Grazyna Smiech-Slomkowska-Zarys Ortodoncji Wydanie 1 2010

ZARYS
ORTODONCJ I
Podrcznik dla technikw
dentystycznych
AUTORZY
prof. dr hab. n. med. Grayna miech-Somkowska
dr n. med. Wanda Konty-Gibiska
dr n. med. Ewa Kowalska (Rozwj uzbienia)
dr n. med. Marta Krzywaska-Karolewska
lek. dent. Joanna Gibiska-Styla
lic. tech. dent. Pawe Matusiak
ZARYS
ORTODONCJI
Podrcznik dla technikw
dentystycznych
pod redakcj
prof. dr hab. n. med. Grayny miech-Somkowskiej
Med Tour Press International
Recenzent: prof. dr hab. med. Agnieszka Pisulska-Otremba
Redakcja i korekta: Jadwiga Zawadzka
Copyright by Med Tour Press International Sp. z o.o. 2010
Wszelkie prawa zastrzeone. Kada reprodukcja albo adaptacja caoci lub czci niniejszej
publikacji, niezalenie od zastosowanej techniki reprodukcji (drukarskiej, fotograficznej,
komputerowej i in.), wymaga pisemnej zgody Wydawcy.
Wszystkie zamieszczone w ksice ryciny pochodz ze zbiorw autorw.
Sprzeda wysykowa:
Med Tour Press International Sp. z o.o.
ul. Powstacw Warszawy 17, 05-400 Otwock
tel./fax: 22 779 31 83, tel.: 22 788 47 78
e-mail: biuro@medtourpress.pl; www.medtourpress.pl
Opracowanie graficzne, projekt okadki i skad: Karolina Kubicka - barnas.pl
Zdjcia na okadce ze zbiorw autorw.
Druk i oprawa: Drukarnia Ofra
Wydanie I 2010 r.
ISBN 978-83-87717-12-4
Przedmowa
Celem podrcznika jest zaznajomienie czytelnika z podstawowymi zagadnie-
niami z zakresu ortodoncji oraz budow i wykonywaniem wspczenie stoso-
wanych, zdejmowanych aparatw ortodontycznych, ktre - mimo upowszech-
nienia aparatw staych - s nadal podstawowym narzdziem stosowanym
w leczeniu ortodontycznym.
Przedstawione w sposb bardzo oglny podstawowe problemy ortodontycz-
ne uatwi czytelnikowi zrozumienie zasad budowy i dziaania zdejmowanych
aparatw. Opisana kolejno postpowania oraz sposb wykonania aparatw
pomoe w przygotowaniu zawodowym studentw, ktrych gwnym kierun-
kiem studiw s techniki dentystyczne.
Autorki dzikuj pani Dorocie Malotta za pomoc w przygotowaniu tech-
nicznej dokumentacji podrcznika.
Grayna miech-Somkowska
1.
2.
3.
Spis treci
Wprowadzenie do ortodoncji - Grayna miech-Somkoivska . . 11
1.1. Rozwj i zadania ortodoncji 11
1.2. Epidemiologia wad zgryzu 12
1.3. Promocj a zdrowia i profilaktyka w ortodoncji 13
1.3.1. Fazy profilaktyki ortodontycznej 14
1.4. Leczenie ortodontyczne 14
Rozwj uzbi eni a - Eiva Koivalska 16
2.1. Tworzenie si zawizkw zbw 16
2.2. Rozwj morfologiczny narzdu ucia po urodzeniu 17
2.2.1. Okres noworodkowy i niemowlcy 18
2.2.2. Okres obkowy (poniemowlcy) 20
2.2.3. Okres przedszkolny 22
2.2.4. Okres szkolny 23
2.3. St aw skroniowo-uchwowy 25
2.3.1. Budowa 25
2.3.2. Rozwj 26
2.3.3. Zaburzeni a w stawie skroniowo-uchwowym 26
Topografia twarzy - Marta Krzywaska-Karolewska 27
Etiologia zaburze narzdu ucia - Marta Krzywaska-Kamlewska 31
4.1. Dysfunkcj e 32
4.2. Par af unkcj e 34
4.3. Nast pst wa prchnicy 34
4.4. Urazy narzdu ucia 35
Spis treci
5. Klasyfikacje zaburze narzdu ucia - Grayna SmiechSomkow-
ska 36
5.1. Klasyfikacja Angle' a 36
5.2. Zasady diagnostyki ortodontycznej wedug Orlik-Grzybowskiej 40
5.3. Systematyka wad narzdu ucia - rnicowanie 40
5.3.1. Grupa I - nieprawidowoci poprzeczne 41
5.3.2. Grupa II - nieprawidowoci przednio-tylne 44
5.3.3. Grupa III - nieprawidowoci pionowe 49
5.3.4. Grupa IV - wady z zaburzeniami w odniesieniu do trzech
paszczyzn pomiarowych przestrzennych 51
5.3.5. Grupa V - wady zbowe 52
5.4. Wady wrodzone 55
6. Pomoce diagnostyczne - Wanda Konty-Gibiska, Joanna Gibi-
ska-Styta 59
6.1. Wyciski i masy wyciskowe 59
6.2. Modele diagnostyczne i robocze 62
6.3. Zdjcia rentgenowskie 66
7. Aparaty ortodontyczne - Wanda Konty-Gibiska, Joanna Gibi-
ska-Styta 69
7.1. Aparaty profilaktyczne 70
7.1.1. Aparaty standardowe stosowane w profilaktyce i wcze-
snym leczeniu szczkowo-ortopedycznym 70
7.1.2. Aparaty profilaktyczne wykonywane przez technika . . . . 73
8. Elementy druciane stosowane w aparatach ortodontycznych -
Wanda Konty-Gibiska, Joanna Gibiska-Stya 85
8.1. uk wargowy 89
8.2. Elementy utrzymujce - klamry 93
8.2.1. Klamry dwuramienne 94
8.2.2. Klamry jednoramienne 96
8.3. Inne elementy druciane stosowane w aparatach ortodontycznych 99
8.3.1. Spryny zamknite 99
8.3.2. Zapora jzykowa 101
8.3.3. Ptla druciana w pytce przedsionkowej 102
8.3.4. Peloty 102
Spis treci
9. ruby ortodontyczne - Wanda Konty-Gibiska, Joanna Gibiska-
Stya 103
9.1. ruby przeznaczone dla uku grnego 104
9.2. ruby przeznaczone dla uku dolnego 106
9.3. ruby dziaajce na pojedyncze zby 106
10. Aparaty czynne zdejmowane - Wanda Konty-Gibiska, Joanna
Gibiska-Stya 108
10.1. Pytka Schwarza 108
10.1.1. Wykonanie pytki Schwarza metod polimeryzacji 110
10.1.2. Wykonanie pytki Schwarza metod sypan 112
11. Aparaty czynne stae - Wanda Konty-Gibiska, Joanna Gibiska-
Stya Ho
11.1. Aparaty stae gruboukowe 115
12. Aparaty czynnociowe - Wanda Konty-Gibiska, Joanna Gibiska-
Stya 118
12.1. Aparat Andresena i Haupl a- aparat blokowy 118
12.2. Aparat Klammta ze spryn Coffina 121
12.3. Aparat Bimlera 123
12.4. Bionator Baltersa 126
12.5. Aparat Frankla - regulator funkcji 131
13. Aparaty czynno-czynnociowe - Wanda Konty-Gibiska, Joanna
Gibiska-Stya 139
13.1. Aparat blokowy ze rub 139
13.2. Otwarty aktywator Klammta 140
13.3. Doppelplatte 140
13.4. Aparat Wunderera 141
13.5. Kinetor Stockfisha 144
13.6. Aparat TwinBlock 146
14. Termoformowanie - Pawe Matusiak 148
Pimiennictwo 157
Skorowidz 159
Grayna miech-Somkoivska
1. Wprowadzenie do ortodoncji
1.1. Rozwj i zadania ortodoncji
Ortodoncj jako dyscyplin stomatologii po raz pierwszy wyodrbniono drugiej
poowie XVIII wieku. Zakres znaczeniowy tej nazwy zmienia si wraz z rozwo-
jem nauki. Pierwszy powiadczony w pimiennictwie termin ortopedia zbowa
(od greckich sw orthos - prosty i paideno - wychowywa, ksztatowa) doty-
czy ortopedii szczkowej. Nazwa ortodoncja jest pochodzenia greckiego (or-
thos - prosty i odus - zb). Zaproponowa j filolog amerykaski James Murray,
a do stomatologii wprowadzi Lefoulon. We Francji Izard spopularyzowa termin
ortopedia zbowo-szczkowa. Terminu ortodoncja uywano gwnie w Stanach
Zjednoczonych. W Niemczech i Austrii przyja si nazwa ortopedia twarzo-
wo-szczkowa, a w krajach skandynawskich - ortopedia szczkowa. W Polsce
utrzymuje si pierwotna nazwa ortodoncja. Mimo e termin ten jest uznawany
za przestarzay i nieaktualny, okrelenie ortodoncja traktuje si jako skrt wyra-
ajcy bogatsz tre, ni wynikaoby to z etymologii tego sowa. Uzasadnieniem
dla terminu ortodoncja jest take przyzwyczajenie lekarzy i spoeczestwa.
W jzyku polskim pierwsze wzmianki na temat ortodoncji znajdujemy
w wydanej w Wilnie broszurce Maurycego Jackowskiego o odkryciach i post-
pie w dziedzinie dentystyki. Zagadnienia ortodontyczne przybliy Wincenty
Zawidzki w pracy Rys ortodoncji nowoczesnej podug systemu Angle'a" oraz
w artykuach zamieszczanych w czasopismach.
Kliniczna ortodoncja wie si z nazwiskiem Antoniego Cieszyskiego. Ba-
dania Cieszyskiego nad znaczeniem mini narzdu ucia w ksztatowaniu
ukw zbowych i twarzy, mechanizmem wzrostu twarzy, rozwojem koca
twarzy, uzbienia i zgryzu, jak rwnie zastosowanie metod antropologicz-
nych, okazay si niezwykle cenne dla rozwoju ortodoncji.
Wprowadzenie do ortodoncji
Pierwsz w Polsce Katedr i Klinik Ortodoncji zorganizowa w 1926 roku
w Pastwowym Instytucie Dentystycznym w Warszawie ucze Cieszyskiego
Marian Zeczak. Ortodoncja zostaa wyodrbniona jako nowa dyscyplina wrd
przedmiotw stomatologicznych i umieszczona w programie studiw lekarsko-
-dentystycznych. Uczniowie Mariana Zeczaka: Antonina Orlik-Grzybowska,
Florentyna abiszewska-Jaruzelska, Halina Kondrat-Wodzicka, Olga Grosfeld
oraz Irena Szczepaska po roku 1946 kontynuowali dzieo swego mistrza, przy-
czyniajc si do szybkiego rozwoju ortodoncji.
Ortodoncja jest dziedzin, ktra zajmuje si poznawaniem prawidowoci
rozwojowych, charakterystycznych w poszczeglnych okresach ycia, oraz
leczeniem nabytych i wrodzonych nieprawidowoci i wad rozwojowych na-
rzdw jamy ustnej. Dlatego podstawowe cele leczenia ortodontycznego po-
zostaj niezmienne. S nimi: poprawa zwierania si lukw zbowych w okluzji
centralnej i podczas czynnoci odcinania i ucia pokarmw, przywrcenie po-
prawnej czynnoci staww skroniowo-uchwowych oraz poprawa twarzowo-
-zbowych warunkw estetycznych. Du wag przywizuje si do profilak-
tyki oraz wczesnego wykrywania wad. Rozszerzenie zakresu leczenia dotyczy
postpowania w przypadkach urazw twarzowej czci czaszki oraz wrodzo-
nych zaburze w obszarze twarzowej czci czaszki. Znaczcym osigniciem
wspczesnej ortodoncji jest moliwo podjcia leczenia u osb w kadym
wieku.
Wanym obiektem bada staje si staw skroniowo-uchwowy, ktrego pra-
widowa budowa i czynno s warunkiem prawidowego zwierania si zbw,
a take powodzenia i stabilnoci leczenia ortodontycznego. Z tego wzgldu in-
tensywny rozwj dziedziny nauki, zwanej gnatologi, ktra zajmuje si aspek-
tem dynamicznym okluzji, jest w krgu zainteresowa ortodontw. Leczenie
ortodontyczne, dziki postpowi cefalometrii oraz takim dziedzinom, jak chi-
rurgia ortognatyczna i protetyka, jest dostpne rwnie u osb dorosych.
1.2. Epidemiologia wad zgryzu
Badania czstoci wad zgryzu, prowadzone w Polsce wedug obowizujcych
zasad diagnostycznych, wykazyway wady zgryzu u 42,85 do 72,8% dzieci, przy
czym byy to dzieci w rnym wieku (obkowym, przedszkolnym i szkolnym)
i badane w rnych regionach kraju. W badaniach przeprowadzonych w 1986
roku rozpoznano wady zgryzu u 37,2% dzieci w wieku 12 lat. W roku 1995 cz-
sto wad u dzieci w 12 roku ycia wzrosa do 63,5%. Naley zaznaczy, e we
wszystkich okresach rozwoju dzieci i modziey dominuj wady spowodowa-
ne zaburzonymi funkcjami fizjologicznymi, urazami, nastpstwami choroby
prchnicowej. U dzieci w wieku przedszkolnym najczstsz wad s rne
postacie tyozgryzw spowodowane dysfunkcjami i parafunkcjami. W wieku
szkolnym najczstszym wskazaniem do leczenia ortodontycznego s nieprawi-
dowoci bdce nastpstwem przedwczesnej utraty zbw mlecznych w wy-
niku powika prchnicy oraz nastpstwa urazw.
1.3. Promocja zdrowia i profilaktyka w ortodoncji
Promocja zdrowia jest to proces umoliwiajcy kademu kontrol nad czyn-
nikami zapewniajcymi zdrowie i jego utrzymanie w wyniku wiadomego,
skutecznego dziaania. Poznanie ryzyka chorb umoliwia rodzicom kontrol
nad zdrowiem wasnym i dzieci. Szczeglnie wana jest edukacja zdrowotna.
Gwnym jej zadaniem jest dostarczenie niezbdnych informacji dostosowa-
nych do poziomu odbiorcy w celu wyksztacenia u niego wiadomoci zdrowot-
nej, motywowania do dziaania na rzecz wasnego zdrowia z wykorzystaniem
zdobytej wiedzy oraz przyswojenia i utrwalenia waciwych zachowa zdro-
wotnych. W odniesieniu do zdrowia jamy ustnej wskazane jest przekazywanie
informacji dotyczcych zasad higieny jamy ustnej oraz koniecznoci regular-
nych wizyt w gabinecie stomatologicznym. Zapobieganie chorobom przewle-
kym, jakimi s prchnica i choroby przyzbia, powoduje obnienie kosztw
utrzymania dobrego stanu zdrowia jamy ustnej, gdy kade dziaanie profilak-
tyczne wymaga mniejszych nakadw finansowych ni leczenie.
Zapobieganie w ortodoncji polega na przeciwdziaaniu nieprawidowo-
ciom w budowie bd w czynnociach jamy ustnej, a w przypadku stwier-
dzenia zaburze - na przeciwdziaaniu ich progresji i/lub zahamowaniu nie-
korzystnych nastpstw. Wadom zgryzu naley zapobiega jeszcze przed
wystpieniem oznak nieprawidowoci w budowie lub czynnociach, niezale-
nie od okresu rozwoju uzbienia. Naley zaznaczy, e zapobieganie wadom
wrodzonym nie doczekao si jeszcze praktycznych rozwiza.
1.3.1. Fazy profilaktyki
Zapobieganie pierwotne, czyli profilaktyka pierwszej fazy. S to dziaania
na rzecz niedopuszczenia do wystpienia wad zgryzu, polegajce na informa-
cjach dotyczcych prawidowego ukadania gowy i tuowia niemowlt podczas
snu i karmienia, zwracaniu uwagi na konsystencj pokarmw spoywanych
w poszczeglnych okresach ycia, przestrzeganiu zasad higieny jamy ustnej
i zapobiegania prchnicy.
Zapobieganie drugiej fazy, czyli profilaktyka wtrna. S to dziaania
na rzecz eliminowania negatywnych czynnikw zaburzajcych harmonijny
rozwj i ksztatowanie twarzowej czci czaszki. Polegaj one gwnie na wcze-
snym wykrywaniu zaburze zgryzu przez prowadzenie bada przegldowych,
przez kontrol fizjologicznej wymiany zbw mlecznych na stae, odzwyczajanie
od nawykowego ssania i nagryzania warg, policzkw, jzyka, palcw, a zwaszcza
od oddychania z otwartymi ustami.
Zapobieganie trzeciej fazy, czyli metafilaktyka obejmuje wszelkie dzia-
ania majce na celu odtworzenie prawidowych warunkw morfologicznych
i czynnociowych narzdw jamy ustnej. Naley rozpozna i usun przyczy-
n zaburze, kontrolowa okres wymiany zbw mlecznych na stae, a take
usprawni lub przywrci fizjologiczne czynnoci jamy ustnej. Stosowanymi
metodami s mioterapia, zniesienie przeszkd w ruchach uchwy oraz stoso-
wanie standardowych aparatw ortodontycznych.
1.4. Leczenie ortodontyczne
Leczenie ortodontyczne jest powizane ze zmieniajcymi si zasadami rozpo-
znawania zaburze. Pocztkowo sposoby zmian w ustawieniu zbw zaleay
od pomysowoci praktykujcych lekarzy. Dopiero sformuowana w 1887 roku
przez I.B. Davenporta zasada mwica, e celem korekty zgryzu powinno by
osigniecie normalnego zgryzu, gdy tylko wwczas wyniki przeksztace
bd trwae, staa si podstaw prac prowadzonych przez Angle'a .
Leczenie ortodontyczne jest wskazane wtedy, gdy stwierdza si nieprawi-
dow budow i zaburzenia w czynnociach narzdw jamy ustnej. Celem le-
czenia ortodontycznego jest uzyskanie optimum czynnociowego, morfologicz-
nego i estetycznego. Polega to na uzyskaniu takich przeksztace w budowie
narzdw jamy ustnej, ktre warunkuj prawidowe czynnoci odcinania, u-
cia i poykania pokarmw, oddychania i mowy oraz takich, ktre poprawiaj
wygld twarzy. Optimum morfologiczne narzdw jamy ustnej cechuje nie-
znaczne dachwkowate zachodzenie zbw uku grnego na zby uku dolnego
podczas zwarcia oraz cigo ukw zbowych, przy czym zmniejszenie licz-
by zbw o jeden zb w kwadrancie jest bez znaczenia. Natomiast optimum
czynnociowe odpowiadajce optimum morfologicznemu charakteryzuje si
pynnoci ruchw uchwy na boki, do tyu i do przodu oraz podpieraniem si
zbw grnych i dolnych podczas zwarcia uchwy ze szczk.
Podstawow metod leczenia w ortodoncji jest stosowanie rnorodnych
aparatw wytwarzanych indywidualnie w zalenoci od potrzeb. Znaczny roz-
wj ortodoncji stworzy moliwo leczenia osb w rnym wieku, take doro-
sych
Wspczesne leczenie ortodontyczne w wielu przypadkach jest leczeniem
zespoowym, polegajcym na wsppracy lekarzy rnych specjalnoci: w le-
czeniu wad wrodzonych wsppracujemy z chirurgiem szczkowo-twarzowym,
u pacjentw z wrodzonymi brakami zbw oraz w leczeniu przedprotetycznym
- z protetykiem.
Ewa Koiualska
2. Rozwj uzbienia
Rozwj jest to zesp przemian zachodzcych w organizmie od momentu za-
podnienia do osignicia dojrzaoci. W pierwszym miesicu ycia podowego
rozpoczyna si ksztatowanie wszystkich narzdw. U zarodka w znacznym
stopniu rozwija si gowa w zwizku z niezwykle intensywnym rozwojem m-
zgowia. Jama ustna powstaje w 4 tygodniu ycia zarodkowego z odcinka go-
wowego cewy pokarmowej, z wewntrznego listka zarodkowego (endodermy).
Pod koniec 3 tygodnia tworz si zawizki twarzy i szczk w postaci piciu
wyrostkw otaczajcych pierwotn jam ustn, tj. guzka czoowo-nosowego,
dwch wyrostkw szczkowych i dwch uchwowych.
2.1. Tworzenie si zawizkw zbw
Pierwotna jama ustna wysana jest nabonkiem ektodermalnym. Z nabonka
tego w 4 tygodniu ycia podowego powstaje listewka zbowa, ktra przyj-
muje ksztat litery C. Z tzw. pierwotnej listewki zbowej tworz si zawizki
zbw mlecznych; z listewki wtrnej, umiejscowionej jzykowo w stosunku
do pierwotnej, powstaj zawizki zbw staych. Wyjtek stanowi zawizki
pierwszych zbw trzonowych staych, ktre rozwijaj si z listewki pierwot-
nej w wyniku jej dotylnego rnicowania. Jako pierwsze powstaj zawizki
zbw przednich w uchwie, nastpnie w szczce.
W 7 tygodniu ycia podowego na listewce zbowej pierwotnej powstaje 20
zgrubie, zwanych pczkami zbowymi, narzdami szkliwnymi lub szkliwo-
twrczymi. Pczki zbowe zapocztkowuj rozwj 20 zbw mlecznych. We
wtrnej listewce zbowej, midzy 24 a 30 tygodniem ycia podowego, powsta-
j zgrubienia dajce pocztek siekaczom, kom i przedtrzonowcom. Zb drugi
trzonowy rozwija si w 6 miesicu ycia dziecka, a trzeci trzonowy w 5 roku.
Zawizki zbw mlecznych pooone s przedsionkowo w stosunku do zawiz-
kw zbw staych.
Rozwj uzbienia
Pczki zbowe przyjmuj pocztkowo ksztat kolbowaty, nastpnie posta
czapeczki i dzwonu. Czapeczka powstaje w wyniku stopniowego podziau ko-
mrek nabonkowych listewki zbowej z jednoczesnym wpuklaniem si tkanki
mezodermalnej. Dalszy rozrost nabonka zawizka i zagbianie mezodermy
powoduje zmian ksztatu z czapeczki na ksztat dzwonowaty. Wpuklenie tkan-
ki mezodermalnej stanowi brodawk zbow, a otaczajcy j twr nabonko-
wy nosi nazw narzdu szkliwotwrczego.
Tkanka czna otaczajca zawizek zba i powstajca wskutek zagszczenia
ssiadujcej tkanki mezodermalnej formuje si w dwie warstwy: warstw we-
wntrzn, bogatokomrkow i dobrze unaczynion oraz w warstw zewntrz-
n, bardziej zbit, o utkaniu wknistym. Obie te warstwy tworz woreczek
zbowy i wchodz w skad pcherzyka zbowego.
Pcherzyk zbowy skada si z:
narzdu szkliwotwrczego odgrywajcego gwn rol w formowaniu
zba oraz w tworzeniu szkliwa,
brodawki zbowej otoczonej przez narzd szkliwotwrczy, wytwarzaj-
cej miazg i zbin.
2.2. Rozwj morfologiczny narzdu ucia po urodzeniu
Organizm czowieka w cigu caego ycia podlega licznym przeksztaceniom.
W toku rozwoju mona wyrni kilka okresw charakterystycznych dla dane-
go wieku, a nastpujcych po sobie bez wyraniejszego odgraniczenia. Wrd
etapw rozwoju na uwag zasuguje wiek dziecicy, w ktrym wyrnia si
nastpujce okresy:
okres noworodkowy (do 1 miesica ycia),
okres niemowlcy (do 1 roku ycia),
okres poniemowlcy/obkowy (od 1 do 3 roku ycia),
okres wczesnego dziecistwa/przedszkolny (od 3 do 6 roku ycia),
okres pnego dziecistwa/szkolny (u dziewczt od 7 do 11-13 roku y-
cia, u chopcw od 7 do 12-14 roku ycia).
Zgodnie z powyszym rozwj zgryzu przebiega rwnie w sposb cigy.
Zgryz (articulatio) jest to stosunek dynamiczny uchwy do szczki uwa-
runkowany stanem czynnym mini uchwy. Terminem okluzja (occlusio)
okrela si kady ukad, w ktrym dochodzi do zwarcia ukw zbowych.
Wystpienie pewnych cech morfologii narzdu ucia jest charakterystycz-
ne dla danego okresu rozwojowego.
Rozwj uzbienia
2.2.1. Okres noworodkowy i niemowlcy
Cechy zewntrzustne
Twarz noworodka i niemowlcia widziana en face ma ksztat prawie kwadrato-
wy. Znaczny rozwj mzgowia w stosunku do czci twarzowej czaszki objawia
si silnie uwypuklonym i wysunitym czoem.
W profilu dolnego odcinka twarzy stwierdza si wysunicie wargi grnej
przed warg doln, a wargi dolnej przed brdk. Podczas spoczynkowego
ukadu mini twarzy wargi kontaktuj si swobodnie, a uchwa oddala si
od szczki, tworzc tzw. szpar spoczynkow. Szpar spoczynkow wypenia
jzyk, dotykajc do wewntrznej powierzchni warg i policzkw. W wymiarze
przednio-tylnym uchwa pooona jest dotylnie w stosunku do szczki, a stan
ten okrela si jako tylouchwie fizjologiczne.
Cechy wewntrzustne
W jamie ustnej widoczne s pkoliste way dzislowe (ryc. 2-1). Dolna po-
wierzchnia grnego walu dzisowego w przedniej czci jest szeroka i prze-
biega z nachyleniem od tyu i gry ku doowi i przodowi. Przedni odcinek
dolnego wau dzisowego ma ksztat trjkta zwrconego wierzchokiem ku
grze. Odcinki tylne obu waw s nieznacznie nachylone od gry i rodka ku
doowi i na zewntrz. Way podzielone s na segmenty przez bruzdy. Kady
segment stanowi obszar dla wyrnitego w przyszoci zba mlecznego.
Rozwj uzbienia
Tylne odcinki walw dzisowych s wysze o 2-3 mm od odcinkw przed-
nich. Dotylne pooenie dolnego wau dzisowego w stosunku do wau grnego
oraz brak kontaktu waw w odcinku przednim warunkuj powstanie szpary
podczas zwarcia uchwy ze szczk. Szpara ta, zwana szpar owaln, umoli-
wia znaczny zasig ruchw uchwy ku przodowi, a tym samym sprawne ssanie
pokarmu z piersi matki. Koreluje z doprzednim wzrostem uchwy. Umoli-
wia prawidowy wzrost pionowy przednich odcinkw wyrostka zbodoowego
szczki i czci zbodoowej uchwy oraz prawidow gboko zachodzenia
zbw siecznych mlecznych. Wpywa na prawidowy rozwj i ksztatowanie si
staww skroniowo-uchwowych (ryc. 2-2).
Ryc. 2-2. Szpara owalna.
Okoo 4 miesica ycia dolny wa dzisowy przesuwa si ku przodowi,
co wie si z wikszym w tym okresie wzrostem uchwy w porwnaniu ze
wzrostem szczki. Jest to tzw. I fizjologiczne wysunicie uchwy. Wymiary
przednio-tylne obu waw dzisowych wyrwnuj si do 1 roku ycia. Okoo
6 miesica ycia wyrzynaj si zby sieczne mleczne. Jako pierwszy wyrzy-
na si zb sieczny przyrodkowy dolny, nastpnie grny, pniej zb siecz-
ny boczny grny i dolny. Midzy siekaczami przyrodkowymi grnymi moe
wystpowa szpara, zwana diastem fizjologiczn, ktra zanika po wyrni-
ciu siekaczy bocznych grnych. Po cakowitym wyrniciu zbw siecznych
mlecznych siekacze grne zachodz gboko na siekacze dolne. Jest to tzw.
nadzgryz fizjologiczny.
Ssanie
Noworodek pobiera pokarm dziki czynnoci ssania. Ssanie jest czynno-
ci cig o charakterze rytmicznym. Uczestnicz w nim minie okrne
ust, mimiczne, a take minie waczowe wysuwajce i unoszce uchw.
Karmienie naturalne stanowi jedn z gwnych pobudek czynnociowych
dla prawidowego rozwoju uchwy, ksztatowania sklepienia podniebienia
Rozwj uzbienia
twardego i dna jamy nosowej. Podczas karmienia piersi tuw i gowa dziec-
ka powinny by uoone niemal pionowo. Taki ukad umoliwia doprzednie
ruchy uchwy i jednoczesne oddychanie przez nos. Z kolei podczas karmie-
nia sztucznego dziecko nie musi wykonywa ruchw wysuwania uchwy ku
przodowi i ku grze. Ucisk szyjki butelki na uchw utrwala jej dotylne po-
oenie i powoduje spaszczenie przedniego odcinka dolnego wau dzisowe-
go. Jednoczenie przedni odcinek grnego wau dzisowego jest wychylany
przez ucisk smoczka na podniebienie.
Poykanie
Niemowlcy tryb poykania jest odruchem bezwarunkowym. Powstaje po po-
budzeniu licznych zakocze nerwowych znajdujcych si w bonie luzowej
warg, waw dzisowych, podniebienia, policzkw dna jamy ustnej i jzyka.
W czasie fazy ustnej poykania jzyk wsuwa si midzy grny i dolny wa dzi-
sowy, uszczelniajc jam ustn od zewntrz. Funkcj stabilizujc uchw
speniaj minie mimiczne twarzy i minie jzyka. W wyniku wysokiego
uoenia krtani u noworodka i niemowlcia poykanie odbywa si cznie z od-
dychaniem.
2.2.2. Okres obkowy (poniemowlcy)
W okresie obkowym dochodzi do zwikszenia wymiaru pionowego twarzy
w wyniku wyrzynania si kolejnych zbw mlecznych - trzonowcw i kw oraz
ksztatowania si ich zbodow. W miar wyrzynania si zbw trzonowych
mlecznych spyca si gboko zachodzenia zbw siecznych mlecznych. Po
cakowitym wyrniciu pierwszych zbw trzonowych mlecznych nastpuje
tzw. I podniesienie zwarcia.
W penym uzbieniu mlecznym dziecka w wieku trzech lat pkoliste uki
zbowe zawieraj cznie 20 zbw mlecznych. Dla tego okresu charaktery-
styczne s dwa typy lukw zbowych: bez szpar (tzw. zamknite) i ze szparami
(tzw. otwarte). W bezszparowych cigych ukach zbowych zby ssiadujce
ze sob kontaktuj w punktach stycznych. Z kolei w ukach otwartych wy-
stpuj szpary midzy siekaczem bocznym grnym i kem oraz kem dolnym
i pierwszym trzonowcem. S to tzw. szpary mapie. Linia porodkowa grne-
go uku zbowego jest zgodna z lini porodkow dolnego uku zbowego oraz
z lini porodkow twarzy. Zby kontaktuj w triadach czynnociowych, tzn.
Rozwj uzbienia
kady zb grny kontaktuje z zbem dolnym jednoimiennym (antagonist
gwnym) i nastpnym w uku zbowym (antagonist pobocznym) z wyjt-
kiem zba siecznego przyrodkowego dolnego i drugiego zba trzonowego
grnego. W przednich odcinkach ukw zbowych zby sieczne grne usta-
wione s na wyrostku niemal pionowo przy gbokoci zachodzenia zbw
siecznych V
3
-V
2
. Istniej dwa sposoby zwierania si kw mlecznych podczas
okluzji centralnej: pierwszy sposb, gdy guzek ka grnego kontaktuje ze
stokiem dystalnym ka dolnego i mezjalnym pierwszego zba trzonowego dol-
nego, oraz drugi sposb, gdy kie grny nieznacznie zachodzi na dolny. Tyl-
ne powierzchnie drugich zbw trzonowych grnych i dolnych tworz jedn
paszczyzn. W zalenoci od przebiegu paszczyzny za drugimi mlecznymi
zbami trzonowymi wyrnia si dwie odmiany zgryzu prawidowego. W od-
mianie pierwszej, okrelonej jako zgryz pierwotny, prymitywny" paszczy-
zna ta zaamuje si ku przodowi, a ky kontaktuj si ze sob w I klasie.
W drugiej odmianie zgryzu prawidowego, w typie nowoczesnym, paszczy-
zna za trzonowcami jest prosta, a kie grny zachodzi na kie dolny. Zby
mleczne wyrzynaj si przecitnie co p roku. Jako pierwsze wyrzynaj
si siekacze przyrodkowe dolne i grne, a nastpnie siekacze boczne grne
i dolne. Poniej przedstawiono terminy wyrzynania kolejnych zbw mlecz-
nych w miesicach:
zb sieczny przyrodkowy 6-9
zb sieczny boczny 9-12
zb pierwszy trzonowy 12-16
kie 16-20
zb drugi trzonowy 20-30
Poykanie - typ dorosy (trzewny)
Po wyrniciu siekaczy i pierwszych trzonowcw mlecznych niemowlcy typ
poykania zmienia si na dorosy. Nastpuje to okoo 15 miesica ycia. Powy-
szemu przeksztaceniu sprzyja podawanie dziecku coraz twardszych pokar-
mw. Podczas ustnej fazy poykania typu dorosego uchwa stabilizowana jest
przez skurcz mini waczowych i w niewielkim stopniu przez skurcz minia
okrnego ust. uki zbowe pozostaj zwarte, a jzyk opiera si o podniebien-
ne powierzchnie zbw i dzise. W czasie przeykania nastpuje przerwanie
oddychania. Po wyrniciu wszystkich zbw mlecznych dziecko powinno spo-
ywa pokarmy stae twarde, co wpywa na prawidowy rozwj staww skro-
niowo-uchwowych.
Rozwj uzbienia
2.2.3. Okres przedszkolny
W profilu dziecka w okresie przedszkolnym czoo jest nadal wysunite ku
przodowi w stosunku do czci twarzowej. W dolnym odcinku twarzy warga
grna wysunita jest przed doln, a warga dolna przed brdk.
Okres przedszkolny jest okresem intensywnego wzrostu caego narzdu
ucia jako przygotowanie do wymiany uzbienia. W odcinkach midzykowych
pojawiaj si tzw. diastemy fizjologiczne, bdce wynikiem wzrostu ku przo-
dowi i na boki przedniego odcinka szczki i uchwy. Szpary fizjologiczne s
wiksze w szczce ni w uchwie, poniewa rnica midzy szerokoci sieka-
czy mlecznych i staych jest wiksza w grnym uku zbowym. Guzki zbw
mlecznych ulegaj starciu, co umoliwia doprzednie ruchy uchwy z zachowa-
niem kontaktu w obrbie zbw przednich. Jest to tzw. II fizjologiczne wysu-
nicie uchwy. W wyniku powyszych zmian, doprzedniego wzrostu szczki
oraz cierania si zbw mlecznych paszczyzna za drugimi zbami mlecznymi
trzonowymi zaamuje si do przodu okoo 5 roku ycia. Za ostatnimi zbami
trzonowymi mlecznymi pojawiaj si szerokie paszczyzny poziome bdce
wynikiem wzrostu w kierunku dotylnym ukw zbowych. Stanowi to przy-
gotowanie do wyrzynania pierwszych staych zbw trzonowych. Korzenie
zbw mlecznych ulegaj resorpcji fizjologicznej.
Resorpcja korzeni zbw mlecznych rozpoczyna si 2-4 lata przed fizjolo-
giczn wymian uzbienia, najczciej w okolicy wierzchoka korzenia. Czas
trwania procesu resorpcji jest dugi, krtszy w obrbie zbw siecznych (okoo
dwch lat). Przez cay czas trwania procesu resorpcji zachowana jest czynno
przyzbia. Resorpcja fizjologiczna moe przebiega w postaci zatokowej lub
linijnej. W nastpstwie resorpcji korzeni zbw mlecznych w 6-7 roku ycia
dochodzi do utraty siekaczy przyrodkowych dolnych. Wkrtce wyrzynaj si
zby stae. Po wyrniciu siekaczy staych gbokie zachodzenie zbw siecz-
nych grnych na dolne wie si z fizjologicznym starciem guzkw zbw trzo-
nowych mlecznych i niepenym wyrniciem pierwszych trzonowcw staych.
U dzieci w wieku przedszkolnym czsto obserwuje si wady zgryzu w wyniku
zachwiania rwnowagi czynnociowej mini. Jedn z przyczyn nieprawido-
woci jest przedwczesna utrata zbw mlecznych, czyli przynajmniej o rok
wczeniej w stosunku do terminu ich fizjologicznej resorpcji. Przeciwdziaanie
nastpstwom przedwczesnej utraty zbw mlecznych polega na stosowaniu
ortodontycznych protez dziecicych.
Podsumowujc, w jamie ustnej dziecka w wieku 5 lat obecnych jest 20 z-
bw mlecznych. W ukach zbowych wystpuj szpary fizjologiczne. Linie
Rozwj uzbienia
porodkowe obu ukw s zgodne z lini porodkow twarzy. Guzki zbw
mlecznych s starte, co stanowi jedn z przyczyn zaamania si linii za drugimi
zbami mlecznymi trzonowymi do przodu.
2.2.4. Okres szkolny
W okresie szkolnym nastpuje wymiana uzbienia mlecznego na stae. Midzy
7 a 13-14 rokiem ycia w jamie ustnej znajduj si jednoczenie zby mleczne
i stae. Faza ta okrelana jest jako uzbienie mieszane. W tym okresie nastpuje
zmiana ksztatu ukw zbowych jako wynik wyduenia ku przodowi i na boki
przednich odcinkw szczki i uchwy (w okresie przedszkolnym) cznie z wy-
dueniem ukw ku tyowi (wyrnicie si pierwszych i drugich staych zbw
trzonowych). Wczeniej pkoliste uki zbowe przyjmuj ksztat: grny - p-
elipsy, a dolny - paraboli. Kolejno wyrzynania zbw staych w szczce jest
nastpujca: pierwsze trzonowce, siekacze przyrodkowe i boczne, pierwsze
i drugie przedtrzonowe, ky, drugie i trzecie trzonowce. Odstpstwa dotycz
wyrzynania ka przed drugim zbem przedtrzonowym grnym. Z kolei zby
stae w uchwie wyrzynaj si w nastpujcy sposb: pierwsze trzonowce,
zby sieczne przyrodkowe i boczne, ky, pierwsze i drugie przedtrzonowe,
drugie i trzecie trzonowce. Jeli jako pierwsze wyrzynaj si zby sieczne,
jest to tzw. siekaczowy tryb wyrzynania. Wie si on z nadzgryzem fizjolo-
gicznym, ktry zmniejsza si w miar wyrastania zbw trzonowych. Kolejne
zby stae wyrzynaj si przecitnie co rok. Poniej przedstawiono terminy
wyrzynania zbw staych w latach:
zb sieczny przyrodkowy
6-9
zb sieczny boczny
7-10
kie
10-14
zb pierwszy przedtrzonowy
10-13
zb drugi przedtrzonowy
10-14
zb pierwszy trzonowy
6-8
zb drugi trzonowy
10-16
zb trzeci trzonowy
16-40
Podczas prawidowego rozwoju pierwsze stae zby trzonowe w pocztko-
wej fazie wyrzynania kontaktuj si ze sob w ten sposb, e guzki policzkowe
zbw grnych trafiaj na guzki policzkowe zbw dolnych. Jest to tzw. ukad
guzkowo-guzkowy (ryc. 2-3).
W wyniku przesuwania si uchwy ku przodowi oraz pierwszych zbw
trzonowych w wolne przestrzenie po wymianie mlecznych zbw trzonowych
Rozwj uzbienia
na mniejsze od nich zby przedtrzonowe ukad pierwszych zbw trzonowych
zmienia si na tzw. guzkowo-bruzdkowy. Guzek policzkowy bliszy pierwszego
zba trzonowego grnego zaklinowuje si w brudzie midzyguzkowej przed-
niej pierwszego zba trzonowego dolnego. Jest to I klasa Angle'a (ryc. 2-4).
W okresie szkolnym warga dolna i brdka przybliaj si do paszczyzny
czoowej, a czoo wraz z twarz, widziane od przodu, przybiera ksztat wydu-
onego owalu.
Po wymianie zbw mlecznych na stae i wyroniciu staych trzonowcw
(28 zbw obecnych w jamie ustnej) ustala si zgryz. Charakteryzuje si na-
stpujcymi cechami:
linia porodkow grnego uku zbowego jest zgodna z lini porodko-
w dolnego uku i przebiega w paszczynie porodkowej gowy,
siekacze grne pokrywaj 1/3 wysokoci koron siekaczy dolnych, a guz-
ki policzkowe zbw bocznych grnych zachodz na powierzchni po-
liczkow zbw dolnych,
Rozwj uzbienia
kady zb w zwarciu kontaktuje z dwoma zbami przeciwstawnymi
z wyjtkiem siekacza przyrodkowego dolnego i ostatniego trzonowca
grnego,
wszystkie zby kontaktuj ze sob w punktach stycznych,
guzek policzkowy bliszy zba pierwszego staego trzonowego zaklino-
wuje si w brudzie midzyguzkowej zba dolnego staego pierwszego
trzonowego,
grny uk zbowy przybiera ksztat pelipsy, a dolny paraboli.
2.3. Staw skroniowo-uchwowy
2.3.1. Budowa
Staw skroniowo-uchwowy czy obustronnie uchw z komi skroniowymi.
Skada si z: czci skroniowej w postaci dou uchwowego, ktry przechodzi
w guzek stawowy oraz z czci uchwowej, ktr stanowi wyrostek kykcio-
wy uchwy. Midzy skroniow i uchwow powierzchni stawu znajduje si
krek stawowy, a cay staw otacza torebka stawowa. Wprost do jamy stawu
wnika misie skrzydowy boczny. Jego grny brzusiec czy si z krkiem
stawowym, a dolny z szyjk wyrostka kykciowego uchwy (ryc. 2-5).
Krek stawowy dzieli jam stawu na wiksze pitro grne i mniejsze
pitro dolne. Krek tworzy zbita tkanka czna wknista, co stanowi cech
5 2 4 1
Ryc. 2-5. Schemat budowy stawu skroniowo-uchwowego: 1 - dt uchwowy, 2 - guzek
stawowy, 3 - wyrostek kykciowy uchwy, 4 - krek stawowy, 5 - misie skrzydowy boczny,
6 - chrzstka wzrostowa uchwy.
25
Ryc. 2- 3. Uk ad guzkowo- guzkowy.
Ryc. 2-4. Kl asa I Angl e' a.
Rozwj uzbienia
rnicujc staw skroniowo-uchwowy od innych staww czowieka. Luny
cznotkankowy tylny przyczep krka do torebki stawowej oraz przyczep
przedni w postaci fadw bony maziowej umoliwiaj swobodne ruchy krka
w lad za ruchami wyrostka kykciowego. W obrbie stawu, pod cznotkan-
kow pokryw wyrostka kykciowego znajduje si cienka warstwa chrzstki
szklistej. Jest to chrzstny orodek wzrostu uchwy. Powstaje w dziesitym
tygodniu ycia podowego i wpywa na symetryczny rozwj uchwy, a co si
z tym wie na prawidowe ksztatowanie si zarysu dolnego odcinka twarzy.
2.3.2. Rozwj
Powstanie stawu skroniowo-uchwowego rozpoczyna si od pojawienia si
mini skrzydowych bocznych w 5 tygodniu ycia zarodkowego. D uchwo-
wy i krek stawowy tworz si w 7 tygodniu, torebka stawowa i wyrostek
kykciowy za odpowiednio midzy 9 a 11 tygodniem oraz midzy 10 a 11 tygo-
dniem. W 4 miesicu ycia podowego wszystkie struktury stawu skroniowo-
-uchwowego s ju zrnicowane. Po urodzeniu w budowie stawu zaznacza si
paski d uchwowy, may guzek stawowy i paski krek stawowy. Dopiero
z chwil wyrzynania si zbw mlecznych rozpoczyna si tworzenie waciwej
konfiguracji stawu. W 2-3 roku ycia ksztatuje si prawidowy zarys dou
i guzka stawowego, a krek przybiera swj esowaty ksztat. Staw skroniowo-
-uchwowy osiga swj dojrzay zarys dopiero w czasie wyrzynania si dru-
gich trzonowcw staych.
2.3.3. Zaburzenia w stawie skroniowo-uchwowym
Zaburzenia w stawie skroniowo-uchwowym mog by zwizane z patologi
stawu cznie z przemieszczeniem lub uszkodzeniem krka stawowego oraz
ze zmczeniem i skurczem mini (pochodzenie miniowe).
Objawami zaburze w stawie skroniowo-uchwowym s dwiki patolo-
giczne: trzaski, tarcia i trzeszczenia. Trzaski wiadcz o przeskakiwaniu gw
uchwy przez brzeg krka. Trzeszczenia s objawem zmian degeneracyjnych
gowy uchwy i krka stawowego. Z kolei w mioartropatii stawowej gowa
uchwy przemieszczana jest do tyu i ku grze.
Marta Krzywaska-Karolewska
3. Topografia twarzy
Zgodnie z zaoeniami antropometrii wyrnia si:
twarz morfologiczn (anatomiczn) obejmujc koci nosowe, jarz-
mowe, oczodoy, szczk i uchw. Grne ograniczenie twarzy morfolo-
gicznej stanowi uki brwiowe, a dolne - krawd trzonu uchwy. W linii
porodkowej ograniczeniem grnym jest punkt ophryon, a dolnym punkt
gnathion (ryc. 3-1).
twarz fizjonomiczn (oblicze) obejmujc koci nosowe, jarzmo-
we, oczodoy, szczk i uchw oraz ko czoow (twarz anatomiczna
wraz z czoem). Twarz fizjonomiczn jest ograniczona od gry i z boku
skr owosion, a od dou krawdzi trzonu uchwy. W linii porodko-
wej ograniczeniem grnym jest punkt trichion, a dolnym punkt gna-
Topografia twarzy
W obrbie twarzy wyrnia si punkty skrne (oznaczane tylko na skrze),
kostne (oznaczane tylko na koci) oraz kostne i skrne (oznaczane na ko-
ci i skrze, oddzielone od siebie gruboci tkanek mikkich). Wyrnia si
punkty nieparzyste (lece w linii porodkowej twarzy) oraz punkty parzyste
(lece bocznie wobec linii porodkowej).
Najwaniejsze punkty nieparzyste (lece w linii porodkowej) pokazuje
ryc. 3-2:
Trichion (Tr) - punkt skrny lecy na linii wosw w grnej granicy
czoa.
Glabella (G lub Gl) - punkt skrny i kostny lecy na najwikszej wypu-
koci koci czoowej midzy ukami brwiowymi.
Ophryon (On) - punkt skrny lecy na grnej linii brwi (czsto pokry-
wa si z punktem Glabella).
Nasion (N) - punkt skrny i kostny lecy odpowiednio na szwie noso-
wo-czoowym i w najwikszym skrnym zagbieniu nosowo-czoowym.
Subnasale (Sn) - punkt skrny lecy na przejciu skrnej przegrody
nosa w warg grn.
Stomion (St) - punkt skrny w miejscu zetknicia czerwieni wargi gr-
nej i dolnej.
Pogonion (Pg) - punkt skrny i kostny lecy na najbardziej do przodu
wystajcej czci brdki.
Gnathion (Gn) - punkt skrny i kostny brdki lecy najbardziej ku
przodowi i doowi.
Topografia twarzy
Wane punkty parzyste (lece bocznie wobec linii porodkowej) przedstawia
ryc. 3-3:
Orbitale (Or) - punkt skrny i kostny lecy w miejscu przecicia si
linii przechodzcej przez rodek renic, przy patrzeniu w dal, z dolnym
brzegiem oczodou.
Tragion (T) - punkt skrny na grnym brzegu skrawka ucha.
Alare (Al) - punkt skrny na bocznej czci skrzyda nosa.
Gonion (Go) - punkt skrny i kostny na przejciu trzonu w ga u-
chwy.
Zygion (Zy) - punkt skrny i kostny najbardziej oddalony od linii po-
rodkowej na luku jarzmowym.
Niektre spord wyej opisanych punktw bior udzia w wyznaczaniu pasz-
czyzn przestrzennych wykorzystywanych do analizy rysw twarzy (ryc. 3^).
Paszczyzna porodkow (strzakowa) przechodzi przez wszystkie punk-
ty nieparzyste i dzieli twarz na cz praw i lew.
Paszczyzna frankfurcka (horyzontalna) przechodzi przez punkty or-
bitale i tragion i jest prostopada do paszczyzny porodkowej. Dzieli gow
na cz grn i doln.
Ryc. 3-2. Punkty nieparzyste.
28
Topografia twarzy
Paszczyzna oczodoowa (Simona) przechodzi przez punkty orbitale, jest
prostopada do paszczyzny porodkowej i frankfurckiej. Dzieli twarz na cz
przedni i tyln.
Paszczyzna czoowa (Kantorowicza) przechodzi przez punkt glabella,
jest prostopada do paszczyzny porodkowej i rwnolega do paszczyzny
oczodoowej Simona.
Podczas badania pacjenta do oceny jego rysw twarzy wyznacza si pole
biometryczne (pole profilu szczkowego). Jest ono zawarte pomidzy pasz-
czyzn czoow Kantorowicza (ograniczenie przednie) i paszczyzn oczodoo-
w Simona (tylne ograniczenie). W polu biometrycznym lekarz ocenia pooe-
nie poszczeglnych struktur profilu szczkowego.
Marta Krzywaska-Karolewska
4. Etiologia zaburze narzdu ucia
Przyczyny (etiologi) wad w obrbie narzdu ucia mona podzieli na dwie
podstawowe grupy: czynniki oglne dziaajce w okresie przedurodzeniowym
lub/i pourodzeniowym oraz czynniki miejscowe dziaajce w yciu pourodze-
niowym.
Do czynnikw oglnych nale:
dziedziczno (czynniki genetyczne);
czynniki rodowiskowe dziaajce w yciu przedurodzeniowym (choro-
by zakane przebyte przez kobiet w ciy, naduywanie tytoniu, alko-
holu, niektrych lekw, promieniowanie jonizujce, stres);
czynniki rodowiskowe dziaajce w yciu pourodzeniowym (urazy me-
chaniczne, zaburzenia hormonalne, np. gigantyzm, akromegalia; choro-
by oglnoustrojowe, np. krzywica).
Organizm ludzki podlega dziaaniu zarwno czynnikw genetycznych, jak
i rodowiskowych. Czynniki genetyczne dziaaj przez cae ycie czowieka
(poczwszy od momentu poczcia) i na og nie podlegaj znaczcym zmianom
w cigu ycia. Czynniki rodowiskowe natomiast s zmienne. Istniej zaburze-
nia zalene wycznie od czynnikw genetycznych (zesp Downa), zaburzenia
o wsplnym podou genetycznym i rodowiskowym (rozszczepy podniebie-
nia) oraz zaburzenia o podou rodowiskowym (wady zgryzu, uszkodzenia
staww skroniowo-uchwowych).
Czynniki miejscowe s to czynniki dziaajce na okrelone miejsce na-
rzdu ucia", powodujce powstawanie nieprawidowoci zgryzowych, s one
zatem przyczynami wad nabytych, powstaych po urodzeniu. Do czynnikw
tych zalicza si:
dysfunkcje,
parafunkcje,
skutki prchnicy,
urazy narzdu ucia.
Klasyfikacje zaburze narzdu ucia
W okresie obkowym, przedszkolnym i szkolnym czynniki miejscowe s
najczstsz przyczyn powstawania wad zgryzu.
4.1. Dysfunkcje
Dysfunkcje narzdu ucia s to zaburzone czynnoci fizjologiczne, takie jak
oddychanie, poykanie, ucie, mowa, uoenie w czasie karmienia i snu (dys-
funkcje postawy ciaa).
Dysfunkcja postawy ciaa
Uoenie ciaa w czasie snu i podczas karmienia powinno sprzyja prawido-
wemu rozwojowi narzdu ucia. Jest to bardzo istotne szczeglnie w pierw-
szych miesicach ycia, poniewa pobieranie pokarmu i sen to czynnoci, ktre
na przemian wypeniaj ca dob.
Optymalna pozycja dziecka do snu to paskie uoenie ciaa na niewysokiej
poduszce, co okrelane jest jako pozycja miernie wentralna. Zbyt wysokie
uoenie gowy, czyli uoenie gowy w pozycji wentralnej bdzie powodowao
przewag mini wysuwajcych uchw, a co za tym idzie skonnoci do powsta-
wania wad doprzednich (przodozgryz, przodouchwie czynnociowe). Zbyt ni-
skie uoenie gowy w czasie snu (pozycja dorsalna) z odgiciem gowy do tyu
bdzie powodowao dotylne pociganie uchwy wraz z jzykiem. Minie cofa-
jce uchw bd w przewadze, co zostanie spotgowane przez si grawitacji
i bdzie prowadzio do powstawania wad dotylnych (tyozgryzy, tyouchwie
czynnociowe).
Dla prawidowego rozwoju narzdu ucia najbardziej wskazane jest kar-
mienie naturalne. Dziecko uoone w pozycji plecej pobiera pokarm
z piersi matki. Podczas ssania wszystkie minie narzdu ucia intensywnie
pracuj, co stymuluje prawidowy wzrost uchwy i stawu skroniowo-uchwo-
wego dziecka. W efekcie tyouchwie fizjologiczne (z ktrym dziecko si rodzi)
zostaje wyrwnane w cigu pierwszych 6 miesicy ycia. W razie konieczno-
ci karmienia sztucznego trzeba pamita o wyborze waciwego smoczka
(ksztat anatomiczny) oraz o optymalnym ukadaniu dziecka do karmienia
(pozycja pleca). Naley rwnie unika uciskania butelk brdki dziecka,
aby nie hamowa dziaania mini wysuwajcych uchw, co jest niezbdnym
bodcem wzrostowym dla wzrostu uchwy i stawu skroniowo-uchwowego
dziecka.
Dysfunkcja poykania
Wyodrbnia si dwa typy poykania:
niemowlcy (infantylny) - poykanie przy rozchylonych ustach z j-
zykiem pomidzy grnymi i dolnymi zbami (lub waami dzisowymi),
dorosy (somatyczny) - poykanie przy zczonych ustach i zwartych
ukach zbowych z jzykiem opartym o podniebienne powierzchnie z-
bw i dzise.
Noworodki i niemowlta poykaj w sposb infantylny. Dopiero okoo 15
miesica ycia (wyrnita wikszo zbw mlecznych) stopniowo rozwija si
dorosy typ poykania. W sytuacji gdy niemowlcy typ poykania NIE zosta-
nie zastpiony dorosym (przetrwanie niemowlcego typu poykania), dojdzie
do powstania wad zgryzu (zgryz otwarty, krzyowy).
Dysfunkcja oddychania
Prawidowy tor oddychania, czyli oddychanie przez nos ma pozytywny wpyw
na rozwj szczki i podniebienia, a powietrze przechodzce przez jam nosow
zostaje wstpnie oczyszczone i ogrzane.
Dysfunkcja oddychania (nawykowe oddychanie przez usta) prowadzi do za-
hamowania wzrostu szczki na szeroko, zwikszenia wysokoci podniebienia
i w efekcie powstawania wad zgryzu, takich jak: tyozgryz lub tyouchwie z wy-
chyleniem grnych siekaczy, zgryz krzyowy. Oddychanie przez usta zwiksza
rwnie podatno na prchnic i powtarzajce si infekcje drg oddechowych.
Cige oddychanie przez usta prowadzi take do zmniejszenia napicia minia
okrnego ust (hipotonia minia okrnego), czyli do dysfunkcji minia okr-
nego ust. Nadaje to twarzy charakterystyczny wygld, ze stale rozchylonymi
ustami, okrelany mianem twarzy adenoidalnej (facies adenoidea).
Dysfunkcja ucia
Do prawidowego rozwoju struktur narzdu ucia potrzebne s naturalne
bodce wzrostowe powstajce w czasie ucia twardych pokarmw, ktre za-
pewniaj wzrost koci i zbw. Spoywanie pokarmw zbyt mikkich lub ucie
jednostronne moe powodowa powstawanie poprzecznych wad zgryzu, sto-
cze zbw, zwenia szczki i uchwy czy dysfunkcji staww skroniowo-u-
chwowych.
Dysfunkcja mowy
Wymowa ksztatuje si na podou utrwalonych i wyuczonych wzajemnych
relacji uchwy, jzyka i garda i jest zsynchronizowana z oddechem. Nieprawi-
dowa mowa wspwystpuje zazwyczaj z wadami zgryzu, ale nie ma zgodno-
ci w sprawie tego, co jest pierwotn przyczyn - za wymowa czy wada zgry-
zu. Czsto dysfunkcja oddychania prowadzi do powstawania lub pogarszania
istniejcej ju wady wymowy.
4.2. Parafunkcje
Parafunkcje (czynnoci nietypowe) s to nawyki majce szkodliwy wpyw
na narzd ucia. S czynnociami niecelowymi, wykonywanymi najczciej
niewiadomie i powtarzanymi wielokrotnie w cigu doby.
Do najczciej spotykanych parafunkcji zalicza si:
ssanie palca, smoczka, wargi, policzka,
obgryzanie paznokci, owkw,
zgrzytanie zbami,
nawykowe podpieranie brdki.
Parafunkcje w zalenoci od ich rodzaju i intensywnoci mog powodowa
zahamowanie wzrostu wyrostkw zbodoowych, wady zgryzu, jak rwnie
stany zapalne i zaburzenia staww skroniowo-uchwowych.
4.3. Nastpstwa prchnicy
Prchnica jest chorob tkanek zba. Jej powstawaniu sprzyjaj: dieta bogata
w wglowodany, brak witamin i za higiena jamy ustnej oraz choroby ogl-
ne. W nastpstwie prchnicy dochodzi do utraty czci tkanek zba (rozlege
ubytki) lub caego zba, co z kolei wpywa na pozostae struktury narzdu u-
cia. Rozlege ubytki prchnicowe na powierzchniach stycznych zbw mlecz-
nych lub przedwczesna utrata zbw mlecznych powoduj skrcenie lukw
zbowych i utrat przestrzeni potrzebnej do prawidowego wyrnicia si z-
bw staych.
Inne nastpstwa prchnicy zbw mlecznych lub staych to:
zaburzenia we wzrocie i rozwoju narzdu ucia,
zaburzenia poszczeglnych funkcji: ucia, mowy,
stoczenia,
pogorszenie estetyki,
przemieszczenia, obroty, nachylenia zbw ssiednich,
wyduenie zbw przeciwstawnych (objaw Godona),
wady zgryzu,
zaburzenia staww skroniowo-uchwowych.
4.4. Urazy narzdu ucia
Urazy narzdu ucia mog mie charakter ograniczony lub rozlegy. Na
zakres urazu duy wpyw ma okres rozwojowy, w ktrym uraz wystpi. Ura-
zy w okresie wzrostu narzdu ucia s szczeglnie niebezpieczne, gdy mog
prowadzi do zahamowania wzrostu koci lub uszkodzenia orodkw wzrosto-
wych. Przykadem moe by obustronne zesztywnienie staww skroniowo-u-
chwowych w nastpstwie porodu kleszczowego, podczas ktrego uszkodzono
orodki wzrostu uchwy. Uraz dziaajcy po zakoczeniu wzrostu ma zazwy-
czaj charakter miejscowy polegajcy na zniszczeniu tkanek twardych i mik-
kich. Nastpstwa utraty zbw w wyniku urazw nie rni si zasadniczo
od tych utraconych z powodu prchnicy.
Grayna miech-Sowikowska
5. Klasyfikacje zaburze
narzdu ucia
Zasady diagnostyczne w ortodoncji zmieniy si od opisu miejscowych obja-
ww do oceny wzajemnych stosunkw midzy zbami i lukami zbowymi przy
zwartych lukach.
W roku 1899 Eduard Hartley Angle opublikowa w Stanach Zjednoczonych
dzieo zatytuowane Zaburzenia okluzji ukw zbowych", w ktrym przed-
stawiono oryginalny podzia zaburze ortodontycznych, wytyczne do leczenia
wad zgryzu oraz opis aparatw.
5.1. Klasyfikacja Ange'a
Angle okreli cechy prawidowego zwarcia. Jako norm (okluzj idealn)
suc do porwnywania sposobu zwierania si zbw badanych osb Angle
przyj sposb zwierania si pierwszych staych zbw trzonowych. Uwa-
a, e pierwszy stay grny zb trzonowy jest jednym z najbardziej staych
punktw w czaszce i zachowuje niezmienne pooenie w stosunku do podstawy
czaszki, poniewa szczka jest trwale poczona z podstaw czaszki. Dlatego
jako podstaw systemu diagnostycznego przyj wzajemny stosunek pierw-
szych zbw trzonowych grnych do zbw pierwszych trzonowych dolnych.
Wedug Angle'a norma polega na tym, e po uzyskaniu kontaktu okluzyjne-
go guzek policzkowy przedni pierwszego zba trzonowego grnego powinien
trafia w przedni bruzd policzkow pierwszego zba trzonowego dolnego.
Na prawidowe ustawienie siekaczy, kw, zbw przedtrzonowych i trzono-
wych w cigych ukach zbowych wskazuje kontaktowanie si ich w anato-
micznych punktach stycznoci z zbami ssiednimi. Brzegi sieczne i guzki po-
liczkowe zbw grnych powinny zachodzi dachwkowato na powierzchnie
wargowe i policzkowe zbw dolnych. W idealnej okluzji wg Angle'a kady
zb zwiera si z dwoma przeciwlegymi z wyjtkiem dolnego przyrodkowego
siekacza i grnego zba trzeciego trzonowego.
Na podstawie opisanej normy Angle usystematyzowa nieprawidowoci
zgryzu. Klasyfikacja Angle'a grupuje nieprawidowe postacie zgryzu w trzech
klasach.
W klasie pierwszej (okluzja normalna) nieprawidowe zwieranie si z-
bw ogranicza si do przedniego odcinka ukw zbowych. Pooenie uchwy
w stosunku do szczki oceniane na podstawie zwierania si zbw pierwszych
staych trzonowych jest prawidowe. Zaburzenia w tej klasie nieprawidowo-
ci polegaj na obrotach, przechyleniach lub przesuniciach do przodu lub
do tyu, braku kontaktu midzy zbami przeciwstawnymi podczas zwarcia u-
kw zbowych (ryc. 5-1).
Ryc. 5-1. Klasa I wg Angle'a - okluzja normalna.
Klasa druga nieprawidowoci (okluzja dystalna) charakteryzuje si cof-
niciem dolnego uku zbowego w stosunku do grnego. Wwczas guzek do-
rodkowy policzkowy zba pierwszego grnego wpada w przestrze midzy
drugim zbem przedtrzonowym a pierwszym dolnym zbem trzonowym. W tej
klasie wad wyrnia si podgrupy. W podgrupie pierwszej po obu stronach
ukw zbowych stwierdza si okluzj dystaln, a grne siekacze, a niekiedy
take ky, s wychylone w stron wargow (protruzja - ryc. 5-2). W podgrupie
drugiej stwierdza si obustronnie okluzj dystaln, lecz siekacze grne i ky s
przechylone w stron podniebienia (retruzja - ryc. 5-3).
W klasie trzeciej (okluzja mezjalna) dolny uk zbowy jest wysunity
do przodu w stosunku do szczki. Pierwszy stay zb trzonowy dolny jest
Ryc. 5-2. Klasa II wg Angle'a - okluzja dystalna, I podgrupa z wychyleniem siekaczy grnych.
:. 5-3. Klasa II wg Angle'a - okluzja dystalna, II podgrupa z przechyleniem siekaczy grnych.
przesunity do przodu w stosunku do jednoimiennego zba grnego, a guzek
przedni zba trzonowego grnego trafia do tyu od bruzdy policzkowej przed-
niej trzonowego zba pierwszego dolnego. W przypadkach nasilonej wady
guzek policzkowy przedni trafia w przestrze midzy dolnymi zbami pierw-
szym i drugim (ryc. 5-4).
Ryc. 5-4. Klasa III wg Angle'a - okluzja mezjalna.
Odpowiednikiem klas Angle'a w uzbieniu mlecznym jest do pewnego stop-
nia paszczyzna (linia) za drugimi zbami trzonowymi mlecznymi. W uzbie-
niu mlecznym podstaw klasyfikacji wad zgryzu jest wzajemny stosunek dru-
gich zbw trzonowych. Powierzchnie odrodkowe drugich mlecznych zbw
trzonowych mog stanowi jedn pionow paszczyzn. Odpowiada to klasie
I Angle'a w uzbieniu mieszanym i staym. Linia kontaktu odrodkowych po-
wierzchni mlecznych drugich zbw trzonowych zaamana do tylu odpowiada
klasie II zwarcia zbw wg Angle'a w uzbieniu mieszanym i staym. Zaa-
manie linii poprowadzonej za odrodkowymi powierzchniami drugich mlecz-
nych zbw trzonowych do przodu odpowiada klasie III Angle'a w uzbieniu
mieszanym i staym. Naley jednak pamita o zmiennoci tej paszczyzny
w okresie bliskim wymiany zbw, jak rwnie o jej zmiennoci w przypad-
ku zgryzw prawidowych, nawet u dzieci 3-4-letnich. Naley take pamita
o tym, e tzw. linia za pitkami moe by pomocna w ocenie warunkw zgryzo-
wych w kierunku przednio-tylnym tylko w powizaniu ze wzajemnym pooe-
niem mlecznych kw grnych i dolnych.
5.2. Zasady diagnostyki ortodontycznej
wedug Orlik-Grzybowskiej
W latach 1946-1958 w Polsce posugiwano si rnymi zasadami diagnostycz-
nymi. Przyjcie zasad diagnostycznych, opracowywanych w latach 1954-1958
podczas konferencji Sekcji Ortodontycznej Polskiego Towarzystwa Stomato-
logicznego, obowizuje w Polsce do dzi.
Polska diagnostyka ortodontyczna opiera si na nastpujcych przesan-
kach. Harmonijna budowa twarzy oraz korzystna pod wzgldem czynno-
ciowym posta okluzji centralnej ukw zbowych zaley przede wszystkim
od pomylnego przebiegu zjawisk rozwojowo-wzrostowych narzdu ucia, na-
tomiast niepomylny, wadliwy przebieg tych zjawisk wywouje upoledzenie
wygldu twarzy i nieprawidowoci zgryzu. Midzy budow twarzy i postaci
zgryzu a czynnociami narzdu ucia istnieje cise powizanie i wspzale-
no. Zaburzenia czynnociowe s cile uzalenione od rodzaju i stopnia nasi-
lenia zaburze morfologicznych. Prawidowoci morfologiczno-czynnociowe
narzdu ucia znamienne dla poszczeglnych okresw rozwojowych stanowi
podstaw rozpoznania zaburze ortodontycznych. Budow twarzy i narzdu
ucia rozpatruje si przestrzennie w stosunku do trzech paszczyzn pomia-
rowych wzajemnie do siebie prostopadych (strzakowej porodkowej, frank-
furckiej poziomej i czoowej). Paszczyzny te s wyznacznikami, wedug kt-
rych ocenia si przestrzenny wzrost twarzy i narzdu ucia. Su do analizy
rysw twarzy i ukw zbowych na modelach diagnostycznych.
5.3. Systematyka wad narzdu ucia - rnicowanie
Podany podzia i mianownictwo nie zawsze pokrywaj si z mianownictwem
spotykanym w pimiennictwie obcojzycznym. Nieprawidowoci, nazywane
rwnie znieksztaceniami lub wadami, charakteryzuje rnorodno przy-
czyn, czasu powstania, umiejscowienia. Z tego powodu od koca XIX wieku
wprowadzono kilka systemw diagnostycznych i klasyfikacji tych zaburze.
I grupa zaburzenia poprzeczne; poszczeglne czci twarzy i narzdu
ucia mog by wychylone na zewntrz czy w kierunku linii porod-
kowej twarzy, a ich wymiary poprzeczne (szeroko) - zwikszone lub
zmniejszone.
II grupa zaburzenia przednio-tylne polegajce na przesuniciach
i wychyleniach ku przodowi lub tyowi albo te na zmniejszeniu lub
zwikszeniu wymiarw przednio-tylnych (gbokoci) poszczegl-
nych czci twarzy i narzdu ucia.
III grupa zaburzenia pionowe polegajce na zwikszeniu lub zmniejsze-
niu wysokoci (wymiarw pionowych) poszczeglnych czci anato-
micznych twarzy i narzdu ucia.
IV grupa wady z rozlegymi odchyleniami w odniesieniu do trzech pasz-
czyzn przestrzennych.
V grupa nieprawidowoci zbowe.
5.3.1. Grupa I - nieprawidowoci poprzeczne
Zgryz krzyowy (occlusio vestibularis) rni si od prawidowej postaci zgry-
zu odwrotnym zachodzeniem niektrych zbw, polegajcym na tym, e cz
zbw dolnych przykrywa zby grne. czy si to z przesuniciem linii
porodkowej dolnego luku zbowego w stosunku do linii porodkowej uku
grnego, z podniebiennym przechyleniem lub przesuniciem nieprawidowo
zwierajcych si zbw grnych oraz nieznaczn asymetri dolnego odcinka
twarzy, wynikajc ze spaszczenia wargi grnej i uwypuklenia dolnej po stro-
nie zgryzu krzyowego przy zachowaniu symetrycznego ukadu brdki.
W zgryzie krzyowym wyrnia si trzy postacie:
zgryz krzyowy cakowity, gdy odwrotnie zwieraj si wszystkie zby
prawej lub lewej poowy ukw zbowych;
zgryz krzyowy czciowy boczny jedno- lub obustronny, gdy zby trzo-
nowe mleczne lub stae przedtrzonowe czy te trzonowe stae zwieraj
si odwrotnie po jednej lub obu stronach lukw zbowych;
zgryz krzyowy czciowy przedni, ktry charakteryzuje si odwrot-
nym zwieraniem zbw przednich po stronie prawej lub lewej.
W zgryzie krzyowym czciowym bocznym ruchy boczne uchwy s ogra-
niczone, maj jednak rwnomierny zasig. W zgryzie krzyowym cakowitym
oraz czciowym przednim lub bocznym jednostronnym ruchy boczne uchwy
wykazuj jednostronn przewag. Po duszym okresie powoduje to nieprawi-
dowe starcie guzkw na powierzchniach ujcych zbw oraz brzegw siecz-
nych zbw przednich grnych i dolnych, zwaszcza po stronie wady (ryc. 5-5
i 5-6).
Zgryz przewieszony (occlusio lingualis) w badaniu zewntrznym uwi-
dacznia si brakiem waciwego stosunku wymiarw poprzecznych twarzy.
Szeroko twarzy na poziomie ukw jarzmowych jest zbyt dua, a na poziomie
Ryc. 5-5. Zgryz krzyowy jednostronny.
Ryc. 5-6. Zgryz krzyowy czciowy obustronny.
ktw uchwy zbyt maa. Ta dysproporcja w wymiarach poprzecznych twarzy
wie si z nadmiern szerokoci i gbokoci szczki i grnego uku zbo-
wego lub znacznym zweniem uchwy i dolnego uku zbowego przy wzgld-
nie prawidowych wymiarach i ksztacie szczki oraz grnego uku zbowe-
go. Najwaniejsz cech okluzyjn jest brak kontaktu powierzchni ujcych
grnych i dolnych mlecznych lub staych zbw przedtrzonowych i/lub trzo-
nowych. Kontaktuj si natomiast powierzchnie podniebienne wymienionych
zbw grnych z powierzchniami policzkowymi zbw dolnych. Liczba zbw
zwierajcych si w opisany sposb moe by rna. Jeeli zaburzenie dotyczy
wikszej liczby zbw po jednej stronie ukw, to moe wystpi asymetria
w dolnym odcinku twarzy. Zgryz przewieszony moe by powikany wychy-
leniem w kierunku wargi zbw przednich grnych lub ich przechyleniem
do podniebienia.
W przypadkach zgryzw przewieszonych ruchy uchwy na boki i do przodu
s ograniczone, a przewaaj ruchy pionowe (ryc. 5-7).
Ryc. 5-7. Zgryz przewieszony.
Boczne przemieszczenie uchwy (positio mandibulae lateralis) ujawnia
si w rysach twarzy wyran asymetri jej dolnego odcinka. Asymetryczny
ukad dotyczy zwaszcza obu warg, linii czcej kty ust oraz gazi i podsta-
wy uchwy. Linie porodkowe wargi dolnej i brdki odchylaj si pod wik-
szym lub mniejszym ktem od linii porodkowej twarzy i zbaczaj na stron
przemieszczenia. Na podstawie kierunku odchylenia linii porodkowej war-
gi dolnej oraz brdki i dolnego uku zbowego od linii porodkowej twarzy
wyrnia si przemieszczenie w stron praw lub lew. Odchylenie w prawo
wskazuje na prawostronne przemieszczenie uchwy, a odchylenie w lewo -
na przemieszczenie lewostronne.
W okluzji ukw zbowych po stronie przemieszczenia uchwy wystpuj
cechy zgryzu krzyowego cakowitego i czciowego przedniego, a po drugiej
mog wystpowa mniej lub bardziej zaznaczone cechy zgryzu przewieszone-
go. Ruchy uchwy s jednostronne.
Na podstawie rnic w budowie i ruchach uchwy odrnia si czynnocio-
w i morfologiczn odmian bocznego przemieszczenia uchwy. Boczne czyn-
nociowe przemieszczenie uchwy polega na zmianie jej pooenia w stosunku
do szczki pod wpywem jednostronnego ucia i odcinania pokarmw narzu-
conego przez wadliw posta zwarcia ukw zbowych, zwaszcza w przypad-
kach zgryzu krzyowego cakowitego. Obserwowane zmiany w budowie trzonu
i gazi uchwy oraz staww skroniowo-uchwowych i mini waczowych s
wzgldnie male. Mona wic bra pod uwag tylko zaburzenia w ruchach u-
chwy. Boczne morfologiczne przemieszczenie uchwy charakteryzuje si wyra-
nymi zaburzeniami w budowie trzonu i gazi uchwy oraz asymetri twarzy.
Asymetria w budowie twarzy dotyczy nie tylko jej dolnego odcinka, ale rwnie
odcinka nosowego, uwidoczniajc si w pooeniu uszu i oczu. W zgryzie wy-
stpuje zgryz krzyowy cakowity po stronie przemieszczenia uchwy wraz ze
zgryzem przewieszonym po przeciwnej stronie oraz z zaburzeniami doprzed-
nimi. Zmiany w budowie uchwy wi si ze zmianami w budowie staww
skroniowo-uchwowych i w stanie mini waczowych. Symetryczne ustawienie
uchwy stosunku do paszczyzny strzakowej twarzy nie jest moliwe lub jest
utrudnione, a zasig ruchw uchw na stron praw i lew bardzo rny.
5.3.2. Grupa II - nieprawidowoci przednio-tylne
W tej grupie nieprawidowoci wyrnia si cztery podstawowe jednostki,
z ktrych dwie charakteryzuj si przesuniciem poszczeglnych elementw
narzdu ucia ku tyowi, a dwie - przesuniciem ku przodowi. Do zaburze
dotylnych nale tyozgryz i tyouchwie, a do przednich - przodozgryz i przo-
douchwie.
Tyozgryz (distocclusio) cechuje cofnicie dolnego uku zbowego w sto-
sunku do uku grnego przy prawidowym ukadzie przednio-tylnym uchwy
w stosunku do szczki. W tyozgryzach wyrnia si odmian cakowit, cz-
ciow i rzekom. Ty
z
gry
z
cakowity wynika z zahamowania wzrostu ku
przodowi caego dolnego uku zbowego. Tyozgryz czciowy cechuje zaha-
mowanie wzrostu przedniej czci dolnego uku zbowego. Tyozgryz rzekomy
jest uwarunkowany przesuniciem do przodu grnego uku zbowego przy
zachowaniu prawidowego pooenia dolnego uku zbowego (ryc. 5-8).
W tyozgryzie cakowitym przy obecnoci wszystkich zbw w ukach zby
trzonowe dolne s przesunite ku tyowi w stosunku do grnych, w tyozgry-
zie czciowym pooenie zbw trzonowych dolnych stosunku do grnych
jest prawidowe. W tyozgryzie rzekomym zby trzonowe dolne w stosunku
do grnych mog zajmowa prawidowe pooenie lub by cofnite w zale-
noci od tego, czy grny uk zbowy przesun si ku przodowi w caoci czy
przesuniciu uleg tylko jego przedni odcinek (ryc. 5-9).
Rysy twarzy zale od rodzaju tyozgryzu. W tyozgryzie cakowitym
i czciowym czerwie wargi dolnej jest bardziej cofnita, a rowek wargowo-
-brdkowy nieco gbszy ni w przypadkach prawidowego zwarcia. Natomiast
w tyozgryzie rzekomym przebieg i pooenie czerwieni wargi dolnej i rowka
Ryc. 5-8. Tyozgryz czciowy.
Ryc. 5-9. Tytozgryz cakowity.
wargowo-brdkowego s prawidowe, a warga grna nadmiernie wysuwa si
ku przodowi.
Kady rodzaj tyozgryzu moe by powikany wychyleniem wargowym
(protruzj) lub podniebiennym (retruzj) zbw przednich grnych. Przy war-
gowym wychyleniu zbw przednich grnych powstaje klinowaty zachyek
midzy siekaczami grnymi i dolnymi, w ktry zazwyczaj wsysa si czerwie
wargi dolnej. Ty zmianom towarzyszy skrcenie wargi grnej i oddychanie
z otwartymi ustami. W przypadkach z retruzj warga grna styka si z doln
i zamyka szpar ustn, warunkujc oddychanie przez nos.
We wszystkich odmianach tyozgryzw przewaaj ruchy uchwy ku tyowi
nad ruchami doprzednimi i bocznymi. Ponadto w przypadku protruzji zbw
przednich grnych minie ust i policzkw s hipotoniczne.
Ty ouchwi e (positio mandibulae posterior) charakt eryzuj e si gw-
nie znacznym cofniciem brdki i wargi dolnej oraz przesuniciem ku tyo-
wi dolnego uku zbowego w stosunku do grnego w zwizku ze znacznym
upoledzeniem doprzedniego wzrostu trzonu uchwy. W tyouchwiu czynna
powierzchnia ucia jest zmniejszona, odcinanie ksw utrudnione, a ruchy u-
chwy ku tyowi przewaaj nad jej ruchami do przodu i na boki. Inne cechy
tyouchwia zale od tego, czy jest to odmiana czynnociowa czy morfologicz-
na. Tyouchwie czynnociowe wyksztaca si z tyozgryzu cakowitego pod
wpywem przewaajcego dziaania mini cofajcych uchw. Zaburzenia
okluzyjne maj cechy tyozgryzu cakowitego, w ktrym wystpuje kilkumi-
limetrowe oddalenie (szpara pozioma) zbw przednich od dolnych. Tyou-
chwie morfologiczne, czyli retrogenia jest nieprawidowoci niemal w tym
samym stopniu pionow, co i dotyln. W profilu zaznacza si due cofnicie
uchwy i sabe uksztatowanie brdki. Wysoko dolnego odcinka twarzy jest
zwikszona w zwizku z przegiciem ku doowi przedniej czci trzonu u-
chwy. Znamienna jest take do znaczna rnica midzy wysokoci przed-
nich i tylnych odcinkw wyrostka zbodoowego szczki i czci zbodoowej
uchwy. Wysoko tylnych odcinkw wyrostka zbodoowego szczki i czci
zbodoowej uchwy jest zbyt maa, a wysoko ich odcinkw przednich zbyt
dua. Nieprawidowoci okluzyjne maj cechy tyozgryzu z protruzj zbw
przednich grnych i dolnych. Na rentgenogramie wida may wymiar pionowy
obu gazi uchwy i przebieg ich tylnych krawdzi od gry i przodu ku tyowi
i doowi.
Przodozgryz (mesiocclusio) cechuje ustawienie zbw przednich dolnych
przed grnymi przy zachowaniu kontaktu midzy jzykow powierzchni sie-
kaczy i kw dolnych a wargow powierzchni zbw antagonistycznych oraz
prawidowe przednio-tylne uoenie uchwy w stosunku do szczki. W przo-
dozgryzie wyrnia si odmian cakowit, czciow i rzekom. W przodo-
zgryzie obserwuje si atwo wysuwania uchwy do przodu z zachowaniem
moliwoci jej cofania oraz ograniczeniem zasigu ruchw bocznych. W okre-
sie uzbienia mlecznego i mieszanego wystpuje czsto brak fizjologicznego
starcia zwaszcza kw i drugich zbw trzonowych, co utrudnia przesuwanie
uchwy ku tyowi z jednoczesnym uatwieniem ruchw ku przodowi. Przodo-
zgryz cakowity charakteryzuje przesunicie ku przodowi dolnego uku zbo-
wego (ryc. 5-10).
Przodozgryz czciowy wystpuje wwczas, gdy ku przodowi przesun si
tylko przedni odcinek dolnego uku zbowego. Przodozgryz rzekomy jest na-
stpstwem skrcenia grnego uku zbowego. W przodozgryzie cakowitym
Ryc. 5-10. Przodozgryz cakowity.
dolne zby trzonowe s przesunite ku przodowi w stosunku do zbw trzono-
wych grnych. Natomiast w przodozgryzie czciowym i rzekomym ich ukad
jest prawidowy. W przodozgryzie cakowitym i czciowym profil charakte-
ryzuje si sabszym zaznaczeniem rowka brdkowo-wargowego oraz wysu-
niciem i uwypukleniem czerwieni wargi dolnej przy prawidowym zarysie
profilu wargi grnej. W przodozgryzie rzekomym pogranicze nosowo-wargo-
we oraz biel i czerwie wargi grnej s cofnite w stosunku do prawidowo
uksztatowanej wargi dolnej.
Przodouchwi e (positio mandibulae anterior) wyst puj e w dwu odmia-
nach: jako przodouchwie czynnociowe i przodouchwie morfologiczne, czyli
progenia. W obu odmianach przodouchwie charakteryzuje si znacznym wy-
suniciem dolnego uku zbowego, dolnej wargi i brdki oraz duym zasigiem
ruchw uchwy ku przodowi (ryc. 5-11).
Przodouchwie czynnociowe powstaje z przodozgryzu cakowitego, na-
silajcego si pod wpywem przewaajcego dziaania mini wysuwajcych
uchw ku przodowi. Warga dolna i brdka s wysunite ku przodowi. Niepra-
widowoci okluzyjne maj cechy przodozgryzu cakowitego, a midzy przed-
nimi zbami dolnymi i grnymi moe istnie nieznaczny, 1-2-milimetrowy od-
stp. Zasig ruchw uchwy ku przodowi jest znaczny, ruchy ku tyowi, cho
utrudnione i wykonywane z wysikiem, s jeszcze moliwe. Przodouchwie,
czyli progenia rni si od przodouchwia czynnociowego nasileniem cech
okluzyjnych. uk zbowy dolny moe si wysun przed grny na 5-8 mm.
Czasami wystpuj patologiczne rozstpy midzy zbami przedtrzonowymi
Ryc. 5-11. Przodouchwie czynnociowe.
oraz midzy zbami przedtrzonowymi i kami w dolnym uku zbowym. Bar-
dzo wydatne wysuniecie brdki i wargi dolnej ku przodowi oraz nadmierne
wymiary przednio-tylne uchwy upoledzaj profil twarzy. Klinicznie nie mo-
na stwierdzi ruchw uchwy ku tyowi, zasig ruchw bocznych jest bardzo
may, natomiast ku przodowi bardzo duy.
Kliniczne testy czynnociowe pozwalaj oceni skal niewydolnoci ru-
chowej. Skala ta zaley od rodzaju i nasilenia odchyle w budowie, od wieku
osoby badanej oraz etiologii. Rnice w zakresie ruchw uchwy s wanym
elementem w diagnostyce rnicowej zaburze.
W celu ustalenia, czy zaburzenie jest pochodzenia czynnociowego czy mor-
fologicznego, stosuje si testy czynnociowe ruchw uchwy. Wynik prby wy-
konania zleconego pacjentowi ruchu uchwy moe by dodatni, ujemny lub
poredni. Dodatni wynik testu polega na tym, e podczas wykonywania zle-
conego ruchu uchwy rysy twarzy pacjenta z wad zgryzu staj si bardziej
harmonijne, a wzajemny ukad ukw zbowych bardziej korzystny i zbliony
do warunkw prawidowych. Ujemny wynik testu ujawnia si w ten sposb,
e pacjent nie moe wykona zleconego ruchu uchw albo wykonujc go po-
woduje pogorszenie wygldu twarzy lub ukadu dolnego uku zbowego w sto-
sunku do grnego czy te pogorszenie jednoczesne i wygldu twarzy, i stosun-
kw zgryzowych. Przy wyniku porednim pacjent moe wykona zlecony ruch
w ograniczonym zakresie lub nawet tylko przy pomocy lekarza, przy czym
wygld twarzy poprawia si, ale poprawa we wzajemnym ukadzie ukw z-
bowych jest nieznaczna albo te warunki zgryzowe polepszaj si, a wygld
twarzy nie zmienia si dostatecznie korzystnie. Test dodatni jest podstaw
do zaliczenia wady do grupy wad czynnociowych, a ujemny - do wad morfo-
logicznych. Test poredni nie pozwala na zrnicowanie charakteru wady, lecz
powinien wpyn na plan i metod leczenia.
5.3.3. Grupa III - nieprawidowoci pionowe
Do nieprawidowoci pionowych nale zgryz otwarty i zgryz gboki.
Zgryz otwarty (occlusio aperta) charakteryzuje si szpar pionow
na przestrzeni pewnej czci ukw zbowych (ryc. 5-12).
Odcinanie i ucie pokarmw oraz mowa s upoledzone. Poykanie wyka-
zuje cechy poykania niemowlcego z wysuwaniem jzyka do przedsionka
jamy ustnej i aktywnoci mini warg. Czynno oddychania odbywa si
z otwartymi ustami. W ruchach uchwy przewaaj ruchy odwodzenia i przy-
wodzenia. Wyrnia si dwie odmiany zgryzu otwartego: cakowit i czcio-
w. Zgryz otwarty cakowity cechuje wyrane zwikszenie wysokoci dolne-
go odcinka twarzy w porwnaniu z wysokoci odcinka nosowego. W cechach
okluzyjnych brak kontaktu midzy zbami grnymi i dolnymi. W niektrych
przypadkach zwieraj si tylko ostatnie zby trzonowe, a szpara pionowa
dochodzi do 10-12 mm. Nieprawidowoci w uksztatowaniu twarzy i posta-
ci zgryzu wi si ze zwikszeniem kta uchwy i wygiciem jej trzonu ku
doowi. Szczka jest zwona, podniebienie wysoko wysklepione, a wyrostek
zbodoowy, zwaszcza w tylnych odcinkach, nadmiernie wysoki. W zalenoci
od uksztatowania i uoenia uchwy w stosunku do struktury kostnej zgryz
Ryc. 5-12. Zgryz otwarty.
otwarty bywa powikany zaburzeniami dotylnymi o charakterze retrogenii lub
progenii. Zgryz otwarty czciowy przedni lub boczny nie upoledza wygl-
du twarzy, gdy proporcje pionowych wymiarw twarzy s zachowane. Brak
zwarcia zbw w zgryzie otwartym czciowym wystpuje czciej w przed-
nim odcinku ukw zbowych, a rzadziej w odcinkach tylnych. W obu rodza-
jach zgryzu czciowego wynika to z zahamowania wzrostu pionowego wyrost-
ka zbodoowego w szczce i czci zbodoowej uchwy na pewnym odcinku
ukw zbowych.
Zgryz gboki (occlusio profunda), niezalenie od postaci, charakteryzuje
si gbokim zachodzeniem siekaczy grnych na dolne (ryc. 5-13).
Ryc. 5-13. Zgryz gboki.
Inne cechy dotyczce proporcji wysokoci odcinka nosowego do wyso-
koci dolnego odcinka twarzy oraz stosunku wysokoci przednich odcinkw
wyrostka zbodoowego szczki i czci zbodoowej uchwy do ich wyso-
koci w tylnych odcinkach s rne w cakowitej, czciowej i rzekomej
odmianie zgryzu gbokiego. Zgryz gboki w rysach twarzy zaznacza si
przede wszystkim zmniejszon wysokoci jej dolnego odcinka w porwna-
niu z wymiarem pionowym odcinka nosowego oraz wywiniciem obu warg
i pogbieniem rowka brdkowo-wargowego. Zmniejszenie wysokoci dol-
nego odcinka twarzy jest gwnie wyrazem wrodzonych zaburze w rozwoju
uchwy. Zaburzenia dotycz uksztatowania ktw uchwy, ktrych wielko
zblia si do 90, oraz czci zbodoowej, ktrej wysoko - zwaszcza w ob-
rbie zbw tylnych - jest nieproporcjonalnie maa. W szczce wyrostek z-
bodoowy w odcinkach tylnych jest rwnie niski. Zgryz gboki cakowity
czsto wystpuje z tyozgryzem oraz protruzj lub retruzj zbw przednich
w szczce.
Zgryz gboki czciowy, czyli nadzgryz jest wad zwizan z wrodzon
nieprawidow budow wau dzisowego, polegajc na tym, e podniebienna
powierzchnia jego przedniej czci przebiega stromo od gry i tyu do przo-
du i dou. W tych przypadkach wysoko przedniej czci wau dzisowego
szczki jest nadmierna, a osie zawizkw grnych siekaczy mlecznych s
przechylone podniebiennie. Ta nieprawidowo w budowie szczki powoduje
gbokie zachodzenie wau grnego na dolny w odcinku przednim, utrudnia-
jc przesuwanie si uchwy do przodu. Wymuszany jest wwczas niekorzyst-
ny wzajemny ukad wyrzynajcych si okoo 6 miesica mlecznych siekaczy.
Zgryz gboki czciowy w sposobie zachodzenia zbw przednich grnych
na dolne przypomina zgryz gboki cakowity. Jednake w zgryzie gbokim
czciowym wysoko dolnej czci twarzy oraz tylnych odcinkw wyrostka
zbodoowego szczki i czci zbodoowej uchwy jest prawidowa, a wyso-
ko przedniego odcinka wyrostka zbodoowego szczki jest zwikszona.
W zgryzie gbokim czciowym z reguy wystpuje retruzj przednich zbw
grnych i dolnych oraz czsto cechy tyozgryzu. Nieprawidowe zwieranie si
zbw przednich wywouje urazy i stany zapalne bony luzowej podniebienia
i przyzbia czci zbodoowej uchwy.
Zgryz gboki rzekomy (pseudoocclusio profunda) ma te same cechy mor-
fologiczne i czynnociowe co zgryz gboki cakowity, ale rni si od niego po-
chodzeniem. Zgryz gboki rzekomy jest nastpstwem utraty zbw w okresie
rozwoju lub po jego zakoczeniu, podczas gdy zgryz gboki cakowity wie
si z wrodzonymi zaburzeniami w budowie uchwy.
5.3.4. Grupa IV - wady z zaburzeniami w odniesieniu do trzech
paszczyzn pomiarowych przestrzennych
Maa szczka (mikrognacja - micrognathia) jest to niedorozwj szczki cha-
rakteryzujcy si niedoborem wzrostu w trzech paszczyznach.
Wielka szczka (makrognacja - macrognathia) ksztatuje si w wyniku
nadmiernego wzrostu twarzy i szczki we wszystkich wymiarach.
Maouchwie (mikrogenia) jest niedorozwojem uchwy zwizanym z zabu-
rzeniami wzrostu w trzech wymiarach.
Wielkouchwie (makrogenia) wyksztaca si na skutek wielokierunkowego
nadmiernego wzrostu uchwy.
5.3.5. V grupa - wady zbowe
W ortodoncji uwzgldnia si zaburzenie czasu zbkowania, odchylenie w poo-
eniu zbw od prawidowego ich miejsca w uku zbowym, zaburzenia liczby
zbw. Trzeba take pamita o tym, e zburzenia uwapnienia, koloru, struk-
tury zba, istotne w stomatologii zachowawczej, s wane take dla ortodonty.
W wadach zbowych zacieraj si podziay z punktu widzenia rnych spe-
cjalnoci. Nieprawidowo zbudowany zb moe zaj nieprawidowe miejsce
w uku zbowym lub zaburzy kolejno wyrzynania zbw. Wyrnia si:
nieprawidowoci liczby, pooenia i budowy zbw, nieprawidowoci procesu
zbkowania oraz stoczenia zbw.
Ryc. 5-14. Wrodzony brak zawizkw dolnych siekaczy, nieprawidowy ksztat zba 1 + .
Nieprawidowoci liczby zbw. Prawidowa liczba zbw wynosi 20 dla
zbw mlecznych i 32 dla staych. Coraz czciej pomijana jest obecno z-
bw smych.Odchylenia od podanej liczby s nieprawidowoci. Rozrnia
si dwie patologie: zwikszenie liczby zbw (hyperdontia) i zmniejszenie licz-
by zbw (hypodontia).
Zby nadliczbowe (dentes supernumerales) powstaj w fazie proliferacji
j ako wynik chaotycznej nadprodukcji listewki zbowej. Jest to wada wrodzona,
dotyczy czciej uzbienia staego ni mlecznego i czciej wystpuje u chop-
cw ni u dziewczt. Najczstszym umiejscowieniem s: okolica grnych sie-
kaczy (ryc. 5-15), rzadziej okolica zbw przedtrzonowych i trzonowych.
Du rzadko stanowi dodatkowe ky. Mnogie zby dodatkowe spotyka
si w zespole obojczykowo-czaszkowym (dysostosis cleidocranialis). Skupi-
ska drobnych tworw nadliczbowych zlokalizowane najczciej w przednim
Ryc. 5-1 5. Zby nadliczbowe - grne boczne siekacze.
Ryc. 5-16. Zby nadliczbowe - mesiodens.
odcinku szczki to zbiaki. Zby pooone w linii porodkowej nosz nazw
mesiodens (ryc. 5-16). Zb ten z reguy wystpuje od strony podniebiennej.
Zb nadliczbowy moe mie ksztat typowy, zbliony do przecitnego zba
z tej grupy zbowej. Moe mie inny ksztat korony i moe rni si wielko-
ci. Najczciej spotykane zby dodatkowe maj swoje nazwy: zb pooony
w linii porodkowej midzy centralnymi grnymi siekaczami to mesiodens,
zby przytrzonowe - dentes paramolares, zby zatrzonowcowe - dentes re-
tromolares.
Dodatkowe zby mleczne nie stanowi istotnego problemu leczniczego. Do-
datkowe zby stae mog powodowa zaburzenie w procesie wymiany zbw
(przetrwanie zbw mlecznych, zatrzymanie zbw staych w koci wyrostka),
nieprawidowoci pooenia zbw ssiednich (obroty, nachylenia) oraz wady
zgryzu (tyozgryz rzekomy).
Niedoliczbowo zbw jest wad wrodzon. Moe dotyczy zbw mlecz-
nych i staych. Wrodzony brak jednego, dwch lub kilku zbw okrela si
terminem hipodoncja, a brak wielu zawizkw zbowych nazywa si oligodon-
cj. Rozlegy lub cakowity wrodzony brak zawizkw zbw jest charaktery-
stycznym objawem dysplazji ektodermalnej. Najczciej brakuje zawizkw
drugich dolnych zbw przedtrzonowych, grnych bocznych siekaczy i zbw
mdroci. Wrodzone braki najrzadziej dotycz pierwszych i drugich zbw
trzonowych oraz przyrodkowych grnych staych siekaczy. Wrodzony brak
zbw czsto jest obserwowany jako zaburzenie wycznie o nieznanej etiolo-
gii. Uwaa si, e zaburzenie ksztatu zbw - stokowe, zmniejszone boczne
siekacze grne s wyrazem tendencji do zanikania tych zbw.
Stoczenia zbw s objawem braku miejsca w uku zbowym dla zbw
staych. Wyrnia si: stoczenia pierwotne - spowodowane dysproporcj
midzy wymiarami zbw a wielkoci kostnej podstawy, stoczenia wtrne -
spowodowane przemieszczeniem staych zbw trzonowych oraz zawizkw
zbw przedtrzonowych w miejsca po przedwczenie utraconych zbach trzo-
nowych mlecznych, oraz stoczenia pne, trzeciorzdowe, zwizane z prze-
mieszczaniem ku przodowi, zwaszcza dolnych zbw w ukach zbowych i wy-
rzynaniem staych trzecich zbw trzonowych.
Nieprawidowoci procesu zbkowania. Zbkowanie przedwczesne po-
lega na pojawieniu si zbw w jamie ustnej przed terminem. Przyspieszenie
czasu wyrzynania si zbw staych jest uwaane za jeden z wyznacznikw
akceleracji rozwoju dziecka. Wyronicie zba powoduje zakoczenie wzrostu
wyrostka zbodoowego. Zatem przyspieszone ukazanie si staego zba w ja-
mie ustnej moe powodowa stoczenia w pniejszym okresie. O zbkowaniu
opnionym mwi si wwczas, gdy pierwsze zby mleczne wyrzynaj si w 12
miesicu ycia lub pniej, a zby stae po 8 roku ycia. Przyczyn opnione-
go zbkowania mog by zaburzenia hormonalne lub wpywy genetyczne. Zb
stay z cakowicie uksztatowanym wierzchokiem korzenia, pozostajcy w ko-
ci dwa lata lub duej po terminie jego wyrnicia jest zbem zatrzymanym.
Zbami przetrwaymi s zby mleczne, ktre znajduj si w jamie ustnej po
okresie, kiedy powinny zosta wymienione na stae. Zbkowanie niekolejne
dotyczy zbw staych i polega na przestawieniu porzdku, w jakim zazwyczaj
ukazuj si w jamie ustnej. Zb, ktry wyrzyna si w innej kolejnoci, zabiera
miejsce w uku przeznaczone dla zba ssiedniego i przyczynia si do jego
zatrzymania w koci wyrostka lub powstania stocze.
Zaburzenie budowy i pooenia zbw dotyczy ksztatu, wielkoci i poo-
enia w stosunku do uku zbowego lub zbw ssiednich. Odstpstwa od pra-
widowego ksztatu zbw mog dotyczy zarwno koron, jak i korzeni. Do
nieprawidowoci ksztatu koron zbw zalicza si zby bliniacze, zronite
i dwoiste. Zaburzenia w budowie korzeni zbw polegaj na nietypowym ich
uformowaniu, zwikszeniu liczby korzeni czy nietypowych zagiciach korono-
wo-korzeniowych. Rnicowanie zaburze poza dokadnym badaniem klinicz-
nym wymaga badania rentgenowskiego. Wrd zaburze wielkoci wymieniane
s zby olbrzymie (wielkozbie) i karowate (maozbie). Poniewa zaburzenia
te dotycz najczciej zbw przednich, stanowi problem estetyczny. W celu
obiektywnej oceny wielkoci zbw mona posuy si pomiarami. Uwaa si,
e szeroko koron grnych siekaczy przyrodkowych poniej 7 mm wiadczy
o maozbiu, a powyej 10 mm wskazuje na wielkozbie (ryc. 5-17).
Ryc. 5-17. Zby olbrzymie - wielkozbie.
5.4. Wady wrodzone
W Polskim Rejestrze Wrodzonych Wad Rozwojowych jako kryterium wady
wrodzonej przyjto wewntrzn lub zewntrzn nieprawidowo powstaj-
c w okresie ycia wewntrzmacicznego i obecn przy urodzeniu, niezalenie
od jej etiologii, patogenezy i momentu rozpoznania.
Wady wrodzone mog stanowi odrbne pojedyncze nieprawidowoci lub
te mog by czci ponad 2000 zidentyfikowanych zespow genetycznych.
Kada komrka ludzka somatyczna (komrka rna od komrki jajowej
i plemnika) zawiera 23 pary rnych chromosomw dajcych cakowit liczb
46. Jeden chromosom z kadej pary pochodzi od ojca, a drugi jest dziedzi-
czony od matki. Jedna z par chromosomw skada si z chromosomw pci.
U zdrowego mczyzny chromosomami pci s chromosom Y dziedziczony
od ojca i chromosom X dziedziczony od matki. Dwa chromosomy X wystpuj
u zdrowych kobiet po jednym od kadego rodzica. Przyczyny wikszoci wad
wrodzonych nie s znane, ocenia si jednak, e znaczna ich cz jest spowodo-
wana mutacjami w genach kontrolujcych prawidowy rozwj.
Szacuje si, e kady czowiek ma od 50 000 do 100 000 rnych genw.
Fizycznie geny skadaj si z kwasu deoksyrybonukleinowego (DNA). DNA
wpywa na wszystkie aspekty budowy i czynnoci organizmu. Zmiany w genach
lub w ich kombinacjach mog powodowa zaburzenia genetyczne. W aberra-
cjach chromosomowych brakuje caych chromosomw lub ich duych frag-
mentw, s podwojone lub w inny sposb zmienione. Przykadem aberracji
chromosomowych jest zesp Downa. Zaburzenia, w ktrych zmienione s
pojedyncze geny, s okrelane jako zaburzenia jednogenowe. Znanymi cho-
robami w nastpstwie tych zmian s hemofilia i mukowiscydoza. Zaburzenia
wieloczynnikowe s spowodowane kombinacj wielu przyczyn genetycznych
i rodowiskowych. Do tej kategorii naley rozszczep wargi i/lub podniebienia.
Rozszczepy wargi i podniebienia s najczstszymi wadami wrodzonymi
w obszarze czci twarzowej czaszki. S to wady rozwojowe powstajce we
wczesnym okresie embriogenezy, midzy 4 a 12 tygodniem ycia podowe-
go, zwizane z nieprawidowym rozwojem twarzy i jamy ustnej. Rozszczepy
mog wspistnie z innymi zaburzeniami lub wystpowa niezalenie. Mog
take towarzyszy innym zaburzeniom rozwojowym czy genetycznym. Nie-
prawidowoci te w Polsce wystpuj rednio raz na 400 ywych urodze
i nale do najczstszych wad rozwojowych u ludzi, stanowic przeszo 15%
wszystkich wrodzonych deformacji.
Podzia rozszczepw wedug Kernahana i Starka: za lini podziau przy-
jto otwr przysieczny jako granic podniebienia pierwotnego i wtrnego.
I. Rozszczep podniebienia pierwotnego:
A - lewostronny
B - prawostronny 1 - cakowity
C - rodkowy 2 - czciowy
D - obustronny
II. Rozszczep podniebienia wtrnego:
1 - cakowity
2 - czciowy
3 - podluzwkowy
III. Rozszczep podniebienia pierwotnego i wtrnego:
A - lewostronny 1- cakowity
B - prawostronny 2 - czciowy
C - obustronny
Rozszczepione segmenty szczki s przemieszczone w odniesieniu do trzech
paszczyzn przestrzennych. Najczstszymi wadami zgryzu s przodozgryz
rzekomy, zgryz krzyowy boczny, zgryz otwarty w okolicy rozszczepu, a take
braki zawizkw lub zaburzenia w budowie staych zbw, zwaszcza bocznych
siekaczy (ryc. 5-18).
Wady rozwojowe stwierdzane w obrbie twarzy i jamy ustnej dotycz rod-
kowego i dolnego odcinka twarzy i maowiny usznej w nastpstwie zaburze
morfogenezy I i II uku skrzelowego.
Dyzostoza uchwowo-twarzowa (zesp Treachera-Collinsa). Do zabu-
rzenia dochodzi na skutek nieprawidowego rozwoju pierwszego i drugiego uku
skrzelowego.
Zesp ten charakteryzuje si: obustronnym niedorozwojem koci skronio-
wej, jarzmowej, szczki i uchwy. Szpary powiek s ustawione w ksztacie lite-
ry zaburzony jest rozwj maowiny usznej. Czsto wadzie tej towarzyszy
rozszczep podniebienia pierwotnego i wtrnego.
Zesp obojczykowo-czaszkowy. Wada ta rwnie jest skutkiem niepra-
widowego rozwoju pierwszego i drugiego uku skrzelowego. Charakteryzuje
si niedorozwojem obojczykw (jedno- lub obustronnym, cakowitym lub cz-
ciowym). Cech charakterystyczn jest wadliwe kostnienie czaszki, ktra ma
cechy krtkogowia. Nos jest spaszczony u podstawy. Wystpuj zby nad-
liczbowe, dodatkowe, zatrzymane, moe rwnie wystpowa rozszczep pod-
luzwkowy lub cakowity podniebienia wtrnego.
Zespl Crouzona. Charakteryzuje si on wadliwym kostnieniem czaszki
(przedwczesne zaronicie szww wgowego i wiecowego z niezrastajcym
si ciemiczkiem). Cechami charakterystycznymi s: czaszka wieowata, nos
papuzi", wytrzeszcz gaek ocznych spowodowany spyceniem oczodow oraz
niedorozwj szczki i/lub koci jarzmowej.
Zespl Aperta. Charakteryzuje si on podobnymi objawami jak zesp
Crouzona, ale z wikszym nasileniem.
Sekwencja (Robina) Pierre'a. Jest to wada wrodzona o niewyjanionej
etiopatogenezie, najprawdopodobniej do jej powstania dochodzi we wczesnym
okresie ycia podowego.
Zesp ten cechuje si: mikrogeni lub retrogeni, zapadaniem si jzyka, roz-
szczepem podniebienia wtrnego.
a
b
Ryc. 5-18. Pacjent w wieku 8 lat, stan po operacji obustronnego rozszczepu wargi, wyrostka
zbodoowego i podniebienia: a - warunki wewntrzustne, b - rysy twarzy.
Dyzostoza uszno-uchwowa. Jest rwnie zwana poowiczym niedoro-
zwojem twarzy. Cechuje si jednostronn mikrocj, szerokimi ustami, niedo-
rozwojem lub brakiem gazi uchwy i wyrostka kykciowego. Jednostronny
niedorozwj maowiny usznej przewodu suchowego zewntrznego i ucha
rodkowego jest powizany z jednostronnym niedorozwojem szczki. Jest za-
burzeniem pierwszego uku skrzelowego.
Zespl Parry'ego i Romberga - poowiczy zanik twarzy. Charakteryzu-
je si jednostronnym zanikiem gwnie czci mikkich samej twarzy lub te
szyi i klatki piersiowej.
Zesp Downa - trisomia 21 grupy G. Charakterystyczne cechy tego ze-
spou to: niski wzrost, skone ustawienie szpar ocznych (od dou i rodka ku
grze i na zewntrz), szerokie rozstawienie gaek ocznych, wklsa nasada
nosa, niedorozwj umysowy, maogowie, niedorozwj szczki, braki zbw,
opnione zbkowanie, nieprawidowy ksztat zbw, zgryz otwarty.
Wanda Konty-Gibiska
Joanna Gibiska-Styla
6. Pomoce diagnostyczne
W ortopedii szczkowej pomoce diagnostyczne su do ustalenia rozpoznania,
rokowania oraz planu i przebiegu leczenia ortodontycznego. Do pomocy dia-
gnostycznych zalicza si:
wyciski;
modele diagnostyczne i robocze;
zdjcia radiologiczne:
- zdjcie pantomograficzne,
- zdjcie punktowe (przylegajce),
- zdjcie zgryzowe,
- zdjcie boczne (cefalometryczne),
- zdjcie nadgarstka,
- zdjcie stawu skroniowo-uchwowego.
6.1. Wyciski i masy wyciskowe
Wycisk (ryc. 6-1) jest negatywem ukw zbowych i wyrostkw zbodoo-
wych. Na jego podstawie wykonuje si gipsowe modele (pozytyw) jamy ustnej
pacjenta w naturalnych wymiarach.
Podstaw uzyskania dobrych modeli jest pobrany u pacjenta idealny wy-
cisk szczki i uchwy. W tym celu naley dobrze dopasowa yk wyciskow
(ryc. 6-2) do jamy ustnej pacjenta. W ortodoncji najczciej stosujemy yki
wyciskowe standardowe (plastikowe lub metalowe).
W ortodoncji wyciski pobiera si mas alginatow, nalec do mas ela-
stycznych. Po raz pierwszy wycisku t mas dokona Wildung w czasie drugiej
wojny wiatowej (w 1940 roku). Nazwa masy alginatowej pochodzi od rolin
wodnych - alg, zawierajcych kwas algowy. Kwas algowy wykry w 1883 roku
Stanford. Stwierdzi on, e kwas ten rozpuszczalny w wodzie tworzy sole, zwa-
ne alginianami.
Pomoce diagnostyczne
Ryc. 6-1. Wyciski pacjenta pobrane mas alginatow.
Ryc. 6-2. yki wyciskowe.
Alginatowe masy wyciskowe nale do hydrokoloidalnych, nieodwracalnych
mas, ktrych podstawowym skadnikiem s substancje tworzce z wod roztwo-
ry koloidalne (zole) o konsystencji pynnej lub ciastowatej. Wskutek procesu ko-
agulacji masa przechodzi w el. Odbywa si to na skutek reakcji chemicznej lub
zmiany temperatury.
Skad mas alginatowych jest nastpujcy:
od 12 do 18% alginianu sodu - jest to proszek atwo rozpuszczalny w wo-
dzie, tworzcy w pierwszej fazie po poczeniu z wod zol,
od 8 do 12% siarczanu wapnia - wchodzi w reakcj z alginianem sodu,
tworzc nierozpuszczalny alginian wapnia el,
Podzia mas wyciskowych
70% ziemi okrzemkowej - zwiksza wytrzymao mechaniczn elu
oraz nadaje gadko powierzchni masy wyciskowej,
2% fosforanu sodu - stosuje si go w celu opnienia reakcji.
Do mas alginatowych dodaje si rodki zapachowe i smakowe, ktre
zmniejszaj dyskomfort pacjenta. Niektre z mas zawieraj komponent leku
przeciwwymiotnego oraz rodkw dezynfekcyjnych, bakteriobjczych, co nie
jest bez znaczenia przy pobieraniu wyciskw u dzieci.
Do charakterystycznych cech mas alginatowych zaliczamy:
1) dokadno odwzorowania szczegw pola operacyjnego,
2) atwo wprowadzenia oraz zdjcia z podoa,
3) odpowiedni krtki czas wizania,
4) gadko powierzchni,
5) trwao ksztatw,
6) elastyczno wycisku po zwizaniu,
7) wytrzymao,
8) odporno na rozerwanie,
9) dobre waciwoci smakowe i zapachowe,
10) atwo przygotowania masy wyciskowej,
11) odpowiednio dugi czas na odlanie modeli.
Masy wyciskowe najczciej stosowane do pobierania wyciskw w ortodon-
cji to: Kromopan, Orthoprint, Xantalgin Cromo, Hydrogum 5, Orthalgenat
2000, Tropicalgin, Elastic Cromo, Alginor, Cavex Orthotrace.
Podczas przygotowania masy wyciskowej naley stosowa si do wskaz-
wek producenta. Mas naley wymiesza jednolicie na konsystencj kremow
woln od pcherzykw powietrza.
Dziki dobrym waciwociom odwzorowania moliwe jest dwukrotne od-
lanie wycisku i otrzymanie jednoczenie modeli roboczych i diagnostycznych.
6.2. Modele diagnostyczne i robocze
Na podstawie pobranych przez lekarza wyciskw technik sporzdza mode-
le diagnostyczne (ryc. 6-3), ktre su do planowania leczenia ortodontyczne-
go, oraz robocze (ryc. 6-4) potrzebne do wykonania aparatu.
Ryc. 6-3. Modele diagnostyczne.
Ryc. 6-4. Modele robocze.
62
Modele powinny dokadnie odwzorowywa tkanki mikkie, zby, wyrostki
zbodoowe, podniebienie oraz przedsionki jamy ustnej. W modelach diagno-
stycznych czci anatomiczne naley odlewa z gipsu twardego. Podstawy na-
tomiast mona wykona ze zwykego gipsu, co uatwia obcinanie i opracowa-
nie modeli. Bardzo istotne jest obcinanie modeli, punktem odniesienia s dwie
paszczyzny: 1) zgryzowa oraz 2) szwu podniebiennego.
Odlanie modelu gipsowego:
Istniej dwie szkoy obcinania modeli: 1) wg szkoy amerykaskiej,
2) wg szkoy francuskiej (ryc. 6-5).
s s
Ryc. 6-5. Obcinanie podstaw modeli: a - wg szkoiy amerykaskiej,
b - wg szkoty francuskiej.
Gips rozrabia si z wod na konsystencj gstej mietany, tak aby w masie
nie byo pcherzykw powietrza.
Odlewajc wyciski gipsem naley potrzsa ykami wyciskowymi, aby
gips wpywa do wszystkich odwzorowywanych elementw anatomicznych. Do
odlania modeli gipsowych w pracowniach technicznych su wibrujce urz-
dzenia elektryczne.
Po zalaniu wycisku gipsem nakadamy na yk wyciskow dodatkow war-
stw gipsu, a nastpnie formujemy na stole gipsow podstaw, ktra powinna
stanowi 1/3 modelu. Odwracajc yk wyciskow dociskamy j do podstawy
gipsowej. Po zwizaniu gipsu uwalniamy yk wyciskow. Obcinanie podstaw
rozpoczynamy od modelu grnego.
Polskie Towarzystwo Ortodontyczne na podstawie dowiadcze Amerykaskiej
Rady Ortodontycznej zaleca ujednolicenie wykonywania modeli diagnostycznych
zgodnie z przedstawionymi wytycznymi.
Opracowanie modelu grnego: przed rozpoczciem obcinania odlewu naley
okreli i wyznaczy paszczyzn szwu podniebiennego. ciana tylna modelu gwnego
ma by prostopada do paszczyzny szwu podniebiennego i od niej naley rozpocz
obcinanie cokow. W nastpnej kolejnoci obcina si podstaw cokou grnego, ktra
ma by prostopada do ciany tylnej. Wysoko cokou zarwno grnego, jak i dolnego
powinna wynosi 14 mm, a cakowita wysoko modelu do 7,5 cm. W szczce punkt
rodkowy cokou w odcinku przednim ley na przedueniu linii szwu podniebiennego,
a nie linii przechodzcej przez punkt styczny siekaczy przyrodkowych, ktry moe
by bocznie przemieszczony. Punkt rodkowy cokou naley poczy obustronnie
z punktami lecymi w okolicy kw, nastpnie prowadzi si boczne cicie do tylnej
granicy modelu, tak aby ciany boczne strony prawej i lewej przecinay si pod ktem
70 stopni wzgldem ciany tylnej. Przecicie to wypada w okolicy guza szczki.
W kocowym efekcie po obciciu ksztat cokou modelu grnego jest siedmioktem.
Opracowanie modelu dolnego naley rozpocz od obcicia ciany tylnej. Cok
modelu dolnego ma ksztat szeciokta. W odcinku przednim tworzy lini prost,
a zaamanie przypada, podobnie jak w modelu grnym, na okolic kw. ciany boczne
cokou dolnego tworz kt 65 stopni ze cian tyln.
Proporcje wysokociowe modeli.
A. wysoko modelu gipsowego grnego
B. wysoko podstawy modelu gipsowego grnego
C. wysoko zbw wraz z wyrostkiem
d. wysoko modelu gipsowego dolnego
e. wysoko podstawy modelu gipsowego dolnego
f. wysoko zbw wraz z wyrostkiem
Ryc. 6- 6. Proporcje wysokoci modeli.
Lekarz zaleca technikowi odlanie modeli na karcie technicznej". Karta ta
powinna zawiera:
1) imi i nazwisko pacjenta, numer karty technicznej,
2) imi i nazwisko lekarza,
3) dat wykonania wycisku,
4) dat wykonania pracy,
5) dokadny opis pracy wraz z rysunkiem.
Data wykonani a.
Nazwisko t echni ka.
6.3. Zdjcia rentgenowskie
Odkryte w 1895 roku przez Roentgena promienie X, nazwane od jego na-
zwiska promieniami rentgenowskimi, znalazy zastosowanie w medycynie.
W1896 roku zostay take wykorzystane w stomatologii. W ortopedii szczko-
wej zdjcia rtg su do ustalenia dokadnego rozpoznania, planu i rokowania,
a nastpnie kontroli leczenia szczkowo-ortopedycznego.
W ortodoncji lekarz najczciej zleca wykonanie zdjcia ortopantomogra-
ficznego (ryc. 6-7) oraz zdjcia bocznego gowy (cefalometrycznego) (ryc. 6-8).
W celu dokadniejszej diagnostyki wykonuje si rwnie zdjcia punktowe,
zgryzowe, skrzydowe oraz stawu skroniowo-uchwowego. U niektrych pa-
cjentw lekarz ortodonta moe zaleci wykonanie zdjcia nadgarstka.
Zdjcie ortopantomograficzne
Na zdjciu ortopantomograficznym moemy zobaczy midzy innymi:
1) liczb zbw i zawizkw oraz ich uoenie w koci,
2) fazy rozwoju zbw, resorpcje zbw mlecznych,
3) zby zatrzymane,
4) zby nadliczbowe,
5) zby dodatkowe,
6) zatoki szczkowe,
7) zmiany zlokalizowane w obrbie szczki i uchwy, np. torbiele, nowotwory,
8) symetri szczki i uchwy,
9) stan uzbienia (ubytki prchnicowe, wypenienia, uzupenienia protetyczne).
Ryc. 6-7. Zdjcie pantomograficzne.
Zdjcie punktowe, zgryzowe
W celu dokadniejszej diagnostyki lekarz ortodonta moe zaleci pacjentowi
wykonanie zdjcia punktowego lub zgryzowego. Uwidacznia ono m.in. ubytki
prchnicowe, wypenienia, stan szpary ozbnowej, ksztat korzeni.
Zdjcie zgryzowe pokazuje uoenie zbw zatrzymanych.
Zdjcie cefalometryczne
Zdjcie boczne gowy (cefalometryczne) wykonuje si z odlegoci 1 metra.
Uwidacznia ono obrys tkanek mikkich oraz struktury kostne naturalnej
wielkoci. Pozwala to na ocen wrodzonego profilu twarzy, ustalenie kierunku
wzrostu pacjenta, porwnanie wynikw leczenia ortodontycznego, ewentual-
nie zaplanowanie zabiegu ortognatycznego. Istnieje wiele metod analizy zdj
cefalometrycznych. Na zdjcie nanosimy punkty antropometryczne. Nastp-
nie za pomoc pomiarw liniowych i ktowych okrelamy odchylenia od normy
i potwierdzamy rozpoznanie ortodontyczne.
Ryc. 6-8. Zdjcie cefalometryczne.
Zdjcie stawu skroniowo-uchwowego
Przy dysfunkcji stawu skroniowo-uchwowego wykonywane s zdjcia prze-
gldowe metod Schuelera stawu prawego i lewego przy ustach zamknitych
i otwartych lub zdjcia tomograficzne staww. W prawidowym obrazie rent-
genowskim stawu widzimy dobrze wysklepiony d stawowy. Guzek stawowy
ma redni wielko oraz umiarkowan pochyo stoku. Powierzchnia stawo-
wa gowy przechodzi agodnie w powierzchni tyln. Gowa uchwy wykazu-
je przodozgicie. Krek stawowy jest najgrubszy w czci tylnej, najcieszy
w czci rodkowej, przylegajcej do stoku guzka stawowego.
Tomografia stawu skroniowo-uchwowego jest metod bardziej precyzyj-
n, stosowan midzy innymi w przypadku ankyloz i artropatii.
Zasada tomografii polega na wyizolowaniu odpowiedniej paszczyzny kost-
nej lub okrelonej okolicy anatomicznej i wykonaniu jej projekcji przy rwno-
czesnym zatarciu obrazw innych paszczyzn. Oznacza to, e na bonie rentge-
nowskiej dobrze bdzie widoczna jedynie ta warstwa, przez ktr przechodz
promienie rtg, a pozostae zostan zaciemnione. Tomogramy staww skronio-
wo-uchwowych mog by wykonane w rnych warstwach.
Wanda Konty-Gibiska
Joanna Gibiska-Styla
7. Aparaty ortodontyczne
W ortodoncji stosuje si wiele podziaw aparatw ortodontycznych. Punk
tem wyjcia jest sposb umocowania do uku zbowego, rodzaj i sposb prze
niesienia siy z aparatu na podoe, czas uytkowania.
Podzia aparatw ortodontycznych
Podzia aparatw ortodontycznych wedug Allerhanda
Aparaty ortodontyczne
7.1. Aparaty profilaktyczne
Aparaty profilaktyczne mog peni funkcj aparatw gimnastycznych, za-
pobiegawczych oraz aparatw regulacyjnych biernych. Ich celem jest napro-
wadzenie na waciwy tor dziaania odpowiednich grup mini, ktre zostay
zaburzone poprzez szkodliwe nawyki, np. ssanie palca, zbyt dugie stosowanie
smoczka lub butelki, oddychanie przez usta.
7.1.1. Aparaty standardowe stosowane w profilaktyce
i wczesnym leczeniu szczkowo-ortopedycznym
Obecnie w profilaktyce i wczesnym leczeniu szczkowo-ortopedycznym spoty-
kamy aparaty wykonane standardowo. Nale do nich: 1) pytki przedsionko-
we, 2) trainery, 3) multi E
Ryc. 7-1. Pytka przedsionkowa standardowa.
Ryc. 7-2. Pytka przedsionkowa.
Ryc. 7-3. Pytka przedsionkowa z zapor jzykow.
Ryc. 7-4. Pytka przedsionkowa z zapor jzykow.
Ryc. 7-5. Pytka przedsionkowa z zakadk nagryzow.
71
7.1.2. Aparaty profilaktyczne wykonywane przez technika
Do aparatw profilaktycznych wykonywanych przez technika nale:
1) pytka wiczebna podniebienna:
a) z waem skonym,
b) z waem prostym;
2) pytka przedsionkowa Hotza;
3) tarcze ustne Krausa:
a) pene tarcze - pytki przedsionkowe,
b) ppytki przedsionkowe,
c) tarcze jzykowe,
d) tarcze podwjne - przedsionkowo-jzykowe;
4) rwnia pochya:
a) ze skrzydekami,
b) z kap na zby boczne,
c) do zacementowania;
5) krek wiczebny;
6) pytka McNeila;
7) protezy dziecice.
1. Pytka wiczebna podniebienna
Pytka podniebienna (ryc. 7-9) ma na celu wiczenie mini wysuwajcych
uchw. Jest stosowana do wczesnego leczenia tyozgryzw, zgryzw gbo-
kich i nadzgryzw. Pytka nie posiada elementw utrzymujcych. Zastpuj je
wklinowania akrylu w przestrzenie midzyzbowe. W przedniej czci pytki
wymodelowany jest wa skony lub prosty. Tyln granic pytki wyznacza linia
A-H (przejcie podniebienia twardego w mikkie). Obecnie aparaty te wyko-
nuje si metod sypan.
Fazy wykonania pytki:
1. Przygotowanie modelu uku grnego: przed przystpieniem do mode-
lowania pytki naley model zaizolowa wkadajc go na chwil do wody
albo uywajc izolatora.
2. Modelowanie pytki: rozgrzan pytk wosku ukada si na podniebie-
niu i dokadnie przyciska palcami do modelu. Nadmiar wosku obcina
si powyej szyjek zbowych. W przedniej czci pytki modeluje si
zgodnie z zaplanowaniem wa skony lub prosty. Wa skony przebiega
od odrodkowych brzegw kw, tworzc ukos opierajcy si o guzki
podniebienne siekaczy grnych. Wa prosty tworzy gadk paszczyzn
dochodzc do brzegw siecznych.
3. Puszkowanie oraz wymian wosku na mas akrylow, obrbk, polerowa-
nie wykonuje si zgodnie z zasadami przyjtymi w protetyce dentystycznej.
Ryc. 7-9. Pytka wiczebna podniebienna - widok z gry.
Ryc. 7-10. Pytka wiczebna podniebienna.
2. Pytka przedsionkowa Hotza
Jak sama nazwa wskazuje, jest ona umieszczona w przedsionku jamy ustnej
i utrzymywana si warg. Grn granic wyznacza sklepienie przedsionka
szczki, a od dou dno jamy ustnej. W odcinku bocznym dochodzi ona do dru-
gich trzonowcw mlecznych. W okolicy trzonowcw mlecznych pytka musi by
odciona, aby nie hamowaa rozwoju szczki we wzrocie. Naley te pamita
o uchwycie wykonanym z drutu o rednicy 0,9 mm. Pytka (ryc. 7-11 i 7-12)
suy do odzwyczajania od szkodliwych nawykw oraz do wczesnego leczenia
tyozgryzw. Boczne skrzydeka pytki s odsunite od wyrostkw i zbw bocz-
nych. Przy ruchach sscych ograniczaj skal skurczw policzkw, znoszc ich
ucisk na szczk, a tym samym zapobiegajc zweniu ukw zbowych. Z dru-
giej strony przyczyniaj si do stopniowego wygasania nawyku ssania.
Fazy wykonania pytki:
1. Przygotowanie modeli roboczych: modele szczk zestawia si we wa-
ciwym zgryzie pacjenta i skleja je zwykym lub lepkim woskiem w ob-
rbie ostatnich zbw trzonowych mlecznych. Jeeli aparat musi by
wykonany w zgryzie konstrukcyjnym, wwczas naley modele umieci
w fiksatorze gipsowym lub artykulatorze protetycznym.
2. Wykonanie odcie na modelu: przedsionkowe powierzchnie zbw
bocznych i dolnych siekaczy wraz z wyrostkami zbodoowymi przykry-
wa si na modelu warstw wosku. W sklepieniu przedsionka pozostawia
si wolny od wosku brzeg szerokoci 2-3 mm.
3. Waciwe wymodelowanie pytki musi by poprzedzone izolowaniem
modelu wazelin, po czym model pokrywa si drug warstw wosku,
ktra powinna cile przylega do siekaczy grnych i wyrostka zbodo-
owego szczki oraz w sklepieniu przedsionka. Grubo aparatu mieci
si mniej wicej w granicach dwch pytek wosku.
4. Dogicie i wtopienie w pytk uchwytu z drutu gruboci 0,9 mm.
5. Puszkowanie: pytk przedsionkow zanurza si w gipsie stron we-
wntrzn, tak aby uchwyt znalaz si po wyparzeniu wosku w grnej
czci puszki. Dalszy tok postpowania zgodny z zasadami przyjtymi
w technice protetycznej.
Naley pamita o wypolerowaniu aparatu po stronie zewntrznej.
Ryc. 7-11. Pytka przedsionkowa Hotza na modelach.
Ryc. 7-12. Pytka przedsionkowa Hotza.
3. Tarcze ustne Krausa - pytki przedsionkowe wedug Krausa
Su do odzwyczajania pacjenta od szkodliwych nawykw.
Tarcze ustne dzielimy na:
1) pene tarcze przedsionkowe,
2) czciowe tarcze przedsionkowe,
3) tarcze jzykowe,
4) tarcze podwjne przedsionkowo-jzykowe (pytki przedsionkowe z zapo-
r dla jzyka).
Pena tarcza przedsionkowa rni si oc pytki przedsionkowej Hotza odci-
eniem na caej wewntrznej powierzchni z wyjtkiem obrzea sklepienia przed-
sionka, o ktre si opiera. Odcienie wykonujemy na modelu gipsowym woskiem.
Czciowa tarcza przedsionkowa stosowana jest przy nagryzaniu nawy-
kowym wargi dolnej lub policzkw w celu odsunicia wargi dolnej i policzkw
od zbw. Czciowa tarcza umieszczona jest wzdu dolnego wyrostka zbo-
doowego po stronie wargowej.
Tarcza jzykowa suy do odzwyczajania od nawyku toczenia jzyka i po-
niemowlcego typu poykania. Tarcz jzykow stanowi pytka podniebienna
z zapor akrylow bd drucian dla jzyka.
Podwjna tarcza przedsionkowo-jzykowa suy co odzwyczajania
od toczenia jzyka midzy uki zbowe. Skada si z pytki przedsionkowej
oraz tarczy jzykowej stanowicej zapor dla jzyka. Tarcze s obustronnie
poczone drutem zagitym pkolisto za odrodkowymi brzegami drugich
trzonowcw zbw mlecznych.
Fazy wykonania podwjnej tarczy przedsionkowo-jzykowej:
1) przygotowanie modeli roboczych,
2) wykonanie na modelach cakowitego odcienia,
3) wymodelowanie tarczy przedsionkowej,
4) dogicie i wtopienie uchwytu, zdjcie wymodelowanej pytki z modela-
mi,
5) wymodelowanie tarczy jzykowej i wtopienie w ni dwch prostych ka-
wakw drutu stalowego o rednicy 0,9 mm,
6) zapuszkowanie tarczy przedsionkowej i rwnoczenie w tej samej pusz-
ce tarczy jzykowej,
7) po polimeryzacji, obrbce mechanicznej i fazie wypolerowania umiesz-
czenie tarczy przedsionkowej na modelach z odcieniami, dogicie od-
powiednio kocw drutw za ostatnimi zbami trzonowymi mlecznymi,
8) wycicie rynienek w tarczy przedsionkowej i umieszczenie w nich za-
kocze drutw,
9) wypenienie rynienek mas szybko polimeryzujc, po stwardnieniu
masy zebranie nadmiaru wiertem i wypolerowanie.
Ryc. 7-13. Tarcza ustna Krausa.
Ryc. 7-14. Pena tarcza przedsionkowa Krausa
Ryc. 7-1 5. Tarcza jzykowa Krausa.
Ryc. 7-16. Tarcza jzykowa Krausa.
Ryc. 7-17. Tarcza ustna Krausa.
4. Rwnia pochyla - ze skrzydami bocznymi (do zacementowania)
Rwnia pochyla (ryc. 7-20) stosowana jest przy odwrotnym zachodzeniu jed-
nego lub wszystkich siekaczy grnych. Jest aparatem, ktry moe by cemen-
towany na siekaczach dolnych w postaci kapy (ryc. 7-18, 7-19 i 7-20) z pasz-
czyzn skon wymodelowan pod ktem 45 stopni. Kapa obejmuje siekacze
i ky dolne do szyjek zbw.
Dziki paszczynie skonej rwnia pozwala na wychylenie grnych sieka-
czy ku przodowi. Wyrniamy rwni ze skrzydekami oraz z kap pokrywa-
jc zby boczne (ryc. 7-21).
Fazy laboratoryjnego wykonania rwni pochyej z kap na zby boczne:
1. Przygotowanie modelu roboczego dolnego, izolowanie.
2. Modelowanie aparatu: warstw rozgrzanego wosku pokrywa si wy-
rostki oraz wszystkie powierzchnie dolnych zbw. Powierzchni ujc
modeluje si w postaci gadkiej na 3 mm wysokiej paszczyzny, a w od-
cinku przednim od ka do ka - modeluje si skon paszczyzn w kie-
runku jamy ustnej. Wysoko ukosu od brzegw siecznych powinna
wynosi 10 do 15 mm, szeroko skrzydeek jzykowych - 5 do 6 mm
od szyjek zbw. W przypadku gdy kapa na zbach bocznych jest zby-
teczna, skrzydeka jzykowe modeluje si tylko do granicy szyjek z-
bowych. Rwnia do osadzania na stae nie posiada skrzydeek ani kapy
na zbach bocznych.
3. Puszkowanie: aparat mona puszkowa porednio, tzn. wraz z modelem
lub bezporednio - bez modelu. Przy niedostatecznej wprawie wskaza-
ne jest puszkowanie rwni wraz z modelem, co zapobiega ewentualne-
mu odksztaceniu aparatu.
4. Wymiana wosku na mas akrylow, obrbka, polerowanie.
Ryc. 7-18. Rwnia pochya do zacementowania - widok od przodu.
Ryc. 7-19. Rwnia pochya do zacementowania - widok z boku.
Ryc. 7-20. Rwnia pochya do zacementowania - widok od strony jzyka.
Ryc. 7-21. Rwnia pochya ze skrzydami - widok od strony jzyka.
Ryc. 7-22. Rwnia pochya z kap na zby boczne - widok z boku.
Ryc. 7-23. Rwnia pochya z kap na zby boczne - widok od strony jzyka.
5. Krek wiczebny
Suy do wzmacniania minia okrnego ust. Na krku (ryc. 7-24 i 7-25)
umieszczone s asymetrycznie, prostopadle do paszczyzny krka dwa stoki.
Maj one wysoko 12 mm i rednic podstawy okoo 5-6 mm.
Ryc. 7-25. Krek wiczebny Friela i Rogersa.
6. Pytka podniebienna McNeila
Suy do przedoperacyjnego leczenia wad zgryzu u pacjentw z rozszczepem
wargi, wyrostka zbodoowego i podniebienia. Ma za zadanie uatwienie pobie-
rania pokarmu oraz ksztatowanie rozszczepionych segmentw szczki. Nale-
y pamita o odcieniu brzegw szczeliny rozszczepw.
7. Protezy dziecice
S stosowane przy przedwczesnej utracie zbw mlecznych oraz przy wrodzo-
nym braku zbw.
W protezach dziecicych (ryc. 7-26 i 7-27) stosuje si klamry ortodontyczne
i nie modeluje si czci przedsionkowej. Naley uywa zbw z masy akrylowej.
Ryc. 7-26. Proteza dziecica - widok od strony przedsionka.
Ryc. 7-27. Proteza dziecica - widok od strony podniebiennej.
Ryc. 7-28. Proteza dziecica - widok od strony podniebienia.
Nie wolno stosowa zbw z porcelany, poniewa zby dostawione w prote-
zie powinny ulega starciu tak jak zby mleczne. Zby powinny by dopasowa-
ne do dzisa. Czsto w pyt protezy wmontowuje si rub, aby nie hamowa
rozwoju szczki i uchwy.
Wanda Konty-Gibiska, Joanna Gibiska-Stya
8. Elementy druciane stosowane
w aparatach ortodontycznych
Elementy druciane stosowane w wyjmowanych aparatach ortodontycznych s
wykonane ze stali sprystej hartowanej twardej o rednicy od 0,3 do 1,5 mm.
5 cm 8 cm
0 0 , 6 mm
0 0 , 7 mm
0 0 , 8 mm
lub
0 0 , 9 mm
0 1 mm
Elementy druciane stosowane w aparatach ortodontycznych
Do doginania su:
1) kleszcze kramponowe (ryc. 8-2),
2) kleszcze do wykonania klamer Adamsa,
3) kleszcze do doginania grotw (ryc. 8-3 i 8-4),
4) kleszcze do przeginania grotw (ryc. 8-5 i 8-6),
5) kleszcze trjpalczaste - Aderera (ryc. 8-7),
6) kleszcze pokrge lub wklso-wypuke (ryc. 8-9, 8-10 i 8-11),
7) kleszcze o paskich dziobach,
8) kleszcze do cicia drutu (ryc. 8-12).
elementy dodatkowe
bolce midzyzbowe,
podpory zgryzowe,
zapora dla jzyka,
pelota,
utrzymywacz miejsca,
ptla druciana do pytki przedsionkowej,
zaczepy do wycigw midzyszczkowych
uk wargowy grny,
uk wargowy dolny,
uk wargowy schodzcy,
uk wargowo-policzkowy,
uk posuwisty,
ukpodniebienny,
uk jzykowy
klamry grotowe
pojedyncze,
klamra wgierska,
klamra opatowa,
klamra trjktna,
klamra c",
klamra oczkowa,
klamra kulkowa
standardowa
klamra
Adamsa,
klamra Vosa,
klamra grotowa
ciga,
klamra grotowa
przewinita,
podwjna
klamrac"
omega,
Coffina
spryny
wypychajce,
spryny
agrafkowe
Ryc. 8-2. Kleszcze kramponowe.
Ryc. 8-3. Kleszcze do doginania grotw.
Ryc. 8-4. Kleszcze do doginania grotw.
Ryc. 8-5. Kleszcze do przeginania grotw.
87
Ryc. 8-7. Kleszcze trjpalczaste - Aderera do drutw twardych o rednicy od 0,9 do 1,5 mm.
Ryc. 8-6. Kleszcze do przeginania grotw.
Ryc. 8-8. Kleszcze do doginania drutw twardych o rednicy 0,8 mm.
Ryc. 8-9. Kleszcze ptasko-okrge do drutw sprystych twardych o rednicy 0,7 mm.
Ryc. 8-10. Kleszcze do wyginania spryn Coffina i tukw wargowych.
Ryc. 8-11. Kleszcze wklsto-wypukte.
Ryc. 8-12. Kleszcze do cicia drutw twardych o rednicy mniejszej ni 0,8 mm.
8.1. uk wargowy
uk wargowy moe by grny, dolny, schodzcy, wargowo-policzkowy. uk
wargowy jest jednym z najczciej wystpujcych elementw w aparatach
wyjmowanych. Spenia nastpujce wymagania:
1) wzmocnienie utrzymania aparatu na podou,
2) odcignicie wargi,
3) przechylenie zbw.
uk wargowy skada si z nastpujcych czci:
1) odcinka poziomego - znaj duj e si na 1/3 wysokoci koron, liczc od brze-
gu siecznego,
2) ptli pionowych - umieszczone w okolicy kw, ich wysoko wynosi od 9
do 12 mm,
3) przejcia przez powierzchni zgryzow,
4) zakoczenia retencyjnego.
Istniej nastpujce modyfikacje uku wargowego:
1) uk wargowy z podwjn ptl: stosowany jest w przypadkach przesu-
nicia ka w stron podniebienn;
2) uk wargowy z poczeniem ptli pionowej i poziomej wykorzystywany
w celu przesunicia ka;
3) uk wargowy pokryty akrylem: zazwyczaj stosowany w aparatach reten-
cyjnych; grubo akrylu nie powinna przekracza 2 mm; naley rwnie
zwrci uwag, aby akryl nie kontaktowa si z brzegami siecznymi zbw;
4) uk Tigersteda (do zamykania diastemy).
Ryc. 8-13. uk wargowy grny - widok od strony podniebienia.
Ryc. 8-14. uk wargowy grny - widok od strony przedsionka.
Do wykonania uku wargowego najczciej uywamy drutu okrgego spr-
ystego lub twardego o rednicy 0,7-0,9 mm i dugoci 15 cm.
Dogina si go do powierzchni wargowych siekaczy w odlegoci 1/3 wyso-
koci koron zbw od brzegu siecznego, nastpnie z kadej strony drut odcina
si symetrycznie po obu stronach pod ktem lekko rozwartym w kierunku
dzisa ponad kem. W odlegoci okoo 3 mm ponad szyjk tego zba tworzy
si zagicie kolankowe w ksztacie litery U, std drut prowadzi si w kierunku
przestrzeni midzyzbowej pomidzy kem a pierwszym przedtrzonowcem.
Tu ponad t przestrzeni przeprowadza si go (aby jak najmniej przeszka-
dza w zgryzie) na powierzchni podniebienn lub jzykow (uk wargowy dol-
ny), gdzie zostaje wpuszczony w tworzywo pyty.
Wygicie nad kem stanowi zapas uku i suy do jego skracania lub wydu-
enia.
W przypadku diastemy pomidzy zbami przednimi mona stosowa uk
wargowy Tigersteda, ktrego zadaniem jest przesuwanie zbw ku rodkowi.
W uku tym pomidzy siekacze wchodz z kadej strony krtkie ptle wygite
z drutu. W lini porodkowej znajduje si zapas, ktry lekarz stopniowo akty-
wuje kleszczami. W ten sposb uk skraca si, wskutek czego ptle wywieraj
ucisk na zby.
uk wargowy schodzcy wychodzi z grnej pytki i schodzi na powierzchnie
wargowe siekaczy dolnych, powodujc ich przechylanie. ukiem wargowym
umieszczonym w dolnej pytce Schwarza leczymy przodozgryz czciowy. uk
wargowy opiera si wwczas o zby przednie. Aktywujc uk wargowy dolny
i wzbierajc podczas kadej wizyty mas akrylow od strony jzyka, uzyskuje
si przechylenie siekaczy dolnych.
uk wargowy w aparatach blokowych zabezpiecza przed wsuwaniem si
aparatu w kierunku garda. Odpowiednio zaktywowany suy do przechylania,
cofania, obrotw zbw przednich oraz odsuwania wargi. uk wargowy moe
by te pokryty silikonem lub akrylem.
uk wargowy z ptl na ky
Wykonujemy go z drutu sprystego hartowanego o rednicy 0,8 mm i dugo-
ci 18 cm. Suy on do cofania kw w kierunku przedtrzonowcw.
Ryc. 8-15. uk wargowy z ptl na kty.
uk wargowy Tigersteda (do zamykania diastemy)
Do wykonania tego uku uywamy drutu sprystego hartowanego o rednicy
0,7 mm i dugoci 20 cm.
Ryc. 8-16. uk wargowy Tigersteda - widok od strony podniebienia.
Ryc. 8-17. uk wargowy Tigersteda - widok od strony przedsionka.
uk jzykowy
uk jzykowy moe by zarwno grny, jak i colny. Doginamy go rwnie
z uku stalowego twardego o rednicy od 0,6 do 0,9 mm (w zalenoci oc apa-
ratu, w jakim bdzie stosowany), wzdu powierzchni jzykowych siekaczy
i kw dolnych w odlegoci 1 mm.
Grny luk jzykowy, inaczej nazywany protruzyjnym (wypychajcym),
jak sama nazwa wskazuje, jest stosowany w celu wychylenia siekaczy grnych,
np. w tyozgryzie z retruzj siekaczy grnych. uk ten styka si z powierzch-
ni podniebienn zbw przednich w jednej trzeciej od brzegu siecznego.
Dolny luk jzykowy obecnie jest bardzo rzadko stosowany. Jego zadaniem
jest prowadzenie uchwy oraz zapewnienie jej ustawienia w kierunku przec-
nio-tylnym w pozycji wyznaczonej przez zgryz konstrukcyjny. Naley zwrci
uwag, aby uk biernie spoczywa na zbach i nie utrudnia wyrzynania zbw.
uk wargowy zstpujcy
uk wargowy zstpujcy jest wykonany z drutu sprystego hartowanego
o rednicy 0,9 mm. Stosuje si go bardzo rzadko. Jego zasadniczym celem jest
zapobieganie wysuwaniu uchwy do przodu. uk wargowy zstpujcy suy
rwnie przechylaniu zbw siecznych dojzykowo.
8.2. Elementy utrzymujce - klamry
Klamry dzielimy na dwuramienne i jednoramienne.
Klamry dwuramienne to:
1) klamra Adamsa,
2) klamry grotowe cige i grotowe przewinite.
Klamry jednoramienne dziel si na:
1) klamry grotowe,
2) klamry wgierskie,
3) klamry ezkowe,
4) klamry opatowe,
5) klamry C,
6) klamry trjktne,
7) klamry kulkowe.
8.2.1. Klamry dwuramienne
1. Klamra Adamsa
Klamra Adamsa (ryc. 8-18) jest elementem utrzymujcym aparat. Najczciej
stosowana jest na zby trzonowe lub przedtrzonowe. Po odpowiednim dogiciu
moe by take wykorzystywana na zbach przednich. Wykonana jest z drutu
o rednicy 0,6 - 0,7 mm. Przy formowaniu tej klamry drut naley prowadzi tak,
aby od strony podniebienia lub powierzchni jzykowej wyrostka zbodoowego
przechodzi na stron policzkow obok powierzchni ujcej zba - blisko szyjki.
Std wraca rwnolegle ku powierzchni ujcej (tworzy tzw. kolanko), nastpnie
wzdu brzegu policzkowego - ujcego zda na przeciwlegy brzeg zba (nadal
po stronie policzkowej), gdzie po wytworzeniu kolankowego wygicia wchodzi,
jak na pocztku doginania, do tworzywa pyty. Oba tzw. kolanka przylegajce
do zba w pobliu szyjki utrzymuj aparat. W czasie formowania naley tak
dopasowa klamr, aby wygicia kolankowe nie dotykay do ssiednich zbw.
Do wykonywania tych klamer poleca si stosowanie specjalnych kleszczy
lub kleszczy kramponowych.
Mona te korzysta ze standaryzowanych pproduktw, ktre s
oferowane przez rne firmy.
Znamy kilka modyfikacji klamry Adamsa:
1) zmodyfikowana klamra Adamsa z poziomymi ptlami U,
2) zmodyfikowana klamra Adamsa z pionowymi ptlami w ksztacie S,
3) zmodyfikowana klamra Adamsa z jedn ptl,
Ryc. 8-18. Klamra Adamsa.
4) klamra Adamsa z ptl zapasow, ktra umieszczona jest od strony po-
liczkowej,
5) klamra Adamsa, ktra obejmuje dwa zby, poczona z klamr trjktn,
6) klamra Adamsa, ktra obejmuje dwa zby, poczona z klamr grotow.
Ryc. 8-19. Klamra Adamsa - widok od strony przedsionka.
2. Klamra grotowa ciga
Klamra grotowa ciga obejmuje grup zbw. Odbywa ramiona klamry prze-
biegaj w przestrzeniach midzyzbowych ponad wyrostkiem zbodoowym
i s zatopione w pycie aparatu od strony jzykowej lub podniebiennej.
Ryc. 8-20. Klamra grotowa ciga.
Klamry grotowe (ryc. 8-20) zostay wprowadzone w roku 1935 roku. Su
do utrzymania aparatu. Wykonane s z drutu stalowego, twardego - najcz-
ciej o rednicy 0,6 - 0,7 mm. Mog by stosowane w uzbieniu mlecznym,
mieszanym, a take staym. Klamry te s tak uformowane, e cz apara-
tu wklinowuje si w przestrzenie midzyzbowe. Klamra grotowa przebiega
po stronie policzkowej uku zbowego i wyrostka zbodoowego, najczciej
w odcinku od ka do ostatniego zba trzonowego. W przypadku gdy brak jest
warunkw do wykonania klamry grotowej, zamiast penych grotw wykonuje
si pgroty. Napicie pgrotw w odpowiednim kierunku moe przesuwa
zb, a poza tym pgroty mog spenia funkcj utrzymywacza przestrzeni
i zapewniaj utrzymanie aparatu mimo niepenego uku zbowego.
Do wykonania tych klamer poleca si stosowanie specjalnej pary kleszczy:
grotowych i kleszczy do przeginania grotw, lub stosowanie paskich kleszczy
w ksztacie dziobw.
8.2.2. Klamry jednoramienne
1. Klamry wgierskie
Klamry (ryc. 8-21) te, z drutu o rednicy 0,6 - 0,7 mm, wykonuje si na poje-
dyncze przestrzenie midzyzbowe. Mona je dogina w maych przestrze-
niach midzyzbowych. Wykonuje si je kleszczami kramponowymi.
Ryc. 8-21. Klamra grotowa pojedyncza i klamra wgierska.
Ryc. 8-22. Klamra grotowa i klamra wgierska.
2. Klamra lezkowa
Klamra lezkowa wykonana jest z drutu o rednicy 0,6 do 0,7 mm, twardego lub
sprysto twardego. Suy ona do wzmocnienia utrzymania aparatu.
3. Klamra opatowa
Podobnie jak klamra ezkowa, najczciej jest stosowana w przestrzeni mi-
dzyzbowej w okolicy zbw przedtrzonowych.
4. Klamra C"
Wykonana jest z drutu o rednicy 0,6 do 0,7 mm. Stosuje si j u dzieci w uz-
bieniu mlecznym na ky i zby trzonowe.
Ryc. 8-23. Klamra C" - widok od strony jzykowej.
Ryc. 8-24. Klamra C" od strony przedsionkowej oraz spryna odwodzca przedtrzonowiec
dolny - widok od strony przedsionka.
5. Klamra trjktna
Moe zastpi w aparacie klamr grotow. Wykonana jest z drutu o rednicy 0,6
do 0,7 mm. Najczciej umieszczana jest w okolicach zbw przedtrzonowych.
Ryc. 8-25. Klamra trjktna.
8.3. Inne elementy druciane stosowane
w aparatach ortodontycznych
8.3.1. Spryny zamknite
1. Spryna omega
Spryna omega (ryc. 8-26) wykonywana jest z drutu o rednicy 0,7 lub 0,9 mm.
Drut dogina si tak, aby jego rodkowy odcinek dotyka do podniebiennej po-
wierzchni szyjki klinicznej zba, a dwa boczne ramiona kieruje si pod ktem
prostym w kierunku podniebienia. Wykowato zakoczone ramiona umiesz-
cza si na podniebieniu lub stoku jzykowym wyrostka zbodoowego, gdzie
bd pokryte tworzywem akrylowym.
Spryna omega wg Schwarza stosowana jest w leczeniu zgryzu krzyowe-
go czciowego przedniego w celu wysunicia siekaczy grnych, znajdujcych
si w odwrotnym nagryzie. Wwczas wmontowujemy spryn w pyt na wy-
sokoci szyjek tych zbw. Przez rozkrcenie ruby i aktywowanie spryny
uzyskuje si wychylenie siekaczy grnych. W tyozgryzie rzekomym stosuje
si te spryn omega w celu wychylenia siekaczy dolnych. W przodozgryzie
rzekomym stosuje si grn pytk ze spryn omega, opart o szyjk z-
bw przednich. Przez aktywowanie spryny uzyskuje si wysunicie odcinka
przedniego.
Ryc. 8-26. Spryna omega otwarta wypychajca, klamry grotowe cige.
2. Spryna Coffina
Spryna Coffina (ryc. 8-27) jest wykonana z drutu twardego, sprystego
o gruboci 1,0 - 1,2 mm. Z drutu tego wygina si ptl w ksztacie litery M.
Ptle spryny dogina si wzdu szwu podniebiennego, a zakoczenia wygina
wykowato - zostan one zatopione w tworzywie akrylowym. Odlego mi-
dzy ramionami ptli wynosi 3 - 4 mm.
Ryc. 8-27. Spryna Coffina.
Spryny zamknite mona podzieli na samoutrzymujce si i zabezpie-
czajce. Samoutrzymujce si spryny nie odksztacaj si w jamie ustnej
pod wpywem mowy i ucia oraz nie uszkadzaj tkanek mikkich, z ktrymi
si stykaj. Wykonuje si je z drutu rednicy 0,6 - 0,7 mm. Wprowadzenie
spiralnego skrtu na poowie dugoci spryny zwiksza zasig jej dziaania
bez zmniejszenia sztywnoci.
Spryny zabezpieczajce s zwykle wykonane z drutu o przekroju 0,5 mm
i maj jeden lub wicej spiralnych skrtw w miejscu poczenia z pyt apa-
ratu.
8.3.2. Zapora jzykowa
Zapora jzykowa (ryc. 8-28 i 8-29) jest czsto rodzajem harmonijki drucia-
nej, wyprofilowanej stosownie do krzywizny uku zbowego oraz uwypuklonej
w jej przedniej czci. Koce zapory wprowadzone s do tworzywa akrylowe-
go. Element ten wykonuje si z drutu o rednicy 0,7 - 0,9 mm.
Ryc. 8-28. Pytka grna z zapor dla jzyka - widok od strony podniebiennej.
Ryc. 8-29. Pytka grna z zapor dla jzyka.
8.3.3. Ptla druciana w pytce przedsionkowej
Ptl drucian (ryc. 8-30) doginamy z drutu stalowego o rednicy 0,9 -1, 0 mm,
kleszczami o rednicy koa. Koce ptli odgina si wykowato na boki, z za-
chowaniem ich wyprofilowania zgodnego z krzywizn pytki przedsionkowej.
Ryc. 8-30. Ptla druciana z zapor dla jzyka.
8.3.4. Peloty
Peloty (ryc. 8-31) wykonujemy z drutu o rednicy 0,7 - 0,8 mm. Doginanie
mona zacz od powierzchni jzykowej lub podniebiennej przyszej pyty
w przestrzeni midzyzbowej za kami. Std drut prowadzi si pionowo w kie-
runku sklepienia przedsionka jamy ustnej. W odlegoci okoo 5 mm od skle-
pienia przegina si drut tak, aby przebiega poziomo. W okolicy wdzideka
wargi grnej lub dolnej wykonuje si zapas omijajcy wdzideko. Po prze-
ciwnej stronie drut prowadzi si analogicznie i w przestrzeni midzyzbowej
za kem wprowadza si go do tworzywa pyty. Zasadnicze czci peloty czsto
wykonane s z akrylu.
Ryc. 8-31. Peloty w aparacie Frankla.
Wanda Konty-Gibiska, Joanna Gibiska-Styla
9. ruby ortodontyczne
Do elementw mechanicznych uywanych w wyjmowanych aparatach orto-
dontycznych nale ruby ortodontyczne. S one wykonane z wysokiej jakoci
stali nierdzewnej oraz z tytanu. Mog one oddziaywa na cay uk zbowy,
grupy zbw lub pojedyncze zby.
Wikszo rub standardowych przeznaczona jest do ich montowania w two-
rzywach akrylowych. Maj one w czci centralnej plastikowy ochraniacz za-
bezpieczajcy otwory ruby przed wtoczeniem do nich tworzywa akrylowego,
a stanowicy jednoczenie uchwyt fiksujcy rub na modelu gipsowym.
ruba skada si z nagwintowanego trzpienia, jednego lub dwch wodzide
oraz obudowy, ktra pozwala na precyzyjne umieszczenie ruby na modelu
roboczym.
W skad ruby wchodzi wrzeciono obustronnie nagwintowane. W jego rod-
kowej czci znajduje si gowica zaopatrzona w cztery otwory. Odlego mi-
dzy otworami stanowi Vi koa (90 stopni). Aktywacji dokonuje si kluczykiem
- j eden ruch do oporu (czyli jeden skok ruby = Vi mm), do otworu wkada si
kluczyk.
Kierunek dziaania siy wytycza wrzeciono ruby obracajce si w skrzy-
dekach. Przy zmianie pooenia ruby rwnoczenie zmienia si kierunek
dziaania siy, ktry wykorzystuje si do przesuwania zbw w podanym
kierunku. W zalenoci od umiejscowienia ruby i rozcicia pyty wystpuj
rnice w konstrukcjach poszczeglnych aparatw.
Dziki stosowaniu rub moemy uzyska poszerzenie luku zbowego, za-
rwno grnego, jak i dolnego, lub wprowadzi pojedynczy zb do uku. Mo-
emy te uzyska wzajemny przeciwstawny ruch obu ukw wzgldem siebie,
na przykad w aparacie Wunderera ze rub Weisego.
ruby umieszczone s w pycie akrylowej aparatu i dziaaj na podoe
kostne oraz zby. Siy wyzwolone w trakcie rozkrcania ruby s najwiksze
zaraz po j ej rozkrceniu.
Ryc. 9-1. ruby ortodontyczne.
9.1. ruby przeznaczone dla uku grnego
1. ruba rozszerzajca dwukierunkowo
Charakteryzuje si znacznie zredukowanym rozmiarem, precyzyjnym po-
dwjnym prowadzeniem i maksymaln stabilnoci poczenia pomidzy roz-
szerzajc si rub a pytk aparatu. Wyrniamy trzy rozmiary rub:
104
ruby ortodontyczne
midi - stosowana u maych dzieci do rozszerzania uku podniebiennego
maksi - znacznie unowoczeniona w porwnaniu z pierwotnym systemem
mega - tradycyjna rozszerzajca dwukierunkowa
2. ruba rozszerzajca typu wachlarzowego
rub stosujemy w przednim odcinku szczki w przypadku stoczenia. Dziki
wbudowanemu elementowi zawiasowemu poprzeczny wymiar midzy trzo-
nowcami pozostaje minimalnie poszerzony. Uoenie ruby wachlarzowej mo-
emy zmienia w zalenoci od przesuni zbw, ktre chcemy uzyska.
3. ruba Bertoniego
Skada si z poczonych razem dwch rub dziaajcych na odcinki boczne
uku zbowego i na okolic zbw przednich. Dziki tej konstrukcji mona
rozszerzy poszczeglne odcinki w rnym czasie i w rnym tempie. Suy
ona do poszerzenia caego uku grnego.
ruba anatomiczna Bertoniego moe by stosowana w pycie o stosunkowo
maej gruboci, co pozwala zwikszy miejsce dla jzyka.
Wyrniamy rub typu A i B.
Ryc. 9-2. ruba Bertoniego.
W aparatach ortodontycznych najczciej stosowana jest ruba Fischera
(wiedeska), dostpna w rozmiarach: 1) mini, 2) midi, 3) maksi i 4) mega.
ruba mini
ruby ortodontyczne
9.2. ruby przeznaczone dla luku dolnego
S stosowane ruby midi i mini dla rnego stopnia rozbudowy w odcinku
przednim i tylnym.
1. ruba do rozsuwania odcinka tylnego. Za jej pomoc moemy wy-
tworzy miejsce dla zba.
2. ruba kablkowa wg Mullera. Zapewnia wiksz rozbudow po-
przeczn dolnego luku w odcinku przednim.
3. ruba wychylajca zby trzonowe. Wykorzystujemy j w celu wychy-
lenia dopoliczkowego trzonowcw dolnych.
4. ruba z zawiasem. Uywa si jej do asymetrycznego rozszerzania
uku zbowego.
A
9.3. ruby dziaajce na pojedyncze zby
1. ruba do zamykania diastemy. Z aktywnymi ramionami pozwalajcy-
mi na rwnolege przesuwanie siekaczy grnych do siebie.
2. ruba teleskopowa. Stosowana do przesuwania pojedynczych zbw.
Przez aktywacj ruby reaktywujemy spryn i wywoujemy si
ukierunkowan punktowo.
Ryc. 9-3. ruba Weisego.
106
ruby ortodontyczne
3. ruba cignco-prca wg Hellera. Stosowana jest do przesuwania
pojedynczych zbw. Element przesuwajcy zb jest poczony z ru-
chomym segmentem pyty. Element ten poprzez aktywacj przesuwa-
ny jest rwnolegle wzdu dwch rwnolegych bolcw prowadzcych,
poczonych na ksztat litery U. Elementy prowadzce s zakotwiczone
za pomoc staego wsparcia w gwnej czci pyty przez mezjalne i dy-
stalne elementy retencyjne. ruby Hellera nie mona uywa do prze-
suwania ostatnich zbw w uku.
4. ruba do rotowania zbw. Jest to ruba, ktra pozwala na obraca-
jce ruchy zba. Dwa koce elementu utrzymujcego, czyli dwa ra-
miona druciane musz by dogite zgodnie z konturem zba i jedno-
czenie z kierunkiem obrotu. Ramiona wbudowane s w obramowanie
utrzymujce. Obrt wykonuje si o jedno rami za pomoc rubokrta
w ksztacie gwiazdy.
5. ruba Weisego. Jest stosowana w aparacie Wunderera do leczenia wad
doprzednich. Od jednego skrzydeka ruby odchodzi kabkowate wy-
gicie, ktre wtapia si w doln pyt aparatu w okolicy zbw siecz-
nych, podczas gdy drugie jej skrzydeko zostaje wtopione w pyt gr-
n. Przy rozkrceniu ruby uzyskuje si jednoczesny ruch pyty dolnej
ku tyowi, a grnej - ku przodowi.
10. Aparaty czynne zdejmowane
10.1. Pytka Schwarza
Nie j est znana dokadna data zastosowania aparatw wyjmowanych w or-
todoncji. Jedni uwaaj, e dokona tego Pierre Fauchard w 1728 roku, inni
e Kneisel w 1836 roku, jeszcze inni sdz, e podniebienne pytki regula-
cyjne z kauczuku wykona Brewsler w roku 1840, a opisa w 1848 Lindner.
A. M. Schwarz w 1938 roku ogosi opis szczegowo opracowanej konstrukcji
aparatw zdejmowanych w formie pytek grnych i dolnych, o szerokim zasto-
sowaniu klinicznym, tworzc cay system leczniczy.
Ryc. 10-1. Pytka Schwarza.
Aparat Schwarza (ryc. 10-1), tzw. czynne pytki" grna lub dolna, jest jed-
nym z najczciej stosowanych aparatw ortodontycznych. Aparat skada si
z pytki grnej podniebiennej lub jzykowej pytki dolnej, wykonanej z orto-
krylu, a dawniej z kauczuku.
rub najczciej umieszcza si centralnie i stanowi ona czynny element
Aparaty czynne zdejmowane
regulacyjny aparatu. W pycie znajduj si take uk wargowy grny lub dol-
ny, elementy dodatkowe w formie spryn wypychajcych, np. apy dla kia,
w zalenoci od potrzeby leczenia. Klamry stanowi niezbdny element utrzy-
mujcy aparat w jamie ustnej.
Schwarz w pierwowzorze aparatu proponuje klamry grotowe lub pgro-
towe, ktre wchodz w przestrzenie midzyzbowe na pograniczu brodawki
dzisowej; wykonane z drutu okrgego o rednicy 0,7 mm. Klamry mog
wystpowa w formie grotw cigych i obejmowa grup zbw lub w formie
pojedynczej. Maj za zadanie utrzymanie aparatu, jednake w wyjtkowych
przypadkach w nieznacznym zakresie po aktywacji mog przemieszcza zby.
W pytkach Schwarza mog by take stosowane do utrzymania klamry
Adamsa.
Wspczenie aparat ten wykorzystuje si take dla uzbienia mlecznego
i mieszanego. Wwczas klamry s wykonane z drutu o rednicy 0,7 mm dla z-
bw staych, a dla zbw mlecznych i przedtrzonowca staego z drutu 0,6 mm.
Klamra Adamsa obejmuje zb od strony policzkowej w formie uszek. Przso
klamry znajduje si midzy wygiciami uszkowymi i przebiega rwnolegle
do powierzchni zewntrznej zba w kierunku policzka. Ramiona klamry wcho-
dz odrodkowo i dorodkowo po powierzchni ujcej i wpuszczone s do pyty
podniebiennej aparatu.
W pytk s wmontowane czynne elementy regulacyjne, z ktrych podsta-
wowe s ruby, uki wargowe oraz rnego rodzaju sprynki.
ruby pomysu Fischera czy innych autorw s wykonywane fabrycznie.
Skok ruby jest tak obliczony, e jedno jej przekrcenie odpowiada drodze
l
A mm (czyli 4 obroty skadaj si na rozstp 0,8-1,0 mm). Pytka musi by
odpowiednio przycita w zalenoci od uoenia ruby, co wynika z planu le-
czenia, a rozstpujce si czci pytek przesuwaj w podanym kierunku
zb lub grupy zbw.
uki wargowe s wykonywane z drutu stalowego, hartowanego, spryste-
go lub twardego o rednicy 0,8 lub 0,9 mm. S one stosowane zarwno w pyt-
kach grnych, jak i dolnych. Biegn zalenie od wskaza leczniczych blisko
szyjek zbw przednich bd bliej brzegw siecznych. Z reguy obejmuj
siekacze, wchodzc do pytki midzy siekaczami bocznymi a kami, maj one
zapasowe ptlowe wygicie biegnce w obrbie wyrostka.
Spryny s wykonywane z drutu stalowego sprystego o rednicy 0,7 mm,
wygite w rne ksztaty, zalenie od planu leczenia. W zalenoci od sposobu
przegicia spryn mona uzyska jednokierunkowy ruch zba lub spowodo-
wa obrt zba, a przy sprynkach zoonych, zastosowanych na grup zbw,
mona oddziaywa z rn lub jednakow si na poszczeglne zby w danej
grupie. Uzyskuje si wwczas nierwnomierne lub rwnomierne przesuniecie
poszczeglnych zbw.
Pytki Schwarza mog by pogrubione w obrbie zbw przednich lub bocz-
nych; zachodz one wwczas na powierzchni zbw. S to tzw. way nagryzowe,
na ktre przy zwarciu szczk trafiaj zby przednie lub boczne przeciwnej szcz-
ki. Way te zabezpieczaj przed nagryzaniem na przsa klamer i ukw, oszcz-
dzajc dziecku niemiych odczu, prowokujcych do niepodanych ruchw
uchw, a jednoczenie chroni druty przed pkaniem. W pewnych przypad-
kach su one, przez podniesienie na nich zgryzu, do ominicia niekorzystnych
zazbie okluzyjnych, utrudniajcych ruchy zbw pod wpywem dziaania si
regulacyjnych. W innych przypadkach way boczne, zaklinowane na powierzch-
niach ujcych zbw trzonowych lub przedtrzonowych, wzmacniaj zakotwi-
czenie aparatu. Way wyzwalaj na drodze odruchowej pobudzenie motoryczne
uchwy, a kierunek jej ruchw jest zaleny od umiejscowienia waw. Wa na-
gryzowy, zastosowany w grnej pytce w obrbie zbw przednich, wywouje
ruch doprzedni i dowolne ruchy boczne uchwy. Way zastosowane w obrbie
zbw trzonowych prowokuj dotylne ruchy uchw. Way zatem okazuj si
czynnikiem sucym wiczeniu mini ujcych z wtrnym oddziaywaniem
na czynno stawu skroniowo-uchwow
7
ego. W konstrukcji pytek Schwarza,
oprcz czynnych, sztucznych si mechanicznych, dziaaj siy naturalne, mia-
nowicie siy gryzienia jako dowd udziau mini w regulacji zgryzu. Schwarz
zrekonstruowa swe pierwotne, czynne pytki w sensie celowego i kierowanego
wyzyskiwania si mini przy wspdziaaniu z siami mechanicznymi. Znalazo
to odzwierciedlenie w konstrukcji jego aparatu, zwanego podwjn pytk"
(doppeplatte) - patrz rozdzia 13. Aparaty czynno-czynnociowe.
10.1.1. Wykonanie pytki Schwarza metod polimeryzacji
Prac rozpoczyna si od dogicia na modelu roboczym odpowiednimi klesz-
czami elementw z drutu, jakie dla pacjenta zaleci lekarz. Naley pamita
0 dobraniu odpowiedniej gruboci drutu indywidualnie dla kadego elementu
1 dogiciu w taki sposb, aby ich cz kotwica w pycie nie dotykaa modelu
roboczego. Nastpnie elementy druciane mocujemy za pomoc wosku na mo-
delu roboczym. Naley rozrobi na szkieku dentyn i szpatuk naoy j
na model w miejscach, w ktrych lekarz zaleci wykonanie odcie. Podczas
wizania dentyny uplastyczniamy nad palnikiem pytk woskow, a nastpnie
opuszkami palcw
T
dociskamy j do modelu. Nadmiar wosku cinamy narz-
dziem do modelowania lub skalpelem, a obrzea wygadzamy i zaokrglamy
rozgrzanym noykiem do wosku.
Na gotowej pycie woskowej umieszczamy zgodnie ze schematem lekarza
rub ortodontyczn pokrywajc j woskiem na grubo 3 mm. Przyklejamy
rozgrzanym w
7
oskiem pytk do modelu i cao wrzucamy na dwie minuty
co miski gumowej wypenionej wod. Gdy model nasika wod, przygotowu-
jemy puszk do polimeryzacji oraz przyrzdy potrzebne do rozrobienia gipsu.
Zaizolowany model wycigamy z miski, nastpnie rozrabiamy gips do uzyska-
nia odpowiedniej konsystencji (gstej mietany) bez grudek i pcherzykw po-
wietrza. Papk gipsow wkadamy do dolnej czci puszki, wstrzsamy w
7
celu
wyrwnania powierzchni, a nastpnie wprowadzamy w- ni model z przyklejon
pytk. Gipsem zakrywamy w caoci klamry oraz niepodcite na nich zby, tak
aby widoczna bya w gipsie tylko pyta w
T
oskowa oraz zakotwiczona w niej ru-
ba z osonk. Po steniu masy w puszce wrzucamy j na kilka minut do wody
w celu zaizolow-ania. Nastpnie skadamy jej pozostae czci i przystpujemy
do wykonania kontry. Rozrabiamy papk gipsow
7
i powoli napeniamy puszk
gipsem. Naley pamita, aby gips dobrze wypeni wszystkie zakamarki. Po
wypenieniu po brzegi zamykamy puszk i odstawiamy co stenia.
W tym czasie naley wczy wyparzark, aby si nagrzaa; jeli jej nie po-
siadamy, nastawiamy w naczyniu wod. Po odpowiednim upywie czasu wka-
damy puszk do kpieli wodnej, otwieramy na ciepo i dokadnie wypukujemy
wrztkiem uplastyczniony w
T
osk. Szczotk i detergentem dokadnie odtusz-
czamy powierzchni, na ktr bdzie upychana masa akrylowa, robimy kana-
y odprowadzajce i dokadnie izolujemy izolatorem bonotwrczym. Naley
pamita, aby czynno t powtrzy trzy razy. Podczas schnicia izolatora
rozrabiamy w pojemniczku mas akrylow, co jaki czas kontrolujc fazy po-
limeryzacji:
1) mokrego piasku,
2) pcznienia,
3) rozklejania,
4) nitek,
5) ciasta.
Po przejciu fazy nitek czystymi, zwilonymi rkami upychamy mas w fazie
ciasta do puszki, ktr nastpnie zamykamy i prasujemy pod pras. Gdy z puszki
przestan wylewa si nadmiary akrylu, pozostawiamy jwprasie jeszcze na 15 mi-
nut i po tym czasie przenosimy do ramki, ktr umieszczamy w
7
polimeryzatorze
lub naczyniu z wod. Polimeryzujemy zgodnie z instrukcj podan przez produ-
centa. Po odpowiednim czasie wyjmujemy puszk z aparatury, schadzamy w stru-
mieniu zimnej wody i otwieramy. Uwalniamy motkiem pytk z puszki, nastpnie
opracowujemy j prostnic z odpowiednimi kocwkami, tak aby pasowaa ideal-
nie do modelu diagnostycznego. Po dopasowaniu polerujemy j filcami i szczotecz-
kami oraz separatorem przecinamy w miejscu zamocowanej ruby.
10.1.2. Wykonanie pytki Schwarza metod sypan
Po odlaniu modeli i ich odpowiednim obciciu naley dogi elementy drucia-
ne zalecone przez lekarza, ktre zostaj przymocowane do modelu robocze-
go za pomoc wosku od strony policzkowej. Elementy druciane powinny by
oddalone od modelu o 0,5 mm. Na modelu roboczym naley wykona frezem
wgbienie w miejscu, gdzie umieszczona bdzie dolna cz elementu trzyma-
jcego rub. Przed naoeniem rodka izolujcego trzeba umieci model na
okoo 10 minut w ciepej wodzie o temperaturze 35-40 stopni Celsjusza. Nie
naley pozostawia modelu w kpieli duej ni 15 minut, poniewa powierzch-
nia modelu zaczyna si odamywa i pozostaje w materiale Orthocryl.
Model naley zaizolowa za pomoc pdzelka cienk warstw rodka izolu-
jcego, dziki czemu uzyskujemy gadk powierzchni materiau Orthocryl.
Nastpnie nanosimy ruchem wahadowym na podniebienne lub jzykowe po-
wierzchnie modelu Orthocryl - proszek, a potem tak ilo pynu Orthocryl,
ktra moe by wchonita przez proszek. Na koniec gotowy aparat posypuje-
my proszkiem, dziki czemu nadmiar pynu zostaje wchonity.
Po wykonaniu aparatu umieszczamy model w poliklawie wypenionym cie-
p wod o temperaturze 35-40 stopni Celsjusza pod cinieniem 2,2 bara. Po
upywie 25 minut naley aparat wyj i opracowa.
Najczciej spotykane modyfikacje pytki grnej Schwarza (ryc. 10-2,10-3,
10-4,10-5,10-6 i 10-7):
1) pytka przecita symetrycznie w paszczynie strzakowej,
2) pytka przecita asymetrycznie,
3) V pytka,
4) modyfikacja Przylipiaka.
W 1935 roku Schwarz wprowadzi klamry grotowe. W 1950 roku Adams
wprowadzi swoje klamry do utrzymania aparatu.
Pytki z klamrami grotowymi nazwano pytkami Schwarza, natomiast
z klamrami Adamsa - pytkami Adamsa.
Ryc. 10-2. Modyfikacje pytki Schwarza.
Ryc. 10-6. Modyfikacja pytki Schwarza do przesuwania ku tyowi pierwszego trzonowca.
Ryc. 10-7. Modyfikacja pytki Schwarza rozszerzajcej grup zbw bocznych.
11. Aparaty czynne stae
11.1. Aparaty stae grubolukowe
Do poszerzania uku grnego su take aparaty stae gruboukowe, dogi-
nane przez technika lub standardowe zamawiane i doginane przez lekarza.
Wykonane s z drutu o rednicy 0,9 mm. Nale do nich: Quad Helix, Bihelix,
Orthorama, uk podniebienny. W uku dolnym stosujemy uki jzykowe.
uk podniebienny
uk podniebienny (ryc. 11-1), z drutu stalowego sprystego hartowanego
lub z drutu twardego o rednicy 0,9 - 1,2 mm, doginamy do paszczyzny pod-
niebiennej modelu szczki w odlegoci 1 mm od bony luzowej. Jego zada-
niem j est poprzeczne zespolenie i utrzymanie aparatu, moe on rwnie peni
funkcj stabilizujc w wymiarze przednio-tylnym.
Ryc. 11- 1. uk podniebienny.
Aparaty czynne stale
uk Goshgariana
Aktywne, poprzeczne przso podniebienne reguluje nie tylko szeroko uku
zbowego, ale take obroty i nachylenia trzonowcw. czy ono pierwsze trzo-
nowce w poprzek podniebienia. uk ley w odlegoci 2 mm od bony luzowej
podniebienia, a w miejscu odpowiadajcym rodkowi podniebienia wygity
jest w ksztacie ptli, co pozwala na jego aktywacj.
Quad Helix
Najbardziej specjalistycznym aparatem wpywajcym na szeroko grne-
go uku jest Quad Helix. Stosujemy go do skorygowania zgryzu krzyowego
rozszerzajc poprzecznie uk zbowy grny. Quad Helix jest ukiem oralnym,
wygitym agrafkowo z jednego kawaka drutu o rednicy 0,9 mm. Ma cztery
oczka i dwa prty przebiegajce podniebiennie przy kach i przedtrzonowcach.
Ryc. 11-2. Quad Helix.
Quad Helix mona przylutowywa do piercieni na trzonowcach lub utwier-
dzi za pomoc rurek. Aktywujemy go kleszczami Aderera o trjramiennym
dziobie. Aktywowanie przedniego przsa rozszerza tylny odcinek luku zbo-
wego, aktywowanie bocznych odcinkw rozszerza przedni cz szczki, ci-
cie bocznych prtw umoliwia za dokonanie obrotw pierwszego trzonowca.
Aparaty gruboukowe mog by umieszczone w specjalnie do tego celu su-
cych rurkach, znajdujcych si na powierzchni podniebiennej (uku grne-
go) bd jzykowej (uku dolnego) albo dolutowane na stae.
Aparaty czynne stae
Technik zaczyna wykonanie aparatu Quad Helix - poczwrnego lima-
ka" od dogicia limakw grnych" kleszczami wklso-wypukymi na dru-
cie twardym lub sprysto-twardym o rednicy 0,9 mm i dugoci od 15 do
20 cm. Nastpnie kieruje si ku doowi doginajc kleszczami kramponowymi
dwa pionowe ramiona aparatu. Ponownie uywajc kleszczy wklso-wypu-
kych dogina limaki dolne" usytuowane od strony podniebiennej pierwszych
zbw trzonowych. Nastpnie za pomoc kleszczy wklso-wypukych dogina
si zagicie drutu, ktre specjalnymi kleszczami spaszcza si tak, aby mona
byo wprowadzi je do rurki umieszczonej od strony podniebiennej na pier-
cieniu. Wolne ramiona dogina si kleszczami kramponowymi.
Lutowanie moemy wykona za pomoc: 1) pomienia lub 2) zgrzewarki
punktowej - lutowanie elektryczne za pomoc elektrody wglowej.
12. Aparaty czynnociowe
12.1. Aparat Andresena i Haupla - aparat blokowy
Aparat Andresena blokowy j est stosowany w okresie uzbienia staego, mie-
szanego i mlecznego; umoliwia on wczesne leczenie wad zgryzu. Skada si
z dwch pytek, grnej i dolnej, poczonych w jedn cao za pomoc zgryzu
konstrukcyjnego. Po stronie wargowej przednich zbw grnych i dolnych,
zalenie od wady zgryzu, biegnie uk wargowy z drutu stalowego okrgego
o przekroju 0,8 mm. uk ten suy nam do zabezpieczania przed zsuwaniem
si aparatu w kierunku garda lub cofania siekaczy grnych ku tyowi. Moe
on suy rwnie do odsuwania wargi grnej, do ruchw, co rwnie powoduje
zmian w ustawieniu zbw przednich. Drugi element metalowy to spryna
Coffina wykonana rwnie z drutu stalowego okrgego o rednicy 1,0-1,2 mm
w ksztacie duej litery M. Umieszczona jest w linii porodkowej. Podczas le-
czenia spryna ta moe by aktywowana, co powoduje nieznaczne powik-
szenie aparatu. Dziecko musi wtedy wzmc wysiek mini zwierajcych, aby
aparat znalaz si w prawidowym pooeniu. Rozgicie spryny Coffina nie
powoduje mechanicznego rozszerzenia uku zbowego, lecz ma dziaanie bod-
cowe dla mini, wzmagajc ich si i napicie. Na zewntrznej stronie apara-
tu, w obrbie obu ukw zbowych, znajduj si mae zagbienia, odpowiada-
jce odbiciom podniebiennych i jzykowych powierzchni zbw.
Zgryz konstrukcyjny, pobierany przez lekarza, jest najwaniejszym ele-
mentem w konstrukcji aparatu blokowego. Polega na podniesieniu wysokoci
zgryzu o 4-6 mm w okolicy zbw bocznych i przesuniciu uchwy ku przo-
dowi, tyowi lub na bok - w zalenoci od wady zgryzu, co powoduje uaktyw-
nienie pewnej grupy mini. Zgryz konstrukcyjny pobiera si na waeczku
woskowym o gruboci okoo 5 mm, uksztatowanym w formie uku zbowego.
Wykonanie aparatu blokowego obejmuje: wykonanie modeli grnego i dol-
nego z twardego gipsu, zestawienie obu modeli ze zgryzem konstrukcyjnym,
wykonanie fiksatora okludatora gipsowego przez zanurzenie tylnych cian
modeli w warstwie gipsu i uformowanie ramki, oznaczenie wysokoci zgry-
zu konstrukcyjnego i gbokoci zanurzenia modeli w fiksatorze, dogicie
elementw drucianych: uku wargowego i spryny Coffina. uk wargowy
przechodzi poniej wypukoci wargowej siekaczy i nadchodzc do kw, zo-
staje zagity ku grze pod ktem prostym. Przechodzi na wyrostek zbodo-
owy, zostaje zgity nad kem i poza nim wraca do dou, formuje ptl i doty-
ka dorodkow cian staego ka i po stronie dorodkowej powierzchni zba
pierwszego przedtrzonowego na poziomie powierzchni ujcej przechodzi
na stron podniebienia, a nastpnie zostaje wtopiony w akryl. Zakoczenie
ukw przebiega rwnolegle do linii szyjek zbw ku tyowi i tam zostaje po-
fadowane w celu lepszego utrzymania w akrylu. Analogicznie wygina si uk
po drugiej stronie uku zbowego. Naley pamita o zachowaniu odlegoci
zakocze drutu od szyjek zbw rednio okoo 5 mm ku grze, a od bony
luzowej okoo 1 mm. W przypadku uzbienia mlecznego uk trzeba dogi bez
ptli na wargowej powierzchni ka, ale trzeba sformowa ponad nim na wy-
rostku pkole. Doginanie uku wargowego rozpoczyna si od ptli nad kem,
a nastpnie prowadzi uk wzdu brzegu siecznego siekaczy i po drugiej stro-
nie wygina si drug ptl nad drugim kem. Jeeli ju wszystkie odcinki uku
pasuj do swoich miejsc, naley dogi koce drutw od strony podniebiennej.
Taki sam sposb wykonania dolnego uku wargowego zaleca Andresen, jedy-
nie jego zakoczenie umieszcza w pycie grnej. W praktyce jednak wykonuje
si uk dolny wtopiony w pyt doln aparatu, poniej zbw bocznych, a nie
w pyt grn.
Formujc uk wargowy dla uzbienia mlecznego, jego obwodowy odcinek
mona poprowadzi nieco niej i wtopi w akryl poniej punktu stycznego ka
i zba pierwszego trzonowego mlecznego, gdy przy wymianie zbw drut
mgby przeszkadza w przestrzeni midzyzbowej, a w uzbieniu staym
takie umieszczenie uku moe spowodowa jego opieranie si o guzek zba
dolnego.
Etapy wykonania pracy:
1. Spryna Coffina ma ksztat duej litery M i wykonuje si j z drutu
okrgego, stalowego o przekroju 1,0 - 1,2 mm. Uoona jest na podnie-
bieniu w porodkowej linii szczk. Koce drutu s uformowane w cy-
gask ciek i wtopione w akryl, a ptla rodkowa cakowicie jest
odsonita i oddalona od podniebienia na grubo jednej pytki wosku.
2. Izolowanie modeli.
3. Sypanie ortokrylu.
Aparaty czynno-czynnociowe
4. Polimeryzacja w poliklawie.
5. Opracowanie, polerowanie.
6. Umieszczenie na modelu roboczym.
7. Oddanie lekarzowi wraz ze zgryzem konstrukcyjnym.
Ryc. 12-1. Aparat blokowy Andresena i Haupla.
12.2. Aparat Klammta ze spryn Coffina
W1955 roku Klammt zredukowa mas akrylow aparatu blokowego, przy-
legajc do koci przysiecznej i siekaczy grnych, zwikszajc w ten sposb
przestrze dla jzyka. Umoliwio to kontakt jzyka z siekaczami i uatwio
noszenie aparatu w cigu dnia. W kolejnej modyfikacji aparatu masa akrylo-
wa zostaa usunita z przedniego odcinka szczki i uchwy, co jeszcze bardziej
zwikszyo przestrze dla jzyka, uatwiajc mwienie i poykanie w aparacie,
wyduajc przez to czas jego noszenia. Aparat ten nazwano otwartym akty-
watorem.
Ryc. 12-4. Aparat Klammta ze spryn Coffina.
Aparat w grnej swojej czci posiada rub, dziki ktrej by dostosowy-
wany do zmieniajcych si warunkw zgryzu.
Kolejna modyfikacja polegaa na ograniczeniu pyty akrylowej, przylega-
jcej do podniebienia. ruba zostaa zastpiona ukiem podniebiennym, dziki
czemu jzyk mg swobodnie oddziaywa na podniebienie, wyrostki zbodo-
owe i uki zbowe, zarwno w czasie spoczynku, jak i podczas mwienia i poy-
kania. Aparat ten nazwano elastycznym otwartym aktywatorem (EOA). Suy
on do leczenia zaburze czynnociowych u dzieci w okresie uzbienia miesza-
nego i wczesnej fazy uzbienia staego w tyozgryzach, przodozgryzach, zgry-
zach otwartych i zgryzach krzyowych.
Elastyczny otwarty aktywator podstawowy skada si z prawej i lewej czci
akrylowej, ktre s poczone ukiem podniebiennym. Czci akrylowe przylega-
jce do zbw bocznych mog by gadkie lub mog wnika w przestrzenie mi-
dzyzbowe. Wedug Klammta masa akrylowa suy do utrzymania elementw
drucianych, wodzenia uchwy do pooenia zgodnego ze zgryzem konstrukcyjnym.
uki i sprynki wpywaj na przystosowanie jzyka, warg i policzka do aparatu.
uk podniebienny wykonuje si z drutu twardego o rednicy 1,2 mm. Wy-
chodzi on z masy akrylowej na poziomie pierwszych trzonowcw mlecznych
lub przedtrzonowcw tworzc ptle w postaci spryny Coffina, sigajc do
dystalnej powierzchni pierwszych trzonowcw staych. Jest on oddalony od
bony luzowej o 0,5-1,0 mm. uk ten nie suy do aktywnego rozszerzania,
lecz jedynie do dostosowania aparatu do zmieniajcej si szerokoci ukw z-
bowych. Spryny wodzce wykonuje si z drutu o rednicy 0,9 mm, przylega-
j one do podniebiennej powierzchni siekaczy.
uki wargowe maj przebieg poziomy, wykonane s z drutu twardego o red-
nicy 0,9 mm. Sigaj one do poowy drugich trzonowcw mlecznych lub przed-
trzonowcw i przylegaj do najbardziej przedsionkowo wystajcych powierzchni
zbw. Celem ich jest ksztatowanie ukw zbowych od strony wargowej. Wpy-
waj one rwnie na napicie warg i odsuwaj policzki od ukw zbowych.
Wykonanie elastycznego otwartego aktywatora
Do wykonania EOA wymagane s dokadne modele z dobrze odtworzonym
przedsionkiem. Szczegln uwag naley zwrci na zachowanie wysokoci
zgryzu konstrukcyjnego, poniewa podczas nieprawidowego zwierakowania
moe doj do rozklinowania zbw, czego skutkiem moe by przesunicie
uchwy do przodu lub do boku, a to utrudni pacjentowi noszenie aparatu. Dru-
ty doginamy kleszczami o zaokrglonych brzegach, co zapobiega ich amaniu.
uk podniebienny, dogite uki wargowe oraz spryny wodzce mocuje
si na modelu woskiem, pozostawiajc odstajce od modelu koce drutw do
pokrycia mas szybko polimeryzujc. W miejscu wchodzenia uku podnie-
biennego i ukw wargowych co masy akrylowej nakada si na drut rurk
gumow, co zapobiega pkaniu drutu. Nastpnie po przygotowaniu ciasta for-
muje si cz akrylow aparatu. agodnym uciskiem naley umoliwi masie
podejcie pod druty. Nastpnie przenosi si model wraz z aparatem do szybko-
waru, gdzie pod cinieniem 1,5 atmosfery nastpuje polimeryzacja. Spryny
wodzce przecina si dopiero po obrbce i wypolerowaniu aparatu.
12.3. Aparat Bimlera
Aparaty Bimlera po raz pierwszy zostay przedstawione na zjedzie ortope-
dw szczkowych w 1949 roku, a nastpnie opisane w wielu publikacjach. Ich
budowa, podobnie jak aktywatorw, oparta jest na zgryzie konstrukcyjnym.
Zasadnicza rnica polega na poczeniu grnej i dolnej czci aparatu spr-
ystym drutem, co pozwala na zwikszenie zakresu ruchw uchwy i wykorzy-
stanie dziaania wszystkich mini.
Do zalet aparatw sprynowych, zarwno Bimlera, jak i innych, wprowa-
dzonych pniej nale:
stosunkowo maa podstawa akrylowa w porwnaniu z aktywatorami,
sprysto, ktra jest bodcem do zwikszenia pracy mini i wywoa-
nia mimowolnego ruchu nagryzania.
Do wad aparatw sprystych zaliczamy:
podatno na odksztacanie,
czste pkanie elementw drucianych, powodujce konieczno naprawy
lub wymiany aparatw.
Bimler opisa trzy podstawowe typy aparatw oraz opracowa odmiany
kadego z nich. Wedug Bimlera jego aparatami powinny by leczone osoby,
ktre maj wady w kierunku przednio-tylnym. W aparatach Bimlera wyst-
puje bardzo znaczne ograniczenie powierzchni pyt lub skrzyde wykonanych
z masy akrylowej na rzecz elementw drucianych, stanowicych konstrukcje
o rnych ukadach w zalenoci od wady zgryzu.
Do wykonania aparatu Bimlera stosuje si okrgy crut stalowy o wyso-
kiej sprystoci, o rednicy 0,9 mm, ktrego zakoczenia zostaj wtopione
w czci akrylowe. Zgryz konstrukcyjny do aparatw ustala si si zgodnie
z oglnymi zasadami ortopedii szczkowej. Bimler zaleca, aby zgryz kon-
strukcyjny by wyszy ni w aparatach blokowych Andresena.
Bimler zaprojektowa trzy typy aparatw:
1) typ A - do leczenia tyozgryzw,
2) typ B - do leczenia tyozgryzw z retruzj i nadzgryzem,
3) typ C - co leczenia przodozgryzu.
We wszystkich typach aparatw na podniebieniu znajduj si niewielkie
skrzydeka z akrylu obejmujce obustronnie przestrze od szyjki zbw bocz-
nych co szwu podniebiennego. Na dolnych zbach przednich umieszczona jest
kapa nazbna, w ktr wtopione s zakoczenia drutw lub uki wargowe. Jej
ksztat dostosowany jest do wskaza przy leczeniu odpowiednich wad zgryzu.
Stanowi wic albo wa nagryzowy dla zbw grnych, albo prowadzi je w za-
planowanym kierunku.
Aparat Bimlera typu A
W wersji podstawowej (Al) jest aparatem o najlejszej konstrukcji. Elementy
druciane wychodz z dwch podniebiennych skrzyde akrylowych obejmuj-
cych ky i zby boczne szczki oraz z ptli akrylowej uoonej przed dolnymi
zbami siecznymi.
uk wargowy przylega do siekaczy grnych, dochodzi do drugiego przed-
trzonowca, zagina si w formie ptli odstajcej od zbw bocznych, a nastp-
nie midzy kem i pierwszym przedtrzonowcem przechodzi w stron pod-
niebienn, wnikajc co skrzydeek akrylowych. Odstawanie ptli w obrbie
zbw bocznych ma na celu wyczenie siy uciskowej policzkw na szczki
i uki zbowe. Skrzydeka akrylowe le na stokach podniebienia w okolicy
przedtrzonowcw i trzonowcw.
Siekacze dolne pokryte s siodekowat kap akrylow, dochodzc
do szyjek zbowych. W przedsionkowej czci kapy akrylowej, w obrbie
siekaczy dolnych przebiega uk dolny. Biegnie on ku tyowi od strony po-
liczkowej, odstajcej od zbw i przechodzi na stron jzykow pomidzy
pierwszym i drugim przedtrzonowcem. Skierowany ku przodowi po stronie
jzyka pomidzy pierwszym i drugim przedtrzonowcem. Nastpnie skie-
rowany ku przodowi po stronie jzykowej dochodzi do ka, gdzie przegity
ku doowi w okolicy szyjki ka, ponownie zgity, tak e biegnie wzdu szy-
jek przedtrzonowcw i pierwszego trzonowca, po czym zostaje wygity ku
grze, tak e koczy si w skrzydeku podniebiennym jako element czcy
grn i doln cz aparatu.
Sprynki powrotne: od skrzydeek podniebiennych odchodz dwie spryn-
ki powrotne, na ktre nakada si gumowe rureczki. Podczas ruchw ujcych
siekacze nagryzaj na sprynki z wentylami, co powoduje skracanie zbw.
Aparat A2, zbudowany z grnych i dolnych skrzydeek akrylowych, nie po-
siada pelotki wargowej. Skrzydeka grne poczone s z tyu drutem, a skrzy-
deka dolne ukiem wargowym dolnym. Nastpne wersje cechuje poczenie
skrzydeek akrylowych du spryn Coffina lub rub. Ta grupa aparatw
stosowana jest w leczeniu rnych dotylnych wad zgryzu.
Aparat Bimlera typu B
Aparat ten przeznaczony jest do leczenia zgryzw gbokich. We wszyst-
kich trzech odmianach skrzydeka akrylowe s poczone drutem, wygitym
w ksztat spryny Coffina lub prostym. Dziaanie aparatu ma na celu wysuwa-
nie i skracanie siekaczy grnych. Zby dolne s pokryte kap akrylow pask
na brzegu siecznym. Przy nagryzaniu kapa uciska na grny uk podniebienny,
powodujc skrcenie siekaczy grnych. Wychylaniu siekaczy su ptle uku
podniebiennego. uk podniebienny oparty o guzki poclniebienne siekaczy gr-
nych zostaje zagity w dwie poziome ptle, midzy kem i pierwszym zbem
przedtrzonowym przechodzi na stron policzkow, obejmuje ptl pierwszy
przedtrzonowiec, a nastpnie midzy pierwszym i drugim przedtrzonowcem
wnika do skrzydeka podniebiennego. Podczas nagryzania na ptle poziome,
obcignite wykiem gumowym, wywizuj si siy pionowe skracajce gr-
ne i dolne siekacze, oraz siy poziome, dziaajce wysuwajco na siekacze gr-
ne. W przypadkach gdy tylko siekacze przyrodkowe s w retruzji, a boczne
w protruzji, ukom grnym zewntrznym nadaje si taki ksztat, aby przy-
legay do wychylonych siekaczy bocznych w celu ich przechylenia. Mona to
uzyska za pomoc sprynek wychodzcych ze skrzydeek podniebiennych
midzy kem a siekaczem bocznym na wargow powierzchni siekaczy bocz-
nych. uk dolny ma przebieg taki sam jak w typie A.
Aparat Bimlera typu C
Suy do leczenia doprzednich wad zgryzu. Aparat charakteryzuje si obecnoci
dolnej pyty opartej na klamrach, obejmujcej dolne ky. Pyta nie przylega co po-
wierzchni wargowych siekaczy dolnych. uk wargowy dogina si do powierzchni
wargowych siekaczy dolnych i kw, zaginajc go pod ktem prowadzi si go
w kierunku szczki, tam tworzy si ptl po stronie policzkowej, sigajc do z-
bw trzonowych i wraca si do okolicy grnych kw przeprowadzajc luk w ob-
rbie ka na stron podniebienn i umocowujc go w skrzydeku podniebiennym.
W skrzydeka podniebienne rwnie s wmontowane sprynki powrotne, oparte
o powierzchnie podniebienne siekaczy grnych w celu ich wysuwania.
W aparatach Bimlera czci akrylowe wykonuje si z tworzyw szybko po-
limeryzujcych.
W prawie wszystkich wersjach aparaty Bimlera mog by aktywowane
przez odpowiednie przeginanie tylnych ptli czcych grn i doln cz
aparatu. Naley tu zachowa du ostrono, gdy druty te naraone s
na znaczne zmczenie materiau i atwo pkaj.
Opisane powyej zasady konstrukcji aparatu Bimlera nie wyczerpuj bar-
dzo licznych odmian oraz ulepsze, wprowadzonych przez autora w wyniku
dowiadcze w praktycznym ich zastosowaniu.
Midzy innymi autor wprowadza poczenia skrzyde grnych nie tylko
za pomoc ukw wargowych, lecz take wcza spryn Coffina, a nawet bu-
duje cz grn w formie pytki podniebiennej ze rub, a w aparatach do le-
czenia progenii nawet stabilizuje pytk grn za pomoc klamer grotowych.
Z dodatkw drucianych przy tylozgryzach z przechyleniem siekaczy stosuje,
podobnie jak w obrbie grnych skrzydeek, krte ptle druciane na siekacze
dolne, umocowane jzykowo w kapie dolnej. Z ostatnich jego ulepsze naley
odnotowa w przypadkach tyozgryzu z protruzj siekaczy stosowanie podnie-
biennie biegncych grnych ptli drucianych, wygitych poziomo i odsuni-
tych od siekaczy grnych, na ktre nasuwa kawaki rurek gumowych. Ma to
tworzy elastyczny wa nagryzowy, pobudzajcy dynamik uchwy.
12.4. Bionator Baltersa
W zamierzeniu Baltersa (1964) zastosowanie bionatora jego pomysu miao
stanowi szerokie, wielokierunkowe podejcie do leczenia. Do prawidowego
funkcjonowania ukadu stomatognatycznego potrzebne jest osignicie pra-
widowego zwarcia ust i uzyskanie prawidowego kontaktu jzyka z podniebie-
niem. Wedug Baltersa dziki zmianie czynnoci w jamie ustnej mona usun
dysfunkcje i skorygowa nieprawidowe pooenie zbw oraz szczk.
Balters by zwolennikiem ustalania zgryzu konstrukcyjnego w pooeniu
siekaczy brzeg do brzegu. Zaoenie to czsto jednak jest niemoliwe.
Ryc.12-5. Aparat Baltersa.
Bionatory s odmian aktywatora opisanego przez Baltersa w 1960 roku.
Dziaanie lecznicze aparatw polega na umoliwieniu ukierunkowanego wzro-
stu szczk w trzech paszczyznach przestrzennych. Takie dziaanie wg Balter-
sa jest nastpstwem przestrzennego ustawienia uchwy w stosunku do szczki
oraz odsunicia policzkw i jzyka od zbw, zarwno w spoczynku, jak i pod-
czas mwienia.
Balters opisa trzy typy swoich aparatw:
1) aparat podstawowy,
2) aparat zasonowy z zason dla jzyka,
3) aparat do leczenia przodozgryzu.
1. Typ podstawowy
Przeznaczony jest do leczenia tyozgryzw, zwe oraz zgryzw krzy-
owych. Masa akrylowa przylega do dolnego uku zbowego, czci zbo-
doowej uchwy oraz do zbw bocznych w szczce. Zby przednie grne
i podniebiennie s odsonite. Przez podniebienie przechodzi uk jzykowy
z drutu o rednicy 1,2 mm z du ptl otwart z przodu. uk ten wychodzi
z masy akrylowej w okolicy pierwszych grnych zbw przedtrzonowych.
Odpowiednie dogicie ptli naciskajcej na tyln cz jzyka ma powodo-
wa nawykowe jego obnienie i wysunicie. uk wargowy wykonany z dru-
tu o rednicy 0,9 mm przylega (przewanie biernie) do zbw przednich
grnych, w bokach tworzy ptle sigajce do pierwszych zbw trzonowych
odsunite o 4 mm od zbw bocznych. W przypadkach leczenia zwe ptle
te pokryte s mas akrylow tworzc przedsionkowe tarcze policzkowe. Je-
li leczy si zgryz krzyowy, tarcze przylegaj do zbw dolnych, a odsuni-
te s od grnych. W przypadkach znacznego nacisku warg Balters stosuje
dodatkowo przedsionkow tarcz wargow. Pen tarcz ustn, zakadan
osobno do aparatu podstawowego, Balters poleca stosowa w nawykowym
oddychaniu przez usta.
2. Bionator zasonowy
Wykorzystywany jest do leczenia zgryzw otwartych, rni si od bionato-
ra podstawowego stosowaniem bocznych powierzchni nagryzowych, oson
akrylow od strony podniebiennej zbw siecznych grnych, niszym przebie-
giem uku wargowego, ktry przechodzi wzdu szpary niedogryzowej. Czsto
bywa uzupeniony przedsionkow tarcz wargow.
3. Bionator odwrotny
Przeznaczony jest do leczenia przodozgryzw. Rni si od podstawowego in-
nym uoeniem uku jzykowego, ktrego ptla otwarta jest od tyu, a koce
drutu wnikaj w mas akrylow w okolicy pierwszych zbw trzonowych gr-
nych. Pozwala to na skierowanie nacisku jzyka na odsonit przedni cz
podniebienia. uk wargowy przebiega wzdu zbw przednich dolnych.
Balters zaleca noszenie swych aparatw przez 24 godziny, poza posikami. Za-
leca take moliwie czste mwienie, co przy maych rozmiarach aparatu nie spra-
wia pacjentom trudnoci. Bionatory mona take wykorzysta w okresie przygo-
towania do leczenia przed aparatami staymi oraz jako aparaty retencyjne.
Bionator skada si z:
1) uku wargowego z przeduonymi ptlami policzkowymi,
2) uku podniebiennego lub jzykowego,
3) stosunkowo maej - w porwnaniu z aktywatorem - podstawy akrylowej.
uk wargowy
uk wargowy w bionatorze wykonany jest z twardego drutu o rednicy 0,9 mm,
moe mie przeduone ptle policzkowe. W aparacie podstawowym drut do-
tyka zbw przednich w jednej trzeciej ich wysokoci od brzegw siecznych.
W poowie szerokoci korony pierwszego przedtrzonowca dolnego zagicia
drutu ponownie doprowadzaj drut do pozycji horyzontalnej. Przeduenie
dystalnej ptli pozostaje oddalone okoo 2 mm od zbw w uchwie. Na dystal-
nej powierzchni trzonowca mlecznego bd mezjalnej powierzchni pierwszego
staego trzonowca drut zagina si do gry i powraca w kierunku mezjalnym.
W punkcie rodkowym korony pierwszego przedtrzonowca lub trzonowca
mlecznego uk tworzy kt w kierunku powierzchni zgryzowych zbw i prze-
chodzi przez przestrze midzyzbow pomidzy kem i przedtrzonowcem,
aby wnikn w podniebienn cz podstawy akrylowej aparatu. Ten rodzaj
uku wargowego z przeduonymi ptlami policzkowymi pomaga utrzymywa
policzki odcignite od zbw bocznych, zachowujc jednoczenie moliwo
kontaktu z siekaczami.
uk wargowy w bionatorze z zapor jzykow jest zbliony do uku war-
gowego w aparacie podstawowym. Jedynie w odcinku siekaczy istniej r-
nice. uk wargowy biegnie przez rodek szpary midzy siekaczami grnymi
i dolnymi. Suy do wywiczenia warg i zapobiega wchodzeniu wargi dolnej
pomidzy uki zbowe. W bionatorze do leczenia przodozgryzw cakowitych
uk wargowy przylega do zbw przednich w uchwie.
Wysoki uk wargowy
Wysoki uk wargowy jest ukiem pomocniczym przylutowanym do podstawo-
wego uku wargowego. Jest on doczepiony do ptli policzkowych uku wargo-
wego. Istnieje moliwo zastosowania takiego dodatku we wszystkich apara-
tach dwuszczkowych.
Wysoki uk wargowy jest uywany w przypadkach, gdy pacjent podczas
mowy lub spoczynku przemieszcza jzykiem aparat ku tyowi i podkada uk
wargowy pod siekacze grne. Wysoki uk wargowy zapobiega temu nawyko-
wi. Mona go z atwoci doda do aparatu. Wykonany jest z drutu twardego
o rednicy 0,8-0,9 mm.
uk podniebienny lub jzykowy
uk jzykowy jest modelowany z drutu twardego o rednicy 1,2 mm. Wycho-
dzi on z akrylu na poziomie pierwszych grnych przedtrzonowcw, nastpnie
zwa si pod ktem ku tyowi, tworzc owaln ptl. Ku tyowi siga do po-
ziomu tylnych powierzchni pierwszych trzonowcw w szczce. uk powinien
by dostosowany do ksztatu podniebienia, ale z pozostawieniem przewitu
na jeden milimetr. Ksztat uku w aparacie podstawowym i w aparacie z zapor
dla jzyka jest taki sam. W aparacie do leczenia wad doprzednich uk jzyko-
wy jest odwrcony, a otwarta cz ptli zwraca si do tyu.
Podstawa akrylowa
Podstawa akrylowa bionatora powinna mie moliwie jak najmniejsze wiel-
koci. W uchwie zasig aparatu obejmuje ostatnie trzonowce i przechodzi
na brzegi sieczne siekaczy dolnych. Powierzchnie ujce zbw bocznych
w szczce i w uchwie s pokryte akrylem od strony jzykowej a do bruzd
rodkowych zbw. Z okolicy midzyszczkowej zasig akrylu przedua si
tworzc wypustki podniebienne, ktre dotykaj do trzonowcw, przedtrzo-
nowcw i kw grnych. Wypustki akrylowe s wskie i spoczywaj na bonie
luzowej od strony podniebiennej i jzyka pokrywajc podoe na 3-5 mm.
Wypustki dolne mog siga dalej, jeli potrzebne jest to w celu utrzymania
elementw drucianych. Zachowujc wystarczajco duo akrylu w celach re-
tencyjnych, naley dba o zapewnienie moliwie jak najwikszej przestrzeni
dla jzyka. Wystarczajco dua puszka dla jzyka" uatwia pacjentowi przy-
zwyczajanie do noszenia aparatu i zezwala na swobodn wymow.
W aparacie zasonowym elementy druciane s podobne do stosowanych
w aparacie podstawowym, jednake podstawa akrylowa jest uksztatowana ina-
czej. Grna cz aparatu zostaje zamknita przez zespolenie wypustek bocz-
nych w okolicy przedniej. Zazwyczaj akryl nie dochodzi do siekaczy, poniewa
aparat ten jest uywany gwnie do leczenia zgryzu otwartego przedniego.
Podstawa akrylowa bionatora do leczenia przodozgryzu rni si kszta-
tem od podstawy aparatu podstawowego. W czci przedniej akryl przechodzi
z wypustki dolnej do gry w taki sposb, aby szczelnie podpiera przednie
zby w szczce, podobnie jak rwnia pochyla wypychajca siekacze do przodu.
W przygotowaniach do wykonania bionatora najpierw obrysowany jest
na modelach zasig aparatu. Nastpnie doginane s elementy druciane. Aby
uatwi formowanie podstawy akrylowej, doradza si utworzenie z wosku linii
granicznych. Wosk suy rwnie do przymocowania uku jzykowego i uku
wargowego z przeduonymi ptlami policzkowymi do modelu grnego. Na-
stpnie jest nakadany akryl.
Po zakoczeniu polimeryzacji wosk jest usuwany, a bionator zostaje podda-
ny obrbce kocowej i polerowaniu. Mona doda rwnie elementy pomocni-
cze.
Modelowanie pyty akrylowej
Po uformowaniu odcie z wosku i zabezpieczeniu lepkim woskiem elemen-
tw drucianych nakada si preparat izolacyjny, a nastpnie fiksator zostaje
zoony. Odcienia z wosku dla tarcz policzkowych, ktre byy rozdzielone
w paszczynie zgryzowej przed dogiciem elementw drucianych, zostaj po-
czone ze sob. Nastpnie tarcze i peloty s formowane z ortokrylu. Tarcze
policzkowe sigaj od ostatnich trzonowcw do pierwszych przedtrzonowcw
lub pierwszych trzonowcw mlecznych. Wszystkie brzegi aparatu powinny
by zaokrglone. Powierzchnie wewntrzne atwiej jest wykoczy, jeeli po-
wierzchnia odcienia woskowego bya gadka.
12.5. Aparat Frankla - regulator funkcji
Regulator funkcji Frankla, podobnie jak aparaty elastyczne Bimlera, naley
do grupy aparatw czynnociowych. Podstaw tej metody leczenia jest pra-
widowe ksztatowanie si ukw zbowych pod wpywem rwnowagi mini
zewntrznych i wewntrznych. Celem leczenia jest doprowadzenie do prawi-
dowej czynnoci narzdu ucia, po ktrej nastpi przebudowa morfologiczna.
Std wanie pochodzi nazwa regulatory czynnoci".
W ich konstrukcji Frankel opar si na pytce przedsionkowej Krausa, dla-
tego elementy akrylowe znajduj si w obrbie przedsionka, a nie jamy ustnej
waciwej. Dziki temu aparat moe by noszony przez ca dob, gdy nie zo-
staje zmniejszona przestrze dla jzyka. Do bazy akrylowej wmontowane s
elementy z drutu (uki i peloty odsuwajce i napinajce wargi) oraz spryny
opierajce si o zby, aby zmieni ich pooenie. Aparat dobrze dziaa na mi-
sie okrny warg, powodujc zamknicie szpary ustnej.
Obecnie stosuje si cztery podstawowe typy regulatorw funkcji Frankla:
FRI - stosowany jest do leczenia tyozgryzw, ktre cechuj si cofniciem
dolnego lub wysuniciem grnego uku zbowego. Do typu FR I zaliczamy
trzy rodzaje aparatw: a, b, c.
FR II - wykorzystywany jest w leczeniu zgryzw gbokich, ktre charak-
teryzuj si gbokim zachodzeniem siekaczy grnych na dolne.
FR III - stosujemy do leczenia przodozgryzw, ktre cechuj si odwrot-
nym nagryzem siekaczy i kw. Wystpuj dwa rodzaje aparatu FR III: a, b.
FR IV - suy do leczenia zgryzw otwartych, czyli braku kontaktu piono-
wego midzy grnym i dolnym ukiem zbowym.
Przystpujc do laboratoryjnego wykonania aparatu zestawia si modele
ze skorygowanym przedsionkiem w okolicy sklepienia, wedug zgryzu kon-
strukcyjnego i osadza w zwieraku. Na zestawionych wedug zgryzu konstruk-
cyjnego i odpowiednio opracowanych modelach wykonuje si odcienie wo-
skowe (w okolicy modelowania tarcz bocznych i pelot). Grubo tarczy wosku
powinna mieci si w przedziale wielkoci 1,0 - 2,5 mm.
Nastpn czynnoci jest doginanie elementw drucianych z odpowiedniej
gruboci drutw stalowych sprystych lub czciowo pozbawionych spry-
stoci - wedug projektu klinicznego.
Dogite elementy druciane cz akrylowe tarcze boczne i peloty wykonane
z tworzywa akrylowego. Tarcze boczne modeluje si na przedsionkowych po-
wierzchniach modeli gipsowych. Zasig ich wyznaczaj: w odcinku przednim
- odrodkowe brzegi kw grnych i dolnych, w odcinku tylnym - ostatnie
trzonowce oraz grne i dolne sklepienie przedsionka jamy ustnej. Grubo
tworzywa akrylowego powinna wynosi 2-3 mm.
Budowa FR I a:
Elementy druciane: uk podniebienny, uk wargowy grny, ptle kowe, ra-
miona do pelot wargowych.
Elementy akrylowe: tarcze boczne, peloty dolne.
uk podniebienny: wykonany z drutu stalowego, o rednicy 0, 9-1, 1 mm,
dogina si do paszczyzny podniebiennej modelu szczki w odlegoci 1 mm
od bony luzowej.
Formowanie zaczyna si od doginania ptli w ksztacie omegi, ktrej ro-
dek powinien znajdowa si na przeciciu linii szwu podniebiennego porodko-
wego z lini czc drugie przedtrzonowce grne. Podstaw ptli formuje si
na linii czcej pierwsze trzonowce grne. Koce ptli agodnym zagiciem
dogina si do przestrzeni midzyzbowych drugich przedtrzonowcw i pierw-
szych trzonowcw grnych. Przez te przestrzenie koce uku przechodz
do przedsionka jamy ustnej, gdzie tworz ptle retencyjne (ktre w dalszych
etapach wykonania laboratoryjnego znajduj si w tarczach bocznych). Ptl
retencyjn formuje si tak, aby koniec drutu zosta dogity w postaci krt-
kiego ciernia lecego midzy guzkami policzkowymi pierwszego trzonowca
i sigajcego do poowy powierzchni ucia w oddaleniu od niej o 1 mm. uk ten
suy do utrzymania i odsunicia tarczek bocznych i umoliwia rozszerzenie
uku zbowego grnego.
Ryc. 12-6. Aparat Frankla typ I - widok od strony przedsionka.
uk jzykowy: doginany jest z drutu stalowego o rednicy 0,9 mm. Dogina
si go wzdu powierzchni jzykowych siekaczy i kw dolnych w odlegoci 1 mm.
W okolicy dalszych powierzchni kw przegina si drut w kierunku dna jamy ust-
nej, tworzc ptl, ktrej dugo nie powinna przekracza wysokoci wyrostka
zbodoowego. Rami wstpujce ptli przechodzi midzy kem a pierwszym
przedtrzonowcem dolnym na powierzchni przedsionkow do zakotwienia w tar-
czach bocznych. Po dogiciu uku jzykowego jego cz poziom pozbawia si
sprystoci przez przegrzanie. uk ten suy do wysuwania uchwy.
uk wargowy grny: wykonuje si z drutu stalowego o rednicy 0,6 - 0,7 mm.
uk dogina si do powierzchni wargowych siekaczy grnych w polowie wyso-
koci koron. Na dalszych brzegach koron drugich siekaczy drut przegina si
pionowo ku grnemu sklepieniu przedsionka i ponad kem przegina poziomo
do wejcia w tarcze boczne (praw i lew). W obrbie bony luzowej drut nie
przylega do podoa.
Ptle kowe: wychodz z tarczy bocznej i w przestrzeni midzyzbowej ka
oraz pierwszego przedtrzonowca grnego przechodz na stron podniebien-
n ka, tworzc ptl okrn. Po okreniu ka drut wprowadza si do prze-
strzeni midzyzbowej ka i drugiego siekacza, doginajc wolny koniec do po-
wierzchni licowej ka. Ptle kowe su do lepszego utrzymania aparatu.
Tarcze boczne. Odlego od powierzchni policzkowych zbw i bony lu-
zowej okrela projekt kliniczny (moe ona wynosi od 0 do 2 mm, jednakowo
dla szczeki i uchwy lub rnie w czci grnej i dolnej). Tarcze te sigaj
wysoko na bon luzow ruchom w obrbie szczki i uchwy. W wymiarze
przednio-tylnym obejmuj wyrostek zbodolowy i zby grne od pierwszego
przedtrzonowca do ostatniego trzonowca, w dole od ka do ostatniego trzo-
nowca. Tarcze boczne umoliwiaj rozbudow szczki i uchwy.
Peloty dolne: formuje si na ramionach z drutu stalowego o rednicy 0,9 mm,
wychodzcych z tworzywa tarcz bocznych okoo 3 mm od dolnego skraju tarcz.
Peloty akrylowe nie stykaj si ze sob, w czci rodkowej dogina si cz-
nik z drutu z wygiciem omijajcym wdzideko wargi dolnej. Koce czni-
ka dogina si rwnolegle do kocw ramion. Peloty modeluje si tworzywem
na kocach drutw (ramienia i cznika) na podou gipsowym. Dolny prze-
bieg powinien znajdowa si w sklepieniu przedsionka. Grubo tworzywa
wynosi okoo 2 mm. Peloty odsuwaj misie brdkowy od wyrostka i zbw
przednich dolnych. Przez pociganie wargi dolnej do przodu peloty powoduj
wzrost doprzedni odcinka przedniego uchwy.
Budowa FR I b
Elementy druciane: luk podniebienny, uk wargowy, ptle kowe, ramiona
do pelot, uki protruzyjne, przsa czce tarcz jzykow z tarczami bocznymi.
Elementy akrylowe: tarcze boczne, peloty dolne, tarcza jzykowa.
W tym typie aparatu modeluje si tarcz jzykow, ktra ley na jzyko-
wej powierzchni wyrostka zbodoowego uchwy o zasigu do pierwszych
trzonowcw staych. Tarcza jzykowa z tarczami bocznymi jest obustron-
nie poczona przsami drucianymi o rednicy 1,0 mm, przebiegajcymi
w przestrzeniach midzyzbowych: pierwszego, drugiego przedtrzonowca
i pierwszego trzonowca (w uzbieniu mieszanym midzy trzonowcami mlecz-
nymi). Przso dogina si z jednego odcinka drutu, wolne koce wtopione s
w tarcz boczn, cz rodkowa, zaptlona, wtopiona w odcinku bocznym
tarczy jzykowej. W tarczy jzykowej umieszcza si dwa symetryczne uki
protruzyjne.
uk protruzyjny wykonuje si z drutu stalowego o rednicy 0,8 mm. Wol-
ny koniec drutu dogina si do powierzchni jzykowych ka i siekaczy, ley
on na guzkach zbw. W pobliu linii porodkowej zagina si drut w agodn
ptl, tworzc rami zstpujce przebiegajce odrodkowo, poniej szyjek z-
bowych do okolicy kw, gdzie zakotwiony jest w tworzywie tarczy jzykowej.
Tarcza jzykowa z ukiem protruzyjnym zastpuje uk jzykowy. Pozostae
elementy konstrukcyjne aparatu wykonuje si jak w FR I a.
Budowa FR I c
Elementy druciane: uk podniebienny, uk wargowy grny, uk jzykowy, p-
tle kowe, ramiona do pelot, wodzida ruby.
ruby ortodontyczne.
Oglne zaoenia konstrukcyjne s takie same jak w FR I b, z t rnic,
e w tarczach bocznych umieszcza si dwie ruby ortodontyczne w okolicy
dolnych pierwszych trzonowcw. W tworzywie tarcz umieszcza si poziomo
samo wrzeciono ruby. Tarcz przecina si w dwch paszczyznach: poziomej
-w poowie odlegoci midzy powierzchniami ucia zbw grnych i dolnych
od rodka wrzeciona do skraju tarczy oraz pionowej - prostopadle do pozio-
mej przez rodek wrzeciona ruby do dolnego brzegu tarczy. W przedniej
czci tarcz (przed lini przecicia) zakotwiczone s przsa druciane cz-
ce tarcz jzykow. Elementem speniajcym funkcj wodzida ruby jest
prosty odcinek drutu, lecy poziomo w kadej tarczy bocznej; czy on obie
czci tarczy.
Budowa FR II - do leczenia zgryzw gbokich
Elementy druciane: uk podniebienny, uk wargowy grny, uk protruzyjny,
uk jzykowy, ptle kowe, ramiona do pelot.
Aparat ten (ryc. 12-7) rni si od FR I obecnoci uku wewntrznego
grnego, tzw. uku protruzyjnego, wykonanego z drutu stalowego o rednicy
0,7 mm. uk ten dogina si do powierzchni podniebiennych siekaczy grnych
w pobliu ich brzegw siecznych (rami poziome). W okolicy dalszych brzegw
drugich siekaczy zagina si drut pod ktem ostrym w kierunku szwu podnie-
biennego porodkowego - rami wstpujce. Powyej szyjki zba zaptla si
drut (szczyt ptli powinien znale si 2 - 3 mm powyej szyjki). Rami zstpu-
jce prowadzi do przestrzeni midzyzbowej ka i pierwszego przedtrzonowca
Ryc.12-7. Aparat Frankla typ II do leczenia zgryzw gbokich.
Ryc. 12-8. Aparat Frankla typ II - widok od strony przedsionka.
grnego. Przez te przestrzenie, blisko brodawki dzislowej, drut przechodzi
na stron przedsionkow do tarcz bocznych. W zwizku z takim przebiegiem
luku protruzyjnego ptle kowe dogina si w ten sposb, aby przebiegay pro-
sto z tarcz bocznych na licowe powierzchnie kw. Wolny koniec ptli profiluje
si zgodnie z krzywizn powierzchni licowej ka. uk ten suy do skracania
siekaczy grnych.
Budowa FR III a - do leczenia przodozgryzw
Elementy druciane: uk podniebienny, uk wargowy dolny, uk protruzyjny,
ramiona do pelot, ptle druciane wzmacniajce waki nagryzowe.
Elementy akrylowe: tarcze boczne, peloty grne, waki nagryzowe.
Ryc. 12-9. Aparat Frankla typ III do leczenia przodozgryzw.
Budowa FR III b
Elementy druciane: uk podniebienny, uk wargowy dolny, uk protruzyjny,
ramiona do pelot, ptle nagryzowe (na ostatnich trzonowcach).
Elementy akrylowe: tarcze boczne, peloty grne.
Ryc. 12-10. Aparat Frankla typ III - widok od strony przedsionka.
137
Aparaty czynnociowe
Budowa FR IV
Elementy druciane: uk podniebienny, ramiona do pelot grnej i dolnej, uk
protruzyjny grny i dolny.
Elementy akrylowe: tarcze boczne, peloty grne i dolne.
Ryc. 12-11. Aparat Frankla typ IV.
Ryc. 12-12. Aparat Frankla typ IV do leczenia zgryzw otwartych - widok od strony przedsionka.
13. Aparaty czynno-czynnociowe
13.1. Aparat blokowy ze rub
Aparat ten wykonuje si zgodnie z zasadami podanymi w podrozdziale 12.1.
Rnica polega na tym, e zamiast spryny Coffina umieszcza si rub orto-
dontyczn. ruba jest umiejscowiona w linii porodkowej aparatu na wysokoci
przestrzeni midzyzbowej midzy kem i pierwszym zbem przedtrzonowym.
Ryc. 13-1. Aparat blokowy - widok od powierzchni podniebiennej.
Ryc. 13-2. Aparat blokowy na modelu.
139
13.2. Otwarty aktywator Klammta
Opis i konstrukcja aparatu zostay przedstawione w podrozdziale 12.2. Opra-
cowujc dalsze modyfikacje aparatu Klammt ograniczy czci akrylowe
(ryc. 13-3). W obrbie grnych siekaczy oraz wyrostka zbodoowego nast-
pia redukcja pyty grnej aparatu. Dziki temu powsta otwarty aktywator.
Przy dalszej redukcji masy akrylowej i zastpieniu jej elementami sprysty-
mi Klammt skonstruowa elastyczny otwarty aktywator - EOA.
Ryc. 13-3. Aparat Klammta.
13.3. Doppelplatte
Modyfikacj aparatu Schwarza jest podwjna pytka Schwarza. Zasada kon-
strukcji tego aparatu polega na tym, e dwie pytki, grn i doln, zestawia si
zgodnie z oglnymi zasadami ustalania zgryzu konstrukcyjnego. Pyty apa-
ratu poczone s ze sob za pomoc wdzide akrylowych. Pyta akrylowa
dochodzi do poowy powierzchni ujcych wszystkich zbw oprcz siekaczy,
na ktrych akryl obejmuje brzegi sieczne.
Ryc. 13-4. Doppelplatte na modelu.
Ryc. 13-5. Doppelplatte model tuku grnego z wodzidtem akrylowym
- widok od strony przedsionka.
Ryc. 13-6. Doppelplatte - pyta grna, widok od strony podniebiennej.
13.4. Aparat Wunderera
Aparat Wunderera, ktry stosuje si co leczenia tylko jednej wady zgryzu
- wady doprzedniej, skada si z dwch pyt (grnej i dolnej) poczonych
w zgryzie konstrukcyjnym rub Weisego w jedn cao. Usytuowanie ru-
by jednym skrzydekiem w pycie grnej, a drugim w dolnej pozwala na uzy-
skanie ruchu obu pyt przeciwnego wzgldem siebie, a wic wysuwanie uku
zbowego grnego i jednoczenie cofanie uku dolnego. Aparat zaopatrzony
jest w uk wargowy grny (bierny) odstajcy od zbw przednich, co pozwala
na ich ruch ku przodowi, i uk wargowy dolny (czynny), ktry wzmaga cofanie
zbw dolnych. Obie pyty w odcinkach przednich zachodz na brzegi sieczne
siekaczy, co rwnie wywiera dziaanie w podanym kierunku.
Laboratoryjne wykonanie aparatu Wunderera:
1. Modele ze zgryzem konstrukcyjnym osadza si na zgryzadle.
2. Jeeli istnieje taka potrzeba, dogina si uki wargowe, ewentualnie inne
spryny,
3. Modeluje si z wosku obie pyty aparatu, pokrywajc brzegi sieczne i po-
wierzchnie ujce wszystkich zbw oraz modeluje paszczyzny lizgowe.
Wykonuje si je w nastpujcy sposb: rozmikczony waeczek wosku
nakada si na powierzchnie ujce i brzegi sieczne grnych zbw, doci-
ska model z waeczkiem do gadkiej powierzchni, np. pytki szklanej lub
metalowej posypanej talkiem w celu izolacji. W ten sposb powstaje rw-
na powierzchnia. Po poczeniu z woskiem waeczka z grn pyt na ca-
ym jej przebiegu naley podobny waeczek uoy na zbach uku dolne-
go i docisn je do siebie w zgryzadle, aby uzyska wzajemne przyleganie
paszczyzn lizgowych i odpowiedni wysoko wau dolnego. Styk waw
lizgowych powinien przebiega dokadnie w poowie wysokoci zgryzu
konstrukcyjnego.
4. rub Weisego montuje si wprowadzajc do grnej pytki jedno jej
skrzydo prostopadle do osi dugiej siekaczy przyrodkowych w poowie
wysokoci ich koron.
5. Poddaje si polimeryzacji obie pyty aparatu ze rub tkwic w grnej
pycie w wyej opisanym pooeniu.
6. Spolimeryzowane obie pyty nakada si na modele w artykulatorze
i mas szybko polimeryzujc czy drugie skrzydeko ruby z pytk
woln za pomoc przsa o szerokoci skrzyda ruby.
7. W pycie grnej, na jej powierzchni przylegajcej do podniebienia, wier-
tem szczelinowym wycina si may otwr w okolicy siekaczy przyrodko-
wych grnych, przez ktry wprowadza si kluczyk do rozkrcania ruby.
Obie powierzchnie lizgowe pytek musz by rwnolegle do siebie, aby
ruch lizgowy, przeciwny wzgldem siebie, mg odbywa si bez przeszkd.
Mona go wykonywa jako jedn cao ze rub umieszczon w grnej pytce.
Nastpnie poczy samopolimerem drugie skrzydo z pytk doln, a potem
przeci je poziomo wiertem szczelinowym lub separatorem, oddzielajc obie
pyty od siebie i umoliwiajc im wzajemny ruch wzgldem siebie. Wymaga to
wielkiej precyzji i dokadnoci, aby przecicie wypado w poowie wysokoci
zgryzu konstrukcyjnego i pyty byy do siebie rwnolege.
Przy zastosowaniu ruby Weisego nie trzeba modelowa przsa pytk dol-
n z wolnym kocem ruby, poniewa jej konstrukcja uwzgldnia to przso
(jako cz skadow ruby), ktre naley tylko poczy samopolimerem
z pytk doln.
Mona wykona rwnie inn modyfikacj aparatu Wunderera polegajc
na przeciciu go tylko w przedniej czci pyty, poziomo i pionowo (w okolicy
kw), co pozwoli na przesuwanie ku przodowi tylko maego odcinka pyty
grnej, obejmujcego okolice zbw przednich, podczas gdy reszta apara-
tu stanowi mocne oparcie dla tego ruchu. W tych modyfikacjach du wag
przywizuje si do si mechanicznych wczonych do biernego aparatu blo-
kowego.
Ryc. 13-7. Aparat Wunderera.
Ryc. 13-8. Aparat Wunderera.
143
13.5. Kinetor Stockfisha
W jego budowie wykorzystano siy kinetyczne uchwy.
Obie pytki s poczone za pomoc drucianych ptli lecych w bocznych
odcinkach przedsionka jamy ustnej, co ustala pooenie pytek w zgryzie kon-
strukcyjnym. Takie poczenie obu pytek zapewnia aparatowi swobod ruchu
we wszystkich kierunkach, a jednoczenie przeciwdziaa uciskowi policzkw
na uki zbowe. Dziaanie aparatu polega na wykorzystaniu impulsw rucho-
wych uchwy oraz jzyka i przekazaniu ich narzdowi ucia.
Kinetor Stockfisha, w porwnaniu ze sztywnym aparatem blokowym, uak-
tywnia wiksz liczb mini, dajc szerszy zakres bodcw czynnociowych.
Elementem wzmacniajcym bodce ruchowe jest wprowadzenie midzy uki
zbowe (w bocznych odcinkach aparatu) gumowych rurek naoonych na dru-
ciane ptle, przebiegajce nad powierzchniami ujcymi dolnych zbw. Tak
zbudowany kinetor po woeniu do ust pobudza natychmiast do wykonywania
ruchw ujcych. W aparacie mog by uyte ruby ortodontyczne lub spry-
ny Coffina, klamry utrzymujce, spryny do wysuwania pojedynczych zbw
lub peloty wargowe grne i dolne w celu wysunicia grup zbw. Wanym ele-
mentem w konstrukcji aparatu Stockfisha s ptle (przsa) przedsionkowe,
ustalajce uki zbowe we wzajemnym pooeniu, w zalenoci od wady zgryzu.
W leczeniu wad zgryzu z grupy tyozgryzw naley doln cz przsa
przedsionkowego wyduy (zakoczenie drutu poprowadzi midzy kem
a pierwszym zbem przedtrzonowym dolnym), a grn cz wtopi midzy
pierwszy i drugi zb przedtrzonowy grny (wtedy to przso jest krtsze
od dolnego). Odwrotnie postpuje si przy leczeniu przodozgryzw: tam grna
cz przsa jest dusza (wtopiona midzy kie a pierwszy zb przedtrzono-
wy grny), podczas gdy dolna cz przsa ley midzy pierwszym i drugim
zbem przedtrzonowym dolnym. Takie usytuowanie przse przedsionkowych
spowoduje ruch ukw zbowych w odpowiednich kierunkach: przy tylozgry-
zie grny uk zbowy bdzie prowadzony ku tyowi, a dolny ku przodowi. Przy
przodozgryzie uk grny otrzymuje impuls do ruchu poprzedniego, a dolny
do tylnego.
Czci metalowe aparatu Stockfisha:
1. uk wargowy grny - przy tyozgryzie.
2. uk wargowy dolny - przy przodozgryzie.
3. Spryny do wysuwania siekaczy (grnych lub dolnych).
4. Ptle poziome pojedyncze lub podwjne, lece ponad powierzchni
ujc zbw bocznych. Jeeli dogina si ptl pojedyncz, to wycho-
dzi ona z akrylu po stronie jzykowej dolnej pyty, w okolicy ostatniego
zba, zagina si pod ktem prostym ponad powierzchni ujc zbw
bocznych, tworzy ostr ptl i powraca ku tyowi. Jeeli ptle maj by
dwie, to pierwsz wprowadza si tak samo jak pojedyncz, ale jej prze-
bieg jest o poow krtszy (drugie rami zostaje wtopione w akryl obok
pierwszego). Drug ptl wprowadza si z pyty dolnej w okolicy ka ku
tyowi pod ktem prostym ponad powierzchnie ujce zbw bocznych,
aby nie stykaa si z przedni, zagina i wtapia podobnie.
5. Spryna Coffina.
6. ruba ortodontyczna.
7. Ptle boczne (przsa) czce obie pyty aparatu.
8. Ewentualnie peloty wargowe grne lub dolne.
9. Inne spryny zgodnie z planem leczenia.
Ptle (przsa) boczne powinny by dogite w taki sposb, aby leay w jed-
nej paszczynie, oddalone o okoo 2 mm od wyrostkw zbodoowych, a nie
wklinowyway si we wgbienie midzy wyrostkami zbodoowymi i ukami
zbowymi. Maj one bowiem odsuwa minie policzkowe i uatwi zrost ukw
zbowych na szeroko. Krzywizny ptli policzkowych powinny by dogite
pod ktem prostym, ale zaokrglonym (zwaszcza tylne), poniewa czsto s
aktywowane (przeginane) w cigu leczenia, a rozginanie i powtrne zginanie
drutu powoduje jego pknicie.
Laboratoryjne wykonanie aparatu Stockfisha:
1. Modele ze zgryzem konstrukcyjnym naley osadza w artykulatorze.
2. Dogi elementy druciane.
3. Wymodelowa obie pyty z wosku i wczy w elementy druciane, ewen-
tualnie w rub lub ruby ortodontyczne.
4. Dogi ptle policzkowe i umieci je w odpowiednich miejscach.
5. Zatopi aparat w kuwecie wypenionej gipsem i przeprowadzi polime-
ryzacj.
Metoda ta jest rzadko stosowana, poniewa wyjcie aparatu z puszki po
polimeryzacji jest prawie niemoliwe bez jego odksztacenia. Wobec tego za-
tapia si w kuwecie osobno obie pytki, przeprowadza polimeryzacj, wyjmu-
je, poddaje obrbce i dopiero potem nakada na modele w okludatorze i umo-
cowuje mas szybko polimeryzujc uprzednio dogite przsa policzkowe.
Wad aparatw Stockfisha jest pkanie przse policzkowych w czasie uyt-
kowania aparatu, szczeglnie czste przy leczeniu tyozgryzw. Reperacja ich
jest skomplikowana pod wzgldem technicznym, co czsto uniemoliwia dal-
sze korzystanie z aparatu i zmusza do wykonania nowego.
Ryc. 13-9. Aparat Stockfisha.
13.6. Aparat Twin Bock
Aparat Twin Bock naley do grupy apartw czynnociowych. Zaprojektowa
go dr William Clark w 1977 roku, ale dopiero w 1982 roku jego opis zosta za-
mieszczony w czasopimie British Journal of Orthodontic". Aparat stosuje si
w leczeniu wad z grupy tyozgryzw oraz zgryzu gbokiego i zwenia szczki.
Twin Bock zbudowany jest podobnie jak Doppelplatte. Skada si z pytki
grnej i dolnej, ktre s zestawione wedug oglnych zasad ustalania zgryzu
konstrukcyjnego. W pycie grnej aparatu mog znajdowa si jedna lub dwie
ruby uoone w linii porodkowej. Zastosowanie dwch rub powoduje nieco
mniejsz elastyczno, a co za tym idzie mniejsz amliwo. Kad ze rub na-
ley rozkrca a do oczekiwanego poszerzenia. W uchwie akryl siga jedynie
do dystalnej powierzchni drugiego przedtrzonowca po obu stronach. W stre-
fach bocznych aparatu znajduj si dwa akrylowe bloki sigajce w grnej
czci od dystalnej powierzchni ostatniego zba w uku grnym do dystalnej
powierzchni pierwszego zba przedtrzonowego, a w uku dolnym od dystal-
nej powierzchni ka do mezjalnej powierzchni drugiego przedtrzonowca. Te
dwa bloki s tak zestawione ze sob, e tworz kt 70 stopni. Standardowo nie
Ryc. 13-10. Aparat Twin Bock.
stosuje si uku wargowego, gdy moe to spowodowa zbytni retruzj sieka-
czy. Naley pamita, aby akryl w strefie bocznej nie utrudnia i nie zaburza
pionowych ruchw zbw.
Utrzymanie aparatu mog stanowi klamry Adamsa lub klamry kulkowe,
a ich rozmieszczenie zaley od liczby i rozmieszczenia zbw mlecznych i sta-
ych.
Pawe Matusiak
14. Termoformowanie
Istnieje wiele technik wykonywania prac protetycznych i ortodontycznych. Ci-
gle powstaj nowe urzdzenia je wytwarzajce, a wraz z nimi nowe technologie.
Jedn z innowacyjnych technik jest technika termoformowania, w stomatolo-
gii uznawana za technologi estetyczn. Jest to proces wykonywania prac or-
todontycznych polegajcy na podgrzaniu folii do stanu optymalnej plastyczno-
ci i nadaniu jej ksztatu modelu roboczego. Jako odwzorowania powierzchni
klinicznej zaley od wielkoci cinienia dziaajcego na podgrzan foli, rwno-
miernoci jej podgrzania oraz rodzaju folii i jej gruboci.
Wyrnia si trzy typy urzdze do termoformowania (ryc. 14-1):
prniowe - si powodujc dociskanie folii do modelu jest pompa pr-
niowa (warto podcinienia 0,7 bara),
Ryc. 14-1. Techniki termoformowania.
148
Termoformowanie
prniowe - podcinienie wytworzone przez przepyw spronego powie-
trza (warto podcinienia 0,7 bara),
cinieniowe - nadcinienie tworzy kompresor (warto cinienia 3 - 6 ba-
rw).
W zalenoci od typu termoformowania uzyskuje si rny stopie przyle-
gania folii do modelu gipsowego, a tym samym rny sposb przylegania pracy
protetycznej i ortodontycznej do zbw pacjenta.
Ze wzgldu na to, e niektre typy prac wymagaj cinienia roboczego wy-
szego ni 1 bar, urzdzenia do termoformowania prniowego znajduj ograni-
czone zastosowanie.
Urzdzenia do termoformowania rni si te sposobem nagrzewania folii.
Elementem grzejnym moe by spirala w osonie kwarcowej, grzaka ceramicz-
na, promiennik podczerwieni. Typ tego elementu ma wpyw na rwnomierno
nagrzewania folii oraz na gwarancj uzyskania temperatury, w ktrej folia jest
najbardziej plastyczna. Efektem zego nagrzania folii moe by nierwna gru-
bo cianek przyszej pracy, rozerwanie folii lub jej nadmierna grubo. Naj-
lepsze efekty uzyskuje si przy zastosowaniu grzaki z promieniami podczerwo-
nymi. Przykad urzdzenia przedstawia rycina 14-2.
Ryc. 14-2. Urzdzenie do termoformowania Biostar.
149
Termoformowanie
Istotne jest rwnie, z ktrej strony urzdzenie podgrzewa foli; czy z tej,
ktra bdzie przylega do modelu roboczego, czy z odwrotnej.
Uplastycznianie folii od strony przylegajcej do modelu powoduje jej lep-
sze przyleganie, a tym samym lepsze przyleganie gotowej pracy. Problem ten
jest szczeglnie istotny w przypadku wykonywania prac z grubych folii, np.
ochraniaczy sportowych.
Najbardziej znanym, a przez to powszechnie uywanym w Polsce mate-
riaem do wykonywania aparatw ortodontycznych by i jest polimetakrylan
metylu (PMMA). Sposb przetworzenia tego materiau jest dobrze znany ka-
demu technikowi dentystycznemu. Wrd wielu zalet tego materiau (atwo
nakadania i formowania, atwo barwienia, szeroka gama barwnikw) istnie-
je jednak jedna ujemna cecha materiau. Jest ni monomer resztkowy, ktry
w niektrych przypadkach moe okaza si szkodliwy dla pacjentw oraz po-
wodowa uczulenie u technikw wykonujcych prace ortodontyczne.
Rozwj technologii spowodowa wprowadzenie do pracowni ortodontycz-
nych innych materiaw, rnicych si pod wzgldem skadu chemicznego.
Dziki temu rni si one twardoci, elastycznoci, odpornoci na ciera-
nie i kolorystyk. Dostpne s rwnie folie o dwch rnych waciwociach,
np. z jednej strony twarde, z drugiej mikkie. Jeszcze jedn zalet folii jest
to, e co dalszego przetwarzania otrzymuje si je w formie spolimeryzowanej.
Dalsze przetwarzanie nie jest wic zwizane ze szkodliwym, nieprzyjemnym
zapachem, jaki wydziela lotny monomer oraz eliminuje ryzyko uczule u tech-
nikw i pacjentw.
Folie stosowane co wykonywania prac protetycznych (ryc. 14-3) moemy
podzieli na trzy grupy:
1) elestyczne twarde,
2) elastyczne mikkie,
3) twardo-mikkie.
Folie elestyczne twarde charakteryzuj si wzgldn elastycznoci, ale te
du stabilnoci i odpornoci na cieranie. Do tej grupy zaliczaj si: poli-
metakrylan metylu (PMMA), polichlorek winylu (PVC), polietylenotereftalan
glikolu (PET-G), poliwglany (PC), polistyren (PS). Folie te stosuje si przede
wszystkim do wykonywania aparatw ortodontycznych, szyn relaksacyjnych,
pytki Schwarza, aparatw rozporowych, aparatw do rozszerzania szwu pod-
niebiennego, retainerw,
Folie elastyczne mikkie nale do grupy materiaw najbardziej elastycz-
nych i zarazem najbardziej mikkich. Takie waciwoci wykazuj nastpuj-
ce zwizki chemiczne: kopolimer etylenu z octanem winylu (EVA), polietylen
Termoformowanie
Ryc. 14-3. Folie do termoformowania.
(PE), polietylen poczony z innym kopolimerem (PE-Blend) i polipropylen
(PP). Z folii tych wykonuje si pozycjonery, ochraniacze na zby, estetyczne
szyny ortodontyczne i retencyjne oraz szyny wybielajce.
Folie twardo-mikkie s fabrycznym, trwaym poczeniem dwch folii:
twardej i mikkiej, elastycznej. Strona mikka w gotowej pracy ortodontycz-
nej powinna przylega do zbw. Z tego typu folii wykonuje si szyny nagry-
zowe i aparaty protruzyjne.
Wykaz folii oferowanych przez niemieck firm Scheu-Dental, stosowanych
w technice termoformowania oraz moduw ich twardoci i wytrzymaoci
przedstawia rycina 14-4.
materia
por wnawczy z
zakresu protetyki
Ryc. 14-4. Zestawienie twardoci folii stosowanych w technice termoformowania.
151
Termoformowanie
Prace wykonane technik termoformowania w porwnaniu z pracami wyko-
nywanymi metodami tradycyjnymi maj kilka zalet. Posiadaj rwnomiern gru-
bo, co bezporednio wpywa na lepsz wytrzymao prac. S bardziej estetycz-
ne i szybko mog by dostosowane do zmieniajcych si trendw w tej dziedzinie.
Dziki temu, e nie wymagaj polerowania i s atwe w obrbce, czas ich wyko-
nania jest krtszy. W przypadku uszkodzenia atwo mona je rwnie naprawia.
Technik termoformowania cinieniowego najczciej wykonuje si nastpu-
jce prace ortodontyczne:
pytki Schwarza (ryc. 14-5),
retainery,
szyny terapeutyczne (ryc. 14-6),
pozycjonery (ryc. 14-7),
pytki rozporowe,
aparaty Hyrax (ryc. 14-8),
maski transferowe do zamkw aparatw staych (ryc. 14-9).
Ryc. 14-5. Biocryl C, Biocryl M - pytka Schwarza. Ryc. 14-6. Duran, Durasplint akryl - szyna
terapeutyczna.
Ryc. 14-7. Bioplast - pozycjoner. Ryc. 14-8. Duran, ruba Vector 600 i 620 - Hyrax.
Termoformowanie
Ryc. 14-9. Copyplast - maska transferowa do
zamkw aparatu staego.
T technik mog by rwnie wykonane:
aparaty protruzyjne (przeciw chrapaniu i bezdechowi) (ryc. 14-10),
szablony implantologiczne (ryc. 14-11),
szyny wybielajce (ryc. 14-12),
czapeczki pod korony,
ochraniacze sportowe (ryc. 14-13),
yki indywidualne (ryc. 14-14),
protezy tymczasowe (ryc. 14-15).
Zastosowanie technologii nadcinieniowej oraz automatycznej kontroli tem-
peratury pozwala nakada i trwale czy ze sob bezwarstwowo (za pomoc
Ryc. 14-10. Durasoft-aparaty przeciw Ryc. 14-11. Imprelon S- s z abl on
chrapaniu TAP-T. implantologiczny.
Termoformowanie
Ryc. 14-12. Bioplast Bleach - szyna do Ryc. 14-13. Bioplast-ochraniacz dla sportowcw,
wybielania zbw.
Ryc. 14-14. Imprelon - yka indywidualna. Ryc. 14-15. Biocryl C-proteza tymczasowa.
odpowiedniego preparatu) materiay o rnej elastycznoci i gruboci. Przyka-
dem takiego rozwizania jest Osamu Retainer proponowany przez firm Scheu
Dental. Konstrukcja skada si z dwch zespolonych elementw.
Pierwszy - elastyczny fragment szyny (np. 1,5 mm gruboci) - obejmuje
obszar retencyjny zbw oraz kontaktuje si z tkankami mikkimi przy-
zbia i wyrostka zbodoowego.
Drugi - sztywny, odporny na cieranie (0,75 mm gruboci) - obejmuje
cay uk zbowy na powierzchni okluzyjnej oraz stabilizuje element ela-
styczny na caej powierzchni zaplanowanej pracy.
Tego typu rozwizanie stabilizuje uk zbowy, zapewnia minimaln ingerencj
w wysoko zwarcia (0,3 mm - po uformowaniu), a jednoczenie stwarza komfort
przy zakadaniu i zdejmowaniu aparatu dziki odpowiedniej - w stosunku do g-
bokoci podcieni - zaplanowanej gruboci czci elastycznej (ryc. 14-16).
Termoformowanie
Podobnie mona zaplanowa aparaty ochronne dla uprawiajcych sport. W za-
lenoci od przeznaczenia aparat moe by wykonany np. z trzech elementw.
1. Elastyczna cz w kontakcie z lukiem zbowym i tkankami mikkimi
wyrostka zbodoowego - funkcja retencji i amortyzacji.
2. Sztywna, wewntrzna, odporna na odksztacenia konstrukcja wzmacnia-
jca - funkcja ochronna.
3. Elastyczne pokrycie dla uzyskania komfortowego kontaktu z tkankami
jamy ustnej.
Poszczeglne elementy tego typu konstrukcji mog mie indywidualnie za-
planowane gruboci.
Bardzo wanym elementem kompletnego systemu techniki termoformowa-
nia s materiay uzupeniajce, ktre znajduj zastosowanie nie tylko w pracow-
ni techniki dentystycznej, ale take w gabinecie lekarza dentysty:
pyn do izolowania modelu roboczego - zapewnia gadkie (chemicznie
czyste) powierzchnie od strony modelu roboczego, ktre gwarantuj
utrzymanie odpowiedniej higieny wykonanych prac,
materia do blokowania podcieni,
materia fotopolimeryzujcy dla uzyskania przestrzeni w szynach do wy-
bielania zbw,
pyn do aktywacji chemicznej przy czeniu szyn lub nakadaniu akrylu,
akryl do czenia elementw metalowych z materiaem termoformowal-
nym i budowania relacji w zgryzach konstrukcyjnych,
zestaw do rejestracji zgryzu konstrukcyjnego,
zestawy narzdzi do obrbki i polerowania (ryc. 14-17),
Termoformowanie
kleszcze do formowania elementw dodatkowych lub retencyjnych,
preparaty do czyszczenia wyrobw medycznych podczas ich uytkowania
(ryc. 14-18).
Obecnie technika dentystyczna dysponuje nowoczesnymi urzdzeniami
o najwyszych parametrach technicznych, w ktrych zastosowano technologi
Ryc. 14-17. Narzdzia do obrbki Ryc. 14-18. rodki do czyszczenia,
i polerowania.
nadcinieniow, termostatycznie regulowane komory grzewcze z promien-
nikami podczerwieni i nagrzewaniem pyt do profilowania od strony modelu
roboczego. Ergonomiczny sprzt, kodowane materiay podstawowe, szeroki
wybr ich twardoci i gruboci oraz dodatki pomocnicze przyczyniy si do
stworzenia nieograniczonych moliwoci systemw do termoformowania.
Pimiennictwo
Defiska-Kaniorska A.: Czsto wystpowania wad zgryzu u dzieci w wieku 9 i 12 lat
- badania porwnawcze. Rozprawa doktorska. Akademia Medyczna w odzi, d
2004.
Ducka-Karska K: Ortodoncja. Skrypt dla technikw dentystycznych. Pastwowe Me-
dyczne Studium Zawodowe, Warszawa 1996.
Graber T.M., Rakosi T., Petrovic A.G.: Aparaty czynnociowe w ortodoncji szczkowo-
twarzowej. Wydawnictwo Czelej, Lublin 2001.
Grosfeldowa O. (red.): Fizjologia narzdu ucia. PZWL, Warszawa 1981.
Hohmann A., Hielscher W.: Kompendium techniki dentystycznej. Wydawnictwo Kwinte-
sencja, Warszawa 1999.
Jaczuk Z. : Profilaktyka profesjonalna w stomatologii. Wydawnictwo Lekarskie PZWL,
Warszawa 2001.
Jorde L.B., Carey J. C., Bamshad M.J., White R.L.: Genetyka medyczna. Wydanie polskie
pod red. Jacka Wojcierowskiego. Wydawnictwo Czelej, Lublin 2000.
Karlotuska I.: Zarys powstania i historia Sekcji Ortodontycznej Polskiego Towarzystwa
Stomatologicznego, przemianowanej w 1984 roku na Sekcj Ortopedii Szczkowej
PTS. Ortopedia Szczkowa i Ortodoncja 2000,1,5-8.
Kaowska I. (red.): Zarys wspczesnej ortodoncji. Wydanie III. Wydawnictwo Lekar-
skie PZWL, Warszawa 2008.
Komorowska A. (red.): Materiay i techniki ortodontyczne. PTO, Lublin 2009.
Kotwa A.: Historia ortodoncji - jej rozwj na wiecie. Ortopedia Szczkowa i Ortodoncja
2005, 2, 23-27.
abiszeivska-Jaruzelska F:. Ortodoncja - zasady i praktyka. PZWL, Warszawa 1977.
abiszewska-Jaruzelska F. (red.): Ortopedia szczkowa. Zasady i praktyka. Wydawnic-
two Lekarskie PZWL, Warszawa 1995.
opatyska-Kawko./.: Zarys ortopedii szczkowej. Tom II. Collegium Medicum UJ, Kra-
kw 1996.
Masztalerz A.: Diagnostyka i leczenie wad rozwojowych twarzy. Magazyn Stomatologicz-
ny 1995, 7(49), 17-25.
Pimiennictwo
Masztalerz A.: Ortodoncja czy ortopedia szczkowa? Ortopedia Szczkowa i Ortodoncja
2000,1, 9-13.
Orlik-Grzybowska A.: Podstawy ortodoncji. Wydanie III. PZWL, Warszawa 1976.
Ortodoncja Tom I.: Rozwj struktur ustno-twarzowych i diagnostyka. Wydanie I polskie
pod red. Adama Masztalerza. Wydawnictwo Medyczne Urban & Partner, Wrocaw
2004, s. 28.
Proffit W.R.: Ortodoncja wspczesna, Tom II. Elsevier Urban&Partner, Wrocaw 2010.
Rathel Z.: Ortodoncja w zarysie. PZWL, Warszawa 1968.
Siemiska-Piekarczyk B., Zadurska M. (red.): Wybrane choroby dziedziczne i wady roz-
wojowe w praktyce stomatologicznej. Med Tour Press International, Otwock 2008.
Skrzypkowski A.: Ortodoncja laboratoryjna. PZWL, Warszawa 1980.
Szpringer-Nodzak M. (red.): Stomatologia wieku rozwojowego. Wydanie II. Wydawnic-
two Lekarskie PZWL, Warszawa 1999.
Smiech-Somkowka G.: Nowe techniki w ortodoncji. Centrum Medycznego Ksztacenia
Podyplomowego, Warszawa 1998.
Smiech-Somkowka G., Rytlowa W.: Profilaktyka i wczesne leczenie ortodontyczne. Wy-
brane zagadnienia. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 1999.
Smiech-Somkowska G., Rytlowa W.: Wybrane zagadnienia z profilaktyki i wczesnego
leczenia ortodontycznego. Med Tour Press International, Sanmedia, Warszawa 1993.
miech-Somkowska G., Machorowska-Pieniek A., Galwas-Zurek A., Nowak B.\ The
Frequency of Malocclusion in Selected Regions of Poland. Polish Journal of Environ-
mental Studies 2008,17,6A, II, 142-147.
Smiech-Somkowska G, Nawrocka A., Bartczak M.: Przyczynek do diagnostyki zaburze
morfologicznej budowy zbw. Ortopedia Szczkowa i Ortodoncja 2000,3,23-26.
Smiech-Somkowska G., Starzyska-Furmaniak E.: Czsto wystpowania wad zgry-
zu u dzieci szkolnych na podstawie bada przeprowadzonych w odzi w latach
1967-1972. Czasopismo Stomatologiczne 1974, XXVII, 9, 995-1001.
Witt E., Gehrke M.: Wykonywanie aparatw zdejmowanych. Wydawnictwo Kwintesencja,
Warszawa 1994.
Zespl ds. Polskiego Rejestru Wrodzonych Wad Rozwojowych. Orodek Wydawnictw Na-
ukowych, Pozna 2002.
Skorowidz rzeczowy
Aktywator otwarty Klammta 121,140
elastyczny (EOA) 122
Aparat Andresena i Haupla 118,120,
121
Baltersa 127
Bimlera 123
modyfikacje 126
typy 124,125
blokowy 118,120,121
ze rub 139
Frankla 131
budowa 132 - 138
typy 131-138
wykonanie 132
Klammta ze spryn Coffina 121
Quad Helix 116
Schwarza patrz Pytka Schwarza
Stockfisha patrz Kinetor Stockfisha
Twin Bock 146,147
Wunderera 141
modyfikacje 143
wykonanie laboratoryjne 142
Aparaty czynne stae 115
zdejmowane 108
czynno-czynnociowe 139
czynnociowe 118
ortodontyczne 69
elementy druciane 85
podzia 69
profilaktyczne 70
Aparaty profilaktyczne standardowe
wykonywane przez technika 73
Aparaty stae gruboukowe 115
Articulatio 17
Bionator Baltersa 126
budowa 128
odwrotny 128
podstawa akrylowa 130
typ podstawowy 127
zasonowy 128
Brodawka zbow
7
a 17
Dentes paramolares 53
retromolares 53
supernumerales 52
Diagnostyka ortodontyczna Angle'a
36
Orlik-Grzybowskiej 40
Distocclusio 44
Doppelplatte 110,140,141
Dysfunkcje 31, 32
mowy 34
oddychania 33
poykania 33
postawy ciaa 32
ucia 33
Dysostosis cleidocranialis 52
Dyzostoza uszno-uchwowa 58
uchwowo-tw
7
arzowa 57
Skorowidz rzeczowy
Elementy druciane w aparatach
ortodontycznych 85, 99
podzia 86
Elementy utrzymujce 93
Facies adenoidea 33
Gnatologia 12
Grupy wad narzdu ucia patrz Syste-
matyka wad
Hipodoncja 54
Hyperdontia 52
Hypodontia 52
Karta techniczna odlewania modeli 65
Kinetor Stockfisha 144,146
wykonanie laboratoryjne 145
Klamra(y) 93
Adamsa 93 95
modyfikacje 94, 95
C 93, 97, 98
dwuramienne 94
podzia 93
grotowa 97
pojedyncza 96
grotowe 93
cige 93, 95
przewinite 93
jednoramienne 96
podzia 93
kulkowe 93
ezkowe 93, 97
opatowe 93
trjktne 93, 98
wgierskie 93, 96, 97
Klasy Angle'a 37
I 24, 37
Klasy Angle'a II 37, 38
III 37
Klasyfikacja Angle'a 36
zaburze narzdu ucia 36
Kleszcze do cicia drutw 86, 89
do doginania drutw 88
do doginania grotw 86, 87
do przeginania grotw 87, 88
do wyginania spryn Coffina i ukw
wargowych 89
do wykonania klamer Adamsa 86
kramponowe 86, 87
pokrge 86,88
trjpalczaste Aderera 86, 88
wklso-wypuke 86, 89
Ky dodatkowe 52
Krek wiczebny 73,82
Krek stawowy 25
Leczenie ortodontyczne, wskazania
14
Listewka zbowa 16
uk Goshgariana 116
jzykowy 93,129,133
dolny 93
grny 93
podniebienny 115,129,133
wargowopoliczkowy 89
wargowy 89,128
dolny 89
grny 89, 90,133
schodzcy 89, 91
Tigersteda 90, 91, 92
wysoki 129
z ptl na ky 91
zstpujcy 93
yki wyciskowe 60
Skorowidz rzeczowy
Makrogenia 51
Makrognacja 51
Maozbie 55
Maouchwie 51
Masy wyciskowe 59
alginatowe 59
skad 60
waciwoci 61
podzia 61
rodzaje 62
Mesiocclusio 46
Mesiodens 53
Metafilaktyka 14
Mikrogenia 51
Mikrognacja 51
Modele diagnostyczne 62
karta techniczna 65
odlewanie 63
wytyczne PTO 64
Modele robocze 62
Modelowanie pyty akrylowej
131
Nadliczbowo zbw 52, 53
Nadzgryz 51
fizjologiczny 19
Narzd szkliwotwrczy 17
Narzd ucia, dysfunkcje 31 - 33
klasyfikacja zaburze 36
parafunkcje 31, 34
przyczyny zaburze 31
rozwj po urodzeniu 17
systematyka wad 40
urazy 35
Nastpstwa prchnicy 31, 34
Niedoliczbowo zbw 54
Nieprawidowoci liczby zbw 52
pionowe 49
Nieprawidowoci poprzeczne 41
procesu zbkowania 54
przednio-tylne 44
Oblicze 27
Occlusio 17
aperta 49
lingualis 41
profunda 50
vestibularis 41
Odlewanie modelu gipsowego 63
Okluzja 17
dystalna 37
idealna 36
mezjalna 37
normalna 37
Okresy rozwoju narzdu ucia 17
niemowlcy 18
noworodkowy 18
poniemowlcy 20
przedszkolny 22
szkolny 23
obkowy 20
Oligodoncja 54
Ortodoncja, fazy profilaktyki 14
rozwj nauki 11
profilaktyka 13,14
zadania 11
znaczenie nazwy 11
Ortopedia szczkowa 11
twarzowo-szczkowa 11
zbowa 11
zbowo-szczkowa 11
Orodek chrzstny wzrostu uchwy 26
Parafunkcje 31, 34
Pczki zbowe 16
Peloty 102
Skorowidz rzeczowy
Peloty dolne 134
Pcherzyk zbowy 17
Ptla druciana w pytce przedsionkowej
102
Ptle kowe 134
Paszczyzny przestrzenne twarzy 29,30
czoowa (Kantorowdcza) 30
frankfurcka (horyzontalna) 29
oczodoowa (Simona) 30
porodkowa (strzakowa) 29
Pyta akrylowa, modelowanie 131
Pytka(i) Adamsa 113
wiczebna podniebienna 73, 74
podniebienna McNeila 73, 82
podwjna"110
przedsionkowa 70
Hotza 73 - 76
standardowa 70
z zakadk nagryzow
7
71
z zapor jzykow 71
przedsionkowe 70
wg Krausa 76
Schwarza 108
modyfikacje 113,114
podwjna 140
wykonanie metod polimeryzacji 110
wykonanie metod sypan 112
Podniesienie zwarcia I 20
Podstawa akrylowa bionatora 130
Pole biometryczne 30
profilu szczkowego 30
Poykanie 20
typ dorosy 21, 33
typ niemowlcy 20, 33
Pomoce diagnostyczne 59
Positio mandibulae anterior 47
lateralis 43
posterior 46
Pozycje dziecka w czasie snu i karmienia
32
Profilaktyka w ortodoncji 13,14
Progenia 47
Protezy dziecice 73, 83, 84
Protruzja 37, 45
Przemieszczenie uchwy boczne 43
Przodozgryz 46
cakowity 46, 47
czciowy 46
rzekomy 46
Przodouchwie 47
czynnociowe 47, 48
Pseudoocclusio profunda 51
Punkty twarzy 28
kostne 28
nieparzyste 28, 29
parzyste 28, 29
skrne 28
Quad Helix 116
Regulatory funkcji Frankla, typy pod-
stawowa 131
Retrogenia 46
Retruzja 37, 45
Rozszczepy podniebienia, podzia wg
Kernahana i Starka 56
wargi i podniebienia 56
Rwnia pochya do zacementowania 73,
79,80
pochya z kap na zby boczne 73, 79,
81
pochya ze skrzydekami 73, 79, 81
Sekwencja (Robina) Pierre' a 57
Spryna Coffina 100,119
omega 99
Skorowidz rzeczowy
Spryny zamknite 99
Ssanie 19
Staw skroniowo-uchwowy, budowa
25
rozwj 26
zaburzenia 26
Stoczenia zbw 54
Systematyka wad narzdu ucia 40
grupa I 40, 41
grupa II 40, 44
grupa III 41, 49
grupa IV 41, 51
grupa V 41, 52
Szczka maa 51
wielka 51
Szpara owalna 19
spoczynkowa 18
Szpary mapie 20
ruba(y) Bertoniego 105
cignco-prca w
T
g Hellera 107
dla uku dolnego 106
dla uku grnego 104
do rotowania zbw 107
do rozsuwania odcinka tylnego 106
do zamykania diastemy 106
dziaajce na pojedyncze zby 106
Fischera 104
kabkowa wg Mullera 106
ortodontyczne 103,104
rozszerzajca dwukierunkowo
104
rozszerzajca typu wachlarzowego
105
teleskopowa 106
Weisego 106,107,141,142
wychylajca zby trzonow
7
e 106
z zawiasem 106
Tarcza(e) boczne 134
jzykowa 76, 78
przedsionkowa czciowa 76
przedsionkowa pena 76, 78
przedsionkowo-jzykowa podwjna
76
wykonanie 77
ustne Krausa 73, 76, 77, 79
Termoformowanie 148
Testy czynnociowe ruchw uchwy
48
Topografia twarzy 27
Trainery 70
Trainer System 72
Twin Bock patrz Aparat Twin Bock
Twarz adenoidalna 33
fizjonomiczna 27
morfologiczna 27
paszczyzny przestrzenne 29, 30
punkty 28
topografia 27
Tyozgiyz 44
cakowity 44,45
czciowy 44, 45
rzekomy 44, 54
Tyouchwie 46
czynnociowe 46
fizjologiczne 18
morfologiczne 46
Ukad guzkow
7
o-bruzdkowy 24
guzkowo-guzkowy 23, 24
Urazy narzdu ucia 31, 35
Uzbienie mieszane 23
rozwj 16
Wady narzdu ucia, systematyka 40
wrodzone 55
Skorowidz rzeczowy
Wady z zaburzeniami dotyczcymi
trzech paszczyzn pomiarowych
przestrzennych 51
Wady zbowe 52
Wady zgryzu, epidemiologia 12
Way dzisowe 18
nagryzowe 110
Wielkozbie 55
Wielkouchwie 51
Woreczek zbowy 17
Wyciski 59
Wysunicie uchwy fizjologiczne 119
II 22
Zaburzenie budowy i pooenia zbw
55
narzdu ucia, etiologia 31
klasyfikacje 36
Zanik twarzy poowiczy 58
Zapora jzykowa 101
Zawizki zbw, rozwj 16
Zdjcia radiologiczne, rodzaje 59
rentgenowskie 59, 65
cefalometryczne 59, 67
ortopantomograficzne 66
pantomograficzne 59, 66
punktowe 59, 67
stawu skroniowo-uchwowego 59,68
zgryzowe 59, 67
Zesp Aperta 57
Crouzona 57
Downa 58
obojczykowo-czaszkowy 52, 57
Parry' ego i Romberga 58
Pierre'a-Robina patrz Sekwencja
(Robina) Pierre' a
Treachera-Collinsa 57
Zby dodatkowe 53
mleczne, okresy wyrzynania 21
nadliczbowe 42, 53
niedoliczbowo 54
olbrzymie 55
stale, okresy wyrzynania 23
stoczenia 54
zaburzenia budowy i pooenia 55
Zgryz 17
gboki 50
cakowity 50
czciowy 51
rzekomy 51
krzyowy 41
cakowity 41
czciowy boczny 41
jednostronny 41, 42
obustronny 41, 42
czciowy przedni 41
otwarty 49
cakowity 49
czciowy 50
pierwotny, prymitywny 21
prawidowy, cechy 24, 25
odmiany 21
przewieszony 41, 43
Zwarcie, podniesienie I 20
uchwa, przemieszczenie boczne 43
wysunicie fizjologiczne 119
II 22
POLKARD Sp. z o. o.
10-687 Olsztyn, ul. Jaroszyka 3
tel./fax: 89 541 83 83, 89 541 94 08
e-mail: polkard@polkard.pl
Wyczny przedstawiciel
DENTAURUM, C.HAFNER
producentw najwyszej jakoci
materiaw do techniki dentystycznej.
Dystrybutor protetycznych elementw
retencyjnych firmy CEKA
POLKARD
r ok z a o e n i a 1 990
20LAT
O
NTAURUM
Materiay, narzdzia
i urzdzenia do protetyki
i ortodoncji.
4
CA (fi l EN'
c~cs
Porcelana stomatologiczna
CARMEN, TRICERAM i CCS
na wszystkie stopy
stomatologiczne i tytan.
CHAFNER
Szlachetne stopy stomatologiczne,
urzdzenia i materiay do wykonywania
uzupenie protetycznych w technice
galwonoformingu.
CEKA
PREI-UNE
Zasuwy, zatrzaski, elementy
retencyjne.

Grazyna Smiech-Slomkowska-Zarys Ortodoncji Wydanie 1 2010

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Grazyna Smiech-Slomkowska-Zarys Ortodoncji Wydanie 1 2010

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ZARYS

You might also like