. WSTP
Wyjanienie pojcia intelektualista czowiek o wybitnych zdolnociach umysowych,
twrczo mylcy, odkrywca, wynalazca, nielkajcy si stawia pyta.

2. TEZA
Intelektualista w utworach literackich czsto przedstawiany jest w sposb pozytywny,
jako nadzieja ludzkoci.

3. WYWD
Ignacy Krasicki w bajce Filozof kreli obraz intelektualisty jako kogo, kto przez ludzi
mylcych w kategoriach materialistycznych postrzegany jest negatywnie. Taki kto
jedynie ich mieszy albo denerwuje.
Dla filozofa z bajki Krasickiego najwiksz wartoci bya nauka, ktrej warto s
w stanie poj jedynie ludzie o szerokich horyzontach (takim czowiekiem nie jest
przedstawiony w bajce spadkobierca uczonego).
Filozof powica cae swoje ycie poszukiwaniu prawdy, a nie gromadzeniu dbr
materialnych. Jest kim odmiennym od swojego spadkobiercy, ktry nie docenia
spucizny w postaci pozostawionej przez uczonego wiedzy i wyposaenia laboratorium.
W jego oczach jest ona nic niewarta.
Przykadem przedstawienia intelektualisty w literaturze o sto lat pniejszej jest Julian
Ochocki, bohater Lalki Bolesawa Prusa. Ten mody idealista wierzy, e wynalazki mog
zmieni wiat na lepsze, e dziki rozwojowi wiedzy matematyczno-przyrodniczej uda
mu si przypi ludzkoci skrzyda.
Ochocki to czowiek ekscentryczny w swych zachowaniach, nieprzywizujcy do
swojego sposobu bycia wikszej wagi. Przez powieciowych reprezentantw arystokracji
traktowany pobaliwie, jako nieszkodliwy orygina, z odcieniem lekcewaenia.

4. PODSUMOWANIE
Intelektualici w utworach Krasickiego i Prusa (Filozof i Ochocki) to ludzie oddani nauce,
niedbajcy o osobiste sprawy materialne. To czy obie postacie. Dzieli je sposb traktowania
przez otoczenie. Ochocki mimo wszystko wzbudza sympati. Jego pragnienie podniesienia
poziomu ycia ludzkoci otoczenie pobaliwie docenia. Inaczej jest w wypadku Filozofa
bohatera bajki Ignacego Krasickiego. Jego spadkobierca nie jest w stanie doceni niczego
z odziedziczonej po stryju spucizny. Ten ironicznie przedstawiony antybohater jest
uosobieniem ignorancji, z ktr prbowali si zmaga owieceni.

Zadanie 2.
Labirynt przestrze zapraszajca do odkry czy puapka bez wyjcia? Rozwa
problem, odwoujc si do podanego fragmentu opowiadania Brunona Schulza i innego
tekstu kultury.

Bruno Schulz
SKLEPY CYNAMONOWE

Jest lekkomylnoci nie do darowania wysya w tak noc modego chopca z misj
wan i piln, albowiem w jej pwietle zwielokrotniaj si, plcz i wymieniaj jedne
z drugimi ulice. Otwieraj si w gbi miasta, eby tak rzec, ulice podwjne, ulice sobowtry,
ulice kamliwe i zwodne. [...]
W tak noc niepodobna i Podwalem ani adn inn z ciemnych ulic, ktre s
odwrotn stron, niejako podszewk czterech linij rynku, i nie przypomnie sobie, e o tej
pnej porze bywaj czasem jeszcze otwarte niektre z owych osobliwych a tyle nccych
sklepw, o ktrych zapomina si w dnie zwyczajne. Nazywam je sklepami cynamonowymi
dla ciemnych boazeryj tej barwy, ktrymi s wyoone. [...]
Trzeba si byo zapuci wedug mego obliczenia w boczn uliczk, min dwie albo
trzy przecznice, aeby osign ulic nocnych sklepw. To oddalao mnie od celu, ale mona
byo nadrobi spnienie, wracajc drog na upy Solne.
Uskrzydlony pragnieniem zwiedzenia sklepw cynamonowych, skrciem w wiadom
mi ulic i leciaem wicej anieli szedem, baczc, by nie zmyli drogi. Tak minem ju
trzeci czy czwart przecznic, a upragnionej ulicy wci nie byo. W dodatku nawet
konfiguracja ulic nie odpowiadaa oczekiwanemu obrazowi. Sklepw ani ladu. Szedem
ulic, ktrej domy nie miay nigdzie bramy wchodowej, tylko okna szczelnie zamknite, lepe
odblaskiem ksiyca. Po drugiej stronie tych domw musi prowadzi waciwa ulica,
od ktrej te domy s dostpne mylaem sobie. Z niepokojem przyspieszaem kroku,
rezygnujc w duchu z myli zwiedzenia sklepw. Byle tylko wydosta si std prdko
w znane okolice miasta. Zbliaem si do wylotu, peen niepokoju, gdzie te ona mnie
wyprowadzi.

Bruno Schulz, Sklepy cynamonowe, [w:] tene, Opowiadania. Wybr esejw i listw,
oprac. J. Jarzbski, Wrocaw 1989.



3.1) wykorzystuje w interpretacji elementy znaczce dla odczytania sensu utworu (np. sowa
klucze);
3.3) porwnuje funkcjonowanie tych samych motyww w rnych utworach literackich;
3.4) odczytuje treci [...] symboliczne utworu.

organizacji, przestrzegajc zasady spjnoci znaczeniowej i logicznej;


WPROWADZENIE
Labirynt w literaturze ma znaczenie symboliczne. Oznacza:
sytuacj, z ktrej czowiek nie potrafi znale wyjcia, jest wic znakiem zagubienia;
przestrze zapraszajc do odkry (ch odkrywania, poznawania czego nowego wpisana
jest w ludzk natur).

TEZA
Labirynt jest dla czowieka puapk bez wyjcia.

ARGUMENTY
Odwoania do prozy Schulza:
a) Motyw labiryntu u Schulza zwykle zwizany jest z noc. Noc symbolizuje mroczne strony
ludzkiej natury.
b) Labirynt tworz zwielokrotnione, plczce si i wymieniajce jedne z drugimi ulice.
Struktura miasta w opowiadaniu jest labiryntem, metaforycznym odwzorowaniem przey
bohatera. Bdzenie po miecie symbolizuje wysiek dotarcia do takich prawd, ktre budz
w bohaterze lk i niepokj.
c) Labirynt skada si z realnych elementw wiata przedstawionego: topografii miasta
w nocy, domw oraz przyrody, ktre dziecica psychika odrealnia, deformuje (ulice
podwjne, ulice sobowtry, ulice kamliwe i zwodne), tworzy przestrze gron
i nieprzyjazn (domy nie miay nigdzie bramy wchodowej, tylko okna szczelnie
zamknite, lepe odblaskiem ksiyca).
d) Bohater chce speni swoje marzenie obejrzenia sklepw cynamonowych noc, szuka
waciwej ulicy, ale w kocu nocne miasto zaczyna budzi w nim niepokj i lk, wic
porzuca swoje zamiary i ucieka (przyspieszyem kroku).
e) W opowiadaniu labirynt wydaje si jednoczenie zamknity i otwarty; bohater jest
ciekawy, co zobaczy dalej, jakby wioda go jaka tajemnicza, ale te wroga sia.

Odwoania do innego utworu:
a) W Procesie F. Kafki Jzef K. bdzi, szukajc tajemniczego sdu. Odwiedza pokoje,
biura, strychy, rupieciarnie, korytarze (miejsca ciemne i duszne, nieprzyjazne).
Jego wdrwka jest prb poszukiwania instytucji, ktra go oskara, ale jednoczenie
odkrywania prawdy o samym sobie.
b) Bdzenie Jzefa K. po przestrzeni labiryntu ma na celu odnalezienie odpowiedzi
na pytanie o istot winy. Pocztkowo Jzef K. czuje si niewinny, wydaje mu si,
e aresztowanie jest pomyk, ale potem ulega systemowi, ktry go osacza,
doprowadzajc do mierci.
c) Wdrwka po ciemnych i nieprzyjemnych wntrzach jest jednoczenie symbolem
zagubienia bohatera.
d) Opisujc wiat przedstawiony, Kafka posuguje si absurdem, co dodatkowo wpywa
na pesymistyczn wymow utworu.

PODSUMOWANIE
Labirynt u Schulza i Kafki zosta przedstawiony jako przestrze wroga i nieprzyjazna,
puapka bez wyjcia.


WSTP
Labirynt w kulturze pokazywany jest w rnorodny sposb. Motyw ten wywodzi si
z mitologii greckiej. Mitologicznym budowniczym labiryntu by Dedal, pracujcy dla krla
Minosa. Zbudowa gmach z pltanin korytarzy przeznaczony dla potwora Minotaura.

ZAOENIE
Labirynt niebezpieczestwo, ale i szansa na odkrycie czego nowego, nieznanego
i ciekawego.

ARGUMENTY
Opowiadanie Schulza
a) przestrze labiryntu:
oniryczna kreacja wiata;
przestrze odkrywana dziki ciekawoci i odwadze dziecka;
b) cel wdrwki po labiryncie:
poszukiwanie mitycznych i tajemniczych sklepw cynamonowych;
misja zlecona przez ojca jako bodziec do wdrwki;
c) oddziaywanie labiryntu na wyobrani dziecka:
skrajne emocje (lk, niepokj, ciekawo) towarzyszce procesowi samodzielnego,
wytrwaego poznawania rzeczywistoci.
Imi ry Umberta Eco:
a) przestrze labiryntu biblioteki:
skomplikowana budowa stanowica barier ochronn przed zdobyciem dostpu
do wiedzy zawartej w zgromadzonych w opactwie ksigach;
przestrze nieprzyjazna dla obcych, strzeona przez mnicha Jorge i bibliotekarza
Malachiasza.
b) cel wdrwki i motywacja bohatera:
poznanie zbiorw biblioteki;
ciekawo, ch poznania ukrywanej wiedzy;

odnalezienie 2. tomu Poetyki Arystotelesa o komedii, bdcego, wedug Wilhelma
z Baskerville, przyczyn morderstw w opactwie;
c) oddziaywanie labiryntu na wyobrani bohaterw:
strach przezwyciony przez ciekawo; zachwyt ujrzanymi zbiorami ksig;
nagrodzenie trudu pokonania labiryntu zobaczenie zbiorw, dotknicie cennych
ksig i wyniesienie z palcej si biblioteki niektrych woluminw.

WNIOSEK
Postawy bohaterw przywoanych tekstw czy wytyczenie sobie celu i denie do niego
bez wzgldu na niesprzyjajce okolicznoci. Labirynt jest dla czowieka szans na odkrycie
czego nowego, nieznanego. Stanowi dla niego wyzwanie, pozwala wykaza si
kreatywnoci.

Zadanie 3.
Jakie odczytanie Dziadw cz. III Adama Mickiewicza odnajdujesz na zapowiadajcym
sztuk plakacie teatralnym? Omw zagadnienie, wykorzystujc znajomo dramatu.

Bolesaw Polnar, Adam Mickiewicz, Dziady [plakat teatralny], 1997.


II Analiza i interpretacja tekstw kultury. Ucze:
2.1) uwzgldnia w analizie specyfik tekstw kultury przynalenych do nastpujcych
rodzajw sztuki: [] sztuki plastyczne (gimnazjum);
2.1) prezentuje wasne przeycia wynikajce z kontaktu z dzieem sztuki;
3.2) wykorzystuje w interpretacji utworu konteksty;
3.4) odczytuje treci alegoryczne i symboliczne utworu;
4.3) dostrzega zrnicowanie postaw spoecznych, obyczajowych, narodowych (gimnazjum).

1.1) tworzy spjne wypowiedzi ustne [] opis dziel sztuki [] (gimnazjum).


1. Plakat, jako forma artystyczna, stanowi zazwyczaj spjn cao ze spektaklem teatralnym
i zapowiada gwn jego ide. Te najlepsze plakaty funkcjonuj pniej odrbnie, jako
niezalene dziea sztuki. Dziady cz. III Adama Mickiewicza to dramat, ktry ze wzgldu
na wan, narodow tematyk niezmiennie cieszy si zainteresowaniem twrcw
teatralnych jest bardzo wiele jego realizacji scenicznych, a w zwizku z tym
zapowiadajcych je plakatw.
2. Autorem powyszego jest Bolesaw Polnar, ktry poprzez operowanie symbolem
wyakcentowa najwaniejsze, jego zdaniem, treci w odczytaniu scenicznym dramatu
Mickiewicza.
3. Plakat teatralny do Dziadw utrzymany jest w kolorystyce czarno-biaej. Na czarnym tle
w centralnej czci zosta przedstawiony metalowy trjkt rozcignity na acuchach
tworzcych ksztat krzya. W trjkcie tym widnieje oko wysyajce jeden ukony, wski,
jasny promie w d.
4. Czarne to plakatu moe symbolizowa mroki niewoli i brak perspektyw dla
uciemionego polskiego narodu po klsce powstania listopadowego. Takie odczytanie
symboliki plakatu sugeruj rwnie grube, metalowe acuchy. W perspektywie dramatu
mog si one odnosi bezporednio do uwizienia i torturowania polskiej modziey
i jej wywzek na Sybir.
5. Niejednoznaczna w swojej wymowie jest symbolika oka wyzierajcego zza metalowego
trjkta. Czy jest to oko Opatrznoci Boej, do ktrej zwraca si Konrad w Wielkiej
Improwizacji w sowach: Kamca, kto ciebie nazwa mioci, / Ty jeste tylko
mdroci? Oko, wpisane w krzy z acuchw i jakby zawieszone w ciemnoci, patrzy
w sposb niewzruszony, obojtny. Ale jednoczenie wysya ku mrocznej ziemi jasny,

wski promie, co moe oznacza, e mimo wszystko Opatrzno Boa czuwa
nad narodem pogronym w mrokach cierpienia.
6. Zastosowana na plakacie symbolika skania jeszcze do innego odczytania by moe
krzy z acuchw z umieszczonym w jego centrum okiem Opatrznoci to znak Polski
Chrystusa narodw, ktry przez cierpienie odkupi grzechy ludzkoci.
7. Bolesaw Polnar skupia si na problemie niewoli i cierpienia narodu polskiego. Uyte
na plakacie symbole oddziauj na odbiorc przede wszystkim dlatego, e s mocno
zakorzenione w kulturze polskiej.


1. Funkcje plakatu i jego powizanie ze spektaklem oraz tekstem literackim:
plakat (posugujcy si obrazem) przekada na jzyk obrazw idee zawarte
w spektaklu i dziele literackim (w Dziadach cz. III to m.in. nard w niewoli, rola
narodu polskiego wobec wiata, opieka Boska nad narodem polskim, Polska
Chrystusem narodw);
plakat wskazuje na niektre aspekty dramatu wydobyte przez reysera spektaklu
(tutaj: opieka Boa, mczestwo Polakw, nadzieja, przeamanie mroku niewoli);
plakat ukazuje kontekst ideowy przyjty w interpretacji (w Dziadach to kontekst
metafizyczny, mesjaski).
2. Opis wyeksponowanych na plakacie elementw i ich znaczenie symboliczne:
to charakteryzuje nastrj dramatu: mroczny, powany, kojarzcy si z aob;
acuch w ksztacie krzya moe by rozumiany jako znak mczestwa narodu
polskiego, lecz take jego przyszego odkupienia, zbawienia i zwycistwa (kontekst
chrzecijaski krzya Chrystusa); jest to te znak prby sptania Konrada przez siy
ciemnoci;
oko wpisane w trjkt oznaczajce wszechobecn opiek Boga (zarwno oko jak
i trjkt to symbole zakorzenione w ikonografii chrzecijaskiej); oko jako motyw
wykorzystywany przez romantykw do pokazania stanw ducha (znane powiedzenie:
oczy s zwierciadem duszy);
promie przeamujcy ciemno, wskazujcy moliwo wyrwania si z niewoli
(narodowej, duchowej); znak zapowiadanego przez Ksidza Piotra ma o imieniu
czterdzieci i cztery (ronie to obroca).
4. Tonacja kolorystyczna i jej znaczenie:
Czer aoba, niewola; mona odnie j do duchowej kondycji narodu polskiego
(Ciemnoci kryj ziemi i lud we nie ley).
Monochromatyczno zostaje przeamana jasnym okiem i promieniem, czyli znakami
obecnoci Boga. Wszystko to pokazuje take dualistyczny obraz rzeczywistoci
w Dziadach kontrasty jakie istniej midzy Konradem a Ksidzem Piotrem,
towarzystwem przy stoliku i towarzystwem przy drzwiach, Senatorem i Rollisonow.
Istotny jest take kolor acuchw, ktre s byszczce, co moe sugerowa,
i absurdalne dla pokolenia Mickiewicza mczestwo i niewola ostatecznie maj sens.
5. Zwizki z tekstem dramatu.
Plakat podkrela takie elementy tekstu Dziadw, jak:
mesjanizm zobrazowany przez wietlisty (byszczcy) krzy; Mesjasz-Polska cierpi,
ale nie jest to pozbawione sensu (chrzecijaska nadzieja);
martyrologia i zniewolenie narodu.
6. Plakat, wykorzystujc symbolik kulturow, zwraca uwag na to, co najwaniejsze
w tekcie dramatycznym i jego scenicznej realizacji; pomaga w caociowym zrozumieniu
utworu.
Zadanie 4.
Jakie refleksje o wspczesnej cywilizacji wyraaj twrcy w swoich dzieach?
Odpowiedz na podstawie interpretacji podanego tekstu kultury oraz wybranych tekstw
literackich.

Magdalena Abakanowicz, Tum, 1988.


rodzajw sztuki: [] sztuki plastyczne (gimnazjum).
3.1) wykorzystuje w interpretacji elementy znaczce dla odczytania sensu utworu [...].

1.1) tworzy spjne wypowiedzi ustne [] opis dzie sztuki [] (gimnazjum).



Plan wypowiedzi
Zagajenie: Magdalena Abakanowicz jest autork dziea Tum. Jest to przykad
nowoczesnej rzeby.
Opis dziea: Fotografia przedstawia rzeb skadajc si z kilkunastu postaci stojcych
na jezdni. S podobnego wzrostu, stoj w podobnych pozach, trudno jednoznacznie
wskaza ich pe. Postaci pozbawione s gw.
Gwny problem: Dlaczego rzeby nie maj gw?
Rozwinicie: Brak gowy oznacza pozbawienie indywidualizmu, cech dystynktywnych
czowieka, ujednolicenie. Kilkanacie postaci bez gw symbolizuje tytuowy tum,
w ktrym nikt nie jest indywiduum, kady jest czci masy ludzkiej.
Przykady z literatury: Tego rodzaju ujednolicenie jest niebezpieczne dla cywilizacji.
Np. Witkacy w Szewcach przewidzia zagroenie dla niej w kolektywnym podejmowaniu
decyzji. Jego zdaniem kres indywidualizmu zakaday systemy totalitarne XX wieku:
nazizm i komunizm. Nazizm wytworzy obozy zagady, ktre stay si symbolem klski
czowieczestwa. Twrcy literatury podejmujcy ten problem to, m.in.: Nakowska,
Borowski, Kertes, Levi. Komunizm za wytworzy agry, ktre byy gigantycznymi
obozami niewolniczej pracy. Tam dokonywao si odczowieczenie. Twrcy, ktrzy
podejmowali t kwesti w literaturze, to m.in.: Herling-Grudziski, Obertyska,
Soenicyn.
Wniosek: Artyci XX wieku pokazuj w swoich dzieach zagroenia cywilizacji ludzkiej.
Zakwestionowanie praw jednostki, pozbawianie jej prawa do indywidualizmu prowadz
do wynaturze i zbrodni przeciwko ludzkoci.


Plan wypowiedzi
Wstp: Magdalena Abakanowicz jest wspczesn polsk artystk.
Opis dziea: Na fotografii widzimy rzeb pt. Tum przedstawiajc postaci stojce
na jezdni w podobnych pozach. Wydaj si jednakowe. adna nie ma gowy. W tle
widzimy ziele, krzewy oraz bkitne niebo z obokami.
Sproblematyzowanie: Dla czowieka wspczesnego problemem jest utrata osobowoci,
przedstawione postaci bez gw to symbolizuj. Ludzie bez gw s niezdolni
do refleksji, wic podatni na indoktrynacj, nie potrafi podejmowa racjonalnych
decyzji, staj si robotami (sowo wymylone przez czeskiego pisarza Karela apka,
ktry przewidzia zagroenia XX wieku). Innym problemem obecnym w dziele
Abakanowicz jest statyczno postaci. Oznacza bierno ludzi w spoecznoci.
Przykady z literatury: Taki obraz biernego i w kadej dziedzinie sterowanego
spoeczestwa przedstawi Orwell w powieci Rok 1984. Bohater Kartoteki Rewicza
mwi: klaskaem, bo inni klaskali, pusty jestem, jak bazylika w nocy.
Tu podobiestwo do postaci Abakanowicz jest wyrane bohaterowie bez gowy to jakby
antybohaterowie. Wewntrzn pustk, brak idei znajdziemy te w Wydronych ludziach
T. S. Eliota.
Postacie u Abakanowicz s statyczne, wydaje si, e trwaj bez celu. Takie postawy
ludzkie s czstym tematem literatury wspczesnej (Czekajc na Godota Becketta).
Podsumowanie: Wspczeni artyci w rnych dzieach kultury i rnymi rodkami
artystycznego wyrazu przekazuj nam te same przesania dotyczce problemw czowieka
XX i XXI wieku.
Zadanie 5.
W jaki sposb twrcy pniejszych epok nawizuj do staroytnych mitw? Odpowiedz
na podstawie interpretacji obrazu Pietera Bruegla Pejza z upadkiem Ikara i wybranego
tekstu literackiego.

Pieter Bruegel (starszy), Pejza z upadkiem Ikara, ok. 1558, Krlewskie Muzeum Sztuk Piknych w Brukseli.


2.11) identyfikuje: [] mit [] (szkoa podstawowa);



Pytania wprowadzajce w kontekst omawianego problemu:
Czym jest mit staroytny? Mit to pochodzca z antyku opowie o bogach, ludziach
i otaczajcej czowieka rzeczywistoci.
Czy mit jest utworem literackim? Mit nie jest utworem literackim. Od literatury odrnia
go forma (pocztkowo wycznie mwiona) i funkcja (staroytnym wyjania istot
ludzkiego istnienia, tumaczy wiat, np. umoliwia racjonalizowanie tajemniczych
zjawisk przyrody).
Pytanie umoliwiajce okrelenie problemu:
Jak i dlaczego twrcy nawizuj do staroytnych mitw? Istnieje wiele form
nawizywania do mitw; charakter nawiza zaley m.in. od dziedziny sztuki i stopnia
przetworzenia mitu; mity s rdem inspiracji, punktem odniesienia, przedmiotem
polemiki.
Prba rozwizania problemu:
Co przedstawia obraz Bruegla? Obraz ten przedstawia pochylonego i odwrconego tyem
do widza czowieka, ktry orze pole, co sugeruje, e jego ycie to codzienna praca,
zmczenie, zamknicie we wasnym wiecie. Scena ta jest metafor ludzkiego losu.
Niewielkie, niewyrane postaci na drugim planie (pasterz i rybak) wyraaj
anonimowo czowieka, podobiestwo losu wszystkich ludzi.
Dlaczego tytuowy Ikar nie jest postaci centraln na obrazie? Ikar prawie niewidoczny
(z wody wystaj tylko nogi bohatera mitu) jest postaci drugoplanow. Jego czyn (lot
w przestworzach) i mier nie maj wielkiego znaczenia pozostae postaci nie zwracaj
na niego uwagi.
Jak wyglda to? To to zatoka morska, po ktrej pyn aglowce, bdce, podobnie jak
gry, metafor dalekiego, nieznanego, niedostpnego wiata. Gbia perspektywy
i kompozycja otwarta mog wpywa na odczuwalne przez odbiorc poczucie kontrastu
midzy losem Ikara a zachowaniem ludzi na brzegu.
Jakie barwy dominuj na obrazie? Na obrazie dominuj barwy jasne, nasycone.
Co o obrazie Bruegla mwi jego tytu nadany przez artyst? Okrelenie pejza
podkrela charakter obrazu, ktrego sedna nie stanowi czyn bohaterski; wyraenie
upadek Ikara wskazuje na zwizek obrazu ze staroytnym mitem obraz ten jest
ilustracj do niego.
W jaki sposb autor obrazu nawizuje do mitu? Autor przetwarza mit: z opowieci
sownej na obraz; Bruegel pomija posta Dedala, w ten sposb zmieniajc wymow mitu.
Pytanie dotyczce interpretacji wybranego utworu literackiego:
W jaki sposb Ernest Bryll w wierszu Wci o Ikarach gosz nawizuje do mitu
o Dedalu i Ikarze? Wiersz nawizuje bezporednio do tego mitu, parafrazujc go.
Aluzyjnie przywoany jest te obraz Bruegla (to pokazuje wewntrzn spjno tradycji
kulturowej). Poeta pokazuje sposb odbioru mitu o Dedalu i Ikarze we wspczesnej
kulturze; utwr jest reinterpretacj mitu i jego kulturowych przetworze: zawiera
przesanie zwizane z postawami, ktre wobec ycia moe przyj czowiek.
Zamknicie problemu:
Nawizania do staroytnych mitw przez twrcw wielu epok maj zrnicowany charakter.
Wielo istniejcych nawiza do mitw umoliwia tworzenie swoistego dialogu
kulturowego: pomidzy artystami (np. Bruegel Bryll), epokami, pokoleniami.


Wstp: Mity jako staroytne opowieci objaniajce funkcjonowanie wiata i czowieka. Rola
mitw w kulturze europejskiej mity jako inspiracje dla artystw.

Teza: Staroytne mity s wykorzystywane w celu przedstawienia odwiecznych problemw
czowieka.
1. Interpretacja mitu o Ikarze i Dedalu: charakterystyka postawy Dedala (rozsdek,
pragmatyzm, trzewe mylenie) i Ikara (idealizm, maksymalizm, lekkomylno,
nieumiejtno przewidywania konsekwencji wasnych czynw).
2. Obraz Bruegla jako przykad wykorzystania mitu do ukazania relacji midzy wybitn
jednostk a spoeczestwem.

Opis obrazu:
Plan I chop orzcy pole, pasterz wypasajcy owce, rybak zarzucajcy sieci; ludzie
zajmuj si swoimi codziennymi sprawami, nie zwracaj uwagi na toncego czowieka.
Plan II portowe miasto, pynce statki, wystajce z wody nogi czowieka toncego
w morzu, w oddali gry.

Interpretacja:
Malarz ukazuje problem samotnoci jednostek wybitnych w spoeczestwie; trzeba bardzo
uwanie przyjrze si dzieu, eby zobaczy mitycznego bohatera, na pierwszym planie
znajduj si inni ludzie.
Inna interpretacja: obraz zwraca uwag na to, e waniejsze jest zwyczajne, ludzkie ycie
ni wielkie wzloty. Poprzez umieszczenie na pierwszym planie ludzi wykonujcych
codzienne obowizki, na drugim za ledwo widocznego Ikara, malarz dramatyzuje
przedstawion sytuacj i wydobywa jej wieloznaczno.

Przykady z literatury:
III cz Dziadw jako przykad nawizania do mitu o Prometeuszu. Interpretacja Wielkiej
Improwizacji Konrad, tak jak Prometeusz, w imi mioci do narodu buntuje si przeciwko
siom wyszym (Bogu), przyjmuje na siebie cierpienie Polakw. Jest osamotniony w swoim
dziaaniu i skazany na niepowodzenie. Konrad, podobnie jak Ikar, jest niedoceniony przez
wspczesnych.

Wnioski:
Odwoujc si do mitu prometejskiego, Mickiewicz podkrela rol wybitnej jednostki
powicajcej si dla dobra spoeczestwa. Zwraca uwag na konsekwencje takiej postawy
i jej bezskuteczno.

Podsumowanie:
Twrcy pniejszych epok czsto nawizuj do mitw i rnie je wykorzystuj staj si one
inspiracj do wieloznacznych odczyta. Zarwno Bruegel, odwoujc si do mitu o Ikarze,
jak i Mickiewicz poprzez odwoanie do mitu o Prometeuszu, podejmuj problem jednostek
wybitnych i ich relacji ze spoeczestwem.


Zadanie 6.
W jaki sposb Internet wpywa na formy i sposoby komunikowania si ludzi midzy
sob? Uzasadnij swoje stanowisko, odwoujc si do przytoczonego tekstu Jana Grzeni,
do modelu aktu komunikacji jzykowej i do wybranego tekstu kultury.

Gatunkiem, ktry w ostatnich czasach skupia uwag i uytkownikw, i zajmujcych si
Internetem specjalistw z rnych dziedzin, jest blog. Ten typowo internetowy gatunek ma
wzorzec w pamitniku i dzienniku, a jego nazwa pochodzi od angielskiego weblog, co mona
tumaczy jako rejestr sieciowy lub dziennik sieciowy.
Podobiestwa blogu do dziennika s znaczne, blogi maj np. budow fragmentaryczn
i hybrydyczn, jednak rwnie istotne s rnice. Przede wszystkim dzienniki sieciowe s
publikacjami, tekstami przeznaczonymi w zwizku z tym do rozpowszechniania i do lektury.
Co wicej: autorzy blogw godz si na komentowanie swoich tekstw formularz
umoliwiajcy dodanie komentarza pojawia si po klikniciu na odpowiednie hipercze.
Interakcja jest wic wpisana w struktur gatunku.
Charakterystyczn waciwoci blogw (ktra ujawnia si te np. w pogawdkach
internetowych, a w mniejszym stopniu w grupach i forach dyskusyjnych) jest anonimowo
uytkownikw. Nie stanowi ona wprawdzie formalnego wymogu, lecz ogromna wikszo
autorw blogw wystpuje pod pseudonimami (nickami); zreszt jeli nawet pseudonim ma
form imienia i nazwiska, wcale nie musi by autentyczny.
Gatunek ten znakomicie pokazuje, jak dalece i jak szybko mog przeksztaca si
gatunki tradycyjne pod wpywem nowego medium.

Jan Grzenia, Komunikacja jzykowa w Internecie, Warszawa 2006.

1.1) odczytuje sens caego tekstu [...];
1.2) [...] odczytuje zawarte w odbieranych tekstach informacje [...] jawne;
3.3) zna pojcie aktu komunikacji jzykowej [...], dostrzega i omawia wspczesne zmiany
modelu komunikacji jzykowej (np. rnice midzy tradycyjn komunikacj ustn lub pisan
a komunikacj przez Internet).

1.4) publicznie wygasza przygotowana przez siebie wypowied, dbajc o dwikow


WPROWADZENIE I OKRELENIE PROBLEMU
Powstanie sieci komputerowych (lata 70. XX w.) i ekspansja technologii informacyjnych
zmieniy ycie czowieka w wielu obszarach. Szczeglne, wrcz rewolucyjne zmiany
dokonay si w sposobach komunikowania si ludzi midzy sob. Nie byoby to moliwe bez
nowego medium Internetu.
Uwaam, e Internet zmieni w istotnym stopniu tradycyjny model komunikacji jzykowej,
powoa do ycia nowe formy i sposoby komunikowania si.

ROZWINICIE WYPOWIEDZI
1. Prezentacja modelu aktu komunikacji jzykowej (nadawca, odbiorca, kod, komunikat,
kontekst, kana) w odniesieniu do tradycyjnej komunikacji. Postawienie pytania: co w tym
modelu zmienia Internet?
a) Cechy interakcji: anonimowo, o ktrej pisze Grzenia; spontaniczno wypowiedzi
pisane sprawiaj wraenie jakby byy mwione; otwarto kady moe w dowolnym
momencie wczy si do internetowej rozmowy, na dowolny temat; dialogowo
formy monologowe, np. blog, dopuszczaj komentarze (odwoanie do tekstu Grzeni).
b) Cechy tekstu: multimedialno (wiele kodw w jednym przekazie) i hipertekstowo
(nielinearno, hipercza, struktura dynamiczna).
c) Nowe gatunki: Grzenia wymienia blog, pogawdk internetow i forum dyskusyjne;
poza tym jeszcze np. e-mail, strona WWW. Gatunki te wywodz si z form
tradycyjnych, ale w komunikacji elektronicznej zmieniaj si w sposb zasadniczy,
co pokazuje Grzenia na przykadzie blogu [krtkie omwienie blogw rnego typu:
bloga literackiego np. Krytycznym okiem, bloga kulinarnego np. Kwestia
Smaku, bloga Krystyny Jandy, blogw maturzystw].
d) Zmiany w jzyku: dominacja potocznoci (kolokwialno), wulgaryzacja, brak
dbaoci o poprawno.
2. Jakie s moje dowiadczenia w komunikowaniu si poprzez Internet?
a) Nawizywanie kontaktw z ciekawymi ludmi na forach dyskusyjnych.
b) Cigy kontakt z grup najbliszych przyjaci bez wychodzenia z domu.

WNIOSKI KOCOWE
Obecnie proces komunikowania si ludzi ze sob wyglda odmiennie ni sprzed ery
elektronicznej, sprzed epoki Internetu. Czowiek dzisiaj moe by, jeli tylko chce, w cigym
kontakcie z ludmi oddalonymi od niego nawet tysice kilometrw, spenia si w grupach
dyskusyjnych, tworzy strony WWW o dowolnej tematyce, zaistnie, by obywatelem wiata.
Moe realizowa swoje marzenia: publikowa wiersze, fotoreportae, emitowa wasne filmy.


WPROWADZENIE
Pytanie postawione w zadaniu zawiera stwierdzenie, e Internet zmienia formy i sposoby
komunikowania si ludzi midzy sob. Moim zadaniem jest ustalenie, w jaki sposb.
To zoony problem, skupi si wic na tych zagadnieniach, do ktrych odnosi si Grzenia,
przede wszystkim na gatunkach internetowych i ich relacjach do gatunkw tradycyjnych.
Zgadzam si ze zdaniem autora doczonego tekstu, e w nowych gatunkach internetowych
najwyraniej ujawniaj si zmiany, jakie zachodz w procesie komunikacji werbalnej
pod wpywem Internetu.

TEZA
Moim zdaniem Internet wprawdzie zmienia wspczesne formy i sposoby komunikowania si
ludzi, nie tworzy jednak form cakowicie nowych, a raczej przeksztaca tradycyjne.

ARGUMENTACJA
Odwoam si do modelu tradycyjnego aktu komunikacji jzykowej, na ktry skadaj si takie
kategorie, jak: nadawca, odbiorca, komunikat (tekst), kod, kana i kontekst. Wszystkie
powizane s z gatunkiem, a wic charakterystyka tych kategorii z perspektywy gatunkw
internetowych ujawni kierunki zmian w komunikacji internetowej w stosunku
do tradycyjnych form komunikacji.
1. Blog o tym gatunku pisze Grzenia. Wywodzi si z dziennika i pamitnika, ma z tymi
gatunkami nadal wiele wsplnego. Ma te cechy nowe: jest na bieco publikowany,
co nie jest moliwe przy tradycyjnym dzienniku; czytelnik moe na bieco komentowa
zapisy autora blogu (interakcyjno i dialogowo form, ktre w komunikacji tradycyjnej
s monologowe, jednokierunkowe); autor moe zachowa anonimowo (nie tylko
we wpisach na blogach, ale take w innych formach internetowych).
2. E-mail podstawowa forma korespondencji internetowej. Wywodzi si z tradycyjnego
listu i zachowuje jego funkcje i podstawow struktur. Moliwo doczania rnych
zacznikw (take ikonicznych i multimedialnych). Szybko i czstotliwo kontaktu
odpowied mona uzyska niemal natychmiast, w zalenoci od dyspozycyjnoci
adresata, wymiana listw moe trwa dowolnie.
3. Forum dyskusyjne wymiana stanowisk, przemyle w jakiej kwestii. Internetowa
forma tradycyjnej dyskusji, rozmowy, konwersacji towarzyskiej. Zastpuje bezporednie
kontakty (dyskusje w gronie przyjaci, np. w kawiarni). Rozmawiaj ze sob obcy sobie
ludzie, najczciej anonimowo (podpisuj si nickami). Kady zainteresowany moe si
wczy do rozmowy w dowolnym momencie, a take z niej wyczy. Dyskusje trwaj
tak dugo, jak dugo temat budzi zainteresowanie.
4. Powie hipertekstowa to powie do czytania na ekranie, w ktrej poszczeglne
fragmenty tekstu poczone s z innymi za pomoc hiperczy (odsyaczy),
umoliwiajcych czytanie nielinearne: pogbianie wybranych wtkw, wyszukiwanie
pocze midzy wtkami, przenoszenie si z danego fragmentu tekstu do innych
elementw tekstowych, graficznych lub dwikowych. Czytelnik porusza si midzy
poszczeglnymi fragmentami wedug uznania, a przez to jest w pewien sposb take
wsptwrc powieci. Istotna rnica midzy powieci tradycyjn i hipertekstow
polega na tym, e granice midzy nadawc i odbiorc zacieraj si (omwienie
przykadw powieci hipertekstowych: S. Shuty Blok, R. Nowakowski Koniec wiata
wedug Emeryka).

ZAKOCZENIE
Internet wykorzystuje i oywia tradycyjne formy komunikacji werbalnej, przeksztaca je,
wykorzystujc moliwoci technologiczne. Przede wszystkim uatwia kontaktowanie si ludzi
midzy sob, rozwija kreatywno, ale jest te rdem zagroe: umoliwia
rozpowszechnianie kamstw, omieszanie i obraanie innych ludzi, nieetyczne manipulowanie
nimi, sprzyja wulgaryzacji i brutalizacji jzyka. Chocia od tego typu niepodanych zjawisk
nie jest i nigdy nie bya wolna tradycyjna komunikacja, jednak w komunikacji internetowej
mog mie one o wiele wikszy zasig.

Zadanie 7.
Wyjanij, odwoujc si do podanego fragmentu powieci Andrzeja Sapkowskiego
i do innego utworu literackiego, jak funkcj moe peni stylizacja w utworze
literackim.

[...] Wemiesz tedy tego konia, com ci go uyczy, i pojedziesz do Maej Olenicy,
do komandorii joannickiej. Rzekniesz komandorowi Dytmarowi de Alzey, em ci przysa
na pokut. Tam cicho posiedzisz, a ci nie wezw. Jasne? Musi by jasne. A na drog naci
tu sakiewk. Wiem, e maa. Dabym wicej, ale mj komornik odradzi. Ta karczma nadto
nadszarpna mj fundusz reprezentacyjny.
Wielce dzikuj mrukn Reynevan, cho waga sakieweczki bynajmniej na dziki
nie zasugiwaa. Wielkie dziki waszej askawoci. To jeno tylko, e
Sterczw si nie lkaj przerwa ksi. W joannickim domie ci nie najd, a w drodze
tamj nie bdziesz sam. Tak si skada, e w tamtym kierunku, bo ku Morawie, zmierza mj
go. Widziae go pewnie za stoem. Zgodzi si, by mu towarzyszy. Szczerze mwic,
nie od razu. Ale przekonaem go. Chcesz wiedzie, jak?
Reynevan pokiwa gow na znak, e chce.
Powiedziaem mu, e twj ojciec zgin w chorgwi mego brata pod Tannenbergiem.
A on te tam by. Tyle, e on mawia: pod Grunwaldem. Bo by po przeciwnej stronie.
Tak tedy, bywaj w zdrowiu. I rozchmurz si chopczyno, rozchmurz. Wyrzeka na moj
ask nie moesz. Konia masz, grosz masz. A i bezpieczestwo w podry zapewnione.
Jak zapewnione? odway si bkn Reynevan. Moci ksi Wolfher Stercza jedzi
samoszst A ja Z jednym rycerzem? Nawet jeli z giermkiem Wasza askawo
To przecie tylko jeden rycerz!
Rudiger Haugwitz parskn. Konrad Kantner protekcjonalnie wyd wargi.
Oj, gupi ty, Bielau. Niby uczony bakaarz, a sawnego czeka nie rozpozna. Dla tego
rycerza, kapcanie, szeciu to fraszka.
A widzc, e Reynevan nadal nie rozumie, wyjani.
To jest Zawisza Czarny z Garbowa.

Andrzej Sapkowski, Narrenturm, Warszawa 2005.

1.4) wskazuje charakterystyczne cechy stylu danego tekstu, rozpoznaje zastosowane w nim
rodki jzykowe i ich funkcje w tekcie;
3.6) rozpoznaje w czytanych tekstach oraz wypowiedziach mwionych stylizacj, rozrnia
jej rodzaje (archaizacj, []) i okrela funkcje.

2.2) analizujc teksty dawne, dostrzega rnice jzykowe (fonetyczne, leksykalne) wynikajce
ze zmian historycznych;
2.5) porwnuje utwory literackie lub ich fragmenty (dostrzega cechy wsplne i rne).



Przykadowa realizacja (1)

WPROWADZENIE
Krtkie przedstawienie lektur do realizacji tematu:
fragment utworu Andrzeja Sapkowskiego (czas akcji: pne redniowiecze, miejsce akcji:
okolice Dolnego lska, postaci: historyczne i fikcyjne, gatunek: fantasy);
Trylogia Henryka Sienkiewicza (jako przykad powieci historycznej).
Rodzaj stylizacji: archaizacja (wprowadzenie do tekstu form jzykowych przestarzaych,
charakterystycznych dla polszczyzny dawnych epok, czsto w tej funkcji wystpuj gwary,
ktre zachoway wiele archaicznych form jzykowych).

ROZWINICIE
rodki jzykowe wykorzystane przez Sapkowskiego do nadania Narrenturm cech powieci
historycznej:
przywoanie w tekcie miejsc i postaci historycznych (np. Grunwald, Tannenberg,
Zawisza Czarny z Garbowa);
wprowadzenie, przede wszystkim do dialogw, sownictwa archaicznego i przestarzaego
(np. giermek, bakaarz, sakiewka, czek, rzekniesz, najd, naci, jeno, tedy, tamj,
samoszst), niektre z tych wyrazw zachoway si jeszcze w gwarach;
wykorzystanie przestarzaych form fleksyjnych (em, com);
stosowanie dawnych zwrotw i tytuw grzecznociowych (moci ksi, wasza
askawo).
Jednoczenie pojawia si kontrastowo sownictwo wspczesne (nadszarpna mj fundusz
reprezentacyjny).
Mona podsumowa, e stylizacja na powie historyczn w utworze Sapkowskiego
uprawdopodabnia fabu, nadaje jej wymiar realistyczny, mimo e nie jest konsekwentna.
Podobny zabieg zastosowa w Trylogii Sienkiewicz, z t rnic, e:
stylizacja w jego utworach jest konsekwentna,
jzykowi swoich powieci historycznych nada cechy polszczyzny XVII-wiecznej
(naladowa styl dokumentw i literatury barokowej, gwnie Paska);
jego bohaterowie czsto uywali aciny (bo wtedy bya znana).

ZAKOCZENIE
Zarwno we fragmencie Narrenturm Sapkowskiego, jak i w Trylogii Sienkiewicza
archaizacja przyblia czytelnikowi wiat przedstawiony. Pomimo rnic w sposobach
stylizowania tekstu na jzyk dawnych epok u obu autorw stylizacja peni podobne funkcje:
pobudza wyobrani czytelnika;
zwiksza jego zaangaowanie emocjonalne;
zachca do przeczytania (powieci obu autorw osigny rekordy poczytnoci).

ZAGADNIENIA WPROWADZAJCE
Wyjanienie, na czym polega stylizacja;
wymienienie rodzajw stylizacji i ich omwienie (archaizacja, dialektyzacja,
kolokwializacja).

ROZWINICIE TEMATU
Stylizacja wprowadza czytelnika w fabu dziea, pomaga odtworzy ducha epoki, w ktrej
umieszczona zostaa akcja powieci.
Uwiarygodnienie czasu i przestrzeni w powieci Andrzeja Sapkowskiego:
konkretne miejsca (Grunwald, Morawa);
postaci historyczne (Zawisza Czarny z Garbowa);
nazwy redniowiecznych instytucji (komandoria joannicka).
Archaizacja:
sowa znane, dzi nieuywane (giermek, bakaarz);
przywoanie dawnych wyrazw i form kolokwialnych (gupi, kapcan);
skadnia zda nawizujca do jzyka staropolskiego (wzorowana na acinie);
krtkie zdania z archaicznymi formami zaimkw i przyimkw, jak tedy (wtedy)
czy ku (do) zwikszaj ekspresj, nie utrudniaj zrozumienia tekstu.
W Weselu Stanisawa Wyspiaskiego wanym rodkiem artystycznym jest dialektyzacja:
charakteryzuje chopw, odrnia ich od inteligencji;
zwiksza ekspresj, oryginalno poszczeglnych bohaterw (Czepiec).

WNIOSKI PODSUMOWUJCE
Stylizacja:
uwiarygodnia miejsce i czas akcji;
konkretyzuje to akcji i realia;
indywidualizuje jzyk bohaterw i wskazuje na ich pochodzenie spoeczne,
charakteryzuje posta, jej wyksztacenie, temperament, status;
urozmaica jzyk utworu.
Przykadowe zadania z rozwizaniami. Cz pisemna na poziomie podstawowym 43

2.2.
Cz pisemna na poziomie podstawowym

2.2.1. TESTY

Zestaw 1.
Janusz Gowacki
KONIEC PSEUDOTRADYCJI

Adam Hanuszkiewicz pokaza w Teatrze Maym dzieo pt. Dziadw cz III. To samo,
co je nasz wsprodak Adam Mickiewicz napisa, a jakby i duo wicej.
Moe tylko z pocztku, po pierwszym wystpie chru z bukietem przypiewek, aktorzy
w celi cokolwiek stracili orientacj, gdzie s i jak maj przedstawia goe sowo. Ale zaraz
Krzysztof Kolberger ma pikn solwk z towarzyszeniem chru winiw i dalej ju bardzo
dobrze recytuje wiersze pod akompaniament zapudowanych. Ci ostatni, niby pilnowani, maj
przez cay czas przedstawienia du aktywno, a pod koniec z nieprzypadkowym
nachalstwem wkrcaj si na przyjcie u senatora.
Bardzo dobrym chwytem jest powieszenie Kolbergera. Nastpnie podcignicie go
na szelkach pod sam sufit w scenie egzorcyzmw przez przebran na czarno obsug. Dopiero
ten ciekawy element na dugo oywia sal, ktra roztrzsaa, czy rozhutany wysoko artysta
przyoy gow w kandelabr i czy kandelabr to wytrzyma. Te nadzwyczaj ciekawe dociekania
nad zagadk bytu, znaczy si, czy kandelabr to nasza prawdziwa rzeczywisto, czy
artystyczna atrapa, wniosy oywcze tchnienie i napicie. Wcale przez to nie chc powiedzie,
e tchnienie to nie jednoczyo nas integracyjnie w poprzednich i nastpnych kawakach.
Bardzo si take podobao posunicie, jakim bya jednoczesna emisja Widzenia ksidza
Piotra oraz Snu senatora, czyli tak zwane zaguszanie. Sam chwyt jest nienowy, ale dobrze
dobrany, gdy czy niedalek tradycj z duchem postpu tu si dobrze pamita, co wieszcz
mwi w znanym porzekadle o Arce Przymierza. Jak si wemie z tego przykad, bdzie
mona da widzowi zupeny przegld myli romantycznej i za jednym zamachem odegra
na tej samej scenie Kordiana, Niebosk i Noc listopadow.
W caym przedstawieniu, o czym zreszt ju wspominaem, bardzo piknie ustawiona
jest caa strona muzyczna. Melodie s przyjemne, niejednemu wpadn w ucho i znajd odzew
na miecie. Ju nastpnego wieczoru natknem si na takich, co szli do SPATiF-u z ari
Regestratora Ale tu znajdziemy par dam na ustach.
Mona by jeszcze duo pisa, ale najlepiej samemu si wybra. Na zakoczenie jeden
ciekawy chwyt, ktry jest bliej pocztku. Kolberger namalowa pdzlem na cianie jaki
napis, ktry o ile na wieo niewidoczny, to pod koniec dawa si przeczyta. Przez cae
przedstawienie zagadka dawaa widzom napicie. Litery wyskakiway, jak chciay, lewa
strona mylaa, e to jakie hasa, a prawa, e moe sowa podzikowania. Nie powiem, co si
w kocu pokazao, bo po co zdradza zakoczenie.
Na koniec musz dorzuci, e na naszych oczach mamy koniec pseudotradycji. Nie taka
to znowu ponura tragedia, jak si niektrym wydawao.

Na podstawie: Janusz Gowacki, Jak by kochanym, Warszawa 2005.

Zadanie 1. (01)
Wstaw X w wierszu, w ktrym zamieszczono definicj czonu pseudo-.

Pierwszy czon wyrazw zoonych, wyraajcy podobiestwo do tego,
co jest okrelane drug czci zoenia

Pierwszy czon wyrazw zoonych bdcych nazwami i okreleniami osb, rzeczy
lub zjawisk, ktre nie s tym, co udaj lub naladuj

Zadanie 2. (02)
a) Kogo w przedstawieniu gra Krzysztof Kolberger?

A. Konrada B. Senatora C. Mickiewicza D. Ksidza Piotra

b) Uzasadnij wybr, odwoujc si do treci recenzji i Dziadw czci III Adama
Mickiewicza.
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................

Zadanie 3. (01)
Jak tre w kontekcie Dziadw czci III Adama Mickiewicza powinien mie napis,
o ktrym autor recenzji pisze w przedostatnim akapicie?

A. mier carowi. mier!
B. Razem modzi przyjaciele!
C. Nowosilcow to suga piekie.
D. Umar Gustaw, narodzi si Konrad.

Zadanie 4. (02)
a) Wypisz z akapitu 2. trzy przykady wyrazw/wyrae rodowiskowych
lub wyrazw/wyrae potocznych i zamie je na wyrazy/wyraenia neutralne.
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................

b) Wyjanij, czemu suy nagromadzenie wyrazw i wyrae rodowiskowych
oraz potocznych w tekcie.
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................

Zadanie 5. (01)
Wska zdanie zawierajce form jzykow wiadczc o tym, e autor recenzji pozornie
utosamia si z widzami obecnymi na spektaklu.

A. Wcale przez to nie chc powiedzie, e tchnienie to nie jednoczyo nas integracyjnie
w poprzednich i nastpnych kawakach.
B. Bardzo si take podobao posunicie, jakim bya jednoczesna emisja Widzenia ksidza
Piotra oraz Snu senatora, czyli tak zwane zaguszanie.
C. W caym przedstawieniu, o czym zreszt ju wspominaem, bardzo piknie ustawiona jest
caa strona muzyczna.
D. Mona by jeszcze duo pisa, ale najlepiej samemu si wybra.

Zadanie 6. (02)
Sformuuj gwn tez recenzji.
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
Zadanie 7. (02)
Podaj dwie cechy gatunkowe tekstu Koniec pseudotradycji, ktre pozwalaj stwierdzi,
e jest on recenzj. Kad cech zilustruj przykadem z tekstu.

Cecha gatunkowa Przykad z tekstu
1.

2.

Punktowanie zada w zestawie 1.
Nr
zad.
Wymagania Kryteria punktowania
1.
Ucze:
I.3.1) analizuje
i definiuje znaczenia
sw;
I.3.8) odrnia
sownictwo neutralne
od emocjonalnego
i wartociujcego.
(01)
1 pkt wskazanie poprawnej definicji: Pierwszy czon
wyrazw zoonych bdcych nazwami i okreleniami osb,
rzeczy lub zjawisk, ktre nie s tym, co udaj lub naladuj.
0 pkt inna odpowied lub brak odpowiedzi.

2.
Ucze:
I.1.1) odczytuje sens
caego tekstu oraz
wydzielonych przez
siebie fragmentw;
potrafi objani
ich sens oraz funkcj
na tle caoci;
II.3.2) wykorzystuje
w interpretacji
konteksty.
(012)
2 pkt odpowied A ORAZ poprawne uzasadnienie
z odwoaniem do treci recenzji.
1 pkt odpowied A bez poprawnego uzasadnienia.
0 pkt wybranie odpowiedzi innej ni A.
Przykady poprawnego uzasadnienia:
Autor pisze o piknej solwce Kolbergera ma na myli
Wielk Improwizacj wygoszon przez Konrada.
Autor wspomina o napisie namalowanym przez
Kolbergera na cianie ma na myli napis wskazujcy na
przemian Gustawa w Konrada.
Gowacki pisze o egzorcyzmach z udziaem Kolbergera
w dramacie Mickiewicza egzorcyzmom poddany by
Konrad.
3.
Ucze:
I.1.2) odczytuje
zawarte
w odbieranych
tekstach informacje
zarwno jawne,
jak i ukryte;
w interpretacji
konteksty.
(01)
1 pkt odpowied D.
0 pkt odpowied inna ni D.

4.
Ucze:
I.1.4) wskazuje
charakterystyczne
cechy stylu danego
tekstu, rozpoznaje
zastosowane w nim
rodki jzykowe
i ich funkcje
w tekcie;
I.3.8) odrnia
sownictwo
[...] oficjalne
od swobodnego.
(012)
2 pkt poprawne wypisanie dwch wyrazw lub wyrae
rodowiskowych/potocznych i zamienienie ich na wyrazy lub
wyraenia neutralne ORAZ okrelenie, czemu suy
nagromadzenie w tekcie wyrazw lub wyrae
rodowiskowych/potocznych.
1 pkt poprawne wypisanie dwch wyrazw lub wyrae
rodowiskowych/potocznych i zamienienie ich na wyrazy lub
wyraenia neutralne, ALE bez okrelenia, czemu suy
nagromadzenie wyrazw lub wyrae
rodowiskowych/potocznych w tekcie LUB tylko okrelenie,
czemu suy nagromadzenie w tekcie wyrazw lub wyrae
rodowiskowych/potocznych bez wypisania przykadw i ich
zamiany na sowa neutralne.
0 pkt inna odpowied.
Przykady poprawnych odpowiedzi:
a)
solwka wystp solowy
zapudowani winiowie
bukiet przypiewek zbir/kilka piosenek LUB
zbir/kilka przypiewek
wkrci si wej bez zaproszenia
b)
Nagromadzenie tego typu wyrazw i wyrae w tekcie
suy podkreleniu skutku pomieszania w spektaklu
tradycji z nowoczesnoci, wyraeniu

ironicznego/negatywnego stosunku Gowackiego do
spektaklu, w ktrym pomieszano tradycj
z nowoczesnoci.
5.
Ucze:
I.1.4) rozpoznaje
zastosowane [...]
rodki jzykowe i ich
funkcje w tekcie.
(01)
1 pkt odpowied A
0 pkt odpowied inna ni A
6.
Ucze:
I.1.9) wskazuje tez
(gimnazjum);
caego tekstu.
(02)
2 pkt poprawne sformuowanie tezy recenzji.
Dziady w reyserii Adama Hanuszkiewicza nie s udanym
przedstawieniem.
Hanuszkiewicz przesadzi w scenicznym unowoczenianiu
Dziadw.
Reyser w sposb trudny do zaakceptowania zmieni
klimat dziea Mickiewicza, czynic spektakl seri
fajerwerkw inscenizacyjnych.
7.
Ucze:
I.1.2) rozpoznaje
specyfik tekstw
publicystycznych [...];
wrd tekstw
prasowych rozrnia
wiadomo
i komentarz;
fragmentw.

(012)
2 pkt podanie 2 cech gatunkowych recenzji
wraz z poprawnymi przykadami.
1 pkt podanie 1 cechy gatunkowej recenzji
wraz z poprawnym przykadem.
Przykady odpowiedzi za 2 pkt:

1. Podanie
najwaniejszych
informacji o spektaklu
Tytu spektaklu, nazwisko
reysera, miejsce
wystawienia
2. Ocenienie spektaklu Ocena reyserii, gry
aktorw, strony muzycznej

1. Podanie
najwaniejszych
informacji o spektaklu
Tytu (Dziadw cz III),
nazwisko reysera
(Hanuszkiewicz), aktora
grajcego gwn rol
(Kolberger)
2. Opisanie reakcji
odbiorcw
Dopiero ten ciekawy element
na dugo oywia sal

Uwaga: przykad z tekstu naley rozumie jako cytat
lub omwienie.

Zestaw 2.
Jan Miodek
NAJKI Z SAMOTRAKI

Kiedy rok temu zabieraem si do recenzowania sownika gwary studentw
Uniwersytetu Gdaskiego, moj uwag zwrcio ju pierwsze zdanie: Stary, przyjd dzi
do mnie wieczorem, rzucimy pena na kompa, potem impra, a potem pomylimy o jakim
afterku....
W tym jednym zdaniu kumuluj si wszystkie cechy polszczyzny najmodszych
pokole.
Ale po kolei.
Mona powiedzie, e zaczo si przed laty od Owsiakowego siema. I dzi to ju
nie jest tylko pen i komp. Nawet SMS, skdind wersja skrcona caego wyraenia, ma ju
dzi swoj skrcon wersj: es. Krtkie cze ma jeszcze krtszy wariant w postaci
cze. A mj Wrocaw jest nie tylko Wrockiem, ale te jedynie Wro. Jest do zo, nara
(a nawet narazka!) i spoko.
Owe skrty czsto abstrahuj od granic morfologicznych wyrazw
7
. Dzikuj to jest
oczywicie dziki, ale te w wersji zanglizowanej dzienks, albo spoks zamiast
spokojnie. Piwo, czyli browar, to jest bro, ale te bronks. W tych skrtach mamy
zabieg sowotwrczy anglizujcy brzmienia.
Modzi mwi dzi sory, ale urobili ju od tego swojskie
8
derywaty
9
, bo mwi si
take sorka, sorki, jest te jednak i sorewicz.
Moemy wic powiedzie, e jzyk modych to jzyk peen skrtw, uci, skrzy si
humorem, a w jego tle jest angielszczyzna.
W tej sprawie napywa do mnie korespondencja i jest ona zdecydowanie kasandryczno-
rejtanowsko-piotrowoskargowa: co to bdzie, jeszcze troch i polszczyzna zaniknie,
bdziemy y w wiecie marketw, leasingw, monitoringw i shopw.
Rozumiejc te lki, uspokajam rodakw, mwi im o jzyku praindoeuropejskim
jzyku matce nas wszystkich, o tym, e historia polskiego jzyka jest histori nieustannie
napywajcych do niego z rnych jzykw sw i e polszczyzna zawsze z tymi zoami
leksykalnymi sobie radzia w nieustajcych procesach adaptacji i przyswajania sobie tych
sw.
Faktem jest, e angielszczyzna jest dzi w polszczynie dominujca. Anglizuje si
wszystko, co si da i gdzie si da. A ju w kategoriach wypadnicia z kodu kulturowego
traktuj takie odksztacenia jzykowe, jak walka Dejwida z Goliatem czy co dziaa
na mnie zupenie wysypkowo akaparki.

Na podstawie: Jan Miodek, Najki z Samotraki, Gazeta. Opole 2012, nr 76.

7
Granice morfologiczne wyrazu to granice midzy tematem fleksyjnym a kocwk oraz midzy tematem
sowotwrczym a formantem.
8
Swojskie w znaczeniu typowe dla jzyka polskiego.
9
Derywat to inaczej wyraz sowotwrczo pochodny utworzony od innego wyrazu.

Zadanie 1. (01)
Przepisz zdanie, w ktrym Jan Miodek zawar gwn tez swojej wypowiedzi.
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................

Zadanie 2. (02)
Znajd w tekcie i wpisz do odpowiednich rubryk tabeli po 3 przykady skrtw
z jzyka wspczesnej modziey.

Rodzaje skrtw Przykady z tekstu
Skrty wyrazw i wyrae polskich
zachowujce polskie brzmienie

Skrty wyrazw i wyrae polskich majce
zanglizowane brzmienie

Zadanie 3. (01)
Swojskim derywatem utworzonym od wyrazu obcego, analogicznym do przykadw
podanych przez Jana Miodka, jest wyraz:

A. bronks.
B. afterek.
C. dzienks.
D. monitoring.

Zadanie 4. (02)
a) Poprawna wymowa wyrazu aquapark w jzyku polskim to

A. akapark.
B. agapark.
C. akfapark.
D. akwapark.

b) Co, zdaniem prof. Miodka, jest przyczyn bdu popenianego przez modych
Polakw w wymowie wyrazu aquapark?
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................

Zadanie 5. (01)
Do kadego z przykadw uycia czasownika dobierz sytuacj, w ktrej ten czasownik
zosta uyty. Odpowiedzi wpisz do tabelki.

1) zabieraem si do recenzowania a) gdy mowa o wszystkich ludziach
2) kumuluj si wszystkie cechy polszczyzny b) gdy mowa o modziey
3) urobili ju od tego swojskie derywaty c) gdy prof. Miodek mwi o sobie
d) gdy mowa o przedmiocie wykadu

1)
2)
3)

Zadanie 6. (03)
a) Od jakich wyrazw podstawowych utworzony zosta przymiotnik kasandryczno-
rejtanowsko-piotrowoskargowa?
.......................................................................................................................................................
b) Co znaczy ten przymiotnik w tekcie Jana Miodka?
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................

c) Jaki efekt wywouje jego uycie w tekcie Jana Miodka?
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................

Zadanie 7. (01)
Jaka jest opinia autora artykuu o procesie anglizowania wspczesnej polszczyzny?
Zakrel waciwe odpowiedzi w zacienionych czciach tabeli.

Autor podziela lki rodakw
zaniepokojonych ekspansj
angielszczyzny,

Autor nie podziela lkw
rodakw zaniepokojonych
ekspansj angielszczyzny,
poniewa
jzyk polski ju wielokrotnie obroni si
przed nadmiernym wpywem jzykw
obcych.

obecnie mode pokolenie Polakw
bezkrytycznie ulega wpywom jzyka
angielskiego.


Nr
zad.
1.
Ucze:
I.1.9) wskazuje
tez (gimnazjum).
(01)
1 pkt za waciwy cytat.
Poprawna odpowied:
Moemy wic powiedzie, e jzyk modych to jzyk peen skrtw,
uci, skrzy si humorem, a w jego tle jest angielszczyzna.
2.
Ucze:
I.1.2) odczytuje
w odbieranym
tekcie informacje
jawne.
(012)
2 pkt za poprawne podanie 3 skrtw wyrazw i wyrae
polskich zachowujcych polskie brzmienie ORAZ 3 skrtw
wyrazw i wyrae polskich majcych zanglizowane brzmienie.
1 pkt za poprawne podanie 3 skrtw wyrazw i wyrae
polskich zachowujcych polskie brzmienie LUB 3 skrtw
wyrazw i wyrae polskich majcych zanglizowane brzmienie.
Przykad poprawnej odpowiedzi:
Skrty wyrazw i wyrae polskich zachowujce polskie
brzmienie: siema, cze, Wrocek, Wro, do zo, nara, spoko, dziki,
bro, impra, komp 1 pkt
Skrty wyrazw i wyrae polskich majce zanglizowane
brzmienie: dzienks, spoks, bronks 1 pkt
Uwaga: w obu przypadkach obok poprawnych przykadw
nie mog by podane bdne przykady.
3.
Ucze:
I.3.9) rozpoznaje
formant
w wyrazach
pochodnych.
(01)
1 pkt za poprawn odpowied.
Poprawna odpowied:
B
4.
Ucze:
I.3.7) rozpoznaje
i poprawia rne
typy bdw
jzykowych.
(012)
2 pkt za odpowied C ORAZ poprawne wskazanie przyczyny
bdu.
1 pkt za odpowied C, ALE bez poprawnego wskazania
przyczyny bdu.
Poprawne odpowiedzi:
c) C 1 pkt
b) Naladowanie zasad wymowy typowych dla jzyka angielskiego
1 pkt
5.
Ucze:
I.1.4) rozpoznaje
funkcj
zastosowanych
w tekcie rodkw
jzykowych.
(01)
1 pkt za wszystkie poprawne poczenia.
Poprawna odpowied:
1. c
2. d
3. b
6.
Ucze:
I.3.1) analizuje
znaczenie sw;
I.1.4) rozpoznaje
funkcj
zastosowanych
w tekcie rodkw
jzykowych.
(0123)
3 pkt za poprawne podanie co najmniej dwch wyrazw
podstawowych ORAZ poprawne okrelenie znaczenia,
ORAZ efektu.
podstawowych ORAZ poprawne okrelenie znaczenia
LUB efektu.
podstawowych LUB poprawne okrelenie znaczenia, LUB celu
ALBO za poprawne okrelenie tylko znaczenia LUB efektu.
a) kasandryczno od: Kasandra; rejtanowsko od: Rejtan;
piotrowoskargowa od: Piotr Skarga 1 pkt (co najmniej
dwa poprawnie podane).
b) Znaczenie: np. pesymistyczna, katastroficzna, ostrzegajca
przed zagroeniami, nawoujca do podjcia dziaa
obronnych 1 pkt.
c) Efekt: zwielokrotnienie natenia pesymistycznego tonu
charakterystycznego dla korespondencji, o ktrej w tekcie
mowa LUB wywoanie efektu humorystycznego, LUB
hiperbolizacja sensu, LUB uplastycznienia wypowiedzi,
LUB ujawnienie erudycji autora 1 pkt.
7.
Ucze:
I.1.2) odczytuje
w odbieranym
tekcie informacje
jawne.

(01)
1 pkt za poprawne zakrelenie w obu kolumnach.
Poprawna odpowied:
Autor nie podziela lkw rodakw zaniepokojonych ekspansj
angielszczyzny, poniewa jzyk polski ju wielokrotnie obroni si
przed nadmiernym wpywem jzykw obcych.


Zestaw 3.
Grayna Stachwna
MELODRAMAT NA WAKACJE

Melodramat filmowy to gatunek wysoce skonwencjalizowany i z tego punktu widzenia
List w butelce Luisa Mandoki jest najbardziej melodramatycznym melodramatem, jaki tylko
mona sobie wyobrazi. Struktura gatunkowa powtarza si w kadym porzdnym
melodramacie, ma charakter stay i niezmienny, co ciekawe, nigdy si nie nudzi, gdy
za kadym razem kolejny narrator zawiesza na niej histori inn tak sam: pocigajc
nowym ukadem fabularnym, ale przestrzegajc regu gatunkowych i speniajc
oczekiwania widzw, czyli dajc im przyjemno panowania nad fikcyjnym wiatem
opowiadania.
Teresa Osborne znajduje na play butelk z listem w rodku. Napisa go Garrett do swej
zmarej ony, Catherine. W stechnicyzowanym systemie wiatowej komunikacji, tak szybko
i bezbdnie przenoszcym informacje, list Garretta jest symbolem zupenej aberracji:
zamknity w butelce, pozbawiony adresu dryfuje po morzu, niosc informacje niezwykle
wane dla jego autora. Teresa Osborne jest rozwdk, m przesta j kocha, zostawi
po kilku latach maestwa poranion i nieszczliw, sfrustrowan i niepogodzon z losem
kobiety niechcianej i niepotrzebnej. Nic wic dziwnego, e Teresa rozpoczyna poszukiwania
Garretta kierowana skomplikowanymi motywacjami, w ktrych mieci si i ciekawo,
i zazdro, i ch zajcia miejsca Catherine, i pragnienie zdobycia mioci jej ma. Teresa
i Garrett spotykaj si, poznaj, zawizuje si midzy nimi mio i nawet przez pewien czas
wydaje si, e Catherine moe by zapomniana, e wierno wobec niej przestanie Garretta
obowizywa. Rodzi si nadzieja na happy end. Ale, jak wiadomo, w melodramacie mog
by dwa zakoczenia: szczliwe i nieszczliwe. Happy end z pewnoci krzepiby
widzw, dawa nadziej na odrodzenie w nowym zwizku i przekonywa o atwym
zwycistwie uczu pozytywnych nad destrukcyjnymi. Jednak narrator filmu wybra to drugie
zakoczenie, nieszczliwe niechtnie stosowane w filmach hollywoodzkich, bo sprzeczne
z optymistyczn wizj wiata lansowan w nich z uporem przez niemal dziewidziesit lat
istnienia fabryki snw. Unhappy ending Listu w butelce zwraca uwag na perwersyjno
dziaa Teresy, ktra zazdroszczc zmarej prbuje zabra jej mio i wierno ma,
na neurotyczne skonnoci Garretta, ktry nie potrafi zapomnie Catherine i wypowiedzie
uzaleniajcej go od niej lojalnoci.
Kategorie film dla kobiet i film dla mczyzn cigle z wielkim trudem przebijaj
si do wiadomoci widzw i krytykw. Ale moe inaczej: film dla mczyzn jest
obojtnym emocjonalnie okreleniem dzie ekranowych, w ktrych si goni, strzela i zabija.
Film dla kobiet jak prasa dla kobiet cigle oznacza degradujce dziea, w ktrych si
kocha, plotkuje i zmyla. W 1921 roku, po premierze Szejka z Rudolfem Valentino,
szefowie Hollywoodu zrozumieli nagle, e widzowie kobiety mog stanowi osobn, wan
grup ekonomiczn, ktra bdzie masowo przychodzi do kin, czsto wiele razy na ten sam
film, pod warunkiem, e dostanie to, czego pragnie: opowie o mioci, nastrojowy klimat
i niezwykego mczyzn. List w butelce zaspokaja wszystkie te potrzeby: jest mio, jest
nastrj i jest mczyzna.

Na podstawie: Grayna Stachwna, Melodramat na wakacje, Dekada Literacka 1999, nr 7/8.

Zadanie 1. (01)
Wyjanij na podstawie tekstu sens uytego w nim sformuowania: melodramat
to gatunek wysoce skonwencjonalizowany.
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................

Zadanie 2. (01)
Uyte w pierwszym akapicie wyraenie najbardziej melodramatyczny melodramat,
jaki tylko mona sobie wyobrazi, oznacza w kontekcie caego akapitu, e film List
w butelce to

A. najwybitniejszy melodramat w historii kina.
B. niezwykle wzruszajcy film.
C. film zrealizowany w sposb typowy dla gatunku.
D. film speniajcy wszystkie oczekiwania widzw.

Zadanie 3. (02)
a) Wyraenie melodramatyczny melodramat to
A. hiperbola.
B. oksymoron.
C. antonim.
D. synekdocha.

b) Jak funkcj peni ten rodek stylistyczny w tekcie Grayny Stachwny?
.......................................................................................................................................................

Zadanie 4. (02)
a) Przepisz z tekstu Grayny Stachwny zdanie zawierajce opini o filmach dla kobiet
i okrel, czy jest to opinia pozytywna, czy negatywna.
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................

b) Uzasadnij odpowied, odwoujc si do sownictwa uytego w zacytowanym zdaniu.
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................


Zadanie 5. (01)
Znajd w drugim akapicie recenzji trzy przymiotniki pochodzenia obcego, ktre maj
znaczenia opisane w tabeli. Wpisz kady z tych wyrazw obok odpowiadajcych
im definicji. Jedno znaczenie nie odpowiada adnemu z wyrazw.

Lp. Opis znaczenia Wyraz obcy
1. odbiegajcy od normy, wynaturzony
2. powodujcy zniszczenie, rozpad
3.
przygnbiony, zniechcony prbami bezskutecznego
osignicia jakiego celu

4.
typowy dla osb niestabilnych emocjonalnie,
nadpobudliwych

Zadanie 6. (01)
Recenzja Grayny Stachwny jest nietypowa, poniewa

A. zawiera ocen filmu.
B. zachca do obejrzenia filmu.
C. porwnuje film z innymi melodramatami.
D. ujawnia zakoczenie filmu.

Nr
zad.
1.
Ucze:
I.3.1) analizuje
i definiuje
znaczenia sw;
I.1.1) odczytuje
sens fragmentw.
(01)
1 pkt poprawne wyjanienie, co to znaczy, e melodramat
to gatunek skonwencjonalizowany.
Melodramat to gatunek wysoce skonwencjonalizowany,
co oznacza, e kady film, ktry mona zaliczy do tego gatunku,
ma charakterystyczne cechy, ktre s stae i niezmienne.
LUB
Gatunek wysoce skonwencjonalizowany tu: melodramat
to taki gatunek, ktrego realizacje podlegaj cisym reguom,
ktrego cechy charakterystyczne s wyranie okrelone
i ustalone, a wic melodramat jako gatunek wysoce
skonwencjonalizowany jest rodzajem bardzo dobrze utrwalonego,
powtarzalnego schematu itp.
2.
Ucze:
I.1.1) odczytuje
sens fragmentw.
(01)
Poprawna odpowied:
C
3.
Ucze:
I.3.1) analizuje
i definiuje
znaczenia sw;
(012)
2 pkt za poprawne podanie odpowiedzi A ORAZ poprawne
wyjanienie, jak funkcj peni ten rodek stylistyczny w tekcie
Grayny Stachwny.
I.1.4) rozpoznaje
funkcj
zastosowanych
w tekcie rodkw
jzykowych.

1 pkt za poprawne podanie odpowiedzi A BEZ wyjanienia,
jak funkcj peni ten rodek stylistyczny w tekcie Grayny
Stachwny.
a) A
b) Podkrela skonwencjonalizowanie filmu / Podkrela, e jest to
film zrealizowany w sposb typowy dla gatunku i inne
bliskoznaczne odpowiedzi.
4.
Ucze:
I.1.7) rozpoznaje
intencj wypowiedzi
(aprobat,
dezaprobat,
negacj,
prowokacj)
(gimnazjum);
I.1.1) odczytuje
sens fragmentw;
I.1.4) rozpoznaje
funkcj
zastosowanych
w tekcie rodkw
jzykowych;
I.1.2) wyszukuje
w wypowiedzi
potrzebne
informacje oraz
cytuje odpowiednie
fragmenty tekstu
(gimnazjum).
(012)
2 pkt poprawne wypisanie zdania zawierajcego opini
o filmach dla kobiet ORAZ ocena opinii (czy jest pozytywna,
czy negatywna) wraz z uzasadnieniem odwoujcym si
do sownictwa uytego w zdaniu.
o filmach dla kobiet BEZ oceny tej opinii (czy jest pozytywna,
czy negatywna) LUB BEZ uzasadnienia odwoujcego si
Film dla kobiet (...) cigle oznacza degradujce dziea,
w ktrych si kocha, plotkuje i zmyla.
Jest to opinia negatywna, na co wskazuj zastosowane rodki
leksykalne, takie jak: degradujce, plotkuje, zmyla wyrazy
nacechowane ujemnie.
LUB
W zdaniu tym jest mowa o utrwalonym negatywnym
wartociowaniu filmw dla kobiet, o czym wiadczy uycie
czasownikw: degradowa, plotkowa i zmyla, w ktrych
znaczeniach zawiera si ocena ujemna obiektu, czynnoci
i wytworw dziaa.
5.
Ucze:
I.1.1) odczytuje
znaczenia wyrazw
w tekcie;
I.3.1) analizuje
znaczenia sw;
I.3.3) rozpoznaje
wyrazy zapoyczone
(obce) rozumie
ich funkcj w tekcie
(gimnazjum).
(01)
1 pkt za poprawne poczenie wszystkich wyrazw
ze znaczeniami.

Poprawna odpowied:
1.
2. destrukcyjny
3. sfrustrowany
4. neurotyczny

6.
Ucze:
I.1.2) rozpoznaje
specyfik tekstw
publicystycznych.
(01)
Poprawna odpowied:
D

Zestaw 4.
TEKST 1.

Roman Ingarden
CZOWIEK I JEGO RZECZYWISTO

Czowiek tym si odrnia od zwierzt, e nie tylko opanowuje przyrod w granicach
bez porwnania szerszych, ale nadto, e wytwarza sobie pewn zupenie now rzeczywisto,
zwan kultur. Raz wytworzona, stanowi ona potem znamienny skadnik otaczajcego
go wiata.
Czowiek uprawia ziemi i hoduje roliny, stawia domy, buduje drogi itd. Robi to
jednak na swj sposb i w swoich wymiarach take niektre przynajmniej zwierzta bobry,
mrwki, termity cho na pewno w stopniu znacznie mniej doskonaym i powszechnym.
Ale czowiek stwarza nadto tego rodzaju przedmioty, jak dziea sztuki, teorie naukowe, jzyki
jako rne sposoby utrwalania i przekazywania innym tego, co raz zostao pomylane,
pastwa, instytucje publiczne (jak np. uniwersytety) lub prywatne (np. banki, towarzystwa
itp.), systemy prawne, pienidz itp. Wszystkie one s niejako potomkami czowieka.
Nie tylko jednak dziea nasze s naszymi potomkami, ale w pewnej mierze i my
stajemy si jakby potomkami naszych dzie i raz je stworzywszy i obcujc z nimi ju nie
umiemy tak y i by takimi, jacy bylimy, gdy ich jeszcze nie byo. Bo zmieniamy si
cielenie i duchowo pod wpywem wytworzonego przez nas wiata naszych dzie.
Majc koleje i aeroplany, nie umiemy ju tak chodzi, jak to czynili nasi pradziadowie.
I gdy syszelimy ju dziea Beethovena lub Szopena, nie chcemy ju sucha katarynki,
a gdy olni nas swymi piknociami Pan Tadeusz lub Krl Duch, nudnym si dla nas staje
niejeden utwr dawniej ceniony, bo inna ju jest nasza wraliwo artystyczna i inne wymogi
poetyckiego pikna. I jeeli dziea nasze s wysoko wartociowe (dobre), pikne, duchowo
bogate, szlachetne i mdre, my sami przez nie dobrzejemy, a jeeli nios w sobie lady za,
szpetoty, duchowej niemocy, choroby lub obdu, stajemy si pod ich wpywem gorsi, ubosi,
sabsi lub chorzy.

Na podstawie: Roman Ingarden, Czowiek i jego rzeczywisto, [w:] tene, Szkice z filozofii literatury,
Krakw 2000.
TEKST 2.

Jan Pawe II
PAMI I TOSAMO

W kultur czowieka od samego pocztku wpisany jest bardzo gboko element
pikna. Pikno wszechwiata jest jak gdyby odbite w oczach Boga, o ktrym powiedziano:
A Bg widzia, e wszystko, co uczyni, byo bardzo dobre (Rdz 1, 31). Za bardzo dobre
zostao uznane przede wszystkim pojawienie si pierwszej pary, stworzonej na obraz
i podobiestwo Boga, w caej pierwotnej niewinnoci i w tej nagoci, jaka bya udziaem
czowieka przed grzechem pierworodnym. To wszystko ley u podstaw kultury wyraajcej
si w dzieach sztuki, czy to bd dziea malarstwa, rzeby, architektury, czy dziea
muzyczne, czy inne rezultaty twrczej wyobrani i myli. Czowiek yje prawdziwym
ludzkim yciem dziki kulturze. Kultura jest waciwym sposobem istnienia i bytowania
czowieka. Kultura jest tym, przez co czowiek jako czowiek staje si bardziej czowiekiem:
bardziej jest.

Na postawie: Jan Pawe II, Pami i tosamo. Rozmowy na przeomie tysicleci, Krakw 2005.
Zadanie 1. (02)
Sformuuj trzy pytania, na ktre w kolejnych akapitach odpowiada autor tekstu 1.
Kade pytanie musi odnosi si do caego akapitu.

1.
2.
3.

Zadanie 2. (02)
Ktre z podanych w tabeli sdw s zgodne z twierdzeniami autora wyraonymi
w tekcie 1., a ktre nie? Wstaw X w odpowiedni rubryk.

Lp. Stwierdzenie Zgodne Niezgodne
1.
Dziea Beethovena i Szopena to wspaniae wytwory ludzkiej
myli.

2.
Obcujc z dzieami kultury, czowiek zawsze staje si
lepszy.

3.
Czowiek jest wyjtkiem w wiecie przyrody, poniewa jako
jedyna istota potrafi przeksztaca otoczenie, w ktrym yje.

4.
Wskutek poznawania dzie sztuki czowiek ksztatuje swj
gust artystyczny.

Zadanie 3. (03)
Znajd w akapicie trzecim i wpisz do tabeli po jednym spjniku penicym w tekcie 1.
wskazan funkcj. Podaj przykady zda zoonych, w ktrych wystpiy takie spjniki.

Funkcja Spjnik Przykad zdania z tekstu
Wprowadzenie zdania
podrzdnego, ktre
okrela warunek

Wprowadzenie zdania
wsprzdnego cznego

Wprowadzenie zdania
podrzdnego, ktre
zawiera uzasadnienie
sdu


Zadanie 4. (01)
Ktre cechy stylu naukowego charakteryzuj tekst 1.? Podkrel TAK, jeli wskazan
w tabeli cech mona temu tekstowi przypisa, a NIE jeli cecha w tekcie
nie wystpuje.

Nasycenie terminologi naukow TAK NIE
Nagromadzenie wyrazw o znaczeniu abstrakcyjnym TAK NIE
Wystpowanie rozbudowanych skadniowo zda TAK NIE
Pozbawiony emocji, rzeczowy wywd TAK NIE
Zadanie 5. (02)
a) Co w kontekcie tekstu 2. oznacza wyraenie prawdziwe ludzkie ycie?
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
b) Wyjanij, jak w odniesieniu do tekstu 1. i 2. powinno si rozumie sens zdania:
Kultura jest tym, przez co czowiek jako czowiek staje si bardziej czowiekiem:
bardziej jest.
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
Zadanie 6. (01)
Wyjanij, dlaczego Jan Pawe II w drugim zdaniu posuy si form czasownika
zakoczon na no: powiedziano.
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................

Zadanie 7. (02)
a) Dlaczego pikno jest kategori wan dla autora tekstu 1.?
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................

b) Dlaczego pikno jest kategori wan dla autora tekstu 2.?
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................

Zadanie 8. (03)
a) Wska co najmniej dwa sowa kluczowe wsplne dla tekstu 1. i 2.
.......................................................................................................................................................

b) Z kadym z wybranych sw kluczowych u zdanie, ktrego sens bdzie zgodny
z wymow tekstu 1. lub 2.
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................

Nr
zad.
1.
Ucze:
III.1.3) formuuje
pytania do tekstu
(gimnazjum).
(012)
2 pkt poprawne sformuowanie 3 pyta (kade pytanie
odnosi si do treci caego akapitu ORAZ poszczeglne
pytania s zapisane zgodnie z porzdkiem akapitw).
1pkt poprawne sformuowanie 2 pyta (kade z nich
odnosi si do treci caego akapitu ORAZ poszczeglne
pytania s zapisane zgodnie z porzdkiem akapitw).
1. Czym rni si czowiek od zwierzt?
2. Jakie formy dziaania s wsplne dla czowieka i zwierzt,
a jakie s swoiste tylko dla czowieka?
3. Jaki wpyw na czowieka maj wytworzone przez niego
dziea?

2.
Ucze:
I.1.2) rozpoznaje
specyfik tekstw []
popularnonaukowych;
odczytuje zawarte
w odbieranych
tekstach informacje
zarwno jawne,
jak i ukryte.
(012)
2 pkt poprawna ocena wszystkich stwierdze.
1 pkt poprawna ocena przynajmniej dwch stwierdze.
1. Zgodne
2. Niezgodne
3. Niezgodne
4. Zgodne
3.
Ucze:
I.1.3) rozpoznaje
w wypowiedziach
podstawowe czci
mowy ([] spjnik)
i wskazuje rnice
midzy nimi (szkoa
podstawowa);
I.3.6) rozrnia
rodzaje zda
zoonych
wsprzdnie
i podrzdnie
i rozumie ich
funkcje (gimnazjum).

(0123)
3 pkt poprawne podanie trzech spjnikw
wraz z przykadami zda.
2 pkt poprawne podanie dwch spjnikw
wraz z przykadami zda.
1 pkt poprawne podanie jednego spjnika
wraz z przykadem zdania.

Funkcje Spjnik Przykad zdania z tekstu
Wprowadzenie
zdania
podrzdnego,
ktre okrela
warunek
jeeli
I jeeli dziea nasze s
wysoko wartociowe
(dobre), pikne, duchowo
bogate, szlachetne i mdre,
my sami przez nie
dobrzejemy []
LUB
[] a jeeli nios w sobie
lady za, szpetoty,
duchowej niemocy, choroby
lub obdu, stajemy si pod
ich wpywem gorsi, ubosi,
sabsi lub chorzy.
Wprowadzenie
zdania
wsprzdnego
cznego
i
[] ju nie umiemy tak y
i by takimi, jacy bylimy,
[]
Wprowadzenie
zdania
podrzdnego,
ktre zawiera
uzasadnienie
sdu
bo
[] nudnym si dla nas
staje niejeden utwr
dawniej ceniony, bo inna
ju jest nasza wraliwo
artystyczna i inne wymogi
poetyckiego pikna []

4.
Ucze:
I.1.4) wskazuje
charakterystyczne
cechy stylu danego
tekstu.

(01)
1 pkt poprawne udzielenie wszystkich odpowiedzi.
Poprawna odpowied:
Nasycenie terminologi naukow TAK NIE
Nagromadzenie wyrazw o znaczeniu
abstrakcyjnym
TAK NIE
Wystpowanie rozbudowanych skadniowo
zda
TAK NIE
Pozbawiony emocji, rzeczowy wywd TAK NIE

5.
Ucze:
I.3.2) rozpoznaje
wyrazy wieloznaczne
i rozumie ich
znaczenia w tekcie
(gimnazjum);
fragmentw;
III.2.1) operuje
sownictwem
z okrelonych
krgw tematycznych
(na tym etapie
rozwijanym
i koncentrujcym
si przede wszystkim
wok tematw: []
wspczesno
i przeszo; kultura,
cywilizacja []).
(012)
2 pkt poprawne wyjanienie podpunktu a) i b).
1 pkt poprawne wyjanienie punktu a) LUB b).
a) Prawdziwe ycie ludzkie przeywa czowiek, dla ktrego
kultura jest czym wanym.
LUB
Prawdziwe ludzkie ycie jest wzbogacone dziki
moliwoci uczestnictwa czowieka w kulturze,
nie ogranicza si bowiem do zaspokajania potrzeb
bytowych, materialnych.
b) Kultura wzbogaca czowieka. LUB Obcujc z wytworami
kultury i tworzc wasne dziea, czowiek wykorzystuje
w peni swoje moliwoci twrcze i przez to jakby
zwielokrotnia swoje istnienie.

Oraz inne bliskoznaczne zdania, niesprzeczne z wymow
tekstu.
6.
Ucze:
I.3.6) rozrnia
zdania
bezpodmiotowe
oraz rozumie ich
funkcje w wypowiedzi
(gimnazjum);
I.1.1) odczytuje
[w tekcie] znaczenia
wyrazw, potrafi
objani ich sens
oraz funkcj na tle
caoci;
I.1.4) rozpoznaje
zastosowane rodki
jzykowe i ich funkcje
w tekcie.
(01)
1 pkt poprawne wyjanienie.

Forma ta jest oglnie przyjta przy odwoywaniu si
do tekstw biblijnych spisanych przez anonimowych
autorw.
Jan Pawe II chcia zasygnalizowa, e czynno, o ktrej
mowa, miaa miejsce w przeszoci, a jej wykonawca nie
jest znany.

7.
Ucze:
caego tekstu []
oraz wydzielonych
przez siebie
fragmentw [];
I.1.2) [] odczytuje
zawarte
w odbieranych
tekstach informacje
zarwno jawne,
jak i ukryte.
(012)
2 pkt poprawne wyjanienie, dlaczego pikno jest kategori
wan dla autora tekstu 1. ORAZ dlaczego pikno jest
kategori wan dla autora tekstu 2.
1 pkt poprawnie wyjanienie, dlaczego pikno jest kategori
wan dla autora tekstu 1. LUB dlaczego pikno jest kategori
wan dla autora tekstu 2.
a) Pikno jest wane dla R. Ingardena, bo uznaje on,
e obcowanie z dzieem pozwala ludziom stawa si
lepszymi.
LUB
Zdaniem Ingardena pikno jest czym cennym w yciu
czowieka, bo tworzc pikne dziea lub bdc
ich odbiorc, czowiek sam staje si lepszy.
b) Dla autora drugiego tekstu pikno jest kategori wan,
gdy jego zdaniem ley ono u podstaw caej kultury,
bez ktrej czowiek nie mgby istnie w penym wymiarze.
LUB
Pikno jest dla autora wane, bo zostao ono celowo
stworzone przez Boga.
8.
Ucze:
w interpretacji
elementy
znaczce
dla odczytania
sensu utworu
(np. sowa-klucze).

(0123)
a)
1 pkt poprawne wskazanie co najmniej dwch sw
kluczowych wsplnych dla tekstw 1. i 2.
kultura, dzieo sztuki, czowiek
b)
2 pkt dwa poprawne zdania zgodne z wymow tekstu 1.
lub 2.
1 pkt za jedno poprawne zdanie zgodne z wymow tekstu 1.
lub tekstu 2.
Kultura jest bardzo wana dla czowieka, stanowi niejako
o jego czowieczestwie. Dziea sztuki winny wyraa
pikno stworzenia.
Czowiek dziki uczestnictwu w kulturze moe si najlepiej
rozwija. Czowiek wytwarza now rzeczywisto
kultur.

2.2.2. ROZPRAWKI
10

Zadanie 1.
Czy szczeglne okolicznoci mog usprawiedliwi postpowanie sprzeczne
z podstawowymi zasadami etyki? Rozwa problem i uzasadnij swoje zdanie, odwoujc
si do fragmentu Innego wiata Gustawa Herlinga-Grudziskiego i do innych tekstw
kultury. Twoja praca powinna liczy co najmniej 250 sw.

Gustaw Herling-Grudziski
INNY WIAT. ZAPISKI SOWIECKIE

W zarekwirowanym przez wojsko hotelu na rogu Tritone i Corso Umberto zamwiem
butelk zimnego wina i zaprowadziem go do mojego pokoju na trzecim pitrze. Byo duszno,
zza przymknitych aluzji wpaday do pokoju spaszczone promienie wiata, przez ciany
dochodziy krzyki pijanych onierzy i piski dziewczt ulicznych, na ulicy kotowa si leniwy
tum. Upa dochodzi do zenitu. Usiedlimy swobodnie na ku. Przygldaem si
bezmylnie wzorom na tapetach, nie wiedzc, co pocz. Gdy czuem przez skr, e nie
powiedzia wszystkiego.
W tej historii zacz ostronie jest pewna sprawa, ktr przemilczaem i ktr
chciabym ci teraz powiedzie. Nie mwiem o niej dotd z nikim, bo prawd powiedziawszy,
nie miaem z kim. Kiedy wrciem do Polski, nie znalazem przy yciu nikogo, dosownie
nikogo z mojej bliszej i dalszej rodziny. Ale przez tyle bezsennych nocy marzyem o tym,
aby spotka kogo, kto mgby mnie zrozumie, kto by take w obozie sowieckim
Nie dam od ciebie niczego, nie prosz o nic. Zmieniem po wojnie nazwisko i za par
miesicy, moe za rok, rozpoczn w Ameryce nowe ycie. Ale zanim to si stanie, chciabym,
aby wysuchawszy mojej opowieci, powiedzia tylko jedno sowo: rozumiem
Mw zachciem go, dolewajc do szklanki wina siedzielimy przecie w jednej
celi. Po tej wojnie to prawie tyle samo, co gdybymy siedzieli w jednej awie szkolnej
Nie tak atwo utrzymaem si na stanowisku dziesitnika w brygadzie budowlanej.
W Rosji, jak wiesz, trzeba za wszystko paci. W lutym 1942 roku, czyli w miesic zaledwie
po przeniesieniu mnie z oglnych robt do baraku technicznego, zostaem noc wezwany
do Trzeciego Oddziau. By to okres, kiedy Rosjanie brali na Niemcach odwet za klski
na froncie nawet w obozach. W mojej brygadzie pracowao czterech Niemcw dwch
zrusyfikowanych zupenie Niemcw nadwoaskich i dwch komunistw niemieckich,
ktrzy uciekli do Rosji w roku 1935. Pracowali doskonale: nie miaem im nic do zarzucenia,
chyba to tylko, e unikali jak ognia rozmw na tematy polityczne. Zadano ode mnie,
abym zoy zeznanie, e syszaem ich rozmawiajcych po niemiecku o bliskim nadejciu
Hitlera. Mj Boe, jednym z najwikszych koszmarw systemu sowieckiego jest mania
legalnego likwidowania ofiar Nie wystarczy strzeli komu w eb, trzeba jeszcze, eby
o to na procesie piknie poprosi. Nie wystarczy uwika czowieka w ponur fikcj, trzeba
jeszcze, eby potwierdzili j wiadkowie. Oficer NKWD nie ukrywa przede mn, e jeli
odmwi, wrc na oglne roboty, do lasu Miaem wic do wyboru wasn mier
lub mier tych czterech
Nala sobie wina i trzsc si rk podnis szklank do ust. Spod przymruonych
powiek widziaem jego spocon, przekrzywion strachem twarz.
I wybraem. Miaem do lasu i tego przeraliwego, codziennego wywijania si
od mierci chciaem y. Zoyem zeznanie. [...]

10
Prezentowane w Informatorze przykadowe realizacje pochodz z pilotau zostay przygotowane przez
uczniw klasy maturalnej; opis poziomu wykonania sporzdzili sprawdzajcy prace egzaminatorzy.

Za cian jaki kobiecy gos zapia faszywym falsetem piosenk wosk i umilk
nagle, ucity przeklestwem. Zrobio si troch chodniej, ale syszaem nieomal,
jak rozgrzane opony samochodw odrywaj si z trzaskiem od lepkiego asfaltu.
Gdybym to powiedzia komukolwiek z ludzi, wrd ktrych teraz yj podj
cicho nie uwierzyby lub uwierzywszy, nie podaby mi rki. Ale ty, ty przecie wiesz,
do czego nas doprowadzono. Powiedz tylko to jedno sowo: rozumiem
Poczuem, jak krew uderza mi do skroni, a wraz z ni cisn si przed oczy dawne
obrazy, wspomnienia. Ale o ile bardziej byy zatarte wwczas, gdy tumiem je si,
by uratowa wiar w ludzk godno, ni teraz, gdy nareszcie uspokojony spogldaem
na nie jak na ostyg przeszo! Moe wymwibym bez trudu to jedno sowo nazajutrz
po zwolnieniu z obozu. Moe Miaem ju jednak za sob trzy lata wolnoci, trzy lata
wdrwek wojennych, udziau w bitwach, normalnych uczu, mioci, przyjani,
yczliwoci Dni naszego ycia nie s podobne do dni naszej mierci i prawa naszego ycia
nie s rwnie prawami naszej mierci. Wrciem z takim trudem midzy ludzi i miabym
teraz od nich dobrowolnie ucieka? Nie, nie mogem wymwi tego sowa.
Wic? zapyta cicho.
Wstaem z ka i nie patrzc mu w oczy, podszedem do okna. Odwrcony plecami
do pokoju, syszaem, jak wychodzi i przymyka ostronie drzwi. Pchnem aluzje.

Gustaw Herling-Grudziski, Inny wiat. Zapiski sowieckie, Warszawa 1989.

1.1) odczytuje sens caego tekstu [...].

3.2) omawia na podstawie poznanych dzie literackich i innych tekstw kultury podstawowe,
ponadczasowe zagadnienia egzystencjalne [...], poddaje refleksji uniwersalne wartoci
humanistyczne (gimnazjum);
1.3) rozpoznaje konwencj literack [];
2.4) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania wiata przedstawionego i bohatera (narracja,
fabua []);
3.2) wykorzystuje w interpretacji utworu konteksty [...] (np. literackie, kulturowe, filozoficzne,
religijne);
4.2) dostrzega obecne w utworach literackich oraz innych tekstach kultury wartoci [...]
uniwersalne;
4.3) dostrzega w wiecie konflikty wartoci [...] oraz rozumie rda tych konfliktw.

1.1) tworzy duszy tekst pisany [] zgodnie z podstawowymi reguami jego organizacji,
przestrzegajc zasad spjnoci znaczeniowej i logicznej;
1.2) przygotowuje wypowied [] (wybiera [] odpowiedni ukad kompozycyjny, analizuje
temat, wybiera form kompozycyjn, sporzdza plan wypowiedzi, dobiera waciwe
sownictwo);
lub retoryki (stawia tez lub hipotez, dobiera argumenty, porzdkuje je, hierarchizuje,
dokonuje ich selekcji pod wzgldem uytecznoci w wypowiedzi, podsumowuje, dobiera
przykady ilustrujce wywd mylowy, przeprowadza prawidowe wnioskowanie).


Zasady wielu systemw etycznych, np. judeochrzecijaskiego czy te spoeczestw
tradycyjnych, stawiaj przed czowiekiem okrelone wymagania co do zachowania si wobec
innych ludzi. Zwaszcza w etyce judeochrzecijaskiej postawa czowieka powinna by
jednoznaczna, zgodna z Dekalogiem. Zatem wydaje mi si, e trudno jest znale okolicznoci,
ktre mogyby usprawiedliwi nieetyczne dziaanie czowieka. Potwierdzenie mojego
stanowiska odnajduj rwnie w literaturze.
Przywoany tekst pochodzi z ostatniego rozdziau, ktry dotyczy ycia autora
wyzwolonego ju z sowieckiej niewoli, majcego jednak w pamici straszliwe prawa agru,
wiata odwrconego dekalogu. Grudziski wielokrotnie w swej ksice wspomina,
e w Jercewie ludzie dopuszczali si wobec siebie najwikszych niegodziwoci. By w stanie
odrni dobro od za, oceni nieetyczne zachowania urkw, donosicieli, stranikw
zncajcych si nad winiami. Zatem ocali poczucie przyzwoitoci, nie relatywizowa
zasad moralnych. Przez cay pobyt w agrze prowadzi zacit walk wewntrzn
o niesprzeniewierzenie si im. I j zwyciy ocali nie tylko ycie, lecz take swoj godno.
Jednoczenie, gdy pozostawa w obozie, by w stanie zrozumie zachowania nieetyczne
innych, w pewien sposb w tamtych, nieludzkich okolicznociach nawet je usprawiedliwia.
Jednak na wolnoci, gdzie nie krlowao ju bezprawie i przywrcono hierarchi wartoci
wanych dla kultury europejskiej, zacz dystansowa si wobec rozumienia tych
niegodziwych zachowa, ktrych si dopuszczano dla ratowania wasnego ycia.
Analizowany fragment Innego wiata przedstawia rozmow Herlinga-Grudziskiego
w hotelowym pokoju (po trzech latach ycia poza agrem) z napotkanym wspwiniem
Jewrejem, ktrego co trapi i chce koniecznie si zwierzy. Jak si okazuje, ma na sumieniu
faszywy donos na niewinnych ludzi, bdcy dla nich wyrokiem mierci. Ten donos
ratowa jego ycie, a on mia do wywijania si od mierci. A jednak, jak widzimy,
to usprawiedliwienie nie wystarcza, by mg normalnie y w powojennej rzeczywistoci.
Potrzebuje czyjego zrozumienia i liczy na nie u tego, kto y w tych samych potwornych
warunkach, kto na wasnej skrze odczu, czym by sowiecki obz. Tego zrozumienia jednak
u swego rozmwcy nie znajduje. Dlaczego? Przecie pisarz ma wiadomo, i okolicznoci
ycia w sowieckim obozie zmuszay do zachowa, ktrych w normalnych warunkach czowiek
by si nie dopuszcza. Dlaczego z jego usta nie pada zbawienne dla Jewrieja sowo
rozumiem? Dlatego, e od trzech lat y na wolnoci, gdzie na nowo spotka ad moralny
stanowiony przez obowizujce wszystkich prawo. Z tej perspektywy uzna, e nie mona
relatywizowa praw moralnych, a spenienie oczekiwa Jewrieja byoby wanie ich
relatywizowaniem. Jednoczenie zgodnie z chrzecijask etyk nie potpia swego
rozmwcy. Nie patrzy mu jednak w oczy, co wiadczy by moe o tym, e w nim samym
istnieje jaki rodzaj wstydu spowodowanego niemonoci gonego upominania si
o godno czowieka w tak ekstremalnych warunkach jak sowiecki obz pracy.
W szczeglnych okolicznociach znalaz si rwnie Marek Edelman, bohater
reportau Hanny Krall Zdy przed Panem Bogiem. W piekle getta potrafi jednak nie
tylko nada sens swojemu yciu poprzez przygotowanie (wraz z innymi czonkami ydowskiej
Organizacji Bojowej), a nastpnie podjcie zbrojnej walki, ale take poprzez pomoc idcym
na Umschlagplatz, kiedy to jako goniec, jeszcze przed powstaniem, rozdawa numerki
ycia. Wyznawane przez niego motto: Nie da wepchn si na beczk nigdy nie byo
realizowane kosztem innych. Edelman postpowa zgodnie z oglnoludzkimi, wywiedzionymi
z prawa naturalnego, zasadami etycznymi. Pozosta wierny sobie, nie zoy faszywego
wiadectwa i uwaa, e przeycie kosztem innego czowieka jest niegodne.

Heroizm etyczny nie jest niemoliwy, cho trudny do zrealizowania ludzkimi siami.
Potwierdzaj to dwie powysze postawy: Herlinga-Grudziskiego i Edelmana. Obaj
w wiecie absurdu (pierwszy w agrze, drugi w getcie) potrafili nada sens swojemu yciu
poprzez wierno etyce. Tak postaw kae zachowa take Zbigniew Herbert w wierszu
Przesanie Pana Cogito. Kiedy rozum zawodzi pisze Herbert naley by odwanym,
gardzi szpiclami, katami, tchrzami. Nie mona te wybacza w imieniu tych, ktrych
zdradzono o wicie. Tak wanie sdzi Grudziski i dlatego nie powiedzia rozumiem.
Mia prawo uwaa, e adna sytuacja nie usprawiedliwia postpowania sprzecznego
z zasadami etyki.
Przywoane teksty potwierdzaj moje przekonanie, e strach przed utrat wasnego
ycia nie jest wystarczajc okolicznoci do uzasadnienia nieetycznego postpowania.
Jak powiedzia Waram Szaamow: Nawet na samym dnie pieka moliwe jest dobro.

Poziom wykonania
A. Sformuowanie stanowiska: 6 pkt stanowisko adekwatne do problemu, zdajcy wyranie formuuje tez,
w ktrej prezentuje wasne stanowisko.
B. Uzasadnienie stanowiska: 18 pkt uzasadnienie trafne, szerokie i pogbione (zdajcy odwoa si
rzeczowo do tekstu Herlinga-Grudziskiego, poda i omwi przykady postaw heroicznych, ktrych
zachowanie potwierdza postawion tez, uzasadni przekonujco swoje zdanie). Argumentacj popar
przykadami z innych utworw.
C. Poprawno rzeczowa: 4 pkt brak bdw rzeczowych.
D. Zamys kompozycyjny: 6 pkt kompozycja funkcjonalna.
E. Spjno lokalna: 2 pkt nieznaczne zaburzenia spjnoci.
F. Styl tekstu: 4 pkt styl stosowny.
G. Poprawno jzykowa: 6 pkt nieliczne bdy nierace.
H. Poprawno zapisu: 4 pkt zapis w peni poprawny.


Ludzie, ktrzy zrobili co zego, maj zwykle skonno do usprawiedliwiania swojego
czynu. Czsto twierdz, e w istocie chcieli dobrze, e mieli uczciwe intencje. Tumacz
si szczeglnymi okolicznociami, ktre sprawiy, e musieli postpi niezgodnie
z podstawowymi zasadami etyki. To im pomaga uspokoi sumienie. Ale czy to wystarczy,
by zmaza ich win? Czy szczeglne okolicznoci mog usprawiedliwi postpowanie
sprzeczne z podstawowymi zasadami etyki? Czy mog one cakowicie zwolni sprawc
od odpowiedzialnoci? Odpowied na te pytania wydaje si trudna.
Przedstawiony fragment utworu Inny wiat Gustawa Herlinga-Grudziskiego
ukazuje problem poczucia winy nkajcy ludzi, ktrzy, bdc winiami w sowieckim agrze,
przyjmowali postawy nieetyczne wzgldem swoich wsptowarzyszy niedoli. Narrator
Herling-Grudziski opowiada o spotkaniu w Rzymie z dawnym wspwiniem
Jewriejem. Czowiek ten by dziesitnikiem w brygadzie budowlanej. To stanowisko dawao
mu szans na przeycie, uniknicie morderczej pracy przy wyrbie lasu. Aby tego stanowiska
nie straci, zgodzi si na zoenie nieprawdziwego zeznania przeciwko czterem innym
winiom Niemcom. Czynic to, mia wiadomo, e jego postpowanie bdzie skutkowa
mierci tych ludzi. W trakcie rozmowy usprawiedliwia si, e ratowa siebie, e byy takie
a nie inne warunki. Poszukuje zrozumienia u Herlinga-Grudziskiego, mwic: Przecie
wiesz, do czego nas doprowadzono. To zrozumienie, po ktre nie mg si zwrci
do rodziny, bo po powrocie do Polski nie znalaz nikogo, dosownie nikogo z bliskich,
moe mu pomc dalej y. Grudziski jednak milczy. Nie mwi oczekiwanego rozumiem,
poniewa od momentu, gdy wydarzya si przywoana tu historia, upyno ju sporo czasu:
Moe wymwibym bez trudu to jedno sowo nazajutrz po zwolnieniu z obozu. Moe.
Ale teraz, gdy na zewntrz nie rozcigaa si zmroona nieludzka ziemia, lecz sycha
byo gwar woskiej ulicy odgosy pijanych onierzy, piski dziewczt, w ssiednim pokoju
kto prbowa nuci piosenk. W sytuacji, gdy na nowo odkry normalno, ludzkie uczucia,
ycie, w ktrym obowizuj zasady moralne, nie moe speni oczekiwania Jewrieja.
Jednak jawnie te go nie potpia. Grudziski nie wydaje jednoznacznego sdu.
Wie, e w rzeczywistoci, w ktrej ludzkie ycie nic nie znaczy, nie wszystkim udaje si ocali
wartoci. Czciej czowiek kieruje si wtedy zwierzcym lkiem, instynktem przetrwania,
dowiadcza wasnej saboci. Sdz jednak, podobnie jak autor Innego wiata,
e postpowania Jewrieja nie mona usprawiedliwi, lecz take nie wolno go potpia.
Grudziski w przywoanym fragmencie ostrzega przed prostym moralizowaniem.
Podobny pogld na kwestie moralne mia te Sofokles. Ja jednak myl inaczej
ni autor staroytnej tragedii. Moim zdaniem istniej wypadki, gdy mona usprawiedliwi
postpowanie czowieka sprzeczne z zasadami etyki, ze stanowionym prawem moralnym,
jeeli jest ono zwizane z koniecznoci dziaania w imi wyszych racji pastwowych.
Taki wanie przypadek przedstawiony zosta w Antygonie. Kreon, wadca Teb, chcc
zachowa porzdek spoeczny w pastwie, wyda wyrok mierci na Antygon. Wiedzia, e ta,
grzebic ciao brata, dziaa zgodnie z prawem boskim i ludzkim obyczajem nakazujcym
pochwek zmarych. Chcc jednak uchroni miasto przed naladowaniem jej bezprawnego
czynu i ocali wasny autorytet, postanowi zlekceway zasady moralne i dla przykadu
ukara surowo osob, ktra narusza prawo stanowione przez wadz. Kreon nie dziaa ani
w imi uraonych ambicji, ani te z chci zemsty. Jego dziaanie wynikao z przekonania,
e postpuje w imi spoecznego porzdku, e jest w tej kwestii autorytetem. W istocie wielu
dawnych i wspczesnych rzdzcych stao przed dylematami podobnymi do tego, ktry mia
Kreon.
Postpowanie niezgodne z zasadami etyki, ewidentne czynienie za, dziaanie w sposb
naruszajcy podstawowe zasady moralne, mona usprawiedliwi niewaciwym
rozpoznaniem zaistniaej sytuacji, brakiem moliwoci odkrycia za. Przykadem bohatera,
ktry z tego powodu naruszy zasady etyki, jest Andrzej Kmicic z powieci Henryka
Sienkiewicza Potop. Dopuci si on zdrady ojczyzny. W sytuacji, kiedy oficerowie
Janusza Radziwia rzucali pukownikowskie buawy i odmawiali suby zdrajcy, Kmicic
zosta wierny tyranowi, bo uwaa, e mimo jego zego postpowania jest z nim nadal
zwizany przysig posuszestwa, ponadto nie wierzy, e jego pan, ktrego uwaa
za patriot, moe dziaa przeciwko ojczynie. W momencie, w ktrym rozpozna prawdziwe
intencje Radziwia, przesta mu by posuszny, a potem wielokrotnie ryzykowa wasne ycie,
aby zmaza swoje winy i ocali kraj. Sienkiewicz pokazuje, e jeli kto ama normy etyczne,
to swoje ze postpowanie musia najpierw nazwa (przyzna si do winy), a nastpnie
mu zadouczyni (naprawi zo).
Problemy moralne to sfera niezwykle skomplikowana. Zanim wic wyda si w tych
kwestiach ostateczny werdykt, naley zastanowi si nad wieloma czynnikami, ktre skadaj
si na ludzkie postpowanie oraz rozway rne okolicznoci, ktre to postpowanie
warunkuj.

Poziom wykonania
A. Sformuowanie stanowiska: 6 pkt stanowisko adekwatne do problemu podanego w poleceniu (zdajcy
zajmuje wyrane stanowisko wobec problemu).
B. Uzasadnienie stanowiska: 18 pkt uzasadnienie trafne, szerokie i pogbione (zdajcy rzeczowo odwouje
si do tekstu Herlinga-Grudziskiego, dostrzega analizowany problem w innych tekstach literackich i trafnie
go analizuje; przekonujco uzasadnia wasne zdanie, podajc rzeczow argumentacj).

Zadanie 2.
Czy w mioci lepiej sucha gosu rozsdku, czy te odda si namitnoci? Rozwa
problem i uzasadnij swoje stanowisko, odwoujc si do podanego fragmentu Lalki,
caego utworu Bolesawa Prusa oraz innego tekstu kultury. Twoja praca powinna liczy
co najmniej 250 sw.

Bolesaw Prus
LALKA

Nie rozumiem rzek pan Ignacy, obojtnie rzucajc list na st. Dla przyjemnoci
podrowania z pann ck, a choby radzenia nad prezentami dla dla jej ulubiecw nie
rzuca si w boto pidziesiciu tysicy jeeli nie wicej
Wokulski powsta z kanapy i oparszy si obu rkoma na stole, zapyta:
A gdyby mi si podobao rzuci dla niej cay majtek w boto, to co?...
yy nabrzmiay mu na czole, gors koszuli gorczkowo falowa na piersiach. W oczach
zapalay mu si i gasy te same iskry, jakie ju widzia Rzecki w chwili pojedynku z baronem.
To co?... powtrzy Wokulski.
To nic odpowiedzia spokojnie Rzecki. Przyznabym tylko, e omyliem si, nie wiem
ju ktry raz w yciu
Na czym?
Dzi na tobie. Mylaem, e czowiek, ktry naraa si na mier i na plotki
dla zdobycia majtku, ma jakie oglniejsze cele
A dajcie mi raz spokj z tym waszym ogem!... wykrzykn Wokulski, uderzajc
pici w st. Co ja robiem dla niego, o tym wiem, ale c on zrobi dla mnie!...
Wic nigdy nie skocz si wymagania ofiar, ktre mi nie day adnych praw?... Chc
nareszcie raz co zrobi dla samego siebie Uszami wylewaj mi si frazesy, ktrych nikt
nie wypenia Wasne szczcie to dzi mj obowizek Inaczej w eb bym sobie
paln, gdybym ju nic nie widzia dla siebie oprcz jakich fantastycznych ciarw. Tysice
prnuj, a jeden wzgldem nich ma obowizki!... Czy syszano co potworniejszego?...
A owacje dla Rossiego to nie ciar? spyta pan Ignacy.
Nie robi ich dla Rossiego
Tylko dla dogodzenia kobiecie wiem Ze wszystkich kas oszczdnoci ta jest najmniej
pewn odpar Rzecki.
Jeste nieostrony!... sykn Wokulski.
Powiedz byem Tobie si zdaje, e dopiero ty wynalaze mio. Znam i ja j, bah!...
Przez kilka lat kochaem si jak pgwek, a tymczasem moja Heloiza romansowaa
z innymi. Boe mj!... ile mnie kosztowaa kada wymiana spojrze, ktre chwytaem
w przelocie W kocu, w moich oczach, wymieniano nawet uciski Wierz mi, Stachu, ja
nie jestem tak naiwny, jak myl. Wiele w yciu widziaem i doszedem do wniosku, e my
wkadamy zbyt duo serca w zabaw nazywan mioci!
Mwisz tak, bo j e j nie znasz wtrci pochmurnie Wokulski.
Kada jest wyjtkow, dopki nam karku nie nadkrci. Prawda, e nie znam t e j, ale znam
inne. Aeby nad kobietami odnosi wielkie zwycistwa, trzeba by w miar impertynentem i
w miar bezczelnym: dwie zalety, ktrych ty nie posiadasz. I dlatego ostrzegam ci: nieduo
ryzykuj, bo zostaniesz zdystansowany, jeeli ju nie zostae. Nigdym do ciebie o tych
rzeczach nie mwi, prawda? nawet nie wygldam na podobn filozofi Ale czuj, e grozi
ci niebezpieczestwo, wic powtarzam: strze si! i w podej zabawie nie angauj serca, bo ci
je w asystencji lada chystka opluj. A w tym wypadku, mwi ci, czowiek doznaje tak
przykrych wrae, e Bodajby ich lepiej nie doczeka!...

Bolesaw Prus, Lalka, oprac. J. Bachrz, t. 1,wyd. 2, Wrocaw 1998.
2.1) szuka literatury przydatnej do opracowania rnych zagadnie.

2.2) dostrzega w czytanych utworach cechy charakterystyczne okrelonej epoki
([...] romantyzm, pozytywizm []);
2.4) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania wiata przedstawionego i bohatera;
3.2) wykorzystuje w interpretacji utworu konteksty [...];

sownictwo);


Rozsdek i uczucie, rozum i serce to pojcia w powszechnym mniemaniu wykluczajce
si. Rozum by wartoci epoki owiecenia, za takie uczucie jak namitno wizao si
przede wszystkim z romantycznym indywidualizmem. Z tych wanie punktw widzenia naley
spojrze na bohaterw pozytywistycznej powieci Bolesawa Prusa Lalka, z ktrej
pochodzi powyszy fragment. Z zamieszczonej w nim rozmowy Wokulskiego z Rzeckim wynika
problem: czym kierowa si w mioci: rozsdkiem czy namitnoci?
Moim zdaniem mio oznacza poddanie si namitnoci, cakowite zatracenie
w uczuciu, cho moe si to czy z cierpieniem.
W przytoczonym fragmencie Wokulski ukazany jest jako czowiek, ktry odda si
bezgranicznie namitnoci. Rzecki przekonuje przyjaciela, e taka postawa jest zgubna, wrcz
mieszna, i prowadzi do destrukcji. Uwagi starego subiekta sprawiaj, e Wokulski reaguje
emocjonalnie, oburza si i nie przyjmuje jego sw do wiadomoci.
Wokulski broni si przed zarzutami Rzeckiego, uzasadniajc, e ma prawo
do popeniania bdw, do robienia wszystkiego, co moe da mu szczcie w tym
do zatracenia si w mioci, choby bya nierozsdnie ulokowana, bo kady czowiek ma
prawo do przeywania mioci w sposb indywidualny. Stanisaw jest w mioci romantykiem,
idealizuje Izabel, traktuje j w sposb wyjtkowy. Wokulski wybiera namitno, poniewa
tylko ona gwarantuje mu wyraanie samego siebie. Podkrela to w gwatownej rozmowie
ze starym przyjacielem Rzeckim: Chc nareszcie raz co zrobi dla samego siebie Uszami
wylewaj mi si frazesy, ktrych nikt nie wypenia Wasne szczcie to dzi mj
obowizek.

Bohater zakochuje si od pierwszego wejrzenia (w trakcie pobytu w teatrze). Od tej pory
zdobycie arystokratki to cel i sens jego ycia. Mio do Izabeli wyzwolia w dojrzaym
mczynie nowe siy witalne, staa si motorem jego dziaa. Dla niej zdoby majtek,
waciwie to dla niej zaoy spk do handlu ze Wschodem, dla niej uczy si angielskiego.
Cho przey dramat z powodu odrzucenia, to w krtkim czasie zauroczenia dowiadczy
uczu, o ktrych wczeniej nie mia pojcia. Sta si czuy i wraliwy, ogarniaa go bogo
na myl o ukochanej. Emocje zaskoczyy go w jakim stopniu, ale gdyby nie to, Wokulski
nie dowiadczyby prawdziwej mioci i do koca ycia pozostaby tylko kupcem i wdowcem
po Magorzacie Mincel.
Myl wic, e w mioci, mimo wszystko, naley oddawa si namitnoci, gdy tylko
ona gwarantuje doznanie intensywnych uczu, ktrych pragnie dowiadczy kady czowiek.
Tak te postrzega mio w pierwszej godzinie wyzna Mickiewiczowski Gustaw, bohater
IV czci Dziadw. Wedug niego namitna mio czca dwoje kochankw gwarantuje
przeycia porwnywalne z niebiaskimi rozkoszami. Co prawda uczucie Gustawa zakoczyo
si tragicznie, gdy ukochana zdecydowaa, e w mioci waniejsze jest kierowanie si
rozsdkiem (i dlatego wysza za m za kogo, kto jej zagwarantowa dostatni byt), jednak
wczeniejsze dowiadczenie bohatera pozostao w jego pamici jako cenna pamitka.
Namitno w mioci wybrali take Romeo i Julia z dramatu Williama Szekspira.
Cho rozsdek podpowiada im, e atwiej byoby y spokojnie, w zgodzie z rodzin, to oni
jednak poddali si namitnoci. W ich przypadku kierowanie si uczuciem, sercem sprawio,
e byli w stanie na jaki czas pokona przeszkody wynikajce z konfliktu ich bliskich. Mogli
by razem i zaznali szczcia. Mimo e historia koczy si tragicznie, to ten smutny koniec
dowodzi, e prawdziwe uczucie wyzwala w czowieku ch powiecenia si dla drugiej osoby,
bez ktrej ycie nie ma sensu.
Postawy bohaterw powyszych utworw s przykadem na to, e mio jest tak
siln namitnoci, i nie pozwala na dziaania racjonalne. Gdyby w mioci rozwaa
racjonalnie kady gest, zatraciaby ona sw moc. Rozsdek w mioci jest wrcz szkodliwy,
bo tumi uczucie, niszczy spontaniczno. Wymienione przykady literackie pokazuj, e warto
w mioci podda si uczuciu, nie zwaa na rozum, cho czsto ten wybr wie si
z ryzykiem cierpienia.

Poziom wykonania
podaje jednoznaczn tez).
B. Uzasadnienie stanowiska: 12 pkt uzasadnienie trafne, szerokie (zdajcy podaje rzeczowe argumenty
z fragmentu i caego tekstu Lalki, trafnie przywouje literacki kontekst i buduje na jego podstawie rzeczow
argumentacj, ocenia i uzasadnia swoje rozwizanie problemu).


Szczcie, zdaniem stoikw, osiga czowiek, wyzbywajc si namitnoci. Unikajc
skrajnych uczu, jest w stanie zachowa dystans wobec wydarze, ktre przynosi mu los.
Poddajc si namitnoci, jak jest mio, nie moe by panem samego siebie, gdy zawsze
bdzie kierowao nim uczucie. Wiele przykadw literackich dowodzi, e w mioci lepiej
sucha gosu rozsdku, ni podda si namitnoci.
Przytoczony fragment ukazuje rozmow ostronie i nieufnie mylcego o mioci
Rzeckiego z Wokulskim bez pamici zakochanym w Izabeli ckiej. Rzecki krytykuje
zachowanie przyjaciela, zwracajc uwag na negatywne konsekwencje jego dziaania
(inwestowanie pienidzy w bahostki, naraanie ycia, wystawianie si na niepochlebne
opinie, plotki, skupianie si na sprawach banalnych i niedbanie o dobro ogu, spenianie
wszelkich zachcianek ckiej). Rzecki proponuje Wokulskiemu, aby ten oeni si z rozsdku
z pani Stawsk, kobiet majc wiele zalet. Romantyk Wokulski nie ulega jednak namowom
starego subiekta poddaje si silnej namitnoci do Izabeli. Ostatecznie jednak mio
ta koczy si dla Wokulskiego le. Zdradzony i upokorzony podejmuje prb samobjcz.
Postaw Rzeckiego uzasadniaj wydarzenia z jego modoci. Pan Ignacy ma
negatywne dowiadczenia z kobietami. Kiedy kocha jak romantyk i zosta zraniony, dlatego
teraz myli w nieprzychylny sposb o poddawaniu si namitnociom, nie ufa kobietom,
uwaa, e s skonne do zdrady i wykorzystywania mczyzn. Rzecki kategorycznie
przestrzega Wokulskiego przed ck. Sdzi, e namitno w mioci prowadzi
do zalepienia. Wwczas czowiek nie zauwaa, e jest oszukiwany.
Bliskie s mi pogldy Rzeckiego, sdz, e lepiej kierowa si w mioci rozsdkiem,
chocia nie moe to by rozsdek wyrachowany, bo wtedy niewiele ma on wsplnego
z mioci.
W Lalce Prus ukaza wiele postaci kierujcych si w mioci gosem rozsdku, ktry
okazuje si, gdy mu si bliej przyjrze, gosem wyrachowania, np. Izabel ck, Kazimierza
Starskiego i Ewelin Janock. Wychodz one z zaoenia, e waniejsze od namitnoci s:
dobre nazwisko, pienidze i tytu. Traktuj zwizki uczuciowe przedmiotowo. Ich chodne
kalkulacje przynosz jednak krtkotrway efekt, nie daj im penego spenienia w mioci.
Kiedy racjonalnie myla te Wokulski, enic si z Magorzat wdow po Minclu. Oboje
maonkowie traktowali zwizek jak uczciwy, korzystny dla obu stron interes.
Szczcie w mioci zdobywane na drodze rozsdku ukazuje natomiast Adam
Mickiewicz w Panu Tadeuszu. Wielu bohaterw tego dziea zostao ukazanych jako ludzie
rozsdni, ktrzy w mioci nie ulegaj porywom uczu. Na przykad Telimena, ktra jest
atrakcyjn, niezalen kobiet, pocztkowo ulega porywom serca i urokowi Tadeusza. Potem
serce kieruje j w stron Hrabiego, ale gos rozsdku podpowiada maestwo z Rejentem.
Telimena namitno traktuje instrumentalnie, wie j z przelotn gr, flirtem, za powane
zamiary czy z racjonalnymi decyzjami.
Doskonaym przykadem na poczenie mioci i rozsdku jest zwizek Zosi
i Tadeusza. Para nie zatraca si w uczuciu, nie ulega skrajnym emocjom i nie izoluje si
od ycia spoecznego, zapominajc o caym wiecie. Czas ksztatowania si ich zwizku
przypada na przeomowe wydarzenia historyczne i spoeczne. Bohaterowie angauj si
w ycie wsplnoty Soplicowa, m.in. uwaszczaj chopw.
Jeli nawet doznawanie namitnoci jest kuszce, to warto jednak dy do panowania
nad sob, aby nie zatraci si w uczuciach. W yciu powinnimy kierowa si zawsze
rozsdkiem, rwnie przy doborze partnera yciowego. Mio oparta na racjonalnych
przesankach ma wiksze szanse by szczliw i dugotrwa.

Poziom wykonania
podaje jednoznaczn tez).
B. Uzasadnienie stanowiska: 18 pkt uzasadnienie trafne, szerokie i pogbione (zdajcy podaje rzeczowe
argumenty z fragmentu i caego tekstu Lalki; odwouje si te do innego utworu literackiego, ocenia
i uzasadnia swoje stanowisko).

Zadanie 3.
Zinterpretuj podany utwr. Postaw tez interpretacyjn i uzasadnij j. Twoja praca
powinna liczy co najmniej 250 sw.

Wisawa Szymborska
PISANIE YCIORYSU

Co trzeba?
Trzeba napisa podanie,
a do podania doczy yciorys.

Bez wzgldu na dugo ycia
yciorys powinien by krtki.

Obowizuje zwizo i selekcja faktw.
Zamiana krajobrazw na adresy
i chwiejnych wspomnie w nieruchome daty.

Z wszystkich mioci starczy lubna,
a z dzieci tylko urodzone.

Waniejsze, kto ci zna, ni kogo znasz.
Podre tylko jeli zagraniczne.
Przynaleno do czego, ale bez dlaczego.
Odznaczenia bez za co.

Pisz tak, jakby ze sob nigdy nie rozmawia
i omija z daleka.

Pomi milczeniem psy, koty i ptaki,
pamitkowe rupiecie, przyjaci i sny.

Raczej cena ni warto
i tytu ni tre.
Raczej ju numer butw, ni dokd on idzie,
ten, za kogo uchodzisz.

Do tego fotografia z odsonitym uchem.
Liczy si jego ksztat, nie to, co sycha.
Co sycha?
omot maszyn, ktre miel papier.

Z tomu: Ludzie na mocie (1986).
Wisawa Szymborska, Pisanie yciorysu, [w:] ta, Wiersze wybrane, Krakw 2004.
1.1) odczytuje sens caego tekstu;
1.7) rozpoznaje w wypowiedzi ironi, objania jej mechanizm i funkcj.

2.1) wskazuje zastosowane w utworze rodki wyrazu artystycznego i ich funkcje oraz inne
wyznaczniki poetyki danego utworu (z zakresu podstaw wersyfikacji, kompozycji, genologii)
i okrela ich funkcje;
2.4) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania wiata przedstawionego i bohatera
([] sytuacja liryczna []);
3.1) wykorzystuje w interpretacji elementy znaczce dla odczytania sensu utworu (np. sowa-
klucze, wyznaczniki kompozycji);
3.4) odczytuje treci alegoryczne i symboliczne utworu.

sownictwo);


Wiersz Wisawy Szymborskiej Pisanie yciorysu zawiera refleksj osoby mwicej
dotyczc tego, jakie wartoci kieruj wspczenie czowiekiem. W swych rozwaaniach
poetka dochodzi do wniosku, e s one niezgodne z tym, co z natury ludzkie. Utwr
rozpoczyna si pytaniem: Co trzeba?, a odpowied wskazuje, co obecnie jest wane:
Trzeba napisa podanie / a do podania napisa yciorys. Wanie podanie staje si
znakiem naszych czasw, w ktrych licz tylko relacje oficjalne, nastawione na osiganie
korzyci: Waniejsze, kto ci zna, ni kogo znasz / Podre tylko jeli zagraniczne.
Dostosowany do takiej opcji yciorys musi by krtki i to bez wzgldu na dugo ycia.
Szymborska pisze, e wspczesny zbiurokratyzowany wiat redukuje wiedz o czowieku
do suchych faktw, tak jak w urzdowym yciorysie. Czowieczy umys staje si niczym wobec
adresw i nieruchomych dat. A przecie czowiek to take pami o krajobrazach
i chwiejne wspomnienia, bagatelizowane w okrutnym wiecie oficjalnoci.
T oficjalno podkrelaj sformuowania trzeba i obowizuje, krtkie pisz
i pomi. Tak uyte czasowniki eksponuj ograniczenie ludzkiej egzystencji do bycia
petentem. Poetycko niemiao przejawia si w zarysowywaniu kontrastu midzy
krajobrazami a zastpujcymi je adresami, cen a wartoci, tytuem
a treci. W opisywanej rzeczywistoci nie ma miejsca na psy, koty i ptaki, / pamitkowe

rupiecie, przyjaci i sny. Nic dziwnego, skoro funkcjonuj tu takie kurioza jak to, e liczy
si [] ksztat [ucha], nie to, co sycha. Najtragiczniejsza wydaje si jednak wymowa
polecenia: Pisz tak, jakby ze sob nigdy nie rozmawia / i omija z daleka. Sowa
te sugeruj wynaturzenie czowieka, pozbawienie go jego istoty, tego, kim jest.
Pozornie lakoniczny i beznamitny opis poetka koczy rwnie lakonicznym pytaniem
Co sycha?. To pytanie w relacjach midzyludzkich jest objawem sympatii, yczliwego
zainteresowania czy choby chci zwykego nawizania kontaktu z drugim. Jednak
w przedstawionym w wierszu zunifikowanym, wypranym z czowieczestwa wiecie brzmi
co najmniej ironicznie, jeli nie zowieszczo. Ale ju na pewno zowieszczo brzmi odpowied.
Sycha bowiem omot maszyn, ktre miel papier, ten papier do ktrego sprowadzia si
nasza egzystencja.
Szymborska nie moralizuje. W krtkim przekazie stawia diagnoz stechnicyzowanemu
wiatu i pokazuje, ku czemu on zmierza. Przede wszystkim jest to przekaz skierowany
do kadego czytelnika z osobna. Znajdujemy tu pytanie o to, do jakiego stopnia jest si ju
elementem tej rzeczywistoci, w ktrej waniejszy okazuje si raczej ju numer butw,
ni dokd on idzie. Poetka zmusza do zastanowienia si, na ile jeszcze istota ludzka jest
sob, a na ile staje si tym, za kogo uchodzi.

Poziom wykonania
A. Koncepcja interpretacyjna: 9 pkt koncepcja interpretacyjna niesprzeczna z utworem, spjna i obejmujca
sensy niedosownie (znajduje potwierdzenie w tekcie, obejmuje i czy w cao odszukane przez piszcego
sensy utworu).
B. Uzasadnienie tezy interpretacyjnej: 10 pkt uzasadnienie tezy interpretacyjnej trafne, ale niepogbione
(zawiera powizane z tekstem, wynikajce ze sfunkcjonalizowanej analizy, argumenty pozwalajce odczyta
sens utworu; nie wykorzystano kontekstw interpretacyjnych).
E. Spjno lokalna: 2 pkt nieznaczne zaburzenia spjnoci lokalnej.


Wisawa Szymborska w wielu swoich wierszach rozwaa problemy ludzkiej egzystencji.
Ukazuje istniejce w niej paradoksy, bada kondycj wspczesnego czowieka i opisuje wiat,
w ktrym przyszo mu y. Jej uwag przycigaj proste, czasami codzienne, czynnoci.
Traktuje je jako punkt wyjcia do uniwersalnych refleksji, ktre wielokrotnie zaskakuj
czytelnika.
Wiersz Pisanie yciorysu dotyczy bardzo wanej tematyki. Poetka z pozoru mwi
o typowej biurokratycznej czynnoci (opracowaniu wasnego CV), ktr wykonuje si w yciu
wielokrotnie, a w rzeczywistoci dotyka fundamentalnych problemw ludzkiej egzystencji.
Pozornie niewinne wskazanie yciorys powinien by krtki kryje za sob powane
konsekwencje. T zwizo uzyskuje si bowiem przez zamian krajobrazw na adresy
/ i chwiejnych wspomnie w nieruchome daty. To odhumanizowanie zostaje podkrelone
za pomoc kontrastw jzykowych: fakty, adresy i daty, charakterystyczne dla nomenklatury
urzdowej, zostay zestawione z tym, co naley pomin milczeniem, do czego nale
psy, koty i ptaki / pamitkowe rupiecie, przyjaciele i sny. Poetka ubolewa nad tym, e
wspczeni ludzie zaczynaj myle wedug urzdniczych szablonw, nie uwzgldniajcych
ludzkich emocji, marze, przyjani i rnych innych jednostkowych dowiadcze, przez co
trac swoj indywidualno. Zwraca uwag, e czowiek wrcz zatraca samego siebie,
bo do czego innego ni takie zatracenie prowadzi nakaz: pisz tak, jakby ze sob nigdy
nie rozmawia / i omija z daleka.
Szczeglnie bolenie mona byo odczu taki sposb traktowania ludzi w epoce
komunistycznej. Czowiek by wtedy nikim, jeli nie poddawa si systemowi totalitarnemu.
Najlepiej chyba opisa to w swojej twrczoci Gustaw Herling-Grudziski w tomie prozy
Inny wiat. Bohaterami tych opowieci s winiowie sowieckiego obozu, ktrzy staj si
trybikiem w wielkiej machinie niewolniczej pracy. ycie obywateli innego wiata podobne
jest do wegetacji zwierzt czy pracy maszyny produkcyjnej, a ich oprawcy wykonuj
przesyane z centrali rozkazy.
W wierszu Szymborskiej wystpuj charakterystyczne czasowniki w trybie
rozkazujcym: pisz i pomi, ktre s kluczowe dla tekstu, poniewa pokazuj,
e jestemy nieustannie poddawani czyjej presji. Na pojawiajce si pod koniec wiersza
pytanie Co sycha? dostajemy odpowied: omot maszyn, ktre miel papier.
To mocna, dramatyczna puenta tekstu. Papier staje si znakiem naszego yciorysu,
okrojonego do wyselekcjonowanych, bezdusznych faktw, ostatecznie nikomu niepotrzebnego.
Jaki sens nadaje caemu wierszowi to metaforyczne ujcie? Wedug mnie wiersz ten
kwestionuje sposb zorganizowania wspczesnego, zbiurokratyzowanego wiata, ktry
odrzuca prawo do tego, co indywidualne, niepowtarzalne. To, co oficjalne, wygrywa z tym,
co prywatne. Poetka mwi nam o tym ku przestrodze.

Poziom wykonania
sensy utworu).
B. Uzasadnienie tezy interpretacyjnej: 15 pkt uzasadnienie tezy interpretacyjnej trafne i pogbione (zawiera
powizane z tekstem, wynikajce ze sfunkcjonalizowanej analizy, argumenty pozwalajce odczyta sens
utworu, jest osadzone nie tylko w tekcie, ale take w kontekstach).


Zadanie 4.
Zinterpretuj podany utwr. Postaw tez interpretacyjn i uzasadnij j. Twoja praca

Tadeusz Rewicz
ODNALE SAMEGO SIEBIE

ci modzi ludzie
dziewczyny i chopcy
mwi szybko niewyranie
mwi e szukaj siebie
szukaj mioci boga
zbieraj si w wielkie stada
grupy grona gromady
sto tysicy dwiecie piset
milion Czy to nie bd
czy rzeczywicie
mona w tym tumie
odnale siebie
nadziej mio wiar
czy najpikniej unosi si do nieba
modlitwa miliona spoconych
cia czy o to chodzio
Nauczycielowi

jeden skowronek
jedna nuta dotrze do Ukrytego
ale milion skowronkw
to jest co monstrualnego
opamitajcie si modzi przyjaciele

jestecie przerabiani
na mas
mas ludzk
masowego odbiorc
jestecie przerabiani
na ciemn mas
na mas towarow

prosz was
nie bjcie si samotnoci
nie bjcie si ciszy
nie bjcie si nudy
pamitajcie
e milczenie jest wymowne
e nienawi krzyczy ryczy
ujada i wyje
mio umiecha si milczy
czeka na was

Tadeusz Rewicz, Odnale samego siebie, Tygodnik Powszechny 2006, nr 42.
rodki jzykowe i ich funkcje w tekcie.

2.1) wskazuje zastosowane w utworze rodki wyrazu artystycznego i ich funkcje oraz inne
([] sytuacja liryczna[]);
3.4) odczytuje treci alegoryczne i symboliczne utworu.

sownictwo);


Poezja Tadeusza Rewicza, zwaszcza najnowsza, stanowi przede wszystkim diagnoz
ycia czowieka w wiecie, w ktrym wartoci przestay by jednoznaczne. W chaosie kultury
masowej ginie czowiek jako jednostka, licz si masy, nieustanny festyn ycia w grupie.
Rewicz jednak w wierszu Odnale siebie i innych swoich utworach podkrela,
e jednostka jest waniejsza ni zbiorowo, dlatego poeta dokonuje niemal apoteozy
jednostki i krytycznie patrzy na zbiorowo.
Rewicz zachca modych ludzi do poszukiwania samych siebie, ksztatowania wasnej
osobowoci, chce wskaza im waciw drog w yciu. Ostrzega jednoczenie: opamitajcie
si modzi przyjaciele / jestecie przerabiani / na mas. Modzi utosamiaj si z duymi
zbiorowociami, grupami, w ktrych gos jednostki jest niesyszalny i nie sposb
zauway kadego i go wysucha. Gdy patrzymy na grup, patrzymy tylko na cao, a nie
na indywidualnych czonkw, wic w ten sposb pojedynczy czowiek nie jest w stanie
zaistnie i wyrazi samego siebie. Stworzony jako odrbny byt podporzdkowuje si masie,
zapomina, e kontakt z Bogiem nawizuje si w intymnej modlitwie. Wyznawanie wiary
zostaje umasowione, co nie znaczy, e staje si bardziej autentyczne. W wierszu osoba
mwica zastanawia si, czy tak powinien zachowywa si ten, ktry niesie proby do Boga.
Std zapytanie: Czy o to chodzio Nauczycielowi?

Osoba mwica w wierszu uywa kategorycznych stwierdze: jestecie przerabiani
na mas / mas ludzk [...] / na ciemn mas / na mas towarow. Zwraca w ten sposb
uwag na to, e modzi ludzie, gonic za yciem w grupie, rezygnujc ze swej
indywidualnoci, staj si nieautentyczni. Z podmiotu egzystencji staj si przedmiotem.
Poeta uywa okrelenia masa, jako bezksztatna substancja, wzmacniajc je epitetami
ciemna, towarowa. Dodatkowo epitety te wiadcz o tym, e modzi nie myl, staj si
ograniczeni i atwo mona nimi manipulowa. Poniekd poeta rozumie potrzeb ycia
w grupie jako sposb ratunku przed samotnoci, ktrej modzi si boj, ale wie te,
e skutkiem tego dostosowuj si do stadnych zachowa. Dlatego zachca: nie bjcie si
samotnoci / nie bjcie si ciszy / nie bjcie si nudy.
W utworze Tadeusza Rewicza Odnale samego siebie autor przeprowadza
bolesn diagnoz wiata modych ludzi. Ukazuje ich jako osoby pozbawione wasnej
osobowoci. Wedug poety jednostka ma znacznie wiksz warto ni grupa, zachca wic
modych ludzi, by odnaleli samych siebie. Cho czasem to poszukiwanie skae ich
na samotno, to ta samotno moe sta si okazj do cennej chwili namysu nad wasnym
yciem i szans odzyskania utraconej tosamoci.

Poziom wykonania
sensy utworu).
B. Uzasadnienie tezy interpretacyjnej: 10 pkt uzasadnienie tezy interpretacyjnej trafne, ale niepogbione
(zawiera powizane z tekstem, wynikajce ze sfunkcjonalizowanej analizy, argumenty pozwalajce odczyta
sens utworu; nie wykorzystano kontekstw interpretacyjnych).


Tadeusz Rewicz, jako wnikliwy obserwator rzeczywistoci go otaczajcej, wiadek
swojej epoki, czsto podejmuje w twrczoci prby diagnozy sytuacji spoecznej. Diagnoza
ta staje si jednoczenie punktem wyjcia do negatywnego wartociowania obserwowanych
zjawisk wspczesnoci. W wierszu Odnale samego siebie, napisanym w 2006 roku, poeta
mwi o niepokojcej go rzeczywistoci. Przedmiotem jego troski s postawy modych ludzi,
ktrzy wyzbywaj si wasnego ja i wybieraj anonimowe zachowania podyktowane
interesami zbiorowoci. Wan rol w tekcie odgrywaj nawizania religijne, ktre
wyznaczaj sensy i odczytanie caoci.
Tytu wiersza Odnale samego siebie jest znaczcy; poeta zakada, e kady
indywidualnie powinien szuka samego siebie i jest to wpisane w etap ycia, ktrym jest
dojrzewanie. W pierwszej zwrotce podmiot liryczny okrela, w jaki sposb odbywa si
to poszukiwanie uwaa, e wana jest w nim religijno. Rewicz krytykuje jednak tak
form poszukiwania siebie jak zbiorowa modlitwa miliona spoconych cia. Zadaje pytanie,
czy ten rodzaj religijnoci rzeczywicie zblia modych do autentycznego poznania siebie,
czy nie jest to odejcie od pierwszych ideaw wiary. Czy poszukiwanie nie powinno odbywa
si w samotnoci, ciszy i skupieniu? W tumie trudno znale siebie oraz podstawowe cnoty
religijne chrzecijastwa wiar, nadziej i mio (List w. Pawa do Koryntian).
U Rewicza ta kolejno zostaje zmieniona na nadziej, mio i wiar, co moe mie
na celu, zwrcenie uwagi czytelnika na sens poszczeglnych sw.
Tadeusz Rewicz buduje wyran opozycj midzy jednostk i tumem. wiadomo
tej opozycji zawiera si ju w tytule wiersza. Sowo samego jest tu znaczce w podkreleniu
realizacji pewnego procesu poszukiwania wasnej tosamoci, ktry powinien odbywa si
w samotnoci, odosobnieniu, z dala od tumw, bo tylko tak mona stworzy prawdziw
przestrze refleksji zapewni autentyczne odnalezienie samego siebie. Zanim poeta
zaapeluje: opamitajcie si, zwraca uwag na to, e w postawie modlcej si zbiorowoci
jest co nienaturalnego, sprzecznego z porzdkiem rzeczy, tak jak milion skowronkw
piewajcych naraz. Mona postawi pytanie, dlaczego Rewicz tak negatywnie odnosi si
do pdu modych do bycia w zbiorowoci? Odpowied wyjania kolejna strofa. Czas,
w ktrym yjemy, sprzyja masowoci, chodzi o uksztatowanie kogo, kto wszystko
bezkrytycznie przyjmuje, zarwno towar, jak i religi. W takim wiecie zatraca si zdolno
do oceny i hierarchizowania wartoci. To moe by przyczyn zaniepokojenia poety
o kierunek, w jakim zmierza spoeczestwo konsumpcyjne. Tym bardziej, e niejako
zachowane zostaj pozory szukania siebie, szukania mioci i boga. Najdobitniej
wyraaj ten niepokojcy stan spoeczny nagromadzone w wierszu frazeologizmy
ze sowem masa: masa ludzka, masowy odbiorca, ciemna masa, masa towarowa.
Wzmacniaj je dodatkowo okrelenia dotyczce zbiorowoci: grupy, grona, gromady,
wielkie stada.
W dalszej czci wiersza poeta zwraca si do modych. Czyni to w sposb agodny.
Jego proba jest prb dotarcia do uczu i emocji, do wraliwoci modych ludzi. Osoba
mwica w wierszu przyjmuje postaw cierpliwego nauczyciela, ktry trzykrotnie powtarza
nie bjcie si. Powtrzenie to nawizuje do stylu biblijnego lub do synnej frazy Jana
Pawa II nie lkajcie si!. Poeta uwaa, e przyczyn gromadzenia si modych ludzi
w tumie jest strach i ucieczka przed sob samym, cisz, nud. Modzi odczuwaj wanie
samotno jako nud. Std wniosek, e nie widz wartoci w sobie, ale szukaj jej
na zewntrz w tumie, czyli paradoksalnie tam, gdzie jej nie ma.
Rewicz, zaniepokojony rezygnacj modych ludzi z indywidualizmu i potrzeby
skupienia na wasnym yciu wewntrznym, chce wskaza waciw drog, mona
by powiedzie: nawrci ich, podobnie jak biblijni prorocy i mdrcy nawracali tumy.
W puencie wiersza, stanowicej ostateczne przesanie do modych, Rewicz odnosi si
do dwch opozycyjnych wartoci nienawici i mioci. Pojcia te charakteryzuje poprzez
nagromadzenie czasownikw oraz personifikacje. Nienawi jest wic krzykliwa, zachowuje
si jednoczenie jak zwierz: instynktownie, ryczy, ujada i wyje (animalizacja nienawici).
Mio natomiast ma ludzk twarz: umiecha si, jest cicha, agodna i cierpliwa (czeka)
taka jak z Hymnu w. Pawa. Warto ta, zdaniem poety, moe zrodzi si w milczeniu
i ciszy, w samotnym i niezalenym myleniu o sobie, w indywidualizmie. Ciemn mas,
mas towarow atwo jest manipulowa. Mona przypuszcza, e poeta ma na uwadze
lekcj, jakiej udzielia ludziom historia. Takie wielkie religie jak nazizm i komunizm
poprowadziy masy do zbrodni, szerzc nienawi skutkujc ludobjstwem. Poeta dostrzega
zagroenia we wspczesnej cywilizacji i boi si, eby nie doszo do powtrzenia zych
dowiadcze z przeszoci.
Modo jest wanym etapem ksztatowania si refleksji o sobie samym, jest czasem
wyborw etycznych o znaczeniu fundamentalnym dla dalszego wiadomego udziau w yciu,
kulturze, spoeczestwie. Od tego okresu w yciu kadego czowieka zaley wic bardzo wiele,
dlatego Rewicz upomina si o waciw jako egzystencji ludzi modych, przypominajc im
w ten sposb, co powinno by w yciu najwaniejsze.


Poziom wykonania
sensy utworu).
B. Uzasadnienie tezy interpretacyjnej: 15 pkt uzasadnienie tezy interpretacyjnej trafne i pogbione (zawiera
powizane z tekstem, wynikajce ze sfunkcjonalizowanej analizy, argumenty pozwalajce odczyta sens
utworu; jest osadzone nie tylko w tekcie, ale take w kontekstach).
Przykadowe zadania z rozwizaniami. Cz pisemna na poziomie rozszerzonym 83

2.3.
Cz pisemna na poziomie rozszerzonym

Zadanie 1.
Okrel, jaki problem podejmuje Marian Maciejewski w podanym tekcie. Zajmij
stanowisko wobec rozwizania przyjtego przez autora, odwoujc si do tego tekstu
oraz do innych tekstw kultury. Twoja praca powinna liczy co najmniej 300 sw.

Pycha intelektualna Owieconych, uzbrojonych w rozum i empiri, przekonanych
o swej absolutnej wszechwiedzy czarne plamy, zagadki i tajemnice to tylko sprawa czasu
czy chwilowej niewiedzy rodzia aprioryzm poznawczy
11
. Literatura Owiecenia, majc
za inspiratork i sojuszniczk przede wszystkim filozofi racjonalistyczn niewiadomie
ryzykowaa powierzchowno intelektualn i konwencjonalno; ponadto zobowizania
dydaktyczne i zdrowy rozsdek mogy wytumaczy wszystko. Mickiewicz
w Romantycznoci czuciem i wiar ustawionym w opozycji do mdrca szkieka i oka
przeku balon pychy w walce o prawdy ywe.
Czucie i wiara mog odkrywa rzeczy niezwyke, uchylajce zdrowy rozsdek
i moe nie tyle chodzi o realno duchw, ktre z umiechem powouj do ycia ballady:
To lubi, Pani Twardowska i Tukaj, ale o moliwo zobaczenia rzeczy niezwykych
w odkrywaniu wiatw, ktre mog wywoa intensywny podziw. Owieceniowy aprioryzm
wyklucza moliwo takiej poezji, miaaby ona co z nieodpowiedzialnego skandalu, ktry
mona odesa do powieci grozy, ktrej nie traktowali na serio ludzie z Towarzystwa
(Literackiego). Na podziw sta tylko dziecko, lud i poet romantycznego.
Oko romantycznego poety, znw uchylajc zdrowy rozsdek, ktry zabija
wraliwo poetyck, nie godzc si na uwiedzenie zmysw bdce take penoprawnym
widzeniem, odkryje natur znan jako pejza romantyczny, gdy wzrok si przyjemnie
uudzi (wite): Wane s nie tylko warunki widzenia, ale przede wszystkim oczyszczenie
wiadomoci wzrokowej z uprzednich dowiadcze i widze, tj. z wszelkich nastawie.
Oto wczesnoromantyczne, z okresu przeomu, wrzucenie do bytu otchani. Funduje
je obraz poetycki zrodzony z uwiedzenia zmysw. Romantyczna otcha bkitu!
Po bkitach bdzie lata bohater poematu Sowackiego W Szwajcarii i wielu, wielu innych...

Na podstawie: Marian Maciejewski, Wrzucony do bytu otchani, [w:] tene, Wrzucony do bytu otchani.
Liryka lozaska i jej konteksty, Lublin 2012.

I. Odbir wypowiedzi i wykorzystywanie zawartych w nich informacji. Ucze:
1.5) wyrnia argumenty, kluczowe pojcia i twierdzenia w tekcie argumentacyjnym;
PR 1.2) twrczo wykorzystuje wypowiedzi krytycznoliterackie i teoretycznoliterackie.

II. Analiza i interpretacja tekstw. Ucze:
1.2) rozpoznaje konwencj literack;
3.1) wykorzystuje w interpretacji elementy znaczce dla odczytania sensu utworu;

11
Aprioryzm oparcie si na z gry przyjtych zaoeniach.
3.3) porwnuje funkcjonowanie tych samych motyww w rnych utworach;
PR 2.1) wskazuje zwizki midzy rnymi aspektami utworu;
PR 3.1) dostrzega i komentuje estetyczne wartoci utworu literackiego;
PR 4.1) wskazuje rne sposoby wyraania wartociowa w tekstach.

1.1) tworzy duszy tekst pisany zgodnie z reguami jego organizacji, przestrzegajc zasad
spjnoci znaczeniowej i logicznej;
sownictwo);
i retoryki.

Przykadowa realizacja zadania

Marian Maciejewski w swoim tekcie rozwaa rnice ideowe midzy dwiema
nastpujcymi po sobie epokami owieceniem i romantyzmem. Autor sdzi, e inspirowane
racjonalizmem owieceniowe przekonanie o absolutnej wiedzy rodzio pych intelektualn,
a przesiknita dydaktyzmem literatura tego okresu odznaczaa si powierzchownoci
intelektualn i konwencjonalnoci. Wedug historyka literatury dopiero romantyzm, dziki
nowym, pozarozumowym metodom poznawania wiata, dotar do prawd ywych i odkry
nowe niezwyke wiaty.
Jeli porwnywa literatur epok, o ktrych pisze Maciejewski, mona rzeczywicie
dostrzec pewn powierzchowno intelektualn i konwencjonalno twrczoci pisarzy
owiecenia w porwnaniu z dzieami twrcw romantycznych, ktre w sposb pogbiony,
bo odwoujcy si take do pozarozumowych rde poznania, przedstawiay prawd
o wiecie i czowieku.
Czowiek owiecenia y w przekonaniu, e dziki rozumowi i dowiadczeniu odkryje
wszystkie prawa rzdzce natur i zapanuje nad wiatem. Wiar w moc ludzkiego rozumu
potwierdzay odkrycia naukowe, wynalazki techniczne czy powstaa w tamtym czasie
Encyklopedia, stanowica syntez wczesnej wiedzy o wiecie. Tym wszechstronnym
zdobyczom myli ludzkiej towarzyszyy rwnie wielkie idee wolnoci, rwnoci i braterstwa,
ktre notabene legy take u podstaw romantycznej wizji wiata. W ich propagowaniu wan
rol miaa odegra literatura. Std dydaktyzm by wpisany w twrczo pisarzy tamtych
czasw i moe si wydawa w tym kontekcie usprawiedliwiony. Ignacy Krasicki, piszc
zgodnie z tendencjami epoki, podejmowa wane problemy, dotyczce postaw i relacji
midzyludzkich. Z jego Bajek wyania si pesymistyczna wizja wiata, w ktrym zwycia
silniejszy, sprytniejszy i bardziej przebiegy. Uczciwy i przedstawiajcy rzeczywisto zgodnie
z prawd malarz przegrywa ze swoim koleg po fachu, ktry oszukuje i upiksza wiat, gupie
i naiwne owce staj si ofiarami arocznych wilkw. Oczywicie, przedstawienie postaw
ludzkich za pomoc alegorii, odwoanie si do kategorii kontrastu, ukazanie twardych praw
rzdzcych wiatem, nie jest jakim odkryciem, mona zarzuci mu wtrno,
powierzchowno intelektualn. Ju bajkopisarze antyczni w ten sposb ukazywali stosunki
spoeczne, Krasicki wic, z tego punktu widzenia, nie wnosi nic nowego do wiedzy
o czowieku i wiecie. Mona by zaryzykowa stwierdzenie, e poeta owieceniowy, podobnie
jak Starzec z Romantycznoci, spoglda na wiat przez pryzmat szkieka i oka widzi
prawidowoci nim rzdzce, ale sfera metafizyczna jest dla niego niedostpna. Podobne
podejcie do rzeczywistoci mona odnale w Satyrach. Utwory te, podobnie jak bajki,
koncentruj si na eksponowaniu ludzkich wad, cho tym razem Krasicki z uwag przypatruje

si szlachcicom polskim, ktrzy s konserwatywni, zacofani, zadufani w sobie, skonni
do alkoholizmu. Przedstawione w Satyrach portrety s wyraziste, ale pozbawione gbi
psychologicznej, ich jednowymiarowo i typowo suy ma wikszemu wyeksponowaniu
funkcji dydaktycznej.
Romantyczna literatura wyrosa jakby ze zmczenia racjonalizmem i pogbiajc si
schematycznoci. Dotychczasowy wiat wyda si romantykom za ciasny, zbyt ograniczony,
niepeny i przez to nie do koca prawdziwy. Przyjcie za rdo poznania czucia i wiary
otworzyo przed nimi nieograniczone przestrzenie wolnoci, pozwolio przekroczy granice
wiata materialnego i odkry prawdy ywe. Rzeczywicie, taka poezja, jak pisze Marian
Maciejewski, bya skandalem, zreszt to poczucie mieli ju sami romantycy. Starzec
z Romantycznoci, widzc zachowanie Karusi, ktra rozmawia ze zmarym ukochanym,
i reakcj na t sytuacj tumu, mwi przecie, e: dziewczyna duby smalone bredzi, a gmin
rozumowi bluni. Romantycy jednak nie przejmowali si naruszaniem dotychczas przyjtych
zasad literackich oraz odejciem od wiatopogldu racjonalistycznego. Poszukiwali
gbszego, duchowego wymiaru rzeczywistoci. Dostrzec mona to zarwno w sposobie
kreowania przestrzeni, jak i bohatera romantycznego. W witeziance realne miejsce,
nowogrdzka strona, zyskuje perspektyw metafizyczn krajobraz staje si zwodniczy,
niepewny, kryje w sobie jak tajemnic. Poznanie okolicy umoliwia ostatecznie dotarcie
do wanych prawd ywych wartoci istotnych dla wsplnoty, takich jak wierno, honor,
odwaga, mstwo. Sfera realna, materialna zatem jest przestrzeni, na ktrej zatrzymaby si
pisarz owiecenia, romantycy, idc dalej, dostrzegaj jej metafizyczny wymiar, przenikaj go,
w poszukiwaniu tego, co mona by nazwa istot rzeczy.
Marian Maciejewski sdzi rwnie, e owieceniowy aprioryzm wyklucza
moliwo odkrywania wiatw, ktre bd wzbudza podziw. Sztywne ramy i wyszo
zdrowego rozsdku nad emocjami uniemoliwiay osignicie takiego efektu. Romantycy
za odkryli niezwyke pikno w naturze. Przykadem moe by bohater powieci epistolarnej
Goethego Werter. Jego postrzeganie natury wynika z wielkiej wraliwoci i poczucia
jednoci z kryjc si w niej tajemnic. Bohater romantyczny wierzy wic w duchowy wymiar
egzystencji i to zupenie zmienia perspektyw jego patrzenia: widzi znacznie wicej, czuje
znacznie wicej i znacznie wicej dowiadcza. Jako odkrywca nowych, pozarozumowych
przestrzeni poznania uczucia, wiary, intuicji, wzbogaconych czsto wraliwoci poetyck
staje si osob wyjtkow, osob, ktra stawia siebie niejednokrotnie nie tylko ponad
wiatem, ale ma rwnie odwag rwna si z samym Bogiem. Poczucie wewntrznej mocy,
stanowice fundament romantycznego indywidualizmu, pozwala wic jednostce dostrzec
swoj odrbno w wiecie, prowadzi rwnie czsto do buntu wobec zastanej rzeczywistoci.
Jake daleko jednak zrodzonemu w akcie buntu krytycyzmowi romantycznemu
do owieceniowego krytycyzmu bajek czy satyr. Gustaw romantyczny kochanek z IV czci
Dziadw, gardzi rzeczy ziemskich nudnym obrotem oraz tym wszystkim, co zwyczajne,
powszednie, postrzega otaczajc go rzeczywisto jako czasy zimne, pozbawione ideaw.
W otaczajcym go wiecie nie dostrzega dla siebie odrzuconego kochanka jakiejkolwiek
nadziei, ostatecznie wic dokonuje zamachu na wasne ycie. Podobnie jak bohater
Mickiewiczowskiego eglarza, wrzucony do bytu otchani, co czuje, inni uczu
chcieliby daremnie. Ten sposb przedstawiania jednostki daleki jest od schematyzmu
owieceniowych typw bohaterw. Pogbione portrety psychologiczne postaci
romantycznych pozwalaj zbliy si bardziej do zoonej prawdy o czowieku.
Skomplikowany, peen nowych poszukiwa i odkry jest wiat literatury
romantycznej. Nie daje si on uj w proste prawida i zasady, wykracza poza ramy
racjonalne i empiryczne. Nie mona mu zarzuci powierzchownoci intelektualnej
i konwencjonalnoci. Dla bogactwa przey i dozna, wielowymiarowoci ludzkiej
egzystencji, odkrytych przez romantykw, niewystarczajce okazay si klasyczne formy
literackie. Synkretyzm rodzajowy i gatunkowy, otwarto dzie, ich fragmentaryczno,
umoliwiay zapis dowiadcze, ktre wykraczaj poza racjonalistyczny ogld rzeczywistoci.
Literatura kadej epoki wynika z rnych uwarunkowa historycznych i filozoficznych,
jest znakiem czasu, w ktrym powstaje. Dydaktyzm owieceniowy i racjonalne tumaczenie
rzeczywistoci byo odpowiedzi na miar XVIII wieku. Odkrywanie rzeczy niezwykych,
przekraczanie granicy wiatw, wzbogacenie sposobw poznawania rzeczywistoci o czynniki
pozarozumowe to novum, ktre do kultury europejskiej wnis wiek XIX.

Poziom wykonania
A. Okrelenie problemu: 9 pkt odtworzenie problemu oraz sformuowanie i uzasadnienie interpretacji
historycznymi uwarunkowaniami zoonego problemu w odpowiednim kontekcie.
B. Sformuowanie stanowiska wobec rozwizania przyjtego przez autora tekstu: 9 pkt odtworzenie
rozwizania przyjtego przez autora tekstu oraz trafne odwoania do innych tekstw kultury uzasadniajce
stanowisko zdajcego.
F. Styl tekstu: 4 pkt stosowny.


Zadanie 2.
Okrel, jaki problem podejmuje Witold Gombrowicz w podanym tekcie. Zajmij

Witold Gombrowicz
DZIENNIK 19531956

Czytam Sienkiewicza. Drczca lektura. Mwimy: to dosy kiepskie, i czytamy dalej.
Powiadamy: ale to taniocha i nie moemy si oderwa. Wykrzykujemy: nieznona opera!
i czytamy w dalszym cigu urzeczeni.
Potny geniusz! i nigdy chyba nie byo tak pierwszorzdnego pisarza drugorzdnego.
To Homer drugiej kategorii, to Dumas Ojciec
12
pierwszej klasy. Trudno te w dziejach
literatury o przykad podobnego oczarowania narodu, bardziej magicznego wpywu
na wyobrani mas. Sienkiewicz, ten magik, ten uwodziciel, wsadzi nam w gowy
Kmicica wraz z Woodyjowskim oraz panem Hetmanem Wielkim i zakorkowa je. Odtd
nic innego Polakowi naprawd nie mogo si podoba, nic antysienkiewiczowskiego,
nic asienkiewiczowskiego.
Aeby zrozumie nasz romans sekretny (gdy kompromitujcy) z Sienkiewiczem,
naley dotkn sprawy drastycznej, a mianowicie problemu wytwarzania urody.
By urodziwym, pocigajcym, pontnym to pragnienie nie tylko kobiety i, by moe, im
nard jest sabszy i bardziej zagroony, tym dotkliwiej odczuwa potrzeb urody, ktra jest
wezwaniem do wiata: patrz, nie przeladuj mnie, kochaj! Lecz pikno potrzebna jest nam
take, aby mc zakocha si w sobie i w swoim i w imi tej mioci stawi opr wiatu.
Narody zatem zwracaj si do swoich artystw, aby oni wydobyli z nich pikno i std
w sztuce pikno francuska, angielska, polska lub rosyjska. Czy ktokolwiek opracowa
histori urody polskiej w cigu dziejw? Trudno o temat waniejszy, gdy uroda twoja
okrela nie tylko twj smak, ale i cay twj stosunek do wiata, pewne rzeczy staj ci si
niemoliwe do przyjcia nie dlatego, aby je potpia, lecz poniewa z nimi nie mgby
urzeczywistni tej piknoci, jakiej pragniesz, na jak si stylizujesz.
[Sienkiewicz] naprzd pragn podoba si czytelnikowi. Po wtre, pragn, aby jeden
Polak podoba si drugiemu Polakowi i aby nard podoba si wszystkim Polakom.
Po trzecie, pragn, aby nard podoba si innym narodom.
Jest to bowiem geniusz atwej urody. Z przeraajc skutecznoci spyca
on wszystko, czego si dotknie, nastpuje tu swoiste pogodzenie ycia z duchem, wszystkie
antynomie, ktrymi krwawi si powana literatura, zostaj zagodzone i w rezultacie
otrzymujemy powieci, ktre podlotki mog czyta bez rumieca.

Na podstawie: Witold Gombrowicz, Dziennik 1953-1956, Warszawa 1988.

I. Odbir wypowiedzi i wykorzystywanie zawartych w nich informacji. Ucze:
1.5) wyrnia argumenty, kluczowe pojcia i twierdzenia w tekcie argumentacyjnym;
1.7) rozpoznaje w wypowiedzi ironi;
PR 1.2) twrczo wykorzystuje wypowiedzi krytycznoliterackie i teoretycznoliterackie;
PR 3.2) dostrzega zwizek jzyka z obrazem wiata.

12
Aleksander Dumas Ojciec francuski pisarz, autor popularnych powieci przygodowych, m.in. Trzech
Muszkieterw, Hrabiego Monte Christo.

II. Analiza i interpretacja tekstw. Ucze:
1.3) rozpoznaje konwencj literack;
2.4) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania wiata przedstawionego;
3.1) wykorzystuje w interpretacji elementy znaczce dla odczytania sensu utworu;
PR 2.1) wskazuje zwizki midzy rnymi aspektami utworu;
PR 2.3) rozpoznaje aluzje literackie i symbole kulturowe;

sownictwo);
i retoryki.

13

Witold Gombrowicz we fragmencie Dziennika porusza problematyk fenomenu
pisarskiego i niezwykej popularnoci czytelniczej Henryka Sienkiewicza. Sugeruje,
e zamiowanie do twrczoci tego pisarza przyczynio si do znacznego uproszczenia
koncepcji zarwno polskiego narodu, jak i Polaka. A byo ono na tyle silne, e Polakowi
czytajcemu utwory noblisty ju nic innego [] naprawd nie mogo si podoba,
nic antysienkiewiczowskiego, nic asienkiewiczowskiego.
Gombrowicz okrela Sienkiewicza mianem pierwszorzdnego pisarza drugorzdnego.
Nazywa go Homerem drugiej kategorii, Dumasem Ojcem pierwszej klasy, ktry schlebia
odbiorcom. Czy rzeczywicie ma racj?
Homer to legendarny twrca dwch wielkich staroytnych epopei: Iliady
i Odysei. Przedstawi w nich wielkich, na poy legendarnych bohaterw greckich, takich
jak Achilles, Parys, Hektor czy Odyseusz. Kady z nich by niezwyky, ale te los kadego
z nich naznaczony by tragizmem, nieuniknion klsk, niejednoznacznoci. Wojny, bitwy,
przygody, szerokie to obyczajowe, panorama historyczna obrazoway ludzk wielko
i mao, wznioso i podo, heroizm i tchrzostwo, brak litoci i wspczucie. W dodatku
te sprzeczne cechy wspistniay czsto w tym samym bohaterze. Dlatego byli oni tak
uniwersalni.
W przypadku bohaterw Sienkiewicza mamy do czynienia z uproszczeniami.
Na przykad Kmicic, bohater Potopu, ma wady (niektre powane), ale wiadomo rwnie,
e z natury jest dobry i na pewno si poprawi. W dodatku nic zego sta mu si nie moe:
nie moe zgin, a Oleka nie moe zakocha si w kim innym, gdy bohater musi zosta
nagrodzony. Dlatego tak naprawd Kmicic nie jest postaci tragiczn, wewntrznie rozdart.
Jego dylematy s efektem co najwyej rozterek spowodowanych wasn naiwnoci, ktra
sprawia, e tak atwo da si oszuka cynicznym antybohaterom (Radziwiom). Jeli staje si
zdrajc, to zawsze mimo woli, nigdy naprawd, bo przecie w sprawach wanych (wierno
ojczynie) nigdy si nie myli. Dlatego Gombrowicz ma pen racj: jeli Sienkiewicz jest

13
W przytoczonej realizacji ucze odwoa si do Potopu. Pozytywnie oceniono rwnie prace, w ktrych
przywoane zostay inne powieci historyczne Henryka Sienkiewicza.

Homerem, to na pewno Homerem drugiej kategorii, bo jego herosi za mocno przypominaj
herosw kultury popularnej: zawsze wielkich, zawsze niepokonanych, zawsze wiernych
i oddanych. Takich, jakich tworzy kiedy Aleksander Dumas (np. niemiertelni trzej
muszkieterowie), a wspczenie kultura masowa.
Wiadomo, e Sienkiewicz pisa Trylogi ku pokrzepieniu serc. Chcia ukaza nard
zwyciajcy, podnie na duchu rodakw w czasach niewoli. Dlatego jego wielcy
bohaterowie s tak przewidywalni w swoim heroizmie, powiceniu, odwadze. Moe jeden
Zagoba wymyka si takiej jednoznacznoci, ale nie do koca, bo przecie i on zawsze
zwycia, dziki wrodzonej dobroci i dowcipowi. Ci, co gin gin wycznie w susznej
sprawie. W ten sposb Sienkiewicz sta si piewc idei, e nie ma wikszego bohatera
od Polaka. Oczywicie, e w ten sposb nie tyle pociesza, co schlebia czytelnikom i kreowa
bardzo uproszczony model polskiego narodu.
By on w czci kontynuacj modelu romantycznego, ale bardzo ograniczonego.
Takiego, w ktrym wszystkie antynomie, ktrymi krwawi si romantyzm, zwizane z ofiar,
powiceniem, odwag ulegy zagodzeniu. Dlatego Gombrowicz ma racj, e to infantylny
model narodowej tosamoci, model dla podlotka, a nie dla dojrzaego czowieka.
Tosamo narodowa wymaga powanych pyta, a lektura Sienkiewicza nikogo do takich
pyta nie prowokuje.
Autor Dziennika przyznaje zarazem, e sam jest po czci Sienkiewiczowskim
niewolnikiem. Przejrza go, ale i tak nie moe oderwa si od lektury. I zastanawia si nad
fenomenem powszechnego zauroczenia czytelniczego tym pisarzem, wdania si z nim
w romans sekretny przez rzesze wielbicieli. Jeden z tropw prowadzi do kompleksw
narodowych. Nie widzimy swojej wartoci, wic kto nam j musi pokaza, bymy mogli
woa do wiata: patrz, nie przeladuj mnie, kochaj!. Ale to mao, potrzebujemy w tym
poczuciu wasnej saboci i nieatrakcyjnoci, by kto przekona nas do nas samych. Po co?
Bymy poczuli, e moemy stanowi zapor dla wiata, byli gotowi jemu stawi opr.
Sienkiewiczowskie fabuy i ich bohaterowie wietnie, wedug Gombrowicza, wpisuj si w to
zapotrzebowanie. Wydobywaj bowiem pikno z narodu polskiego, leczc tym jego
kompleksy.
Drugi trop, w pewien sposb powizany z pierwszym, to przypisana przez
Gombrowicza autorowi Trylogii wielopoziomowa strategia podobania si, w kolejnoci:
Sienkiewicza czytelnikowi, Polaka [] Polakowi, narodu [] wszystkim Polakom
i wreszcie narodu [] innym narodom.
Wszyscy lubimy pochlebstwa, a Sienkiewicz pochlebia nam szczeglnie. Ale moe
wspomniany fenomen zaistnia, poniewa zawsze to, co atwiejsze, zawsze wygrywa z tym,
co trudniejsze, a pisarz ten spyca wszystko, czego si dotknie, wszystkie sprzecznoci
agodzi i w ogle jest geniuszem atwej urody? A dlaczego by tego niespotykanego
w dziejach literatury [] oczarowania narodu, magicznego wpywu na wyobrani mas
nie przypisa, ju poza Gombrowiczem, po prostu niezwykemu mistrzostwu narracji? Dziki
niej wierzymy w istnienie Andrzeja Kmicica, Oleki, Woodyjowskiego. Nie szkodzi, e moe
proci, jednoznaczni i naiwni, ale jake przekonujcy! Jak piknie kochaj, zwyciaj
i umieraj. By moe tworz zudzenia, ale takie barwne i malownicze. Dlaczego odbiera
im warto?
Zreszt wspczenie Gombrowicz mgby odetchn z ulg powieci Sienkiewicza
nie ciesz si ju tak popularnoci. Czy jest to wyraz naszej pogbionej narodowej
wiadomoci i dojrzalszego spojrzenia na wiat i czowieka? Chciaoby si w to wierzy.

Poziom wykonania
A. Okrelenie problemu: 9 pkt odtworzenie problemu oraz sformuowanie i uzasadnienie interpretacji
historycznymi uwarunkowaniami zoonego problemu w odpowiednim kontekcie.
E. Spjno lokalna: 2 pkt pena.


Zadanie 3.
Okrel, jaki problem podejmuje Jerzy Stempowski w podanym tekcie. Zajmij

Jerzy Stempowski*
ZAGADNIENIE PLAGIATU

Rzadko stosunkowo uywane sowo plagiat rozbrzmiewa dzi na szpaltach prasy
polskiej z okazji zarzutw [ogoszenia plagiatu] wysunitych przeciw jednemu z czonkw
Polskiej Akademii Literatury. O ile chodzi o naruszenie prawa autorskiego, zarzut plagiatu
posiada okrelone kryteria i instancje wyrokujce. Skoro jednak opuszczamy teren prawa
autorskiego, plagiat staje si zagadnieniem literackim, podlegajcym kryterium smaku,
o ktrym wszyscy s upowanieni do sdzenia. W rzeczach smaku wszystkie sdy s
jednakowo uprawnione, ale nie wszystkie s jednakowo przekonywajce.
Kryteria smaku wytwarzaj si przez porwnanie, i w konsekwencji sdy na nich oparte
mona podzieli na sdy znawcw, operujcych znaczn skal porwna, i sdy profanw,
oparte na wierze i czuciu.
[] chciabym zwrci uwag na wybitnie literacki charakter zagadnienia plagiatu.
Zarzut plagiatu dotyczy przekroczenia ustalonych zwyczajw i tradycji literackich. Jeeli
zarzut taki wychodzi z ust profana, zwaszcza bez prby uprzedniego ustalenia kryteriw, jest
on z natury rzeczy pozbawiony cech pewnoci. Waga tego rodzaju zarzutw zaley
w znacznej mierze od tego, czy w danej dziedzinie istnieje jaki consensus sapientium
[gr. zgoda mdrych] i czy jakakolwiek opinia moe w konsekwencji uchodzi za cakowicie
pewn.
Pierwszy ju rzut oka na zagadnienie plagiatu budzi obaw, e jestemy w tej dziedzinie
bardzo dalecy od monoci ustalenia niewtpliwych i oglnie uznanych kryteriw. Pojcia
oryginalnoci, samodzielnoci, twrczoci indywidualnej, podobnie jak pojcia
naladownictwa, ulegania wpywom, bluszczowoci itd., s bardzo pynne i zazwyczaj
uywamy ich z wielk ostronoci. []
Doda naley, e przychylna ocena wszelkiej oryginalnoci jest zjawiskiem stosunkowo
nowym. Wirgiliusz, Dante, Rabelais, Szekspir, Swift i Wolter nie odczuwali przesadnej
potrzeby oryginalnoci. Od strony fabuy twrczo indywidualna nigdy nie staa si
imperatywnym wymaganiem smaku. [] ilu autorw czerpao sw fabu ze Starego
Testamentu, ktry sam przecie jest dzieem pisarzy i jakich! Jeszcze liczniejsi [] czerpali
z mitologii i autorw greckich.
Kryterium oryginalnoci okae si jeszcze bardziej pynne, gdy spojrzymy na histori
literatury od strony formy. Czyme bowiem s szkoy literackie, jeeli nie grupami
powstaymi z naladowania wsplnych wzorcw?
Jeeli kryteria oryginalnoci s tak niepewne w oglnych aspektach utworw
literackich jeszcze mniej ustalone s zwyczaje odnoszce si do cytatw, poyczek,
powoywa si i caego zakresu codziennego czerpania autorw z dzie ich poprzednikw.
Piszcemu te sowa nie sprawi wikszej trudnoci napisanie na kady mniej wicej
znany mu temat artykuu skadajcego si z samych tylko cytatw. O ile nie zapomnimy
opatrzy wszystkich tych cytatw stosownymi odsyaczami do rde, nie tylko otrzymamy
przysugujce nam honorarium, ale jeeli czerpiemy przy tym jedynie z najlepszych autorw,
moemy przy tym uj za wietnego eseist. [] Jeeli jednak cho jeden z tych cytatw
pozostanie bez wskazania rde, moe nas spotka los czonka Polskiej Akademii Literatury
[zosta skrelony z listy czonkw]. Z drugiej znw strony nikt, piszc: ziemia obraca si
dokoa soca, nie wzmiankuje, e myl t zaczerpn z dziea Kopernika De revolutionibus
orbium coelestum, pomimo e w tym wypadku mamy niewtpliwie do czynienia z gboko
oryginaln twrczoci umysow.
[1936]
Jerzy Stempowski, Zagadnienie plagiatu, [w:] tene, Chimera jako zwierz pocigowe, wyb. i oprac. J.
Timoszewicz, Warszawa 1988.

* Jerzy Stempowski (1883-1969) eseista i krytyk literacki; w okresie dwudziestolecia midzywojennego
tworzy w Polsce i tu publikowa, po wybuchu drugiej wojny wiatowej na emigracji.

1.2) [] odczytuje zawarte w odbieranych tekstach informacje zarwno jawne, jak i ukryte;
1.7) rozpoznaje w wypowiedzi ironi, objania jej mechanizm i funkcj;
PR 1.2) twrczo wykorzystuje wypowiedzi krytycznoliterackie i teoretycznoliterackie
(np. recenzja, szkic, artyku, esej).


1.1) tworzy duszy tekst pisany lub mwiony ([] interpretacja utworu literackiego
lub fragmentu) zgodnie z podstawowymi reguami jego organizacji, przestrzegajc zasad
spjnoci znaczeniowej i logicznej;
1.2) przygotowuje wypowied (wybiera form gatunkow i odpowiedni ukad kompozycyjny,
analizuje temat, wybiera form kompozycyjn, [], dobiera waciwe sownictwo);
i retoryki.


Sowo plagiat pochodzi od aciskiego sowa plagium (oznaczajcego kradzie)
i dzi oznacza skopiowanie cudzej pracy lub jej czci, a nawet czyjego pomysu
(np. obrazu, grafiki, fotografii, odkrycia, piosenki, wiersza, wynalazku, rozprawy naukowej),
i przedstawienie pod wasnym nazwiskiem. Jednak wedug Jerzego Stempowskiego, znanego
polskiego krytyka literackiego dwudziestolecia midzywojennego, sowo plagiat mona
traktowa rnie, a wszystko zdaniem autora zaley od kontekstu i okolicznoci, w ktrych
zwyko si tego pojcia uywa. Okazja, by zaj stanowisko wobec tego kontrowersyjnego
pojcia, pojawia si, gdy (jak pisze sam autor) zaatakowano w prasie jednego
z czonkw Polskiej Akademii Literatury, zarzucajc mu ogoszenie literackiego plagiatu
i w konsekwencji usuwajc go z tej prestiowej instytucji.
W podanym szkicu krytycznym zostaa przeprowadzona analiza problemu na kilku
paszczyznach. Na pocztku Stempowski prbuje spojrze na plagiat z punktu widzenia
prawnego, jako na form naruszenia praw autorskich. Wedug krytyka z tej wanie
perspektywy zarzut opinii publicznej wydaje si jak najbardziej uzasadniony nie wolno
bowiem wykorzystywa tekstw cudzych, w caoci lub we fragmentach, bez przywoania skd
pochodz. W historii prawa polskiego mona odnale wiele przykadw takiego wanie
bezprawnego przywaszczenia sobie cudzych dbr intelektualno-artystycznych.

Sprawa zdaniem Stempowskiego przestaje by tak oczywista, jeli wemiemy
pod uwag wczanie cudzych tekstw do wypowiedzi artystycznej na przestrzeni wiekw.
W tradycji redniowiecznej sztuk byo wanie kompilowanie tekstu z cudzych wypowiedzi
bez wskazywania rde, a wic robiono powszechnie to, co dzisiaj nazywamy
plagiatowaniem (na marginesie naley doda, e autorzy redniowieczni rzadko ujawniali
swoje imiona). Take twrcy staroytni, jak Wirgiliusz czy Dante, czy nowoytni,
jak np. Rabelais, Szekspir, Swift czy Wolter, nie odczuwali przesadnej potrzeby
oryginalnoci, sigajc po te same toposy literackie, ktrych rda tkwi i w Starym
Testamencie, i w mitologii greckiej, a take w dzieach klasykw staroytnych. Ile to razy
autor Romea i Julii odwouje si w swych dramatach do dzie staroytnych, w aden
sposb tego nie zaznaczajc. Podobnie w Boskiej Komedii mona odnale cae ustpy
biblijne pozbawione odnonikw do tekstw rdowych. W tym kontekcie okrelenie
plagiat staje si kategori estetyczn. Krytyk ma przy tym gbok wiadomo, e inne
spojrzenie na problem plagiatu w utworach literackich maj znawcy, ktrych ogld jest
o wiele bardziej wysublimowany i obiektywny, bo na co dzie obcuj ze sztuk wysokiego
lotu, operujc znaczn skal porwna, a inne ci, ktrzy nie s znawcami i bazuj jedynie
na wierze i czuciu, a wic kategoriach uproszczonych i subiektywnych.
Innym problemem jest spojrzenie na pojcie plagiat od strony genologii,
jako e przecie kady utwr ze swej natury dy do naladowania wzorcw. Twrcy sonetu
zawsze naladuj wzr woski lub angielski i nikt nie uwaa ich za plagiatorw, przeciwnie
wszyscy podziwiaj ich kunszt poetycki.
Oprcz tego naley zauway, e istnieje wiele wypowiedzi, ktre na stae weszy
do jzyka, jak np. Ziemia, ktra obraca si wok Soca. Ju nikt nie wymaga,
aby uywajc tego zwrotu, za kadym razem odwoywa si do dzie Mikoaja Kopernika.
Ostatecznie Stempowski traktuje plagiat jako zagadnienie wybitnie literackie, widzc
konieczno zaznaczania rde w tekstach zarwno krytycznych, jak i literaturoznawczych.
Jednoczenie zauwaa, e na poziomie literackim owo cienie do plagiatowania wiadczy
paradoksalnie o wysokim poziomie intelektualnym i kunszcie artystycznym twrcy:
Piszcemu te sowa nie sprawi wikszej trudnoci napisanie na kady mniej wicej znany
mu temat artykuu skadajcego si z samych tylko cytatw. Tyle e musz one by
zaznaczone jako myl cudza, przez podanie ich rda (np. w przypisach). Wtedy koczy
przekornie i ironicznie krytyk nie tylko otrzymamy przysugujce nam honorarium, ale
moemy przy tym uj za wietnego eseist.
Jak wic wida z rozwaa Jerzego Stempowskiego, plagiat jest pojciem
skomplikowanym, o ktrym mona mwi z bardzo rnych perspektyw. Najwaniejsz z nich
jest czas, epoka, w ktrej powsta tekst literacki. Zapewne wane s take intencje autora,
ktry tworzc wasny tekst, czerpa z dorobku innego twrcy.

Poziom wykonania
A. Okrelenie problemu: 9 pkt odtworzenie problemu oraz sformuowanie i uzasadnienie historycznymi
uwarunkowaniami oraz wspczesnymi implikacjami interpretacji zoonego problemu w odpowiednim
kontekcie.

Zadanie 4.
Dokonaj interpretacji porwnawczej podanych utworw. Twoja praca powinna liczy
co najmniej 300 sw.

Jan Kochanowski
PIE XXV ZE ZBIORU PIENI WTRYCH

Czego chcesz od nas, Panie, za Twe hojne dary?
Czego za dobrodziejstwa, ktrym nie masz miary?

Koci Ci nie ogarnie, wszdy peno Ciebie
I w otchaniach, i w morzu, na ziemi, na niebie.

Zota te, wiem, nie pragniesz, bo to wszytko Twoje,
Cokolwiek na tym wiecie czowiek mieni swoje.

Wdzicznym Ci tedy sercem, Panie, wyznawamy,
Bo nad to przystojniejszej ofiary nie mamy.

Ty pan wszytkiego wiata, Ty niebo zbudowa
I zotymi gwiazdami licznie uhaftowa

Ty fundament zaoy nieobeszej ziemi
I przykrye jej nago zioy rozlicznemi.

Za Twoim rozkazaniem w brzegach morze stoi,
A zamierzonych granic przeskoczy sie boi

Rzeki wd nieprzebranych wielk hojno maj.
Biay dzie a noc ciemna swoje czasy znaj.

Tobie k'woli rozliczne kwiatki Wiosna rodzi,
Tobie k'woli w kosianym wiecu Lato chodzi.

Wino Jesie i jabka rozmaite dawa,
Potym do gotowego gnuna Zima wstawa.

Z Twej aski nocna rosa na mde zioa padnie,
A zagorzae zboa deszcz oywia snadnie.

Z Twoich rk wszelkie wierz patrza swej ywnoci,
A Ty kadego ywisz z Twej szczodrobliwoci.

Bd na wieki pochwalon, niemiertelny Panie.
Twoja aska, Twa dobro nigdy nie ustanie.

Chowaj nas, pki raczysz, na tej niskiej ziemi
Jedno zawdy niech bdziem pod skrzydami Twemi.

Jan Kochanowski, Pieni, oprac. L. Szczerbicka-lk wyd. 3. zmienione, Wrocaw 1970.

Stanisaw Baraczak
DROGI KCIKU PORAD

Drogie niebiosa, nie miem pyta. (PYTAJ
I NIE MIEJ OBAW.) Jak spyta pustkowie
o wasn pustk? (NA WSZYSTKO ODPOWIEM, /
CHO NIE USYSZYSZ ANI SOWA.) Ty tam
w grze, jakkolwiek mam Ci zwa, jakkolwiek
uproci, pozwl, niech z czego odczytam
znak. (TYLKO STUK / WASNEGO SERCA.) Rytmem
serca wic, tchu i mrugajcych powiek
mw mi, co chwil, e jestem, e jeste.
(JESTEM.) Nie sysz. (NIE MA MNIE PRZY TOBIE, /
BO JESTEM WSZDZIE.) I przez ca przestrze
swoich galaktyk, wirw, mlecznych smug
ledzisz ten okruch snu, wprawiony w obieg,
sam? (BG JEST TAKE SAM.) Bg te? (TAK, BG.)

Stanisaw Baraczak, Drogi kciku porad, [w:] tene, Wiersze zebrane, red. R. Krynicki, Krakw 2006.

1.7) rozpoznaje w wypowiedzi ironi, objania jej mechanizm i funkcj;

2.1) wskazuje zastosowane w utworze rodki wyrazu artystycznego i ich funkcje [] oraz inne
([] sytuacja liryczna [...]);
2.5) porwnuje utwory literackie lub ich fragmenty (dostrzega cechy wsplne i rne);
PR 2.1) wskazuje zwizki midzy rnymi aspektami utworu (estetycznym, etycznym
i poznawczym);
PR 2.3) rozpoznaje aluzje literackie i symbole kulturowe [] oraz ich funkcj ideow
i kompozycyjn, a take znaki tradycji [];
PR 2.5) rozpoznaje i charakteryzuje styl utworu, np. wiersza renesansowego;
3.2) wykorzystuje w interpretacji utworu konteksty (np. literackie, kulturowe, filozoficzne,
religijne);
PR 3.2) przeprowadza interpretacj porwnawcz utworw literackich.

sownictwo);


I. Pytanie o Istot Wysz
Literatura ju od pocztkw swojego istnienia prbowaa wyjani mechanizmy
rzdzce wiatem i poszukiwaa odpowiedzi na pytanie o to, czy istnieje jaka wysza,
niezbadana i niemoliwa do poznania w peni sia, ktra organizuje otaczajc czowieka
rzeczywisto. Wystarczy w tym kontekcie wspomnie o chrzecijaskiej interpretacji Biblii,
wedug ktrej stworzenie i urzdzenie wszechwiata naley do Boga, bdcego jednoci
w Trjcy, czy o staroytnych kosmogoniach Grecji lub Bliskiego Wschodu. Rozwaania
dotyczce Istoty Wyszej, swoistego Absolutu, nie s take obce dzieom powstaym pniej.
Starania zmierzajce do zdefiniowania twrcy wiata stay si udziaem wszystkich epok
historycznoliterackich, wczajc w to wspczesno. Taki wanie charakter maj utwory:
Drogi kciku porad Stanisawa Baraczaka oraz Pie XXV ze zbioru Pieni wtrych
Jana Kochanowskiego, ktre w niniejszej pracy zostan poddane analizie i interpretacji.

II. Alienacja wszechobecnego Boga?
Stanisaw Baraczak jest poet, ktry w swoich wierszach nie unika filozoficznych
refleksji nad podstawowymi zagadnieniami ludzkiej egzystencji. Wiersz Drogi kciku porad
naley do liryki zwrotu do adresata (inwokacyjnej), co wyraa ju apostroficzny charakter
tytuu. Utwr przyjmuje form epistolarn, nawizujc do dziaw, kcikw porad, ktre
funkcjonuj w rnych czasopismach modzieowych czy kobiecych. Czy kcikiem porad
jest Bg? Niewykluczone, wskazywa na to moe zwrot skierowany do niebios uyty
w pierwszym wersie tekstu oraz sowa Ty tam w grze, jakkolwiek mam Ci zwa. Osoba
mwica obawia si skierowa bezporednie pytanie do tytuowego kcika porad.
Czy susznie to czyni? Odpowied przychodzi ju we wtrceniu zapisanym w nawiasie
i wyodrbnionym graficznie poprzez wielkie litery, akcentowanym dodatkowo przez
przerzutni (PYTAJ / NIE MIEJ OBAW). Dalej jest dylemat: Jak spyta pustkowie
o wasn pustk?. Kolejne wtrcenie, rwnie silnie zwracajce uwag co poprzednie,
przynosi rozwizanie: (NA WSZYSTKO ODPOWIEM / CHO NIE USYSZYSZ ANI
SOWA). Sprzeczny charakter tego stwierdzenia tylko pogbia przedstawiane w utworze
rozterki. Jak bowiem mona si komunikowa, nie uywajc sw? Paradoksalno takiej
sytuacji skania podmiot liryczny do stanowczej wypowiedzi nacechowanej kolokwializacj
jzyka poetyckiego, ktra, zdawaoby si, nie przystoi w rozmowie z niebiosami. Naley
jednak zauway, e sowa: Ty tam w grze s swego rodzaju protestem wobec
niemonoci porozumienia si z Bogiem, Absolutem, Istot Wysz.
Bohater liryczny wykreowany w wierszu pragnie rozmowy z Bogiem. Konieczno
komunikowania si za pomoc innego ni sowa kodu znaczeniowego staje si dla niego
oczywistoci. Osoba mwica zdaje sobie spraw, e musi czeka na jaki bliej
nieokrelony znak, ktry pozwoli mu na skuteczny dialog z mieszkacem niebios. Dochodzi

do wniosku, e tym znakiem, potwierdzajcym istnienie Absolutu, jest STUK / WASNEGO
SERCA. Tylko w ten sposb mona poczu obecno Boga, nawiza z nim duchowy,
metafizyczny kontakt. Istota Wysza przekonuje ludzi o swym istnieniu poprzez proste,
prozaiczne, biologiczne odruchy, do ktrych zazwyczaj nie przywizuje si adnej wagi.
(Rytmem) serca wic, tchu i mrugajcych powiek / mw mi, co chwil e jestem, e jeste
zwraca si z prob bohater liryczny. (JESTEM) to odpowied Boga, ktrej czowiek
nie potrafi usysze. Dlaczego tak si dzieje? Ot Bg, bdc wszdzie, nie moe by obecny
przy kadym czowieku z osobna. Mona w tym stwierdzeniu odnale echa idei panteizmu.
Ciko jednak zrozumie, dlaczego Bg, ktry istnieje w stworzonych przez siebie znakach
makrowiata takich jak galaktyki, wiry, mleczne strugi, nie znajduje si blisko
ukoronowania dziea caego stworzenia, czowieka, ktrego Pascal nazywa mikrowiatem,
mikrokosmosem. Czyby wiersz wyraa przekonanie, e Bg nie interesuje si sprawami
ludzi? Trudno znale w utworze potwierdzenie dla tego stwierdzenia. Podmiot liryczny
akcentuje raczej podobiestwo pomidzy Stwrc a ludmi; podobiestwo, ktre sprowadza
si do osamotnienia, alienacji, trudnoci dotyczcych porozumienia z innymi. Skd taki
wniosek? Sowa, ktre w tym quasi-dialogu, mona przypisywa Istocie Najwyszej, zawieraj
odpowied: (BG JEST TAKE SAM). Po tej deklaracji mamy do czynienia
z uzasadnionymi przecie wtpliwociami osoby mwicej Bg te?, ktre natychmiast
zostaj rozwiane przez konfrontacj ze wczeniejszym stwierdzeniem: (TAK, BG).
Wiersz Baraczaka, bdcy w istocie filozoficzn refleksj sui generis minitraktatem
rozprawiajcym o tosamoci Absolutu, cechuje si dialogowoci. Mona bowiem odnie
wraenie, e zapisane w nawiasach wtrcenia s sowem samego Boga rodzi si zatem
jaka paszczyzna komunikacji werbalnej. W konkluzji utworu podmiot liryczny dochodzi
do zadziwiajcego wniosku o wsplnocie alienacji Boga i czowieka. Parafrazujc sowa
Antoine de Saint-Exuperyego, zawarte w ksice pt. Ziemia. Planeta ludzi, mona
stwierdzi, e nie tylko ludzie, ale take i Istota Wysza s samotni w tumie stworze
wszelkiego rodzaju.

III. Prba humanizacji Stwrcy
O Bogu i czowieku traktuje te synna Pie XXV Jana Kochanowskiego.
Przedstawia ona koncepcj Istoty Wyszej korespondujc ze wiatopogldowymi
zaoeniami epoki renesansu, dlatego analizujc utwr, posu si tym wanie kluczem
interpretacyjnym. Nie oznacza to jednak, e tekst Kochanowskiego zostanie potraktowany
jako szablonowy i schematyczny wrcz przeciwnie postaram si dowie jego wybitnoci
na tle epoki, w ktrej powsta.
Pie zostaa zbudowana z szeregu apostrof skierowanych do Boga. Wykazuje ona
bardzo wyrane zwizki z gatunkiem, do ktrego naley hymnem. Charakteryzuje si
bowiem melicznoci i regularnoci. Apostrofa rozpoczynajca dzieo renesansowego poety
wskazuje na zbiorowo. Mona zatem powiedzie, e podmiot liryczny wypowiada si
w imieniu szerszej grupy ludzi, tosamej zapewne ze wsplnot wierzcych, z Kocioem.
Stwrca jawi si jako budowniczy wiata, ktry obdarza ludzi niewyczerpanym strumieniem
darw (Czego chcesz od nas, Panie, za Twe hojne dary? / czego za dobrodziejstwa, ktrym
nie masz miary?).
Osoba mwica wierzy, e Bg jest wszdzie (Koci Ci nie ogarnie, wszdy peno
Ciebie / I w otchaniach, i w morzu, na ziemi, na niebie). To niezwykle optymistyczna wizja.
W Pieni XXV odnajdziemy bez trudu znamiona panteizmu.
Kolejne strofy przynosz obraz Stwrcy, ktry jest dobrym i hojnym Panem,
wacicielem wszystkiego, co znajduje si na ziemi. Czowiek renesansu uwaa Go za artyst,
architekta, dajc tym samym wyraz koncepcji Deus artifex. To Bg jest tym, ktry
da pocztek wiatu, niebu, gwiazdom, ustali odwieczne i niezmienne prawa natury.
To on, zgodnie z biblijn Ksig Rodzaju, ustali kolejno pr roku, ktre poeta wyrazi
w swej pieni poprzez personifikacje i przydanie klasycznych, konwencjonalnych atrybutw
(rozliczne kwiatki Wiosna rodzi, w kosianym wiecu Lato chodzi, Wino Jesie i jabka
rozmaite dawa, Potym do gotowego gnuna Zima wstawa).
Strofa wieczca pie ma wymow pochwaln, po raz kolejny podmiot liryczny
zwraca w niej uwag na przymioty Boga, ktry jest czowiekowi bliszy ni kiedykolwiek.
Co prawda Kochanowski buduje relacj wertykaln, (Chowaj nas, pki raczysz, na tej
niskiej ziemi), ale zmniejszenie dystansu midzy Stwrc a czowiekiem nie podlega dyskusji.

IV. Rnorodno w podobiestwie
Interpretator bez wikszych problemw odkryje, e gwnym tematem obu tekstw,
omwionych w niniejszej pracy, jest Bg, a dokadnej problem relacji midzy Bogiem
a czowiekiem. Dla Baraczaka Bg jest wyalienowany, podobnie zreszt jak ludzie, i mimo
e jest obecny w swych dzieach, to nie nosi ju oznak potgi i chway, a take wszechmocy.
Podlega w swych dziaaniach ograniczeniom, wydaje si w pewnym sensie zagubiony,
odzwierciedla kondycj wspczesnego czowieka czowieka koca XX wieku i pocztku
wieku XXI. U Kochanowskiego jest nieco inaczej. Renesansowy twrca prezentuje Boga
dobrego, hojnego, agodnego i potnego. Stwrca w swej potdze nie jest jednak grony,
bezwzgldny, mciwy, nie jest Stwrc w rozumieniu starotestamentowym i chocia konotacje
z Ksig Rodzaju s ewidentne, Bg Kochanowskiego jest bardzo blisko czowieka, nie tyle
w sensie przestrzennym, co duchowym jest w pewien sposb podobny do ludzi, ale inaczej
ni u Baraczaka, jawi si jako dobry Ojciec, ktry opiekuje si swoim stworzeniem.
Rnic midzy wierszem Baraczaka i Kochanowskiego jest zreszt wiele i to na
rnych paszczyznach: jzykowej, poetyckiej, artystycznej. Z czego wynikaj? Przede
wszystkim istotny jest fakt, e twrcw analizowanych wierszy dzieli okoo 400 lat.
Pojawiajce si w tekstach rnice wynikaj wic z historii oraz odmiennoci konwencji
odrodzeniowych i wspczesnych, nie mwic ju o jzyku.
Koczc swoje rozwaania, mog z ca stanowczoci stwierdzi, e Baraczak
w swoim wierszu podj prb poetyckiego sportretowania Boga naszych czasw,
Kochanowski za ukaza Boga renesansu. Najwaniejsz cech wspln tych literackich
przedstawie jest antropomorfizacja suca wskazaniu podobiestwa Stwrcy do swojego
stworzenia.

Poziom wykonania
A. Koncepcja porwnywania utworw: 6 pkt znajduje potwierdzenie w obu tekstach; porwnywane obszary
s dla tekstw trafne i istotne; wypowied w wystarczajcy sposb dla uzasadnienia tezy/hipotezy
interpretacyjnej obejmuje i czy w cao sensy obu utworw.
B. Uzasadnienie tezy interpretacyjnej: 12 pkt zawiera wycznie powizane z tekstami argumenty, ktre
wynikaj ze sfunkcjonalizowanej analizy; jest osadzone nie tylko w tekstach, ale take w kontekstach
potwierdzonych tekstami i przyjt koncepcj porwnywania utworw.
F. Styl tekstu: 2 pkt czciowo stosowny, zdajcy nie kontroluje jednoci stylu (w wypowiedzi pojawiaj si
wyrazy i konstrukcje z jzyka potocznego).


Zadanie 5.
Dokonaj interpretacji porwnawczej podanych utworw. Twoja praca powinna liczy
co najmniej 300 sw.

Zbigniew Herbert
PODR DO KRAKOWA

Jak tylko pocig ruszy
zacz wysoki brunet
i tak mwi do chopca
z ksik na kolanach

kolega lubi czyta

A lubi odpowie tamten
czas szybciej leci
w domu zawsze robota
tu w oczy nikogo nie kole

No pewnie macie racj
a co czytacie teraz

Chopw odpowie tamten
bardzo yciowa ksika
tylko troch za duga
w sam raz na zim

Wesele take czytaem
to jest waciwie sztuka
bardzo trudno zrozumie
za duo osb

Potop to co innego
czytasz i jakby widzia
dobra powiada rzecz
prawie tak dobra jak kino

Hamlet obcego autora
te bardzo zajmujcy
tylko ten ksi duski
troch za wielki mazgaj

tunel
ciemno w pocigu
rozmowa si nagle urwaa
umilk prawdziwy komentarz

na biaych marginesach
lady palcw i ziemi
znaczony twardym paznokciem
zachwyt i potpienie
[1957]

Zbigniew Herbert, Podr do Krakowa, [w:] tene, Hermes, pies i gwiazda, Wrocaw 1997.
Wisawa Szymborska
NIECZYTANIE

Do dziea Prousta
nie dodaj w ksigarni pilota,
nie mona si przeczy
na mecz piki nonej
albo na kwiz, gdzie do wygrania volvo.

yjemy duej,
ale mniej dokadnie
i krtszymi zdaniami.

Podrujemy szybciej, czciej, dalej,
cho zamiast wspomnie przywozimy slajdy.
Tu ja z jakim facetem.
Tam chyba mj eks.
Tu wszyscy na golasa,
wic gdzie pewnie na play.

Siedem tomw litoci.
Nie daoby si tego streci, skrci,
albo najlepiej pokaza w obrazkach.
Szed kiedy serial pt. Lalka,
ale bratowa mwi, e kogo innego na P.

Zreszt, nawiasem mwic, kto to taki.
Podobno pisa w ku caymi latami.
Kartka za kartk,
z ograniczon prdkoci.
A my na pitym biegu
i odpuka zdrowi.

Wisawa Szymborska, Nieczytanie, [w:] ta, Tutaj, Krakw 2009.


1.7) rozpoznaje w wypowiedzi ironi, objania jej mechanizm i funkcj.

([] sytuacja liryczna []);
i poznawczym);

sownictwo);


W dobie komputerw sztuka czytania zanika, zwaszcza wrd dzieci to sowa
opublikowane w najbardziej znanym brytyjskim dzienniku The Times po wydaniu jednej
z ksiek J. K. Rowling z serii Harry Potter. Cho seria ta odniosa nadzwyczajny sukces,
nie da si ukry, e wspczenie zarwno modzi, jak i starsi ludzie czytaj coraz mniej
i coraz rzadziej. Otoczeni przez najnowsze technologie czsto nie maj ani ochoty, ani czasu
na lektur.
Polscy poeci Zbigniew Herbert i Wisawa Szymborska podejmuj problem zwizany
z czytelnictwem. W swoich utworach pt. Podr do Krakowa (Herbert) oraz Nieczytanie
(Szymborska) przedstawiaj, czym dla wspczesnego czowieka jest ksika, a take
jak czytaj wspczeni im ludzie.
W wierszu Podr do Krakowa relacja opiera si gwnie na dialogu bohaterw
lirycznych wysokiego bruneta i chopca czytajcego ksik w pdzcym pocigu.
Sposb mwienia starszego z rozmwcw jest charakterystyczny dla obywateli PRL-u, pyta:
kolega lubi czyta? i co czytacie teraz?. Wanie takiego jzyka uywano w latach
modoci Herberta. Nieczytanie jest monologiem lirycznym obnaajcym ignorancj,
konsumpcjonizm, pustot intelektualn, bezmylno bdce przyczyn, ale te, jako
sprzenie zwrotne, skutkiem stronienia od ksiek. Poetka nie utosamia si
ze spoeczestwem, ktre przedstawia, wskazuj na to uyte rodki artystyczne, jak ironia
i sarkazm.
Chopiec z wiersza Herberta czyta, i to nie tylko w podry. Z jego odpowiedzi
na pytania drugiego pasaera wynika, e mia w rku rne tytuy. Zna, a waciwie wydaje
mu si, e zna Wesele, Potop, Hamleta i Chopw, ktrych tom wzi wanie
do pocigu. O powierzchownej lekturze wiadcz jego przewanie niechtne komentarze
do tej literatury. Chopi to bardzo yciowa ksika, ale za duga, Wesele (wie, e to
nie powie) trudno zrozumie, bo za duo osb, Hamlet (wie, e to literatura
obca), owszem, zajmujcy, tylko gwny bohater (wie, e to ksi duski) jest jaki
nie taki, jak trzeba. Tego omale bibliofila w peni satysfakcjonuje jedynie Potop. Ciekawy
jest powd tej akceptacji: to rzecz bowiem prawie tak dobra jak kino.
Bohater nie dostrzega przesania przeczytanych ksiek, ograniczajc si do rozumienia
dosownego, zreszt to nic dziwnego, skoro siga po nie li tylko po to, eby czas szybciej
lecia. Mona pokusi si o stwierdzenie, e tak naprawd od lektury waniejsza jest
dla niego praca, ktra zapewni utrzymanie. Ksika i czytanie to dla otoczenia chopca tylko
rozrywka, pozostajca w kontekcie trudw zwizanych z yciem codziennym, a szczeglnie
prac zwyk irytujc fanaberi (kole w oczy). Czyta najczciej z dala od tych, ktrzy
jego czytelniczego zamiowania nie rozumiej. Szuka w ksikach jasnego, atwego
do wyobraenia yciowego przekazu, a nie tematu do refleksji, nie rozumie i odrzuca postawy
nie majce zwizku z jego dowiadczeniem. Mody czowiek z Podry do Krakowa
odbiera wic literatur w sposb bardzo nieskomplikowany, nie dociera do gbszych treci
utworw, co zostao podkrelone midzy innymi poprzez prostot jzyka bohatera.
Szymborska ukazuje przede wszystkim bierno intelektualn i duchow wspczesnego
czowieka. Nie jest on zdolny do samodzielnej interpretacji literatury, bo to wymaga
dojrzaoci i wie si z koniecznoci podjcia refleksji nad tekstem. Poetka wyraa swoje
zdanie na ten temat, w ironiczny sposb mwic, e do dzie Prousta nie dodaj w ksigarni
pilota. Jej ocena ludzi wspczesnych jest negatywna, gdy s oni nastawieni
na przyjemnoci i rozrywk: yj duej / ale mniej dokadnie / i krtszymi zdaniami.
Z wiersza wyania si obraz czowieka zmechanizowanego, ktry zamiast wspomnie
przywozi slajdy..., czowieka, ktry yje intensywnie, ale niewiele ze wiata rozumie.
Nie podejmuje on trudu czytania wanych tekstw literackich, bo nie dostrzega w nich
adnych istotnych wartoci. yjc na pitym biegu szybko i pytko, nastawiony jest
wycznie na informacje, oczekuje streszcze, obrazkowych wersji tekstw literackich.
Poprzez ukazanie stosunku wspczesnych ludzi do ksiki, poetka jednoczenie zwraca
uwag na regres czowieczestwa.
Zarwno Zbigniew Herbert, jak i Wisawa Szymborska w swoich wierszach poruszaj
problem zwizany z czytaniem / nieczytaniem ksiek. Bohater Herberta, mimo i czyta
powierzchownie, jednak czyta i przeywa lektur. wiadczy o tym: lad palcw i ziemi /
znaczony twardym paznokciem / zachwyt i potpienie. Ludzie przedstawieni w wierszu
Szymborskiej nie maj ju czasu na czytanie, zajmuj ich inne, ciekawsze z ich punktu
widzenia, formy aktywnoci (konkursy, gdzie do wygrania volvo, ogldanie sportu

w telewizji, liczne podre, waciwie tylko zaliczane s bez wspomnie). W wiecie,
w ktrym wszystko dzieje si szybko, a przez to powierzchownie, ksika staje si zbdna,
chyba eby bya krtka albo najlepiej obrazkowa. Szymborska zwraca uwag
na konsekwencje tego stanu rzeczy, m.in.: pd nie wiadomo za czym, prymitywne pojmowanie
rzeczywistoci, prostactwo, zabobon.
Przedstawione przez poetw problemy zwizane z czytaniem pytkim, powierzchownym
(Herbert) i nieczytaniem (Szymborska) wynikaj z rnych uwarunkowa. Wiersz
z 1957 r. wyranie wpisany jest w kontekst rzeczywistoci socjalistycznej i odnosi si
do upowszechniania przez pastwo polskie czytelnictwa wrd prostych ludzi, tekst z 2009 r.
nawizuje za do przemian cywilizacyjnych wspczesnego wiata. Analizowane utwory dzieli
dystans czasowy pidziesiciu dwch lat upyw czasu wida w zmianach, jakie nastpiy
w wiecie i w samych ludziach. Kiedy jeszcze czytano, dzi czytanie zanika. Prognozy
na przyszo wydaj si mao optymistyczne. I cho dla wielu z nas trudne jest wyobraenie
sobie wiata bez ksiki, bo jest to wiat mniej ludzki i przeraajco uproszczony, to taki wiat
coraz bardziej nam zagraa.

Poziom wykonania
A. Koncepcja porwnywania utworw: 6 pkt znajduje potwierdzenia w obu tekstach; porwnywane obszary

Zadanie 6.
Dokonaj interpretacji porwnawczej podanych tekstw. Twoja praca powinna liczy
co najmniej 300 sw.

Eliza Orzeszkowa
NAD NIEMNEM (fragment)

Orzelski drobnymi swymi kroczkami krci si dokoa swych lecych na fortepianie
skrzypiec, uj je teraz powoli, z luboci, jak najmilsze dzieci, i z oczami rozkosznie
przymruonymi, smyczkiem po strunie powid.
Dwiki muzyki napeniy salon. Ojciec i crka grali jak pikn, dug i trudn
kompozycj, przy ktrej stopniowo, ale zadziwiajco Orzelski zmienia si i przetwarza.
W miar rozwijania si i potnienia tonw, spod smyczka jego wychodzcych, stary muzyk
take wyrasta, usubtelnia si, szlachetnia. Niewielka i pkata posta jego nabieraa linii
prostych, niskie i biae czoo, z ktrego w tej chwili znikny wszystkie zmarszczki, wysoko
podnosi, wzrok promienny, natchniony daleko kdy posya. Lotne marzenia i skrzce
zapay, morza rozkoszy i smutku, ze strun skrzypiec lejc si w jego piersi, co chwil
zmieniay gr jego rysw, cierajc z nich wszelki lad pospolitoci i gupoty. W tym
natchnionym artycie ani by pozna byo podobna tego smakosza i zmysowca, ktry przed
chwil nie mg rozsta si z talerzem i sodkie oczy robi do starej panny z obwizanym
gardem; ani tego dobrodusznego, gupowatego starca, ktry bez cienia urazy poddawa si
drwinom znajomych. Byo to prawie czarodziejstwem, a t czarodziejk, ktra go rdk
swoj dotkna, bya wielka, cae dugie ju ycie tego czowieka przenikajca namitno.
Justyna swj trudny i zawikany wtr wykonywaa z precyzj i czystoci, wiadczc
o znacznej muzycznej wprawie, ale nie wida byo po niej najlejszego miego albo
przykrego wraenia. Zupenie obojtna, troch nawet sztywna, z twarz, w ktrej aden rys
ani razu nie drgn, widocznie speniaa obowizek swj starannie, umiejtnie, ale zimno.
Graa na pami; powieki miaa spuszczone, a kiedy je podnosia, wzrok jej by tak samo
jak przedtem znuony i przygasy.
Muzyka trwaa dugo; niektrzy suchali jej z uwag i przyjemnoci, a niektrzy
z pootwieranymi od zdziwienia albo skrycie poziewajcymi ustami. Na ganku nawet gwarne
przedtem rozmowy przycichy. Gospodyni domu, nie potrzebujc mwi, odpoczywaa.
[1888]

Na podstawie: Eliza Orzeszkowa, Nad Niemnem, oprac. J. Bachrz, Wrocaw 1996.

Maria Kuncewiczowa
CUDZOZIEMKA (fragment)

Ra prdko przesza do salonu i zapaliwszy wiece wydobya skrzypce z puda.
Na pulpicie rozoya partytur. Gorczkowo podkrcia koki, nastroia instrument. Zupenie
tak samo wyranie jak szelest lici za szyb, plusk sadzawki i szkliste dzwonienie ksiyca
syszaa wiolonczele, flety, altwki Brahmsowskiego koncertu. Wyczekaa, a rozwieje si
akord trbek
Pierwsze takty skrzypcowego partu zadwiczay blado, w palcach nie byo jeszcze
ciepa, w piersi za wiele aru. Niebawem wszake wyrwna si bieg krwi, ramiona stay
na marmur, kicie nabray mikkoci.

Palce sprawnie dziaay, pasa skrzypcowy za pasaem pokrywa majaczenie oboju,
fagotu, violi. Ra nie czua zwykej niemiaoci wobec instrumentu; opr strun, wosia,
drewniane przydwiki, niedostwo mini przestay istnie. Muzyka zdawaa si
powstawa w sposb niematerialny, bez udziau pracy, jedynie za przyczyn zachwytu.
Wyzwolona z praw fizycznych, Ra bez najmniejszego trudu przenikaa wszystkie strefy
i wszystkie uczucia: zarwno nieziemskie modlitwy, jak miosne scherzanda. Midzy domem
a wiatem znik przedzia ksiycowa noc roztopia ludzi, sny, niebo i mury, tajemnica
zmieszaa si z wiedz, na miejsce chaosu wesza dwiczna, jedwabista penia.
Szeroko rozwara oczy, sprya znowu ramiona i nieugita, wietna runa
w rytmy czardasza.
Pierwszych kilka taktw, mimo podwjne nuty i szalone wzmoenie tempa, zapono
ywym, atwym ogniem, nierzeczywista orkiestra brzmiaa spoicie jak morze. Ra poczua
zy w gardle, tak wiele ez, e krta mao nie pkaa od ich nadmiaru. Sprbowaa westchn.
Jednoczenie w melodii co zazgrzytao, obniyo si, co skamao. Pot zrosi czoo Ry;
szybko przekna zy, podcigna intonacj... Kiedy wszake pasa znowu rozbysn
czystoci, usyszaa rzecz straszn: wiolonczele, flety, viole odpyway w dal, zostawiajc j
za sob. cisna wargi, nadludzkim wysikiem pchna w przd, przypieszya nutki trzy
razy wizane Ju, ju miaa dogoni tutti. Wtem huk bolesny oguszy j i zamci. Co to?
struchlaa. Ach, nic! to serce pieszy. Odzyskaa otuch, przydaa mocy lewemu ramieniu,
smyczek zamigota w oktawach. Ca dusz wychylia si poza siebie ku nikncej harmonii,
szum krwi stawa si jednak goniejszy ni melodia, nie odrniaa ju instrumentw, wyrwa
w rytmie ziaa coraz okropniejsza pustk.
Ra opucia rce. Siada nogi dray. Rzucia smyczek...
[1936]

Na podstawie: Maria Kuncewiczowa, Cudzoziemka, Warszawa 1962.

1.1) odczytuje sens [] tekstu;
rodki jzykowe i ich funkcje w tekcie.

wyznaczniki poetyki danego utworu (z zakresu podstaw [] kompozycji, genologii) i okrela
ich funkcje;
i poznawczym);
sownictwo);


Fragmenty powieci Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej i Cudzoziemki Marii
Kuncewiczowej s utrzymane w konwencji realistycznej. Ponadto czy je sytuacja bohaterw
ukazanych podczas gry na instrumencie. S oni charakteryzowani w sposb bezporedni,
ale przede wszystkim poprzez swoje zachowania wywoane oddziaywaniem muzyki.
Gwny bohater fragmentu Nad Niemnem Orzelski to ojciec, ktry wraz z crk
muzykuje w salonie. Na pocztku przedstawiony zostaje przez narratora jako dobroduszny,
gupowaty starzec. Wtedy, gdy zaczyna gra, przeksztaca si w artyst. Orzeszkowa
podkrela zwizek emocjonalny midzy nim a instrumentem sowami: uj je teraz powoli,
z luboci, jak najmilsze dzieci. Jednoczenie pisarka sygnalizuje, i muzyk dziki temu
przenosi si do innej rzeczywistoci, na co moe wskazywa przymruenie oczu przez
bohatera, symbolizujce stan uniesienia artystycznego. Wykonanie piknej, dugiej i trudnej
kompozycji spowodowao stopniow zmian postaci Orzelskiego, przede wszystkim w sferze
jego wygldu. Pozytywistyczna autorka pokazuje, jak ten stary czowiek wyrasta,
usubtelnia si, szlachetnia. Nie widzi w nim ju tylko kogo pospolitego, ale natchnionego.
Nie jest ju on kim, kto skupia si na jedzeniu i robieniu sodkich oczu do starej panny
z obwizanym gardem, a take obiektem drwin znajomych, ale czowiekiem poddajcym si
dziaaniu najwikszej namitnoci ycia, jak stanowi dla niego muzyka. Autorka powieci
podkrela, e pod jej wpywem znikaj nawet wszystkie zmarszczki na twarzy wykonawcy.
Skontrastowana z postaci starego ojca jest Justyna, ktra cho gra z wielk wpraw,
jednak nie wkada w t czynno uczucia. Pozostaje obojtna i sztywna, a jej oblicze
nie odzwierciedla adnych emocji. Podczas gdy wzrok Orzelskiego opisywany jest jako
promienny, Justyna gra ze spuszczonymi powiekami, tak jakby muzyka nie sprawiaa
jej adnej przyjemnoci.
W rwnie ciekawy sposb opisany zosta zwizek pomidzy postaciami literackimi
a muzyk w powieci Marii Kuncewiczowej. Bohaterk opisu jest skrzypaczka o imieniu Ra.
Podobnie jak i bohaterw Orzeszkowej obserwujemy j, gdy gra na instrumencie.
Kuncewiczowa opisuje bardzo dokadnie ruchy i odczucia artystki, poczwszy od momentu
wyjcia przez ni skrzypiec z futerau. Ra to kobieta o raczej gwatownym temperamencie
narrator relacjonuje, e gorczkowo podkrcia koki, nastroia instrument, a na kocu:
rzucia smyczek. To take osoba wraliwa wiadectwem tego jest sposb odbioru
odgosw z otaczajcej rzeczywistoci. W przedstawionym fragmencie obserwujemy proces
przemiany Ry od momentu wydobycia przez ni pierwszych dwikw z instrumentu,
pozbawionych jeszcze emocji, do przeniknicia jej wrcz do istoty muzyki. Bohaterka
charakteryzowana jest wwczas jako nieugita, wietna. Widzimy, e jest ona
profesjonalistk. Zdradzaj to ruchy jej palcw, postawa, brawura w muzykowaniu (runa
w rytmy czardasza). Muzyka wynosi j poza prawa fizyki. Narrator komentuje to sowami:
Muzyka zdawaa si powstawa w sposb niematerialny, a Ra bez najmniejszego trudu

przenika wszystkie strefy i wszystkie uczucia. Bohaterka w ten sposb dowiadcza peni
istnienia.
Obraz przeobrae skrzypaczki, pod wpywem wykonywanej i przeywanej niezwykle
intensywnie muzyki, stanowi znaczc cz opisu w tekcie Kuncewiczowej. Reakcje
psychiczne Ry s tutaj szczegowo, wrcz drobiazgowo przedstawione. Paralelizm midzy
przeyciem emocjonalnym a fizycznym jest uderzajcy: Ca dusz wychylia si poza siebie
ku nikncej harmonii, szum krwi stawa si jednak goniejszy ni melodia, nie odrniaa
ju instrumentw, wyrwa w rytmie ziaa coraz okropniejsz pustk.
Ra, podobnie jak Orzelski, dowiadcza niezwykego wpywu muzyki. Oboje graj
z wielk pasj, ktra powoduje, e zapominaj o otaczajcym ich wiecie i dowiadczaj
swoistej harmonii.
W obu tekstach obserwujemy ludzi, ktrych muzyka uwzniola i przenosi w inne
rejony rzeczywistoci. Ich reakcje psychiczne i fizyczne s zdeterminowane przez sztuk.
Oba te fragmenty nie do koca realizuj wzorzec tekstowy utworu realistycznego. Rni si
nieco sposobami prezentacji bohaterw. Orzeszkowa skupia si na wygldzie zewntrznym
opisanego muzyka i zaledwie sygnalizuje to, co Kuncewiczowa eksponuje. Dwudziestowieczna
pisarka obserwuje i analizuje stany psychiczne swej bohaterki. Nad wszystkim unosi si
niezwyky duch muzyki.

Poziom wykonania
A. Koncepcja porwnywania utworw: 6 pkt znajduje potwierdzenia w obu tekstach; porwnywane obszary


Informacja dla absolwentw niesyszcych 109

2.4.
Informacja o egzaminie maturalnym z jzyka polskiego
dla absolwentw niesyszcych

Egzamin maturalny z jzyka polskiego dla absolwentw niesyszcych sprawdza podobnie
jak w przypadku arkusza standardowego w jakim stopniu absolwent spenia wymagania
z zakresu tego przedmiotu okrelone w podstawie programowej ksztacenia oglnego
dla IV etapu edukacyjnego w zakresie rozszerzonym i podstawowym. Zadania w arkuszu
egzaminacyjnym mog rwnie odnosi si do wymaga przypisanych do etapw
wczeniejszych.

Oglne informacje o egzaminie maturalnym z jzyka polskiego od roku szkolnego
2014/2015, krtka charakterystyka czci ustnej i czci pisemnej egzaminu na obu
poziomach oraz najwaniejsze zasady dotyczce oceniania wypowiedzi zdajcych,
przedstawione w czci 1. Informatora oraz w zacznikach, dotycz rwnie egzaminu
dla absolwentw niesyszcych. Jednak zgodnie z zapisami odpowiedniego rozporzdzenia
Ministra Edukacji Narodowej
14
, absolwenci niepenosprawni przystpuj do egzaminu
maturalnego w warunkach i formie dostosowanych do rodzaju ich niepenosprawnoci.

Dostosowania obejmuj:
w odniesieniu do formy egzaminu maturalnego m.in.
zmian sposobu sformuowania niektrych zada (zamiana sw, zwrotw lub caych
zda), jeeli mogyby one by niezrozumiae lub bdnie zrozumiane przez osoby
niesyszce (nie dotyczy to terminw typowych dla danej dziedziny wiedzy),
zmian schematu punktowania niektrych zada;
w odniesieniu do warunkw przeprowadzania egzaminu maturalnego m.in.
przeduenie czasu przewidzianego na przeprowadzenie egzaminu,
moliwo korzystania ze sownikw jzykowych.

Zakres dostosowa w odniesieniu do poszczeglnych czci egzaminu jest opisany poniej.

Cz ustna egzaminu maturalnego z jzyka polskiego

Forma i przebieg egzaminu bd takie same, jak w przypadku egzaminu standardowego,
z nastpujcymi zastrzeeniami:
zdajcy, ktry nie mwi w sposb zrozumiay, bdzie mg zoy egzamin w polskim
jzyku migowym (PJM), systemie jzykowo-migowym (SJM) lub skorzysta
z fonogestw (wybr sposobu komunikowania si w takim wypadku bdzie nalea
do zdajcego),
w czci egzaminu polegajcej na rozmowie z zespoem egzaminacyjnym zdajcy bd
mogli skorzysta z PJM, SJM lub fonogestw, a take z moliwoci zadawania pyta
i udzielania odpowiedzi w formie pisemnej,
wypowiedzi zdajcego nie bd oceniane pod wzgldem poprawnoci jzykowej,
stylistycznej i stosowania si do zasad kultury ywego sowa, z wyjtkiem racych
odstpstw od zasad stosownoci.

14
Tj. 7 ust. 1 rozporzdzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 17 listopada 2010 r. w sprawie warunkw
organizowania ksztacenia, wychowania i opieki dla dzieci i modziey niepenosprawnych oraz
niedostosowanych spoecznie w przedszkolach, szkoach i oddziaach oglnodostpnych lub integracyjnych
(Dz.U. Nr 228, poz. 1490, z pn. zm.).
Cz pisemna egzaminu maturalnego z jzyka polskiego na poziomie podstawowym

Forma i przebieg pisemnego egzaminu z jzyka polskiego na poziomie podstawowym bd
takie same, jak w przypadku egzaminu standardowego, z nastpujcymi zastrzeeniami:
wszystkie teksty bdce podstaw zada w arkuszu bd nie starsze ni XIX-wieczne,
w czci arkusza zawierajcej tematy wypracowa bd dwa tematy wymagajce
napisania tekstu argumentacyjnego (rozprawki), przy czym co najmniej jeden bdzie si
odnosi do fragmentu utworu epickiego proz,
arkusz nie bdzie zawiera zadania wymagajcego napisania interpretacji tekstu
lirycznego.

Cz pisemna egzaminu maturalnego z jzyka polskiego na poziomie rozszerzonym

Forma, przebieg i kryteria oceniania bd takie same, jak w przypadku egzaminu
standardowego.

Poniej przedstawione zostay przykadowe zadania na egzamin ustny oraz egzamin pisemny
na poziomie podstawowym, ilustrujce dostosowania dla absolwentw niesyszcych.
Zadania na egzamin pisemny na poziomie rozszerzonym dla absolwentw niesyszcych s
takie same, jak zadania w arkuszach standardowych.

Szczegowa informacja na temat zakresu dostosowania warunkw przeprowadzania
egzaminu maturalnego dla absolwentw niesyszcych ogaszana jest w komunikacie
Dyrektora Centralnej Komisji Egzaminacyjnej w sierpniu poprzedzajcym rok szkolny,
w ktrym jest przeprowadzany egzamin maturalny, na stronie internetowej CKE.


ZADANIA NA EGZAMIN USTNY

Zadanie 2.
Labirynt przestrze odkry czy puapka bez wyjcia? Rozwa problem, odwoujc si
do podanego fragmentu opowiadania Brunona Schulza i innego tekstu kultury.

Bruno Schulz
SKLEPY CYNAMONOWE

Jest lekkomylnoci nie do darowania wysya w tak noc modego chopca z misj
wan i piln, albowiem w jej pwietle zwielokrotniaj si, plcz i wymieniaj jedne
z drugimi ulice. Otwieraj si w gbi miasta, eby tak rzec, ulice podwjne, ulice sobowtry,
ulice kamliwe i zwodne. [...]
W tak noc niepodobna i Podwalem ani adn inn z ciemnych ulic, ktre s
odwrotn stron, niejako podszewk czterech linij rynku, i nie przypomnie sobie, e o tej
pnej porze bywaj czasem jeszcze otwarte niektre z owych osobliwych
15
a tyle nccych
sklepw, o ktrych zapomina si w dnie zwyczajne. Nazywam je sklepami cynamonowymi
dla ciemnych boazeryj
16
tej barwy, ktrymi s wyoone. [...]
Trzeba si byo zapuci wedug mego obliczenia w boczn uliczk, min dwie albo
trzy przecznice, aeby osign ulic nocnych sklepw. To oddalao mnie od celu, ale mona
byo nadrobi spnienie, wracajc drog na upy Solne.
Uskrzydlony pragnieniem zwiedzenia sklepw cynamonowych, skrciem w wiadom
mi ulic i leciaem wicej anieli szedem, baczc, by nie zmyli drogi. Tak minem ju
trzeci czy czwart przecznic, a upragnionej ulicy wci nie byo. W dodatku nawet
konfiguracja ulic nie odpowiadaa oczekiwanemu obrazowi. Sklepw ani ladu. Szedem
ulic, ktrej domy nie miay nigdzie bramy wchodowej, tylko okna szczelnie zamknite, lepe
odblaskiem ksiyca. Po drugiej stronie tych domw musi prowadzi waciwa ulica,
od ktrej te domy s dostpne mylaem sobie. Z niepokojem przyspieszaem kroku,
rezygnujc w duchu z myli zwiedzenia sklepw. Byle tylko wydosta si std prdko
w znane okolice miasta. Zbliaem si do wylotu, peen niepokoju, gdzie te ona mnie
wyprowadzi.

Bruno Schulz, Sklepy cynamonowe, [w:] tene, Opowiadania. Wybr esejw i listw,
oprac. J. Jarzbski, Wrocaw 1989.


3.1) wykorzystuje w interpretacji elementy znaczce dla odczytania sensu utworu (np. sowa
klucze);
3.4) odczytuje treci [...] symboliczne utworu.

15
Osobliwy dziwaczny, niezwyky.
16
Boazeryj boazerii.

i retoryki;
1.4) publicznie wygasza przygotowan przez siebie wypowied.

Zadanie 3.
Jakie odczytanie Dziadw cz. III Adama Mickiewicza odnajdujesz na zaczonym
plakacie teatralnym? Odpowiadajc na pytanie, wykorzystaj znajomo utworu.

Bolesaw Polnar, Adam Mickiewicz, Dziady [plakat teatralny], 1997.



II Analiza i interpretacja tekstw kultury. Ucze:
4.3) dostrzega zrnicowanie postaw spoecznych, obyczajowych, narodowych (gimnazjum).

1.1) tworzy spjne wypowiedzi ustne [] opis dziel sztuki [] (gimnazjum).

Zadanie 4.
Jakie refleksje o wspczesnej cywilizacji mona odczyta z rnych tekstw kultury?
Odpowiedz na podstawie interpretacji dziea Magdaleny Abakanowicz Tum oraz
wybranych przez siebie tekstw literackich.

Magdalena Abakanowicz, Tum, 1988.

rodzajw sztuki: [] sztuki plastyczne (gimnazjum).
3.1) wykorzystuje w interpretacji elementy znaczce dla odczytania sensu utworu [...].


Zadanie 5.
W jaki sposb twrcy pniejszych epok nawizuj do staroytnych mitw? Odpowiedz
na podstawie interpretacji obrazu Pietera Bruegla Pejza z upadkiem Ikara i wybranego
tekstu literackiego.

Pieter Bruegel (starszy), Pejza z upadkiem Ikara, ok. 1558, Krlewskie Muzeum Sztuk Piknych w Brukseli.



2.11) identyfikuje: [] mit [] (szkoa podstawowa);


Zadanie 6.
W jaki sposb Internet wpywa na formy i sposoby komunikowania si ludzi midzy
sob? Odpowiedz na pytanie, odwoujc si do zaczonego tekstu Jana Grzeni
i do wasnych dowiadcze.

Gatunkiem, ktry w ostatnich czasach skupia uwag i uytkownikw, i zajmujcych si
Internetem specjalistw z rnych dziedzin, jest blog. Ten typowo internetowy gatunek ma
wzorzec w pamitniku i dzienniku, a jego nazwa pochodzi od angielskiego weblog, co mona
tumaczy jako rejestr sieciowy lub dziennik sieciowy
17
.
Podobiestwa blogu do dziennika s znaczne, blogi maj np. budow fragmentaryczn
i hybrydyczn
18
, jednak rwnie istotne s rnice. Przede wszystkim dzienniki sieciowe s
publikacjami, tekstami przeznaczonymi w zwizku z tym do rozpowszechniania i do lektury.
Co wicej: autorzy blogw godz si na komentowanie swoich tekstw formularz
umoliwiajcy dodanie komentarza pojawia si po klikniciu na odpowiednie hipercze.
Interakcja
19
jest wic wpisana w struktur gatunku.
Charakterystyczn waciwoci blogw (ktra ujawnia si te np. w pogawdkach
internetowych, a w mniejszym stopniu w grupach i forach dyskusyjnych) jest anonimowo
uytkownikw. Nie stanowi ona wprawdzie formalnego wymogu, lecz ogromna wikszo
autorw blogw wystpuje pod pseudonimami (nickami); zreszt jeli nawet pseudonim ma
form imienia i nazwiska, wcale nie musi by autentyczny.
Gatunek ten znakomicie pokazuje, jak dalece i jak szybko mog przeksztaca si
gatunki tradycyjne pod wpywem nowego medium.

Jan Grzenia, Komunikacja jzykowa w Internecie, Warszawa 2006.

17
Sieciowy tu: internetowy.
18
Hybrydyczny skadajcy si z rnych elementw, czsto do siebie niepasujcych.
19
Interakcja wzajemne oddziaywanie na siebie, tu: osb.

i retoryki;
1.4) publicznie wygasza przygotowana przez siebie wypowied.


ZADANIA NA EGZAMIN PISEMNY POZIOM PODSTAWOWY

TESTY

Zestaw 3.
Grayna Stachwna
MELODRAMAT NA WAKACJE

Melodramat filmowy to gatunek wysoce skonwencjalizowany i z tego punktu widzenia
List w butelce Luisa Mandoki jest najbardziej melodramatycznym melodramatem, jaki tylko
mona sobie wyobrazi. Struktura gatunkowa powtarza si w kadym porzdnym
melodramacie, ma charakter stay i niezmienny, co ciekawe, nigdy si nie nudzi, gdy
za kadym razem kolejny narrator zawiesza na niej histori inn tak sam: pocigajc
nowym ukadem fabularnym, ale przestrzegajc regu gatunkowych i speniajc
oczekiwania widzw, czyli dajc im przyjemno panowania nad fikcyjnym wiatem
opowiadania.
Teresa Osborne znajduje na play butelk z listem w rodku. Napisa go Garrett do swej
zmarej ony, Catherine. W stechnicyzowanym systemie wiatowej komunikacji, tak szybko
i bezbdnie przenoszcym informacje, list Garretta jest symbolem zupenej aberracji
20
:
zamknity w butelce, pozbawiony adresu dryfuje po morzu, niosc informacje niezwykle
wane dla jego autora. Teresa Osborne jest rozwdk, m przesta j kocha, zostawi
po kilku latach maestwa poranion i nieszczliw, sfrustrowan i niepogodzon z losem
kobiety niechcianej i niepotrzebnej. Nic wic dziwnego, e Teresa rozpoczyna poszukiwania
Garretta kierowana skomplikowanymi motywacjami, w ktrych mieci si i ciekawo,
i zazdro, i ch zajcia miejsca Catherine, i pragnienie zdobycia mioci jej ma. Teresa
i Garrett spotykaj si, poznaj, zawizuje si midzy nimi mio i nawet przez pewien czas
wydaje si, e Catherine moe by zapomniana, e wierno wobec niej przestanie Garretta
obowizywa. Rodzi si nadzieja na happy end. Ale, jak wiadomo, w melodramacie mog
by dwa zakoczenia: szczliwe i nieszczliwe. Happy end z pewnoci krzepiby
widzw, dawa nadziej na odrodzenie w nowym zwizku i przekonywa o atwym
zwycistwie uczu pozytywnych nad destrukcyjnymi
21
. Jednak narrator filmu wybra
to drugie zakoczenie, nieszczliwe niechtnie stosowane w filmach hollywoodzkich,
bo sprzeczne z optymistyczn wizj wiata lansowan w nich z uporem przez niemal
dziewidziesit lat istnienia fabryki snw. Unhappy ending Listu w butelce zwraca
uwag na perwersyjno dziaa Teresy, ktra zazdroszczc zmarej prbuje zabra
jej mio i wierno ma, na neurotyczne skonnoci Garretta, ktry nie potrafi zapomnie
Catherine i wypowiedzie uzaleniajcej go od niej lojalnoci.
Kategorie film dla kobiet i film dla mczyzn cigle z wielkim trudem przebijaj
si do wiadomoci widzw i krytykw. Ale moe inaczej: film dla mczyzn jest
obojtnym emocjonalnie okreleniem dzie ekranowych, w ktrych si goni, strzela i zabija.
Film dla kobiet jak prasa dla kobiet cigle oznacza degradujce
22
dziea, w ktrych si
kocha, plotkuje i zmyla. W 1921 roku, po premierze Szejka z Rudolfem Valentino,
szefowie Hollywoodu zrozumieli nagle, e widzowie kobiety mog stanowi osobn, wan
grup ekonomiczn, ktra bdzie masowo przychodzi do kin, czsto wiele razy na ten sam
film, pod warunkiem, e dostanie to, czego pragnie: opowie o mioci, nastrojowy klimat

20
Aberracja co nieprawidowego, wbrew reguom i zasadom.
21
Destrukcyjny niszczcy, powodujcy rozpad.
22
Degradujcy zmniejszajcy warto, pozycj, rang czego lub kogo.
i niezwykego mczyzn. List w butelce zaspokaja wszystkie te potrzeby: jest mio, jest
nastrj i jest mczyzna.

Na podstawie: Grayna Stachwna, Melodramat na wakacje, Dekada Literacka 1999, nr 7/8.

Zadanie 1. (01)
Wyjanij na podstawie tekstu znaczenie uytego w nim sformuowania: melodramat
to gatunek wysoce skonwencjonalizowany.
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................

Zadanie 2. (01)
Uyte w pierwszym akapicie wyraenie najbardziej melodramatyczny melodramat,
jaki tylko mona sobie wyobrazi, oznacza w kontekcie caego akapitu, e film List
w butelce to

A. najwybitniejszy melodramat w historii kina.
B. niezwykle wzruszajcy film.
C. film zrealizowany w sposb typowy dla gatunku.
D. film speniajcy wszystkie oczekiwania widzw.

Zadanie 3. (02)
a) Wyraenie melodramatyczny melodramat to
A. hiperbola.
B. oksymoron.
C. antonim.
D. synekdocha.

b) Jak funkcj peni ten rodek stylistyczny w tekcie Grayny Stachwny?
......................................................................................................................................................

Zadanie 4. (02)
a) Przepisz z tekstu Grayny Stachwny zdanie zawierajce opini o filmach dla kobiet
i okrel, czy jest to opinia pozytywna, czy negatywna.
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................


b) Uzasadnij odpowied, odwoujc si do sownictwa uytego w zacytowanym zdaniu.
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................

Zadanie 5. (01)
Znajd w drugim akapicie recenzji trzy przymiotniki pochodzenia obcego, ktre maj
znaczenia opisane w tabeli. Wpisz kady z tych wyrazw obok odpowiadajcych
im definicji.

Lp. Opis znaczenia
Przymiotnik obcego
pochodzenia
1. powodujcy zniszczenie, rozpad
2.
przygnbiony, zniechcony prbami bezskutecznego
osignicia jakiego celu

3.
typowy dla osb niestabilnych emocjonalnie,
nadpobudliwych

Zadanie 6. (01)
Recenzja Grayny Stachwny jest nietypowa, poniewa

A. zawiera ocen filmu.
B. zachca do obejrzenia filmu.
C. porwnuje film z innymi melodramatami.
D. ujawnia zakoczenie filmu.

Nr
zad.
1.
Ucze:
I.3.1) analizuje
i definiuje
znaczenia sw;
I.1.1) odczytuje
sens fragmentw.
(01)
1 pkt poprawne wyjanienie, co to znaczy, e melodramat
to gatunek skonwencjonalizowany.
Melodramat to gatunek wysoce skonwencjonalizowany,
co oznacza, e kady film, ktry mona zaliczy do tego gatunku,
ma charakterystyczne cechy, ktre s stae i niezmienne.
LUB
Gatunek wysoce skonwencjonalizowany tu: melodramat
to taki gatunek, ktrego realizacje podlegaj cisym reguom,
ktrego cechy charakterystyczne s wyranie okrelone
i ustalone, a wic melodramat jako gatunek wysoce
skonwencjonalizowany jest rodzajem bardzo dobrze utrwalonego,
powtarzalnego schematu itp.
2.
Ucze:
I.1.1) odczytuje
sens fragmentw.
(01)
Poprawna odpowied:
C
3.
Ucze:
I.3.1) analizuje
i definiuje
znaczenia sw;
I.1.4) rozpoznaje
funkcj
zastosowanych
w tekcie rodkw
jzykowych.

(012)
2 pkt za poprawne podanie odpowiedzi A ORAZ poprawne
wyjanienie, jak funkcj peni ten rodek stylistyczny w tekcie
Grayny Stachwny.
1 pkt za poprawne podanie odpowiedzi A BEZ wyjanienia,
jak funkcj peni ten rodek stylistyczny w tekcie Grayny
Stachwny.
a) A
b) Podkrela skonwencjonalizowanie filmu / Podkrela, e jest to
film zrealizowany w sposb typowy dla gatunku i inne
bliskoznaczne odpowiedzi.
4.
Ucze:
I.1.7) rozpoznaje
intencj wypowiedzi
(aprobat,
dezaprobat,
negacj,
prowokacj)
(gimnazjum);
I.1.1) odczytuje
sens fragmentw;
I.1.4) rozpoznaje
funkcj
zastosowanych
w tekcie rodkw
jzykowych;
I.1.2) wyszukuje
w wypowiedzi
potrzebne
informacje oraz
cytuje odpowiednie
fragmenty tekstu
(gimnazjum).
(012)
o filmach dla kobiet ORAZ ocena opinii (czy jest pozytywna,
czy negatywna) wraz z uzasadnieniem odwoujcym si
o filmach dla kobiet BEZ oceny tej opinii (czy jest pozytywna,
czy negatywna) LUB BEZ uzasadnienia odwoujcego si
Jest to opinia negatywna, na co wskazuj zastosowane rodki
leksykalne, takie jak: degradujce, plotkuje, zmyla
wyrazy nacechowane ujemnie.

LUB

W zdaniu tym jest mowa o utrwalonym negatywnym
wartociowaniu filmw dla kobiet, o czym wiadczy uycie
czasownikw: degradowa, plotkowa i zmyla,
w ktrych znaczeniach zawiera si ocena ujemna obiektu,
czynnoci i wytworw dziaa.

(Uwaga: podanie jednego przykadu sowa wartociujcego jest
wystarczajce.)

5.
Ucze:
I.1.1) odczytuje
znaczenia wyrazw
w tekcie;
I.3.1) analizuje
znaczenia sw;
I.3.3) rozpoznaje
wyrazy zapoyczone
(obce) rozumie
ich funkcj w tekcie
(gimnazjum).
(01)
1 pkt za poprawne poczenie wszystkich wyrazw
ze znaczeniami.

Poprawna odpowied:
1. destrukcyjny
2. sfrustrowany
3. neurotyczny

6.
Ucze:
I.1.2) rozpoznaje
specyfik tekstw
publicystycznych.
(01)
Poprawna odpowied:
D

Zestaw 4.
TEKST 1.

Roman Ingarden
CZOWIEK I JEGO RZECZYWISTO

bez porwnania szerszych, ale nadto
23
, e wytwarza sobie pewn zupenie now
rzeczywisto, zwan kultur. Raz wytworzona, stanowi ona potem znamienny skadnik
otaczajcego go wiata.
Czowiek uprawia ziemi i hoduje roliny, stawia domy, buduje drogi itd. Robi to
jednak na swj sposb i w swoich wymiarach take niektre przynajmniej zwierzta bobry,
mrwki, termity cho na pewno w stopniu znacznie mniej doskonaym i powszechnym.
Ale czowiek stwarza nadto tego rodzaju przedmioty, jak dziea sztuki, teorie naukowe, jzyki
jako rne sposoby utrwalania i przekazywania innym tego, co raz zostao pomylane,
pastwa, instytucje publiczne (jak np. uniwersytety) lub prywatne (np. banki, towarzystwa
itp.), systemy prawne, pienidz itp. Wszystkie one s niejako potomkami
24
czowieka.
Nie tylko jednak dziea nasze s naszymi potomkami, ale w pewnej mierze i my
stajemy si jakby potomkami naszych dzie i raz je stworzywszy i obcujc
25
z nimi ju nie
umiemy tak y i by takimi, jacy bylimy, gdy ich jeszcze nie byo. Bo zmieniamy si
cielenie i duchowo pod wpywem wytworzonego przez nas wiata naszych dzie.
Majc koleje i aeroplany, nie umiemy ju tak chodzi, jak to czynili nasi pradziadowie.
I gdy syszelimy ju dziea Beethovena lub Szopena, nie chcemy ju sucha katarynki,
a gdy olni nas swymi piknociami Pan Tadeusz lub Krl Duch, nudnym si dla nas staje
niejeden utwr dawniej ceniony, bo inna ju jest nasza wraliwo artystyczna i inne wymogi
poetyckiego pikna. I jeeli dziea nasze s wysoko wartociowe (dobre), pikne, duchowo
bogate, szlachetne i mdre, my sami przez nie dobrzejemy
26
, a jeeli nios w sobie lady za,

23
Nadto ponadto, co wicej.
24
Potomek kto, kto od nas pochodzi, dziecko, wnuk itd.
25
Obcowa kontaktowa si z czym lub kim blisko.
26
Dobrze tu: stawa si lepszym.
szpetoty, duchowej niemocy, choroby lub obdu, stajemy si pod ich wpywem gorsi, ubosi,
sabsi lub chorzy.

Na podstawie: Roman Ingarden, Czowiek i jego rzeczywisto, [w:] tene, Szkice z filozofii literatury,
Krakw 2000.

TEKST 2.

Jan Pawe II
PAMI I TOSAMO

W kultur czowieka od samego pocztku wpisany jest bardzo gboko element
pikna. Pikno wszechwiata jest jak gdyby odbite w oczach Boga, o ktrym powiedziano:
A Bg widzia, e wszystko, co uczyni, byo bardzo dobre (Rdz 1, 31). Za bardzo dobre
zostao uznane przede wszystkim pojawienie si pierwszej pary, stworzonej na obraz
i podobiestwo Boga, w caej pierwotnej niewinnoci i w tej nagoci, jaka bya udziaem
czowieka przed grzechem pierworodnym. To wszystko ley u podstaw kultury wyraajcej
si w dzieach sztuki, czy to bd dziea malarstwa, rzeby, architektury, czy dziea
muzyczne, czy inne rezultaty twrczej
27
wyobrani i myli. Czowiek yje prawdziwym
ludzkim yciem dziki kulturze. Kultura jest waciwym sposobem istnienia i bytowania
czowieka. Kultura jest tym, przez co czowiek jako czowiek staje si bardziej czowiekiem:
bardziej jest.

Na postawie: Jan Pawe II, Pami i tosamo. Rozmowy na przeomie tysicleci, Krakw 2005.

Zadanie 1. (02)
Poniej w tabeli znajduj si pytania, na ktre odpowiada w poszczeglnych akapitach
autor tekstu 1. Wpisz przy kadym pytaniu cyfr, odpowiadajc danemu akapitowi
(1, 2 lub 3). Jedno pytanie nie odnosi si do adnego akapitu (nie wpisuj przy nim adnej
cyfry).

Pytanie
Cyfra
oznaczajca akapit
(1, 2 lub 3)
Czym rni si czowiek od zwierzt?

Ktre dziea sztuki czyni nas lepszymi?

Jaki wpyw na czowieka maj wytworzone
przez niego dziea?

Jakie formy dziaania s wsplne dla czowieka
i zwierzt, a jakie s charakterystyczne tylko
dla czowieka?

27
Rezultat wynik, efekt.

Zadanie 2. (02)
Ktre z podanych w tabeli zda s zgodne z pogldami autora zawartymi w tekcie 1.,
a ktre nie? Wstaw X w odpowiedni rubryk.

Lp. Stwierdzenie
Zgodne
z pogldami
autora
Niezgodne
z pogldami
autora
1.
Dziea Beethovena i Szopena to wspaniae wytwory ludzkiej
myli.

2.
Obcujc z dzieami kultury, czowiek zawsze staje si
lepszy.

3.
Czowiek jest wyjtkiem w wiecie przyrody, poniewa jako
jedyna istota potrafi przeksztaca otoczenie, w ktrym yje.

Zadanie 3. (02)
Poniej zacytowano dwa zdania z tekstu 1. W puste miejsca wpisz spjniki inne
ni uyte przez autora tekstu tak, aby sens zda si nie zmieni.

bez porwnania szerszych, ........ nadto, ........ wytwarza sobie pewn zupenie now
rzeczywisto, zwan kultur.

........ zmieniamy si cielenie i duchowo pod wpywem wytworzonego przez nas wiata
naszych dzie.

Zadanie 4. (02)
Ktre cechy stylu naukowego charakteryzuj tekst 1.? Podkrel TAK, jeli wskazan
w tabeli cech mona w tym tekcie zauway, a NIE jeli cecha w tekcie
nie wystpuje.

Wystpowanie terminologii naukowej TAK NIE
Nagromadzenie wyrazw o znaczeniu abstrakcyjnym TAK NIE
Wystpowanie rozbudowanych skadniowo zda TAK NIE
Pozbawiona emocji, rzeczowa, obiektywna argumentacja TAK NIE

Zadanie 5. (02)
a) Co w kontekcie tekstu 2. oznacza wyraenie prawdziwe ludzkie ycie?
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
b) Wyjanij, jak w odniesieniu do tekstu 1. i 2. powinno si rozumie sens zdania:
Kultura jest tym, przez co czowiek jako czowiek staje si bardziej czowiekiem:
bardziej jest.
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
Zadanie 6. (01)
Wyjanij, dlaczego Jan Pawe II w drugim zdaniu posuy si form czasownika
zakoczon na no: powiedziano.
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................

Zadanie 7. (02)
a) Dlaczego pikno jest wan wartoci dla autora tekstu 1.?
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................

b) Dlaczego pikno jest wan wartoci dla autora tekstu 2.?
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................


Zadanie 8. (03)
a) Wska co najmniej dwa sowa kluczowe wsplne dla tekstu 1. i 2.
......................................................................................................................................................

b) Z kadym z wybranych sw kluczowych u zdanie, ktrego sens bdzie zgodny
z wymow tekstu 1. lub 2.
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................

Nr
zad.
1.
Ucze:
[...] grup zda
uporzdkowanych
w akapicie
(012)
2 pkt poprawne przyporzdkowanie 3 pyta do waciwego
akapitu.
1pkt poprawne przyporzdkowanie 2 pyta do waciwego
akapitu.
Czym rni si czowiek od zwierzt? 1
Ktre dziea sztuki czyni nas lepszymi? [rubryka pusta]
Jaki wpyw na czowieka maj wytworzone przez niego
dziea? 3
Jakie formy dziaania s wsplne dla czowieka i zwierzt,
a jakie s swoiste tylko dla czowieka? 2
2.
Ucze:
I.1.2) rozpoznaje
specyfik tekstw []
popularnonaukowych;
odczytuje zawarte
w odbieranych
tekstach informacje
zarwno jawne,
jak i ukryte.
(012)
2 pkt poprawna ocena wszystkich stwierdze.
1 pkt poprawna ocena przynajmniej dwch stwierdze.
1. Zgodne
2. Niezgodne
3. Niezgodne

3.
Ucze:
I.1.3) rozpoznaje
w wypowiedziach
podstawowe czci
mowy ([] spjnik)
(szkoa podstawowa);

(012)
2 pkt poprawne wpisanie trzech spjnikw.
1 pkt poprawne wpisanie dwch spjnikw.
Pierwsza luka: lecz
Druga luka: i
Trzecia luka: Bowiem
4.
Ucze:
I.1.4) wskazuje
charakterystyczne
cechy stylu danego
tekstu.

(02)
2pkt poprawne udzielenie wszystkich odpowiedzi.
1 pkt poprawne udzielenie trzech odpowiedzi.
Poprawna odpowied:
Wystpowanie terminologii naukowej TAK NIE
Nagromadzenie wyrazw o znaczeniu
abstrakcyjnym
TAK NIE
Wystpowanie rozbudowanych skadniowo
zda
TAK NIE
Pozbawiona emocji, rzeczowa, obiektywna
argumentacja
TAK NIE

5.
Ucze:
I.3.2) rozpoznaje
wyrazy wieloznaczne
i rozumie ich
znaczenia w tekcie
(gimnazjum);
fragmentw;
III.2.1) operuje
sownictwem
z okrelonych
krgw tematycznych
(na tym etapie
rozwijanym
i koncentrujcym
si przede wszystkim
wok tematw: []
wspczesno
i przeszo; kultura,
cywilizacja []).
(012)
2 pkt poprawne wyjanienie podpunktu a) i b).
1 pkt poprawne wyjanienie punktu a) LUB b).
a) Prawdziwe ycie ludzkie przeywa czowiek, dla ktrego
kultura jest czym wanym.
LUB
Prawdziwe ludzkie ycie jest wzbogacone dziki
moliwoci uczestnictwa czowieka w kulturze,
nie ogranicza si bowiem do zaspokajania potrzeb
bytowych, materialnych.
b) Kultura wzbogaca czowieka.
LUB
Obcujc z wytworami kultury i tworzc wasne dziea,
czowiek wykorzystuje
w peni swoje moliwoci twrcze i przez to jakby
zwielokrotnia swoje istnienie.
Oraz inne bliskoznaczne zdania, niesprzeczne z wymow
tekstu.
6.
Ucze:
I.3.6) rozrnia
zdania
bezpodmiotowe
oraz rozumie ich
funkcje w wypowiedzi
(gimnazjum);
I.1.1) odczytuje
[w tekcie] znaczenia
wyrazw, potrafi
objani ich sens
oraz funkcj na tle
caoci;
I.1.4) rozpoznaje
zastosowane rodki
jzykowe i ich funkcje
w tekcie.
(01)
1 pkt poprawne wyjanienie.

Forma ta jest oglnie przyjta przy odwoywaniu si
do tekstw biblijnych spisanych przez anonimowych
autorw.
Jan Pawe II chcia zasygnalizowa, e czynno, o ktrej
mowa, miaa miejsce w przeszoci, a jej wykonawca nie
jest znany.

7.
Ucze:
caego tekstu []
oraz wydzielonych
przez siebie
fragmentw [];
I.1.2) [] odczytuje
zawarte
w odbieranych
tekstach informacje
zarwno jawne,
jak i ukryte.
(012)
2 pkt poprawne wyjanienie, dlaczego pikno jest kategori
wan dla autora tekstu 1. ORAZ dlaczego pikno jest
kategori wan dla autora tekstu 2.
1 pkt poprawnie wyjanienie, dlaczego pikno jest kategori
wan dla autora tekstu 1. LUB dlaczego pikno jest kategori
wan dla autora tekstu 2.
a) Pikno jest wane dla R. Ingardena, bo uznaje on,
e obcowanie z dzieem pozwala ludziom stawa si
lepszymi.
LUB
Zdaniem Ingardena pikno jest czym cennym w yciu
czowieka, bo tworzc pikne dziea lub bdc
ich odbiorc, czowiek sam staje si lepszy.
b) Dla autora drugiego tekstu pikno jest kategori wan,
gdy jego zdaniem ley ono u podstaw caej kultury,
bez ktrej czowiek nie mgby istnie w penym wymiarze.
LUB
Pikno jest dla autora wane, bo zostao ono celowo
stworzone przez Boga.
8.
Ucze:
w interpretacji
elementy
znaczce
dla odczytania
sensu utworu
(np. sowa-klucze).

(0123)
a)
1 pkt poprawne wskazanie co najmniej dwch sw
kluczowych wsplnych dla tekstw 1. i 2.
kultura, dzieo sztuki, czowiek
b)
2 pkt dwa poprawne zdania zgodne z wymow tekstu 1.
lub 2.
1 pkt za jedno poprawne zdanie zgodne z wymow tekstu 1.
lub tekstu 2.
Kultura jest bardzo wana dla czowieka, stanowi niejako
o jego czowieczestwie. Dziea sztuki winny wyraa
pikno stworzenia.
Czowiek dziki uczestnictwu w kulturze moe si najlepiej
rozwija. Czowiek wytwarza now rzeczywisto
kultur.

ROZPRAWKI

Zadanie 1.
Czy w szczeglnych warunkach mona usprawiedliwi zamanie podstawowych zasad
etyki? Rozwa problem i uzasadnij swoje zdanie, odwoujc si do fragmentu Innego
wiata Gustawa Herlinga-Grudziskiego i do innych tekstw kultury. Twoja praca

Gustaw Herling-Grudziski
INNY WIAT. ZAPISKI SOWIECKIE

W zarekwirowanym przez wojsko hotelu na rogu Tritone i Corso Umberto
zamwiem butelk zimnego wina i zaprowadziem go do mojego pokoju na trzecim pitrze.
Byo duszno, zza przymknitych aluzji wpaday do pokoju spaszczone promienie wiata,
przez ciany dochodziy krzyki pijanych onierzy i piski dziewczt ulicznych, na ulicy
kotowa si leniwy tum. Upa dochodzi do zenitu. Usiedlimy swobodnie na ku.
Przygldaem si bezmylnie wzorom na tapetach, nie wiedzc, co pocz. Gdy czuem
przez skr, e nie powiedzia wszystkiego.
W tej historii zacz ostronie jest pewna sprawa, ktr przemilczaem i ktr
chciabym ci teraz powiedzie. Nie mwiem o niej dotd z nikim, bo prawd powiedziawszy,
nie miaem z kim. Kiedy wrciem do Polski, nie znalazem przy yciu nikogo, dosownie
nikogo z mojej bliszej i dalszej rodziny. Ale przez tyle bezsennych nocy marzyem o tym,
aby spotka kogo, kto mgby mnie zrozumie, kto by take w obozie sowieckim
Nie dam od ciebie niczego, nie prosz o nic. Zmieniem po wojnie nazwisko i za par
miesicy, moe za rok, rozpoczn w Ameryce nowe ycie. Ale zanim to si stanie, chciabym,
aby wysuchawszy mojej opowieci, powiedzia tylko jedno sowo: rozumiem
Mw zachciem go, dolewajc do szklanki wina siedzielimy przecie w jednej
celi. Po tej wojnie to prawie tyle samo, co gdybymy siedzieli w jednej awie szkolnej
Nie tak atwo utrzymaem si na stanowisku dziesitnika
28
w brygadzie budowlanej.
W Rosji, jak wiesz, trzeba za wszystko paci. W lutym 1942 roku, czyli w miesic zaledwie
po przeniesieniu mnie z oglnych robt do baraku technicznego, zostaem noc wezwany
do Trzeciego Oddziau. By to okres, kiedy Rosjanie brali na Niemcach odwet za klski
na froncie nawet w obozach. W mojej brygadzie pracowao czterech Niemcw dwch
zrusyfikowanych zupenie Niemcw nadwoaskich i dwch komunistw niemieckich,
ktrzy uciekli do Rosji w roku 1935. Pracowali doskonale: nie miaem im nic do zarzucenia,
chyba to tylko, e unikali jak ognia rozmw na tematy polityczne. Zadano ode mnie,
abym zoy zeznanie, e syszaem ich rozmawiajcych po niemiecku o bliskim nadejciu
Hitlera. Mj Boe, jednym z najwikszych koszmarw systemu sowieckiego jest mania
legalnego likwidowania ofiar Nie wystarczy strzeli komu w eb, trzeba jeszcze, eby
o to na procesie piknie poprosi. Nie wystarczy uwika czowieka w ponur fikcj, trzeba
jeszcze, eby potwierdzili j wiadkowie. Oficer NKWD nie ukrywa przede mn, e jeli
odmwi, wrc na oglne roboty, do lasu Miaem wic do wyboru wasn mier
lub mier tych czterech
Nala sobie wina i trzsc si rk podnis szklank do ust. Spod przymruonych
powiek widziaem jego spocon, przekrzywion strachem twarz.
I wybraem. Miaem do lasu i tego przeraliwego, codziennego wywijania si
od mierci chciaem y. Zoyem zeznanie. [...]

28
Dziesitnik tu: kierownik grupy robotnikw liczcej dziesi osb.

Za cian jaki kobiecy gos zapia faszywym falsetem piosenk wosk i umilk
nagle, ucity przeklestwem. Zrobio si troch chodniej, ale syszaem nieomal,
jak rozgrzane opony samochodw odrywaj si z trzaskiem od lepkiego asfaltu.
Gdybym to powiedzia komukolwiek z ludzi, wrd ktrych teraz yj podj
cicho nie uwierzyby lub uwierzywszy, nie podaby mi rki. Ale ty, ty przecie wiesz,
do czego nas doprowadzono. Powiedz tylko to jedno sowo: rozumiem
Poczuem, jak krew uderza mi do skroni, a wraz z ni cisn si przed oczy dawne
obrazy, wspomnienia. Ale o ile bardziej byy zatarte wwczas, gdy tumiem je si,
by uratowa wiar w ludzk godno, ni teraz, gdy nareszcie uspokojony spogldaem
na nie jak na ostyg przeszo! Moe wymwibym bez trudu to jedno sowo nazajutrz
po zwolnieniu z obozu. Moe Miaem ju jednak za sob trzy lata wolnoci, trzy lata
wdrwek wojennych, udziau w bitwach, normalnych uczu, mioci, przyjani,
yczliwoci Dni naszego ycia nie s podobne do dni naszej mierci i prawa naszego ycia
nie s rwnie prawami naszej mierci. Wrciem z takim trudem midzy ludzi i miabym
teraz od nich dobrowolnie ucieka? Nie, nie mogem wymwi tego sowa.
Wic? zapyta cicho.
Wstaem z ka i nie patrzc mu w oczy, podszedem do okna. Odwrcony plecami
do pokoju, syszaem, jak wychodzi i przymyka ostronie drzwi. Pchnem aluzje.

Gustaw Herling-Grudziski, Inny wiat. Zapiski sowieckie, Warszawa 1989.

1.1) odczytuje sens caego tekstu [...].

2.4) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania wiata przedstawionego i bohatera (narracja,
fabua []);
3.2) wykorzystuje w interpretacji utworu konteksty [...] (np. literackie, kulturowe, filozoficzne,
religijne);
4.2) dostrzega obecne w utworach literackich oraz innych tekstach kultury wartoci [...]
uniwersalne;

sownictwo);
Zadanie 2.
Czy w mioci lepiej sucha gosu rozumu i rozsdku, czy te serca i namitnoci?
Rozwa problem i uzasadnij swoje stanowisko, odwoujc si do podanego fragmentu
Lalki, caego utworu Bolesawa Prusa oraz innego tekstu kultury. Twoja praca powinna
liczy co najmniej 250 sw.

Bolesaw Prus
LALKA

Nie rozumiem rzek pan Ignacy, obojtnie rzucajc list na st. Dla przyjemnoci
podrowania z pann ck, a choby radzenia nad prezentami dla dla jej ulubiecw nie
rzuca si w boto pidziesiciu tysicy jeeli nie wicej
Wokulski powsta z kanapy i oparszy si obu rkoma na stole, zapyta:
A gdyby mi si podobao rzuci dla niej cay majtek w boto, to co?...
yy nabrzmiay mu na czole, gors koszuli gorczkowo falowa na piersiach. W oczach
zapalay mu si i gasy te same iskry, jakie ju widzia Rzecki w chwili pojedynku z baronem.
To co?... powtrzy Wokulski.
To nic odpowiedzia spokojnie Rzecki. Przyznabym tylko, e omyliem si, nie wiem
ju ktry raz w yciu
Na czym?
Dzi na tobie. Mylaem, e czowiek, ktry naraa si na mier i na plotki
dla zdobycia majtku, ma jakie oglniejsze cele
A dajcie mi raz spokj z tym waszym ogem!... wykrzykn Wokulski, uderzajc
pici w st. Co ja robiem dla niego, o tym wiem, ale c on zrobi dla mnie!...
Wic nigdy nie skocz si wymagania ofiar, ktre mi nie day adnych praw?... Chc
nareszcie raz co zrobi dla samego siebie Uszami wylewaj mi si frazesy, ktrych nikt
nie wypenia Wasne szczcie to dzi mj obowizek Inaczej w eb bym sobie
paln, gdybym ju nic nie widzia dla siebie oprcz jakich fantastycznych ciarw. Tysice
prnuj, a jeden wzgldem nich ma obowizki!... Czy syszano co potworniejszego?...
A owacje dla Rossiego to nie ciar? spyta pan Ignacy.
Nie robi ich dla Rossiego
Tylko dla dogodzenia kobiecie wiem Ze wszystkich kas oszczdnoci ta jest najmniej
pewn odpar Rzecki.
Jeste nieostrony!... sykn Wokulski.
Powiedz byem Tobie si zdaje, e dopiero ty wynalaze mio. Znam i ja j, bah!...
Przez kilka lat kochaem si jak pgwek, a tymczasem moja Heloiza romansowaa
z innymi. Boe mj!... ile mnie kosztowaa kada wymiana spojrze, ktre chwytaem
w przelocie W kocu, w moich oczach, wymieniano nawet uciski Wierz mi, Stachu, ja
nie jestem tak naiwny, jak myl. Wiele w yciu widziaem i doszedem do wniosku, e my
wkadamy zbyt duo serca w zabaw nazywan mioci!
Mwisz tak, bo j e j nie znasz wtrci pochmurnie Wokulski.
Kada jest wyjtkow, dopki nam karku nie nadkrci. Prawda, e nie znam t e j, ale znam
inne. Aeby nad kobietami odnosi wielkie zwycistwa, trzeba by w miar impertynentem i
w miar bezczelnym: dwie zalety, ktrych ty nie posiadasz. I dlatego ostrzegam ci: nieduo
ryzykuj, bo zostaniesz zdystansowany, jeeli ju nie zostae. Nigdym do ciebie o tych
rzeczach nie mwi, prawda? nawet nie wygldam na podobn filozofi Ale czuj, e grozi
ci niebezpieczestwo, wic powtarzam: strze si! i w podej zabawie nie angauj serca, bo ci
je w asystencji lada chystka opluj. A w tym wypadku, mwi ci, czowiek doznaje tak
przykrych wrae, e Bodajby ich lepiej nie doczeka!...

Bolesaw Prus, Lalka, oprac. J. Bachrz, t. 1,wyd. 2, Wrocaw 1998.

2.1) szuka literatury przydatnej do opracowania rnych zagadnie.

2.2) dostrzega w czytanych utworach cechy charakterystyczne okrelonej epoki
([...] romantyzm, pozytywizm []);

sownictwo);


Zacznik 1. Szczegowe kryteria oceniania wypowiedzi ustnej 133

Zacznik
1.
Szczegowe kryteria oceniania wypowiedzi ustnej

Kryteria oceny meritum wypowiedzi monologowej*

Realizacja
wypowiedzi
Zgodno
wypowiedzi
z poleceniem
Stopie
realizacji
polecenia
Jako
realizacji
polecenia
Poprawno
rzeczowa
i terminologiczna
Punktacja
Wypowied
spenia warunki
wypowiedzi
egzaminacyjnej
Wypowied
w caoci
zgodna
z poleceniem
Realizacja
wszystkich
elementw
polecenia
Realizacja
pogbiona
(co najmniej jeden
element powinien
by pogbiony)
Wypowied
bezbdna
16
Wypowied
z bdami
15
Realizacja
powierzchowna
Wypowied
bezbdna
14
Wypowied
z bdami
13
Realizacja
niektrych
elementw
polecenia
Realizacja
pogbiona
Wypowied
bezbdna
12
Wypowied
z bdami
11
Realizacja
powierzchowna
Wypowied
bezbdna
10
Wypowied
z bdami
9
Wypowied
czciowo
zgodna
z poleceniem
Realizacja
wszystkich
elementw
polecenia
Realizacja
pogbiona
Wypowied
bezbdna
8
Wypowied
z bdami
7
Realizacja
powierzchowna
Wypowied
bezbdna
6
Wypowied
z bdami
5
Realizacja
niektrych
elementw
polecenia
Realizacja
pogbiona
Wypowied
bezbdna
4
Wypowied
z bdami
3
Realizacja
powierzchowna
Wypowied
bezbdna
2
Wypowied
z bdami
1
Wypowied nie jest wypowiedzi egzaminacyjn LUB jest niezgodna z poleceniem 0

*Jeli zdajcy nie otrzyma punktw za warto merytoryczn wypowiedzi monologowej, nie otrzymuje punktw
za organizacj wypowiedzi monologowej oraz za styl i jzyk.

Wypowied egzaminacyjna powinna spenia dwa warunki:
by duszym monologiem na temat okrelony w poleceniu;
stanowi formaln oraz znaczeniow cao.
Wypowied, ktra nie spenia obu tych warunkw, nie moe by uznana za wypowied
egzaminacyjn. W takim wypadku zdajcy otrzymuje 0 punktw.

Wypowied zgodna z poleceniem to wypowied, ktrej myl przewodnia nawizuje do polecenia,
a wszystkie elementy treci si z ni wi. Myl przewodni moe sformuowa sam zdajcy
(w postaci tezy, hipotezy, pytania) lub moe j zrekonstruowa komisja na podstawie caej
wypowiedzi.

Wypowied czciowo zgodna z poleceniem to wypowied, ktrej myl przewodnia nawizuje
do polecenia, ale nie wszystkie elementy treci si z ni wi.

Stopie realizacji polecenia ocenia si na podstawie tego, czy zdajcy w swojej wypowiedzi odnis
si do wszystkich elementw wskazanych w poleceniu, czy tylko do niektrych (np. nie odnis si
do podanego w zadaniu tekstu lub nie przywoa innego tekstu, lub nie uzasadni wasnego zdania,
jeli wymagao tego polecenie).

Jako realizacji polecenia ocenia si na podstawie wnikliwoci, z jak zdajcy omawia kolejne
elementy polecenia. Realizacja pogbiona to realizacja, w ktrej zdajcy wnikliwie omwi
co najmniej jeden z elementw polecenia. Realizacja powierzchowna to realizacja, w ktrej
omwienia wszystkich z uwzgldnionych w wypowiedzi elementw polecenia maj charakter
oglnikowy (pobieny).

Poprawno rzeczow i terminologiczn ocenia si na podstawie wystpowania w wypowiedzi
bdw rzeczowych i terminologicznych.
Jeeli zdajcy popeni bd wiadczcy o nieznajomoci (1) tekstu kultury, do ktrego si odwouje,
oraz (2) kontekstu interpretacyjnego, ktry przywouje, wypowied uznaje si za czciowo niezgodn
z poleceniem.
Pomyki (np. w nazwach wasnych, datach, terminach) niewpywajce na warto merytoryczn
wypowiedzi uwaa si za usterki, a nie bdy.


Kryteria oceny organizacji wypowiedzi monologowej*

Retoryczna organizacja
wypowiedzi na poziomie
caociowym
Spjno wypowiedzi na poziomie lokalnym Punktacja
Wypowied jako cao
zorganizowana
Pena spjno wypowiedzi lub nieznaczne
zaburzenia spjnoci
8
Znaczne zaburzenia spjnoci 6
Zaburzenia w caociowej
organizacji wypowiedzi
Pena spjno wypowiedzi lub nieznaczne
zaburzenia spjnoci
4
Znaczne zaburzenia spjnoci 2
Wypowied niezorganizowana Wypowiedzenia w wikszoci nieuporzdkowane 0

*Organizacj wypowiedzi monologowej ocenia si na poziomie caociowym i lokalnym.

W wypowiedzi zorganizowanej jako cao podzia na czci (segmenty) i ich uporzdkowanie
wynikaj z realizowanych w tej wypowiedzi funkcji retorycznych, np. w wypowiedzi
argumentacyjnej oczekuje si wyodrbnienia tezy, argumentw i konkluzji.
W wypowiedzi z zaburzeniami w organizacji na poziomie caociowym brakuje jakiego
segmentu lub wystpuje nadmiar segmentw, lub objto segmentw jest nieproporcjonalna
do ich roli w wypowiedzi.
Wypowied jest niezorganizowana, jeli jest zbiorem segmentw niepowizanych ze sob
w cao.
Odejcie od zasady trjdzielnej organizacji nie jest bdem, jeli wypowied jako cao jest
funkcjonalnie zorganizowana.

Spjno wypowiedzi na poziomie lokalnym ocenia si na podstawie zgodnoci logicznej
i gramatycznej midzy kolejnymi zdaniami znajdujcymi si w bezporednim ssiedztwie. Znaczne
zaburzenia spjnoci wypowiedzi to np. fragmenty zbudowane z sekwencji zda niepowizanych
ze sob ani logicznie, ani gramatycznie (potok lunych myli, skojarze). Powizania mog (chocia
nie musz) by wyraone rodkami retorycznymi lub metatekstowymi (np. Moim zdaniem, Zaczn
od, Przejd teraz do, To jednak nie wyczerpuje zagadnienia, Podsumowujc te rozwaania,
chciaabym).

Kryteria oceny meritum wypowiedzi dialogowej i przestrzegania zasad uczestniczenia
w rozmowie

Adekwatno
wypowiedzi
Stopie rozwinicia
wypowiedzi
Przestrzeganie zasad
uczestniczenia w rozmowie
Punktacja
Wypowiedzi w peni
adekwatne
Wypowiedzi
odpowiednio rozwinite
Zachowane wszystkie zasady
8
Naruszona ktra z zasad
7
Wypowiedzi
niewystarczajco
lub nadmiernie
rozwinite
6
5
Wypowiedzi
czciowo
adekwatne
Wypowiedzi
odpowiednio rozwinite
4
3
Wypowiedzi
niewystarczajco
lub nadmiernie
rozwinite
2
1
Wypowiedzi nieadekwatne 0

Wypowiedzi w peni adekwatne to wypowiedzi skoncentrowane na zagadnieniu sformuowanym
przez czonka zespou przedmiotowego.

Wypowiedzi czciowo adekwatne mog we fragmentach odbiega od zagadnienia sformuowanego
przez czonka zespou przedmiotowego, np. w postaci dygresji. Jeeli przy wikszej liczbie zagadnie
co najmniej jedna wypowied zdajcego jest adekwatna, wwczas ca rozmow uznaje si
za czciowo adekwatn. Wypowiedzi nieadekwatne to wypowiedzi nie na temat.

Wypowiedzi odpowiednio rozwinite to wypowiedzi, ktre wyczerpuj aspekt merytoryczny pytania
lub s bardzo bliskie tego poziomu. Wypowiedzi niewystarczajco rozwinite to wypowiedzi
powierzchowne, pomijajce istotne aspekty merytoryczne zagadnienia, niewgbiajce si
w zagadnienie lub odnoszce si do aspektw drugorzdnych. Wypowiedzi nadmiernie rozwinite
to wypowiedzi niepotrzebnie wykraczajce poza aspekt merytoryczny pytania (np. gdy zdajcy
w sposb niefunkcjonalny przywouje treci niezwizane z pytaniem lub wielokrotnie powtarza
t sam myl, lub w sposb niefunkcjonalny powtarza fragmenty wypowiedzi monologowej).

Podczas rozmowy z zespoem przedmiotowym ocenia si te, czy zdajcy przestrzega zasad
uczestniczenia w rozmowie, w tym zasady uprzejmoci i grzecznoci jzykowej.

Kryteria oceny stylu i jzyka wypowiedzi monologowej i dialogowej cznie

Stosowno stylu
Poprawno gramatyczna
i leksykalna
Poprawno wymowy
i prozodia
Ocena
Styl stosowny
(dopuszczalne drobne
usterki)
Brak racych bdw
i licznych bdw
Zadowalajca 8
Niezadowalajca 7
Bd racy lub liczne
bdy
Zadowalajca 6
Niezadowalajca 5
Styl czciowo stosowny
Brak racych bdw
i licznych bdw
Zadowalajca 4
Niezadowalajca 3
Bd racy lub liczne
bdy
Zadowalajca 2
Niezadowalajca 1
Styl niestosowny 0

Styl uznaje si za stosowny, jeli zachowana jest zasada decorum (dobr rodkw jzykowych jest
adekwatny do sytuacji egzaminacyjnej, tematu i intencji wypowiedzi oraz odmiany mwionej).
Dopuszczalne s drobne, sporadyczne odstpstwa od stosownoci. Styl czciowo stosowny dotyczy
wypowiedzi, w ktrej zdajcy niefunkcjonalnie czy rne style, nie kontroluje jednolitoci stylu,
np. w wypowiedzi pojawiaj si wyrazy i konstrukcje charakterystyczne dla stylu potocznego,
nieoficjalnego. Styl jest niestosowny, jeli wypowied zawiera np. wulgaryzmy lub ma charakter
obraliwy.

Nie naley oczekiwa, e zdajcy bd uywa struktur typowych dla jzyka pisanego. Jzyk
mwiony kieruje si swoimi prawami i takie jego cechy, jak: niekompletne wypowiedzi, elipsy
(opuszczenia elementw wypowiedzi oczywistych ze wzgldu na kontekst/sytuacj wypowiedzi),
zawahania, powtrzenia jzykowe itp. nie mog wpywa na ocen.

Poprawno gramatyczn i leksykaln ustala si na podstawie wagi i liczby bdw skadniowych,
fleksyjnych, leksykalnych i frazeologicznych.

Poprawno wymowy uznaje si za niezadowalajc, gdy wymowa jest niewyrana w stopniu
utrudniajcym zrozumienie wypowiedzi oraz gdy wystpuj race bdy fonetyczne (w tym
w akcentowaniu). Nie bierze si pod uwag wad wymowy (np. seplenienia lub jkania si), a take
usterek spowodowanych emocjami.



Zacznik
2.
Szczegowe kryteria oceniania wypowiedzi pisemnej
na poziomie podstawowym

Szczegowe kryteria oceniania wypowiedzi pisemnej na poziomie podstawowym,
tj. rozprawki oraz interpretacji utworu poetyckiego, podane s na kolejnych stronach.

Kryteria oceny rozprawki
A
Sformuowanie
stanowiska
wobec
problemu
podanego
w poleceniu
B
Uzasadnienie
stanowiska
C
Poprawno
rzeczowa
D
Zamys
kompozycyjny
E
Spjno
lokalna
F
Styl tekstu
G
Poprawno
jzykowa
H
Poprawno
zapisu
6
Stanowisko jest
adekwatne
do problemu
podanego
w poleceniu
18
Uzasadnienie
trafne,
szerokie
i pogbione
4
Brak bdw
rzeczowych
6
Kompozycja
funkcjonalna
2
Pena
spjno
wypowiedzi
lub
nieznaczne
zaburzenia
spjnoci
4
Styl
stosowny
6
Brak bdw
lub nieliczne
bdy
nierace
4
Zapis
w peni
poprawny
lub nieliczne
bdy
nierace
12
Uzasadnienie
trafne
i szerokie
3
Stanowisko jest
czciowo
adekwatne
do problemu
podanego
w poleceniu
8
Uzasadnienie
trafne,
ale wskie
2
Nie wicej
ni jeden
bd
rzeczowy
3
Zaburzenia
funkcjonalnoci
kompozycji
1
Znaczne
zaburzenia
spjnoci
2
Styl
czciowo
stosowny
3
Liczne bdy
nierace
lub nieliczne
bdy race
2
Liczne
bdy
nierace
lub nieliczne
bdy race
4
Uzasadnienie
czciowe
0
Stanowisko jest
nieadekwatne
lub brak
stanowiska
0
Brak
uzasadnienia
stanowiska
0
Bdy
rzeczowe
0
Brak zamysu
kompozycyjnego
0
Wypowied
niespjna
0
Styl
niestosowny
0
Liczne bdy
race
0
Liczne
bdy race

UWAGA
Jeli w kategorii A praca uzyska 0 punktw, egzaminator nie przyznaje punktw w pozostaych kategoriach.
Jeli w kategorii A praca uzyska 3 punkty, a w kategorii B 0 punktw, egzaminator nie przyznaje punktw w pozostaych kategoriach.
Jeli praca skada si z mniej ni 250 sw, egzaminator przyznaje punkty tylko w kategoriach A, B i C.
Pojawienie si rzeczowego bdu kardynalnego dyskwalifikuje prac zdajcy otrzymuje 0 punktw.

Objanienia dotyczce kryteriw oceny rozprawki

A. Sformuowanie stanowiska (np. w postaci tezy lub hipotezy). Zdajcy powinien zrozumie
problem postawiony w poleceniu i sformuowa stanowisko bdce rozwizaniem problemu.
Stanowisko jest oceniane ze wzgldu na to, czy jest udan prb rozwizania problemu.

Adekwatno to odpowiednio (zgodno, wspmierno) stanowiska i problemu (zdajcy moe
si zgodzi, nie zgodzi, zachowa postaw ambiwalentn wobec istoty problemu).

Sformuowanie stanowiska bdcego czciowo udan prb rozwizania problemu jest skutkiem
niepenego zrozumienia problemu lub niepenego zrozumienia tekstu.
Wypowied argumentacyjna, w ktrej brak stanowiska, moe zawiera jedynie streszczenie tekstu,
biografi autora itp. lub rozwija myli niezwizane z poleceniem.
Sformuowanie stanowiska nie musi stanowi wyodrbnionej czci rozprawki.

B. Uzasadnienie stanowiska jest oceniane ze wzgldu na to, czy jest trafne, czy jest szerokie i czy
jest pogbione.
Uzasadnienie nie musi by graficznie wyodrbnion czci rozprawki.

Uzasadnienie pogbione to uzasadnienie, w ktrym zdajcy wnikliwie odnis si w rozwiniciu
do wszystkich elementw polecenia.

Uzasadnienie trafne zawiera logicznie poprawne argumenty (czyli stwierdzenia poparte przykadami)
za przyjtym rozwizaniem problemu.

Szeroko uzasadnienia ocenia si na podstawie tego, czy zdajcy w swojej wypowiedzi odnis si
do wszystkich elementw wskazanych w poleceniu. Uzasadnienie jest szerokie, jeli zdajcy trafnie
odnis si do wszystkich elementw wskazanych w poleceniu. Uzasadnienie jest wskie, jeli
zdajcy trafnie odnis si tylko do niektrych elementw wskazanych w poleceniu (np. nie odnis
si do podanego w zadaniu tekstu lub nie przywoa innego tekstu kultury).

Uzasadnienie jest czciowe, jeeli (a) niektrych argumentw nie mona uzna za logicznie
poprawne wobec przyjtego stanowiska lub (b) niektre argumenty s niepoparte przykadami,
lub (c) niektre argumenty s wzajemnie sprzeczne.

Wypowied argumentacyjna, w ktrej brak uzasadnienia, nie zawiera logicznie poprawnych
argumentw za przyjtym rozwizaniem problemu lub rozwija myli niezwizane ze stanowiskiem.

C. Poprawno rzeczow ocenia si na podstawie liczby bdw rzeczowych. Pomyki
(np. w nazwach wasnych lub datach) niewpywajce na uzasadnienie stanowiska wobec problemu
uwaa si za usterki, a nie bdy rzeczowe.
Bd kardynalny to bd rzeczowy wiadczcy o nieznajomoci (1) tekstu kultury, do ktrego
odwouje si zdajcy, oraz (2) kontekstu interpretacyjnego przywoanego przez zdajcego.

D. Kompozycja oceniana jest ze wzgldu na funkcjonalno segmentacji i uporzdkowanie tekstu
zgodnie z gatunkiem wypowiedzi. Naley wzi pod uwag, czy w tekcie zostay wyodrbnione
jzykowo i graficznie czci pracy oraz akapity niezbdne dla jasnego przedstawienia stanowiska
i uzasadniajcych je argumentw, a take czy wyodrbnione czci i akapity s logicznie
oraz konsekwentnie uporzdkowane (bez luk i zbdnych powtrze).
Kompozycja jest funkcjonalna, jeli podzia tekstu na segmenty (czci) i ich porzdek (ukad)
s cile powizane z porzdkiem treci i realizowanymi w tekcie funkcjami retorycznymi. Odejcie
od zasady trjdzielnej kompozycji nie jest bdem, jeli segmentacja jest funkcjonalna.

E. Spjno lokaln ocenia si na podstawie zgodnoci logicznej i gramatycznej midzy kolejnymi,
znajdujcymi si w bezporednim ssiedztwie zdaniami w akapitach. Znaczne zaburzenia spjnoci
wypowiedzi to np. akapity zbudowane z sekwencji zda niepowizanych ze sob ani logicznie,
ani gramatycznie (potok lunych myli, skojarze).

F. Styl tekstu ocenia si ze wzgldu na stosowno.
celowy i adekwatny do wybranego przez ucznia gatunku wypowiedzi, sytuacji egzaminacyjnej, tematu
i intencji wypowiedzi oraz odmiany pisanej jzyka). Dopuszczalne s drobne, sporadyczne odstpstwa
od stosownoci.
Styl czciowo stosowny dotyczy wypowiedzi, w ktrej zdajcy niefunkcjonalnie czy rne style,
nie kontroluje jednolitoci stylu, np. w wypowiedzi pojawiaj si wyrazy i konstrukcje z jzyka
potocznego, nieoficjalnego, wtrty ze stylu urzdowego, nadmierna metaforyka.
Mieszanie rnych stylw wypowiedzi uznaje si za uzasadnione, jeli jest funkcjonalne.
Styl jest niestosowny, jeli wypowied zawiera np. wulgaryzmy lub ma charakter obraliwy.
Styl wypracowania nie musi by zgodny z upodobaniami stylistycznymi egzaminatora.

G. Poprawno jzykowa oceniana jest ze wzgldu na liczb i wag bdw skadniowych,
leksykalnych, sowotwrczych, frazeologicznych, fleksyjnych i stylistycznych.
Bd stylistyczny to konstrukcja zgodna z norm jzykow, ale niewaciwa w sytuacji, w ktrej
powstaje tekst, oraz nieodpowiednia dla stylu, w jakim tekst jest pisany, np. udziwniona metafora,
niefunkcjonalny kolokwializm, wulgaryzm, nieuzasadnione powtrzenie leksykalne lub skadniowe.
Bdw logicznych nie uznaje si za bdy stylistyczne.

H. Poprawno zapisu ocenia si ze wzgldu na liczb bdw ortograficznych i interpunkcyjnych
(szacowan odpowiednio do objtoci tekstu) oraz ich wag (bdy race i nierace). Za bd
racy uznaje si bd, ktry polega na naruszeniu oglnej reguy ortograficznej lub interpunkcyjnej
w zapisie sw lub fraz o wysokiej frekwencji. Ewentualne wtpliwoci rozstrzygaj ustalenia Rady
Jzyka Polskiego i klasyfikacja bdw interpunkcyjnych Jerzego Podrackiego.


Kryteria oceny interpretacji utworu poetyckiego
A
Koncepcja
interpretacyjna
B
Uzasadnienie
tezy
interpretacyjnej
C
Poprawno
rzeczowa
D
Zamys
kompozycyjny
E
Spjno
lokalna
F
Styl tekstu
G
Poprawno
jzykowa
H
Poprawno
zapisu
9
Koncepcja
niesprzeczna
z utworem,
spjna
i obejmujca
sensy
niedosowne
15
Uzasadnienie
trafne
i pogbione
4
Brak bdw
rzeczowych
6
Kompozycja
funkcjonalna
2
Pena
spjno
wypowiedzi
lub
nieznaczne
zaburzenia
spjnoci
4
Styl
stosowny
6
Brak bdw
lub nieliczne
bdy
nierace
4
Zapis
w peni
poprawny
lub nieliczne
bdy
nierace
6
Koncepcja
niesprzeczna
z utworem,
ale niespjna
i/lub obejmujca
w wikszoci
znaczenia
dosowne
10
Uzasadnienie
trafne, ale
niepogbione
2
Nie wicej
ni jeden
bd
rzeczowy
3
Zaburzenia
funkcjonalnoci
kompozycji
1
Znaczne
zaburzenia
spjnoci
2
Styl
czciowo
stosowny
3
Liczne bdy
nierace
lub nieliczne
bdy race
2
Liczne bdy
nierace
lub nieliczne
bdy race
3
Koncepcja
czciowo
sprzeczna
z utworem
5
Uzasadnienie
czciowo trafne
0
Brak koncepcji
lub koncepcja
cakowicie
sprzeczna
z utworem
0
Brak trafnych
argumentw
uzasadniajcych
interpretacj
0
Bdy
rzeczowe
0
Brak zamysu
kompozycyjnego
0
Wypowied
niespjna
0
Styl
niestosowny
0
Liczne bdy
race
0
Liczne bdy
race

UWAGA
Objanienia dotyczce kryteriw oceny interpretacji utworu poetyckiego

A. Koncepcja interpretacyjna jest efektem poszukiwania przez zdajcego caociowego sensu
utworu, tzn. jest pomysem na jego odczytanie (wyraonym np. w postaci tezy lub hipotezy
interpretacyjnej). Ocenia si j ze wzgldu na to, czy jest niesprzeczna z utworem i czy jest spjna,
a take czy zdajcy dociera do sensw niedosownych interpretowanego utworu, czy czyta go jedynie
na poziomie dosownym.

Koncepcja jest czciowo sprzeczna z utworem, jeli jedynie we fragmentach (lub fragmencie)
znajduje potwierdzenie w tekcie.
Koncepcja jest cakowicie sprzeczna z utworem, jeli nawet we fragmentach (lub fragmencie)
nie znajduje potwierdzenia w tekcie.

Koncepcja jest spjna, gdy obejmuje i czy w cao odszukane przez piszcego sensy utworu.
Koncepcja jest niespjna, gdy jest fragmentaryczna, tzn. rekonstruuje pojedyncze sensy czstkowe
(np. z poszczeglnych strof tekstu) bez wskazania caociowego sensu utworu, oraz gdy zawiera luno
powizane, niepowizane lub wzajemnie wykluczajce si odczytania sensu utworu (niesprzeczne
z interpretowanym utworem).

Brak koncepcji to brak ladw poszukiwania sensu utworu (caociowego i/lub sensw czstkowych)
praca nie jest interpretacj, a np. streszczeniem.
Koncepcja interpretacyjna nie musi stanowi wyodrbnionej czci pracy, moe wynika
z jej caociowej wymowy.

B. Uzasadnienie interpretacji jest oceniane ze wzgldu na to, czy jest trafne i czy jest pogbione.
Uzasadnienie trafne zawiera wycznie powizane z tekstem argumenty za odczytaniem sensu
utworu. Argumenty musz wynika ze sfunkcjonalizowanej analizy, to znaczy wywodzi si z formy
lub/i treci tekstu.
Uzasadnienie jest czciowo trafne, jeli w pracy oprcz argumentw niepowizanych z tekstem
lub/i niewynikajcych ze sfunkcjonalizowanej analizy zosta sformuowany przynajmniej jeden
argument powizany z tekstem i wynikajcy ze sfunkcjonalizowanej analizy.

Uzasadnienie jest pogbione, jeli znajduje potwierdzenie nie tylko w tekcie, ale take
w kontekstach (np. biograficznym, historycznoliterackim, filozoficznym, kulturowym). Ucze
powinien cho czciowo rozwin przywoany kontekst, aby uzasadni jego pojawienie si.
Uzasadnienie jest niepogbione, gdy zdajcy przywouje argumenty tylko z tekstu albo tylko
z kontekstu. Wszystkie argumenty musz by sfunkcjonalizowane.

(np. w nazwach wasnych lub datach) niewpywajce na koncepcj interpretacyjn uwaa si
za usterki, a nie bdy rzeczowe.

D. Kompozycja jest oceniana ze wzgldu na funkcjonalno segmentacji i uporzdkowanie tekstu
zgodnie z wybranym przez ucznia gatunkiem wypowiedzi. Naley wzi pod uwag, czy w tekcie
zostay wyodrbnione jzykowo i graficznie czci pracy oraz akapity niezbdne dla jasnego
przedstawienia koncepcji interpretacyjnej i uzasadniajcych j argumentw, a take czy wyodrbnione
czci i akapity s logicznie oraz konsekwentnie uporzdkowane (bez luk i zbdnych powtrze).



i intencji wypowiedzi oraz odmiany pisanej jzyka). Dopuszcza si drobne, sporadyczne odstpstwa
od stosownoci.


I. Poprawno zapisu ocenia si ze wzgldu na liczb bdw ortograficznych i interpunkcyjnych
racy uznaje si bd, ktry polega na naruszeniu oglnej reguy ortograficznej lub
interpunkcyjnej w zapisie sw lub fraz o wysokiej frekwencji. Ewentualne wtpliwoci
rozstrzygaj ustalenia Rady Jzyka Polskiego i klasyfikacja bdw interpunkcyjnych Jerzego
Podrackiego.



Zacznik
3.
Szczegowe kryteria oceniania wypowiedzi pisemnej
na poziomie rozszerzonym

Szczegowe kryteria oceniania wypowiedzi pisemnej na poziomie rozszerzonym,
tj. wypowiedzi argumentacyjnej oraz interpretacji porwnawczej, podane s na kolejnych
stronach.
Kryteria oceny wypowiedzi argumentacyjnej
A
Okrelenie
problemu
B
Sformuowanie
stanowiska
wobec
rozwizania
przyjtego przez
autora tekstu
C
Poprawno
rzeczowa
D
Zamys
kompozycyjny
E
Spjno
lokalna
F
Styl tekstu
G
Poprawno
jzykowa
H
Poprawno
zapisu
9
Okrelenie
problemu
zgodne
z tekstem
i pene
9
Stanowisko
adekwatne
do tekstu i pene
2
Brak
bdw
rzeczowych
6
Kompozycja
funkcjonalna
2
Pena
spjno
wypowiedzi
lub
nieznaczne
zaburzenia
spjnoci
4
Styl
stosowny
4
Brak
bdw
lub
nieliczne
bdy
nierace
4
Zapis w peni
poprawny
lub nieliczne
bdy
nierace
6
Okrelenie
problemu
zgodne
z tekstem,
ale niepene
6
Stanowisko
adekwatne
do tekstu,
ale niepene
3
Zaburzenia
funkcjonalnoci
kompozycji
1
Znaczne
zaburzenia
spjnoci
2
Styl
czciowo
stosowny
2
Liczne
bdy
nierace
lub
nieliczne
bdy
race
2
Liczne bdy
nierace
lub nieliczne
bdy race
3
Okrelenie
problemu
czciowo
zgodne
z tekstem
3
Stanowisko
czciowo
adekwatne
do tekstu
0
Brak
okrelenia
problemu
lub problem
niezgodny
z tekstem
0
Brak stanowiska
lub stanowisko
nieadekwatne
do tekstu
0
Jeden bd
rzeczowy
lub wicej
bdw
rzeczowych
0
Brak zamysu
kompozycyjnego
0
Wypowied
niespjna
0
Styl
niestosowny
0
Liczne
bdy
race
0
Liczne bdy
race

UWAGA

Objanienia dotyczce oceny wypowiedzi argumentacyjnej

A. Okrelenie problemu. Zdajcy powinien zrozumie, jaki problem podejmuje autor
w przedstawionym fragmencie tekstu oraz sformuowa ten problem. Okrelenie problemu jest
oceniane ze wzgldu na to, czy jest zgodne z tekstem i czy jest pene.

Okrelenie problemu uwaa si za pene, jeli praca zawiera zarwno odtworzenie problemu
(np. w postaci pytania), jak i jego interpretacj, czyli umieszczenie tego problemu w odpowiednim
kontekcie. Interpretacja problemu powinna by uzasadniona (np. wag problemu mona uzasadni
jego historycznymi uwarunkowaniami lub wspczesnymi implikacjami).
Okrelenie problemu uwaa si za niepene, jeli praca nie zawiera interpretacji trafnie rozpoznanego
problemu.

Okrelenie problemu uwaa si za czciowo zgodne z tekstem, jeli zdajcy nie w peni rozpoznaje
problem gwny lub wydobywa z tekstu tylko problem drugorzdny.

B. Sformuowanie stanowiska zdajcego wobec rozwizania przyjtego przez autora tekstu.
Ucze powinien omwi i oceni rozwizanie zaproponowane przez autora w przedstawionym
tekcie. Sformuowanie stanowiska zdajcego wobec rozwizania przyjtego przez autora tekstu jest
oceniane ze wzgldu na to, czy jest adekwatne do tekstu i czy jest pene.

Sformuowanie stanowiska wobec rozwizania przyjtego przez autora tekstu czciowo adekwatne
do tekstu znieksztaca rozwizanie proponowane przez autora.

Sformuowanie stanowiska wobec rozwizania przyjtego przez autora tekstu uwaa si za pene,
gdy zawiera ono odtworzenie rozwizania przyjtego przez autora tekstu oraz trafne odwoania
do innych tekstw kultury uzasadniajce stanowisko zdajcego.
Sformuowanie stanowiska wobec rozwizania przyjtego przez autora tekstu uwaa si za niepene,
kiedy brak trafnego odwoania do innych tekstw kultury uzasadniajcych stanowisko zdajcego.

(np. w nazwach wasnych lub datach) niewpywajce na sformuowanie stanowiska wobec
rozwizania przyjtego przez autora tekstu uwaa si za usterki, a nie bdy rzeczowe.

zgodnie z wybranym przez zdajcego gatunkiem wypowiedzi. Naley wzi pod uwag, czy w tekcie
sformuowania stanowiska i uzasadniajcych je argumentw, a take czy wyodrbnione czci
i akapity s logicznie i konsekwentnie uporzdkowane (bez luk i zbdnych powtrze).


Wag zaburzenia funkcjonalnoci ocenia egzaminator na podstawie caoci pracy (np. brak
zakoczenia w pracy, w ktrej ucze jasno rozwija swoj myl, uznaje si za niewielkie zaburzenie,
natomiast brak rozdzielenia interpretacji problemu od interpretacji rozwizania lub podwaenie
w zakoczeniu wczeniejszych wywodw za znaczne zaburzenie).


od stosownoci.



Kryteria oceny interpretacji porwnawczej
A
Koncepcja
porwnywania
utworw
B
Uzasadnienie
tezy
interpretacyjnej
C
Poprawno
rzeczowa
D
Zamys
kompozycyjny
E
Spjno
lokalna
F
Styl tekstu
G
Poprawno
jzykowa
H
Poprawno
zapisu
6
Koncepcja
niesprzeczna
z utworami
i spjna
12
Uzasadnienie
trafne,
pogbione
2

Brak bdw
rzeczowych
6
Kompozycja
funkcjonalna
2
Pena
spjno
wypowiedzi
lub
nieznaczne
zaburzenia
spjnoci
4
Styl
stosowny
4
Brak bdw
lub nieliczne
bdy
nierace
4
Zapis
w peni
poprawny
lub nieliczne
bdy
nierace
4
Koncepcja
niesprzeczna
z utworami
i czciowo
spjna
8
Uzasadnienie
trafne, ale
niepogbione
2
Styl
czciowo
stosowny
2
Liczne bdy
nierace
lub nieliczne
bdy race
2
Liczne bdy
nierace
lub nieliczne
bdy race
2
Koncepcja
czciowo
sprzeczna
z utworami
4
Uzasadnienie
czciowo
trafne
3
Zaburzenia
funkcjonalnoci
kompozycji
1
Znaczne
zaburzenia
spjnoci
0
Koncepcja
sprzeczna
z utworami
lub brak
koncepcji
0
Brak trafnych
argumentw
uzasadniajcych
interpretacj
porwnawcz
0
Jeden bd
rzeczowy lub
wicej
bdw
rzeczowych
0
Brak zamysu
kompozycyjnego
0
Wypowied
niespjna
0
Styl
niestosowny
0
Liczne bdy
race
0
Liczne bdy
race

UWAGA
Objanienia dotyczce oceny interpretacji porwnawczej

A. Koncepcja interpretacji porwnawczej jest efektem poszukiwania przez zdajcego sensw
wynikajcych z zestawienia tekstw i wymaga ustalenia pewnych obszarw porwnania, w ktrych
szuka si podobiestw i/lub rnic midzy utworami, a nastpnie wyciga z tego wnioski.

Koncepcja jest oceniana ze wzgldu na to, czy jest niesprzeczna z utworami i czy jest spjna.
Koncepcja jest niesprzeczna z utworami, jeli znajduje potwierdzenia w obu tekstach, przy czym
porwnywane obszary s dla tekstw trafne i istotne, a nie drugorzdne.
Koncepcja jest czciowo sprzeczna z utworami, jeli jedynie we fragmentach (lub fragmencie)
znajduje potwierdzenie w tekstach lub porwnywane obszary s dla tekstw drugorzdne.
Koncepcja jest cakowicie sprzeczna z utworami, jeli nawet we fragmentach (lub fragmencie)
nie znajduje potwierdzenia w tekstach.

Koncepcja jest spjna, gdy wypowied w sposb wystarczajcy dla uzasadnienia tezy/hipotezy
Koncepcja jest czciowo spjna, gdy wypowied obejmuje i czy sensy obu utworw, ale w sposb
niewystarczajcy dla uzasadnienia tezy/hipotezy interpretacyjnej.
Koncepcja jest niespjna, gdy wypowied obejmuje sensy kadego tekstu, ale ich nie czy
(tzn. wypowied skada si z dwch niepowizanych ze sob interpretacji).

Brak koncepcji to brak wskazania zasady zestawienia utworw.

B. Uzasadnienie interpretacji jest oceniane ze wzgldu na to, czy jest trafne i czy jest pogbione.
Uzasadnienie trafne zawiera wycznie powizane z tekstami argumenty na rzecz odczytania
sensw wynikajcych z zestawienia utworw. Argumenty musz wynika ze sfunkcjonalizowanej
analizy, to znaczy wywodzi si z formy lub/i treci tekstw.
Uzasadnienie jest czciowo trafne, jeli w pracy oprcz argumentw niepowizanych z tekstami
lub/i niewynikajcych ze sfunkcjonalizowanej analizy pojawi si przynajmniej jeden argument
powizany z tekstami i wynikajcy ze sfunkcjonalizowanej analizy.

Uzasadnienie jest pogbione, jeli znajduje potwierdzenie nie tylko w tekstach, ale take
w kontekstach (np. biograficznym, historycznoliterackim, filozoficznym, kulturowym). Zdajcy
powinien cho czciowo rozwin przywoany kontekst, aby uzasadni jego pojawienie si.
Uzasadnienie jest niepogbione, gdy wszystkie argumenty s sfunkcjonalizowane, ale zdajcy
przywoa je tylko z tekstw albo tylko z kontekstw.

(np. w nazwach wasnych lub datach) niewpywajce na koncepcj interpretacyjn uwaa si
za usterki, a nie bdy rzeczowe.

zgodnie z wybranym przez ucznia gatunkiem wypowiedzi. Naley wzi pod uwag, czy w tekcie
przedstawienia koncepcji interpretacyjnej i uzasadniajcych j argumentw, a take czy wyodrbnione
czci i akapity s logicznie oraz konsekwentnie uporzdkowane (bez luk i zbdnych powtrze).



od stosownoci.




Opinia KRASP o informatorach maturalnych od 2015 roku 155

Opinia Konferencji Rektorw Akademickich Szk Polskich
o informatorach maturalnych od 2015 roku

Konferencja Rektorw Akademickich Szk Polskich z wielk satysfakcj odnotowuje
konsekwentne denie systemu owiaty do poprawy jakoci wyksztacenia absolwentw
szk rednich. Konferencja z uwag obserwuje kolejne dziaania Ministerstwa Edukacji
Narodowej w tym zakresie, zdajc sobie spraw, e od skutecznoci tych dziaa w duym
stopniu zale take efekty ksztacenia osigane w systemie szkolnictwa wyszego.
W szczeglnoci dotyczy to kwestii waciwego przygotowania modziey do studiw
realizowanych z uwzgldnieniem nowych form prowadzenia procesu ksztacenia.

Podobnie jak w przeszoci, Konferencja konsekwentnie wspiera wszystkie dziaania
zmierzajce do tego, by na uczelnie trafiali coraz lepiej przygotowani kandydaci na studia.
Temu celowi suya w szczeglnoci pozytywna opinia Komisji Edukacji KRASP z 2008 roku
w sprawie nowej podstawy programowej oraz uchwaa Zgromadzenia Plenarnego KRASP
z dn. 6 maja 2011 r. w sprawie nowych zasad egzaminu maturalnego.

Z satysfakcj dostrzegamy, e wane zmiany w egzaminie maturalnym, postulowane
w cytowanej wyej uchwale zostay praktycznie wdroone przez MEN poprzez zmian
odpowiednich rozporzdze.

Przedoone do zaopiniowania informatory o egzaminach maturalnych opisuj form
poszczeglnych egzaminw maturalnych, przeprowadzanych na podstawie wymaga
okrelonych w nowej podstawie programowej, a take ilustruj te wymagania wieloma
przykadowymi zadaniami egzaminacyjnymi.

Po zapoznaniu si z przedoonymi materiaami, KRASP z satysfakcj odnotowuje:

w zakresie jzyka polskiego:

- wzmocnienie roli umiejtnoci komunikacyjnych poprzez odejcie od prezentacji na
egzaminie ustnym i zastpienie jej egzaminem ustnym, na ktrym zdajcy bdzie musia
ad hoc przygotowa samodzieln wypowied argumentacyjn,
- rezygnacj z klucza w ocenianiu wypowiedzi pisemnych,
- zwikszenie roli tekstw teoretycznoliterackich i historycznoliterackich na maturze
rozszerzonej;

w zakresie historii:

- kompleksowe sprawdzanie umiejtnoci z zakresu chronologii historycznej, analizy
i interpretacji historycznej oraz tworzenia narracji historycznej za pomoc rozbudowanej
wypowiedzi pisemnej na jeden z zaproponowanych tematw, cznie pokrywajcych
wszystkie epoki oraz obszary historii;

w zakresie wiedzy o spoeczestwie:

- pooenie silniejszego akcentu na sprawdzanie umiejtnoci zoonych (interpretowanie
informacji, dostrzeganie zwizkw przyczynowo-skutkowych) w oparciu o poszerzony
zasb materiaw rdowych: teksty (prawne, naukowe, publicystyczne), materiay
statystyczne, mapy, rysunki itp.

w zakresie matematyki:

- istotne zwikszenie wymaga na poziomie rozszerzonym poprzez wczenie zada
z rachunku rniczkowego i poj zaawansowanej matematyki,
- istotne poszerzenie wymaga z zakresu kombinatoryki oraz teorii prawdopodobiestwa;

w zakresie biologii oraz chemii:

- zwikszenie znaczenia umiejtnoci wyjaniania procesw i zjawisk biologicznych
i chemicznych,
- mierzenie umiejtnoci analizy eksperymentu sposobu jego planowania,
przeprowadzania, stawianych hipotez i wnioskw formuowanych na podstawie
doczonych wynikw;

w zakresie fizyki:

- zwikszenie znaczenia rozumienia istoty zjawisk oraz tworzenie formu matematycznych
czcych kilka zjawisk,
- mierzenie umiejtnoci planowania i opisu wykonania prostych dowiadcze, a take
umiejtnoci analizy wynikw wraz z uwzgldnieniem niepewnoci pomiarowych;

w zakresie geografii:

- uwzgldnienie interdyscyplinarnoci tej nauki poprzez sprawdzanie umiejtnoci
integrowania wiedzy z nauk przyrodniczych do analizy zjawisk i procesw zachodzcych
w rodowisku geograficznym,
- znaczne wzbogacenie zasobu materiaw rdowych (mapy, wykresy, tabele
statystyczne, teksty rdowe, barwne zdjcia, w tym lotnicze i satelitarne), take
w postaci barwnej.

Konferencja Rektorw Akademickich Szk Polskich z zadowoleniem przyjmuje te
informacj o wprowadzeniu na wiadectwach maturalnych od 2015 roku dodatkowej formy
przedstawiania wyniku uzyskanego przez zdajcego w postaci jego pozycji na skali
centylowej, tj. okrelenie, jaki odsetek zdajcych uzyska taki sam lub sabszy wynik od
posiadacza wiadectwa. Wprowadzenie tej dodatkowej skali uwolni szkoy wysze od
dotychczasowego dylematu odnoszenia do siebie surowych wynikw kandydatw na studia
rekrutowanych na podstawie wynikw egzaminw maturalnych o istotnie rnym poziomie
trudnoci rekrutacja stanie si prostsza i bardziej obiektywna.

Reasumujc, w opinii Konferencji Rektorw Akademickich Szk Polskich zaprezentowana
w przedoonych informatorach forma matury istotnie przyczyni si do tego, e modzie
przekraczajca progi uczelni bdzie lepiej przygotowana do podjcia studiw wyszych.

5 lipca 2013 r.

Przewodniczcy KRASP

prof. zw. dr hab. Wiesaw Bany

Jezyk Polski

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Jezyk Polski

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

CENTRALNA KOMISJA EGZAMINACYJNA

OKRGOWE KOMISJE EGZAMINACYJNE

Przykadowe zadania z rozwizaniami. Cz ustna 27

II. Analiza i interpretacja tekstw kultury. Ucze:

Przykadowe zadania z rozwizaniami. Cz pisemna na poziomie podstawowym 63

82 Informator o egzaminie maturalnym z jzyka polskiego od roku szkolnego 2014/2015

Przykadowe zadania z rozwizaniami. Cz pisemna na poziomie rozszerzonym 83

II. Analiza i interpretacja tekstw kultury. Ucze:

Informacja dla absolwentw niesyszcych 127

You might also like