Praktyczny poradnik savoir vivre

wobec osb niepenosprawnych

Autor Judy Cohen
ACCESS RESOURCES
Ilustracje Yvette Silver
Publikacja United Spinal Association
Tumaczenie na zlecenie Ministerstwa Pracy i Polityki Spoecznej
Biura Penomocnika Rzdu ds. Osb Niepenosprawnych
Adaptacja Biuro Penomocnika Rzdu
do Spraw Osb Niepenosprawnych
Spis treci
Wstp do wydania polskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .3
Wstp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .5
Podstawowe zasady . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .6
Wskazwki terminologiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .9
Osoby korzystajce z wzka lub niepenosprawne ruchowo . . . . . .10
Osoby niewidome lub niedowidzce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .14
Osoby niesyszce lub niedosyszce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .18
Osoby z zaburzeniami mowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .23
Osoby niskiego wzrostu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .24
Osoby z poraeniem mzgowym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .25
Zesp Tourettea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .26
Osoby o odmiennym wygldzie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .27
Ukryta niepenosprawno . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .28
Epilepsja (padaczka) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..29
Wieloczynnikowa nadwraliwo chemiczna (ang. Multiple
Chemical Sensitivity)oraz zaburzenia ukadu oddechowego . . . . . .31
HIV & AIDS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .33
Zaburzenia psychiczne (choroba umysowa) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .34
Zaburzenia poznawcze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .35
Osoby z upoledzeniem umysowym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..35
Trudnoci z przyswajaniem wiedzy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .36
Urazowe (lub nabyte) uszkodzenie mzgu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .37
Zwierzta pomagajce osobom niepenosprawnym . . . . . . . . . . . . . . . .38
Procedury ewakuacji w sytuacji awaryjnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .39
Zarzdzanie konfliktami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .40
Uwagi kocowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .42
Oznakowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .42
O Autorze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .43
2
Wstp do wydania polskiego
Szanowni Pastwo,
Oddajemy w Pastwa rce publikacj, ktr mona uzna za wyjtkow. Po pierw-
sze dlatego, e dotyczy osb i sytuacji z ktrymi moemy spotka si na co dzie.
Po drugie dlatego, e w sposb bardzo przystpny podpowiada, jak powinnimy
w takich sytuacjach si zachowa .
Ksika ta zostaa napisana i opublikowana wStanach Zjednoczonych Ameryki Pnocnej
i jest adresowana zarwno do osb prywatnych jak te do przedstawicieli rnych
instytucji i firm, ktrych klientami i pracownikami mog by osoby niepenosprawne.
Autorka tej publikacji jest wybitnym ekspertem i znawc tematu z wieloletnim do-
wiadczeniem w dziedzinie mediacji w sprawach zwizanych z niepenosprawnoci.
Wydawc za Stowarzyszenie majce kilkudziesicioletni dorobek wynikajcy
z dziaa podejmowanych na rzecz osb niepenosprawnych i realizacji ich praw. Notki
o Autorce oraz Stowarzyszeniu znajdziecie pastwo na kocu ksiki.
Decydujc si na przetumaczenie i udostpnienie polskiemu odbiorcy tej publikacji
zdawalimy sobie spraw z rnic, jakie wystpuj pomidzy naszymi krajami.
W niektrych przypadkach musielimy dokona adaptacji tekstu i opisywanych sy-
tuacji do warunkw polskich. Winnych zmuszeni bylimy zrezygnowa z tumaczenia
rozwiza, ktre nie s stosowane w naszym kraju, dotyczy to na przykad korzys-
tania z powszechnej w Stanach Zjednoczonych usugi telefonu tekstowego
(TTY/TTD). Mimo tego uznalimy, e uniwersalne przesanie tej publikacji, a take
moe nawet przede wszystkim jej praktyczna uyteczno stanowi wystarczajce
uzasadnienie dla jej szerokiego udostpnienia w Polsce. Pragniemy t drog zoy
szczeglne podzikowania Stowarzyszeniu United Spinal Association, ktre zgodzio
si na jej przetumaczenie na jzyk polski, dokonanie niezbdnych adaptacji i sze-
rokie bezpatne rozpowszechnienie.
Wierzymy, e lektura tej niewielkiej ksieczki przybliy wszystkim czytelnikom pro-
blemy, na jakie w codziennym funkcjonowaniu mog napotyka osoby z rnymi ro-
dzajami niepenosprawnoci oraz podpowie jak zachowa si w kontaktach z nimi
i jak przyj im ze skuteczn i waciw pomoc, gdy tego potrzebuj.
Mamy te nadziej, e publikacja ta stanie si obowizkow lektur dla wszystkich,
ktrzy w yciu zawodowym i prywatnym stykaj si z osobami niepenosprawnymi.
By moe stanie si ona take inspiracj dla opracowania praktycznego rodzimego
poradnika.
Penomocnik Rzdu do Spraw
Osb Niepenosprawnych
Jarosaw Duda
3
4
Wstp
Nie musisz czu si niezrcznie w obecnoci osoby niepenosprawnej.
Niniejsze opracowanie zawiera podstawowe wskazwki na temat zachowa-
nia wobec tych osb. A jeeli kiedykolwiek bdziesz mia wtpliwoci, co do
tego, jak si zachowa czy te co powiedzie takiej osobie po prostu j
o to zapytaj!
5
Podstawowe zasady
ZANIM POMOESZ ZAPYTAJ.
Samfakt bycia niepenosprawnymnie oznacza, e dana osoba potrzebuje po-
mocy.
*
Jeeli znajduje si ona w przyjaznym otoczeniu, zwykle sama da so-
bie wietnie rad. Doroli niepenosprawni chc by traktowani jak niezaleni
ludzie. Pomoc naley oferowa jedynie wwczas, gdy wydaje si, e dana
osoba moe jej potrzebowa. Jeeli tak jest w istocie, zapytaj zanim za-
czniesz jej udziela.
BD TAKTOWNY INICJUJC KONTAKT FIZYCZNY.
Niektre osoby niepenosprawne utrzymuj rwnowag dziki swoim rkom,
dlatego chwytanie ich za nie nawet w celu udzielenia pomocy moe t
rwnowag zakci. Unikaj klepania takiej osoby po gowie a take dotyka-
nia jej wzka, skutera czy laski. Osoby niepenosprawne uwaaj je za cz
ich przestrzeni osobistej.
POMYL ZANIM CO POWIESZ.
Zawsze zwracaj si bezporednio do osoby niepenosprawnej, nie do jej to-
warzysza, pomocnika, ani tumacza jzyka migowego. Prowadzenie zwykej
rozmowy z osob niepenosprawn jest fajne, po prostu zwracaj si do niej
jak do kadej innej osoby. Szanuj jej prywatno. Jeeli bdziesz wypytywa
j o jej przypado, moe si ona poczu jakby sprowadza j wycznie do
jej niepenosprawnoci, a nie widzia w niej czowieka (jednak wiele osb nie-
penosprawnych nie ma nic przeciwko naturalnej ciekawoci dzieci i nie kr-
puj si odpowiada na zadawane przez nie pytania).
6

Uwaga: Chcielibymy, abycie myleli o osobach niepenosprawnych jak o jednostkach waszych zna-
jomych, wsppracownikach, ssiadach dlatego zamiast uywa bezpostaciowego zaimka oni
w odniesieniu do osb niepenosprawnych, w tekcie staramy si uywa zaimkw ona lub on.
NIE RB ADNYCH ZAOE.
Osoby niepenosprawne same najlepiej wiedz co mog zrobi a czego nie.
Nie podejmuj za nie decyzji co do uczestnictwa w jakiejkolwiek czynnoci.
W zalenoci od sytuacji, wykluczanie osb niepenosprawnych z jakiego-
kolwiek dziaania na podstawie zaoe o ich ograniczeniach moe stanowi
pogwacenie ich praw.
REAGUJ UPRZEJMIENAPROBYOSBNIEPENOSPRAWNYCH.
Jeeli osoby niepenosprawne prosz ci o dokonanie pewnych przystosowa
w twojej dziaalnoci, to nie jest to skarga. wiadczy to o tym, e czuj si
w twoim lokalu na tyle swobodnie, aby mwi o swoich potrzebach. Jeeli
twoja reakcja bdzie pozytywna, na pewno bd do ciebie wraca i powie-
dz swoim znajomym, jak dobrze zostali obsueni.
7
8
Wskazwki terminologiczne
STAWIAJ OSOB NA PIERWSZYM MIEJSCU. Mw osoba niepenos-
prawna a nie niepenosprawny, osoby niepenosprawne a nie niepe-
nosprawni. Jeli chodzi o konkretne formy niepenosprawnoci, bezpiecz-
nie jest mwi osoba z zespoem Tourettea lub osoba z poraeniem
mzgowym. Zdarza si jednak, e poszczeglne osoby maj swoje wasne
preferencje, dlatego jeli nie masz pewnoci, jakich sw uywa zapytaj.
Unikaj przestarzaych okrele takich jak upoledzony czy kaleka. Pamitaj
te, e wiele osb niepenosprawnych nie lubi argonowych, eufemistycznych
okrele typu inwalida narzdu ruchu czy sprawny inaczej.
Zamiast przykuty do wzka inwalidzkiego mw osoba korzystajca
z wzka. Wzek umoliwia osobie niepenosprawnej poruszanie si i pene
uczestnictwo w yciu spoecznym, jest wic elementem wyzwalajcym a nie
przykuwajcym.
Unikaj negatywnych okrele w stylu cierpicy czy chory, mw osoba
z AIDS zamiast osoba cierpica na AIDS czy osoba chora na AIDS.
Rozmawiajc z osobami niepenosprawnymi mona swobodnie uywa wy-
rae idiomatycznych. Cakowicie dopuszczalne jest egnanie si z osob
niewidom sowami dobrze byo ci widzie albo do zobaczenia, gdy nie-
penosprawni sami czsto uywaj tego typu wyrae.
Osoby niesyszce komunikuj si midzy sob za pomoc jzyka migowego,
uwaajc si za czonkw mniejszoci kulturowej i jzykowej. Nazywaj sie-
bie osobami Niesyszcymi przez due N, a okrelenie guchy moe by dla
tych osb obraliwe. Niektrzy mog nie mie nic przeciwko niemu, ale bez-
pieczniej jest okrela osoby, ktre czciowo utraciy such, lecz uywaj j-
zyka migowego, jako niedosyszce a osoby ze znaczn utrat suchu jako
Niesyszce lub niesyszce.
9
Osoby korzystajce z wzka lub niepenosprawne ruchowo
OSOBY KORZYSTAJCE Z WZKA mog mie rne stopnie niepenos-
prawnoci i zrnicowane moliwoci. Niektre osoby uywaj do porusza-
nia si ramion i doni, inne mog wsta z wzka i przej krtki dystans same.
I Osoby korzystajce z wzka s ludmi a nie sprztami. Nie pochylaj si
nad osob w wzku eby ucisn komu do ani nie pro takiej
osoby, aby trzymaa paszcze. W adnym razie nie powinno si stawia
drinka na pulpicie przymocowanym do czyjego wzka.
I Nie pchaj, ani nie dotykaj czyjego wzka, gdy stanowi on cz prze-
strzeni osobistej tej osoby. Jeeli rzucisz si komu do pomocy w zje-
chaniu z krawnika, moe si zdarzy, e wypadnie on z wzka. Ele-
menty wzka mog si urwa, jeeli podniesiesz go za rczki lub
podnek.
I Podjazdy i drzwi dostpne dla osb niepenosprawnych powinny by
w twoim budynku zawsze otwarte i wolne od wszelkich przeszkd.
I Pamitaj, e osoby korzystajce z wzka nie mog wszdzie dosign.
Staraj si umieci jak najwicej przedmiotw w zasigu ich rk, upew-
nij si, e na drodze do pek i wieszakw nie ma adnych przeszkd.
Rozmawiajc z osob korzystajc z wzka we krzeso i usid na jej
poziomie. Jeeli nie jest to moliwe, sta wniewielkiej odlegoci, eby nie
musiaa ona nadwyra szyi, aby nawiza z tob kontakt wzrokowy.
I Jeeli kasa w miejscu twojej dziaalnoci jest zbyt wysoka, eby osoba
korzystajca z wzka moga ci widzie ponad ni, wyjd zza kasy,
eby j obsuy. Jeeli wie si to z wypenianiem formularzy
lub skadaniem podpisu, miej pod rk podkadk do pisania.
I Jeeli w budynku, w ktrym mieci si twoja firma, jest kilka alterna-
tywnych drg, umie dla osb korzystajcych z wzka drogowskazy,
aby atwo mogy znale najlepsz z nich. Osoby poruszajce si przy
pomocy laski lub kul rwnie bd chciay skorzysta z najdogodniej-
szej drogi, lecz niekiedy schody s dla nich atwiejsze do pokonania ni
podjazd. Dopilnuj, aby recepcjonistki i ochroniarze byli w stanie skiero-
wa te osoby na najlepsz dla nich drog w budynku.
10
11
I Jeeli najblisza toaleta publiczna nie jest dostosowana dla potrzeb
osb niepenosprawnych lub znajduje si na pitrze, ktre jest dla nich
niedostpne, pozwl osobie na wzku skorzysta z toalety prywatnej
albo subowej.
I Osoby poruszajce si przy pomocy laski lub kul potrzebuj ramion,
aby utrzymywa rwnowag, wic nigdy ich za nie nie chwytaj. Osoby
majce trudnoci z poruszaniem si opieraj si czasem o drzwi,
aby je otworzy. Otwieranie im drzwi zza ich plecw lub otwieranie
ich znienacka moe spowodowa ich upadek. Nawet popychanie
lub wypychanie wzka moe przerodzi si w problem, wic zanim za-
oferujesz swoj pomoc, zawsze zapytaj, w jaki sposb to zrobi.
I Jeli oferujesz osobie majcej trudnoci z poruszaniem si miejsce sie-
dzce, pamitaj, e niektrym osobom moe by atwiej skorzysta
z siedzenia z podokietnikami lub z wyszym siedziskiem.
I Duym problemem, z jakim musz zmaga si osoby majce trudno-
ci z poruszaniemsi, s upadki. Pamitaj, aby zawsze umieszcza od-
powiedni ilo znakw ostrzegawczych na mokrych podogach,
a kiedy pada deszcz lub nieg wy wycieraczki, eby podogi po-
zostay suche (dopilnuj jednak, eby nie byo ich za duo, gdy mogoby
to utrudnia poruszanie si osobom korzystajcym z wzka).
I Osoby, ktre na pierwszy rzut oka nie maj problemw z poruszaniem
si, rwnie mog mie pewne szczeglne potrzeby w tej kwestii. Na
przykad osoby ze schorzeniami ukadu oddechowego lub krenia
mog nie by w stanie pokonywa dugich dystansw pieszo lub te
szybko chodzi. Pamitaj, e w muzeum, hotelu lub markecie powinna
znajdowa si wystarczajca ilo awek, na ktrych osoby takie mog-
yby odpocz.
I Niektre osoby nie mog w peni porusza swoimi domi, nadgarstkami
czy ramionami. Bd przygotowany na to, aby udzieli im pomocy
przy siganiu, chwytaniu i podnoszeniu przedmiotw, otwieraniu drzwi
i gablot czy obsugiwaniu automatw i innego sprztu.
12
13
Osoby niewidome lub niedowidzce
OSOBYNIEWIDOMEumiej orientowa si wterenie i porusza si po ulicach.
I Osoby te s w stanie same podrowa, cho czasem korzystaj z laski
lub z pomocy psa przewodnika. Niektre osoby mog mie problemy
ze wzrokiem, ktre nie s widoczne. Bd przygotowany, aby udzieli ta-
kiej osobie pomocy na przykad przeczyta jej co kiedy ci o to poprosi.
I Zanimnawiesz kontakt fizyczny, uprzed o tymosob niewidom. Wy-
mie swoje imi, a jeli jest to stosowne rwnie funkcj, jak penisz,
np. ochroniarz, bileter, opiekun spoeczny, recepcjonistka czy kolega
z wydziau. Powiniene te przedstawi osob niewidom wszystkim
osobom z grupy, aby nie poczua si ona wykluczona.
I Jeeli nowy klient lub pracownik jest osob niewidom lub niedowi-
dzc, oprowad j po wszystkich pomieszczeniach.
I Osoby niewidome korzystaj ze swoich rk do utrzymywania rwnowagi,
wic jeli chcesz tak osob poprowadzi, zaproponuj jej swoje rami, za-
miast chwyta j za rk (mona jednak poprowadzi rk osoby niewi-
domej do porczy lub oparcia krzesa, jeli chce ona wej na schody lub
usi).
I Jeeli osoba niewidoma korzysta z pomocy psa przewodnika, id
po przeciwnej stronie ni pies. Idc opisuj otoczenie i wskazuj prze-
szkody, np. schody (w gr lub w d) albo dziur w chodniku. Inne
zagroenia to: drzwi obrotowe, otwarte drzwiczki szafy i przedmioty wy-
stajce ze cian na poziomie gowy, takie jak roliny czy lampy. Jeli
chcesz ostrzec osob niewidom, zrb to w sposb konkretny. Sam
okrzyk uwaaj! nie pozwoli jej zorientowa si, czy ma si zatrzyma,
ucieka, pochyli czy co przeskoczy.
I Jeeli wskazujesz osobie niewidomej drog, podaj jej konkretne wska-
zwki niewymagajce orientacji wzrokowej. Zamiast powiedzie skr
w prawo przy pce z materiaami biurowymi powiedz id prosto do
koca alejki a potem skr w prawo, gdy osoba ta moe nie wiedzie,
gdzie znajduj si materiay biurowe.
14
15
I Jeli musisz ju i i pozostawiasz osob niewidom w jakim miejscu
sam, powiedz jej o tym, opisz jej drog do wyjcia a nastpnie pozostaw
j blisko ciany, stou lub w jakim innym konkretnym miejscu. Pozosta-
wiajc tak osob na rodku pomieszczenia sprawiasz jej duy kopot.
I Nie dotykaj laski ani psa osoby niewidomej. Pies jest w pracy i nie moe
si rozprasza, laska stanowi cze przestrzeni osobistej danej osoby.
Jeli osoba niewidoma pooy gdzie lask, nie przekadaj jej, uprze-
dzaj jedynie wtedy, jeli moe stanowi ona przeszkod.
I Proponuj niewidomym klientom odczytanie informacji podanych w for-
mie pisemnej, np. karty da, etykiet na produktach albo wycigu
z konta. Odlicz reszt na gos, aby mogli oni zapamita, jakie otrzy-
mali banknoty.
I Jeli serwujesz osobie niewidomej posiek, opisz jej dokadnie zawar-
to talerza posugujc si orientacj wg zegara (godzina 12 znajduje
si najdalej od niej a 6 najbliej). Usu z talerza przybranie i wszyst-
kie elementy, ktre nie nadaj si do jedzenia. Niektrzy gocie mog
poprosi ci o pokrojenie potrawy na kawaki, moesz to zrobi
w kuchni przed jej podaniem.
I Osoby niedowidzce mog przeczyta jedynie informacje wydrukowane
du czcionk. Rodzaj czcionki i odpowiednie odstpy s rwnie wane,
jak jej rozmiar. Etykiety i oznaczenia powinny by napisane wyranymi
literami kontrastujcymi z tem. Osobom niedowidzcym najatwiej
jest przeczyta tekst napisany wielkimi biaymi literami na czarnym tle.
I Bardzo wanymelementemjest dobre owietlenie, lecz nie powinno ono
by zbyt jasne. wiato odbijajce si od byszczcej tapety moe razi
w oczy.
I Dopilnuj, aby na drodze, jak poruszaj si osoby niewidome i niedo-
widzce, nie byo adnych przeszkd. Jeeli osoby te s twoimi regu-
larnymi klientami lub te pracownikami, informuj je o wszelkich zmia-
nach, np. o przestawionych meblach, sprztach i innych przedmiotach.
16
17
Osoby niesyszce lub niedosyszce
POLSKI JZYK MIGOWY to zupenie inny jzyk ni polski mwiony, cha-
rakteryzuje si on zupenie inn skadni. Czytanie z ruchu warg jest dla osb
niesyszcych bardzo trudne, jeli ich pierwszym jzykiem jest jzyk mi-
gowy, gdy wikszo dwikw powstaje wewntrz jamy ustnej trudno jest
czyta z ruchu warg w drugim jzyku.
Osoby niedosyszce porozumiewaj si jednak w jzyku polskim. Syszc
w ograniczonym stopniu, wspomagaj si aparatami suchowymi i/lub pat-
rz na usta swojego rozmwcy, aby uatwi sobie komunikacj.
Istnieje wiele sposobw i stylw komunikowania si stosowanych przez
osoby z utrat suchu, ktrych nie sposb krtko opisa. Naley wspomnie,
e wikszo dorosych, ktrzy niedawno utracili such, nie posuguje si j-
zykiem migowym, lecz polskim i w komunikacji wspomaga si urzdzeniami
do pisania lub wspomagajcymi such. Osoby z implantami limakowymi, tak
samo jak osoby z innymi formami utraty suchu, informuj zwykle swoich roz-
mwcw jak najlepiej si z nimi porozumiewa.
I Jeeli wymiana informacji ma by skomplikowana, np. podczas rozmowy
w sprawie pracy, wizyty u lekarza czy powiadamiania o podejrzeniu po-
penienia przestpstwa, najskuteczniejszym sposobem komunikowania
si z osob posugujc si jzykiem migowym jako pierwszym jzy-
kiem jest pomoc wykwalifikowanego tumacza tego jzyka. W prostych
interakcjach, takich jak skadanie zamwienia w restauracji czy wy-
najmowanie pokoju hotelowego, zwykle wystarczy pisanie komunikatw
na kartce.
I Aby dowiedzie si, czy dana osoba chce porozumiewa si w jzyku
migowym, za pomoc gestw, piszc czy mwic, obserwuj jakie daje
ci sygnay. Jeeli nie rozumiesz, co mwi osoba niesyszca lub nie-
dosyszca, poinformuj j o tym.
I Jeeli podczas rozmowy obecny jest tumacz jzyka migowego, patrz
na osob niesyszc i utrzymuj z ni kontakt wzrokowy. Zwracaj
si bezporednio do niej (czego si napijesz?), a nie do tumacza
(spytaj czego si napije).
18
I Nie podejmuj decyzji za osoby niesyszce, naley je wcza w proces
podejmowania decyzji ich dotyczcych.
I Zanim zaczniesz mwi do osoby niesyszcej lub niedosyszcej,
upewnij si e na ciebie patrzy. W zalenoci od sytuacji moesz za-
macha rk, dotkn jej ramienia lub wczy i wyczy wiato.
I Jeeli osoba niesyszca lub niedosyszca nie zrozumie ktrego zda-
nia, nie powtarzaj go a ujmij to, co chcesz powiedzie inaczej.
I Mw z twarz zwrcon w kierunku rozmwcy. Cichy, dobrze owietlony
pokj jest najlepszy do skutecznej komunikacji. Jeli stoisz przy rdle
wiata, np. przy oknie, i jeste zwrcony do niego plecami, blask moe
spowodowa, e twoja twarz bdzie niewyrana, co uniemoliwi osobie
niedosyszcej czytanie z ruchu warg.
I Mw wyranie. Wikszo osb niedosyszcych pomaga sobie w zro-
zumieniu wypowiedzi patrzc na usta rozmwcy. Gdy mwisz
nie uj gumy, nie pal papierosw ani nie zasaniaj ust.
I Nie musisz krzycze do osoby niesyszcej lub niedosyszcej. Jeli
osoba ta uywa aparatu suchowego, jest on na pewno dostosowany
do normalnego poziomu gosu i twj krzyk bdzie przez to zniekszta-
cony.
19
20
21
22
Osoby z zaburzeniami mowy
OSOBA, KTRA DOZNAA UDARU ma powane zaburzenia suchu, ko-
rzysta z protezy gosu, jka si lub ma inne zaburzenia mowy, ktre utrud-
niaj jej zrozumienie.
I Powi takiej osobie pen uwag. Nie przerywaj jej, ani nie kocz
za ni zda. Jeeli masz trudnoci z jej zrozumieniem, nie przytakuj.
Po prostu popro o powtrzenie. W wikszoci przypadkw osoba
ta nie bdzie miaa nic przeciwko powtrzeniu i doceni twj wysiek
w wysuchanie tego, co ma do powiedzenia.
I Jeeli nie jeste pewien czy dobrze zrozumiae, dla sprawdzenia mo-
esz powtrzy informacj.
I Jeeli pomimo prb nadal nie moesz zrozumie danej osoby, popro
j o napisanie na kartce tego, co chce powiedzie, lub zaproponuj inny
sposb uatwienia komunikacji.
I Ciche otoczenie uatwia komunikacj.
I Nie dokuczaj, ani nie wymiewaj si z osoby z zaburzeniami mowy. Mo-
liwo skutecznego komunikowania si oraz powane traktowanie
jest wane dla nas wszystkich.
23
Osoby niskiego wzrostu
ZDIAGNOZOWANYCH ZOSTAO 200 RODZAJW ZABURZE ZWI-
ZANYCH ZE WZROSTEM, ktre wywouj karowato, przejawiajc si
tym, e dana osoba mierzy 140 cm wzrostu lub mniej. Osoby redniego
wzrostu czsto zaniaj umiejtnoci karw. Traktowanie dorosej osoby jak
urocze dziecko moe stanowi trudn do pokonania przeszkod.
I Zadbaj o to, aby wszystkie niezbdne przedmioty w moliwie jak naj-
wikszym stopniu znajdoway si w zasigu osoby.
I Miej wiadomo tego, e osoby niskiego wzrostu licz na to, e bd
mogy korzysta ze wszelkich urzdze dostosowanych do swojego
wzrostu. Zwracaj uwag na to, aby nie korzysta z zamocowanych na
niszym poziomie telefonw, okienek bankowych oraz pisuarw, jeeli
ich liczba jest ograniczona.
I Podobnie jak w przypadku osb z innymi rodzajami niepenosprawno-
ci, nigdy nie gaszcz po gowie, ani nie cauj w ni osoby niskiego
wzrostu.
I Komunikacja moe by atwiejsza, jeeli rozmwcy znajduj si na tym
samym poziomie. Osoby niskiego wzrostu maj rne preferencje.
Moesz przyklkn, aby znale si na poziomie osoby, z ktr roz-
mawiasz, odsun si, aby umoliwi kontakt wzrokowy, a twj roz-
mwca nie musia zadziera gowy (moe by to trudne w pomiesz-
czeniu, w ktrym przebywa dua liczba osb) lub usi na krzele.
Zachowuj si naturalnie i reaguj na wskazwki ze strony rozmwcy.
24
Osoby z poraeniem mzgowym
W WYNIKU USZKODZENIA CENTRALNEGO UKADU NERWOWEGO
osoby z poraeniem mzgowym maj trudnoci z kontrolowaniem swoich
mini.
I Postpuj wedug zamieszczonych powyej wskazwek dotyczcych
porozumiewania si z osobami z zaburzeniami mowy.
I Wiele osb z poraeniem mzgowym mwi w sposb niewyrany, wy-
konujc przy tym mimowolne ruchy ciaa. Twoim pierwszym odruchem
moe by zlekcewaenie tego, co osoby te chc powiedzie z powodu
ich powierzchownoci. Kontroluj swoje reakcje i rozmawiaj z dan
osob w taki sam sposb, jakby rozmawia z kimkolwiek innym.
I Osoba, ktra moe wydawa si pijana, chora lub wymaga natych-
miastowej pomocy medycznej, moe mie w rzeczywistoci poraenie
mzgowe lub posiada inny rodzaj niepenosprawnoci. Zanim za-
czniesz dziaa na podstawie pierwszego wraenia, zdobd nie-
zbdne informacje niezalenie od tego, czy dana sytuacja ma charak-
ter biznesowy, spoeczny czy prawny.
25
Zesp Tourettea
OSOBY Z ZESPOEM TOURETTEA mog wydawa dwiki lub wykony-
wa gesty, tiki, ktrych nie s w stanie kontrolowa. Niewielki odsetek osb
z zespoem Tourettea mimowolnie wypowiada przeklestwa, obelgi lub nie-
przyzwoite sowa. W przypadku pracownika lub innej osoby z zespoem Tou-
rettea dobre skutki przynosi zrozumienie i akceptacja ze strony wsppra-
cownikw oraz innych osb.
I Jeeli u osoby z zespoem Tourettea podczas rozmowy pojawiaj si
tiki wokalne, po prostu poczekaj, a min, a nastpnie spokojnie kon-
tynuuj rozmow.
I Im usilniej osoba ta prbuje je powstrzyma, tym bardziej atak si na-
sila. Pomc moe zapewnienie osobie z zespoem Tourettea moliwo-
ci opuszczenia na chwil spotkania lub rozmowy, aby w odosobnie-
niu przeczekaa atak.
26
Osoby o odmiennym wygldzie
PROBLEM ODMIENNOCI dotyczy osb, ktre mog nie posiada ograni-
cze odnoszcych si do ich codziennej aktywnoci, ale z powodu swojego
wygldu s traktowane jak gdyby byy niepenosprawne. Osoby ze zmianami
na twarzy, takimi jak rozszczep wargi lub podniebienia, deformacje czasz-
kowo-twarzowe lub zmiany skrne; osoby o ponadprzecitnie niskim lub wy-
sokim wzrocie lub wadze; osoby, u ktrych mog by widoczne skutki
przyjmowania lekw, np. drenie krtko mwic, osoby o odmiennym wy-
gldzie czsto spotykaj si z tym, e ludzie przygldaj si im, odwra-
caj wzrok lub patrz na nie w taki sposb, jakby byy niewidoczne.
I Wszyscy odczuwaj potrzeb pozytywnego obrazu wasnej osoby, aby
czu si w peni aktywnym czonkiem spoeczestwa. Upewnij si,
e nie przyczyniasz si do pitnowania osb o odmiennym wygldzie.
I Jeeli widzisz osob odpowiadajc takiemu opisowi, po prostu
umiechnij si do niej.
I Jeeli sytuacja temu sprzyja, zacznij rozmow i wcz t osob do
wszelkich toczcych si aktualnie wydarze, tak samo, jakby uczyni
to w przypadku osoby o przecitnym wygldzie.
27
Ukryta niepenosprawno
NIE KADY RODZAJ NIEPENOSPRAWNOCI JEST WIDOCZNY. Pewne
osoby mog prosi ci o co lub zachowywa si w sposb, ktry wydaje ci
si dziwny. Taka proba lub zachowanie moe mie zwizek z niepenos-
prawnoci tej osoby.
Na przykad, moesz udziela komu na pozr prostych wskazwek sow-
nych, ale osoba ta prosi ci o zapisanie tych informacji. Moe mie ona trud-
noci z przyswajaniem informacji i komunikacja w formie pisemnej jest dla
niej atwiejsza. Albo na pozr zdrowa osoba moe poprosi w kolejce
o miejsce siedzce, a nie stojce. Osoba ta moe odczuwa zmczenie
zwizane ze swoim stanem zdrowia, na przykad chorob nowotworow lub
moe odczuwa skutki zaywania lekw.
Pomimo, i ukryta, niepenosprawno jest w tych przypadkach prawdziwa.
W miar moliwoci szanuj potrzeby i proby takiej osoby.
28
Epilepsja (padaczka)
EPILEPSJA TO STAN NEUROLOGICZNY, charakteryzujcy si napadami
padaczkowymi pojawiajcymi si w przypadku zaburze czynnoci mzgu
w postaci wyadowa bioelektrycznych. Napady padaczkowe mog mie
gwatowny przebieg lub moe wydawa si, e dana osoba znajduje si
w transie. Podczas napadw czciowych zoonych, osoba, ktra jest nimi
dotknita moe chodzi lub wykonywa inne ruchy, chocia w rzeczywisto-
ci jest ona nieprzytomna.
I Jeeli kto dostaje ataku padaczki, nic nie mona zrobi, aby go po-
wstrzyma. Jeeli osoba ta przewrcia si, upewnij si, e jej gowa jest
bezpieczna i czekaj, a atak minie.
I Kiedy atak ustpi, osoba ta moe czu si zdezorientowana i zawsty-
dzona. Sprbuj zapewni jej odosobnione miejsce, aby moga si uspo-
koi.
I Miej wiadomo tego, e u niektrych osb napady padaczkowe mog
wywoywa pagery i wiato stroboskopowe.
29
30
Wieloczynnikowa nadwraliwo chemiczna
(ang. Multiple Chemical Sensitivity)
oraz zaburzenia ukadu oddechowego
OSOBY Z MCS ORAZ ZABURZENIAMI UKADU ODDECHOWEGO, takimi
jak astma lub rozedma puc, reaguj na znajdujce si w powietrzu toksyny.
Siln reakcj moe wywoa zaduch, opary rodkw czyszczcych, perfum,
rodkw do prania dywanw, odwieaczy powietrza, czy nawet opary mar-
kerw.
I Staraj si unika czyszczenia stow, okien lub innych powierzchni
rodkami w sprayu, jeeli w twoim miejscu pracy przebywaj inne
osoby. Jeeli musisz uy produktu w sprayu, rozpylaj lub rozlewaj go
bezporednio na tkanin, a nie w powietrze. W miar moliwoci uy-
waj produktw z mniejsz zawartoci toksyn. Popro pracownikw, kt-
rzy maj kontakt z klientami, aby z umiarem stosowali perfumowane
rodki do pielgnacji ciaa, takie jak wody koloskie, lakiery do wosw,
balsamy do rk oraz pyny po goleniu.
I Na utrzymywaniu dobrej wentylacji oraz oglnej dobrej jakoci powiet-
rza wewntrz pomieszcze skorzystaj nie tylko twoi klienci z MCS
lub zaburzeniami ukadu oddechowego, ale pomoe to rwnie tobie
i twoim pracownikom zachowa lepsze zdrowie i sprawno umysow.
I Szczeglnie szkodliwe dla osb z MCS lub zaburzeniami ukadu od-
dechowego moe by bierne palenie. Stosuj i egzekwuj stosowanie
przepisw antynikotynowych, rwnie w toaletach i na klatkach scho-
dowych. Przekonaj osoby, aby nie gromadziy si przy wejciu do two-
jej firmy. Jeeli jest to konieczne, wyznacz oddzieln palarni, ktrej
drzwi s zawsze zamknite, a powietrze wentylowane na zewntrz.
31
32
HIV & AIDS
NOSICIELE LUDZKIEGO WIRUSA NIEDOBORU ODPORNOCI (HIV) lub
chorujce na zesp nabytego niedoboru odpornoci (AIDS) maj osabiony
ukad odpornociowy, co oznacza, e ich organizmy maj trudnoci ze zwal-
czaniem infekcji.
I Wirusem HIV nie mona zarazi si przez zwyky kontakt, na przykad
przez podanie rki, a zatem nie obawiaj si dotyka lub by dotykanym
przez osob z AIDS.
I Osoba z wirusem HIV lub AIDS jest szczeglnie naraona na infekcje
przenoszone przez powietrze. Uwaaj, aby nie naraa innych osb. Je-
eli masz infekcj drg oddechowych lub inn atwo przenoszc
si chorob, pomyl o wszystkich swoich klientach i pracownikach i je-
eli jest to moliwe, zosta w domu.
I Wiele osb z AIDS czuje si napitnowanych. Poprzez zwyke powita-
nie lub podanie rki dasz im odczu, e s akceptowani. Ma to dla nich
bardzo due znaczenie.
KILKA SW NA TEMAT POUFNOCI:
Moesz naprawd troszczy si o osob niepenosprawn, ktra przechodzi
kryzys, nagle choruje lub z niewyjanionych powodw nie przychodzi do
pracy, bd te wyraa zwyk ciekawo na jej temat. Pomimo swoich obaw,
szanuj prywatno tej osoby. Pozwl jej mwi o swojej sytuacji, jeeli i kiedy
jej to nie krpuje.
33
Zaburzenia psychiczne
OSOBY Z ZABURZENIAMI PSYCHICZNYMI mog mie czasami trudnoci
z radzeniem sobie z zadaniami i kontaktami codziennego ycia. Ich zabu-
rzenia mog zakca ich zdolno odczuwania, mylenia lub wspycia
z innymi. Wikszo osb z zaburzeniami psychiatrycznymi nie jest agre-
sywna. Jedn z gwnych przeszkd, jakie napotykaj jest nastawienie osb
w swoim otoczeniu. W zwizku z tym, e zaburzenia te maj charakter ukryty,
moe zdarzy si, e nawet nie zorientujesz si, e dana osoba ma problemy
zwizane ze stanem umysowym.
I Stres moe wpywa na zdolno funkcjonowania takiej osoby. Spr-
buj ograniczy do minimum napicie towarzyszce danej sytuacji.
I Osoby z zaburzeniami psychicznymi maj rne osobowoci i rne
sposoby radzenia sobie ze swoj niepenosprawnoci. Niektrzy mog
mie trudnoci z rozumieniem znakw spoecznych, podczas gdy inni
mog by nadwraliwi. Jedna osoba moe by pena energii, a inna
moe wydawa si niemrawa. Traktuj kad osob jako indywidualn
jednostk. Zapytaj, co sprawi, e poczuje si swobodnie i w moliwie jak
najwikszym zakresie szanuj jej potrzeby.
I W sytuacji kryzysowej zachowaj spokj i udziel wsparcia w taki sam
sposb, jak w przypadku kadej innej osoby. Zapytaj, jak moesz po-
mc i dowiedz si, czy osoba ta posiada swojego asystenta, po ktrego
mona posa. Jeeli sytuacja tego wymaga, moesz zapyta, czy
osoba ta ma ze sob lekarstwa, ktre musi zay.
34
Zaburzenia poznawcze:
OSOBY Z UPOLEDZENIEM UMYSOWYM (czasami okrelanym jako
zaburzenia rozwojowe) wolno si ucz. Maj trudnoci z wykorzystaniemzdo-
bytej wiedzy i umiejtnoci oraz z zastosowaniem ich w rnych miejscach
i sytuacjach.
I Zwracaj si do takiej osoby uywajc jasno sformuowanych zda, pro-
stych sw i raczej konkretnych, a nie abstrakcyjnych poj. Pom jej
zrozumie zoon koncepcj, dzielc j na mniejsze czci.
I Nie uywaj jzyka dziecicego, ani nie traktuj protekcjonalnie osb
z upoledzeniem umysowym. Dostosuj tempo, stopie zoonoci
i sownictwo twojej wypowiedzi do osoby, z ktr rozmawiasz.
I Pamitaj, e masz do czynienia z osob doros, ktra sama moe po-
dejmowa decyzje, chyba, e poinformowano ci, e jest inaczej.
I Osoby z upoledzeniem umysowym mog stara si za wszelk cen
zadowoli rozmwc. Podczas rozmowy taka osoba moe mwi ci to,
co jej zdaniem chcesz usysze. W niektrych sytuacjach, takich
jak egzekwowanie prawa czy badanie lekarskie, moe mie to swoje
powane konsekwencje, jeeli stosowana przez ciebie technika roz-
mowy nie jest skuteczna. Pytania powinny by formuowane w neu-
tralny sposb, aby uzyska dokadne informacje. Zweryfikuj odpowie-
dzi, powtarzajc kade pytanie w inny sposb.
I Osoby z upoledzeniem umysowym mog mie trudnoci z podejmo-
waniem szybkich decyzji. Bd cierpliwy i daj twojemu rozmwcy wy-
starczajc ilo czasu.
I Przejrzyste oznakowanie z piktogramami moe pomc osobie z upo-
ledzeniem umysowym znale drog na terenie obiektu.
I Osoby z upoledzeniem umysowym dziaaj w pracy i w codziennym
yciu wedug ustalonego i znajomego porzdku. Miej wiadomo tego,
e zmiana otoczenia lub ustalonego porzdku moe wymaga pewnej
uwagi i czasu na dostosowanie si.
35
Zaburzenia poznawcze:
Trudnoci z przyswajaniem wiedzy
TRUDNOCI Z PRZYSWAJANIEM WIEDZY TO ZABURZENIA UTRZY-
MUJCE SI PRZEZ CAE YCIE, ktre ograniczaj zdolno danej osoby
do pozyskiwania, przekazywania lub przetwarzania informacji. Wikszo
osb z trudnociami z przyswajaniem wiedzy, chocia dotykaj je pewne
ograniczenia, ma przecitn lub ponadprzecitn inteligencj. Moesz nie
zdawa sobie sprawy z tego, e dana osoba ma trudnoci z przyswajaniem
wiedzy, poniewa tak dobrze radzi sobie ze wszystkim. Albo te nie za bar-
dzo moesz zrozumie, dlaczego tak dobrze radzca sobie ze wszystkim
osoba ma problemy z jednym aspektem swojej pracy.
I Osoby z dysleksj lub majce innego rodzaju trudnoci w czytaniu,
maj problemy z odczytywanieminformacji na pimie. Udziel takimoso-
bom ustnych wyjanie i zapewnij dodatkowy czas na przeczytanie in-
formacji.
I Nie wyraaj zdziwienia w sytuacji, kiedy udzielasz komu prostych in-
strukcji, a osoba ta prosi ci o ich zapisanie. Osoba majca trudnoci
z przyswajaniem wiedzy, na przykad z zaburzeniami percepcji su-
chowej, moe potrzebowa, aby informacje zostay jej zademonstro-
wane lub przekazane na pimie, poniewa informacje ustne mieszaj
si jej, kiedy sucha.
I Zapytaj tak osob o najlepszy sposb przekazania jej informacji.
Niech twj przekaz bdzie bezporedni. Osoba majca trudnoci
z przyswajaniem wiedzy moe mie trudnoci z wychwytywaniem sub-
telnoci.
I Takiej osobie moe by atwiej funkcjonowa w cichym otoczeniu, kt-
rego nie zakca na przykad wczone radio, przechodzce osoby
czy zasony z jaskrawymi wzorami.
36
Zaburzenia poznawcze:
Urazowe (lub nabyte) uszkodzenie mzgu
OSOBY Z URAZOWYM USZKODZENIEM MZGU odniosy obraenia
mzgu, zwykle w nastpstwie urazu, na przykad podczas wypadku lub w wy-
niku udaru.
I W przypadku osb z urazowym uszkodzeniem mzgu zastosowanie
maj rwnie niektre czynniki wpywajce na osoby majce trudnoci
z przyswajaniem wiedzy. Osoby z uszkodzeniem mzgu mog nie
mie kontroli nad miniami lub nie mog wykonywa pewnych ruchw,
co moe nie by oczywiste. Na przykad, dana osoba moe nie by
w stanie napisa swojego nazwiska, chocia moe porusza rk.
I Osoba z uszkodzeniem mzgu moe mie sab kontrol nad impul-
sami. Taka osoba moe czyni nieodpowiednie uwagi i nie rozumie
znakw spoecznych, albo nie wychwytywa oznak tego, e kogo ob-
razia. W swojej frustracji, aby zrozumie, lub aby przekaza swoje opi-
nie, moe wydawa si natarczywa. Wszystkie tego typu zachowania
s wynikiem odniesionych obrae.
I Osoba z uszkodzeniem mzgu moe nie by w stanie postpowa
wedug wskazwek z powodu sabej pamici krtkoterminowej, albo sa-
bej orientacji kierunkowej. Moe poprosi o to, aby jej towarzyszy lub
moe korzysta z pomocy psa przewodnika dla orientacji, chocia nie
wydaje si mie trudnoci z poruszaniem.
I Jeeli nie jeste pewien, czy osoba, z ktr rozmawiasz ci rozumie, za-
pytaj, czy chciaaby, eby zapisa jej to, co mwisz.
I Osoba ta moe mie trudnoci z koncentracj lub uporzdkowaniem
myli, w szczeglnoci w otoczeniu, w ktrym oddziauje dua ilo
bodcw, na przykad w zatoczonym kinie lub na dworcu. Bd cier-
pliwy. Moesz zaproponowa przejcie w inne miejsce, w ktrym dziaa
mniej czynnikw rozpraszajcych.
37
Zwierzta pomagajce osobom niepenosprawnym
NIEKTRE OSOBY niesyszce, niewidome lub niedowidzce, lub osoby
z urazowym uszkodzeniem mzgu, padaczk lub posiadajce inne rodzaje
niepenosprawnoci, mog korzysta z pomocy zwierzt towarzyszcych
im w codziennym yciu.
I Kiedy ustalasz, czy dane zwierze pomaga osobie niepenosprawnej,
osoba ta moe nie posiada informacji potwierdzajcej jego funkcj.
Oznacza to, e zasadniczo bdziesz musia dokona modyfikacji poli-
tyki zakazu wprowadzania zwierzt, aby taka osoba moga wej z to-
warzyszcym jej zwierzciem.
I Zwierzta pomagajce osobom niepenosprawnym s zazwyczaj bar-
dzo dobrze wyszkolone i dobrze si zachowuj. Jeeli dana osoba nie
moe zapanowa nad zwierzciem, moesz poprosi o jego wyprowa-
dzenie.
38
Procedury ewakuacji w sytuacji awaryjnej
OSOBY NIEPENOSPRAWNE musz zosta uwzgldnione we wszystkich
planach ewakuacji z obiektu.
I Przygotuj nieobowizkow list osb z rnymi rodzajami niepenos-
prawnoci, ktre regularnie przebywaj w twoim obiekcie, na przykad
pracownicy, studenci lub mieszkacy. Przygotowujc tak list, powia-
dom te osoby o tym, e chocia mog one nie uwaa si za niepe-
nosprawne, powinny zosta w niej uwzgldnione w przypadku, gdyby
potrzeboway pomocy w sytuacji awaryjnej. Taka sytuacja moe doty-
czy na przykad osoby, u ktrej stres lub dymmoe wywoa astm. Re-
gularnie uaktualniaj t list w celu uwzgldnienia w niej osb, ktre tym-
czasowo nie s w peni sprawne, na przykad kobieta w ciy lub osoba
ze zaman nog.
I Porozmawiaj z kad osob z listy, aby zaplanowa najbardziej efek-
tywny sposb udzielenia jej pomocy w sytuacji awaryjnej. Na przykad,
osoba z zaburzeniami poznawczymi moe by zdezorientowana i po-
trzebowa pomocy, aby postpowa zgodnie ze wskazwkami. W sy-
tuacji awaryjnej kto bdzie musia towarzyszy osobie niewidomej, na-
wet jeeli zna ona drog na terenie obiektu, w szczeglnoci, jeeli
dana sytuacja dotyczy duej liczby osb.
I Opracuj rwnie plan uwzgldniajcy nieobowizkowe wpisy na wypa-
dek sytuacji awaryjnej, ktra moe dotyczy osb niezwizanych
z obiektem, na przykad klientw, widzw teatru, pacjentw lub innych
czonkw spoeczestwa.
I Przewicz procedury ewakuacji i regularnie uaktualniaj swoje plany.
39
Zarzdzanie konfliktami
Czasami pojawiaj si konflikty midzy osobami niepenosprawnymi a miejs-
cami, ktre odwiedzaj w celach rozrywkowych, zawodowych, zdrowotnych
lub edukacyjnych. Konflikty te s zwykle wynikiem nieporozumienia lub
braku informacji. Czasami dochodzi do konfliktw midzy osobami niepe-
nosprawnymi posiadajcymi sprzeczne potrzeby. Na przykad, osoba z za-
burzeniami suchu nie syszy postpowania toczcego si przy otwartym
oknie, ale osoba z MCS potrzebuje otwartego okna, aby zapewni dopyw
wieego powietrza; osoba korzystajca z pomocy psa moe popa w kon-
flikt z osob z zaburzeniami lkowymi i panicznym strachem przed psami.
Wszystkie te sytuacje wymagaj elastycznoci, cierpliwoci, kreatywnoci
i otwartej komunikacji woli wysuchania punktu widzenia drugiej osoby i zdo-
bycia wiedzy.
Czasami same wysiki podejmowane w dobrej wierze nie wystarcz i zaan-
gaowane podmioty maj trudnoci ze zrozumieniem swoich rnic. W takich
przypadkach rozwa moliwo skorzystania z usug wykwalifikowanego
mediatora.
40
41
Uwagi kocowe
OSOBY NIEPENOSPRAWNE to osoby posiadajce swoje rodziny, prac,
zainteresowania, sympatie i antypatie, a take problemy i radoci. Cho-
cia niepenosprawno stanowi integraln cz tego, kim s, sama w so-
bie nie okrela tych osb. Nie zamieniaj ich w bohaterw lub ofiary niepe-
nosprawnoci. Traktuj te osoby jak indywidualne jednostki.
Oznakowanie
ZWR UWAG NA DOSTPNO TWOJEJ FIRMY LUB PROGRAMU,
uywajc poniszych symboli w reklamach, ulotkach lub jako oznakowanie
miejsca wiadczenia usug. Obok symboli zamieszczaj opis sowny. W przy-
padku oznakowania, powiksz symbol i umie go w najbardziej widocznym
miejscu.
DOSTP DLA WZKW INWALIDZKICH
POMOC DLA OSB Z ZABURZENIAMI SUCHU
TUMACZ JZYKA MIGOWEGO
42
O AUTORZE
Judy Cohen jest dyrektorem wykonawczym Access Resources, firmy zajmujcej
si mediacjami oraz szkoleniami dla przedsibiorstw, w zakresie poszukiwania roz-
wiza dla problemu domniemanej dyskryminacji, kwestii zwizanych z wydajno-
ci pracy oraz relacjami midzyludzkimi. Jest rwnie krajowej sawy ekspertem
ds. mediacji w sprawach zwizanych z niepenosprawnoci, z bogatym dowiad-
czeniem w dziedzinie pracy i zatrudnienia, mieszkalnictwa oraz sektora usug pub-
licznych. Dziki dwudziestopicioletniemu przygotowaniu z zakresu ksztacenia do-
rosych, Judy Cohen prowadzi praktyczne szkolenia z udziaem uczestnikw dla
agencji rzdowych, przedsibiorstw, organizacji non-profit oraz zwizkw zawo-
dowych w duej liczbie konfliktowych obszarw zarzdzania, z uwzgldnieniem
umiejtnoci rozwizywania sporw w miejscu pracy i na forum publicznym oraz ne-
gocjowania rozsdnych porozumie.
Judy Cohen bya czonkiem Komisji do spraw niepenosprawnoci fizycznej i umy-
sowej Amerykaskiego Stowarzyszenia Prawnikw (ang. ABA Commission on
Mental and Physical Disability Law), a obecnie peni funkcj koordynatora projektu
ADA Mediation Guidelines w ramach realizowanego w Benjamin N. Cardozo
School of Law programu Kukin Program for Conflict Resolution, jest redaktorem
strony powiconej mediacjom ADAwww.mediate.com/adamediation, a take mo-
deratorem forum mediacyjnego ADA i grupy dyskusyjnej na stronie http://webbo-
ard.mediate.com/~ada.
Informacje o United Spinal Association
Misja stowarzyszenia
United Spinal Association jest organizacj non profit, ktrej celem jest poprawa ja-
koci ycia wszystkich obywateli Ameryki z uszkodzeniami lub chorobami rdzenia
krgowego.
O stowarzyszeniu
Od ponad 60 lat walczymy o prawa weteranw oraz prawa wszystkich osb niepe-
nosprawnych. Odegralimy istotn rol w tworzeniu Ustawy o niepenosprawnych
(ang. Americans with Disabilities Act) i wnielimy znaczcy wkad w prace nad
ustaw wymagajc od wszystkich nowobudowanych domw wielorodzinnych ad-
aptacji dla potrzeb osb niepenosprawnych (ang. Fair Housing Amendments Act) oraz
nad ustaw wsprawie dostpu do przewozwlotniczych (ang. Air Carrier Access Act).
43
Nasze inicjatywy w zakresie bada naukowych i edukacji, polityki rzdowej i usta-
wodawstwa, praw obywatelskich i adwokatury, dostpnoci i projektw architekto-
nicznych, a take organizacji zawodw lekkoatletycznych, zapewniaj weteranom
oraz wszystkim Amerykanom z uszkodzeniami lub chorobami rdzenia krgowego
zdrowsze, bardziej niezalene i produktywne ycie jako czonkowie spoecznoci,
w ktrych yj.
Publikacje
W celu bezpatnego pobrania naszych publikacji prosimy odwiedzi stron interne-
tow www.unitedspinal.org (naley wej na zakadk publikacje w grnej czci
strony). Wydruki mona zamwi piszc na adres poczty elektronicznej publica-
tions@unitedspinal.org lub dzwonic pod numer 1-800-444-0120.
Datki
United Spinal Association nie otrzymuje adnego dofinansowania rzdowego. Na-
sze programy s uzalenione wycznie od indywidualnych osb, takich jak Pastwo,
oraz skadanych przez Pastwa datkw odliczanych od podatku. W rzeczywistoci,
bez Pastwa szczodroci nasza organizacja oraz niniejsza praca nie mogyby zaist-
nie.
Jeeli pragn Pastwo udzieli wsparcia finansowego dla naszych znaczcych pro-
gramw prosimy o odwiedzenie strony www.unitedspinal.org (naley wej w za-
kadk z datek w grnej czci strony) lub o telefon pod numer 1-800-404-
2899.
Siedziba gwna
United Spinal Association
75-20 Astoria Blvd
Jackson Heights, NY, 11370-1177
Stany Zjednoczone Ameryki
(718) 803 3782
44