Aronson - Psychologia Społeczna

Elliot Aronson
Timothy D. Wilson
Robin M. Akert
Psychologia spoeczna
1000083856
Zysk i S-ka
Wydawnictwo
730382
Tytu oryginau
SOCIAL PSYCHOLOGY
The Heart and the Mind
Copyrigt ! 1""# $y %arp&rCo''ins Co''&g& (u$'is&rs
)'i rigts r&s&r*&d
Copyrigt ! 1""7 +or t& (o'is trans'ation $y Zysk i S-ka Wydawnictwo s,c,-
(o.na/
(u$'is&d wit arrang&0&nt $y %arp&rCo''ins Co''&g& (u$'is&rs
Copyrigt ! 'or i& co*cr i''irii,,11,111 $y 1&,iii-(,iu' 2arciii31 4i5i' 6o, # 7iu )88)
'nt&ni,i'ioii,i' Sp, 7, 9,o,- )g&nci,i '-:o'ii;1iutic3<i=i>n-:c
(r.&kadu dokona'i= )nna ?&.wi/ska @ro.d., 11- 124- Wa'd&0ar 9o0acowski
@(r.&d0owa- Wska.Awki d'a stud&ntAw- B autorac- ro.d., '- 5- 13-15 C s, 652-6734-
Dirosaw 9ra&i0 @ro.d., 3- 8- 15 C s, 631-6514- E'F$i&ta %ornowska @ro.d., 10- 1#4-
Dar&k Gowa'c.yk @ro.d., #- 64- Z$igni&w Gowa'ik @ro.d., "4- Dar.&na Zakr.&wska
@ro.d., 2- 74
H&daktor naukowy dr a$, Wa'd&0ar 9o0acowski
Instytut (syco'ogii- Jniw&rsyt&t i0, )da0a Dicki&wic.a w (o.naniu
H&daktor Zo+ia 9o0a/ska
Wydani& I
IS?6 83-7150-016-5
Zysk i S-ka Wydawnictwo s,c,
CZKLM (IEHWSZ)
Ho.d.ia ', Wprowad.&ni& do psyco'ogii spo&c.n&N 2
Ho.d.ia 2, D&todo'ogia= proc&s pr.&prowad.ania $ada/ 32
CZKLM 9HJ2)
Roz!ienie sie"ie i #$iata spoecznego
Ho.d.ia 3, 9ysonans po.nawc.y a potr.&$a podtr.y0ywania sa0ooc&ny 78
Ho.d.ia #, (o.nani& spo&c.n&= w Naki sposA$ 0yO'i0y o Owi&ci& spo&c.ny0 12#
Ho.d.ia 5, Spostr.&gani& spo&c.n&= Nak docod.i0y do ro.u0i&nia innyc 'ud.i 170
Ho.d.ia 6, Ho.u0i&ni& si&$i&= w Naki sposA$ po.naN&0y sa0yc si&$i& 21#
CZKLM THZECI)
%py$ spoeczny
Ho.d.ia 7, Gon+or0i.0= wpywani& na .acowani& 262
Ho.d.ia 8, (ostawy i .0iana postaw= wpywani& na 0yO'i i uc.ucia 310
Ho.d.ia ", (roc&sy grupow& 35#
CZKLM CZW)HT)
Stosn&i spoeczne
Ho.d.ia 10, )trakcyNnoOP int&rp&rsona'na= od pi&rws.&go wraF&nia do .wiQ.kAw
uc.uciowyc #02
Ho.d.ia 11, Zacowani& prospo&c.n&= d'ac.&go 'ud.i& po0agaNQ inny0 #52
Ho.d.ia 12, )gr&sNa= d'ac.&go rani0y innyc 'ud.i #"#
Ho.d.ia 13, Jpr.&d.&ni&= pr.yc.yny i '&karstwa 536
CZKLM (IRT)
Ho.d.ia 1#, Zdrowi& i Orodowisko 5"0
Ho.d.ia 15, (rawo i $i.n&s 630
Sownik 675
?i$'iogra+ia 68"
Szczeg'o$y spis tre#ci
CZKLM (IEHWSZ)
Ho.d.ia 1
%pro$adzenie do psychologii spoeczne( 2
Czy! (est psychologia spoeczna 5
(syco'ogia spo&c.na a 0QdroOP 'udowa i +i'o.o+ia 8
(syco'ogia spo&c.na a inn& nauki spo&c.n& 10
(syco'ogia spo&c.na a psyco'ogia oso$owoOci 11
Moc $py$ spoecznego 13
Doc sytuacNi su$i&ktywnyc= krAtka istoria id&i 16
S&)d si* "ior) &onstr&ty+ podsta$o$e !oty$y ldz&ie 1"
(od&NOci& .wiQ.an& . sa0ooc&nQ= pragni&ni&- $y c.uP- F& N&st siS do$ry0 21
(od&NOci& .wiQ.an& . po.nawani&0 spo&c.ny0= potr.&$a $ycia ad&kwatny0 2#
Psychologia spoeczna a pro"le!y spoeczne 28
Pods!o$anie 30
Tit&ratura .a'&cana 31
Ho.d.ia 2
Metodologia+ proces przepro$adzania "ada,
-or!o$anie hipotez i teorii 37
InspiracN& pynQc& . wc.&Oni&Ns.yc t&orii i $ada/ 37
%ipot&.y opart& na oso$istyc o$s&rwacNac 38
Metoda o"ser$acy(na+ opisy$anie zacho$ania spoecznego #0
B$s&rwacNa syst&0atyc.na #1
B$s&rwacNa uc.&stnic.Qca #2
)na'i.a arciwa'na #2
Bgranic.&nia 0&tody o$s&rwacyNn&N #5
Metoda &orelacy(na+ prze$idy$anie zacho$ania spoecznego #6
(o0iary #7
Gor&'acNa ni& N&st toFsa0a . pr.yc.ynowoOciQ 50
Metoda e&spery!entalna+ odpo$iadanie na pytania o przyczyn* 53
Z0i&nn& ni&.a'&Fn& i .a'&Fn& 56
Jsta'ani& tra+noOci w&wnStr.n&N w &ksp&ry0&ntac 58
Jsta'ani& tra+noOci .&wnStr.n&N w &ksp&ry0&ntac 62
(odstawowy dy'&0at psyco'oga spo&c.n&go 67
.adania podsta$o$e a "adania stoso$ane 6"
Pro"le!y etyczne $ psychologii spoeczne( 71
Pods!o$anie 7#
CZKLM 9HJ2)
RO/0MI12I1 SI1.I1 l 3%IATA SPO41C/21GO
Ho.d.ia 3
5ysonans pozna$czy a potrze"a podtrzy!y$ania sa!ooceny 78
Teoria dysonans pozna$czego 81
Zacowani& racNona'n& a racNona'i.uNQc& 83
9&cy.N&- d&cy.N&- d&cy.N& 8#
J.asadniani& wysiku "2
(syco'ogia ni&wystarc.aNQc&go u.asadni&nia "6
Co ro.u0i&0y pr.&. Uni&wystarc.aNQc& u.asadni&ni&V 103
6astSpstwa do$ryc i .yc uc.ynkAw 105
9owody Owiadc.Qc& o istni&niu napiScia 0otywacyNn&go 110
2o$e &iern&i $ "adaniach nad podtrzy!y$anie! sa!ooceny 112
T&oria podtr.y0ywania poc.ucia wasn&N wartoOci 112
T&oria autoa+ir0acNi 116
(odwyFs.ani& poc.ucia wasn&N wartoOci c.y sa0opotwi&rd.ani&W 118
Jnikani& puapki racNona'i.acNi 11"
Pods!o$anie 121
Ho.d.ia #
Poznanie spoeczne+ $ (a&i spos'" !y#li!y o #$iecie spoeczny! 123
Zwyk'i 'ud.i& Nako t&or&tycy cod.i&nn&N r.&c.ywistoOci= sc&0aty i ic odd.iaywani& 128
>unkcNa sc&0atAw= do c.&go on& na0 suFQ 130
Wy$Ar sc&0atu= ro'a dostSpnoOci i .dar.&/ popr.&d.aNQcyc 132
Z0i&niani& sc&0atAw= Nak atwo 'ud.i& 0ody+ikuNQ swoN& pog'Qdy 136
Sprawiani&- F& nas.& sc&0aty staNQ siS prawdQ= sa0osp&niaNQc& siS proroctwo 1#3
C.y ki&dyko'wi&k u.naN&0y nas.& sc&0aty .a ni&tra+n& 'u$ .0i&nia0y .dani& 1#6
Herysty&i $yda$ania s)d'$ 1#7
%&urystyka dostSpnoOci= co pr.ycod.i na 0yO' 1#"
%&urystyka r&pr&.&ntatywnoOci= Nak podo$n& N&st ) do ? 152
Zakotwic.&ni& i dostosowani&= $rani& .a do$rQ 0on&tS t&go- co siS poNawia 153
(osugiwani& siS upros.c., 0&toda0i 0yO'owy0i w wydawaniu sQdAw spo&c.nyc 155
Wnioskowani& . prA$ ni&r&pr&.&ntatywnyc=
uogA'niani& na podstawi& in+or0acNi . prA$ 156
S.acowani& wspA.0i&nnoOci= pr.&widywani& N&dn&N .0i&nn&N na podstawi& inn&N 160
Czy ldzie rzeczy$i#cie !y#l) ta& 6le 162
Carakt&rystyka 'ud.ki&go wnioskowania 163
Gorygowani& 'ud.ki&go wnioskowania 165
Pods!o$anie 168
Tit&ratura .a'&cana 16"
Ho.d.ia 5
Spostrzeganie spoeczne+ (a& dochodzi!y do roz!ienia innych ldzi 170
/acho$anie nie$er"alne 173
Di0ic.n& wyra.y &0ocNi 17#
Inn& kanay ko0unikacNi ni&w&r$a'n&N 177
Wi&'okanaowa ko0unikacNa ni&w&r$a'na 177
HAFnic& pciow& w ko0unikacNi ni&w&r$a'n&N 180
0&ryte teorie oso"o$o#ci+ zapenianie l& 182
Atry"c(a przyczyn+ odpo$iadanie na pytanie 7dlaczego89 186
Istota proc&su atry$ucyNn&go 187
T&oria wnioskowania . c.ynnikAw towar.ys.Qcyc= od d.iaa/ do dyspo.ycNi 188
Dod&' wspA.0i&nnoOci= atry$ucN& w&wnStr.n& pr.&ciw atry$ucNo0 .&wnStr.ny0 1"2
Stoso$anie s&r't'$ pozna$czych podczas do&ony$ania atry"c(i 1"5
Stosowani& sc&0atAw i t&orii 1"5
(odstawowy $Qd atry$ucNi= 'ud.i& Nako psyco'ogowi& oso$owoOci 1"5
HAFnica 0iSd.y aktor&0 a o$s&rwator&0 201
)try$ucN& w suF$i& &go 20#
2a ile do&adne s) nasze atry"c(e i $yo"ra:enia 208
9'ac.&go nas.& wyo$raF&nia dotyc.Qc& innyc sQ c.as&0 $Sdn& 20"
9'ac.&go c.as&0 wydaN& siS- F& wyo$raF&nia sQ dokadn& 210
Pods!o$anie 212
Ho.d.ia 6
Roz!ienie sie"ie+ $ (a&i spos'" pozna(e!y sa!ych sie"ie 21#
2atra ;a 216
9&+inicN& 1a w rAFnyc ku'turac 21"
Pozna$anie sie"ie poprzez introspe&c(* 221
T&oria sa0oOwiado0oOci 221
Bc&niani&- d'ac.&go odc.uwa0y to- co odc.uwa0y5 0Awi0y wiSc&N niF wi&0y 22#
Gons&kw&ncN& introsp&kcyNn&N r&+'&ksNi nad pr.yc.yna0i 227
Pozna$anie sie"ie poprzez o"ser$ac(* $asnego zacho$ania 22"
T&oria spostr.&gania si&$i& 22"
E+&kt nad0i&rn&go u.asadni&nia 23#
9wuc.ynnikowa t&oria &0ocNi 23"
?Sdn& okr&O'&ni& pr.yc.yn po$ud.&nia 2#2
Pozna$anie sie"ie poprzez sche!aty ;a 2#6
(a0iSP auto$iogra+ic.na 2#8
Pozna$anie sie"ie poprzez intera&c(* spoeczn) 2#"
1a od.wi&rci&d'on& 250
T&oria porAwna/ spo&c.nyc 250
<iero$anie $ra:enie! 25#
Cay Owiat N&st sc&nQ 25#
Pods!o$anie 258
CZKLM THZECI)
%P4Y% SPO41C/2Y
Ho.d.ia 7
<on=or!iz!+ $py$anie na zacho$anie 262
<on=or!iz!+ &iedy i dlaczego 26#
In=or!acy(ny $py$ spoeczny> Potrze"a "ycia prze&onany! o ty!? co (est sszne 268
(r.&0iany i kry.ysy 272
Gi&dy kon+or0i.0 in+or0acyNny ni& sprawd.a siS 27#
Gi&dy 'ud.i& podpor.QdkowuNQ siS in+or0acyNn&0u wpywowi spo&c.n&0u 276
Bpi&rani& siS in+or0acyNn&0u wpywowi spo&c.n&0u 277
2or!aty$ny $py$ spoeczny+ potrze"a "ycia zaa&cepto$any! 278
Gons&kw&ncN& opi&rania siS nor0atywn&0u wpywowi spo&c.n&0u 283
6or0atywny wpyw spo&c.ny w cod.i&nny0 Fyciu 28#
?&.r&+'&ksyNny kon+or0i.0 nor0atywny= d.iaani& na .asad.i& auto0atyc.n&go pi'ota 287
Gi&dy 'ud.i& podpor.QdkowuNQ siS nor0atywn&0u wpywowi spo&c.n&0u 2"0
Bpi&rani& siS nor0atywn&0u wpywowi spo&c.n&0u 2"6
Wpyw 0ni&Ns.oOci= ki&dy ki'ku wpywa na wi&'u 2"6
Possze,st$o atoryteto$i 2""
Pods!o$anie 307
Ho.d.ia 8
Posta$y i z!iany posta$+ $py$anie na !y#li i czcia 30"
5e=inic(a posta$ 313
Go0pon&nt &0ocNona'ny- po.nawc.y i $&awiora'ny 31#
/!ienianie posta$ poprzez z!ian* zacho$ania> ;eszcze raz o teorii dysonans
pozna$czego 315
<o!ni&aty pers$azy(ne i z!iana posta$ 317
Gto 0Awi- co i do kogo 317
C&ntra'na i p&ry+&ryc.na strat&gia p&rswa.Ni 31"
-Go0unikaty w.$ud.aNQc& strac 325
/!ienianie posta$ o r':ne( sile i r':ny! pochodzeni 328
HAFn& XrAda postaw 328
Sia postawy a N&N dostSpnoOP 33#
;a& odporni@ ldzi na z!ian* posta$y 337
W.0acniani& wartoOci 337
Jodporni&ni& postawy 338
Gi&dy w p&rswa.Ni wystSpuN& &+&kt $u0&rangowy, T&oria r&aktancNi 3#1
(owody w&wnStr.n& a .&wnStr.n&= &+&kt nadu.asadni&nia 3#1
<iedy na podsta$ie posta$ !o:na prze$idy$a@ zacho$ania 3#2
(r.&widywani& .acowa/ spontanic.nyc 3##
(r.&widywani& .acowa/ .a0i&r.onyc 3##
Re&la!a> 5laczego (est s&teczna 3#7
Pods!o$anie 351
Ho.d.ia "
Procesy grpo$e 35#
5e=inic(e+ czy! (est grpa 356
Grpy niespoeczne+ s&t&i =izyczne( o"ecno#ci innych 358
>acy'itacNa spo&c.na= ki&dy o$&cnoOP innyc 0o$i'i.uN& nas 358
(rAFniactwo spo&c.n&= ki&dy o$&cnoOP innyc uspokaNa nas 363
>acy'itacNa spo&c.na c.y prAFniactwo spo&c.n&= co N&st ki&dy 365
9&indywiduacNa= .agu$i&ni& w tu0i& 366
Grpy spoeczne+ (a& pode(!o$ane s) decyz(e 371
2rupow& a indywidua'n& pod&N0owani& d&cy.Ni 372
DyO'&ni& grupow&= wi&'& gAw- N&d&n u0ys 37"
(o'ary.acNa grupy= dQF&ni& do skraNnoOci 382
Intera&c(e $ grpie+ &on=li&t i $sp'praca 386
U9y'&0at wiSXniaV 388
Stosowani& grAX$ 3"2
Skutki ko0unikowania siS 3"#
B 6&gocNacN& i pr.&targ 3"5
Pods!o$anie 3"8
Tit&ratura .a'&cana 3""
CZKLM CZW)HT)
STOS02<I SPO41C/21
Ho.d.ia 10
Atra&cy(no#@ interpersonalna+ od pier$szego $ra:enia do z$i)z&'$ czcio$ych #02
G'$ni protoplasci atra&cy(no#ci #05
Bso$a . sQsi&d.twa= &+&kt c.SstoOci kontaktAw #06
Wpyw atrakcyNnoOci +i.yc.n&N na to- c.y kogoO 'u$i0y #10
(odo$i&/stwo= swAN ciQgni& do sw&go #17
9op&niani&= c.yF pr.&ciwi&/stwa siS ni& pr.yciQgaNQW #1"
B$sypywani& pocwaa0i #20
Tu$iP i $yP 'u$iany0 #22
T&ori& atrakcyNnoOci int&rp&rsona'n&N= wy0iana spo&c.na i rAwnoOP #26
/$i)z&i czcio$e #30
Przyczyny !io#ci #35
Wy0iana spo&c.na w .wiQ.kac dugotrwayc #36
Yi HAwnoOP= c.y .aws.& 0usi $yP UcoO .a coOVW #38
)trakcyNnoOP +i.yc.na a .wiQ.ki dugotrwa& ##1
Sty'& pr.ywiQ.ywania siS a .wiQ.ki uc.uciow& ##2
Gopoty w raNu ##6
Pods!o$anie #50
Tit&ratura .a'&cana #51
Ho.d.ia 11
/acho$anie prospoeczne+ dlaczego ldzie po!aga() inny! #52
Geneza zacho$ania prospoecznego+ dlaczego ldzie po!aga() #55
SocNo$io'ogia= instynkty i g&ny #55
Wy0iana spo&c.na= .yski i kos.ty .wiQ.an& . po0agani&0 #57
E0patia i a'trui.0= po0oc $&.int&r&sowna #61
Indy$idalne przesan&i zacho$a, prospotecznych+ dlaczego nie&t'rzy ldzie "ardzie(
ni: inni s) s&onni do po!ocy #67
HAFnic& indywidua'n&= oso$owoOP a'truistyc.na #67
(&P a .acowani& prospo&c.n& #71
Wpyw sa0opoc.ucia na ud.i&'ani& po0ocy= c.uN&s. siS do$r.&- c.ynis. do$r.& #72
Sytacy(ne deter!inanty zacho$ania prospoecznego+ &iedy ldzie po!aga() #77
Lrodowisko wi&Nski& a 0i&Nski& #77
Tic.$a OwiadkAw= &+&kt wid.a #78
Carakt&rystyka o+iary #86
<onse&$enc(e dzielenia po!ocy #88
;a& !o:e!y z$i*&szy@ goto$o#@ do dzielania po!ocy #"0
Pods!o$anie #"2
Tit&ratura .a'&cana #"3
Ho.d.ia 12
agres(aA+ dlaczego rani!y innych ldzi #"#
Czy! (est agres(a #"7
C.y agr&sNa N&st wrod.ona c.y wyuc.ona #"7
o Co rAFni 'ud.i od 0ys.y 500
Sytacy(ne $arn&o$ania agres(i 502
(roc&sy n&urona'n& i c&0ic.n& Nako pr.yc.yna agr&sNi 502
?A' i ni&wygoda Nako pr.yc.yny agr&sNi 503
SytuacN& spo&c.n& prowad.Qc& do agr&sNi 505
Wpyw agr&sNi og'Qdan&N w Orodkac 0asow&go pr.&ka.u 512
(r.&0oc- pornogra+ia i akty agr&sNi wo$&c ko$i&t 516
;a& z!nie(sza@ agres(* 518
C.y kara spr.yNa a0owaniu .acowa/ agr&sywnyc 518
Gatarsis i agr&sNa 521
1ak rad.iP so$i& . gni&w&0 528
Pods!o$anie 53#
Ho.d.ia 13
0przedzenia+ przyczyny i le&arst$a 536
0przedzenia+ po$szechne z(a$is&o spoeczne 53"
/de=inio$anie przedze,? stereotypizac(i i dys&ry!inac(i 5#2
Jpr.&d.&nia= ko0pon&nt a+&ktywny 5#3
St&r&otypy= ko0pon&nt po.nawc.y 5#3
9yskry0inacNa= ko0pon&nt $&awiora'ny 5#6
Co po$od(e przedzenia 5#7
SposA$- w Naki 0yO'i0y= po.nawani& spo&c.n& 5#8
SposA$- w Naki pr.ypisuN&0y .nac.&ni&= t&nd&ncyNnoOP atry$ucNi 561
SposA$- w Naki ro.0i&s.c.a0y .aso$y= t&oria r.&c.ywist&go kon+'iktu 567
SposA$- w Naki siS dostosowuN&0y= r&guy nor0atywn& 573
;a& !o:na osa"i@ przedzenia 578
%ipot&.a kontaktu 578
Gi&dy kontakt osa$ia upr.&d.&nia= s.&OP warunkAw 580
WspApraca i w.aN&0na .a'&FnoOP= k'asa 0i&s.ana 582
Pods!o$anie 585
C/B3C PIDTA
Ho.d.ia 1#
/dro$ie i #rodo$is&o 5"0
Rola stoso$ane( psychologii spoeczne( 5"2
(syco'ogia spo&c.na a .drowi& 5"3
Spostr.&gani& spo&c.n& a .drowi&= int&rpr&towani& n&gatywnyc wydar.&/ Fyciowyc 5"#
Wykor.ystani& usta'&/ psyco'ogii spo&c.n&N do doskona'&nia nawykAw .drowotnyc 608
Psychologia spoeczna a #rodo$is&o 611
Spostr.&gani& spo&c.n& a Orodowisko= int&rpr&towani& str&sorAw Orodowiskowyc 611
Zastosowani& psyco'ogii spo&c.n&N do .0i&niania s.kod'iwyc d'a Orodowiska .acowa/
61"
Pods!o$anie 628
Ho.d.ia 15
Pra$o i "iznes EFG
Psychologia spoeczna a pra$o 632
Z&.nania OwiadkAw 633
Z Wykrywani& ka0stw 6#2
SSd.iowi& pr.ysiSg'i= proc&sy grupow& w d.iaaniu 6#6
Psychologia spoeczna a "iznes 652
Zacowania konsu0&ncki& 652
9o$Ar pracownikAw= pr.&pustka do Owiata $i.n&su 662
(r.ywAd.two= osiQgani& s.c.ytu w Owi&ci& $i.n&su 665
Pods!o$anie 672
So$ni& 675
?i$'iogra+ia 68"
WstSp do wydania po'ski&go
1uF na sa0y0 poc.Qtku na'&Fy wyraXni& podkr&O'iP- F& nini&Ns.a praca N&st pr&.&ntacNQ
a0&ryka/ski&N psyco'ogii spo&c.n&N, 6aw&t N&O'i c.yt&'nik ni& N&st .ori&ntowany w ty0-
c.y0 siS ta d.i&d.ina psyco'ogii .aN0uN&- i tak $&. trudu odkryN&- iF N&st to o+&rta pr.&d&
ws.ystki0 N&N a0&ryka/ski&N gaS.i- poc.ynaNQc od $i$'iogra+ii pr.&. .a'&canQ 'it&raturS i
do$Ar .agadni&/ aF do sposo$u ro.oF&nia akc&ntAw w o$rS$i& N&N doro$ku, Tak siS N&dnak
s.c.SO'iwi& skada- F& pr&.&ntacNa ta stanowi doOP wi&rn& od.wi&rci&d'&ni& t&go- . c.y0
0a0y d.iO do c.yni&nia w Owi&ci& psyco'ogii spo&c.n&N, 6i& o.nac.a to oc.ywiOci&- F&
istni&N& .nak rAwnoOci 0iSd.y ty0- co siS d.i&N& w a0&ryka/ski&N psyco'ogii spo&c.n&N- i
ty0- co N&st pr.&d0iot&0 .aint&r&sowa/ w innyc niF ang'osaski krSgac ku'turowyc,
B.nac.a ty'ko ty'&- F& tStno t&N gaS.i nauki nar.uca w wi&'u 0o0&ntac swAN ryt0
psyco'ogii spo&c.n&N uprawian&N po.a granica0i StanAw, 9'a po'ski&go c.yt&'nika 0a
nato0iast ta ksiQFka wa'or dodatkowy, (o.wa'a 0ianowici& wyraXni& uOwiado0iP so$i&-
.was.c.a w pr.ypadku .astosowa/- od0i&nnoOP .ada/ $adawc.yc, DoFna N&dnoc.&Oni&
oc.&kiwaP- F& wi&'& .agadni&/ 0aNQcyc swoN& Ud.iOV w Stanac C Nutro 0oF& staP siS
nas.y0 pa'Qcy0 pro$'&0&0, (o.wa'a rAwni&F uOwiado0iP so$i&- Nak wi&'& ro.wiQ.a/-
sposo$Aw $ada/ i 0yO'&nia o pro$'&0ac N&st .d&t&r0inowanyc warunka0i spo&c.ny0i-
Orodowiskowy0i c.y ku'turowy0i, B.nac.a to 0iSd.y inny0i- F& owyc propo.ycNi
ro.wiQ.a/ ni& daN& siS 0&canic.ni& pr.&ni&OP na inny grunt, W naN'&ps.y0 ra.i& 0ogQ siS
staP N&dyni& ana'ogiQ poka.uNQcQ sposA$ 0yO'&nia o pro$'&0i&, Wy0agaNQ N&dnak p&n&N
Owiado0oOci ws.&'kic puap&k- Naki& ni&si& .& so$Q s.ukani& ro.wiQ.a/ w t&n sposA$,
W .asad.i& kaFdy wstSp pisany do Naki&Nko'wi&k ksiQFki powini&n sp&niP N&dno podstawow&
.adani& C 0a uatwiP c.yt&'nikowi kontakt . ksiQFkQ- c.y'i .acSciP go do N&N studiowania-
upr.&d.iP o &w&ntua'nyc trudnoOciac w p&rc&pcNi- .wrAciP uwagS na s.c.&gA'ni& waFn&
pro$'&0y w ni&N podNSt&, (r.y pisaniu wstSpu do podrSc.nika opracowan&go pr.&.
.agranic.nyc autorAw .adani& to na$i&ra dodatkow&N wagi, 1&st tak . wi&'u powodAw= duF&N
'ic.$y pot&ncNa'nyc c.yt&'nikAw o .rAFnicowanyc .aint&r&sowaniac i .apotr.&$owaniu na
wi&d.S- .akr&su porus.anyc .agadni&/- od0i&nnyc tradycNi ku'turowyc- w ktAryc
ksiQFka powstaa- itd,
(r.&dstawiany podrSc.nik psyco'ogii spo&c.n&N .osta napisany w Stanac ZN&dnoc.onyc,
1&st to podrSc.nik- ktAry 0oFna u.naP .a typowQ &g.&0p'i+ikacNS a0&ryka/ski&go spoNr.&nia
na uprawiani& nauk spo&c.nyc, W (o'sc& pr.&tu0ac.ono duFo a0&ryka/skic ksiQF&k
psyco'ogic.nyc, 6i& $yo wOrAd nic .$yt wi&'u podrSc.nikAw, Wydani& podrSc.nika N&st
.aws.& inicNatywQ o s.c.&gA'ny0 carakt&r.&, Tr.&$a 0i&P Owiado0oOP- F& ni& N&st to ty'ko
ksiQFka naukowa, Da s.c.&gA'ny wpyw na sposA$ 0yO'&nia o r.&c.ywistoOci tyc osA$-
ktAr& sQ .aint&r&sowan& pos.&r.&ni&0 wasn&N wi&d.y o Owi&ci&- a s.c.&gA'ni& stud&ntAw
0aNQcyc w pr.ys.oOci twor.yP &'itS int&'&ktua'nQ nas.&go kraNu, 6a autorac i wydawcac
podrSc.nikAw ciQFy wiSc s.c.&gA'na odpowi&d.ia'noOP- ktAr&N ni& .aws.& N&st&O0y
Owiado0i, Ws.ak oni waOni& okr&O'aNQ ni& ty'ko to- Naka $Sd.i& wi&d.a osA$ studiuNQcyc
dany t&0at- a'& rAwni&F to- c.y ta wi&d.a .ostani& doc&niona i wykor.ystana w Fyciu,
J.asadnion& wiSc wydaN& siS postawi&ni& w ty0 0i&Nscu pyta/=
c.y N&st to r.&c.ywiOci& do$ra d&cy.Na wydawnic.aW
c.y ni& 0oFna $yo$y .astQpiP t&go wydania po'ski0 podrSc.niki&0W
a 0oF& '&pi&N pokusiP siS o pr.&kad N&dn&go . wi&'u podrSc.nikAw wydanyc w
kraNac &urop&NskicW
(ytania t& oc.ywiOci& ni& powinny .ostaP $&. odpowi&d.i,
(o pi&rws.&- doro$&k a0&ryka/ski&N psyco'ogii spo&c.n&N N&st ogro0ny, W Fadny0 inny0
kraNu ni& stwor.ono ty'u t&orii wyNaOniaNQcyc spo&c.n& .acowania 'ud.i- Nak waOni& w
Stanac ZN&dnoc.onyc,
6igd.i& t&F ni& .ad$ano tak do$r.& o &0piryc.nQ w&ry+ikacNS tyc t&orii,
6i& wydaN& siS- a$y int&nsywny ro.wAN psyco'ogii spo&c.n&N na drugi&N pAku'i wynika .&
s.c.&gA'n&N pasNi po.nawc.&N a0&ryka/skic $adac.y, (r.yc.yny tak dyna0ic.ni&
ro.wiNaNQc&N siS psyco'ogii spo&c.n&N $yy . p&wnoOciQ $ard.i&N pro.aic.n&, Cod.io
pr.&d& ws.ystki0 o .do$yci& wi&d.y o Fyciu spo&c.ny0 'ud.i C o powodac- d'a ktAryc
N&dnyc 'u$i0y- a innyc ni&nawid.i0y- o pr.yc.ynac podatnoOci i odpornoOci na wpywy
spo&c.n&- o racNac- ktAr& d&cyduNQ o .aangaFowaniu w r&a'i.acNS ty'ko ni&ktAryc .ada/
spo&c.nyc itd, DoF& $yP ona pr.ydatna w Fyciu pos.c.&gA'nyc osA$- a'& rAwni&F duFyc
spo&c.noOci, BgA'ni& 0oFna powi&d.i&P- F& a0&ryka/ska psyco'ogia spo&c.na nigdy ni&
tracia . po'a wid.&nia potr.&$ cod.i&nn&go Fycia, (otr.&$y taki& 0a oc.ywiOci& ni& ty'ko
spo&c.&/stwo a0&ryka/ski&, (odo$n& .apotr.&$owani& odc.uwan& N&st cora. wyraXni&N w
nas.y0 kraNu, I cociaF w p&wnyc .akr&sac nas.& Fyci& rAFni siS od Fycia w JS)- to
N&dnak pro$'&0y sQ w wiSks.oOci podo$n& i podo$n&N potr.&$a wi&d.y- a$y siS do nic
odpowi&dnio odnosiP, (odrSc.nik E, )ronsona- T,9, Wi'sona i H,D, )k&rt N&st . caQ
p&wnoOciQ skar$nicQ taki&N wi&d.y, Zosta napisany . po.ycNi $'iski&N Fyciu i Nako taki
powini&n $yP odpowi&dnio doc&niony ni& ty'ko w Orodowiskac akad&0ickic,
(o drugi&- ni& 0oFna postawiP .naku rAwnoOci 0iSd.y ty0- co siS d.i&N& w a0&ryka/ski&N
psyco'ogii spo&c.n&N- a stan&0 &urop&Nski&N- w ty0 rAwni&F po'ski&N- psyco'ogii
spo&c.n&N, Inn& pro$'&0y niosQ od0i&nn& .agadni&nia $adawc.&, ?ard.o wyraXn& staN& siS
to w o$rS$i& rAFnic w& wpywac ku'turowyc- ktAr& wytwar.aNQ ni&toFsa0& r&a'noOci
spo&c.n&, Wpywy t& powoduNQ rAwni&F- F& inac.&N sQ ro.oFon& akc&nty w .apotr.&$owaniu
spo&c.ny0 na .na'&.i&ni& praktyc.nyc ro.wiQ.a/, I stQd 0iSd.y inny0i wc.&Oni&Ns.a
uwaga o .udnoOci pos.ukiwa/ ro.wiQ.ania nas.yc pro$'&0Aw pr.&. s.ukani& prostyc
ana'ogii . ro.wiQ.ania0i proponowany0i pr.&. pAnocnoa0&ryka/skQ psyco'ogiS
spo&c.nQ w odni&si&niu do pAnocnoa0&ryka/skic pro$'&0Aw spo&c.nyc- naw&t
wAwc.as- gdy$y na pi&rws.y r.ut oka wydaway siS $ard.o podo$n& do nas.yc wasnyc,
(o tr.&ci&- a0&ryka/ska psyco'ogia spo&c.na wywi&raa i nada' wywi&ra wpyw na
ks.tatowani& siS t&N dyscyp'iny naukow&N w innyc kraNac, Co wiSc&N- uwaFa0y- F&
odd.iaywania t& ni& ogranic.aNQ siS do psyco'ogii spo&c.n&N- '&c. dotyc.Q ws.ystkic nauk
spo&c.nyc, (o'ska 0yO' spo&c.nani&.a'&Fni& od t&go c.y $ya w opo.ycNi do sposo$Aw
uN0owania r.&c.ywistoOci pr.&. a0&ryka/skic psyco'ogAw spo&c.nyc- c.y t&F
po.ostawaa pod ic uroki&0- takF& .ostaa nasycona do0inuNQcy0i ta0 ori&ntacNa0i
$adawc.y0i, 6i&c na0 $Sd.i& wo'no wy0i&niP ty'ko ki'ka na.wisk uc.onyc po'skic-
ktAr.y pr.yc.yni'i siS twArc.o do asy0i'acNi a0&ryka/ski&go doro$ku psyco'ogii spo&c.n&N
w (o'sc&,
Wspo0ni&P na'&Fy pr.&d& ws.ystki0 >'oriana Znani&cki&gowy$itn&go socNo'oga- ktAry
0i0o duF&N orygina'noOci t&or&tyc.n&N doc&nia i ro.wiNa nurt 0yO'&nia naukow&go
popu'arny takF& w Stanac ZN&dnoc.onyc, 6asuwa siS tu takF& na.wisko )ndr.&Na
Da'&wski&go- socNo'oga ccQc&go pogod.iP ni&Nako ogi&/ . wodQ- c.y'i 0arksowskQ 0yO'
spo&c.nQ . a0&ryka/skQ psyco'ogiQ spo&c.nQ, 6i& na0 osQd.aP- c.y .adani& to .ostao
uwi&/c.on& sukc&s&0- N&dnak N&go praca . p&wnoOciQ pr.yc.ynia siS do .akor.&ni&nia
a0&ryka/ski&N psyco'ogii spo&c.n&N w po'ski&N u0anistyc&, St&+an ?a'&y- autor
pi&rws.&go powoN&nn&go podrSc.nika psyco'ogii spo&c.n&N- takF& wniAs .nac.Qcy wkad
w .aint&r&sowani& po'skic psyco'ogAw doro$ki&0 a0&ryka/ski0, (i&rwsi po'scy
psyco'ogowi& spo&c.ni . t&go XrAda kor.ysta'i- .apo.naNQc siS . k'asyc.ny0i $adania0i
)sca- Sc&ri++a i 6&wco0$a, BgA'ni& 0oFna wiSc powi&d.i&P- F& nauki spo&c.n& w
nas.y0 kraNu sQ pr.ygotowan& do od$ioru doro$ku a0&ryka/ski&N psyco'ogii spo&c.n&N,
1&dnak od wydania w 1"75 roku a0&ryka/ski&go podrSc.nika (syco'ogia spo&c.na-
autorstwa 6&wco0$a- Con*&rs&a i Tu0&rawi&'& siS w ty0 doro$ku .0i&nio, (r&.&ntowan&
opracowani& uOwiada0ia na0 to w ca&N p&ni, 1&st to pr.&ci&F praca- ktArQ otr.y0a do rSki
a0&ryka/ski c.yt&'nik w 1""# roku, )ktua'noOP .awart&N tu in+or0acNi po.wa'a na w 0iarS
p&n& .ori&ntowani& siS w ki&runkac $ada/ a0&ryka/ski&N psyco'ogii spo&c.n&N,
(a0iStaN0y pr.y oka.Ni- F& ki&runki t& okr&O'aNQ- cc&0y t&go c.y t&F ni&- tr&ndy ro.woNu
psyco'ogii spo&c.n&N na cay0 Owi&ci&,
(o c.wart&- a0&ryka/ski& podrSc.niki akad&0icki& posiadaNQ okr&O'on& wa'ory dydaktyc.n&,
W ty0 w.g'Sd.i& rAFniQ siS .asadnic.o od nas.yc po'skic opracowa/ t&go rod.aNu, ?yP
0oF& a0&ryka/ski& wyo$raF&ni& oso$y studiuNQc&N N&st ni&co inn& niF w (o'sc& i ni&
pr.yN0uN& siS ta0 .aoF&nia- iF ni&.a'&Fni& od t&go- N a k ksiQFka N&st napisana- i tak .ostani&
pr.&c.ytana- N&O'i $SdQ w ni&N .awart& 0Qdr& i waFn& tr&Oci, )0&ryka/scy autor.y prac
naukowyc d$aNQ i .a$i&gaNQ o c.yt&'nikAw, I tr.&$a pr.y.naP- F& potra+iQ to ro$iP,
(odrSc.niki prawi& .aws.& sQ do$r.& ustruktura'i.owan&- 0nAstwo w nic ro.wiQ.a/
gra+ic.nyc- ktAr& uatwiaNQ studiowani&- a'& pr.&d& ws.ystki0 sQ napisan& w taki sposA$-
a$y .aint&r&sowaP c.yt&'nikAw- w.$ud.iP w nic pasNS po.nawania i pr.yswaNania wi&d.y,
Tr.&$a o$i&ktywni& pr.y.naP- F& ni&ki&dy stwar.an& uatwi&nia idQ .$yt da'&ko, 9QFQc do
.apr&.&ntowania .oFonyc .agadni&/ 0oF'iwi& prosto- pr.&dstawia siS N& w sposA$ .$ytnio
upros.c.ony,
DoFna tS oso$'iwoOP a0&ryka/skic podrSc.nikAw dugo dyskutowaP, W ty0 0i&Nscu N&dnak
postQpi0y po a0&ryka/sku i powi&0y krAtko C ni& 0a rAFy $&. ko'cAw, (odrSc.nik .osta
pr.&. trANkS autorAw napisany po 0istr.owsku, GaFdy N&go ro.d.ia 0oFna c.ytaP prawi& Nak
kry0ina, 6aNpi&rw .ostaN& postawiony pro$'&0- a pot&0 O'&d.i0y pracS wi&'u d&t&ktywAw
C psyco'ogAw spo&c.nyc- ktAr.y 0o.o'ni& prowad.Qc swoN& &ksp&ry0&nty- pr.yc.yniaNQ
siS stopniowo do wyNaOni&nia .agadki naukow&N, 9.iSki wy$ran&N pr.&. autorAw +or0i&
pr.&dstawi&nia 0at&riau c.yt&'nik O'&d.i- krok po kroku- .0agania naukowcAw . ic- a
N&dnoc.&Oni& . nas.y0i pro$'&0a0i C .apo.naN& siS . psyco'ogiQ spo&c.nQ ni& ty'ko od
strony u.yskiwanyc pr.&. niQ r&.u'tatAw $adawc.yc- a'& po.naN& rAwni&F proc&s
docod.&nia do nic- proc&s twor.&nia wi&d.y naukow&N, Ta waOciwoOP podrSc.nika-
ktAr&go N&d&n . autorAw @E, )ronson4 .nany N&st w nas.y0 kraNu . rAwni& ci&kaw&N pracy
@C.owi&k C istota spo&c.na4- N&st takF& waFny0 argu0&nt&0 .a N&go wydani&0 w (o'sc&,
DoF& po'scy $adac.& pANdQ ty0 O'ad&0 i $SdQ opracowywaP rAwni& ci&kawi& i N&dnoc.&Oni&
ko0p&t&ntni& swoN& podrSc.niki, [yc.y0y t&go ws.ystki0 po'ski0 c.yt&'niko0,
Bd ki'ku 'at w JS) pr.&tac.a siS +a'a wa'ki . t.w, s&ksi.0&0, Ta ksiQFka takF& ni& N&st od
t&go wo'na, )utor.y pos.'i tu naw&t o krok da'&N- niF .wyk'& to siS c.yni, (ostanowi'i
0ianowici& .r&.ygnowaP . inicNaAw i0ion i pisaP N& w p&ny0 $r.0i&niu po to- $y
N&dno.nac.ni& 0oFna $yo .id&nty+ikowaP- c.y konkr&tny wkad w ro.wAN psyco'ogii
spo&c.n&N N&st d.i&&0 ko$i&ty c.y 0SFc.y.ny, WidaP tu rAwni&F wyraXn& starania o to-
$y t&n ko$i&cy wkad 0aksy0a'ni& &ksponowaP, (oni&waF autor.y kor.ystaNQ w .asad.i&
wyQc.ni& . $ada/ a0&ryka/skic- stQd .adani& to $yo .ap&wn& doOP trudn&, 6a s.c.SOci&
sytuacN& t& ni& wpywaNQ na .awartoOP pracy, WartoOP wkadu w ro.wAN dan&N d.i&d.iny nauki
ni& .a'&Fy ostat&c.ni& od t&go- c.y na.wisko @pr.ynaN0ni&N w NS.yku po'ski04 ko/c.y siS na
UiV c.y na UaV, 1&st to N&dnak ni&wQtp'iwy s0ac.&k t&N pracy,
Int&ncNQ autorAw podrSc.nika $yo .apr&.&ntowaP psyco'ogiS spo&c.nQ w sposA$ 0oF'iwi&
p&ny, Ws.ystki& wywody .ostay podpor.Qdkowan& id&i pr.&wodni&N- ktAr&N naNp&ni&Ns.y0
r&pr&.&ntant&0 N&st E''iot )ronson, 1&N istotny0 skadniki&0 N&st sp&cy+ic.ni& ro.winiSta
t&oria dysonansu po.nawc.&go, Zna'a. siS tu rAwni&F ro.d.ia poOwiScony 0&todo'ogii
$ada/ w psyco'ogii spo&c.n&N- c.Ssto .r&s.tQ pr.ywoywany w toku ana'i.y rAFnorodnyc
&ksp&ry0&ntAw i $ada/ stanowiQcyc podstawowQ tkankS pracy i punkt wyNOcia
+or0uowanyc wnioskAw,
DoFna takF& .na'&XP +rag0&nt unikatowy ni& ty'ko d'a ksiQF&k t&go typu, SQ to 0ianowici&
uwagi .rod.on& w duF&N 0i&r.& . usta'&/ psyco'ogii uc.&nia siS, Z0i&r.aNQ do .ao+&rowania
ws.ystki0 uc.Qcy0 siS rad- ktAr& uatwiaNQ pr.yswoN&ni& i pr.&cowywani& 0at&riau5 0i0o
F& sQ po0yO'an& gAwni& d'a potr.&$ t&N ksiQFki- dad.Q siS wykor.ystaP ws.Sd.i& ta0- gd.i&
0a0y do c.yni&nia . proc&s&0 uc.&nia siS i nauc.ania,
(odsu0owuNQc- tr.&$a stwi&rd.iP- F& N&st to do$r.& napisana i s.c.&gAowo pr.&0yO'ana
praca pr&.&ntuNQca psyco'ogiS spo&c.nQ i uc.Qca N&N, C&'&0 autorAw $yo ni& ty'ko
pr.&dstawiP o$&cny doro$&k t&N gaS.i wi&d.y- a'& i poka.aP- w Naki sposA$ 0oFna . ni&go
kor.ystaP- $y ro.wiQ.ywaP rAFnorodn& pro$'&0y spo&c.n&- . Naki0i pr.ycod.i na0 siS
$orykaP, 1&st to ni&wQtp'iwi& N&dna . podstawowyc .a'&t t&N ksiQFki- . ktArQ w .awody
0oF& iOP ty'ko wi&'oOP rAFnorodnyc .agadni&/- w odni&si&niu do ktAryc autor.y potra+iQ
.astosowaP ro.wiQ.ania proponowan& pr.&. psyco'ogiS spo&c.nQ,
ST)6IS\)W GBW)TIG
W)T9ED)H 9BD)C%BWSGI
Przed!o$a
Wita0y w ksiQFc& (syco'ogia spo&c.na, S&rc& i u0ys, 9.iSkuN&0y .a .apros.&ni& do
was.&N sa'i wykadow&N, 1ako nauc.yci&'& c.uN&0y siS .as.c.yc&ni- poni&waF t&ra. wiSc&N
osA$ $Sd.i& 0ogo uc.yP siS . na0i- niF gdy$yO0y c.yni'i to indywidua'ni&, (oOwiSci'iO0y
nas.& .awodow& Fyci& t&N waOni& d.i&d.ini& $ada/ i coP ni& oc.&kuN&0y od nikogo- $y
uc.yni to sa0o- N&st&O0y gS$oko pr.&konani- iF kaFdy 0oF& skor.ystaP . wi&d.y
wypracowan&N pr.&. psyco'ogiS spo&c.nQ, 1&st to o$s.ar usta'&/ naukowyc dotyc.Qcyc
r.&c.ywist&go Fycia, 9'ac.&go w otac.aNQcy0 nas Owi&ci& istni&NQ upr.&d.&niaW 9'ac.&go
'ud.i& potra+iQ $yP po0ocni i upr.&N0i w N&dnyc sytuacNac- a .acowywaP siS agr&sywni& i
dQFyP do pr.&0ocy w innycW Co powoduN&- iF .akocuNQ siS- $y ni& wspo0inaP NuF o
odkociwaniu siSW GrAtko 0AwiQc- d'ac.&go ro$iQ to- co ro$iQW
6i&waFn&- sa0 c.y w o$&cnoOci innyc- N&st&O .aws.& istotQ spo&c.nQ, Wi&s. o ty0- naw&t
ni&Owiado0i&- F& N&st&O c.SOciQ wiSks.&N- int&raktywn&N si&ci skadaNQc&N siS . osA$- ktAr&
ks.tatuNQ twoN& 0yO'i- uc.ucia i .acowani&, To- co inni 0yO'Q i 0AwiQ o nas C ni&.a'&Fni&
od t&go- c.y siS . ty0 .gad.a0y C $i&r.& siS stQd- F& 0y- 'ud.i&- r&aguN&0y .wyk'& na si&$i&
naw.aN&0, Zacowani& spo&c.n& N&st sko0p'ikowanQ 0i&s.aninQ &0ocNi i po.nawania,
(odtytu S&rc& i u0ys od.wi&rci&d'a nas.Q opiniS o pr.&d0ioci& psyco'ogii spo&c.n&N, ?o-
Nak napisa Garo' 9ick&ns- UIstni&N& 0QdroOP u0ysu i,,, 0QdroOP s&rcaV, DoF&0y $yP
'ogic.ni i ana'ityc.ni5 0oF&0y t&F $yP gwatowni i .0i&nni, DoF&0y podQFaP .a ty0-
co na0 dyktuN& gowa- a'& i .a ty0- c.y0 ki&ruN& siS nas.& s&rc&, C.asa0i udaN& siS pogod.iP
o$a dyktaty, (syco'ogia spo&c.na .aN0uN& siS $adani&0 takic waOni& proc&sAw,
(raca nad tQ ksiQFkQ wy0agaa wysiku .arAwno s&rca- Nak i u0ysu, \Qc.ni&- caa nas.a
trANka uc.y psyco'ogii spo&c.n&N 65 'at i w ty0 c.asi& pr.ynaN0ni&N 65 ra.y pr.&g'Qda'iO0y
rAFn& podrSc.niki- usiuNQc wy$raP . nic to- co $yo$y naN'&ps.& d'a nas.yc stud&ntAw- i
prawi& .aws.& t& wy$ory ni&.up&ni& .aspokaNay nas.& oc.&kiwania, 9'at&go
.d&cydowa'iO0y siS napisaP wasnQ ksiQFkS,
(syco'ogia spo&c.na, S&rc& i u0ys od.wi&rci&d'a sposA$ nauc.ania stosowany pr.&. nas
podc.as .aNSP, 1&st to postSpowani& Qc.Qc& rygor naukowy @cudowna nauka &0piryc.na4 i
int&'&ktua'nQ &kscytacNS @w Naki sposA$ r.&c.ywist& Fyci& 0oF& $yP naN$ard.i&N podni&caNQcQ
grQW4, DAwiQc $ard.i&N s.c.&gAowo C N&st nas.y0 UwyOniony0V podrSc.niki&0 psyco'ogii
spo&c.n&N,
%u0anistyc.n& pod&NOci& do nauki
?ard.o powaFni& traktuN&0y c&' nauc.ania +or0uowany pr.&. nauki u0anistyc.n&5
pragni&0y tak ks.taciP 'ud.i- $y $y'i i artysta0i- i naukowca0i- .a.naNo0iony0i .arAwno .
u0anistyc.ny0 spoNr.&ni&0 na Owiat- Nak i ty0- ktAr& N&st o+&rowan& pr.&. naukS,
(syco'ogia spo&c.na N&st- nas.y0 .dani&0- doskonay0 0i&Nsc&0 na spotkani& siS tyc
dwu tradycNi, (o pi&rws.&- N&st $ogatQ naukQ &0piryc.nQ, (r.&. N&N .gS$iani& stud&nci
u.yskaNQ sporQ wi&d.S o 0&tod.i& naukow&N- Uw.orcuV u0oF'iwiaNQcy0 dotarci& do
odpowi&d.i na pytania o .wiQ.ki pr.yc.ynowo-skutkow& w odni&si&niu do dowo'n&go
o$s.aru .aint&r&sowa/,
JwaFa0y- F& kaFdy- kto ko/c.y studia- powini&n posiadaP wi&d.S . .akr&su 0&todo'ogii,
(oni&waF psyco'ogia spo&c.na konc&ntruN& siS na Fyciu cod.i&nny0 C sytuacNac- 0yO'ac
i d.iaaniac C N&st atrakcyNny0 sposo$&0 pr.yswaNania so$i& .asad po.nawania
stosowanyc w nauc&, Tak wiSc w ro.d.ia'& poOwiScony0 0&todo'ogii @ro.d., 24 o$s.&rni&
o0Awi'iO0y to- w Naki sposA$ psyco'ogowi& spo&c.ni rad.Q so$i& . naukQ &0piryc.nQ,
(o.wo'i to stud&nto0 .do$yP podstawowQ wi&d.S u0oF'iwiaNQcQ .ro.u0i&ni& Ud.iaaniaV
nauki, (r&.&ntacNa $ada/ prowad.onyc w ra0ac psyco'ogii spo&c.n&N ro.s.&r.y tS
wi&d.S- daNQc N&dnoc.&Oni& podstawS naukow&N &dukacNi,
) co o s.tuc&W Tud.i& ni& 0ogQ FyP wyQc.ni& naukQ, 1&st&O0y pr.&konani- iF naukow&
sposo$y $adania i r&a'n& Fyci&- stanowiQc& tkankS nas.&N nauki- po0ogQ na0 poQc.yP .&
so$Q naukS i s.tukS, Twor.&ni& do$r.& skonstruowan&go &ksp&ry0&ntu N&st d.iaani&0
artystyc.ny0 wy0agaNQcy0 twArc.&N wyo$raXni, (od&N0uNQc $adani&- +or0uuN& siS wi&'&
ipot&. i podtr.y0uNQc naN'&ps.&- Qc.y siS N& w now& ko0$inacN& C tak Nak artysta- ktAry C
ni0 ro.poc.ni& 0a'owani& +ar$a0i C twor.y wi&'& oAwkowyc s.kicAw, (r.&prowad.ani&
&ksp&ry0&ntu N&st $ard.o podo$n& do r&Fys&rowania +i'0u a'$o s.tuki= ULwiata- ka0&ra-
akcNa;V Taki& $adani& ro.poc.yna siS- gdy pi&rws.y N&go uc.&stnik pr.&krac.a prAg,
C.y ty- r&Fys&r @pisar. a'$o produc&nt4- skonstruowa&O sytuacNS &ksp&ry0&nta'nQ- ktAra na
ty'& pr.ypo0ina r.&c.ywist& Fyci&- F& potra+i wy.wo'iP w uc.&stnikac prawd.iw&
.acowaniaW 1&O'i ni&- ni& odni&si&s. sukc&su ani Nako artysta- ani Nako naukowi&c,
W t&kOci& ro.sia'iO0y cytaty pocod.Qc& od pisar.y- artystAw i po'itykAw ora. pows.&cni&
.nanyc osA$, Zawart& w nic prawdy sQ .godn& . ty0- co psyco'ogowi& spo&c.ni usta'i'i i
odkry'i w toku &ksp&ry0&ntAw, Cytaty t& pr.ypo0inaNQ na0- iF Fyci& spo&c.n& ni& N&st
wyQc.nQ do0&nQ naukowcAw- '&c. rAwni&F artystAw C kaFdy . nas pr.&ci&F pod'&ga
prawidowoOcio0 psycospo&c.ny0,
(odc.as gdy cytaty unaoc.niaNQ na0 wkad 'it&ratury Owiatow&N w .ro.u0i&ni& psyco'ogii
spo&c.n&N- i'ustracN& w ksiQFc& uka.uNQ- Nak $ard.o s.tuki wi.ua'n& oFywiaNQ Fyci& spo&c.n&,
B$ra. N&st naprawdS wart s&tki sAw, Z duFQ uwagQ do$i&ra'iO0y +otogra+i&, W wi&'u
pr.ypadkac pocod.Q on& . nas.yc wasnyc .$iorAw 'u$ 0at&riaAw wykor.ystywanyc
podc.as nauc.ania, 6as.y0 c&'&0 $yo wywoani& .aangaFowania wi.ua'n&go c.yt&'nika
pr.&. wykor.ystani& piSknyc- a'& i prowokuNQcyc do .astanowi&nia wyo$raF&/, Co wiSc&N-
na uFyt&k t&N ksiQFki stwor.y'iO0y orygina'n& istoryNki o$ra.kow&- ktAr& o$NaOniaNQ trudn&
i sko0p'ikowan& konc&pcN& .Nawisk psycospo&c.nyc C w pr.yciQgaNQcy oko i
.askakuNQcy wi.ua'ni& sposA$, Stwi&rd.i'iO0y- iF ko0iksy sQ cudowny0 nar.Sd.i&0 wykadu
na nas.yc .aNSciac5 po.wa'aNQ odni&OP sko0p'ikowan& konc&pcN& t&or&tyc.n& do
cod.i&nn&go Fycia i po0agaNQ stud&nto0 po.naP N& $&.poOr&dnio, 1&st&O0y s.c.&gA'ni&
.adowo'&ni- F& udao siS na0 .a0i&niP a0atorski& wykonania na .r&a'i.owan& pr.&.
pro+&sNona'nyc artystAw wspania'& prac&- ktAr& .o$ac.yci&,
(roc&s $adawc.y N&st rygorystyc.ny- a'& i &kscytuNQcy, Gi&dy w& troN& p'anowa'iO0y tS
ksiQFkS- pr.yNS'iO0y- F& nas.y0 pi&rws.y0 i nadr.Sdny0 c&'&0 $Sd.i& .apr&.&ntowani&
c.yt&'nikowi $ada/ psycospo&c.nyc w ca&N ic .oFonoOci i ro.'&goOci5 cci&'iO0y
.ara.&0- $y studiuNQcy po.na coO wiSc&N niF sa0& ty'ko wyniki tyc $ada/, (ragnS'iO0y
poka.aP- Nak &kscytuNQcy0 i int&'&ktua'ni& po$ud.aNQcy0 wysiki&0 N&st ic prowad.&ni&-
ktAr& w r.&c.ywistoOci 0oF& staP siS .a$awQ, 1&dnoc.&Oni& N&st to OciO'& kontro'owany proc&s
wy0agaNQcy $ard.o s.c.&gAow&go .ap'anowania- pr&cy.yNnyc d&cy.Ni i dokadn&go
wykonania, 2Awny0 wy.nac.niki&0 nas.yc toFsa0oOci Nako psyco'ogAw spo&c.nyc sQ
$adania &ksp&ry0&nta'n&, (ragnS'iO0y- $y t&n podrSc.nik od.wi&rci&d'a nas. &ntu.Na.0 i
.aangaFowani& w proc&s $adawc.y, 6igdy ni& pr.&sta nas intrygowaP i .ad.iwiaP- a c.as&0
naw&t .0us.aP do O0i&cu, Cci&'iO0y- $y t& s&nty0&nty pr.&wiNay siS pr.&. nas.& dyskusN&
poOwiScon& t&orio0 i usta'&nio0 psyco'ogii spo&c.n&N,
6i& wi&r.y0y- F& tr.&$a ro.wodniP in+or0acNS- $y uc.yniP NQ strawnQ 'u$ .ro.u0iaQ, 6aw&t
$ard.o .oFony 0at&ria 0oF& $yP atwo pr.yswoNony pod warunki&0- iF N&st atrakcyNni&
podany, JsiuN&0y Uni& pr.&0awiaP . gAryV do nas.yc uc.niAw5 stara0y siS t&go uniknQP
rAwni&F i w t&N ksiQFc&, (rowad.i0y nas.&go c.yt&'nika popr.&. sporQ 'ic.$S .oFonyc @a
wspaniayc4 $ada/ w psyco'ogii spo&c.n&N, W wiSks.oOci pr.ypadkAw usiuN&0y prosto
opisaP sposA$- w Naki N& .aaranFowano5 co $adani spostr.&g'i i co .ro$i'i5 skQd w.iQ siS
0od&' postSpowania i co od.wi&rci&d'a5 $i&FQc& .agadni&nia t&or&tyc.n& i to- d'ac.&go
wyniki $ada/ Owiadc.Q na r.&c. wysuniStyc ipot&., 1&O'i na ty0 po'&ga naukowa
dyscyp'ina- to w Naki sposA$ .apr&.&ntowaP ic wa'or .a$awowyW
1&dny0 . 0oF'iwyc sposo$Aw N&st upr.yto0ni&ni& c.yt&'niko0- iF w r.&c.ywistoOci to
'ud.i&- .wyk'i .Nadac.& c'&$a- ktAryc .na0y @wQc.aNQc w to nas sa0yc4- ro$i'i t& $adania,
W t&N ksiQFc& uFy'iO0y i0ion uc.&'nianyc ko'&gAw, (rawd.iwi 'ud.i&- gS$oko
.aangaFowani w swQ pracS- NawiQ siS wyraXni&N- gdy c.ytas. ic p&n& i0iona i na.wiska w
toku wywodu- a ni& N&dyni& w i0i&nny0 spisi&, Zastosowani& i0ion po.wa'a takF& .wrAciP
uwagS c.yt&'nika na .nac.ny $adawc.y wkad ko$i&t w tS d.i&d.inS wi&d.y C +akt- ktAry
ni&.a0i&r.&ni& .ostaN& ukryty- gdy uFywa0y ty'ko na.wisk, 2d.i& to $yo u.asadnion&-
wQc.y'iO0y in+or0acNS an&gdotyc.nQ o ty0- w Naki sposA$ $adani& .ostao pr.&prowad.on&-
$QdX Nak .aistniao5 t& krAtki& istoryNki po.wa'aNQ c.yt&'nikowi po.naP Uku'isyV C ukryty
dotQd Owiat twor.&nia &ksp&ry0&ntAw,
Zastosowani& psyco'ogii spo&c.n&N do spraw cod.i&nn&go Fycia
1&st&O0y pr.&konani- F& psyco'ogia spo&c.na N&st w sposA$ natura'ny int&r&suNQcy0
o$s.ar&0 wi&d.y- ktAry wini&n .wrAciP uwagS stud&nta C ni&.a'&Fni& od N&go .aint&r&sowa/-
pocod.&nia c.y skonnoOci, Ws.yscy 'ud.i& sQ w cod.i&nny0 Fyciu Uaktora0iV-
wytyc.aNQcy0i swoNQ drogS w Owi&ci& spo&c.ny0- c.Ssto . poc.uci&0- iF $rakuN& i0 0apy;
Zagadni&nia- ktAr& $ada0y w ra0ac psyco'ogii spo&c.n&N- 0ogQ dostarc.yP stud&nto0
odpowi&dni&go ro.po.nania- to N&st okr&O'on&N wi&d.y- o$&N0uNQc&N t&oriS i usta'&nia
&0piryc.n&- ktAr& wyNaOniaNQ- d'ac.&go 'ud.i& ro$iQ to- co ro$iQ,
Jc.yni&ni& .Nawisk cod.i&nn&go Fycia pr.&d0iot&0 .aNSP . psyco'ogii spo&c.n&N daN& wi&'&
kor.yOci, Stud&nci otr.y0uNQcy in+or0acNS- ktAra N&st w sposA$ natura'ny int&r&suNQca- sQ
si'ni&N 0otywowani do pracy . niQ- do N&N $adania i pr.yswaNania, Jka.ani& .wiQ.ku r&a'nyc
wydar.&/ Fyciowyc . proc&sa0i psyco'ogic.ny0i po.wa'a stud&nto0 .ro.u0i&P
0at&ria akad&0icki na $ard.i&N wyra+inowany0 i .oFony0 po.io0i&, Wr&s.ci&- i to N&st
naNwaFni&Ns.&- powiQ.ani& wi&d.y c.&rpan&N . ksiQFki . wi&d.Q u.yskiwanQ popr.&.
doOwiadc.&ni& daN& uc.Qcy0 siS coO- co 0ogQ .a$raP .& so$Q- ki&dy .aNScia siS sko/c.Q C
u0i&NStnoOP .astosowania t&orii psyco'ogii spo&c.n&N do r&a'i.acNi swyc pr.ys.yc
Fyciowyc .ada/ i do ana'i.owania wydar.&/ na Owi&ci&, 6as.y0 .dani&0- .aNScia .
psyco'ogii spo&c.n&N nigdy siS ni& ko/c.Q C staN&s. siS po prostu swy0 wasny0
nauc.yci&'&0 @ac. ni& 0usis. .dawaP &g.a0inAw;4,
Wy.wani&0 d'a nauc.yci&'a psyco'ogii spo&c.n&N @i autora podrSc.nika4 N&st stwor.&ni& i
tra+n& wska.ani& wyraXn&go i r.&c.ywist&go .wiQ.ku 0iSd.y wi&d.Q akad&0ickQ a
doOwiadc.&ni&0 cod.i&nn&go Fycia, (otraktowa'iO0y to wy.wani& $ard.o powaFni&, GaFdy
ro.d.ia otwi&ra siS opowiadani&0 nawiQ.uNQcy0 do r&a'n&N sytuacNi Fyciow&N taki&N- Nak=
$i&FQc& wydar.&ni&- .dar.&ni& . pr.&s.oOci- toc.QcQ siS dyskusNa po'ityc.na c.y popu'arn&
.Nawisko ku'turow&, Bw& wprowad.aNQc& w .agadni&ni& wini&ty .acScaNQ- i to od sa0&go
poc.Qtku ro.d.iau- do popatr.&nia na cod.i&nn& doOwiadc.&nia . punktu wid.&nia
psyco'ogii spo&c.n&N, Co naNwaFni&Ns.&- w toku wywodu odwouN&0y siS do tyc
pr.&dstawi&/- w.$ogacaNQc wykad i uatwiaNQc .ro.u0i&ni& pro$'&0u w Owi&t'& t&orii
i wynikAw $ada/- ktAr& waOni& o0awia0y, Bc.&kuN&0y- F& ta &dukacyNna t&cnika .acSci
stud&ntAw do wykor.ystania .do$yt&N wi&d.y w ic wasny0 Fyciu- a takF& uatwi
.ro.u0i&ni& t&go- co siS d.i&N& w otac.aNQcy0 ic Owi&ci&,
ZacScani& do krytyc.n&go 0yO'&nia
W ostatnic paru 'atac $yo sporo .gi&ku wokA u0i&NStnoOci Ukrytyc.n&go 0yO'&niaV u
studiuNQcyc, Co d'a nas o.nac.a krytyc.n& 0yO'&ni&W (ragni&0y- a$y nasi stud&nci $y'i
aktywny0i- a ni& ty'ko pasywny0i od$iorca0i in+or0acNi- a$y wycod.i'i po.a ro'S
konsu0&nta t&go- co wyprodukowano, (ragni&0y- $y .adawa'i pytania- pod&N0owa'i
wy.wani& i angaFowa'i siS w .do$ywani& t&N wi&d.y, DAwiQc krAtko- cc&0y- $y nasi
stud&nci 0yO'&'i- a ni& ty'ko 0&canic.ni& .apa0iStywa'i, C.yF ni& N&st to 0ar.&ni&0
kaFd&go nauc.yci&'aW @6i& powinno $yP takF& 0ar.&ni&0 kaFd&go uc.&stnika takic .aNSPW4
Co 0oF&0y .ro$iP Nako autor.y podrSc.nika- $y pro0owaP t&n rod.aN 0yO'&niaW
1&st&O0y pr.&konani- iF odpowi&dX wiQF& siS .& sposo$&0 pr&.&ntacNi wi&d.y t&or&tyc.n&N i
&0piryc.n&N, ZarAwno t&oria- Nak i wyniki $ada/ 0us.Q 0i&P N&dnakowQ wagS, Ic w.aN&0n&
odd.iaywani& na si&$i& c.y naw&t napiSci& 0iSd.y ni0i wywouN& int&'&ktua'n&
pod&kscytowani&, C.y $adac. waOciwi& pr.&tu0ac.y t&oriS na odpowi&dni w.or.&c
$adawc.yW C.y postawion& ipot&.y t&stuNQ tS t&oriSW C.y r&.u'taty sQ wartoOciow& i
.nac.Qc&W C.y wyniki podtr.y0uNQ t&oriS c.y t&F .0i&niaNQ ni&ktAr& N&N &'&0&ntyW
)$y skoniP do krytyc.n&go 0yO'&nia- s.c.&gAowo opisa'iO0y sporo .oFonyc
&ksp&ry0&ntAw tak- $y Nasno uka.aP- Nak i d'ac.&go $adac.& r&a'i.owa'i sw& prac&, W Naki
sposA$ $adac. pr.&prowad.i $adani&- $y u.yskaP postu'owany wnios&kW 9'ac.&go t&
r&.u'taty sQ tra+n&- int&r&suNQc& c.y uFyt&c.n&W (rA$owa'iO0y poka.aP $ard.o wyraXny
.wiQ.&k t&orii i $ada/- o0awiaNQc t&or&tyc.nQ $a.S .Nawisk- wyNaOniaNQc pytania- ktAr&
wynikaNQ . t&orii- a nastSpni& poka.uNQc odpowi&dni& dowody &0piryc.n&, Taki sposA$
pr&.&ntacNi c.Ssto o$&N0uN& otwart& o0Awi&ni& rAwni&F takic o$s.arAw doci&ka/- w
odni&si&niu do ktAryc dowody sQ ni&N&dno.nac.n&- gd.i& dan& . wi&'u $ada/ ni& dostarc.aNQ
N&s.c.& spANn&N c.y wyc.&rpuNQc&N odpowi&d.i na s+or0uowan& wstSpni& pytania, (ragni&0y
pr.ypo0ni&P nas.y0 uc.nio0- F& nauka FyN& C ciQg'& &wo'uuN&- naw&t wt&dy- gdy o ty0
c.ytaNQ,
T&n sty' pr.&dstawiania .acSca stud&ntAw do krytyki $ada/ i do d&cydowania na wasny
uFyt&k- c.y ic wyniki sQ tra+n&- wartoOciow& i godn& .au+ania, Grytyc.n& 0yO'&ni& to
.was.c.a .adawani& pyta/ i 0yO'&ni& na wasny uFyt&k, Stud&nci otr.y0uNQ Upanora0ic.ny
o$ra.V uNawniaNQcy swoist& spr.SF&ni& .wrotn&- ktAr& istni&N& 0iSd.y wnioskowani&0 a
d.iaani&0 C na.ywa siS to t&stowani&0 ipot&. C gdy c.ytaNQ o ty0- Nak i d'ac.&go $adac.
pr.&prowad.i $adani&,
(owinniO0y pr.ypo0ni&P- F& krytyc.n& 0yO'&ni& ni& o.nac.a po prostu krytykowania t&go-
co ktoO pis.&, B.nac.a rAwni&F syst&0atyc.ny i ana'ityc.ny sty' 0yO'&nia, (r&.&ntowani&
in+or0acNi powinno to pr&+&rowaP, GrAtko 0AwiQc- sQd.i0y- F& 0oFna skoniP uc.nia do
c.ytania t&go podrSc.nika i spowodowaP- $y 0yO'a; (ro0uN&0y takQ krytyc.nQ postawS
popr.&. pr&cy.yNn& ro.p'anowani& nas.yc ro.d.iaAw, Jsytuowani& i pr.&pyw 0at&riau
ora. pr.&0yO'an& stosowani& nagAwkAw po0ogQ c.yt&'nikowi w wytwor.&niu so$i& ow&go
Upanora0ic.n&go o$ra.uV,
Wr&s.ci&- waFny0 &'&0&nt&0 krytyc.n&go 0yO'&nia N&st .do'noOP do wyNr.&nia po.a
swoNski& i U.nan&V, (ragni&0y- $y c.yt&'nicy .da'i so$i& sprawS . t&go- F& to- Nak 0yO'Q i
d.iaaNQ )0&rykani& w JS)- w swoi0 Owi&ci& spo&c.ny0- da'&ko od$i&ga od p&n&N
opowi&Oci o 'ud.ki0 istni&niu, WQc.y'iO0y takF&- ta0 gd.i& to $yo potr.&$n&- in+or0acNS
0iSd.yku'turowQ- . int&ncNQ .acSc&nia stud&ntAw do ro.waF&nia rAFnic C tak w o$rS$i& ic
wasn&N ku'tury- Nak i po.a niQ,
(odrSc.nik i wykady= $'iXniac.& d.i&ci rAFnyc rod.icAw
9o$ry podrSc.nik powini&n siS staP c.SOciQ doOwiadc.&nia .wiQ.an&go . uc.&stnictw&0 w
.aNSciac i $yP utwi&rd.&ni&0 wi.Ni nauc.yci&'a,
(syco'ogia spo&c.na, S&rc& i u0yO' dostarc.a wi&'u u.up&ni&/- ktAr& w.$ogacaNQ .arAwno
nauc.yci&'skQ pr&.&ntacNS t&N nauki- Nak i N&N ro.u0i&ni& pr.&. stud&nta,
(o pi&rws.&- w orygina'& nas.&0u podrSc.nikowi towar.ys.y podrSc.nik instruktora
napisany pr.&. >r&da W, Wit+orda .& Stat& Jni*&rsity w Dontani&, B$&N0uN& on konstrukcNS
pos.c.&gA'nyc ro.d.iaAw- c.SOP Unauc.yci&' nauc.yci&'owiV- wska.Awki co do da's.&N
'&ktury- rod.aN& aktywnoOci w trakci& .aNSP- strat&gi& uc.&nia- pytania do pr.&0yO'&nia i
dyskusNi ora. 'istS wy$ranyc prac do kaFd&go . ro.d.iaAw, (onadto
.awi&ra ni&ktAr& . nas.yc wasnyc Pwic.&/ r&a'i.owanyc w trakci& .aNSP i o$s.&rni&Ns.&
wyka.y taO0 wid&o i +i'0Aw na ic uFyt&k,
(o drugi&- towar.ys.y nas.&N pracy o$s.&rny .$iAr t&stAw opracowany pr.&. Gurta
%o'.aus&na i Hicarda (, Dc2ynna- o$u . T&]as T&c Jni*&rsity, Zawi&ra on ponad 1000
pyta/ o carakt&r.& wi&'okrotn&go wy$oru 'u$ &s&Nu- ktAr& .ostay wyc.&rpuNQco
.ana'i.owan& pr.&. psyco'ogAw spo&c.nyc, GaFd& pytani& N&st odni&sion& do
odpowi&dni&go t&0atu w t&kOci& ora. do strony podrSc.nika, ?y .wiSks.yP atwoOP
t&stowania- okoo 15^ pyta/ wi&'okrotn&go wy$oru . t&go $anku t&stAw wystSpuN& takF& w
pr.&wodniku d'a uc.niAw,
?ank t&stAw N&st rAwni&F dostSpny C .a poOr&dnictw&0 oprogra0owania T&stDast&r d'a
ko0put&rAw typu I?D 'u$ Dacintos C w sko0put&ry.owan&N +or0i& u0oF'iwiaNQc&N
prowad.Qc&0u wyOwi&t'&ni& istni&NQc&go pytania 'u$ dodani& now&go,
6a potr.&$y uc.nia Gurt %o'.aus&n i Hicard (, Dc2ynn napisa'i pr.&wodnik- ktAry
.awi&ra pr.&g'Qdy ro.d.iaAw i wska.Awki co do da's.&go studiowania- .arysy
pos.c.&gA'nyc ro.d.iaAw- pro$'&0y do pr.yswoN&nia- t&r0iny k'uc.ow& i dwa t&sty
odnos.Qc& siS do praktyki- ktAr& wykor.ystuNQ .arAwno wi&'okrotny wy$Ar- Nak i &s&N&
odwouNQc& siS do krytyc.n&go 0yO'&nia C oso$no do kaFd&go . ro.d.iaAw, (onadto
pr.&wodnik .awi&ra nas.& wyc.&rpuNQc& t&sty d'a c.yt&'nika- .wiQ.an& . .awartoOciQ
podrSc.nika,
9.iSkuN&0y .a wy$Ar nas.&N ksiQFki, (rosi0y o ko0&ntar.& i sug&sti&, W ra.i& potr.&$y
prosi0y do nas pisaP pod adr&s&0= %arp&rCo''ins (u$'is&r- 10 East 53rd Str&&t- 6&w _ork-
6_ 10022,
(od.iSkowania
E''iot )ronson pragni& pod.iSkowaP Carri& >ri&d- $ard.o po0ocn&N w pos.ukiwaniu
ni&ktAryc 0at&riaAw do t&N ksiQFki- ora. `&r.& )ronson- ktAra- Nak .wyk'&- dostarc.ya
inspiracNi i d.iaaa Nak pyta r&.onansowa wi&'u N&go id&i,
Ti0oty Wi'son d.iSkuN& sw&0u pro0otorowi- Hicardowi E, 6is$&ttowi- ktAry wyks.taci
N&go .aint&r&sowani& tQ d.i&d.inQ $ada/ i poka.a .wiQ.&k 0iSd.y psyco'ogiQ spo&c.nQ
Nako dyscyp'inQ naukowQ a Fyci&0 cod.i&nny0, 9.iSkuN& t&F swy0 stud&nto0= Ericowi
)nd&rs&nowi- Gat& Etiing- Sar.& %odg&s- Crisowi %oustonowi- Grist&n G'aar&n-
Su.ann& Ta>'&ur i Sa0u&'owi Tinds&yowi- ktAr.y po0og'i 0u utr.y0aP rAwnowagS 0iSd.y
+unkcNa0i pro+&sora Nako $adac.a- nauc.yci&'a i autora, 9.iSkuN& takF& swy0 rod.ico0-
E'i.a$&t i 2&o++r&yowi Wi'sono0- .a ic ko0&ntar.& do wstSpnyc w&rsNi ro.d.iaAw i
caoOciow& wsparci&, (r.&d& ws.ystki0 .aO d.iSkuN& Foni&- 9&irdr&- i swy0 d.i&cio0-
Cristop&rowi i T&igi- .a ic 0ioOP- ci&rp'iwoOP i .ro.u0i&ni&- naw&t wAwc.as- gdy
god.ina $ya pAXna- a ko0put&r ciQg'& wQc.ony,
Ho$in )k&rt d.iSkuN& swoi0 stud&nto0 i ko'&go0 . W&''&s'&y Co''&g& .a ic poparci& i
.acStS, S.c.&gA'ni& .aO N&st .o$owiQ.ana pro+&soro0=
1u'i& 9ruck&r- (atricii ?&r0an- 6ancy 2&n&ro- )$igai' (ant&r i 1onatanowi C&&kowi, Ic
rady- uwagi i poc.uci& u0oru $yy ni& do pr.&c&ni&nia, 1&st gS$oko wd.iSc.na sw&N
rod.ini&, Dicac i Waynowi )k&rto0 ora. Tind.i& i 1&rry:&0u Wuic&to05 ic
ni&wyc.&rpany &ntu.Na.0 i ni&ogranic.on& poparci& po.wo'iy N&N wytrwaP w ty0 proN&kci&-
0i0o ws.ystkic pr.&s.kAd, 9.iSkuN& t&F C, Issakowi i 2, Ti*&towi .a autorskQ inspiracNS,
Wr&s.ci&- Fadn& sowo ni& N&st w stani& wyra.iP N&N wd.iSc.noOci i dugu wo$&c 9an& )rc&r-
pro0otora- ko'&Fanki i pr.yNaci&'a- ktAra otwor.ya d'a ni&N Owiat psyco'ogii spo&c.n&N i
ciQg'& po.ostaN& w ni0 N&N pr.&wodniki&0,
[adna ksiQFka ni& 0oF& $yP napisana ani opu$'ikowana $&. po0ocy wi&'u osA$- ktAr&
pracuNQ . autora0i- sa0i po.ostaNQc .a ku'isa0i, HAwni&F nas.a ksiQFka ni& N&st tu wyNQtki&0,
(o pi&rws.&- pragni&0y pod.iSkowaP ko'&go0- ktAr.y c.yta'i pi&rws.& w&rsN& ro.d.iaAw i
dostarc.y'i wi&'u ni&.wyk'& poFyt&c.nyc uwag, ?y'i to= 1&++r&y ?, )da0s . Co''&g&
Saint Dica&'5 1on H, )i&''o . Hutg&rs Jni*&rsity5 Car'&s ), )'&]and&r . Hock à''&y
Co''&g&5 1oan W, ?aiy . 1&rs&y City Stat& Co''&g&5 6or0a ?ak&r . ?&'0ont Jni*&rsity5
Wi''ia0 ), ?a0ard . Jni*&rsity o+ 6ort&rn Co'orado5 Susan E, ?&&rs .& Sw&&t ?riar
Co''&g&5 To0as ?'ass . Jni*&rsity o+ Dary'and- ?a'ti0or& County5 C, 2&org ?o&r&& .
Jni*&rsity Sipp&ns$urg5 Tisa D, ?oon . Ca'i+ornia Stat& Jni*&rsity w Sacra0&nto5 (&t&r
1, ?rady . Ciark Stat& Co00unity Co''&g&5 G&''y ), ?r&nnan . Jni*&rsity o+ T&]as w )ustin5
Susan 9, C'ayton . )''&g&ny Co''&g&5 ?rian D, Co&n . Jni*&rsity o+ T&]as w San )ntonio5
St&*&n 2, Co'& . T&]as Cristian Jni*&rsity5 Eric 1, Coo'&y . W&st&rn Br&gon Stat& Co''&g&5
G&it E, 9a*is . Jni*&rsity o+ Sout Caro'ina-Co'u0$ia5 Gar&n 2, 9u++y .& Stat& Jni*&rsity
o+ 6&w _ork w 2&n&s&o5 St&*& T, Eiyson . _oungstown Stat& Jni*&rsity5 Susan >isk& .
Jni*&rsity o+ Dassacus&tts w )0&rst5 Ho$in >ran&k . Soutw&st&0 Co''&g&5 Wi''ia0 Hick
>ry . _oungstown Stat& Jni*&rsity5 >r&d&rick 8, 2i$$ons . Iowa Stat& Jni*&rsity5 1udit
%aracki&wic. . Jni*&rsity o+ Wisconsin-Dadison5 TrQcy ?, %&ni&y . Dississippi Stat&
Jni*&rsity5 9a*id E, %yatt . Jni*&rsity o+ Wisconsin-Bskos5 1a0&s 9, 1onson .
Jni*&rsity o+ 6ort Caro'ina-Wi'0ington5 T&& 1ussi0 . Hutg&rs Jni*&rsity5 2, 9ani&'
Tassit&r . Bio Jni*&rsity5 1oann D, Dont&par& . Tu+ts Jni*&rsity5 W, 2&rrod (arrott .
2&org&town Jni*&rsity5 D, Susan How'&y . Ca0p'ain Co''&g&5 Conni& Scick .
?'oo0s$urg Jni*&rsity5 Hicard C, S&r0an . Dia0i Jni*&rsity o+ Bio5 Hando'p ),
S0it . Buacita ?aptist Jni*&rsity5 T, 2a'& To0pson . ?&tany Co''&g&5 2arry T, W&''s .
Iowa Stat& Jni*&rsity5 (au T, Wi&nir . W&st&rn Dicigan Jni*&rsity5 Wi''ia0 %, Zacry .
Jni*&rsity o+ T&nn&ss&&-Dartin,
(ragni&0y takF& pod.iSkowaP wysp&cNa'i.owan&0u .&spoowi wydawnic.&0u .
%arp&rCo''ins- s.c.&gA'ni& .aO Cat&rini& Woods- nas.&0u )cauisitions Editor ora. Di0i
D&'&k- nas.&0u 9&*&'op0&nta' Editor, 6as.& pod.iSkowania ni&c .&ccQ rAwni&F pr.yNQP=
Susan 9risco''- Editoria' 9ir&ctor5 Darcus ?oggs- Editor-in-Ci&+5 )rt (o0poni&- 9ir&ctor o+
9&*&'op0&nt5 (au'a So'oway- (roN&ct Editoria' Danag&r5 E*&'yn Bw&ns- Supp'&0&nts Editor5
Dark (a'uc- Dark&ting Danag&r5 Tony 2ri&go- Cartoonist5 Sa''y St&&'& i To0pson St&&'-
?ook (roduction- 9&sign and (roduction 2roup ora. Taura (&arson i Cris B'son, 6a koni&c
d.iSkuN&0y Dary >a'con- $&. ktAr&N nigdy ni& ro.poc.S'i$yO0y t&go pr.&dsiSw.iScia,
ETTIBT )HB6SB6 TIDBT%_ 9, WITSB6 HB?I6 D, )GEHT
%s&az'$&i dla stdent'$
Tak wic istnieje zarwno twrcze czytanie, jak i twrcze pisanie.
C Haip Wa'do E0&rson- 1837
estem jak rzep! przyczepi si.
C Wi''ia0 S.&kspir- 160#
B$a powyFs.& cytaty okr&O'aNQ ws.ystko to- co powini&n&O u.naP- $y skut&c.ni& pr.yswaNaP
wi&d.S= $yP aktywny0 i twArc.y0 od$iorcQ in+or0acNi i 0i&P p&wnoOP- F& owa wi&d.a . to$Q
po.ostani&; 1ak to .& so$Q pogod.iPW
Tak naprawdS ni& N&st to .$yt trudn&, 1ak ws.ystko w Fyciu wy0aga N&dyni& ni&co pracy C
int&'ig&ntn&N- do$r.& .ap'anowan&N- c&'ow&N, (oniF&N o ty0- Nak to .ro$iP,
Zapo.naN siS . podrSc.niki&0
Wi&r. 'u$ ni&- a'& dokadni& pr.&0yO'&'iO0y organi.acNS i strukturS kaFd&go ro.d.iau,
Istni&N& powAd- d'a ktAr&go .agadni&nia poNawiaNQ siS w taki- a ni& inny sposA$, Cc&0y
0ianowici&- $yO pr.yswoi so$i& t&n 0at&ria tak da'&c&- Nak to ty'ko 0oF'iw&, ) oto garOP
wska.Aw&k- na co .wrAciP uwagS w pos.c.&gA'nyc ro.d.iaac=
b WaFn& d&+inicN& c.y k'uc.ow& t&r0iny sQ .apisan& pogru$iony0 druki&0- $y $yy atwo
widoc.n&, 9&+inicN& podaN&0y w t&kOci&- a takF& powtar.a0y na 0argin&si&, Da ci to po0Ac-
N&O'i .apo0nia&O .nac.&nia dan&go t&r0inu, Bw& d&+inicN& . 0argin&su daNQ siS s.y$ko
ods.ukaP, DoF&s. N& takF& .na'&XP w sowniku na ko/cu ksiQFki,
b Jp&wniN siS- iF .wrAci&O uwagS na nagAwki ro.d.iaAw i podtytuy @pogru$ion&4, C.ytaNQc-
'ud.i& 0aNQ t&nd&ncNS naNpi&rw do po$i&Fn&go pr.&g'Qdu N&dyni& nagAwkAw- $&.
r.&c.ywist&go .apo.nania siS . ni0i, To waOni& N&st powod&0 .akopotania- Naki&
odc.uwas.- gdy po pr.&c.ytaniu ki'ku $i&FQcyc stron ni& $ard.o ro.u0i&s.- o co tu cod.i,
6agAwki sQ s.ki&'&t&0- ktAry utr.y0uN& ro.d.ia w caoOci, \Qc.Q siS on& w.aN&0ni&-
twor.Qc krSgosup, 2dy$yO siS poc.u .agu$iony- wrAP do popr.&dni&go nagAwka i N&s.c.&
wc.&Oni&Ns.yc C dostarc.y to Upanora0ic.n&go o$ra.uV t&go- do c.&go .0i&r.a dany
ro.d.ia, (o0oF& ci takF& .o$ac.yP .wiQ.ki w o$rS$i& pr&.&ntowan&go 0at&riau,
b (odsu0owani& na ko/cu kaFd&go ro.d.iau N&st .wiS.Q- skrAtowQ +or0Q pr&.&ntacNi
0at&riau w ni0 .awart&go . t&r0ina0i k'uc.owy0i podany0i pogru$iony0 druki&0,
(owini&n&O to pr.&c.ytaP i up&wniP siS- F& ni& potykas. siS o Uni&spod.iankiV, 1&O'i w
podsu0owaniu N&st coO- co ni& rod.i odpowi&dni&go od.&wu- wrAP do ro.d.iau i pr.&c.ytaN
tS c.SOP powtArni&, 6aNwaFni&Ns.& to pa0iStaP- iF podsu0owani& c&'owo N&st krAtki&, CaoOP
0at&riau powinna $yP d'a ci&$i& .ro.u0iaa, Wykor.ystaN podsu0owani& Nako po0oc pr.&d
&g.a0in&0, 2dy N& pr.&c.ytas.- ws.ystko winno $yP swoNski& i po.ostawiaP cudown&
odc.uci&- F& wi&s. wiSc&N- niF ono .awi&ra, B.nac.a to- F& N&st&O gotowy pr.ystQpiP do
&g.a0inu,
b 6a ko/cu kaFd&go ro.d.iau wy0i&nia0y ksiQFki 'u$ artykuy dotyc.Qc& dan&go
.agadni&nia, JwaFa0y N& .a s.c.&gA'ni& godn& po'&c&nia, SQ on& wspaniay0i XrAda0i d'a
ws.&'kic prac- ktAr& $Sd.i&s. pisa w trakci& .aNSP, 1&st to pi&rws.& 0i&Nsc&- od ktAr&go
na'&Fy ro.poc.QP pos.ukiwania $i$'iogra+ic.n& po.ycNi odpowiadaNQcyc pr.&d0iotowi tw&N
pracy, 1ak .wyk'& pr.y pos.ukiwaniac 'it&ratury odkrywa0y ko'&Nn& XrAda, Jdan&go
po'owania;
6i& daN siS .wi&OP po.orn&N oc.ywistoOci t&kstu
(oni&waF psyco'ogia spo&c.na .aN0uN& siS cod.i&nny0 Fyci&0- 0oF& ciS uOpiP
pr.&konani&- iF ws.ystko N&st tu .droworo.sQdkow&- a wiSc i atw&, 6i& daN siS .wi&OP
po.oro0, Dat&ria N&st $ard.i&N sko0p'ikowany- niF $y siS 0ogo wydawaP, 9'at&go
pragni&0y podkr&O'iP- iF naN'&ps.y0 sposo$&0 opanowania t&go 0at&riau N&st aktywn&
podNSci& t&0atu, 6i& 0oF&s. oc.&kiwaP- iF po prostu pr.&c.ytas. NakiO ro.d.ia- a wi&d.a
w ni0 .awarta . to$Q po.ostani&, Dusis. siS pr.&.&/ pr.&dr.&P- 0ocowaP . N&go tr&OciQ-
Qc.yP go . inny0 na swAN wasny sposA$- .adawaP pytania i 0yO'&P o ni0, )ktywna praca
powoduN&- iF '&pi&N .apa0iStuN&0y5 d.i&N& siS to wAwc.as sa0o . si&$i&, 9o$r.& N&st .aoFyP-
iF ktoO .a0i&r.a pAXni&N .apytaP o to- co .ostao .apa0iStan&, Cc&s. .apa0iStaP- to uc.y/-
co ty'ko 0oF&s.- $y .ro$iP to NuF t&ra., ) oto ni&ktAr& t&cniki w ty0 po0ocn&=
b Za.naNa0iaNQc siS C .a.nac.aN; StosuN FAty .nac.nik; S.a'&N- pis. na 0argin&sac; 9orysuN
wQsy na +otogra+ii Wi''ia0a 1a0&sa @tak naprawdS- to on NuF N& 0a4, Inny0i sowy- stwAr.
swoNQ wasnQ ksiQFkS, 1&O'i podkr&O'as.- ro.NaOnias.- otac.as. kAki&0 'u$ rysuN&s. 0a&
i&rog'i+y o$ok istotnyc &'&0&ntAw- to .apa0iStas. N& '&pi&N, ZdaNQc &g.a0iny- ni&ra.
pr.ypo0ina0y so$i& ni& ty'ko stronS podrSc.nika- na ktAr&N dana tr&OP $ya pr&.&ntowana- a'&
i 0a& .akrStasy c.y gwia.dki narysowan& na 0argin&sac, ?ywaNQ wiSc $ard.o po0ocn&,
b C.ytaN ro.d.ia podrSc.nika- ni0 .naNd.i& on .astosowani& podc.as .aNSP- a ni& pAXni&N, W
t&n sposA$ wyni&si&s. . nic wiSc&N- poni&waF ro.s.&r.Q twQ wi&d.S o nowy 0at&ria,
9ostarc.y ci to .arAwno ow&go Upanora0ic.n&go o$ra.uV- Nak i wi&'u s.c.&gAAw, Wykad
w.$ogaci posiadanQ NuF in+or0acNS i po0oF& ci .&$raP ws.ystko ra.&0, 1&O'i t&go ni&
uc.ynis.- to 0oF&s. ni& .ro.u0i&P ni&ktAryc wQtkAw w toku wykadu $QdX ni& u.naP ic .a
waFn&,
b Zapo.nawaN siS takF& r&gu'arni& . notatka0i c.yniony0i podc.as wykadAw- a ni& dopi&ro
d.i&/ pr.&d &g.a0in&0, 1&dyni& r&gu'arn& c.ytani& po.wo'i ci stwi&rd.iP- c.y .apa0iStuN&s. i
ro.u0i&s. 0at&ria na po.io0i&- ktAr&go oc.&kuN& od ci&$i& wykadowca, 1&O'i dotr.&s. do
c.&goO- c.&go w swoic notatkac ni& ro.u0i&s.- poproO o wyNaOni&ni&, 6i&poro.u0i&ni&
d.iO 0a& 0oF& siS staP wi&'ki0 w 0iarS- Nak postSpuNQ .aNScia, 1&O'i naprawdS ni&
.ro.u0i&s. wc.&Oni&Ns.&go wQtku- to napotkas. kopoty . $ard.i&N .oFonQ in+or0acNQ- ktAra
poNawi siS pAXni&N, Ho.wiQ.uN pro$'&0y wt&dy- gdy sQ 0a&,
b ) oto do$ry sposA$ na .apo.nawani& siS . 0at&ria&0= opis. trudnQ konc&pcNS 'u$ $adani&
@a'$o opowi&d. N& so$i& na gos4 swy0i wasny0i sowa0i- $&. .ag'Qdania do ksiQFki 'u$
notat&k, C.y potra+is. to .ro$iPW 6a i'& poprawna $ya twoNa w&rsNaW C.y opuOci&O coO
waFn&goW C.y utknQ&O w Naki0O 0i&Nscu- ni&.do'ny do pr.ypo0ni&nia so$i&- co $yo
da'&NW 1&O'i tak- to NuF wi&s.- F& powini&n&O powtArni& pr.&O'&d.iP in+or0acNS- ty0 ra.&0
$ard.i&N s.c.&gAowo, DoF&s. takF& uc.yP siS . ki0O N&s.c.&- pr.&dstawiaNQc so$i& naw.aN&0
t&ori& i $adania i sprawd.aNQc- c.y .awi&raNQ istotS r.&c.y,
b 1&O'i 0as. kopoty . pr.ypo0ni&ni&0 so$i& wynikAw waFn&go $adania- sprA$uN wyrysowaP
wasnQ w&rsNS wykr&su . wynika0i @0oF&s. wykor.ystaP tS proponowanQ pr.&. nas- $y
wi&d.i&P- o co cod.i4, 1&O'i w dan&N t&orii wprawiaNQ ciS w .akopotani& rAFn& N&N &'&0&nty-
sprA$uN wyrysowaP wasny diagra0 o$ra.uNQcy- Nak to d.iaa, (rawdopodo$ni& stwi&rd.is.- iF
.apa0iStuN&s. wyniki $ada/ .nac.ni& '&pi&N- gdy 0aNQ on& postaP rysunku- a ni& sAw i F&
t&oria staN& siS 0ni&N .ag0atwana- N&O'i NQ nas.kicowa&O, 6arysuN danQ in+or0acNS ki'ka ra.y-
a po.ostani& . to$Q,
b (a0iStaN= i0 wiSc&N pracuN&s. . dany0 0at&ria&0- a wiSc pis.&s. o ni0 wasny0i sowa0i-
0Awis. o ni0- wyNaOnias. inny0 'u$ rysuN&s. N&go pr&.&ntacN&- ty0 '&pi&N go po.nas. i
.apa0iStas.,
6a koni&c- coP ni& N&st to $ynaN0ni&N 0ao waFn&- .apa0iStaN- iF pr&.&ntowany 0at&ria
.awi&ra wi&'& .a$awnyc &'&0&ntAw, 1&s.c.& naw&t ni& .ac.Q&O c.ytaP t&N ksiQFki- a 0y NuF
wi&0y- F& NQ po'u$is., S.c.&gA'ni& wt&dy- gdy .o$ac.ys.- Nak wi&'& psyco'ogia spo&c.na
0a do powi&d.&nia o r.&c.ywisty0- cod.i&nny0 Fyciu, W 0iarS- Nak pr.y$ywaP ci $Sd.i&
wi&d.y- .ac.ni&s. o$s&rwowaP wydar.&nia .& sw&go Fycia inny0i oc.a0i- oc.a0i
psyco'oga spo&c.n&go i stosowaP tS wi&d.S do ana'i.y .acowa/ pr.yNaciA- .naNo0yc i
ni&.naNo0yc i C tak- tak C rAwni&F sw&go .acowania, Gi&dy c.ytas. ga.&tS c.y
c.asopis0o 'u$ og'Qdas. ostatni& wiado0oOci- 0yO' o ty0- co psyco'ogia spo&c.na 0a do
powi&d.&nia na t&0at pr&.&ntowanyc wydar.&/ i .acowa/5 doNd.i&s. . p&wnoOciQ do
wniosku- iF twoN& ro.u0i&ni& cod.i&nn&go Fycia N&st $ogats.&, 1&O'i .auwaFys. w ga.&ci& 'u$
c.asopiO0i& artyku- ktAry twoi0 .dani&0 N&st s.c.&gA'ni& do$ry0 pr.ykad&0 psyco'ogii
spo&c.n&N Uw d.iaaniuV C wyO'iN na0 . dokadnQ in+or0acNQ- gd.i& to .na'a.&O, 1&O'i
.d&cyduN&0y wykor.ystaP go w ko'&Nn&N &dycNi nas.&go podrSc.nika- .a0i&Oci0y twoN&
na.wisko wOrAd nas.yc pod.iSkowa/,
SQd.i0y- F& .ap&wn& .a Naki&O d.i&siSP 'at ni& $Sd.i&s. pa0iSta ws.ystkic +aktAw- t&orii i
na.wisk- ktAryc siS t&ra. uc.ys., Da0y co prawda nad.i&NS- iF cociaF ni&ktAr& . nic
.apa0iStas., 1&dnak pr.&d& ws.ystki0 .a0i&r.a0y ciS wyposaFyP na pr.ys.oOP w duFy
.asA$ ogA'nyc konc&pcNi psyco'ogii spo&c.n&N, 1&O'i otwor.ys. siS na 0agiS t&N wi&d.y-
$Sd.i&0y uwaFa'i- F& w.$ogacio to twAN sposA$ patr.&nia na Owiat i twAN sposA$ Fycia,
O atorach
ETTIBT )HB6SB6
W.rasta&0 w rod.i0& Fydowski&N- N&dyn&N Fydowski&N rod.ini& w Nadowici& antys&0icki0
sQsi&d.twi&,
GaFd&go dnia- pAXny0 popoudni&0- 0usia&0 cod.iP do &$raNski&N s.koy, (oni&waF
$y&0 N&dyny0 0od.i&/c&0 ta0 siS uc.Qcy0- c.ynio 0ni& to atwy0 c&'&0 d'a co
ni&ktAryc stars.yc cu'iganAw 0i&s.kaNQcyc w po$'iFu, 2dy wraca&0 o .0roku .&
s.koy- na 0oN&N drod.& .asad.ay siS i 0a'tr&toway 0ni&- wykr.ykuNQc antys&0icki& &pit&ty-
wAc.Qc& siS gangi,
[ywo pa0iSta0- Nak . poc.uci&0 wi&'ki&N kr.ywdy si&d.ia&0 na krawSFniku po N&dn&N .
takic $AN&k- oci&raNQc so$i& krwawiQcy nos c.y ro.$it& wargi,
Zastanawia&0 siS- Nak to $yo 0oF'iw&- F& t& d.i&ciaki 0ogy 0ni& tak ni&nawid.iP- coP
0ni& naw&t ni& .nay, Ho.0yO'a&0 o ty0- c.y nauc.ono N& taki&N ni&nawiOci c.y t&F- w NakiO
sposA$- urod.i'i siS NuF tacy,
Zastanawia&0 siS- c.y ic ni&nawiOP 0oFna .0i&niP5 c.y gdy$y 0ni& po.na'i '&pi&N-
ni&nawid.i'i$y 0ni&NW Ho.0yO'a&0 nad swoi0 carakt&r&0, Co .ro$i$y0- gdy$y0 $y w
ic skAr.&- a wiSc gdy$y0 $y wiSks.y i si'ni&Ns.y niF oniW C.y potra+i$y0 .$iP ic $&.
powoduW
Bc.ywiOci&- ni& .dawa&0 so$i& . t&go wAwc.as sprawy- '&c. w ko/cu odkry&0- iF $yy to
.asadnic.& pytania, ?'isko tr.yd.i&Oci 'at pAXni&N- Nako pr.&prowad.aNQcy &ksp&ry0&nty
psyco'og spo&c.ny- 0ia&0 to wi&'ki& s.c.SOci& .na'&XP odpowi&dX na ni&ktAr& . nic i
wyna'&XP t&cniki suFQc& do r&dukowania upr.&d.&/- ktAr& ustawiy 0ni& na po.ycNi
o+iary,
E''iot )ronson uko/c.y studia na ?rand&is Jnw&rsity- a stopi&/ doktorski u.yska na
Stan+ord Jnw&rsity- pracuNQc . T&on&0 >&sting&r&0, Zr&a'i.owa pioni&rski& $adania nad
wpyw&0 spo&c.ny0- p&rswa.NQ i r&dukowani&0 upr.&d.&/,
)ronson napisa ki'ka ksiQF&k- a 0ianowici&= T& Socia' )ni0a' cC.owi&k C istota
spo&c.na5 Wars.awa 1"78 C pr.yp, tu0,<- T& 1igsaw Ciassroo0 i D&tods o+
H&s&arc in Socia' (syco'ogy, Btr.y0a )0&rican (syco'ogica' )ssociation:s
9istinguis&d T&acing )ward ora. 9istinguis&d H&s&arc )ward pr.y.nanQ pr.&.
)0&rican )ssociation +or t& )d*anc&0&nt o+ Sci&nc&, Jc.y psyco'ogii na Jnw&rsity o+
CaJ+ornia w Santa Cru.,
TID WITSB6 2dy 0ia&0 osi&0 'at- paru ko'&gAw . sQsi&d.twa powi&d.iao 0i . wi&'ki0
pod&kscytowani&0- F& .na'&X'i opus.c.ony do0 ni&da'&ko s.osy,
UTo a$so'utna prawda C powi&d.ia N&d&n . nic, C Wya0a&0 okno i nikt na to ni&
.wrAci uwagi;V
Wra. . 0oi0 naN'&ps.y0 pr.yNaci&'&0 wy$ra'iO0y siS na ro.po.nani& i wkrAtc& .na'&X'iO0y
t&n do0, S.y$ko r.uci ka0i&ni&0 w okno na pi&rws.y0 piStr.&, ?y 0ocno podni&cony-
ki&dy usys.a dXwiSk tukQc&N siS s.y$y- s.c.&gA'ni&- F& nic .&go siS po ty0 ni& wydar.yo5
r.&c.ywiOci&- do0 $y opus.c.ony, Go'&Nno wy$i'iO0y prawi& ws.ystki& s.y$y- po c.y0
wspiS'iO0y siS i pr.&. okno na pi&rws.y0 piStr.& w&s.'iO0y do Orodka, I wt&dy .da'iO0y
so$i& sprawS . t&go- F& coO tu N&st ni& tak, 9o0 .up&ni& ni& wyg'Qda- F& N&st
ni&.a0i&s.kany, (okoN& $yy adni& u0&$'owan&- na pAkac stay ksiQFki- a na Ocianac
wisiay o$ra.y, Sta'iO0y $ard.o .aF&nowani- a N&s.c.& $ard.i&N pr.&stras.&ni, WkrAtc&
dowi&d.i&'iO0y siS- iF do0 N&st .a0i&s.kiwany pr.&. stars.& 0aF&/stwo- ktAr& pr.&$ywao
na wakacNac, Bdkry'i to 0oi rod.ic& i sporo .apaci'i- $y pokryP s.kody,
(r.&. 'ata ro.0yO'a&0 nad ty0 wydar.&ni&0= d'ac.&go tak okropni& postQpi&0W C.y $y&0
.y0 d.i&cki&0W )ni Na- ani 0oi rod.ic& tak ni& 0yO'&'i, )'& d'ac.&go do$r& d.i&cko uc.ynio
tak .Q r.&c.W 6aw&t- gdy d.i&ciaki . sQsi&d.twa powi&d.iay- iF $y to do0 por.ucony-
d'ac.&go ani Na- ani 0AN pr.yNaci&' ni& dostr.&g'iO0y wyraXnyc sygnaAw- iF ktoO tu
0i&s.kaW
1ak da'&c& istotn& $yo to- F& $y ta0 0AN pr.yNaci&' i r.uci pi&rws.y ka0i&/W CoP wAwc.as
t&go ni& wi&d.ia&0- 0oN& r&+'&ksN& dotykay wi&'u k'asyc.nyc .agadni&/ psyco'ogii
spo&c.n&N, Takic- Nak pytani&- c.y ty'ko X'i 'ud.i& ro$iQ .& r.&c.y- c.y t&F pr&sNa
spo&c.na 0oF& $yP tak si'na- iF potra+i .0usiP do$ryc 'ud.i do c.yni&nia .a- i to w taki
sposA$- F& oc.&kiwania co do pr.&$i&gu .dar.&/ 0ogQ utrudniP uNr.&ni& ic w taki0 Owi&t'&-
w Naki0 siS on& w r.&c.ywistoOci pr&.&ntuNQ, 6a s.c.SOci&- 0oNa kari&ra wanda'a sko/c.ya
siS wra. . powy$iNani&0 owyc s.y$, Incyd&nt t&n N&dnakF& okr&O'a poc.Qt&k 0oic
+ascynacNi podstawowy0i pytania0i o to- Nak 'ud.i& ro.u0i&NQ si&$i& i Owiat spo&c.ny C
pytania0i- na ktAr& odpowi&d.i pos.ukuNS do d.iO,
Ti0oty 9, Wi'son swoNQ pracS 0agist&rskQ .r&a'i.owa w Wi''ia0s and %a0psir& Co''&g&s,
9oktorat u.yska na Jnw&rsity o+ Dicigan- pod ki&runki&0 Hicarda E,
6is$&tta, B$&cni& N&st pro+&sor&0 psyco'ogii na Jnw&rsity o+ _irginia, Bpu$'ikowa wi&'&
artykuAw . .akr&su introsp&kcNi- twor.&nia sQdAw i .0iany postaw, 1&go $adania $yy
sponsorowan& pr.&. 6ationa' Sci&nc& >oundation i 6ationa' Institut& +or D&nto' %&a't, 1&st
c.onki&0 E]&cuti*& ?oard o+ t& Soci&ty +or E]p&ri0&nta' Socia' (syco'ogy- c.onki&0
Socia' and 2roups (roc&ss&s H&*i&w Co00itt&& w 6ationa' Institut& o+ D&nto' %&a't ora.
c.onki&0 .&spoAw wydawnic.yc ki'ku pro+&sNona'nyc c.asopis0,
HB?I6 )GEHT
W N&d&n . N&si&nnyc dni- gdy 0iaa0 okoo 16 'at- spac&rowaa0 wra. . pr.yNaci&'&0
w.duF $r.&gu Zatoki San >randsco,
ZaNSta ro.0owQ spoNr.aa0 pr.&. ra0iS i .o$ac.ya0 pr.&wrAconQ Fag'AwkS, ZwrAcia0 0u
uwagS- '&c. on .aint&r&sowa siS ty0 ty'ko pr.&'otni& i wrAci do ro.0owy, 1a N&dnakF&
o$s&rwowaa0 to- spac&ruNQc i uOwiado0ia0 so$i&- F& dwAc F&g'ar.y .naNduN& siS w
wod.i&- kurc.owo tr.y0aNQc siS wywrAcon&N od.i, (owtArni& powi&d.iaa0 coO do
pr.yNaci&'a- a on odpowi&d.ia= UBc- oni NQ wkrAtc& postawiQ- ni& 0artw siSV,
1a siS N&dnak 0artwia0, C.y potr.&$owa'i po0ocyW DAN pr.yNaci&' tak ni& sQd.i, ) Na ni&
$ya0 F&g'ar.&0 i ni& wi&d.iaa0 nic o Nactac, )'& cay c.as siS .astanawiaa0= UWoda N&st
naprawdS .i0na, W taki&N wod.i& ni& 0ogQ wytr.y0aP .$yt dugoV, (a0iSta0- iF
$ya0 .akopotana i ni&p&wna, Co powinna0 .ro$iPW C.y w ogA'& coko'wi&k powinna0
ro$iPW C.y oni naprawdS potr.&$uNQ po0ocyW
?y'iO0y ni&da'&ko r&stauracNi . wi&'ki0 okn&0 wycod.Qcy0 na ZatokS i postanowia0
w&NOP do Orodka i .o$ac.yP- c.y ktoko'wi&k coO ro$i w sprawi& t&go Nactu, Wi&'u 'ud.i na to
patr.yo- '&c. po.osta'i o$oNStni, Wprawio 0ni& to w N&s.c.& wiSks.& .akopotani&,
2r.&c.ni& .apytaa0 $ar0ana- c.y d.woni po NakQO po0oc, ) on w.rus.y ra0iona0i,
WrAcia0 do okna i patr.ya0 na dwi& 0a& +igurki w wod.i&, 9'ac.&go ws.yscy $y'i tacy
o$oNStniW ) 0oF& Na .wariowaa0W
(o 'atac dopi&ro .daa0 so$i& sprawS . t&go- Nak trudn& $yo d'a 0ni& to- co .ro$ia0,
Z0usia0 $ar0ana- a$y udostSpni 0i t&'&+on, W tyc dniac ni& $yo N&s.c.& U"11V- a'& na
s.c.SOci& wi&d.iaa0- F& N&st tu- w r&Noni& Zatoki- stacNa StraFy Wy$r.&Fa i poprosia0
t&'&+onistS o poQc.&ni& . ni0i, ?ard.o 0i u'Fyo- gdy usys.aa0- F& ratownik potraktowa
0oN& .gos.&ni& $ard.o powaFni&, ZnaNdowa'i siS w ni&$&.pi&c.&/stwi&, B$s&rwowaa0
kut&r StraFy Wy$r.&Fa pSd.Qcy po .atoc& i ratownikAw wyciQgaNQcyc F&g'ar.y na pokad,
Ty0- co naprawdS po.ostao w& 0ni& po ty0 wydar.&niu N&st pa0iSP o ty0- Nak inni siS
.acowywa'i i Nak Na wt&dy siS c.ua0, Ci inni o$s&rwator.y wydawa'i siS ni& .aint&r&sowani
i ni& .ro$i'i nic- $y po0Ac, Ic r&akcN& spowodoway- F& .rod.iy siS w& 0ni& wQtp'iwoOci
utrudniaNQc& 0i podNSci& odpowi&dni&go d.iaania, Gi&dy pAXni&N studiowaa0 psyco'ogiS
spo&c.nQ- .daa0 so$i& sprawS- iF wAwc.as na wy$r.&Fu Zatoki San >rancisco
doOwiadc.ya0 w p&ni d.iaania U&+&ktu wid.aV= o$&cnoOP innyc- wyraXni& ni&
.aint&r&sowanyc wid.Aw- utrudnia 0i ro.str.ygniSci& t&go- c.y $ya to sytuacNa .agraFaNQca
Fyciu i c.y winna0 ud.i&'iP po0ocy,
Ho$in D, )k&rt uko/c.ya su00a cu0 'aud& c. naNwyFs.y0 wyrAFni&ni&0 C pr.yp, tu0,<
Jnw&rsity o+ Ca'i+o0ia w Santa 2ru.- sp&cNa'i.uNQc siS w psyco'ogii i socNo'ogii,
9oktory.owaa siS w .akr&si& &ksp&ry0&nta'n&N psyco'ogii spo&c.n&N na (rinc&ton
Jnw&rsity, B$&cni& N&st doc&nt&0 w W&''&s'&y Co''&g&- gd.i& u.yskaa (inanski (ri.&
+or E]c&''&nc& 0 T&acing, 1&N pu$'ikacN& dotyc.Q gAwni& .agadni&/ ko0unikacNi
ni&w&r$a'n&N, 1&st takF& wspAautor&0 0aNQc&N siS uka.aP ksiQFki Int&rpr&tation and
)war&n&ss= `&r$a' and 6on*&r$a' >actors in (&rson (&rc&ption,
%I/0AL2Y PR/1%O52I< PO PO5RBC/2I<0
SEHCE I J D _ S \
E''iot )ronson- Jni*&rsity o+ Ca'i+ornia- Santa Cni.
Ti0oty 9, Wi'son- Jni*&rsity o+ _irginia
Ho$in D, )k&rt- W&''&s'&y Co''&g&
0-06-0#@6"#-6
(r&.&ntowany t&kst . .akr&su psyco'ogii spo&c.n&N .osta napisany pr.&. .&spA autorAw-
ktAryc ws.&cstronny 'id&r- E''iot )ronson- N&st N&dny0 . naN$ard.i&N twArc.yc $adac.y
t&go o$s.aru @pr.&prowad.i pioni&rski& $adania .arAwno podstawow&- Nak i stosowan& nad
wpyw&0 spo&c.ny0- p&rswa.NQ i r&dukowani&0 upr.&d.&/5
.do$y .nac.Qc& nagrody w d.i&d.ini& $ada/- nauc.ania- r&'acNi rasowyc- pu$'ikacNi i suF$y
pu$'ic.n&N4,
W (syco'ogii spo&c.n&N )ronson i wspAautor.y= Ti0 Wi'son @s.&roko .nany $adac.
.aN0uNQcy siS po.nawani&0 spo&c.ny0- introsp&kcNQ i postawa0i4 ora. Ho$in )k&rt
@.do$ya wi&'& nagrAd w s+&r.& nauc.ania5 N&N .aint&r&sowania naukow& konc&ntruNQ siS na
ko0unikacNi ni&w&r$a'n&N i st&r&otypac s&ksua'nyc4 toc.Q opowi&OP o psyco'ogii
spo&c.n&N- kor.ystaNQc .& sw&go wi&'ki&go doOwiadc.&nia dydaktyc.n&go i gS$oki&go
.ro.u0i&nia proc&su $adawc.&go, Ws.yscy troN& od wi&'u NuF 'at uc.Q psyco'ogii
spo&c.n&N, Ic Qc.n& doOwiadc.&ni& dydaktyc.n& w ty0 .akr&si& siSga 65 'at, Ci aktywni
$adac.& stwor.y'i $ard.o aktua'n& i pr.yNa.n& w narracNi d.i&o- ktAr& oddaN& ic &kscytacNS i
&ntu.Na.0 d'a psyco'ogii spo&c.n&N,
H >>>>>I
Cz*#@ pier$sza
"sycholo#ia spo$eczna zajm%je si ba&aniem interakcji zacho&z'cych mi&zy l%&(mi ) tym,
jak l%&zie wi'*' si ze sob', i tym, jak wp$ywaj' na siebie.
W jaki sposb mo*emy zroz%mie+ owe relacje oraz wp$yw spo$eczny,
-a&aj'c sposb, w jaki l%&zie o&cz%waj', i sposb, w jaki my.l' ) mwi'c krtko,
ba&aj'c serce i %mys$.
C )utor.y
Rozdzia J
%pro$adzenie do psychologii spoeczne(
Zadani&0 psyco'oga N&st .ro.u0i&ni& i pr.&wid.&ni& 'ud.kic .acowa/, (os.c.&gA'ni
$adac.& dQFQ do t&go rAFny0i droga0i, Dy sprA$uN&0y poka.aP- w Naki sposA$ c.yniQ to
psyco'ogowi& spo&c.ni, Zac.niN0y od ki'ku pr.ykadAw- 6i&ktAr& . 'ud.kic .acowa/
0ogQ siS wydaP waFn&- inn& .aO trywia'n&5 a $ywaNQ i .atrwaFaNQc&, 9'a psyco'oga
spo&c.n&go ws.ystki& sQ int&r&suNQc&, C.ytaNQc poniFs.& pr.ykady- sprA$uN po0yO'&P o ty0-
w Naki sposA$ ty $yO wyNaOni opisywan& wydar.&nia,
l> W& wc.&snyc god.inac c.&rwcow&go Owitu w 1"81 r, 0i&s.ka/cy wytworn&N d.i&'nicy
Tos )ng&'&s usys.&'i- docod.Qc& . FAt&go do0u- d&sp&racki& kr.yki w.ywaNQc& po0ocy,
U(ros.S- ni& .a$iNaN 0ni&;d C kr.yc.aa NakaO ko$i&ta, 6i&ktAr.y sQsi&d.i 0Awi'i pAXni&N- F&
sys.&'i kr.yki 0a'tr&towan&N i woania o 'itoOP, 1&dnak nikt ni& uc.yni nic- $y sprawd.iP- o
co cod.i- $QdX $y w NakiO sposA$ po0Ac, 6ikt naw&t ni& .ad.woni na po'icNS, 1&dna .
ko$i&t- ktAra 0i&s.kaa dwa do0y da'&N- wys.a na $a'kon- ki&dy usys.aa kr.yki- a'& s.y$ko
wrAcia do 0i&s.kania, 9wanaOci& god.in pAXni&N do FAt&go do0u pr.y$y'i .naNo0i- ktAr.y
odkry'i- iF c.woro 'ud.i .ostao $ruta'ni& .a0ordowanyc, (iQta oso$a $ya O0i&rt&'ni& ranna
i pr.&. dwanaOci& god.in '&Faa w sypia'ni- c.&kaNQc na prAFno- $y ktAryO . sQsiadAw siS
.aint&r&sowa i .ad.woni na po'icNS @U6&w _ork 'i0&sV- 3 1u'y- 1"814,
Dlacze#o s'sie&zi niechtnie %&zielaj' pomocy,
1ak sQd.is.- d'ac.&go sQsi&d.i nic ni& .ro$i'i- sys.Qc woani& o po0ocW ZastanAw siS pr.&.
cwi'S= Naki0i sQ 'udX0iW C.y ccia$yO ic 0i&P .a pr.yNaciAW C.y .atrudni$yO ktArQO .
tyc sQsiad&k Nako opi&kunkS do swoN&go d.i&ckaW
K, 1&dna . nas.yc stud&nt&k- Sa''y- opowi&d.iaa na0 o nastSpuNQcy0 wydar.&niu, Bg'Qdaa
t&'&wi.NS wra. . ki'ko0a .naNo0y0i- gdy waFn& pr.&0Awi&ni& po'ityc.n& wygas.a
pr&.yd&nt C'inton, Sa''y po ra. pi&rws.y od c.asu ka0panii pr&.yd&ncki&N wid.iaa
pr&.yd&nta C'intona w akcNi i wystQpi&ni& to wywaro na ni&N po.ytywn& wraF&ni&, 9.iSki
t&0u pr&.yd&nt UurAsV w N&N oc.ac5 Sa''y c.ua- iF N&st prawy- s.c.&ry i prosto'iniNny, (o
.ako/c.&niu pr.&0Awi&nia N&N pr.yNaciAka- D&'inda- powi&d.iaa= UCopi&- a'&O +as.ywy,
6i& powi&r.ya$y0 t&0u +ac&towi naw&t .a0an&go s.&'Qga- ni& 0AwiQc o narod.i&, 6i&
d.iwiS siS- F& na.ywaNQ go U2adki Wi''i;V Inni s.y$ko siS . niQ .god.i'i- pod.i&'aNQc
argu0&ntacNS, Sa''y poc.ua siS .ani&pokoNona i $ya s.c.&r.& .du0iona, W ko/cu
wy0a0rotaa= UTaak- sQd.S- F& wypad trocS ni&s.c.&r.&V,
1ak 0yO'is.- co siS stao . Sa''yW
F> Da0y pr.yNaci&'a, 6a.wiN0y go Car'i&, 1&st w Or&dni0 wi&ku- a pracuN& Nako ki&rownik
w N&dny0 . towar.ystw pr.ygotowuNQcyc oprogra0owani& ko0put&row&, (r.&d wi&'u 'aty
Car'i& studiowa na wi&'ki0 uniw&rsyt&ci& Lrodkow&go Zacodu i $y ta0 c.onki&0
p&wn&go stowar.ys.&nia, 6a.wiN0y N& 9&'ta 6u, (r.ypo0ina so$i&- iF a$y siS ni0 staP-
pr.&cod.i pr.&. $ard.o surow& i ni&$&.pi&c.n& rytuay inicNacyNn& wi&r.Qc- F& c.onkostwo
N&st t&go wart&, CoP $y $ard.o pr.&stras.ony inicNacNQ- koca tyc- ktAr.y $y'i . ni0
stowar.ys.&ni- i $y du0ny- F& N&st c.onki&0 9&'ta 6u C . p&wnoOciQ naN'&ps.&go .&
ws.ystkic stowar.ys.&/,
Gi'ka 'at t&0u N&go syn, Sa0- wstQpi na t&n sa0 uniw&rsyt&t, Car'i& na'&ga- a$y Sa0 .oFy
O'u$owani& w 9&'ta 6u= UTo .nac.Qc& stowar.ys.&ni&- .aws.& pr.yciQga sporQ r.&s.S
c.onkAw, 6aprawdS to pokocas.V, Sa0 r.&c.ywiOci& .oFy O'u$owani& wo$&c 9&'ta 6u i
.osta pr.yNSty, Car'i& od&tcnQ . u'gQ- gdy dowi&d.ia siS- F& syn ni& 0usia pr.&cod.iP
pr.&. proc&durS surow&N inicNacNi- $y staP siS c.onki&0 stowar.ys.&nia5 c.asy $yy inn& i o
inicNacNi .apo0niano, 2dy w okr&si& pr.&rwy OwiQt&c.n&N Sa0 pr.yN&ca do do0u- Car'i&
.apyta go o stowar.ys.&ni&, UDyO'S- F& ws.ystko w por.Qdku C odpowi&d.ia C '&c.
wiSks.oOP 0oic pr.yNaciA do ni&go ni& na'&FyV, Car'i& $y .du0iony,
1ak to siS d.i&N&- iF Car'i& $y tak ro.kocany w swoic stowar.ys.onyc $raciac-
a Sa0 ni&W
C.y .aniky standardy star&N 9&'ta 6uW
C.y stowar.ys.&ni& pr.yN0uN& t&ra. 0ni&N poFQdanQ grupS 0odyc 'ud.i niF w c.asac
Car'i&goW
) 0oF& N&st to po prostu N&dna . tyc r.&c.y- ktAr& ni& daNQ siS wyNaOniPW
Co o ty0 0yO'is.W
L> W poowi& 'at si&d&0d.i&siQtyc ki'kus&t c.onkAw s&kty r&'igiNn&N- LwiQtynia Tudu .
Ga'i+ornii- wy&0igrowao do 2uNany pod pr.&wodnictw&0 sw&go proroka- wi&'&$n&go 1i0a
1on&sa, Ic c&'&0 $yo utwor.&ni& 0od&'u 0iSd.yrasow&N spo&c.noOci- na.wan&N 1on&stown-
a opart&N na U0ioOci- ciSFki&N pracy i oOwi&c&niu ducowy0V, W 'istopad.i& 1"78 r,
kongr&s0an . Ga'i+ornii- T&o Hyan- po'&cia do 1on&stown w c&'u pr.&prowad.&nia O'&d.twa-
c.y ni&ktAr.y c.onkowi& s&kty ni& sQ ta0 pr.&tr.y0ywani w$r&w ic wo'i, Bdwi&d.i
ko0unS i stwi&rd.i- iF wi&'u 0i&s.ka/cAw pragni& wra. . ni0 wrAciP do StanAw, Wi&'&$ny
1on&s wyra.i .godS na ic od&NOci&- '&c. ki&dy Hyan .na'a. siS na pokad.i& sa0o'otu- on
i ki'ku c.onkAw d&'&gacNi .ostao ostr.&'anyc i .a$ityc pr.&. wy.nawcAw LwiQtyni Tudu-
naNwyraXni&N na ro.ka. 1on&sa, Sys.Qc- F& ki'ka osA$ . d&'&gacNi Hyana .doao .$i&c- 1on&s
poc.u siS .ni&cScony i .ac.Q pr.&0awiaP do po.ostayc wi&rnyc- .ap&wniaNQc ic
o piSkni& O0i&rci i ponowny0 spotkaniu siS ws.ystkic w inny0 Owi&ci&, Di&s.ka/cy
.gro0ad.i'i siS wokA .$iornika .awi&raNQc&go 0i&s.aninS cyNanku, W&dug tyc- co pr.&Fy'i-
prawi& ws.yscy do$rowo'ni& wypi'i O0i&rt&'ny ro.twAr, Hod.ic& poda'i truci.nS
$'isko 80 d.i&cio0 i ni&0ow'Sto0- a nastSpni& sa0i NQ wypi'i, Z0aro ponad 800 osA$-
Qc.ni& . wi&'&$ny0 1on&s&0,
1ak to siS d.i&N&- F& 'ud.i& .gad.aNQ siS .a$iP si&$i& i swoN& d.i&ciW
C.y os.a'&'iW
C.y $y'i pod wpyw&0 NakicO odd.iaywa/ ipnotyc.nycW
1ak $yO to wyNaOniW
9'ac.&go 0i&s.ka/cy Tos )ng&'&s .ignorowa'i woania do$i&gaNQc& . FAt&go do0u- 0i0o
F& 0og'i .apo$i&c trag&diiW
9'ac.&go Sa''y .0i&nia swQ opiniS dotyc.QcQ wiarygodnoOci now&go pr&.yd&nta i
pr.ycy'ia siS do opinii .naNo0ycW
9'ac.&go Car'i& po'u$i swyc $raci .& stowar.ys.&nia .nac.ni& $ard.i&N niF Sa0W
W Naki sposA$ wi&'ka 'ic.$a 'ud.i w 1on&stown .ostaa nakoniona do .a$icia swoic
d.i&ci i sa0yc si&$i&W
W ro.d.ia'& ty0 prA$uN&0y usta'iP- co Qc.y t& pr.ykady i d'ac.&go int&r&suNQ on&
psyco'ogAw spo&c.nyc,
Czy! (est psychologia spoeczna
Psychologia spoeczna: naukowe badanie sposobu w jaki rzeczywista bd wyobraona
obecno innych ludzi wywiera wpyw na ludzkie mylenie odczuwanie i zachowania
(syco'ogia spo&c.na $ada to- co siS d.i&N& w s&rcac i u0ysac istot 'ud.kic, Di0o wi&'u
rAFnic pr.ykady t& 0aNQ N&dnQ c&cS wspA'nQ= .Nawisko na.wan& wpyw&0 spo&c.ny0, Tak
c.y inac.&N 0yO'i- uc.ucia $QdX .acowania 'ud.i sQ wywoywan& pr.&. innyc, 1&st to
c&ntra'n& .agadni&ni& psyco'ogii spo&c.n&N- ktArQ 0oFna okr&O'iP Nako naukow& $adani&
sposo$u- w Naki na 'ud.ki& 0yO'i- uc.ucia i .acowania wpywa r.&c.ywista $QdX
wyo$raFona o$&cnoOP innyc @)''port- 1"854, )'& co dokadni& ro.u0i&0y pr.&. okr&O'&ni&
UwpywaVW (i&rws.y0i pr.ykada0i- ktAr& pr.ycod.Q na 0yO'- sQ $&.poOr&dni& prA$y
p&rswa.Ni- gdy ktoO usiuN& ro.0yO'ni& .0i&niP nas.& .acowani&, To waOni& d.i&N& siS
w trakci& ka0panii r&k'a0ow&N wykor.ystuNQc&N wyra+inowan& t&cniki po to- $y skoniP nas
do kupna okr&O'on&go rod.aNu pasty do .S$Aw 'u$ pros.ku do prania, S.c.&gA'ni& o$&cn& N&st
to w trakci& ka0panii wy$orc.&N stosuNQc&N podo$n& t&cniki po to- $y skoniP do gosowania
na okr&O'on&go kandydata, Z $&.poOr&dni0i prA$a0i p&rswa.Ni 0a0y t&F do c.yni&nia
wAwc.as- gdy nasi pr.yNaci&'& usiuNQ na0AwiP nas do .ro$i&nia c.&goO- c.&go ni& cc&0y
@U6o codX- str.&'i0y so$i& N&s.c.& N&dn&go C ws.yscy to ro$iQV4- 'u$ gdy tyrani .&
s.ko'n&go podwArka stosuNQ siS a'$o groX$y- $y .0usiP 0ni&Ns.& i 0ni&N agr&sywn& d.i&ci do
pod.i&'&nia siS . ni0i pi&niSd.0i pr.&.nac.ony0i na drugi& Oniadani&- 'u$ do .gody
na odpisani& pracy do0ow&N,
T& $&.poOr&dni& prA$y wywarcia wpywu na .acowania 'ud.i stanowiQ gAwny pr.&d0iot
.aint&r&sowa/ psyco'ogii spo&c.n&N i .ostanQ pr.&dstawion& w nastSpnyc ro.d.iaac
poOwiSconyc kon+or0i.0owi- postawo0 i proc&so0 grupowy0, 1&dnak d'a psyco'oga
spo&c.n&go wpyw spo&c.ny to sprawa s.&rs.a niF usiowania N&dn&go c.owi&ka
.0i&r.aNQc& do .0iany .acowania kogoO drugi&go,
(o pi&rws.&- ni& ty'ko .acowani&- '&c. rAwni&F nas.& 0yO'i i odc.ucia sQ spowodowan&
pr.&. innyc, (o drugi&- wpyw spo&c.ny pr.y$i&ra wi&'& +or0- a ni& ty'ko postaP u0yO'nyc
prA$ pod&N0owanyc pr.&. innyc- $y .0i&niP nas.& .acowani&, 1ak .auwaFono wc.&Oni&N-
na 'ud.i c.Ssto odd.iauN& wyo$raFona 'u$ .akadana o$&cnoOP innyc,
Mimo wszelkich przeszk& spo.r& wszystkich #at%nkw jeste.my najtrwalej i najbar&ziej
obsesyjnie spo$eczni, bar&ziej o& siebie zale*ni ni* s$awne owa&y spo$eczne, a praw&
mwi'c, #&y si nam przyjrzysz, to niesko/czenie bar&ziej ob&arzeni wyobra(ni' i smyka$k'
&o *ycia spo$eczne#o.
C T&wis To0as
T& D&dusa and t& Snai'
konstrukt: spos!b w jaki ludzie spostrzegaj pojmuj i interpretuj wit spoeczny
6aw&t ki&dy inni ni& sQ +i.yc.ni& o$&cni poOrAd nas- ciQg'& wywi&raNQ swAN wpyw5 tak wiSc-
w Naki0O s&nsi&- nosi0y w so$i& nas.& 0atki- nas.yc oNcAw- pr.yNaciA c.y nauc.yci&'i- gdy
prA$uN&0y podNQP d&cy.N&- ktAr& po.wo'Q- $y $y'i . nas du0ni, 6a $ard.i&N su$t&'ny0
po.io0i& kaFdy . nas d.iaa w okr&O'ony0 spo&c.ny0 i ku'turowy0 kont&kOci&,
(syco'ogowi& spo&c.ni sQ .aint&r&sowani $adani&0 t&go- Nak i d'ac.&go nas.& 0yO'i-
uc.ucia i .acowania sQ ks.tatowan& pr.&. t& w&wnStr.n& Orodowiska spo&c.n& C ic
d&+inicN& sQ s.&roki& C i co siS d.i&N&- gdy N&dno . tyc odd.iaywa/ po.ostaN& w kon+'ikci& .
inny0, SpANr.0y na sytuacNS- gdy 0od.i 'ud.i& ro.poc.ynaNQ studia, WiSks.oOP . nic od
c.asu do c.asu pr.&Fywa kon+'ikt 0iSd.y pr.&konania0i i wartoOcia0i- ktAr& pr.yswoi'i
so$i& w do0u- a pr.&konania0i i wartoOcia0i- ktAr& sQ wyraFan& pr.&. ic nauc.yci&'i 'u$
rAwi&OnikAw, 2dy tak siS stani&- Nak so$i& . ty0 rad.is.W
1ak .o$ac.y0y .a cwi'S- dyscyp'iny nauki taki&- Nak antropo'ogia c.y socNo'ogia rAwni&F
int&r&suN& to- Nak na istoty 'ud.ki& odd.iauN& ic Orodowisko spo&c.n&, (syco'ogia
spo&c.na rAFni siS N&dnak od nic pod wi&'o0a w.g'Sda0i, (o pi&rws.&- ni& .aN0uN& siS
sytuacNa0i spo&c.ny0i w Naki0ko'wi&k o$i&ktywny0 s&nsi&- '&c. ty0- Naki wpyw wywi&ra
na 'ud.i s+or0uowana pr.&. nic int&rpr&tacNa c.y t&F konstrukt t&go spo&c.n&go otoc.&nia,
B.nac.a to- podkr&O'aNQ psyco'ogowi& spo&c.ni- F& a$y .ro.u0i&P- w Naki sposA$ otoc.&ni&
spo&c.n& wywi&ra wpyw na danQ oso$S- waFni&Ns.& N&st wyNaOni&ni& t&go- Nak 'ud.i&
spostr.&gaNQ- poN0uNQ c.y int&rpr&tuNQ swoN& otoc.&ni& niF o$i&ktywny o$ra. otac.aNQc&go
ic Orodowiska @T&win- 1"#34,
W&X0y .a pr.ykad 1asona C stud&nta s.koy wyFs.&N- ktAry $SdQc ni&O0iay0- . da'&ka
uwi&'$ia 9&$$i&, Twoi0 .adani&0- .adani&0 poc.QtkuNQc&go psyco'oga spo&c.n&go- N&st
pr.&wid.i&P- c.y 1ason .aprosi 9&$$i& na ta/c&, DAg$yO to .ro$iP- o$s&rwuNQc .acowani&
9&$$i& wo$&c 1asona, C.y .wraca na ni&go uwagS i duFo siS do ni&go uO0i&caW 1&O'i
tak- to pr.ypadkowy o$s&rwator 0Ag$y pr.yNQP- F& 1ason NQ .aprosi, 1&dnak Nako psyco'og
spo&c.ny N&st&O $ard.i&N .aint&r&sowany ty0- $y spoNr.&P na 9&$$i& oc.a0i 1asona C a wiSc
ty0- w Naki sposA$ 1ason int&rpr&tuN& .acowani& 9&$$i&, 1&O'i ona uO0i&ca siS do ni&go-
c.y potraktuN& to wyQc.ni& Nako wyra. gr.&c.noOci- rod.aN upr.&N0oOci- ktArQ o$dar.a
kaFd&go .& swyc adoratorAwW C.y t&F od$i&r.& t&n uO0i&c Nako wyra. .acSty- coO- co
skoni go do .&$rania ca&N sw&N odwagi- $y poprosiP NQ o spotkani&W 1&O'i nato0iast
d.i&wc.yna go ignoruN&- to c.y 1ason doNd.i& do wniosku- F& gra ona ro'S Utrudn&N do
.do$yciaVW C.y 0oF& rac.&N u.na- iF N&st to wyra. $raku N&N .aint&r&sowania d'a ni&goW ?y
pr.&wid.i&P- Nak postQpi 1ason- ni& wystarc.y s.c.&gAowo po.naP .acowani& 9&$$i&5
koni&c.na N&st wi&d.a o ty0- Nak 1ason N& int&rpr&tuN&,
(syco'ogowi& spo&c.ni doc&niaNQ doniosoOP t&go- w Naki sposA$ 'ud.i& int&rpr&tuNQ Owiat
spo&c.ny- N&dnak s.c.&gA'nQ uwagS .wracaNQ na XrAda int&rpr&tacNi, 6a pr.ykad- c.y 'ud.i&
konstruuNQc sw& Orodowisko- konc&ntruNQ siS gAwni& na +or0uowaniu int&rpr&tacNi- ktAr&
poka.uNQ ic w $ard.i&N po.ytywny0 Owi&t'& @np, 1ason N&st pr.&konany- F& U9&$$i& pANd.i&
na ta/c& . Eriki&0- poni&waF prA$uN& w.$ud.iP w& 0ni& .a.droOPV4 c.y t&F twor.Q $ard.i&N
ad&kwatn& int&rpr&tacN&- naw&t N&O'i sQ on& d'a nic 0ni&N poc'&$n& @np, UCoP to $o'&sn&
d'a 0ni&- 0us.S u.naP- iF 9&$$i& wo'i siS wy$raP na ta/c& . ty0 0orski0 O'i0aki&0 niF .&
0nQV4W Sporo $ada/ w psyco'ogii spo&c.n&N .ostao poOwiSconyc ty0 i inny0
d&t&r0inanto0 'ud.kic 0yO'i i .acowa/, S.&r.&N po0Awi0y o nic w da's.&NV c.SOci t&go
ro.d.iau,
"la psycholog!w spoecznych obiektywny stan rzeczy jest mniej wany ni zrozumienie w
jaki spos!b ludzie konstruuj #tzn$ spostrzegaj albo interpretuj% rzeczywisto$
InnQ .nac.QcQ c&cQ psyco'ogii spo&c.n&N N&st to- iF ta nauka t&stuN& &0piryc.ni& sw&
.aoF&nia- pr.ypus.c.&nia i id&& dotyc.Qc& spo&c.n&go .acowania c.owi&ka- a ni& po'&ga
ty'ko na 0QdroOci 'udow&N- .drowy0 ro.sQdku c.y odwoywaniu siS do opinii $QdX intuicNi
+i'o.o+Aw- pisar.y- po'ityc.nyc 'u0inar.y- $a$P c.y innyc 0Qdryc osA$, WiSks.oOP
stud&ntAw- 0yO'Qc o nauc& &ksp&ry0&nta'n&N- 0a na uwad.& nauki pr.yrodnic.& taki&- Nak
$io'ogia c.y c&0ia C ko$i&ty i 0SFc.yXni w $iayc 'a$oratoryNnyc kit'ac dokonuNQ
s&kcNi Fa$ 'u$ 0i&s.aNQ odc.ynniki w .'&wc&, (o0ys- F& psyco'ogowi& spo&c.ni
pr.&prowad.aNQ s.c.&gAowo .ap'anowan& i do$r.& kontro'owan& &ksp&ry0&nty dotyc.Qc&
.acowania 'ud.i- ni& N&st c.y0O- co atwo koNar.y siS . &ksp&ry0&nta0i, S.c.&r.& 0AwiQc-
psyco'ogia spo&c.na ni& rAFni siS nic.y0 od takic nauk &ksp&ry0&nta'nyc- Nak $io'ogia
c.y c&0ia, (syco'ogowi& spo&c.ni- usiuNQc pr.&wid.i&P .acowani& wysoc& .oFon&go-
sko0p'ikowan&go organi.0u- staNQ w o$'ic.u s.c.&gA'n&go a/cuca wy.wa/- prA$uNQc
.na'&XP odpowi&d.i na waFn& pytania C taki& Nak t& o pr.yc.yny agr&sNi- o upr.&d.&nia i
atrakcyNnoOP 'u$ o to- d'ac.&go p&wn& rod.aN& r&k'a0y po'ityc.n&N d.iaaNQ skut&c.ni&N niF
inn&, SposA$- w Naki .aN0uNQcy siS &ksp&ry0&ntowani&0 psyco'ogowi& spo&c.ni podcod.Q
do tyc .ada/- .ostani& pr.&dstawiony w toku t&N ksiQFki- a pr.&ana'i.owany s.c.&gAowo w
ro.d.ia'& 2,
6ini&Ns.y ro.d.ia w wiSks.oOci N&st poOwiScony ro.s.&r.&niu .agadni&/ .asygna'i.owanyc
wc.&Oni&N- a 0ianowici& c.y0 N&st psyco'ogia spo&c.na i co NQ rAFni od innyc- pokr&wnyc
dyscyp'in, 9o$ry0 poc.Qtki&0 ni&c $Sd.i& uka.ani&- c.y0 psyco'ogia spo&c.na ni& N&st,
Psychologia spoeczna a !)dro#@ ldo$a i =ilozo=ia
SpANr.0y powtArni& na .apr&.&ntowan& wc.&Oni&N pr.ykady, 9'ac.&go 'ud.i& .acowa'i siS
tak- a ni& inac.&NW 1&dny0 .& sposo$Aw ud.i&'&nia odpowi&d.i na to pytani& $yo$y po prostu
.apytaP t& oso$y, Dog'i$yO0y wiSc .apytaP 0i&s.ka/cAw Tos )ng&'&s- d'ac.&go ni& w&.wa'i
po'icNi5 .ori&ntowaP siS- co spowodowao .0ianS opinii Sa''y o ?i''u C'intoni&, (oNawiaNQcy
siS tu pro$'&0 sprowad.a siS do t&go- F& 'ud.i& ni& .aws.& sQ Owiado0i XrAd& swyc r&akcNi
@6is$&tt- Wi'son- 1"774, 1&st- na pr.ykad- $ard.o 0ao prawdopodo$n&- $y owi sQsi&d.i
dokadni& wi&d.i&'i- d'ac.&go pos.'i spaP- ni& w.ywaNQc po'icNi,
M)dro#@ ldo$a, )'t&rnatywni& 0og'i$yO0y po'&gaP na 0QdroOci starcAw i 0SdrcAw,
>i'o.o+owi&- opiniodawcy c.y pisar.& 0ogQ wi&'& int&r&suNQc&go powi&d.i&P o takic
sytuacNac- a N&O'i ni& oni- to . p&wnoOciQ nas.& $a$ci&, Taka 0QdroOP N&st pows.&cni&
okr&O'ana Nako .drowy ro.sQd&k, W&X0y pr.ykad- gdy 'ud.i& ni& int&rw&niuNQ w sytuacNac
wy0agaNQcyc ud.i&'&nia po0ocy inny0 C tak Nak to $yo w pr.ypadku 0i&s.ka/cAw Tos
)ng&'&s- ktAr.y .ignorowa'i w&.wania o po0oc docod.Qc& . FAt&go do0u, Zdrowy
ro.sQd&k podpowiada na0- F& 0us.Q oni 0i&P Naki&O wady oso$owoOciow&= . p&wnoOciQ
nor0a'ny- .ani&pokoNony c.owi&k postanowi$y wykonaP tak ni&wi&'ki krok- Naki0 N&st
.at&'&+onowani& na po'icNS, (odo$ni& po0yO'0y o 0asowy0 sa0o$ANstwi& w 1on&stown-
ktAr& pr.yciQgnSo uwagS 0&diAw, WyNaOni&nia ro.ciQgay siS od ana'i.y t.w, dia$o'ic.n&N-
0&sNanistyc.n&N i oso$ist&N wad.y 1i0a 1on&sa do sp&ku'acNi or.&kaNQc&N- F& 'ud.i&- ktAryc
pr.yciQgnQ do swoN&go ku'tu- 0usi&'i posiadaP Naki&O ni&prawidowoOci oso$owoOciow& i
dQFyP do sa0od&strukcNi, %istoria 0a t&nd&ncNS do powtar.ania siS, 2dy pis.&0y t& sowa-
podo$ny ciQg t&orii wysnuwa siS pr.y oka.Ni poFaru w Waco w T&ksasi&- gd.i&
osi&0d.i&siSciu s.&Ociu wy.nawcAw apoka'iptyc.n&go ku'tu- .nan&go Nako S&kta
9awidowcAw- od&$rao Fyci& so$i& i swoi0 d.i&cio0, I wt&dy- i t&ra. ow& sp&ku'acN& sQ
prawi& w caoOci ni&prawd.iw& 'u$- w naN'&ps.y0 ra.i&- nad0i&rni& upros.c.on&,
6i& osQd.aNci& nas X'&, 1&st&O0y pr.&konani- F& o .acowaniu spo&c.ny0 0oFnQ siS sporo
dowi&d.i&P od +i'o.o+Aw- opiniodawcAw- pisar.y c.y $a$P C i w t&N ksiQFc& $Sd.i&0y c.Ssto
c.&rpa'i cytaty .& ws.ystkic tyc XrAd& @. wyNQtki&0 nas.yc $a$P4, 1&dnakF& odwoywani&
siS do nic wiQF& siS . p&wnQ trudnoOciQ= stosunkowo c.Ssto ni& .gad.aNQ siS on& 0iSd.y
so$Q i ni& N&st atwo okr&O'iP- ktAr& . nic sQ prawd.iw&,
Zo$ac.0y- co 0QdroOP 'udowa 0a do powi&d.&nia o c.ynnikac- ktAr& d&cyduNQ o ty0- Nak
$ard.o 'u$i0y innyc 'ud.i, Z N&dn&N strony wi&0y- .& Uptaki . t&go sa0&go gnia.da tr.y0aNQ
siS ra.&0V, Skania nas to do pr.ypo0ni&nia so$i& ws.ystkic tyc pr.ypadkAw- gdy dar.y0y
sy0patiQ i pr.&$ywa0y wOrAd 'ud.i- ktAr.y 0aNQ to sa0o pocod.&ni& i .aint&r&sowania,
6i&0ni&N c.as&0 pociQga nas coO wrSc. pr.&ciwn&go, CAF N&st wiSc prawd.iw&W
(odo$ni&- c.y wi&r.y0y w to- iF UCo . oc.u- to i . 0yO'iV- F& U6i&o$&cnoOP sprawia- iF s&rc&
na$r.0i&wa c.uoOciQV- F& U6i&nawiOP pustos.yV 'u$ iF U6i&.d&cydowany N&st ostatniVW I kto
potra+i powi&d.i&P- c.y 0asakra w 1on&stown wydar.ya siS d'at&go- F&= a4 wi&'&$n&0u
1on&sowi udao siS- poni&waF pr.yciQgnQ do si&$i& 'ud.i .naNduNQcyc siS w stani&
d&pr&sNi5 $4 N&dyni& 'ud.i& . t&nd&ncNa0i do sa0od&strukcNi doQc.aNQ do wy.na/ ku'towyc5
c4 1on&s $y tak si'nQ- 0&sNanistyc.nQ i cary.0atyc.nQ oso$Q- F& nikt C naw&t si'na-
ni&d&pr&syNna N&dnostka Nak ty 'u$ ktoO . nas C ni& opar$y siS N&go wpywowi5 d4 'ud.i&-
ktAr.y odcinaNQ siS od spo&c.&/stwa- sQ s.c.&gA'ni& podatni na wpyw spo&c.ny5 &4
wystQpiy tu ws.ystki& t& powody N&dnoc.&Oni&5 +4 Fadn& . powyFs.yc tu0ac.&/ t&go ni&
wyNaOniaW
-ilozo=ia> Za0iast po'&gaP na 0QdroOci 'udow&N i pr.ysowiac- $yP 0oF& powinniO0y
.wrAciP siS do +i'o.o+Aw i innyc wi&'kic 0yO'ici&'i- a$y u.yskaP odpowi&dX na pytania o
'ud.kQ naturS i kons&kw&ncN& wpywu spo&c.n&go, W istorii psyco'ogii +i'o.o+iQ stanowia
istotn& XrAdo wg'Qdu w naturS 'ud.kQ, 1&st wi&'u +i'o.o+Aw- ktAr.y doQc.y'i do
psyco'ogAw- $y wspA'ni& odpowi&d.i&P na waFn& psyco'ogic.ni& pytania o istotS
Owiado0oOci @np, 9&nn&tt- 1""14 c.y o to- Nak 'ud.i& +or0uuNQ pr.&konania dotyc.Qc& Owiata
spo&c.n&go @np, 2i'$&rt- 1""14, C.as&0 N&dnak ni& .gad.aNQ siS .& so$Q rAwni&F wi&'cy
0yO'ici&'& i trudno N&st okr&O'iP- ktAry . nic 0a racNS,
)$y u.yskaP N&dno.nac.n& usta'&nia- psyco'ogowi& spo&c.ni C stawiaNQc wi&'& takic
sa0yc pyta/ Nak +i'o.o+owi& i twArcy 0QdroOci 'udow&N C usiuNQ ro.str.ygnQP N& naukowo,
Tak Nak +i.yk r&a'i.uN& &ksp&ry0&nty- ktAr& t&stuNQ ipot&.y dotyc.Qc& natury Owiata
+i.yc.n&go- tak psyco'ogowi& spo&c.ni pr.&prowad.aNQ &ksp&ry0&nty- $y pr.&t&stowaP
ipot&.y dotyc.Qc& natury Owiata spo&c.n&go, 2AwnQ pr.yc.ynQ sprawiaNQcQ- iF a+ory.0y
'udow& ni&N&dno.nac.ni& okr&O'aNQ- Nakic 'ud.i 'u$i0y i Naki N&st .wiQ.&k 0iSd.y
ni&o$&cnoOciQ Q sy0patiQ- N&st to- F& istni&NQ .ara.&0 warunki powoduNQc&- iF ptaki . t&go
sa0&go gnia.da 'ataNQ ra.&0- Nak i taki&- ktAr& sprawiaNQ- F& pr.&ciwi&/stwa siS
pr.yciQgaNQ5 podo$ni& p&wn& warunki doprowad.aNQ do t&go- F& ni&o$&cnoOP sprawia- iF s&rc&
na$r.0i&wa c.uoOciQ- inn& nato0iast- iF co . oc.u- to i . 0yO'i, Tak wiSc o$a wyNaOni&nia sQ
prawd.iw&, )'& c.y wystarc.aNQco do$r&W 6i&.up&ni&, (oni&waF- N&O'i naprawdS cc&0y
.ro.u0i&P 'ud.ki& .acowani&- to ni& wystarc.y na0 wi&d.i&P- F& o$a wyNaOni&nia sQ
prawd.iw&, 1&dny0 . .ada/ psyco'oga spo&c.n&go N&st .aproN&ktowani& wystarc.aNQco
wyra+inowan&go &ksp&ry0&ntu- a$y stwor.yP sp&cy+ic.n& sytuacN&- ktAr& po.wo'Q wyNaOniP-
co w dany0 pr.ypadku N&st .asadn&, W.$ogaca to .ro.u0i&ni& natury 'ud.ki&N i po.wa'a
+or0uowaP dokadni&Ns.& pr.&widywania- gdy .na0y NuF k'uc.ow& &'&0&nty do0inuNQc&N
sytuacNi, W ro.d.ia'& 2 o0Awi0y $ard.i&N s.c.&gAowo naukow& 0&tody $ada/ stosowan&
pr.&. psyco'ogAw spo&c.nyc,
Psychologia spoeczna a inne na&i spoeczne
Zaint&r&sowani& .acowani&0 spo&c.ny0 N&st wspA'n& wi&'u inny0 dyscyp'ino0 . krSgu
nauk spo&c.nyc- Nak socNo'ogia- &kono0ia i nauki po'ityc.n&, GaFda . nic .aN0uN& siS
wpyw&0 c.ynnikAw spo&c.nyc i socNa'nyc na 'ud.ki& .acowani&, Istni&NQ N&dnak istotn&
rAFnic& 0iSd.y psyco'ogia spo&c.nQ a inny0i nauka0i spo&c.ny0i- spowodowan&
ana'i.owani&0 tyc sa0yc .Nawisk na rAFnyc po.io0ac, (syco'ogia spo&c.na N&st
c.SOciQ psyco'ogii- tot&F N&N .aint&r&sowania konc&ntruNQ siS na pos.c.&gA'nyc N&dnostkac-
kadQc nacisk na psyco'ogic.n& proc&sy pr.&$i&gaNQc& w s&rcu i u0yO'&, 6a pr.ykad- a$y
.ro.u0i&P- d'ac.&go 'ud.i& raniQ siS w.aN&0ni& w sposA$ .a0i&r.ony- psyco'ogowi&
spo&c.ni int&r&suNQ siS proc&sa0i psyco'ogic.ny0i uruca0iaNQcy0i agr&sNS, 9o Naki&go
stopnia agr&sNa N&st popr.&d.ona stan&0 +rustracNiW C.y +rustracNa N&st do t&go koni&c.naW
1&F&'i 'ud.i& c.uNQ siS s+rustrowani- to w Nakic warunkac po+o'guNQ so$i& popr.&. otwart&-
agr&sywn& d.iaaniaW 1aki& c.ynniki 0ogQ pr.&s.kod.iP s+rustrowan&N N&dnostc& w
agr&sywny0 .ar&agowaniuW C.y po.a +rustracNQ rAwni&F inn& c.ynniki 0ogQ spowodowaP
agr&sNSW @Bdpowi&d.i na t& pytania .awart& sQ w ro.d.ia'& 124,
Inn& nauki spo&c.n& sQ $ard.i&N skonc&ntrowan& na c.ynnikac socNa'nyc- &kono0ic.nyc-
po'ityc.nyc i istoryc.nyc- ktAr& wpywaNQ na 'ud.ki& .acowani&, SocNo'ogia- na
pr.ykad- int&r&suN& siS taki0i .agadni&nia0i- Nak= k'asa spo&c.na- struktura spo&c.na i
instytucN& spo&c.n&, 6i& 0Awi siS pr.y ty0- F& poni&waF spo&c.&/stwo twor.Q 'ud.i&-
. koni&c.noOci wiSc wystSpuN& nakadani& siS o$s.arAw .aint&r&sowa/ socNo'ogii i
psyco'ogii spo&c.n&N, 2Awn& rAFnic& sQ nastSpuNQc&= socNo'ogia- ni& .aN0uNQc siS
psyco'ogiQ N&dnostki- .0i&r.a do konc&ntracNi na ska'i 0akro C t&N- ktAra dotyc.y ca&go
spo&c.&/stwa, CoP socNo'ogowi&- tak Nak psyco'ogowi& spo&c.ni- int&r&suNQ siS
.acowani&0 agr&sywny0- istni&N& wiSks.& prawdopodo$i&/stwo- iF socNo'ogowi& .aN0Q
siS ty0- d'ac.&go w pos.c.&gA'nyc spo&c.noOciac wystSpuNQ rAFn& po.io0y i rod.aN&
agr&sNi wOrAd N&N c.onkAw, )'$o d'ac.&go wskaXnik 0ord&rstw w Stanac N&st .nac.ni&
wyFs.y niF w Ganad.i&W ) w o$rS$i& StanAw C d'ac.&go wskaXnik 0ord&rstw wystSpuNQcy
w p&wnyc k'asac spo&c.nyc N&st wyFs.y niF w innycW W Naki sposA$ .0iany spo&c.n&
sQ .wiQ.an& .& .0iana0i w agr&sywny0 .acowaniuW
HAFnica 0iSd.y psyco'ogiQ spo&c.nQ a inny0i nauka0i spo&c.ny0i- odnos.Qca siS do
ana'i.owan&go po.io0u .Nawiska- od.wi&rci&d'a innQ rAFnicS C to- co prA$uNQ on& wyNaOniP,
C&'&0 psyco'ogii spo&c.n&N N&st okr&O'&ni& uniw&rsa'nyc waOciwoOci natury 'ud.ki&N-
ktAr& powoduNQ- iF kaFdy C ni&.a'&Fni& od k'asy spo&c.n&N c.y ku'tury C N&st podatny na
wpyw spo&c.ny, Zakada siS- na pr.ykad- F& prawa r.Qd.Qc& r&'acNa0i 0iSd.y +rustracNQ a
agr&sNQ sQ prawd.iw& d'a wiSks.oOci 'ud.i- a ni& ty'ko d'a c.onkAw Naki&NO k'asy spo&c.n&N-
grupy wi&kow&N c.y rasy, (syco'ogia spo&c.na N&st 0odQ naukQ- ktAra do ni&dawna
ro.wiNaa siS gAwni& w Stanac ZN&dnoc.onyc5 powoduN& to- F& wi&'& N&N usta'&/ ni& .ostao
N&s.c.& pr.&t&stowanyc w innyc ku'turac- $y stwi&rd.iP- c.y r.&c.ywiOci& sQ on&
uniw&rsa'n&, C&'&0 psyco'ogAw spo&c.nyc N&st dotarci& do takic praw, Tot&F stopniowo-
gdy 0&tody i t&ori& s+or0uowan& pr.&. a0&ryka/skic psyco'ogAw spo&c.nyc sQ
pr.&N0owan& pr.&. psyco'ogAw spo&c.nyc . Europy- ).Ni- )+ryki- Lrodkow&go Wscodu i
)0&ryki (oudniow&N- dowiaduN&0y siS cora. wiSc&N o ty0- w Naki&N 0i&r.& t& prawa sQ
uniw&rsa'n&, W ko'&Nnyc ro.d.iaac pr.&dstawi0y pr.ykady takic 0i&d.y ku'turowyc
$ada/,
Psychologia spoeczna a psychologia oso"o$o#ci
W o$rS$i& psyco'ogii wystSpuNQ takF& inn& dyscyp'iny- ktAr& C Nak psyco'ogia spo&c.na
C int&r&suNQ siS $adani&0 N&dnost&k i t&go- d'ac.&go d.iaaNQ on& tak- a ni& inac.&N5
naNwaFni&Ns.Q . nic N&st waOni& psyco'ogia spo&c.na, (oni&waF psyco'ogia oso$owoOci i
psyco'ogia spo&c.na 0aNQ .& so$Q wi&'& wspA'n&go- po0ocna 0oga$y $yP prA$a
okr&O'&nia- c.y0 siS rAFniQ psyco'ogia spo&c.na i psyco'ogia oso$owoOci w swy0
pod&NOciu i .aint&r&sowaniac,
1&O'i postSpuN&s. Nak wiSks.oOP 'ud.i- to ana'i.uNQc pr.ykady pr.&dstawion& na poc.Qtku t&go
ro.d.iau i 0yO'Qc o nic Nako o .dar.&niac- ktAr& NuF .as.y- .ac.ynas. siS na wstSpi&
.astanawiaP nad siQ- sa$y0i punkta0i c.y kaprysa0i oso$owoOci .aangaFowanyc w to
uc.&stnikAw,
2dy 'ud.i& .acowuNQ siS intryguNQco 'u$ d.iwac.ni&- natura'na N&st prA$a usta'&nia t&go-
Naki& to &'&0&nty ic oso$owoOci wy.wa'aNQ u nic o$s&rwowan& .acowania, 9'ac.&go
0i&s.ka/cy Tos )ng&'&s ni& w&.wa'i po'icNi- ki&dy sys.&'i woani& o po0ocW WiSks.oOP .
nas .akada- iF pr.yc.ynQ $ya ic oso$owoOP 'u$ .ad.iaa kaprys- ktAry spowodowa- F&
ni& ud.i&'i'i po0ocy, Co to 0ogo $yPW 6i&ktAr.y . nas sQ s.&+a0i- inni .aO podwadny0i5
ni&ktAr.y sQ .ucwa'i- a inni ni&O0ia'i5 sQ tacy- co d.iaaNQ spo&c.ni&- i sQ &goiOci, Tak to
waOni& wyg'Qda, ) gdy$y po0yO'&P inac.&N= Nak $yO odpowi&d.ia na pytani&- c.y ccia$yO-
a$y $y'i oni twy0i pr.yNaciA0i 'u$ opi&kunka0i twoic d.i&ciW
(syco'ogowi& .aN0uNQcy siS oso$owoOciQ .asadnic.o konc&ntruNQ swoNQ uwagS na rAFnicac
indywidua'nyc Nako wyNaOni&niac .acowania spo&c.n&go, 6a pr.ykad- $y wyNaOniP-
d'ac.&go 'ud.i& w 1on&stown po.$awi'i Fycia si&$i& i swoN& d.i&ci- wypiNaNQc truci.nS-
wydaN& siS natura'n& .wrAc&ni& uwagi na ic oso$owoOci, ?yP 0oF& ws.yscy oni $y'i
typa0i kon+or0istyc.ny0i 'u$ 0i&'i sa$Q wo'S5 a 0oF& $y'i cor.y psycic.ni&,
(syco'ogowi& spo&c.ni sQd.Q- F& taki& pod&NOci& w.$ogaca ni&co nas.Q wi&d.S o
.acowaniu c.owi&ka- N&dnak prA$a wyNaOni&nia gAwni& w t&r0inac c.ynnikAw
oso$owoOciowyc prowad.i do istotn&go ni&doc&niania ro'i gAwn&go XrAda 'ud.ki&go
.acowania C wpywu spo&c.n&go, W ty0 kont&kOci& waFn& N&st- $y pa0iStaP- iF to ni&
garstka osA$ pop&nia sa0o$ANstwo w 1on&stown- '&c. prawi& 100^ 0i&s.ka/cAw t&N wioski,
DoFna so$i& wyo$ra.iP- F& ws.yscy $y'i psycotyka0i- N&dnak N&st to wysoc&
ni&prawdopodo$n&, ?ard.i&N u.asadniona staN& siS koni&c.noOP .ro.u0i&nia siy i wpywu tak
cary.0atyc.n&go c.owi&ka Nak 1i0 1on&s i t&go- co powoduN&- F& rAFn& oso$y staNQ siS tak
podatn& na Aw wpyw @.o$, ryP, 1,14,
T& dwa rAFn& pod&NOcia 0oFna naN'&pi&N .i'ustrowaP- konc&ntruNQc siS na $ard.i&N cod.i&nny0
pr.ykad.i&, (r.ypuOP0y- iF .atr.y0a&O siS w pr.ydroFn&N r&stauracNi na kawS i kawa&k
ciasta, (r.ycod.i k&'n&rka- $y pr.yNQP .a0Awi&ni&- N&dnak ty 0as. trudnoOci . wy$or&0
ciastka, 2dy siS .astanawias.- k&'n&rka ni&ci&rp'iwi& postukuN& dugopis&0 w $'oc.&k
.a0Awi&/- spog'Qda w su+it- patr.y na ci&$i& wi'ki&0- aF wr&s.ci& wyr.uca . si&$i&= UBc-
ni& 0ogS tu w ko/cu spSd.iP ca&go dnia;V
r!nice indywidualne: skadniki osobowoci kt!re odr!niaj nas od innych ludzi
1aki& sQ twoN& wnioski dotyc.Qc& t&go wydar.&niaW W kon+rontacNi . takQ sytuacNQ wiSks.oOP
'ud.i sQd.i- F& k&'n&rka N&st ni&god.iwQ 'u$ ni&pr.yN&0nQ oso$Q, (r.ypuOP0y N&dnak- F& N&st
ona sa0otnQ 0atkQ i ni& spaa caQ noc . powodu pac.u sw&go naN0ods.&go d.i&cka- ktAr&
ci&rpi na $o'&snQ O0i&rt&'nQ coro$S5 F& N&N sa0ocAd .osta ro.$ity w drod.& do pracy- ona
.aO ni& 0a poNScia- skQd w.iQP pi&niQd.& na N&go naprawS5 F& ki&dy wr&s.ci& pr.ys.a do
r&stauracNi- dowi&d.iaa siS- iF N&N wspApracownik N&st .$yt piNany- $y pracowaP- co wy0aga
od ni&N o$sugi dwukrotni& wiSks.&N 'ic.$y stoAw niF .wyk'&5 F& s.y$ki& .&$rani&
.a0Awi&nia d'a kucni powstr.y0uN& pr&t&nsN& kucar.a pod N&N adr&s&0, ?yP 0oF&-
dysponuNQc caoOciQ t&N in+or0acNi- .r&widowa$yO swAN sQd i dos.&d$yO do wniosku- F& to
ni&koni&c.ni& .a oso$a C ni& rAFni siS od innyc- '&c. N&dyni& .naNduN& siS w stani&
ni&.wyk&go str&su, >akt&0 N&dnak po.ostaN&- F& prA$uNQc .na'&XP wyNaOni&ni& c.yN&goO
.acowania w .oFon&N sytuacNi- wiSks.oOP 'ud.i stwi&rd.i- iF 0iao ono wi&'& wspA'n&go .
oso$owoOciQ tyc- ktAr.y ta0 d.iaa'i, I t&n +akt C c.Ssto po0iNany C N&st waFny d'a
psyco'oga spo&c.n&go- Nako F& 0a to duFy wpyw na .acowania 'ud.i w kontaktac .
inny0i, WracaNQc do powyFs.&go pr.ykadu C sposA$- w Naki .ar&aguN&s. na k&'n&rkS- N&st
wyra.&0 t&go- Nak int&rpr&tuN&s. N&N .acowani& w.g'Sd&0 si&$i&,
(odsu0owuNQc- a$y wyNaOniP .acowani& spo&c.n&- psyco'ogia spo&c.na sytuuN& siS
0iSd.y N&N naN$'iFs.y0i ku.yna0i= socNo'ogiQ i psyco'ogiQ oso$owoOci, Z socNo'ogiQ d.i&'i
.aint&r&sowani& sytuacyNny0i i socNa'ny0i c.ynnika0i wpywaNQcy0i na .acowani&- '&c.
konc&ntruN& siS $ard.i&N na psyco'ogic.n&N struktur.& N&dnost&k- ktAra powoduN&- iF staNQ
siS on& podatn& na wpyw spo&c.ny, Tak Nak i psyco'ogia oso$owoOci kad.i& nacisk na
psyco'ogiS N&dnostki- konc&ntruNQc siS N&dnak ni& ty'& na ty0- co 'ud.i rAFni od si&$i&- i'& na
takic proc&sac psyco'ogic.nyc- ktAr& o$&cn& u wiSks.oOci 'ud.i sprawiaNQ- F& sQ oni
podatni na wpyw spo&c.ny,
Taki& pod&NOci& satys+akcNonuN&- oc.ywiOci&- N&dyni& w taki0 .akr&si&- w Naki0 wpywy
spo&c.n& r.&c.ywiOci& ks.tatuNQ 'ud.ki& .acowani&,
2dy$y kaFdy pos.&d swoNQ wasnQ drogQ- ni&podatny na to- co inni ro$iQ 'u$ 0yO'Q-
wAwc.as ni& potr.&$owa'i$yO0y nauki na.wan&N psyco'ogiQ spo&c.nQ, 6i& u'&ga N&dnak
wQtp'iwoOci- F& inni na nas wpywaNQ, 1&dnak sia i ro.0iar t&go wpywu C Nak .o$ac.y0y
C ni& .aws.& sQ atwo dostr.&ga'n&,
Moc $py$ spoecznego>
(rA$uNQc pr.&konaP 'ud.i- F& na ic .acowani& wpywa wydatni& otoc.&ni& spo&c.n&-
psyco'og staN& pr.&d potSFnQ pr.&s.kodQ= skonnoOciQ- ktArQ ws.yscy pod.i&'a0y- do
wyNaOniania .acowania w t&r0inac oso$owoOciowyc @Nak w pr.ytoc.ony0 wc.&Oni&N
pr.ykad.i& k&'n&rki4, Zagadni&ni& to $yo o0awian& pr.&. wi&'u psyco'ogAw spo&c.nyc-
naNdo$itni&N N&dnak pr.&. >rit.a %&id&ra @1"584- E,E, 1on&sa @1"7"4 i T&& Hossa
@1"774, Hoss traktuN& to Nako podstawowy $Qd atry$ucNi 'u$ t&nd&ncNS do wyNaOniania
wasn&go .acowania ora. .acowania innyc wyQc.ni& w t&r0inac c&c oso$owoOci- pr.y
ni&doc&nianiu siy wpywu spo&c.n&go,
Z powodu t&nd&ncNi do pr.&oc.ania t&N siy N&st&O0y- Nako autor.y nini&Ns.&N ksiQFki- w p&ni
Owiado0i- F& staN&0y w o$'ic.u koni&c.noOci podNScia uciQF'iw&N wa'ki, 1&O'i N&st&O Nak
wiSks.oOP 'ud.i- to spotykaNQc siS po ra. pi&rws.y . pr.ykada0i .acowania spo&c.n&go-
$Sd.i&s. 0ia t&nd&ncNS do wyNaOni&nia t&go .acowania w t&r0inac oso$owoOci osA$ w to
.aangaFowanyc, Ws.ystko- o co prosi0y- to to- a$yO w trakci& c.ytania t&N ksiQFki
sprA$owa wstr.y0aP siS na krAtko .& swoi0 osQd&0 i pr.yNQ- F& a$y .ro.u0i&P- d'ac.&go
postSpuN&0y tak- a ni& inac.&N- koni&c.n& N&st $'iFs.& ro.po.nani& istoty sytuacNi spo&c.n&N,
9'ac.&go 'ud.i& 0aNQ t&nd&ncNS do ni&doc&niania siy wpywu spo&c.n&goW Istni&N& $ard.o
wi&'& pr.yc.yn5 pr.yNr.y0y siS i0 s.c.&gAowo w ro.d.ia'& 5, 6ato0iast o$&cni& na'&Fy
.auwaFyP- F& skonnoOP ta twor.y ni&poFQdan& nastawi&ni&- ktAr& 0oF& prowad.iP do
ni&kor.ystnyc postaw i .acowa/, 1&N opanowani& staN& siS wiSc koni&c.noOciQ,
1&dny0 . gAwnyc pro$'&0Aw .wiQ.anyc . takQ t&nd&ncNQ N&st to- iF twor.y ona poc.uci&
+as.yw&go $&.pi&c.&/stwa, (rawdS 0AwiQc- syst&0atyc.ni& ni& doc&niaNQc siy wpywu
spo&c.n&go- int&nsy+ikuN&0y ry.yko- F& N&N u'&gni&0y, 6a pr.ykad- ki&dy prA$uN&0y
wyNaOniP- d'ac.&go 'ud.i& ro$iQ odraFaNQc& $QdX d.iwac.n& r.&c.y C taki& Nak ci w
1on&stown c.y Waco- ktAr.y od$i&raNQ Fyci& so$i& i swoi0 d.i&cio0 C pociQgaNQc& i
wygodn& N&st opisani& o+iar Nako 'ud.i ni&p&nowartoOciowyc, (o.ostay0 daN& to poc.uci&-
iF na0 nigdy ni& 0oF& siS to pr.ydar.yP C co w.0aga nas.Q wasnQ podatnoOP na wpyw
spo&c.ny, (onadto ni& doc&niaNQc w p&ni siy odd.iaywania sytuacNi- N&st&O0y skonni do
nad0i&rn&go upras.c.ania .oFonyc oko'ic.noOci5 taki& upros.c.&ni& o$niFa nas.&
.ro.u0i&ni& pr.yc.yn wi&'u 'ud.kic .acowa/, DiSd.y inny0i 0oF& to prowad.iP do
.awstyd.ania o+iar C Nak to siS stao po trag&dii w 1on&stown C w sytuacNac- gdy N&dnostka
$ya .do0inowana pr.&. siy spo&c.n&- ktAry0 trudno siS $yo opr.&P,
(oniF&N pr.&dstawia0y pr.ykad taki&go- nad0i&rn&go upros.c.&nia, (r.yN0iN0y- F& N&st to
sytuacNa- w ktAr&N 'ud.i& graNQ w dwuoso$owQ grS na.wanQ U9y'&0at&0 wiSXniaV,
DogQ wy$raP N&dnQ . dwAc strat&gii= graP rywa'i.uNQc&- gdy prA$uNQ wygraP ty'& pi&niSd.y-
i'& to ty'ko 0oF'iw&- p&wni- F& ic partn&r straci ty'&- i'& ty'ko siS dao5 'u$ graP
koop&racyNni&- gdy staraNQ siS u.yskaP p&wnoOP- F& .arAwno oni- Nak i ic partn&r u.yskaNQ
ty'& sa0o, S.c.&gAy t&N gry o0Awi0y w ro.d.ia'& ",
B$&cni& waFn& N&st N&dyni& to- $y .wrAciP uwagS- F& sQ tu dwi& podstawow& strat&gi&- ktAr&
0oFna .astosowaP- graNQc w tS grS= rywa'i.acNa a'$o koop&racNa, ) t&ra. po0yO' o ni&ktAryc
. twoic .naNo0yc, 1ak sQd.is.- Nak oni $y tu .agra'iW
podstawowy bd atrybucji: ten&encja &o przeceniania rozmiar%, w jakim zachowanie l%&zi
jest wynikiem o&&zia$ywania &yspozycji wewntrznych, a nie&ocenianie roli czynnikw
syt%acyjnych.
0aczelna ma$pa w "ary*% w$o*y$a czapeczk po&r*n' i wszystkie ma$py w Ameryce zrobi$y
to samo.
) 1enry Da2i& Thorea%
Wal&en, 3456
7zsto s'&zimy, *e l%&zie zachow%j' si nieco&ziennie z powo&% nat%ry swych osobowo.ci.
7zasem je&nak takie zachowania mo#' by+ spowo&owane przez silne wp$ywy spo$eczne. W
8ilmie 0ieoczekiwana zmiana miejsc bohater, #rany przez Dana Aykroy&a, by$ bo#aty,
wy#o&ny i normalny ) &opki nie zosta$ z$apany w sie+ wp$yww spo$ecznych, ktre
&ramatycznie zmieni$y je#o *ycie.
6i&wi&'u 'ud.i 0a trudnoOci .& .na'&.i&ni&0 odpowi&d.i na to pytani&5 ws.yscy 0a0y
uc.uci&- F& nasi pr.yNaci&'& 0aNQ t&nd&ncNS do rywa'i.owania, U6o do$r.& C 0Ag$yO
powi&d.i&P C N&st&0 p&wi&n- F& ?o$- ktAry N&st s.&+&0 .$AN&cki&go int&r&su- .agra$y w tS
grS $ard.i&N rywa'i.acyNni& niF 0oNa pr.yNaciAka- Gar&n- ktAra N&st prawd.iwi& opi&ku/c.Q-
kocaNQcQ oso$QV, B.nac.a to- iF pod uwagS $i&r.&0y oso$owoOci nas.yc .naNo0yc i
.godni& . ty0 odpowiada0y, 6i& .astanawia0y siS .wyk'& nad naturQ sytuacNi- gdy
pr.&widuN&0y, 6a i'& N&dnak dokadn& sQ taki& pr.&widywaniaW C.y powinniO0y siS
.astanowiP nad sytuacNQ spo&c.nQW
?y to stwi&rd.iP- St&ySn Sa0u&'s i T&& Hoss @1""34 pr.&prowad.i'i nastSpuNQcy &ksp&ry0&nt,
VWy$ra'i grupS stud&ntAw .& Stan+ord Jni*&rsity- ktAr.y .osta'i u.nani pr.&.
wspA0i&s.ka/cAw . t&go sa0&go akad&0ika .a .d&cydowani& koop&racyNnyc $QdX
wyraXni& rywa'i.uNQcyc,
J.yska'i to- pr&.&ntuNQc U9y'&0at wiSXniaV swoi0 wspApracowniko0 i pros.Qc ic o
wska.ani&- ktAr.y .& stud&ntAw w ic akad&0iku naNprawdopodo$ni&N pr.yNS'i$y strat&giS
rywa'i.acyNnQ- a ktAr.y koop&racyNnQ,
Tak Nak oc.&kiwano- ni& 0i&'i oni kopotu . pr.ypisani&0 swyc ko'&gAw do N&dn&N .
kat&gorii,
6astSpni& Sa0u&'s i Hoss .aprosi'i wytypowan& oso$y do gry w U9y'&0at wiSXniaV w
prowad.ony0 &ksp&ry0&nci& psyco'ogic.ny0, Zastosowano tu ni&wi&'ki& os.ustwo=
$adac.& .0i&ni'i 0ao .nac.Qcy &'&0&nt sytuacNi spo&c.n&N C to .nac.y na.wS gry, (oowi&
$adanyc powi&d.i&'i- F& na.ywa siS to U2rQ na Wa'i Str&&tV- a drugi&N poowi&- iF U2rQ
wspA'nyc int&r&sAwV, (o.a ty0 &'&0&nty gry $yy id&ntyc.n&, Tak wiSc ci- ktAr.y .osta'i
pr.yd.i&'&ni do N&dn&N . powyFs.yc kat&gorii @rywa'i.uNQcy 'u$ koop&ruNQcy4- gra'i w grS-
ktAra $ya na.ywana .arAwno U2rQ na Wa'i Str&&tV- Nak i U2rQ wspA'nyc int&r&sAwV- co
dawao ro.kad c.t&ropo'owy, 1ak sQd.is.- co siS staoW 1ak twoi .naNo0i .agra'i$y w tS grSW
Dlacze#o jakakolwiek rozs'&na osoba mia$aby .lepo po&'*a+ za kim., kto o#$asza si
7hryst%sem, rezy#n%j'c z wolno.ci osobistej, pozwalaj'c przyw&cy na swobo&ne wsp$*ycie
ze swoj' *on' i &yktowanie sobie, jakie stos%nki osobiste mo*e kontyn%owa+, Dlacze#o tak
$atwo mo*na pomniejszy+ warto.+ osb po&'*aj'cych za przyw&c' k%lt%, takim jak Da2i&
9oresh, okre.laj'c ich mianem #$%pcw, po&czas #&y tak na&mierne %proszczenie i
zaprzeczanie sile wp$yw% spo$eczne#o mo*e prowa&zi+ &o obci'*ania win' o8iar.
I .nAw wiSks.oOP . nas id.i& pr.&. Fyci& .akadaNQc- iF ty0- co siS naprawdS 'ic.y- N&st
oso$owoOP N&dnostki- a ni& coO tak trywia'n&go Nak na.wa gry, 6i&ktAr.y 'ud.i& wydaNQ siS
rywa'i.uNQcy . natury i .naNduNQ pr.yN&0noOP w wa'c& . rywa'&0, Inni- $ard.i&N nastawi&ni na
wspApracS- osiQgnQ wiSks.Q satys+akcNS- up&wniws.y siS- F& nikt ni& utraci .$yt duFo
pi&niSd.y ani F& nic.yN& uc.ucia ni& .ostay .ranion&, (rawdaW 6i& tak s.y$ko, 1ak poka.uN&
rycina 1,2- naw&t tak trywia'ny asp&kt sytuacNi Nak na.wa gry wywoa dra0atyc.nQ rAFnicS w
ty0- Nak siS 'ud.i& .acowa'i, 2dy na.wano to U2rQ na Wa'i Str&&tV- okoo dwAc tr.&cic
$adanyc .acowao siS rywa'i.acyNni&- nato0iast gdy na.wano to U2rQ wspA'nyc
int&r&sAwV- N&dyni& N&dna tr.&cia .ar&agowaa w t&n sposA$, 6a.wa gry $ya noOniki&0
si'nyc nor0 spo&c.nyc okr&O'aNQcyc odpowi&dni rod.aN .acowania w dan&N sytuacNi- a
Nak .o$ac.y0y w ro.d.ia'& 7- nor0y spo&c.n& 0ogQ $ard.o si'ni& ks.tatowaP .acowania
'ud.i,
R:7;0A 3.<. 7o wp$ywa na to, w jakim stopni% l%&zie b&' kooperowa+ )
ich osobowo.+ czy te* istota syt%acji spo$ecznej, =am%els i Ross >3??@A stwier&zili, i*
osobowo.ci st%&entw colle#eB%, oszacowane przez wsp$mieszka/cw z te#o same#o
aka&emika, nie &etermin%j' te#o, jak &alece kooper%j'ce l%b rywaliz%j'ce b&' si
zachowywa+ w tok% #ry w laboratori%m. Dramatyczny wp$yw wywar$a nazwa #ry ) to, czy
by$a ona nazwana CDr' wsplnych intereswE czy CDr' na Wall =treetE. Takie pozornie
nieznacz'ce elementy syt%acji spo$ecznej mo#' wywiera+ istotny wp$yw na l%&zkie
zachowanie, przyt$aczaj'c r*nice osobowo.ciowe >zaczerpnito zF =am%els, Ross, 3??@A
W opisan&N sytuacNi oso$owoOP wywoaa ni& daNQc& siS .0i&r.yP rAFnic& 0iSd.y
.acowani&0 +aktyc.ny0 a pr.&widywany0, Ci- okr&O'&ni Nako rywa'i.uNQcy- ni& $y'i skonni
pr.yN0owaP strat&gii rywa'i.acyNn&N c.SOci&N niF tak .wani koop&ruNQcy, Taki w.or.&c
wynikAw N&st N&dny0 . tyc- . ktAry0i c.SOci&N spotka0y siS w t&N ksiQFc&= po.orni& 0ao
.nac.Qc& &'&0&nty sytuacNi spo&c.n&N 0ogQ wywoaP si'n& &+&kty i pr.&waFyP nad rAFnica0i
oso$owoOciowy0i, 6i& o.nac.a to- iF rAFnic& oso$owoOciow& ni& istni&NQ 'u$ sQ ni&waFn&5
on& sQ i c.Ssto $ywaNQ $ard.o istotn&,
9owi&d.i&'iO0y siS N&dnak- F& p&wn& sytuacN& spo&c.n& i Orodowiskow& sQ tak si'n&- F&
wywi&raNQ dra0atyc.ny wpyw prawi& na kaFd&go, I to N&st waOni& o$s.ar .aint&r&sowa/
psyco'oga spo&c.n&go,
Moc sytac(i s"ie&ty$nych+ &r't&a historia idei
(odsu0owuNQc- 0oFna powi&d.i&P- F& sytuacN& spo&c.n& c.Ssto wywi&raNQ .ad.iwiaNQcy i
gS$oki wpyw na 'ud.ki& .acowani&, )'& co waOciwi& ro.u0i&0y pr.&. sytuacN&
spo&c.n&W 1&dna .& strat&gii po'&ga na wys.c.&gA'ni&niu o$i&ktywnyc waOciwoOci taki&N
sytuacNi- a wiSc t&go- Nak nagrad.a ona .aangaFowan& w ni& oso$y- a nastSpni& na
udoku0&ntowaniu .acowa/- ktAr& wynikaNQ . tyc o$i&ktywnyc waOciwoOci,
.eha$ioryz!> ?ya to s.koa 0yO'&nia- ktAra .do0inowaa a0&ryka/skQ psyco'ogiS w
pi&rws.&N poowi& $i&FQc&go wi&ku, ?&awiory.0 wyrAs . $ada/ nad .wi&r.Sta0i niFs.y0i
i usiowa poka.aP- F& proc&s uc.&nia siS .acod.i d.iSki w.0ocni&niu C to .nac.y
skoNar.&niu po.ytywnyc i n&gatywnyc .dar.&/ .acod.Qcyc w Orodowisku . okr&O'ony0i
.acowania0i, 6a pr.ykad- psy pr.y$i&gaNQ na .awoani&- poni&waF wyuc.yy siS- F& .a
u'&goOciQ nastSpuN& po.ytywn& w.0ocni&ni& @np, poFywi&ni& 'u$ pi&s.c.oty4,
(syco'ogowi& wywod.Qcy siS . t&N tradycNi- tacy Nak 1on Watson @1"2#4 c.y ?,>, Skinn&r
@1"384- uwaFa'i- iF 'ud.ki& .acowani& 0oFna .ro.u0i&P popr.&. pr.&O'&d.&ni& kar i nagrAd
wystSpuNQcyc w Orodowisku- gd.i& FyN& dany organi.0, 9'at&go ni& 0a potr.&$y- $y $adaP
taki& su$i&ktywn& stany Nak 0yO'&ni& i odc.uwani&,
CcQc wiSc .ro.u0i&P .acowani& 0i&s.ka/cAw Tos )ng&'&s- ktAr.y .ignorowa'i woani&
swyc sQsiadAw o po0oc- $&awiorysta ana'i.owa$y sytuacNS- $y dowi&d.i&P siS- Naki&
c.ynniki a0oway ws.&'ki& prA$y ud.i&'&nia po0ocy, Taki& konc&pcN& i poNScia Nak
po.nani&- 0yO'&ni& i odc.uwani& ni& $yy stosowan& pr.&. $&awiorystAw, Traktowa'i
N& Nako .$yt sa$& i osad.on& w u0yO'&- a ni& $&.poOr&dnio .akotwic.on& w daNQcy0 siS
o$s&rwowaP .acowaniu,
WiSks.oOP wspAc.&snyc psyco'ogAw spo&c.nyc @rAwni&F autor.y t&N ksiQFki4 N&st
pr.&konanyc- F& o i'& pod&NOci& $&awiorystyc.n& 0a p&wnQ wartoOP- o ty'& N&dnak N&st .$yt
upros.c.on&- $y dostarc.yP p&n&go- dokadn&go .ro.u0i&nia .acowania spo&c.n&go, Co
wiSc&N- pr.y okr&O'on&N do.i& .rSc.noOci i .wrAc&niu uwagi na s.c.&gAy- 0oF'iwy N&st
o$i&ktywi.0 i pr&cy.Na rAwni&F wt&dy- gdy $adac. posuguN& siS poNScia0i 0&nta'istyc.ny0i
Nak po.nani&- 0yO'&ni& i odc.uwani&,
Stwi&rd.i'iO0y takF&- iF .acowani& spo&c.n& ni& daNS siS w p&ni .ro.u0i&P- N&O'i
ogranic.y0y nas.& o$s&rwacN& do +i.yc.nyc waOciwoOci sytuacNi, Za0iast t&go 0usi0y
spoNr.&P na niQ . punktu wid.&nia tyc- ktAr.y siS w ni&N .naNduNQ- $y po.naP- w Naki sposA$
konstruuNQ oni su$i&ktywny o$ra. Owiata- ktAry ic otac.a @2ri++in- Hoss- 1""15 Hoss- 6is$&tt-
1""14, Int&rpr&tacNa o.nac.a- F& pod uwagS $i&r.& siS ni& to- co o$i&ktywni& sytuacNa .awi&ra-
'&c. to- co 'ud.i& . t&N .awartoOci c.yniQ,
6a pr.ykad sytuacNS- gdy ktoO do nas podcod.i- k'&pi& po p'&cac i pyta- Nak siS c.uN&0y-
0oF&0y rAFni& .int&rpr&towaP, Za'&Fy to od t&go- c.y pytani& .ada $'iski pr.yNaci&'- gS$oko
pr.&NSty ty0- F& .$yt ciSFko pracuN&0y- c.y pr.ypadkowy .naNo0y- . ktAry0 0iNa0y siS
cod.i&nni&- a'$o spr.&dawca sa0ocodAw .a0i&r.aNQcy na0 spr.&daP uFywan& auto C
0i0o iF N&st s+or0uowan& w t&n sa0 sposA$ i .adan& taki0 sa0y0 ton&0, 1&st
ni&prawdopodo$n&- $y odpowiadaNQc na pytani& .adan& pr.&. spr.&dawcS- s.c.&gAowo 0u
opisywaP $A'&- ktAr& odc.uwa0y w n&rkac,
&ehawioryzm: szkol' psycholo#iczna, ktra %trzym%je, i* aby zroz%mie+ l%&zkie zachowanie,
wystarczy je&ynie rozwa*y+ na#ra&zaj'ce w$a.ciwo.ci .ro&owiska ) to znaczy to, w jaki
sposb pozytywne i ne#atywne wy&arzenia w otoczeni% s' zwi'zane ze specy8icznymi
zachowaniami
Psychologia postaci, 6acisk- ktAry kad.i&0y na int&rpr&tacNS- $i&r.& siS . pod&NOcia
.wan&go psyco'ogiQ postaci, Zaproponowana poc.Qtkowo Nako t&oria wyNaOniaNQca- Nak
'ud.i& spostr.&gaNQ Owiat +i.yc.ny- psyco'ogia postaci utr.y0uN&- F& powinniO0y $adaP
su$i&ktywny sposA$- w Naki o$i&kt @2&sta't a'$o inac.&N postaP4 poNawia siS w u0yO'&
c.owi&ka- a ni& o$i&ktywn&- +i.yc.n& waOciwoOci- ktAr& .awi&ra, 6a pr.ykad- N&dnQ . drAg
do .ro.u0i&nia t&go- w Naki sposA$ 'ud.i& spostr.&gaNQ na0a'owany o$ra.- $yo$y ro.&$rani&
go na &'&0&nty c.Qstkow&- taki& Nak dokadna 'ic.$a ko'orAw podstawowyc .astosowana do
rAFnyc +rag0&ntAw pAtna- rod.aN& pociQgniSP pSd.'a wykor.ystan& do nani&si&nia +ar$y i
ic od0i&nn& ks.taty- a nastSpni& prA$a okr&O'&nia- Nak t& &'&0&nty .ostay poQc.on& pr.&.
od$iorcS- $y powsta caoOciowy o$ra., Zgodni& N&dnak . psyco'oga0i 2&sta't ni&0oF'iw&
N&st- $y .ro.u0i&P sposA$- w Naki o$i&kt N&st spostr.&gany- pr.&. .wyk& .$adani& &'&0&ntAw-
. ktAryc $udowaa p&rc&pcNa, CaoOP N&st rAFna od su0y swyc c.SOci, 6a'&Fy siS
skonc&ntrowaP na +&no0&no'ogii spostr.&gaNQc&go- to N&st na ty0- w Naki sposA$ o$i&kt Nawi
siS 'ud.io0- a ni& na &'&0&ntac skadowyc o$i&ktywn&go $odXca,
psychologia postaci: szko$a psycholo#iczna po&kre.laj'ca wa*no.+ ba&ania s%biektywne#o
sposob%, w jaki &any obiekt pojawia si w %my.le l%&zi, zamiast po&&ania ba&aniom
wy$'cznie obiektywnych, 8izycznych cech te#o obiekt%
(od&NOci& psyco'ogii postaci .ostao opracowan& w 6i&0c.&c w pi&rws.&N poowi& nas.&go
wi&ku pr.&. Gurta Go++kS- Wo'+ganga Goi&ra- Da]a W&rt&i0&ra ora. ic uc.niAw i
ko'&gAw, (od koni&c 'at tr.yd.i&styc wi&'u tyc psyco'ogAw wy&0igrowao do JS)-
uci&kaNQc pr.&d it'&rowski0 r&Fi0&0- co w duFy0 stopniu wpynSo na a0&ryka/skQ
psyco'ogiS, Ic odd.iaywani& $yo tak wi&'ki&- F& .acScio to co naN0ni&N N&dn&go
$ystr&go o$s&rwatora do poc.yni&nia uwagi- iF Ugdy$y0 $y .0us.ony do wy0i&ni&nia
na.wiska c.owi&ka- ktAry wywar naNwiSks.y wpyw na ty0 po'u- $y$y to )do'+ %it'&rV
@Cartwrigt- 1"7"- s, 8#4,
WOrAd &0igrantAw $y Gurt T&win- ktAry spowodowa pr.&o0 w .astosowaniu r&gu
psyco'ogii postaci, Wykrac.aNQc po.a c.ynniki .wiQ.an& .& spostr.&gani&0 o$i&ktAw-
pr.&niAs N& do spostr.&gania spo&c.n&go- wyraFaNQc&go to- Nak 'ud.i& spostr.&gaNQ innyc
ora. ic 0otywy- int&ncN& i .acowania, T&win $y pi&rws.y0 $adac.&0- ktAry .da so$i&
w p&ni sprawS . t&go- Nak waFn& N&st pr.yNSci& p&rsp&ktywy patr.&nia tyc- ktAr.y .naNduNQ
siS w dan&N sytuacNi spo&c.n&N- $y po.naP- w Naki sposA$ konstruuNQ oni @np, spostr.&gaNQ-
int&rpr&tuNQ- .ni&ks.tacaNQ4 swAN o$ra. Orodowiska spo&c.n&go, 1uF wkrAtc& psyco'ogowi&
spo&c.ni u.na'i waFnoOP ana'i.y sytuacNi su$i&ktywnyc @to- w Naki sposA$ .ostay on&
skonstruowan& pr.&. 'ud.i4, ewc.&snyc psyco'ogAw spo&c.nyc i ic k'uc.ow&
twi&rd.&nia pr.&dstawi0y na nastSpnyc stronac,
Bw& konstrukty 0ogQ $yP doOP prost&- tak Nak w pr.ykad.i& . wc.&Oni&N o0awiany0
pytani&0= U1ak siS 0as.WV DogQ $yP N&dnak takF& nad.wyc.aN sko0p'ikowan&, (r.ypuOP0y-
F& Dary pocaowaa 1ona w po'ic.&k po ic pi&rws.&N randc&, W Naki sposA$ 1on .ar&aguN&
na t&n pocaun&kW (owi&d.i&'i$yO0y- iF to .a'&Fy od t&go- Nak konstruuN& tS sytuacNS, C.y
int&rpr&tuN& t&n +akt Nako pi&rws.y krok C .nak $ud.&nia siS u Dary ro0antyc.n&go ni0
.aint&r&sowaniaW ) 0oF& potraktuN& to Nako wyra. siostr.an&go dystansu C sygna- F& Dary
pragni& $yP pr.yNaci&'&0 i nic.y0 wiSc&NW )'$o t&F od$i&r.& owo .dar.&ni& Nako wyra.
t&go- iF Dary N&st ni0 .aint&r&sowana- N&dnak pragni&- $y sprawy w ic .wiQ.ku ni& ro.wiNay
siS .$yt s.y$koW 2dy$y 1on $Sdni& .int&rpr&towa tS sytuacNS- 0Ag$y pop&niP powaFnQ
po0ykS5 0Ag$y .'&kc&waFyP to- co 0iao s.ansS staP siS 0ioOciQ N&go Fycia- a'$o t&F
0Ag$y wyra.iP swoN& uc.uci& ni&waOciwi&, SQd.i0y- iF w kaFdy0 . tyc pr.ypadkAw
naN'&ps.Q strat&giQ po.wa'aNQcQ .ro.u0i&P r&akcNS 1ona $yo$y .na'&.i&ni& sposo$u na
okr&O'&ni&- Naki N&st N&go konstrukt wyNaOniaNQcy .acowani& Dary- ni& .aO poddawani&
dro$ia.gow&N ana'i.i& o$i&ktywn&N natury sa0&go pocaunku @N&go c.as trwania- siS itp,4, )'&
Nak ow& konstrukty sQ twor.on&W (owo'i;
S&)d si* "ior) &onstr&ty+ podsta$o$e !oty$y ldz&ie
W Naki sposA$ 1on okr&O'i powAd- d'a ktAr&go Dary go pocaowaaW 1&O'i prawdQ N&st- iF
waOni& su$i&ktywn&- a ni& o$i&ktywn& sytuacN& wpywaNQ na 'ud.i- to 0usi0y .ro.u0i&P- Nak
docod.i0y do swoic su$i&ktywnyc wyo$raF&/ Owiata, Co stara0y siS osiQgnQP- gdy
int&rpr&tuN&0y Owiat spo&c.nyW (ytani& taki& tr.&$a postawiP . p&rsp&ktywy 'ud.ki&N
oso$owoOci, Co N&st swoist&go w oso$owoOci 1ona C wynikaNQc&go . wycowania-
odd.iaywa/ rod.iny i unikatowyc doOwiadc.&/ C F& N&go wid.&ni& Owiata N&st waOni&
taki&W Gonc&ntrowani& siS na rAFnicac indywidua'nyc w oso$owoOciac 'ud.i- cociaF
wartoOciow&- po0iNa to- co 0a .wyk'& .nac.ni& wiSks.Q wagS= wpyw sytuacNi spo&c.n&N,
)$y to .ro.u0i&P- 0usi0y po.naP podstawow& prawa natury 'ud.ki&N- wspA'n& d'a
ws.ystkic- co wyNaOni- d'ac.&go konstruuN&0y Owiat spo&c.ny w taki waOni& sposA$,
1&st&O0y organi.0a0i .oFony0i5 w kaFd&N cwi'i ni&.'ic.on& 'ic.$y kr.yFuNQcyc siS
0otywAw wpywaNQ na nas.& 0yO'&ni& i .acowani&, Z upyw&0 c.asu psyco'ogowi&
spo&c.ni stwi&rd.i'i- iF dwa . nic sQ s.c.&gA'ni& waFn&= potr.&$a $ycia tak ad&kwatny0- Nak
to ty'ko 0oF'iw&- ora. potr.&$a taki&go usprawi&d'iwiania nas.yc 0yO'i i d.iaa/- $y 0i&P
do$r& o so$i& 0ni&0ani&,
2dy id.i&0y pr.&. Fyci&- w wiSks.oOci pr.ypadkAw kaFdy . tyc 0otywAw popyca nas w
ty0 sa0y0 ki&runku, (r.ypuOP0y- na pr.ykad- iF .$'iFa siS roc.nica O'u$u nas.yc rod.icAw
i pragni&0y i0 daP doskonay pr&.&nt, 1&O'i $ard.o siS od si&$i& rAFniQ- 0aNQ inn&
.aint&r&sowania i o$$y- .do$yci& doskona&go pr&.&ntu C taki&go- ktAry .adowo'i ic o$oN&
C wy0aga wi&'u pr.&0yO'&/ i wraF'iwoOci na ro.0ait& su$t&'n& pr.&sanki spo&c.n&, 1&F&'i
sprosta0y- $Sd.i& to .nac.yo- F& potra+i0y ad&kwatni& spostr.&gaP Owiat spo&c.ny- a takF&
poc.uN&0y siS ko0p&t&ntni i w.roOni& nas.a sa0ooc&na, C.Ssto N&dnakF& .naNduN&0y siS w
sytuacNac- gdy o$a t& 0otywy sQ pr.&ciwstawn& C wt&dy $'iFs.& pr.yNr.&ni& siS
r.&c.ywistoOci uNawni- iF .acowuN&0y siS gupio 'u$ ni&0ora'ni&,
T&on >&sting&r- N&d&n . nas.yc naN$ard.i&N twArc.yc $adac.y- $ard.o s.y$ko .da so$i&
sprawS . t&go- F& s.c.&gA'ni& wartoOciowy wg'Qd w pracS 'ud.ki&N psyciki u.yskuNQ
psyco'ogowi& spo&c.ni wAwc.as- gdy ow& 0otywy pociQgaNQ N&dnostkS w pr.&ciwstawnyc
ki&runkac, Wyo$raX so$i& na pr.ykad- iF N&st&O pr&.yd&nt&0 StanAw ZN&dnoc.onyc-
twAN kraN .aO N&st .aangaFowany w trudnQ i kos.townQ woNnS w poudniowo-wscodni&N ).Ni,
WoFy&O w tS woNnS s&tki 0i'ionAw do'arAw i poconSa ona Fyci& s&t&k tysiScy
)0&rykanAw ora. o wi&'& wiSc&N o+iar wOrAd ni&winnyc cywi'Aw wi&tna0skic, Ta woNna
wydaN& siS sytuacNQ $&. wyNOcia5 ni& widaP N&N ko/ca, C.Ssto $ud.is. siS w Orodku nocy
o$'any .i0ny0 pot&0 wQtp'iwoOci= . N&dn&N strony $o'&N&s. nad caQ tQ r.&.iQ- ktAra siS toc.y-
a N&dnoc.&Oni& ni& cc&s. pr.&NOP do istorii Nako pi&rws.y a0&ryka/ski pr&.yd&nt- ktAry
pr.&gra woNnS,
6i&ktAr.y . twoic doradcAw 0AwiQ ci- F& dostr.&gaNQ Owiat&ko na ko/cu tun&'u C F& N&O'i
nasi'is. $o0$ardowani&- wrAg wkrAtc& skapitu'uN& i woNna siS sko/c.y, ?Sd.i& to d'a ci&$i&
waFn& .wyciSstwo5 ni& ty'ko odni&si&s. sukc&s- osiQgaNQc c&'& 0i'itarn& i po'ityc.n&- '&c. i
istoria potraktuN& ciS Nak $oat&ra, 1&dnakF& inni doradcy sQ pr.&Owiadc.&ni- F& nasi'ani&
$o0$ardowania w.0oF& ty'ko opAr wroga5 oni na0awiaNQ ciS do .awarcia pokoNu,
Psychologia spoeczna koncentr%je si na tym, co powo&%je, *e nawet inteli#entne i silne
je&nostki pope$niaj' powa*ne b$&y, staj'c w oblicz% sprzecznych ra& w o&niesieni%
&o &ecyzji o wielkiej wa&ze.
"ierwsi psycholo#owie spo$eczni po&kre.lali, *e aby przewi&ywa+ zachowanie spo$eczne,
trzeba wzi'+ po& %wa# to, jak l%&zie konstr%%j' >interpret%j', spostrze#aj'A .wiat spo$eczny.
GtAry0 doradco0 N&st&O skonny uwi&r.yPW 1ak .o$ac.y0y w ro.d.ia'& 3- pr&.yd&nt Tyndon
1onson stanQ w o$'ic.u taki&go waOni& dy'&0atu, 6i& 0a nic ni&oc.&kiwan&go w ty0- F&
uwi&r.y doradco0- ktAr.y na0awia'i go do &ska'acNi woNny- poni&waF gdy$y .wyciSFy w t&N
woNni&- 0Ag$y usprawi&d'iwiP swoN& wc.&Oni&Ns.& .acowani& Nako dowAdcy- nato0iast
wyco+uNQc siS . Wi&tna0u- ni& ty'ko X'& $y siS .apisa w istorii- '&c. 0usia$y takF&
usprawi&d'iwiP O0i&rP wi&'u 'ud.i i wyr.ucon& w $oto pi&niQd.&, Ta rada N&dnak oka.aa siS
$Sdna, 6asi'ani& $o0$ardowa/ posuFyo N&dyni& do utrwa'&nia pr.yNSt&go pr.&. wroga
ro.wiQ.ania i ni&potr.&$ni& pr.&duFyo woNnS, 1ak poka.uN& t&n pr.ykad- potr.&$a
sa0ousprawi&d'iwi&nia 0oF& pr.&ciwstawiP siS potr.&$i& ad&kwatnoOci i pr.yni&OP
katastro+a'n& skutki,
WiSks.oOP psyco'ogAw spo&c.nyc .gad.a siS- F& o$a t& 0otywy sQ waFn& i F& 0ogQ siS
pr.&NawiaP . rAFnQ siQ, GaFdy N&dnak . tyc 0otywAw 0a unikatow& i int&r&suNQc&
i0p'ikacN&- ktAr& sQ wart& odd.i&'n&go ro.waF&nia, (r.yNr.yN0y siS $'iF&N ty0 0otywo0,
Pode(#cie z$i)zane z sa!oocen)+ pragnienie? "y cz@? :e (est si* do"ry!
WiSks.oOP . nas 0a si'nQ potr.&$S spostr.&gania si&$i& Nako pr.y.woityc- ko0p&t&ntnyc-
sy0patyc.nyc i onorowyc osA$, (owod&0- d'a ktAr&go spostr.&ga0y Owiat tak- a ni&
inac.&N- N&st to- iF .0i&r.a0y do r&a'i.acNi potr.&$y naka.uNQc&N doskona'iP poFQdan&
wyo$raF&ni& sa0&go si&$i& 'u$- inny0i sowy- podnosiP sa0ooc&nS @)ronson- 1""25
?au0&ist&r- 1""35 Gunda- 1""05 (ys.c.ynski- 2r&&n$&rg- 1"875 Ti$od&au- )ronson- 1""24,
DaNQc wy$Ar po0iSd.y .ni&ks.tac&ni&0 o$ra.u Owiata w c&'u podtr.y0ania do$r&go
sa0opoc.ucia a od.wi&rci&d'&ni&0 Owiata ad&kwatni&- 'ud.i& c.Ssto wy$i&raNQ tS pi&rws.Q
opcNS,
samoocena: &okonywane przez l%&zi oszacowania warto.ci samych siebie, to znaczy
rozmiar%, w jakim spostrze#aj' siebie jako &obrych, kompetentnych i przyzwoitych
0spra$iedli$ianie $cze#nie(szego do#$iadczenia> 6i&dawno ro.wi&d.iony 0SFc.y.na
0Ag$y o$winiaP swQ $yQ FonS o ro.pad 0aF&/stwa twi&rd.Qc- F& ni& .wracaa dostat&c.n&N
uwagi na N&go potr.&$y- .a0iast powi&d.i&P prawdS- iF to waOni& N&go .a.droOP i nad0i&rn&
poc.uci& wasnoOci skoniy NQ do od&NOcia, 9.iSki sw&N int&rpr&tacNi 0a on '&ps.&
sa0opoc.uci&, ?ard.o trudno N&st pr.y.naP siS do swoic $rakAw- naw&t gdy prowad.i to do
ni&ad&kwatn&go o$ra.u Owiata, Bc.ywiOci& kons&kw&ncNQ t&go .ni&ks.tac&nia N&st spad&k
0oF'iwoOci uc.&nia siS . wasnyc doOwiadc.&/5 o.nac.a to- iF w swoi0 nastSpny0
0aF&/stwi& 0SFc.y.na t&n $Sd.i& popada w t& sa0& kopoty,
6i& .a0i&r.a0y suponowaP- F& 'ud.i& tota'ni& .ni&ks.tacaNQ r.&c.ywistoOP- .apr.&c.aNQc w
caoOci in+or0acNi- ktAra pr.&dstawia ic w .y0 Owi&t'&5 taki& kra/cow& .acowani& r.adko
siS .dar.a po.a s.pita'a0i psyciatryc.ny0i, 9'a nor0a'nyc osA$- takic Nak ty i 0y- staN&
siS to c.Ssto 0oF'iw& d.iSki ni&co inn&0u powiQ.aniu +aktAw- taki&0u- ktAr& poka.uN& nas w
0oF'iwi& naN'&ps.y0 Owi&t'&, SpANr.0y na Hog&ra C +ac&ta- ktAr&go $uty sQ prawi& .aws.&
ni& .awiQ.an& i ktAry c.Ssto 0a p'a0y . kawy na gorsi& kos.u'i 'u$ O'ady 0us.tardy wokA
ust, WiSks.oOP o$s&rwatorAw 0oF& traktowaP Hog&ra Nako $rudasa- nato0iast Hog&r 0oF&
spostr.&gaP si&$i& Nako c.owi&ka ni& pr.ywiQ.uNQc&go wagi do s.c.&gAAw i
ni&ko0pu'sywn&go, )'$o- gdy %&at&r gra w kos.ykAwkS i w atwyc sytuacNac ni& tra+ia
s.&OP 'u$ si&d&0 ra.y . r.Sdu- c.onkini& N&N .&spou 0ogQ NQ u.naP .a po.$awionQ ta'&ntu i
dwa ra.y siS .astanowiP- ni0 .nowu podad.Q N&N pikS5 nato0iast . drugi&N strony- %&at&r
0oF& po prostu uwaFaP- iF N&s.c.& ni& wpada w swAN ryt0,
To- F& .ni&ks.taca0y +akty- $y poc.uP siS '&pi&N- N&st r.&c.Q cakowici& oc.ywistQ- .nanQ
naw&t oka.Nona'ny0 o$s&rwatoro0 'ud.ki&go .acowania, 1&dnakF& sposA$- w Naki d.iaa t&n
0otyw- N&st c.Ssto .askakuNQcy i r.uca sporo Owiata na .acowani&- ktAr& w inny0
pr.ypadku 0ogo$y $yP okryt& taN&0nicQ,
Cierpienie a sa!ospra$iedli$ianie, WrAP0y do N&dn&go . nas.yc pi&rws.yc
sc&narius.y C pr.ypadku Car'i&go i N&go syna, Sa0a, 9'ac.&go Sa0 $y 0ni&N ro.kocany
w swyc stowar.ys.onyc $raciac niF Car'i&- gdy $y w co''&g&:uW Bdpowi&s.- F& Car'i&
$y $'iski s+or0uowania ipot&.y- iF $yP 0oF& N&go stowar.ys.&ni& ni& pr.yciQga NuF o$&cni&
takic wspaniayc 'ud.i Nak wAwc.as- gdy on sa0 ta0 uc.Ss.c.a, To 0oF& $yP prawda,
SQd.i'i$yO0y N&dnak- F& pr.yc.yny t&go wiQFQ siS . +akt&0 inicNacNi, S.c.&gA'ni& .aO
upi&ra'i$yO0y siS pr.y ty0- F& gAwny c.ynnik- ktAry w.0aga sy0patiS Car'i&go d'a
stowar.ys.onyc . ni0 $raci- $y c.SOciowo .wiQ.any . ni&pr.yN&0ny0i &'&0&nta0i
rytuaAw inicNacyNnyc- pr.&. ktAr& pr.&s.&d- podc.as gdy Sa0 0Ag N& o0inQP, ?r.0i to
ni&co d.iwni&, 9'ac.&go coO tak ni&pr.yN&0n&go 0ogo sprawiP- F& Car'i& po'u$i owo
stowar.ys.&ni&W C.yF to ni& psyco'ogia $&awiorystyc.na uc.y nas- F& waOni& nagrody- a
ni& kary skaniaNQ 'ud.i do po'u$i&nia r.&c.y- ktAr& siS . ni0i wiQFQW 9okadni& tak, 1ak
N&dnak .auwaFy'iO0y wc.&Oni&N- w ostatnic 'atac psyco'ogowi& spo&c.ni usta'i'i- iF taki&
s+or0uowani& N&st nad0i&rny0 upros.c.&ni&0- $y dostat&c.ni& wyNaOniaP 0yO'&ni& i
0otywacNS c.owi&ka, Bd0i&nni& niF s.c.ury i goS$i& istoty 'ud.ki& 0aNQ potr.&$S
usprawi&d'iwi&nia sw&go u$i&g&go doOwiadc.&nia- to .aO 0oF& prowad.iP ic do 0yO'i-
odc.uP i .acowa/- ktAr& ni& .aws.& odpowiadaNQ pr&cy.yNny0 kat&gorio0 $&awiorystAw,
6as.& dQF&ni& do u0ocni&nia sa0ooc&ny 0oF& 0i&P .ad.iwiaNQc& kons&kw&ncN&,
C.y pr.&cod.&ni& pr.&. ni&$&.pi&c.n& a'$o ni&pr.yN&0n& inicNacN& pr.y wstSpowaniu do
stowar.ys.&nia .wiSks.a c.y t&F .0ni&Ns.a sy0patiS do t&go stowar.ys.&niaW ?adania
psyco'ogii spo&c.n&N poka.uNQ- F& ki&dy 'ud.i& do$rowo'ni& pod&N0uNQ $o'&sn& c.y
ni&pr.yN&0n& inicNacN&- $y doQc.yP do grupy- wAwc.as 0us.Q u.asadniP so$i& to
doOwiadc.&ni&- ccQc uniknQP poc.ucia- iF .gupi&'i, 1&dny0 .& sposo$Aw N&st u.nani&- F&
inicNacNa $ya t&go warta- poni&waF grupa N&st cudowna,
) oto wyNaOni&ni&- Nak to siS d.i&N&, 1&F&'i Car'i& pr.&Nd.i& pr.&. surow& rytuay- a$y staP siS
c.onki&0 stowar.ys.&nia- a pAXni&N odkryN& ni&pr.yN&0n& r.&c.y- ktAr& stawiaNQ
stowar.ys.onyc $raci w .y0 Owi&t'&- to poc.uN& siS Nak gupi&c= U9'at&go pr.&s.&d&0
pr.&. ws.ystki& t& $o'&sn& i kopot'iw& istori&- $y 0i&s.kaP w do0u . $andQ s.aN$usAwW
Ty'ko kr&tyn 0Ag to .ro$iPV, ?y uniknQP uc.ucia .aF&nowania- usiuN& usprawi&d'iwiP swoNQ
d&cy.NS poddania siS rytuao0- .ni&ks.tacaNQc int&rpr&tacNS doOwiadc.&/ .wiQ.anyc .&
stowar.ys.&ni&0, B.nac.a to- F& sprA$uN& nadaP swoi0 pr.&Fycio0 po.ytywnQ int&rpr&tacNS,
(r.ypuOP0y- F& pr.&$yws.y ws.ystki& t& inicNacN&- Car'i& pr.&niAs siS do do0u
stowar.ys.&nia i wt&dy poNawiy siS sytuacN&- ktAr& d'a .&wnStr.n&go o$s&rwatora ni& sQ
po.ytywn&= opaty na stowar.ys.&ni& to dotk'iwy us.c.&r$&k d'a $udF&tu Car'i&go5 c.Sst&
pr.yNScia .a$i&raNQ c.as- ktAry 0oFna pr.&.nac.yP na naukS- i w kons&kw&ncNi N&go oc&ny
.ac.ynaNQ spadaP5 wiSks.oOP posikAw s&rwowanyc w ty0 do0u ty'ko ni&wi&'& siS rAFni od
poFywi&nia d'a psAw, (odc.as gdy o$i&ktywny o$s&rwator @ktoO- kto ni& pr.&s.&d rytuaAw4
0Ag$y u.naP t& oko'ic.noOci .a kra/cowo n&gatywn&- Car'i& N&st 0otywowany do t&go- $y
wid.i&P N& inac.&N5 tak naprawdS traktuN& N& Nako ni&wi&'kQ .apatS .a uc.uci& $rat&rstwa-
ktAr&go do.naN& wo$&c c.onkAw stowar.ys.&nia, Gonc&ntruN& siS na do$ryc stronac
pr.yna'&FnoOci do stowar.ys.&nia i .ni&ks.taca $QdX po0iNa t& .&, Gons&kw&ncNQ
ws.ystkic tyc sa0ousprawi&d'iwi&/ N&st to- iF Car'i& N&st Fyc.'iwi&N niF Sa0
ustosunkowany do stowar.ys.&nia,
Sa0- ni& pr.&s.&ds.y pr.&. inicNacNS- ni& 0a powodAw- $y usprawi&d'iwiaP sw& .acowani&-
a ty0 sa0y0- $y od$i&raP doOwiadc.&nia .wiQ.an& .& stowar.ys.&ni&0 Nako po.ytywn&, 1aki
N&st ko/cowy r&.u'tatW
Car'i& koca swoN& stowar.ys.&ni&5 Sa0 ni&,
C.y ni& N&st to naciQgan& wyNaOni&ni&W SkQd wi&0y- F& 'ud.i& w stowar.ys.&niu ni& $y'i
o$i&ktywni& 0i'si- gdy Car'i& .osta c.onki&0- niF wAwc.as- gdy ni0 ni& $yW W s&rii
do$r.& kontro'owanyc &ksp&ry0&ntAw 'a$oratoryNnyc psyco'ogowi& spo&c.ni pr.&$ada'i
.Nawisko inicNacNi- .acowuNQc ws.ystki& &'&0&nty C Qc.ni& . dokadni& okr&O'ony0
.acowani&0 c.onkAw stowar.ys.&nia C w taki&N sa0&N postaci- a .0i&niaNQc N&dyni&
surowoOP inicNacNi- ktArQ pr.&s.'i stud&nci, Eksp&ry0&nty poka.ay N&dno.nac.ni&- F& i0
$ard.i&N ni&pr.yN&0na N&st proc&dura- pr.&. ktArQ pr.&cod.Q ad&pci- ty0 wiSks.Q sy0patiQ NQ
dar.Q C naw&t N&O'i c.onka0i grupy $y'i ci sa0i 'ud.i& .acowuNQcy siS w t&n sa0 sposA$
@)ronson- Di''s- 1"5"5 2&rard- Dat&wson- 1"664, ZNawisko to .ostani& o$s.&rni&N o0Awion&
w ro.d.ia'& 3, 6a'&Fy tu .apa0iStaP ki'ka waFnyc +aktAw- a 0ianowici&= a4 N&st&O0y
0otywowani do podtr.y0ywania po.ytywn&go wi.&runku sa0yc si&$i& c.SOciowo popr.&.
usprawi&d'iwiani& wc.&Oni&Ns.&go doOwiadc.&nia5 $4 w p&wnyc sp&cy+ic.nyc
oko'ic.noOciac prowad.i nas to do d.iaa/- ktAr&- na pi&rws.y r.ut oka- 0ogQ siS wydawaP
d.iwac.n& 'u$ ni&dor.&c.n&- na pr.ykad do t&go- $y $ard.i&N 'u$iP r.&c.y 'u$ oso$y- .
powodu ktAryc ci&rpi0y- niF to- co ni& N&st koNar.on& . $A'&0 i ci&rpi&ni&0,
(ragni&0y- $y $yo a$so'utni& N&dno.nac.n&- iF r&.u'taty t&N tradycNi $adawc.&N ni&
u.asadniaNQ twi&rd.&nia- F& t&ori& $&awiorystyc.n& sQ cakowici& $Sdn&5 p&wn& rod.aN&
.acowa/ tu0ac.Q $ard.o do$r.& @.wrAP uwagS na o0Awi&ni& $ada/ dotyc.Qcyc t&orii
wy0iany spo&c.n&N- .awart& w ro.d.ia'& 104, 6as.y0 .dani&0 pod&NOci& $&awiorystyc.n&
ni& nadaN& siS do wyNaOniania wi&'ki&go pod.$ioru istotnyc postaw i .acowa/, Stani& siS to
$ard.i&N oc.ywist&- gdy po.nas. cay t&kst5 w da's.yc ro.d.iaac sprA$uN&0y spr&cy.owaP
warunki u.asadniaNQc&- ktAry .$iAr .asad na'&Fao$y tu .astosowaP,
Pode(#cie z$i)zane z pozna$anie! spoeczny!+ potrze"a "ycia ade&$atny!
Stwi&rd.ono wc.&Oni&N- F& naw&t wt&dy- gdy 'ud.i& Qc.Q .& so$Q +akty tak- $y pr.&dstawiay
ic w 0oF'iwi& naN$ard.i&N poFQdany0 Owi&t'&- ni& .ni&ks.tacaNQ r.&c.ywistoOci cakowici&,
[yci& w Owi&ci& +anta.Ni ni& $yo$y .$yt praktyc.n&- tak Nak pr.&Owiadc.&ni&- F& sa0ocAd
pSd.Qcy w nas.y0 ki&runku to ty'ko .ud.&ni& 'u$ F& nas.y0 wspA0aFonki&0 .ostani& D&'
2i$son a'$o Gi0 ?asing&r- ktAr.y natyc0iast po .&NOciu . p'anu +i'0ow&go pr.y$SdQ pod
nas.& dr.wi, (rawdS 0AwiQc- N&st&O0y $ard.o uta'&ntowani- N&O'i cod.i o 0yO'&ni&-
0&dytowani& i d&dukowani&, 1&dny0 . gAwnyc .na0ion istot 'ud.kic N&st .do'noOP do
ro.u0owania- Nako gatun&k .aO 0a0y wysoko ro.winiSt& .do'noOci 'ogic.n& i 0at&0atyc.n&,
6i& 0usi0y pr.ypo0inaP o nad.wyc.aNnyc osiQgniSciac c.owi&ka w takic d.i&d.inac-
Nak +i.yka t&or&tyc.na- +i'o.o+ia c.y 0at&0atyka, S.c.ytow& osiQgniScia wyra+inowan&go
'ud.ki&go 0yO'&nia sQ o$&cn& w nas.y0 cod.i&nny0 Fyciu- Nak coP$y wyna'a.&k
ko0put&rAw- $adania w pr.&str.&ni kos0ic.n&N c.y wyniki w naukac 0&dyc.nyc,
Co wiSc&N- na $ard.i&N pows.&cny0 @a $yP 0oF& waFni&Ns.y04 po.io0i& ni&0oF'iw& N&st
o$s&rwowani& int&'&ktua'n&go ro.woNu d.i&cka $&. .du0i&nia5 po0yO'0y ty'ko o tyc
o'$r.y0ic pr.yrostac wi&d.y i u0i&NStnoOci ro.u0owania- ktAr& poNawiaNQ siS w ciQgu
'&dwi& pi&rws.yc 'at Fycia- gdy . &tapu $&.radn&go noworodka- potra+iQc&go N&dyni& N&OP-
pakaP i spaP- ro.wiNa siS wyra+inowany- s.c.&$iot'iwy c.t&ro'at&k- ktAry u0i& +or0uowaP
sko0p'ikowan& .dania i knuP dia$o'ic.n& intrygi- +rustruNQc& 0ods.& rod.&/stwo i
w.$ud.aNQc& konst&rnacNS @a .ara.&0 du0S4 u rod.icAw,
poznawanie spoeczne: w jaki sposb l%&zie my.l' o sobie samych i o .wiecie spo$ecznym! a
&ok$a&nie, jak selekcjon%j', interpret%j', zapamit%j' i wykorzyst%j' in8ormacj spo$eczn'
w wy&awani% s'&w i w po&ejmowani% &ecyzji
Pozna$anie spoeczne> J.asadnion& N&st pr.&konani&- F& pr.ypisuNQc nas.&0u gatunkowi
ni&wiarygodn& .do'noOci po.nawc.&- psyco'ogowi& spo&c.ni- +or0uuNQc t&ori&
spo&c.n&go +unkcNonowania- powinni w.iQP pod uwagS sposA$- w Naki 'ud.i& 0yO'Q o
Owi&ci&, 6a.ywa0y to pod&NOci&0 po.nawc.y0 w psyco'ogii spo&c.n&N a'$o po.nawani&0
spo&c.ny0 @>isk&- Tay'or- 1""15 Darkus- ZaNonc- 1"855 6is$&tt- Hoss- 1"804, Ci $adac.&-
ktAr.y prA$uNQ .ro.u0i&P .acowani& spo&c.n& . t&N p&rsp&ktywy- .akadaNQ- iF 'ud.i& usiuNQ
wid.i&P Owiat tak ad&kwatni&- Nak to 0oF'iw&, 1&st&O0y pr.&dstawiani Nako d&t&ktywi-
a0ator.y- ktAr.y c.yniQ- co ty'ko 0oF'iw&- $y naN'&pi&N .ro.u0i&P i pr.&wid.i&P swAN
spo&c.ny Owiat, 6i& N&st to N&dnak atw&5 c.Ssto dostaN&0y siS w tarapaty- poni&waF prawi&
nigdy ni& .na0y ws.ystkic +aktAw- ktAr& sQ ni&.$Sdn&- $y s+or0uowaP naN$ard.i&N
ad&kwatn& wyNaOni&ni& dan&N sytuacNi, 6i&.a'&Fni& od t&go- c.y N&st to w.g'Sdni& prosta
d&cy.Na- Nak ta- c.y na Oniadani& .N&OP patki @co w r.&c.ywistoOci N&st sko0p'ikowanQ
ko0$inacNQ t&go- co .drow&- i t&go- co 'u$i0y4- c.y t&F ni&co $ard.i&N .oFona- np, kupno
0oF'iwi& naN'&ps.&go sa0ocodu .a c&nS poniF&N 15 tysiScy do'arAw- a'$o d&cy.Na $ard.o
sko0p'ikowana- Nak wy$Ar wspA0aFonka- ktAry 0a nas us.c.SO'iwiP na r&s.tS Fycia- to
nigdy ni& N&st atwo wc.&Oni&N po.naP ws.ystki& +akty 0aNQc& na niQ wpyw, Di0o to
kaFd&go dnia d&cyduN&0y ni&.'ic.onQ 'ic.$S ra.y5 naw&t gdy$y istniaa 0oF'iwoOP u.yskania
ni&.$Sdn&N do podNScia waOciw&N d&cy.Ni in+or0acNi- to po prostu $rak na0 c.asu 'u$
wytrwaoOci- a$y to .ro$iP,
C.y ni& $r.0i to .$yt pr.&sadni&W C.y wiSks.oOP d.iaa/ ni& N&st doOP prostaW (r.yNr.yN0y
siS t&0u $'iF&N, Zac.niN0y od .adania prost&go pytania= Naki& patki Oniadaniow& sQ w&dug
ci&$i& '&ps.&- Tucky Car0s c.y 100^ 6atura' od Zuak&raW 2dy$yO $y podo$ny do nas.yc
stud&ntAw- to wy$ra$yO 100^ 6atura' od Zuak&ra, (o.a ty0 ws.yscy wi&d.Q- F& Tucky
Car0s to patki d'a d.i&ci- p&n& cukru, Co wiSc&N- na 'itoOP $oskQ- na pud&ku 0aNQ rysun&k
krasno'udka, 6ato0iast 100^ 6atura' 0a na kartoniku o$ra.&k kosAw .$oFa i c.yF Unatura'V
ni& .nac.y Udo$ry d'a ci&$i&VW 1&F&'i tQ drogQ s.o twoN& ro.u0owani&- to wpad&O w .nanQ
puapkS po.nawc.Q C dokona&O g&n&ra'i.acNi . opakowania na produkt, 9okadn&
pr.&O'&d.&ni& skadnikAw @wydrukowanyc dro$ny0 druki&0 na opakowaniu4 poin+or0uN&
ciS- F& coP Tucky Car0s 0aNQ ni&co wiSc&N cukru niF 100^ 6atura'- to t& ostatni&
.awi&raNQ .nac.ni& wiSc&N tus.c.u C tak wi&'&- iF powaFn& c.asopis0o UConsu0&r H&portsV
okr&O'io N& Nako 0ni&N .drow& niF Tucky Car0s, H.&c.y ni& .aws.& sQ taki&- Naki0i siS
wydaNQ5 stQd koni&c.noOP wypracowania so$i& ad&kwatn&go o$ra.u Owiata spo&c.n&go ni&
.aws.& N&st oc.ywista,
Ocze&i$ania dotycz)ce #$iata spoecznego, C.as&0 nas.& oc.&kiwania co do Owiata
spo&c.n&go wpywaNQ na to- Nak go spostr.&ga0y- a naw&t 0ogQ .0i&niP w nas.y0 o$ra.i&
N&go istotS, (r.yN0iN na pr.ykad- F& N&st&O nauc.yci&'&0 w s.ko'& podstawow&N- ktAry siS
poOwiSci t&0u- $y po0Ac swoi0 uc.nio0 w 0oF'iwi& naNwiSks.y0 stopniu, Wi&s.- Naki&
wyniki w pr.&prowad.ony0 na poc.Qtku roku s.ko'n&go standardowy0 t&Oci& int&'ig&ncNi
u.yska kaFdy uc.&/, 6a poc.Qtku tw&N pracy ni& $y&O w&wnStr.ni& pr.&konany- F& t& t&sty
0ogQ okr&O'iP prawd.iwy pot&ncNa int&'&ktua'ny d.i&cka, (o ki'ku 'atac nauc.ania
stwi&rd.i&O- F& sQ on& dokadn&, Wyka.ay- F& t& d.i&ci- ktAr& u.yskay do$r& wyniki- sQ
naN'&ps.& w k'asi&- t& .aO- ktAr& u.yskay sa$& wyniki- po prostu Uni& daway so$i& radyV,
T&n sc&narius. ni& wyg'Qda sp&cNa'ni& s&nsacyNni& ani .askakuNQco- po.a N&dny0 k'uc.owy0
+akt&0= 0og&O siS po0y'iP co do wiarygodnoOci t&stAw int&'ig&ncNi, Dogo siS .dar.yP- iF
t&sty t& ni& $yy dokadn&- '&c. ty w sposA$ ni& .a0i&r.ony potraktowa&O od0i&nni& d.i&ci
. do$ry0i i sa$y0i wynika0i- tak Nak$y t&sty $yy ni&.awodn&, 1&st to waOni& to- co w
swoic $adaniac nad .Nawiski&0 okr&O'any0 Nako sa0osp&niaNQc& siS proroctwo usta'i'i
Ho$&rt Hos&nta' i T&nor& 1aco$son @1"684, Ho.poc.S'i od pr.&prowad.&nia t&stAw w s.ko'&
podstawow&N, 6astSpni& poin+or0owa'i kaFd&go nauc.yci&'a- F& .godni& . ic wynika0i-
ni&ktAr.y uc.niowi& doskona'& ro.wiQ.a'i t&st i sQ to ni& doc&nion& dia0&nty, Tak naprawdS
t&n t&st nic.&go taki&go ni& wyka.a5 ow& Udia0&ntyV $yy na.wiska0i wyciQgniSty0i .
kap&'us.a i- ogA'ni& r.&c. $iorQc- ni& rAFniy siS nic.y0 od innyc, I oto wyo$raXci& so$i&- F&
ki&dy Hos&nta' i 1aco$son wrAci'i na koni&c roku do k'asy- stwi&rd.i'i- F& Udia0&ntyV
sprawd.ay siS s.c.&gA'ni& do$r.&, WyQc.ni& +akt- F& nauc.yci&'& oc.&kiwa'i- iF ci uc.niowi&
$SdQ do$r.y- spowodowa .nac.Qcy postSp w ic nauc&,
Dla psycholo#a spo$eczne#o teorie i przyp%szczenia nie s' wystarczaj'ce. Dla testowania
teorii psycholo#icznych konieczne jest prowa&zenie na%kowych eksperymentw.
1ak to siS staoW CoP r&.u'tat t&n wydaN& siS prawi& 0agic.ny- N&st .wiQ.any . istotny0i
0&cani.0a0i natury 'ud.ki&N, 2dy$yO $y N&dny0 . nauc.yci&'i i ugruntowano $y w to$i&
pr.&Owiadc.&ni&- F& dwAc c.y tr.&c okr&O'onyc uc.niAw $Sd.i& siS do$r.& uc.yP- $y$yO
skonny traktowaP ic w sposA$ s.c.&gA'ny- c.y'i poOwiScaP i0 wiSc&N uwagi- sucaP ic
uwaFni&N- .acScaP do nauki trudni&Ns.&go 0at&riau, To . ko'&i prawi& na p&wno
spowodowao$y- iF uc.niowi& ci c.u'i$y siS s.c.SO'iwsi- $ard.i&N s.anowani- $ard.i&N
0otywowani i 0Qdr.&Nsi, I oto 0a0y sa0osp&niaNQc& siS proroctwo, Tak wiSc- naw&t ki&dy
usiuN&0y spostr.&gaP Owiat spo&c.ny tak ad&kwatni&- Nak ty'ko potra+i0y- N&st wi&'&
sposo$Aw- .a po0ocQ ktAryc 0oF&0y to .ro$iP X'&- ko/c.Qc ostat&c.ni& ni&prawidowy0i
wyo$raF&nia0i, W ro.d.ia'& # i 5 dowi&0y siS- d'ac.&go $Sdni& po.naN&0y i Naki& warunki
spr.yNaNQ waOciw&N p&rc&pcNi spo&c.n&N,
Cc&0y N&s.c.& ra. powtAr.yP to- co powi&d.i&'iO0y wc.&Oni&N= 0i0o F& dwa gAwn& XrAda
konstruktAw- ktAr& tu &ksponuN&0y C potr.&$a podtr.y0ywania do$r&go 0ni&0ania o so$i&
@pod&NOci& .wiQ.an& . sa0ooc&nQ4 i potr.&$a ad&kwatn&go spostr.&gania Owiata @pod&NOci&
.wiQ.an& . po.nawani&0 spo&c.ny04 C sQ naNwaFni&Ns.& wOrAd nas.yc 0otywAw
spo&c.nyc3 N&dnak . p&wnoOciQ ni& sQ to N&dyn& 0otywy- ktAr& wpywaNQ na 0yO'&ni& i
.acowani& 'ud.i, 1ak NuF wspo0ni&'iO0y- N&st&O0y .oFony0i organi.0a0i i tkwi w nas
wi&'& 0otywAw- ktAr& .a'&Fni& od warunkAw wpywaNQ na to- co 0yO'i0y- c.uN&0y i ro$i0y,
(opSdy $io'ogic.n& Nak gAd i pragni&ni& 0ogQ- oc.ywiOci&- $yP si'ny0i 0otywatora0i-
s.c.&gA'ni& w warunkac si'n&N d&prywacNi, 6a $ard.i&N psyco'ogic.ny0 po.io0i& 0oF&0y
$yP 0otywowani pr.&. strac a'$o pr.&. o$i&tnicS 0ioOci- .as.c.ytAw i innyc nagrAd
wystSpuNQcyc w toku wy0iany spo&c.n&N, Dotywy t& .ostanQ o$s.&rni&N o0Awion& w
ro.d.iaac 10 i 11, 1&s.c.& inny0 .nac.Qcy0 0otyw&0 N&st potr.&$Q .acowania kontro'i
@Tang&r- 1"755 S&'ig0an- 1"755 Tay'or- 1"8"5 To0pson- 1"8145 $adania poka.uNQ- iF 'ud.i&
0us.Q c.uP- F& 0aNQ p&wnQ kontro'S nad swy0 Orodowiski&0, 2dy doOwiadc.aNQ N&N utraty i
sQ pr.&konani- iF 0aNQ 0ay wpyw na to- co do$r&go 'u$ .&go d.i&N& siS . ni0i- 'u$ ni& 0aNQ
Fadn&go wpywu- do.naNQ wi&'u powaFnyc skutkAw t&N sytuacNi- ktAr& o0Awi0y
s.c.&gAowo w ro.d.ia'& 1#,
Groz%mienie nie leczy z$a, lecz jest to je&ynie pomoc, niezale*nie o& te#o, jak kto. potra8i
ra&zi+ sobie z mo*liw' &o o#arnicia ciemno.ci'.
) 7ari %n#
Psychologia spoeczna a pro"le!y spoeczne
6a podstawi& dotycc.asowyc ro.waFa/ psyco'ogiS spo&c.nQ 0oF&0y .d&+iniowaP Nako
naukow& $adani& wpywu spo&c.n&go, Bdd.iaywani& taki& 0oFna naN'&pi&N .ro.u0i&P-
$adaNQc podstawow& 0otywy- ktAr& wpywaNQ na +or0owan& pr.&. 'ud.i su$i&ktywn& o$ra.y
ic otoc.&nia,
DoF&s. .apytaP- d'ac.&go cc&0y .ro.u0i&P pr.&d& ws.ystki0 wpyw spo&c.ny, Gto o to
d$aW I Naka to rAFnica- c.y XrAda .acowania tkwiQ w pragni&niu- $y $yP ad&kwatny0- c.y
t&F w pragni&niu podtr.y0ania sa0ooc&nyW Istni&N& ki'ka odpowi&d.i na t& pytania,
6aNprosts.a odpowi&dX $r.0i= poni&waF N&st&O0y ci&kawi, (syco'ogAw spo&c.nyc
+ascynuN& .acowani& spo&c.n& 'ud.i i ccQ N& .ro.u0i&P 0oF'iwi& naNgS$i&N, W Naki0O
s&nsi& ws.yscy N&st&O0y psyco'oga0i spo&c.ny0i, Ws.yscy FyN&0y w otoc.&niu innyc i
ws.yscy N&st&O0y ci&kawi t&go- w odni&si&niu do Nakic spraw i w Naki sposA$ poddaN&0y siS
wpywowi- d'ac.&go .akocuN&0y siS w p&wnyc 'ud.iac- innyc ni& 'u$i0y- a wo$&c
N&s.c.& innyc N&st&O0y o$oNStni,
Wi&'u psyco'ogAw spo&c.nyc 0a swoN& od0i&nn& powody do $adania pr.yc.yn
.acowania spo&c.n&go C gAwni& N&dnak N&st to dQF&ni& do uatwi&nia ro.wiQ.ywania
pro$'&0Aw spo&c.nyc, 1uF od sa0&go poc.Qtku istni&nia sw&N 0od&N nauki psyco'ogowi&
spo&c.ni $y'i Fywo .aint&r&sowani taki0i pro$'&0a0i spo&c.ny0i- Nak r&dukowani&
wrogoOci i upr.&d.&/ ora. w.0acniani& a'trui.0u i wspaniao0yO'noOci, B$&cni& kontynuuNQ
oni tS tradycNS i ro.s.&r.aNQ o$s.ary swyc .aint&r&sowa/- wQc.aNQc taki& .agadni&nia- Nak=
Owiado0oOP &ko'ogic.na @dQF&ni&- $y skoniP 'ud.i do ocrony $ogactw natura'nyc- takic
Nak woda i &n&rgia45 $&.pi&c.n& uprawiani& s&ksu po to- $y .r&dukowaP ro.pr.&str.&niani& siS
)I9S5 .wiQ.ki 0iSd.y pr.&0ocQ w t&'&wi.Ni a pr.&0ocQ stosowanQ pr.&. wid.Aw5 &+&ktywn&
strat&gi& n&gocNacyNn& u0oF'iwiaNQc& r&dukowani& kon+'iktAw 0iSd.ynarodowyc5 po0oc
'ud.io0 w pr.ystosowaniu siS do .0ian .acod.Qcyc w ic Fyciu- np, .wiQ.anyc .
podNSci&0 studiAw 'u$ .& O0i&rciQ ukocan&N oso$y @%arris- 1"864,
Zdo'noOP do .ro.u0i&nia i wyNaOni&nia .oFonyc i .a$ur.onyc .acowa/ spo&c.nyc
wiQF& siS . postu'at&0 ic .0iany, 6a pr.ykad- gdy r.Qd .ac.yna powaFni& traktowaP
&pid&0iS )I9S- to pod&N0uN& ka0paniS r&k'a0owQ- ktAra 0a pr.&stras.yP 'ud.i po to- $y
.ac.S'i uprawiaP $&.pi&c.ni&Ns.y s&ks, WydaN& siS to .godn& .& .drowy0 ro.sQdki&0= N&F&'i
cc&s. skoniP kogoO do .ro$i&nia c.&goO- c.&go .wyk'& ni& ro$i- to d'ac.&go $y go ni&
pr.&ra.iPW
6i& N&st to oc.ywiOci& .y po0ys, 1ak .o$ac.y0y w ko'&Nnyc ro.d.iaac- istni&N& wi&'&
d.iaa/ dys+unkcNona'nyc @np, pa'&ni& papi&rosAw- prowad.&ni& sa0ocodu po piNan&0u4-
pr.y ktAryc aktywi.acNa stracu 0oF& 0otywowaP i na ogA 0otywuN& 'ud.i do
pod&N0owania racNona'nyc d.iaa/ 0aNQcyc croniP Fyci& @T&*y-T&$oy&r- 1"885 Wi'son-
(urdon- Wa''ston- 1"884, Bpi&raNQc siS N&dnak na syst&0atyc.nyc $adaniac nad p&rswa.NQ-
psyco'ogowi& spo&c.ni s.y$ko stwi&rd.i'i- F& w t&N sp&cy+ic.n&N sytuacNi dotyc.Qc&N )I9S
aktywi.acNa stracu .ap&wn& ni& pr.yni&si& poFQdan&go &+&ktu, Wyniki $ada/ wska.uNQ- F&
gdy cod.i o .acowania s&ksua'n&- sytuacNa staN& siS ni&sko/c.&ni& $ard.i&N 0roc.na,
DAwiQc dokadni&N- wiSks.oOP .aint&r&sowanyc ni& cc& 0yO'&P ani o u0i&raniu3 ani o
na$awi&niu siS $o'&sn&N coro$y podc.as uprawiania s&ksu, Taki& 0yO'i 0ogQ- 0AwiQc
og'Sdni&- po.ostawaP w spr.&c.noOci . ro0antyc.nQ sytuacNQ, Co wiSc&N- sporo 'ud.i ni&
.naNduN& .adowo'&nia- stosuNQc pr&.&rwatywy- poni&waF c.uNQ- iF N&N nakadani&-
pr.&rywaNQc& akt 0iosny- prowad.i do .$ur.&nia nastroNu, ?iorQc pod uwagS powyFs.&-
0oFna stwi&rd.iP- F& odd.iaywani& ko0unikatAw w.$ud.aNQcyc 'Sk .a0iast .aangaFowania
w racNona'n& d.iaani& c.Ssto r&dukuN& strac popr.&. .apr.&c.ani&= UTo 0i siS ni& 0oF&
pr.ydar.yPV5 U1&st&0 p&wny- F& nikt . 0oic pr.yNaciA ni& 0a )I9SV itp,
?ystry c.yt&'nik stwi&rd.i- F& proc&s .apr.&c.ania $i&r.& siS ni& . pragni&nia $ycia
ad&kwatny0- '&c. . pragni&nia podtr.y0ania sa0ooc&ny, 9.i&N& siS tak- gdy pr.&konuN&0y
sa0yc si&$i&- F& nasi partn&r.y s&ksua'ni ni& 0aNQ )I9S- i wAwc.as nada' 0oF&0y siS
ci&s.yP swo$odny0 s&ks&0- utr.y0uNQc poFQdany wi.&run&k si&$i& Nako oso$y racNona'n&N,
Ho.u0i&NQc warunki- w Nakic pr.&waFa t&nd&ncNa do podtr.y0ania sa0ooc&ny-
psyco'ogowi& spo&c.ni 0ogQ w istotn&N 0i&r.& ks.tatowaP &dukacNS nastawionQ na
.apo$i&gani& )I9S @)ronson- >ri&d- Ston&- 1""14- Nak to .o$ac.y0y w ro.d.iaac 3 i 1#,
?Sd.i&0y 0i&'i oka.NS pr.&O'&d.iP wi&'& podo$nyc pr.ykadAw .astosowa/ psyco'ogii
spo&c.n&N, W ro.d.iaac 3 do 13 o0Awi0y podstawow& 'ud.ki& 0otywy i
scarakt&ry.uN&0y sytuacN& spo&c.n&- ktAr& dostarc.aNQ .nac.Qcyc pr.ykadAw .acowa/
spo&c.nyc- pr.y .aoF&niu- F& N&O'i cc&0y .0i&niaP nas.& wasn& .acowania 'u$
.acowania innyc- naNpi&rw 0usi0y po.naP ic XrAda, CoP wiSks.oOP $ada/ o0Awionyc
w tyc ro.d.iaac .aN0uN& siS owy0i podstawowy0i pr.yc.yna0i- to w toku ana'i.y
uNawniaNQ siS takF& .asadnic.& pro$'&0y spo&c.n&- Nak= wpyw OrodkAw 0asow&go pr.&ka.u
na postawy i .acowani& @ro.d., 84- pr.&0oc i agr&sNa @ro.d., 124 ora. upr.&d.&nia @ro.d.,
134, 9wa ostatni& ro.d.iay @ro.d., 1# i 154 poOwiSci0y s.c.&gAow&0u ro.po.naniu- w Naki
sposA$ r&guy psyco'ogii spo&c.n&N stosuNQ siS do c.t&r&c o$s.arAw .astosowa/= .drowia-
Orodowiska- prawa i $i.n&su, W ca&N ksiQFc& kad.i&0y nacisk na .ro.u0i&ni& tyc
&'&0&ntAw 'ud.ki&go s&rca i u0ysu- ktAr& c.yniQ c.owi&ka podatny0 na wpyw spo&c.ny-
pr.y .aoF&niu- F& .ro.u0i&ni& t&N dyna0iki uatwi ro.wiQ.ani& pro$'&0Aw spo&c.nyc,
Pods!o$anie
Tud.i& ciQg'& .naNduNQ siS pod wpyw&0 innyc, Psychologia spoeczna .ostaa okr&O'ona
Nako naukow& $adani& sposo$u- w Naki 0yO'i0y- odc.uwa0y i .acowuN&0y siS pod
wpyw&0 r.&c.ywist&N $QdX wyo$raFon&N o$&cnoOci innyc, Wpyw spo&c.ny N&st c.Ssto
$ard.o si'ny- ni&r.adko do0inuNQc r':nice indy$idalne w 'ud.kic oso$owoOciac
stanowiQcyc d&t&r0inanty nas.&go .acowania, J.naNQc t&n +akt- 0usi0y N&dnak unikaP
pop&niania podstawow&go $Sdu atry$ucNi C t&nd&ncNi do wyNaOniania .acowania wasn&go
i .acowania innyc popr.&. c&cy oso$owoOci- pr.y ni&doc&nianiu siy wpywu
spo&c.n&go,
ZauwaFaNQc d.iaani& t&N siy- 0usi0y .ro.u0i&P- w Naki sposA$ 'ud.i& twor.Q &onstr&ty
sw&go spo&c.n&go otoc.&nia, 6i& N&st&O0y ko0put&ropodo$ny0i organi.0a0i- ktAr&
r&aguNQ $&.poOr&dnio i 0&canic.ni& na $odXc& .& Orodowiska5 N&st&O0y .oFony0i istota0i-
ktAr& spostr.&gaNQ- 0yO'Q- a c.as&0 .ni&ks.tacaNQ in+or0acNS dotyc.QcQ sw&go otoc.&nia,
WyrAFniaNQc sposA$- w Naki 'ud.i& konstruuNQ Owiat spo&c.ny- psyco'ogia spo&c.na N&st
$ard.i&N .akor.&niona w psychologii postaci niF w "eha$ioryz!ie,
CoP 'ud.ki& .acowani& N&st .oFon& i ni&0&canic.n&- to ni& N&st ni&.gS$ion&, Bso$ist&
konstrukty dotyc.Qc& Owiata sQ .akotwic.on& gAwni& w dwAc podstawowyc 0otywac=
pragni&niu podtr.y0ania sa!ooceny i pragni&niu twor.&nia ad&kwatn&go o$ra.u si&$i& i
Owiata spo&c.n&go @pod&NOci& .wiQ.an& . pozna$anie! spoeczny!4, Tak wiSc- $y
.ro.u0i&P- w Naki sposA$ wpywa na nas otoc.&ni& spo&c.n&- 0usi0y .ro.u0i&P- Nak
spostr.&gaNQ- 0yO'Q i $Qd.Q nas.& s&rc& i u0ys, Bkr&O'aNQ to .wiSX'& dwa gAwn& postu'aty
psyco'ogii spo&c.n&N= a4 wpyw spo&c.ny w .nac.Qcy sposA$ odd.iauN& na 'ud.i5 $4 a$y
.ro.u0i&P siS wpywu spo&c.n&go- 0usi0y $adaP 0otywy- ktAr& ki&ruNQ ty0- Nak
konstruuN&0y swAN o$ra. spo&c.n&go Orodowiska,
Wska.a'iO0y takF& inny waFny &'&0&nt= psyco'ogia spo&c.na N&st naukQ &0piryc.nQ,
(syco'ogowi& spo&c.ni usiuNQ .na'&XP odpowi&d.i na k'uc.ow& pytania o wpyw
spo&c.ny- rac.&N proN&ktuNQc i prowad.Qc $adania niF opi&raNQc siS na zdro$y! rozs)d&
c.y !)dro#ci $ie&'$, W ro.d.ia'& 2 o0Awi0y 0&tody naukow& stosowan& pr.&.
psyco'ogAw podc.as prowad.&nia $ada/,
Literatra
)rgy'& D, @1""14, (syco'ogia stosunkAw 0iSd.y'ud.kic, Wars.awa= (W6,
Dika S, @1"814, (syco'ogia spo&c.na, Wars.awa= (W6,
RO/5/IA4 K
Metodologia+ proces przepro$adzania "ada,
0a%ka to zakaz &awania wiary wyrastaj'cej z na&ziei.
) 7.". =nw
9ocham #ry. My.l, *e by$bym bar&zo szcz.liwy, #&ybym zosta$ szachist' l%b zajmowa$ si
jakim. innym ro&zajem #ry. Ale wyrasta$em w okresie Wielkie#o 9ryzys%. 0ie wy&awa$o si
mo*liwe, by kto. m#$ %trzyma+ si z #rania w szachy, a przecie* na%ka jest rwnie* #r'.
0a%k' rz'&z' proste po&stawowe zasa&y, a twoj' i&e' jest %trzymanie w szach% .wiata
empiryczne#o. To jest bar&zo tr%&ne, ale te* bar&zo 8ascyn%j'ce.
) Heon Iestin#er, 3?JJ
1&dny0 . naN$ard.i&N ni&pokoNQcyc i waFkic pro$'&0Aw w nas.y0 spo&c.&/stwi& N&st
pr.&0oc, 6agAwki w ga.&tac cod.i&nni& donos.Q o 0ord&rstwac- napadac i gwatac- a
wiado0oOci w 'oka'nyc Orodkac 0asow&go pr.&ka.u ni& sQ c.asa0i nic.y0 wiSc&N niF
wyr&cytowani&0 d.i&nn&go racunku o+iar, Z oc.ywistyc w.g'SdAw r.&c.Q ogro0ni& waFnQ
N&st .ro.u0i&ni&- d'ac.&go pr.&0oc siS .dar.a- i .na'&.i&ni& sposo$Aw r&dukcNi t&go typu
.acowa/, (syco'ogowi& spo&c.ni $ada'i agr&sNS i pr.&0oc . rAFnyc p&rsp&ktyw, W ki'ku
0i&Nscac nini&Ns.&N pracy $Sd.i&0y o0awiaP wyniki ic ana'i. @patr. s.c.&gA'ni& ro.d., 124,
W ty0 .aO ro.d.ia'& pokaF&0y- Nak psyco'ogowi& spo&c.ni pr.&prowad.aNQ $adania- a .a
pr.ykad posuFQ na0 $adania nad pr.&0ocQ, Skoro pod&N0uNQ taki t&0at Nak pr.&0oc- to
Nakic nar.Sd.i uFywaNQ do wyNaOni&nia pr.yc.yn t&go .NawiskaW
Ho.waF0y r&'acNS po0iSd.y pornogra+iQ i pr.&0ocQ s&ksua'nQ wo$&c ko$i&t, C.y c.ytani&
pornogra+ii .wiSks.a prawdopodo$i&/stwo- F& 0SFc.y.na napadni& na ko$i&tSW C.y N&st to
0oF& prawda N&dyni& w odni&si&niu do p&wnyc rod.aNAw pornogra+ii- takic Nak 0at&ria
otwarci& portr&tuNQcy a'$o opowiadaNQcy o aktac pr.&0ocyW W 1"85 r, prokurator g&n&ra'ny
StanAw ZN&dnoc.onyc Edwin D&&s& III powoa sp&cNa'nQ ko0isNS po to- $y .na'&XP
odpowi&dX na powyFs.& pytania, Bwa grupa &ksp&rtAw- ktAra staa siS .nana Nako Go0isNa
D&&sa- ogosia- F& pornogra+ia N&st pr.yc.ynQ gwatAw i innyc pr.&stSpstw pop&nianyc
. uFyci&0 pr.&0ocy,
6atyc0iast podniosy siS gosy prot&stu utr.y0uNQc&- F& wnioski t& opart& .ostay $ard.i&N
na pr.&sankac po'ityc.nyc i 0ora'nyc niF na so'idnyc naukowyc dowodac @ànc&-
1"864, I r.&c.ywiOci&- wnioski Go0isNi D&&sa rAFniy siS od t&.y postawion&N pr.&.
(r&.yd&nckQ Go0isNS ds, B$sc&nAw i (ornogra+ii w roku 1"70- stwi&rd.aNQcyc- iF
pornogra+ia ni& 0a istotn&go wpywu na pr.&0oc s&ksua'nQ @UTi0&V- 21 1u'y- 1"864, Gto
0ia racNSW W Naki sposA$ 0oF&0y wyNOP po.a r&torykS- $y .na'&XP odpowi&dX na pytani&-
c.y pu$'ikowani& pornogra+ii daN& n&gatywn& &+&kty c.y t&F ni&W 1aki&go rod.aNu 0&todo'ogii
$ada/ 0oF&0y uFyPW
BdAF0y to pytani& na ra.i&- a pod&N0iN0y innQ- pokr&wnQ kw&stiS- dotyc.QcQ pr.&0ocy,
B$ok $adania pr.yc.yn 'ud.ki&N agr&sNi waFn& N&st rAwni&F po.nani& t&go- Nak Owiadkowi&
ora. wid.owi& r&aguNQ na pr.&0oc i w Nakic warunkac ud.i&'aNQ oni po0ocy drugi&0u
c.owi&kowi, (o0i0o F& 'ud.i&- . o$awy o wasn& $&.pi&c.&/stwo- 0ogQ ni& int&rw&niowaP
wprost- pr.ypus.c.a0y- iF wiSks.oOP . nic $Sd.i& s.ukaa inn&go sposo$u ud.i&'&nia
po0ocy i na pr.ykad .at&'&+onuN& na po'icNS, SQd.i0y tak- poni&waF 'ud.i& $y'i $ard.o
wstr.QOniSci incyd&nt&0- ktAry wydar.y siS w& wc.&snyc 'atac s.&OPd.i&siQtyc w
Bu&&ns- d.i&'nicy 6ow&go 1orku, Go$i&ta o na.wisku Gitty 2&no*&s& .ostaa .aatakowana i
$ruta'ni& .a0ordowana na u'icy o$ok ko0p'&ksu $udynkAw 0i&s.ka'nyc- gdy s.a do
swoN&go sa0ocodu, )tak trwa c.t&rd.i&Oci piSP 0inut, 6i& 0ni&N niF tr.yd.i&stu oO0iu
0i&s.ka/cAw oko'ic.nyc do0Aw pr.y.nao siS pAXni&N- iF pod$i&g'i do swoic oki&n-
sys.Qc woani& o po0oc, 1&dnak ani N&d&n . wid.Aw w Fad&n sposA$ ni& sprA$owa po0Ac
.aatakowan&N ko$i&ci& C Fad&n naw&t ni& .at&'&+onowa na po'icNS, 6i& N&st wiSc
.askakuNQc&- F& .a$ANca Gitty 2&no*&s& doc.&ka siS ni&0a&go ro.gosu, H&port&r.y-
ko0&ntator.y i ws.&'ki&go rod.aNu uc.&ni wygas.a'i wasn& t&ori& traktuNQc& o o$oNStnoOci
OwiadkAw wydar.&nia,
6aN$ard.i&N popu'arny0 wyNaOni&ni&0 $yo- F& N&st coO d&u0ani.uNQc&go w Fyciu
0&tropo'ii- coO- co ni&ucronni& prowad.i do apatii i o$oNStnoOci wo$&c 'ud.ki&go ci&rpi&nia
ora. $raku troski o drugi&go c.owi&ka, Bdpowi&d.ia'noOP spada na cay 6owy 1ork i N&go
0i&s.ka/cAw5 panowao ogA'n& pr.&konani&- F& podo$na trag&dia ni& wydar.ya$y siS w
0ay0 0i&Oci&- gd.i& 'ud.i& $ard.i&N tros.c.Q siS o si&$i& naw.aN&0 @Hos&nta'- 1"6#4, C.y
pr.yc.ynQ $i&rnoOci wid.Aw N&st to- F& FyNQ w wi&'ki0 Orodowisku 0i&Nski0W ) 0oF&
istni&N& Naki&O inn& wyNaOni&ni&W 1&O'i tak- to w Naki sposA$ 0oF&0y N& odna'&XPW
W ro.d.ia'& ' wspo0ina'iO0y- F& N&F&'i cc& siS odpowiadaP na t&go typu pytania- to
po'&gani& na oso$istyc pr.&konaniac- nad.i&Nac c.y t&F 0QdroOci 'udow&N ni& wystarc.a,
CociaF pisar.& i krytycy Fycia spo&c.n&go c.Ssto dostarc.aNQ wartoOciowyc o$s&rwacNi
.wiQ.anyc . $ogactw&0 'ud.kic .acowa/- to i tak o$s&rwacN& t& 0us.Q $yP w ko/cu
pr.&oFon& na ipot&.y- ktAr& 0oFna naukowo w&ry+ikowaP,
1&st to koni&c.n& . dwAc powodAw, (o pi&rws.&- kaFdy . nas N&st wiSXni&0 wasn&go
doOwiadc.&nia, DoF&0y dysponowaP p&wnQ 'ic.$Q wyNaOni&/ .acowania spo&c.n&go- ktAr&
o$s&rwuN&0y- a'& ukryt& t&ori& oso$owoOci od.wi&rci&d'aNQ nas.& wasn& doOwiadc.&nia
Fyciow&- nas.& oso$owoOci i nas.& c&'& i c.Ssto ni& daNQ siS pr.&oFyP na doOwiadc.&nia
inn&go c.owi&ka, 6a pr.ykad oso$a- ktAra stwor.ya dopracowanQ t&oriS spo&c.nQ
dowod.QcQ- F& pornogra+ia N&st ni&s.kod'iwa- 0oga to .ro$iP . oso$istyc powodAw i d'a
oso$istyc c&'Aw, (o drugi&- nas.& oso$ist& t&ori& dotyc.Qc& tyc .Nawisk opart& sQ ni& na
dokadni& kontro'owanyc o$s&rwacNac naukowyc- a'& na o$s&rwacNac ni&+or0a'nyc,
?adania wyka.ay- F& c.SOci&N odnotowuN&0y i .apa0iStuN&0y t& .acowania innyc- ktAr&
potwi&rd.aNQ nas.& .dani& na ic t&0at- i F& dQFy0y do taki&N int&rpr&tacNi po.nanyc +aktAw-
$y pasoway on& do nas.yc aktua'nyc wraF&/ @9ar'&y- )k&rt- 1""15 Snyd&r- Jranowit.-
1"784,
DoF&s. 0yO'&P- F& 0QdroOP 'udowa N&st $ard.i&N godny0 .au+ania XrAd&0 t&orii spo&c.nyc
i wyNaOni&/ niF doOwiadc.&ni& oso$ist&, 1&st ona oparta na gro0ad.onyc pr.&. 'ata
o$s&rwacNac wi&'u 'ud.i w dan&N ku'tur.& i ni& N&st w .wiQ.ku . ty0 tak $ard.o wraF'iwa na
wyF&N wspo0nian& pro$'&0y, Ty0 ni&0ni&N prawdy gos.on& pr.&. 0QdroOP 'udowQ sQ
c.Ssto w sposA$ .a$awny spr.&c.n&, GtAr& .dani& '&pi&N opisuN& dugotrwa& ro0antyc.n&
pr.ywiQ.ani&= U6i&o$&cnoOP powoduN&- F& s&rc& na$r.0i&wa c.uoOciQV c.y UCo . oc.u- to i .
0yO'iVW C.y prawdQ N&st- F& 'ud.i& sQ . gruntu sa0o'u$ni i pr.&dkadaNQ swAN wasny int&r&s
ponad ws.ystko- c.y t&F- F& sQ . gruntu a'truistyc.ni- .do'ni do poOwiScania siS i nastawi&ni
na c.yni&ni& do$raW (&wni& 0yO'is.= UCAF- N&st i tak- i tak5 o$a twi&rd.&nia sQ prawd.iw&, To
.a'&FyV, I tu docod.i0y do s&dna, Ty'ko popr.&. uwaFn& id&nty+ikowani& i ana'i.owani&
OciO'& okr&O'onyc warunkAw- ktAr& sprawiaNQ- iF N&dno . tyc spr.&c.nyc twi&rd.&/ N&st
prawd.iw&- 0oF&0y u.naP- F& 0QdroOP 'udowQ N&st uFyt&c.na a'$o F& po.wa'a na
pr.&widywani&,
R:7;0A <.3. Test z psycholo#ii spo$ecznej. K&powie&z na powy*sze pytania
z ktrych ka*&e oparte jest na ba&aniach psycholo#ii spo$ecznej. Mimo *e
poprawne o&powie&zi mo#' si po zapoznani% z ich tre.ci' wy&a+ oczywiste wiele
z nich tr%&no wcze.niej o&#a&n'+
'est z psychologii spoecznej
L....M
C.asa0i wyniki &ksp&ry0&ntAw psyco'ogAw spo&c.nyc pr.yN0owan& sQ Nako
oc.ywistoOci .nan& kaFd&0u- kto podNQ coP$y naw&t pr.ypadkowQ prA$S r&+'&ksNi na t&n
t&0at, W p&wny0 s&nsi& N&st tak- F& wi&'& . odkryP psyco'ogii spo&c.n&N to r.&c.y .nan&- a
ni&ktAr& . nic 0ogQ $yP pr.&widywan& w pr.&ka.ac 0QdroOci 'udow&N c.y w d.i&ac
pisar.y i +i'o.o+Aw, Z drugi&N N&dnak strony odkrycia t& c.Ssto wydaNQ siS oc.ywist& ty'ko
d'at&go- F& to waOni& r.ut oka wst&c. sprawia- iF wiSks.oOP pr.ykadAw .acowania siS 'ud.i
ro$i wraF&ni& s&nsownyc i atwyc do pr.&wid.&nia @>isco++- 1"754, I tak na pr.ykad-
N&F&'i wi&0y- F& c.Ssto pr.ysowia pr.&c.Q so$i& naw.aN&0- to pr.&ciwstawn& wyniki
&ksp&ry0&ntu 0ogQ na0 siS wydawaP tak sa0o do$r& Nak oc.ywist&,
1&F&'i cc&s. siS pr.&konaP- co 0a0y na 0yO'i 0AwiQc- F& ni& ws.ystki& oc.ywist& odkrycia
sQ atw& do pr.&wid.&nia- wykonaN t&st pr.&dstawiony na rycini& 2,1, Bdpowi&dX na kaFd&
pytani&- pocod.i . $ada/ psyco'ogAw spo&c.nyc- ktAr& o0awiaP $Sd.i&0y w da's.&N
c.SOci ksiQFki, 1ak wyka.uN& nas.a praktyka dydaktyc.nani&wi&'u stud&ntAw daN&
prawidow& odpowi&d.i na ws.ystki& pytania,
(syco'ogia spo&c.na N&st naukQ &0piryc.nQ i dysponuN& ro.winiStQ grupQ 0&tod- ktAr&
po0agaNQ odpowi&d.i&P na pytania dotyc.Qc& .acowa/ spo&c.nyc- Nak na pr.ykad na
pytania o pr.&0oc- od ktAryc ro.poc.S'iO0y t&n ro.d.ia, Dowa tu o tr.&c typac 0&tod=
0&tod.i& o$s&rwacyNn&N- 0&tod.i& kor&'acyNn&N i 0&tod.i& &ksp&ry0&nta'n&N, GaFda . tyc
0&tod 0oF& $yP wykor.ystana do ana'i.owania sp&cy+ic.nyc pro$'&0Aw $adawc.yc5
kaFda . nic to nar.Sd.i&- ktAr& posiada .arAwno sa$&- Nak i 0ocn& strony, TwArc.&
pr.&prowad.&ni& $ada/ w psyco'ogii spo&c.n&N wy0aga tra+n&go wy$oru 0&tody-
0aksy0a'i.owania N&N siy i 0ini0a'i.owania sa$oOci,
W nini&Ns.y0 ro.d.ia'& $Sd.i&0y s.c.&gAowo o0awiaP t& 0&tody, Dy- twArcy nini&Ns.&N
pracy- to ni& wyQc.ni& autor.y ksiQF&k- a'& pr.&d& ws.ystki0 C $adac.& spo&c.ni- ktAr.y
0aNQ w swoi0 doro$ku sporo pr.&prowad.onyc $ada/ &ksp&ry0&nta'nyc w d.i&d.ini&
psyco'ogii spo&c.n&N, Wspo0agani wasny0 doOwiadc.&ni&0 $Sd.i&0y wiSc stara'i siS
po0Ac ci po.naP tak radoOci- ktAr& ni&si& prowad.&ni& $ada/- Nak i ni&ucronn&- .wiQ.an& .
ni0i trudnoOci, HadoOP $i&r.& siS . podQFania- na sposA$ d&t&ktywa- ktAry stopniowo
d&0askuN& sprawcS taN&0nic.&go 0ord&rstwa- trop&0 pr.yc.yn int&r&suNQcyc i waFnyc
.acowa/ spo&c.nyc, Ws.yscy ci&s.y0y siS . t&go- F& 0a0y nar.Sd.ia u0oF'iwiaNQc&
u.yskani& ro.str.ygaNQcyc odpowi&d.i na pytania- ktAr& w ciQgu wi&kAw $yy pod&N0owan&
pr.&. +i'o.o+Aw, HAwnoc.&Oni& N&dnak Nako doOwiadc.&ni $adac.& nauc.y'iO0y siS tonowaP
dr&s.c. &0ocNi towar.ys.Qcy odkryciu duFQ do.Q pokory- poni&waF na twor.&ni& i
pr.&prowad.ani& $ada/ w psyco'ogii spo&c.n&N naoFon& sQ ogro0n& praktyc.n& i &tyc.n&
ogranic.&nia,
(unkt&0 wyNOcia do $ada/ N&st po0ys 'u$ ipot&.a- ktAra 0a $yP sprawd.ona, 9'at&go na
poc.Qt&k sprA$uN&0y odpowi&d.i&P na pytani&- skQd pocod.Q t& ipot&.y,
0ajbar&ziej niezroz%mia$' kwesti' &otycz'c' .wiata jest to, *e on jest zroz%mia$y.
) Albert Einstein
-or!o$anie hipotez i teorii
Inspirac(e pyn)ce z $cze#nie(szych teorii i "ada,
%ipot&.y pocod.Q . rAFnyc XrAd&, Wi&'& . nic N&st inspirowanyc pr.&. wc.&Oni&Ns.&
t&ori& i $adania psyco'ogic.n&, I tak na pr.ykad- T&on >&sting&r ni& $y
usatys+akcNonowany 0oF'iwoOcia0i t&orii $&awiora'nyc w wyNaOnianiu .0iany postaw,
Stwor.y wiSc nowQ konc&pcNS C t&oriS dysonansu C w ra0ac ktAr&N 0oF'iw& N&st
pr.&widywani&- ki&dy i Nak 'ud.i& .0i&niaNQ swoN& postawy, 1ak siS okaF& w nastSpnyc
ro.d.iaac- inni $adac.& u.na'i .a ni&wystarc.aNQc& proponowan& pr.&. >&sting&ra
wyNaOni&nia otr.y0anyc wynikAw i pr.&prowad.a'i ko'&Nn& $adania po to- $y pr.&t&stowaP
inn& 0oF'iw& int&rpr&tacN&, (syco'ogowi& spo&c.ni- podo$ni& Nak pr.&dstawici&'& innyc
dyscyp'in naukowyc- sQ .aangaFowani w ciQgy proc&s wysu$t&'niania= nowa t&oria5
w&ry+ikacNa sp&cy+ic.nyc ipot&. wyprowad.onyc . t&N t&orii5 poprawiani& t&orii na
podstawi& u.yskanyc wynikAw i s+or0uowani& nowyc ipot&.,
Hipotezy oparte na oso"istych o"ser$ac(ach
T&oria ni& N&st N&dyny0 XrAd&0 nowyc ipot&. w psyco'ogii spo&c.n&N, ?adac.& c.Ssto
o$s&rwuNQ .Nawiska Fycia cod.i&nn&go- ktAr& okr&O'aNQ Nako oso$'iw& i int&r&suNQc&, Bw&
o$s&rwacN& 0ogQ pocod.iP . ic oso$ist&go doOwiadc.&nia- . 'it&ratury 'u$ t&F . aktua'nyc
wydar.&/, 1&F&'i $adac.& sQ psyco'oga0i spo&c.ny0i- twor.Q t&oriS wyNaOniaNQcQ- d'a
c.&go taki& .Nawisko siS poNawio- i opracowuNQ p'an $ada/- a$y sprawd.iP ipot&.S, I tak na
pr.ykad- N&d&n . nas .&tknQ siS . ci&kawy0 wydar.&ni&0 po'ityc.ny0- ktAr& skonio go do
s+or0uowania ipot&.y na t&0at p&wnyc wy.nac.nikAw atrakcyNnoOci int&rp&rsona'n&N, W&
wc.&snyc 'atac s.&OPd.i&siQtyc E''iot )ronson .du0ia siS $ard.o- gdy w trakci& c.ytania
0aga.ynu UTi0&V natra+i na opu$'ikowan& ta0 wyniki $adania opinii pu$'ic.n&N- . ktAryc
wynikao- iF popu'arnoOP pr&.yd&nta 1ona >, G&nn&dy:&go ogro0ni& w.rosa w pr.&ciQgu
tygodnia, 6aN$ard.i&N .askakuNQc& $yo to- iF $y to tyd.i&/ nastSpuNQcy po +ata'n&N prA$i&
sponsorowania pr.&. JS) inwa.Ni &0igrantAw ku$a/skic w Zatoc& Lwi/- .nan&N Nako
U+iasko w Zatoc& Lwi/V, Wt&dy waOni& popu'arnoOP pr&.yd&nta- ktAry pr.yNQ
odpowi&d.ia'noOP .a tS d&cy.NS- uwaFanQ w ta0tyc c.asac .a N&d&n . naN$ard.i&N
F&nuNQcyc $SdAw narodu a0&ryka/ski&go C osiQgnSa wyFyny, 1ak coO taki&go 0ogo siS
wydar.yPW
Carakt&rystyki oso$owoOci i u.do'ni&/ 1ona >, G&nn&dy:&go . 1"61 r, uka.yway go Nako
oso$S ni&.wyk'& atrakcyNnQ, )ronson u.asadnia- F& pr.&ciStny0 'ud.io0 G&nn&dy 0Ag
wydawaP siS .$yt piSkny- .$yt uta'&ntowany i .$yt p&r+&kcyNny- $y 0og'i siS . ni0
id&nty+ikowaP, 1&F&'i tak $yo- to 0oF& p&wn& o.naki o0y'noOci C taki& Nak na pr.ykad
$Sdna d&cy.Na w sprawiS inwa.Ni w Zatoc& Lwi/ C sprawiy- iF sta siS on $ard.i&N 'ud.ki i
prawd.iwy i d'at&go $ard.i&N 'u$iany, )$y sprawd.iP swoN& pr.ypus.c.&nia- )ronson
pr.&prowad.i &ksp&ry0&nt- ktAry wyka.a- F& w istoci& atrakcyNn& oso$y .yskuNQ wiSks.Q
sy0patiS wt&dy- gdy pop&niQ $Qd @)ronson- Wi''&r0an- >'oyd- 1"664, ?adania t&
pr.&dstawi0y w ro.d.ia'& 10 o0awiaNQcy0 .agadni&nia atrakcyNnoOci int&rp&rsona'n&N,
1ako ko'&Nny pr.ykad ro.waF0y opisan& wc.&Oni&N 0ord&rstwo pop&nion& na Gitty
2&no*&s&, 1ak NuF wspo0ina'iO0y- wiSks.oOP 'ud.i tu0ac.ya $rak int&rw&ncNi .& strony
sQsiadAw apatiQ- o$oNStnoOciQ i gru$oskArnoOciQ spowodowanQ Fyci&0 w wi&'ki0 0i&Oci&,
)'& dwAc psyco'ogAw spo&c.nyc wykadaNQcyc na uniw&rsyt&tac w 6owy0 1orku
0iao inny po0ys, (&wn&go dnia ?i$$ \atan& i 1on 9ar'&y ro.0awia'i o pows.&cnyc
opiniac na t&0at OwiadkAw 0ord&rstwa pop&nion&go na 2&no*&s&, \atan& opisa to tak=
0iektre hipotezy ba&awcze bior' si z obserwacji z&arze/ &nia co&zienne#o. 9ie&y Elliot
Aronson spostrze#$, i* pop%larno.+ ohna I. 9enne&yBe#o wzros$a, #&y wzi'$ on na siebie
o&powie&zialno.+ za 8iasko inwazji w Gatoce Nwi/, s8orm%$owa$ hipotez, *e bar&zo
atrakcyjni l%&zie s' bar&ziej l%biani po pope$nieni% b$&%. 1ipoteza ta zosta$a potwier&zona
w eksperymencie psycholo#icznym >Aronson, Willerman, Iloy&, 3?OOA.
6astSpn&go wi&c.oru po pr.yNSciu 1on 9ar'&y c,,,< wrAci .& 0nQ do 0oN&go 0i&s.kania
pr.y 9wunast&N J'icy na drinka, B$u na0 doskwi&rao to sa0o, 6asi .naNo0i- gdy ty'ko
dowiadywa'i siS- F& N&st&O0y psyco'oga0i spo&c.ny0i- .ac.yna'i wyka.ywaP
ni&poa0owanQ skonnoOP do .a0Sc.ania nas pytania0i o to- d'ac.&go 0i&s.ka/cy 6ow&go
1orku sQ tacy apatyc.ni, @\atan&- 1"87- s, 784
\atan& i 9ar'&y po0yO'&'i- F& .a0iast wyNaOniaP kw&stiS Uco .&go tkwi w 0i&s.ka/cac
6ow&go 1orkuV- waFni&Ns.& i $ard.i&N int&r&suNQc& $yo$y .ana'i.owani& sytuacNi spo&c.n&N-
w ktAr&N .na'&X'i siS sQsi&d.i 2&no*&s&=
Gi&ruNQc siS intuicNQ- u.na'iO0y- iF $yP 0oF& to- co sprawio- F& pr.ypad&k 2&no*&s& $y tak
+ascynuNQcy- doprowad.io do t&go- F& w ogA'& siS wydar.y C 0ianowici& ni& N&d&n
c.owi&k i ni& dwAc- a'& tr.yd.i&stu oO0iu 'ud.i pr.yg'Qdao siS i nic ni& .ro$io, @Ta0F&4
?adac.& pod&Nr.&wa'i r.&c. paradoksa'nQ= i0 wiSc&N N&st OwiadkAw sytuacNi krytyc.n&N- ty0
0ni&Ns.& prawdopodo$i&/stwo- F& ktAryO . nic $Sd.i& int&rw&niowaP, SQsi&d.i 2&no*&s&
0og'i .akadaP- F& NuF ktoO inny .at&'&+onowa na po'icNS, ZNawisko to \atan& i 9ar'&y opisuNQ
Nako ro.pros.&ni& odpowi&d.ia'noOci, ?yP 0oF& wid.owi& $y'i$y $ard.i&N skonni ud.i&'iP
po0ocy- gdy$y kaFdy . nic sQd.i- F& N&st N&dyny0 Owiadki&0 0ord&rstwa,
1&F&'i NuF $adac. dysponuN& ipot&.Q wyprowad.onQ . t&orii a'$o . wc.&Oni&Ns.yc $ada/ c.y
. o$s&rwacNi Fycia cod.i&nn&go- to na Naki&N podstawi& 0oF& sQd.iP- F& N&st ona prawd.iwaW
9'ac.&go \atan& i 9ar'&y twi&rd.i'i- F& w istoci& 'ic.$a naoc.nyc OwiadkAw wpywa na
prawdopodo$i&/stwo ud.i&'&nia po0ocy o+i&r.&W W nauc& Naow& sp&ku'acN& ni& daNQ
wiarogodnyc odpowi&d.i5 $adac. 0usi .$i&raP dan&- a$y potwi&rd.iP swoN& ipot&.y,
(r.ypatr.0y siS- w Naki sposA$ 0&toda o$s&rwacyNna- kor&'acyNna i &ksp&ry0&nta'na suFQ
sprawd.aniu ipot&. $adawc.ycna pr.ykad ipot&.y \atan&go i 9ar'&ya, D&tody t&
.ostay .&stawion& w ta$&'i 2,1,
T)?ET) 2,1, (odsu0owani& 0&tod $adawc.yc
D&tody $adawc.&
D&toda (ytani& na ktAr& odpowiada
1, B$s&rwacyNna Bpis= 1aka N&st natura .NawiskaW
2, Gor&'acyNna (r.&widywani&= C.y na podstawi& .nan&go 8 0oFna
pr.&wid.i&P _
3,Eksp&ry0&nta'na (r.yc.ynowoOP= C.y .0i&nna 8 N&st pr.yc.ynQ .0i&nn&N _
Metoda o"ser$acy(na+ opisy$anie zacho$ania spoecznego
metoda obserwacyjnaF technika, w ktrej ba&acz obserw%je l%&zi i systematycznie rejestr%je
pomiary ich zachowania
Ty wi&zisz, ale nie obserw%jesz.
) =ir Arth%r 7onan Doyle "rzy#o&y =herlocka 1olmesa 34?<
Metoda o"ser$acy(na- Nak wska.uN& N&N na.wa- po'&ga na pr.yg'Qdaniu siS 'ud.io0 i
spostr.&ganiu t&go- co ro$iQ, 1&st oc.ywist& sa0o pr.&. siS- F& 0&toda o$s&rwacyNna ni&
na'&Fy wyQc.ni& do ko0p&t&ncNi $adac.y spo&c.nyc, Z duFy0 powod.&ni&0
praktykowana N&st pr.&. pisar.y- r&Fys&rAw i d.i&nnikar.y- .aint&r&sowanyc Naki0O
s.c.&gA'ny0 pro$'&0&0 spo&c.ny0 a'$o t&F sposo$&0 d.iaania dan&N instytucNi, I tak na
pr.ykad >r&d&rick Wis&0an ora. Susan S&&an spSd.i'i duFo c.asu w s.pita'ac
psyciatryc.nyc ni& Nako pacN&nci- a'& Nako o$s&rwator.y, Wis&0an .awar wyni&sion&
sta0tQd o$s&rwacN& w +i'0i& doku0&nta'ny0 @1"674- a S&&an C w ksiQFc& @1"824, B$i& t&
prac& wywary duF& wraF&ni& na od$iorcac- i to d.iSki ni0 wi&'u 'ud.i .0i&nio pog'Qdy na
t&0at ro'i s.pita'i psyciatryc.nyc w nas.y0 spo&c.&/stwi&,
C.as&0 w o$s&rwacNi kor.ysta siS . u0i&s.c.on&N w strat&gic.ny0 punkci& ka0&ry
t&'&wi.yNn&N r&N&struNQc&N .acowania 'ud.i w sp&cy+ic.nyc sytuacNac, 6a pr.ykad w&
wc.&snyc 'atac &ry t&'&wi.Ni )''&n >unt poka.ywa progra0 .wany UCandid Ca0&raV
@Jkryta ka0&ra4- w ktAry0 'ud.i& $y'i stawiani w o$'ic.u ni&.wykyc sytuacNi C np, gosu
wydo$ywaNQc&go siS . wnStr.a skr.ynki poc.tow&N C a ukryta ka0&ra po prostu
podpatrywaa ic r&akcN& na t& .dar.&nia, B$s&rwacN& t& sQ $ard.o int&r&suNQc&- a'& 0aNQ
ni&st&ty ogranic.onQ uFyt&c.noOP naukowQ- a to gAwni& . t&go powodu- F& ni& $yy
pr.&prowad.an& w sposA$ kontro'owany, I tak prawi& .aws.& na kaFdQ int&r&suNQcQ-
.ar&N&strowanQ pr.&. >unta r&akcNS na 0AwiQcQ skr.ynkS poc.towQ pr.ypady tu.iny osA$-
ktAr& pod&Nr.&waNQc NakiO dowcip- po prostu w.rus.ay ra0iona0i i odcod.iy, (oni&waF
taki& .acowania ni& $yy atrakcyNn& d'a t&'&wi.Ni, >unt N& odr.uci, 6i& 0a w taki0
postSpowaniu nic.&go nagann&go- dopAki . tyc 0at&riaAw ni& wyprowad.a siS wnioskAw
na t&0at t&go- co 'ud.i& .wyk'& ro$iQ w taki&N sytuacNi, (r.ykady wyNQtkowyc .acowa/ sQ
oc.ywiOci& int&r&suNQc&- ni& po.wa'aNQ na0 on& N&dnak na +or0uowani& ostat&c.nyc
odpowi&d.i na pytania o .acowania c.owi&ka,
O"ser$ac(a syste!atyczna
W o"ser$ac(i syste!atyczne( o$s&rwator.y sQ wys.ko'ony0i $adac.a0i spo&c.ny0i-
ktAr.y s.ukaNQc odpowi&d.i na pytania dotyc.Qc& okr&O'on&go .Nawiska spo&c.n&go-
o$s&rwuNQ i koduNQ N& w&dug .$ioru wc.&Oni&N pr.ygotowanyc kryt&riAw,
D&toda ta wyka.uN& p&wnQ .0i&nnoOP w .a'&FnoOci od stopnia- w Naki0 o$s&rwator aktywni&
uc.&stnic.y w o$s&rwowan&N sytuacNi, W pr.ypadku kra/cowy0 o$s&rwator ani ni&
uc.&stnic.y- ani w Fad&n sposA$ ni& wpywa na .acowani&5 stara siS nato0iast ni& $yP
dostr.&gany0 i tak da'&c&- Nak to ty'ko N&st 0oF'iw&- wtopiP siS w sc&n&riS o$s&rwowan&N
sytuacNi, 6a pr.ykad $adac. .aint&r&sowany .acowani&0 spo&c.ny0 d.i&ci 0oF& staP po.a
ogrod.&ni&0 p'acu .a$aw i o$s&rwowaP N& podc.as .a$awy, Zwraca wt&dy uwagS na taki&
konkr&tn& .acowania d.i&ci- Nak agr&sNa- wspApraca- pr.ywAd.two c.y as&rtywnoOP, Bw&
.acowania spo&c.n& 0us.Q .ostaP OciO'& .d&+iniowan&- .ani0 ro.poc.ni& siS o$s&rwacNa,
WspApraca 0oF& $yP wiSc okr&O'ona Nako d.i&'&ni& siS d.i&cka .a$awkQ . inny0 d.i&cki&0 i
Nako int&rakcNa . inny0i d.i&P0i d'a osiQgniScia c&'u, 6astSpni& o$s&rwator notuN&- ki&dy
taki& .acowani& siS poNawi- i stawia .nac.&k pr.y odpowi&dni0 typi& .ao$s&rwowan&N
wspApracy, 1&F&'i $adac. N&st .aint&r&sowany o$s&rwacNQ rAFnic w .acowaniu spo&c.ny0
wynikaNQcyc . wi&ku i pci- dodatkowo odnotowuN& t& dan&,
obserwacja systematyczna: 8orma meto&y obserwacyjnej, w ktrej obserwatorem jest
wyszkolony ba&acz spo$eczny, ktry przystp%je &o o&powie&zi na pytania o&nosz'ce si &o
okre.lone#o zjawiska spo$eczne#o, obserw%j'c i ko&%j'c je z#o&nie z wcze.niej
przy#otowanym zbiorem kryteriw
O"ser$ac(a czestnicz)ca
obserwacja uczestniczcaF 8orma obserwacji systematycznej, w ktrej obserwator wcho&zi w
interakcj z obserwowanymi l%&(mi, ale stara si w *a&en sposb nie wp$ywa+ na syt%acj
6i&ktAr& sytuacN& . racNi swoN&N natury wy0agaNQ o$s&rwacNi uc.&stnic.Qc&N, W takic
pr.ypadkac o$s&rwator wcod.i w int&rakcNS . oso$a0i- ktAr& o$s&rwuN&5 stara siS N&dnak-
$y N&go o$&cnoOP w Fad&n sposA$ ni& wpywaa na sytuacNS, 6a pr.ykad ki'ka 'at t&0u grupa
'ud.i . Didw&st podawaa konkr&tnQ datS nad&NOcia gwatown&go katak'i.0u- ktAry
spowoduN& koni&c Owiata, Bgas.a'i t&F- F& oni sa0i .ostanQ w porS . t&goF katak'i.0u
uratowani pr.&. stat&k kos0ic.ny- ktAry wy'QduN& w ogrod.i& ic pr.ywAdcy, T&on >&sting&r
i N&go ko'&d.y- ktAr.y N&dnak ni& uwi&r.y'i w $'iskoOP katak'i.0u- po0yO'&'i- F& int&r&suNQc&
$yo$y o$s&rwowani& t&N grupy . $'iska i .ar&N&strowani& r&akcNi N&N c.onkAw w 0o0&nci&-
gdy ic wi&r.&nia i proroctwa siS ni& sp&niQ @>&sting&r- Hi&ck&n- Scact&r- 1"564, Tu N&dnak
C inac.&N niF w sytuacNi- gdy po prostu o$s&rwuN& siS d.i&ci podc.as .a$awy C $adac.& ni&
0og'i stanQP po.a ogrod.&ni&0 i dyskr&tni& o$s&rwowaP .acowania c.onkAw grupy, )$y
0Ac 0onitorowaP god.ina po god.ini& ro.0owy N&N c.onkAw- psyco'ogowi& spo&c.ni
postanowi'i pr.yQc.yP siS do ni&N i udawaP- F& wi&r.Q w $'iski koni&c Owiata,
Analiza archi$alna
analiza archiwalnaF 8orma obserwacji systematycznej, w ktrej ba&acz obserw%je
zachowanie spo$eczne przez ba&anie na#roma&zonych w &anej k%lt%rze &ok%mentw albo
archiwaliw >np. pamitnikw, powie.ci, czasopism czy &ziennikwA
Tr.&ciQ +or0Q 0&tody o$s&rwacyNn&N N&st analiza archi$alna, DoFna wi&'& siS dowi&d.i&P o
.acowaniu spo&c.ny0 popr.&. $adani& nagro0ad.onyc w dan&N ku'tur.& doku0&ntAw 'u$
arciwa'iAw, 9o nic na'&FQ na pr.ykad pa0iStniki- powi&Oci- 'isty sa0o$ANcAw- popu'arn&
kawaki 0u.yc.n&- progra0y t&'&wi.yNn&- artykuy w c.asopis0ac i ga.&tac cod.i&nnyc-
a takF& r&k'a0y, DAwiQ on& wi&'& o ty0- Nak dana spo&c.noOP wid.i sa0Q si&$i&, 1&F&'i ow&
.apisan& i .o$ra.owan& O'ady ku'tury sQ utrwa'on& i dostSpn& d'a $adac.a- 0oF& on N&
kodowaP na sp&cy+ic.nyc int&r&suNQcyc go .0i&nnyc, ?ard.o podo$ni& Nak w& wc.&Oni&N
pr.&dstawionyc pr.ykadac $adac. twor.y sp&cy+ic.n& i do$r.& .d&+iniowan& kat&gori&-
ktAr& pAXni&N odnosi do XrAd& arciwa'nyc, Di&r.y siS pot&0 zgodno#@ s*dzi'$
&o!petentnych- a wiSc po.io0 .godnoOci po0iSd.y dwi&0a oso$a0i 'u$ wiSks.Q 'ic.$Q
osA$- ktAr& ni&.a'&Fni& kat&gory.uNQ 0at&ria, )na'i.a tr&Oci r&k'a0 w c.asopis0ac ni&
powinna od.wi&rci&d'aP su$i&ktywn&N opinii N&dnostki- a'& winna $yP o$i&ktywnQ- naukowQ
k'asy+ikacNQ t&go- co r.&c.ywiOci& .naNduN& siS w doku0&nci& XrAdowy0, GaFdy- kto
ana'i.uN& t&n 0at&ria- wini&n docod.iP do tyc sa0yc wnioskAw,
zgodno s(dzi!w kompetentnychF stopie/ z#o&no.ci pomi&zy &wiema osobami albo
wiksz' liczb' osb, ktre niezale*nie obserw%j' i ko&%j' #r%p &anych! poprzez pokazanie,
*e &wch l%b wicej ekspertw niezale*nie obserw%j'cych i ko&%j'cych &ocho&zi &o tych
samych obserwacji, ba&acze %pewniaj' si, *e obserwacje te nie s' s%biektywnymi,
zniekszta$conymi wra*eniami je&nostki
)na'i.a arciwa'na N&st do$rQ +or0Q $ada/ o$s&rwacyNnyc- poni&waF po.wa'a na0
ana'i.owaP .0iany w .acowaniu spo&c.ny0 ni& ty'ko w rAFnyc ku'turac- a'& i w c.asi&,
6a pr.ykad )rc&r- Iritani- Gi0&s i ?arrios @1"834 ora. )k&rt- C&n i (ant&r @1""14
kodowa'i tr&OP portr&tAw artystyc.nyc- +otogra+ii r&k'a0owyc i +otogra+ii aktua'noOci- ktAr&
poNawiy siS w druku 'u$ w t&'&wi.Ni- $adaNQc sposA$- w Naki uka.uNQ on& ko$i&ty i 0SFc.y.n,
Int&r&sowao ic w s.c.&gA'noOci to- i'& spoOrAd tyc wi.&runkAw oddaN& twar.&
portr&towanyc osA$, Wyniki ana'i. poka.ay- F& pr.&. piSP stu'&ci C w rAFnyc ku'turac i
w rAFnyc rod.aNac 0&diAw C 0SFc.yXni $y'i poka.ywani . $'iska @gowa i twar.4- ko$i&ty
.aO pr.&dstawiano w p&wny0 odda'&niu @caa postaP4, )utor.y tyc ana'i. .int&rpr&towa'i
wnioski .& swoic $ada/ Nako wskaXnik su$t&'n&N +or0y st&r&otypi.acNi ro'i s&ksua'n&N,
DSFc.yXni pr.&dstawiani sQ tak- $y uwydatniP ic osiQgniScia int&'&ktua'n&- portr&ty ko$i&t
nato0iast uwypuk'aNQ ic ogA'ny wyg'Qd +i.yc.ny,
)na'i.uNQc ko'&Nny pr.ykad- powrAP0y do kw&stii r&'acNi po0iSd.y pornogra+iQ i pr.&0ocQ,
1&dny0 . naNtrudni&Ns.yc pro$'&0Aw- ktAr& poNawiaNQ siS na sa0y0 wstSpi&- N&st okr&O'&ni&
t&r0inu pornogra+ia, WiSks.oOP . nas od c.asu do c.asu styka siS . 0at&ria&0 o carakt&r.&
wyraXni& &rotyc.ny0- Nak na pr.ykad .dNScia . ro.kadAw&k U('ay$oyaV c.y innyc-
podo$nyc pis0, C.y to N&st pornogra+iaW ) Nak .ak'asy+ikowaP nagoOP w +i'0ac a'$o
r&k'a0y $i&'i.ny w ga.&tac- ktAr& uka.uNQ .a.wyc.aN skQpo od.ian& 0od&'kiW Bd
d.i&siScio'&ci cay narAd trud.i siS- $y .d&+iniowaP to .Nawisko, 1&st tak- Nak powi&d.ia
sSd.ia SQdu 6aNwyFs.&go (ott&r St&ward= UGi&dy na to patr.S- wi&0- F& N&st to pornogra+iaV-
ni& N&st N&dnak atwo opisaP wprost N&N istotS, Co tak naprawdS pr&.&ntuN& a0&ryka/ska
'it&ratura i +otogra+ia Upr.&.nac.ona ty'ko d'a dorosycVW
)na'i.a arciwa'na N&st .nako0ity0 nar.Sd.i&0 do pos.ukiwania odpowi&d.i na powyFs.&
pytani&- poni&waF po.wa'a $adac.o0 opisywaP .awartoOP doku0&ntAw o$&cnyc w dan&N
ku'tur.&, DAwiQc o doku0&ntac- 0a0y tu na 0yO'i +otogra+i& i utwory $&'&trystyc.n&- ktAr&
r&pr&.&ntuNQ dostSpnQ na rynku pornogra+iS,
9on S0it @1"764 $y N&dny0 . pi&rws.yc $adac.y .aN0uNQcyc siS tr&OciQ pornogra+ii,
)na'i.owa pr.&d& ws.ystki0 $ros.urki . opowiadania0i pr.&.nac.on& ty'ko d'a dorosyc,
(oni&waF ccia .aN0owaP siS pornogra+iQ- ktAra N&st typowa i pows.&cni& dostSpna-
$adania pr.&prowad.a . da'a od pornogra+ic.nyc c&ntrAw kraNu- c.y'i 0iast w 6&$rasc& i w
T&nn&ss&&, Z t&go sa0&go powodu .aNQ siS ksiQFka0i spr.&dawany0i na stoiskac .
nowoOcia0i wydawnic.y0i i w .wykyc ksiSgarniac- a ni& ty0i- ktAr& 0oFna $yo kupiP w
sp&cNa'nyc ksiSgarniac ty'ko d'a dorosyc, Wy$i&ra i ana'i.owa kaFdQ piQtQ ksiQFkS .
pAki w N&dn&N ksiSgarni w kaFdy0 . oO0iu 0iast w piSciu stanac, 1&go ana'i.y o$&N0oway
wi&'& .0i&nnyc, 6otowa 0iSd.y inny0i- Nak c.Ssto w tyc ksiQFkac poNawia siS s&ks- Naki
to $y rod.aN s&ksu- Naka akcNa w ni&N siS toc.ya 'u$ Naki podNSto w ni&N t&0at,
S0it @1"764 stwi&rd.i- F& typowy $oat&r tyc ksiQF&k $y 0ody- sa0otny- $iay-
atrakcyNny +i.yc.ni& i &t&ros&ksua'ny, Wyniki N&go ana'i. .d&cydowani& wska.uNQ- F& UOwiat
pornogra+ii N&st Owiat&0 0SFc.y.nV, W porAwnaniu . opisa0i ko$i&t autor.y ksiQF&k
pr.ywiQ.ywa'i ni&wi&'kQ wagS do carakt&rystyk wyg'Qdu +i.yc.n&go 0SFc.y.n, Z ko'&i
ciaa ko$i&t opisywa'i w naNdro$ni&Ns.yc s.c.&gAac, 6aN$ard.i&N ni&pokoNQcy0 &+&kt&0
tyc $ada/ $yo stwi&rd.&ni&- F& prawi& N&dna tr.&cia ws.ystkic .na'&.ionyc w
opisywanyc ksiQFkac &pi.odAw s&ksua'nyc .awi&raa uFyci& pr.&. 0SFc.y.n siy @siy
+i.yc.n&N- psycic.n&N 'u$ s.antaFu4 po to- $y .0usiP ko$i&tS do ud.iau w akci& s&ksua'ny0,
) .at&0 agr&sNa wo$&c ko$i&t $ya gAwny0 t&0at&0 tyc pornogra+ic.nyc opowiada/,
9ruga ana'i.a arciwa'na- ty0 ra.&0 odnos.Qca siS do +otogra+ii- rAwni&F dostarc.ya
dowodAw na s&ksua'nQ pr.&0oc wo$&c ko$i&t, (ark 9i&t. i ?ar$ara E*ans k'asy+ikowa'i
.dNScia . okad&k c.asopis0 . ksiSgar/ pr.&.nac.onyc ty'ko d'a dorosyc w okrSgu
C.t&rd.i&st&N 9rugi&N J'icy w 6owy0 1orku, Wy$raws.y 'osowo c.t&ry ksiSgarni&-
ana'i.owa'i ws.ystki& t& pis0a- ktAryc okadka pr.&dstawiaa co naN0ni&N N&dnQ ko$i&tS,
Gat&gori& stwor.on& pr.&. autorAw $ada/ uw.g'Sdniay 0iSd.y inny0i sp&cy+ic.n& akty
s&ksua'n&- u$iAr i wyg'Qd +i.yc.ny ko$i&t, 9woN& 'ud.i uprawiaNQcyc s&ks to naN$ard.i&N
pows.&cny typ +otogra+ii . okad&k @37-3^4, 1&dnak drugi0 . ko'&i- naN$ard.i&N
ro.pows.&cniony0 typ&0 okad&k oka.ay siS +otogra+i& pr.&dstawiaNQc& .ni&wo'&ni& i
.do0inowani& @17-2^4- gd.i& ko$i&ty .wiQ.an& $yy 'ina0i- kaNdana0i- a/cuca0i-
c.SOcia0i gard&ro$y 'u$ kawaka0i inn&go 0at&riau, Bto Nak 9i&t. i E*ans @1"824 opisa'i tS
kat&goriS=
Zakn&$'owan&- .a'&pion& taO0Q usta- .awiQ.an& oc.y i kaptury na gowac poNawiay siS
naNc.SOci&N, (r.&dstawian& nar.Sd.ia tortur to .wyk'& agra+ki- k'&s.c.& i .aciski
pr.ytwi&rd.an& do pi&rsi i do g&nita'iAw- a sposo$y to pr.ypa'ani& a'$o kapani& gorQcQ
para+inQ na skArS i skraNni& ni&wygodn& po.ycN&- np, powi&s.&ni& .a nadgarstki a'$o .a
kostki, H.ad.i&N na .dNSciac poNawia siS 0SFc.y.na- ktAry gro.i ko$i&ci& pisto'&t&0 'u$
noF&0- gwaci NQ- ro.cina ciao do krwi a'$o dusi, Stopi&/ pr.&0ocy na .dNSciac waa siS
od surow&go spoNr.&nia do Nawn&go 0ord&rstwa, 6i&ktAr& +otogra+i& w.$ud.ay ni&p&wnoOP
co do t&go- c.y pr.&dstawiona na nic ko$i&ta FyN&,
?adania o$s&rwacyNn& w +or0i& ana'i.y arciwa'n&N 0ogQ na0 sporo powi&d.i&P na t&0at
u.nawanyc wartoOci i pr.&kona/ spo&c.nyc, >akt ro.pows.&cni&nia w pornogra+ii wQtku
pr.&0ocy s&ksua'n&N wo$&c ko$i&t wska.uN& na to- iF taki& pr.&d& ws.ystki0 o$ra.y i
opowiadania pr.yciQgaNQ uwagS wi&'u c.yt&'nikAw @9i&t.- E*ans- 1"825 Towry- To*&- Gir$y-
1"814, T& ni&pokoNQc& wyniki prowad.Q wprost do a'ar0uNQcyc pyta/=
C.y pornogra+ia 0a .wiQ.&k . gwata0i wo$&c ko$i&t- ktAr& .dar.aNQ siS w nas.y0
spo&c.&/stwi&W C.y c.ytani& a'$o og'Qdani& pornogra+ii popyca ni&ktAryc 0SFc.y.n do
c.ynAw s&ksua'nyc . uFyci&0 pr.&0ocyW )$y odpowi&d.i&P na t& pytania- tr.&$a
wykor.ystaP inn& 0&tody niF ana'i.a arciwa'na, W da's.&N c.SOci t&go ro.d.iau $Sd.i&0y
0og'i .ao$s&rwowaP- Nak 0oFna .astosowaP 0&todS kor&'acyNnQ i 0&todS &ksp&ry0&nta'nQ
do ana'i.owania .Nawiska s&ksua'n&N pr.&0ocy wo$&c ko$i&t,
Ograniczenia !etody o"ser$acy(ne(
D&toda o$s&rwacyNna N&st 0&todQ odpowi&dniQ wt&dy- gdy c&'&0 $adania N&st opis
.acowania spo&c.n&go, Da ona N&dnak wady, (o pi&rws.&- ni&ktAr& rod.aN& .acowa/ sQ
trudn& do o$s&rwacNi- poni&waF a'$o .dar.aNQ siS $ard.o r.adko- a'$o poNawiaNQ siS N&dyni&
wt&dy- gdy c.owi&k po.ostaN& w sa0otnoOci, 2dy$y na pr.ykad \atan& i 9ar'&y wy$ra'i
takQ 0&todS- $adaNQc gotowoOP 'ud.i do ni&si&nia po0ocy o+i&r.&- 0og'i$yO0y wciQF N&s.c.&
c.&kaP na wyniki, )$y stwi&rd.iP- Nak 'ud.i& r&aguNQ- gdy w ic o$&cnoOci wydar.y siS
pr.&stSpstwo . uFyci&0 pr.&0ocy- $adac.& 0usi&'i$y pr.&0i&r.aP u'ic& ca&go 0iasta-
ci&rp'iwi& wyc.&kiwaP na rogac u'ic- a ki&dy wr&s.ci& napad siS wydar.y- uwaFni& O'&d.iP
r&akcN& ki'ku 'u$ ws.ystkic N&go naoc.nyc OwiadkAw, Dog'i$y- r.&c. Nasna- c.&kaP $ard.o
dugo- .ani0 w ic o$&cnoOci .dar.y$y siS napad- a i wt&dy- w o$'ic.u r&a'n&N krytyc.n&N
sytuacNi- 0og'i$y 0i&P trudnoOci . gro0ad.&ni&0 danyc,
Za0iast t&go \atan& i 9ar'&y 0og'i odwoaP siS do ana'i.y arciwa'n&N- ktAra N&st w&rsNQ
0&tody o$s&rwacyNn&N= 0og'i$y na pr.ykad ana'i.owaP traktuNQc& o pr.&stSpstwac artykuy
w ga.&tac- notowaP 'ic.$S OwiadkAw ora. to- Nak c.Ssto s.'i oni . po0ocQ o+i&r.&, 1&dnak
wt&dy $adac.& s.y$ko natknS'i$y siS na inn& pro$'&0y, C.y kaFdy d.i&nnikar. wspo0ina o
'ic.$i& naoc.nyc OwiadkAw opisywan&go pr.&stSpstwaW C.y N&F&'i 'ic.$S tS podaNS- to N&st
ona prawd.iwaW C.y ws.ystki& +or0y po0ocy .ostay odnotowan& w artyku'& prasowy0W
Wiado0o- F& sQ to ni&p&n& i ni& upor.Qdkowan& dan&, 1ak to .wyk'& $ywa w pr.ypadku
ana'i.y arciwa'n&N- $adac. N&st na asc& twArcAw orygina'n&go 0at&riau5 d.i&nnikar.o0
pr.yOwi&caNQ inn& c&'&- ki&dy pis.Q swoN& artykuy- i 0ogQ ni& uw.g'SdniaP ws.ystkic tyc
in+or0acNi- ktAryc pot&0 potr.&$uNQ $adac.&,
Go'&NnQ wadQ 0&tody o$s&rwacyNn&N N&st to- F& N&st ona ogranic.ona do konkr&tn&N grupy
'ud.i w konkr&tn&N sytuacNi- na pr.ykad gos.Qc&N .agadS Owiata grupy . Didw&st a'$o grupy
d.i&ci . p'acu .a$aw, DoF& to stanowiP pro$'&0 wt&dy- gdy c&'&0 $adac.a N&st g&n&ra'i.acNa
wnioskAw . o$s&rwacNi N&dn&N grupy 'ud.i w okr&O'onyc warunkac i odnos.&ni& ic do
innyc popu'acNi i sytuacNi, Wr&s.ci& $adac.& spo&c.ni ccQ .wyk'& .ro$iP coO wiSc&N niF
ty'ko opisaP .acowani&, C&'&0 nauk spo&c.nyc N&st .ro.u0i&ni& r&'acNi po0iSd.y
.0i&nny0i ora. 0oF'iwoOP pr.&widywania uwarunkowa/ rAFnyc rod.aNAw .acowa/
spo&c.nyc, CcQ wi&d.i&P na pr.ykad- Naki N&st .wiQ.&k po0iSd.y nasi'&ni&0 agr&sNi u
c.owi&ka a 'ic.$Q aktAw pr.&0ocy og'Qdanyc w t&'&wi.Ni, 1ak r&aguNQ d.i&ci na ro.wAd
swoic rod.icAwW Gto N&st $ard.i&N naraFony na uFywani& narkotykAwW )$y odpowi&d.i&P na
t&go typu pytania- $adac.& c.Ssto odwouNQ siS do inn&go pod&NOcia C 0&tody kor&'acyNn&N,
Metoda &orelacy(na+ prze$idy$anie zacho$ania spoecznego
metoda korelacyjnaF meto&a, w ktrej mierzy si systematycznie &wie zmienne l%b ich
wiksz' liczb i oszacow%je si relacj pomi&zy nimi >tj. w jakim stopni% mo*na przewi&zie+
warto.ci je&nej z nich na po&stawie &r%#iejA
Metoda &orelacy(na po'&ga na syst&0atyc.ny0 po0iar.& dwAc .0i&nnyc 'u$ ic
wiSks.&N 'ic.$y i sprawd.aniu- c.y sQ on& .& so$Q .wiQ.an&, Inny0i sowy- 0&toda ta daN&
odpowi&dX na nastSpuNQc& pytani&= . NakQ dokadnoOciQ 0oF&0y pr.&wid.i&P po.ycNS dan&N
oso$y na N&dn&N .0i&nn&N- N&F&'i .na0y N&N po.ycNS na inn&N .0i&nn&NW (roc&dura ta na.ywana
N&st s.acowani&0 stopnia kor&'acNi po0iSd.y dwi&0a .0i&nny0i, (odc.as gdy c&'&0 0&tody
o$s&rwacyNn&N N&st opisani& .acowania- c&'&0 0&tody kor&'acyNn&N N&st os.acowani& r&'acNi
po0iSd.y .0i&nny0i, 9o kor&'acNi odwouN&0y siS .wyk'& wt&dy- gdy cc&0y sprawd.aP
ipot&.y wyNaOniaNQc&- ki&dy i d'ac.&go poNawia siS int&r&suNQc& nas .acowani&,
W $adaniac kor&'acyNnyc w ro.0aity sposA$ 0oFna 0i&r.yP .acowani& c.owi&ka i N&go
postawy, Tak Nak w 0&tod.i& o$s&rwacyNn&N $adac.& c.asa0i wprost o$s&rwuNQ .acowani&
'ud.i, Wykor.ystuNQc 0&todS kor&'acyNnQ- $adac. 0oF& na pr.ykad ana'i.owaP r&'acNS
po0iSd.y agr&sywny0i .acowania0i d.i&ci a i'oOciQ pr.&0ocy og'Qdan&N w t&'&wi.Ni,
?adac. 0oF& rAwni&F o$s&rwowaP d.i&ci na p'acu .a$aw- a'& tutaN N&go c&'&0 N&st
os.acowani& .a'&FnoOci c.y t&F kor&'acNi po0iSd.y agr&sywnoOciQ d.i&cka i inny0i- rAwni&F
.0i&r.ony0i c.ynnika0i- Nak na pr.ykad .wyc.aN og'Qdania t&'&wi.Ni,
Po!iary
D&toda kor&'acyNna oprAc. danyc pocod.Qcyc . o$s&rwacNi c.Ssto wykor.ystuN& takF&
po0iary, 1&st wi&'& int&r&suNQcyc d'a $adac.y .acowa/ spo&c.nyc- ktAryc o$s&rwacNa
N&st $ard.o trudna a'$o wrSc. ni&0oF'iwa, 6i& 0oFna na pr.ykad .ao$s&rwowaP- i'& ksiQF&k
pornogra+ic.nyc c.ytaNQ 'ud.i&- i'& wi&d.Q na t&0at )I9S- c.y t&F i'u posiadaNQ pr.yNaciA,
1&F&'i int&r&suNQcyc $adac.y .0i&nnyc ni& da siS atwo o$s&rwowaP- odwouNQ siS oni do
po0iarAw i pytaNQ po prostu 'ud.i o ic pr.&konania- postawy i .acowania, 6astSpni&
sprawd.aNQ- c.y istni&N& .wiQ.&k po0iSd.y ana'i.owany0i .0i&nny0i, DogQ na pr.ykad
sprawd.aP- c.y 'ud.i&- ktAr.y duFo wi&d.Q na t&0at sposo$Aw pr.&nos.&nia )I9S- $ard.i&N
od innyc pr&+&ruNQ $&.pi&c.ny s&ks,
korelacja dodatniaF taka relacja pomi&zy &wiema zmiennymi, w ktrej wzrostowi warto.ci
je&nej zmiennej towarzyszy wzrost warto.ci &r%#iej zmiennej
korelacja ujemnaF taka relacja pomi&zy &wiema zmiennymi, w ktrej wzrostowi warto.ci
je&nej zmiennej towarzyszy zmniejszanie si warto.ci &r%#iej zmiennej
?adac.& ana'i.uNQ t&go typu r&'acN& popr.&. wy'ic.ani& kor&'acNi po0iSd.y rAFny0i
.0i&nny0i, <orelac(a dodatnia o.nac.a- F& w.rostowi wartoOci N&dn&N .0i&nn&N towar.ys.y
w.rost wartoOci drugi&N .0i&nn&N, W.rost i waga sQ skor&'owan& dodatnio5 i0 wyFs.y N&st
c.owi&k- ty0 wiSc&N waFy, <orelac(a (e!na to taka r&'acNa po0iSd.y dwi&0a .0i&nny0i-
w ktAr&N w.rostowi wartoOci N&dn&N .0i&nn&N towar.ys.y .0ni&Ns.ani& siS wartoOci drugi&N
.0i&nn&N, 2dy$y w.rost i waga $yy skor&'owan& uN&0ni&- wyg'Qda'i$yO0y doOP oso$'iwi&
C 'ud.i& ni&wi&'ki&go w.rostu pr.ypo0ina'i$y pingwiny- 'ud.i& wysocy .aO- na pr.ykad .a-
wodnicy 'igi 6?)- $y'i$y Nak UskAra i koOPV, DoF& $yP rAwni&F i tak- F& po0iSd.y dwi&0a
.0i&nny0i .up&ni& ni& 0a kor&'acNi i w taki0 pr.ypadku $adac. ni& 0oF& pr.&widywaP
N&dn&N .0i&nn&N na podstawi& drugi&N,
Gor&'acN& wyraFon& sQ pr.&. 'ic.$y . pr.&d.iau od -' do f1, Gor&'acNa rAwna ' o.nac.a- F&
dwi& .0i&nn& sQ cakowici& i wprost proporcNona'ni& skor&'owan&, 1&F&'i wiSc $adac. .na
po.ycNS dan&N oso$y na N&dn&N .0i&nn&N- 0oF& dokadni& pr.&wid.i&P N&N po.ycNS na drugi&N
.0i&nn&N, Bc.ywiOci&- w Fyciu cod.i&nny0 taki& cakowit& kor&'acN& .dar.aNQ siS r.adko, W
p&wnyc $adaniac wyka.ano- F& w prA$i& 0SFc.y.n w wi&ku od osi&0nastu do dwud.i&stu
c.t&r&c 'at kor&'acNa po0iSd.y w.rost&0 i wagQ wynosi 0,#7 @>r&&d0an- (isani- (ur*&s-
)dikari- 1""14, Znac.y to- F& pr.&ciStni& 'ud.i& o wyFs.y0 w.roOci& waFy'i wiSc&N niF
'ud.i& niscy- a'& .dar.ay siS odstSpstwa od t&N .asady, Gor&'acNa rAwna -' o.nac.a- F& dwi&
.0i&nn& sQ cakowici& i odwrotni& proporcNona'ni& skor&'owan&, I wr&s.ci& kor&'acNa rAwna 0
o.nac.a- F& dwi& .0i&nn& ni& sQ .& so$Q skor&'owan&,
(osugiwani& siS po0iara0i 0a wi&'& .a'&t- a N&dnQ . nic N&st 0oF'iwoOP wyodrS$niania i
$adania grup r&pr&.&ntatywnyc d'a popu'acNi, Bdpowi&d.i na pytania $adac.y sQ uFyt&c.n&
N&dyni& wt&dy- gdy sQ od$ici&0 sQdAw ca&N popu'acNi- a ni& N&dyni& osA$ twor.Qcyc prA$S,
?adac.& posuguNQcy siS po0iara0i $ard.o staraNQ siS- $y wQc.an& do prA$y oso$y $yy d'a
t&NF& popu'acNi r&pr&.&ntatywn&, Bwa r&pr&.&ntatywnoOP dotyc.y .wyk'& p&wn&N 'ic.$y
.0i&nnyc- waFnyc . punktu wid.&nia pr.&prowad.anyc $ada/ @np, wi&k- wyks.tac&ni&-
r&'igia- p&P- wysokoOP docodAw4, 1&dnoc.&Oni& $adac.& staraNQ siS .ap&wniP
r&pr&.&ntatywnoOP prA$y popr.&. odwoani& siS do 'osow&go do$oru 'ud.i . popu'acNi Nako
caoOci, Znac.y to ty'&- F& kaFdy c.owi&k wcod.Qcy w skad popu'acNi 0a takQ sa0Q s.ansS
na poNawi&ni& siS w prA$i&, 1&F&'i prA$a do$rana N&st 'osowo- 0oF&0y .aoFyP- F&
odpowi&d.i twor.Qcyc NQ osA$ ar0oni.uNQ . opinia0i ca&N popu'acNi,
dob!r losowyF sposb zapewniania reprezentatywno.ci &la &anej pop%lacji wybranej &o
prby #r%py osb #warant%j'cy, *e ka*&a je&nostka wcho&z'ca w sk$a& pop%lacji ma tak'
sam' szans na pojawienie si w prbie
Twor.&ni& prA$y ni& .aws.& ko/c.y siS po0yO'ni&, (od koni&c 1"36 r, tygodnik o na.wi&
UTit&rary 9ig&stV pr.&prowad.i s.&roko .akroNon& $adania, (ytano 'ud.i o tona kogo
.a0i&r.aNQ oddaP gos w .$'iFaNQcyc siS wy$orac pr&.yd&nckic, H&dakcNa ga.&ty w.iSa
na.wiska i adr&sy osA$ twor.Qcyc prA$S . ksiQF&k t&'&+onic.nyc i spisAw kart
r&N&stracyNnyc sa0ocodAw, Wyniki sondaFu pr.&prowad.on&go na dwAc 0i'ionac 'ud.i
wyka.ay- iF kandydat r&pu$'ikanAw, )'+ Tandon- .wyciSFy pr.&waFaNQcQ wiSks.oOciQ
gosAw, Wi&s. oc.ywiOci&- F& nigdy ni& $yo pr&.yd&nta o na.wisku Tandon, >rank'in 9&'ano
Hoos&*&'t .wyciSFy w& ws.ystkic stanac )0&ryki- . wyNQtki&0 dwAc, 1aki $Qd pop&ni
UTit&rary 9ig&stV w swoi0 sondaFuW W c.asi& Wi&'ki&go Gry.ysu wi&'u 'ud.i ni& 0ogo
so$i& po.wo'iP na posiadani& t&'&+onu c.y t&F sa0ocodu, Ci- ktAryc $yo na to staP- a wiSc
. d&+inicNi 'ud.i& do$r.& sytuowani- to naNc.SOci&N r&pu$'ikani& w pr.&waFaNQc&N wiSks.oOci
+awory.uNQcy )'+a Tandona, 1&dnak wiSks.oOP wy$orcAw to 'ud.i& $i&dni popi&raNQcy . ko'&i
kandydata d&0okratAw- Hoos&*&'ta, Gor.ystaNQc . 'isty- ktAra ni& .awi&raa na.wisk 0ni&N
.a0oFnyc c.onkAw popu'acNi- UTit&rary 9ig&stV stwor.y ni&r&pr&.&ntatywnQ prA$S,
UTit&rary 9ig&stV nigdy ni& od.yska .au+ania po t&N k'Ssc& 0&todo'ogic.n&N i pr.&sta siS
uka.ywaP krAtko po opu$'ikowaniu sondaFu4,
WspAc.&sn& $adania i sondaF& po'ityc.n& ni& sQ wo'n& od pro$'&0Aw .wiQ.anyc .
twor.&ni&0 prA$y, (odc.as wyOcigu do +ot&'a pr&.yd&ncki&go w 1"8# r, ws.ystki& $adania
opinii pu$'ic.n&N pr.&prowad.an& pr.&. s.ta$ wy$orc.y H&agana wyka.yway- F& H&agan 0a
sporQ pr.&wagS nad Wa't&r&0 Donda'&0 . wyNQtki&0 tyc sondaFy- ktAr& $yy wykonywan&
w piQtkow& noc&, (o poc.Qtkow&N panic& c.onkowi& s.ta$u wy$orc.&go H&agana dos.'i do
wniosku- F& poni&waF g&n&ra'ni& d&0okraci sQ 0ni&N .a0oFni od r&pu$'ikanAw- istni&N&
wiSks.& prawdopodo$i&/stwo- F& w piQtkow& noc&- ki&dy .at&'&+onuN& do nic anki&t&r- $SdQ
o$&cni w swoic do0ac @U6&wsw&&kV- S&pt&0$&r 28-1""24, Di0o takic sporyc po0y&k-
a'$o t&F $yP 0oF& d.iSki ni0- 0&tody po0iaru . $i&gi&0 'at .ostay .nac.ni& udoskona'on& i
d.iO po.wa'aNQ ad&kwatni& okr&O'aP kor&'acN& po0iSd.y duFQ 'ic.$Q int&r&suNQcyc
psyco'oga spo&c.n&go .0i&nnyc,
Inny0 pro$'&0&0- ktAry ni&si& .& so$Q koni&c.noOP posugiwania siS po0iara0i- N&st kw&stia
ad&kwatnoOci odpowi&d.i, 6a prost& pytani&- np, co 'ud.i& 0yO'Q o dan&N sprawi& 'u$ co
.wyk'& ro$iQ- N&st stosunkowo atwo odpowi&d.i&P, 1&dnak NuF pytani& osA$ $adanyc o to-
Nak .acowa'i$y siS w Naki&NO ipot&tyc.n&N sytuacNi 'u$ o to- d'ac.&go .acowa'i siS w
pr.&s.oOci tak- Nak siS .acowa'i- N&st .apros.&ni&0 do ni&ad&kwatnoOci @Scu0an- Ga'ton-
1"854, C.Ssto 'ud.i& po prostu ni& .naNQ odpowi&d.i na pytani&- coP wydaN& i0 siS inac.&N,
Hicard 6is$&tt i Ti0oty Wi'son @1"774 w ki'ku $adaniac .ad&0onstrowa'i to .Nawisko, W
ic $adaniac 'ud.i& c.Ssto .acowywa'i siS .godni& . .asadQ U0AwiS wiSc&N niF wi&0V i
ni&ad&kwatni& wyNaOnia'i- d'ac.&go .ar&agowa'i tak- Nak .ar&agowa'i, H&'acN& osA$ $adanyc
dotyc.Qc& pr.yc.yn wasnyc r&akcNi odnosiy siS $ard.i&N do ic t&orii i pr.&kona/ o ty0- co
powinno ty0i r&akcNa0i ki&rowaP- niF do t&go- co r.&c.ywiOci& na ni& wpywao, @S.&r.&N
opis.&0y t& $adania w ro.d.ia'& 64, 6a koni&c tr.&$a N&s.c.& dodaP- F& $adac.&
wykor.ystuNQcy po0iary 0us.Q $ard.o uwaFaP- $y ni& wpywaP na odpowi&d.i osA$
$adanyc pr.&. sposA$ s+or0uowania pytania @%ipp'&r- Scwar.- Sud0an- 1"874,
<orelac(a nie (est to:sa!a z przyczyno$o#ci)
D&toda kor&'acyNna 0Awi na0 ty'ko- F& dwi& .0i&nn& sQ .& so$Q powiQ.an&, 1&st to N&N
gAwna wada- poni&waF c&'&0 psyco'oga spo&c.n&go N&st id&nty+ikacNa proc&sAw
psycic.nyc- ktAr& wyNaOniaNQ- d'ac.&go 'ud.i& sQ tak podatni na wpywy spo&c.n&, )$y
u.yskaP takQ in+or0acNS- 0usi0y 0i&P 0oF'iwoOP wnioskowania o pr.yc.ynac, 9QFy0y do
t&go- $y powi&d.i&P- F& ) powoduN& ?- a ni& N&dyni&- F& ) N&st .wiQ.an& a'$o skor&'owan& .
?,
1&F&'i $adac. stwi&rd.i- F& istni&N& kor&'acNa po0iSd.y dwi&0a .0i&nny0i- to 0a do
c.yni&nia . tr.&0a 0oF'iwy0i r&'acNa0i pr.yc.ynowy0i po0iSd.y ty0i .0i&nny0i,
?adac.& .auwaFy'i na pr.ykad- F& istni&N& kor&'acNa po0iSd.y i'oOciQ pr.&0ocy og'QdanQ w
t&'&wi.Ni pr.&. d.i&cko i N&go agr&sywnoOciQ @Eron- 1"824, 1&dny0 wyNaOni&ni&0 ow&N
kor&'acNi N&st twi&rd.&ni&- F& pr.&0oc og'Qdana w t&'&wi.Ni powoduN& w.rost agr&sywnoOci
d.i&cka, 1&st N&dnak rAwni& prawdopodo$na r&'acNa odwrotna- a wiSc- F& d.i&ci $ard.i&N
agr&sywn& c.SOci&N og'QdaNQ t&'&wi.NS, I wr&s.ci& 0oF& $yP i tak- F& po0iSd.y ty0i dwi&0a
.0i&nny0i ni& 0a r&'acNi pr.yc.ynow&N, ZarAwno i'oOP c.asu spSd.onQ pr.&d t&'&wi.or&0-
Nak i .acowania agr&sywn& 0oF& powodowaP tr.&cia .0i&nna- na pr.ykad rod.ic&
.ani&d$uNQcy swoN& o$owiQ.ki wo$&c d.i&cka, @W ro.d.ia'& 12 pr.&dstawi0y wyniki
&ksp&ry0&ntu- ktAr& pr.&0awiaNQ .a N&dnQ . tr.&c powyFs.yc r&'acNi pr.yc.ynowyc4,
1&F&'i wykor.ystuN&0y 0&todS kor&'acyNnQ- to ni& wo'no wyprowad.aP wniosku- F& N&dna
.0i&nna N&st pr.yc.ynQ drugi&N, Gor&'acNa ni& i0p'ikuN& pr.yc.ynowoOci,
6i&st&ty ni&uw.g'Sdniani& t&N .asady N&st N&dny0 . naN$ard.i&N pows.&cnyc $SdAw
0&todo'ogic.nyc w naukac spo&c.nyc, Ho.waF0y Nako pr.ykad r&'acNS sta&go
0i&s.ka/ca Tos )ng&'&s- u.yskanQ po tr.Ssi&niu .i&0i- ktAr& nawi&d.io poudniowQ
Ga'i+orniS=
(rawdopodo$ni& wi&'u 'ud.i 0yO'i- F& w taki c.y inny sposA$ spowodowa'i tr.Ssi&ni& .i&0i-
a'& stoNS tu po to- $y wa0 powi&d.i&P- F& Na N&st&0 N&dyny0- ktAry to r.&c.ywiOci& .ro$i,
9.iO rano o siAd0&N c.t&rd.i&Oci dwi& nacisnQ&0 pr.ycisk- ktAry otwi&ra dr.wi od 0oN&go
garaFu i wAwc.as ca& ni&$o ro.pado siS na kawaki, (i&rws.Q 0oNQ 0yO'Q $yo= U1a to
.aatwi&0V, @U6&w _ork&rV- Bcto$&r 1"- 1"874
T& sowa $SdQc& oc.ywiOci& wyQc.ni& pr.&cwakQ poka.uNQ N&dnak- Nak atwo wpaOP w
puapkS sc&0atu 0yO'&nia- F& N&F&'i dwi& .0i&nn& sQ skor&'owan&- to N&dnQ 0usi $yP
pr.yc.ynQ drugi&N, Inn& pr.ykady t&go sa0&go $Sdu wca'& ni& sQ tak ko0ic.n& ani aF tak
ni&'ogic.n&, W&X0y .a pr.ykad wnioski wyprowad.on& . $ada/ nad 0&toda0i kontro'i
urod.&/ i coro$a0i pr.&nos.ony0i drogQ pciowQ @ST9s4 u ko$i&t @Hos&n$&rg- 9a*idson-
C&n- 1udson- 9oug'Qs- 1""24, ?adac.& ana'i.owa'i '&karski& kartot&ki ko$i&t- ktAr& .gosiy
siS do k'iniki- i notowa'i rod.aN& stosowanyc pr.&. ni& 0&tod kontro'i urod.&/ ora. to- c.y
$yy on& cor& na ST9s, Gu duF&0u .askoc.&niu oka.ao siS- F& ko$i&ty pr&+&ruNQc&
wykor.ystani& pr&.&rwatyw .apaday c.SOci&N na coro$y pr.&nos.on& drogQ pciowQ niF
ko$i&ty- ktAr& uFyway wkad&k do0acic.nyc 'u$ gQ$&k antykonc&pcyNnyc, ew wynik
wra. . wnioski&0- F& uFywani& wkad&k do0acic.nyc ora. gQ$&k antykonc&pcyNnyc ni&si&
0ni&Ns.& ry.yko .acorowania na ST9s .osta ro.pows.&cniony pr.&. popu'arnQ prasS,
6i&ktAr.y r&port&r.y na0awia'i ko$i&ty- ktAryc partn&r.y uFywa'i pr&.&rwatyw- na .0ianS
Orodka antykonc&pcyNn&go,
C.y wid.is.- na c.y0 po'&ga pro$'&0W Z +aktu- F& incyd&nt coro$owy $y skor&'owany .
typ&0 Orodka antykonc&pcyNn&go uFywan&go pr.&. ko$i&ty- 0oFna wyprowad.iP p&wnQ
'ic.$S int&rpr&tacNi pr.yc.ynowyc, ?yP 0oF& ko$i&ty uFywaNQc& gQ$&k 'u$ wkad&k
do0acic.nyc uprawiaNQ s&ks . 0ni&Ns.Q 'ic.$Q partn&rAw, @W r.&c.ywistoOci- w 0i&siQcac
popr.&d.aNQcyc $adani& oso$y uFywaNQc& pr&.&rwatyw c.SOci&N utr.y0yway stosunki
s&ksua'n& . wiSks.Q 'ic.$Q partn&rAw4, DoF& $yP t&F i tak- F& w pr.ypadku partn&rAw ko$i&t
pr&+&ruNQcyc uFywani& pr&.&rwatyw wystSpuN& wiSks.& prawdopodo$i&/stwo .acorowania
na coro$y pr.&nos.on& drogQ pciowQ niF w pr.ypadku partn&rAw ko$i&t uFywaNQcyc
wkad&k do0acic.nyc i gQ$&k antykonc&pcyNnyc, 6i& 0a po prostu sposo$u na to- $y
dowi&d.i&P siS- Nak N&st naprawdS, I d'at&go waOni& . $ada/ kor&'acyNnyc ni& 0oFna
wyprowad.iP wniosku- F& N&d&n . tyc tr.&c typAw OrodkAw kontro'i urod.&/ croni pr.&d
coro$a0i pr.&nos.ony0i drogQ pciowQ,
Ho.patruNQc ko'&Nny pr.ykad trudnoOci . wnioskowani&0 na t&0at pr.yc.ynowoOci w
$adaniac kor&'acyNnyc- wrAP0y do pytania- c.y pornogra+ia N&st pr.yc.ynQ agr&sywnyc
c.ynAw s&ksua'nyc wo$&c ko$i&t- na pr.ykad gwatAw, )$y odpowi&d.i&P na to pytani&-
Tarry ?aron i Durray Straus @1"8#4 sprawd.a'i w ki'ku stanac- c.y istni&N& .wiQ.&k
po0iSd.y 'ic.$Q spr.&dawanyc pis0 pornogra+ic.nyc i 'ic.$Q odnotowanyc w tyc
stanac gwatAw, 9o po0iaru 'ic.$y spr.&dawanyc pis0 pornogra+ic.nyc $adac.& wy$ra'i
osi&0 c.asopis0 o wyraXni& &rotyc.ny0 carakt&r.& @Nak np, U('ay$oyV- U%ust'&rV- UCicV4,
Tic.$S c.asopis0 spr.&danyc w kaFdy0 stani& w 1"7" r, porAwna'i . 'ic.$Q odnotowanyc
pr.&. >?I w UJni+or0 Cri0& H&portsV gwatAw w tyc stanac, @(oni&waF N&st to
pr.&stSpstwo ni& .aws.& .gas.an& po'icNi- opu$'ikowan& dan& sQ $&. wQtpi&nia .aniFon& w
stosunku do r.&c.ywist&N 'ic.$y pop&nionyc gwatAw4,
(owyFs.& $adania wyka.ay si'nQ dodatniQ kor&'acNS po0iSd.y 'ic.$Q spr.&danyc pu$'ikacNi
pornogra+ic.nyc i 'ic.$Q pop&nionyc gwatAw, @T&oria prawdopodo$i&/stwa wska.uN& na
to- F& istni&N& N&dyni& N&dna s.ansa na tysiQc- F& wi&'koOP t&N kor&'acNi N&st d.i&&0
pr.ypadku4, (onadto $adac.& wyka.a'i rAwni&F- F& 'ic.$a spr.&danyc pis0
pornogra+ic.nyc ni& kor&'uN& wysoko . c.SstoOciQ ni&s&ksua'nyc aktAw pr.&0ocy, 9'at&go
?aron i Straus wy&'i0inowa'i int&rpr&tacNS- F& pornogra+ia prowad.i do pop&niania
pr.&stSpstw nac&cowanyc pr.&0ocQ- a ni& ty'ko do agr&sywnyc pr.&stSpstw na podoFu
s&ksua'ny0,
Di0o F& wyniki wska.yway na taki .wiQ.&k- $adac.& ci ni& udowodni'i- F& pornogra+ia N&st
pr.yc.ynQ gwatAw, C.y pr.ycod.Q ci do gowy Naki&O inn& wyNaOni&nia t&N kor&'acNiW ?aron
i Straus @1"8#4 sa0i pr.y.nawa'i- F& wyniki ic $ada/ ni& dowod.Q pr.yc.ynowoOci, Ic
.dani&0- 0ogy on& $yP od$ici&0 rAFnic po0iSd.y +unkcNonuNQcy0i w rAFnyc stanac
ku'turowy0i 0od&'a0i sup&r0SFc.y.ny- ktAr& popycaNQ 0SFc.y.n i do kupowania ga.&t
pornogra+ic.nyc- i do pop&niania gwatAw,
\atan& i 9ar'&y 0og'i t&F odwoaP siS do 0&tody kor&'acyNn&N- a$y okr&O'iP- c.y 'ic.$a
wid.Aw wpywa na prawdopodo$i&/stwo ud.i&'&nia po0ocy, Dog'i oni wypytywaP o+iary
ora. OwiadkAw pr.&stSpstw i kor&'owaP pAXni&N ogA'nQ 'ic.$S o$&cnyc pr.y pop&nianiu
pr.&stSpstwa . 'ic.$Q wid.Aw- ktAr.y ud.i&'i'i po0ocy o+i&r.&, ZaAF0y- F& $adac.&
stwi&rd.i'i$y uN&0nQ kor&'acNS po0iSd.y ty0i .0i&nny0i, Znac.yo$y to- F& i0 wiSc&N
wid.Aw- ty0 N&st 0ni&N prawdopodo$n&- F& ktAryO . nic pr.yNd.i& . po0ocQ o+i&r.&, C.y N&st
to N&dnak dowAd na to- F& ud.i&'&ni& po0ocy u.a'&Fnion& N&st od t&go- i'& osA$ o$s&rwuN&
.dar.&ni&W 6i&st&ty ni&, Gi'ka innyc- ni& .nanyc .0i&nnyc 0oF& warunkowaP i 'ic.$S
wid.Aw- i c.SstoOP ud.i&'an&N po0ocy, TakQ tr.&ciQ .0i&nnQ 0oF& $yP na pr.ykad stopi&/
powagi sytuacNi, SytuacNa krytyc.na i pr.&raFaNQca C w porAwnaniu do 0ni&N powaFn&go
wypadku C 0oF& sprawiP- F& poNawi siS wiSc&N wid.Aw- a 'ud.i& $SdQ 0ni&N cStni do
ni&si&nia po0ocy, Inn& pr.ykady trudnoOci . wnioskowani&0 na t&0at pr.yc.ynowoOci w
$adaniac kor&'acyNnyc pr.&dstawion& .ostay na rycini& 2,2,
1&dyny0 sposo$&0 okr&O'&nia .wiQ.kAw pr.yc.ynowyc N&st !etoda e&spery!entalna, W
0&tod.i& t&N $adac. syst&0atyc.ni& kontro'uN& i aranFuN& .dar.&nia tak- F& N&dna grupa osA$
doOwiadc.a ic w p&wi&n okr&O'ony sposA$ @np, sQ Owiadka0i krytyc.n&N sytuacNi w
towar.ystwi& innyc osA$4- inna .aO w inny sposA$ @np, sQ N&dyny0i Owiadka0i t&N sa0&N
sytuacNi krytyc.n&N4, D&toda &ksp&ry0&nta'na N&st stosowana w wiSks.oOci $ada/ w
psyco'ogii spo&c.n&N- poni&waF po.wa'a na +or0uowani& wnioskAw o pr.yc.ynac,
D&toda o$s&rwacyNna N&st uFyt&c.na wt&dy- gdy cod.i o opis .acowania, D&toda
kor&'acyNna . ko'&i N&st $ard.o uFyt&c.na- gdy cc&0y po.naP- ktAr& asp&kty Fycia
spo&c.n&go sQ .& so$Q .wiQ.an& 'u$ wspAwystSpuNQ, 1&dnak ty'ko 0&toda &ksp&ry0&nta'na
po.wa'a +or0uowaP wnioski w kat&goriac pr.yc.yny i skutku, Z t&go powodu waOni&
0&toda ta N&st k'&Nnot&0 w koroni& ws.ystkic proc&dur $adawc.yc psyco'ogii spo&c.n&N,
Metoda e&spery!entalna+ odpo$iadanie na pytanie o przyczyn*
metoda eksperymentalnaF meto&a ba&ania relacji przyczynowoPsk%tkowych! ba&acz losowo
przy&ziela %czestnikw eksperyment% &o r*nych syt%acji i %pewnia si, *e syt%acje te s'
i&entyczne po& wszystkimi wz#l&ami z wyj'tkiem je&ne#o, z&e8iniowane#o przez zmienn'
niezale*n' >ba&acz oczek%je, *e ten*e je&yny war%nek b&zie mia$ przyczynowy wp$yw na
reakcje l%&ziA
Metoda e&spery!entalna o$&N0uN& .wyk'& $&.poOr&dniQ int&rw&ncNS .& strony $adac.a,
Z0i&nna @np, 'ic.$a wid.Aw4- od ktAr&N oc.&kuN& siS- F& N&st pr.yc.ynQ .acowania
int&r&suNQc&go $adac.a @np, ud.i&'&ni& po0ocy4- N&st kontro'owana pr.&. &ksp&ry0&ntatora w
t&n sposA$- F& N&dni uc.&stnicy $ada/ sQ poddani d.iaaniu N&dn&N +or0y t&N .0i&nn&N @np, sQ
N&dyny0i Owiadka0i sytuacNi krytyc.n&N4- na innyc .aO odd.iauN& inna N&N +or0a @np, sQ
Owiadka0i sytuacNi krytyc.n&N wra. . 0aQ grupQ a'$o wra. . duFQ grupQ innyc 'ud.i4,
(opr.&. ostroFn& wy0i&niani& ty'ko N&dn&go asp&ktu sytuacNi @np, wi&'koOci grupy4 $adac.&
0ogQ siS pr.&konaP- c.y t&n waOni& asp&kt N&st pr.yc.ynQ int&r&suNQc&go ic .acowania,
C.y to N&st Nasn&W T&ra. N&s.c.& ni&, ZastanAw siS- w Naki sposA$ 0og'i$yO0y .aaranFowaP
&ksp&ry0&nt- $y sprawd.iP ipot&.S \atan&go i 9ar'&ya o &+&kci& wi&'koOci grupy, Cwi'a
r&+'&ksNi po.wo'i spostr.&c- F& poNawiaNQ siS tu p&wn& praktyc.n& i &tyc.n& pro$'&0y, 1aki&go
rod.aNu sytuacNi krytyc.n&N powinniO0y uFyPW 6aN'&pi&N $yo$y @. p&rsp&ktywy nauki4- gdy$y
sytuacNa ta $ya 0oF'iwi& Nak naN$ard.i&N podo$na do pr.ypadku 2&no*&s&, ) .at&0-
powinniO0y .aaranFowaP 0ord&rstwo- ktAr& 0og'i$y wid.i&P pr.&codni&, 6a'&Fao$y
stwor.yP dwi& sytuacN& &ksp&ry0&nta'n&, W N&dn&N Owiadka0i .aaranFowan&go 0ord&rstwa
$yo$y ni&wi&'u wid.Aw- w drugi&N .aO 0ord&rstwo to o$s&rwowaa$y duFa 'ic.$a osA$,
Teoria jest rzecz' &obr', ale &obry eksperyment b&zie trwa$ wiecznie.
) "eter Heon8&oWh 9apitsa
R:7;0A <.<. 9orelacja nie jest to*sama z przyczynowo.ci'. Do.+ tr%&no
%zna+, *e korelacja nie pozwala nam na wyprowa&zanie wnioskw przyczynowych.
Tr%&no o tym pamita+ zw$aszcza wte&y, #&y to korelacja s%#er%je szcze#lnie
nieo&part' przyczyn. Qatwo zapomnie+, *e istniej' alternatywne wyja.nienia &la
%zyskanej korelacji! inna zmienna mo*e by+ przyczyn' pojawienia si ob%
obserwowanych zmiennych. W przypa&k% ka*&e#o z wy*ej przytoczonych
przyk$a&w zastanw si, &lacze#o pojawi$a si korelacja. 0awet wwczas, #&y
wy&aje ci si oczywiste, ktra zmienna jest przyczyn' &r%#iej, pomy.l, czy istnieje
alternatywne wyja.nienie,
9orelacja nie jest to*sama z przyczynowo.ci'
L....M
Taki sc&narius. $ud.i wi&'& .astr.&F&/ natury &tyc.n&N, To- co N&st naN'&ps.& . p&rsp&ktywy
potr.&$ nauki- wca'& ni& 0usi $yP naN'&ps.& w asp&kci& &tyc.ny0, 1&st oc.ywist&- F& Fad&n
naukowi&c- naw&t w do$ryc int&ncNac- ni& pop&ni$y 0ord&rstwa, Dog'i$yO0y .a0iast
t&go wynaNQP ki'ku aktorAw- ktAr.y U.agra'i$yV 0ord&rstwo na u'icy 0iasta, ?yo$y to trocS
'&ps.& . punktu wid.&nia &tyki- a'& ciQg'& N&s.c.& pro$'&0atyc.n&, 6i& 0oFna $owi&0
nic.&go ni& pod&Nr.&waNQcyc 'ud.i naraFaP na taki& pr.&raFaNQc& doOwiadc.&nia,
Ho.wiQ.ani&0 0Ag$y $yP ko0pro0is po0iSd.y U.agrani&0V i taki0 aranFowani&0
.dar.&nia- $y $yo 0ni&N wstr.QsaNQc& d'a o$s&rwatorAw, )'& Nak stwor.yP r&a'istyc.nQ
sytuacNS- wystarc.aNQco ni&pokoNQcQ- a$y $ya podo$na do pr.ypadku 2&no*&s&- a
rAwnoc.&Oni& ni& $ud.ia pr.&raF&niaW 1ak- na dodat&k- 0og'i$yO0y .agwarantowaP- F&
ws.yscy Owiadkowi& .naNduNQ siS w sytuacNac rAFniQcyc siS ty'ko wartoOciQ t&N .0i&nn&N-
ktAr&N &+&kt cc&0y 0i&r.yP C w ty0 pr.ypadku 'ic.$Q wid.AwW
Zo$ac.0y- Nak \atan& i 9ar'&y @1"684 porad.i'i so$i& . ty0i pro$'&0a0i, ZaAF0y- F& N&st&O
uc.&stniki&0 ic &ksp&ry0&ntu, (r.ys.&d&O w u0Awiony0 c.asi& i oc.&kuN&s. w dugi0
korytar.u . dr.wia0i prowad.Qcy0i do 0ayc ka$in, Eksp&ry0&ntator wita siS . to$Q i
prowad.i do N&dn&N . nic- wspo0inaNQc po drod.&- F& w $adaniac $Sd.i& $rao ud.ia takF&
piSciu innyc- .naNduNQcyc siS NuF w po.ostayc ka$inac- stud&ntAw, Eksp&ry0&ntator
prosi- $yO naoFy na us.y sucawki . pr.yQc.ony0 do nic 0ikro+on&0- po c.y0 odcod.i,
Za cwi'S sys.ys. pr.&. sucawki &ksp&ry0&ntatora- ktAry 0Awi- F& int&r&suNQ go rAFn&
typy pro$'&0Aw oso$istyc- Naki& trapiQ o$&cni& stud&ntAw- i F& cc& N& poddaP ana'i.i&,
WyNaOnia t&F- F& kaFdy uc.&stnik &ksp&ry0&ntu po.ostani& anoni0owy- $y w t&n sposA$ 0i&P
p&wnoOP- F& $adani $SdQ opowiadaP o swoic pro$'&0ac otwarci&, GaFdy . nic po.ostani&
wiSc w odd.i&'ny0 pokoNu i $Sd.i& poro.u0i&wa siS . r&s.tQ ty'ko pr.&. int&rko0,
Eksp&ry0&ntator dodaN&- F& a$y c.u'i siS swo$odni& i $y'i $ard.i&N otwarci i uc.ciwi- on sa0
ni& $Sd.i& siS pr.ysuciwa dyskusNi, 6a koni&c prosi $adanyc- $y pr&.&ntowa'i swoN&
pro$'&0y ko'&Nno- kaFdy pr.&. dwi& 0inuty, (ot&0 kaFda oso$a $Sd.i& 0oga sko0&ntowaP
to- co 0Awi'i po.osta'i, WyNaOnia wr&s.ci&- F& d'a p&wnoOci- iF taki por.Qd&k dyskusNi
.ostani& .acowany- w ty0 sa0y0 0o0&nci& ty'ko N&dna oso$a $Sd.i& 0iaa wQc.ony
0ikro+on,
(ot&0 ro.poc.yna siS dyskusNa w grupi&, Sys.ys.- Nak pi&rws.y uc.&stnik &ksp&ry0&ntu
0Awi- F& 0a kopoty . pr.ystosowani&0 siS do studiAw, Z p&wny0 .akopotani&0 wy.naN&-
F& 0i&wa c.asa0i- s.c.&gA'ni& w warunkac str&su- ataki padac.ki,
DiNaNQ N&go dwi& 0inuty- a ty sucas.- Nak po.osta'i c.t&r&N uc.&stnicy &ksp&ry0&ntu
opowiadaNQ o swoic pro$'&0ac, (ot&0 nadcod.i twoNa ko'&N, Gi&dy ko/c.ys.- .nowu
.ac.yna 0AwiP oso$a- ktAra ro.poc.Sa dyskusNS, Gu twoN&0u .d.iwi&niu- po ki'ku
u.up&niaNQcyc ko0&ntar.ac- u oso$y t&N .ac.yna siS atak padac.ki=
1a-oc-uc-Na- 0yO'S- F& N-Na potr.&$uNS-oc-N&F&'i-N&F&'i 0Ag$y-oc-oc-ktoO
oc-oc-oc-oc-oc-oc-oc-trocS-oc-trocS 0i po0Ac tutaN- $o-oc-Na-
oc-Na-oc-oc-0-0-0a0 pra-prawd.iwy pro$'&0-oc-t&ra. i Na-oc-gdy-
$y ktoO 0Ag' 0i po0Ac wyNOP- $y'o$y-to $yo$y-oc-oc- p-p-p&wni&
$yio$y-p&wni& $yo$y do$r.&,,, $o-oc-N&st-oc-oc-pr.yc.yna Na-oc-Na-
uc-Na 0a0 N&-N&d&n .-oc-ata,,, oc-oc-0yO'S- F& nadcod.i i-i-i 0ogS
naprawdS-oc-potr.&$owaP po0ocy- wiSc gdy$y ktoO 0Ag'-oc-0i trocS
po-po0Ac-uc-oc-oc-oc-oc- 0-0Ag$y ktoO-oc-oc-po0Ac-oc-uc-
uc-uc @odgos dawi&nia siS4 ,,,Na u0i&ra0-oc-oc-Na,,, Na u0i&ra0-oc-ra-
tunku-oc-oc-atak-oc @dawi&ni& siS- pot&0 cis.a4, @9ar'&y- \atan&- 1"68-
s, 37"4
ZastanAw siS pr.&. cwi'S, Co .ro$i$yO w t&N sytuacNiW 2dy$yO $y taki Nak wiSks.oOP
uc.&stnikAw t&go &ksp&ry0&ntu- .osta$yO w swoN&N ka$ini& i suca odgosAw ataku
padac.ki ko'&gi- nic ni& ro$iQc, C.y to ciS .askakuN&W (&wna 'ic.$a uc.&stnikAw $ada/
\atan&go i 9ar'&ya opuOcia swoN& ka$iny- a$y pos.ukaP o+iary a'$o &ksp&ry0&ntatora-
N&s.c.& .ani0 atak padac.ki siS .ako/c.y, Ty'ko 31^ osA$ starao siS w t&n sposA$ po0Ac,
6ato0iast 6"^ stud&ntAw po.ostao w ka$inac i ni& .ro$io nic C .up&ni& tak- Nak sQsi&d.i
Gitty 2&no*&s&- ktAr.y w Fad&n sposA$ ni& .ao+iarowa'i N&N swoN&N po0ocy,
C.y t&n wynik dowod.i- F& to waOni& 'ic.$a OwiadkAw ataku $ya pr.yc.ynQ ni&ud.i&'&nia
po0ocyW SkQd wi&0y- F& ni& stao siS tak . Naki&goO inn&go powoduW I tu docod.i0y do
naNwaFni&Ns.&N .a'&ty 0&tody &ksp&ry0&nta'n&N, Wi&0y to- poni&waF \atan& i 9ar'&y
uw.g'Sdni'i w swoi0 &ksp&ry0&nci& N&s.c.& dwi& inn& sytuacN&, (roc&dura &ksp&ry0&nta'na
$ya w nic id&ntyc.na . opisanQ powyF&N oprAc. N&dn&N- ro.str.ygaNQc&N kw&stii, Dianowici&
wi&'koOP grupy dyskusyNn&N $ya 0ni&Ns.a, Znac.y to ty'&- F& 0ni&N osA$ $yo Owiadka0i
ataku padac.ki, W N&dn&N sytuacNi poin+or0owano uc.&stnikAw &ksp&ry0&ntu- F& po.a ni0i w
dyskusNi uc.&stnic.yP $SdQ N&s.c.& tr.y inn& oso$y @o+iara ora. dwAc innyc stud&ntAw4- w
drugi&N .aO 0Awiono $adany0- F& ty'ko N&d&n inny stud&nt $Sd.i& prowad.i dyskusNS
@0ianowici& o+iara4, W drugi&N sytuacNi &ksp&ry0&nta'n&N kaFdy uc.&stnik $ada/ $y
pr.&konany- F& ty'ko on N&d&n sys.a proO$y o+iary ataku padac.ki,
/!ienne niezale:ne i zale:ne
zmienna niezalenaF zmienna, ktr' ba&acz zmienia albo r*nic%je, aby stwier&zi+, czy ma
ona wp$yw na jak'. inn' zmienn'! ba&acz oczek%je, *e ta w$a.nie zmienna b&zie
powo&owa$a zmiany jakiej. innej zmiennej
zmienna zalenaF zmienna, ktr' ba&acz mierzy po to, by stwier&zi+, czy na ni' wp$ywa
zmienna niezale*na! ba&acz stawia hipotez, *e zmienna zale*na zale*y o& poziom% zmiennej
niezale*nej
plan wieloczynnikowyF plan eksperymentalny, w ktrym %wz#l&nia si wicej ni* je&n'
zmienn' niezale*n'! ka*&a zmienna niezale*na ma wicej ni* je&n' wersj l%b te* poziom!
wszystkie mo*liwe kombinacje tych poziomw pojawiaj' si w ba&aniach
Tic.$a osA$- ktAr& $yy Owiadka0i sytuacNi krytyc.n&N- to w $adaniac \atan&go i 9ar'&ya
.0i&nna ni&.a'&Fna, Z0i&nna ni&.a'&Fna N&st $&.poOr&dnio kontro'owana pr.&.
&ksp&ry0&ntatora, 1&st to tQ .0i&nnQ- ktArQ $adac. 0anipu'uN& @poNawia siS ona w
&ksp&ry0&nci& na rAFn& sposo$y4, ?adac. .akada- F& waOni& .0i&nna ni&.a'&Fna N&st
pr.yc.ynQ z!ienne( zale:ne(- ktAra . ko'&i N&st ty0- co $adac. 0i&r.y- $y sprawd.iP- c.y
oc.&kiwany &+&kt siS poNawi @w ty0 pr.ypadku= c.y 'ud.i& po0ogQ o+i&r.&4, ?adac. .akada
wiSc- F& .0i&nna .a'&Fna .a'&Fy od .0i&nn&N ni&.a'&Fn&N @patr. ryP, 2,34, 9ar'&y i \atan&
stwi&rd.i'i- F& ic .0i&nna ni&.a'&Fna C 'ic.$a OwiadkAw C 0iaa wpyw na .0i&nnQ
.a'&FnQ, 2dy uc.&stnicy &ksp&ry0&ntu $y'i pr.&konani- F& c.t&ry inn& oso$y sQ Owiadka0i
ataku padac.ki- N&dyni& 31^ spoOrAd nic ud.i&'io po0ocy o+i&r.&, 2dy .aO $adani sQd.i'i-
F& ty'ko dwAc innyc 'ud.i wi& o ataku- 'ic.$a ud.i&'aNQcyc po0ocy w.rosa do 62^,
(rawi& kaFdy po0Ag o+i&r.& @85^4- gdy uc.&stnicy &ksp&ry0&ntu $y'i pr.&konani- F& sQ
N&dyny0i Owiadka0i sytuacNi,
R:7;0A <.@. Gmienne zale*ne i niezale*ne w ba&aniach eksperymentalnych
Wyniki t& dowod.Q wprawd.i&- iF 'ic.$a OwiadkAw w duFy0 stopniu wpywa na c.SstoOP
ud.i&'ania po0ocy- ni& .nac.y to N&dnak wca'&- F& wi&'koOP grupy N&st N&dynQ pr.yc.ynQ
warunkuNQcQ ud.i&'&ni& po0ocy, ZauwaF0y- F& w o$&cnoOci c.t&r&c OwiadkAw N&dna tr.&cia
$adanyc N&dnak N&N ud.i&'ia, Z ko'&i w sytuacNi- gdy $adani sQd.i'i- iF sQ N&dyny0i
Owiadka0i ataku- ni&ktAr.y N&dnak ni& po0og'i, 1&st r.&c.Q oc.ywistQ- F& na +akt ud.i&'&nia
'u$ $raku po0ocy o+i&r.& wpywaNQ t&F inn& c.ynniki C oso$owoOP OwiadkAw- ic
wc.&Oni&Ns.& doOwiadc.&nia w sytuacNac krytyc.nyc itp,
ZdaN&0y so$i& sprawS . t&go- F& .acowani& spo&c.n& N&st .oFon& i .wyk'& powoduN& N&
wi&'& rAFnyc .0i&nnyc, 9'at&go waOni& &ksp&ry0&nty c.Ssto o$&N0uNQ rAwnoc.&Oni&
wiSc&N niF N&dnQ .0i&nnQ ni&.a'&FnQ, (oni&waF wi&0y- F& p&wn& ko0$inacN& .0i&nnyc
ni&.a'&Fnyc 0aNQ s.c.&gA'ni& si'ny wpyw na .acowani&- 0oF&0y postaraP siS- $y kaFda
w&rsNa kaFd&N .0i&nn&N ni&.a'&Fn&N wystQpia w &ksp&ry0&nci& Qc.ni& . kaFdQ . w&rsNi
ws.ystkic po.ostayc .0i&nnyc, Taka proc&dura na.ywana N&st plane!
$ieloczynni&o$y!, 1&st to wiSc proc&dura &ksp&ry0&nta'na- w ktAr&N= a4 uw.g'Sdnia siS
wiSc&N niF N&dnQ .0i&nnQ ni&.a'&FnQ5 $4 kaFda .0i&nna ni&.a'&Fna 0a wiSc&N niF N&dnQ w&rsNS
'u$ t&F po.io05 c4 ws.ystki& 0oF'iw& ko0$inacN& tyc po.io0Aw poNawiaNQ siS w $adaniac,
?adac. 0Ag$y na pr.ykad .d&cydowaP siS na $adani& .acowania OwiadkAw pr.y uFyciu
tr.&c .0i&nnyc ni&.a'&Fnyc- a 0ianowici&= stopnia powagi sytuacNi- 'ic.$y o$&cnyc w t&N
sytuacNi OwiadkAw ora. pci oso$y- ktAr&N potr.&$na N&st po0oc, WaFnoOP sytuacNi 0oga$y
0i&P tr.y po.io0y= a4 $ard.o powaFna sytuacNa @c.owi&k '&Fy na .i&0i- a . N&go ust toc.y siS
kr&w45 $4 sytuacNa powaFna @c.owi&k '&Fy na .i&0i- kurc.owo .aciska piSOci i NSc.y45 c4
sytuacNa 0ni&N powaFna @c.owi&k potknQ siS i upad na .i&0iS4, Go'&Nna .0i&nna C 'ic.$a
OwiadkAw C 0oga$y poNawiP siS w dwAc wariantac= a4 o$&cnoOP N&dn&go Owiadka5 $4
o$&cnoOP tr.&c OwiadkAw- I wr&s.ci& ostatnia .0i&nna ni&.a'&Fna- c.y'i p&P Uo+iaryV-
0iaa$y oc.ywiOci& dwa po.io0y= a4 o+iarQ N&st 0SFc.y.na5 $4 o+iarQ N&st ko$i&ta,
W wyniku .astosowania p'anu wi&'oc.ynnikow&go u.yska0y dwanaOci& rAFnyc ko0$inacNi
tyc tr.&c .0i&nnyc ni&.a'&Fnyc, I tak- na pr.ykad- w N&dn&N . 0oF'iwyc sytuacNi o+iarQ
$Sd.i& ko$i&ta- ktAra w o$&cnoOci tr.&c OwiadkAw upada na .i&0iS- $roc.Qc krwiQ . ust,
?adac. wprowad.a ws.ystki& dwanaOci& 0oF'iwyc sytuacNi do $ada/, 6astSpni& .$i&ra
in+or0acN& o ty0- Nak Owiadkowi& r&aguNQ- gdy .ostaNQ postawi&ni w sytuacNac okr&O'onyc
pr.&. rAFn& w&rsN& tr.&c wykor.ystanyc .0i&nnyc, W t&n sposA$ $adac. 0oF& okr&O'iP
ni& ty'ko ni&.a'&Fny ud.ia kaFd&N . tyc tr.&c .0i&nnyc ni&.a'&Fnyc @np, w Naki0 stopniu
'ud.i& .0i&niaNQ .acowania .wiQ.an& . ni&si&ni&0 po0ocy wt&dy- gdy o+iarQ N&st ko$i&ta- a
ni& 0SFc.y.na4- a'& rAwni&F swoist& ko0$inacN& c.y t&F int&rakcN& rAFnyc w&rsNi tyc tr.&c
.0i&nnyc @np, c.y ko$i&ta Nako o+iara w $ard.o powaFn&N sytuacNi c.SOci&N otr.y0uN& po0oc
.& strony tr.&c OwiadkAw niF 0SFc.y.na Nako o+iara w tyc sa0yc warunkac4,
Wi&'oc.ynnikowy p'an &ksp&ry0&nta'ny N&st $ard.o wiarygodny0 nar.Sd.i&0, J0oF'iwia
ro.d.i&'&ni& odd.iauNQcyc na si&$i& naw.aN&0 .0i&nnyc- a ty0 sa0y0 po.wa'a
psyco'ogo0 spo&c.ny0 okr&O'iP istotn& d'a ana'i.owan&go pro$'&0u ic ko0$inacN&,
0stalanie tra=no#ci $e$n*trzne( $ e&spery!entach
tra)no wewn(trznaF %pewnianie si, *e nic wicej poza zmienn' niezale*n' nie mo*e
wp$ywa+ na zmienn' zale*n'! realiz%je si to poprzez kontrolowanie wszystkich zmiennych
%bocznych oraz poprzez losowe przy&zielanie wszystkim ba&anym r*nych war%nkw
eksperymentalnych
losowe przydzielanie do sytuacjiF %pewnianie si, *e wszyscy ba&ani maj' tak' sam' szans
na przy&zielenie &o &anej syt%acji w eksperymencie! &ziki losowem% przy&zielani% tych*e
syt%acji ba&acz mo*e by+ wz#l&nie pewien, *e r*nice w osobowo.ciach %czestnikw
eksperyment% albo ich wcze.niejsze &o.wia&czenia s' rwnomiernie roz$o*one na wszystkie
syt%acje
C.y 0oF&0y $yP p&wni- F& rAFnic& w gotowoOci ni&si&nia po0ocy w rAFnyc sytuacNac-
uw.g'Sdnionyc w &ksp&ry0&ntac \atan&go i 9ar'&ya @1"684- $yy d.i&&0 rAFn&N 'ic.$y
OwiadkAw .ainsc&ni.owan&go ataku padac.kiW C.y &+&kt t&n ni& 0Ag $yP spowodowany
pr.&. NakiO inny asp&kt sytuacNiW 6aNwiSks.Q .a'&tQ 0&tody &ksp&ry0&nta'n&N N&st waOni&
to- F& 0oF&0y $yP p&wni istni&nia pr.yc.ynow&go .wiQ.ku po0iSd.y 'ic.$Q wid.Aw i
+akt&0 ni&si&nia po0ocy, \atan& i 9ar'&y .agwarantowa'i- F& .astosowan& w ic
&ksp&ry0&ntac sytuacN& $yy id&ntyc.n& pod kaFdy0 w.g'Sd&0 . wyNQtki&0 N&dn&go-
okr&O'on&go pr.&. .0i&nnQ ni&.a'&FnQ- ktArQ $ya 'ic.$a wid.Aw,
B takic $adaniac 0Awi siS- F& 0aNQ wysokQ tra+noOP w&wnStr.nQ @Ca0p$&''- Stanicy-
1"674, Znac.y to ty'&- F& ws.ystki& wykor.ystan& w $adaniac sytuacN& $yy taki& sa0&- a
rAFniy siS N&dyni& wartoOciQ .0i&nn&N ni&.a'&Fn&N, \atan& i 9ar'&y stara'i siS .ap&wniP
wysokQ tra+noOP w&wnStr.nQ swoi0 &ksp&ry0&nto0 popr.&. nastSpuNQc& .a$i&gi= ws.yscy
uc.&stnicy $ada/ otr.y0a'i takQ sa0Q instrukcNS i ws.ystki0 w taki sa0 sposA$ opisano
$adania5 ws.ystki& oso$y $adan& si&d.iay w tyc sa0yc ka$inac5 &ksp&ry0&nt
pr.&prowad.ano odd.i&'ni& . kaFdQ oso$Q $adanQ- 0oFna $yo wiSc uwaFni& kontro'owaP
ws.ystki& inn& asp&kty sytuacNi i .ad$aP o to- $y kaFdy uc.&stnik &ksp&ry0&ntu .na'a. siS
w id&ntyc.nyc warunkac5 ko0&ntar.& +ikcyNnyc uc.&stnikAw &ksp&ry0&ntu .ostay
wc.&Oni&N nagran& na taO0S 0agn&to+onowQ i $yy pAXni&N odtwar.an& pr.&. int&rko0 po to-
$y prawd.iw& oso$y $adan& sys.ay tS sa0Q dyskusNS w grupi& i $yy Owiadka0i t&N sa0&N
sytuacNi krytyc.n&N,
Wnik'iwy c.yt&'nik 0oF& N&dnak .auwaFyP- F& po.a 'ic.$Q wid.Aw w $adaniac \atan&go i
9ar'&ya poNawia siS N&s.c.& N&dna k'uc.owa rAFnica po0iSd.y sytuacNa0i
&ksp&ry0&nta'ny0i, Dianowici& rAFn& oso$y $adan& uc.&stnic.yy w rAFnyc sytuacNac
&ksp&ry0&nta'nyc, ?yP 0oF& .ao$s&rwowan& rAFnic& w ni&si&niu po0ocy na'&Fao$y
pr.ypisaP carakt&rystyko0 osA$ $adanyc- a ni& .0i&nn&N ni&.a'&Fn&N, Dogo $yP na
pr.ykad tak- F& w sytuacNi- gdy $adany $y N&dyny0 Owiadki&0- .na'&X'i siS 'ud.i&- ktAr.y .
natury sQ $ard.i&N skonni do ni&si&nia po0ocy inny0 niF ci- ktAr.y uc.&stnic.y'i w dwAc
po.ostayc sytuacNac, Bso$y t& 0ogy rAFniP siS od po.ostayc uc.&stnikAw $ada/ pod
wi&'o0a w.g'Sda0i- ktAr& 0ogy wpywaP na ic wiSks.Q skonnoOP do ni&si&nia po0ocy
inny0, DoF& 0i&'i oni $ard.i&N kocaNQcyc rod.icAw- 0oF& wi&d.i&'i coO na t&0at &pi'&psNi
a'$o po0aga'i NuF w sytuacNac krytyc.nyc, 2dy$y ktAraO . tyc 0oF'iwoOci oka.aa siS
prawd.iwa- tra+noOP w&wnStr.na $ada/ $ya$y powaFni& .agroFona,
6a s.c.SOci& 0a0y do dyspo.ycNi t&cnikS- ktAra po.wa'a &ksp&ry0&ntatorowi na
wy&'i0inowani& tyc rAFnic po0iSd.y $adany0i- ktAr& 0ogQ wpywaP na ko/cow& wyniki,
Dowa tu o loso$y! przydzielani do sytac(i, Ta uFyt&c.na t&cnika N&st gAwnQ skadowQ
0&tody &ksp&ry0&nta'n&N, GaFdy uc.&stnik $ada/ \atan&go i 9ar'&ya 0ia takQ sa0Q s.ansS
na pr.yd.i&'&ni& do kaFd&N . tr.&c wykor.ystanyc w &ksp&ry0&nci& sytuacNi, W praktyc&
ro$i siS to popr.&. r.ucani& 0on&tQ- wyciQgani& na.wisk $adanyc . kap&'us.a a'$o
wykor.ystani& ta$'ic 'ic.$ 'osowyc @.$ioru 'ic.$ 'osowo wyg&n&rowanyc pr.&. ko0put&r4,
9.iSki rando0i.acNi @a'$o 'osow&0u pr.yd.i&'aniu4 $adac. 0oF& $yP w.g'Sdni& p&wi&n- F&
rAFnic& w oso$owoOciac uc.&stnikAw &ksp&ry0&ntu a'$o ic wc.&Oni&Ns.& doOwiadc.&nia sQ
rAwno0i&rni& ro.oFon& na ws.ystki& sytuacN&, I tak na pr.ykad t&oria prawdopodo$i&/stwa
0Awi na0- F& N&F&'i uc.&stnicy &ksp&ry0&ntu $SdQ 'osowo pr.yd.i&'ani do sytuacNi
&ksp&ry0&nta'n&N- istni&N& $ard.o 0a& prawdopodo$i&/stwo- iF oso$y $ard.i&N skonn& do
po0ocy wy.nac.on& .ostanQ do t&N sa0&N sytuacNi, Tud.i& $ard.i&N od innyc cStni do
po0ocy $SdQ 'osowo @tN, w pr.y$'iF&niu rAwno0i&rni&4 ro.oF&ni na ws.ystki& tr.y sytuacN&
&ksp&ry0&nta'n&,
Zaws.& N&dnak istni&N& @$ard.o ni&wi&'ka4 0oF'iwoOP- F& naw&t w pr.ypadku 'osow&go
pr.yd.iau oso$y o rAFnyc c&cac oso$owoOci ni& ro.oFQ siS rAwno0i&rni& na ws.ystki&
sytuacN& &ksp&ry0&nta'n&, 1&F&'i na pr.ykad d.i&'i0y 'osowo c.t&rd.i&Oci osA$ na dwi&
grupy- to 0oF& siS .dar.yP- F& tyc dwad.i&Ocia osA$- ktAr& wi&d.Q naNwiSc&N o &pi'&psNi-
.naNd.i& siS w N&dn&N grupi&, 1&st to 0oF'iwoOP- ktArQ w nauc& &ksp&ry0&nta'n&N tr.&$a
traktowaP powaFni&, Statystyc.na ana'i.a nas.yc danyc po.wa'a na wy'ic.&ni& pozio!
=no#ci M$arto#ci pN, ew po.io0 u+noOci to 'ic.$a in+or0uNQca $adac.a o ty0- Naki& N&st
prawdopodo$i&/stwo- F& wyniki N&go &ksp&ry0&ntu sQ d.i&&0 pr.ypadku @spowodowan&
sQ ni&powod.&ni&0 w rando0i.acNi4- a ni& &+&kt&0 d.iaania .0i&nn&N ni&.a'&Fn&N 'u$
.0i&nnyc ni&.a'&Fnyc, Standardowo w nauc& C takF& i w psyco'ogii spo&c.n&N C
wyniki u.naN& siS .a istotn& wt&dy- gdy prawdopodo$i&/stwo t&go- iF sQ on& d.i&&0
c.ynnikAw 'osowyc- a ni& $adanyc .0i&nnyc ni&.a'&Fnyc- wynosi 0ni&N niF piSP
s&tnyc, 1&F&'i wyniki sQ istotn& statystyc.ni&- pr.yN0uN&0y ipot&.S- F& to waOni&
.0i&nna ni&.a'&Fna- a ni& rAFnic& w oso$owoOciac c.y t&F wc.&Oni&Ns.yc doOwiadc.&niac
nas.yc $adanyc- N&st pr.yc.ynQ rAFnic w .0i&nn&N .a'&Fn&N,
poziom u)noci #warto p%: liczba wyliczona za pomoc' technik statystycznych, ktra
in8orm%je ba&acza o tym, jakie jest praw&opo&obie/stwo, *e wyniki je#o eksperyment% s'
&zie$em przypa&k% >spowo&owane s' niepowo&zeniem w ran&omizacjiA, a nie s' e8ektem
&zia$ania zmiennej niezale*nej l%b zmiennych niezale*nych! stan&ar&owo w na%ce ) tak*e
i w psycholo#ii spo$ecznej ) przyjm%je si, *e wyniki %znaje si za istotne wte&y, #&y
praw&opo&obie/stwo, i* wyniki mo#' by+ &zie$em czynnikw losowych, a nie ba&anych
zmiennych niezale*nych, wynosi mniej ni* pi+ setnych
DoF'iwoOP kontro'owania .0i&nnyc u$oc.nyc- ktAr& 0ogQ wpywaP na wyniki- ora.
0oF'iwoOP 'osow&go pr.yd.i&'ania osA$ $adanyc do sytuacNi to dwi& wi&'ki& .a'&ty 0&tody
&ksp&ry0&nta'n&N, 6i& N&st to 0oF'iw& ani w 0&tod.i& kor&'acyNn&N- ani w 0&tod.i&
o$s&rwacyNn&N, 6aw&t N&F&'i po0iSd.y dwi&0a .0i&nny0i wystSpuN& si'na kor&'acNa- to ni&
0oF&0y $yP p&wni ani t&go- c.y pi&rws.a .0i&nna N&st pr.yc.ynQ drugi&N- ani t&F c.y druga
.0i&nna N&st pr.yc.ynQ pi&rws.&N- c.y 0oF& NakaO inna .0i&nna N&st pr.yc.ynQ i N&dn&N- i
drugi&N, 1ak NuF wspo0ina'iO0y powyF&N- gdy$y \atan& i 9ar'&y wykor.ysta'i 0&todS
kor&'acyNnQ i stwi&rd.i'i wysokQ kor&'acNS po0iSd.y 'ic.$Q wid.Aw i +akt&0 ni&si&nia
po0ocy o+i&r.&- ni& $y'i$y w stani& wy&'i0inowaP taki&N 0oF'iwoOci- F& NakaO inna .0i&nna
C na pr.ykad powaga sytuacNi C wpywaa i na 'ic.$S wid.Aw- i na prawdopodo$i&/stwo
ud.i&'&nia po0ocy, \atan& i 9ar'&y 0og'i wy&'i0inowaP taki& a't&rnatywn& wyNaOni&ni&
u.yskanyc wynikAw N&dyni& popr.&. potraktowani& 'ic.$y OwiadkAw Nako .0i&nn&N
ni&.a'&Fn&N i utr.y0ani& ws.ystkic po.ostayc &'&0&ntAw sytuacNi @np, powagi t&N
sytuacNi4 w ni& .0i&niony0 stani&,
(oka.a'iO0y rAwni&F- F& ni&0oF'iwa N&st int&rpr&tacNa w kat&goriac pr.yc.ynowoOci
wynikAw ana'i. kor&'acyNnyc w $adaniac nad pornogra+iQ i pr.&0ocQ s&ksua'nQ, Tarry
?aron i Durray Straus @1"8#4 wska.a'i na istotnQ kor&'acNS po0iSd.y 'ic.$Q c.asopis0
pornogra+ic.nyc spr.&dawanyc w pos.c.&gA'nyc stanac i 'ic.$Q odnotowanyc w tyc
stanac gwatAw- a'& ni& 0og'i wy&'i0inowaP &w&ntua'noOci- F& NakaO tr.&cia .0i&nna N&st
pr.yc.ynQ tyc dwAc, DoF& $yP na pr.ykad tak- F& w ni&ktAryc stanac 0i&s.ka wiSc&N
0SFc.y.n o .a$ur.on&N- ip&r0Sski&N oso$owoOci i F& to waOni& ci 0SFc.yXni c.ytaNQ wiSc&N
pornogra+ii i c.SOci&N pop&niaNQ gwaty,
Ty'ko 0&toda &ksp&ry0&nta'na 0oF& ud.i&'iP odpowi&d.i na pytani&- c.y og'Qdani&
pornogra+ii popyca 0SFc.y.n do pop&niania agr&sywnyc c.ynAw s&ksua'nyc, Bc.ywiOci&
.& w.g'SdAw &tyc.nyc ni& 0oF&0y pr.&prowad.aP &ksp&ry0&ntAw- w ktAryc .0i&nnQ
.a'&FnQ $y$y r.&c.ywisty c.yn s&ksua'ny . uFyci&0 pr.&0ocy, 1&dnak Edward 9onn&rst&in-
6&i Da'a0ut i ic wspApracownicy $ada'i wpyw pornogra+ii na agr&sNS w ki'ku staranni&
.ap'anowanyc &ksp&ry0&ntac @9onn&rst&in- Tin.- (&nrod- 1"875 Da'a0ut- 1"865
Da'a0ut- 9onn&rst&in- 1"834,
(r.yNr.yN0y siS N&dn&0u . takic &ksp&ry0&ntAw- ktAry .osta pr.&prowad.ony pr.&.
Edwarda 9onn&rst&ina @1"804, Ws.yscy $adani stud&nci uc.&stnic.Qcy w ty0 &ksp&ry0&nci&
to 0SFc.yXni, (oin+or0owano ic- F& &ksp&ry0&nt 0a na c&'u $adani& wpywu str&su na
proc&s uc.&nia siS, GaFdy . uc.&stnikAw ora. wspApracownik &ksp&ry0&ntatora @ktAry uda-
wa- F& N&st oso$Q $adanQ4 stanowi'i parS i wspA'ni& wykonywa'i .adani& po'&gaNQc& na ty0-
F& N&d&n . nic uc.y siS p&wn&go 0at&riau- drugi .aO ap'ikowa partn&rowi wstr.Qsy
&'&ktryc.n& .a kaFdQ $SdnQ odpowi&dX, WspApracownik &ksp&ry0&ntatora $y .aws.& tQ
oso$Q . pary- ktAr&N ap'ikowano wstr.Qsy @ni& stosowano prawd.iwyc wstr.QsAw
&'&ktryc.nyc4, (&P wspApracownika &ksp&ry0&ntatora $ya pi&rws.Q .0i&nnQ ni&.a'&FnQ
uw.g'SdnionQ w tyc $adaniac C w par.& poNawia siS a'$o stud&nt- a'$o stud&ntka,
9rugQ .0i&nnQ ni&.a'&FnQ $y rod.aN krAtki&go +i'0u- ktAry uc.&stnicy &ksp&ry0&ntu
og'Qda'i- .ani0 .ac.S'i ap'ikowaP partn&rowi wstr.Qsy &'&ktryc.n&, Eksp&ry0&ntator pyta-
c.y w c.asi&- gdy ic partn&r.y siS uc.Q- ni& .&cci&'i$y o$&Nr.&P krAtki&go +i'0u- ktAry
.a0i&r.a wykor.ystaP w swoic $adaniac- i prosi- $y go oc&ni'i, Ws.yscy uc.&stnicy
&ksp&ry0&ntu wyra.i'i .godS, GaFdy . nic o$&Nr.a N&d&n . tr.&c krAtkic +i'0Aw= a4 +i'0 o
0SFc.yXni&- ktAry wa0uN& siS do p&wn&go do0u i gwaci ko$i&tS- groFQc N&N pisto'&t&0 @tN,
pornogra+iS nac&cowanQ pr.&0ocQ45 $4 +i'0 poka.uNQcy rAFn& &tapy stosunku s&ksua'n&go
ko$i&ty . 0SFc.y.nQ- a'& $&. aktAw pr.&0ocy c.y agr&sNi5 c4 +i'0 n&utra'ny- $&. s&ksu i $&.
agr&sNi,
(o o$&Nr.&niu +i'0u oso$y $adan& wracay do t&N c.SOci &ksp&ry0&ntu- ktAra dotyc.ya
uc.&nia siS, (oinstruowano kaFd&go $adan&go- F& N&F&'i N&go partn&r poda ni&poprawnQ
odpowi&dX- 0a go ukaraP wstr.Qs&0 &'&ktryc.ny0 o taki0 natSF&niu- Naki& sa0 wy$i&r.& w
ska'i od ' do 8, Zara. pot&0 $adani sys.&'i odpowi&d.i wspApracownikAw 'u$
wspApracownic &ksp&ry0&ntatora- ktAr& .awi&ray ki'ka $SdAw @w r.&c.ywistoOci $y to
gos ko$i&ty 'u$ 0SFc.y.ny odtwar.any . taO0y 0agn&to+onow&N4, Z0i&nnQ .a'&FnQ $ya tu
int&nsywnoOP wstr.QsAw- ktAr& $adany .aap'ikuN& o+i&r.&, C.y ci 0SFc.yXni- ktAr.y pr.&d
cwi'Q o$&Nr.&'i +i'0 pornogra+ic.ny- $SdQ .acowywaP siS $ard.i&N agr&sywni& @$SdQ
ap'ikowaP si'ni&Ns.& wstr.Qsy4 od tyc- ktAr.y taki&go +i'0u ni& og'Qda'iW C.y +akt- F&
+i'0 pornogra+ic.ny .awi&ra akty pr.&0ocy a'$o $y ic po.$awiony spowoduN& rAFnicS w
.acowaniu $adanycW C.y ko$i&to0 @wspApracownico0 &ksp&ry0&ntatora 'u$ t&F
Uo+iaro0V4 $adani .aap'ikuNQ si'ni&Ns.& wstr.Qsy niF 0SFc.y.no0W
Wyniki t&go &ksp&ry0&ntu .ostay pr.&dstawion& na rycini& 2,#, 6aN$ard.i&N .atrwaFaNQcy0
odkryci&0 $yo to- F& ki&dy 0SFc.yXni uc.&stnic.Qcy w &ksp&ry0&nci& o$&Nr.&'i +i'0
pornogra+ic.ny nac&cowany pr.&0ocQ- a .ara. pot&0 0i&'i oka.NS do agr&sywn&go
.acowania wo$&c ko$i&ty- ap'ikowa'i N&N wstr.Qsy naNsi'ni&Ns.& .& ws.ystkic- Naki& w ogA'&
poNawiy siS w &ksp&ry0&nci&, W sytuacNi- ki&dy to 0SFc.y.na $y o+iarQ- o$&Nr.&ni& .arAwno
+i'0u pornogra+ic.n&go nac&cowan&go pr.&0ocQ- Nak i +i'0u pornogra+ic.n&go $&. aktAw
pr.&0ocy w tr&Oci prowad.io do w.rostu agr&sNi u osA$ $adanyc, 9.iao siS tak $yP 0oF&
d'at&go- F& +i'0y pornogra+ic.n& po$ud.ay a'$o ni&pokoiy $adanyc i sprawiay- F&
ro.adowywa'i oni powsta& w ic wyniku napiSci& popr.&. agr&sNS, W.rost agr&sNi ni& $y
N&dnak w Fadn&N . po.ostayc sytuacNi &ksp&ry0&nta'nyc naw&t w pr.y$'iF&niu tak duFy Nak
wt&dy- gdy wstr.Qsy &'&ktryc.n& ap'ikowa'i ko$i&to0 0SFc.yXni- ktAr.y o$&Nr.&'i +i'0
pornogra+ic.ny . akta0i pr.&0ocy w tr&Oci, Bpisany tu &ksp&ry0&nt ora. inn& podo$n& do
ni&go @np, Tin.- 9onn&rst&in- (&nrod- 1"8#4 wyka.ay- F& 0SFc.yXni og'QdaNQcy +i'0
pornogra+ic.ny- w ktAry0 ko$i&ta N&st poniFana i traktowana agr&sywni&- staNQ siS $ard.i&N
to'&rancyNni w stosunku do aktAw pr.&0ocy wo$&c ko$i&t5 pr.&0oc $ud.i u nic 0ni&Ns.Q
odra.S- a sa0i staNQ siS $ard.i&N agr&sywni,
R:7;0A <.6. Wp$yw o#l'&ania 8ilmw porno#ra8icznych na a#resj.
Ksoby ba&ane p$ci mskiej o#l'&a$y 8ilm ne%tralny, 8ilm porno#ra8iczny bez aktw przemocy
albo 8ilm porno#ra8iczny nacechowany przemoc', a nastpnie wybiera$y intensywno.+
wstrz'sw elektrycznych aplikowanych kobiecie l%b m*czy(nie. 0ajbar&ziej intensywne
wstrz'sy aplikowali kobietom ci m*czy(ni, ktrzy obejrzeli 8ilm porno#ra8iczny z aktami
przemocy >zaczerpnito zF Donnerstein, 3?4RA
B$s.&rni&N o0Awi0y t& kw&sti& w ro.d.ia'& 12- ktAry $Sd.i& traktowa o agr&sNi, T&ra.
cci&'i$yO0y N&dyni& podkr&O'iP- F& ty'ko taki& $adania Nak t& pr.&prowad.on& pr.&.
9onn&rst&ina @1"804- a wiSc &ksp&ry0&nty ana'i.uNQc& wpyw pornogra+ii- 0ogQ daP
ostat&c.nQ odpowi&dX na pytani& o to- c.y pornogra+ia N&st pr.yc.ynQ pr.&0ocy i agr&sNi,
0stalanie tra=no#ci ze$n*trzne( $ e&spery!entach
1ak to .wyk'& w Fyciu $ywani&wQtp'iwy0 .a'&to0 0&tody &ksp&ry0&nta'n&N towar.ys.Q
rAwni&F wady, Gontro'owani& warunkAw &ksp&ry0&nta'nyc popr.&. 'osow& pr.yd.i&'ani&
osA$ $adanyc do sytuacNi ora. &'i0inowani& wpywu .0i&nnyc u$oc.nyc 0oF&
spowodowaP- F& .aaranFowana sytuacNa stani& siS trocS s.tuc.na i ni&.$yt podo$na
do tyc- ktAr& spotyka0y w Owi&ci& r&a'ny0, DoFna na pr.ykad odwoaP siS do argu0&ntu-
F& \atan& i 9ar'&y .agu$i'i gd.i&O to- co w r.&c.ywistoOci .ainspirowao ic $adania- a wiSc
0ord&rstwo pop&nion& na Gitty 2&no*&s&, 1ak .acowa'i$y siS Owiadkowi& ataku padac.ki
uc.&stnic.Qcy w 'a$oratoryNny0 &ksp&ry0&nci& pr.&prowad.ony0 w $udynku uniw&rsyt&tu-
gdy$y $y'i Owiadka0i $ruta'n&go 0ord&rstwa w Bu&&nsW 1ak c.Ssto w Fyciu cod.i&nny0
dyskutuN&0y . inny0i 'udX0i- posuguNQc siS int&rko0&0W C.y +akt- F& $adani wi&d.i&'i- iF
uc.&stnic.Q w &ksp&ry0&nci& psyco'ogic.ny0- wpynQ na ic .acowani&W DoF&0y t&F
.astanawiaP siS nad ty0- do Naki&go stopnia t&n rod.aN agr&sNi- ktAry $ada 9onn&rst&in @1"804
w swoi0 &ksp&ry0&nci& 'a$oratoryNny0 C ap'ikowani& wstr.QsAw &'&ktryc.nyc inny0
stud&nto0 C 0oFna uogA'niP na taki& agr&sywn& pr.&stSpstwa na t'& s&ksua'ny0 Nak gwat,
tra)no zewn(trznaF stopie/, w jakim wyniki ba&a/ mo#' by+ #eneralizowane na inne
syt%acje i na innych l%&zi
(ytania t& dotyc.Q tra=no#ci ze$n*trzne( a'$o 0oF'iwoOci g&n&ra'i.acNi &ksp&ry0&ntAw w
psyco'ogii, Da0y do c.yni&nia . dwo0a rod.aNa0i g&n&ra'i.acNi= a4 stopni&0- w Naki0
0oFna uogA'niaP sytuacN& stwor.on& pr.&. &ksp&ry0&ntatora na sytuacN& spotykan& w Fyciu
cod.i&nny0 @generalizac(a na inne s y t a c ( e45 $4 stopni&0- w Naki0 0oFna uogA'niaP
.acowani& grupy 'ud.i uc.&stnic.Qcyc w $adaniac na .acowani& 'ud.i w ogA'&
@generalizac(a na innych ldzi4,
Generalizac(a na inne sytac(e, (syco'ogo0 spo&c.ny0 0oFna .ar.uciP to- F& c.Ssto
pr.&prowad.aNQ swoN& $adania w sytuacNac s.tuc.nyc- ktAr& ni& 0ogQ $yP pAXni&N
uogA'nian& na sytuacN& spotykan& w r&a'ny0 Fyciu, )$y ro.wiQ.aP Aw pro$'&0- $adac.&
staraNQ siS .wiSks.yP 0oF'iwoOP g&n&ra'i.acNi wynikAw popr.&. taki& p'anowani& sytuacNi
&ksp&ry0&nta'nyc- $y $yy on& Nak naN$ard.i&N podo$n& do sytuacNi r&a'nyc, Tr.&$a N&dnak
w ty0 0i&Nscu .auwaFyP- F& istni&NQ rAFn& sposo$y ur&a'ni&nia &ksp&ry0&ntu, 1&F&'i
pr.yN0i&0y- F& owa r&a'noOP to podo$i&/stwo sytuacNi &ksp&ry0&nta'n&N do .dar.&/ c.Ssto
spotykanyc w Fyciu cod.i&nny0- to u.na0y oc.ywiOci&- F& wi&'& &ksp&ry0&ntAw .asady
r&a'i.0u ni& sp&nia, W &ksp&ry0&ntac- ktAr& opisuN&0y w t&N ksiQFc&- stawiano $adanyc w
o$'ic.u sytuacNi- ktAr& rac.&N r.adko- N&F&'i w ogA'& ki&dyko'wi&k .dar.aNQ siS w Fyciu
cod.i&nny0 @coP$y na pr.ykad w.iSta . &ksp&ry0&ntu \atan&go i 9ar'&ya dyskusNa w
grupi& 'ud.i na t&0at oso$istyc pro$'&0Aw kaFd&go . nic prowad.ona popr.&. syst&0
nagaOniaNQcy4, DAwiQc o realiz!ie sytacy(ny! @)ronson- CQris0it- 1"684 &ksp&ry0&ntu-
0a0y na 0yO'i stopi&/- w Naki0 sytuacN& &ksp&ry0&nta'n& sQ podo$n& do sytuacNi
spotykanyc w Fyciu cod.i&nny0, Tak poN0owany r&a'i.0 N&st .wyk'& w &ksp&ry0&nci&
ni&wi&'ki,
realizm sytuacyjnyF stopie/, w jakim syt%acje eksperymentalne s' po&obne &o syt%acji
spotykanych w *yci% co&ziennym
realizm psychologicznyF stopie/, w jakim kontrolowane w eksperymencie procesy
psycholo#iczne s' po&obne &o procesw psycholo#icznych pojawiaj'cych si w *yci%
co&ziennym! realizm psycholo#iczny mo*e by+ wysoki nawet wte&y, #&y realizm syt%acyjny
jest niewielki
1&dnak waFni&Ns.& od wyF&N .d&+iniowan&go r&a'i.0u sytuacyNn&go N&st to- w Naki0 stopniu
&ksp&ry0&nt kontro'uN& proc&sy psyco'ogic.n& podo$n& do tyc- ktAr& poNawiaNQ siS w Fyciu
cod.i&nny0, T&n rod.aN r&a'i.0u na.ywa0y realiz!e! psychologiczny!, ZaaranFowana
pr.&. \atan&go i 9ar'&ya sytuacNa krytyc.na istotni& rAFnia siS od sytuacNi poNawiaNQcyc siS
w r&a'ny0 Fyciu, )'& .astanAw0y siS- c.y 0oF& $ya ona psyco'ogic.ni& podo$na do
sytuacNi . Fycia cod.i&nn&goW C.y oso$y $adan& o podo$ny0 typi& p&rc&pcNi i podo$nyc
pr.&konaniac podNSy$y takQ sa0Q d&cy.NS i .acoway siS tak sa0o- gdy$y stanSy w
o$'ic.u r&a'n&N sytuacNiW 1&F&'i tak $y siS stao- wt&dy wyniki t&go &ksp&ry0&ntu 0oFna
uogA'niP na .Nawiska Fycia cod.i&nn&go,
Jtr.y0ani& wysoki&go r&a'i.0u sytuacyNn&go i wysoki&go r&a'i.0u psyco'ogic.n&go w
&ksp&ry0&nci& ni& N&st .adani&0 atwy0, ?yP 0oF& tutaN waOni& naNwiSks.Q ro'S odgrywaNQ
.do'noOci twArc.& $adac.a, 6aNatwi&Ns.y0 sposo$&0 $adania .acowania wid.Aw $yo$y na
pr.ykad powi&d.&ni& oso$o0 $adany0= UInt&r&suN& nas to- co 'ud.i& ro$iQ w o$'ic.u
krytyc.nyc sytuacNi, W p&wny0 0o0&nci& t&go &ksp&ry0&ntu .aaranFuN&0y wiSc wypad&k
i $Sd.i&0y patr.&P- Nak na to .ar&aguN&s.V,
SQd.i0y N&dnak- F& .god.is. siS . ty0- iF taka proc&dura $Sd.i& siS carakt&ry.owaa niski0
stopni&0 r&a'i.0u sytuacyNn&go i niski0 stopni&0 r&a'i.0u psyco'ogic.n&go, W Fyciu
cod.i&nny0 nigdy ni& wi&0y- ki&dy sytuacNa krytyc.na wystQpi- i ni& 0a0y c.asu- $y
.ap'anowaP nas.Q r&akcNS, 6i& pr.ycod.i na0 wt&dy do gowy 0yO'- F& sytuacNa ta .ostaa
.aaranFowana . kor.yOciQ d'a nas 'u$ F& nas.& r&akcN& o$s&rwuNQ NacyO $adac.&, 9'at&go
waOni& .arAwno taka &ksp&ry0&nta'na sytuacNa sa0a w so$i&- Nak i rod.aN uruca0ianyc w
ni&N proc&sAw psyco'ogic.nyc $ard.o rAFniQ siS od sytuacNi i od proc&sAw
psyco'ogic.nyc .nanyc . cod.i&nn&go- r&a'n&go Fycia,
(r.ypo0niN0y N&s.c.& to- o c.y0 NuF wspo0ina'iO0y, BtAF 'ud.i& ni& .aws.& wi&d.Q-
d'ac.&go ro$iQ to- co ro$iQ- a'$o t&F ni& wi&d.Q- co .ro$iQ- aF do 0o0&ntu- w ktAry0 owo
UcoOV siS wydar.y, 9'at&go t&F- N&F&'i opis.&0y oso$o0 $adany0 sytuacNS &ksp&ry0&nta'nQ i
poprosi0y N& o to- $y r&agoway natura'ni&- 0oF&0y w naN'&ps.y0 ra.i& ty'ko pr.ypus.c.aP-
F& w o$'ic.u r&a'n&N sytuacNi tak waOni& siS .acowaNQ, (o pr.&dstawi&niu na wykadac
pr.&$i&gu &ksp&ry0&ntu \atan&go i 9ar'&ya c.Ssto prosi'iO0y nas.yc stud&ntAw C tak Nak
wc.&Oni&N prosi'iO0y o to ci&$i& C a$y sprA$owa'i .astanowiP siS- Nak oni .ar&agowa'i$y w
taki&N sytuacNi, (rawi& ws.yscy twi&rd.i'i- F& po0og'i$y o+i&r.&, ?y'i o ty0 pr.&konani naw&t
wt&dy- gdy NuF wi&d.i&'i- F& w grupi& 'ic.Qc&N s.&OP osA$ wiSks.oOP uc.&stnikAw
&ksp&ry0&ntu ni& ud.i&'ia o+i&r.& po0ocy, 6i& 0oF&0y wiSc opi&raP siS na opisac sa0yc
$adanyc o ty0- co .ro$i'i$y w ipot&tyc.n&N sytuacNi, DoF&0y N&dyni& stwar.aP sytuacN&
uruca0iaNQc& t& sa0& proc&sy psyco'ogic.n&- ktAr& poNawiaNQ siS w r&a'ny0 Fyciu i
o$s&rwowaP r.&c.ywist& .acowania 'ud.i,
instrukcja maskujcaF opis cel% ba&a/ prze&stawiany ich %czestnikom, ktry r*ni si o&
praw&ziwe#o cel% tych*e ba&a/! instr%kcja mask%j'ca %*ywana jest po to, by zachowa+
realizm psycholo#iczny
)$y ur&a'niP $adania psyco'ogic.n&- c.Ssto koni&c.n& N&st podani& uc.&stniko0
&ksp&ry0&ntu instr&c(i !as&()ce(- a wiSc pr.&dstawi&ni& i0 c&'u $ada/ rAFn&go od
+aktyc.n&go, DoF&s. siS d.iwiP- d'ac.&go \atan& i 9ar'&y powi&d.i&'i swoi0 $adany0- F&
c&'&0 &ksp&ry0&ntu N&st ana'i.a pro$'&0Aw oso$istyc stud&ntAw, ?yo$y . p&wnoOciQ
proOci&N poin+or0owaP ic- F& $adac.& ccQ po.naP r&akcN& 'ud.i w krytyc.nyc sytuacNac,
Taki otwarty ko0&ntar. 0Ag$y N&dnak w .nac.ny0 stopniu o$niFyP psyco'ogic.ny r&a'i.0
&ksp&ry0&ntu i spowodowaP trudnoOci w uogA'nianiu wynikAw, H&a'i.0 psyco'ogic.ny N&st
naNp&ni&Ns.y wt&dy- gdy 'ud.i& sQ pr.&konani- F& stoNQ w o$'ic.u r&a'nyc wydar.&/, 1&F&'i sQ
o dan&N sytuacNi upr.&d.&ni- p'anuNQ swoN& r&akcN&- a to ni& .dar.a siS w r&a'ny0 Owi&ci&,
Generalizac(a na innych ldzi, (owtAr.0y ra. N&s.c.&- F& psyco'ogowi& spo&c.ni dQFQ do
wyNaOni&nia pr.yc.yn u'&gania wpywo0 spo&c.ny0, Eksp&ry0&nt \atan&go i 9ar'&ya
uka.a int&r&suNQcy i .askakuNQcy pr.ykad wpywu spo&c.n&go, Bka.ao siS- iF wystarc.y
sa0a wi&d.a o ty0- F& o$&cni sQ t&F inni- $y 'ud.i& powstr.y0ywa'i siS od ud.i&'&nia
po0ocy, )'& c.&go nauc.y'iO0y siS o 'ud.iac w ogA'&W W $adaniac uc.&stnic.yy
piSPd.i&siQt dwi& oso$y- 0SFc.yXni i ko$i&ty- stud&nci uniw&rsyt&tu w 6owy0 1orku- ktAr.y
w .a0ian .a ud.ia w &ksp&ry0&nci& .yskiwa'i prawo uc.&stnic.&nia w p&wny0 cyk'u
wykadAw, (ytani&- c.y u.yska'i$yO0y t& sa0& wyniki- gdy$y $adania pr.&prowad.ono na
inn&N popu'acNi- N&st u.asadnion&, C.y 'ic.$a wid.Aw rAwni&F wpywaa$y na
prawdopodo$i&/stwo ud.i&'&nia po0ocy- gdy$y w &ksp&ry0&nci& uc.&stnic.y'i ro$otnicy w
Or&dni0 wi&ku- a ni& stud&nci uniw&rsyt&tuW Tud.i& .& Lrodkow&go Zacodu- a ni&
nowoNorc.ycyW 1apo/c.ycy- a ni& )0&rykani&W
1&dyny0 sposo$&0 .agwarantowania- F& wyniki &ksp&ry0&ntu sQ r&pr&.&ntatywn& d'a
.acowa/ p&wn&N konkr&tn&N popu'acNi N&st 'osowy do$Ar osA$ $adanyc . t&N waOni&
popu'acNi, 6aN'&pi&N $yo$y- gdy$y grupy osA$ uc.&stnic.Qc& w &ksp&ry0&ntac $yy
wyodrS$nian& . popu'acNi 'osowo- tak Nak c.yni siS to w pr.ypadku posugiwania siS
po0iara0i, 1&dnak w &ksp&ry0&ntac pr.&prowad.anyc w ra0ac psyco'ogii spo&c.n&N
r.adko $adani sQ wy$i&rani w t&n waOni& sposA$, \atan& i 9ar'&y na pr.ykad ni& prA$owa'i
'osowaP prA$y ani spoOrAd o$ywat&'i a0&ryka/skic- ani spoOrAd 0i&s.ka/cAw 6ow&go
1orku- ani naw&t spoOrAd stud&ntAw nowoNorski&go uniw&rsyt&tu, Tak Nak w pr.ypadku wi&'u
innyc- pr.&dstawionyc w t&N ksiQFc& &ksp&ry0&ntAw- w $adaniac uc.&stnic.y'i stud&nci-
ktAr.y .gosi'i siS na ocotnika,
Tosowy do$Ar osA$ $adanyc do &ksp&ry0&ntAw psyco'ogic.nyc N&st ni&st&ty
pr.&dsiSw.iSci&0 ni&praktyc.ny0 i kos.towny0, 1uF sa0o pr.&konani& 'osowo wy$ran&N
prA$y )0&rykanAw- $y .god.i'i siS odpowi&d.i&P pr.&. t&'&+on na ki'ka pyta/ w ra0ac
sondaFu po'ityc.n&go- N&st .adani&0 trudny0, 6a dodat&k pr.&prowad.&ni& taki&go sondaFu
kos.tuN& tysiQc& do'arAw, Wyo$raX so$i&- Naki& trudnoOci 0i&'i$y \atan& i 9ar'&y .
nakoni&ni&0 wy$ranyc 'osowo )0&rykanAw- $y pr.y'&ci&'i sa0o'ot&0 do 6ow&go 1orku i
w.iS'i ud.ia w $adaniac- ni& wspo0inaNQc NuF o kos.tac taki&go pr.&dsiSw.iScia, 6aw&t
prA$y $adania 'osowo wy$ran&N grupy stud&ntAw uniw&rsyt&tu nowoNorski&go 0ogy$y
oka.aP siS sko0p'ikowan&- $iorQc pod uwagS +akt- F& kaFda wy$rana oso$a 0usiaa$y
wyra.iP .godS na wyrwani& so$i& god.iny . napiSt&go ar0onogra0u .aNSP i spSd.&ni& N&N w
'a$oratoriu0 9ar'&ya i \atan&go,
W.g'Sdy praktyc.n& i +inansow& ni& sQ oc.ywiOci& wystarc.aNQcy0 usprawi&d'iwi&ni&0 d'a
sa$&N nauki, B wi&'& waFni&Ns.& N&st to- F& . punktu wid.&nia c&'u psyco'ogii spo&c.n&N
twor.&ni& 'osow&N prA$y do kaFd&go &ksp&ry0&ntu ni& N&st koni&c.n&, 1ak .a.nac.y'iO0y w
ro.d.ia'& '- psyco'ogowi& spo&c.ni staraNQ siS .id&nty+ikowaP podstawow&- wspA'n& d'a
ws.ystkic 'ud.i proc&sy psyco'ogic.n&- ktAr& powoduNQ u'&gani& wpywo0 spo&c.ny0,
1&F&'i pr.yN0i&0y- F& istni&NQ +unda0&nta'n& proc&sy psyco'ogic.n&- taki& sa0& u
ws.ystkic 'ud.i 0i&s.kaNQcyc w rAFnyc 0i&Nscac na Zi&0i- i F& t& waOni& proc&sy sQ
pr.&d0iot&0 &ksp&ry0&ntAw psyco'ogAw spo&c.nyc- to wAwc.as s&'&kcNa osA$ . kaFd&go
.akQtka Owiata ni& $Sd.i& NuF koni&c.na, WiSks.oOP psyco'ogAw spo&c.nyc .akada- F&
$adan& pr.&. nic proc&sy C taki& Nak ro.pros.&ni& odpowi&d.ia'noOci w sytuacNi krytyc.n&N
powodowan& pr.&. o$&cnoOP innyc C to podstawow& skadniki 'ud.ki&N natury- N&dnakow&
d'a 0i&s.ka/cAw 6ow&go 1orku- 'ud.i . poudniow&go .acodu c.y 1apo/c.ykAw,
6i& .nac.y to wca'&- F& powinniO0y wi&r.yP psyco'ogo0 spo&c.ny0 na sowo, C.y
0oF&0y $yP p&wni- F& &+&kt ro.pros.&nia odpowi&d.ia'noOci N&st uniw&rsa'nyW (ytani& o
stopi&/- w Naki0 wyniki konkr&tnyc $ada/ 0ogQ $yP g&n&ra'i.owan&- N&st pytani&0
&0piryc.ny0 i Nako taki& 0usi $yP t&stowan& popr.&. powtar.ani& $ada/ . ud.ia&0 osA$
r&pr&.&ntuNQcyc inn& popu'acN&,
powtarzalnoF powtarzanie ba&a/, czsto z %&zia$em osb z innych ba&anych pop%lacji albo
w innych war%nkach
Po$tarzalno#@, (r.ypuOP0y- F& p&wi&n $adac. utr.y0uN&- iF N&go $adania c&cuN& wysoki
po.io0 r&a'i.0u psyco'ogic.n&go i w .wiQ.ku . ty0 o$&N0uNQ on& +unkcNonowani&
psyco'ogic.n& typow& d'a sytuacNi . Fycia cod.i&nn&go ora. F& ni& 0a tu Fadn&go .nac.&nia
+akt- iF w &ksp&ry0&nci& uc.&stnic.y'i wyQc.ni& stud&nci drugi&go roku- poni&waF $adan&
proc&sy psyco'ogic.n& sQ uniw&rsa'n&, C.y powinniO0y 0u wi&r.yPW
Bstat&c.ny0 sprawd.ian&0 tra+noOci .&wnStr.n&N &ksp&ry0&ntu N&st N&go powtar.a'noOP- a
wiSc powtArn& pr.&prowad.ani& $ada/- c.Ssto . ud.ia&0 innyc osA$ a'$o .
wykor.ystani&0 innyc sytuacNi, C.y sQd.i0y- F& \atan& i 9ar'&y u.yska'i swoN& wyniki
ty'ko d'at&go- F& oso$y pr.&. nic $adan& wi&d.iay- iF $iorQ ud.ia w &ksp&ry0&nci&W 1&F&'i
tak- to powinniO0y powtAr.yP ic &ksp&ry0&nt po.a 'a$oratoriu0, C.y 0yO'i0y- F& ic
wyniki ogranic.aNQ siS N&dyni& do p&wn&go typu sytuacNi krytyc.nycW 1&F&'i tak- powinniO0y
powtAr.yP t&n &ksp&ry0&nt- wykor.ystuNQc sytuacNS innQ niF atak &pi'&psNi, C.y sQd.i0y- F&
ty'ko 0i&s.ka/cy 6ow&go 1orku sQ tacy ni&skor.y do ud.i&'ania po0ocyW (owinniO0y .at&0
powtAr.yP &ksp&ry0&nt . 0i&s.ka/ca0i (oudnia- Ga'i+orniNc.yka0i c.y t&F . 6i&0ca0i,
Ty'ko pr.&. taki& powtar.ani& $ada/ 0oF&0y siS pr.&konaP- do Naki&go stopnia u.yskan&
wyniki 0ogQ $yP g&n&ra'i.owan&,
6i&0a' ws.ystki& $adania r&'acNonowan& w t&N ksiQFc& $yy powtar.an& w rAFnyc sytuacNac
i . wykor.ystani&0 rAFnyc popu'acNi $adanyc, StQd p&wnoOP- F& ni& sQ to .Nawiska
ogranic.on& do warunkAw 'a$oratoryNnyc c.y t&F do stud&ntAw drugi&go roku, Brygina'na
ipot&.a \atan&go i 9ar'&ya .ostaa potwi&rd.ona w 'ic.nyc $adaniac, Wyka.ano wpyw
w.rastaNQc&N 'ic.$y wid.Aw na .0ni&Ns.ani& siS prawdopodo$i&/stwa ud.i&'&nia po0ocy,
?adania pr.&prowad.ono w rAFnyc grupac 'ud.i- 0iSd.y inny0i . d.i&P0i- stud&nta0i i
pr.ys.y0i dus.past&r.a0i @9ar'&y- ?atson- 1"735 \atan&- 6ida- 1"814- w 0ayc
0iast&c.kac i w duFyc 0iastac @\atan&- 9a$$s- 1"754- w rAFnorodnyc warunkac- a wiSc
w 'a$oratoriac psyco'ogic.nyc- na u'icac 0iast i w wagonac 0&tra @\atan&- 9ar'&y-
1"705 (i'ia*in- 9o*idio- 2a&rtn&r- Ciark- 1"815 (i'ia*in- (i'ia*in- 1"724- wykor.ystuNQc rAFn&
typy sytuacNi krytyc.n&N- na pr.ykad atak padac.ki- pot&ncNa'ny poFar- $ANkS c.y wypad&k
@\atan&- 9ar'&y- 1"685 Sot'and- Straw- 1"765 Stau$- 1"7#4 ora. 0ni&N powaFn& sytuacN&-
taki& Nak pr.&$ici& opony sa0ocodow&N @%ur'&y- )''&n- 1"7#4, W $adaniac
pr.&prowad.onyc w warunkac natura'nyc 'ud.i& ni& 0og'i wi&d.i&P- F& uc.&stnic.Q w
&ksp&ry0&nci&, W da's.&N c.SOci t&N ksiQFki $Sd.i&0y c.Ssto .wracaP uwagS na podo$n&
r&p'ikacN& tyc $ada/- ktAr& pr.yniosy waFn& odkrycia,
1ak NuF wspo0ina'iO0y w ro.d.ia'& '- &ksp&ry0&nta'na psyco'ogia spo&c.na ro.wiNaa siS
na poc.Qtku pr.&d& ws.ystki0 Nako dyscyp'ina a0&ryka/ska, 9'at&go t&F N&dny0 .
ogranic.&/ w uogA'nianiu wynikAw 0oF& $yP to- F& wiSks.oOP &ksp&ry0&ntAw na ty0 po'u
pr.&prowad.a'i a0&ryka/scy $adac.&- a uc.&stnic.y'i w nic )0&rykani&, HAwni&F w innyc
krSgac ku'turowyc pod&N0uN& siS NuF cora. wiSc&N $ada/- co powinno w.$ogaciP nas.Q
wi&d.S na t&0at tra+noOci .&wnStr.n&N wi&'u odkryP dokonanyc w psyco'ogii spo&c.n&N, I
tak na pr.ykad- $adania nad wpyw&0 'ic.$y wid.Aw na prawdopodo$i&/stwo ud.i&'&nia
po0ocy o+i&r.& .ostay pr.&prowad.on& w N&s.c.& N&dny0 po.a Stana0i ZN&dnoc.ony0i
kraNu C w I.ra&'u @patr. Scwart.- 2ottii&$- 1"764, 1&F&'i $Sd.i& wiSc&N 0iSd.yku'turowyc
$ada/- to stani& siS 0oF'iw& wska.ani&- ktAr& proc&sy psyco'ogic.n& sQ uniw&rsa'n&- a ktAr&
dotyc.Q N&dyni& dan&go krSgu ku'turow&go,
Podsta$o$y dyle!at psychologa spoecznego
eksperymenty w warunkach naturalnychF eksperymenty przeprowa&zane raczej w
war%nkach *ycia realne#o ni* w laboratori%m
1&dny0 . naN'&ps.yc sposo$Aw .wiSks.ania tra+noOci .&wnStr.n&N N&st pr.&prowad.ani&
e&spery!ent'$ $ $arn&ach natralnych, W pr.ypadku takic &ksp&ry0&ntAw $ada siS
.acowani& 'ud.i po.a 'a$oratoriu0- w natura'nyc sytuacNac, Tu N&dnak- inac.&N niF w
pr.ypadku o$s&rwacNi syst&0atyc.n&N a'$o 0&tody kor&'acyNn&N- $adac. kontro'uN&
wystSpowani& .0i&nn&N ni&.a'&Fn&N @np, wi&'koOci grupy4 po to- $y sprawd.iP- Naki $Sd.i& to
0iao wpyw na .0i&nnQ .a'&FnQ @np, +akt ud.i&'&nia po0ocy inn&0u c.owi&kowi4 i 'osowo
pr.yd.i&'a $adanyc do rAFnyc sytuacNi, 9'at&go waOni& proc&dura &ksp&ry0&ntu w
warunkac natura'nyc N&st id&ntyc.na . proc&durQ &ksp&ry0&ntu 'a$oratoryNn&go . tQ N&dnQ
rAFnicQ- F& t&n pi&rws.y pr.&prowad.any N&st w warunkac spotykanyc w r&a'ny0 Fyciu-
drugi .aO C w r&'atywni& s.tuc.nyc warunkac 'a$oratoryNnyc, Jc.&stnicy $ada/ w
warunkac natura'nyc sQ ni&Owiado0i t&go- F& sytuacNa- w Naki&N siS .na'&X'i- N&st w
r.&c.ywistoOci &ksp&ry0&nt&0, Tra+noOP .&wnStr.na t&go typu &ksp&ry0&ntAw N&st wysoka-
poni&waF d.i&NQ siS on& w Owi&ci& r&a'ny0- a uc.&stnic.Q w nic r&a'ni 'ud.i&- ktAr.y sQ
po0iSd.y so$Q o wi&'& $ard.i&N .rAFnicowani niF typowa d'a takic $ada/ prA$a .oFona .&
stud&ntAw,
W psyco'ogii spo&c.n&N pr.&prowad.ono wi&'& t&go typu &ksp&ry0&ntAw, I tak na pr.ykad
\atan& i 9ar'&y @1"704 sprawd.a'i swoN& ipot&.y o wpywi& wi&'koOci grupy na .acowani&
wid.Aw w p&wny0 sk'&pi& po.a OrAd0i&Oci&0 6ow&go 1orku, 9wAc Ura$usiAwV @.a wi&d.Q
i pr.y.wo'&ni&0 kasN&ra ora. ki&rownika sk'&pu4 c.&kao do 0o0&ntu- aF N&d&n 'u$ dwAc
k'i&ntAw poNawi siS pr.y 'ad.i&, Wt&dy .$'iFa'i siS do kasN&ra i pyta'i go- Naki naNdroFs.y
gatun&k piwa sk'&p 0a w spr.&daFy,
GasN&r wy0i&nia gatun&k piwa i s.&d sprawd.iP na .ap'&c.u- i'& t&go piwa .naNduN& siS na
skad.i&, Gi&dy odda'a siS- ra$usi& wystawia'i naN$'iF&N stoNQcQ skr.ynkS piwa pr.&d sk'&p i
0AwiQc U6igdy t&go ni& .auwaFyV- cowa'i skr.ynkS do sa0ocodu i odN&FdFa'i,
(oni&waF .od.i&N& $y'i rac.&N groXni& wyg'QdaNQcy0i +ac&ta0i- nikt naw&t ni& prA$owa
int&rw&niowaP wprost- $y ic powstr.y0aP, (owstao pytani&- i'u 'ud.i po0oF& kasN&rowi-
gdy t&n wrAci- i powi& 0u o krad.i&FyW Tic.$a wid.Aw 0iaa tu t&n sa0 a0uNQcy wpyw na
+akt ni&si&nia po0ocy- ktAry wykryto w 'a$oratoryNnyc $adaniac nad napada0i, Istotni&
0ni&Ns.a 'ic.$a osA$ in+or0owaa kasN&ra o .aNOciu wt&dy- gdy $y'i o$&cni inni
Owiadkowi&3k'i&nci niF wt&dy- gdy oso$y t& $yy w sk'&pi& sa0&,
DoF&s. .apytaP- d'ac.&go w ogA'& pr.&prowad.a siS &ksp&ry0&nty 'a$oratoryNn&- skoro
&ksp&ry0&nty w warunkac natura'nyc sQ o wi&'& '&ps.&- N&F&'i id.i& o ic tra+noOP
.&wnStr.nQ, 9'ac.&go ni& 0oF&0y por.uciP studiAw 'a$oratoryNnyc i pr.&prowad.aP
ws.ystkic &ksp&ry0&ntAw w warunkac natura'nycW H.&c.ywiOci&- wydaN& siS- iF
doskonay &ksp&ry0&nt w psyco'ogii spo&c.n&N powini&n $yP pr.&prowad.ony w
warunkac natura'nyc- a uc.&stnic.Qc& w ni0 oso$y $adan& C wy$ran& 'osowo .
int&r&suNQc&N nas popu'acNi- sa0 &ksp&ry0&nt .aO powini&n 0i&P wysokQ tra+noOP w&wnStr.nQ
@skontro'owan& ws.ystki& .0i&nn& u$oc.n&- nato0iast $adani 'osowo pr.yd.i&'&ni do
sytuacNi4, ?r.0i to do$r.&- prawdaW 1&dyny0 pro$'&0&0 N&st to- F& ni&.wyk'& trudno Sp&niP
ws.ystki& t& warunki w N&dny0 $adaniu i to c.yni taki& pr.&dsiSw.iSci& waOciwi&
ni&wykona'ny0,
(rawi& .aws.& w &ksp&ry0&nci& tr.&$a 'awirowaP po0iSd.y N&go w&wnStr.nQ i .&wnStr.nQ
tra+noOciQ- a wiSc po0iSd.y= a4 posiadani&0 wystarc.aNQc&N kontro'i nad sytuacNQ- $y FQdna
.0i&nna u$oc.na ni& 0iaa wpywu na wyniki5 $4 gwarancNQ- F& wyniki &ksp&ry0&ntu 0ogQ
$yP g&n&ra'i.owan& na .Nawiska Fycia cod.i&nn&go, 6aNatwi&N sprawowaP kontro'S w
warunkac 'a$oratoryNnyc- a'& sytuacN& sy0u'owan& 0ogQ ni& $yP podo$n& do tyc . Fycia,
H.&c.ywist& sytuacN& daNQ siS naN'&pi&N odtwor.yP w &ksp&ry0&ntac pr.&prowad.anyc w
warunkac natura'nyc- a'& tu . ko'&i trudno o kontro'S ws.ystkic u$oc.nyc .0i&nnyc,
Wnik'iwy c.yt&'nik 0Ag na pr.ykad .auwaFyP- F& &ksp&ry0&nt \atan&go i 9ar'&ya @1"704
.& .od.i&Na0i piwa rAFni siS od &ksp&ry0&ntu 'a$oratoryNn&go w p&wny0 waFny0 punkci&,
Dianowici&- oso$y $adan& ni& $yy 'osowo pr.yd.i&'an& do dwAc wykor.ystanyc sytuacNi
@N&d&n k'i&nt i dwAc k'i&ntAw4, 2dy$y \atan& i 9ar'&y wykona'i ty'ko t&n N&d&n
&ksp&ry0&ntni& 0i&'i$yO0y p&wnoOci- c.y 'ud.i& pr&+&ruNQcy sa0otn& dokonywani&
.akupAw i 'ud.i&- ktAr.y wo'Q ro$iP N& . pr.yNaci&'&0- ni& rAFniQ siS pr.ypadki&0 w taki
sposA$- F& 0oF& to wpywaP na cSP ni&si&nia pr.&. nic po0ocy inny0, \atan& i 9ar'&y
0og'i wy&'i0inowaP tS a't&rnatywS dopi&ro popr.&. 'osow& pr.yd.i&'ani& osA$ $adanyc do
sytuacNi w swoic &ksp&ry0&ntac 'a$oratoryNnyc,
Bwo $a'ansowani& po0iSd.y w&wnStr.nQ i .&wnStr.nQ tra+noOciQ N&st okr&O'an& Nako
podstawowy dy'&0at psyco'oga spo&c.n&go @)ronson- Caris0it- 1"685 )ronson-
E''swort- Caris0it- 2on.a'&s- 1"8"4, Jsiowania- $y ws.ystki& wyF&N wy0i&nion& warunki
sp&niP w poN&dync.y0 &ksp&ry0&nci& ni& prowad.Q do ro.wiQ.ania t&go dy'&0atu, Wi&'u
psyco'ogAw spo&c.nyc opowiada siS .a .ap&wni&ni&0 pr.&d& ws.ystki0 tra+noOci
w&wnStr.n&N i pr.&prowad.ani&0 &ksp&ry0&ntAw 'a$oratoryNnyc- w ktAryc $adani sQ
'osowo pr.yd.i&'ani do rAFnyc sytuacNi- a ws.ystki& .0i&nn& u$oc.n& sQ kontro'owan&, W
takic warunkac ni& N&st nigdy do ko/ca Nasn&- co N&st pr.yc.ynQ- a co skutki&0, Inni
psyco'ogowi& spo&c.ni pr&+&ruNQ kontro'owani& tra+noOci .&wnStr.n&N i ci waOni&
pr.&prowad.aNQ wiSks.oOP swoic $ada/ w warunkac natura'nyc, 1&s.c.& inni wykonuNQ
o$ydwa rod.aN& &ksp&ry0&ntAw, B$a rod.aN& &ksp&ry0&ntAw w.iSt& ra.&0 sp&niaNQ kryt&ria
&ksp&ry0&ntu doskona&go, 9'at&go t&F- d.iSki powtar.a'noOci- sp&cy+ic.n& pytani&
$adawc.& 0oFna ana'i.owaP . 0aksy0a'nQ tra+noOciQ w&wnStr.nQ i 0aksy0a'nQ tra+noOciQ
.&wnStr.nQ,
.adania podsta$o$e a "adania stoso$ane
T&ra.- ki&dy NuF pr.&dstawi'iO0y tr.y gAwn& 0&tody $adawc.& w psyco'ogii spo&c.n&N-
0usi0y odni&OP siS do dwAc innyc kw&stii dotyc.Qcyc $ada/, (o pi&rws.&- 0oF&s. $yP
ci&kawy- w Naki sposA$ wy$i&ra siS konkr&tny t&0at $ada/, 9'ac.&go psyco'ogowi&
spo&c.ni d&cyduNQ siS na $adani& t&orii dysonansu po.nawc.&go- wpywu pornogra+ii na
agr&sNS c.y t&F usiuNQ doci&c- ki&dy 'ud.i& ud.i&'aNQ po0ocy inny0W C.y pca ic do t&go
ty'ko prosta ci&kawoOPW C.y t&F 0oF& 0aNQ na uwad.& waFn& .adani&- na pr.ykad prA$S
r&dukcNi pr.&0ocy s&ksua'n&NW
badania podstawoweF ba&ania projektowane po to, by &a+ najlepsz' o&powie&( na pytanie,
&lacze#o l%&zie zachow%j' si tak, jak si zachow%j', i przeprowa&zane wy$'cznie &la
zaspokojenia ciekawo.ci poznawczej
badania stosowaneF ba&ania projektowane specjalnie w cel% rozwi'zania konkretne#o
problem% spo$eczne#o! tworzenie teorii zachowania jest zwykle wtrne &o rozwi'zywania
specy8iczne#o problem%
BgA'ni& r.&c. $iorQc- 0oF&0y wyrAFniP dwa typy $ada/- . ktAryc kaFdy 0a inny c&', C&'&0
"ada, podsta$o$ych N&st pos.ukiwani& naN'&ps.&N odpowi&d.i na pytani&- d'ac.&go 'ud.i&
.acowuNQ siS tak- Nak siS .acowuNQ, ?adania t& pr.&prowad.a siS wyQc.ni& d'a
.aspokoN&nia ci&kawoOci po.nawc.&N i ni& 0a tu 0i&Nsca na prA$y ro.wiQ.ywania
sp&cy+ic.nyc spo&c.nyc c.y t&F psyco'ogic.nyc pro$'&0Aw, C&'&0 "ada,
stoso$anych N&st . ko'&i ro.wiQ.ywani& waOni& pro$'&0Aw sp&cy+ic.nyc, TutaN- .a0iast
.aspokaNania wasn&N ci&kawoOci po.nawc.&N i $udowania t&orii wyNaOniaNQc&N .acowania
'ud.i- $adac.& skupiaNQ siS na pos.ukiwaniu sposo$Aw .agod.&nia takic pro$'&0Aw- Nak=
rasi.0- pr.&0oc s&ksua'na c.y ro.pr.&str.&niani& siS )I9S,
HAFnicS po0iSd.y $adania0i podstawowy0i i $adania0i stosowany0i 0oFna atwo
.i'ustrowaP- odwouNQc siS do innyc nauk, 6a pr.ykad ni&ktAr.y $io'od.y konc&ntruNQ siS
pr.&d& ws.ystki0 na +unda0&nta'nyc kw&stiac t&or&tyc.nyc- takic Nak ro'a 96) w
trans0isNi in+or0acNi g&n&tyc.n&N- a ni& na ty0- w Naki sposA$ wyniki ic $ada/ 0oFna
.astosowaP do pro$'&0Aw Fycia cod.i&nn&go, Inni $io'od.y . ko'&i ki&ruNQ uwagS na kw&sti&
praktyc.n&, (racuNQ na pr.ykad nad wyodowani&0 taki&N od0iany ryFu- ktAra $Sd.i& 0iaa
wiSc&N $iaka i $Sd.i& $ard.i&N odporna na coro$y- $y w t&n sposA$ pr.yc.yniP siS do
ro.wiQ.ania pro$'&0u godu na Owi&ci&,
S0ie ma nic bar&ziej praktyczne#o ni* &obra teoria.BB
) 9%rt Heww, 3?53
1&dnak w wiSks.oOci nauk ni& 0a ostr&N granicy po0iSd.y $adania0i podstawowy0i i
$adania0i stosowany0i, 6aw&t N&F&'i wi&'u $adac.y okr&O'a si&$i& Nako pr.&dstawici&'i
$ada/ podstawowyc 'u$ pr.&dstawici&'i $ada/ stosowanyc- to N&st .up&ni& Nasn&- F&
d.iaania N&dn&N grupy ni& sQ ni&.a'&Fn& od .a$i&gAw drugi&N, Istni&NQ ni&.'ic.on& pr.ykady
postSpAw w o$s.ar.& $ada/ podstawowyc- ktAr& w c.asi&- ki&dy powstaway- ni& 0iay
Fadn&N praktyc.n&N wartoOci- .a to pAXni&N stay siS k'uc.&0 do ro.wiQ.ania istotnyc
pro$'&0Aw praktyc.nyc, ?adania podstawow& nad 96) i g&n&tykQ doprowad.iy do
powstania t&cno'ogii u0oF'iwiaNQc&N $adac.o0 wyodowani& nowyc $akt&rii ora.
praktyc.n&go .astosowania w 0&dycyni& i kontro'i Orodowiska, I tak na pr.ykad g&n&tyc.ni&
.aproN&ktowana $akt&ria N&st d.iO wykor.ystywana do ro.dra$niania i ro.pras.ania pynQc&N
rurociQga0i ropy, (odo$ni& d.i&N& siS i w psyco'ogii spo&c.n&N, 1ak pokaF&0y w ro.d.ia'&
1#- $adania podstawow& pr.&prowad.an& na psac- s.c.urac i ry$ac- ana'i.uNQc& .nac.&ni&
poc.ucia kontro'i nad Orodowiski&0- doprowad.iy do powstania t&cnik- ktAr& .wiSks.aNQc
poc.uci& kontro'i u staryc 'ud.i wy0agaNQcyc sta&N opi&ki i ni& opus.c.aNQcyc do0u-
$ard.o kor.ystni& wpywaNQ na ic stan .drowia @Tang&r- Hodin- 1"765 Hict&r- 1"575 Scu'.-
1"765 S&'ig0an- 1"754,
HAwni& c.Ssto . postSpAw w $adaniac stosowanyc wypywaNQ t&or&tyc.n& i0p'ikacN&-
ktAr& prowad.Q do r&wi.Ni t&orii podstawowyc na t&0at Owiata +i.yc.n&go, I tak na pr.ykad
w poowi& 8ÌII w, 1a0&s Watt pr.&prowad.a swoN& &ksp&ry0&nty w praktyc.ny0 c&'u,
Ccia 0ianowici& u'&ps.yP d.iaani& 0as.yn parowyc, Bw& &ksp&ry0&nty doprowad.iy
ni& ty'ko do skut&c.ni&Ns.&N pracy 0as.yn- a'& pooFyy t&F +unda0&nt pod wspAc.&sn& t&ori&
t&r0odyna0iki,
WiSks.oOP psyco'ogAw spo&c.nyc .god.i siS .ap&wn& . ty0- F& a$y ro.wiQ.ywaP
sp&cy+ic.n& pro$'&0y spo&c.n&- tr.&$a naNpi&rw do$r.& ro.u0i&P odpowi&d.ia'n& .a ow&
pro$'&0y proc&sy psyco'ogic.n&, Gurt T&win @1"514- N&d&n . twArcAw psyco'ogii
spo&c.n&N- wypowi&d.ia ki&dyO .dani&- ktAr& do d.iO uFywan& N&st Nako 0otto t&N
dyscyp'iny= U6i& 0a nic $ard.i&N praktyc.n&go niF do$ra t&oriaV, Dia on na 0yO'i to- F& a$y
ro.wiQ.ywaP tak sko0p'ikowan& pro$'&0y spo&c.n&- Nak pr.&0oc w wi&'kic 0iastac c.y
upr.&d.&nia rasow&- tr.&$a pr.&d& ws.ystki0 .ro.u0i&P istotS psyco'ogic.n&N dyna0iki
'ud.ki&N natury ora. dyna0ikS int&rakcNi spo&c.n&N, W poc.Qtkac istni&nia psyco'ogii
spo&c.n&N Nako dyscyp'iny naukow&N $adac.& rAFni'i siS stopni&0- w Naki0 ic
.aint&r&sowania skupiay siS wprost na ro.wiQ.ywaniu pro$'&0Aw spo&c.nyc a'$o na
ana'i.owaniu podstawowyc asp&ktAw natury 'ud.ki&N, W skad grupy $adawc.&N T&wina
wcod.i'i 'ud.i& r&pr&.&ntuNQcy o$i& ori&ntacN&, Bwa dycoto0ia o$&cna N&st do d.iO,
6i&ktAr.y psyco'ogowi& spo&c.ni .aN0uNQ siS pr.&d& ws.ystki0 $adania0i podstawowy0i
pr.&prowad.any0i w warunkac 'a$oratoryNnyc- inni .aO skupiaNQ siS gAwni& na $adaniac
stosowanyc i prowad.Q N& w warunkac natura'nyc,
6as.a ksiQFka N&st od$ici&0 pog'QdAw s.koy psyco'ogAw spo&c.nyc- ktAra konc&ntruN&
siS pr.&d& ws.ystki0 na podstawowyc kw&stiac t&or&tyc.nyc, 1&dnak pr.&d0iot $ada/ t&N
dyscyp'iny 0a takQ naturS- F& naw&t wt&dy- gdy c&'&0 ana'i.y N&st po.nani& proc&sAw
psycic.nyc '&FQcyc u podoFa .acowania spo&c.n&go- to N&N wyniki c.Ssto 0aNQ
wyraXni& praktyc.n& i0p'ikacN&, 9'at&go w nas.&N ksiQFc& poNawi siS wi&'& pr.ykadAw
$ada/- ktAr& .na'a.y istotn& .astosowani& praktyc.n&, W ostatnic dwAc ro.d.iaac
pokaF&0y- w Naki sposA$ osiQgniScia psyco'ogii spo&c.n&N $yy stosowan& w
ro.wiQ.ywaniu waFnyc pro$'&0Aw spo&c.nyc,
Pro"le!y etyczne $ psychologii spoeczne(
BstatniQ- a'& wca'& ni& naN0ni&N waFnQ kw&stiQ N&st dyskusNa nad &tyc.ny0i pro$'&0a0i-
ktAr& sQ ni&ro.Qc.ni& .wiQ.an& . $adania0i w psyco'ogu spo&c.n&N, W trakci&
pos.ukiwania i twor.&nia r&a'istyc.nyc i atrakcyNnyc sytuacNi- ktAr& $SdQ 0ogy ucwyciP
istotS $adanyc proc&sAw- psyco'ogowi& spo&c.ni c.Ssto staNQ wo$&c dy'&0atAw &tyc.nyc,
Z N&dn&N strony . oc.ywistyc naukowyc w.g'SdAw cc&0y- a$y nas.& &ksp&ry0&nty
pr.ypo0inay C tak da'&c& Nak to ty'ko N&st 0oF'iw& C Owiat r.&c.ywisty i a$y $yy on& tak
so'idni& i tak dokadni& kontro'owan&- Nak to ty'ko N&st&O0y w stani& .ro$iP, Z drugi&N N&dnak
strony- ni& cc&0y naraFaP $adanyc osA$ na nad0i&rny i ni&potr.&$ny str&s c.y pr.ykroOci,
Zadani&- ktAry0 N&st .ap'anowani& i pr.&prowad.&ni& &ksp&ry0&ntu- to ciQg& $a'ansowani&
po0iSd.y ty0i dwo0a c&'a0i,
?adac.& tros.c.Q siS o .drowi& i do$ro osA$ uc.&stnic.Qcyc w &ksp&ry0&nci&,
HAwnoc.&Oni& N&dnak ow& oso$y sQ pr.&d0iot&0 $ada/ .wiQ.anyc . .acowani&0
spo&c.ny0 'ud.i- Nak np, ud.i&'ani& po0ocy pr.&. wid.Aw- upr.&d.&nia- kon+or0i.0-
agr&sNa c.y posus.&/stwo autoryt&to0, Wi&'& . tyc odkryP na p&wno pr.yni&si& kor.yOP
spo&c.&/stwu, (oni&waF psyco'ogowi& spo&c.ni 0aNQ do dyspo.ycNi do$r& nar.Sd.ia do
naukow&go $adania t&go typu .Nawisk- wi&'u uc.onyc uwaFa- F& r&.ygnacNa .
&ksp&ry0&ntAw $ya$y ni&0ora'na, 1&dnak w c&'u dostat&c.n&go ro.po.nania owyc .Nawisk
$adac.& 0us.Q twor.yP Nasn& i wyra.ist& sytuacN& d'a uc.&stnikAw swoic &ksp&ry0&ntAw,
6i&ktAr& . tyc sytuacNi- . racNi swoN&N natury- 0ogQ powodowaP p&wi&n dysko0+ort u
$adanyc, I . t&go waOni& powodu wy0ogi do$r&N nauki ora. wy0ogi &tyki 0ogQ $yP
spr.&c.n&, 9y'&0atu t&go ni& ro.wiQFQ ani po$oFn& Fyc.&nia- $y Fad&n . nas.yc $adanyc
ni& doOwiadc.y Naki&goO rod.aNu pr.ykroOci w trakci& &ksp&ry0&ntu- ani t&F upi&rani& siS
pr.y ty0- F& ws.ystko w nauc& N&st uc.ciw&, Zat&0 po.ostaN& wyNOci& poOr&dni&,
przyzwolenieF wyja.nienie %czestnikom ba&ania nat%ry eksperyment%, zanim on si
rozpocznie, i %zyskanie ich z#o&y na %&zia$ w tym eksperymencie
ew dy'&0at $y$y 0ni&N sko0p'ikowany- gdy$y $adac. 0Ag u.yskaP przyz$olenie
$adanyc- N&s.c.& .ani0 w&.0Q ud.ia w &ksp&ry0&nci&, 1&O'i$y $adac. dokadni& opisa i0
rod.aN doOwiadc.&/- na Naki& $SdQ naraF&ni- i .apyta- c.y ccQ w.iQP w nic ud.ia- wt&dy
kw&stia ro.wiQ.aa$y siS sa0a, W wi&'u &ksp&ry0&ntac w ra0ac psyco'ogii spo&c.n&N
taka proc&dura N&st 0oF'iwa i ws.Sd.i& ta0- gd.i& to 0oF'iw& C N&st stosowana, W
ni&ktAryc rod.aNac &ksp&ry0&ntAw N&st ona N&dnak ni& do pr.yNScia, ZaAF0y- F& \atan& i
9ar'&y powi&d.i&'i$y swoi0 $adany0- iF napad $Sd.i& .ainsc&ni.owany- a wiSc ni& $Sd.i&
r&a'n&go ni&$&.pi&c.&/stwa- i F& ipot&.a .akada- iF uc.&stnicy &ksp&ry0&ntu ud.i&'Q
po0ocy o+i&r.&, 1ak NuF wspo0ina'iO0y wc.&Oni&N- taki& postSpowani& $yo$y da'&ki& od
naukowoOci, IstotQ t&go rod.aNu &ksp&ry0&ntAw N&st to- F& ic uc.&stnicy doOwiadc.aNQ
stwor.onyc d'a nic sytuacNi tak- Nak gdy$y sytuacN& t& $yy r&a'n&, (oni&waF poNawiaNQc&
siS .dar.&nia sQ rAFn& od tyc- na Naki& wc.&Oni&N pr.ygotowano $adanyc- proc&durS tS
na.wano !as&o$anie! &ksp&ry0&ntu, @Tr.&$a w ty0 0i&Nscu odnotowaP- F& ni& ws.ystki&
$adania w psyco'ogii spo&c.n&N wykor.ystuNQ 0askowani&4,
maskowanieF wprowa&zenie w b$'& %czestnikw eksperyment% l%b zatajenie prze& nimi
praw&ziwe#o cel% ba&a/ albo te* wy&arze/, ktre w rzeczywisto.ci zaistniej'
(otr.&$ny tu N&st p&wi&n ko0pro0is, Tr.&$a croniP godnoOP i $&.pi&c.&/stwo osA$
$adanyc- a'& na'&Fy t&F pr.&prowad.aP $adania w OciO'& naukowy- rygorystyc.ny sposA$,
BsiQgniSci& ko0pro0isu ni& N&st atw&, Z $i&gi&0 'at wypracowano N&dnak p&wn& wska.ania-
ktAr& 0aNQ .ap&wniP &tyc.n& traktowani& uc.&stnikAw &ksp&ry0&ntu, I tak na pr.ykad
Stowar.ys.&ni& (syco'ogAw )0&ryka/skic opu$'ikowao 'istS .asad &tyc.nyc- ktAr&
o$owiQ.uNQ w& ws.ystkic $adaniac w psyco'ogii,
Zasady t& pr.&dstawion& .ostay na rycini& 2,5,
R:7;0A <.5. "roce&%ry chroni'ce %czestnikw ba&a/ psycholo#icznych
>zaczerpnito zF Ethical principles o8 psycholo#ists in the con&%ct o8 research,
American "sycholo#ical Association, 3??<A
L....M
sesja wyjaniajcaF wyjawienie %czestnikom ba&a/ po zako/czeni% eksperyment% je#o cel%
oraz &ok$a&ne obja.nienie te#o, co si wy&arzy$o
Ws.ystki& $adania pr.&prowad.an& pr.&. psyco'ogAw 0us.Q $yP dodatkowo r&c&n.owan&
pr.&. Go0isNS ds, H&c&n.Ni @Institutiona' H&*i&w ?oard4 'u$ ko0isNS &tyc.nQ, GaFdy &'&0&nt
proc&dury &ksp&ry0&nta'n&N- ktAry .ostani& pr.&. takQ ko0isNS u.nany .a str&suNQcy 'u$
$ud.Qcy .ani&pokoN&ni&- 0usi .ostaP .0i&niony a'$o . proc&dury t&N usuniSty, 1&F&'i $adac.&
uFywa'i 0askowania- sQ oni .o$owiQ.ani do .organi.owania ses(i $y(a#nia()ce( po
.ako/c.&niu &ksp&ry0&ntu, (odc.as t&go spotkania 0us.Q powi&d.i&P N&go uc.&stniko0 o
0askowaniu i wyNaOniP- d'ac.&go $yo ono koni&c.n&, 1&F&'i uc.&stnicy $ada/ doOwiadc.y'i
Naki&goO rod.aNu ni&pr.yN&0noOci- $adac.& powinni staraP siS odc.ucia t& .agod.iP i
pr.ywrAciP $adany0 do$r& sa0opoc.uci&, I wr&s.ci& tr.&$a dodaP- iF s&sNa wyNaOniaNQca N&st
.nako0itQ oka.NQ do pr.&ka.ania uc.&stniko0 &ksp&ry0&ntu in+or0acNi o c&'ac- ktAr&
pr.yOwi&cay twArco0 $ada/- ora. o u.yskanyc wynikac, (&ni wiSc ona rAwni&F waFnQ
+unkcNS &dukacyNnQ, 6aN'&psi $adac.& ostroFni& stawiaNQ $adany0 pytania i uwaFni& sucaNQ
odpowi&d.i $&. w.g'Sdu na to- c.y wykor.ysta'i 0askowani& w swoi0 &ksp&ry0&nci&,
@S.c.&gAowo o ty0- Nak powinna .ostaP pr.&prowad.ona s&sNa wyNaOniaNQca- pis.Q )ronson-
E''swort- Caris0it- 2on.a'&s- 1"8"4,
Z nas.yc doOwiadc.&/ wynika- F& ws.yscy uc.&stnicy &ksp&ry0&ntAw ro.u0i&NQ i u.naNQ
potr.&$S 0askowania- N&F&'i ty'ko w trakci& s&sNi wyNaOniaNQc&N po .ako/c.&niu &ksp&ry0&ntu
poOwiScono i0 wystarc.aNQcQ i'oOP c.asu- opisano c&'& i o$NaOniono- d'ac.&go ni& 0oga
.ostaP .astosowana a't&rnatywna proc&dura, 6i&ktAr.y $adac.& posunS'i siS o krok da'&N i
oc&nia'i wpyw- Naki wywi&ra na $adanyc ud.ia w &ksp&ry0&nci& . wykor.ystani&0
0askowania @np, Crist&ns&n- 1"885 2&rd&s- 1"7"4, Wyniki $ada/ .godni& wska.uNQ na to- iF
t&n typ d&'ikatn&go 0askowania- ktAry N&st .wyk'& stosowany w $adaniac psyco'ogii
spo&c.n&N- ora. agodny dysko0+ort- ktAry c.asa0i towar.ys.y ud.iaowi w &ksp&ry0&ntac
psyco'ogic.nyc- ni& $ud.i spr.&ciwu, Bka.uN& siS- iF uc.&stniko0 0askowanyc
&ksp&ry0&ntAw $adania t& ni&ki&dy siS podo$ay $ard.i&N i $ard.i&N $yy d'a nic pouc.aNQc&
niF d'a osA$ uc.&stnic.Qcyc w &ksp&ry0&ntac ni& wykor.ystuNQcyc 0askowania @S0it-
Hicardson- 1"834, Bto co \atan& i 9ar'&y stwi&rd.i'i na t&0at r&akcNi osA$ uc.&stnic.Qcyc
w ic &ksp&ry0&ntac= Mimo *e ba&ani w trakcie trwania eksperyment% &o.wia&czali stresw
i kon8liktw, ich ca$o.ciowe reakcje by$y w wysokim stopni% pozytywne. W kwestionari%sz%,
ktry wype$niali j%* po zapoznani% ich z nat%r' i wynikami ba&a/, ka*&y z nich oceni$
eksperyment jako Cinteres%j'cyE albo jako Cbar&zo interes%j'cyE i wyrazi$ ch+
%czestniczenia w po&obnych eksperymentach w przysz$o.ci. Wszyscy ba&ani %wa*ali, *e
roz%miej' istot eksperyment%, i byli przekonani, i* maskowanie by$o w nim konieczne i
%sprawie&liwione. >Qatane, Darley, 3?JR, s. 3R3A
6i& 0a0y .a0iaru pr.&konywaP- F& 0askowani& .aws.& N&st kor.ystn&, Cc&0y ty'ko
powi&d.i&P- F& N&F&'i $adac. .astosuN& NakQO agodnQ +or0S 0askowania- a po &ksp&ry0&nci&
poOwiSci p&wnQ i'oOP c.asu na ro.0owy . $adany0i i wyNaOni i0- d'ac.&go $yo ono
koni&c.n&- to sQ dowody na to- iF 'ud.i& ni& $SdQ taki0 .a$i&go0 pr.&ciwni,
Pods!o$anie
C&'&0 psyco'ogii spo&c.n&N N&st naukow& pos.ukiwani& odpowi&d.i na pytania o
.acowania spo&c.n&, 2Awn& proc&dury $adawc.& stosowan& w psyco'ogii spo&c.n&N to
0&toda o$s&rwacyNna- 0&toda kor&'acyNna i 0&toda &ksp&ry0&nta'na, GaFda . tyc proc&dur
0a wady i .a'&ty i kaFda . nic N&st odpowi&dniQ 0&todQ w odni&si&niu do sp&cy+ic.nyc
pyta/ $adawc.yc, Zastosowani& kaFd&N . nic .o$owiQ.uN& t&F $adac.a do wyprowad.ania
inn&go typu wnioskAw,
Metoda o"ser$acy(na C tak w =or!ie syste!atyczne(? czestnicz)ce(- Nak i archi$alne(
C p&ni pr.&d& ws.ystki0 +unkcNS opisowQ, J0oF'iwia $adac.owi o$s&rwowani& .Nawisk
spo&c.nyc i ic opisywani&, B$i&ktywnoOP owyc o$s&rwacNi oc&nia siS nastSpni& popr.&.
sprawd.ani& zgodno#ci s*dzi'$ &o!petentnych,
Metoda &orelacy(na po.wa'a . ko'&i na okr&O'ani&- c.y .0i&nn& sQ .& so$Q .wiQ.an&- a wiSc
c.y wartoOci N&dn&N .0i&nn&N 0oFna pr.&widywaP na podstawi& wartoOci innyc .0i&nnyc,
1&F&'i istni&N& dodatnia &orelac(a- to w.rost wartoOci .0i&nn&N ) N&st .wiQ.any .& w.rost&0
wartoOci .0i&nn&N ?, 1&F&'i nato0iast istni&N& &orelac(a (e!na- to w.rost wartoOci .0i&nn&N
) N&st powiQ.any . o$niFani&0 siS wartoOci .0i&nn&N ?, C.Ssto wy'ic.a siS kor&'acN& na
podstawi& dokonanyc wc.&Oni&N po0iarAw u.yskanyc . prA$y osA$ wy$ranyc . popu'acNi
.a po0ocQ do"or loso$ego, ew 'osowy do$Ar gwarantuN&- F& odpowi&d.i $adan&N prA$y sQ
r&pr&.&ntatywn& d'a sQdAw ca&N popu'acNi, 2AwnQ wadQ 0&tody kor&'acyNn&N N&st to- F& ni&
po.wa'a ona wnioskowaP na t&0at pr.yc.ynowoOci, 6i& N&st w N&N ra0ac 0oF'iw&
stwi&rd.&ni&- c.y ) powoduN& ?- c.y 0oF& ? powoduN& )- c.y t&F NakaO inna .0i&nna
powoduN& i )- i ?, Z t&go waOni& w.g'Sdu pr&+&rowanQ proc&durQ $adawc.Q w psyco'ogii
spo&c.n&N N&st !etoda e&spery!entalna, Ty'ko ona po.wa'a wnioskowaP na t&0at
pr.yc.ynowoOci, Eksp&ry0&nty 0ogQ $yP pr.&prowad.an& w 'a$oratoriac a'$o w
$arn&ach natralnych,
/!ienne niezale:ne to t&- ktAry0i $adac. syst&0atyc.ni& 0anipu'uN&, To o nic waOni&
.akada- F& 0aNQ pr.yc.ynowy wpyw na .acowani&, Z0i&nn& .a'&Fn& to . ko'&i t& .0i&nn&-
o ktAryc $adac. .akada- F& sQ &+&kt&0 .0i&nnyc ni&.a'&Fnyc, ?adac. 0usi
.agwarantowaP- F& ws.yscy uc.&stnicy &ksp&ry0&ntu $SdQ stawiani w sytuacNac rAFniQcyc
siS wyQc.ni& wartoOciQ .0i&nn&N ni&.a'&Fn&N, Dusi on rAwni&F .ad$aP o to- $y oso$y $adan&
$yy 'osowo pr.yd.i&'an& do sytuacNi &ksp&ry0&nta'nyc, Bwo loso$e przydzielanie C
pro$i&r. NakoOci proc&dury &ksp&ry0&nta'n&N C gwarantuN&- F& rAFn& typy osA$ $adanyc
$SdQ rAwno0i&rni& ro.oFon& na ws.ystki& sytuacN&, Z ko'&i pozio! =no#ci M$arto#@ pN
in+or0uN& o ty0- Naki& N&st prawdopodo$i&/stwo- F& wyniki &ksp&ry0&ntu sQ d.i&&0
pr.ypadku- a ni& &+&kt&0 d.iaania .0i&nn&N ni&.a'&Fn&N, (syco'ogowi& spo&c.ni uFywaNQ
c.Ssto w swoic &ksp&ry0&ntac plan $ieloczynni&o$ego, (roc&dura ta uw.g'Sdnia wiSc&N
niF N&dnQ .0i&nnQ ni&.a'&FnQ i wiSc&N niF N&d&n po.io0 na kaFd&N . tyc .0i&nnyc, W
&ksp&ry0&nci& poNawiaNQ siS ws.ystki& 0oF'iw& ko0$inacN& po.io0Aw .0i&nnyc
ni&.a'&Fnyc, ?adac. 0oF& d.iSki t&0u okr&O'iP &+&kty gAwn& kaFd&N .0i&nn&N ni&.a'&Fn&N
ora. swoist& int&rakcN& c.y t&F ko0$inacN& po.io0Aw ws.ystkic wykor.ystanyc .0i&nnyc
ni&.a'&Fnyc,
?adac. powini&n staraP siS .ap&wniP swoi0 &ksp&ry0&nto0 tak wysokQ- Nak to ty'ko N&st
0oF'iw& tra=no#@ $e$n*trzn) @gwarancNa- F& nic po.a .0i&nny0i ni&.a'&Fny0i ni& wpywa
na wyniki4 ora. tra=no#@ ze$n*trzn) @gwarancNa- F& wyniki 0ogQ $yP uogA'nian& na innyc
'ud.i i na inn& sytuacN&4, Realiz! sytacy(ny to stopi&/- w Naki0 sytuacN& &ksp&ry0&nta'n&
podo$n& sQ do sytuacNi spotykanyc w Fyciu cod.i&nny0, Realiz! psychologiczny nato0iast
to stopi&/- w Naki0 kontro'owan& w &ksp&ry0&nci& proc&sy psyco'ogic.n& sQ podo$n& do
proc&sAw psyco'ogic.nyc poNawiaNQcyc siS w Fyciu cod.i&nny0, 6aN'&ps.y0 sposo$&0
sprawd.&nia tra+noOci .&wnStr.n&N N&st po$tarzalno#@, (o'&ga ona na pr.&prowad.aniu t&go
sa0&go &ksp&ry0&ntu . ud.ia&0 innyc 'ud.i i w innyc sytuacNac ora. na porAwnywaniu
wynikAw,
(od&N0owan& sQ .arAwno "adania podsta$o$e- Nak i "adania stoso$ane, 2ranica
po0iSd.y ty0i dwo0a rod.aNa0i $ada/ N&st c.Ssto ni&ostra- N&dnak c&'&0 $ada/
podstawowyc N&st .ro.u0i&ni& .acowania spo&c.n&go $&. wnikania w sp&cy+ic.n& i
s.c.&gAow& pro$'&0y5 c&'&0 $ada/ stosowanyc N&st nato0iast ro.wiQ.ywani& waOni&
sp&cy+ic.nyc .agadni&/- ktAr& c.Ssto 0aNQ spor& .nac.&ni& d'a Fycia spo&c.n&go, 6a koni&c
tr.&$a .a.nac.yP- F& waFny0 pro$'&0&0 w psyco'ogii spo&c.n&N N&st &tyc.ny stosun&k do
osA$ $adanyc, Wska.Awki wypracowan& pr.&. Stowar.ys.&ni& (syco'ogAw
)0&ryka/skic .a'&caNQ ostroFn& postSpowani& i akc&ntuNQ taki& kw&sti&- Nak na pr.ykad
u.yskani& przyz$olenia osA$ $adanyc- 0oF'iwoOP r&.ygnacNi . ud.iau w $adaniac w
kaFdy0 0o0&nci& ic trwania- .ap&wni&ni& anoni0owoOci i dyskr&cNi- pr.&prowad.&ni& ses(i
$y(a#nia()ce( po .ako/c.&niu &ksp&ry0&ntu- .was.c.a wt&dy- gdy wykor.ystano
!as&o$anie @a wiSc instr&c(* !as&()c)- ktAra dotyc.ya r.&ko0&go c&'u $ada/ a'$o
.0i&nnyc ni&.a'&Fnyc 'u$ .a'&Fnyc4,
Literatra
?'a'ock %,D, @1"774, Statystyka d'a socNo'ogAw, Wars.awa= (W6,
?r.&.i/ski 1, @1"784, E'&0&nty 0&todo'ogii $ada/ psyco'ogic.nyc, Wars.awa= (W6,
CZKLM 9HJ2)
0ie istniej' k$amstwa! s' je&ynie zniekszta$cone praw&y.
) =pinoza
Roz!ienie sie"ie i #$iata spoecznego
Rozdzia F
5ysonans pozna$czy a potrze"a podtrzy!y$ania sa!ooceny
6i& tak dawno ?o$ )0ot- r&daktor .aN0uNQcy siS sprawa0i 0&dyc.ny0i w porannyc
wiado0oOciac C?S- poda .ad.iwiaNQcQ in+or0acNS, 2rupa wy$itnyc $adac.y w d.i&d.ini&
0&dycyny opu$'ikowaa waOni& naNwyraXni&N ostat&c.n& wyniki $ada/- w ktAryc poka.ano-
F& napinani& 0iSOni podc.as ro.gr.&wki pr.&d podNSci&0 waOciw&N aktywnoOci +i.yc.n&N w
nic.y0 ni& po0aga sportowco0- a 0oF& naw&t i0 s.kod.iP, Wyniki C opracowan& na
podstawi& tysiScy pr.ypadkAw C Owiadc.Q o ty0- F& 'ud.i&- ktAr.y .aws.& napinaNQ 0iSOni&
w Or&dni0 stopniu- ni& do.naNQ 0ni&N o$raF&/ niF ci- ktAr.y nigdy ni& napinaNQ 0iSOni-
podc.as gdy oso$y- ktAr& napinaNQ 0iSOni& w duFy0 stopniu- w r.&c.ywistoOci do.naNQ
wiSc&N kontu.Ni niF ci- ktAr.y nigdy ni& napinaNQ 0iSOni @UC?S Dorning 6&wsV- Darc "-
1""04,
W c.asi&- gdy )0ot pr.&ka.ywa tS in+or0acNS- ka0&ra p&n&trowaa (ark C&ntra'ny w
6owy0 1orku- gd.i& pr.&cad.aNQcy siS r&port&r pr.&prowad.a wywiady . ki'ko0a oso$a0i
uprawiaNQcy0i Nogging, UTo $ard.o int&r&suNQc&V C wykr.yknQ N&d&n . nic, UTo N&st waFna
in+or0acNa, Gto- NaW 6i&- Na prawi& nigdy ni& napina0 0iSOni- to .$yt kopot'iw&V, H&port&r
.$'iFy siS nastSpni& do potu- gd.i& ki'ku 0odyc 'ud.i su0i&nni& napinao 0iSOni& podc.as
ro.gr.&wki pr.&d poranny0 $i&gi&0- i poin+or0owa ic o naNnows.yc wynikac $ada/,
U6i& wi&r.S w toV C powi&d.ia N&d&n, UTo ni& 0oF& $yP prawda C stwi&rd.i drugi, C
6apina0 0iSOni& pr.&. wiSc&N niF piStnaOci& 'at i 0ia&0 $ard.o ni&wi&'& kontu.NiV, U To nic
inn&go Nak st&k ka0stw;V C kr.yknQ tr.&ci, U9'ac.&go naukowcy 0i&'i$y ka0aPWV C
.apyta r&port&r, U)$y .acowaP swoNQ pracS C odpowi&d.ia t&n- ktAry napina waOni&
0iSOni&, C Bni 0us.Q dostarc.aP nowyc godkryPh od c.asu do c.asu- $o inac.&N .ostanQ
.wo'ni&ni . prQcy;V 6aw&t d'a pr.ypadkow&go o$s&rwatora rAFnica $ya ud&r.aNQca5 t& oso$y-
ktAr& prawi& nigdy ni& napinay 0iSOni- w ogA'& ni& $yy .ani&pokoNon& wynika0i $ada/-
podc.as gdy ci- ktAr.y od wi&'u 'at poOwiSca'i wi&'& c.asu na napinani& 0iSOni- sprawia'i
wraF&ni&- F& 0aNQ ogro0n& trudnoOci . pr.yNSci&0 naukow&go odkrycia C naw&t do t&go
stopnia- F& podawa'i 0oF'iwoOP int&ncNona'n&go .a+as.owania wynikAw pr.&. wy$itnyc
naukowcAw, 1ak 0oF&0y wyNaOniP to .NawiskoW W ciQgu ostatnic piSPd.i&siSciu 'at
psyco'ogowi& spo&c.ni odkry'i- F& N&dny0 . c.ynnikAw naNsi'ni&N wpywaNQcyc na 'ud.ki&
.acowania N&st potr.&$a C wystSpuNQca u wiSks.oOci 'ud.i C 0yO'&nia o so$i& Nak naN'&pi&N-
to .nac.y potr.&$a podtr.y0ywania w.g'Sdni& wysoki&go po.io0u sa0ooc&ny @)ronson
1"6"5 ?au0&ist&r 1""35 2r&&n$&rg- (ys.c.ynski- So'o0on 1"864, WiSks.oOP . nas Fywi
pr.&konani&- F& N&st&O0y 'udX0i racNona'ny0i- pr.y.woity0i- ktAr.y pod&N0uNQ 0Qdr&
d&cy.N& i ni& .acowuNQ siS ni&0ora'ni&- a'& uc.ciwi&, GrAtko 0AwiQc- stara0y siS wi&r.yP-
F& ni& postSpuN&0y ni&dor.&c.ni& i okrutni&, 1&dnak w ciQgu nas.&go Fycia to pr.&konani&
c.Ssto $ywa .akw&stionowan&, T&0at&0 t&go ro.d.iau N&st to- Nak 'ud.i& rad.Q so$i& . taki0
podwaF&ni&0 poc.ucia wasn&N wartoOci,
Teoria dysonans pozna$czego
Tmys$ %znaje za nieprzyzwoite kwestionowanie te#o, co mwi serce.
) Milan 9%n&era, 3?4?
SpANr.0y . inn&N strony na 'ud.i uprawiaNQcyc Nogging- a pr.&dstawionyc w& wstSpi&,
ZaAF0y- F& uprawias. Nogging i .& .wyk&go '&nistwa nigdy ni& napina&O 0iSOni podc.as
ro.gr.&wki pr.&d $i&gi&0, 6astSpni& dowiaduN&s. siS- F& napinani& 0iSOni ni& N&st nic.y0
do$ry0- a 0oF& naw&t spowodowaP s.kody, 9'a ci&$i& N&st to do$ra wiado0oOP, ?Sd.i&s.
c.u siS Nak oso$a .wo'niona . odpowi&d.ia'noOci, I r.&c.ywiOci&- naw&t N&O'i ni& Pwic.y&O w
pr.&s.oOci . '&nistwa- to w NakiO sposA$- dokonuNQc r&trosp&kcNi- c.uN&s.- F& .acowa&O siS
racNona'ni&, In+or0acNa pr.&ka.ana pr.&. )rnota ni& kw&stionuN& twoN&go dotycc.asow&go
postSpowania,
T&ra. .aAF0y- F& pr.&. ostatnic ki'ka 'at sporo c.asu pr.&.nac.y&O na napinani& 0iSOni
pr.&d kaFdy0 $i&gi&0, W taki0 pr.ypadku in+or0acNa .ako0unikowana pr.&. )rnota ni&
N&st d'a ci&$i& kor.ystna, C.uN&s. siS .ani&pokoNony, 1&O'i daN&s. wiarS wyniko0 $ada/- to
twoN& pr.&s.& .acowani& ni& wydaN& siS ro.sQdn& C r.&c.ywiOci&- dokonuNQc r&trosp&kcNi-
c.uN&s.- F& $yo ono wrSc. a$surda'n&, Zat&0 $Sd.i&s. prA$owa .na'&XP sposA$ na
.dyskr&dytowani& owyc odkryP C naw&t posuwaNQc siS do .akw&stionowania uc.ciwoOci
naukowcAw- Nak c.yniy to ni&ktAr& oso$y w (arku C&ntra'ny0 w 6owy0 1orku, Jc.uci&
pr.ykr&go napiScia spowodowan& in+or0acNQ- ktArQ N&st spr.&c.na . nas.y0 wyo$raF&ni&0
si&$i& Nako oso$y ro.sQdn&N i s&nsown&N- na.ywa siS dysonanse! pozna$czy! @)ronson-
1""25 ?r&0- Co&n- 1"625 >&sting&r- 1"575 >&sting&r- )ronson- 1"604,
dysonans poznawczyF pop& spowo&owany pocz%ciem &yskom8ort%, pierwotnie &e8iniowany
jako konsekwencja %trzymywania &wch l%b wicej niez#o&nych ze sob' elementw
poznawczych, nastpnie okre.lany jako konsekwencja zaan#a*owania si w &zia$anie, ktre
jest sprzeczne z koncepcj' siebie jako osoby przyzwoitej i rozs'&nej
elementy poznawczeF my.li, %cz%cia, przekonania b'&( wie&za o czym.
T&on >&sting&r @1"574 dysonans d&+iniowa Nako ni&.godnoOP 0iSd.y dwo0a &'&0&nta0i
po.nawc.y0i, Da0y wi&'& pr.&kona/ na t&0at nas sa0yc ora. na t&0at Owiata i c.asa0i t&
pr.&konania sQ w.aN&0ni& spr.&c.n&, W&X0y Nako pr.ykad 'ud.i- ktAr.y pa'Q papi&rosy, 1&st
$ard.o prawdopodo$n&- F& poNawiQ siS u nic spr.&c.n& .& so$Q &'&0&nty po.nawc.& C
wi&d.a o ty0- F& pa'Q- . N&dn&N strony i wi&d.a o ty0- F& pa'&ni& papi&rosAw 0oF& $yP
pr.yc.ynQ powaFnyc pro$'&0Aw .drowotnyc- . drugi&N strony, Z d&+inicNi- ktArQ poda
>&sting&r- wynika- F& gdy dwa &'&0&nty sQ .& so$Q ni&.godn&- to 'ud.i& doOwiadc.aNQ
swoist&go napiScia psyco'ogic.n&go .wan&go dysonans&0,
C.y r.&c.ywiOci& Nakako'wi&k ni&.godnoOP 0iSd.y &'&0&nta0i po.nawc.y0i wywouN&
dysonansW 2dy$y 0oFna $yo .aNr.&P do c.yN&NO gowy i .$adaP istni&NQc& ta0 pr.&konania-
to ni&wQtp'iwi& oka.ao$y siS- F& ni&ktAr& . nic sQ .& so$Q spr.&c.n&- a'& N&dnoc.&Oni& ni&
powoduNQ duF&go dysonansu- c.y'i stanu pr.ykr&go napiScia, 6a pr.ykad 0oF&0y uwaFaP-
F& na'&Fy $yP c.ysty0 i sc'udny0- a p&wn&go dnia .ostawiP otwartQ tu$kS pasty do .S$Aw,
9'a wiSks.oOci . nas ta ni&.godnoOP ni& $Sd.i& s.c.&gA'ni& ni&pokoNQca, Inn& rod.aN&
ni&.godnoOci- taki& Nak spr.&c.noOP 0iSd.y nastSpuNQcy0i &'&0&nta0i po.nawc.y0i= U(a'S
papi&rosyV ora. U(a'&ni& papi&rosAw 0oF& 0ni& .a$iPV- naNprawdopodo$ni&N spowoduNQ
.nac.ni& wiSks.y dysonans,
1ak wska.uN& powyFs.y pr.ykad- ni& ws.ystki& ni&.godnoOci po.nawc.& sQ N&dnakowo
ni&pokoNQc&, W 0iarS Nak ro.wiNaa siS t&oria- cora. $ard.i&N $yo Nasn&- F& naNwiSks.&
prawdopodo$i&/stwo poNawi&nia siS dysonansu N&st wt&dy- gdy .ro$i0y coO 'u$ dowi&0y siS
c.&goO- co .agraFa nas.&0u wyo$raF&niu si&$i&- pr.&. .aistni&ni& ni&.godnoOci 0iSd.y ty0-
ki0 sQd.i0y- F& N&st&O0y- a ty0- Nak siS .acowuN&0y C to .nac.y pr.&. d.iaania 'u$ 0yO'i-
ktAr& .agraFaNQ nas.&N sa0ooc&ni& @)ronson- 1"6"5 2r&&nwa'd- Honis- 1"785 Ti$od&au-
)ronson- 1""24, DAwiQc krAtko- dysonans po.nawc.y wystQpi wt&dy- gdy c.uN&0y siS
ni&0Qdr.y 'u$ ni&0ora'ni,
R:7;0A @.3. ak re&%k%jemy &ysonans poznawczy L...M
9ysonans po.nawc.y wywouN& uc.uci& dysko0+ortu- a .at&0 po$ud.a do podNScia prA$ N&go
.r&dukowania- w taki sa0 sposA$ Nak gAd 'u$ pragni&ni& po$ud.a nas do N&d.&nia 'u$ picia,
1&dnak inac.&N niF w pr.ypadku godu 'u$ pragni&nia C rAFn& sposo$y r&dukowania
dysonansu prowad.Q do int&r&suNQcyc .acowa/, 1ak .r&dukowaP dysonansW DoF&0y to
.ro$iP na tr.y podstawow& sposo$y=
(r.&. .0ianS nas.&go .acowania C tak- a$y $yo ono .godn& . dysonansowy0
&'&0&nt&0 po.nawc.y0,
(r.&. u.asadni&ni& nas.&go .acowania C .0i&niaNQc N&d&n . &'&0&ntAw
po.nawc.yc tak- a$y $y on 0ni&N spr.&c.ny @a .at&0 $ard.i&N .godny4 .
.acowani&0,
(r.&. u.asadni&ni& nas.&go .acowania C dodaNQc now& &'&0&nty po.nawc.&- ktAr&
sQ .godn& . .acowani&0 i N& wspi&raNQ,
(odstawow& sposo$y r&dukowania dysonansu pr.&dstawion& sQ na rycini& 3,1, )$y N&
dokadni& .i'ustrowaP- powrAP0y do pr.ykadu . pa'&ni&0, ZaAF0y- F& pa'is. papi&rosy, 1&st
prawdopodo$n&- F& doOwiadc.as. dysonansu- poni&waF gupio angaFowaP siS w d.iaani&-
ktAr& 0oF& doprowad.iP do $o'&sn&N- :pr.&dwc.&sn&N O0i&rci, W Naki sposA$ 0oF&s.
.0ni&Ns.yP t&n dysonansW 6aNprosts.y0 sposo$&0 N&st .0iana sw&go .acowania= r.uciP
pa'&ni&, Zacowani& $yo$y wt&dy .godn& . twoNQ wi&d.Q na t&0at .wiQ.ku 0iSd.y pa'&ni&0
a raki&0, 6i&ktAry0 udaN& siS waOni& tak uc.yniP- '&c. ni& N&st to atw& C wi&'u prA$owao
r.uciP pa'&ni& i ni& udao i0 siS to, Co .at&0 ci 'ud.i& ro$iQW ?yo$y $Sd&0 .akadaP- F& .
trud&0 pr.&ykaNQ swoNQ poraFkS i pr.ygotowuNQ siS do O0i&rci, 6a ogA staraNQ siS
.r&dukowaP dysonans- pos.ukuNQc Naki&goO usprawi&d'iwi&nia d'a swoN&go .acowania,
6i&ktAr.y pa'ac.& $SdQ usiowa'i .0i&niP N&d&n . &'&0&ntAw po.nawc.yc5 na pr.ykad
0ogQ oni prA$owaP pr.&konaP si&$i&- F& wi&d.a na t&0at .wiQ.ku 0iSd.y pa'&ni&0 a raki&0
ni& N&st ro.str.ygaNQca, @1&st to $ard.o podo$n& do t&go- co ro$iy oso$y uprawiaNQc& Nogging-
ktAr& napinay swoN& 0iSOni& C patr. pr.ykad pr.&dstawiony w& wstSpi&4, Inni $SdQ siS
stara'i wprowad.iP now& &'&0&nty po.nawc.& C na pr.ykad pr.&konani&- F& +i'try
papi&rosow& .atr.y0uNQ wiSks.oOP s.kod'iwyc su$stancNi i w t&n sposA$ .0ni&Ns.aNQ
ni&$&.pi&c.&/stwo .acorowania, 6i&ktAr.y posuFQ siS pr.ykad&0- ktAry po.wo'i i0 skupiP
uwagS na Fywy0 wyNQtku= USpANr. na star&go Sa0a Carout&rsa- on 0a "7 'at i pa'i pac.kS
papi&rosAw d.i&nni& od dwunast&go roku Fycia, To N&st dowAd na to- F& pa'&ni& ni& .aws.&
N&st s.kod'iw&V, 1&s.c.& inni powi&d.Q- F& pa'&ni& to pr.yN&0noOP- d'a ktAr&N warto
ry.ykowaP .acorowani& na raka- 'u$ naw&t skut&c.ni& pr.&konaNQ sa0yc si&$i&- F& N&O'i
w.iQP ws.ystko pod uwagS- to pa'&ni& wart& N&st .acodu- poni&waF r&'aksuN&- .0ni&Ns.a
napiSci& n&rwow& itp,
Taki& u.asadni&nia 0ogQ siS wydawaP ni&'ogic.n& d'a kogoO- kto ni& pa'i- i to o to waOni&
na0 cod.i, Tud.i& pr.&FywaNQcy dysonans c.Ssto ni& $SdQ siS 'ic.yP . nic.y0- $y'&$y ty'ko
go .r&dukowaP, (r.&dstawion& powyF&N pr.ykady .apr.&c.ania- .ni&ks.tacania i
usprawi&d'iwiania ni& .ostay pr.&. nas wy0yO'on&- sQ on& opart& na r.&c.ywistyc
pr.ypadkac podawanyc pr.&. 'ud.i- ktAr.y prA$owa'i- '&c. ni& .doa'i .&rwaP . naogi&0,
(odo$n& u.asadni&nia podaway oso$y- ktAr& prA$oway $&. skutku .r.uciP nadwagS- ktAr&
.ani&cay praktykowania $&.pi&c.n&go s&ksu 'u$ ktAr& wi&d.Q o .y0 stani& sw&go .drowia
@Croy'&- 1&00ott- 1""05 GassarNian- Co&n- 1"655 T&is0an- 1"884, )$y uci&c od dysonansu-
'ud.i& $SdQ siS angaFowaP w .up&ni& ni&.wyk& racNona'i.acN&,
/acho$anie rac(onalne a rac(onaliz()ce
WiSks.oOP . nas . du0Q pr.y.naN&- F& N&st&O0y .wi&r.Sta0i racNona'ny0i C i r.&c.ywiOci&
'ud.i& sQ .do'ni do .acowa/ racNona'nyc, 1ak N&dnak poka.uNQ powyFs.& pr.ykady-
potr.&$a podtr.y0ania nas.&N sa0ooc&ny sprawia- F& ni& .aws.& 0yO'i0y racNona'ni&5 rac.&N
racNona'i.uN&0y, Bso$y uprawiaNQc& Nogging- ktAr& pr.&. wi&'& 'at napinay 0iSOni& i
odr.uciy wyniki $ada/- ni& .acoway siS racNona'ni&, Cakowici& racNona'n& N&dnostki
pr.&c.ytay$y uwaFni& raport . $ada/- sprawd.iy- c.y 0&todo'ogia $ya poprawna- i N&O'i ni&
$yo$y Fadnyc $SdAw- to .ani&cay$y dotycc.asow&N praktyki, )'& 'ud.i& .aangaFowani
w r&dukowani& dysonansu sQ tak .aNSci pr.&konywani&0 sa0yc si&$i&- F& .aws.& postSpuNQ
i postSpowa'i waOciwi&- iF c.Ssto ko/c.y siS to .acowani&0 irracNona'ny0 i
d&.adaptQcyNny0, W ty0 pr.ypadku usiuNQc usprawi&d'iwiP swoN& .acowania . pr.&s.oOci-
w ko/cu pr.&konaNQ si&$i&- F& na'&Fy nada' napinaP 0iSOni&, 1&O'i 0&todo'ogia naukowa N&st
poprawna- to .acowani& takic nawykAw N&st- w naN'&ps.y0 ra.i&- stratQ c.asu, W
pr.ypadku pa'&nia papi&rosAw r&.u'tat taki&go uporu 0oF& $yP tragic.ny,
)$y .ad&0onstrowaP irracNona'noOP .acowania .0i&r.aNQc&go do r&dukcNi dysonansu-
Edward E, 1on&s i Hika Goi&r @1"5"4 pr.&prowad.i'i prosty &ksp&ry0&nt w N&dny0 . 0iast
na poudniu StanAw ZN&dnoc.onyc w ko/cu 'at piSPd.i&siQtyc- .ani0 N&s.c.& d&s&gr&gacNa
.ostaa pows.&cni& .aakc&ptowana, Wys&'&kcNonowa'i oni oso$y- ktAr& $yy $ard.o
.aangaFowan& w pro$'&0 s&gr&gacNi rasow&N C N&dni $y'i .a utr.y0ani&0 N&N- inni
spr.&ciwia'i siS t&0u, 6astSpni& $adac.& pr&.&ntowa'i uc.&stniko0 &ksp&ry0&ntu s&riS
argu0&ntAw .arAwno .a- Nak i pr.&ciw s&gr&gacNi, C.SOP argu0&ntAw i . N&dn&N- i . drugi&N
strony $yo wiarygodnyc- a c.SOP wrSc. ni&dor.&c.nyc, Cod.io o stwi&rd.&ni&- ktAr&
argu0&nty .ostanQ naN'&pi&N .apa0iStan&,
2dy$y uc.&stnicy &ksp&ry0&ntu 1on&sa i Goi&r 0i&'i .acowaP siS OciO'& racNona'ni&- to
na'&Fao$y oc.&kiwaP- F& naN'&pi&N .apa0iStaNQ argu0&nty wiarygodn&- a naNgor.&N
argu0&nty ni&wiarygodn& C $&. w.g'Sdu na to- po ktAr&N stroni& wystSpoway, Bstat&c.ni&-
d'ac.&go ktoO 0ia$y .apa0iStaP argu0&nty ni&wiarygodn&W Co pr.&widuN& t&oria
dysonansuW )rgu0&nt gupi- a'& .godny . c.yNQO postawQ- w.$ud.a p&wi&n dysonans-
poni&waF podaN& w wQtp'iwoOP 0QdroOP stanowiska- c.y'i int&'ig&ncNS osA$- ktAr& siS . ni0
.gad.aNQ, (odo$ni& argu0&nt s&nsowny po stroni& pr.&ciwn&N w.$ud.a p&wi&n dysonans-
poni&waF dopus.c.a 0oF'iwoOP- F& druga strona 0oF& $yP $'iFs.a prawdy niF ktoO
poc.Qtkowo .akada, (oni&waF taki& argu0&nty $ur.Q spANnoOP pog'QdAw- d'at&go stara0y
siS o nic ni& 0yO'&P5 .nac.y to- F& 0oF&0y ni&.$yt do$r.& N& so$i& uOwiado0iP 'u$ po
prostu .apo0ni&P, 9okadni& taki& waOni& wyniki u.yska'i 1on&s i Goi&r @1"5"4, Jc.&stnicy
ic &ksp&ry0&ntu ni& ki&rowa'i siS w proc&si& pa0iSciowy0 .asadQ racNona'noOci c.y
+unkcNona'noOci, Wyka.a'i t&nd&ncNS do .apa0iStania argu0&ntAw wiarygodnyc-
.gad.aNQcyc siS . ic wasny0 stanowiski&0- i argu0&ntAw 0ao wiarygodnyc-
.apr&.&ntowanyc po stroni& pr.&ciwn&N, Inni $adac.& u.yska'i podo$n& r&.u'taty @np, Tord-
Hoss- T&pp&r- 1"7"5 à''on&- Hoss- T&pp&r- 1"854- ktAr& Owiadc.Q o ty0- F& 'ud.i&
pr.&twar.aNQ in+or0acNS t&nd&ncyNni&, WaFni&Ns.& wyniki &ksp&ry0&ntu 1on&sa i Goi&ra
.ostay pr.&dstawion& na rycini& 3,2,
(owyF&N opisany proc&s wyNaOnia prawdopodo$ni& .nany +akt- F& w takic .agadni&niac- Nak
po'ityka i r&'igia 'ud.i&- ktAr.y sQ 0ocno .aangaFowani- ni& $SdQ prawi& nigdy spostr.&gaP
r.&c.y tak- Nak 0y N& wid.i0y @w& waOciwy sposA$;4- $&. w.g'Sdu na to- Nak si'n& i
wywaFon& 0ogQ $yP nas.& argu0&nty, Gi&dy $Sd.i&s. O'&d.i ko'&NnQ d&$atS pr&t&nd&ntAw
do +ot&'a pr&.yd&ncki&go- sprawdX opiniS swoic $'iskic na t&0at .wyciS.cy i porAwnaN NQ .
ic opiniQ spr.&d ro.poc.Scia d&$aty, 1&O'i wynik $Sd.i& ni&N&dno.nac.ny- to prawdopodo$ni&
stwi&rd.is. 0aQ .godnoOP 0iSd.y pr.&ciwstawny0i o$o.a0i co do t&go- ktAry . kandydatAw
.wyciSFy,
dysonans podecyzyjnyF &ysonans, ktry zostaje nie%chronnie wzb%&zony po po&jci% &ecyzji.
W takiej syt%acji &ysonans jest najcz.ciej likwi&owany przez po&wy*szenie atrakcyjno.ci
wybranej alternatywy i z&ewal%owanie alternatywy o&rz%conej
5ecyz(e? decyz(e? decyz(e
Co dzie(e si* po pod(*ci decyz(i8 ?iorQc pod uwagS nas.& dotycc.asow& ro.waFania
0oFna sQd.iP- F& N&O'i pod&N0uN&0y waFnQ d&cy.NS- to doOwiadc.a0y dysonansu, 6a.ywa siS
to dysonanse! podecyzy(ny!, WaFnQ d&cy.NS 0oFna .d&+iniowaP Nako d&cy.NS- ktAra N&st
kos.towna- trudna do .0iany- wy0aga odpowi&dni&go wysiku i powoduN& n&gatywn&
kons&kw&ncN& d'a drugi&N oso$y,
R:7;0A @.<. Wp$yw wiary#o&no.ci na %czenie si kontrowersyjnych stwier&ze/. H%&zie s'
sk$onni &o zapamitania wiary#o&nych ar#%mentw, ktre wspieraj' ich stanowisko, i
niewiary#o&nych ar#%mentw na rzecz stanowiska przeciwne#o. Gapamitanie
niewiary#o&nych ar#%mentw na rzecz swe#o stanowiska l%b ar#%mentw wiary#o&nych,
ktre wspieraj' stanowisko przeciwne, wzb%&zi$oby &ysonans >zaczerpnito zF ones, 9ohier
3?5?A
Zi'ustruN0y to pr.&konywaNQcy0 pr.ykad&0,
Gi'ka 0i&siScy t&0u nas. pr.yNaci&' Hog&r spr.&da swoNQ oO0io'&tniQ ondS i kupi
cakowici& now&go 0&rc&d&sa, WkrAtc& po dokonany0 .akupi& Hog&r- ktAry N&st rac.&N
ni&O0iay i skro0ny- .ac.Q pr.&NawiaP ni& pasuNQc& do ni&go .acowania, Zac.Q krytykowaP
sa0ocody swoic pr.yNaciA- stwi&rd.aNQc= UC.y ni& c.as NuF- a$yO spr.&da t&n wrakW C.y
ni& sQd.is.- F& .asuFy&O na pr.yN&0noOP prowad.&nia do$r.& .aproN&ktowan&N 0as.ynyWV
'u$ UWi&s.- r.&c.ywiOci& ni& N&st $&.pi&c.ni& N&Xd.iP 0ay0i sa0ocoda0i C N&O'i .dar.y
siS wypad&k- to w taki0 sa0ocod.i& 0oFna .ginQP, Z p&wnoOciQ twoN& Fyci& i Fyci& twoic
naN$'iFs.yc N&st wart& ki'ku tysiScy dodatkowyc do'arAw, 6i& 0as. poNScia- i'& spokoNu
daN& Owiado0oOP- F& 0oNa rod.ina N&st $&.pi&c.na- poni&waF kupi&0 duFy- so'idny
sa0ocAdV,
B co tu cod.iW 9'ac.&go nas. ni&O0iay- skro0ny pr.yNaci&' nag'& .ac.Q nar.ucaP swoN&
pog'Qdy ws.ystki0 naokooW 9'ac.&go nag'& sa0ocody- ktAry0i N&Xd.i0y- stay siS d'a
ni&go tak waFn&W ?yP 0oF& on po prostu poknQ $akcy'a posiadania $&.pi&c.n&go
sa0ocodu i po ro.waFny0 na0yO'& dos.&d do pr.&konania- F& $yo$y cudowni&- gdy$y
kaFdy posiada tak duFy sa0ocAd Nak N&go 0&rc&d&s, 6i& N&st N&dnak wyk'uc.on&- F&
.dar.yo siS coO wiSc&N, D&rc&d&s N&st $ard.o drogi, 1&st 0oF'iw&- F& po .ainw&stowaniu
ws.ystkic pi&niSd.y w nowy sa0ocAd Hog&r 0Ag poc.uP siS Nak gupi&c, 1&go sposA$
0yO'&nia 0Ag wyg'QdaP tak= UBN&N- c.y warto $yo to ro$iPW ?SdS spaca t&n sa0ocAd
pr.&. nastSpnyc piSP 'at, To r.&c.ywiOci& .wiQF& 0i rSc&, 2dy$y0 .d&cydowa siS na nowQ
ondS- po.ostao$y 0i duFo pi&niSd.y na inn& r.&c.y- ktAryc potr.&$uN&0y, Co Na .ro$i&0W
C.y N&st&0 idiotQWV
Ianatycy tworz' ze swoich snw raj &la sekty.
) ohn 9eats The Iali o8 1yperion
(ot&0 w odpowi&d.i na swoN& wQtp'iwoOci Hog&r .ac.Q pos.ukiwaP argu0&ntAw
wspi&raNQcyc N&go d.iaani&= UD&rc&d&s N&st wspaniay0 sa0ocod&05 pracowa&0 ciSFko
pr.&. ca& 0oN& Fyci&5 .asuFy&0 na ni&go, (onadto- w&X pod uwagS sprawS $&.pi&c.&/stwa,
9o$ro 0oN&N rod.iny wart& N&st ty'u pi&niSd.yV, C.uNQc siS N&s.c.& trocS .ani&pokoNony-
.ac.Q nastSpni& na0awiaP swoic pr.yNaciA- a$y kupi'i podo$ny sa0ocAd, UBstat&c.ni& C
0Ag ro.u0owaP C N&O'i ro.sQdni 'ud.i&- tacy Nak E''iot- Ti0 i Ho$in dad.Q siS pr.&konaP- F&
warto kupiP 0&rc&d&sa- to d'ac.&go 0ia$y0 0i&P poc.uci&- F& podNQ&0 .Q d&cy.NSV,
Inny0i sowy- gdy$y Hog&rowi udao siS pr.&konaP innyc- to poc.u$y siS uwo'niony od
owyc .ar.utAw- N&go dysonans .osta$y .r&dukowany- a sa0ooc&na po.ostaa$y
ni&narus.ona,
Gi&dy pr.&powi&dnia siS ni& sp&nia, 6as.a int&rpr&tacNa t&go- co 0otywowao .acowani&
Hog&ra- N&st c.ystQ sp&ku'acNQ- a'& podo$ny proc&s r&dukcNi dysonansu popr.&. nawrAc&ni&-
c.y'i popr.&. pr.&konywani& innyc- a$y pr.yNS'i twoN& pr.&konania- .osta dokadni&
.$adany @>&sting&r- Hi&ck&n- Scact&r- 1"564, Ws.ystko .ac.So siS od artykuu w ga.&ci&
na t&0at ni&.wyk&N ko$i&ty i 0a&N grupy N&N .wo'&nnikAw, Darian G&&c $ya
cary.0atyc.nQ ko$i&tQ w Or&dni0 wi&ku- FyNQcQ w duFy0 0i&Oci& Lrodkow&go Zacodu-
ktAra w& wc.&snyc 'atac piSPd.i&siQtyc twi&rd.ia- F& otr.y0aa in+or0acNS . pr.&str.&ni
kos0ic.n&N, (onoP p&wn&go wi&c.oru w& wr.&Oniu otr.y0aa in+or0acNS . p'an&ty Ciarion-
F& 21 grudnia Owiat .ostani& .nis.c.ony pr.&. wi&'kQ powAdX, Zostaa t&F pr.&ka.ana
in+or0acNa- F& pr.y$Sd.i& +'oty''a 'ataNQcyc ta'&r.y- F&$y uratowaP Darian i N&N $'iskic,
G&&c pr.yciQgnSa 0aQ- a'& 'oNa'nQ grupS .wo'&nnikAw- ktAr.y Far'iwi& wi&r.y'i w N&N
pr.&powi&dniS i .godni& .& swy0 pr.&konani&0 poni&O'i wi&'& o+iar= por.uci'i pracS- ro.da'i
pi&niQd.&- do0y i posiadoOci @ko0u potr.&$n& sQ pi&niQd.& i do$yt&k na p'an&ci& CiarionW4 i
.&rwa'i kontakty . pr.yNaciA0i, Gi'ka osA$ opuOcio naw&t wspA0aFonkAw,
G&&c .wrAcia uwagS psyco'ogAw spo&c.nyc= T&ona >&sting&ra- %&nry:&go Hi&ck&na i
Stani&ya Scact&ra, (r.&niknS'i do now&go rucu- a$y .astosowaP o$s&rwacNS
uc.&stnic.QcQ, Zosta'i pr.yNSci do ow&go grona, C&'&0 ic $yo u.yskani& pr&cy.yNn&N i
pr.&prowad.on&N . $'iska o$s&rwacNi grupy, ?y'i ci&kawi- co 'ud.i& ci .ro$iQ po 21 grudnia-
gdy odkryNQ- F& pr.&powi&dnia @opty0istyc.ni& .akadaNQc;4 siS ni& sp&nia, >&sting&r i N&go
ko'&d.y .auwaFy'i- F& G&&c i N&N .wo'&nnicy twor.y'i spokoNnQ- Fyc.'iwQ i osa0otnionQ
grupS, 6aN$ard.i&N int&r&suNQc& $yo to- F& unika'i ro.gosu i .ni&cSca'i do nawracania siS5
$y'i .adowo'&ni . t&go- F& sQ wi&rni so$i&, 6owyc c.onkAw traktowa'i upr.&N0i& i dawa'i
i0 Nasno do .ro.u0i&nia- F& to c.y .ostanQ .wo'&nnika0i c.y t&F ni&- ni& $Sd.i& 0iao d'a
nic Fadnyc kons&kw&ncNi, 2dy ga.&ty .aint&r&soway siS sprawQ G&&c- .arAwno ona- Nak i
N&N wspAtowar.ys.& od0Awi'i ud.i&'ania wywiadAw ora. ro.gas.ania swoic pr.&kona/,
Hanki&0 20 grudnia Darian G&&c otr.y0aa in+or0acNS . p'an&ty Ciarion- w ktAr&N
donos.ono- a$y grupa $ya gotowa do opus.c.&nia Zi&0i dokadni& o pAnocy, Ga.ano i0
usunQP ws.&'ki 0&ta' . u$ra/, 9ostosowano siS do tyc instrukcNi= .a0ki $yskawic.n& i
spinki .ostay usuniSt& .& spodni- spAdnic i $'u.&k, 2dy pAnoc 0inSa- ws.yscy n&rwowo
sprawd.a'i .&gar- 0yO'Qc- F& siS spi&s.y, Z upyw&0 0inut i god.in oc.&kuNQcyc cora.
$ard.i&N ogarniay uc.ucia 'Sku i ro.pac.y, 9o god.iny # rano ws.yscy si&d.i&'i w
ogus.aNQc&N cis.y, G&&c .ac.Sa pakaP,
1&dnak o #,#5 N&N twar. nag'& ro.pro0i&nia siS, WaOni& otr.y0aa in+or0acNS . p'an&ty
Ciarion3 F& 'ataNQc& ta'&r.& ni& 0usiay 'QdowaP na Zi&0i C Owiatu .aos.c.Sd.ono
katak'i.0u . powodu ni&.o0n&N wiary t&N 0a&N grupy wy.nawcAw, 1ak 0oFna so$i&
wyo$ra.iP- ws.yscy odFy'i i $y'i podni&c&ni tQ nowQ wiado0oOciQ, WyNaOni&ni&
pr.&dstawion& pr.&. G&&c stao siS nowy0 &'&0&nt&0 po.nawc.y0- .godny0 .
pr.&konania0i c.onkAw grupy- ktAry po0Ag .r&dukowaP dysonans- ktAry pr.&Fywa'i,
1&dnakF& ta racNona'i.acNa ni& wystarc.ya do cakowit&go .'ikwidowania ic ni&pokoNu, W
ciQgu 2# god.in .ainicNowa'i oni nowQ racNona'i.acNS, (rawd.iwi wy.nawcy C grupa
spokoNnyc- sa0otnyc 'ud.i C .ac.Sa kontaktowaP siS . r&dakcNa0i ga.&t i stacNa0i
t&'&wi.yNny0i- ccQc t&ra. 0AwiP o swoN&N pr.&powi&dni, Wygas.a'i pr.&0Awi&nia $&.
Fadnyc oporAw- wys.'i na u'ic&- ro.dawa'i u'otki- staraNQc siS .a ws.&'kQ c&nS pr.yciQgnQP
nowyc wy.nawcAw, 6ag'& ni&.wyk'& waFnQ d'a nic r.&c.Q $yo- a$y ro.pows.&cniP
posiadanQ in+or0acNS tak s.&roko- Nak to ty'ko 0oF'iw&, 9'ac.&goW Zdani&0 >&sting&ra i N&go
ko'&gAw- grupa ta- po poc.Qtkowy0 uni&si&niu- doOwiadc.ya p&wnyc wQtp'iwoOci, 1&N
c.onkowi& . wasn&N wo'i straci'i $ard.o wi&'& . powodu .awi&r.&nia w nadciQgaNQcy koni&c
Owiata, Goni&c Owiata ni& nastQpi- a oni po.osta'i $&. 0aFonkAw- $&. do0Aw- $&. pracy i
$&. 0aNQtku, W Naki sposA$ 0og'i siS utwi&rd.iP w ty0- F& postQpi'i waOciwi&W Bc.ywiOci&
pr.&konuNQc innyc; DAwiQc krAtko- ki&dy ic pi&rwotna pr.&powi&dnia siS ni& sp&nia-
grupa .ostaa ty0 +akt&0 .dopingowana do .do$ywania nowyc wy.nawcAw- a$y w t&n
sposA$ pr.&konaP sa0yc si&$i&- F& ic poOwiSc&nia ni& $yy dar&0n&, 2dy$y siS i0 udao
pr.&konaP innyc- F& ic wiara uratowaa Owiat- 0og'i$y pr.ytu0iP swoN& o$awy- F& $yP
0oF& .acowa'i siS gupio,
7/nie&sztacanie9 naszych sy!patii i antypatii, W dwAc pr.&dstawionyc powyF&N
pr.ykadac .arAwno Hog&r- Nak i .wo'&nnicy Darian G&&c podNS'i waFn& d&cy.N& i ty0
sa0y0 stanS'i wo$&c ni&$&.pi&c.&/stwa poc.ucia- F& .acowa'i siS ni&waOciwi&, DAwiQc
krAtko- doOwiadc.a'i oni dysonansu- ktAr&go XrAd&0 $yo .agroF&ni& wasn&N sa0ooc&ny, W
takic sytuacNac naNprosts.y0 sposo$&0 r&dukcNi dysonansu N&st nawrAc&ni&, Istni&NQ t&F
inn& sposo$y r&dukcNi dysonansu pod&cy.yNn&go, 6a ogA 0oF&0y to .ro$iP sa0i- w nas.yc
wasnyc u0ysac- pr.&. prost& .ni&ks.tac&ni& oc&ny t&go- Nak $ard.o coO 'u$i0y, 6a
pr.ykad w N&dny0 . wc.&snyc &ksp&ry0&ntAw 1ack ?r&0 @1"564 .ainsc&ni.owa $adani&
pr&+&r&ncNi k'i&ntAw- pros.Qc ko$i&ty o os.acowani& atrakcyNnoOci i .a'&t ki'ku rod.aNAw
ur.Qd.&/- takic Nak opi&kac. do c'&$a i &'&ktryc.ny &kspr&s do kawy, GaFd&N k'i&ntc&
powi&d.iano- F& w nagrodS .a uc.&stnic.&ni& w $adaniac 0oF& otr.y0aP N&d&n . owyc
spr.StAw w pr&.&nci&, Wy$i&ray N&d&n . dwAc produktAw- N&dnakowo d'a nic
atrakcyNnyc, Wska.an& ur.Qd.&ni& $yo pakowan& i wrSc.an& $adany0, (o 20 0inutac
kaFdQ ko$i&tS pros.ono o ponownQ oc&nS ws.ystkic produktAw, ?r&0 stwi&rd.i- F& po
otr.y0aniu wy$ran&go towaru ko$i&ty oc&niay N&go atrakcyNnoOP ni&co wyF&N niF uc.yniy to
.a pi&rws.y0 ra.&0, 1&dnoc.&Oni& drastyc.ni& o$niFyy on& oc&nS ur.Qd.&/- ktAr& 0ogy
wy$raP- a ktAr& odr.uciy,
9ie&y po.wicamy jakiej. sprawie &%*o czas% i ener#ii, to jest prawie niemo*liwe, aby %&a$o
si nas przekona+, *e sprawa nie by$a te#o warta.
(odNSci& d&cy.Ni wywouN& dysonans, E'&0&nty po.nawc.& odnos.Qc& siS do n&gatywnyc
asp&ktAw pr&+&rowan&go o$i&ktu sQ w dysonansi& . +akt&0- F& .osta on-wy$rany- a &'&0&nty
po.nawc.& dotyc.Qc& po.ytywnyc asp&ktAw o$i&ktu- ktAry .osta odr.ucony- sQ w
dysonansi& . N&go odr.uc&ni&0, )$y .r&dukowaP dysonans- 'ud.i& .0i&niaNQ sposA$ 0yO'&nia
o dwAc o$i&ktac C po.nawc.o odda'aNQ N& od si&$i& w swoic u0ysac- utwi&rd.aNQc siS
w t&n sposA$ w pr.&konaniu- F& dokona'i waOciw&go wy$oru,
2ieod$oalno#@ decyz(i, Wyka.a'iO0y- F& i0 $ard.i&N waFna d&cy.Na- ty0 wiSks.y
dysonans, Wy$Ar pr.ys.&go 0aFonka N&st powaFni&Ns.y niF wy$Ar na pr.ykad sa0ocodu,
9&cy.N& rAFniQ siS takF& pod w.g'Sd&0 ic ni&odwoa'noOci, Zwyk'& duFo atwi&N powrAciP
do sa'onu sa0ocodow&go i wy0i&niP .akupiony sa0ocAd na inny niF wy.wo'iP siS .
ni&s.c.SO'iw&go 0aF&/stwa, I0 waFni&Ns.a i $ard.i&N ni&odwoa'na d&cy.Na- ty0 wiSks.a
potr.&$a r&dukcNi dysonansu,
WyO0i&nity0 0i&Nsc&0 do $adania ni&odwoa'nyc sytuacNi N&st tor wyOcigowy,
9oOwiadc.&ni grac.& .wyk'& spSd.aNQ wi&'& c.asu na ana'i.owaniu pu$'ikacNi .awi&raNQcyc
statystyki na t&0at koni uc.&stnic.Qcyc w wyOcigac, StaraNQ siS w t&n sposA$ dokonaP
wy$oru konia- na ktAr&go postawiQ swoN& pi&niQd.&, Gi&dy d&cy.Na N&st NuF podNSta- grac.&
ki&ruNQ siS w stronS oki&n&k- gd.i& .awi&ran& sQ .akady, 1&F&'i stoNQ w ko'&Nc&- to NuF podNS'i
d&cy.NS- a'& poni&waF 0ogQ NQ N&s.c.& .0i&niP- prawdopodo$ni& N&s.c.& ni& wystSpuN& u nic
potr.&$a .r&dukowania dysonansu, )'& gdy NuF dotar'i do oki&nka i .awar'i .akady C naw&t
N&O'i ic wysokoOP wynosi ty'ko dwa do'ary C to N&st to d&cy.Na a$so'utni& ni&odwoa'na, 6i&
0oFna NuF wrAciP i powi&d.i&P 0i'&N oso$i& w oki&nku- F& cciao$y siS .0i&niP .akad,
Zat&0- N&O'i ni&odwoa'noOP N&st istotny0 c.ynniki&0- to 0oFna oc.&kiwaP wiSks.&N r&dukcNi
dysonansu wOrAd grac.y ki'ka 0inut po .awarty0 .akad.i& niF ki'ka 0inut pr.&dt&0,
e*eli kto. po&ejm%je ostateczn' i nieo&wo$aln' &ecyzj, to pojawia si wiksza potrzeba
re&%kcji &ysonans%. 0a przyk$a& na torze wy.ci#owym, #&y przyjli.my zak$a&, wte&y nasza
pewno.+ jest wiksza ni* bezpo.re&nio prze&tem.
W prosty0 &ksp&ry0&nci& Gno] i Inkst&r @1"684 .atr.y0ywa'i 'ud.i- ktAr.y .a0i&r.a'i
.ro$iP dwudo'arow& .akady- . .apytani&0- Nak $ard.o sQ p&wni- F& ic koni& wygraNQ,
?adac.& .apytywa'i o to sa0o takF& grac.y- ktAr.y odcod.i'i NuF od oki&nka, (rawi&
ni&.0i&nni& 'ud.i&- ktAr.y NuF .awar'i .akady- dawa'i Uswoi0V konio0 .nac.ni& wiSks.&
s.ansS .wyciSstwa niF ci- ktAr.y N&s.c.& t&go ni& uc.yni'i, (oni&waF ty'ko ki'ka 0inut
odd.i&'ao N&dnQ grupS od drugi&N- ni& .dar.yo siS nic istotn&go- co 0ogo$y .wiSks.yP
prawdopodo$i&/stwo .wyciSstwa5 N&dynQ r.&c.Q- ktAra siS .0i&nia- $ya ni&odwoa'noOP
d&cy.Ni i wywoany ty0 dysonans,
6i&odwoa'noOP d&cy.Ni .aws.& .wiSks.a dysonans i po$ud.a .ara.&0 do N&go r&dukcNi,
Wykor.ystuNQc to- po.$awi&ni skrupuAw spr.&dawcy ro.winS'i odpowi&dni& t&cniki w c&'u
stwor.&nia i'u.Ni ni&odwoa'noOci, 1&dna . takic strat&gu- na.ywana techni&) nis&ie( pi&i-
N&st skut&c.ni& stosowana pr.&. ni&ktAryc spr.&dawcAw sa0ocodAw, (syco'og spo&c.ny
Ho$&rt Cia'dini okr&sowo pr.yQc.a siS do spr.&dawcAw sa0ocodAw- a$y . $'iska
o$s&rwowaP +unkcNonowani& t&N t&cniki, ) oto Nak ona d.iaa= wcod.is. do sa'onu
sa0ocodow&go . .a0iar&0 .akupu okr&O'on&go 0od&'u auta, Wc.&Oni&N sprawd.i&O N&go
c&nS u ki'ku d&a'&rAw i wi&s.- F& 0oF&s. dostaP go .a okoo 13 000 do'arAw, (odcod.i do
ci&$i& pr.ystoNny 0SFc.y.na w Or&dni0 wi&ku i 0Awi- F& 0oF& spr.&daP ci sa0ocAd .a 12
67" do'arAw, (od&kscytowany oka.NQ- .gad.as. siS na takQ transakcNS i na proO$S spr.&dawcy
wypisuN&s. c.&k- ktAry on .anosi do s.&+a na dowAd- F& N&st&O powaFny0 k'i&nt&0,
technika niskiej pikiF pozbawiona skr%p%$w strate#ia, moc' ktrej sprze&awca nak$ania
klienta, aby z#o&zi$ si k%pi+ pro&%kt po bar&zo niskiej cenie! nastpnie twier&zi, *e to by$a
pomy$ka, i po&nosi cen! czsto klient #o&zi si na zak%p po zawy*onej cenie
=prze&awcy samocho&w czsto stos%j' technik silne#o nacisk%, ktra sprawia,
*e klient ma pocz%cie, i* po&j'$ nieo&wo$aln' &ecyzj.
Bgarnia ciS radoOP- gdy wyo$raFas. so$i& si&$i& NadQc&go do do0u nowy0- oka.yNni&
kupiony0 sa0ocod&0, )'& ni&st&ty- d.i&siSP 0inut pAXni&N spr.&dawca powraca i powiada-
F& staraNQc siS gor'iwi&- a$yO Nak naNwiSc&N .aos.c.Sd.i- pop&ni $Qd w o$'ic.&niac- ktAry
wykry N&go s.&+, C&na sa0ocodu w r.&c.ywistoOci wynosi 13 178 do'arAw, 1&st&O
.awi&d.iony, Co wiSc&N- N&st&O ni&0a'F& p&wny- F& 0oF&s. kupiP t&n sa0ocAd trocS tani&N
gd.i& ind.i&N, 9&cy.Na kupna sa0ocodu ni& N&st ni&odwoa'na, ) N&dnak w t&N sytuacNi- Nak
wska.uN& $adani& pr.&prowad.on& pr.&. Cia'dini&go i N&go wspApracownikAw @1"784- duFo
wiSc&N osA$ .awr.& transakcNS- niF gdy$y ostat&c.na c&na proponowana $ya od ra.u i naw&t
po0i0o F& ni& 0usi dokonaP .akupu sa0ocodu u t&go waOni& d&a'&ra, 9'ac.&go tak siS
d.i&N&W
Istni&NQ co naN0ni&N tr.y pr.yc.yny- d'a ktAryc t&cnika niski&N piki N&st skut&c.na, (o
pi&rws.&- cociaF d&cy.Na k'i&nta o kupni& ni& N&st . p&wnoOciQ ostat&c.na- to NakiO rod.aN
.aangaFowania istni&N&, 1&st on spowodowany +akt&0 podpisania c.&ku Nako +or0y .apaty,
To stwar.a i'u.NS ni&odwoa'noOci, 2dy$y k'i&nt siS .astanowi- uOwiado0i$y so$i& s.y$ko-
F& N&st to kontrakt- ktAry ni& .o$owiQ.uN&, 1&dnakF& w Owi&ci& pows.&cn&go stosowania
rAFnyc s.tuc.&k wo$&c k'i&ntAw naw&t sa$a i'u.Na 0oF& 0i&P da'&ko idQc& kons&kw&ncN&,
(o drugi&- to .aangaFowani& wy.wo'io antycypacNS podni&caNQc&go .dar.&nia= Na.da nowy0
sa0ocod&0, Jdar&0ni&ni& oc.&kiwan&go .dar.&nia- c.y'i r&.ygnacNa . kupna sa0ocodu-
spowodowao$y wystQpi&ni& dysonansu i .awAd, (o tr.&ci&- cociaF ostat&c.na c&na N&st
istotni& wyFs.a niF proponowano k'i&ntowi na poc.Qtku- to N&st ona prawdopodo$ni& ty'ko
ni&.nac.ni& wyFs.a niF c&na u innyc d&a'&rAw, W tyc oko'ic.noOciac k'i&nt w
r.&c.ywistoOci 0yO'i= UCo u dia$aW 1uF N&st&0 tutaN- wyp&ni&0 $'anki&ty- wypisa&0 c.&k
C d'ac.&go 0ia$y0 c.&kaPWV Tak wiSc- wykor.ystuNQc r&dukcNS dysonansu i i'u.NS
ni&odwoa'noOci- sprytni spr.&dawcy .wiSks.aNQ prawdopodo$i&/stwo- F& .d&cyduN&s. siS
kupiP ic produkt po proponowan&N pr.&. nic c&ni&,
5ecyz(a o nieetyczny! zacho$ani, [yci& skada siS . c.&goO wiSc&N niF ty'ko . d&cy.Ni
dotyc.Qcyc sa0ocodAw- spr.StAw i wyOcigAw konnyc, C.Ssto nas.& wy$ory pociQgaNQ .a
so$Q pro$'&0y natury 0ora'n&N i &tyc.n&N, Gi&dy wo'no na0 oka0aP pr.yNaci&'a- a ki&dy
ni&W Gi&dy Naki&O d.iaani& N&st krad.i&FQ- a ki&dy poFyc.ani&0W Ho.wiQ.ywani& dy'&0atAw
0ora'nyc N&st s.c.&gA'ni& int&r&suNQcy0 o$s.ar&0 d'a $adania dysonansu .& w.g'Sdu na
nastSpstwa d'a sa0ooc&ny, 1&s.c.& $ard.i&N int&r&suNQc& N&st to- F& r&dukcNa dysonansu po
podNSciu trudn&N d&cy.Ni 0ora'n&N 0oF& wpynQP na pr.ys.& .acowania &tyc.n& @Di''s-
1"584,
W&X0y pro$'&0 os.ukiwania na &g.a0ini&, ZaAF0y- F& N&st&O uc.ni&0 co''&g&:u i .daN&s.
ko/cowy &g.a0in . +i.yki, 1ak ty'ko siSgas. pa0iSciQ- .aws.& ccia&O $yP cirurgi&0 i
wi&s.- F& twoN& pr.yNSci& na studia 0&dyc.n& .a'&Fy w $ard.o duFy0 stopniu od wyniku t&go
waOni& &g.a0inu, (odstawow& pytani& dotyc.y 0at&riau- ktAry .nas. doOP do$r.&- a'&
poni&waF tak wi&'& .a'&Fy od t&go &g.a0inu- po0i0o to c.uN&s. pr.&s.ywaNQcy 'Sk i pustkS,
DiNaNQ 0inuty, StaN&s. siS cora. $ard.i&N ni&spokoNny, (o prostu ni& 0oF&s. 0yO'&P,
Ho.g'Qdas. siS ukradki&0- i stwi&rd.as.- F& .dar.yo ci siS usiQOP .a naN0Qdr.&Ns.Q oso$Q
w k'asi&,
Spog'Qdas. na kartkS ko'&gi i spostr.&gas.- F& waOni& ko/c.y swoNQ odpowi&dX na k'uc.ow&
pytani&, Wi&s.- F& 0Ag$yO . atwoOciQ odc.ytaP N&go odpowi&dX- N&O'i ty'ko starc.yo$y ci
odwagi, C.as uci&ka, Co ro$is.W TwoN& su0i&ni& 0Awi ci- F& os.ukiwani& N&st r.&c.Q .Q C
N&O'i N&dnak ni& os.ukas.- to . p&wnoOciQ otr.y0as. sa$y stopi&/, ) N&O'i otr.y0as. sa$y
stopi&/- to ni& $Sd.i&s. 0Ag studiowaP w s.ko'& 0&dyc.n&N, Wa'c.ys. .& swoi0 su0i&ni&0,
?&. w.g'Sdu na to- c.y .d&cyduN&s. siS os.ukaP c.y t&F ni&- N&st&O ska.any na pr.&Fyci&
okr&O'on&go rod.aNu .agroF&nia twoN&N sa0ooc&ny- ktAr& w.$ud.a dysonans, 1&O'i os.ukas.-
to twAN &'&0&nt po.nawc.y= U1&st&0 pr.y.woitQ- 0ora'nQ oso$QV $Sd.i& w dysonansi& .
&'&0&nt&0 po.nawc.y0= UZacowa&0 siS waOni& ni&&tyc.ni&V, 1&O'i .d&cyduN&s. siS
pr.&ciwstawiP pokusi&- to twAN &'&0&nt po.nawc.y= UCcS $yP cirurgi&0d $Sd.i& spr.&c.ny
. inny0 twoi0 &'&0&nt&0 po.nawc.y0= UDog&0 .acowaP siS w taki sposA$- ktAry
.ap&wni$y 0i u.yskani& do$r&go stopnia i pr.yNSci& na studia 0&dyc.n&- a'& ni&
.d&cydowa&0 siS t&go .ro$iP, BN&N- a'& $y&0 gupi;V
W t&N sytuacNi ni&ktAr.y uc.niowi& C $yP 0oF& wiSks.oOP C postanowi os.ukaP, SQd.i0y-
F& 0oFna s+or0uowaP int&r&suNQc& pytani&= 1aki& $SdQ postawy uc.niAw wo$&c os.ukiwania
NuF po podNSciu d&cy.NiW ZaAF0y- F& po ciSFki&N wa'c& w&wnStr.n&N .d&cydowa&O siS
s.ukaP, W Naki sposA$ .r&dukuN&s. dysonansW 6i& 0oF&s. udawaP- F& ni& os.ukiwa&O,
?yo$y to cakowit& .apr.&c.&ni& oc.ywistoOci +aktu, To- co 0oF&s. .ro$iP- to sprA$owaP
u.asadniP swoN& .acowani&- .naNduNQc sposA$ na .0ini0a'i.owani& n&gatywnyc asp&ktAw
twoN&go postSpku, W ty0 pr.ypadku skut&c.ny0 sposo$&0 .0ni&Ns.&nia dysonansu $Sd.i&
.0iana twoN&N postawy wo$&c os.ukiwania, DAwiQc krAtko- pr.yN0i&s. $ard.i&N agodnQ
oc&nS twoN&go c.ynu- pr.&konas. sa0&go si&$i&- F& N&st to pr.&stSpstwo $&. o+iar- ktAr&
nikogo ni& rani- F& ws.yscy tak postSpuNQ- a wiSc w r.&c.ywistoOci ni& N&st to tak .& itd,
ZaAF0y . drugi&N strony- F& po trudn&N wa'c& postanowi&O ni& os.ukiwaP, 1ak
.r&dukowa$yO swAN dysonansW (onowni& 0Ag$yO .0i&niP swAN sQd o asp&kci& &tyc.ny0
taki&go .acowania C a'& ty0 ra.&0 w pr.&ciwny0 ki&runku, Znac.y to- F& a$y u.asadniP
r&.ygnacNS . u.yskania do$r&go stopnia- 0usis. pr.&konaP si&$i&- F& os.ukiwani& N&st
okropny0 gr.&c&0- N&dnQ . naN$ard.i&N nikc.&0nyc r.&c.y- NakQ c.owi&k 0oF& .ro$iP- i F&
os.uOci powinni $yP surowo karani,
To- co siS .dar.yo- ni& N&st po prostu ty'ko racNona'i.acNQ twoN&go .acowania- a'&
r.&c.ywistQ .0ianQ w wy.nawany0 pr.&. ci&$i& syst&0i& wartoOci5 N&dnostki stoNQc& pr.&d
t&go rod.aNu wy$or&0 $SdQ a'$o agod.iy- a'$o .aostr.ay swoN& postawy wo$&c
os.ukiwania na &g.a0ini&- w .a'&FnoOci od t&go- c.y sa0& .d&cydoway siS ki&dyO os.ukaP
c.y ni&, Int&r&suNQcy0 i waFny0 spostr.&F&ni&0 do .apa0iStania N&st to- F& dwi& oso$y
pr.yN0uNQc& rAFn& sposo$y .acowania- Nak opisan& powyF&N- 0ogy na poc.Qtku 0i&P
prawi& id&ntyc.n& postawy wo$&c t&go +aktu, Ic d&cy.N& 0ogy siS waFyP do ostatni&N cwi'i
C N&dna $ya o wos od os.ustwa- a'& pr.&ciwstawia siS pokusi&- podc.as gdy druga $ya o
wos od oparcia siS N&N- a'& os.ukaa, 1&dnakF&- gdy d&cy.N& .ostay NuF podNSt&- ic postawy
w ty0 w.g'Sd.i& $SdQ siS .nac.ni& rAFniP- stanowiQc kons&kw&ncNS ic d.iaa/,
Sp&ku'acN& t& .ostay poddan& w&ry+ikacNi &0piryc.n&N pr.&. 1udsona Di''sa @1"584 w
&ksp&ry0&nci&- ktAry pr.&prowad.i on w s.ko'& podstawow&N, Di''s .$ada naNpi&rw
postawy uc.niAw s.Ast&N k'asy wo$&c pro$'&0u os.ukiwania, 6astSpni& uc.niowi& w.iS'i
ud.ia w konkursowy0 &g.a0ini&- w ktAry0 .wyciS.co0 o+&rowano atrakcyNn& nagrody,
SytuacNS .aaranFowano tak- F& .wyciSstwo $&. os.ukiwania prawi& ni& $yo 0oF'iw&, Di''s
postara siS- a$y d.i&ci 0ogy atwo os.ukiwaP i a$y wydawao siS i0- F& ni& 0oFna t&go
wykryP, W tyc warunkac- Nak 0oFna $yo oc.&kiwaP- ni&ktAr.y uc.niowi& os.ukiwa'i- a
inni ni&, 6astSpn&go dnia pros.ono ponowni& s.Astok'asistAw- a$y powi&d.i&'i- Naki& N&st ic
.dani& o os.ukiwaniu, T& d.i&ci- ktAr& dopuOciy siS os.ustwa- oc&niay os.ukiwani& $ard.i&N
to'&rancyNni&- a t& ktAr& pr.&ciwstawiy siS t&N pokusi&- pr.yNSy ni&pr.&N&dnanQ postawS
wo$&c taki&go .acowania,
0zasadnianie $ysi&
WiSks.oOP 'ud.i N&st skonna podNQP ogro0ny wysi&k- a$y .do$yP to- c.&go pragni&, To N&st
oc.ywist&, 6a pr.ykad- N&O'i N&st NakaO konkr&tna praca- ktArQ cc&s. otr.y0aP- to
prawdopodo$ni& pr.&Nd.i&s. dodatkowQ 0i'S- a$y NQ .do$yP, DoF& to $yP .akup
naN0odni&Ns.&N od.i&Fy- ci&kaw& dodatkow& studia- .dani& wi&'u trudnyc &g.a0inAw 'u$
poddani& siS s&rii ni&pr.yN&0nyc wywiadAw,
BdwrAP0y tS propo.ycNS, ZaAF0y- F& woFy&O wi&'& wysiku w to- a$y .ostaP c.onki&0
konkr&tn&go k'u$u- i oka.uN& siS- F& N&st to $&.wartoOciowa organi.acNa- do ktAr&N na'&FQ
nudni- po0patyc.ni 'ud.i& .aangaFowani w trywia'n& .aNScia, C.u$yO siS Nak gupi&c,
Ho.sQdna oso$a ni& pracuN& ciSFko- a$y osiQgnQP coO trywia'n&go, W takic oko'ic.noOciac
powsta$y duFy dysonans5 twAN &'&0&nt po.nawc.y 0AwiQcy- F& N&st&O ro.sQdnQ-
doOwiadc.onQ oso$Q N&st spr.&c.ny . inny0 twoi0 &'&0&nt&0 po.nawc.y0- ktAry 0Awi- F&
ciSFko pracowa&O- a$y dostaP siS do $&.wartoOciow&go k'u$u, 1ak $yO .r&dukowa t&n
dysonansW 1ak u.asadni$yO- po +akci&- swoN& .acowani&W 6i&wyk'uc.on&- F& 0Ag$yO
.0i&niP po(*cie ;a @UDoF& N&dnak ni& N&st&0 ro.sQdnQ- doOwiadc.onQ oso$QV4- a'& Nak
pAXni&N siS pr.&kona0y- poNSci& 1a N&st rac.&N staQ strukturQ5 to ostatnia r.&c.- NakQ N&st&O0y
gotowi .0i&niP, Dni&N drastyc.ny0- a'& rAwni& skut&c.ny0 sposo$&0 r&dukcNi dysonansu
$yo$y pr.&konani& sa0&go si&$i&- F& c.onkowi& nas.&go k'u$u sQ $ard.i&N sy0patyc.ni-
int&r&suNQcy i $ard.i&N godni woFon&go trudu niF wydawao siS to na pi&rws.y r.ut oka,
poj(cie *aF s%ma ca$ej wie&zy o sobie %wz#l&niaj'ca to*samo.+, z&olno.ci i role
(rawdopodo$ni& po0yO'a&O- F& $yo$y to s.a'&/stw&0; 1ak 0oFna .0i&niP 'ud.i nudnyc w
int&r&suNQcyc- a k'u$ $ana'ny w godny nas.&go wysikuW W r.&c.ywistoOci to ni& N&st taki&
s.a'&/stwo- Nak 0ogo$y siS wydawaP, 6aw&t naN$ard.i&N nudn& oso$y i $ana'n& k'u$y 0aNQ
p&wn& c&cy- ktAr& ko0p&nsuNQ ic wady, 9.iaania i .acowania sQ takF& otwart& na
rAFnorodn& int&rpr&tacN&5 N&O'i $Sd.i&0y po$ud.ani do spostr.&gania t&go- co naN'&ps.& w
'ud.iac i r.&c.ac- wt&dy po.ytywni& .int&rpr&tuN&0y t& wi&'o.nac.noOci, W t&go rod.aNu
sytuacNi dysonans w.$ud.ony pr.&. potr.&$S zasadnienia $ysi& dostarc.a koni&c.n&N
0otywacNi t&go typu .ni&ks.tac&/,
uzasadnianie wysikuF wystp%j'ca % l%&zi ten&encja &o po&wy*szania oceny te#o, na co
ci*ko pracowali, aby to osi'#n'+
G'asyc.ny &ksp&ry0&nt- w ktAry0 w&ry+ikowano .wiQ.&k 0iSd.y wysiki&0 i dysonans&0
pr.&prowad.i'i E''iot )ronson i 1udson Di''s i'"5"4, W $adaniu ty0 stud&ntki .gas.ay siS na
ocotnika do grupy- ktAra 0iaa r&gu'arni& siS spotykaP na dyskusNac o rAFnyc asp&ktac
psyco'ogii s&ksu, Stud&ntko0 powi&d.iano- F& N&O'i ccQ w nic uc.&stnic.yP- 0us.Q
naNpi&rw pr.&NOP t&st s&'&kcyNny- wprowad.ony po to- a$y up&wniP siS- F& ws.ystki& oso$y
pr.yNSt& do grupy $SdQ potra+iy swo$odni& i otwarci& dyskutowaP o s&ksi&, In+or0acNa ta
0iaa pr.ygotowaP grunt d'a proc&dury inicNacNi- ktAr&N poddano N&dnQ tr.&ciQ stud&nt&k,
Wy0agaa ona goOn&go c.ytania w o$&cnoOci 0SFc.y.ny-&ksp&ry0&ntatora sproOnyc sAw
ora. o$sc&nic.nyc .wi&r.&/ s&ksua'nyc, @6a'&Fy .a.nac.yP- F& &ksp&ry0&nt t&n .osta
pr.&prowad.ony w 'atac piSPd.i&siQtyc- ki&dy taka proc&dura d'a wiSks.oOci Awc.&snyc
ko$i&t $ya duFo $ard.i&N krSpuNQca niF $ya$y d.isiaN4, 1&dna tr.&cia stud&nt&k pr.&s.a pr.&.
agodnQ proc&durS- ktArQ po'&gaa na c.ytaniu sAw .wiQ.anyc . s&ks&0- a'& ni& sAw
sproOnyc, (o.osta& uc.&stnic.ki &ksp&ry0&ntu .ostay pr.yNSt& do grupy $&. Naki&Nko'wi&k
inicNacNi, GaFd&N stud&ntc& po.wo'ono pAXni&N pr.ysuciwaP siS dyskusNi prowad.on&N pr.&.
c.onkAw grupy- do ktAr&N .ostaa waOni& pr.yNSta, CociaF d.i&wc.Sta $yy pr.&konan&- F&
dyskusNa N&st prowad.ona Una FywoV- N&dnak to- c.&go w r.&c.ywistoOci sucay- $yo
nagrani&0 0agn&to+onowy0, Ho.0owS tak wyr&Fys&rowano- $y $ya $ard.o nudna i
napus.ona, (o .ako/c.&niu dyskusNi kaFdQ stud&ntkS pros.ono- a$y NQ oc&nia C c.y siS N&N
podo$aa- w Naki0 stopniu $ya int&r&suNQca- c.y int&'ig&ntni $y'i N&N uc.&stnicy itd,
WaFni&Ns.& wyniki pr.&dstawion& sQ na
rycini& 3,3,
R:7;0A @.@. ;m tr%&niejsza inicjacja, tym bar&ziej l%bimy &an' #r%p. ;m wicej wysi$k%
wk$a&amy w z&obycie cz$onkostwa #r%py, tym bar&ziej l%bimy #r%p, &o ktrej zostali.my
w$a.nie przyjci >zaczerpnito zF Aronson, Mills, 3?5?A
Wyniki potwi&rd.iy pr.&widywania= t& stud&ntki- ktAr& dostay siS do grupy 0ay0
wysiki&0 'u$ $&. Fadn&go wysiku- powi&d.iay- F& dyskusNa ni& $ard.o i0 siS podo$aa,
(otra+iy on& wid.i&P grupS takQ- Naka $ya C Nako nudnQ- a dyskusNS u.naP .a stratS c.asu,
[aoway- F& .god.iy siS w ni&N uc.&stnic.yP, 6ato0iast stud&ntki- ktAr& pr.&s.y surowQ
inicNacNS- pr.&konay sa0& si&$i&- F& ta dyskusNa 0oF& ni& $ya tak 0Qdra Nak oc.&kiway- a'&
.awi&raa int&r&suNQc& i prowokuNQc& uwagi- a .at&0- ogA'ni& $iorQc- $ya doOwiadc.&ni&0
warty0 trudu, DAwiQc krAtko- on& u.asadniay uciQF'iwQ inicNacNS- int&rpr&tuNQc po.ytywni&
ws.ystki& wi&'o.nac.n& asp&kty dyskusNi grupow&N @.o$ac. takF& 2&rard- Dat&wson- 1"664,
6i& powinno $ud.iP wQtp'iwoOci- F& ni& sug&ruN&0y- iF wiSks.oOP 'ud.i .naNduN& pr.yN&0noOP
w pr.ykryc doOwiadc.&niac C tak ni& N&st, 6i& sug&ruN&0y t&F- F& 'ud.i& 'u$iQ r.&c.y-
ktAr& koNar.Q siS . pr.ykry0i doOwiadc.&nia0i, Twi&rd.i0y nato0iast- F& N&O'i ktoO god.i siS
.nosiP pr.ykr& 'u$ trudn& doOwiadc.&ni& po to- a$y osiQgnQP NakiO c&' 'u$ pr.&d0iot- to t&n
c&' 'u$ pr.&d0iot staN& siS d'a ni&go $ard.i&N atrakcyNny, Tak wiSc- N&O'i udaNQc siS na dyskusNS
grupowQ- .osta$yO cay oc'apany $ot&0 pr.&. pr.&N&FdFaNQcy sa0ocAd- to grupa ta wca'&
ni& podo$aa$y ci siS $ard.i&N, 6ato0iast gdy$yO . wasn&N wo'i wskoc.y do $otnist&N
kauFy- a$y $yP pr.yNSty0 do t&N grupy- to cociaF oka.aa$y siS $ana'na i nudna- u.na$yO NQ
.a int&r&suNQcQ,
R:7;0A @.6. Dobrowolne prze*ywanie przykrych l%b tra%matycznych &o.wia&cze/ po to, aby
osi'#n'+ jaki. cel >w tym przypa&k% zre&%kowa+ swj lk prze& w*amiA, zwiksza
praw&opo&obie/stwo, *e przetrzymamy je i zrealiz%jemy ten cel >zaczerpnito zF 7ooper,
3?4RA
Znac.&ni& do$rowo'n&go pr.&Fywania ni&pr.yN&0nyc doOwiadc.&/ .ad&0onstrowano w
&ksp&ry0&nci& pr.&prowad.ony0 pr.&. 1o&'a Coop&ra @1"804, Jc.&stnika0i $yy oso$y
ci&rpiQc& . powodu pato'ogic.n&go 'Sku pr.&d wSFa0i, 6atSF&ni& 'Sku .ostao na poc.Qtku
.0i&r.on& na podstawi& o$s&rwacNi t&go- Nak $'isko oO0i&'a'i siS oni pod&NOP do wSFa
dusici&'a C $oa o dugoOci dwAc 0&trAw C tr.y0an&go w s.k'any0 .$iorniku, 6astSpni&
uc.&stnicy pr.&cod.i'i pr.&. wi&'& pr.ykryc doOwiadc.&/ C ni&ktAr.y pr.&. str&suNQc&-
inni pr.&. uciQF'iw& C ktAr&- Nak ic poin+or0owano- 0ogQ 0i&P p&wn& .nac.&ni&
t&rap&utyc.n& w proc&si& r&dukowania ic 'Sku pr.&d wSFa0i, )'& C i to N&st k'uc.owa
sprawa C poowi& uc.&stnikAw po prostu opisano proc&durS- ktArQ pAXni&N wo$&c nic
.astosowano, 9rugi&N poowi& pr.ypo0niano to ws.ystko- co powi&d.iano wc.&Oni&N= F& w
kaFd&N cwi'i 0ogQ .r&.ygnowaP . &ksp&ry0&ntu- F& da's.y ud.ia w ni0 .a'&Fy ty'ko od
nic sa0yc itd, W t&n sposA$ u poowy uc.&stnikAw .ostao .aakc&ntowan& i uwypuk'on&
ic poc.uci& do$rowo'n&go ud.iau w nastSpn&N +a.i& &ksp&ry0&ntu, (o .ako/c.&niu
proc&dury t&rap&utyc.n&N kaFd&go uc.&stnika pr.yprowad.ano . powrot&0 do dusici&'a $oa i
pros.ono- a$y .$'iFy siS do ni&go tak $'isko- Nak to 0oF'iw&, Ty'ko ci uc.&stnicy wyka.a'i
poprawS- wo$&c ktAryc .aakc&ntowano do$rowo'ny carakt&r ud.iau w ni&pr.yN&0ny0
proc&si& t&rapii5 potra+i'i oni .$'iFyP siS do wSFa .nac.ni& $ard.i&N niF pr.&d &ksp&ry0&nt&0,
Ci- ktAr.y pr.&cod.i'i pr.&. ni&pr.yN&0nQ proc&durS t&rap&utyc.nQ $&. pr.ypo0inania- F&
N&st to ic do$rowo'ny wy$Ar- wyka.a'i $ard.o 0aQ poprawS @.o$ac. takF& )]so0- 1"8"4,
Wyniki &ksp&ry0&ntu 1o&'a Coop&ra pr.&dstawion& sQ na rycini& 3,#,
Psychologia nie$ystarcza()cego zasadnienia
Po$iedzie@ znaczy $ierzy@, 2dy $y'iO0y d.i&P0i- uc.ono nas- F& ni& na'&Fy ka0aP,
6as.& '&kcN& istorii w s.ko'& podstawow&N $yy p&n& '&g&ndarnyc opowi&Oci
@ukrywaNQcyc pod pas.c.yki&0 prawdy p&rswa.NS4- Nak np, ta o 2&org&:u Wasingtoni& i
dr.&wku wiOniowy0- naNwyraXni&N 0aNQca na c&'u pr.&konani& nas- F& $yo$y '&pi&N-
gdy$yO0y 0Awi'i prawdS- N&O'i aspiruN&0y do +ot&'a pr&.yd&ncki&go, 6i&st&ty- Owiat N&st
sko0p'ikowany, ?yP 0oF& sQ na Owi&ci& 'ud.i&- ktAr.y nigdy ni& ska0a'i- a'& 0usi0y
dopi&ro ic spotkaP, C.asa0i wi&'u . nas 0a poc.uci&- F& d'a do$ra sprawy ni& 0usi0y
0AwiP prawdy do ko/cana pr.ykad C c.&go rAwni&F nas uc.ono C a$y $yP d'a 'ud.i
upr.&N0y0, Bd c.asu do c.asu stwi&rd.a0y- F& koni&c.ni& 0usi0y ska0aP,
ZaAF0y- F& wcod.is. do do0u swoN&go pr.yNaci&'a- Sa0a- i spostr.&gas. okropny o$ra. na
Ociani&, (atr.ys. na ni&go i wid.is. N&go kic.owatoOP, (od&Nr.&was.- F& to NakiO kawa, 1uF
prawi& wy$ucas. O0i&c&0- ki&dy Sa0 od.ywa siS . radosny0 podni&c&ni&0= U(odo$a ci
siSW Gos.towa $ard.o duFo, 6a0a'owaa go stosunkowo 0ao .nana 0i&Nscowa artystka-
Caro' S0&ar, SQd.S- F& N&st $ard.o uta'&ntowana- d'at&go kupi&0 t&n o$ra., 6i& uwaFas.- F&
N&st piSknyWV 1ak odpowi&s.W Waas. siS, 1&st $ard.o prawdopodo$n&- F& poNawi siS u ci&$i&
nastSpuNQcy sposA$ 0yO'&nia= USa0 wydaN& siS tak s.c.SO'iwy i podni&cony, 9'ac.&go 0a0
.nis.c.yP N&go .adowo'&ni&W 1&O'i powi&0- Naki& sQ 0oN& prawd.iw& odc.ucia- to . p&wnoOciQ
sprawiS 0u pr.ykroOP, Bn oc.ywiOci& 'u$i o$ra.y i $ard.o wi&'& .a ni& paci, WyNawiaNQc
0oNQ prawd.iwQ opiniS- 0ogS go .0artwiP i uOwiado0iP- F& pop&ni po0ykS, W kaFdy0
ra.i& $Sd.i& to ni&pr.yN&0n&, 6aw&t- N&O'i uda 0i siS pr.&konaP Sa0a- F& N&st to
$&.wartoOciowy kic.- to i tak ni& 0oF& oddaP go . powrot&0, 1aki N&st wiSc s&ns 0AwiP 0u
prawdSWV Zat&0 utwi&rd.as. Sa0a w pr.&konaniu- F& o$ra. N&st $ard.o piSkny, C.y
pr.&Fywas. duFy dysonansW WQtpi0y w to, Istni&N& wi&'& &'&0&ntAw po.nawc.yc- ktAr&
dopus.c.aNQ taki& ka0stwo- Nak wyka.ano to w twoi0 0yO'&niu w powyFs.y0 pr.ykad.i&,
W istoci& twAN &'&0&nt po.nawc.y naka.uNQcy- a$y ni& .adawaP $A'u oso$o0- ktAr& 'u$i0y-
dostarc.a wystarc.aNQc&go zasadnienia ze$n*trznego d'a ni&s.kod'iw&go ka0stwa,
uzasadnienie zewn(trzneF wyja.nienie, jakie po&aje osoba &la swoje#o &ysonansowe#o
zachowania, wskaz%j'ce na przyczyn, ktra znaj&%je si poza ni' sam' >np. je.li kto. co.
robi, aby %zyska+ &%*' na#ro& l%b %nikn'+ s%rowej karyA
uzasadnienie wewn(trzneF likwi&owanie &ysonans% poprzez &okonanie jakiej. zmiany w
sobie >np. swojej postawy l%b zachowaniaA
) co siS stani&- N&O'i powi&s. coO- do c.&go w r.&c.ywistoOci ni& N&st&O pr.&konany- i ni& 0a
Fadn&go wystarc.aNQc&go- .&wnStr.n&go u.asadni&nia taki&go .acowaniaW Co $Sd.i&- N&O'i
twAN pr.yNaci&' N&st ni&wiarygodni& $ogaty i sta'& kupuN& o$ra.yW Co $Sd.i&- N&O'i on
r.&c.ywiOci& cc& po.naP twoNQ opiniS na t&0at t&go .akupuW Co $Sd.i&- N&O'i w pr.&s.oOci
powi&d.ia&O 0u- F& kupi $oo0a. i ni& .as.kod.io to was.&N pr.yNaXniW T&ra. .&wnStr.n&
u.asadni&nia oka0ania Sa0a co do wartoOci o$ra.u sQ 0ini0a'n& 'u$ prawi& ni& 0a ic
wca'&, 1&O'i nada' $Sd.i&s. siS powstr.y0ywa od wyraF&nia swoN&N prawd.iw&N opinii
@0AwiQc .a0iast t&go= UBN&N- Sa0- o$ra. N&st 0,,, int&r&suNQcyV4- to doOwiadc.ys.
dysonansu, 1&O'i ni& 0oF&s. .na'&XP .&wnStr.n&go u.asadni&nia swoN&go .acowania-
$Sd.i&s. prA$owa .na'&XP zasadnienie $e$n*trzne C popr.&. .0ni&Ns.&ni& ro.$i&FnoOci
0iSd.y dwo0a &'&0&nta0i po.nawc.y0i C twoNQ postawQ i twoi0 +aktyc.ny0
.acowani&0, 1ak 0oF&s. to .ro$iPW Zac.ynas. pos.ukiwaP po.ytywnyc asp&ktAw o$ra.u
C NakicO o.nak ta'&ntu 'u$ wyra+inowania artystki- ktAr& popr.&dnio 0ogy uNOP twoN&N
uwagi, 1&st s.ansa- F& N&O'i pr.yNr.ys. siS wystarc.aNQco wnik'iwi&- to coO .naNd.i&s., W
krAtki0 c.asi& ta postawa wo$&c o$ra.u pr.&suni& siS w ki&runku po.ytywnyc stwi&rd.&/-
Naki& poc.yni&O- i tak waOni& r&a'i.uN& siS .asada Upowi&d.i&P .nac.y uwi&r.yPV, To
.Nawisko N&st ogA'ni& na.ywan& o"ron) stano$is&a niezgodnego z $asn) posta$) C N&st
to proc&s- w ktAry0 oso$y sQ .acScan& do wyraF&nia pu$'ic.ni& opinii 'u$ postawy
spr.&c.n&N . ic oso$isty0 pog'Qd&0, 1&O'i uda siS to osiQgnQP pr.y 0ini0a'ny0
.&wnStr.ny0 u.asadni&niu- to nastQpi .0iana oso$ist&N postawy w ki&runku wyraFon&N
pu$'ic.ni& opinii,
obrona stanowiska niezgodnego z wasn postawF proces, ktry pojawia si, #&y kto.
wyra*a opini l%b postaw sprzeczn' ze swoim osobistym przekonaniem l%b postaw'
T&.a ta po ra. pi&rws.y $ya w&ry+ikowana &0piryc.ni& w &ksp&ry0&nci& T&ona >&sting&ra i
1, D&rri''a Caris0ita @1"5"4, 6a0Awiono stud&ntAw- a$y pr.&. god.inS wykonywa'i wi&'&
nudnyc i 0onotonnyc .ada/, 6astSpni& &ksp&ry0&ntator wyNaOni kaFd&0u stud&ntowi- F&
c&'&0 t&go $adania N&st .na'&.i&ni& odpowi&d.i na pytani&- c.y 'ud.i& $SdQ '&pi&N pracowaP-
N&O'i powi& siS i0 pr.&dt&0- F& ic .adania sQ int&r&suNQc&, (owi&d.ia t&F- F& .osta 'osowo
pr.yd.i&'ony do grupy kontro'n&N - to .nac.y- F& nic 0u wc.&Oni&N ni& powi&d.iano o
doOwiadc.&niu, 1&dnakF&- wyNaOnia da'&N- nastSpny uc.&stnik- ktAry t&ra. pr.&$ywa w
korytar.u- .osta pr.yd.i&'ony do grupy &ksp&ry0&nta'n&N, ?adac. poinstruowa- F& na'&Fy
pr.&konaP go- iF .adani& $Sd.i& int&r&suNQc& i pr.yN&0n&, ?yo$y .nac.ni& $ard.i&N
wiarygodn&- gdy$y to rac.&N stud&nt-ko'&ga pr.&ka.a tS in+or0acNS niF &ksp&ry0&ntator-
.apyta wiSc- c.y .god.i'i$y si& to .ro$iP, Tak wiSc &ksp&ry0&ntator swoNQ proO$Q nakoni
uc.&stnikAw do oka0ania innyc stud&ntAw @w r.&c.ywistoOci wspApracownikAw
&ksp&ry0&ntatora4,
(oowi& stud&ntAw .ao+&rowano 20 do'arAw .a ska0ani& @duF&- .&wnStr.n& u.asadni&ni&4- a
inny0 .aproponowano ty'ko do'ara .a to sa0o ka0stwo @$ard.o 0a&- .&wnStr.n&
u.asadni&ni&4, (o .ako/c.&niu &ksp&ry0&ntu oso$y pr.&prowad.aNQc& wywiad pytay
Uka0cAwV- w Naki0 stopniu $yy pr.yN&0n& wykonywan& w &ksp&ry0&nci& .adania, Wyniki
potwi&rd.iy postawionQ ipot&.S, Ci stud&nci- ktAry0 .apacono 20 do'arAw .a ska0ani& C
to N&st .a stwi&rd.&ni&- F& .adania sQ pr.yN&0n& - oc&ni'i t& d.iaania Nako nudn&, )'& ci-
ktAry0 .apacono .a to sa0o ty'ko do'ara- oc&ni'i N& Nako .nac.Qco $ard.i&N pr.yN&0n&,
Inny0i sowy- oso$y- ktAr& otr.y0ay 0oF'iwoOP duF&go- .&wnStr.n&go u.asadni&nia
swoN&go ka0stwa C ska0ay- a'& sa0& w to ni& uwi&r.yy- podc.as gdy ci- ktAr.y oka0a'i
innyc- ni& 0aNQc duF&go .&wnStr.n&go u.asadni&nia t&go ka0stwa- .doa'i pr.&konaP
sa0yc si&$i&- F& to- co powi&d.i&'i- $yo prawdQ,
DoFnQ .apytaP- c.y to .Nawisko poNawia siS rAwni&F wt&dy- gdy cod.i o .aangaFowani& w
powaFn& sprawy, C.y .doas. nakoniP kogoO do .0iany postawy wo$&c .Nawisk- ktAr& 0aNQ
duF& .nac.&ni&W 6astSpn& $adani& poka.uN&- F& paradyg0at >&sting&ra-Car'srnita 0a
rAwni&F s.&roki& .astosowani& w d.i&d.inac Fycia o duFy0 .nac.&niu, Ho.waF0y na
pr.ykad &ksp&ry0&nt ),H, Co&na @1"624, Co&n $y psyco'ogi&0 spo&c.ny0
.atrudniony0 na Jniw&rsyt&ci& _a'& w okr&si& .a0i&s.&k- gdy 0i&Nska po'icNa c.Ssto ro$ia
Una'otyV na 0iast&c.ko stud&ncki&- a$y kontro'owaP doOP swo$odn& .acowania stud&ntAw,
Bd c.asu do c.asu po'icNa d.iaaa . nad0i&rnQ siQ, (o N&dn&N taki&N awantur.& Co&n
odwi&d.i do0 akad&0icki 0AwiQc- F& pracuN& d'a do$r.& .nan&go instytutu $adawc.&go,
Wyra.i pog'Qd- F& kaFda sprawa 0a dwi& strony i F& instytut N&st .aint&r&sowany po.nani&0
o$u stron kon+'iktu po'icNa-stud&nci,
6astSpni& prosi stud&ntAw o napisani& &s&NAw .d&cydowani& popi&raNQcyc .acowani&
po'icNi, Co wiSc&N- .ao+&rowa i0 .a to nagrodS, W .a'&FnoOci od grupy- do ktAr&N .osta'i
pr.ypisani stud&nci- o+&rowa i0 50 c&ntAw- do'ara- 5 do'arAw 'u$ 10 do'arAw, [ad&n stud&nt
ni& wi&d.ia- NakQ su0S .aproponowano inny0, W .oFonyc &s&Nac Co&n s.acowa
r.&c.ywist& postawy stud&ntAw wo$&c d.iaa/ po'icNi,
Wyniki $yy N&dno.nac.n&, I0 0ni&Ns.a nagroda- ty0 $ard.i&N pr.ycy'ni& odnosi'i siS
stud&nci do 0i&Nski&N po'icNi, Inny0i sowy- gdy stud&nto0 dano duF& .&wnStr.n&
u.asadni&ni& do napisania &s&Nu- ni& 0usi&'i pr.&konywaP si&$i&- F& wi&r.Q w to- co napisa'i,
6ato0iast gdy napisa'i coO po.ytywni& o po'icNi .a 50 c&ntAw 'u$ do'ara- to 0usi&'i
pr.&konaP sa0yc si&$i&- F& w ty0- co napisa'i- N&st NakaO prawda,
W podo$ny0 &ksp&ry0&nci& E'i.a$&t 6&'- Ho$&rt %&0r&ic i E''iot )ronson @1"6"4
nakoni'i stud&ntAw- ktAr.y $y'i pr.&ciwni pa'&niu 0ariuany- a$y pr.ygotowa'i i wygosi'i
0owS popi&raNQcQ .aFywani& t&go narkotyku i N&go '&ga'i.acNS- ktArQ nagrano na wid&o,
6i&ktAry0 o+&rowano duF& nagrody- inny0 .aO 0a&, I tutaN wyniki $yy N&dno.nac.n&= i0
0ni&Ns.a nagroda- ty0 $ard.i&N pr.ycy'na postawa wo$&c .aFywania i '&ga'i.acNi 0ariuany,
Ho.wiNaNQc paradyg0at- $adac.& .0i&nia'i skad audytoriu0- ktAr&0u t&n +i'0 r.&ko0o
poka.ywano, 6&' i N&N wspApracownicy postawi'i ipot&.S- F& N&O'i audytoriu0 $SdQ twor.yP
stud&nci s.koy wyFs.&N- ktAr.y ni& 0aNQ N&s.c.& uks.tatowanyc postaw wo$&c pa'&nia
0ariuany- to ci stud&nci- ktAr.y nagra'i +i'0- $SdQ pr.&FywaP duFy dysonans, ?y'i$y oni w
powaFny0 ni&$&.pi&c.&/stwi&- pr.&konuNQc 0odyc- ni&Owiado0yc 'ud.i do .acowania-
ktAr& oso$iOci& uwaFa'i .a .&, )$y .r&dukowaP dysonans- wo$&c $raku duF&go u.asadni&nia
.&wnStr.n&go d'a swoic d.iaa/- 0usi&'i$y pr.&konaP sa0yc si&$i&- F& .aFywani&
0ariuany ni& N&st taki& .&,
Z drugi&N strony 6&' i N&N wspApracownicy pr.ypus.c.a'i- F& N&O'i +i'0 $y$y poka.any
oso$o0- ktAr& NuF 0aNQ uks.tatowan& postawy wo$&c t&go naogu- a .at&0 ni& 0ia$y on
Fadn&go wpywu a'$o ty'ko ni&.nac.ny na ic .acowani&- to kons&kw&ntni& .osta$y
w.$ud.ony duFo 0ni&Ns.y dysonans, 1&O'i wystQpi$y 0ay dysonans- o.nac.ao$y to 0aQ
potr.&$S .0iany postawy- a$y $ya .godna . wygos.onQ 0owQ, 6aNwiSks.a .0iana postawy
w ki&runku akc&ptacNi pa'&nia i '&ga'i.acNi 0ariuany wystQpia w grupi&- w ktAr&N stud&nci
otr.y0a'i $ard.o 0aQ nagrodS .a nagrani& +i'0u pr.ycy'ni& odnos.Qc&go siS do t&go
narkotyku i $y'i pr.&konani- F& $Sd.i& on poka.any oso$o0 0ody0- podatny0 na
p&rswa.NS, 1&O'i sQd.i'i- F& audytoriu0 N&st stanowc.o .a 'u$ pr.&ciw pa'&niu 0ariuany- to
dysonans $y 0ini0a'ny- $&. w.g'Sdu na wi&'koOP nagrody, Wyniki sQ pr.&dstawion& na
rycini& 3,5,
R:7;0A @.5. =t%&enci %wierzyli w to, co powie&zieli, tylko wte&y, #&y ich s$%chacze byli
po&atni na perswazj, a na#ro&a by$a ma$a >zaczerpnito zF 0el, 1e$mreich, Aronson, 3?O?A
Hipo&ryz(a a zapo"ieganie AI5S, W ostatnic 'atac )I9S pr.y$rao ro.0iary &pid&0ii,
WydaN& siS s&tki 0i'ionAw do'arAw na in+or0owani& o )I9S w 0ass 0&diac ora. na
pro+i'aktykS, B i'& t& ka0pani& sQ skut&c.n& w ro.pows.&cnianiu in+or0acNi- o ty'& ni& daNQ
&+&ktAw w .apo$i&ganiu ni&$&.pi&c.ny0 .acowanio0 s&ksua'ny0, 6a pr.ykad- cociaF
stud&nci wi&d.Q- Nak powaFny0 pro$'&0&0 N&st )I9S- to N&dnak .askakuNQco 0ay proc&nt .
nic stosuN& pr&.&rwatywy w kaFdy0 stosunku s&ksua'ny0, (owod&0 wydaN& siS to- F&
stosowani& pr&.&rwatyw ni& N&st wygodn&- nis.c.Q on& ro0antyc.ny nastrAN i pr.ypo0inaNQ o
coro$i& C co N&st ostatniQ r.&c.Q- o ktAr&N cci&'i$y sys.&P- gdy ccQ . ki0O wspAFyP,
Hac.&N- co potwi&rd.iy 'ic.n& $adania- 'ud.i& wyka.uNQ si'nQ t&nd&ncNS do .apr.&c.ania
ws.Sd.i& ta0- gd.i& cod.i o .acowania s&ksua'n& C w ty0 pr.ypadku d.iaa pr.&konani&-
F& )I9S stanowi pro$'&0 d'a wiSks.oOci 'ud.i- a'& ic sa0yc to ni& dotyc.y, 1&O'i 0ass
0&dia sQ ni&skut&c.n&- to c.y 0oFna .ro$iP N&s.c.& coO inn&goW
Bstatnio E''iot )ronson- Carri& >ri&d i 1&++ Ston& @1""14 osiQgnS'i p&wi&n sukc&s w
nakanianiu do uFywania pr&.&rwatyw- stosuNQc od0ianS paradyg0atu Upowi&d.i&P .nac.y
uwi&r.yPV, (oprosi'i oni stud&ntAw o pr.ygotowani& 0owy o ni&$&.pi&c.&/stwi& )I9S i
nawouNQc&N do stosowania pr&.&rwatyw w kaFdy0 stosunku s&ksua'ny0, W N&dn&N grupi&
stud&nci N&dyni& wy0yO'a'i argu0&nty, W inn&N wy0yO'a'i argu0&nty i nastSpni& odc.ytywa'i
N& pr.&d ka0&rQ wid&o- po c.y0 in+or0owano ic- F& nagrany +i'0 $Sd.i& poka.ywany
uc.nio0 s.koy Or&dni&N, WAwc.as poowa stud&ntAw w kaFd&N . grup pr.ypo0inaa so$i&
pr.ypadki- gdy sa0i ni& .astosowa'i pr&.&rwatywy- po c.y0 spor.Qd.i'i 'istS oko'ic.noOci- w
ktAryc N&N uFyci& $yo s.c.&gA'ni& trudn&- krSpuNQc& 'u$ ni&0oF'iw&,
W istoci&- stud&nci . N&dn&N grupy C t&N- ktAra ro$ia +i'0 wid&o d'a uc.niAw s.koy Or&dni&N
C po uOwiado0i&niu so$i& swoic wasnyc poraF&k w stosowaniu pr&.&rwatyw pr.&Fywa'i
duFy dysonans, Spowodowaa to Owiado0oOP wasn&N ipokry.Ni5 .dawa'i so$i& Nasno sprawS
. +aktu- F& .a'&ca'i uc.nio0 s.koy Or&dni&N okr&O'on& .acowani&- ktAr&go sa0i ni&
praktykowa'i, )$y usunQP tS ipokry.NS i podtr.y0aP swoNQ sa0ooc&nS- 0usi&'i$y sa0i
c.yniP to- co .a'&ca'i inny0, Taka $ya konk'u.Na &ksp&ry0&ntu )ronsona i N&go
wspApracownikAw, Stud&nci- ktAry0 uOwiado0iono ipokry.NS- wyka.a'i wiSks.Q skonnoOP
do c.Ssts.&go stosowania pr&.&rwatyw niF stud&nci . grupy kontro'n&N, Co wiSc&N- w
u.up&niaNQcy0 &ksp&ry0&nci& @Ston&- )ronson- Crain- Wins'ow- >n&d, 1""34 kaFdy stud&nt
0ia 0oF'iwoOP .akupu $ard.o tanic pr&.&rwatyw, Bka.ao siS- F& stud&nci . uOwiado0ionQ
ipokry.NQ duFo cStni&N N& na$ywa'i niF oso$y . po.ostayc grup, Hycina 3,6 poka.uN&
wyniki t&go &ksp&ry0&ntu,
R:7;0A @.O. Ksoby, ktrym %.wia&omiono ich hipokryzj, zacz$y praktykowa+ to, co
zaleca$y innym >zaczerpnito zF =tone, Aronson, 7rain, Winslow, Irie&, 3??@A
niewystarczajca karaF &ysonans wzb%&zony wte&y, #&y je&nostka nie ma wystarczaj'ce#o
zewntrzne#o %zasa&nienia, *e nie zaan#a*owa$a si w po*'&ane przez ni' &zia$anie l%b
zrezy#nowa$a z po*'&ane#o przez ni' obiekt%, co zwykle prowa&zi &o obni*enia atrakcyjno.ci
zakazane#o &zia$ania l%b obiekt%
2ie$ystarcza()ca &ara, ZoFon& spo&c.&/stwo +unkcNonuN&- stosuNQc c.asa0i karS 'u$
.agroF&ni& karQ, 1ako N&go c.onkowi& ciQg'& spotyka0y siS . sytuacNa0i- w ktAryc oso$y
odpowi&d.ia'n& .a utr.y0ani& prawa i por.Qd&k groFQ na0 karQ- N&O'i ni& dostosuN&0y siS do
ic .asad i r&gu'a0inAw, 6a pr.ykad podrAFuNQc autostradQ 70 0i' na god.inS wi&0y- F& gdy
.ostani&0y .apani- .apaci0y ni&0ay 0andat, 1&O'i .dar.aP siS to $Sd.i& .$yt c.Ssto-
straci0y prawo Na.dy, Jc.y0y siS wiSc pr.&str.&gania ogranic.&/ prSdkoOci- a'& ty'ko wt&dy-
gdy patro'& po'icyNn& sQ w po$'iFu, Tak sa0o d.i&ci w s.ko'& wi&d.Q- F& N&O'i $SdQ os.ukiwaP
na k'asAwc& i .ostanQ pr.yapan&- to 0ogQ $yP pr.&. nauc.yci&'a ukaran&, Jc.Q siS wiSc ni&
os.ukiwaP w o$&cnoOci nauc.yci&'a- ktAry ic o$s&rwuN&,
C.y surow& kary uc.Q dorosyc pr.&str.&gania do.wo'on&N prSdkoOciW C.y surow& kary uc.Q
d.i&ci c&niP uc.ciw& .acowani&W SQd.i0y- F& ni&, Hac.&N N&st&O0y pr.&konani- F& ws.ystko-
c.&go on& nas uc.Q- to Nak uniknQP pr.yapania, DAwiQc krAtko- .astosowani& surow&N kary
Nako Orodka powstr.y0ywania kogoO od .ro$i&nia t&go- co 'u$i- wy0aga ciQg&N c.uNnoOci i
nSkania,
(r.&NdX0y do .Nawiska .nScania siS nad inny0i, 1&st ni&.0i&rni& trudno pr.&konaP d.i&ci- F&
$ici& 0ods.yc ni& N&st do$r&, 1&st 0oF'iw&- F& w p&wnyc warunkac pr.&konaNQ siS sa0&-
iF taki& .acowani& ni& N&st pr.yN&0n&, Wyo$raX so$i&- F& N&st&O rod.ic&0 s.&Ocio'&tni&go
copca- ktAry c.Ssto $iN& swoN&go c.t&ro'&tni&go $rata, (rA$owa&O 0u tu0ac.yP- a'& na nic
siS to .dao, I tak .ac.ynas. go karaP .a N&go agr&sywn& .acowani&, 1ako rod.ic 0as. do
dyspo.ycNi wi&'& rAFnyc kar C od agodnyc @karcQc& spoNr.&ni&4 do $ard.o surowyc
@0ocny k'aps- postawi&ni& d.i&cka do kQta- po.$awi&ni& go 0oF'iwoOci og'Qdania t&'&wi.Ni
pr.&. 0i&siQc4, I0 surows.a kara- ty0 wiSks.& prawdopodo$i&/stwo- F& d.i&cko .apr.&stani&
$icia sw&go $rata C a'& ty'ko wAwc.as- gdy na ni& patr.ys., 1&st $ard.o prawdopodo$n&- F&
.nAw ud&r.y $rata- N&O'i ty'ko siS odwrAcis., DAwiQc krAtko- tak Nak wiSks.oOP ki&rowcAw
uc.y siS .wracaP uwagS na patro'& po'icyNn&- gdy pr.&krac.aNQ do.wo'onQ prSdkoOP- tak sa0o
twAN s.&Ocio'at&k ni& traci pr.yN&0noOci w .nScaniu siS nad 0ods.y0 $rat&0- on N&dyni&
nauc.y siS ni& ro$iP t&go w twoN&N o$&cnoOci- $y uniknQP kons&kw&ncNi,
ZaAF0y- F& .agro.i&O 0u $ard.o agodnQ karQ, W o$u pr.ypadkac - pr.y groX$i& kary
surow&N i agodn&N C d.i&cko pr.&Fywa dysonans, 1&st ono Owiado0&- F& ni& $iN& swoN&go
0a&go $rata- Nak i t&go- F& $ard.o cciao$y go ud&r.yP, 1&O'i 0a ono cSP ud&r.yP swoN&go
$rata i ni& c.yni t&go- to i0p'icit& .adaN& so$i& pytani&= U9'ac.&go ni& $iNS 0oN&go 0a&go
$rataWV W pr.ypadku surow&go .agroF&nia 0a pr.&konuNQcQ odpowi&dX w +or0i&
wystarc.aNQc&go .&wnStr.n&go u.asadni&nia= U6i& $iNS go- poni&waF gdy$y0 to .ro$i- to
rod.ic& $y 0ni& ukara'iV, WyNaOni&ni& taki& r&dukuN& dysonans,
W sytuacNi agodn&go .agroF&nia d.i&cko rAwni&F pr.&Fywa dysonans, )'& .adaNQc so$i&
pytani&= U9'ac.&go ni& $iNS 0oN&go 0a&go $rataWV- ni& 0a pr.&konuNQc&N odpowi&d.i-
poni&waF .agroF&ni& N&st tak agodn&- F& ni& 0oF& dostarc.yP wystarc.aNQc&go u.asadni&nia,
9.i&cko ni& ro$i c.&goO- co cciao$y ro$iP- i cociaF 0a u.asadni&ni& t&go- F& ni& $iN& $rata-
to N&dnak ni& N&st ono wystarc.aNQc&, W t&N sytuacNi nada' pr.&Fywa dysonans, 9'at&go
d.i&cko 0usi .na'&XP inny sposA$ u.asadni&nia +aktu- F& ni& N&st agr&sywn& wo$&c $racis.ka,
I0 agodni&Ns.& .agroF&ni&- ty0 0ni&Ns.& u.asadni&ni& .&wnStr.n&5 i0 0ni&Ns.&
u.asadni&ni& .&wnStr.n&- ty0 wiSks.a potr.&$a u.asadni&nia w&wnStr.n&go, 9.i&cko 0oF&
.r&dukowaP swAN dysonans- pr.&konuN& si&$i&- F& tak naprawdS ni& cc& $iP $rata, Z c.as&0
0oF& pANOP da'&N w swoi0 pos.ukiwaniu u.asadni&nia w&wnStr.n&go i u.naP- F& $ici& 0ayc
d.i&ci ni& N&st .a$awn&, (o.wa'ani& d.i&cio0 na swo$odS konstruowania swoN&go wasn&go
u.asadni&nia w&wnStr.n&go N&st rAwno.nac.n& . u0oF'iwi&ni&0 i0 uks.tatowania trwa&go
.$ioru wartoOci,
Ws.ystko- o c.y0 dotycc.as $ya 0owa- to sp&ku'acN&, C.y groX$a agodn&N kary .a Naki&O
.acowani& .0ni&Ns.a atrakcyNnoOP t&go .acowania w wiSks.y0 stopniu niF p&rsp&ktywa
kary surow&NW %ipot&.a ta $ya po ra. pi&rws.y w&ry+ikowana w &ksp&ry0&nci& .
pr.&ds.ko'aka0i )ronson- Caris0it- 1"634,
Z& w.g'Sdu na to- F& w &ksp&ry0&nci& ty0 $ray ud.ia $ard.o 0a& d.i&ci- w.g'Sdy &tyc.n&
wyk'uc.ay odd.iaywani& na waFn& wartoOci- taki& Nak t&- ktAr& dotyc.Q .acowa/
agr&sywnyc, ?adac.& prA$owa'i .0i&niP coO- co ni& 0iao duF&go .nac.&nia spo&c.n&go-
a'& $yo waFn& d'a d.i&ci- 0ianowici& ic pr&+&r&ncN& d'a rAFn&go rod.aNu .a$aw&k,
Eksp&ry0&ntator naNpi&rw prosi kaFd& d.i&cko- a$y oc&nio atrakcyNnoOP ki'u .a$aw&k,
6astSpni& wska.ywa na .a$awkS- ktArQ d.i&cko oc&nio Nako $ard.o atrakcyNnQ- i 0Awi- F&
ni& wo'no 0u siS niQ $awiP, (oowa d.i&ci $ya .agroFona agodnQ karQ w pr.ypadku
ni&posus.&/stwa5 druga po'owa C karQ surowQ, Eksp&ry0&ntator nastSpni& opus.c.a pokAN-
stwar.aNQc d.i&cio0 0oF'iwoOP $awi&nia siS ws.ystki0i .a$awka0i i .ara.&0 s.ansS
pokonania pokusy .a$awy .a$awkQ .aka.anQ, [adn& d.i&cko po niQ ni& siSgnSo,
(o ki'ku 0inutac &ksp&ry0&ntator powraca do pokoNu i prosi d.i&cko- a$y oc&nio- Nak
$ard.o 'u$i kaFdQ .a$awkS, (oc.Qtkowo ws.ystki& d.i&ci cciay $awiP siS .a$awkQ
.aka.anQ, W c.asi& trwania pokusy powstr.y0yway siS od t&go, To powodowao- F& u d.i&ci
.osta w.$ud.ony dysonans, 1ak .ar&agowayW T&- ktAry0 .agroFono surowQ karQ- 0iay
wystarc.aNQc& u.asadni&ni& d'a .ani&cania .a$awy, Wi&d.iay- d'ac.&go ni& $awiy siS
atrakcyNnQ .a$awkQ- i d'at&go ni& 0iay Fadn&go powodu- a$y .0i&niaP swoNQ postawS wo$&c
ni&N, T& d.i&ci nada' oc&niay NQ Nako $ard.o atrakcyNnQ5 prawdS powi&d.iaws.y- ni&ktAr&
$ard.i&N N&N pragnSy t&ra. niF pr.&d wprowad.&ni&0 .agroF&nia,
) Nak .ar&agoway inn& d.i&ciW 6i& 0aNQc wystarc.aNQc&go .&wnStr.n&go u.asadni&nia d'a
powstr.y0ania siS od .a$awy- d.i&ci- ktAry0 .agroFono agodnQ karQ- potr.&$oway
w&wnStr.n&go u.asadni&nia- a$y .r&dukowaP swAN dysonans, (otra+iy on& pr.&konaP si&$i&-
F& powod&0- d'a ktAr&go ni& $awiy siS .a$awkQ- $yo to- F& tak naprawdS N&N ni& 'u$iQ,
Bc&niay .aka.anQ .a$awkS Nako 0ni&N atrakcyNnQ niF na poc.Qtku &ksp&ry0&ntu, Bpisan&
.Nawisko N&st do$ry0 pr.ykad&0 usprawi&d'iwiania si&$i&- ktAr& prowad.i do autop&rswa.Ni
w .acowaniu $ard.o 0ayc d.i&ci,
Tr$ao#@ prze&ony$ania sa!ego sie"ie, (owi&d.0y- F& N&st&O na wykad.i&- na ktAry0 N&st
0owa o ty0- F& X'& N&st os.ukiwaP, DoF& to 0i&P cwi'owy wpyw na twoNQ postawS wo$&c
os.ukiwania, )'& ki&dy tyd.i&/ 'u$ dwa tygodni& pAXni&N .naNd.i&s. siS w sytuacNi duF&N
pokusy- to .0iana- ktAra ostatnio nastQpia w twoN&N postawi&- prawdopodo$ni& ni& .ad.iaa
Nako Orod&k .apo$i&gawc.y, (syco'ogowi& spo&c.ni wi&d.Q- F& sa0 wykad .wyk'& ni&
powoduN& dugotrwayc .0ian postawy, W pr.&ciwi&/stwi& do t&go .aAF0y- F& .naNduN&s.
siS w t&go rod.aNu sytuacNi- Naki&N doOwiadc.yy d.i&ci w &ksp&ry0&nci& 1udsona Di''sa
@1"584 dotyc.Qcy0 os.ukiwania- ktAry .osta o0Awiony wc.&Oni&N w ty0 ro.d.ia'&, TutaN
oc.&kiwa'i$yO0y- F& .0iana postawy $Sd.i& duFo $ard.i&N gS$oka i trwaa, T& d.i&ci- ktAr&
.0agay siS . pokusQ os.ukania i siS N&N pr.&ciwstawiy- dos.y do pr.&konania- F&
os.ukiwani& N&st nikc.&0ny0 wystSpki&0- ni& d'at&go- F& ktoO i0 to powi&d.ia- a'& d'at&go-
F& sa0& si&$i& o ty0 pr.&konay- u.asadniaNQc ty0 po.$awi&ni& si&$i& atrakcyNn&N nagrody,
autoperswazjaF &$%#otrwa$a zmiana postawy, ktra jest konsekwencj' prb
%sprawie&liwiania same#o siebie
9ugot&r0inow& kons&kw&ncN& postaw uks.tatowanyc w proc&si& autop&rswa.Ni i
usprawi&d'iwiania si&$i& sQ pr&.&ntowan& w rAFnyc kont&kstac, 9o$itny0 pr.ykad&0 N&st
powtAr.&ni& pr.&. 1onatana >r&&d0ana @1"654 &ksp&ry0&ntu )ronsona i Caris0ita @1"634
. .aka.anQ .a$awkQ, W &ksp&ry0&nci& pr.&prowad.ony0 pr.&. >r&&d0ana .aka.anQ
.a$awkQ $y atrakcyNny ro$ot napSd.any $at&riQ5 ws.ystki& d.i&ci uc.&stnic.Qc& w
&ksp&ry0&nci& cciay siS ni0 $awiP, >r&&d0an .a$roni i0 t&go 0AwiQc- F& N&O'i ccQ- 0ogQ
siS $awiP inny0i .a$awka0i C ni&ci&kawy0i w porAwnaniu . .a$awkQ .aka.anQ, Tak Nak w
pi&rwotny0 &ksp&ry0&nci&- stosowa on .agroF&ni& a'$o surowQ- a'$o agodnQ karQ .a
.a0ani& t&N .asady, I tak sa0o Nak w pi&rwotny0 &ksp&ry0&nci& ws.ystki& d.i&ci
pr.&str.&gay t&N .asady, >r&&d0an nastSpni& opuOci s.koS i nigdy do ni&N ni& powrAci,
T&ra. nastSpuN& to- co N&st naN$ard.i&N int&r&suNQc&, Gi'ka tygodni pAXni&N pr.ys.a do s.koy
p&wna 0oda ko$i&ta pod pr&t&kst&0 pr.&$adania d.i&ci t&sta0i typu Upapi&r-oAw&kV, W
r.&c.ywistoOci pracowaa ona d'a >r&&d0ana- N&dnakF& d.i&ci ni& wi&d.iay- F& N&N o$&cnoOP
w Nakiko'wi&k sposA$ wiQF& siS . >r&&d0an&0- .a$awka0i 'u$ .agroF&ni&0 karQ- Naki&
poNawio siS ki'ka tygodni wc.&Oni&N, (r.ypadkowo wykonywaa swoN& t&sty w ty0 sa0y0
pokoNu- w ktAry0 >r&&d0an pr.&prowad.i swAN &ksp&ry0&nt C w pokoNu $yy t& sa0&
.a$awki, (o .ako/c.&niu $ada/ t&stowyc poprosia d.i&ci- a$y na niQ .ac.&kay- i pos.a do
pokoNu o$ok- F&$y o$'ic.yP wyniki t&stAw, Di0ocod&0 .asug&rowaa d.i&cio0- F&
o$'ic.ani& wynikAw 0oF& trocS potrwaP i F& C co .a s.c.SOci&; C ktoO po.ostawi
.a$awki- ktAry0i 0ogQ siS w ty0 c.asi& $awiP,
Wyniki $yy .askakuNQc&, (r.ytac.aNQca wiSks.oOP d.i&ci- ktAry0 >r&&d0an .agro.i
agodnQ karQ ki'ka tygodni wc.&Oni&N- postanowia . wasn&N wo'i ni& $awiP siS ro$ot&0,
Znac.na .aO c.SOP d.i&ci- ktAry0 .agroFono surowQ karQ- $awia siS ro$ot&0 waOni& t&ra.-
gdy taka 0oF'iwoOP .aistniaa, Gonkr&tni&- 78^ d.i&ci- ktAry0 groFono surowQ karQ- i ty'ko
33^ d.i&ci- ktAry0 groFono agodnQ karQ- $awio siS ro$ot&0, Tak wiSc N&dnora.ow&
.agroF&ni& agodnQ karQ $yo skut&c.n& N&s.c.& po ki'ku tygodniac- c.&go ni& 0oFna
powi&d.i&P o .agroF&niu surowQ karQ, Sia t&go .Nawiska wynika . +aktu- F& powod&0
.acowania d.i&ci ni& $ya p&rswa.Na dorosyc, Skut&c.noOP takic napo0ni&/ ni& $Sd.i&
trwaa dugo po ty0- ki&dy oso$a dorosa pr.&stani& ostr.&gaP, (r.yc.ynQ t&go- F& agodn&
.agroF&ni& karQ utr.y0ywao siS pr.&. co naN0ni&N ki'ka tygodni- $yo to- F& d.i&ci .ostay
u0otywowan& do pr.&konania sa0yc si&$i&- F& ni& 'u$iQ .aka.an&N .a$awki, Wyniki
&ksp&ry0&ntu >r&&d0ana pr.&dstawion& sQ na rycini& 3,7,
R:7;0A @.J. 9ilka ty#o&ni p(niej &zieci, ktrym za#ro*ono $a#o&n' kar', by$y &%*o mniej
sk$onne &o bawienia si zakazan' zabawk' ni* &zieci, ktrym #ro*ono s%row' kar'. Te z
$a#o&nym za#ro*eniem m%sia$y znale(+ swoje w$asne %zasa&nienie, zmniejszaj'c
atrakcyjno.+ zakazanej zabawki >zaczerpnito zF Iree&man, 3?O@,3?O5A
Co roz!ie!y przez 7nie$ystarcza()ce zasadnienie9
W ty0 ro.d.ia'& N&st 0owa o usprawi&d'iwianiu si&$i& poNawiaNQcy0 siS w sytuacNac- w
ktAryc ni& 0a wystarc.aNQc&go u.asadni&nia .&wnStr.n&go, 6a pr.ykad poka.a'iO0y- Nak
wypowi&d.&ni& c.&goO- w co ni& wi&r.ys.- $Sd.i& powodowaP .0ianS twoic pr.&kona/ w
ki&runku t&go- co powi&d.ia&O- a'& ty'ko wt&dy- gdy ni& otr.y0uN&s. Fadn&N istotn&N nagrody
.a to- co powi&d.ia&O, 9owi&d'iO0y t&F- F& powstr.y0ani& siS od konkr&tn&go d.iaania
spowoduN& spad&k N&go atrakcyNnoOci- a'& ty'ko wt&dy- gdy odpowi&dnio surowQ karQ ni&
0oFna u.asadniP kontynuacNi u'&goOci,
(oNSci& ni&wystarc.aNQc&go u.asadni&nia .&wnStr.n&go wy0aga wyNaOni&nia, W p&wny0
s&nsi& N&st ono wystarc.aNQc& C wystarc.aNQc& do wywoania okr&O'on&go .acowania, 6a
pr.ykad stud&nci w &ksp&ry0&nci& >&sting&ra i Caris0ita @1"5"4 .god.i'i siS oka0aP
innyc twi&rd.Qc- F& wykonywani& nudn&N pracy $yo int&r&suNQc&, (roO$a &ksp&ry0&ntatora
wystarc.aa- a$y tak siS .acowaP- a'& pAXni&N ni& wystarc.aa- $y usprawi&d'iwiP tak
nikc.&0ny wystSp&k wo$&c innyc stud&ntAw, Bstat&c.ni& nikt ni& pr.ykada i0 pisto'&tu do
gAw5 .god.i'i siS ka0aP . wasn&N wo'i C pr.ynaN0ni&N tak to spostr.&ga'i uc.&stnicy
&ksp&ry0&ntu,
W r.&c.ywistoOci ta sytuacNa- Nak wi&'& innyc w Fyciu- carakt&ry.uN& siS Ui'u.NQ wo'noOciV,
SQd.i0y- F& N&st&O0y wo'ni- a'& si'n& .asady i nor0y spo&c.n& c.Ssto nar.ucaNQ na0 nas.&
r.&c.ywist& .acowania, 1ak uc.&stnicy t&go &ksp&ry0&ntu 0og'i$y odpowi&d.i&P Uni&V na
upr.&N0Q- doOP ni&s.kod'iwQ proO$S .& strony autoryt&tuW SytuacNa $ya wc.&Oni&N o$0yO'ona
C i r.&c.ywiOci& $'isko 100^ uc.&stnikAw w t&go typu $adaniac .gad.a siS na proO$S
&ksp&ry0&ntatora5 waOciwi& nikt ni& 0Awi Uni&V, Tak wiSc- w Naki0 stopniu 0oFna tu 0AwiP
o prawd.iwy0 wy$or.&W 1&dnak uc.&stnicy ni& spostr.&gaNQ +aktyc.nyc ogranic.&/
0oF'iwoOci dokonania prawd.iw&go wy$oru 0iSd.y akc&ptacNQ i odr.uc&ni&0 proO$y,
(AXni&N- gdy siS .astanawiaNQ- d'ac.&go oka0a'i ni&winnQ oso$S- ni& .r.ucaNQ winy na
&ksp&ry0&ntatora- '&c. spostr.&gaNQ to ka0stwo Nako swAN oso$isty wy$Ar, 6aN'&ps.y0
sposo$&0 podtr.y0ania sa0ooc&ny N&st pr.y.nani&- F& ostat&c.ni& .adani& $yo r.&c.ywiOci&
.a$awn& i int&r&suNQc&5 w t&N cwi'i ta0to ka0stwo pr.&staN& $yP ka0stw&0,
Tak wiSc- cociaF 'u$i0y 0yO'&P o nas sa0yc Nako o istotac cakowici& racNona'nyc- to
c.Ssto .dar.a siS na0 pop&niaP c.yny- ktAryc .up&ni& ni& pr.&0yO'&'iO0y C 0AwiQc
UtakV- gdy cci&'iO0y powi&d.i&P Uni&V itd, (aradoks po'&ga na ty0- F& wi&r.Qc w nas.Q
racNona'noOP- 0QdroOP i 0ora'noOP- N&st&O0y podatni na w.$ud.anQ pr.&. dysonans cSP do
pr.&konania o ty0 sa0yc si&$i&,
To nie s) po prost nagrody l" &ary, 1ak siS oka.uN&- duF& nagrody 'u$ surow& kary sQ
&+&ktywny0 sposo$&0 dostarc.ania .&wnStr.n&go u.asadni&nia d'a Naki&goO d.iaania,
Stosowni& do t&go- c.y cc&s.- a$y ktoO coO uc.yni 'u$ a$y powstr.y0a siS od t&go c.&goO
ty'ko ra.- naN'&ps.Q strat&giQ $Sd.i& o$i&tnica duF&N nagrody 'u$ .agroF&ni& surowQ karQ, 1&O'i
N&dnak cc&s.- a$y u kogoO wyks.tacia siS gS$oko .akor.&niona postawa- to i0 0ni&Ns.a
nagroda 'u$ kara- ktAra w.$ud.a cwi'owQ u'&goOP- ty0 wiSks.a $Sd.i& ko/cowa .0iana
postawy- a wiSc $ard.i&N dugotrway skut&k, 9uF& nagrody i surow& kary stanowiQ si'n&
u.asadni&nia .&wnStr.n&- d'at&go $'okuNQ powstani& dysonansu- a .at&0 ni& dopus.c.aNQ do
.0iany postawy,
ZauwaF0y- F& to .Nawisko ni& ogranic.a siS ty'ko do nagrAd i kar5 u.asadni&nia 0ogQ t&F
wystSpowaP w $ard.i&N su$t&'n&N +or0i&, W&X0y na pr.ykad pr.yNaX/, Tu$i0y nas.yc
pr.yNaciA- u+a0y i0- wyOwiadc.a0y i0 pr.ysugi, ZaAF0y- F& N&st&O na o+icNa'ny0 o$i&d.i&
u pr.yNaciAki, (r.yNaciAka podaN& doOP d.iwni& wyg'QdaNQcQ pr.&kQskS, To ni&.up&ni&
kawa&k .i&0niaka- coP wyg'Qda na us0aFon&, UCo to N&stWV pytas. pr.&.orni&, UTo N&st
s0aFony konik po'ny5 naprawdS cciaa$y0- a$yO t&go sprA$owaV C odpowiada
pr.yNaciAka, To sy0patyc.na d.i&wc.yna i ni& cc&s. sprawiP N&N pr.ykroOci w o$&cnoOci
innyc goOci- d'at&go $i&r.&s. N&dn&go owada . ta'&r.a- wkadas. do ust- pr.&Fuwas. i
poykas., 1ak $ard.o C twoi0 .dani&0 C $Sd.i& ci s0akowa t&n nowy rarytasW
Zapa0iStaN to- poni&waF $Sd.i&0y ro.wiNaP t&n pr.ykad, ZaAF0y- F& N&st&O goOci&0 na
o$i&d.i& w do0u kogoO- kogo ni& $ard.o 'u$is., (odaN& ci on s0aFon&go konika po'n&go i
0Awi- F& $ard.o ccia$y- a$yO t&go sprA$owa, Wkadas. go do ust- pr.&Fuwas. i poykas.,
) t&ra. k'uc.ow& pytani&= w ktAr&N . tyc dwAc sytuacNi konik po'ny $ard.i&N $Sd.i& ci
s0akowaW Zdrowy ro.sQd&k 0Ag$y podpowiadaP- F& konik $Sd.i& $ard.i&N s0akowa- gdy
N&st po'&cany pr.&. pr.yNaci&'a, ZastanAw siS N&dnak nad ty0 pr.&. cwi'S, W ktAr&N sytuacNi
wystSpuN& 0ni&Ns.& u.asadni&ni& .&wnStr.n&W 6i& .waFaNQc na .drowy ro.sQd&k- t&oria
dysonansu +or0uuN& pr.&ciwstawn& pr.&widywania, W pi&rws.y0 pr.ypadku- gdy pytas.
si&$i&= U9'ac.&go .Nad&0 t&go o$r.yd'iw&go owadaWV- dysponuN&s. wystarc.aNQcy0
u.asadni&ni&0= .Nad&O go- poni&waF prosia ciS o to twoNa do$ra pr.yNaciAka, W drugi0
pr.ypadku $rakuN& ci t&go rod.aNu u.asadni&nia, 9'at&go 0usis. .na'&XP Naki&O swoN& wasn&
wyNaOni&ni&, Dusis. pr.&konaP sa0&go si&$i&- F& $yo to s0ac.ni&Ns.& niF siS spod.i&wa&O-
F& prawdS powi&d.iaws.y- to $yo naw&t do$r&,
CociaF 0oF& siS wydawaP- F& to doOP d.iwac.ny pr.ykad r&dukcNi dysonansu- ni& N&st tak
naciQgany- Nak 0Ag$yO sQd.iP, (i'ip Zi0$ardo i N&go wspApracownicy @1"654 r.&c.ywiOci&
pr.&prowad.i'i &ksp&ry0&nt ana'ogic.ny do nas.&go pr.ykadu, W ty0 &ksp&ry0&nci&
pros.ono r&.&rwistAw o .N&d.&ni& s0aFon&go konika po'n&go i pr.&dstawiono to Nako c.SOP
$ada/ nad poFywi&ni&0- ktAr& daN& s.ansS pr.&Fycia, H&.&rwiOci- ktAr.y .N&d'i owada na
proO$S srogi&goni&pr.yN&0n&go pr.&oFon&go- po'u$i'i koniki po'n& .nac.ni& $ard.i&N niF ci-
ktAr.y .N&d'i N&- sp&niaNQc proO$S pod.iwian&go i 'u$ian&go pr.&oFon&go- poni&waF 0i&'i
0a& .&wnStr.n& u.asadni&ni& d'a swoic d.iaa/, W kons&kw&ncNi pr.yNS'i oni $ard.i&N
po.ytywnQ postawS wo$&c spoFycia konikAw po'nyc- a$y usprawi&d'iwiP swoN& skQdinQd
d.iwn& i w.$ud.aNQc& dysonans .acowani&,
2ast*pst$a do"rych i zych czyn&'$
;a& dochodzi!y do l"ienia tych? &t'ry! $y#$iadczyli#!y przysg*+ !aniplac(a
.ena -ran&lina, 1&st oc.ywist&- F& N&O'i kogoO 'u$i0y- to N&st&O0y skonni do$r.& go
traktowaP- upr.&N0i& siS do ni&go .wracaP- oddawaP 0u pr.ysugi i Fyc.'iwi& siS do ni&go
uO0i&caP, 1&O'i kogoO ni& 'u$i0y traktuN&0y go 0ni&N upr.&N0i&- unika0y go- 0Awi0y o
ni0 .& r.&c.y i $yP 0oF& naw&t .adaN&0y so$i& sp&cNa'ny trud- a$y utr.&P 0u nosa, )'& co
si& stani&- N&O'i odda0y ko0uO pr.ysugSW Gonkr&tni&- co siS stani&- N&O'i .ostani&0y su$t&'ni&
nakoni&ni do wyOwiadc.&nia pr.ysugi ko0uO- kogo ni& 'u$i0yW C.y $Sd.i&0y 'u$iP go
0ni&N c.y $ard.i&NW T&oria dysonansu pr.&widuN&- F& $Sd.i&0y takQ oso$S 'u$iP $ard.i&N po
oddaniu N&N pr.ysugi,
0ie kochamy l%&zi tak bar&zo za &obro, ktrym oni nas ob&arzyli, ale za &obro, ktrym my
ob&arzyli.my ich.
) Hew To$stoj, 34O?
To .Nawisko .ostao prawi& po0iniSt& pr.&. t&or&tykAw dysonansu5 +aktyc.ni& N&st ono
c.SOciQ wi&d.y potoc.n&N, W 1736 r, ?&nNa0in >rank'in pr.y.na siS- F& wykor.ysta tS
0QdroOP w swoN&N strat&gii po'ityc.n&N, 2dy $y c.onki&0 stanow&go ciaa ustawodawc.&go
w (&nsy'wanii- utrudniaa 0u Fyci& opo.ycNa po'ityc.na i ani0o.Na N&dn&go . c.onkAw
'&gis'atury, Tak oto .ac.Q .do$ywaP N&go sy0patiS=
0ie by$o moim celem z&obywanie je#o przychylno.ci poprzez okazywanie s$%*alcze#o
powa*ania, ale ) po pewnym czasie ) pos$%*y$em si inn' meto&'. Wie&z'c, *e ma w swojej
bibliotece pewn' bar&zo rza&k' i ciekaw' ksi'*k, napisa$em &o nie#o list, wyra*aj'c
pra#nienie przeczytania jej i pytaj'c, czy o&&a$by mi przys$%# i po*yczy$ j' na kilka &ni.
0atychmiast przysta$ mi ksi'*k, a ja zwrci$em j' mniej wicej po ty#o&ni% wraz z listem, w
ktrym wyrazi$em z naciskiem swoj' w&ziczno.+. D&y spotkali.my si w ;zbie
Reprezentantw, rozmawia$ ze mn' >chocia* ni#&y prze&tem te#o nie robi$A i to bar&zo
#rzecznie! o& te#o czas% zawsze okazywa$ #otowo.+ &o s$%*enia mi przy ka*&ej na&arzaj'cej
si okazji! tak zostali.my wielkimi przyjaci$mi, a nasza przyja(/ trwa$a a* &o je#o .mierci.
est to jeszcze je&en przyk$a& s$%szno.ci starej zasa&yF CTen, kto raz wy.wia&czy$ ci
%przejmo.+, b&zie bar&ziej sk$onny &o o&&ania ci nastpnej przys$%#i ni* ten, wobec ktre#o
ty sam jeste. zobowi'zanyE. >-i#e;ow, s. <3OP<3JA
0ie %.wia&amiaj'c sobie te#o, -enjamin Iranklin by+ mo*e by$ pierwszym teoretykiem
&ysonans%.
?&nNa0in >rank'in $y wyraXni& .adowo'ony . sukc&su swoN&N 0anipu'acyNn&N strat&gii, Ta
an&gdota ni& powinna N&dnak nas C sc&ptyc.nyc naukowcAw C pr.&konaP do ko/ca, 6i&
N&st cakowici& Nasn&- c.y sukc&s >rank'ina $y spowodowany ty0 konkr&tny0 posuniSci&0
c.y po prostu N&go wd.iSki&0, )$y siS o ty0 pr.&konaP- 0usi0y .ap'anowaP i pr.&prowad.iP
&ksp&ry0&nt- w ktAry0 kontro'uN& siS taki& c&cy Nak wd.iSk, Int&r&suNQc& nas $adani&
.ostao pr.&prowad.on& pr.&. 1ona 1&ck&ra i 9a*ida Tandy:&go @1"6"4- a wiSc ponad 230 'at
po rac.&N pr.ypadkowy0 &ksp&ry0&nci& >rank'ina,
W &ksp&ry0&nci& 1&ck&ra i Tandy:&go @1"6"4 stud&nci otr.y0a'i .adani& twor.&nia poNSP- co
dawao i0 0oF'iwoOP wygrania .nac.n&N su0y pi&niSd.y, (o .ako/c.ony0 Pwic.&niu
&ksp&ry0&ntator .wrAci siS do N&dn&N tr.&ci&N uc.&stnikAw . wyNaOni&ni&0- F& pr.&.nac.y na
pr.&prowad.&ni& $adania swoN& wasn& +undus.&- ktAr& waOni& siS wyc.&rpay- co o.nac.a-
F& 0oF& $yP .0us.ony do pr.&dwc.&sn&go .ako/c.&nia &ksp&ry0&ntu, Spyta= UC.y
odda'i$yOci& 0i sp&cNa'nQ pr.ysugS i .god.i'i siS .wrAciP wygran& pr.&. was pi&niQd.&WV TS
sa0Q proO$S ski&rowano do inn&N grupy uc.&stnikAw C . tQ rAFnicQ- F& ty0 ra.&0 uc.yni to
ni& &ksp&ry0&ntator- a'& s&kr&tar. wyd.iau- ktAry .apyta- c.y .wrAci'i$y pi&niQd.&-
pr.&ka.uNQc N& na skro0ny +undus. $ada/ wyd.iau psyco'ogii, (o.ostayc uc.&stnikAw ni&
pros.ono o .wrot wygran&N, 6a koni&c ws.yscy uc.&stnicy 0i&'i wyp&niP kw&stionarius.-
ktAry dawa i0 0oF'iwoOP dokonania oc&ny &ksp&ry0&ntatora, Ci stud&nci- ktAryc udao siS
nakoniP poc'&$stwa0i do wyOwiadc.&nia &ksp&ry0&ntatorowi sp&cNa'n&N pr.ysugi- u.na'i
go .a naN$ard.i&N atrakcyNn&go, (o.osta'i oc&ni'i go Nako doOP 0i&go +ac&ta- a'& ni& tak
wspania&go- Nak wynikao . oc&n uc.&stnikAw- ktAryc pros.ono o wyOwiadc.&ni& 0u
pr.ysugi, Hycina 3,8 pr.&dstawia wyniki t&go &ksp&ry0&ntu,
R:7;0A @.4. e.li wy.wia&czyli.my kom%. przys$%#, to jest bar&ziej praw&opo&obne, *e
pocz%jemy wicej sympatii &la tej osoby >zaczerpnito z! ecker, Han&y, 3?O?A
<iedy zaczyna!y niena$idzi@ tych? &t'rych s&rzy$dzili#!y> Sporo 'at t&0u- w c.asi&
trwania woNny w Wi&tna0i&- N&d&n . nas C E''iot )ronson C wynaNQ 0od&go 0SFc.y.nS-
a$y 0u po0Ag 0a'owaP do0, Bto Nak, wspo0ina to E''iot=
Malarz by$ $a#o&n' i z nat%ry przemi$' osob'. Tko/czy$ szko$ .re&ni', zaci'#n'$ si &o
wojska i walczy$ w Wietnamie. "o op%szczeni% wojska zaj'$ si malowaniem &omw i by$
&obrym i soli&nym rzemie.lnikiem oraz %czciwym biznesmenem. H%bi$em z nim pracowa+.
"ewne#o &nia, w czasie przerwy na kaw, zaczli.my rozmawia+ o wojnie i ostrej opozycji
przeciwko niej, szcze#lnie na lokalnym %niwersytecie. Wkrtce okaza$o si, *e mieli.my
z%pe$nie o&mienne z&ania na ten temat. Kn s'&zi$, *e interwencja ameryka/ska by$a
%zasa&niona, sprawie&liwa i C%ratowa$a na .wiecie &emokracjE. a ar#%mentowa$em, *e
by$a straszliwie br%&n' wojn', *e zabijali.my, okaleczali.my i zrz%cali.my napalm na tysi'ce
niewinnych l%&ziF starcw, kobiety, &zieci ) l%&zi, ktrzy nie byli zainteresowani wojn' ani
polityk'. "atrzy$ na mnie przez &$%#i czas, potem si %.miechn'$ i powie&zia$F C"siakrewU
Doktorze, oni nie s' l%&(mi, oni s' WietnamczykamiU Kni s' *$tkamiE. "owie&zia$ to, jakby
to by$y 8akty, bez z$o.liwo.ci czy #wa$towno.ci. -y$em zaskoczony i przy#nbiony je#o
reakcj'. Gastanawia$em si, jak to mo*liwe, *eby ten m$o&y m*czyzna o mi$ym %sposobieni%,
$a#o&ny i rozs'&ny m#$ reprezentowa+ tak' postaw. ak m#$ o&mwi+ cz$owiecze/stwa
ca$ej #r%pie naro&owej,
"rzez nastpnych kilka &ni, po&czas naszych rozmw, &owie&zia$em si o nim wicej.
Kkaza$o si, *e w czasie wojny %czestniczy$ on w &zia$aniach, w ktrych mor&owano
wietnamsk' l%&no.+ cywiln'. =topniowo sta$o si jasne, *e pocz'tkowo #nbi$o #o pocz%cie
winy ) i z&a$em sobie spraw z te#o, *e m#$ on %kszta$towa+ tak' postaw wobec
Wietnamczykw, aby %.mierzy+ swj niepokj. Gnaczy to, *e #&yby %&a$o m% si przekona+
same#o siebie, i* Wietnamczycy nie s' &o ko/ca l%&(mi, to m#$by zba#atelizowa+ 8akt ich
prze.la&owania i zre&%kowa+ w ten sposb &ysonans zacho&z'cy mi&zy je#o &zia$aniami i
je#o pojciem a jako osoby przyzwoitej.
1&st sprawQ oc.ywistQ- F& sp&ku'acN& na t&0at t&go- co 0ogo $yP pr.yc.ynQ taki&N postawy
ow&go c.owi&ka- sQ da'&ko ni&ro.str.ygaNQc&, CociaF 0oFna so$i& tu0ac.yP- F& poniFa on
Wi&tna0c.ykAw po to- a$y .r&dukowaP swAN dysonans- to N&dnak sytuacNa N&st $ard.i&N
.oFona5 na pr.ykad 0Ag 0i&P .aws.& n&gatywnQ i p&nQ upr.&d.&/ opiniS o
Wi&tna0c.ykac i d'at&go atwi&N 0u $yo .acowywaP siS $ruta'ni& wo$&c nic, CcQc 0i&P
p&wnoOP- F& u.asadni&ni& okruci&/stwa 0oF& poNawiP siS w takic sytuacNac- psyco'ogowi&
spo&c.ni powinni odstQpiP na cwi'S od .a0Stu prawd.iw&go Owiata i w&ry+ikowaP tS
ipot&.S w $ard.i&N kontro'owanyc warunkac 'a$oratoriu0 &ksp&ry0&nta'n&go,
1&O'i cc&0y .$adaP .0ianS postawy- traktowanQ Nako wynik spr.&c.nyc &'&0&ntAw
po.nawc.yc- to powinniO0y wi&d.i&P- Naka ona $ya- .ani0 N&s.c.& poNawio siS .acowani&
w.$ud.aNQc& dysonans, Taka sytuacNa $ya $adana w& wc.&sny0 &ksp&ry0&nci&
pr.&prowad.ony0 pr.&. G&ita 9a*isa i Edwarda E, 1on&sa @1"604, GaFdy uc.&stnik
o$s&rwowa 0od&go 0SFc.y.nS- . ktAry0 pr.&prowad.ano wywiad- pot&0 na podstawi& t&N
o$s&rwacNi spor.Qd.ano ana'i.S N&go wad, Jc.&stniko0 po'&cono- a$y powi&d.i&'i 0od&0u
0SFc.yXni& @wspApracownikowi4- F& u.naNQ go .a pytki&goni&godn&go .au+ania i nudn&go
c.owi&ka, Zdoa'i oni C po dokonan&N 0anipu'acNi &ksp&ry0&nta'n&N C pr.&konaP sa0yc
si&$i&- F& ni& 'u$iQ o+iary swoN&go okruci&/stwa, DAwiQc krAtko- po wypowi&d.&niu opinii- o
ktAryc wi&d.i&'i- F& . p&wnoOciQ go poniFQ- pr.&kona'i sa0yc si&$i&- F& na to .asuFy,
(owrAP0y do nas.&go pr.ykadu . 0a'ar.&0 do0Aw, ZaAF0y na cwi'S- F& ws.yscy 'ud.i&-
ktAryc on .a$i 'u$ oka'&c.y w Wi&tna0i&- $y'i w p&ni u.$roNony0i Foni&r.a0i wrogi&N
ar0ii, C.y sQd.is.- F& doOwiadc.a$y wAwc.as aF taki&go dysonansuW SQd.i0y- F& to ni& N&st
prawdopodo$n&, 2dy ktoO wa'c.y . pr.&ciwniki&0 na woNni&- to N&st to sytuacNa Uty a'$o NaV5
gdy$y Aw 0SFc.y.na ni& .a$i swoN&go pr.&ciwnika- to ta0t&n 0Ag$y .a$iP N&go, Tak wiSc
cociaF oka'&c.&ni& 'u$ .a$ici& drugi&N oso$y prawdopodo$ni& nigdy ni& N&st atw&- to N&dnak
ni& N&st wca'& tak ciSFki0 $r.&0i&ni&0- N&O'i o+iara ni& N&st ni& u.$roNony0 cywi'&0 C
d.i&cki&0- ko$i&tQ c.y starc&0,
Sp&ku'acN& t& .naNduNQ potwi&rd.&ni& w wynikac $adania pr.&prowad.on&go pr.&. E''&n
?&rsc&id i N&N wspApracownikAw @?&rsc&id- ?oy&- Wa'st&r- 1"684, Stud&nci do$rowo'ni&
$ra'i ud.ia w &ksp&ry0&nci&- w ktAry0 kaFdy . nic ap'ikowa @r.&ko0o4 $o'&sn& i0pu'sy
&'&ktryc.n& inn&0u stud&ntowi, Bc.ywist& N&st- F& stud&nci ci poniFa'i swoNQ o+iarS
ap'ikowani&0 N&N prQdu, 1&dnakF& poowi& stud&ntAw powi&d.iano- F& nastQpi .0iana C t&n-
ktAr&0u ap'ikowa'i i0pu'sy &'&ktryc.n&- $Sd.i& 0ia pAXni&N 0oF'iwoOP odw.aN&0niP siS ty0
sa0y0, Ci- ktAr.y $y'i pr.&konani- F& ic o+iara $Sd.i& siS 0oga pAXni&N od&graP- ni&
poniFa'i N&N, DAwiQc krAtko- poni&waF o+iara 0oga wyrAwnaP racunki- d'at&go dysonans
$y $ard.o 0ay i d'at&go kr.ywd.ici&'& ni& 0i&'i potr.&$y poniF&nia swoN&N o+iary- a$y
pr.&konaP si&$i&- F& ona na to .asuFya,
W czasie wojny, szcze#lnie #&y bezbronna l%&no.+ cywilna ) starcy, kobiety i &zieci ) jest
celem wojskowej przemocy, *o$nierze zaan#a*owani w takie &zia$ania b&' mieli sk$onno.ci
&o poni*ania i &eh%manizowania swoich o8iar ) po &okonanym czynie ) aby zre&%kowa+
swj &ysonans.
Wyniki &ksp&ry0&ntAw 'a$oratoryNnyc po.wa'aNQ wi&r.yP w nas.& sp&ku'acN& odnos.Qc& siS
do .acowania 0a'ar.a do0Aw5 sug&ruNQ on&- F& w c.asi& woNny Foni&r.& 0aNQ wiSks.Q
potr.&$S poniFania cywi'nyc o+iar @poni&waF on& ni& 0ogQ siS odw.aN&0niP ty0 sa0y04
niF o+iar wOrAd woNskowyc, Co wiSc&N- ki'ka 'at po ty0- gdy E''iot spotka ow&go 0a'ar.a-
podo$n& .acowania $yy oc&nian& w c.asi& ro.prawy pr.&d sQd&0 woNskowy0- podc.as
ktAr&N poruc.nik Wi''ia0 Ca''&y $y sQd.ony .a swAN ud.ia w 0asowy0 0ord.i& ni&winnyc
'ud.i w Dy Tai w Wi&tna0i&, W dugi0 i s.c.&gAowy0 .&.naniu psyciatra poruc.nika
Ca''&ya stwi&rd.i caki&0 Nasno- F& oskarFony traktuN& Wi&tna0c.ykAw Nako pod'ud.i,
1ak widaP- syst&0atyc.n& $adania w t&N d.i&d.ini& dowod.Q- F& 'ud.i&- ktAr.y dopus.c.aNQ siS
aktAw okruci&/stwa- wycod.Q . t&go psycic.ni& oka'&c.&ni, DoF&0y nigdy ni& dowi&d.i&P
siS na p&wno- Nak to siS stao- F& 0a'ar. do0Aw- poruc.nik Ca''&y i tysiQc& innyc
a0&ryka/skic Foni&r.y .ac.S'i traktowaP Wi&tna0c.ykAw Nako pod'ud.i- a'& wydaN& siS
u.asadnion& pr.yNSci& ipot&.y- F& ki&dy 'ud.i& $iorQ ud.ia w woNni&- gd.i& .ostaN& .a$ityc
wi&'& ni&winnyc osA$- wt&dy 0ogQ oni siS staraP poniFyP o+iary- a$y u.asadniP swAN
wspAud.ia w .$rodni- 0ogQ . nic FartowaP- na.ywaP ic UFAtka0iV i odc.owi&c.aP,
Ironia po'&ga na ty0- F& skut&c.n& odc.owi&c.&ni& o+iary w r.&c.ywistoOci .ap&wnia
kontynuacNS- a naw&t nasi'&ni& okruci&/stwa, Bka'&c.ani& i .a$iNani& pod'ud.i staN& siS
atwi&Ns.& niF oka'&c.ani& i .a$iNani& 'ud.i, Tak wiSc- t&n sposA$ r&dukowania dysonansu 0a
$ard.o powaFn& kons&kw&ncN&= .wiSks.a on prawdopodo$i&/stwo- F& 'ud.i& $SdQ pop&niaP
okruci&/stwa- ktAr& stanQ siS cora. wiSks.& w toku ni&sko/c.on&go a/cuca pr.&0ocy- po
ktAr&N nastQpi usprawi&d'iwiani& si&$i& @popr.&. odc.owi&c.ani& o+iary4- a pot&0 N&s.c.&
wiSks.a pr.&0oc i $ard.i&N int&nsywn& odc.owi&c.ani&, W t&n sposA$ 0ogQ .aistni&P
ni&wiarygodn& akty 'ud.ki&go okruci&/stwa- taki& Nak na.istowski& Uostat&c.n& ro.wiQ.ani&V-
ktAr& doprowad.io do wy0ordowania s.&Ociu 0i'ionAw &urop&Nskic [ydAw, 6i& tr.&$a
.a.nac.aP- F& okruci&/stwa ni& sQ pr.&s.oOciQ- a'& sQ tak aktua'n& Nak d.isi&Ns.& ga.&ty,
0ie ma nic takie#o, cze#o l%&zie nie potra8iliby pochwali+ l%b potpi+ i nie znale(+ &la te#o
%zasa&nienia.
) Molier, Mizantrop
Deh%manizowanie o8iar &ostarcza a#resorowi %zasa&nienia je#o br%talnych &zia$a/.
Tzasa&nienie to stanowi po*ywk &la przera*aj'ce#o, nie ko/cz'ce#o si $a/c%cha
narastaj'cej przemocy wobec w$asnych o8iar.
5o$ody #$iadcz)ce o istnieni napi*cia !oty$acy(nego
ZNawisko dysko0+ortu- c.y'i napiScia- N&st k'uc.ow& d'a dokadn&go spr&cy.owania t&orii
dysonansu po.nawc.&go, 6apiSci& napSd.a 0as.ynS- skania N&dnostkS do .0iany swoN&N
postawy 'u$ .acowania, C.y istni&NQ Naki&O ni&.a'&Fn& dowody Owiadc.Qc& o ty0- F& 'ud.i&-
ktAr.y pr.&FywaNQ dysonans- sQ w stani& dysko0+ortu 'u$ napiSciaW >ascynuNQcy &ksp&ry0&nt
pr.&prowad.ony pr.&. Darka ZannS i 1o&'a Coop&ra @1"7#4 dostarc.a takic dowodAw,
Jc.&stnicy $iorQcy ud.ia w ic $adaniac otr.y0a'i p'ac&$o C pigukS . 0'&ka w pros.ku-
ni& wpywaNQcQ w Fad&n sposA$ na proc&sy +i.No'ogic.n&, 6i&ktAry0 powi&d.iano- F& piguka
w.$ud.i w nic napiSci&- inny0 .aO- F& wprowad.i ic w stan spokoNu i .r&'aksowania,
Jc.&stniko0 . grupy kontro'n&N .ako0unikowano- F& piguka ni& $Sd.i& 0iaa na nic
Fadn&go wpywu, (o .aFyciu piguki kaFda oso$a pisaa do$rowo'ni& &s&N spr.&c.ny . wasnQ
postawQ- a .at&0 taki- ktAry w.$ud.a dysonans,
T&oria dysonansu pr.&widuN&- F& w taki0 wypadku uc.&stnicy .0i&niQ postawy-
dostosowuNQc N& do swoic &s&NAw- ccQc .r&dukowaP ni&pr.yN&0ny stan napiScia- a'& ty'ko
wt&dy- gdy r.&c.ywiOci& odc.uNQ napiSci&, 6ato0iast- N&O'i ni&ktAr.y . uc.&stnikAw $SdQ
sQd.iP- F& napiSci&- ktAr& pr.&FywaNQ- N&st spowodowan& pigukQ- to ni& wystQpi u nic
potr.&$a .0iany postawy- $y podtr.y0aP swoNQ sa0ooc&nS, 1&O'i uc.&stnicy .aO $SdQ sQd.iP-
F& powinni $yP w stani& .r&'aksowania wywoan&go d.iaani&0 piguki- to Naki&ko'wi&k
napiSci&- ktAr& $SdQ pr.&FywaP- powinno $yP d'a nic wyra.ist& i wywoaP .0ianS postawy
w .nac.ny0 stopniu, Tak wiSc t&oria dysonansu pr.&widuN&- F& .0iana postawy wystQpi 'u$
ni& w .a'&FnoOci od t&go- c.y napiSci& spowodowan& dysonans&0 N&st 0askowan&
a't&rnatywny0 wyNaOni&ni&0 @UHacNa C .aFy&0 pigukS- ktAra 0iaa spowodowaP napiSci&5
oto d'ac.&go tak waOni& siS c.uNSV4 c.y t&F N&st w.0acnian& a't&rnatywny0 wyNaOni&ni&0
@UB ni& C .aFy&0 pigukS- ktAra 0iaa 0ni& .r&'aksowaP- a Na c.uNS napiSci&V4,
Wyniki u.yskan& pr.&. ZannS i Coop&ra @1"7#4 potwi&rd.iy t& pr.&widywania, Jc.&stnicy .
grupy kontro'n&N dokona'i .nac.Qcyc .0ian w swoic postawac- takic Nakic oc.&kiwano
$y w typowy0 &ksp&ry0&nci& nad dysonans&0, 1&dnakF& uc.&stnicy- u ktAryc w.$ud.ono
napiSci&- ni& .0i&ni'i swyc postaw C oni pr.ypisywa'i odc.uwany dysko0+ort d.iaaniu
piguki- a ni& +aktowi napisania ni&.godn&go .& swoi0i postawa0i &s&Nu, Wr&s.ci&
uc.&stnicy- ktAry0 powi&d.iano- F& $SdQ .r&'aksowani- .0i&ni'i postawy naw&t $ard.i&N niF
ci . grupy kontro'n&N, Wywnioskowa'i oni- F& napisani& &s&Nu spr.&c.n&go . ic
pr.&konani&0 wywoao u nic duFy dysonans- poni&waF odc.uwa'i dysko0+ort po0i0o
.aFycia d.iaaNQc&N uspokaNaNQco piguki, Zat&0 wywnioskowa'i oni- F& ic .acowani& $yo
ni&.godn& . ic o$ra.&0 sa0yc si&$i& Nako 'ud.i pr.y.woityc i ro.sQdnyc- a .0i&ni'i
swoN& postawy- $y $yy $ard.i&N .godn& . tr&OciQ ic &s&NAw, Wyniki t&go $adania
pr.&dstawion& sQ na rycini& 3,",
R:7;0A @.?. e.li osoby mo#' b$&nie spostrze#a+ przyczyny napicia zwi'zane#o z
&ysonansem, to nie wyst'pi % nich typowa zmiana postawy po napisani% esej% sprzeczne#o z
ich przekonaniami. est to istotne potwier&zenie tezy, *e &ysonans powo&%je powstanie
8izjolo#iczne#o napicia >zaczerpnito zF Ganna, 7ooper, 3?J6A
2o$e &iern&i $ "adaniach nad podtrzy!y$anie! sa!ooceny
W ro.d.ia'& ty0 poka.uN&0y- F& 'ud.i& 0aNQ potr.&$S spostr.&gania si&$i& Nako ogA'ni&
int&'ig&ntnyc- ro.sQdnyc i pr.y.woityc, I r.&c.ywiOci&- to co wywouN& .0ianS postawy i
.ni&ks.tac&nia poNawiaNQc& siS w proc&si& r&dukcNi dysonansu- to waOni& potr.&$a
podtr.y0ywania po.ytywn&go o$ra.u sa0&go si&$i&, 6a pi&rws.y r.ut oka wi&'& .acowa/
opisanyc w ty0 ro.d.ia'& wydaN& siS d.iwnyc= 'ud.i& .ac.ynaNQ $ard.i&N ni& 'u$iP osA$-
ktAry0 wyr.Qd.i'i s.kodS- innyc .aO 'u$iP $ard.i&N po oddaniu i0 pr.ysugi5 'ud.i& wi&r.Q
w& wasn& ka0stwo ty'ko wt&dy- gdy otr.y0uNQ 0aQ 'u$ ni& otr.y0uNQ Fadn&N nagrody .a
oka0ani& innyc itd, ?yo$y trudno .ro.u0i&P t& .acowania- gdy$y ni& wi&d.a- ktAr&N
dostarc.a t&oria dysonansu po.nawc.&go,
W ostatnic 'atac psyco'ogowi& C w nowyc- +ascynuNQcyc ki&runkac $adawc.yc C
pr.yNS'i podstawow& .aoF&ni&- F& istni&N& +unda0&nta'na potr.&$a podtr.y0ywania swoN&N
sa0ooc&ny, 6a pr.ykad wiSks.oOP $ada/ nad dysonans&0 dotyc.ya t&go- Nak o$ra. nas
sa0yc .ostaN& .agroFony pr.&. wasn& .acowani&- taki& Nak oka0ani& kogoO 'u$ d.iaani&
ni&.godn& . wasnQ postawQ, )$raa0 T&ss&r @1"884 nato0iast $ada- Nak o$ra. nas sa0yc
0oF& $yP .agroFony pr.&. .acowani& innyc 'ud.i i Naki& waFn& i0p'ikacN& 0a to d'a
nas.yc .wiQ.kAw 0iSd.yoso$owyc,
Teoria podtrzy!y$ania poczcia $asne( $arto#ci
ZaAF0y- F& uwaFas. si&$i& .a $ard.o do$r&go kucar.a C .a naN'&ps.&go kucar.a wOrAd
ws.ystkic twoic pr.yNaciA i .naNo0yc, 6ic.&go $ard.i&N ni& kocas. niF swo$odn&
traktowani& pr.&pisu ku'inarn&go- wprowad.ani& swoic wasnyc- twArc.yc popraw&k- aF
powstani& wspaniaa- s0akowita- nowa potrawa, 6astSpni& pr.&prowad.as. siS do inn&go
0iasta- po.naN&s. nowyc pr.yNaciA i C wyo$raX so$i&; C twAN nowy naN'&ps.y pr.yNaci&'
oka.uN& siS ni&.rAwnany0 kucar.&0- duFo '&ps.y0 od ci&$i&, 1ak $Sd.i&s. siS c.uW
(r.y.nas.- iF 0Ag$yO $ard.o siS .0artwiP ty0 +akt&0,
T&ra. ro.waF0y ni&co innQ sytuacNS, ZaAF0y- F& twoNa nowa naN'&ps.a pr.yNaciAka ni& N&st
wspaniaQ kucarkQ- a'& $ard.o uta'&ntowanQ artystkQ, C.y w t&N sytuacNi $Sd.i&s. pr.&Fywa
NakiO dysko0+ortW 6i&wQtp'iwi& ni&5 prawdopodo$ni& $Sd.i&s. siS pawi w $'asku N&N
sukc&su, UWi&s. coW C $Sd.i&s. prawdopodo$ni& 0Awi do kaFd&go C 0oNa d.i&wc.yna
spr.&daa ki'ka swoic o$ra.Aw w naN$ard.i&N &ksk'u.ywnyc ga'&riac 6ow&go 1orkuV,
HAFnica 0iSd.y ty0i dwi&0a sytuacNa0i po'&ga na ty0- F& w pi&rws.&N . nic twAN pr.yNaci&'
N&st '&ps.y w d.i&d.ini&- ktAra N&st d'a ci&$i& $ard.o waFna- a 0oF& naw&t k'uc.owa d'a
twoN&go poNScia 1a, Ws.yscy posiada0y .do'noOci i c&cy- do ktAryc pr.ywiQ.uN&0y
naNwyFs.Q wagS C $ywa0y s.c.&gA'ni& du0ni- gdy N&st&O0y do$ry0i kucar.a0i-
uta'&ntowany0i artysta0i- u.do'niony0i 0u.yka0i c.y t&F twArc.y0i naukowca0i, ?&.
w.g'Sdu na to- NakQ .do'noOP naN$ard.i&N w so$i& c&ni0y- N&O'i spotka0y kogoO- kto N&st w
ty0 '&ps.y od nas- prawdopodo$ni& poNawi siS kopot C kopot natury dysonansow&N, Trudno
$yP du0ny0 . wasnyc .do'noOci ku'inarnyc- N&O'i nas. naN$'iFs.y pr.yNaci&' N&st .nac.ni&
'&ps.y0 kucar.&0 od nas,
R:7;0A @.3R. Teoria po&trzymywania pocz%cia w$asnej warto.ci
Taki& N&st podstawow& .aoF&ni& teorii podtrzy!y$ania poczcia $asne( $arto#ci T&ss&ra
@1"884- ktAra gosi- F& istni&NQ tr.y waFn& c.ynniki warunkuNQc& poNawi&ni& siS dysonansu w
.wiQ.kac 0iSd.yoso$owyc a 0ianowici&=
Nak wykonuN&0y .adania w porAwnaniu . innQ oso$a,
Nak $'iski& kontakty . niQ utr.y0uN&0y
Naki& .nac.&ni& d'a d&+iniowania nas.&go 1a 0a to .adani&
1ak widaP na rycini& 3,10 ni& 0a pro$'&0u- gdy $'iski pr.yNaci&' pr.&wyFs.a nas w
wykonaniu .adania- ktAr& d'a nas ni& 0a wiSks.&go .nac.&nia, W r.&c.ywistoOci 'u$i0y
wAwc.as pr.&$ywaP w $'asku cway t&N oso$y- a naw&t w.rasta poc.uci& nas.&N wartoOci,
9ysonans wystSpuN&- N&F&'i $'iski pr.yNaci&' pr.&wyFs.a nas w wykonaniu .adania- ktAr& 0a
duF& .nac.&ni& d'a nas.&go poNScia 1a,
teoria podtrzymywania poczucia wasnej wartociF teoria, ktra #$osi, *e wyobra*enie o nas
mo*e by+ za#ro*one zachowaniem &r%#iej osoby i *e na wielko.+ te#o za#ro*enia wp$ywa
zarwno to, jak bliska jest nam ta osoba, jak i znaczenie jej zachowania &la nasze#o pojcia
a
;a& red&(e!y dysonans8 DoF&0y prA$owaP .0i&niP ktAryko'wi&k . tr.&c &'&0&ntAw
go wywouNQcyc, (o pi&rws.&- 0oF&0y ro.'uXniP nas.& kontakty . oso$Q- ktAra gAruN& nad
na0i- docod.Qc do pr.&konania- F& ostat&c.ni& ni& N&st ona tak $'iski0 pr.yNaci&'&0, ('&$an
i T&ss&r @1"814 $ada'i takQ oko'ic.noOP- stwar.aNQc sytuacNS- w ktAr&N stud&nci konkurowa'i .
inny0 stud&nt&0 @w r.&c.ywistoOci po0ocniki&0 &ksp&ry0&ntatora4- odpowiadaNQc na
pytania dotyc.Qc& wi&d.y ogA'n&N, ?adac.& tak .aaranFowa'i sytuacNS- F& w p&wnyc
oko'ic.noOciac pytania odnosiy siS do spraw- ktAr& 0iay $ard.o duF& .nac.&ni& d'a
twor.&nia wyo$raF&nia o so$i&- po0ocnik .aO odpowiada poprawni& na duFo wiSc&N pyta/,
9okadni& tak Nak pr.&widywano- w tyc warunkac oso$y naN$ard.i&N dystansoway siS od
po0ocnika twi&rd.Qc- F& ni& ccQ . ni0 pracowaP ponowni&, Z$yt duFy dysonans rod.i
pr.&$ywani& w po$'iFu kogoO '&ps.&go od nas w d.i&d.ini&- do ktAr&N pr.ywiQ.uN&0y duFQ
wagS @W&gn&r- 1"864,
9rugi0 sposo$&0 .0ni&Ns.ania takic .agroF&/ d'a nas.&N sa0ooc&ny N&st .0iana .nac.&nia-
Naki& 0a dan& .adani& d'a twor.&nia wyo$raF&nia 1a, 1&O'i nas. nowy pr.yNaci&' gotuN& duFo
'&pi&N niF 0y- to 0oF&0y straciP .aint&r&sowani& ty0 .aNSci&0- pr.&konuNQc si&$i&- F&
0&canika sa0ocodowa N&st waOni& ty0- co cci&'i$yO0y ro$iP, )$y .w&ry+ikowaP tS
ipot&.S- T&ss&r i (au'us @1"834 in+or0owa'i $adanyc- Nak wykona'i t&st dotyc.Qcy Owi&Fo
odkryt&N .do'noOci C int&gracNi po.na wc.o-p&rc&pcyNn&N, 2dy $adani dowi&d.i&'i siS- F& $y
on podo$ny do nic @.nac.na $'iskoOP4 i '&pi&N wykona t&st- to skania'i siS do stwi&rd.&nia-
F& ta .do'noOP ni& N&st d'a nic .$yt waFna C a wiSc tak- Nak pr.&widuN& t&oria,
Wr&s.ci&- 'ud.i& 0ogQ uporaP siS . .agroF&nia0i swoN&N sa0ooc&ny- .0i&niaNQc tr.&ci
ko0pon&nt w ty0 rAwnaniu- c.y'i po.io0 wykonania porAwnywany . wykonani&0 inn&N
oso$y, 1&O'i nas. nowy pr.yNaci&' N&st .nako0ity0 kucar.&0- to 0og'i$yO0y .r&dukowaP
dysonans- prA$uNQc staP siS N&s.c.& '&ps.y0, 1&dnakF& 0oF& to ni& $yP 0oF'iw&- gdy NuF
osiQgnS'iO0y s.c.yt nas.yc 0oF'iwoOci, 1&O'i tak- to 0oF&0y uci&c siS do $ard.i&N
dia$o'ic.n&go sposo$u- ktAry po'&ga na o$niF&niu po.io0u wykonania u nas.&go pr.yNaci&'a,
1&O'i pr.yNaci&' prosi o pr.&pis- to 0oF&0y po0inQP naNwaFni&Ns.y skadnik- a wt&dy N&go
osoO en brioche ni& $Sd.i& tak do$ry Nak nas.,
5laczego "ardzie( !ieli"y#!y po!aga@ o"ce! ni: przy(acielo$i8
C.y 'ud.i& sQ r.&c.ywiOci& tak 0aodus.ni- F& staraNQ siS sa$otowaP osiQgniScia swoic
pr.yNaciAW Z p&wnoOciQ ni& .aws.&5 N&st wi&'& pr.ykadAw nas.&N kra/cow&N
wspaniao0yO'noOci i usuFnoOci wo$&c $'iXnic, 1&O'i N&dnak w grS wcod.i sa0ooc&na- to
istni&NQ dan& Owiadc.Qc& o ty0- F& ni& N&st&O0y tak po0ocni- Nak $yO0y cci&'i sQd.iP, T&ss&r
i S0it @1"804 prosi'i stud&ntAw- a$y w.iS'i ud.ia w gr.& w U%asoV- w ktAr&N N&dna oso$a
daN& wska.Awki drugi&N- a$y ta odgada sowo, TQ drugQ oso$Q $y ktoO .naNo0y a'$o o$cy,
Stud&nci 0og'i dawaP wska.Awki- ktAr& $yy $ard.o po0ocn&- uatwiaNQc pr.&ciwnikowi
odgadniSci& sowa- 'u$ $ard.o ni&Nasn&- utrudniaNQc ro.wiQ.ani& asa, ?adac.&
.organi.owa'i to tak- F& uc.&stnicy naNpi&rw u.yskiwa'i doOP sa$& wyniki- a pAXni&N
po0aga'i inny0 grac.o0- pr.&ka.uNQc i0 atw& 'u$ trudn& wska.Awki, Cod.io o
stwi&rd.&ni&- ko0u $SdQ po0agaP $ard.i&N C o$cy0 c.y .naNo0y0W
W t&N cwi'i prawdopodo$ni& potra+is. NuF odpowi&d.i&P- Naki& sQ pr.&widywania t&orii
podtr.y0ywania poc.ucia wasn&N wartoOci, 1&O'i .adani& ni& 0a duF&go .nac.&nia d'a 'ud.i-
to na ogA ccQ- a$y pr.yNaci&'& wypad'i s.c.&gA'ni& do$r.&, 1&dnakF&- N&O'i .adani& 0a d'a
nic duF& .nac.&ni&- wAwc.as '&ps.& wyniki u.yskan& pr.&. pr.yNaciA .agraFay$y ic
sa0ooc&ni&, Tak wiSc 0og'i$y utrudniaP .adani& swoi0 pr.yNacioo0- pr.&ka.uNQc i0
wi&'o.nac.n& wska.Awki, I dokadni& taki& wyniki u.yska'i T&ss&r i S0it, (odni&O'i oni
$ard.o .nac.&ni& .adania w oc.ac ni&ktAryc uc.&stnikAw- 0AwiQc i0- F& wynik u.yskany
w gr.& wysoko kor&'uN& . ic int&'ig&ncNQ i .do'noOcia0i pr.ywAdc.y0i, W takic
oko'ic.noOciac uc.&stnicy dawa'i $ard.i&N ni&Nasn& wska.Awki swoi0 pr.yNacioo0 niF
o$cy0- poni&waF ni& cci&'i- a$y ic .naNo0i osiQgnS'i sukc&s w .adaniu- ktAr& 0iao d'a
nic duF& .nac.&ni&, Gi&dy .aO N& $agat&'i.owa'i- wt&dy 0ni&N pr&cy.yNn& wska.Awki
sug&rowa'i o$cy0- a ni& swoi0 pr.yNacioo0 @patr. ryP, 3,114,
+ycina ,$--$ .naczenie zadania dla tworzenia obrazu
a. H%&zie s' bar&ziej sk$onni pomc przyjacielowi, je.li je#o s%kces nie b&zie za#ra*a$ ich
samoocenie >zaczerpnito zF Tesser, =mith, 3?4RA
(odsu0owuNQc- $adania nad t&oriQ podtr.y0ywania poc.ucia wasn&N wartoOci poka.ay- F&
.agroF&ni& sa0ooc&ny wywouN& swoist& .acowania stanowiQc& int&r&suNQc& .Nawisko w
d.i&d.ini& .wiQ.kAw 0iSd.yoso$owyc, CociaF w wiSks.oOci tyc $ada/ prowad.onyc w
warunkac 'a$oratoryNnyc uc.&stnika0i $y'i stud&nci- to N&dnak t&oria .naNduN& rAwni&F
potwi&rd.&ni& w $adaniac arciwa'nyc i prowad.onyc w natura'nyc warunkac, T&ss&r
@1"804 na pr.ykad $ada $iogra+i& naukowcAw- sprawd.aNQc- w Nak $'iskic kontaktac $y'i
.& swoi0i oNca0i, Tak Nak pr.&widuN& t&oria- N&F&'i d.i&d.ina- w ktAr&N sp&cNa'i.owa'i siS
naukowcyV $ya taka sa0a Nak ic oNcAw- to kontakty 0iSd.y ni0i $yy $ard.i&N ogranic.on& i
napiSt&, (odo$ni& stwi&rd.ono- F& naNwiSc&N ni&poro.u0i&/ poNawia siS 0iSd.y rod.&/stw&0
w .$'iFony0 wi&ku- wAwc.as ki&dy ktAr&O osiQga .nac.ni& wyFs.y po.io0 wykonania w
.akr&si& tak k'uc.owyc spraw Nak popu'arnoOP 'u$ int&'ig&ncNa, Gi&dy po.io0 wykona'na
N&st wysoki i .adani& 0a duF& .nac.&ni& d'a poNScia 1a- to unikniSci& kon+'iktAw . c.onka0i
rod.iny 0oF& oka.aP siS trudn&, SpANr.0y- Nak powi&Ociopisar. 6or0an Daci&an @1"834
opisuN& .wiQ.ki . $rat&0 w opowiadaniu A Ri2er R%ns Thro%#h ;tF U1&dnQ . pi&rws.yc
r.&c.y- ktArQ $racia prA$owa'i po.naP- $yo to- c.y0 rAFniQ siS 0iSd.y so$Q c,,,<
6i&wQtp'iwi& rAFnic& 0iSd.y na0i ni& wydaway$y siS tak wi&'ki&- gdy$yO0y ni& $y'i tak
$'iskQ rod.inQV,
teoria autoa)irmacjiF teoria s%#er%j'ca, *e l%&zie b&' likwi&owa+ wp$yw &ysonans%
wzb%&zaj'ce#o za#ro*enie &la ich samooceny przez potwier&zanie swojej kompetencji w
&zie&zinie, ktra nie jest zwi'zana z za#ro*eniem
Teoria atoa=ir!ac(i
(r.&kona'iO0y siS- F& 'ud.i& sQ skonni wi&'& poOwiSciP- $y podtr.y0aP do$ry o$ra. sa0yc
si&$i&5 gotowi sQ .0i&niP swoN& postawy- swoN& .acowania 'u$ .wiQ.ki . inny0i 'udX0i, W
kaFdy0 pr.ypadku N&st to dQF&ni& 0aNQc& pr.ywrAciP poc.uci& uc.ciwoOci i odda'iP
konkr&tn& .agroF&ni& sa0ooc&ny, 1&O'i pa'i0y papi&rosy- to prA$uN&0y porad.iP so$i& . ty0
.agroF&ni&0 d'a nas.&go .drowia- r.ucaNQc t&n naAg 'u$ pr.&konuNQc si&$i&- F& pa'&ni& w
r.&c.ywistoOci ni& s.kod.i, C.asa0i N&dnak .agroF&nia d'a sa0ooc&ny sQ tak si'n& i trudn& do
unikniScia- F& .wyk& sposo$y r&dukowania dysonansu ni& sQ skut&c.n&, Z&rwani& . naogi&0
0oF& $yP $ard.o trudn&- Nak pr.&konay siS o ty0 0i'iony 'ud.i, Trudn& 0oF& $yP takF&
ignorowani& dowodAw Owiadc.Qcyc- F& pa'&ni& N&st d'a nas .& i 0oF& naw&t .a$iP, ) .at&0
co 0oF&0y uc.yniPW C.y pa'ac.& sQ ska.ani na ciQg& trwani& w stani& dysonansuW
?adania pr.&prowad.on& pr.&. C'aud&:a St&&'&:a @1"884 nad teori) atoa=ir!ac(i dowod.Q-
F& 'ud.i& sQ $ard.o twArc.y i &'astyc.ni w unikaniu dysonansu, 6aw&t N&O'i ni& 0oF&0y
.racNona'i.owaP .agroF&nia sa0ooc&ny- to unikni&0y dysonansu- potwi&rd.aNQc nas.Q
ko0p&t&ncNS i uc.ciwoOP w Naki&NO inn&N d.i&d.ini&, UTak- pa'S papi&rosy C 0oF&s.
powi&d.i&P C a'& .a to N&st&0 wspaniay0 kucar.&0V @'u$ .nako0ity0 po&tQ- 'u$
wspaniay0 pr.yNaci&'&0- a'$o o$i&cuNQcy0 naukowc&04, )utoa+ir0acNa N&st d&+iniowana
nastSpuNQco= 2dy nas.a sa0ooc&na N&st .agroFona- to $Sd.i&0y- N&O'i N&st to 0oF'iw&- dQFyP
do .r&dukowania dysonansu- pr.ywouNQc w pa0iSci Naki&O C ni& .wiQ.an& .& sprawQ- a'&
pi&'Sgnowan& pr.&. si&$i& C asp&kty sw&go poNScia 1a- a$y w t&n sposA$ .acowaP do$r&
0ni&0ani& o so$i&- po0i0o F& .aangaFowa'iO0y siS w Naki&O gupi& i ni&0ora'n& d.iaani&,
W wi&'u +ascynuNQcyc &ksp&ry0&ntac St&&'& i N&go wspApracownicy dowi&d'i- F& N&O'i das.
'ud.io0 0oF'iwoOP dokonania autoa+ir0acNi- to skor.ystaNQ . ni&N i uniknQ r&dukowania
dysonansu w $ard.i&N $&.poOr&dni sposA$- taki Nak .0iana swoic postaw @St&&'&- 1"885
St&&'&- %opp&- 2on.a'&s- 1"865 St&&'&- Tiu- 1"814, 6a pr.ykad St&&'&- %opp& i 2on.a'&s
@1"864 powtAr.y'i k'asyc.ny &ksp&ry0&nt 1acka ?r&0a @1"564 $adaNQcy r&dukcNS dysonansu
pod&cy.yNn&go, (oprosi'i oni stud&ntAw o us.&r&gowani& d.i&siSciu a'$u0Aw pyt
gra0o+onowyc- r.&ko0o w ra0ac $ada/ 0ark&tingowyc, 6astSpni& powi&d.iano i0- F&
$SdQ 0og'i .atr.y0aP d'a si&$i& w +or0i& nagrody a'$u0 u0i&s.c.ony pr.&. nic na piQty0
a'$o s.Asty0 0i&Nscu, W d.i&siSP 0inut po dokonany0 pr.&. nic wy$or.& pros.ono
ponowni& o os.acowani& a'$u0Aw, (r.ypo0inas. so$i&- F& w &ksp&ry0&nci& ?r&0a @1"564
po wska.aniu N&dn&go .& spr.StAw kuc&nnyc uc.&stnicy $ard.o rAFni& N& oc&ni'i- a'&
wy$ran& pr.&. si&$i& ur.Qd.&ni& c&ni'i .nac.ni& wyF&N niF to- ktAr& odr.uci'i, W t&n sposA$
Upr.&kona'iV si&$i&- F& podNS'i 0QdrQ d&cy.NS, I tak waOni& postQpia wiSks.oOP stud&ntAw w
&ksp&ry0&nci& St&&'&:a i N&go wspApracownikAw @1"864, St&&'& i N&go .&spA wprowad.i'i
N&s.c.& inn& &'&0&nty do swoN&go $adania, (oowa stud&ntAw $ya kandydata0i na
naukowcAw- a druga poowa kandydata0i na $i.n&s0&nAw, Z ko'&i poowS kandydatAw na
naukowcAw i poowS kandydatAw na $i.n&s0&nAw popros.ono o woF&ni& $iayc
'a$oratoryNnyc kit'Aw na c.as trwania &ksp&ry0&ntu, 9'ac.&go 'a$oratoryNn& kit'&W 1ak
wi&s.- kit&' 'a$oratoryNny koNar.y siS . naukQ, St&&'& i N&go wspApracownicy pr.ypus.c.a'i-
F& kit&' 'a$oratoryNny $Sd.i& p&ni U+unkcNS autoa+ir0acNiV w pr.ypadku kandydatAw na
naukowcAw- a'& ni& w pr.ypadku kandydatAw na $i.n&s0&nAw, Wyniki potwi&rd.iy ic
pr.&widywania, Gandydaci na $i.n&s0&nAw- $&. w.g'Sdu na to c.y nosi'i $ia& kit'&- c.y t&F
ni&- r&dukowa'i dysonans dokadni& tak- Nak c.yni'i to uc.&stnicy &ksp&ry0&ntu ?r&0a= po
dokonaniu wy$oru podwyFs.a'i swoNQ oc&nS wy$ran&go a'$u0u i .0ni&Ns.a'i oc&nS t&go-
ktAry odr.uci'i, (odo$ni& kandydaci na naukowcAw- ni& u$rani w $ia& kit'&- r&dukowa'i swAN
dysonans w taki sa0 sposA$, 1&dnakF& kandydaci na naukowcAw- ktAr.y $y'i u$rani w
'a$oratoryNn& kit'&- pr.&ciwstawi'i siS pokusi& .ni&ks.tac&nia swoN&N p&rc&pcNi5 'a$oratoryNn&
kit'& pr.ypo0inay i0- F& sQ o$i&cuNQcy0i naukowca0i- ty0 sa0y0 ni& $yo potr.&$y
r&dukcNi dysonansu popr.&. .0ianS swoic postaw, W r&.u'taci& or.&k'i= U?yP 0oF&
dokona&0 gupi&go wy$oru spoOrAd a'$u0Aw pyt gra0o+onowyc- a'& 0ogS . ty0 FyP-
poni&waF 0a0 wi&'& innyc r.&c.y do .ro$i&nia5 N&st&0 co naN0ni&N o$i&cuNQcy0
naukowc&0;V Jpros.c.on& wyniki pr.&dstawion& sQ na rycini& 3,12,
+/0123 ,$-4$ 5ykres dysonansu i autoa)irmacji$
Ksoby, ktrym stworzono war%nki &o a8irmacji swoich mo*liwo.ci >kan&y&aci na na%kowcw
%brani w bia$e kitleA, potra8ili przeciwstawi+ si presji, aby zre&%kowa+ &ysonans przez
po&niesienie atrakcyjno.ci wybrane#o alb%m% >zaczerpnito zF =teele, 1oppe, Donzales,
3?4OA
)$raa0 T&ss&r i 9a*id Co0&'' @1""14 dowi&d'i- F& autoa+ir0acNa 0oF& takF& usunQP
potr.&$S r&dukcNi t&go rod.aNu dysonansu- ktAry .osta opisany pr.&. t&oriS podtr.y0ywania
poc.ucia wasn&N wartoOci C to .nac.y w sytuacNi .agroF&nia pr.&. wysoki po.io0
wykonania u inn&N oso$y w d.i&d.ini&- ktAra 0a duF& .nac.&ni& d'a poNScia 1a, T&ss&r i
Corn&'' powtAr.y'i o0Awion& wc.&Oni&N $adani& T&ss&ra i S0ita @1"804- w ktAry0
uc.&stnicy gra'i w grS o na.wi& U%asoV .& .naNo0y0i i o$cy0i, 1ak so$i& pr.ypo0inas.-
oso$y- d'a ktAryc gra w U%asoV 0iaa duF& .nac.&ni& d'a ic poc.ucia wasn&N wartoOci-
prA$oway o$niFyP po.io0 gry swoic pr.yNaciA- pr.&ka.uNQc i0 wi&'o.nac.n& wska.Awki,
T&ss&r i Corn&'' wQc.y'i N&s.c.& N&d&n &'&0&nt= uc.&stniko0 dano wc.&Oni&N 0oF'iwoOP
autoa+ir0acNi w d.i&d.ini& ni& .wiQ.an&N . grQ w U%asoV, Ta grupa osA$ naNpi&rw wyp&nia
kw&stionarius.- w ktAry0 daa wyra. u.nawany0 pr.&. si&$i& wartoOcio0 0ora'ny0 c.y
r&'igiNny0, 1&s.c.& ra. oka.ao siS- F& autoa+ir0acNa usunSa potr.&$S pr.&.wyciSF&nia
.agroF&nia sa0ooc&ny w sposA$ $ard.i&N $&.poOr&dni, Jc.&stnicy ci ni& stara'i siS o$niFyP
po.io0u wykonania swoic pr.yNaciA i pr.&ka.ywa'i i0 po0ocn& wska.Awki naw&t wt&dy-
ki&dy .adani& 0iao d'a nic duF& .nac.&ni&, Zdawa'i siS 0AwiP= U1&st w por.Qdku- N&O'i 0AN
pr.yNaci&' N&st '&ps.y od& 0ni& w ty0 t&Oci& int&'ig&ncNi- poni&waF N&st wi&'& innyc spraw-
takic Nak 0oNa uc.ciwoOP- ktAr& sQ d'a 0ni& waFni&Ns.&V, GrAtko 0AwiQc- N&st&O0y $ard.o
&'astyc.ni w podtr.y0ywaniu swoN&N sa0ooc&ny, 6i& .aws.& 0usi0y $&.poOr&dnio usuwaP
.agroF&ni&- 0oF&0y siS $owi&0 sprawd.iP w Naki&O inn&N d.i&d.ini&- N&O'i oc.ywiOci& 0a0y
takQ 0oF'iwoOP i wi&d.S- Nak postSpowaP,
Pod$y:szanie poczcia $asne( $arto#ci czy sa!opot$ierdzanie8
teoria samopotwierdzaniaF teoria s%#er%j'ca, *e l%&zie posia&aj' potrzeb potwier&zania
swoje#o pojcia a, bez wz#l&% na to, czy to pojecie jest pozytywne czy ne#atywne. W
pewnych syt%acjach ta ten&encja mo*e by+ w kon8likcie z po&wy*szaniem w$asnej warto.ci
%sprawie&liwianiem siebie
DAwi'iO0y wi&'okrotni&- F& 'ud.i& $SdQ doOwiadc.aP dysonansu- i'&kroP dostr.&gaNQ
.agroF&ni& d'a sw&N sa0ooc&ny C to .nac.y- i'&kroP postQpiQ w sposA$- ktAry sprawi- F&
po0yO'Q o so$i&- iF .acowa'i siS ni&dor.&c.ni& 'u$ ni&0ora'ni&, Wnik'iwy c.yt&'nik $yP
0oF& .auwaFy- F& .aoF&ni& to N&st trudn& do o$rony w odni&si&niu do 'ud.i- ktAr.y 0aNQ .Q
opiniS o so$i&, Ho.waF0y pr.ypad&k 1asona uwaFaNQc&go si&$i& .a 0i&rn&go pisar.a o
ki&pskic u0i&NStnoOciac NS.ykowyc, (&wn&go dnia pracuN& on nad t&r0inowy0 .'&c&ni&0
wra. . ko'&FankQ- ktAra .auwaFa- F& N&go praca N&st +acowo wykonana- wspania'& napisana i
.nako0ici& wyartykuowana, 1ak $Sd.i& siS c.u 1asonW Dog'i$yO0y .akadaP- F& powini&n
siS ci&s.yP i $yP .adowo'ony- poni&waF pocwaa .& strony ko'&Fanki podniosa N&go
sa0ooc&nS,
Zara.&0 N&dnak ko'&Fanka 1asona pr.&ka.aa 0u in+or0acNS .wrotnQ- ktAra kw&stionuN& N&go
dugotrway o$ra. sa0&go si&$i& Nako ki&pski&go pisar.a- a on 0oF& 0i&P 0otywacNS do
podtr.y0ania t&go n&gatywn&go o$ra.u, 9'ac.&goW Z dwAc powodAw- .godni& . t&oriQ
sa0opotwi&rd.ania @Swann- 1"8#5 1""04, (o pi&rws.&- $rak potwi&rd.&nia o$ra.u sa0&go
si&$i& wprowad.a w stan .0i&s.ania i ni&NasnoOci5 gdy$yO0y .0i&nia'i nas.& poNSci& 1a .a
kaFdy0 ra.&0- gdy spotyka0y kogoO- kto 0a o nas innQ opiniS- to ni& $yo$y 0oF'iw&
utr.y0ani& spANn&go i .godn&go . wyo$raF&ni&0 poNScia 1a, (o drugi&- wcod.&ni& w
int&rakcNS . 'udX0i- ktAr.y spostr.&gaNQ nas inac.&N niF 0y spostr.&ga0y si&$i&- 0oF&
prowad.iP do ni&poro.u0i&/, 6i& .naNQcy nas 'ud.i& 0ogQ 0i&P ni&r&a'istyc.n& oc.&kiwania
i sprawiP kopot- gdy okaF& siS- F& ni& N&st&O0y tak 0Qdr.y 'u$ tak uta'&ntowani i twArc.y- Nak
oni o nas sQd.Q, T&pi&N wiSc po.wo'iP i0 po.naP nas.& wady od sa0&go poc.Qtku,
GrAtko 0AwiQc- N&F&'i oso$y . n&gatywny0 o$ra.&0 sa0&go si&$i& otr.y0uNQ po.ytywnQ
in+or0acNS .wrotnQ- to pr.&ciwstawn& potr.&$y poNawiaNQ siS . N&dnakowQ siQ= cSP
po.ytywn&go 0yO'&nia o so$i& popr.&. wiarS w po.ytywnQ in+or0acNS .wrotnQ @potr.&$y
podwyFs.ania poc.ucia wasn&N w a r t o O c i4 i pr.&ciwstawna i0 cSP podtr.y0ania
.godn&go- spANn&go o$ra.u sa0&go si&$i& i unikniScia .akopotania . powodu ro.po.nania
swoN&N prawd.iw&N wartoOci @potr.&$y sa0opotwi&rd.ania4, GtAr& potr.&$y .wyciSFQW
W ro.d.ia'& ty0 wyka.uN&0y- F& 'ud.i& 0aNQ si'nQ potr.&$S po.ytywn&go 0yO'&nia o so$i&
C krAtko 0AwiQc- F& ta potr.&$a podwyFs.ania poc.ucia wasn&N wartoOci istotni& wpywa na
postawy i .acowania, Dusi0y t&ra. ni&co .0ody+ikowaP to twi&rd.&ni&, Wyniki wi&'u
$ada/ sug&ruNQ- F& w p&wnyc warunkac potr.&$a sa0opotwi&rd.ania N&st si'ni&Ns.a niF
potr.&$a podwyFs.ania poc.ucia wasn&N wartoOci @)ronson- Caris0it- 1"625 ?rock i
inU 1"655 Darac&k- D&tt&&- 1"725 Swann- 1""04, 6a pr.ykad Wi''ia0 Swann i N&go
wspApracownicy stwi&rd.i'i- F& 'ud.i& wo'Q po.ostawaP w $'iskic .wiQ.kac . ty0i
pr.yNaciA0i- wspA0i&s.ka/ca0i i kocanka0i- ktAr.y oc&niaNQ ic .do'noOci podo$ni& Nak
oni sa0i @naw&t N&O'i sQ to oc&ny n&gatywn&4 @Swann- %i]on- 9& Ta Hond&- 1""25 Swann-
(&'a0- 1"884, Inny0i sowy- 'ud.i& wo'Q $yP $'isko oso$y- ktAra ni& oc&nia ic $ard.i&N
po.ytywni& niF oni oc&niaNQ si&$i&, W $'iskic .wiQ.kac wiSks.oOP 'ud.i cc&- a$y ic
spostr.&gaP taki0i- Naki0i sQ- niF $yP pr.&c&niany0i,
1&dnakF& potr.&$a sa0opotwi&rd.ania wydaN& siS do0inowaP w nas.y0 .acowaniu ty'ko w
ni&ktAryc oko'ic.noOciac, (o pi&rws.&- N&O'i kons&kw&ncN& ni&waOciw&N oc&ny ni& sQ .$yt
duF& C na pr.ykad- ki&dy nas. kontakt . ty0i oso$a0i $ywa r.adki- i N&st 0ao
prawdopodo$n& odkryci&- F& ni& N&st&O0y ki0O- ki0 siS i0 wydaN&0y C to naw&t 'ud.i& .
n&gatywny0 o$ra.&0 sa0&go si&$i& pr&+&ruNQ po.ytywnQ in+or0acNS .wrotnQ @)ronson-
1""24, (o drugi&- N&O'i 'ud.i& sQd.Q- F& osiQgnS'i NuF granic& swoic 0oF'iwoOci- to $ard.i&N
wo'Q po.ytywnQ niF ad&kwatnQ in+or0acNS .wrotnQ, (o co utwi&rd.aP siS- F& N&st&O0y
ni&doskona'i- skoro nic ni& 0oF&0y . ty0 .ro$iPW 1&dnakF& N&F&'i 'ud.i& sQd.Q- F& ic
n&gatywnQ c&cS 0oFna .0i&niP- poOwiScaNQc t&0u ni&co pracy- to pr&+&ruNQ ad&kwatnQ
in+or0acNS .wrotnQ- poni&waF ta in+or0acNa 0oF& i0 po0Ac oc&niP- co 0us.Q uc.yniP- a$y
$yP '&ps.y0 @St&&'&- Sp&nc&r- 1os&ps- 1""24,
Tmys$ jest &ziwn' maszyn', ktra potra8i $'czy+ ze sob' o8erowane jej materia$y na
najbar&ziej zaskak%j'ce sposoby.
) -ertran& R%ssell The 7ont8%est o8 1appiness 3?@R
0ni&anie pap&i rac(onalizac(i
puapka racjonalizacjiF mo*liwy sk%tek &zia$ania wywo$anych w procesie re&%kcji &ysonans%
%sprawie&liwie/ same#o siebie, ktre ostatecznie sko/cz' si $a/c%chem nie&orzecznych i
niemoralnych &zia$a/
Zacowani& po'&gaNQc& na .0ni&Ns.aniu dysonansu N&st o$ronQ &go, Taki& postSpowani&
0oF& $yP uFyt&c.n&- poni&waF croni nas.& &go pr.&d ciQgy0 .agroF&ni&05 utrwa'a
poc.uci& staoOci i wysoki&N sa0ooc&ny, 1ak N&dnak wid.i&'iO0y- .0ni&Ns.ani& dysonansu
0oF& takF& ni&OP .& so$Q ni&$&.pi&c.&/stwo, T&nd&ncNa do usprawi&d'iwiania pr.&s.&go
.acowania 0oF& prowad.iP nas do nasi'&nia racNona'i.acNi- co 0oF& $yP .gu$n&, (aradoks
po'&ga na ty0- F& a$y uniknQP 0yO'&nia o so$i& Nako o ki0O gupi0 i ni&0ora'ny0- 0noFy0y
nas.& d.iaania Owiadc.Qc& o gupoci& i ni&0ora'noOci, To .Nawisko na.ywa0y pap&)
rac(onalizac(i= skutki&0 .0ni&Ns.ania dysonansu N&st t&nd&ncNa do wikania sa0yc si&$i& w
si&ci .ni&ks.tac&/- ktAr& uni&0oF'iwiaNQ na0 wid.&ni& r.&c.y taki0i- Naki0i sQ r.&c.ywiOci&,
usprawiedliwianie samego siebieF ten&encja &o %sprawie&liwiania w$asnych &zia$a/ w cel%
po&trzymania swojej samooceny
Ldzie nie !og) :y@ sa!) zgodno#ci), 2dy$yO0y 0y- 'ud.i&- ni& uc.y'i siS na wasnyc
$Sdac- to utknS'i$yO0y w granicac nas.yc wQskic u0ysAw i nigdy siS ni& .0i&ni'i ani
ni& ro.winS'i, (oOwiScaNQc cay nas. c.as i &n&rgiS na o$ronS &go- nigdy ni& wyciQgnS'i$yO0y
nauki . wasnyc doOwiadc.&/, Za0iast t&go ukrywa'i$yO0y nas.& $Sdy pod korc&0 'u$- co
N&s.c.& gors.&- prA$owa'i uc.yniP . nic cnoty, 1ak $ya o ty0 0owa w nini&Ns.y0 ro.d.ia'&-
proc&s t&n c.Ssto uni&O0i&rt&'nia $Sdy i 0oF& prowad.iP do trag&dii, 6a pr.ykad 'ud.i&-
ktAr.y s.kod.Q inny0- 0ogQ poniFaP swoN& o+iary tak da'&c&- F& ic d.iaania ni& ty'ko
wydaNQ siS r.&c.ywiOci& usprawi&d'iwion&- a'& 0ogQ naw&t $yP pr.&. nic spostr.&gan& Nako
&roic.n& @$Sd.i&0y ana'i.owaP to .Nawisko w ro.d.iaac o agr&sNi i upr.&d.&niac4,
(odo$n& .Nawisko o$s&rwuN&0y u osA$- ktAr& gos.Qc coO- w co w r.&c.ywistoOci ni& wi&r.Q-
pr.&konuNQ si&$i& do t&go pr.&Owiadc.&nia C ni&ktAr& . tyc pr.&kona/ 0ogQ $yP tragic.ni&
$Sdn&, )uto$iogra+i& ki'ku a0&ryka/skic- naN$ard.i&N atakowanyc pr&.yd&ntAw sQ p&n&
t&go rod.aNu stwi&rd.&/- suFQcyc podnos.&niu poc.ucia wasn&N wartoOci i
usprawi&d'iwianiu sa0&go si&$i& C stwi&rd.&/- ktAr& naN'&pi&N 0oFna podsu0owaP
nastSpuNQco= U2dy$y0 0usia .ro$iP to ws.ystko N&s.c.& ra.- to nic . waFnyc r.&c.y $y0
ni& .0i&niV @1onson- 1"715 6i]on- 1""05 H&agan- 1""04,
Bd c.asu do c.asu 'ud.i& siS uc.Q i .0i&niaNQ, 1ak do tSgo docod.iW )$y siS uc.yP na swyc
$Sdac- 0usi0y $yP .do'ni do to'&rowania dysonansu tak dugo- a$y krytyc.ni& i $&. &0ocNi
.$adaP sytuacNS, Da0y wt&dy s.ansS pr.&a0ania cyk'u d.iaa/- po ktAry0 nastSpuNS
usprawi&d'iwiani& sa0&go si&$i&- a . ni0 C N&s.c.& int&nsywni&Ns.& d.iaania, ZaAF0y na
pr.ykad- F& Dary .acowaa siS ni&upr.&N0i& wo$&c swoN&go ko'&gi stud&nta, )$y to
doOwiadc.&ni& $yo d'a ni&N pouc.aNQc&- 0usi u0i&P pr.&ciwstawiP siS potr.&$i& poniF&nia
sw&N o+iary, Id&a'ni& $yo$y- gdy$y potra+ia to'&rowaP dysonans na ty'& dugo- F&$y
powi&d.i&P= U6o do$r.&- wy$ucnSa0 gni&w&05 .ro$ia0 r.&c. okrutnQ, 1&dnak to N&s.c.&
ni& Owiadc.y o ty0- F& N&st&0 .y0 c.owi&ki&0, (o.wA'ci& 0i po0yO'&P- d'ac.&go to
.ro$ia0V, 1&st&O0y w p&ni Owiado0i t&go- F& atwi&N .a'&caP niF c.yniP, Wska.Awka- Nak
pr.&.wyciSFyP trudnoOci- .awarta N&st w p&wny0 $adaniu nad autoa+ir0acNQ- ktAr&
o0Awi'iO0y wc.&Oni&N @St&&'&- 1"884, ZaAF0y- F& $&.poOr&dnio po ty0- ki&dy Dary
.acowaa siS okrutni& i .ani0 N&s.c.& poniFya swQ o+iarS- pr.ypo0niaa so$i&- F& ni&dawno
oddaa kr&w d'a C.&rwon&go Gr.yFa . 0yO'Q o o+iarac tr.Ssi&nia .i&0i 'u$ F& ostatnio
u.yskaa $ard.o do$ry wynik na &g.a0ini& . +i.yki, To autoa+ir0acNQ prawdopodo$ni&
spowoduN&- F& $Sd.i& 0oga opr.&P siS potr.&$i& .0ni&Ns.&nia dysonansu, W kons&kw&ncNi
Dary 0oF& powi&d.i&P= UTo prawda C po prostu .ro$ia0 r.&c. okrutnQ, (otra+iS N&dnak
takF& .acowaP siS wspania'&- int&'ig&ntni& i wi&'kodus.ni&V,
H.&c.ywiOci&- autoa+ir0acNQ 0oF& odgrywaP ro'S $u+ora po.nawc.&go i croniP pr.&d
u'&goOciQ wo$&c pokusy .aangaFowania siS w okrutn& i ni&0ora'n& d.iaani&, (oka.ano to
w& wc.&sny0 &ksp&ry0&nci& nad os.ukiwani&0 @)ronson- D&tt&&- 1"684, W ty0 $adaniu
stud&nci wyp&nia'i naNpi&rw t&st oso$owoOci- a nastSpni& otr.y0ywa'i +as.ywQ in+or0acNS
.wrotnQ- ktAra $ya a'$o po.ytywna @cod.io o cwi'ow& podni&si&ni& sa0ooc&ny4- a'$o
n&gatywna @cwi'ow& o$niF&ni& sa0ooc&ny4- 'u$ ni& otr.y0ywa'i w ogA'& Fadn&N in+or0acNi,
Zara. po ty0 gra'i w karty i- os.ukuNQc $&. ry.yka pr.yapania- 0og'i wygraP oka.ay pucar,
Wyniki $yy .askakuNQc&, Stud&nci . cwi'owo podni&sionQ sa0ooc&nQ potra+i'i opr.&P siS
pokusi& os.ukiwania w .nac.ni& wiSks.y0 stopniu niF stud&nci . po.ostayc grup, DAwiQc
krAtko- cwi'ow& podni&si&ni& sa0ooc&ny uodporniao ic na takQ cSP- poni&waF
ni&0ora'n& .acowani& $yo$y $ard.i&N dysonansow& niF w innyc warunkac, Tak wiSc
ki&dy stanS'i wo$&c pokusy- potra+i'i so$i& powi&d.i&P= UWspania'i 'ud.i&- tacy Nak Na- ni&
os.ukuNQV, I ni& os.ukiwa'i @.o$, takF& Sp&nc&r- 1os&ps- St&&'&- 1""35 St&&'&- Sp&nc&r-
Tync- w druku4, JwaFa0y- F& sQ to pokr.&piaNQc& wyniki- poni&waF sug&ruNQ skut&c.ny
sposA$ o$rony pr.&d puapkQ racNona'i.acNi,
Pods!o$anie
1&dny0 . naNsi'ni&Ns.yc c.ynnikAw wpywaNQcyc na .acowani& 'ud.i N&st potr.&$a-
podtr.y0ywania wysoki&N sa0ooc&ny, W ty0 ro.d.ia'& dowi&d'iO0y- F& potr.&$a ta prowad.i
do .nac.Qcyc kons&kw&ncNi d'a postaw i .acowa/, W&d'& teorii dysonans pozna$czego
'ud.i& .aws.& doOwiadc.aNQ pr.ykr&go napiScia @dysonansu- ki&dy staNQ wo$&c ele!ent'$
pozna$czych odnos.Qcyc siS do Naki&goO asp&ktu .acowania- ktAr& N&st .godn& . ic
po(*cie! ;a, Wt&dy sQ po$ud.ani do 'ikwidowania t&go dysonansu a'$o pr.&. .0ianS sw&go
.acowania- a'$o pr.&. N&go usprawi&d'iwiani& tak- a$y $yo ono .godn& . po.ytywny0
o$ra.&0 sa0&go si&$i&, (owstaNQca w t&n sposA$ .0iana .acowania N&st wyniki&0 proc&su
atopers$az(i,
9ysonans ni&ucronni& poNawia siS po podNSciu waFnyc d&cy.Ni @dysonans podecyzy(ny4-
gdy &'&0&nt po.nawc.y= UWy$ra&0 a't&rnatywS 8V N&st ni&.godny . &'&0&nt&0=
USkor.ysta$y0 .nac.ni& wiSc&N- wy$i&raNQc a't&rnatywS _d, DoFna usunQP taki dysonans-
podwyFs.aNQc oc&nS wy$ran&go pr.&d0iotu- a .aniFaNQc oc&nS a't&rnatywy odr.ucon&N,
(o.$awi&ni skrupuAw spr.&dawcy .nani sQ . t&go- F& wykor.ystuNQ tS t&nd&ncNS 'ud.i-
stosuNQc strat&giS .wanQ techni&) nis&ie( pi&i- ktAra po'&ga na stwor.&niu w u0yO'& k'i&nta
i'u.Ni- F& nastQpia transakcNa kupna produktu- podc.as gdy w r.&c.ywistoOci nic taki&go ni&
.aistniao, 9ysonans poNawia siS takF& wt&dy- ki&dy 'ud.i& wkadaNQ duFo wysiku- a$y c.yniP
coO nudn&go 'u$ u.yskaP coO ni&potr.&$n&go, (oNawia siS wt&dy dQF&ni& do zasadnienia
$ysi&- co prowad.i do podni&si&nia oc&ny osiQgniScia, Tr.&ci0 XrAd&0 dysonansu sQ
ni&0ora'n& 'u$ ni&racNona'n& .acowania- ktAry0 $rak wystarc.aNQc&go u.asadni&nia, 6a
pr.ykad- 1&F&'i 'ud.i& 0AwiQ coO spr.&c.n&go . wasnQ postawQ @"ronienie stano$is&a
sprzecznego z $asn) posta$)4 pr.y niski0 zasadnieni ze$n*trzny!- to .naNduNQ
$e$n*trzne zasadnienie swoN&go .acowania i .ac.ynaNQ wi&r.yP w to- co powi&d.i&'i,
(odo$ni& N&st- gdy 'ud.i& unikaNQ c.&goO- co 'u$iQ- a towar.ys.y t&0u nie$ystarcza()ca
&ara- to $SdQ wi&r.yP- F& t&go c.&goO naprawdS ni& 'u$iQ, Tak sa0o oddani& ko0uO pr.ysugi
pr.y $raku wystarc.aNQc&go u.asadni&nia pociQga .a so$Q poNawi&ni& siS pr.&Owiadc.&nia o
sy0patii d'a t&N oso$y, ZaskakuNQcy0 &+&kt&0 t&go rod.aNu r&dukcNi dysonansu sQ groXn&
kons&kw&ncN&= N&O'i 'ud.i& pr.yapiQ siS na sprawianiu ko0uO pr.ykroOci pr.y $raku
wystarc.aNQc&go u.asadni&nia- to $SdQ poniFaP swoNQ o+iarS- .akadaNQc- F& so$i& na to
.asuFya, Zgodni& . konc&pcNQ- F& dysonans N&st stan&0 pr.ykr&go napiScia- ktAr& po$ud.a
'ud.i do N&go usuniScia- istni&NQ dowody na to- F& dysonansowi towar.ys.y napiSci&
+i.No'ogic.n&,
W ostatnic 'atac psyco'ogowi& spo&c.ni ro.winS'i now& i +ascynuNQc& ki&runki $ada/
opart& na konc&pcNi .akadaNQc&N- F& 'ud.i& dQFQ do podtr.y0ywania swoN&N sa0ooc&ny,
Teoria podtrzy!y$ania poczcia $asne( $arto#ci 0Awi- F& dysonans powstaN& w
.wiQ.kac int&rp&rsona'nyc- N&O'i ktoO na0 $'iski osiQga wyFs.y po.io0 wykonania w
.adaniu- ktAr& 0a duF& .nac.&ni& d'a twor.&nia o$ra.u 1a, Tud.i& 0ogQ .0ni&Ns.aP t&n
dysonans- dystansuNQc siS od t&N oso$y- podwyFs.aNQc swAN po.io0 wykonania- .aniFaNQc
po.io0 wykonania t&N drugi&N oso$y 'u$ o$niFaNQc .nac.&ni& dan&go .adania, Teoria
atoa=ir!ac(i .akada- F& 'ud.i& sQ $ard.o &'astyc.ni w .0aganiu siS . .agroF&nia0i sw&N
sa0ooc&ny, 1&O'i dysonans ni& 0oF& $yP .0ni&Ns.ony pr.&. usuniSci& konkr&tn&go
.agroF&nia- to 'ud.i& 0ogQ podni&OP swoNQ sa0ooc&nS popr.&. potwi&rd.&ni& siS w Naki&NO
inn&N d.i&d.ini&, ?adania nad teori) sa!opot$ierdzania sug&ruNQ- F& potr.&$a podtr.y0ania
sa0ooc&ny wcod.i c.as&0 w kon+'ikt . potr.&$Q .w&ry+ikowania o$ra.u sa0yc si&$i&,
1&F&'i oso$y . n&gatywny0 o$ra.&0 sa0yc si&$i& o$awiaNQ siS uNawni&nia- F& ni& sQ ki0O-
ki0 siS wydaNQ- i ki&dy sQd.Q- F& 0oF'iwa N&st .0iana i poprawa 0ni&N poFQdanyc stron
sa0&go si&$i&- to $SdQ wy$i&raP takQ in+or0acNS .wrotnQ- ktAra potwi&rd.a ic niski&
0ni&0ani& o so$i&- a ni& in+or0acNS .wrotnQ- ktAra N& podnosi, 6i&$&.pi&c.&/stwo r&dukcNi
dysonansu pr.&. podni&si&ni& sa0ooc&ny wynika . t&go- F& 0oF& to .ako/c.yP siS puapkQ
racNona'i.acNi- ktAra wywouN& cora. to gups.& i $ard.i&N ni&0ora'n& d.iaania, 1ak sug&ruN&
t&oria autoa+ir0acNi- 0oF&0y uniknQP t&N puapki- uOwiada0iaNQc so$i&- F& N&st&O0y do$ry0i
i uc.ciwy0i 'udX0i- tak F& ni& 0usi0y u.asadniaP i racNona'i.owaP kaFd&go nas.&go
d.iaania,
Literatra
)ronson E, @1"78- 1""54, C.owi&k C istota spo&c.na, Wars.awa= (W6,
2r.&'ak 1, @1"714, T&oria dysonansu po.nawc.&go, W= T, Woos.ynowa @r&d,4, Dat&riay do
nauc.ania psyco'ogii, Wars.awa= (W6,
Ho.d.ia #
Poznanie spoeczne+ $ (a&i spos'" !y#li!y o #$iecie
3 c.&rwca 1"88 r, 2orQcy- wi'gotny d.i&/ w Zatoc& (&rski&N, C.onkowi& .aogi JSS
U_0c&nn&sV $roniQ swoN&go statku uporc.ywi& ostr.&'iwan&go pr.&. ki'ka ira/skic
kanoni&r&k, Bd 0i&siScy 0iSd.ynarodow& tankowc& pr.&$ywaNQc& w .atoc& sQ atakowan&
pr.&. ira/ski& statki i sa0o'oty, (r&.yd&nt H&agan .ad&cydowa o wysaniu a0&ryka/ski&N
+'oty- $y utr.y0aP droFnoOP tyc waFnyc 0orskic s.'akAw, (o0iSd.y sia0i Iranu i StanAw
$yo NuF ki'ka powaFnyc potyc.&k, 6i&dawno sa0o'ot ira/ski wystr.&'i raki&tS w stronS
JSS UStarkV, ZginSo tr.yd.i&stu si&d0iu Foni&r.y- a stat&k o0a' ni& .atonQ, Gapitana
UStarkaV o$winiono o ni&waOciwQ o$ronS okrStu i .0us.ono do od&NOcia . 0arynarki,
(owi&tr.& wyp&nia gry.Qcy dy0- ki&dy ira/ski& N&dnostki ostr.&'iwuNQ Uìnc&nn&saV .
kara$inAw 0as.ynowyc i . wyr.utni raki&towyc, 6ag'& nowoc.&sny syst&0 radarowy
Uìnc&nn&saV sygna'i.uN&- F& NakiO sa0o'ot wystartowa . ira/ski&go 'otniska i ki&ruN& siS w
stronS okrStu, Bp&rator.y radaru spi&s.Q siS . id&nty+ikacNQ 0as.yny, (a0iStaNQc atak na
UStarkaV- gorQc.kowo ana'i.uNQ napywaNQc& dan& i docod.Q do wniosku- F& N&st to ira/ski
0yO'iwi&c >-1#- ktAry 'ot&0 nurkuNQcy0 .$'iFa siS do Uìnc&nn&saV, To .owi&s.c.y
.wiastun, Taki tor 'otu o$i&raNQ sa0o'oty 0aNQc& wystr.&'iP raki&tS powi&tr.&-stat&k,
Uìnc&nn&sV natyc0iast wysya sa0o'otowi ostr.&F&nia radiow&- FQdaNQc .0iany kursu- a'&
ni& otr.y0uN& Fadn&N odpowi&d.i, 6a do0iar .&go .acina siS d.iao ru+ow& i stat&k 0usi
wykonaP gwatowny skrSt pr.y st&r.& wycy'ony0 na $urtS- idQc . prSdkoOciQ 30 wS.Aw- co
powoduN& N&go pr.&cy o 32 stopni&, Lwiata 0rugaNQ i ws.ystko- co ni& N&st u0ocowan&-
+ruwa w powi&tr.u, Gapitan Hog&rs 0a ty'ko cwi'S na podNSci& d&cy.Ni, Ho.waFa in+or0acNS
otr.y0anQ od op&ratorAw radaru, Sa0o'ot to ira/ski >-1#- ktAry 'ot&0 atakuNQcy0 ki&ruN& siS
prosto na stat&k- ni& odpowi&d.iaws.y na ostr.&F&nia radiow&, J.naNQc- F& ni& 0oF& c.&kaP
duF&N- kapitan pr.&krScQ k'uc. odpa'aNQcy- co powoduN& wystr.&'&ni& dwAc raki&t stat&k-
sa0o'ot, Gi'ka s&kund pAXni&N 0as.yna .ostaN& .nis.c.ona w powi&tr.u, Gu pr.&raF&niu
Hog&rsa i ca&go Owiata Iran wkrAtc& oOwiadc.a- F& ni& $y to 0yO'iwi&c >-1#- a'& cywi'ny
sa0o'ot r&Nsowy Iran )ir- 'ot 655- . 2"0 ni&winny0i pasaF&ra0i na pokad.i&, 6ikt ni& oca'a,
1ak 0ogo doNOP do t&N tragic.n&N po0ykiW Go0isNa O'&dc.a Darynarki ro.patrywaa
0oF'iwoOP- F& .awiodo now&- opart& na naNnowoc.&Oni&Ns.&N t&cno'ogii wyposaF&ni&
radarow& Uìnc&nn&saV- ktAr& $Sdni& .id&nty+ikowao sa0o'ot Nako >-1#, (rowad.Qcy
docod.&ni& stwi&rd.i'i N&dnak- F& spr.St radarowy d.iaa $&. .ar.utu, TaO0y . .apisa0i
sygnaAw radaru poka.yway wyraXni&- F& sa0o'ot w.nosi siS- a ni& .niFa w ki&runku
Uìnc&nn&saV- F& ni& $y to >-1# i F& .naNdowa siS w korytar.u 'otAw cywi'nyc, Z NakicO
pr.yc.yn op&rator.y radaru $Sdni& .id&nty+ikowa'i sa0o'ot w$r&w wyraXny0 dany0, 1ak
0oga pop&niP tS tragic.nQ o0ykS wysoko wys.ko'ona- wdraFana do d.iaa/ w warunkac
$oNowyc o$suga radaruW Bto pr.&d0iot t&go ro.d.iau,
poznanie spoeczneF sposb, w jaki l%&zie my.l' o sobie samych i o .wiecie spo$ecznym! a
&ok$a&niej, jak selekcjon%j', interpret%j', zapamit%j' i wykorzyst%j' in8ormacj spo$eczn' w
wy&awani% s'&w i w po&ejmowani% &ecyzji
(od&N0uN&0y d&cy.N& kaFd&go dnia, 6i&ktAr& ni& 0aNQ wi&'ki&go .nac.&nia- Nak na pr.ykad-
c.y poudniowy posi&k .N&OP w po$'iski&N s0aFa'ni- c.y t&F w $ar.& na rogu, Inn& sQ $ard.o
waFn&- na pr.ykad d&cy.Na- gd.i& studiowaP5 .ostaP psyco'ogi&0 c.y prawniki&05 poO'u$iP
?i''y:&go c.y 1i0a, W nini&Ns.y0 ro.d.ia'& .aN0uN&0y siS ty0- Nak pod&N0uN&0y t&go
rod.aNu d&cy.N&, JN0uNQc r.&c. $ard.i&N +or0a'ni&- N&go pr.&d0iot&0 N&st poznanie
spoeczne= ana'i.a t&go- w Naki sposA$ 'ud.i& s&'&kcNonuNQ- int&rpr&tuNQ i wykor.ystuNQ
in+or0acNS do +or0uowania sQdAw i pod&N0owania d&cy.Ni dotyc.Qcyc Owiata spo&c.n&go,
(r.&kona0y siS- F& 'ud.ki& istoty c.Ssto pod&N0uNQ d&cy.N& .nako0ici&- w sposA$ $ard.i&N
wyra+inowany niF naNpotSFni&Ns.& ko0put&ry, Zo$ac.y0y t&F- F& w p&wnyc oko'ic.noOciac
N&st&O0y naraF&ni na pop&niani& $r.&0i&nnyc w skutki po0y&k w& wnioskowaniu- takic
Nak u.nani& pr.&. op&ratorAw radaru- F& ro.$ysk na &krani& ic ur.Qd.&nia to 0yO'iwi&c >-
1#, B$suga radaru 0iaa do c.yni&nia . wi&'kQ i'oOciQ in+or0acNi i 0usiaa w $ard.o krAtki0
c.asi& podNQP dra0atyc.nQ d&cy.NS, 6a s.c.SOci&- .wyk'& ni& .naNduN&0y siS pod tak
stras.'iwQ pr&sNQ- gdy dokonuN&0y nas.yc cod.i&nnyc wy$orAw, SQ N&dnak p&wn& ana'ogiS
po0iSd.y ty0- Nak op&rator.y radaru int&rpr&tuNQ sygnay poNawiaNQc& siS na ic &kranac- a
cod.i&nny0 pod&N0owani&0 d&cy.Ni, W o$ydwu wypadkac 'ud.i& 0us.Q dokonywaP
pr.&g'Qdu wi&'ki&N i'oOci in+or0acNi i ro.str.ygaP- co N&st waFn&- a co 0oF& $yP .ignorowan&,
(o0yO'- Nak wi&'& danyc pr.&twar.as. .a kaFdy0 ra.&0- ki&dy ro.0awias. . innQ oso$Q
a'$o gdy wkrac.as. w Naki&ko'wi&k otoc.&ni& spo&c.n& C c.y N&st to prywatka- c.y dwor.&c
ko'&Nowy, W ty0- co siS d.i&N&- .awart& sQ dosowni& tysiQc& $itAw in+or0acNi, C.y N&st&O
.do'ny ws.ystki& .ar&N&strowaP- pr.&0yO'&P- .ar&agowaP na ni&W 2dy$yO- ro.0awiaNQc .
inny0i- .a kaFdy0 ra.&0 0usia .auwaFaP w naNdro$ni&Ns.yc s.c.&gAac kaFd&
wypowiadan& pr.&. nic sowo @i ro.waFaP kaFd&- ktAr& ni& .ostao uFyt&4- kaFdy niuans tonu
ic gosu- wyra.u twar.y i g&styku'acNi- kaFdy asp&kt ic wyg'Qdu +i.yc.n&go- kaFdQ
waOciwoOP otoc.&nia spo&c.n&go- w ktAry0 toc.y siS ro.0owa- i ws.ystko- c.&go
ki&dyko'wi&k siS dowi&d.ia&O o tyc 'ud.iac i o ty0 otoc.&niu- to,,, $y$yO spara'iFowany,
Spostr.&gani& i 0yO'&ni& pocaniao$y ciS do t&go stopnia- F& .a$rako$y NuF c.asu i &n&rgii
na NakQko'wi&k r&akcNS,
6aNwyraXni&N- 0y 'ud.i&- wyna'&X'iO0y sposA$ ro.wiQ.ania t&N trudnoOci, SQ ni0 upros.c.on&
0&tody 0yO'&nia, Gor.ystaNQc . nic- 0oF&0y .wracaP uwagS ty'ko na c.SOP . .awrotn&N
i'oOci in+or0acNi- aF&$y odpowi&d.i&P na +unda0&nta'n& pytania= Co siS tu d.i&NS- w Naki
sposA$ powini&n&0 siS .acowaPW Z o'$r.y0iQ 'ic.$Q danyc- ktAr& do nas sta'& doci&raNQ-
rad.i0y so$i&- stosuNQc 0&todS oszcz*dno#ci pozna$cze( @>isk&- Tay'or- 1""14, Zwyk'&
o$i&ra0y drogS naN0ni&Ns.&go oporu i poddaN&0y siS prawu naN0ni&Ns.&go wysiku-
po$i&raNQc ty'ko ty'& in+or0acNi- i'& potr.&$a- $y .ro$iP to- co na'&Fy= podNQP d&cy.NS- wy$raP
r&akcNS itd,
To %mys$ kre%je .wiat wok$ nas i nawet #&yby.my stanli t%* obok siebie na tej samej $'ce,
moje oczy ni#&y nie %jrz' te#o, co wi&z' twoje.
) Deor#e Dissin# The priyate papers o8 1enry Ryecro8t, 3?R@
oszcz(dno poznawczaF teza mwi'ca, *e l%&zie %cz' si stosowa+ e8ektywne %proszczenia
my.lowe i praktyczne re#%$y z&roworozs'&kowe, ktre poma#aj' im zroz%mie+ rzeczywisto.+
spo$eczn', poniewa* nie s' z&olni przetwarza+ ca$ej o&&zia$%j'cej na nich in8ormacji
spo$ecznej
1ak pr.&kona0y siS w trakci& '&ktury ro.d.iau- t& upros.c.&nia 0yO'ow& sQ uFyt&c.n&,
Zau+ani& i0 wiQF& siS N&dnak . p&wny0 ry.yki&0- poni&waF ni&ki&dy oka.uNQ siS po prostu
cakowici& $Sdn&, Gi&dy wykor.ystuN&0y ty'ko c.SOP in+or0acNi- a ignoruN&0y r&s.tS-
naraFa0y siS na ni&$&.pi&c.&/stwo .'&kc&waF&nia t&go- co 0oF& $yP naprawdS waFn&, 6as.&
0&tody os.c.SdnoOci po.nawc.&N 0ogQ sprawiaP- F& $Sd.i&0y dokonywa'i ni&tra+nyc oc&n
c.y naw&t $Sd.i&0y w sposA$ .ni&ks.tacony spostr.&ga'i i int&rpr&towa'i r.&c.ywistoOP
spo&c.nQ, 1&s.c.& $ard.i&N ko0p'ikuN& pro$'&0 to- iF c.Ssto ni& .daN&0y so$i& sprawy .
t&go- F& siS 0y'i0y, Tak wiSc- cociaF po.nawc.& t&ori& i upros.c.on& 0&tody 0yO'ow&- o
ktAryc $Sd.i&0y 0AwiP- po0agaNQ na0 porus.aP siS w OwiSci& spo&c.ny0 . pynnoOciQ i
gracNQ tanc&r.y $a'&towyc- prawdQ N&st rAwni&F to- F& . ic powodu ni&ki&dy d&pc.&0y po
nogac inny0 'ud.io0 i sa0i siS potyka0y,
/$y&li ldzie (a&o teoretycy codzienne( rzeczy$isto#ci+ sche!aty i ich oddziay$anie
W nauc& instytucNona'n&N $adac.& +or0uuNQ wi&'& t&orii i ipot&. dotyc.Qcyc pr.&d0iotu
swoic .aint&r&sowa/ C c.y $Sd.i& to .acowani& siS c.Qst&k &'&0&ntarnyc- c.y
.acowani& siS OwiadkAw wypadku, HAwni&F kaFdy . nas w cod.i&nny0 Fyciu posuguN& siS
t&oria0i- ktAr& dotyc.Q N&go sa0&go ora. spo&c.n&go Owiata wokA, TS t&ori& int&r&suNQ
psyco'ogAw spo&c.nyc- poni&waF wpywaNQ on& .nac.Qco na sposA$ ro.u0i&nia i
int&rpr&tacNi pr.&. 'ud.i sa0yc si&$i&- innyc osA$ i ws.ystkic int&rakcNi i sytuacNi
spo&c.nyc,
schematyF str%kt%ry poznawcze, za pomoc' ktrych l%&zie or#aniz%j' swoj' wie&z o .wiecie
we&$%# pewnych tematw! schematy silnie wp$ywaj' na to, co V otrzymanej in8ormacji
za%wa*amy, o czym my.limy i co p(niej pamitamy
6as.& t&ori& dotyc.Qc& r.&c.ywistoOci spo&c.n&N- na.ywan& sche!ata!i @?art'&tt- 1"325
Darkus- 1"775 Tay'or- Crock&r- 1"814- 0aNQ istotny wpyw na to- co .auwaFa0y- o c.y0
0yO'i0y- co pAXni&N so$i& pr.ypo0ina0y, 1ak .auwaFy 6or0an Daci&an w opowiadaniu A
Ri2cr R%ns Thro%#h ;t=
UWi&0- F& c.Ssto ni& spostr.&g$y0 c.&goO- N&O'i naNpi&rw o ty0 $y0 ni& po0yO'aV,
Sc&0aty sQ struktura0i po.nawc.y0i w nas.yc gowac- ktAr& organi.uNQ in+or0acNS
w&dug p&wnyc t&0atAw, 9otyc.Q on& rAFnyc spraw= innyc 'ud.i- nas sa0yc- rA'
spo&c.nyc @np, Naki0 c.owi&ki&0 N&st $i$'iot&kar. a'$o k&'n&rka4- a takF& okr&O'onyc
.dar.&/ @np, co siS .wyk'& d.i&N&- gdy 'ud.i& N&d.Q posi&k w r&stauracNi4, W nic .awi&ra siS
nas.a podstawowa wi&d.a o Owi&ci& i nas.& odc.ucia, 6a pr.ykad- sc&0at dotyc.Qcy
c.onkAw ?ractwa 9o0u Zwi&r.Sc&go 0oF& uN0owaP ic Nako aaO'iwyc- odraFaNQcyc
0ioOnikAw piNatyk- ktAr.y 0aNQ .wyc.aN wy0iotowania wokA,
Wart uwagi N&st wpyw +unkcNonuNQc&go sc&0atu na pr.&twar.ani& i .apa0iStywani& pr.&.
nic now&N in+or0acNi, 1&O'i napotkas. c.onka ?ractwa 9o0u Zwi&r.Sc&go- ktAry .acowuN&
siS powOciQg'iwi& i upr.&N0i&- to N&go sposA$ $ycia $Sd.i& ni&.godny .& sc&0at&0 i N&st
prawdopodo$n&- F& u0kni& twoN&N uwad.&- .ostani& .ignorowany 'u$ F& ni& $Sd.i&s. go
pAXni&N pa0iSta, Sc&0aty d.iaaNQ Nak +i'try- ktAr& Uodsi&waNQV in+or0acNS spr.&c.nQ 'u$
ni&spANnQ . do0inuNQcy0 0otyw&0 @%iggins- ?arg- 1"875 Stangor- Hu$'&- 1"8"4,
6i&ki&dy- oc.ywiOci&- NakiO +akt 0oF& $yP do t&go stopnia ni&.godny .& sc&0at&0- F&
uwydatnia siS Nak kwiat&k na t'& koFuca i prawdopodo$n& N&st- F& go .apa0iSta0y, 1&O'i
napotka0y c.onka ?ractwa 9o0u Zwi&r.Sc&go- ktAry aktywni& wa'c.y o to- $y a'koo'
wo'no $yo spr.&dawaP dopi&ro oso$o0 powyF&N 25 roku Fycia- i ktAry wo'i wi&c.orki
po&tycki& od wr.ask'iwyc i0pr&. towar.yskic- to N&st on tak Naskrawy0 wyNQtki&0 od
nas.&go sc&0atu- F& w$iN& siS na0 w pa0iSP C .was.c.a N&O'i $Sd.i&0y siS .astanawiaP-
Nak w ogA'& 0Ag .na'&XP siS w ty0 sa0y0 do0u stud&ncki0- co N&go 0iuNQcy .a$awS
wspA$racia @%asti&- 1"805 Sru''- 1"814, 6a ogA N&dnak prawdopodo$ny0 pr.&d0iot&0
nas.&N uwagi i r&+'&ksNi $SdQ t& .acowania c.onkAw ?ractwa 9o0u Zwi&r.Sc&go- ktAr&
odpowiadaNQ nas.y0 wyo$raF&nio0 o tyc 'ud.iac, W t&n sposA$ sc&0aty staNQ siS wra. .
upyw&0 c.asu cora. si'ni&Ns.& i cora. 0ni&N podatn& na .0iany, 6a pr.ykad Ciaudia Co&n
@1"814 poka.ywaa $adany0 oso$o0 +i'0 wid&o . .apis&0 c.ynnoOci wykonywanyc pr.&.
p&wnQ ko$i&tS i pr.&dstawiaa NQ Nako $i$'iot&karkS a'$o Nako k&'n&rkS, Jc.&stnicy $ada/-
ktAryc popros.ono pAXni&N o pr.ypo0ni&ni& so$i& sc&n . +i'0u- $ard.i&N tra+ni& odtwar.a'i
+akty .godn& . &tyki&tQ okr&O'aNQcQ .awAd N&go $oat&rki C na pr.ykad to- F& $i$'iot&karka
sucaa 0u.yki k'asyc.n&N,
Co wiSc&N- nas.a pa0iSP 0a carakt&r r&konstrukcyNny, 6i& .apa0iStuN&0y dokadni& C na
podo$i&/stwo ka0&ry +i'0ow&N C t&go co siS .dar.yo w okr&O'onyc oko'ic.noOciac,
(a0iSta0y ty'ko c.SOP in+or0acNi @s.c.&gA'ni& tS- ktArQ spostr.&ga0y i ana'i.uN&0y .a
sprawQ nas.yc sc&0atAw4 i Upr.ypo0ina0y so$i&V to- c.&go ni& $yo- r.&c.y- ktAr&
$&.wi&dni& doda'iO0y pAXni&N @To+tus- (a'0&r- 1"7#5 Darkus- ZaNonc- 1"854, 6a pr.ykad-
N&O'i .apytas. 'ud.i o naNsynni&Ns.Q kw&stiS . Casa$'anki . %u0pr&y&0 ?ogart&0 i Ingrid
?&rg0Qn- prawdopodo$ni& usys.ys.= UZagraN to N&s.c.& ra., Sa0V, Tak sa0o- N&O'i .apytas.
ic o N&dnQ . naNsynni&Ns.yc kw&stii w pi&rws.y0 cyk'u odcinkAw @1"66-1"6"4
t&'&wi.yNn&go s&ria'u UStar Tr&kV- prawdopodo$ni& odpowi&d.Q= UZa$i&r. 0ni& stad- ScottyV,
(oda0y s.c.&gA- ktAry $yP 0oF& ci&$i& .askoc.y= o$ydwi& t& kw&sti& sQ r&konstrukcNa0i C
.arAwno $oat&rowi& +i'0u- Nak i s&ria'u t&'&wi.yNn&go nigdy ni& wypowi&d.i&'i tyc .da/,
6ic d.iwn&go- 0a0y t&nd&ncNS do r&konstruowania wydar.&/ w taki sposA$- $y $yy .godn&
. nas.y0i sc&0ata0i, 6a pr.ykad uc.&stnicy $ada/ Co&n @1"814 dotyc.Qcyc sc&0atu
$i$'iot&kar.a i k&'n&rki $Sdni& pr.ypo0ina'i so$i&- co w +i'0i& pia $i$'iot&karka, W
dokonywan&N pr.&. nic pa0iSciow&N r&konstrukcNi waOciw&N sc&ny $yo to wino- a ni& piwo-
poni&waF pici& wina po.ostawao w .god.i& . ic sc&0at&0 $i$'iot&karki, 1ak pokaF&0y w
ro.d.ia'& 13- t&n waOni& sposA$ d.iaania sc&0atAw sprawia- F& nas.& upr.&d.&nia sQ w
.nac.ny0 stopniu oporn& na .0iany,
W da's.&N c.SOci ro.d.iau ro.waFy0y s.c.&gAowo- Nak upros.c.on& 0&tody 0yO'ow&
wpywaNQ na sposA$ int&rpr&towania Owiata spo&c.n&go, (okaF&0y- F& C w dosowny0
s&nsi& C pr.&konania 0ogQ kr&owaP r.&c.ywistoOP,
Teoria poma#a nam znosi+ nieznajomo.+ 8aktw.
) Deor#e =antayana The =ense o8 -ea%ty, 34?O
-n&c(a sche!at'$+ do czego one na! s:)
1ak $y to $yo- gdy$yO $y po.$awiony sc&0atAw twoN&go otoc.&nia spo&c.n&goW 2dy$y
ws.ystko- co napotykas.- $yo ni&.ro.u0ia&- 0y'Qc& i ni&podo$n& do nic.&go- co NuF
po.na&OW (r.ypo0inao$y to po$yt na o$c&N p'an&ci&- gd.i& nic ni& N&st d'a ci&$i& Nasn&,
(r.&c.ytaN poniFs.y +rag0&nt i sprA$uN doci&c- o c.y0 on 0Awi=
(roc&dura N&st .up&ni& prosta, 6aNpi&rw posortuN r.&c.y na rAFn& grupy, Bc.ywiOci& N&d&n
stos 0oF& wystarc.yP- to .a'&Fy- i'& N&st do .ro$i&nia, 1&F&'i 0usis. iOP gd.i& ind.i&N- $o sa0
ni& 0as. odpowi&dnic udogodni&/- to N&st to nastSpny krok5 N&F&'i ni&- N&st&O NuF doOP do$r.&
pr.ygotowany, @?rans+ord- 1onson- 1"73- s, #004
C.yF ni& $r.0i to doOP d.iwni&W Co u 'ica o.nac.a stwi&rd.&ni& UN&d&n stos 0oF&
wystarc.yPVW )'& pr.ypuOP0y- F& powi&d.i&'iO0y ci- iF pr.ytoc.ony +rag0&nt dotyc.y t&go-
Nak 0as. .ro$iP prani&, 1&F&'i dysponuN&s. NuF ty0 sc&0at&0 int&rpr&tacyNny0 d'a t&kstu-
staN& siS on cakowici& .ro.u0iay, Sc&0aty po0agaNQ na0 kat&gory.owaP $odXc&-
dostarc.aNQc odpowi&d.i na pytani& Uco to N&stWV- gdy napotyka0y coO ni&.nan&go,
Bdnos.&ni& nowyc doOwiadc.&/ do t&go- co NuF wi&0y- N&st &+&ktywny0 sposo$&0
osiQgania .ro.u0i&nia spo&c.n&N r.&c.ywistoOci- s.c.&gA'ni& N&O'i t& now& doOwiadc.&nia sQ
ni&N&dno.nac.n& i trudn& do ro.s.y+rowania,
Ho.waF0y na pr.ykad- Nak 'ud.i& int&rpr&towa'i ni&N&dno.nac.nQ in+or0acNS w k'asyc.ny0
&ksp&ry0&nci& %aro'da G&''&ya @1"504, Stud&nto0 . rAFnyc s&kcNi na p&wny0 roku
&kono0ii w N&dny0 . co''&g&:Aw 0Awiono- F& prowad.Qcy .aNScia wyN&ca i t&go dnia
goOcinni& .astQpi go inny wykadowca, )F&$y wytwor.yP sc&0at dotyc.Qcy t&go
wykadowcy- G&''&y powi&d.ia stud&nto0- F& wyd.ia &kono0ii int&r&suN& siS ty0- Nak
sucac.& pos.c.&gA'nyc 'at r&aguNQ na rAFn& oso$y prowad.Qc& .aNScia- i . t&go powodu
pr.&d poNawi&ni&0 siS wykadowcy otr.y0aNQ N&go krAtkQ notkS $iogra+ic.nQ, 6otka
.awi&raa dan& o wi&ku- wyks.tac&niu i dotycc.asow&N pracy nauc.yci&'ski&N, 9ostarc.aa
rAwni&F N&dn&go . dwAc opisAw oso$owoOci wykadowcy, 1&dna w&rsNa gosia- F& d'ud.i&-
ktAr.y go .naNQ- uwaFaNQ go .a oso$S rac.&N codnQ- pracowitQ- krytyc.nQ- praktyc.nQ i
.d&cydowanQV, 9ruga w&rsNa $ya id&ntyc.na- i ty0 wyNQtki&0- F& okr&O'&ni& Uoso$a rac.&N
codnaV .astQpiono okr&O'&ni&0 Uoso$a $ard.o ci&paV, Stud&nci 'osowo otr.y0ywa'i N&d&n
. tyc dwAc opisAw oso$owoOci,
6astSpni& .apros.ony wykadowca pr.&prowad.a trwaNQcQ dwad.i&Ocia 0inut dyskusNS w
grupi&- po c.y0 stud&nci dokonywa'i oc&n- ki&ruNQc siS wraF&ni&0- Naki& na nic wywar, Co
. N&go poc.uci&0 u0oruW C.y N&st towar.yskiW 9&'ikatny w kontaktac . inny0iW (oni&waF
sytuacNa $ya do p&wn&go stopnia ni&N&dno.nac.na C w ko/cu stud&nci wid.i&'i wykadowcS
ty'ko pr.&. krAtki c.as C G&''&y .akada- F& a$y odpowi&d.i&P na t& pytania- posuFQ siS oni
swoi0 sc&0at&0- wytwor.ony0 na podstawi& notki $iogra+ic.n&N, %ipot&.a ta .ostaa
potwi&rd.ona, Stud&nci- ktAr.y spod.i&wa'i siS- F& wykadowca $Sd.i& Uci&pyV- oc&nia'i go
.nac.ni& wyF&N stud&nci oc.&kuNQcy od ni&go .acowania Ucodn&goV- cociaF N&dni i drud.y
o$s&rwowa'i t&go sa0&go nauc.yci&'a- .acowuNQc&go siS w t&n sa0 sposA$, Ci- ktAr.y
oc.&kiwa'i- F& wykadowca $Sd.i& Uci&pyV- c.SOci&N rAwni&F .adawa'i 0u pytania i c.SOci&N
.a$i&ra'i gos w dyskusNi, (o0yO' pr.&. cwi'S- c.y to$i& ni& pr.ytra+io siS ki&dyO coO
podo$n&go, C.y ci siS ni& .dar.yo- F& to- co wi&d.ia&O o pro+&sor.& pr.&d pi&rws.y0i
.aNScia0i- wpynSo na to- Nak go od&$ra&OW C.y stwi&rd.i&O- r.&c. d.iwna- F& pro+&sor
.acowywa siS dokadni& tak- Nak siS spod.i&wa&OW (r.y naN$'iFs.&N sposo$noOci .apytaN
ko'&FankS a'$o ko'&gS- ktAr.y 0i&'i inn& oc.&kiwania- co oni 0yO'&'i, SprawdX- c.y was.&
spostr.&gani& wykadowcy rAFni siS- poni&waF posugiwa'iOci& siS rAFny0i sc&0ata0i,
Bc.ywiOci&- 'ud.i& ni& sQ cakowici& O'&pi na to- co siS wokA d.i&N&, 6i&ki&dy to- co
spostr.&ga0y- N&st w.g'Sdni& N&dno.nac.n& i ni& 0usi0y uci&kaP siS do nas.yc sc&0atAw-
$y dokonaP int&rpr&tacNi, 6a pr.ykad w N&dn&N . grup- w ktAryc G&''&y pr.&prowad.a swoN&
$adania- .apros.ony wykadowca $y wyraXni& p&wny si&$i&- a naw&t .aro.u0iay, (oni&waF
N&go .aro.u0iaoOP $ya doOP oc.ywista- stud&nci ni& 0usi&'i po'&gaP na swoic
oc.&kiwaniac- F&$y odpowi&d.i&P na pytania, Bc&ni'i wykadowcS Nako 0ao skro0n&go
.arAwno w tyc wypadkac- gdy instrukcNa pr.ypisywaa 0u Uci&poV- Nak i wt&dy- gdy
okr&O'aa go Nako oso$S UcodnQV, 1&dnakF& oc&niaNQc poc.uci& u0oru prowad.Qc&go
.aNScia- ni& d&0onstrowan& NuF tak wyraXni&- stud&nci odwoywa'i siS do swoic oc.&kiwa/,
Ci- ktAry0 wykadowcS pr.&dstawiono Nako Uci&p&goV- pr.ypisywa'i 0u wiSks.& poc.uci&
u0oru niF ci- ktAr.y dowiadywa'i siS- F& N&st on UcodnyV, ) .at&0 uFyci& pr.&. 'ud.i
sc&0atAw- F&$y odpowi&d.i&P na postawion& pytania- N&st $ard.i&N prawdopodo$n& wt&dy-
gdy ni& sQ cakowici& p&wni- c.y0 N&st to- co o$s&rwuNQ, Tr.&$a podkr&O'iP- F& w
postSpowaniu stud&ntAw $adanyc pr.&. G&''&ya ni& 0a nic ni&waOciw&go, Tak dugo- Nak
dugo 'ud.i& 0aNQ powAd- $y wi&r.yP- F& ic sc&0aty sQ tra+n&- w p&ni s&nsown& N&st
posugiwani& siS ni0i d'a rad.&nia so$i& . wi&'o.nac.noOciQ, 1&O'i w ci&0n&N u'ic.c&
pod&Nd.i& do ci&$i& pod&Nr.ani& wyg'QdaNQcy oso$nik i powi&= UWyciQgniN port+&'V- sc&0at
dotyc.Qcy takic spotka/ podpowi& ci- F& t&n c.owi&k cc& ukraOP pi&niQd.&- a ni& pod.iwiaP
.dNScia twoN&N rod.iny, T&n sc&0at po.wa'a ci uniknQP ni&$&.pi&c.n&go- a $yP 0oF& naw&t
O0i&rt&'n&go ni&poro.u0i&nia, Sc&0aty dostarc.aNQ takF& uFyt&c.nyc wska.Aw&k
dotyc.Qcyc nas.&go d.iaania- tak F& ni& 0usi0y .atr.y0ywaP siS i .astanawiaP nad kaFdy0
ko'&Nny0 kroki&0, 6a pr.ykad- gdy id.i&0y coO .N&OP po.a do0&0- pr.ywouN&0y
sc&narius. Uw r&stauracNiV C sc&0at- ktAry opisuN&- Naki&go rod.aNu .dar.&nia 0ogQ .aNOP i
w Naki&N ko'&NnoOci, 6i& 0usi0y traciP c.asu na .astanawiani& siS- c.y wrSc.yP napiw&k
k&'n&rc& pr.&d .oF&ni&0 .a0Awi&nia c.y po posiku a'$o c.y naNpi&rw powinniO0y .a0AwiP
d&s&r c.y drugi& dani&, ZarAwno nas.& wasn& .acowani&- Nak i .acowani& k&'n&rki w t&N
sytuacNi N&st w .nac.ny0 stopniu okr&O'on& pr.&. sc&narius., 1&dnakow& odc.ytywani& t&go
sc&narius.a u0oF'iwia pynnQ i r&a'i.owanQ $&. wysiku int&rakcNS spo&c.nQ @)$&'son-
1"764,
%y"'r sche!at+ rola dost*pno#ci i zdarze, poprzedza()cych
6i&ki&dy sytuacNi odpowiada ty'ko N&d&n sc&0at- a .at&0 ni& 0a0y pro$'&0u . wy$or&0,
Gi&dy wcod.i0y do r&stauracNi- wi&0y- F& powinniO0y pr.ywoaP sc&narius. Uw
r&stauracNiV- poni&waF Fad&n inny ni& N&st odpowi&dni, cGi&dy w naN$'iFs.y0 c.asi& $Sd.i&s.
w r&stauracNi- sprA$uN pr.ywoaP .a0iast ni&go sc&narius. Upr.yNScia do0ow&goV, (o
sko/c.ony0 posiku pod.iSkuN twoN&0u Ugospodar.owiV @k&'n&rowi4- a pot&0 wsta/ i ski&ruN
siS do wyNOcia C .o$ac.ys.- co siS stani&;< Gi&dy ind.i&N .nowu wca'& ni& N&st tak Nasn&-
ktAry0 .& sc&0atAw powinniO0y siS posuFyP- F&$y .ro.u0i&P sytuacNS c.y drugQ oso$S,
Wyo$raX so$i&- F& si&d.is. w auto$usi& o$ok oso$nika- ktAry .acowuN& siS ni&co d.iwni&,
Druc.y coO $&. .wiQ.ku sa0 do si&$i&- kryN& twar. w doniac- a pot&0 ni&oc.&kiwani&
.wraca siS do ci&$i& i pyta= UC.y w ty0 ws.ystki0 N&st NakiO s&nsWV 1aki sc&0at pr.ywoas.-
prA$uNQc .ro.u0i&P- co siS . ty0 c.owi&ki&0 d.i&N&W Bstatni& $adania poka.uNQ- F& .a'&Fy to
od dost*pno#ci sc&0atAw, DoF&0y NQ .d&+iniowaP Nako atwoOP uOwiada0iania so$i& pr.&.
'ud.i 0yO'i i id&i @tyc- ktAr& akurat .naNduNQ siS naN$'iF&N Upowi&r.cniV nas.&go u0ysu5
%iggins- 1"8"5 Wy&r- Sru''- 1"8"4,
dost(pnoF $atwo.+, z jak' mo*emy sobie %.wia&omi+ rozmaite my.li i i&ee! i&ea &ostpna to
taka, ktra jest obecnie %.wia&amiana albo ktra mo*e zosta+ $atwo przywo$ana &o
.wia&omo.ci
1&st int&r&suNQc&- F& C Nak wyka.ay $adania C dostSpnoOP takic c.y innyc tr&Oci 0oF&
.a'&F&P od c.ynnikAw doOP pr.ypadkowyc, To- co .dar.y na0 siS pr.&d dostr.&F&ni&0 +aktu
ro$iP c.y 0yO'&P- 0oF& wpynQP na w.$ud.&ni& okr&O'on&go sc&0atu- c.yniQc go $ard.i&N
dostSpny0, ZwiSks.Q siS wt&dy prawdopodo$i&/stwo- F& .ostani& on uFyty do
.int&rpr&towania t&go- co o$s&rwuN&0y, ZaAF0y na pr.ykad- F& tuF .ani0 0SFc.y.na w
auto$usi& usiad o$ok ci&$i&- c.yta&O Tot nad kukuc.y0 gnia.d&0 G&na G&s&ya- powi&OP o
pacN&ntac w s.pita'u psyciatryc.ny0, 1&F&'i dostSpn& w twoN&N gowiS 0yO'i $yy$y
.wiQ.an& . pacN&nta0i s.pita'i psyciatryc.nyc- to .auwaFyws.y d.iwni& .acowuNQc&go siS
pasaF&ra auto$usu- pr.ypus.c.a'ni& pr.ywoa$yO sc&0at Uc.owi&ka . .a$ur.&nia0i
u0ysowy0iV- .akadaNQc- F& 0SFc.y.na 0a powaFn& pro$'&0y psycic.n&, 2dy$yO N&dnak
0yO'a waOni& o c.y0O- co 0a .wiQ.&k . a'koo'&0 C np, tuF pr.&d cwi'Q wid.ia&O
a'koo'ika wspart&go o $udyn&k i piNQc&go wino . $ut&'ki C pr.ypus.c.a'ni& pr.ywoa$yO
sc&0at UpiNan&goV- .akadaNQc- F& 0SFc.y.na 0a .a so$Q o ki'ka ko'&N&k .a duFo @por, ryc,
#,14,
Tak wiSc ostatni& doOwiadc.&nia 0ogQ .aktywi.owaP sc&0aty- ktAr& 'ud.i& wykor.ystuNQ do
.int&rpr&towania sytuacNi ni&N&dno.nac.nyc, Tory- %iggins- St&p&n Ho'&s i Cari 1on&s
@1"774 .ad&0onstrowa'i &+&kt wpywu .dar.&/ popr.&d.aNQcyc w nastSpuNQcy0
&ksp&ry0&nci&, Wyo$raX so$i&- F& N&st&O N&go uc.&stniki&0, (o pr.y$yciu na 0i&Nsc&
dowiaduN&s. siS- F& 0as. uc.&stnic.yP w dwAc odrS$nyc $adaniac, (i&rws.& dotyc.y
spostr.&gania, ?Sd.i&s. w ni0 ro.po.nawa rAFn& ko'ory- pr.&cowuNQc N&dnoc.&Oni& w
pa0iSci .$iory sAw, 9rugi& $adani& dotyc.y ro.u0i&nia c.ytan&go t&kstu, Zapo.nas. siS .
notatkQ 0AwiQcQ o ki0O i0i&ni&0 9ona'd- a nastSpni& pod.i&'is. siS swoi0i wraF&nia0i
.wiQ.any0i . tQ oso$Q, T&kst notatki N&st pr.&dstawiony na rycini& #,2, (oOwiSP cwi'S na
N&go pr.&c.ytani&, Co 0yO'is. o 9ona'd.i&W
?yP 0oF& .auwaFy&O- F& wi&'& . N&go d.iaa/ N&st ni&N&dno.nac.nyc i 0ogQ $yP on&
.int&rpr&towan& .arAwno w kat&goriac po.ytywnyc- Nak i n&gatywnyc, W&X0y +akt- F&
pi'otowa AdX- ni& 0aNQc o ty0 wi&'ki&go poNScia- i F& cc& pr.&pynQP Fag'AwkQ )t'antyk,
DoFnQ to potraktowaP Nako coO .asuguNQc&go na apro$atS- dostr.&gaNQc u 9ona'da godnQ
pod.iwu FykS podrAFnika, HAwni& atwo N&dnak 0oFnQ oc&niP t& d.iaania krytyc.ni&-
u.naNQc go .a oso$S doOP '&kko0yO'nQ i ni&$&.pi&c.nQ, 1ak int&rpr&towa'i to uc.&stnicy
$ada/W %iggins i N&go wspApracownicy @1"774 stwi&rd.i'i- .godni& . wasny0i
oc.&kiwania0i- F& .a'&Fy to od t&go- c.y dostSpny $y sc&0at po.ytywny c.y n&gatywny, W
pi&rws.y0 $adaniu &ksp&ry0&ntator.y pod.i&'i'i 'ud.i na dwi& grupy, GaFda . nic
otr.y0ywaa inn& sowa do .apa0iStania, Tud.i&- ktAr.y .apa0iStywa'i okr&O'&nia= 0ioOnik
pr.ygody- u+ny w& wasn& siy- ni&.a'&Fny- wytrway- twor.y'i so$i& po.ytywny o$ra.
9ona'da- spostr.&gaNQc go Nako oso$S $ud.QcQ sy0patiS- ktArQ ci&s.Q now& wy.wania,
Tud.i&- ktAr.y .apa0iStywa'i okr&O'&nia= '&kko0yO'ny- .aro.u0iay- skryty- ni&.do'ny do
ustSpstw- twor.y'i so$i& n&gatywny N&go o$ra.- spostr.&gaNQc go Nako c.owi&ka .adu+an&go
w so$i&- ktAry $&. potr.&$y pod&N0uN& awanturnic.& pr.&dsiSw.iScia, To N&st waOni&
pr.ykad $z"dzenia sche!at pod $py$e! zdarze, poprzedza()cych, Bkr&O'&nia
pr.yswaNan& so$i& pr.&. $adanyc w pi&rws.&N c.SOci &ksp&ry0&ntu .wiSks.ay dostSpnoOP
rAFnyc sc&0atAw- wpywaNQc na sposA$ 0yO'&nia o 9ona'd.i&,
R:7;0A 6.3. W jaki sposb interpret%jemy syt%acj nieje&noznaczn'F rola &ostpno.ci i
z&arze/ poprze&zaj'cych
wzbudzanie schematu pod wpywem zdarze6 poprzedzajcychF zwikszanie si &ostpno.ci
schemat% po& wp$ywem te#o, co by$o &o.wia&czane bezpo.re&nio prze&tem
6a'&Fy .auwaFy- F& ni& sa0o .apa0iStywani& .a$arwionyc po.ytywni& a'$o n&gatywni&
sAw wpywao na to- Nak spostr.&gano 9ona'da, W inny0 warianci& &ksp&ry0&ntu
uc.&stnicy $ada/ rAwni&F .apa0iStywa'i okr&O'&nia- ktAr& 0iay wydXwiSk a'$o po.ytywny-
a'$o n&gatywny- Nak np, sc'udny @w N&dn&N grupi&4 $QdX ni&upr.&N0y @w inn&N4, T& sowa ni&
wpyway N&dnak na spostr.&gani& pr.&. nic 9ona'da- poni&waF ni& 0iay .wiQ.ku . N&go
d.iaania0i, 6a pr.ykad- ki&dy prA$i& oc&ny poddawany N&st +akt- F& 9ona'd pragni&
pr.&pynQP od.iQ Fag'owQ )t'antyk- 0ao po0ocn& sQ okr&O'&nia= sc'udny i ni&upr.&N0y-
poni&waF to- Nak $ard.o ktoO N&st sc'udny c.y upr.&N0y- ni& 0a wi&'& wspA'n&go .
prowad.&ni&0 od.i, Bkr&O'&nia= 0iuNQcy pr.ygodS i '&kko0yO'ny sQ tu nato0iast .nac.Qc& i
wpyway on& na od$iAr 9ona'da, Sc&0at 0usi $yP .ara.&0 i ad&kwatny- i dostSpny- $y
.osta wykor.ystany w $udowaniu o$ra.u Owiata spo&c.n&go,
Carakt&rystyka 9ona'da
9ona'd spSd.a 0nAstwo c.asu na pos.ukiwaniu t&go- co 'u$i okr&O'aP 0ian&0
pod&kscytowania, WspiQ siS na Dt, DcGinI&y- pr.&pynQ kaNaki&0 pr.&. $ystr.a Co'orado-
w.iQ ud.ia w sa0ocodowy0 rod&o i prowad.i AdX . si'niki&0 odr.utowy0 C ni&
wi&d.Qc o od.iac .$yt wi&'&, C.Ssto naraFa swoN& .drowi&- a naw&t Fyci&, WciQF
pos.ukiwa nowyc &0ocNi, DyO'a o akro$acNi pr.y wykonywaniu skokAw .& spadocron&0
a'$o o pr.&pyniSciu )t'antyku od.iQ Fag'owQ, B$s&rwuNQc N&go postSpowani&- 0oFna $yo
siS atwo do0yO'iP- F& N&st pr.&konany o wasnyc 0oF'iwoOciac wykonania wi&'u r.&c.y
do$r.&, 1&O'i po0inQP sprawy .awodow&- N&go kontakty . inny0i 'udX0i $yy doOP
ogranic.on&, C.u- F& ni& potr.&$uN& nic.yN&N po0ocy, 2dy 9ona'd pow.iQ Naki&O
postanowi&ni&- to tak- Nak$y ta r.&c. NuF $ya .ro$iona- $&. w.g'Sdu na to- Nak duga i trudna
0oga siS oka.aP droga do c&'u, Zwyk'& trwa pr.y swoi0- naw&t wt&dy- gdy .nac.ni& '&pi&N
$yo$y .0i&niP .dani&,
R:7;0A 6.<. Wp$yw z&arze/ poprze&zaj'cych a &ostpno.+. H%&zie na po&stawie powy*sze#o
tekst% tworzyli sobie obraz Donal&a. W %prze&nim ba&ani% niektrzy zapamitywali
okre.lenia, ktre mo#$y by+ %*yte &o zinterpretowania osoby Donal&a w sposb ne#atywny
>np. lekkomy.lny, zaroz%mia$yA. ;nni zapamitywali okre.lenia, ktre mo#$y by+ %*yte &o
zinterpretowania Donal&a w sposb pozytywny >wielbiciel przy#o&y, pole#aj'cy na sobieA.
ak wi&a+ na wykresie, ci, ktrzy zapamitywali okre.lenia ne#atywne, tworzyli sobie bar&ziej
ne#atywny obraz Donal&a ni* ci, ktrzy zapamitywali okre.lenia pozytywne >zaa&aptowano
zF 1i##ins, Rholes, ones, 3?JJA
WrAP0y na cwi'S do pr.ykadu- od ktAr&go ro.poc.S'iO0y ro.d.ia- c.y'i do tragic.n&N
po0yki pop&nion&N pr.&. .aogS JSS Uìnc&nn&sV, ZNawiska dostSpnoOci i w.$ud.&nia
sc&0atu pod wpyw&0 .dar.&/ popr.&d.aNQcyc po0agaNQ .ro.u0i&P- Nak 0ogo doNOP do
taki&go $Sdu w& wnioskowaniu i w d&cy.Ni, 1aki& 0yO'i 0ogy $yP naN$ard.i&N
prawdopodo$n& u c.onkAw .aogi tuF pr.&d dostr.&F&ni&0 ira/ski&go sa0o'otuW
ZwaFyws.y- F& .naNdowa'i siS oni pod ostr.a&0 ira/skic kanoni&r&k- pr.ypus.c.a'ni&
naN$ard.i&N dostSpny $y sc&0at- .godni& . ktAry0 t&n sa0o'ot to rAwni&F pr.&ciwnik
s.ykuNQcy siS do ataku, 9o$r.& do t&go pasowa$y $rak odpowi&d.i na w&.wania radiow&-
atakuNQc& >-1# $owi&0 ni& kontaktuNQ siS pr.&. radio .& swoi0i o+iara0i, 6astawi&ni na
dostr.&F&ni& 0as.yny wroga op&rator.y radaru $Sdni& ro.po.na'i w.Ar- w Naki ukaday siS
napywaNQc& dan&- odc.ytuNQc go Nako o$niFani& siS- a ni& w.nos.&ni& nad'atuNQc&go
sa0o'otu, 9o0inuNQcy i dostSpny sc&0at sprawi F& .int&rpr&towa'i ni&N&dno.nac.n& dan& w
sposA$ . ni0 .godny, (od&N0uNQc d&cy.NS- kapitan Uìnc&nn&saV $&. wQtpi&nia pa0iSta o
JSS UStarkd- ktAry ni& podNQ waOciw&go d.iaania i .osta tra+iony pr.&. pr.&ciwnika,
DaNQc w pa0iSci t& wydar.&nia @a takF&- $yP 0oF&- pa0iStaNQc o 'osi& kapitana UStarkaV4-
dowAdca Uìnc&nn&saV postQpi .godni& . in+or0acNQ- ktArQ dostarc.y'i 0u podwadni- i
wyda ro.ka. odpa'&nia raki&t, To ws.ystko 0ogo siS wt&dy uc.&stniko0 wydar.&/
wydawaP 'ogic.n&, Sc&0at- F& sQ atakowani pr.&. sa0o'ot wroga- $y tak dostSpny i si'ni&
w.$ud.ony- iF patr.Qc wst&c.- ni& 0oFna so$i& wyo$ra.iP- F& 0og'i$y podNQP NakQko'wi&k
innQ d&cy.NS,
7a$e my.lenie jest szt%k' kojarzenia. To, co masz prze& sob', wy&obywa z twojej pamici co.,
o czym prawie nie wie&zia$e., *e wiesz.
) Robert Irost, wywia&, Writers at WorkF =econ& =eries, 3?O@
6a'&Fy podkr&O'iP- F& spostr.&gani& Owiata pr.&. pry.0at sc&0atAw pr.ynosi ni&.'ic.on&
kor.yOci, 1&d.&ni& w r&stauracNi ni& wy0aga od nas wi&'& wysiku po.nawc.&go- poni&waF
sc&0at- ktAry0 dysponuN&0y- po.wa'a na0 gadko pr.&cod.iP pr.&. to doOwiadc.&ni&- $&.
koni&c.noOci sp&cNa'n&go na0ysu, (orAwnaN swoN& .acowani& . .acowani&0 0a&go
d.i&cka, (o$yt w r&stauracNi to d'a 0a'ucAw c.Ssto trudna sytuacNa- poni&waF ni& 0aNQ on&
odpowi&dni&go sc&0atu- ktAry po0Ag$y i0 NQ .int&rpr&towaP, Da& d.i&ci .naNQ ty'ko
sc&narius. UN&d.&ni& w do0uV- d.iSki ktAr&0u ro.u0i&NQ to- co siS d.i&N& podc.as ko'acNi, 6i&
poN0uNQ .at&0- d'ac.&go dani& ni& .Nawia siS natyc0iast- d'ac.&go ni& 0ogQ dostaP dokadki
i d'ac.&go ni& 0ogQ od&NOP od stou .ara. po .N&d.&niu, (osi&k w r&stauracNi od$i&ga w
kaFdy0 asp&kci& od N&dyn&go sc&narius.a- ktAry .naNQ- i .ani0 ni& wytwor.Q so$i& now&go-
sp&cNa'n&go sc&0atu d'a t&N sytuacNi- N&d.&ni& po.a do0&0 $Sd.i& d'a nic pr.ykry0
doOwiadc.&ni&0 @tak Nak i d'a kaFd&N inn&N oso$y;4,
Spostr.&gani& Owiata pr.&. pry.0at sc&0atAw 0oF& $yP .ara.&0 XrAd&0 pro$'&0Aw,
1&F&'i $Sd.i& on ni&tra+ny- ni&ucronni& doprowad.i do $Sdnyc oc&n- tak Nak to $yo w
wypadku .aogi Uìnc&nn&saV, C.Ssto pr.&sadni& pr.ywiQ.uN&0y siS do swoic t&orii- trwaNQc
.$yt dugo pr.y sc&0atac- ktAr& siS ni& potwi&rd.iy Nako tra+na r&pr&.&ntacNa
r.&c.ywistoOci, (r.&Nd.i&0y t&ra. do pr.&dstawi&nia pro$'&0Aw- ktAr& 0ogQ wynikaP .
nad0i&rn&go po'&gania na sc&0atac,
/!ienianie sche!at'$+ (a& at$o ldzie !ody=i&() s$o(e pogl)dy
WiSks.oOP . nas .na pr.ynaN0ni&N N&dn&go star&go .r.SdS- ktAry 0a usta'ony- ni&ustSp'iwi&
$roniony pog'Qd na ni&0a' kaFdQ sprawS, Co w kraNu wy0aga d.iO naprawyW 6as. Stary
Zr.Sda @S,Z,4 .na odpowi&dX, 9'ac.&go nas.& s.koy sQ w tak ki&pski&N kondycNiW Co 0usi
.ro$iP 0i&Nscowa druFyna $as&$a''owa- F&$y .do$yP 0istr.ostwoW 1aki sa0ocAd N&st
naN'&ps.yW (o prostu spytaN S,Z, 2dy$yO0y oO0i&'i'i siS pr.&dstawiP taki&N oso$i& dan&
ni&.godn& . N&N pr.&konania0i- $&. wQtpi&nia usys.&'i$yO0y w odpowi&d.i wykad o
.awodnoOci statystyki- o prA$i& .ag0atwania pro$'&0u pr.&. pr.ygupic 'i$&raAw @a'$o
durnyc kons&rwatystAw4 'u$ $yP 0oF& pouc.&ni& w rod.aNu= UTo N&st wyNQt&k- ktAry
potwi&rd.a r&guSV,
\atwo uO0i&caP siS na 0yO' o takic ws.ystkowi&d.Qcyc- $SdQc w $&.pi&c.ny0
pr.&konaniu- F& ni& N&st&O0y ani trocS tak s.tywni i ni&.0i&nni w nas.yc pog'Qdac na
Owiat Nak oni, Sporo danyc pr.&0awia N&dnak .a ty0- F& wiSks.oOP 'ud.i ni& .0i&nia atwo
swoic pr.&kona/- naw&t w o$'ic.u spr.&c.n&N . ni0i in+or0acNi, ?yP 0oF& ni& N&st&O0y aF
tak skostnia'i w pog'Qdac Nak Stary Zr.Sda- a'& takF& i 0y ni& .0i&nia0y '&kko wasnyc
sc&0atAw- naw&t ki&dy dan& wska.uNQ- F& powinniO0y to uc.yniP, 6a pr.ykad- ki&dy
Dicai 2or$ac.ow .osta s&kr&tar.&0 g&n&ra'ny0 cpartii ko0unistyc.n&N C pr.yp, tu0,<
ZwiQ.ku Had.i&cki&go- stawao siS stopniowo cora. $ard.i&N Nasn&- F& ni& N&st to .wyky
sowi&cki pr.ywAdca, 9oprowad.i on do .ako/c.&nia .i0n&N woNny i do ro.padu ZwiQ.ku
Had.i&cki&go, Inac.&N niF N&go popr.&dnicy- ni& spr.&ciwia siS- a naw&t spr.yNa .ako/c.&niu
panowania ko0unistAw w Europi& Wscodni&N, Stosunki 0iSd.y Zacod&0 i ZwiQ.ki&0
Had.i&cki0 nigdy ni& $yy '&ps.& niF w c.asi& sprawowania wad.y pr.&. 2or$ac.owa,
1&dnak kons&rwatywni po'itycy i ko0&ntator.y ni& potra+i'i odr.uciP pog'Qdu- F& ZwiQ.&k
Had.i&cki to C Nak go okr&O'i H&agan C Ui0p&riu0 .aV, 1&d&n . nic powi&d.ia=
UH.&c.ywisty pro$'&0 ni& po'&ga na ty0- c.y c2or$ac.ow< o$i&r.& kurs od0i&nny niF N&go
popr.&dnicy- a'& c.y $Sd.i& go r&a'i.owa $ard.i&N skut&c.ni&V, Inny sug&rowa- F&
Uni&$&.pi&c.n& N&st 0yO'&ni&- iF 2or$ac.ow $Sd.i& coP odro$inS $ard.i&N g'i$&ra'nyh c.y
g&'astyc.nyh w stosunkac 0iSd.ynarodowycV, 6i& dawni&N niF w 1"8" r, wic&pr&.yd&nt
Buay'& powi&d.ia= U6i& sQd.S- F& nastQpia istotna .0iana w ic po'ityc& .agranic.n&N,,,
WciQF 0a0y do c.yni&nia . r.Qd&0 tota'itarny0V,
9'ac.&go 'ud.i& tak trwaNQ pr.y swoic . gAry pr.yNStyc .aoF&niac- naw&t gdy 0aNQ do
c.yni&nia . wyraXni& ni&.godnQ . ni0i in+or0acNQW 1&d&n powAd po.na'iO0y w ro.d.ia'& 3=
u.nani&- F& ni& 0a0y racNi- w.$ud.a dysonans- a spostr.&gani& r.&c.ywistoOci Nako .godn&N .
nas.y0i potr.&$a0i- Fyc.&nia0i i pr.&konania0i pr.ynosi nas.&0u &go satys+akcNS,
9&cyduN& tu takF& sposA$ +unkcNonowania u0ysu, 9an& potwi&rd.aNQc& nas.& pr.&konania sQ
pr.&. nas atwi&N .auwaFan&- '&pi&N pa0iStan& i u.nawan& .a waFni&Ns.&, In+or0acNa
ni&.godna . pr.&konania0i c.SOci&N .ostaN& pr.&oc.ona- .apo0niana i c.SOci&N N&st u.nawana
.a ni&istotnQ- naw&t gdy ni& N&st waFna d'a nas.&N sa0ooc&ny, (oniF&N pr.&dstawi0y ki'ka
pr.ykadAw i'ustruNQcyc skonnoOP 'ud.i do upart&go tr.y0ania siS wasnyc sc&0atAw,
6i&ktAr& . tyc pr.ypadkAw 0ogQ $yP wiQ.an& i c.ynnika0i 0otywacyNny0i- taki0i Nak
dysonans- inn& .& sposo$&0- w Naki r&N&struN&0y i .apa0iStuN&0y in+or0acNS,
Ldzie spostrzega() no$e dane przez pryz!at sche!at'$, (osugiwani& siS sc&0ata0i
w c&'u .int&rpr&towania .acowania wi&'o.nac.n&go- Nak c.yni'i to stud&nci oc&niaNQcy
wykadowcS w &ksp&ry0&nci& %aro'da G&''&ya @1"504- to N&dna sprawa- a druga- to gdy
sc&0aty dyktuNQ i0 tr&OP spostr.&F&/, 1&F&'i .ni&ks.taca0y dan&- $y stay siS .godn& .
nas.y0i sc&0ata0i- ni&wi&'ki& sQ s.ansS- F& .ostani& .ar&N&strowana Nakako'wi&k
prawd.iwi& ni&.godna . ty0i sc&0ata0i in+or0acNa,
9ar&ynalnym b$&em jest teoretyzowanie prze& zebraniem wszystkich 8aktw. Wypacza to s'&.
) =heriock 1olmes >=ir Arth%r 7onan DoyleA, 3?44
G'asyc.na d&0onstracNQ t&go .Nawiska sQ $adania pr.&prowad.on& pr.&. )'a %astor+a i
%ad'&ya Cantri'a @1"5#4, (oka.ywa'i oni stud&nto0 B$rc0out i (rinc&ton +i'0 . 0&c.u
+ut$o'ow&go po0iSd.y druFyna0i . tyc uc.&'ni i prosi'i o .anotowani& 'ic.$y pr.&wini&/
pop&nionyc pr.&. .awodnikAw kaFd&go . .&spoAw, 2ra $ya s.c.&gA'ni& $ruta'na- co
w.$ud.ao gorQc& prot&sty w o$u spo&c.noOciac stud&nckic= kaFda .& stron o$winiaa
drugQ o kontu.N&- do ktAryc dos.o, %astor+ i Cantrii wysunS'i pr.ypus.c.&ni&- F& N&dny0 .
powodAw ni&.godnoOci opinii $yo to- iF stud&nci . o$ydwu uniw&rsyt&tAw- wskut&k swoN&go
.aangaFowania po N&dn&N .& stron- w r.&c.ywistoOci wid.i&'i rAFn& 0&c.&, ?adania
potwi&rd.iy tS ipot&.S, Stud&nci (rinc&ton- ktAr.y og'Qda'i +i'0- r&N&strowa'i wiSc&N
pr.&wini&/ pop&nianyc pr.&. druFynS . 9art0out niF pr.&. .&spA . (rinc&ton- podc.as
gdy stud&nci 9art0out dostr.&ga'i coO pr.&ciwn&go,
H%&zie spostrze#aj' rzeczywisto.+ przez pryzmat schematw. =t%&enci z "rinceton i
Dartmo%th o#l'&ali ten sam 8ilm o br%talnym mecz% 8%tbolowym pomi&zy oby&wiema
szko$ami. =t%&enci z "rinceton spostrze#ali wicej przewinie/ pope$nianych przez &r%*yn z
Dartmo%th, po&czas #&y st%&enci z Dartmo%th wi&zieli wicej przewinie/ po stronie zespo$% z
"rinceton.
zjawisko wrogich medi!wF o&krycie, *e ka*&a z anta#onistycznych, silnie zaan#a*owanych w
co. #r%p spostrze#a ne%tralne, zrwnowa*one przekazy me&iw jako sobie wro#ie, poniewa*
me&ia nie prze&stawi$y 8aktw je&nostronnym %jci%, o ktrym anta#oni.ci Cwie&z'E, *e jest
praw&'
6a'&Fy podkr&O'iP- F& .apisuNQc swoN& spostr.&F&nia- stud&nci $y'i a$so'utni& s.c.&r.y C
naprawdS w ty0 sa0y0 +i'0i& wid.i&'i dwi& rAFn& r.&c.ywistoOci, Zni&ks.tacani& pr.&.
sc&0aty t&go- co spostr.&ga0y- sprawia- F& 0a0y t&nd&ncNS do uN0owania Owiata w
kat&goriac c.arno-$iayc- gd.i& po nas.&N stroni& N&st do$ro- a po pr.&ciwn&N .o,
T&nd&ncyNn& spostr.&gani& 0oF& powodowaP- F& oso$y 0ocno w coO .aangaFowan& $SdQ
sQd.iy- iF wiSks.oOP innyc 'ud.i int&rpr&tuN& r.&c.ywistoOP $Sdni&, 6a pr.ykad- co $y
$yo- gdy$y stud&nci (rinc&ton i 9art0out o$&Nr.&'i w wiado0oOciac t&'&wi.yNnyc
.rAwnowaFonQ- n&utra'nQ r&'acNS- .godni& . ktArQ o$i& druFyny pr.&Nawiay $ruta'n&-
ni&sportow& .acowani&W GaFda .& stron u.naa$y doni&si&ni& .a t&nd&ncyNn&- poni&waF ni&
pr.&dstawiao ono skraNn&go stanowiska u.nawan&go pr.&. niQ .a prawdS, à''on&- Hoss i
T&pp&r @1"854 .ad&0onstrowa'i .Nawisko wrogic 0&diAw- poka.uNQc stud&nto0 proara$ski0
i proi.ra&'ski0 r&'acN& t&'&wi.yNn& dotyc.Qc& kon+'iktAw na ?'iski0 Wscod.i&
@pr.&dstawiay on& 0asakrS 'udnoOci cywi'n&N . o$o.u d'a ucodXcAw w Ti$ani& w 1"82 r,4,
1ak oc.&kiwano- kaFda grupa $ya pr.&konana- F& doni&si&nia 0iay carakt&r stronnic.y i
+awory.oway drugQ stronS- poni&waF ni& poka.yway N&dnostronn&go punktu wid.&nia- ktAry
$y pr.&. niQ u.nawany .a prawdS,
Jc.&stnicy $ada/ %astor+a i Cantri'a @1"5#4 ora. à''on&:a i N&go wspApracownikAw @1"854
$y'i 0ocno .aangaFowani w ow& kon+'ikty i $yo d'a nic waFn&- $y wid.i&P swoNQ stronS
Nako tyc Uw por.QdkuV, (rawdopodo$ni& d.iaay tu siy 0otywacyNn&- taki& Nak dysonans,
6a pr.ykad- ki&dy stud&nci (rinc&ton .auwaFa'i- F& N&d&n . ic grac.y ro$i coO
pro$'&0atyc.n&go- skonni $y'i to int&rpr&towaP Nako twardQ- a'& 0i&s.c.QcQ siS w r&guac
sportowQ wa'kS- poni&waF .a'&Fao i0- $y wi.&run&k ic s.koy po.ostawa $&. ska.y,
Stud&nci . 9art0out to sa0o .acowani& gotowi $y'i int&rpr&towaP Nako $&.w.g'SdnQ-
ni&sportowQ prA$S s+au'owania .awodnika . ic druFyny- co po0agao i0 utr.y0aP pog'Qd-
F& wasna strona N&st $&. .ar.utu, Wystarc.y pr.ysucaP siS ki'ku sprawo0 ro.wodowy0- $y
.ao$s&rwowaP podo$n& .ni&ks.tacani& +aktAw w suF$i& &go,
W p&wnyc oko'ic.noOciac 'ud.i& $SdQ N&dnak int&rpr&towa'i +akty Nako .godn& . wasny0i
sc&0ata0i i oc.&kiwania0i naw&t wt&dy- gdy ni& sQ .$yt gS$oko .aangaFowani w sprawS,
Ho.patr.0y $adania dotyc.Qc& .Nawiska na.wan&go e=e&te! pier$sze,st$a, Gi'ka
&ksp&ry0&ntAw dowiodo- F& pi&rws.& wraF&nia c.Ssto sQ $ard.o waFn&- poni&waF wpywaNQ
na to- Nak int&rpr&towana N&st in+or0acNa napywaNQca pAXni&N, @CoP w p&wnyc
oko'ic.noOciac wystSpuN& &+&kt Owi&FoOci C naNwiSks.y wpyw 0a in+or0acNa u.yskana na
ko/cu C Nak siS wydaNS- sQ to N&dnak .Nawiska o carakt&r.& wyNQtku od r&guy4, E+&kt
pi&rws.&/stwa $i&r.& siS stQd- F& na podstawi& in+or0acNi otr.y0an&N na poc.Qtku 'ud.i&
twor.Q sc&0aty- a t& wpywaNQ na sposA$ int&rpr&towania da's.&N in+or0acNi, To .nac.y-
'ud.i& c.Ssto uporc.ywi& ki&ruNQ siS swoi0 pi&rws.y0 wraF&ni&0 i pAXni&Ns.a in+or0acNa-
ktAra 0u pr.&c.y- N&st ignorowana- u.nawana .a ni&istotnQ c.y ni&wiarygodnQ 'u$ $ywa
r&int&rpr&towana,
e)ekt pierwsze6stwaF proces, za spraw' ktre#o nasze pierwsze wra*enie &otycz'ce innej
osoby wp$ywa na to, *e jej p(niejsze zachowanie interpret%jemy w sposb z#o&ny z tym
pierwszym wra*eniem
TS do0inacNS pi&rws.&go wraF&nia .ad&0onstrowa'i w prosty0 i &'&gancki0 &ksp&ry0&nci&
1on&s- Hock- Sa*&r- 2o&ta's i Ward @1"684, Jc.&stnicy $adania o$s&rwowa'i stud&nta- ktAry
w t&Oci& wi&'okrotn&go wy$oru ro.wiQ.ywa tr.yd.i&Oci pro$'&0Aw dotyc.Qcyc .wiQ.kAw
ana'ogii, DAwiono- F& pro$'&0y t& c&cuNQ siS N&dnakowy0 stopni&0 trudnoOci, Stud&nt
.aws.& ro.wiQ.ywa poprawni& poowS . nic, 1&dyna rAFnica w warunkac
&ksp&ry0&nta'nyc po'&gaa na ty0- F& ra. .ac.yna on $ard.o do$r.&- ro.wiQ.uNQc
poprawni& wiSks.oOP poc.Qtkowyc .ada/ w t&Oci&- a pot&0 nastSpowao pogors.&ni& i
ro.wiQ.ywa X'& wiSks.oOP .ada/ ko/cowyc- a ki&dy ind.i&N t&n por.Qd&k $y odwrAcony=
pr.&. wiSks.oOP poc.Qtkowyc po.ycNi t&stu pop&nia $Sdy- a pot&0 pr.y wiSks.oOci
po.ycNi ko/cowyc C odnosi sukc&s, (o .ako/c.on&N o$s&rwacNi uc.&stnicy &ksp&ry0&ntu
$y'i pros.&ni o oc&nS int&'ig&ncNi t&go stud&nta i o pr.ypo0ni&ni& so$i&- Nak wi&'& pro$'&0Aw
ro.wiQ.a poprawni&,
1ak pr.&widywano- $adani oka.ywa'i siS ni&pr.&N&dnany0i t&or&tyka0i- ktAr.y .ni&ks.taca'i
dan& tak- $y pasoway do pi&rws.&go wraF&nia, Ci- ktAr.y wid.i&'i- Nak stud&nt ro.wiQ.uN&
poprawni& wiSks.oOP poc.Qtkowyc pro$'&0Aw- w odrAFni&niu od tyc- ktAr.y wid.i&'i- Nak
wykonuN& N& X'&- u.nawa'i go .a $ard.i&N int&'ig&ntn&go i pa0iSta'i- F& odpowi&d.ia
poprawni& na wiSc&N pyta/ w t&Oci&, (r.ypo0niN0y- F& w o$ydwu wypadkac stud&nt
ro.wiQ.ywa piStnaOci& . tr.yd.i&stu .ada/- . ktAryc ws.ystki& $yy N&dnakowo trudn&,
(o0i0o to u uc.&stnikAw &ksp&ry0&ntu wystQpi si'ny &+&kt pi&rws.&/stwa= to- co .o$ac.y'i
naNpi&rw- .do0inowao ic odc.ucia- prowad.Qc do po0ni&Ns.&nia wagi @i w istoci&
ni&tra+n&go r&pr&.&ntowania4 t&go- co nastQpio pAXni&N @por, ryP, #,34, 9'ac.&go tak siS
d.iaoW WydaN& siS 0ao prawdopodo$n&- iF uc.&stnicy &ksp&ry0&ntu .ni&ks.taca'i
r.&c.ywistoOP- $y 0i&P '&ps.& .dani& o so$i&- w 0yO' wyNaOni&/ odwouNQcyc siS do poNScia
sa0ooc&ny @np, t&oria dysonansu4, Jc.&stnicy &ksp&ry0&ntu oc&nia'i ni& si&$i& sa0yc- '&c.
Naki&goO ni& .nan&go i0 stud&nta- ktAr&go prawdopodo$ni& NuF nigdy pAXni&N ni& 0i&'i
spotkaP, ZwaFyws.y- F& sytuacNa ni& $ya d'a nic .$yt angaFuNQca- N&st 0ao
prawdopodo$n&- iF .a .ni&ks.tac&nia t&go- co o$s&rwowa'i- ponosiy odpowi&d.ia'noOP
potr.&$y .wiQ.an& . sa0ooc&nQ, WydaN& siS rac.&N- F& to ra. utwor.on& sc&0aty .ac.ynaNQ
FyP wasny0 Fyci&0- wpywaNQc na spostr.&gani& pr.&. nic now&N in+or0acNi- $&. w.g'Sdu
na to- c.y .agraFa sa0ooc&ni& c.y t&F ni&,
R:7;0A 6.@. Dominacja pierwsze#o wra*enia. H%&zie obserwowali o&powie&zi st%&enta na
trzy&zie.ci pyta/ testowych i nastpnie przypominali sobie, jak wiele z nich by$o poprawnych.
7i, ktrzy wi&zieli, *e je#o o&powie&zi na pytania pocz'tkowe by$y w wikszo.ci poprawne,
przeceniali ca$kowit' liczb poprawnych o&powie&zi, natomiast ci, ktrzy zaobserwowali, *e
wikszo.+ je#o o&powie&zi na pytania pocz'tkowe by$a b$&na, nie &oceniali tej liczby
>zaczerpnito zF ones i in., 3?O4A
Ldzie trzy!() s$o(e sche!aty? na$et gdy pier$otne dane (e $spiera()ce zostay
pod$a:one, 6i&ki&dy sys.y0y o Naki&NO sprawi& c.y oso$i& coO- co pot&0 oka.uN& siS
ni&prawdQ, Dog'i$yO0y na pr.ykad siS dowi&d.i&P- F& ?o$ dokonuN& ni&'&ga'nyc o$rotAw
akcNa0i +ir0y- w ktAr&N .aN0uN& ki&rownic.& stanowisko- F& Susan N&st a'koo'ic.kQ a'$o F&
(i'ip i 1an& siS ro.wod.Q C po to ty'ko- $y pAXni&N stwi&rd.iP- F& t& p'otki sQ +as.yw&,
(odo$ni& awa pr.ysiSgyc 0oF& usys.&P w sa'i sQdow&N o oskarFony0 coO- co N&st
ni&prawdQ 'u$ .ostao .akwa'i+ikowan& Nako UdowAd ni&dopus.c.a'nyV, SSd.ia ud.i&'a
wAwc.as pouc.&nia- $y ni& uw.g'Sdniaa t&N in+or0acNi, C.y trudno N&st na0 odr.uciP
pr.&konania 'u$ sc&0aty- gdy +akty wyka.uNQ ic +as.ywoOPW
W Owi&t'& $ada/ T&& Hossa- Darka T&pp&ra i Dica&'a %u$$arda @1"754 C ni& tak atwo to
.ro$iP, Wyo$raX so$i&- F& N&st&O uc.&stniki&0 tyc $ada/, Btr.y0uN&s. stos kart&k- ktAr&
.awi&raNQ .arAwno r.&c.ywist&- Nak i +ikcyNn& 'isty pisan& pr.&. sa0o$ANcAw, TwoN& .adani&
po'&ga na wska.aniu- ktAr& . nic sQ aut&ntyc.n&- r.&ko0o w c&'u $adania- Nak odd.iauNQ
proc&sy +i.No'ogic.n& w trakci& pod&N0owania d&cy.Ni, (o kaFd&N prA$i& &ksp&ry0&ntator
0Awi ci- c.y odgadniSci& $yo poprawn&, WykonuNQc .adani&- pr.&konuN&s. siS- F& N&st&O w
ty0 doOP do$ry, BdgaduN&s. tra+ni& 2# . 25 kart, 1&st to r&.u'tat .nac.ni& pr.&wyFs.aNQcy
pr.&ciStnQ s.&snastu tra+nyc odgadniSP,
R:7;0A. 6.6. E8ekt %porczywo.ci. H%&ziom mwiono, *e bar&zo &obrze >in8ormacja zwrotna o
s%kcesieA albo bar&zo s$abo >in8ormacja zwrotna o pora*ceA wykonywali za&ania w te.cie
wra*liwo.ci spo$ecznej. 0astpnie mwiono im, *e in8ormacja ta by$a spreparowana i nie
mia$a nic wsplne#o z ich rzeczywistymi wynikami. K&cz%cie l%&zi, *e wykonywali za&anie
&obrze albo (le %trzymywa$o si nawet po tym, jak &owie&zieli si, *e in8ormacja zwrotna by$a
niepraw&ziwa >zaczerpnito zF Ross, Hepper, 1%bbar&, 3?J5A
W ty0 0o0&nci& prowad.Qcy $adania ogas.a- F& &ksp&ry0&nt N&st sko/c.ony- i wyNaOnia- F&
dotyc.y on w r.&c.ywistoOci wpywu sukc&su i poraFki na r&akcN& +i.No'ogic.n&,
9owiaduN&s. siS- F& in+or0acNa .wrotna- ktAra otr.y0a&O- $ya spr&parowana5 to .nac.y- na
.asad.i& 'osow&N .osta&O pr.yd.i&'ony do grupy- gd.i& &ksp&ry0&ntator w 2# wypadkac
na 25 0Awi- F& d&cy.Na N&st tra+nani&.a'&Fni& od N&N +aktyc.n&N poprawnoOci, 6astSpni&
prowad.Qcy $adania daN& ci ko/cowQ anki&tS- w ktAr&N N&st pytani&- w i'u wypadkac- twoi0
.dani&0- podNQ&O tra+nQ d&cy.NS- i Nak sQd.is. C w i'u wypadkac twoN& d&cy.N& $yy$y
tra+n& w ko'&Nny0- N&dnakowo trudny0 t&Oci& . nowy0i karta0i, Co $yO odpowi&d.iaW T&ra.
wyo$raX so$i&- F& tra+i&O do inn&N grupy &ksp&ry0&nta'n&N, Ws.ystko od$ywao$y tu siS tak
sa0o- . ty0 wyNQtki&0- F& w 0iarS wykonywania .adania pr.&konywa$yO siS- F& ni& N&st&O
w ty0 do$ry, (owi&d.iano $y ci- F& odpowi&d.ia&O tra+ni& ty'ko w 10 wypadkac na 25- co
N&st wyniki&0 .nac.ni& gors.y0 od pr.&ciStn&go, Ws.ystko po to ty'ko- $y nastSpni&
uNawniP- F& ta in+or0acNa .wrotna $ya c&'owo spr&parowana, 1ak odpowi&d.ia$yO na pytania
anki&ty dowi&d.iaws.y siS- F& in+or0acNa .wrotna $ya +as.ywaW
W .a'&FnoOci od t&go- w ktAr&N grupi& siS .na'a.&O- utwor.y$yO so$i& sc0at- .godni& .
ktAry0 N&st&O $ard.o do$ry a'$o $ard.o sa$y w t&go rod.aNu .adaniac, Co siS d.i&N&- gdy
dan& wspi&raNQc& t&n sc&0at .ostaNQ podwaFon&W Hoss i N&go wspApracownicy @1"754
stara'i siS- $y uc.&stnicy &ksp&ry0&ntu uwi&r.y'i- iF o in+or0acNi .wrotn&N- ktArQ
otr.y0ywa'i-, .ad&cydowa pr.ypad&k i F& ni& 0iaa ona nic wspA'n&go . ty0- Nak w istoci&
wykonywa'i .adani&, CociaF $adani r.&c.ywiOci& w to uwi&r.y'i- to ci uc.&stnicy
&ksp&ry0&ntu- ktAr.y otr.y0a'i in+or0acNS .wrotnQ o sukc&si&- nada' 0yO'&'i- F& wykona'i
poprawni& wiSc&N .ada/ i .akada'i- F& osiQgnS'i$y w nastSpny0 t&Oci& '&ps.& wyniki niF
sQd.i'i to o so$i& uc.&stnicy $ada/- ktAry0 .ako0unikowano poraFkS @por, ryP, #,#4,
e)ekt uporczywociF o&krycie, *e przekonania l%&zi &otycz'ce ich samych i .wiata
spo$eczne#o %trzym%j' si nawet wte&y, #&y &ane wspieraj'ce te przekonania zosta$y
po&wa*one
T&n r&.u'tat .osta na.wany e=e&te! porczy$o#ci- poni&waF pr.&konania 'ud.i
utr.y0yway siS uporc.ywi& naw&t wt&dy- ki&dy pi&rwotn& Owiad&ctwa na ic r.&c. .ostay
podwaFon&, 9'ac.&go to ro$iQW I .nowu- N&dna 0oF'iwoOP to nas. stary pr.yNaci&' C
podtr.y0ywani& sa0ooc&ny= 'ud.i& 0ogQ trwaP pr.y swoic pr.&konaniac- aF&$y ni& straciP
do$r&go .dania o so$i&, Ta int&rpr&tacNa ni& 0oF& N&dnak wyNaOniP +aktu- F& oso$y . grupy
UporaFkiV utr.y0yway pr.&konani&- iF ni& $yy .$yt do$r& w wykonywaniu .adania,
(r.&konani& to pr.&ci&F ni& $ard.o sc'&$iao ic sa0ooc&ni&, 2dy$y nadr.Sdny0 c&'&0
$adanyc $yo utr.y0ani& t&go pr.&konania- ktAr& N&st d'a nic naN$ard.i&N poc'&$n&- to ci-
ktAr.y dowiadywa'i siS- F& wykonywa'i .adani& sa$o- powinni $yP s.c.&gA'ni& skor.y do
.aakc&ptowania +aktu- F& in+or0acNa .wrotna $ya +as.ywa, 9'ac.&go tak siS ni& staoW
(oni&waF sc&0at- do ktAr&go siS odwoa'i- ks.tatowa ic spostr.&gani& r.&c.ywistoOci, (o
otr.y0aniu in+or0acNi .wrotn&N wyNaOnia'i sa0i so$i&- d'ac.&go wykonywa'i .adani& tak X'&
'u$ tak do$r.&- pr.ywouNQc .godn& . u.yskany0 wyniki&0 +akty . pr.&s.oOci @np,
U6aprawdS N&st&0 $ard.o spostr.&gawc.a, W ko/cu ty'ko Na .auwaFya0 w .&s.y0
tygodniu- F& 1&nni+&r N&st pr.ygnS$ionaV a'$o UTak- ni& N&st&0 w ty0 .$yt do$ry- pr.yNaci&'&
.aws.& 0AwiQ- F& o ws.ystki0 dowiaduNS siS ostatniV4, T& 0yO'i po.ostaway Fyw& w
pa0iSci takF&- gdy dowiadywa'i siS- F& in+or0acNa .wrotna $ya +as.ywa, Sprawiay on&- F&
sQd.i'i- iF .adani& wykonywa'i s.c.&gA'ni& do$r.& a'$o s.c.&gA'ni& X'&,
B$&cnoOP &+&ktu uporc.ywoOci ni& N&st ogranic.ona do pr.&kona/ dotyc.Qcyc nas sa0yc C
uporc.ywi& utr.y0ywan& sQ rAwni&F sc&0aty odnos.Qc& siS do innyc osA$, (r.ypuOP0y-
F& powi&d.iano ci- iF naN'&psi straFacy to 'ud.i& . natury $ard.o ostroFni, (o0yO'- d'ac.&go
tak N&st, 1&F&'i N&st&O podo$ny do uc.&stnikAw &ksp&ry0&ntu Craiga )nd&rsona, Darka
T&pp&ra i T&& Hossa @1"804- pr.ypus.c.a'ni& ni& sprawio ci sp&cNa'nyc trudnoOci
.na'&.i&ni& odpowi&d.i, (onQcy $udyn&k to 0i&Nsc& ni&$&.pi&c.n&- gd.i& .dar.aNQ siS
sytuacN& ni&pr.&widywa'n& i gd.i& waFn& N&st d.iaani& . ro.wagQ, 2dy$yO r.&c.ywiOci& $y
straFaki&0- kogo wo'a$yO 0i&P o$ok si&$i&= oso$S ni&ro.waFnQ- ry.ykanckQ- ktAra
wy0acuN& toporki&0 w d.iki- $&.troski sposA$- c.y t&F kogoO . natury ostroFn&go i
pa0iStaNQc&go o 0oF'iwyc ni&$&.pi&c.&/stwacW
Wyo$raX so$i& N&dnak- F& poprosi'iO0y ci&$i& o wyNaOni&ni& +aktu pr.&ciwn&go C
0ianowici&- F& naN'&ps.y0i straFaka0i sQ 'ud.i& . natury skonni do ry.yka, I .nowu- N&F&'i
N&st&O podo$ny do osA$ $adanyc w &ksp&ry0&nci& )nd&rs&na i N&go wspApracownikAw
@1"804- ni& 0ia$yO kopotu . wyNaOni&ni&0 rAwni&F i t&go +aktu, StraFacy ni&ra. 0us.Q
pod&N0owaP ry.yko- $y ratowaP 'ud.ki& Fyci& i do$yt&k, 2dy$yO $y uwiS.iony w ogniu- to
c.y wo'a$yO- F&$y po.$awiony 'Sku- kocaNQcy ni&$&.pi&c.&/stwo straFak r.uci siS pr.&.
po0i&ni& to$i& na ratun&k- c.y t&F- $y ni&.d&cydowana- $oNaX'iwa oso$a po.ostawaa na
.&wnQtr.- .astanawiaNQc siS- c.y to N&st wart& ry.ykaW
H.&c. w ty0- F& 'ud.i& 0aNQ skonnoOP do wyNaOniania ws.&'ki&go rod.aNu +aktAw
dotyc.Qcyc ic sa0yc i Owiata spo&c.n&go, 6aw&t N&O'i podwaFona .ostani& podstawa- na
ktAr&N t& +akty siS opi&ray- to wyNaOni&nia- ktAr& 0iay N& int&rpr&towaP- .acowuNQ swoNQ
0oc i sprawiaNQ- F& 'ud.i& ni& r&widuNQ swoic pr.&kona/, To waOni& stwi&rd.i )nd&rs&n i
N&go wspApracownicy, (o pr.&dstawi&niu oso$o0 $adany0 danyc dowod.Qcyc- F& naN'&psi
straFacy sQ ostroFni @a'$o skonni do ry.yka4 .ako0unikowano- F& .ostay on& spr&parowan&,
(o0i0o to ws.yscy trwa'i uporc.ywi& w pr.&konaniu o taki0 .wiQ.ku po0iSd.y
oso$owoOciQ i .do'noOcia0i do wa'ki . ogni&0- Naki i0 wc.&Oni&N pr.&dstawiono- poni&waF
ni& utraciy swoN&N wiarygodnoOci sc&0aty- ktAr& utwor.y'i- $y t&n .wiQ.&k wyNaOniP,
Spra$ianie? :e nasze sche!aty sta() si* pra$d)+ sa!ospenia()ce si* proroct$o
"roroctwo to najbar&ziej niepotrzebny ro&zaj b$&%.
) Deor#e Eliot >Mary Ann E2ans 7rossA 34J3
(r.&dstawion& $adania wyka.ay- F& gdy 'ud.i& u.yskuNQ now& dan& a'$o gdy star& dan& tracQ
d'a nic swQ wiarygodnoOP- ni& .0i&niaNQ swoic sc&0atAw w taki0 stopniu- Nak 0oFna $y
t&go oc.&kiwaP, 6i& N&st&O0y N&dnak ty'ko $i&rny0i od$iorca0i in+or0acNi, C.Ssto
wykor.ystuN&0y swoN& sc&0aty w d.iaaniu i w t&n sposA$ wpywa0y na to- w Naki0
stopniu .ostaNQ on& potwi&rd.on& $QdX podwaFon&, ?adania dotyc.Qc& t&go proc&su C
na.wan&go sa!ospenia()cy! si* proroct$e! C dowiody- F& 'ud.i& ni&ki&dy $&.wi&dni&
.acowuNQ siS w sposA$- ktAry prowad.i do wytwor.&nia danyc wspi&raNQcyc sc&0at, SQ
to- $yP 0oF&- naN$ard.i&N p&sy0istyc.n& $adania- N&O'i cod.i o nas.Q .do'noOP do .0iany
wasnyc sc&0atAw i pr.&kona/,
samospeniajce si( proroctwoF zjawisko pole#aj'ce na tym, *e l%&zieF >aA maj' okre.lone
oczekiwania &otycz'ce innej osoby, co >bA wp$ywa na ich postpowanie wz#l&em tej osoby,
ktre >cA powo&%je, *e zachow%je si ona w sposb z#o&ny z ich wyj.ciowymi oczekiwaniami
G'asyc.na d&0onstracNa t&go &+&ktu .ostaa dokonana w poowi& 'at s.&OPd.i&siQtyc pr.&.
Ho$&rta Hos&nta'a i T&nor& 1aco$son @1"684 w N&dn&N .& s.kA podstawowyc, GaFd&go .
uc.niAw t&N s.koy $ada'i oni t&st&0 int&'ig&ncNi i powi&d.i&'i nauc.yci&'o0- F& ni&ktAr.y
uc.niowi& u.yska'i wyniki tak do$r&- iF w nadcod.Qcy0 roku s.ko'ny0 ni&wQtp'iwi&
nastQpi ro.kwit ic osiQgniSP, W r.&c.ywistoOci ni& 0usiao to $yP prawdQ, Jc.niowi&
wska.ywani Nako Uta'&ntyV- ktAr& ro.kwitnQ- .osta'i wy$rani pr.&. $adac.y na .asad.i&
'osow&N, 1ak $ya o ty0 0owa w ro.d.ia'& 2- posuF&ni& siS proc&durQ do$oru 'osow&go
o.nac.a- F& uc.niowi& ci ni& $y'i- pr.&ciStni& r.&c. $iorQc- $ard.i&N $ystr.y i ni& 0i&'i wiSc&N
s.ans na sukc&s niF po.osta& d.i&ci, HAFni'i siS oni od swoic rAwi&OnikAw N&dyni& w
wyo$raF&niac nauc.yci&'i @ani uc.nio0- ani ic rod.ico0 ni& 0Awiono nic o r&.u'tatac
t&stu4,
(o wywoaniu u nauc.yci&'i oc.&kiwa/- F& ni&ktAr& . d.i&ci osiQgnQ s.c.&gA'ni& do$r&
wyniki- Hos&nta' i 1aco$son ni& ing&rowa'i w to- co siS 0iao da'&N wydar.yP, W trakci&
roku s.ko'n&go co NakiO c.as o$s&rwowa'i ro.wAN sytuacNi w k'asac- a na koni&c nauki
ponowni& pr.&$ada'i ws.ystki& d.i&ci prawd.iwy0 t&st&0 int&'ig&ncNi, C.y proroctwo siS
sp&nioW H.&c.ywiOci& to siS stao, Ci ni&'ic.ni uc.niowi& w kaFd&N k'asi&- ktAr.y .osta'i
okr&O'&ni Nako Uta'&ntyV- w .nac.Qco wiSks.y0 stopniu po'&ps.y'i swoN& wyniki w t&Oci& niF
inni @por, ryP, #,54, 1ak 0ogo do t&go doNOPW W Naki sposA$ oc.&kiwania nauc.yci&'i stay siS
r.&c.ywistoOciQW
6a'&Fy podkr&O'iP- F& nauc.yci&'& ni& poOwiSca'i Uta'&nto0V ws.ystkic swoic si i ca&go
ogranic.on&go c.asu- $&.dus.ni& u.naNQc r&s.tS k'asy .a ni&warta troski, Twi&rd.i'i naw&t- F&
spSd.a'i ni&co wiSc&N c.asu . uc.nia0i- ktAr.y ni& u.yska'i &tyki&ty Uta'&ntuV, Stawia'i
nato0iast Uta'&nto0d wyFs.& wy0agania- .akadaNQc- F& uc.niowi& ci 0aNQ wiSks.&
.do'noOci, 9awa'i i0 wiSc&N 0at&riau do opanowania- pr.yd.i&'a'i 0at&ria trudni&Ns.y-
dostarc.a'i wiSc&N in+or0acNi .wrotn&N dotyc.Qc&N ic pracy i dawa'i c.SOci&N 0oF'iwoOP
odpowi&d.i w k'asi&, (onadto nauc.yci&'& stwar.a'i ci&p'&Ns.y k'i0at &0ocNona'ny wokA
tyc- u ktAryc oc.&kiwa'i sukc&sAw- poOwiScaNQc i0 wiSc&N oso$ist&N uwagi- dostarc.aNQc
wiSc&N .acSty i wsparcia @Hos&nta'- 1"7#4, T& .acowania nauc.yci&'i sprawiay- F&
uc.niowi& okr&O'&ni Nako Uta'&ntyV $ard.i&N siS stara'i i wiSc&N siS uc.y'i- a takF& .wiSks.aa
siS ic p&wnoOP si&$i& i sa0ooc&na, Jc.niowi& ci r&agowa'i na poOwiScanQ i0 uwagS ora.
pr.yN0owa'i wska.Awki i ic .do'noOci r.&c.ywiOci& ro.kwitay @?ropy- 1"835 1ussi0-
1"865 Snyd&r- 1"8#4,
R:7;0A 6.5. =amospe$niaj'ce si proroctwoF procent %czniw z pierwszej i z &r%#iej klasy,
ktrzy polepszyli swj wynik w te.cie inteli#encji w trakcie trwania rok% szkolne#o. 7i
%czniowie, o& ktrych na%czyciele oczekiwali &obrych wynikw, rzeczywi.cie &okonali
wiksze#o postp% ni* pozostali >zaczerpnito zF Rosenthal, acobson, 3?O4A
6astSpn& $adania wspary pog'Qd- F& sa0osp&niaNQc& siS proroctwa ni& sQ wyniki&0
c&'ow&go dQF&nia do potwi&rd.ania wasnyc sc&0atAw, (oNawiaNQ siS on& rQc.&N w sposA$
ni&Owiado0y i 0i0owo'ny, 6aw&t gdy 'ud.i& prA$uNQ traktowaP innyc w sposA$ N&dnakowy
i $&. upr.&d.&/- ic oc.&kiwania 0ogQ doNOP do gosu ni&postr.&F&ni&- wpywaNQc na
.acowani&, To .aO . ko'&i .0i&nia .acowani& oso$y- . ktArQ wcod.Q w int&rakcNS @9ar'&y-
2ross- 1"835 Word- Zanna- Coop&r- 1"7#4, 6a pr.ykad Dyra i 9a*id Sadk&r @1"854 w ki'ku
s.koac Or&dnic .ao$s&rwowa'i wystSpowani& k'asyc.n&go &+&ktu sa0osp&niaNQc&go siS
proroctwa .arAwno w stosunku do copcAw- Nak i d.i&wc.Qt, 6auc.yci&'& swoi0
.acowani&0 $ard.i&N .acSca'i copcAw- niF d.i&wc.Sta do O0ia&go wyraFania wasn&go
.dania i do aktywnoOci na .aNSciac, WiSks.oOP nauc.yci&'i .apr.&c.aa N&dnak taki&0u
swoN&0u .acowaniu, W istoci& naw&t ni& .dawa'i so$i& oni sprawy . t&go- F& copcy
0AwiQ wiSc&N, 6auc.yci&'o0 poka.ano +i'0 . r.&c.ywist&N dyskusNi toc.on&N w k'asi& i
pytano ic o to- kto 0Awi wiSc&N, Bdpowiada'i- F& d.i&wc.Sta- podc.as gdy naprawdS to
copcy 0Awi'i tr.y ra.y wiSc&N niF ic ko'&Fanki, ?adac.& @SQdk&r- Sadk&r- 1"854 twi&rd.Q-
F& st&r&otypy .wiQ.an& . pciQ 0ogQ odd.iaywaP podOwiado0i&- wpywaNQc na spostr.&gani&
pr.&. nauc.yci&'i otoc.&nia ora. na ic .acowani& w taki sposA$- F& ni& .daNQ so$i& oni .
t&go sprawy,
Sa0osp&niaNQc& siS proroctwa dotyc.Q ni& ty'ko nauc.yci&'i i traktowania pr.&. nic
uc.niAw, GaFdy . nas 0a naNrAFnorodni&Ns.& sc&0aty odnos.Qc& siS do innyc 'ud.i, 1&F&'i
ki&ruNQc siS ty0i sc&0ata0i- d.iaa0y w taki sposA$- F& staNQ siS on& prawdQ- wAwc.as
0a0y do c.yni&nia . sa0osp&niaNQcy0 siS proroctw&0 @9ar'&y- >a.io- 1"804, WystSpowani&
sa0osp&niaNQcyc siS proroctw .ostao stwi&rd.on& w tak rAFnyc popu'acNac i w
odni&si&niu do tak rAFnyc oc.&kiwa/- Nak sc&0aty dotyc.Qc& pot&ncNa'n&go partn&ra randki
u stud&ntAw co''&g&:u- sc&0aty u 0at&k odnos.Qc& siS do wc.&OniakAw c.y sc&0aty
pracownikAw nad.oru dotyc.Qc& aktywnoOci ro$otnikAw .atrudnionyc pr.y taO0i&
produkcyNn&N @Ging- 1"715 Snyd&r- Swann- 1"785 St&rn- %i'd&$randt- 1"864,
?adania nad sa0osp&niaNQcy0 siS proroctw&0 prowad.Q do pr.ygnS$iaNQc&go wniosku- F&
nas.& sc&0aty 0ogQ $yP odporn& na .0iany- poni&waF wid.i0y wi&'kQ 'ic.$S +as.ywyc
Owiad&ctw potwi&rd.aNQcyc, (r.ypuOP0y- F& NakaO nauc.yci&'ka Fywi pr.&konani&- iF
copcy 0aNQ wrod.on& .do'noOci- d.iSki ktAry0 osiQgaNQ '&ps.& wyniki w 0at&0atyc& niF
d.i&wc.Sta, U(ani 1on&s C 0og'i$yO0y powi&d.i&P C Nak pani 0oF& w to wi&r.yPW
DnAstwo d.i&wc.yn Owi&tni& so$i& rad.i . 0at&0atykQV, (ani 1on&s prawdopodo$ni&
po.ostaa$y ni&pr.&konana- poni&waF dysponuN& dany0i- ktAr& potwi&rd.aNQ N&N sc&0at, UW
k'asac- w ktAryc uc.ya0 pr.&. 'ata C 0oga$y odpowi&d.i&P C c&'owao w 0at&0atyc&
prawi& tr.ykrotni& wiSc&N copcAw niF d.i&wc.QtV, (op&niany pr.&. niQ $Qd tkwi ni& w
opisi& +aktAw- a'& w ty0- F& ni& .daN& so$i& ona sprawy . wasn&N ro'i w ic wykr&owaniu,
Ho$&rt D&rton @1"#84 okr&O'i t&n proc&s Nako Upanowani& $SduV= 'ud.i& 0ogQ pr.ywoywaP
to- co siS r.&c.ywiOci& .dar.yo- na dowAd- F& od sa0&go poc.Qtku 0i&'i racNSV,
(r.&. cwi'S po0yO' o swoic wasnyc sc&0atac i oc.&kiwaniac .wiQ.anyc . inny0i
grupa0i spo&c.ny0i- s.c.&gA'ni& . ty0i- ktAryc ni& dar.ys. wi&'kQ sy0patiQ, DogQ to $yP
pr.&dstawici&'& okr&O'on&N rasy c.y grupy &tnic.n&N- c.onkowi& rywa'i.uNQc&N korporacNi
stud&ncki&N- Naki&NO partii po'ityc.n&N c.y 'ud.i& o okr&O'on&N ori&ntacNi s&ksua'n&N, 9'ac.&go
ni& 'u$is. c.onkAw t&N grupyW ?yP 0oF& po0yO'is.= U1&dny0 . powodAw N&st to- F& i'& ra.y
0a0 do c.yni&nia . c.arny0i @podstaw tu so$i& $iayc, [ydAw- g&NAw- o0os&ksua'istAw-
&t&ros&ksua'istAw- c.onkAw Naki&NO korporacNi stud&ncki&N- d&0okratAw- r&pu$'ikanAw a'$o
Nakako'wi&k innQ grupS spo&c.nQ4- ro$iQ wraF&ni& codnyc i ni&pr.yNa.nycV, I $yP 0oF&
0as. racNS, H&aguNQ na ci&$i& w sposA$ codny i ni&pr.yNa.ny, 6i& d'at&go N&dnak- F& tacy sQ
. natury- a'& d'at&go- F& odpowiadaNQ na sposA$- w Naki ty siS do nic odnosis., Hycina #,6
i'ustruN& t&n s0utny- sa0onapSd.aNQcy siS cyk' sa0opotwi&rd.aNQc&go siS proroctwa,
C.Ssto prosi0y nas.yc stud&ntAw- $y w ra0ac &ksp&ry0&ntu sprA$owa'i pr.&ciwstawiP siS
t&0u proc&sowi, Gi&dy nastSpny0 ra.&0 $Sd.i&s. 0ia do c.yni&nia . c.onki&0 grupy-
ktAr&N ni& 'u$is.- sprA$uN so$i& wyo$ra.iP- F& N&st to naN$ard.i&N pr.yNa.na- upr.&N0a-
c.aruNQcQ oso$a- NakQ ki&dyko'wi&k spotka&O, ?QdX tak uN0uNQcy i pr.yNaci&'ski- Nak ty'ko
potra+is., ?yP 0oF& .askoc.Q ciS &+&kty, Tud.i&- o ktAryc sQd.i&O- F& sQ . natury codni i
ni&pr.yNaXni- 0ogQ nag'& sa0i .ac.QP .acowywaP siS w sposA$ ci&py i pr.yNaci&'ski-
odpowiadaNQc na twoN& odnos.&ni& siS do nic, SprA$uN;
R:7;0A 6.O. =amospe$n iaj'ce si proroctwo. =m%tny cykl w czterech aktach
Czy &iedy&ol$ie& zna(e!y nasze sche!aty za nietra=ne l" z!ienia!y zdanie
6i& cc&0y pr.&sad.aP . oc&nQ 'ud.i Nako upartyc- ni&.do'nyc do ustSpstw t&or&tykAw, (o
pi&rws.&- w p&wnyc oko'ic.noOciac 'ud.i& $SdQ ki&rowa'i swoNQ uwagS na in+or0acNS
ni&.godnQ . posiadany0i sc&0ata0i- a naw&t $SdQ taki&N in+or0acNi pos.ukiwa'i, 6a
pr.ykad- Nak wc.&Oni&N wspo0ni&'iO0y- N&F&'i NakaO in+or0acNa N&st do t&go stopnia
ni&.godna .& sc&0at&0- F& 'ud.i& poOwiScaNQ c.as- prA$uNQc NQ wyNaOniP 'u$ pogod.iP .
upr.&dni0i pr.&konania0i- to pr.ypo0inaNQ so$i& pAXni&N tS in+or0acNS .up&ni& tra+ni&
@%asti&- 1"805 Sru''- 1"814, (o drugi&- N&F&'i 'ud.i& .naNduNQ siS w sytuacNi- w ktAr&N N&st d'a
nic waFn&- $y ic pr.&konania $yy tra+n& i daway siS o$roniP @np, N&F&'i 0us.Q pu$'ic.ni&
u.asadniP- d'ac.&go wy.naNQ taki&- a ni& inn& pog'Qdy4- to $ard.i&N prawdopodo$n& $Sd.i&
dostr.&gani& i uw.g'Sdniani& pr.&. nic in+or0acNi ni&.godn&N- a ni& N&N ignorowani& i
po0ni&Ns.ani& N&N .nac.&nia @Grug'anski- >r&und- 1"835 T&t'ock- 1"834, (o tr.&ci&-
.id&nty+ikowano p&wn& oko'ic.noOci- w ktAryc 'ud.i& pos.ukuNQ in+or0acNi .arAwno
0ogQc&N potwi&rd.iP ic ipot&.y- Nak i i0 .apr.&c.yP i unikaNQ pr.&. to sa0osp&niaNQc&go
siS proroctwa, Stwi&rd.ono- F& 'ud.i& traktuNQ innyc w sposA$ ni&t&nd&ncyNny- N&O'i ni& sQ
p&wni- c.y ic sc&0at N&st tra+ny- N&O'i istni&N& d'a ni&go Nasna a't&rnatywa- a'$o ki&dy sQ
sp&cNa'ni& pros.&ni o to- $y go podwaFyP @%iggins- ?arg- 1"875 Swann- E'y- 1"8#5 Trop&-
?assok- 1"834,
Twi&rd.i0y po prostu- F& 'ud.i& na ogA' wyka.uNQ opAr pr.&d .0ianQ wasnyc pog'QdAw i w
wiSks.oOci sytuacNi .a$i&ra i0 ona .nac.ni& wiSc&N c.asu niF wy0agaa$y t&go 'ogika, 6a
pr.ykad Carr&tta i Dor&'and @1"824 usta'i'i- F& w '&ci& 1"72 r,- ki&dy pr.&sucania
kongr&sow& .wiQ.an& . a+&rQ Wat&rgat& uNawniay cora. to wiSc&N n&gatywnyc +aktAw
dotyc.Qcyc pr&.yd&nta Hicarda 6i]ona- 'ud.i&- ktAr.y gosowa'i na 6i]ona- trwa'i w
swoic po.ytywnyc opiniac o ni0, (r.ycod.i N&dnak taki 0o0&ntki&dy ni&.godnyc
danyc N&st ty'& i 0aNQ on& taki ciSFar gatunkowy- F& ni& 0oFna ic da'&N ignorowaP i wt&dy
.0i&niaNQ pr.&konania, 1&st to prawdopodo$n&- .was.c.a gdy istni&N& si'ny nacisk innyc-
F&$y pr.yNQP now& pog'Qdy, 6a pr.ykad T&odor& 6&wco0$ @1"634 w poowi& at
tr.yd.i&styc $ada postawy ko$i&t- stud&nt&k ?&nnington Co''&g&, Gi&dy .ac.ynay on&
uc.Ss.c.aP do co''&g&:u- wiSks.oOP . nic pod.i&'aa kons&rwatywn& po'ityc.n& pog'Qdy
wasnyc rod.icAw, 1&dnak do c.asu uko/c.&nia pr.&. ni& studiAw .nac.Qco .0i&niy swQ
ori&ntacNS, Bpus.c.aNQc uc.&'niS- wiSks.oOP . nic wy.nawaa pog'Qdy skraNni& 'i$&ra'n&,
Z0iana ta $ya c.SOciowo spowodowana ty0- F& ?&nnington twor.yo si'ni& .int&growanQ
spo&c.noOP- gd.i& nor0S stanowiy pog'Qdy 'i$&ra'n&= ko$i&ty ro.poc.ynaNQc& studia
pod'&gay .nac.n&N pr&sNi rAwi&OnikAw- $y staP siS 'i$&raa0i, Tak wiSc- cociaF 'ud.i&
wysoko c&niQ so$i& wasn& sc&0aty ora. pr.&konania i c.Ssto trwaNQ pr.y nic naw&t w
o$'ic.u ni&.godnyc . ni0i danyc- to w p&wnyc oko'ic.noOciac .0iany .acod.Q,
(odsu0owuNQc- stwi&rd.i'iO0y- F& i'oOP in+or0acNi- . ktArQ 0a0y do c.yni&nia kaFd&go dnia-
N&st tak ogro0na- F& 0usi0y dokonywaP N&N r&dukcNi do taki&N wi&'koOci- nad NakQ 0oF&0y
.apanowaP, (onadto ta in+or0acNa w pokaXn&N c.SOci N&st wi&'o.nac.na i trudna do
ro.s.y+rowania, 1&dny0 .& sposo$Aw .arad.&nia ty0 pro$'&0o0 N&st odwoani& siS do
sc&0atAw- ktAr& po0agaNQ .r&dukowaP 'ic.$S koni&c.nyc do uw.g'Sdni&nia danyc i
.int&rpr&towaP in+or0acNS wi&'o.nac.nQ, B$&cni& .aN0i&0y siS inny0i- $ard.i&N
sp&cy+ic.ny0i upros.c.&nia0i 0yO'owy0i- ktAr& sQ wykor.ystywan& pr.&. 'ud.i,
Herysty&i $yda$ania s)d'$
(o0yO'- w Naki sposA$ s.aciOci pod&N0uNQ d&cy.NS dotyc.QcQ wy$oru rucu, 9o$r.y grac.&
ro.waFaNQ ki'ka 0oF'iwyc posuniSP- .astanawiaNQ siS- Nak prawdopodo$ni& odpowi&
pr.&ciwnik- Nak oni odpowi&d.i&'i$y na tS odpowi&dX i tak da'&N, 6aw&t N&dnak naN'&psi
grac.& ni& sQ w stani& uw.g'SdniP ws.ystkic 0oF'iwyc ukadAw pr.ys.yc posuniSP, 6a
pr.ykad- ro.poc.ynaNQc grS- 0oF&s. wykonaP ruc N&dny0 . d.i&siSciu pionkAw, 6a kaFdy .
tyc d.i&siSciu rucAw partn&r 0oF& odpowi&d.i&P ruc&0 kaFd&go . d.i&siSciu wasnyc
pionkAw, Dusis. nastSpni& ro.waFyP- Nak odpowi&d.ia$yO na kaFdQ . tyc stu 0oF'iwyc
ko0$inacNi posuniSP, Tic.$a 0oF'iwyc .&stawi&/ s.y$ko roOni& do wartoOci tak wi&'kic- F&
naw&t naNpotSFni&Ns.& ko0put&ry ni& 0ogQ pr.&twor.yP ic ws.ystkic,
Co .at&0 ro$iQ s.aciOci r&pr&.&ntuNQcy po.io0 0istr.owskiW Wy$i&raNQ ty'ko t& 0oF'iw&
rucy- ktAr& sQ naN$ard.i&N o$i&cuNQc&- i nastSpni& ro.grywaNQ w 0yO'ac posuniScia i
kontrposuniScia .wiQ.an& . ty0i ni&wi&'o0a 0oF'iwoOcia0i, To .nac.y posuguNQ siS
strat&gia0i c.y t&F do$r.& wyprA$owany0i r&gua0i o carakt&r.& ni&+or0a'ny0 tak- a$y
.r&dukowaP i'oOP in+or0acNi- . ktArQ 0aNQ do c.yni&nia- do taki&go ro.0iaru- nad Naki0 0ogQ
.apanowaP, 9okadni& to sa0o ro$iQ 'ud.i& w swoi0 cod.i&nny0 Fyciu, (o0yO'- Nak
pod&N0owa&O d&cy.NS o wy$or.& uc.&'ni, Dog&O gruntowni& pr.&studiowaP ws.ystko- co
wiado0o o ponad 2000 co''&g&:Aw i uniw&rsyt&tAw w Stanac ZN&dnoc.onyc- c.ytaNQc od
d&ski do d&ski ic in+or0atory- odwi&d.aNQc kaFdQ . tyc s.kA- ro.0awiaNQc .& stud&nta0i
itd, ?yo$y to N&dnak kos.town& i .a$rao$y ci wi&'& c.asu, Za0iast t&go prawdopodo$ni&
ogranic.y&O swAN wy$Ar do 0a&N 'ic.$y co''&g&:Aw- ki&ruNQc siS okr&O'ony0 pr.&. si&$i&
.$ior&0 r&gu- i dowi&d.ia&O siS o nic t&go- co $yo 0oF'iw&, Inac.&N 0AwiQc- opar&O siS na
upros.c.onyc r&guac 0yO'owyc, T& r&guy ni& .aws.& prowad.Q do d&cy.Ni tak do$r&N-
NakQ podNQ$yO- gdy$yO pr.&ana'i.owa ws.ystki& dan&, 6a pr.ykad gdy$yO wyc.&rpuNQco
pr.&$ada ws.ystki& 2000 uc.&'ni w Stanac ZN&dnoc.onyc- $yP 0oF& odkry$yO takQ- ktAra
odpowiadaa$y ci $ard.i&N niF s.koa- w ktAr&N N&st&O, Jpros.c.on& r&guy 0yO'ow& sQ N&dnak
&+&ktywn& i .wyk'& prowad.Q do do$ryc d&cy.Ni- pod&N0owanyc w ro.sQdny0 c.asi&,
C.y0 sQ t& upros.c.&niaW Stwi&rd.i'iO0y NuF- F& na'&Fy do nic posugiwani& siS
sc&0ata0i, InnQ upros.c.onQ r&guS postSpowania ro.waFa'iO0y w ro.d.ia'& 3= wy$i&r.
a't&rnatywS- ktAra da ci poc.uci& Nak naNwiSks.&go .adowo'&nia . si&$i&, (odstawow&
.aoF&ni& wyNaOni&/ odwouNQcyc siS do poNScia sa0ooc&ny- takic Nak t&oria dysonansu-
gosi- F& w nas.yc sQdac i d&cy.Nac ki&ruN&0y siS potr.&$Q podtr.y0ania sa0ooc&ny,
(rA$uNQc podNQP d&cy.NS- gd.i& u$i&gaP siS o pr.yNSci& na studia- 0og'i$yO0y ro.patrywaP
ty'ko t& uc.&'ni&- ktAr& dad.Q na0 poc.uci& naNwiSks.&N wasn&N wartoOci- taki& Nak %ar*ard
c.y Stan+ord, 6aNwyraXni&N N&dnak ta strat&gia ni& doprowad.i nas da'&N, Spostr.&gani& ty'ko
t&go- co cc& siS wid.i&P- i 0yO'&ni& ty'ko o r.&c.ac pr.yN&0nyc- $uduNQcyc poc.uci&
wasn&N wartoOci- 0oF& 0i&P skutki $ard.o ni&kor.ystn&, Wyo$raX so$i&- F& ws.yscy
a$so'w&nci s.kA Or&dnic staraNQ siS o pr.yNSci& N&dyni& na %ar*ard Jni*&rsity $QdX Stan+ord
Jni*&rsity- ni& .waFaNQc na to- F& wiSks.oOP siS ta0 ni& dostani&, C.Ssto koni&c.n& N&st
utwor.&ni& so$i& tak tra+n&go o$ra.u r.&c.ywistoOci- Nak ty'ko potra+i0y- naw&t N&O'i ni&
pr.yni&si& wi&'ki&N satys+akcNi nas.&0u &go,
(r.&ana'i.uN&0y tr.y upros.c.&nia 0yO'ow& stosowan& pr.&. 'ud.i w prA$ac $udowania
tra+n&go o$ra.u Owiata, SQ on& na.ywan& herysty&a!i $yda$ania s)d'$, Wyra.
U&urystykad pocod.i od gr&cki&go sowa o.nac.aNQc&go UodkrywaPV, W d.i&d.ini&
po.nania spo&c.n&go &urystyki to r&guy- ktAry0i ki&ruNQ siS 'ud.i&- $y +or0owaP sQdy w
sposA$ s.y$ki i &+&ktywny, Zani0 pr.&Nd.i&0y do ic o0Awi&nia- podkr&O'0y- F& ni& 0a
gwarancNi- iF wnioski dotyc.Qc& r.&c.ywistoOci- ktAr& 'ud.i& wyciQgaNQ .a ic po0ocQ- $SdQ
poprawn&, 6i&ki&dy &urystyki sQ ni&odpowi&dni& do wykonywan&go .adania a'$o sQ
ni&waOciwi& .astosowan& i wt&dy prowad.Q do $Sdnyc oc&n, W istoci& pokaXna c.SOP
$ada/ w d.i&d.ini& po.nania spo&c.n&go dotyc.y waOni& takic $SdAw w ro.u0owaniu,
(r.&dstawi0y w ty0 ro.d.ia'& wi&'& pr.ykadAw t&go rod.aNu po0y&k- takic Nak ni&tra+na
id&nty+ikacNa ira/ski&go sa0o'otu pasaF&rski&go dokonana pr.&. o$sugS radaru
Uìnc&nn&saV, 1&dnak- cociaF 0Awi0y tu o strat&giac u0ysowyc- ktAr& c.as&0 prowad.Q
do $SdAw- na'&Fy pa0iStaP- F& posugiwani& siS pr.&. 'ud.i &urystyka0i 0a s&ns= w
wiSks.oOci wypadkAw sQ on& wysoc& +unkcNona'n& i do$r.& na0 suFQ,
heurystyki wydawania sd!wF %proszczone re#%$y wnioskowania, ktrymi pos$%#%j' si
l%&zie, by wy&awa+ s'&y w sposb szybki i e8ektywny
Herysty&a dost*pno#ci+ co przychodzi na !y#l
Wyo$raX so$i&- F& NakiO pr.yNaci&' podwo.i ciS na prywatkS, Wsiadas. do sa0ocodu i
waas. siS pr.&. cwi'S- c.y .apiQP pasy, TwoNa d&cy.Na $Sd.i& pr.ypus.c.a'ni& .a'&Faa od
t&go- Nak oc&nias. prawdopodo$i&/stwo- F& t&go wi&c.ora .dar.y siS wa0 wypad&k, 6a tS
oc&nS . ko'&i wpyni& to- Nak atwo 0oF&s. pr.ypo0ni&P so$i& pr.ykady wypadkAw
sa0ocodowyc, (r.ypuOP0y- F& inny twAN pr.yNaci&' do.na powaFnyc o$raF&/ w ko'i.Ni
na drod.& a'$o F& waOni& pr.&c.yta&O w ga.&ci& o s.c.&gA'ni& wstr.QsaNQc&N katastro+i&,
(r.ykady wypadkAw drogowyc atwo pr.yNdQ ci na 0yO' sprawiaNQc- F& $Sd.i&s. $ard.i&N
skonny .apiQP pasy, TQ ni&+or0a'na r&gua wnioskowania .ostaa na.wana herysty&)
dost*pno#ci, Bdnosi siS ona do wydawania sQdAw na podstawi& t&go- Nak atwo N&st na0 coO
pr.ywoaP do Owiado0oOci @Scwart. i in,- 1""15 T*&rsky- Gan&0an- 1"734,
heurystyk dost(pnociF nie8ormalna re#%$a %mys$owa, na mocy ktrej l%&zie wy&aj' s'&y
kier%j'c si tym, jak $atwo mo#' co. przywo$a+ &o .wia&omo.ci
W wi&'u sytuacNac &urystykQ dostSpnoOci N&st do$rQ strat&giQ, (r.ypuOP0y- F& poprosi'iO0y
ciS o os.acowani&- Naki proc&nt '&kar.y w Stanac ZN&dnoc.onyc stanowiQ ko$i&ty, DAg$yO
u.yskaP . )0&ryka/ski&go Stowar.ys.&nia D&dyc.n&go 'istS ws.ystkic '&kar.y a'$o
.gadywaP na cy$i tra+i, Inn& ro.wiQ.ani& to posuF&ni& siS &urystykQ dostSpnoOci=
0Ag$yO po0yO'&P o '&kar.ac- ktAryc spotka&O- okr&O'iP- Nak wi&'u . nic to ko$i&ty- i na
podstawi& t&N prA$y dokonaP u0otywowan&go os.acowania, T&go rod.aNu strat&gia
pr.ypus.c.a'ni& prowad.ia$y do caki&0 do$r&N odpowi&d.i,
(ro$'&0 . &urystykQ dostSpnoOci po'&ga na ty0- F& ni&ki&dy to- co N&st dostSpn& w nas.&N
pa0iSci- 0a carakt&r ni&typowy i prowad.i do $Sdnyc oc&n, 1&F&'i pr.ypadkowo wOrAd
piSciu spotkanyc pr.&. ci&$i& ostatnio '&kar.y $yy c.t&ry ko$i&ty- 0Ag$yO .nac.ni&
.awyFyP proc&nt '&kar.y-ko$i&t w Stanac ZN&dnoc.onyc- poni&waF tak wi&'& pr.ykadAw
'&kar.y t&N pci N&st dostSpnyc w twoN&N pa0iSci,
Z ko'&i .astanAw siS nad pytani&0= C.y wiSc&N N&st w NS.yku angi&'ski0 wyra.Aw- ktAr&
.ac.ynaNQ siS na 'it&rS UrV- c.y t&F takic- w ktAryc poNawia siS ona na tr.&ci&N po.ycNiW
WiSks.oOP 'ud.i oc&nia- F& wiSc&N N&st wyra.Aw ro.poc.ynaNQcyc siS na UrV- cociaF w
r.&c.ywistoOci .nac.ni& wiSc&N N&st wyra.Aw- w ktAryc UrV wystSpuN& Nako tr.&cia 'it&ra,
Sowa- ktAr& .ac.ynaNQ siS od UrV- sQ $ard.i&N dostSpn& w pa0iSci- a .at&0 atwi&N N&st N&
so$i& pr.ypo0ni&P niF sowa . UrV na tr.&ci&N po.ycNi,
T*&rsky i Gan&0an @1"734- a takF& inni- pr.&dstawi'i ki'ka int&r&suNQcyc pr.ykadAw
poka.uNQcyc oko'ic.noOci- w ktAryc &urystykQ dostSpnoOci 0oF& prowad.iP do
ni&tra+nyc wnioskAw, Wi&'& . tyc $ada/ dotyc.yo sQdAw i .acowa/- ktAr& sQ waFni&Ns.&
d'a 'ud.i niF to- i'& sAw .ac.yna siS na UTV,
6a pr.ykad- c.Sst& N&st pr.&konani&- F& wiSc&N osA$ traci Fyci& w po0i&niac niF wskut&k
utoniScia, Ta oc&na $i&r.& siS stQd- F& wypadki O0i&rci w wyniku poFaru 0aNQ wiSks.& s.ansS
.na'&.i&nia siS w r&'acNac OrodkAw pr.&ka.u i ty0 sa0y0 sQ $ard.i&N dostSpn& w pa0iSci
'ud.i @S'o*ic- >isco++- Tict&nst&in- 1"764, W r.&c.ywistoOci 'ud.i& .nac.ni& c.SOci&N tonQ
niF ginQ w poFarac, (odo$ni&- gdy$yO prosi 'ud.i o os.acowani& 'ic.$y pop&nianyc
kaFd&go roku w Stanac ZN&dnoc.onyc pr.&stSpstw . uFyci&0 pr.&0ocy- u.yska$yO $ard.o
rAFn& odpowi&d.i w .a'&FnoOci od t&go- i'& c.asu spSd.aNQ pr.&d t&'&wi.or&0 w por.&
naNwiSks.&N og'Qda'noOci, Ci- ktAr.y poOwiScaNQ na t&'&wi.NS duFo c.asu C a .at&0 og'QdaNQ
w wi&'ki&N i'oOci wyprodukowanQ d'a nic pr.&0oc C w ogro0ny0 stopniu pr.&c&niaNQ
'ic.$S r.&c.ywistyc pr.&stSpstw pop&nianyc w nas.y0 kraNu @2&r$n&r- 2ross- Dorgan-
Signori&''i- 1"804, Bto pr.ykad &urystyki dostSpnoOci- ktAry 0oF&s. sprawd.iP na so$i&=
Naki N&st stosun&k 'ic.$y 0ord&rstw do 'ic.$y sa0o$ANstw w Stanac ZN&dnoc.onycW 6asi
stud&nci ni&.0i&nni& odpowiadaNQ- F& wiSc&N N&st 0ord&rstw- Nak sQd.i kaFdy- kto c.yta ga.&ty
'u$ og'Qda wiado0oOci t&'&wi.yNn&, W r.&c.ywistoOci sa0o$ANstw N&st co roku $'isko #0^
wiSc&N niF 0ord&rstw,
R:7;0A 6.J. Dostpno.+ i traktowanie innych. 7zekaj'c na eksperyment, l%&zie s$yszeli w
wia&omo.ciach ra&iowych &oniesienie pozytywne albo ne#atywne. Ksoby, ktre s$ysza$y
wia&omo.+ pozytywn', cz.ciej ni* te, ktre s$ysza$y wia&omo.+ ne#atywn', przejawia$y
sk$onno.+ &o wsp$&zia$ania z innym %czestnikiem eksperyment%. Ksoby, ktre s$ysza$y
wia&omo.+ ne#atywn', cz.ciej ni* te, ktre s$ysza$y wia&omo.+ pozytywn', zachowywa$y si
wz#l&em nie#o rywalizacyjnie >zaczerpnito zF 1ornstein i in., 3?J5A
E+&kty stosowania &urystyki dostSpnoOci to ni& ty'ko Naow& wnioski $&. wiSks.&go
.nac.&nia, DogQ on& w istotny sposA$ wpywaP na 'ud.ki& .acowani&, CociaF do$r.&
wiado0o- Nak waFn& sQ okr&sow& $adania '&karski&- wi&'u 'ud.i ni& odwi&d.a '&kar.a tak
c.Ssto- Nak $y na'&Fao, 6a pr.ykad 'ic.$a O0i&rt&'nyc o+iar raka pi&rsi $ya$y 0ni&Ns.a-
gdy$y wiSc&N ko$i&t r&gu'arni& poddawao siS $adanio0 0a00ogra+ic.ny0, 1&dny0 .&
sposo$Aw poprawy sytuacNi $yo$y s.&rs.& ro.pows.&cni&ni& danyc statystyc.nyc
dotyc.Qcyc prawdopodo$i&/stwa .acorowania na raka pi&rsi, Inny sposA$ to uka.ani&
'ud.io0 wyra.ist&go pr.ykadu oso$y- ktAra 0a raka pi&rsi, 1&d&n wyra.isty pr.ykad- atwo
dostSpny w pa0iSci- sprawia- F& sQ oni $ard.i&N skonni dostr.&gaP ry.yko wasn&go
.acorowania, Tak siS waOni& stao- ki&dy Fony dwAc pr&.yd&ntAw JS) C ?&tty >ord i
6ancy H&agan C wykryy- F& 0aNQ raka pi&rsi, Gi&dy to opu$'ikowano- .nac.Qco w.rosa w
Stanac 'ic.$a ko$i&t- ktAr& podday siS $adanio0 0a00ogra+ic.ny0,
Wpyw wysoc& dostSpn&go pr.ykadu na .acowani& 'ud.i .osta .ad&0onstrowany
&ksp&ry0&nta'ni& pr.&. %ar*&ya %ornst&ina i N&go wspApracownikAw @1"754, Wyo$raX
so$i&- F& pr.ys.&d&O w.iQP ud.ia w ty0 &ksp&ry0&nci& i popros.ono ci&$i&- F&$yO
posi&d.ia ki'ka 0inut w poc.&ka'ni, Tak siS skada- F& wQc.on& N&st radio nadaNQc& 0u.ykS
ro.rywkowQ, (o ki'ku cwi'ac d.i&nnikar. podaNQcy in+or0acN& opisuN& a'$o $ruta'n&
0ord&rstwo- a'$o akt wi&'ki&N wspaniao0yO'noOci C ktoO o+iarowa wasnQ n&rkS .up&ni&
ni&.naNo0&N oso$i& . dys+unkcNQ tyc nar.QdAw, 6astSpni& poNawia siS &ksp&ry0&ntator i
wyNaOnia ci- F& $Sd.i&s. $ra ud.ia w gr.& na pi&niQd.& . inny0 uc.&stniki&0 $ada/, W t&N
gr.& 0oF&s. wy$raP koop&racNS C prA$uNQc .0aksy0a'i.owaP kwotS pi&niSd.y- ktArQ
wygrywas. .arAwno ty- Nak i partn&r C a'$o rywa'i.acNS C prA$uNQc sa0&0u wygraP
wiSks.oOP pi&niSd.y, Co ro$is.W W r.&c.ywisty0 &ksp&ry0&nci& .acowani& 'ud.i .a'&Fao
od t&go- ktAr& . doni&si&/ .ostao pr.&c.ytan& w ic o$&cnoOci @por, ryP, #,74, Bso$y- ktAr&
usys.ay o o+iarodawcy n&rki- $yy $ard.i&N skonn& do wspAd.iaania . partn&r&0 niF
oso$y- ktAr& usys.ay o 0ord&rstwi&, T& rAFn& doni&si&nia .wiSks.yy w u0ysac
uc.&stnikAw $ada/ dostSpnoOP pr.ykadAw .acowa/ C odpowi&dnio= prospo&c.nyc i
antyspo&c.nyc, @)utor.y &ksp&ry0&ntu wyk'uc.y'i inn& int&rpr&tacN& t&go wyniku- np,
0oF'iwoOP- F& doni&si&ni& wpynSo na nastrAN osA$ $adanyc- a t&n . ko'&i na ic
.acowani& siS w gr.&4,
Herysty&a reprezentaty$no#ci+ (a& podo"ne (est A do .
ZaAF0y- F& uc.Ss.c.as. na uniw&rsyt&t w 6owy0 1orku, 6a .&$raniu .wiQ.ku stud&ncki&go
spotykas. stud&nta i0i&ni&0 ?rian, ?rian N&st $'ondyn&0- ro$i wraF&ni& c.owi&ka $ard.o
pr.yNa.n&go- pogodn&go i ro.'uXnion&go i 'u$i cod.iP na p'aFS, 1ak 0yO'is.- . ktAr&go stanu
pocod.iW (oni&waF wyg'Qd ?riana odpowiada doOP pows.&cn&0u wyo$raF&niu
Ga'i+orniNc.yka- $yP 0oF& wysunQ&O pr.ypus.c.&ni&- F& pocod.i on . Ga'i+ornii a'$o
pr.ynaN0ni&N powaFni& ro.patrywa&O tS 0oF'iwoOP, 2dy$y tak $yo- posugiwa$yO siS
herysty&a reprezentaty$no#cico o.nac.a k'asy+ikowani& r.&c.y na podstawi& ic
podo$i&/stwa do pr.ypadku typow&go @np, na podstawi& t&go- w Naki0 stopniu ?rian
odpowiada twoN&0u wyo$raF&niu Ga'i+orniNc.yka4,
7eurystyka reprezentatywnociF %proszczona meto&a wnioskowania pole#aj'ca na tym, *e
klasy8ikacji cze#o. &okon%je si na po&stawie stopnia po&obie/stwa &o przypa&k% typowe#o
Gat&gory.owani& r.&c.y na podstawi& ic r&pr&.&ntatywnoOci N&st w p&ni s&nsown&,
2dy$yO0y ni& posugiwa'i siS &urystyka r&pr&.&ntatywnoOci- Nak inac.&N
.ad&cydowa'i$yO0y- skQd pocod.i ?rianW C.y powinniO0y po prostu na cy$i tra+i wy$raP
ktAryO stan- ni& prA$uNQc oc&niaP podo$i&/stwa ?riana do nas.&go wyo$raF&nia stud&nta .&
stanu 6owy 1ork i stud&nta pocod.Qc&go spo.a ni&goW 1&st N&s.c.& inn& XrAdo in+or0acNi-
ktAr& 0og'i$yO0y wykor.ystaP, 2dy$yO0y ni& wi&d.i&'i nic o ?riani&- ro.sQdn& $yo$y
pr.ypus.c.&ni&- F& pocod.i on .& stanu 6owy 1ork- poni&waF na uniw&rsyt&tac stanowyc
wiSc&N N&st stud&ntAw 0i&Nscowyc niF pr.y$yyc . .&wnQtr., 2dy$y nas.& pr.ypus.c.&ni&
$r.0iao Ustan 6owy 1orkV- posugiwa'i$yO0y siS tak .wanQ in=or!ac() o proporc(i
podsta$o$e( a'$o inac.&N C in+or0acNQ o w.g'Sdnyc c.SstoOciac pr.&dstawici&'i rAFnyc
kat&gorii,
in)ormacja o proporcji podstawowejF in8ormacja o czsto.ci wystpowania w pop%lacji
prze&stawicieli r*nych kate#orii
Co c.yniQ 'ud.i&- ki&dy dysponuNQ .arAwno in+or0acNQ o proporcNi podstawow&N @np,
wi&d.Qc- F& na uniw&rsyt&ci& N&st wiSc&N 0i&s.ka/cAw stanu 6owy 1ork niF
Ga'i+orniNc.ykAw4- Nak i skaniaNQcQ do od0i&nnyc wnioskAw in+or0acNQ o ro.patrywan&N
oso$i& @np, wi&d.Qc- F& ?rian N&st spokoNny0 i pr.yNaXni& nastawiony0 do 'ud.i $'ondyn&0-
ktAry 'u$i spSd.aP dugi& god.iny na p'aFy4W Gan&0an i T*&rsky @1"734 stwi&rd.i'i- F&
'ud.i& ignoruNQ proporcNS podstawowQ- ki&ruNQc siS N&dyni& oc&nQ r&pr&.&ntatywnoOci
in+or0acNi o konkr&tn&N oso$i& C d'a kat&gorii ogA'n&N @taki&N- Nak np, Ga'i+orniNc.ycy4, B i'&
ni& N&st to .a strat&gia- gdy in+or0acNa dotyc.Qca t&N oso$y w duFy0 stopniu .asuguN& na
.au+ani&- o ty'& 0oF& na0 ona pr.yspor.yP kopotAw- N&F&'i N&st ni&p&wna, Skoro proporcNa
podstawowa stud&ntAw . Ga'i+ornii na uniw&rsyt&ci& stanu 6owy 1ork N&st niska-
potr.&$owa$yO pr.&konywaNQcyc danyc wska.uNQcyc na to- F& t&n c.owi&k N&st
Ga'i+orniNc.yki&0- F&$y NQ .ignorowaP i .ary.ykowaP twi&rd.&ni&- iF na'&Fy on do tyc
ni&'ic.nyc wyNQtkAw, (oni&waF ni& N&st wca'& tak ni&.wyk& spotkani& 'ud.i .& wscodnic
stanAw- ktAr.y 0aNQ Nasn& wosy- sQ pogodni i .r&'aksowani ora. 'u$iQ pr.&$ywaP na p'aFy-
na'&Fao$y w ty0 wypadku ni& '&kc&waFyP proporcNi podstawow&N,
(r.yNr.yN0y siS inn&0u pr.ykadowi- ktAry poka.uN&- Nak nas.& po'&gani& na &urystyc&
r&pr&.&ntatywnoOci 0oF& prowad.iP do $Sdn&go sQdu, ZastanAw siS nad nastSpuNQcy0
opis&0 ko$i&ty o i0i&niu Tinda= Tinda 0a 31 'at- N&st ni&.a0SFna- otwarta i $ard.o
int&'ig&ntna, Jko/c.ya studia +i'o.o+ic.n&, 1ako stud&ntka $ya $ard.o .aangaFowana w
kw&sti& dyskry0inacNi rasow&N i sprawi&d'iwoOci spo&c.n&N- a takF& uc.&stnic.ya w
d&0onstracNac antynuk'&arnyc, @T*&rsky- Gan&0an- 1"83- s, 2"74
T&ra. sprA$uN odgadnQP- ktAry . nastSpuNQcyc opisAw Tindy N&st $ard.i&N prawdopodo$ny=
UTinda N&st kasN&rkQ w $ankuV c.y UTinda N&st kasN&rkQ w $anku i d.iaa w rucu
+&0inistyc.ny0V, 1&F&'i pr.ypo0inas. uc.&stnikAw $ada/- ktAr& pr.&prowad.i'i T*&rsky i
Gan&0an @1"834- u.na&O drugi . tyc opisAw .a duFo $ard.i&N prawdopodo$ny niF
pi&rws.y, W ko/cu kasN&rka . $anku- ktAra d.iaa w rucu +&0inistyc.ny0- $ard.i&N
pr.ypo0ina kogoO- kto $SdQc w co''&g&:u .aN0owa siS pro$'&0&0 dyskry0inacNi niF oso$a
okr&O'ona po prostu Nako kasN&rka, JwaFny c.yt&'nik .auwaFy N&dnakF&- F& t&n sQd narus.a
podstawow& prawo prawdopodo$i&/stwa, Togic.ni& r.&c. $iorQc- dwa w.aN&0ni& ni&.a'&Fn&
.dar.&nia ni& 0ogQ $yP Qc.ni& $ard.i&N prawdopodo$n& niF kaFd& . nic oso$no, (oni&waF
kat&goriQ UkasN&rka w $ankuV o$&N0uN& .arAwno oso$y- ktAr& d.iaaNQ w rucu
+&0inistyc.ny0- Nak i oso$y- ktAr& ni& sQ . ni0 .wiQ.an&- ni& 0oF& $yP $ard.i&N
prawdopodo$na niF kat&goria UkasN&rki- ktAr& sQ aktywny0i +&0inistka0iV,
Tak wiSc &urystyka r&pr&.&ntatywnoOci- ktArQ siS 'ud.i& posuguNQ- prowad.i ni&ki&dy do
pro$'&0atyc.nyc wnioskAw, (r.&. wi&kina pr.ykad- .akadano- F& '&karstwo .wa'c.aNQc&
coro$S 0usi w NakiO sposA$ pr.ypo0inaP N&N sy0pto0y, (uca 'isa 0us.Q $yP sp&cNa'ny0
Orodki&0 na ast0S- poni&waF to .wi&r.S c&cuN& wyNQtkowo ro.winiSta .do'noOP oddycania,
Gurku0ina 0a Naskrawy FAty ko'or- co wska.uN& na to- F& '&c.y FAtac.kS, @Di'i- 1"7#- s,
7674
Gi&rowani& siS r&pr&.&ntatywnoOciQ ni&ki&dy opAXniao odkryci& r.&c.ywist&N pr.yc.yny
coro$y, 2d.i&O na pr.&o0i& wi&ku artyku r&dakcyNny w N&dn&N . was.yngto/skic ga.&t
potSpi '&kko0yO'n& trwoni&ni& +undus.y +&d&ra'nyc na d.iwac.n&- naciQgan& po0ysy
dotyc.Qc& FAt&N +&$ry- taki& Nak a$surda'na id&a ni&Naki&go Wa't&ra H&&da- F& pr.yc.ynQ
FAt&N +&$ry N&st C ostatnia . 0oF'iwyc r.&c.y- c.y'i ko0ary,
/a&ot$iczenie i dostoso$anie+ "ranie za do"r) !onet* tego? co si* po(a$ia
(r.ypuOP0y- F& p&wn&go dnia twAN pro+&sor &kono0ii prosi grupS o os.acowani&- Naki
proc&nt rod.in w Stanac ZN&dnoc.onyc 0a docAd o wartoOci co naN0ni&N #0 000 do'arAw,
GtoO . pi&rws.&go r.Sdu podsuwa odpowi&dX- F& 25^, (ro+&sor stwi&rd.a- iF N&st ona $Sdna i
prosi- $yO ty sprA$owa .gadnQP, W t&N sytuacNi wiSks.oOP osA$ posuFy siS Nako
.akotwic.&ni&0 c.y t&F punkt&0 wyNOciowy0 wartoOciQ 25^- wysuniStQ pr.&. pi&rws.&go
stud&nta, Tud.i& c.Ssto dokonuNQ os.acowa/ w t&n sposA$- F& ro.patruNQ p&wnQ wartoOP
poc.QtkowQ i nastSpni& d&cyduNQ- Nak 0us.Q NQ .0ody+ikowaP w swoN&N odpowi&d.i, ?adania
wyka.ay- F& os.acowania sQ ni&.$yt od'&g& od punktu .akotwic.&nia @9&(au'o- Ston&-
Tassit&r- 1"855 Edwards- 1"685 1on&s- 1""05 Hoss- 1"775 S'o*ic- Tict&nst&in- 1"714, To
.nac.y- F& twoN& os.acowani& pr.ypus.c.a'ni& $yo$y doOP $'iski& wartoOci 25^- a
pr.ynaN0ni&N $'iFs.& niF gdy$yO .ac.Q od ro.patr.&nia Naki&NO inn&N wartoOci- np, 50^, Ta
upros.c.ona 0&toda dokonywania os.acowa/ .ostaa na.wana pr.&. T*&rsky:&go i
Gan&0ana @1"7#4 &urystyka .akotwic.&nia3dostosowania,
7eurystyka zakotwiczenia8dostosowaniaF %proszczona meto&a wnioskowania, ktra pole#a
na pos$%*eni% si jak'. liczb' czy warto.ci' jako p%nktem wyj.ciowym i nastpnie na
s8orm%$owani% o&powie&zi na pytanie przez zmo&y8ikowanie tej warto.ci stanowi'cej
zakotwiczenie! l%&zie czsto nie mo&y8ik%j' jej w stopni% wystarczaj'cym
6i&odda'ani& siS .$ytnio od wyNOciow&go .akotwic.&nia c.Ssto N&st do$rQ strat&giQ
dokonywania os.acowa/- .was.c.a N&O'i 0as. podstawy- $y .akadaP- F& wartoOP punktu
.akotwic.&nia N&st $'iska prawdy, 2dy$yO wi&d.iana pr.ykad- F& pr.ypus.c.&ni& 25^
wysunQ .do'ny stud&nt &kono0ii- ktAr&go u'u$iony0 .aNSci&0 N&st .gS$iani& statystyk
r.Qdowyc- 0Ag$yO pr.yNQP- F& N&go os.acowani& ni& od$i&ga .$ytnio od prawdy- i sa0&0u
podaP wartoOP .$'iFonQ, 1&dnak tak- Nak to $yo w wypadku innyc ro.patrywanyc pr.&. nas
&urystyk- 'ud.i& ni&ki&dy .$yt si'ni& po'&gaNQ na &urystyc& .akotwic.&nia- ktAra 0oF&
rAwni&F prowad.iP do $Sdnyc os.acowa/, Stwi&rd.ono- F& w ni&dostat&c.ny0 stopniu
0ody+ikuNQ oni wartoOP wyNOciowQ- naw&t ki&dy wiado0o- F& N&st ona ni&prawd.iwa,
Wi&'& .ad&0onstrowanyc w $adaniac pr.ykadAw d.iaania &urystyki .akotwic.&nia
dotyc.yo os.acowa/ wartoOci 'ic.$owyc, 6a pr.ykad T*&rsky i Gan&0an @1"7#4 prosi'i o
oc&ni&ni& proc&ntu kraNAw a+ryka/skic na'&FQcyc do B6Z, (r.&dt&0 N&dnak na'&Fao
okr&O'iP- c.y proc&nt t&n N&st wyFs.y c.y niFs.y od p&wn&N wartoOci ar$itra'n&N- wska.an&N
pr.&. .akrSc&ni& ko&0 ru'&tki, W pr.ypadku ni&ktAryc $adanyc osA$ koo .atr.y0ao siS
na 'ic.$i& 105 tak wiSc oc&nia'i oni- c.y waOciwa wartoOP N&st wiSks.a c.y t&F 0ni&Ns.a od
10^, W tyc oko'ic.noOciac $adani okr&O'a'i pr.&ciStni&- F& prawidowa odpowi&dX to 25^,
W pr.ypadku innyc $adanyc koo .atr.y0ao siS na 'ic.$i& 65 i s.acowa'i oni C N&O'i
uOr&dniP ic oc&ny C F& prawidowa odpowi&dX to #5^, 1ak siS oka.uN&- dokonywan&
os.acowania $yy .akotwic.on& pr.&. wartoOP wyNOciowQ- 0i0o F& $adani wi&d.i&'i o N&N
ar$itra'ny0 wy$or.&,
T&nd&ncNa do tr.y0ania siS $'isko wartoOci wyNOciow&N c.y wyNOciow&go pr.&konania i
ni&ki&dy do ni&wystarc.aNQc&go korygowania wasnyc sQdAw N&st gS$oko .akor.&nionQ-
+unda0&nta'nQ c&cQ 'ud.ki&go u0ysu, >i'o.o+ ?&n&dykt Spino.a tr.y wi&ki t&0u dokona
waFn&N o$s&rwacNi dotyc.Qc&N po.nawc.&go +unkcNonowania c.owi&ka, Twi&rd.i- F& ki&dy
'ud.i& po ra. pi&rws.y coO wid.Q- sys.Q 'u$ po ra. pi&rws.y o c.y0O siS dowiaduNQ- $iorQ to
.a do$rQ 0on&tS i u.naNQ .a prawdS, 9opi&ro po .aakc&ptowaniu prawd.iwoOci +aktu
wykonuNQ krok wst&c. i ro.str.ygaNQ- c.y 0Ag on $yP +as.ywy @2i'$&rt- 1""1- 1""34,
CociaF inni +i'o.o+owi& @np, Gart&.Nus.4 ni& .god.i'i siS . ty0 pog'Qd&0- $adania nad
&urystyka .akotwic.&nia poka.uNQ- F& to- co gosi Spino.a- $yo .asadn&, 1&F&'i 'ud.i&
wstSpni& u.naNQ .a prawdS ws.ystko- co wid.Q $QdX sys.Q- .ro.u0ia& N&st- iF wycod.Qc od
punktu .akotwic.&nia c.Ssto ni&wystarc.aNQco 0ody+ikuNQ swoN& pr.&konania, 6a pr.ykad-
$yP 0oF& c.onkowi& .aogi o$suguNQcy nowoc.&sny radarowy syst&0 ostr.&gawc.y
Uìnc&nn&saV dopuOci'i- $y to- co .dar.yo siS JSS UStarkV- .$yt si'ni& .akotwic.yo ic
oc&ny, >akt- F& wc.&Oni&N ira/ski 0yO'iwi&c .aatakowa raki&tQ a0&ryka/ski stat&k- 0Ag
utrudniaP pr.yNSci& sc&narius.a a't&rnatywn&go C na pr.ykad taki&go- F& ro.$ysk na
&krani& radaru to sa0o'ot cywi'ny,
(owyFs.y pr.ykad unaoc.nia- F& &urystyka .akotwic.&nia wpywa ni& ty'ko na
os.acowania wartoOci 'ic.$owyc, Gi&dy +or0uN&0y sQdy o r.&c.ywistoOci- po.wa'a0y
c.Ssto- $y nas.& oso$ist& doOwiadc.&nia i o$s&rwacN& stanowiy .akotwic.&ni& d'a o$ra.u-
ktAry twor.y0y- naw&t gdy wi&0y- F& t& doOwiadc.&nia ni& sQ typow&, (r.ypuOP0y na
pr.ykad- F& wy$i&ras. siS do popu'arn&N r&stauracNi- ktArQ .acwycaNQ siS ws.yscy twoi
pr.yNaci&'&, Tak siS akurat .oFyo- F& dani&- ktAr& .a0Awi&O- N&st pr.ypa'on&- a k&'n&r
.acowuN& siS gru$ia/sko, W grunci& r.&c.y wi&s.- F& to doOwiadc.&ni& 0a carakt&r
ni&typowy C ws.yscy .naNo0i wynosi'i . t&N r&stauracNi wspania& wraF&nia, 1&dnak
pr.ypus.c.a'ni& stani& siS ono .akotwic.&ni&0 d'a twoN&N oc&ny ow&go 'oka'u- sprawiaNQc- F&
$Sd.i&s. 0ia opory- $y go ponowni& odwi&d.iP, 6i&co da'&N pr.&dstawi0y inn& pr.ykady
i'ustruNQc& wpyw &urystyki .akotwic.&nia na sQdy spo&c.n&,
(odsu0owuNQc- o0Awi'iO0y +unkcNonowani& dwAc rod.aNAw upros.c.&/ 0yO'owyc=
sc&0atAw i &urystyk wydawania sQdu, (o0iSd.y ty0i dwo0a typa0i po.nawc.&go
pr.&twar.ania istni&N& Ocisy .wiQ.&k, Sc&0aty sQ .organi.owany0i +rag0&nta0i wi&d.y o
'ud.iac i o sytuacNac- podo$ni& Nak ksiQFki w $i$'iot&c&, B ty0- ktAry spoOrAd sc&0atAw
N&st pr.ywoany @ktAra . ksiQF&k .ostaN& wyNSta . r&gaAw4- d&cyduNQ &urystyki wydawania
sQdu, I0 sc&0at N&st $ard.i&N dostSpny w pa0iSci C i0 atwi&N .na'&XP ksiQFkS na r&ga'& C
ty0 wiSks.& prawdopodo$i&/stwo- F& tQ waOni& ksiQFkQ siS posuFy0y, I0 $ard.i&N oso$a
c.y sytuacNa N&st r&pr&.&ntatywna d'a okr&O'on&go sc&0atu @i0 wiSks.& N&st podo$i&/stwo
po0iSd.y tr&OciQ ksiQFki i sytuacNQ- w Naki&N siS .naNduN&0y4- ty0 $ard.i&N prawdopodo$n&-
F& go wykor.ysta0y, ) ki&dy NuF pr.ywoa0y okr&O'ony sc&0at i posuFy0y siS ni0 Nako
punkt&0 wyNOcia do .int&rpr&towania sytuacNi- to i0 wiSks.a N&N r&pr&.&ntatywnoOP d'a t&go
sc&0atu- w ty0 wiSks.y0 stopniu $Sd.i& on .akotwic.a nas.& do.nania- utrudniaNQc
pr.ywoani& sc&0atAw a't&rnatywnyc @ki&dy ksiQFka .ostaa NuF wydo$yta i pr.&c.ytana-
trudno N&st cakowici& NQ .apo0ni&P i od&saP na pAkS- .astSpuNQc innQ4, T&ra. po
pr.&dstawi&niu podstawowyc 0&cani.0Aw po.nawania spo&c.n&go C ro'i sc&0atAw i
&urystyk wydawania sQdu C pr.&Nd.i&0y do o0Awi&nia sposo$Aw stosowania pr.&. 'ud.i
tyc upros.c.&/ 0yO'owyc pr.y wydawaniu sp&cy+ic.n&go rod.aNu sQdAw dotyc.Qcyc
Owiata spo&c.n&go,
Posgi$anie si* proszczony!i !etoda!i !y#lo$y!i $ $yda$ani s)d'$ spoecznych
Ho.patr.y0y tutaN dwoNaki&go rod.aNu proc&sy wydawania sQdu= a4 dokonywani& uogA'ni&/ .
prA$y na popu'acNS5 $4 okr&O'ani& .wiQ.ku po0iSd.y dwi&0a .0i&nny0i- to .nac.y t&go- Nak
tra+ni& na podstawi& N&dn&N . nic 0oFna wysnuwaP pr.&widywania dotyc.Qc& drugi&N, Z
kaFdy0 . tyc typAw sQdAw wiQF& siS p&wna .ni&ks.tacaNQca t&nd&ncNa w 'ud.ki0
+unkcNonowaniu po.nawc.y0= ni& .aws.& wykor.ystuN&0y in+or0acNS w sposA$ cakowici&
'ogic.ny i racNona'ny,
%nios&o$anie z pr'" niereprezentaty$nych+ og'lnianie na podsta$ie in=or!ac(i z
pr'"
(o ki'kudniowy0 po$yci& w 6&w 1&rs&y wiSks.oOP 'ud.i 0a odc.uci&- F& siS c.&goO
dowi&d.i&'i o ty0 stani&, Twor.y0y so$i& pog'Qd na t&0at $&.do0nyc po o$&Nr.&niu w
t&'&wi.Ni ki'ku wywiadAw . ni0i c.y po spotkaniu ki'ku . nic na u'icy, 9okonaws.y ki'ku
o$s&rwacNi .acowania nas.yc .naNo0yc- 0a0y wraF&ni&- F& caki&0 do$r.& po.na'iO0y
ic oso$owoOP, W kaFdy0 . tyc pr.ykadAw wi&d.a C o 0i&Oci& c.y o c.owi&ku C N&st
+rag0&ntaryc.na, 6i& odwi&d.i'iO0y kaFd&go .akQtka 6&w 1&rs&y- ni& kontaktowa'iO0y siS
.& ws.ystki0i $&.do0ny0i i ni& $y'iO0y Owiadka0i ws.ystkic .acowa/ nas.yc
.naNo0yc, ) N&dnak tak Nak naukowcy na podstawi& prA$ danyc wyciQgaNQ wnioski
dotyc.Qc& popu'acNi- tak c.Ssto 0y wyp&nia0y 'uki w wi&d.y .akadaNQc- F& to- c.&go ni&
.o$ac.y'iO0y- N&st podo$n& do t&go- co .ostao pr.&. nas .ao$s&rwowan&,
1ak to o0Awi'iO0y w ro.d.ia'& 2- naukowcy dokonuNQc do$oru prA$- dQFQ do t&go- $y prA$a
$ya r&pr&.&ntatywna d'a ca&N popu'acNi, 6i&ro.sQdny $y$y $adac. opinii pu$'ic.n&N
staraNQcy siS pr.&wid.i&P wynik wy$orAw na podstawi& 0a&N prA$ki osA$ naN$ard.i&N
$ogatyc, ?adac.& opinii pu$'ic.n&N usiuNQ rac.&N wys&'&kcNonowaP prA$y- ktAr& sQ
r&pr&.&ntatywn& d'a ca&go &'&ktoratu, W Fyciu cod.i&nny0 N&dnak 'ud.i& .wyk'& ni& staraNQ
siS do$i&raP prA$ r&pr&.&ntatywnyc, W istoci& c.Ssto cc&0y- $y nas.& prA$y $yy pod
rAFny0i w.g'Sda0i t&nd&ncyNn&, Gi&dy .apras.a0y goOci na prywatkS- ni& pragni&0y- $y
$ya to prA$a do$rana 'osowo spoOrAd ws.ystkic nas.yc .naNo0yc, Cc&0y .aprosiP tyc-
ktAr.y sQ s.c.&gA'ni& .a$awni i int&r&suNQcy i ktAr.y $SdQ siS w.aN&0ni& akc&ptowa'i, 1&F&'i
.wi&d.a0y Cicago- to ni& ro$i0y t&go w taki sposA$- F& wyciQga0y p'an 0iasta- .a0yka0y
oc.y i odwi&d.a0y t& 0i&Nsca- na ktAr& .r.Qd.&ni&0 'osu opad nas. pa'&c= prA$uN&0y rac.&N
do$raP t&nd&ncyNnQ prA$S 0i&Nsc- ktAr& sQ s.c.&gA'ni& int&r&suNQc&,
Skoro 'ud.i& c.Ssto c&'owo do$i&raNQ prA$y ni&r&pr&.&ntatywn&- 0og'i$yO0y oc.&kiwaP- F&
ni& $SdQ skor.y do dokonywania na ic podstawi& uogA'ni&/, 1&O'i wi&0y- F& odwi&d.i'iO0y
ty'ko wart& .o$ac.&nia +rag0&nty Cicago- to prawdopodo$ni& $Sd.i&0y ostroFni pr.&d
pr.yNSci&0 .aoF&nia- iF ca& Cicago N&st podo$n& do 0i&Nsc- ktAr& .o$ac.y'iO0y, Tud.i&
c.Ssto N&dnak pr.&NawiaNQ ni&wraF'iwoOP na to- F& prA$a 0a carakt&r t&nd&ncyNny- i 0aNQ
si'nQ skonnoOP do uogA'niania swoic ogranic.onyc doOwiadc.&/, (roc&s t&n na.ywa0y
$nios&o$anie! z pr'" niereprezentaty$nych,
6a pr.ykad p&wn&go dnia psyco'og spo&c.ny Nad 'unc . ki'ko0a ko'&ga0i, 1&d&n . nic
powi&d.ia= USucaN- c.yta&O w ostatni0 g6&w _ork&r.&h artyku o sa0otn&N 0atc& FyNQc&N
. .asiku socNa'n&goW Co .a pato'ogia spo&c.na; To skania do .astanowi&nia siS nad nas.y0
syst&0&0 Owiadc.&/ socNa'nycV, Tak siS .oFyo- F& wOrAd osA$ pr.y sto'& $y t&F wy$itny
&kono0ista- &ksp&rt w d.i&d.ini& syst&0u opi&ki spo&c.n&N, U9'ac.&go 0yO'is.- F& ona N&st
typowaWV .apyta, UW r.&c.ywistoOci w ogA'& ni& N&st typowa, (r.&d& ws.ystki0 Or&dni c.as
po$i&rania .asiku w N&N stani& wynosi dwa 'ata- podc.as gdy ona N&st na .asiku od ponad
d.i&siSciu 'atV,
To .aoF&ni& psyco'oga spo&c.n&go- iF wspo0niana 0atka kor.ystaNQca . .asiku N&st
typowa- stanowio inspiracNS $ada/- ktAr& wra. . dwo0a ko'&ga0i pr.&prowad.i N&d&n . nas
@%a0i''- Wi'son- 6is$&tt- 1"804, 9a'iO0y oso$o0 $adany0 skrAconQ w&rsNS artykuu . U6&w
_ork&raV, Zawi&ra on wyra.isty opis Car0&n Santany- FyNQc&N wra. . d.i&P0i . .asiku,
Santana $ya pr.yNaci&'ska i ci&pa- a'& prowad.ia Fyci& C w&dug standardAw wiSks.oOci
ud.i C ni&odpowi&d.ia'n& i ponur&, C.Ssto swAN c.&k . .asiki&0 tracia na stanowyc
'ot&riac i w ni&'&ga'nyc tota'i.atorac, To- co .ostawao- wydawaa na c.yns.- FywnoOP .
drogi&go 0i&Nscow&go sk'&pu i co0i&siSc.n& raty .a drogi&- coP tand&tn&- pokryt&
p'astiki&0 0&$'&, Di&s.kaa w $udynku roNQcy0 siS od s.c.urAw- .& .nis.c.ony0i dr.wia0i
i d.iurawy0i skr.ynka0i na 'isty- popSkany0i Ociana0i i su+ita0i- ni&sprawny0i
ur.Qd.&nia0i sanitarny0i, 6aN0ods.& . N&N oO0iorga d.i&ci @$SdQcyc r&.u'tat&0 kontaktAw
. tr.&0a rAFny0i 0SFc.y.na0i4 nosiy starQ- podartQ od.i&F- a do s.koy uc.Ss.c.ay C w
naN'&ps.y0 ra.i& C w kratkS, 1&dno . nic N&s.c.& ni& .ac.So cod.iP do s.koy- poni&waF
pani Santana ni& 0iaa odpisu N&go Owiad&ctwa urod.&nia, Stars.& d.i&ci $yy .a0i&s.an& w
ni&'&ga'n& .akady- and&' &roinQ i prostytucNS, Ws.ystko to ra.&0 twor.yo ponury-
pr.ygnS$iaNQcy o$ra.,
?y'iO0y ci&kawi- c.y po '&ktur.& artykuu o pani Santani& 'ud.i& $SdQ nastawi&ni $ard.i&N
n&gatywni& do osA$ FyNQcyc . .asiku C to .nac.y- c.y wyciQgnQ wnioski dotyc.Qc&
popu'acNi na podstawi& prA$y o$&N0uNQc&N N&dnQ oso$S- o ktAr&N c.yta'i, Togic.ni& r.&c.
$iorQc- powinno to .a'&F&P od t&go- .a Nak typowQ d'a ws.ystkic po$i&raNQcyc .asi&k u.na'i
oni paniQ SantanS, )$y sprawd.iP- c.y $adani .acowaNQ siS .godni& . tQ 'ogikQ- ni&ktAry0
powi&d.i&'iO0y otwarci&- F& pani Santana N&st $ard.o ni&typowa- gdyF po$i&ra .asi&k
.nac.ni& duF&N niF pr.&ciStny od$iorca, Inny0 .aO- F& N&st pod ty0 w.g'Sd&0 typowa C
po$i&ra .asi&k 0ni&N wiSc&N tak sa0o dugo, B$s&rwowa'iO0y nastSpni&- c.y t& dwi& grupy
.0i&niQ swoN& postawy wo$&c .asiku spo&c.n&go- porAwnuNQc ic pog'Qdy . opinia0i osA$
. grupy kontro'n&N- ktAr& ni& c.ytay artykuu,
wnioskowanie z pr!b niereprezentatywnychF &okonywanie %o#lnie/ na po&stawie prb
in8ormacji, o ktrych wia&omo, *e s' ten&encyjne b'&( nietypowe
R:7;0A 6.4. "ostawy wz#l&em osb pobieraj'cych zasi$ek. H%&zie, ktrzy przeczytali
artyk%$ o nie b%&z'cej sympatii, pobieraj'cej zasi$ek kobiecie, mieli bar&ziej ne#atywne
postawy wz#l&em pobieraj'cych zasi$ek w o#le, niezale*nie o& te#o, czy s'&zili, *e ta
kobieta jest typowa czy nietypowa >zaczerpnito zF 1amill, Wilson, 0isbett, 3?4RA
Gi&dy $adany0 0Awiono- F& pani Santana N&st typowa- ic postawy w.g'Sd&0 osA$
po$i&raNQcyc .asi&k staway siS $ard.i&N n&gatywn& @por, ryP, #,84, ?yP 0oF& ni& 0a w ty0
nic sp&cNa'ni& d.iwn&go= 'ud.i& ci wi&d.i&'i- F& pani Santana N&st co naN0ni&N pod N&dny0
w.g'Sd&0 podo$na do pr.&ciStn&go od$iorcy .asiku- a .at&0 to- c.&go siS o ni&N dowi&d.i&'i-
uogA'nia'i na caQ grupS, Co N&dnak .askakuNQc&- w taki0 sa0y0 stopniu skonni do
uogA'niania $y'i uc.&stnicy $ada/- ktAr.y dowiadywa'i siS- F& pani Santana ni& N&st typowa,
Di0o F& potra+i'i so$i& pr.ypo0ni&P tS in+or0acNS- w ni&wi&'ki0 stopniu .0i&niaa ona ic
gotowoOP do wyciQgania wnioskAw ogA'nyc na podstawi& t&go- co pr.&c.yta'i, Stawa'i siS
tak sa0o n&gatywni& nastawi&ni do osA$ po$i&raNQcyc .asi&k- Nak oso$y- ktAr& wi&r.yy- F&
pani Santana N&st typowQ pr.&dstawici&'kQ tyc osA$,
6aw&t N&F&'i wi&0y- F& in+or0acNa 0a carakt&r t&nd&ncyNny a'$o F& dotyc.y .Nawiska o
carakt&r.& wyNQtkowy0- .up&n& N&N .'&kc&waF&ni& 0oF& oka.aP siS trudn&, Ws.yscy
wi&0y- F& r&port&r.y t&'&wi.yNni r.adko pr.&dstawiaNQ in+or0acNS- ktAra dotyc.y r.&c.y
typowyc- poni&waF ic praca po'&ga na r&'acNonowaniu t&go- co ni&.wyk&- int&r&suNQc&- co
pr.yciQga uwagS- a ni& t&go- co .wyc.aNn&, @1ak c.Ssto sys.y0y d.i&nnikar.a t&'&wi.yNnyc
wiado0oOci- ktAry 0Awi= UBto gAwn& in+or0acN& wi&c.oru= ?ar$ara Gowa'ska ni& u'&ga
wypadkowi sa0ocodow&0u po drod.& do $iura- a Stan S0it Nak co d.i&/ prowad.i
auto$us ta0 i . powrot&0 Dain Str&&tVW4 Ty0 ni&0ni&N- Nak siS wydaN&- ni& N&st atwo
powstr.y0aP siS od uogA'niania t&go- co wid.i0y, C.y to c.&goO ni& pr.ypo0inaW Da0y tu
N&s.c.& N&d&n pr.ykad &urystyki .akotwic.&nia3dostosowania, Tud.i& wycod.Q od punktu
poc.Qtkow&go- c.y'i inac.&N od punktu .akotwic.&nia @U(ani Santana naprawdS $ya FyciowQ
$aaganiarQV4- i powinni nastSpni& skorygowaP swAN sQd @UBna ni& N&st typowa d'a ca&N
popu'acNi- a .at&0 ni& 0oF&0y na t&N podstawi& wyciQgaP wnioskAw o ws.ystkic
po$i&raNQcyc .asi&kV4, 1&dnakF&- tak Nak w wypadku innyc &+&ktAw .akotwic.&nia- tak i
tutaN 'ud.i& ni& koryguNQ swoic sQdAw wystarc.aNQco i .anadto u'&gaNQ wpywowi
N&dnostkow&go wyNOciow&go pr.ykadu,
Ta t&nd&ncNa ni& N&st ogranic.ona do opinii o innyc 'ud.iac, DoF&0y dokonywaP
ni&u.asadnionyc uogA'ni&/ naw&t w odni&si&niu do nas sa0yc- na podstawi& prA$&k
nas.&go wasn&go .acowania, 1on&s- Hod&wa't- ?&rg'as i Sk&'ton @1"814 instruowa'i
$adanyc- $y .acowywa'i siS w stosunku do oso$y pr.&prowad.aNQc&N wywiad= a4 w sposA$
0aksy0a'ni& konstruktywny- ko0p&t&ntny i wraF'iwy a'$o $4 w sposA$ skraNni& n&gatywny-
Owiadc.Qcy o ni&ko0p&t&ncNi i o $raku wraF'iwoOci, (o wyp&ni&niu t&go .a'&c&nia
uc.&stnicy &ksp&ry0&ntu dokonywa'i sa0ooc&ny- r.&ko0o w ra0ac ud.iau w inny0
&ksp&ry0&nci&, DAg$yO po0yO'&P- F& ci 'ud.i& spostr.&ga'i swoN& .acowani& podc.as
wywiadu Nako t&nd&ncyNnQ prA$S- . ktAr&N nic ni& wynika d'a oc&ny ic oso$owoOci, W ko/cu
ro$i'i po prostu to- co po'&ci i0 &ksp&ry0&ntator, 1&dnakF&- tak Nak w $adaniac %a0i''Q i
wspApracownikAw @1"804 dotyc.Qcyc 0atki FyNQc&N . .asiku- uc.&stnicy &ksp&ry0&ntu
naNwidoc.ni&N dokonywa'i uogA'ni&/ na podstawi& t&go- o c.y0 wi&d.i&'i- F& N&st prA$Q
t&nd&ncyNnQ, Ci- ktAryc popros.ono o r&agowani& w sposA$ po.ytywny- r&'acNonowa'i
.nac.Qco wiSks.& poc.uci& wasn&N wartoOci niF ci- ktAryc pros.ono o r&agowani&
n&gatywn&,
Tud.i& c.Ssto dokonuNQ ni&u.asadnion&go uogA'niania na podstawi& t&nd&ncyNn&N prA$y
o$s&rwacNi 0iast, (r.ytoc.0y d'a pr.ykadu 1ona St&in$&cka- ktAry wyra.iOci& .i'ustrowa
t&n pro$'&0 w nastSpuNQcy0 +rag0&nci&=
6i& ud.S siS- F& w nini&Ns.&N r&'acNi op&ruNS &'&0&nta0i stay0i, 9awno t&0u $y&0 w
staroFytny0 0i&Oci& (rad.& i N&dnoc.&Oni& $y ta0 1os&p )siop- ci&s.Qcy siS .asuFonQ
sawQ krytyka 0i&Nsc i wydar.&/, Ho.0awia . do$r.& poin+or0owany0i 'udX0i- .
ur.Sdnika0i- a0$asadora0i- c.yta sprawo.dania- naw&t ro.por.Qd.&nia i cy+ry- podc.as gdy
Na w swAN ni&d$ay sposA$ waSsa&0 siS . aktora0i, Cygana0i- wAc.Sga0i, 1o& i Na
wraca'iO0y ty0 sa0y0 sa0o'ot&0 do )0&ryki i po drod.& opowi&d.ia 0i o (rad.&- i N&go
(raga ni& 0iaa nic wspA'n&go . 0iast&0- ktAr& wid.ia&0 i sys.a&0, (o prostu ni& $ya
ty0 sa0y0 0i&Nsc&0- a pr.&ci&F o$aN N&st&O0y uc.ciwi- Fad&n . nas ni& N&st ka0cQ- N&d&n i
drugi N&st w&dug ws.&'kic kryt&riAw dosyP do$ry0 o$s&rwator&0- i pr.ywi&X'iO0y do
do0u dwa 0iasta- dwi& prawdy, @(r.&oFy ?ronisaw Zi&'i/ski4
Szaco$anie $sp'z!ienno#ci+ prze$idy$anie (edne( z!ienne( na podsta$ie inne(
1i0 N&st 0iy0 +ac&t&0- ki&dy spotykas. go na .aNSciac, C.y $y$y t&F do$ry0
wspA0i&s.ka/c&0W C.y to- F& podo$aNQ ci siS .aNScia . psyco'ogii spo&c.n&N- o.nac.a- F&
$SdQ ci siS podo$ay .aNScia . psyco'ogii ro.woNow&NW C.y prawdQ N&st- F& $'ondynki '&pi&N
siS $awiQ a'$o F& d.i&wc.yny rudowos& 0aNQ gorQcy t&0p&ra0&ntW GaFd& . tyc pyta/
dotyc.y t&go- w Naki0 stopniu 0oF&s. pr.ypisaP N&dn&N .0i&nn&N @.acowani& siS 1i0a na
.aNSciac4 C innQ .0i&nnQ @.acowani& siS 1i0a Nako wspA0i&s.ka/ca4, Taki&
wnioskowani& nosi na.wS szaco$ania $sp'z!ienno#ci i o$&N0uN& oc&niani& kor&'acNi
po0iSd.y dwi&0a .0i&nny0i, ?&. ro.u0i&nia wspA.0i&nnoOci C ni& 0aNQc wi&d.y- . NakQ
tra+noOciQ 0oF&0y pr.&widywaP N&dnQ .0i&nnQ na podstawi& inn&N C Fy'i$yO0y w Owi&ci&
ni&pr.&widywa'ny0- gd.i& ws.ystki& pr.ys.& wydar.&nia $yy$y ni&oc.&kiwan& i
.askakuNQc&, Wyo$raX so$i&- F& ni& ro.u0i&s. .wiQ.ku po0iSd.y pr.&krSc&ni&0 k'uc.yka
.aponu i uruco0i&ni&0 si'nika w sa0ocod.i& i 0usis. odkrywaP t&n .wiQ.&k .a kaFdy0
ra.&0- gdy cc&s. gd.i&O N&caP, Wt&dy Owiat $y$y ni&.$yt pr.yN&0ny0 0i&Nsc&0 do
0i&s.kania;
szacowanie wsp!zmiennociF ocenianie stopnia, w jakim &wie zmienne s' skorelowane, to
znaczy przewi&ywanie je&nej zmiennej >np. te#o, jak przyjacielska jest &ana osobaA na
po&stawie innej zmiennej >np. p$ci tej osobyA
Stwi&rd.ono- F& 'ud.i& 0aNQ caki&0 do$rQ .do'noOP wykrywania wspA.0i&nnoOci
pr.ynaN0ni&N wt&dy- ki&dy ni& dysponuNQ . gAry Naki0O sc&0at&0 c.y oc.&kiwani&0- ktAr&
N&N dotyc.y, 6a pr.ykad 1&nnings- )0a$i'& i Hoss @1"824 poka.ywa'i oso$o0 $adany0 ki'ka
o$ra.kAw pr.&dstawiaNQcyc 0SFc.y.n . 'aska0i i prosi'i t& oso$y o okr&O'&ni& .wiQ.ku
po0iSd.y w.rost&0 0SFc.y.n i dugoOciQ 'as&k, ?adani rad.i'i so$i& .nako0ici&- dokonuNQc
os.acowania t&N wspA.0i&nnoOci, Gi&dy istnia si'ny .wiQ.&k po0iSd.y w.rost&0 i
dugoOciQ 'as&k- .auwaFa'i go- gdy go ni& $yo- twi&rd.i'i- F& kor&'acNi ni& 0a, CoP ni&
0oFna powi&d.i&P- F& wykrywa0y wspA.0i&nnoOP w sposA$ doskonay- .a.wyc.aN N&dnak
ro$i0y to .up&ni& do$r.&, 6i& N&st to .$yt .askakuNQc&- N&O'i w.iQP pod uwagS .nac.&ni&
pr.ystosowawc.& tra+n&go dokonywania takic os.acowa/, W ko/cu naw&t .wi&r.Sta uc.Q
siS wi&'u kor&'acNi- takic Nak np, .wiQ.&k po0iSd.y pr.y$i&gniSci&0 na .awoani& a
otr.y0ani&0 psi&N nagrody, 1&dnakF& d'a kaFd&go . nas trudn& $yo$y uc.&ni& siS kaFd&N
wspA.0i&nnoOci od nowa, Wyo$raX0y so$i&- F& ni& 0a0y poNScia- ktAr& roO'iny sQ Nada'n&-
a ktAr& truNQc&- a'$o c.y N&st .wiQ.&k po0iSd.y pa'&ni&0 papi&rosAw i .acorowa'noOciQ na
raka 'u$ na coro$y s&rca, W ko/cu 0og'i$yO0y odkryP t& .wiQ.ki sa0od.i&'ni&- a'& dopi&ro
po wi&'u prA$ac- $Sdac i @pot&ncNa'ni& .gu$nyc4 +as.ywyc .aoF&niac, 6a s.c.SOci&
ni& 0usi0y sa0i uc.yP siS kaFd&N wspA.0i&nnoOci- poni&waF nas.a ku'tura wyposaFa nas w
sc&0aty i oc.&kiwania dotyc.Qc& wi&'u . nic,
6i&ki&dy N&dnak wspA.0i&nnoOci- ktAryc uc.y nas nas.a ku'tura- sa0& sQ $Sdn&, ZastanAw
siS nad nastSpuNQcy0i t&oria0i= 'ud.i& sQ w '&ps.y0 nastroNu w dni wo'n& od pracy niF w
poni&d.iaki5 N&d.&ni& c.&ko'ady .wiSks.a prawdopodo$i&/stwo prys.c.y5 wycod.&ni& w
wi'gotnQ- codnQ pogodS .wiSks.a ry.yko pr.&.iS$i&nia, C.y ni& $r.0i to s&nsowni&W )'&
pr.&prowad.ono $adania- ktAr& wska.uNQ- F& t& .aoF&nia sQ $Sdn& @np, Wi''ia0s- 1"835
Wi'son- Tas&r- Ston&- 1"824, Skoro wi&d.a o p&wnyc wspA.0i&nnoOciac- ktArQ so$i&
pr.yswaNa0y- N&st $Sdna- 0oF& naN'&ps.y0 ro.wiQ.ani&0 $yo$y dowiadywaP siS- co 0a do
powi&d.&nia ku'tura o .wiQ.ku po0iSd.y na pr.ykad taki0i .0i&nny0i- Nak N&d.&ni&
c.&ko'ady i na$awiani& siS trQd.iku- a nastSpni& sprawd.aP na swAN wasny uFyt&k- c.y t&
sQdy sQ prawd.iw&, Dog'i$yO0y pr.&konaP siS sa0i- c.y wspA.0i&nnoOP= c.&ko'ada-trQd.ik
potwi&rd.a siS w nas.y0 wypadku- .NadaNQc wi&'ki& i'oOci c.&ko'ady @Nako do$r.y naukowcy
cc&0y 0i&P duFQ prA$S4- $y .ao$s&rwowaP- Nak $ard.o uci&rpiaa na ty0 nas.a c&ra, ?yP
0oF& w ty0 0o0&nci& od&.wa siS w twoN&N gowi& NakiO d.won&k, UCwi'&c.kS C 0Awis.
C c.y ni& sko/c.y'iOci& waOni& nas pr.&konywaP- F& Nak NuF 'ud.i& 0aNQ sc&0at- to ni& N&st
i0 tak spi&s.no do N&go podwaF&niaWV H.&c.ywiOci&- tak napisa'iO0y i istotni& 0a0y tu do
c.yni&nia . N&s.c.& N&dny0 pr.ykad&0 sytuacNi- w ktAr&N c.owi&k .acowuN& siS Nak uparty-
ni&ustSp'iwy t&or&tyk, W ki'ku $adaniac stwi&rd.ono- F& ki&dy $adani dokonuNQ os.acowa/
wspA.0i&nnoOci i spod.i&waNQ siS .wiQ.ku po0iSd.y dwi&0a .0i&nny0i- to $SdQ go
dostr.&ga'i, 6a pr.ykad N&d&n . nas pr.&prowad.i $adania- w ktAryc stud&nci co''&g&:u
pr.&. piSP tygodni cod.i&nni& o$s&rwowa'i swAN wasny nastrAN @Wi'son- Tas&r- Ston&- 1"824,
L'&d.i'i oni rAwni&F ki'ka c.ynnikAw- . ktAry0i ic nastrAN 0Ag $yP skor&'owany- na
pr.ykad i'oOP snu ostatni&N nocy ora. pogodS, 6a podstawi& tyc danyc 0og'iO0y siS
dowi&d.i&P- ktAr& .& .0i&nnyc @np, pogoda4 r.&c.ywiOci& kor&'oway . nastroN&0,
(orAwnywa'iO0y pAXni&N t& r.&c.ywist& kor&'acN& . oc&na0i osA$ $adanyc dotyc.Qcy0i
t&go- . Naki0i .0i&nny0i .wiQ.any $y ic nastrAN,
6a'&Fy podkr&O'iP- F& uc.&stnicy tyc $ada/- w pr.&ciwi&/stwi& do osA$- ktAr& s.acoway
.wiQ.&k po0iSd.y w.rost&0 0SFc.y.n i dugoOciQ 'as&k- dysponowa'i aprioryc.ny0i
t&oria0i dotyc.Qcy0i oc&nianyc .0i&nnyc, 1&st wi&'& pows.&cni& pod.i&'anyc
pr.&kona/ o c.ynnikac wpywaNQcyc na nas. nastrAN- Nak na pr.ykad- F& 0a0y gors.&
usposo$i&ni& na poc.Qtku tygodnia i F& w .& sa0opoc.uci& wpSd.a nas $rak snu, W
$adaniac Wi'sona i wspApracownikAw @1"824 wy.nawan& pr.&. 'ud.i t&ori&- Nak siS wydaN&-
w .nac.ny0 stopniu d&t&r0inoway ic opini& o ty0- co wspA.0i&niao siS . nastroN&0-
naw&t N&F&'i t& t&ori& $yy $Sdn&, 6a pr.ykad sporo . nic twi&rd.io- F& $rak snu pociQga
.a so$Q ki&pski nastrAN nastSpn&go dnia- gdy d'a wiSks.oOci $adanyc ni& $yo to prawdQ,
korelacja pozornaF przekonanie, *e &wie zmienne s' skorelowane, po&czas #&y w
rzeczywisto.ci tak nie jest! wynika ono ze schemat%, z#o&nie z ktrym istnieje pomi&zy nimi
zwi'zek
W innyc $adaniac stwi&rd.ono- F& pr.yswoNon& sc&0aty 0ogQ .do0inowaP oc&ny
wspA.0i&nnoOci- prowad.Qc do dostr.&gania &orelac(i pozornych @)''oy- Ta$acnik- 1"8#5
?&r0an- G&nny- 1"765 Crock&r- 1"815 Gunda- 6is$&tt- 1"865 6is$&tt- Hoss- 1"805 Tro'i&r-
%a0i'ton- 1"865
Wrigt- Durpy- 1"8#4, Tor&n Cap0an i 1&an Cap0an @1"674 stwi&rd.i'i- F& wi&'u
psyco'ogAw k'inic.nyc nada' wi&r.y w tra+noOP p&wnyc t&stAw diagnostyc.nyc- co do
ktAryc wi&'okrotni& wyka.ywano- F& ni& sygna'i.uNQ poprawni& coro$y u0ysow&N, 1&dny0
. nic N&st t&st Urysunku postaci 'ud.ki&NV, (syco'og wnioskuN& o oso$owoOci pacN&nta na
podstawi& sposo$u- w Naki rysuN& on postaP c.owi&ka, Gi'ka prac wyka.ao- F& t&n t&st ni&
0a Fadn&N wartoOci diagnostyc.n&N, To- Naki&go rod.aNu rysunki wykonuNQ 'ud.i&- ni& 0a
.wiQ.ku . ty0- Naki0i sQ 'udX0i, 9'ac.&go wiSc wi&'u k'inicystAw nada' posuguN& siS ty0
t&st&0W W&dug Cap0ana i Cap0an @1"674 wi&'u . nic dysponuN& sc&0at&0- .godni& .
ktAry0 p&wn& rod.aN& r&akcNi w ty0 t&Oci& C powi&d.0y- rysun&k c.owi&ka . duFy0i
oc.a0i C o.nac.aNQ p&wn& rod.aN& pato'ogii- na pr.ykad paranoNS C i t&n sc&0at
pr.&sQd.a o ty0- Naki&go rod.aNu wspA.0i&nnoOci dostr.&gaNQ u swoic pacN&ntAw, Tak wiSc
prawdopodo$ni& psyco'ogowi& ci $SdQ $ard.i&N skonni pa0iStaP pr.ypad&k- gdy ktoO
narysowa duF& oc.y i $y paranoiki&0- niF pr.ypadki- gd.i& t&n .wiQ.&k ni& .acod.i,
9otycc.as pr.&dstawi'iO0y caki&0 ni&0ao sa$yc stron 'ud.ki&go ro.u0owania,
(oka.a'iO0y- F& 'ud.i& .$yt 0ocno po'&gaNQ na praktyc.nyc r&guac 0yO'&nia opartyc na
doOwiadc.&niu- po.wa'aNQ- $y ic sc&0aty odd.iayway naw&t wt&dy- gdy w grS wcod.i
in+or0acNa . ni0i ni&.godna- a ponadto dokonuNQ pocopnyc uogA'ni&/ na podstawi&
doOwiadc.&/ ni&typowyc, 6i&ki&dy skutki tyc wad 'ud.ki&go ro.u0owania sQ tragic.n&-
tak Nak wt&dy- ki&dy op&rator.y radaru na Uìnc&nn&si&V 0y'ni& u.na'i- F& atakuN& ic ira/ski
0yO'iwi&c- 0i0o F& ur.Qd.&nia radarow& sygna'i.oway coO inn&go,
C.y w istoci& nas.& 0yO'&ni& 0oF& $yP aF tak ni&doskona&W W ko/cu wiSks.oOP . nas daN&
so$i& cod.i&nni& radS $&. wiSks.yc potkniSP, 6i&ktAr.y twi&rd.Q- F& psyco'ogowi&
spo&c.ni pr.&sad.aNQ w oc&nac wad'iwoOci 'ud.ki&go ro.u0owania, Zgodni& . ty0
pog'Qd&0- sprytni& proN&ktuNQ oni .adania- ktAr& wciQgaNQ 'ud.i w puapki i sprawiaNQ- F& ci
pop&niaNQ $Sdy, >aktyc.ni& postSpowani& osA$ $adanyc- gdy wykonuNQ t& .adania- ni& N&st
r&pr&.&ntatywn& d'a sposo$u wnioskowania w cod.i&nny0 Fyciu, Zwo'&nnicy t&go pog'Qdu
utr.y0uNQ- F& .adania wykor.ystywan& w &ksp&ry0&ntac sQ podo$n& do s.tuc.&k
0agic.nyc, I'u.Nonista 0oF& wywoaP w nas .ud.&ni&- F& ro.pynQ siS w o$oku dy0u- a'&
to ni& o.nac.a- F& nas.& spostr.&gani& cod.i&nnyc .dar.&/ N&st w .asadnic.y sposA$
.a$ur.on&, Inni twi&rd.Q coO pr.&ciwn&go= cociaF 'ud.i& potra+iQ dokonywaP .oFonyc
wnioskowa/- pop&niaNQ rAwni&F $Sdy- ktAr& 0aNQ istotn& Fyciow& kons&kw&ncN&,
"owie&zia$bym, *e najwikszy ze wszystkich b$&w to &oj.cie &o przekonania, *e nie
pope$nia si *a&ne#o.
) Thomas 7ariyle
Chara&terysty&a ldz&iego $nios&o$ania
Bkr&O'&ni&- c.y0 N&st Upoprawn&V wnioskowani&- stanowi podstawowQ trudnoOP w t&N
dyskusNi, C.y 0oFna c.yniP 'ud.io0 .ar.ut . t&go- F& ni& pr.&prowad.aNQ wnioskowa/ w taki
sa0 sposA$ Nak wyPwic.&ni 'ogicyW C.y powinniO0y aspirowaP do $ycia ko0put&ra0i-
po.$awiony0i uc.uP c.y &0ocNi- ktAr& pr.&twar.aNQ in+or0acNS racNona'ni& w kaFd&N
sytuacNiW Gto N&st ostat&c.ny0 ar$itr&0 'ud.ki&go 0yO'&niaW Bto trudn& pro$'&0y
+i'o.o+ic.n&- ktAr& ni& 0ogQ $yP tutaN podNSt& w odpowi&dni sposA$ @por, Co&n- 1"815
Gan&0an- T*&rsky- 1"835 6is$&tt- Hoss- 1"805 Stic- 1""05 Stic- 6is$&tt- 1"80- gd.i&
kw&sti& t& sQ gS$oko ana'i.owan&4, To- co pr.&dstawia0y- stanowi naN'&ps.&- nas.y0
.dani&0- ro.wiQ.ani& sporu o oc&nS 'ud.ki&go wnioskowania,
Tud.i& ro$iQ to- co ro$iQ- . s&nsownyc powodAw, H&guy wnioskowania @np, &urystyki
wydawania sQdAw4- ktAr& ro.wiNay siS pr.&. tysiQc'&cia- sQ +unkcNona'n& i .a.wyc.aN suFQ
na0 do$r.&, CociaF ni&ki&dy sprowad.aNQ nas na 0anowc&- c.SOci&N N&dnak sQ uFyt&c.n&,
6a pr.ykad N&dna . t&. t&go ro.d.iau gosi- F& 'ud.i& sQ ni&ustSp'iwy0i t&or&tyka0i
tr.y0aNQcy0i siS swoic sc&0atAw naw&t wt&dy- gdy ni&.godn& . ni0i dan& Naskrawo i0
pr.&c.Q, 6i& $r.0i to naN'&pi&N, )'& c.y cci&'i$yO0y- $y 'ud.i& odr.uca'i ws.ystki& swoN&
aprioryc.n& oc.&kiwania i sc&0aty- ki&dy wkrac.aNQ w nowQ sytuacNSW Z p&wnoOciQ ni&, Z
pr.ystosowawc.&go punktu wid.&nia N&st $ard.o c&nn&- F& podcod.i0y do nowyc sytuacNi
wyposaF&ni w sc&0aty- ktAr& po0ogQV na0 .int&rpr&towaP to- co .o$ac.y0y, Gi'ku
+i'o.o+Aw wysuwao argu0&nty na r.&c. t&.y- F& '&pi&N N&st .$agat&'i.owaP .nac.&ni& danyc-
ktAr& wcod.Q w kon+'ikt . pr.yNSty0 wc.&Oni&N sc&0at&0- niF cakowici& .0i&niaP nas.
pog'Qd .a kaFdy0 ra.&0- ki&dy napotyka0y NakiO ni&.godny . ni0 +akt @np, Gun- 1"625
(o'anyi- 1"584,
0ie%8no.+ skromna, z&aniem .wiata, jest
) William =zekspir >prze$o*yW Heon TrlichA
1ako inny pr.ykad ro.patr.0y &urystykS .akotwic.&nia3dostosowania, Zapo.na'iO0y siS .
ki'ko0a pr.ykada0i- ki&dy to 'ud.i& ni& 0ody+ikuNQ wystarc.aNQco swoic sQdAw w
stosunku do punktu wyNOciow&go- tak Nak wt&dy- ki&dy u.naNQ prA$y t&nd&ncyNn& .a
r&pr&.&ntatywn& d'a ca&N popu'acNi, (odo$ni& Nak wi&'& innyc $SdAw- ktAr& pop&nia0y-
0oF& to $yP skutki&0 u$oc.ny0 uFyt&c.n&N strat&gii wnioskowania= t&nd&ncNi do
pr.yN0owania .a prawdS t&go- co wid.i0y, Zakadani&- F& Owiat N&st taki- Naki na0 siS
wydaN&- a ni& powQtpi&wani& .a kaFdy0 ra.&0 w prawd.iwoOP danyc- ktAr& do nas
doci&raNQ- N&st kor.ystn& . pr.ystosowawc.&go punktu wid.&nia @UC.y to NakiO sa0ocAd
.N&FdFa na 0AN pasW ?yP 0oF& powini&n&0 poc.&kaP na da's.Q in+or0acNS pr.&d
ro.str.ygniSci&0- co to N&st,,, ?)62;V4, W ko/cu C to- co wid.i0y i sys.y0y- na ogA
prawdopodo$ni& N&st ty0- c.y0 siS wydaN& @2i'$&rt- 1""14,
9an& Owiadc.Qc& o $Sdac w& wnioskowaniu 0ogQ $yP wyo'$r.y0ian&, Eksp&ry0&nty
dotyc.Qc& $SdAw w& wnioskowaniu 0ogQ- pr.ynaN0ni&N w Naki0O stopniu- wyo'$r.y0iaP
ska'S ic wystSpowania w cod.i&nny0 Fyciu, W wi&'u &ksp&ry0&ntac 'ud.i& $y'i pros.&ni o
dokonywani& os.acowa/- ktAr& ni& 0iay d'a nic wi&'ki&go .nac.&nia, Wo$&c takic .ada/
0og'i oni ni& tros.c.yP siS .$ytnio o tra+n& wnioskowani&- do ktAr&go sQ .do'ni- '&c. kos.t&0
wiSks.&go wysiku, To do0ni&0ani& potwi&rd.aNQ $adania- ktAr& wyka.ay- F& ki&dy
stosowan& sQ .adania o $ard.i&N .nac.Qcyc kons&kw&ncNac- 'ud.i& dokonuNQ wnioskowa/
c&cuNQcyc siS wiSks.y0 stopni&0 .oFonoOci i wiSks.Q tra+noOciQ @?orgida- %oward-
(itn&y- 1"835 Caik&n- Ti$&r0an- Eagy- 1"8"5 9ar'&y- >'&0ing- %i'ton- Swann- 1"884, Tak
$yo w &ksp&ry0&nci& )''ana %arkn&ssa- G&nn&ta 9&?ono i Eug&n& ?orgidy @1"854, 1&go
uc.&stnic.ki otr.y0yway in+or0acNS o c.owi&ku na.wiski&0 To0 >&rguson- ktAr&go nigdy
wc.&Oni&N ni& spotkay, 9owiadyway siS- Nak $ard.o To0owi .a'&Fao na ty0- $y u0AwiP siS
. kaFdQ . ki'ku ko$i&t- i po.naway p&wn& +akty . ni0i .wiQ.an&- na pr.ykad- c.y 0aNQ
poc.uci& u0oru, Jc.&stnic.ki $ada/ pros.ono o oc&nS .wiQ.ku po0iSd.y c&ca0i ko$i&t
@np, ic poc.uci&0 u0oru4 i gotowoOciQ To0a- $y siS . ni0i u0AwiP, %arkn&ss i N&go
wspApracownicy @1"854 stwi&rd.i'i- F& C podo$ni& Nak w wi&'u innyc $adaniac .do'noOci
'ud.i do s.acowania wspA.0i&nnoOci C uc.&stnic.ki &ksp&ry0&ntu posugiway siS
prosty0i strat&gia0i i dokonyway os.acowa/- ktAr& coP ni&cakowici& .&- ni& $yy t&F
naNtra+ni&Ns.&,
9.iao siS tak wt&dy- ki&dy ni& $yy sp&cNa'ni& .aint&r&sowan&- $y dokonywaP os.acowa/ Nak
naNstaranni&N, C.SOP uc.&stnic.&k &ksp&ry0&ntu sQd.ia- F& $i&r.& ud.ia w $adaniac
dotyc.Qcyc rand&k i F& on& sa0& $SdQ siS pr.&. ki'ka tygodni spotykay . To0&0, 2dy
uc.&stnic.ko0 $ard.i&N .a'&Fao na stwi&rd.&niu t&go- co siS To0owi podo$a i co 0u siS ni&
podo$a u ko$i&t- . ktAry0i siS u0awia- stosoway $ard.i&N .oFon& strat&gi& s.acowania
wspA.0i&nnoOci i dokonyway $ard.i&N tra+nyc oc&n @.o$, rAwni&F 9unn- Wi'son- 1""05
>'ink- (ark- 1""15 Grug'anski- 1"8"5 (&tty- Cacioppo- 1"865 T&t'ock- 1"854,
1&st wi&'& do u'&ps.&nia w 'ud.ki0 wnioskowaniu, ?yP 0oF& ni&ktAr& 'a$oratoryNn&
d&0onstracN& $SdAw w 'ud.ki0 wnioskowaniu pociQgnSy .a so$Q pr.&sadnQ oc&nS ska'i
wystSpowania tyc $SdAw w cod.i&nny0 Fyciu, Ty0 ni&0ni&N N&st&O0y .dania- tak Nak i
'ic.ni inni autor.y- F& wi&'& . nic 0oF& 0i&P istotn& .nac.&ni& @np, 2ik0c- 1""15 6is$&tt-
Hoss- 1"805 Zuattron&- 1"825 S'us&r- )nd&rs&n- 1"8"4, 6a pr.ykad w ro.d.ia'& 13
pr.&kona0y siS- F& XrAdo upr.&d.&/ rasowyc 0oF& tkwiP po c.SOci w proc&sac $Sdn&go
wnioskowania, Inny pr.ykad to tragic.ny pr.ypad&k Uìnc&nn&saV, 9&cy.Na o .&str.&'&niu
ira/ski&go sa0o'otu 0oga 0i&P wOrAd swoic pr.yc.yn ki'ka $SdAw wnioskowania,
<orygo$anie ldz&iego $nios&o$ania
Skoro skutki ni&dostatkAw 'ud.ki&go +unkcNonowania po.nawc.&go 0ogQ $yP pr.ykr&- a
naw&t tragic.n&- na'&Fy .astanowiP siS nad ty0- Nak 0oFna t& $Sdy skorygowaP, C.y 0oFna
nauc.yP 'ud.i $ard.i&N poprawn&go wnioskowania d'a unikniScia $SdAw- ktAr& ro.waFa'iO0y
w ty0 ro.d.ia'&W 1&O'i tak- to Naki N&st naN'&ps.y sposA$ osiQgniScia t&go c&'uW (&dagod.y-
+i'o.o+owi& i psyco'ogowi& ro.tr.Qsa'i tS kw&stiS pr.&. d.i&siQtki 'at- a ostatnio p&wn&
+ascynuNQc& &ksp&ry0&nty pr.yniosy o$i&cuNQc& r&.u'taty,
1&dno pod&NOci& po'&ga na w.$ud.&niu w 'ud.iac ni&co wiSc&N pokory w oc&ni& wasnyc
.do'noOci ro.u0owania, C.Ssto 0a0y do swoic sQdAw .au+ani& wiSks.& niF powinniO0y,
C.onkowi& .aogi Uìnc&nn&saV o$suguNQcy syst&0 radarowy .a $ard.o wi&r.y'i swoi0
int&rpr&tacNo0 ro.$yskAw na &krani& i ni& sprawd.i'i wydrukAw ko0put&rowyc- ktAr&
poka.yway- F& ira/ski sa0o'ot siS w.nosi- a ni& o$niFa, TS 'ud.kQ nad0i&rnQ p&wnoOP
si&$i& i'ustruNQ wyniki ki'ku $ada/- w ktAryc pros.ono uc.&stnikAw o oc&nS- Nak $ard.o sQ
p&wni- F& .naNQ odpowi&dX na postawion& i0 pytani&- a nastSpni& porAwnywano ic sQdy .
r.&c.ywisty0i r&.u'tata0i, 6a pr.ykad à''on&- 2ri++in- Tin i Hoss @1""04 pyta'i stud&ntAw-
Nak .acowaNQ siS w pr.ys.oOci i prosi'i ic o oc&nS- Nak $ard.o sQ p&wni poprawnoOci
wasnyc odpowi&d.i, Jc.&stnicy tyc i wi&'u podo$nyc $ada/ wyraFa'i nad0i&rnQ
p&wnoOP= ic odpowi&d.i ni& $yy tak poprawn&- Nak pr.&widywa'i, Gi&dy 'ud.i& sQ w stu
proc&ntac pr.&konani- F& .naNQ odpowi&dX- .a.wyc.aN odpowiadaNQ poprawni& ty'ko w 85^
wypadkAw, Gi&dy s.ansS t&go- F& .naNQ odpowi&dX- oc&niaNQ na 75^- .a.wyc.aN odpowiadaNQ
poprawni& ty'ko w 60^ wypadkAw @Tict&nst&in- >isco++- (i''ips- 1"824,
bariera nadmiernej u)nociF zbyt &%*e za%8anie &o tra8no.ci w$asnych s'&w! zazwyczaj nie
s' one tak tra8ne, za jakie si je przyjm%je
GaFdy .at&0- kto usiuN& udoskona'iP 'ud.ki& wnioskowani&- 0usi stawiP c.oo "arierze
nad!ierne( =no#ci, Wi&'u- Nak siS wydaN&- sQd.i- F& ic ro.u0owani& N&st $&. .ar.utu i ni&
wy0aga Fadn&go poprawiania, 9rogQ do po'&ps.&nia 'ud.ki&go wnioskowania 0oF& $yP
.at&0 .aNSci& siS $&.poOr&dnio tQ nad0i&rnQ u+noOciQ i u.0ysowi&ni& 'ud.io0- F& 0ogQ siS
0y'iP, TS 0&todS o$ra'i Tord- T&pp&r i (r&ston @1"8#4, Stwi&rd.i'i- F& ki&dy prosi'i $adanyc
o ro.patr.&ni& stanowiska pr.&ciwstawn&go do t&go- ktAr& ci pod.i&'a'i- wt&dy $ud.ia siS w
nic Owiado0oOP- F& sQ inn& sposo$y int&rpr&towania r.&c.ywistoOci niF t&- ktAr& u.nawa'i- i
0a'aa c.SstoOP pop&nianyc pr.&. t& oso$y $SdAw @.o$, rAwni&F )nd&rs&n- T&pp&r- Hoss-
1"805 )nd&rs&n- S&c'&r- 1"865 Goriat- Tict&nst&in- >isco++- 1"804,
Inn& pod&NOci& to $&.poOr&dni& uc.&ni& 'ud.i p&wnyc podstawowyc .asad poprawn&go
wnioskowania- w nad.i&i- F& $SdQ N& stosowa'i w swoi0 cod.i&nny0 Fyciu, Wi&'& . nic
stanowi NuF pr.&d0iot nauc.ania na .aNSciac .& statystyki i 0&todo'ogii $ada/
&0piryc.nyc- tak Nak .asada- F& N&O'i cc&s. uogA'niaP . prA$ki in+or0acNi @np, N&dna 0atka
FyNQca . .asiku4 na popu'acNS @np, ws.ystki& 0atki FyNQc& . .asiku4- 0usis. 0i&P duFQ-
ni&t&nd&ncyNnQ prA$S, C.y 'ud.i&- ktAr.y pr.&cod.Q pr.&. .aNScia .& statystyki i 0&todo'ogii-
stosuNQ t& .asady w cod.i&nny0 FyciuW C.y r.ad.i&N pop&niaNQ taki& $Sdy- Naki&
ro.waFa'iO0y w ty0 ro.d.ia'&W C.y F&$y po.naP t& .asady- tr.&$a od$yP cay s&0&stra'ny
kurs- c.y 0oFna N& so$i& pr.yswoiP w trakci& N&dnora.owyc .aNSPW S&ria $ada/ wykonanyc
ostatnio pr.&. Hicarda 6is$&tta i N&go wspApracownikAw pr.yniosa pokr.&piaNQc&
odpowi&d.i na t& pytania, 6is$&tt wyka.a- F& NakoOP wnioskowania u 'ud.i 0oF& $yP
poprawiona pr.&. akad&0icki& kursy statystyki- .aawansowan& .aNScia . 0&todo'ogii $ada/
&0piryc.nyc- a naw&t pr.&. krAtki&- N&dnora.ow& '&kcN& @C&ng- %o'yoak- 6is$&tt- B'i*&r-
1"865 >ong- Grant.- 6is$&tt- 1"865 6is$&tt- >ong- T&0an- C&ng- 1"875 6is$&tt- Grant.-
1&pson- Gunda- 1"834,
R:7;0A 6.?. "rbka pyta/ z test% l%&zkich z&olno.ci wnioskowania
>zaczerpnito zF Hehman, Hempert, 0isbett, 3?44A
Kznak' inteli#encji najwy*szej klasy jest z&olno.+ &o %znawania &wch przeciwstawnych
i&ei je&nocze.nie.
) I. =cott Iitz#eral&
6a pr.ykad N&dna grupa $ada/ dotyc.ya t&go- Nak rAFn& rod.aN& .aawansowanyc .aNSP
wpywaNQ na wnioskowani&- ki&dy ro.wiQ.ywan& sQ cod.i&nn& pro$'&0y angaFuNQc&
ro.u0owani& statystyc.n&, Inny0i sowy- $yy to pro$'&0y sprawd.aNQc& pop&niani& $SdAw
podo$nyc do tyc- ktAr& ro.waFa'iO0y w ty0 ro.d.ia'&- na pr.ykad sprawd.aNQc&
ro.u0i&ni& wspA.0i&nnoOci @patr. ryP, #,"- gd.i& .naNduNQ siS pr.ykadow& pytania . t&go
t&stu4, ?adac.& pr.&widywa'i- F& stud&nci psyco'ogii i 0&dycyny $SdQ so$i& '&pi&N rad.iP .
pro$'&0a0i wy0agaNQcy0i wnioskowania statystyc.n&go niF stud&nci prawa i c&0ii-
poni&waF progra0y stars.yc 'at studiAw psyco'ogic.nyc i 0&dyc.nyc o$&N0uNQ wiSc&N
.aNSP .& statystyki niF progra0y po.ostayc dwAc ki&runkAw, 1ak widaP na rycini& #,10- t&
pr.&widywania .ostay potwi&rd.on&,
R:7;0A 6.3R. Wyniki test% z&olno.ci wnioskowania statystyczne#o %zyskane przez
zaawansowanych st%&entw r*nych kier%nkw. "o &wch latach st%&iw s$%chacze
psycholo#ii i me&ycyny wykazywali znaczniejszy postp w rozwi'zywani% problemw
wyma#aj'cych wnioskowania statystyczne#o ni* s$%chacze prawa i chemii >zaa&aptowano zF
0isbett i in., 3?4JA
(o dwAc 'atac studiAw sucac.& psyco'ogii i 0&dycyny osiQgnS'i wiSks.y postSp w
ro.wiQ.ywaniu .agadni&/ statystyc.nyc niF stud&nci prawa i c&0ii, (oprawa $ya
s.c.&gA'ni& i0ponuNQca u stud&ntAw psyco'ogii ko'&Nnyc 'at, 1&st int&r&suNQc&- F& stud&nci
rAFnyc ki&runkAw ni& rAFni'i siS pod w.g'Sd&0 int&'ig&ncNi ogA'n&N- na co wska.uNQ
N&dnakowo do$r& wyniki- ktAr& u.yska'i- odpowiadaNQc na pod.$iAr pyta/ . 2raduat& H&cord
E]a0, WydaN& siS- F& na tra+noOP i 'ogic.nQ poprawnoOP ic wnioskowania pr.y
ro.wiQ.ywaniu pro$'&0Aw dotyc.Qcyc Fycia cod.i&nn&go wpynQ rac.&N rAFny rod.aN
ks.tac&nia- w ktAry0 uc.&stnic.y'i @6is$&tt- >ong- T&0an- C&ng- 1"874, Tak wiSc sQ
powody do opty0i.0u- N&O'i cod.i o 0oF'iwoOP pr.&.wyciSF&nia takic $SdAw- Naki&
udoku0&ntowa'iO0y w ty0 ro.d.ia'&, I ni& 0usi0y od$ywaP .aawansowanyc studiAw- F&$y
t&go dokonaP, 6i&ki&dy wystarc.y po prostu .astanowiP siS nad stanowiski&0
pr.&ciwstawny0 do wasn&go- tak Nak ro$i'i to uc.&stnicy $ada/ pr.&prowad.onyc pr.&.
Torda i N&go wspApracownikAw @1"8#4, (o.a ty0 po0ocn& N&st +or0a'n& ks.tac&ni& w
.akr&si& statystyki C .arAwno na po.io0i& podstawowy0- Nak i .aawansowany0, 1&O'i .at&0
$a&O siS .aNSP .& statystyki- na$i&r. otucy= 0ogQ on& ni& ty'ko stanowiP sp&ni&ni& p&wn&go
warunku uko/c.&nia studiAw- a'& takF& c.ynnik poprawiaNQcy NakoOP twoN&go wnioskowania;
Pods!o$anie
Dian&0 poznania spoecznego okr&O'a siS d.i&d.inS $ada/ nad ty0- w Naki sposA$ 'ud.i&
s&'&kcNonuNQ- .apa0iStuNQ i wykor.ystuNQ in+or0acNS w wydawaniu sQdAw i w pod&N0owaniu
d&cy.Ni dotyc.Qcyc r.&c.ywistoOci spo&c.n&N, Lwiat spo&c.ny .awi&ra .a duFo in+or0acNi-
$yO0y 0og'i w caoOci NQ ogarnQP- .int&rpr&towaP i uw.g'SdniP w swoi0 .acowaniu,
Had.i0y so$i& . ty0 nad0iar&0- stosuNQc 0&todS oszcz*dno#ci pozna$cze(=
wykor.ystuN&0y sc&0aty i &urystyki wydawania sQdAw- ktAr& po0agaNQ na0
.int&rpr&towaP .acowania 'ud.i i sytuacN& ora. odpowi&dnio .ar&agowaP, Sche!aty to
struktury po.nawc.&- ktAr& organi.uNQ in+or0acNS w&dug p&wnyc t&0atAw, Sc&0aty
wywi&raNQ si'ny wpyw na to- co . otr.y0an&N in+or0acNi .auwaFa0y- o c.y0 0yO'i0y i co
pAXni&N pa0iSta0y, Gi&dy spotyka0y sytuacNS ni&N&dno.nac.nQ- int&rpr&tuN&0y NQ .godni& .
nas.y0 sc&0at&0, Zwyk'& atwi&N .auwaFa0y i .apa0iStuN&0y in+or0acNS odpowiadaNQcQ
nas.y0 sc&0ato0- a '&kc&waFy0y i .apo0ina0y in+or0acNS ni&.godnQ . ni0i, (oni&waF
'ud.kQ pa0iSP 0a carakt&r r&konstrukcyNny- Upr.ypo0ina0y so$i&V in+or0acNS .godnQ .
nas.y0i sc&0ata0i naw&t wt&dy- gdy nigdy siS . niQ ni& .&tknS'iO0y, Gons&kw&ncNQ taki&go
.ni&ks.tacania t&go- co spostr.&ga0y- 0oF& $yP z(a$is&o $rogich !edi'$, (o'&ga ono na
ty0- F& kaFda . antagonistyc.nyc- si'ni& .aangaFowanyc w coO grup- spostr.&ga n&utra'n&-
.rAwnowaFon& pr.&ka.y 0&diAw Nako so$i& wrogi&, (oni&waF 0&dia ni& pr.&dstawiy +aktAw
w N&dnostronny0 uNSciu- ktAr& antagoniOci spostr.&gaNQ Nako prawd.iw&- kaFda . grup N&st
pr.&konana- F& sQ wo$&c ni&N n&gatywni& nastawion&,
6i&ki&dy do N&dn&N sytuacNi 0a .astosowani& wi&'& sc&0atAw5 to- ktAry0 . nic
r.&c.ywiOci& siS posuguN&0y- 0oF& .a'&F&P od dost*pno#ci i od $z"dzenia sche!at pod
$py$e! zdarze, poprzedza()cych, Sc&0at 0oF& staP siS $ard.i&N dostSpny w pa0iSci .a
sprawQ ostatnic 0yO'i i doOwiadc.&/, T& ni&dawn& .dar.&nia 0ogQ .at&0 w.$ud.iP
okr&O'ony sc&0at i sprawiP- F& $Sd.i&0y 0yO'&'i o r.&c.ywistoOci w sposA$ . ni0 .godny,
(o'&gani& na sc&0atac N&st do p&wn&go stopnia pr.ystosowawc.& i +unkcNona'n&- a'& 'ud.i&
0ogQ $yP nadgor'iwy0i t&or&tyka0i, 6a pr.ykad- Nak dowod.Q $adania nad e=e&te!
porczy$o#ci- ni&ki&dy uparci& tr.y0a0y siS swoic pr.&kona/ naw&t wt&dy- ki&dy .ostaa
wyka.ana ic $&.podstawnoOP, 6i&ki&dy .ni&ks.taca0y in+or0acNS w taki sposA$- $y
pasowaa do nas.yc sc&0atAw, (r.ykad&0 t&go N&st e=e&t pier$sze,st$a= nas.& pi&rws.&
wraF&ni& dotyc.Qc& inn&N oso$y wpywa na int&rpr&tacNS N&N da's.&go .acowania- ktAr&
spostr.&ga0y w sposA$ .godny .& sc&0at&0, Wr&s.ci& sc&0aty wpywaNQ rAwni&F na
nas.& postSpowani&- sQ podstawQ nas.&go d.iaania, 6aN$ard.i&N +ascynuNQcy0 t&go
pr.ykad&0 N&st sa!ospenia()ce si* proroct$o= sprawia0y- iF nas.& sc&0aty staNQ siS
prawdQ- ni&Owiado0i& odnos.Qc siS do innyc w taki sposA$- F& ic r&akcNa stanowi d'a nas
potwi&rd.&ni& tra+noOci sc&0atu,
(o.a sc&0ata0i wykor.ystuN&0y t&F herysty&i $yda$ania s)d'$- $y porad.iP so$i& .
wi&'kQ i'oOciQ in+or0acNi spo&c.n&N- . ktArQ 0a0y do c.yni&nia, %&urystyki sQ
ni&+or0a'ny0i r&gua0i stosowany0i pr.&. 'ud.i- $y wydawaP sQdy w sposA$ s.y$ki i
&+&ktywny, Herysty&a dost*pno#ci dotyc.y t&go- Nak atwo 0oF&0y coO pr.ywoaP na 0yO',
Da to istotny wpyw na spostr.&gani& pr.&. nas Owiata, Herysty&a reprezentaty$no#ci
po0aga na0 ro.str.ygnQP- Nak podo$na N&st N&dna r.&c. do inn&N5 posuguN&0y siS niQ-
k'asy+ikuNQc 'ud.i $QdX sytuacN& na podstawi& ic podo$i&/stwa do pr.ypadkAw typowyc,
2dy wykor.ystuN&0y tS &urystykS- 0a0y t&nd&ncNS do ignorowania in+or0acNi o proporc(i
podsta$o$e(- to .nac.y o aprioryc.ny0 prawdopodo$i&/stwi& t&go- F& ktoO 'u$ coO na'&Fy
do t&N kat&gorii, Tud.i& posuguNQ siS rAwni&F herysty&) za&ot$iczeniaOdostoso$ania
(o'&ga ona na ty0- F& NakaO in+or0acNa odgrywa ro'S punktu .akotwic.&nia c.y punktu
wyNOciow&go d'a nastSpnyc oc&n dan&go .Nawiska, CoP ws.ystki& tr.y &urystyki sQ
uFyt&c.n&- 0ogQ on& takF& prowad.iP do $Sdnyc wnioskAw,
Ho.waFy'iO0y rAwni&F stosowani& pr.&. 'ud.i 0yO'owyc upros.c.&/ w wydawaniu sQdAw
dwAc sp&cy+ic.nyc rod.aNAw, (o pi&rws.&- 'ud.i& c.Ssto pop&niaNQ $Qd po'&gaNQcy na
$nios&o$ani z pr'" niereprezentaty$nych- ki&dy to dokonuNQ uogA'ni&/ na podstawi&
prA$&k in+or0acNi- o ktAryc wi&d.Q- F& sQ t&nd&ncyNn& $QdX ni&typow&, (o drugi&- c.Ssto
ni&tra+n& sQ rAwni&F nas.& oc&ny .wiQ.an& . pr.&widywani&0 N&dn&N .0i&nn&N na podstawi&
inn&N- c.y'i inac.&N . szaco$anie! $sp'z!ienno#ci, 1&O'i spod.i&wa0y siS- F& po0iSd.y
dwi&0a .0i&nny0i wystSpuN& kor&'acNa w Owi&ci& spo&c.ny0- 0a0y skonnoOP do
.naNdowania Owiad&ctw NQ potwi&rd.aNQcyc- co w &+&kci& daN& &orelac(* pozorn),
Sc&0aty i &urystyki wydawania sQdAw istni&NQ- poni&waF w wiSks.oOci wypadkAw sQ
pr.ystosowawc.& i +unkcNona'n&, 1&dnak posugiwani& siS ni0i N&st .wiQ.an& . p&wny0
ry.yki&0 C ni&ki&dy prowad.Q do wysoc& ni&tra+nyc wnioskAw, 9a'&N- 'ud.i& 0us.Q
porad.iP so$i& . "arier) nad!ierne( =no#ci= sQ .$yt si'ni& pr.&Owiadc.&ni o tra+noOci
wasnyc sQdAw, 6a s.c.SOci& ostatni& $adania poka.uNQ- F& ni&ktAr& . tyc ni&dostatkAw
'ud.ki&go wnioskowania 0ogQ $yP skorygowan&- .was.c.a pr.&. ks.tac&ni& w .akr&si&
statystyki,
Literatra
Grug'anski ),W, @1"864, Togika po.nania naiwn&go Cproc&s i tr&OP, W= T, Darus.&wski
@r&d,4- (o.nani& i .acowani&, (o.na/= Wydawnictwo 6aukow& J)D,
Hos&nta' H, @1""14, B spo&c.n&N psyco'ogii sa0osp&'niaNQc&go si@ proroctwa, W= 1,
?r.&.i/ski- 1, Siuta @r&d,4, Spo&c.ny kont&kst $ada/ psyco'ogic.nyc i p&dagogic.nyc,
Wy$Ar t&kstAw, (o.na/= Wydawnictwo 6aukow& J)D,
SkarFy/ska G, @1"814, Spostr.&gani& 'ud.i, Wars.awa=(W6,
Rozdzia P
Spostrzeganie spoeczne+ (a& dochodzi!y do roz!ienia innych ldzi
W N&dn&N . t&'&wi.yNnyc r&k'a0 ko$i&ta- ktAra waOni& ko/c.y podawaP goOcio0 o$iad-
stwi&rd.a- F& .a$rako N&N kawy, ?i&gni& s.y$ko do dr.wi 0i&s.kania o$ok i poFyc.a N&N od
sw&go now&go sQsiada, Zatr.y0uN& siS na cwi'&- on uO0i&ca siS koki&t&ryNni&,
Zastanawia0y siS C o co tu cod.iW C.y NQ .aprosiW ?y to sprawd.iP- wystarc.y wQc.yP
t&'&wi.NS- gdy $SdQ &0itowaP nastSpny odcin&k r&k'a0y kawy Tast&r:s Coic&, W ko'&Nny0
&pi.od.i& ko$i&ta oddaN& kawS a 0SFc.y.na nada' N&st niQ .aint&r&sowany- '&c. C 0- oc C
ktoO N&st w 0i&s.kaniu- prawdopodo$ni& inna ko$i&ta, 6i&co pAXni&N sQsi&d.i spotykaNQ siS na
Naki0O pr.yNSciu i on proponuN& N&N- $y wys.'i ra.&0, 6astSpni& wid.i0y ic pi&rws.Q randkS-
po ktAr&N 0SFc.y.na pyta- c.y 0oF& wpaOP na @a na cAF $y inn&goW4 +i'iFankS kawy, Co siS
wydar.yW C.y siS pocauNQW 6i&.a'&Fni& od +aktu- F& N&st to r&k'a0a- .a po0ocQ ktAr&N
prA$uN& siS na0 coO spr.&daP- stwi&rd.a0y- iF U.aac.yaV nas opowiadanQ +a$uQ,
Ho.waF0y rAwni&F r&k'a0S prasowQ na r.&c. papi&rosAw 0arki ?&nson i%&dg&s- tS- ktAra
N&st .nana Nako U1a00y 0anV, TutaN 0SFc.y.na stoi w dr.wiac- u$rany ty'ko w spodni& od
piFa0y- napr.&ciw grupy O0i&NQcyc siS osA$- ktAr& @oc.ywiOci&4 pa'Q i piNQ wino, Ta r&k'a0a
.wraca uwagS- poni&waF do0aga siS wyNaOni&nia C d'ac.&go t&n c.owi&k N&st w piFa0i&-
podc.as gdy od$ywa siS w&so& pr.yNSci&W C.y N&st coryW @1&dnak wyg'Qda kr.&pko i
.drowo;4 C.y to N&go do0- c.y N&st tu goOci&0W 9'ac.&go ktoO w.nosi s.k'ankQ wina toast na
c.&OP U1a00y 0anaVW I d'ac.&go ko$i&ty siS O0i&NQW Tic.$a c.yt&'nikAw .aint&r&sowanyc
U1a00y 0an&0V urosa tak wysoc&- iF o$&cni& spAka $i&r.& ud.ia w narodowy0 spor.& o
naN'&ps.& wyNaOni&ni& N&go .acowania @U1a00y 0anV- 1"884, Taki& ka0pani& r&k'a0ow&
odnos.Q sukc&s d.iSki o$&cnoOci istotn&go &'&0&ntu .wiQ.an&go . naturQ 'ud.kQ= N&st&O0y
ni&sko/c.&ni& ci&kawi innyc 'ud.i, GaFdy . nas poOwiSca sporo c.asu i &n&rgii- prA$uNQc
wyNaOniP ic .acowani&, 9'ac.&goW (oni&waF to po0aga na0 .ro.u0i&P i pr.&wid.i&P nas.&
spo&c.n& Owiaty @%&id&r- 1"585 G&''&y- 1"674, W ty0 ro.d.ia'& o0Awi0y spostr.&gani&
spo&c.n& C pr.&O'&d.i0y- w Naki sposA$ twor.y0y wyo$raF&nia innyc i +or0uuN&0y o
nic sQdy,
spostrzeganie spoeczneF ba&anie, w jaki sposb tworzymy wyobra*enia innych l%&zi i
wyci'#amy wnioski ich &otycz'ce
Int&r&suNQcQ c&cQ spostrzegania spoecznego N&st to- F& twor.y0y wyo$raF&nia s.y$ko i $&.
wysiku, (&wn& N&st- F& 'ud.i& 0ogQ $yP taN&0nic.y- ic uc.ucia ni&widoc.n&- a 0otywy
trudn& do ro.s.y+rowania, Tot&F N&st prawi& ni&0oF'iw&- $y spotykaNQc kogoO- ni& wytwor.yP
so$i& N&go wyo$raF&nia, SpANr. na r&k'a0S Tast&r:s Coic& pr&.&ntowanQ powyF&N, Co
0yO'is. o ty0 0SFc.yXni& i t&N ko$i&ci&W Tu$is. icW I'& c.asu poOwiScas. na .astanawiani&
siS nad ty0- c.y oni siS 'u$iQW Istni&N& duF& prawdopodo$i&/stwo- iF stwor.ys. so$i&
wyo$raF&nia tyc 'ud.i NuF po ki'kus&kundowy0 pr.yNr.&niu siS +otogra+ii,
1akW W ty0 ro.d.ia'& ro.waFy0y- w Naki sposA$ +or0uuN&0y opini& o innyc- o ic
oso$owoOci i odc.uciac, WaFny0 XrAd&0 in+or0acNi- . ktAr&go kor.ysta0y- N&st
.acowani& ni&w&r$a'n&- taki& Nak 0i0ika i rucy ciaa, C.as&0 'ud.i& UkadQ swoN& s&rca na
doniV @'u$ od.wi&rci&d'aNQ na twar.y4- co uatwia oc&nS ic sa0opoc.ucia, Istni&N& .nac.QcQ
'ic.$a $ada/ dotyc.Qca sposo$Aw odc.ytywania .acowania ni&w&r$a'n&go innyc osA$- i
ty0 siS o$&cni& .aN0i&0y,
/acho$anie nie$er"alne
Co wi&0y o innyc- gdy spotyka0y ic po ra. pi&rws.yW Wi&0y to- co 0oF&0y .o$ac.yP i
usys.&P, (o0i0o F& ni& na'&Fy sQd.iP ksiQFki po okadc&- ni&0ni&N t&n rod.aN atwo daNQc&N
siS .ao$s&rwowaP in+or0acNi N&st k'uc.owy d'a nas.&go pi&rws.&go wraF&nia, C&cy
+i.yc.n&- taki& Nak atrakcyNnoOP i wyra. twar.y @np, c.y N&st $ard.o d.i&cinny4wpywaNQ na
nas.& sady o innyc @?&rry-Dc)rtur- 1"865 %at+i&'d3Spr&c&r- 1"865 Dc)rtur- 1""04,
(r.ykada0y takF& duFQ wagS do t&go- co 'ud.i& 0AwiQ, (o.a ty0 nas.y0 naN.nako0its.y0
osiQgniSci&0 Nako gatunku N&st NS.yk5 NS.ykowy kana ko0unikacNi .awi&ra nad.wyc.aNnQ
i'oOP in+or0acNi,
1&dnakF& wypowiadan& sowa ni& wyc.&rpuNQ tr&Oci, Wyo$raX so$i&- iF N&st&O aktor&0 w
.ai0prowi.owan&N trupi&- i powi&d. goOno nastSpuNQc& .dani& na ty'& sposo$Aw- na i'&
potra+is.= U1a N&N ni& .na0V, SprA$uN to powi&d.i&P ton&0 p&ny0 .oOci- . 0ioOciQ-
sarkastyc.ni&- groFQc- . .askoc.&ni&0, (rA$uN akc&ntowaP ko'&Nn& wyra.y w .daniu- naNpi&rw
UNaV- a pAXni&N UN&NV, Sowa po.ostaNQ t& sa0& C '&c. ko0unikat .0i&nia siS $ard.o istotni&,
(r.ykad t&n poka.uN&- F& istni&N& po.a sowa0i $ogat& XrAdo in+or0acNi o 'ud.iac- ktAr.y t&
sowa wypowiadaNQ= sposo$y- ktAry0i ko0unikuNQ ni&w&r$a'ni&, <o!ni&ac(a nie$er"alna
odnosi siS do spor&N c.SOci $ada/ nad rAFny0i &'&0&nta0i ko0unikacNi ni& kor.ystaNQc&N .&
sAw, Wyra. twar.y- ton gosu- g&sty i rucy ciaa- dotyk c.y sposo$y spog'Qdania sQ
naNc.SOci&N stosowany0i i diagnostyc.ny0i kanaa0i ko0unikacNi ni&w&r$a'n&N ,@%&n'&y-
1"775 :Gnapp-1"804 W Naki sposA$ d.iaa ko0unikacNa ni&w&r$a'naW
komunikacja niewerbalnaF sposb, w jaki l%&zie kom%nik%j', intencjonalnie b'&(
nieintencjonalnie, bez s$w! wska(niki niewerbalne obejm%j' mimik, ton #$os%, #esty,
pozycje i r%chy cia$a, &otyk i spo#l'&anie
(r.&sanki ni&w&r$a'n& p&niQ wi&'& +unkcNi w proc&si& ko0unikowania siS, Dica&' )rgy'&
@1"754 stwi&rd.a- iF .acowani& ni&w&r$a'n& suFy pr.&d& ws.ystki0= a4 wyraFaniu &0ocNi
@.wSFas. oc.y- opus.c.as. $rwi- wpatruN&s. siS int&nsywni&- .aciskas. usta C N&st&O .y45 $4
pr.&nos.&niu postawy @np, UTu$iS ciSV C uO0i&cas. siS- nasi'as. kontakt w.rokowy C a'$o
U6i& 'u$iS ciSV C odwracas. w.rok- ton twoN&go gosu staN& siS $&.$arwny- staN&s. ty&045 c4
in+or0owaniu o c&cac oso$owoOci @U1&st&0 otwartyV C twoN& g&sty sQ s.&roki&-
0odu'uN&s. gos podc.as 0Awi&nia- .d&cydowany ton gosu4 i d4 uatwiani& ko0unikacNi
w&r$a'n&N @o$niFas. gos i spog'Qdas. pr.&d si&$i&- gdy ko/c.ys. wypowi&dX- $y wska.aP
partn&rowi- F& t&ra. on 0oF& 0AwiP4,
Kko mo*e #rozi+ tak jak za$a&owany i wycelowany pistolet albo rani+ jak wy#wiz&anie czy
kopniak! przy zmianie nastroj% za. promieniej'c &obroci', mo*e spowo&owa+, i* serce
zata/czy z ra&o.ci.
) Raiph Wal&o Emerson The 7on&%ct o8 Hi8e, 34OR
HAwni&F (au Ek0an @1"654 .auwaFa- F& ni&ktAr& wskaXniki ni&w&r$a'n& powtar.aNQ 'u$
u.up&niaNQ ko0unikat NS.ykowy- Nak wAwc.as- gdy uO0i&cas. siS 0AwiQc= UTak siS ci&s.S-
F& N&st&0 po twoN&N stroni&;V 6ato0iast inn& pr.&ciwstawiaNQ siS wypowi&d.iany0 sowo0,
Go0unikowani& sarka.0u N&st k'asyc.ny0 pr.ykad&0 w&r$a'n&go i ni&w&r$a'n&go
pr.&ciwstawi&nia, (o0yO'- w Naki sposA$ powi&d.ia$yO sarkastyc.ni&= UTak siS ci&s.S- F&
N&st&0 po twoN&N stroni&V, @DAg$yO uFyP tonu gosu- podkr&O'aNQc sowo UtakV . ironic.ny0
gry0as&0- a'$o 0Ag$yO 0AwiQc- pr.&wracaP oc.a0i- co N&st pr.&Naw&0 sarka.0u w
ku'tur.& a0&ryka/ski&N4, ?ywa- F& pr.&sanki ni&w&r$a'n& .astSpuNQ ko0unikat NS.ykowy,
DoF&s. uciQP so$i& . drugQ oso$Q 0inikonw&rsacNS- w ogA'& ni& uFywaNQc sAw= wyo$raX
so$i&- F& ro.0awias. . ki0O pr.&. t&'&+on- gdy nag'& .naNo0a wcod.i do tw&go pokoNu, )
t&ra. wyo$raX so$i&- w Naki sposA$- ni& uFywaNQc sAw- powi&s. N&N= UC.&OP; T&ra.
ro.0awia0 pr.&. t&'&+on, ?SdS N&s.c.& ro.0awia Naki&O d.i&siSP 0inut, Zawoa0 ciS- BGWV
@Bto- Nak 0y $yO0y to .ro$i'i= UC.&OPV C uO0i&ca0 siS- 0aca0 rSkQ, UHo.0awia0 pr.&.
t&'&+onV C wska.uNS na t&'&+on- pr.&wraca0 oc.a0i d'a wiSks.&go &+&ktu, U?SdS ro.0awia
N&s.c.& d.i&siSP 0inutV C wska.uNS na nadgarst&k @gd.i& 0a0 .&gar&k4- a nastSpni& 0iga0
d.i&siScio0a pa'ca0i C UCoO koo t&goV C wyciQga0 N&dnQ rSkS- opus.c.a0 do/ i koys.S
niQ . prawa na '&wo i . powrot&0, UZawoa0 ciSV C wska.uNS na si&$i&- na t&'&+on- a
nastSpni& na tS drugQ oso$S- spog'Qda0 na niQ . $rwia0i uni&siony0i do gAry Nak pr.y
.adawaniu pytania, UBGV C kiwa0 gowQ i uO0i&ca0 siS- c.yniQc rSkQ .nac.Qcy g&st- w
ktAry0 pa'&c wska.uNQcy i kciuk twor.Q koo,
6i&w&r$a'n& +or0y ko0unikacNi $adan& sQ .wyk'& odd.i&'ni&- w ra0ac odrS$nyc
UkanaAwV @np, spoNr.&nia 'u$ g&sty4- coP w cod.i&nny0 Fyciu ni&w&r$a'n& wskaXniki wi&'u
rod.aNAw wystSpuNQ N&dnoc.&Oni& w +or0i& do$r.& .a0askowan&N aranFacNi in+or0acyNn&N
@)rc&r- )k&rt- 1"805 1"8#4, Skonc&ntruN&0y siS na ki'ku . tyc kanaAw- a$y nastSpni&
wrAciP do tSgo- Nak int&rpr&tuN&0y tS sy0+oniS ni&w&r$a'n&N in+or0acNi- gdy poNawia siS ona
w warunkac natura'nyc,
Mi!iczne $yrazy e!oc(i
6i& u'&ga wQtp'iwoOci- F& koronny0 k'&Nnot&0 ko0unikacNi ni&w&r$a'n&N N&st kana wyra.Aw
twar.y, T&n &'&0&nt ko0unikacNi 0a naNduFs.Q istoriS w $adaniac- $o poc.ynaNQc NuF od
ksiQFki Garo'a 9arwina @18724- B wyra.i& uc.uP u c.owi&ka i .wi&r.Qt cwyd, poi, 1"5"-
1"88 C pr.yp, tu0,<5 N&go do0inacNa wynika . ni&.wyk&N ko0unikatywnoOci 'ud.ki&N
twar.y, SpANr. na +otogra+i& na nastSpn&N stroni&5 .aoFy0y siS- iF potra+is. odkodowaP
@odc.ytaP 'u$ .int&rpr&towaP4 .nac.&ni& tyc wyra.Aw twar.y $&. wiSks.&go wysiku,
?adania 9arwina nad 0i0ikQ 0iay wi&'ki wpyw na t&n rod.aN usta'&/ w wi&'u d.i&d.inac5
0y skonc&ntruN&0y siS na N&go twi&rd.&niu- F& podstawow& &0ocN& pr.&nos.on& .a po0ocQ
wyra.u twar.y sQ uniw&rsa'n& C ws.yscy 'ud.i& ws.Sd.i& wyraFaNQ @'u$ koduNQ4 t& &0ocN& w
t&n sa0 sposA$ i ws.yscy potra+iQ .int&rpr&towaP @c.y .d&kodowaP4 N& . N&dnakowQ
dokadnoOciQ, ?iorQc pod uwagS .aint&r&sowani& 9arwina @18724 &wo'ucNQ- ni& d.iwi- iF $y
pr.&konany- F& ni&w&r$a'n& +or0y ko0unikowania siS sQ Ugatunkowo sp&cy+ic.n&V- a ni&
Uku'turowo sp&cy+ic.n&V, Twi&rd.i- F& wyra.y twar.y $yty po.ostaoOcia0i pr.ydatnyc w
swoi0 c.asi& r&akcNi +i.No'ogic.nyc C na pr.ykad- N&O'i wc.&sn& o0inidy Nady coO- co i0
ni& s0akowao- wAwc.as 0ars.c.yy nos @. powodu ni&pr.yN&0n&go .apacu4 i wyp'uway
poFywi&ni&, ZwrAP uwagS na +otogra+iS twar.y d&0onstruNQc&N t&n rod.aN r&akcNi, 9arwin
pr.ypisywa wiSc 0i0ic& .nac.&ni& &wo'ucyNn&5 0ogQc ko0unikowaP taki& stany
&0ocNona'n& @np, uc.uci& o$r.yd.&niani& do poFywi&nia- '&c. do inn&N oso$y 'u$ sytuacNi4
0aNQ wartoOP spr.yNaNQcQ pr.&trwaniu gatunkAw- ktAr& siS ro.wiNaNQ @%ans&n- %ans&n- 1"885
Dc)rtur- ?aron- 1"834, C.y 9arwin 0ia racNSW C.y 0i0ika wyraFaNQca &0ocN& N&st
uniw&rsa'naW
Ioto#ra8ie te prze&stawiaj' wyrazy mimiczne sze.ci% #$wnych emocji. 7zy potra8isz
o&#a&n'+, co wyra*a ka*&a twarz, K&powie&zi po&ajemy poni*ej >zaczerpnito zF Ekman,
Iriesen, 3?J5A. K&powie&zi >z#o&nie z r%chem wskazwek ze#ara, zaczynaj'c o& lewe#o
z&jcia % #ryAF #niew, strach, niesmak, sm%tek, szcz.cie, zaskoczenie.
Bdpowi&dX $r.0i tak d'a s.&Ociu gAwnyc &0ocNi= gni&wu- s.c.SOcia- .askoc.&nia- stracu-
ni&s0aku i s0utku @?uck- 1"8#5 Ek0an- >ri&s&n- E''swort- 1"82a- 1"82$5 I.ard- 1"774,
(r.&prowad.aNQc s.c.&gA'ni& do$r.& .aproN&ktowan& $adani&- (au Ek0an i Wa't&r >ri&s&n
@1"714 poN&ca'i na 6owQ 2win&S- gd.i& pr.&$ada'i .do'noOP do odc.ytywania &0ocNi u >or&-
ni&piO0i&nn&go p'&0i&nia- ktAr& dotycc.as ni& 0iao kontaktAw . cywi'i.acNQ .acodniQ,
Bpowi&d.i&'i c.onko0 >or& wydar.&ni& . &0ocNona'ny0 kont&kst&0- a nastSpni& poka.a'i
i0 +otogra+i& )0&rykanAw i )0&rykan&k wyraFaNQcyc t& s.&OP &0ocNi5 .adani&0 $adanyc
$yo dopasowaP 0i0ikS do opowiada/, >or& $y'i rAwni& dokadni Nak 'ud.i& . krSgu ku'tury
Zacodu, ?adac.& poprosi'i nastSpni& c.onkAw p'&0i&nia o .ad&0onstrowani& wyra.Aw
twar.y- ktAr& $y odpowiaday opowi&d.ianyc istorio0, Gi&dy wykonan& wAwc.as
+otogra+i& poka.ano a0&ryka/ski0 wspApracowniko0- rAwni&F prawidowo .ostay
dc.ytan&, Istni&N& wiSc pr.&konywaNQcy dowAd na to- F& .do'noOP do int&rpr&towania
pr.ynaN0ni&N s.&Ociu gAwnyc &0ocNi N&st .do'noOciQ 0iSd.yku'turowQ C c&cQ c.owi&ka-
a ni& wytwor&0 ku'turow&go doOwiadc.&nia @Ek0an i in,- 1"875 I.ard- 1"6"4,
7zsto w tym samym momencie wyra*amy wicej ni* je&n' emocj. 7zy potra8isz powie&zie+,
jakie emocje wyra*aj' te osoby, K&powie&zi po&ajemy poni*ej >zaczerpnito zF Ekman,
Iriesen, 3?J5A.
K&powie&ziF m*czyzna wyra*a mieszanin #niew% i niesmak% >obrzy&zeniaA! kobieta
mieszanin z&ziwienia >zaskoczeniaA i szcz.cia.
reguy ujawnianiaF k%lt%rowo z&eterminowane re#%$y okre.laj'ce, jakie zachowania
niewerbalne na&aj' si &o %jawnienia
9ie&y oko mwi je&n' rzecz, a jzyk inn', to praktyczny cz$owiek pole#a prze&e wszystkim na
wymowie te#o pierwsze#o.
) Raiph Wal&o Emerson The 7on&%ct o8 Hi8e, 34OR
6a'&Fy N&dnak .wrAciP uwagS na to- NakQ ro'S odgrywa ku'tura- N&O'i cod.i o to- ki&dy i Nak
od.wi&rci&d'is. &0ocN& na twar.y, Ek0an i >ri&s&n @1"6"4 sQd.Q- iF regy (a$niania sQ
sp&cy+ic.n& d'a kaFd&N ku'tury i dyktuNQ- Naki rod.aN &kspr&sNi &0ocNona'n&N 0oFna oka.ywaP,
)0&ryka/ski& nor0y ku'turow& .a$raniaNQ 0SFc.y.no0 uNawniania takic pr.&NawAw
&0ocNi- Nak s0ut&k 'u$ pac.- podc.as gdy ko$i&ty 0ogQ to c.yniP, W 1aponii tradycyNn&
r&guy ku'turow& .aka.uNQ ko$i&to0 pr&.&ntowania s.&roki&goni&poa0owan&go O0i&cu
@Ha0s&y- 1"8145 Napo/ski& ko$i&ty $SdQ c.Ssto skryway swoN& uO0i&cy .a .asonQ rQk-
podc.as gdy w ku'turac .acodnic ko$i&ty 0ogQ C a naw&t sQ do t&go .acScan& C O0iaP
siS otwarci& i c.Ssto @%&ni&y- 1"774, Gu'turow& r&guy od.wi&rci&d'ania &0ocNi- ktAr& ki&ruNQ
ni&w&r$a'nQ &kspr&sNQ 1apo/c.ykAw- sQ .ad.iwiaNQco od0i&nn& od r&gu .acodnic,
1apo/ski& nor0y skaniaNQ 'ud.i do pokrywania n&gatywnyc wyra.Aw twar.y uO0i&ca0i i
O0i&c&0- a g&n&ra'ni&- do r.ads.&go wykor.ystywania &kspr&sNi twar.y niF na Zacod.i&
@>ri&s&n- 1"725 Dors$ac- 1"734, To ni&wQtp'iwi& '&Fy u podoFa .acodni&go st&r&otypu-
w&dug ktAr&go ).Naci sQ ni&.$adani i trudni do odc.ytania,
Wr&s.ci& ko/cowa uwaga o tra+ny0 odkodowaniu 0i0iki, SytuacNa N&st trudni&Ns.a niF $y siS
wydawao- poni&waF c.Ssto uNawnia0y 0i&s.aninS &0ocNi @Ek0an- >ri&s&n- 1"754, (odc.as
gdy N&dna c.SOP twar.y r&N&struN& NakQO &0ocNS- druga od.wi&rci&d'a innQ, SpANr. na
+otogra+i& powyF&N i pr.&konaN siS- c.y potra+is. powi&d.i&P- Naki& dwi& &0ocN& sQ wyraFon&
na kaFd&N . tyc twar.y, 6a +otogra+ii po '&w&N wid.i0y 0i&s.aninS gni&wu @o$s.ar oc.u i
$rwi4 ora. ni&s0aku @o$s.ar ust i nosa4, @(o0ocQ 0oF& $yP .akryci& poowy +otogra+ii- $y
.o$ac.yP- ktAra . &0ocNi N&st wyraXni&Ns.a4, 1&st to t&n rod.aN &kspr&sNi- ktAry 0oF&s.
uNawniP- N&O'i ktoO powi& ci coO wstr.QsaNQc&go i ni&waOciw&go C odc.uwas. ni&s0ak .
powodu tr&Oci in+or0acNi ora. gni&w- F& to usys.a&O, DAwiQc prosto- 0i&s.anina &0ocNi N&st
trudni&Ns.a do odkodowania niF podstawow& wyra.y twar.y, Co wiSc&N- . $ada/ wynika- iF
'ud.i& pr&.&ntuNQ 0ikros&kundow&- wyNQtkowo s.y$ko siS .0i&niaNQc& wyra.y twar.y
@%aggard- Issacs- 1"664, 6a pr.ykad ktoO- kto 0Awi do ci&$i&- 0oF& uNawniP na twar.y
gni&w pr.&. $ard.o krAtki c.as5 gdy$y trwao to duF&N niF dwi& piQt& s&kundy- wAwc.as
.doa$yO to .auwaFyP i .int&rpr&towaP @%aggard- Issacs- 1"664,
Inne &anay &o!ni&ac(i nie$er"alne(
Istni&NQ rAwni&F- oc.ywiOci&- inn& kanay ko0unikacNi ni&w&r$a'n&N, S.c.&gA'ni& 0ocny0i
pr.&sanka0i ni&w&r$a'ny0i sQ= kontakt w.rokowy i spoNr.&ni&5 staN&0y siS pod&Nr.'iwi- gdy
dana oso$a ro.0awiaNQc- ni& spog'Qda na0 w oc.y5 'ud.i& .aO- ktAr.y .akadaNQ ci&0n&
oku'ary- 0ogQ wprawiaP w .akopotani& w c.asi& ro.0owy, HAwni& +ascynuNQcy0i Orodka0i
ko0unikowania siS sQ g&sty rQk i ra0ion, 1&st&O0y $ard.o $i&g'i w ro.u0i&niu .nac.&/
rAFnyc g&stAw- takic Nak t&- ktAr& pr.&dstawi'iO0y wyF&N- w pr.ykad.i& . ro.0owQ
t&'&+onic.nQ, Taki& waOni& g&sty- d'a ktAryc istni&NQ wyraXn& i do$r.& okr&O'on& d&+inicN&- sQ
na.ywan& e!"le!ata!i @Ek0an- >ri&s&n- 1"754, 9o &0$'&0atAw .a'ic.a0y na pr.ykad-
.nak -BG- ktAry po'&ga na .ro$i&niu koa .a po0ocQ kciuka i ,pa'ca wska.uNQc&go- Upa'&c
p&daaV- gdy .gina0y ws.ystki& pa'c& w pi&rws.y0 stawi&- po.a naNduFs.y0 pa'c&0
Orodkowy0, W pr.ypadku &0$'&0atAw istotn& N&st- F& ni& sQ on& uniw&rsa'n&5 kaFda ku'tura
wypracowuN& swoN& wasn& &0$'&0aty- ktAr& ni& sQ ro.u0ian& pr.&. 'ud.i . innyc krSgAw
ku'turowyc, I tak Upa'&c p&daaV $Sd.i& ko0unikacyNni& wyraXny0 sygna&0 w
spo&c.&/stwi& a0&ryka/ski0- nato0iast w ni&ktAryc c.SOciac Europy pr.y$i&ra to postaP
s.y$ki&go g&stu .oFonQ doniQ pod $rodQ, >otogra+i& na nastSpn&N stroni& pr&.&ntuNQ ni&ktAr&
+rancuski& &0$'&0aty rAFniQc& siS od &0$'&0atAw a0&ryka/skic,
emblematyF niewerbalne #esty, ktre w &anej k%lt%rze s' &obrze z&e8iniowane! maj' zwykle
swoje bezpo.re&nie s$owne o&powie&niki, tak jak znak K9
%ielo&anao$a &o!ni&ac(a nie$er"alna
(o.a p&wny0i sp&cy+ic.ny0i sytuacNa0i @np, ro.0owa t&'&+onic.na4 cod.i&nn& Fyci&
spo&c.n& N&st .oFon& . int&rakcNi- ktAr& wi&'o0a kanaa0i twor.Q .nac.&ni& ni&w&r$a'n&,
Zat&0 istni&N& wi&'& wska.Aw&k ni&w&r$a'nyc- dostSpnyc na0 podc.as ro.0owy 'u$
o$s&rwacNi innyc, 1ak wykor.ystuN&0y tS in+or0acNSW I na i'& ad&kwatni& to ro$i0yW
Ho$&rt Hos&nta' wra. . ko'&ga0i ro.poc.Q $adania tyc .agadni&/ od udoskona'&nia
opracowan&go pr.&. si&$i& t.w, pro+i'u wraF'iwoOci ni&w&r$a'n&N @(B6S= (ro+i'& o+
6on*&r$a' S&nsiti*ity4, 1&st to .&staw dwu s&kundowyc k'ipAw- nagranyc na taO0i& wid&o-
ktAr& pr&.&ntuNQ ni&w&r$a'n& .acowania p&wn&N ko$i&ty- np, wyra.y twar.y @Hos&nta'-
%a'i- 9iDatt&o- Hog&rs- )rc&r- 1"7"4- .adani&0 $adanyc N&st .aO odpowi&d.i&P na pytania
.adawan& i0 na N&N t&0at, 9'a kaFd&N sc&nki wid. dokonuN& wy$oru 0iSd.y dwo0a
0oF'iwy0i opisa0i t&go- co owa ko$i&ta odc.uwa 'u$ ro$i C krytykuN& kogoO .a to- F& siS
spAXni- 'u$ ro.0awia . ki0O o O0i&rci pr.yNaci&'a, (rawidowQ odpowi&dX stanowi sa0a
sc&nka odgrywana pr.&. aktorkS na +i'0i& @np, O0i&rP pr.yNaci&'a4, Hos&nta' i N&go
wspApracownicy @1"7"4 poka.ywa'i t& nagrania s&tko0 'ud.i na cay0 Owi&ci& i stwi&rd.i'i
.astanawiaNQc& duFQ dokadnoOP odpowi&d.i,
W& wspAc.&sny0 pod&NOciu do wi&'okanaow&go d&kodowania ni&w&r$a'n&go @)rc&r-
)k&rt- 1""14 skonstruowano .adani& wy0agaNQc& odkodowywania ko0unikatAw
ni&w&r$a'nyc i pr&cy.yNni&N od.wi&rci&d'aNQc& r.&c.ywist& sytuacN& Fyciow&- ktAr& na'&Fy
.int&rpr&towaP, TaO0y wid&o skadaNQc& siS na t.w, .adani& int&rpr&tacNi spo&c.n&N @ZIS4
@SIT= T& Socia' Int&rpr&tations Task4 .awi&raNQ dwad.i&Ocia sc&n&k poka.uNQcyc natura'ni&
pr.&$i&gaNQc& .acowani& ni&w&r$a'n& @)rc&r- )k&rt- 1"77a5 1"77$5 1"805 1"8#4, 6i&
wystSpuNQ tu aktor.y- '&c. 'ud.i&- ktAryc wid.i0y i sys.y0y w sytuacNac r.&c.ywistyc- a
ni& insc&ni.owanyc, TrwaNQ on& okoo 0inuty- poka.uNQc +rag0&nt r.&c.ywist&N int&rakcNi,
(o kaFd&N sc&nc& wid. N&st pytany o rod.aN r&'acNi- Naka Qc.y poNawiaNQc& siS w +i'0i& postaci,
6a pr.ykad w N&dn&N .& sc&n widaP dwi& ko$i&ty- ktAr& $awiQ siS . ni&0ow'Sci&0, (ytani&
$r.0i= UGtAra ko$i&ta N&st 0atkQ d.i&ckaWV Istni&N& tu N&dno.nac.n& kryt&riu0 prawd.iwoOci
odpowi&d.i- poni&waF N&dna . widoc.nyc ko$i&t N&st r.&c.ywiOci& 0atkQ d.i&cka, 1&dnakF&
Fadna . nic ni& 0Awi t&go ani ni& .daN& so$i& sprawy- iF . tQ sc&nQ .ostani& powiQ.an&
waOni& taki& pytani&, )$y waOciwi& od&$raP tS i inn& sc&nki- tr.&$a .wrAciP uwagS na
ni&w&r$a'n& .acowania osA$ wystSpuNQcyc w tyc pr&.&ntacNac i N& .int&rpr&towaP,
Stwi&rd.i'iO0y- F& 'ud.i& potra+iQ prawidowo odc.ytywaP t& sytuacN& na po.io0i& wyraXni&
powyF&N 'osow&go @a wiSc ni& N&st to N&dyni& .gadywani&4, I tak- w sc&nc& UGto N&st 0atkQWV
prawidowo .int&rpr&towao 6#^ . ponad 1#00 $adanyc @poni&waF istniay tr.y 0oF'iw&
odpowi&d.i C .o$ac. +otogra+ia powyF&N C stQd 'osowa int&rpr&tacNa o$NSa$y N&dyni& 33^
poprawnyc odpowi&d.i d'a kaFd&N4,
W da's.yc $adaniac wykor.ystuNQcyc nagrania ZIS stwi&rd.ono- F& waFna c.y t&F
diagnostyc.na in+or0acNa ni&w&r$a'na N&st +aktyc.ni& ro.siana w ca&N sc&ni& @)rc&r- )k&rt-
1"804, Inny0i sowy- ni&typowa N&st sytuacNa- ktAra $y .awi&raa N&dynQ .nac.QcQ pr.&sankS
sygna'i.uNQcQ waOciwQ odpowi&dX, Za0iast t&go- pr.ydatnQ in+or0acNQ ni&w&r$a'nQ N&st w
kaFd&N sc&nc& uNawnianQ wi&'o0a kanaa0i, JatwiQ to pracS oso$i&- ktAra N& int&rpr&tuN&=
N&F&'i ni& dostr.&F& sygnaAw w.rokowyc- to 0oF& ucwyciP ton gosu 'u$ ni&.wyc.aNnQ
g&styku'acNS- $y doNOP do s+or0uowania waOciw&go sQdu, Zao$s&rwowano takF&- iF
ni&ktAr.y 'ud.i& sQ s.c.&gA'ni& uta'&ntowani w poprawny0 odkodowywQniu pr.&san&k
ni&w&r$a'nyc- podc.as gdy inni ro$iQ to $ard.o sa$o, Ho$in )k&rt wra. . )$igai' (ant&r
pr.&$aday rAFn& c&cy oso$owoOci- $y sprawd.iP- c.y d&cyduNQ on& o t&go rod.aNu
u0i&NStnoOci, ?adania potwi&rd.iy- F& &kstraw&rtycy prawd.iwi&N od introw&rtykAw
int&rpr&tuNQ pr.&sanki ni&w&r$a'n& taki& Nak wystSpuNQc& w ZIS @)k&rt- (ant&r- 1"864, Bstatni
ki&run&k $ada/ nad wi&'okanaowoOciQ konc&ntruN& siS na sp&cy+ic.ny0 rod.aNu osQdu C c.y
potra+i0y okr&O'iP- ki&dy inni nas oka0uNQW Wyapani& os.ustwa N&st sprawQ trudnQ- gdyF
po0iNaNQc ws.ystko inn&- ktoO r.&c.ywiOci& prA$uN& wprowad.iP nas w $Qd, W typowy0
&ksp&ry0&nci& oso$o0 $adany0 poka.uN& siS nagrania wid&o- w ktAryc 'ud.i& okr&O'aNQ- Nak
$ard.o 'u$iQ swoic .naNo0yc, ?adanyc in+or0uN& siS- F& ni&ktAr.y ka0iQ- a inni 0AwiQ
prawdS, Ic .adani&0 N&st wska.aP- kto N&st ki0 @9&(au'o- Hos&nta'- 1"7"4, C.y ad&kwatni&
potra+i0y odkrywaP os.ustwoW 6as.a tra+noOP N&st wyFs.a niF 'osowa5 to .nac.y- 0a0y racNS
c.SOci&N niF wAwc.as- gdy$yO0y po prostu r.uci'i 0on&tQ- $y okr&O'iP- kto ka0a, BgA'ni&
N&dnak .do'noOP 'ud.i do odkrywania os.ustwa ni& N&st s.c.&gA'ni& wysoka, Da0y t&nd&ncNS
do wyNaOniania wQtp'iwoOci na kor.yOP innyc- do .akadania- F& 0AwiQ prawdS @9&(au'o-
1""24,
Co wiSc&N- naw&t gdy $adani wi&d.Q- kto ka0i&- to .wyk'& ni& potra+iQ okr&O'iP- co dana
oso$a naprawdS odc.uwa C inny0i sowy- NakQ prawdS pr.ykrywa ka0stwo @9&(au'o-
Ston&- Tassit&r- 1"855 Ek0an- 1"855 Gnapp- Co0ad&na- 1"7"5 Zuck&r0an- 9&(au'o-
Hos&nta'- 1"814, (ro$'&0 . wykrywani&0 ka0stwa N&st trudny ni& ty'ko sa0 w so$i&5
0a0y takF& skonnoOP do pos.ukiwania wska.Aw&k w ni&waOciwy0 0i&Nscu- s.c.&gA'ni& w
twar.y, Twar. ni& N&st na ty'& do$ry0 kana&0- $y siS na ni0 konc&ntrowaP5 ka0cy wi&d.Q-
w Naki sposA$ kontro'owaP spoNr.&ni& i 0i0ikS- $y wyg'QdaP na s.c.&ryc, ?adania
wska.uNQ- iF ka0stwo naN'&pi&N ro.po.naP na podstawi& ko0$inacNi sygnaAw pocod.Qcyc
. rucAw ciaa i .0ian w gosi&- pr.y cakowity0 .ignorowaniu tyc- ktAr& sQ .awart& w
kana'& 0i0ic.ny0 @9&(au'o- 1""25 9&(au'o- Ston&- Tassit&r- 1"854,
R':nice pcio$e $ &o!ni&ac(i nie$er"alne(
?yP 0oF& .astanawia&O siS- c.y 'ud.i& rAFniQ siS .do'noOciQ ro.u0i&nia pr.&san&k
ni&w&r$a'nyc, 1ak 0Awi'iO0y wc.&Oni&N- istni&NQ p&wn& dowody- iF &kstraw&rtycy c.yniQ to
'&pi&N niF introw&rtycy, Stwi&rd.ono w toku $ada/- F& naN$ard.i&N istotn& rAFnic& .acod.Q
0iSd.y ko$i&ta0i i 0SFc.y.na0i, Gto . nic '&pi&N ro.u0i& odpowi&dni& wska.AwkiW Gto
N&st '&ps.y w ni&w&r$a'ny0 wyraFaniu swoic uc.uPW
1&O'i w odpowi&d.i na o$a pytania wskaF&s. na ko$i&ty- to 0as. racNS, Wi&'ka 'ic.$a $ada/
dowod.i- F& N&O'i cod.i o .acowania ni&w&r$a'n&- ko$i&ty wypadaNQ '&pi&N C .arAwno pr.y
c.ytaniu @odcy+rowywaniu ko0unikatAw ni&w&r$a'nyc4- Nak i pr.y nadawaniu
@ni&w&r$a'ny0 .acowywaniu siS w taki sposA$- $y inni 0og'i N& atwo .ro.u0i&P5 %a'i-
1"8#4, S.c.&gA'ni& do$r.& sQ .$adan& rAFnic& w int&rpr&towaniu takic pr.&san&k, W
N&d&nastu rAFnyc kraNac- Qc.ni& .& Stana0i ZN&dnoc.ony0i- stwi&rd.ono- F& ko$i&ty '&pi&N
ro.u0iay .acowania ni&w&r$a'n& @%a'i- 1"7"5 Hos&nta'- 9&(au'o- 1"7"4,
teoria roli spoecznejF teoria mwi'ca, *e r*nice p$ciowe pojawiaj'ce si w zachowani%
spo$ecznym wynikaj' ze spo$eczne#o po&zia$% pracy pomi&zy p$ciami! po&zia$ ten prowa&zi
&o r*nic w oczekiwaniach wobec rl p$ciowych i %miejtno.ci zwi'zanych z p$ci', ktre
okre.laj' r*nice w spo$ecznych zachowaniach kobiet i m*czyzn
Istni&N& tu N&dnak- Nak w wiSks.oOci r&gu- wyNQt&k, CoP ko$i&ty pr.&waFaNQ nad
0SFc.y.na0i w odcy+rowywaniu ni&w&r$a'ni& pr.&ka.ywan&N in+or0acNi- gdy nadawca
0Awi prawdS- to tracQ swoNQ pr.&wagS- gdy ka0i&, Hos&nta' i 9&(au'o @1"7"4 stwi&rd.i'i-
iF ko$i&ty $yy $ard.i&N skonn& pr.yNQP ka0stwo .a prawdS- .akadaNQc- F& N&O'i Sa0 0Awi-
iF 'u$i 1i''- to . p&wnoOciQ tak 0usi $yP, DSFc.yXni $ard.i&N po'&ga'i na pr.&sankac
ni&w&r$a'nyc- ktAr& sug&roway- F& ktoO ni& 0Awi prawdy C wi&d.i&'i- F& Sa0 wca'& ni&
'u$i 1i'' aF tak $ard.o- Nak twi&rd.i, Bdkryci& to N&st .askakuNQc&- poni&waF C g&n&ra'ni&
r.&c. $iorQc C ko$i&ty: 0aNQ .nac.nQ pr.&wagS w odc.ytywaniu wskaXnikAw ni&w&r$a'nyc,
9'ac.&go wiSc wydaNQ siS traciP swoNQ .do'noOP- gdy odcy+rowuNQ ko0unikaty .awi&raNQc&
ka0stwoW Hos&nta' i 9&(au'o @1"7"4 sug&ruNQ- iF ko$i&ty sQ upr.&N0i&Ns.& niF 0SFc.yXni,
(otra+iQ odc.ytywaP wskaXniki ni&w&r$a'n&- Qc.ni& . taki0i- ktAr& in+or0uNQ- iF dana oso$a
ka0i&, 1&dnak upr.&N0i& sucaNQc ka0'iw&go stwi&rd.&nia- pr.&staNQ kor.ystaP . t&N
u0i&NStnoOci i pr.yN0uNQ N& .a prawd.iw&, Int&rpr&tacNa ta do$r.& pasuN& do t&orii rAFnic
pciowyc s+or0uowan&N pr.&. )'ic& Eagy @1"874, Zgodni& . N&N teori) roli spoeczne( w
wiSks.oOci spo&c.&/stw pod.ia pracy wynika . rAFnic pciowyc, Zwyk'& N&st tak- F&
ko$i&ty c.SOci&N niF 0SFc.yXni p&niQ p&wn& +unkcN& rod.inn& c.y .awodow&- taki& Nak np,
.ap&wni&ni& podstawow&N opi&ki d.i&cio0, (rowad.i to- .dani&0 Eagy- do dwAc waFnyc
kons&kw&ncNi dotyc.Qcyc pod.iau pracy, (o pi&rws.&- oc.&kiwania wo$&c ro'i pciow&N
poNawiaNQ siS- gdy c.onkowi& spo&c.noOci oc.&kuNQ od o$u pci posiadania c&c .godnyc .
ic ro'a0i, Bd ko$i&t wiSc oc.&kuN& siS wiSks.&N opi&ku/c.oOci- pr.yNaci&'skoOci-
&kspr&syNnoOci i wraF'iwoOci C i taki& waOni& sQ, (o drugi&- ko$i&ty i 0SFc.yXni ks.tatuNQ
w so$i& od0i&nn& u0i&NStnoOci i postawy .godn& . ic ro'a0i, Z& w.g'Sdu na po.ycNS
.aN0owan& w wi&'u spo&c.&/stwac waFni&Ns.& N&st d'a ko$i&t opanowani& takic
u0i&NStnoOci- Nak wraF'iwoOP i ko0unikatywnoOP C i- 0oFna $y argu0&ntowaP- wiSks.&N
upr.&N0oOci, (oni&waF w wi&'u spo&c.noOciac ko$i&ty 0aNQ 0ni&Ns.Q wad.S i r.ad.i&N
p&niQ +unkcN& o wyFs.y0 statusi&- waFna N&st d'a nic u0i&NStnoOP pr.ystosowania siS i $ycia
Fyc.'iwQ @9&au], DaNor- 1"875 %&ni&y- 1"774, W&dug Eagy @1"874 oc.&kiwania .wiQ.an& .
ro'Q pciowQ ora. u0i&NStnoOci typow& d'a dan&N pci powoduNQ rAFnic& w s+&r.& .acowa/
spo&c.nyc- takic Nak t& dotyc.Qc& .acowania ni&w&r$a'n&go,
1&dny0 .& sposo$Aw t&stowania t&N t&orii 0ogo$y $yP pr.&$adani& rAFnic pciowyc w
ku'turac- ktAr& 0aNQ inn& oc.&kiwania .wiQ.an& . ro'Q pciowQ i u0i&NStnoOcia0i pr.&. niQ
okr&O'ony0i, 1&O'i ko$i&ty . powodu swoic rA' spo&c.nyc ki&ruNQ siS $ard.i&N niF
0SFc.yXni upr.&N0oOciQ pr.y odc.ytywaniu wskaXnikAw ni&w&r$a'nyc- to ic upr.&N0oOP
powinna $yP s.c.&gA'ni& wyraXna w tyc ku'turac- w ktAryc sQ on& naN$ard.i&N uciskan&,
9okadni& to stwi&rd.ia 1udit %a'i @1"7"4 w pr.&prowad.ony0 pr.&. si&$i&
0iSd.yku'turowy0 studiu0 nad .acowani&0 ni&w&r$a'ny0, (o pi&rws.&- sk'asy+ikowaa
kaFdy . N&d&nastu kraNAw pod w.g'Sd&0 stopnia u.a'&Fni&nia ko$i&t- opi&raNQc siS na danyc
statystyc.nyc dotyc.Qcyc 'ic.$y studiuNQcyc ko$i&t i pows.&cnoOci organi.acNi ko$i&cyc
w dany0 kraNu, B$s&rwowaa nastSpni&- Naka N&st skonnoOP ko$i&t w kaFdy0 . tyc kraNAw
do .acowania siS w&dug w.orca upr.&N0oOci w trakci& odkodowywania ni&w&r$a'nyc
.acowa/- to N&st konc&ntracNi na tyc pr.&sankac ni&w&r$a'nyc- ktAr& pr.&nos.Q to- co
'ud.i& ccQ- $y inni .o$ac.y'i- a ignorowania tyc- ktAr& uNawniaNQ prawd.iw& ic uc.ucia,
Bka.ao siS- iF t&nd&ncNa do oka.ywania upr.&N0oOci $ya s.c.&gA'ni& wyraXna w tyc
ku'turac- w ktAryc ko$i&ty sQ naN$ard.i&N uciskan&, Jsta'&ni& to N&st .godn& . int&rpr&tacNQ
.acowa/ w asp&kci& ro'i spo&c.n&N- w 0yO' ktAr&N i0 wiSks.& .ni&wo'&ni&- ty0 wiSks.a
u0i&NStnoOP pr.ystosowania i gr.&c.noOP,
;nni s' &la nas jak CbohaterowieE z powie.ci, zewntrzni i niekory#owalni! niespo&zianki,
ktre nam sprawiaj', ostatecznie &aj' si przewi&zie+ ) zaskak%j'ce wariacje na temat bycia
sob'.
) Mary Mc7arthy Kn the 7ontr%ry, 3?O3
W konk'u.Ni na'&Fy stwi&rd.iP- F& 0oF&0y siS wi&'& dowi&d.i&P o innyc . o$s&rwacNi
.acowania ni&w&r$a'n&go- ro.po.naP ic postawy- &0ocN& i c&cy oso$owoOci, Istni&N& wi&'&
kanaAw ko0unikacNi ni&w&r$a'n&N- 'ud.i& .aO potra+iQ odc.ytywaP N& . wystarc.aNQcQ
dokadnoOciQ- s.c.&gA'ni& gdy o$s&rwuNQ ki'ka pr.&ka.Aw N&dnoc.&Oni& i ki&dy inni prA$uNQ
w sposA$ .a0i&r.ony ic os.ukiwaP, 6ada' N&dnak ni& wi& wi&'& o ki0O- kogo spotyka0y po
ra. pi&rws.y, B$s&rwuNQc N&go ni&w&r$a'n& .acowania- 0oF&0y spostr.&c- F& N&st 0iy i
pr.yNaci&'ski, Co N&dnak 0oF&0y powi&d.i&P o innyc o$'ic.ac c.yN&NO oso$owoOciW C.y to
oso$a int&'ig&ntnaW s.c.&raW godna .au+aniaW ?&. spSd.&nia . niQ spor&N i'oOci c.asu C
tygodni c.y naw&t 0i&siScy C trudno N&st wyp&niP ws.ystki& t& 'uki, WrAci0y o$&cni& do
UdrAg na skrAtyV- d.iSki ktAry0 rad.i0y so$i& . ty0i pytania0i,
0&ryte teorie oso"o$o#ci+ zapenianie l&
ukryta teoria osobowociF schematy, ktre l%&zie stos%j', by po#r%powa+ r*ne ro&zaje cech
osobowo.ci, na przyk$a& wiel% l%&zi jest przekonanych, *e je*eli kto. jest %przejmy, to jest
rwnie* hojny
1ak .auwaFy'iO0y w ro.d.ia'& #- gdy 'ud.i& ni& ro.po.naNQ natury spo&c.n&go Owiata-
wAwc.as wykor.ystuNQ sc&0aty- $y wyp&niP 'uki w wi&d.y, 9oskonay0 pr.ykad&0
taki&go waOni& stosowania sc&0atAw N&st sytuacNa- gdy twor.y0y wyo$raF&nia innyc, 1&O'i
wi&0y- iF ktoO N&st gr.&c.ny- stosuN&0y waFny typ sc&0atu- na.ywany &ryt) teori)
oso"o$o#ci- $y okr&O'iP- Naka N&st dana oso$a, T&ori& t& skadaNQ siS . nas.yc wasnyc
pr.&kona/ o .asadac wspAwystSpowania c&c oso$owoOci @)nd&rs&n- S&dikid&s- 1""05
Scn&id&r- 1"734, 1&F&'i ktoO N&st upr.&N0y- to nas.a ukryta t&oria oso$owoOci podpowiada
na0- F& N&st on rAwni&F wspaniao0yO'ny5 N&F&'i N&st .gryX'iwy- to sQd.i0y- iF N&st
prawdopodo$ni& rAwni&F irytuNQcy,
Jkryt& t&ori& oso$owoOci p&niQ t& sa0& +unkcN& co ws.&'ki& inn& sc&0aty= Nako os.c.Sdni
po.nawc.o potra+i0y &kstrapo'owaP od 0a&N do wi&'ki&N i'oOci in+or0acNi @Darkus- ZaNonc-
1"855 >isk&- Tay'or- 1""14, Za punkt wyNOcia wystarc.y na0 .a'&dwi& ki'ka o$s&rwacNi
odnos.Qcyc siS do dan&N oso$y- $y stosuNQc sw& sc&0aty- stwor.yP .nac.ni& $ogats.y N&N
o$ra. @Gi0- Hos&n$&rg- 1"804, W t&n sposA$ 0oF&0y twor.yP wyo$raF&nia s.y$ko-
ni&koni&c.ni& spSd.aNQc tygodni& . oso$a0i- ktAr& cc&0y po.naP,
Jkryt& t&ori& oso$owoOci $ud.Q .aint&r&sowani&- poni&waF posiadaNQ wspA'n& ko0pon&nty
C wi&'u . nas 0a podo$n& t&ori& C ora. d'at&go- iF $ard.o siS rAFniQ od nas.yc wasnyc
@%a0i'ton- 1"705 Guusin&n1"6"5 (&d&rs&n- 1"654, T&ori& t& sQ ro.$udowywan& wra. .
upyw&0 c.asu i w.$ogacani&0 doOwiadc.&nia, 6i& N&st wiSc d.iwn&- F& .awi&raNQ si'ny
ko0pon&nt ku'turowy- co o.nac.a- iF w dan&N spo&c.noOci wiSks.oOP N&N c.onkAw pod.i&'a
p&wn& ukryt& t&ori& oso$owoOci- poni&waF stanowiQ on& pr.&konania ku'turow&
+unkcNonuNQc& w N&N o$rS$i&, Hos&n$&rg- 6&'son i ì*&kanantan @1"684 poprosi'i stud&ntAw
co''&g&:u- a$y po0yO'&'i o ki'ku oso$ac- ktAr& .naNQ- a ktAr& rAFniQ siS 0iSd.y so$Q,
(opros.ono ic nastSpni&- $y posortowa'i .&staw s.&OPd.i&siSciu c&c oso$owoOci w oso$n&
.$iory tak- a$y kaFdy . nic twor.y opis oso$owoOci rAFnyc osA$, CoP ws.yscy $adani
0i&'i do dyspo.ycNi t& sa0& s.&OPd.i&siQt c&c- to kaFdy . nic 0ia na 0yO'i i opisywa
rAFnyc 'ud.i, C.y pogrupowa'i$y wiSc t& c&cy oso$owoOci w podo$n& .&stawyW
R:7;0A 5.3. Tkryte teorie osobowo.ci. ;stniej' teorie, w my.l ktrych % &anej osoby pewne
cechy osobowo.ci wystp%j' razem. Te, ktre na wykresie s'sia&%j', s' traktowane jako
cechy je&nej osoby. G#o&nie z tym za$o*eniem przyjm%jemy, *e #&y kto. jest znany jako
pomocny, jest rwnie* szczery >zobacz &olny prawy naro*nik wykres%A >zaczerpnito zF
Rosenber#, 0elson, Xi2ekananthan, 3?O4A
Hos&n$&rg .& wspApracownika0i @1"684 .na'a. potwi&rd.&ni& taki&go podo$i&/stwa c.y t&F
wspA'nyc ukrytyc t&orii oso$owoOci, Hycina 5,1 stanowi rod.aN 0apy od.wi&rci&d'aNQc&N
r&akcN& $adanyc, C&cy oso$owoOci- ktAr& .naNduNQ siS na t&N 0api& $'isko si&$i&- to t&- o
ktAryc stud&nci sQd.i'i- iF poNawiaNQ siS ra.&0 u t&N sa0&N oso$y, 1&O'i wiSc ktoO $y
spostr.&gany Nako uc.ynny- to $y rAwni&F u.nawany .a s.c.&r&go, Zat&0 t& dwa wy0iary=
(o.ytywn&36&gatywn& c&cy spo&c.n& ora. (o.ytywn&36&gatywn& c&cy int&'&ktua'n&- sQ
sposo$a0i synt&ty.owania +unkcNonuNQcy0i w ra0ac ukrytyc t&orii oso$owoOci,
Gu'turowa .0i&nnoOP ukrytyc t&orii oso$owoOci .ostaa pr.&dstawiona w int&r&suNQcy0
$adaniu pr.&prowad.ony0 pr.&. Curta %o++0ana- I*y Tau i 9a*ida 1onsona @1"864,
ZauwaFy'i oni- iF rAFn& ku'tury 0aNQ od0i&nn& wyo$raF&nia typAw oso$owoOci- d'a
okr&O'&nia ktAryc istni&NQ prost&- u.godnion& t&r0iny NS.ykow&, 6a pr.ykad w ku'turac
.acodnic .gad.a0y siS co do t&go- F& istni&NQ 'ud.i&- ktAr.y 0aNQ oso$owoOP artystyc.nQ,
SQ to oso$y twArc.&- FyNQc& int&nsywni&- carakt&ry.uNQc& siS duFy0 t&0p&ra0&nt&0 i
ni&konw&ncNona'ny0 sty'&0 $ycia, Ci/c.ycy ni& dysponuNQ sc&0at&0 c.y ukrytQ t&oriQ
oso$owoOci odnos.QcQ siS do typu artystyc.n&go, W NS.yku ci/ski0 ni& 0a t&r0inAw- ktAr&
$y okr&O'ay kogoO . taki0 .$ior&0 c&c, S.c.SO'iwi& N&dnak istni&NQ w ty0 NS.yku wyraF&nia
suFQc& do opisu indywidua'nyc waOciwoOci 'ud.i- Nak sowo UtwArc.yV- nato0iast ni& 0a
okr&O'&/ takic- Nak typ artystyc.ny 'u$ c.on&k $o&0y- ktAr& $y okr&O'ay cay .$iAr c&c w
taki sposA$- Nak w NS.yku angi&'ski0, 6ato0iast w NS.yku ci/ski0 wystSpuNQ kat&gori&
oso$owoOci- ktAr& ni& istni&NQ w ku'turac Zacodu, 6a pr.ykad shi #% to oso$a- ktAra N&st
Owiatowa- poOwiSca siS d'a rod.iny- u0i& siS .na'&XP w towar.ystwi& i .acowuN& p&wnQ
powOciQg'iwoOP,
%o++0an i wspApracownicy @1"864 .aoFy'i- F& t& ku'turow& ukryt& t&ori& oso$owoOci
wpywaNQ na sposA$- w Naki 'ud.i& twor.Q wyo$raF&nia innyc, )$y pr.&t&stowaP tS ipot&.S-
napisa'i opowiadania- ktAr& pr&.&ntuNQ oso$S .acowuNQcQ siS Nak typ artystyc.ny a'$o Nak shi
#il- ni& uFywaNQc N&dnak tyc t&r0inAw do ic na.wania, Bpowiadania .ostay napisan& po
angi&'sku i po ci/sku, W&rsNS angi&'skQ pr.&dstawiono 'ud.io0- d'a ktAryc angi&'ski N&st
NS.yki&0 oNc.ysty0 i ktAr.y ni& 0AwiQ Fadny0 inny0 NS.yki&0- ora. grupi& osA$
dwuNS.yc.nyc posuguNQcyc siS angi&'ski0 i ci/ski0, 9ruga grupa ana'ogic.ni&
dwuNS.yc.nyc osA$ otr.y0aa w&rsNS ci/skQ,
2dy$y 'ud.i& stosowa'i swoN& ku'turow& t&ori& do .ro.u0i&nia pr.&c.ytanyc opowiada/- to
c.&go 0og'i$yO0y oc.&kiwaPW 1&dny0 .& wskaXnikAw stosowania t&orii @$QdX sc&0atAw4
N&st t&nd&ncNa do wyp&niania 'uk C c.y'i pr.&konani&- F& in+or0acNa- ktAra pasuN& do
sc&0atu- .ostaa od&$rana- 0i0o iF w r.&c.ywistoOci N&N ni& $yo, %o++0an . ko'&ga0i
@1"864 poprosi'i $adanyc- $y opisa'i swoN& wyo$raF&nia $oat&rAw opowiada/, (AXni&N
sprawd.a'i- c.y $adani wy0i&ni'i c&cy- ktAr& ni& .ostay uFyt& w opowiadaniac- '&c.
odpowiaday typowi oso$owoOci artystyc.n&N 'u$ shi #%, 6a pr.ykad Uni&wiarygodnyV ni&
.ostao uFyt& w opowiadaniu dotyc.Qcy0 Uartystyc.n&go typu oso$owoOciV- 0i0o iF N&st ono
.godn& . ukrytQ t&oriQ oso$owoOci,
R:7;0A 5.<. Tkryte teorie osobowo.ciF jak k%lt%ra i jzyk kszta$t%j' nasze wyobra*enia o
innych. Tworzymy wyobra*enie innych tak, by by$o z#o&ne z %kryt' teori' osobowo.ci
zawart' w naszym jzyk%. 0a przyk$a&, #&y osoby &w%jzyczne, chi/skoPan#ielskie, czytaj'
opowia&anie o kim. po an#ielsk%, wwczas ich wyobra*enie jest z#o&ne z %kryt' teori'
Gacho&%, czyli z typem osobowo.ci artystycznej. D&y tak samo &w%jzyczne osoby czytaj' to
samo opowia&anie napisane po chi/sk%, tworz' wyobra*enie z#o&ne z chi/sk' %kryt' teori',
czyli z typem osobowo.ci shi #% >zaczerpnito zF 1o88man, 3?4OA
1ak widaP na rycini& 5,2- gdy c.ytaNQcy0i sQ ci- d'a ktAryc NS.yki&0 oNc.ysty0 N&st
angi&'ski- a opowiadani& N&st po angi&'sku- to towar.ys.y t&0u skonnoOP do twor.&nia
wyo$raF&nia .godn&go . typ&0 artystyc.ny0- a ni& . typ&0 shi #%, (odo$ni&- N&F&'i
carakt&rystykS napisanQ po angi&'sku c.ytaNQ $adani dwuNS.yc.ni- angi&'sko-ci/scy-
rAwni&F c.Ssts.& N&st wyo$raF&ni& .godn& . typ&0 artystyc.ny0- a ni& si gu- poni&waF NS.yk
angi&'ski .awi&ra wygodn& okr&O'&ni& d'a typu artystyc.n&go, W porAwnaniu . ni0i oso$y
dwuNS.yc.n&- ci/sko-angi&'ski&- ktAr& pr.&c.ytay t& carakt&rystyki po ci/sku-
.apr&.&ntoway pr.&ciwstawny w.or.&c wynikAw, Ic wyo$raF&ni& $oat&ra typu si gu $yo
$ard.i&N spANn& . ty0 waOni& sc&0at&0 aniF&'i ic wyo$raF&nia artysty- poni&waF NS.yk
ci/ski .awi&ra wygodny t&r0in c.y t&F ukrytQ t&oriS oso$owoOci d'a osA$ t&go rod.aNu,
H&.u'taty t& sQ .godn& . do$r.& .nany0 argu0&nt&0 Wor+a @1"564- F& NS.yk- ktAry0 'ud.i&
0AwiQ- wpywa na sposA$- w Naki 0yO'Q o Owi&ci&, Bso$y id&ntyc.ni& opisan& $SdQ rAFni&
spostr.&gan& pr.&. $adanyc dwuNS.yc.nyc- .a'&Fni& od NS.yka @i stQd ukryt&N t&orii
oso$owoOci4- ktAr&go uFywaNQ, To sprawia- iF c.yNaO ku'tura i NS.yk $uduNQ s.&roko
ro.pows.&cnion& ukryt& t&ori& oso$owoOci- ktAr& 0ogQ wpywaP na to- Naki rod.aN
wyo$raF&/ o innyc oni twor.Q,
Jkryt& t&ori& oso$owoOci 0ogQ $yP doOP idiosynkratyc.n& @%a0i'ton- 1"704, Wykor.ystuNQc
swoN& doOwiadc.&nia Fyciow&- 0oF&s. uwaFaP- F& NakiO .$iAr c&c N&st .wiQ.any . piSknQ
ko$i&tQ 'u$ pr.ystoNny0 0SFc.y.nQ- podc.as gdy twAN pr.yNaci&' 0oF& 0i&P cakowici& innQ
t&oriS, DoF&s.- na pr.ykad- $yP wy.nawcQ t&orii spo&c.n&N- w 0yO' ktAr&N Uto- co piSkn&-
N&st do$r&V @9ion- ?&rsc&id- Wa'st&r- 1"724- c.y'i oc.&kiwaP- iF 'ud.i& atrakcyNni +i.yc.ni&
0aNQ rAwni&F wi&'& innyc po.ytywnyc c&c C s&rd&c.noOP- urok- oNnoOP- pracowitoOP itd,
Z drugi&N strony- twAN pr.yNaci&' 0oF& FywiP $ard.i&N p&sy0istyc.n& pr.&konani& uwaFaNQc-
F& $ard.o atrakcyNni 'ud.i& sQ prawdopodo$ni& si'ni& skonc&ntrowani na so$i&- .i0ni- skonni
do 0anipu'owania inny0i i '&niwi, Bc.ywiOci&- taki& rAFnic& wska.uNQ na sa$oOP ukrytyc
t&orii oso$owoOci- ktAr& 0ogQ $yP $Sdn&, 1ak w kaFdy0 sc&0aci&- N&F&'i in+or0acNa- .
ktArQ siS styka0y- N&st .godna . nas.Q t&oriQ oso$owoOci- to N&st '&pi&N .apa0iStywana niF
in+or0acNa ni&.godna- co powoduN&- iF trudni&N .daP so$i& sprawS . t&go- F& nas.a t&oria
powinna .ostaP .0i&niona @Co&n- 1"815 1"835 (ark- Hot$art- 1"824,
Atry"c(a przyczyn+ odpo$iadanie na pytanie QdlaczegoQ8
0a pocz'tk% nie istnia$o s$owo, nie istnia$ %czynek ani *a&en #$%pi w'*. 0a pocz'tk% by$o
C&lacze#o,E Dlacze#o zerwa$a jab$ko, 7zy si n%&zi$a, 7zy by$a w.cibska, 7zy jej
zap$acono, 7zy A&am po&nis$ j', by po nie si#n$a, e.li nie on, to kto to zrobi$,
) ohn le 7arre The R%ssia 1o%se, 3?4?
Stwi&rd.i'iO0y- F& podc.as o$s&rwacNi $ogaty0 XrAd&0 in+or0acNi N&st .acowani&
ni&w&r$a'n& C podstawa nas.yc wyo$raF&/, C.Ssto po prostu o$s&rwuNQc 0i0ikS 'u$
.acowani&- wi&0y- Nak siS c.uNQ o$s&rwowani @6&wston- 1""04, Ic ni&w&r$a'n& .acowani&
po.wa'a takF& na pr.ypus.c.&nia odnos.Qc& siS do ic oso$owoOci- na pr.ykad- c.y sQ
nastawi&ni pr.yNaXni& c.y ni&cStni&, Gi&dy NuF to osiQgni&0y- kor.ysta0y . nas.&N ukryt&N
t&orii oso$owoOci- $y wyp&niP 'uki= N&F&'i ktoO N&st pr.yNaci&'ski- to 0usi $yP rAwni&F
s.c.&ry,
1&dny0 . c.ynnikAw powoduNQcyc- F& .acowania ni&w&r$a'n& prawd.iwi& in+or0uNQ o
&0ocNac- N&st to- F& ni& sQ on& do ko/ca kontro'owan& @9&(au'o- 1""24, (o0yO'- gdy
ostatni0 ra.&0 uc.&stnic.y&O w pr.yNSciu . ni&spod.iankQ- c.y goOP onorowy $y
r.&c.ywiOci& ni&oc.&kiwanyW 1&O'i ni& cod.io o sawn&go aktora- prawdopodo$ni& atwo
dao siS to pr.&wid.i&P, 1&dnak 'ud.i& ni& .aws.& 0aNQ s&rca na doni, 1ak .auwaFy'iO0y
wc.&Oni&N- gdy pragnQ os.ukaP i ukryP sw& prawd.iw& uc.ucia- c.Ssto c.yniQ to skut&c.ni&,
C.as&0 ni& N&st atwo powi&d.i&P na podstawi& .acowania- co c.uNQ $QdX Nacy sQ naprawdS,
2dy spotyka0y ko$i&tS po ra. pi&rws.y- a ona uO0i&ca siS 0io i 0Awi= U1ak wspania'& N&st
ciS po.naP;V- c.y to naprawdS .nac.y ty'&- co powi&d.iaa- c.y t&F N&st po prostu gr.&c.naW
2dy spotyka0y c.owi&ka- ktAry patr.y wi'ki&0 i pAgS$ki&0 0Awi Uc.&OPV- to c.y on nas
ni& 'u$i- c.y t&F N&st po prostu ponuraki&0- ktAry naw&t swoic naN$'iFs.yc traktuN& w t&n
sposA$W
Istotn& N&st to- F& naw&t gdy .acowania ni&w&r$a'n& sQ c.as&0 atw& do $&.poOr&dni&go
odc.ytania- .nac.ni& c.SOci&N .awi&raNQ sporo ni&NasnoOci- N&O'i cod.i o .nac.&ni& t&go
.acowania @Scn&id&r- %astor+- E''swort- 1"7"4, Spostr.&F&ni& to N&st prawd.iw& ni& ty'ko
w odni&si&niu do .acowa/ ni&w&r$a'nyc- takic Nak c.yNO uO0i&c- '&c. i s.&r.&N- w
odni&si&niu do ws.&'kic .acowa/ spo&c.nyc, W r.&c.ywistoOci otwart&- ro.0yO'n&
d.iaania sQ c.Ssto $ard.i&N a0$iwa'&ntn& w swoi0 .nac.&niu niF .acowania ni&w&r$a'n&-
poni&waF daNQ .wyk'& 0oF'iwoOP rAFnorodn&N int&rpr&tacNi, (r.ypuOP0y na pr.ykad- F&
wid.is. ?o$a- ktAry ud.i&'a r&pry0&ndy i kr.yc.y na sw&go piScio'&tni&go syna, Co ci to
0Awi o ?o$i&W C.y to .nac.y- iF N&st on ni&odpowi&d.ia'nQ oso$Q o sa$yc u0i&NStnoOciac
wycowawc.ycW Bdpowi&d.ia'ny0 rod.ic&0- ktAry upo0ina d.i&cko .a ni&$&.pi&c.ny
postSp&kW ) 0oF& N&st u kr&su wytr.y0aoOci po dugi0- wyc.&rpuNQcy0 dniuW
?y odpowi&d.i&P na t& pytania- 0usi0y wyNOP po.a danQ in+or0acNS- ccQc wnioskowaP C
na podstawi& t&go- co .ao$s&rwowa'iO0y C Nacy sQ 'ud.i& i co odc.uwaNQ, (ostSpuNQc tak-
.adaN&0y so$i& C w sposA$ Nawny $QdX ukryty C .asadnic.& pytani&= d'ac.&go 'ud.i& ro$iQ
to- co waOni& ro$iQW Stawia0y so$i& taki& pytania- poni&waF 'ud.ki& 0otywy sQ k'uc.&0
otwi&raNQcy0 dr.wi do ic oso$owoOci, 1&F&'i stwi&rd.a0y- F& ?o$ wyadowa siS na swoi0
synu $&. s.c.&gA'nyc powodAw- to nas.& wyo$raF&ni& o ni0 $Sd.i& inn& niF to- ktAr& $yO0y
stwor.y'i- dowiaduNQc siS- F& N&go syn w$i&g na N&.dniS ni& spog'QdaNQc- c.y ni& nadN&FdFa
sa0ocAd, SposA$- w Naki 'ud.i& odpowiadaNQ na pytani& Ud'ac.&goWV- pr.yciQga uwagS t&orii
atry$ucNi- ktAra int&r&suN& siS sposo$&0- w Naki wnioskuN&0y o powodac rAFnyc .acowa/
'ud.i,
Istota proces atry"cy(nego
teoria atrybucjiF okre.lenie sposob%, w jaki l%&zie wyja.niaj' przyczyny tak swe#o
zachowania, jak i zachowania innych l%&zi
atrybucja wewn(trznaF wnioskowanie, *e jaka. osoba zachowa$a si w okre.lony sposb
zarwno ze wz#l&% na swe w$a.ciwo.ci, jak i postawy, charakter czy osobowo.+
atrybucja zewn(trznaF wnioskowanie, i* jaka. osoba zachowa$a si w okre.lony sposb ze
wz#l&% na w$a.ciwo.ci syt%acji, w ktrej si znalaz$a! zak$a&a si t%, *e w tej syt%acji
wikszo.+ l%&zi rea#owa$aby w ten sam sposb
>rit. %&id&r @1"584 N&st c.Ssto okr&O'any oNc&0 t&orii atry$ucNi, 1&go wpywowa praca
okr&O'ia o$s.ar spostr.&gania spo&c.n&go- a N&go spuOci.na N&st ciQg'& pr.ydatna w
$i&FQcyc $adaniac, %&id&r @1"584 ana'i.owa tak .wanQ psyco'ogiS naiwnQ c.y
.droworo.sQdkowQ, Z N&go punktu wid.&nia +unkcNonuN&0y Nak psyco'ogowi& a0ator.y-
ktAr.y prA$uNQc .ro.u0i&P .acowani& innyc- skadaNQ c.Qstki in+or0acNi tak dugo- aF
dotrQ do s+or0uowania ro.sQdn&go wyNaOni&nia 'u$ pr.yc.yny, %&id&r @1"584 $y
.aint&r&sowany ty0- co wydaN& siS ko0uO s&nsown&- ora. sposo$&0 docod.&nia do taki&go
wniosku, 6aN$ard.i&N wartoOciowQ .asugQ %&id&ra N&st prosta dycoto0ia= gdy prA$uN&0y
okr&O'iP- d'ac.&go 'ud.i& .acowuNQ siS tak- a ni& inac.&N C na pr.ykad- d'ac.&go ?o$
kr.yc.y na sw&go syna C 0oF&0y c.yniP .arAwno $e$n*trzne atry"c(e @odwouNQc& siS
do dyspo.ycNi4- Nak i atry"c(e ze$n*trzne @odwouNQc& siS do sytuacNi4, DoF&0y stwi&rd.iP-
F& pr.yc.ynQ o$s&rwowan&go .acowania ?o$a $ya N&go oso$owoOP- postawa 'u$ carakt&r,
?yo$y to wyNaOni&ni&- ktAr& 'okuN& pr.yc.ynS N&go .acowania w&wnQtr., Dog'i$yO0y na
pr.ykad uwaFaP- F& ?o$ 0a sa$& u0i&NStnoOci wycowawc.& i stro+uN& d.i&cko w
ni&waOciwy sposA$, I odwrotni&- 0oFna pr.yNQP- F& pr.yc.yna N&go .acowania tkwia w
sytuacNi C N&go syn waOni& ws.&d na N&.dniS $&. ro.g'Qdania siS, WyNaOni&ni& to pr.ypisuN&
pr.yc.ynS .acowania c.ynniko0 .&wnStr.ny0 @np, F& to waOni& postSpowani& d.i&cka
uruco0io .acowani& ?o$a- a ni& N&go sp&cy+ic.na oso$owoOP c.y carakt&r4,
ZauwaF- iF nas.& wyo$raF&nia ?o$a $ard.o siS rAFniy w .a'&FnoOci od typu poc.ynion&N
atry$ucNi, 1&F&'i atry$ucNa N&st w&wnStr.na- wAwc.as powstani& w nas n&gatywn&
wyo$raF&ni& ?o$a, C.yniQc .aO atry$ucNS .&wnStr.nQ- ni& dowi&0y siS o ni0 wi&'& C
ostat&c.ni&- wiSks.oOP rod.icAw .ro$ia$y to sa0o w podo$n&N sytuacNi, Cakowita wiSc
od0i&nnoOP;
Go'&Nny0 osiQgniSci&0 %&id&ra @1"584 $yo .ana'i.owani& t&nd&ncNi do dokonywania
w&wnStr.nyc atry$ucNi kos.t&0 atry$ucNi .&wnStr.nyc, Di0o F& kaFdy . tyc typAw
atry$ucNi N&st .wyk'& 0oF'iwy- %&id&r .auwaFy- F& 0a0y skonnoOP do s.ukania pr.yc.yn
c.yN&goO .acowania w t&N waOni& oso$i&, 1&st&O0y spostr.&F&niowo skonc&ntrowani na
'ud.iac C sQ taki0i- Naki0i ic spostr.&ga0y C sytuacNa .aO- ktAra N&st c.Ssto trudna do
.ao$s&rwowania i trudna do okr&O'&nia- 0oF& .ostaP ni&doc&niona, Spostr.&F&ni& %&id&ra- F&
atry$ucNS w&wnStr.n& sQ s.c.&gA'ni& atrakcyNn& d'a spostr.&gaNQc&go- N&st punkt&0 wyNOcia
N&dn&N . podstawowyc t&orii odnos.Qcyc siS do .Nawiska atry$ucNi- 0ianowici& teorii
$nios&o$ania z czynni&'$ to$arzysz)cych @1on&s- 9a *is- 1"654,
teoria $nios&o$ania z czynni&'$ to$arzysz)cych+ od dziaa, do decyz(i
teoria wnioskowania z czynnik!w towarzyszcychF teoria, w my.l ktrej &okon%jemy
wewntrznych atryb%cji &otycz'cych jakiej. osoby, #&yF aA istnieje niewiele nieto*samych
konsekwencji jej zachowania, bA zachowanie jest nieoczekiwane
Edward 1on&s i G&it 9a*is s+or0uowa'i teori* $nios&o$ania z czynni&'$
to$arzysz)cych- $y okr&O'iP proc&s- w trakci& ktAr&go docod.i0y do atry$ucNi
w&wnStr.n&N- c.y'i w Naki sposA$ wnioskuN&0y o dyspo.ycNac a'$o w&wnStr.nyc
waOciwoOciac oso$owoOci- kor.ystaNQc .& .wiQ.anyc . ni0i .acowa/ 'u$ d.iaa/ @1on&s-
1""05 1on&s- 9a*is- 1"655 1on&s- Dc2i''is- 1"764, ZaAF0y- iF Gar&n .aakc&ptowaa pracS w
ag&ncNi r&k'a0ow&N w 6owy0 1orku, 9'ac.&goW C.y Gar&n pr.yNSa tS pracS- poni&waF
int&r&suN& siS r&k'a0QW 9'at&go- F& pragni& 0i&s.kaP w 6owy0 1orkuW (oni&waF N&st do$r.&
opacanaW T&oria wnioskowania . c.ynnikAw towar.ys.Qcyc int&r&suN& siS- w Naki sposA$
.awSFa0y t& 0oF'iwoOci- docod.Qc do wyNaOni&nia- d'ac.&go Gar&n .ro$ia to- co .ro$ia,
Rola rezltat'$ nieto:sa!ych, Zgodni& . tQ t&oriQ dokonuN&0y porAwnania r&.u'tatu- ktAry
'ud.i& u.yska'i- .acowuNQc siS tak- Nak postQpi'i- . ty0- co 0og'i .yskaP d.iaani&0
a't&rnatywny0 @w 0yO' t&orii porAwnuNQc skutki od0i&nnyc ro.wiQ.a/4, 6a pr.ykad- $y
ro.str.ygnQP- co Gar&n osiQgnSa- pr.yN0uNQc pracS w r&k'a0i&- powinniO0y ro.waFyP- co $y
u.yskaa- dokonuNQc inn&go wy$oru, )try$ucNa w&wnStr.na N&st atwi&Ns.a- poni&waF
wystSpuN& tu ki'ka ni&toFsa0yc r&.u'tatAw pr.y od0i&nnyc wy$orac- co o.nac.a- iF
d&cyduNQc siS na .atrudni&ni& w 6owy0 1orku- Gar&n 0oga u.yskaP N&d&n c.y dwa r&.u'taty-
ktAryc $y ni& osiQgnSa- gdy$y pr.yNSa innQ pracS,
(r.ypuOP0y- F& wi&d.i&'iO0y- iF Gar&n pod&N0uNQc pracS w r&k'a0i&- odr.ucia o+&rtS
nauc.ania istorii w wi&Nski&N s.ko'& Or&dni&N w Wyo0ing, 6i& $yo$y trudno dowi&d.i&P siS-
d'ac.&go wy$raa pracS waOni& w r&k'a0i&- poni&waF wy$i&raNQc NQ- 0oga osiQgnQP wi&'& .
t&go- c.&go $y ni& u.yskaa- pr.yN0uNQc posadS nauc.yci&'a C poc.Qt&k kari&ry w r&k'a0i&-
0i&s.kani& w duFy0 0i&Oci&- '&ps.a paca @patr. ryP, 5,34, W t&N sytuacNi .aistniao$y wi&'&
ni&toFsa0yc r&.u'tatAw w ra0ac tyc dwu d.iaa/, (r.ypuOP0y N&dnak- iF dowi&d.i&'iO0y
siS- F& Gar&n .awS.ia swAN wy$Ar do dwAc opcNi= a4 pracy w %ook :E0 )d*&rtising )g&ncy-
ktAra sp&cNa'i.uN& siS w r&k'a0owaniu papi&rosAw5 $4 pracy w %&p :E0 )g&ncy-
sp&cNa'i.uNQc&N siS w r&k'a0owaniu suF$y pu$'ic.n&N w c&'u pr.yciQgniScia 'ud.i
.aangaFowanyc w ks.tatowani& .acowa/ spr.yNaNQcyc .drowiu, 9owi&d.i&'iO0y siS
da'&N- iF w o$u pr.ypadkac paca N&st taka sa0a i sQ t& sa0& 0oF'iwoOci doskona'&nia, 1&O'i
dowi&0y siS- iF Gar&n pr.yNSa pracS w %&p :E0 )g&ncy- wAwc.as 0oF&0y $yP $ard.i&N
p&wni powodu- d'a ktAr&go dokonaa taki&go waOni& wy$oru- poni&waF wystSpuN& tu ty'ko
N&d&n ni&toFsa0y r&.u'tat 0iSd.y dwi&0a opcNa0i= o$s.ar sp&cNa'i.acNi, DAwiQc wyraXni&-
Gar&n wo'i pracowaP w r&k'a0i& suF$y pu$'ic.n&N niF pr.y r&k'a0i& papi&rosAw,
r&.u'taty ni&toFsa0&= kons&kw&ncN& okr&O'on&go pr.&$i&gu d.iaania- ktAr& ni& 0ogo$y
wystQpiP pr.y a't&rnatywny0 d.iaaniu
R:7;0A 5.@. Rola rez%ltatw nieto*samych. D&y l%&zie je&nym &zia$aniem mo#' %zyska+
wiele z te#o, cze#o nie mo#' osi'#n'+ poprzez &zia$anie alternatywne, wwczas mo*e by+
tr%&no stwier&zi+, &lacze#o post'pili w$a.nie tak, a nie inaczej >zobacz lew' stron rycinyA.
0atomiast, #&y istnieje niewiele rez%ltatw nieto*samych ) #&y l%&zie je&nym &zia$aniem
mo#' %zyska+ bar&zo ma$o te#o, cze#o nie mo#' osi'#n'+ w inny sposb ) wte&y $atwiejsze
jest &okonanie atryb%cji wewntrznej
R:7;0A 5.6. =zac%nki l%&zi &otycz'ce towarzysko.ci osoby staraj'cej si o prac w
charakterze astrona%ty l%b cz$onka za$o#i $o&zi po&wo&nej. H%&zie &okon%j' najbar&ziej
kra/cowych ocen, #&y zabie#aj'cy o prac zachow%je si w sposb niez#o&ny z jej
wymo#ami, a wic #&y je#o sposb bycia jest %kier%nkowany na zewn'trz po&czas stara/ o
prac astrona%ty >zobacz lewy kraniec wykres%A, b'&( &o wewn'trz, #&y chce pozyska+ prac
po&wo&niaka >zobacz prawy kraniec wykres%A. D&y staraj'cy si o prac postp%je z#o&nie z
tym, co stanowi jej wym#, wwczas tr%&no stwier&zi+, jak' osob' jest napraw&
>zaczerpnito zF ones, Da2is, Der#en, 3?O3A
?y poka.aP- w Naki sposA$ 'ud.i& dokonuNQ atry$ucNi opart&N na r&.u'tatac ni&toFsa0yc-
Edward 1on&s- G&it 9a*is i G&nn&t 2&rg&n @1"614 nagra'i dwa wywiady . u$i&gaNQcy0i siS
o pracS, W N&dny0 . nic oso$a staraa siS o pracS astronauty- a w drugi0 C c.onka .aogi
od.i podwodn&N, W o$u nagranyc ro.0owac .a$i&gaNQcy o pracS odpowiada a'$o tak- F&
odpowiadao to do$r.& wy0ogo0 .wiQ.any0 . ty0 .awod&0- a'$o t&F tak- iF taki&go
dopasowania ni& $yo, 6a pr.ykad w N&dny0 . wywiadAw podkr&O'a swoNQ .do'noOP do
pracy . inny0i ora. sw& uspo&c.ni&ni& i atwoOP wspAFycia, T& na .&wnQtr. uki&runkowan&
c&cy do$r.& wspAgray . .awod&0 podwodniaka @gd.i& pracuN& siS wOrAd innyc w
ogranic.on&N pr.&str.&ni4, W drugi0 wywiad.i& akc&ntowa upodo$ani& do d.iaa/ w
sa0otnoOci- swQ ni&.a'&FnoOP itd, T& do w&wnQtr. ski&rowan& c&cy odpowiaday pracy
astronauty, @W c.asi& wc.&sn&N +a.y progra0u $ada/ kos0ic.nyc astronauci $y'i wysyani w
pr.&str.&/ sa0otni&4, ?adani wi&d.i&'i o ty0- F& staraNQcyc siS o pracS poinstruowano- a$y
0Awi'i ws.ystko to- co w&dug nic 0oF& 0i&P wpyw na prowad.Qc&go wywiad i .ap&wniP
u.yskani& .atrudni&nia- naw&t gdy$y to wy0agao ka0stwa,
1ak 0oFna .o$ac.yP na rycini& 5,#- $adani +or0uowa'i wiSc&N waOciwyc wnioskAw- gdy
odpowi&d.i staraNQc&go siS o pracS ni& odpowiaday N&N typowi, 1ako $ard.i&N nastawiony
spo&c.ni& $y spostr.&gany wAwc.aski&dy .a$i&ga o pracS astronauty- .acowuNQc siS w
sposA$ uki&runkowany na .&wnQtr.- a Nako 0ni&N nastawiony spo&c.ni& wt&dy- gdy
.acowywa siS . r&.&rwQ- staraNQc siS o pracS podwodniaka, 9'ac.&goW 2dy pos.ukuNQcy
pracy pr.&dstawia si&$i& Nako oso$S- ktAra sp&nia N&N wy0ogi- 0oF& siS .acowywaP
dwoNako= poka.aP si&$i& prawd.iwi& 'u$ udawaP- F& N&st takQ waOni& oso$Q, B.nac.a to
u.yskani& pr.ynaN0ni&N dwu ni&toFsa0yc r&.u'tatAw ora. trudnoOci w okr&O'&niu- ktAry .
nic r.&c.ywiOci& $y wyniki&0 dan&go d.iaania, 6ato0iast- gdy pr&.&ntuN& waOciwoOci-
ktAr& ni& odpowiadaNQ dan&N pracy- 0oF& prA$owaP .ro$iP ty'ko N&dno= .apr&.&ntowaP siS
Nako ktoO- ki0 r.&c.ywiOci& N&st @poni&waF 0oF& $yP p&wi&n- F& w t&N sytuacNi ni& u.yska
pracy4, WystSpuN& tu ty'ko N&d&n ni&toFsa0y r&.u'tat w wy$or.& d.iaania dan&N oso$y5 stQd
atwo N&st okr&O'iP- d'ac.&go to .ro$ia,
Ho'a oc.&kiwa/, W&dug 1on&sa @1""04 wystSpuN& rAwni&F inny rod.aN in+or0acNi- ktAry
'ud.i& $iorQ pod uwagS- dokonuNQc Qtry$ucNi, (r.&$i&g d.iaania 0oF& ni& .awi&raP in+or0acNi
naw&t wAwc.as- gdy o$&N0uN& ty'ko ni&'ic.n& ni&toFsa0& r&.u'taty- poni&waF kaFdy .ro$i$y
to sa0o, WrAP0y do pr.ykadu . Gar&n, (r.ypuOP0y- F& wi&0y- iF dokonywaa wy$oru
0iSd.y dwi&0a prawi& id&ntyc.ny0i propo.ycNa0i- . tQ N&dyni& rAFnicQ- F& paca .a N&dnQ
wynosia 50 tysiScy do'arAw roc.ni&- nato0iast .a drugQ 10 tysiScy, (oni&waF wystSpuN& tu
ty'ko N&d&n ni&toFsa0y r&.u'tat- Naki0 N&st wysokoOP pacy- to powinniO0y . atwoOciQ
dokonaP p&wn&N w&wnStr.n&N Qtry$ucNi dotyc.Qc&N Gar&n- gdy siS dowi&0y- iF wy$raa ona
pracS '&pi&N patnQ, )'& c.y r.&c.ywiOci&W Tak naprawdS- ni& dowi&d.i&'iO0y siS o Gar&n
prawi& nic- poni&waF kaFdy .ro$i$y to sa0o, WiSc&N dowiaduN&0y siS o innyc wAwc.as-
gdy ni&toFsa0& r&.u'taty sQ c.y0O- co ni& kaFdy $y wy$ra do r&a'i.acNi, 2dy$y Gar&n- na
pr.ykad- wy$raa pracS .a 10 tysiScy do'arAw roc.ni&- to taki& d.iaani& $yo$y
ni&oc.&kiwan&- taka od0i&nnoOP .aO w stosunku do t&go- co .ro$ia$y wiSks.oOP 'ud.i-
po.wo'ia$y na0 wi&'& siS o ni&N dowi&d.i&P,
oczekiwania oparte na kategoriiF oczekiwania &otycz'ce l%&zi, baz%j'ce na cechach #r%py,
&o ktrych te osoby przynale*', na przyk$a& oczekiwanie, *e kto. kocha cho&zi+ na przyjcia,
poniewa* nale*y &o towarzystwa mi$o.nikw przyj+ l%b *e/skie#o k$ka st%&enckie#o
oczekiwania oparte na obiekcieF oczekiwania wobec jakiej. osoby, baz%j'ce na jej
wcze.niejszych &zia$aniach, takie jak oczekiwanie, *e kto. w czasie wakacji pj&zie na pla*,
poniewa* zwykle cho&zi$ na pla* w przesz$o.ci
Da0y .at&0 do c.yni&nia . dwo0a typa0i oc.&kiwa/= oc.&kiwania0i oparty0i na kat&gorii
i oc.&kiwania0i oparty0i na oso$i& @1on&s- Dc2i''is- 1"764, Ocze&i$ania oparte na
&ategorii odnos.Q siS do oc.&kiwa/ wo$&c 'ud.i- +or0uowanyc na podstawi& ic
pr.yna'&FnoOci grupow&N, 2dy$y ci powi&d.iano- F& Dick 1agg&r uko/c.y Tondon Scoo'
o+ Econo0ics- uc.&'niS $ard.o pr&stiFowQ- to $y$yO $ard.o .du0iony- poni&waF ni& N&st to
typow& wyks.tac&ni& c.y .acowani& gwia.dy rocka, Ocze&i$ania oparte na o"ie&cie
odnos.Q siS do .acowa/- Nakic spod.i&was. siS po dan&N oso$i&- .naNQc N&N d.iaania w
pr.&s.oOci, 2dy$y Dadonna .woaa kon+&r&ncNS prasowQ i o.naN0ia- F& wi&r.y- iF s&ks-
go'i.na i rock and ro'i to wy0ysy s.atana- $y$yO .du0iony- poni&waF . p&wnoOciQ ni& $ya
to N&N postawa w pr.&s.oOci, W o$u pr.ypadkac s+or0uowa$yO rac.&N wnios&k
kor&sponduNQcy . ty0i d.iaania0i- .akadaNQc- F& .acowani& Dicka 1agg&ra i Dadonny
odpowiada ic dyspo.ycNo0,
Tak wiSc- .godni& . t&oriQ wnioskowania . c.ynnikAw towar.ys.Qcyc- dokonywani&
atry$ucNi pr.ypo0ina pracS d&t&ktywa, 2dy prA$uN&0y wyd&dukowaP- d'ac.&go ktoO
.acowuN& siS w okr&O'ony sposA$- s.uka0y c&'Aw- ktAr& dana oso$a 0oga$y cci&P
osiQgnQP @r&.u'taty d.iaania4, H&dukuN&0y 'ic.$S 0oF'iwoOci $adaNQc- co 0oga$y u.yskaP-
.acowuNQc siS inac.&N @1on&s- 1""05 6&wtson- 1"7#4, ?i&r.&0y takF& pod uwagS nas.&
oc.&kiwania- F& 'ud.i& .ro$iQ to- co NuF ro$i'i wc.&Oni&N= d.iaania ni&oc.&kiwan& sQ .nac.ni&
$ard.i&N in+or0uNQc& niF t&- ktAr& sQ .godn& . owy0i oc.&kiwania0i,
Model $sp'z!ienno#ci+ atry"c(e $e$n*trzne przeci$ atry"c(o! ze$n*trzny!
model wsp!zmiennociF koncepcja, we&$%# ktrej &okon%jemy atryb%cji przyczynowych
&otycz'cych zachowania jakiej. osoby na po&stawie obserwacji 8aktw, ktre zmieniaj' si
wraz z jej zachowaniem ) na przyk$a&, jak &alece czyj. taniec staje si niez&arny tylko
wwczas, #&y ta/czy z tym, a nie innym partnerem
%aro'd G&''&y @1"674 pr.yNQ ni&co od0i&nn& pod&NOci&- +or0uuNQc wasnQ t&oriS atry$ucNi,
(odc.as gdy 1on&s i 9a*is @1"654 konc&ntrowa'i siS na in+or0acNi- . ktAr&N kor.ysta0y-
twor.Qc atry$ucN& dotyc.QcQ dyspo.ycNi @w&wnStr.nQ4- to G&''&y @1"674 .aNQ siS pi&rws.y0
kroki&0 w proc&si& spostr.&gania spo&c.n&go C w Naki sposA$ 'ud.i& d&cyduNQ- c.y
poc.yniP w&wnStr.nQ c.y t&F .&wnStr.nQ atry$ucN&, Go'&Nna rAFnica 0iSd.y ty0i dwi&0a
t&oria0i po'&ga na ty0- F& o i'& t&oria wnioskowania . c.ynnikAw towar.ys.Qcyc stosuN& siS
do poN&dync.&N o$s&rwacNi .acowania @np, twAN pr.yNaci&' ni& cc& ci poFyc.yP sa0ocodu4-
o ty'& 0od&' wspAt.0i&nnoOci G&''&ya @1"674 stosuN& siS do wi&'okrotnyc pr.&NawAw
.acowania- ktAr& powtar.aNQ siS w c.asi& i w rAFnyc sytuacNac @np, c.y twAN .naNo0y NuF
ki&dyO w pr.&s.oOci ni& ccia ci poFyc.yP sa0ocoduW C.y poFyc.a go inny0W C.y
rAwni&F ni& 'u$i poFyc.aP ci innyc r.&c.yW4,
G&''&y .akada @tak Nak pr.&d ni0 %&id&r4- iF twor.Qc atry$ucN&- .$i&ra0y in+or0acNS- ktAra
po0oF& na0 w.$ogaciP osQd, W&dug G&''&ya dan&- ktAr& u.yskuN&0y- dotyc.Q t&go- w Naki
sposA$ c.yN&O .acowani& wspA.0i&nia siS wra. .& .0iana0i c.asu- 0i&Nsca- osA$- ktAr&
d.iaaNQ i rAFnyc o$i&ktAw d.iaania, 9.iSki odkryciu wspA.0i&nnoOci w 'ud.ki0
.acowaniu @np, twAN pr.yNaci&' ni& poFyc.a sa0ocodu niko0u . twoic .naNo0yc-
nato0iast $ard.o cStni& poFyc.a go inny04 0oF&0y w.$ogaciP swAN sQd o pr.yc.ynac
c.yN&goO .acowania,
Dlacze#o ohn &epta$ Mary po no#ach,
H%&zie s' sk$onni &o tworzenia a tryb%cj i wewntrznych ) &otycz'cych cech ohna ) je.li
wi&z' zachowanie maj'ceF
) nisk' z#o&no.+F ohn jest je&ynym, ktry &epcze Mary po no#ach!
) nisk' wybirczo.+F ohn &epcze po no#ach wszystkim kobietom, #&y z nimi ta/czy!
) wysok' zwarto.+F ohn &epcze Mary po no#ach zawsze, #&y z ni' ta/czy.
H%&zie b&' przyp%szcza+, i* ma to jaki. zwi'zek z Mary >&okon%j' atryb%cji zewntrznejA,
#&y obserw%j' zachowanie maj'ceF
) wysok' z#o&no.+F ka*&y, kto ta/czy z Mary, &epcze jej po no#ach!
) wysok' wybirczo.+F ta/cz'c z innymi kobietami, ohn nie ka*&ej &epcze po no#ach!
) wysok' zwarto.+F ohn zawsze &epcze Mary po no#ach, #&y z ni' ta/czy.
H%&zie b&' przyp%szcza+, i* jest co. szcze#lne#o w tych specy8icznych war%nkach, #&y
ohn &epcze Mary po no#ach, je.li jest to zachowanie maj'ceF
) wysok' l%b nisk' z#o&no.+!
) wysok' l%b nisk' wybirczo.+!
) nisk' spjno.+F to je&yny raz, #&y ohn &epta$ Mary po no#ach.
Mo&el wsp$zale*no.ci. Dlacze#o ohn na&epn'$ Mary na no#, -y rozstrzy#n'+, czy
zachowanie by$o spowo&owane przez czynniki wewntrzne, nale*'ce &o &yspozycji osoby, czy
te* przez zewntrzne, zale*ne o& syt%acji, l%&zie stos%j' zasa& z#o&nej, wybirczej l%b
spjnej in8ormacji.
1aki rod.aN in+or0acNi $ada0y podc.as +or0uowania atry$ucNi- $y stwi&rd.iP- c.y wystSpuN&
wspA.0i&nnoOPW G&''&y @1"674 twi&rd.i- F& dotyc.y to tr.&c istotnyc asp&ktAw in+or0acNi=
.godnoOci- wy$iArc.oOci i spANnoOci, SprA$uN0y N& okr&O'iP- podaNQc pr.ykady, 1&st&O na
pr.yNSciu i wid.is. 1ona potykaNQc&go siS i 0y'Qc&go krok- gdy ta/c.y . Dary, Wyg'Qda on
doOP .a$awni&5 C ou- N&s.c.& ra. C .nowu nad&pnQ na N&N nogS, ?&. Fadn&go Owiado0&go
wysiku . tw&N strony stawias. atry$ucyNn& pytani&= 9'ac.&go 1on potyka siS- 0y'i krok- i
nad&ptuN& Dary na $utyW C.y N&st to coO- co wiQF& siS . 1on&0 c.y rac.&N . sytuacNQ wokAW
zgodno in)ormacjiF in8ormacja &otycz'ca te#o, w jakim stopni% inni l%&zie zachow%j' si
wobec tych samych bo&(cw tak samo, jak to czyni aktor
wybi!rczo in)ormacjiF in8ormacja mwi'ca o tym, &o jakie#o stopnia &any aktor
zachow%je si w ten sam sposb wobec r*nych
sp!jno in)ormacjiF in8ormacja mwi'ca o stopni%, w jakim zachowanie jakie#o. aktora
wobec okre.lone#o bo&(ca jest takie samo mimo %p$yw% czas% i innych
(r.yNr.yN0y siS o$&cni&- Nakic odpowi&d.i na to pytani& 0oFna siS spod.i&waP w&dug
0od&'u wspA.0i&nnoOci G&''&ya @1"674, ZgodnoOP in+or0acNi dotyc.y .acowania innyc
osA$ wo$&c t&go sa0&go $odXca C w ty0 pr.ypadku odnosi siS to do Dary, C.y inni
0SFc.yXni ta/c.Qc . Dary- rAwni&F 0y'Q siS i potykaNQW Wy$iArc.oOP in+or0acNi odnosi siS
do t&go- Nak aktor @c.y'i oso$a- ktAr&N .acowani& stara0y siS wyNaOniP4 r&aguN& na inn&
$odXc&, C.y 1on 0y'i siS i p'Qc.&- ta/c.Qc . inny0i ko$i&ta0iW SpANnoOP in+or0acNi wiQF&
siS . c.Sstot'iwoOciQ- . NakQ .acowania 0iSd.y ty0i sa0y0i aktora0i i pod wpyw&0 tyc
sa0yc $odXcAw powtar.aNQ siS w c.asi& i w oko'ic.noOciac, C.y 1on 0y'i siS .a kaFdy0
ra.&0- gdy ta/c.y . DaryW C.y 0y'i siS- ta/c.Qc . niQ na rAFnyc pr.yNSciac i pr.y rAFny0
rod.aNu 0u.ykiW
Zgodni& . t&oriQ G&''&ya N&dno.nac.na atry$ucNa 0oF& $yP dokonana wAwc.as- gdy t& tr.y
XrAda in+or0acNi .oFQ siS na N&d&n . dwu rAFnyc w.orcAw, )try$ucNi w&wnStr.n&N
@twi&rd.&nia- iF .acowani& .ostao spowodowan& c.y0O- co N&st .wiQ.an& . 1on&04
dokonuN&0y- gdy .godnoOP i wy$iArc.oOP d.iaania sQ niski&- '&c. N&go spANnoOP N&st wysoka
@pr.ykad na s, popr.&dni&N4, (od.i&'i'i$yO0y pr.&konani&- F& 1on p'Qc.& siS w ta/cu-
poni&waF N&st ni&.darny0 tanc&r.&0- gdy$y nikt inny ni& ta/c.y tak . Dary ora. wAwc.as-
gdy$y 1on X'& ta/c.y rAwni&F . inny0i ko$i&ta0i- a takF& .a kaFdy0 ra.&0- gdy ta/c.y .
Dary, )try$ucNi .&wnStr.n&N @w ty0 pr.ypadku odnos.Qc&N siS do Dary4 dokonuN&0y- gdy
.godnoOP- wy$iArc.oOP i spANnoOP sQ wysoki&, Wr&s.ci&- gdy .godnoOP N&st niska- ni&
0oF&0y s+or0uowaP N&dno.nac.ni& w&wnStr.n&N 'u$ .&wnStr.n&N atry$ucNi i wAwc.as
uci&ka0y siS do s.c.&gA'n&go rod.aNu atry$ucNi .&wnStr.n&N C atry$ucNi sytuacyNn&N
wnioskuNQc- F& 1on potyka siS w ta/cu . powodu NakicO sp&cy+ic.nyc c.ynnikAw
.wiQ.anyc . ty0i konkr&tny0i oko'ic.noOcia0i- taki0i Nak na pr.ykad 0okr& p'a0y na
parki&ci&,
ZarAwno t&oria wnioskowania . c.ynnikAw towar.ys.Qcyc- Nak i 0od&' wspA.0i&nnoOci
.akadaNQ- F& 'ud.i& dokonuNQ atry$ucNi pr.yc.ynowyc w racNona'ny- 'ogic.ny sposA$,
B$s&rwuN&0y pr.&sanki taki&- Nak wy$iArc.oOP d.iaania- a nastSpni& wyciQga0y wnios&k
wyNaOniaNQcy- d'ac.&go ta oso$a postQpia tak- Nak postQpia, ?adania potwi&rd.iy- F& c.Ssto
dokonuN&0y atry$ucNi w sposA$ .godny . 0od&'a0i 1on&sa i 9a*isa @1"654 ora. G&''&ya
@1"674 @>ost&r'ing- 1"8"5 %a.&'wood- B'son- 1"865 %&wston&- 1aspars- 1"875 DaNor- 1"805
Hu$'&- >&'d0an- 1"765 Zuck&r0an- 1"784,
T&s'i& Dc)rtur @1"724 pr.&dstawiaa $adany0 opisy taki&go- podo$n&go Nak w nas.y0
pr.ykad.i&- .acowania @np, U1on nad&pnQ w ta/cu Dary na nogSV4 wra. . in+or0acNQ o
wy$iArc.oOci- spANnoOci i .godnoOci t&go .acowania- w&dug pod.iau pr.&dstawion&go w
pr.ykad.i& na popr.&dni&N stroni&- i prosia o atry$ucNS pr.yc.yn ow&go .acowania,
Stwi&rd.ia- F&- g&n&ra'ni&- $adani dokonuNQ atry$ucNi w&wnStr.n&N- .&wnStr.n&N 'u$
sytuacyNn&N- gdy t& tr.y typy in+or0acNi ukadaNQ siS w& w.or.&c .godny . pr.&widywania0i
t&orii G&''&ya, 6ato0iast odkrya rAwni&F p&wnQ 'ukS= $adani ni& kor.ysta'i . in+or0acNi
dotyc.Qc&N .godnoOci w taki0 stopniu- Nak to pr.&widuN& t&oria G&''&ya5 w twor.&niu
atry$ucNi $ard.i&N po'&ga'i na spANnoOci i wy$iArc.oOci in+or0acNi,
(odsu0owuNQc- .arAwno t&oria wnioskowania . c.ynnikAw towar.ys.Qcyc- Nak i 0od&'
wspA.0i&nnoOci pr.&dstawiaNQ 'ud.i Nako pro+&sNona'nyc d&t&ktywAw- wywod.Qcyc
pr.yc.yny .acowania tak syst&0atyc.ni& i 'ogic.ni&- Nak .ro$i$y to S&r'ock %o'0&s, W
trakci& $ada/ stwi&rd.ono- F&- pr.ynaN0ni&N w p&wnyc warunkac- 'ud.i& tak waOni&
postSpuNQ, 1&dnak- Nak wska.a'iO0y w ro.d.iaac 3 i #- ni& .aws.& u.yskuN&0y w t&n sposA$
naN$ard.i&N dokadn& c.y racNona'n& pr.&sanki do s+or0uowania osQdu o innyc, C.as&0
.ni&ks.taca0y in+or0acNS- $y ni& .$ur.yP sw&N sa0ooc&ny, Inny0 ra.&0 posuguN&0y siS
swoisty0i skrAta0i po.nawc.y0i- ktAr&- coP po0ocn&- 0ogQ N&dnak twor.yP ni&ad&kwatn&
o$ra.y @patr. ro.d., #4, C.y to sa0o dotyc.y wnioskowania suFQc&go wyNaOnianiu- d'ac.&go
inni ro$iQ to- co ro$iQW B$&cni& sprA$uN&0y wyka.aP- F& w p&wnyc warunkac dokonuNQc
atry$ucNi- stosuN&0y skrAty po.nawc.&,
Stoso$anie s&r't'$ pozna$czych podczas do&ony$ania atry"c(i
Stoso$anie sche!at'$ i teorii
ZwrAci&O .ap&wn& uwagS- iF $adani& pr.&prowad.on& pr.&. Dc)rtur- t&stuNQc& 0od&'
wspA.0i&nnoOci- $yo pod N&dny0 w.g'Sd&0 0ao podo$n& do sytuacNi cod.i&nn&go Fycia=
$adany0 dostarc.ono s.c.&gAow& opisy warunkAw- w ktAryc to .acowani& siS poNawio-
$&. wy0agania sa0od.i&'n&go ic okr&O'&nia, (odano na pr.ykad- Nak c.Ssto 1on d&pta
partn&rc& po nogac, Hod.i siS pytani& o to- Nak dokadni& 'ud.i& spostr.&gaNQ
wspA.a'&FnoOci 0iSd.y .0i&nny0i okr&O'aNQcy0i na pr.ykad c.SstoOP- . NakQ 1on potyka
siS w ta/cu . rAFny0i partn&rka0i,
1ak so$i& pr.ypo0inas.- pytani& to postawi'iO0y w ro.d.ia'& #, 1&st&O0y .up&ni& do$r.y w
spostr.&ganiu wspA.a'&FnoOci 0iSd.y .0i&nny0i C po.a sytuacNa0i- gdy 0a0y si'ni&
d.iaaNQc& sc&0aty 'u$ t&ori& sug&ruNQc&- Naki& winny $yP t& wspA.0i&nnoOci, 2dy
dysponuN&0y t&oriQ- w 0yO' ktAr&N dwi& .0i&nn& sQ powiQ.an&- wAwc.as 0a0y skonnoOP do
spostr.&gania ic Nako takic waOni&- naw&t N&O'i tak ni& N&st @Cap0an- Cap0an- 1"674, 6a
pr.ykad- N&O'i N&st&O0y 0ocno pr.&konani- iF 1on N&st wi&'ki0 ni&.darQ- to $Sd.i&0y
pr.ywoywaP so$i& ws.ystki& t& pr.ypadki- w ktAryc d&pta partn&rko0 po nogac i potyka
siS w ta/cu- naw&t gdy$y ni& $y gors.y0 tanc&r.&0 od innyc, Tak wiSc w cod.i&nny0
Fyciu- gdy dokonuN&0y atry$ucNi pr.yc.ynowyc- po.wa'a0y docod.iP do gosu nas.y0
sc&0ato0 i w t&n sposA$ podtr.y0uN&0y t&- ktAryc oc.&kiwa'iO0y @np, UZo$ac.- N&st
dokadni& tak- Nak 0yO'a&0 C 1on to ni&.darny tanc&r.V5 6is$&t- Wi'son- 1"774, Ta
prawidowoOP dotyc.y .arAwno t&go pr.ypadku- Nak i nas.&go wnioskowania wyNaOniaNQc&go
.acowani&, Taki sposA$ postSpowania N&st $ard.o ro.pows.&cniony- pr.ynaN0ni&N w
ku'turac .acodnic= .asada- iF ro$i0y to- co ro$i0y- poni&waF taki0i waOni& N&st&O0y- a
ni& d'at&go- F& do taki&go .acowania .0us.a nas sytuacNa- w Naki&N siS .naNduN&0y, 6a.wano
to podsta$o$y! "*de! atry"c(i,
Podsta$o$y ")d atry"c(i+ ldzie (a&o psychologo$ie oso"o$o#ci
1uF wc.&Oni&N ud&r.yo nas- Nak atwo 'ud.i& potra+iQ uwi&r.yP w +ikcNS +i'0Aw 'u$ s.tuk
t&atra'nyc, 2d.i&O w gS$i wi&0y- iF sQ to aktor.y i aktorki r&cytuNQcy wyuc.on& na pa0iSP
kw&sti&, 2dy N&dnak na ko/cu +inaow&go aktu wid.i0y GrA'a Tira nad cia&0 Gord&'ii i
sys.y0y N&go $o'&sny pac.- to ni& 0yO'i0y= UBc- t&n aktor ro$i to- poni&waF paci 0u siS
.a ro'S w s.tuc& S.&kspira- a to waOni& kaF& 0u .ro$iP sc&narius.V, Wid.i0y krA'a
pr.&p&nion&go $A'&0 i odcod.Qc&go od .0ysAw . powodu utraty cAr&k i krA'&stwa i 0oF&
naw&t wra. . ni0 roni0y .y,
podstawowy bd atrybucjiF ten&encja &o przeceniania czynnikw wewntrznych
przynale*nych &o &yspozycji, a nie&ocenianie roli syt%acji
C.as&0 ta t&nd&ncNa do spostr.&gania aktorAw Nako 'ud.i- ktAryc pr.&dstawiaNQ- 0a .a$awn&
kons&kw&ncN&, Gi&dy Ho$&rt _oung gra 0i&go- opi&ku/c.&go '&kar.a w t&'&wi.yNny0
s&ria'u UDarcus W&'$yV- w cod.i&nn&N poc.ci& otr.y0ywa 'isty od swyc +anAw-
s.c.&gAowo opisuNQcyc sw& +i.yc.n& do'&g'iwoOci- . proO$Q o poradS '&karskQ, DoF&0y
parskaP O0i&c&0 na taki a$surd- N&dnak po0yO' o swoic r&akcNac na +i'0y i s.tuki
t&atra'n&, C.y po o$&Nr.&niu +i'0u TaksAwkar. po.ostawi$yO Ho$&rta 9& 6iro sa0&go .
twoNQ nasto'&tniQ cArkQW I'u . nas 0iao suc& oc.y- ki&dy w C.uyc sAwkac 9&$ra Wing&r
u0i&raNQc na raka- F&gnaa siS .& swoi0i d.i&P0iW
6o tak- 0oF&s. powi&d.i&P- powstr.y0uN&0y siS od ni&wiary- og'QdaNQc +i'0 c.y s.tukS-
poni&waF w t&n sposA$ .wiSks.a0y sw& .adowo'&ni&, 1&st N&dnak Nasn&- iF ni& N&st to
.Nawisko- ktAr& wiSks.oOP . nas potra+i atwo kontro'owaP, 2dy og'Qda0y s.c.&gA'ni&
w.rus.aNQcQ r&k'a0S t&'&wi.yNnQ Nak ta- gd.i& oNci&c og'Qda ro.wAN sw&N cArki C od
ni&0ow'Sctwa popr.&. 'ata s.ko'n& do dorosoOci C prowad.Qc NQ w ko/cu do O'u$u- to
wi&0y- F& prA$uN& siS 0anipu'owaP nas.y0i &0ocNa0i po to- $yO0y wykupi'i u$&.pi&c.&ni&
'u$ dugot&r0inow& usugi, 6i&0ni&N nada' 0oF& $yP trudno ni& spostr.&gaP aktorAw Nako
r.&c.ywistyc 'ud.i- ktAr.y naprawdS wi&r.Q w to- co 0AwiQ- i po.ostaP na to o$oNStny0
&0ocNona'ni&, 1&st to N&d&n . powodAw- d'a ktAryc r&k'a0y Tast&r:s Coic& i papi&rosAw
?&nson i %&dg&s- o0Awion& na poc.Qtku t&go ro.d.iau- sQ tak skut&c.n&,
SQ to pr.ykady ro.pows.&cnion&N- +unda0&nta'n&N .asady- ktArQ wiSks.oOP . nas stosuN& w
ana'i.i& pr.yc.yn 'ud.ki&go .acowania= .akada0y- iF 'ud.i& c.yniQ tak- a ni& inac.&N-
poni&waF sQ tacy waOni&- a ni& d'at&go- F& okr&O'a ic sytuacNa $QdX p&niona +unkcNa @0SFa-
0atki- pro+&sora- stud&nta4, 1&st&O0y 0ocno nastawi&ni na dostr.&gani& .wiQ.ku 0iSd.y
d.iaani&0 'ud.i a ty0- co naprawdS 0yO'Q 'u$ c.uNQ- naw&t gdy N&st oc.ywist&- F&
.acowani& .ostao .d&t&r0inowan& pr.&. sytuacNS, W t&n sposA$ $ard.i&N pr.ypo0ina0y
psyco'ogAw oso$owoOci- ktAr.y spostr.&gaNQ .acowani& Nako wywod.Qc& siS .
w&wnStr.nyc dyspo.ycNi i c&c- niF psyco'ogAw spo&c.nyc- ktAr.y konc&ntruNQ uwagS na
.wiQ.ku sytuacNi spo&c.nyc . .acowani&0, Ta skonnoOP N&st na ty'& ro.pows.&cniona- F&
psyco'og spo&c.ny- T&& Hoss @1"774- na.wa NQ podstawowy0 $Sd&0 atry$ucNi @%&id&r-
1"585 1on&s- 1""04,
Istni&N& wi&'& &0piryc.nyc pr.ykadAw t&nd&ncNi do spostr.&gania .acowania Nako
od.wi&rci&d'&nia dyspo.ycNi c.y pr.&kona/- a ni& skutku oko'ic.noOci, 1on&s i %arris @1"674
poprosi'i stud&ntAw co''&g&:u o pr.&c.ytani& &s&Nu napisan&go pr.&. ic ko'&gAw- ktAry a'$o
popi&ra- a'$o pr.&ciwstawia siS r.Qdo0 >id&'a Castro na Gu$i& @.o$ac. ryP, 5,54, W N&dny0
pr.ypadku $adac.& 0Awi'i- F& autor 0oF& swo$odni& wypowiadaP siS .a 'u$ pr.&ciw-
uatwiaNQc oso$o0 $adany0 okr&O'&ni& prawd.iwyc odc.uP pis.Qc&go, 2dy$y wy$ra
argu0&ntacNS popi&raNQcQ Castro- to wyraXni& .nac.yo$y- F& sy0paty.uN& . Castro,
6ato0iast w drugi0 pr.ypadku stud&nci dowi&d.i&'i siS- F& autor ni& 0oF& swo$odni&
okr&O'iP sw&go stanowiska- poni&waF .ostao 0u nar.ucon& Nako oso$i& $iorQc&N ud.ia w
d&$aci&, Togic.ni& r.&c. $iorQc- gdy$yO0y wi&d.i&'i- iF ktoO ni& 0ia swo$odn&go wy$oru
t&0atu- wAwc.as ni& twi&rd.i'i$yO0y- F& pis.Qcy wi&r.y w to- co pis.&,
R:7;0A 5.5. "o&stawowy b$'& atryb%cji. 0awet #&y l%&zie wie&z', *e &ecyzja a%tora esej%
by$a wym%szona z zewn'trz >np. w war%nkach brak% wybor%A, zak$a&aj', i* to, co napisa$,
o&zwiercie&la je#o praw&ziwe opinie o 7astro. Kznacza to, *e &okon%j' atryb%cji
wewntrznej &otycz'cej zachowania >zaczerpnito zF ones, 1arris, 3?OJA
Co wiSc&N- $adani .arAwno w ty0 &ksp&ry0&nci&- Nak i w d.i&siQtkac innyc u.na'i- F& autor
naprawdS wi&r.y w to- co napisa- naw&t gdy $yo wiado0o- iF nar.ucono 0u stanowisko-
ktAr& 0ia wyra.iP, 1ak widaP na rycini& 5,5- 'ud.i& 0iarkuNQ ni&co sw& pr.ypus.c.&nia= ni&
wystQpia tak .nac.na rAFnica w s.acowaniu postawy autorAw w warunkac pro- i anty-
Castro- coP ciQg'& pr.yN0owano- F& tr&OP &s&Nu od.wi&rci&d'a prawd.iw& pog'Qdy autora,
(owstaN& pytani&- d'ac.&go ta t&nd&ncNa do wyNaOniania .acowania popr.&. dyspo.ycN& N&st
na.ywana podstawowy0 $Sd&0 atry$ucNi, 6i& o.nac.a to pr.&ci&F- iF atry$ucNa w&wnStr.na
@'ud.i& c.yniQ to- co c.yniQ- waOni& d'at&go- F& sQ tacy waOni&4 N&st $Sd&0, Istni&N& N&dnak
aF nadto dowodAw- iF sytuacN& spo&c.n& 0ogQ 0i&P .nac.ny wpyw na .acowani&- a w
r.&c.y sa0&N podstawowa wi&d.a- NakQ pr.ynosi psyco'ogia spo&c.na- 0Awi- F& wpyw t&n
N&st ni&.wyk'& si'ny, IstotQ podstawow&go $Sdu atry$ucNi N&st skonnoOP do ni&doc&niania
N&go siy podc.as wyNaOniania .acowania innyc, 6aw&t gdy N&go o$&cnoOP N&st oc.ywista-
Nak w &ksp&ry0&nci& 1A&sa T %arrisa @1"674- 'ud.i& utr.y0uNQ atry$ucNS w&wnStr.nQ @Hoss-
)0a$i'&- St&in0&t.- 1"774, CociaF w pr.ypadku dan&go .acowania 0oF& $yP trudno
okr&O'iP- c.y atry$ucNa w&wnStr.na N&st waOciwy0 postSpowani&0- to N&st oc.ywist&- F&
'ud.i& ni& doc&niaNQ siy wpywAw spo&c.nyc @.&wnStr.nyc4 @Hoss- 1"775 Hoss- 6is$&tt-
1""14,
0ie wybie#aj za *ywo.ci' swe#o wyobra*enia, lecz powie&zF Wyobra*enie, poczekaj na mnie
troch. "ozwl mi zobaczy+, czym jeste. i co reprezent%jesz.
) Epiktet, Rozmowy
Rola $yrazisto#ci spostrze:enio$e(, 9'ac.&go pop&nia0y podstawowy $Qd atry$ucNiW
1&dny0 . powodAw N&st- F& wyNaOniaNQc c.yN&O .acowani&- .wyk'& konc&ntruN&0y nas.Q
uwagS na oso$i&- a ni& na sytuacNi- atry$ucN& .aO podQFaNQ O'ad&0 uwagi @%&id&r- 1"585 1on&s-
6is$&tt- 1"714,
Tud.i& sQ wyra.iOci spostr.&F&niowo C sQ c.y0O- co nas.& oc.y i us.y .auwaFaNQ, 1ak
stwi&rd.i %&id&r @1"584- to- co .auwaFa0y- wydaN& siS ro.sQdnQ i 'ogic.nQ pr.yc.ynQ
.ao$s&rwowan&go .acowania, ?adania potwi&rd.iy wagS wyra.istoOci spostr.&F&niow&N-
s.c.&gA'ni& .aO &'&gancki& studiu0 t&go .Nawiska pr.&prowad.on& pr.&. S&''&y Tay'or i
Susan >isk& @1"754, 9wAc stud&ntAw prowad.io ro.0owS 0aNQcQ na c&'u ic w.aN&0n&
po.nani& siS, @W r.&c.ywistoOci o$aN $y'i wspApracownika0i &ksp&ry0&ntator&k i
prowad.i'i ro.0owS .godni& . okr&O'ony0 sc&narius.&04, W kaFd&N s&sNi $rao ud.ia s.&Ociu
r.&c.ywistyc $adanyc, Si&d.i&'i na pr.ypisanyc i0 0i&Nscac wokA ro.0awiaNQcyc
@patr. ryP, 5,64, 9wAc . nic si&d.iao po $okac aktorAw- d.iSki c.&0u wid.i&'i ic .
pro+i'u, (o dwAc o$s&rwatorAw si&d.iao . tyu .a kaFdy0 aktor&05 0og'i .at&0 wid.i&P ty
gowy N&dn&go- a twar. drugi&go, (o.wa'ao to wpywaP na to- ktAra oso$a $ya d'a $adan&go
naN'&pi&N widoc.na C to .aO $yo sprytnQ 0anipu'acNQ &ksp&ry0&nta'nQ,
R:7;0A 5.O. Manip%lowanie wyrazisto.ci' spostrze*eniow'. "okazano t% miejsca &wch
aktorw i sze.ci% ba&anych w eksperymencie Taylor i Iiske. -a&ani oceniali wp$yw ka*&e#o
aktora na przebie# rozmowy. Eksperymentatorki stwier&zi$y, *e aktora wi&ziane#o najpe$niej
oceniano jako o&#rywaj'ce#o #$wn' rol w rozmowie >zaczerpnito zF Taylor, Iiske, 3?J5A
R:7;0A 5.J. Wp$ywy wyrazisto.ci spostrze*eniowej. =' to wyniki szacowania roli ka*&e#o
aktora w okre.lani% tok% konwersacji. H%&zie s'&z', *e aktor, ktre#o najlepiej wi&zieli, mia$
najwikszy wp$yw na rozmow >zaczerpnito zF Taylor, Iiske, 3?J5A
(o sko/c.&niu ro.0owy- ktAr&N $y'i Owiadka0i- $adanyc pytano o tyc dwAc 0SFc.y.n C
na pr.ykad- kto prowad.i ro.0owS i kto wy$ra N&N t&0atW 1ak 0oF&s. .o$ac.yP na rycini&
5,7- oso$a wid.iana naN'&pi&N $ya tQ- ktArQ $adani spostr.&ga'i Nako d&cyduNQcQ o pr.&$i&gu
ro.0owy, CociaF ws.yscy o$s&rwator.y sys.&'i t&n sa0 dia'og- to rAFni'i siS w opiniac,
Ci- ktAr.y si&d.i&'i napr.&ciwko stud&nta )- twi&rd.i'i- F& to on pr.&wod.i ro.0owi& i
wy$ra N&N t&0at- podc.as gdy si&d.Qcy napr.&ciwko stud&nta ? uwaFa'i odwrotni&, Ci .aO-
ktAr.y N&dnakowo do$r.& wid.i&'i o$u- twi&rd.i'i- F& ro.0Awcy 0i&'i N&dnakowy wpyw na
pr.&$i&g dyskusNi,
%yrazisto#@ spostrze:enio$a- c.y inac.&N nas. w.rokowy punkt wid.&nia- po.wa'a
wyNaOniP pows.&cnoOP podstawow&go $Sdu atry$ucNi, Gonc&ntruN&0y nas.Q uwagS $ard.i&N
na 'ud.iac niF na sytuacNi i stQd ni&doc&niani& wpywu sytuacNi na .acowani&, 1&st to N&dnak
ty'ko N&dna strona 0&da'u, 9ruga wy0aga postawi&nia pytania= d'ac.&go na nas.& atry$ucN&
wywi&ra wpyw wyra.istoOP spostr.&F&niowaW 9'ac.&go prosty +akt- iF N&st&O0y
skonc&ntrowani na oso$i&- 0ia$y skoniP nas do wyo'$r.y0iania N&N .nac.&nia w
wyNaOnianiu pr.yc.yn postSpowania t&N oso$yW
wyrazisto spostrzeeniowaF in8ormacja, ktra sk%pia nasz' %wa#! l%&zie s' sk$onni
przecenia+ przyczynow' rol in8ormacji, ktra jest wyrazista spostrze*eniowe
WinowaNcQ N&st N&d&n .& skrAtAw po.nawc.yc- ktAr& o0Awi'iO0y w ro.d.ia'& #- 0ianowici&
&urystyka .akotwic.&nia3dostosowania, Zna0y pr.ykady- gdy oso$y wydaNQc& opiniS
ro.poc.ynay o$s&rwacNS . Naki0O punkt&0 odni&si&nia- a nastSpni& ni& kor.ystay . ni&go w
wystarc.aNQcy0 stopniu, (odstawowy $Qd atry$ucNi N&st innQ kons&kw&ncNQ ow&go skrAtu,
9okonuNQc atry$ucNi- 'ud.i& pr.yN0uNQ pr.&d0iot konc&ntracNi sw&N uwagi .a punkt startu,
2dy sys.y0y na pr.ykad- iF ktoO pr.&dstawia 0ocn& argu0&nty na r.&c. r&Fi0u Castro na
Gu$i&- to nas.y0 pi&rws.y0 odruc&0 N&st wyNaOni&ni& t&go .acowania w t&r0inac
dyspo.ycNi= UTa oso$a 0usi 0i&P radyka'n& pog'Qdy po'ityc.n&V, Wi&0y N&dnak- F& 0oF& ono
ni& wyNaOniaP ws.ystki&go, DoF&0y po0yO'&P= UZ drugi&N strony wi&0- iF 0usia .aNQP taki&
stanowiskoV i w t&n sposA$ $ard.i&N uw.g'SdniP wpyw sytuacNi na twor.&ni& atry$ucNi, 6a
pr.ykad w cytowany0 wc.&Oni&N &ksp&ry0&nci& 1on&sa i %arrisa @1"674 $adani .0i&ni'i w
p&wny0 stopniu sw& atry$ucN&- gdy dowi&d.i&'i siS- F& autor ni& 0Ag swo$odni& wy$raP
opcNi5 $y'i 0ni&N skonni do stwi&rd.&nia- iF &s&N od.wi&rci&d'a N&go pr.&konania- niF
wAwc.as- gdy wi&d.i&'i- F& 0Ag wy$i&raP, (ro$'&0 po'&ga na ty0- F& ni& dokona'i
wystarc.aNQc&N 0ody+ikacNi swyc osQdAw, 6aw&t gdy wiado0o $yo- F& autor ni& 0ia
wy$oru- to i tak nada' .akada'i- F& wi&r.y w to- co napisa- pr.ynaN0ni&N do p&wn&go
stopnia, 6i& odciS'i siS wystarc.aNQco od punktu .akotwic.&nia sw&N o$s&rwacNi- c.y'i od
po.ycNi .apr&.&ntowan&N w &s&Nu,
W konk'u.Ni 0oFna powi&d.i&P- F& twor.Qc atry$ucN&- c.yni0y to w dwAc &tapac @2i'$&rt-
1"8"5 1""15 1""34, Ho.poc.yna0y od w&wnStr.n&N atry$ucNi .akadaNQc- iF c.yN&O
.acowani& .ostao okr&O'on& ty0- co tkwi w sa0y0 c.owi&ku, 6astSpni& usiuN&0y
.0ody+ikowaP tS atry$ucN&- uw.g'SdniaNQc sytuacNS- w Naki&N .naNdowaa siS dana oso$a, 1ak
N&dnak .auwaFy'iO0y- ni& .aws.& 0ody+ikacNa w ty0 drugi0 &tapi& N&st wystarc.aNQca,
Int&r&suNQcQ i0p'ikacNQ t&go +aktu N&st to- F& podc.as wyNaOniania c.yN&goO .acowania- gdy
uwaga N&st ro.pros.ona- 0oF& do t&go drugi&go &tapu ni& doNOP- a naw&t powstaP N&s.c.&
skraNni&Ns.a atry$ucNa w&wnStr.na, 9'ac.&goW (oni&waF t&n wstSpny krok @utwor.&ni&
w&wnStr.n&N atry$ucNi4 poNawia siS s.y$ko i spontanic.ni&- podc.as gdy krok drugi
@uw.g'Sdni&ni& sytuacNi4 wy0aga wiSks.&go wysiku i Owiado0&N uwagi, 9ani&' 2i'$&rt
wykona sporo &ksp&ry0&ntAw- ktAr& potwi&rd.aNQ t&n punkt wid.&nia, ?adanyc pros.ono o
wyNaOni&ni&- d'ac.&go c.yni'i to- co uc.yni'i- .0us.aNQc ic N&dnoc.&Oni& do N&s.c.& inn&go
d.iaania- Nak np, pr.ypo0inani& so$i& oO0iocy+row&go nu0&ru, >or0uowa'i oni N&s.c.&
$ard.i&N skraNn& atry$ucN& w&wnStr.n& niF ci- ktAryc 0yO'i ni& $yy odrywan& od pr.&d0iotu
uwagi, Ta radyka'noOP opinii $ya spowodowana ni&dostat&c.ny0 .0ody+ikowani&0
poc.Qtkow&go wraF&nia- stQd nada' .acowani& dan&N oso$y Nawio siS Nako wyQc.na
&0anacNa t&go- co w ni&N tkwi- $&. uw.g'Sdniania wpywu sytuacNi @2i'$&rt- Bs$orn&- 1"8"5
2i'$&rt- (&'a0- Gru''- 1"884,
Rola &ltry, 9rugQ pr.yc.ynQ poNawiania siS podstawow&go $Sdu atry$ucNi N&st to- F&
.acodnia ku'tura uc.y nas pr&+&rowania wyNaOni&/ odwouNQcyc siS do dyspo.ycNi, 6i&
wystSpuN& to w ku'turac- ktAr& kadQ 0ni&Ns.y nacisk na swo$odS i autono0iS N&dnostki
@Z&$rowit.-Dc)rtur- 1"884, 6a pr.ykad 1oan Di''&r @1"8#4 poprosia oso$y na'&FQc& do
rAFnyc ku'tur C %indusAw FyNQcyc w Indiac i )0&rykanAw FyNQcyc w Stanac C $y
.astanowi'i siS nad .acowania0i swoic pr.yNaciA i okr&O'i'i powAd ic wystQpi&nia,
Zgodni& . ty0- coO0y dotycc.as powi&d.i&'i- )0&rykani& pr&+&rowa'i u.asadniani&
.acowa/ dyspo.ycNa0i, (r.yc.yn .acowa/ .naNo0yc dopatrywa'i siS rac.&N w ic
indywidua'nyc c&cac- a ni& w& waOciwoOciac sytuacNi- w ra0ac ktAryc d.iaa'i, I
odwrotni&- $adani %indusi pr&+&rowa'i sytuacyNn& wyNaOni&nia .acowa/ swyc pr.yNaciA
@Di''&r- 1"8#4,
?yP 0oF& N&dnak sQd.is.- F& )0&rykani& i %indusi pr.ywoa'i na 0yO' .up&ni& rAFn&
pr.ykady, DoF& %indusi 0yO'&'i o .acowaniac- ktAr& w r.&c.ywistoOci sQ $ard.i&N
sytuacyNni& uwarunkowan&- podc.as gdy )0&rykani& o .acowaniac- ktAr& r.&c.ywiOci&
$yy wywoan& $ard.i&N pr.&. dyspo.ycN&, ?y .$adaP t& a't&rnatywn& ipot&.y- Di''&r @1"8#4
poprosia )0&rykanAw o wyNaOni&ni& .acowa/ pr.&dstawionyc %induso0, Znowu
.ao$s&rwowano rAFnic& w atry$ucNac w&wnStr.nyc i .&wnStr.nyc= )0&rykani&
pr&+&rowa'i wyNaOni&nia odwouNQc& siS do dyspo.ycNi w odni&si&niu do .acowa/- ktAr&
%indusi traktowa'i Nako spowodowan& pr.&. sytuacNS,
9'a pr.ykadu- N&dno . .acowa/ dotyc.y prawnika- ktAry N&d.i& 0otocyk'&0 do pracy-
wio.Qc pr.y oka.Ni pr.yNaci&'a, J'&gaNQ wypadkowi- w ktAry0 pasaF&r .ostaN& powaFni&
ranny, (o odwi&.i&niu go do s.pita'a- prawnik udaN& siS do pracy- ni& .ostaNQc- $y
poro.0awiaP . '&kar.a0i o stani& .drowia sw&go pr.yNaci&'a, 9'ac.&go tak siS .acowaW
WiSks.oOP )0&rykanAw dokonaa atry$ucNi . dyspo.ycNi- tu0ac.Qc .acowani& c&ca0i
oso$owoOci @np, UBc.ywiOci&- t&n prawnik N&st ni&odpowi&d.ia'nyV4, %indusi nato0iast
c.SOci&N dokonywa'i atry$ucNi . sytuacNi- pr.ypisuNQc postSpowani& prawnika oko'ic.noOcio0
wydar.&nia @np, U(rawnik 0usia poNawiP siS w sQd.i&- $y r&pr&.&ntowaP sw&go k'i&nta, Stan
N&go pr.yNaci&'a $yP 0oF& ni& $y aF tak powaFnyV5 Di''&r- 1"8#4, Tak wiSc- 'ud.i& w
ku'turac Zacodu sQ $ard.i&N psyco'oga0i oso$owoOci spostr.&gaNQcy0i .acowani& w
kat&goriac dyspo.ycNi- podc.as gdy w ku'turac Wscodu C $ard.i&N psyco'oga0i
spo&c.ny0i odnos.Qcy0i siS do .acowania w kat&goriac sytuacyNnyc,
R':nica !i*dzy a&tore! a o"ser$atore!
r!nica mi(dzy aktorem a obserwatoremF ten&encja &o spostrze#ania zachowa/ innych l%&zi
jako nastpstwa ich &yspozycji, po&czas #&y swoje w$asne zachowania t$%maczy si wp$ywem
czynnikw syt%acyjnych
Int&r&suNQcy0 narus.&ni&0 prawidowoOci r&guy +unkcNonowania podstawow&go $Sdu
atry$ucNi N&st to- iF ni& stosuN& siS ona do nas.yc wasnyc atry$ucNi o nas sa0yc w taki0
.akr&si&- w Naki0 stosuN& siS do atry$ucNi dotyc.Qcyc innyc, (odc.as gdy c.SOci&N
spostr.&ga0y .acowani& innyc Nako skut&k dyspo.ycNi @podstawowy $Qd atry$ucNi4- to gdy
wyNaOnia0y nas.& wasn& .acowani&- c.yni0y to r.ad.i&N, 6a.wano to r':nic) !i*dzy
a&tore! a o"ser$atore!, 6a pr.ykad 6is$&tt- Caputo- T&gant i Darac&k @1"734 prosi'i
stud&ntAw co''&g&:u o u.asadni&ni&- d'ac.&go wy$ra'i takQ waOni& sp&cNa'i.acNS ora. d'ac.&go
.ro$i to takF& ic naN'&ps.y pr.yNaci&', W o$u pr.ypadkac $adani wy0i&nia'i wiSc&N
powodAw- ktAr& dotyc.yy pr.y0iotAw w&wnStr.nyc @np, UInt&r&suN& siS psyco'ogiQV- UBna
N&st do$ra w 0at&0atyc&V4- niF powodAw- ktAr& $y dotyc.yy c.ynnikAw .&wnStr.nyc d'a
dan&N oso$y @np, U1&st to d.i&d.ina- ktAra daN& duFo 0oF'iwoOci .ro$i&nia kari&ryV4, 1&dnak
pro0owani& powodAw w&wnStr.nyc $yo 0ni&N wyra.ist&- gdy 'ud.i& wyNaOnia'i swAN
wasny wy$Ar,
W wi&'u $adaniac stwi&rd.ono- iF o$s&rwator.y @'ud.i& wyNaOniaNQcy c.yN&O .acowani&4
stawa'i siS t&or&tyka0i oso$owoOci- spostr.&gaNQc .acowani& innyc Nako wywod.Qc& siS .
ic c&c i postaw, 6ato0iast aktor.y @ci- ktAr.y wyNaOniaNQ swoN& wasn& .acowani&4- 0i0o
F& nada' pr&+&ruNQ wyNaOni&nia w&wnStr.n&- dostr.&gaNQ rAwni&F- iF na ic wasn& .acowani&
wpyway takF& c.ynniki .&wnStr.n&, StQd t&F $iorQ siS rAFnic& 0iSd.y aktor&0 a
o$s&rwator&0 @1on&s- 6is$&tt- 1"725 Sco&n&0an- Hu$anowit.- 1"855 Watson- 1"825 W&st-
2unn- C&rnicky- 1"755 .o$ac. 'ist do )nny Tand&rs na popr.&dni&N stroni& uka.uNQcy
int&r&suNQcy pr.ykad rAFnicy 0iSd.y aktor&0 a o$s&rwator&04, 9'ac.&go cStni&N
spostr.&ga0y swoN& .acowani& Nako spowodowan& pr.&. sytuacNSW
I .nowu wyra.istoOP spostr.&F&niowa, 1&d&n . powodAw to nas.a stara .naNo0a C
wyra.istoOP spostr.&F&niowa @1on&s- 6is$&tt- 1"724, ZauwaFy'iO0y wc.&Oni&N- F& o i'&
.acowania innyc spostr.&ga0y si'ni&N niF sytuacNS- w ktAr&N siS .naNduNQ- o ty'& gdy cod.i
o nas.& wasn& d.iaania- ki&ruN&0y uwagS waOni& na sytuacNS, 6ikt . nas ni& N&st ani tak
&goistyc.ny- ani tak skonc&ntrowany na so$i&- $y iOP pr.&. Fyci& U. 'ustr&0 pr.&d so$QV- w
ktAry0 0Ag$y siS ni&ustanni& o$s&rwowaP, (atr.y0y na .&wnQtr., Wyra.ist&
spostr.&F&niow& sQ d'a nas inni 'ud.i&- pr.&d0ioty i ro.wiNaNQc& siS wydar.&nia itd, 6i&
poOwiSca0y @ni& 0oF&0y4 .$yt wi&'& uwagi sa0y0 so$i&, 2dy wiSc aktor i o$s&rwator
ro.waFaNQ-co spowodowao okr&O'on& .acowani&- to ki&ruN& ni0i in+or0acNa naN$ard.i&N
wyra.ista .auwaFa'na d'a nic= aktor d'a o$s&rwatora- a sytuacNa d'a aktora
R:7;0A 5.4. Tsyt%owanie miejsc sie&z'cych w ba&ani% =tormsa. Gachowanie si ba&anych
by$o wi&eo8ilmowane, tak i* niektrzy z nich mo#li to p(niej obejrze+ z innej perspektywy
>zaczerpnito zF =torms, 3?J@A
Dica&' Stor0s @1"734 pr.&prowad.i +ascynuNQcy &ksp&ry0&nt- ktAry pr.&dstawia ro'S
wyra.istoOci spostr.&F&niow&N- tak w pr.ypadku podstawow&go $Sdu atry$ucNi- Nak i rAFnic
0iSd.y aktor&0 a o$s&rwator&0, Zgodni& . w.orc&0- pr.ypo0inaNQcy0 t&n .
pr.&dstawion&go wc.&Oni&N $adania Tay'or i >isk& @1"754- Stor0s @1"734 usad.i
c.t&rooso$ow& grupy $adanyc w okr&O'ony sposA$ @patr. ryP, 5,84, 9wAc . nic .a0i&r.ao
pogawSd.iP .& so$Q @aktor ) i aktor ?4- podc.as gdy dwAc po.ostayc 0iao$y o$s&rwowaP
t&n dia'og- konc&ntruNQc siS na N&dny0 . ro.0AwcAw @o$s&rwator ) i o$s&rwator ?4,
WQc.on& $yy rAwni&F dwi& ka0&ry= N&dna +i'0owaa twar. aktora )- a druga aktora ?,
6astSpni& pros.ono owyc c.t&r&c $adanyc o dokonani& atry$ucNi w stosunku do sa0yc
si&$i& @d'a aktorAw4 'u$ w odni&si&niu do aktorAw- ktAryc o$s&rwowa'i @d'a o$s&rwatorAw4,
6a'&Fao okr&O'iP- w Naki0 stopniu .acowani& aktora wynikao . waOciwoOci oso$y- a w
Naki0 spowodowan& .ostao sytuacNQ @t&0at ro.0owy- .acowani& ro.0awiaNQcyc
partn&rAw itp,4, Stor0s @1"734 stwi&rd.i- F& o$s&rwator.y pr.ypisywa'i wiSc&N waOciwoOci
odnos.Qcyc siS do dyspo.ycNi aktorowi @pop&niaNQc ty0 sa0y0 podstawowy $Qd atry$ucNi-
Nak w $adaniu Tay'or i >isk&5 1"754- podc.as gdy aktor.y dokonywa'i wiSc&N atry$ucNi
odwouNQcyc siS do sytuacNi- w odni&si&niu do t&go sa0&go C ic wasn&go C .acowania
@.o$ac. '&wQ stronS ryciny 5,"4,
J.up&ni&ni&0 t&go &ksp&ry0&ntu $yo poka.ani& $adany0- ni0 dokona'i swyc os.acowa/-
poc.ynionyc nagra/, 6i&ktAr.y . nic .o$ac.y'i to- c.&go doOwiadc.y'i na Fywo C aktor )
o$&Nr.a taO0S . nagrani&0 twar.y aktora ?- aktor ? o$&Nr.a .aO nagrani& twar.y aktora )5
o$s&rwator ) og'Qda taO0S dotyc.QcQ aktora ?- a o$s&rwator ? taO0S . nagrani&0 aktora ?,
(opros.&ni o dokonani& atry$ucNi pr.yc.ynowyc- $adani uNawni'i taki& sa0& rAFnic& 0iSd.y
aktor&0 a o$s&rwator&0 Nak wc.&Oni&N- coP aktor.y u0ocni'i N&s.c.& atry$ucN& sytuacyNn&
dotyc.Qc& ic sa0yc po powtArny0 @na +i'0i&4 pr.yNr.&niu siS sytuacNi @patr. Orod&k ryciny
5,"4,
"o&obie/stwa s' jak cienie r*nic. R*ni l%&zie spostrze#aj' r*ne po&obie/stwa i po&obne
r*nice.
) W$a&imir 0abokow "ale Iire, 3?O<
H_CI6) 5,", Wpywy u.a'&Fni&nia od spostr.&gania @ori&ntacNi wi.ua'n&N4 na atry$ucN&
dokonywan& pr.&. aktorAw i o$s&rwatorAw, 2dy 'ud.i& 0aNQ oka.NS o$&Nr.&P swoN& wasn&
a'$o drugi&N oso$y .acowani& . rAFnyc 0i&Nsc @.o$ac. prawQ c.SOP ryciny4- to dokonuNQ
atry$ucNi innyc niF wAwc.as- gdy ni& og'Qda'i t&go .acowania . now&go punktu odni&si&nia
@.o$ac. Orod&k i '&wQ stronS ryciny4 @.ac.&rpniSto .= Stor0s- 1"734
InnQ grupS $adanyc postawiono w sytuacNi naN$ard.i&N int&r&suNQc&N, (o ro.0owi& o$&Nr.&'i
taO0S wid&o nagranQ . po.ycNi dokadni& pr.&ciwn&N do t&N- ktArQ .aN0owa'i na Fywo,
ZarAwno aktor )- Nak i aktor ? o$&Nr.&'i swoNQ wasnQ twar.5 o$s&rwator ) og'Qda taO0S
poka.uNQcQ aktora ?- o$s&rwator ? o$&Nr.a .aO taO0S . nagrani&0 aktora ), T&ra. punkt
usytuowania spostr.&gaNQc&go $y cakowici& od0i&nny, W Naki sposA$ $adani dokonywa'i
pr.ypisania pr.yc.ynW 1ak 0oFna .o$ac.yP w skraNn&N praw&N c.SOci ryciny 5,"- .0iana ta
wy0a.aa typowQ rAFnicS 0iSd.y aktor&0 a o$s&rwator&0, (o o$&Nr.&niu sa0yc si&$i&
aktor.y dokonuNQ c.SOci&N atry$ucNi . dyspo.ycNi, 6ato0iast po o$&Nr.&niu sytuacNi aktora
@sw&go partn&ra podc.as ro.0owy4 o$s&rwator.y c.SOci&N +or0uuNQ atry$ucN& sytuacyNn&
dotyc.Qc& pr.&san&k d.iaa/ t&go aktora,
Rola dost*pno#ci in=or!ac(i, HAFnica 0iSd.y aktor&0 a o$s&rwator&0 0a rAwni&F inn&
XrAda, )ktor.y 0aNQ o so$i& wiSc&N in+or0acNi niF 0ogQ .do$yP o$s&rwator.y @1on&s-
6is$&tt- 1"724, Wi&d.Q- Nak .acowywa'i siS pr.&. popr.&dni& 'ata i co i0 siS pr.ydar.yo
d.isi&Ns.&go ranka, Wra. . upyw&0 c.asu i .0i&niaNQcy0i siS sytuacNa0i sQ .nac.ni&
$ard.i&N niF o$s&rwator.y Owiado0i .arAwno podo$i&/stw- Nak i rAFnic w swyc
.acowaniac, W t&r0ino'ogii G&''&ya @1"674 aktor.y dysponuNQ .nac.ni& $ard.i&N spANnQ i
.rAFnicowanQ in+or0acNQ o so$i& niF ta- ktArQ .$i&raNQ o$s&rwator.y, 1&O'i- na pr.ykad-
.acowuN&s. siS na pr.yNSciu spokoNni& i ni&O0iao- to t&n- kto na ci&$i& patr.y- $Sd.i&
dokonywaP atry$ucNi . dyspo.ycNi= UBN&N- toF to sko/c.ony introw&rtykV, Ty0c.as&0 do$r.&
wi&s.- iF ni& N&st to twAN typowy sposA$ .acowania, ?yP 0oF& N&st&O $ard.o .0Sc.ony t&go
wi&c.oru i po prostu ni& 0as. siy- $y $raP w ni0 ud.ia, DoF& N&st&O ni&O0iay ty'ko ta0-
gd.i& ni& .nas. nikogo- a tak waOni& N&st na ty0 pr.yNSciu, 6i& d.iwi wiSc- F& atry$ucN&
aktorAw wo$&c si&$i& c.Ssto od.wi&rci&d'aNQ c.ynniki sytuacyNn&- poni&waF 0aNQ oni wiSks.Q
wi&d.S o swoic .acowania w rAFnyc sytuacNac aniF&'i wiSks.oOP o$s&rwatorAw- ktAra
og'Qda ic w okr&O'onyc oko'ic.noOciac,
9otycc.as nas.& o0Awi&ni& skrAtAw po.nawc.yc- stosowanyc w atry$ucNi- dotyc.yo ro'i
sc&0atAw- u.a'&Fni&nia od spostr.&gania ora. dostSpnoOci in+or0acNi, ) co . potr.&$a0i
c.owi&ka- N&go pragni&nia0i- nad.i&Na0i i 'Ska0iW C.y t& $ard.i&N &0ocNona'n& c.ynniki
rAwni&F sprawiaNQ- F& nas.& atry$ucN& sQ t&nd&ncyNn&W C.y N&st&O skonny spostr.&gaP Owiat w
okr&O'ony sposA$- poni&waF d.iSki t&0u c.uN&s. siS '&pi&N- .arAwno w sa0ooc&ni&- Nak i w
Fyciu w ogA'&W Bdpowi&dX $r.0i= tak, Bw& skrAty- ktAr& o0Awi0y poniF&N- tkwiQ
kor.&nia0i w 0otywacNi5 sQ atry$ucNa0i- ktAr& croniQ nas.Q sa0ooc&nS i utr.y0uNQ
pr.&konani&- F& Owiat N&st $&.pi&c.ny0 i odpowi&dni0 d'a nas 0i&Nsc&0 @patr. ro.d., 34,
Atry"c(e $ s:"ie ego
(&wn&go dnia ?i'i id.i& na .aNScia . c&0ii . p&wnQ o$awQ- poni&waF waOni& d.iO dowi& siS-
Naki& sQ N&go dotycc.asow& postSpy, 2dy wykadowca pr.&cod.i od oso$y do oso$y-
oddaNQc i0 pracS, ?i'i c.uN&- Nak w N&go FoQdku powo'i .ac.yna .awiQ.ywaP siS sup&,
(ro+&sor podaN& 0u N&go pracS, ?i'i spog'Qda na oc&nS, Z ni&dowi&r.ani&0 spostr.&ga- F&
dosta 9 cndst, C pr.yp, tu0,<, 1ak ?i'i wyNaOni- d'ac.&go otr.y0a tak sa$Q notSW 6i& N&st
.ap&wn& ni&spod.iankQ- F& 'ud.i& cStni& so$i& pr.ypisuNQ .asugS .a sw& sukc&sy-
ni&powod.&nia .aO tu0ac.Q .dar.&nia0i .&wnStr.ny0i- ktAr& .naNdoway siS po.a ic
kontro'Q, Tak wiSc ?i'i sQd.i- F& to ni& $ya N&go wina C to t&st $y ni& w por.Qdku,
6ato0iast wykadowca .akada- F& t&st $y a$so'utni& do$ry- '&c. ?i'i ni& pr.ykada siS
wystarc.aNQco do nauki 'u$ N&st sa$y0 stud&nt&0,
atrybucje w subie egoF wyja.nienia, ktre przypis%j' s%kcesy czynnikom wewntrznym
zale*nym o& &yspozycji, za niepowo&zenia za. obwiniaj' czynniki zewntrzne nale*'ce &o
syt%acji
1ak 0oFna wyNaOniP to od&NOci& od typow&go w.orca atry$ucNi dokonywanyc pr.&. aktora i
o$s&rwatoraW BtAF gdy .agroFona N&st sa0ooc&na- wAwc.as 'ud.i& c.Ssto dokonuNQ atry"c(i
$ s:"ie ego, DAwiQc prosto- sQ to atry$ucN& wynikaNQc& . nas.&N t&nd&ncNi do
pr.ypisywania so$i& .asug .a sukc&s- a o$winiania innyc @'u$ sytuacNS4 .a ni&powod.&nia
@Di''&r- Hoss- 1"754, Wi&'& $ada/ poka.uN&- F& 'ud.i& dokonuNQ atry$ucNi w&wnStr.nyc- gdy
do$r.& wykonuNQ .adani&- nato0iast .&wnStr.nyc- N&F&'i id.i& i0 X'& @)rkin- Daruya0a-
1"7"5 Car*&r- 9&2r&gorio- 2i''is- 1"805 9a*is- St&pan- 1"805 E'ig- >ri&.&- 1"7"5 Wit'&y-
>ri&.&- 1"854,
?yP 0oF& sa0 rAwni&F doOwiadc.y&O t&N skonnoOci, C.y .dar.yo ci siS ki&dyko'wi&k
pracowaP . inny0i ko'&ga0i nad grupowy0 proN&kt&0- .a ktAry ws.yscy otr.y0a'iOci& takQ
sa0Q oc&nSW 1&O'i proN&kt .osta u.nany .a $ard.o do$ry- wAwc.as dokona$yO .ap&wn& wi&'u
atry$ucNi . dyspo.ycNi- ktAr& $y uw.g'Sdniay twAN wkad @0yO'Qc- $yP 0oF&- iF pracowa&O
ciSF&N i .ro$i&O wiSc&N niF po.osta'i4, 2dy$y nato0iast proN&kt .osta oc&niony na
dostat&c.ni&- to .aoFy'i$yO0y siS . to$Q- F& twAN ko0&ntar. 0Awi$y o $raku &n&rgii i
int&'ig&ncNi ko'&gAw,
)try$ucN& w suF$i& &go odnos.Q siS ni& ty'ko do oc&n akad&0ickic, 6a pr.ykad Tau i
Huss&'' @1"804 .$ada'i wyNaOni&nia .awodowyc grac.y i tr&n&rAw dotyc.Qc& pr.yc.yn
wygran&N 'u$ pr.&gran&N ic .&spou, Bc&niaNQc .wyciSstwa C .arAwno .awodnicy- Nak i
tr&n&r.y C N&dno.nac.ni& wska.ywa'i na c&cy swoN&go .&spou 'u$ grac.y5 0AwiQc
dokadni&- takic atry$ucNi w pr.ypadku .wyciSstw $yo 80^, Tu0ac.Qc- d'ac.&go .&spA
6&w _ork _ank&&s ro.gro0i .&spA Tos )ng&'&s 9odg&rs w c.wart&N ko'&Nc& ro.gryw&k w
1"77 r,- 0&n&dF&r _ank&sAw- ?i''y Dartin- pr.ypisa to N&dn&0u . .awodnikAw sw&go
.&spou= UTo ws.ystko .ro$i (ini&''aV @Tau- Huss&''- 1"804, 6ato0iast pr.&granQ cStni&N
pr.ypisywano oko'ic.noOcio0 .&wnStr.ny0, I tak c.onkowi& 9odg&rsAw u.asadnia'i swQ
poraFkS ni& swy0i u0i&NStnoOcia0i c.y sa$Q grQ- '&c. $raki&0 s.c.SOcia 'u$ nad.wyc.aN
do$rQ grQ _ank&&sAw, ZacytuN0y sowa To00y:&go Tasordy- 0&n&dF&ra 9odg&rsAw=
U(okona nas wi&'ki .&spA- _ank&&si . p&wnoOciQ twor.Q wi&'ki .&spAV @Tau- Huss&''- 1"804,
9'ac.&go 'ud.i& twor.Q atry$ucN& w suF$i& &goW W ro.d.ia'& 3- dotyc.Qcy0 t&orii dysonansu
po.nawc.&go- .auwaFy'iO0y- F& usiuNQ oni podtr.y0aP swQ sa0ooc&nS ws.Sd.i&- gd.i& ty'ko
to 0oF'iw&- naw&t N&O'i o.nac.a to .ni&ks.tac&ni& r.&c.ywistoOci, TutaN 0a0y do c.yni&nia
.& sp&cy+ic.nQ strat&giQ atry$ucyNnQ- ktAra 0oF& $yP .astosowana do podtr.y0ania 'u$
podwyFs.&nia sa0ooc&ny pr.&. prost& u'okowani& pr.yc.ynowoOci ta0- gd.i& pr.yspor.y to
naNwiSc&N kor.yOci @2r&&n$&rg- (ys.c.ynski- So'o0on- 1"825 Ick&s- Tayd&n- 1"785 Snyd&r-
%iggins- 1"884,
9rugi powAd N&st ni&co su$t&'ni&Ns.y i 0usi0y nawiQ.aP do nas.&N wc.&Oni&Ns.&N dyskusNi
poOwiScon&N rod.aNo0 in+or0acNi- ktAra N&st na0 dostSpna, (r.ypuOP0y- F& ?i'i prA$owa
wystQpiP . ni& naN$ard.i&N poc'&$ny0 d'a si&$i& wyNaOni&ni&0 sa$&N oc&ny t&stu . c&0ii-
'&c. . wyNaOni&ni&0 naN$ard.i&N ad&kwatny0, (r.ypuOP0y takF&- iF ?i'i N&st do$ry0
stud&nt&0 i dotycc.as otr.y0ywa $ard.o do$r& i do$r& oc&ny w t&stac . c&0ii, Co
wiSc&N- wi&- iF ciSFko pracowa pr.&. cay c.as, 1aki N&st 0oF'iwy naN$ard.i&N 'ogic.ny
wnios&k wyNaOniaNQcy oc&nS ni&dostat&c.nQW Jw.g'SdniaNQc wi&d.S- NakQ posiada o swyc
dotycc.asowyc dokonaniac- w p&ni 'ogic.na $Sd.i& konk'u.Na- iF w ty0 waOni& t&Oci&
poNawio siS coO s.c.&gA'n&go- co ni& wiQ.ao siS ani . N&go .do'noOcia0i- ani . wysiki&0,
(ro+&sor .aO wi&- F& ni&ktAr.y stud&nci wykona'i t&n t&st $ard.o do$r.&5 stQd wyprowad.a on
'ogic.ny wnios&k- F& odpowi&d.ia'ny .a sa$y wynik N&st ?i'i- a ni& .$yt trudny t&st @Di''&r-
Hoss- 1"755 6is$&tt- Hoss 1"804, GrAtko 0AwiQc- 'ud.i& c.Ssto +or0uuNQ od0i&nn&
atry$ucN&- poni&waF dysponuNQ rAFnQ in+or0acNQ i stQd wyprowad.aNQ ni&N&dnakow& wnioski
o pr.yc.ynac dan&go .acowania, Tak wiSc atry$ucN& podtr.y0uNQc& sa0ooc&nS 0ogQ 0i&P
XrAdo w N&dny0 . dwAc proc&sAw= a4 w rAFnicac w dostSpn&N in+or0acNi5 $4 w r&a'i.acNi
potr.&$y wsparcia sw&N sa0ooc&ny,
Z0i&nia0y rAwni&F sw& atry$ucN&- $y porad.iP so$i& . inny0i rod.aNa0i .agroF&/
sa0ooc&ny, 1&dnQ . naNtrudni&Ns.yc do .ro.u0i&nia spraw N&st o$&cnoOP tragic.nyc
wydar.&/- Nak gwat- O0i&rt&'na coro$a c.y O0i&rt&'ny wypad&k, 6aw&t gdy pr.ydar.a siS to
o$cy0- ktAryc nigdy ni& spotka'iO0y- 0ogQ nas .atrwaFaP, (r.ypo0inaNQ o nas.&N wasn&N
O0i&rt&'noOci= N&O'i dotknSo to kogoO inn&go- 0oF& dotknQP i nas, SpoOrAd ws.ystkic
rod.aNAw sa0owi&d.y wi&d.a o ty0- F& N&st&O0y O0i&rt&'ni i F& .& r.&c.y 0ogQ siS takF&
pr.ytra+iP na0- N&st .ap&wn& naNtrudni&Ns.a do .aakc&ptowania @2r&&n$&rg- (ys.c.ynski-
So'o0on- 1"864, (od&N0uN&0y N&dnak d.iaania- $y .apr.&c.yP t&0u +aktowi, 1&dny0 .&
sposo$Aw N&st twor.&ni& atry"c(i o"ronnych- ktAr& sQ wyNaOni&nia0i croniQcy0i nas
pr.&d poc.uci&0- F& 0oF&0y .ostaP .rani&ni i F& N&st&O0y O0i&rt&'ni,
atrybucje obronneF wyja.nienia zachowania, ktre pozwalaj' t$%mi+ .wia&omo.+ te#o, *e si
jest .miertelnym i po&atnym na zranienia
nierealistyczny optymizmF 8orma obronnej atryb%cji pole#aj'ca na prze.wia&czeni% l%&zi, *e
rzeczy &obre przy&arz' si raczej im ni* ich partnerom, a z$e spotkaj' raczej innych ni* ich
samych
>or0Q atry$ucNi o$ronn&N N&st nato0iast nierealistyczny opty!iz! w odni&si&niu do
pr.ys.oOci, (r.ypuOP0y- iF popros.ono ciS o okr&O'&ni& prawdopodo$i&/stwa t&go- F&
pr.ydar.y ci siS ktAraO . poniFs.yc sytuacNi i porAwnani& . prawdopodo$i&/stw&0- iF
.aistni&N& ona w Fyciu Naki&goO inn&go stud&nta . twoN&go co''&g&:u 'u$ uniw&rsyt&tu=
otr.y0ani& w spadku duF&go do0u- .do$yci& wy0ar.on&N pracy po uko/c.&niu studiAw-
doFyci& pAXn&N osi&0d.i&siQtki- pro$'&0y . a'koo'i.0&0- ro.wAd- ni&0oFnoOP posiadania
d.i&ci, 2dy W&inst&in @1"804 .ada stud&nto0 co''&g&:u taki& i podo$n& pytania- stwi&rd.i- F&
$y'i oni nad0i&rni& opty0istyc.ni= waOciwi& kaFdy sQd.i- F& wiSc&N do$ryc r.&c.y
pr.ydar.y siS N&0u niF inny0- nato0iast .& C ni& N&0u- '&c. rac.&N ty0 drugi0, Z
p&wnoOciQ .ostani&0y waOcici&'a0i do0u i doFyN&0y pod&s.&go wi&ku; 6ad0i&rny
opty0i.0 N&st N&dnQ . 0&tod- Naki0i 'ud.i& usiuNQ siS $roniP pr.&d ni&pr.yN&0nQ
Owiado0oOciQ $ycia O0i&rt&'ny0,
C.as&0 N&st oc.ywiOci& trudno .apr.&c.yP- iF Fyci& ni&si& rAwni&F .o, Wystarc.y w.iQP
ga.&tS- $y siS pr.&konaP- F& kaFd&go dnia kogoO dotyka ni&s.c.SOci&, 1ak so$i& rad.i0y- gdy
nas. spokAN N&st w t&n sposA$ .akAcanyW C.Ssto stara0y siS pr.&konaP sa0yc si&$i&- F& .o
nigdy ni& 0ogo$y pr.ydar.yP siS waOni& na0, C.yni0y tak wi&r.Qc- iF .o pr.ytra+ia siS
ty'ko .y0 'ud.io0, D&'*in T&rn&r @1"804 na.wa to $iar) $ spra$iedli$y #$iat- c.y'i
pr.&Owiadc.&ni&0- F& 'ud.i& otr.y0uNQ tona co so$i& .asuFy'i, (oni&waF wiSks.oOP . nas
spostr.&ga si&$i& Nako pr.y.woityc- do$ryc 'ud.i- stQd ni&s.c.SOcia ni& 0ogQ siS nas i0aP,
?ard.o groXna N&st wiara w sus.noOP synn&go stwi&rd.&nia 1ona G&nn&dy:&go- F& Fyci& ni&
N&st sprawi&d'iw&, 1&F&'i Fyci& ni& N&st sprawi&d'iw&- to .o ni& 0usi siS pr.ytra+iaP ty'ko .y0
'ud.io0- 0oF& .agraFaP rAwni&F,,, ac ni&; ,,,rAwni&F do$ry0 'ud.io0- taki0 Nak Na;
wiara w sprawiedliwy wiatF 8orma obronnej atryb%cji, #&zie zak$a&a si, *e z$o &otyka z$ych
l%&zi, natomiast &obro spotyka &obrych
ZaoF&ni&- F& Owiat N&st sprawi&d'iwy- 0a p&wn& s0utn&- a naw&t tragic.n& kons&kw&ncN&,
Wyo$raX so$i& nastSpuNQcQ sytuacNS= artyku w twoN&N akad&0icki&N ga.&ci& donosi- F& NakaO
stud&ntka .ostaa w c.asi& randki .gwacona pr.&. stud&nta- . ktAry0 siS u0Awia, 1aka-
w&dug ci&$i&- $ya$y r&akcNa twoNa i twoic ko'&gAwW Zastanawia$yO siS- c.y ni& .ro$ia
c.&goO- co sprowokowao gwatW C.y dokona$yO atry$ucNi 0AwiQc&N o N&N- pr.ynaN0ni&N
c.SOciow&N- odpowi&d.ia'noOciW 6a pr.ykad ro.waFa$yO- c.y ni& .acowywaa siS
prowokuNQco t&go wi&c.oruW C.y .wrAci$yO uwagS- iF wc.&Oni&N .aprosia t&go 0SFc.y.nS
do sw&go pokoNuW
?adania E'ain& Wa'st&r @1"664 i innyc konc&ntroway siS na atry$ucNac- ktAr& ci $adac.&
na.wa'i o$winiani&0 o+iary @np, ?urg&r- 1"815 T&0&r- Si00ons- 1"665 Sa*&r- 1"704, W
wi&'u &ksp&ry0&ntac stwi&rd.ono- F& o+iary .$rodni 'u$ wypadkAw sQ c.Ssto spostr.&gan&
Nako sprawcy sw&go 'osu, (otwi&rd.a to c.Ssta t&nd&ncNa do pr.ypus.c.&/- F& to o+iary gwatu
sQ t&0u winn& @?urt- 1"804 i F& 0a'tr&towan& Fony sQ takF& odpowi&d.ia'n& .a ni&waOciw&
.acowani& swyc 0SFAw @Su00&rs- >&'d0an- 1"8#4, StosuNQc taki& upr.&d.&nia
atry$ucyNn&- 0oFna ni& dostr.&gaP o$&cnoOci pr.ypadku w Fyciu i t&go- F& wypad&k 'u$
.$rodnia 0ogQ c.&kaP tuF .a rogi&0 na ni&winnQ oso$S C takQ Nak ty, Bwa wiara w
sprawi&d'iwy Owiat po.wa'a tr.y0aP na wod.y $ud.Qc& 'Sk 0yO'i o wasny0 .agroF&niu,
1&dnakF& taka strat&gia o$winiania o+iar ni& skutkuN&- gdy ni&s.c.SOci& dotyka kogoO $ard.o
na0 podo$n&go, 1&F&'i coO ni&do$r&go .dar.a siS Su&- ktAra N&st $ard.o do 0ni& podo$na- to
o$winiani& N&N .a ni&s.c.SOci& N&st ty0 $ard.i&N ni&$&.pi&c.n& d'a 0ni&= N&O'i Su& siS 0ogo to
pr.ytra+iP- to 0oF& rAwni&F i 0ni&, W taki&N sytuacNi 'ud.i& sQ skonni sQd.iP- iF to ni& o+iara
$ya odpowi&d.ia'na- i pr.ypisaP to c.ynniko0 'osowy0, 6a pr.ykad w $adaniu To0tona
@1"8#4 stud&ntki co''&g&:u c.ytay o napaOci s&ksua'n&N- ktAra pr.ydar.ya siS r.&ko0o N&dn&N
. nic, (oowa $adanyc $ya pr.&Owiadc.ona- F& o+iara $ya do nic podo$na pod w.g'Sd&0
postaw i pr.&kona/- po.osta& .aO ni& .naNdoway u si&$i& t&go podo$i&/stwa, 2dy o+iara $ya
spostr.&gana Nako ni&podo$na- winiono NQ .a napad twi&rd.Qc- F& $ya ni&.$yt int&'ig&ntna-
ni&odpowi&d.ia'na c.y sa$o pr.ystosowana5 inny0i sowy- o$winiano o+iarS, 6ato0iast gdy
$ya spostr.&gana Nako podo$na- wAwc.as poNawiaa siS wiSks.a skonnoOP do .r.ucania winy
.a napad rac.&N na c.ynniki 'osow& niF na carakt&r o+iary,
2a ile do&adne s) nasze atry"c(e i $yo"ra:enia
2dy dokonuN&0y atry$ucNi- to nas.y0 c&'&0 N&st u.yskani& 0oF'iwoOci .ro.u0i&nia innyc i
pr.&wid.&nia- co .ro$iQ, 1&F&'i skut&c.ni& pr.&$rni&0y pr.&. .oFon& po.io0y .acowania
spo&c.n&go- wAwc.as ad&kwatny0 wnioski&0 wyNaOniaNQcy0 powAd- d'a ktAr&go 1ak& X'&
siS wo$&c nas .acowa- $Sd.i& stwi&rd.&ni&- iF c.uN& siS ni&p&wni& i d'at&go .acowuN& siS
agr&sywni& w $iur.& @0i0o F& N&st odprSFony i upr.&N0y w do0u4, ZyskuN&0y w t&n sposA$
do$rQ podstawS do pr.&widywania- co 1ak& 0oF& .ro$iP w pr.ys.oOci C ni&.a'&Fni& od t&go-
gd.i& go spotka0y, ?y pr.&widywaP .acowania 'ud.i wo$&c nas- nas.& atry$ucN& powinny
$yP tak dokadn&- Nak to ty'ko 0oF'iw&, 1ak dokadn& sQ nas.& atry$ucN& i wyo$raF&niaW C.y
0a0y racNS- ki&dy okr&O'a0y- d'ac.&go inni coO ro$iQ- i wnioskuN&0y o ty0- Nacy sQW
Z&tknS'iO0y siS . ty0 pytani&0- gdy o0awia'iO0y stosowan& pr.&. 'ud.i skrAty po.nawc.&,
T& t&ori& 0ogQ ic .wi&OP na 0anowc& @np, podstawowy $Qd atry$ucNi4 tak Nak wAwc.as-
gdy u'&gaNQ potr.&$i& podtr.y0ania sw&N sa0ooc&ny i cSci unikniScia poc.ucia- F& sQ
O0i&rt&'ni, 6as N&dnak gAwni& int&r&suN& to- Nak dokonuN&0y atry$ucNi pr.yc.ynowyc i
twor.y0y wyo$raF&nia innyc, Gi&dy NuF w toku atry$ucNi u+or0owa'iO0y wyo$raF&ni&
dan&N oso$y- poNawia siS ko'&Nn& pytani&= na i'& $y'iO0y dokadniW To pytani&
pr.&ana'i.uN&0y o$&cni& wnik'iwi&N,
?y to stwi&rd.iP- ?&''a 9&(au'o- 9a*id G&nny i wspApracownicy poprosi'i grupy stud&ntAw
. co''&g&:u- ktAr.y siS w.aN&0ni& ni& .na'i- $y siS spotka'i i w.iS'i ud.ia w rAFnyc grac i
.a$awac prowad.onyc w warunkac 'a$oratoryNnyc @9&(au'o i in,- 1"874, GaFdy $adany
. oso$na spSd.a ni&co c.asu . tr.&0a inny0i c.onka0i dan&N grupy, Ws.yscy okr&O'a'i- Nak
da'&c& 'u$iQ kaFd&go .& swoic partn&rAw i .gadywa'i- Nak oni sQ pr.&. nic 'u$iani,
6i&oc.&kiwani& oka.ao siS- F& t& wyo$raF&nia ni& $yy .$yt dokadn&, 2dy dotyc.yy t&go-
kto 'u$i ic naN$ard.i&N- a kto naN0ni&N- ni& $yy $ard.i&N dokadn& niF wAwc.as- gdy$y
powstay na podstawi& r.utu 0on&tQ, 6i& sQ rAwni&F s.c.&gA'ni& pr&cy.yNn& pi&rws.&
wraF&nia dotyc.Qc& c&c oso$owoOci drugi&N oso$y, >und&r i Co'*in @1"884 stwi&rd.i'i- F&
ki&dy 'ud.i& og'Qda'i na nagranic wid&o oso$S- ktAra 0Awia o so$i& pr.&. piSP 0inut- to ic
wyo$raF&nia odnos.Qc& siS do N&N oso$owoOci $yy .askakuNQco ni&ad&kwatn&,
B$a t& &ksp&ry0&nty dotyc.yy pi&rws.yc wraF&/- Naki& u.yskuNQ 'ud.i& na podstawi&
$ard.o u$ogi&N in+or0acNi, W $adaniu pr.&prowad.ony0 pr.&. 9&(au'o i wspApracownikAw
@1"874 $adani spSd.a'i w su0i& .a'&dwi& dwad.i&Ocia 0inut .& swy0i partn&ra0i- w $adaniu
>und&ra i Co'*ina @1"884 og'Qda'i .aO .a'&dwi& piScio0inutow& +i'0y pr&.&ntuNQc& danQ
oso$S, 6i& d.iwi- iF nas.& wyo$raF&nia dotyc.Qc& innyc staNQ siS $ard.i&N dokadn&- gdy
wiSc&N siS o nic dowiaduN&0y, >und&r i Co'*in dowi&d'i t&go- pros.Qc rAwni&F $'iskic
pr.yNaciA owyc $adanyc o okr&O'&ni& ic oso$owoOci, 1ak widaP na rycini& 5,10-
pr.yNaci&'&- ktAr.y .na'i siS pr.&. pAtora roku- dokonywa'i $ard.i&N dokadnyc opisAw,
R:7;0A 5.3R. 0a ile &ok$a&ne s' nasze wyobra*enia &otycz'ce osobowo.ci innych,
0ieznajomi o#l'&ali ta.my wi&eo %kaz%j'ce st%&entw, a nastpnie oceniali ich osobowo.+.
Wyobra*enia obcych o st%&entach bar&zo s$abo korespon&owa$y z wyobra*eniami st%&entw
o ich w$asnych osobowo.ciach. Wiksza z#o&no.+ zacho&zi$a pomi&zy wyobra*eniami
bliskich przyjaci$ i ich w$asnymi wyobra*eniami o sobie >zaczerpnito zF I%n&er, 7ol2in,
3?44A
6i& N&st s.c.&gA'ni& odkrywc.y wnios&k- F& i0 duF&N kogoO .na0y- ty0 dokadni&Ns.& sQ
nas.& sQdy o ni0, 6i&si& to N&dnak doOP .askakuNQc& trudnoOci, (o pi&rws.&- 0i0o iF
pr.yNaci&'& dokadni&N niF o$cy wi&d.Q- Naki ktoO N&st- to ic stopi&/ dokadnoOci nada' ni& N&st
s.c.&gA'ni& i0ponuNQcy, SpANr.0y N&s.c.& ra. na rycinS 5,10 i .o$ac.0y- na i'& dokadni $y'i
$'iscy pr.yNaci&'& w $adaniu >und&ra i Co'*ina, (o0iar dokadnoOci od.wi&rci&d'a kor&'acNS
0iSd.y wyo$raF&nia0i pr.yNaciA a wasny0i wyo$raF&nia0i stud&ntAw o so$i&, 1ak podano
w ro.d.ia'& 2- kor&'acNa 0oF& siS .awi&raP w pr.&d.ia'& od -' do f1, Gor&'acNa f1
o.nac.aa$y- iF wystQpia p&na .godnoOP 0iSd.y stud&nta0i i ic pr.yNaciA0i, >akt- F&
pr.&ciStna .godnoOP wyniosa N&dyni& 0,27 o.nac.a- F& N&st N&s.c.& sporo do osiQgniScia w
dokadnoOci os.acowa/ pr.yNaciA,
(o drugi&- 'ud.i& ni& sQ tak pr&cy.yNni- Nak i0 siS wydaN&, 9unning- 2ri++in- Di'oNko*ik i
Hoss @1""04 stwi&rd.i'i- F& coP .a0i&s.kuNQcy w ty0 sa0y0 pokoNu stud&nci doOP wi&rni&
pr.&widywa'i wasn& .acowania- to i tak pr.&c&nia'i tS dokadnoOP, 6aw&t wiSc 'ud.i&-
ktAr.y siS doOP do$r.& .naNQ- twor.Q wyo$raF&nia- ktAr& od$i&gaNQ od doskonaoOci- i
pokadaNQ .$yt wi&'& wiary w ic pr&cy.NS, SQ to istotn& usta'&nia- poni&waF $Sdn&
wyo$raF&nia o 'ud.iac 0ogQ rod.iP ni&poFQdan& kons&kw&ncN&, 1&F&'i prowad.i0y wywiad
. ki0O- kto siS stara o pracS- 'u$ wy$i&ra0y wspA0i&s.ka/ca pokoNu- to do$r.& N&st 0i&P
ad&kwatn& wyo$raF&ni& o t&N oso$i& i wi&d.i&P- co sQd.i ona o nas,
5laczego nasze $yo"ra:enia dotycz)ce innych s) czase! "*dne
Rzeczy rza&ko s' takimi, jakimi si wy&aj', .mietanka %&aje krem.
) W.=. Dilbert 1.M.=. "ina8ore, 34J4
Bdpowi&dX na pytani&- d'ac.&go nas.& wyo$raF&nia o innyc sQ c.as&0 $Sdn&- .awi&ra siS w
ty0- co NuF powi&d.i&'iO0y C .arAwno w $i&FQcy0 ro.d.ia'&- Nak i w& wc.&Oni&Ns.yc,
WiQF& siS to .& skrAta0i po.nawc.y0i- ktAr& stosuN&0y- gdy +or0uuN&0y opini& spo&c.n&,
(i&rws.y0 winny0 N&st nas. do$ry .naNo0y C podstawowy $Qd atry$ucNi, Tud.i& .$yt
atwo pr.ycy'aNQ siS do wniosku- F& inni .ro$i'i to- co .ro$i'i- poni&waF tacy waOni& sQ- coP
w r.&c.ywistoOci to sytuacNa spowodowaa- iF d.iaa'i oni w t&n waOni& sposA$, (r.ypuOP0y-
F& spotka&O )ndr&S na pr.yNSciu- gd.i& .acowywaa siS otwarci& i towar.ysko, 1&st $ard.o
oFywiona- ki&dy . to$Q ro.0awia- duFo siS uO0i&ca- a rSka0i wykonuN& &0+atyc.n& g&sty,
1&O'i N&st&O Nak wiSks.oOP 'ud.i- to stwi&rd.is.- F& )ndr&a N&st otwarta i towar.yska, 6a i'&
N&dnak N&st&O w t&N oc&ni& dokadnyW
6i&.$yt dokadny- N&O'i to sytuacNa spo&c.na skonia NQ do taki&go .acowania, ?yP 0oF& w
r.&c.ywistoOci )ndr&a na ogA ni& N&st s.c.&gA'ni& otwarta ani towar.yska, W r.&c.ywistoOci
0oF& $yP rac.&N ni&O0iaa i .acowywaP siS . r&.&rwQ- N&dnak .na'a.a siS w sytuacNi- gd.i&
wiSks.oOP 'ud.i .acowaa$y siS rAwni&F $ard.i&N $&.poOr&dnio, ?yP 0oF& waOni&
dowi&d.iaa siS- iF N&st wOrAd naN'&ps.yc- ktAr.y ko/c.Q studia- a 0oF& wypia trocS .a
duFo, 1&O'i tak- to nas. wnios&k- iF N&st ona otwarta i towar.yska- $Sd.i& ni&prawd.iwy .
powodu podstawow&go $Sdu atry$ucNi= pr.&c&ni&nia ro.0iaru- w Naki0 o$&cn& .acowani&
)ndr&i od.wi&rci&d'a N&N .wyky sposA$ d.iaania- i . powodu ni&doc&ni&nia ro'i sytuacNi,
InnQ pr.yc.ynQ $Sdnyc wyo$raF&/ sQ sc&0aty- ktAry0i siS posuguN&0y, 1ak
.auwaFy'iO0y- 'ud.i& stosuNQ ukryt& t&ori& oso$owoOci- $y wyp&niP 'uki w sw&N wi&d.y o
innyc i $y wyNaOniP- d'ac.&go ro$iQ oni to- co ro$iQ, StQd t&F nas.& wyo$raF&nia sQ tak
dokadn& Nak nas.& t&ori&, CociaF c.Ssto wydaNQ siS poprawn&- istni&N& N&dnak 0nAstwo
tragic.nyc pr.ykadAw- F& 0ogQ on& .wi&OP nas na 0anowc&,
SpANr.0y- co pr.ydar.yo siS 9a*ido*i Hos&nanowi @1"734, Bn i ki'ku innyc ocotnikAw-
w p&ni .drowyc psycic.ni& @na ty'&- na i'& 0oFna to $yo okr&O'iP4- .gosi'i siS w i.$ac
pr.yNSP 0i&Nscowyc s.pita'i psyciatryc.nyc, Jdawa'i- F& sys.Q Naki&O gosy- i ws.yscy
.osta'i pr.yNSci do s.pita'i- naNc.SOci&N . diagno.Q sci.o+r&nii, (oc.ynaNQc od t&go 0o0&ntu-
.acowywa'i siS NuF w a$so'utni& nor0a'ny sposA$, (rowad.i'i sy0patyc.n& pogawSdki .
p&rson&'&0 i inny0i pacN&nta0i- duFo c.yta'i ora. og'Qda'i t&'&wi.NS, 1&dnak od ki&dy .osta'i
okr&O'&ni Nako sci.o+r&nicy i pr.yNSci do s.pita'a- $ard.o trudno $yo p&rson&'owi C a wiSc
psyciatro0- psyco'ogo0- pi&'Sgniarko0 i sa'owy0 C stwi&rd.iP- c.y $y'i oni nor0a'ny0i
oso$nika0i, 2dy ty'ko w Owiado0oOci p&rson&'u wytwor.y siS sc&0at- F& sQ 'udX0i .
powaFny0i pro$'&0a0i psycic.ny0i- to wydawao siS- iF p&rson&' t&n ni& potra+i u.naP- F&
ic t&oria $ya $Sdna, [ad&n . owyc pacN&ntAw ni& .osta .id&nty+ikowany Nako os.ust i
ws.ystkic .atr.y0ano w s.pita'u na wi&'& dni, @1&dna . osA$ spSd.ia w s.pita'u ponad
si&d&0 tygodni- ni0 .ostaa .wo'niona4, Int&r&suNQc& N&st to- F& pracownicy 0&dyc.ni c.Ssto
int&rpr&towa'i nor0a'n& .acowania Nako potwi&rd.&ni& swyc sc&0atAw odnos.Qcyc siS
do ni&s.c.Ssnyc ocotnikAw, 6a pr.ykad to- F& ws.yscy prowad.i'i pa0iStniki podc.as
sw&go po$ytu w s.pita'u- c.as&0 spostr.&gano Nako wskaXnik .a$ur.&/ psycic.nyc,
5laczego czase! $yda(e si*? :e nasze $yo"ra:enia s) do&adne
ZauwaFy'iO0y- F& nas.& wyo$raF&nia o innyc staNQ siS $ard.i&N dokadn&- gdy siS wiSc&N o
nic dowiaduN&0y- cociaF nada' wi&'& tu 0oFna poprawiP, 6aw&t doOwiadc.&ni psyciatr.y
posQd.aNQ c.as&0 cakowici& nor0a'nyc 'ud.i o powaFn& pro$'&0y psycic.n&, 1ak
wi&'okrotni& podkr&O'a0y- 'ud.i&- po'&gaNQc .a $ard.o na sc&0atac i t&oriac- ktAr& sQ
ni&ad&kwatn&- wydaNQ siS ni& dostr.&gaP ro.0iaru- w Naki0 .acowani& aktora N&st
u.a'&Fnion& od c.ynnikAw sytuacyNnyc,
DoF&s. N&dnak potraktowaP t&n wnios&k .& sporQ do.Q krytycy.0u, Z p&wnoOciQ ni& N&st tak-
F& ws.ystki& nas.& wyo$raF&nia sQ tak $&.podstawn&, 2dy$y tak $yo- to c.yF Owiat
spo&c.ny ni& $y$y pog0atwany i ni&pr.&widywa'ny- c.yF ni& $y$y 0i&Nsc&0- gd.i& 'ud.i&
.acowywa'i$y siS w sposA$- ktAry $y nas ciQg'& .askakiwaW (r.&ciwni&- wydaN& siS- F&
wiSks.oOP . nas potra+i .up&ni& do$r.& pr.&widywaP .acowani& swyc pr.yNaciA, Wi&0y-
kto $Sd.i& naN$ard.i&N oFywiony podc.as pr.yNScia- kto wy$ra$y siS rac.&N na 0&c.
.awodowyc .apaOnikAw- a ni& na $a'&t- i kto $y$y . na0i- gdy$yO0y potr.&$owa'i po0ocy,
SkQd siS $i&r.& poc.uci&- F& nas.& wyo$raF&nia o innyc sQ prawd.iw&- 0i0o dowodAw- F&
doOP c.Ssto siS 0y'i0yW 9.i&N& siS tak- poni&waF .aws.& spostr.&ga0y kogoO w okr&O'onyc
i na ogA powtar.aNQcyc siS oko'ic.noOciac- pr.y c.y0 N&st $&. .nac.&nia- Nak dugo trwa
nas.a o$s&rwacNa- gdy ni& uw.g'Sdnia0y wpywu .&wnStr.nyc uwarunkowa/ na
.acowani&, ZastanAw siS pr.&. cwi'S nad ty0- Naki N&st twAN wykadowca psyco'ogii
spo&c.n&N, C.y uwaFas. go .a oso$S $&.c&r&0onia'nQ i skonnQ do .a$awyW ?ard.i&N
prawdopodo$n& N&st- F& $i&r.&s. go .a powaFn&go naukowca- .aNSt&go swoi0 o$s.ar&0
$ada/ niF .a oso$S oddanQ $ay0 c.ynnoOcio0- Nak .aNadani& siS 'oda0i na patyku a'$o gra
w $i'ard c.y tani&c pr.y 0u.yc& rockow&N,
Ws.akF& c.y to 0oF'iw&- iF pop&ni&O podstawowy $Qd atry$ucNiW >akt- F& nigdy ni&
wid.ia&O sw&go wykadowcy N&d.Qc&go 'ody- graNQc&go w $i'ard c.y ta/c.Qc&go rocka
podc.as .aNSP- 0Awi prawdopodo$ni& wiSc&N o istoci& prowad.&nia .aNSP niF o pro+&sor.&, Co
wiSc&N- 'ud.i& c.Ssto .akadaNQ- F& .acowani&- ktAr& o$s&rwuNQ- N&st waOciwy0
wskaXniki&0 oso$owoOci aktora, @(r.ynaN0ni&N nasi stud&nci tak c.yniQ- c.&go dowod&0 N&st
wyra. .d.iwi&nia na ic twar.ac- gdy po.a .aNScia0i wid.Q nas .aNadaNQcyc 'ody na
patyku4,
(r.ypuOP0y- F& stud&nci pop&niaNQ podstawowy $Qd atry$ucNi w oc&ni& pro+&sora, C.y to
.nac.y- F& ic pr.&widywania dotyc.Qc& .acowania ic wykadowcy sQ $Sdn&W ) gdy$yO0y
ci&$i& .apyta'i- na i'& prawdopodo$n& N&st to- F& podc.as nastSpnyc .aNSP wykadowca
psyco'ogii spo&c.n&N $Sd.i& Nad 'ody na patykuW (rawdopodo$ni& odpowi&d.ia$yO- F& to
0ao prawdopodo$n&- i ni&wQtp'iwi& 0ia$yO racNS, )'& d'ac.&goW DAg$yO 0i&P oc.ywiOci&
racNS 0i0o $Sdnyc pr.&san&k- uwaFaNQc- iF twAN pro+&sor ni& $Sd.i& Nad 'odAw- poni&waF
N&st powaFny0 naukowc&0- ktAry nigdy ni& .aN0uN& siS dro$ny0i pr.yN&0noOcia0i,
(rawd.iwQ pr.yc.ynQ 0oF& $yP i to- F& 0i&Nsc&- w ktAry0 o$s&rwuN&s. wykadowcS C sa'a
'&kcyNna C ni& spr.yNa doOwiadc.aniu takic pr.yN&0noOci,
Z t&go powodu podstawowy $Qd atry$ucNi ni& wpywa na nas.& pr.&widywania dotyc.Qc&
'ud.i tak dugo- Nak dugo wid.i0y ic w ogranic.on&N 'ic.$i& sytuacNi, Gopoty poNawiaNQ siS
dopi&ro wAwc.as- gdy usiuN&0y dokonaP g&n&ra'i.acNi c.yN&goO .acowania . N&dn&N sytuacNi
na innQ- $ard.o siS od ni&N rAFniQcQ, DoFna to .ad&0onstrowaP pr.&widuNQc .acowania
wykadowcy w sytuacNac- w ktAryc go .a.wyc.aN ni& og'Qdas., 1ak da'&c& N&st
prawdopodo$n&- F& twAN pro+&sor psyco'ogii spo&c.n&N ta/c.y rocka na pr.yNSciuW
Bdpowi&dX 0oF& $yP d'a ci&$i& .askakuNQca- poni&waF c.Ssto og'Qda0y 'ud.i N&dyni& w
ogranic.on&N 'ic.$i& 0oF'iwyc sytuacNi @np, ty'ko podc.as .aNSP- N&dyni& w pracy 'u$
wyQc.ni& w groni& rod.inny04, 1&dnak to- F& pr.&c&ni'iO0y ro'S oso$owoOci w oc&ni&
.acowania- c.Ssto N&st $&. .nac.&nia @Hoss- 6is$&tt- 1""14,
Istni&N& rAwni&F drugi powAd- d'a ktAr&go 0og'i$yO0y pr.&widywaP prawidowo c.yN&O
.acowani& naw&t wAwc.as- gdy$y nas.& wyo$raF&ni& o dan&N oso$i& $yo $Sdn&, 1&st ni0
.asada sa0osp&niaNQc&go siS proroctwa- o0Awiona w ro.d.ia'& #, 6aw&t gdy poc.Qtkow&
wyo$raF&ni& ni& N&st ad&kwatn&- c.Ssto potra+i0y N& uprawdopodo$niP popr.&. sposA$- w Naki
traktuN&0y danQ oso$S, 1&O'i wiSc uwaFa0y- F& 1an& N&st .aro.u0iaa i tr.y0a siS . $oku- to
rac.&N ni& $Sd.i&0y cStni do wysiku $ycia d'a ni&N 0iy0- a w r&.u'taci&- .gadniN- co siS
stani&W Jsuwa siS na $ok w nas.&N o$&cnoOci, 1&O'i nato0iast- w nas.&N oc&ni&- Daria N&st
s&rd&c.na i pr.yNaci&'ska- to ty0 $ard.i&N $Sd.i&0y ro.pywaP siS w uO0i&cac w N&N
o$&cnoOci- i .gadniN- co siS wAwc.as stani&W Wo$&c nas N&st s&rd&c.na i pr.yNaci&'ska, ?Qd-
Naki tu pop&nia0y- po'&ga na .aoF&niu- iF 1an& i Daria .acowuNQ siS .aws.& w t&n sa0
sposA$- poni&waF ni& .daN&0y so$i& sprawy- Nak wi&'& ic r&akcNi .a'&Fy od nas.&go wo$&c
nic postSpowania, DAg$yO to odkryP- gdy$yO ki&dyO porAwna swoN& spostr.&F&nia
dotyc.Qc& wspA'nyc .naNo0yc . taki0iF spostr.&F&nia0i sw&go pr.yNaci&'a, WAwc.as
stwi&rd.i$yO- F& was.& wyo$raF&nia sQ $ard.o rAFn&, T&dwi& $yO uwi&r.y- F& 0Awici& o t&N
sa0&N oso$i&, Tak naprawdS- to ni& twi&rd.i$yO- F& was. wspA'ny .naNo0y 0oF& $yP
s&rd&c.ny i pr.yNaci&'ski wo$&c ci&$i&- '&c. wyco+uNQcy siS i rywa'i.uNQcy w o$&cnoOci tw&go
pr.yNaci&'a- .a'&Fni& od odd.iaywania sa0osp&niaNQc&go siS proroctwa,
?y podni&OP dokadnoOP swyc atry$ucNi i wyo$raF&/- pa0iStaN- F& istni&N& podstawowy $Qd
atry$ucNi ora. d.iaa .asada sa0osp&niaNQc&go siS proroctwa i sprA$uN i0 pr.&ciwd.iaaP,
1&O'i wiSc- na pr.ykad- usys.ys. nastSpny0 ra.&0 o o+i&r.& 0ord&rstwa 'u$ wypadku-
powstr.y0aN siS od natyc0iastow&go o$winiania o+iary .a to wydar.&ni&, Lwiat ni& .aws.&
N&st sprawi&d'iwy5 .o pr.ydar.a siS rAwni&F do$ry0 'ud.io0, Ho.g'QdaN siS .a inny0i
rod.aNa0i t&nd&ncyNn&go spostr.&gania- o ktAryc rAwni&F 0Awi'iO0y- taki0i Nak nad0i&rn&
po'&gani& na ukrytyc t&oriac oso$owoOci,
(o tyc upo0ni&niac wrAP0y do usta'&/, Zgad.a siS- doOP poprawni& spostr.&ga0y innyc
'ud.i, 6aprawdS- .a.wyc.aN +unkcNonuN&0y $ard.o sprawni&, Jc.y0y siS c.ytaP i
int&rpr&towaP ni&w&r$a'n& +or0y ko0unikowania siS5 w r.&c.ywistoOci na ogA N&st&O0y w
ty0 '&psi niF sQd.i0y, ?ard.i&N prawd.iwi& spostr.&ga0y innyc- gdy ic '&pi&N po.na0y- a
poni&waF wiSks.oOP nas.yc naNwaFni&Ns.yc int&rakcNi spo&c.nyc odnosi siS do 'ud.i-
ktAryc do$r.& .na0y- N&st to do$ra wiado0oOP, DAwiQc krAtko- potra+i0y dokonywaP
.arAwno .ad.iwiaNQco poprawnyc os.acowa/- Nak i pop&niaP stras.'iw& $Sdy atry$ucyNn&
C Nak $Sd.i& w twoi0 Fyciu- .a'&Fy od ci&$i&,
Pods!o$anie
Spostr.&gani& spo&c.n& N&st $adani&0- Nak powstaNQ wyo$raF&nia i w Naki sposA$ 'ud.i&
wnioskuNQ o innyc, 6i&ustanni& twor.y0y wyo$raF&nia- poni&waF po0agaNQ na0 .ro.u0i&P
i pr.&widywaP Owiat spo&c.ny wokA nas, 1&dny0 .& XrAd& in+or0acNi N&st ni&w&r$a'n&
.acowani& innyc, <o!ni&ac(a nie$er"alna suFy wyraFaniu &0ocNi- pr.&nos.&niu
postaw- in+or0owaniu o c&cac oso$owoOci ora. uatwia i r&gu'uN& wypowi&d.i sown&,
?adania dowod.Q- F& 'ud.i& potra+iQ poprawni& odkodowywaP su$t&'n& pr.&sanki
ni&w&r$a'n&, Lwiadc.y o ty0 na pr.ykad to- F& ws.Sd.i& na Owi&ci& 'ud.i& poprawni&
spostr.&gaNQ s.&OP gAwnyc &0ocNi, Inn& wyra.y twar.y .0i&niaNQ siS .a'&Fni& od ku'turowo
.d&t&r0inowanyc reg (a$niania, H&guy t& okr&O'aNQ- NakQ 0i0ikQ winna siS poNawiP,
1!"le!aty- c.y'i ni&w&r$a'n& g&sty- 0aNQc& okr&O'on& .nac.&nia- sQ rAwni&F
.d&t&r0inowan& ku'turowo, 6a ogA' ko$i&ty '&pi&N ro.u0i&NQ i pr.&ka.uNQ &0ocN& w sposA$
ni&w&r$a'ny- . N&dny0 wyNQtki&0 C sa$i&N wykrywaNQ tQ drogQ c.yN&O ka0stwa, Zgodni& .
teori) roli spoeczne(- uw.g'SdniaNQc&N rAFnic& pciow&- 0oF& to $yP spowodowan& ty0- iF
w wi&'u spo&c.noOciac ko$i&ty pr.yswoiy so$i& inn& niF 0SFc.yXni u0i&NStnoOci- a N&dna .
nic naka.uN& i0 upr.&N0oOP w int&rakcNac spo&c.nyc- a w kons&kw&ncNi ni&dostr.&gani&
t&go- F& ktoO ka0i&,
9okonuNQc Qtry$ucNi- wykor.ystuN&0y rAwni&F ro.0ait& skrAty po.nawc.& j sc&0aty i
t&ori&, 1&dny0 . takic skrAtAw N&st podsta$o$y ")d atry"c(i, 1&st to t&nd&ncNa do
pr.&c&niania w postSpowaniu 'ud.i ro'i w&wnStr.nyc- dyspo.ycyNnyc wartoOci, 1&st tak
d'at&go- F& .acowani& c.owi&ka 0a c.Ssto d'a spostrzegania wiSks.Q waFnoOP niF kont&kst
sytuacyNny, R':nica !i*dzy a&tore! a o"ser$atore! N&st istotQ podstawow&go $Sdu
atry$ucNi= N&st&O0y $ard.i&N skonni pop&niaP t&n $Qd- gdy wyNaOnia0y .acowani& innyc-
niF wAwc.as- gdy wyNaOnia0y wasn& .acowani&, 6a dokonywan& atry$ucN& wywi&ra
rAwni&F wpyw potr.&$a ocrony sw&N sa0ooc&ny @atry"c(e $ s:"ie ego4 wra. . potr.&$Q
unikania poc.ucia wasn&N O0i&rt&'noOci @atry"c(e o"ronne4, 1&dnQ . +or0 Qtry$ucNi
o$ronn&N N&st- dotyc.Qcy pr.ys.oOci- ni&r&a'istyc.ny opty0i.0- ktAry kaF& na0 sQd.iP- F& to
rQc.&N na0 niF inny0 'ud.io0 spr.yNaP $Sd.i& s.c.SOci&, InnQ N&st wiara w sprawi&d'iwy
Owiat- w to- F& .o pr.ydar.Q siS .y0 'ud.io0- do$ro .aO do$ry0,
1ak da'&c& sQ dokadn& nas.& atry$ucN& i wyo$raF&nia dotyc.Qc& innycW 6i& d.iwi- F& i0
$'iF&N kogoO .na0y- ty0 p&ni&Ns.a N&st nas.a wi&d.a o ni0, Ws.ak naw&t gdy oc&nia0y
'ud.i- ktAryc do$r.& .na0y- stosowan& pr.&. nas skrAty po.nawc.& 0ogQ c.as&0 prowad.iP
do $Sdnyc wyo$raF&/, Da0y- na pr.ykad- t&nd&ncNS do twor.&nia atry$ucNi . dyspo.ycNi
c.SOci&N niF to N&st u.asadnion&, 6i& .aws.& N&dnak .daN&0y so$i& sprawS- iF nas.&
wyo$raF&nia sQ $Sdn&- poni&waF spostr.&ga0y innyc w ogranic.on&N 'ic.$i& 0oF'iwyc
sytuacNi ora. d'at&go- F& to- Nak ic traktuN&0y- sprawia- F& .acowuNQ siS wo$&c nas w taki
sposA$- Naki&go od nic oc.&kuN&0y @sa0osp&niaNQc& siS proroctwo4,
Literatra
Co''&t (, @1""#4, %istoria a $adania nad .acowani&0 &kspr&syNny0, W= W, 9o0acowski-
D, )rgy'& @r&d,4, H&guy Fycia spo&c.n&go, Bks+ord.ka psyco'ogia spo&c.na, Wars.awa=
(W6,
9o0acowski W, @1""34, (syco'ogia spo&c.na ko0unikacNi ni&w&r$a'n&N, Toru/= 9_TBH,
T&wicka D, @1""34, )ktor c.y o$s&rwator, Wars.awa-B's.tyn= (racowniQ Wydawnic.Q (T(,
RO/5/IA4 E
Roz!ienie sie"ie+ $ (a&i spos'" pozna(e!y sa!ych sie"ie
est je&na rzecz, i tylko je&na w ca$ym wszech.wiecie, o ktrej wiemy wicej, ni* mo#liby.my
si &owie&zie+ z zewntrznej obserwacji. T' je&yn' rzecz' jeste.my Lmy samiM. Mamy, *e tak
powiem, wewntrzn' in8ormacj! jeste.my wtajemniczeni.
) 7.=. Hewis, 3?OR
este.my nieznani, my poznaj'cy, sami &la siebie! ma to swoje lo#iczne %zasa&nienie. 0i#&y
nie posz%kiwali.my siebie ) jak wic kie&ykolwiek mieliby.my si o&nale(+,
) Irie&rich 0ietesche, 3?34
ZastanAw siS cwi'S- w Naki0 t&ra. N&st&O nastroNu, Bdc.uwas. w&sooOP c.y s0ut&kW
Z0Sc.&ni& c.y pr.ypyw &n&rgiiW SpokAN c.y irytacNSW Zwyk'& doOP atwo N&st odpowi&d.i&P
na taki& pytania5 Nak pis.& C,S, T&wis- N&st&O0y UwtaN&0nic.&niV w to- co dotyc.y nas
sa0yc, 6i&wi&'u . nas N&dnak twi&rd.io$y- F& .na si&$i& w sposA$ doskonay, C.asa0i
nas.& 0yO'i i uc.ucia twor.Q pog0atwanQ p'QtaninS w.aN&0ni& spr.&c.nyc r&akcNi, ) naw&t
N&O'i wi&0y- co odc.uwa0y- ni& .aws.& N&st oc.ywist&- d'ac.&go waOni& to, 1ak daN& do
.ro.u0i&nia 6i&t.sc&- N&st w nas wi&'& .Nawisk taN&0nic.yc i trudnyc do okr&O'&nia,
6a pr.ykad- c.y 0ia&O ki&dyO p&wnoOP- F& wi&s. dokadni&- Nak $yO pr.&Fywa okr&O'on&
doOwiadc.&ni&- a'& ki&dy to r.&c.ywiOci& siS stao- odkry&O- F& twoN& uc.ucia sQ w istoci&
.up&ni& inn&W (owi&Ociopisar. Darc&' (roust pr.&dstawi takQ waOni& sytuacNS w swoi0
pAauto$iogra+ic.ny0 d.i&'& W pos.ukiwaniu stracon&go c.asu, 6arrator- Darc&'- N&st
pr.&konany- F& nic NuF w ni0 ni& po.ostao . uc.uP do N&go kocanki- )'$&rtyny, Bd 0i&siScy
ro.0yO'a nad por.uc&ni&0 N&N, I oto ktAr&goO dnia suFQca pr.ynosi 0u wiado0oOP= )'$&rtyna
od&s.a, W ty0 0o0&nci& Darc&' uOwiada0ia so$i&- Nak 0ao .na sa0&go si&$i&= (r.&d
cwi'Q N&s.c.&- ana'i.uNQc si&$i&- sQd.i&0- F& to .aoc.n& ro.stani& $yo waOni& r.&c.Q- ktAr&N
pragnQ&0- i porAwnuNQc 0i&rnoOP pr.yN&0noOci dostarc.anyc 0i pr.&. )'$&rtynS .
$ogactw&0 pragni&/- ktAryc r&a'i.acNS 0i uni&0oF'iwiaa c,,,< dos.&d&0 do wniosku- F& ni&
ccS NuF N&N wid.i&P- F& NuF N&N ni& koca0, )'& sowa= U(anna )'$&rtyna poN&caaV- sprawiy
w 0y0 s&rcu taki $A'- F& duF&N 0u siS opi&raP ni& $y&0 w stani&5 c,,,< Zgadywa&0
ni&Nasno- F& N&O'i pr.&d paro0a 0inuta0i- gdy0 N&s.c.& ni& .ad.woni- od&NOci& )'$&rtyny
wydawao 0i siS c.y0O o$oNStny0- a naw&t poFQdany0- to d'at&go F&0 N& uwaFa .a
ni&prawdopodo$n&- i w ty0 waOni& ki&runku pos.&d 0AN instynkt sa0o.acowawc.y- ki&dy
pr.ykada do 0&N otwart&N rany pi&rws.& Orodki uO0i&r.aNQc& c,,,< Tak- dopi&ro co c,,,<
sQd.i&0- F& NuF ni& koca0 )'$&rtyny- $y&0 pr.&konany- Nako Ocisy ana'ityk- F& nic . t&go
uc.ucia ni& po.ostao, c,,,< Dy'i&0 siS wyo$raFaNQc so$i&- F& wid.S Nasno w 0y0 s&rcu,
@(r.&koFy Daci&N [urowski4
Gopoty Darc&'a . ro.po.nani&0 swoic uc.uP odsaniaNQ wi&'& int&r&suNQcyc kw&stii
.wiQ.anyc . sa0owi&d.Q, W Naki sposA$ ro.u0i&0y nas.& wasn& 0yO'i i uc.uciaW C.y
N&st&O0y $ard.i&N podo$ni do oso$y .naNQc&N wnStr.&- opisan&N pr.&. C,S, T&wisa- c.y t&F
$ard.i&N do istot o$cyc so$i& sa0y0- o ktAryc 0Awi 6i&t.sc&W I w Naki sposA$ osiQga0y
nas.Q C 0ni&Ns.Q c.y wiSks.Q C sa0owi&d.SW W ty0 ro.d.ia'& .o$ac.y0y- Nak na t&
odwi&c.n& pytania odpowiadaNQ psyco'ogowi& spo&c.ni,
2atra ;a
Gi0 N&st&OW 1ak sta&O siS tQ oso$Q- o ktAr&N 0Awis. UNaVW TwArca a0&ryka/ski&N psyco'ogii-
Wi''ia0 1a0&s @18#2-1"104- opisa podstawowy dua'i.0 w sa0y0 rd.&niu nas.&go
spostr.&gania 1a, (o pi&rws.&- 1a skada siS . nas.yc 0yO'i i pr.&kona/ dotyc.Qcyc nas
sa0yc- c.y t&F . t&go- co 1a0&s @18"04 na.wa Upo.nawany0V a'$o krAc&N C 1a, (o drugi&-
1a to aktywny od$iorca in+or0acNi- ktAry NQ pr.&twar.a- c.y'i Upo.naNQcyV- 1a,
poj(cie *aF zawarto.+ nasze#o a, to znaczy spostrze#ane przez nas nasze w$asne my.li,
przekonania i cechy osobowo.ci
W t&r0ino'ogii wspAc.&sn&N 1a Upo.nawan&V okr&O'a siS Nako po(*cie ;a a'$o d&+inicNS 1a- a
1a Upo.naNQc&V Nako Owiado0oOP, B$ydwa t& proc&sy psycic.n& Qc.Q siS- twor.Qc spANn&
poc.uci& toFsa0oOci= TwoN& 1a N&st .arAwno ksiQFkQ @p&nQ +ascynuNQcyc tr&Oci- ktAr& siS tu .
c.as&0 nagro0ad.iy4- Nak i N&N c.yt&'niki&0 @ktAry w dowo'ny0 0o0&nci& 0oF& .aNr.&P do
okr&O'on&go ro.d.iau a'$o dopisaP nowy +rag0&nt4,
(o.a ro.rAFni&ni&0 Upo.naNQc&goV i Upo.nawan&goV 1a0&s @18"04 podkr&O'a .nac.&ni&
r&'acNi spo&c.nyc d'a nas.&N d&+inicNi 1a, 1ak napisa U,,,c.owi&k 0a ty'& spo&c.nyc 1a- i'&
N&st N&dnost&k- ktAr& go ro.po.naNQ i ktAr& nos.Q w swoic u0ysac NakiO N&go o$ra.V @1"10-
t, '- s, 2"#4, Tak wiSc ni&ktAr& strony twoN&go 1a uwidac.niaNQ siS wyraXni&- ki&dy pr.&$ywas.
. N&dnQ grupQ 'ud.i- a inn&- gdy pr.&$ywas. . innQ @Cantor- Giistro0- 1"875 2&rg&n- 1"715
Darkus- 6urius- 1"864, 6a pr.ykad- ki&dy ktoO pr.&$ywa w stadnini&- uN&FdFaNQc swoN&go
konia a'$o gawSd.Qc . inny0i N&XdXca0i i . 'udX0i- ktAr.y tu pracuNQ- to uNawnia od0i&nnQ
stronS wasn&go 1a niF wt&dy- ki&dy wra. . ko'&ga0i uc.&stnic.y w ogA'nokraNow&N
kon+&r&ncNi psyco'ogic.n&N, 1&go UstaN&nn& 1aV N&st 0ni&N +or0a'n&- 0ni&N int&'&ktua'n&, W
ty0 otoc.&niu .0i&nia siS N&go sownictwo- t&0aty prowad.onyc ro.0Aw- a naw&t sposA$
cod.&nia i stania, GaFd& . tyc rAFnyc 1a N&st po.nan&- a'& do po.naNQc&go na'&Fy
id&nty+ikacNa warunkAw- w ktAryc waOciw& N&st pr.&Nawiani& t&go 1a- a ni& inn&go,
Ho.wAN poc.ucia 1a wy0aga .dania so$i& sprawy . t&go- F& N&st siS po.naNQcy0 i F& istni&N&
w istoci& coO- co 0a $yP po.nan&, 1ak dowod.Q $adania nad rAFny0i gatunka0i ssakAw
@(o*in&''i- 1""34- to osiQgniSci& wca'& ni& N&st taki& $ana'n&, C.y .wi&r.Sta 0aNQ poc.uci& 1aW
1&dyny0 sposo$&0 u.yskania odpowi&d.i na to pytani& N&st u0i&s.c.&ni& pr.&d .wi&r.Sci&0
'ustra C c.y wi& ono- F& od$ici& w 'ustr.& to ono sa0o- c.y t&F sQd.i- iF .naNduN& siS ta0 inn&
.wi&r.SW W +ascynuNQc&N s&rii $ada/ 2ordon 2a''up @2a''up- 1"775 2a''up- Suar&.- 1"864
u0i&s.c.a .wi&r.S C 0apS c.&koks.tatnQ @s.y0pansy- gory'&- orangutany4- od
dwud.i&stu N&d&n do dwud.i&stu piSciu 0i&siScy dotykao swoN&go po0a'owan&go rAF&0
nosa- a ro$io to ty'ko 25^ d.i&ci w wi&ku od d.i&wiSciu do dwunastu 0i&siScy,
1&dnakF& pr.&NOci& od ro.po.nawania si&$i& w 'ustr.& do wi&'oasp&ktow&N- .oFon&N d&+inicNi
1a- ktArQ dysponuNQ 'ud.i& doroO'i- to ni&0a& osiQgniSci&, (syco'ogowi& $ada'i- Nak .0i&nia
siS poNSci& 1a od d.i&ci/stwa do dorosoOci, Stawia'i oni pr.&d oso$a0i w rAFny0 wi&ku
prost& pytani&= UGi0 N&st&OWV Z r&guy poc.Qtkowo nas.& poNSci& 1a 0a carakt&r konkr&tny-
odnos.Qc siS do wyra.istyc- atwyc do .ao$s&rwowania c&c- takic Nak wi&k- p&P-
sQsi&d.two- o$$y, 6a pr.ykad d.i&wiScio'at&k w $adaniac- ktAr& pr.&prowad.i'i
Dont&0ayor i Eis&n @1"774- odpowiada na pytani&= UGi0 N&st&OWV w sposA$ nastSpuNQcy=
UDa0 $rQ.ow& oc.y, Da0 $rQ.ow& wosy, Da0 $rQ.ow& $rwi, 1&st&0 copc&0, Da0
wuNka 0i&r.Qc&go prawi& si&d&0 stApV @Dont&0ayor- Eis&n- 1"774, W 0iarS Nak doNr.&wa0y-
kad.i&0y 0ni&Ns.y nacisk na c&cy +i.yc.n&- a wiSks.y na stany psycic.n& @np, nas.& 0yO'i
i uc.ucia4 ora. na to- Nak nas oc&niaNQ inni 'ud.i& @%art- 9a0on- 1"865 Ti*&s'&y- ?ro0'&y-
1"735 Dont&0ayor- Eis&n- 1"774, Bto odpowi&dX na pytani&= UGi0 N&st&OWV ud.i&'ona pr.&.
dwud.i&sto'&tni&go stud&nta=
estem istot' l%&zk'... estem osob' o zmiennych nastrojach. estem osob' niez&ecy&owan'.
estem osob' ambitn'. estem osob' bar&zo ciekaw'. 0ie jestem in&ywi&%alno.ci'. estem
samotnikiem. estem Amerykaninem >-o*e, &opom* miA. estem &emokrat'. estem osob'
liberaln'. estem ra&yka$em. estem konserwatyst'. estem pse%&olibera$em. estem ateist'.
0ie jestem osob', ktra &aje si zaklasy8ikowa+ >to znaczy, nie chc ni' by+A. >Montemayor,
Eisen, 3?JJ, s. @34A
5e=inic(e ;a $ r':nych &ltrach
Zani0 .ako/c.y0y nas.& ro.waFania o natur.& 1a- powinniO0y .auwaFyP- F& opisuN&0y 1a
okr&O'on&go rod.aNu C taki&- ktAr& N&st .akotwic.on& w ku'tur.& Zacodu ko/ca 88 w, C.y
ws.Sd.i& 'ud.i& konc&ptua'i.uNQ 1a w taki sposA$- Nak 0y to ro$i0yW C.y N&st 0oF'iw&- F&
'ud.i rAFni coO- co wydaN& siS tak podstawow&W Bdpowi&dX $r.0i= tak, Bstatni& $adania
psyco'ogic.no-istoryc.n& i 0iSd.y ku'turow& dowod.Q wyraXni&- F& poNSci& 1a N&st
ks.tatowan& .arAwno pr.&. ku'turS- Nak i pr.&. &pokS istoryc.nQ, 6a pr.ykad Hoy
?au0&ist&r @1"874 opi&raNQc siS na XrAdac istoryc.nyc i 'it&rackic- pr.&O'&d.i d.i&N&
poNScia 1a na pr.&str.&ni d.i&siSciu wi&kAw cywi'i.acNi Zacodu, (oNSci& 1a u 'ud.i pAXn&go
Or&dniowi&c.a @od wi&ku 8I do 8`4 $yo$y d.iO trudno ro.po.naP, Lwiad&ctwa wska.uNQ na
to- F& r.adko poddawa'i si&$i& introsp&kcNi @to N&st 0yO'&'i o wasny0 1a- wasnyc
pragni&niac itp,4 i r.adko ro.d.i&ray ic w&wnStr.n& wQtp'iwoOci c.y kon+'ikty, 1ak napisa
?au0&ist&r @1"874- Usa0owi&d.y ni& uwaFano .a NakiO istotny pro$'&0V @s, 1654- poni&waF
toFsa0oOP c.owi&ka Or&dniowi&c.a $ya okr&O'ona NuF w 0o0&nci& N&go urod.&nia, To- ki0 i
c.y0 0Ag .ostaP- wy.nac.aa N&go po.ycNa spo&c.na- powiQ.ania rod.inn&- a .was.c.a
N&go p&P, 9&+inicNa 1a .$'iFona do nas.&N wspAc.&sn&N poNawia siS dopi&ro w wi&ku 8ÌI-
ki&dy to u purytanAw .rod.ia siS sa0oOwiado0oOP i sa0opo.nani&, Zgodni& . ic r&'igiNny0
pr.&konani&0 o pr&d&stynacNi NuF w 0o0&nci& urod.&nia N&st pr.&sQd.on&- c.y c.owi&k
.naNd.i& siS w groni& .$awionyc c.y potSpionyc, StQd purytani& 0i&'i si'nQ 0otywacNS do
starann&go $adania si&$i& w pos.ukiwaniu wska.Aw&k @ukrytyc w ic gS$oki&N-
w&wnStr.n&N natur.&4 0AwiQcyc o wasny0 pr.&.nac.&niu @?au0&ist&r- 1"874, W t&n
sposA$ po ra. pi&rws.y poNawio siS poNSci& ukryt&go- gS$oki&go w&wnStr.n&go 1a,
"ojcie a jest cz.ciowo zale*ne o& k%lt%ry, w ktrej 8%nkcjon%je. 0a przyk$a& w
perspektywie historycznej niektre k%lt%ry ;n&ian ameryka/skich spostrze#a$y a jako
#$boko osa&zone w szerszej #r%pie spo$ecznej.
Tak Nak poNSci& 1a w ku'tur.& Zacodu ro.wiNao siS i .0i&niao . $i&gi&0 c.asu- tak d&+inicN&
.rod.on& po.a tQ ku'turQ rAFniQ siS od nas.yc d&+inicNi @Darkus- Gitaya0a- 1""14, 6a
pr.ykad antropo'og 9oroty T&& @1"5"4 odtwor.ya carakt&r poNScia 1a w ku'tur.&
rd.&nnyc )0&rykanAw Wintu . Ga'i+ornii (Anocn&N, (r.&prowad.aNQc ana'i.S NS.yka-
siSgaNQc do 'it&ratury $iogra+ic.n&N ora. do wspo0ni&/ poto0kAw tyc 'ud.i- T&& @1"5"4
.na'a.a intryguNQc& dan&- ktAr& Owiadc.Q- F& Wintu ni& 0i&'i poc.ucia 1a Nako odrS$n&N istoty,
)utorka pis.&= UCarakt&ry.uNQc ku'turS Wintu- ni& 0oF&0y 0AwiP o 1a i o spo&c.noOci- a'&
rac.&N o 1a w spo&c.noOciV @s, 1324, Wintu ni& 0i&'i sowa odpowiadaNQc&go nas.&0u UNaV,
Ic wypowi&d.i $yy .wiQ.an& . o$s&rwacNa0i r.&c.y- ktAr& .naNduNQ siS po.a 1a- a ni& .
introsp&kcNQ c.y t&F . ic wasny0i 0yO'a0i, 6i& istniao u nic ro.granic.&ni& po0iSd.y
oso$Q a na pr.ykad ty0- w co $ya u$rana, Zdani&= UDas. na so$i& adnQ sukniS w paskiV w
pr.&kad.i& na NS.yk Wintu $r.0iao$y= U1&st&O w adn& paski sukniV, 9'a Indian Wintu 1a ni&
0iao wyraXnyc granic= .'&wao siS .& ws.ystki0i inny0i r.&c.a0i- wyaniao siS . nic i
wtapiao w ni&, W nas.&N spo&c.noOci C para+ra.uNQc Wi''ia0a S.&kspira C U1a N&st 0iarQ
ws.ystkic r.&c.yV, 1akko'wi&k natura'na wydaN& siS na0 ta konc&pcNa 1a- na'&Fy pa0iStaP-
F& to ty'ko p&wna int&rpr&tacNa- a ni& ni&ro.&rwa'ni& . na0i .wiQ.ana r.&c.ywistoOP,
6i&.a'&Fni& od t&go- Naki& dokadni& N&st nas.& 1a- .astanAw0y siS- skQd $i&r.&0y in+or0acNS
o so$i& sa0ycW W Naki sposA$ po.naN&0y si&$i&W 1aki& sQ XrAda danyc- na ktAryc siS
opi&ra0y- $uduNQc to poNSci& 1aW W nastSpnyc c.SOciac ro.d.iau o0Awi0y c.t&ry sposo$y
docod.&nia do wi&d.y o so$i& sa0yc, SQ to= introsp&kcNa- c.y'i inac.&N 0yO'&ni& o so$i&-
o$s&rwacNa wasn&go .acowania- sc&0aty 1a i int&rakcNa spo&c.na,
introspekcjF proces, w ktrym cz$owiek spo#l'&a w swoje wntrze i ba&a swoje my.li,
%cz%cia i motywy
Pozna$anie sie"ie poprzez Introspe&c(*
Gi&dy o.naN0i'iO0y- F& .a0i&r.a0y opisaP XrAda in+or0acNi- ktArQ wykor.ystuN&s.- $uduNQc
swoN& poNSci& 1a- pr.ypus.c.a'ni& po0yO'a&O= UWi&'ki& ni&$a; 6i& 0us.S siS t&go
dowiadywaP . podrSc.nika psyco'ogii spo&c.n&N; To ni& N&st naprawdS Fadna
ni&spod.ianka= po prostu 0yO'S o so$i&, 6ic wi&'ki&goV, Inny0i sowy- opi&ras. siS na
introsp&kcNi- c.y'i spog'Qdas. w gQ$ si&$i& i $adas. Uw&wnStr.nQ in+or0acNSV o swoic
0yO'ac- uc.uciac i 0otywac C in+or0acNS- ktArQ 0as. ty i ty'ko ty, H.&c.ywiOci& C
ki&dy poddaN&s. si&$i& introsp&kcNi- .naNduN&s. p&wn& odpowi&d.i, Z introsp&kcNQ wiQFQ siS
N&dnak dwa int&r&suNQc& +akty, (o pi&rws.&- 'ud.i& ni& kor.ystaNQ . t&go XrAda in+or0acNi tak
c.Ssto- Nak 0oFna $y sQd.iP C poOwiScaNQ .askakuNQco 0ao c.asu na 0yO'&ni& o so$i&, (o
drugi&- naw&t gdy dokonuNQ introsp&kcNi- to pr.yc.yny ic .acowa/ i odc.uP 0ogQ $yP
ukryt& pr.&d ic Owiado0oOciQ, GrAtko 0AwiQc- dokadn& ana'i.owani& si&$i& ni& N&st ty0
ws.ystki0- .a co N&st uwaFan&- i gdy$y to 0iao $yP nas.y0 N&dyny0 XrAd&0 wi&d.y o
so$i&- $y'i$yO0y w wi&'ki0 kopoci&,
1ak c.Ssto 0yO'i0y o so$i& sa0ycW [&$y dowi&d.i&P siS t&go- Dia'y Csiks.&n0ia'yi i
To0as >igurski @1"824 poprosi'i 107 pracownikAw w wi&ku od 17 do 63 'at- .atrudnionyc
w piSciu rAFnyc +ir0ac- $y pr.&. tyd.i&/ nosi'i pr.y so$i& $r.Sc.yki, WQc.ay siS on&
si&d&0 ra.y d.i&nni& 0iSd.y god.inQ 7,30 a 22,30 w 'osowo .0i&niaNQcyc siS odstSpac
c.asu, (o od&.waniu siS $r.Sc.yka uc.&stnik $ada/ odpowiada na pytania- co ro$i w dan&N
cwi'i- o c.y0 0yO'a i w Naki0 $y nastroNu, Bdpowi&d.i grupowano w&dug rAFnyc
kat&gorii tr&Ociowyc- wOrAd ktAryc $ya kat&goria U0yO'i dotyc.Qc& si&$i&V @np, U)'&
'&niwi& spSd.i&0 cay d.i&/V- UTo $o'iV a'$o UC.&0u N&st&0 taka gru$aWV4, 1ak poka.uN&
rycina 6,1- 'ud.i& .askakuNQco r.adko 0yO'&'i o so$i& sa0yc, Ty'ko 8^ ws.ystkic
.apisanyc spostr.&F&/ @#2714 dotyc.yo 1a, Jc.&stnicy $ada/ c.SOci&N ki&rowa'i swQ uwagS
na pracS- cod.i&nn& o$owiQ.ki i ogranic.&nia c.asu, W r.&c.ywistoOci odpowi&dX U$rak
0yO'iV poNawiaa siS .nac.ni& c.SOci&N niF w.0ianki o 0yO'ac dotyc.Qcyc 1a, 1ak . t&go
wynika- cociaF oc.ywiOci& c.asa0i oddaN&0y siS introsp&kcNi- ni& ro$i0y t&go c.Ssto,
(r.&waFaNQca c.SOP nas.yc cod.i&nnyc 0yO'i dotyc.y $ana'nyc spraw pows.&dni&go
Fycia- innyc 'ud.i i nas.yc . ni0i ro.0Aw @patr. ryP, 6,14,
7zsto *a$%j, *e nie mam czas% na rozwijanie w sobie skromno.ci L...M
Ale jestem zbyt zajta my.leniem o sobie.
) Dam E&ith =itwell
Teoria sa!o#$iado!o#ci
Co siS d.i&NS- gdy 0yO'i0y o so$i&W 1aki& sQ kons&kw&ncN& odwrAc&nia uwagi od otac.aNQc&N
nas r.&c.ywistoOci i ski&rowania Owiado0oOci na si&$i& sa0ycW 1ak wi&0y NuF . $ada/
Csiks.&n0iayi&go i >igurski&go @1"824- ni& konc&ntruN&0y siS na so$i& .$yt c.Ssto,
6i&ki&dy N&dnak napotyka0y w otoc.&niu coO- co UwQc.aV sa0oOwiado0oOP, DoF& to $yP
wi&d.a o ty0- F& inni na nas patr.Q- wasny g'os sys.any . 0agn&to+onu- swAN o$ra. na
wid&o c.y wasn& od$ici& w 'ustr.&, 6a pr.ykad- gdy og'Qdas. na do0owy0 wid&o +i'0
nakrScony pr.&. pr.yNaciAkS N&N nowQ ka0&rQ i ty N&st&O N&go gAwny0 $oat&r&0- .naNd.i&s.
siS w stani& sa0oOwiado0oOci- to .nac.y ski&ruN&s. uwagS na si&$i&,
H_CI6) 6,1, UB c.y0 0yO'is.WV (r.&. tyd.i&/ 'ud.i& nosi'i pr.y so$i& $r.Sc.yki- ktAr&
wQc.ay siS ki'ka ra.y d.i&nni& w 'osowo usta'onyc odstSpac c.asu, Za kaFdy0 ra.&0-
ki&dy .a$r.0ia $r.Sc.yk- opisywa'i- o c.y0 waOni& 0yO'&'i, DyO'i dotyc.Qc& 1a poNawiay
siS .du0i&waNQco r.adko @.ac.&rpniSto .= Csiks.&n0iayi- >igurski- 1"824
teoria samowiadomociF koncepcja przyjm%j'ca, *e kie&y cz$owiek koncentr%je %wa# na
sobie samym, zaczyna ocenia+ w$asne zachowanie i porwnywa+ je ze swymi wewntrznymi
normami i warto.ciami
Zgodni& . teori) sa!o#$iado!o#ci gdy konc&ntruN&0y siS na so$i&- oc&nia0y wasn&
.acowani& i porAwnuN&0y N& . nas.y0i w&wnStr.ny0i nor0a0i i wartoOcia0i @Car*&r-
Sc&i&r- 1"815 9u*a'- Wick'und- 1"725 Wick'und- 1"755 Wick'und- >r&y- 1"804, GrAtko
0AwiQc- r.&c.ywiOci& staN&0y siS Owiado0i si&$i&- gdyF .ac.yna0y o$i&ktywni&- oc&niaNQc&
o$s&rwowaP si&$i& sa0yc, C.y .acowuN&0y siS tak- Nak nas.y0 .dani&0 powinniO0yW
(owi&d.0y- F& Fywis. pr.&konani&- iF na'&Fy postSpowaP uc.ciwi& w stosunku do pr.yNaciA,
(&wn&go dnia ro.0awiaNQc . pr.yNaci&'&0- oka0uN&s. go, W trakci& t&N ro.0owy
dostr.&gas. swoN& od$ici& w duFy0 'ustr.&, Bto N&st&0- 0yO'is. pr.ypatruNQc siS so$i&- 0aa
g'i.da- ktAra waOni& oka0aa pr.yNaci&'a,
W&dug S&''&ya 9u*a'a i Ho$&rta Wick'unda @1"724 nag'& stani&s. siS Owiado0y
ro.$i&FnoOci 0iSd.y wasny0 .acowani&0 a twy0i standarda0i c.y oc.&kiwania0i
okr&O'aNQcy0i .acowani& poFQdan&, 1&O'i $Sd.i&s. 0Ag .0i&niP .acowani&- $y stao siS
.godn& . twoi0i w&wnStr.ny0i dyr&ktywa0i @np, 0AwiQc pr.yNaci&'owi coO s.c.&gA'ni&
0i&go a'$o pr.y.naNQc siS do ka0stwa i pros.Qc o wy$ac.&ni&4- to tak postQpis., W
wypadku poc.ucia- F& ni& 0oF&s. .0i&niP .acowania- po.ostawani& w stani&
sa0oOwiado0oOci $Sd.i& $ard.o ni&pr.yN&0n&- poni&waF 0usis. wt&dy stawiaP c.oo
pr.ykr&N in+or0acNi .wrotn&N o sa0y0 so$i&, W taki&N sytuacNi pr.&rwi&s. Aw stan tak s.y$ko-
Nak ty'ko to $Sd.i& 0oF'iw& @np, odwracaNQc siS p'&ca0i do 'ustra a'$o F&gnaNQc siS .
pr.yNaci&'&0 i wycod.Qc . pokoNu4, Hycina 6,2 i'ustruN& t&n proc&s poka.uNQc- Nak
sa0oOwiado0oOP sprawia- F& .ac.yna0y so$i& uOwiada0iaP wasn& w&wnStr.n& nor0y- a
takF&- w Naki sposA$ uki&runkowuN& nas.& da's.& .acowani&,
R:7;0A O.<. Teoria samo.wia&omo.ci. 9onsekwencje skoncentrowania %wa#i na sobie
>zaczerpnito zF 7ar2er, =cheier, 3?43A
(r.&d0iot&0 $ada/ $y .wiQ.&k po0iSd.y sa0oOwiado0oOciQ i .acowani&0 0ora'ny0
@Car*&r- 1"755 2i$$ons- 1"784, 6a pr.ykad Edward 9i&n&r i Dark Wa''$o0 @1"764 dawa'i
uc.&stniko0 $ada/ t&st anagra0Aw- o ktAry0 0Awiono- F& po.wa'a na tra+nQ oc&nS
int&'ig&ncNi i .do'noOci do rad.&nia so$i& na studiac, C&'owo posuFono siS t&st&0 $ard.o
trudny0- taki0- F&$y w wy.nac.ony0 c.asi& nikt ni& 0Ag wykonaP wiSc&N niF poowS
.ada/, Zat&0 uc.&stniko0 $ada/ .a'&Fao na u.yskaniu do$ryc wynikAw @i wyka.aniu siS
int&'ig&ncNQ4- a'& otr.y0a'i dia$'o trudny t&st- ktAr&go ni& 0og'i do$r.& ro.wiQ.aP, Co wo$&c
t&go .ro$iQW C.y 0aNQc 0oF'iwoOP os.ukiwania- skor.ystaNQ . ni&NW Wc.&Oni&Ns.& $adania
poka.ay- F& ogro0na wiSks.oOP indagowanyc stud&ntAw co''&g&:u .gad.a siS co do t&go- iF
os.ukiwani& N&st 0ora'ni& nagann&, Zakadano wiSc- F& uc.&stnicy &ksp&ry0&ntu 0aNQ
w&wnStr.nQ nor0S naka.uNQcQ i0- $y t&go ni& c.yniP, )'& c.y powstr.y0aNQ siS pr.&d
os.ukiwani&0 N&dyni& wt&dy- gdy ta nor0a .ostani& uwydatniona C to .nac.y- gdy
uaktywniona .ostani& ic sa0oOwiado0oOPW 9i&n&r i Wa''$o0 @1"764 stwor.y'i spr.yNaNQcQ
os.ukiwaniu sytuacNS- 0AwiQc uc.&stniko0 $ada/- F& 0aNQ na wykonani& t&stu piSP 0inut- a
sp&cNa'n& ur.Qd.&ni& .asygna'i.uN&- F& c.as upynQ C &ksp&ry0&ntator wrAci N&dnak dopi&ro
po d.i&siSciu 0inutac- $o w inny0 pokoNu $Sd.i& ud.i&'a instrukcNi ko'&Nn&N oso$i&
pr.ystSpuNQc&N do t&stu, (oowa $adanyc wykonywaa t&st w warunkac wywouNQcyc stan
sa0oOwiado0oOci, SuFyo t&0u duF& 'ustro u0i&s.c.on& $&.poOr&dnio pr.&d $adany0 ora.
0agn&to+on odtwar.aNQcy N&go wasny gos C r.&ko0o w c&'u sprawd.&nia- w Naki sposA$ na
wyniki t&stu wpywa c.ynnik ro.pras.aNQcy uwagS, 9ruga poowa uc.&stnikAw &ksp&ry0&ntu
0iaa 'ustro .a so$Q- a 0agn&to+on odtwar.a gos inn&N oso$y, C.y uc.&stnicy $ada/ pr.&rwQ
t&st- ki&dy ro.'&gni& siS d.won&k- c.y $SdQ kontynuowa'i pracSW C.y sa0oOwiado0oOP
wpyni& na wy$Ar N&dn&N . tyc 0oF'iwoOciW Tak Nak pr.&widywano- N&dnostki sa0oOwiado0&
potra+iy opr.&P siS pokusi&= os.ukiwao ty'ko 7^ $adanyc, (o.osta'i- ni& wprowad.ani w
stan sa0oOwiado0oOci- u'&ga'i pokusi&= os.ukiwao 71^ $adanyc, (odo$ni& w $adaniac
nad d.i&ciScy0 kw&stowani&0 Upoc.SstuN&s. a'$o poFauN&s.V w OwiSto %a''ow&&n
stwi&rd.ono- F& d.i&ci r.ad.i&N a0ay r&guy i $ray wiSc&N niF N&d&n cuki&r&k . Uni&
pi'nowan&goV ta'&r.a .& sodyc.a0i- gdy sta on pr.&d duFy0 'ustr&0 @?&a0an- G'&nt.-
9i&n&r- S*anu0- 1"7"4,
Sa0oOwiado0oOP ni& .aws.& N&st stan&0 pr.yN&0ny0- poni&waF 0oF& na0 pr.ypo0inaP o
ty0- F& ni& sprosta'iO0y wasny0 oc.&kiwanio0, To ni&.adowo'&ni& . si&$i& $ywa $o'&sn&
@c.&go Owiad&ctw&0 N&st dysonans po.nawc.y4 i c.Ssto uci&ka0y od taki&N autoana'i.y-
angaFuNQc siS w inn& d.iaania- s.ukaNQc $odXcAw pr.yciQgaNQcyc uwagS- takic Nak
t&'&wi.Na c.y 0u.yka- a'$o naw&t tu0iQc nas. w&wnStr.ny gos .a po0ocQ narkotykAw 'u$
a'koo'u @%u'i- 1"815 %u'i- _oung- 1"834, W $adaniac- w ktAryc 'ud.i& do.nawa'i
ni&powod.&nia- wykonuNQc Naki&O .adani&- stwi&rd.ono- F& c&'owo unikaNQ oni pAXni&N
sytuacNi wywouNQcyc u nic stan sa0oOwiado0oOci- na pr.ykad ni& ccQ wt&dy si&d.i&P w
pokoNu- w ktAry0 .naNduN& siS 'ustro i ka0&ra t&'&wi.yNna @)rc&r- %or0ut- ?&rg- 1"7"5
9u*a'- Wick'und- 1"724,
1&st N&dnakF& N&dna u$oc.na kor.yOP . +aktu $ycia sa0oOwiado0y0, Cytat . 6i&t.sc&go na
poc.Qtku ro.d.iau sug&ruN&- F& c.Ssto ni& pos.ukuN&0y si&$i& .$yt gS$oko i F& gdy$yO0y to
ro$i'i- odsoni'i$yO0y ukryt& 0yO'i i uc.ucia, Zgodn& . ty0 pog'Qd&0 sQ dan&- ktAr& 0AwiQ-
F& ki&dy .naNduN&0y siS w stani& sa0oOwiado0oOci- to dokonuN&0y $ard.i&N tra+nyc diagno.
swoic uc.uP i c&c carakt&ru @Car*&r- Sc&i&r- 1"814, 1on (ryor i N&go wspApracownicy
@1"774 stwi&rd.i'i na pr.ykad- F& 'ud.i& wydawa'i c&'ni&Ns.& sQdy dotyc.Qc& wasn&N
oso$owoOci- gdy sad.ano ic pr.&d 'ustr&0 @patr. rAwni&F Di''ar- T&ss&r- 1"865 Snyd&r- 1"825
Wick'und- 1"824,
Ocenianie? dlaczego odcz$a!y to? co odcz$a!yA !'$i!y $i*ce( ni: $ie!y
Zat&0 ki&dy 'ud.i& .naNduNQ siS w stani& sa0oOwiado0oOci- na ogA waOciwi& okr&O'aNQ
swoN& odc.ucia c.y t&F diagno.uNQ wasnQ oso$owoOP, Znac.ni& trudni&Ns.& N&st N&dnak
u.yskani& inn&go rod.aNu sa0owi&d.y- naw&t N&O'i N&st&O0y sa0oOwiado0i i poddaN&0y
introsp&kcNi to- co pr.&Fywa0y, Cod.i o po.nani& pr.yc.yn nas.yc uc.uP, Wyo$raX so$i&-
F& usiuN&s. .na'&XP odpowi&dX na pytani&- d'ac.&go kogoO kocas., Typow& o$Nawy
.akocania to .awrAt gowy- &u+oria i uwaga cakowici& skonc&ntrowana na kocan&N oso$i&,
StaroFytni 2r&cy ni& $&. racNi sQd.i'i- F& 0ioOP to coro$a, )'& d'ac.&go to ws.ystko
odc.uwas.W Co s.c.&gA'n&go N&st w t&N oso$i&- F& siS .akoca&OW WiSks.oOP . nas na prAFno
prA$owaa$y odpowi&d.i&P na to pytani&, Wi&0y- F& N&st to coO- co wiQF& siS . N&N wyg'Qd&0-
. N&N oso$owoOciQ- wy.nawany0i pr.&. niQ wartoOcia0i- . N&N drogQ FyciowQ, )'& co
dokadni&W 1ak 0og'i$yO0y uNQP w sowac c&0iS t&go sp&cNa'n&go .wiQ.ku 0iSd.y
dwi&0a oso$a0iW 1&d&n . nas.yc pr.yNaciA powi&d.ia ki&dyO- F& .akoca siS w ko$i&ci&-
poni&waF ona graa na sakso+oni&, C.y to $y r.&c.ywiOci& N&dyny powAdW C.y cociaF
waFnyW S&rc& d.iaa w sposA$ tak taN&0nic.y- F& ni&atwo na t& pytania odpowi&d.i&P,
6i&st&ty- ni& ty'ko 0ioOP N&st tak trudno wyNaOniP, 1&d&n . gAwnyc dog0atAw psyco'ogii
po.nawc.&N gosi- F& wi&'& spoOrAd nas.yc podstawowyc proc&sAw po.nawc.yc d.i&N& siS
po.a Owiado0oOciQ @Gi'stro0- 1"875 Dand'&r- 1"755 6&iss&r- 1"764, 6i& .nac.y to- F&
N&st&O0y istota0i 0yO'Qcy0i- ktAr& ni& 0aNQ naN0ni&Ns.&go wg'Qdu w si&$i&, JOwiada0ia0y
so$i& r&.u'tat nas.yc proc&sAw 0yO'owyc @np, to- F& N&st&O0y .akocani4- a'& .a.wyc.aN
ni& 0a0y dostSpu do pr.&twar.ania po.nawc.&go- ktAr& .a t&n r&.u'tat N&st odpowi&d.ia'n&,
To N&st tak- Nak wAwc.as- gdy 0agik wyciQga krA'ika . kap&'us.a= wid.is. krA'ika- a'& ni&
wi&s.- skQd siS on ta0 w.iQ,
1ak so$i& rad.i0y . ty0 pro$'&0&0 krA'ikaW CociaF c.Ssto ni& wi&0y- d'ac.&go coO
odc.uwa0y- wydaN& siS- F& .aws.& potra+i0y .na'&XP Naki&O wyNaOni&ni&, 9'ac.&goW 1&st&O0y
du0ny0i posiadac.a0i naNpotSFni&Ns.&N kory 0A.gow&N- Naka ro.winSa siS na t&N p'an&ci&- i
oc.ywiOci& ro$i0y . ni&N uFyt&k, @6i&st&ty- ni& otr.y0a'iO0y wra. . niQ instrukcNi o$sugi4,
Tak wiSc- cociaF introsp&kcNa ni& 0usi prowad.iP do prawd.iwyc pr.yc.yn .acowania-
potra+i0y pr.&konaP sa0yc si&$i&- F& na0 N& uNawnia,
Hicard 6is$&tt i Ti0oty Wi'son $ada'i to .Nawisko a'$o rac.&N +akt- F& 0Awi0y wiSc&N niF
wi&0y @6is$&tt- Hoss- 1"805 6is$&tt- Wi'son- 1"775 Wi'son- 1"855 Wi'son- Ston&- 1"854,
(r.ypo0niN so$i& $adania Wi'sona- Tas&ra i Ston&:a @1"824 wspo0nian& w ro.d.ia'& #,
Stud&nci co''&g&:u prowad.i'i d.i&nnic.ki- w ktAryc pr.&. piSP tygodni .apisywa'i swAN
nastrAN, L'&d.i'i rAwni&F inn& .0i&nn&- na pr.ykad Naka N&st pogoda a'$o Nak dugo spa'i
popr.&dni&N nocy, Gi&dy ic o to pytano- r&'acNonowa'i- F& . ic nastroN&0 kor&'owao ki'ka
.0i&nnyc, )na'i.a danyc poka.aa N&dnak- F& w wi&'u wypadkac siS 0y'i'i, 6a pr.ykad
wiSks.oOP $ya pr.&konana- F& nastrAN N&st skor&'owany . dugoOciQ snu popr.&dni&N nocy-
podc.as gdy .gro0ad.on& dan& taki&N kor&'acNi ni& wyka.ay, Jc.&stnicy tyc $ada/
poddawa'i si&$i& introsp&kcNi i .naNdowa'i a'$o wy0yO'a'i p&wn& 'ogic.n& t&ori&- ktAr& w
r.&c.ywistoOci $yy +as.yw& @por, rAwni&F ?arg- (i&tro0onaco- 1"825 Giistro0- 1"875
T&wicki- 1"865 W&iss- ?rown- 1"774,
teoria przyczynowociF teoria &otycz'ca przyczyn naszych %cz%+ i zachowa/! wiele z tych
teorii przyswajamy sobie z k%lt%ry, w ktrej *yjemy >np. Crozstania sprzyjaj' %cz%ci%EA
Bpi&ra'i siS oni- pr.ynaN0ni&N c.SOciowo- na p&wn&go rod.aNu sc&0aci&- ktAry okr&O'a siS
0ian&0 teorii przyczyno$o#ci, Tud.i& 0aNQ wasn& t&ori& tu0ac.Qc&- co wpywa na ic
uc.ucia i .acowani& @np, UDAN nastrAN powini&n .a'&F&P od i'oOci snu ostatni&N nocyV4 i
c.Ssto do nic siSgaNQ- $y wyNaOniP swAN stan psycic.ny @np, U1&st&0 w ki&pski0 nastroNu5
gowS daNS- F& w duFy0 stopniu to skut&k t&go- F& ostatni&N nocy spa&0 ty'ko s.&OP god.inV4,
Wi&'& . tyc t&orii pr.yswaNa0y so$i& . ku'tury- w ktAr&N siS ro.wiNa0y= na pr.ykad
pr.&konani&- F& ro.Qka spr.yNa uc.uciu- F& 'ud.i& w poni&d.iaki 0aNQ .y nastrAN a'$o F&
oso$y po ro.wod.i& 0aNQ 0a& s.ansS na udan& drugi& 0aF&/stwo, 1&dyny pro$'&0 tkwi w
ty0- F& C Nak $ya NuF o ty0 0owa w ro.d.ia'& # C nas.& sc&0aty i t&ori& ni& .aws.& sQ
tra+n&- a .at&0 0ogQ prowad.iP do $Sdnyc sQdAw o pr.yc.ynac nas.yc d.iaa/,
Ho.waF0y pr.ykad poka.uNQcy- Nak +unkcNonuNQ t&ori& pr.yc.ynowoOci, (&wn&go wi&c.oru
6is$&tt i Wi'son 0i&'i spotkani& w Naki0O pokoNu w $udynku Jniw&rsyt&tu Dicigan,
(rA$owa'i wy0yO'iP sposo$y sprawd.&nia ipot&.y- F& introsp&kcNa c.Ssto ni& daN&
odpowi&d.i na pytani&- d'ac.&go odc.uwa0y to- co odc.uwa0y- i F& ki&dy usiuN&0y doNOP
do pr.yc.yn nas.yc uc.uP- sQdAw i d.iaa/- odwouN&0y siS do t&orii pr.yc.ynowoOci,
Lwi&tn& po0ysy siS ni& poNawiay i $adac.& .ac.S'i odc.uwaP +rustracNS spowodowanQ
$raki&0 postSpu w doci&kaniac, Wt&dy .da'i so$i& sprawS @c.y t&F tak i0 siS ty'ko wydao4-
F& pr.yc.ynQ ic +rustracNi N&st @c.y t&F tak 0yO'&'i4 draFniQcy s.u0 odkur.ac.a pracuNQc&go
w po$'iFu ic pokoNu, (oni&waF uOwiado0i&ni& so$i&- F& do$i&gaNQcy . .&wnQtr. dXwiSk
&'&ktro'uksu pr.&s.kad.a w pracy- .a$rao i0 trocS c.asu- doOwiadc.y'i c.&goO- co
wyg'Qdao na Uo'Oni&ni&V C $yP 0oF& ro.pras.aNQc& aasy w t'& sQ $ard.i&N d&strukcyNn& niF
siS sQd.i, (rawdopodo$ni& $y to pr.ykad $odXca waOni& taki&go rod.aNu- Naki&go s.uka'i=
$odXca- ktAry wpywa na wydawan& pr.&. 'ud.i sQdy- a'& C poni&waF ic t&ori& .wiQ.kAw
pr.yc.ynowyc ni& uw.g'SdniaNQ odpowi&dnio t&N 0oF'iwoOci C .ostaN& po0iniSty- ki&dy
'ud.i& prA$uNQ wyNaOniP swoN& .acowani&,
6is$&tt i Wi'son @1"774 .aproN&ktowa'i @.a0knQws.y upr.&dnio dr.wi4 &ksp&ry0&nt
sprawd.aNQcy to pr.ypus.c.&ni&, (oka.ywa'i $adany0 +i'0 doku0&nta'ny i prosi'i o oc&nS
N&go atrakcyNnoOci, W pi&rws.&N +a.i& &ksp&ry0&ntu ro$otnik $udow'any @w r.&c.ywistoOci
Hicard 6is$&tt4 uruco0i tuF .a dr.wia0i pokoNu piS &'&ktryc.nQ, 9raFniQcy wy$uc
aasu nastQpi okoo 0inuty po ro.poc.Sciu proN&kcNi +i'0u i powtar.a siS co NakiO c.as- aF
do 0o0&ntu- gdy &ksp&ry0&ntator- Ti0 Wi'son- pods.&d do dr.wi i kr.yknQ- $y ro$otnik
pr.&rwa piowani& i .ac.&ka . ty0 do ko/ca +i'0u, Jc.&stnicy $ada/ oc&nia'i +i'0- a
nastSpni& odpowiada'i na pytani&- c.y aas 0ia wpyw na ic oc&nS, 9'a wiSks.&N
dokadnoOci 6is$&tt i Wi'son wprowad.i'i do &ksp&ry0&ntu grupS kontro'nQ- ktAra o$&Nr.aa
proN&kcNS w spokoNu, ?adac.& s+or0uowa'i ipot&.S- F& aas o$niFa oc&nS +i'0u- a'& F&
uc.&stnicy &ksp&ry0&ntu ni& $SdQ .dawa'i so$i& sprawy . t&go- iF to on wpynQ na ic
n&gatywnQ opiniS,
1ak siS oka.ao- ta ipot&.a $ya cakowici& $Sdna, ?adani- ktAr.y og'Qda'i +i'0 w
docod.Qcy0 . .&wnQtr. aasi&- oc&ni'i go podo$ni& Nak ci- ktAr.y wid.i&'i +i'0 $&.
pr.&s.kad.aNQc&go $odXca @w r.&c.ywistoOci ty0 pi&rws.y0 +i'0 podo$a siS ni&.nac.ni&
$ard.i&N4, Gi&dy N&dnak uc.&stnikAw &ksp&ry0&ntu .apytano- Nak $ard.o aas wpynQ na
dokonywan& pr.&. nic oc&ny- ic wyNaOni&nia oka.ay siS .godn& . t&oriQ 6is$&tta i Wi'sona,
Di0o iF aas ni& wywi&ra daNQc&go siS wykryP wpywu na oc&ny- wiSks.oOP uc.&stnikAw
&ksp&ry0&ntu twi&rd.ia- F& N& o$niFy, W ty0 wypadku .arAwno $adac.&- Nak i uc.&stnicy
$ada/ 0i&'i tS sa0Q t&oriS pr.yc.ynowoOci- a'& ta t&oria oka.aa siS +as.ywa C pr.ynaN0ni&N
gdy w grS wcod.io og'Qdani& +i'0u doku0&nta'n&go pr.y ako0pania0&nci& aasAw
$udow'anyc,
W da's.yc $adaniac stwi&rd.ono- F& inn& c.ynniki- ktAr&- Nak 0ogo$y siS wydawaP- ni&
powinny wpywaP na sQdy C to .nac.y c.ynniki ni& uw.g'Sdnian& pr.&. 'ud.i w ic t&oriac
pr.yc.ynowoOci C w r.&c.ywistoOci taki wpyw wywi&ray, 6a pr.ykad w $adaniac- ktAr&
pr.&prowad.ano w c&ntru0 and'owy0- 'ud.i& oc&nia'i NakoOP &'&0&ntAw u$rania- takic Nak
raNstopy @6is$&tt- Wi'son- 1"774, Gu spor&0u .askoc.&niu $adac.y na dokonywan& wy$ory
si'ni& wpywao 0i&Nsc& artykuu w witryni& wystawow&N, I0 $ard.i&N na prawo '&Faa dana
r.&c.- ty0 $ard.i&N siS podo$aa, ?adac.& wi&d.i&'i- F& na dokonywan& oc&ny wpywao
pooF&ni&- a ni& Naki&O inn& c&cy odrAFniaNQc& od si&$i& &ksponowan& raNstopy- poni&waF w
r.&c.ywistoOci ws.ystki& c.t&ry pary $yy id&ntyc.n&, 1&dnakF& uc.&stnicy $ada/ .up&ni& ni&
.dawa'i so$i& sprawy . wpywu pooF&nia towaru na swoN& oc&ny, Tak d.iwny powAd wy$oru
dan&N pary raNstop ni& pr.ycod.i i0 do gowy- ki&dy poddawa'i introsp&kcNi pr.yc.yny
swoN&N d&cy.Ni, 6i& cc&0y sug&rowaP- F& ki&dy 'ud.i& prA$uNQ doci&c pr.yc.yn wasnyc
uc.uP i .acowa/- opi&raNQ siS wyQc.ni& na swoic t&oriac pr.yc.ynowoOci, (o.a
pr.&NSty0i . ku'tury t&oria0i .wiQ.kAw pr.yc.ynowyc 0a0y wi&'& in+or0acNi o nas
sa0yc- na pr.ykad- w Naki sposA$ .acowa'iO0y siS w pr.&s.oOci- a'$o o c.y0 akurat
0yO'&'iO0y tuF pr.&d dokonani&0 wy$oru @2a*anski- %o++0an- 1"875 Wi'son- Ston&- 1"854,
(o.ostaN& N&dnak +akt&0- F& introsp&kcyNna ana'i.a nas.yc pr.&s.yc d.iaa/ i o$&cnyc
0yO'i ni& .aws.& prowad.i do tra+n&N odpowi&d.i na pytani&- d'ac.&go odc.uwa0y to- co
odc.uwa0y,
<onse&$enc(e introspe&cy(ne( re=le&s(i nad przyczyna!i
Trudno N&st .a po0ocQ introsp&kcNi odkryP ws.ystki& pr.yc.yny nas.yc d.iaa/ c.y uc.uP,
?yP 0oF& ni& N&st do$ry0 po0ys&0 naw&t pod&N0owani& takic prA$, C.y dokonuNQc
trudn&go wy$oru- .astanawia&O siS ki&dyko'wi&k nad ty0- d'ac.&go do kaFd&N . 0oF'iwoOci
0as. waOni& taki- a ni& inny stosun&kW ?yP 0oF&- ki&dy .astanawia&O siS- do Naki&go pANOP
co''&g&:u- sta&O w o$'ic.u dwAc 'u$ wiSc&N atrakcyNnyc 0oF'iwoOci i 0ia&O pro$'&0 .
wy$or&0, ?yP 0oF&- ni& 0og&O siS .d&cydowaP- na Naki& .aNScia .apisaP siS w ty0 roku, W
podo$nyc sytuacNac 'ud.i& ni&ki&dy $ard.o staranni& ana'i.uNQ wcod.Qc& w grS
&w&ntua'noOci- c.asa0i naw&t spor.Qd.aNQ 'istS p'usAw i 0inusAw .wiQ.anyc . kaFdy0
wy$or&0, ?&nNa0in >rank'in pr.&konywa- F& N&st to naN'&ps.y sposA$ pod&N0owania
d&cy.Ni=
(ostSpuNS w t&n sposA$- F& po'ow& kartki papi&ru d.i&'S 'iniQ na dwi& ko'u0ny- pis.Qc nad
N&dnQ . nic U(roV- a nad drugQ UGontraV, (ot&0- w trakci& tr.&c c.y c.t&r&c dni na0ysu-
.apisuNS pod ty0i rAFny0i nagAwka0i krAtki& notki dotyc.Qc& rAFnyc racNi- ktAr& w
rAFnyc 0o0&ntac pr.ycod.iy 0i do gowy .a i pr.&ciw kaFd&0u . krokAw,,, Jsta'a0
dokadni&- gd.i& N&st pr.&waga- i N&O'i po N&dny0 c.y dwAc dniac da's.&go na0ysu po
Fadn&N .& stron ni& poNawi siS nic now&go ani waFn&go- pod&N0uNS odpowi&dnio d&cy.NS,,,
Gi&dy .at&0 ro.waFony N&st kaFdy cpowAd<- .arAwno oso$no- Nak i w kon+rontacNi . inny0i-
0yO'S- F& 0ogS dokonaP '&ps.&go osQdu i 0ni&N prawdopodo$n& N&st- F& 0oNa d&cy.Na $Sd.i&
pocopna, @Cytowan& w= 2ood0an- 1"#5- s, 7#64
0ie mo*emy ni#&y, nawet przez najskr%p%latniejsze ba&anie, pozna+ &o ko/ca %krytych (r&e$
&zia$ania.
) ;mman%el 9ant
zmiana postawy spowodowana wyszukiwaniem przyczynF zmiana postawy b&'ca
konsekwencj' zastanawiania si na& przyczynami w$asnych postaw! l%&zie zak$a&aj'
z#o&no.+ swoich postaw z przyczynami, ktre wy&aj' si wiary#o&ne i s' $atwe &o
zwerbalizowania
Ti0oty Wi'son stwi&rd.i N&dnak ostatnio- F& ana'i.owani& pr.yc.yn nas.yc uc.uP ni&
.aws.& N&st naN'&ps.Q strat&giQ i w istoci& 0oF& danQ sprawS pogors.yP @Wi'son- 1""05
Wi'son- 9unn- Gra+t- Tisi&- 1"8"5 Wi'son- %odg&s- 1""24, (ro$'&0 po'&ga na ty0- F&
poni&waF trudno N&st stwi&rd.iP dokadni&- d'ac.&go 0a0y w .wiQ.ku . c.y0O taki&- a ni&
inn& odc.ucia- .naNduN&0y so$i& powody- ktAr& $r.0iQ wiarygodni& i ktAr& atwo pr.ycod.Q
na0 na 0yO' @to N&st powody dostSpn& w nas.&N pa0iSci5 patr. ro.d., #4, (owody sprawiaNQc&
wraF&ni& wiarygodnyc i .ara.&0 dostSpn& ni& 0us.Q $yP N&dnak prawd.iw&, Co gors.a-
0oF&0y pr.&konaP si&$i&- F& sQ on& waOciw&- i w kons&kw&ncNi .0i&niP nas.& uc.ucia tak-
$y do nic pasoway,
(r.ypuOP0y na pr.ykad- F& poprosi'iO0y ci&$i&- $yO na kartc& papi&ru poda dokadn&
wyNaOni&ni&- d'ac.&go 0as. taki& uc.ucia- Naki& 0as.- w stosunku do partn&ra- . ktAry0 Qc.y
ciS &0ocNona'ny .wiQ.&k, 1&F&'i prosi0y o to $adan& oso$y- stwi&rd.a0y u nic .0ianS
postawy spowodowanQ wys.ukiwani&0 pr.yc.yn C .0i&niaNQ on& swAN stosun&k do
wasnyc partn&rAw @Wi'son- 9unn- ?y$&&- %y0an- Hotondo- 1"8#5 Wi'son- Gra+t- 1""34,
9'ac.&go tak siS d.i&N&W Trudno N&st dokadni& okr&O'iP- co sprawia- F& siS kogoO koca, Tak
wiSc cwyta0y siS powodAw- ktAr& do$r.& $r.0iQ i ktAr& akurat pr.ycod.Q na0 na 0yO', W
nas.yc $adaniac poNawiay siS u.asadni&nia w rod.aNu= w.aN&0n& .ro.u0i&ni&-
podo$i&/stwo .aint&r&sowa/ i doOwiadc.&/, CociaF 0ogQ on& $yP c.Ssto prawd.iw&- N&st
rAwni&F prawdopodo$n&- F& .ostay pr.&oc.on& inn& pr.yc.yny- ktAryc ni& da siS tak atwo
.w&r$a'i.owaP- taki& Nak owa Usp&cNa'na c&0iaV- ktAra 0oF& istni&P po0iSd.y dwoNgi&0
'ud.i,
(ro$'&0 powstaN& wt&dy- gdy pr.yc.yny dostSpn& w pa0iSci i atw& do .w&r$a'i.owania
sug&ruNQ od0i&nnQ postawS niF pi&rwotna, (r.ypuOP0y na pr.ykad- F& po0iSd.y to$Q i
twoi0 partn&r&0 ws.ystko ukada siS do$r.&- a'& ni& potra+is. dokadni& okr&O'iP- d'ac.&go
tak N&st, (r.ycod.i ci N&dyni& do gowy- F& w .asad.i& 0aci& od0i&nny .asA$ doOwiadc.&/ i
rAFn& .aint&r&sowania, W r&.u'taci& N&st prawdopodo$n&- F& .0i&nis. pog'Qd na swoN&
uc.ucia- pr.yN0uNQc- iF powinny $yP .godn& . twoi0i racNa0i, U6aprawdS ni& 0a0y .& so$Q
duFo wspA'n&goV C 0Ag$yO po0yO'&P, USQd.S- F& t&n .wiQ.&k ni& 0a wi&'ki&N pr.ys.oOciV,
WaOni& takQ s&kw&ncNS .dar.&/ stwi&rd.i'iO0y w ki'ku $adaniac @np, Wi'son- Gra+t- 1""34,
Bc.ywiOci& trudno N&st ro.str.ygnQP- ktAra . postaw N&st waOciwa C po.ytywn& uc.ucia-
ktAr& 0ia&O pr.&d ana'i.owani&0 pr.yc.yn- c.y n&gatywn&- ktAr& 0as. pot&0,
Stwi&rd.i'iO0y N&dnak- F& ni& na'&Fy .$ytnio u+aP postawo0 wyraFany0 .ara. po
ana'i.owaniu pr.yc.yn, Gi&dy 'ud.i& pod&N0uNQ na ic podstawi& d&cy.N&- FauNQ pot&0
wasnyc wy$orAw @Wi'son- Tisi&- Scoo'&r- %odg&s- G'aar&n- Ta>'&ur- 1""34, 9'ac.&goW
Trudn& do na.wania d&t&r0inanty twoic uc.uP @na pr.ykad to UcoOV- co 0a w so$i&
d.i&wc.yna- ktArQ kocas.4 ni& .nikaNQ i 0ogQ wpywaP na ni& w pr.ys.oOci, Tak wiSc- N&O'i
popr.&stani&s. na pr.yc.ynac- ktAr& atwo N&st uNQP w sowa @powi&d.0y- F& ty i twoNa
d.i&wc.yna 0aci& od0i&nn& doOwiadc.&nia Fyciow&4- 0oF&s. .acowaP siS w sposA$-
ktAr&go pAXni&N $Sd.i&s. Faowa C na pr.ykad .rywaNQc . niQ, Zgodn& . ty0 pog'Qd&0 sQ
wyniki wi&'u $ada/- ktAr& poka.ay- F& postawy wyraFan& pr.&. 'ud.i po dokonaniu ana'i.y
pr.yc.yn ni& po.wa'aNQ na s.c.&gA'ni& do$r& pr.&widywani& ic pr.ys.yc postaw i
.acowania @Di''ar- T&ss&r- 1"865 Wi'son i in,- 1"8#5 Wi'son- Ta>'&ur- 1""34,
(r.&kona'iO0y siS- F& introsp&kcNa 0oF& rod.iP pro$'&0y dwoNaki&go rod.aNu, Trudno N&st .a
N&N po0ocQ doci&c- d'ac.&go odc.uwa0y to- co odc.uwa0y- a prA$uNQc t&go- 0oF&0y
w0AwiP so$i& uc.ucia opart& N&dyni& na ty0- co na0 pr.ycod.i na 0yO' i N&st atw& do
.w&r$a'i.owania, UW por.Qdku C 0oF&s. po0yO'&P C $yP 0oF&- ro.wiQ.ani&0 N&st po
prostu ni& wdawaP siS .a $ard.o w introsp&kcNSV, Dusi0y N&dnakF& pr.&str.&c pr.&d prA$a0i
N&N unikania, 1&F&'i $ard.o staras. siS ni& 0yO'&P o p&wnyc r.&c.ac- t& wysiki 0ogQ
pr.yni&OP skutki pr.&ciwn& do .a0i&r.onyc- sprawiaNQc- F& to- co usiowa&O wypr.&P .&
Owiado0oOci- $Sd.i& a$sor$owao ciS N&s.c.& $ard.i&N,
?y pr.y$'iFyP to .Nawisko- proponuN&0y nastSpuNQc& Pwic.&ni&, Cc&0y- F&$yO na nas.
sygna postara siS pr.&. 0inutS ni& 0yO'&P o c.y0O na pr.ykad o twoN&N d.i&wc.yni& a'$o o
$'iski0 pr.yNaci&'u, 2otowyW Zac.yna0y, C.y ci siS udaoW 1&O'i N&st&O podo$ny do
uc.&stnikAw $ada/ prowad.onyc pr.&. 9ani&'a W&gn&ra @1"8"5 1""25 w druku4- to w ciQgu
ostatni&N 0inuty 0yO' o twoi0 pr.yNaci&'u pr.&0knSa ci pr.&. gowS co naN0ni&N ra. a'$o
dwa ra.y, 1&s.c.& $ard.i&N int&r&suNQc& w $adaniac W&gn&ra N&st to- F& naw&t po .ni&si&niu
ogranic.&/ 0yO' o .a$ronion&N kw&stii nada' c.Ssto siS poNawiaa C c.SOci&N niF wt&dy- ki&dy
$adanyc ni& pros.ono- $y N&N unika'i, B.nac.a to- F& tu0i&ni& C usi'n& starani&- $y o c.y0O
ni& 0yO'&P C 0oF& prowad.iP do o$s&syNn&go poNawiania siS t&N waOni& 0yO'i- ktAr&N 'ud.i&
ni& ccQ dopus.c.aP do Owiado0oOci, 1&O'i wo'a$yO o c.y0O ni& 0yO'&P C o ni&dawno
otr.y0an&N dwANc& . 0at&0atyki- kus.Qcy0 ciS kr&0i& c.&ko'adowy0 w 'odAwc& c.y o
pro$'&0i&- d'ac.&go waOciwi& kocas. swoNQ d.i&wc.ynS C to naN'&ps.Q strat&giQ $Sd.i&-
paradoksa'ni&- ni& staraP siS .a $ard.o unikaP tyc 0yO'i,
(odsu0owuNQc- r&+'&ksNQ nad ty0- co odc.uwa0y i Nacy N&st&O0y- 0oF& odsoniP nas.& ukryt&
uc.ucia i uatwiP ic ro.po.nani&- s.c.&gA'ni& ki&dy .naNduN&0y siS w stani&
sa0oOwiado0oOci, C.y0O .up&ni& inny0 N&st docod.&ni& pr.yc.yn nas.yc odc.uP i
d.iaa/, Wi&'& $ada/ poka.uN&- F& oc&ny 'ud.i w ty0 w.g'Sd.i& c.Ssto sQ ni&tra+n&, (onadto
wnikani& w t& pr.yc.yny 0oF& sprawiP- F& .0i&ni0y wasn& postawy- docod.Qc do
pr.&konania- iF nas.& uc.ucia sQ .godn& . powoda0i- ktAr& akurat pr.ys.y na0 do gowy,
Skoro introsp&kcNa 0a swoN& ogranic.&nia- Nak inac.&N 0og'i$yO0y u.yskaP wi&d.S o nas.yc
c&cac i postawacW ZaN0i&0y siS t&ra. inny0 XrAd&0 sa0owi&d.y C o$s&rwacNa0i
wasn&go .acowania,
tumienieF %si$owanie, by nie my.le+ o czym.! ba&ania wykaz%j', *e im bar&ziej l%&zie staraj'
si nie &op%szcza+ &o siebie jakiej. my.li, tym cz.ciej ta w$a.nie my.l pojawia si w ich
#$owach
Pozna$anie sie"ie poprzez o"ser$ac(* $asnego zacho$ania
Teoria spostrzegania sie"ie
ak mo# powie&zie+, co my.l, &opki nie przekonam si, co mwi,
) E.M. Iorster
G#o&nie z teori' spostrze#ania siebie l%&zie czsto wniosk%j' o w$asnych postawach i
emocjach na po&stawie swoje#o zachowania.
0ie &late#o .piewam, *e jestem szcz.liwy. estem szcz.liwy, &late#o *e .piewam.
W Naki sposA$ docod.i0y do ro.u0i&nia innyc 'ud.i C do t&go- Nacy sQ- c.&go pragnQ- co
.a cwi'S .ro$iQW Bc.ywiOci&- popr.&. o$s&rwacNS, (oni&waF ni& 0oF&0y .aNr.&P do ic
wnStr.a- do0yO'a0y siS- Nacy sQ- na podstawi& t&go- Nak siS .acowuNQ, Wyo$raX so$i&- F&
.o$ac.y&O ko$i&tS- ktAra wcod.i do $aru sa0oo$sugow&go- pr.yg'Qda siS uwaFni&
wystawiony0 na 'ad.i& Nar.yno0- po c.y0 siSga po duFy ta'&r. $ruks&'ki i .ac.yna NQ
apc.ywi& .NadaP, 1aki wyciQgnQ$yO . t&go wnios&kW (rosty= UDusi cy$a uwi&'$iaP
$ruks&'kSV, Skoro 0iaa swo$odS wy$oru i 'ic.n& 0oF'iwoOci- . Naki&go inn&go powodu
0iaa$y d&cydowaP siS na tS waOni& Nar.ynSW
teoria spostrzegania siebieF teoria #$osz'ca, *e #&y nie jeste.my pewni naszych postaw i
%cz%+, b'&( s' one nieje&noznaczne, wniosk%jemy o nich, obserw%j'c w$asne zachowanie i
syt%acj, w ktrej si ono pojawia
Zgodni& . teori) spostrzegania sie"ie .aproponowanQ pr.&. 9ary'a ?&0a @1"724 to- Naki0i
N&st&O0y 'udX0i- a'$o Naki& sQ nas.& postawy- c.Ssto odkrywa0y w taki sa0 sposA$ Nak
prawdy o innyc- c.y'i o$s&rwuNQc wasn& .acowani&- tak Nak c.ynia$y to druga oso$a,
(r.ypuOP0y- F& ws.&d&O do $aru sa0oo$sugow&gowy$ra&O duFQ porcNS $ruks&'ki i
.ac.Q&O NQ ako0i& .NadaP, 1aki wnios&k wyciQgnQ$yO . wasn&go .acowaniaW (rosty=
UDus.S cy$a uwi&'$iaP $ruks&'kS- . Naki&go inn&go powodu 0ia$y0 to c.yniPWV
Twi&rd.&ni&- F& sa0oo$s&rwacNa stanowi waFn& XrAdo wi&d.y o so$i&- wysunQ $rytyNski
+i'o.o+ 2i'$&rt Hy'& @1"#"4, J.naNQc introsp&kcNS .a rac.&N 0arn& XrAdo wi&d.y- Hy'&
dowod.i- F& 'ud.i& docod.Q do okr&O'onyc pog'QdAw na t&0at si&$i& sa0yc- pr.ywouNQc
w pa0iSci swoN& typow& .acowania, 1&F&'i pr.ypo0inas. so$i&- F& c.Ssto N&s. $ruks&'kS-
$Sd.i&s. spostr.&ga si&$i& Nako 0ioOnika t&go war.ywa,
9ary' ?&0 @1"724 ro.winQ tS 0yO' w t&orii spostr.&gania si&$i&, (o pi&rws.&- wysunQ on
t&.S- F& UN&dnostki u.yskuNQ gwi&d.Sh o swoic postawac- &0ocNac i innyc stanac
w&wnStr.nyc c.SOciowo pr.&. wnioskowani& o nic na podstawi& o$s&rwacNi wasn&go
otwart&go .acowania i3'u$ oko'ic.noOci- w Nakic siS ono poNawiaV @s, 54, 9'ac.&go ?&0
pis.&= Uc.SOciowoVW (oni&waF ni&ki&dy dokadni& wi&0y- co odc.uwa0y a'$o Naka N&st nas.a
postawa, 6a pr.ykad 0y C autor.y t&N ksiQFki C wi&0y- F& naprawdS 'u$i0y psyco'ogiS
spo&c.nQ i F& pisani& t&N ksiQFki naprawdS sprawia na0 pr.yN&0noOP, Wi&0y to t&ra. C ni&
0usi0y c.&kaP do pAnocy- F&$y .o$ac.yP- i'& d.isiaN napisa'iO0y, (rowad.i to do drugi&go
twi&rd.&nia 9ary'a ?&0a= U2dy wska.Awki w&wnStr.n& sQ sa$&- ni&N&dno.nac.n& c.y trudn&
do .int&rpr&towania- to pod0iot +unkcNona'ni& .naNduN& siS w taki0 sa0y0 pooF&niu Nak
o$s&rwator stoNQcy . $oku C o$s&rwator- ktAry . koni&c.noOci 0usi po'&gaP na tyc sa0yc
wska.Awkac .&wnStr.nyc c.acowani& i oko'ic.noOci- w Nakic siS ono poNawia<- F&$y
wyprowad.iP wnioski o w&wnStr.nyc stanac pod0iotuV @s, 5- dopowi&d.&ni& nas.&4,
J kaFd&go c.owi&ka p&wn& c&cy c.y waOciwoOci sQ .a.nac.on& sa$o $QdX sQ
ni&oc.ywist&- a inn& pr.&ciwni&, DoF&s. wi&d.i&P- F& N&st&O oso$Q $ard.o &kstraw&rtywnQ i
ni& 0usis. wt&dy o$s&rwowaP swoN&go .acowania- F&$y to or.&c, 9'a wi&'u . nas ni&
.aws.& N&st N&dnak Nasn&- Nak $ard.o N&st&O0y &kstraw&rtywni c.y introw&rtywni5 c.as&0
.acowuN&0y siS w sposA$ $ard.o otwarty i towar.yski- a ni&ki&dy odc.uwa0y p&wn&
oni&O0i&'&ni&, 2dy$y nas .apytano- Nak $ard.o N&st&O0y &kstraw&rtywni- odwoa'i$yO0y siS
do proc&sAw spostr.&gania si&$i& @1ak towar.yscy $y'iO0y ostatnioW Z i'o0a oso$a0i
ro.0awia'iO0y na prywatc& w .&s.y0 tygodniuW4- wyciQgaNQc NakiO wnios&k na podstawi&
nas.&go .acowania- podo$ni& Nak .ro$i$y to o$s&rwator .&wnStr.ny @)k&rt- 1""14,
1&O'i r.&c.ywiOci& opi&ra0y siS na taki&N sa0oo$s&rwacNi- to odpowi&dX- NakQ u.yskuN&0y-
$Sd.i& .a'&Faa od t&go- c.y pr.yNd.i& na0 do gowy wiSc&N pr.ykadAw .acowania
&kstraw&rtywn&go c.y introw&rtywn&go,T&.S tS i'ustruN& &ksp&ry0&nt Huss&''a >a.io- Edwina
E++r&ina i ìctorii >a'&nd&r @1"814, Jc.&stniko0 $ada/ .adawano s&riS pyta/- ktAr& dotyc.yy
ic oso$owoOci, ?adani ni& wi&d.i&'i- F& $yy to pytania podstSpn&- tak pr.ygotowan&- $y w
N&dn&N grupi& u.yskiwaP sa0& odpowi&d.i U&kstraw&rtywn&V- a w inn&N sa0&
Uintrow&rtywn&V- $&. w.g'Sdu na to- Nacy w istoci& $y'i, 6a pr.ykad- w grupi&
U&kstraw&rtywn&NV &ksp&ry0&ntator .adawa pytania w rod.aNu= UCo $yO .ro$i- gdy$yO ccia
oFywiP towar.ystwo na prywatc&WV (rawi& kaFdy odpowiada na to pytani& w taki sposA$- F&
Nawi siS Nako oso$a &kstraw&rtywnQ, W grupi& Uintrow&rtywn&NV &ksp&ry0&ntator stawia
taki& pytania- Nak= UCo ci siS ni& podo$a w aaO'iwyc prywatkacWV 6a ogA odpowiada siS
na taki& pytani& tak- F& sprawia siS wraF&ni& oso$y introw&rtywn&N, T&c. c.y uc.&stnicy
$ada/ .ac.yna'i 0yO'&P o so$i& Nako o 'ud.iac &kstraw&rtywnyc $QdX introw&rtywnycW
T&oria spostr.&gania si&$i& 0Awi- F& powinno tak siS staP- N&O'i ic pog'Qd na wasny t&0at w
t&N kw&stii ni& $y NuF spr&cy.owany, 1ak poka.uN& rycina 6,3- uc.&stnicy $ada/ r.&c.ywiOci&
odwoywa'i siS do proc&sAw spostr.&gania si&$i&- F&$y okr&O'iP- Nak $ard.o sQ &kstraw&rtywni
'u$ introw&rtywni, To- na Naki& odpowiada'i pytania- $yo pr.yc.ynQ istotn&go .rAFnicowania
w ic spostr.&ganiu sa0yc si&$i&, Tud.i&- ktAr.y odpowiada'i na pytania U&kstraw&rtywn&V-
spostr.&ga'i pAXni&N si&$i& Nako oso$y ni&co $ard.i&N &kstraw&rtywn&5 ci- ktAr.y odpowiada'i
na pytania Uintrow&rtywn&V C Nako oso$y trocS $ard.i&N introw&rtywn&,
hipoteza mimicznego sprz(enia zwrotnegoF hipoteza #$osz'ca, *e w$asny wyraz mimiczny
mo*e &eterminowa+ emocj, ktra jest &o.wia&czana
?ard.i&N wyra+inowany0 pr.ykad&0 .astosowania t&orii spostr.&gania si&$i& sQ $adania
pr.&prowad.on& pr.&. >rit.a Stracka i N&go wspApracownikAw @Strack- Dartin- St&pp&r-
1"884, (rosi'i oni uc.&stnikAw &ksp&ry0&ntu- $y tr.y0a'i w ustac piAro- posuguNQc siS a'$o
.S$a0i- a'$o warga0i, >otogra+i& na nastSpn&N stroni& i'ustruNQ t& dwa sposo$y, SprA$uN
.ro$iP to sa0= .auwaF- F& w .a'&FnoOci od t&go- Nak tr.y0as. piAro- inac.&N odc.uwas.
0iSOni& twar.y- .was.c.a t& wokA ust, 6astSpni& Strack i N&go wspApracownicy @1"884
poka.ywa'i uc.&stniko0 $ada/ @tr.y0aNQcy0 piAra w ustac4 s&riS .a$awnyc rysunkAw i
prosi'i ic- $y oc&ni'i- Nak $ard.o on& O0i&s.Q, Bso$y- ktAr& tr.y0ay piAro .S$a0i-
spostr.&gay rysunki Nako .nac.Qco $ard.i&N .a$awn& niF oso$y- ktAr& tr.y0ay N& warga0i,
9'ac.&goW Zgodni& . t&oriQ spostr.&gania si&$i&- F&$y wyciQgnQP wnioski o wasnyc
odc.uciac- o$s&rwuN&0y ni& ty'ko nas.& otwart& .acowani& @np, to- c.y N&0y $ruks&'kS4-
a'& rAwni&F r&N&struN&0y wasn& wyra.y twar.y, Tr.y0ani& piAra w .S$ac angaFuN& c.SOP
tyc sa0yc 0iSOni- ktAr& sQ wykor.ystywan&- ki&dy siS uO0i&ca0y5 tr.y0ani& piAra .a
po0ocQ warg ni& wy0aga aktywnoOci takic 0iSOni, Tak wiSc 0a0y tu $ard.o wyra+inowany
C w istoci& dotyc.Qcy .Nawisk ni& uOwiada0ianyc C pr.ykad d.iaania proc&su
spostr.&gania si&$i&, Hucy 0iSOni wpyway na to- Nak 'ud.i& r&agowa'i na rysunki- pr.y
c.y0 ni& .dawa'i oni so$i& . t&go wpywu sprawy, T&n r&.u'tat- stanowiQcy c.SOP hipotezy
!i!icznego sprz*:enia z$rotnego @Taird- 1"7#5 Taird- ?r&ssi&r- 1""24- dowod.i- F& 0i0ika
0oF& wywoywaP odpowi&dni& d'a nic &0ocN&, Inac.&N 0AwiQc- Uro$i&ni& .adowo'on&N
0inyV 0oF& sprawiP- F& +aktyc.ni& $Sd.i&s. siS c.u .adowo'ony,
R:7;0A O.@. =postrze#anie w$asnej ekstrawertywno.ci i introwertywno.ci. H%&zie byli
sprowokowani przez eksperymentatora &o po&awania przyk$a&w w$asne#o &zia$ania o
charakterze albo ekstrawertywnym, albo introwertywnym. Ksoby, ktre &awa$y o&powie&zi
CekstrawertywneE, wyci'#a$y wniosek o w$asnej wikszej ekstrawertywno.ci, ni* czyni$y to
osoby, ktre &awa$y o&powie&zi CintrowertywneE >zaczerpnito zF Iazio, E88rein, Ialen&er,
3?43A
1ipoteza mimiczne#o sprz*enia zwrotne#o. H%&zie spostrze#ali rys%nki jako bar&ziej
zabawne, #&y trzymali piro w zbach, poniewa* zm%sza$o ich to &o %.miechania si po&czas
o#l'&ania tych rys%nkw >zaczerpnito zF =track i in., 3?44A.
Teoria spostrzegania sie"ie a teoria dysonans pozna$czego, 1ak wspo0ni&'iO0y w
ro.d.ia'& #- na to- Nak c.owi&k spostr.&ga Owiat spo&c.ny- wpywaNQ dwa +unda0&nta'n&
'ud.ki& 0otywy, (i&rws.y to potr.&$a waOciw&go ro.&.nania C twor.&nia tra+n&go o$ra.u
r.&c.ywistoOci, Zgodni& . ?&0a t&oriQ spostr.&gania si&$i& ta potr.&$a tra+noOci skania nas
do wnioskowania o so$i& sa0yc, 6as.& postawy i &0ocN& 0iay$y $yP r&.u'tat&0
uc.ciwyc prA$ wywnioskowania t&go- co c.uN&0y- . t&go- Nak siS .acowuN&0y, W ty0
s&nsi& t&oria spostr.&gania si&$i& na'&Fy do t&go sa0&go nurtu 0yO'ow&go w psyco'ogii co
t&oria atry$ucNi @patr. ro.d., 54- carakt&ry.uNQca 'ud.i Nako racNona'nyc o$s&rwatorAw-
ktAr.y prA$uNQ 'ogic.ni& int&rpr&towaP si&$i& sa0yc i r.&c.ywistoOP spo&c.nQ,
9rugi 0otyw C pr.&dstawiony w ro.d.iaac ' i 3 C to pragni&ni& podtr.y0ania sa0ooc&ny,
W ro.d.ia'& 3 o0Awi'iO0y t&oriS dysonansu gos.QcQ- F& 'ud.i& staraNQ siS unikaP t&go- co
.agraFa ic sa0ooc&ni&- naw&t N&O'i 0us.Q w ty0 c&'u dokonywaP doOP .askakuNQcyc-
ni&'ogic.nyc wnioskowa/ o so$i& sa0yc, (otr.&$a spostr.&gania si&$i& Nako pr.y.woit&go i
postSpuNQc&go 0ora'ni& c.owi&ka sprawia- F& po wyr.Qd.&niu ko0uO kr.ywdy $ard.i&N go
ni&nawid.i0y- a po wyOwiadc.&niu pr.ysugi dar.y0y wiSks.Q sy0patiQ i F& .ac.yna0y
wi&r.yP w wypowi&d.ian& pr.&. si&$i& ka0stwa, W t&n sposA$ unika0y poc.ucia- F&
N&st&O0y gupi 'u$ ni&0ora'ni,
Gi'ka 'at t&0u wOrAd psyco'ogAw spo&c.nyc toc.y siS oFywiony spAr o to- ktAry pog'Qd
N&st poprawny= t&oria ?&0a gos.QcQ- F& N&st&O0y racNona'ny0i o$s&rwatora0i- usiuNQcy0i
twor.yP tra+ny o$ra. r.&c.ywistoOci- c.y t&oria dysonansu- .godni& . ktArQ pr.&d& ws.ystki0
tros.c.y0y siS o ocronS nas.&N sa0ooc&ny, 1&dnQ . pr.yc.yn t&go sporu $yo twi&rd.&ni&
?&0a- F& t&oria spostr.&gania si&$i& 0oF& wyNaOniP wyniki wiSks.oOci &ksp&ry0&ntAw
dysonansowyc, (o0yO'0y o $adaniac dotyc.Qcyc ni&wystarc.aNQc&go u.asadni&nia- o
ktAryc $ya 0owa w ro.d.ia'& 3, Tud.i& otr.y0ywa'i ni&wi&'ki& nagrody w .a0ian .a
.ro$i&ni& c.&goO- co $yo ni&.godn& . ic pr.&konania0i @np, .a pocwaS ni&
akc&ptowan&go pr.&. si&$i& pog'Qdu4, T&oria dysonansu gosi- F& w takic sytuacNac 'ud.i&
c.uNQ siS gupio i X'& i F&$y .r&dukowaP t& dysonansow& do.nania- .ac.ynaN wi&r.yP w to- co
wypowiadaNQ,
?&0 @1"67- 1"724 wysunQ twi&rd.&ni&- F& N&go t&oriQ spostr.&gania si&$i& 0oF& wyNaOniP t&
.Nawiska w sposA$ o wi&'& prosts.y C $&. odwoywania siS do takic poNSP- Nak &0ocNa-
ci&rpi&ni&- poc.uci& w&wnStr.n&N dysar0onii c.y poNSci& 1a- ktAr& w t&orii dysonansu
odgrywaNQ ro'S podstawowQ, Za0iast .aoF&nia- F& 'ud.i& .0i&niaNQ swoN& postawy- $y
.0ni&Ns.yP ci&rpi&ni& .wiQ.an& . dysonans&0 $QdX $y usprawi&d'iwiP to- co .ro$i'i- ?&0
pr.yN0owa- F& po prostu prA$uNQ oni dokonywaP tra+nyc wnioskowa/ dotyc.Qcyc
wasn&go .acowania i c.yniQ to w sposA$ codny i 'ogic.ny, B$ydwi& t&ori& .asadnic.o siS
rAFniQ,
6a pr.ykad- oto Nak ?&0 int&rpr&towa$y &ksp&ry0&nt Co&na- ktAry pr.&dstawi'iO0y w
ro.d.ia'& 3, Wyo$raX so$i&- F& o$s&rwowa&O- Nak Sara- stud&ntka _a'&- pisaa opiniS
pocwa'aNQcQ agr&sywn& d.iaania po'icNi . 6&w %a*&n w c.asi& d&0onstracNi stud&ncki&N,
Wi&s.- F& otr.y0aa .a to ty'ko 50 c&ntAw, C.y ni& dos.&d$yO do pr.&Owiadc.&nia- F& Sara
0usi r.&c.ywiOci& $yP pr.&konana- iF po'icNa . 6&w %a*&n d.iaaa w sposA$ waOciwy i
u.asadnionyW Z Naki&go inn&go powodu napisaa$y toW Z p&wnoOciQ ni& d'a 0arnyc 50
c&ntAw,
T&ra. pr.ypuOP0y- F& ty sa0 .naNduN&s. siS w taki&N sytuacNi= pis.&s. pracS cwa'QcQ $ruta'n&
poc.ynania po'icNi . 6&w %a*&n- otr.y0aws.y .a to .a'&dwi& 50 c&ntAw, Co $y siS wt&dy .
to$Q d.iaoW W&dug ?&0a wyprowad.i$yO t&n sa0 'ogic.ny wnios&k= U6i& 0ogS t&go ro$iP
d'a .aro$ku, To pr.&ci&F 'ic& pi&niQd.&, Dus.S .at&0 wi&r.yP w to- co pis.SV, G'uc.owQ
c.SOciQ wyNaOni&nia proponowan&go pr.&. ?&0a N&st u.nani&- iF ni& 0a potr.&$y
pr.yN0owaP- F& 'ud.i& pr.&prowad.aNQ taki& wnioskowania ki&rowani pragni&ni&0
podtr.y0ania sa0ooc&ny a'$o .r&dukowania dysonansu, (o prostu dQFQ oni do u.yskania
naN$ard.i&N 'ogic.n&go i s&nsown&go wyNaOni&nia swoN&go postSpowania,
Gto 0ia racNS C ?&0 c.y t&or&tycy dysonansuW (o 'atac sporu odpowi&dX N&st Nasna= ?&0
pr.&gra $itwS o to- kto 0oF& naN'&pi&N wyNaOniP .Nawiska dysonansow&- a'& wygra woNnS-
gdy cod.i o wska.ani& innyc o$s.arAw odd.iaywania proc&su spostr.&gania si&$i&,
(odNSta pr.&. ni&go prA$a wyka.ania- F& t&go rod.aNu .0iana postawy .wyk'& .acod.i $&.
do.nawania ci&rpi&nia- poc.ucia w&wnStr.n&N dysar0onii c.y innyc si'nyc odc.uP-
oka.aa siS cy$iona, W ro.d.ia'& 3 poka.a'iO0y- F& N&F&'i 'ud.i& postSpuNQ w sposA$
ni&.godny . wasny0i postawa0i- to tracQ rAwnowagS w&wnStr.nQ i staNQ siS po$ud.&ni
@doOwiadc.aNQ dysonansu4 ora. 0ody+ikuNQ swoN& postawy- $y siS od tyc ni&pr.yN&0nyc
uc.uP uwo'niP @Croy'&- Coop&r- 1"835 >a.io- Zanna- Coop&r- 1"775 (a''ak- (itt0an- 1"725
Zanna- Coop&r- 1"764, T&oria ?&0a dostarc.a .aO do$r&go wyNaOni&nia innyc .Nawisk-
ktAryc t&oria dysonansu ni& o$&N0uN&, Dianowici& tu0ac.y ona .0ianS postawy
poNawiaNQcQ siS wt&dy- gdy .acowani& N&st ni&.godn& . wyNOciowy0i pr.&konania0i- N&dnak
ni& do t&go stopnia ni&.godn&- $y u.naP N& .a ni&waOciw& c.y t&F .agraFaNQc& sa0ooc&ni&, W
takic oko'ic.noOciac dysonans ni& N&st w.$ud.ony- a 0i0o to 'ud.i& wyprowad.aNQ .
wasn&go .acowania wnioski o so$i& sa0yc- .godni& . ty0- co gosi t&oria spostr.&gania
si&$i&,
6a pr.ykad .astanAw0y siS nad $adania0i pr.&prowad.ony0i pr.&. >a.io i N&go
wspApracownikAw @1"814- w ktAryc &ksp&ry0&ntator .adawa pytania prowokuNQc&
odpowi&d.i a'$o &kstraw&rtywn&- a'$o introw&rtywn&, Jc.&stnicy tyc $ada/ ni& ud.i&'a'i
odpowi&d.i- ktAr& $yy .anadto ro.$i&Fn& . ic pog'Qda0i na t&0at sa0yc si&$i&5 w istoci&-
odpowiadaNQc na ow& pytania- opi&ra'i siS na swoic wasnyc doOwiadc.&niac, (oni&waF
N&dnak podawa'i wy$iArc.& pr.ykady C powi&d.0y- sa0& &kstraw&rtywn& C docod.i'i do
wniosku- F& sQ $ard.i&N &kstraw&rtywni niF 0yO'&'i wc.&Oni&N C tak Nak pr.&widuN& t&oria
?&0a, (odsu0owuNQc- ?&0a t&oria spostr.&gania si&$i& wyNaOnia s.&roki .akr&s
oko'ic.noOci- ki&dy 'ud.i& ni& postSpuNQ w sposA$ ni&waOciwy c.y t&F w.$ud.aNQcy
dysonans- a 0i0o to wnioskuNQ o swoic stanac w&wnStr.nyc Nako .godnyc .
.acowani&0, (r.&Nd.i&0y t&ra. do ki'ku +ascynuNQcyc pr.ykadAw takic proc&sAw
spostr.&gania si&$i&,
1=e&t nad!iernego zasadnienia
Zgodni& . t&oriQ spostr.&gania si&$i&- ki&dy 'ud.i& 0aNQ Owiado0oOP- F& ic .acowani&
spowodowan& N&st Naki0O c.ynniki&0 .&wnStr.ny0- ni& pr.yN0uNQ .aoF&nia- iF
od.wi&rci&d'a ono ic w&wnStr.n& uc.ucia, To doOP 'ogic.n&= N&O'i wi&s.- F& N&dyny0
powod&0- d'a ktAr&go pracuN&s. 'at&0 Nako k&'n&r- N&st do$ra .apata- ni& $Sd.i&s.
pr.yN0owa- F& ro$is. to- poni&waF w t&n sposA$ naN$ard.i&N 'u$is. spSd.aP wo'ny c.as,
Inny0i sowy- po ro.waF&niu wasn&go .acowania i sytuacNi dokonas. atry$ucNi .&wnStr.n&N
@UHo$iS to d'a pi&niSd.yV4- a ni& w&wnStr.n&N @UTak $ard.o to 'u$iS- F& ro$i$y0 to .a
dar0oV4-
pomniejszanieF nie&ocenianie wp$yw% je&nej przyczyny nasze#o zachowania, kie&y inna
przyczyna jest szcze#lnie wyrazista i $atwo &ostrze#alna
(ro$'&0 w ty0- F& ki&dy .&wnStr.n& pr.yc.yny nas.&go .acowania sQ s.c.&gA'ni& atwo
dostr.&ga'n&- popada0y w pr.&sadS- po0ni&Ns.aNQc ro'S c.ynnikAw w&wnStr.nyc @G&''&y-
1"725 6is$&tt- à'ins- 1"724, T&n proc&s po0ni&Ns.ania 0a waFn& kons&kw&ncN& w istotn&N
s+&r.& Fycia, Za'&Fy $owi&0 od ni&go nas.a 0otywacNa do pod&N0owania d.iaa/-
pAXni&Ns.& .aint&r&sowani& ty0i d.iaania0i ora. i'oOP pr.yN&0noOci- NakQ $Sd.i&0y w nic
.naNdowa'i,
motywacja wewn(trznaF an#a*owanie si w jakie. &zia$anie, poniewa* sprawia nam ono
przyjemno.+ b'&( wzb%&za nasze zainteresowanie, a nie wsk%tek zewntrznych naciskw l%b
&la zewntrznych korzy.ci
ZaAF0y- F& uwi&'$ias. grS na gitar.&, SpSd.as. wi&'& c.asu- Pwic.Qc . radoOciQ= po prostu
sprawia ci pr.yN&0noOP grani& i Owiado0oOP- F& ro$is. to cora. '&pi&N, (owi&d.i&'i$yO0y- F&
twoN& .aint&r&sowani& grQ na gitar.& wyrasta . !oty$ac(i $e$n*trzne(, (owody- . Nakic
pod&N0uN&s. tS aktywnoOP- .wiQ.an& sQ . to$Q sa0y0 C N&st to radoOP i pr.yN&0noOP- ktAr&
odc.uwas. graNQc, Inac.&N 0AwiQc- gra na gitar.& stanowi d'a ci&$i& .a$awS- a ni& pracS, 1ak
twi&rd.i Dia'y Csiks.&nt0ia'yi @1"75- 1"7"4- .acowani& 0otywowan& w&wnStr.ni& N&st
XrAd&0 s.c.&gA'ni& kor.ystn&go doOwiadc.&nia- ktAr& na.wa pyniSci&0, C.owi&k
.naNduNQcy siS w ty0 stani& ogniskuN& swoNQ uwagS na .adaniu- $'okuN& od$iAr innyc
$odXcAw i $&. r&s.ty siS konc&ntruN&, Da on poc.uci& wasn&N sprawnoOci i ni& pr.&N0uN& siS
NakoOciQ swoN&go d.iaania5 in+or0acNa .wrotna o ni0 N&st Nasna i N&dno.nac.na, Wr&s.ci&
oso$a taka doOwiadc.a $raku sa0oOwiado0oOci, (o0yO' o Naki&NO swoN&N aktywnoOci w
ostatni0 c.asi&- ktAra sprawiaa ci prawd.iwQ pr.yN&0noOP, (r.ypus.c.a'ni& doOwiadc.a&O w
N&N trakci& ow&go stanu pyniScia- podo$ni& Nak gitar.ysta w nas.y0 pr.ykad.i&,
motywacja zewn(trznaF an#a*owanie si w jakie. &zia$anie wsk%tek zewntrznych naciskw
l%b &la zewntrznych korzy.ci, a nie &late#o, *e wykonywanie za&ania sprawia nam
przyjemno.+ b'&( wzb%&za nasze zainteresowanie
) t&ra. powi&d.0y- F& twoNa nauc.yci&'ka gry na gitar.& wpada na Owi&tny po0ys
nagrad.ania ci&$i& .a opanowywani& now&go 0at&riau i nowyc t&cnik, JwaFa ona- F&
d.iSki t&0u $Sd.i&s. Pwic.y N&s.c.& wytrwa&N, (r.&ci&F nagrody 0otywuNQ- c.yF ni&W
6auc.yci&'ka dodaa .at&0 drugi& u.asadni&ni& d'a twoN&N gry na gitar.&= nagrodS, TwoNa
pasNa- do t&N pory .wiQ.ana . 0otywacNQ w&wnStr.nQ- t&ra. u.yskaa rAwni&F !oty$ac(*
ze$n*trzn), 1&O'i $Sd.i&s. ro$i postSpy- otr.y0as. nagrodS, 6i&st&ty- nagrody .&wnStr.n&
0ogQ osa$iP 0otywacNS w&wnStr.nQ, Wc.&Oni&N gra&O na gitar.&- poni&waF $ard.o to 'u$is.-
t&ra. gras.- $y u.yskaP nagrodS, To- co $yo .a$awQ- stao siS pracQ, S0utnQ kons&kw&ncNQ
.astQpi&nia 0otywacNi w&wnStr.n&N 0otywacNQ .&wnStr.nQ @pr.&. posuF&ni& siS nagroda0i4
N&st to- F& 'ud.i& tracQ .aint&r&sowani& c.ynnoOciQ- ktAra upr.&dnio sprawiaa i0
pr.yN&0noOP, T&n r&.u'tat N&st na.ywany e=e&te! nad!iernego zasadnienia= 'ud.i& w
nad0i&rny0 stopniu u.asadniaNQ swoN& d.iaani& pr.yc.yna0i .&wnStr.ny0i @taki0i Nak
nagroda4 i ni& doc&niaNQ wasn&go w&wnStr.n&go .aint&r&sowania ty0 d.iaani&0 @?oggiano-
?arr&t- W&i&r- DcCI&''and- Tusk- 1"875 9Sci- Hyan- 1"855 %aracki&wic.- 1"7"- 1"8"5
T&pp&r- 2r&&n&- 1"785 (itt0an- %&''&r- 1"875 Hoss- 1"764,
e)ekt nadmiernego uzasadnieniaF zjawisko pole#aj'ce na spostrze#ani% swoje#o &zia$ania
jako wywo$ane#o przekon%j'cymi czynnikami zewntrznymi i nie&oceniani% wa#i czynnikw
wewntrznych
E+&kt nad0i&rn&go u.asadni&nia odnosi siS ni& ty'ko do nas.yc pasNi po.a.awodowyc c.y
.aint&r&sowa/- ktAry0 siS oddaN&0y w c.asi& wo'ny0- a'& takF& do nas.&N pracy, Bto Nak
kos.ykarska sawa C ?i'i Huss&'' opisuN&- Nak pr.&NOci& na .awodowstwo wpynSo na N&go
0ioOP do t&N gry= "amitam, *e koszykwka straci$a &la mnie co. ze swoich ma#icznych
w$a.ciwo.ci, #&y zacz'$em powa*nie my.le+ o zawo&owstwie. "o raz pierwszy z&arzy$o si to
w 3?55 r. kie&y by$em j%niorem, po tym jak T=I LTniwersytet =an IranciscoM z&oby$
naro&owe mistrzostwo 07AA. W konsekwencji przez ca$y mj ostatni rok na T=I #ra$em z
my.l' o przej.ci% na zawo&owstwo, i sprawy zacz$y si zmienia+. 9ie&y tylko wycho&zi$em
na parkiet, zaczyna$em kalk%lowa+, jak ten konkretny mecz mo*e wp$yn'+ na moj' przysz$o.+.
W #$owie pojawia$y si my.li o pieni'&zach i o presti*%. G bie#iem lat #ra zawo&owa coraz
bar&ziej stawa$a si biznesem. >R%ssell, -ranch, 3?J?, s. ?4A
WystSpowani& &+&ktu nad0i&rn&go u.asadni&nia stwi&rd.ono w d.i&siQtkac &ksp&ry0&ntAw
'a$oratoryNnyc i pr.&prowad.onyc w warunkac natura'nyc- w odni&si&niu do ki'ku
rod.aNAw nagrAd i rod.aNAw aktywnoOci ora. w rAFnyc grupac wi&kowyc, 6a pr.ykad w
$adaniac 9a*ida 2r&&na- ?&tty St&rn$&rg i Darka T&pp&ra @1"764 nauc.yci&'& k'as
c.wartyc i piQtyc w p&wn&N s.ko'& podstawow&N .ad&0onstrowa'i swoi0 uc.nio0 c.t&ry
now& gry 0at&0atyc.n&, (r.&. tr.ynaOci& dni usta'ano po.io0 wyNOciowy= $adac.&
r&N&strowa'i- Nak dugo kaFd& d.i&cko $awi siS kaFdQ . gi&r, 6a ki'ka ko'&Nnyc dni
wprowad.ono progra0 nagrad.ania, Zgodni& . ty0 progra0&0 d.i&ci $awiQc siS gra0i-
0ogy u.yskiwaP punkty- .a ktAr& dostaway dyp'o0y i tro+&a- po to- $y .na'&XP siS na U'iOci&
nagrod.onycV, I0 wiSc&N c.asu poOwiScay gro0- ty0 wiSc&N .do$yway punktAw, Hycina
6,# i'ustruN& wyniki- ktAr& u.yskano do t&go c.asu, 9.i&ci poc.Qtkowo pr.&Nawiay p&wn&
w&wnStr.n& .aint&r&sowani& gra0i 0at&0atyc.ny0i, W okr&si& usta'ania po.io0u
wyNOciow&go $awiy siS ni0i pr.&. ki'ka 0inut d.i&nni&, Gi&dy wprowad.ono progra0
nagrad.ania- i'oOP c.asu poOwiScan&go gro0 w.rosa- co wyka.ao- F& nagrody $yy
skut&c.ny0 c.ynniki&0 0otywuNQcy0,
1&dnakF& kw&stiQ naN$ard.i&N int&r&suNQcQ N&st wpyw tyc nagrAd na .aint&r&sowani&
w&wnStr.n& d.i&ci gra0i, C.&go uc.niowi& dowi&d.i&'i siS o so$i&- uc.&stnic.Qc w progra0i&
nagrad.aniaW Zgodni& . ipot&.Q nad0i&rn&go u.asadni&nia powinni oni wysnuP wnios&k- F&
$awi'i siS gra0i 0at&0atyc.ny0i ty'ko po to- $y otr.y0ywaP nagrody- osa$iaNQc ty0 sa0y0
w&wnStr.n& .aint&r&sowani&- ktAr& 0i&'i na poc.Qtku, ) .at&0- ki&dy .apr.&stano
nagrad.ania- d.i&ci powinny poOwiScaP gro0 .nac.Qco 0ni&N c.asu niF w okr&si& usta'ania
po.io0u wyNOciow&go @np, U6i& 0ogS NuF u.yskiwaP nagrAd .a .a$awS ty0i gra0i C po co
wiSc w ogA'& siS ni0i $awiPWV4, Tak siS waOni& stao- co poka.uN& prawa strona ryciny 6,#,
Gi&dy .ako/c.y siS progra0 nagrad.ania- d.i&ci spSd.ay istotni& 0ni&N c.asu na .a$awi&
gra0i niF upr.&dnio- .ani0 wprowad.ono nagrody, @(orAwnuNQc t& r&.u'taty . wynika0i w
grupi& kontro'n&N 2r&&n& i wspApracownicy pr.&kona'i siS- F& to ni& .nud.&ni& '&c. nagroda
$ya c.ynniki&0 sprawiaNQcy0- iF .0a'aa d'a uc.niAw atrakcyNnoOP gi&r4,
Wyniki $ada/ nad &+&kt&0 nad0i&rn&go u.asadni&nia sQ ni&pokoNQc&- .waFyws.y na
pows.&cn& stosowani& nagrAd pr.&. rod.icAw i nauc.yci&'i, Gi&dy to pis.&0y- N&dno . nas
0a syna w drugi&N k'asi&, 1&go s.koa- wspA'ni& . p&wnQ si&ciQ r&stauracNi- nagrad.a d.i&ci .a
c.ytani&, (o pr.&c.ytaniu kaFdyc ko'&Nnyc dwud.i&stu dwAc ksiQF&k uc.niowi& dostaNQ
kupon na dar0owQ pi..S C d'a wiSks.oOci d.i&ci N&st to si'ny $od.i&c 0otywacyNny, Z taki0
progra0&0 wiQF& siS ni&$&.pi&c.&/stwo- iF c.ytani& .ac.nQ wiQ.aP .& .do$yci&0 pi..y- a ni&
. $&.int&r&sownQ pr.yN&0noOciQ, 6agrody sQ potSFny0 Orodki&0 0otywuNQcy0 i nas.&
spo&c.&/stwo oNni& ni0i s.a+uN&, 6i& .daN&0y so$i& sprawy . t&go- F& starania- $y
nagrod.iP d.i&ci- coP wypywaNQ . naN'&ps.yc int&ncNi- 0ogQ w istoci& .0ni&Ns.aP
pr.yN&0noOP c.&rpanQ . nagrad.an&go d.iaania, Spr.yNaNQ on& powstaniu w d.i&ciac
pr.&konania- F& powod&0 t&go- co ro$iQ- sQ kor.yOci w postaci pi&niSd.y c.y pi..y,
R:7;0A O.6. E8ekt na&mierne#o %zasa&nienia. W 8azie pocz'tkowej ba&acze rejestrowali, jak
&$%#o &zieci ze szko$y po&stawowej bawi' si #rami matematycznymi >poziom wyj.ciowyA. W
trakcie realizacji pro#ram% na#ra&zania przyznawali &zieciom na#ro&y za zabaw tymi
#rami. 9ie&y zaprzestano na#ra&zania >8aza kontyn%acjiA, &zieci bawi$y si #rami jeszcze
krcej ni* w 8azie wyj.ciowej, co wskaz%je na to, *e na#ro&y zmniejszy$y ich wewntrzne
zainteresowanie nimi >zaczerpnito zF Dreene, =ternber#, Hepper, 3?JOA
Co 0oF&0y .ro$iP- F&$y ocroniP 0otywacNS w&wnStr.nQ pr.&d .agroF&nia0i pynQcy0i .
syst&0u nagrAd- ktAry +unkcNonuN& w nas.y0 spo&c.&/stwi&W 6a s.c.SOci& sQ pr.&sanki do
p&wn&go opty0i.0u, W ostatnio wykonanyc $adaniac .id&nty+ikowano warunki- w Nakic
daN& siS unikaP &+&ktAw nad0i&rn&go u.asadni&nia, (o pi&rws.&- nagrody prowad.Q do
.0ni&Ns.&nia .aint&r&sowania ty'ko wt&dy- ki&dy pi&rwotni& N&st ono duF& @Ca'd&r- Staw-
1"754, 1&O'i u.naN&s. .adani& .a nad.wyc.aN nudn&- nagrody oc.ywiOci& ni& .0ni&Ns.Q N&s.c.&
$ard.i&N twoN&go .aint&r&sowania, (odo$ni&- N&O'i d.i&cko w naN0ni&Ns.y0 stopniu ni&
int&r&suN& siS c.ytani&0- ni& N&st .y0 po0ys&0 nakoni&ni& go do '&ktury pr.&.
.ao+&rowani& dar0ow&N pi..y, 6i& istni&N& w ty0 wypadku pi&rwotn& .aint&r&sowani&- ktAr&
0ogo$y .ostaP osa$ion&, ZagroF&ni& poNawia siS wt&dy- gdy d.i&cko NuF 'u$i c.ytaP- a
0oF'iwoOP otr.y0ania dar0ow&N pi..y 0oF& N& pr.&konaP- F& c.yta .a pi..S- a ni& d'at&go- F&
c.ytani& N&st int&r&suNQc&, (o drugi&- prawdopodo$ni& 0oFna nauc.yP 'ud.i unikaP
d&strukcyNn&go wpywu nagrAd, ?adania pr.&prowad.on& pr.&. ?&t %&nn&ss&y i N&N
wspApracownikAw sug&ruNQ- F& $&.poOr&dnia int&rw&ncNa $QdX tr&ning 0ogQ uodporniP
d.i&ci @i pr.ypus.c.a'ni& dorosyc4 na s.kod'iwy wpyw nagrad.ania @%&nn&ss&y- )0a$i'&-
Dartinag&- 1"8"5 %&nn&ss&y- Z$ikowski- 1""34, (oni&waF trudno N&st wy&'i0inowaP nagrody
. nas.&go Fycia spo&c.n&go- %&nn&ss&y i Z$ikowski @1""34 skonc&ntrowa'i siS na pro$'&0i&-
Nak po0Ac d.i&cio0 +unkcNonowaP w t&N r.&c.ywistoOci C Nak 0aNQ .acowywaP swoNQ
0otywacNS w&wnStr.nQ- gdy nagrody sQ ws.&co$&cn&, ?adac.& wysunS'i ipot&.S- F&
skut&c.ny 0oF& $yP $&.poOr&dni tr&ning w +or0i& otwart&go uc.&nia d.i&ci= a4 konc&ntracNi
na w&wnStr.nyc powodac d.iaania5 $4 .acowywania psycic.n&go dystansu do nagrAd
.&wnStr.nyc,
C.wartok'asiOci . p&wn&N s.koy pu$'ic.n&N w Dassacus&tts .osta'i na .asad.i& 'osow&N
ro.d.i&'&ni do dwAc grup, C.SOP . nic og'Qdaa na wid&o +i'0 pr.&dstawiaNQcy copca i
d.i&wc.ynkS- ktAr.y ro.0awia'i o swoN&N nauc& . oso$Q .adaNQcQ i0 pytania, T&n
UuodparniaNQcyV +i'0 poka.ywa uc.nio0 . c.wart&N k'asy sposo$y utr.y0ywania 0otywacNi
w&wnStr.n&N po0i0o 0oF'iwoOci otr.y0ania nagrAd, 6a pr.ykad uc.&/-aktor ud.i&'a t&go
rod.aNu odpowi&d.i= 0ajbar&ziej l%bi na%ki spo$eczne. H%bi %czy+ si o tym, jak *yj' l%&zie
w r*nych cz.ciach .wiata L...M H%bi przy#otowywa+ prac na jaki. temat, poniewa* mo*na
si wte&y samo&zielnie &owie&zie+ mnstwa rzeczy. Wk$a&am wiele wysi$k% w moje prace i
kie&y &ocho&z &o &obrych pomys$w, o&cz%wam za&owolenie L...M H%bi &ostawa+ &obre
stopnie i kie&y przynosz &o &om% &zienniczek z wysokimi ocenami, ro&zice zawsze &aj' mi
pieni'&ze. Ale nie to jest napraw& wa*ne. -ar&zo l%bi si %czy+... LTak wicM prac%j
ci*ko, poniewa* sprawia mi to przyjemno.+. >1ennessey i in., 3?4?, s. <3OP<3JA
9ruga grupa d.i&ci rAwni&F og'Qdaa +i'0 wid&o- a'& ni& 0ia on nic wspA'n&go . 0otywacNQ
w&wnStr.nQ- nagroda0i c.y uodparniani&0, 6astSpn&go dnia d.i&ci spotkay siS . inny0
&ksp&ry0&ntator&0- r.&ko0o uc.&stnic.Qc w inny0 $adaniu, (opros.ono N& o wy0yO'&ni&
istoryNki do s&rii o$ra.kAw, (oowi& d.i&ci .ao+&rowano nagrodS= N&F&'i ty'ko opowi&d.Q
&ksp&ry0&ntatorowi istoryNkS- $SdQ 0ogy po0a'owaP kos.u'kS i .a$raP NQ do do0u
@atrakcyNn& .adani&- ki&dy siS 0a N&d&naOci& 'at4, 9rugi&N poowi& d.i&ci powi&d.iano
N&dyni&- F& po0a'owani& kos.u'ki N&st ic drugi0 .adani&0, Inny0i sowy- kos.u'ka ni&
0iaa nic wspA'n&go . opowiadani&0 istoryNki- po prostu .apowiadano- F& coO taki&go
nastQpi,
%&nn&ss&y i Z$ikowski @1""14 spod.i&wa'i siS- F& p&rsp&ktywa nagrody .0ni&Ns.y
po0ysowoOP d.i&ci w konstruowaniu istoryN&k, DoF'iwa do osiQgniScia nagroda osa$i ic
0otywacNS w&wnStr.nQ do wykonania .adania- ktAr& .a.wyc.aN sprawia pr.yN&0noOP- i $SdQ
ukaday istoryNki 0ni&N po0ysow& niF d.i&ci ni& nagrad.an& @)0a$i'&- %&nn&ss&y-
2ross0an- 1"864, %&nn&ss&y i Z$ikowski @1""14 postawi'i rAwni&F ipot&.S- F& +i'0 .
tr&ningi&0 0otywacNi w&wnStr.n&N uodporni d.i&ci na s.kod'iwy wpyw nagrody, CociaF
wi&d.iay on&- F& .a opowi&d.&ni& istoryNki .ostanQ nagrod.on&- in+or0acNa- ktArQ .do$yy-
og'QdaNQc UuodparniaNQcyV .apis +i'0owy- powinna podtr.y0aP ic konc&ntracNS na
w&wnStr.ny0 .aint&r&sowaniu .adani&0 i .apo$i&c ski&rowaniu uwagi na nagrodS ora.
utraci& inw&ncNi, (o0ysowoOP wy0yO'onyc istoryN&k oc&niao tr.&c nauc.yci&'i s.kA
podstawowyc- ktAr.y ni& .na'i d.i&ci i ni& wi&d.i&'i- ktAry . +i'0Aw on& og'Qday,
R:7;0A O.5. Tnikanie e8ekt% na&mierne#o %zasa&nienia. ak wi&a+ po lewej stronie ryciny,
&zieci na#ra&zane opowia&a$y historyjki mniej pomys$owe ) wyst'pi$ t% typowy e8ekt
na&mierne#o %zasa&nienia. "rawa strona ryciny pokaz%je, *e &zieci, ktre zosta$y
%o&pornione tre.ci' 8ilm% k$a&'ce#o nacisk na motywacj wewntrzn', nie %le#$y e8ektowi
na&mierne#o %zasa&nieniaF wykaza$y si pomys$owo.ci' tak*e wte&y, #&y otrzymywa$y
na#ro& >zaczerpnito zF 1ennessey, Gbikowski, 3??3A
1ak widaP na rycini& 6,5- d.i&ci- ktAr& pr.&s.y pr.&. tr&ning 0otywacNi w&wnStr.n&N-
.arAwno wt&dy- gdy otr.y0yway nagrodS- Nak i wt&dy- gdy N&N ni& dostaway- pr.&Nawiay
wiSks.Q inw&ncNS niF d.i&ci- ktAr& ni& $yy Uuodpa0ian&V, W istoci& poQc.&ni& nagrody i
tr&ningu 0otywacNi w&wnStr.n&N prowad.io do naN$ard.i&N po0ysowyc istoryN&k, ?adania
t& odkrywaNQ o$i&cuNQc& 0oF'iwoOci ro.wiQ.ania pro$'&0u- ktAr&go XrAd&0 N&st
odd.iaywani& .a po0ocQ nagrAd w nas.y0 Fyciu spo&c.ny0, TwoN& w&wnStr.n&
.aint&r&sowani& danQ aktywnoOciQ- tak Nak i twoNa po0ysowoOP . niQ .wiQ.ana- 0ogQ $yP
utr.y0an&- a naw&t w.0ocnion&- gdy wi&s.- F& otr.y0as. nagrodS, Stani& siS tak- N&F&'i
skonc&ntruN&s. uwagS na swoi0 w&wnStr.ny0 .aint&r&sowaniu ty0- co ro$is.- i .a$'okuN&s.
0yO' o istni&niu nagrody, ) .at&0- gdy $Sd.i&s. c.u- F& tracis. .aint&r&sowani& .adani&0-
ktAr& ni&gdyO sprawiao ci pr.yN&0noOP- a'$o F& wykonuN&s. N& gor.&N niF .wyk'&- sprA$uN
.apo0ni&P o nagrod.i&- d'a ktAr&N podo$no pracuN&s.- i .a0iast t&go pr.ypo0niN so$i&- Nak
$ard.o ci&s.y sa0o wykonywani& t&go .adania,
5$czynni&o$a teoria e!oc(i
9owi&d.i&'iO0y siS- F& 'ud.i& c.Ssto wykor.ystuNQ o$s&rwacN& wasn&go .acowania- $y
ro.po.naP swoN& pog'Qdy i okr&O'iP- Nacy sQ, ?yP 0oF& .astanowi&O siS nad ty0- c.y
podo$ni& postSpuN&0y- gdy cod.i o inn& pr.&konania dotyc.Qc& nas sa0yc, 6a pr.ykad
twoN& &0ocN& C to- Nak $ard.o w dan&N cwi'i c.uN&s. siS .adowo'ony- ro.gni&wany a'$o
.ani&pokoNony C skQd wi&s.- ktAr&N . nic doOwiadc.as.W (o0yO' o Naki0O 0o0&nci& .
pr.&s.oOci- gdy $y&O ro.gni&wany C Nak dos.&d&O do t&go- F& odc.uwa&O waOni& gni&wW
(r.ypus.c.a'ni& pytani& $r.0i doOP gupio5 wydaN& siS- F& po prostu wi&0y- Naki& sQ nas.&
uc.ucia- $&. potr.&$y 0yO'&nia o ty0- c.y t&F $&. wc.&Oni&Ns.&go wdawania siS C Nak to
sug&ruN& t&oria spostr.&gania si&$i& C w o$s&rwacNS wasn&go .acowania,
CLKbserw%j'c % siebie symptomy pob%&zeniaM sz%ka si jakie#o. powo&%, jakie#o.
wzr%szenia, ktre mo#$oby to wywo$a+, jakie#o. %cz%cia ra&o.ci czy lk%...E CTak, tak ) rzek$
oachim z westchnieniem ) po&obnie jest przy #or'czce, wte&y w ciele rwnie* pan%je
bar&zo *ywy r%ch L...M i mo*e by+, *e mimo woli &osz%k%jemy si wte&y jakie#o. wzr%szenia,
ktre by na&a$o cho+ o&robin sens% tem% *ywem% r%chowi...E
) Tomasz Mann C7zaro&ziejska #raS
CoP 0oF& siS wydawaP- F& po prostu wi&0y- co odc.uwa0y- doOwiadc.&ni& &0ocNi ni& N&st
wca'& tak prost&, Stani&y Scact&r @1"6#4 .aproponowa t&oriS &0ocNi- .godni& . ktArQ
wnioskuN&0y o nas.yc &0ocNac w taki sa0 sposA$ Nak o wasnyc c&cac a'$o
.aint&r&sowaniu gra0i 0at&0atyc.ny0i- c.y'i o$s&rwuNQc swoN& .acowani& i N& wyNaOniaNQc,
HAFnica N&st N&dyni& w rod.aNu .acowania- ktAr& o$s&rwuN&0y, Zdani&0 Scact&ra
podo$ni& do $oat&rAw powi&Oci To0as.a Danna @cytowan&N powyF&N4 O'&d.i0y nas.&
.acowania w&wnStr.n& C 0ianowici& to- Naki N&st stopi&/ odc.uwan&go pr.&. nas
+i.No'ogic.n&go po$ud.&nia, 1&O'i c.uN&0y siS po$ud.&ni- prA$uN&0y okr&O'iP t&go pr.yc.ynS,
6a pr.ykad .aAF0y- F& s&rc& ci o0oc& i odc.uwas. napiSci& ciaa, C.y to d'at&go- F&
uNr.a&O swoN&go pro+&sora- ktAry pr.&duFy ci t&r0in oddania pracy- poni&waF waOni& t&go
dnia 0ia&O r.&ko0o poN&caP na pogr.&$ $a$ci- c.y t&F d'at&go- F& dostr.&g&O kogoO
stoNQc&go o$ok pro+&sora C oso$S- na ktAr&N ci $ard.o .a'&FyW Bdc.uwas. strac .wiQ.any .
ni&c.ysty0 su0i&ni&0 c.y 0ioOP skrScaNQcQ ci FoQd&kW
dwuczynnikowa teoria emocjiF koncepcja, z#o&nie z ktr' &oznanie emocji jest rez%ltatem
&w%8azowe#o proces% spostrze#ania siebie ) najpierw l%&zie &o.wia&czaj' pob%&zenia
8izjolo#iczne#o, a nastpnie posz%k%j' &la nie#o o&powie&nie#o wyja.nienia! je.li przypis%j'
to pob%&zenie (r&$% maj'cem% nat%r emocjonaln', prze*ywaj' o&powie&ni' emocj >np.
je.li wyja.niaj' w$asne pob%&zenie tym, *e kto. cel%je w nich z pistolet%, o&cz%waj' strachA
T&oria Scact&ra na.ywana N&st d$czynni&o$a teori) e!oc(i- poni&waF .ro.u0i&ni&
wasnyc stanAw &0ocNona'nyc wy0aga dwAc c.ynnikAw c.y t&F wykonania dwAc
krokAw= po pi&rws.&- 0usi0y $yP w stani& po$ud.&nia +i.No'ogic.n&go i N& so$i&
uOwiada0iaP5 po drugi&- 0usi0y pos.ukaP d'a ni&go odpowi&dni&go wyNaOni&nia 'u$
k'asy+ikacNi, (oni&waF nas.& stany +i.yc.n& sa0& w so$i& ni& poddaNQ siS atwo
sk'asy+ikowaniu- d'at&go $y okr&O'iP pr.yc.ynS odc.uwan&go po$ud.&nia- wykor.ystuN&0y
in+or0acNS .awartQ w sytuacNi, HycinQ 6,6 i'ustruN& tS dwuc.ynnikowa t&oriS &0ocNi,
Stani&y Scact&r i 1&ro0& Sing&r @1"624 pr.&prowad.i'i &ksp&ry0&nt- $y sprawd.iP tS t&oriS,
Wyo$raX so$i&- F& $y&O N&go uc.&stniki&0, Bto Nak pr.&$i&gao $adani&, Eksp&ry0&ntator
0Awi ci- F& $ada wpyw pr&paratu wita0inow&go o na.wi& Supro]in na wid.&ni& u 'ud.i,
T&kar. wstr.ykuN& ci ni&wi&'kQ i'oOP Supro]inu- a &ksp&ry0&ntator prosi- $yO .ac.&ka- aF '&k
.ac.ni& d.iaaP, (r.&dstawia to$i& inn&go uc.&stnika &ksp&ry0&ntu- ktAry- Nak 0Awi- rAwni&F
otr.y0a Supro]in, Eksp&ry0&ntator wrSc.a kaFd&0u . was kw&stionarius. do wyp&ni&nia-
.apowiadaNQc- F& .a cwi'S wrAci- $y daP wa0 t&sty $adaNQc& wid.&ni&, Zag'Qdas. do
kw&stionarius.a i .auwaFas.- F& .awi&ra on $ard.o oso$ist& i o$raX'iw& pytania, 6a pr.ykad
N&dno . nic $r.0i= UZ i'o0a 0SFc.y.na0i @po.a twoi0 oNc&04 twoNa 0atka utr.y0ywaa
stosunki s&ksua'n&WV @Scact&r- Sing&r- 1"62- s, 3854, 9rugi uc.&stnik &ksp&ry0&ntu
ko0&ntuN& napast'iwoOP pyta/ kw&stionarius.a, StaN& siS cora. $ard.i&N ro.gni&wany i w
ko/cu . wOci&koOciQ dr.& go na kawaki- r.uca na podogS i .d&cydowany0 kroki&0
opus.c.a pokAN, 1ak 0yO'is.- co $yO w taki&N sytuacNi c.uW C.y $y$yO rAwni&F w.$ur.onyW
1ak na p&wno siS do0yO'i&O- prawd.iwy0 c&'&0 &ksp&ry0&ntu ni& $yo t&stowani& wid.&nia,
?adac.& .aaranFowa'i sytuacNS- w ktAr&N dwi& krytyc.ni& waFn& .0i&nn& C po$ud.&ni& i
N&go wyNaOni&ni& 0aNQc& naturS &0ocNona'nQ C poNawiay siS 'u$ ni&- i nastSpni&
o$s&rwowa'i- c.y i Naki&N &0ocNi doOwiadc.a'i $adani, Jc.&stnicy &ksp&ry0&ntu w
r.&c.ywistoOci ni& dostawa'i .astr.yku pr&paratu wita0inow&go, Z0i&nnQ po$ud.&nia
0anipu'owano w t&n sposA$- F& ni&ktAr.y $adani otr.y0ywa'i &pin&+rynS- Orod&k- ktAry
wywouN& po$ud.&ni& @wskut&k N&go d.iaania .wiSks.a siS t&0p&ratura ciaa- t&0po pracy
s&rca i s.y$koOP oddycania4- a inni p'ac&$o ni& prowad.Qc& do Fadnyc .0ian
+i.No'ogic.nyc,
R:7;0A O.O. Dw%czynnikowa teoria emocji. W jaki sposb pob%&zenie 8izjolo#iczne i
obserwacja wskazwek .ro&owiskowych prowa&z' &o powstania stanw emocjonalnych
Wyo$raX so$i&- Naki& $yy$y twoN& do.nania po otr.y0aniu &pin&+ryny= waOni& ki&dy c.ytas.
o$c&sowy- o$raX'iwy kw&stionarius.- .ac.ynas. odc.uwaP po$ud.&ni&, @(r.ypo0niN0y- F&
ni& powi&d.iano ci- iF Orod&k- ktAry ci .aap'ikowano- to &pin&+ryna- a .at&0 ni& wiQF&s. .
ni0 twoN&go po$ud.&nia4, 9rugi uc.&stnik &ksp&ry0&ntu @w r.&c.ywistoOci po0ocnik
&ksp&ry0&ntatora4 r&aguN& wOci&koOciQ, 1&st prawdopodo$n&- F& doNd.i&s. do wniosku- iF
odc.uwas. ud&r.&ni& krwi do g'owy i po$ud.&ni& d'at&go- F& rAwni&F N&st&O w.$ur.ony,
Sp&ni&O warunki- ktAr& .dani&0 Scact&ra @1"6#4 sQ koni&c.n&- $y doOwiadc.yP &0ocNi=
odc.uwas. po$ud.&ni&- s.uka&O N&go s&nsown&go wyNaOni&nia w sytuacNi- w ktAr&N siS
.naNduN&s.- i .na'a.&O N&, Ergo- wpadas. w& wOci&koOP, Tak waOni& w r.&c.ywistoOci siS
d.iao, Jc.&stnicy &ksp&ry0&ntu- ktAr.y dosta'i .astr.yk &pin&+ryny- r&agowa'i $ard.i&N
i0pu'sywni& niF ci- ktAr.y otr.y0a'i p'ac&$o,
Z t&orii Scact&ra wypywa intryguNQcy wnios&k- F& &0ocN& doOwiadc.an& pr.&. 'ud.i 0aNQ
do p&wn&go stopnia carakt&r ar$itra'ny, Za'&FQ on& od t&go- Naki& wyNaOni&ni& stanu
po$ud.&nia N&st akurat naN$ard.i&N wiarygodn&, Scact&r i Sing&r @1"624 pr.&dstawi'i
dwoNaki&go rod.aNu &0piryc.n& argu0&nty na r.&c. t&go pog'Qdu, (o pi&rws.&- poka.a'i oni-
F& 0ogQ .apo$i&c powstaniu &0ocNi gni&wu u $adanyc- dostarc.aNQc i0 Uni&&0ocNona'n&goV
wytu0ac.&nia pr.yc.yny odc.uwan&go po$ud.&nia, BsiQgnS'i to- in+or0uNQc ni&ktAr& oso$y
otr.y0uNQc& &pin&+rynS- F& t&n Orod&k spowoduN& u nic pr.yspi&s.&ni& akcNi s&rca- napyw
krwi i gorQca do twar.y ora. drF&ni& rQk, Gi&dy u tyc $adanyc poNawiy siS .apowiadan&
do.nania- pr.ypisywa'i N& oni ni& swoN&0u gni&wowi- '&c. d.iaaniu Orodka- ktAry otr.y0a'i,
W r&.u'taci& ci uc.&stnicy $ada/ ni& r&agowa'i gni&w&0 na Aw kw&stionarius.,
1&s.c.& wiSks.& wraF&ni& ro$i uka.ani& pr.&. Scact&ra i Sing&ra- F& 0ogQ sprawiP- iF
oso$y $adan& $SdQ pr.&Fyway .up&ni& innQ &0ocNS- ki&dy .0i&ni siS naN$ard.i&N
wiarygodn& wyNaOni&ni& ic po$ud.&nia, W inny0 warianci& &ksp&ry0&ntu N&go uc.&stnicy
ni& otr.y0ywa'i o$raX'iw&go kw&stionarius.a i druga oso$a ni& r&agowaa gni&w&0, Za0iast
t&go .acowywaa siS ona radoOni& i $&.trosko- graNQc w kos.a ku'ka0i . papi&ru- ro$iQc
papi&row& sa0o'oty i $awiQc siS u'a-oop .na'&.iony0 w rogu pokoNu, W Naki sposA$
r&agowa'i na to prawd.iwi uc.&stnicy &ksp&ry0&ntuW 1&O'i otr.y0a'i wc.&Oni&N &pin&+rynS-
a'& ni& powi&d.iano i0- Naki wywi&ra ona wpyw- wnioskowa'i- F& oni naNwidoc.ni&N takF& sQ
w &u+orii- i c.Ssto pr.yQc.a'i siS do .a$aw i0prowi.owanyc pr.&. po0ocnika
&ksp&ry0&ntatora,
?adania Scact&ra i Sing&ra @1"624 .na'a.y siS wOrAd naNsynni&Ns.yc &ksp&ry0&ntAw w
psyco'ogii spo&c.n&N- poni&waF dowod.Q- F& &0ocN& 0ogQ $yP wyniki&0 proc&su
spostr.&gania si&$i& C s.ukania w otoc.&niu naN$ard.i&N wiarygodn&go wyNaOni&nia t&go- F&
N&st siS po$ud.ony0, 6i&ki&dy wytu0ac.&ni& naN$ard.i&N wiarygodn& ni& N&st ty0
waOciwy0 i docod.i wt&dy do pr.&Fywania &0ocNi +as.ywyc, Jc.&stnicy &ksp&ry0&ntu
Scact&ra i Sing&ra @1"624- ktAr.y wpad'i w gni&w a'$o w &u+oriS- u'&g'i ty0 &0ocNo0-
poni&waF c.u'i siS po$ud.&ni i sQd.i'i- F& N&st to .wiQ.an& a'$o . ni&pr.yN&0ny0
kw&stionarius.&0- a'$o . .araX'iwy0- $&.troski0 .acowani&0 po0ocnika
&ksp&ry0&ntatora, 6i& .na'i oni prawd.iw&N pr.yc.yny po$ud.&nia- ktArQ $ya &pin&+ryna- i
ccQc wyNaOniP swoN& .acowani&- 0og'i siS odwoaP N&dyni& do wska.Aw&k sytuacyNnyc,
Go'&Nn& $adania ro.winSy i udoskona'iy dwuc.ynnikowQ t&oriS &0ocNi, 6a pr.ykad- N&F&'i
'ud.i& doOwiadc.aNQ $ard.o si'n&go po$ud.&nia- .wyk'& r&aguNQ n&gatywni&- poni&waF
.wiQ.an& . ni0 do.nania ci&'&sn& sQ ni&pr.yN&0n&, Tak wiSc wska.Awki sytuacyNn&
sug&ruNQc& w&sooOP 0ogQ na nic ni& d.iaaP- poni&waF po prostu c.uNQ siS .$yt X'&- $y
.aakc&ptowaP takQ int&rpr&tacNS wasn&go stanu @Darsa''- Zi0$ardo- 1"7"5 Dasac- 1"7"4,
(onadto wska.Awka c.y U&tyki&taV nasuwana pr.&. sytuacNS 0usi siS poNawiP- .ani0 oso$a
doOwiadc.a po$ud.&nia @Scact&r- Sing&r- 1"7"4, 2watownQ r&akcNS FoQdka ty'ko wt&dy
pr.ypis.&s. wraF&niu- Naki& ro$i na to$i& atrakcyNna ni&.naNo0a stoNQca tuF o$ok- gdy
ko'&NnoOP N&st nastSpuNQca= naNpi&rw widok ni&.naNo0&N- pot&0 odc.uci& skurc.u FoQdka,
.*dne o&re#lenie przyczyn po"dzenia
W Naki0 stopniu wyniki $ada/ Scact&ra i Sing&ra @1"624 odnos.Q siS do cod.i&nn&go
FyciaW C.y 'ud.i& +or0uNQ +as.yw& &0ocN& podo$ni& Nak uc.&stnicy ta0tyc $ada/W ?yP
0oF& ni&- poni&waF ni&c.Ssto sQ wprowad.ani w $Qd co do skutkAw d.iaania '&ku
po$ud.aNQc&go, DoFna $y argu0&ntowaP- F& w Fyciu cod.i&nny0 'ud.i& .wyk'& wi&d.Q-
d'ac.&go poNawia siS napiSci& &0ocNona'n&, 1&O'i NakiO $and.ior c&'uN& w nas . pisto'&tu i
kr.yc.y= UHSc& do gAry;V- odc.uwa0y po$ud.&ni&- ktAr& tra+ni& okr&O'a0y Nako strac, 1&O'i
s&rc& $iN& na0 0ocno- gdy w Owi&t'& ksiSFyca spac&ruN&0y opustos.aQ p'aFQ . ko$i&tQ c.y
0SFc.y.nQ nas.yc 0ar.&/- to poprawni& okr&O'a0y t&n stan Nako 0ioOP a'$o poFQdani&
s&ksua'n&,
1&dnak wi&'& sytuacNi cod.i&nn&go Fycia .awi&ra wiSc&N niF ty'ko N&dnQ prawdopodo$nQ
pr.yc.ynS nas.&go po$ud.&nia i trudno okr&O'iP- Naki N&st ud.ia pos.c.&gA'nyc c.ynnikAw
w N&go g&n&.i&, Wyo$raX so$i&- F& id.i&s. na +i'0 gro.y . sup&ratrakcyNnQ partn&rkQ, W
c.asi& s&ansu .auwaFas.- F& s&rc& ci wa'i i 0as. s.y$ki- pytki odd&c, C.y to d'at&go- F& tak
s.a'&ni& pociQga ciS twoNa towar.ys.ka- c.y 0oF& to +i'0 w.$ud.a w to$i& pr.&raF&ni&W 1&st
ni&prawdopodo$n&- $yO 0Ag stwi&rd.iP= UW piSPd.i&siSciu si&d0iu proc&ntac 0oN&
po$ud.&ni& spowodowan& N&st ty0- co odc.uwa0 w stosunku do partn&rki- w tr.yd.i&stu
dwAc stanowi r&akcNS na stras.ny +i'0- a N&d&naOci& proc&nt to skut&k ni&strawnoOci po
praFon&N kukuryd.yV, 6a skut&k trudnoOci w okr&O'&niu dokadnyc pr.yc.yn po$ud.&nia
ni&ki&dy +or0uN&0y +as.yw& &0ocN&, DoF&s. 0yO'&P- F& twoN& po$ud.&ni& $i&r.& siS w
gAwn&N 0i&r.& . .aint&r&sowania partn&rkQ- ki&dy w istoci& .ostao ono wywoan& pr.&. +i'0
@'u$ $yP 0oF& naw&t pr.&. ni&strawnoOP po kukuryd.y4,
Ho.waF opowiadanQ pr.&. Ho$in )k&rt an&gdotS . c.asAw N&N studiAw doktoranckic=
9ole*anka ze st%&iw &oktoranckich i nasza &obra przyjaci$ka, Ann, pewne#o popo$%&nia
przycho&zi &o pokoj%, w ktrym prac%jemy, i opowia&a nam swoje prze*ycia z te#o &nia. W
czasie poranne#o szczyt% wyjecha$a samocho&em na wa*ne spotkanie w sprawach
zawo&owych. T$ok na szosie by$ potworny i zacz$o #rozi+ jej sp(nienie. Wte&y, k% swojem%
przera*eni%, z$apa$a #%m. "iknieU wystrojona ) je&wabna bl%zka, kosti%m,
wysokie obcasy ) znalaz$a si z niesprawnym samocho&em na &ro&ze szybkie#o r%ch% 0ew
:ersey. Wy#l'&a$o to &o.+ pon%ro. Wte&y, z%pe$nie niespo&ziewanie, zjecha$a na pobocze
jaka. ci*arwka, wysia&$ z niej niewiary#o&nie mi$y m*czyzna i zmieni$ Ann ko$o. "o
wylewnych po&zikowaniach pop&zi$a na spotkanie, na ktre sp(ni$a si tylko o&robin.
Iascyn%j'c' cz.+ opowia&ania Ann stanowi$ opis m*czyzny, ktry jej pom#$, i to, jak #o
spostrze#a$a. Kczywi.cie, by$ on na&zwyczajnie %przejmy, poma#aj'c jej ) praw&ziwy
cz$owiek w masce ) ale pona&to wy&a$ si on Ann bar&zo atrakcyjny i interes%j'cy. 9ie&y
opowia&a$a t histori, %.miecha$a si &o siebie, &aj'c nam &o zroz%mienia, *e jak #&yby )
wieci ) o&cz%wa$a t ma$' iskierk zainteresowania nim. 0ie mo*esz opowie&zie+ takiej
historii #r%pie przyjaci$ specjaliz%j'cych si w psycholo#ii spo$ecznej, *eby nie
zinterpretowali twoje#o zachowania, co te* oczywi.cie zrobili.my. W.r& ra&osnych
wrzaskw i przekrzykiwa/ powie&zieli.my naszej przyjaci$ce, *e pa&$a o8iar' b$&ne#o
okre.lenia przyczyn w$asne#o pob%&zenia. G#o&a, m*czyzna by$ bar&zo mi$y i ca$kiem
mo*liwe, *e atrakcyjny, ale czy #&yby po prost% jecha$a &o pracy w zwyk$y &zie/,
zarea#owa$aby na nie#o tak samo, Wys%nli.my przyp%szczenie, *e wa*ne spotkanie, ktre
mia$a o&by+ te#o &nia, sprawi$o, i* by$a napita i pob%&zona, jaz&a w szczytowym r%ch%
tylko nasili$a te emocje, a przebita opona przyp%szczalnie &ope$ni$a miary. =potyka
atrakcyjne#o m*czyzn pe$na owe#o nieokre.lone#o pob%&zenia, ktre jest elementem
mo#'cym wyja.ni+ jej o&cz%cia. Ann z#o&zi$a si z t' interpretacj' i wszyscy mieli.my &obr'
zabaw z te#o, jak psycholo#ia spo$eczn', ktr' st%&i%jemy, wyja.nia nasze *ycie.
7z%$em, jak ca$e to po&niecenie zwi'zane z %trat' wielkiej ryby przep$ywa przez
trans8ormator i zmienia si w #niew na szwa#ra.
) 0orman Maciean YA Ri%er R%ns Thro%#h ;tS
b(dne okrelenie przyczyn pobudzeniaF przypisanie w$asne#o pob%&zenia niew$a.ciwem%
(r&$%, cze#o konsekwencj' jest 8a$szywa b'&( na&miernie silna emocja
W ostatnic 'atac w wi&'u $adaniac .ad&0onstrowano wystSpowani& .Nawiska $Sdn&go
okr&O'&nia pr.yc.yn po$ud.&nia- po'&gaNQc&go na dokonywaniu pr.&. 'ud.i ni&tra+nyc
wnioskowa/ o pr.yc.ynac swoic odc.uP @Hoss- B'son- 1"815 Stonns- DcCau- 1"765
Scact&r- 1"775 Stor0s- 6is$&tt- 1"705 à'ins- 1"665 Zi'i0ann- 1"784, Ho.waF0y d'a
pr.ykadu intryguNQcy &ksp&ry0&nt pr.&prowad.ony w warunkac natura'nyc pr.&. 9ona'da
9uttona i )rtura )rona @1"7#4, Wyo$raX so$i&- F& $y&O N&dny0 . N&go uc.&stnikAw @$ra'i w
ni0 ud.ia N&dyni& 0SFc.yXni4, Spac&ruN&s. po parku kraNo$ra.owy0, (odcod.i do ci&$i&
atrakcyNna 0oda ko$i&ta i pyta- c.y 0Ag$yO wyp&niP d'a ni&N kw&stionarius. suFQcy
$adanio0 psyco'ogic.ny0- ktAr& dotyc.Q wpywu ni&.wykyc 0i&Nsc kraNo$ra.owyc na
twArc.oOP u 'ud.i, (ostanawias. N&N po0Ac, Gi&dy wyp&ni&O kw&stionarius.- ko$i&ta
d.iSkuN& i 0Awi- F& cciaa$y o$NaOniP ci t& $adania $ard.i&N s.c.&gAowo- ki&dy $Sd.i& 0iaa
wiSc&N c.asu, Bdrywa rAg . kw&stionarius.a- .apisuN& swoN& na.wisko i nu0&r t&'&+onu i
prosi- $yO .ad.woni- N&O'i $Sd.i&s. ccia . niQ trocS duF&N poro.0awiaP, 1ak 0yO'is.- Nak
wi&'ki& wraF&ni& wywara$y na to$i& ta ko$i&taW C.y .ad.woni$yO do ni&N- F&$y siS
u0AwiPW
6i&atwo N&st na to pytani& odpowi&d.i&P, ?&. wQtpi&nia .a'&Fy to od t&go- c.y spotykas. siS
NuF . ki0O inny0- c.y N&st&O $ard.o .aNSty i tak da'&N, DoF& to N&dnak rAwni&F .a'&F&P od
sposo$u- w Naki int&rpr&tuN&s. do.nania ci&'&sn&- ktAryc doOwiadc.as., 1&F&'i N&st&O
po$ud.ony .a sprawQ Naki&NO pr.yc.yny .&wnStr.n&N- 0oF&s. $Sdni& sQd.iP- F& c.SOP t&go
po$ud.&nia N&st spowodowana twoi0 .aint&r&sowani&0 tQ 0odQ ko$i&tQ, 9'a sprawd.&nia
t&go po0ysu 9utton i )ron @1"7#4 pr.ygotowa'i $adania- w ktAryc ko$i&ta @ic po0ocnik4
podcod.ia do 0SFc.y.n w parku w dwAc $ard.o rAFniQcyc siS od si&$i& sytuacNac,
Znowu- wyo$raX so$i&- F& N&st&O uc.&stniki&0 tyc $ada/, IdQc pr.&. park- docod.is. do
gS$oki&go kanionu, 1&go $r.&gi Qc.y wQski- 'ic.Qcy 180 0&trAw dugoOci 0ost wis.Qcy-
.$udowany . d&s&k pr.ytwi&rd.onyc do sta'owyc 'in, (ostanawias. pr.&NOP pr.&. ni&go,
Dusis. siS pocy'iP- F&$y cwyciP $ard.o niski& porSc.&, (o pokonaniu kawaka drogi
.auwaFas.- F& w.0aga siS wiatr, Dost .ac.yna siS cwiaP i koysaP, C.uN&s. siS- Nak$yO .a
cwi'S 0ia spaOP- tr.y0as. siS wiSc .& ws.ystkic si porSc.y, (ot&0 pop&nias. $Qd-
spog'QdaNQc w dA, Wid.is. pod so$Q 200 stAp ska'ist&N pr.&paOci i w.$ur.onQ r.&kS na N&N
dni&, To NuF ni& N&st '&kki& podni&c&ni& j s&rc& ci wa'i- oddycas. s.y$ko i .ac.ynas. siS
pociP, W ty0 0o0&nci& atrakcyNna ko$i&ta prosi ciS o wyp&ni&ni& kw&stionarius.a, C.y
wt&dy ci siS ona pociQgaNQcaW
ZastanAw siS pr.&. cwi'S nad odpowi&d.iQ- a nastSpni& wyo$raX so$i&- F& ta sa0a ko$i&ta
podcod.i do ci&$i& w innyc oko'ic.noOciac, (r.&prawi&O siS NuF pr.&. 0ost i waOni&
odpoc.ywas. na awc&, Dia&O c.as- $y siS uspokoiP C twoN& s&rc& NuF ni& cc& wyskoc.yP .
k'atki pi&rsiow&N- a odd&c powrAci do nor0y, W spokoNu pod.iwias. kraNo$ra.- ki&dy
ko$i&ta prosi o wyp&ni&ni& kw&stionarius.a, 1aki& wraF&ni& wywi&ra ona na to$i& t&ra.W
(r.&widywania wypywaNQc& . t&orii Scact&ra sQ Nasn&, ZnaNduNQc siS na 0oOci&- $y$yO w
stani& .nac.n&go po$ud.&nia i powini&n&O $Sdni& sQd.iP- F& $i&r.& siS ono . .aint&r&sowania
piSknQ ko$i&tQ, To waOni& d.iao siS w r.&c.ywisty0 &ksp&ry0&nci&, Znac.na c.SOP
0SFc.y.n indagowanyc na 0oOci& t&'&+onowaa pAXni&N do t&N ko$i&ty- $y siS . niQ u0AwiP-
podc.as gdy .ro$io to stosunkowo ni&wi&'u 0SFc.y.n- do ktAryc pod&s.a- gdy si&d.i&'i na
awc& @patr. ryP, 6,74, Dora . t&go N&st nastSpuNQcy= N&F&'i spotkas. atrakcyNnQ ko$i&tS @'u$
atrakcyNn&go 0SFc.y.nS4 i s&rc& .a$iN& ci 0ocni&N- .astanAw siS gS$oko- d'ac.&go N&st&O
po$ud.ony c.y po$ud.ona- $o 0Ag$yO @0oga$yO4 .akocaP siS . ni&waOciwyc powodAw,
W t&N c.SOci ro.d.iau dowi&d.i&'iO0y siS- F& N&dny0 .& sposo$Aw po.nawania sa0&go si&$i&
N&st o$s&rwacNa wasn&go .acowania i s.ukani& d'a ni&go wyNaOni&nia, 6a ogA .acowani&
stanowi do$rQ wska.AwkS prowad.QcQ do okr&O'&nia w&wnStr.nyc uc.uP, 1&O'i ni& $ard.o
wi&0y- c.y 'u$i0y 'ody kawow&- to +akt- F& sta'& N& N&0y- doOP tra+ni& wska.uN&- F& na0
s0akuNQ, 6i&ki&dy N&dnak- okr&O'aNQc pr.yc.yny wasn&go .acowania- pop&nia0y $Sdy-
ktAr& prowad.Q do ni&tra+nyc wnioskAw o nas sa0yc, DoF& siS tak staP w oko'ic.noOciac
troNaki&go rod.aNu= a4 gdy odd.iaywania .&wnStr.n&- ktAry0 pod'&ga nas.& .acowani&- sQ
na ty'& .a0askowan&- F& $Sdni& sQd.i0y- iF od.wi&rci&d'a ono nas.& postawy c.y nas.Q
oso$owoOP @Nak w $adaniac- w ktAryc 'ud.i& pr.yN0owa'i- F& sQ &kstraw&rtywni- po ty0 Nak
odpowiada'i w sposA$ &kstraw&rtywny na pytania &ksp&ry0&ntatora45 $4 gdy odd.iaywania
.&wnStr.n&- ktAry0 pod'&ga nas.& .acowani&- rysuNQ siS tak Naskrawo- F& pr.&c&nia0y
wi&'koOP ic wpywu @Nak to N&st w wypadku &+&ktu nad0i&rn&go u.asadni&nia- gdy 'ud.i&
u.naNQ- F& wykonuNQ FQdani& ty'ko po to- $y otr.y0aP nagrodS45 c4 gdy ni& 0a0y NasnoOci co
do pr.yc.yn nas.&go po$ud.&nia i w &+&kci& +or0uN&0y +as.yw& &0ocN& @tak Nak w
$adaniac dotyc.Qcyc .a+ascynowania ko$i&tQ na wis.Qcy0 0oOci&4, W trakci& $ada/ nad
ty0i .Nawiska0i nadano i0 ogA'nQ na.wS $SdAw atry$ucyNnyc c.y $SdAw w&
wnioskowaniu, Inny0i sowy- 'ud.i& dokonuNQ atry$ucNi naN'&pi&N- Nak potra+iQ- a'& C o c.y0
pr.&kona'iO0y siS- c.ytaNQc ro.d.ia 5 C c.Ssto N&dnak cy$iaNQ- prA$uNQc wska.aP dokadnQ
pr.yc.ynS wasnyc uc.uP c.y d.iaa/,
Di0o ws.ystko ni& powinniO0y pr.&sad.aP . oc&nQ ro.0iarAw .Nwiska po'&gaNQc&go na
docod.&niu do 0y'Qc&N c.y ni&p&n&N in+or0acNi o so$i& sa0yc w wyniku o$s&rwacNi
wasn&go .acowania, To- NaksiS .acowuN&0y- c.Ssto stanowi uFyt&c.nQ wska.AwkS
prowad.QcQ do okr&O'&nia nas.yc 0yO'i c.y uc.uP, 1&F&'i c.Ssto N&0y $ruks&'kS-
prawdopodo$ni& naprawdS NQ 'u$i0y; (odo$ni& r.&c. siS 0a . introsp&kcNQ- o ty0
0Awi'iO0y wc.&Oni&N= introsp&kcNQ N&st ni&doskonaa i 0oF& wprowad.aP nas w $Qd- a'& ni&
cci&'i$yO0y siS t&N .do'noOci po.$yP, Wykor.ystuNQc .arAwno introsp&kcNS- Nak i o$s&rwacN&
wasn&go .acowania- 0oF&0y sporo dowi&d.i&P siS o so$i& sa0yc,
Co ro$i0y . tQ in+or0acNQ- gdy NuF NQ .do$Sd.i&0yW C.y u0ys to $&.adny .$iAr 0yO'i i
uc.uP dotyc.Qcyc nas sa0ycW 6i& N&st .askakuNQc&- F& nas.Q sa0owi&d.S organi.uN&0y w
$ard.o podo$ny sposA$- Nak wi&d.S o Owi&ci& .&wnStr.ny0- a 0ianowici& uN0uN&0y NQ w
sc&0aty,
Pozna$anie sie"ie przez sche!aty ;a
W ro.d.ia'& # napisa'iO0y- F& 'ud.i& organi.uNQ in+or0acNS o Owi&ci& spo&c.ny0 w
sc&0aty- to .nac.y w struktury wi&d.y dotyc.Qc& oso$y- sprawy c.y pr.&d0iotu, 6i& 0a0y
w gowi& pr.ypadkow&go- $&.adn&go .$ioru 0yO'i o r.&c.ywistoOci- '&c. organi.uN&0y
nas.Q wi&d.S w sc&0aty- ktAr& po0agaNQ na0 .ro.u0i&P i .int&rpr&towaP now&
doOwiadc.&nia, 6i& powinno $yP .askoc.&ni&0- F& twor.y0y takF& sche!aty ;a- c.y'i
opart& na pr.&s.yc doOwiadc.&niac .organi.owan& struktury wi&d.y dotyc.Qc&N nas
sa0yc- ktAr& po0agaNQ na0 .ro.u0i&P- wyNaOniP i pr.&wid.i&P nas.& wasn& .acowani&
@Darkus- 1"775 Darkus- S&ntis- 1"825 Darkus- ZaNonc- 1"854, Tak wiSc rAwni&F 0yO'i o nas
sa0yc ni& twor.Q pr.ypadkow&go- $&.adn&go .$ioru, Brgani.uN&0y wasn& pog'Qdy na
t&0at si&$i& sa0yc w spANn& sc&0aty- ktAr& wpywaNQ na sposA$- w Naki int&rpr&tuN&0y
now& .dar.&nia Fyciow&,
schematy *aF oparte na naszych przesz$ych &o.wia&czeniach zor#anizowane str%kt%ry wie&zy
o nas samych, ktre poma#aj' nam zroz%mie+, wyja.ni+ i przewi&zie+ w$asne zachowanie
)$y .i'ustrowaP d.iaani& sc&0atAw 1a- ro.patr.0y nastSpuNQcy pr.ykad, ?awis. siS .
pr.yNaciA0i w grS- ktAra po'&ga na .adawaniu so$i& w.aN&0ni& prostyc pyta/, 9ostaN&s.
pytani&- ktAry . )0&rykanAw pi&rws.y okrQFy Zi&0iS, Bdpowiadas.= U1ack 2'&nnV, TwAN
pr.&ciwnik 0Awi- F& $y to 1on 2'&nn- a .at&0 odpowi&dX N&st .a, U9aN spokAN C 0Awis.
C ni& $QdX taki dokadny, 1ack 2'&nn- 1on 2'&nn- co .a rAFnicaWV SpAr staN& siS cora.
$ard.i&N ostry i ni&pr.yN&0ny- aF w ko/cu god.ici& siS- $y to N&s.c.& ra. powtAr.yP, C.&go siS
dowi&d.ia&O o so$i& . t&go incyd&ntuW 1aki& 0as. w .wiQ.ku . ty0 odc.uciaW
Bdpowi&dX .a'&Fy od natury twoic sc&0atAw 1a, ZaAF0y- F& spostr.&gas. si&$i& Nako
oso$S ni&.a'&FnQ- ktAra twardo wa'c.y o swoN& prawa, 1&O'i tak N&st- powi&d.i&'i$yO0y- F&
ni&.a'&FnoOP stanowi waFnQ c.SOP twoN&go sc&0atu 1a, (r.ypus.c.a'i$yO0y .at&0- F& w
spor.& w trakci& gry $yo d'a ci&$i& waFn& ni& to- c.y .aro$is. a'$o stracis. punkt- a'& to- c.y
uda ci siS postawiP na swoi0- ki&dy pr.yNaci&' .akw&stionowa twoNQ odpowi&dX, Inni 'ud.i&
0ogQ ni& traktowaP ni&.a'&FnoOci Nako istotn&N c&cy wasn&go carakt&ru- nato0iast
spostr.&gaP si&$i& Nako oso$S skonnQ do rywa'i.acNi, 9'a takic 'ud.i w opisany0 wyF&N
incyd&nci& waFn& $yo$y ni& to- c.y 0aNQ racNS c.y ni&- '&c. .do$yci& punktu, 1&s.c.& inni
0ogQ ni& 0i&P sc&0atAw 1a odnos.Qcyc siS do ni&.a'&FnoOci 'u$ do t&nd&ncNi
rywa'i.acyNnyc, 6i& pr.ypisywa'i$y oni .at&0 incyd&ntowi Fadn&go .nac.&nia, (o prostu
.dar.yo siS- F& na pytani& odpowi&d.i&'i X'& C to ws.ystko, 1ak widaP- to sa0o .dar.&ni&
0oF& d'a rAFnyc 'ud.i o.nac.aP rAFn& r.&c.y- w .a'&FnoOci od ic sc&0atAw 1a,
W 0iarS ro.woNu d.i&cka N&go poc.Qtkow& pytki& poNSci& 1a staN& siS .oFon& i
ni&powtar.a'n& w &+&kci& ks.tatowania siS sc&0atAw 1a o cora. wiSks.y0 stopniu
.oFonoOci, 6i& N&st caki&0 Nasn&- w Naki sposA$ ta &wo'ucNa siS dokonuN& a'$o t&F d'ac.&go
p&wn& c&cy i waOciwoOci u ni&ktAryc 'ud.i .ac.ynaNQ .aN0owaP c&ntra'nQ po.ycNS w
sc&0atac 1a- a u innyc ni& @Darkus- 1"804, ?adania .r&a'i.owan& pr.&. Wi''ia0a
Dc2uir&:a i N&go wspApracownikAw sug&ruNQ- F& 'ud.i& ro.wiNaNQ sc&0aty 1a dotyc.Qc&
tyc asp&ktAw si&$i&- ktAr& odrAFniaNQ ic od innyc osA$ @Dc2uir&- Dc2uir&- 1"815
Dc2uir&- Dc2uir&- Ci'd- >uNioka- 1"785 Dc2uir&- (adaw&r-Sing&r- 1"764, Tak wiSc d.i&ci
rudowos& popros.on& o opisani& si&$i& c.SOci&N $SdQ wspo0inay ko'or swoic wosAw-
poni&waF ta c&ca wyg'Qdu odrAFnia N& od wiSks.oOci innyc 'ud.i, (odo$ni& d.i&cko
0ur.y/ski& w s.ko'&- w ktAr&N pr.&waFaNQ uc.niowi& $ia'i- $Sd.i& $ard.i&N niF ci ostatni
skonn& wspo0ni&P o ko'or.& swoN&N skAry- poni&waF to waOni& wyrAFnia N& w ty0
otoc.&niu,
"ocz%cie naszej w$asnej osobistej to*samo.ci L...M jest &ok$a&nie takie samo jak jakiekolwiek
inne nasze spostrze*enia to*samo.ci w.r& zjawisk.
) William ames, 3?3R
Pa!i*@ ato"iogra=iczna
pami( autobiogra)icznaF tre.ci pamiciowe &otycz'ce w$asnych my.li, %cz%+ i zachowa/ w
przesz$o.ci
W tym tkwi tr%&no.+ zwi'zana z ka*&ym szkicem a%tobio#ra8icznym L...M est to historia
same#o siebie w przesz$o.ci, o&czytana oczami obecne#o a. est w niej wiele
%z%pe$niaj'ce#o wnioskowania ) czsto b$&ne#o ) w ktrym Ctak by$oE wystp%je zamiast
Ctak chyba m%sia$o by+E.
) Hioy& Mor#an
Wi&'ka c.SOP nas.&N wi&d.y o so$i& skada siS . .apisAw pa0iSciowyc dotyc.Qcyc nas.yc
pr.&s.yc postaw- uc.uP i .acowa/, 9'a o.nac.&nia tyc tr&Oci w pa0iSci- ktAr& dotyc.Q
nas sa0yc- psyco'ogowi& posuguNQ siS t&r0in&0 pa!i*@ ato"iogra=iczna, T& tr&Oci nas
okr&O'aNQ- a'& takF& 0y okr&O'a0y N&, Z p&wnoOciQ ni& N&st 0oF'iw& pa0iStani& c.y t&F
dokadn& pa0iStani& ws.ystki&go- co .dar.yo siS w nas.y0 Fyciu, Z upyw&0 c.asu
poNawiaNQ siS .ni&ks.tac&nia- .0yO'&nia c.y cakowit& .apo0ni&ni&, 1ak 0Awi )ntony
2r&&nwa'd @1"804- gdy$y istorycy .0i&nia'i i .ni&ks.taca'i istoriS w taki0 stopniu- w
Naki0 0y to ro$i0y w stosunku do wasn&go Fycia- straci'i$y pracS; T&go rod.aNu .0i&niani&
i .ni&ks.tacani& pa0iSci auto$iogra+ic.n&N c.Ssto ni& N&st pr.ypadkow& C pis.&0y nas.Q
istoriS na nowo, W Naki sposA$W Tak Nak sc&0aty 1a po0agaNQ na0 organi.owaP nowQ
in+or0acNS o nas sa0yc- tak po0agaNQ na0 rAwni&F organi.owaP tr&Oci pa0iSciow& o
nas.yc d.iaaniac w pr.&s.oOci, 1&F&'i c.SOciQ twoN&go sc&0atu 1a N&st $yci& oso$Q
ni&.a'&FnQ- a ni& skonnoOP do rywa'i.acNi- pr.ypus.c.a'ni& $Sd.i&s. pa0iSta wiSc&N
pr.ykadAw wasn&go .acowania 0ani+&stuNQc&go ni&.a'&FnoOP niF .acowania
rywa'i.acyNn&go @)k&rt- 1""35 Darkus- 1"774,
G'uc.owy0 skadniki&0 sc&0atAw dotyc.Qcyc nas sa0yc N&st t&oria staoOci nas.yc
0yO'i i uc.uP, Dica&' Hoss i N&go wspApracownicy @Conway- Hoss- 1"8#5 Hoss- 1"8"5 Hoss-
Dc>ar'and- 1"884 wyka.a'i- F& 'ud.i& 0aNQ 0i'c.Qco pr.yN0owan& t&ori& dotyc.Qc& t&go- w
Naki sposA$ .0i&niaNQ siS ic 0yO'i i uc.ucia- i F& t& t&ori& 0ogQ w ogA'ny sposA$ wpywaP na
pa0iSP auto$iogra+ic.nQ, (o pi&rws.&- gdy prA$uN&0y so$i& pr.ypo0ni&P wasn&
wc.&Oni&Ns.& pr.&konania a'$o postSpowani&- aktua'i.uN&0y w pa0iSci nas.Q o$&cnQ postawS
'u$ to- co ro$i0y, 6a pr.ykad- N&O'i prA$uN&0y so$i& pr.ypo0ni&P- Naki 0i&'iO0y rok t&0u
stosun&k do kary O0i&rci- naNpi&rw .astanawia0y siS- Naki N&st on d.isiaN, (o drugi&-
ro.waFa0y- c.y stan o$&cny N&st rAFny od stanu . pr.&s.oOci c.y taki sa0, (osuguN&0y siS
pr.y ty0 nas.y0i t&oria0i- ktAr& okr&O'aNQ- c.y ana'i.owana postawa na'&Fy do takic- ktAr&
ni& .0i&niaNQ siS w c.asi&- c.y t&F do takic- ktAr& c.Ssto u'&gaNQ .0iano0,
W&dug Hossa @1"8"4 'ud.i& dysponuNQ wi&'o0a taki0i t&oria0i dotyc.Qcy0i staoOci postaw
i .acowa/ w c.asi&, Zgodni& . nas.y0i .aoF&nia0i ni&ktAr& uc.ucia- na pr.ykad nas.
nastrAN c.y to- Nak s.c.SO'iwi c.uN&0y siS w nowy0 .wiQ.ku uc.uciowy0- u'&gaNQ .0iano0 .
upyw&0 c.asu, Inn& r&akcN&- Nak postawy w stosunku do pro$'&0Aw spo&c.nyc @np, wo$&c
kary O0i&rci4- sQ w&dug nas w.g'Sdni& sta&5 w kons&kw&ncNi 'ud.i& $SdQ .akada'i- F& to- co
odc.uwaNQ o$&cni&- pokrywa siS . ic odc.ucia0i w pr.&s.oOci, Z t&N konc&pcNi wypywa
waFny wnios&k- F& tra+noOP pr.ypo0ni&/ .a'&Fy od tra+noOci nas.yc t&orii dotyc.Qcyc t&go-
w Naki sposA$ siS .0i&nia0y, Int&r&suNQc&- F& t& t&ori& ni& .aws.& sQ prawd.iw& i 0ogQ
prowad.iP do .ni&ks.tac&/ w pa0iSci, Hoss stwi&rd.i- F& postawy w.g'Sd&0 kw&stii
spo&c.nyc ni&ki&dy siS .0i&niaNQ- a'& 'ud.i& ni& doc&niaNQ wi&'koOci .acod.Qc&N .0iany-
poni&waF ic t&ori& .akadaNQ staoOP tyc postaw, DoF&0y po0yO'&P= UZaws.& $y&0
pr.&ciwko kar.& O0i&rciV- ni& uw.g'SdniaNQc t&go- Nak $ard.o nas.a postawa .0i&nia siS
pr.&. 'ata,
Bc.ywiOci& 'ud.i& ni& 0aNQ pr.&Owiadc.&nia- F& ws.ystki& ic .acowania i postawy sQ
wykut& w granici&, Wi&r.y0y- iF p&wn& nas.& nawyki .0i&niaNQ siS . c.as&0 j np, 0&toda
pr.ygotowywania siS do &g.a0inu a'$o sposA$ nas.&go odFywiania siS, Hoss @1"8"4 dowiAd
N&dnak rAwni&F- F& ni&ktAr& . tyc t&orii .aadaNQcyc dokonywani& siS .0ian w nas.y0
.acowaniu sQ $Sdn& i prowad.Q do pr.&c&niania wi&'koOci .0iany- ktAra .as.a, ZastanAw
siS nad nastSpuNQcy0 pro$'&0&0, 9'ac.&go ty'u 'ud.i tak $ard.o wi&r.y w progra0y
poprawy wasn&go +unkcNonowania- na pr.ykad w &+&kty spotka/ t&rap&utyc.nyc
nastawionyc na 'ikwidowani& otyoOci c.y w 0aNQc& ko0&rcyNny c&' progra0y
od.wyc.aNania siS od pa'&nia papi&rosAw- podc.as gdy o$i&ktywn& dan& wska.uNQ- F&
wiSks.oOP . nic N&st ni&skut&c.naW Conway i Hoss @1"8#4 wyka.a'i- F& N&dny0 . powodAw
N&st sposA$ +unkcNonowania pa0iSci u 'ud.i, (o ud.ia'& w takic spotkaniac o$s&rwuNQ- co
siS . ni0i d.i&N& o$&cni&- N&O'i cod.i o danQ .0i&nnQ @np, i'& waFQ4, (oni&waF 0aNa t&ori&- F&
t&rapia $ya skut&c.napr.&c&niaNQ swoN& dotycc.asow& .aangaFowani& w ni&poFQdanQ
aktywnoOP @np, i'& N&d'i4, Ty0 sa0y0 pr.&sad.aNQ w oc&ni& po.ytywnyc skutkAw
uc.&stnictwa w dany0 progra0i&,
W konk'u.Ni 0oF&0y stwi&rd.iP- F& na$ywa0y wi&d.& o so$i& sa0yc popr.&. introsp&kcN& i
o$s&rwacN& wasn&go .acowania- a nastSpni& organi.uN&0y tS wi&d.& w sc&0aty 1a,
HAwni&F nas.a pr.&s.oOP int&rpr&tuN&0y- posuguNQc siS sc&0ata0i i t&oria0i dotyc.Qcy0i
t&go- w Naki sposA$ 0ogQ .0i&niaP siS nas.& postawy i .acowania, CoP t& XrAda wi&d.y o
so$i& sQ $ard.o waFn&- N&dnak c.&goO tu $rakuN&, W Owi&t'& pr.&dstawionyc pog'QdAw
N&st&O0y sa0otny0i pos.ukiwac.a0i wi&d.y o so$i&- ktAr.y ani siS ni& konsu'tuNQ- ani ni&
porAwnuNQ . inny0i, B$&cni& pr.&Nd.i&0y do o0Awi&nia dwAc od0i&nnyc sposo$Aw
na$ywania sa0owi&d.y, B$ydwa 0aNQ carakt&r wyraXni& i N&dno.nac.ni& spo&c.ny C w
ty0 s&nsi&- F& a$y .do$yP wi&d.S o so$i& sa0yc- odwouN&0y siS do innyc 'ud.i,
Pozna$anie sie"ie poprzez intera&c(* spoeczn)
Wi&'& dowiaduN&0y siS o so$i& od innyc 'ud.i, DoF& to siS oc.ywiOci& dokonywaP w sposA$
su$t&'ny @UGaFdy 0ni& 'u$i- 0us.S wiSc cy$a $yP oso$Q sy0patyc.nQV4- a'& ni&ra.
pr.yN0uN& +or0y $ard.i&N otwart&, Tud.i& 0AwiQ cico o to$i& 0yO'Q, T& ko0unikaty
poNawiaNQ siS w naNwc.&Oni&Ns.y0 d.i&ci/stwi& i sQ o$&cn& w toku ca&go Fycia5 oc&nia ci&$i&
rod.ina- pr.yNaci&'&- a c.as&0 takF& o$cy, To N&st tak- Nak gdy$y tr.y0a'i pr.&d to$Q 'ustro- w
ktAry0 0oF&s. siS pr.&Nr.&P, C.as&0 o$ra. w ni0 utwi&rd.a twoN& pr.&konania o so$i&,
C.as&0 N&st on ni&spod.iankQ- $yP 0oF& naw&t $o'&snQ, C.y ni& usys.a&O ki&dyO od
pr.yNaci&'a o so$i& c.&goO- co $yo d'a ci&$i& .askoc.&ni&0 @U1a N&st&0 takiWV4- i to ty0
wiSks.y0- F& .ostao wypowi&d.ian& Nak oc.ywistoOPW ?yP 0oF& powi&d.ia= UWOci&kas. siS
na kogoO i 0Awis. tak- Nak$yO .a0i&r.a coO ., ty0 .ro$iP- a'& nigdy ni& pr.&ciwstawias. siS
t&N oso$i&V, DyO'is.= U6aprawdSW H.&c.ywiOci& taki N&st&0W 6aprawdS tak postSpuNSWV ?yP
0oF& .apyta&O ustSp'iwi&= UCo 0as. na 0yO'iWV I ki&dy pr.yNaci&' dokadni&N to wyNaOni-
pr.y.na&O sa0 pr.&d so$Q- F& 0a racNS C .aws.& 0yO'a&O- F& N&st&O tak sa0o ostry w
d.iaaniu Nak w NS.yku- podc.as gdy on spostr.&ga ci&$i& Nako c.owi&ka w grunci& r.&c.y
agodn&go i ustSp'iw&go,
;a odz$ierciedlone
*a odzwierciedloneF spostrze#anie siebie oczami innych l%&zi i w$'czanie ich opinii &o
w$asne#o pojcia a
Car'&s %orton Coo'&y @1"024 i 2&org& %&r$&rt D&ad @1"3#4- dwaN wc.&Oni i wpywowi
t&or&tycy w psyco'ogii spo&c.n&N- ro.waFa'i gruntowni& kw&stiS k'uc.ow&go .nac.&nia
innyc 'ud.i w twor.&niu pr.&. nas swoN&go poNScia 1a, Coo'&y @1"024 posuFy siS t&r0in&0
;a odz$ierciedlone d'a podkr&O'&nia stopnia- w Naki0 .d&+iniowani& nas.&go 1a .a'&Fy od
in+or0acNi .wrotn&N i opinii u.yskiwanyc od innyc 'ud.i, D&ad @1"3#4 ro.winQ tS id&S
twi&rd.Qc- F& .do'noOP pr.yN0owania p&rsp&ktywy innyc osA$ 0a d&cyduNQc& .nac.&ni& d'a
ro.woNu poc.ucia 1a, (r.yN0owani& oc&n innyc o.nac.a .ro.u0i&ni& t&go- F& 0ogQ oni
spostr.&gaP r.&c.ywistoOP inac.&N niF ty i F& ic spostr.&gani& ci&$i& N&st rAFn& od twoN&go, 1a
od.wi&rci&d'on& N&st konstruowan& w 0iarS- Nak . $i&gi&0 c.asu pr.&N0uN&0y opini& innyc
'ud.i o nas @D&ad- 1"3#4,
Co $y $yo- gdy$y p&rsp&ktywa innyc $ya d'a nas ni&dostSpnaW H.&c. d.iwna C N&O'i ni&
0og'i$yO0y wid.i&P si&$i& oc.a0i innyc 'ud.i- nas. o$ra. si&$i& $y$y ni&ostry- poni&waF
.a$rako$y na0 spo&c.n&go .wi&rciada- w ktAry0 0og'i$yO0y siS pr.&Nr.&P, C.y pa0iStas.
t&st 'ustra i po0a'owan&N twar.y- ktAry pr.&dstawi'iO0y wc.&Oni&N- a prowad.Qcy do
odpowi&d.i na pytani&- c.y .wi&r.Sta i 0a& d.i&ci 0aNQ poNSci& 1aW (r.ypo0inas. so$i&- F&
d.i&ci w wi&ku od d.i&wiSciu do dwunastu 0i&siScy ni& r&aguNQ na swAN c.&rwony nos- gdy
siS wid.Q w 'ustr.&- a c.yniQ to d.i&ci dwu'&tni&, Dods.& ni& ro.u0i&NQ- F& N&st to o$ra. ic
sa0yc, 9'ac.&goW 1&dnQ . pr.yc.yn N&st to- F& 0aNQ .nac.ni& 0ni&Ns.& doOwiadc.&ni&
.wiQ.an& . int&rakcNQ spo&c.nQ niF d.i&ci dwu'&tni&,
Eksp&ry0&nty . 0apa0i c.&koks.tatny0i poka.ay- F& kontakty spo&c.n& sQ r.&c.ywiOci&
k'uc.ow& d'a ro.woNu poNScia 1a, 6a pr.ykad 2ordon 2a''up @1"774 porAwnywa
.acowani& s.y0pansAw odowanyc w nor0a'nyc grupac rod.innyc . .acowani&0
s.y0pansAw odowanyc poN&dync.o- w cakowit&N i.o'acNi spo&c.n&N, 1&dn& i drugi& $yy
0a'owan& c.&rwony0 $arwniki&0- tak Nak to opisa'iO0y wc.&Oni&N- i u0i&s.c.an&
poN&dync.o w pokoNu $&. 'ustra, 6otowano- Nak c.Ssto dotykaNQ .a$arwion&go- a'& ni&
wid.ian&go pr.&. si&$i& uku $rwiow&go $QdX uca= t& dan& .ostay pr.&dstawion& na rycini&
6,8 Nako wyniki pr&t&stu, 6astSpni& pr.ynos.ono do pokoNu 'ustro, T&ra. s.y0pansy 0ogy
.o$ac.yP si&$i& i swoNQ nowQ Ukos0&tykSV, S.y0pansy . doOwiadc.&nia0i spo&c.ny0i
pr.&Nawiay .acowani& typow& d'a 0ap c.&koks.tatnyc @i 'ud.i4 C natyc0iast
wykor.ystyway o$ra. w 'ustr.& do .$adania c.&rwonyc 0i&Nsc na swoic gowac,
6ato0iast 0apy- ktAr& $yy odowan& w i.o'acNi spo&c.n&N- w ogA'& ni& r&agoway na swoN&
od$ici& C ic .acowani& Owiadc.yo o ty0- F& s.y0pansa w 'ustr.& ni& u.naway .a si&$i&
@patr. ryP, 6,84, J nac.&'nyc- tak Nak u c.owi&ka- int&rakcNa spo&c.na 0a k'uc.ow&
.nac.&ni& d'a ro.woNu poNScia 1a,
R:7;0A O.4. 9onsekwencje izolacji spo$ecznej &la rozwoj% pojcia a. W obecno.ci l%stra
szympansy, ktre by$y ho&owane w izolacji, znacznie rza&ziej &otyka$y zabarwionej cz.ci
#$owy ni* robi$y to szympansy ho&owane w #r%pach spo$ecznych >zaa&aptowano zF Dall%p,
3?JJA
Teoria por'$na, spoecznych
9o wi&d.y o so$i& docod.i0y rAwni&F popr.&. porAwnywani& siS . inny0i @?rown- 1""05
Grug'anski- Days&'&ss- 1""05 (ys.c.ynski- 2r&&n$&rg- Ta(r&''&- 1"855 Wood- 1"8"4, 2dy
prA$uN&s. okr&O'iP swoN& uc.ucia- c&cy i .do'noOci- inni 'ud.i& i ic uc.ucia- c&cy i
.do'noOci stanowiQ wartoOciow& XrAdo in+or0acNi, ZaAF0y na pr.ykad- F& da'iO0y ci t&st
0i&r.Qcy twoNQ wraF'iwoOP spo&c.nQ c.y t&F to- w Naki0 stopniu .daN&s. so$i& sprawS .
pro$'&0Aw $'iXnic, T&st po'&ga na c.ytaniu +rag0&ntAw auto$iogra+ii i odgadywaniu- Naki&
C N&O'i w ogA'& Naki&O C pro$'&0y oso$ist& 0i&'i ic autor.y, (o wykonaniu pr.&. ci&$i&
t&stu 0Awi0y ci- F& u.yska&O 35 punktAw, C.&go siS dowi&d.ia&O o so$i&W 6i&.$yt duFo-
poni&waF ni& wi&s.- co o.nac.a t&n wynik, C.y 35 punktAw to do$ry c.y .y r&.u'tatW
(r.ypuOP0y- F& powi&d.i&'iO0y ci- iF ska'a t&stu ro.ciQga siS od B do 50, C.&go dowi&d.ia&O
siS t&ra.W ?yP 0oF& trocS wiSc&N niF popr.&dnio- poni&waF o$&cni& wi&s.- F& cociaF ni&
u.yska&O wyniku 0aksy0a'n&go- up'asowa&O siS powyF&N Orodka ska'i, In+or0acyNna
wartoOP t&go nada' N&dnak ni& N&st .$yt wi&'ka- N&F&'i ni& wiado0o- Nak wykonywa'i t&st inni,
2dy$yO0y powi&d.i&'i ci- F& ws.ystki& po.osta& oso$y w twoN&N grupi& u.yskay wyniki
0iSd.y 0 a 20 punktAw- wyciQgnQ$yO . t&go wnios&k- F& N&st&O $ard.o wraF'iwy C
pr.ynaN0ni&N w Owi&t'& wynikAw t&stu, I $y$yO . t&go caki&0 .adowo'ony C . p&wnoOciQ
$ard.i&N niF wt&dy- gdy$yO0y powi&d.i&'i ci- F& ws.yscy inni u.yska'i od #5 do 50 punktAw,
teoria por!wna6 spoecznychF koncepcja, z#o&nie z ktr' poznajemy swoje w$asne z&olno.ci
i postawy poprzez porwnywanie si z innymi l%&(mi
(owyFs.y pr.ykad i'ustruN& teori* por'$na, spoecznych T&ona >&sting&ra @1"5#4, 1&N
.aoF&ni& wyNOciow& gosi- F& 0a0y potr.&$S oc&niania wasnyc pog'QdAw i .do'noOci-
po.nawania swoic 0ocnyc i sa$yc stron d'a u.yskania tra+n&go o$ra.u si&$i&, Zdani&0
>&sting&raki&dy ty'ko N&st to 0oF'iw&- 'ud.i& $SdQ wykor.ystywa'i kryt&ria o$i&ktywn&-
taki& Nak odc.yt .& stop&ra po pr.&$i&gniSciu 0i'i, 1&dnakF& t&go rod.aNu in+or0acNS .wrotnQ
rac.&N ni&atwo N&st u.yskaP w Fyciu, 6aNrAFnorodni&Ns.& int&r&suNQc& waOciwoOci twoN&N
oso$y- o ktAryc pr.ypus.c.a'ni& ccia$yO wi&d.i&P wiSc&N- ni& poddaNQ siS o$i&ktywny0
po0iaro0, C.y N&st&O oso$Q atrakcyNnQ pod w.g'Sd&0 +i.yc.ny0W C.y do$r.& gras. na
wio'onc.&'iW C.y 0as. s.c.&gA'ny dar wc.uwania siS w pr.&Fycia innycW C.y w sytuacNi
trudn&N .acowuN&s. spokAN i opanowani&W C.y N&st&O kons&rwatystQ w sprawac Fycia
prywatn&go $QdX pu$'ic.n&goW C.y c.Ssto ka0i&s.W C.y N&st&O do$ry . 0at&0atykiW [&$y
odpowi&d.i&P na taki& pytania- 0usis. siS pod w.g'Sd&0 odpowi&dni&N c&cy porAwnaP .
inny0i, 1ak wypadas. w t&N kon+rontacNiW
Gawi.+, tak jak o#ie/, kier%je si w #r.
C Hiwi%sz z "a&wy >5? r. p.n.e. P 3J r. n.c.A
T&oria porAwna/ spo&c.nyc konc&ntruN& siS na dwAc waFnyc .agadni&niac @2o&ta's-
1"865 \atan&- 1"664= a4 ki&dy angaFuN&s. siS w dokonywani& porAwna/ spo&c.nyc5 $4 kogo
wy$i&ras. Nako t&go- . ki0 siS porAwnuN&s., 1ak wska.a >&sting&r @1"5#4- dokonuN&s.
porAwna/ spo&c.nyc- gdy ni& 0a o$i&ktywn&go standardu- w&dug ktAr&go 0Ag$yO si&$i&
oc&niP- i ki&dy ni& 0as. p&wnoOci- Naki N&st&O pod okr&O'ony0 w.g'Sd&0 @Su's- >'&tc&r-
1"835 Su's- Di''&r- 1"774,
Tak wiSc- ki&dy ni& 0as. p&wnoOci- Naka N&st wartoOP twoN&go d.iaania 'u$ Naki& dokadni& sQ
twoN& uc.ucia- $Sd.i&s. o$s&rwowa innyc 'ud.i i porAwnywa si&$i& . ni0i, 6a pr.ykad
1crry Su's i ?ar$ara >'&tc&r @1"834 $ada'i proc&s porAwna/ spo&c.nyc u naukowcAw-
posuguNQc siS 0&todQ ana'i.y doku0&ntAw, 6a'&Fy do .wyc.aNAw naukowcAw- F& ki&dy
pr.ygotowuNQ do pu$'ikacNi artyku dotyc.Qcy $ada/- pros.Q ci&s.Qcyc siS u.nani&0
ko'&gAw o in+or0acNS .wrotnQ i ko0&ntar.& dotyc.Qc& t&kstu, W sp&cNa'n&N c.SOci
pu$'ikowan&go artykuu u0i&s.c.a siS pod.iSkowania d'a nic, Su's i >'&tc&r @1"834
wysunS'i ipot&.S- F& w naukac- w ktAryc istni&NQ standardy c&cuNQc& siS wiSks.y0
stopni&0 o$i&ktywi.0u- $adac.& ni& 0aNQ tak duF&N potr.&$y dokonywania porAwna/
spo&c.nyc Nak w dyscyp'inac- w ktAryc standardy 0aNQ carakt&r 0ni&N o$i&ktywny,
6auki pr.yrodnic.& .ostay okr&O'on& Nako dyscyp'iny- w ktAryc standardy sQ $ard.i&N
o$i&ktywn& C w s&nsi& stosowanyc proc&dur $adawc.yc i w wysoki0 stopniu
spr&cy.owanyc o$s.arAw $ada/ C niF w naukac spo&c.nyc, Bdpowi&dnio do t&go
autor.y ci s+or0uowa'i t&.S- F& pr.&dstawici&'& nauk pr.yrodnic.yc $SdQ d.iSkowa'i w
swoic pracac 0ni&Ns.&N 'ic.$i& osA$- co wska.ywao$y na to- F& prosi'i 0ni&N osA$ o
ko0&ntar. do swoN&N pu$'ikacNi, )na'i.uNQc ki'kas&t artykuAw- Su's i >'&tc&r @1"834 usta'i'i-
F& Or&dnio 'ic.$a osA$- ktAry0 d.iSkowano w N&dny0 artyku'&- wynosia w wypadku +i.ykAw
i c&0ikAw 0-5- w wypadku psyco'ogAw C 1-2- a socNo'ogowi& d.iSkowa'i w artyku'&
pr.&ciStni& dwA0 oso$o0,
9ruga kw&stia dotyc.y t&go- . ki0 powini&n&O siS porAwnywaP, Das. tutaN prawd.iwy
dy'&0at, C.y N&F&'i .astanawias. siS nad swoi0i u.do'ni&nia0i artystyc.ny0i- powini&n&O
porAwnywaP siS . (icass&0- . twoNQ 0ods.Q siostrQ c.y . ko'&gQ . .aNSP p'astyc.nycW 6i&
.askakuN& odpowi&d.- iF 'ud.i& naNc.SOci&N porAwnuNQ siS . oso$a0i- ktAr& sQ do nic
podo$n& pod w.g'Sd&0 istotn&N c&cy $QdX wy0iaru @2o&ta's- 9ar'&y- 1"775 Di''&r- 1"825
W&&'&r- Go&stn&r- 9ri*&r- 1"824, B$s&rwowani&- co potra+iQ twoi ko'&d.y . roku- powi& ci-
Naki&go rod.aNu ta'&nt&0 artystyc.ny0 ty N&st&O o$dar.ony, (orAwnywani& si&$i& . (icass&0
to siSgani& .$yt wysoko= ty'ko siS .ni&cScis.- N&O'i Nako poc.QtkuNQcy $Sd.i&s. siS
porAwnywa . N&dny0 . naNwiSks.yc artystAw 88 w, ?adania poka.uNQ- F& cociaF 'ud.i&
ni&ki&dy dokonuNQ porAwna/ spo&c.nyc w gArS @to .nac.y porAwnuNQ siS . oso$a0i- ktAr&
0aNQ wiSks.& osiQgniScia niF oni sa0i4- c.yniQ to po to- $y okr&O'iP- na c.y0 po'&ga
doskonaoOP- c.y Naki N&st po.io0 naNwyFs.y, ?ard.i&N waFn& d'a nic C .& w.g'Sdu na
sa0owi&d.S C N&st porAwnywani& siS . ki0O podo$ny0 @Tornton- )rrowood- 1"665
W&&'&r i in- 1"825 Zanna- 2o&ta's- %i''- 1"754, (odo$ni& porAwnywani& wasn&go ta'&ntu
artystyc.n&go . u.do'ni&nia0i- ktAr& pr.&Nawia twoNa ki'ku'&tnia siostra- N&st siSgani&0 .a
nisko= N&N d.i&cinna $a.granina ni& powi& ci .$yt wi&'& o twoic wasnyc u0i&NStnoOciac,
por!wnania spoeczne w g!r(F porwnywanie siebie z l%&(mi, ktrzy lok%je si wy*ej ni* my
w zakresie jakiej. z&olno.ci czy cechy, maj'ce na cel% okre.lenie stan&ar&% &oskona$o.ci
>&sting&r @1"5#4 .auwaFy N&dnak- F& twor.&ni& tra+n&go o$ra.u si&$i& sa0&go N&st
wprawd.i& .asadnic.y0- a'& ni& N&dyny0 powod&0 dokonywania pr.&. nas porAwna/
spo&c.nyc, Gi&dy prA$uN&0y okr&O'iP- gd.i& siS 'okuN&0y w .akr&si& c&cy- ktAra N&st d'a
nas waFna- wykor.ystuN&0y porAwnania spo&c.n& takF& d'a pod$udowania &go, C.y
pr.&konani&- F& N&st&O +antastyc.ny0 artystQ-w-ro.woNu 0a d'a ci&$i& $ard.o duF& .nac.&ni&W
1&O'i tak- porAwnaN si&$i& . twoNQ 0aQ siostrQ C r.&c.ywiOci& N&st&O '&ps.y; Taki&
wykor.ystywani& por'$na, spoecznych $ d' N&st strat&giQ suFQcQ ocroni& i
wspo0aganiu si&$i& @(ys.c.ynski i in,- 1"855 Tay'or- To$&'- 1"8"5 Wi''is- 1"814, 1&O'i
porAwnuN&s. siS . 'udX0i- ktAr.y sQ 0ni&N $ystr.y- uta'&ntowani c.y 0ni&N upr.&N0i niF ty-
c.uN&s. siS . si&$i& $ard.o .adowo'ony, (odo$ni& 0oF&s. porAwnywaP swoN& .drowi& .&
.drowi&0 'ud.i- ktAr.y c.uNQ siS gor.&N od ci&$i& i w t&n sposA$ pod$udowywaP swoNQ
sa0ooc&nS, 6a pr.ykad 1oannS Wood- S&''&y Tay'or i Hos&0ary Tict0an @1"854 u.yskay
dan& Owiadc.Qc& o porAwnywaniu w dA C w wywiadac- ktAr& pr.&prowad.ay . cory0i
na raka, Bgro0na wiSks.oOP anki&towanyc spontanic.ni& porAwnywaa siS . inny0i
oso$a0i cory0i na raka- .naNduNQcy0i siS w gors.y0 stani& niF oni sa0i, (r.ypus.c.a'ni&
$y to sposA$ .wiSks.&nia wasn&go opty0i.0u co do pr.&$i&gu coro$y u si&$i&, Zat&0- to-
. ki0 siS porAwnuN&0y- .a'&Fy od t&go- co cc&0y osiQgnQP, 2dy cc&0y u.yskaP tra+nQ
oc&nS nas.yc .do'noOci i pog'QdAw- porAwnuN&0y si&$i& . 'udX0i podo$ny0i do nas
sa0yc, 1&F&'i potr.&$na N&st na0 in+or0acNa- ku c.&0u 0oF&0y .0i&r.aP- dokonuN&0y
porAwna/ spo&c.nyc w gArS, Wr&s.ci&- ki&dy nas.y0 c&'&0 N&st wsparci& sa0yc si&$i&-
porAwnuN&0y siS . ty0i- ktAry0 s.c.SOci siS 0ni&N niF na05 w Owi&t'& takic porAwna/ w dA
wypada0y '&pi&N,
por!wnania spoeczne w d!F porwnywanie siebie z l%&(mi, ktrzy lok%j' si ni*ej w
zakresie jakiej. z&olno.ci czy cechy, maj'ce na cel% %zyskanie pocz%cia wiksze#o
za&owolenia z siebie
<iero$anie $ra:enie!
autoprezentacjaF prba zakom%nikowania poprzez nasze wypowie&zi, zachowania
niewerbalne i &zia$ania, kim jeste.my albo za ko#o chcieliby.my by+ %wa*ani przez innych
kierowanie wraeniemF .wia&ome b'&( nie.wia&ome aran*owanie starannie skonstr%owanej
prezentacji a, ktra wytworzy % innych okre.lone wra*enie, z#o&ne z naszymi celami czy
potrzebami w interakcji spo$ecznej
7okolwiek robisz, zachow%j pozory.
) 9arol Dickens, 346@
Zeby o&nie.+ s%kces, robimy wszystko, co mo*emy, by sprawia+ wra*enie, *e #o o&nie.li.my.
) Ha Roche8o%ca%l&, 3OJ4
T&ra.- gdy NuF si&$i& po.na&O- co ro$is. . caQ tQ wi&d.QW 6a'&FQc do gatunku wysoc&
uspo&c.nion&go- pr.&dstawias. si&$i& inny0, TwoN& poNSci& 1a 0a wi&'& asp&ktAw= 0oF&s.
$yP wi&'o0a oso$a0i, Tak wiSc podstawowy0 pr.&Naw&0 twoN&N &g.yst&ncNi spo&c.n&N N&st
autopr&.&ntacNa= .a po0ocQ sAw- .acowa/ ni&w&r$a'nyc i d.iaa/ ko0unikuN&s.- ki0
N&st&O @a'$o ki0 w oc.ac innyc ccia$yO $yP4 @9&(au'o- 1""25 2o++0an- 1"5"5 Sc'&nk&r-
1"805 T&d&sci- 1"814, )utopr&.&ntacNa ni& .aws.& N&dnak N&st proc&s&0 prosty0 i Nasny05
ni&ki&dy cc&s.- $y 'ud.i& twor.y'i so$i& okr&O'ony o$ra. twoN&N oso$y, W takic wypadkac
angaFuN&s. siS w ki&rowani& wraF&ni&0- Owiado0i& $QdX ni&Owiado0i& aranFuNQc staranni&
skonstruowanQ pr&.&ntacNS 1a- ktAra wytwor.y u innyc okr&O'on& wraF&ni&- .godn& . twoi0i
c&'a0i c.y potr.&$a0i w int&rakcNi spo&c.n&N @2o++0an- 1"5"5 Sc'&nk&r- 1"804,
Cay #$iat (est scen)
(oNScia autopr&.&ntacNi i ki&rowania wraF&ni&0 ro.waFa .& swadQ Er*ing 2o++0an @1"555
1"5"5 1"675 1"714, 1&go t&oria int&rakcNi spo&c.n&N .ostaa oparta na 0od&'u
dra0aturgic.ny0= t&atr Nako 0&ta+ora Fycia spo&c.n&go, 6a sc&ni& aktor.y pr.&dstawiaNQ
so$i& w.aN&0ni& p&wn& asp&kty wasn&go 1a @c.y swoN& ro'&4, 2o++0an twi&rd.i- F& ro$i0y
to sa0o w cod.i&nny0 Fyciu- w nas.yc int&rakcNac spo&c.nyc, Tak Nak t&atr- prawd.iw&
Fyci& skada siS . t&go- co na sc&ni&- i . t&go- co .a ku'isa0i, U6a sc&ni&V N&st&O wt&dy- gdy
odgrywas. swoNQ ro'S- w sposA$ aktywny pr.&dstawiaNQc inny0 okr&O'on& 1a- tak $y w nic
wywoaP $QdX podtr.y0aP p&wn& wraF&ni&, 2runtown& spr.Qtani& pokoNu- 0i&s.kania c.y
do0u pr.&d pr.yNOci&0 goOci @i stwi&rd.ani&= UBc- to nic taki&goV w odpowi&d.i na
.acwyty- Nak adni& 0i&s.kas.4 to pr.ygotowani& siS do wystSpu i nastSpni& wystSp na
sc&ni&, Z ko'&i U.a ku'isa0iV N&st&O wt&dy- ki&dy ni& prA$uN&s. aktywni& ki&rowaP wraF&ni&0
c.y t&F go kr&owaP w okr&O'ony sposA$, C.uN&0y siS ni&.$yt do$r.&- gdy 'ud.i& wkrac.aNQ .a
nas.& ku'isy- poni&waF N&st&O0y wt&dy C . d&+inicNi C ni& pr.ygotowani, (r.y.naN- Nak
$ard.o N&st d&n&rwuNQc&- N&F&'i 'ud.i&- na ktAryc ccia$yO wywr.&P wraF&ni&- wpadaNQ do
ci&$i& $&. upr.&d.&nia- gdy w twoi0 0i&s.kaniu panuN& $aagan- a ty pr&.&ntuN&s. siS
ni&c'uNni&;
Za$awny0 pr.ykad&0 ki&rowania wraF&ni&0 N&st Us.tuka .yskiwania pr.&wagiV St&p&na
(ott&ra @1"714 a'$o inac.&N- s.tuka wywi&rania wraF&nia- F& siS N&st ki0O .nac.ni& wiSc&N niF
N&st siS naprawdS, (ott&r @1"714 opisa dwi& strat&gi& autopr&.&ntacNi d'a stud&ntAw co''&g&:u,
(owinno siS sprawiaP wraF&ni&- F& ni& ro$i siS nic inn&go po.a pracQ- a'$o wraF&ni&- F& w
ogA'& nigdy siS ni& pracuN&, Gr&owani& pi&rws.&go o$ra.u- o$dar.on& pr.&. autora 0ian&0
strat&gii &dyn$urski&N @od uniw&rsyt&tu w Edyn$urgu w S.kocNi4- wyg'Qda nastSpuNQco=
=pecjalno.+ . Rei&a L...M to wej.cie &$%#imi krokami &o czytelni L...M zbli*enie si bez
wahania &o re#a$% z ksi'*kami o tematyce, ktra niekoniecznie stanowi prze&miot je#o
st%&iw >taktyka szerszych zainteresowa/A, si#nicie po je&n' z nich tak, jakby wie&zia$, *e
w$a.nie tam si znaj&%je, o&sz%kanie w niej jakiej. in8ormacji i wymaszerowanie z czytelni w
sposb cichy, lecz za%wa*alny. "rzez twarze st%&entw, ktrzy to wi&z', przebie#a cie/
niepokoj%, po&czas #&y w istocie Rei& po prost% w$a.nie wyj'$ ksi'*k z cytatami, *eby
spraw&zi+ jakie. has$o &o krzy*wki. Wykon%j'c o&powie&nio wiele te#o ro&zaj% ma$o
znacz'cych #estw L...M Rei& potra8i$ po#nbi+ swoich kole#w z rok%, wzb%&zaj'c w nich
pocz%cie bezna&ziejno.ci jakichkolwiek wysi$kw wobec takie#o wsp$zawo&nictwa, >s. 3<A
9ruga strat&gia- ktArQ (ott&r @1"714 na.ywa arward.kQ- po'&ga na sianiu 'Sku w s&rcac
ko'&gAw pr.&. sprawiani& wraF&nia- F& siS nigdy ni& uc.y0y- a 0i0o to otr.y0uN&0y
naNwyFs.& oc&nyF . Iitzames znika$ z colle#eB% zazwyczaj w po$owie styczniowe#o okres%
przy#otowawcze#o, mniej wicej w$a.nie wte&y, #&y je#o kole&zy zaczynali si j%* na &obre
%czy+. "ojawia$ si w &ni% swoje#o pierwsze#o e#zamin%, wcho&z'c spacerkiem &o sali
e#zaminacyjnej pi+ min%t po czasie, %brany w lekki strj w styl% "alm -each i mocno
opalony. =ia&aj'c obok kole#i, prze#l'&a$ nie&bale swoje papiery i nie spiesz'c si, zaczyna$
pisa+. "(niej okazywa$o si, *e zaliczy$ prze&miot na pi'tk. akie jest te#o wyja.nienie,
Iitzames %krywa$ si w wynajtym marnym pokoik% w -ostonie, otoczony wszystkimi
lekt%rami obowi'zkowymi i na&obowi'zkowymi, i przez trzy ty#o&nie harowa$ jak w$,
obna*ony &o pasa, mi&zy &wiema lampami kwarcowymi, >s. 3@A
Inny o wi&'& $ard.i&N ni&pokoNQcy pr.ykad ki&rowania wraF&ni&0 to 0anipu'acNa wasny0
wi.&runki&0 dokonana pr.&. 9a*ida 9uk&:a w trakci& ka0panii wy$orc.&N o stanowisko
gu$&rnatora Tui.Nany w 1""1 r, 9uk&- pr.&. wiSks.Q c.SOP Fycia otwarty .wo'&nnik
do0inacNi $iayc i antys&0ita- ktAry w 1"8" r, spr.&dawa w swoi0 $iur.& prawny0
'it&raturS na.istowskQ- w 'istopad.i& 1""1 r, u$i&ga siS o +ot&' gu$&rnatora Nako
pr.&dstawici&' gAwn&N grupy kons&rwatywnyc r&pu$'ikanAw @9uk&- 1""14, W N&go
sposo$i& pr&.&ntacNi si&$i& nastQpia .nac.Qca .0iana, (o.a ty0- F& podda siS op&racNi
p'astyc.n&N 0aNQc&N poprawiP N&go wyg'Qd- 9uk& twi&rd.i w c.asi& ka0panii- F& ni& popi&ra
NuF id&o'ogii na.istowski&N ani Gu-G'u]-G'anu- ktAr&go $y 'id&r&0 @c.y t&F Wi&'ki0
Dagi&04 w 'atac si&d&0d.i&siQtyc, Wy$orcy gosuNQcy w Tui.Nani& N&dnak waOciwi&
od&$ra'i N&go wy$orc.Q r&torykS Nako to sa0o rasistowski& pr.&siani&- ty'& F& w nowy0
pr.&$raniu- i 9uk& .osta pokonany pr.&. kandydata d&0okratAw- Edwina Edwardsa,
WiSks.oOP . nas oc.ywiOci& ni& posuwa siS aF tak da'&ko w ki&rowaniu wywi&rany0 pr.&.
si&$i& wraF&ni&0, (rA$uN&0y N&dnak do p&wn&go stopnia nad ni0 panowaP, Edward 1on&s i
Tan& (itt0an @1"824 scarakt&ry.owa'i ki'ka strat&gic.nyc t&cnik autopr&.&ntacNi- ktAry0i
'ud.i& posuguNQ siS w Fyciu cod.i&nny0, C.ytaNQc o nic- .astanAw siS nad wasny0
.acowani&0 ora. .acowani&0 twoic .naNo0yc, C.y potra+is. ro.po.naP t& strat&gi& w
d.iaaniuW (i&rws.a . nic to ingrac(ac(a- po'&gaNQca na ty0- F& sc'&$ias. Naki&NO oso$i&-
wycwa'as. NQ i w ogA'& staras. siS N&N pr.ypodo$aP- pr.y c.y0 c.Ssto N&st to oso$a o
wyFs.y0 statusi& @1on&s- Wort0an- 1"734, Zacowania ingracNacyNn& 0ogQ pr.y$i&raP +or0S
prawi&nia ko0p'&0&ntAw- pr.ytakiwania- wyraFania swoN&go wspAc.ucia i gotowoOci
po0ocy i tak da'&N, 1&O'i tr.y'&tni $o$as twoN&go pro+&sora op'u ci&$i& i kopnQ w go'&/- a ty
0Awis.= UCo .a uroc.& d.i&cko;V- prawdopodo$ni& N&st to ingracNacNa, IngracNacNa stanowi
skut&c.nQ t&cnikS- poni&waF ws.yscy 'u$i0y- gdy ktoO N&st d'a nas 0iy- a to ingracNator
potra+i, Di0o to taka taktyka 0oF& o$rAciP siS pr.&ciwko to$i&- N&F&'i o$i&kt .a$i&gAw
ingracNacyNnyc do0yO'i siS twoic int&ncNi @1on&s- 1"6#5 Gau++0an- St&in&r- 1"684,
ingracjacjaF proces pole#aj'cy na tym, *e l%&zie schlebiaj' jakiej. osobie, czsto o wy*szym
stat%sie, wychwalaj' j' i w o#le prb%j' wzb%&zi+ w niej sympati &o siebie
promowanie siebieF proces pole#aj'cy na tym, *e l%&zie prb%j' wywrze+ pozytywne
wra*enie na innych, opis%j'c w$asne talenty i mani8est%j'c swoj' wie&z
9ruga strat&gia to pro!o$anie sie"ie- c.y'i aktywn& &ksponowani& .a'&t wasn&N oso$y
popr.&. opisywani& swoic .do'noOci- 0ani+&stowani& wi&d.y i upart& dQF&ni& do wywarcia
na innyc kor.ystn&go wraF&nia @)rkin- 1"815 2od+r&y- 1on&s- Tord- 1"864, Ci- ktAr.y
pod&N0uNQ taki& d.iaania- 0us.Q N&dnak $yP ostroFni, 1&O'i sucac.& .naNQ ic sa$s.& strony-
na'&Fy o nic uc.ciwi& wspo0ni&P i dopi&ro pot&0 pr.&NOP do swoic .a'&t @?au0&ist&r-
1on&s- 1"785 1on&s- 2&rg&n- 1on&s- 1"634, Bc.ywiOci&- w pro0owaniu si&$i& 0oFna pr.&$raP
0iarS5 niko0u ni& podo$a siS nadSty- $utny pys.a&k @2od+r&y i in,- 1"864,
pawienie si( w cudzej chwaleF &'*enie &o poprawienia w$asne#o wizer%nk% przez wi'zanie
si z l%&(mi, ktrzy o&nie.li s%kces l%b s' s$awni
Bd0i&nna +or0a pro0ocNi si&$i& to pawi&ni& siS w cud.&N cwa'&, 6i& 0oF&s. $yP do$ry w&
ws.ystki0- a .at&0 ni& .doas. pro0owaP si&$i& skut&c.ni& na ws.ystkic po'ac, DoF&s.
N&dnak .$'iFyP siS do osA$- ktAr& 0aNQ ta'&nt 'u$ odniosy sukc&s- i pawiP siS w ic sawi& i
cwa'&, Inny0i sowy- 0oF&s. i0ponowaP inny0- poni&waF .nas. i0ponuNQcyc 'ud.i 'u$
t&F siS . ni0i wiQF&s., Ho$&rt Cia'dini i N&go wspApracownicy @1"764 stwi&rd.i'i- F&
r&'acNonuNQc wyniki 'oka'nyc ro.gryw&k +ut$o'owyc- ki$ic& 0AwiQ Uwygra'iO0yV i Uoni
pr.&gra'iV,
Bstatnia . o0awianyc strat&gii autopr&.&ntacNi- ktAr&N poOwiSca siS naNwiSc&N uwagi w
$adaniac- to kr&owani& usprawi&d'iwi&/ d'a 0oF'iw&N poraFki, 1&st ona poQc.&ni&0
atry$ucNi w suF$i& 1a @ro.waFanyc wc.&Oni&N w ro.d.ia'& 54 i ki&rowania wraF&ni&0,
9.iaani& ni&.$yt udan& a'$o t&F ni&rad.&ni& so$i& . .adani&0 wpywa n&gatywni& na twoNa
sa0ooc&nS, W istoci& naw&t do$r& r&.u'taty 0ogQ w.$ud.iP ni&pokAN- N&O'i sQ gors.& od
oc.&kiwanyc osiQgniSP c.y t&F od tyc- ktAr& u.yskiwa&O w pr.&s.oOci, W Naki sposA$ .a
po0ocQ atry$ucNi 0oF&s. so$i& rad.iP . ty0 ro.c.arowani&0W Gr&owani& usprawi&d'iwi&/
d'a 0oF'iw&N poraFki N&st doOP .askakuNQcy0 ro.wiQ.ani&0= 0oF&s. kr&owaP powody
ni&powod.&nia- .ani0 ono nastQpi- to .nac.y- .ani0 N&s.c.& .aangaFuN&s. siS w
wykonywani& .adania- 0oF&s. .ap&wniP so$i& gotow& wytu0ac.&ni& &w&ntua'nyc
ni&.adowa'aNQcyc N&go r&.u'tatAw @)rkin- ?au0 gardn&r- 1"855 1on&s- ?&rg'as- 1"784,
kreowanie usprawiedliwie6 dla moliwej porakiF tworzenie %tr%&nie/ i wymy.lanie
%sprawie&liwie/ &la same#o siebie, *eby w wypa&k% niepowo&zenia &ysponowa+ #otowym
wyt$%maczeniem
(owi&d.0y- F& N&st wi&c.Ar pr.&d twoi0 ko/cowy0 &g.a0in&0 . Naki&goO pr.&d0iotu, To
waFny pr.&d0iot- wy0agany do sp&cNa'i.acNi- i ccia$yO go do$r.& .daP, S&nsowni& $yo$y
.N&OP s0ac.nQ ko'acNS- pouc.yP siS trocSV- a pot&0 wc.&Oni& pANOP do AFka i do$r.&
pr.&spaP noc, Strat&giQ kr&owania usprawi&d'iwi&/ po'&gaa$y na poOwiSc&niu ca&N nocy na
naukS @a'$o spSd.&niu N&N na .a$awi&4- a pot&0 stawi&niu siS ranki&0 na &g.a0in .
.ac.&rwi&niony0i oc.y0a i . pr.ytSpiony0 u0ys&0, 1&O'i ci siS ni& powi&d.i&- 0as.
wytu0ac.&ni&, Inny0i sowy- dysponuN&s. .&wnStr.nQ pr.yc.ynQ- ktArQ 0oF&s. pr.&dstawiP
inny0 Nako wyNaOni&ni& osiQgniSt&go pr.&. si&$i& r&.u'tatu, TQ .&wnStr.na atry$ucNa
.apo$i&ga dokonaniu pr.&. nic ni&poFQdan&N atry$ucNi w&wnStr.n&N @ni& N&st&O $ystry4, )
N&O'i .das. &g.a0in Owi&tni& C to ty0 '&pi&N, 9okona&O t&go po0i0o ni&spr.yNaNQcyc
oko'ic.noOci @$rak snu4- co kaF& sQd.iP- F& naprawdS N&st&O 0Qdry i uta'&ntowany,
SQ dwa gAwn& sposo$y kr&owania usprawi&d'iwi&/ 0oF'iw&N poraFki, 6aN$ard.i&N skraNna
0&toda po'&ga na ty0- F& 'ud.i& twor.Q utrudni&nia- ktAr& .0ni&Ns.aNQ prawdopodo$i&/stwo
sukc&su, ) .at&0- N&O'i r.&c.ywiOci& poniosQ poraFkS- 0ogQ winS .a niQ skadaP na t& waOni&
utrudni&nia- a ni& na swAN $rak .do'noOci, 1ak stwi&rd.ono- 'ud.i& uci&kaNQ siS do takic
OrodkAw osa$iaNQcyc s.ansS sukc&su- Nak a'koo'- .0ni&Ns.ony wysi&k wkadany w
wykonywani& .adania i $rak tr&ningu pr.&d waFny0i .awoda0i sportowy0i @?&rg'as- 1on&s-
1"785 2r&&n$&rg- 1"835 %iggins- %arris- 1"885 Godit.- )rkin- 1"825 Hod&wa't- 9a*ison-
1"8#5 Tuck&r- ùcinic, So$o'i- 1"814,
9rugi sposA$ kr&owania u.asadni&/ 0oF'iw&N poraFki 0a carakt&r 0ni&N radyka'ny, Tud.i&
ni& twor.Q pr.&s.kAd na drod.& do sukc&su- '&c. wy0yO'aNQ gotow& usprawi&d'iwi&nia na
wypad&k poraFki @?au0gardn&r, TakS- )rkin- 1"855 2r&&n$&rg- (ys.c.ynski- (ais'&y- 1"8#5
S0it- Snyd&r- (&rkins- 1"835 Snyd&r- S0it- )ug&''i- Ingra0- 1"854, Zat&0 ni& 0usi0y
posuwaP siS aF tak da'&ko- F& ni& Opi0y caQ noc pr.&d waFny0 &g.a0in&0- '&c. .a0iast
t&go 0oF&0y nar.&kaP na .& sa0opoc.uci&, Stwi&rd.ono- F& 'ud.i& u.$raNaNQ siS w
naNrAFni&Ns.&go rod.aNu usprawi&d'iwi&nia- taki& Nak .r.ucani& winy na wasnQ ni&O0iaoOP-
'Sk &g.a0inacyNny- ki&pski nastrAN- do'&g'iwoOci +i.yc.n& i ni&spr.yNaNQc& .dar.&nia w
pr.&s.oOci, Z pr.ygotowywani&0 so$i& usprawi&d'iwi&/ na .apas wiQF& siS N&dnakF&
ni&$&.pi&c.&/stwo- F& w &+&kci& $Sd.i&0y wkada'i 0ni&N wysiku w sa0o .adani&, CociaF
kr&owani& usprawi&d'iwi&/ &w&ntua'n&N poraFki 0oF& .apo$i&c ni&poc'&$ny0 d'a nas
wyNaOni&nio0 ni&powod.&nia- c.Ssto wywi&ra ono ni&spr.yNaNQcy wpyw na nas.& d.iaani&-
staNQc siS pr.yc.ynQ t&go- c.&go siS tak o$awia0y,
Pods!o$anie
W ty0 ro.d.ia'& ro.waFa'iO0y- w Naki sposA$ 'ud.i& po.naNQ sa0yc si&$i&, 6a 1a- ktAr&
po.naN&0y- skada siS Owiado0oOP @po.naNQcy4 ora. po(*cie ;a @po.nawan&4, Lwiado0oOP
wasn&go 1a N&st wspA'na d'a 'ud.i i d'a 0ap c.&koks.tatnyc, 9.i&ci na$ywaNQ poc.uci& 1a
w wi&ku okoo dwAc 'at, W 0iarS Nak doNr.&waNQ- ic autop&rc&pcN& staNQ siS cora. $ard.i&N
.oFon&- a$strakcyNn& i w cora. wiSks.y0 stopniu odnos.Q siS do c&c psyco'ogic.nyc,
9&+inicNa 1a- ktArQ o0awia'iO0y- N&st w gAwn&N 0i&r.& wyniki&0 ku'tury Zacodu, W innyc
c.asac i ku'turac 1a d&+iniowan& $yo caki&0 od0i&nni&,
SQ c.t&ry .asadnic.& drogi docod.&nia pr.&. c.owi&ka do wi&d.y o so$i&= introspe&c(a-
o"ser$ac(e $asnego zacho$ania- sche!aty ;a i intera&c(a spoeczna, Introsp&kcyNna
r&+'&ksNa nad ty0- co odc.uwa0y i Naki0i N&st&O0y 'udX0i- 0oF& daP '&ps.y wg'Qd w&
wasn& uc.ucia i c&cy- .was.c.a C Nak poka.uNQ $adania .wiQ.an& . teori)
sa!o#$iado!o#ci C gdy konc&ntruN&0y na so$i& uwagS innyc, Zup&ni& od0i&nnQ r.&c.Q
N&st r&+'&ksNa nad ty0- d'ac.&go odc.uwa0y to- co odc.uwa0y, Wi&'& $ada/ poka.uN&- F&
sQdy na t&0at pr.yc.yn uc.uP i d.iaa/ sQ c.Ssto ni&tra+n&, C.SOciowo $i&r.& siS to stQd- iF
wyNaOniaNQc wasn& .acowani&- odwouN&0y siS do teorii przyczyno$o#ci, (onadto 0oF&
doNOP do z!iany posta$y pod $py$e! $ysz&i$ania po$od'$- gdy .ac.yna0y wi&r.yP-
iF nas.& uc.ucia sQ .godn& . pr.yc.yna0i- ktAr& akurat pr.ys.y na0 na 0yO', T!ienie-
c.y'i usiowani&- F&$y o c.y0O ni& 0yO'&P- rAwni&F rod.i pro$'&0y- poni&waF 0oF&
powodowaP- F& 'ud.i& $SdQ siS konc&ntrowaP na t&N waOni& 0yO'i- ktArQ prA$uNQ stu0iP,
Teoria spostrzegania sie"ie .aN0uN& siS kw&stiQ- w Naki sposA$ po.naN&0y si&$i& popr.&.
o$s&rwacN& wasn&go .acowania C podo$ni&- Nak po.naN&0y innyc, WystSpuN& to
.was.c.a wt&dy- gdy $rakuN& na0 wyraXnyc wska.Aw&k co do rod.aNu nas.yc pr.&kona/
c.y uc.uP, 6a pr.ykad .godni& . hipotez) !i!icznego sprz*:enia z$rotnego wnioskuN&0y
o pr.&Fywan&N pr.&. si&$i& &0ocNi na podstawi& wasn&go wyra.u 0i0ic.n&go, Inn&
int&r&suNQc& .Nawisko wyNaOnian& pr.&. t&oriS spostr.&gania si&$i& to e=e&t nad!iernego
zasadnienia, (o'&ga on na po!nie(szani nas.&N $e$n*trzne( !oty$ac(i do wykonania
dan&go .adania- a w kons&kw&ncNi u.nani&- F& angaFuN&0y siS w N&go wykonywani& .
powodu !oty$ac(i ze$n*trzne(, To .nac.y- nagrody i odd.iaywania .&wnStr.n& 0ogQ
osa$iP nas.& w&wnStr.n& .aint&r&sowani&= to- co pr.&dt&0 sprawiao na0 pr.yN&0noOP-
pr.&staN& $yP .a$awQ- a staN& siS pracQ, Ho.winiSci&0 t&orii spostr.&gania si&$i& N&st
d$czynni&o$a teoria e!oc(i= docod.i0y do okr&O'&nia pr.&Fywanyc &0ocNi-
wnioskuNQc o nic na podstawi& sytuacNi- w ktAr&N siS .naNduN&0y, (oni&waF po$ud.&ni&
+i.No'ogic.n& trudno N&st .ak'asy+ikowaP- 0oF& doNOP do "*dnego o&re#lenia przyczyn
po"dzenia- ki&dy to swoN& po$ud.&ni& wiQF&0y . ni&waOciwy0 XrAd&0 @c.y t&F .
ni&waOciwy0 asp&kt&0 sytuacNi4,
In+or0acNS o so$i& organi.uN&0y w sche!aty ;a, SQ to opart& na nas.yc pr.&s.yc
doOwiadc.&niac struktury wi&d.y o nas sa0yc- ktAr& po0agaNQ na0 .ro.u0i&P- wyNaOniP i
pr.&wid.i&P wasn& .acowani&, Brgani.uNQc pa!i*@ ato"iogra=iczn)- to N&st pa0iSP
dotyc.QcQ wasnyc 0yO'i- uc.uP i .acowa/ w pr.&s.oOci- c.Ssto posuguN&0y siS ukryty0i
t&oria0i staoOci 0yO'i i .acowa/, C.warty sposA$ po.nawania si&$i& to int&rakcNa
spo&c.na, Wcod.Qc w int&rakcNS . inny0i 'udX0i- ro.wiNa0y ;a odz$ierciedlone C
okr&O'a0y- ki0 N&st&O0y- na podstawi& t&go- Nak spostr.&gaNQ nas inni, (o.naN&0y si&$i&
rAwni&F pr.&. porAwnywani& siS . inny0i, Teoria por'$na, spoecznych gosi- F&
dokonuN&0y porAwna/- gdy ni& 0a0y p&wnoOci- Nacy N&st&O0y pod w.g'Sd&0 dan&N c&cy- i
ni& 0a Fadn&go o$i&ktywn&go kryt&riu0- ktAry0 0og'i$yO0y siS posuFyP, Za.wyc.aN .a
pr.&d0iot porAwna/ wy$i&ra0y so$i& tyc- ktAr.y sQ do nas podo$ni- poni&waF 0a to
naNwiSks.Q wartoOP diagnostyc.nQ, 1&F&'i cc&0y usta'iP po.io0 doskonaoOci- dokonuN&0y
por'$na, spoecznych $ g'r*- to .nac.y porAwnuN&0y si&$i& . ty0i- ktAr.y pod w.g'Sd&0
dan&N c&cy p'asuNQ siS wyF&N od nas, )$y poprawiP swoN& sa0opoc.uci& w .wiQ.ku . oc&nQ
si&$i& sa0yc- dokonuN&0y por'$na, spoecznych $ d'- to .nac.y porAwnuN&0y si&$i& .
ty0i- ktAr.y pod w.g'Sd&0 dan&N c&cy .aN0uNQ po.ycNS niFs.Q od nas.&N,
1&F&'i NuF po.na'iO0y si&$i&- c.Ssto prA$uN&0y popr.&. atoprezentac(* i &iero$anie
$ra:enie! panowaP nad ty0- Naki& 1a d&0onstruN&0y inny0, [yci& spo&c.n& w .nac.ny0
stopniu pr.ypo0ina t&atr- w ktAry0 pr.&dstawia0y otoc.&niu rAFn& 1a @c.y odgrywa0y rAFn&
ro'&4, SQ c.t&ry .asadnic.& strat&gi& autopr&.&ntacNi= ingrac(ac(a- pro!oc(a sie"ie-
pa$ienie si* $ cdze( ch$ale i &reo$anie przyczyn !o:li$e( pora:&i, Bstatnia podana
strat&gia po'&ga na ty0- F& pr.&d Naki0O nas.y0 d.iaani&0 pr.ygotowuN&0y so$i&
.acowani&- c&cS c.y oko'ic.noOP .&wnStr.nQ- do ktAryc 0oFna $y siS pot&0 odwoaP-
F&$y usprawi&d'iwiP &w&ntua'n& ni&powod.&ni&,
Snyd&r D,- Cantor 6, @1"864, ZnaNo0oOP si&$i& i innyc= o$s&rwacyNna sa0okontro'a a
wi&d.a spo&c.na, W= T, Darus.&wski @r&d,4- (o.nani& i .acowani&, (o.na/= Wydawnictwo
6aukow& J)D,
WoNcis.k& ?, @1"864, T&oria sc&0atAw spo&c.nyc, Struktura i +unkcNonowani&
N&dnostkow&N wi&d.y o otoc.&niu spo&c.ny0, Wrocaw= Bsso'in&u0,
WoNcis.k& ?, @1""14, (roc&sy oc&niania 'ud.i, (o.na/= 6ako0,
C/B3C TR/1CIA
%py$ spoeczny
9orzenie si i &ostosowywanie, czy to &o starej &oktryny, czy .wie*ych &zia$a/
propa#an&owych, jest s$abo.ci' ci'#le w$a&aj'c' l%&zkim %mys$em
) 7hariotte "eri&ns Dilman 1%matt Work, P3?R6
Rozdzia R
<on=or!iz!+ $py$anie na zacho$ania
W ko/cu 'at s.&OPd.i&siQtyc 1i0 1on&s .aoFy koOciA o na.wi& LwiQtynia Tudu- w ktAry0
gosi to'&rancNS i akc&ptacNS rasowQ, W 1"77 r, po uka.aniu siS w prasi& ni&poc'&$n&go
artykuu o ty0 koOci&'& 1on&s i N&go kongr&gacNa wy&0igrowa'i do 2uNany i osi&d'i'i siS w
od'&g&N c.SOci dFung'i, Ta0 .$udowa'i 1on&stown, Z $i&gi&0 'at 1on&s sta siS d'a swoic
wy.nawcAw ki0O w rod.aNu 0&sNas.a, [Qda cakowit&N 'oNa'noOci- oddania ora.
posus.&/stwa i N& otr.y0ywa, 9&.&rt&r.y . 1on&stown 0Awi'i podc.as wywiadAw- F&
stosowa surow& kary- od pu$'ic.n&go upokar.ania do $icia- w stosunku do kaFd&go- kto siS .
ni0 ni& .gad.a, W 'istopad.i& 1"78 r, ka'i+orniNski kongr&s0&o- T&o Hyan- uda siS do
1on&stown w c&'u .$adania oskarF&/ o to- F& ni&ktAr.y c.onkowi& koOcioa sQ
pr.&tr.y0ywani ta0 w$r&w wasn&N wo'i, Gi&dy kongr&s0&n i towar.ys.Qc& 0u oso$y
pr.ygotowywa'i siS do od'otu- u.$roN&ni 'ud.i& . s&kty .askoc.y'i ic i .astr.&'i'i Hyana i
N&go c.t&r&c 'ud.i, W c.asi& pop&niania tyc 0ord&rstw 1on&s .&$ra wspA'notS i
.ako0unikowa swoi0 wy.nawco0- F& ic wrogowi& sQ ws.Sd.i& i F& nads.&d c.as
dokonania U r&wo'ucyNn&go sa0o$ANstwaV, (odc.as gdy naN$ard.i&N .au+ani c.onkowi& s&kty
1on&sa .osta'i u.$roN&ni- twor.Qc N&go straF pr.y$oc.nQ- po.osta'i wypiNa'i napAN .aprawiony
cyNanki&0, 1on&s pouc.y rod.icAw- $y naNpi&rw poda'i truci.nS swoi0 d.i&cio0- a nastSpni&
wypi'i NQ sa0i, Gi'ka osA$ prA$owao odwi&OP 1on&sa od .a0iaru doprowad.&nia do
.$iorow&go sa0o$ANstwa- a'& .ostao .akr.yc.anyc pr.&. r&s.tS .gro0ad.&nia, Gi&dy
wad.& pr.y$yy na 0i&Nsc& .dar.&nia- .na'a.y c.onkAw kongr&gacNi 0artwyc-
o$&N0uNQcyc siS naw.aN&0 ra0iona0i, (onad 800 osA$ od&$rao so$i& t&go dnia Fyci&
@Bs&row- 1"884, Lwiat $y .as.okowany i pr.&raFony wydar.&nia0i w 1on&stown, 1ak 'ud.i&
0og'i tak $&.0yO'ni& podQFyP .a N&dny0 c.owi&ki&0- dostosowaP siS do N&go Fyc.&/ i
wykonywaP N&go ro.ka.y do t&go stopnia $&.krytyc.ni&- F& .a$i'i wasn& d.i&ci i pop&ni'i
sa0o$ANstwoW Dy wi&0y- F& taki d&strukcyNny kon+or0i.0 i posus.&/stwo ni& N&st
.Nawiski&0 ni&spotykany0, 6i&st&ty istoria powtAr.ya siS w 1""3 r,- ki&dy to 9a*id
Gor&s- pr.ywAdca ducowy ?ranc 9a*idians- pr.&. piSPd.i&siQt N&d&n dni pr.&tr.y0ywa
w ni&wi&'ki&N od'&goOci od swoic .a$udowa/ d.iaaNQcyc w i0i&niu prawa pr.&dstawici&'i
wad.y w Waco w T&ksasi&, Gatastro+a'ny poFar- ktAry wy$uc 20 kwi&tnia- strawi $udynki
s&kty- a prawi& ws.yscy po.ostaNQcy w nic 'ud.i& .ginS'i, W 0o0&nci& powstawania t&N
pracy ni& $ard.o N&s.c.& wiado0o- co waOciwi& wydar.yo siS t&go dnia w Waco, B+icNa'n&
c.ynniki r.Qdow& oOwiadc.aNQ- F& to dawidowcy podoFy'i ogi&/ pod swoN& .a$udowania,
1&dnak Gor&s i ki'ka innyc osA$ .0aro w wyniku ran postr.aowyc w gowS- a ni& na
skut&k .atrucia dy0&0, I coP ni& wi&0y N&s.c.&- Nak wyg'Qday ostatni& god.iny wspA'noty-
to p&wn& N&st- F& 9a*id Gor&s stwor.y tak si'n& wiS.y kon+or0i.0u i posus.&/stwa wOrAd
swoic wy.nawcAw- F& ponad osi&0d.i&siQt osA$- dorosyc i d.i&ci- po.ostao w $udynkac
i siS spa'io, 1ak 0ogo doNOP do taki&go aktu kon+or0i.0uW W Nakic warunkac i . Nakic
pr.yc.yn 'ud.i& u'&gaNQ wpywo0 innycW
<on=or!iz!+ &iedy i dlaczego
kon)ormizmF zmiana w zachowani% na sk%tek rzeczywiste#o l%b wyima#inowane#o wp$yw%
innych l%&zi
ZastanAw0y siS pr.&. cwi'S nad sow&0 kon+or0i.0, GtAry . dwAc podanyc poniF&N
cytatAw $ard.i&N do ci&$i& pr.&0awiaW GtAry . nic naN'&pi&N okr&O'a twoNQ $&.poOr&dniQ
r&akcNS na to sowoW
7zy/, co wikszo.+ czyni, a Ll%&zieM b&' o tobie mwi+ &obrze.
) Thornas I%ller
0ie by$oby najlepiej, #&yby.my wszyscy my.leli po&obnie. ;stnieje r*nica
z&a/ i ona w$a.nie jest sy#na$em &o wy.ci#%. ) Mark Twain
6i& $y'i$yO0y .d.iwi&nigdy$yOci& wy$ra'i drugi cytat, )0&ryka/ska ku'tura akc&ntuN&
wagS ni&u'&gania kon+or0i.0owi, )0&rykani& uwaFaNQ si&$i& .a narAd surowyc
indywidua'istAw- .a 'ud.i- ktAr.y sa0od.i&'ni& 0yO'Q- .aws.& stawiaNQ c.oo trudnoOcio0 i
pynQ pod prQd- N&F&'i wydaN& i0 siS to koni&c.n&, Taki& ku'turow& sa0owyo$raF&ni& .ostao
uks.tatowan& pr.&. sposA$- w Naki narAd powsta- pr.&. syst&0 r.QdAw i pr.&.
doOwiadc.&nia istoryc.n& .wiQ.an& . &kspansNQ na ZacAd C UuNar.0iani&0V 9.iki&go
Zacodu @Tu0&r- 1"324, DSFc.y.n i ko$i&ty- ktAr.y $y'i pioni&ra0i w ty0 kraNu- c&cowaa
ni&.a'&FnoOP i wytrwaoOP w pr.&ks.tacaniu 0ar.&/ w r.&c.ywistoOP,
Dito'ogia a0&ryka/ska c&'&$rowaa wyra.istQ indywidua'noOP na wi&'& sposo$Aw, I tak na
pr.ykad- N&dnQ . naNduF&N trwaNQcyc i naN$ard.i&N popu'arnyc ka0panii r&k'a0owyc w
istorii )0&ryki N&st UDar'$oro DanV, (oc.Qws.y od 1"55 r,- .dNSci& sa0otn&go kow$oNa .
$&.kr&snQ panora0Q w t'& stao siS o$ra.&0 arc&typowy0, (r.yc.ynio siS ono oc.ywiOci&
do wysoki&N spr.&daFy t&N 0arki papi&rosAw, Tud.i&- ktAr.y nigdy ni& wid.i&'i konia- i nigdy
ni& $y'i na a0&ryka/ski0 Zacod.i&- od ponad tr.yd.i&stu piSciu 'at r&aguNQ na t&n prosty-
sug&stywny wi.&run&k, 6aNwyraXni&N 0Awi on na0 coO o nas sa0yc- coO- co cci&'i$yO0y
sys.&P i c.&go 'u$i0y sucaP, DAwi na0- F& sa0i pod&N0uN&0y d&cy.N& i F& ni& N&st&O0y
sa$y0i kon+or0ista0i po.$awiony0i krSgosupa, 6i& N&st&O0y 0arion&tka0i, 1&st&O0y
grac.a0i,
C.y r.&c.ywiOci& N&st&O0y istota0i nonkon+or0istyc.ny0iW C.y pr.y pod&N0owaniu kaFd&N
d&cy.Ni opi&ra0y siS na ty0- co sa0i 0yO'i0y- c.y t&F 0oF& c.asa0i odwouN&0y siS w
takic cwi'ac do .acowania innyc 'ud.iW C.y N&F&'i podQFa0y .a tu0&0- to d'at&go F&
ni& cc&0y siS . ni&go wyrAFniaP- popaOP w kopoty a'$o t&F naraFaP na krytykS 'u$
odr.uc&ni&W Bc.ywiOci&- ro$i0y to, GaFdy . nas od c.asu do c.asu wyka.uN& o.naki
kon+or0i.0u- ktAry 0oF&0y .d&+iniowaP Nako .0ianS w .acowaniu na skut&k
r.&c.ywist&go 'u$ wyi0aginowan&go wpywu innyc 'ud.i @Gi&s'&r- Gi&s'&r- 1"6"4, W$r&w
'ansowan&0u a0&ryka/ski&0u 0od&'owi surow&go indywidua'i.0u ni& .aws.& popaca
$yci& nonkon+or0istQ, C.y wo'a$yO $yP spostr.&gany Nako grac. .&spoowy c.y rac.&N Nako
ktoO- kto nigdy . niki0 ni& wspApracuN&W Gon+or0i.0 ni& N&st sa0 w so$i& po prostu ani
Udo$ryV- ani U.yV,
Za0iast &tyki&towaP kon+or0i.0 Nako do$ry a'$o Nako .y- psyco'ogowi& spo&c.ni
int&r&suNQ siS sa0y0 .Nawiski&0, 1&F&'i $Sd.i&0y wi&d.i&'i ki&dy i d'ac.&go 'ud.i& u'&gaNQ
wpywo0 innyc- atwi&N pr.yNd.i& na0 .ro.u0i&P- c.y dany akt kon+or0i.0u w nas.y0
wasny0 Fyciu $y 0Qdry c.y gupi, 6a poc.Qtku nas.yc ro.waFa/ .apr&.&ntuN&0y ki'ka
$ard.o rAFnyc pr.ykadAw kon+or0i.0u, 2dy $Sd.i&s. c.yta o kaFdy0 . tyc pr.ypadkAw-
.astanAw siS- Naki& siy spo&c.n& .0us.ay 'ud.i do kon+or0i.0u i d'ac.&go podda'i siS t&N
pr&sNi,
W 3?@R r. Mohan&as Dan&hi zor#anizowa$ masowy protest przeciwko brytyjskiem%
kolonializmowi w ;n&ii. Gasa&a sprzeciw% bez przemocy wyma#a$a o& je#o %czestnikw, by
biernie po&&ali si ka*&ej 8ormie st$%mienia #o przez w$a&ze brytyjskie. Tysi'ce zwolennikw
Dan&hie#o o&powie&zia$o na je#o apel i wbrew swoim osobistym o&cz%ciom nie rea#owa$o
a#resywnie, #&y osa&zano ich w wizieniach, bito i #&y &o nich strzelano. Ta nowa 8orma
protest% &oprowa&zi$a &o s%kces%. W 3?6J r. An#licy 8ormalnie zako/czyli swoje kolonialne
rz'&y w ;n&ii. Tak naro&zi$o si a%tonomiczne pa/stwo rz'&zone przez 1in&%sw. >9ytle,
3?O?A
)0&ryka/ski ruc praw o$ywat&'skic w 1"61 r, pr.&NQ .ainicNowanQ pr.&. 2andi&go
+or0S prot&stu $&. pr.&0ocy i pr.ygotowa swoic 1&XdXcAw Wo'noOci do pasywn&N postawy
w o$'ic.u stosowan&N wo$&c nic pr.&0ocy, TysiQc& a+ryka/skic )0&rykanAw . (oudnia
wra. . 0ni&Ns.Q 'ic.$Q $iayc @gAwni& stud&ntAw4 . (Anocy d&0onstrowao- prot&stuNQc
pr.&ciwko prawo0 s&gr&gacNi rasow&N o$owiQ.uNQcy0 na (oudniu, W nastSpuNQcyc po
so$i& kon+rontacNac c.onkowi& rucu praw o$ywat&'skic ni& r&agowa'i agr&sNQ- gdy $y'i
$ici paka0i- po'&wani wodQ- costani- gwac&ni- a naw&t .a$iNani pr.&. s.&ry+Aw i po'icNS .
(oudnia @(ow'&dg&- 1""14, To w.orow& podpor.Qdkowani& siS id&aowi prot&stu $&.
pr.&0ocy po0ogo wprowad.iP w 1"6# r, Ci*i' Higts )ct- ktAra .apoc.Qtkowaa nowQ &rS
a0&ryka/ski&N wa'ki o rAwnouprawni&ni&,
W ko/cu 0arca 1"5# r, ga.&ty w S&atti& .ac.Sy .a0i&s.c.aP sporadyc.n& doni&si&nia o
ska.ac pr.&dnic s.y$ sa0ocodAw- ktAr& po'&gay na twor.&niu siS w nic dro$nyc
otworkAw i 0a'&/kic pSc&r.ykAw, (r.&. nastSpn& tr.y tygodni& pisano o wanda'i.0i&-
ktAry ro.pr.&str.&ni siS w cay0 kraNu, TysiQc& o$ywat&'i .gas.ao po'icNi us.kod.&nia
pr.&dnic s.y$ w sa0ocodac, ?ur0istr. S&atti& ogosi 15 kwi&tnia- F& kw&stia owyc
.nis.c.&/ ni& N&st NuF sprawQ po'icNi- i poprosi o po0oc gu$&rnatora ora. pr&.yd&nta
Eis&now&ra, )$y .a$&.pi&c.yP dowody- us.kod.on& s.y$y sa0ocodAw 'ud.i& pr.ykrywa'i
ga.&ta0i i wykad.ina0i podogowy0i, Ho.pows.&cnia siS pogoska- F& twor.&ni& siS
otworkAw w s.k'& 0oF& $yP spowodowan& py&0 0&t&oro'ogic.ny0 a'$o opad&0
radioaktywny0 powstay0 pr.y ostatnic prA$ac . $o0$Q wodorowQ, Gi'ka tygodni pAXni&N
artykuy w ga.&tac sug&roway- F& to- co siS .dar.yo- $yo 0asowQ ist&riQ C 'ud.i&
patr.y'i . $'iska na swoN& @.aws.& pokryt& d.iurka0i4 pr.&dni& s.y$y- .a0iast patr.&P
popr.&. ni&, UEpid&0ia otworkAw w pr.&dnic s.y$ac aut w S&atti&V .ako/c.ya siS tak
sa0o nag'&- Nak siS ro.poc.Sa, @D&da'ia- Tars&n- 1"6"4
W 'atac si&d&0d.i&siQtyc wOrAd stud&ntAw p&wn&go wscodni&go uniw&rsyt&tu stanow&go
$ya popu'arna d.iwac.na i ni&$&.pi&c.na gra, Stud&nci prowokowa'i siS naw.aN&0 do
pr.&cod.&nia na c.worakac pod sa0ocoda0i ciSFarowy0i- ktAr& .atr.y0yway siS na
Owiatac u'ic.nyc, )$y podwyFs.yP stawkS- $i&gac.& rus.a'i pr.&. N&.dniS dokadni& w
cwi'i- w ktAr&N Owiato .0i&niao siS na .i&'on&, 6a'&Fao dotr.&P do pr.&ciw'&g&N strony
N&.dni i ni& daP siS potrQciP pr.&. ciSFarAwkS, (&wn&N nocy N&dna .& stud&nt&k na0Awiona
pr.&. ko'&gAw .d&cydowaa siS podNQP ry.yko, Gi&dy pr.&$i&gaa pod ciSFarAwkQ- potknSa
siS i upada, Cakowici& ni&Owiado0y N&N o$&cnoOci ki&rowca nadusi nogQ na p&da ga.u i
rus.y, Doda ko$i&ta .ginSa na 0i&Nscu,
W 1"68 r, w c.asi& woNny w Wi&tna0i& ko0pania Foni&r.y a0&ryka/skic pr.ygotowywaa
siS do wkroc.&nia do wioski Dy Tai, [oni&r.& ci pr.&$ywa'i w Wi&tna0i& dopi&ro od tr.&c
dni i 0iaa to $yP ic pi&rws.a akcNa $oNowa, ?y'i $ard.o pr.&stras.&ni- poni&waF krQFya
pogoska- iF wioska N&st okupowana pr.&. c.t&rd.i&sty As0y $ata'ion ì&tcongu- naN$ard.i&N
pr.&raFaNQcQ N&dnostkS wroga, Hanki&0 16 0arca pi&rws.a ar0ia rus.ya &'ikopt&ra0i w
ki&runku wioski, 1&d&n . pi'otAw poda pr.&. radio- F& wid.i w do'& Foni&r.y ì&tcongu- a
wiSc a0&ryka/scy Foni&r.& $SdQ skakaP prosto na 'u+y kara$inAw, S.y$ko siS oka.ao- F& Aw
pi'ot ni& 0ia racNi C ni& $yo ostr.au kara$inow&go, (i&rws.y p'uton- dowod.ony pr.&.
poruc.nika Wi''ia0a Ca''&ya- wkroc.y do wioski i ta0 rAwni&F ni& napotka Fadn&go oporu,
Gi'koro 0i&s.ka/cAw- sa0& ko$i&ty- starcy i d.i&ci- pr.ygotowywao pr.y 0ayc ogniskac
Oniadani&, 6ag'& cis.S poranka pr.&rway str.ay . r&wo'w&ru, Ca''&y ro.ka.a N&dn&0u .
Foni&r.y .astr.&'iP cywi'Aw- ktAryc wiS.i'i, Inni .ac.S'i rAwni&F str.&'aP i ro.poc.Sa siS
r.&X, [oni&r.& Go0panii C spSd.i'i ws.ystkic 0i&s.ka/cAw Dy Tai w N&dno 0i&Nsc& i
syst&0atyc.ni& 0ordowa'i, Spyca'i ko$i&ty i d.i&ci do wQwo.u i .a$iNa'i str.aa0i .
kara$inAw, Wr.uca'i rSc.n& granaty do cat p&nyc ukrywaNQcyc siS ta0 0i&s.ka/cAw
wioski, 6ikt ni& .na dokadn&N 'ic.$y .a$ityc- a'& s.acuN& siS NQ na #00 do #50 wi&tna0skic
cywi'Aw, @%&rsc- 1"705 UTi0&V- 1"6"4
(owyFs.& pr.ykady poka.uNQ- Nak 'ud.i& daNQ siS .apaP w puapkS wpywu spo&c.n&go, W
odpowi&d.i na FQdania wyraFon& wprost a'$o i ni&- 'ud.i& .0i&niaNQ swoN& .acowani& i
podpor.QdkowuNQ siS oc.&kiwanio0 innyc, H&.u'tat ic kon+or0istyc.n&go .acowania w
podanyc pr.ykadac N&st oc.ywiOci& .rAFnicowany C od uFyt&c.noOci i s.'ac&tnoOci do
ist&/i i trag&dii, )'& d.i&N& siS tu o wi&'& wiSc&N i d'at&go ni& 0oF&0y siS ogranic.yP ty'ko
do po.ytywn&N 'u$ n&gatywn&N oc&ny aktu kon+or0i.0u, 6aNwaFni&Ns.a N&st odpowi&dX na
pytani&- d'ac.&go 'ud.i& siS podpor.QdkowuNQW C.y0 tak kusi nas grupa- F& ni& 0oF&0y siS
N&N opr.&P i .0i&nia0y swoN& .acowani&- dostosowuNQc siS do innycW
6i&ktAr.y tak postSpowa'i- poni&waF ni& wi&d.i&'i- co ro$iP w .askakuNQc&N ic i ni&.wyk&N
sytuacNi, Zacowani& innyc traktowa'i Nako uFyt&c.nQ in+or0acNS i d&cydowa'i siS r&agowaP
tak sa0o, ?yP 0oF& podpor.Qdkowywa'i siS- gdyF ni& cci&'i $yP oO0i&s.&ni 'u$ ukarani .a
od0i&nnoOP, Wy$ra'i taki sposA$ d.iaania- Naki&go oc.&kiwaa od nic grupa- a$y ni& $yP
odr.ucony0 c.y X'& potraktowany0 pr.&. N&N c.onkAw, SprawdX0y- Nak d.iaa kaFda .
powyFs.yc pr.yc.yn kon+or0i.0u,
In=or!acy(ny $py$ spoeczny> Potrze"a "ycia prze&onany! o ty!? co (est sszne
Int&rakcNa . inny0i 'udX0i pr.ynosi pr.&d& ws.ystki0 in+or0acNS, 6i& powini&n&O $yP
.d.iwiony- gdy sys.ys.- F& 'ud.i& c.asa0i ni& wi&d.Q- Nak postQpiP w dan&N sytuacNi- a'$o t&F
ni& wi&d.Q- co taki&go siS waOciwi& wydar.yo, [yci& ni&st&ty ni& daN& na0 instrukcNi
.a'&caNQcyc- co .ro$iP i Nak siS .acowaP, Lwiat spo&c.ny N&st c.Ssto ni&Nasny i
ni&dookr&O'ony,
1ak powini&n&O- na pr.ykad- .wracaP siS do swoN&N pro+&sorki psyco'ogii C doktor ?&r0an-
pro+&sor ?&r0an- pani ?&r0an c.y t&F (atrycNoW GtAr&go .& s.tuPcAw @tr.y wid&'c&- dwa
noF& i c.t&ry yFki4 uFyN&s.- N&F&'i pi&rws.y ra. N&s. w &'&gancki&N +rancuski&N r&stauracNiW 1ak
powini&n&O gosowaP w nadcod.Qcy0 r&+&r&ndu0 na uc.&'ni- ktAr& 0a ro.str.ygnQP- c.y
$Sd.i& podni&sion& c.&sn& w .a0ian .a '&ps.& usugi d'a stud&ntAwW 1aki& c&cy +i.yc.n& sQ
naN$ard.i&N carakt&rystyc.n& d'a piSkn&N ko$i&ty a'$o pr.ystoNn&go 0SFc.y.nyW C.y kr.yk-
ktAry sys.a&O na dwor.&- $y gos&0 oso$y $awiQc&N siS . pr.yNaciA0i- c.y t&F wydaa go
o+iara napaduW
W takic i w wi&'u innyc sytuacNac . Fycia cod.i&nn&go c.Ssto ni& wi&0y- Nak .ar&agowaP
a'$o co 0yO'&P, 6i& 0a0y po prostu wystarc.aNQc&N wi&d.y- $y pod&N0owaP waOciw&
d&cy.N&, Da0y na s.c.SOci& dostSp do $ard.o do$r&go i uFyt&c.n&go XrAda wi&d.y- Naki0
N&st .acowani& innyc 'ud.i, (ytani& innyc o to- co 0yO'Q- ora. o$s&rwacNa t&go- co ro$iQ-
po.wa'a na0 na .d&+iniowani& sytuacNi @9&utsc- 2&rard- 1"555 G&''y- 1"555 To0as- 1"284,
2dy pAXni&N $Sd.i&0y d.iaaP tak Nak kaFdy inny c.owi&k- $Sd.i&0y .acowywaP siS
kon+or0istyc.ni&- a'& wca'& ni& d'at&go- F& N&st&O0y sa$y0i i po.$awiony0i krSgosupa
oso$a0i- ktAr& ni& 0ogQ po'&gaP na sa0yc so$i&, ?Sd.i&0y siS .acowywaP tak Nak inni-
poni&waF ic .acowani& N&st d'a nas in+or0acNQ, 9&+iniuN& ono ni&Nasn& d'a nas sytuacN& i
po0aga o$raP waOciwy ki&run&k d.iaania, 6a.ywa0y to in=or!acy(ny! $py$e!
spoeczny!>
in)ormacyjny wpyw spoecznyF wp$yw innych l%&zi, ktry prowa&zi nas &o kon8ormizm%,
poniewa* spostrze#amy te osoby jako (r&$o in8ormacji, &aj'ce wskazwki &la nasze#o
zachowania! &ostosow%jemy si, poniewa* wierzymy, *e c%&za interpretacja niejasnej syt%acji
jest bar&ziej poprawna ni* nasza
(r.&O'&dX0y pr.ykad i'ustruNQcy- Nak to siS d.i&N&- F& inni 'ud.i& staNQ siS XrAd&0 in+or0acNi,
Wyo$raX so$i&- F& N&st&O uc.&stniki&0 &ksp&ry0&ntu Du.a+&ra S&ri+a @1"364, W pi&rws.&N
+a.i& tyc $ada/ sad.aNQ ciS sa0&go w ci&0ny0 pokoNu i pros.Q- $yO skupi uwagS na
odda'ony0 o piStnaOci& stAp punkci& Owi&t'ny0, 6astSpni& &ksp&ry0&ntator prosi- $yO
os.acowa- o i'& ca'i Aw Owi&t'ny punkt siS pr.&suni&, 2or'iwi& wpatruN&s. siS w Owiato i
wid.is.- F& r.&c.ywiOci& pr.&sunSo siS tros.&c.kS, DAwis. wiSc= UB okoo dwa ca'&V-
cociaF wca'& ni& N&st atwo okr&O'iP tS od'&goOP dokadni&, Lwiato .nika- a nastSpni&
poNawia siS .nowu, (onowni& pros.Q ciS o okr&O'&ni& t&N od'&goOci, (oni&waF wydaN& ci siS-
F& punkt pr.&sunQ siS trocS $ard.i&N- 0Awis.= UC.t&ry ca'&V, (o ki'ku takic prA$ac wydaN&
ci siS- F& .a kaFdy0 ra.&0 Owiato pr.&suwa siS tak sa0o da'&ko- a wiSc o okoo dwAc do
c.t&r&c ca'i, 6aN$ard.i&N int&r&suNQc& w wyF&N opisany0 .adaniu $yo to- F& Aw punkt
Owi&t'ny w r.&c.ywistoOci wca'& siS ni& porus.a, Wydawao siS- F& .0i&nia swoN& pooF&ni&
na skut&k .ud.&nia w.rokow&go- ktAr& N&st na.ywan& &+&kt&0 autokin&tyc.ny0, 1&F&'i
wpatruN&s. siS w Nasn& Owiato w N&dno'ici& ci&0ny0 Orodowisku @np, patr.ys. na gwia.dS w
ci&0nQ noc4- $Sd.i& ci siS .dawao- F& Owiato 0igoc.&, 9.i&N& siS tak- poni&waF ni& 0as.
Fadn&go sta$i'n&go punktu odni&si&nia- a$y .akotwic.yP po.ycNS Owiata, 9ystans- Naki .daN&
siS ono pokonywaP w taki&N sytuacNi- N&st rAFny w pr.ypadku rAFnyc osA$- a'& N&st stay w
c.asi& d'a N&dn&go c.owi&ka, W &ksp&ry0&nci& S&ri+a @1"364 w trakci& pi&rws.&N +a.y
$ada/ ws.yscy $adani docod.i'i do swoic wasnyc- sta$i'nyc oc&n, Bso$y t& N&dnak
rAFni& oc&niay owQ od'&goOP, 1&dni uc.&stnicy &ksp&ry0&ntu utr.y0ywa'i- F& punkt
Owi&t'ny pr.&suwa siS ty'ko o 0ni&N wiSc&N N&d&n ca'- inni .aO 0i&'i wraF&ni&- F& pokona on
okoo d.i&siSciu ca'i,
S&ri+ wy$ra waOni& &+&kt autokin&tyc.ny do swoN&go &ksp&ry0&ntu- poni&waF ccia
stwor.yP sytuacNS- ktAra $ya$y d'a $adanyc ni&okr&O'ona- a wiSc poprawna d&+inicNa t&N
sytuacNi $ya$y d'a nic ni&Nasna, Gi'ka dni pAXni&N- w drugi&N +a.i& $ada/- uc.&stnicy
&ksp&ry0&ntu .osta'i poQc.&ni w tr.yoso$ow& grupy, GaFdy $adany 0ia .a so$Q to sa0o
doOwiadc.&ni& C indywidua'nQ oc&nS pr.&suniScia punktu Owi&t'n&go,
Gwykle najlepiej w takich syt%acjach robi+ to, co robi t$%m.
Ale za$*my, *e s' &wa t$%my ) zas%#erowa$ pan =no&#rass.
9rzycz razem z tym wikszym ) o&powie&zia$ pan "ickwick.
) 9arol Dickens 9l%b "ickwicka
T&ra. uc.&stnicy &ksp&ry0&ntu .osta'i postawi&ni w prawd.iwi& spo&c.n&N sytuacNi, GaFdy .
c.onkAw grupy 0ia wypowiadaP swoN& sQdy goOno, (a0iStaN0y- F& u rAFnyc 'ud.i &+&kt
autokin&tyc.ny N&st doOwiadc.any w rAFny sposA$, 6i&ktAr.y wid.Q duFy ruc- inni .aO o
wi&'& 0ni&Ns.y, Co .at&0 ro$i'i sys.Qc- F& ic partn&r.y . grupy inac.&N niF oni oc&niaNQ
od'&goOPW W trakci& s&rii 'ic.Qc&N ki'ka prA$ $adani docod.i'i do wspA'n&N oc&ny- a kaFdy
c.on&k grupy . tQ oc&nQ siS .god.i, Znac.y to- F& wykor.ystywano si&$i& naw.aN&0 Nako
XrAdo in+or0acNi- u.yskuNQc w t&n sposA$ pr.&konani&- F& oc&na wypracowana pr.&. grupS
N&st poprawna @patr. ryP, 7,14, WaFnQ c&cQ in+or0acyNn&go wpywu spo&c.n&go N&st to- F&
wpyw t&n 0oF& doprowad.iP do pry$atne( a&ceptac(i- ki&dy 'ud.i& .ac.ynaNQ wi&r.yP w
d&+inicNS sytuacNi- ktAr&N nauc.y'i siS od innyc,
prywatna akceptacjaF &ostosowanie si &o zachowania innych l%&zi bez praw&ziwe#o
przekonania o tym, *e to, co oni robi' albo mwi', jest s$%szne
publiczny kon)ormizmF &ostosowanie si p%bliczne &o zachowania innych l%&zi, bez
konieczno.ci wiary w to, co robimy l%b mwimy
1&st N&dnak rAwni& prawdopodo$n&- iF $yo tak- F& pos.c.&gA'n& oso$y pu$'ic.ni&
podpor.Qdkoway siS grupi&- a'& prywatni& nada' $yy pr.&konan&- F& Owiato pr.&0i&Ocio siS
ty'ko o ni&wi&'kQ od'&goOP, GtoO 0Ag na pr.ykad sQd.iP- F& punkt Owi&t'ny pr.&sunQ siS o
d.i&siSP ca'i- a'& goOno twi&rd.i- F& $yy to tr.y ca'&- a wiSc ty'&- i'& wynosi s.acun&k
grupy, DAg to powi&d.i&P ty'ko po to- $y ni& $yP od&$rany0 pr.&. po.ostayc c.onkAw
grupy Nako ni&ro.sQdny c.y gupi, @?y$y to pr.ypad&k pu$'ic.n&go kon+or0i.0u $&.
prywatn&N akc&ptacNi4, S&ri+ prosi $adanyc o indywidua'nQ oc&nS rucu Owiata N&s.c.& ra.-
po $adaniu w grupac, 6aw&t wt&dy- gdy $adani ni& 0usi&'i siS NuF o$awiaP- F& w oc.ac
innyc wypadnQ ni&0Qdr.&- odpowiada'i tak- Nak wc.&Oni&N odpowiadaa grupa, Wyniki
innyc $ada/ wyka.ay- F& 'ud.i& podpor.Qdkowywa'i siS oc&ni& wypracowan&N pr.&. grupS
naw&t wt&dy- gdy w rok pAXni&N indywidua'ni& oc&nia'i tS od'&goOP @Hor&r- ?aron-
%o++0an- Swand&r- 1"5#4, Lwiadc.y to o ty0- F& istni&N& w.aN&0ni& .au+ani& do si&$i&- N&O'i
cod.i o d&+iniowani& r.&c.ywistoOci i u'&gani& oc&ni& wypracowan&N pr.&. grupS,
Bc.ywiOci& na ogA rac.&N r.adko pyta0y innyc o to- Nak $ard.o pr.&suwa siS ni&ruco0y
punkt, 9'at&go tr.&$a tutaN 0ocno .aakc&ntowaP- F& w wi&'u sytuacNac Fycia cod.i&nn&go
odwouN&0y siS do innyc osA$- $y po0ogy na0 .d&+iniowaP to- co siS wokA d.i&N&,
(r.ypo0niN so$i&- ki&dy $y&O pi&rws.y ra. na konc&rci& w +i'ar0onii 'u$ na pr.&dstawi&niu
$a'&towy0, Wi&d.ia&O- F& c.asa0i ok'aski pr.&rywaNQ wystSp- a'& c.y wi&d.ia&O dokadni&
ki&dyW I na Nak dugoW ) co . owacNQ na stoNQco a'$o . okr.yka0i U?is;V c.y U?rawo;VW ?&.
wQtpi&nia spog'Qda&O w stronS innyc osA$ na widowni- a$y po0ogy ci .int&rpr&towaP
waOciwy sposA$ oka.ywania apro$aty w t&N cakowici& +or0a'n&N sytuacNi, HAwni&F
.acowani& pu$'ic.noOci podc.as pr.&dstawi&nia 0oF& $yP powodowan& kon+or0i.0&0,
Bto Nak 9a*i&s @1"884 opisywa wykor.ystywani& k'aki @opaconyc $raw4 w op&r.& .
poc.QtkAw 8I8 w,= "%bliczno.+ opery m%si sk$a&a+ si z l%&zi, ktrzy &obrze znaj' t prac.
0ikt nie o.mieli si klaska+, je*eli nie wie #&zie, kie&y ani &lacze#o. Taka osoba mo#$aby
pope$ni+ *en%j'c' pomy$k i o.mieszy+ si L...M 9laka jest ma$' #r%p' ekspertw. Kklaski,
oczywi.cie, ale nie nie zor#anizowany harmi&er. M%sisz mie+ swoich bisse%rs, ktrzy b&'
#$o.no &oma#ali si bisw! swoich rie%rs, ktrzy b&' si .mia+ we w$a.ciwych miejscach )
lecz pe$nym aprobaty chichotem zachcaj'cym innych, a nie #$o.nym rechotem! swoich
ple%re%rs, ktrzy b&' szlocha+, kie&y pl'cz jest potrzebny. L...M A wszystko to m%si by+
&ok$a&nie zor#anizowane ) tak, m%si to by+ zaaran*owane ) przez capo &i &a%e.
Gapewniamy >kompozytorowiA s%kcesU >Da2ies, 3?44, s. @?RP@?3A
R:7;0A J.3. Kszacowania je&nej z #r%p w ba&aniach =heri8a na& e8ektem a%tokinetycznym.
H%&zie okre.lali, jak &aleko si przes%n'$ .wiec'cy prze& nimi w ciemnym pokoj% p%nkt. D&y
ka*&y z %czestnikw eksperyment% obserwowa$ .wiat$o, b&'c sam w pokoj%, oszacowania
poszcze#lnych ba&anych bar&zo si r*ni$y. D&y natomiast po$'czono ich w #r%py i ka*&y
ba&any s$ysza$, co mwi' inne osoby, z#a&zali si na #r%powe oszacowanie o&le#$o.ci, o jak'
przemie.ci$ si p%nkt .wietlny >zaczerpnito zF =heri8, 3?@OA
Wykor.ystywani& innyc osA$ do d&+iniowania r.&c.ywistoOci spo'&c.n&N 0oF& 0i&P rAwni&F
duFy wpyw na nas.& &0ocN&, Zo$ac.0y- co .dar.yo siS nas.&0u pr.yNaci&'owi podc.as 'otu
. 6ow&go 1orku do T&ksasu, C.yta spokoNni& ga.&tS- '&c. w p&wny0 0o0&nci& spoNr.a
pr.&. okno sa0o'otu, Zo$ac.y- F& . si'nika wydo$ywa siS s0uga pary a'$o dy0u, UTo
d.iwn& C po0yO'a C 0oF& to NakiO nor0a'ny wyd0uc a'$o &+&kt kond&nsacNiV, (oni&waF
N&dnak nigdy ni& wid.ia nic.&go taki&go- trocS siS .d&n&rwowa, C.y d.iao siS coO
ni&do$r&goW C.y powini&n .awiado0iP pi'otaW Tak Nak uc.&stnicy &ksp&ry0&ntu S&ri+a
.wrAci siS do innyc- $y po0og'i 0u okr&O'iP- co siS waOciwi& d.i&N&, (ostanowi=
UZo$ac.S- c.y .aoga N&st .ani&pokoNonaV, Z poc.Qtku nas. pr.yNaci&' ni& wid.ia ani N&dn&N
oso$y . p&rson&'u, BdwrAci gowS i sprawd.i- co siS d.i&N& . tyu sa0o'otu, ZauwaFy- F&
N&dna oso$a . o$sugi wpatruN& siS w okno . twar.Q wykr.ywionQ gry0as&0 stracu- dwi&
inn& .aO tr.y0aNQ siS naw.aN&0 w o$NSciac i pac.Q, Co c.u$yO wt&dy- gdy$yO $y w skAr.&
nas.&go pr.yNaci&'aW ?yo oc.ywist&- F& natyc0iast ogarnQ go panic.ny strac, Zro.u0ia-
F& pa'i siS si'nik i F& sa0o'ot .na'a. siS w ogro0ny0 ni&$&.pi&c.&/stwi&, 6a s.c.SOci&
pi'otowi udao siS wykonaP awaryNn& 'Qdowani& i niko0u nic siS ni& stao,
T&n pr.ykad i'ustruN&- F& inni 'ud.i& wpywaNQ ni& ty'ko na nas.Q oc&nS rucu Owiata c.y na
nas. sposA$ .acowania siS w t&atr.&, 1ak poka.a'iO0y w ro.d.ia'& 6- 0ogQ t&F $yP gAwny0
XrAd&0 in+or0acNi o nas.yc &0ocNac @Scact&r- 1"5"5 Scact&r- Sing&r- 1"624,
(r.yNaci&'- o ktAry0 opowiada0y- gdy .o$ac.y dy0- ni& wi&d.ia- c.y siS $aP c.y ni&,
SpoNr.&ni& na oso$y . o$sugi podpowi&d.iao 0u natyc0iast- co 0a c.uP, Taki& ki&rowani&
siS .acowani&0 innyc w c&'u .d&+iniowania swoic &0ocNi poNawia siS w Fyciu c.owi&ka
$ard.o wc.&Oni&, Gi&dy d.i&cko upadni& i .adrapi& so$i& ko'ana- natyc0iast patr.y na
rod.icAw, 1&F&'i rod.ic& sQ .atroskani i 0AwiQ= UBc- kocani&- ska'&c.y&O siSWV- d.i&cko
.ac.yna pakaP, 1&F&'i nato0iast rod.ic& siS uO0i&caNQ i .acowuNQ $&.trosko- d.i&cko
.wyk'& wstaN& i $awi siS da'&N @Ca0pos- St&rn$&rg- 1"814, Tak w pi&rws.y0- Nak i w drugi0
pr.ypadku r&akcNa d.i&cka N&st skutki&0 t&go- Nak d&+iniuNQ sytuacNS rod.ic&, Zat&0 inni
'ud.i& sQ waFny0 XrAd&0 pot&ncNa'n&N in+or0acNi, 6igdy ni& wy.$Sd.i&0y siS potr.&$y
sprawd.ania r.&c.ywistoOci popr.&. o$s&rwacNS .acowania innyc,
Prze!iany i &ryzysy
In+or0acyNny wpyw spo&c.ny N&st ni&wQtp'iwi& c.SOciQ cod.i&nn&go Fycia, 1&dnak ta +or0a
spo&c.n&go wpywu ud&r.a w nas c.as&0 w da'&ko $ard.i&N dra0atyc.ny sposA$, I tak na
pr.ykad wcod.i ona w grS- ki&dy c.owi&k doOwiadc.a pr.&0iany C nag&N .0iany w
poN0owaniu swoN&go Fycia- opart&N na now&N wi&d.y otr.y0an&N od grupy @?&rg&r- 1"635
?&rg&r- Tuck0ann- 1"674, (r.&0iany 0ogQ siS dokonaP w stosunku c.owi&ka do r&'igii- do
id&o'ogii po'ityc.n&N a'$o do ktAr&goko'wi&k ku'tu spoOrAd wi&'u- ktAr& poNawiy siS w
ostatnic d.i&siScio'&ciac, C.Ssto d.i&N& siS tak- F& pr.&d owQ .0ianQ c.owi&k odc.uwa
ni&.d&cydowani& i .akopotani&- ni&.adowo'&ni& . wasn&go Fycia- a c.Ssto naw&t d&sp&racNS,
Spotkani& c.onkAw now&N grupy to c.Ssto po.nani& cakowici& now&N d&+inicNi sytuacNi-
radyka'ni& rAFniQc&N siS od dotycc.as u.nawan&N, T& now& pr.&konania spostr.&gan& sQ
pr.&. c.owi&ka Nako '&ps.& i $ard.i&N uFyt&c.n& od tyc- ktAr& Fywi dotQd, (r.&0iana
wy0aga- $y N&dnostka podpor.Qdkowaa siS syst&0owi pr.&kona/ now&N grupy odni&si&nia,
)rtur Go&st'&r @1"5"4- dawny ko0unista- tak opisuN& .wrot w swoic pog'Qdac- ktAry
nastQpi w 1"30 r,= Wyra*enie, *e kto. Czobaczy$ .wiat$oE, %bo#o opis%je to %mys$owe
%niesienie, ktre zna tylko przemiana >bez wz#l&% na to, cze#o &otyczyA. L...M 7a$y .wiat
&opasow%je si wte&y &o wzorca, jak o&erwane kawa$ki %k$a&anki z$o*one je&nym r%chem,
niemal ma#icznie. Teraz znamy o&powie&( na ka*&e pytanie, a w'tpliwo.ci i kontrowersje s'
j%* tylko spraw' &rcz'cej przesz$o.ci, >s. 3?A
9ra0atyc.na +or0a in+or0acyNn&go wpywu spo&c.n&go poNawiP siS 0oF& w c.asi&
kry.ysAw, C.owi&k staN& wAwc.as w o$'ic.u ni&pokoNQc&N- pot&ncNa'ni& ni&$&.pi&c.n&N
sytuacNi i ni& 0Q wystarc.aNQc&N wi&d.y- $y na niQ .ar&agowaP @Gi''ian- 1"6#4, DoF& po
prostu ni& wi&d.i&P- co siS waOciwi& wokA d.i&N& a'$o Nak powini&n postQpiP, Gi&dy
.agroFon& N&st $&.pi&c.&/stwo N&dnostki- u.yskani& in+or0acNi staN& siS koni&c.n&, Wt&dy
waOni& .acowani& innyc $ywa N&N $ogaty0 XrAd&0,
Ho.patr.0y wydar.&nia nocy %a''ow&&n w 1"38 r, Brson W&''&s- uta'&ntowany aktor i
r&Fys&r +i'0owy- wra. . t&atr&0 D&rcury pr.&dstawi'i w radiu sucowisko opart& na
powi&Oci +antastyc.nonaukow&N %,2, W&''sa WoNna OwiatAw, @(a0iStaN0y- F& $yy to c.asy
pr.&d powstani&0 t&'&wi.Ni, Hadio $yo wt&dy XrAd&0 ro.rywki i nadawao progra0y
0u.yc.n&- ko0&diow& i dra0atyc.n&, ?yo t&F N&dyny0 sposo$&0 na s.y$ki&
ro.pows.&cni&ni& wiado0oOci4, T&N nocy W&''&s i N&go ko'&d.y aktor.y wy&0itowa'i
progra0 radiowy traktuNQcy o p&wny0 katak'i.0i& C o inwa.Ni na Zi&0iS wrogo
usposo$ionyc DarsNan, )udycNa $ya tak r&a'istyc.na- F& co naN0ni&N 0i'ion a0&ryka/skic
sucac.y siS pr.&ra.io- a ki'ka tysiScy u'&go panic& @Cantrii- 1"#04,
9'ac.&go aF ty'u )0&rykanAw $yo pr.&konanyc- F& to- co sys.Q- N&st prawd.iwQ r&'acNQ .
r.&c.ywist&N inwa.Ni pr.y$ys.Aw . o$c&N p'an&tyW (i&rws.Q pr.yc.ynQ $yo to- F&
wystSpuNQcy w pr.&dstawi&niu aktor.y .nako0ici& naO'adowa'i nor0a'n& wiado0oOci
radiow&- a wi&'u sucac.y opuOcio poc.Qt&k audycNi @ki&dy wyraXni& .apowi&d.iano- F& N&st
to sucowisko radiow&4- poni&waF w inny0 progra0i& ko/c.y siS waOni& sow nu0&r
N&d&n na a0&ryka/ski&N 'iOci& pr.&$oNAw- UCar'i& DcCartyV, 9rugQ pr.yc.ynQ $y N&dnak
in+or0acyNny wpyw spo&c.ny, Wi&'& osA$ sucao audycNi wspA'ni& . rod.inQ a'$o
pr.yNaciA0i, (oro.u0i&wa'i siS oc.ywiOci& 0iSd.y so$Q- $y siS up&wniP- c.y uwi&r.yP w to-
co sys.Q, Wid.Qc .ani&pokoN&ni& i .atroskani& na twar.ac swoic $'iskic- sucac.&
popada'i w cora. wiSks.Q panikS, UCaowa'iO0y siS naw.aN&0- $o c.u'iO0y- F& ws.yscy
u0r.&0yV C r&'acNonowa pAXni&N N&d&n .& sucac.y @Cantrii- 1"#0- s, "54,
Dziewi+&ziesi't &ziewi+ procent lo&zi na .wiecie to #$%pcy, a reszta nara*ona jest na
o#romne ryzyko zara*enia si.
) Thomton Wil&er
W dodatku wi&'& pr.&raFonyc osA$ tak int&rpr&towao r.&c.ywist& .dar.&nia- $y pasoway
do Uwiado0oOciV nadawanyc pr.&. radio= USpoNr.&'iO0y pr.&. okno i .auwaFy'iO0y- F&
u'ica Wyo0ing N&st p&na sa0ocodAw, Cy$a 'ud.i& uci&kaNQV a'$o U[ad&n sa0ocAd ni&
pr.&N&FdFa 0oNQ u'icQ, DyO'S- F& ruc N&st .a$'okowany- poni&waF drogi .ostay .nis.c.on&V
@Cantrii- 1"#0- s, "34, Gi&dy sytuacNa N&st w wysoki0 stopniu ni&Nasna- a 'ud.i& .ac.ynaNQ
wi&r.yP w to- F& wi&d.Q- co siS d.i&N&- $SdQ tak int&rpr&towaP pot&ncNa'ni& ni& pasuNQc& +akty-
F& dostosuNQ N& do swoN&N d&+inicNi sytuacNi,
indukowanieF szybkie rozprzestrzenianie si emocji l%b zachowa/ w t$%mie
2usta* T&?on @18"54 $yt pi&rws.y0 $adac.&0- ktAry opisa- Nak w ni& kontro'owany sposA$
0ogQ ro.pr.&str.&niaP siS &0ocN& i .acowania w tu0i&, ZNawisko to na.wa indukowani&0,
Wi&0y NuF- F& .aws.& wt&dy- gdy c.owi&k .naNd.i& siS w ni&Nasn&N d'a si&$i& sytuacNi-
naNprawdopodo$ni&N $Sd.i& odwoywa siS do int&rpr&tacNi innyc 'ud.i, 6i&st&ty w
prawd.iwi& wi&'o.nac.n&N i pog0atwan&N sytuacNi takF& oni 0ogQ $yP ni&wi&'& '&pi&N
.ori&ntowani i d.iaaP ni&wi&'& $ard.i&N ad&kwatni& niF 0y sa0i,
<iedy &on=or!iz! in=or!acy(ny nie spra$dza si*
Incyd&nt . WoNnQ OwiatAw pr.ypo0ina na0- F& wykor.ystywani& innyc 'ud.i Nako XrAda
in+or0acNi 0oF& $yP ni&$&.pi&c.n&, 1&F&'i sQ X'& poin+or0owani- $Sd.i&0y pr.&N0owaP t&
sa0& po0yki i ic .Q int&rpr&tacNS, Za'&FnoOP od innyc- ktAr.y 0aNQ po0Ac w okr&O'&niu
sytuacNi- 0oF& c.asa0i doprowad.iP do s+or0uowania r.&c.ywiOci& ni&ad&kwatn&N d&+inicNi,
(r.ypo0niN0y so$i& pr&.&ntowanQ wc.&Oni&N U&pid&0iS otworkAw w pr.&dnic s.y$ac w
S&atti&V @D&da'ia- Tars&n- 1"6"4, (i&rws.&go dnia 0i&s.ka/cy .acodni&N c.SOci stanu
Was.yngton sQ .aNSci swoi0i sprawa0i @N&FdFQ t&F sa0ocoda0i4 i Fad&n . nic ni& 0artwi
siS- F& coO U.a$awn&goV stani& siS . pr.&dni0i s.y$a0i ic sa0ocodAw, 9rugi&go dnia ci
sa0i 'ud.i& .ac.ynaNQ r&agowaP na nowQ in+or0acNS- F& d.i&N& siS coO .owi&s.c.&go i
ni&.wyk&go, 6i&NasnoOP t&N sytuacNi wyraFa siS w pytaniu- c.y d.iaa NakaO s.c.&gA'na sia-
ktAra powoduN& powstawani& otworkAw w pr.&dnic s.y$ac autW Tud.i& sprawd.aNQ swoN&
sa0ocody,,, i dostr.&gaNQ dro$n& ska.y- ktAryc ni& wid.i&'i wc.&Oni&N, Ho.0awiaNQ o ty0
.& swoi0i pr.yNaciA0i, Cora. wiSc&N osA$ .gas.a us.kod.&ni& s.y$, (otr.&$a wyNaOni&nia
t&go .Nawiska spr.yNa twor.&niu siS ro.0aityc t&orii, S.c.&gA'ni& popu'arna N&st t&oria o
opad.i& radioaktywny0- ktAry powsta w trakci& ostatnic prA$ . $o0$Q wodorowQ, Cay
c.as roOni& in+or0acyNny wpyw spo&c.ny, Tud.i& .ac.ynaNQ stosowaP Orodki ostroFnoOci w
c&'u ocrony swoic sa0ocodAw i t& d.iaania suFQ .nowu Nako nowa in+or0acNa- do ktAr&N
ws.yscy siS dostosowuNQ, Dasow& ogupi&ni& trwaP $Sd.i& do c.asu- ki&dy .ostani& s.&roko
ro.propagowan& pr.&konuNQc& wyNaOni&ni& .aistniayc wydar.&/, Wra. . nowQ d&+inicNQ
sytuacNi panika c.y t&F ist&ria sko/c.y siS tak s.y$ko- Nak siS .ac.Sa @D&da'ia- Tars&n-
1"6"4,
psychoza tumuF pojawienie si w #r%pie l%&zi po&obnych 8izycznych symptomw bez znanej
8izycznej przyczyny
Inny0 pr.ykad&0 kra/cow&go i X'& ski&rowan&go in+or0acyNn&go wpywu spo&c.n&go N&st
psychoza t! @Co''igan- (&nn&$ak&r- Durpy- 1"824, 1&st to poNawi&ni& siS w grupi& 'ud.i
podo$nyc +i.yc.nyc sy0pto0Aw $&. Fadn&N +i.yc.n&N pr.yc.yny, Ta +or0a indukowania
.wyk'& .ac.yna siS tak- F& N&dna oso$a 'u$ wiSc&N osA$ in+or0uN& innyc o poNawi&niu siS u
nic p&wnyc do'&g'iwoOci +i.yc.nyc, 6aNc.SOci&N sQ to 'ud.i&- ktAr.y FyNQ pod wpyw&0
Naki&goO str&su, Ic otoc.&ni& +or0uuN& wt&dy opini&- ktAr& wydaNQ siS racNona'ny0
wytu0ac.&ni&0 stwi&rd.on&N coro$y, To wyNaOni&ni&- a wiSc nowa d&+inicNa sytuacNi-
ro.pr.&str.&nia siS i cora. wiSc&N osA$ .ac.yna sQd.iP- F& odc.uwa t& sa0& o$Nawy, Wra. .&
w.rost&0 'ic.$y 'ud.i dotkniStyc owy0i do'&g'iwoOcia0i C tak +i.yc.n& sy0pto0y- Nak i
ic do0ni&0an& wyNaOni&ni& staNQ siS $ard.i&N wiarygodn& i ty0 sa0y0 cora. s.&r.&N
ro.pows.&cnion& @G&rcko++- ?ack- 1"684,
Gi'ku psyco'ogAw spo&c.nyc $adao poNawiaNQc& siS natura'ni& sytuacN& psyco.y tu0u
@np, Co''igan- Durpy- 1"7"5 G&rcko++- ?ack- 1"685 Scu'&r- (ar&nton- 1"#35 Sing&r- ?au0-
?au0- T&w- 1"825 Sta'- T&$&dun- 1"7#4, 9ona'd 1onson @1"#54 ana'i.owa s.c.&gA'ni&
int&r&suNQcy pr.ypad&k- ktAry wydar.y siS w Dattoon w stani& I''inois i .osta na.wany
wid0&0 .ni&c.u'ac.a, Bto r&'acNa 1onsona @1"#54= 1istoria Cwi&ma zniecz%laczaE zaczyna
si w Mattoon, w stanie ;llinois, pierwszej nocy wrze.nia 3?66 r. "ewna kobieta zawia&omi$a
policj, *e kto. otworzy$ okno w jej $azience i opryska$ j' #azem o m&l'cym, s$o&kim zapach%,
co cz.ciowo sparali*owa$o jej no#i i spowo&owa$o, *e (le si pocz%$a. Wkrtce z#$oszono
inne po&obne przypa&ki i policja po&j$a wysi$ki na wielk' skal, by z$apa+ nie%chwytne#o
C#azeraE. 0iektrzy obywatele Mattoon %zbrojeni w pistolety czatowali na scho&ach swoich
&omw. -yli tacy, co %trzymywali nawet, *e wi&zieli napastnika przez m#nienie oka i s$yszeli
o&#$os rozpylania #az%. Hiczba po&obnych incy&entw stale ros$a, a kie&y &osz$a &o sie&mi%
w ci'#% je&nej nocy, mo*liwo.ci lokalnej policji okaza$y si za ma$e, by opanowa+ syt%acj.
Gwrcono si o pomoc &o policji stanowej. Wkrtce &o pracy przyst'pili eksperci w
wykrywani% przestpstw, ktrzy przeprowa&zili analizy kawa$kw materia$w nas'czonych
#azowymi chemikaliami oraz spraw&zali rejestry pacjentw zwolnionych ostatnio ze szpitali
psychiatrycznych. 0iebawem in8ormacja o Cwi&mie zniecz%laczaE w Mattoon pojawi$a si w
#azetach w ca$ych =tanach Gje&noczonych. L...M "o &ziesici% &niach napicia i emocji, kie&y
wci'* nie o&naleziono *a&nych konkretnych .la&w, policja zacz$a mwi+ o C8antazjiE, a
niektre #azety pisa$y o Cmasowej histeriiE. Epizo& Cwi&ma zniecz%laczaE si zako/czy$, >s.
3J5A
1ak ro.pr.&str.&niaa siS ta psyco.aW 9'ac.&go 'ud.i& wi&r.y'i- F& ic do'&g'iwoOci +i.yc.n&
wystQpiy po d.iwac.ny0 atakuW 1onson @1"#54 stwi&rd.i- F& in+or0acyNny wpyw
spo&c.ny .aistnia pr.&d& ws.ystki0 popr.&. prasS, 6i&wi&'& o+iar .nao siS naw.aN&0- a
wiSc ta in+or0acNa ni& 0oga $yP pr.&ka.ywana po0iSd.y ni0i $&.poOr&dnio- w oso$istyc
kontaktac, Gr.yk'iw& nagAwki i s&nsacyNn& artykuy w ga.&tac $yy Orodki&0- pr.&. ktAry
nowQ d&+inicNS sytuacNi podano do wiado0oOci pu$'ic.n&N,
S.c.&gA'ni& int&r&suNQca w ro.pows.&cnianiu pr.ypadkAw psyco.y tu0u @Nak i innyc
d.iwac.nyc +or0 kon+or0i.0u4 N&st ogro0na ro'a OrodkAw 0asow&go pr.&ka.u, (opr.&.
t&'&wi.NS- radio- d.i&nniki i tygodniki in+or0acNa s.y$ko doci&ra do ni&0a' ws.ystkic osA$
twor.Qcyc popu'acNS, W Or&dniowi&c.u potr.&$a $yo dwustu 'at- $y Uta/c.Qcy o$SdV
@rod.aN psyco.y tu0u4 o$i&g caQ EuropS @Sirois- 1"824, 9.iO wystarc.y ki'ka 0inut- a$y
wiSks.oOP 0i&s.ka/cAw nas.&N p'an&ty dowi&d.iaa siS o ni&.wykyc wydar.&niac, 6a
s.c.SOci& Orodki 0asow&go pr.&ka.u 0ogQ t&F stu0iP s.&r.&ni& siS indukcNi popr.&.
pr.&ka.ywani& 'ogic.nyc wyNaOni&/ ni&Nasnyc .dar.&/,
<iedy ldzie podporz)d&o$() si* in=or!acy(ne! $py$o$i spoeczne!
(r.&ana'i.uN0y sytuacN&- w ktAryc 'ud.i& naNc.SOci&N .acowuNQ siS kon+or0istyc.ni&
waOni& . powodu in+or0acyNn&go wpywu spo&c.n&go,
<iedy sytac(a (est nie(asna, 1&st to naN$ard.i&N istotna kw&stia d'a stwi&rd.&nia- c.y 'ud.i&
wykor.ystuNQ si&$i& naw.aN&0 Nako XrAdo in+or0acNi, 1&F&'i ni& N&st&O p&wi&n poprawn&N
odpowi&d.i- waOciw&go .acowania c.y sus.n&N id&i- $Sd.i&s. $ard.i&N otwarty na wpyw
innyc, I0 0ni&N 0as. p&wnoOci- ty0 $ard.i&N i0 u+as. @)''&n- 1"654, Wi&'& opisanyc NuF w
ty0 ro.d.ia'& sytuacNi- to sytuacN& ni&Nasn& d'a 'ud.i w ni& uwikanyc, 1akQ drogS
powini&n&O o$raP- N&F&'i cc&s. .0i&niP istni&NQcy por.Qd&k spo&c.ny c.y po'ityc.ny w
twoi0 spo&c.&/stwi&W 1ak ty i twoi ko'&d.y powinniOci& siS .acowaP w o$'ic.u
ni&uniknion&N kon+rontacNi . pr.&dstawici&'a0i wad.yW C.y .asada d.iaania $&. pr.&0ocy-
.astosowana w Indii i na poudniu StanAw ZN&dnoc.onyc- r&pr&.&ntuN& nowQ d&+inicNS
sytuacNi- ktAr&N nauc.y'i siS N&N .wo'&nnicyW W o$u tyc istoryc.nyc pr.ykadac 0a0y do
c.yni&nia . 0asowy0 kon+or0i.0&0 w stosunku do now&N in+or0acNi- ktAra spowodowaa
d&0onstracN& o wi&'ki&N si'& i w kons&kw&ncNi oka.ay siS &+&ktywn&,
6ato0iast kon+or0i.0- ktAry poNawi siS w 1on&stown a'$o w Dy Tai- $y pr.&raFaNQcy i
tragic.ny w skutkac, In+or0acyNny wpyw spo&c.ny od&gra ta0 N&dnak takF& sporQ ro'S-
poni&waF sytuacN& t& $yy ni&Nasn& d'a uwikanyc w ni& osA$, W 1on&stown na pr.ykad-
wi&'&$ny 1on&s osiQgnQ takQ siS p&rswa.Ni- F& 'ud.i& po.wo'i'i 0u .a si&$i& d&+iniowaP
r.&c.ywistoOP, (o p&wny0 c.asi& 0i&s.ka/cy 1on&stown wi&r.y'i ni&0a' w& ws.ystko- co i0
powi&d.ia, 6i& 0i&'i Fadn&N ni&.a'&Fn&N d&+inicNi sytuacNi dotyc.Qc&N ic Fycia, Jwi&r.y'i
1on&sowi- gdy powi&d.ia- F& otoc.y ic wrAg i F& sytuacNa N&st $&.nad.i&Nna, Jwi&r.y'i- gdy
ic pr.&konywa- F& sa0o$ANstwo N&st w t&N sytuacNi waOciwy0 .acowani&0, (r.ykady
kontro'i u0ysu a'$o Uprania 0A.guV sQ w istoci& skraNny0i pr.ykada0i in+or0acyNn&go
wpywu spo&c.n&go, SQ on& do t&go stopnia &kstr&0a'n&- F& 1on&s potra+i nakoniP prawi&
ws.ystkic 0i&s.ka/cAw wioski do pop&ni&nia sa0o$ANstwa,
<iedy sytac(a (est &ryzyso$a, Zna0y dwi& .0i&nn&- c.Ssto wspAwystSpuNQc& . ni&NasnQ
sytuacNQ- ktAr& pr.yc.yniaNQ siS do wykor.ystywania innyc Nako XrAda in+or0acNi, (o
pi&rws.&- ki&dy .aistni&N& NakiO kry.ys- .wyk'& ni& 0a0y c.asu- a$y siS dokadni&
.astanowiP- co powinniO0y .ro$iP, Dusi0y d.iaaP natyc0iast, 1&F&'i N&st&O0y
pr.&stras.&ni a'$o ogarniSci panikQ i ni& wi&0y- co c.yniP- r.&c.Q natura'nQ N&st
o$s&rwowani& innyc osA$ i d.iaani& w podo$ny sposA$, 6i&st&ty- ci- ktAryc naO'aduN&0y-
sQ t&F pr.&stras.&ni i ni& .acowuNQ siS racNona'ni&, 6a pr.ykad Foni&r.& ski&rowani do Dy
Tai spod.i&wa'i siS- F& pr.yNd.i& i0 ta0 wa'c.yP- i $y'i . t&go powodu ni&wQtp'iwi&
pr.&stras.&ni i podni&c&ni, Wiado0o $yo- F& wi&tna0scy cywi'&- .wo'&nnicy ì&tcongu-
kad'i 0iny na Oci&Fkac- po ktAryc porus.a'i siS Foni&r.& a0&ryka/scy- F& str.&'a'i .
ukrycia i podkada'i granaty, W woNni& party.ancki&N- taki&N Nak ta w Wi&tna0i&- c.Ssto trudno
okr&O'iP- c.y cywi' N&st w istoci& cywi'&0 c.y woNskowy0 a'$o c.y N&st on spr.y0i&r.&/c&0
c.y wrogi&0, 9'at&go gdy dwAc Foni&r.y .ac.So str.&'aP do 0i&s.ka/cAw wioski- ni& $yo
$yP 0oF& .askakuNQc&- F& inni .ro$i'i to sa0o wi&r.Qc- iF N&st to d.iaani& sus.n&, 2dy$y
Foni&r.& ni& $y'i w kry.ysow&N sytuacNi i gdy$y 0i&'i wiSc&N c.asu- $y siS .astanowiP nad
swoi0 .acowani&0- 0oF& ni& dos.o$y do trag&dii,
<iedy inni ldzie s) e&sperta!i, Zwyk'& N&st tak- F& i0 wiSks.y0 &ksp&rt&0 N&st dana
oso$a i i0 wiSks.Q 0a wi&d.S- ty0 N&N .acowani& N&st $ard.i&N wartoOciow& Nako wska.Awka
w ni&Nasn&N sytuacNi @?ick0an- 1"7#4, 6a pr.ykad pasaF&r- ktAry wid.i dy0 wydo$ywaNQcy
siS . si'nika sa0o'otu- $Sd.i& prawdopodo$ni& ro.g'Qda siS w pos.ukiwaniu osA$ . o$sugi
sa0o'otu- $y sprawd.iP ic r&akcNS, J.na ic .a wiSks.yc &ksp&rtAw niF si&d.Qc&go o$ok
c.owi&ka udaNQc&go siS na wakacN&, Eksp&rci N&dnak ni& .aws.& sQ r.&t&'ny0 XrAd&0
in+or0acNi, Wyo$raX so$i& strac- Naki odc.uwa 0ody 0SFc.y.na- sucaNQc WoNny OwiatAw-
ktAry- gdy d.woni do 'oka'n&go ko0isariatu po'icNi po wyNaOni&nia- odkrywa- F& po'icNanci
rAwni&F sQ pr.&konani- iF opisywan& pr.&. radio wydar.&nia r.&c.ywiOci& sQ prawd.iw&,
Opieranie si* in=or!acy(ne! $py$o$i spoeczne!
1ak poka.a'iO0y wyF&N- p&wnoOP- F& inni po0ogQ .d&+iniowaP wydar.&nia d.i&NQc& siS wokA
nas- 0oF& siS oka.aP poFyt&c.na- a'& 0oF& t&F doprowad.iP do trag&dii, W Naki sposA$
0oF&0y siS dowi&d.i&P- ki&dy inni 'ud.i& sQ do$ry0 XrAd&0 in+or0acNi- a ki&dy
powinniO0y opr.&P siS ic d&+inicNi dan&N sytuacNiW
Tak, z pewno.ci' m%simy si trzyma+ razem albo niezawo&nie b&ziemy wisie+ o&&zielnie.
) -enjamin Iranklin &o ohna 1ancocka przy sk$a&ani% po&pis% po& Deklaracj'
0iepo&le#$o.ci
Tr.&$a pa0iStaP pr.&d& ws.ystki0- F& spr.&ciwi&ni& siS ni&sus.n&0u i ni&waOciw&0u
in+or0acyNn&0u wpywowi spo&c.n&0u N&st 0oF'iw&, W& ws.ystkic nas.yc pr.ykadac
poNawi'i siS 'ud.i&- ktAr.y ni& podpor.Qdkowa'i siS t&0u- co spostr.&ga'i Nako ni&poprawnQ
in+or0acNS, W Dy Tai ni& ws.yscy Foni&r.& w.iS'i ud.ia w 0asakr.&, 1&d&n . si&rFantAw
wy.nac.onyc do U.nis.c.&nia wioskiV po prostu od0Awi wykonania ro.ka.u, Inny Foni&r.
wid.Qc- co siS d.i&N&- ro.0yO'ni& pr.&str.&'i so$i& stopS- a$y w t&n sposA$ usprawi&d'iwiP
swoNQ &wakuacNS . 0i&Nsca owyc wydar.&/, GtAryO . pi'otAw &'ikopt&ra- wid.Qc- co siS
d.i&N&- wy'Qdowa- .a$ra piStnaOcioro wi&tna0skic d.i&ci i pr.&wiA. N& w $&.pi&c.n&
0i&Nsc& gS$oko w '&si&, 6i&ktAr.y Foni&r.& odr.uci'i wiSc .acowani& innyc Nako
poprawn& w t&N sytuacNi- a siSgnS'i do wasn&N wi&d.y o ty0- co N&st waOciw& i 0ora'n&,
Spr.&ciwi'i siS ud.iaowi w .a$iNaniu ni&winnyc 'ud.i,
Tak sa0o w c.asi& &0isNi WoNny OwiatAw ni& ws.yscy sucac.& u'&g'i panic& @Cantrii- 1"#04,
6i&ktAr.y podNS'i racNona'n& prA$y ro.wiQ.ania pro$'&0u, (r.&Qc.a'i swoN& radia na inn&
+a'& i stwi&rd.i'i- F& Fadna inna stacNa ni& pr.&ka.uN& takic wiado0oOci, Za0iast sug&rowaP
siS .acowani&0 innyc 'ud.i- NuF scwytanyc w puapkS indukcNi i 0asow&N paniki- sa0i
s.uka'i in+or0acNi i sa0i N& odna'&X'i,
2dy .naNd.i&s. siS w ni&Nasn&N sytuacNi i siS .ori&ntuN&s.- F& patr.ys. na innyc i sucas. ic-
.adaN so$i& ki'ka k'uc.owyc pyta/= C.y ci 'ud.i& wi&d.Q wiSc&N niF Na wi&0 o ty0- co siS
tutaN d.i&N&W C.y N&st w po$'iFu &ksp&rt- a wiSc ktoO- kto powini&n wi&d.i&P o ty0 wiSc&NW
C.y d.iaania tyc 'ud.i a'$o tyc &ksp&rtAw wydaNQ siS s&nsown&W C.y N&F&'i .acowa0 siS
t&F w taki sposA$- ni& $Sd.i& to w$r&w 0oN&0u .drow&0u ro.sQdkowi a'$o w$r&w 0oN&0u
w&wnStr.n&0u ro.&.naniu- co N&st do$r&- a co .&W 1&F&'i wi&s.- w Naki sposA$ d.iaa
in+or0acyNny wpyw spo&c.ny w Fyciu cod.i&nny0- 0as. wiSks.Q s.ansS na oc&ni&ni&-
ki&dy N&st uFyt&c.ny,
2or!aty$ny $py$ spoeczny+ potrze"a "ycia zaa&cepto$any!
normy spoeczneF %kryte albo jasno sprecyzowane re#%$y #r%py &otycz'ce akceptowanych
zachowa/, warto.ci i przekona/ jej cz$onkw
1&st N&s.c.& N&d&n asp&kt kon+or0i.0u- N&s.c.& N&d&n C po.a potr.&$Q posiadania in+or0acNi
C powAd- ktAry sprawia- F& .0i&nia0y swoN& .acowani& i upodo$nia0y siS do innyc, W
ty0 pr.ypadku .acowuN&0y siS kon+or0istyc.ni& po to- $y $yP akc&ptowany0 pr.&. innyc
'ud.i i do nic podo$ny0, (odpor.QdkowuN&0y siS nor0o0 spo&c.ny0 grupy- ktAr& sQ
ukryty0i @a c.asa0i wyraFony0i wprost4 r&gua0i dotyc.Qcy0i akc&ptowanyc .acowa/-
wartoOci i pr.&kona/ @9&utsc- 2&rard- 1"555 G&''&y- 1"554, 2rupa 0a p&wn& oc.&kiwania co
do .acowania siS N&N c.onkAw- a Uc.onkowi& o usta'on&N po.ycNi w grupi&V dostosowuNQ siS
do tyc r&gu, Bso$y- ktAr& t&go ni& ro$iQ- sQ od$i&ran& Nako inn&- trudno dostSpn& a'$o naw&t
d&wiacyNn&, C.owi&k spostr.&gany Nako d&wiant 0oF& $yP oO0i&s.any- karany- a naw&t
odr.ucony pr.&. po.ostayc c.onkAw grupy @Di''&r- )nd&rs&n- 1"7"5 ScactSr- 1"514,
Tud.i& .& sw&N natury sQ istota0i spo&c.ny0i, 6i&wi&'u . nas potra+io$y $yP s.c.SO'iwy0i-
wiodQc Fyci& pust&'nika- ni& spotykaNQc innyc 'ud.i i . niki0 ni& ro.0awiaNQc, W trakci&
int&rakcNi . inny0i otr.y0uN&0y wsparci& &0ocNona'n&- uc.uci& i 0ioOP- . inny0i d.i&'i0y
pr.yN&0n& doOwiadc.&nia, Inni 'ud.i& sQ d'a nas.&go sa0opoc.ucia ni&.wyk'& waFni,
?adania nad dugotrwaQ i.o'acNQ wyka.ay- F& d&prywacNa kontaktu . inny0i 'udX0i N&st d'a
c.owi&ka pr.&Fyci&0 str&suNQcy0 i trau0atyc.ny0 @Curtiss- 1"775 Scact&r- 1"5"5 Zu$&k-
1"6"4,
1&F&'i w&X0i&0y pod uwagS +akt- iF poc.uci& spo&c.n&N wspA'noty N&st podstawowQ
potr.&$Q c.owi&kani& 0oF& d.iwiP- F& c.Ssto .acowuN&0y siS kon+or0istyc.ni& po to- $y
.ostaP .aakc&ptowany0, Gon+or0i.0 . powodAw nor0atywnyc poNawia siS wt&dy- gdy
upodo$nia0y swoN& .acowani& do .acowania innyc ni& d'at&go- F& suFQ na0 oni Nako
XrAdo in+or0acNi- a'& d'at&go- F& ni& cc&0y ski&rowaP na si&$i& c.yN&NO uwagi- ni& cc&0y
$yP wyO0iani- popaOP w kopoty a'$o .ostaP odr.uc&ni, (odpor.QdkowuN&0y siS- $o cc&0y
nada' $yP c.onka0i grupy i .$i&raP kor.yOci- Naki& wynikaNQ . pr.yna'&FnoOci do ni&N,
6a.ywa0y to nor!aty$ny! $py$e! spoeczny!,
normatywny wpyw spoecznyF wp$yw innych l%&zi, ktry prowa&zi nas &o kon8ormizm%,
poniewa* chcemy by+ przez nich l%biani i akceptowani
(rawdopodo$ni& ni& N&st&O $ard.o .askoc.ony sys.Qc- F& 'ud.i& c.asa0i .acowuNQ siS
kon+or0istyc.ni& po to- $y inni ic 'u$i'i i akc&ptowa'i, 1&F&'i grupa N&st d'a nas waFna- a
wy0aga N&dyni& nos.&nia odpowi&dni&N od.i&Fy a'$o uFywania p&wnyc s'angowyc
wyraF&/- to d'ac.&go t&go ni& ro$iPW 1&dnak w pr.ypadku waFni&Ns.yc .acowa/- Nak na
pr.ykad kr.ywd.&ni& inn&go c.owi&ka- .d&cydowani& powinniO0y opr.&P siS pr&sNi
kon+or0i.0u, 6i& na'&Fy siS t&F podpor.QdkowywaP- gdy 0a0y p&wnoOP- F& nas.&
.acowani& N&st sus.n&- cociaF pr&sNa .& strony grupy 0Awi na0- F& ni& na'&Fy siS tak
$ard.o do t&go pr.&konania pr.ywiQ.ywaP, C.y 0oF& powinniO0yW (a0iStaN- F& i0ag&
)0&rykanina to surowy indywidua'ista, C.y 0y r.&c.ywiOci&- tak Nak UDar'$oro DanV-
pr.&ci&ra0y s.'aki c.y ty'ko ni0i podQFa0yW 9o Naki&go stopnia powinniO0y siS
podpor.QdkowaP nor0atywny0 nacisko0W
)$y .na'&XP odpowi&dX na t& pytania- So'o0on )sc pr.&prowad.i s&riS k'asyc.nyc
&ksp&ry0&ntAw ana'i.uNQcyc rAFn& para0&try nor0atywn&go wpywu spo&c.n&go @)sc-
1"51- 1"564, )sc ro.poc.Q swAN progra0 $adawc.y- poni&waF $y pr.&konany- F& istni&N&
granica- po.a ktArQ 'ud.i& siS ni& podpor.QdkuNQ, )rgu0&ntowa- F& uc.&stnicy
&ksp&ry0&ntAw S&ri+a .acowywa'i siS kon+or0istyc.ni&- poni&waF sytuacNa- w Naki&N ic
postawiono @prA$a oc&ny od'&goOci pr.&suniScia siS Owiata4- $ya d'a nic $ard.o ni&Nasna,
)sc $y N&dnak pr.&konany- F& gdy sytuacNa $Sd.i& cakowici& N&dno.nac.na- 'ud.i& $SdQ
racNona'ni& i o$i&ktywni& ro.wiQ.ywaP pro$'&0y, 1&F&'i grupa powi& 'u$ .ro$i coO- co N&st
spr.&c.n& . oc.ywistQ prawdQ- 'ud.i& . p&wnoOciQ oprQ siS nacisko0 spo&c.ny0 i sa0i
.ad&cyduNQ- Nak postQpiP,
CcQc stwi&rd.iP- c.y tak N&st- )sc pr.&prowad.i niF&N opisan& $adania, 2dy$yO $y
uc.&stniki&0 N&go &ksp&ry0&ntu- dowi&d.ia$yO siS- F& sQ to $adania dotyc.Qc& sQdAw
p&rc&pcyNnyc i F& oprAc. ci&$i& $Sd.i& w nic N&s.c.& uc.&stnic.yP ki'ku innyc stud&ntAw,
Sc&narius. &ksp&ry0&ntu $y nastSpuNQcy, Eksp&ry0&ntator poka.ywa kaFd&0u dwi&
p'ans.&, 6a pi&rws.&N .naNdowaa siS poN&dync.a 'inia- na drugi&N .aO tr.y 'ini& .aopatr.on& w
ko'&Nn& nu0&ry @'- 2- 34, 6astSpni& poprosi- $y kaFdy . was oc&ni- ktAra . tr.&c 'inii na
drugi&N p'ans.y N&st naN$ard.i&N .$'iFona dugoOciQ do 'inii . pi&rws.&N p'ans.y- i dopi&ro
pot&0 goOno wypowi&d.ia swoNQ opiniS @patr. ryP, 7,24,
R:7;0A J.<. Ga&anie pole#aj'ce na porwnywani% &$%#o.ci linii w ba&aniach Ascha.
Tczestnicy eksperyment% oceniali, ktra z trzech linii z planszy prawej jest najbar&ziej
zbli*ona &$%#o.ci' &o stan&ar&owej linii z planszy lewej >zaczerpnito zF Asch, 3?5OA
Bc.ywist& N&st- F& cod.i tu o 'iniS nu0&r 2, 6i& 0a wiSc nic .askakuNQc&go- gdy kaFdy
ko'&Nny uc.&stnik &ksp&ry0&ntu 0Awi= UTinia nu0&r 2V, Ty odpowiadas. pr.&dostatni i
oc.ywiOci& rAwni&F stwi&rd.as.- F& N&st to 'inia nu0&r 2, Bstatni uc.&stnik &ksp&ry0&ntu
ud.i&'a taki&N sa0&N odpowi&d.i, Eksp&ry0&ntator poka.uN& now& p'ans.& i .nowu prosi
grupS o oc&nS dugoOci 'inii i wypowi&d.&ni& na g'os swoN&N opinii, (onowni& odpowi&d. N&st
oc.ywista i kaFdy . uc.&stnikAw odpowiada poprawni&, 9o t&go 0o0&ntu 0yO'is.
prawdopodo$ni&= UCo .a nudny &ksp&ry0&nt, 1ak dugo $Sd.i&0y 0usi&'i oc&niaP t& gupi&
'ini&W 1&st&0 ci&kaw- co podad.Q d.iO wi&c.or&0 na o$iadV,
Gi&dy twAN u0ys .ac.yna so$i& tak swo$odni& $Qd.iP- .dar.a siS coO .askakuNQc&go,
Eksp&ry0&ntator poka.uN& tr.&ciQ grupS 'inii i .nowu odpowi&dX N&st oc.ywista C 'inia
nu0&r 3 na drugi&N p'ans.y N&st naN$ard.i&N .$'iFona dugoOciQ do 'inii . pi&rws.&N p'ans.y,
1&dnak pi&rws.y uc.&stnik &ksp&ry0&ntu 0Awi- F& N&st to 'inia nu0&r '; DyO'is. so$i&= UBc-
t&n copak 0usi $yP tak .0Sc.ony- F& pr.ysnQV, Wt&dy druga . ko'&i oso$a .auwaFa- F& N&N
.dani&0 N&st to 'inia nu0&r ', Tr.&ci- c.warty- piQty i s.Asty uc.&stnik &ksp&ry0&ntu .gad.a
siS . sQd&0 pi&rws.&go, 6adcod.i twoNa ko'&N, (rawdopodo$ni& wpatruN&s. siS .askoc.ony
w o$i& p'ans.&- $y sprawd.iP- c.y c.&goO ni& po0y'i&O, W&dug twoN&N oc&ny poprawna
odpowi&dX $r.0i= UTinia nu0&r 3V, Co .ro$is.W C.y powi&s. odwaFni&= UTinia nu0&r 3V- c.y
podQFys. .a grupQ i ud.i&'is. ni&poprawn&N odpowi&d.i= UTinia nu0&r 'VW
1ak wid.is.- )sc stwor.y takQ sytuacNS- $y 0oFna $yo stwi&rd.iP- c.y 'ud.i& .acowaNQ siS
kon+or0istyc.ni& naw&t wt&dy- gdy poprawna odpowi&dX N&st .up&ni& oc.ywista, Inni
uc.&stnicy &ksp&ry0&ntu $y'i w r.&c.ywistoOci wspApracownika0i &ksp&ry0&ntatora i 0i&'i
ud.i&'aP $Sdnyc odpowi&d.i w dwunastu na s.&snaOci& pr.&prowad.onyc prA$, W$r&w
oc.&kiwanio0 )sca poNawio siS .askakuNQco duFo .acowa/ kon+or0istyc.nyc, 76^ osA$
$adanyc pr.yNSo oc&nS innyc w pr.ynaN0ni&N N&dn&N prA$i&, Bso$y $adan&
podpor.Qdkowyway siS Or&dnio w tr.&c prA$ac na dwanaOci& tyc- w ktAryc
wspApracownicy &ksp&ry0&ntatora dawa'i .& odpowi&d.i @patr. ryP, 7,34,
9'ac.&go $adani w ty0 &ksp&ry0&nci& aF tak c.Ssto podpor.Qdkowywa'i siS inny0W ?yP
0oF& $ard.o siS 0o.o'i'i pr.y ty0 .adaniu- wiSc pr.yNS'i- iF inni '&pi&N oc&niaNQ dugoOP 'inii,
1&F&'i $yo$y waOni& tak- 0i&'i$yO0y do c.yni&nia . ko'&Nny0 pr.ypadki&0 in+or0acyNn&go
wpywu spo&c.n&go- wyka.an&go w $adaniac S&ri+a, Ta int&rpr&tacNa ni& 0a N&dnak
wiSks.&go s&nsu- poni&waF poprawna odpowi&dX $ya tu oc.ywista, ?adani . grupy
kontro'n&N- ktAr.y sa0i oc&nia'i dugoOP 'inii- prawi& nigdy siS ni& po0y'i'i, Zad.iaa tu
.at&0 nacisk nor0atywny, 6aw&t wt&dy- gdy $adani ni& .na'i po.ostayc uc.&stnikAw
&ksp&ry0&ntu- strac pr.&d w&NOci&0 w ro'S sa0otn&go ods.c.&pi&/ca $y $ard.o si'ny i to
on powodowa- F& 'ud.i& C pr.ynaN0ni&N od c.asu do c.asu C .acowywa'i siS
kon+or0istyc.ni&, 1&d&n . uc.&stnikAw &ksp&ry0&ntu tak pAXni&N wyNaOnia tS sytuacNS= UTo
$ya grupa, Bni 0i&'i spr&cy.owany pog'Qd- a 0oN& .dani& . ni0 siS ni& .gad.ao, To 0oF&
$ud.iP gni&w, c,,,< Dog&0 wyNOP na wi&'ki&go ni&doSgS c,,,< 6i& 0ia&0 ocoty .ro$iP .
si&$i& gupca, c,,,< C.u&0- F& 0a0 cakowitQ racNS- a'& oni 0og'i po0yO'&P- F& N&st&0
d.iwaki&0V @)sc- 1"55- s, #64,
To nic tr%&ne#o %trzyma+ si przy *yci%, kochani ) nie stwarzajcie k$opotw, a je.li j%*
m%sicie, to stwarzajcie takie, ktrych mo*na si spo&ziewa+.
Robert -olt, A Ma/ 8or Ali =easons, 3?O<
SQ to k'asyc.n& nor0atywn& powody kon+or0i.0u, Tud.i& wi&d.Q- F& postSpuNQ
ni&waOciwi&- a'& .acowuNQ siS tak- $y ni& c.uP siS d.iwac.ni& a'$o ni& wyNOP na gupcAw, T&
pr.ykady i'ustruNQ waFnQ c&cS nor0atywn&go nacisku, W odrAFni&niu od in+or0acyNn&go
wpywu spo&c.n&go pr&sNa nor0atywna .wyk'& prowad.i do pu$'ic.n&go kon+or0i.0u $&.
ud.iau prywatn&N akc&ptacNi, Tud.i& naO'aduNQ grupS naw&t wt&dy- gdy ni& wi&r.Q w to- co
ro$iQ- a'$o gdy wi&d.Q- F& postSpuNQ ni&waOciwi&,
S.c.&gA'ni& .ad.iwiaNQc& w $adaniac )sca N&st to- F& 'ud.i& o$awia'i siS wyNOP na gupcAw
w oc.ac o$cyc so$i& 'ud.i, 6i& $yo$y to d.iwn&- gdy$y gro.i i0 ostracy.0 osA$- na
ktAryc i0 .a'&Fy, 6i& ry.ykowa'i utratQ s.acunku 'ud.i so$i& $'iskic- c.y'i pr.yNaciA i
rod.iny, (r.&prowad.on& do t&N pory $adania wyka.ay- F& kon+or0i.0 .& w.g'SdAw
nor0atywnyc 0oF& poNawiP siS po prostu d'at&go- F& ni& cc&0y naraFaP siS na d&.apro$atS
spo&c.nQ- naw&t .& strony o$cyc 'ud.i- ktAryc nigdy wiSc&N ni& .o$ac.y0y @Crutc+i&id-
1"555 Tan+ord- (&nrod- 1"8#4, Dosco*ici @1"854 powi&d.ia- F& $adania )sca sQ UN&dnQ .
naN$ard.i&N dra0atyc.nyc i'ustracNi kon+or0i.0u- O'&p&go podQFania .a grupQ naw&t wt&dy-
gdy N&dnostka dostr.&ga- F& .apr.&c.a r.&c.ywistoOci i prawd.i&V @s, 3#"4,
R:7;0A J.@. Wyniki ba&a/ Ascha. JO[ ba&anych zachowa$o si kon8ormistycznie
przynajmniej w je&nej prbie >zaczerpnito zF Asch, 3?5JA
)sc @1"574 pr.&prowad.i inny &ksp&ry0&nt- ktAry poka.a- . NakQ siQ spo&c.na
d&.apro$ata 0od&'uN& .acowania N&dnostki- tak Nak w pi&rws.y0 $adaniu- gdy na s.&snaOci&
prA$ wspApracownicy &ksp&ry0&ntatora dawa'i .& odpowi&d.i w dwunastu pr.ypadkac,
1&dnak ty0 ra.&0 uc.&stnicy &ksp&ry0&ntu ni& odpowiada'i goOno- a'& .apisywa'i swoN&
odpowi&d.i na kartc& papi&ru, 6i& 0usi&'i NuF siS o$awiaP- co po0yO'i o nic grupa-
poni&waF grupa nigdy ni& dowi&d.iaa siS- Nak odpowiada'i, Tic.$a .acowa/
kon+or0istyc.nyc wyraXni& spada, (oNawiay siS on& Or&dnio w 1-5 pr.ypadkAw na
dwanaOci& prA$,
6or0atywny wpyw spo&c.ny naN'&pi&N oddaN& p&Noratywn& st&r&otypy kon+or0i.0u- do
ktAryc odwoywa'iO0y siS wc.&Oni&N, C.asa0i kon+or0i.0 . powodAw nor0atywnyc
0oF& $yP o.nakQ sa$oOci, DoF& t&F 0i&P n&gatywn& kons&kw&ncN&, 6a pr.ykad stud&nci-
ktAr.y $awi'i siS w pr.&$i&gani& pod ciSFarAwka0i- podpor.Qdkowa'i siS d&+inicNi sytuacNi-
ktArQ i0 o+&rowa'i ko'&d.y- ni& .& w.g'SdAw in+or0acyNnyc, 2dy$yO- na0Awiony pr.&.
ko'&gAw- pr.&$i&ga pod wi&'kQ ciSFarAwkQ dokadni& w 0o0&nci&- gdy Owiato .0i&nia siS
na .i&'on&- to ni& 0Ag$yO powi&d.i&P= UBc- cAF .a ni&Nasna sytuacNa, 6i& wi&0- Nak
postQpiP, Cy$a powini&n&0 .ro$iP to co oniV, Wi&d.ia$yO w t&N sytuacNi- tak Nak wi&d.i&'i
uc.&stnicy &ksp&ry0&ntu )sca- F& to .acowani& N&st $ard.o ni&$&.pi&c.n&, DAg$yO N&dnak
0i0o ws.ystko podNQP .a$awS . powodu nor0atywn&N pr&sNi spo&c.n&N- ktAr&N c.asa0i
trudno siS opr.&P, (otr.&$a $ycia akc&ptowany0 N&st c.SOciQ 'ud.ki&N natury- a'& c.as&0
0oF& 0i&P tragic.n& kons&kw&ncN&,
<onse&$enc(e opierania si* nor!aty$ne! $py$o$i spoeczne!
1&dny0 .& sposo$Aw oc&ny siy nor0atywn&go wpywu spo&c.n&go N&st o$s&rwacNa sytuacNi-
gdy 'ud.i& potra+iQ siS 0u opr.&P @Di'gra0- Sa$ini- 1"784, Co siS stani&- N&F&'i c.owi&k
od0Awi t&go- o co prosi go grupa- i w t&n sposA$ narus.y grupow& nor0yW (o0yO' o
nor0ac o$owiQ.uNQcyc w groni& twoic pr.yNaciA, W ni&ktAryc Orodowiskac o$owiQ.uNQ
&ga'itarn& nor0y w pod&N0owaniu grupowyc d&cy.Ni, 1&F&'i na pr.ykad grupa wy$i&ra d'a
si&$i& +i'0- to naNpi&rw kaFdy . N&N c.onkAw pr.&dstawia inny0 swoN& pr&+&r&ncN&- a
nastSpni& grupa tak dugo dyskutuN&- aF osiQgni& poro.u0i&ni& i .god.i siS na N&d&n wariant,
Co $y siS stao- gdy$yO Nako c.on&k grupy- w ktAr&N o$owiQ.uN& waOni& taka nor0a-
oOwiadc.y- F& cc&s. .o$ac.yP wyQc.ni& H&$&' Witouta Caus& i ni& pANd.i&s. . ni0i na
Fad&n inny +i'0, Twoi pr.yNaci&'& $y'i$y .askoc.&ni taki0 .acowani&0, ?y'i$y t&F
.irytowani- a 0oF& naw&t ro.gni&wa'i$y siS na ci&$i&, 1&F&'i kpi$yO nada' . nor0 pr.yNaXni
o$owiQ.uNQcyc w was.&N grupi& i siS i0 ni& podpor.Qdkowa- to naNprawdopodo$ni&N
dos.o$y do nastSpuNQc&N sytuacNi, (r.&d& ws.ystki0 c.onkowi& grupy prA$owa'i$y
U.apSd.iP ciS . powrot&0 do gro0adyV- gowniS popr.&. nasi'ani& ko0unikowania siS . to$Q,
(ot&0 wysuca$yO draFniQcyc ko0&ntar.y i dugic dyskusNi- Nako F& twoi pr.yNaci&'&
stara'i$y siS dowi&d.i&P- d'ac.&go postSpuN&s. tak d.iwac.ni& i usiowa'i$y ciS nakoniP do
podpor.Qdkowania siS ic oc.&kiwanio0 @2ar+ink'&- 1"674, 1&F&'i t& ro.0owy ni& odniosy$y
skutku- naNprawdopodo$ni&N .0ni&Ns.y'i$y natSF&ni& ko0unikowania siS . to$Q @>&sting&r-
Ti$aut- 1"515 2&rard- 1"534, W ty0 0o0&nci& $y$yO r.&c.ywiOci& odr.ucony,
(roc&s 0onitorowania- pr.&konywania i &w&ntua'n&go odr.uc&nia d&wianta .osta
.ad&0onstrowany w $adaniac Stani&ya Scact&ra @1"514, (oprosi on grupS stud&ntAw- $y
pr.&c.yta'i i pot&0 pr.&dyskutowa'i istoriS o 1onny0 Hocco- ni&'&tni0 pr.&stSpcy,
WiSks.oOP stud&ntAw .aNSa w stosunku do t&go pr.ypadku stanowisko poOr&dni&
o.naN0iaNQc- F& Hocco powini&n otr.y0aP ro.sQdni& .rAwnowaFonQ dawkS 0ioOci i
dyscyp'iny, Scact&r $&. wi&d.y uc.&stnikAw &ksp&ry0&ntu u0i&Oci w grupi& dyskutantAw
swoN&go wspApracownika- ktAry 0ia .a .adani& ni& .gad.aP siS . .a'&c&nia0i grupy,
WspApracownik t&n- $&. w.g'Sdu na to- co 0Awi'i inni c.onkowi& grupy- kons&kw&ntni&
dowod.i- F& Hocco powini&n .ostaP $ard.i&N surowo ukarany,
1ak potraktowano d&wiantaW To do ni&go waOni& prawd.iwi uc.&stnicy &ksp&ry0&ntu
ki&rowa'i naNwiSc&N ko0&ntar.y i pyta/ aF do 0o0&ntu- w ktAry0 C prawi& pr.y ko/cu
dyskusNi C natSF&ni& ko0unikacNi . ni0 wyraXni& spado, 2rupa staraa siS pr.&konaP go-
a$y .god.i siS . N&N .dani&0, Gi&dy oka.ao siS- F& ws.&'ki& wysiki ni& pr.ynos.Q
poFQdan&go &+&ktu- .ignorowano go, W dodatku grupa ukaraa d&wianta, (o dyskusNi
popros.ono oso$y $adan& o wyp&ni&ni& kw&stionarius.a- ktAry r.&ko0o 0ia odnosiP siS do
nastSpnyc spotka/ dyskusyNnyc t&N grupy, (opros.ono- $y wska.a'i N&dn&go spoOrAd si&$i&-
ktAry .osta$y wy&'i0inowany . nastSpnyc dyskusNi- gdy$y wi&'koOP grupy 0iaa u'&c
.0ni&Ns.&niu, Wy$ra'i d&wianta, (opros.ono ic rAwni&F- $y wy.nac.y'i c.onkAw grupy do
rAFnyc .ada/ w pr.ys.yc spotkaniac, ?adani wy.nac.y'i tS sa0Q oso$S do 0ao waFn&N i
nudn&N pracy C do ro$i&nia notat&k, 2rupy spo&c.n& 0aNQ spor& doOwiadc.&ni& w ty0- Nak
pr.ywoywaP nonkon+or0istAw do por.Qdku, 6ic wiSc d.iwn&go- F& tak c.Ssto u'&ga0y
nacisko0 nor0atywny0;
Gwyczaje nie wi'*' si z tym, co &obre, ani z tym, co z$e, ani z przyczyna. Trzeba im si
je&nak po&porz'&kowa+F kto. wyja.nia tym wszystko &ooko$a, a* si nie zmczy, je&nak nie
wolno m% ich nar%szy+! jest to s%rowo wzbronione.
) Mark Twain
=%kces b'&( niepowo&zenie wynikaj' z kon8ormizm% wobec okoliczno.ci.
) Machia2elli
2or!aty$ny $py$ spoeczny $ codzienny! :yci
6or0atywny wpyw spo&c.ny d.iaa na wi&'u po.io0ac nas.&go Fycia, Bd.i&F- ktArQ
nosi0y- to ty'ko N&d&n pr.ykad, 6i&wi&'u N&st wOrAd nas ni&wo'nikAw 0ody, 1&dnak .wyk'&
u$i&ra0y siS w to- co N&st uwaFan& .a odpowi&dni& i gustown& w dany0 c.asi&, DSFc.yXni w
'atac si&d&0d.i&siQtyc nosi'i s.&roki& krawaty- a w 'atac osi&0d.i&siQtyc kupowa'i
krawaty wQski&, ?&. wQtpi&nia w nastSpny0 d.i&siScio'&ciu .nowu wrAcQ do s.&rokic
krawatAw, (odo$ni&- dugoOP ko$i&cyc stroNAw skracaa siS i wyduFaa pr.&. cay u$i&gy
wi&k, 6or0atywny wpyw spo&c.ny uNawnia siS .aws.& wt&dy- gdy .auwaFas.- F&
wyg'Qdas. podo$ni& do 'ud.i . p&wn&N grupy, Tak waOni& wyg'Qdaa U$o$$y-so]&rV C
nasto'atka . 'at c.t&rd.i&styc i piSPd.i&siQtyc ora. U.oot-suit&rV C 0ody 0SFc.y.na . 'at
c.t&rd.i&styc, ?&. wQtpi&nia .a 'at dwad.i&Ocia wyg'Qd ko$i&ty . poc.Qtku 'at
d.i&wiSPd.i&siQtyc- u$ran&N w '&gginsy i 'uXnQ $'u.S- $Sd.i& wydawa siS pr.&star.ay i
O0i&s.ny i nikt spoOrAd nas w t&n sposA$ siS ni& u$i&r.&,
(r.ykad&0 nor0atywn&go wpywu spo&c.n&go sQ t&F d.iwactwa, (&wn& rod.aN&
aktywnoOci a'$o p&wn& o$i&kty 0ogQ nag'& staP siS popu'arn& i porwaP ca& kraN&, W 'atac
tr.yd.i&styc stud&nci N&d'i .ot& ry$ki, W 'atac piSPd.i&siQtyc do $ud&k t&'&+onic.nyc
wpycao siS ty'& osA$- i'& ty'ko 0ogo siS w nic .0i&OciP- a w 'atac si&d&0d.i&siQtyc
popu'arny $y Ustr&akingV @pr.&$i&gani& nago4 wOrAd .gro0ad.onyc tu0Aw,
%u'a-oop to .a$awka- ktArQ w 'atac piSPd.i&siQtyc tr.&$a $yo 0i&P, W pr.&ciwny0
wypadku naraFa&O siS na spo&c.ny ostracy.0, Ho$in )k&rt wspo0ina p&wn& so$otni&
popoudni& spSd.on& . rod.inQ w 1"58 r,=
1&Xd.i'iO0y od sk'&pu do sk'&pu w pos.ukiwaniu u'a-oop, Ws.Sd.i&- gd.i& $y'iO0y-
0Awiono na0- F& spr.&dano NuF ws.ystki&, DoNa siostra i Na si&d.iayO0y na ty'ny0
si&d.&niu- s.'ocaNQc . .awodu, Gu wiSks.&0u .0artwi&niu nas.yc rod.icAw 0od'iyO0y
siS ci&nki0i- wysoki0i gosika0i o po0oc w .na'&.i&niu u'a-oop N&s.c.& pr.&d
.apadniSci&0 nocy;
2roXni&Ns.Q +or0Q nor0atywn&go wpywu spo&c.n&go N&st takQ- ktArQ .0us.Q ko$i&ty do
podpor.Qdkowania siS ku'turow&N d&+inicNi atrakcyNn&go ciaa, (odc.as gdy w wi&'u- N&F&'i ni&
w& ws.ystkic- spo&c.&/stwac Owiata uwaFa siS- F& pu'cnoOP ks.tatAw u ko$i&t N&st
atrakcyNnQ @>ord- ?&Qc- 1"525 Hudo+sky- 1"724- ku'turQ Zacodu- Q s.c.&gA'ni& ku'turQ
a0&ryka/ska naN$ard.i&N c&ni u ko$i&t s.c.upQ sy'w&tkS @2QrnSr- 2Qr+ink&'- ScwQrt.-
To0pson- 1"804, Si'*&rst&in- (&rdu&- (&t&rson- G&''&y @1"864 ana'i.owa'i +otogra+i& ko$i&t-
ktAr& poNawiy siS w 0aga.ynac UTadi&s: %o0& 1ourna'V i Uògu&V od 1"01 do 1"81 roku,
?adac.& ci 0i&r.y'i @w c&nty0&trac4 ko$i&to0 na .dNSciac o$wAd $iustu ora. ta'ii i
o$'ic.a'i i'ora. o$wodu w pi&rsiac i o$wodu w pQsi&, Wysoki wskaXnik o.nac.a $ard.i&N
o$+it& i .0ysow& ciao- niski .aO C ciao $ard.i&N wiotki& i s.c.up&, Wyniki ic ana'i.
poka.ay wstr.QsaNQcQ s&riS .0ian w ku'turow&N d&+inicNi atrakcyNnoOci ko$i&c&go ciaa od
poc.Qtku 88 w, @patr. ryP, 7,#4,
R:7;0A J.6. Nre&nia wska(nika obwo&% bi%st% &o obwo&% talii mo&elek z reklam CXo#%eE i
CHa&iesB 1ome o%rnalE w obecnym st%leci%. To, co by$o %wa*ane za atrakcyjne w ciele
kobiety, &ramatycznie zmienia$o si w ci'#% ostatnich st% latF o& ob8itych kszta$tw na
pocz'tk% wiek%, przez sylwetki ch%&e jak patyk w latach &w%&ziestych, nastpnie bar&ziej
ob8ite kszta$ty w latach czter&ziestych i pi+&ziesi'tych, &o szcz%p$ych 8i#%r w latach
sze.+&ziesi'tych. "ocz'wszy o& lat sze.+&ziesi'tych mo&a ta wci'* si %trzym%je
>zaczerpnito zF =il2erstein, "er&%e, "eterson, 9elley, 3?4OA
6a poc.Qtku wi&ku ciao atrakcyNn&N ko$i&ty $yo .0ysow& i o$+it&, Bd okr&su U.wi&wnoOciV
'at dwud.i&styc id&a wyg'Qdu ko$i&ty .0i&nia siS, W 'atac dwud.i&styc atrakcyNna
ko$i&ta 0iaa paski $iust i $ya cuda Nak patyk, 6or0a sy'w&tki ko$i&c&N .0i&nia siS
ponowni& w 'atac c.t&rd.i&styc, Wt&dy to Upinup gir'sV . c.asAw drugi&N woNny Owiatow&N
pr&.&ntoway- podo$ni& do ?&tty 2ra$i&- .nowu $ard.i&N o$+it& ks.taty, W 'atac
piSPd.i&siQtyc nada' popu'arn& $yy pu'cn& ks.taty, (r.ykad&0 0oF& $yP Dari'yn
Donro&, 1&dnak U swingu NQc& 'ata s.&OPd.i&siQt&V pr.yniosy .nAw 0odS na $ard.o s.c.up&
+igury- co uosa$iaa wiotka Nak tr.cina $rytyNska 0od&'ka Twiggy, ?r&tt Si'*&rst&in i N&go
wspApracownicy @1"864 .wracaNQ uwagS- F& wskaXnik o$wodu $iustu do o$wodu ta'ii od
roku 1"63 N&st $ard.o niski, 1&st to naNduFs.y pr.&d.ia c.asowy w cay0 o$&cny0 stu'&ciu-
ki&dy standard ko$i&c&N atrakcyNnoOci +i.yc.n&N to ni&.wyk'& s.c.up& ciao,
In+or0acyNny wpyw spo&c.ny 0oF& $yP 0&cani.0&0- .a po0ocQ ktAr&go ko$i&ty siS
uc.Q- Naki& ciao uwaFan& N&st .a atrakcyNn& w ic ku'tur.& i w c.asi&- w ktAry0 FyNQ,
6or0atywny wpyw spo&c.ny po0aga nato0iast tu0ac.yP ic prA$y stwor.&nia taki&go
ciaa popr.&. stosowani& di&ty i- co N&st $ard.i&N ni&pokoNQc&- popr.&. .a$ur.&nia akni&nia-
taki& Nak anor&ksNa c.y $u'i0ia @?ruc- 1"73- 1"785 (a'a..o'i- 1"7#4, 1uF w 1"66 r, $adac.&
stwi&rd.i'i- F& wOrAd $adanyc d.i&wc.Qt .& s.kA wyFs.yc 70^ N&st ni&s.c.SO'iwyc .
powodu wyg'Qdu swoN&go ciaa i cciao$y straciP na wad.& @%&un&0ann- Sapiro- %a0pton-
Ditc&''- 1"664, 2dy w 1""1 r, E''isa Go++ i 1i'' Hi&rdan .aday pytani&= UC.y ki&dyko'wi&k
w Fyciu c.uaO- F& waFys. .$yt duFoWV- 72^ $adanyc N&d&nasto- i dwunasto'&tnic
d.i&wc.yn&k odpowi&d.iao twi&rd.Qco @U?oston 2'o$&V- 1""24, Spo&c.no-ku'turowa pr&sNa
na ko$i&ty @i w 0ni&Ns.y0 stopniu na 0SFc.y.n5 patr. Si'*&rst&in i in,- 1"864- $y .acoway
s.c.upQ sy'w&tkS- N&st +or0Q nor0atywn&go wpywu spo&c.n&go- ktAra 0oF& $yP +ata'na w
skutkac, Gi&dy wc.&Oni&N C w 'atac dwud.i&styc C standard&0 atrakcyNnoOci $ya
$ard.o s.c.upa sy'w&tka- ro.pr.&str.&nia siS &pid&0ia .a$ur.&/ akni&nia @Si'*&rst&in-
(&t&rson- (&rdu&- 1"864,
Inny typ nor0atywn&go wpywu spo&c.n&go N&st widoc.ny pr.y .0ianac spo&c.nyc-
ktAr& twor.Q now& r&guy d'a akc&ptowanyc spo&c.ni& .acowa/, (rawi& pr.&d stu 'aty- od
c.asu r&konstrukcNi popr.&. woNnS do0owQ aF do 1"50 r,- a+ryka/scy )0&rykani& w
poudniowyc stanac Fy'i w ra0ac a0&ryka/ski&N w&rsNi apart&idu C w&dug praw U1i0a
CrowaV, C.arni na pr.ykad ni& 0og'i N&OP w wiSks.oOci r&stauracNi i .atr.y0ywaP siS w
wiSks.oOci ot&'i, 6i& 0og'i uc.yP siS w s.koac ani na uniw&rsyt&tac d'a $iayc, Dog'i
kor.ystaP .& OrodkAw transportu pu$'ic.n&go- '&c. 0i&Nsca d'a nic .naNdoway siS w ty'n&N
c.SOci poNa.dAw, 6i& 0og'i kor.ystaP . pu$'ic.nyc uNSP wodnyc i poc.&ka'ni . wyNQtki&0
tyc- ktAr& opatr.on& $yy napis&0 UDur.yniV, 6i&ktAr.y $ia'i 0i&s.ka/cy (oudnia uwaFa'i
t& prawa .a skanda'ic.n&, Bgro0na wiSks.oOP N&dnak pr.&Fywaa swoN& Fyci&- r.adko
0AwiQc a'$o ro$iQc coO- co 0ogo$y spr.&ciwiP siS kon+or0i.0owi wo$&c tyc nor0
spo&c.nyc,
W 1"55 r, Hosa (arks wsiada do prawi& p&n&go auto$usu w Dontgo0&ry- w stani& )'a$a0a-
i usiada w U0ur.y/ski&NV c.SOci poNa.du- . tyu, Gi&dy ki&rowca poprosi- $y pr.&siada siS
na si&d.&ni& d'a $iayc- od0Awia, (arks .ostaa wyprowad.ona . auto$usu pr.&. po'icNS i
ar&s.towana, 1&dynQ r&akcNQ $iayc pasaF&rAw $yo cic& po0rukiwani& i cicotani& @Toc-
1"654, ?oat&rski& .acowani& (arks wyraXni& narus.ao o$owiQ.uNQc& wAwc.as nor0y, 1&N
od0owa podpor.Qdkowania siS i0 daa i0pu's do ro.woNu rucu praw o$ywat&'a i ucy'&nia
praw 1i0a Crowa w poudniowyc stanac,
0ie mo*esz %czyni+ cz$owieka z owcy postawionej na tylnych no#ach. =tawiaj'c je&nak w ten
sposb sta&o owiec, mo*esz %tworzy+ t$%m l%&zi.
) =ir Ma\ -eerbohm
.ezre=le&sy(ny &on=or!iz! nor!aty$ny+ dziaanie na zasadzie ato!atycznego pilota
1ak poka.a'iO0y wyF&N- nor0atywn& naciski na .acowania kon+or0istyc.n& 0ogQ $yP
$ard.o si'n&- a gwac&ni& tyc nor0 0oF& 0i&P ro.0ait& kons&kw&ncN&, 6i&
podpor.QdkowuNQc siS nor0o0 s&gr&gacNi o$owiQ.uNQcy0 w poudniowyc stanac, 1&XdXcy
Wo'noOci naraFa'i siS na sown& i +i.yc.n& .ni&wagi, 6ic wiSc d.iwn&go- F& w o$'ic.u takic
s.ykan 'ud.i& .acowywa'i siS kon+or0istyc.ni&, Zdar.ao siS- F& 0i&s.ka/cy (oudnia- ni&
apro$uNQc s&gr&gacNi- postSpowa'i tak- Nak gdy$y NQ akc&ptowa'i, (odo$ni& uc.&stnicy
&ksp&ry0&ntu )sca wi&d.i&'i- F& wiSks.oOP ud.i&'a $Sdnyc odpowi&d.i- porAwnuNQc
dugoOP 'inii- a'& podpor.Qdkowa'i siS i0- $y ni& wyNOP na gupcAw- ni& Upo.ostaP sa0 Nak
pa'&cV,
bezre)leksyjny kon)ormizmF pos$%szne zinternalizowanie norm spo$ecznych, bez
zastanowienia si na& ich &zia$aniem
1&st N&s.c.& N&d&n waFny powAd posus.&/stwa nor0o0 spo&c.ny0, C.asa0i sQ tak
.akor.&nion&- F& .ostaNQ .int&rna'i.owan& i u.nan& .a poprawn& sposo$y .acowania, W
kons&kw&ncNi 'ud.i& sQ posus.ni ty0 nor0o0 naw&t wt&dy- gdy nikt ni& wywi&ra na nic
Fadn&N pr&sNi, 6auc.y'iO0y siS nosiP skarp&tki w ty0 sa0y0 ko'or.& i witaP siS . wiSks.oOciQ
'ud.i podani&0 rSki- a ni& pok'&pywani&0 ic po gowi&, 6auc.y'iO0y siS- F& konik po'ny to
wstrStny owad- a ni& pr.ys0ak, 1&dnak 'ud.i& wyrastaNQcy w innyc spo&c.&/stwac
int&rna'i.uNQ inn& nor0y, 6a pr.ykad w 1aponii pi&c.on& koniki po'n& sQ wi&'ki0
pr.ys0aki&0;
Wi&'& nor0 N&st do t&go stopnia .akor.&nionyc- F& int&rna'i.uN&0y N& "ezre=le&sy(nie- $&.
.astanawiania siS nad ty0- co ro$i0y i d'ac.&go, 9.iaa0y tak- Nak d.iaa auto0atyc.ny pi'ot,
To do$r.&- poni&waF 0oF&0y wt&dy r&agowaP auto0atyc.ni&, 9okadni& wi&0y- co
powinniO0y ro$iP- i ni& traci0y c.asu na ro.waFani& kaFd&N naN0ni&Ns.&N c.ynnoOci- ktArQ
0usi0y wykonaP, Gi&dy u$i&ra0y siS rano- ni& .astanawia0y siS nad ko'or&0 kaFd&N .&
skarp&t&k, Wkada0y o$i& w ty0 sa0y0 ko'or.&- poni&waF taka N&st nor0a,
SQ t&F N&dnak .& strony .$yt $&.r&+'&ksyNn&go stosowania siS do nor0, 6i&ktAr& sQ
r&strykcyNn& i ni&sprawi&d'iw&, W wi&'u su$ku'turac w Stanac ZN&dnoc.onyc nor0Q sQ
upr.&d.&nia w stosunku do 0ni&Ns.oOci narodowyc C )0&rykanAw pocod.&nia
0ur.y/ski&go- is.pa/ski&go- a.Natycki&go c.y [ydAw, 6i&st&ty wi&'u c.onkAw owyc
su$ku'tur taki& postawy int&rna'i.uN&, Zwa'c.&ni& tak 0ocno .akor.&nionyc nor0 0oF& $yP
$ard.o trudn& naw&t wt&dy- gdy .daN&0y so$i& sprawS . t&go- F& sQ on& ni&sprawi&d'iw&
@9&*in&- 1"8"4,
1&st N&s.c.& N&d&n uN&0ny asp&kt .$yt $&.r&+'&ksyNn&go podpor.Qdkowywania siS nor0o0,
9.iaaNQc Nak auto0atyc.ny pi'otni& o$s&rwuNQc uwaFni&- co siS wokA d.i&N&- c.asa0i
podpor.QdkowuN&0y siS ni&odpowi&dni0 nor0o0 spo&c.ny0 @Cia'dini- 1"885 Tang&r-
1"8"4, W r&.u'taci& .acowuN&0y siS ni&waOciwi& i wpSd.a0y siS w kopoty, 6a pr.ykad o
Ho$&rci& Bpp&n&i0&r.&- naukowcu .aN0uNQcy0 siS ato0istykQ- 0Awi siS- F& p&wn&go ranka
pr.y Oniadaniu $y tak poconiSty c.ytani&0 ga.&ty- F& gdy wstawa- r.uci na stA napiw&k
.apo0inaNQc- F& Nad w do0u- a ni& w r&stauracNi @ni& tr.&$a dodawaP- F& N&go Fona ni& $ya
ty0 ro.$awiona4, Gons&kw&ncN& taki&N $&.r&+'&ksyNn&N int&rna'i.acNi sQ c.asa0i
u0orystyc.n&- a'& 0ogQ t&F $yP pr.&raFaNQc&, W&X0y Nako pr.ykad $adania
pr.&prowad.on& pr.&. E''&n Tang&r i N&N wspApracownikAw @1"784, Wysano do c.t&rd.i&stu
s&kr&tar&k . nowoNorski&go uniw&rsyt&tu notatkS- pros.Qc o natyc0iastow& od&sani& N&N do
pokoNu 238, ?ya to doOP ni&0Qdra proO$a, (o co ktoO w ogA'& wysya notatkS- N&F&'i sa0
cc& NQ 0i&PW ?adac.& cci&'i siS dowi&d.i&P- c.y s&kr&tarki NQ .wrAcQ- podpor.QdkowuNQc
siS $&.r&+'&ksyNni& nor0i&- ktAra 0Awi= UHA$ to- o co ciS pros.Q w notatc&V, (ostawiono
ipot&.S- F& s&kr&tarki .astosuNQ siS do proO$y ty'ko wt&dy- gdy notatka $Sd.i& wyg'Qdaa tak
Nak t&- ktAr& .wyk'& pr.yN0oway, 1&F&'i r.ut oka na niQ wykaF&- F& N&st podo$nQ do s&t&k
innyc- ktAr& NuF wid.iay- wAwc.as prawdopodo$ni& $&.r&+'&ksyNni& to .ro$iQ, 1&F&'i N&dnak
notatka $Sd.i& wyg'Qdaa inac.&N- 0ogQ siS wstr.y0aP i .astanowiP nad ty0- co ccQ uc.yniP,
)$y sprawd.iP tS ipot&.S- do N&dn&N grupy s&kr&tar&k wysano notatkS- ktAra wyg'Qdaa Nak
tu.iny notat&k poNawiaNQcyc siS na ic $iurkac kaFd&go tygodnia, 6apisano na ni&N
$&.oso$owo= T&n papi&r 0a $yP ni&.nac.ni& .wrAcony poc.tQ w&wnStr.nQ do pokoNu 238 C
i ni& $ya podpisana, @?adac.& wi&d.i&'i- po pr.&Nr.&niu wyr.uconyc do kos.a na O0i&ci
staryc notat&k- F& ni& podpisan& i $&.oso$ow& notatki $yy nor0Q na ty0 uniw&rsyt&ci&4,
9ruga notatka rAFnia siS od pi&rws.&N ty0- F& $ya napisana w +or0i& oso$ow&N= ?y$y0
wd.iSc.ny- gdy$y 0oga pani ni&.woc.ni& .wrAciP t&n papi&r poc.tQ w&wnStr.nQ do pokoNu
238 i podpisana= Z powaFani&0- 1on T&wis, 2dy notatka $ya podo$na do tyc- naNc.SOci&N
od$i&ranyc- "0^ s&kr&tar&k posus.ni& od&sao NQ do pokoNu 238, 1&F&'i 0iaa +or0S innQ-
.nac.ni& c.SOci&N wyQc.ay on& auto0atyc.n&go pi'ota i .astanawiay siS nad ty0- co ro$iQ-
spostr.&gaNQc- F& N&st to ni&0Qdra proO$a, Ty'ko 60^ s&kr&tar&k w ty0 pr.ypadku .wrAcio
notatkS,
norma wzajemnociF norma spo$eczna, ktra stwier&za, *e je*eli otrzym%jesz co. &obre#o o&
innej osoby, to jeste. zobowi'zany o&p$aci+ jej tym samym >zachowa+ si po&obnieA
1&dnQ . nor0- ktAr&N c.Ssto podpor.QdkowuN&0y siS .$yt $&.r&+'&ksyNni&- N&st nor!a
$za(e!no#ci- ktAra stwi&rd.a- F& N&F&'i 'ud.i& .ro$iQ d'a nas coO 0i&go- N&st&O0y
.o$owiQ.ani uc.yniP coO 0i&go d'a nic, 1&F&'i ktoO .apras.a nas do swoN&go do0u-
uwaFa0y- F& powinniO0y .aprosiP tS oso$S do si&$i&, 1&F&'i ktoO daN& na0 pr&.&nt- c.uN&0y
siS .o$owiQ.ani rAwni&F coO o+iarowaP t&N oso$i&, (&wi&n $adac. C a$y .i'ustrowaP siS- .
NakQ ta nor0a d.iaa- ora. to- Nak $&.r&+'&ksyNni& 'ud.i& siS N&N podpor.QdkowuNQ C wy$ra
'osowo . ksiQFki t&'&+onic.n&N na.wiska i kaFd&N . wy'osowanyc osA$ wysa podpisanQ
swoi0 na.wiski&0 kartkS OwiQt&c.nQ na ?oF& 6arod.&ni& @Gun.- Woo'cott- 1"764,
WiSks.oOP . tyc osA$ w odpowi&d.i pr.ysaa 0u rAwni&F kartki OwiQt&c.n&- 0i0o F& $y
on d'a nic cakowici& o$cy0 c.owi&ki&0;
Go0iwoNaF&r.y i kw&stor.y c.Ssto wykor.ystuNQ skonnoOP do $&.r&+'&ksyNn&go
podpor.Qdkowywania siS nor0i& w.aN&0noOci, 9aNQ na0 0ay upo0in&k- na pr.ykad kartkS
. Fyc.&nia0i a'$o wi.ytAwkS- po to- $yO0y poc.u'i siS .o$owiQ.ani do w.aN&0noOci i kupi'i
ic produkt a'$o wr.uci'i do pus.ki dat&k pi&niSFny, Spr.&dawcy w sk'&pac rAwni&F
odwouNQ siS do nor0y w.aN&0noOci- wrSc.aNQc na0 w upo0inku dar0ow& prA$ki swoic
towarAw, ZaAF0y na pr.ykad- F& p&wn&go dnia wcod.is. do sk'&pu spoFywc.&go- ktAry
o+&ruN& dar0ow& porcN& now&go gatunku s&ra, Go$i&ta stoNQca .a atrakcyNni& wyg'QdaNQcy0
sto&0 pyta ciS- c.y ni& .&ccia$yO sprA$owaP tros.&c.kS, Zgad.as. siS i ona podaN& ci
ni&duFy kawa&k s&ra na wykaac.c&, 1&st to s&r o pikantny0 i int&nsywny0 s0aku . gatunku
tyc- ktAryc ni& 'u$is., Spr.&dawc.yni pyta ciS wyc.&kuNQco= U1ak panu s0akuN&WV U1&st
do$ryV C odpowiadas. gr.&c.ni&, Cwi'S siS waas.- a nastSpni& wkadas. opakowani& t&go
s&ra do swoN&go kos.yc.ka- cociaF wi&s.- F& $Sd.i& on prawdopodo$ni& tygodnia0i '&Fa w
twoN&N 'odAwc&- porastaNQc rAFny0i gatunka0i p'&Oni- aF w ko/cu go wyr.ucis.,
Tud.i& c.uNQ siS .o$owiQ.ani odw.aN&0niP gr.&c.noOP i kupuNQ s&r- .apo0inaNQc o ty0- F&
tutaN nor0a w.aN&0noOci ni& o$owiQ.uN&, 6i& si&d.is. w pokoNu goOcinny0 pr.yNaci&'a i ni&
N&s. ors d:o&u*r&- pr.ystawki pr.yr.Qd.on&N w&dug utr.y0ywan&go w s&kr&ci& rod.inn&go
pr.&pisu, 1&st&O c&'&0 and'ow&N pro0ocNi towaru w sk'&pi& spoFywc.y0, Di0o to wi&'u
postSpuN& .godni& . nor0Q w.aN&0noOci, 1&d&n . waOcici&'i sup&r0ark&tu powi&d.ia- F& w
ki'ka god.in spr.&da ponad 1000 +untAw s&ra- gdy .ac.Q proponowaP k'i&nto0 dar0ow&
prA$ki @(ackard- 1"574,
WkrAtc& .o$ac.y0y- F& $&.r&+'&ksyNn& podpor.Qdkowani& siS inn&N nor0i& C r&gu'&- ktAra
stwi&rd.a- F& powinniO0y $yP posus.ni oso$i& o$dar.on&N autoryt&t&0 C 0oF& 0i&P naw&t
tragic.n& kons&kw&ncN&, 6aNpi&rw N&dnak .astanAw0y siS- d'ac.&go 'ud.i& naNc.SOci&N
podpor.QdkowuNQ siS nor0atywn&0u wpywowi spo&c.n&0u,
<iedy ldzie podporz)d&o$() si* nor!aty$ne! $py$o$i spoeczne!
6i& .aws.& u'&ga0y pr&sNi innyc i ni& .aws.& $&.r&+'&ksyNni& podpor.QdkowuN&0y siS
ni&odpowi&dni0 nor0o0, Di0o F& kon+or0i.0 N&st .Nawiski&0 pows.&dni0- ni& N&st&O0y
'&0inga0i- ktAr& ro$iQ to- co ro$i kaFdy . po.ostayc, I . p&wnoOciQ ni& N&st&O0y .godni co
do ws.ystkic kw&stii poNawiaNQcyc siS w trakci& oFywionyc pu$'ic.nyc d&$at na taki&
t&0aty- Nak a$orcNa- wartoOP rod.iny c.y akcN& carytatywn&, @Wystarc.y posucaP Naki&NO
t&'&wi.yNn&N a'$o radiow&N dyskusNi- $y stwi&rd.iP- Nak $ard.o 'ud.i& ni& .gad.aNQ siS w takic
kw&stiac4, Gi&dy wiSc naNc.SOci&N u'&ga0y nor0atywny0 nacisko0W
teoria wpywu spoecznegoF teoria, we&$%# ktrej &ostosowanie si &o wp$yw% spo$eczne#o
zale*y o& si$y, bezpo.re&nio.ci i liczby innych l%&zi w #r%pie
Bdpowi&d.i na to pytani& dostarc.a teoria $py$ spoecznego autorstwa ?i$$a \atan&go
@1"814, Zgodni& . tQ t&oriQ prawdopodo$i&/stwo- F& .ar&aguN&s. na wpyw spo&c.ny
wywi&rany pr.&. innyc- .a'&Fy od tr.&c &'&0&ntAw= siy odwouNQc&N siS do t&go- Nak waFna
N&st d'a ci&$i& grupa 'ud.i5 $&.poOr&dnioOci odwouNQc&N siS do od'&goOci- w Naki&N .naNduN&
siS ta grupa- ora. do c.asu- w ktAry0 nastSpuNQ prA$y wywi&rania wpywu5 'ic.$y
odwouNQc&N siS do 'ic.&$noOci grupy,
T&oria wpywu spo&c.n&go pr.&widuN&- F& kon+or0i.0 powini&n w.rastaP wt&dy- gdy
w.rasta sia i $&.poOr&dnioOP, Bc.ywist& N&st- F& i0 grupa $Sd.i& d'a nas $ard.i&N waFna i i0
c.SOci&N $Sd.i&0y siS . niQ spotykaP- ty0 N&st $ard.i&N prawdopodo$n&- F& $Sd.i&0y
podpor.QdkowywaP siS N&N nor0atywny0 nacisko0, 6a pr.ykad uc.&stnicy ni&$&.pi&c.n&N
.a$awy . ciSFarAwka0i .atr.y0uNQcy0i siS na Owiatac u'ic.nyc naraF&ni $y'i na wysoki
stopi&/ siy i $&.poOr&dnioOci- co doprowad.io do tragic.nyc skutkAw,
Tic.$a d.iaa w inny sposA$ niF sia i $&.poOr&dnioOP, 1&F&'i wi&'koOP grupy roOni&- to kaFda
ko'&Nna oso$a w grupi& wywi&ra 0ni&Ns.y wpyw, Z0iana 'ic.&$noOci grupy . tr.&c osA$ na
c.t&ry oso$y daN& . punktu wid.&nia c.SstoOci wystSpowania .acowa/ kon+or0istyc.nyc o
wi&'& si'ni&Ns.y &+&kt niF .0iana 'ic.&$noOci grupy . piSPd.i&siSciu tr.&c na piSPd.i&siQt
c.t&ry oso$y, 1&st to podo$n& do &kono0ic.n&go prawa .0ni&Ns.ania siS docodAw- ktAr&
0Awi- F& w.rost 0aNQtku o N&dn&go do'ara wydaN& siS .nac.ni& wiSks.y wt&dy- gdy 0a0y
ty'ko N&dn&go do'ara- niF wt&dy- gdy 0a0y na konci& tysiQc do'arAw, (odo$ni& r.&c. siS 0a .
odc.uwani&0 naciskAw na .acowania kon+or0istyc.n& .& strony grupy, 9odani& N&dn&N
oso$y do grupy powoduN& o wi&'& wiSks.Q rAFnicS wt&dy- gdy skada siS ona . tr.&c osA$-
niF wt&dy- gdy 'ic.y ic piSPd.i&siQt, \atan& @1"814 stwor.y 0at&0atyc.ny 0od&' &+&ktu siy-
$&.poOr&dnioOci ora. 'ic.$y i .astosowa t&n 0od&' do swoic $ada/ nad kon+or0i.0&0,
(o.wo'io 0u to $ard.o tra+ni& pr.&wid.i&P stopi&/ kon+or0i.0u- Naki r.&c.ywiOci& siS
poNawi w ana'i.owanyc pr.&. ni&go $adaniac @\atan&- 1"815 \atan&- Wo'+- 1"815 Tan+ord-
(&nrod-1"8#4,
R:7;0A J.5. Wp$yw wielko.ci #r%py na kon8ormizm. Asch r*nicowa$ wielko.+ je&nomy.lnej
wikszo.ci i stwier&zi$, *e je*eli wikszo.+ sk$a&a si z co najmniej czterech osb, to
&o&awanie &o niej wikszej liczby osb ma niewielki wp$yw na nat*enie kon8ormizm%
>zaczerpnito zF Asch, 3?55A
T&oria wpywu spo&c.n&go uN0uN& kon+or0i.0 wo$&c ws.ystkic rod.aNAw wpywu
spo&c.n&go, SprawdX0y t&ra. $ard.i&N s.c.&gAowo- co 0Awi o warunkac- w ktAryc
'ud.i& u'&gaNQ nor0atywn&0u wpywowi spo&c.n&0u,
<iedy grpa liczy trzy oso"y al"o $i*ce( os'", (oka.a'iO0y NuF- F& kon+or0i.0 w.rasta-
N&F&'i roOni& 'ic.$a c.onkAw grupy C a'& ty'ko do p&wn&go 0o0&ntu, Wyo$raX so$i&- F&
N&st&O uc.&stniki&0 $ada/ So'o0ona )sca i porAwnuN&s. dugoOci 'inii, 1&F&'i .adani&
wykonuN&s. ty'ko ty ora. N&s.c.& N&d&n uc.&stnik &ksp&ry0&ntu i ta druga oso$a raFQco X'&
oc&ni dugoOP 'inii- to c.y N&st $ard.i&N prawdopodo$n&- F& podpor.QdkuN&s. siS
odpowi&d.io0 t&N N&dn&N oso$y c.y F& podpor.QdkuN&s. siS wt&dy- gdy piSciu innyc
uc.&stnikAw t&go $adania $Sd.i& ud.i&'aP .yc odpowi&d.iW ) co siS stani&- N&F&'i wiSks.oOP
$Sd.i& siS skadaP . piSPd.i&siSciu osA$W )sc @1"554 ana'i.owa taki& sytuacN& i C Nak
wid.i0y na rycini& 7,5 C kon+or0i.0 w.rasta wra. .& w.rost&0 'ic.$y osA$ w grupi&- a'&
ty'ko do p&wn&go punktu, ?adania .apoc.Qtkowan& pr.&. )sca @1"554 ora. da's.&
pr.&prowad.on& pAXni&N pr.&. innyc $adac.y wyka.ay- F& w t&go typu sytuacNac w.rost
kon+or0i.0u N&st ni&wi&'ki- N&F&'i grupa 'ic.y wiSc&N niF c.t&r&c 'u$ piSciu c.onkAw
@2&rard- Wi'&'0y- Cono''&y- 1"685 Dc2uir&- 1"685 Hos&n$&rg- 1"614, 1&st wiSc dokadni&
tak- Nak sug&ruN& to t&oria wpywu spo&c.n&go, GrAtko 0AwiQc- a$y stwor.yP nor0atywny
nacisk spo&c.ny- wca'& ni& potr.&$a $ard.o wi&'ki&N grupy, Dark Twain w (r.ygodac
%ucka napisa= UC.yF ni& 0a0y ws.ystkic gupcAw w 0i&Oci& po swoN&N stroni&W I c.yF oni
ni& sQ wystarc.aNQcQ wiSks.oOciQ w kaFdy0 0i&Oci&WV
<iedy zale:y na! na grpie, Go'&NnQ .asadQ t&orii wpywu spo&c.n&go N&st to- F& wi&'koOP
kon+or0i.0u .a'&Fy od siy grupy odwouNQc&N siS do stopnia- w Naki0 grupa ta N&st d'a nas
waFna, 6or0atywny nacisk N&st o wi&'& wiSks.y wt&dy- gdy pocod.i od 'ud.i- ktAr.y nas
dar.Q pr.yNaXniQ- 0ioOciQ a'$o s.acunki&0- poni&waF w taki&N sytuacNi istni&N&
ni&$&.pi&c.&/stwo utraty t&NF& 0ioOci i s.acunku, 9'at&go grupy- ktAr& sQ d'a nas s.c.&gA'ni&
atrakcyNn& a'$o . ktAry0i $ard.o siS id&nty+ikuN&0y- $SdQ na nas wywi&ray si'ni&Ns.y wpyw
nor0atywny niF grupy- do ktAryc N&st&O0y ty'ko trocS pr.ywiQ.ani 'u$ ni& N&st&O0y
.wiQ.ani . ni0i wca'& @Ciark- Daass- 1"885 Tott- Tott- 1"615 6owak- S.a0r&N- \atan&- 1""05
Sakurai- 1"755 Wo'+- 1"854, 1&dnQ . kons&kw&ncNi t&go +aktu N&st to- F& kontro'owani& d&cy.Ni
si'ni& .wart&N grupy 0oF& $yP $ard.o ni&$&.pi&c.n&- poni&waF tros.c.y siS ona $ard.i&N o
pr.yN&0noOci kaFd&go .& swoic c.onkAw i o unikani& kon+'iktAw niF o 'ogikS i 0QdroOP
pod&N0owanyc d&cy.Ni, Gi'ka pr.ykadAw t&go .Nawiska pr.ytoc.y0y w ro.d.ia'& "
traktuNQcy0 o proc&sac grupowyc,
<iedy grpa (est (edno!y#lna, 6or0atywny wpyw spo&c.ny N&st naNsi'ni&Ns.y wt&dy- gdy
kaFdy c.on&k grupy 0Awi to sa0o i wi&r.y w to sa0o C na pr.ykad wt&dy- gdy caa grupa
twoic pr.yNaciA N&st pr.&konana- F& 101 9a'0aty/c.ykAw to naN'&ps.y +i'0- Naki
ki&dyko'wi&k wyprodukowano, Bpi&rani& siS taki&0u N&dno0yO'n&0u wpywowi
spo&c.n&0u N&st trudn&- a c.asa0i naw&t ni&0oF'iw&- cy$a F& 0as. spr.y0i&r.&/ca, 1&F&'i
NakaO inna oso$a ni& .god.i siS . grupQ i powi&- F& na pr.ykad B$ywat&' Gan& N&st +i'0&0
ws.&cc.asAw- to N&N .acowani& 0oF& ci po0Ac rAwni&F spr.&ciwiP siS grupi&,
)$y .i'ustrowaP wagS- NakQ 0a posiadani& spr.y0i&r.&/ca- )sc @1"554 pr.&prowad.i innQ
w&rsNS &ksp&ry0&ntu ana'i.uNQc&go kon+or0i.0, W t&N w&rsNi s.&Ociu . si&d0iu o$&cnyc
ta0 wspApracownikAw &ksp&ry0&ntatora ud.i&'ao ni&prawidowyc odpowi&d.i, 1&d&n .
nic odpowiada prawidowo w kaFd&N prA$i&, T&ra. $adany ni& $y sa0, Zaws.&- gdy ni&
.gad.a siS . wiSks.oOciQ- 0ia N&dn&go spr.y0i&r.&/ca- ktAry po0aga 0u opi&raP siS
nor0atywny0 nacisko0, Tud.i& .acowa'i siS kon+or0istyc.ni& ty'ko w 6^ ogA'n&N 'ic.$y
prA$ pr.&prowad.onyc w tyc $adaniac, W w&rsNi &ksp&ry0&ntu- w ktAr&N ws.yscy
wspApracownicy &ksp&ry0&ntatora dawa'i .& odpowi&d.i- kon+or0i.0 poNawi siS w 32^
prA$, 6i&ktAr& inn& $adania wyka.ay- F& o$s&rwowani&- Nak inna oso$a opi&ra siS
nor0atywn&0u wpywowi spo&c.n&0u- .acSca $adanyc do taki&go sa0&go postSpowania
@)''&n- T&*in&- 1"6"5 Dorris- Di''&r- 1"755 6&0&t- Ci'&s- 1"884, (osiadani&
spr.y0i&r.&/ca powoduN& p&wn& int&r&suNQc& ano0a'i& w cod.i&nny0 Fyciu, Tud.i&- ktAr.y
0aNQ ni&popu'arn& pr.&konania- potra+iQ N& .acowaP w sytuacNi nacisku grupy- N&F&'i ty'ko
.doaNQ do nic pr.&konaP pr.ynaN0ni&N ki'ka innyc osA$, W ro.d.ia'& 3 pr.&dstawi'iO0y
c.onkAw 0a&N grupy ku'tow&N trwaNQcyc w swoN&N wi&r.&- F& .$'iFa siS koni&c Owiata
naw&t wt&dy- gdy Aw koni&c Owiata ni& nastQpi, Bc.ywiOci& +akt- F& inni wy.nawcy t&go
ku'tu nada' w to wi&r.y'i- po0Ag kaFd&0u c.onkowi grupy .'&kc&waFyP kpiny- . ktAry0i
spotyka'i siS .& strony 'ud.i . .&wnQtr., (odo$ni& 0SFc.y.na . Tancast&r w Ga'i+ornii
wi&r.y- F& Zi&0a N&st paska- w$r&w dowodo0- F& tak ni& N&st- dostarc.any0 pr.&. naukow&
&ksp&ry0&nty pr.&prowad.an& od ki'ku wi&kAw @patr. r&print artykuu na nastSpn&N stroni&4,
Jtr.y0ani& taki&go ni&popu'arn&go @i ni&prawd.iw&go;4 .dania N&st trudn&, 6i& N&st wiSc
.askakuNQc&- F& 0SFc.y.na t&n aktywni& s.uka .wo'&nnikAw i stara siS pr.&konaP innyc do
swoN&go stanowiska popr.&. wydawani& U>'at Eart 6&wsi&tt&rV,
<iedy $yrastasz $ pe$ne( &ltrze, C.y spo&c.&/stwo- w ktAry0 wyrastas.- 0a wpyw
na c.SstoOP poNawiania siS nor0atywn&go wpywu spo&c.n&goW ?yP 0oF& nikt ni& $Sd.i&
.askoc.ony- gdy usys.y odpowi&dX twi&rd.QcQ, Stanicy Di'gra0 @1"61- 1"774 pr.&prowad.i
&ksp&ry0&nty )sca w 6orw&gii i w& >rancNi, Stwi&rd.i- F& 6orw&gowi& uc.&stnic.Qcy w
N&go &ksp&ry0&ntac c.SOci&N .acowywa'i siS kon+or0istyc.ni& niF uc.&stnicy t&go sa0&go
&ksp&ry0&ntu w& >rancNi, Bpisa norw&skQ spo&c.noOP Nako Uw wysoki0 stopniu .wartQ c,,,<
. gS$oki0 poc.uci&0 id&nty+ikacNi grupow&NV, B >rancu.ac napisa nato0iast- F& w
porAwnaniu . 6orw&ga0i Uwyka.uNQ da'&ko 0ni&Ns.Q .godnoOP tak w Fyciu spo&c.ny0- Nak
i w Fyciu po'ityc.ny0V @1"61- s, 514, Dogo$y siS wydawaP- F& w ku'tur.& Napo/ski&N 'ud.i&
tak sa0o c.Ssto $SdQ u'&gaP kon+or0i.0owi- Nak to c.yniQ w nas.&N ku'tur.&, Ty0c.as&0 w
$adaniac podo$nyc do &ksp&ry0&ntAw )sca oka.ao siS- F& gdy grupa N&dno0yO'ni&
podawaa prawidowQ odpowi&dX- ni&ktAr.y Napo/scy stud&nci c&'owo odpowiada'i X'&, W
1aponii stud&ntAw naNwyF&N nagrad.a siS .a ni&.a'&FnoOP, WydaN& siS- F& ci stud&nci wyraFa'i
pr.&ciwnQ opiniS po to- $y dowi&OP- F& ni& sQ kon+or0istQ0i @>rag&r- 1"704,
W innyc $adaniac 0iSd.yku'turowyc 1a0&s Wittak&r i Ho$&rt D&ad& @1"674 dowi&d'i-
F& 'ud.i& FyNQcy w Ti$ani&- %ongkongu ora. ?ra.y'ii u'&ga'i kon+or0i.0owi tak sa0o c.Ssto
@podo$ni& w kaFdy0 . tyc kraNAw i podo$ni& do prA$y )0&rykanAw4, Jc.&stnicy takic
sa0yc &ksp&ry0&ntAw- wywod.Qcy siS .& s.c.&pu ?antu . Zi0$a$w&- podpor.Qdkowywa'i
siS N&dnak w .nac.ni& wiSks.y0 stopniu, ?adac.& podkr&O'a'i- F& kon+or0i.0 0a $ard.o
duFQ wartoOP spo&c.nQ w ku'tur.& ?antu, I wr&s.ci& na koni&c na'&Fy wspo0ni&P o p&wnyc
intryguNQcyc dowodac na to- iF kon+or0i.0 o$&cni& u'&ga .0ni&Ns.&niu, (owtAr.&ni&
$ada/ )sca w Wi&'ki&N ?rytanii i Stanac ZN&dnoc.onyc po tr.yd.i&stu 'atac od N&go
pi&rws.yc &ksp&ry0&ntAw wyka.ao- F& 0ni&Ns.y proc&nt 'ud.i .acowuN& siS
kon+or0istyc.ni& @6ico'son- Co'&- Hock'in- 1"855 (&rrin- Sp&nc&r- 1"814,
<iedy (este# pe$ny! type! czo$ie&a, Ws.ystki& wyF&N pr.&dstawion& warunki- w ktAryc
c.owi&k u'&ga kon+or0i.0owi- odnos.Q siS do grupy, T&ra. ro.waF0y . ko'&i wpyw
indywidua'nyc c&c c.owi&ka na .acowania kon+or0istyc.n&, C.y p&wni 'ud.i& c.SOci&N
podpor.QdkowuNQ siS nacisko0 nor0atywny0W ?adac.&- ktAr.y int&r&sowa'i siS ty0
pro$'&0&0- skupi'i siS na dwAc kw&stiac- a 0ianowici& na oso$owoOci i na pci,
Stwi&rd.&ni&- F& ni&ktAr.y 'ud.i& sQ typa0i kon+or0istyc.ny0i- inni nato0iast 0aNQ
oso$owoOci- ktAr& c.yniQ ic odporny0i na naciski nor0atywn&- wydaN& siS u.asadnion&,
So'o0on )sc @1"564 .asug&rowa- iF oso$y o niski&N sa0ooc&ni& 0ogQ $yP w s.c.&gA'ny0
stopniu kon+or0istyc.n&- poni&waF $oNQ siS odr.uc&nia a'$o ukarania pr.&. grupS, W
pi&rws.yc $adaniac nad c&ca0i oso$owoOci i nad kon+or0i.0&0 Hicard Crutc+i&id
@1"554 potwi&rd.i istni&ni& taki&go waOni& .wiQ.ku po0iSd.y sa0ooc&nQ i nor0atywny0
kon+or0i.0&0, Dark Snyd&r i Wi''ia0 Ick&s @1"854 wyka.a'i- F& oso$y spostr.&gaNQc& u
sa0yc si&$i& duFQ potr.&$S apro$aty .& strony innyc- sQ $ard.i&N skonn& do oka.ywania
nor0atywn&go kon+or0i.0u,
6i&st&ty- .wiQ.&k po0iSd.y c&ca0i oso$owoOci i .acowania0i kon+or0istyc.ny0i ni&
.aws.& N&st tak wyraXny, Z ni&ktAryc $ada/ wynika- F& N&st on sa$y a'$o F& w ogA'& ni&
istni&N& @Dar'ow&- 2&rg&n- 1"704, (owod&0 taki&go stanu r.&c.y 0oF& $yP to- F& 'ud.i& ni&
sQ kons&kw&ntni w swoic r&akcNac w od0i&nnyc sytuacNac spo&c.nyc @Dc2uir&- 1"685
Disc&'- 1"684, Inac.&N 0AwiQc- ni& .aws.& w rAFnyc oko'ic.noOciac i w rAFny0 c.asi&
ic .acowania kon+or0istyc.n& ks.tatuNQ siS w taki sposA$- Naki wynika$y . c&c ic
oso$owoOci, Hod.aN sytuacNi rAwni&F wpywa na ic .acowani&, Tak wiSc w p&wnyc
warunkac .acowuNQ siS kon+or0istyc.ni&- w innyc .aO ni&- i to $&. w.g'Sdu na typ ic
oso$owoOci, DoF&0y w ty0 0i&Nscu powtAr.yP pr.ytoc.onQ NuF w ro.d.ia'& ' podstawowQ
.asadS psyco'ogii spo&c.n&N= d'a .ro.u0i&nia .acowania c.owi&ka c.Ssto waFni&Ns.a N&st
sytuacNa spo&c.na niF N&go oso$owoOP, 9rugQ ana'i.owanQ .0i&nnQ oso$owoOciowQ $ya
p&P, C.y ko$i&ty rAFniQ siS istotni& od 0SFc.y.n gotowoOciQ do u'&gania nor0atywny0
nacisko0W Bd wi&'u 'at pows.&cni& panowao pr.&konani&- iF odpowi&dX na to pytani& N&st
twi&rd.Qca- a wiSc F& ko$i&ty sQ $ard.i&N kon+or0istyc.n& niF 0SFc.yXni @Crutc+i&d- 1"554,
W c.asac gdy 0y- autor.y t&N ksiQFki- studiowa'iO0y- pr&.&ntowano na0 taki waOni& punkt
wid.&nia, 1&dnak pr.&g'Qd naNnows.&N 'it&ratury wska.uN& na to- F& ni& N&st to wca'& taki&
N&dno.nac.n&,
W ostatnic ki'ku 'atac $adac.& prA$owa'i o$i&ktywni& ro.waFyP t&n pro$'&0 i odwoywa'i
siS do !etaanalizy, D&taana'i.a to t&cnika statystyc.na- ktAra po.wa'a .$i&raP wyniki .
duF&N 'ic.$y $ada/- ana'i.owaP N& Qc.ni& i wyprowad.aP statystyc.n& wnioski su0aryc.n&, I
tak na pr.ykad )'ic& Eagy i Tinda Car'i @1"814 pr.&prowad.iy 0&taana'i.S 1#5 $ada/
dotyc.Qcyc wpywu spo&c.n&go- w ktAryc uc.&stnic.yo 21 000 osA$, Zgodni& .
wc.&Oni&Ns.y0i doni&si&nia0i . 'it&ratury oka.ao siS- F& Or&dnio 0SFc.yXni sQ 0ni&N podatni
na wpyw spo&c.ny niF ko$i&ty, ?adac.ki stwi&rd.iy N&dnak- F& rAFnica ta N&st $ard.o 0aa,
HAFnic& w podatnoOci na wpywy poNawiaNQ siS wt&dy- gdy uOr&dni0y wyniki ki'ku tysiScy
osA$, 6i& .nac.y to wca'&- F& kaFdy 0SFc.y.na- ktAr&go spotkas.- $Sd.i& 0ni&N podatny na
wpywy niF kaFda napotkana ko$i&ta, I r.&c.ywiOci&- Eagy i Car'i @1"814 wyka.ay- F& ty'ko
56^ 0SFc.y.n N&st 0ni&N podatnyc na wpyw spo&c.ny niF pr.&ciStna ko$i&ta, Znac.y to
oc.ywiOci&- F& wi&'u N&st 0SFc.y.n $ard.i&N podatnyc na wpywy niF pr.&ciStna ko$i&ta,
HAFnic& w podatnoOci na wpywy wynikaNQc& . pci sQ ni& ty'ko 0a&- a'& .a'&FQ t&F od typu
wywi&ran&N na 'ud.i pr&sNi spo&c.n&N, Eagy @1"874 i ?&ck&r @1"864 wyka.a'i- F& rAFnic& w
.a'&FnoOci od pci naNc.SOci&N uNawniaNQ siS wt&dy- gdy grupa wywi&ra nacisk- a wid.owi&
0ogQ wprost o$s&rwowaP stopi&/- w Naki0 ty podpor.QdkuN&s. siS t&N pr&sNi @Nak na pr.ykad
w $adaniac )sca- gd.i& kaFdy . uc.&stnikAw wi&d.ia- c.y odpowiada tak sa0o Nak r&s.ta
$adanyc4, 6a t&n rod.aN nacisku spo&c.n&go ko$i&ty istotni& c.SOci&N r&aguNQ
kon+or0istyc.ni& niF 0SFc.yXni, Zdar.aNQ siS N&dnak p&wn& sytuacNS- w ktAryc ty'ko 0y
wi&0y- c.y .acowuN&0y siS kon+or0istyc.ni& c.y ni&, 9.i&N& siS tak na pr.ykad wt&dy- gdy
suca0y- ki&dy inna oso$a wygas.a 0owS o tr&Oci spr.&c.n&N . nas.y0 punkt&0 wid.&nia-
a nastSpni& ro.str.yga0y- w taN&0nicy pr.&d inny0i- w Naki0 stopniu .gad.a0y siS . N&go
argu0&nta0i, W sytuacNac t&go rod.aNu rAFnic& po0iSd.y ko$i&ta0i i 0SFc.y.na0i
dotyc.Qc& ic podatnoOci na wpywy waOciwi& .anikaNQ, Eagy @1"874 sug&ruN&- F& 0oF& to
wynikaP .& spo&c.nyc rA' 0SFc.y.ny i ko$i&ty- ktAryc nas nauc.ono, Go$i&ty uc.y siS- $y
$yy skonn& do .gody i daway wsparci& inny0- 0SFc.y.n nato0iast C $y $y'i ni&.a'&Fni w
o$'ic.u $&.poOr&dni&go nacisku spo&c.n&go, Eagy sQd.i- F& i 0SFc.yXni- i ko$i&ty w
sytuacNac pu$'ic.nyc- ki&dy kaFdy 0oF& .o$ac.yP- Nak r&aguNQ- pr&.&ntuNQ .wyk'& taki&
.acowania- ktAr& sQ waOciw& dan&N pci @np, $adania nad kon+or0i.0&0 podo$n& do
&ksp&ry0&ntAw )sca4, Tr.&$a N&dnak pa0iStaP- F& wi&'koOP rAFnic .wiQ.anyc . pciQ N&st
stosunkowo ni&wi&'ka, Inny wnios&k wynikaNQcy . $ada/ dotyc.Qcyc t&N kw&stii N&st
.askakuNQcy i kontrow&rsyNny, Eagy i Cary @1"814 wynotoway p&P $adac.y- ktAr.y
pr.&prowad.a'i $adania nad kon+or0i.0&0- i stwi&rd.iy- F& $adac.& .nac.ni& c.SOci&N niF
$adac.ki wyprowad.a'i wnios&k- iF 0SFc.yXni sQ 0ni&N podatni na wpywy, CociaF powAd
taki&go stanu r.&c.y ni& N&st N&s.c.& .nany- Eagy i Car'i @1"814 .asug&roway p&wn&
wyNaOni&ni&, BtAF $adac.& i $adac.ki 0ogQ skaniaP siS do wy$i&rania taki&go 0at&riau
&ksp&ry0&nta'n&go i takic sytuacNi- ktAr& sQ $'iski& ic pci, 6a pr.ykad $adac.& 0ogQ
cStni&N sprawd.aP- c.y 'ud.i& u'&gaNQ pr&sNi wiado0oOci sportowyc- $adac.ki .aO C c.y
'ud.i& u'&gaNQ pr.&konuNQcy0 wiado0oOcio0 na t&0at wiSks.&N +a0i'iarnoOci w stosunku do
ko$i&t, 1ak poka.a'iO0y wc.&Oni&N- 'ud.i& sQ $ard.i&N skonni do kon+or0i.0u wt&dy- gdy
sytuacNa N&st i0 ni& .nana 'u$ ni&Nasna, 9'at&go ko$i&ty 0ogQ c.SOci&N u'&gaP kon+or0i.0owi
w ni& .nanyc so$i& sytuacNac stwor.onyc pr.&. &ksp&ry0&ntatorAw pci 0Sski&N,
(odsu0uN0y to- co .ostao wyF&N powi&d.ian&, W $adaniac oka.ao siS- F& ko$i&ty
wyka.uNQ ni&co wiSks.Q podatnoOP na wpywy niF 0SFc.yXni- s.c.&gA'ni& w sytuacNi pr&sNi
grupow&N, Wc.&Oni&N ow& ni&wi&'ki& rAFnic& .ostay wyo'$r.y0ion& w $adaniac
pr.&prowad.anyc pr.&. $adac.y pci 0Sski&N, SQ oni $ard.i&N od $adac.&k skonni
wyka.ywaP- F& ko$i&ty pr.&NawiaNQ wiSks.Q podatnoOP na wpywy niF 0SFc.yXni,
Opieranie si* nor!aty$ne! $py$o$i spoeczne!
Zwyk'& nor0atywny wpyw spo&c.ny $ywa uFyt&c.ny i waOciwy, 6i& .aws.& N&dnak tak
N&st, W Naki sposA$ 0oF&0y siS opr.&P ni&waOciw&0u nor0atywn&0u wpywowi
spo&c.n&0uW 6aN'&ps.y0 sposo$&0 ucroni&nia siS pr.&d $&.r&+'&ksyNny0
podpor.Qdkowywani&0 siS ni&waOciwy0 nor0o0 spo&c.ny0 N&st .wrAc&ni& $ac.ni&Ns.&N
uwagi na to- co ro$i0y, 1&F&'i .astanowi0y siS nad ty0- c.y nor0a- ktAra wydaN& siS
stosowaP do nas.&N sytuacNi- N&st r.&c.ywiOci& nor0Q waOciwQ- to N&st $ard.i&N
prawdopodo$n&- F& dostr.&F&0y t& nor0y- ktAry0 podpor.QdkowaP siS ni& powinniO0y,
JOwiado0i&ni& so$i& o$&cnoOci nor0atywn&go wpywu spo&c.n&go N&st pi&rws.y0 kroki&0
do stawi&nia oporu, 9rugi0 kroki&0 N&st podNSci& d.iaania, 9'ac.&go ni& d.iaa0yW Z
powodu o$awy pr.&d O0i&s.noOciQ- .akopotani&0 a'$o 0oF'iwoOciQ odr.uc&nia, Wi&0y
N&dnak- F& posiadani& spr.y0i&r.&/ca 0oF& na0 po0Ac w opi&raniu siS nor0atywn&N pr&sNi,
9'at&go N&F&'i .naNd.i&s. siS w sytuacNi- w ktAr&N ni& $Sd.i&s. ccia iOP . tu0&0- a'& $ois.
siS r&p&rkusNi . t&go powodu- staraN siS .na'&XP innQ oso$S @a naN'&pi&N grupS osA$4- ktAra
0yO'i podo$ni& Nak ty,
kredyt zau)aniaF za%8anie, ktre w ci'#% &$%#ie#o czas% z&obywa cz$owiek, &ostosow%j'c si
&o norm #r%powych! kie&y z&ob&zie j%* &o.+ za%8ania, mo*e ) je*eli jest k% tem%
sposobno.+ ) zachowa+ si niez#o&nie z normami, bez #ro(by o&wet% ze strony #r%py
W dodatku- prawd.iw& u'&gani& nor0atywn&0u wpywowi w wiSks.oOci pr.ypadkAw daN&
to$i& prawo do t&go- F& od c.asu do c.asu w pr.ys.oOci 0oF&s. .acowaP siS od0i&nni& $&.
powaFnyc kons&kw&ncNi, TS int&r&suNQcQ o$s&rwacNS poc.yni Edwin %o''and&r @1"58-
1"604- ktAry stwi&rd.i- F& kon+or0istyc.n& .acowani& wo$&c grupy pr.&. p&wi&n c.as
powoduN&- F& grupa ta o$dar.a ciS &redyte! za=ania @pr.ypo0inaNQcy0 skadani&
pi&niSd.y w $anku4, 9'at&go twAN wc.&Oni&Ns.y kon+or0i.0 po.wa'a ci w pr.ys.oOci ni&ra.
od&NOP od grupy @d.iaaP ni&.godni&4, 1&F&'i na pr.ykad od0Awis. ko0uO poFyc.&nia
twoN&go sa0ocodu- pr.yNaci&'& ni& $SdQ .ani&pokoN&ni ty0- co .ro$i&O- N&O'i w pr.&s.oOci
w innyc o$s.arac d.iaania podpor.Qdkowywa&O siS o$owiQ.uNQcy0 w was.&N grupi&
nor0o0 pr.yNaXni, (r.&. to podpor.Qdkowywani& siS .apracowa&O na prawo $ycia inny0- na
prawo odstSpstwa od r&gu nor0atywnyc o$owiQ.uNQcyc w ty0 o$s.ar.&, Bpi&rani& siS
nor0atywny0 wpywo0 spo&c.ny0 0oF& ni& $yP trudn&- N&F&'i .do$y&O kr&dyt .au+ania
grupy,
%py$ !nie(szo#ci+ &iedy &il& $py$a na $iel
6i& cci&'i$yO0y ko/c.yP nas.&N dyskusNi na t&0at nor0atywn&go wpywu spo&c.n&go-
po.ostawiaNQc wraF&ni&- F& N&dnostka ni& 0oF& wpywaP na grupS, 1ak powi&d.ia S&rg&
Dosco*ici @1"854- N&F&'i grupo0 r.&c.ywiOci& udawao$y siS ucis.aP nonkon+or0istAw-
po.$ywaP siS d&wiantAw i pr.&konywaP kaFd&go- $y pr.yNQ punkt wid.&nia wiSks.oOci- to w
Naki sposA$ 0og'i$yO0y wprowad.iP NakQko'wi&k .0ianS w syst&0i&W Dusi&'i$yO0y $yP
ws.yscy podo$ni do 0ayc ro$otAw- ktAr& .syncroni.owan&- 0onotonni& 0as.&roway$y
.a inny0i- i nigdy ni& potra+i'i$yO0y pr.ystosowaP siS do .0i&nn&N r.&c.ywistoOci,
Dosco*ici @1"854 dowod.i- F& takF& N&dnostka 'u$ 0ni&Ns.oOP 0oF& wpywaP na wiSks.oOP,
(r.ykad&0 t&go N&st Hosa (arks i N&N odwaFn& .acowani& w auto$usi& w Dontgo0&ry,
6a.ywa siS to $py$e! !nie(szo#ci, TutaN k'uc.&0 N&st .godnoOP, Tud.i&- ktAr.y
r&pr&.&ntuNQ punkt wid.&nia 0ni&Ns.oOci- 0us.Q pr.&. p&wi&n c.as wyraFaP t& sa0&
pr.&konania- a rAFni c.onkowi& t&NF& 0ni&Ns.oOci powinni siS naw.aN&0 .& so$Q .gad.aP,
1&F&'i c.owi&k r&pr&.&ntuNQcy 0ni&Ns.oOP $a'ansuN& po0iSd.y dwo0a rAFny0i punkta0i
wid.&nia a'$o N&F&'i dwi& oso$y daNQ wyra. rAFny0 0ni&Ns.oOciowy0 pr.&konanio0- wt&dy
wiSks.oOP odprawi ic Nako N&dnostki- ktAr& wyraFaNQ d.iwac.n& a'$o $&.podstawn& opini&,
1&F&'i N&dnak 0ni&Ns.oOP wyraFa .godn& i ni&.acwian& opini&- to wiSks.oOP naNp&wni&N N&
.auwaFy i $yP 0oF& naw&t .aadaptuN& punkt wid.&nia 0ni&Ns.oOci @Dosco*ici- 6&0&t-
1"7#4,
wpyw mniejszociF przypa&ek, w ktrym mniejszo.+ cz$onkw #r%py wp$ywa na achowanie
albo na przekonania wikszo.ci
Istni&NQ rAFnic& opinii co do t&go- d'ac.&go .godna 0ni&Ns.oOP wpywa na wiSks.oOP, 1&dnak
ostatnio $adac.& wska.a'i na p&wn& 0oF'iw& do pr.yNScia wytu0ac.&ni&, 1ak dowiody
wc.&sn& &ksp&ry0&nty )sca- u osA$ .naNduNQcyc siS w 0ni&Ns.oOci wystSpowao .Nawisko
pu$'ic.n&go kon+or0i.0u, 6i& poNawia siS N&dnak prywatna akc&ptacNa, Tud.i& .naNduNQcy
siS w 0ni&Ns.oOci .acowywa'i pr.&konani&- F& 0aNQ racNS, Zosta'i oni po prostu .ni&cSc&ni
do pu$'ic.n&go wyraFania swoN&N opinii, 1&F&'i N&dnak 0ni&Ns.oOP wyra.i pu$'ic.ni& swoNQ
opiniS- to i tak ni& 0a siy- ktAra .0usia$y wiSks.oOP do podpor.Qdkowania siS i0, Di0o to
wiSks.oOP 0oga$y u'&c- gdy to- co sys.y- powoduN& p&wn& in+or0acyNn& kons&kw&ncN&,
C.onkowi& wiSks.oOci 0ogQ doNOP do pr.&konania- F& istni&NQ N&s.c.& inn& pog'Qdy oprAc.
ic p&rsp&ktywy- i d'at&go 0ogQ ro.waFyP t& kw&sti& $ard.i&N uwaFni&, W r&.u'taci&
wiSks.oOP 0oF& .aNQP da'&ko $ard.i&N ro.waFn& i gS$oko pr.&0yO'an& stanowisko wo$&c
.dania 0ni&Ns.oOci- a to . ko'&i prowad.iP 0oF& do pr.&konania- F& punkt wid.&nia
0ni&Ns.oOci N&st wartoOciowy @\atan&- Wo'+- 1"815 T&*in&- Husso- 1"875 Daass- Ciark- 1"8#5
Dosco*ici- 1"805 6&0&t- 1"865 6&0&t- Days&'&ss- S&r0an- ?rown- 1""04, GrAtko
0AwiQc- wiSks.oOP c.Ssto wywouN& .Nawisko pu$'ic.n&go kon+or0i.0u .a sprawQ
odd.iaywania nor0atywn&go wpywu spo&c.n&go, Dni&Ns.oOP nato0iast- posuguNQc siS
in+or0acyNny0 wpyw&0 spo&c.ny0- wywouN& prywatnQ akc&ptacNS,
)$y podsu0owaP to- co .ostao NuF powi&d.ian&- pr.ywoaN0y tr.y pr.yc.yny
kon+or0istyc.n&go .acowania siS 'ud.i, ZacowuN&0y siS kon+or0istyc.ni&= poni&waF inni
'ud.i& sQ d'a nas uFyt&c.ny0 XrAd&0 in+or0acNi @in+or0acyNny wpyw spo&c.ny4- . powodu
naciskAw na podpor.Qdkowywani& siS nor0o0 @nor0atywny wpyw spo&c.ny4 ora. d'at&go-
F& posiada0y .int&0a'i.owan& nor0y spo&c.n& i $&.r&+'&ksyNni& i0 siS
podpor.QdkowuN&0y,
WrAP0y ra. N&s.c.& do 0asakry w Dy Tai, (r.ypus.c.a0y- F& poQc.yy siS tu ws.ystki& tr.y
pr.yc.yny 'ud.ki&go kon+or0i.0u- wywouNQc to okruci&/stwo, Zacowani& innyc
Foni&r.y spowodowao- F& .a$iNani& wydawao siS w t&N sytuacNi waOciw& @wpyw
in+or0acyNny4, [oni&r.& cci&'i t&F uniknQP odr.uc&nia pr.&. ko'&gAw i oO0i&s.&nia siS w
ic oc.ac @wpyw nor0atywny4, I wr&s.ci&- .$yt atwo podpor.Qdkowa'i siS spo&c.n&N
nor0i& posus.&/stwa autoryt&towi- $&. stawiania pyta/ i $&. w.iScia na si&$i& oso$ist&N
odpowi&d.ia'noOci .a wasn& c.yny, To oko'ic.noOci wy0us.aNQc& kon+or0i.0- a ni&
oso$owoOciow& d&+&kty Foni&r.y a0&ryka/skic doprowad.iy do trag&dii, W ty0 Owi&t'&
Aw incyd&nt N&st N&s.c.& $ard.i&N pr.&raFaNQcy- poni&waF wska.uN&- F& podo$n& wypadki
0ogQ siS wydar.yP w kaFd&N grupi& Foni&r.y- N&F&'i ty'ko poNawi siS w ni&N podo$na pr&sNa,
6i& wo'no N&dnak .apo0inaP- F& tragic.n& kons&kw&ncN& kon+or0i.0u ni& dotyc.Q ty'ko
Foni&r.y, >i'o.o+ %anna )r&ndt @1"654 dowod.i- iF wiSks.oOP uc.&stnikAw o'ocaustu to
ni& sadyOci c.y psycopaci 'u$uNQcy siS w 0asowyc 0ord&rstwac na ni&winnyc 'ud.iac-
'&c. .wyc.aNni o$ywat&'&- poddani N&dnak ko0p'&ksow&N i ni&.wyk'& si'n&N pr&sNi spo&c.n&N,
)r&ndt ana'i.owaa pr.&$i&g proc&su )do'+a Eic0anna- na.istowski&go ur.Sdnika-
odpowi&d.ia'n&go .a wysyani& [ydAw do o$o.Aw O0i&rci, Stwi&rd.ia- F& Eic0ann ni& $y
potwor&0- .a Naki&go pows.&cni& siS go uwaFa- a'& typowy0 $iurokratQ Nak wi&'u innyc-
ktAry $&. stawiania pyta/ pr.&oFony0 ro$i- co 0u ka.ano, 6i& cc&0y oc.ywiOci&
powi&d.i&P- F& powinniO0y usprawi&d'iwiP pr.&stSpstwa- ktAryc dopuOci'i siS Foni&r.& w
Dy Tai c.y Eic0ann, Cc&0y ty'ko stwi&rd.iP- F& wyNaOniani& ic .acowania Nako
d.iaania .yc 'ud.i N&st .$yt prost&, B wi&'& $ard.i&N owocn&- a'& takF& $ard.i&N pr.&raFaNQc&
N&st potraktowani& ic .acowania Nako d.iaania 'ud.i pr.&ciStnyc- naraFonyc na
ni&.wyky wpyw spo&c.ny, SkQd N&dnak wi&0y- F& taka int&rpr&tacNa o'ocaustu i wydar.&/
w Dy Tai N&st waOciwaW C.y 0oF&0y $yP p&wni- F& to waOni& wpyw spo&c.ny $y
pr.yc.ynQ tyc ws.ystkic okruci&/stw i F& ni& stao siS to N&dyni& .a sprawQ .yc 'ud.iW
Bdpowi&d.i na'&Fy s.ukaP w $adaniac nad pr&sNQ spo&c.nQ- pr.&prowad.anyc w
kontro'owanyc warunkac 'a$oratoryNnyc, Dog'i$yO0y wy$raP prA$S pr.&ciStnyc
o$ywat&'i- poddaP ic rAFny0 rod.aNo0 spo&c.n&go wpywu i stwi&rd.iP- w Naki0 stopniu
siS podpor.QdkuNQ i $SdQ posus.ni, C.y &ksp&ry0&ntator 0oF& w taki sposA$ wpynQP na
tyc 'ud.i- $y pop&nia'i ni&0ora'n& c.yny- taki& Nak na pr.ykad .adawani& dotk'iw&go $A'u
ni&winny0 wid.o0W Stani&y Di'gra0 @1"63-1"7#-1"764 podNQ siS t&go .adania i
pr.&prowad.i naNsynni&Ns.Q w psyco'ogii spo&c.n&N s&riS $ada/,
Possze,st$o atoryteto$i
Wyo$raX so$i&- F& N&st&O N&dny0 . uc.&stnikAw $ada/ Di'gra0a i po0yO'- Nak ty $yO
r&agowa, Bdpowi&d.ia&O na ogos.&ni& w ga.&ci&- w ktAry0 pros.ono o ud.ia w $adaniac
nad pa0iSciQ i uc.&ni&0 siS, @Inni uc.&stnicy $ada/ sQ w wi&ku od dwud.i&stu do
piSPd.i&siSciu 'at i sQ . .awodu ro$otnika0i4, Gi&dy wcod.is. do 'a$oratoriu0- spotykas.
drugi&go uc.&stnika &ksp&ry0&ntu, Da on c.t&rd.i&Oci si&d&0 'at- 0a nadwagS i wyg'Qda na
0i&go +ac&ta, Eksp&ry0&ntator wyNaOnia- F& N&d&n . was $Sd.i& gra ro'S nauc.yci&'a- drugi
.aO uc.nia, WyciQgas. . kap&'us.a kart&c.kS i dowiaduN&s. siS- F& ty 0as. $yP nauc.yci&'&0,
Bka.uN& siS- F& twoi0 .adani&0 N&st nauc.&ni& twoN&go uc.nia par wyra.Aw @np, ni&$i&ska-
skr.ynka- 0iy-d.i&/4- a nastSpni& sprawd.&ni&- c.y u0i& N& na pa0iSP, Eksp&ry0&ntator
0Awi ci- F& $Sd.i&s. wy0i&r.a uc.niowi wstr.Qs &'&ktryc.ny .a kaFdy0 ra.&0- ki&dy siS
po0y'i- poni&waF c&'&0 tyc $ada/ N&st sprawd.&ni& wpywu kary na proc&s uc.&nia siS,
Wid.is.- Nak drugi uc.&stnik &ksp&ry0&ntu C twAN uc.&/ C w sQsi&dni0 pokoNu .ostaN&
pr.ywiQ.any do kr.&sa i Nak 0u pr.y0ocowuNQ &'&ktrody do rQk, Si&d.is. pr.&d g&n&rator&0
wstr.QsAw &'&ktryc.nyc .aopatr.ony0 w tr.yd.i&Oci pr.&Qc.nikAw- .a po0ocQ ktAryc
&0ituN& siS wstr.Qsy o napiSciu prQdu od 15 do #50 wo'tAw @kaFdy ko'&Nny pr.&Qc.nik
wy0i&r.a wstr.Qs si'ni&Ns.y o 15 wo'tAw4, (r.y pr.&Qc.nikac .naNduNQ siS napisy
in+or0uNQc& o si'& s.oku= od USa$y wstr.Qsd popr.&. U6i&$&.pi&c.&/stwo j $o'&sny
wstr.Qsd do U888d, Eksp&ry0&ntator pouc.a ciS- F& N&F&'i uc.&/ pop&ni pi&rws.Q po0ykS-
powini&n&O wy0i&r.yP 0u wstr.Qs o si'& 15 wo'tAw- a wiSc naN'F&Ns.y, (r.y kaFd&N nastSpn&N
po0yc& 0as. .wiSks.aP napiSci& wstr.Qsu o ko'&Nn& 15 wo'tAw, )$yO wi&d.ia Nak- d.iaa
wstr.Qs &'&ktryc.ny- &ksp&ry0&ntator wy0i&r.a ci N&d&n o si'& #5 wo'tAw, Bdc.uwas. go
doOP $o'&Oni&, Bdc.ytuN&s. 'istS par sAw uc.niowi- po c.y0 ro.poc.ynas. +a.S sprawd.aNQcQ,
(o podaniu pi&rws.&go sowa . kaFd&N pary podaN&s. c.t&ry 0oF'iw& odpowi&d.i, Jc.&/
odpowiada popr.&. naciskani& N&dn&go . c.t&r&c gu.ikAw- ktAr& powoduNQ .apa'&ni& Owiata
w skr.ync& '&FQc&N pr.&d to$Q, 6a poc.Qtku ws.ystko pr.&$i&ga gadko- poni&waF pi&rws.&
odpowi&d.i uc.nia sQ prawidow&, (AXni&N N&dnak pada .a odpowi&dX- .at&0- Nak ciS
poinstruowano- wy0i&r.as. uc.niowi wstr.Qs &'&ktryc.ny, Zac.ynas. siS prawdopodo$ni&
ni&pokoiP o 'ic.$S i siS wstr.QsAw- Naki& $Sd.i&s. 0usia .astosowaP, Gi&dy docod.is. do
po.io0u 75 wo'tAw- uc.&/- ktAr&go sys.ys. pr.&. int&rko0- wydaN& . si&$i& odgos $A'u,?yP
0oF& w ty0 0o0&nci& pr.&rywas. i pytas. &ksp&ry0&ntatora- co powini&n&O .ro$iP, Bn
odpowiada= U(ros.S kontynuowaPV, Jc.&/ pop&nia ko'&Nn& po0yki- a ty ap'ikuN&s. 0u ki'ka
nastSpnyc wstr.QsAw, Jc.&/ prot&stuN&- kr.yc.y= U1uF doOP; (ros.S 0ni& stQd wypuOciP;V
(atr.ys. na &ksp&ry0&ntatora .ani&pokoNony- on N&dnak 0Awi= U(ros.S kontynuowaP- to N&st
a$so'utni& koni&c.n&V @patr. ryP, 7,64, 1ak $yO postQpiW 1ak 0yO'is.- i'& osA$ $yo$y nada'
posus.nyc &ksp&ry0&ntatorowi i .wiSks.ao$y natSF&ni& wstr.QsAw- aF do .aap'ikowania
wstr.Qsu o 0aksy0a'n&N si'& C #50 wo'tAwW Gi&dy .adano to pytani& stud&nto0 stars.yc 'at
psyco'ogii . Jniw&rsyt&tu _a'&- odpowi&d.i&'i- F& postQpio$y tak N&dyni& okoo ' ^
popu'acNi, (odo$n& pr.&widywania poc.ynia grupa dorosyc osA$ wywod.Qcyc siS . k'asy
Or&dni&N ora. grupa psyciatrAw pr.yN0uNQcyc pacN&ntAw w ra0ac u$&.pi&c.&/
spo&c.nyc, Ty N&dnak- po nas.&N dotycc.asow&N dyskusNi na t&0at kon+or0i.0u- ni& N&st&O
prawdopodo$ni& taki0 opty0istQ, 6ikt $y ni& pr.ypus.c.a- F& o'ocaust c.y 0asakra w Dy
Tai 0ogQ siS .dar.yP- a N&dnak tak $yo, (odo$ni& Nak Foni&r.& w Dy Tai tak wiSks.oOP
uc.&stnikAw $ada/ Di'gra0a u'&ga pr&sNi oso$y o$dar.on&N autoryt&t&0, Lr&dni&
0aksy0a'n& natSF&ni& .aap'ikowanyc uc.niowi wstr.QsAw &'&ktryc.nyc wynioso 360
wo'tAw- a 62-5^ $adanyc .astosowao s.ok o naNwyFs.y0 natSF&niu C #50 wo'tAw- 80^
uc.&stnikAw &ksp&ry0&ntu &0itowao wstr.Qsy nada'- naw&t wAwc.as- gdy uc.&/ C ktAry
wc.&Oni&N wspo0ina- F& 0a kopoty . s&rc&0 C kr.yc.a= U(o.wA'ci& 0i stQd wyNOP;
(o.wA'ci& 0i stQd wyNOP; S&rc& 0i nawa'a; (o.wA'ci& 0i stQd wyNOP; c,,,< Za$i&r.ci& 0ni&
stQd; 6i& ccS NuF uc.&stnic.yP w ty0 &ksp&ry0&nci&;V @Di'gra0- 1"7#- s, 564, Tr.&$a w ty0
0i&Nscu powi&d.i&P- F& uc.&/ w r.&c.ywistoOci $y wspApracowniki&0 &ksp&ry0&ntatora i
gra swoNQ ro'S, >aktyc.ni& ni& od$i&ra Fadnyc wstr.QsAw, HAwni& waFn& N&st to- F& $adania
.ostay .aaranFowan& w sposA$ $ard.o pr.&konuNQcy- tak F& $adani $y'i pr.&konani- iF
naprawdS wy0i&r.aNQ partn&rowi wstr.Qsy &'&ktryc.n&, Bto Nak Di'gra0 opisa r&akcNS
N&dn&go . uc.&stnikAw &ksp&ry0&ntu- graNQc&go ro'S nauc.yci&'a= Kbserwowa$em
wykszta$cone#o i zrwnowa*one#o biznesmena, ktry wkraczaj'c &o laboratori%m, %.miecha$
si i by$ pewny siebie. W ci'#% <R min%t zmieni$ si w be$kocz'ce#o i j'kaj'ce#o si osobnika
bliskie#o stanowi za$amania nerwowe#o. =tale chwyta$ si za %szy i wykrca$ sobie rce. W
pewnym momencie po$o*y$ &$o/ na czole i wymamrota$F C-o*e, niech to si sko/czyE. e&nak
ca$y czas rea#owa$ na ka*&e s$owo eksperymentatora i by$ m% pos$%szny &o ko/ca. >Mil#ram,
3?O@, s. @JJA
9'ac.&go tak wi&'u uc.&stnikAw &ksp&ry0&ntu @.rAFnicowanyc pod w.g'Sd&0 wi&ku od
dwud.i&stu do piSPd.i&siSciu 'at4 u'&go Fyc.&nio0 &ksp&ry0&ntatora do t&go stopnia- F&
@pr.ynaN0ni&N w& wasny0 pr.&konaniu4 .adawa'i wi&'ki $A' inn&0u c.owi&kowiW I
d'ac.&go stud&nci- oso$y doros&- wywod.Qc& siS . k'asy Or&dni&N- ora. psyciatr.y tak $ard.o
0y'i'i siS- prA$uNQc pr.&wid.i&P- co $adani .ro$iQ w t&N sytuacNiW Ws.ystki& tr.y pr.yc.yny-
d'a ktAryc 'ud.i& .acowuNQ siS kon+or0istyc.ni&- .astosowan& N&dnoc.&Oni& w podstSpny
sposA$ powodoway- F& uc.&stnicy &ksp&ry0&ntu Di'gra0a $y'i posus.ni C tak Nak $y'i
posus.ni Foni&r.& w Dy Tai, Ho.waF0y d.iaani& tyc pr.yc.yn w &ksp&ry0&nci&
Di'gra0a,
R:7;0A J.J. Wyniki r*nych wersji eksperyment% Mil#rama. "os$%sze/stwo by$o najwy*sze w
wersji stan&ar&owej, w ktrej ba&anym polecano wymierza+ innej osobie wstrz'sy
elektryczne o wzrastaj'cym napici% >s$%pek z lewej stronyA. "os$%sze/stwo obni*y$o si
wte&y, #&y inni %czestnicy eksperyment% byli niepos$%szni oraz wte&y, #&y osoba ciesz'ca si
a%torytetem nie by$a obecna >&wa .ro&kowe s$%pkiA. W ko/c%, #&y nie wy&awano polece/,
aby zwiksza+ intensywno.+ wstrz'sw elektrycznych, prawie *a&en %czestnik eksperyment%
nie %*y$ mocniejszych wstrz'sw >s$%pek po prawej stronieA. 9ontrast pomi&zy &woma
skrajnymi s$%pkami pokaz%je si$ spo$ecznej normy pos$%sze/stwa >zaczerpnito zF Mil#ram,
3?J6A
Bc.ywist& N&st pr.&d& ws.ystki0 to- F& . powodu nor0atywn&go nacisku 'ud.io0 trudni&N
$yo od0AwiP &ksp&ry0&ntatorowi i pr.&rwaP &0itowani& wstr.QsAw, (oka.a'iO0y NuF- F&
N&F&'i ktoO r.&c.ywiOci& cc& nas do c.&goO skoniP- to spr.&ciwi&ni& siS N&0u 0oF& $yP
trudn&, 1&st to prawda s.c.&gA'ni& w odni&si&niu do takic sytuacNi- gdy Aw UktoOV N&st oso$Q
ci&s.QcQ siS autoryt&t&0, Jc.&stnicy &ksp&ry0&ntu Di'gra0a $y'i prawdopodo$ni&
pr.&konani- F& N&F&'i od0Awi'i$y wspApracy- &ksp&ry0&ntator $y$y .awi&d.iony- uraFony- a
0oF& naw&t .y C i kaFda . tyc &w&ntua'noOci stwar.aa pr.y0us do kontynuacNi, Tr.&$a
N&dnak .auwaFyP- F& tu- inac.&N niF w $adaniac )sca- &ksp&ry0&ntator aktywni& prA$owa
nakoniP uc.&stnikAw do kon+or0i.0u- wydaNQc i0 surow& po'&c&nia w rod.aNu= U(ros.S
kontynuowaP- to N&st a$so'utni& koni&c.n&V, 1&F&'i oso$a ci&s.Qca siS autoryt&t&0 tak $ard.o
do0aga siS- $yO0y $y'i posus.ni- trudno N&N od0AwiP, B$&cnoOP nor0atywn&N pr&sNi w
$adaniac Di'gra0a staa siS oc.ywista po pr.&prowad.&niu N&dn&N . od0ian standardow&N
w&rsNi &ksp&ry0&ntu, Ty0 ra.&0 w &ksp&ry0&nci& $rao ud.ia tr.&c nauc.yci&'i- pr.y c.y0
dwAc . nic $yo wspApracownika0i &ksp&ry0&ntatora, 1&d&n wspApracownik odc.ytywa
'istS par wyra.Aw- drugi nato0iast in+or0owa uc.nia- c.y N&go odpowi&dX N&st poprawna,
Zadani&0 r.&c.ywist&go uc.&stnika &ksp&ry0&ntu $yo podawani& wstr.QsAw &'&ktryc.nyc,
TutaN- podo$ni& do orygina'n&go &ksp&ry0&ntu- . kaFdy0 ko'&Nny0 $Sd&0 w.rastaa sia
wstr.Qsu, (r.y wstr.Qsi& 150 wo'tAw- ki&dy uc.&/ po ra. pi&rws.y gwatowni& .aprot&stowa-
N&d&n .& wspApracownikAw od0awia da's.&go ud.iau- 0i0o F& &ksp&ry0&ntator nakania
go do t&go, (r.y wstr.Qsi& o napiSciu prQdu 210 wo'tAw od0awia drugi wspApracownik,
1aki $y wynik t&go &ksp&ry0&ntuW 2dy $adani .auwaFa'i- F& inni sQ ni&posus.ni- uwa'nia'i
siS od sw&go kon+or0i.0u i atwi&N i0 $yo rAwni&F powi&d.i&P Uni&V, 1&dyni& 10^
$adanyc .astosowao w ty0 &ksp&ry0&nci& naNsi'ni&Ns.y wstr.Qs @patr. ryP, 7,74, Istni&N&
wiSc duFa pr&sNa na kon+or0i.0 wt&dy- gdy 'ud.i& po.ostaNQ sa0 na sa0 . oso$Q ci&s.QcQ siS
autoryt&t&0, 1&st i0 N&dnak atwi&N .$untowaP siS- gdy ktoO inny .ro$i to sa0o, Wnios&k t&n
N&st .godny . wynika0i &ksp&ry0&ntu )sca- ktAry wyka.a- F& 'ud.i& .nac.ni& r.ad.i&N
u'&gaNQ kon+or0i.0owi- N&F&'i N&d&n wspApracownik &ksp&ry0&ntatora wya0uN& siS . grupy
i kons&kw&ntni& podaN& prawidow& odpowi&d.i,
(o0i0o swoN&N siy nor0atywny wpyw spo&c.ny ni& $y N&dynQ pr.yc.ynQ u'&gania,
Eksp&ry0&ntator- coP autorytatywny i stanowc.y- ni& stras.y pr.&ci&F nikogo pisto'&t&0 i
ni& gro.i $adany0 Ukon+or0i.0 a'$o nicV, Jc.&stnicy &ksp&ry0&ntu 0og'i .r&.ygnowaP i
wyNOP w kaFd&N cwi'i, 9'ac.&go t&go ni& .ro$i'i- .was.c.a F& $adac. $y d'a nic o$cy0
c.owi&ki&0- ktAr&go nigdy pr.&dt&0 ni& spotka'i i . ktAry0 prawdopodo$ni& NuF nigdy
wiSc&N siS ni& .o$ac.QW Wc.&Oni&N 0Awi'iO0y NuF- F& N&F&'i 'ud.i& .naNdQ siS w .askakuNQc&N
sytuacNi i ni& wi&d.Q- Nak postQpiP- wykor.ystuNQ innyc- $y po0og'i NQ .d&+iniowaP,
In+or0acyNny wpyw spo&c.ny N&st s.c.&gA'ni& si'ny wt&dy- gdy sytuacNa N&st ni&Nasna a'$o
kry.ysowa- a inni 'ud.i& .naNduNQcy siS w ty0 sa0y0 pooF&niu sQ spostr.&gani Nako
&ksp&rci, Bko'ic.noOci- w Nakic .na'&X'i siS uc.&stnicy $ada/ Di'gra0a- $yy w sposA$
oc.ywisty .askakuNQc& i ni&.nan&- a pr.y ty0 ni&pokoNQc&, 9opAki &ksp&ry0&ntator o$NaOnia
.adani&- ws.ystko wydawao siS prost&, WkrAtc& N&dnak natknS'i siS na coO .up&ni& inn&go,
Jc.&/ kr.yc.a . $A'u- a &ksp&ry0&ntator tu0ac.y- F& cociaF wstr.Qsy &'&ktryc.n& 0ogQ
$yP $o'&sn&- ni& powoduNQ trwayc us.kod.&/ tkan&k, ?adani ni& cci&'i nikogo skr.ywd.iP-
a'& .gad.aNQc siS $raP ud.ia w &ksp&ry0&nci&- wykonywa'i po'&c&nia, W o$'ic.u taki&go
kon+'iktu $yo natura'n&- F& uFy'i oni &ksp&rta C &ksp&ry0&ntatora C $y po0Ag i0
ro.str.ygnQP- Nak na'&Fy postQpiP, 9owodAw na o$&cnoOP in+or0acyNn&go wpywu
spo&c.n&go dostarc.ya ko'&Nna w&rsNa standardow&go &ksp&ry0&ntu Di'gra0a, HAFni siS
od orygina'n&go ty'ko w tr.&c k'uc.owyc punktac, (o pi&rws.&- &ksp&ry0&ntator nigdy
ni& 0Awi- Nak si'nyc wstr.QsAw na'&Fy uFyP- po.ostawiaNQc tS d&cy.NS nauc.yci&'owi
@prawd.iw&N oso$i& $adan&N4, (o drugi&- pr.&d .ako/c.&ni&0 $ada/ wywoywano
&ksp&ry0&ntatora do t&'&+onu- a on wycod.i . pokoNu- po'&caNQc $adany0- $y kontynuowa'i
$&. ni&go, (o tr.&ci& wr&s.ci&- N&d&n .& wspApracownikAw &ksp&ry0&ntatora gra ro'S
dodatkow&go nauc.yci&'a- ktAr&go .adani&0 $yo r&N&strowaP- i'& c.asu potr.&$uN& uc.&/ na
r&akcNS, 2dy &ksp&ry0&ntator $y ni&o$&cny- drugi nauc.yci&' o.naN0ia- F& wy0yO'i
waOni& do$ry syst&0, (roponowa- $y $adany .wiSks.a siS wstr.Qsu .a kaFdy0 ra.&0- gdy
uc.&/ siS po0y'i, Jpi&ra siS- $y .astosowaP takQ proc&durS, ZauwaF0y- F& w t&N sytuacNi
oso$a wydaNQca po'&c&nia ni& N&st &ksp&rt&0, 1&st ona t&ra. c.owi&ki&0 pr.&ciStny0 i ni&
dysponuN& wiSks.Q wi&d.Q niF ktAryko'wi&k . uc.&stnikAw &ksp&ry0&ntu, (oni&waF oso$a ta
NuF ni& N&st &ksp&rt&0- 'ud.i& $SdQ cStni&N traktowaP NQ Nako XrAdo in+or0acNi o ty0- Nak
na'&Fy .ar&agowaP, 1ak widaP na rycini& 7,7- w t&N w&rsNi &ksp&ry0&ntu stopi&/ u'&gania
o$niFy siS . 65^ osA$- ktAr& .astosoway naNsi'ni&Ns.y wstr.Qs- do N&dyni& 20^, @To- F& 20^
osA$ ciQg'& N&s.c.& u'&ga- Owiadc.y o ty0- iF ni&ktAr.y sQ do t&go stopnia ni&p&wni- co ro$iP-
F& wykor.ystuNQ Nako wska.AwkS naw&t .acowani& oso$y- ktAra ni& N&st &ksp&rt&04,
1&s.c.& N&dna w&rsNa &ksp&ry0&ntu pr.&prowad.ona pr.&. Stani&ya Di'gra0a podkr&O'a wagS
oso$y o$dar.on&N autoryt&t&0 Nako &ksp&rta w wywoywaniu kon+or0i.0u i posus.&/stwa,
W tyc $adaniac dwAc +aktyc.nyc &ksp&ry0&ntatorAw wydawao po'&c&nia oso$i&
$adan&N, (r.y wstr.Qsi& o napiSciu prQdu 150 wo'tAw- ki&dy uc.&/ po ra. pi&rws.y kr.yknQ-
F& ni& cc& da'&N odpowiadaP- &ksp&ry0&ntator.y ro.poc.S'i spAr o to- c.y powinni
kontynuowaP $adani&, W ty0 0o0&nci& 100^ uc.&stnikAw &ksp&ry0&ntu pr.&stao
r&agowaP, ZauwaF0y- F& nigdy o+iara ni& sprawia- F&$y ws.yscy $adani pr.&sta'i $yP
posus.ni, 1&dnak wt&dy- ki&dy d&+inicNa sytuacNi- ktArQ .naNQ oso$y 0aNQc& autoryt&t N&st
ni&Nasna- uc.&stnicy &ksp&ry0&ntu wya0uNQ siS .& swoN&N kon+or0istyc.n&N ro'i, Zat&0 w
&ksp&ry0&ntac Di'gra0a uNawniay siS nor0atywn& i in+or0acyNn& wpywy spo&c.n&,
1&dnak ni& wyNaOniaNQ na0 on& w p&ni c.Ssto wrSc. ni&u0anitarn&go postSpowania,
Tu0ac.Q ty'ko- d'ac.&go 'ud.i& u'&g'i na poc.Qtku, )'& d'ac.&go pot&0- gdy cora. $ard.i&N
oc.ywist& siS stawao- iF wyr.Qd.aNQ kr.ywdS uc.niowi- ni& .auwaFy'i- F& ic postSpowani&
N&st .&- i d'ac.&go go ni& .apr.&sta'iW Zup&ni& Nak Foni&r.& w Dy Tai- ktAr.y wytrwa'&
.a$iNa'i 0i&s.ka/cAw wioski N&s.c.& dugo pot&0- gdy stao siS Nasn&- F& sQ to ni& u.$roN&ni i
$&.$ronni cywi'&- tak wi&'u uc.&stnikAw &ksp&ry0&ntAw Di'gra0a naciskao dXwigniS
g&n&ratora ra. .a ra.&0- ni& .waFaNQc na kr.yki drSc.on&go c.owi&ka, )$y .ro.u0i&P owo
u'&gani&- 0usi0y ro.waFyP N&s.c.& N&d&n asp&kt sytuacNi, (r.&d& ws.ystki0- Nak NuF
0Awi'iO0y wc.&Oni&N- 'ud.i& c.asa0i podpor.QdkowuNQ siS ni&odpowi&dni0 nor0o0
spo&c.ny0- waOni& tak- Nak s&kr&tarki w $adaniac E''&n Tang&r- ktAr& podpor.Qdkoway siS
nor0i&= UHA$ to- o co ciS pros.Q w notatc&V- naw&t wt&dy- gdy notatka $ya d.iwac.na,
C.asa0i t&F wQc.a0y Uauto0atyc.n&go pi'otaV i ni& .auwaFa0y- F& nor0a spo&c.na- ktAr&N
siS podpor.QdkowuN&0y- N&st ni&waOciwa a'$o F& ni& pr.ystaN& do dan&N sytuacNi, 6i& cc&0y
sug&rowaP- F& uc.&stnicy $ada/ Di'gra0a $y'i cakowici& $&.r&+'&ksyNni c.y t&F F& ni&
uOwiada0ia'i so$i& t&go- co ro$iQ, Ws.yscy $ard.o pr.&Fywa'i pooF&ni& o+iary, (ro$'&0
po'&ga na ty0- F& $adani wpad'i w paNSc.ynS spr.&c.nyc nor0 i trudno i0 $yo okr&O'iP-
ktAr&N . nic siS podpor.QdkowaP, 6a poc.Qtku &ksp&ry0&ntu $yo cakowici& u.asadnion&
posus.&/stwo nor0i& 0AwiQc&N= U?QdX posus.ny &ksp&rtowi- oso$i& u.nan&N .a autoryt&tV,
Eksp&ry0&ntator $y p&wny si&$i& i do$r.& poin+or0owany- a $adania sprawiay wraF&ni&
s&nsown&go sprawd.ianu int&r&suNQc&N ipot&.y, 9'ac.&go wiSc ni& wspApracowaP i ni& ro$iP
t&go- o co pros.QW Stopniowo N&dnak r&guy gry .0i&niay siS i nor0Q Uposus.&/stwa
autoryt&towiV staa siS w p&wny0 0o0&nci& ni&waOciwa, Eksp&ry0&ntator- ktAry pr.&dt&0
wydawa siS racNona'ny- prosi nas t&ra. o .adawani& wi&'ki&go $A'u inn&0u uc.&stnikowi
$ada/, 1&F&'i N&dnak c.owi&k ra. podpor.QdkuN& siS Naki&NO nor0i&- N&st 0u trudno .awrAciP i
uOwiado0iP so$i&- F& staa siS NuF ona ni&odpowi&dnia i F& t&ra. tr.&$a podpor.QdkowaP siS
inn&N- ktAra 0Awi= U6i& kr.ywdX ni&potr.&$ni& drugi&go c.owi&kaV, (r.ypuOP0y na
pr.ykad- F& &ksp&ry0&ntator wyNaOni$y na poc.Qtku- F& s.uka cStnyc do podawania
wstr.QsAw &'&ktryc.nyc- $yP 0oF& naw&t O0i&rt&'nyc- inn&N oso$i& uc.&stnic.Qc&N w
$adaniac, I'u 'ud.i wyra.io$y .godS na ud.ia w ty0 &ksp&ry0&nci&W (r.ypus.c.a0y- F&
ni&wi&'u- poni&waF N&st Nasn&- F& $yo$y to pogwac&ni& spo&c.n&N i oso$ist&N nor0y
ni&wyr.Qd.ania kr.ywdy drugi&0u c.owi&kowi, Za0iast t&go &ksp&ry0&ntator .astosowa
wiSc p&wi&n rod.aN proc&dury Uwa$i&nia i pr.&Qc.aniaV, 6aNpi&rw stwor.y wraF&ni&- F&
nor0a Uposus.&/stwa autoryt&towiV N&st w t&N sytuacNi odpowi&dnia- a nastSpni& stopniowo
nor0S tS a0a, H&.ygnacNa . nor0y posus.&/stwa autoryt&towi N&st s.c.&gA'ni& trudna .
powodu dwAc k'uc.owyc asp&ktAw sytuacNi, (o pi&rws.&- &ksp&ry0&nt toc.y siS s.y$ko i
$adani ni& 0i&'i c.asu na r&+'&ksNS nad wasny0 .acowani&0, ?y'i .aNSci odkodowywani&0
odpowi&d.i uc.nia- utr.y0ywani&0 ko'&NnoOci podawanyc 0u wyra.Aw i okr&O'ani&0- c.y
N&go odpowi&d.i $yy prawidow&, 1&F&'i .aN0owa'i siS ty0i s.c.&gAa0i uwaFni& i
dostosowywa'i siS do s.y$ki&go t&0pa &ksp&ry0&ntu- to trudno i0 $yo .auwaFyP- F& nor0a-
ktAra ki&rowaa ic .acowani&0 C wspApraca . oso$Q ci&s.QcQ siS autoryt&t&0 C po
p&wny0 c.asi& pr.&staa $yP waOciwa, SQd.i0y- F& N&F&'i w poowi& &ksp&ry0&ntu
uc.&stnicy 0i&'i$y coP$y piScio0inutowQ pr.&rwS i .osta'i sa0i w pokoNu- to o wi&'&
wiSks.&N 'ic.$i& osA$ udao$y siS pr.&d&+iniowaP sytuacNS i od0Awi'i$y da's.&go ud.iau w
$adaniac, (o drugi&- tr.&$a pa0iStaP- F& &ksp&ry0&ntator prosi o .wiSks.ani& siy
wstr.QsAw &'&ktryc.nyc o $ard.o 0aQ wi&'koOP, Jc.&stnicy $ada/ ni& pr.&cod.i'i od
podania sa$&go wstr.Qsu do wstr.Qsu pot&ncNa'ni& O0i&rt&'n&go, Za kaFdy0 ra.&0 stawa'i w
o$'ic.u d&cy.Ni- c.y .wiSks.yP napiSci& prQdu N&dyni& o 15 wo'tAw, 1ak wid.i&'iO0y w
ro.d.ia'& 3- ki&dy c.owi&k pod&N0uN& waFnQ a'$o sko0p'ikowanQ d&cy.NS- poNawia siS
dysonans- a .ara. pot&0 nacisk- $y go .r&dukowaP, E+&ktywny0 sposo$&0 r&dukcNi
dysonansu- ktAry poNawia siS pr.y pod&N0owaniu trudnyc d&cy.Ni- N&st konk'u.Na- F& podNSta
d&cy.Na $ya w p&ni u.asadniona, (oni&waF proc&s r&dukowania dysonansu u.asadnia
wc.&Oni&Ns.& d.iaani&- to w p&wnyc sytuacNac d.i&N& siS tak- F& c.owi&k staN& siS $ard.i&N
podatny na pr&sNS prowad.QcQ do &ska'acNi wy$ran&N aktywnoOci,
9'at&go- N&F&'i uc.&stnicy &ksp&ry0&ntu Di'gra0a .god.i'i siS .astosowaP pi&rws.y wstr.Qs-
.na'&X'i siS pod pr&sNQ- ktAra ka.aa i0 nada' siS podpor.QdkowywaP, Gi&dy podawa'i kaFdy
nastSpny i0pu's o cora. wiSks.y0 natSF&niu- 0usi&'i to d.iaani& wytu0ac.yP sa0y0 so$i&,
Skoro .aO u.asadni'i podani& wstr.Qsu o p&wn&N si'&- trudn& $yo wyprowad.&ni& wniosku- F&
0og'i$y pr.&rwaP tS s&riS, Co waOciwi& 0og'i$y wt&dy powi&d.i&PW U9o$r.&- .aap'ikuNS 0u
200 wo'tAw- a'& ni& 215, 6i&- 215 nigdy;V GaFd& ko'&Nn& u.asadni&ni& prowad.io do
nastSpn&go wstr.Qsu- a t&n .nowu wywoywa dysonans- ktAry tr.&$a $yo .'ikwidowaP, 215
wo'tAw ni&wi&'& rAFni siS od 200- a 230 ni& N&st duFo wiSks.& od 215, Ci- ktAr.y pr.&rwa'i
s&riS- 0usi&'i stawiP c.oo ogro0n&N pr&sNi w&wnStr.n&N pcaNQc&N ic ku kontynuacNi, 6a
koni&c pr.ypo0niN0y- F& uc.&stnicy $ada/ Di'gra0a .na'&X'i siS w .oFon&N sytuacNi
spo&c.n&N i w ic d&cy.Ni pr.yciOniScia gu.ika g&n&ratora $rao ud.ia ki'ka c.ynnikAw,
In+or0acyNny i nor0atywny wpyw spo&c.ny $y $ard.o si'ny, Wi&0y- F& 'ud.i& ni&cStni&
ponos.Q kos.ty wynikaNQc& . ni&posus.&/stwa wo$&c osA$ o ni&kw&stionowany0
autoryt&ci&- .a NakQ uwaFa'i &ksp&ry0&ntatora- ktAry $y d'a nic wiarygodny0 XrAd&0
in+or0acNi, 1&dnoc.&Oni& .osta'i scwytani w paNSc.ynS spr.&c.nyc nor0 spo&c.nyc i
trudno i0 $yo siS .ori&ntowaP- F& ta nor0a- ktAr&N siS od poc.Qtku podpor.Qdkowa'i C
posus.&/stwo autoryt&towi C staa siS wkrAtc& ni&odpowi&dnia, 9o tyc ws.ystkic
trudnoOci docod.ia N&s.c.& i ta- F& pros.&ni $y'i o .wiSks.ani& napiScia prQdu o 0a&
wi&'koOci, (o u.asadni&niu pr.&d sa0y0 so$Q +aktu .aap'ikowania pi&rws.&go wstr.Qsu- $yo
NuF $ard.o trudno u.naP- F& podani& nastSpn&go- rAFniQc&go siS pr.&ci&F tak ni&wi&'& od t&go
pi&rws.&go- N&st .&,
Zani0 .ako/c.y0y dyskusNS o $adaniac Di'gra0a- 0usi0y wspo0ni&P o N&s.c.& N&dn&N
0oF'iw&N int&rpr&tacNi u.yskanyc pr.&. ni&go wynikAw, ?yP 0oF& oso$y $adan& ni& d.iaay
tak ni&u0anitarni&- poni&waF w kaFdy0 . nas istni&N& .a strona 'ud.ki&N natury C gotowa
uNawniP siS .aws.& wt&dy- gdy .naNd.i& cociaF$y kruc& usprawi&d'iwi&ni&, (o0iNaNQc
ws.ystki& inn& w.g'Sdy- wyr.Qd.ani& kr.ywdy drugi&0u c.owi&kowi w &ksp&ry0&nci&
Di'gra0a $yo pr.&ci&F spo&c.ni& dopus.c.a'n&- co wiSc&N C $adany0 po'&cano to ro$iP,
?yP 0oF& po.wo'io to na &kspr&sNS uniw&rsa'n&go popSdu agr&sNi, )$y sprawd.iP tS
ipot&.S- Di'gra0 pr.&prowad.i N&s.c.& N&dnQ w&rsNS swoN&go &ksp&ry0&ntu- ktAra rAFnia
siS od standardow&N ty'ko ty0- F& &ksp&ry0&ntator poinstruowa $adanyc- iF 0ogQ wy$raP
natSF&ni& wstr.QsAw- Naki& $SdQ podawaP uc.nio0- gdy ci pop&niQ $Qd, Di'gra0 pr.y.wo'i
na uFyci& wstr.QsAw o naNwyFs.&N si'&- twi&rd.Qc- F& wykor.ystuNQc ws.ystki& po.io0y-
0oFnQ siS wi&'& nauc.yP, Ta instrukcNa powinna po.wo'iP na uwo'ni&ni& ni&poskro0ionyc
agr&sywnyc popSdAw, Tak siS N&dnak ni& stao, ?adani stosowa'i $ard.o agodn& wstr.Qsy
@patr. ryP, 7,74, 1&dyni& 2-5^ osA$ .astosowao wstr.Qs o naNwyFs.&N si'&, Tak wiSc $adania
Di'gra0a ni& potwi&rd.iy t&.y- F& istni&N& w 'ud.iac skonnoOP do c.yni&nia .a- ktAra
uNawnia siS w p&wnyc warunkac, ?adania t& dowiody nato0iast- F& naciski spo&c.n&
0ogQ d.iaaP tak podstSpni&- iF 'ud.i& .ac.ynaNQ postSpowaP ni&u0anitarni&, 6i&c na0
$Sd.i& wo'no .ako/c.yP t&n ro.d.ia sowa0i sa0&go Stani&ya Di'gra0a= 0awet Eichmann
o&cz%wa$ m&$o.ci, #&y obje*&*a$ obozy koncentracyjne, a je#o %czestnictwo w masowym
mor&erstwie sprowa&za$o si &o sie&zenia za bi%rkiem i przerz%cania papierw. 0atomiast
osoba w obozie, ktra rzeczywi.cie wp%szcza$a cyklon - &o komr #azowych, mo#$a
%zasa&ni+ swoje postpowanie tym, *e wykonywa$a je&ynie rozkazy p$yn'ce z #ry. Gatem
mamy t% &o czynienia z 8ra#mentaryzacj' ca$kowite#o l%&zkie#o &zia$ania. Za&en cz$owiek
nie z&ecy&owa$ si i na wykonanie z$e#o czyn%, i na kon8rontacj z je#o konsekwencjami. 0ie
ma osoby, ktr' mo*na by obarczy+ ca$' o&powie&zialno.ci' za ten akt. -y+ mo*e jest to
najbar&ziej powszechna cecha zor#anizowane#o spo$ecznie z$a we wsp$czesnym
spo$ecze/stwie. >Mil#ram, 3?JO, s. 34@P346A
Pods!o$anie
W ty0 ro.d.ia'& skupi'iO0y siS na &on=or!iz!ie- c.y'i na ty0- Nak 'ud.i& .0i&niaNQ swoN&
.acowani& wskut&k r.&c.ywist&go @'u$ wyi0aginowan&go4 wpywu innyc osA$,
Stwi&rd.i'iO0y- F& istni&NQ dwa gAwn& powody- d'a ktAryc .acowuNQ siS kon+or0istyc.ni&=
in+or0acyNny ora. nor0atywny wpyw spo&c.ny, In=or!acy(ny $py$ spoeczny poNawia
siS wt&dy- gdy 'ud.i& ni& wi&d.Q- co .ro$iP a'$o co powi&d.i&P- a$y ic .acowani& $yo
poprawn& @'u$ naN'&ps.&4, Taka r&akcNa .wyk'& nastSpuN& w nowyc- .askakuNQcyc a'$o
kry.ysowyc sytuacNac- a wiSc wAwc.aski&dy d&+inicNa sytuacNi ni& N&st Nasna, Tud.i&
patr.Q na .acowani& innyc Nak na waFn& XrAdo in+or0acNi i wykor.ystuNQ N& do wy$i&rania
waOciwyc ki&runkAw swoN&go d.iaania, In+or0acyNny wpyw spo&c.ny ko/c.y siS .wyk'&
pry$atn) a&ceptac()- gdy 'ud.i& prawd.iwi& wi&r.Q w to- co inni 0AwiQ i ro$iQ, Istni&N&
wiSks.a skonnoOP do wykor.ystywania drugi&go c.owi&ka Nako XrAda in+or0acNi wt&dy-
gdy sytuacNa @a wiSc i to- co na'&Fy ro$iP4 N&st ni&Nasna, W taki0 pr.ypadku N&st&O0y $ard.i&N
otwarci na wpyw innyc osA$, Eksp&rci sQ $ard.o do$ry0 XrAd&0 wpywu- poni&waF 0aNQ
.wyk'& naNwiSc&N in+or0acNi o waOciwyc r&akcNac, Sp&cNa'ny0 typ&0 ni&Nasn&N sytuacNi
N&st kry.ys, Strac- .akopotani& i panika .wiSks.aNQ nas.Q wiarS w to- F& inni po0ogQ na0
ro.str.ygnQP- Nak postQpiP, Wykor.ystywani& innyc Nako XrAda in+or0acNi 0oF& siS N&dnak
ni& powi&OP, 9.i&N& siS tak na pr.ykad wt&dy- gdy 'ud.i& popadaNQ w panikS d'at&go- F& inni
poddaNQ siS panic&, Ind&o$anie 0oF& poNawiP siS wt&dy- gdy &0ocN& i .acowania s.y$ko
ro.pr.&str.&niaNQ siS w duF&N grupi&, (r.ykad&0 N&st .Nawisko psychozy t!, DoF&s.
naN'&pi&N siS ucroniP pr.&d ni&waOciwy0 wykor.ystani&0 innyc Nako XrAda in+or0acNi
popr.&. sprawd.ani&- c.y in+or0acN&- ktAr& od nic otr.y0uN&s.- ni& sQ spr.&c.n& .&
.drowy0 ro.sQdki&0 i twoi0i .asada0i 0ora'ny0i, 2or!aty$ny $py$ spoeczny wynika
. rAFnyc pr.yc.yn, Z0i&nia0y swoN& .acowani&- $y dorAwnaP inny0- ni& d'at&go- F& .daNQ
siS wi&d.i&P '&pi&N- co siS wokA d.i&N&- a'& d'at&go- F& cc&0y .ostaP c.onki&0 grupy i
cc&0y nada' c.&rpaP kor.yOci wynikaNQc& . uc.&stnictwa w ni&N a'$o t&F pragni&0y uniknQP
oO0i&s.&nia c.y odr.uc&nia, 6or0atywny wpyw spo&c.ny 0oF& poNawiP siS naw&t w
N&dno.nac.nyc sytuacNac, Tud.i& $SdQ podpor.QdkowywaP siS inny0 . powodAw
nor0atywnyc naw&t wt&dy- gdy wi&d.Q- F& to- co ro$iQ- N&st ni&waOciw&, 6or0atywny
wpyw spo&c.ny .wyk'& ko/c.y siS p"liczny! &on=or!iz!e!- '&c. nigdy prywatnQ
akc&ptacNQ id&i c.y .acowa/ innyc 'ud.i, ?rak r&akcNi na wpywy nor0atywn& 0oF& $yP
$ard.o $o'&sny w skutkac, 6aciski nor0atywn& d.iaaNQ na wi&'u po.io0ac Fycia
spo&c.n&go, WpywaNQ na to- co 0a0y w .wyc.aNu N&OP- na nas. i0ag&- nas.& o$$y itd,
Bn& pro0uNQ poprawn& @gr.&c.n&4 .acowani& w spo&c.&/stwi& i 0ogQ t&F poOr&dnic.yP w
.0ianac spo&c.nyc, Sp&cNa'ny0 typ&0 kon+or0i.0u N&st "ezre=le&sy(ne
podporz)d&o$anie si*, 9.iaa0y wt&dy tak- Nak$yO0y $y'i pod wpyw&0 auto0atyc.n&go
pi'ota, 6igdy ni& kw&stionuN&0y i nigdy ni& 0yO'i0y o nor0ac spo&c.nyc- Nak na pr.ykad
nor0a w.aN&0noOci- ktAry0 siS podpor.QdkowuN&0y, Teoria $py$ spoecznego okr&O'a-
w Nakic warunkac N&st naN$ard.i&N prawdopodo$n& uNawni&ni& siS nor0atywn&go wpywu
spo&c.n&go- a 0ianowici& popr.&. odwoani& siS do siy- $&.poOr&dnioOci i 'ic.$y c.onkAw
grupy, 1&st&O0y naN$ard.i&N skonni .acowaP siS kon+or0istyc.ni&- gdy .a'&Fy na0 na
grupi&- gdy c.onkowi& grupy sQ N&dno0yO'ni w swoic pr.&konaniac i .acowaniac i gdy
grupa 'ic.y co naN0ni&N tr.y oso$y a'$o wiSc&N osA$, DoF&0y siS opi&raP ni&waOciw&0u
kon+or0i.0owi . powodAw nor0atywnyc- $SdQc $ard.i&N ro.waFny0i wo$&c pr&sNi
nor0atywn&N i popr.&. .ara$iani& @w c.asi&4 na &redyt za=ania .& strony grupy- ktAr&N
c.onkAw c&ni0y, I wr&s.ci&- 0oF& siS t&F w p&wnyc warunkac poNawiP $py$
!nie(szo#ci- gdy 0ni&Ns.oOP c.onkAw grupy wpywa na pr.&konania i .acowani&
wiSks.oOci, W naNsynni&Ns.&N w psyco'ogii spo&c.n&N s&rii &ksp&ry0&ntAw Stani&y
Di'gra0 $ada granic& posus.&/stwa oso$i& ci&s.Qc&N siS autoryt&t&0, (oQc.on& naciski
in+or0acyNn& i nor0atywn& spowodoway wysoki po.io0 posus.&/stwa, WiSks.oOP osA$
$adanyc podawaa w ic 0ni&0aniu prawi& O0i&rt&'n& wstr.Qsy &'&ktryc.n& inny0
uc.&stniko0, Jc.&stnicy &ksp&ry0&ntu .osta'i scwytani w paNSc.ynS nor0 po.ostaNQcyc .&
so$Q w kon+'ikci&, Trudno i0 siS $yo .ori&ntowaP- F& ta nor0a- ktAr&N siS podpor.Qdkowa'i
na poc.Qtku @posus.&/stwo autoryt&towi4- pr.&staa $yP nor0Q waOciwQ, TrudnoOci
pr.yspar.a dodatkowo +akt- F& pros.ono o .wiSks.ani& siy wstr.QsAw o 0aQ wi&'koOP, (o
u.asadni&niu pr.&d sa0y0 so$Q podania wstr.Qsu o p&wny0 napiSciu prQdu- 'ud.io0 trudno
$yo stwi&rd.iP- F& ty'ko trocS si'ni&Ns.y wstr.Qs N&st .y, 6i&st&ty- warunki- ktAr&
powodoway taki& &kstr&0a'ni& antyspo&c.n& .acowania w 'a$oratoriu0 Di'gra0a-
powstaNQ takF& w r&a'ny0 Fyciu- c.&go pr.ykad&0 0ogQ $yP taki& trag&di&- Nak o'ocaust
c.y 0asow& 0ord&rstwo w Dy Tai w Wi&tna0i&,
Literatra
Cia'dini H, @1""#4, Wywi&rani& wpywu na 'ud.i, 2da/sk= 2da/ski& Wydawnictwo
(syco'ogic.n&,
Rozdzia S
Posta$y i z!ianyn posta$+ $py$anie na !y#li i czcia
Tat&0 1"88 r, wic&pr&.yd&nt JS) 2&org& ?us $y da'&ko .a gu$&rnator&0 Dica&'&0
9ukaids&0 w wyOcigu do pr&.yd&ntury, 6i&ktAr.y o$s&rwator.y $y'i pr.&konani- F& 9ukakis
N&st NuF ni& do pokonania, 6i&spod.i&wani& N&dnak w ciQgu ki'ku 0i&siScy pr.&waga .niknSa
i w dniu wy$orAw ?us atwo .wyciSFy, Wi&'u ana'itykAw po'ityki waFnQ ro'S w ty0
.wroci& pr.ypisywao Wi''i&0u %ortonowi, H.&c.ywiOci&- 0aga.yn UTi0&V na.wa go
UnaN$ard.i&N wartoOciowy0 grac.&0 2&org&:a ?usaV, Gi0 $y Wi''i& %ortonW 6i& $y
Fadny0 . doradcAw w ka0panii ?usa5 ni& $y t&F waFnQ oso$Q wspi&raNQcQ +inansowo
ka0paniS ?usa, W r.&c.ywistoOci nigdy siS ni& spotka'i, ?yP 0oF& ni&ktAr.y . was
pa0iStaNQ- F& Wi''i& %orton $y ska.a/c&0- ktAry .osta .wo'niony . wiS.i&nia w
Dassacus&tts pr.&d upyw&0 kary- w ra0ac progra0u ud.i&'ania ur'opAw, ?SdQc na
ur'opi& Wi''i& %orton uci&k do Dary'and- gd.i& .gwaci ko$i&tS- a wc.&Oni&N .rani N&N
partn&ra, Dica&' 9ukakis $y wAwc.as gu$&rnator&0 stanu Dassacus&tts, ?us w 'ic.nyc
audycNac t&'&wi.yNnyc oskarFa 9ukakisa- F& N&st .$yt agodny d'a pr.&stSpcAw- i
wydrukowa u'otki uka.uNQc& twar. groFn&go Wi''i&go %ortona ora. pr.&stSpcAw
wcod.Qcyc i wycod.Qcyc . wiS.i&nia pr.&. o$rotow& dr.wi, T& u'otki tra+iy w c.u&
0i&Nsc& wi&'u )0&rykanAw- ktAr.y o$awia'i siS kry0ina'istAw i Fywi'i gS$oko .akor.&nion&
pod&Nr.&nia- F& syst&0 prawny +awory.uN& pr.&stSpcAw kos.t&0 ic o+iar, (oni&waF u'otki
uNawniy takF&- F& Wi''i& %orton N&st )+ro-)0&rykanin&0- d'at&go 0ogy w.$ud.aP
st&r&otypy i upr.&d.&nia u $iayc od$iorcAw tyc in+or0acNi, Dica&' 9ukakis odpi&ra atak
.a po0ocQ +aktAw i 'ic.$, WytknQ- F& Dassacus&tts $y ty'ko N&dny0 . wi&'u stanAw- w
ktAryc wprowad.ono progra0 ud.i&'ania ur'opAw wiSXnio0 i F& naw&t r.Qd +&d&ra'ny
@ktAr&go 2&org& ?us $y pAXni&N wic&pr&.yd&nt&04 wysya ska.a/cAw na ur'opy,
Stwi&rd.i- F& progra0y ud.i&'ania ur'opAw ogA'ni& $yy $ard.o skut&c.n& i F& w 1"87 r, na
53000 wiSFniAw- ktAr.y otr.y0a'i ur'opty'ko ni&wi&'ki proc&nt .na'a. siS w kopotac, W
innyc sprawac takF& dysponowa ars&na&0 +aktAw, U9.i&siSP .rAwnowaFonyc $udF&tAw
. r.Sdud j gosia N&dna . N&go u'ot&k, U(odatki o$niFon& piSciokrotni&- #00000 utwor.onyc
0i&Nsc pracy- o 20^ wiSc&N po'icNantAw na u'icacd, C.y ni& .nud.io ciS to N&s.c.&W Tak $yo
.& spo&c.&/stw&0 a0&ryka/ski0, 2dy$y Dica&' 9ukakis 0ia w swoi0 s.ta$i&
wy$orc.y0 psyco'oga spo&c.n&go- to t&n wyNaOni$y 0u- F& 'ud.i& ktAr.y sQ ro.draFni&ni
o$awa0i o $&.pi&c.&/stwo swoN& i swoic $'iskic- ni& ccQ sucaP o +aktac i 'ic.$ac, Bni
ccQ ro.pros.yP swoN& wQtp'iwoOci j np, pr.yN0uNQc pod&NOci& 2,?uska j Ud'a pr.&stSpcAw
tr.&$a $yP twardy0d- ora. odpowiadaNQc na N&go ap&' o U$ard.i&N Fyc.'iw& i agodn&
spo&c.&/stwod, WydaN& siS- F& . t&N '&kcNi duFo wyniAs ?i'' C'inton- ktAry ni& posuFy siS
0&todQ +aktAw i 'ic.$- Nak to .ro$i 9ukakis, W 1""2 r, JS) $yy w gS$oki&N r&c&sNi i wi&'&
rod.in ci&rpiao . powodu &kono0ic.nyc ni&dostatkAw, ?i'' C'inton .apr&.&ntowa asa-
ktAr& podkr&O'ay potr.&$S U.0ianyd j sowo- ktAr&go c.Ssto uFywa j i pr.&dstawiay go
Nako tros.c.Qc&go siS- wspAc.uNQc&go c.owi&ka- ktAry potra+i ro.wiQ.ywaP pro$'&0y
narodow&, DAwiQc krAtko- w swoN&N ka0panii rac.&N prA$owa 0AwiP o pr.ywrAc&niu
.au+ania i o wspAc.uciu niF wy'ic.aP +akty i 'ic.$y,
C.asa0i +akty i 'ic.$y 0ogQ $yP skut&c.n& w proc&si& p&rswa.Ni, Ho.waF0y ka0paniS
antynikotynowQ, W ostatnic dwud.i&stu 'atac pod&N0owany N&st .godny wysi&k
in+or0owania )0&rykanAw o ni&$&.pi&c.&/stwac .wiQ.anyc . pa'&ni&0 papi&rosAw pr.&.
'&ps.& uswiadoni&ni& +aktAw Owiadc.Qcyc o ty0- F& pa'&ni& N&st .wiQ.an& . wi&'o0a
powaFny0i .agraFaNQcy0i Fyciu coro$a0i, Ta ka0pania N&st $ard.o skut&c.na = proc&nt
dorosyc )0&rykanAw- ktAr.y pa'Q- spad do naNniFs.&go po.io0u od c.asu- ki&dy r.Q .ac.Q
prowad.iP statystyki w 1"55 r, c,,,< ZauwaFy0y- F& spad&k t&n nastQpi po0i0o r&k'a0owania
pari&rosAw ora. nakaniania do '&kc&waF&nia +aktAw i koNar.&nia pa'&nia . s&ks&0 - radoOciQ i
wi&c.nQ 0odoOcia, )ni u'otki . Wi''i&0 %orton&0 wydrukowan& pr.&. ?usa- ani
ko0unikaty antynikotynow& ni& $yy kontro'owany0i &ksp&ry0&nta0i, Tak wi&c- ni& wi&0y
na p&wno- co spowodowao- F& gosowano na ?usa- 'u$ d'ac.&go r.ucano pa'&ni&, T&
pr.ykady sug&ruNQ N&dnakF&- F& na postawy 'ud.i 0oFna wpywaP .up&ni& rAFny0i
sposo$a0i, W p&wnyc warunkac c.owi&k u'&ga 'ogic.n&N ana'i.i& +aktAw- w innyc C
r&aguN& na odwoywania do o$aw- nad.i&i i pragni&/, 1aki& to warunkiW C.y0 naprawdS N&st
postawa i Nak siS .0i&niaW T& pytania- N&dn& . naNstars.yc pyta/ w psyco'ogii spo&c.n&N-
$SdQ pr.&d0iot&0 ro.waFa/ w ty0 ro.d.ia'&,
5e=inic(a posta$
CociaF wOrAd psyco'ogAw spo&c.nyc ni& 0a .up&n&N .gody co do pr&cy.yNn&N di+inicNi
postawy- wiSks.oOP .gad.a siS- F& N&st to trwaa oc&na C po.ytywna 'u$ n&gatywna C 'ud.i-
o$i&ktAw i id&i @Eagy- Caik&n- 1""35 B'son- Zanna- 1""34, (ostawy sQ trwa& w ty0 s&nsi&-
F& c.Ssto utr.y0uNQ siS pr.&. duFs.y c.as, Cwi'owa irytacNa . powodu c.&goO- co ktoO
powi&d.iani& N&st postawQ- a'& trway- n&gatywny o$ra. t&N oso$y N&st postawQ, (ostawy sQ
oc&nQ- to .nac.y- F& sQ on& po.ytywnQ 'u$ n&gatywnQ r&akcNQ na coO, Tud.i& ni& sQ
n&utra'ny0i o$s&rwatora0i Owiata- a'& sta'& oc&niaNQ to- co wid.Q, 6a pr.ykad $yo$y
d.iwn& usys.&P- Nak ktoO 0Awi= UDoN& uc.ucia wo$&c sard&'i- wSFy- ciastka c.&ko'adow&go i
0oic wspA0i&s.ka/cAw sQ cakowici& n&utra'n&V,
postawaF trwa$a ocena ) pozytywna l%b ne#atywna l%&zi, obiektw i poj+
<o!ponent e!oc(onalny? pozna$czy i "eha$ioralny
emocjonalny komponent postawyF emocje i %cz%cia, jakie l%&zie kojarz' z obiektem postawy
poznawczy komponent postawyF przekonania l%&zi na temat w$a.ciwo.ci obiekt% postawy
behawioralny komponent postawyF &zia$ania l%&zi wobec obiekt% postawy
DoF&0y ro.wiNaP da'&N nas.Q d&+inicNS postawy popr.&. $ard.i&N pr&cy.yNn& s+or0uowani&
t&go- co ro.u0i&0y pr.&. Uoc&nSV, 6a postawS skadaNQ siS rAFn& ko0pon&nty 'u$ c.SOci
@?r&ck'&r- 1"8#5 Dc2uir&- 1"854, E'&0&nt&0 postawy N&st &o!ponent e!oc(onalny- c.y'i
r&akcN& &0ocNona'n& wo$&c pr.&d0iotu postawy @np, inn&N oso$y 'u$ pro$'&0u spo&c.n&go4-
&o!ponent pozna$czy- c.y'i twoN& 0yO'i i pr.&konania o pr.&d0ioci& postawy- i
&o!ponent "eha$ioralny C twoN& d.iaania- c.y'i daNQc& siS .ao$s&rwowaP .acowani&
wo$&c pr.&d0iotu postawy, 6a pr.ykad- ro.waF0y twoNQ postawS wo$&c konkr&tn&go
0od&'u sa0ocodu, (o pi&rws.&- wystSpuNQ u ci&$i& r&akcN& a+&ktywn&- c.y'i &0ocN& i
uc.ucia- ktAr& w.$ud.a t&n sa0ocAd, Jc.ucia0i ty0i 0ogQ $yP= poc.uci& podni&c&nia i
pr.yN&0noOci &st&tyc.n&N- gdy patr.ys. na t&n 0od&'- 'u$ uc.uci& gni&wu i .oOci @np, N&O'i
N&st&O pracowniki&0 a0&ryka/ski&N +a$ryki sa0ocodAw $adaNQcy0 now& .agranic.n& auto4,
(o drugi&- wystSpuNQ u ci&$i& r&akcN& po.nawc.&- c.y'i pr.&konania na t&0at atry$utAw t&go
sa0ocodu, SQ to pr.&0yO'&nia dotyc.Qc& .uFycia pa'iwa na sto ki'o0&trAw- ko0+ortu Na.dy i
o$sugi- wyg'Qdu i tak da'&N, (o tr.&ci&- wystSpuNQ u ci&$i& r&akcN& $&awiora'n&- c.y'i
d.iaania wo$&c t&go typu sa0ocodu, 6a pr.ykad to- c.y udaN&s. siS do spr.&dawcy- $y
od$yP Na.dS prA$nQ- Nak i to- c.y r.&c.ywiOci& kupis. t&n sa0ocAd- sQ .acowania0i
.wiQ.any0i . twoNQ postawQ, (odc.as gdy postawy sQ oc&na0i .awi&raNQcy0i ko0pon&nt
&0ocNona'ny- po.nawc.y i $&awiora'ny- to okr&O'ona postawa 0oF& $yP .wiQ.anQ $ard.i&N .
N&dny0 ko0pon&nt&0 niF . inny0 C Nak pAXni&N .o$ac.y0y @Zanna- H&0p&'- 1"884,
(o0i0o F& postawy sQ $ard.i&N trwa& niF cwi'ow& kaprysy 'u$ wraF&nia- to c.asa0i i
postawy siS .0i&niaNQ, WydaN& siS na pr.ykad- F& wOrAd wy$orcAw a0&ryka/skic nastQpia
.asadnic.a .0iana postaw wo$&c 2&org&:a ?usa w 'atac 1"88-1""2, (ostawy sQ
pr.&d0iot&0 ogro0n&go .aint&r&sowania psyco'ogAw spo&c.nyc- poni&waF ic istotna
.0iana c.Ssto dokonuN& siS w odpowi&d.i na wpyw spo&c.ny C to .nac.y w odpowi&d.i na
Uwyo$raFonQ 'u$ .akadanQ o$&cnoOP innycV )''port- 1"85- s, 34- Nak $ya o ty0 0owa w
ro.d.ia'& ', Tak wiSc po0i0o oso$ist&go carakt&ru postawa N&st +aktyc.ni& .Nawiski&0 na
wskroO spo&c.ny0,
ZastanAw siS- Nak c.Ssto w ciQgu dnia ktoO prA$uN& .0i&niP twoN& postawy, )0&ryka/scy
$i.n&s0&ni wydaNQ roc.ni& 0i'iardy do'arAw na r&k'a0y- staraNQc siS spr.&daP ws.ystko-
poc.Qws.y od OrodkAw piorQcyc- a sko/c.yws.y na pr&.&rwatywac, Istni&NQ kanay
t&'&wi.Ni ka$'ow&N- ktAr& ni& &0ituNQ nic.&go inn&go oprAc. r&k'a0y i trans0isNi .& spr.&daFy
towarAw and'owyc, Jr.Sdnicy r.Qdowi prA$uNQ pr.&konaP nas- F& wyniki &kono0ic.n& sQ
$ard.o do$r& i F& warunki nas.&go Fycia siS po'&ps.aNQ, 6i& 0a cwi'i- a$y ktoO ni& prA$owa
.0i&niP nas.&N postawy wo$&c c.&goO, W Nakic warunkac postawy naNprawdopodo$ni&N siS
.0i&niaNQW
/!ienianie posta$ przez z!ian* zacho$ania> ;eszcze raz o teorii dysonans
pozna$czego
Wnik'iwy c.yt&'nik .apa0iSta- F& o0Awi'iO0y NuF N&d&n c.ynnik- ktAry powoduN& .0ianS
postawy- a 0ianowici& gdy 'ud.i& .acowuNQ siS ni&.godni& .& swoi0i postawa0i i ni& 0ogQ
.na'&XP .&wnStr.n&go u.asadni&nia swoN&go .acowania, Da0y na 0yO'i oc.ywiOci& t&oriS
dysonansu po.nawc.&go, (oni&waF pr.&dstawi'iO0y tS t&oriS s.c.&gAowo w ro.d.ia'& 3-
d'at&go t&ra. ogranic.y0y siS N&dyni& do krAtki&go podsu0owania,
9ysonans po.nawc.y $y pi&rwotni& d&+iniowany Nako ni&.godnoOP 0iSd.y dwo0a
&'&0&nta0i po.nawc.y0i- taki0i Nak= U1&st&0 uc.ciwQ oso$QV i= UWaOni& oka0a&0
0oN&go naN'&ps.&go pr.yNaci&'aV, W 0iarS Nak t&oria siS ro.wiNaa- stao siS Nasn&- F& to ni&
sa0a ni&.godnoOP powoduN& dysonans- '&c. dysko0+ort poNawia siS . powodu ni&.godnoOci-
Naka .acod.i 0iSd.y d.iaani&0 'u$ &'&0&nt&0 po.nawc.y0 a wyo$raF&ni&0 sa0&go si&$i&
@)ronson- 1"6"5 Ti$od&au- )ronson- 1""24, Tud.i& doOwiadc.aNQ dysonansu- gdy ro$iQ coO-
co stanowi .agroF&ni& o$ra.u sa0&go si&$i& Nako oso$y pr.y.woit&N- upr.&N0&N i uc.ciw&N-
s.c.&gA'ni& N&O'i ni& 0a 0oF'iwoOci wyNaOni&nia t&go .acowania uwarunkowania0i
oko'ic.noOci .&wnStr.nyc, Ho.waF0y pr.ykad pr.&dstawiony w ro.d.ia'& 3, Bdwi&d.as.
swoN&go pr.yNaci&'a Sa0a i wid.is. okropny o$ra. na Ociani&, 1uF prawi& wy$ucas.
O0i&c&0- ki&dy Sa0 0Awi . duFQ radoOciQ i podni&c&ni&0F C"o&oba ci si, 0amalowa$a
#o ma$o znana artystka, 7arol =mear. ='&z, *e jest bar&zo %talentowana, &late#o za&$%*y$em
si, by k%pi+ ten obraz. 0ie %wa*asz, *e jest pikny,ECo odpowi&s.W Waas. siS- .$i&ras.
0yO'i, Sa0 wydaN& siS $ard.o du0ny .& swoN&go o$ra.u, 9'ac.&go 0as. .$ur.yP N&go
.adowo'&ni&W 1&O'i powi&s. 0u- Naka N&st twoNa prawd.iwa opinia- to .ranis. N&go uc.ucia,
?yP 0oF&- naw&t wpadni& w .oOP, DoF&s. 0u uOwiado0iP- F& pop&ni stras.nQ po0ykS, W
kaFdy0 ra.i&- i tak ni& 0oF& NuF .wrAciP o$ra.u, 1aki N&st s&ns 0AwiP 0u prawdSW
Bstat&c.ni& wiSc 0Awis.- F& o$ra. ci siS $ard.o podo$a, C.y pr.&Fywas. duFy dysonansW
WQtpi0y w to, Wi&'& &'&0&ntAw po.nawc.yc N&st .godnyc . pop&ni&ni&0 t&go ka0stwa-
Nak nas.kicowano w .apr&.&ntowanyc powyF&N wariantac twoN&go 0yO'&nia, 6a pr.ykad-
&'&0&nt po.nawc.y 0AwiQcy- a$y ni& sprawiaP $A'u oso$o0- ktAr& 'u$i0y- N&st aF nadto
wystarc.aNQcy0 .&wnStr.ny0 u.asadni&ni&0 ni&s.kod'iw&go ka0stwa,
"rzekon%j'c innych, przekon%jemy samych siebie.
) %ni%s, 3JO?
Co siS N&dnak stani&- N&O'i powi&s. coO- w co r.&c.ywiOci& ni& wi&r.ys.- i ni& .naNd.i&s. d'a
sw&go .acowania wystarc.aNQc&go .&wnStr.n&go u.asadni&niaW Co $Sd.i&- N&O'i twAN
pr.yNaci&' Sa0 N&st ni&wiarygodni& $ogaty i sta'& kupuN& o$ra.yW (onadto- co $Sd.i&- N&O'i ty
N&st&O u.nany0 istoryki&0 s.tuki- . ktAr&go opiniQ Sa0 siS 'ic.yW Co $Sd.i&- N&O'i w
pr.&s.oOci powi&d.ia&O 0u- F& kupi nic ni&wart& $oo0a.y i ni& .as.kod.io to was.&N
pr.yNaXniW T&ra. .&wnStr.n& u.asadni&nia oka0ania Sa0a co do wartoOci o$ra.u sQ
0ini0a'n& 'u$ prawi& ni& istni&NQ, 1&O'i nada' $Sd.i&s. siS powstr.y0ywa od wyraF&nia
swoN&N prawd.iw&N opinii @0AwiQc na pr.ykad= UBN&N- Sa0- o$ra. N&st 0,,, int&r&suNQcyV4- to
doOwiadc.ys. dysonansu,
1&O'i ni& 0oF&s. .na'&XP .&wnStr.n&go u.asadni&nia twoN&go .acowania- to $Sd.i&s. s.uka
u.asadni&nia w&wnStr.n&go C popr.&. .0ni&Ns.&ni& ro.$i&FnoOci 0iSd.y dwo0a
&'&0&nta0i po.nawc.y0i @twoNQ postawQ i twoi0 .acowani&04, 1ak to .ro$is.W Zac.ynas.
pos.ukiwaP po.ytywnyc asp&ktAw o$ra.u C wa'orAw wars.tatowyc 'u$ wyra+inowan&go
s0aku- ktAr& popr.&dnio 0ogy uNOP twoN&N uwagi, 1&st s.ansa- F& N&O'i popatr.ys.
wystarc.aNQco wnik'iwi&- to coO .naNd.i&s., W krAtki0 c.asi& twoNa postawa wo$&c o$ra.u
pr.&suni& siS w ki&runku po.ytywnyc stwi&rd.&/- ktAr& poc.yni&O- i tak waOni& r&a'i.uN&
siS .asada Upowi&d.i&P .nac.y uwi&r.yPV, To .Nawisko N&st ogA'ni& na.ywan& o$ronQ pog'Qdu
spr.&c.n&go . postawQ, 1&st to proc&s- w ktAry0 oso$y sQ .acScan& do wyraF&nia pu$'ic.ni&
opinii spr.&c.n&N . oso$istQ postawQ, 1&O'i uda siS to osiQgnQP pr.y 0ini0a'ny0 .&wnStr.ny0
u.asadni&niu- to nastQpi .0iana oso$ist&N postawy w ki&runku wyraFon&N pu$'ic.ni& opinii,
V1ak $ya NuF 0owa w ro.d.ia'& 3- istni&NQ dowody na to- F& o$rona pog'Qdu spr.&c.n&go .
postawQ N&st skut&c.nQ 0&todQ .0iany postaw, 1&O'i ccia&O .0i&niP u swoN&go pr.yNaci&'a
postawS wo$&c pa'&nia- to 0og&O osiQgnQP to popr.&. .acSc&ni& go do wygos.&nia 0owy
pr.&ciwko pa'&niu w warunkac niski&go .&wnStr.n&go u.asadni&nia, Co N&dnak 0oFna
uc.yniP w kw&stii .0iany postaw w ska'i 0asow&NW ZaAF0y- F& .osta&O wynaNSty pr.&.
)0&ryka/ski& Towar.ystwo Wa'ki . Haki&0 i twoi0 .adani&0 N&st opracowani& progra0u
ka0panii pr.&ciwko pa'&niu papi&rosAw- ktAra 0oga$y $yP prowad.ona w cay0 kraNu,
CociaF t&cniki dysonansow& sQ skut&c.n&- sQ on& $ard.o trudn& do pr.&prowad.&nia w
ska'i 0asow&N @np, $yo$y ni&0oF'iw&- a$y ws.yscy )0&rykani&- ktAr.y pa'Q- 0og'i
wygosiP 0owy pr.&ciwko t&0u naogowi- i to w odpowi&dnic warunkac- t.n, niski&go
.&wnStr.n&go u.asadni&nia4, )$y .0i&niP postawy aF ty'u 'ud.i- $Sd.i&s. 0usia .astosowaP
inn& t&cniki .0iany postaw, (rawdopodo$ni& wy0yO'i$yO p&wi&n rod.aN ko0unikatu
p&rswa.yNn&go- ktAry 0Ag$y $yP ogos.ony w 0ass 0&diac, 1ak powini&n&O pr.ygotowaP
ko0unikat- a$y r.&c.ywiOci& .0i&ni on postawy wi&'u 'ud.iW
komunikat perswazyjnyF kom%nikat >np. przemwienie l%b reklama telewizyjnaA
przekon%j'cy &o zajcia okre.lone#o stanowiska w &anej sprawie
<o!ni&aty pers$azy(ne i z!iana posta$y
ZaAF0y- F& )0&ryka/ski& Towar.ystwo Wa'ki . Haki&0 pr.y.nao ci piSciocy+rowQ su0S
pi&niSd.y- a$yO 0Ag pr.&prowad.iP swoNQ ka0paniS r&k'a0owQ, Dusis. podNQP wi&'&
d&cy.Ni, C.y twoN& pu$'ic.n& ogos.&nia powinny .awi&raP in+or0acN& C +akty i 'ic.$yW C.y
powini&n&O ki&rowaP uwagS 'ud.i na pr.&raFaNQc& o$ra.y coryc pucW C.y '&pi&N wynaNQP
synnQ gwia.dS +i'0owQ- a$y pr.&ka.aa twoNQ in+or0acNS- c.y 0oF& rac.&N 'aur&ata 6agrody
6o$'a w d.i&d.ini& 0&dycynyW C.y 0as. 0AwiP pr.yNa.ny0 ton&0 i pr.y.naP- F& trudno N&st
r.uciP pa'&ni&- c.y rac.&N $yP $ard.i&N twardy i powi&d.i&P pa'ac.o0 @Nak w pr.ypadku
r&k'a0 +ir0y 6ik&4= U(o prostu .rA$ toV, Ho.u0i&s.- w c.y0 r.&c. C ni&atwo N&st
skonstruowaP skut&c.ny ko0unikat p&rswa.yNny, S.c.SO'iwi&- psyco'ogowi& spo&c.ni-
poc.Qws.y od Car'a %o*'anda i N&go wspApracownikAw @%o*'and- 1anis- G&''&y- 1"534-
pr.&prowad.i'i w ciQgu ostatnic 50 'at wi&'& $ada/- w ktAryc starano siS ud.i&'iP
odpowi&d.i na pytani&- co d&cyduN& o skut&c.noOci ko0unikatu p&rswa.yNn&go, (oni&waF ci
$adac.& pracowa'i na Jniw&rsyt&ci& w _a'&- d'at&go ic pod&NOci& do $adania ko0unikatAw
p&rswa.yNnyc N&st .nan& Nako Progra! 0ni$ersytet Yale po#$i*cony "adani z!iany
posta$, Wykor.ystuNQc swoN& doOwiadc.&nia . c.asAw drugi&N woNny Owiatow&N- ki&dy
pracowa'i d'a )r0ii StanAw ZN&dnoc.onyc- staraNQc siS podwyFs.yP 0ora'& Foni&r.y
a0&ryka/skic @Stou++&r i in,- 1"#"4- %o*'and i N&go wspApracownicy pr.&prowad.i'i wi&'&
&ksp&ry0&ntAw nad warunka0i- w Nakic 'ud.i& sQ naN$ard.i&N podatni na wpyw
ko0unikatAw p&rswa.yNnyc, ?ada'i tr.y gAwn& c.ynniki= XrAdo ko0unikatu @np, Nak
atrakcyNnQ 'u$ ko0p&t&ntnQ oso$Q N&st nadawca4- sa0 ko0unikat @np, sia i rod.aN
argu0&ntAw4 ora. c&cy od$iorcAw @np, Naki& rod.aN& argu0&ntacNi sQ skut&c.n& w pr.ypadku
od$iorcAw wrogo- a Naki& wo$&c pr.yNaXni& usposo$ionyc4,
G&olno.+ &o zabicia l%b %wizienia cz$owieka jest stos%nkowo prostym za&aniem w
porwnani% ze z&olno.ci' &o zmiany je#o %mys$%.
) Richar& 7ohen CWashin#ton "ostE Iebmary <4, 3??3
"ro#ram Tniwersytet% :ale po.wicony ba&ani% zmiany postawF ba&anie war%nkw, w
jakich l%&zie s' najbar&ziej sk$onni zmieni+ swoje postawy w o&powie&zi na kom%nikaty
perswazyjne! ba&acze koncentr%j' si na tym, Ckto mwt. co i &o ko#oS, to jest na (r&le
kom%nikat%, nat%rze kom%nikat% i nat%rze o&biorcy
=$owo mwione &ostarcza trzech stylw perswazji. "ierwszy ro&zaj zale*y o& charakter%
mwcy! &r%#i o& te#o, czy s$%chacze %le#aj' jakiem%. wzr%szeni%! trzeci o& &owo&% l%b
pozorne#o &owo&%, jakie#o &ostarczaj' s$owa samej mowy.
) Arystoteles, Retoryka
<to !'$i? co i do &ogo
W $adaniac .0iany postaw prowad.onyc .arAwno pr.&. grupS psyco'ogAw .
Jniw&rsyt&tu _a'&- Nak i wi&'u pAXni&Ns.yc- udao siS wyka.aP- F& ws.ystki& tr.y c.ynniki C
kto 0Awi- co i do kogo C 0aNQ wpyw na to- ki&dy i w Naki0 stopniu 'ud.i& .0i&niQ swoN&
postawy @Dc2uir&- 1"855 (&tty- Cacioppo- 1"814, 6a pr.ykad- p&wn& $adania potwi&rd.iy-
F& i0 $ard.i&N nadawca N&st ko0p&t&ntny i wiarygodny- ty0 $ard.i&N 'ud.i& $SdQ pod N&go
wpyw&0, Car' %o*'and i Wa't&r W&iss @1"514 w N&dny0 . pi&rws.yc &ksp&ry0&ntAw-
uka.uNQcyc .nac.&ni& wi&d.y &ksp&rta- pr&.&ntowa'i uc.&stniko0 ko0unikaty p&rswa.yNn&
na t&0at ki'ku .agadni&/- .0i&niaNQc do0ni&0an&go autora tyc ko0unikatAw, W N&dny0
ko0unikaci& argu0&ntowano- F& N&st aktua'ni& 0oF'iwy do .$udowania stat&k podwodny o
napSd.i& nuk'&arny0 @co ni& $yo 0oF'iw& do .r&a'i.owania w c.asac- ki&dy
pr.&prowad.ano t&n &ksp&ry0&nt4, (oowa uc.&stnikAw $ya pr.&konana- F& autor&0
ko0unikatu N&st oso$a o duF&N wiarygodnoOci C 0ianowici& 1, Ho$&rt Bpp&n&i0&r- do$r.&
.nany i ci&s.Qcy siS duFy0 powaFani&0 +i.yk NQdrowy, Inni wi&r.y'i- F& XrAdo ko0unikatu
N&st .d&cydowani& ni&wiarygodn& C 0ianowici& U(rawdaV- o+icNa'na ga.&ta partii
ko0unistyc.n&N w $yy0 ZwiQ.ku Had.i&cki0, Tud.i& $y'i w duFo wiSks.y0 stopniu pod
wpyw&0 ko0unikatu- ktAr&go autor&0 $y 1, Ho$&rt Bpp&n&i0&r C wi&r.Qc- F& ato0owy
stat&k podwodny ni&$aw&0 powstani&, (odo$ni& 'ic.n& $adania pr.&prowad.ono nad
wpyw&0 tr&Oci sa0&go ko0unikatu, 1&O'i cc&s. pr.&konaP 'ud.i do konkr&tn&N sprawy- to
c.y powini&n&O pr&.&ntowaP argu0&nty wspi&raNQc& ty'ko twoN& stanowisko @ko0unikat
N&dnostronny4- c.y t&F na'&Fao$y .apr&.&ntowaP swoN& stanowisko i argu0&nty na r.&c.
stanowiska pr.&ciwn&go @ko0unikat dwustronny4- a pot&0 skrytykowaP argu0&nty drugi&N
strony, Istni&N& tu p&wn& ni&$&.pi&c.&/stwo C pr.&dstawiani& pog'QdAw strony pr.&ciwn&N
N&st .ara.&0 ic popu'ary.owani&05 0oF& wiSc powini&n&O .apr&.&ntowaP ty'ko wasn&
stanowisko, Z drugi&N strony- 0AwiQc o argu0&ntac .a i pr.&ciw- oka.uN&s. siS oso$Q
$&.stronnQ i postSpuNQcQ +air i N&O'i pr.&dstawis. ni&odpart& argu0&nty 0AwiQc& o ty0-
d'ac.&go ni& druga stronQ- '&c. ty 0as. racNS- to 0oF&s. osiQgnQP .a0i&r.ony c&', Car'
%o*'and i N&go wspApracownicy @%o*'and- Tu0sdain&- S&++i&id- 1"#"4 stwi&rd.i'i- F& N&F&'i
od$iorcy ogA'ni& .gad.a'i siS .& stanowiski&0 nadawcy- to wiSks.y wpyw 0iaa
argu0&ntacNa N&dnostronna, Go0unikat dwustronny $ard.i&N pr.&konywa 'ud.i- ktAr.y
poc.Qtkowo ni& .gad.a'i siS . pog'Qda0i nadawcy- poni&waF u.nawa rAwni&F ic stanowisko
@a'& wysuwa do$r& argu0&nty na r.&c. pr.&ciwn&go4, 1&dnostronny ko0unikat N&st naN'&ps.y
d'a osA$- ktAr& .gad.aNQ siS . twoi0 pog'Qd&0 C ni& wprowad.aN wiSc .a0i&s.ania-
pr.&dstawiaNQc argu0&nty drugi&N strony, (rogra0 $adania .0iany postaw r&a'i.owany na
Jniw&rsyt&ci& w _a'& po.wo'i ud.i&'iP odpowi&d.i na pytani&- Nak 'ud.i& .0i&niaNQ swoN&
postawy pod wpyw&0 ko0unikatAw p&rswa.yNnyc, (odsu0owani& $ada/ .awi&ra ta$&'a
8,1, 1&dnakF& w 0iarS Nak pr.y$ywao $ada/- wyoni siS p&wi&n pro$'&0, Bka.ao siS- F&
istotnyc N&st wi&'& asp&ktAw proc&su p&rswa.Ni i ni& $yo Nasn&- ktAr& sQ $ard.i&N waFn&- a
ktAr& 0ni&N 'u$ ki&dy powinniO0y kaOP wiSks.y nacisk na N&d&n c.ynnik niF drugi,
(owrAP0y do .adania- ktAr& otr.y0a&O od )0&ryka/ski&go Towar.ystwa Wa'ki . Haki&0 C
ccQ po.naP twAN ko0unikat p&rswa.yNny w pr.ys.y0 0i&siQcu; 2dy$yO .apo.na siS .
$adania0i pr.&prowad.ony0i pr.&. grupS . _a'&- to .na'a.$yO sporo poFyt&c.nyc
in+or0acNi o ty0- kto powini&n 0AwiP- co i do kogo- a$y powsta skut&c.ny pr.&ka.
p&rswa.yNny, 1&dnakF& rAwni& do$r.& 0Ag$yO powi&d.i&P= UBN&N- tutaN N&st tak stras.ni& duFo
in+or0acNi i ni& wi&0- na co na'&Fy pooFyP naNwiSks.y nacisk= c.y 0artwiP siS ty0- kto
pr.&ka.uN& ko0unikat- c.y rac.&N tr&OciQ ko0unikatuW
Tabela 4.3. "ro#ram Tniwersytet% :ale po.wicony ba&ani% zmiany postaw. =k%teczno.+
kom%nikatw perswazyjnych zale*y o& te#o, kto mwi, co i &o ko#o
Teraz to, cze#o potrzeb%j, to 8akty... e&ynie 8akty potrzebne s' w *ycia.
) 9arol Dickeens C7i*kie czasyS
Centralna i pery=eryczna strategia pers$az(i
1&O'i .adas. powyFs.& pytania- to .naNd.i&s. siS w $ard.o do$ry0 towar.ystwi&, Gi'ku do$r.&
.nanyc $adac.y postaw .adaN& N& so$i& rAwni&F= ki&dy kaOP nacisk na c&ntra'n& c.ynniki w
ko0unikacNi C taki& Nak sia argu0&ntAw C a ki&dy na c.ynniki p&ry+&ryc.n& d'a 'ogiki
argu0&ntAw C taki& Nak wiarygodnoOP i atrakcyNnoOP nadawcyW Bdpowi&d.i na to pytani&
ud.i&'aNQ dwi& wpywow& t&ori& dotyc.Qc& proc&su p&rswa.Ni= Hicarda (&tty:&go i 1ona
Cacioppo @1"864 !odel $ypraco$ania pra$dopodo"ie,st$ ora. S&''y Caik&n @1"874
!odel pers$az(i syste!atycznoTherystyczne(, B$i& okr&O'aNQ- ki&dy 'ud.i& $SdQ pod
wpyw&0 tr&Oci ko0unikatu @to N&st 'ogiki argu0&ntow4- a ki&dy .naNdQ siS pod wpyw&0
powi&r.cownyc ,carakt&rystyk @np, kto pr.&ka.uN& ko0unikat 'u$ Nak dugo on trwa4,
T&ori& t& sQ $ard.o do si&$i& podo$n&5 a$y uniknQP ni&poro.u0i&/- $Sd.i&0y posugiwaP siS
0od&'&0 wypracowania prawdopodo$i&/stw,
model wypracowania prawdopodobie6stwF teoria, w ktrej zak$a&a si, *e istniej' &wa
sposoby zmiany postaw za po.re&nictwem kom%nikatw perswazyjnych! centralna strate#ia
pojawia si, #&y l%&zie maj' motywacj i z&olno.+ &o sk%pienia %wa#i na ar#%mentach
zawartych w kom%nikacie! pery8eryczna strate#ia wystp%je, #&y l%&zie nie sk%piaj' swojej
%wa#i na ar#%mentach, lecz s' po& wp$ywem charakterystyk powierzchownych >np. kto jest
na&awc'A
centralna strategia perswazjiF przypa&ek, w ktrym l%&zie analiz%j' kom%nikat perswazyjny,
%wa*nie s$%chaj'c i rozwa*aj'c ar#%menty! strate#ia ta pojawia si, #&y l%&zie posia&aj'
zarwno z&olno.ci, jak i motywacj &o %wa*ne#o s$%chania kom%nikat%
pery)eryczna strategia perswazjiF przypa&ek, w ktrym l%&zie nie analiz%j' ar#%mentw
zawartych w kom%nikacie perswazyjnym, s' natomiast po& wp$ywem wskazwek
pery8erycznych
W o$u t&oriac stwi&rd.a siS- F& w p&wnyc warunkac 'ud.i& ki&ruNQ uwagS na +akty
.awart& w ko0unikaci& i staNQ siS naN$ard.i&N podatni na p&rswa.NS- gdy t& +akty sQ 'ogic.ni&
pr.&konuNQc&, Znac.y to- F& c.asa0i s.c.&gAowo ana'i.uN&0y to- co sys.y0y- uwaFni&
ro.waFaNQc ko0unikat i pr.&twar.aNQc N&go tr&OP, (&tty i Cacioppo @1"864 na.ywaNQ to
centraln) strategi) pers$az(i, 1&dnakF& w innyc warunkac ni& ki&ruN&0y swoN&N uwagi na
+akty- .a0iast t&go .auwaFa0y ty'ko powi&r.cown& carakt&rystyki ko0unikatu- taki& Nak
N&go dugoOP i oso$a- ktAra go pr.&ka.uN&, 6i& .naNduN&0y siS pod wpyw&0 'ogiki
arg0n&ntAw- poni&waF ni& .wraca0y sp&cNa'ni& uwagi na to- co nadawca 0Awi, 6ato0iast
N&st&O0y podatni na p&rswa.NS- N&O'i powi&r.cown& carakt&rystyki sprawiaNQ- F& ko0unikat
wydaN& siS pr.&konuNQcy- d'at&go F& N&st dugi 'u$ F& pr.&ka.uN& go &ksp&rt a'$o oso$a
atrakcyNna, (&tty i Cacioppo @1"864 na.ywaNQ to pery=eryczn) strategi) pers$az(i-
poni&waF 'ud.i& po.ostaNQ pod wpyw&0 spraw- ktAr& sQ p&ry+&ryc.n& d'a sa0&N in+or0acNi,
W Nakic warunkac wy$i&ra0y c&ntra'nQ- a w Nakic p&ry+&ryc.na strat&giS p&rswa.NiW
Inny0i sowy- ki&dy 'ud.i& $SdQ pod wpyw&0 'ogiki argu0&ntAw- a ki&dy pod wpyw&0
wska.Aw&k p&ry+&ryc.nycW G'uc.owQ sprawQ- .dani&0 Hicarda (&tty:&go- 1ona Cacioppo
ora. S&''y Caik&n- N&st posiadani& 0otywacNi i .do'noOci do ki&rowania swoN&N uwagi na
+akty, I0 $ard.i&N N&st&O0y r.&c.ywiOci& .aint&r&sowani sprawQ- a .at&0 .acSc&ni do
konc&ntrowania uwagi na argu0&ntac- ty0 $ard.i&N N&st prawdopodo$n&- F& wy$i&r.&0y
strat&giS c&ntra'nQ, HAwni&F N&O'i 'ud.i& posiadaNQ .do'noOP do konc&ntracNi uwagi C na
pr.ykad- gdy nic ni& .akAca 'u$ ni& odrywa ic uwagi C to N&st $ard.i&N prawdopodo$n&- F&
wy$iorQ strat&giS c&ntra'nQ @patr. ryP, 8,14,
/naczenie oso"iste+ !oty$ac(a do s&pienia $agi na arg!entach>
znaczenie osobisteF stopie/ w jakim &ana sprawa ma istotne konsekwencje &la samopocz%cia
l%&zi
0i#&y nie b&zie chcia$ mie+ %wa*nych i *yczliwych s$%chaczy ten, kto zamierza przekona+
t$%my, *e nie s' rz'&zone tak, jak powinny by+ rz'&zone.
) Richar& 1ooker Ecciesiastical "olity
Istotny0 c.ynniki&0 wpywaNQcy0 na to- c.y 'ud.i& konc&ntruNQ uwagS na ko0unikaci&- N&st
znaczenie oso"iste sprawy- ktAr& 0oFna .d&+iniowaP Nako stopi&/- w Nak0 wynikaNQc& . ni&N
kons&kw&ncN& sQ waFn& d'a do$r&go sa0opoc.ucia od$iorcy ko0unikatu, 6a pr.ykad
ro.waF0y sprawS- c.y wydatki na c&'& socNa'n& powinny $yP .r&dukowan&, 6a i'& ta sprawa
oso$iOci& ciS o$cod.iW 1&O'i N&st&O 72-'&tniQ ko$i&tQ- d'a ktAr&N N&dyny0 docod&0 sQ .asiki
. po0ocy spo&c.n&N- to t&n pro$'&0 $Sd.i& oc.ywiOci& $ard.o waFny- N&O'i .aO 0as. 20 'at i
pocod.is. . .a0oFn&N rod.iny- to 0a ona 0a& .nac.&ni& oso$ist&, I0 wiSks.& oso$ist&
.nac.&ni& sprawy- ty0 wiSks.a konc&ntracNa uwagi na argu0&ntac .awartyc w
ko0unikaci&- a .at&0 skonnoOP do wy$oru c&ntra'n&N strat&gii p&rswa.Ni, Hicard (&tty- 1on
Cacioppo ora. Hac&' 2o'd0an @1"814 .ad&0onstrowa'i tS prawidowoOP- pros.Qc stud&ntAw
co''&g&:u- a$y wysuca'i ko0unikatu- w ktAry0 pr.&konywano- F& ws.yscy stud&nci
ostatni&go roku powinni .dawaP ws.&cstronny &g.a0in . wy$ran&N pr.&. nic sp&cNa'i.acNi,
(oowi& uc.&stnikAw powi&d.iano- F& ic uniw&rsyt&t aktua'ni& ro.waFa wprowad.&ni&
ws.&cstronnyc &g.a0inAw C .at&0 d'a nic sprawa $ya oso$iOci& waFna, 9'a drugi&N
poowy oka.aa siS ni&istotna- a'$owi&0 powi&d.iano i0- F& uniw&rsyt&t ro.waFa
wprowad.&ni& o$owiQ.kowyc &g.a0inAw- a'& ni& nastQpi to w ciQgu naN$'iFs.yc d.i&siSciu
'at, 6astSpni& $adac.& wprowad.i'i dwi& .0i&nn&- ktAr& 0ogy 0i&P wpyw na to- c.y 'ud.i&
.god.Q siS . pr.&ka.any0 i0 ko0unikat&0, (i&rws.Q .0i&nnQ $ya sia pr.&dstawionyc
argu0&ntAw, (oowa uc.&stnikAw wysucaa argu0&ntAw- ktAr& $yy .asadn& i pr.&konuNQc&
@np, U1akoOP nauc.ania po'&ps.ya siS w s.koac- w ktAryc wprowad.ono &g.a0inyV4-
podc.as gdy inni wysuca'i argu0&ntAw sa$yc i 0ao .nac.Qcyc @np, UHy.yko o$'ania
&g.a0inu N&st wy.wani&0- ktAr& wiSks.oOP stud&ntAw cStni& pr.yN0i&V4, 9ruga .0i&nna to
pr&stiF XrAda ko0unikatu= poowi& uc.&stnikAw powi&d.iano- F& autor N&st wy$itny0
pro+&sor&0 (rinc&ton Jni*&rsity- a po.ostay0 C F& N&st uc.ni&0 s.koy Or&dni&N, Tak wiSc
uc.&stnicy- .astanawiaNQc siS nad stanowiski&0 .apr&.&ntowany0 pr.&. nadawcS- 0og'i
wykor.ystaP N&d&n 'u$ dwa rod.aN& in+or0acNi, Dog'i uwaFni& wysucaP argu0&ntAw i
ro.waFyP- c.y sQ on& u.asadnion&- 'u$ 0og'i po prostu ki&rowaP siS ty0- kto N& wypowi&d.ia
@pr&stiF in+or0atora4, Zgodni& . pr.&widywania0i 0od&'u wypracowania
prawdopodo$i&/stw strat&gia p&rswa.Ni .a'&Faa od oso$ist&go .nac.&nia sprawy, T&wy
wykr&s ryciny 8,2 poka.uN&- co siS .dar.yo- gdy sprawa 0iaa duF& .nac.&ni&- d'a sucac.y,
Ci stud&nci $y'i $ard.i&N pod wpyw&0 NakoOci argu0SntAw, @t.n, p&rswa.Na $ya
kons&kw&ncNQ strat&gii c&ntra'n&N4, Ci- ktAr.y wysuca'i ni&.$ityc argu0&ntAw- $ard.i&N
.god.i'i siS . ko0unikat&0 niF ci- ktAr.y wysuca'i argu0&ntAw sa$yc, Bni ni& $y'i pod
wpyw&0 oso$y pr&.&ntuNQc&N @pro+&sor (rinc&ton Jni*&rsity 'u$ uc.&/ s.koy Or&dni&N4,
9o$ry argu0&nt $y do$ry0 argu0&nt&0- naw&t N&O'i .osta pr.&ka.any pr.&. kogoO- kto ni&
ci&s.y siS pr&stiF&0,
R:7;0A 4.<. Wp$yw znaczenia osobiste#o na strate#i zmiany postawy. ;m wy*sza liczba,
tym wicej Ksb z#o&zi$o si z kom%nikatem perswazyjnym ) mianowicie z tym, *e ich
%niwersytet powinien wprowa&zi+ wszechstronne e#zaminy. Hewy wykresF e*eli sprawa
mia$a &%*e znaczenie osobiste, to osoby by$y bar&ziej po& wp$ywem jako.ci ar#%mentw ni*
presti*% na&awcy. To jest centralna strate#ia perswazji. "rawy wykresF e*eli sprawa mia$a
ma$e znaczenie osobiste, to osoby by$y bar&ziej po& wp$ywem presti*% na&awcy ni* jako.ci
ar#%mentw. To jest pery8eryczna strate#ia perswazji >zaczerpnito zF "etty, 7acioppo, 3?4O,
we&$%# ba&ania przeprowa&zone#o przez "ettyBe#o, 7acioppo, Dol&man, 3?43A
0ie przekon%j' mnie &owo&y, ale oznaki &owo&w.
)7o2entry "atmore
Co siS d.i&N&- N&O'i sprawa 0a 0a& .nac.&ni& d'a 'ud.iW 1ak widaP na prawy0 wykr&si&
ryciny 8,2- ni& sia argu0&ntAw $ya istotny0 c.ynniki&0- a'& to- kto $y nadawcQ, Ci- ktAr.y
wysuca'i 0ocnyc argu0&ntAw- .god.i'i siS . tr&OciQ ko0unikatu ty'ko ni&co $ard.i&N niF
ci- ktAr.y wysuca'i sa$yc argu0&ntAw, 6ato0iast oso$y- ktAr& $yy pr.&konan&- F&
autor&0 ko0unikatu N&st pro+&sor uniw&rsyt&tu- w duFo wiSks.y0 stopniu u'&gy p&rswa.Ni
niF t&- ktAr& sQd.iy- F& N&go autor&0 N&st uc.&/ s.koy Or&dni&N, Wyniki powyFs.& sQ .godn& .
.asadQ ogA'nQ= N&F&'i sprawa 0a duF& .nac.&ni& oso$ist&- to 'ud.i& $SdQ konc&ntrowaP siS na
argu0&ntac pr.&dstawionyc w ko0unikaci& i $SdQ u'&gaP p&rswa.Ni w taki0 stopniu- w
Naki0 t& argu0&nty sQ 'ogic.n& C dowody- Nakic dostarc.aNQ sowa sa0&N 0owy- posuguNQc
siS t&r0ino'ogiQ )rystot&'&sa, 1&F&'i sprawa 0a 0a& .nac.&ni& oso$ist&- to 'ud.i& ni& $SdQ
konc&ntrowaP swoN&N uwagi na argu0&ntac- '&c. posuFQ siS prosty0i r&gua0i- c.y'i
.asada0i p&ry+&ryc.ny0i- taki0i Nak= UDoFna .au+aP nadQwcy o wysoki0 pr&stiFu:: 'u$ UW
dugoOci ko0unikatu tkw sia argu0&ntowV @Caik&n- 1"875 Caik&n- Ti$&r0an- Eagy- 1"8"5
(&tty- Cacioppo- 1"864,
/dolno#@ do s&pienia $agi na arg!entach, 6aw&t N&O'i sprawa 0a duF& .nac.&ni&
oso$ist&- to 'ud.i& wy$iorQ strat&giS p&ry+&ryc.nQ- N&O'i N&st i0 trudno skonc&ntrowaP uwagS
na ko0unikaci& @>&sting&r- Dacco$y- 1"6#5 (&tty- ?rock- 1"815 (&tty- W&''s- ?rock- 1"764,
C.asa0i trudno stwi&rd.iP- c.y argu0&nty sQ r.&c.ow&- s.c.&gA'ni& N&F&'i pro$'&0 N&st
.oFony i ni&atwo dokonaP oc&ny, 6a pr.ykad- ki'ka 'at t&0u w d.ia'& porad UWasington
(ostV prowad.ony0 pr.&. )nn Tand&rs od$ya siS dyskusNa- c.y taki& narkotyki- Nak kokaina
i 0ariuana powinny $yP .a'&ga'i.owan&, C.yt&'nicy . ca&go kraNu pisa'i 'isty o
pr.&konuNQcyc argu0&ntac .a i pr.&ciw '&ga'i.acNi i trudno $yo ro.str.ygnQP- ktAr& . nic
sQ naN$ard.i&N 0&rytoryc.n&, 1&d&n . c.yt&'nikAw ro.wiQ.a t&n dy'&0at- ignoruNQc tr&OP
argu0&ntAw5 .a0iast t&go opi&ra siS na pr&stiFu ic autorAw C c.y'i na p&ry+&ryc.n&N
strat&gii p&rswa.NiF e*eli nie mo# wyrobi+ sobie z&ania w jakiej. sprawie, to prb%j czyta+
wszystko, &o cze#o mam &ostp i co si wi'*e z tym za#a&nieniem, i patrz, kto jest za, a kto
przeciw. G&ecy&owa$em si poprze+ le#alizacj narkotykw po przeczytani% artyk%$%
zamieszczone#o w C=cienceE, ktre#o a%torem jest L...M pro8esor "rinceton Tni2ersity, Ethan
0a&elmann. Kstatnio przeczyta$em, *e ekonomista i la%reat 0a#ro&y 0obla ) Milton
Irie&man popiera &ekryminalizacj, po&obnie jak b%rmistrz -altimore ) 9%rt =chmoke,
znakomity &ziennikarz William I. -%ckley oraz by$y sekretarz stan% Deor#e =ch%ltz. >Ann
Han&ers, 3??RA DoF& siS .dar.yP- F& trudno skupiP uwagS- poni&waF wystSpuNQ c.ynniki
.akAcaNQc& C dokuc.'iwy aas- ko0&ntar.& innyc osA$- uc.uci& .0Sc.&nia 'u$ godu i tak
da'&N, W ki'ku $adaniac poka.ano- F& taka dystrakcNa utrudnia skonc&ntrowani& uwagi na
NakoOci argu0&ntAw .awartyc w ko0unikaci& p&rswa.yNny0, W kons&kw&ncNi ko0unikaty
pr.&dstawiaNQc& ni&.$it& argu0&nty $SdQ 0ni&N skut&c.n&- gdy na 'ud.i d.iaaNQ c.ynniki
.akAcaNQc&- podc.as gdy ko0unikaty .& sa$y0i argu0&nta0i $SdQ w takic warunkac
odnosiy skut&k @Ta00&rs- ?&ck&r- 1"805 (&tty- W&''s- ?rock- 1"764, DAwiQc krAtko- trudno
.aktywi.owaP c&ntra'nQ strat&giS p&rswa.Ni C gd.i& o skut&c.noOci d&cyduN& sia
argu0&ntAw C ki&dy wystSpuNQ .akAc&nia powoduNQc&- F& ni& N&st atwo t& racN& oc&niP, Tak
wiSc- N&O'i 0artwis. siS- F& twoN& dowody sQ rac.&N sa$&- to 0oF&s. ro.waFyP &w&ntua'noOP
ro.pros.&nia uwagi sucac.y C $yP 0oF& popr.&. spowodowani& aasu na .&wnQtr. sa'i- w
ktAr&N pr.&0awias., 1&O'i 0as. argu0&nty 0ocn& i pr.&konuNQc&- to uc.y/ ws.ystko- a$y
sucac.& 0og'i skupiP uwagS na twoic twi&rd.&niac,
;a& osi)gn)@ dgotr$a) z!ian* posta$y, T&ra. NuF wi&0y- F& ko0unikat p&rswa.yNny
0oF& .0i&niP postawy 'ud.i na dwa sposo$y C popr.&. strat&giS c&ntra'nQ 'u$ p&ry+&ryc.nQ,
DoF&s. .apytaP- Naka to rAFnica, C.y r.&c.ywiOci& waFn& N&st- c.y to 'ogika argu0&ntAw- 'u$
t&F pr&stiF autora spowodowa .0ianS postaw u stud&ntAw w kw&stii wprowad.&nia
ws.&cstronnyc &g.a0inAw- Nak to 0iao 0i&Nsc& w $adaniu (&tty:&go i N&go
wspApracownikAw @1"814W 1ak poka.uN& do'na 'inia na rycini& 8,2- oni .0i&ni'i swoN&
postawy C d'ac.&go .at&0 0i&'i$yO0y docod.iP- w Naki sposA$ ta .0iana nastQpiaW
1&O'i N&st&O0y .aint&r&sowani u.yskani&0 dugotrwa&N .0iany postawy- to powinniO0y siS
.aNQP waOni& tQ sprawQ, Tud.i&- ktAr.y u.a'&FniaNQ swoN& postawy od uwaFn&N ana'i.y
argu0&ntAw- $SdQ $ard.i&N skonni do utr.y0ywania postawy w c.asi& i do .acowywania siS
.godni& . niQ ora. $SdQ odporni na kontrargu0&nty $ard.i&N niF ci- ktAr.y uks.tatowa'i swoNQ
postawS na podstawi& wska.Aw&k p&ry+&ryc.nyc, S&''y Caik&n @1"804 pr.&prowad.ia
&ksp&ry0&nt- w ktAry0 oso$y .0i&niy postawy a'$o wskut&k ana'i.owania 'ogiki
argu0&ntAw- a'$o wskut&k ki&rowania siS wska.Awka0i p&ry+&ryc.ny0i, BsiQgnSa to w taki
sa0 sposA$- Nak .ro$i'i to (&tty- Cacioppo i 2od0an @1"814 C 0ianowici&- pr&.&ntuNQc
N&dn&N grupi& sprawS o 0ay0 .nac.&niu oso$isty0- a drugi&N C o duFy0 .nac.&niu, Caik&n
kontaktowaa siS t&'&+onic.ni& . uc.&stnika0i d.i&siSP dni pAXni&N- a$y sprawd.iP- c.y
.0i&nion& postawy nada' siS u nic utr.y0yway, Tak Nak pr.&widywano- t&nd&ncNa do
utr.y0ywania now&N postawy trwaa- gdy postawa .ostaa uks.tatowana pr.&. ana'i.S siy
argu0&ntAw .awartyc w ko0unikaci&- t.n, N&O'i .0iana postawy nastQpia d.iSki
.astosowaniu strat&gii c&ntra'n&N, Tak wiSc- N&O'i staras. siS osiQgnQP dugotrwaQ .0ianS
postawy- to wy0yO' pr.&konuNQc& argu0&nty- a pot&0 .astosuN 0&todS- ktAra spowoduN&- F&
'ud.i& $SdQ ana'i.owaP i 0yO'&P o tyc racNac- a$y .0iana $ya r&.u'tat&0 strat&gii
c&ntra'n&N, CociaF wydaN& siS to racNona'n&- ni& .aws.& N&st prost& do .r&a'i.owania w
cod.i&nny0 Fyciu, Zani0 'ud.i& ro.waFQ twoN& argu0&nty- 0usis. pr.&dt&0 spowodowaP-
a$y skupi'i na nic swoNQ uwagS, 1&O'i .a0i&r.as. w t&'&wi.Ni ogosiP aso pr.&ciwko pa'&niu
papi&rosAw- to 0usis. NakoO pr.yciQgnQP uwagS wid.Aw- a$y ni& .0i&ni'i kanau 'u$ ni&
wys.'i . pokoNu, 1ak 0oFna to uc.yniPW 1&dnQ . pows.&cni& stosowanyc t&cnik
pr.yciQgniScia uwagi N&st wywoani& stracu,
9ie&y postawy zmieniaj' si &ziki strate#ii pery8erycznej ) je.li postawa powsta$a po&
wp$ywem atrakcyjno.ci na&awcy l%b wizji, jak' on roztacza ) wwczas zmiana ta jest
krtkotrwa$a
<o!ni&aty $z"dza()ce strach
6o do$r.&, )0&ryka/ski& Towar.ystwo Wa'ki . Haki&0 N&st .adowo'on& . pracy- ktArQ
pr.ygotowa&O @wykor.ystuNQc ws.ystko- co dotycc.as pr.&c.yta&O4- a'& podnosi
wQtp'iwoOP- ktArQ .ostaa wc.&Oni&N wyraFona= c.y 0oF&s. $yP p&wny- F& twoi sucac.&
ski&ruNQ uwagS na argu0&nty pr.&ciwko pa'&niu papi&rosAwW (owi&d.0y- F& .a0i&r.as.
dotr.&P do 0od.i&Fy- '&c. pro$'&0 po'&ga na ty0- F& oni ni& ccQ 0yO'&P o coro$i& i
u0i&raniu ani sucaP N&s.c.& N&dn&go doros&go- ktAry 0Awi i0- Nak powinni ki&rowaP
swoi0 Fyci&0, ?yP 0oF& ni& .&ccQ pr.yg'QdaP siS twoN&N pr&.&ntacNi p&n&N wykr&sAw i
statystyk- .at&0 0oF& powini&n&O naNpi&rw pr.yciQgnQP ic uwagS- poka.uNQc i0
pr.&raFaNQcy +i'0 doku0&nta'ny- ktAry pr.&dstawia orror- Naki0 N&st rak puc, 1&O'i potra+is.
w.$ud.iP w nic strac i wywoaP r&+'&ksNS- F& i i0 0oF& siS to pr.ydar.yP- wAwc.as .
p&wnoOciQ ski&ruNQ uwagS na twAN ko0unikat i w&.0Q go so$i& do s&rca C postanawiaNQc
nigdy ni& ro.poc.ynaP pa'&nia 'u$- N&O'i pa'Q- r.uciP N&, ZauwaF0y- F& waOni& w taki sposA$
postSpowa 2&org& ?us- wykor.ystuNQc u'otki . Wi''i&0 %orton&0 w ka0panii wy$orc.&N w
1"88 r, W.$ud.i strac pr.&d pr.&stSpc.oOciQ i utratQ oso$ist&go $&.pi&c.&/stwa- a nastSpni&
prA$owa uspokoiP wy$orcAw- sug&ruNQc- F& $SdQ $ard.i&N $&.pi&c.ni- N&O'i on .ostani&
pr&.yd&nt&0, ZaoF&ni&- F& ko0unikaty w.$ud.aNQc& strac sQ do$ry0 sposo$&0 na
spowodowani& .0iany postawy- N&st pows.&cn&, (rawdopodo$ni& og'Qda&O NuF ogos.&nia-
w ktAryc stosuN& siS t&go rod.aNu ap&'&, 1&d&n . nic pr&.&ntowany w t&'&wi.Ni poka.uN&
us0aFon& NaNo . nastSpuNQcQ in+or0acNQ= UTo N&st twAN 0A.g kar0iony narkotyka0iV, W
podo$n&N konw&ncNi sQ r&a'i.owan& +i'0y .acScaNQc&- a$yO r.uci pa'&ni&- uFywa
pr&.&rwatyw c.y .apina pasy- NadQc sa0ocod&0, C.y &o!ni&aty $z"dza()ce strach sQ
skut&c.n&W Wyniki ki'ku &ksp&ry0&ntAw potwi&rd.aNQ tS t&.S @np, 1anis- 1"675 T&*&nta'-
1"705 Hog&rs- 1"834, 1&dnakF& panuN& ni&.goda co do t&go- ki&dy i d'ac.&go strac powoduN&
u 'ud.i .0ianS postaw, Ws.yscy $adac.& .gad.aNQ siS- F& w.$ud.&ni& stracu 0oF& $yP
od$i&ran& Nako .agroF&ni& i F& 'ud.i& $SdQ wt&dy dQFyP do .0ni&Ns.&nia t&go .agroF&nia,
ZastanAw0y siS- ki&dy tak postSpuNQ- dokonuNQc .0iany swoic postaw i .acowa/W
komunikaty wzbudzajce strachF kom%nikaty perswazyjne, ktre prb%j' zmieni+ postawy
l%&zi poprzez wzb%&zanie w nich strach%
R:7;0A 4.@. Wp$yw apelw wzb%&zaj'cych strach na zmian postawy. Ksoby obejrza$y
straszny 8ilm o sk%tkach palenia albo otrzyma$y instr%kcj, jak rz%ci+ ten na$# ) l%b je&no i
&r%#ie. 0ajbar&ziej zre&%kowali liczb wypalanych papierosw ci, ktrzy obejrzeli 8ilm i
otrzymali instr%kcj >zaczerpnito zF He2enthal, Watts, "a#ano, 3?OJA
1&dnQ . drAg ro.wiQ.ania t&go pro$'&0u N&st wykor.ystani& 0od&'u wypracowania
prawdopodo$i&/stw, 1ak stwi&rd.i'iO0y- .0iana dugotrwaa N&st naN$ard.i&N prawdopodo$na-
gdy 'ud.i& .0i&niaNQ swoNQ postawS d.iSki .astosowaniu strat&gii c&ntra'n&N- a ta . ko'&i siS
dokonuN&- N&F&'i argu0&nty sQ uwaFni& ana'i.owan&, Z0iana krAtkotrwaa .aistni&N&- gdy
'ud.i& $SdQ po prostu ki&rowaP siS wska.Awka0i p&ry+&ryc.ny0i- na pr.ykad in+or0acNa0i
w ga.&tac- $&. uwaFn&go ana'i.owania tr&Oci ko0unikatu, Zat&0 sprawQ k'uc.owQ N&st to-
c.y w.$ud.ony strac uatwia c.y utrudnia .0ianS wskut&k strat&gu c&ntra'n&N, (&wn&
sug&sti& 0oFnQ .na'&XP w N&dny0 . pi&rws.yc &ksp&ry0&ntAw @T&*&nta'- Watts- (agano-
1"674- pod&N0uNQcyc to .agadni&ni&, Jc.&stnicy otr.y0a'i N&dnQ w&rsNS . tr.&c ko0$inacNi
ko0unikatu pr.&ciwko pa'&niu papi&rosAw- ktAra pocod.ia . pu$'ic.n&N suF$y .drowia,
1&dna grupa o$&Nr.aa odstras.aNQcy +i'0 o ni&$&.pi&c.&/stwac pa'&nia- w ktAry0 $ard.o
dokadni& poka.ano rAwni&F- oprAc. wykr&sAw i 'ic.$ 0AwiQcyc o .wiQ.ku 0iSd.y
pa'&ni&0 i raki&0- op&racNS pr.&prowad.onQ na pucac poraFonyc nowotwor&0, 9rugi&N
grupi& poka.ano t&n sa0 +i'0 ora. wrSc.ono $ros.urS . konkr&tny0i instrukcNa0i- Nak r.uciP
pa'&ni&, I wr&s.ci& tr.&cia grupa ni& wid.iaa t&go stras.n&go +i'0u- a'& otr.y0aa $ros.urS,
)$y os.acowaP wyniki tyc int&rw&ncNi- $adac.&- w rAFnyc odstSpac c.asu od uko/c.&nia
&ksp&ry0&ntu- prosi'i uc.&stnikAw- $y poda'i- i'& wypa'aNQ papi&rosAw d.i&nni&, 1ak widaP na
rycini& 8,3- oso$y- ktAr& og'Qday +i'0- $ard.i&N .0ni&Ns.yy 'ic.$S wypa'anyc d.i&nni&
papi&rosAw niF oso$y- ktAr& t&go +i'0u ni& wid.iay, 1&s.c.& $ard.i&N ogranic.yy pa'&ni&
oso$y- ktAr& .arAwno o$&Nr.ay +i'0- Nak i otr.y0ay instrukcNS- Nak por.uciP naAg, (o tr.&c
0i&siQcac wypa'a'i .nac.Qco 0ni&N papi&rosAw niF ci- ktAr.y ty'ko wid.i&'i +i'0, 9'ac.&go
tak siS staoW (r.ypo0niN so$i&- F& ki&dy 'ud.i& .0i&niaNQ swoN& postawy na skut&k strat&gii
c&ntra'n&N- to nowa postawa N&st s.c.&gA'ni& dugotrwaa, 1&O'i u osA$- ktAry0 poka.ano t&n
+i'0 ora. ktAry0 wrSc.ono $ros.ury instruuNQc&- Nak r.uciP pa'&ni&- .0iana oka.aa siS
naNtrwa's.a- to $yP 0oF& .0iana postawy $ya &+&kt&0 strat&gii c&ntra'n&N,
Taka int&rpr&tacNa N&st .godna .& wspAc.&sny0i t&oria0i na t&0at ko0unikatAw
w.$ud.aNQcyc strac, W&d'& tyc konc&pcNi strac 0oF& spowodowaP .0ianS w wyniku a'$o
strat&gii c&ntra'n&N- a'$o p&ry+&ryc.n&N- w .a'&FnoOci od t&go- co w&dug pr.&widywa/ 'ud.i
pr.yni&si& i0 uspokoN&ni& @2'&ic&r- (&tty- 1""25 1&pson- Caik&n- 1""04, (r.yN0uN& siS tu
.aoF&ni&- F& po pi&rws.&- 'ud.i&- ktAr.y odc.uwaNQ strac- pos.ukuNQ spokoNu- c.y'i ccQ-
a$y ktoO 'u$ coO .r&dukowao ic poc.uci& dysko0+ortu i napiScia @Hog&rs- 1"834, 1&O'i
wi&r.Q- F& naN'&ps.Q drogQ pr.ywrAc&nia spokoNu N&st skupi&ni& uwagi na tr&Oci ko0unikatu
@poni&waF ko0unikat $Sd.i& .awi&ra okr&O'on& wska.Awki- Nak rad.iP so$i& . .agroF&ni&04-
to $SdQ ana'i.owaP uwaFni& N&go tr&OP- .0i&niaNQc swoN& postawy popr.&. strat&giS c&ntra'nQ,
1&O'i ko0unikat ni& .awi&ra sug&stii- Nak porad.iP so$i& . pro$'&0&0 pr.ywrAc&nia spokoNu
C na pr.ykad- N&O'i pr&.&ntuN& siS odstras.aNQcy +i'0 o skutkac pa'&nia- '&c. $&. Fadnyc
instrukcNi- Nak uniknQP ciSFki&N coro$y C to 'ud.i& $SdQ skonni UwyQc.aP siSV i skupiaP
uwagS ty'ko na wska.Awkac p&ry+&ryc.nyc, )$y .0iana- ktAra nastQpia wskut&k
.astosowania strat&gii c&ntra'n&N- $ya dugotrwaa- na'&Fy w.$ud.iP u 'ud.i strac i
pr.&konaP ic- F& skonc&ntrowani& siS na tr&Oci ko0unikatu po0oF& i0 t&n strac
.r&dukowaP, 9okadni& w taki waOni& sposA$ postSpowa'i %oward T&*&nta' i N&go
wspApracownicy @1"674 w N&dn&N . grup w trakci& swoic $ada/- w ktAr&N uc.&stnicy
og'Qda'i +i'0 ora. otr.y0a'i $ros.urS .& wska.Awka0i- Nak r.uciP pa'&ni&, ?ya to grupa .
ryciny 8,3- ktAra naN$ard.i&N ogranic.ya pa'&ni& papi&rosAw, 1&O'i ko0unikat w.$ud.a strac-
a'& ni& daN& in+or0acNi- Nak pr.ywrAciP spokAN C Nak w drugi&N grupi&- w ktAr&N oso$y
wid.iay wstr.QsaNQcy +i'0- a'& ni& otr.y0ay $ros.ury C to N&st 0ni&N prawdopodo$n&- F&
nastQpi u nic .0iana dugotrwaa, To $yP 0oF& wyNaOnia- d'ac.&go p&wn& prA$y .astras.&nia
'ud.i w c&'u .0iany ic postaw i .acowa/ ni& sQ skut&c.n& C sQ pr.&stras.&ni- a'& ni& daN&
siS i0 konkr&tnyc instrukcNi- w Naki sposA$ .r&dukowaP strac @?&ck&r- 1os&ps- 1"885
9&1ong- Winst&n- 1"8"5 1o$- 1"885 Soa0&s- 1"884,
/!ienianie posta$ o r':ne( sile i r':ny! pochodzeni
9otycc.as ni& ro.patrywa'iO0y kw&stii- c.y ko0unikaty p&rswa.yNn& sQ rAwni& skut&c.n& w
odni&si&niu do rAFn&go rod.aNu postaw, 6a pr.ykad wyo$raX so$i&- F& 0as. wysucaP
wykadu- w ktAry0 $SdQ pr&.&ntowan& +akty i 'ic.$y pr.&0awiaNQc& .a pog'Qd&0
pr.&ciwny0 twoN&0u, ZaAF0y- F& N&st&O stud&nt&0 co''&g&:u- w ktAry0 na ostatni0 roku ni&
0a o$owiQ.ku .dawania ws.&cstronnyc &g.a0inAw- a wykadowca .a0i&r.a ciS
pr.&konaP- F& taki& &g.a0iny powinny $yP wprowad.on& w t&r0ini&- ktAry o$NQ$y rAwni&F
ci&$i&, (oni&waF N&st to sprawa o duFy0 .nac.&niu oso$isty0- d'at&go prawdopodo$ni&
uwaFni& wysucas. t&go wywodu, Zgodni& . ty0- co dotycc.as powi&d.i&'iO0y- N&O'i
argu0&nty u.nas. .a 'ogic.n&- to $Sd.i&s. skonny .0i&niP swoNQ postawS i pr.yNQP $ard.i&N
Fyc.'iwi& id&S ws.&cstronnyc &g.a0inAw, I r.&c.ywiOci&- taki& wyniki u.yska'i (&tty-
Cacioppo i 2o'd0an @1"814 @patr. ryP, 8,24, T&ra. wyo$raX so$i& takQ sa0Q sytuacNS- . tQ
rAFnicQ- F& wykad $Sd.i& poOwiScony inn&N sprawi&- a 0ianowici& pr.&konanio0 r&'igiNny0,
Wykad $Sd.i& podwaFa twoNQ wiarS- $Sd.i& t&F .awi&ra duFo +aktAw i 'ic.$, 1ak sQd.is.-
c.y N&st 0oF'iw&- F& .0i&nis. pr.&konania r&'igiNn& po wysucaniu t&go wykaduW WydaN&
siS to 0ao prawdopodo$n&, 9'ac.&goW (r.&ci&F sprawa ta 0a na p&wno duF& .nac.&ni&
oso$ist&, Co taki&go N&st w twoN&N postawi& r&'igiNn&N- co sprawia- F& N&st ona $ard.i&N odporna
na .0ianS niF twoNa postawa wo$&c wprowad.&nia &g.a0inAwW
R':ne 6r'da posta$
(r.ykad powyFs.y poka.uN&- F& a$y .ro.u0i&P- Nak .0i&niaNQ siS postawy- 0usi0y w.iQP
pod uwagS +akt- iF rAFniQ siS on& 0iSd.y so$Q na wi&'& sposo$Aw- 0,in, siQ i ty0- Nak .ostay
pi&rwotni& uks.tatowan&, Stwi&rd.i'iO0y NuF- F& u 'ud.i- ktAr.y .0i&niaNQ swoN& postawy-
stosuNQc strat&giS c&ntra'nQ- powstaNQ w &+&kci& postawy si'ni&Ns.& C $ard.i&N odporn& na
.0iany i $ard.i&N sta& w c.asi& C niF u osA$- ktAr& .0i&niaNQ N&- stosuNQc strat&giS
p&ry+&ryc.nQ, Tak wiSc N&dnQ . kons&kw&ncNi rAFnyc rod.aNAw .0iany postaw N&st to- F&
p&rswa.Na prowad.i do powstania a'$o postawy w.g'Sdni& si'n&N- a'$o w.g'Sdni& sa$&N, ) co
siS d.i&N&- N&O'i 'ud.i& naNpi&rw usys.Q ko0unikat p&rswa.yNnyW Z p&wnoOciQ sia i XrAdo
postawy od sa0&go poc.Qtku stanowi o .rAFnicowaniu skutku-tak Nak w pr.ykad.i& .
postawa0i wo$&c wprowad.ania ws.&cstronnyc &g.a0inAw- w pr.&ciwi&/stwi& do
postawy wo$&c twoN&N r&'igii, (ostawy $ywaNQ rAFn&N natury i int&nsywnoOci, 1&dn& sQ
si'ni&Ns.& od drugic- ni&ktAr&- Nak postawy 'ud.i wo$&c pr.&stSpc.oOci- opart& sQ $ard.i&N na
strac i &0ocNi niF na 'ogic.n&N ana'i.i& +aktAw, C.y0 r.&c.ywiOci& rAFniQ siS r&.u'taty
ko0unikatAw p&rswa.yNnyc- ana'i.owanyc w odni&si&niu do typu postaw 'ud.kicW
Posta$y oparte na poznani, C.asa0i u.a'&Fnia0y nas.& postawy od po.nania istotnyc
+aktAw- Nak np, o$i&ktywna wartoOP sa0ocodu, I'& .uFywa pa'iwa na sto ki'o0&trAwW C.y
posiada podus.kS powi&tr.nQW W taki0 stopniu- w Naki0 'ud.i& u.a'&FniaNQ swoNQ oc&nS od
takic waOni& pyta/- 0oF&0y powi&d.i&P- F& posta$a opiera si* na poznani, >unkcNQ t&N
postawy N&st Uoc&na o$i&ktud- co o.nac.a- F& k'asy+ikuN&0y o$i&kty w&d'& nagrAd i kar-
ktAryc na0 on& dostarc.aNQ @Gat.- 1"60 c,,<4, Inny0i sowy- +unkcNQ t&go rod.aNu postawy
N&st k'asy+ikowani& p'usAw i 0inusAw o$i&ktu- tak F& 0oF&0y s.y$ko powi&d.i&P- c.y opaca
siS go posiadaP, W&X0y twoNQ postawS wo$&c uFytkow&go pr.&d0iotu- Naki0 N&st odkur.ac.,
1&st ona prawdopodo$ni& oparta na pr.&konaniac o o$i&ktywnyc .a'&tac okr&O'onyc
0ar&k- takic Nak skut&c.noOP w usuwaniu O0i&ci c.y ic c&na, 1&O'i o$i&ktywn& .a'&ty typu
8 sQ wiSks.& niF .a'&ty typu _- to $Sd.i&s. 0ia $ard.i&N po.ytywnQ postawS wo$&c
odkur.ac.a 8, 1ak .0i&niaNQ siS postawy opart& na ko0pon&nci& po.nawc.y0W (oni&waF
'ud.i& $ard.i&N .wracaNQ uwagS na o$i&ktywn& .a'&ty pr.&d0iotu postawy- d'at&go
ko0unikat- ktAry Nasno N& podkr&O'a- $Sd.i& naN$ard.i&N skut&c.ny j tak dugo- dopAki 'ud.i&
0aNQ 0otywacNS i .do'noOP do skupi&nia uwagi na ko0unikaci&, DAwiQc krAtko- N&O'i
postawa oparta N&st na pr.&konaniac o p'usac i 0inusac N&N o$i&ktu- to skut&c.ny0
sposo$&0 .0iany postawy N&st atakowani& tyc pr.&kona/ 'ogic.ny0i argu0&nta0i,
postawa oparta na poznaniuF postawa oparta prze&e wszystkim na przekonaniach l%&zi na
temat w$a.ciwo.ci obiekt% postawy
postawa opatra na emocjachF postawa oparta bar&ziej na %cz%ciach i warto.ciach l%&zi ni*
na przekonaniach o nat%rze obiekt% postawy
0i#&y nie pra#niemy z pasj' cze#o., za czym przemawia tylko ar#%ment.
- Ha Reche8o%ca%l& Maksymy 3OJ4
Posta$y oparte na e!oc(ach, Inn& postawy sQ $ard.i&N skutki&0 &0ocNi i wy.nawanyc
wartoOci niF o$i&ktywn&N oc&ny p'usAw i 0inusAw, (owrAP0y do ka0panii pr&.yd&ncki&N .
1"88 r, 1&F&'i postawy 'ud.i wo$&c kandydatAw $yy opart& na ko0pon&nci& po.nawc.y0- to
d'ac.&go u'otki . Wi''i&0 %orton&0 pr&.&ntowan& pr.&. ?uska oka.ay siS tak skut&c.n& i
d'ac.&go powoywani& siS 9ukakisa na +akty i 'ic.$y- Nak siS wydaN&- spa'io na pan&wc&W
Istni&N& sporo danyc Owiadc.Qcyc o ty0- F& 'ud.i& gosuNQ $ard.i&N swoi0i s&rca0i niF
u0ysa0i j t.n, F& 0aNQ opart& na &0ocNac postawy wo$&c kandydatAw po'ityc.nyc, I
r.&c.ywiOci&- s.acuN& siS- F& N&dna tr.&cia wy$orcAw waOciwi& ni& wi& nic o konkr&tnyc
po'itykac- N&dnak Fywi do nic si'n& uc.ucia; (ostawy opart& na &0ocNac sQ $ard.i&N
powiQ.an& . uc.ucia0i i wartoOcia0i wy.nawany0i pr.&. nas niF . nas.y0 racNona'ny0
0yO'&ni&0 o .a'&tac o$i&ktu postawy, C.as&0 po prostu 'u$i0y danQ 0arkS sa0ocodu- $&.
w.g'Sdu na to- i'& .uFywa pa'iwa na sto ki'o0&trAw i c.y 0a podus.kS powi&tr.nQ,
Kto jaka jest nasza nat%ra! nie zastanawiamy si! je.li cz%jemy, to po prost% cz%jemy.
) Mark Twain ankes na &worze krla Art%ra
HAwni&F od c.asu do c.asu c.uN&0y coO po.ytywn&go wo$&c osA$- o ktAryc 0a0y .&
.dani&, 6a p&wno sys.a&O wi&'& pios&n&k o takic waOni& uc.uciac- np, pios&nkS S0ok&ya
Ho$insona _ou:*& H&a''y 2ot ) %o'd Bn D&= 0ie l%bi ci, ale kocham. G&aje si, *e ci'#le
My.l o tobie. Trakt%jesz mnie (le, a ja kocham ci szale/czo. 0apraw& ow$a&n$a. mn'.
1&O'i postawy opart& na &0ocNac ni& 0aNQ wi&'& wspA'n&go . ana'i.Q +aktAw- to skQd
pocod.Q, DaNQ on& rAFn& XrAda, (o pi&rws.&- 0ogQ to $yP wy.nawan& pr.&. 'ud.i wartoOci-
taki& Nak ic .asadnic.& pr.&konania r&'igiNn& i 0ora'n&, Jstosunkowani& c.owi&ka do takic
spraw- Nak a$orcNa- kara O0i&rci c.y pr.&d0aF&/ski& stosunki s&ksua'n&- c.Ssto sQ skutki&0
wy.nawanyc wartoOci- a ni& 'ogic.n&N ana'i.y +aktAw, >unkcNQ takic postaw ni& N&st
dostarc.ani& ad&kwatn&go o$ra.u Owiata- a'& rac.&N wyraFani& i potwi&rd.ani& posiadan&go
syst&0u wartoOci @Gar.- 1"605 Sa*itt- 1"8"5 S0it- ?run&r- Wit&- 1"564,
warunkowanie klasyczneF przypa&ek, kie&y bo&ziec wywo$%j'cy reakcj emocjonaln' jest
wielokrotnie &o.wia&czany razem z bo&(cem ne%tralnym, ktry nie wywo$%je takiej reakcji &o
czas%, a* nabierze emocjonalnych w$a.ciwo.ci pierwsze#o bo&(ca
Inn& postawy opart& na &0ocNac 0ogQ $yP wyniki&0 r&akcNi s&nsoryc.nyc- np,
s0akowani& c.&ko'ady @po0i0o N&N ka'oryc.noOci4- 'u$ r&akcNi &st&tyc.nyc- takic Nak
pod.iw d'a o$ra.u 'u$ sy'w&tki i ko'oru sa0ocodu, 6i&ktAr& nato0iast 0ogQ $yP skutki&0
warunkowania, %arn&o$anie &lasyczne .acod.i wAwc.aski&dy $od.i&c wywouNQcy
r&akcNS &0ocNona'nQ N&st wi&'okrotni& doOwiadc.any ra.&0 . $odXc&0 n&utra'ny0- ktAry
pr.&staN& $yP n&utra'ny . cwi'Q- gdy na$i&r.& &0ocNona'nyc waOciwoOci pi&rws.&go
$odXca, 6a pr.ykad .aAF0y- F& gdy $y&O d.i&cki&0- doOwiadc.a&O uc.ucia ci&pa i 0ioOci
podc.as odwi&d.in u swoN&N $a$ci, (a0iStas.- F& .aws.& w N&N do0u unosi siS w powi&tr.u
0dy .apac ku'&k na+ta'iny, W ko/cu sa0 .apac ku'&k na+ta'iny $Sd.i& wy.wa'a &0ocN&-
ktAryc doOwiadc.y&O w c.asi& tyc wi.yt- d.iSki proc&sowi warunkowania k'asyc.n&go,
R:7;0A 4.6. 9lasyczne i instr%mentalne war%nkowanie postaw. "ostawy oparte na emocjach
mo#' by+ wynikiem war%nkowania klasyczne#o albo instr%mentalne#o
5arunkowanie instrumentalneF przypa&ek, w ktrym czstotliwo.+ swobo&nie
po&ejmowanych zachowa/ albo ro.nie, albo maleje, w zale*no.ci o& te#o, czy nastp%je po
nich wzmocnienie pozytywne czy kara
W $arn&o$ani instr!entalny! c.Sstot'iwoOP swo$odni& pod&N0owanyc .acowa/
a'$o roOni&- a'$o 0a'&N&- w .a'&FnoOci od t&go- c.y nastSpuN& po nic w.0ocni&ni& po.ytywn&
c.y kara, 1ak to siS 0a do postawW Wyo$raX so$i&- F& c.t&ro'&tnia $iaa d.i&wc.ynka id.i& .&
swoi0 oNc&0 na p'ac .a$aw i cc& siS $awiP . c.arnoskArQ d.i&wc.ynkQ, BNci&c wyraFa
.d&cydowanQ d&.apro$atS- 0AwiQc= UDy ni& $awi0y siS . taki0 d.i&cki&0V, 6i& upyni&
wi&'& c.asu- gdy d.i&cko .ac.ni& koNar.yP kontakty . oso$a0i innyc ras . karQ- pr.&N0uNQc
w t&n sposA$ rasistowski& postawy swoN&go oNca, (ostawy 0ogQ wywi&raP po.ytywny 'u$
n&gatywny wpyw popr.&. a'$o k'asyc.n&- a'$o instru0&nta'n& warunkowani&- Nak poka.ano
na rycini& 8,# @Cacioppo i in,- 1""25 Guyk&nda''- G&ating- 1""04,
Tak wiSc postawy opart& na &0ocNac 0ogQ 0i&P rAFn& XrAda, 1&dnakF& 0oF&0y N&
.gro0ad.iP w N&dn&N rod.ini&- poni&waF p&wn& podstawow& c&cy 0aNQ wspA'n&= a4 ni& sQ
wyniki&0 racNona'n&N ana'i.y o$i&ktu postawy5-$4 ni& ki&ruNQ siS 'ogikQ @np, argu0&nty
p&rswa.yNn& dotyc.Qc& o$i&ktu r.adko .0i&niaNQ postawS opartQ na &0ocNac45 c4 sQ c.Ssto
powiQ.an& . wy.nawany0i wartoOcia0i- tak F& prA$y ic .0iany sQ, kw&stionowani&0 tyc
wartoOci @Gat.- 1"605 S0it i in,- 1"564,
est bezcelowe prbowa+ wyperswa&owa+ kom%. co., &o cze#o ni#&y nie by$ przekonany.
) onathan =wi8t
6as.& ro.waFania o ko0unikatac p&rswa.yNnyc stosowanyc w ka0panii pr&.yd&ncki&N
1"88 r, wska.uNQ- F& N&st 0ao prawdopodo$n&- a$y +akty i 'ic.$y $yy skut&c.n&- N&O'i
postawy opi&raNQ siS $ard.i&N na wartoOciac i &0ocNac niF na &'&0&ntac po.nawc.yc
@1onson- Eagy- 1"8"- 1""04, 1ak 0oF&0y .0i&niP postawy opart& na &0ocNacW To N&st
waFn& pytani&- poni&waF wi&'& istotnyc postaw 0a w nic sw& XrAdo, Jpr.&d.&nia wo$&c
grup 0ni&Ns.oOciowyc wynikaNQ c.Ssto . pr.yN0owanyc wartoOci i . &0ocNi- tak sa0o Nak
pog'Qdy na tak kontrow&rsyNn& sprawy- Nak a$orcNa- pr.&d0aF&/ski& stosunki s&ksua'n& c.y
po'ityka, Za wska.AwkS odrAFniaNQ postawy wyros& prawdopodo$ni& . &0ocNi pr.yN0iN0y
kw&sti&- o ktAryc podrSc.niki &tyki&ty pis.Q- F& ni& powinny $yP dyskutowan& w c.asi&
spotka/ towar.yskic- c.y'i po'ityka- s&ks i r&'igia, 1&O'i argu0&ntacNa 'ogic.na ni& N&st
skut&c.na- to co 0oF& daP oc.&kiwany &+&ktW 1&dnQ . t&cnik N&st akc&ntowani& wartoOci i
&0ocNi .a0iast +aktAw i 'ic.$- Nak w stosowanyc pr.&. 2&org&:a ?usa u'otkac . Wi''i&0
%orton&0 @Edwards- 1""05 Sa*itt- 1""04, Saron Sa*itt @1""04 .ad&0onstrowaa tS
t&cnikS w $adaniu skut&c.noOci rAFn&go rod.aNu r&k'a0, (&wn& r&k'a0y- Nak .auwaFa-
podkr&O'aNQ o$i&ktywn& .a'&ty produktu- np, r&k'a0a ur.Qd.&/ k'i0aty.acyNnyc- w ktAr&N
N&st 0owa o ic c&ni&- .uFyciu &n&rgii i wytr.y0aoOci, Inn& .aO akc&ntuNQ &0ocN& i wartoOci,
SQ to r&k'a0y p&r+u0- piwa c.y dFinsAw- w ktAryc prA$uN& siS rac.&N koNar.yP ic 0arki .
s&ks&0- piSkn&0 i 0odoOciQ- niF 0AwiP o o$i&ktywn&N NakoOci tyc produktAw, GtAry rod.aN
r&k'a0y N&st $ard.i&N skut&c.nyW )$y odpowi&d.i&P na to pytani&- Sa*itt pr.&dstawia rAFn&
typy r&k'a0 d'a rAFnyc produktAw konsu0pcyNnyc, 6i&ktAr& $yy- Nak N& na.waa-
produkta0i uFytkowy0i- Nak np, ur.Qd.&nia k'i0aty.acyNn& c.y kawa, (ostawy wo$&c takic
produktAw opi&raNQ siS rac.&N na oc&ni& ic uty'itarnyc asp&ktAw @i'& &n&rgii .uFywa
ur.Qd.&ni& k'i0aty.acyNn&4- a .at&0 C na ko0pon&nci& po.nawc.y0, Inn& produkty Sa*itt
na.waa produkta0i toFsa0oOci spo&c.n&N- Nak np, p&r+u0y c.y kartki . po.drowi&nia0i,
(ostawy wo$&c t&go typu produktAw ks.tatowan& sQ pr.&. wartoOci i toFsa0oOP spo&c.nQ- a
.at&0 opi&raNQ siS na &0ocNac, Tak wiSc 'ud.i& otr.y0a'i r&k'a0y- ktAr& $yy utwor.on&
a'$o na ko0pon&nci& po.nawc.y0 @podkr&O'ani& uFytkowyc +unkcNi dan&go produktu4- a'$o
na &0ocNac @podkr&O'ani& wartoOci i troski o toFsa0oOP spo&c.nQ4- d'a produktAw- wo$&c
ktAryc 0i&'i postawy .$udowan& a'$o na ko0pon&nci& po.nawc.y0- a'$o &0ocNona'ny0,
1ak widaP na rycini& 8,5- naN$ard.i&N pr.ycy'n& r&akcN& wywoyway r&k'a0y .godn& .
typ&0 pr&.&ntowanyc postaw, 1&O'i postawy $yy opart& na ko0pon&nci& po.nawc.y0 @np,
postawy wo$&c ur.Qd.&/ k'i0aty.acyNnyc 'u$ kawy4- to r&k'a0y- ktAr& konc&ntroway siS na
uFytkowyc asp&ktac tyc produktAw- takic Nak c&cy ur.Qd.&nia k'i0aty.acyNn&go- $yy
naN$ard.i&N skut&c.n&, 1&O'i nato0iast postawy .ostay uks.tatowan& na ko0pon&nci&
&0ocNona'ny0 @np, postawy wo$&c p&r+u0 'u$ kart&k . po.drowi&nia0i4- to naN$ard.i&N
&+&ktywn& oka.yway siS r&k'a0y- ktAr& skupiay siS na wartoOciac i trosc& o toFsa0oOP
spo&c.nQ, Wykr&s .a0i&s.c.ony na rycini& 8,6 poka.uN& 'ic.$S pr.ycy'nyc oc&n podanyc
w odpowi&d.i na rAFn& rod.aN& r&k'a0, (odo$n& wyniki u.yskano- $adaNQc cSP .akupu tyc
produktAw, Tak wiSc- N&O'i ki&dyko'wi&k otr.y0as. pracS na Dadison )*&nu&- to twoNQ
.asadQ powinna $yP wi&d.a o typi& postaw wiSks.oOci k'i&ntAw wo$&c twoN&go produktu- a
nastSpni& odpowi&dni& dostosowani& r&k'a0y,
R:7;0A 4.5. Wp$ywy in8ormacji opartej na emocji w porwnani% z opart' na poznani% na
postawy opieraj'ce si na poznani%. e.li l%&zie maj' postawy %kszta$towane przez
komponent poznawczy >np. wobec %rz'&ze/ klimatyzacyjnych czy kawyA, to reklamy o
charakterze poznawczym, ktre po&kre.laj' %*ytkowe aspekty pro&%ktw, s' najbar&ziej
sk%teczne. e.li natomiast postawy zosta$y %kszta$towane przez komponent emocjonalny >np.
wobec per8%m i kartek z poz&rowieniamiA, to reklamy o charakterze emocjonalnym, ktre
po&kre.laj' warto.ci i to*samo.+ spo$eczn', b&' najbar&ziej e8ektywne. >;m wy*sza liczba,
tym bar&ziej przychylne oceny pro&%ktw po przeczytani% reklamA >zaczerpnito zF =ha2itt,
3??RA
postawa oparta na zachowaniuF postawa oparta na obserwacji, jak zachow%jemy si wobec
obiekt% postawy
Posta$y oparte na &o!ponencie "eha$ioralny!, Stwi&rd.i'iO0y wc.&Oni&N- F& postawy
skadaNQ siS . tr.&c ko0pon&ntAw= &'&0&ntAw po.nawc.yc- &0ocNi i .acowania, Tak Nak
postawy 0ogQ opi&raP siS pr.&d& ws.ystki0 na ko0pon&nci& po.nawc.y0 'u$
&0ocNona'ny0- tak sa0o 0oF& twor.yP N& ko0pon&nt $&awiora'ny, DoF& wydawaP siS
d.iwn&- skQd wi&0y- Nak siS .acowaP- N&O'i wc.&Oni&N ni& wi&0y- co c.uN&0yW 1&dnakF&
.godni& . 9ary'a ?&0a @1"724 t&oriQ spostr.&gania sa0&go si&$i& istni&NQ oko'ic.noOci- w
ktAryc 'ud.i& ni& wi&d.Q- co c.uNQ- do c.asu- aF ni& spostr.&gQ- Nak siS .acawuNQ @patr.
ro.d., 64, ZaAF0y na pr.ykad- F& .apyta&O pr.yNaciAkS- c.y 'u$i Pwic.yP, 1&O'i powi&=
U(r.ypus.c.a0- F& 'u$iS- poni&waF wydaN& 0i siS- F& .aws.& $i&ga0 'u$ idS do sa'i
gi0nastyc.n&N- a$y ta0 poPwic.yPV- to powi&d.i&'i$yO0y- F& pr&.&ntuN& postawS opartQ na
.acowaniu, 1&N postawa opi&ra siS $ard.i&N na o$s&rwacNi .acowania niF na pr.&konaniac
c.y &0ocNac, 1ak NuF $ya 0owa w ro.d.ia'& 6- 'ud.i& wnioskuNQ o swoic postawac na
podstawi& wasn&go .acowania ty'ko w p&wnyc warunkac, (o pi&rws.&- ic poc.Qtkowa
postawa 0usi $yP sa$a 'u$ wi&'o.nac.na, 1&O'i twoNa pr.yNaciAka wyks.tacia NuF si'nQ
postawS wo$&c wykonywania Pwic.&/- to ni& 0usi wnioskowaP o swoic uc.uciac na
podstawi& o$s&rwacNi .acowania, (o drugi&- 'ud.i& wnioskuNQ o swoic postawac .
.acowania ty'ko wt&dy- gdy ni& 0a d'a ni&go innyc prawdopodo$nyc wyNaOni&/, 1&O'i
twoNa pr.yNaciAka wi&- F& Pwic.y po to- a$y scudnQP 'u$ d'at&go- F& '&kar. N&N to .a'&ci- to
rac.&N ni& $Sd.i& twi&rd.ia- iF $i&ga i Pwic.y- poni&waF 'u$i to ro$iP, Wyniki $ada/
potwi&rd.aNQc& t&oriS spostr.&gania sa0&go si&$i& pr.&dstawi'iO0y s.c.&gAowo w ro.d.ia'&
6, B$&cni& pr.&d0iot&0 nas.&go .aint&r&sowania $SdQ dowody C ktAr& krAtko
.apr&.&ntuN&0y C wska.uNQc&- F& postawy opart& na .acowaniu sQ si'ni&Ns.& i $ard.i&N
odporn& na .0ianS niF t&- ktAr& uks.tatowan& .ostay na 0ni&N $&.poOr&dni0 doOwiadc.aniu
o$i&ktu postawy,
ak mo# wie&zie+, co my.l, je.li nie przyjrz si tem%, co mwi.
) Draham Wallas The Art o8 Tho%#ht
Sia posta$y a (e( dost*pno#@
(ostawy rAFniQ siS ni& ty'ko pod w.g'Sd&0 ic &0ocNona'nyc- po.nawc.yc i
$&Qwiora'nyc XrAd&- a'& takF& pod w.g'Sd&0 siy, 9'a wiSks.oOci . nas nas.& postawy
wo$&c aktua'nyc c&n r.&py s.w&d.ki&N sQ .nac.ni& 0ni&N waFn& i utr.y0ywan& .& .nac.ni&
0ni&Ns.y0 pr.&konani&0 niF pog'Qdy r&'igiNn& 'u$ uc.ucia wo$&c naN$'iFs.yc osA$, WOrAd
psyco'ogAw spo&c.nyc ni& 0a .gody- Nak naN'&pi&N d&+iniowaP siS postawy, 6i&ktAr.y sQ
pr.&konani- F& sprawQ istotnQ N&st to- c.y postawa atwo poNawiQ siS w Owiado0oOci @c.y N&st
dostSpna4- podc.as gdy inni twi&rd.Q- F& k'uc.ow& .nac.&ni& 0a to- co 'ud.i& sa0i sQd.Q o
ty0- Nak waFna N&st ic postawa- 'u$ NakQ 0aNQ wi&d.S o pr.&d0ioci& postawy @Grosnick-
)$&'son- 1""15 (&tty- Grosnick- 1""35 Wood- 1"824, 1&dnak $&. w.g'Sdu na to- Nak N&st
d&+iniowana sia postawy- $ard.i&N odporn& na .0iany sQ postawy si'n& niF sa$&,
Ho.waF0y nastSpuNQcy pr.ykad, Za cwi'S pr.&dstawi0y ci na.wS Naki&goO o$i&ktu, Gi&dy
to siS stani&- po prostu staraN siS 0yO'&P o ty0 o$i&kci& pr.&. ki'ka s&kund, 1&st&O gotAwW
6a.wa o$i&ktu $r.0i= ur.Qd.&ni& do Pwic.&/ StairDast&r, B c.y0 0yO'a&OW C.y 0yO'a&O o
twoN&N postawi& wo$&c StairDast&r @to .nac.y o ty0- Nak $ard.o N& 'u$is. 'u$ ni&4W C.y t&F
0yO'a&O o ty0 ur.Qd.&niu $&. uOwiada0iania so$i&- c.y N& 'u$is., T& pytania odnos.Q siS do
dostSpnoOci postawy- ktArQ Huss&'' >Q.io @1"8"-1""0- w druku4 d&+iniuN& Nako siS .wiQ.ku
.acod.Qc&go 0iSd.y o$i&kt&0 i twoi0 wartoOciowani&0 t&go o$i&ktu, 1&O'i postawa N&st
atwo dostSpna- to ki&dyko'wi&k spotykas. o$i&kt- .aws.& uOwiada0ias. so$i& swoNQ
postawS, 6a pr.ykad- N&O'i twoNa postawQ wo$&c StairDast&r N&st atwo dostSpna- to skoro
ty'ko pr.&c.yta&O t& sowa- natyc0iast po0yO'a&O o ty0- Nak $ard.o 'u$is. 'u$ ni& 'u$is.
t&go ur.Qd.&nia, 1&O'i postawQ N&st w.g'Sdni& 0ao dostSpna- to N&st .nac.ni& 0ni&N
prawdopodo$n&- F& poNawi siS w twoN&N Owiado0oOci- gdy natra+is. na t&n o$i&kt, W taki0
pr.ypadku ws.ystko- o c.y0 po0yO'is.- 0oF& ogranic.yP siS do wi.ua'n&go o$ra.u t&go
o$i&ktu, 9'ac.&go dostSpnoOP postawy N&st waFnaW 1&dny0 . powodAw N&st to- Nak
.o$ac.y0y pod koni&c t&go ro.d.iau- F& d&cyduN& o skonnoOci do .acowania siS .godni&
.& swoNQ postawQ, 9'a nas.yc ro.waFa/ o .0iani& postawy waFn& N&st- F& dostSpnoOP 0a
takF& wpyw na odpornoOP wo$&c ko0unikatAw p&rswa.yNnyc, ZaAF0y- F& in+or0uN&0y
ciS o nowy0 $adaniu- w ktAry0 wyka.ano- F& tr&ning na 0as.ynac StairDast&r N&st '&ps.y
od ws.ystkic innyc rod.aNAw Pwic.&/ C kor.ystni&Ns.y d'a s&rca- skut&c.ni&Ns.y w wa'c& .
nadwagQ- 0ni&N o$ciQFaNQcy ko'ana i tak da'&N @w r.&c.ywistoOci ni& .na0y Fadn&go taki&go
$adania4, ZaAF0y t&F- F& twoNa postawa wo$&c StairDast&r N&st w.g'Sdni& 0ao dostSpna,
UTo $r.0i $ard.o .acScaNQco C $Sd.i&s. skonny po0yO'&P, C ?yP 0oF& Nutro pANdS do
sa'i gi0nastyc.n&N i sprA$uNS poPwic.yP na taki0 ur.Qd.&niuV, T&ra. .aAF0y- F& 0as. atwo
dostSpnQ i n&gatywnQ postawS wo$&c StairDast&r, Skoro ty'ko usys.ys. o wynikac tSgo
$adania- uOwiado0is. so$i&- Nak X'& siS c.u&O i Nak $y&O skrSpowany- ki&dy prA$owa&O na
ni0 Pwic.yP, 1&st ni&o0a' p&wn&- F& t& n&gatywn& uc.ucia $SdQ 0iay wpyw na to- Nak
.int&rpr&tuN&s. wyniki t&go $adania, UCoO 0usi $yP ni& tak . ty0 $adani&0 C 0oF&s.
po0yO'&P, C (rawdopodo$ni& .ostao pr.&prowad.on& pr.&. +ir0S- ktAra produkuN& t&
ur.Qd.&nia- i d'at&go ni& N&st r.&t&'n&V,
dost(pno postawyF si$a zwi'zk% mi&zy obiektem i ocen' te#o obiekt%! &ostpno.+ jest
mierzona czasem, w jakim l%&zie mo#' o&powie&zie+ na pytanie, co cz%j' wobec &anej
sprawy l%b &ane#o obiekt%
e.li postawa opiera si na zachowani% to jest $atwo &ostpna i o&porna na zmian.
Taki& waOni& wyniki otr.y0a'i 9a*id %ouston i Huss >a.io @1"8"4 w ostatnio
pr.&prowad.ony0 $adaniu, 6aNpi&rw .0i&r.y'i u uc.&stnikAw swoN&go &ksp&ry0&ntu
dostSpnoOP ic postaw w.g'Sd&0 kary O0i&rci @sprawd.aNQc- Nak s.y$ko odpowiada'i na
pytania dotyc.Qc& swoic postaw wo$&c t&N sprawy- co N&st do$ry0 sposo$&0 po0iaru
dostSpnoOci4, 6astSpni& .apo.nawa'i ic . dwo0a $adania0i C w pi&rws.y0 popi&rano karS
O0i&rci Nako Orod&k .apo$i&gawc.y- w drugi0 n&gowano NQ C i prosi'i ic o oc&nS tra+noOci
kaFd&go $adania, Bso$y- ktAryc postawy $yy dostSpn&- wyka.ay skonnoOci do naN$ard.i&N
t&nd&ncyNn&go oc&niania tyc $ada/, To .nac.y- F& ic atwo dostSpn& postawy wpyway na
dokonywanQ pr.&. nic int&rpr&tacNS $ada/- co powodowao- F& $y'i naN$ard.i&N krytyc.ni w
stosunku do wynikAw- ktAr& ni& $yy .godn& . ic pog'Qd&0 @patr. ryP, 8,64, Tud.i& . trudno
dostSpny0i postawa0i pr.yN0owa'i $ard.i&N otwart& pod&NOci& i oc&nia'i istotS wynikAw
$ada/ $&. ud.iau swoN&go wasn&go pog'Qdu na sprawS, ?adani& %oustona i >a.io
potwi&rd.io- F& 'ud.i& 0aNQcy dostSpn& postawy sQ $ard.i&N odporni na prA$y p&rswa.Ni-
poni&waF sQ $ard.i&N skonni do '&kc&waF&nia i ignorowania in+or0acNi- ktAra N&st spr.&c.na .
ic wasny0i pog'Qda0i, 9.iSki c.&0u postawa staN& siS dpstSpnaW 1&dnQ . drAg uc.yni&nia
postawy $ard.i&N dostSpnQ N&st na$yci&- doOwiadc.&0a . o$i&kt&0 t&N postawy @ Zanna-
1"814, I0 c.SOci&N prA$owa&O Pwic.yP na ur.Qd.&niu StairDast&r- ty0 $ard.i&N N&st
prawdopodo$n&- F& $Sd.i&s. koNar.y N& . n&gatywny0i 'u$ po.ytywny0i doOwiadc.&nia0i-
twor.Qc w swoi0 u0yO'& si'ny .wiQ.&k StairDast&r . po.ytywny0i 'u$ n&gatywny0i
uc.ucia0i, ZauwaF0y- F& postawy dostSpn& 0ogQ $yP po.ytywn& 'u$ n&gatywn&, (o
Pwic.&niac na .&stawi& StairDast&r 0oF&s. 0i&P poc.uci&- F& N&st ono ty'ko ni&co '&ps.& od
Or&dniowi&c.nyc pr.yr.QdAw do torturowania 'ud.i- 'u$ 0oF&s. .ac.QP naogowo na ni0
Pwic.yP- odr.ucaNQc ws.ystki& inn& +or0y sportu- a'$o twoNa postawa $Sd.i& gd.i&O poOrodku
0iSd.y ty0i skraNnoOcia0i, Istotn& N&st- F& ki&dy twoNa postawa opi&ra siS na .acowniu- to
$&. w.g'Sdu na to- Naki& $SdQ twoN& odc.ucia C $SdQ on& dostSpn&, 1&O'i ty'ko c.yta&O o
ur.Qd.&niac StairDaSt&r 'u$ o$s&rwowa&O innyc- gdy na nic Pwic.Q- to 0oF&s.
.ar&agowaP po.ytywni& 'u$ n&gatywni& @UBN&N- wyg'Qda na to- F& 0Ag$y0 to po'u$iPV4- a'&
t& odc.ucia $SdQ duFo 0ni&N dostSpn& niF odc.ucia- ktAr& powstay na podstawi&
doOwiadc.&nia $&.poOr&dni&go, Zat&0 i0 $ard.i&N postawa oparta N&st na .acowaniu- ty0
$ard.i&N $Sd.i& dostSpna i odporna na .0ianS,
R:7;0A 4.O. Wp$yw &ostpno.ci postawy na interpretacj nowe#o &owo&%.
;a& odporni@ ldzi na z!ian* posta$y
W ty0 0i&Nscu $&. wQtpi&nia ogarnia ciS .d&n&rwowani& i to ni& d'at&go- F& ro.d.ia siS
N&s.c.& ni& sko/c.y, DaNQc do dyspo.ycNi tak wi&'& rAFnyc 0&tod 0oF'iwyc do
.astosowania w c&'u .0iany twoic postaw- c.y 0oF&s. ucroniP siS pr.&d ko0unikata0i
p&rswa.yNny0iW Tak- w r.&c.ywistoOci N&st&O $&.pi&c.ny 'u$ co naN0ni&N 0oF&s. $yP
$&.pi&c.ny- N&O'i .ainicNuN&s. p&wn& swoN& wasn& pr.&0yO'an& strat&gi&, Bto Nak
spowodowaP- a$y ko0unikaty p&rswa.yNn&- ktAr& ciS $o0$arduNQ- ni& wywoyway .a
kaFdy0 ra.&0 .0iany twoN&N opinii,
%z!acnianie $arto#ci
Zac.niN0y od pr.ypadku- ki&dy ktoO kw&stionuN& NakQO postawS- pr.&dstawiaNQc do$r.&
u.asadnion&- 'ogic.n& argu0&nty, ZaAF0y na pr.ykad- F& 0as. pr.yNaci&'a- ktAry N&st
pr.&konany- F& a$orcNa N&st .a i ni& powinna $yP .a'&ga'i.owana, Wi&s.- F& twAN pr.yNaci&'
0a wysucaP wykadu- w ktAry0 .ostanQ .apr&.&ntowan& argu0&nty .a stanowiski&0
pr.&ciwny0- c.y'i .a wo'noOciQ wy$oru- i cc&s. .0ni&Ns.yP prawdopodo$i&/stwo- F&
pr.yNaci&' .0i&ni swoNQ postawS, ZaAF0y da'&N- F& wi&s.- iF wykadowca .a0i&r.a
pr.&dstawiP pr.&konuNQc&- 'ogic.n& argu0&nty, Co 0Ag$yO .ro$iPW ?ya NuF 0owa o ty0- F&
postawa odporna na r.&c.ow& i .awi&raNQc& +akty ap&'& to postawa oparta na &0ocNac- a
s.c.&gA'ni& na gS$oko .akor.&nionyc wartoOciac i .apatrywaniac 0ora'nyc, Tak wiSc
N&dnQ . r.&c.y- ktArQ 0Ag$yO uc.yniP- to ro.po.naP- c.y poc.Qtkowa postawa twoN&go
pr.yNaci&'a N&st oparta na &0ocNac- a N&O'i ni&- to pr.ypo0ni&P 0u- F& N&go stanowisko w t&N
sprawi& N&st .godn& . wartoOciQ podstawowQ- NakQ N&st Fyci& 'ud.ki&, B$i& strony sporu o
a$orcNS c.Ssto stosuNQ taki& pod&NOci&5 sa0& .wroty Uw o$roni& FyciaV i Uw o$roni& wo'n&go
wy$oruV .ostay tak po0yO'an&- a$y wy&ksponowaP wartoOci- ktAr& sQ waFn& d'a kaFd&go .
nas, Gto N&st pr.&ciwko Fyciu 'u$ pr.&ciw wo'noOci wy$oruW H.&c.ywiOci&- waFny0
c.ynniki&0- d'a ktAr&go pro$'&0 a$orcNi N&st tak trudny do ro.wiQ.ania- N&st to- F& o$i& strony
0ogQ powoywaP siS na +unda0&nta'n& 'ud.ki& wartoOci w c&'u poparcia wasn&go
stanowiska, 1&O'i cc&s. pr.&konaP kogoO do swoN&go pog'Qdu w t&N sprawi& i uodporniP go na
'ogic.n& argu0&nty strony pr.&ciwn&N- to staraN siS udowodniP- F& twAN syst&0 wartoOci C
c.y $Sd.i& to wo'noOP wy$oru- c.y prawo do Fycia C N&st syst&0&0 waOciwy0, Taki&
pod&NOci& 0oF& oka.aP siS skut&c.n&- pod warunki&0 N&dnak- F& $Sd.i& do$r.&
pr.&prowad.on&, (r.ywAdcy r&'igiNni ora. rod.ic& staraNQ siS .& ws.ystkic si- a$y wpoiP
na0 okr&O'ony syst&0 wartoOci- i c.Ssto udaN& i0 siS uc.yniP nas odporny0i na ko0unikaty
p&rswa.yNn&- ktAr& atakuNQ postawy .wiQ.an& . dany0 syst&0&0 wartoOci, (ro$'&0 po'&ga na
ty0- F& ni& N&st atwo wpoiP podstawow& wartoOci ko0uO- kto N&s.c.& ic ni& posiada,
DAwi&ni& po prostu= UJwi&r. w to- poni&waF N&st to waFn& w 0oi0 syst&0i& wartoOci- a 0AN
syst&0 wartoOci N&st naN'&ps.yV prawdopodo$ni& ni& $Sd.i& skut&c.n&,
0odpornienie posta$y
uodpornienie postawyF %czynienie l%&zi o&pornymi na prby zmiany ich postaw poprzez
wstpne zaaplikowanie im ma$ej &awki ar#%mentw sprzecznych z ich stanowiskiem
1&O'i ni& udao ci siS wpoiP ko0uO UwaOciw&goV syst&0u wartoOci- to istni&N& N&s.c.& inn&
pod&NOci&- ktAr& 0oF& oka.aP siS skut&c.n&, Spraw- a$y oso$a ta ro.waFya argu0&nty .a i
pr.&ciw swoi0 postawo0- .ani0 ktoO N& .aatakuN&, I0 wiSc&N $Sd.i& 0yO'&P o tyc
argu0&ntac N&s.c.& pr.&d ataki&0- ty0 atwi&N pr.yNd.i& N&N od&pr.&P prA$y .0ian postawy
popr.&. pr&.&ntowani& 'ogic.nyc argu0&ntAw, 1&O'i ktoO ni& 0yO'a wi&'& o dan&N sprawi&-
c.y'i u+or0owa swoNQ postawS- stosuNQc strat&giS p&ry+&ryc.nQ- to $Sd.i& s.c.&gA'ni&
podatny na atak wykor.ystuNQcy argu0&nty 'ogic.n&, Ho.waF0y trui.0y ku'turow& C
pr.&konania- ktAr& wiSks.oOP spo&c.&/stwa akc&ptuN& $&.krytyc.ni&- ni& .astanawiaNQc siS
d'ac.&go, 9wa pr.ykady= U9&0okracNa N&st naN'&ps.Q +or0Q r.Qd.&niaV ora. U6a'&Fy 0yP
.S$y po kaFdy0 posikuV, Co $y siS stao- gdy$yO pr.&dstawi ki'ka 'ogic.nyc-
p&rswa.yNnyc argu0&ntAw spr.&c.nyc . N&dny0 . tyc trui.0Aw C na pr.ykad- F& w
r.&c.ywistoOci ni& N&st do$r.& 0yP .S$y .$yt c.Ssto- poni&waF 0oF& to us.kod.iP d.iQsaW
(oni&waF wiSks.oOP ni& .astanawia siS wi&'& nad 'ogic.ny0i argu0&nta0i stoNQcy0i .a
trui.0a0i ku'turowy0i- d'at&go opart& na nic postawy sQ s.c.&gA'ni& podatn& na .0ianS-
N&O'i pr&.&ntowan& argu0&nty sQ . ni0i spr.&c.n&, 1&dnakF& .0iani& taki&N 0oFna .apo$i&c-
pr.&dstawiaNQc argu0&nty wspi&raNQc& taki& postawy C i 0oF'iw& kontrargu0&nty C .ani0
N&s.c.& t& postawy .ostanQ .aatakowan&, Jodporni&ni& 'ud.i na ko0unikaty p&rswa.yNn&,
Wi''ia0 Dc2uir& @1"6#4 potwi&rd.i t&n +akt- wykor.ystuNQc uodporni&ni& postawy, 1&go
ipot&.a gosia- F& a$y 'ud.i& $y'i 0ni&N podatni na wpyw ko0unikatu p&rswa.yNn&go-
powinni .ostaP Uuodporni&niV na argu0&nty- Naki& prawdopodo$ni& usys.Q- popr.&.
upr.&d.aNQc& .apr&.&ntowani& i0 0a&N ic dawki, Ho.waFyws.y N& N&s.c.& pr.&d
r.&c.ywisty0 ataki&0- c.owi&k powini&n $yP w.g'Sdni& odporny na wpyw ko0unikatu
p&rswa.yNn&go- tak sa0o- Nak .aap'ikowani& 0a&N dawki wirusa uodparniQ nas na
ro.winiSci& siS coro$y, W N&dny0 . $ada/- na pr.ykad- Dc2uir& pr&.&ntowa .wiS.y
argu0&nt wy0i&r.ony pr.&ciwko p&wn&0u trui.0owi ku'turow&0u C0yci& .S$Aw po
kaFdy0 posiku C i pr.&dstawi uc.&stniko0 p&wn& racN& o$a'aNQc& powyFs.& stanowisko,
9wa dni pAXni&N powrAcono do t&N kw&stii, (r.&prowad.ono .nac.ni& si'ni&Ns.y atak na tS
oc.ywistoOP C atak- ktAry .awi&ra wi&'& 'ogic.nyc argu0&ntAw- u.asadniaNQcyc- d'ac.&go
.$yt c.Sst& 0yci& .S$Aw ni& N&st wska.an&, T&ra. $adani $y'i duFo 0ni&N skonni .0i&niP
swoN& postawy niF grupa kontro'na- ktAra ni& .ostaa uodporniona 0&todQ wstSpn&go ataku,
Bso$y . grupy kontro'n&N- ktAr& nigdy ni& .astanawiay siS- d'ac.&go tr.&$a c.Ssto 0yP .S$y-
$yy s.c.&gA'ni& podatn& na si'n& argu0&nty sug&ruNQc&- F& ni& na'&Fy tak postSpowaP,
Tak wiSc istni&NQ dwa sposo$y uodporni&nia na ko0unikaty- w ktAryc pr&.&ntowan& sQ
argu0&nty 'ogic.n&, 6a'&Fy a'$o spowodowaP- F&$y postawa poc.Qtkowa wynikaa . &0ocNi
@np, prA$owaP .as.c.&piP waFn& wartoOci4- 'u$ sprawiP- a$y .ostay ro.waFon& ws.ystki& .a i
pr.&ciw- N&s.c.& .ani0 nastQpi atak- tak $y atwi&N $yo odr.uciP argu0&nty .awart& w
ko0unikaci& @Nak to ro$i Wi''ia0 Dc2uir& w swoic $adaniac4, 1&dnakF& $ard.o c.Ssto
ko0unikaty p&rswa.yNn&- ktAr& atakuNQ nas.& postawy- ni& .awi&raNQ 'ogic.nyc argu0&ntAw-
a'& odwouNQ siS do nas.yc &0ocNi, C.y istni&N& NakiO sposA$ o$rony pr.&d t&go rod.aNu
.0ianQ opinii- tak Nak pr.&d ko0unikata0i posuguNQcy0i siS argu0&nta0i 'ogic.ny0iW
Jodporni&ni& na pr&sNS .& strony rAwi&OnikAw, 1&st to waFna sprawa- poni&waF wi&'&
krytyc.nyc .0ian .acod.Qcyc w postawac i .acowaniac poNawia siS w odpowi&d.i na
&0ocNona'n&- a ni& 'ogic.n& ko0unikaty, ZastanAw0y siS- Nak to siS d.i&N&- F& tak wi&'u
0odyc 'ud.i .ac.yna pa'iP papi&rosy- piP a'koo' 'u$ .aFywaP narkotyki, C.Ssto ro$iQ to
pod wpyw&0 rAwi&OnikAw- .was.c.a w wi&ku- ki&dy sQ s.c.&gA'ni& podatni na takQ pr&sNS,
6a pr.ykad w N&dny0 . $ada/ stwi&rd.ono- F& naN'&ps.Q podstawQ pr.&widywania- c.y
0ody c.owi&k pa'i 0ariuanS- N&st usta'&ni&- c.y 0a pr.yNaci&'a- ktAry .aFywa narkotyki
@_a0aguci- Gand&'- 1"8#4, 1ak do t&go docod.iW 6i& wyg'Qda to tak- F& rAwi&Onicy
pr.&dstawiaNQ .&spA 'ogic.nyc argu0&ntAw @U%&N- 1ak&- c.y wi&s.- F& ostatnio
pr.&prowad.on& $adania wska.uNQ- iF u0iarkowan& spoFywani& a'koo'u 0oF& $yP
kor.ystn& d'a .drowiaWV4, (r&sNa rAwi&OnikAw N&st $ard.i&N uki&runkowana na wartoOci i
&0ocN&- opi&ra siS na 'Sku pr.&d odr.uc&ni&0 i potr.&$i& wo'noOci ora. na autono0ii, W
okr&si& dorastania rAwi&Onicy staNQ siS waFny0 XrAd&0 spo&c.n&N akc&ptacNi C $yP 0oF&
naNwaFni&Ns.y0 C i 0ogQ nagrad.aP .a utr.y0ywani& p&wnyc postaw i .acowa/- takic
Nak .aFywani& narkotykAw 'u$ uprawiani& s&ksu $&. .a$&.pi&c.&/, (otr.&$na N&st t&cnika-
ktAra spowoduN&- F& 0od.i 'ud.i& $SdQ $ard.i&N odporni na prA$y .0iany postawy .a
poOr&dnictw&0 pr&sNi grupow&N i 0ni&N skonni do angaFowania siS w ni&$&.pi&c.n&
.acowania, 1&dna . 0oF'iwoOci po'&ga na taki0 ro.winiSciu 0&tody uodporniania-
stosowan&N pr.&. Dc2uir&:a @1"6#4- a$y o$&N0owaa ona t&cniki p&rswa.Ni $ard.i&N opart&
na &0ocNac- taki& Nak pr&sNa rAwi&OnikAw, Znac.y to- F& oprAc. uodporniania 0ay0i
dawka0i 'ogic.nyc argu0&ntAw 0oF&0y takF& d.iaaP- podaNQc ko0unikaty odwouNQc& siS
do &0ocNi, Ho.waF0y pr.ypad&k tr.ynasto'&tni&go 1ak&:a- 0i&s.kaNQc&go ra.&0 .&
s.ko'ny0i ko'&ga0i- . ktAryc wi&'u pa'i papi&rosy, Go'&d.y .ac.ynaNQ O0iaP siS . 1ak&:a-
poni&waF ni& pa'i, 6a.ywaNQ go naw&t 0a0insynki&0, C.asa0i draFniQ go- tr.y0aNQc 0u
pr.&d twar.Q .apa'on&go papi&rosa, CcQ go sprowokowaP do .aciQgniScia siS, Wi&'u
tr.ynasto'atkAw- spotykaNQc siS . takQ pr&sNQ- u'&go$y i .apa'io papi&rosa, ZaAF0y- F&
uodporni'iO0y 1ak&:a na taki wpyw spo&c.ny- poka.uNQc 0u sposo$y pr.&ciwstawi&nia siS
pr&sNi rAwi&OnikAw, DoF&0y spowodowaP- a$y od&gra ro'S w sytuacNi- w ktAr&N pr.yNaci&'
na.ywa go d.i&cki&0- poni&waF ni& pa'i papi&rosAw- i nauc.yP odpowiadaP na taki& uwagi w
nastSpuNQcy sposA$= U?y$y0 d.i&cki&0- gdy$y0 .apa'i ty'ko po to- a$y .ro$iP na to$i&
wraF&ni&V, C.y to $y wystarc.yo- a$y pr.&ciwstawiP siS pr&sNi .& strony ko'&gAwW
D$wn' konsekwencj' wy#$oszenia mowy na jakikolwiek temat jest wzmocnienie swoich
w$asnych opinii! w rzeczy samej, ni#&y nie znamy naszych rzeczywistych przekona/ &opty,
&opki nie %twier&zimy si w nich w o#ni% atak% i obrony.
) 7haries D%&ley Wamer -acklo# =t%&ies, 34J@
=$owa perswazji wypowie&ziane przez kole# s' sk%teczne.
1omer
"ostawy kszta$towane przez presj #r%pow' mo#' by+ bar&zo przekon%j'ce, poniewa*
o&wo$%j' si &o wystp%j'cych % l%&zi emocji ) &o ich potrzeby bycia l%bianym i
akceptowanym. To&pornieni na taki wp$yw m$o&zi l%&zie mo#' si %czy+, jak przeciwstawi+
si perswazji rwie.nikw.
(rogra0y stwor.on& w c&'u .apo$i&gania pa'&niu papi&rosAw pr.&. dorastaNQcQ 0od.i&F
sug&ruNQ- F& tak, 6a pr.ykad Dc)'ist&r i N&go wspApracownicy @1"804 .astosowa'i t&cnikS
odgrywania ro'i wOrAd siAd0ok'asistAw C t&cnikS $ard.o podo$nQ do opisan&N powyF&N,
Stwi&rd.i- F& uc.niowi& ci $y'i .nac.Qco 0ni&N podatni na u'&gani& naogowi tr.y 'ata po
pr.&prowad.ony0 $adaniu- w porAwnaniu . grupQ kontro'nQ- ktAra ni& uc.&stnic.ya w ty0
progra0i&, Wynik $y .acScaNQcy i .osta powtAr.ony w podo$nyc progra0ac 0aNQcyc
ogranic.aP pa'&ni& papi&rosAw @Cassin- (r&sson- S&r0an- 1""05 (a&k- Craig- 1"885 Gi''&n-
1"854, (owinniO0y N&dnakF& .auwaFyP- F& c.asa0i trudno N&st dokadni& okr&O'iP- d'ac.&go
taki& progra0y sQ skut&c.n&, Zwyk'& pod&N0uN& siS w nic ki'ka rod.aNAw int&rw&ncNi- co
utrudnia odpowi&dX na pytani&- ktAra . nic N&st naN$ard.i&N skut&c.na, 6a pr.ykad progra0
pro+i'aktyc.ny Dc)'ist&ra $y wi&'ostronny, BprAc. proc&dury odgrywania ro'i w c&'u
uodporni&nia na pr&sNS rAwi&OnikAw uc.&stnicy skada'i pu$'ic.n& .o$owiQ.ani&- F& ni& $SdQ
pa'iP papi&rosAw- i wy0yO'a'i sk&c.& i s'ogany potSpiaNQc& t&n naAg @.a ktAr& otr.y0ywa'i
nagrody4, Tak wiSc- ac.ko'wi&k wyniki sQ o$i&cuNQc&- potr.&$n& sQ da's.& $adania d'a
wyNaOni&nia- ktAr& d.iaania naN$ard.i&N pr.yc.yniy siS do sukc&su t&go progra0u,
<iedy $ pers$az(i $yst*p(e e=e&t "!erango$y>
Teoria rea&tanc(i
(oka.a'iO0y- F& 0oFna uodporniP 'ud.i na prA$y .& strony innyc .0iany ic postaw i
.acowa/, Tr.&$a N&dnak podkr&O'iP- F& ow& t&cniki rad.&nia so$i& . postawa0i ni&
powinny $yP stosowan& .$yt natarc.ywi&, ZaAF0y- F& cc&s. 0i&P p&wnoOP- iF twoN&
d.i&cko ni& $Sd.i& nigdy pa'iP papi&rosAw, UDoFna pop&niP $Qd- pr.&ka.uNQc .$yt si'ny
ko0unikat C 0oF&s. po0yO'&P- .aka.uNQc d.i&cku naw&t spog'QdaP na pud&ko papi&rosAw,
C C.y to $yo$y N&dnak s.kod.&ni&W (r.ynaN0ni&N d.iSki t&0u 0oN& d.i&cko .ro.u0i&- Nak
powaFna to sprawaV, Istotni&- wydawani& stanowc.yc .aka.Aw N&st wyr.Qd.ani&0 s.kody-
poni&waF i0 $ard.i&N surow& .aka.y- ty0 wiSks.& prawdopodo$i&/stwo uruco0i&nia &+&ktu
$u0&rangow&go- t.n, ty0 wiSks.& .aint&r&sowani& .a$roniony0 d.iaani&0, Zgodni& .
t&oriQ r&aktancNi @?r&0- 1"664 'ud.i& ni& 'u$iQ- gdy ic wo'noOP .acowania 'u$ 0yO'&nia
N&st ogranic.ana, (oc.uci& to $Sd.i& siS poNawiaP- N&O'i dana c.ynnoOP .ostani& stanowc.o
.aka.ana- wywouNQc r&akcNS spr.&ciwu, (ociQga to c.Ssto .a so$Q w.rost .aint&r&sowania
owy0 .acowani&0- rod.i .oOP i agr&sNS wo$&c oso$y- ktAra stosuN& .aka., 1a0&s
(&nn&$ak&r i 9&$ora Sand&rs @1"764 wyprA$owa'i ki'ka sposo$Aw od.wyc.aNania 'ud.i od
wypisywania gry.0oAw na Ocianac w pu$'ic.nyc toa'&tac, Zastosowano a'$o surow&
.aka.y- a'$o agodn&, W a.i&nkac w akad&0ikac u0i&s.c.ano N&d&n . dwAc napisAw,
(i&rws.y napis gosi= UZa$rania siS pisaP na OcianacV- inny nato0iast= U(rosi0y ni& pisaP na
OcianacV, ?adac.& wrAci'i po dwAc tygodniac- a$y sprawd.iP- w Naki0 stopniu skutkoway
ow& .aka.y, 1ak sQd.is.- co .ao$s&rwowa'iW 1&O'i ty pr.&c.yta$yO t& napisy- to ktAry . nic
spowodowa$y twAN wiSks.y opAr- .agraFaNQc twoN&N wo'noOci c.yni&nia t&go- co cc&s. C
wQc.aNQc w to pisani& na Ocianac a.i&nkiW Bc.ywiOci&- t&n . surowy0 .aka.&0, Znac.Qco
wiSc&N osA$ wypisywao $a.groy na Ocianac a.i&n&k . napis&0= UZa$rania siS,,,V niF .
napis&0= U(rosi0y ni& pisaP,,,V- tak Nak $adac.& pr.&widywa'i, (odo$ni& 'ud.i&- ktAr.y
otr.y0uNQ surow& ostr.&F&nia- a$y ni& pa'i'i papi&rosAw 'u$ ni& .aFywa'i narkotykAw- $SdQ
$ard.i&N skonni do takic .acowa/- a$y pr.ywrAciP poc.uci& oso$ist&N wo'noOci,
teoria reaktancji #przeciwstawienia si(%: koncepcja, we&le ktrej za#ro*enie wolno.ci wybor%
okre.lone#o zachowania powo&%je wzb%&zenie nieprzyjemne#o stan% przeciwstawienia si!
l%&zie mo#' zre&%kowa+ ten stan, an#a*%j'c si w za#ro*one zachowanie
Po$ody $e$n*trzne a ze$n*trzne+ e=e&t nadzasadnienia
Istni&N& inny- $ard.i&N su$t&'ny powAd- d'a ktAr&go ostr& naka.y 0ogQ spa'iP na pan&wc&,
(r.ypatr.0y siS 'ud.io0- ktAr.y poc.Qtkowo ni& 0aNQ potr.&$y .aFywania narkotykAw,
Surowo upo0ni&ni 0ogQ wyNaOniP swoN& .acowani& na dwa sposo$y= U6i& .aFywa0
narkotykAw- poni&waF ni& 0a0 taki&N potr.&$yV 'u$ U6i& .aFywa0 narkotykAw- poni&waF
0oi rod.ic& i nauc.yci&'& .a$i'i$y 0ni& .a toV, (i&rws.y powAd N&st natury w&wnStr.n&N-
0ianowici& $rak .aint&r&sowania narkotyka0i, 9rugi natury .&wnStr.n&N C o$awa pr.&d
r&akcNQ innyc osA$, DoF& siS .dar.yP .ad.iwiaNQca r.&c.- ki&dy 'ud.i& 0aNQ .arAwno
w&wnStr.ny- Nak i .&wnStr.ny powAd d'a Naki&goO d.iaania, 1&F&'i powAd .&wnStr.ny N&st
si'ny i wyraXny- sQd.Q- F& to N&st N&dyna po$udka ic postSpowania- a powAd w&wnStr.ny
.ostaN& w ty0 proc&si& .agu$iony, 6a.ywa siS to e=e&te! nadzasadnienia-o ktAry0 $ya
0owa w ro.d.ia'& 6, W ty0 pr.ykad.i& 'ud.i& 0ogQ sQd.iP- F& ni& .aFywaNQ narkotykAw
ty'ko . powodu r&akcNi innyc osA$ na t&n +akt- a ni& d'at&go- F& ni& potr.&$uNQ narkotykAw,
W r&.u'taci& .aint&r&sowani& narkotyka0i 0oF& siS .wiSks.yP, >inck&nau&r @1"7"4 oc&nia
skut&c.noOP progra0u Upo prostu pr.&stras.yPV- w ktAry0 d.i&ci o duFy0 ry.yku wkroc.&nia
na drogS pr.&stSpc.Q wi.ytoway wiS.i&nia stanow&- gd.i& 0iay 0Sc.Qc& spotkania .
wiSXnia0i- ktAr.y usiowa'i N& pr.&konaP- F& prowad.&ni& Fycia . narus.&ni&0 prawa ko/c.y
siS opakany0i skutka0i, >inck&nau&r stwi&rd.i- F& 0odociani- ktAr.y $ra'i ud.ia w ty0
progra0i&- $y'i .nac.ni& $ard.i&N skonni do pop&ni&nia pr.&stSpstwa w s.&OP 0i&siScy po
.ako/c.&niu progra0u niF grupa 0odocianyc- ktAra ni& $raa w ni0 ud.iau- a'& $ya
porAwnywa'na pod w.g'Sd&0 wi&ku- pci i rasy, HAwni&F 9ury&a i Bkwu0a$ua @1"884
stwi&rd.i'i- F& d.i&wiSciok'asiOci- ktAr.y uc.&stnic.y'i w progra0i& .apo$i&gania piciu
a'koo'u- .nac.ni& c.SOci&N podawa'i tr.y 'ata pAXni&N- F& pi'i a'koo' w nad0iar.&- niF
podo$na grupa uc.niAw- ktAra ni& $raa ud.iau w ty0 progra0i&, [adn& . tyc $ada/ ni&
$yo &ksp&ry0&nt&0- w ktAry0 oso$y .ostay 'osowo pr.yd.i&'on& do rAFnyc grup- co
utrudnia oc&nS u.yskanyc wynikAw, 1&dnakF& istni&NQ p&wn& &ksp&ry0&nta'n& dan&
Owiadc.Qc& o ty0- F& N&F&'i N&st 0a& .aint&r&sowani& .aka.any0 d.iaani&0- to
wprowad.&ni& surowyc .aka.Aw 0oF& pr.yni&OP odwrotny skut&k- powoduNQc w.rost
.aangaFowania w ni&do.wo'on& c.yny @Wi'son- Tassit&r 1"824, Gonk'u.Na- Naka . tyc $ada/
pyni&- uOwiada0ia- F& progra0y- ktAr& 0aNQ ucroniP 'ud.i pr.&d ni&poFQdany0i
.acowania0i- Nak pa'&ni& papi&rosAw- pici& a'koo'u 'u$ praktykowani& s&ksu $&.
.a$&.pi&c.&nia- powinny $yP pr.ygotowywan& . naNwyFs.Q ostroFnoOciQ, W id&a'n&N postaci
powinny on& uodporniaP na prA$y wpywu spo&c.n&go- a'& $&. stosowania surowyc
.aka.Aw- ktAr& 0ogQ sprawiP- F& progra0y $SdQ cy$ion& i w.$ud.aNQc& r&aktancNS 'u$ &+&kt
nadu.asadni&nia- prowad.Qc do N&s.c.& wiSks.&go .aint&r&sowania .a$roniony0 d.iaani&0,
T&ra.- gdy wi&0y NuF- Nak siS .0i&niaNQ postawy- na'&Fy o0AwiP kons&kw&ncN& t&N .0iany,
Z0iana postawy N&st waFny0 .agadni&ni&0- 0iSd.y inny0i . powodu .wiQ.ku
.acod.Qc&go 0iSd.y postawa0i i r.&c.ywisty0 .acowani&0 'ud.i, 6a ogA uwaFa0y- F&
inni d.iaaNQ .godni& .& swoi0i postawa0i, Sp&cNa'iOci od r&k'a0y .akadaNQ- F& .0iana
postaw wo$&c ic produktAw spowoduN& w.rost spr.&daFy, (o'itycy pr.&widuNQ- F&
po.ytywna postawa wo$&c kandydata na pr&.yd&nta sprawi- F& wy$orcy $SdQ na ni&go
gosowaP, Z duFy0 prawdopodo$i&/stw&0 0oF&0y .aoFyP- F& 'ud.i&- ktAr.y 'u$iQ
$ruks&'kS- $SdQ cStni&N NQ .NadaP niF ci- ktAr.y N&N ni& 'u$iQ- i F& N&st $ard.i&N
prawdopodo$n&- iF to 0ioOnicy $a'&tu pANdQ o$&Nr.&P 1&.ioro a$Sd.i&- a ni& ci- ktAryc $a'&t
ni& ur.&ka, WydaN& siS to $ard.o prost&- prawdaW
W r.&c.ywistoOci .wiQ.&k 0iSd.y postawa0i i .acowani&0 ni& N&st tak prosty- na co
wska.uN& k'asyc.n& $adani& pr.&prowad.on& pr.&. Hicarda Ta(i&r&:a @1"3#4, W& wc.&snyc
'atac tr.yd.i&styc Ta(i&r& .wi&d.a . parQ Ci/c.ykAw Stany ZN&dnoc.on&, (oni&waF w
ty0 c.asi& pows.&cn& $yy upr.&d.&nia wo$&c ).NatAw- d'at&go o$awia siS o swoic
ci/skic pr.yNaciA, W kaFdy0 ot&'u- o$o.owisku c.y r&stauracNi Ta(i&r& . ni&pokoN&0
oc.&kiwa- F& N&go pr.yNaci&'& $SdQ X'& o$suF&ni 'u$ o$raF&ni, Gu N&go .d.iwi&niu nic
taki&go siS ni& .dar.yo, 6a 251 oOrodkAw- ktAr& wi.ytowa'i- ty'ko w N&dny0 od0Awiono i0
o$sugi, Ta(i&r& postanowi po.naP postawy )0&rykanAw wo$&c ).NatAw w inny sposA$, (o
.ako/c.&niu podrAFy napisa 'ist do kaFd&go oOrodka- ktAry odwi&d.a . ci/ski0i
pr.yNaciA0i- pytaNQc waOcici&'a- c.y o$suFy$y goOci . Cin, SpoOrAd wi&'u odpowi&d.i-
ktAr& otr.y0a- ty'ko N&dna oso$a d&k'arowaa takQ cSP, WiSc&N niF "0^ stanowc.o
od0Awio pr.yNScia Ci/c.ykAw- r&s.ta $ya ni&.d&cydowana, (ostawy 'ud.i C wyraFon& w
odpowi&d.i na pis&0n& pytani& Ta(i&r&:a C si'ni& kontrastoway . ic r.&c.ywisty0
.acowani&0, ?adani& to ni& $yo oc.ywiOci& kontro'owany0 &ksp&ry0&nt&0, 1ak pr.y.na
Ta(i&r&- istni&N& ki'ka powodAw- d'a ktAryc u.yskan& pr.&. ni&go wyniki ni& 0us.Q
Owiadc.yP o ni&.godnoOci 0iSd.y postawa0i i .acowani&0, 6a pr.ykad ni& 0ia on
0oF'iwoOci sprawd.&nia- c.y oso$y- ktAr& odpowiaday na N&go 'ist- to t& sa0&- ktAr& ic
o$sugiway, Co wiSc&N- postawy tyc 'ud.i 0ogy .0i&niP siS w ciQgu 0i&siScy- ktAr&
upynSy od c.asu .oF&nia wi.yty do 0o0&ntu otr.y0ania 'istu, 6i&0ni&N $rak .godnoOci
0iSd.y postawa0i i r.&c.ywisty0 .acowani&0 $y tak ud&r.aNQcy C prawi& kaFdy
waOcici&' .acowa siS ni&.godni& . wasnQ postawQ C F& 0oF&0y podaP w wQtp'iwoOP
nas.& wc.&Oni&Ns.& .aoF&ni&- iF .acowani& naNc.SOci&N wynika . postaw, Tak siS r.&c.
pr.&dstawia s.c.&gA'ni& w Owi&t'& $ada/ pr.&prowad.onyc po t&Oci& Ta(i&r&:a, )''an Wick&r
@1"6"4 dokona pr.&g'Qdu ki'kud.i&siSciu $ard.i&N poprawnyc 0&todo'ogic.ni&
&ksp&ry0&ntAw i dos.&d do taki&go sa0&go wniosku= postawy 'ud.i sQ sa$Q pr.&sankQ
pr.&widywania ic .acowa/,
1ak to siS d.i&N&W C.y postawa dan&N oso$y wo$&c ).NatAw- kandydatAw na pr&.yd&nta 'u$
wo$&c $a'&tu r.&c.ywiOci& ni& 0Awi na0 nic o N&N prawdopodo$ny0 .acowaniuW 1ak 0oFna
pogod.iP wyniki- ktAr& u.yska Ta(i&r& C a takF& wyniki innyc podo$nyc $ada/ C .
oc.ywisty0 wraF&ni&0- F& 'ud.i& d.iaaNQ .godni& .& swoi0i postawa0iW 6a s.c.SOci& w
ciQgu ostatnic 'at psyco'ogowi& spo&c.ni sporo dowi&d.i&'i siS na t&0at t&go- ki&dy i Nak
na podstawi& postaw 0oFna pr.&widywaP .acowani&, 1&st t&ra. Nasn&- F& wnioski Wick&ra
dotyc.Qc& .godnoOci 0iSd.y postawQ a .acowani&0 $yy .$yt p&sy0istyc.n&, 9.iSki
.naNo0oOci postaw 0oFna pr.&widywaP .acowani&- a'& ty'ko w p&wnyc okr&O'onyc
warunkac, 6aNistotni&Ns.& N&st to- F& 0usi0y wi&d.i&P- c.y .acowani&- ktAr& cc&0y
pr.&wid.i&P- N&st spontanic.n& c.y t&F pr.&0yO'an& i .ap'anowan& @>a.io- 1""04,
Ra&zimy, ale nie wp$ywamy na zachowanie l%&zi.
) Ha Roche8o%ca%l& Maksymy, 3OJ4
Prze$idy$anie zacho$a, spontanicznych
C.asa0i d.iaa0y spontanic.ni&- 0ao 0yO'Qc o ty0- co .a0i&r.a0y .ro$iP, Gi&dy Ta(i&r& i
N&go ci/scy pr.yNaci&'& odwi&d.a'i r&stauracNS- waOcici&' ni& 0ia c.asu na .astanawiani&
siS- c.y ic o$suFyP c.y t&F ni&5 0usia s.y$ko podNQP d&cy.NS, (odo$ni& d.i&N& siS- gdy ktoO
podcod.i do nas w sk'&pi& i prosi o podpisani& p&tycNi opowiadaNQc&N siS .a .0ianQ prawa
'oka'n&go, Wt&dy .wyk'& pod&N0uN&0y d&cy.NS w oka0gni&niu, 6aNc.SOci&N w takic
sytuacNac ni& 0yO'i0y wi&'&- Nak siS powinniO0y .acowaP, To- w Naki0 stopniu .naNo0oOP
postaw po.wa'a pr.&widywaP spontanic.n& .acowania- .a'&Fy od c&cy t&N postawy- o ktAr&N
$ya 0owa wc.&Oni&N- c.y'i od N&N dostSpnoOci @>a.io- 1""05 w druku4, 1ak so$i&
pr.ypo0inas.- dostSpnoOP odnosi siS do siy .wiQ.ku- ktAry .acod.i 0iSd.y o$i&kt&0 i
twoNQ postawQ wo$&c t&go o$i&ktu, 1&O'i postawa N&st atwo dostSpna- to poNawia siS w twoN&N
Owiado0oOci- i'&kroP stykas. siS . dany0 o$i&kt&0, 1&O'i postawa N&st trudno dostSpna- to N&N
poNawi&ni& siS w Owiado0oOci N&st .nac.ni& 0ni&N prawdopodo$n&, Wynika . t&go- F& atwo
dostSpn& postawy $SdQ '&ps.Q podstawQ pr.&widywania .acowa/ spontanic.nyc- poni&waF
'ud.i& $SdQ $ard.i&N skonni do 0yO'&nia o swoN&N postawi&- ki&dy sQ w.ywani do d.iaania,
Huss&'' >a.io- Darta (ow&'' i Caro' Wi''ia0s @1"8"4 .ad&0onstrowa'i ro'S dostSpnoOci w
$adaniu 'ud.kic postaw i .acowa/ wo$&c towarAw konsu0pcyNnyc, ?adani naNpi&rw
oc&nia'i swoN& postawy wo$&c ki'ku produktAw- takic Nak rAFn& gatunki gu0y do Fucia i
$atonAw, 9ostSpnoOP tyc postaw $ya 0i&r.ona c.as&0- ktAry upywa od postawi&nia
pytania- odnos.Qc&go siS do tyc postaw- do 0o0&ntu ud.i&'&nia odpowi&d.i, H.&c.ywist&
.acowani& 'ud.i 0i&r.ono w t&n sposA$- F& u0i&s.c.ono towar na sto'& @w dwAc r.Sdac
po piSP artykuAw4 i powi&d.iano- F& 0ogQ so$i& w.iQP piSP . nic Nako nagrodS .a ud.ia w
$adaniu, W Naki0 stopniu postawa wo$&c produktAw wpywa na to- ktAr& . nic .ostanQ
wy$ran&W Tak Nak pr.&widywano- .a'&Fao to od dostSpnoOci postaw, ZgodnoOP 0iSd.y
postawQ a .acowani&0 $ya wysoka u osA$ . dostSpny0i po stawa0i i stosunkowo niska u
'ud.i . ni&dostSpny0i postawa0i, Znac.y to- F& d.iaa0y .godni& .& swoi0i postawa0i
ty'ko wt&dy- gdy dokonuNQc wy$oru- 0oF&0y atwo uOwiado0iP so$i& swoN& postawy, ) co
0oFna powi&d.i&P o oso$ac . ni&dostSpny0i postawa0i C ktAry c.ynnik 0ia wpyw na
ic wy$ArW Int&r&suNQc& N&st to- F& t& oso$y $yy pod wiSks.y0 wpyw&0 ar$itra'n&go
asp&ktu t&N sytuacNi C 0ianowici& w .a'&FnoOci od ustawi&nia towaru, Wy$ray .at&0
produkty- ktAr& .na'a.y siS na sto'& w pi&rws.y0 r.Sd.i& napr.&ciwko nic, 1&st to .godn& .
konc&pcNQ- ktAra 0Awi- F& N&F&'i postawy sQ ni&dostSpn&- to 'ud.i& $ard.i&N u'&gaNQ wpywowi
c.ynnikAw sytuacyNnyc C w ty0 pr.ypadku widoc.noOci i dostSpnoOci pr&.&ntowanyc
artykuAw,
Prze$idy$anie zacho$a, za!ierzonych
C.asa0i .acowani& ni& N&st spontanic.n&- '&c. c&'ow& i .ap'anowan&, WiSks.oOP . nas dugo
.astanawia siS- gd.i& i co studiowaP- c.y pr.yNQP nowQ propo.ycNS pracy- 'u$ Nak spSd.iP
wakacN&, W tyc warunkac $&.poOr&dnia dostSpnoOP nas.&N postawy ni& N&st istotna, DaNQc
wystarc.aNQco wi&'& c.asu na pr.&0yO'&ni& sprawy- naw&t 'ud.i& . postawa0i ni&dostSpny0i
0ogQ uOwiado0iP so$i&- co c.uNQ, 9ostSpnoOP N&st waFna ty'ko wt&dy- ki&dy 0usi0y
postanowiP od ra.u- Nak .ad.iaaP C ni& 0aNQc c.asu na pr.&0yO'&ni& @Eagy- Caik&n- 1""35
>a.io- 1""04,
%a:no#@ posta$ &on&retnych, 6aN$ard.i&N .nanQ t&oriQ- ktAra pr&cy.uN&- Nak na podstawi&
postaw pr.&widywaP .acowania c&'ow&- N&st Dartina >is$&ina i Ic&ka )N.&na teoria
$yroz!o$anego dziaania @)N.&n- >is$&in- 1"805 >is$&in- )N.&n- 1"754, W&d'& t&N t&orii-
4&O'i 'ud.i& ni& 0aNQ c.asu na ro.waF&ni&- Nak siS .acowaP- to naN'&ps.Q podstawQ do
pr.&widywania ic .acowania N&st int&ncNa, C.y Sani .a0i&r.a pANOP na konc&rtW C.y Susan
0a .a0iar kupiP psaW ZauwaF0y- F& sQ to p'anowan&- c&'ow& d.iaania- Q ni& spontanic.n&-
ktAr& >a.io o$&N0uN& poNSci&0 dostSpnoOci, 1ak widaP na rycini& 8,7- a$y odc.ytaP int&ncNS
dan&N oso$y- 0usi0y po.naP= a4 N&N postawS5 $4 N&N pr.&konania na t&0at su$i&ktywnyc
nor0- ktAr& +unkcNonuNQ w dan&N sytuacNi, 1&dnakF&- Nak 0oF&s. .o$ac.yP na rycini&- to co
N&st tutaN waFn&- to ni& ogA'n& postawy 'ud.i wo$&c c.&goO- a'& ic konkr&tna postawa wo$&c
.acowania- o ktAr& cod.i, Zgodni& . t&oriQ wyro.u0owan&go d.iaania pr.&widywaP
okr&O'on& .acowani& 0oFna ty'ko na podstawi& konkr&tn&N postawy wo$&c t&go .acowania,
ZaAF0y na pr.ykad- F& organi.uN&s. w swoi0 co''&g&:u akcNS na r.&c. oddawania krwi i
cc&s. pr.&wid.i&P- i'& osA$ .god.i siS o+iarowaP wasnQ, (ostanowi&O pr.&prowad.iP
$adani&- w ktAry0 pytas. 'ud.i o ic postawy i w t&n sposA$ prA$uN&s. pr.&wid.i&P
.acowania, 1aki& pytani& powini&n&O i0 .adaPW DoF&s. stawiaP pytania $ard.o ogA'n&- na
pr.ykad c.y cStni& po0agaNQ inny0, (oni&waF oddani& krwi N&st N&dny0 .& sposo$Aw
wspi&rania $'iXnic- d'at&go na t&N podstawi& 0oF&s. pr.&widywaP- kto to uc.yni, (ro$'&0
po'&ga na ty0- F& naw&t N&O'i 'ud.i& sQ skonni po0Ac inny0- to 0ogQ ni& oddaP krwi .
powodu wi&'u innyc c.ynnikAw C sQ .aNSci wt&dy- gdy trwa akcNa- 0artwiQ siS- F& .&0d'&NQ
w o$&cnoOci swoic pr.yNaciA- 0aNQ $SdnQ in+or0acNS- F& oddaNQc kr&w- 0ogQ siS .ara.iP
)I9S, )$y .wiSks.yP tra+noOP pr.&widywania- '&pi&N .0i&r.yP postawy 'ud.i wo$&c
konkr&tn&go .acowania C 0ianowici&- co sad.Q o akcNi krwiodawstwa w co''SgS:u w
nastSpnQ OrodS o god.ini& 1#,00,
teoria wyrozumowanego dziaaniaF teoria %trzym%j'ca, *e najlepsz' po&staw' &o
przewi&ywania planowanych, rozmy.lnych zachowa/ s' postawy l%&zi wobec konkretne#o
zachowania i ich s%biektywne normy
e.li &zia$ania maja &a+ wszystko to, co mo#' &a+, to m%si wyst'pi+ pewna z#o&no.+ mi&zy
nimi i intencjami.
) Ha Roche8o%ca%l& Maksymy, 3OJ4
R:7;0A 4.J. Teoria wyroz%mowane#o &zia$ania. We&le tej teorii najlepsz' po&staw' &o
przewi&ywania zaplanowanych i przemy.lanych zachowa/ s' behawioralne intencje l%&zi.
0ajlepsz' po&staw' &o przewi&ywania ich intencji s' natomiast ich postawy wobec
konkretne#o zachowania i ich s%biektywne normy >zaczerpnito zF Ajzen, Iishbein, 3?4RA
To 0oF& $yP N&d&n . powodAw ni&.godnoOci 0iSd.y postawa0i i .acowani&0- ktArQ
Ta(i&r& stwi&rd.i w swoi0 $adaniu- N&go pytani& do waOcici&'i ot&'i- c.y o$suFy'i$y
UgoOci . CinV- $yo pytani&0 $ard.o ogA'ny0, 2dy$y .ada pytani& konkr&tni&Ns.S- np, c.y
o$suFy'i$y wyks.taconQ- do$r.& u$ranQ i .a0oFnQ parS Ci/c.ykAw w towar.ystwi&
$ia&go- a0&ryka/ski&go pro+&sora- to $adani 0og'i$y ud.i&'iP inn&N odpowi&d.i, W $adaniu
.a0SFnyc ko$i&t stosuNQcyc piguki antykonc&pcyNn& )ndr&w 9a*idson i 1a0&s 1accard
@1"7"4 wyka.a'i- F& postawy wo$&c konkr&tnyc .acowa/ sQ '&ps.Q podstawQ do
pr.&widywania d.iaa/ 'ud.i niF postawy ogA'n&, 2rupi& ko$i&t .adawano s&riS pyta/
odnos.Qcyc siS do ic postaw- od $ard.o ogA'nyc @ic postawa wo$&c kontro'i urod.in4 do
konkr&tnyc @ic postawa wo$&c stosowania pigu&k antykonc&pcyNnyc w c.asi& nastSpnyc
dwAc 'at5 patr. ta$, 8,24, 9wa 'ata pAXni&N pytano N&- c.y stosoway piguki antykonc&pcyNn&
od c.asu ostatni&go wywiadu, 1ak poka.uN& ta$&'a 8,2 ogA'na postawa ko$i&t wo$&c kontro'i
urod.in ni& po.wo'ia w ogA'& pr.&widywaP N&N stosowania w praktyc&, Ta ogA'na postawa ni&
uw.g'Sdniaa innyc c.ynnikAw- ktAr& 0ogy 0i&P wpyw na d&cy.N&- takic Nak o$awa pr.&d
dugot&r0inowy0i skutka0i stosowania ta$'&t&k c.y ic postawa wo$&c innyc sposo$Aw
kontro'i urod.in, I0 $ard.i&N konkr&tn& $yo pytani& o stosowani& pigu&k
antykonc&pcyNnyc- ty0 tra+ni&N na podstawi& .naNo0oOci postawy 0oFna $yo pr.&widywaP
r.&c.ywist& .acowani&,
TA-EHA 4.<. =zcze#$owe postawy s' lepsz' po&staw' &o przewi&ywania zachowa/. R*ne
#r%py kobiet pytano o ich postawy wobec kontroli %ro&zin. ;m bar&ziej szcze#$owe pytanie,
tym tra8niej na je#o po&stawie mo*na by$o przewi&ywa+ rzeczywiste stosowanie kontroli
%ro&zin. Twa#aF e.li korelacja jest bliska K, znaczy to, *e nie ma zwi'zk% mi&zy &wiema
zmiennymi. ;m bar&ziej korelacja bliska jest 3, tym silniejszy zwi'zek mi&zy postawami i
zachowaniem >zaczerpnito zF Da2i&son, accar&, 3?J?A
/naczenie nor! s"ie&ty$nych, BprAc. 0i&r.&nia postaw wo$&c .acowania 0usi0y
takF& po.naP nor0y su$i&ktywn&, 6or0y su$i&ktywn& sQ d&+iniowan& Nako pr.&konania 'ud.i
na t&0at p&wn&go rod.aNu spo&c.n&N pr&sNi- ktAr&N 0ogQ oni u'&gaP- a powoduNQc&- F& a'$o
siS .aangaFuNQ- a'$o ni& w okr&O'on& .acowani&, DAwiQc konkr&tni&- sQ to pr.&konania na
t&0at t&go- Nak inni- . ktAryc opiniQ siS 'ic.y0y- oc&niQ dan& .acowani&, )$y pr.&wid.i&P
c.yN&O int&ncN&- po.nani& tyc pr.&kona/ 0oF& $yP tak sa0o waFn& Nak po.nani& postaw,
ZaAF0y- F& cc&0y pr.&wid.i&P c.y Da'co'0 .a0i&r.a pANOP na konc&rt &a*y-0&ta'owy,
Wi&0y- F& 0a n&gatywnQ postawS wo$&c taki&go .acowania C w ogA'& ni& .nosi t&go
rod.aNu 0u.yki, (rawdopodo$ni& $Sd.i&0y pr.ypus.c.a'i- F& na konc&rt ni& pANd.i&,
(r.yN0iN0y- F& wi&0y takF&- F& naN'&ps.a pr.yNaciAka Da'co'0a- Grist&n- $ard.o cc&- a$y
ra.&0 wy$ra'i siS na t&n konc&rt- i F& Da'co'0 s.uka sposo$noOci- a$y sprawiP N&N
pr.yN&0noOP, ZnaNQc tS su$i&ktywnQ nor0S C N&go pr.&konani& na t&0at t&go- Nak
d.i&wc.yna oc&nia N&go .acowani& ora. N&go 0otywacNS do sp&niania N&N Fyc.&/ C
0oF&0y wysnuP inny do0ys, Wyniki spor&N 'ic.$y $ada/ potwi&rd.aNQ t&.S- F& pytani& 'ud.i
o ic su$i&ktywn& nor0y .wiSks.a ic .do'noOP pr.&widywania swoic .ap'anowanyc-
pr.&0yO'anyc .acowa/- takic Nak d&cy.Na- NakQ pr.yNQP pracS- c.y .apinaP pasy w
sa0ocod.i& 'u$ c.y poddaP siS $adaniu w .wiQ.ku . pod&Nr.&ni&0 powaFn&N coro$y
@S&ppard- %artwick- Warsaw- 1"885 Stasson- >is$&in- 1""05 St&++&n- V' ""04,
normy subiektywneF przekonania na temat te#o, jak inni l%&zie, z ktrych opini' si liczymy,
oceni' okre.lone zachowanie
Re&la!a> 5laczego (est s&teczna
9otycc.as o0Awi'iO0y ki'ka .asad .0iany postaw i .acowania, 1ak 0og&O siS
.ori&ntowaP na podstawi& wi&'u pr.ykadAw- ws.yscy styka0y siS . praktyc.ny0
stosowani&0 tyc .asad kaFd&go dnia w +or0i& r&k'a0- ktAr& prA$uNQ .0i&niP nas.& postawy
i .acowani&, )0&ryka/ski& pr.&dsiS$iorstwa wydaNQ 0i'iardy do'arAw roc.ni&- staraNQc siS
spr.&daP na0 swoN& produkty, H&k'a0y opanoway nas.& do0y .a poOr&dnictw&0 t&'&wi.Ni-
radia- c.asopis0 i ga.&t- w postaci pr.&sy&k poc.towyc i t&'&0ark&tingu, (r.&ciStny
)0&rykanin otr.y0uN& kaFd&go roku wiSc&N niF dwi&Oci& r&k'a0 pr.&syanyc $&.poOr&dnio
drogQ poc.towQ i pr.&prowad.Q piSPd.i&siQt ro.0Aw t&'&+onic.nyc w ra0ac t&'&0ark&tingu
@(ratkanis- )ronson- 1""14, 1ak 0oF&s. so$i& wyo$ra.iP- wykor.ystuNQc wyF&N opisan&
.asady- r&k'a0a 0oF& $yP $ard.o skut&c.na w ks.tatowaniu i .0i&nianiu nas.yc postaw, W
ro.d.ia'& 15 w c.SOci poOwiScon&N psyco'ogii spo&c.n&N i $i.n&sowi o0Awi0y $adania
potwi&rd.aNQc&- F& r&k'a0a $ywa r.&c.ywiOci& &+&ktywna, TutaN .astanowi0y siS- d'ac.&go
N&st skut&c.na, W ty0 ro.d.ia'& $ya NuF 0owa o rAFnyc rod.aNac r&k'a0, 1aki ic typ
pr.ynosi naN'&ps.& wynikiW Bdpowi&dX na to pytani& tkwi w nas.yc wc.&Oni&Ns.yc
ro.waFaniac o .0iani& postawy, Sp&cNa'iOci od r&k'a0y powinni .d&cydowaP- ktAry rod.aN
postawy ccQ .0i&niP, 1&O'i staraNQ siS .0i&niP postawS opartQ na &0ocNac- to Nak
wid.i&'iO0y- naN'&pi&N wa'c.yP &0ocNa0i pr.&ciwko &0ocNo0, W wi&'u r&k'a0ac
and'owyc pr.yN0owan& N&st pod&NOci& &0ocNona'n& C na pr.ykad w r&k'a0ac rAFnyc
gatunkAw $&.a'koo'owyc napoNAw cod.Qcyc, ZakadaNQc- F& pos.c.&gA'n& gatunki co'i
aF tak $ard.o siS ni& rAFniQ- wi&'u 'ud.i podc.as .akupu ni& $i&r.& pod uwagS o$i&ktywnyc
waOciwoOci tyc napoNAw, Z t&go powodu r&k'a0y wody 0in&ra'n&N ni& &ksponuNQ +aktAw i
'ic.$, 1ak .auwaFy N&d&n .& sp&cNa'istAw od r&k'a0y= UCod.i o to- F& progra0y r&k'a0ow&
wody sodow&N w r.&c.ywistoOci ni& 0aNQ nic do powi&d.&niaV @T& $atti& +or your $ra0
c?itwa o twAN 0A.g< UConsu0&r H&portsV- )ugust 1""1- s, 5214, Za0iast podawania +aktAw
r&k'a0y wody odwouNQ siS do &0ocNi- prA$uNQc skoNar.yP poc.uci& podni&c&nia- 0odoOci-
&n&rgii i atrakcyNnoOci s&ksua'n&N .& .naki&0 +ir0owy0 produc&nta,
;&ea$y naro&% mo*na o&czyta+ na po&stawie prezentowanych reklam.
) Deor#e 0orman Do%#las =o%th Win&
1&O'i .aO postawy sQ $ard.i&N opart& na po.naniu- to 0usi0y .adaP dodatkow& pytani&= 1aki&
.nac.&ni& oso$ist& 0a dana sprawaW C.y wynikaNQ . ni&N waFn& kons&kw&ncN& d'a
cod.i&nn&go Fycia- c.y N&st to od'&ga sprawa- ktAra ni& dotyc.y nas $&.poOr&dnioW
Ho.waF0y- d'a pr.ykadu- pro$'&0 .gagi, 6i& N&st to kw&stia- ktAra u wiSks.oOci po$ud.a
si'n& &0ocN&, Tak wiSc- $ard.i&N poddaN& siS po.naniu niF &0ocNo0, 1&dnakF& d'a 'ud.i-
ktAr.y ci&rpiQ . powodu t&N do'&g'iwoOci- N&st to sprawa o wyraXni& duFy0 .nac.&niu
oso$isty0, W taki0 pr.ypadku naN'&ps.y0 sposo$&0 na .0ianS postaw N&st .astosowani&
'ogic.nyc- opartyc na +aktac- argu0&ntAw @Caik&n- 1"875 (&tty- Cacioppo- 1"864, Co
N&dnak .ro$iP- N&O'i oparta na po.naniu postawa ni& 0a d'a 'ud.i $&.poOr&dni&go i duF&go
.nac.&nia oso$ist&goW (ro$'&0 po'&ga tutaN na ty0- F& t& oso$y ni& $SdQ ki&rowaP swoN&N
uwagi na twoNQ r&k'a0S, DoF&s. osiQgnQP sukc&s- .0i&niaNQc ic postawy popr.&.
.aktywi.owani& strat&gii p&ry+&ryc.n&N- taki&N Nak .atrudni&ni& atrakcyNn&N gwia.dy +i'0ow&N
do .ar&k'a0owania produktu, (oni&waF- Nak stwi&rd.i'iO0y- .0iana postawy spowodowana
wska.Awka0i p&ry+&ryc.ny0i ni& N&st .$yt dugotrwaa @Caik&n- 1"875 (&tty- Cacioppo-
1"864- .at&0 N&O'i 0as. towar- ktAry ni& angaFuN& &0ocNi i ni& 0a $&.poOr&dni&go .nac.&nia
d'a cod.i&nn&go Fycia- to .naNd.i&s. siS w kopoci&, 1&dnak ni& traP nad.i&i, (odstSp- ktAry0
0oF&s. siS posuFyP- po'&ga na ty0- a$y nadaP twoN&0u produktowi .nac.&ni& oso$ist&,
(r.yNr.yN0y siS p&wn&N prawd.iw&N ka0panii r&k'a0ow&N- a$y .o$ac.yP- Nak siS to ro$i,
Ho.waF0y pr.ypad&k 2&ra'da Ta0$&rta- ktAry na poc.Qtku nas.&go wi&ku od.i&d.ic.y
pr.&dsiS$iorstwo produkuNQc& Orod&k antys&ptyc.ny- wykor.ystywany w '&c.&niu in+&kcNi
garda o na.wi& 'ist&rina, (os.ukuNQc s.&rs.&go rynku .$ytu d'a swoN&go produktu- Ta0$&rt
.d&cydowa siS pro0owaP go Nako Orod&k do pi&'SgnacNi Na0y ustn&N, 1&dyna trudnoOP
po'&gaa na ty0- F& w owy0 c.asi& nikt ni& stosowa Fadn&go Orodka do 0ycia Na0y ustn&N-
$a- naw&t ni& wi&d.iano- F& taki istni&N&, I tak- wy0yO'aNQc '&karstwo- Ta0$&rt wyna'a.
coro$S, SpANr. na r&k'a0S- ktAra poNawiaa siS pr.&. 'ata w ni&.'ic.on&N 'ic.$i& c.asopis0,
9.isiaN powi&d.i&'i$yO0y- F& owa r&k'a0a N&st ni&wiarygodny0 pr.&Naw&0 ni&to'&rancNi
pciow&N- N&dnak w ta0tyc c.asac wiSks.oOP )0&rykanAw ni& spostr.&gaa N&N Nako
o$raX'iw&N, 6ato0iast r&k'a0a ta $ard.o skut&c.ni& odwoywaa siS do stracu pr.&d
odr.uc&ni&0 spo&c.ny0 i poraFkQ, (owi&d.&ni&= UBna c.Ssto $ya drunQ- a'& nigdy pannQ
0odQV stao siS N&dny0 . naNsynni&Ns.yc w istorii r&k'a0y, W ki'ku 0Qdr.& do$ranyc
sowac o duFyc 0oF'iwoOciac 0anipu'acyNnyc udao siS stwor.yP pro$'&0 o na.wi&
a'ito.a waFny oso$iOci& d'a 0i'ionAw 'ud.i, 6awias&0 0AwiQc- 0oF&s. po0yO'&P- F&
a'ito.a N&st o+icNa'nQ na.wQ proponowanQ pr.&. )0&ryka/ski& Towar.ystwo D&dyc.n& d'a
cucnQc&go odd&cu, W r.&c.ywistoOci ni& N&st to nic wiSc&N niF +anta.Na- 0&dyc.ni&
$r.0iQca na.wa wy0yO'ona pr.&. 2&ra'da Ta0$&rta i N&go .&spA .aN0uNQcy siS r&k'a0Q- po
to- a$y sug&rowaa stras.nQ coro$S- ktAr&N 0usi0y unikaP .a ws.&'kQ c&nS C idQc do
naN$'iFs.&N apt&ki i .aopatruNQc siS w Orod&k do pi&'SgnacNi Na0y ustn&N, Sukc&s 2&ra'da
Ta0$&rta osiQgniSty d.iSki odwoaniu siS do stracu i poc.ucia wstydu ni& .osta .apo0niany
pr.&. oso$y .aN0uNQc& siS r&k'a0Q, (odo$n& r&k'a0y .ostay .aproN&ktowan&- a$y .a ic
po0ocQ stwor.yP now& rynki .$ytu d'a wi&'u produktAw- w wiSks.oOci .wiQ.anyc . oso$istQ
igi&nQ 'u$ .drowi&05 dotyc.yy on& np, OrodkAw odwaniaNQcyc oko'ic& ciaa pod paca0i-
odwaniaNQcyc 0yd&- pr&paratAw u.up&niaNQcyc wita0iny- otrS$Aw owsianyc- o'&NAw .
ry$ i wi&'u innyc, Taki& ka0pani& r&k'a0ow& d.iaaNQ- pr.&konuNQc 'ud.i- F& 0aNQ pro$'&0y
o duFy0 .nac.&niu oso$isty0 i F& r&k'a0owany produkt 0oF& N& ro.wiQ.aP, W wi&'u
r&k'a0ac prA$uN& siS w wiSks.y0 stopniu ks.tatowaP postawy pr.&. odwoani& siS do
&0ocNi- koNar.Qc produkty . uc.ucia0i i wartoOcia0i @patr. nas.& wc.&Oni&Ns.& uwagi na
t&0at warunkowania k'asyc.n&go4, Ho.waF0y d'a pr.ykadu r&k'a0y ro.0Aw t&'&+onic.nyc
do od'&gyc 0i&Nsc, 6i& N&st to sprawa- ktAra u wiSks.oOci . nas w.$ud.a gS$oki& uc.ucia
C do c.asu- ki&dy .o$ac.y0y r&k'a0S- w ktAr&N 0SFc.y.na d.woni do swoN&go dugo ni&
wid.ian&go $rata- a$y powi&d.i&P 0u- F& go koca i tSskni .a ni0- 'u$ r&k'a0S- w ktAr&N
0SFc.y.na t&'&+onuN& do swoN&N 0atki- a$y powiado0iP NQ- F& waOni& kupi d'a ni&N $i'&t
'otnic.y- 0oF& wiSc pr.yN&caP do ni&go w odwi&d.iny, W tyc r&k'a0ac ni& 0a nic
'ogic.ni& pr.&konuNQc&go, Togic.ni& ro.u0uNQc- ni& 0a Fadn&go powodu- a$y wi&r.yP- F&
usugi N&dn&N +ir0y t&'&ko0unikacyNn&N $ard.i&N pr.y$'iFQ ciS do twoN&N rod.iny niF usugi
inn&N, 1&dnakF& popr.&. koNar.&ni& po.ytywnyc &0ocNi . produkt&0 r&k'a0a 0oF& .a0i&niP
n&utra'ny towar w taki- ktAry wywouN& uc.ucia nosta'gii- 0ioOci- ci&pa i ogA'n&N
Fyc.'iwoOci,
Int&r&suNQc& N&st- F& ni&ktAr.y twArcy r&k'a0 doprowad.i'i to d.iaani& do a$surdu, Stwor.y'i
r&k'a0y- ktAr& wywouNQ po.ytywn& uc.ucia- a'& .apo0ni&'i o powiQ.aniu tyc uc.uP .
produkt&0- ktAry prA$owa'i spr.&daP, 2dy$yO pr.&g'Qda c.asopis0a . atQ 1"8" r,-
natknQ$yO siS na d.iwnQ r&k'a0S- ktArQ wyg'Qdaa Nak +otogra+iQ na popr.&dni&N stroni&, ?yo
to doOP atrakcyNn& .dNSci&- a'&- d.iwna r.&c.- ni& wiado0o- co 0iao $yP spr.&dawan&, 6i&
poka.ano FQdn&go produktu- ni& $yo t&F Fadnyc napisAw- . wyNQtki&0 N&dn&go sowa
u0i&s.c.on&go w rogu= In+initi, Dni&N wiSc&N w ty0 sa0y0 c.asi& poNawiy siS podo$n&
r&k'a0y w t&'&wi.Ni, T&'&wid.owi& og'Qda'i piSkno natury- a 0&'odyNny spokoNny gos
d&+iniowa poNSci& 'uksusu= UW 1aponii- gd.i& prawd.iwy 'uksus N&st r.adkQ- natura'nQ id&Q-
piSkno .aO inty0ny0 doOwiadc.&ni&0 oso$isty0- istni&N& now& poNSci& 'uksusu C In+initiV,
W 0iarS trwania ka0panii r&k'a0ow&N stao siS Nasn&- co to N&st In+initi C $y to nowy-
'uksusowy sa0ocAd wyprodukowany pr.&. 6issana, C&'&0 ka0panii r&k'a0ow&N $yo
skoNar.&ni& na.wy sa0ocodu . natura'ny0 piSkn&0- spokoN&0 i a.Natycki0 poc.uci&0
&st&tyki, 6i&st&ty- w r&k'a0i& t&N pogwacono podstawowQ .asadS warunkowania
k'asyc.n&go, Dusis. .apr&.&ntowaP $od.i&c- ktAry w.$ud.a &0ocN& @np, atrakcyNn& o$ra.y i
uspokaNaNQc& sowa4- ra.&0 . $odXc&0- ktAry 0a sprawiP- a$y . ni0 koNar.ono t& &0ocN& @np,
+otogra+iS okr&O'on&go sa0ocodu4, 1&O'i ni& pokaF&s. 0od&'u sa0ocodu 'u$ naw&t ni&
poin+or0uN&s. t&'&wid.Aw- co to N&st In+initi- to r&k'a0a taka ni& pr&.&ntuN& nic.&go- . c.y0
t&'&wid.owi& 0og'i$y skoNar.yP po.ytywn& uc.ucia, WydaN& siS- F& autor.y r&k'a0y In+initi
w ko/cu .ro.u0i&'i swAN $Qd5 w pAXni&Ns.yc r&k'a0ac .aws.& NuF pr&.&ntowa'i do$r.&
widoc.nQ sy'w&tkS sa0ocodu,
Pods!o$anie
Posta$y to w.g'Sdni& trwa& oc&ny 'ud.i- o$i&ktAw i poNSP, Ws.ystki& postawy 0aNQ
&o!ponent e!oc(onalny- pozna$czy i "eha$ioralny- cociaF 0ogQ $yP opart& $ar-
d.i&N na N&dny0 . tyc ko0pon&ntAw niF na po.ostayc, (ostawy 0oFna .0i&niaP na wi&'&
rAFnyc sposo$Aw, 1ak poka.ano w $adaniac t&orii dysonansu po.nawc.&go- postawy
u'&gaNQ .0iani&- gdy 'ud.i& angaFuNQ siS w o$ronS stanowiska spr.&c.n&go . wasnQ postawQ
pr.y niski0 u.asadni&niu .&wnStr.ny0, 1&O'i to siS .dar.y- to pos.ukuNQ w&wnStr.n&go
u.asadni&nia swoN&go .acowania- dostosowuNQc do ni&go wasnQ postawS, W inny sposA$
postawy .0i&niaNQ siS- gdy 'ud.i& otr.y0uNQ &o!ni&aty pers$azy(ne, Zgodni& .
Progra!e! 0ni$ersytet Yale po#$i*cony! "adani z!ian posta$ p&rswa.yNnoOP
ko0unikatu .a'&Fy od rAFnyc asp&ktAw nadawcy 'u$ XrAda ko0unikatu5 rAFnyc asp&ktAw
sa0&go ko0unikatu @np, N&go tr&Oci45 i rAFnyc asp&ktAw od$iorcy, Model $ypraco$ania
pra$dopodo"ie,st$ wys.c.&gA'niaki&dy $Sd.i&0y pod wpyw&0 siy argu0&ntAw
.awartyc w ko0unikaci&- a ki&dy .naNd.i&0y siS pod wpyw&0 $ard.i&N powi&r.cownyc
carakt&rystyk- takic Nak atrakcyNnoOP nadawcy, Tud.i& $SdQ aktywi.owaP centraln)
strategi* pers$az(i- N&O'i 0aNQ 0otywacNS i .do'noOci do skupi&nia uwagi na argu0&ntac,
Taka sytuacNa .aistni&N& prawdopodo$ni&- gdy tr&OP ko0unikatu 0a duF& .nac.&ni& oso$ist&,
Tud.i& $SdQ aktywi.owaP pery=eryczn) strategi* pers$az(i- N&O'i a'$o ni& ccQ- a'$o ni&
0ogQ skupiP swoN&N uwagi na argu0&ntac, WAwc.as $SdQ oni pod wpyw&0 takic
p&ry+Sryc.nyc wska.Aw&k- Nak atrakcyNnoOP nadawcy 'u$ dugoOP ko0unikatu, Z0iana
postawy N&st $ard.i&N dugotrwaa i $ard.i&N odpornana na atak- N&O'i .acod.i pr.&.
.aktywi.owani& strat&gii c&ntra'n&N, <o!ni&aty $z"dza()ce strach 0ogQ spowodowaP
.0ianS postawy- aktywi.uNQc a'$o strat&giS c&ntra'nQ- a'$o p&ry+&ryc.nQ, (owoduNQ on&
.0ianS d.iSki strat&gii c&ntra'n&N- gdy ko0unikat w.$ud.a strac i 'ud.i& wi&r.Q- F& tr&OP
ko0unikatu pr.yni&si& uspokoN&ni&, Skut&c.noOP ko0unikatAw p&rswa.yNnyc .a'&Fy takF&
od XrAd& i siy postaw, Posta$y oparte na poznani wynikaNQ pr.&d& ws.ystki0 .
pr.&kona/ na t&0at waOciwoOci o$i&ktu postawy, Posta$y oparte na e!oc(ach powstaNQ
rac.&N na $a.i& &0ocNi i wartoOci5 0oFna N& t&F twor.yP pr.&. &lasyczne i instr!entalne
$arn&o$anie, Posta$y oparte na zacho$ani sQ skutki&0 d.iaa/ wo$&c o$i&ktu
postawy, ?adania t&orii spostr.&gania si&$i& poka.ay- F& N&F&'i nas.& postawy sQ sa$& 'u$
wi&'o.nac.n&- to wnioskuN&0y o nic na podstawi& o$s&rwacNi swoN&go .acowania, (ostawy
opart& na .acowaniu prawdopodo$ni& $SdQ carakt&ry.owaP siS wysokQ dost*pno#ci)- ktAra
wyraFa siS siQ .wiQ.ku .acod.Qc&go 0iSd.y o$i&kt&0 i postawQ oso$y wo$&c t&go o$i&ktu,
Istni&NQ dwa sposo$y uodporni&nia 'ud.i na ataki wy0i&r.on& w ic postawy, (o pi&rws.&-
0oF&s. dQFyP- a$y postawa oparta $ya na &0ocNac- popr.&. w.0acniani& wy.nawanyc
pr.&. danQ oso$S wartoOci- co powinno uc.yniP NQ w.g'Sdni& odpornQ na ko0unikaty
p&rswa.yNn&- w ktAryc wykor.ystuN& siS argu0&nty 'ogic.n&, 9rugi& pod&NOci& stosuN&
odpornienie posta$y- w ktAry0 ap'ikuN&s. 0aQ dawkS argu0&ntAw spr.&c.nyc . dany0
stanowiski&0- uatwiaNQc w t&n sposA$ odr.uc&ni& tyc argu0&ntAw- gdy .ostanQ uFyt&, To
pod&NOci& 0oF& takF& uodporniP na ataki- ktAr& odwouNQ siS do &0ocNi i wartoOci- N&O'i 'ud.i&
spotkaNQ siS wc.&Oni&N . 0aQ dawkQ t&go rod.aNu odd.iaywa/, 1&dnakF& prA$y wywi&rania
wpywu na nas.& postawy ni& powinny $yP dokonywan& .$yt natarc.ywi&, Surow& .aka.y
angaFowania siS w p&wn& .acowania 0ogQ w kons&kw&ncNi spowodowaP w.rost
.aint&r&sowania ty0 d.iaani&0, (o pi&rws.&- 0oF& .ostaP w.$ud.ona rea&tanc(a- ktAra N&st
ni&pr.yN&0ny0 stan&0 doOwiadc.any0 pr.&. 'ud.i- gdy .ostaN& .agroFona ic wo'noOP
wy$oru, 1&dny0 .& sposo$Aw r&dukcNi r&aktancNi N&st podNSci& .acowania- ktAr& .ostao
.agroFon&, (o drugi&- gdy istni&N& .&wnStr.ny i w&wnStr.ny powAd unikania Naki&goO
d.iaania- to 0oF& poNawiP siS e=e&t nadzasadnienia, 1&st to proc&s- w ktAry0 'ud.i&
konc&ntruNQ siS na .&wnStr.nyc powodac swoN&go .acowania i po0iNaNQ 0otywy
w&wnStr.n&, WaFny0 &'&0&nt&0- o ktAry0 na'&Fy pa0iStaP- ki&dy nastSpuN& .0iana
postawy- N&st N&N .wiQ.&k . .acowani&0, 1&dnakF& .wiQ.&k 0iSd.y postawa0i i
.acowani&0 ni& N&st tak prosty- Nak ki&dyO sQd.ono, Dusi0y odrAFniP .acowania- ktAr& sQ
spontanic.n&- od .acowa/- ktAr& $SdQ rac.&N p'anowan& i pr.&0yO'an&, (r.&. odwoani& siS
do postaw 0oFna pr.&widywaP .acpwania spontanic.n& ty'ko wt&dy- ki&dy postawy sQ
stosunkowo atwo dostSpn&, 1&O'i postawy ni& sQ dostSpn&- to N&st $ard.i&N prawdopodo$n&- F&
$SdQ on& pod wpyw&0 c.ynnikAw sytuacyNnyc i spo&c.nyc, Teoria $yroz!o$anego
dziaania wys.c.&gA'nia- Nak 0oF&0y pr.&widywaP p'anowan& i pr.&0yO'an& .acowania
'ud.i, Goni&c.na N&st N&dnak .arAwno .naNo0oOP postaw 'ud.i wo$&c konkr&tn&go d.iaania-
Nak i .naNo0oOP ic nor! s"ie&ty$nych C pr.&kona/ na t&0at t&go- Nak inni oc&niaNQ
.acowani&- o ktAr& cod.i, (o.nani& tyc dwAc &'&0&ntAw po.wa'a na0 do$r.&
pr.&widywaP $&awiora'n& int&ncN& innyc- ktAr& sQ wysoko skor&'owan& . ic p'anowany0i
.acowania0i, Ho.d.ia ko/c.y siS o0Awi&ni&0 d.iaa'noOci r&k'a0ow&N ora. prA$Q
ud.i&'&nia odpowi&d.i na pytani&- d'ac.&go N&st ona skut&c.na, 1&Fw'i pstawa N&st oparta na
&0ocNac- tak Nak w pr.ypadku wi&'u postaw po'ityc.nyc- to '&pi&N N&st wa'c.yP &0ocNa0i .
&0ocNa0i niF stosowaP ka0paniS r&k'a0owQ opartQ na +aktac, 1&O'i postawa N&st $ard.i&N
.wiQ.ana . po.nani&0 i dana sprawa 0a duF& .nac.&ni& oso$ist&- to ka0pania r&k'a0owa
oparta na +aktac $Sd.i& skut&c.na, Co N&dnak .ro$iP- gdy postawy 'ud.i wo$&c twoN&go
produktu ni& opi&raNQ siS na &0ocNac i twAN towar ni& 0a d'a nic duF&go .nac.&nia
oso$ist&goW W taki0 pr.ypadku ka0pania r&k'a0owa $Sd.i& skut&c.na- N&O'i wykr&uN&
potr.&$S posiadania dan&go artykuu- pr.&konuNQc 'ud.i- F& 0a on istotn&- oso$ist& .nac.&ni&,
Literatra
DQdr.ycki T, @1"774, (syco'ogic.n& prawidowoOci ks.tat wania siS postaw, W-wa= (W6,
Dika S, @1"814, (syco'ogia spo&c.na, Wars.awa= Wydawnictwa S.ko'n& i (&dagogic.n&,
Rozdzia U
Procesy grpo$e
(&wn&go codn&go styc.niow&go dnia 1"61 r, 1on >, G&nn&dy .osta .apr.ysiSFony na
tr.yd.i&st&go piQt&go pr&.yd&nta StanAw ZN&dnoc.onyc, )utor ro0antyc.n&N opowi&Oci ni&
0Ag$y wy0yO'iP '&ps.&N istorii= G&nn&dy $y 0ody- $ystry i pr.ystoNny- pocod.i .
.a0oFn&N- ustosunkowan&N rod.iny- $y takF& $oat&r&0 woN&nny0, Dia int&'ig&ntnQ- piSknQ
FonS ora. dwANkS cudownyc d.i&ci, Bdnos.Qc swoN& wy$orc.& .wyciSstwo nad Hi&ard&0
6i]on&0- G&nn&dy oka.a siS 0istr.&0 strat&gii po'ityc.n&N- a N&go atrakcyNny wyg'Qd-
int&'ig&ncNa i urok oso$isty sprawiay- F& doskona'& siS pr&.&ntowa w t&'&wi.Ni- stosunkowo
nowy0 wAwc.as Orodku pr.&ka.u, Btoc.y siS tak uta'&ntowany0i doradca0i i c.onka0i
ga$in&tu- F& N&d&n . pu$'icystAw u.na ic .a UnaN'&ps.yc i naNwspania's.ycV @%a'$&rsta0-
1"724, Gi&dy w ta0ty0 trudny0 okr&si& G&nn&dy ucwyci st&ry r.Qdu- natyc0iast stanQ
w o$'ic.u koni&c.noOci podNScia waFnyc d&cy.Ni dotyc.Qcyc po'ityki .agranic.n&N, C.y
powini&n kontynuowaP r&a'i.acN& p'anAw ro.poc.Styc pr.&. ad0inistracNS Eis&now&ra i
.aatakowaP Gu$SW >id&' Castro stanQ na c.&'& r&wo'ucNi na Gu$i& ki'ka 'at wc.&Oni&N- a N&go
ko0unistyc.ny r.Qd u.nano .a .agroF&ni& d'a $&.pi&c.&/stwa JS), W t&N sytuacNi narod.i
siS po0ys pr.&r.uc&nia na wy$r.&F& Gu$y ni&wi&'ki&go odd.iau pr.&s.ko'onyc pr.&. CI)
uci&kini&rAw ku$a/skic- ktAr.y 0i&'i sprowokowaP- a nastSpni& ki&rowaP powstani&0
'udowy0 pr.&ciwko Castro, G&nn&dy .woa swoic doradcAw- a$y wspA'ni& ro.waFyP
ws.ystki& .a i pr.&ciw taki&N d&cy.Ni, 2rupa stwor.ya do$r.& .grany- spANny .&spA'- ktAry
N&dnak ni& potra+i .aNQP stanowiska w t&N sprawi&, (o dugi0 na0yO'& .d&cydowano siS w
ko/cu na atak i 17 kwi&tnia 1"61 r, odd.ia skadaNQcy siS . 1#00 ucodXcAw wy'Qdowa na
Gu$i& w r&Noni& .nany0 Nako Zatoka Lwi/, 9os.o N&dnak do cakowit&N k'Sski, Bdd.iay
Castro uNSy a'$o .a$iy prawi& ws.ystkic naN&XdXcAw, (r.yNa.n& Gu$i& kraN& 'atynoski&
poc.uy siS .ni&waFon& pr.&prowad.ony0 pr.&. Stany ZN&dnoc.on& akt&0 agr&sNi pr.&ciwko
swoN&0u sQsiadowi, 6a dodat&k Gu$a N&s.c.& 0ocni&N .wiQ.aa siS .& ZwiQ.ki&0
Had.i&cki0 po ni&udo'ni& pr.&prowad.on&N na niQ inwa.Ni, (r&.yd&nt G&nn&dy .$yt pAXno
.ada pytani&= U1ak 0og'iO0y $yP tak gupiWV @Sor&nson- 1"664, 2d.i& pop&niono $QdW
9'ac.&go tak Owi&tna i ko0p&t&ntna grupa 'ud.i- ktAra wi&'okrotni& spotykaa siS w c&'u
.$adania rAFnyc wariantAw d.iaania- wy$raa $&.nad.i&Nni& sa$y p'anW Istni&N&
pr.&konani&- F& grupy pod&N0uNQ '&ps.& d&cy.N& niF N&dnostki, 1&dnak w ty0 wypadku .&spA
&ksp&rtAw pop&ni .du0i&waNQco duFo $SdAw, C.yF wiSc pr&.yd&nt G&nn&dy podNQ$y
'&ps.Q d&cy.NS sa0od.i&'ni&- $&. konsu'towania siS .& swoi0i doradca0iW DoFna $y tak
0yO'&P- gdy$y wkrAtc& ni& nastQpi ko'&Nny kry.ys po'ityc.ny- ktAry dotyc.y takF& Gu$y, W
paXd.i&rniku 1"61 r, CI) wykrya- F& ZwiQ.&k Had.i&cki u0i&Oci na Gu$i& pociski
nuk'&arn&- .a'&dwi& "0 0i' od wy$r.&Fy >'orydy, Wyr.utni& pociskAw $yy ski&rowan& na
a0&ryka/ski& 0iasta, T&ra. G&nn&dy wspA'ni& . doradca0i wypracowa takQ strat&giS grAX$-
$'okad 0orskic i g&stAw poN&dnawc.yc- F& udao siS skoniP Crus.c.owa- pr.ywAdcS
ZwiQ.ku Had.i&cki&go- do wyco+ania pociskAw, 6a c.y0 ty0 ra.&0 po'&gaa rAFnica w
d.iaaniu G&nn&dy:&go i N&go doradcAwW C.y po prostu udao siS i0 tra+iP na do$rQ strat&giS-
c.y t&F $y'i NuF 0Qdr.&Nsi o .do$yt& doOwiadc.&nia i $Sdy pop&nion& w Zatoc& Lwi/W W
ty0 ro.d.ia'& pr.yNr.y0y siS- Nak 'ud.i& wspAd.iaaNQ w grupac- s.c.&gA'ni& .aO C Nak
uc.&stnictwo w grupi& wpywa na proc&sy pod&N0owania d&cy.Ni i &+&ktywnoOP tyc
proc&sAw, Zac.ni&0y od .d&+iniowania t&r0inu UgrupaV,
5e=inic(e+ czy! (est grpa
W swoN&N naN$ard.i&N podstawow&N +or0i& grupS stanowiQ dwi& oso$y 'u$ wiSc&N osA$
pr.&$ywaNQcyc w ty0 sa0y0 0i&Nscu w ty0 sa0y0 c.asi&, Zgodni& . s.&rokQ d&+inicNQ
'ud.i& ni& 0us.Q wspAd.iaaP .& so$Q5 0us.Q po prostu pr.&$ywaP ra.&0, (r.ykadowo
0oFna wy0i&niP tu uc.niAw pis.Qcyc sprawd.ian- pasaF&rAw sa0o'otu- ki$icAw
uc.&stnic.Qcyc w 0&c.u, W pi&rws.&N c.SOci ro.d.iau $Sd.i&0y siS .astanawiaP- Nak
pr.&$ywani& w taki&N niespoteczne( grpie C w ktAr&N inni 'ud.i& sQ wokA- a'& ni&
wspAd.iaaNQ .& so$Q C wpywa na .acowani& N&dnostki, StaN&0y pr.&d naN$ard.i&N
+unda0&nta'ny0 pytani&0 dotyc.Qcy0 grup= Naki& sQ &+&kty N&dyni& +i.yc.n&N o$&cnoOci
innyc osA$W
grupa niespoecznaF #r%pa, w ktrej &wie osoby l%b wicej osb znaj&%je si w tym samym
miejsc%, w tym samym czasie, lecz nie wsp$&zia$a ze sob' >np. kibice na mecz%A
CociaF r&.u'taty wpywu grup ni&spo&c.nyc na poN&dync.&go c.owi&ka sQ int&r&suNQc&- to
.a.wyc.aN 0yO'Qc o grupac- u.naN&0y N& .a coO wiSc&N niF .$iAr pr.ypadkowyc osA$-
ktAry0 pr.ytra+io siS pr.&$ywaP w t&N sa0&N pr.&str.&ni, DyO'i0y wAwc.as o 'ud.iac-
ktAr.y .gro0ad.i'i siS d'a r&a'i.acNi Naki&goO wspA'n&go c&'u- tak Nak doradcy G&nn&dy:&go
wspA'ni& pracuNQcy nad s+or0uowani&0 okr&O'on&N d&cy.Ni .wiQ.an&N . po'itykQ .agranic.nQ5
o$ywat&'& spotykaNQcy siS- a$y ro.wiQ.aP okr&O'ony pro$'&0 spo&c.ny5 'u$ 'ud.i&- ktAr.y
pr.y$y'i na spotkani& towar.yski&- a$y siS na ni0 .a$awiP, 9wi& waOciwoOci odrAFniaNQ
taki& .$iorowoOci- ad grup ni&spo&canyc,= a4 'ud.i& ci wspAd.iaaNQ .& so$Q5 $4 sQ
w.aN&0ni& od si&$i& u.a'&Fni&ni w ty0 s&nsi&- F& .aspokoN&ni& potr.&$ i r&a'i.acNa c&'Aw
skania ic do w.aN&0n&go .au+ania i wpywania na postSpowani& wo$&c si&$i& @T&win-
1"#84, Gi&dy dwi& oso$y 'u$ wiSc&N osA$ $SdQ sp&niay t& warunki- wAwc.as powi&0y- F& sQ
on& grp) spoeczn)> Zadani&0 grup spo&c.nyc N&st d.iaani& na r.&c. wspA'n&go do$ra C
na pr.ykad popr.&. pod&N0owan& d&cy.N&, C.y .aws.& d&cy.N& pod&N0owan& w grupi& $SdQ
'&ps.& od d&cy.Ni podNStyc pr.&. N&dnostkiW 9'ac.&go doradcy pr&.yd&nta G&nn&dy:&go
pop&ni'i ty'& $SdAw- d&cyduNQc o inwa.Ni na Gu$S- '&c. N&dnoc.&Oni& .na'&X'i wspania&
ro.wiQ.ani& w kw&stii ku$a/skic pociskAwW (ytania t& dotyc.Q pro$'&0u wspAd.iaania
'ud.i posiadaNQcyc wspA'ny c&', C.as&0 N&dnak 0a0y do c.yni&nia takF& . sytuacNa0i- gdy
c.onkowi& grupy 0aNQ od0i&nn& c&'&- co 0oF& prowad.iP do w.aN&0nyc kon+'iktAw, W
ko/cow&N c.SOci t&go ro.d.iau .o$ac.y0y- Nak docod.i do ro.woNu kon+'iktAw 0iSd.y
N&dnostka0i- a takF& grupa0i ora. Nak 0oFna N& r&dukowaP,
grupa spoecznaF #r%pa, w ktrej &wie l%b wicej osb wp$&zi'l' ze sob' oraz wsp$zale*y
o& siebie w tym sensie, *e w zaspokajani% potrzeb i osi'#ani% celw m%si na sobie pole#a+
Grpy niespoeczne+ s&t&i =izyczne( o"ecno#ci innych
C.y $Sd.i&s. .acowywa siS inac.&N w o$&cnoOci innycW Sa0a ic +i.yc.na o$&cnoOP 0oF&
wywoywaP wi&'& int&r&suNQcyc &+&ktAw uwidac.niaNQcyc siS w nas.y0 .acowaniu,
(r.yNr.yN0y siS- Nak grupa wpywa na twoN& .acowani& w .nan&N ci sytuacNi .dawania
&g.a0inu pis&0n&go,
)acylitacja spoecznaF napicie wynikaj'ce z obecno.ci innych osb i mo*liwo.ci oceny
nasze#o &zia$ania, cze#o rez%ltatem jest lepsze wykonanie $atwiejszych za&a/, lecz #orsze
wykonanie za&a/ tr%&niejszych
%* sann kontakt spo$eczny L...M powo&%je pob%&zenie zwierzce#o &%cha, co zwiksza
e8ektywno.+ ka*&e#o robotnika.
) 9arol Marks >3434P344@A
-acylitac(a spoeczna+ &iedy o"ecno#@ innych !o"iliz(e nas
6ads.&d c.as &g.a0inu . psyco'ogii, (oOwiSci&O duFo c.asu na naukS i c.uN&s.- F& N&st&O
do$r.& pr.ygotowany, (o w&NOciu do sa'i &g.a0inacyNn&N .auwaFy&O duFy tok, Sa'a N&st
0aa- a .daNQcyc wi&'u, Wciskas. siS do awki- napi&raNQc na ko'&gAw, ZNawia siS pro+&sor i
o.naN0ia- F& cStni 0ogQ pr.&NOP do inn&N sa'i- w ktAr&N $Sd.i& wygodni&N pisaP &g.a0in, Co
powini&n&O .ro$iPW Bdpowi&dX 0a .wiQ.&k . +acy'itacNa spo&c.nQ- c.y'i wpyw&0 +i.yc.n&N
o$&cnoOci innyc osA$ na po.io0 d.iaania N&dnost&k @2&&n- 1"8"5 %arkins- S.y0anski-
1"875 ZaNonc- 1"654, >i.yc.na o$&cnoOP innyc osA$ 0oF& o.nac.aP a'$o wykonywani&
.adania taki&go sa0&go- Naki& wykonuNQ inni- a'$o wykonywani& .adania sa0&0u- podc.as
gdy inni twor.Q widowniS C o$s&rwuNQ ci&$i&- sa0i nic ni& ro$iQc, W o$u sytuacNac ni&
wspApracuN&s. . niki0 C inn& oso$y N&dyni& pr.&$ywaNQ w ty0 sa0y0 po0i&s.c.&niu co
ty- twor.Qc grupS ni&spo&c.nQ, C.y o$&cnoOP innyc 0a d'a ci&$i& Naki&O .nac.&ni&W C.y
skadaNQc &g.a0in w .atoc.on&N sa'i- $Sd.i&s. .d&n&rwowany i $Sd.i&s. 0ia kopoty .
pr.ypo0ni&ni&0 so$i& 0at&riau- ktAr&go siS nauc.y&OW ) 0oF& o$&cnoOP ko'&gAw
.0o$i'i.uN& ciS do '&ps.&N pracy w porAwnaniu . sytuacNQ .dawania &g.a0inu w sa0otnoOciW
CcQc ro.wiQ.aP t&n pro$'&0- sprA$uN0y po0yO'&P o ins&ktac,,, DoF&ci& wi&r.yP a'$o ni&-
N&dnak k'asyc.n& $adania nad kara'uca0i sug&ruNQ odpowi&dX na pytani&- Nak na'&Fy .dawaP
&g.a0in . psyco'ogii, Ho$&rt ZaNonc wra. .& wspApracownika0i @1"6"4 .$udowa
ur.Qd.&ni&- ktAr& 0iao po0Ac w ro.wiQ.aniu kw&stii wpywu duF&N 'ic.$y kara'ucAw na ic
.acowani&, ?adac.& u0i&Oci'i si'n& XrAdo Owiata- ktAr& N&st d'a nic s.kod'iwy0 $odXc&0-
w N&dny0 ko/cu pokonywan&N pr.&. ni& trasy i dokonywa'i po0iaru s.y$koOci ic uci&c.ki
do drugi&go- .aci&0nion&go ko/ca trasy @patr. ryP, ",14, (ostawiono pytani&- c.y kara'ucy
wykonaNQ to prost& .adani& s.y$ci&N- gdy sQ sa0&- c.y gdy N&st ic wiSc&NW DoF&s. .apytaP-
Nak udao siS $adac.o0 skoniP ins&kty- a$y wystQpiy w ro'i wid.Aw, W ty0 c&'u kara'ucy
.ostay u0i&s.c.on& w pr.&Nr.ysty0- p'astikowy0 pud&ku $&.poOr&dnio o$ok trasy uci&c.ki,
T&ra. ni& 0iay NuF inn&go wyNOcia i 0usiay o$s&rwowaP d.iaania poN&dync.yc
uci&kini&rAw @patr. ryP, ",14, Bka.ao siS- F& kara'ucy wykonyway .adani& s.y$ci&N w
o$&cnoOci innyc niF gdy $yy sa0&5 ic .acowani& u'&go w.0ocni&niu @poprawio siS4
ty'ko d.iSki o$&cnoOci innyc kara'ucAw, 1&dnak $iorQc pod uwagS $adania nad
kara'uca0i- .a wc.&Oni& na ud.i&'&ni& rady- Nak powini&n&O .dawaP &g.a0in . psyco'ogii,
(r.&prowad.ono s&tki $ada/ nad .agadni&ni&0 +acy'itacNi spo&c.n&N- wykor.ystuNQc w nic
ni& ty'ko 'ud.i- a'& rAwni&F ni&ktAr& gatunki .wi&r.Qt- Nak 0rAwki i ptaki, H&.u'taty tyc
&ksp&ry0&ntAw oka.ay siS .askakuNQco .$i&Fn&, Wynika . nic- F& .aws.&- gdy .adani& $yo
stosunkowo prost& j Nak pr.y uci&c.c& kara'ucAw pr.&d Owiat&0 j +i.yc.na o$&cnoOP
innyc w.0acnia d.iaani&, (r.ykadowo- w N&dny0 . pi&rws.yc &ksp&ry0&ntAw .
psyco'ogii spo&c.n&N 6,T, prosi d.i&ci o porus.&ni& Fyki od wSdki- d0ucaNQc na niQ w
o$&cnoOci innyc d.i&ci 'u$ $&. ic uc.&stnictwa, Zadani& wykonywano s.y$ci&N w o$&cnoOci
ko'&gAw niF wAwc.aski&dy d.i&ci $yy sa0&,
4at$e i trdne zadania , Zani0 doNd.i&0y do odpowi&d.i- c.y powini&n&O .ostaP i .dawaP
&g.a0in w .atoc.on&N sa'i- na'&Fy o0AwiP N&s.c.& inn& $adani&, 1ak pa0iStas.-
0Awi'iO0y- F& o$&cnoOP innyc uatwia .adani& pr.y prostyc- do$r.& wyuc.onyc
c.ynnoOciac, Jci&c.ka pr.&d Owiat&0 to dro$ia.g d'a kara'ucAw- a d0ucani& na
FykS ni& sprawia wiSks.&N trudnoOci d.i&cio0, Co N&dnak siS stani&- ki&dy postawi0y
pr.&d 'udX0i trudn& .adani&- ktAr& $SdQ 0usi&'i wykonaP w o$&cnoOci innyc osA$W W
c&'u .na'&.i&nia odpowi&d.i na to pytani& utrudniono .adani& w &ksp&ry0&nci& .
kara'uca0i, Ty0 ra.&0 kara'ucy u0i&s.c.ono w 'a$irynci& . ki'ko0a 0oF'iwy0i
droga0i uci&c.ki- N&dnak ty'ko N&dna . nic prowad.ia do .aci&0nion&N c.SOci pud&ka,
W trakci& wykonywania t&go .adania kara'ucy .ad&0onstroway od0i&nny w.or.&c
.acowania= w o$&cno Oci innyc kara'ucAw wykonani& .adania trwao duF&N niF gdy
$yy sa0&, Wi&'& ko'&Nno prowad.onyc $ada/ dowiodo- F& .arAwno 'ud.i&- Nak i
.wi&r.Sta pracuNQ gor.&N w o$&cnoOci innyc- N&O'i .adani& N&st trudn& @?ond- Titus- 1"835
2&&n- 1"8"4,
Po"dzenie i do!in()ca rea&c(a> W artyku'& opu$'ikowany0 w 1"65 r, Ho$&rt ZaNonc
.aproponowa doskona& t&or&tyc.n& wyNaOni&ni& wpywu o$&cnoOci innyc na '&ps.&
wykonywani& d.iaa/ do$r.& wyuc.onyc ora. sprawn& wykonywani& do0inuNQcyc
r&akcNi- a N&dnoc.&Oni& gors.& wykonywani& d.iaa/ nowyc 'u$ sa$o wyuc.onyc, Tok
ro.u0owania ZaNonca $y nastSpuNQcy= po pi&rws.&- o$&cnoOP innyc podwyFs.a
po$ud.&ni& psycic.n& 'ud.i @t.n, podwyFs.a siS nas.a wita'noOP4- po drugi&- w trakci&
taki&go po$ud.&nia 0oFna atwo wykonywaP c.ynnoOci prost&- N&dnak trudno porad.iP
so$i& . .adania0i nowy0i 'u$ sko0p'ikowany0i, (r.ypo0niNci& so$i&- co 'u$ici&
cStni& ro$iP- co N&st wa0 s.c.&gA'ni& $'iski&- na pr.ykad Na.da na row&r.& c.y
skadani& wasn&go podpisu, 1&F&'i 0as. do wykonania coO $ard.o prost&go- to
po$ud.&ni&- ktAr& .ostani& u ci&$i& wywoan& o$&cnoOciQ innyc- po0oF& ci w t&N pracy,
Z drugi&N strony- wyo$raX so$i&- F& 0as. .ro$iP coO now&go- c.&go ni& .nas.-
powi&d.0y- F& cod.i o ud.ia w o$c&N ci dyscyp'ini& sportow&N 'u$ ro.wiQ.ani&
trudn&go .adania 0at&0atyc.n&go, T&ra. po$ud.&ni& 0oF& wpynQP na pogors.&ni& siS
twoN&N pracy w porAwnaniu . d.iaani&0 w sa0otnoOci, (oNawiy$y siS $Sdy i c.u$yO
siS s+rustrowany @Sc0itt- 2i'o*ic- 2oor&- 1os&p- 1"864,
1a0&s Dica&'s .& wspApracownika0i @1"824 .ad&0onstrowa to .Nawisko na sa'i
$i'ardow&N, C.t&rooso$ow& grupy stud&ntAw o$s&rwoway . p&wn&N od'&goOci ki'ku
$i'ard.istAw, WyrAFni'i wOrAd nic takic- ktAr.y r&pr&.&ntowa'i wysoki po.io0 @0i&'i oni
pr.ynaN0ni&N 233 tra+nyc ud&r.&/4- ora. takic- ktAr.y $y'i nowicNus.a0i w t&N gr.& @0i&'i
ni& wiSc&N niF 133 tra+nyc ud&r.&/4, B$s&rwator.y od c.asu do c.asu podcod.i'i w po$'iF&
stou $i'ardow&go i patr.y'i na grS . $'iska, Wyo$raX so$i&- F& N&st&O N&dny0 . grac.y, 2ras.
so$i& spokoNni& i nag'& wid.is. c.t&ry ni& .nan& ci oso$y otac.aNQc& stA i o$s&rwuNQc& twoNQ
grS, Co siS stani&W 2Awna t&.a t&orii +acy'itacNi spo&c.n&N gosi- F& N&O'i gras. od dawna i
porad.i$yO so$i& . do$ry0i .awodnika0i- to po$ud.&ni& wywoan& o$&cnoOciQ innyc
pr.yc.yni siS do poprawy twoN&N gry, 1&dnak N&O'i $Sd.i&s. nowicNus.&0 w t&N d.i&d.ini& i
.daN& ci siS- F& 0as. dwi& '&w& rSc&- wAwc.as po$ud.&ni& ro.oFy ciS .up&ni&, 9o t&go
waOni& dos.&d Dica&'s @1"824, Hycina ",2 poka.uN&- F& 0istr.owi& gra'i .nac.ni& '&pi&N-
gdy $y'i o$s&rwowani- a nowicNus.& w t&N sytuacNi 0i&'i 0ni&N tra+i&/,
R:7;0A ?.<. Iacylitacja spo$eczna w sali bilar&owej. D&y bilar&zi.ci reprezent%j'cy poziom
poni*ej .re&nie#o byli obserwowani, mieli mniej tra8ie/ >s$%pki w lewej cz.ci wykres%A. D&y
bilar&zi.ci #raj'cy na poziomie wy*szym o& .re&nie#o byli obserwowani, mieli wicej
tra8nych %&erze/ >s$%pki w prawej cz.ci wykres%A >zaczerpnito zF Michaels i in., 3?4<A
5laczego o"ecno#@ innych $y$o(e po"dzenie, Stwi&rd.i'iO0y- F& sa0a o$&cnoOP innyc
wywouN& po$ud.&ni&- a nas.& d.iaani& N&st na wyFs.y0 po.io0i&- N&O'i .adani& N&st prost&
'u$ N&go wykonani& do$r.& wyuc.on&, 1&dnak- d'ac.&go o$&cnoOP innyc powoduN&
po$ud.&ni&W ?adac.& stwor.y'i tr.y t&ori& wyNaOniaNQc& ro'S po$ud.&nia w +acy'itacNi
spo&c.naN, (o$ud.&ni& 0oF& wywoywaP u nas s.c.&gA'n&go rod.aNu FywotnoOP i c.uNnoOP5
0oF& uwraF'iwiP nas na +akt- F& N&st&O0y poddawani oc&ni&5 wr&s.ci& 0oF& ro.pras.aP nas.Q
uwagS, (i&rws.a t&.a podkr&O'a- F& o$&cnoOP innyc 0oF& nas oFywiaP @podnosi po.io0
nas.&N FywotnoOci4, 2dy c.yta0y ksiQFkS w sa0otnoOci- ni& 0usi0y .wracaP uwagi na nic
inn&go po.a ksiQFkQ5 ni& 0usi0y siS .astanawiaP- c.y dywan pr.&0Awi do nas- a kanapa
.aproponuN& na0 wypici& &r$aty, W o$&cnoOci inn&N oso$y 0usi0y $yP pr.ygotowani- F&
uc.yni ona coO- co $Sd.i& wy0agao nas.&N r&akcNi, (oni&waF trudni&N pr.&wid.i&P
.acowania 'ud.i niF .acowania dywanu 'u$ kanapy- d'at&go w o$&cnoOci innyc osA$
.naNduN&0y siS w stani& wyFs.&N gotowoOci, T&n stan c.uNnoOci podwyFs.a po.io0 nas.&go
po$ud.&nia, E'&gancNa t&go wyNaOni&nia @pr&+&rowan&go pr.&. Ho$&rta ZaNonca- 1"804 po'&ga
na ty0- F& odnosi siS ono .arAwno do wynikAw $ada/ nad .wi&r.Sta0i- Nak i 'udX0i,
Sa0otny kara'uc ni& 0usi pr.&N0owaP siS inny0i kara'uca0i- ktAr& .naNduNQ siS w
sQsi&dnic pud&kac, 1&dnak 0usi .acowaP c.uNnoOP w o$&cnoOci innyc kara'ucAw C to
sa0o odnosi siS do 'ud.i, 9ruga t&oria podkr&O'a +akt- F& ni& N&st&O0y kara'uca0i i Nako
'ud.i& 0a0y sp&cy+ic.n& pro$'&0y w .wiQ.ku . o$&cnoOciQ innyc osA$, 1&d&n . nic
sprowad.a siS do pytania- co 0yO'Q o 0ni& inni, UTSk pr.&d oc&nQV wywouN& w nas o$awy i
napiSci& @po$ud.&ni&4- gdyF .daN&0y so$i& sprawS . t&go- F& inni oc&niaNQ nas.&
postSpowani&, Zgodni& . ty0 wyNaOni&ni&0- nas.& po$ud.&ni& ni& N&st wywoywan& pr.&.
sa0Q o$&cnoOP innyc- '&c. pr.&. pod&N0owani& pr.&. nic oc&ny nas.&go postSpowania,
(syco'ogowi& spo&c.ni pr.&prowad.i'i ki'ka int&r&suNQcyc &ksp&ry0&ntAw- ktAr& 0iay
sprawd.iP tS t&.S, ?adani 0aNQ wykonaP sa0od.i&'ni& .adani& w dwAc rod.aNac
warunkAw= w o$&cnoOci innyc- ktAr.y o$s&rwuNQ r&a'i.owan& d.iaani&- ora. sQ o$&cni- a'&
0aNQ .awiQ.an& oc.y @Cottr&'' i in,- 1"684, 1&O'i cod.i o to- c.y sa0a o$&cnoOP innyc
wy.wa'a po$ud.&ni&- to r&.u'taty spo&c.n&N +acy'itacNi powinny $yP widoc.n& ni&.a'&Fni& od
t&go- c.y widownia prowad.i o$s&rwacNS c.y ni&, 6ato0iast co do 'Sku pr.&d oc&nQ- ktAry
po$ud.a 'ud.i- to &+&kty +acy'itacNi spo&c.n&N powinny uNawniP siS- gdy widownia 0a
0oF'iwoOP o$s&rwacNi, H&.u'taty $ada/ nad ty0 .agadni&ni&0 oka.ay siS .rAFnicowan&, Z
N&dn&N strony skaniaNQ on& do pr.yNScia wyNaOni&nia odwouNQc&go siS do c.ynnika +i.yc.n&N
o$&cnoOci innyc @Sc0itt i in,- 1"864- . drugi&N strony sug&ruNQ takF& waFnoOP drugi&go
wyNaOni&nia podkr&O'aNQc&go ro'S 'Sku pr.&d oc&nQ @Cottr&'' i in,- 1"684, ?iorQc pod uwagS
+akt- F& trudni&N int&rpr&towaP wyniki $ada/ nad .wi&r.Sta0i popr.&. odwoani& siS do 'Sku
pr.&d oc&nQ @pr.ypus.c.a'ni& kara'ucy ni& 'SkaNQ siS oc&ny w taki0 stopniu Nak 'ud.i&4-
0oFna u.naP- F& c.ynnik t&n N&st ty'ko N&dny0 . wi&'u XrAd& po$ud.&nia i ni& ty'ko on
tu0ac.y &+&kty +acy'itacNi spo&c.n&N, Tr.&ci& wyNaOni&ni& w.rostu po$ud.&nia w o$&cnoOci
innyc Qc.y siS . ro.pras.ani&0 nas.&N uwagi @?aron- 1"865 Sand&rs- 1"834, 1&st to
stanowisko .$'iFon& do pog'Qdu Ho$&rta ZaNonca @1"804 0AwiQc&go- F& N&st&O0y c.uNni w
o$&cnoOci innyc- . tQ N&dnak rAFnicQ- F& tutaN nacisk pooFony N&st na kon+'ikt- ktAry w nas
powstaN& w .wiQ.ku . .akAc&nia0i w trakci& r&a'i.owan&go d.iaania, GaFdy rod.aN
.akAc&/ C o$&cnoOP innyc osA$- aasy doci&raNQc& do nas . pr.yNScia od$ywaNQc&go siS
o$ok C utrudnia konc&ntracNS na ty0- co ro$i0y, GaFdy wi&- Nak trudno siS skupiP
N&dnoc.&Oni& na dwAc sprawac, S.c.&gA'n&go napiScia wy0aga N&dnoc.&sn& c.ytani&
ga.&ty i pi'nowani& dwu'&tni&go d.i&cka, Ho$&rt ?aron @1"864 nawiQ.uNQc do t&N int&rpr&tacNi
stwi&rd.i- F& ni&spo'&c.n& XrAda ro.pros.&nia uwagi- taki& Nak 0igoc.Qc& Owiato- wywouNQ
podo$n& &+&kty w .akr&si& +acy'itacNi spo&c.n&N Nak o$&cnoOP 'ud.i, ?adania nad +acy'itacNQ
spo&c.nQ podsu0owa'iO0y w gArn&N c.SOci ryciny ",3 @do'nQ c.SOP t&N ryciny o0Awi0y
da'&N4, Wynika . ni&N- F& istni&N& wiSc&N niF N&dna pr.yc.yna po$ud.&nia spowodowan&go
o$&cnoOciQ innyc, Gons&kw&ncN& t&go po$ud.&nia sQ taki& sa0&= gdy N&st&O0y wOrAd innyc
osA$- '&pi&N wykonuN&0y prost&- do$r.& wyuc.on& .adania- '&c. gor.&N rad.i0y so$i& .
.adania0i trudny0i- wy0agaNQcy0i opanowania nowyc c.ynnoOci, T&ra. 0oF&0y NuF
stwi&rd.iP- F& powini&n&O .dawaP &g.a0in . psyco'ogii w o$&cnoOci ko'&gAw pr.yN0uNQc-
F& na ty'& do$r.& .nas. 0at&ria- a$y $&. pro$'&0u go odtwor.yP, (o$ud.&ni& wywoan&
ciasnotQ w sa'i powinno w.0ocniP twoN& d.iaani&, DoFna N&dnoc.&Oni& wysunQP wnios&k- F&
ki&dy $Sd.i&s. pr.ygotowywa siS do &g.a0inu- a wiSc $Sd.i&s. uc.y siS now&go 0at&riau-
powini&n&O to ro$iP sa0- a ni& w o$&cnoOci innyc, WAwc.as po$ud.&ni& wywoan& c.yNQO
o$&cnoOciQ 0oF& sprawiP- F& trudni&N $Sd.i& ci siS skonc&ntrowaP nad nowy0 0at&ria&0,
R:7;0A ?.@. Iacylitacja spo$eczna a pr*niactwo spo$eczne. Kbecno.+ innych mo*e
wywo$ywa+ 8acylitacj l%b pr*niactwo spo$eczne. ;stotne aspekty r*nic%j'ce te zjawiska to
ocena, pob%&zenie i z$o*ono.+ za&ania >zaczerpnito zF 7ottrell i in., 3?O4A
Pr':niact$o spoeczne+ &iedy o"ecno#@ innych spo&a(a nas
Gi&dy .daN&s. &g.a0in . psyco'ogii- twAN indywidua'ny wkad pracy pod'&ga oc&ni&,
Typowy0 wyniki&0 $ada/ nad +acy'itacNQ spo&c.nQ N&st to- F& 'ud.i& wykonuNQ pracS
@sa0otni& 'u$ w o$&cnoOci innyc4- ktArQ 0oFna atwo okr&O'iP i oc&niP, C.Ssto .dar.a siS- F&
w o$&cnoOci innyc wykonuN&0y wspA'n& d.iaani&- N&dnak nas. indywidua'ny wkad pracy
0oF& $yP odrAFniony od wysiku wspApracownikAw, Z takQ sytuacNQ 0a0y do c.yni&nia-
ki&dy wspA'ni& pr.ygotowuN&0y o$iad- ki&dy ra.&0 ro.wiQ.uN&0y .adani& w k'asi& 'u$ w
grupi& ki&rowcAw po0aga0y wypcnQP . rowu sa0ocAd, T& sytuacN& sQ dokadny0
pr.&ciwi&/stw&0 sytuacNi +acy'itacNi spo&c.n&N- o ktAryc $ya 0owa wc.&Oni&N, (r.y
+acy'itacNi spo&c.n&N o$&cnoOP innyc wysuwa ciS na pi&rws.y p'an i sprawia- F& N&st&O
po$ud.ony,
pr!niactwo spoeczneF %spokojenie wywo$ane przekonaniem, *e przebywanie w #r%pie
%tr%&nia ocen in&ywi&%alne#o &zia$ania! %spokojenie os$abia wykonanie za&a/ prostych,
lecz %$atwia wykonanie za&a/ tr%&nych
1&dnak $yci& . inny0i 0oF& takF& o.nac.aP wtopi&ni& siS w grupS- stani& siS 0ni&N
.auwaFa'ny0 niF ki&dy $y$yO sa0, (owinno to nas uspokaNaP, HAwni&F powinniO0y w
0ni&Ns.y0 stopniu $aP siS oc&ny- gdyF nikt ni& potra+i okr&O'iP nas.&go d.iaania, Co siS
d.i&N& w taki&N sytuacNiW C.y uspokoN&ni& wywoan& .agu$i&ni&0 w tu0i& pr.yc.ynia siS do
'&ps.&go c.y do gors.&go d.iaaniaW TakF& odpowi&dX na to pytani& .a'&Fy od t&go- c.y
.adani& N&st prost& c.y .oFon&, 6aNpi&rw .aN0i&0y siS prosty0i .adania0i- taki0i Nak
pr.&ciQgani& 'iny, (ro$'&0 wpywu wspA'n&N pracy na nas.& d.iaani& $ada po ra. pi&rws.y
w 'atac osi&0d.i&siQtyc 8I8 w, +rancuski inFyni&r ro'nictwa Da] Hing&'0ann, Wyka.a
on- F& w sytuacNi pr.&ciQgania 'iny pr.&. .&spA 0SFc.y.n pos.c.&gA'n& oso$y wkaday
0ni&N wysiku w wykonywan& .adani& w porAwnaniu . sa0od.i&'nQ pracQ t&go sa0&go
rod.aNu, Sto 'at pAXni&N psyco'ogowi& spo&c.ni ?i$$ \atan&- Gip'ing Wi''ia0s i St&p&n
%arkins @1"7"4 na.wa'i owo .0ni&Ns.&ni& indywidua'n&go wkadu pracy w grupi&
pr':niact$e! spoeczny!, UWi&'& rQk c.yni pracS 'F&Ns.QV gosi pr.ysowi&- a
wystSpowani& prAFniactwa spo&c.n&go stwi&rd.ono u osA$ wykonuNQcyc rAFn& prost&
.adania- taki& Nak= k'askani&- goOn& skandowani&- pos.ukiwani& Nak naNwiSks.&N 'ic.$y
0oF'iwoOci .astosowania d'a rAFnyc pr.&d0iotAw @Inga0- T&*ing&r- 2ra*&s- (&cka0-
1"7#5 \atan&- 1"815 \atan&- Wi''ia0s- %arkins- 1"7"4, W Naki0 stopniu prAFniactwo
spo&c.n& .a'&Fy od uspokoN&nia wynikaNQc&go . poc.ucia- F& nas.& d.iaania ni& 0ogQ $yP
oc&nian&W 1&dny0 .& sposo$Aw sprawd.&nia t&go N&st taki& wQc.&ni& 'ud.i w pracS grupowQ-
a$y 0oFna $yo okr&O'iP indywidua'nQ pracS kaFd&N N&dnostki, W takic warunkac powini&n
powrAciP 'Sk pr.&d oc&nQ- ktAry &'i0inowa$y prAFniactwo spo&c.n&, Tak waOni& postQpi'i
Wi''ia0s- %arkins i \atan& @1"814, (rosi'i stud&ntAw- a$y kr.yc.&'i naNgoOni&N- Nak ty'ko
potra+iQ- sug&ruNQc- F& $adaNQ s&nsoryc.n& skutki aasu wywoan&go pr.&. grupS, W N&dn&N
grupi& stud&nci sQd.i'i- F& c.yniQ to sa0od.i&'ni&- a w drugi&N- F& kr.yc.Q wspA'ni& . piQtkQ
innyc osA$, @?adani 0i&'i .asoniSt& oc.y ora. sucawki na us.acni& 0og'i wiSc
.ori&ntowaP siS- co ro$iQ inni4, (rAFniactwo spo&c.n&- c.y'i 0ni&Ns.y po.io0 kr.yku-
uNawnia siS wAwc.as- gdy $adani sQd.i'i- F& kr.yc.Q ra.&0 . inny0i, Bdwrotni& $yo wt&dy-
ki&dy $y'i pr.&kona0- F& kr.yc.Q sa0i, W drugi&N c.SOci &ksp&ry0&ntu t& sa0& oso$y .ostay
poin+or0owan&- F& .nowu $SdQ kr.yc.&P grupowo- N&dnak kaFdy otr.y0a 0ikro+on- co
u0oF'iwi .ar&N&strowani& siy gosu pos.c.&gA'nyc osA$, T&ra. prAFniactwo spo&c.n& ni&
wystQpio, ?adani wi&r.y'i- F& oc&nian& sQ ic indywidua'n& wysiki i kr.yc.&'i tak sa0o
goOno- Nak ro$i'i to w poN&dynkS, (r.&ciQgani& 'iny c.y goOn& kr.yc.&ni& sQ .adania0i
$ard.o prosty0i, 1ak N&dnak $Sd.i& wyg'Qdao nas.& d.iaani& .&spoow&- gdy
indywidua'nyc &+&ktAw pracy ni& 0oFna odrAFniP- a .adani& ni& na'&Fy do atwycW
(owrAP0y do wc.&Oni&N s+or0uowan&N t&.y gos.Qc&N- F& N&st&O0y $ard.i&N spokoNni- gdy
trudno ro.po.naP r&.u'taty indywidua'n&go d.iaania, (r.ypo0niN0y so$i& takF&
wc.&Oni&Ns.Q dyskusNS nad wpyw&0 po$ud.&nia na r&.u'taty nas.&go d.iaania, (o$ud.&ni&
usprawnia wykonani& .ada/ prostyc- N&dnak utrudnia r&a'i.acNS .ada/ $ard.i&N .oFonyc,
Gons&kw&ntni& ro.u0uNQc- 0oF&0y doNOP do wniosku- F& uspokoN&ni& poprawia wykonani&
.ada/ trudnyc C co NuF .ostao wyka.an& C N&dnak rAwnoc.&Oni& utrudnia r&a'i.acNS .ada/
atwi&Ns.yc, 2dy 'ud.i& ni& .wracaNQ uwagi na oc&ny innyc- staNQ siS $ard.i&N spokoNni,
Ty0 sa0y0 .0ni&Ns.a siS prawdopodo$i&/stwo- F& u'&gnQ naporowi .oFon&go .adania i
dan& d.iaani& $SdQ wykonywaP '&pi&N,
R:7;0A ?.6. "r*niactwo spo$eczne. Dorzej pracowali ci st%&enci, ktrzy rozwi'zywali $atwe
labirynty i byli przekonani, *e ich in&ywi&%alny wk$a& pracy nie b&zie oceniany >jak wi&a+ z
lewej strony wykres%, rozwi'zanie za&ania zabiera$o im wicej czas%A. Hepiej pracowali
st%&enci, ktrzy rozwi'zywali tr%&niejsze labirynty i byli przekonani, *e ich in&ywi&%alny
wk$a& pracy nie b&zie oceniany >jak wi&a+ z prawej strony wykres%, rozwi'zanie za&ania
zabiera$o im mniej czas%A >zaczerpnito zF ackson, Williams, 3?45A
CcQc to sprawd.iP- 1&++r&y 1ackson i Gip'ing Wi''ia0s @1"854 poprosi'i grupS $adanyc o
pr.&$yci& drogi w 'a$irynci&- ktAry poNawia siS na &krani& ko0put&ra, (osuFono siS
'a$irynta0i prosty0i i .oFony0i, W ty0 sa0y0 pokoNu dwi& oso$y pracoway rAwnoc.&Oni&
nad id&ntyc.ny0 'a$irynt&0, ?adac.& c.SOci uc.&stnikAw &ksp&ry0&ntu .apowi&d.i&'i- F&
$SdQ oc&niaP indywidua'ni& pracS kaFd&go . nic @wywouNQc ty0 'Sk pr.&d oc&nQ4, 9ruga
grupa uc.&stnikAw $ya in+or0owana- F& ko0put&r poda Or&dniQ wynikAw d'a o$u $adanyc
osA$ i Fadna . nic ni& dowi& siS- Nak wykonaa .adani& @r&dukuNQc ty0 'Sk pr.&d oc&nQ4,
C.&go na'&Fao siS spod.i&waPW Bso$y pr.&konan&- F& wyniki ic pracy .ostanQ sprowad.on&
do Or&dni&N- powinny $yP spokoNni&Ns.&= w r&.u'taci& na'&Fao oc.&kiwaP wystQpi&nia
prAFniactwa spo&c.n&go- gdy .adani& $yo prost&, 1&dnak pr.y trudnyc .adaniac
uspokoN&ni& powinno dawaP kor.ystn& &+&kty- prowad.Qc do '&ps.&go d.iaania, 1ak widaP na
rycini& ",#- dokadni& taki w.or.&c d.iaania .osta u.yskany w $adaniac,
9to z nas jest przeznaczony &o ci*kiej i br%&nej pracy za innych ) i za jak' cen,
) ohn R%skin
-acylitac(a spoeczna czy pr':niact$o spoeczne+ co (est &iedy
B$&cni& wi&0y NuF- F& wi&'& .0i&nnyc wpywa na nas.& .acowani&- ki&dy pracuN&0y .
grupQ 'u$ w grupi&, ?&. wQtpi&nia N&dnak N&st&O ci&kaw- UNak . gAry siS dowi&d.i&P- c.y
o$&cnoOP innyc po'&ps.y c.y t&F pogors.y wykonani& c.onkAw grupyWV Inny0i sowy-
pragni&s. siS dowi&d.i&P- Nak w taki&N sytuacNi d.iaaNa dwi& istotn& .0i&nn&5 0oF'iwosP
indywidua'n&go wartoOciowania ora. prostota w.g'&dni& trudnoOP dan&go .adania, 1&O'i tw&
wysiki 0ogQ .ostaP oc&nion&- wAwc.as o$&cnoOP innyc uc.yni ciS c.uNny0 i po$ud.ony0,
9oprowad.i to do &+&ktAw spo&c.n&N +acy'itacNi- a wiSc '&ps.&go wykonywania prostyc
.ada/- '&c.- pogors.&nia wykonania .ada/ .oFonyc @por, ryc, ",34- 1&O'i inni sQ o$&cni- '&c.
ni& daN& siS oc&niP twoic wysikAw @t.n, N&st&O ty'ko try$iki&0 w 0as.yni&4- wAwc.as
prawdopodo$ni& stani&s. siS $ard.i&N odprSFony, 9oprowad.i to do &+&ktAw prAFniactwa
spo&c.n&go- gdy 'ud.i& .adania prost& wykonuNQ gor.&N- nato0iast .oFon& C '&pi&N @por,
ryP, ",34, Jsta'&nia powyFs.& sQ $ard.o pr.ydatn& pr.y organi.owaniu siS grup, 1ako
ki&rownik powini&n&O pa0iStaP- F& wska.an& N&st- a$y podwadni wykonuNQcy stosunkowo
prost& .adani& odc.uwa'i ni&wi&'ki '&k pr.&d oc&nQ C powinno to pr.yc.yniP siS do
podwyFs.&nia po.io0u d.iaania, 6i& na'&Fy organi.owaP grup pracownic.yc w taki sposA$-
ktAry utrudnia$y os.acowani& indywidua'n&go wkadu pracy kaFd&go . pracownikAw- gdyF
wAwc.as 0oF& wystQpiP .Nawisko prAFniactwa spo&c.n&go @gors.& d.iaani& pr.y
ro.wiQ.ywaniu prostyc .ada/4, Z drugi&N strony- N&F&'i $&d.i&s. ccia podni&OP po.io0
d.iaania pracownikAw wykonuNQcyc trudn& .adania- 0oF&s. o$ni.yP u nic 'Sk pr.&d oc&nQ
popr.&. takQ organi.acNS pracy grupy- ktAra uni&0oF'iwi oc&nS indywidua'n&go wkadu pracy
kaFd&go . nic,
5eindy$idac(a+ zag"ienie $ t!ie
deindywiduacjaF %trata normalnej kontroli na& zachowaniem, co prowa&zi &o wzrost%
imp%lsywnosci i patolo#icznosci czynow
1&F&'i dQFys. do uc.yni&nia 'ud.i $ard.i&N anoni0owy0i- to powini&n&O po.naP
kons&kw&ncN& $ycia $&.i0i&nny0 w tu0i&, 9otycc.as int&r&sowa nas pro$'&0 sposo$Aw
wpywania grupy na to- Nak ciSFko $Sd.i&0y skonni pracowaP a'$o Nak sprawni& $Sd.i&0y
siS uc.y'i, B$&cnoOP innyc 0oF& rAwni&F prowad.iP do deindy$idac(i i utraty poc.ucia
wasn&go 1a- co 0oF& spowodowaP utratS- nor0a'n&N kontro'i nad wasny0 .acowani&0- a
w r&.u'taci& .wi&ks.aP i0pu'sywnosP i pato'ogic.noOP postSpowania, DAwiQc inac.&N-
.agu$i&ni& w tu0i& 0oF& wy.wa'aP .acowania- o ktAr& naw&t si&$i& ni& pod&Nr.&wa0y, W
istorii odnaNd.i&0y wi&'& pr.ykadAw okruci&/stw pop&nianyc pr.&. grupS- ktAryc ni&
dokona$y Fad&n . N&N c.onkAw- d.iaaNac po.a niQ, W ro.d.ia'& 7 o0awia'iO0y wydar.&nia
w Dy Tai podc.as woNny w Wi&tna0i&, WAwc.as grupa Foni&r.y . caQ pr&0&dytacNQ
wy0ordowaa s&tki $&.$ronnyc ko$i&t- d.i&ci i starcAw, W Europi& grupy ki$icAw piki
noFn&N napadaNQ na si&$i& w trakci& 0&c.Aw ic druFyn, W Stanac ZN&dnoc3onyc
ro.ist&ry.owani +ani tratuNQ siS w.aN&0ni& na konc&rtac rockowyc, W istorii StanAw
ZN&dnoc.onyc .nan& sQ wypadki 'inc.owania c.arnyc o$ywat&'i pr.&. )0&rykanAw
u$ranyc w $ia& stroN&- ktAr& .ap&wniay anoni0owoOP, ?rian Du''&n @1^64 dokona ana'i.y
in+or0acNi podan&N w ga.&tac i do'ic.y siS s.&OPd.i&siSciu sa0osQdAw pop&nionyc w
JS) w 'atac 18""-1"#6- Bdkry int&r&suNQcQ prawidowoOP= i0 wiSc&N osA$ 'ic.y tu0- ty0
wiSks.& wyka.ywa .&.wi&r.Sc&ni& i okruci&/stwo- . Naki0 .a$iNa swoN& o+iary, C.y
potra+i$yO wyNaOniP to .NawiskoW Bto podpowi&dX= Ho$&rt Watson @1"734 podda ana'i.i&
dan& &tnogra+ic.n& pocod.Qc& . dwud.i&stu ku'tur i odkry- F& woNownicy- ktAr.y pr.&d
wyrus.&ni&0 do wa'ki .0i&nia'i wyg'Qd C na pr.ykad 0a'uNQc so$i& ciao i twar. a'$o
.akadaNQc 0aski C c&cowa'i siS wiSks.Q skonnoOciQ do .a$iNania- torturowania i drSc.&nia
N&/cAw w porAwnaniu . woNownika0i- ktAr.y ni& $y'i .a0askowani w c.asi& wa'ki, DoFna
siS do0yO'aP- F& gdy tu0 N&st 'ic.ny- 'ud.i& .naNduNQcy siS w ni0 c.uNQ siS $ard.i&N
anoni0owi- co 0oF& powodowaP d&indywiduacNS, Co taki&go tkwi w d&indywiduacNi- F&
prowad.i ona do i0pu'sywnyc i c.Ssto gwatownyc c.ynAwW ?adania wykonan& pr.&.
(r&ntic&-9unn i Hog&rsa @1"8"4 ora. 9i&n&ra @1"804 wska.uNQ na dwa c.ynniki, (i&rws.y0 .
nic N&st u0ni&Ns.ona odpowi&d.ia'noOP .a wasn& c.yny wywoana o$&cnoOciQ innyc 'u$
$SdQca wyniki&0 pr.&$rania- .0ni&Ns.a siS s.ansa- .& N&dnostka .ostani& ro.po.nana w
tu0i& i odpowi& .a swoN& c.yny, 9rugi0 c.ynniki&0 N&st o$niFona sa0oOwiado0oOP i utrata
konc&ntracNi na nor0ac 0ora'nyc- co wywouN& o$&cnoOP innyc, (r.&s'&dX0y- Nak t&
c.ynniki doprowad.aNQ do i0pu'sywnyc c.ynAw-
/naczenie ograniczone( odpo$iedzialno#ci, DoFna u.naP .a r.&c. oc.ywista to- F& w 0iarS
w.rostu prawdopodo$i&/stwa pr.yapania nas na ro$i&niu c.&goO ni&akc&ptowan&go traci0y
na to ocotS, (&wn& $adania i'ustruNQ to doskona'&, (ytano na pr.ykad 'ud.i- co $y .ro$i'i-
gdy$y na NakiO c.as sta'i siS ni&wid.ia'ni i ni& $yo$y s.ansy wykrycia ic postSpowania-
(onad poowa $adanyc wy.naa- .& pop&niaa$y c.yny d&wiacyNn& 'u$ ni&'&ga'n&
@9odd-1"854, @Ci&kaw&- F& stud&nci tak sa0o c.Ssto 0Awi'i o pod&N0owaniu ni&'&ga'nyc
.acowa/ Nak kry0ina'iOci ska.ani na ciSFki& wi&.i&ni&4, WystSpuNQc anoni0owo C
o$oNStni& c.y w duFy0 tu0i&- c.y w pr.&$raniu C odc.uwas.- F& 0oF&s. siS ro.gr.&s.yP .&
skutkAw wasnyc uc.ynkAw- .at&0- i0 wiSks.y $Sd.i& tu0 dokonuNQcy 'inc.u- ty0
0ni&Ns.& poc.uci& odpowi&d.ia'noOci pos.c.&gA'nyc uc.&stnikAw t&go aktu,
W #roma&zie l%&zi nasila si okr%cie/stwo, chocia* *a&na poje&yncza osoba nic jest okr%tna
ze swej nat%ry.
P Deor#e =a2ile
odpowiedzialnoF przekonanie, *e opowia&a si za w$asne czyny
e*eli potra8isz zachowa+ w$asn' #$ow, #&y wszyscy wok$ trac' swoje...
) R%&yar& 9iplin#
Bc.ywiOci&- trudno .aaranFowaP &ksp&ry0&nt . 'inc.uNQcy0 tu0&0, 6i& N&st wiSc atwo
usta'iP- c.y $ard.i&N prawdopodo$n& N&st- F& do tu0u garnQ siS 'ud.i& okrutni i agr&sywni-
c.y t&F F& pr.&$ywani& w duFy0 .$iorowisku wywouN& poc.uci& $&.karnoOci i .wiSks.a
i0pu'sywnoOP d.iaania, Eksp&ry0&nty 'a$oratoryNn& potwi&rd.iy .nac.&ni& ogranic.on&N
odpowi&d.ia'noOci w wywoywaniu d&indywiduacNi, 6a pr.ykad w &ksp&ry0&nci& (i'ipa
Zi0$ardo @1"704 stud&ntki .ostay wprowad.on& w N&dnQ . dwAc sytuacNi, W warunkac
d&indywiduacNi u$i&rano N& w +artucy i kaptury, (o.a ty0 unikano .wracania siS do nic po
i0i&niu- a pokAN- w ktAry0 pr.&$yway- $y .aci&0niony- co utrudniao .ori&ntowani& siS- kto
N&st ki0, W porAwnywanyc warunkac uc.&stnic.ki &ksp&ry0&ntu po.ostaway w&
wasnyc u$raniac- otr.y0ay i0i&nn& id&nty+ikatory wypisan& c.yt&'ny0 pis0&0 ora.
pr.&$yway w Nasny0 po0i&s.c.&niu, Bso$y $adan& pros.ono o .aap'ikowani& i0pu'sAw
&'&ktryc.nyc @sy0u'owanyc4 ko'&Fanko0, Bka.ao siS- F& w warunkac d&indywiduacNi
uc.&stnic.ki &ksp&ry0&ntu $yy $ard.i&N agr&sywn&- a wywoywan& pr.&. ni& $odXc& $yy
c.Ssts.& i duFs.& w stosunku do $odXcAw dostarc.anyc pr.&. oso$y daNQc& siS atwo
ro.po.naP, Trudno so$i& wyo$ra.iP- a$y w nor0a'nyc sytuacNac Fyciowyc skoniP kogoO
do .aoF&nia kaptura na gowS i s.okowania ty0 otoc.&nia, 6i& $Sd.i& N&dnak nic.y0
ni&.wyky0- N&O'i popros.&ni u$i&r.&0y siS w sposA$ typowy d'a dan&go Orodowiska, W
.aaranFowan&N sytuacNi $Sd.i&0y wyg'Qda'i Nak inni- a ty0 sa0y0 poc.uN&0y siS 0ni&N
odpowi&d.ia'ni .a wasn& postSpowani& i w kons&kw&ncNi 0oF&0y $yP $ard.i&N agr&sywni,
DoFna na pr.ykad .apytaP- c.y nos.&ni& 0unduru w.0aga nas.Q agr&sywnoOP, ?adania
1urg&na H&0a- Dica&'a St&in&itn&ra i Wa'd&0ara Ti''i&go @1"874 potwi&rd.aNQ to
pr.ypus.c.&ni&, Wy$ra'i oni 'osowo piQtok'asistAw .& s.kA ni&0i&ckic- a nastSpni&
utwor.y'i . nic ki'ka piSciooso$owyc druFyn- ktAr& ro.gryway 0iSd.y so$Q 0&c.& piki
rSc.n&N, W kaFdy0 0&c.u N&dna druFyna $ya u$rana w stroN& w ko'or.& po0ara/c.owy0- a
ic pr.&ciwnicy gra'i w swoic prywatnyc stroNac, Zawodnicy w po0ara/c.owyc
kos.u'kac @trudni&N $yo ic odrAFniP4 gra'i agr&sywni&N niF d.i&ci u$ran& w& wasn& stroN&
@0oF'iwoOP atw&N ic id&nty+ikacNi4, DoFna podaP wi&'& innyc pr.ykadAw . cod.i&nn&go
Fycia- ki&dy c.uN&0y siS anoni0owo C taki& sytuacN& .wiSks.aNQ nas.Q agr&sNS, 6i& N&st
wyQc.ni& sprawQ pr.ypadku- F& Foni&r.& nos.Q 0undury- a c.Ssto wy0aga siS od nic
krAtko o$ciStyc wosAw- pr.&. co staNQ siS N&s.c.& $ard.i&N do si&$i& podo$ni, 6i& 0a
wQtp'iwoOci- F& .auwaFy'iOci& podo$i&/stwo 0iSd.y stroNa0i uc.&stnikAw $ada/ Zi0$ardo i
u$iora0i c.onkAw Gu-G'u]-G'anu C ko'&Nn&go pr.ykadu d&indywiduacNi prowad.Qc&N do
aktAw gwatu, Zaws.&- gdy 'ud.i& staNQ siS $ard.i&N anoni0owi- w.rasta prawdopodo$i&/stwo
pop&ni&nia pr.&. nic i0pu'sywnyc- antyspo&c.nyc c.ynAw, Znac.&ni& ogranic.on&N
sa0oOwiado0oOci, B$&cnoOP innyc po.a ogranic.&ni&0 odpowi&d.ia'noOci 0oF&
dodatkowo prowad.iP do .0ian w uwad.&- co takF& prowokuN& i0pu'sywn& .acowani&,
Trudno N&dnoc.&Oni& skupiP uwagS na so$i& i na otac.aNQcy0 Owi&ci&, 1&O'i cc&s. siS w p&ni
pr.&konaP o sus.noOci t&N t&.y- sprA$uN po0yO'&P o c.y0O- co aktua'ni& .apr.Qta twoNQ 0yO'
C na pr.ykad o $'iski0 pr.yNaci&'u C w c.asi& c.ytania tyc sAw, Ho$i&ni& dwAc r.&c.y
N&dnoc.&Oni& ni& N&st atw&, Stwi&rd.i'iO0y NuF w ro.d.ia'& 6- F& w kaFdyc oko'ic.noOciac
0oF&0y w rAFny0 stopniu $yP Owiado0i si&$i& sa0yc @Car*&r- Sc&i&r- 1"815 9u*a'-
Wick'und- 1"754, W sytuacNi skaniania nas do .acowania d&wiacyNn&go a'$o
antyspo&c.n&go kontro'a nas.&go postSpowania pr.&. .asady 0ora'n& i wartoOci $Sd.i& ty0
wiSks.a- i0 $ard.i&N $Sd.i&0y Owiado0i si&$i& sa0yc, B.nac.a to- F& gdy nas.a
sa0oOwiado0oOP N&st wysoka- to '&pi&N $Sd.i&0y pa0iStaP o akc&ptowanyc pr.&. nas
.asadac takic- Nak U6i& na'&Fy ka0aPV, 2dy 0a0y ogranic.onQ sa0oOwiado0oOP- w
0ni&Ns.y0 stopniu 0yO'i0y o akc&ptowanyc .asadac- a wAwc.as w.rasta
prawdopodo$i&/stwo ni&.godn&go . ni0i d.iaania,
Gi&dy 0oFna osiQgnQP stan ogranic.on&N sa0oOwiado0oOciW (o pi&rws.&- $Sd.i&0y w
0ni&Ns.y0 stopniu Owiado0i si&$i&- N&O'i ni& odc.uN&0y- F& inni .wracaNQ na nas uwagS,
?Sd.i&s. na pr.ykad $ard.i&N Owiado0y si&$i& w sytuacNi wypowiadania siS pr.&d grupQ
stud&nckQ niF w c.asi& wysuciwania taki&N wypowi&d.i, (o drugi&- $Sd.i&0y 0i&P 0ni&Ns.Q
sa0oOwiado0oOP w warunkac duF&N sty0u'acNi .& strony otoc.&nia- ktAra $Sd.i& ro.pras.aa
nas.Q uwagS, ?Sd.i& wt&dy ski&rowana na .&wnQtr.- a ni& na si&$i&- ni& $Sd.i&0y 0ni&N
si&$i& Owiado0i, W $adaniac nad tus.c.Q dokonuNQcQ 'inc.u @Du''&n- 1"864 stwi&rd.ono- F&
'ud.i& ni& potra+iQ skonc&ntrowaP sw&go 0yO'&nia na so$i&- N&F&'i .naNdQ siS w Orodku
w.$ur.on&go tu0u, (odni&cony tu0 .0us.a kaFd&go do konc&ntrowania uwagi na
otoc.&niu, 9odaP na'&Fy na koni&c- F& do ogranic.&nia sa0oOwiado0oOci 0oF& doNOP takF&
pod wpyw&0 uFywania a'koo'u a'$o narkotykAw @%u'i- 1"814,
9o d&indywiduacNi docod.i naNc.SOci&N- gdy 'ud.i& ni& c.uNQ siS odpowi&d.ia'ni .a swoN&
c.yny @t.n, gdy N&st 0aa s.ansa ic ro.po.nania4 ora. gdy .naNduNQ siS w stani& ogranic.on&N
sa0oOwiado0oOci @%arkins- S.y0anski- 1"875 Du''&n- ?au0&ist&r- 1"875 (r&ntic&-9unn-
Hog&rs- 1"8"4, Warunki doprowad.aNQc& do o$niF&nia odpowi&d.ia'noOci i sa0oOwiado0oOci
sQ id&ntyc.n& . ty0i- ktAr& skaniaNQ tu0 do gwatu i innyc d&wiacyNnyc postSpkAw,
samowiadomoF sk%pienie %wa#i na w$asnych %cz%ciach, przekonaniach i warto.ciach
Zani0 .0i&ni0y t&0at- na'&Fy uc.yniP waFn& .astr.&F&ni&, Stwi&rd.i'iO0y- F&
d&indywiduacNa spr.yNa i0pu'sywny0- ni&typowy0 i d&wiacyNny0 uc.ynko0, (oda'iO0y
takF& ki'ka pr.ykadAw d&indywiduacNi wy.wa'aNQcyc pr.&0oc i agr&sNS, 1&dnak ni&
ws.ystki& i0pu'sywn& c.yny 0us.Q 0i&P carakt&r pr.&0ocy 'u$ agr&sNi, Inny0i
pr.ykada0i takic .acowa/ 0oF& $yP nad0i&rn& o$Nadani& siS a'$o wykonani&
.wariowan&go ta/ca w c.asi& .a$awy, 9&indywiduacNa skania do c.yni&nia takF& t&go typu
i0pu'sywnyc postSpkAw, 1aki& c.ynniki d&t&r0inuNQ uNawni&ni& po.ytywnyc a'$o
n&gatywnyc .acowa/ w stani& d&indywiduacNiW 1&O'i N&st&O do$ry0 psyco'ogi&0
spo&c.ny0- .naNd.i&s. . p&wnoOciQ odpowi&dX= N&st to u.a'&Fnion& od kont&kstu
sytuacyNn&go .acScaNQc&go do n&gatywn&go a'$o po.ytywn&go postSpowania @2&rg&n-
2&rg&n- ?arton- V' "734, 1&F&'i .oOci0y siS na kogoO- to w stani& d&indywiduacNi ro.'uXnia0y
siS i 0oF&0y $yP $ard.i&N agr&sywni, 6a pr.yNSciu- N&O'i .naNduN&0y siS w stani&
d&indywiduacNi- $Sd.i&0y prawdopodo$ni& N&d'i ponad 0iarS- o i'& $Sd.i&0y godni- a
potraw $Sd.i& duFo, DAwiQc inac.&N- i0 $ard.i&N powstr.y0uN&0y siS pr.&d wykonani&0
c.&goO- co ni& Qc.y siS . agr&sNQ @np, N&d.&ni&4 'u$ sprawia na0 pr.yN&0noOP @np, pr.ytu'ani&
kogoO4- ty0 atwi&N pr.&kroc.y0y odpowi&dni& .aka.y- .naNduNQc siS w stani&
d&indywiduacNi, ZwrAP0y uwagS na rycinS ",5, I'ustruN& ona $adania Ho$&rta 1onsona i
T&s'iS 9owning @1"7"4- w ktAryc wykor.ystano po0ys Zi0$arda .0i&niania stroNAw- coP
na ni&co inn&N .asad.i&, W ty0 &ksp&ry0&nci& oso$y $adan& $yy u$i&ran& w strAN Gu-G'u]-
G'anu a'$o pi&'Sgniar&k, ?adac.& poin+or0owa'i uc.&stnikAw- F& pr.&$rano ic- a$y
.atus.owaP indywidua'n& rAFnic& w wyg'Qd.i&, ?adany0 tu0ac.ono- F& wy$Ar uFytyc
rod.aNAw stroNAw $y pr.ypadkowy C u$iAr Gu-G'u]-G'anu atwo 0oFna $yo wykonaP- a
stroN& pi&'Sgniar&k udao siS wypoFyc.yP d.iSki upr.&N0oOci po$'iski&go s.pita'a,
R:7;0A ?.5. Nre&ni poziom stosowane#o szok% jako 8%nkcja &ein&ywi&%acji i wskazwki
zwi'zanej ze strojem. Dein&ywi&%acja mo*e prowa&zi+ &o prospo$eczne#o l%b
antyspo$eczne#o zachowania ) zale*nie o& kontekst% l%b syt%acyjnych wskazwek. W
strojach 9%P9l%\P9lan% ba&ani byli bar&ziej a#resywni w porwnani% z ba&anymi %branymi
w stroje piel#niarek >zaczerpnito zF ohnson, Downin#, 3?J?A
(o pr.&$raniu N&dny0 spoOrAd $adanyc pr.ywrAcono indywidua'noOP @pr.ypiSto i0
+otogra+iS . i0i&ni&0 i na.wiski&04- a innyc d&indywiduowano @ni& wrSc.ono i0
i0i&nnyc id&nty+ikatorAw4, 9a's.a proc&dura &ksp&ry0&nta'na $ya NuF $ard.o podo$na do
proc&dury .astosowan&N w &ksp&ry0&nci& Zi0$arda C cod.io o stosowani& $odXca
&'&ktryc.n&go @po.orowan&go4 wo$&c wspApracownika, W $adaniu ty0 cod.io o
ro.str.ygniSci&- c.y u$iAr N&st kont&kstowQ wska.AwkQ- ktAra powoduN& $ard.i&N 'u$ 0ni&N
agr&sywn& .acowani& w N&dn&N i drugi&N sytuacNi, 6a podstawi& ryciny ",5 0oFna
potwi&rd.iP to pr.ypus.c.&ni&, Bso$y $adan& .acowuNQc& indywidua'noOP stosoway $odXc&
o podo$n&N si'&- ni&.a'&Fni& od stroNu- w ktAry .ostay u$ran&, Bso$y N&N po.$awion& rAFniy
siS w swoi0 postSpowaniu- uw.g'SdniaNQc kont&kstowa wska.AwkS- ktArQ $y u$iAr, J$iAr
Gu-G'u]--G'anu o n&gatywnyc skoNar.&niac spr.yNa dawkowaniu si'ni&Ns.yc i0pu'sAw
wo$&c agodni&Ns.yc- stosowanyc pr.&. oso$y u$ran& w stroN& pi&'Sgniar&k- koNar.onyc .
opi&ku/c.oOciQ- trosk'iwoOciQ i prospo&c.noOciQ, 1aki . t&go wynika wnios&kW 1&F&'i 0as.
.a0iar doprowad.iP NakQO oso$S do d&indywiduacNi @wQc.aNQc do tu0u- u$i&raNQc w strAN
uni+ikuNQcy . inny0i a'$o 0anipu'uNQc N&N Owiado0oOciQ4- up&wniN siS- c.y aktua'ny kont&kst
'u$ sytuacyNn& wska.Awki sQ waOciw& C w pr.&ciwny0 wypadku 0oF&s. .na'&XP siS w
kopotac,
Grpy spoeczne+ (a& pode(!o$ane s) decyz(e
9otycc.as .aN0owa'iO0y siS pro$'&0&0 wpywu wyQc.ni& +i.yc.n&N o$&cnoOci innyc na
.acowania N&dnost&k, (r.&$ywaNQc N&dnak w grupi&- ni& N&st&O0y .wyk'& wyQc.ni&
$i&rny0i o$s&rwatora0i nas.yc .acowa/ C staN&0y siS uspo&c.ni&ni- nawiQ.uN&0y
kontakty- po.naN&0y innyc- dyskutuN&0y i kAci0y siS, GrAtko 0AwiQc- wspAd.iaa0y .
drugi0i, )na'i.owa'iO0y NuF wi&'& nastSpstw int&rakcNi spo&c.nyc- takic Nak kon+or0i.0
@gdy inni 'ud.i& wywi&raNQ nacisk na .0ianS nas.&go punktu wid.&nia C patr. ro.d., 74,
T&ra. .aN0i&0y siS inny0 asp&kt&0 int&rakcNi spo&c.nyc- 0ianowici& pod&N0owani&0
d&cy.Ni w grupi&- w ktAr&N dwi& oso$y 'u$ wiSc&N osA$ Qc.y swoN& wysiki w c&'u
wypracowania wspA'n&N d&cy.Ni, C.y r.&c.ywiOci& w sytuacNi d&cy.yNn&N o$owiQ.uN& .asada-
F& Uco dwi& gowy- to ni& N&dnaVW WiSks.oOP . nas .gad.a siS . tQ t&.Q, (oN&dync.a oso$a
0oF& 0i&P d.iwac.n& i $&.s&nsown& po0ysy- a'& N&O'i $Sd.i& nas ki'koro- 0oF&0y
pr.&dstawiaP so$i& w.aN&0ni& nas.& po0ysy i ro.waFyws.y ws.ystki&- wypracowaP '&ps.Q
d&cy.NS, Taki& .aoF&ni& pr.yNSto w a0&ryka/ski0 syst&0i& prawny0- w ktAry0 wiSks.oOP
w&rdyktAw sQdowyc +&ruN& grupa osA$ @awa pr.ysiSgyc4- a ni& N&dnostki, Tr.&$a takF&
podkr&O'iP- F& .apr.ysiSF&ni ni& gosuNQ- $&. .astanowi&nia siS Uwini&n- ni& wini&nV, C.Ssto
wi&'okrotni& siS spotykaNQ- ni0 doNdQ po dugic d&$atac do anoni0ow&go w&rdyktu @w
ro.d.ia'& 15 o0Awi0y pod&N0owani& d&cy.Ni pr.&. awS pr.ysiSgyc4, (odo$ni&
pod&N0owan& sQ d&cy.N& r.Qdow&, (r&.yd&nci StanAw ZN&dnoc.onyc dysponuNQ ga$in&t&0
doradcAw i HadQ ?&.pi&c.&/stwa 6arodow&go- . ktAry0i konsu'tuNQ waFn& d&cy.N&,
(r.ywAdcy $y'i$y ni&ro.tropni- gdy$y ni& kor.ysta'i . 0oF'iwoOci ro.patr.&nia pro$'&0u .
rAFnyc punktAw wid.&nia pr.&d podNSci&0 waFn&N d&cy.Ni,
Wi&'& potoc.nyc pog'QdAw dotyc.Qcyc .a'&t pod&N0owania d&cy.Ni w grupi& oka.ao siS
+as.ywy0i, W ktAry0 pr.ypadku d&cy.Na .ostani& podNSta w sposA$ $ard.i&N wywaFony i
tr.&Xwy= gdy wyra.i NQ poN&dync.a oso$a c.y grupa d&$atuNQca nad dany0 pro$'&0&0W 6a
poc.Qtku t&go ro.d.iau poka.a'iO0y- Nak pr&.yd&nt G&nn&dy i N&go doradcy s+or0uowa'i po
dugic ro.waFaniac ry.ykownQ i s.a'&/c.Q d&cy.NS o inwa.Ni na Gu$S, WkrAtc& postara0y
siS wyka.aP- w pr.&ciwi&/stwi& do potoc.n&go 0yO'&nia- F& grupy docod.Q c.Ssto do
$ard.i&N skraNnyc oc&n niF N&dnostki, ) kto w taki0 ra.i& pod&N0uN& '&ps.&- $ard.i&N twArc.&
d&cy.N&= N&dnostki c.y t&F grupyW 1ak .o$ac.y0y- w$r&w .drow&0u ro.sQdkowi- grupy sQ
c.Ssto 0ni&N twArc.& i sprawn& niF poN&dync.o d.iaaNQc& oso$y,
0ie zawsze nasze po#l'&y m%sz' by+ praw&ziweF pomy$ki wikszo.ci mo#' by+ rwnie
zasa&nicze jak pomy$ki mniejszo.ci.
)))) ohn Dry&en
Grpo$e a indy$idalne pode(!o$anie decyz(i
(r.ypuOP0y- F& N&st&O produc&nt&0 'odAw d'a naN$'iFs.&N oko'icy, Sp&cNa'i.uNQc siS w
produkcNi N&dn&go rod.aNu- twoNa +ir0a u.yskaa Or&dnio wysoki- a'& stay .ysk w ciQgu
ostatnic si&d0iu 'at, (&wn&go dnia .gas.a siS do ci&$i& twAN gAwny t&cno'og .
nastSpuNQcQ in+or0acNQ= prowad.Qc $adania nad r&c&pturQ 'odAw- opracowa nowy i .drowy
rod.aN C N&dnak w ic skad.i& .naNduNQ siS 0orski& wodorosty, JwaFa on- F& N&go 'ody sQ
s0ac.ni&Ns.& i .drows.& od dotycc.as produkowanyc, Gos.tuN&s. N& i .askoc.ony
stwi&rd.as.- F& istotni& sQ wyO0i&nit&, (oni&waF 0yO'a&O NuF o ro.$udowi& +ir0y i
N&dnoc.&Oni& sQd.is.- F& .drowa FywnoOP 0oF& .yskaP popu'arnoOP- postanawias.
wprowad.iP tS innowacNS, Istni&N& N&dnak p&wi&n pro$'&0, BtAF doprowad.&ni& r&c&ptury do
doskonaoOci- u.yskani& at&stu ora. ka0pania r&k'a0owa wy0agaNQ sporyc nakadAw
+inansowyc, 6i& 0as. gwarancNi- F& 'ud.i& kupiQ nowy wyrA$- 0oF&s. .at&0 poni&OP duF&
straty, 9&cy.Na 0a .asadnic.& .nac.&ni& d'a +ir0y- wy.nac.as. wiSc .&spA- a$y .$ada
sprawS i okr&O'i wasn& stanowisko, 9o$r& posuniSci&- prawdaW 6i&koni&c.ni&, W p&wnyc
warunkac na d&cy.Nac grupy ni& 0oFna po'&gaP @%ack0an- Dor/s- 1"785 Dc2rat- 1"8#4,
B0Awi0y t&ra. t& warunki,
Typ zadania, E+&ktywnoOP d&cy.Ni podNSt&N pr.&. grupS .a'&Fy od typu .adania- ktAr& 0a ona
ro.wiQ.aP, I*an St&in&r @1"724 wyrAFnia tr.y typy .ada/, Zadania addytywn& po'&gaNQ na
ty0- F& ws.yscy c.onkowi& grupy wykonuNQ w .asad.i& t&n sa0 rod.aN pracy- a produkt
ko/cowy @'u$ d.iaa'noOP grupowa4 N&st su0Q wkadu pracy ws.ystkic N&N c.onkAw, 2rupy
t& tak dugo sQ '&ps.& w pracy w porAwnaniu . poN&dync.y0i oso$a0i- Nak dugo kaFdy .
c.onkAw wnosi odpowi&dni wkad pracy, Stwi&rd.i'iO0y N&dnak- F& taki& warunki spr.yNaNQ
uNawni&niu siS prAFniactwa spo&c.n&go, WAwc.as c.t&rooso$owy .&spA @prAFnuNQcy4 0oF&
$yP 0ni&N skut&c.ny od c.t&r&c osA$ pracuNQcyc odd.i&'ni& pr.y ty0 sa0y0 .adaniu @patr.
ryP, ",64,
zadanie addytywneF za&anie #r%powe, ktre#o wykonanie jest %zale*nione o& wysi$k%
wszystkich osb >np. o#lny okrzyk ca$ej #r%pyA
9rugi0 typ&0 .ada/ sQ zadania &onin&ty$ne- w ktAryc d.iaani& grupy N&st u.a'&Fnion&
od naN0ni&N sprawn&go N&N c.onka- Usa$&go ogniwa w a/cucuV, (raca kaFd&go c.onka
.&spou N&st u.a'&Fniona od po.ostayc osA$, Ekipa a'pinistAw 0oF& siS wspinaP . takQ
s.y$koOciQ- na NakQ po.wo'Q u0i&NStnoOci naNsa$s.&go uc.&stnika wyprawy- .&spA
0u.yc.ny stwor.y takQ NakoOP $r.0i&nia gran&go utworu- Nak $Sd.i& gra naNsa$s.y 0u.yk- a
t&nisiOci tak .agraNQ d&$'a- Nak $Sd.i& to u0oF'iwia sa$s.y .awodnik, W .adaniac
koniunktywnyc c&cQ carakt&rystyc.nQ N&st gors.& wykonani& .adania pr.&. grupS niF
pr.&. poN&dync.& N&dnostki- poni&waF naNsa$s.y c.on&k $Sd.i& o$niFa d.iaani& grupy do
swoN&go po.io0u @St&in&r- HaNarat0an- 1"615 patr. ryP, ",64,
zadanie koniunktywneF za&anie #r%powe, ktre#o wynik zale*y o& te#o, jak &obrze prac%je
najs$abszy jej cz$onek >np. jak szybko zesp$ alpinistw, po$'czonych lin', z&ob&zie szczytA
zadanie dysjunktywneF za&anie #r%powe, ktre#o poziom rozwi'zania zale*y o& pracy
najsprawniejsze#o cz$onka #r%py >np. #&y #r%pa osb rozwi'z%je wsplnie tr%&ne za&anie
matematyczneA
Typ&0 .adania naNc.SOci&N spotykany0 N&st zadanie dys(n&ty$ne, TutaN grupow& d.iaani&
okr&O'an& N&st popr.&. pracS naN'&ps.&go c.onka grupy, W&X0y pod uwagS grupS osA$
prA$uNQcQ ro.wiQ.aP trudn& .adani& 0at&0atyc.n&, 1&O'i $Sd.i& w ni&N 0at&0atyk- ktAry wi&-
Nak pod&NOP do pro$'&0u- sa0od.i&'ni& ud.i&'i waOciw&N odpowi&d.i, Zat&0 uta'&ntowana
N&dnostka u.yska pr.&wagS nad r&s.tQ grupy- podwyFs.aNQc wynik 0oF'iwy do u.yskania
pr.&. oso$y pr.&ciStn& i sa$&, Tarry Dica&'son- WQrr&n Watson i Ho$&rt ?'ack @1"8"4
poprosi'i uc.niAw o wykonani& p&wn&go t&stu, (r.&d N&go oddani&0 kaFdy . uc.&stnikAw
&ksp&ry0&ntu powtAr.y Aw t&kst- a'& wspA'ni& . inny0i uc.nia0i, Bdpowi&d.i $yy
.apisywan& na N&dny0 arkus.u, (r.&d& ws.ystki0- c.&go 0oFna $yo siS spod.i&waP- wynik
grupowy $y '&ps.y od pr.&ciStn&N d'a wynikAw indywidua'nyc, Bso$y- ktAr& ni& u0iay
ud.i&'iP odpowi&d.i na trudn& pytania- po'&gay na tyc- ktAr& potra+iy so$i& porad.iP, (o.a
ty0 kaFdy c.on&k grupy ud.i&'i odpowi&d.i c&'ni&Ns.yc niF naN'&ps.y . uc.niAw
pracuNQcyc sa0od.i&'ni&, 6aw&t naN.do'ni&Ns.y ni& .aws.& .na odpowi&d.i na ws.ystki&
pytania t&stu- a wspA'na praca nad pro$'&0&0 sprawia- F& wykonani& $yo naN'&ps.& .
0oF'iwyc, DAwici& ogA'ni&- grupy 0aNa pr.&wagS nad N&dnostka0i pr.y ro.wiQ.ywaniu
.ada/ dysNunktywnyc- a ni& pr.y .adaniac koniunktywnyc i addytywnyc, Dusi0y N&dnak
pa0iStaP- .& 'ud.i& ni& sQ ko0put&ra0i skadaNQcy0i in+or0acN& w N&dnQ 'ogic.nQ- '&c.
$&.na0iStnQ caoOP, 2rupy sQ .Nawiski&0 spo&c.ny0, Ic c.onkowi& wnos.Q do nic swoN&
postawy- uc.ucia- potr.&$y itd, W ro.d.ia'& 8 ro.patrywa'iO0y- Nak 'ud.i& wywi&raNQ nacisk
na innyc- a$y doprowad.iP do .0iany postaw- a w ro.d.ia'& 7 0Awi'iO0y o dostosowywaniu
siS do r&gu in+or0acyNnyc i nor0atywnyc, 2rupa ro.wiQ.uNQca .adani& dysNunktywn&
$Sd.i& &+&ktywna ty'ko wt&dy- gdy N&N naN.do'ni&Ns.y c.on&k potra+i pr.&konaP r&s.tS do
swoN&N racNi C ni& N&st to atw&- $iorQc pod uwagS +akt- .& wi&'u . nas gdy 0a pr.y.naP siS do
pop&nion&N po0yki- pr.ypo0ina upart&go osa @Taul'in- 1"W45 Dni&r- So'c0- 1"524, 1ak
widaP- pr.ynaN0ni&N ki'ka pr.yc.yn 0oF& utrudniaP pracS grupy pr.y .adaniac
dysNunktywnyc,
strata ponoszona w toku procesuF ka*&y ro&zaj wsp$&zia$ania w #r%pie, ktry %tr%&nia
rozwi'zanie problem%
Strata ponoszona $ to& proces- ZdaN&ci& so$i& $&. wQtpi&nia sprawS . t&go- co to .nac.y
usiowaP pr.&konaP grupS do swN&go po0ysu- natra+iP na N&N spr.&ciw i ni&u+noOP- a
nastSpni& si&d.i&P i o$s&rwowaP pod&N0owani& $Sdn&N d&cy.Ni, '*an St&in&r @1"724 na.wa
to .Nawisko strat) ponoszon) $ to& proces i .d&+iniowa N& Nako kaFdy asp&kt
wspAodd.iaywania w grupi&- ktAry utrudnia ro.wiQ.ani& pro$'&0u, Strata taka 0oF&
nastQpiP wAwc.as- gdy naN$ard.i&N ko0p&t&ntny c.on&k grupy $Sd.i& 0ia niski status w
.&spo'&- a .at&0 nikt ni& $Sd.i& powaFni& traktowa N&go po0ysAw- c.y'i tracony N&st N&go
istotny wkad w pracS grupy, DoF& $yP i tak- .& naN$ard.i&N ko0p&t&ntny c.on&k grupy ni&
N&st p&wny oc&ny si&$i& pr.&. innyc i . t&go powodu $Sd.i& 0i'c.a a'$o 0oF& 0i&P
trudnoOci . pr.&ciwstawi&ni&0 siS .asado0 kon+or0istyc.ny0 o$owiQ.uNQcy0 w grupi&,
Inn& pr.yc.yny wystSpowania straty w toku proc&su sQ .wiQ.an& . poro.u0i&wani&0
w&wnQtr.grupowy0, W p&wnyc grupac 'ud.i& ni& sucaNQ si&$i& wca'& @patr. ryP, ",64- w
innyc 0oF& doNOP do .do0inowania dyskusNi pr.&. N&dnQ oso$S- a po.osta'i 0us.Q 0i'c.&P,
9o straty w proc&si& docod.i rAwni&F wAwc.as- gdy .adani& ni& 0a Nasn&go-
N&dno.nac.n&go ro.wiQ.ania, 6a pr.ykad- N&O'i grupa $Sd.i& spi&raa siS w trakci&
ro.wiQ.ywania .adania 0at&0atyc.n&go- &ksp&rt 0oF& NQ stosunkowo atwo pr.&konaP do
wasn&go stanowiska, 1&dnak- gdy spory dotyc.Q takic spraw- Nak o$niF&ni& .aduF&nia
.agranic.n&go 'u$ &w&ntua'n& kons&kw&ncN& inwa.Ni na Gu$S- to &ksp&rtowi $Sd.i& trudni&N
wyoFyP swoN& racN&, W pr.ypadku pro$'&0Aw- d'a ktAryc ni& 0a oc.ywistyc ro.wiQ.a/-
grupy ni& d.iaaNQ '&pi&N niF .ro$i'i$y to sa0od.i&'ni& ic naN'&psi c.onkowi& @%i''- 1"824,
2iepo$odzenie $ dzieleni si* ni&ato$) in=or!ac(), Inny0 powod&0 gors.&go d.iaania
grup N&st ni&powod.&ni& w d.i&'&niu siS . drugi0i unikatowQ in+or0acNQ- .nanQ ty'ko N&dn&N
oso$i&, 6i&c.Ssto c.onkowi& grup sQ &ksp&rta0i w wi&'u sprawac, GtoO . ki&rownictwa
dan&N +ir0y 0oF& $yP &ksp&rt&0 w pro$'&0atyc& ana'i.y rynku- a ktoO inny wysp&cNa'i.owa
siS w u.yskiwaniu at&stAw na .drowQ FywnoOP, )$y podNQP naN'&ps.Q d&cy.NS- grupa 0usi
poQc.yP sw& siy- tak F& kaFdy N&N c.on&k d.i&'i siS . r&s.tQ grupy swQ c.QstkowQ wi&d.Q,
Tr.&$a powi&d.i&P wyraXni&- F& grupy c.Ssto ni& r&a'i.uNQ t&go podstawow&go d'a
pod&N0owania do$ryc d&cy.Ni wy0ogu, 2aro'd Stass&r wra. .& wspApracownika0i
wyka.a- F& w grupac wystSpuN& t&nd&ncNa do poOwiScania duF&N i'oOci c.asu na dyskusN& o
in+or0acNi- ktArQ posiadaNQ ws.yscy c.onkowi&5 ni& poOwiSca siS nato0iast dostat&c.n&N
uwagi in+or0acNi- ktArQ dysponuNQ pos.c.&gA'ni c.onkowi& grupy @Stass&r- Tay'or- %anna-
1"8"- patr. ryP, ",64, W p&wny0 $adaniu N&go uc.&stnicy spotyka'i siS w c.t&rooso$owyc
.&spoac- a$y o0AwiP naN'&ps.Q kandydaturS na okr&O'on& stanowisko po'ityc.n& @Stass&r-
Titus- 1"854, W warunkac upows.&cniania in+or0acNi kaFdy . uc.&stnikAw $adania
otr.y0ywa id&ntyc.ny .&staw danyc do pr.&c.ytania- . ktAr&go wynikao- F& kandydat )
N&st naN'&ps.y na dan& stanowisko, 1ak to pr.&dstawiono w gArn&N c.SOci ryciny ",7- ws.yscy
uc.&stnicy $y'i poin+or0owani- F& kandydat ) 0ia osi&0 po.ytywnyc c&c i c.t&ry c&cy
n&gatywn&- co dawao 0u '&ps.Q po.ycNS w stosunku do po.ostayc kandydatAw, 6i& 0oF&
wiSc d.iwiP +akt- F& ki&dy grupa spotkaa siS- a$y o0AwiP pos.c.&gA'n& kandydatury- prawi&
ws.yscy wy$ra'i kandydata ), W warunkac $raku upows.&cniania in+or0acNi kaFdy
uc.&stnik $adania otr.y0ywa od0i&nny .&staw danyc, 1ak widaP w do'n&N c.SOci ryciny
",7- ws.yscy wi&d.i&'i- F& kandydat ) 0ia dwi& po.ytywn& c&cy i c.t&ry n&gatywn&, 1&dnak
po.ytywn& c&cy pr.&dstawian& oso$o0 $adany0 $yy .aws.& inn& w pos.c.&gA'nyc
.&stawac, Ws.yscy wi&d.i&'i- F& kandydat ) 0ia t& sa0& n&gatywn& c&cy5 gdy$y
upows.&cni'i oni tS in+or0acNS- wAwc.as oka.ao$y siS- F& kandydat 0a osi&0 c&c
po.ytywnyc i c.t&ry n&gatywn& C $adani dysponowa'i$y tQ sa0Q wi&d.Q co ci- ktAr.y
dyskutowa'i w warunkac upows.&cnion&N in+or0acNi, Ci&kaw& $yo- F& w trakci& dyskusNi
grupowyc ic uc.&stnicy konc&ntrowa'i siS rac.&N na in+or0acNi- ktArQ dysponowa'i ws.yscy-
a ni& na in+or0acNi posiadan&N pr.&. pos.c.&gA'n& oso$y, W r&.u'taci& wiSks.oOP grup- w
ktAryc in+or0acNa ni& $ya upows.&cniana- ni& stwi&rd.ia- F& kandydat ) 0ia wiSc&N
p'usAw niF 0inusAw- i ni&wi&'u go wy$rao, Gonc&ntracNa na wspA'n&N in+or0acNi nastSpuN&
wAwc.as- gdy pos.c.&gA'ni c.onkowi& grupy wi&d.Q- iF dysponuNQ in+or0acNQ- ktAr&N inni
ni& 0aNQ @Stass&r- Tay'or- %anna- 1"8"5 Stass&r- Titus- 1"874, Zat&0 naw&t pr.y
dysNunktywnyc .adaniac grupy c.Ssto ni& sQ do$ry0i &ksp&rta0i .& w.g'Sdu na straty
ponos.on& w toku proc&su ora. t&nd&ncNS do konc&ntrowania siS na wspA'n&N in+or0acNi,
.rza !'zg'$, 1ak .auwaFy'iOci&- grupy ni& .aws.& pod&N0uNQ d&cy.N& rAwni& do$r& Nak
poN&dync.& oso$y, ?adania- d.iSki ktAry0 0oFna wysunQP taki wnios&k- o$&N0oway
$adanyc o Fadn&N 'u$ $ard.o 0a&N wi&d.y na dany t&0at, 2dy$yO0y taki0 grupo0 poda'i
instrukcN&- Nak docod.iP do do$ryc i twArc.yc d&cy.Ni- 0oF& d.iaay$y '&pi&N niF
poN&dync.& oso$y, DoFna na pr.ykad spytaP- co $y siS stao- gdy$yO0y instruowa'i grupS-
a$y $ya otwarta na ws.&'ki& po0ysy- upows.&cniaa kaFd& ro.wiQ.ani& pr.ycod.Qc& do
gowy N&N c.onko0- ni& $ya krytyc.ni& nastawiona- a wrSc. akc&ptowaa sug&sti& swoic
c.onkAw C c.y'i krAtko 0AwiQc- a$y $ya twArc.aW Tak waOni& 0yO'a sp&cNa'ista od
r&k'a0y ),>, Bs$o0 @1"574 i na.wa swoNQ 0&todS postSpowania$ur.Q $ur.Q 0A.gAw,
D&toda ta 0iaa na c&'u podwyFs.ani& NakoOci ora. .wiSks.ani& 'ic.$y 0oF'iwyc ro.wiQ.a/
pro$'&0u pr.&. skaniani& do swo$odn&N wy0iany po0ysAw, ?yo to 0oF'iw& d.iSki
o$niF&niu po.io0u krytycy.0u wo$&c si&$i& i innyc, Tud.i .acSca siS do postSpowania
.godn&go . nastSpuNQcy0i .asada0i= i0 wiSc&N po0ysAw w c.asi& dyskusNi- ty0 '&pi&N5 i0
odwaFni&Ns.& i $ard.i&N twArc.& po0ysy- ty0 '&pi&N5 0Aw inny0 o swoic po0ysac- a ni&
.astanawiaN siS- c.y sQ on& do$r& 'u$ Nak inni na ni& .ar&aguNQ5 ni& oc&niaN po0ysAw innyc-
dopAki trwa s.ukani& ro.wiQ.a/5 udoskona'aN i ro.wiNaN po0ysy wc.&Oni&N s+or0uowan&-
a'& ic ni& krytykuN @Saw- 1"714, Bs$orn uwaFa- F& pr.&str.&gani& tyc .asad u0oF'iwia
podwoN&ni& 'ic.$y po0ysAw w stosunku do &+&ktAw pracy indywidua'n&N, ?ur.a 0A.gAw
.yskaa popu'arnoOP w and'u i pr.&0yO'& Nako skut&c.na t&cnika u.yskiwania twArc.yc
ro.wiQ.a/ pro$'&0Aw @(au'us- 9.indo'&t- (o'&t&s- Ca0aco- 1""34,
R:7;0A ?.O. 7zy #r%py b&' &zia$a$y lepiej o& poje&ynczych je&nostek, Gale*y to o& ro&zaj%
za&ania.
burza m!zg!wF technika %&oskonalania &ecyzji #r%powych poprzez zachcanie &o swobo&nej
wymiany po#l'&w oraz eliminowanie krytycyzm%
R:7;0A ?.J. 7zy l%&zie w #r%pie %powszechniaj' in8ormacj, ktrej s' wy$'cznymi
posia&aczami, Tczestnicy ba&ania spotkali si, aby omwi+ kan&y&at%ry prze& wyborami. W
war%nkach %powszechniania in8ormacji >#rna cz.+ rycinyA ka*&y ba&any otrzyma$
i&entyczn', pozytywn' i ne#atywn', in8ormacj o kan&y&atach. 9an&y&at A by$ z&ecy&owanie
najlepszy i on otrzyma$ poparcie wikszo.ci osb w #r%pie. W war%nkach
nie%powszechniania in8ormacji >&olna cz.+ rycinyA ka*&a z osb ba&anych otrzyma$a cztery
i&entyczne, ne#atywne wia&omo.ci o kan&y&acie A oraz &wie wia&omo.ci o&mienne &la
ka*&e#o, cho+ zawsze pozytywne. W czasie &ysk%sji %czestnicy sk%piali si na wsplnie
posia&anej in8ormacji, a nie na in8ormacji o&miennej. W konsekwencji kan&y&at A przesta$
by+ spostrze#any jako najlepszy >zaczerpnito zF =tasser, Tit%s, 3?45A
6i&st&ty- $adania nad skut&c.noOciQ t&N t&cniki- prowad.on& w kontro'owanyc warunkac-
sug&ruNQ inn& wnioski, Istni&NQ dowody na to- F& poN&dync.& oso$y po otr.y0aniu podo$nyc
wska.Aw&k u.yskuNQ '&ps.& wyniki niF t& u.yskan& podc.as $ur.y 0A.gAw- .& w.g'Sdu na
stratS poni&sionQ w toku proc&su @?oucard- ?arsa'ous- 9raud&n- 1"7#5 Co&n- Wit0yr&-
(unk- 1"605 Du''&n- 1onson- Sa'as- 1""14, 9ona'd Tay'or- (au ?&rry i C'i++ord ?ock @1"584
ud.i&'a'i wska.Aw&k odnos.Qcyc siS do $ur.y 0A.gAw grupo0 c.t&rooso$owy0- a
nastSpni& porAwnywa'i wyniki pracy tyc grup . wynika0i u.yskany0i pr.&. c.t&ry oso$y
pracuNQc& sa0od.i&'ni&, Bso$y pracuNQc& syst&0&0 $ur.y 0A.gAw .gosiy o poowS 0ni&N
po0ysAw- a po0ysy t& $yy gors.& od po0ysAw osA$ pracuNQcyc sa0od.i&'ni&, 9'ac.&go
tak siS staoW Dica&' 9i&' i Wo'+gang Stro&$& @1"874 stara'i siS .na'&XP pr.yc.yny, (o
pi&rws.&- w grupi& 0oF& 0AwiP ty'ko N&dna oso$a w dany0 0o0&nci&- podc.as gdy inni
si&d.Q i sucaNQ5 'ud.i& w t&N sytuacNi .apo0inaNQ- co cci&'i$y dodaP do pr.&dstawian&go
po0ysu- a .ara.&0 pod wpyw&0 t&go- co sys.Q- .0i&niaNQ ki&runki wasn&go 0yO'&nia o
pro$'&0i&, W &+&kci& produktywnoOP grupy 0a'&N&, (o drugi&- ki&dy N&dni 0AwiQ- inni
wid.Qc- F& ni& sQ w c&ntru0 uwagi- d&konc&ntruNQ siS i .ac.ynaNQ 0yO'&P o sprawac ni&
.wiQ.anyc . pro$'&0&0 @ana'ogic.ni& Nak w prAFniactwi& spo&c.ny04, Bso$y pracuNQc&
sa0od.i&'ni& ni& pod'&gaNQ taki0 uwarunkowanio0, ?ur.a 0A.gAw 0oF& $yP uFyt&c.na-
N&O'i u0oF'iwi0y N&N uc.&stniko0 pr.&NOci& tr&ningu w ty0 .akr&si&- stwor.y0y i0
0oF'iwoOP pos.ukiwania po0ysAw N&s.c.& pr.&d spotkani&0 w grupi& ora. u0oF'iwi0y i0
ro$i&ni& notat&k dotyc.Qcyc wasnyc i cud.yc po0ysAw .gas.anyc w trakci& spotkania
@?oucard- 1"725 Str&&t- 1"7#5 (i'ips&n- Du'Qc- 9i&tric- 1"7"4,
My#lenie grpo$e+ $iele g'$? (eden !y#l
(&wny0 ogranic.&ni&0 w $adaniac nad ro.wiQ.ywani&0 pro$'&0Aw pr.&. grupS N&st to- F&
w wiSks.oOci tyc $ada/ $iorQ ud.ia oso$y- ktAr& nigdy wc.&Oni&N siS ni& spotkay- a $adac.&
daNQ i0 do ro.wiQ.ania .adania o$c& i0- c.asa0i wrSc. trywia'n&, DoFna .apytaP- c.y grupa
$Sd.i& d.iaaa '&pi&N- N&O'i N&N c.onkowi& $SdQ siS .na'i- a .adania $SdQ 0iay carakt&r
r.&c.ywistyc- waFnyc pro$'&0AwW (r.ykad pr&.yd&nta G&nn&dy:&go i N&go doradcAw
pod&N0uNQcyc d&cy.NS o inwa.Ni na Gu$S w Zatoc& Lwi/- od ktAr&go .ac.S'iO0y t&n
ro.d.ia- upowaFnia do twi&rd.&nia- F& tak ni& N&st, Jsta'i0y t&ra.- d'ac.&go tak siS d.i&N&,
My.limy tak, poniewa* wszyscy inni l%&zie te* tak my.l' albo &late#o, *e niezale*nie o&
wszystkie#o, my tak my.limy, albo &late#o, *e tak nam powie&ziano i my.limy tak, jak m%simy
my.le+.
) 1enry =i&#wick
mylenie grupoweF ro&zaj my.lenia, w ktrym bar&ziej liczy si &'*enie &o zachowania
spjno.ci i soli&arno.ci #r%py ni* realistyczne %wz#l&nianie 8aktw
Ir*ing 1anis @1"72-1"824 opi&raNQc siS na r.&c.ywistyc wydar.&niac- opracowa ci&kawQ
t&oriS dotyc.QcQ pod&N0owania d&cy.Ni grupowyc- ktArQ na.wa !y#lenie! grpo$y!,
(oNSci& to .d&+iniowa Nako taki sposA$ 0yO'&nia- w ktAry0 dQF&ni& do .acowania grupow&N
spANnoOci i so'idarnoOci N&st waF0&Ns.& od r&a'istyc.n&go c.&nia siS . +akta0i, Zgodni& .
konc&pcNQ 1anisa grupow& 0yO'&ni& wystSpuN& ty'ko w OciO'& okr&O'onyc sytuacNac- a
0ianowici& gdy grupa N&st .warta- odd.i&'ona od pog'QdAw pr.&ciwnyc wasny0 opinio0
ora. gdy ki&ruN& niQ N&d&n do0inuNQcy pr.ywAdca usi'ni& +orsuNQcy wasn& pog'Qdy, G&nn&dy
i N&go doradcy ci&s.y'i siS N&s.c.& . ni&dawn&go .wyciSstwa wy$orc.&go w 1"60 r, i twor.y'i
so'idnQ- spANnQ grupS, 6i& podNS'i N&s.c.& ani N&dn&N istotn&N d&cy.Ni po'ityc.n&N- ni&
dysponowa'i wypracowany0i sposo$a0i postSpowania pr.y opracowywaniu wspA'n&go
stanowiska, Co wiSc&N- G&nn&dy wyraXni& okr&O'i wasn& stanowisko, 6i& .astanawia siS
wca'&- c.y pr.ystQpiP do inwa.Ni, (owi&d.ia- F& N&st .a N&N pr.&prowad.&ni&0- a swoNQ grupS
poprosi o s.c.&gAow& opracowani& 0&tod N&N r&a'i.acNi, 1&F&'i doNd.i& do sytuacNi
spr.yNaNQc&N grupow&0u 0yO'&niu- poNawiQ siS sy0pto0y wyrAFnion& na rycini& ",8, 2rupa
0a poc.yci& wasn&N ni&o0y'noOci i siy,Tud.i& ni& .aN0uNQ siS sprawa0i sporny0i
@autoc&n.ura4- poni&waF o$awiaNQ siS krytyki, Tak wiSc- )rtur Sc'&sing&r- N&d&n .
doradcAw pr&.yd&nta G&nn&dy:&go- 0ia duF& wQtp'iwoOci co do inwa.Ni na Gu$S- ni& 0Awi
N&dnak o nic- o$awiaNQc siS- F& Uinni potraktuNQ to Nako pr.&Naw .aro.u0ia'stwa- dQF&nia do
kon+rontacNi pro+&sora akad&0icki&go . dostoNny0i pr.&dstawici&'a0i naNwaFni&Ns.yc
ur.SdAw pa/stwowycV @1anis- 1"82- s, 324, Gto wygas.a opini& spr.&c.n& . pog'Qda0i
do0inuNQcy0i- .aws.& spotka siS . krytykQ i naciski&0- a$y dostosowa siS do .dania
wiSks.oOci, Sc'&sing&r pr.&dstawi sw& wQtp'iwoOci 9&anowi Huskowi- s&kr&tar.owi stanu,
Gi&dy dowi&d.ia siS o ty0 Ho$&rt G&nn&dy @prokurator g&n&ra'ny i $rat pr&.yd&nta4- w
prywatn&N ro.0owi& o.naN0i 0u- F& pr&.yd&nt .ad&cydowa NuF o inwa.Ni- a pr.yNaci&'&
powinni popi&raP tS d&cy.NS, Taki& postSpowani& stwar.a .ud.&ni& N&dno0yO'noOci C
po.ory- F& ws.yscy sQ .& so$Q .godni, W dniu- w ktAry0 podNSto d&cy.NS o inwa.Ni- pr&.yd&nt
G&nn&dy pyta kaFd&go . doradcAw odd.i&'ni& o N&go stanowisko w t&N sprawi&, (o0iniSty
.osta ty'ko )rtur Sc'&sing&r,
Wady grupow&go 0yO'&nia skaniaNQ 'ud.i do wprowad.ania w Fyci& gors.yc d&cy.Ni @patr.
ryP, ",84, 2rupa ni& ana'i.uN& ws.ystkic 0oF'iwyc ro.wiQ.a/- ni& pr.ygotowuN& p'anAw
d.iaania na wypad&k ni&powod.&nia- 0ao r&a'istyc.ni& uN0uN& ry.ykownoOP pr&+&rowan&go
ro.wiQ.ania, C.y pr.ypo0inaci& so$i& Naki&O inn& d&cy.N& r.Qdow&- ktAr& doprowad.iy do
poraFki .a sprawQ 0yO'&nia grupow&goW 1anis @1"72- 1"824 odwouN& siS do ki'ku takic
d&cy.Ni, Za'ic.a do nic $Qd pop&niony pr.&. dowAd.two woNskow& JS) w (&an %ar$or w
.wiQ.ku . pr.&widywani&0 ataku 1apo/c.ykAw w 1"#1 r,5 d&cy.NS o inwa.Ni na Gor&S
(oudniowQ w 1"50 r,- ki&dy to pr&.yd&nt Tru0an .$agat&'i.owa ostr.&F&ni& Ci/c.ykAw o
.d&cydowany0 kontrataku . ic strony5 d&cy.NS pr&.yd&nta 1onsona o &ska'acNi woNny w
Wi&tnani& w poowi& 'at s.&OPd.i&siQtyc ora. .atus.owani& a+&ry Wat&rgat& pr.&.
pr&.yd&nta 6i]ona i N&go doradcAw, Inny0 pr.ykad&0 0oF& $yP +ata'na d&cy.Na 6)S) o
wystr.&'&niu waadowca kos0ic.n&go UCa''&ng&rV, InFyni&rowi& ostr.&ga'i wAwc.as- F&
niska t&0p&ratura 0oF& us.kod.iP gu0ow& us.c.&'ki pi&rOci&ni @t&- ktAr& .awiody w c.asi&
startu- powoduNQc &ksp'o.NS raki&ty i O0i&rP ca&N .aogi4, Ws.ystki& t& d&cy.N& .ako/c.yy
siS ni&powod.&ni&0 . powodu sy0pto0Aw i kons&kw&ncNi grupow&go 0yO'&nia @por, ryP,
",84,
R:7;0A ?.4. Dr%powe my.lenieF war%nki, symptomy i konsekwencje. W pewnych syt%acjach
%trzymanie spjno.ci i soli&arno.ci #r%powej jest wa*niejsze o& liczenia si z realiami >zwr+
%wa# na p%nkt Cwar%nki sprzyjaj'ce wyst'pieni% my.lenia #r%powe#oEA. D&y to si z&arzy,
mo#' si pojawi+ takie symptomy jak z$%&zenie nieomylno.ci >zwr+ %wa# na p%nkt
Csymptomy my.lenia #r%powe#oEA. =ymptomy te mo#' &oprowa&zi+ &o b$&w w
po&ejmowani% &ecyzji >zaczerpnito zF anis, 3?4<A
6a'&Fy podkr&O'iP- F& grupow& 0yO'&ni& ni& dotyc.y wyQc.ni& pr&.yd&ntAw i ur.SdAw
pa/stwowyc JS), Zaws.& ki&dy spANna grupa 0a podNQP d&cy.NS- istni&N&
ni&$&.pi&c.&/stwo 0yO'&nia grupow&go- o$oNStn&- c.y $Sd.i& to rod.ina p'anuNQca wyNa.d na
wakacN&- stowar.ys.&ni& pr.yN0uNQc& nowyc c.onkAw c.y sa0or.Qd s.ko'ny usta'aNQcy
pr.ys.oroc.ny $udF&t, Bpisan& pr.&. 1anisa proc&sy grupow&go 0yO'&nia .ostay uNawnion&
takF& w $adaniac &ksp&ry0&nta'nyc @Ca''away- Ess&r- 1"8#5 Courtrigt- 1"785 DcCau'&y-
1"8"4 ora. w $adaniac nad sy0u'owani&0 kry.ysAw 0iSd.ynarodowyc @9ruck&r0an-
1"685 2u&t.kow- 1"684,
Di0o ws.ystko ni& powinniO0y wyciQgaP wniosku- F& 0yO'&nia grupow&go ni& 0oFna
uniknQP- ki&dy spANna grupa spotyka siS w c&'u podNScia Naki&NO d&cy.Ni, DQdry pr.ywAdca
0oF& wykonaP ki'ka d.iaa/- a$y 0i&P p&wnoOP- F& N&go grupa N&st uodporniona na t&n
sposA$ pod&N0owania d&cy.Ni, (r.ywAdca ni& powini&n $yP autokratyc.ny- '&c. $&.stronny,
(owini&n $yP otwarty na .&wnStr.n& opini& wyraFan& pr.&. oso$y spo.a grupy- ktAry0 ni&
.a'&Fy na .acowaniu N&N spANnoOci, (owini&n pod.i&'iP grupS na 0a& .&spoy- ktAr& naNpi&rw
spotykay$y siS odd.i&'ni&- a dopi&ro pot&0 dyskutoway na +oru0 grupy o swoic
po0ysac, (r.ywAdca 0oF& takF& .ar.Qd.iP taNn& gosowani& 'u$ .&$raP anoni0ow& opini&
na piO0i&, (o.wo'i 0u to up&wniP siS- F& pog'Qdy pos.c.&gA'nyc osA$ sQ prawd.iw&- ni&
oc&n.urowan& o$awQ o wywoywani& w.aN&0nyc pr&t&nsNi @>'ow&rs- 1"775 DcCau'&y-
1"8"4, 6a s.c.SOci& pr&.yd&nt G&nn&dy wyciQgnQ wnioski . $SdAw- ktAr& pop&ni w
kw&stii Gu$y- i .astosowa siS do powyFs.yc .a'&c&/- a$y uniknQP ni&powod.&/ grupow&go
0yO'&nia- gdy stanQ w o$'ic.u ko'&Nn&N- waFn&N d&cy.Ni po'ityc.n&N dotyc.Qc&N ku$a/skic
pociskAw raki&towyc, 2dy N&go doradcy int&nsywni& d&$atowa'i- Nak d.iaaP po wykryciu
rad.i&ckic pociskAw na Gu$i&- sa0 G&nn&dy unika tyc spotka/- a$y ni& wpywaP na
pr.&$i&g dyskusNi, Wprowad.i takF& do grupy doradcAw nowyc &ksp&rtAw @np, )diai
St&*&nsona4, Sukc&s w n&gocNacNac nad wyco+ani&0 rad.i&ckic pociskAw $y . p&wnoOciQ
wyniki&0 wprowad.onyc pr.&. pr&.yd&nta udoskona'onyc 0&tod pod&N0owania d&cy.Ni,
;m bar&ziej &ok%czliwe jest przej.cie * je&nej skrajno.ci w &r%#', tym &ok%czliwsze b&' te
skrajno.ci.
) ohn Milton
Polaryzac(a grpy+ d):enie do s&ra(no#ci
W ra0ac o0awiania kw&stii pod&N0owania d&cy.Ni powinniO0y ro.waFyP N&s.c.& N&dnQ
oko'ic.noOP- 0ianowici& c.y r.&c.ywiOci& d&cy.N& grupow& sQ $ard.i&N wywaFon& i 0ni&N
radyka'n& od d&cy.Ni poN&dync.yc osA$W BdwoaN0y siS do nas.&go pr.ykadu . po0ys&0
produkowania 'odAw .awi&raNQcyc wodorosty, 9.iaaNQcy w poN&dynkS ki&rownik 0Ag$y
nara.iP +ir0S na ry.yko wynikaNQc& . t&go pr.&dsiSw.iScia, 6ato0iast od .&spou
ki&rownic.&go 0oFna oc.&kiwaP $ard.i&N wywaFonyc d&cy.Ni- akc&ptuNQcyc po0ys ty'ko
w sytuacNi duF&N s.ansy na N&go powod.&ni& @pa0iStaNQc o 0oF'iwoOci uNawni&nia siS
grupow&go 0yO'&nia4, C.y 0a0y racNSW
6atan Gogan i Dica&' Wa'iac @1"6#4 porAwnywa'i pod&N0owani& d&cy.Ni pr.&. grupy i
pos.c.&gA'n& N&dnostki w warunkac ry.yka, W $adaniac t&go typu uc.&stnicy otr.y0uNQ
.wyk'& kw&stionarius. ro.wiQ.ywania dy'&0atAw @Coic& 9ii&00as Bu&stionnair& C
C9Z4- ktAry pr&.&ntuN& oso$i& $adan&N s&riS opowiada/ pr.&dstawiaNQcyc dy'&0at gAwn&go
$oat&ra, Bso$a $adana 0a os.acowaP prawdopodo$i&/stwo sukc&su d'a kaFd&N a't&rnatywy-
a pot&0 dokonaP wy$oru N&dn&N . nic @Gogan- Wa'iac- 1"6#4, (r.ykad C9Z dotyc.Qc&go
s.acisty .osta poka.any na rycini& ",", ?adani ni&.a'&Fni& ro.wiQ.uNQ t& .adania- a pot&0 w
grupow&N dyskusNi pod&N0uNQ wspA'n& d&cy.N& dotyc.Qc& ko'&Nnyc kw&stii, W Naki sposA$
0oFna porAwnaP t& dwa .$iory ro.wiQ.a/W C.y $ard.i&N ry.ykown& d&cy.N& pr&+&ruNQ grupy
c.y rac.&N poN&dync.& oso$yW Wa'iac .& wspApracownika0i odkry- F& grupy pod&N0uNQ
$ard.i&N ry.ykown& d&cy.N& niF N&dnostki, ZNawisko to na.wano pr.&suniSci&0 ry.yka, I tak-
poN&dync.& oso$y twi&rd.iy- F& pr.y tr.yd.i&stoproc&ntowy0 prawdopodo$i&/stwi& s.ansy
wygrania 0&c.u s.acow&go grac. 0oF& so$i& po.wo'iP na wykonani& ry.ykown&go
posuniScia5 grupy nato0iast usta'iy- F& taki& ry.yko 0oFna podNQP NuF pr.y 10^ s.ansy na
.wyciSstwo @Wa'iac- Gogan- ?&0- 1"624, W wi&'u innyc $adaniac dotyc.Qcyc
)0&rykanAw wyka.ano wystSpowani& pr.&suniScia ry.yka pr.y pod&N0owaniu d&cy.Ni
grupowyc, Istni&NQ rAwni&F dowody- F& w innyc kraNac .acodnic N&st podo$ni&
@?at&son- 1"665 ?&'i- 1a0i&son- 1"705 Gogan- 9ois&- 1"6"5 Ta00- Gogan- 1"705 (ruitt-
1"715 Hi0- 1"634, Wra. .& w.rost&0 'ic.$y $ada/ oka.ao siS- F& istoria 0a swAN ciQg
da's.y, ZwrAcono uwagS- iF w dawni&Ns.yc $adaniac posugiwano siS dy'&0ata0i- ktAr&
skaniay do ry.yka naw&t tyc- ktAr.y ry.ykanta0i ni& $y'i @?rown- 1"655 Dy&rs- )r&nson-
1"725 T&g&r- (ruitt- 1"674, 9yskusNa grupowa skonia ic do pr.yN0owania N&s.c.& $ard.i&N
skraNn&go stanowiska w stosunku do t&go- ktAr& 0i&'i poc.Qtkowo C $ard.i&N .d&cydowani&
pr&+&rowa'i ry.yko, Ho.waF0y nastSpuNQcQ sytuacNS= Hog&r- 0ody 0aFon&k . dwoNgi&0
d.i&ci- 0a sta$i'nQ- a'& sa$o patnQ pracS- ni& 0a w .wiQ.ku . ty0 os.c.SdnoOci, GtoO
pr.&ka.uN& 0u wiado0oOP o wypr.&daFy akcNi pr.&dsiS$iorstwa, WartoOP tyc akcNi 0oF&
w.rosnQP tr.ykrotni&- N&O'i nowa produkcNa +ir0y okaF& siS tra+iona- a'& +ir0a 0oF& upaOP-
N&F&'i nowy produkt Uni& cwyciV, C.y Hog&r powini&n spr.&daP swoNQ po'isS
u$&.pi&c.&niowQ na Fyci& i .ainw&stowaP w pr.&dsiS$iorstwoW WiSks.oOP 'ud.i .a'&caa$y
wy$Ar $&.pi&c.ni&Ns.&go ro.wiQ.ania=
R:7;0A ?.?. 9westionari%sz rozwi'zywania &ylematw >zaczerpnito zF Waliach, 9o#an,
-em, 3?O<4
polaryzacja grupowaF ten&encja #r%p &o po&ejmowania &ecyzji, ktre s' bar&ziej skrajne ni*
pocz'tkowe inklinacje cz$onkw
Hog&r powini&n kupiP akcN& ty'ko wt&dy- ki&dy $Sd.i& p&wny sukc&su now&go produktu na
rynku, Co siS stani&- N&O'i ta sprawa stani& siS pr.&d0iot&0 dyskusNi w grupi&W Wt&dy
ws.yscy $SdQ .nac.ni& $ard.i&N kons&rwatywni i u.naNQ- F& nowy produkt 0usi 0i&P 100^
s.ansy na sukc&s- a$y 0oFna dorad.aP Hog&rowi kupi&ni& akcNi pr.&dsiS$iorstwa, Tak wiSc
ni& .aws.& grupa pod&N0uN& $ard.i&N ry.ykown& d&cy.N&, Hac.&N N&st tak- F& sQ pod&N0owan&
d&cy.NS o podo$ny0 ki&runku- Naki wy.nac.ay poc.Qtkow& pr&+&r&ncN& N&dnostki- . ty0 F&
N&s.c.& $ard.i&N skraNn&, ?Sd.i& siS tak d.iao ni&.a'&Fni& od t&go- c.y wc.&Oni&Ns.&
pr&+&r&ncN& 0iay carakt&r ry.ykancki c.y as&kurancki, T&n w.or.&c d.iaania okr&O'any N&st
Nako polaryzac(a grpo$a, 6a.wa ta podkr&O'a ro'S grupy Nako c.ynnika w.0acniaNQc&go
poc.Qtkow& skonnoOci swoic c.onkAw ku .wiSks.on&0u ry.yku- N&O'i wyka.ywa'i
t&nd&ncNS do ry.yka- 'u$ ku .wiSks.on&N ostroFnoOci- N&O'i ostroFnoOP ki&rowaa ni0i od
poc.Qtku,
Czynni&i pozna$cze i !oty$acy(ne, 9'ac.&go docod.i do po'ary.acNi grupow&NW 2rupy
u0acniaNQ poc.Qtkow& skonnoOci swoic c.onkAw . dwAc powodAw= na skut&k d.iaania
proc&sAw po.nawc.yc ora. c.ynnikAw 0otywacyNnyc, W pi&rws.y0 wypadku ws.yscy
c.onkowi& grupy pr.&dstawiaNQ wasn& argu0&nty pr.&0awiaNQc& .a ic pi&rwotny0
stanowiski&0, 9o tyc argu0&ntAw- Qc.ni& .&$ranyc- ni& 0iaa dostSpu Fadna .
poN&dync.yc osA$, 6a pr.ykad- kto 0oF& .wrAciP uwagS- F& .'ikwidowani& pr.&. Hog&ra
po'isy u$&.pi&c.&niow&N $Sd.i& ni&sprawi&d'iw& . punktu wid.&nia N&go d.i&ci- N&O'i on sa0
u0ar$y pr.&dwc.&Oni&, S&ria $ada/ wykonana pr.&. Eug&n& ?urnstSin i )0ira0a ìnokura
@1"774 u.asadnia sus.noOP stanowiska podkr&O'aNQc&go .nac.&ni& argu0&ntAw
p&rswa.yNnyc d'a po'ary.acNi grupow&N- ki&dy pos.c.&gA'ni c.onkowi& grupy podawa'i
argu0&nty- ktAryc inni ni& $ra'i pod uwagS, 2ro0ad.&ni& nowyc in+or0acNi 0oFna wiSc
u.naP .a waFny c.ynnik wywouNQcy &+&kt po'ary.acNi grupow&N @E$$&s&n- ?ow&rs- 1"7#4,
Int&rpr&tacNa odwouNQca siS do p&rswa.yNnyc argu0&ntAw sug&ruN&- F& 'ud.i&- staraNQc siS
pr.yNQP naN$ard.i&N 'ogic.n& stanowisko w dan&N sprawiS- opi&raNQ siS pr.SdS ws.ystki0 na
+aktac, 1&dnakF& ccQc siS ni0i ki&rowaP- u'&gaNQ takF& spo&c.ny0 uwarunkowanio0-
taki0 Nak dQF&ni& do .yskania sy0patii innyc c.onkAw grupy, 2dy 'ud.i& dyskutuNQ w
grupi&- naNpi&rw okr&O'aNQ to- co inni 0yO'Q na dany t&0at, C.y w grupi& c&nion& N&st ry.yko
c.y rac.&N ostroFnoOPW W c&'u .do$ycia sy0patii innyc wi&'& osA$ pr.yN0uN& ni& stanowisko
ogA'ni& pod.i&'an&- '&c. $ard.i&N skraNn&, 9.iSki t&0u N&dnostka s.anuN& wartoOci grupy- a
N&dnoc.&Oni& pr&.&ntuN& siS w po.ytywny0 Owi&t'& C Nako oso$a awangardowa i ci&kawi&
0yO'QcQ, Tak wiSc .arAwno c.ynniki po.nawc.& @wysuciwani& nowyc- pr.&konuNQcyc
argu0&ntAw4- Nak i c.ynniki 0otywacyNn& @cSP .yskania sy0patii w grupi&4 skaniaNQ
c.onkAw grupy do pr.yN0owania $ard.i&N skraNnyc wariantAw ic pi&rwotnyc pog'QdAw
@?'asko*ic- 2ins$urg- `&ac- 1"755 ?rown- 1"865 Is&n$&rg 1"865 Dy&rs- 1"824,
Teoria $arto#ci &sztato$ane( &ltro$o, (odc.as gdy .godni& . konc&pcNQ po'ary.acNi
grupow&N 0oF& ona $yP spowodowana skraNni& od0i&nny0i c.ynnika0i- Hog&r ?rown
@1"654 wska.uN&- F& na'&Fy takF& uw.g'SdniP +akt- iF )0&rykani& Vpr.&dkadaNQ ry.yko nad
ostroFnoOP, W swoN&N t&orii wartoOci ks.tatowan&N ku'turowo ?rown o0awia .agadni&ni&
wpywu ku'tury a0&ryka/ski&N- opart&N na kapita'istyc.ny0 syst&0i& &kono0ic.ny0- na
gotowoOP do pod&N0owania ry.yka i pod&N0owani& nowatorskic d.iaa/, W porAwnaniu . tQ
ku'turQ- ta0 gd.i& 0a0y do c.yni&nia . ostroFnoOciQ Nako wartoOciQ do0inuNQcQ C wystSpuN&
r&'atywni& wysoki po.io0 o$aw i kons&rwaty.0u, Zgodni& . ipot&.Q wywod.QcQ siS . t&orii
wartoOci ks.tatowan&N ku'turowo- N&dn& ku'tury powinny skaniaP do ry.yka- a inn& do
ostroFnoOci, T&oriS ?rowna potwi&rd.aNQ p&wn& $adania wska.uNQc&- F& )0&rykani&
spostr.&gaNQ $ard.i&N po.ytywni& 'ud.i- ktAr.y sQ ry.ykanta0i- niF tyc- ktAr.y wyka.uNQ
ostroFnoOP w swoic d&cy.Nac @Dadaras- ?&0- 1"6845 pr&+&ruNQ sytuacN& o wi&'o.nac.ny0
ry.yku niF sytuacN& N&dno.nac.ni& p&wn& @Ta00- Scaud&- Tro00sdor++- 1"7145 wi&r.Q- F&
ry.ykanci sQ $ard.i&N ko0p&t&ntni od osA$ wy$i&raNQcyc ostroFn& ro.wiQ.ania @1&''ison-
Hiskind- 1"704, WydaN& siS- F& w Stanac ZN&dnoc.onyc ry.yko N&st c&nion&, 9'a
porAwnania C w dwAc $adaniac 0iSd.yku'turowyc wyka.ano- F& w kraNac a+ryka/skic
podstawowQ wartoOciQ ku'turowQ N&st ostroFnoOP, ZarAwno w Jgand.i&- Nak i w Ti$&rii oso$y
grupowo wyp&niaNQc& kw&stionarius. ro.wiQ.ywania dy'&0atAw oka.ay siS $ard.i&N
ostroFn& niF N&dnostki- ktAr& w porAwnaniu . $adany0i w ku'turac Zacodu $yy
.d&cydowani& ostroFni&Ns.& @Car'son- 9a*is- 1"715 2o'ogor- 1"774, 2dy docod.i do
grupowyc dyskusNi- w.0acniaNQ on& to ws.ystko- co N&st w.0acnian& pr.&. wartoOci
ku'turow& w dany0 spo&c.&/stwi& C tak wiSc po'ary.acNa grupowa ski&rowana na
ostroFnoOP poNawi siS wAwc.aski&dy N&dnostki .ori&ntuNQ siS- F& sQ 0ni&N ostroFn& niF inni w
grupi&- a ostroFnoOP $Sd.i& c&nionQ wartoOciQ w ic ku'tur.&, Zat&0 grupy pod&N0uNQ c.Ssto
ni& '&ps.& @$ywa- F& gors.&4 d&cy.N& niF N&dnostki, 1&st to wyraXn& .was.c.a wAwc.as- gdy
grupa pracuN& nad= a4 .adani&0 addytywny0 C docod.i do prAFniactwa spo&c.n&go5 $4
nad .adani&0 koniunktywny0 C praca oso$y naN0ni&N sprawn&N .aniFa wyniki pracy grupy5
c4 nad .adani&0 dysNunktywny0 C docod.i do straty w toku proc&su- N&F&'i 'ud.i& ni&
uw.g'SdniaNQ wska.Aw&k naNsprawni&Ns.&go c.onka grupy @Titti&pag&- 1""14, Bc.ywiOci&-
gdy grupa N&st $ard.o spANna- docod.i do 0yO'&nia grupow&go, 2rupy $SdQ pod&N0oway
'&ps.& d&cy.N&- N&O'i ucroniQ siS pr.&d stratQ w toku proc&su i od innyc $SdQ .do$yway
in+or0acNS- ktAr&N sa0& ni& 0aNQ, Wr&s.ci&- w grupac wystSpuN& t&nd&ncNa do pod&N0owania
d&cy.Ni $ard.i&N skraNnyc niF t&- ktAr& sQ pod&N0owan& pr.&. N&dnostki5 pr.y c.y0 ta
radyka'i.acNa .0i&r.a w ty0 sa0y0 ki&runku- ku ktAr&0u skania siS kaFdy c.on&k grupy
na poc.Qtku,
Ksobi.cie wierz, *e postpowanie Rosjan i 7hi/czykw wynika z nie%8no.ci co &o naszych
intencji, a tak*e z naszej nie%8no.ci wobec nich. Mo*e to oznacza+, *e my sami mamy &%*y
wp$yw na ich zachowanie ) trakt%j'c ich wro#o, zapewniamy sobie ich wro#o.+.
) . William I%lbri#ht
Intera&c(e $ grpie+ &on=li&t i $sp'praca
(r.&prowad.i'iO0y wyF&N ana'i.S pracy c.onkAw grupy- ktAr.y wspA'ni& ro.wiQ.uNQ
pro$'&0y, 9otyc.ya ona N&dnak ty'ko takic sytuacNi- w ktAryc c.onkowi& grupy 0aNQ
wspA'ny c&', C.Ssto N&dnak 'ud.i& dQFQ do od0i&nnyc c&'Aw- co prowad.i do kon+'iktAw,
DogQ on& wystQpiP 0iSd.y dwi&0a oso$a0i- na pr.ykad parQ .akocanyc spi&raNQcyc siS-
kto pospr.Qta w kucni- a'$o 0iSd.y dwi&0a grupa0i- na pr.ykad 0iSd.y .wiQ.ki&0
.awodowy0 i ki&rownictw&0 pr.&dsiS$iorstwa- ktAr& ni& 0ogQ poro.u0i&P siS w sprawi&
wynagrod.&/ c.y warunkAw pracy, Gon+'ikty 0ogQ takF& wystQpiP 0iSd.y dwo0a naroda0i-
Nak to o$s&rwuN&0y w wypadku I.ra&'a i N&go ara$skic sQsiadAw, DoF'iwoOP kon+'iktu
int&rp&rsona'n&go poNawia siS wt&dy- gdy dwi& oso$y 'u$ wiSc&N osA$ wcod.i . so$Q w
int&rakcNS, >r&ud @1"304 twi&rd.i wrSc.- F& kon+'ikt N&st ni&unikniony0 produkt&0
cywi'i.acNi, C&'& i potr.&$y N&dnost&k sQ c.Ssto spr.&c.n& . c&'a0i i potr.&$a0i
wspAo$ywat&'i, Wi&'& kon+'iktAw ro.wiQ.ywanyc N&st pokoNowo i po.ostawiaNQ on&
wAwc.as ni&wi&'ki& ura.y, DaF&/stwo 0oF& .na'&XP sposA$ na u.godni&ni& od0i&nnyc
stanowisk- a i pracownic.& p&rtraktacN& c.asa0i ko/c.Q siS pr.yNa.ny0 uOciski&0 doni,
1&dnak .$yt c.Ssto kon+'ikty pr.&rad.aNQ siS w otwartQ wrogoOP, WskaXnik ro.wodAw w JS)
N&st .atrwaFaNQco wysoki, Tud.i& cora. c.SOci&N uci&kaNQ siS do gwatu- a$y ro.str.ygnQP
rAFnic& .da/- na co wska.uN& 'ic.$a 0ord&rstw pop&nianyc w Stanac ZN&dnoc.onyc C
Usto'icy 0ordu cywi'i.owan&go OwiataV C w.rastaNQca w a'ar0uNQcy0 t&0pi& @U6&wsw&&kV-
1u'y 16-1""04, 6a wiSks.Q ska'S woNny 0iSd.y naroda0i sQ ciQg'& pows.&cny0 sposo$&0
ro.wiQ.ywania sporAw 0iSd.ynarodowyc, W r.&c.y sa0&N- N&O'i pr.&ana'i.uN&0y istoriS
woN&n . ostatnic piSciu wi&kAw- to stwi&rd.i0y- F& wi&k 88 wi&d.i& pry0 w .aFartoOci
wa'k @okr&O'anyc 'ic.$Q po'&gyc4 i .aN0uN& drugi& 0i&Nsc&- N&O'i cod.i o 'ic.$S woN&n
@T&*y- Dorgan- 1"8#4, 9'at&go tak waFnQ sprawQ N&st .na'&.i&ni& sposo$u na pokoNow&
ro.wiQ.ywani& kon+'iktAw, Tud.koOP- ktArQ pr.y .astosowaniu $roni nuk'&arn&N 0oF&
.nis.c.yP sa0Q si&$i&- staN& pr.&d C powaFni&Ns.y0 niF ki&dyko'wi&k C pro$'&0&0
okr&O'&nia pr.yc.yn ora. .apo$i&gani&0 kon+'ikto0 0iSd.y'ud.ki0,
Zac.niN0y od okr&O'&nia podstawowyc poNSP, Int&r&suN& nas kon+'ikt int&rp&rsona'ny- a ni&
kon+'ikt intrap&rsona'ny @w&wnStr.ny4, Gon+'ikt intrap&rsona'ny N&st to napiSci& wywoan&
spr.&c.noOciQ c&'Aw N&dnostki, DoF& on po'&gaP na dQF&niu rod.icAw do .ro$i&nia kari&ry
.awodow&N i N&dnoc.&Oni& sprawowania prawidow&N opi&ki nad d.i&P0i @kon+'ikt
intrap&rsona'ny o0Awi'iO0y w ro.d.ia'& 34, Gon+'ikt int&rp&rsona'ny po'&ga na napiSciu
0iSd.y dwi&0a 'u$ wiSc&N oso$a0i 'u$ grupa0i- ktAr& 0aNQ spr.&c.n& c&'&, T&n rod.aN
kon+'iktAw 0oFna pod.i&'iP na dwa typy, W kon+'ikci& o su0i& .&row&N .ysk N&dn&N strony
N&st .aws.& rAwno.nac.ny .& stratQ drugi&N strony, B$i& strony ni& 0ogQ N&dnoc.&Oni& ani
wygraP- ani pr.&graP w ty0 kon+'ikci&, (r.ykad&0 0ogQ $yP .awody '&kkoat'&tyc.n&- w
ktAryc .aws.& 0a0y .d&cydowan&go .wyciS.cS i pr.&gran&go5 podo$ni& N&st w takic grac
Nak s.acy a'$o pok&r, JFyci& t&r0inu Usu0a .&rowaV N&st podyktowan& ty0- F& ki&dy
potraktuN&0y nagrody w sposA$ po'ic.a'ny @np, kwota- NakQ 0oFna wygraP 'u$ straciP w
pok&ra4- wt&dy su0a wygrana pr.&. N&dnQ stronS N&st rAwna straci& poni&sion&N pr.&. stronS
drugQ i rAFnica wynosi .&ro, 1&F&'i 1anic& gra w pok&ra . ?o$&0 i wygra 5 do'arAw- to ?o$
traci t& 5 do'arAw, W cod.i&nny0 Fyciu kon+'ikty o su0i& .&row&N sQ stosunkowo r.adki&, W
pr.ypadku- gdy 'ud.i& 0aNQ pr.&ciwstawn& c&'&- istni&NQ taki& ro.wiQ.ania- ktAr& 0ogQ
.adowo'iP o$i& strony w ty0 s&nsi&- F& kaFda . nic do$r.& na ty0 wycod.i, 6i&st&ty- sQ
takF& ro.wiQ.ania 0ao atrakcyNn& d'a o$u stron- w ktAryc nikt nic.&go ni& .yskuN&, W&X0y
pod uwagS wyOcig .$roN&/ 0iSd.y JS) i dawny0 ZSHH, B$a pa/stwa 0ogy wi&'& .yskaP-
gdy$y .god.iy siS na ro.$roN&ni&- wyco+uNQc .& swoic ars&naAw drogi& Orodki raF&nia,
B$i& strony 0ogy da'&N ponosiP straty- gdy$y kontynuoway wydawani& .& swoic $udF&tAw
ogro0nyc su0 pi&niSd.y na cora. nowoc.&Oni&Ns.& syst&0y u.$roN&nia, Ty'ko N&dna strona
0oga wygraP- gdy$y .do$ya tak .nac.nQ pr.&wagS nad pr.&ciwniki&0- F& $y$y on
.0us.ony do kapitu'acNi,
kon)likt intrapersonalnyF napicie je&nostki wywo$ane &'*eniem &o &wch l%b wicej
sprzecznych celw >np. ro&zice pra#n' przebywa+ w &om% z &zie+mi, ale je&nocze.nie chc'
robi+ karier zawo&owaA
kon)likt interpersonalnyF napicie mi&zy &wiema l%b wicej osobami albo p%lpami, ktre
maja sprzeczne cele
kon)likt o sumie zerowejF kon8liktF, w ktrym wy#rana je&nej strony jest zawsze rwna
prze#ranej &r%#iej strony, tak jak w zawo&ach lekkoatletycznych
kon)likt motyw!w mieszanychF kon8likt, w ktrym obie strony mo#' zyska+ &ziki
wsp$&zia$ani%, a je&nostka mo*e zyska+ jeszcze wicej &ziki rywalizowani% ze swoim
partnerem
(syco'ogowi& spo&c.ni okr&O'aNQ taki rod.aN rokowa/ 0ian&0 &on=li&t !oty$'$
!ieszanych, 9&+iniuNQ go Nako kon+'ikt- w ktAry0 o$i& strony 0ogQ .yskaP- N&O'i $SdQ
wspAd.iaaP- N&dnak N&dnostka 0oF& osiQgnQP wiSks.y .ysk- N&O'i $Sd.i& rywa'i.owaP .
partn&r&0, 6a.wa U0otywy 0i&s.an&V o.nac.a- F& 'ud.i& 0aNQ do wy$oru dwi& 0oF'iwoOci=
0ogQ rywa'i.owaP @w r&.u'taci& osiQgnQ d'a si&$i& .ysk4 'u$ 0ogQ wspAd.iaaP
@0aksy0a'i.uNQc .yski d'a o$u stron4, WiSks.oOP $ada/ psyco'ogii spo&c.n&N odnosia siS
do kon+'iktAw o 0otywac 0i&s.anyc @a ni& o su0i& .&row&N4, 9wa $yy t&go powody, (o
pi&rws.&- kon+'ikty o 0otywac 0i&s.anyc c.SOci&N wystSpuNQ w cod.i&nny0 Fyciu niF
kon+'ikty o su0i& .&row&N, (o drugi&- kon+'ikty o 0otywac 0i&s.anyc sQ $ard.i&N
int&r&suNQc&- poni&waF ni& wiado0o- Nak $SdQ r&agoway o$i& strony, B i'& w kon+'iktac o
su0i& .&row&N 'ud.i& powinni 0aksy0a'ni& rywa'i.owaP . pr.&ciwniki&0- poni&waF ta
sytuacNa wyk'uc.a wygranQ o$u stron rAwnoc.&Oni&- o ty'& w kon+'iktac o 0otywac
0i&s.anyc ni& N&st sprawQ N&dno.nac.nQ- NakQ strat&giS powinna pr.yNQP kaFda .& stron C
wspAd.iaania c.y rywa'i.acNi, Istni&N& wi&'& sposo$Aw pr.&widywania r&akcNi 'ud.i na
kon+'ikty o 0otywac 0i&s.anyc wykor.ystuNQcyc socNo'ogic.n& $adania 0asowyc
rucAw spo&c.nyc ora. istoryc.n&- &kono0ic.n& i po'ito'ogic.n& $adania nad stosunka0i
0iSd.ynarodowy0i, (od&NOci& psyco'ogii spo&c.n&N N&st unikatow&- gdyF usiuN& ona $adaP
kon+'ikty w 'a$oratoriu0- okr&O'aNQc &ksp&ry0&nta'ni& ic pr.yc.yny i .asady
ro.wiQ.ywania, ?adac.& wprowad.aNQ dwAc 'u$ wiSc&N 'ud.i w warunki skaniaNQc& do
wspA.awodnictwa i o$s&rwuNQ ro.wAN kon+'iktu, Bc.ywiOci& w.g'Sdy &tyc.n& i praktyc.n&
ogranic.aNQ 0oF'iwoOci wywoywania wi&'u rod.aNAw kon+'iktAw, Tak wiSc ni& 0oFna w
warunkac 'a$oratoryNnyc .aN0owaP siS pro$'&0&0 wpywu .agroF&nia na ro.wiQ.ywani&
kon+'iktAw 0iSd.ynarodowyc, Z& w.g'Sdu na powyFs.& trudnoOci psyco'ogowi& spo&c.ni
$adaNQcy kon+'ikty posuguNQ siS gra0i, Bpracowano ki'ka int&r&suNQcyc gi&r .wiQ.anyc .
0i&s.any0i 0otywa0i- ktAr& skaniaNQ do wspAd.iaania i N&dnoc.&Oni& .ni&cScaNQ do
rywa'i.acNi, Bc.ywisty0 ogranic.&ni&0 taki&go pod&NOcia N&st trudnoOP . g&n&ra'i.owani&0
.acowa/ pr.&Nawianyc w taki&N gr.& na Fyci& cod.i&nn&, 1&dnak wiSks.oOP psyco'ogAw
spo&c.nyc N&st pr.&konana- F& kon+'ikt .aaranFowany w gr.& pr.ypo0ina prawd.iwy
kon+'ikt Fyciowy- .at&0 . gi&r 0oFna siS wi&'& nauc.yP, 6aNc.SOci&N wykor.ystuN& siS grS
.wanQ U9y'&0at&0 wiSXniaV,
Dziw si,F *e l%&zie wierz' l%&ziom.
) Wii$iam =zekspir
75yle!at $i*6nia9
R:7;0A ?.3R. Haboratoryjne #ry stosowane w ba&ani% kon8liktw interpersonalnych. W
#rnej cz.ci ryciny prze&stawiono #r CDylemat wi(niaE. Wyrok %zyskany przez ka*&e#o z
oskar*onych zale*y zarwno o& ich w$asnych zezna/, jak i o& zezna/ &r%#ie#o z oskar*onych.
"ierwsze po&ano mo*liwe wyroki -illa, a nastpnie wyroki esse#o. e.li -ili zezna, a esse
nie zezna, to -ili zostanie zwolniony, a esse &ostanie @R lat. W &olnej cz.ci ryciny
prze&stawiono CDr motyww mieszanychE stosowan' w ba&aniach laboratoryjnych. Hiczby
prze&stawiaj' p%nkty, ktre b&' &o&ane l%b o&jte o& wynik% st%&enta na koniec ba&ania.
"%nkty st%&enta A po&ano w pierwszej kol%mnie, a obok mamy p%nkty st%&enta -. e.li
st%&ent A wybierze opcj :, a st%&ent - opcj ], wwczas st%&ent A otrzyma sze.+
&o&atkowych p%nktw, a st%&ent - straci sze.+ p%nktw >zaczerpnito zF Rapoport,
7hammah, 3?O5A
(r.ypuOP0y- F& dwAc wiSXniAw, ?i'i i 1&ss&- .ostao ar&s.towanyc .a ro.$AN . $roniQ w
rSku- N&dnak po'icNa ni& 0a dostat&c.nyc dowodAw- d'at&go oskarFono ic ty'ko o wa0ani&
i narus.&ni& cud.&N wasnoOci, (o'icNa u0i&s.c.a pod&Nr.anyc w dwAc odd.i&'nyc
pokoNac pr.&suca/ i proponuN& kaFd&0u . nic .awarci& nastSpuNQc&N u0owy= N&O'i .god.i
siS .&.nawaP pr.&ciwko partn&rowi- to .ostani& .wo'niony, 1ak powinni o$aN postQpiPW DaNQ
.&.nawaP c.y 0i'c.&PW 2Arna c.SOP ryciny ",10 okr&O'a kons&kw&ncN& kaFd&go . 0oF'iwyc
d.iaa/, 1&F&'i o$aN $SdQ 0i'c.&P- wAwc.as .ostanQ oskarF&ni o wa0ani& i narus.&ni& cud.&N
wasnoOci i po.$awi&ni wo'noOci na tr.y 'ata, W ty0 pr.ypadku o$aN oskarF&ni sQ w
stosunkowo do$r&N sytuacNi, 1&F&'i ?i'i pr.y.na siS- a 1&ss& $Sd.i& 0i'c.a, ?i'i .ostani&
.wo'niony- a'& 1&ss& otr.y0a tr.yd.i&sto'&tni wyrok, 1&F&'i o$aN pr.y.naNQ siS- po'icNa ni&
$Sd.i& 0iaa u.asadni&nia- a$y wykor.ystaP ic Nako OwiadkAw i otr.y0aNQ N&dnakow&
wyroki- kaFdy po d.i&siSP 'at, (oni&waF docod.i do kon+rontacNi wasnyc int&r&sAw .
int&r&sa0i partn&ra- d'at&go 0oFna 0AwiP o k'asyc.ny0 kon+'ikci& 0otywAw 0i&s.anyc,
)$y pr.&konaP siS- Nak 'ud.i& ro.wiQ.uNQ t&n kon+'ikt- psyco'ogowi& spo&c.ni prosi'i o
ud.ia w wyF&N pr.&dstawion&N gr.& 'u$ w s&tkac podo$nyc gi&r @G&''&y- Ti$aut- 1"785
(ruitt- Gi00&'- 1"775 Hapoport- Ca00a- 1"654, Za0iast odwoywaP siS do wyrokAw
otr.y0ywanyc pr.&. wiSXniAw- $adac.& .a.wyc.aN stosowa'i w swoic &ksp&ry0&ntac
0on&ty 'u$ punkty- ktAr& p&niy +unkcNS wypaty- ora. pr.&prowad.a'i ki'ka ko'&N&k dan&N
gry, (r.yNr.yN0y siS na pr.ykad Uwypato0V w do'n&N c.SOci ryciny ",10, Wyo$raX so$i&- F&
pr.&dstawion& ta0 'ic.$y o.nac.aNQ punkty- ktAr& .ostanQ dodan& 'u$ odNSt& od twoN&go
wyniku na ko/cu $adania, 2ras. pr.&ciwko inn&0u stud&ntowi i 0usis. wy$i&raP 0iSd.y
opcNQ 8 i _- ni& wi&d.Qc- Naki&go wy$oru dokona partn&r, (odo$ni& Nak w U9y'&0aci&
wiSXniaV- od wy$oru twoN&go- a takF& twoN&go partn&ra .a'&Fy- i'& punktAw .aro$is. a'$o
stracis., 1ak $Sd.i&ci& gra'iW 1&F&'i N&st&Oci& podo$ni do innyc osA$- .ac.ni&ci& od wy$oru
opcNi _, W naNgors.y0 wypadku stracici& ty'ko N&d&n punkt- a w naN'&ps.y0 wygraci&
0aksy0a'nQ 'ic.$S punktAw, Wy$i&raNQc opcNS 8- .wiSks.aci& 0oF'iwoOP .do$ycia
Nakicko'wi&k punktAw pr.&. o$i& strony, 1&dnak N&st to ry.ykowny wy$Ar, 1&F&'i partn&r
wy$i&r.& _- a ty 8- to .ac.ni&s. duFo traciP, Wy$Ar opcNi _ 0oF& sprawiaP wraF&ni& wy$oru
naN$&.pi&c.ni&Ns.&go- N&O'i ni& potra+is. okr&O'iP- na i'& 0oFna .au+aP partn&rowi @Hapoport-
Ca00a- 1"654, SSk w ty0- F& o$aN grac.& po0yO'Q prawdopodo$ni& w taki sposA$- a
wt&dy o$i& strony stracQ @patr. do0y- prawy rAg ryciny ",104, (ostSpowani& 'ud.i w c.asi&
takic gi&r 0oF& od.wi&rci&d'aP wi&'& kon+'iktAw cod.i&nn&go Fycia, )$y .na'&XP
ro.wiQ.ani& satys+akcNonuNQc& o$i& strony- 'ud.i& 0us.Q so$i& u+aP, (oni&waF c.Ssto ni& 0a
t&go .au+ania- to docod.i do &ska'acNi ko'&Nnyc .acowa/ o carakt&r.& rywa'i.acyNny0 i w
ko/cu nikt ni& .wyciSFa, 9wa pa/stwa uc.&stnic.Qc& w wyOcigu .$roN&/ 0ogQ sQd.iP- F& ni&
wo'no i0 r&dukowaP u.$roN&nia- poni&waF gro.i i0 wykor.ystani& t&N sytuacNi @wasn&
osa$i&ni&4 pr.&. drugQ stronS, W r&.u'taci& o$i& strony .aw.iSci& powiSks.aNQ .apasy $roni,
6ikt ni& .do$ywa pr.&wagi- a wydawan& sQ +undus.&- ktAr& 0oFna $y wykor.ystaP do
ro.wiQ.ania w&wnStr.nyc pro$'&0Aw kraNu @9&utsc- 1"734, TakQ sa0Q &ska'acNS kon+'iktu
daN& siS .ao$s&rwowaP w pr.ypadku ro.wod.Qcyc siS 0aF&/stw, C.asa0i w dQF&niu do
c&'u N&dna oso$a rani drugQ w wiSks.y0 stopniu niF wy0agaNQ t&go wasn& potr.&$y @a'$o
potr.&$y d.i&ci4, W +i'0i& The War o8 the Roses docod.i do ni&poro.u0i&/ 0iSd.y
0aFonka0i- ktAr& s.y$ko pr.&0i&niaNQ siS w prawd.iwQ woNnS, DaFonkowi& .naNduNQ cora.
$ard.i&N pr.&0yO'n& sposo$y kr.ywd.&nia pr.&ciwnika- raniQc pr.y oka.Ni sa0yc si&$i&, W
ko/cu ci&rpiQ o$oN&- gdyF C uN0uNQc to 0&ta+oryc.ni& C spSd.aNQ .$yt wi&'& c.asu w opcNi
_ poka.an&N u dou ryciny ",11, Taki& kon+'ikty 0ogQ pr.&cod.iP . poko'&nia na poko'&ni&-
Nak w synny0 kon+'ikci& 0iSd.y roda0i %at+i&'dAw i DcCoyAw . Zacodni&N Wirginii i
G&ntucky, T& narastaNQc& kon+'ikty C cociaF c.Sst& C sQ do unikniScia, Z wi&'u $ada/
wynika- F& 'ud.i& graNQcy w U9y'&0at wiSXniaV pr.yN0uNQ w p&wnyc warunkac wariant
postSpowania nastawiony na wspAd.iaani& @opcNa 84, 9oprowad.a on o$i& strony do
po.ytywn&go wyniku,
2atra t$o(a i t$o(ego przeci$ni&a, W p&wnyc warunkac $ard.i&N niF w innyc 'ud.i&
skonni sQ do wspAd.iaania, Trudno siS d.iwiP- F& graNQc . pr.yNaci&'&0 'u$ partn&r&0-
ktAry 0oF& .& 0nQ wspAd.iaaP N&s.c.& w pr.ys.oOci- cStni&N wy$iorS strat&giS wspApracy
0aksy0a'i.uNQcQ .arAwno .ysk wasny- Nak i partn&ra @(ruitt- Gi00&'- 1"774, (o.a ty0
socNa'i.acNa w p&wnyc spo&c.&/stwac- F& wskaF&0y tu ku'tury a.Natycki&- w wiSks.y0
stopniu skania do ori&ntowania siS na wspAd.iaani& niF d.i&N& siS to w ku'turac Zacodu
@T&ung- 1"875 Darkus- Gitaya0a- 1""14, Wr&s.ci& rAwni&F w o$rS$i& t&N sa0&N ku'tury N&dni
sQ $ard.i&N od innyc nastawi&ni na wspAd.iaani&, Wpywy t& okr&O'aNQ ic .acowani& w
U9y'&0aci& wiSXniaV, 6aw&t gdy N&dna oso$a N&st cStna do wspApracy- to kon+'ikt 0oF&
wywoaP druga oso$a- ktAra $Sd.i& .0us.aa partn&ra do rywa'i.acNi @G&''&y- Sta&'ski- 1"705
DcCIintock- Ti&$rand- 1"884, DoFna to tu0ac.yP ty0- F& N&O'i twAN partn&r $Sd.i& ciQg'&
pod&N0owa d.iaania rywa'i.acyNn& C wy$i&raNQc opcNS _ . ryciny ",10 C ty ni& $Sd.i&s.
0ia wi&'ki&go wy$oru- $Sd.i&s. 0usia siS $roniP- takF& d&cyduNQc siS na opcNS _, W
pr.&ciwny0 ra.i& twoN& straty $SdQ N&s.c.& wiSks.&, Int&r&suNQcQ kons&kw&ncNQ t&go .Nawiska
N&st t&nd&ncNa do pr.&c&niania pr.&. oso$S rywa'i.uNQcQ 'ic.$y 'ud.i o podo$ny0 Nak ona
nastawi&niu, Bso$a ta dostr.&gaNQc pr.&d& ws.ystki0 rywa'i.acyNn& r&akcN&- stanowiQc&
odpowi&dX na N&N wasn& d.iaania rywa'i.acyNn&- docod.i do wniosku- F& Owiat N&st p&&n
osA$ rywa'i.uNQcyc @ULwiat&0 r.Qd.i prawo dFung'i C 0usis. 0i&P siS na $ac.noOci- gdyF
inac.&N 'ud.i& w&NdQ ci na gowSV4, 1&dnostka taka ni& .daN& so$i& sprawy- F& .wyk'& to N&N
wasn& postSpowani& .0us.a innyc do rywa'i.acNi- a ni& N&st wyniki&0 natury tyc osA$
@G&''&y- Sta&'ski- 1"704,
Strategia co# za co#, 1&F&'i cc&s. nakoniP partn&ra do wspAd.iaania- 0Ag$yO .ac.QP od
opcNi 8 i posugiwaP siS niQ w ciQgu ca&N gry- poka.uNQc pr.&ciwnikowi- F& ni& prA$uN&s. go
wykor.ystaP, (ro$'&0 po'&ga N&dnak na ty0- F& atwo 0oFna ciS ro.s.y+rowaP, (artn&r .daN&
so$i& sprawS- F& w kaFd&N cwi'i 0oF& ciS .d&0askowaP d.iSki wy$orowi opcNi _, T&ps.a
N&st strategia co# za co#= .ac.yna0y od r&akcNi uki&runkowan&N na wspAd.iaani& @opcNa 84-
nastSpni& wy$i&ra0y tS sa0Q opcNS- na ktArQ siS .d&cydowa partn&r $&.poOr&dnio pr.&d to$Q,
1&F&'i partn&r .astosowa r&akcNS wska.uNQcQ na rywa'i.acNS @opcNa _4- odpowiadas. 0u w t&n
sa0 sposA$, 1&F&'i nato0iast wy$i&ra r&akcNS wska.uNQcQ na wspAd.iaani& @opcNa 84-
odpowiadas. w taki sa0 sposA$ w nastSpny0 posuniSciu, Strat&gia ta in+or0uN& o cSci do
wspAd.iaania ora. gotowoOci do o$rony pr.&d wykor.ystani&0 pr.&. partn&ra- ktAry $y .
to$Q ni& wspAd.iaa, Strat&gia coO .a coO N&st .a.wyc.aN skut&c.nQ 0&todQ skaniania drugi&N
oso$y do wspAd.iaania d.iSki postSpowaniu w.$ud.aNQc&0u .au+ani& @)]&'rod- 1"8#5
DcCIintock- Ti&$rand- 1"884, W pr.ypadku wyOcigu .$roN&/ $yo$y to poQc.&ni& dQF&nia do
u.yskania pr.&wagi 0i'itarn&N nad wrogi0 kraN&0 ora. stosowania poN&dnawc.yc g&stAw-
takic Nak .a0roF&ni& prA$ nuk'&arnyc,
strategia co za coF oznacza zachcanie &o wsp$&zia$ania najpierw przez stosowanie
zachowa/ kooperacyjnych, a potem przez powtarzanie &zia$a/ przeciwnika >wsp$&zia$ania
l%b rywalizacjiA, ktre po&j'$ on bezpo.re&nio prze& nami
Ry$aliz()ce oso"y l" grpy, Tud.i& cStni&N wspAd.iaaNQ- gdy graNQ pr.&ciwko
poN&dync.&N oso$i& niF pr.&ciwko grupi& @I/sko- Scop'&r- %oy'&- 9ardis- 2ra&t.- 1""05
DcCa''u0- %arring- 2i'0or&- 9r&nan- Cas&- I/sko- Ti$aut- 1"854, 1&st&O0y $ard.i&N
skonni uwi&r.yP w natura'nQ cSP do wspApracy taki&N N&dnostki- ktAr&N 0oFna .au+aP, Z
ko'&i u.naN&0y- F& wiSks.oOP grup N&st wrogo nastawiona i kaFda uFya$y naNni&cni&Ns.&go
podstSpu- $y nas pokonaP, 1ak NuF wyka.a'iO0y w& wc.&Oni&Ns.&N dyskusNi nad
d&indywiduacNQ- pr.ypus.c.&ni& to 0oF& siS c.Ssto sprawd.iP C 'ud.i& w grupi& w
0ni&Ns.y0 stopniu c.uNQ siS ro.'ic.ani .& swoic c.ynAw i $ard.i&N prawdopodo$n& N&st
wt&dy ic antyspo&c.n& .acowani& @np, rywa'i.acyNn&4, DoFna . t&go wnioskowaP- F&
pr.ywAdcy pa/stw $ard.i&N skania'i$y siS do wspAd.iaania- n&gocNuNQc sa0 na sa0- niF
gdy$y spotykay siS grupy ic doradcAw,
Stoso$anie gr'6"
Dog'iOci& .auwaFyP- F& N&d&n c.ynnik sprawia- iF gra w U9y'&0at wiSXniaV rAFni siS od
kon+'iktAw w cod.i&nny0 Fyciu C cod.i o $rak 0oF'iwoOci ko0unikowania siS .
pr.&ciwniki&0, WiSks.oOP wariantAw t&N gry .akada Aw $rak- a o partn&r.& wi&s. ty'ko ty'&-
F& wy$ra opcNS 8 'u$ _ w ko'&Nnyc posuniSciac, Co $y siS stao- gdy$yO 0Ag ro.0awiaP
. pr.&ciwniki&0W Co wt&dy $yO 0AwiW Wi&'u . nas w pr.ypadku uwikania w kon+'ikt
.astosowao$y groX$y wo$&c konkur&nta- a$y doprowad.iP do sp&ni&nia swoic Fyc.&/,
C.Ssto 'ud.i& wydaNQ siS popi&raP strat&giS- ktArQ okr&O'a0y Nako Usi&dX cico- a'& tr.y0aN kiN
w rSkuV, Hod.ic& uFywaNQ .a.wyc.aN grAX$- a$y .0usiP d.i&ci do posus.&/stwa- a
nauc.yci&'& stras.Q uc.niAw kara0i 'u$ ro.0owQ . dyr&ktor&0, ?ard.i&N 0oF& ni&pokoiP
'ic.$a d.i&ci- ktAr& 0aNQ $ro/ i uFywaNQ N&N do ro.wiQ.ywania swoic kon+'iktAw- ktAr&
dawni&N ro.str.ygay $ANkQ na $oisku, HAwni& c.Ssto uFywa siS grAX$ w wy0iar.&
0iSd.ynarodowy0 w c&'u wsparcia wasnyc int&r&sAw wo$&c inn&go narodu, S&ria
k'asyc.nyc $ada/ Dortona 9&utsca i Ho$&rta D, Graussa @1"60- 1"624 wska.uN&- F&
groX$y sQ skut&c.ny0 Orodki&0 .aF&gnywania kon+'iktAw, ?adac.& ci opracowa'i grS- w
ktAr&N dwi& oso$y $adan& graNQ ro'& s.&+Aw pr.&dsiS$iorstw transportowyc C )CDE i
?BTT, GaFd& . pr.&dsiS$iorstw 0a Nak naNs.y$ci&N dostarc.yP towary do 0i&Nsca
pr.&.nac.&nia, Bso$y $adan& otr.y0uNQ po 60 c&ntAw .a kaFdy pr.&wA.- a'& od&N0uN& siS i0
po c&nci& .a kaFdQ s&kundS Na.dy, 6aNkrAts.a droga d'a kaFd&N . +ir0 to N&dnopas0Awka- po
ktAr&N N&dnora.owo 0oF& N&caP ty'ko N&dna ciSFarAwka, Stawia to o$i& +ir0y w o$'ic.u
kon+'iktu- co i'ustruN& rycina ",11, 1&F&'i )CDE i ?BTT $SdQ staray siS .awadnQP tQ drogQ-
wAwc.as ciSFarAwki ni& $SdQ 0ogy siS wy0iNaP i o$a pr.&dsiS$iorstwa stracQ pi&niQd.&,
GaFda +ir0a 0oga wy$raP innQ drogS- '&c. t&n wariant .a$i&ra wiSc&N c.asu na Na.dS- co
pr.ynosio straty pr.ynaN0ni&N 10 c&ntAw .a pr.&Na.d, 2ra ko/c.ya siS- gdy kaFd&
pr.&dsiS$iorstwo wykonao dwad.i&Ocia kursAw,
R:7;0A ?.33. Dra w Caz& ci*arwekE. Ksoby ba&ane o&#rywaj' role sze8w
prze&sibiorstw transportowych A7ME i -KHT. Aby zarobi+, m%sz' %mo*liwi+ przejaz&
ci*arwek o& p%nkt% start% &o p%nkt% &ocelowe#o, tak szybko, jak to mo*liwe. 0ajszybszy
przejaz& %mo*liwia je&nopasmwka, lecz nie mo#' po niej jecha+ je&nocze.nie obie
ci*arwki. W niektrych wersjach ba&ania ich %czestnicy mieli &o &yspozycji szlabany, ktre
mo#li wykorzystywa+ &o zablokowania strony przeciwnej >zaczerpnito zF De%tsch, 9ra%ss,
3?ORA
1ak oso$y $adan& r&agoway na t&n dy'&0atW 1uF po cwi'i wiSks.oOP . nic wypracowaa
ro.wiQ.ani&- ktAr& po.wa'ao o$u ciSFarAwko0 .aro$iP skro0nQ su0S pi&niSd.y, 6a .0ianS
c.&ka'i- aF N&d&n . nic pr.&N&d.i& N&dnopas0AwkS, (ostSpowano tak- gdy Fadna strona ni&
0iaa OrodkAw- a$y .agro.iP stroni& pr.&ciwn&N, W inn&N w&rsNi $adania &ksp&ry0&ntator.y
udostSpni'i )CDE s.'a$an- ktAry u0oF'iwia .a$'okowani& drogi ciSFarAwc& ?BTT, DoFna
$y sQd.iP- F& uFyci& siy C s.'a$anu C .wiSks.y .yski )CDE- gdyF +ir0a ta .agro.i +ir0i&
?BTT-:FQdaNQc- a$y ta ostatnia .r&.ygnowaa . pr.&Na.dAw N&dnopas0Awka, W r.&c.ywistoOci
.ao$s&rwowano coO .up&ni& inn&go, 1ak to poka.ano . '&w&N strony ryciny ",12- w
pr.ypadku- gdy N&dna strona dysponuN& s.'a$an&0- o$i& strony tracQ wiSc&N- niF gdy s.'a$anu
ni& $yo, Z&stawiono ogA'n& .yski i straty o$u +ir0 @)CDE .aro$ia trocS wiSc&N niF ?BTT-
gdy dysponowaa s.'a$an&0- a'& .yskaa duFo wiSc&N- gdy go ni& $yo4, ?BTT c.Ssto
prot&stowa- parkuNQc na N&dnopas0Awc& i $'okuNQc w t&n sposA$ pr.&Na.d ciSFarAwki strony
pr.&ciwn&N, DiNa c.as i o$i& strony traciy pi&niQd.&, Co $y siS stao- gdy$y sytuacNa $ya
$ard.i&N sprawi&d'iwa- t.n, gdy$y o$i& strony dysponoway s.'a$an&0W Z p&wnoOciQ s.y$ko
nauc.yy$y siS .& so$Q wspAd.iaaP- .auwaFaNQc- F& .naNdQ siS w 0artwy0 punkci&- N&O'i
posuFQ siS $ari&ra0i, W pr.&ciwny0 wypadku- pr.y w.aN&0nyc groX$ac @Nak to 0oFna
.o$ac.yP po '&w&N stroni& ryciny ",124- o$i& strony naraFQ siS na utratS wiSks.yc kwot
pi&niSd.y niF w innyc warunkac, Ha. )CDE $'okowao ?BTT)- a'& ?BTT odpaca siS
ty0 sa0y0 )CDE pr.y nastSpn&N oka.Ni- ki&dy ty'ko ciSFarAwka konkur&nta wN&FdFaa na
trasS C prowad.io to do sytuacNi patow&N- ktArQ ni& $ya .aint&r&sowana Fadna .& stron, C.y
to c.&goO na0 ni& pr.ypo0inaW (r.&. ki'ka d.i&siScio'&ci Stany ZN&dnoc.on& i dawny
ZwiQ.&k Had.i&cki .a$'okoway siS w.aN&0ni& w &ska'acNi wyOcigu .$roN&/- groFQc so$i&
.nis.c.&ni&0,
R:7;0A ?.3<. Wyniki ba&a/ przy zastosowani% #ry w Caz& ci*arwekE. G lewej strony
ryciny prze&stawiono ilo.+ pieni&zy %zyskanych przez osoby ba&ane >A7ME i -KHTA, #&y
nie mo#$y si one ze sob' poroz%miewa+. "o wprowa&zeni% za#ro*enia w postaci szlaban%
wobec je&nej strony obie strony traci$y pieni'&ze. Nro&kowa cz.+ wykres% pokaz%je s%m
pieni&zy %zyskanych przez %czestnikw eksperyment%, #&y mo#li oni w mniejszym l%b
wikszym stopni% rozmawia+ ze sob'. "o wprowa&zeni% szlabanw s%ma z&obytych pieni&zy
si zmniejszy$a. W prawej cz.ci wykres% pokazano %zyskane s%my, #&y wyma#ano, aby osoby
ba&ane poroz%miewa$y si ze sob' przy ka*&ej prbie, ; znow% wprowa&zenie szlabanw
zmniejszy$o ich zyski >zaczerpnito zF De%tsch, 9ra%ss, 3?O<A
S&t&i &o!ni&o$ania si*
2ra w U1a.dS ciSFarAw&kV 9&utsca i Graussa @1"60-1"624 N&st w p&wny0 stopniu od'&ga od
cod.i&nn&go Fycia= o$i& strony 0ogy wykor.ystywaP $&awiora'nS groX$y @.a0ykani&
s.'a$anu4- a'& ni& 0ogy siS .& so$Q poro.u0i&waP, C.y pr.&ciwnicy dos.'i$y do
poro.u0i&nia- gdy$y i0 to u0oF'iwionoW )$y to wyNaOniP- 9&utsc i Grauss po.wo'i'i
oso$o0 $adany0 ro.0awiaP pr.&. C?-radio, W N&dny0 warianci& 0ogy on& ro.0awiaP tak
c.Ssto- Nak cciay, 1ak poka.uN& Orodkowa c.SOP ryciny ",12- taka ro.0owa dawaa
ni&wi&'ki& &+&kty @porAwnaN Orodkowy wykr&s . wykr&s&0 po '&w&N stroni& ryciny4,
Zna0i&nn& N&st- F& 'ud.i& w tyc warunkac poro.u0i&waNQ siS ty'ko w piSciu pr.ypadkac
na dwad.i&Ocia podNStyc prA$, Inny0 ra.&0 $adac.& postanowi'i- F& $SdQ wy0agaP od
uc.&stnikAw &ksp&ry0&ntu poro.u0i&wania siS pr.y kaFd&N prA$i&, WydawaP $y siS 0ogo-
F& 'ud.i& .0us.&ni do ro.0awiania .& so$Q- powinni '&pi&N wspApracowaP, 1&dnak Nak widaP
po praw&N stroni& ryciny ",12- ni& dos.o do .asadnic.&go w.rostu .ysku w warunkac
Uwy0us.on&N ro.0owyV- a N&dyni& trocS .0ni&Ns.yo ponos.on& straty- gdy )CDE
dysponowao s.'a$an&0 @w warunkac N&dnostronn&N groX$y4- a'& wy0us.ani&
poro.u0i&wania siS ni& doprowad.io do w.rostu wspAd.iaania w Fadn&N . dwAc sytuacNi
@$rak grAX$- o$ustronn& groX$y4, Zat&0 .0us.ani& 'ud.i do ko0unikowania siS .& so$Q ni&
prowad.io do .asadnic.&go .wiSks.&nia .yskAw, 9'ac.&go tak siS d.iaoW (ro$'&0 .
poro.u0i&wani&0 siS w $adaniac . ciSFarAwka0i po'&ga na ty0- F& ni& N&st ono
wiarygodn&, (r.&ciwni&- oso$y posuguNQc& siS C?-radi&0 pr.&ka.yway so$i& pogrAFki i
oka.yway ni&u+noOP, I'ustruN& to nastSpuNQcy dia'og5
?BTT= TwAN s.'a$an N&st .a0kniSty,
)CDE= Wi&0,
?BTT= To ni& N&st w por.Qdku,
)CDE= 6ic ni& N&st w por.Qdku,,,
?BTT= WydaN& siS- F& ni& 0a0y do si&$i& .au+ania,,, C.y 0as. .a0iar otwor.yP s.'a$anW
)CDE= 9'ac.&go 0ia$y0 otwi&raPW
?BTT= Zro$iS to sa0o nastSpny0 ra.&0,
)CDE= 2ro.is. 0iW
?BTT= ) ty siS .& 0ni& na$iNas.W @9&utsc- 1"73 s, 2#1-2#24
6ikogo ni& 0oF& d.iwiP- F& sown& groX$y ni& w.0acniay wspAd.iaania, 9'ac.&go
0ia$y0 0io i gr.&c.ni& odpowiadaP ko0uO- kto N&st wyraXni& ni&s.c.&ryW WspAd.iaani&
N&st 0oF'iw& pr.y w.aN&0ny0 .au+aniu, 1&O'i popr.&. ro.0owS uda siS stwor.yP .au+ani&-
wAwc.as wpyni& to na w.rost wspAd.iaania @np, 9&utsc- 1"735 òiss&0- Sistrunk- 1"714,
Ho$&rt Grauss i Dorton 9&utsc .ad&0onstrowa'i to .Nawisko w pAXni&Ns.y0 warianci& gry
w U1a.dS ciSFarAw&kV, 9okadni& in+or0owa'i 'ud.i- Nak powinni ro.0awiaP- a$y 0og'i doNOP
do ro.wiQ.ania kor.ystn&go d'a o$u stron- c.y'i taki&go- ktAr& 0og'i$y .aakc&ptowaP- $SdQc
na 0i&Nscu drugi&N strony, W takic warunkac sown& poro.u0i&wani& siS doprowad.io do
.wiSks.&nia i'oOP pi&niSd.y .do$ytyc pr.&. o$i& strony, Ho.0owa w.$ud.aa w.aN&0n&
.au+ani& .a0iast .aogniaP rywa'i.acNS @Grauss- 9&utsc- 1"664,
2egoc(ac(e i przetarg
W dotycc.as o0awianyc grac &ksp&ry0&nta'nyc 'ud.i& 0i&'i ogranic.on& 0oF'iwoOci
dokonywania wy$oru, Dog'i wy$raP opcNS 8 a'$o _ w U9y'&0aci& wiSXniaV 'u$ ki'ka drAg
u0oF'iwiaNQcyc doNa.d ciSFarAw&k do punktu doc&'ow&go w gr.& w U1a.dS ciSFarAw&kV, W
pr.&ciwi&/stwi& do tyc 'a$oratoryNnyc sytuacNi kon+'ikty w cod.i&nny0 Fyciu stawiaNQ
'ud.i pr.&d 'ic.ni&Ns.y0i 0oF'iwy0i wy$ora0i, SpANr.0y na dwi& oso$y- ktAr& targuNQ siS o
c&nS sa0ocodu, B$i&- k'i&nt i spr.&dawca- 0ogQ uw.g'SdniaP ws.ystki&- ty'ko ni&ktAr& a'$o
Fadn& . Fyc.&/, GaFda .& stron 0oF& odstQpiP od transakcNi w dowo'n&N cwi'i, Tud.i&
ro.wiQ.uNQ kon+'ikty w warunkac duF&N swo$ody- a'& s.c.&gA'ni& waFna N&st 0oF'iwoOP
ko0unikowania siS o$u stron, (opr.&. ro.0owS- targowani& siS i n&gocNowani& 0oFna
osiQgnQP satys+akcNonuNQc& poro.u0i&ni&, 2egoc(ac(* okr&O'a siS Nako +or0S poro.u0i&wania
siS pr.&ciwnyc stron kon+'iktu- gd.i& .aint&r&sowani skadaNQ w.aN&0n& propo.ycN& i
kontrpropo.ycN&- a pro$'&0 N&st ro.wiQ.any pod warunki&0- F& o$i& strony osiQgnQ .godS
@Hu$in- ?rown- 1"755 To0pson- 1""04, Z Nakic strat&gii 0oFna kor.ystaP w n&gocNacNacW
GtAr& sQ naN$ard.i&N skut&c.n&W
negocjacjeF 8orma poroz%miewania si przeciwnych stron kon8likt%, #&zie zainteresowani
sk$a&aj' wzajemne propozycje i kontrpropozycje, a problem jest rozwi'zany po& war%nkiem,
*e obie strony osi'#n' z#o&
rozwizania integrujceF rozwi'zania kon8liktw z korzy.ci' &la ob% stron
Posz&i$anie roz$i)za, integr()cych, Tud.i& .$yt c.Ssto sQ pr.&konani- F& tkwiQ w
kon+'ikci& o su0i& .&row&N- . ktAr&go 0oF& wydostaP siS ty'ko N&dna strona, 6i& .daNQ so$i&
sprawy- F& w o0awianyc wyF&N kon+'iktac o 0i&s.anyc 0otywac 0oF'iw& sQ
ro.wiQ.ania kor.ystn& d'a o$u stron, Taki& &+&kty na.ywan& sQ ro.wiQ.ania0i int&gruNQcy0i,
(r.yNr.yN0y siS dwA0 oso$o0- ktAr& n&gocNuNQ w .wiQ.ku . .akup&0 sa0ocodu, T&ig
To0pson @1""14 poprosi pary stud&ntAw- a$y od&gra'i ro'& na$ywcy i spr.&dawcy, Di&'i
oni n&gocNowaP c&nS- wi&'koOP ods&t&k od kr&dytu po$ran&go na .akup sa0ocodu- warunki
gwarancNi i t&r0in dostawy auta C w kaFdy0 . dyskutowanyc .agadni&/ wyrAFniono ki'ka
0oF'iwyc wy$orAw @na pr.ykad okr&s gwarancNi 0Ag siS waaP od s.&Ociu do tr.yd.i&stu
0i&siScy4, Wi&'u uc.&stnikAw $adania wy$i&rao ro.wiQ.ani& ko0pro0isow& w kaFdy0 .
dyskutowanyc .agadni&/ @.goda na osi&0nasto0i&siSc.ny okr&s gwarancNi4, 1&dnak taki&
postSpowani& ni& dawao opty0a'n&go ro.wiQ.ania- poni&waF i k'i&nt- i spr.&dawca 0i&'i
od0i&nn& punkty wid.&nia na waFnoOP kaFd&go . o0awianyc .agadni&/= d'a k'i&nta
naNwaFni&Ns.y $y Nak naNduFs.y okr&s gwarancNi- a d'a spr.&dawcy $ya to sprawa 0ao
waFna5 d'a spr.&dawcy nato0iast waFni&Ns.& $yy ods&tki od kr&dytu- to .aO ni& 0iao
.nac.&nia d'a na$ywcy, Gi'ku uc.&stnikAw $ada/ To0psona @1""14 dos.o do taki&go
opty0a'n&go ro.wiQ.ania- N&dnak osiQgnS'i N& dopi&ro po wyraXn&N podpowi&d.i- F& na'&Fy
skupiP siS na ro.po.naniu pr&+&r&ncNi partn&ra, Zat&0 ccQc osiQgnQP w.aN&0ni& kor.ystn&
ro.wiQ.ani&- sprawdX- ktAr& sprawy sQ naNwaFni&Ns.& d'a kaFd&N . n&gocNuNQcyc stron, Bkr&O'
ska'S ustSpstw, 1ak NuF wc.&Oni&N stwi&rd.i'iO0y- N&dny0 . naN'&ps.yc sposo$Aw .acScania
pr.&ciwnika do wspAd.iaania w U9y'&0aci& wiSXniaV N&st strat&gia coO .a coO- po'&gaNQca na
doprowad.&niu do poNawi&nia siS wasnyc d.iaa/ rywa'i.acyNnyc ora. takic sa0yc
d.iaa/ drugi&N strony i do wspAwystQpi&nia d.iaa/ nastawionyc na wspApracS, (odo$nQ
strat&giQ N&st odwoywani& siS do .asady w.aN&0noOci- ktArQ o0awia'iO0y w ro.d.ia'& 7,
1&F&'i ty w c.y0O ustSpuN&s.- skanias. takF& do ustSpstw drugQ stronS, W o+icNa'nyc
n&gocNacNac na'&Fy c.yniP to ostroFni& i w sposA$ upor.Qdkowany- posuguNQc siS sp&cNa'nQ
proc&durQ- .wanQ stopniowy0 i odw.aN&0niany0 skaniani&0 do o$niF&nia napiScia @2HIT
C graduat&d and r&ciprocat&d initiati*&s in t&nsion-r&-duction4 @Tindsko'd- 1"785 Bsgood-
1"624, Strat&gia ta skada siS . c.t&r&c &tapAw= a4 poin+or0uN o swoN&N cSci do wspApracy5
$4 tak wspApracuN . partn&r&0- a$y .auwaFy- F& postSpuN&s. .godni& . ty0- co 0Awis.5 c4
poc.&kaN na d.iaania Owiadc.Qc& o wspApracy drugi&N strony- a pot&0 s.y$ko odw.aN&0niN
siS taki0 sa0y0 d.iaani&05 d4 N&O'i konkur&nt pod&N0i& prA$S ni&kor.ystn&go d'a ci&$i&
d.iaania rywa'i.acyNn&go- odpowi&d. tak sa0o- d.iaaNQc rywa'i.acyNni&- .godni& .&
strat&giQ coO .a coO, ZwrAP uwagS- F& strat&gia 2HIT pr.ypo0ina strat&giS coO .a coO- N&dnak
pi&rws.a ni& wy0aga dokadn&go pr.&ka.ywania wasnyc int&ncNi pr.&ciwnikowi, StQd
2HIT N&st uFyt&c.nQ w warunkac $&.poOr&dni&go ko0unikowania siS .aint&r&sowanyc- Nak
to siS d.i&N& w c.asi& 0iSd.ypa/stwowyc n&gocNacNi dotyc.Qcyc .awi&s.&nia $roni a'$o w
trakci& n&gocNacNi po'icNi . t&rrorysta0i- ktAr.y pr.&tr.y0uNQ .akadnikAw, 2HIT oka.aa siS
skut&c.nQ t&cnikQ skaniaNQcQ do wspAd.iaania wrogo nastawionyc do si&$i&
pr.&ciwnikAw @Tindsko'd- %a/- 1"884,
0$zgl*dni( !o:li$o#@ !ediac(i l" ar"itra:, C.asa0i docod.i do .a$'okowania
poro.u0i&nia i sprowad.&nia go do grAX$ i wy.wisk, 1&F&'i .aistni&N& taka sytuacNa- warto
skor.ystaP . ud.iau tr.&ci&N strony- a$y uatwiP proc&s w.aN&0n&go poro.u0i&wania siS,
Ho$&rt D, Grauss ora. Dorton 9&utsc @1"664 wyka.a'i- F& 0oF'iwa N&st poprawa
wspAd.iaania- N&F&'i 0oF'iw& $Sd.i& poro.u0i&wani& siS, 9o ro.0owy 0aNQc&N na c&'u
pos.ukiwani& koop&racyNnyc ro.wiQ.a/ nakaniaa i odpowi&dnio instruowaa tr.&cia oso$a
@&ksp&ry0&ntator4, W $ard.i&N +or0a'nyc sytuacNac 'ud.i& c.asa0i wykor.ystuNQ
0&diatorAw, Zawodowi 0&diator.y suFQ radQ w ni&poro.u0i&niac w .akadac pracy-
utarc.kac prawnyc i sporac partyNnyc, CociaF ni& 0ogQ oni nar.uciP .waOniony0
strono0 wasn&go stanowiska- to N&dnak c.Ssto po0agaNQ ro.wiQ.aP .aistniay pro$'&0-
wska.uNQc na istni&ni& w.aN&0ni& akc&ptowanyc ro.wiQ.a/, Ic d.iaani& po'&ga na
skanianiu N&dn&N 'u$ o$u stron do ogranic.&nia FQda/ ora. na okr&O'aniu warunkAw- w
ktAryc partn&r.y n&gocNacNi $SdQ o0awia'i istni&NQc& ni&poro.u0i&nia @Carn&*a'&- 1"865
E0&ry- Wy&r- 1"875 Gr&ss&'- (ruitt- 1"8"4, 1&O'i !ediac(a oka.uN& siS ni&skut&c.na- strony
0ogQ .god.iP siS na ar"itra:- w ktAry0 kontrpartn&r.y pr&.&ntuNQ sw& racN& tr.&ci&N-
n&utra'n&N stroni& i akc&ptuNQ taki& ro.wiQ.ani&- Naki& ona .aproponuN&, (r.ykad&0 0oF& $yP
ar$itraF dotyc.Qcy ni&poro.u0i&/ .aro$kowyc- . ktAr&go kor.ystaNQ waOcici&'& 'igowyc
druFyn $as&$a''owyc ora. .awodnicy, 2dy wynik ic ni& satys+akcNonuN&- 0ogQ siS odwoaP
do syst&0u prawn&go- pr.&dstawiaNQc swAN kon+'ikt w sQd.i&, W ku'turac
indywidua'istyc.nyc @Stany ZN&dnoc.on&4 pr&+&rowan& sQ taki& 0&tody ro.wiQ.ywania
kon+'iktAw- w ktAryc tr.&cia strona nar.uca wiQFQc& d&cy.N&, Tak N&st . ar$itraF&0 i .
postSpowani&0 sQdowy0, Z ko'&i w ku'turac ko'&ktywistyc.nyc @Ciny- 1aponia4 'ud.i&
wo'Q 0&tody- w ktAryc strony sa0& pod&N0uNQ ostat&c.n& d&cy.N&, 6a'&FQ do nic pr.&targ i
0&diacNa @T&ung- 1"874,
9+1' czyli stopniowe i odwzajemnione skanianie do obnienia napi(ciaF strate#ia
o#raniczania kon8likt% w syt%acjach co&zienne#o *ycia, w ktrychF
aA in8orm%jesz o swojej chci &o wsp$pracy,
bA wsp$prac%jesz,
cA o&wzajemniasz ka*&e kooperacyjne &zia$anie, ale
&A je*eli twj oponent &zia$a a#resywnie, o&powia&asz m% tym samym
mediacjaF wyra*anie z#o&y na %&zia$ trzeciej strony przy rozwi'zywani% zaistnia$e#o
kon8likt%
arbitraF sposb rozwi'zywania kon8liktw pole#aj'cy na tym, *e trzecia strona narz%ca
rozwi'zanie kon8likt% sk$conym partnerom
6a'&Fy .a.nac.yP- F& ni&ktAr.y $adac.& .gas.a'i wQtp'iwoOci- c.y 0oFna g&n&ra'i.owaP
usta'&nia dotyc.Qc& kon+'iktAw u.yskan& pr.y wykor.ystaniu gi&r &ksp&ry0&nta'nyc na
kon+'ikty wystSpuNQc& w cod.i&nny0 Fyciu @2a'io- 1"665 6&0&t- 1"724, C.y 0oF&0y
nauc.yP siS c.&goO od dwAc osA$ uc.&stnic.Qcyc w wy0yO'on&N gr.&- c.y 0oF& $yP to
'&kcNa pr.ydatna w spor.& 0iSd.y waOcici&'&0 i d.i&rFawcQ 'oka'u- ro.wod.Qcyc siS
0aFonkAw staraNQcyc siS o pr.y.nani& opi&ki nad d.i&cki&0 c.y wr&s.ci& w rokowaniac
prowad.onyc 0iSd.y pa/stwa0i- ktAr& .naNduNQ siS na krawSd.i woNnyW 1ak wspo0ina'iO0y
NuF w ro.d.ia'& 2- N&st to podstawowy pro$'&0 w $adaniac &0piryc.nyc, Za'&tQ $ada/
prowad.onyc w warunkac 'a$oratoryNnyc N&st 0oF'iwoOP 'osow&go do$oru uc.&stnikAw i
usytuowani& w rAFnyc warunkac, 1&dnak wyniki takic $ada/ na'&Fy traktowaP . duFQ
ostroFnoOciQ, 6a'&Fy N& .w&ry+ikowaP w r.&c.ywistyc sytuacNac Fyciowyc- a$y up&wniP
siS- F& 0oF& $yP dokonan& uogA'ni&ni&, W ty0 ki&runku .0i&r.aNQ 'ic.n& ostatnio $adania- w
ktAryc kon+'ikt sy0u'owany w gr.& 'a$oratoryNn&N $ard.o pr.ypo0ina prawd.iw& spory,
(rowad.on& sQ takF& $adania nad ro.wiQ.ywani&0 kon+'iktAw w r.&c.ywistyc warunkac-
np, nad skutka0i stosowania 0&diacNi w sprawac dotyc.Qcyc pr.y.nania opi&ki nad
d.i&cki&0 @E0&ry- Datt&ws- Wy&r- 1""14,
(odsu0owani&
Ho.poc.S'iO0y t&n ro.d.ia' od ana'i.y skutkAw pr.&$ywania w niespoeczne( grpie- w
ktAr&N ni& docod.i do wspAd.iaania 0iSd.y to$Q i otac.aNQcy0i ciS oso$a0i,
ZauwaFy'iO0y- F& N&F&'i 0oF& doNOP do oc&ny twoN&go indywidua'n&go wysiku- to NuF sa0a
o$&cnoOP innyc wywouN& =acylitac(* spoeczn), (r.y prostyc .adaniac twoN& d.iaani&
siS poprawia- '&c. pr.y wykonywaniu .ada/ .oFonyc d.iaani& to u'&ga pogors.&niu, W
sytuacNi- twAN indywidua'ny wysi&k ni& 0oF& .ostaP oc&niony- sa0a o$&cnOP 0oF&
doprowad.iP do wystQpi&nia pr':niact$a spoecznego= $Sd.i&s. gor.&N wykonywa prost&
.adania- '&c. '&pi&N wykonas. .adania .oFon&, Wr&s.ci&- o$&cnoOP innyc prowad.i do
deindy$idac(i- c.y'i poc.ucia anoni0owoOci- ktArQ Qc.y siS . utratQ dyscyp'iny .wiQ.an&N
. wasny0 .acowani&0, (rospo&c.n& .acowania grupow& .astSpowan& sQ .acowania0i
antyspo&c.ny0i- ki&dy 'ud.i& tracQ wasnQ indywidua'noOP, Ta .0iana .acowania
spowodowana N&st ogranic.&ni&0 odpo$iedzialno#ci ora. ogranic.&ni&0 sa!o#$iado!o#ci,
2dy 0a0y wokA si&$i& innyc 'ud.i- c.Ssto wcod.i0y . ni0i w int&rakcN& w ra0ac grup
spo&c.nyc, Wyka.a'iO0y- F& grupy 0ogQ $yP '&ps.& a'$o gors.& od poN&dync.yc osA$ w
.akr&si& pod&N0owania d&cy.Ni, ZaskakuNQc& N&st to- F& grupy sQ c.Ssto gors.&- s.c.&gA'ni& w
trakci& pracy nad zadania!i &onin&ty$ny!i 'u$ zadania!i dys(n&ty$ny!i, TakF&
zadania addyty$ne 0ogQ $yP wykonywan& gor.&N pr.&. grupS- N&F&'i doNd.i& do straty $
to& proces C nastQpi to wAwc.as- gdy naNsprawni&Ns.a N&dnostka w grupi& ni& potra+i
.0o$i'i.owaP po.ostayc c.onkAw ora. ki&dy c.onkowi& grupy ni& $SdQ wy0i&niaP
0iSd.y so$Q in+or0acNi- ktAra N&st ty'ko i0 dostSpna, 6i&st&ty- naw&t stosowani& takic
t&cnik- Nak "rza !'zg'$- ktAr& 0aNQ po0Ac grupi& w pod&N0owaniu d&cy.Ni- oka.uN& siS
.awodn&, LciO'& .wiQ.an&- spANn& grupy sQ takF& skonn& do grpo$ego !y#lenia- ktAr& w
wiSks.y0 stopniu .ap&wnia .acowani& spANnoOci i so'idarnoOci w grupi& niF odwoywani&
siS do +aktAw i r&a'istyc.n& 0yO'&ni&, W ko/cu- d.iSki polaryzac(i grpy w.rasta t&nd&ncNa
do pod&N0owania $ard.i&N skraNnyc d&cy.Ni- uki&runkowanyc na podkr&O'&ni& wstSpnyc
pr&+&r&ncNi c.onkAw, 9&cy.N& t& 0ogQ $yP ry.ykown& a'$o as&kurancki& w .a'&FnoOci od
postawy pr&+&rowan&N w grupi&, 1&F&'i docod.i do int&rakcNi 0iSd.y 'udX0i- 0ogQ .dar.yP
siS &on=li&ty interpersonalne C napiScia 0iSd.y dwi&0a oso$a0i 'u$ wiSks.Q 'ic.$Q osA$,
(r.&ciwi&/stw&0 N&st &on=li&t intrapersonalny C napiSci& wystSpuNQc& u oso$y dQFQc&N do
spr.&c.nyc c&'Aw, Istni&NQ dwa typy kon+'iktAw int&rp&rsona'nyc= &on=li&t o s!ie
zero$e( ora. &on=li&t !oty$'$ !ieszanych, 6aNc.SOci&N $adanQ +or0Q kon+'iktu 0otywAw
0i&s.anyc N&st U9y'&0at wiSXniaV C gra .0us.aNQca dwAc uc.&stnikAw do dokonania
wy$oru- c.y d$aP wyQc.ni& o wasn& int&r&sy- c.y rAwni&F 'ic.yP siS . int&r&sa0i
pr.&ciwnika, Strategia co# za co# N&st uFyt&c.ny0 sposo$&0 rad.&nia so$i& . kon+'ikt&0
0otywAw 0i&s.anyc, (o'&ga ona na pod&N0owaniu d.iaania koop&racyNn&go a'$o
rywa'i.acyNn&go w odpowi&d.i na to- Nak d.iaa partn&r, W ro.wiQ.ywaniu kon+'iktAw t&go
typu .asadnic.& .nac.&ni& 0a stwor.&ni& .au+ania 0iSd.y konkur&nta0i, Bkr&O'i'iO0y- w
Nakic warunkac docod.i do w.rostu 'u$ .aniku wrogoOci- Qc.ni& . ty0- Nak stosowani&
grAX$ i pr.&rwani& poro.u0i&wania siS 0oF& wpynQP na nasi'&ni& kon+'iktu, W
negoc(ac(ach istotn& .nac.&ni& 0a uw.g'Sdniani& roz$i)zania integr()cego i
doprowad.ani& do ustSpstw, W ro.wiQ.ywaniu kon+'iktAw s.c.&gA'ni& pr.ydatna N&st
proc&dura GRIT5 0oFna takF& odwoaP siS do !ediac(i i ar"itra:- gdy strony kon+'iktu
sa0& ni& .naNdQ ro.wiQ.ania, WiSks.oOP $ada/ o0Awionyc w ty0 ro.d.ia'& konc&ntruN& siS
na okr&O'&niu sposo$Aw unikania pr.ykryc kons&kw&ncNi proc&sAw grupowyc, 1&O'i
$Sd.i&0y uw.g'Sdnia'i N&- to nas.& stosunki . inny0i 0ogQ $yP pr.yN&0ni&Ns.& i $ard.i&N
satys+akcNonuNQc&, DaNQc na uwad.& 'ic.n& kon+'ikty 0iSd.y 'udX0i- grupa0i i naroda0i-
na'&Fy .daP so$i& sprawS . t&go- Nak wi&'& 0oFna skor.ystaP . $ada/ psyco'ogAw
spo&c.nyc w r&dukowaniu wrogoOci,
Literatra
Cor&y D,- Cor&y 2, @1""54, 2rupy- .asady i t&cniki grupow&N po0ocy psyco'ogic.n&N,
Wars.awa= Instytut (syco'ogii Zdrowia i Tr.&XwoOci,
9o0acowski W, @1"8#4, Syndro0 grupow&go 0yO'&nia, W, 9o0acowski- S, Gowa'ik- 1,
Di'uska- Z .agadni&/ psyco'ogii spo&c.n&N, Wars.awa= (W6,
S.0atka 1, @1"8"4, Da& struktury spo&c.n&, Wars.awa= (W6,
C/B3C C/%ARTA
Stosn&i spoeczne
My.l, *e #&yby w o#le nie by$o *y&w czy katolikw, a wszyscy l%&zie byliby bia$ymi l%b
0iemcami czy Amerykanami, #&yby Giemia by$a je&nym pa/stwem zamieszkanym przez je&n'
ras, wwczas wynale(liby.my ca$kowicie nowe, twrcze %zasa&nienie 8akt% zabijania innych
l%&zi ) leworcznych, tych, ktrzy wol' wanili o& tr%skawek, wszystkich .piewaj'cych
barytonem czy ka*&e#o, kto nosi b%ty &o konnej jaz&y
) Woo&y Allen

Rozdzial JG
Atra&cy(no#@ interpersonalna+ od pier$szego $razenia do z$iaz&o$ czcio$ych
C.asa0i 0ioOP .akwita w .up&ni& ni&oc.&kiwanyc oko'ic.noOciac, c,,< W.syscy
.gad.a0y siS- F& posiadani& $'iskic pr.yNaciA i ko'&gAw N&st $ard.o waFn&, ) co . $ard.i&N
pr.ypadkowy0i .naNo0oOcia0iW C.y to waFn&- a$y $yP do$r.& od&$rany0 pr.&. 'ud.i-
ktAryc spotyka0y po ra. pi&rws.yW WydaN& siS- F& tak, W 1"37 r, odnos.Qcy sukc&sy
$i.n&s0&n- ktAry na.ywa siS 9a'& Carn&gi&- napisa ni&wi&'kQ ksiQF&c.kS .atytuowanQ U1ak
.do$yP pr.yNaciA i .N&dnaP so$i& 'ud.id, GsiQFka ta- .awi&raNQca prost& rady- Nak prosto i
skut&c.ni& nawiQ.ywaP kontakty- odniosa $yskawic.ny sukc&s, W&s.a naw&t do istorii
d.iSki sw&N do0inuNQc&N po.ycNi na 'iOci& $&sts&''&rAw- ktArQ .aN0owaa ni&pr.&rwani& pr.&.
ni&0a' 10 'at, Zostaa rAwni&F pr.&tu0ac.ona na 35 NS.ykAw i $ya c.ytana ni&0a' w
kaFdy0 .akQtku nas.&go g'o$u, (ragni&ni& $ycia 'u$iany0 pr.&. innyc wycod.i N&dnak
da'&ko po.a prost& r&c&pty po0agaNQc& na0 osiQgnQP sukc&s w Owi&ci& $i.n&su, 1ak
.a.nac.ya E''&n ?&rsc&id @1"854- 0y 'ud.i&- $SdQcy naN$ard.i&N uspo&c.niony0i istota0i
spoOrAd uspo&c.nionyc .wi&r.Qt- pr.&trwa'iO0y Nako gatun&k gAwni& . powodu nas.yc
.do'noOci oc&ny- c.y inn& stwor.&nia 'u$ 'ud.i& sQ d'a nas do$r.y c.y X'i, U(ro$'&0y
atrakcyNnoOci int&rp&rsona'n&N C twi&rd.i C sQ- caki&0 dosowni&- sprawQ Fycia i O0i&rci
ni& ty'ko d'a N&dnostki- a'& d'a ca&N 'ud.koOciV @?&rsc&id- 1"85- s, #1#4, W ro.d.ia'& ty0
o0Awi0y to- co popr.&d.a atrakcyNnoOP- od wstSpn&N sy0patii dwoNga 'ud.i spotykaNQcyc
siS po ra. pi&rws.y do w.aN&0n&N atrakcyNnoOci dwAc $'iskic pr.yNaciA i wr&s.ci& 0ioOci-
ktAra ro.wiNa siS w .wiQ.ku uc.uciowy0,
G'$ni protopla#ci atra&cy(no#ci
ZastanAw0y siS- d'ac.&go N&dnyc .naNo0yc 'u$i0y $ard.i&N niF innyc, Gi&dy .ada'iO0y
to pytani& nas.y0 stud&nto0- naNc.SOci&N odpowiada'i- F& oso$y- ktAr& 'u$iQ naN$ard.i&N to= a4
ci- ktAryc wi&r.&nia i .aint&r&sowania sQ podo$n& do ic wasnyc5 $4 ci- ktAr.y 0aNQ
podo$n& u0i&NStnoOci- .do'noOci c.y ko0p&t&ncN&5 c4 ci- ktAr.y posiadaNQ 0i& i poFQdan&
c&cy- taki& Nak 'oNa'noOP- ro.sQd&k- uc.ciwoOP i upr.&N0oOP5 ora. cy$a naNwaFni&Ns.& d4 ci-
ktAr.y takF& ic 'u$iQ, ?adania &ksp&ry0&nta'n& pr.&prowad.an& .arAwno w 'a$oratoriu0-
Nak i w Orodowisku natura'ny0 Owiadc.Q- F& t& rac.&N ni&+or0a'n& twi&rd.&nia .naNduNQ siS w
c&ntru0 uwagi, 1ak siS pr.&kona0y- taki& sprawy- Nak podo$i&/stwo innyc osA$ do nas- ic
poFQdan& c&cy- stosun&k do nas 0ogQ wpynQP na to- c.y $Sd.i&0y N& 'u$iP, 1&dnakF&-
podo$ni& Nak NuF stwi&rd.i'iO0y w popr.&dnic ro.d.iaac- pr.&kona0y siS- F& intuicN& 'ud.i
dotyc.Qc& pr.yc.yn ic .acowa/ ni& .aws.& sQ cakowici& tra+n&, Ho.poc.ni&0y od
o0Awi&nia N&dn&N . nic- ktAra N&st tak oc.ywista- F& c.Ssto po0iNana- a'& ktAra C $&.
w.g'Sdu na N&N oc.ywistoOP C ni&koni&c.ni& d.iaa w sposA$ N&dno.nac.ny,
0ie wierz P w przeciwie/stwie &o obie#owej praw&y ) *e naszymi przyjaci$mi s' l%&zie,
ktrych najbar&ziej l%bimy! s' to raczej ci, ktrzy po prost% tra8ili &o nas pierwsi.
"eter Tstinow, 3?JJ
e)ekt cz(stoci kontakt!wF zjawisko pole#aj'ce na tym, *e im cz.ciej wi&zimy i kontakt%jemy
si z &r%#a osob', tym wiksze praw&opo&obie/stwo, *e zostanie ona naszym
przyjacielem
Oso"a z s)siedzt$a+ e=e&t cz*sto#ci &onta&t'$
6a Owi&ci& 0i&s.ka okoo piSciu 0i'iardAw 'ud.i, ?&. w.g'Sdu na to- Nak $ard.o 9a'&
Carn&gi& 0Ag$y siS staraP .do$yP pr.yNaX/ ic ws.ystkic- $Sd.i& on ska.any na poraFkS, W
cay0 swoi0 Fyciu 0a0y s.ansS spotkaP i nawiQ.aP kontakty N&dyni& . 0ini0a'ny0
proc&nt&0 osA$ .a0i&s.kuNQcyc nas.Q p'an&tS, Tak wiSc ni& .d.iwi nas +akt- F& N&dnQ .
naNprosts.yc d&t&r0inant atrakcyNnoOci int&rp&rsona'n&N N&st $'iskoOP C c.asa0i na.ywana
c.SstoOciQ kontaktAw, Bso$y- ktAr& pr.ypadkowo sQ ty0i- . ktAry0i naNc.SOci&N siS
spotyka0y i nawiQ.uN&0y kontakty- 0aNQ naNwiSks.& s.ansS .ostaP nas.y0i pr.yNaciA0i i
ukocany0i @6&wco0$- 1"615 (ri&st- Sawy&r- 1"675 S&ga'- 1"7#4, T&ra. 0oF& siS to
wydawaP oc.ywist& C i $&. wQtpi&nia 0yO'ici&= UBc.ywiOci&- Nak 0ogS .ostaP naN'&ps.y0
pr.yNaci&'&0 kogoO- kogo w ogA'& ni& spotka&0 i kto 0i&s.ka 3000 0i' od& 0ni&WV
Jd&r.aNQcQ N&dnak c&cQ $'iskoOci i atrakcyNnoOci- c.y inac.&N e=e&t cz*sto#ci &onta&t'$-
Nak na.ywaNQ to .Nawisko psyco'ogowi& spo&c.ni- N&st to- F& uNawnia siS on na kaFdy0-
naw&t naNniFs.y0- po.io0i&, 6a pr.ykad Dady S&ga' @1"7#4 wyka.aa istni&ni& &+&ktu
c.SstoOci kontaktAw w grupi& stud&ntAw pi&rws.&go roku Dary'and Stat& (o'ic& Training
)cad&0y, Stud&nto0 ty0 wska.ano 0i&Nsca w k'asi& ora. pokoN& w akad&0iku .godni& .
por.Qdki&0 a'+a$&tyc.ny0 ic na.wisk, S&ga' @1"7#4 poprosia ic o wska.ani& tr.&c
naN'&ps.yc pr.yNaciA w grupi&, 1ak siS 0oF&0y pr.&konaP- ana'i.uNQc rycinS 10,1- .&$ran&
odpowi&d.i ni&0a' dokadni& odpowiaday r&guo0 a'+a$&ty.acNi, Tarson pr.yNaXni siS . T&&-
a ni& . )$ra0owit.&0 c.y Zi&rnicki&0- 0i0o F& )$ra0owit.a i Zi&0icka d.i&'ia od nic
od'&goOP N&dyni& ki'ku NardAw @?yrn&- 1"615 Gipnis- 1"574,
R:7;0A 3R.3. 7zsto.+ kontaktw a wybr przyjaci$. H%&zie, ktrych nazwiska zaczyna$y si
na litery znaj&%j'ce si blisko siebie w al8abecie, byli najlepszymi przyjaci$mi >p%nkty blisko
przek'tnejA, co jest o&zwiercie&leniem 8akt%, *e miejsca w klasie i pokoje w &om% st%&enckim
by$y przy&zielane al8abetycznie >zaczerpnito zF =e#al, 3?J6A
W podo$nyc $adaniac wyka.ano- F& &+&kt c.SstoOci kontaktAw uNawnia siS w .acowaniu
'ud.i ni&0a' w kaFdy0 wi&ku C od 0ayc d.i&ci w pr.&ds.ko'u do osA$ stars.yc
0i&s.kaNQcyc w do0ac po0ocy spo&c.n&N @6a&0ow- Tawton- 1"754, (r.&ana'i.uN0y
k'asyc.n& NuF $adani& pr.&prowad.on& w ko0p'&ksi& 0i&s.ka'ny0 d'a stud&nckic par
0aF&/skic w DITm, T&on >&sting&r- Stanicy Scact&r i Gurt ?ack @1"504 O'&d.i'i
powstawani& wiS.i pr.yNaci&'skic po0iSd.y para0i 0i&s.kaNQcy0i w rAFnyc pokoNac, I
tak- N&dna . c.SOci t&go ko0p'&ksu skadaa siS . si&d&0nastu dwupiStrowyc $udynkAw- .
ktAryc kaFdy posiada d.i&siSP 0i&s.ka/ @por, .dNSci&4, Di&s.ka/cy .osta'i pr.yd.i&'&ni do
0i&s.ka/ w sposA$ 'osowy @w ko'&NnoOci .wa'nianyc 0i&s.ka/4 i w cwi'i wprowad.ania
siS prawi& nikogo ni& .na'i, W trakci& $ada/ 0i&s.ka/cy .osta'i popros.&ni o wska.ani&
troNga naN$'iFs.yc pr.yNaciA 0i&s.kaNQcyc na t&r&ni& ka0pusu, 9okadni& tak- Nak 0oFna
$yo oc.&kiwaP po &+&kci& c.SstoOci kontaktAw- 65^ osA$ u.nanyc .a pr.yNaciA 0i&s.kao
w ty0 sa0y0 $udynku co oso$y wy$i&raNQc&- 0i0o F& po.osta& $udynki .naNdoway siS w
$&.poOr&dni0 sQsi&d.twi&, 1&s.c.& $ard.i&N ud&r.aNQcy $y sc&0at .awi&ranyc pr.yNaXni
wOrAd 0i&s.ka/cAw t&go sa0&go $udynku, ?udyn&k W&stgat& W&st .osta .aproN&ktowany
tak- Nak to pr.&dstawiono na rycini& 10,2 C s.&OP i pA 0&tra d.i&'io wiSks.oOP 0i&s.ka/ od
gAwn&go w&NOcia- a naNwiSks.a od'&goOP po0iSd.y 0i&s.kania0i wynosia N&dyni&
tr.yd.i&Oci 0&trAw, ?adac.& stwi&rd.i'i- F& #1^ osA$ .aN0uNQcyc naN$'iF&N pooFon&
0i&s.kani& wska.ao swyc sQsiadAw Nako naN'&ps.yc pr.yNaciA, Tak sa0o .acowao siS
22^ osA$- ktAr& 0i&s.kay odd.i&'on& N&dny0 0i&s.kani&0- ora. 10^ stud&ntAw
0i&s.kaNQcyc na pr.&ciw'&gyc kra/cac korytar.a,
R:7;0AlR.<. Rozmieszczenie mieszka/ w b%&ynk% West#ate West Wszystkie b%&ynki
kompleks% byty i&entycznie rozplanowane >zaczerpnito zF Iestin#er, =chachter, -ack, 3?5RA
>&sting&r i wspApracownicy @1"504 wyka.a'i- F& atrakcyNnoOP i c.SstoOP kontaktAw .a'&FQ
ni& ty'ko od r.&c.ywist&N od'&goOci +i.yc.n&N- '&c. takF& od od'&goOci psyco'ogic.n&N
@+unkcNona'n&N4, Ta ostatnia N&st wy.nac.ona okr&O'ony0i &'&0&nta0i proN&ktu
arcit&ktonic.n&go .wiSks.aNQc&go prawdopodo$i&/stwo- F& ni&ktAr.y 'ud.i& c.SOci&N $SdQ
siS kontaktowaP waOni& .& so$Q naw.aN&0- a ni& . inny0i, 6a pr.ykad- wiSc&N pr.yNaXni
.ostao .awartyc pr.&. oso$y 0i&s.kaNQc& na ty0 sa0y0 piStr.& niF pr.&. oso$y . rAFnyc
piSt&r, Stao siS tak prawdopodo$ni& d'at&go- F& w&NOci& po scodac- a$y odwi&d.iP kogoO
0i&s.kaNQc&go na piStr.&- wy0agao wiSc&N c.asu niF pr.&NOci& w.duF korytar.a,
IntryguNQcy0 pr.ykad&0 siy odd.iaywania od'&goOci +unkcNona'n&N sQ pr.yNaXni&
.awi&ran& pr.&. 0i&s.ka/cAw 0i&s.ka/ nr ' i 5 @patr. ryP, 10,24, Di&s.kani& $'isko scodAw
i w N&dny0 pr.ypadku $'isko skr.ynki poc.tow&N o.nac.ao- F& t& pary 0iay wi&'& oka.Ni do
spotykania 0i&s.ka/cAw . piStra, (rawi& na p&wno 0i&s.ka/cy aparta0&ntAw ' i 5 w&
ws.ystkic $udynkac w ko0p'&ksi& 0i&'i wiSc&N pr.yNaciA 0i&s.kaNQcyc na piStr.& niF
0aF&/stwa .aN0uNQc& po.osta& 0i&s.kania na piStr.&- i . ko'&i $y'i c.SOci&N wska.ywani
Nako pr.yNaci&'& pr.&. oso$y .a0i&s.ka& na piStr.& niF oso$y 0i&s.kaNQc& na part&r.&,
6aw&t w pr.ypadku tak waFn&N d&cy.Ni- NakQ N&st wy$Ar partn&ra Fyciow&go- &+&kt $'iskoOci
odgrywa podstawowQ ro'S, DiSd.y inny0i wyka.ano- F& wiSks.oOP 'ud.i F&ni siS 'u$
wycod.i .a 0QF .a oso$S- . ktArQ cod.i'i do N&dn&N k'asy- ktArQ .naNQ . sQsi&d.twa 'u$ .
ktArQ pracowa'i w ty0 sa0y0 $iur.& c.y +a$ryc& @?ossard- 1"325 ?urr- 1"735 C'ark&- 1"525
Gat.- %i'' 1"584, Wnios&k pyni& . t&go taki= gdy$yO ki&dyko'wi&k si&d.ia w pi&rws.&N
awc&- a ni& w ostatni&N- 0i&s.ka parS ka0i&nic da'&N- .d&cydowa siS na pi&rws.Q
proponowanQ ci posadS- to ca& twoN& Fyci& 0ogo$y potoc.yP siS .up&ni& inac.&N, 1&F&'i
nato0iast twoN& r&'acN& . inny0i 'udX0i ni& satys+akcNonuNQ ci&$i&- to - odwouNQc siS do
&+&ktu c.SstoOci kontaktAw - proponuN&0y oc.ywist& ro.wiQ.ani&= wprowadX siS do now&go
'oka'u- $&. w.g'Sdu na to- c.y .naNduN& siS on na part&r.& w akad&0iku c.y do0u
0i&s.ka'ny0, E+&kt c.SstoOci kontaktAw powstaN& Nako wynik nas.&go oswoN&nia siS . inny0i
oso$a0i c.y t&F prost&N dostSpnoOci do osA$- ktAr& sQ $'isko nas- N&st to t.w, e=e&t czyste(
e&spozyc(i, Bso$y taki& spotyka0y c.Ssto i i0 $ard.i&N sQ on& na0 .nan&- ty0 wiSks.a
.awiQ.uN& siS pr.yNaX/, C.y N&dnak t&.a ta ni& stoi w spr.&c.noOci .& .drowy0 ro.sQdki&0
c.y t.w, 0QdroOciQ 'udowQW Ws.yscy .na0y pr.&ci&F powi&d.&ni& U.aFyoOP prowad.i do
pogardyV, C.y stwi&rd.&ni& to- wo$&c t&go- co powi&d.iano wyF&N- N&st +as.yw&W Bdpowi&dX
na to pytani& $r.0i .d&cydowani& i ni&0a' ni&podwaFa'ni& UtakV, (owi&d.i&'iO0y Uni&0a'V-
gdyF N&dyni& w pr.ypadku osA$ ni&sy0patyc.nyc- ktAr& .acowuNQ siS w sposA$
ni&pr.yN&0ny c.y ni&gr.&c.ny- c.Ssts.& kontakty prowad.Q do wiSks.&N ni&cSci @Swap-
1"774, W sytuacNi- gdy ow& n&gatywn& .Nawiska ni& wystSpuNQ- .aFyoOP prowad.i do
.wiSks.&nia atrakcyNnoOci i pr.yNaXni- a ni& do pogardy, W s&rii k'asyc.nyc &ksp&ry0&ntAw
Ho$&rt ZaNonc i N&go wspApracownicy wyka.a'i- F& gdy $odXc&0 $y rysun&k- ni&.nan&
sowo 'u$ ni&.nana oso$a- to i0 c.Ssts.& $yy kontakty . $odXc&0- ty0 $ard.i&N $y on
'u$iany @Dor&'and- ZaNonc- 1"825 ZaNonc- 1"684, W N&dny0 . &ksp&ry0&ntAw poka.ywano
stud&nto0 +otogra+iS a'$o oso$y )- a'$o ?, >otogra+ia ta $ya wyOwi&t'ana na &krani& . takQ
s.y$koOciQ- F& stud&nci ni& $y'i naw&t Owiado0i- F& NQ wid.i&'i, (o &kspo.ycNi +otogra+ii
stud&ntAw popros.ono o pr.&prowad.&ni& krAtki&N ro.0owy . prawd.iwQ oso$Q ) ora. ?- a
nastSpni& o oc&nS kaFd&N . nic, Stud&nci- ktAr.y wc.&Oni&N og'Qda'i +otogra+iS oso$y )-
$ard.i&N po'u$i'i oso$S ) niF ?5 ci . ko'&i- ktAr.y og'Qda'i +otogra+iS oso$y ?- wo'&'i oso$S ?
niF ) @?o0st&in- T&on&- 2a''&y- 1"874, ZaFyoOP N&st r.&c.ywiOci& si'ny0 c.ynniki&0 C
ni&0a' .aws.& powoduN& w.rost atrakcyNnoOci drugi&N oso$y, 6a koni&c nas.yc ro.waFa/ o
wpywi& oswoN&nia na spostr.&ganQ atrakcyNnoOP drugi&N oso$y warto wspo0ni&P- F& sa0i
wo'i0y t& podo$i.ny nas.&N oso$y- do ktAryc N&st&O0y naN$ard.i&N pr.y.wyc.aN&ni, W
N&dny0 . $ard.i&N po0ysowyc &ksp&ry0&ntAw .ro$iono .dNScia ki'kunastu stud&nto0- a
nastSpni& poka.ywano i0 N& wra. . N&go 'ustr.any0 od$ici&0 @por, +otogra+i& powyF&N4, 6a
pytani&- ktAr& .dNSci& podo$a i0 siS $ard.i&N- pr.ytac.aNQca wiSks.oOP wska.ywaa .dNSci&
$SdQc& 'ustr.any0 od$ici&0 waOciw&N +otogra+ii @Dita- 9&r0&r- Gnigt- 1"774, 9'ac.&goW
ZastanAw0y siS C 'ustr.an& od$ici& N&st pr.&ci&F tQ podo$i.nQ nas.&N wasn&N oso$y- ktArQ
.na0y naN'&pi&N, C.&s.Qc wosy- 0yNQc .S$y c.y .&rkaNQc ukradki&0 na wasn& od$ici& w
s.y$i& wystawow&N C wid.i0y siS waOni& w t&n sposA$, )$y N&s.c.& dokadni&N potwi&rd.iP
int&rpr&tacNS otr.y0anyc wynikAw- &ksp&ry0&ntator.y poka.a'i dwa rod.aN& .dNSP $'iski0
pr.yNacioo0 osA$ $adanyc, Zgadni&ci&- co siS staoW (r.yNaci&'& wo'&'i orygina'n& .dNScia
$ard.i&N niF ic 'ustr.an& od$icia C $o pr.&ci&F to . ty0 o$ra.&0 swoic pr.yNaciA $y'i
naN$ard.i&N .Fyci,
e)ekt czystej ekspozycjiF zjawisko pole#aj'ce na tym, *e im cz.ciej jeste.my wystawieni na
ekspozycj bo&(ca, tym bar&ziej jeste.my sk$onni ten bo&ziec pol%bi+
To tylko powierzchowni l%&zie nie oceniaj' po wy#l'&zie.
) Kscar Wil&e, 34?3
%py$ atra&cy(no#ci =izyczne( na to? czy &ogo# l"i!y
?'iskoOP ni& N&st oc.ywiOci& N&dynQ d&t&r0inantQ t&go- Nak $ard.o kogoO 'u$i0y, C.asa0i-
ki&dy spotyka0y NakQO oso$S po ra. pi&rws.y- .ac.yna0y NQ natyc0iast 'u$iP $QdX ni& 'u$iP
C i to naw&t wt&dy- gdy ni&wi&'& o ni&N wi&0y, 9'ac.&goW 1&dyn&- co .na0y- gdy wid.i0y
kogoO pi&rws.y ra.- to N&go wyg'Qd, 6atan S&r'in wspo0ina- F& .akoca siS w 0o0&nci&- w
ktAry0 uNr.a oc.y %i'dy òg&', 6o i waOni&- Naki N&st wpyw atrakcyNnoOci +i.yc.n&N na
nas.& pi&rws.& wraF&ni& o dan&N oso$i&W WiSks.oOP stud&ntAw co''&g&:u pytana o
oc.&kiwania co do &w&ntua'n&N randki- u0i&s.c.aa UatrakcyNnoOP +i.yc.nQ partn&raV na
poc.Qtku 'isty @T&ss&r- ?rodi&- 1"714, Z caQ p&wnoOciQ N&st to od.wi&rci&d'&ni& ic
oc.&kiwa/- a ni& ic r.&c.ywistyc .acowa/, 9'ac.&goW WiSks.oOP . nas $ya$y
ni&.adowo'ona . sug&stii- F& piSkno +i.yc.n& odgrywa gAwnQ ro'S w nas.yc sy0patiac i
antypatiac, 6i& cc&0y 0yO'&P o so$i&- F& N&st&O0y na ty'& powi&r.cowni- a$y 'u$iP oso$y
adn& 'u$ pr.ystoNn& $ard.i&N niF oso$y ni&atrakcyNn&, SQd.i0y- F& o nas.y0 stosunku do
innyc wini&n d&cydowaP carakt&r i oso$owoOP, Wo'i0y 0yO'&P- F& wyg'Qd .&wnStr.ny ni&
0a .nac.&nia,,, )'& c.y r.&c.ywiOci&W W &ksp&ry0&ntac natura'nyc- w ktAryc $adano
r.&c.ywist& .acowania @w odrAFni&niu od r&N&strowania t&go- co $adani 0AwiQ- F& $SdQ
ro$iP4- w pr.ytac.aNQc&N wiSks.oOci stud&nci co''&g&:u pos.ukiwa'i osA$ atrakcyNnyc
+i.yc.ni&, W N&dny0 . $ada/ E'ain& %at+i&id @Wa'st&r4 wra. . .&spo&0 @1"664 wy.nac.ya
'osowo UO'&p&V randki 752 Owi&Fo upi&c.ony0 stud&nto0 uniw&rsyt&tu w Dinn&soci&, Di&'i
siS oni spotkaP na .a$awi& tan&c.n&N- .organi.owan&N w trakci& o$codAw dni stud&nta
pi&rws.&go roku, Di0o F& stud&nci .osta'i wc.&Oni&N pr.&$adani $at&riQ t&stAw oso$owoOci i
.do'noOci- $adac.& poQc.y'i ic w pary cakowici& 'osowo, W noc .a$awy pary spSd.iy .&
so$Q ki'ka god.in- ta/c.Qc i ro.0awiaNQc, 6astSpni& $adani 0i&'i oc&niP swoNQ randkS i
okr&O'iP- Nak $ard.o cci&'i$y siS spotkaP . tQ sa0Q oso$Q ponowni&,- Z wi&'u 0oF'iwyc
c&c- ktAr& 0ogy$y d&t&r0inowaP to- c.y 'ud.i& $SdQ siS naw.aN&0 'u$iP C takic Nak
int&'ig&ncNa partn&ra- 0SskoOP- ko$i&coOP- do0inacNa- u'&goOP- .a'&FnoOP- ni&.a'&FnoOP-
wraF'iwoOP c.y s.c.&roOP C .d&cydowani& do0inuNQca $ya atrakcyNnoOP +i.yc.na- ,Co
wiSc&N- ni& .anotowano w ty0 w.g'Sd.i& duF&N rAFnicy 0iSd.y opinia0i ko$i&t i 0SFc.y.n,
J.yskan& dan& .$ur.yy popu'arny 0it- F& to N&dyni& 0SFc.yXni .wracaNQ gowniS uwagS na
atrakcyNnoOP +i.yc.nQ swoic partn&r&k, BgA'n& podo$i&/stwo 0iSd.y 0SFc.y.na0i i
ko$i&ta0i w ty0 .akr&si& potwi&rd.ono takF& i w wi&'u innyc &ksp&ry0&ntac @)nd&rs&n-
?&0- 1"815 Crous&- D&ra$ian- 1"775 %at+i&id- Spr&c&r- 1"865 Str&tc- >ig'&y- 1"804,
HAwni&F w $adaniac- w ktAryc ud.ia $ray pro+&sNona'n& ag&ncN& 0atry0onia'n&-
otr.y0ano taki& sa0& r&.u'taty @Tynn- Surgot- 1"8#5 Wo'i- 1"864, Bpisana wyF&N ogA'na
prawidowoOP ni& ogranic.a siS wyQc.ni& do UO'&pycV rand&k, 2r&gory Wit& @1"804 $ada
proc&s .a'&cania siS wOrAd 0odyc par na Jniw&rsyt&ci& Ga'i+orniNski0, (odo$ni& Nak
E'ain& %at+i&id i N&N wspApracownicy @1"664 Wit& stwi&rd.i- F& k'uc.owy0 c.ynniki&0
$ya atrakcyNnoOP +i.yc.na, 1&dnakF& w N&go $adaniac to podo$na atrakcyNnoOP osA$
twor.Qcyc parS d&cydowaa- c.y ic .wiQ.&k 0ia s.ansS na sta$i'i.acNS, Gonkr&tni&- po
okoo d.i&wiSciu 0i&siQcac od pi&rws.&go spotkania t& pary- ktAr& $yy do$r.& do$ran& pod
w.g'Sd&0 +i.yc.n&N atrakcyNnoOci @w&dug rankingu usta'on&go pr.&. &ksp&ry0&ntatora4-
$yy $ard.i&N .aangaFowan& w .wiQ.&k w porAwnaniu . para0i- ktAr& twor.yy oso$y
rAFniQc& siS pod w.g'Sd&0 atrakcyNnoOci +i.yc.n&N, 9o$rani& siS na .asad.i& atrakcyNnoOci
+i.yc.n&N 0oF& rAwni&F odgrywaP ro'S w powstawaniu pr.yNaXni, To0as Cas i à'&rian
9&r'aga @1"784 wyka.a'i- F& pr.yNaci&'& t&N sa0&N pci @dwi& ko$i&ty 'u$ dwAc 0SFc.y.n4
$y'i $ard.i&N podo$ni do si&$i& pod w.g'Sd&0 atrakcyNnoOci +i.yc.n&N niF do innyc osA$
$adanyc- . ktAry0i 'osowo ic porAwnano,
/ao:enia przy(!o$ane $ stosn& do ldzi atra&cy(nych, 1&dnQ . ud&r.aNQcyc
prawidowoOci- odnos.QcQ siS do .Nawiska atrakcyNnoOci +i.yc.n&N N&st pows.&cn&
pr.&Owiadc.&ni&- iF atrakcyNnoOP +i.yc.na N&st OciO'& powiQ.ana . inny0i poFQdany0i
c&ca0i, W N&dny0 . $ada/ Gar&n 9ion i N&N wspApracownicy @1"724 poka.ywa'i stud&nto0
co''&g&:u +otogra+i& osA$ studiuNQcyc na tr.&c rAFnyc 'atac, >otogra+i& .ostay c&'owo
do$ran& w taki sposA$- a$y rAFniy siS .& w.g'Sdu na stopi&/ atrakcyNnoOci= N&dna oso$a $ya
atrakcyNna- inna pr.&ciStna- a N&s.c.& inna ni&atrakcyNna, Jc.&stnikAw &ksp&ry0&ntu
popros.ono o os.acowani& kaFd&N oso$y pr.&dstawion&N na .dNSciu na 27 rAFnyc wy0iarac
oso$owoOci- a nastSpni& o okr&O'&ni& ic pr.ys.&go s.c.SOcia, Co siS oka.aoW BtAF oso$o0
atrakcyNny0 pr.ypisano .d&cydowani& wiSc&N c&c po.ytywnyc i dawano '&ps.& progno.y
po0yO'noOci,, Wnios&k t&n $y prawd.iwy .arAwno wt&dy- gdy 0SFc.y.na oc&nia
0SFc.y.nS c.y ko$i&tS- Nak t&F- gdy to ko$i&ta oc&niaa 0SFc.y.nS 'u$ ko$i&tS, Z t&go- Nak i .
wi&'u innyc podo$nyc $ada/ wynika wyraXni&- F& tak 0SFc.yXni- Nak i ko$i&ty sQ
pr.&konani- F& 'ud.i& atrakcyNni odnos.Q wiSc&N sukc&sAw- sQ $ard.i&N int&'ig&ntni- '&pi&N
pr.ystosowani- $ard.i&N sprawni spo&c.ni&- $ard.i&N int&r&suNQcy- .rAwnowaF&ni-
+ascynuNQcy- ni&.a'&Fni i $ard.i&N atrakcyNni s&ksua'ni& w porAwnaniu . oso$a0i 0ni&N
atrakcyNny0i +i.yc.ni& @?riga0- 1"805 Ca'*&rt- 1"885 Eagy- )s0or&- DakiNani- Tongo-
1""15 %ass&$rauck- 1"885 Door&- 2ra.iano- Di''ar- 1"874, Wyniki tyc $ada/ wska.uNQ- F&
piSkno twor.y si'ny st&r&otyp- po'&gaNQcy na pr.&Owiadc.&niu- F& po.ytywn& c&cy idQ w
par.& . urodQ, Gar&n 9ion- E''&n ?&rsc&id i E'ain& Wa'st&r @1"724 okr&O'iy to .Nawisko Nako
st&r&otyp typu UTo- co N&st piSkn&- N&st i do$r&V @patr. ryP, 10,34, CociaF wiSks.oOP
st&r&otypowyc c&c i .do'noOci pr.ypisywanyc 'ud.io0 urod.iwy0 to c&cy po.ytywn& i
poFQdan&- N&dnak C o c.y0 tr.&$a wspo0ni&P C ni& patr.y siS na nic wyQc.ni& popr.&.
rAFow& oku'ary, 6a pr.ykad c.Ssto siS sQd.i- F& piSkn& ko$i&ty sQ $ard.i&N prAFn& i
&goistyc.n& niF ko$i&ty 0ni&N atrakcyNn&, B pr.ystoNnyc 0SFc.y.nac 0yO'i siS . ko'&i- F&
sQ 0ni&N int&'ig&ntni w porAwnaniu . 0SFc.y.na0i ni& tak atrakcyNny0i @?ar-Ta'- Sa]&-
1"765 9&r0&r- Ti&'- 1"754, (onadto wiSks.oOP . nas C . o$awy pr.&d 0anipu'acNQ C N&st
ostroFna w o$&cnoOci 'ud.i .$yt pr.yNa.nyc- .$yt cStni& nas .adowa'aNQcyc- 0AwiQcyc .a
duFo ko0p'&0&ntAw, (odo$ny stosun&k 0a0y do osA$ .$yt atrakcyNnyc, Spostr.&ga0y ic
$owi&0 Nako 0aNQcyc okr&O'onQ wad.S i ni&co ic siS o$awia0y sQd.Qc- F& 0og'i$y uFyP
swoN&N siy- a$y na0i 0anipu'owaP, W N&dny0 . &ksp&ry0&ntAw %aro'd Siga'' i 6ancy
Bstro*& @1"754 pr.&dstawia'i stud&ntko0 i stud&nto0 co''&g&:u opis sprawy kry0ina'n&N- w
ktAr&N oskarFona- atrakcyNna ko$i&ta- $ya &wid&ntni& winna pop&ni&nia .$rodni, ?adanyc
popros.ono nastSpni& o .aproponowani& waOciw&go ic .dani&0 wyroku, W sytuacNi- w
ktAr&N pop&niona .$rodnia ni& 0iaa .wiQ.ku . urodQ oskarFon&N @wa0ani&4- oso$y $adan&
proponoway .nac.ni& agodni&Ns.& wyroki niF w sytuacNi- gdy .wiQ.&k taki istnia @os.ustwo-
w ktAry0 oskarFona nakonia kawa'&ra w Or&dni0 wi&ku do .ainw&stowania w ni& istni&NQcQ
spAkS4, W ty0 ostatni0 pr.ypadku oso$y $adan&- .arAwno ko$i&ty- Nak i 0SFc.yXni-
proponowa'i surows.Q karS, Tud.i& C w stosunku do osA$ urod.iwyc C sQ skonni
.akadaP rac.&N ic ni&winnoOP niF winS, 2dy N&dnak stwi&rd.Q- F& oso$a atrakcyNna
wykor.ystaa swoNQ urodS d'a osiQgniScia kor.yOci- $SdQ wo$&c ni&N $ard.i&N surowi,
"ikno jest lepsz' rekomen&acj' o& najlepsze#o list% polecaj'ce#o.
) Arystoteles ;X w. p.n.e,
R:7;0A 3R.@. =tereotyp CTo, co jest pikne, jest i &obreE.
H%&zie wierz', *e wiele cech pozytywnych jest powi'zanych z atrakcyjno.ci' 8izyczn'
Kch, jak*e nikczemn' rzecz' jest l%&zka %ro&a ) koro&%je, kor%mp%je wszystko, cze#o si
&otknie.
) Krestes, 6R4 r. p.n.e,
Co- w taki0 ra.i&- N&st piSkn&W W opisanyc &ksp&ry0&ntac dowi&d.iono- F& w taki c.y inny
sposA$- atrakcyNnoOP +i.yc.na d&cyduN& o ty0- kto kogo 'u$i- i to .arAwno na krAtki- Nak i
dugi dystans, Co wiSc&N- w $adaniac tyc wyka.ano istni&ni& .arAwno w JS)- Nak i w
innyc kraNac p&wnyc wyraXnyc standardAw ku'turowyc okr&O'aNQcyc- kogo siS uwaFa
.a atrakcyNn&go +i.yc.ni&, SSd.iowi& ko0p&t&ntni pocod.Qcy . ws.ystkic c.SOci StanAw
ZN&dnoc.onyc ni& 0i&'i trudnoOci . s.acowani&0 'ud.i pod w.g'Sd&0 atrakcyNnoOci
+i.yc.n&N- a ic oc&ny wyka.yway duFQ .godnoOP, (onadto wyniki &ksp&ry0&ntAw- w
ktAryc oso$o0 $adany0 poka.ywano +otogra+i& UpiSknycV- Owiadc.Q o ty0- F& .dNScia
osA$ uwaFanyc pr.&. &ksp&ry0&ntatora .a atrakcyNn& ora. .dNScia 'ud.i uwaFanyc pr.&.
ni&go .a ni&atrakcyNn& w rAFny C coP pr.&widywa'ny C sposA$ wy.nac.aNQ .acowania
$adanyc, C.y d.iwi was to- F& d'a wiSks.oOci istni&N& .godnoOP c&c +i.yc.nyc i
towar.ys.Qcyc i0 c&c oso$owoOci- pr.ypisywanyc oso$o0 uwaFany0 .a urod.iw&W
Cy$a N&dnak ni& powinno, 1uF od wc.&sn&go d.i&ci/stwa::0&dia uc.Q nas co N&st piSkn&-
wska.uNQc na .wiQ.&k ow&go piSkna . poNSci&0 do$ra, 6a pr.ykad i'ustrator.y tradycyNnyc
ksiQF&k d'a d.i&ci ora. twArcy postaci do +i'0Aw 9isn&ya nauc.y'i nas- F& agodn& i c.aruNQc&
$oat&rki- taki& Nak GrA'&wna Lni&Fka- Ca'in&c.ka- (iSkna @. $aNki (iSkna i ?&stia4 c.y
LpiQca GrA'&wna C podo$ni& Nak postaci& ksiQFQt- ktAr.y N& $roniQ i .do$ywaNQ @a w
pr.ypadku (iSkn&N i ?&stii ksiQFS- w ktAr&go .a0i&nia siS $&stia4 C ws.ystki& wyg'QdaNQ
podo$ni&, DaNQ r&gu'arn& rysy twar.y- 0a& nosy- duF& oc.y- adni& wykroNon& usta- c&rS
gadkQ i c.ystQ ora. s.c.up& @a w pr.ypadku ksiQFQt at'&tyc.n&4 ciaa C $oat&rki sQ
podo$n& do 'a'ki ?ar$i&, 6i& 0a .at&0 nic d.iwn&go w ty0- F& ga$in&ty cirurgii p'astyc.n&N
skracaNQc& i prostuNQc& nosy- koryguNQc& usta- .wiSks.aNQc& 'u$ .0ni&Ns.aNQc& $iusty c.y
prostuNQc& .S$y- tak .nako0ici& prosp&ruNQ w cayc Stanac, Cirurgia kos0&tyc.na N&st
oc.ywiOci& skut&c.na, Dica&' Ga'ick @1"774 poprosi stud&ntAw o oc&nS .dNSP ki'kunastu
ko$i&t- wykonanyc pr.&d op&racNQ i po op&racNi kos0&tyc.n&N, Go$i&ty po .a$i&gu ni& ty'ko
.ostay u.nan& .a piSkni&Ns.&- a'& takF& .a ci&p'&Ns.&- $ard.i&N wraF'iw& i $ard.i&N atrakcyNn&
s&ksua'ni&,
<ltro$e standardy pi*&na s) $cze#nie przys$a(ane, Gons&kw&ncNQ t&go stanu r.&c.y
N&st- 0iSd.y inny0i- wc.&sn& pr.yswaNani& ku'turowyc standardAw piSkna, S.c.&gA'ni&
dotyc.y to d.i&ci- ktAr& sQ gAwny0i od$iorca0i 'a'&k ?ar$i& c.y kr&skAw&k 9isn&ya, W
N&dny0 . $ard.o ci&kawyc $ada/ Gar&n 9ion i E''&n ?&rsc&id @1"7#4 stwi&rd.iy- F& naw&t
w pr.&ds.ko'u d.i&ci sQ wraF'iw& na +i.yc.nQ atrakcyNnoOP swoic rAwi&OnikAw, W $adaniu
ty0 9ion i ?&rsc&id poprosiy naNpi&rw grupS ki'ku ni&.a'&Fnyc &ksp&rtAw @stud&nci
ostatnic 'at studiAw4 o oc&nS stopnia +i.yc.n&N atrakcyNnoOci d.i&ci cod.Qcyc do
pr.&ds.ko'a, 6astSpni& usta'iy- kto kogo 'u$i w grupi& d.i&ci, Bka.ao siS- F& atrakcyNnoOP
+i.yc.na $ya waFny0 d&t&r0inant&0 popu'arnoOci, 1&dnQ . pr.yc.yn t&go- F& d.i&ci wo'Q
atrakcyNnyc rAwi&OnikAw- 0oF& $yP naO'adowani& .acowa/ dorosyc, 9oroO'i $owi&0
takF& 0aNQ t&nd&ncNS do +awory.owania 'ud.i atrakcyNnyc @?&rkowit.- >rodi- 1"7"5 9ion-
1"724, Gar&n 9ion @1"724 poprosia ko$i&ty o pr.&c.ytani& sprawo.dania nauc.yci&'a- w
ktAry0 opisywa on swoN& kopoty w prowad.&niu k'asy, 9o kaFd&go sprawo.dania
doQc.ono +otogra+iS d.i&cka- ktAr& uwaFano .a pr.yc.ynS tyc kopotAw, ZdNScia .ostay
pod.i&'on& na dwi& grupy C d.i&ci atrakcyNnyc +i.yc.ni& @.arAwno copcAw- Nak i
d.i&wc.yn&k4 ora. 0ni&N atrakcyNnyc, H&.u'tatyW Go$i&ty 0iay t&nd&ncNS do wiSks.&go
o$winiania d.i&ci 0ni&N atrakcyNnyc +i.yc.ni&5 sQd.iy takF&- F& d.i&ci t& .acowuNQ siS tak
sa0o na co d.i&/, W pr.ypadku d.i&ci atrakcyNnyc nato0iast staray siS N& usprawi&d'iwiaP,
1&dna . $adanyc ko$i&t powi&d.iaa= UBna tak adni& $awi siS .& ws.ystki0i i C Nak kaFdy
C 0oF& 0i&P po prostu .y d.i&/, T&go- F& $ya okrutna,,, ni& 0oFna $raP powaFni&V, Gi&dy
w t&N sa0&N sytuacNi winowaNc.yniQ $ya ni&atrakcyNna d.i&wc.ynka- typowQ odpowi&d.iQ
$yo= UWydaN& 0i siS- F& to d.i&cko N&st rac.&N ro.pus.c.ony0 $acor&0 i 0oF& sprawiaP
kopoty nauc.yci&'o0, DoFna sQd.iP- F& $Sd.i& s.ukaa .wady . inny0i d.i&P0i,,, Tak c.y
owak $Sd.i& . niQ prawd.iwy pro$'&0V @s, 2114,
Sa!ospenia()ce si* proroct$o, 1&dnQ . naN$ard.i&N irytuNQcyc kons&kw&ncNi st&r&otypu
opart&go na +i.yc.n&N atrakcyNnoOci N&st 0oF'iwoOP poNawiania siS sa0osp&niaNQc&go siS
proroctwa @pro$'&0 t&n o0awia'iO0y w ro.d.ia'& #4, 9okadni& r.&c. $iorQc- sposA$- w Naki
traktuN&0y 'ud.i- wpywa na ic .acowani& i na to- co 0yO'Q o so$i&, W &ksp&ry0&nci&-
ktAr&go autora0i $y'i Dark Snyd&r- E'i.a$&t 9, Tank& i E''&n ?&rsc&id @1"774- &+&kt t&n
uNawni siS $ard.o wyraXni&, 2rupi& stud&ntAw co''&g&:u pr.&ka.ano wi&'& in+or0acNi o inn&N
uc.&stnic.c& &ksp&ry0&ntu ora. N&N +otogra+iS, >otogra+ia pr.&dstawiaa a'$o $ard.o
atrakcyNnQ- a'$o ni&atrakcyNnQ ko$i&tS, Stud&nto0 powi&d.iano- F& 0aNQ . niQ pr.&prowad.iP
ro.0owS t&'&+onic.nQ @warunki &ksp&ry0&ntu dopus.c.ay N&dyni& ko0unikacNS w&r$a'nQ C
. wy&'i0inowani&0 g&styku'acNi i 0i0ic.nyc wyra.Aw twar.y4, >otogra+ia 0iaa w.$ud.aP
w $adanyc i uNawniaP st&r&otyp UTo- co N&st piSkn&- N&st i do$r&V- a wiSc oc.&kiwani&- F& .
ko$i&tQ atrakcyNnQ ro.0owa $Sd.i& pr.yN&0ni&Ns.a- swo$odni&Ns.a i .a$awni&Ns.a niF .
ko$i&tQ ni&atrakcyNnQ, >otogra+i&- ktAr& otr.y0a'i stud&nci- ni& $yy +otogra+ia0i ko$i&t- .
ktAry0i oni r.&c.ywiOci& ro.0awia'i, C.y to- w co uwi&r.y'i- stwor.yo NakQO r.&c.ywistoOPW
Tak, Stud&nci- ktAr.y wi&r.y'i- F& ro.0awiaNQ . ko$i&tQ atrakcyNnQ- odpowiada'i w sposA$
agodny- $ard.i&N akc&ptowany spo&c.ni& niF stud&nci- ktAr.y sQd.i'i- F& ro.0awiaNQ .
ko$i&tQ ni&atrakcyNnQ, To N&dnak ni& ws.ystko C .acowani& 0SFc.y.n wpynSo na sposA$
prowad.&nia ro.0owy pr.&. ko$i&ty, 6i&.a'&Fni o$s&rwator.y $owi&0- wysucaws.y
nagrania ty'ko t&N c.SOci ro.0owy- ktArQ on& prowad.iy @a wiSc ni& og'QdaNQc ic .dNSP4-
oc&ni'i t& ko$i&ty- ktAr& ro.0awiay . partn&ra0i .akadaNQcy0i- F& sQ on& atrakcyNn&- Nako
$ard.i&N atrakcyNn&- $ud.Qc& .au+ani&- oFywion& i ci&p& w porAwnaniu . ko$i&ta0i- ktAryc
ro.0Awcy sQd.i'i- F& sQ ni&atrakcyNn&, Zat&0 gdy 0SFc.yXni uwaFa'i- F& ro.0awiaNQ .
atrakcyNnQ ko$i&tQ- ro.0awia'i . niQ w sposA$ uNawniaNQcy N&N naN'&ps.& strony, ?adani& to
.ostao pAXni&N powtAr.on&- . tQ rAFnicQ- F& odwrAcono ro'&, Susan )nd&rs&n i Sandra ?&0
@1"814 poka.ay ko$i&to0 .dNSci& atrakcyNn&go ora. ni&atrakcyNn&go 0SFc.y.ny, Zadani&
ko$i&t po'&gao na pr.&prowad.&niu ro.0owy t&'&+onic.n&N .& wska.any0 0SFc.y.nQ,
DSFc.yXni nato0iast ni& wi&d.i&'i- co o nic sQd.Q ow& ko$i&ty, (odo$ni& Nak w
&ksp&ry0&nci& Snyd&ra- Tank& i ?&rsc&id @1"774 ko$i&ta .acowywaa siS .godni& .
wasny0i pr.&widywania0i @Uproroctw&0V4- a 0SFc.y.na odpowiada ad&kwatni& do N&N
.acowania, ?adania t& sug&ruNQ- FQ 'ud.i& atrakcyNni +i.yc.ni& 0ogQ 0yO'&P o so$i& Nako o
oso$ac do$ryc $QdX 0iyc- poni&waF sQ kons&kw&ntni& traktowani w taki sposA$, I
odwrotni&- 'ud.i& 0ni&N atrakcyNni 0ogQ .ac.QP traktowaP si&$i& Nako gors.yc c.y ni&
'u$ianyc- poni&waF sQ ciQg'& tak od$i&rani @i to NuF od d.i&ci/stwa4, DoFna wiSc stwi&rd.iP-
F& 'ud.i& 0ogQ .ac.QP .acowywaP siS w sposA$ .godny . taki0 o$ra.&0 si&$i& C to N&st w
sposA$ .godny . ty0- Nak $y'i traktowani na poc.Qtku, 1&F&'i ni& urod.i'iOci& siS . wyg'Qd&0
'a'ki ?ar$i& c.y G&nani& $i&r.ci& so$i& t&go do s&rca, Hicard 6is$&tt i Ti0oty Wi'son
@1"774 wyka.a'i $owi&0- F& .asada ta d.iaa w dwi& strony, To prawda- F& $ard.i&N 'u$i0y
'ud.i atrakcyNnyc +i.yc.ni&- '&c. prawdQ N&st rAwni&F- F& to- Nak $ard.o 'u$i0y innyc-
wpywa na to- co 0yO'Q oni o swoN&N atrakcyNnoOci, W o0awianyc $adaniac stud&nci
og'Qda'i nagrany na taO0i& wid&o wywiad . pracowniki&0 co''&g&:u- ktAry pr.&dstawia
swoNQ +i'o.o+iS proc&su nauc.ania, W U.i0nycV warunkac nauc.yci&' $y p&&n r&.&rwy-
autokratyc.ny- krytykuNQcy stud&ntAw .a ic $rak wnik'iwoOci i pr.ygotowania, 1ak
pr.ypus.c.ano- stud&nci- ktAr.y og'Qda'i t&n progra0- .d&cydowani& ni& po'u$i'i t&go
wykadowcy, W Uci&pycV warunkac t&n sa0 pracownik $y agodny- pr.ystSpny-
.ap&wniaNQcy- F& $ard.o d$a o swoic stud&ntAw i F& doc&nia ic wysiki, Stud&nci- ktAr.y
og'Qda'i t&go wykadowcS- po'u$i'i go natyc0iast, (odstawow& pytani& $r.0iao= C.y dwi&
grupy stud&ntAw rAFni& $SdQ oc&niaP stopi&/ atrakcyNnoOci +i.yc.n&N nauc.yci&'a- c.y t&F
atrakcyNnoOP +i.yc.na N&st c&cQ o$i&ktywnQ- ni&.a'&FnQ od t&go- Nak $ard.o kogoO 'u$i0y,
1ak widaP na rycini& 10,#- grupa- ktAra og'Qdaa U.i0n&goV pr&'&g&nta- oc&nia go Nako
.d&cydowani& 0ni&N atrakcyNn&go +i.yc.ni& w porAwnaniu . grupQ- ktAra og'Qdaa go Nako
oso$S Uci&pQV, ?yP 0oF& t&ra. pr.&nik'iwy c.yt&'nik dostr.&F& 0oF'iwoOP- F& w U.i0n&NV
w&rsNi nauc.yci&' 0Ag pr.yNQP $ard.i&N ni&d$aQ postawS ora. 0Ag ro$iP wiSc&N gry0asAw-
co o$i&ktywni& sprawiao- F& pr&.&ntowa siS 0ao atrakcyNni&, 6is$&tt i Wi'son
wy&'i0inowa'i tS 0oF'iwoOP pr.&. poka.ywani& dwA0 odd.i&'ny0 grupo0 uc.&stnikAw
taO0 . wyQc.ony0 dXwiSki&0- tak F& ni& po.na'i oni pog'QdAw og'Qdan&N oso$y, Ty0 ra.&0
$adani og'QdaNQcy U.i0nQV i Uci&pQV w&rsNS ni& rAFni'i siS 0iSd.y so$Q stopni&0 sy0patii do
pr.&dstawion&go i0 nauc.yci&'a, I co waFni&Ns.&- ni& oc&ni'i go Nako 0ni&N atrakcyNn&go
+i.yc.ni& w pr.ypadku U.i0n&NV w&rsNi, 1&dyni& w sytuacNi- gdy opini& o nauc.yci&'u opart&
$yy na ty0- co powi&d.ia- pr.ypisywano 0u rAFnQ atrakcyNnoOP +i.yc.nQ, Tak wiSc- cociaF
$&. wQtpi&nia istni&NQ o$i&ktywn& c&cy- ktAr& sprawiaNQ- F& dana oso$a wydaN& siS inny0
'ud.io0 atrakcyNna- to piSkno N&st c&cQ patr.Qc&go, I0 $ard.i&N kogoO 'u$i0y- ty0
pr.yN&0ni&Ns.y wydaN& na0 siS N&go wyg'Qd,
R:7;0A 3R.6. Kkiem obserwatora. Ksoby, ktre obserwowa$y na%czyciela colle#eB%
zachow%j'ce#o si w sposb sympatyczny, %wa*a$y, *e jest on atrakcyjny 8izycznie! natomiast
osoby, ktre obserwowa$y te#o same#o na%czyciela, lecz zachow%j'ce#o si niesympatycznie,
s'&zi$y, *e jest cz$owiekiem nieatrakcyjnym 8izycznie. Dzia$o si tak nie &late#o, *e na%czyciel
by$ obiektywnie bar&ziej atrakcyjny wte&y, #&y zachowywa$ si sympatycznie, lecz &late#o, *e
na nasze oceny stopnia atrakcyjno.ci &r%#iej osoby wp$ywa to, jak bar&zo t osob l%bimy
>zaczerpnito zF 0isbett, Wilson, 3?JJA
Podo"ie,st$o+ s$'( ci)gnie do s$ego
(r.&kona'iO0y siS NuF- F& i0 wiSc&N kontaktAw 0a0y . 'udX0i- ty0 $ard.i&N ic 'u$i0y
@pokr&wi&/stwo- .naNo0oOP4- i F& atrakcyNnoOP +i.yc.na N&st istotny0 warunki&0 nas.yc
sy0patii, 1&dnakF&- i0 $ard.i&N kogoO po.naN&0y- ty0 wiSc&N innyc c.ynnikAw .ac.yna
0i&P .nac.&ni&, To prawda- +i.yc.n& poNawi&ni& siS N&st c.Ssto pi&rws.Q r.&c.Q- NakQ
.auwaFa0y w pr.ypadku innyc osA$- '&c. ostat&c.ni& dowiaduN&0y siS o nic o wi&'&
wiSc&N- np, c.y sQ upr.&N0i- uc.ciwi- otwarci i twArc.y- po.naN&0y ic pr&+&r&ncN& po'ityc.n&
i u'u$ion& progra0y t&'&wi.yNn&, W Naki0 .akr&si& t& c&cy innyc wpywaNQ na nas.Q do
nic sy0patiSW (odstawow& d'a sprawy N&st- Nak siS wydaN&- pytani& ni& o to- o ktAr&
dokadni& c&cy drugi&N oso$y cod.i- a'& o tona i'& N&st ona podo$na do nas sa0yc,
W&X0y d'a pr.ykadu oso$S Cia-)nn- adwokatki- ktAra na $iurowy0 pr.yNSciu .ac.yna
ro.0awiaP . H&$&ckQ- 0ods.Q ko'&FankQ- ktArQ '&dwi& .na, W trakci& ro.0owy oka.uN& siS-
F& o$i& pani& 0aNQ .& so$Q duFo wspA'n&go i .gad.aNQ siS w wi&'u waFnyc kw&stiac C w
ty0 w opiniac na t&0at rAFnyc kandydatAw do ur.Sdu pr&.yd&ncki&go- co do pro$'&0u
.ni&si&nia kary O0i&rci i ni&rAwnoOci w syst&0i& podatkowy0, (o powroci& do do0u Cia-
)nn opowiada swoN&0u 0SFowi- F& coP ro.0awiaa . H&$&ckQ ty'ko 15 0inut- c.uN&- F& 0a
nowQ pr.yNaciAkS, To- c.&go doOwiadc.ya Cia-)nn- to si'ny wpyw podo$i&/stwa- c.y'i Nak
0y sa0i N&st&O0y podo$ni do drugi&N oso$y, 1&dny0 .& sposo$Aw spostr.&gania
podo$i&/stwa N&st pod.i&'ani& postaw c.y wartoOci C Nak to wystQpio w pr.ypadku Cia-
)nn i H&$&cki, W $ard.o wi&'u do$r.& kontro'owanyc &ksp&ry0&ntac wyka.ano- F& N&F&'i
caa wi&d.a o drugi&N oso$i& sprowad.a siS do .naNo0oOci N&N opinii w rAFnyc kw&stiac- to
i0 $ard.i&N t& opini& sQ podo$n& do nas.yc wasnyc- ty0 $ard.i&N N&st&O0y skonni po'u$iP
tS oso$S, W &ksp&ry0&nci& pr.&prowad.ony0 pr.&. 9onna ?yrn&:a i 9ona 6&'sona @1"654
uc.&stnicy dowiadywa'i siS- F& inny stud&nt 0a podo$n& C coP w rAFny0 stopniu C
postawy do ic wasnyc, (ytani- Nak $ard.o 'u$iQ tS oso$S @ktAr&N nigdy ni& spotka'i4- $iorQcy
ud.ia w &ksp&ry0&nci& uNawnia'i- F& stopi&/ sy0patii $y OciO'& u.a'&Fniony od
spostr.&gan&go podo$i&/stwa postaw, 1ak widaP na rycini& 10,5- sy0patia roOni& 'iniowo
wra. . proc&nt&0 wspA'nyc postaw, T&odor& 6&wco0$ @1"614 prowad.i dugo+a'ow&
$adania na t&0at .wiQ.ku po0iSd.y atrakcyNnoOciQ i podo$i&/stw&0, 6a poc.Qtku roku
akad&0icki&go w sposA$ 'osowy pr.yd.i&'i grupi& stud&ntAw uniw&rsyt&tu w Dicigan
wspA0i&s.ka/cAw w akad&0iku, C.y na podstawi& podo$i&/stwa $Sd.i& 0oFna
pr.&widywaP .awiQ.ywani& siS pr.yNaXniW Bdpowi&dX $r.0iaa twi&rd.Qco, Stud&nci
nawiQ.ywa'i pr.yNaXni& .arAwno . ty0i- ktAr.y $y'i do nic podo$ni pod w.g'Sd&0
d&0ogra+ic.0y0 @np, wi&Nski& pocod.&ni&4- Nak t&F . ko'&ga0i- ktAr.y pod.i&'a'i ic
pog'Qdy i postawy @np, ic gAwny0 pr.&d0iot&0 $ya inFyni&ria- $QdX $y'i 'i$&raa0i4,
R:7;0A 3R.5. "o&obie/stwo a atrakcyjno.+ interpersonalna. Dane prze&stawione na
wykresie prze&stawiaj' s%maryczne wyniki o.mi% eksperymentw przeprowa&zonych przez
Donna -yrneBa i wsp$pracownikw, ktrzy wykazali, *e istnieje silny liniowy zwi'zek
pomi&zy atrakcyjno.ci' interpersonaln' a po&obie/stwem postaw. ;m wiksze by$o
po&obie/stwo postaw %czestnikw ba&a/, tym wiksza ich wzajemna sympatia >zaczerpnito
zF -yrne, 0elson, 3?O5A
(odo$i&/stwo N&st podstawowy0 d&t&r0inant&0 atrakcyNnoOci int&rp&rsona'n&N, 9'ac.&go
podo$i&/stwo N&st tak waFn& d'a .Nawiska atrakcyNnoOci int&rp&rsona'n&NW Istni&NQ co naN0ni&N
dwi& odpowi&d.i, (o pi&rws.&- 'ud.i&- ktAr.y sQ podo$ni do nas- dostarc.aNQ spo&c.n&go
wsparcia d'a nas.yc wasnyc c&c i wi&r.&/ C inny0i sowy- potwi&rd.aNQ nas.&
pr.&konani&- F& 0a0y racNS @?yrn&- C'or&- 1"704, Lwiado0oOP- F& ni& N&st siS osa0otniony0-
d.iaa uspokaNaNQco- a to sprawia- F& 'u$i0y tyc- ktAr.y siS . na0i .gad.aNQ, (o drugi&- N&st
prawdopodo$ni& tak- F& 0yO'i0y n&gatywni& o oso$ac- ktAr& siS . na0i ni& .gad.aNQ w
waFnyc kw&stiac C ni& ty'& . powodu $raku wsparcia- i'& d'at&go- F& taki& opini&
pr.ypo0inaNQ na0 spotkan& w pr.&s.oOci oso$y ni&0i&- ni&0ora'n&- sa$& c.y $&.0yO'n&,
Zat&0 $rak .gody w waFnyc kw&stiac prowad.i do r&pu'sNi @Hos&n$au0- 1"864, 6a
pr.ykad- N&F&'i N&st&O pr.&ciwniki&0 kary O0i&rci i spotkas. kogoO- kto N&st N&N .wo'&nniki&0-
to 0oF&s. pr.ypus.c.aP- F& oso$a ta N&st agr&sywna i 0Ociwa, 1&F&'i N&st&O .wo'&nniki&0 kary
O0i&rci- to 0oF&s. sQd.iP- F& N&N pr.&ciwnicy to oso$y sa$& i po$aF'iw& d'a pr.&stSpcAw, W
ty0 pr.ypadku $Sd.i&s. od$i&raP cud.& postawy N&dyni& Nako N&dnQ . 0oF'iwyc in+or0acNi o
ty0- Nak $ard.o dana oso$a 0oF& ni& dawaP siS 'u$iP, Tak wiSc cSP $ycia popi&rany0 ora.
wnioski- Naki& wyprowad.a0y o c.yi0O carakt&r.&- odgrywaNQ waFnQ ro'S w .wiSks.aniu
atrakcyNnoOci osA$ o podo$n&N u0ysowoOci i .0ni&Ns.aniu atrakcyNnoOci tyc- ktAr.y sQ inni
od nas @?yrn&- C'or&- S0&aton- 1"865 Condon- Crano- 1"885 2ri++itt- `&itc- 1"7#4,
5openianie+ czy: przeci$ie,st$a si* nie przyci)ga()8
1ak siS pr.&kona'iO0y- prawd.iw& wydaN& siS .nan& pr.ysowi&= USwAN ciQgni& do sw&goV, )
co . inny0- rAwni& .nany0 powi&d.&ni&0- F& pr.&ciwi&/stwa siS pr.yciQgaNQW Wi&'& 0i&Nsca
poOwiScono ro.waFanio0 na t&0at rod.aNAw sytuacNi i carakt&rystyk- do ktAryc ta
pot&ncNa'na r&gua atrakcyNnoOci 0oF& siS odnosiP, 6a pr.ykad Winc @1"584 twi&rd.i- F&
oso$a u'&ga 0oF& $yP atrakcyNna d'a kogoO- kto 'u$i wycowywaP innyc- oso$a ni&O0iaa
0oF& $yP atrakcyNna d'a kogoO- kto N&st otwarty i odwaFny spo&c.ni&- gadua 0oF& $yP
atrakcyNna d'a oso$y 0ao0Awn&N i cStni& sucaNQc&N, Id&a- F& pr.&ciwi&/stwa sQ
atrakcyNn&- N&st ko0p'&0&ntarnQ ipot&.Q- .godni& . ktArQ N&st&O0y atrakcyNni d'a osA$
posiadaNQcyc ni& podo$n&- '&c. pr.&ciwn& niF 0y c&cy, ?adania w ty0 .akr&si&
konc&ntroway siS gAwni& na c&cac oso$owoOci C na pr.ykad ki&dy oso$a ni&O0iaa
twor.y parS . &kstraw&rtyki&0, Eksp&ry0&nta'n& dowody na istni&ni& .Nawiska
ko0p'&0&ntarnoOci sQ w naN'&ps.y0 ra.i& wi&'o.nac.n& i wynikaNQ . ki'ku N&dyni& $ada/, I
tak- gdy N&d&n . $adac.y potwi&rd.i- F& pr.&ciwn& oso$owoOci w r.&c.ywistoOci siS
pr.yciQgaNQ @Wagn&r- 1"754- to inni wyka.a'i- F& to podo$i&/stwo C a ni& ko0p'&0&ntarnoOP
C stanowi podstawS twor.&nia siS .wiQ.kAw pr.yNaci&'skic @T&*ing&r- 1"6#5 D&y&r- (&pp&r-
1"774, Z ko'&i ni&ktAr.y twi&rd.i'i- F& podo$i&/stwo odgrywa waFnQ ro'S w pi&rws.y0 &tapi&
twor.&nia siS .wiQ.ku- podc.as gdy ko0p'&0&ntarnoOP staN& siS waFna pAXni&N i .yskuN& na
rand.& w 0iarS wyduFania siS r&'acNi int&rp&rsona'nyc @Ca0p$&''- 1"805 G&rcko++- 9a*is-
1"624, Inni $adac.& ni& potwi&rd.i'i N&dnak ro'i c.asu w uNawnianiu siS +unkcNi
ko0p'&0&ntarnoOci @T&*ing&r- S&nn- 1org&ns&n- 1"704, 1&dny0 sow&0 C 0a0y tu
cakowity $aagan, CociaF id&a ko0p'&0&ntarnyc oso$owoOci i potr.&$ pr.&0awia do
s&rca- to N&dnak duFa 'ic.$a dowodAw &ksp&ry0&nta'nyc stanowi 0ocn& poparci& d'a
konc&pcNi pr.&wagi podo$i&/stwa nad ko0p'&0&ntarnoOciQ Nako waFni&Ns.&go wskaXnika
atrakcyNnoOci, To0 ?oyd&n i wspApracownicy @1"8#4 potwi&rd.i'i .nac.&ni& podo$i&/stwa
oso$owoOci w 0Sskic .wiQ.kac o0os&ksua'nyc, I tak- o0os&ksua'iOci u.yskuNQcy
wysoki& wyniki w t&Oci& st&r&otypowyc c&c ko$i&cyc pos.ukiwa'i partn&ra naN$ard.i&N
&kspr&syNn&go C co N&st st&r&otypowQ c&cQ ko$i&cQ, Bc.ywiOci& ni&.$Sdn& sQ da's.&
$adania w t&N d.i&d.ini&5 $adania wykor.ystuNQc& o$s.&rni&Ns.& 'isty .arAwno c&c
oso$owoOci- Nak i potr.&$ int&rp&rsona'nyc,
O"sypy$anie poch$aa!i
1ak wyka.a'iO0y wyF&N- 0oFna wy0i&niP ki'kanaOci& c&c carakt&ry.uNQcyc 'ud.i- a
wpywaNQcyc na nas.& sy0pati& i antypati&, 6a'&FQ do nic pr.&d& ws.ystki0= +i.yc.na
o$&cnoOP ora. podo$i&/stwo postaw, 1&dnakF& to ty'ko ni&wi&'ka c.SOP nas.&N opowi&Oci, To-
w Naki sposA$ 'ud.i& .acowuNQ siS wo$&c nas- 0a $owi&0 takF& ogro0n& .nac.&ni&, 6a
pr.ykad- c.y 'u$i0y tyc- ktAr.y nas cwa'Q i o$sypuNQ ko0p'&0&nta0iW WaOni& tak 0yO'a
9a'& Carn&gi& i stQd N&go radQ- Nak .do$yP pr.yNaciA= UB$sypuN pocwaa0iV, ?adania
prowad.on& w ra0ac psyco'ogii spo&c.n&N potwi&rd.aNQ- F& N&st to r.&c.ywiOci& do$ra
strat&gia, W ki'kunastu &ksp&ry0&ntac poka.ano- F& c.SOci&N c.uN&0y wiSks.Q sy0patiS w
stosunku do tyc osA$- ktAr& oc&niaNQ nas po.ytywni&- niF do tyc- ktAr& wyraFaNQ o nas
opini& n&gatywn& @)ronson- Worc&'- 1"665 1on&s- 1"6#5 1on&s- 2&rg&n- 9a*is- 1"615 Siga''-
)ronson- 1"6"4, C.y o.nac.Q to- F& .aws.& 'u$i0y oso$y- ktAr& ustawic.ni& krQFQ w po$'iFu
nas- 0AwiQc 0i& r.&c.yW 6i&, Dy C 'ud.i& C 0a0y $owi&0 .nac.ni& $ard.i&N
sko0p'ikowanQ naturS, SQd.i0y- F& oso$y dostr.&gaNQc& nas.& rysy i ska.y sQ int&'ig&ntn& i
$ard.i&N int&r&suNQc& w porAwnaniu . ty0i- ktAr& wid.Q N&dyni& po.ytywy, W &ksp&ry0&nci&
pr.&prowad.ony0 pr.&. T&r&sS )0a$i'& @1"834 oka.ao siS na pr.ykad- F& w sytuacNi- w
ktAr&N ws.ystki& inn& c.ynniki .ostay wyrAwnan&- a natkni&0y siS na n&gatywnQ opiniS- to
g&n&ra'ni& .wiSks.a ona pod.iw- Naki c.uN&0y w stosunku do oso$y- ktAra NQ wypowiada,
)0a$i'& w swoic $adaniac prosia stud&ntAw co''&g&:u o pr.&c.ytani& wyNQtkAw dwAc
r&c&n.Ni powi&Oci, H&c&n.N& t& C Nak powi&d.iano stud&nto0 C uka.ay siS w U6&w _ork
Ti0&si&V- w d.ia'& r&c&n.Ni ksiQF&k, B$i& noty $yy utr.y0an& w podo$n&N sty'istyc& C .
ty0- F& N&dna $ya .d&cydowani& po.ytywna- a druga .d&cydowani& n&gatywna, ?adani
stud&nci oc&ni'i autora n&gatywn&N r&c&n.Ni Nako wyraXni& $ard.i&N int&'ig&ntn&go-
ko0p&t&ntn&go i .naNQc&go siS na r.&c.y niF r&c&n.&nta po.ytywn&N notki, Bc.ywiOci& w
&ksp&ry0&nci& )0a$i'& oso$a krytykuNQca oc&niaa cud.Q pracS, C.y w taki0 ra.i& $Sd.i&0y
.acowywaP siS podo$ni&- gdy krytyka dotyc.yP $Sd.i& nas sa0ycW To N&st NuF pro$'&0
$ard.i&N .oFony, Z N&dn&N strony- wiSks.oOP 'ud.i wo'i rac.&N $yP cwa'ona niF krytykowana,
Z drugi&N strony .aO- cc&0y 0i&P p&wnoOP- F& otr.y0ywan& pocway sQ i s.c.&r&- i
ro.u0n&, (r.ypuOP0y na pr.ykad- F& Sa''y N&st inFyni&r&0 i F& na N&N $iurku powstaNQ
r&w&'acyNn& proN&kty. ej sze8 mwiF CDobra robota, =allyE. K#lnie rzecz bior'c, mi$o
%s$ysze+ takie s$owa i ) o&wo$%j'c si &o 7arne#ie#o ) powinny one zwikszy+ sympati,
ktr' =ally cz%je &o swoje#o sze8a. "rzyp%.+my je&nak &alej, *e =ally ma #orszy &zie/ i to, co
zrobi$a, nie jest tak &obre jak zwykle i ) co wa*niejsze ) =ally o tym wie. 7zy w tej syt%acji
pochwa$a sze8a b&zie mia$a rwnie* na#ra&zaj'cy charakter, ?yP 0oF&, 9'a Sa''y sowa
s.&+a 0ogQ o.nac.aP prA$S .acSty do '&ps.&N pracy- naw&t w o$'ic.u 0i&rnyc &+&ktAw C a
to .& w.g'Sdu na N&go upr.&N0oOP, Sa''y 0oF& go naw&t po'u$iP $ard.i&N niF wt&dy- gdy$y N&N
praca $ya $&. .ar.utu, 1&st to sko0p'ikowana sytuacNa i wiSc&N ucod.i nas.&N uwagi- niF
daN& siS dostr.&c, Sa''y 0oF& na pr.ykad pr.ypisywaP swoN&0u s.&+owi ws.&'ki&
waOciwoOci 'u$ ukryt& 0otywy, DoF& pr.ypus.c.aP- F& N&st on sarkastyc.ny- ni&uc.ciwy-
0ao spostr.&gawc.y- prot&kcyNny- uwod.ici&'ski- gupi c.y 0anipu'uN& inny0i,
0ie #ry z$ota s' pok%s' &la niektrych l%&zi, lecz jest ni' pochlebstwo.
) 1enry War& -eecher 34JJ
ingracjacjaF stosowanie strate#ii >np. pole#aj'cych na %&zielani% pochwal, &ostarczani%
pozytywne#o wsparciaA w cel% manip%lowania innymi czy z&obywania ich sympatii
GaFda . tyc c&c 0oF& .0ni&Ns.yP sy0patiS Sa''y, ?adania w t&N d.i&d.ini& poka.ay- F&
cociaF 'ud.i& 'u$iQ $yP cwa'&ni i dar.Q sy0patiQ oso$y cwa'Qc&- to ni& ccQ $yP
0anipu'owani, 1&F&'i pocwaa N&st .$yt s.c.odra- N&F&'i wydaN& siS ni&u.asadniona 'u$ C co
waFni&Ns.& C N&F&'i oso$a cwa'Qca 0oF& coO na ty0 .yskaP- to ni& $Sd.i& ona 'u$iana
Edward E, 1on&s @1"6#- 1""04 prowad.i s.&roki& $adania nad .Nawiski&0 ingrac(ac(i C
ro.0yO'n&N prA$y 0anipu'owania inny0i popr.&. ud.i&'ani& pocwa i po.ytywn&go
wsparcia @spr.SF&nia .wrotn&go4, W typowy0 &ksp&ry0&nci& po0ocnik &ksp&ry0&ntatora
o$s&rwowa stud&ntkS- . ktArQ pr.&prowad.ano wywiad- i nastSpni& stara siS NQ oc&niP,
Bc&ny .ostay us.&r&gowan& nastSpuNQco= c.SOP $adanyc .ostaa oc&niona n&gatywni&- c.SOP
po.ytywni& i c.SOP n&utra'ni&, W N&dny0 . $ada/ oso$i& oc&niaNQc&N @po0ocnikowi4
pr.ypisano ukryty 0otyw C dokadni& r.&c. $iorQc- stud&nto0 powi&d.iano- F& oso$a
oc&niaNQca N&st &ksp&ry0&ntator&0 pos.ukuNQcy0 ocotnikAw do wasnyc $ada/ i $Sd.i&
pAXni&N pytaP stud&ntAw o .godS, W r&.u'taci& oka.ao siS- F& stud&nci $ard.i&N 'u$i'i oso$y
oc&niaNQc& ic po.ytywni& niF t&- ktAr& oc&niay ic n&gatywni& C . N&dny0 dra0atyc.ny0
wyNQtki&0= oso$y oc&niaNQc&N- ktAr&N pr.ypisano ukryty 0otyw, W stosunku do t&N ostatni&N
stud&nci .akada'i- F& nagrad.ani& a'$o U0aO'&ni& i0V $i&r.& siS wyQc.ni& . cSci po.yskania
ocotnikAw do $ada/- pocwaa ni& N&st s.c.&ra i N&st N&dyni& prA$Q 0anipu'acNi popr.&.
ingracNacNS, Star& pr.ysowi& U(oc'&$stwo prowad.i donikQdV N&st .at&0 Nawni& $Sdn&,
(oc'&$stwo N&st skut&c.n&- coP na'&Fy pa0iStaP o ogranic.&niac i tak Nak sko0&ntowa to
Edward 1on&s Upoc'&$stwo .aws.& gd.i&O ciS .aprowad.iV- coP ni&koni&c.ni& ta0- gd.i&
$yO ccia,
Zycie powiano by+ %8orty8ikowane wieloma przyja(niami. 9ocha+ i by+ kochanym to
najwiksza ra&o.+ istnienia
- =y&ney =mith, 3455
L"i@ i "y@ l"iany!
To- Nak $ard.o 'ud.i& na0 sc'&$iaNQ- ni& N&st N&dyny0 c.ynniki&0 wpywaNQcy0 na nas.&
uc.ucia do innyc, 1ak $ard.o inni sQ pr.yNaci&'scy i 0i'i C c.y inac.&N= Nak $ard.o nas 'u$iQ
C 0a rAwni&F .nac.&ni&, Ws.yscy $owi&0 'u$i0y $yP 'u$iani, To wspania& uc.uci&- gdy
podcod.i0y do kogoO i wid.i0y- F& oso$a ta wita nas . radoOciQ i .adowo'&ni&0, 1&st to
uc.uci& o ogro0ny0 .nac.&niu i N&d&n . podstawowyc d&t&r0inant atrakcyNnoOci
int&rp&rsona'n&N, Jc.uci& to N&st tak waFn&- F& d.iaa naw&t wt&dy- gdy $rak N&st inn&go
c.ynnika C podo$i&/stwa, W N&dny0 . &ksp&ry0&ntAw- ki&dy 0oda ko$i&ta wyraFaa
.aint&r&sowani& $adany0i 0SFc.y.na0i N&dyni& popr.&. nawiQ.ywani& kontaktu
w.rokow&go @nacy'aa siS ku ni0- sucaNQc uwaFni& ic wypowi&d.i4- oka.ao siS- F&
0SFc.yXni ci .d&cydowani& NQ po'u$i'i- 0i0o F& ni& .gad.aa siS . ni0i w wi&'u waFnyc
kw&stiac @2o'd- Hyck0an- Dos'&y- 1"8#4, ?&. w.g'Sdu na to- c.y wskaXniki- do ktAryc siS
odwouN&0y- 0aNQ carakt&r w&r$a'ny c.y ni&w&r$a'ny- to naNwaFni&Ns.y0 wy.nac.niki&0
t&go- c.y 'u$i0y oso$S )- N&st prawdopodo$ni& to- c.y oso$a ) 'u$i nas @?&rsc&id- Wa'st&r-
1"785 Condon- Crano- 1"885 %ays- 1"8#5 G&nny- Ta òi&- 1"825 G&nny- 6as$y- 1"805 S&cord-
?ack0an- 1"6#4, Bc.ywiOci& to- co 0yO'i0y- wpywa na to- co ro$i0y, (r.&konani&- F& nowo
po.nana oso$a nas 'u$i- .acSca do .acowywania siS w sposA$ pr.yNaci&'ski i $ard.i&N
otwarty niF wt&dy- gdy$yO0y sQd.i'i inac.&N, Co sQd.ici&- Naki &+&kt $Sd.i& 0iao nas.&
.acowani&W Bso$a ta $&. wQtpi&nia odpowi& ci&po na nas.& pr.yNa.n& gSsty- a N&N
.acowani& w.0ocni . ko'&i nas. s&rd&c.ny stosun&k do ni&N, 1&st to N&s.c.& inny pr.ykad
sa0osp&niaNQc&go siS proroctwa- ki&dy poc.Qtkowa wiara w to- F& N&st siS 'u$iany0- pca
nas do rAwni& pr.yNa.nyc .acowa/- wywouNQc ponowni& pr.yNa.n& r&akcN& wo$&c nas i
oc.ywiOci& da'&N C nas wo$&c kogoO,
R:7;0A 3R.O. H%bi+ i by+ l%bianym. -a&anym po&ano niepraw&ziw' in8ormacj zwrotn', *e
ich partner eksperymentalny l%bi ich l%b *e ich nie l%bi. Ksoby ba&ane bar&ziej pol%bi$y
swoich partnerw, je*eli im wcze.niej powie&ziano, *e ich partner je l%bi >porwnaj cz.+
wykres% po lewej stronieA, partnerzy za. o&p$acali t' sam' monet'. "rzekonania napraw&
kszta$t%j' rzeczywisto.+ >zaczerpnito zF 7%rtis, Miller, 3?4OA
)$y .i'ustrowaP t&n proc&s- H&$&cca Curtis i Gi0 Di''&r @1"684 .ap'anoway $ard.o
po0ysowy &ksp&ry0&nt, (oQc.yy on& stud&ntAw $iorQcyc w ni0 ud.ia w pary5 stud&nci
pr.&d &ksp&ry0&nt&0 siS ni& .na'i, W kaFd&N par.& N&dn&N . osA$- wy$ran&N w sposA$ 'osowy-
pr.&ka.ywano sp&cNa'ni& do$ranQ in+or0acNS, Curtis i Di''&r stwor.yy sytuacNS
&ksp&ry0&nta'nQ w taki sposA$- a$y c.SOP $adanyc stud&ntAw uwi&r.ya- F& N&st 'u$iana
pr.&. partn&ra- a c.SOP uwaFaa- F& N&st ni& 'u$iana, Bso$y $adan& spotkay siS w parac po
ra. ko'&Nny- $y .& so$Q poro.0awiaP, I tak C Nak pr.&wid.iano C oso$y- ktAr& sQd.iy- F& sQ
'u$ian&- .acowyway siS w sposA$ $ard.i&N pr.yNaci&'ski wo$&c partn&ra c.y partn&rki-
0Awiy wiSc&N o so$i&- cStni&N .gad.ay siS w istotnyc kw&stiac porus.onyc w dyskusNi i
ogA'ni& .acowyway siS s&rd&c.ni&N- $ard.i&N pr.yNaci&'sko niF oso$y sQd.Qc&- F& sQ ni&
'u$ian&, Co wiSc&N- oso$y uwaFaNQc&- F& sQ 'u$ian&- r.&c.ywiOci& $yy 'u$ian&- i to o wi&'&
$ard.i&N niF oso$y .akadaNQc&- F& sQ ni& 'u$ian&, Zat&0 partn&r.y w diad.i& od.wi&rci&d'a'i
swoN& .acowania, (r.&dstawion& na rycini& 10,6 r&.u'taty wyraXni& wska.uNQ- F& N&F&'i
.acowuN&0y siS w sposA$ wyraFaNQcy nas.Q wiarS w to- F& daN&0y siS 'u$iP i ws.yscy
dookoa nas 'u$iQ- to .wiSks.a0y prawdopodo$i&/stwo- F& inni nas po'u$iQ, UL0i&N siS- a
Owiat $Sd.i& siS O0ia do ci&$i&V C trudno ni& pr.y.naP racNi star&0u por.&kadu,
<onse&$enc(e z!ian $ czy(e(# sy!patii do nas+ e=e&t zys&Tstraty>
0ienawi.+ ca$kowicie pokonana przez mi$o.+ przecho&zi w mi$o.+! a mi$o.+ staje si
wwczas wiksza, #&y pierwej by$a nienawi.+. Ten, kto zaczyna kocha+ rzecz, ktrej z
przyzwyczajenia nienawi&zi$ czy te* o ktrej my.la$ z blem w serc% ) niezale*nie o& samej
mi$o.ci ) cz%je przyjemno.+.
) =pinoza, 3OO@
e)ekt zysku:stratyF zjawisko pole#aj'ce na tym, *e tym bar&ziej l%bimy &an' osob, im wicej
wysi$k% m%sieli.my wlo*y+ w zmian jej pierwotnej opinii o nas >tj. nie l%biani na pocz'tk%
znajomo.ci teraz jeste.my l%bianiA, natomiast tym mniej l%bimy &an' osob, im wicej jej
pierwotnej sympatii stracili.my >tj. je*eli na pocz'tk% znajomo.ci nas l%bi$a, a teraz nas nie
l%biA
1ak siS pr.&kona'iO0y- to- c.y N&st&O0y 'u$iani- N&st waFny0 wy.nac.niki&0 nas.yc
sy0patii do innyc, 1&dno . oc.ywistyc pyta/- ktAr& na'&Fao$y postawiP w ty0 0i&Nscu-
$r.0i nastSpuNQco= C.y wra. .& w.rost&0 sy0patii innyc do nas ora. c.Sstot'iwoOci
oka.ywania na0 pr.yNa.nyc uc.uP w.rasta nas. stopi&/ sy0patii do drugicW Bdpowi&dX
ni& N&st prosta, J0Aw0y siS- F& spotka'iOci& )'$&rta na pr.yNSciu i F& ro.0awia'iOci& . ni0
pr.&. ki'ka 0inut, 6astSpni& odwi&d.a'iOci& go w akad&0iku ki'ka ra.y- wdaNQc siS . ni0
si&d0iokrotni& w dyskusNS, 9'a psyco'oga spo&c.n&go s.c.&gA'ni& int&r&suNQc& sQ c.t&ry
r&.u'taty tyc ro.0Aw= a4 )'$&rt w c.asi& ws.ystkic si&d0iu spotka/ .acowuN& siS wo$&c
was wyQc.ni& po.ytywni&5 $4 )'$&rt .acowuN& siS wo$&c was wyQc.ni& n&gatywni& w&
ws.ystkic si&d0iu ro.0owac5 c4 N&go .acowani& podc.as pi&rws.yc ro.0Aw N&st
n&gatywn&- '&c. . c.as&0 staN& siS cora. $ard.i&N po.ytywn&5 d4 N&go .acowani& podc.as
pi&rws.yc ki'ku spotka/ N&st po.ytywn&- '&c. . c.as&0 staN& siS cora. $ard.i&N n&gatywn&,
W ktAr&N . tyc sytuacNi po'u$i'i$yOci& )'$&rta naN$ard.i&NW )$y odpowi&d.i&P na to pytani&-
E''iot )ronson i 9arwyn Tind&r @1"654 stwor.y'i dokadni& taki& sytuacN& &ksp&ry0&nta'n&-
Nak wyF&N wy0i&nion&, Stud&ntki co''&g&:u spotykay siS parS ra.y . ko'&FankQ . wyFs.&go
roku i ro.0awiay . niQ na rAFn& t&0aty, (o kaFdy0 spotkaniu uc.&stnic.ki 0ogy
podsucaP ro.0owS po0iSd.y &ksp&ry0&ntator&0 i tQ waOni& stud&ntkQ- ktAra oc&niaa
swoN& ro.0Awc.yni&, W r.&c.ywistoOci oc&niaNQca $ya wspApracowniki&0
&ksp&ry0&ntatora- a N&N oc&ny .ostay dokadni& wc.&Oni&N usta'on& i $yy .godn& .&
sc&0at&0- Naki .osta opisany powyF&N, ?yy on&= a4 cakowici& po.ytywn&5 $4 cakowici&
n&gatywn&5 c4 r&a'i.uNQc& .asadS .ysku @naNpi&rw n&gatywn&- pot&0 cora. $ard.i&N
po.ytywn&45 d4 r&a'i.uNQc& .asadS straty @naNpi&rw po.ytywn&- pot&0 cora. $ard.i&N
n&gatywn&4, Jc.&stnic.ki &ksp&ry0&ntu popros.ono nastSpni&- a$y powi&d.iay- na i'&
po'u$iy stud&ntkS- ktAra N& oc&niaa, DoF& siS wydawaP- F& i0 $ard.i&N po.ytywn& $yy
oc&ny- ty0 wiSks.Q sy0patiQ $ya dar.ona wspApracownic.ka &ksp&ry0&ntatora, W
r.&c.ywistoOci N&dnakF& uc.&stnic.ki .naNduNQc& siS w warunkac .ysku- po'u$iy NQ o wi&'&
$ard.i&N niF uc.&stnic.ki- ktAr& otr.y0ay N&dyni& po.ytywn& oc&ny, Tak sa0o stud&ntki-
ktAr& .na'a.y siS w sytuacNi straty- po'u$iy stars.Q ko'&FankS .nac.ni& 0ni&N w porAwnaniu
. ty0i- ktAr& otr.y0yway N&dyni& oc&ny n&gatywn&, Taki& .Nawisko .nan& N&st pod na.wQ
e=e&t zys& i straty, (owstaN& N&dnak pytani&= d'ac.&go .ysk daN& w r&.u'taci& '&ps.& &+&kty
w porAwnaniu .& staQ po.ytywnQ oc&nQW I d'ac.&go strata N&st $ard.i&N dotk'iwa niF staa
n&gatywna oc&naW Istni&N& ki'ka 0oF'iwyc wyNaOni&/, 1&dno . nic .ostao .aproponowan&
NuF 300 'at t&0u pr.&. +i'o.o+a ?&n&dykta Spino.S- ktAr&go cytowa'iO0y wc.&Oni&N, To N&go
intuicNa .ainspirowaa waOni& )ronsona i Tind&ra w 1"65 r, do opracowania opisan&go wyF&N
&ksp&ry0&ntu, )ronson i Tind&r uwaFa'i- F& a$y wystQpi &+&kt .ysku i straty- 0us.Q .ostaP
sp&nion& dwa warunki, (o pi&rws.&- .ysk a'$o strata ni& powstaN& w wyniku d.iaania
Naki&Nko'wi&k s&kw&ncNi po.ytywnyc c.y n&gatywnyc twi&rd.&/ C koni&c.na N&st
.int&growana s&kw&ncNa prowad.Qca do .0iany istoty r.&c.y, Inny0i sowy- N&F&'i na
poc.Qtku okr&O'ici& kogoO Nako oso$S gupiQ i ni&s.c.&rQ- a nastSpni& stwi&rd.ici&- F& N&st ona
wspaniao0yO'na i wysportowana- to .Nawisko .ysku ni& powstani&- poni&waF w grS wcod.Q
.up&ni& rAFn& atry$uty, 1&F&'i nato0iast na poc.Qtku dana oso$a .ostani& oc&niona Nako
gupia i ni&s.c.&ra- a nastSpni& stwi&rd.ici&- F& .0i&ni'iOci& .dani& i F& ta oso$a N&st 0Qdra i
s.c.&ra- to 0a0y tu do c.yni&nia . prawd.iwy0 .yski&0, W t&N ostatni&N sytuacNi postawy
n&gatywn& .ostay $owi&0 .astQpion& postawa0i dokadni& odwrotny0i, Eksp&ry0&nt- w
ktAry0 ta .a'&FnoOP .ostaa potwi&rd.ona- $y pr.&prowad.ony pr.&. 9a*ida D&tt&& i
wspApracownikAw @1"734, E+&kt .ysku uNawnia siS ty'ko w sytuacNac- w ktAryc .0iana
dotyc.ya istoty r.&c.y, (o drugi&- a$y &+&kt .ysku i straty 0Ag siS uNawniP- .0iana postaw
0usi .acod.iP stopniowo, 1ak wyka.a'i to w swoi0 &ksp&ry0&nci& 9a*id D&tt&& i E''iot
)ronson @1"7#4 naga .0iana postawy N&dn&N oso$y od$i&rana N&st pr.&. .aint&r&sowan&go
pod&Nr.'iwi& i .& .0i&s.ani&0- .was.c.a gdy pr.&sanki t&N .0iany $yy .niko0&, 6a
pr.ykad- N&F&'i ktoO C na podstawi& N&dn&go spotkania C oc&nia drugQ oso$S Nako gupiQ- a
NuF po drugi0 Nako 0QdrQ- to taka .asadnic.a i s.y$ka .0iana wywoaP 0oF& ty'ko
pod&Nr.&nia, C.y ta oso$a cc& c.&goO C .astanawia0y siSW C.y N&st to prA$a ingracNacNi
@1on&s- 1"6#4W Ty0c.as&0 stopniowa .0iana cud.&N opinii o nas @warunki powstania
.Nawiska .ysku4 wydaN& siS u.asadniona, 6i& $ud.i nas.yc pod&Nr.&/- a oso$S 'u$i0y naw&t
$ard.i&N- poni&waF sQd.i0y- F& NQ do si&$i& pr.&kona'iO0y, Co wiSc&N- Nak NuF 0Awi'iO0y w
ty0 ro.d.ia'&- 'ud.i&- ktAr.y potra+iQ $yP krytyc.ni- wydaNQ siS $ard.i&N int&'ig&ntni- $ard.i&N
ko0p&t&ntni i pr.&nik'iwi w porAwnaniu . ty0i- ktAr.y dostr.&gaNQ wyQc.ni& po.ytywnQ
stronS r.&c.y @)0a$i'&- 1"834, ?yP 'u$iany0 pr.&. kogoO- kto 'u$i ws.ystkic- N&st
oc.ywiOci& '&ps.& niF ni& $yP 'u$iany0 pr.&. nikogo- '&c. ni& N&st to uc.uci& s.c.&gA'ni&
satys+akcNonuNQc&, 1&F&'i 'u$i nas ktoO- kto N&st spostr.&gawc.y- kto 0a wysoki& standardy-
kto ni& c.uN& pr.y0usu 0Awi&nia ws.ystki0 0iyc r.&c.y- to c.uN&0y siS s.c.&gA'ni&
doc&ni&ni, E'ain& Wa'st&r i wspApracownicy @1"734 pr.&ana'i.owa'i warunki typu Upartn&r
trudny do .do$yciaV w sytuacNi randki, Stwi&rd.i'i oni- F& oso$a .acowuNQca siS w&dug t&go
w.oru ni& N&st atrakcyNna d'a innyc- gdyF wywouN& duFy 'Sk pr.&d odr.uc&ni&0,
6aN$ard.i&N pr&+&rowany0 typ&0 randki $ya nato0iast sytuacNa typu Upartn&r s&'&ktywni&
trudny do .do$yciaV- a wiSc spotkani& . oso$Q- ktAra wyraFa .aint&r&sowani& na0i- a'& ni&
N&st pod wraF&ni&0 innyc osA$- nas.yc pot&ncNa'nyc konkur&ntAw, W t&r0inac .ysku i
straty N&dny0 .& sposo$Aw .ad&0onstrowania u0i&NStnoOci rAFnicowania oc&n N&st
wc.&Oni&Ns.& wyraFani& n&gatywnyc opinii- co sprawi- F& oc&ny po.ytywn& $SdQ .nac.ni&
c&nni&Ns.&,
6a koni&c pr.&ana'i.uN0y drugQ stronS .agadni&nia C warunki straty, CiQg ni& sa$nQcyc
n&gatywnyc oc&n- cociaF $o'&sny- 0oFna u.asadniP- pr.ypisuNQc oso$i& oc&niaNQc&N c&cy
0i.antropa- c.y'i uwaFaNQc NQ .a oso$S skwas.onQ- wi&c.ni& ni&.adowo'onQ- ktAra ni& 'u$i
nikogo i nic.&go, 6ato0iast sytuacNS- w ktAr&N na poc.Qtku o$darowano nas po.ytywny0i
uc.ucia0i- a'& pr.&cod.Qcy0i nastSpni& w uc.ucia cora. $ard.i&N n&gatywn&- trudno .$yP
stwi&rd.&ni&0- F& oso$a wypowiadaNQca taki& opini& N&st ko0p'&tni& ni&odpowi&d.ia'na,
(r.&ci&F- 0i0o ws.ystko- $ya ona d'a nas $ard.o 0ia na poc.Qtku, Tak wiSc warunki straty-
w porAwnaniu . warunka0i cakowit&N n&gacNi- stwar.aNQ sytuacNS $ard.i&N dokuc.'iwQ i
prowad.Q w &+&kci& do uNawniania siS si'ni&Ns.yc uc.uP o .a$arwi&niu n&gatywny0,
Mi$o.+ czsto nie jest niczym innym jak korzystn' wymian' pomi&zy &woj#iem l%&zi, ktrzy
otrzym%j' maksim%m te#o, cze#o mo#li si spo&ziewa+, wzi'wszy po& %wa# ich warto.+ na
rynka osobowo.ci.
) Erich Iromm, 3?55
Teorie atra&cy(no#ci interpersonalne(+ $y!iana spoeczna i r'$no#@
9&t&r0inanty atrakcyNnoOci int&rp&rsona'n&N- o ktAryc 0Awi'iO0y do t&N pory- o$&N0uNQ
c&cy sytuacNi @pokr&wi&/stwo- powtar.aNQca siS &kspo.ycNa4- c&cy indywidua'n& @+i.yc.na
atrakcyNnoOP- podo$i&/stwo- u.up&niani& siS4 ora. &'&0&nty .acowania @nagrad.ani&-
ko0unikowani& sy0patii4, T&ra. nato0iast cci&'i$yO0y .aNQP siS ty0i t&oria0i atrakcyNnoOci
int&rp&rsona'n&N- ktAr& wiQFQ .& so$Q ws.ystki& o0Awion& wyF&N .Nawiska,
teoria wymiany spoecznejF w teorii tej zak$a&a si, *e to, co l%&zie s'&z' o swoim zwi'zk% z
inn' osob', zale*y o& te#o, jak spostrze#aj' na#ro&y, ktre &aje im ten zwi'zek, koszty, na
jakie si nara*aj', na jaki ) ich z&aniem ) zwi'zek zas$%#%j' i jakie jest ) ich z&aniem )
praw&opo&obie/stwo nawi'zania lepszych stos%nkw z kim. innym
Teoria $y!iany spoeczne(, Wi&'& .& .0i&nnyc- ktAr& o0Awi'iO0y do t&N pory- 0oF&0y
potraktowaP Nako pr.ykady nagrAd spo&c.nyc, Dio N&st otr.y0aP potwi&rd.&ni& tra+noOci
wasnyc postaw5 i0 $ard.i&N cud.& postawy sQ podo$n& do nas.yc- ty0 $ard.i&N c.uN&0y
siS nagrod.&ni, I podo$ni&- nagrodQ N&st pr.&$ywani& . ki0O- kto N&st +i.yc.ni& atrakcyNny- kto
nas nagrad.a i kto nas 'u$i, Tak wiSc- N&dny0 .& sposo$Aw podsu0owania nas.&N dyskusNi
N&st stwi&rd.&ni&- F& i0 wiSc&N nagrAd spo&c.nyc otr.y0uN&0y .& strony drugi&N oso$y
@inac.&N= i0 0ni&Ns.& sQ kos.ty4- ty0 $ard.i&N tS oso$S 'u$i0y, T&n punkt wid.&nia poNawi
siS NuF okoo tr.ystu 'at t&0u w pracac +rancuski&go &s&isty i prowokuNQc&go +&'i&tonisty
>rancois Ta Hoc&+oucau'da- ktAry w sposA$ pokrStny .d&+iniowa pr.yNaX/ Nako Up'an
w.aN&0n&N wy0iany oso$istyc awantaFy i askV, CociaF Ta Hoc&+oucau'd $y
prawdopodo$ni& nad0i&rni& cynic.ny- proponuNQc takQ d&+inicNS- to ni&wQtp'iwi& N&st w ni&N
.iarno prawdy, 1&F&'i kos.ty utr.y0ywania .wiQ.ku @np, w kat&goriac ni&pokoNu
&0ocNona'n&go4 .nac.ni& pr.&wyFs.aNQ .yski @np, w kat&goriac otr.y0ywania pocwa c.y
wsparcia4- to naNprawdopodo$ni&N ni& potrwa on .$yt dugo, T&n prosty po0ys- F& r&'acN&
0iSd.y 'udX0i @podo$ni& Nak ryn&k4 0oFna opisaP .a po0ocQ &kono0ic.n&go 0od&'u
kos.tAw i .yskAw- .osta ro.winiSty pr.&. psyco'ogAw i socNo'ogAw w .oFon& t&ori&
wy0iany spo&c.n&N @?'au- 1"6#5 Ho0ans- 1"615 G&''&y- Ti$aut- 1"785 Ti$aut- G&''&y-
1"5"4, W teorii $y!iany spoeczne( .akada siS- F& to- co 'ud.i& sQd.Q @po.ytywni& 'u$
n&gatywni&4 o swoi0 .wiQ.ku . innQ oso$Q- $Sd.i& .a'&Fao od t&go- Nak poN0uNQ nagrody-
ktAr& daN& i0 t&n .wiQ.&k- kos.ty- na Naki& siS naraFaNQ- co sQd.Q o ty0- na Naki .wiQ.&k
.asuguNQ- i Naki& N&stic .dani&0- prawdopodo$i&/stwo nawiQ.ania '&ps.yc stosunkAw .
ki0O inny0, Inny0i sowy- kupuN&0y to- co naN'&ps.&- a wi&c taki .wiQ.&k- ktAry daN& na0
naNwiSc&N kor.yOci .a nas.& &0ocNona'n& do'ary, (odstawowy0i poNScia0i t&orii wy0iany
spo&c.n&N sQ poNScia nagrody- kos.tAw- &+&ktAw i po.io0u porAwnywania c.y inac.&N C
odni&si&nia @S&cord- ?ack0an- 1"6#4,
poziom odniesieniaF bilans >wyra*ony w terminach kosztw i na#r&A, jakie#o oczek%jemy o&
&ane#o zwi'zk%
6agrody sQ po.ytywny0i asp&kta0i .wiQ.ku- ktAr& c.yniQ go wartoOciowy0 i
w.0acniaNQcy0, (r.&. to poNSci& ro.u0i&0y .arAwno c&cy indywidua'n&- konkr&tn&
.acowania nas.&go partn&ra @o ktAryc 0Awi'iO0y do t&N pory4- Nak i nas.& u0i&NStnoOci
osiQgania .&wnStr.nyc kor.yOci d.iSki .naNo0oOci .a'&t partn&ra @np, dostSp do pi&niSd.y-
status- d.iaa'noOP c.y grono int&r&suNQcyc pr.yNaciA5 Tott- Tott- 1"7#4, Gos.ty to
oc.ywiOci& druga strona 0&da'u i kaFda pr.yNaX/ c.y ro0antyc.ny .wiQ.&k wiQF& siS .
p&wny0i kos.ta0i @np, koni&c.noOP .nos.&nia ws.ystkic draFniQcyc nawykAw c.y wad
drugi&N oso$y4, E+&kt&0 .wiQ.ku N&st racun&k nagrAd i kos.tAw, DoFna o ty0 0yO'&P w
kat&goriac +or0uy 0at&0atyc.n&N- ktAr&N wynik otr.y0uN& siS- od&N0uNQc kos.ty od nagrAd,
@1&F&'i otr.y0aci& wynik uN&0ny- to was. .wiQ.&k ni& N&st w do$r&N kondycNi4, %aro'd G&''&y
i 1on Ti$aut @1"785 Ti$aut- G&''&y- 1"5"4 twi&rd.Q- F& to- c.y dany .wiQ.&k N&st d'a nas
satys+akcNonuNQcy- .a'&Fy od inn&N .0i&nn&N- a 0ianowici& od pozio! odniesienia- c.y'i od
t&go- Naki&go &+&ktu @wyraFon&go w t&r0inac kos.tAw i .yskAw4 oc.&kuN&0y od
konkr&tn&go .wiQ.ku, W ciQgu ca&go Fycia .$i&ra0y istori& .wiQ.kAw . inny0i 'udX0i- a
to powoduN&- F& 0a0y okr&O'on& oc.&kiwania co do nas.yc aktua'nyc i pr.ys.yc
.wiQ.kAw, 6i&ktAr.y ustawiaNQ popr.&c.kS @po.io0 odni&si&nia4 $ard.o wysoko- oc.&kuNQc
wi&'u nagrAd i 'ic.Qc na 0a& kos.ty, 1&F&'i dany .wiQ.&k ni& sp&nia tyc oc.&kiwa/- to $SdQ
oni ni&s.c.SO'iwi i ni&.adowo'&ni, I pr.&ciwni& C ci- ktAryc po.io0 odni&si&nia
u0i&s.c.ony N&st nisko- $SdQ C w taki0 sa0y0 .wiQ.ku C s.c.SO'iwi- poni&waF d'a nic
N&st oc.ywist&- F& .wiQ.ki rod.Q trudnoOci- a wiSc sQ kos.town&, Wr&s.ci& nas.a satys+akcNa .
dan&go .wiQ.ku .a'&Fy od t&go- Nak spostr.&ga0y prawdopodo$i&/stwo .astQpi&nia go
inny0- $ard.i&N satys+akcNonuNQcy0- c.y 0AwiQc inac.&N- .a'&Fy od por'$na$czego
pozio! odniesienia d'a .wiQ.kAw a't&rnatywnyc, (r.&ci&F ty'& osA$ .naNduN& siS w
nas.y0 .asiSgu, DoF& .wiQ.&k . innQ oso$Q pr.yni&si& '&ps.& &+&kty c.y wyFs.& nagrody i
0ni&Ns.& kos.ty w porAwnaniu . aktua'ny0 .wiQ.ki&0W Tud.i& 0aNQcy wysoki po.io0
odni&si&nia d'a .wiQ.kAw a't&rnatywnyc C c.y to d'at&go- F& wi&r.Q- iF cay Owiat p&&n N&st
wspaniayc 'ud.i pragnQcyc nawiQ.aP . ni0i kontakty- c.y t&F d'at&go- F& .naNQ takQ oso$S
C atwi&N .naNduNQ now&go pr.yNaci&'a c.y kocanka, 6ato0iast oso$y o niski0 po.io0i&
odni&si&nia prawdopodo$ni& $SdQ dQFyP do .acowania kos.town&go .wiQ.ku- poni&waF d'a
nic to- co 0aNQ- ni& N&st 0oF& .$yt wartoOciow&- a'& na p&wno '&ps.& od ic oc.&kiwa/
wo$&c t&go- co 0ogQ .na'&XP gd.i& ind.i&N @Si0pson- 1"874,
por!wnawczy poziom odniesieniaF bilans >wyra*ony w terminach kosztw i na#r&A, jakie#o
oczek%jemy o& &ane#o zwi'zk%, w porwnani% z innym, mo*liwym zwi'zkiem
T&oria wy0iany spo&c.n&N u.yskaa wi&'& dowodAw natury &ksp&ry0&nta'n&N, (r.yNaci&'& @a
takF& C Nak pokaF&0y da'&N C ro0antyc.n& pary4 .wracaNQ uwagS na kos.ty i nagrody- ktAr&
pr.ynos.Q i0 wasn& .wiQ.ki C to .aO warunkuN&- c.y po.ytywni& N& oc&niaNQ @1aco$son-
Wa'dron- Door&- 1"805 Hus$u't- 1"835 Wi''s- W&iss- (att&rson3 1"7#4, 1ak w pr.ypadku
ws.ystkic uogA'ni&/ i tu napotyka0y N&dnak wyNQtki, 9o t&N pory po.na'iO0y N&d&n . nic=
w &ksp&ry0&nci& )ronsona i Tind&ra @1"654- poOwiScony0 .ysko0 i strato0- 'ud.i& $ard.i&N
'u$i'i tyc- ktAryc sy0patia do nic .wiSks.aa siS wra. . c.as&0 trwania &ksp&ry0&ntu- niF
tyc- ktAr.y wyraFa'i staQ po.ytywnQ sy0patiS, T&n wynik trudno wyNaOniP w Owi&t'& t&orii
wy0iany spo&c.n&N, Bso$a daNQca wiSc&N nagrAd @pocwa4 $ya $owi&0 'u$iana 0ni&N w
porAwnaniu . oso$Q- ktAra nagrad.aa w 0ni&Ns.y0 stopniu,
W ba&aniach wykazano, *e je*eli l%&zie s' &oskonali we wszystkich &zie&zinach , to pol%bimy
ich bar&ziej, je*eli %jawni' cho+ najmniejsz' skaz l%b z&arzy im si pope$ni+ #a8.
W ro.d.ia'& 3 pr.&dstawi'iO0y N&s.c.& N&d&n wyNQt&k- a 0ianowici& $adania- . ktAryc
wynika- F& 'u$i0y takF& t& oso$y- ktAr& $yy pr.yc.ynQ nas.yc ci&rpi&/, (r.ypo0niN0y
.was.c.a &ksp&ry0&nt E''iota )ronsona i 1udsona Di''sa @1"5"4, Bka.ao siS w ni0- F&
stud&nci co''&g&:u- ktAr.y pr.&s.'i pr.&. pr.ykrQ proc&durS stawania siS c.onki&0 grupy- $y'i
$ard.i&N oc.arowani grupQ niF ci- ktAr.y ni& 0i&'i takic ni&pr.yN&0nyc doOwiadc.&/, 2d.i&
tu nagrodaW 9'ac.&go ktoO- kto koNar.y siS . $A'&0 i ni&pr.yN&0ny0i pr.&Fycia0i- N&st
spostr.&gany Nako $ard.i&N atrakcyNny w porAwnaniu . oso$a0i- ktAr& ni& $ud.Q takic
skoNar.&/W 1ak poka.a'iO0y w ro.d.ia'& 3- w sytuacNi- w ktAr&N naraF&ni N&st&O0y na ni&0i&
.acowania w .a0ian .a 0aQ nagrodS- 0oF& doNOP do powstania .Nawiska dysonansu,
9ysonans t&n da siS .r&dukowaP pr.&. .wiSks.&ni& nas.&N sy0patii do r&a'i.owan&go .adania
@oso$y4, Ty0 sa0y0- cociaF g&n&ra'ni& 'u$i0y 'ud.i- ktAr.y 0aNQ wi&'& .do'noOci i .a'&t i
ktAr.y sQ ko0p&t&ntni w ty0- co ro$iQ- to 0oFna pr.ypus.c.aP- F& N&F&'i okaFQ siS .$yt
doskona'i- $Sd.i&0y siS c.uP X'& w ic towar.ystwi&, Bso$y taki& wydaNQ siS ni&dostSpn&-
da'&ki&- nad'ud.ki&, 1&dnak po'u$i0y N& ty0 $ard.i&N- i0 wiSc&N ni&doskonaoOci $SdQ on&
uNawniaP @np, $SdQ ponosiP Naki&O kos.ty4, I tak- na pr.ykad- gdy$y Sa0 $y .nako0ity0
0at&0atyki&0- Owi&tny0 grac.&0 w $as&$a'' i wy$r&dny0 &'&gant&0- to po'u$i'i$yO0y go
$ard.i&N- gdy$y coP ra. X'& doda ko'u0nS cy+r- pr.&puOci atwQ pikS c.y poka.a siS
pu$'ic.ni& . tustQ p'a0Q na krawaci&, 1ak p&wni& so$i& pr.ypo0inaci&- w ro.d.ia'& 2
o0awia'iO0y &ksp&ry0&nt E''iota )ronsona- ?&na Wi''&r0ana i 1oannS >'oyd @1"664, W ty0
doOwiadc.&niu stud&nci co''&g&ku suca'i nagrania dokonan&go pr.&. N&dnQ . c.t&r&c osA$
@twor.Qcyc rAFn& warunki &ksp&ry0&nta'n&4= a4 oso$S ni&0a' doskonaQ5 $4 oso$S ni&0a'
doskonaQ- ktAr&N pr.ydar.ya siS gupia istoria @wy'aa na si&$i& +i'iFankS kawy45 c4 oso$S
0i&rnQ5 d4 oso$S 0i&rnQ- ktAr&N pr.ydar.ya siS gupia istoria, GtAra . tyc c.t&r&c osA$
$ya 'u$iana naN$ard.i&NW 6i& $ya to wca'& oso$a . naNwiSks.Q 'ic.$Q nagrAd C tu= oso$a
naN$ard.i&N po.ytywna, ?ya to nato0iast oso$a doskonaa- ktAra oka.aa siS N&dnak
ni&.darna, Wy'ani& na si&$i& +i'iFanki kawy w.$ud.io sy0patiS w stosunku do oso$y u.nan&N
.a id&a i ty0 sa0y0 sprawio- F& staa siS ona N&s.c.& $ard.i&N atrakcyNna, 6ato0iast- gdy
taki sa0 $rak .rSc.noOci .ad&0onstrowaa oso$a pr.&ciStna- to ni& ty'ko ni& w.$ud.io to
nic.yN&N sy0patii- a'& spowodowao- F& oso$a ta staa siS N&s.c.& 0ni&N atrakcyNna, W
konk'u.Ni 0oF&0y stwi&rd.iP- F& coP na ogA 'u$i0y t& oso$y- ktAryc .acowani& N&st d'a
nas naN$ard.i&N nagrad.aNQc&- to uogA'ni&ni& to dokadni& pr.&ana'i.owan& oka.uN& siS
nad0i&rny0 upros.c.&ni&0, 1&dnQ . pr.yc.yn 0oF& $yP to- F& c.asa0i trudno . gAry
wska.aP- Naki& .acowani& okaF& siS naN$ard.i&N nagrad.aNQc&, Tak wiSc- Nak to poka.a'iO0y-
istni&NQ taki& sp&cy+ic.n& oko'ic.noOci- w ktAryc $ard.i&N 'u$i0y
tyc- ktAr.y na poc.Qtku $y'i wo$&c nas krytyc.ni 'u$ ktAr.y $y'i pr.yc.ynQ nas.yc ci&rpi&/,
Istni&NQ rAwni&F sytuacN&- w ktAryc wo'i0y oso$y 0ni&N doskona& od id&a'nyc,
Teoria r'$no#ci, 6i&ktAr.y $adac.& krytykowa'i t&oriS wy0iany spo&c.n&N- poni&waF
po0iNano w ni&N tak waFn& .0i&nn& warunkuNQc& powstawani& r&'acNi int&rp&rsona'nyc Nak
poNSci& uc.ciwoOci c.y rAwnoOci, T&or&tycy .aN0uNQcy siS poNSci&0 rAwnoOci C tacy Nak
E'ain& Wa'st&r- E''&n ?&rsc&id i 2&org& %o0ans C twi&rd.i'i- F& 'ud.io0 ni& .a'&Fy
wyQc.ni& na .do$yciu 0aksy0a'nyc nagrAd .a naNniFs.Q c&nS, ZwracaNQ oni uwagS t&F na
rAwnoOP inw&stycNi o$u stron wnos.onyc w dany .wiQ.&k C a wiSc- c.y nagrody i kos.ty-
ktAr& sQ ic ud.ia&0- sQ rAwn& nagrodo0 i kos.to0 ic partn&ra @%o0ans- 1"615 Wa'st&r-
Wa'st&r- ?&rsc&id- 1"784, 6aukowcy ci opisuNQ r&'acN& int&rp&rsona'n& opart& na rAwnoOci
wkadAw Nako .wiQ.ki naN$ard.i&N s.c.SO'iw& i sta$i'n&, I pr.&ciwni&- .wiQ.ki- w ktAryc
wkady sQ ni&rAwn&- powoduNQ powstani& wraF&nia nad0i&rn&N r&ntownoOci @duFo nagrAd-
niski& kos.ty- 0ao c.asu c.y &n&rgii angaFowan&N w podtr.y0ani& .wiQ.ku4 c.y .$yt niski&N
r&ntownoOci @0ao nagrAd- wysoki& kos.ty- duFo c.asu c.y &n&rgii angaFowan&N w
utr.y0ywani& .wiQ.ku4, Zgodni& . t&oriQ rAwnoOci .arAwno oso$y c.&rpiQc& nad0i&rn&
kor.yOci- Nak i oso$y 0aNQc& .$yt 0a& pro+ity- powinny $yP ni&.adowo'on& . taki&go stanu
r.&c.y i dQFyP do pr.ywrAc&nia rAwnowagi, Twi&rd.&ni& to wydaN& siS s&nsown& w
pr.ypadku osA$ odnos.Qcyc .a 0ao kor.yOci @$o ktAF cc& kontynuacNi
ni&satys+akcNonuNQc&go .wiQ.kuW4, 9'ac.&go wiSc oso$y- ktAr& tak wi&'& .yskuNQ- 0iay$y
.r&.ygnowaP . t&go- co t&oria wy0iany spo&c.n&N okr&O'a Nako kor.ystny int&r&s @duFo
nagrAd- 0a& kos.ty- 0ay wysi&k4W E'ain& %at+i&id @Wa'st&r4 i wspApracownicy twi&rd.i'i-
F& poNSci& rAwnoOci stanowi waFnQ nor0S spo&c.nQ C 'ud.i& w ko/cu $SdQ siS c.uP
ni&.rSc.ni&- a naw&t doOwiadc.aP poc.ucia winy- N&F&'i otr.y0aNQ wiSc&N- niF na to .asuFy'i,
(r.yNr.yN0y siS .at&0 +akto0, C.&rpani& nad0i&rnyc kor.yOci ni& wydaN& siS tak .& Nak
osiQgani& .yskAw .$yt 0ayc- co dowiody 'ic.n& $adania, ?rak rAwnoOci od$i&rany N&st
Nako pro$'&0 wt&dy- gdy dotyc.y osA$ osiQgaNQcyc .a 0a& kor.yOci @%at+i&id- 2r&&n$&rg&r-
Traup0ann- Ta0$&rt- 1"825 Traup0ann- (&t&rs&n- JtnS- %at+i&id- 1"814, H&guy wy0iany i
rAwnoOci spo&c.n&N 0ogQ wydawaP siS akad&0icki& i 0ao wyra+inowan& Nako sposA$
okr&O'&nia .wiQ.kAw $rat&rskic i inty0nyc, (o0i0o ws.ystko uNawniaNQ siS on& w&
ws.ystkic .wiQ.kac, 1&dnakF& wiSks.oOP 'ud.i stara siS ni& d.iaaP OciO'& w&dug .asad
wy0iany spo&c.n&N C taki&go spo&c.n&go coO .a coO, 1ak siS pAXni&N pr.&kona0y- w
.wiQ.kac dugotrwayc- w ktAryc 0ni&N siS konc&ntruN&0y na d.i&nny0 .&stawianiu
.yskAw i kos.tAw- c.SOci&N siS tS r&guS po0iNa,
teoria r!wnociF teoria, w ktrej przyjm%je si, *e l%&zie cz%j' si najszcz.liwsi w zwi'zkach,
w ktrych zarwno koszty, jak i zyski b&'ce %&zia$em je&nej ze stron s' w przybli*eni% takie
same jak koszty i zyski przypa&aj'ce &r%#iej stronie
/$i)z&i czcio$e
C.yt&'niku- N&F&'i dotar&O do t&go 0i&Nsca- to 0as. wystarc.aNQco duFo wi&d.y- a$y u0i&P
wywr.&P do$r& pi&rws.& wraF&ni& na ki0O- kogo wkrAtc& spotkas., (r.ypuOP0y- F&
pragni&s.- a$y po'u$ia ciS Ciaudia, (owini&n&O .at&0 c.Ssto pr.&$ywaP w N&N po$'iFu- a$y
staP siS oso$Q- ktArQ ona .na5 .acowywaP siS w sposA$ d'a ni&N graty+ikuNQcy i podkr&O'aP
was.& w.aN&0n& podo$i&/stwo, (oc'&$stwo .aws.& gd.i&O ciS .aprowad.i- a'& N&F&'i cc&s.
$yP s.c.&gA'ni& 0Qdry- to na poc.Qtku .naNo0oOci $QdX ni&co krytyc.ny- a nastSpni& ni&
s.c.SdX ko0p'&0&ntAw, 6i& gwarantuN&0y- F& ty i Ciaudia .ostani&ci& Owi&tny0i
pr.yNaciA0i- a'& w sytuacNi- gdy inn& .0i&nn& $SdQ .rAwnowaFon&- t&cnika ta $ywa
skut&c.na, Dog'iOci& .auwaFyP- F& ws.ystki& t& rady odwouNQ siS do poNScia pi&rws.&go
wraF&nia- Naki& wywi&ra0y na drugi&N oso$i&, I r.&c.ywiOci&- pi&rws.& wraF&ni& 0oF& siS
oka.aP ni&.wyk'& istotn&, 1&F&'i $Sd.i& ono .&- 0oF&0y ni& 0i&P NuF drugi&N s.ansy- a$y
wywr.&P '&ps.&, C.Ssto N&dnak int&r&suN& nas coO wiSc&N niF ty'ko wywarci& odpowi&dni&go
pi&rws.&go wraF&nia, Ws.yscy cci&'i$yO0y nawiQ.ywaP r&'acN& wycod.Qc& po.a
powi&r.cown& pi&rws.& wraF&ni&, C.asa0i nas.y0 c&'&0 N&st .na'&.i&ni& $'iski&go
pr.yNaci&'a c.y naw&t kocanki 'u$ kocanka i .do$yci& 0ioOci- $'iskoOci c.y
.aangaFowania, (ytani&0- ktAr& warto .at&0 tu postawiP- N&st pytani& o to- c.y t&cniki
o0Awion& do t&N pory sQ rAwni& skut&c.n& pr.y nawiQ.ywaniu .wiQ.kAw uc.uciowyc- Nak
$yy pr.y .do$ywaniu nowyc pr.yNaciA, Bc.ywiOci& 0oF&ci& .apytaP takF&- c.y w
pr.ypadku .akocania siS i .awiQ.ywania dugotrwa&go .wiQ.ku uc.uciow&go @tak Nak w
pr.ypadku %i'dy òg&' i 6atana S&r'ina- o ktAryc pisa'iO0y na poc.Qtku t&go ro.d.iau4
'ic.y siS coO wiSc&N po.a $'iskoOciQ- podo$i&/stw&0 i nagroda0i spo&c.ny0iW 9o ni&dawna
psyco'ogowi& spo&c.ni ni& 0i&'i .$yt wi&'& do powi&d.&nia w t&N kw&stii, ?adania nad
atrakcyNnoOciQ int&rp&rsona'nQ konc&ntroway siS ni&0a' wyQc.ni& na wywi&raniu
pi&rws.&go wraF&nia, 9'a c.&goW C.SOciowo d'at&go- F& naukow& $adani& .wiQ.kAw
uc.uciowyc 0iSd.y 'udX0i N&st .nac.ni& trudni&Ns.& niF $adani& pi&rws.&go wraF&nia, 1ak
atwo so$i& wyo$ra.iP- pr.ygotowani& pr&paratu 0ikroskopow&go .& .wiQ.kAw uc.uciowyc
0usi napotkaP wi&'& trudnoOci, (o pi&rws.&- ni& sposA$ posuFyP siS tu naN$ard.i&N
wartoOciowQ C . naukow&go punktu wid.&nia C 0&todQ &ksp&ry0&nta'nQ, W ro.d.ia'& 2
poka.a'iO0y- F& N&dyny0 sposo$&0 usta'&nia- c.y N&dna .0i&nna N&st pr.yc.ynQ inn&N- N&st
wykor.ystani& 0&tody &ksp&ry0&nta'n&N- w ktAr&N $adac. 'osowo pr.ypisuN& oso$y do
rAFnyc warunkAw, D&toda ta N&st atwa do .astosowania w pr.ypadku $adania .Nawiska
pi&rws.&go wraF&nia, Wyo$raX0y so$i& N&dnak pooF&ni& $adac.a ccQc&go sprawd.iP- c.y
podo$i&/stwo prowad.i do 0ioOci- a co .a ty0 id.i&- do dugotrwa&go .wiQ.ku, (r.ypisani&
'ud.i do warunkAw &ksp&ry0&nta'nyc- w ktAryc 0aNQ oni spotkaP oso$y podo$n& 'u$
ni&podo$n& do si&$i&- a pAXni&N oc.&kiwani& tygodnia0i- aF 0iSd.y ni0i .akwitni& 0ioOP
@'u$ ni& $SdQ NuF 0og'i duF&N si&$i& .ni&OP4- 0usi rod.iP ni&wyo$raFa'n& trudnoOci natury
.arAwno praktyc.n&N- Nak i &tyc.n&N; (o drugi&- uc.ucia i .aFyoOP carakt&rystyc.n& d'a
.wiQ.ku uc.uciow&go sQ trudn& do .0i&r.&nia, Lwi&tni& to .ostao uNSt& w po&0aci& ?&i'$y
(ort&usF Mi$o.+ jest czym. tak wznios$ym, Ze opis j' tylko pomniejszy! Tym, co cz%j, lecz nie
z&e8ini%j, Tym, co znam, lecz s$owami nie o&&am, Tak wiSc psyco'ogowi& pragnQcy
.0i&r.yP taki& ni&dookr&O'on& uc.ucia Nak 0ioOP c.y na0iStnoOP staNQ ni&wQtp'iwi& pr.&d
.ni&cScaNQcy0 .adani&0,
CociaF trudnoOci .wiQ.an& . $adani&0 .wiQ.kAw uc.uciowyc sQ ogro0n&- to na s.c.SOci&
ni& sQ ni& do pokonania, W 0inion&N d&kad.i& psyco'ogowi& spo&c.ni uc.yni'i istotny
postSp w $adaniac natury 0ioOci @Nak siS ro.wiNa i Nak powstaN&4, Ho.poc.niN0y N&dnak od
naNtrudni&Ns.&go cy$a pytania- ktAr& 0oFna tu postawiP= c.y0 N&st 0ioOPW 1&F&'i
ki&dyko'wi&k $y'iOci& .akocani- to pr.ypo0niNci& so$i& was.& pi&rws.& uc.ucia .wiQ.an& .
ukocanQ oso$Q, (rawdopodo$ni& $ya to ko0$inacNa os.oo0i&nia- tSsknoty- radoOci i
ro.pac.y, UZauwaFy 0ni& d.iO wi&c.or&0 C '&dwi& 0oga0 oddycaP . wraF&nia;V UGi&dy
0ni& pocaowaa C c.u&0- F& unos.S siS w powi&tr.u;V UWydaN& 0i siS- F& on koca innQ
C 0oga$y0 siS pooFyP i u0r.&P;V StaroFytni 2r&cy traktowa'i t& d.iwn& i os.aa0iaNQc&
uc.ucia Nako rod.aN s.a'&/stwa wywouNQc&go ws.ystki& irracNona'n& i o$s&syNn& .acowania,
CoP c.asy siS .0i&niy- to pr.&ci&F N&st na0 .nana udrSka i &ksta.a- ktAr& pr.&Fywa0y wra.
. 0ioOciQ,
=z%kaj'c sens% w mi$o.ci, tracimy sens w$asnych &zia$a/.
) przys$owie 8ranc%skie
mio braterskaF %cz%cie zaan#a*owania, blisko.ci w stos%nk% &o &r%#iej osoby, ktrem% nie
towarzyszy namitno.+ ani pob%&zenie 8izyczne
1&st wi&'u psyco'ogAw- ktAry0 udao siS stwor.yP 0iary 0ioOci @)ron- )ron- S0o''an-
1""05 ?&rsc&id- 1"885 ?&rsc&id- Snyd&r- B0oto- 1"8"5 %&nrick- %&nrick- 1"865 G&''&y-
1"835 T&&- 1"77- 1"885 Hu$in- 1"70- 1"735 Sa*&r- Scwart.- Girson- 0:Connor- 1"874,
(i&rws.& prA$y po'&gay na ro.rAFni&niu uc.ucia 0ioOci od uc.ucia sy0patii, Jsiowano
dowi&OP C c.&go 0oFna $yo oc.&kiwaP C F& kocaP- o.nac.a coO inn&go niF U$ard.o
'u$iPV- Nak t&F coO inn&go niF N&dyni& pociQg s&ksua'ny @Hu$in- 1"704, (AXni&N starano siS
$ard.i&N .gS$iP to .Nawisko- pr.ypisuNQc 0u to- co intuicyNni& wydaN& siS oc.ywist&= istni&N&
wi&'& rod.aNAw 0ioOci, (r.&ana'i.uN0y d'a pr.ykadu 0ioOP 0iSd.y %&r$&0 i Dary-
dwoNgi&0 si&d&0d.i&siScio'atkAw- ktAr.y o$cod.Q piSPd.i&siQtQ roc.nicS swoN&go O'u$u,
[ywiQ oni ku so$i& gS$oki& uc.ucia wspart& .aFyoOciQ i gotowoOciQ do poOwiSc&nia- a'& ic
0ioOP N&st codni&Ns.a w porAwnaniu . 0ioOciQ 1an& i >ranka- ktAr.y takF& 0aNQ po
si&d&0d.i&siQt 'at- ty'ko F& dopi&ro ni&dawno siS spotka'i i .akoca'i w so$i&, %&r$ i Dary
ni& powi&d.Q naNprawdopodo$ni&N o so$i&- F& sQ os.oo0i&ni i F& ic 0ioOP pr.ypo0ina
Na.dS na dia$&'ski0 ko'&, (o0i0o to oc.ywiOci& sQ oni C Nota w NotS C tak sa0o .akocani
Nak 1an& i >rank- a naw&t 0oFna $y sQd.iP C F& $ard.i&N, Co nato0iast . uc.ucia0i
ni&s&ksua'n&go .aangaFowania i ci&pa- Naki& $'iscy pr.yNaci&'& odc.uwaNQ w stosunku do
si&$i&W Dog'i$yO0y i tu C opisuNQc N& C posuFyP siS poNSci&0 0ioOci- coP ni&wQtp'iwi&
N&st to 0ioOP inn&go rod.aNu niF ta- NakQ odc.uway o$i& wspo0nian& wyF&N pary,
(syco'ogowi& spo&c.ni twi&rd.Q- F& do$ra d&+inicNa 0ioOci powinna uN0owaP NQ w ca&N
.oFonoOci C .awi&raP poNSci& .arAwno na0iStnoOci- os.oo0i&nia- Nak t&F gS$oki&go i
dugotrwa&go .aangaFowania, 1&dny0 . naN$ard.i&N .nanyc ro.rAFni&/ N&st pod.ia na
0ioOP $rat&rskQ ora. 0ioOP &rotyc.nQ @%at+i&id- 1"885 %at+i&d- Wa'st&r- 1"784, Mio#@
"raters&a d&+iniowana N&st Nako uc.uci& .aangaFowania- $'iskoOci w stosunku do drugi&N
oso$y- ktAr&0u ni& towar.ys.y na0iStnoOP c.y po$ud.&ni& +i.yc.n&, Tud.i& 0ogQ odc.uwaP
0ioOP $rat&rskQ w .wiQ.kac ni&s&ksua'nyc @takic Nak $'iska pr.yNaX/4 ora. s&ksua'nyc-
w ktAryc pr.&FywaNQ oni uc.uci& gS$oki&N $'iskoOci @0ioOP $rat&rska4- '&c. N&dnoc.&Oni&
ni& odc.uwaNQ nad0i&rn&N na0iStnoOci c.y podni&c&nia,
R:7;0A 3R.J. =kala &o pomiar% mi$o.ci erotycznej. "rze&stawione twier&zenia s' cz.ci'
kwestionari%sza przeznaczone#o &o pomiar% mi$o.ci erotycznej. Ga%wa*my, *e twier&zenia te
pozwalaj' %chwyci+ stopie/, w jakim l%&(mi rz'&z' silne, nie kontrolowane my.li,
intensywne %cz%cia oraz jawne &zia$ania na rzecz prze&miot% ich %cz%+ >zaczerpnito zF
1at8iei&, =precher, 3?4OA
Mio#@ erotyczna to int&nsywna tSsknota .a drugQ oso$Q, 2dy ws.ystko pr.&$i&ga do$r.& C
druga strona rAwni&F nas koca C odc.uwa0y ogro0n& sp&ni&ni& i &ksta.S, 1&F&'i .aO nas.&
sprawy ni& ukadaNQ siS Nak na'&Fy C nas.a 0ioOP ni& N&st odw.aN&0niona C odc.uwa0y
gS$oki s0ut&k i ro.pac., T&n rod.aN 0ioOci carakt&ry.uN& siS pr.&Fywani&0 po$ud.&nia
+i.yc.n&go- ktAr& sprawia- F& w o$&cnoOci oso$y ukocan&N $rak na0 tcu i gwatowni& $iN&
s&rc&, E'ain& %at+i&id i Susan Spr&c&r @1"864 stwor.yy kw&stionarius. do po0iaru 0ioOci
na0iStn&N @patr. ryP, 10,74, DioOP na0iStna- w s&nsi& d&+iniowany0 pr.&. tS ska'S- o$&N0uN&
do0inuNQc& ni& kontro'owan& 0yO'i- int&nsywn& uc.ucia ora. Nawn& .acowania w stosunku
do o$i&ktu 0ioOci, 1ak widaP- t&n rod.aN 0ioOci da siS wyraXni& odrAFniP od 0ioOci
codni&Ns.&N- 0ni&N na0iStn&N- taki&N- Naka N&st po0iSd.y %&r$&0 i Dary,
mio erotycznaF intensywna tsknota za &r%#' osob', ktrej towarzyszy 8izjolo#iczne
pob%&zenie. 9ie&y wszystko %k$a&a si &obrze ) &r%#a strona rwnie* nas kocha )
prze*ywamy o#romne spe$nienie i ekstaz, a kie&y nie ) o&cz%wamy #$boki sm%tek i rozpacz
R:7;0A 3R.4. Trjk't mi$o.ci. G#o&nie z trjczynnikow' teori' mi$o.ci mo*na
wyr*ni+ sie&em jej 8orm! ka*&a z nich sk$a&a si w r*nym stopni% z blisko.ci,
namitno.ci i zaan#a*owania >zaczerpnito zF =ternber#, 3?44A
tr!jczynnikow koncepcja miociF koncepcja, z#o&nie z ktr' mi$o.+ jest stanem
sk$a&aj'cym si z trzech po&stawowych elementwF %cz%cia blisko.ci, namitno.ci oraz
zaan#a*owania
(rosty pod.ia dycoto0ic.ny 0ioOci ni& satys+akcNonuN& wi&'u $adac.y, Ho$&rt St&rn$&rg
@1"86-1"884 N&st autor&0 trANc.ynnikow&N konc&pcNi 0ioOci- w ktAr&N 0ioOP N&st stan&0
skadaNQcy0 siS . tr.&c podstawowyc &'&0&ntAw= uc.ucia $'iskoOci- na0iStnoOci ora.
.aangaFowania, ?'iskoOP to uc.uci& si'n&go .wiQ.ku . drugQ oso$Q, 6a0iStnoOP N&st
naN$ard.i&N UgorQcy0V c.ynniki&0 i wyraFa siS stopni&0 po$ud.&nia wo$&c partn&ra5
dotyc.y to takF& po$ud.&nia s&ksua'n&go, ZaangaFowani&- wr&s.ci&- d&+iniowan& N&st na
dwAc po.io0ac= d&cy.Ni krAtkot&r0inow&N @o.nac.aNQc&N- F& koca0y partn&ra4 i
dugot&r0inow&N @o.nac.aNQc&N- F& cc&0y podtr.y0aP tS 0ioOP i po.ostaP w .wiQ.ku .
partn&r&04, St&rn$&rg @1"884 stwor.y ska'S do po0iaru tr.&c ko0pon&ntAw 0ioOci-
skadaNQcQ siS . twi&rd.&/ takic- Nak= UDa0 poc.uci&- F& 0iSd.y 0nQ a ,,,,,,,,,,,,,, istni&N&
p&n& .ro.u0i&ni&V @uc.uci& $'iskoOci4- UC.Ssto w ciQgu dnia apiS siS na ty0- F& 0yO'S
o ,,,,,,,,,,,,V @na0iStnoOP4 c.y UWydaN& 0i siS- F& 0oNa 0ioOP do ,,,,,,,,,,,, $Sd.i& trwaa pr.&.
ca& Fyci&V @.aangaFowani&4,
T& tr.y skadniki C $'iskoOP- na0iStnoOP i .aangaFowani& C 0oFna Qc.yP w rAFny sposA$-
twor.Qc ro.0ait& rod.aN& 0ioOci @patr. ryc, 10,84, Zat&0 0ioOP 0oF& skadaP siS ty'ko .
N&dn&go ko0pon&ntu 'u$ . dowo'n&N ko0$inacNi ws.ystkic tr.&c c.ynnikAw, DoFna na
pr.ykad odc.uwaP w stosunku do kogoO na0iStnoOP c.y pociQg +i.yc.ny @$yP .aO'&piony04 i
ni& .naP N&N na ty'& do$r.&- a$y pr.&FywaP uc.uci& $'iskoOci 'u$ $y cci&P siS .aangaFowaP w
Nakiko'wi&k sposA$, Wra. . kr.&pniSci&0 uc.ucia .wiQ.&k 0oF& pr.&rod.iP siS w 0ioOP
ro0antyc.nQ- d'a ktAr&N carakt&rystyc.n& $Sd.i& .arAwno uc.uci& $'iskoOci- Nak i
na0iStnoOci- c.y wrSc. w 0ioOP doskonaQ- c.y'i ar0oniNny .wiQ.&k ws.ystkic tr.&c
&'&0&ntAw, St&rn$&rg posuguN& siS t&r0in&0 U0ioOP $rat&rskaV w sposA$ podo$ny- Nak
o$NaOnia'iO0y t&n t&r0in wyF&N- po to- a$y opisaP 0ioOP opartQ na uc.uciu $'iskoOci i
.aangaFowania- '&c. $&. na0iStnoOci, Bpisywany pr.&. nas .wiQ.&k %&r$a i Dary 0Ag staP
siS ni&co 0ni&N na0iStny- '&c. .a to oparty na wiSks.y0 uc.uciu $'iskoOci i .aangaFowania,
Przyczyny !io#ci
Gi&dy NuF .ostay opracowan& ska'& do po0iaru 0ioOci- psyco'ogowi& spo&c.ni .ac.S'i
stawiaP so$i& powaFni&Ns.& pytania= w Naki sposA$ powstaN& uc.uci& 0ioOci i Nak uc.uci& to
N&st podtr.y0ywan&W C.y pr.yc.yny powstawania 0ioOci sQ taki& sa0& Nak pr.yc.yny
c.yN&NO atrakcyNnoOciW DoFna pr.ypus.c.aP- F& c.SOP o0Awionyc do t&N pory r&gu i tu 0a
.astosowani&- N&dnak w pr.ypadku uc.ucia 0ioOci sQ on& $ard.i&N .oFon& i .awi&, W
pr.ykad.i& otwi&raNQcy0 t&n ro.d.ia- wid.i&'iO0y- Nak 6atan S&r'in .osta .auroc.ony
pr.&. %i'dS òg&' i N&N ni&$i&ski& oc.y, C.y N&dnak +akt posiadania piSknyc oc.u N&st
wystarc.aNQcy- a$y stwor.yP dugotrway .wiQ.&kW (oniF&N o0Awi0y ni&ktAr& . c.ynnikAw
wy0i&nionyc na poc.Qtku ro.d.iau Nako d&t&r0inanty uc.ucia pi&rws.&go wraF&nia drugi&N
oso$y i pr.&O'&d.i0y- NakQ odgrywaNQ on& ro'S w .wiQ.ku oparty0 na poc.uciu $'iskoOci,
7zym*e w #r%ncie rzeczy jest nasze *ycie jak nie wielk' zabaw', w ktrej wszyscy prb%jemy
%stali+ najlepszy k%rs wymiany,
) Malcohn -ra&b%ry, 3?4@
inwestycyjny model zwizkuF teoria, w ktrej przyjm%je si, *e to, co l%&zie wnosz' w &any
zwi'zek, zale*y o& satys8akcji, jak' im &aje! satys8akcji &e8iniowanej w kate#oriach na#r&,
kosztw, a tak*e poziom% o&niesienia i porwnawcze#o poziom% o&niesienia oraz inwestycji,
ktre strac', #&y si z te#o zwi'zk% wyco8aj'
%y!iana spoeczna $ z$i)z&ach dgotr$aych
(r.&kona'iO0y siS NuF wc.&Oni&N- F& kaFdy . nas 'u$i .wiQ.&k- ktAry N&st nagrad.aNQcy, 2dy
spotyka0y nowyc .naNo0yc- c.uN&0y siS $ard.i&N .wiQ.ani . ty0i- ktAr.y nas wiSc&N
nagrad.aNQ C sQ d'a nas 0i'i- pr.yNaci&'scy itp, 1&F&'i cc&0y- a$y inni nas 'u$i'i- to i 0y
powinniO0y o$darowywaP ic nagroda0i spo&c.ny0i @?'au- 1"6#5 %o0ans- 1"614, H&gua
ta to rega $y!iany spoeczne(- o ktAr&N NuF pisa'iO0y wyF&N, W Naki sposA$ N&dnak d.iaa
ona w .wiQ.kac dugotrwaycW C.y w .wiQ.kac opartyc na uc.uciu $'iskoOci 'ud.i&
r.&c.ywiOci& pr.ywiQ.uNQ wagS do nagrAd i kos.tAwW C.y porAwnuNQ swoN& aktua'n& .wiQ.ki
. ty0- co ic .dani&0 powinni otr.y0ywaP w taki0 .wiQ.ku- a co na.wa'iO0y
indywidua'ny0 po.io0&0 odni&si&niaW Wr&s.ci&- c.y O'&d.Q oni inn& pot&ncNa'n&
0oF'iwoOciW ?adania &ksp&ry0&nta'n& s.&roko potwi&rd.iy s&nsownoOP odwoania siS do
t&orii wy0iany spo&c.n&N pr.y ana'i.owaniu .wiQ.kAw opartyc na uc.uciu $'iskoOci, I tak
na pr.ykad Cary' Hus$u't @1"834 wyka.aa- F& cod.Qcy .& so$Q dwud.i&sto'atkowi&
.d&cydowani& $ard.i&N konc&ntrowa'i siS na nagrodac pr.&. pi&rws.& tr.y 0i&siQc&, Tud.i&
spostr.&gaNQcy swAN .wiQ.&k . drugQ oso$Q Nako nagrad.aNQcy twi&rd.i'i- F& sQ s.c.SO'iwi i
.adowo'&ni, Di0o upywu c.asu nagrody nada' $yy traktowan& Nako waFny c.ynnik, (o
si&d0iu 0i&siQcac pary- ktAr& nada' $yy ra.&0 C w odrAFni&niu od tyc- ktAr& siS ro.&s.y
C twi&rd.iy- F& sQ cora. wiSc&N nagrad.an&, 9rugi nato0iast c.ynnik C a 0ianowici&
kos.ty C .ac.yna $yP dostr.&gany ni&co pAXni&N- wt&dy- ki&dy wartoOP nagrAd spada- $o
uOwiada0ia0y so$i&- F& kos.ty t&F sQ, 6i& d.iwi wiSc t&.a s+or0uowana pr.&. Hus$u't- F&
wra. .& w.rost&0 su$i&ktywni& ponos.onyc kos.tAw .nac.Qco 0a'&N& satys+akcNa .&
.wiQ.ku, DoFna powi&d.i&P- F& nagrody sQ .aws.& waFn& d'a wyniku ko/cow&go- kos.ty
.aO odgrywaNQ cora. wiSks.Q ro'S wra. . upyw&0 c.asu, Taki opis .wiQ.kAw uc.uciowyc
0oF& siS wydawaP c.yt&'nikowi na.$yt upros.c.ony, Tud.i& traktowani sQ w ni0 $owi&0
Nako .i0ni ka'ku'ator.y traktuNQcy wasn& .wiQ.ki w taki sa0 sposA$ Nak posiadanQ wasnoOP
C spr.St st&r&o c.y ko0put&r, Z&stawiaNQ oni .a'&ty i wady swoic aktua'nyc partn&rAw i
porAwnuNQ N& . p'usa0i i 0inusa0i innyc &w&ntua'nyc partn&rAw, 1&F&'i w .wiQ.ku sQ
odnotowywan& straty- 0oF&0y usys.&P= U(r.ykro 0i- kocani&- a'& .godni& . ostatni0
.&stawi&ni&0 twoN& n&gatywy pr.&wyFs.yy twoN& po.ytywy i $iorQc pod uwagS to- co 0ogS
.na'&XP na kaFdy0 rogu u'icy- 0AwiS ci C do wid.&niaV, I nas. partn&r odcod.i, Taka wi.Na
.wiQ.ku N&st ni& ty'ko ni&s0ac.na- a'& ni& wyNaOnia ona w Fad&n sposA$- d'ac.&go wi&'& osA$
ni& opus.c.a swoic Fyciowyc partn&rAw- 0i0o F& ni& c.uNQ siS usatys+akcNonowan&- a inn&
C pot&ncNa'n& C .wiQ.ki wydaNQ siS .d&cydowani& '&ps.&, Cary' Hus$u't i N&N
wspApracownicy na p&wno .god.i'i$y siS . takQ argu0&ntacNQ i stwi&rd.i'i- F& a$y .ro.u0i&P
istotS .wiQ.ku carakt&ry.uNQc&go siS duFQ .aFyoOciQ- 0usi0y ro.waFyP N&s.c.& N&d&n
dodatkowy c.ynnik= indywidua'ny po.io0 inw&stowania w .wiQ.&k @G&''&y- 1"835 Hus$u't-
1"80- 1"83- 1""14, Hus$u't w proponowany0 pr.&. si&$i& inw&stycyNny0 0od&'u .wiQ.ku
d&+iniuN& inw&stycNS Nako to- co 'ud.i& wnos.Q w dany .wiQ.&k- a co .ostani& utracon&- gdy
siS . t&go .wiQ.ku wyco+aNQ, (r.ykady inw&stycNi .awi&raNQ .arAwno do$ra 0at&ria'n&
@+inans&- Orodki i wasnoOP- np, do04- Nak i ni&0at&ria'n& @do$ro &0ocNona'n& nas.yc d.i&ci-
c.as i &n&rgia &0ocNona'na poOwiScona na $udowani& .wiQ.ku c.y poc.uci& wasn&N
int&gra'noOci4, I0 wiSc&N inw&stuN&0y w dany .wiQ.&k- ty0 0ni&N N&st prawdopodo$n&- F& go
opuOci0y- 0i0o F& satys+akcNonuN& on nas w ni&wi&'ki0 stopniu- a inn& .wiQ.ki wydaNQ siS
$ard.i&N o$i&cuNQc& @patr. ryP, 10,"4, DoFna wiSc powi&d.i&P- F& a$y 0Ac pr.&wid.i&P- c.y
'ud.i& po.ostanQ w .wiQ.ku uc.uciowy0 . drugQ oso$Q- 0usi0y wi&d.i&P= a4 Nak
satys+akcNonuNQcy N&st d'a nic t&n .wiQ.&k5 $4 co 0yO'Q o innyc 0oF'iwoOciac5 c4 i'&
.ainw&stowa'i w .wiQ.&k,
R:7;0A 3R.?. ;nwestycyjny mo&el zaan#a*owania. Gaan#a*owanie l%&zi w &any zwi'zek
zale*y o& ich satys8akcji czerpanej z te#o zwi'zk%, a wyra*onej w kate#oriach na#r&,
kosztw i poziom% o&niesienia, ktry s$%*y im &o porwna/ oraz wielko.ci inwestycji, jakie
wnie.li w ten zwi'zek >zaczerpnito zF R%sb%lt, 3?4@A
)$y pr.&t&stowaP .aproponowany pr.&. si&$i& 0od&'- Hus$u't @1"834 poprosia stud&ntAw
co''&g&:u utr.y0uNQcyc .wiQ.ki &t&ros&ksuQ'n& o wyp&niani& sp&cNa'nyc kw&stionarius.y
pr.&. si&d&0 0i&siScy, Dni&N wiSc&N co tr.y tygodni& oso$y $adan& odpowiaday na pytania
tr&Ociowo o$&N0uNQc& ws.ystki& tr.y ko0pon&nty 0od&'u @patr. ryP, 10,"4, 9odatkowo
Hus$u't r&N&strowaa- c.y partn&r.y nada' twor.Q parS- c.y t&F .&rwa'i .& so$Q, 6a rycini&
10,10 poka.ano 0oF'iwoOP pr.&widywania po.io0u .aangaFowania w dany .wiQ.&k ora.
d&cy.Ni o .&rwaniu- na podstawi& .naNo0oOci stopnia c.&rpan&N . ni&go satys+akcNi- innyc
0oF'iwoOci otwi&raNQcyc siS pr.&d partn&ra0i ora. wnos.onyc pr.&. nic inw&stycNi, @I0
wyFs.a wartoOP na ska'i- ty0 $ard.i&N dany c.ynnik po.wa'a pr.&widywaP stan
.aangaFowania i c.as trwania .wiQ.ku4, Go'&Nn& $adania .ako/c.yy siS u.yskani&0
wynikAw podo$nyc do pr.&dstawionyc na rycini& 10,10- a odnos.Qcyc siS do par
0aF&/skic w rAFny0 wi&ku- .wiQ.kAw '&s$iNskic- .wiQ.kAw o0os&ksua'nyc ora.
$'iskic pr.yNaXni @$&. podt&kstu &rotyc.n&go4- i to .arAwno w stosunku do 0i&s.ka/cAw
StanAw ZN&dnoc.onyc- Nak i TaNwanu @Hus$u't- 1""14, W pr.ypadku .wiQ.kAw
dugotrwayc .at&0 stopi&/ .aangaFowania ni& N&st prostQ wypadkowQ wyd.i&'anyc nagrAd
i kar,
R:7;0A 3R.3R. Tra8no.+ mo&el% inwestycyjne#o. W ba&ani% tym, przeprowa&zanym w #r%pie
st%&entw colle#eB%, spraw&zano zakres, w jakim satys8akcja ze zwi'zk%, porwnawczy
poziom o&niesienia i wielko.+ inwestycji wnoszonych w zwi'zek &etermin%j' stopie/
zaan#a*owania w ten zwi'zek oraz &ecyzj zerwania #o. ;m wiksze nat*enie tych
zmiennych, w tym wikszym stopni% ka*&a z nich, niezale*nie o& pozosta$ych, &etermin%je
zarwno stopie/ zaan#a*owania w zwi'zek, jak i &ecyzj o zerwani%. Wszystkie trzy zmienne
okaza$y si &obrymi wska(nikami stopnia zaan#a*owania w zwi'zek oraz te#o, czy zwi'zek
ten zostanie zerwany czy nie >zaczerpnito zF R%sb%lt, 3?4@A
"rzyja(nie, ktre trwaj', to te, w ktrych ka*&a ze stron respekt%je #o&no.+ partnera &o
moment%, #&y ktre. nie zechce cze#o. napraw& %zyska+ o& &r%#ie#o.
) 7yrii 7onnolly
R'$no#@+ czy za$sze !si "y@ 7co# za co#98
B0Awi'iO0y wc.&Oni&N t&oriS rAwnoOci- .godni& . ktArQ ty0- co naN$ard.i&N 'ic.y siS w
dany0 .wiQ.ku- ni& N&st 'ic.$a nagrAd i kos.tAw- '&c. sprawi&d'iwoOP w ic ro.d.i&'aniu,
J.asadni&ni&0 t&N t&.y N&st dQF&ni& do wyrAwnania po.ycNi tak- F& C . gru$s.a $iorQc C
stosun&k nagrAd i kos.tAw N&st d'a kaFd&go partn&ra N&dnakowy, W wi&'u wc.&Oni&Ns.yc
$adaniac wyka.ano- F& 'ud.i& .acowuNQ siS .godni& . tQ .asadQ i staNQ siS ni&.adowo'&ni
wAwc.as- gdy rAwnowaga ta u'&gni& .acwianiu- a s.a'a pr.&cy'i siS na stronS N&dn&go .
partn&rAw, W $adaniac par stud&nckic i par 0aF&/skic o duFs.y0 staFu wyka.ano na
pr.ykad- F& oso$y uwaFaNQc& swAN .wiQ.&k .a .rAwnowaFony pod w.g'Sd&0
otr.y0ywanyc nagrAd i ponos.onyc kos.tAw- okr&O'ay siS Nako .adowo'on& i s.c.SO'iw&, Z
ko'&i oso$y- ktAr& uwaFay- F& sQ ni&dowartoOciowan&- c.uy gni&w 'u$ trway w d&pr&sNi5
nato0iast oso$y nagrad.an& nad0i&rni& c.uy siS winn& a'$o rAwni&F pr.&Fyway d&pr&sNS
@Sa+&r- G&it- 1"805 Wa'st&r- Wa'st&r- Traup0ann- 1"784, C.y .at&0 t&oria rAwnoOci w
podo$ny sposA$ wyNaOnia +unkcNonowani& dugotrwayc .wiQ.kAw Nak .wiQ.kAw nowyc
c.y ni& tak $'iskicW I0 $'iF&N kogoO po.naN&0y- ty0 0ni&N cStni& wi&r.y0y- F& .wiQ.&k
dwAc osA$ to prosta wy0iana dA$r- i ty0 r.ad.i&N oc.&kuN&0y natyc0iastow&N
r&ko0p&nsaty .a Owiadc.on& pr.&. nas na r.&c. partn&ra do$ro, 1&F&'i na poc.Qtku nas.&N
.naNo0oOci ko'&ga wpadni& do nas . notatka0i . .aNSP- $&. na0ysu .aproponuN&0y 0u piwo
Nako dowAd nas.&go u.nania, 1&dnakF& i0 duF&N $Sd.i& trwa t&n .wiQ.&k- ty0 0ni&N
$Sd.i&0y siS c.uP .o$'igowani do natyc0iastow&go r&wanFu, Inny0i sowy- .wiQ.ka0i
dugotrway0i r.Qd.i rac.&N 'uXna .asada dawania i od$i&rania niF s.tywna strat&gia UcoO .a
coOV, W&dug Dargar&t Ciark i 1udsona Di''sa int&rakcNa0i osA$- ktAr& siS ni&dawno po.nay-
r.Qd.i .asada rAwnoOci- a .wiQ.&k taki na.ywa siS r&'acNa0i wy0iany, W int&rakcNac
$'iskic pr.yNaciA- c.onkAw rod.iny c.y osA$ $'isko .& so$Q .wiQ.anyc o$owiQ.uN& r&gua
0ni&N nor0atywna w porAwnaniu . r&guQ UcoO .a coOV- a $ard.i&N nastawiona na po0agani&
inny0 w cwi'i potr.&$y @Ciark- 1"8#- 1"865 Ciark- Di''s- 1"7"5 Di''s- Ciark- 1"824, W
.wiQ.kac typu wy0iany 'ud.i& r&N&struNQ wasny wkad i oc.&kuNQ pro+itAw- N&F&'i ic
.dani&0 wiSc&N woFy'i w dany .wiQ.&k niF . ni&go skor.ysta'i, Z ko'&i w r&'acNac
darowi.ny 'ud.i& sQ skonni dawaP drugi&N oso$i&- ni& $ac.Qc na to- c.y dostanQ coO w
.a0ian, 9o$ry0 pr.ykad&0 r&'acNi opart&N na o$darowywaniu N&st rod.ici&'stwo, 1&d&n .
nas.yc pr.yNaciA powi&d.ia ki&dyO- i'ustruNQc t&n typ .wiQ.ku= USpSd.as. 'ata- .aspokaNaNQc
kaFdQ potr.&$S tw&go d.i&cka C .0i&niaNQc 0u pi&'us.ki- si&d.Qc pr.y ni0 po nocac- ki&dy
N&st cor&- tr&nuNQc N&go druFynS piki noFn&N C i wi&s. do$r.&- F& prSd.&N c.y pAXni&N
osiQgni& ono wi&k- w ktAry0 $Sd.i& wo'ao spSd.aP c.as . kaFdy0- $y'& ni& . to$Q;V C'ark i
N&N wspApracownicy C w s&rii $ard.o udanyc &ksp&ry0&ntAw C $ada'i- Naki typ .wiQ.ku
@oparty na wy0iani& c.y o$darowywaniu4 'ud.i& pr&+&ruNQ i w Naki0 .akr&si& ic
.acowani&0 r.Qd.i .asadQ rAwnoOci, Typ&0 .wiQ.ku w $adaniac 0oFna $&. trudu
0anipu'owaP, 6a pr.ykad poowS osA$ $adanyc- ktAryc .adani&0 N&st nawiQ.ani&
kontaktu . oso$Q atrakcyNnQ- in+or0uN& siS- F& N&st ona w dany0 groni& nowa i pragni&
.awr.&P . ni0i pr.yNaX/ C .wiSks.aNQc w t&n sposA$ nastawi&ni& 'ud.i na .wiQ.&k typu
darowi.ny,
relacje wymianyF relacje interpersonalne oparte na potrzebie rwno.ci >tj. na potrzebie
wyrwnania stos%nk% kosztw &o zyskwA
relacje darowiznyF zwi'zki, w ktrych l%&zie troszcz' si prze&e wszystkim o zaspokojenie
potrzeb &r%#iej osoby
(o.ostayc uc.&stnikAw powiada0ia siS nato0iast- F& oso$a ta po.ostaN& w .wiQ.ku
0aF&/ski0 i pr.yN&caa tu N&dyni& . krAtkQ wi.ytQ- c.y0 .wiSks.a siS nastawi&ni& na
.wiQ.&k typu wy0iany, 1ak pr.&widywano- oso$y .naNduNQc& siS w sytuacNi wy0iany
.acowyway siS .godni& . .asadQ rAwnoOci @patr. ryP, 10,114, 6ato0iast oso$y .naNduNQc&
siS w sytuacNi 0otywuNQc&N do o$darowywania- sQd.Qc- F& 0aNQ s.ansS na duFs.y .wiQ.&k-
$yy stosunkowo 0ao .aint&r&sowan& r&a'i.acNQ .asady UcoO .a coOV- c.y'i ni& 'ic.yy- kto co
N&st ko0u wini&n @Cark- 1"8#5 Ciark- Di''s- 1"7"5 Ciark- Wadd&''- 1"855 Wi''ia0son- Cark-
1"8"4, Wnioski t& ni& ogranic.aNQ siS N&dyni& do .wiQ.kAw typu wy0iany i darowi.ny
kr&owanyc w 'a$oratoriu0, W innyc $adaniac $owi&0 potwi&rd.ono- F& pr.yNaXni& to
.wiQ.ki $ard.i&N opart& na .asad.i& o$darowywania niF int&rakcN& osA$ o$cyc @Cark- Di''s-
Corcoran- 1"8"4,
C.y r.&c.ywiOci& N&st tak- F& 'ud.i& w ogA'& ni& .acowuNQ siS .godni& . .asadQ rAwnoOciW
Bdpowi&dX $r.0i C ni&- i Nak stara'iO0y siS wyka.aP wc.&Oni&N- c.uNQ siS X'&- N&F&'i sQd.Q- F&
ic wkad w .wiQ.&k partn&rski ni& N&st rAwny @Wa'st&r i in,- 1"784, Zasada rAwnoOci
r&a'i.owana N&st N&dnakF& w ni&co inn&N +or0i& w pr.ypadku .wiQ.kAw partn&rskic i
.wiQ.kAw 0ni&N int&nsywnyc, W .wiQ.kac typu darowi.ny partn&r.y 0ni&N 0yO'Q o ty0-
co stanowi istotS .asady rAwnoOci5 wi&r.Q- F& kos.ty i .yski rac.&N siS wyrAwnaNQ i p&wi&n
rod.aN rAwnowagi .ostani& osiQgniSty, GaFd&go dnia- tygodnia c.y 0i&siQca partn&r 0oF&
c.uP siS ni&dostat&c.ni& nagrad.any- N&dnakF& N&st skonny wi&r.yP- F& sytuacNa siS .0i&ni,
DoF&0y powi&d.i&P .at&0- F& 'ud.i& rAFniQ siS pod w.g'Sd&0 stopnia r&a'i.acNi .asady
rAwnoOci, W nowyc .wiQ.kac .d&cydowani& $ard.i&N O'&d.i0y powinnoOci i pasywa
nas.yc partn&rAw, W .wiQ.kac opartyc na r&a'i.acNi .asady o$darowywania N&st&O0y
swo$odni&Nsi i ni& tak skrupu'atni& oc&nia0y- kto co N&st na0 wini&n,
R:7;0A 3R.33. Gwi'zki typ% wymiany a zwi'zki typ% &arowizny
Atra&cy(no#@ =izyczna a z$i)z&i dgotr$ae
(r.&kona'iO0y siS NuF- .& atrakcyNnoOP int&rp&rsona'na N&st N&dny0 . naNwaFni&Ns.yc
c.ynnikAw warunkuNQcyc pi&rws.& &tapy .wiQ.kAw partn&rskic, Tud.i& 0aNQ t&nd&ncNS do
.akadania- F& Uto- co N&st piSkn&- N&st do$r&V- i pr&+&ruNQ partn&rAw atrakcyNnyc, C.y
podo$ni& d.i&N& siS w .wiQ.kac dugotrwaycW C.y oso$y ni&atrakcyNn& ska.an& sQ na
poraFkS w .wiQ.kac 0iSd.y'ud.kic- a ty'ko oso$y atrakcyNn& 0aNQ s.ansS- F& ic .wiQ.ki
$SdQ s.c.SO'iw& i dugotrwa&W 1uF wc.&Oni&N w ty0 ro.d.ia'& sug&rowa'iO0y- F& ni& .aws.&
tak N&st, W $adaniu r&'acNi- ktAr& twor.Q siS 0iSd.y partn&ra0i u0awiaNQcy0i siS na randki
pr.&. ki'ka 0i&siScy- Wit& @1"804 stwi&rd.i- F& naNwiSks.& s.ansS na stwor.&ni& si'n&go
.wiQ.ku 0iay pary- w ktAryc partn&r.y $y'i do si&$i& podo$ni pod w.g'Sd&0 atrakcyNnoOci,
To po.wa'a na wnios&k- F& oso$y atrakcyNn& +i.yc.ni& ni& twor.Q .wiQ.kAw s.c.SO'iws.yc
niF inni- r.&c.ywiOci& .aO 'ic.y siS- c.y atrakcyNnoOP oso$y- . ktArQ siS spotyka0y- dorAwnuN&
nas.&N atrakcyNnoOci, 2dy pr.yNr.y0y siS cod.i&nny0 ro.0owo0 i inny0 int&rakcNo0
stud&ntAw co''&g&:u- to 0oF&0y stwi&rd.iP- F& oso$o0 atrakcyNny0 +i.yc.ni& powod.i siS
N&dnak '&pi&N, W $adaniac %arry:&go H&isa- Tadda W&&'&ra i ic wspApracownikAw @1"824
stud&nci odpowiada'i na pytania dotyc.Qc& ws.ystkic ic kontaktAw @d&+iniowanyc Nako
ro.0owa trwaNQca ponad 10 0inut4 . inny0i oso$a0i w okr&si& ostatnic dwAc tygodni,
(ytania dotyc.yy osA$- . ktAry0i ro.0awia'i- ic stosunku do tyc osA$- dugoOci ro.0owy-
itd, ?adani& ko/c.yo siS s+otogra+owani&0 kaFd&go stud&nta i popros.&ni&0 inn&N grupy o
oc&nS atrakcyNnoOci +i.yc.n&N kaFd&N . owyc osA$, 2Awny0 r&.u'tat&0 t&go doOwiadc.&nia
$yo stwi&rd.&ni&- F& oso$y atrakcyNn& @.arAwno ko$i&ty- Nak i 0SFc.yXni4 d&k'aroway
$ard.i&N po.ytywn& int&rakcN& . inny0i @twi&rd.iy- F& nawiQ.yway kontakty $'iFs.& i
pr.yN&0ni&Ns.&4 w porAwnaniu . ic 0ni&N atrakcyNny0i ko'&ga0i, Wyniki t& na'&Fy
int&rpr&towaP . duFQ ostroFnoOciQ- gdyF ni& 0oF&0y okr&O'iP- c.y to atrakcyNnoOP Nako taka-
c.y Naki&O inn& .0i&nn& powiQ.an& . tQ c&cQ powoduNQ- F& oso$y atrakcyNn& nawiQ.uNQ
$ard.i&N satys+akcNonuNQc& kontakty, Wyniki Owiadc.Q nato0iast ni&wQtp'iwi&- F& wOrAd
stud&ntAw atrakcyNnoOP N&st powiQ.ana . NakoOciQ nawiQ.ywanyc pr.&. nic kontaktAw, 6i&
ccQc- $yOci& poc.u'i siS .ni&cSc&ni ty0- F& atrakcyNnoOP +i.yc.na wpywa na .acowania
'ud.i- spi&s.y0y dodaP- F& $yP 0oF& taka r&gua ogranic.a siS N&dyni& do c.asu studiAw,
?&rsc&id- Wa'st&r i Ca0p$&'' @cyt, .a= ?r&0- 1""24 $ada'i .wiQ.&k po0iSd.y
atrakcyNnoOciQ a satys+akcNQ . Fycia w duFs.y0 okr&si&, Bds.uka'i a'$u0y . +otogra+ia0i
a$so'w&ntAw co''&g&:u @w cwi'i $ada/ $yy to oso$y w Or&dni0 wi&ku4- ccQc sprawd.iP- Nak
atrakcyNni +i.yc.ni& $y'i w 'atac studiAw, 6astSpni& ro.0awia'i . kaFdy0 . nic- a$y
dowi&d.i&P siS- c.y atrakcyNny wyg'Qd w 0odoOci po0aga w kontaktac . inny0i, Bka.ao
siS- F& coP oso$y atrakcyNn& 0iay wiSks.& s.ansS na .wiQ.ki 0aF&/ski&- to ni& $yy on&
$ard.i&N . nic .adowo'on& @rAwni&F ogA'ni& . Fycia4 niF oso$y 0ni&N atrakcyNn&, 6i& 0a
wiSc wQtp'iwoOci- F& atrakcyNnoOP c&ni siS w nas.y0 spo&c.&/stwi& i F& 'ud.i& od.nac.aNQcy
siS duFQ urodQ 0aNQ . t&go w.g'Sdu .nac.nQ pr.&wagS nad inny0i, 6i& 0oFna N&dnak
twi&rd.iP- F& gwarantuN& ona s.c.SO'iw& .wiQ.ki i s.c.SO'iw& Fyci&,
styl przywizywania si(F oczekiwania, jakie l%&zie 8orm%j' co &o kontaktw z innymi
osobami! oczekiwania te wynikaj' z ro&zaj% wizi mi&zy ich pierwszymi opiek%nami a nimi
jako niemowltami
styl przywizywania si( oparty na poczuciu bezpiecze6stwaF styl przywi'zywania si &o
&r%#iej osoby, ktre#o cech' charakterystyczn' jest za%8anie, brak lk% prze& o&rz%ceniem i
.wia&omo.+, *e jest si warto.ciow' i l%bian' osob'
Style przy$i)zy$ania si* a z$i)z&i czcio$e
Ws.ystki& d&t&r0inanty 0ioOci i .aFyoOci o0Awion& do t&N pory to c.ynniki typu UtutaN i
t&ra.V- a wiSc t&- ktAr& w ty0 0o0&nci& warunkuNQ r&'acN& 0iSd.y 'udX0i @atrakcyNnoOP i
podo$i&/stwo partn&rAw- ic w.aN&0ni& traktowani& siS itp,4, )utor.y naNnows.&N t&orii
0ioOci podkr&O'aNQ- F& to- co dana oso$a wnosi do .wiQ.ku C a 0AwiQc dokadni&N sty'
pr.ywiQ.ywania siS C ks.tatowan& N&st- ki&dy N&st&O0y N&s.c.& d.i&P0i, WiSks.oOP $ada/
opi&ra siS na pr.&o0owyc pracac 1ona ?ow'$y:&go @1"6"- 1"73-1"804 i Dary )inswort
@)inswort- ?i&ar- Wat&rs, Wa'i- 1"784 poOwiSconyc twor.&niu siS wiS.i 0iSd.y
ni&0ow'Sta0i a pi&rws.y0i opi&kuna0i @0atka0i 'u$ oNca0i4, ?adac.& ci sug&ruNQ- F&
rod.aN wiS.i u+or0owanyc w& wc.&sny0 d.i&ci/stwi& wpywa na rod.aN r&'acNi- ktAr&
twor.y0y . inny0i oso$a0i NuF Nako 'ud.i& doroO'i, Dary )inswort i N&N wspApracownicy
@1"784 okr&O'i'i tr.y typy r&'acNi po0iSd.y ni&0ow'Sta0i i ic 0atka0i, 9.i&ci- ktAryc sty'
pr.ywiQ.ywania siS oparty N&st na poc.uciu $&.pi&c.&/stwa- 0aNQ opi&kunAw Fywo
r&aguNQcyc na ic potr.&$y- uNawniaNQcyc po.ytywn& &0ocN& w trakci& nawiQ.ywania .
ni0i kontaktAw, Taki& ni&0ow'Sta u+aNQ swoi0 opi&kuno0- ni& $oNQ siS- F& 0ogQ .ostaP
odr.ucon&- i spostr.&gaNQ si&$i& Nako oso$y 'u$ian& i ccian&, 6i&0ow'Sta- ktAryc sty'
pr.ywiQ.ywania siS oparty N&st na unikaniu- posiadaNQ naNc.SOci&N opi&kunAw ni&dostSpnyc-
utr.y0uNQcyc dystans- odr.ucaNQcyc prA$y pogS$i&nia uc.ucia $'iskoOci, T& d.i&ci
cciay$y $yP w $'iskic stosunkac .& swoi0i opi&kuna0i- N&dnakF& wc.&Oni& uc.Q siS
tu0iP tS potr.&$S- gdyF wi&d.Q- F& kaFda taka prA$a N&st ska.ana na ni&powod.&ni&,
6ato0iast ni&0ow'Sta . 'Skowo-a0$iwa'&ntny0 sty'&0 pr.ywiQ.ywania siS 0aNQ naNc.SOci&N
opi&kunAw ni&kons&kw&ntnyc i apodyktyc.nyc, T& d.i&ci sQ .a.wyc.aN p&n& ni&pokoNu-
poni&waF nigdy ni& 0ogQ pr.&wid.i&P- ki&dy i w Naki sposA$ opi&kunowi& .ar&aguNQ na ic
potr.&$y, (odstawQ t&orii sty'Aw pr.ywiQ.ywania siS N&st nastSpuNQc& .aoF&ni&= sposA$- w
Naki uc.y0y siS pr.ywiQ.ywaP do innyc osA$ w& wc.&sny0 d.i&ci/stwi&- wy.nac.a nas.
pr.ys.y C Nako osA$ dorosyc C sposA$ nawiQ.ywania kontaktAw, Bso$a- ktAra
pr.yswoia so$i& sty' oparty na poc.uciu $&.pi&c.&/stwa- potra+i twor.yP doNr.a&- trwa&
.wiQ.ki, Tud.i&- d'a ktAryc carakt&rystyc.ny N&st sty' pr.ywiQ.ywania siS oparty na
unikaniu- 0ni&N u+aNQ inny0 i trudno nawiQ.uNQ $'iski& kontakty, Bso$y .aO . 'Skowo-
0$iwa'&ntny0 sty'&0 pr.ywiQ.ywania siS cciay$y $yP $'iF&N swoic partn&rAw- N&dnak
0aNQ o$awy- F& ci ni& odpowi&d.Q i0 ty0 sa0y0, Zat&0 rod.aN oc.&kiwa/- Naki& Fywi0y
wo$&c innyc osA$- c.y'i to- c.&go uc.y0y siS na ko'anac nas.yc 0at&k i oNcAw- .ostaN& .
na0i na ca& Fyci& i wpywa na nas.& doros& .wiQ.ki, 6i& cc&0y w Fadny0 ra.i&
sug&rowaP- F& ktoO- kto 0ia ni&s.c.SO'iw& r&'acN& .& swoi0i rod.ica0i- N&st ska.any na
powtar.ani& t&go sa0&go sc&0atu w kontaktac . inny0i 'udX0i, 6i&wQtp'iwQ prawdQ N&st-
F& .0i&nia0y siS pr.&. ca& Fyci& i uc.y0y siS nawiQ.ywaP $ard.i&N satys+akcNonuNQc&- niF
0i&'iO0y w d.i&ci/stwi&- stosunki . inny0i, 1&F&'i N&st&O oso$Q- ktAra pr.yswoia so$i&
'Skowo-a0$iwa'&ntny sty' pr.ywiQ.ywania siS- to istni&N& oc.ywiOci& duF&
prawdopodo$i&/stwo- F& w podo$ny sposA$ .acowywaP siS $Sd.i&s. i w stosunku do
partn&rAw Fyciowyc- i w stosunku do swoic d.i&ci @>&&n&y- 6o''&r- 1""05 %a.an- Sa*&r-
1"875 Dain- Gapan- Cassidy- 1"854, ZNawisko to potwi&rd.ono w ki'ku $adaniac- w ktAryc
naNpi&rw C .a po0ocQ kw&stionarius.y i wywiadAw C $adano sty'& pr.ywiQ.ywania siS
carakt&ry.uNQc& 'ud.i dorosyc- a nastSpni& porAwnywano N& . rod.aN&0 r&'acNi w ic
.wiQ.kac uc.uciowyc,
styl przywizywania si( oparty na unikaniuF styl przywi'zywania si &o &r%#iej osoby,
ktre#o cech' charakterystyczn' jest t$%mienie potrzeby nawi'zania intymnych kontaktw z t'
osob', poniewa* realizacja tej potrzeby zako/czy$a si niepowo&zeniem, l%&zie, &la ktrych
charakterystyczny jest ten styl przywi'zywania si, z tr%&no.ci' nawi'z%j' bliskie kontakty z
innymi
l(kowo:ambiwalentny styl przywizywania si(F styl przywi'zywania si &o &r%#iej osoby,
ktre#o cech' charakterystyczn' jest niepokj wynikaj'cy z niepewno.ci, czy &r%#a osoba
o&powie na potrzeb nawi'zania intymne#o kontakt%! rez%ltatem jest wy*szy ni* przecitnie
poziom lk%
R:7;0A 3R.3<. "omiar stylw przywi'zywania si. W je&nym z etapw ba&a/, po.wiconych
postawom wobec mi$o.ci opisywanej w #azetach, proszono osoby ba&ane o wybranie
twier&zenia, ktre najlepiej opis%je ich zwi'zki %cz%ciowe. W nawiasie, poni*ej ka*&e#o
twier&zenia, po&ano ro&zaj styl% przywi'zywania si, ktre z za$o*enia powinno &ane
twier&zenie mierzy+, oraz procent osb, ktre to twier&zenie wybra$y >zaczerpnito zF 1azan,
=ha2er, 3?4JA
Cindy %a.an i (i'ip Sa*&r @1"874- na pr.ykad- poprosi'i 'ud.i dorosyc o wy$rani& t&go .
tr.&c twi&rd.&/ pr.&dstawionyc na rycini& 10,12- ktAr& naN'&pi&N opisuN& ic typow& uc.ucia
w c.asi& trwania .wiQ.ku . drugQ oso$Q, Twi&rd.&nia .ostay .aproN&ktowan& w taki sposA$-
a$y kaFdy . tr.&c o0Awionyc pr.&. nas sty'Aw pr.ywiQ.ywania siS .osta opisany, (yta'i
oni rAwni&F o aktua'n& .wiQ.ki, Wyniki tyc $ada/- Nak t&F ki'ku innyc t&go typu- sQ .godn&
. .aoF&nia0i t&orii sty'Aw pr.ywiQ.ywania siS, Zat&0 doroO'i- ktAryc sty' pr.ywiQ.ywania
siS oparty N&st na poc.uciu $&.pi&c.&/stwa- twi&rd.i'i- F& atwo nawiQ.uNQ kontakty . inny0i
'udX0i- F& rac.&N i0 u+aNQ i F& ic .wiQ.ki uc.uciow& sQ satys+akcNonuNQc&, 6ato0iast doroO'i-
ktAryc sty' pr.ywiQ.ywania opi&ra siS na unikaniu- twi&rd.i'i- F& c.uNQ siS X'&- gdy ic
kontakty . inny0i .ac.ynaNQ $yP .$yt $'iski&- . trud&0 u+aNQ inny0- a ic .wiQ.ki uc.uciow&
ni& sQ udan&, Z ko'&i doroO'i . 'Skowo-a0$iwa'&ntny0 sty'&0 pr.ywiQ.ywania siS rAwni&F
0aNQ 0ni&N udan& .wiQ.ki uc.uciow&= w sposA$ o$s&syNny sQ poconiSci 0yO'&ni&0 o
trwaNQcy0 .wiQ.ku- $oNQc siS- F& ic partn&r.y ni& $SdQ odw.aN&0niaP ic uc.uP @Co''ins-
H&ad- 1""05 >&&n&y- 6o''&r- 1""05 Go$ak- %a.an- 1""15 Sa*&r- %a.an- ?radsaw- 1"885
Si0pson- 1""05 Si0pson- Ho'&s- 6&''igan- 1""14, W N&s.c.& innyc $adaniac pros.ono
oso$y o dokonani& opisu= a4 .wiQ.kAw- Naki& 0iay w d.i&ci/stwi& .& swoi0i rod.ica0i C
a$y d'a kaFd&N . nic wy.nac.yP carakt&rystyc.ny sty' pr.ywiQ.ywania siS5 $4 aktua'nyc
.wiQ.kAw uc.uciowyc C a$y sprawd.iP ipot&.S o ro'i- NakQ odgrywa sty' pr.ywiQ.ywania
siS, 1udit >&&n&y i (atricia 6o''&r @1""04 stwi&rd.iy- F& oso$y doros&- ktAryc sty'
pr.ywiQ.ywania siS oparty N&st na poc.uciu $&.pi&c.&/stwa- okr&O'ay swoN& wc.&sn& r&'acN&
. rod.ica0i Nako do$r&- a $SdQc dorosy0i- 0iay naNduFs.& C w odni&si&niu do ca&N prA$y
$adanyc C sta& .wiQ.ki uc.uciow&, Bso$y . 'Skowo-a0$iwa'&ntny0 sty'&0
pr.ywiQ.ywania siS opisyway- F& Nako d.i&ci ni& c.uy siS wspi&ran& pr.&. swoic rod.icAw-
a ic pAXni&Ns.& .wiQ.ki uc.udow& trway naNkrAc&N w odni&si&niu do ca&N prA$y $adanyc,
Bso$y .& sty'&0 pr.ywiQ.ywania siS oparty0 na unikaniu twi&rd.iy- F& po0iSd.y ni0i a
rod.ica0i istnia duFy dystans i F& i0 ni& u+ay- Nako doroO'i .aO a'$o nigdy ni& $y'i
.akocani- a'$o ni& $y'i .akocani w trakci& prowad.on&go $adania, Ic .wiQ.ki uc.uciow&
$yy t&F naNsa$s.&, StosuNQc podo$n& pod&NOci&- 6ancy Co''ins i St&p&n H&ad @1""04
stwi&rd.i'i- F& wOrAd &t&ros&ksua'nyc par stud&ntAw co''&g&:u sty' pr.ywiQ.ywania
pr.yswoNony w d.i&ci/stwi& $y skor&'owany . typ&0 partn&ra- Naki&go wy$i&raa kaFda .
osA$- ora. . trwaoOciQ .wiQ.ku, Bpisy d.i&ci/stwa powiQ.ano tu . wy$or&0 aktua'n&go
partn&ra, DSFc.yXni- ktAr.y uwaFa'i3 F& ic 0atki $yy .i0n& c.y ni&sta& w uc.uciac-
c.SOci&N spotyka'i siS . ko$i&ta0i takF& 'a$i'ny0i uc.uciowo, Z ko'&i ko$i&ty- ktAr& 0iay
opi&ku/c.yc i Fywo r&aguNQcyc na ic potr.&$y oNcAw- c.SOci&N spotykay siS .
0SFc.y.na0i .do'ny0i do odw.aN&0ni&nia ic uc.ucia,
W ty0 0i&Nscu waFna uwaga, (o0inQws.y +akt- F& r&.u'taty $ada/ pr.&dstawion& w ty0
ro.d.ia'& sQ $ard.o int&r&suNQc& C podkr&O'0y to wyraXni& C 0aNQ on& rac.&N carakt&r
kor&'acyNny- a ni& &ksp&ry0&nta'ny, Int&rpr&tacNa w t&r0inac pr.yc.yny i skutku danyc
kor&'acyNnyc N&st $owi&0 $ard.o ry.ykowna- co stara'iO0y siS poka.aP w ro.d.ia'& 2, Co
wiSc&N- $adania t& opi&raNQ siS w duF&N 0i&r.& na auto$iogra+iac @wspo0ni&nia .
pr.&s.oOci4- a ni& na r.&c.ywistyc .acowaniac o$s&rwowanyc pr.&. $&.stronnyc
$adac.y w staranni& kontro'owanyc warunkac, 1&F&'i pr.yN0i&0y- F& wspo0ni&nia
$adanyc 0ogQ $yP uwarunkowan& ic aktua'nQ sytuacNQ FyciowQ- to .&$ran& wyniki staNQ siS
.at&0 podstawQ wi&'u a't&rnatywnyc wyNaOni&/ pr.yc.ynowyc, W&X0y na pr.ykad pod
uwagS ko$i&ty spotykaNQc& siS . 0SFc.y.na0i odw.ag&0niaNQcy0i ic uc.ucia, DogQ wiSc
$yP wAwc.as $ard.o s.c.SO'iw&- a 0yO'Qc o pr.&s.oOci- na ogA pr.ypo0inaNQ so$i&
naNpr.yN&0ni&Ns.& .dar.&nia, (ros.on& o carakt&rystykS swoic oNcAw- 0ogQ .at&0
s&'&ktywni& wydo$ywaP . pa0iSci wiSc&N sytuacNi- w ktAryc $yy o$dar.an& uc.ucia0i . ic
strony, Zat&0 0oF& $yP tak- F& to ni& ko$i&ty 0aNQc& ci&pyc i kocaNQcyc ic oNcAw
c.SOci&N wy$i&raNQ 0SFc.y.n odw.aN&0niaNQcyc ic uc.ucia- a'& F& ko$i&ty aktua'ni&
s.c.SO'iw& pa0iStaNQ wiSc&N s.c.SO'iwyc cwi' .& sw&go d.i&ci/stwa, )na'i.owan& $adania
ni& sQ N&dno.nac.n& i w p&wn&N 0i&r.& 0ogQ $yP i'ustracNQ t&.y- F& rod.aN .wiQ.ku- Naki Qc.y
nas . rod.ica0i- 0a t&nd&ncNS do powi&'ania siS w pr.ys.oOci, CociaF $adania nad t&oriQ
sty'Aw pr.ywiQ.ywania siS u osA$ dorosyc sQ stosunkowo now&- to 0oF&0y pokusiP siS o
ic nastSpuNQc& podsu0owani&= N&F&'i ki&dyko'wi&k .a0i&Ocis. w prasi& wasn& ogos.&ni&
0atry0onia'n&- to 0oF&s. w ni0 dopisaP= UB odpowi&dX pros.on& sQ N&dyni& oso$y- ktAryc
sty' pr.ywiQ.ywania siS N&st oparty na poc.uciu $&.pi&c.&/stwaV,
Gaz&ro.+ jest... jak ty#rys, ktry nie tylko rozrywa swoj' o8iar, ale i w$asne szalej'ce serce.
) Michael -eer
<opoty $ ra(
1ak 0Awi star& powi&d.&ni&= UWs.ystko- co do$r&- ki&dyO siS ko/c.yV, W pr.ypadku .wiQ.ku
uc.uciow&go dwoNga 'ud.i o.nac.a to ro.stani&, (roc&nt ro.wodAw w Stanac
ZN&dnoc.onyc siSga o$&cni& 50^ 'ic.$y .awi&ranyc 0aF&/stw- a ponadto wi&'& .wiQ.kAw
&t&ros&ksua'nyc- '&s$iNskic c.y o0os&ksua'nyc ro.pada siS $&. +or0a'n&go ro.wodu, (o
ki'kunastu 'atac doci&kania- c.y0 N&st 0ioOP i Nak ona ro.kwita- psyco'ogowi& spo&c.ni
pod&N0uNQ $adania nad .ako/c.&ni&0 t&N ro0antyc.n&N istorii, (oniF&N skonc&ntruN&0y siS
na pr.&dstawi&niu $ada/ nad .adroOciQ ora. na ty0- Nak 'ud.i& pr.&FywaNQ ro.pad swoN&go
.wiQ.ku, Jc.uci& .a.droOci w $'iskic .wiQ.kac uc.uciowyc, 6i& 0a cy$a c.owi&ka-
ktAry ni& po.na$y stwora na.ywan&go pr.&. S.&kspira U.i&'onooki0 0onstru0V, 1&st to
p&n& ni&pokoNu- drSc.Qc& uc.uci& .a.droOci- ktAr& pr.&Fywa0y- gdy wydaN& na0 siS- F& nas.
partn&r N&st .aint&r&sowany innQ oso$Q, I cociaF ni& cc&0y $yP .a.droOnika0i- to
naNc.SOci&N nic ni& 0oF&0y na to porad.iP, SkQd .at&0 $i&r.& siS .a.droOPW Za.wyc.aN
pr.yN0uN& siS- F& .adrosn& sQ oso$y- ktAr& 0aNQ niski& poc.uci& wasn&N wartoOci, 6a ogA ci-
ktAr.y c.uNQ siS $&.pi&c.ni& i 0yO'Q o so$i& po.ytywni&- ni& .adrSc.aNQ siS 0yO'a0i o
0oF'iwoOci utraty ukocan&N oso$y na r.&c. rywa'a @D&ad- 1"774, Bka.uN& siS N&dnak- F& ni&
.aws.& tak N&st, ZwiQ.&k po0iSd.y .a.droOciQ a sa0ooc&nQ oka.a siS $owi&0 C w
naN'&ps.y0 ra.i& C ni&wi&'ki @?uunk- 1"825 (in&s- )ronson- 1"835 Sa'o*&y- Hodin- 1"8"5
Wit&- 1"81$4, Stwi&rd.a siS nato0iast- F& 'ud.i& skonni sQ do .a.droOci wt&dy- gdy c.uNQ siS
.agroF&ni w o$s.arac s.c.&gA'ni& waFnyc d'a ic do$r&N sa0ooc&ny @Sa'o*&y- Hodin- 1"8"-
1""14, (r.ypo0niN0y so$i& nas.& ro.waFania . ro.d.iau 3 dotyc.Qc& t&orii sa0ooc&ny,
Tud.i& naNc.SOci&N c.uNQ siS X'& w .wiQ.ku- N&F&'i= a4 sQ $ard.o $'isko . oso$Q- ktAra $4 ic
pr.&wyFs.a- c4 w o$s.arac waFnyc d'a ic sa0ooc&ny @T&ss&r- 1"784, 1&F&'i na pr.ykad
$ard.o cc&0y .ostaP '&kar.&0 i nas. naN$'iFs.y pr.yNaci&' .osta pr.yNSty do akad&0ii
0&dyc.n&N- podc.as gdy nas odr.ucono- to c.uN&0y coO wiSc&N niF ty'ko ni&wi&'ki& uc.uci&
dysko0+ortu, 1&F&'i nato0iast $yci& w pr.ys.oOci '&kar.&0 ni& N&st d'a nas waFn&- to $&.
Fa'u uc.&stnic.y0y w radoOci pr.yNaci&'a, (&t&r Sa'o*&y i 1udit Hodin @1"8"4 sug&ruNQ- F&
podo$n& wnioskowani& 0oFna rAwni&F odni&OP do .wiQ.kAw uc.uciowyc, Tud.i& $SdQ
naNprawdopodo$ni&N c.uP siS .adroOni- gdy .ostanQ .0us.&ni do konkurowania . rywa'&0 w
o$s.ar.& s.c.&gA'ni& d'a nic waFny0, ZaAF0y- na pr.ykad- F& nas. ukocany c.y
ukocana $ard.o 'u$i graP w krSg'&, GtAr&goO wi&c.oru on 'u$ ona wy$i&ra siS na krSgi&'niS
. 0i&Nscowy0 0istr.&0 w t&N gr.&- osiQgaNQcy0 r&w&'acyNn& wyniki, C.y to wywoa w was
.a.droOPW Za'&Fy to oc.ywiOci& od t&go- Nak waFnQ @c&ntra'nQ4 ro'S odgrywa u0i&NStnoOP gry
w krSg'& w was.&N sa0ooc&ni&, 1&F&'i was.y0 Fyciowy0 0ar.&ni&0 N&st osiQgniSci&
p&r+&kcNi w gr.& w krSg'& i ud.ia w .awodac U?ow'ing +or 9o''arsV- to naNprawdopodo$ni&N
poNawi siS .a.droOP, 1&F&'i N&dnak N&st to d'a was $&. .nac.&nia- to N&st 0ao prawdopodo$n&-
a$yOci& u'&g'i .a.droOci5 wrSc. odwrotni&- 0oF& wa0 $yP 0io- F& .na'a. siS ktoO- . ki0
was. partn&r 0oF& pograP w krSg'&, Co siS d.i&N& nato0iast w sytuacNi- gdy nas. ukocany
c.y ukocana wyka.uN& .aint&r&sowani& owy0 r&giona'ny0 0istr.&0 gry w krSg'&W
H.&c.ywiOci&- kaFdy . nas $Sd.i& pr.ynaN0ni&N odro$inS .a.drosny- gdyF atrakcyNnoOP
s&ksua'na N&st c&ntra'nQ c.SOciQ d&+inicNi wasn&go 1a kaFd&go . nas, S.c.&gA'ni& waFn&
okaF& siS to wAwc.as- gdy cc&0y posiadaP swoN&go partn&ra wyQc.ni& d'a si&$i& @?ring'&-
1"815 ?uunk- 1"825 Sa'o*&y- Hodin- 1"8"4, To- F& uc.uci& .agroF&nia poNawia siS wAwc.as-
gdy w grS wcod.Q naNistotni&Ns.& d'a nas sprawy- 0oF& wydawaP siS oc.ywistoOciQ,
1&dnakF& okr&O'ani& t&go- co N&st naNwaFni&Ns.& d'a rAFnyc osA$- prowad.i do
.du0i&waNQcyc r&.u'tatAw i C Nak siS oka.uN& C w duF&N 0i&r.& .a'&Fy od ku'tury, 6a
pr.ykad w $adaniac stud&ntAw . $y&N 1ugosawii oka.ao siS- F& si'n& uc.uci& .a.droOci
w.$ud.aa w nic 0yO'- F& ic partn&r +'irtuN& . innQ oso$Q, Ty0c.as&0 stud&nci wSgi&rscy
ni& r&agowa'i s.c.&gA'nQ .a.droOciQ na pr.&dstawiony i0 taki sc&narius. wydar.&/, Z ko'&i
stud&nci . %o'andii twi&rd.i'i- F& $y'i$y $ard.o .a.droOni- gdy$y dowi&d.i&'i siS- F& ic
partn&r 0a +anta.N& s&ksua'n& dotyc.Qc& inn&N oso$y- a'& ta sytuacNa ni& oka.aa siS
s.c.&gA'ni& waFna d'a stud&ntAw . 1ugosawii @?uunk- %upka- 1"874, Tak wiSc wiSks.oOP .
nas $Sd.i& .a.drosna wAwc.as- gdy dostr.&F& .agroF&ni& w waFn&N d'a si&$i& d.i&d.ini&,
6ato0iast okr&O'&ni&- co N&st waFn&- $Sd.i& rAFn& d'a rAFnyc osA$ i w rAFnyc ku'turac,
/er$anie+ rozstanie (est za$sze trdne, Zako/c.&ni& istorii 0iosn&N to N&dno .
naN$o'&Oni&Ns.yc doOwiadc.&/, 1ak .at&0 'ud.i& rad.Q so$i& w sytuacNi ro.staniaW W ciQgu
ostatni&N d&kady pr.&prowad.ono wi&'& $ada/- w ktAryc ana'i.owano strat&gi&- Naki& 'ud.i&
stosuNQ- gdy ccQ .ako/c.yP swAN .wiQ.&k . drugQ oso$Q @?Q]t&r- 1"865 Hus$u't- Z&0$rodt-
1"834, Cody @1"824 poprosi- na pr.ykad- oso$y $adan&- a$y s.c.&gAowo opisay- w Naki
sposA$ ko/c.yy swoN& ro0ans&, 6a podstawi& .&$ranyc sprawo.da/ wyodrS$ni piSP
podstawowyc strat&gii= tonu o.naN0uNQc&go @wy.nani& partn&rowi- F& N&st na0 $ard.o $'iski-
a'&,,,4- w&r$a'n&go .0ni&Ns.ania .aangaFowania @powi&d.&ni& partn&rowi- F& NuF go ni&
koca0y4- ucinania .acowani&0 @unikani& kontaktAw . partn&r&04- twor.&nia n&gatywn&go
o$ra.u si&$i& @propo.ycNa- a$y o$i& strony .ac.Sy spotykaP siS . ki0O inny04 ora.
usprawi&d'iwiania @poin+or0owani& partn&ra- F& nas. .wiQ.&k ni& sp&nia oc.&kiwa/4, W ty0
sa0y0 c.asi& St&*& 9uck @1"824 u.0ysowi na0- F& ro.pad .wiQ.ku uc.uciow&go ni&
ogranic.a siS do poN&dync.&go .dar.&nia- '&c. N&st to proc&s o wi&'u &tapac, Zdani&0 9ucka
istni&NQ c.t&ry &tapy odcod.&nia od drugi&N oso$y= +a.a intrap&rsona'na @0yO'i0y- Nak $ard.o
ni&satys+akcNonuNQcy N&st d'a nas t&n .wiQ.&k4- +a.a diady @dyskutowani& na t&0at ro.stania .
partn&r&04- +a.a spo&c.na @pr.&ka.ywani& in+or0acNi o ro.staniu inny0 oso$o04 ora.
ponowni& +a.a intrap&rsona'na @+akt ro.stania .ostaN& pr.yNSty do wiado0oOci i pod&N0uN&0y
prA$S s+or0uowania wasn&N oc&ny t&go- co siS stao4, 1on %ar*&y wra. .&
wspApracownika0i @1"864 ana'i.uNQc &tap ostatni stwi&rd.i- F& w&rsNa Ud'ac.&go dos.o do
ro.staniaV- NakQ pr.&dstawia0y $'iski0 pr.yNacioo0- 0oF& $yP .up&ni& inna od w&rsNi
o+icNa'n&N @wygad.on&N4 pr.&dstawian&N sQsiado0 c.y ko'&go0 . pracy,
Mi$o.+ jest jak wojna! $atwo si zaczyna, lecz tr%&no j' zako/czy+.
) 1.H. Mencken
C.y .at&0- N&F&'i .wiQ.&k dwoNga osA$ N&st ni&udany- to 0oFna pr.&wid.i&P- ktAra .& stron go
.ako/c.yW Wi&'& $ada/ poOwiScono sprawd.&niu ipot&.y o istni&niu .a'&FnoOci po0iSd.y
pciQ a c.Sstot'iwoOciQ d&cy.Ni ro.stania, Zgodni& . tradycyNny0i pog'Qda0i to ko$i&ty
c.SOci&N odcod.Q od swoic partn&rAw @Hu$in- %i''- (&p'au- 1"814, W naNnows.yc
$adaniac wyka.ano N&dnakF&- F& .arAwno ko$i&ty- Nak i 0SFc.yXni N&dnakowo c.Ssto
d&cyduNQ o ro.staniu @)k&rt- 1""25 %ag&stad- S0y&r- 1"825 Hus$u't- 1onson- Dorrow- 1"864,
C.y 0oF&0y siS dowi&d.i&P- co c.uNQ 'ud.i& w sytuacNi- gdy ic .wiQ.&k uc.uciowy u0i&raW
W N&dny0 . 0oF'iwyc wyNaOni&/ uw.g'Sdnia siS ud.ia dan&N oso$y w d&cy.Ni ro.stania
@)k&rt- 1""25 Tioyd- Cat&- 1"854, Ho$in )k&rt poprosia grupS 3## stud&ntAw o
pr.ypo0ni&ni& so$i& naN$ard.i&N ro0antyc.&go .wiQ.ku uc.uciow&go w swoi0 Fyciu- a
nastSpni& o wyp&ni&ni& kw&stionarius.a na t&0at pr.&FyP towar.ys.Qcyc ro.stawaniu siS,
1&dno . pyta/ dotyc.yo .akr&su odpowi&d.ia'noOci .a d&cy.NS ro.stania, Bso$y- ktAr&
uwaFay- F& ic ud.ia w t&N d&cy.Ni $y .nac.Qcy- okr&O'ono 0ian&0 Upor.ucaNQcycV5 t&-
ktAr& pr.ypisay so$i& niski stopi&/ odpowi&d.ia'noOci C 0ian&0 Upor.ucanycV5 t& .aO-
ktAr& uwaFay- F& ponos.Q odpowi&d.ia'noOP na rAwni . partn&r&0 C 0ian&0 Uro.staNQcyc
siSV, )k&rt stwi&rd.ia- F& ro'a- NakQ 'ud.i& odgrywaNQ w d&cy.Ni o ro.staniu- N&st N&dny0 .
naNsi'ni&Ns.yc wy.nac.nikAw ic doOwiadc.&/ ro.wodowyc, (or.ucani C co ni& $ud.io
.d.iwi&nia C c.u'i siS $ard.o pokr.ywd.&ni @sa0otni- ni&s.c.SO'iwi- pogrQF&ni w d&pr&sNi4 i
ws.yscy skarFy'i siS na .a$ur.&nia so0atyc.n& dokuc.aNQc& N&s.c.& ki'ka tygodni po
ro.staniu, (or.ucaNQcy C w porAwnaniu . inny0i C oc&ni'i sytuacNS ro.stania Nako naN0ni&N
$o'&snQ- naN0ni&N dokuc.'iwQ i naN0ni&N str&suNQcQ, I cociaF twi&rd.i'i- F& sQ ni&s.c.SO'iwi-
to N&dnoc.&Oni& .gas.a'i naN0ni&N sy0pto0Aw so0atyc.nyc @3"^4- takic Nak= $A'& gowy i
FoQdka- .a$ur.&nia snu i trawi&nia, Ci- ktAr.y na'&F&'i do kat&gorii Uro.staNQcyc siSV- a wiSc
wspA'ni& pod&N0owa'i d&cy.NS o ro.staniu- uniknS'i powaFnyc .a$ur.&/ so0atyc.nyc Nako
r&akcNi na od&NOci& partn&ra, 6i& $y'i tak gS$oko .rani&ni Nak por.uc&ni- a'& ni& $y'i rAwni&F
tak do$r.& .aadaptowani Nak por.ucaNQcy, Bkoo 60^ osA$ na'&FQcyc do ro.staNQcyc siS
.gas.ao sy0pto0y .a$ur.&/ +i.No'ogic.nyc- co N&st swoistQ wska.AwkQ- F& wspA'na
d&cy.Na ro.stania N&st pr.&Fyci&0 $ard.i&N str&suNQcy0 niF d&cy.Na podNSta sa0od.i&'ni&,
HAwni&F p&P oka.aa siS istotny0 c.ynniki&0 rAFnicuNQcy0 .arAwno &0ocNona'n&- Nak i
so0atyc.n& r&akcN& r&spond&ntAw= ko$i&ty r&agoway $owi&0 $ard.i&N n&gatywni& niF
0SFc.yXni, C.y po ro.staniu $y'i partn&r.y ccQ po.ostaP pr.yNaciA0iW Za'&Fy to .arAwno
od ro'i- NakQ od&gra'i w ro.&NOciu siS- Nak i od pci, )k&rt @1""24 stwi&rd.ia- F& 0SFc.yXni ni&
sQ .aint&r&sowani kontynuowani&0 .wiQ.ku na .asadac pr.yNaci&'skic- N&F&'i $y'i
por.ucany0i 'u$ por.ucaNQcy0i, 6ato0iast ko$i&ty c.SOci&N pragnQ pr.&ks.tac&nia .wiQ.ku
w ukad pr.yNaci&'ski- .was.c.a N&F&'i $yy por.ucany0i @patr. ryP, 10,134, Ci&kaw&- F&
wspA'n& podNSci& d&cy.Ni o ro.staniu owocowao wiSks.Q cSciQ do kontynuowania
pr.yNaci&'ski&N .naNo0oOci . dotycc.asowy0 partn&r&0, Btr.y0an& wyniki po.wa'aNQ na
wnios&k- F& N&F&'i 0SFc.y.na .naNd.i& siS w sytuacNi- w ktAr&N 0a p&nQ kontro'S
@por.ucaNQcy4 'u$ ni& 0a N&N wca'& @por.ucany4- to $Sd.i& dQFy do U.'ikwidowania
poni&sionyc stratV i podQFy napr.Ad- .rywaNQc wiS.i . dotycc.asowy0 partn&r&0,
Ty0c.as&0 ko$i&ty cciay$y kontynuowaP .wiQ.&k .& swoi0 &ks-partn&rS0- 0aNQc nad.i&NS
na pr.&ks.tac&ni& .wiQ.ku uc.uciow&go w p'atonic.nQ pr.yNaX/, 1&F&'i .aO .wiQ.&k siS
ro.padni&- $o tak .d&cydoway wspA'ni& o$i& strony- i o$oN& partn&r.y graNQ N&dnoc.&Oni& ro'&
por.ucanyc i por.ucaNQcyc- to ta rAwnoOP p&nionyc rA' wyraFa siS w N&dnakowy0
.aint&r&sowaniu o$u pci nawiQ.ani&0 pr.ys.yc kontaktAw pr.yNaci&'skic . $yy0
partn&r&0 @patr. ryP, 10,134,
R:7;0A 3R.3@. Wa#a strate#ii Czosta/my przyjaci$mi po rozstani%E. 7zy po rozpa&zie
zwi'zk% %cz%ciowe#o l%&zie chc' %trzymywa+ z by$ym partnerem stos%nki przyjacielskie,
Gale*y to zarwno o& roli, jak' o&e#rali w po&jci% &ecyzji o rozstani%, jak i o& p$ci. 9obiety
bar&ziej ni* m*czy(ni s' zainteresowane nawi'zaniem przyjacielskich stos%nkw, je*eli by$y
porz%caj'cymi l%b porz%canymi. 0atomiast je*eli &ecyzja o rozstani% zosta$a po&jta
wsplnie, to zarwno m*czy(ni, jak i kobiety je&nakowo czsto chcieliby zosta+ przyjaci$mi
po zerwani% $'cz'cych ich wizw
1aka pyni& nauka . nas.yc ro.waFa/W 1&F&'i N&st&Oci& .aangaFowani uc.uciowo- a was.
partn&r .drad.a cSP od&NOcia- staraNci& siS podNQP tS d&cy.NS wspA'ni&, 9oOwiadc.&ni&- Naki&
stani& siS was.y0 ud.ia&0- $Sd.i& 0ni&N trau0atyc.n&- poni&waF .acowaci& cociaF w
c.SOci kontro'S nad ty0- co siS d.i&N& @naw&t N&F&'i ni& cc&ci&- a$y dos.o do ro.stania4, 6a
ni&s.c.SOci& d'a was.&go partn&ra- N&F&'i to wa0 0a pr.ypaOP ro'a por.ucaNQcyc- to C N&O'i
nada' NQ .acowaci& C was.y0 ud.ia&0 $Sd.i& 0ni&Ns.y $A' i ci&rpi&ni&, 1&F&'i N&dnak
.a0iast ro'i por.ucaNQcyc pr.yN0i&ci& ro'S ro.staNQcyc siS- $Sd.i& to ni&wQtp'iwy g&st w
ki&runku prawi& NuF $y&go partn&ra,
Pods!o$anie
W pi&rws.&N c.SOci ro.d.iau o0Awi'iO0y podstawow& d&t&r0inanty .Nawiska w.aN&0n&N
atrakcyNnoOci dwAc osA$, 1&dny0 . wy.nac.nikAw N&st +i.yc.na $'iskoOP- c.y'i inac.&N &+&kt
c.SstoOci kontaktAw= 'ud.i&- . ktAry0i spotyka0y siS naNc.SOci&N- 0aNQ naNwiSks.& s.ansS
.ostania nas.y0i pr.yNaciA0i, 9.i&N& siS tak d.iSki &+&ktowi c.yst&N &kspo.ycNi- ktAry
powoduN&- F& sa0 +akt c.Sst&go poNawiania siS $odXca pr.yc.ynia siS do N&go po'u$i&nia, I
cociaF wi&'& osA$ ni&cStni& siS do t&go pr.y.naN&- to atrakcyNnoOP +i.yc.na rAwni&F
odgrywa duFQ ro'S w ty0- c.y 'ud.i& 'u$iQ siS naw.aN&0, >unkcNonowani& st&r&otypu- F& Uto-
co N&st piSkn&- N&st i do$r&V Owiadc.y o ty0- F& w pows.&cn&N opinii atrakcyNnoOP +i.yc.na
N&st skoNar.ona . inny0i po.ytywny0i c&ca0i, Zako/c.0y N&dnak $ard.i&N opty0istyc.ni&=
wi&'& wynikAw $ada/ dowod.i- F& to- Nak $ard.o 'u$i0y innyc 'ud.i- d&cyduN& o ty0- Nak
$ard.o wydaNQ siS na0 oni atrakcyNni, (odo$i&/stwo C $&. w.g'Sdu na to- c.y dotyc.y to
postaw- wartoOci- c&c oso$owoOci c.y carakt&rystyk d&0ogra+ic.nyc C N&st rAwni&F
waFny0 warunki&0 t&go- c.y N&st&O0y d'a innyc atrakcyNni i pr.&. nic 'u$iani,
(odo$i&/stwo N&st .nac.ni& si'ni&Ns.y0 wskaXniki&0 pr.ys.&N atrakcyNnoOci niF u.up&niani&
siS c&c C .Nawisko pr.yciQgania siS pr.&ciwi&/stw, To- Nak 'ud.i& .acowuNQ siS w stosunku
do nas- N&st rAwni&F w sposA$ oc.ywisty waFn& C na pr.ykad o$sypywani& pocwaa0i, W
cwa'&niu 0oFna N&dnak pr.&sad.iP- .was.c.a N&F&'i kryN& siS .a ty0 ukryta 0otywacNa,
1&F&'i .aoFy0y- F& cwa'&ni& nas N&st prA$Q ingracNacNi- a wiSc prA$Q ro.0yO'n&go
0anipu'owania na0i- wt&dy oso$y cwa'Qc& $Sd.i&0y 'u$iP 0ni&N, BgA'ni& r.&c. $iorQc-
naN$ard.i&N o$dar.a0y sy0patiQ tyc- ktAr.y oka.uNQ- F& nas 'u$iQ, 1&dyny0 wyNQtki&0 N&st
tu d.iaani& &+&ktu .ysku i straty- .godni& . ktAry0 'u$i0y 'ud.i $ard.i&N- gdy na poc.Qtku
.naNo0oOci $y'i ni&co krytyc.ni- a pAXni&N nas po'u$i'i @a wiSc .do$y'iO0y so$i& ic
s.acun&k4- niF gdy 'u$i'i nas .aws.&, Wi&'& pr.yc.yn .Nawiska atrakcyNnoOci 0oFna wyNaOniP
.a po0ocQ t&orii wy0iany spo&c.n&N- .godni& . ktArQ 'ud.i& oc&niaNQ wasn& .wiQ.ki
uc.uciow& w .a'&FnoOci od t&go- Nak spostr.&gaNQ nagrody @np, pocway4 i kos.ty $SdQc& ic
ud.ia&0, )$y pr.&widywaP- c.y dany .wiQ.&k $Sd.i& kontynuowany- powinniO0y po.naP
po.io0 odni&si&nia 'ud.i w t&n .wiQ.&k .aangaFowanyc @ic oc.&kiwania co do r&.u'tatAw
t&go .wiQ.ku4 ora. porAwnawc.y po.io0 odni&si&nia @c.y'i ic oc.&kiwania co do t&go- Nak
udany 0Ag$y $yP .wiQ.&k a't&rnatywny4, Istni&NQ N&dnak odstSpstwa od r&gu t&orii wy0iany
spo&c.n&N, W ni&ktAryc warunkac 'ud.i& ni& c&niQ $owi&0 tyc osA$- ktAr& sQ d'a nic
XrAd&0 naNwiSks.yc nagrAd, 6i&ktAr.y t&or&tycy twi&rd.Q- F& naNwaFni&Ns.Q d&t&r0inantQ
uc.ucia satys+akcNi N&st poc.uci& rAwn&go ud.iau w podtr.y0ywaniu .wiQ.ku uc.uciow&go,
Zgodni& . t&oriQ rAwnoOci $owi&0 N&st&O0y naNs.c.SO'iwsi wAwc.as- gdy stosun&k nagrAd i
kar $SdQcyc nas.y0 ud.ia&0 N&st w pr.y$'iF&niu rAwny stosunkowi nagrAd i kar- ktAr&
otr.y0uN& druga oso$a, W c.SOci drugi&N ro.d.iau pr.&ana'i.owa'iO0y pr.yc.yny .Nawiska
atrakcyNnoOci w dugotrwayc .wiQ.kac uc.uciowyc, (syco'ogowi& spo&c.ni
.aproponowa'i ki'kanaOci& d&+inicNi uc.ucia 0ioOci, 1&dny0 . waFni&Ns.yc ro.rAFni&/ N&st
pod.ia na 0ioOP $rat&rskQ @uc.uci& $'iskoOci- ktAr&0u ni& towar.ys.y tSskonota i
po$ud.&ni&4 ora. 0ioOP &rotyc.nQ @ktAr&N waOni& towar.ys.y tSsknota i po$ud.&ni&4, W
trANc.ynnikow&N t&orii 0ioOci wyrAFnia siS nato0iast tr.y &'&0&nty 0ioOci= uc.uci&-
na0iStnoOP i .aangaFowani&, (r.yc.yny rod.&nia siS uc.ucia 0ioOci pr.ypo0inaNQ ni&ktAr&
pr.yc.yny .Nawiska atrakcyNnoOci- N&dnak d.iaaNQ w rAFny sposA$, T&ori& wy0iany
spo&c.n&N odnos.Qc& siS do .wiQ.kAw uc.uciowyc- taki& Nak 0od&' inw&stycyNny- .akadaNQ-
F& a$y pr.&widywaP- c.y dwi& oso$y Qc.yP $Sd.i& .wiQ.&k uc.uciowy pr.&. duFs.y c.as-
na'&Fy po.naP .arAwno wi&'koOP inw&stycNi kaFd&N . osA$- Nak t&F ic po.io0 odni&si&nia
ora. porAwnawc.y po.io0 odni&si&nia, TakF& poNSci& rAwn&go po.io0u nagrAd i kos.tAw
N&st rAFn& w .wiQ.kac krAtko- i dugotrwayc, ZwiQ.ki krAtkotrwa& sQ $owi&0 naNc.SOci&N
r&'acNa0i wy0iany- w ktAryc 'ud.i& pr.ykadaNQ duFQ wagS do rAwn&go ro.kadania siS
.yskAw i kos.tAw, 6ato0iast .wiQ.ki dugotrwa& sQ .a.wyc.aN r&'acNa0i darowi.ny- w
ktAryc 'ud.i& sQ 0ni&N skonc&ntrowani na ty0- co kto wnosi- a $ard.i&N na po0aganiu
partn&rowi- N&F&'i t&go potr.&$uN&, T&oria sty'Aw pr.ywiQ.ania .aO odwouN& siS do
pr.&s.oOci- a dokadni&N do pi&rws.yc nas.yc r&'acNi . rod.ica0i Nako istotnyc
d&t&r0inant NakoOci nas.yc .wiQ.kAw int&rp&rsona'nyc w dorosy0 Fyciu, 6i&0ow'Sta
0oFna pod.i&'iP na tr.y grupy w .a'&FnoOci od wiS.i- Naki& twor.Q siS . pi&rws.y0i
opi&kuna0i= c.uNQc& siS $&.pi&c.ni&- unikaNQc& kontaktAw ora. 'Skowo-a0$iwa'&ntn&,
Istni&N& wi&'& dowodAw- F& 'ud.i&- ktAr.y $SdQc d.i&P0i- nawiQ.ywa'i po.ytywn&- opart& na
poc.uciu $&.pi&c.&/stwa wiS.i . opi&kuna0i- wcod.i'i w $'iFs.& i $ard.i&N
satys+akcNonuNQc& .wiQ.ki uc.uciow& . inny0i oso$a0i niF 'ud.i& carakt&ry.owani pr.&.
po.osta& sty'& pr.ywiQ.ywania siS, Za.droOP w .wiQ.kac uc.uciowyc poNawia siS
wAwc.aski&dy 'ud.i& c.uNQ siS .agroF&ni utratQ ukocan&N oso$y, 6aNc.SOci&N $SdQ oni
.a.droOni- gdy .agroFon& .ostani& to po'&- ktAr& N&st naNwaFni&Ns.& d'a ic po.ytywn&N
sa0ooc&ny, 1aki& o.nac.a to konkr&tn& .acowania- .a'&Fy od dan&N ku'tury, 2dy .wiQ.&k
uc.uciowy siS ro.pada- proc&s ro.cod.&nia siS partn&rAw N&st wi&'o&tapowy, Si'ny0
d&t&r0inanto0 t&go- Nak dana oso$a porad.i so$i& . +akt&0 ro.stania siS . partn&r&0- N&st
ro'a- NakQ od&graa ona w podNSciu d&cy.Ni o .ako/c.&niu .wiQ.ku, Zacowania i r&akcN&-
Naki& 'ud.i& w t&N sytuacNi pr.&NawiaNQ- .a'&FQ od t&go- c.y pr.ypadQ i0 ro'a por.ucaNQcyc-
por.ucanyc c.y ro.staNQcyc siS,
Literatra
)rgy'& D, @1""14, (syco'ogia stosunkAw 0iSd.y'ud.kic, Wars.awa= (W6,
Carn&gi& 9, @1""54, 1ak .do$yP pr.yNaciA i .N&dnaP so$i& 'ud.i, Wars.awa= Studio EDG),
)rgy'& D,- >urna0 ), @1""#4, nrAda satys+akcNi i kon+'iktu w dugotrwayc .wiQ.kac
int&rp&rsona'nyc, W= W, 9o0acowski- D, )rgy'& @r&d,4, H&guy Fycia spo&c.n&go,
Bks+ord.ka psyco'ogia spo&c.na, Wars.awa= (W6,
6Scki Z, @1""04, W.aN&0na atrakcyNnoOP, Wars.awa= Wi&-
d.a (ows.&cna,
Rozdzia JJ
/acho$anie prospoeczne+ dlaczego ldzie po!aga() inny!
Istoty 'ud.ki& wyka.uNQ .atrwaFaNQcQ .do'noOP .acowywania siS w sposA$ &goistyc.ny-
po.$awiony troski o innyc, Z$yt c.Ssto uFywaNQ pr.&0ocy- dQFQ do kon+rontacNi i
nar.uc&nia inny0 siQ wasnyc ro.wiQ.a/, C.asa0i $ywaNQ wp'Qtywan& w spira'S
kon+'iktAw i raniQ si&$i& naw.aN&0, (okaF&0y to w ro.d.ia'& 12 na pr.ykad.i& agr&sNi,
6i&ki&dy wyg'Qda to tak- Nak$y c.owi&ka po prostu nic ni& o$cod.i 'os po.ostayc 'ud.i,
W ro.d.ia'& 2 .apr&.&ntowa'iO0y- stosuNQc odpowi&dni& 0&tody $adawc.&- wstr.QsaNQcy
pr.ypad&k Gitty 2&no*&s&, Ws.ystko ro.&grao siS w Zu&&ns j N&dn&N . d.i&'nic 6ow&go
1orku, Zaatakowana i .a0ordowana pr.&. sw&go napastnika- Gitty 2&no*&s& kr.yc.aa .dNSta
pr.&raF&ni&0, Sys.ao NQ tr.yd.i&stu dwAc 0i&s.ka/cAw $udynku- pr.&d ktAry0 ro.grywa
siS cay dra0at, 6ikt ni& pospi&s.y . po0ocQ- nikt naw&t ni& .ad.woni na po'icNS, Taki&
pr.ypadki wca'& ni& na'&FQ do r.adkoOci, %istoria- o ktAr&N opowi&0y- .dar.ya siS ki'ka 'at
t&0u w 2r&&n$&'t- w stani& Dary'and, 2wacici&' .aatakowa d.i&wiStnasto'&tniQ ko$i&tS na
tyac $udynku- w ktAry0 0i&s.kaa, (r.&. ki'kanaOci& 0inut kr.yc.aa i wa'c.ya .
napastniki&0, W ciQgu tyc ki'kunastu 0inut udao 0u siS- ni& w.$ud.aNQc nic.yN&go
.aint&r&sowania- pr.&prowad.iP s.a0oc.QcQ siS o+iarS pod okna0i sQsi&dni&go 0i&s.kania i
.gwaciP NQ, Ws.yscy 0i&s.ka/cy $udynku sys.&'i kr.yki o+iary, UTo ni& $r.0iao Nak gos
'ud.ki C stwi&rd.ia 9oroty (i&O- sQsiadka- dodaNQc= C (oc.ua0 siS sa$o, Ws.ycy
poc.u'iO0y siS X'&- ni& cci&'iO0y $yP .a0i&s.ani w tS istoriS, DoF& d'at&go nikt ni&
w&.wa po'icNiV @UWasington (ostV- S&pt&0$&r 1"- 1"864, 6a s.c.SOci& natura 'ud.ka 0a
takF& swQ '&ps.Q stronS, 6i&dawny sondaF 2a''upa wyka.a- F& 80 0i'ionAw )0&rykanAw
.aangaFowanyc N&st w pracS spo&c.nQ, Wi&'u . nic spSd.Q ki'kanaOci& god.in tygodniowo-
po0agaNQc ty0- ktAry0 gor.&N siS w Fyciu powiodo, 6i&.'ic.on& r.&s.& 'ud.i- wQc.aNQc w to
pracownikAw spo&c.nyc- pi&'Sgniarki- straFakAw i nauc.yci&'i- poOwiScaNQ sw& Fyci& w
suF$i& d'a innyc, Zdar.a siS- F& po0oc drugi&0u c.owi&kowi ud.i&'ana N&st w
dra0atyc.nyc oko'ic.noOciac . naraF&ni&0 wasn&go Fycia, Taki& wydar.&nia pr.ykuwaNQ
uwagS cayc spo&c.noOci, Za pr.ykad ni&c posuFy katastro+a 'otnic.a w styc.niu 1"82 r,
)ir >'orida- 'ot nu0&r "0- startowa podc.as .a0i&ci Oni&Fn&N, JniAs siS ponad pytS 'otniska
w Was.yngtoni&- a'& ni& .doa na$raP wysokoOci, Jd&r.y w 0ost na (oto0aku, Z
pi&ki&'ny0 Owist&0 pogrQFy siS w wod.i&- ro.tr.askuNQc pr.&dt&0 ta+'S 'odu- ktAra
pokrywaa r.&kS, WiSks.oOP pasaF&rAw i .aogi .ginSa na skut&k siy ud&r.&nia, 1&dnak ki'ka
oca'ayc osA$ ro.pac.'iwi& ucwycio siS ty'n&N- ni& .atopion&N c.SOci sa0o'otu, ?ard.o
s.y$ko na 0i&Nsc& .dar.&nia pr.y'&cia &'ikopt&r . po$'iski&go (arku 6arodow&go, W akcNi
ratunkow&N waFya kaFda 0inuta- gdyF nikt ni& 0Ag$y dugo pr.&FyP w wod.i& o
t&0p&ratur.& -1YC, Zaoga &'ikopt&ra spuOcia 'inS ratunkowQ- 'ic.Qc na to- F& uda siS
pr.yo'owaP ro.$itkAw do $r.&gu- gd.i& oc.&kiway NuF na nic wysp&cNa'i.owan& &kipy
ratownikAw, 1&dnak wi&'u pasaF&rAw .naNdowao siS w stani& s.oku, 6i& potra+i'i ucwyciP
koys.Qc&N siS w ryt0 porywAw wiatru 'iny, 1&d&n . oca'ayc- ysi&NQcy 0SFc.y.na po
piSPd.i&siQtc&- .acowa wyraXni& '&ps.Q kondycNS niF po.osta'i i .doa NQ pocwyciP,
Za0iast po.wo'iP- a$y &'ikopt&r pr.&niAs go w $&.pi&c.n& 0i&Nsc&- poda 'inS inn&0u
ro.$itkowi, (owtAr.y to N&s.c.& parS ra.y C .akaFdy0 nawrot&0 &'ikopt&ra cwyta 'inS i
wsuwa NQ w c.yN&O doni&, (risci''i Triado- N&dn&N . ratowanyc osA$- 'ina wyO'i.gnSa siS .
rQk podc.as wciQgania, 6i&pr.yto0na wpada .nAw do 'odowat&N wody, Z wy$r.&Fa
pr.yg'Qda siS t&0u T&nny Skutnik- ur.Sdnik d.iau $udF&tu Gongr&su, ?&. cwi'i waania
po.$y siS pas.c.a i $utAw i skoc.y do potworni& .i0n&N wody, Jdao 0u siS wyciQgnQP
(risci''S Triado na $r.&g, ?adaNQcy NQ pAXni&N '&kar.& stwi&rd.i'i- F& t&0p&ratura N&N ciaa
spada do 27 YC, B.nac.a to- F& w cwi'i gdy ud.i&'ano N&N po0ocy- .naNdowaa siS o krok od
O0i&rci, Ty0c.as&0 &'ikopt&r ciQg'& transportowa nowyc ro.$itkAw w stronS $r.&gu, W
ko/cuki&dy powrAci po ostatni&go pasaF&ra C ni&.naNo0&go- a'truistyc.ni& ratuNQc&go
Fyci& inny0 C oka.ao siS- F& ni& 0oFna go .na'&XP, Bca'iws.y Fyci& inny0- sa0 ni& 0Ag
NuF wa'c.yP i $&. prot&stu da siS poconQP ci&0ny0 wodo0 r.&ki, Trag&dia 'otu nu0&r "0
na$raa now&go wy0iaru pr.&. akty poOwiSc&nia siS d'a innyc- ktAr& towar.ys.yy
katastro+i&, T&nny Skutnik 0Ag .ginQP w 'odowat&N wod.i&- prA$uNQc ratowaP (risci''S
Triado, 6i& 0yO'a o ty0- .a0iast t&go pr.&0knSa 0u 0yO'= UGtoO 0usi w&NOP do t&N wodyV,
?&. waania postanowi- F& ty0 ki0O $Sd.i& waOni& on @UTi0&V- 1anuary 25- 1"824, Cay
kraN wyra.i swAN pod.iw d'a N&go odwagi i poOwiSc&nia, W pa0iSci 'ud.i po.osta takF&
ni&.nany pasaF&r- ktAry podawa 'inS inny0 ro.$itko0- pr.ypacaNQc tS wspaniao0yO'noOP
wasny0 Fyci&0, >akt- F& nigdy ni& udao siS go .id&nty+ikowaP- doda N&go postaci aury
taN&0nic.oOci, WydaN& siS on sy0$o'&0 tkwiQc&N w nas .do'noOci do d.iaania w sposA$
$&.int&r&sowny- a'truistyc.ny- a naw&t &roic.ny,
T& ud&r.aNQco od0i&nn& pr.ykady .acowania siS 'ud.i w sytuacNi- gdy inni potr.&$uNQ
po0ocy- stanowiQ podstawS do s+or0uowania trudn&go pytania o istotS natury 'ud.ki&N,
9'ac.&go d.i&N& siS tak- F& c.asa0i 'ud.i& dokonuNQ c.ynAw p&nyc poOwiSc&nia i &roi.0u-
a inny0 ra.&0 .acowuNQ siS w sposA$ o$oNStny i $&.dus.ny- '&kc&waFQc $agania o ratun&kW
W nini&Ns.y0 ro.d.ia'& o0Awi0y gAwn& d&t&r0inanty .acowania prospo&c.n&go, (r.&. to
poNSci& ro.u0i&0y kaFd& d.iaani& uki&runkowan& na ni&si&ni& kor.yOci inn&N oso$i&,
Zac.ni&0y od ro.waF&nia .asadnic.yc XrAd& .acowania prospo&c.n&go, 9'ac.&go 'ud.i&
po0agaNQ inny0W
zachowanie prospoeczneF ka*&e &zia$anie %kier%nkowane na niesienie korzy.ci innej osobie
Geneza zacho$ania propolecznego + dlaczego ldzie po!aga(a>
Soc(o"iologia+ instyn&ty i geny
Zgodni& . t&oriQ &wo'ucNi s+or0uowanQ pr.&. Garo'a 9arwina @185"4 g&ny spr.yNaNQc&
pr.&trwaniu N&dnostki sQ utrwa'an& d.iSki 0&cani.0owi natura'n&N s&'&kcNi, Istni&N&
t&nd&ncNa do pr.&ka.ywania . poko'&nia na poko'&ni& tyc g&nAw- ktAr& po0agaNQ na0
pr.&FyP i wydaP na Owiat poto0stwo, Dni&Ns.& s.ansS uNawni&nia siS w nastSpnyc
poko'&niac 0aNQ na pr.ykad g&ny odpowi&d.ia'n& .a .agraFaNQc& Fyciu coro$y- gdyF
.0ni&Ns.aNQ prawdopodo$i&/stwo- F& $Sd.i&0y FyP i siS ro.0naFaP, W ostatnic 'atac
dwAc $io'ogAw .aN0uNQcyc siS t&oriQ &wo'ucNi- E,B, Wi'son @1"754 i HicQrd 9awkins
@1"764- podNSo prA$S pr.&ni&si&nia praw t&N t&orii na d.i&d.inS .acowa/ spo&c.nyc, (r.y
uFyciu praw t&orii &wo'ucNi usiuNQ oni wyNaOniP taki& .Nawiska- Nak agr&sNa i a'trui.0,
Stwor.on& pr.&. nic pod&NOci& nosi 0iano socNo$io'ogii i opi&ra siS na dwAc
podstawowyc .aoF&niac, (i&rws.& 0Awi- F& wi&'& spo&c.nyc .acowa/ 0a swoN&
kor.&ni& w wyposaF&niu g&n&tyc.ny0- co o.nac.a- F& 'ud.i& posiadaNQcy okr&O'on& g&ny
$SdQ $ard.i&N skonni do pr.&Nawiania takic waOni& .acowa/, 9rugi& gosi- F& w toku
&wo'ucNi ni&ktAr& . tyc .acowa/ $yy $ard.i&N utrwa'an& niF inn& i F& stanowiQ on&
ni&odQc.nQ c.SOP nas.&go g&n&tyc.n&go d.i&d.ictwa,
socjobiologiaF perspektywa, w ramach ktrej zjawiska spo$eczne t$%maczy si, stos%j'c prawa
teorii ewol%cji
dob!r krewniaczyF koncepcja, z#o&nie z ktr' zachowania je&nostki maj'ce na cel% ochron
*ycia spokrewnionych z ni' osb s' %trwalane poprzez mechanizm nat%ralnej selekcji
Altr%izm wynikaj'cy z prawa &obor% krewniacze#o #o&zi w po&stawy cywilizacji. e.li l%&zie
kier%j' si prze&e wszystkim troska o swoich krewnych i wspo$plemiencw, to mo*liwo.ci
osi'#nicia o#lnol%&zkiej harmonii s' o#raniczone.
P) E.K. Wilson, 3?J4
9arwin wc.&Oni& .da so$i& sprawS . pro$'&0u wiQFQc&go siS . t&oriQ &wo'ucNi- a 0ianowici&
Nak w N&N ra0ac 0oFna wyNaOniP .acowani& prospo&c.n&W 9'ac.&go- N&O'i wasn&
pr.&trwani& stanowi nadr.Sdny c&'- 'ud.i& po0agaNQ inny0- naw&t . naraF&ni&0 wasnyc
int&r&sAwW C.SOP .wo'&nnikAw socNo$io'ogii usiuN& wyNaOniP 0&cani.0 prospo&c.nyc
.acowa/- uFywaNQc poNScia do$oru kr&wniac.&go @%a0i'ton- 1"6#4, Zgodni& . ty0 poNSci&0
c.owi&k 0oF& .wiSks.yP prawdopodo$i&/stwo pr.&ka.ania swoic g&nAw nastSpny0
poko'&nio0 ni& ty'ko pr.&. posiadani& d.i&ci- a'& takF& d.iSki pr.&Fyciu spokr&wnionyc .
ni0 osA$, 9'at&go dokada0y stara/- a$y nic .&go ni& spotkao nas.yc kr&wnyc, (oni&waF
d.i&'i0y . ni0i c.SOP posiadanyc g&nAw- to i0 $ard.i&N N&st&O0y p&wni ic pr.&Fycia- ty0
sQ wiSks.& s.ansS- F& nas.& g&ny uNawniQ siS w pr.ys.yc poko'&niac, 9'at&go prawo
natura'n&N s&'&kcNi po.ostaN& w .god.i& . a'truisty c.ny0i d.iaania0i- N&O'i o$&N0uNQ on&
nas.yc kr&wnyc, W pr.ykadac .ac.&rpniStyc . krA'&stwa .wi&r.Qt 0oFna .na'&XP
argu0&nty pr.&0awiaNQc& .a sus.noOciQ poNScia do$oru kr&wniac.&go, W &ksp&ry0&nci&
2r&&n$&rga @1"7"4 ps.c.oy .ostay wypus.c.on& w po$'iFu o$c&go i0 u'a, 9o$rano N& tak-
a$y carakt&ry.oway siS rAFny0 stopni&0 g&n&tyc.n&go podo$i&/stwa do ps.c.A
croniQcyc w&NOcia do t&go u'a @$yy d'a nic rod.&/stw&0- ku.ynostw&0 'u$ da'&ki0i
kr&wny0i4, B$s&rwowano- ktAr& . U&ksp&ry0&nta'nyc ps.c.AV .ostanQ wpus.c.on& pr.&.
Ups.c.oy straFnic.kiV do Orodka- a ktAr& odr.ucon&, Wyniki oka.ay siS .godn& . konc&pcNQ
do$oru kr&wniac.&go C wiSks.& s.ansS dostania siS do gnia.da 0iay ps.c.oy $'isko
spokr&wnion& .& straFnic.ka0i, T& ostatni&- ki&ruNQc siS .apac&0 pr.y$ys.Aw- potra+iy
odrAFniP swoic kr&wnyc od o$cyc i na t&N podstawi& podNQP d&cy.NS o pr.yNSciu do u'a,
C.y do$Ar kr&wniac.y dotyc.y takF& c.owi&kaW C.y $ard.i&N N&st&O0y skonni po0Ac
N&dnostc& g&n&tyc.ni& do nas podo$n&NW W&dug 1, (i'ipp&:a Hustona @1"8"4 odpowi&dX na
t& pytania $r.0i nastSpuNQco= ro.sQdn& wydaN& siS pr.ypus.c.&ni&- iF rac.&N nara.i0y Fyci&-
w$i&gaNQc do ponQc&go $udynku- gdy $Sd.i& siS ta0 .naNdowaa nas.a cArka c.y syn niF
wt&dy- gdy $Sd.i& ta0 ktoO .up&ni& d'a nas o$cy, Huston dowod.i- F& 0oF&0y odkryP
g&n&tyc.n& podo$i&/stwo w oso$ac ni& spokr&wnionyc . na0i, 6a pr.ykad wspA'n& g&ny
uNawniaNQ siS c.Ssto w +i.yc.nyc- atwo .auwaFa'nyc c&cac @dotyc.y to 0,in, oc.u-
wosAw- ko'oru skAry4, 6a t&N podstawi& 0oF&0y ro.po.naP nas.yc g&n&tyc.nyc
po$raty0cAw i .acowywaP siS w kontaktac . ni0i w inny sposA$ C na pr.ykad o+&ruNQc
i0 swoNQ po0oc, Huston @1"8"4 posuwa siS naw&t da'&N w swyc ro.waFaniac,
(r.ypus.c.a- F& XrAdo kon+'iktAw &tnic.nyc 0oFna wyNaOniP na podstawi& g&n&tyc.n&go
.rAFnicowania 'ud.i, (r.yc.ynQ tyc kon+'iktAw C pr.ynaN0ni&N w c.SOci C 0iaa$y $yP
wyks.tacona pr.&. &wo'ucNS dQFnoOP do po0agania ty0- ktAr.y pr.&kaFQ inny0 poko'&nio0
nas.& g&ny, Taki sposA$ wyNaOniania .acowa/ prospo&c.nyc ni& tu0ac.y- d'ac.&go
c.asa0i ud.i&'aNQ so$i& po0ocy .up&ni& o$cy 'ud.i&- ni& 0aNQcy Fadnyc podstaw- a$y
pr.ypus.c.aP- F& d.i&'Q t& sa0& g&ny, 6a pr.ykad wQtp'iw& N&st- F& T&nny Skutnik skoc.y
do wody i uratowa (risci''S Triado- $o stoNQc na $r.&gu r.&ki odkry- F& posiada ona
dostat&c.ni& duFo N&go g&nAw- a$y warta $ya oca'&nia,
Entu.NaOci socNo$io'ogii wska.uNQ na nor0S w.aN&0noOci Nako innQ pr.yc.ynS .acowa/
prospo&c.nyc wyNaOniaNQcQ- d'ac.&go po0oc N&st ud.i&'ana takF& 'ud.io0- . ktAry0i ni&
Qc.Q nas Fadn& g&n&tyc.n& wiS.y, Zgodni& . .asadQ .awartQ w t&N nor0i& 'ud.i& po0agaNQ
inny0- poni&waF spod.i&waNQ siS w pr.ys.oOci r&wanFu . ic strony, Zwo'&nnicy t&N
konc&pcNi u.asadniaNQ NQ- odwouNQc siS do +aktAw . istorii 'ud.ki&go gatunku, Stwi&rd.aNQ-
F& w toku sw&go ro.woNu c.owi&k nauc.y siS- iF atwi&N N&st pr.&trwaP- wspApracuNQc .&
so$Q niF .a0ykaNQc siS pr.&d inny0i w sw&N wasn&N Naskini, Inny0i sowy- cakowity &goi.0
ni& popaca, Bc.ywiOci&- N&O'i c.owi&k wyka.ywa$y .$ytniQ gotowoOP do po0ocy inny0-
0Ag$y .ostaP pr.&. nic wykor.ystany i nigdy ni& spotkaP siS . wd.iSc.noOciQ, WiSks.&
s.ansS pr.&Fycia 0i&'i ci- ktAr.y dos.'i .& swy0i sQsiada0i do poro.u0i&nia w kw&stii .asad
r&wanFu- $r.0iQc&go 0ni&N wiSc&N tak= U(o0ogS ci t&ra.- a'& pod warunki&0- F& ty oddas. 0i
podo$nQ pr.ysugS- ki&dy Na $SdS potr.&$owa po0ocyV, (oni&waF nor0a w.aN&0noOci
na$raa .nac.&nia d'a pr.&trwania c.owi&ka- .ostaa uwarunkowana g&n&tyc.ni&,
(odsu0owuNQc to- co .ostao dotycc.as powi&d.ian&- pr.&dstawici&'& socNo$io'ogii u.naNQ-
F& na .acowania prosp&c.n& d&cyduNQcy wpyw wywi&raNQ dwa c.ynniki= s&'&kcNa rodowa i
nor0y w.aN&0noOci, SocNo$io'ogia stanowi odwaFn& i twArc.& pod&NOci& do wyNaOni&nia
0&cani.0u .acowa/ prospo&c.nyc, 6a'&Fy N&dnak .auwaFyP- F& ni& ws.yscy
psyco'ogowi& pr.yN0uNQ proponowan& pr.&. niQ ro.wiQ.ania, Wi&'u .apatruN& siS
sc&ptyc.ni& na pog'Qd- F& g&n&.a .acowa/ prospo&c.nyc N&st .wiQ.ana . ro.woN&0
gatunku 'ud.ki&go i F& w.ory tyc .acowa/ sQ utrwa'an& w nas.yc g&nac- $o w
pr.&s.oOci spr.yNay on& pr.&trwaniu, Twi&rd.&nia t& w.$ud.aNQ Far'iwQ dyskusNS
@Econo0os- 1"6"5 2angSstad- 1"8"4, ZaN0i&0y siS t&ra. inny0i- ni& odwouNQcy0i siS do
g&nAw i d.i&d.ic.&nia- pod&NOcia0i wyNaOniaNQcy0i 0&cani.0 .acowa/ prospo&c.nyc,
norma wzajemnociF za$o*enie, *e inni b&' nas traktowa+ w ten sam sposb, w jaki my ich
trakt%jemy >np. je*eli pomo*emy jakiem%. cz$owiekowi, to w przysz$o.ci on pomo*e namA
%y!iana spoeczna+ zys&i i &oszty z$i)zane z po!aganie!
CociaF wi&'u psyco'ogAw ni& .gad.a siS .& stanowiski&0 socNo$io'ogic.ny0 pr.y
tu0ac.&niu .acowa/ prospo&c.nyc- to N&dnak pr.yN0uN& ni&odQc.ny od t&go stanowiska
pog'Qd- F& a'truistyc.n& d.iaani& 0oF& wynikaP . troski o wasny N&dnostkowy int&r&s, W
r.&c.ywistoOci N&dna . naNwaFni&Ns.yc t&orii psyco'ogii spo&c.n&N- t&oria wy0iany
spo&c.n&N- potwi&rd.a- F& c.Ssto d.iaa0y powodowani dQF&ni&0 do 0aksy0a'i.acNi .yskAw
i 0ini0a'i.acNi kos.tAw @%o0ans- 1"615 Ti$aut- G&''&y- 1"5"4, W t&N t&orii N&dnak- w
odrAFni&niu od pod&NOcia socNo$io'ogic.n&goni& 0a 0owy o wywod.&niu wspo0nian&go
dQF&nia . istorii &wo'ucNi ani o s.ukaniu N&go XrAd& w g&n&tyc.ny0 d.i&d.ictwi& c.owi&ka,
B0Awi'iO0y s.c.&gAowo t&oriS wy0iany spo&c.n&N w ro.d.ia'& 10- na pr.ykad.i&
pro$'&0u atrakcyNnoOci int&rp&rsona'n&N, 9'at&go w ty0 0i&Nscu napo0kni&0y o ni&N ty'ko
pokrAtc&, Stwi&rd.a siS w ni&N- F& podstawowQ waOciwoOciQ c.owi&ka N&st troska o wasny
int&r&s, (odo$ni& Nak na rynku &kono0ic.ny0- gd.i& 'ud.i& staraNQ siS .0aksy0a'i.owaP
stosun&k +inansowyc wpywAw do wydatkAw- tak rAwni&F w spo&c.nyc r&'acNac usiuNQ
.0aksy0a'i.owaP stosun&k spo&c.nyc .yskAw do kos.tAw, 6i& o.nac.a to wca'&- F&
wyposaF&ni w not&sy skrupu'atni& odnotowuN&0y p'usy i 0inusy- gdy nasi .naNo0i uc.yniQ
d'a nas coO do$r&go 'u$ .&go, 6ato0iast na $ard.i&N ukryty0 po.io0i& pr.&cowuN&0y O'ady
po .yskac i kos.tac wiQFQcyc siS . r&'acNa0i 0iSd.y'ud.ki0i, ZastanAw0y siS- Naki&
0ogQ $yP .yski i kos.ty towar.ys.Qc& sytuacNi po0aganiaW Ir*ing (i'ia*in- 1udit Hodin i
1an& (i'ia*in @1"6"4 pr.y$'iFy'i na0 oko'ic.noOci- w ktAryc .naNduN& siS ktoO- kto
pot&ncNa'ni& pragni& ud.i&'iP po0ocy drugi&N oso$i& @(i'ia*in- (i'ia*in- Hodin- 1"755 (i'ia*in-
9o*idio- 2a&rtn&r- Ciark- 1"824, Tak Nak to opisano w ta$&'i 11,1- .yski i kos.ty 0ogQ $yP
natury .arAwno psyco'ogic.n&N- Nak i r.&c.ow&N, 6i&trudno N&st do0yO'iP siS kor.yOci
0ogQcyc pynQP . po0agania= .yskuN&0y '&ps.& sa0opoc.uci&- inni 0yO'Q o nas
po.ytywni&- wi&0y- F& uc.yni'iO0y UwaOciwQ r.&c.V i ty0 podo$n&, 1&dnak ta$&'a 11,1
pr.ypo0ina na0 rAwni&F o ponos.onyc kos.tac, Gi&dy T&nny Skutnik skoc.y do
'odowat&N wody- a$y uratowaP Fyci& pasaF&rc& 'otu nu0&r "0- nara.i siS na $&.poOr&dni&
+i.yc.n& ni&$&.pi&c.&/stwo, (rawdopodo$ni& w cwi'i- gdy .r.uca pas.c. i $uty- Owiado0y
$y pod&N0owan&go ry.yka, 9'a ni&go N&dnak .arAwno .ysk . ud.i&'&nia po0ocy @do$r&
sa0opoc.uci&4- Nak i kos.t wiQFQcy siS . powstr.y0ani&0 od ni&N @koni&c.noOP pr.yg'Qdania
siS- Nak ktoO gini&4 pr.&waFyy nad strata0i- Naki& sa0 0Ag poni&OP- d&cyduNQc siS na skok do
r.&ki,
teoria wymiany spoecznejF przekonanie, w ktrym przyjm%je si, *e &wie zasa&yF zasa&a
maksymalizacji zyskw i zasa&a minimalizacji kosztw najlepiej wyja.niaj' spo$eczne relacje
TA-EHA 33.3. Gyski i koszty zwi'zane z poma#aniem. "o&czas #&y przyzwyczajeni jeste.my
my.le+ o zachowaniach prospo$ecznych w kate#oriach wi'*'cych si z tym zyskw, m%simy
z&a+ sobie spraw, *e zachowaniom takim towarzysz' rwnie* koszty. "ilia2in, Ro&in i
"ilia2in >3?O?A w o#lnym zarysie prze&stawili zyski i koszty ponoszone w przypa&k%
%&zielania pomocy oraz zyski i koszty ponoszone w przypa&k% nie%&zielenia pomocy. G#o&nie
z teori' wymiany spo$ecznej tylko wte&y z&ecy&%jemy si na %&zielenie pomocy, #&y
oczekiwane zyski b&' przewy*sza+ oczekiwane koszty >zaczerpnito zF "ilia2in, Ro&in,
"ilia2in, 3?O?A
Zwo'&nnicy t&orii wy0iany spo&c.n&N uwaFaNQ- F& wartoOP nagrad.aNQcQ .acowa/
spo&c.nyc 0oFna tu0ac.yP w troNaki sposA$, (o pi&rws.&- na'&Fy w.iQP pod uwagS nor0S
w.aN&0noOci- .godni& . ktArQ powinniO0y postSpowaP tak- Nak inni postSpuNQ wo$&c nas,
(o0agani& ko0uO to inw&stycNa w pr.ys.oOP- gwarancNa- F& ktAr&goO dnia- gdy $Sd.i&s.
potr.&$owa po0ocy- ktoO inny ci N&N ud.i&'i, 1&O'i wydaN& siS to naciQgan& c.y naw&t naiwn&-
po0yO'0y- Nak gS$oko ta id&a N&st .apisana w nas.&N ku'tur.&- w wy0iar.& .arAwno
r&'igiNny0- Nak i Owi&cki0, 9QF&ni& do oka.ywania inny0 'itoOci i do$roci @a w .a0ian
doOwiadc.ani& podo$n&go traktowania4 to 0yO' .na0ionuNQca cywi'i.owan& spo&c.&/stwa,
1&st to $'iski& t&0u- co +i'o.o+owi& ro.u0i&NQ pr.&. poNSci& u0owy spo&c.n&N, 6i&wi&'u .
nas pragnSo$y FyP w spo&c.&/stwi&- w ktAry0 o$owiQ.uN& .asada= UBko .a oko- .Q$ .a
.Q$V, Cc&0y wi&r.yP- F& Fyc.'iwoOP- N&O'i ni& .aws.&- to pr.ynaN0ni&N od c.asu do c.asu-
spotka siS . w.aN&0noOciQ,
"ozwlmy, aby lk przenikn'$ te#o, kto %pa&$em% nie pomo*e powsta+ #&y przyj&zie je#o
kolej, nikt nie wyci'#nie &o nie#o swej &$oni
- =aa&i >3346 ^3<?3A
altruizmF ka*&e &zia$anie %kier%nkowane na niesienie korzy.ci &r%#iej osobie z pominiciem
w$asne#o interes%! czsto cz$owiek an#a*%j'c si w takie &zia$ania, ponosi okre.lone koszty
W 1""2 r, H&gina'd 9&nny- $iay ki&rowca- N&ca swoNQ ciSFarAwkQ pr.&. poudniow&
d.i&'nic& Tos )ng&'&s- ki&dy ro.poc.Sy siS .a0i&s.ki, 9wAc c.arnyc 0SFc.y.n
wyciQgnSo go . sa0ocodu- $i'i go- kopa'i- wi&'okrotni& ud&r.a'i w gowS gaOnicQ, Ekipa
wiado0oOci s+i'0owaa . &'ikopt&ra cay pr.&$i&g napaOci- ni& uc.ynia N&dnak nic- a$y
po0Ac o+i&r.& 'u$ powstr.y0aP napastnikAw, (o.ostawiony na u'icy na p&wnQ O0i&rP 9&nny
.osta uratowany pr.&. c.arnoskArQ parS C 0SFc.y.nS i ko$i&tS- ktAr.y pr.ypadkowo
.na'&X'i siS na 0i&Nscu .a0i&s.&k, WciQgnS'i go do swoN&go sa0ocodu- ukry'i pod koc&0 i
.awi&X'i do s.pita'a, ZastanAw siS- Nak w ra0ac t&orii wy0iany spo&c.n&N 0oFna $y opisaP
kos.ty i .yski wiQFQc& siS . ud.i&'&ni&0 po0ocy w ty0 pr.ypadku, W&X pod uwagS &kipS
wiado0oOci ora. c.arnQ parS . sa0ocodu, (o drugi&- pr.yNOci& ko0uO . po0ocQ agod.i
dysko0+ort .wiQ.any . pr.yg'Qdani&0 siS cud.&0u ni&s.c.SOciu i . t&go powodu 0a
.nac.&ni& nagrad.aNQc&, Istni&NQ dowody na to- F& widok cud.&go ci&rpi&nia wywouN&
ni&pokAN i napiSci&, (r.ynaN0ni&N po c.SOci c.owi&k po0aga- a$y po.$yP siS tyc
ni&pr.yN&0nyc stanAw @9o*idio- (i'ia*in- 2a&rtn&r- Scro&d&r- Ciark- 1""15 Eis&n$&rg-
>a$&s- 1""14, W ko/cu po0agani& N&st nagrad.aNQc&- gdyF po.wa'a N&dnostc& .do$yP u.nani&
i graty+ikacN& pr.y stosunkowo niskic kos.tac, 1ak upr.&dnio stwi&rd.i'iO0y- pod&N0uNQc
d&cy.NS o po0ocy- c.owi&k ka'ku'uN& &w&ntua'n& wiQFQc& siS . ty0 straty i .yski @9o*idio i
in,- 1""14, 1&go cSP ud.i&'&nia po0ocy .0ni&Ns.a siS w wypadku wysokic kos.tAw- na
pr.ykad gdy r&.u'tat&0 d.iaania na r.&c. innyc N&st $A' 'u$ .aF&nowani&, W.rasta
nato0iast w wypadku wysokic .yskAw- na pr.ykad gdy &+&kt&0 ud.i&'&nia po0ocy sQ
pocway .& strony otoc.&nia 'u$ Owiado0oOP skut&c.noOci wasn&go d.iaania @S0it-
G&ating- Stot'and- 1"8"4, Bstat&c.ni& stwi&rd.iP na'&Fy- F& t&oria wy0iany spo&c.n&N
podwaFa ro.u0i&ni& .acowania prospo&c.n&go Nako wyra.u a'trui.0u- c.y'i dQF&nia do
.ap&wni&nia po0yO'noOci drugi&N oso$i& . po0iniSci&0 wasn&go int&r&su, Zgodni& . tQ
t&oriQ tak ro.u0iany a'trui.0 ni& istni&N&, Tud.i& po0agaNQ wt&dy- gdy '&Fy to w ic int&r&si&-
i nigdy w pr.ypadku pr.&wagi &w&ntua'nyc kos.tAw nad .yska0i, 1&F&'i N&st&O- c.yt&'niku-
podo$ny do nas.yc stud&ntAw- to doOwiadc.ys. dysko0+ortu- stykaNQc siS . taki0 pog'Qd&0
na g&n&.S .acowa/ po0ocnyc, SQd.is. . p&wnoOciQ- F& N&st to rac.&N cynic.ny sposA$
wid.&nia natury 'ud.ki&N, C.y prawd.iwy a'trui.0- wywoany wyQc.ni& cSciQ po0ocy
drugi&0u c.owi&kowi- to ty'ko 0itW C.y na'&Fy sprowad.iP ws.ystki& prospo&c.n&
.acowania do troski o wasn& indywidua'n& do$roW C.y N&O'i ktoO .acowuN& siS
wspaniao0yO'ni&- ratuNQc ko0uO Fyci& 'u$ o+iarowuNQc .nac.nQ su0S pi&niSd.y na c&'&
carytatywn&- to powinniO0y oc&niaP t& d.iaania Nako wyra. troski o wasny int&r&s ni&
.asuguNQcy na ap'au. 'u$ u.nani&W (r.&dstawion& pog'Qdy wydaNQ siS od$i&raP .acowanio0
prospo&c.ny0 ic gS$s.y- $ard.i&N 'ud.ki wy0iar, 6a t& .ar.uty .wo'&nnicy t&orii wy0iany
spo&c.n&N odpowiadaNQ- F& istni&N& wi&'& sposo$Aw u.yskiwania pr.&. 'ud.i graty+ikacNi i
powinniO0y siS ci&s.yP- F& N&dny0 . nic N&st ud.i&'ani& po0ocy inny0, (r.&ci&F .a0oFn&
oso$y 0ogy$y c.&rpaP pr.yN&0noOci N&dyni& . &ksk'u.ywnyc wakacNi- 'uksusowyc
sa0ocodAw- wykwintnyc posikAw w 0odnyc r&stauracNac, (owinniO0y wiSc
pr.yk'asnQP ic d&cy.Ni wydania pi&niSd.y na inn& c&'&- naw&t N&O'i ostat&c.ni& N&st to ty'ko
swoisty sposA$ u.yskiwania graty+ikacNi, 9.iaania prospo&c.n& sQ nagrad.aNQc& podwANni&
C .yskuN& .arAwno t&n- kto ud.i&'a po0ocy- Nak i t&n- kto . ni&N kor.ysta, (ro0owani& i
utrwa'ani& .acowa/ po0ocnyc N&st wiSc d'a ws.ystkic opaca'n&, 1&dnak stwi&rd.&ni&- F&
ws.&'ka ud.i&'ana inny0 po0oc pyni& . troski o wasny int&r&s- wywouN& prot&st, C.y
0oFna $y w t&n sposA$ wyNaOniP akty poOwiScania wasn&go Fycia na r.&c. innyc C tak Nak
to .ro$i ni&.nany $oat&r 'otu nu0&r "0 )ir >'orida- podaNQc 'inS ratunkowQ inny0
ro.$itko0W 6i&ktAr.y psyco'ogowi& .aN0uNQcy siS pro$'&0atykQ spo&c.nQ twi&rd.Q- F&
'ud.i& 0aNQ prawd.iwi& .ot& s&rca i po0agaNQ d'a sa0&go po0agania, (r.&konaN0y siS-
Naki0i argu0&nta0i dysponuNQ,
7o wy&aje si wspania$omy.lno.ci', czsto nie jest niczym wicej jak zamaskowan' ambicj'.
) Ha Roche8o%ca%l&, 3OJ4
1!patia i altriz!+ po!oc "ezintereso$na
C, 9ani&' ?Qtson @1""14 .d&cydowani& pro0uN& pog'Qd- F& 'ud.i& ud.i&'aNQ po0ocy inny0 .
do$roci swyc s&rc, ?Qtson ni& .apr.&c.a- F& c.asa0i po0aga0y . &goistyc.nyc po$ud&k,
1&dnak twi&rd.i- F& dopAki doOwiadc.a0y &0patii wo$&c oso$y potr.&$uNQc&N po0ocy- c.y'i
doOwiadc.a0y c.SOci N&N $A'u i ci&rpi&nia- dopAty $Sd.i&0y po0agaP- ni& $ac.Qc- c.y '&Fy to
w nas.y0 int&r&si& c.y t&F ni&, Wyo$raX so$i& na pr.ykad- F& N&st&O w sk'&pi& spoFywc.y0,
(r.y pAkac . patka0i .$oFowy0i natykas. siS na 0SFc.y.nS niosQc&go d.i&cko i
tr.y0aNQc&go tor$S p&nQ pi&'us.&k- .a$aw&k i innyc dro$ia.gAw, W cwi'i gdy siSga on po
opakowani& patkAw- upus.c.a siatkS i caa N&N .awartoOP wysypuN& siS na podogS, C.y
.atr.y0as. siS i po0oF&s. 0u ws.ystko po.$i&raPW Zgodni& . ipot&.Q ?atsonQ- na.wanQ
ipot&.Q &0patii-a'trui.0u- .a'&Fy to od t&go- c.y pr.yg'QdaNQc siS 0SFc.yXni&- c.uN&s.
&0patiS, 1&O'i tak- N&O'i 0SFc.y.na wyg'Qda na .aF&nowan&go i .d&n&rwowan&go i patr.&ni&
na ni&go wprawia ciS w podo$ny stan- po0oF&s. 0u ni&.a'&Fni& od t&go- co 0oF&s. w t&n
sposA$ u.yskaP, Co siS N&dnak d.i&N&- gdy ni& doOwiadc.as. &0patii- gdy . Naki&goko'wi&k
powodu ni& c.uN&s. .d&n&rwowania ani .aF&nowania- ktAr& pr.&Fywa 0SFc.y.naW Wt&dy- Nak
stwi&rd.a ?atson- gAwnQ ro'S .ac.ynaNQ odgrywaP prawa wy0iany spo&c.n&N, Co dana
sytuacNa 0oF& ci pr.yni&OPW 1&O'i 0oF&s. d.iSki ni&N coO .yskaP- na pr.ykad apro$atS
0SFc.y.ny 'u$ innyc kupuNQcyc- wt&dy po0oF&s. ni&s.c.Ssn&0u oNcu po.$i&raP ws.ystki&
r.&c.y, 1&O'i N&dnak ud.i&'&ni& 0u po0ocy ni& pr.yni&si& ci Fadnyc kor.yOci- to ni&
.atr.y0as. siS i pANd.i&s. swoNQ drogQ, %ipot&.a ?atsona .ostaa o$ra.owo pr.&dstawiona na
rycini& 11,1, Gi&dy c.uN&0y &0patiS do drugi&N oso$y- to po0aga0y- a$y u'FyP N&N ci&rpi&niu-
i ni& .waFa0y pr.y ty0 na wasny int&r&s5 0oFna to u.naP .a prawd.iwi& a'truistyc.n&
d.iaani&, W pr.ypadku gdy ni& odc.uwa0y &0patii- po0aga0y- 0aNQc na uwad.& wyQc.ni&
troskS o swoN& do$ro C c.y'i d'at&go- F& spod.i&wan& .yski pr.&wyFs.aNQ straty,
empatiaF z&olno.+ &o postawienia siebie na miejsc% &r%#iej osoby i o&bierania w po&obny
sposb zacho&z'cych wy&arze/ oraz o&cz%wania po&obnych emocji >np. ra&o.ci i sm%tk%A
hipoteza empatii:altruizmuF przekonanie, z#o&nie z ktrym empatia o&cz%wana wz#l&em
&r%#iej osoby sk$ania &o %&zielenia jej pomocy bez wz#l&% na konsekwencje po&jtych
&zia$a/
W$a.ciwo.ci' wszystkich l%&zi jest niemo*no.+ zniesienia wi&ok% c%&ze#o cierpienia L...M. To
%cz%cie niepokoj%, ktre#o wte&y &o.wia&czamy, jest pierwsz' oznak' cz$owiecze/stwa.
) Mencj%sz, ;X w. p.n.e.
Wiem, *e w tym .wiecie &ane mi jest tylko je&no *ycie. Dlate#o pozwlcie mi teraz czynie
wszelkie mo*liwe &obro i okazywa+ wszelka mo*liw' mi$o.+ ka*&ej istocie l%&zkiej. 0ie
pozwlcie, abym to zanie&ba$, bo wicej t' &ro#' kroczy+ nie b&.
) =tephen Drelle
Z pr&.&ntowany0 pog'Qd&0 wiQF& siS pro$'&0 ro.po.nawania aktua'ni& .aangaFowan&N
0otywacNi, 1&O'i wid.is. kogoO po0agaNQc&go po.$i&raP 0SFc.yXni& to- co upuOci- Nak
0oF&s. stwi&rd.iP- c.y d.iaa . po$ud&k &0patyc.nyc c.y d'a u.yskania spo&c.nyc
kor.yOciW (r.ypo0niN0y .nanQ opowi&OP o )$raa0i& Tinco'ni&, (&wn&go dnia podc.as
Na.dy powo.&0 Tinco'n i N&go wspApasaF&rowi& .astanawia'i siS nad nastSpuNQcy0
pro$'&0&0= c.y po0oc N&st ud.i&'ana prawd.iwi& a'truistyc.ni&W Tinco'n dowod.i- F&
po0oc inny0 wynika . troski o wasnQ oso$S- podc.as gdy po.osta'i utr.y0ywa'i- F& istni&N&
r.&c.ywisty a'trui.0, Gi&dy toc.yy siS ro.waFania nad tQ istotnQ kw&stiQ- nag'& o$&cni
posys.&'i ro.pac.'iwy kwik 0aciory, Bka.ao siS- F& N&N prosiSta ni& 0ogQ wydostaP siS .
wody- $o $r.&g N&st .$yt O'iski, 2ro.io i0 utoniSci&, Tinco'n kr.yknQ natyc0iast do
woXnicy= UC.y 0Ag$y pan .atr.y0aP siS na cwi'SWV- po c.y0 wyskoc.y . powo.u i
pr.&niAs prosiSta w $&.pi&c.n& 0i&Nsc&, 2dy powrAci- N&d&n . NadQcyc od&.wa siS
(owi&d. t&ra.- )$&- Nak 0oFna 0AwiP tu o &goi.0i&WV UZ0iuN siS, ?oF&- c.yF$yO ni&
wi&d.iaW C odpowi&d.ia Tinco'n, C Tu $ya .awarta caa istota &goi.0u, Cay d.i&/ ni&
.a.na$y0 spokoNu duca- gdy$y0 .ostawi tS starQ 0aciorS w N&N ci&rpi&niu- .a0artwiaNQcQ
siS o swoN& prosiSta, C.y ni& wid.is.- F& .ro$i&0 to d'a spokoNu wasn&go ducaWV @Sarp-
1"284, (r.ykad t&n doskona'& poka.uN&- F& d.iaani& ucod.Qc& .a prawd.iwi& a'truistyc.n&
0oF& c.asa0i wynikaP . troski o sa0&go si&$i&, 1ak .at&0 0oF&0y odrAFniP N&dno od
drugi&goW 9ani&' ?atson wra. . wspApracownika0i opracowa po0ysowy &ksp&ry0&nt,
Dia on uNawniP prawd.iw& 0otywacN& osA$ $iorQcyc w ni0 ud.ia @?atson- 9uncan-
)ck&r0an- ?uck'&y- ?irc- 1"814, Wyo$raX so$i&- F& N&st&O N&dny0 . N&go uc.&stnikAw,
ZostaN&s. poin+or0owany- F& $adani& dotyc.y rad.&nia so$i& . .adania0i w warunkac
str&su, ?iorQ w ni0 ud.ia dwi& oso$y C ty i stud&ntka o i0i&niu E'ain&, 1&dno . was
.ostani& popros.on& o odtwar.ani& 'ic.$ . pa0iSci w d.i&siSciu prA$ac i rAwnoc.&Oni&
$Sd.i& poraFan& i0pu'sa0i &'&ktryc.ny0i, 9ruga oso$a $Sd.i& graa ro'S o$s&rwatora
pr.yg'QdaNQc&go siS pr.&$i&gowi &ksp&ry0&ntu na &krani& t&'&wi.ora, WyciQgas. 'os i
dowiaduN&s. siS- F& 0as. $yP o$s&rwator&0,
R:7;0A 33.3. 1ipoteza empatiiPaltr%izm% -atsona >3??3A
Wid.is.- patr.Qc na &kran- F& prowad.Qcy &ksp&ry0&nt pr.y0ocowuN& &'&ktrody do rQk
E'ain&, Zac.yna ona wykr.ywiaP usta- a N&N ciao co cwi'a podryguN&- .daN&s. wiSc so$i&
sprawS- F& ap'ikowan& wstr.Qsy 0us.Q $yP d'a ni&N ni&pr.yN&0n& i $o'&sn&, WkrAtc&
&ksp&ry0&ntator pr.&rywa proc&durS i proponuN& E'ain& .ako/c.&ni& prA$, 1&dnak E'ain&-
po0i0o F& pr.y.naN&- iF otr.y0ywan& i0pu'sy sQ d'a ni&N pr.ykr&- cc& kontynuowaP
&ksp&ry0&nt, Wt&dy prowad.Qcy wpada na po0ys- c.y o$s&rwator C c.y'i w ty0
pr.ypadku ty C ni& .a0i&ni siS ro'a0i . E'ain&W Wcod.i do pokoNu- w ktAry0 si&d.is.- i
prosi ciS o .astQpi&ni& d.i&wc.yny- podkr&O'aNQc- F& oc.ywiOci& ni& 0usis. t&go uc.yniP, 1ak
$yO siS .acowaW Zap&wn& siS do0yO'as.- F& c&'&0 &ksp&ry0&ntu ni& $yo $adani& pa0iSci-
'&c. sprawd.&ni&- c.y uc.&stnicy .god.Q siS po0Ac E'ain& @ktAra $ya po0ocniki&0
&ksp&ry0&ntatora4, Tak naprawdS- niko0u ni& ap'ikowano wstr.QsAw &'&ktryc.nyc,
(ostawiono so$i& pytani&- Naki& warunki 0us.Q $yP sp&nion&- a$y po0oc .ostaa ud.i&'onaW
?atson i N&go wspApracownicy pr.&ciwstawi'i dwa pot&ncNa'n& XrAda .acowa/ po0ocnyc
C wasny int&r&s i &0patiS, Zro$i'i to w nastSpuNQcy sposA$, (o pi&rws.&- .rAFnicowa'i
kos.ty ponos.on& w wyniku ni&ud.i&'&nia E'ain& po0ocy, (oowi& uc.&stnikAw
&ksp&ry0&ntu powi&d.iano- F& $SdQ 0usi&'i o$s&rwowaP ty'ko dwi& pi&rws.& prA$y
pa0iSciow&, 9o pr.&rwania &ksp&ry0&ntu dos.o nato0iast podc.as drugi&N prA$y- w ty0
pr.ypadku- gdy 'ud.i& wi&d.i&'i- F& naw&t N&O'i ni& .a0i&niQ siS . E'ain& 0i&Nsca0i- to ni&
$SdQ duF&N Owiadka0i N&N ci&rpi&nia, (o.ostayc uc.&stnikAw &ksp&ry0&ntu
poin+or0owano- F& $SdQ 0usi&'i pr.yg'QdaP siS ws.ystki0 d.i&siSciu prA$o0, W ty0
pr.ypadku ud.i&'&ni& E'ain& po0ocy $ard.i&N '&Fao w ic int&r&si&, 2dy$y po.osta'i
o$oNStni- 0usi&'i$y N&s.c.& pr.&. nastSpn& osi&0 prA$ o$s&rwowaP ci&rpi&nia E'ain&- .daNQc
so$i& pr.y ty0 sprawS- F& 0og'i i0 .apo$i&c, Inny0i sowy- N&O'i $iorQcy ud.ia w
&ksp&ry0&nci& 0og'i uniknQP widoku E'ain& poddawan&N wstr.Qso0 &'&ktryc.ny0- to
d&cy.Na ni&ud.i&'&nia N&N po0ocy wiQ.aa siS . 0ni&Ns.y0i kos.ta0i, Dog'i wyco+aP siS .
sytuacNi $&. poc.ucia winy i dysko0+ortu, Gi&dy N&dnak $y'i .0us.&ni patr.&P do ko/ca na
pr.&$i&g &ksp&ry0&ntu- .aangaFowani& siS w po0oc $yo wska.an& .& w.g'Sdu na wasn&
do$ro, Stanowio sposA$ na unikniSci& pr.ykryc do.na/, Zgodni& . ipot&.Q &0patii-
a'trui.0u N&dyni& gdy oso$y ni& c.uy w stosunku do E'ain& &0patii- ro'S w ic .acowaniu
.ac.yna odgrywaP w.g'Qd na wasnQ kor.yOP @patr. ryP, 11,14, W pr.ypadku- gdy &0patia
N&st wysoka- 'udX0i powinna ki&rowaP c.ysto a'truistyc.na 0otywacNa i cSP po0ocy $&.
w.g'Sdu na .yski i kos.ty .wiQ.an& . sytuacNQ, )$y sprawd.iP tS ipot&.S- ?atson
0anipu'owa stopni&0 podo$i&/stwa E'ain& do ko'&Nnyc uc.&stnikAw &ksp&ry0&ntu,
Sprawia- F& od$i&ra'i oni E'ain& Nako 0ni&N 'u$ $ard.i&N podo$nQ do nic sa0yc i w
.wiQ.ku . ty0 w 0ni&Ns.y0 'u$ wiSks.y0 stopniu $ud.QcQ &0patiS, I tak c.SOP osA$
poddanyc &ksp&ry0&ntowi stwi&rd.aa po pr.&c.ytaniu kw&stionarius.a wyp&nion&go pr.&.
E'ain&- F& pod.i&'a N&N .aint&r&sowania i pr.&konania, C.SOP nato0iast .naNdowaa w
kw&stionarius.u carakt&rystykS oso$y .up&ni& od nic rAFn&N, ?atson ro.u0owa- F& oso$y-
ktAr& 0iay wraF&ni& swoN&go podo$i&/stwa do E'ain&- $SdQ c.uy w stosunku do ni&N wiSc&N
&0patii niF oso$y- ktAr& taki&go wraF&nia ni& odnosiy,
TA-EHA 33.<. Hiczba osb, ktre %&zieli$y pomocy. aki procent %czestnikw z#o&zi$ si
zamieni+ z Elaine miejscami i otrzymywa+ zamiast niej wstrz'sy elektryczne, Wyniki okaza$y
si z#o&ne z hipotez' empatiiPaltr%izm% prze&stawion' na rycinie 33.3 ) #otowo.+ &o
%&zielenia pomocy zale*a$a o& o&cz%wanej wz#l&em Elaine empatii i o& przewi&ywanych
zyskw. D&y wska(nik empatii by$ wysoki >l%&zie spostrze#ali Elaine jako po&obn' &o nich
samychA, wte&y %&zielali jej pomocy bez wz#l&% na oczekiwane zyski >mo*liwo.+ %niknicia
&alsze#o wi&ok% cierpi'cej ElaineA. D&y wska(nik empatii by$ niski, l%&zie zwracali %wa# na
ewent%alne zyski i koszty ) poma#ali wy$'cznie wte&y, #&y skazani byliby na o#l'&anie
cierpie/ Elaine przez nastpne osiem prb
1ak widaP w ta$&'i 11,2- otr.y0an& wyniki .godn& $yy . pr.&widywania0i wynikaNQcy0i .
ipot&.y &0patii-a'trui.0u, 2dy oso$a odc.uwaa wo$&c E'ain& .nac.nQ do.S &0patii- c.y'i
postr.&gaa NQ Nako podo$nQ do si&$i&- prawi& $yo p&wn&- F& .god.i siS na .a0ianS 0i&Nsc i
otr.y0ani& wstr.QsAw &'&ktryc.nyc .a0iast ni&N, Istotni&Ns.& N&s.c.& .nac.&ni& 0a +akt- F&
d.iao siS tak $&. w.g'Sdu na to- Naki& dana oso$a 0iaa s.ansS unikniScia da's.&go
uc.&stnictwa w sytuacNi &ksp&ry0&nta'n&N, B.nac.a to- iF w ty0 pr.ypadku 'udX0i ki&rowaa
$ard.i&N troska o E'ain& niF w.g'Qd na wasny int&r&s, Co siS N&dnak d.iao- gdy &0patia $ya
niskaW ?atson pr.&konuN&- F& wt&dy postSpowani&0 'ud.i .ac.ynay ki&rowaP .asady
wy0iany spo&c.n&N, WiSks.oOP osA$ po0agaa- gdy 0oga odni&OP . t&go Naki&O kor.yOci-
c.y'i uniknQP da's.&go pr.ypatrywania siS ci&rpi&nio0 E'ain&, 6ato0iast spoOrAd osA$
pr.&konanyc o ty0- F& ni& 0us.Q o$s&rwowaP da's.yc prA$- ty'ko ki'ka .god.io siS na
.a0ianS 0i&Nsc, (raca ?atsona i N&go wspApracownikAw @1"814 dostarc.a argu0&ntAw na
r.&c. t&.y o istni&niu prawd.iw&go a'trui.0u, (r.y.naP tr.&$a- F& N&dyni& w ra0ac t&go
stanowiska 0oFna wyNaOniP akty cakowit&go poOwiSc&nia d'a innyc- Nak na pr.ykad c.yn
ni&.nan&go pasaF&ra )ir >'orida, ZarAwno socNo$io'ogia- Nak i t&oria wy0iany spo&c.n&N ni&
potra+iQ wytu0ac.yP- Nak docod.i do t&go- F& ktoO oddaN& wasn& Fyci&- a$y ratowaP Fyci&
ni&.naNo0&N 0u oso$y, Taki& &roic.n& .acowania . p&wnoOciQ .0ni&Ns.aNQ s.ansS
pr.&ka.ania swoic g&nAw i na p&wno ni& sQ u.asadnion& do$r&0 wasny0 c.owi&ka,
Bpowi&OP o Tinco'ni& i prosiakac i'ustruN&- Nak ni&.wyk'& trudn& 0oF& $yP .ro.u0i&ni&
0otywacNi powoduNQc&N 'udX0i w cwi'i- gdy ud.i&'aNQ po0ocy, (r.ypatr.0y siS ty0
uc.&stniko0 &ksp&ry0&ntu ?atsona @1"814- ktAr.y uwaFa'i- F& E'ain& N&st do nic podo$na i
w .wiQ.ku . ty0 odc.uwa'i wo$&c ni&N wiSc&N &0patii, C.y w ic .acowaniu r.&c.ywiOci&
ni& uNawnia siS troska o wasny int&r&sW 1ak pr.&konuN& psyco'og Ho$&rt Cia'dini @Cia'dini i
in,- 1"874- ni&koni&c.ni&, Bso$y- ktAr& u.nay E'ain& .a podo$nQ do nic- N&dnoc.&Oni& 'u$iy
NQ $ard.i&N i 0oF'iw&- F& doOwiadc.ay wiSks.&go dysko0+ortu na 0yO' o N&N ci&rpi&niu, StQd
0ogo ki&rowaP ni0i &goistyc.n& dQF&ni& do u'F&nia sw&0u s0utkowi- a ni& prawd.iwi&
a'truistyc.na troska o E'ain&, Sprawa 0iaa$y siS dokadni& tak- Nak . Tinco'n&0- ktAr&go
spokAN duca .a'&Fa od po0ocy ud.i&'on&N prosiSto0, Bso$o0 odc.uwaNQcy0 wo$&c E'ain&
&0patiS 0ogo pr.&d& ws.ystki0 .a'&F&P na po.$yciu siS wasnyc- ni&pr.yN&0nyc odc.uP
winy i s0utku naw&t wt&dy- gdy .daway so$i& sprawS- F& ni& 0us.Q da'&N og'QdaP- Nak
ap'ikuN& siS N&N wstr.Qsy, Wska.ani& na takQ &w&ntua'noOP- c.y'i na 0oF'iwoOP wspAistni&nia
&0patii i cakowici& &goistyc.nyc po$ud&k- doprowad.io do gorQc&N dyskusNi 0iSd.y
.wo'&nnika0i i pr.&ciwnika0i ipot&.y &0patii-a'trui.0u @?atson- 1""15 Cia'dini- >u't.-
1""05 Scro&d&r- 9o*idio- Si$icky- Datt&ws- )''&n- 1"885 Sa++&r- 1"864, Bdpowi&d.iQ $ya
s&ria nowyc $ada/ pr.&prowad.onyc pr.&. ?atsona i N&go wspApracownikAw @1"88-
1"8"4, W ic toku wyk'uc.ono wi&'& ipot&. a't&rnatywnyc wo$&c ipot&.y &0patii-
a'trui.0u, Zwyk'& N&dnak- gdy wspo0niani uc.&ni .naNdowa'i potwi&rd.&ni& d'a swoN&go
toku ro.u0owania- inna grupa $adac.y dostarc.aa danyc pr.&ciwstawnyc @np, S0it-
G&ating- Stot'and- 1"8"4, (ro$'&0 $&.int&r&sownoOci nas.&go d.iaania w pr.ypadku
ud.i&'ania po0ocy drugi&N oso$i& doprowad.a do +ascynuNQc&go pytania o strukturS 'ud.kic
0otywacNi- pytania wciQF ponawian&go pr.&. psyco'ogiS,
C.as na krAtki& podsu0owani& t&go- co .ostao napisan&, B0Awi'iO0y tr.y gAwn& pod&NOcia
do int&rpr&tacNi 0&cani.0u .acowa/ prospo&c.nyc= id&S- F& po0agani& N&st instynktownQ
r&akcNQ wspi&rania oso$nikAw podo$nyc do nas pod w.g'Sd&0 g&n&tyc.ny0 ora. F& w toku
ro.woNu g&n&tyc.n&go wyks.taci'iO0y nor0S w.aN&0noOci @socNo$io'ogia45 .aoF&ni&- iF
.yski . ud.i&'ania po0ocy pr.&wyFs.aNQ ponos.on& kos.ty- w .wiQ.ku . c.y0 troska o
innyc N&st pr.&Naw&0 .a$i&gania o wasny int&r&s @t&oria wy0iany spo&c.n&N45 pog'Qd- F& w
p&wnyc oko'ic.noOciac do pr.yNOcia . po0ocQ popyca nas pr.&0oFna sia wspAc.ucia i
&0patii wo$&c o+iary @ipot&.a a'trui.0u-&0patii4, GaFd& . wy0i&nionyc pod&NOP 0a
Far'iwyc- a pr.&d& ws.ystki0 kr.yk'iwyc- .wo'&nnikAw i opon&ntAw, Z caQ p&wnoOciQ
na'&Fy N&dnak stwi&rd.iP- F& $&. w.g'Sdu na naturS 'ud.kic 0otywacNi ni& sQ on& N&dyny0i
c.ynnika0i d&t&r0inuNQcy0i podNSci& d.iaa/ po0ocnyc, Istni&N& wi&'& N&dnostkowyc i
sytuacyNnyc .0i&nnyc .do'nyc tnniP 'u$ wy.wa'aP ro.waFan& 0otywacN&, 6i&
potra+i'i$yO0y wyNaOniP +aktu- F& p&wni 'ud.i& $ard.i&N od innyc sQ skonni do ud.i&'ania
po0ocy- co ogranic.a nas.& ro.waFania do s+&ry 0otywacNi, Dusi0y w.iQP pod uwagS
indywidua'n& pr.&sanki .acowa/ prospo&c.nyc- od ktAryc .a'&Fy- c.y pragni&ni&
ud.i&'&nia po0ocy .ostani& .r&a'i.owan&, 6i& 0oF&0y po0inQP wpywu sytuacNi na
prospo&c.n& .acowania, ?yo$y .nac.ny0 upros.c.&ni&0- gdy$yO0y pr.ypad&k Gitty
2&no*&s& skwitowa'i stwi&rd.&ni&0- F& N&N sQsi&d.i $y'i &goistyc.ny0i- po.$awiony0i s&rca
'udX0i, C.y sytuacNa spo&c.na- ktAr&N t&N nocy sta'i siS uc.&stnika0i- 0oga powstr.y0aP ic
NakoO od poOpi&s.&nia na ratun&k- naw&t N&O'i $y'i pr.y.woity0i- tros.c.Qcy0i siS o innyc
'udX0iW (rawi& .aws.& proc&s ud.i&'ania po0ocy N&st uwarunkowany rAFnorodny0i
c.ynnika0i, 6a N&go pr.&$i&g wpywaNQ ni& ty'ko opisan& wyF&N 'ud.ki& 0otywacN&- a'& takF&
indywidua'n& i sytuacyNn& c.ynniki- ktAryc o0Awi&nia t&ra. dokona0y,
Indy$idalne przesan&i zacho$a, prospoecznych+ dlaczego nie&t'rzy ldzie "ardzie(
ni: inni s) s&onni do po!ocy
R':nice indy$idalne+ oso"o$o#@ altristyczna
C.y po po.naniu pr.ykadAw . pi&rws.yc stron t&go ro.d.iau pr.ys.o ci na 0yO'- F& 0oF&
'ud.i&- o ktAryc wspo0ina'iO0y- 0i&'i od0i&nn& c&cy oso$owoOciW Stwi&rd.&ni&- F&
sQsi&d.i Gitty 2&no*&s& na'&F&'i do wyNQtkowo $&.dus.nyc- ni& pr.&NawiaNQcyc troski o
innyc- nasuwa siS sa0o, 6ato0iast T&nny Skutnik i 0SFc.y.na podaNQcy inny0 ro.$itko0
'inS ratunkowQ $y'i 'udX0i u'&piony0i . inn&N g'iny= po.$awiony0i &goi.0u-
wi&'kodus.ny0i- ktAry0 ni& pr.&0knSa$y pr.&. gowS 0yO' o .ignorowaniu $aga/ o
po0oc, 2dy$y 'ud.i& tacy Nak oni sys.&'i kr.yki Gitty 2&no*&s&- $yP 0oF& Fya$y ona do
dnia d.isi&Ns.&go, Z drugi&N strony- gdy$y sQsi&d.i Gitty 2&no*&s& sta'i na $r.&gu (oto0aku
w cwi'i- gdy 'ina ratunkowa wyO'i.nSa siS . rQk (risci''i Triado- $yP 0oF& pogrQFya$y siS
ona w wod.i& $&. s.ansy na ratun&k, ?&. trudu 0oFna pos.ukaP innyc pr.ykadAw,
Wystarc.y . N&dn&N strony wska.aP DatkS T&r&sS . Ga'kuty- ktAra poOwiScia sw& Fyci& na
r.&c. innyc- a . drugi&N Sadda0a %uss&ina opanowan&go s.a'&/stw&0 d&strukcNi,
Bc.ywiOci& po0iSd.y ty0i skraNnoOcia0i- po0iSd.y OwiStoOciQ i nikc.&0noOciQ u0i&NscowiP
0oFnQ wiSks.oOP osA$, (syco'ogowi& .aN0uNQcy siS pro$'&0a0i spo&c.ny0i c.yniQ wi&'&
wysiku- a$y wyNaOniP- Nak w ciQgu N&dnostkow&go Fycia ro.wiNa siS postawa a'truistyc.na i w
Naki0 .akr&si& wpywa ona na .acowani& prospo&c.n&,
D&y w czasie wieczerzy z&a$ sobie spraw, *e te#o &nia nie zrobi$ nic, aby kom%. pomc,
powie&zia$ to chwalebne i #o&ne zapamitania z&anieF C"rzyjaciele, straci$em ten &zie/E.
) =wetoni%sz
Gnacz'c' na#ro&' &la &zieci za ich zachowanie prospo$eczne jest aprobata ze strony
&oros$ych.
%py$ nagr'd i $zorc'$ na goto$o#@ do dzielania po!ocy, (syco'ogowi& $adaNQcy
ro.wAN c.owi&ka odkry'i- F& .acowani& prospo&c.n& poNawia siS w& wc.&sny0 okr&si&
ro.woNu, 9.i&ci c.Ssto po0agaNQ inny0 NuF w wi&ku osi&0nastu 0i&siScy, (otra+iQ wt&dy
$raP ud.ia w wyp&nianiu do0owyc o$owiQ.kAw i uspokaNaP pac.Qc& ni&0ow'S
@H&ingo'd- 1"825 Zan-Wa]'&r- Hadk&-_arrow- Ging- 1"7"4, Hod.ic& 0ogQ .acScaP d.i&ci
do .acowa/ prospo&c.nyc w stosunku do si&$i& i innyc- nagrad.aNQc N& pocwaa0i-
uO0i&c&0 i pr.ytu'&ni&0, 1ak wyka.ay $adania @2rus&c- 1""14- takF& .acSty odgrywaNQ
ogro0nQ ro'S w u0acnianiu t&go typu .acowa/, 1&dnak ni& 0oFna pr.ywiQ.ywaP .$yt duF&N
wagi do nagrad.ania, 1&F&'i d.i&ci d&cyduNQ siS na ud.i&'&ni& inny0 po0ocy N&dyni&- a$y
.adowo'iP swoic rod.icAw- to ni& $SdQ spostr.&gay si&$i& Nako osA$ a'truistyc.nyc
spi&s.Qcyc inny0 . po0ocQ, WrSc. pr.&ciwni&- doNdQ do pr.&konania- F& warto inny0
po0agaP N&dyni& wt&dy- ki&dy 0oFna coO w .a0ian u.yskaP, To sa0o dotyc.y osA$
dorosyc C Owiado0oOP- F& spi&s.y0y inny0 . po0ocQ- a$y otr.y0aP nagrodS- nis.c.y
nas.& poNSci& o sa0yc so$i& Nako o N&dnostkac a'truistyc.nyc i $&.int&r&sownyc @?atson-
Cok&- 1asnoski- %anson- 1"7"5 Jranowit.- 1"754, Zgu$ny wpyw nagrAd podo$ny N&st do
&+&ktu nad0i&rn&go u.asadni&nia- ktAry o0Awi'iO0y w ro.d.ia'& 6, (r.ywiQ.ywani& .$yt
duF&N wagi do nagrad.ania 'ud.i .a pr&.&ntowan& .acowania powoduN&- F& u.yskuNQ oni
pr.&konani&- iF c.yniQ tak a ni& inac.&N- a$y u.yskaP NakQO r&ko0p&nsatS, H&dukuN& to
w&wnStr.n& dQF&ni& do da's.&go pr.&Nawiania nagrad.an&go .acowania, Caa taN&0nica
sprowad.a siS do t&go- a$y .acScaP d.i&ci do d.iaa/ a'truistyc.nyc- a'& . wyc.uci&0 N&
nagrad.aP, 1&dny0 .& sposo$Aw r&a'i.acNi t&go .aoF&nia N&st powtar.ani& C i'&kroP
.auwaFy0y- F& ko0uO ud.i&'iy po0ocy C iF .ro$iy to- $o sQ Fyc.'iw& i tros.c.Q siS o
innyc, Taki& ko0&ntar.& spr.yNaNQ wyro$i&niu u d.i&ci pr.&konania- F& sQ oso$a0i
a'truistyc.ny0i, Skonn& $SdQ on& w pr.ys.oOci ud.i&'aP inny0 po0ocy- naw&t N&O'i ni&
spod.i&waNQ siS w .wiQ.ku . ty0 Fadnyc kor.yOci @2rus&c- Guc.ynski- Huston- Si0utis-
1"7"4, Inny0 sposo$&0 ro.wiNania a'trui.0u w& wasnyc d.i&ciac N&st pr&.&ntowani&
wasnyc .acowa/ prospo&c.nyc, 9.i&ci c.Ssto naO'aduNQ .acowania .ao$s&rwowan& u
innyc- co dotyc.y takF& aktAw a'truistyc.nyc @9odg&- 1"8#5 Duss&n- Eis&n$&rg-?&rg-
1"774, 9.i&ci- ktAr& wid.Q po0ocn& d.iaania rod.icAw @np, ic spo&c.nQ pracS na r.&c.
$&.do0nyc4- utwi&rd.Q w so$i& pr.&konani& o waFnoOci i sus.noOci takic d.iaa/,
Wywiady pr.&prowad.an& . 'udX0i- ktAr.y c.yni'i wspania& g&sty . 0yO'Q o innyc- Nak na
pr.ykad cr.&OciNani& po0agaNQcy [ydo0 w uci&c.c& . 6i&0i&c w c.asi& drugi&N woNny
Owiatow&N c.y o$ro/cy praw c.owi&ka C dowod.Q- F& rod.ic& tyc osA$ $y'i .aangaFowani
w po0oc inny0 @Tondon- 1"735 Hos&nan- 1"704, 9.i&ci- oprAc. swoic rod.icAw- naO'aduNQ
takF& innyc dorosyc, W.or&0 0ogQ $yP d'a nic nauc.yci&'&- kr&wni- a naw&t oso$y
pr&.&ntowan& w t&'&wi.Ni, 1, (i'ipp& Huston @1"754 dowiAd t&go w $adaniu d.i&ci w wi&ku
s.ko'ny0, ZaaranFowa . ud.ia&0 tyc d.i&ci grS w krSg'&, W trakci& gry uc.&stnicy
.do$ywa'i $ony- ktAr& 0ogy $yP nastSpni& wy0i&nion& na nagrody 'u$ o+iarowan&
potr.&$uNQc&0u copcu o i0i&niu ?o$$y @w ra0ac +undacNi HatuN0y 9.i&ci4, (r.&d
ro.poc.Sci&0 gry d.i&ci o$s&rwoway grS dorosyc- ktAryc pr.&dstawiono Nako 0aNQcyc w
pr.ys.oOci o$NQP stanowiska nauc.yci&'i w ic s.ko'&, W pi&rws.y0 pr.ypadku doroO'i
.atr.y0a'i d'a si&$i& ws.ystki& wygran& $ony i od0Awi'i o+iarowania ic d'a ?o$$y:&go, W
drugi0 doroO'i .a$ra'i poowS . u.yskanyc $onAw- a r&s.tS pr.&.nac.y'i d'a ?o$$y:Sgo,
(AXni&N d.i&ci sa0& gray w krSg'&- a $adac.& pr.yg'Qda'i siS- co .ro$iQ . wygrany0i $ona0i,
9.i&ci- ktAr& pr.yg'Qday siS oNny0 dorosy0- gotowy0 pod.i&'iP siS wygranQ .
potr.&$uNQcy0 copc&0- $yy $ard.i&N skonn& .r&.ygnowaP . c.SOci swoic $onAw, C.y
.askakuN& ciS t&n wynikW (rawdopodo$ni& ni&, 9.i&ci wid.Qc&- Nak doroO'i po.$ywaNQ siS
swoic nagrAd na r.&c. ?o$$y:&go- 0ogy odc.uwaP pr&sNS- a$y uc.yniP to sa0o- naw&t N&O'i
wca'& ni& 0iay na to ocoty, 6i& wiado0o- c.y doroO'i uc.y'i d.i&ci a'trui.0u- c.y po prostu
sprawi'i- F& w opisan&N sytuacNi $yo i0 $ard.o trudno .acowaP siS &goistyc.ni&, C.y
pa0iStas.- Nak ktoO prosi ciS o o+iarowani& p&wn&N su0y pi&niSd.y- powi&d.0y na kupi&ni&
.naNo0&0u wspA'n&go pr&.&ntuW 6aw&t- N&O'i +aktyc.ni& ni& ccia&O pr.yQc.yP siS do t&N
inicNatywy- to N&O'i ws.yscy po.osta'i o+iarowa'i skadki- prawdopodo$ni& poc.u&O siS pod
pr&sNQ- a$y dooFyP parS do'arAw, Huston @1"754 pr.&prowad.i drugQ +a.S &ksp&ry0&ntu-
a$y udowodniP- F& u d.i&ci- ktAr& o$s&rwoway oNnoOP dorosyc- ks.tatuN& siS $ard.i&N
trwa& nastawi&ni& a'truistyc.n&, (o upywi& dwAc 0i&siScy od pi&rws.&N c.SOci
&ksp&ry0&ntu d.i&ci uday siS wra. . inny0 prowad.Qcy0- a$y graP w krSg'&, Ty0 ra.&0
postawiono N& pr.&d wy$or&0= .a$rania wygranyc $onAw 'u$ o+iarowania ic na +undacNS na
r.&c. goduNQcyc d.i&ci w ).Ni, 9.i&ci- ktAr& dwa 0i&siQc& pr.&dt&0 $yy Owiadka0i
oddawania pr.&. dorosyc swyc $onAw d'a ?o$$y:&go- t&ra. pr.&.nac.ay wiSc&N wasnyc
$onAw na +undacNS niF t&- ktAr& popr.&dnio pr.yg'Qday siS dorosy0 .atr.y0uNQcy0
ws.ystki& .do$yt& $ony, 9aN& to podstawS- a$y pr.ypus.c.aP- F& a'trui.0 pod wpyw&0
o$s&rwacNi .acowania dorosyc sta siS d'a c.SOci . nic wartoOciQ sa0Q w so$i&, 9'at&go
parS tygodni pAXni&N- w now&N sytuacNi- gdy Fad&n w.Ar .acowania ni& $y dostSpny-
postQpiy on& tak wi&'kodus.ni&,
osobowo altruistycznaF osobowo.+, ktr' charakteryz%je ten&encja &o %&zielania pomocy
innym osobom
9.i&ci sQ do$ry0i naO'adowca0i i na podstawi& o$s&rwacNi innyc s.y$ko siS uc.Q- Naki&
.acowania sQ c&nion& i poFQdan&, C.y t&n rod.aN 0od&'owania ogranic.a siS ty'ko do
.acowania prospo&c.n&goW DoF& nurtuN& ciS pytani&- c.y d.i&ci naO'aduNQ rAwni&F
.acowania agr&sywn& i $ruta'n&- ktAryc pr.ykadAw dostarc.aNQ i0 ic u'u$ion& postaci
t&'&wi.yNn&W W nastSpny0 ro.d.ia'& .o$ac.y0y- F& c.Ssto 0a0y takF& do c.yni&nia . taki0
rod.aN&0 0od&'owania,
Czy tyl&o oso"o$o#@, 1ak stwi&rd.i'iO0y wyF&N- rod.ic& i inni doroO'i 0aNQ wpyw na
wyks.tac&ni& siS w d.i&cku nastawi&nia a'truistyc.n&go, (owinniO0y N&dnak $yP ostroFni .
wyciQgani&0 . t&go +aktu .$yt pocopnyc wnioskAw, H.&c.ywiOci&- ni&ktAr& oso$y w
wiSks.y0 stopniu niF inni nauc.yy siS a'trui.0u, Ws.yscy na p&wno .na0y oso$y
ni&.0i&nni& gotow& spi&s.yP . po0ocQ- tak Nak na pr.ykad nas.a OwiQto$'iwa ciocia Sara-
.aws.& pr.&dkadaNQca potr.&$y innyc nad swoN& wasn&- 'u$ nas. ku.yn To0- ktAry waOni&
pr.yQc.y siS do Gorpusu (okoNu, 1&dnak ni& o.nac.a to- F& na podstawi& t&go- Nak da'&c&
a'truistyc.na oso$owoOciQ N&dnostka dysponuN&- potra+i0y pr.&wid.i&P N&N gotowoOP pr.yNOcia
ko0uO . po0ocQ, 2dy$y caa taN&0nica sprowad.aa siS do a'truistyc.n&N oso$owoOci-
0og'i$yO0y pod.i&'iP 'ud.i na dwa typy= typ po0agaNQcy- r&gu'arni& wspi&raNQcy innyc $&.
w.g'Sdu na sytuacNS ora. typ &goistyc.ny- ktAry 0a .wyc.aN cowaP gowS w pias&k- gdy inni
potr.&$uNQ po0ocy, 1&dnak- Nak .auwaFy'iO0y w ro.d.ia'& '- oso$owoOP ni& stanowi N&dyn&N
d&t&r0inanty 'ud.kic .acowa/, 1ak stwi&rd.aNQ psyco'ogowi&- a$y .ro.u0i&P 'ud.ki&
postSpowani&- 0usi0y uw.g'SdniP pr&sNS sytuacyNnQ- ktAr&N 'ud.i& pod'&gaNQ, Wt&dy 0oF&0y
pr.&widywaP- na i'& w okr&O'onyc sytuacNac $SdQ skonni .acowywaP siS a'truistyc.ni&,
(r.ypatr.0y siS k'asyc.n&0u $adaniu pr.&prowad.on&0u pr.&. %ug %artsorn&:a i Darka
Daya @1"2"4- ktAry0 o$NStyc .ostao 10 000 uc.niAw s.koy podstawow&N i Or&dni&N,
Starano siS w ni0 okr&O'iP- Nak $SdQ .acowywaP siS uc.niowi& w rAFnyc sytuacNac
stwar.aNQcyc pot&ncNa'nQ s.ansS ud.i&'&nia ko0uO po0ocy= c.y .god.Q siS .organi.owaP
.$iArkS ksiQF&k i o$ra.kAw d'a d.i&ci pr.&$ywaNQcyc w s.pita'u- o+iarowaP pi&niQd.& na c&'
do$roc.ynny- pr.ygotowaP upo0inki d'a $i&dnyc d.i&ciW 1&O'i r.&c.ywiOci& o skonnoOci do
d.iaa/ a'truistyc.nyc d&cyduN& wyQc.ni& oso$owoOP- to d.i&ci powinny .acowywaP siS w
sposA$ $ard.o spANny i kons&kw&ntny w rAFnyc sytuacNac, 1&O'i 6ico'& 0a oso"o$o#@
altristyczna- powinna w& ws.ystkic sytuacNac $ard.i&N niF inni pr.&NawiaP skonnoOci
a'truistyc.n&, 1&O'i (i'ip N&st skonc&ntrowany gAwni& na swoN&N oso$i&- powini&n pr.&NawiaP
0ni&N niF inni ocoty do dokonywania aktAw a'truistyc.nyc, C.y to ni& $r.0i s&nsowni&W
Gu .askoc.&niu kor&'acNa 0iSd.y a'truistyc.ny0 .acowani&0 w N&dn&N sytuacNi @np, pr.y
.$i&raniu ksiQF&k i o$ra.kAw d'a d.i&ci pr.&$ywaNQcyc w s.pita'u4 a a'truistyc.ny0
.acowani&0 w inn&N sytuacNi ni& N&st wysoka, (r.&ciStna kor&'acNa 0iSd.y a'truistyc.ny0i
.acowania0i w od0i&nnyc sytuacNac wynosia ,23, B.nac.a to ty'&- F& wi&d.Qc- na i'&
a'truistyc.ni& d.i&cko .acowao siS w N&dn&N sytuacNi- ni& 0oF&0y . duFy0
prawdopodo$i&/stw&0 pr.&widywaP- i'& a'trui.0u okaF& w inn&N sytuacNi, (onadto w
odni&si&niu .arAwno do d.i&ci- Nak i dorosyc- ni& .na'&.iono .$yt wi&'& danyc
pr.&0awiaNQcyc .a ty0- F& N&dnostki u.yskuNQc& wysoki& wyniki na ska'i a'trui.0u w
t&stac oso$owoOci sQ $ard.i&N skonn& do ud.i&'ania po0ocy niF oso$y p'asuNQc& siS na t&N
ska'i nisko,
C.y to o.nac.a- F& kaFdy pr.ypadkowo wy$rany pr.&cod.i&/ C $&. w.g'Sdu na to- c.y
$ya$y to Datka T&r&sa c.y Sadda0 %uss&in C carakt&ry.owa$y siS N&dnakowQ
gotowoOciQ do ratowania o+iar katastro+y 'otnic.&N 'u$ po0ocy ciSFko cor&0u sQsiadowiW
Bc.ywiOci& tak ni& N&st, (o prostu .naNo0oOP indywidua'nyc 0&cani.0Aw +unkcNonowania
oso$owoOci ni& wystarc.a do pr.&widywania- na i'& a'truistyc.ni& c.owi&k siS .acowa,
6a'&Fy w.iQP pod uwagS takF& ki'ka innyc waFnyc c.ynnikAw- takic Nak nastrAN- w Naki0
int&r&suNQca nas oso$a aktua'ni& siS .naNduN&- i rod.aN naciskAw- Naki0 w okr&O'on&N sytuacNi
pod'&ga, 6aw&t Datka T&r&sa w p&wnyc oko'ic.noOciac $ard.i&N niF w innyc N&st skonna
ni&OP po0oc, HAwni&F Sadda0 %uss&in na p&wno ni& .aws.& N&st tak dia$o'ic.ny- $yP 0oF&
p&wn& sytuacN& $ard.i&N niF inn& uNawniaNQ N&go .Q naturS, (odsu0uN0y dotycc.asow&
spostr.&F&nia, BtAF wydaN& siS- F& naN$ard.i&N uFyt&c.na pr.y pr.&widywaniu- c.y N&dnostka
.acowa siS a'truistyc.ni&3 N&st gS$oka .naNo0oOP N&N oso$owoOci i oko'ic.noOci- w ktAryc
siS .naNduN&, Sporo $ada/ wyka.ao- F& 'ud.i& rAFniQ siS pr&+&r&ncNa0i w oka.ywaniu
rAFnyc +or0 po0ocy @np, ?atson- ?o'&n- Cross- 6&ur0g&r-?&n&+i&'- 1"865 Ciark- Bu&''&tt&-
(ow&''- Di$&rg- 1"875 9&utsc- Ta0$&rti- 1"864, 9'a pr.ykadu= Nak sQd.is.- w Naki0
stopniu 'ud.i& oka.a'i$y po0oc w dwAc nastSpuNQcyc sytuacNac= a4 gro0ada 'ud.i
stoNQcyc u na$r.&Fa r.&ki (oto0ac o$s&rwuN& akcNS ratunkowQ i dostr.&ga (risci''S Triado
wypus.c.aNQcQ . rQk 'inS i wpadaNQcQ do wody5 $4 opAXniony w ro.woNu copi&c oka.uN&
pr.yNaX/ sQsiadowi i prosi go o .a$rani& do kina, Gto okaF& po0oc rac.&N w pi&rws.&N
sytuacNi- a kto rac.&N w drugi&NW
Pe@ a zacho$anie prospoeczne
)'ic& Eagy i Daur&&n Crow'&y @1"865 Eagy- 1"874 stwi&rd.iy- F& w sytuacNi @a4 rac.&N
0SFc.yXni- a w @$4 ko$i&ty $yy$y $ard.i&N skonn& do ud.i&'&nia po0ocy, Jc.on&
skonc&ntroway siS w swyc $adaniac na rAFnicac w .acowaniac prospo&c.nyc
pr&.&ntowanyc pr.&. ko$i&ty i 0SFc.y.n, W r.&c.ywistoOci kaFda ku'tura nakada na
ko$i&ty i 0SFc.y.n o$owiQ.&k pr.&str.&gania od0i&nnyc nor0, 9'at&go c.owi&k w
.a'&FnoOci od pci uc.y siS c&niP od0i&nn& c&cy i .acowania, W ku'tur.& Zacodu ro'i
0Sski&N pr.ypisan& sQ ryc&rskoOP i &roi.0- podc.as gdy ro'i ko$i&c&N opi&ka- wycowani& i
.aangaFowani& w trwa& .wiQ.ki, W r&.u'taci& od 0SFc.y.n 0oF&0y oc.&kiwaP- iF $SdQ
ud.i&'aP po0ocy w sytuacNac &kstr&0a'nyc- wy0agaNQcyc odwagi i .d&cydowania, ?SdQ
oni c.SOci&N dokonywaP c.ynAw podo$nyc do c.ynu T&nny:&go Skutnika- ktAry skoc.y do
'odowat&N wody- a$y uratowaP (risci''S Triado, 6ato0iast po0ocy ud.i&'an&N pr.&. ko$i&ty
towar.ys.y c.SOci&N twor.&ni& dugotrwa&N r&'acNi po0agania, 9.iaania ic wy0agaNQ rac.&N
.aangaFowania i pr.yNScia na si&$i& wi&'u .o$owiQ.a/ niF odwagi- tak Nak na pr.ykad
ocotnic.a praca w do0u opi&ki spo&c.n&N,
Garwno m*czy(ni, jak i kobiety za&aj ktam swej nat%rze, #&y nie okaz%j' innym &obroci.
) Damaliel -ailey >34RJP345?A
9okonuNQc pr.&g'Qdu ponad 170 $ada/- Eagy i Crow'&y @1"864 .na'a.y potwi&rd.&ni& d'a
sug&rowanyc .a'&FnoOci C 0SFc.yXni r.&c.ywiOci& po0agaNQ w sposA$ sp&ktaku'arny i
$oat&rski, 6a pr.ykad "1^ . 7000 osA$- ktAr& otr.y0ay 0&da' .a naraF&ni& sw&go Fycia
d'a ratowania ni&.naNo0&go- stanowi'i 0SFc.yXni @0&da' t&n N&st pr.y.nawany pr.&.
Carn&gi& %&ro >und Co00ission4, 6i&co 0ni&N N&st danyc dotyc.Qcyc ko$i&t C c.SOci&N
skupiano siS na $rawurowyc dokonaniac niF na pr.ykadac dugotrwa&N troski- po0ocy i
opi&ki- taki&N Nak praca spo&c.na . d.i&P0i opAXniony0i w ro.woNu @Btt&n i in,- 1"885 S0it-
W&&'&r- 9i&n&r- 1"754,
%py$ sa!opoczcia na dzielanie po!ocy+ cz(esz si* do"rze? czynisz do"rze
Ew&ntua'n& ud.i&'&ni& po0ocy drugi&N oso$i& .a'&Fy takF& od aktua'n&go nastroNu N&dnostki,
Stanowi to nastSpny argu0&nt na r.&c. t&.y- F& uw.g'Sdniani& N&dyni& oso$owoOci c.owi&ka
pr.y pr.&widywaniu N&go .acowania prospo&c.n&go ni& N&st wystarc.aNQc&, Zdar.a siS- F&
N&st&O0y w& wspaniay0 u0or.&- a'& .dar.a siS rAwni&F- F& $ywa0y i w paskudny0, T&
pr.&0iNaNQc& stany &0ocNona'n& stanowiQ innQ k'uc.owQ d&t&r0inantS .acowania
prospo&c.n&go, Wyo$raX so$i& na pr.ykad- F& N&st&O na 0i&Nscowy0 d&ptaku i wSdruN&s. od
N&dn&go sk'&pu do drugi&go, 6ag'&- tuF pr.&d to$Q- ktoO wypus.c.a . rQk caQ ry.S papi&ru do
pakowania i arkus.& ro.pi&r.caNQ siS w& ws.ystki& strony, (&cowi&c ro.g'Qda siS wokA .
pr.&raF&ni&0- a pot&0 pocy'a siS i .ac.yna N& .$i&raP, C.y .atr.y0a$yO siS- a$y 0u
po0AcW 1ak 0yO'is.- co .ro$i$y pr.&ciStny pr.&cod.i&/W Z N&dn&N strony- a$y odpowi&d.i&P
na to pytani&- 0oF&0y u.0ysowiP so$i&- Nak wi&'u a'truistyc.nyc 'ud.i FyN& na Owi&ci& @a
pr.ynaN0ni&N- Nak wi&'u . nic pr.&cad.a siS d&ptaki&04, 1&dnak powyF&N dos.'iO0y do
wniosku- F& taN&0nica a'truistyc.nyc .acowa/ ni& sprowad.a siS do rAFnic w c&cac
oso$owoOci, 6astrAN- w Naki0 aktua'ni& .naNduNQ siS 'ud.i&- 0oF& wywi&raP .nac.ny wpyw
na ic .acowani&- a w ty0 pr.ypadku na ic gotowoOP pr.yNOcia . po0ocQ, )'ic& Is&n i (au
T&*in @1"724 $ada'i wpyw sa0opoc.ucia na .acowani& prospo&c.n& waOni& na
and'owy0 d&ptaku w San >rancisco i >i'ad&'+ii, W $ard.o po0ysowy sposA$ poprawia'i
nastrAN pr.ypadkowyc pr.&codniAw- 0ianowici& .ostawia'i d.i&siScioc&ntowQ 0on&tS w
s.c.&'ini& po$'iski&go auto0atu t&'&+onic.n&go i c.&ka'i na N&N .na'a.cS @tr.&$a pa0iStaP- F&
d.i&siSP c&ntAw w 'atac- gdy pr.&prowad.ano &ksp&ry0&nt- to $ya spora su0a4, 2dy ktoO
.auwaFy 0on&tS i .a$i&ra NQ do ki&s.&ni- po0ocnik &ksp&ry0&ntatora wci&'a siS w ro'S
0SFc.y.ny dXwigaNQc&go ry.S papi&ru pakow&go, C&'owo upus.c.a go tuF pr.&d .na'a.cQ
d.i&siScioc&ntAwki, Bka.ao siS- F& +akt .na'&.i&nia 0on&ty wywi&ra wrSc. ni&spod.i&wany
wpyw na gotowoOP do ud.i&'&nia po0ocy, 1&dyni& #^ osA$- ktAry0 ni& pr.ytra+io siS
pr.&dt&0 nic radosn&go- skonnyc $yo po0Ac 0SFc.yXni& w .$i&raniu ro.r.uconyc kart&k,
Taki&N po0ocy ud.i&'io nato0iast po0ocnikowi &ksp&ry0&ntatora aF 8#^ osA$ . tyc- ktAr&
.na'a.y 0on&tS w auto0aci& t&'&+onic.ny0, ?adac.& odkry'i wpyw &+&ktu Uc.uN&s. siS
do$r.&- c.ynis. do$r.&V na .acowani& w wi&'u oko'ic.noOciac, 6i& N&st on ogranic.ony do
sytuacNi- gdy 'os nag'& uO0i&ca siS do nas- $o .naNduN&0y pi&niQd.&, Wi&'& pr.yc.yn 0oF&
poprawiP 'ud.io0 nastrAN i uc.yniP ic $ard.i&N skonny0i do ud.i&'&nia po0ocy= do$r.&
.dany &g.a0in- otr.y0any upo0in&k- 0ia d'a uca 0u.yka 'u$ radosn& 0yO'i, HAFnorodn&
sQ rAwni&F +or0y ud.i&'ania po0ocy- w ktAr& angaFuNQ siS 'ud.i&- gdy siS do$r.& c.uNQ,
CStni&N o+iaruNQ datki na c&'& do$roc.ynn&- po0agaNQ ko0uO .na'&XP soc.&wki kontaktow&-
oddaNQ kr&w i ud.i&'aNQ kor&p&tycNi .naNo0&0u stud&ntowi @Car'son- Car'in- Di''&r- 1"885
Sa'o*&y- Day&r- Hos&nan- 1""14, Co taki&go wiQF& siS . do$ry0 nastroN&0- F& pod N&go
wpyw&0 'ud.i& staNQ siS $ard.i&N a'truisty c.niW Bka.ao siS- F& do$r& sa0opoc.uci& spr.yNa
pr.ycod.&niu . po0ocQ . tr.&c w.g'SdAw, (o pi&rws.&- sprawia ono- F& .ac.yna0y
dostr.&gaP radosn& strony Fycia, W 0o0&nci&- gdy wid.is. 0SFc.y.nS upus.c.aNQc&go
papi&r do pakowania- 0oF&s. .int&rpr&towaP to .dar.&ni& pr.ynaN0ni&N na dwa sposo$y= UCo
.a idiota C 0oF& pr.&0knQP ci pr.&. gowS C a'& ni&.dara . t&go +ac&ta, 6i&c sa0 spr.Qta
t&n $aaganV, DoF&s. N&dnak oka.aP siS $ard.i&N wspAc.uNQcy i stwi&rd.iP= UCo .a p&c,
ZaoFS siS- F& siS spi&s.y, ?i&dny +ac&t- p&wno c.uN& siS okropni&V, Gi&dy N&st&O0y w
do$ry0 nastroNu- wyka.uN&0y t&nd&ncNS do spostr.&gania po.ytywnyc c&c innyc osA$ i
int&rpr&towania ws.&'kic wQtp'iwoOci na ic kor.yOP, (&cowi&c- ktAry nor0a'ni& wyda$y
siS na0 ni&.darny i d&n&rwuNQcy- w 0o0&nci& gdy N&st&O0y radoOni- nag'& oka.uN& siS
ni&s.c.SOniki&0 potr.&$uNQcy0 nas.&N po0ocy @>orgas- ?ow&r- 1"875 Car'son- Car'in-
Di''&r- 1"884, (o drugi&- po0agaNQc inny0 w cwi'i- gdy N&st&O0y w Owi&tny0 nastroNu-
pr.&duFa0y trwani& t&go 0i&go stanu duca, 2dy w .&tkniSciu . ki0O potr.&$uNQcy0
po0ocy okaF&0y siS do$ry0i sa0arytana0i- doOwiadc.a0y napywu po.ytywnyc uc.uP,
(o prostu .ac.yna0y c.uP siS Owi&tni&, 6i&ud.i&'&ni& nato0iast po0ocy drugi&N oso$i&-
podc.as gdy 0a0y poc.uci&- F& powinniO0y to .ro$iP- o.nac.a .$ur.&ni& nas.&go
wspania&go nastroNu @Ciark- Is&n- 1"825 Is&n- 1"875 Wi''ia0son- Ciark- 1"8"4,
9o$ry nastrAN skupia nas.Q uwagS na wasn&N oso$i&, W ro.d.iaac 6 i " .auwaFy'iO0y- F&
'ud.i rAFni konc&ntracNa $QdX na wasnyc uc.uciac i wartoOciac- $QdX na otac.aNQcy0
Owi&ci&, Zdar.a siS- F& wcod.i0y w kontakt . nas.y0 wnStr.&0 a'$o F& skupia0y siS na
d.iaaniac w Owi&ci& .&wnStr.ny0, 9o$ry nastrAN sprawia- F& poOwiSca0y wiSc&N uwagi
swoN&N oso$i& i w kons&kw&ncNi $ard.i&N dQFy0y- $y .acowywaP siS .godni& . u.nawany0i
wartoOcia0i i id&aa0i, Skoro wiSks.oOP . nas c&ni a'trui.0- to w cwi'i do$r&go nastroNu
uOwiada0ia0y so$i& .nac.&ni& t&N wartoOci w swoi0 Fyciu i staN&0y siS $ard.i&N gotowi do
N&N r&a'i.acNi @?&rkowit.- 1"875 Car'son- Car'in- Di''&r- 1"885 Sa'o*&y- Hodin- 1"854,
H&dukcNa n&gatywn&go stanu &0ocNona'n&go= c.uN&s. siS X'&- c.ynis. do$r.&, Co siS d.i&N&-
gdy N&st&O0y w .y0 nastroNuW ZaAF0y- F& w 0o0&nci&- gdy wid.is. 0SFc.y.nS
upus.c.aNQc&go ry.S papi&ru- N&st&O dosowni& w wisi&'c.y0 u0or.&, C.y wpywa to na
prawdopodo$i&/stwo- F& poOpi&s.ys. t&0u 0SFc.yXni& . po0ocQW Istni&N& okr&O'ony rod.aN
n&gatywn&go stanu psycic.n&go- ktAry prowad.i do w.rostu 'ic.$y .acowa/
a'truistyc.nyc, WiQF& siS on . poc.uci&0 winy, Tud.i& c.Ssto ki&ruNQ siS .asadQ- F& do$r&
uc.ynki r&ko0p&nsuNQ .& uc.ynki, Gi&dy .ro$iQ coO- co w.$ud.i w nic poc.uci& winy-
ud.i&'&ni& po0ocy drugi&N oso$i& 0oF& $yP sposo$&0 na porad.&ni& so$i& . ty0
ni&pr.yN&0ny0 stan&0, 6a pr.ykad Dary %arris i N&N ko'&d.y odkry'i- F& wi&rni
uc.Ss.c.aNQcy do koOcioa cStni&N wpacaNQ datki na c&'& do$roc.ynn& pr.&d pr.ystQpi&ni&0
do spowi&d.i @%arris- ?&nson- %a'i- 1"754, (rawdopodo$ni& d.i&N& siS tak d'at&go- F&
wy.nani& ksiSd.u gr.&cAw r&dukuN& poc.uci& winy, Ho.u0uNQc ana'ogic.ni&- 0oFna
pr.ypus.c.aP- F& N&O'i .apo0nia&O o urod.inac swoN&go naN'&ps.&go pr.yNaci&'a- to a$y
po.$yP siS pr.ykr&go poc.ucia winy- cStni&N po0oF&s. 0SFc.yXni& na d&ptaku, ZaAF0y
N&dnak- F& waOni& pokAci&O siS . pr.yNaci&'&0 'u$ sa$o wypad&O w t&Oci& i odc.uwas.
s0ut&k i pr.ygnS$i&ni&, Skoro poc.uci& s.c.SOcia .wiSks.a nas.Q gotowoOP do po0ocy- to
0oFna $y pr.ypus.c.aP- F& uc.uci& s0utku tS gotowoOP o$niFa, 1ak siS N&dnak oka.uN&-
s0ut&k takF& 0oF& prowad.iP do podNScia d.iaa/ na r.&c. innyc- pr.ynaN0ni&N N&O'i .ostanQ
sp&nion& okr&O'on& warunki @Car'son- Di''&r- 1"875 Sa'o*&y i in,- 1""14, (oni&waF
po0agani& 0a .nac.&ni& nagrad.aNQc& @sprawia- F& angaFuNQc siS w ni&- c.uN&0y siS do$r.&4-
to 0oF& ono $yP 0&todQ wa'ki . candrQ, 2dy c.owi&k N&st w .y0 nastroNu- $o-
pr.ypuOP0y- ro.sta siS .& swy0 partn&r&0- to 0oF& po0agaP ko0uO- a$y poprawiP swoN&
sa0opoc.uci& @Cia'dini- >u't.- 1""05 Cia'dini- Sca''&r- %ou'ian- )rps- >u't.- ?&a0an-
1"874,
hipoteza redukcji negatywnego stanu emocjonalnegoF przekonanie, i* l%&zie an#a*%j' si w
pomoc &la innych, aby pozby+ si w$asne#o %cz%cia sm%tk% i przy#nbienia
(r.&dstawiony pog'Qd- na.wany pr.&. Ho$&rta Cia'dini&go @Cia'dini i in,- 1"734 hipotez)
red&c(i negaty$nego stan e!oc(onalnego- stanowi pr.ykad .astosowania t&orii
wy0iany spo&c.n&N do wyNaOni&nia 0&cani.0u .acowa/ prospo&c.nyc, Tud.i&
po0agaNQc ko0uO- pragnQ po0Ac sa0y0 so$i& C po.$yP siS wasn&go s0utku i
pr.ygnS$i&nia, 6i& $ud.i to wQtp'iwoOci- N&O'i ud.i&'ana pr.&. nas po0oc Qc.y siS NakoO .
pr.yc.ynQ nas.&go s0utku, 1&O'i nas. naN'&ps.y pr.yNaci&' N&st ni& w sosi&- to i 0y rAwni&F
0oF&0y straciP u0or, W ty0 pr.ypadku upi&c.&ni& ciast&k d'a ni&go 0oF& spowodowaP- F&
on siS ro.c0ur.y- a 0y w t&n sposA$ .'ikwiduN&0y pr.yc.ynS wasn&go pr.ygnS$i&nia,
Cia'dini N&dnak N&st .dania- F& s0ut&k 0a wpyw na ogA'n& nastawi&ni& c.owi&ka
doni&si&nia po0ocy- naw&t w oko'ic.noOciac .up&ni& ni& .wiQ.anyc . pr.yc.ynQ nas.&go
ni& naN'&ps.&go sa0opoc.ucia, 1&O'i c.uN&0y siS X'&- $o nas. pr.yNaci&' N&st ni&s.c.SO'iwy- to
cStni&N pr.&.nac.y0y pi&niQd.& na c&'& do$roc.ynn&, (o0aganiu towar.ys.y a'truistyc.na
aura 0aNQca .do'noOP ro.wi&wania ws.&'kic s0utkAw, 1&O'i prawd.iwa N&st ipot&.a r&dukcNi
n&gatywn&go stanu &0ocNona'n&go- to c.owi&k .naNduNQcy siS w .y0 nastroNu i wid.Qcy
.ara.&0 inny sposA$ pr.&.wyciSF&nia goni& powini&n oka.ywaP wiSks.yc cSci do
ud.i&'ania po0ocy inny0 oso$o0, Wyo$raX so$i&- F& $i&r.&s. ud.ia w $adaniu
opracowany0 pr.&. Ho$&rta Cia'dini&go- ?&tty T&& 9ar$y i 1oyc&:a ìnc&nta @1"734,
Eksp&ry0&ntatorka wita ciS i .apras.a do pokoNu- . ktAr&go kor.ystaNQ stud&nci ostatnic 'at,
Gi&dy odsuwa d'a ci&$i& kr.&so- potrQca tr.y pud&ka . dyski&tka0i i ws.ystki& on&
ro.sypuNQ siS po podod.&, UB- ni&; C kr.yc.y i dodaN&= C 0yO'S- F& to dan& do pracy
0agist&rski&N To0a, Bn ni& $Sd.i& 0ia c.asu t&go poukadaP- $o pr.ygotowuN& siS do
ko/cowyc &g.a0inAwV @Cia'dini i in,- 1"73- s, 5074, (rawdopodo$ni& .& w.g'Sdu na ni&
.nan&go ci To0a c.uN&s. siS w ty0 0o0&nci& ni&.$yt pr.yN&0ni&- 0i0o F& to ni& . twoN&N
winy dyski&tki siS ro.sypay, Wra. . &ksp&ry0&ntatorkQ ukadaci& N& naN'&pi&N Nak potra+ici&-
a'& .daN&s. so$i& sprawS- F& ni& .doaci& odtwor.yP ic upr.&dni&N ko'&NnoOci, 6astSpni&
&ksp&ry0&ntatorkQ ro.poc.yna $adani&- pros.Qc ciS o dokonani& k'asy+ikacNi .$ioru
+otogra+ii, Gi&dy wycod.i na 0o0&nt . pokoNu- a$y pr.yni&OP ci c.&k .a ud.ia w
&ksp&ry0&nci&- w dr.wiac staN& inna stud&ntka- 0AwiQc= UC.y ni& 0a tutaN ?&ttyW 1&st&0 .
niQ na ty0 sa0y0 s&0inariu0, (owi&d.iaa- F& ni& 0a nic pr.&ciwko t&0u- a$y0 poprosia
ciS o w.iSci& ud.iau takF& w 0oi0 $adaniuV, WyNaOnia- F& cod.i o pr.&prowad.&ni&
t&'&+onic.nyc wywiadAw- N&dnoc.&Oni& upr.&d.a- U6i& 0ogS ci .a to .apaciP- a'& $SdS ci
$ard.o wd.iSc.na- N&O'i siS .god.is., (o0oF&s. 0i $&. w.g'Sdu na to- i'& ro.0Aw .doas.
.ar&N&strowaP, DoF&s. do piStnastu wQc.ni&V @Cia'dini i in,- 1"73- s, 5074, Co $yO
odpowi&d.iaW 1ak . p&wnoOciQ siS do0yO'i&O- Cia'dini&go i wspApracownikAw
int&r&sowao- Naka 'ic.$a osA$- po ro.sypaniu dyski&t&k To0a- .god.i siS po0Ac drugi&N
stud&ntc&, )$y $adani& $yo wiarygodn&- .aaranFowano takF& sytuacNS- w ktAr&N ni&
docod.io do ro.r.uc&nia dyski&t&k, W ty0 drugi0 pr.ypadku uc.&stnicy d&k'arowa'i
gotowoOP pr.&prowad.&nia Or&dnio tr.&c wywiadAw, 6ato0iast .godni& . pr.&widywania0i
oparty0i na ipot&.i& r&dukcNi n&gatywn&go stanu &0ocNona'n&go- gdy $iorQcy ud.ia w
&ksp&ry0&nci& c.u'i siS X'& . powodu 'osu To0a- oka.ywa'i wiSks.Q po0oc i .gad.a'i siS na
pr.&prowad.&ni& dwa ra.y wiSks.&N 'ic.$y ro.0Aw t&'&+onic.nyc @patr. ryP, 11,24, C.y
N&dnak 0oF&0y $yP p&wni- F& 'ud.i& oka.ywa'i wiSks.Q po0oc- a$y poprawiP swAN nastrANW
?adac.& argu0&ntowa'i- F& gdy$y 'ud.i& 0i&'i innQ 0oF'iwoOP wpyniScia na swoN&
n&gatywn& sa0opoc.uci&- to ni& 0usi&'i$y po0agaP drugi&N &ksp&ry0&ntatorc&, W c&'u
.w&ry+ikowania t&N ipot&.y wy0yO'i'i tr.&ciQ sytuacNS &ksp&ry0&nta'nQ- w ktAr&N uc.&stnicy
$y'i co prawda Owiadka0i ro.sypania dyski&t&k- a'& N&dnoc.&Oni& dodatkowo otr.y0ywa'i .a
ud.ia w pi&rws.y0 &ksp&ry0&nci& N&dn&go do'ara, 9a's.y ro.wAN wypadkAw pr.&$i&ga tak
Nak popr.&dnio C wcod.ia druga &ksp&ry0&ntatorkQ i prosia o po0oc w pr.&prowad.&niu
ro.0Aw t&'&+onic.nyc, Zgodni& . oc.&kiwania0i Cia'dini&go i N&go wspApracownikAw
otr.y0an& wynagrod.&ni& .0ni&Ns.ao gotowoOP do po0ocy drugi&N stud&ntc&, Tud.i& ni&
0usi&'i poprawiaP sw&go nastroNu a'truistyc.ny0 .acowani&0- gdyF ni&spod.i&wana .ap'ata
wystarc.ya- a$y poc.u'i siS Owi&tni&,
R:7;0A 33.<. 1ipoteza re&%kcji ne#atywne#o stan% emocjonalne#o. 7zy sm%tek prowa&zi &o
zintensy8ikowania zachowa/ pomocnych, W przeprowa&zonym eksperymencie stwier&zono,
*e tak, ale po& war%nkiem i* cz$owiek nie %zyska$ prze&tem jakiej. innej na#ro&y
poprawiaj'cej je#o nastrj. W.r& %czestnikw, ktrzy nie otrzymali *a&nych na#r&, w
&zia$ania prospo$eczne bar&ziej an#a*owali si ci, ktrzy o&cz%wali przy#nbienie >.ro&kowy
s$%pekA ni* ci, ktrzy byli w obojtnym nastroj% >lewy s$%pekA. 9ie&y %czestnicy o&cz%waj'cy
sm%tek otrzymywali na#ro&y, nie wykazywali wikszej #otowo.ci &o %&zielania pomocy o&
tych, ktrzy ca$y czas przejawiali obojtny nastrj >zaczerpnito zF 7ial&ini i in., 3?J@A
Sa$oOP ipot&.y r&dukcNi n&gatywn&go stanu &0ocNona'n&go to $rani& pod uwagS N&dyni&
natyc0iastowyc .yskAw . po0agania= U(o0ogS ci ty'ko wt&dy- gdy od ra.u coO . t&go
$SdS 0iaV, Zdar.a siS N&dnak- F& 'ud.i& pr.ywiQ.uNQ wiSks.Q wagS do odroc.onyc nagrAd
niF do natyc0iastowyc graty+ikacNi @Sa'o*&y i in,- 1""14, (r.yNr.yN0y siS sytuacNi rod.icAw
0a&go d.i&cka- ktAr& natarc.ywi& i goOno do0aga siS uwagi- a konkr&tni& po0ocy pr.y
trudn&N ukadanc&, Hod.ic prawdopodo$ni& N&st .0Sc.ony i ni& 0ar.y o nic.y0 wiSc&N Nak o
+i'iFanc& kawy i ga.&ci&, 1&O'i u'&gni& 0arud.&niu d.i&cka- $Sd.i& siS to wiQ.aP . p&wny0i
do'&g'iwoOcia0i C kawa ostygni&- a ga.&ta ni& .ostani& pr.&c.ytana, SQ to N&dnak pr.ykroOci
doOwiadc.an& w 0o0&nci& ro.grywania siS .dar.&/, Hod.ic w dan&N cwi'i ni& 0a ocoty
.aNQP siS d.i&cki&0- a'& .daN& so$i& sprawS . pr.ys.yc odroc.onyc kor.yOci i on& 0ogQ
wpynQP na pr.&a0ani& ni&cSci, Ignorowani& d.i&cka i po.ostani& pr.y swoN&N kawi& i
ga.&ci& ni& spr.yNa wytwor.&niu siS do$r&N r&'acNi 0iSd.y rod.ica0i a d.i&P0i, DoF& to
sko/c.yP siS tak- F& rod.ic 0aNQc na uwad.& c&'& od'&g&- opadni& na ko'ana i ni& .waFaNQc na
to- F& ni& po.wo'ono 0u wypiP u'u$ion&N kawy ora. pr.&c.ytaP ga.&ty- .ac.ni& siS $awiP .
d.i&cki&0, (r.ypo0niN0y- c.y0 .aN0owa'iO0y siS w t&N c.SOci ro.d.iau, Ho.waFa'iO0y tr.y
c.ynniki warunkuNQc& prospo&c.n& .acowani&= rAFnic& w oso$owoOci- p&P i aktua'ny
nastrAN, Za'&Fni& od wycowania- pci i sa0opoc.ucia c.owi&k pr.&Nawia rAFny stopi&/
a'trui.0u i angaFuN& siS w od0i&nn& +or0y ud.i&'ania po0ocy inny0, ZnaNo0oOP tyc tr.&c
c.ynnikAw ni& N&st N&dnak wystarc.aNQca do pr.&widywania stopnia a'truistyc.n&go
.acowania c.owi&ka, BprAc. nic na'&Fy uw.g'SdniP sytuacNS spo&c.nQ- w Naki&N .naNduNQ
siS 'ud.i&,
Sytacy(ne deter!inanty prospoecznego zacho$ania+ &iedy ldzie po!aga()
3rodo$is&o $ie(s&ie a !ie(s&ie
(r.ypuOP0y- F& N&d.i&s. na row&r.& i nag'& wpadas. na wy$AN- tracis. rAwnowagS i
pr.&'atuN&s. ponad ki&rownicQ- wykonuNQc parS ko.iokAw, Si&d.is. na .i&0i pr.&. cwi'S
os.oo0iony- aF wr&s.ci& .daN&s. so$i& sprawS . pr.&s.ywaNQc&go $A'u w go'&ni, Wi&s. NuF-
F& .a0a&O nogS i F& ni& 0a 0owy o ty0- a$yO sa0 0Ag wstaP i doNOP do t&'&+onu,
Ho.g'Qdas. siS . nad.i&NQ- F& ktoO pr.&cod.Qcy poda ci po0ocnQ do/, ZastanAw siS- c.y
wo'a$yO- a$y taki wypad&k pr.ydar.y ci siS na gAwn&N u'icy 0a&go 0iast&c.ka c.y w
OrAd0i&Ociu wi&'ki&N 0&tropo'iiW 2d.i& pr.&codni& cStni&N ud.i&'i'i$y ci po0ocyW 1&O'i
opowi&d.ia&O siS .a 0ay0 0iast&c.ki&0- to 0ia&O racNS, Gi'kunastu $adac.y porAwnywao
prawdopodo$i&/stwo u.yskania po0ocy na wsi i w 0i&Oci&, (orAwnania t& wypaday .aws.&
na kor.yOP wsi @Gort&- 1"805 St&$'ay- 1"874, (au )0ato @1"834 na pr.ykad insc&ni.owa
wypad&k= ku'&NQcy 0SFc.y.na nag'& upada- wydaNQc okr.yk $A'u, (odwiNa nastSpni&
nogawkS spodni tak- a$y uka.aP .a$andaFowanQ i krwawiQcQ o$+ici& nogS @oc.ywiOci& $ya
to s.tuc.na kr&w4, W pr.ypadku 0a&go 0iast&c.ka poowa pr.&codniAw- OwiadkAw
.dar.&nia- .atr.y0ywaa siS i o+&rowaa po0oc, W duFy0 0i&Oci& N&dyni& 15^
pr.&codniAw $yo gotowyc .aNQP siS ranny0, Bka.ao siS- F& w 0ay0 0i&Oci& 'ud.i& sQ
$ard.i&N skonni do pr.&Nawiania rAFnorodnyc +or0 po0ocy- takic Nak= po0oc
ni&.naNo0&0u- ktAry u'&g wypadkowi- po0oc .agu$ion&0u d.i&cku- ud.i&'ani& wska.Aw&k
na pytania o drogS- .wrot .agu$ion&go 'istu- ud.ia w po0iar.& psyco'ogic.ny0, W
ki'kunastu kraNac stwi&rd.ono istni&ni& .wiQ.ku 0iSd.y wi&'koOciQ 0iasta a gotowoOciQ
'ud.i do pr.ycod.&nia inny0 . po0ocQ, WOrAd tyc kraNAw .na'a.y siS JS)- Ganada-
I.ra&'- )ustra'ia- TurcNa @St&$'ay- 1"874, 9'ac.&go w 0a&N 0i&NscowoOci $ard.i&N 0oF&0y
'ic.yP na po0ocW 1&dna . odpowi&d.i wynika .& spostr.&F&nia- F& wycowywani& w 0ay0
0i&Oci& ks.tatuN& pr.yNa.n& nastawi&ni& wo$&c innyc- sprawia- F& 'ud.i& sQ $ard.i&N u+ni i
a'truistyc.ni, Bdwrotna sytuacNa powstaN& w duFy0 0i&Oci&- gd.i& 'ud.i& sQ wycowywani w
pr.&konaniu- F& ni& 0ogQ u+aP o$cy0 i F& powinni .aN0owaP siS wyQc.ni& swoi0i
sprawa0i, Istni&N& rAwni&F ipot&.a a't&rnatywna, Zgodni& . niQ 0i&s.ka/cy duFyc 0iast sQ
0ni&N po0ocni ni& .& w.g'Sdu na wartoOci- ktAr& pr.yswoi'i so$i& w toku ro.woNu i
wycowania- a'& d'at&go- F& 0iasto stanowi okr&O'on& .Nawisko r.Qd.Qc& siS swoi0i
wasny0i prawa0i, Stani&y Di'gra0 @1"704 na pr.ykad s+or0uowa hipotez*
przeado$ania r"anistycznego- w ktAr&N stwi&rd.a- F& 'ud.i& FyNQcy w 0iastac
doOwiadc.aNQ nad0iaru sty0u'acNi, Sposo$&0 rad.&nia so$i& . ty0 stan&0 N&st .a0kniSci&
siS w so$i& i ogranic.&ni& 'ic.$y doci&raNQcyc $odXcAw, 2dy$y u0i&OciP 0i&s.ka/cAw 0iast
w $ard.i&N spokoNny0 i 0ni&N sty0u'uNQcy0 Orodowisku- to sta'i$y siS oni $ard.i&N cStni do
nawiQ.ywania 0iSd.y so$Q $'iskic kontaktAw,
hipoteza przeadowania urbanistycznegoF przekonanie, *e mieszka/cy miast, broni'c si
prze& na&miarem stym%lacji, jakich &ostarcza im miejskie *ycie, wykaz%j' ten&encj &o
zamykania si w sobie i %nikania kontaktw z innymi l%&(mi
0ie czekaj na na&zwyczajne okoliczno.ci, aby %czyni+ co. &obre#o, korzystaj raczej z
co&ziennych syt%acji.
) ohn "a%$ Rechter >3JO@P34<OA
6ancy St&$'ay @1"874 dokonaa ci&kaw&go pr.&g'Qdu 'it&ratury- . ktAr&go wynika- F& ni&cSP
do po0agania o$s&rwowana u 'ud.i FyNQcyc w 0iastac N&st r&.u'tat&0 ni& wycowania-
ktAr& otr.y0uNQ- a'& c&c 0i&Nski&go Orodowiska, 2dy$y angaFowani& siS w po0oc .a'&Fao
od pr.&ka.anyc d.i&cio0 w toku ic wycowania wartoOci- wt&dy ni& 'oka'i.acNa
ni&s.c.SO'iw&go wypadku- a'& 0i&Nsc& urod.&nia OwiadkAw d&cydowao$y o ty0- c.y o+i&r.&
.ostani& ud.i&'ona po0oc, To .aoF&ni& St&$'ay .w&ry+ikowaa w c.asi& swoic $ada/,
Bka.ao siS- F& gdy .aistni&N& oka.Na do ud.i&'&nia c.owi&kowi po0ocy- to da's.y ro.wAN
wypadkAw .a'&Fy $ard.i&N od t&go- c.y do incyd&ntu docod.i w 0i&Oci& c.y na wsi niF od
t&go- Nacy 'ud.i& .naNduNQ siS na 0i&Nscu .dar.&nia, W konk'u.Ni 0oF&0y stwi&rd.iP- F&
'&pi&N- gdy$y twAN wypad&k row&rowy .dar.y siS na wsi- naw&t N&O'i N&go Owiadki&0 0ia$y
$yP ty'ko typowy 0i&s.c.uc- niF gdy$y pr.ytra+i siS w 6owy0 1orku- cociaF na 0i&Nscu
$y$y o$&cny prawd.iwy +ar0&r, Gr.Qtanina i poOpi&c w 0iastac sprawiaNQ- F& naw&t
Fyc.'iwi i s&rd&c.ni 'ud.i& .a0ykaNQ siS w so$i& i staNQ siS $ard.i&N ni&c.u'i na innyc,
Licz"a #$iad&'$+ e=e&t $idza
C.y pa0iStas. Gitty 2&no*&s&W (o.na'iO0y waOni& N&dnQ . pr.yc.yn- ktAra sprawia- F&
sQsi&d.i po.osta'i gusi na N&N $agania o po0oc, 9o 0ord&rstwa dos.o w 6owy0 1orku C
N&dny0 . naN$ard.i&N .a'udnionyc 0i&Nsc na Owi&ci&, DoF& owi sQsi&d.i doOwiadc.a'i
taki&go nad0iaru dostarc.an&N pr.&. 0iasto sty0u'acNi- F& kr.yk 2&no*&s& $y ko'&Nny0
.$agat&'i.owany0 &'&0&nt&0 cod.i&nn&go .gi&ku, To prawda- F& 0i&s.ka/cy 0iast sQ 0ni&N
cStni do po0ocy- a'& ni& 0oF& to stanowiP N&dyn&go powodu cakowit&N o$oNStnoOci wo$&c
0ord&rstwa- ktAr& ro.&grao siS pod ic okna0i, Ho.pac.'iw& kr.yki o+iary 0usiay wy$iP siS
ponad dXwiSk sa0ocodowyc k'aksonAw i turkot O0i&ciar&k, 6otowano N&dnak wypadki-
gdy takF& w 0ayc 0iastac ignorowano $agania o ratun&k, W 2r&&n$&'t- w Dary'and-
'ic.Qcy0 16000 0i&s.ka/cAw- ko$i&ta .ostaa .gwacona pr.&d 0i&s.kani&0 swoN&go
sQsiada, ?i$$ \atan& i 1on 9ar'&y @1"704 wykada'i psyco'ogiS spo&c.nQ na uniw&rsyt&ci&
w 6owy0 1orku 0ni&N wiSc&N w okr&si&- gdy .a0ordowano 2&no*&s&, 6i& pr.&konao ic
wyNaOni&ni&- iF sQsi&d.i ni& ud.i&'i'i o+i&r.& po0ocy tytko d'at&go- F& doOwiadc.a'i str&sAw i
nad0iaru sty0uàc4 i .wiQ.anyc . 0i&Nski0 Fyci&0, Wpad'i oni na paradoksa'ny po0ys C
postanowi'i sprawd.iP- c.y duFa 'ic.$a o$s&rwatorAw .dar.&nia ni& .0ni&Ns.a ic gotowoOci
angaFowania siS w po0oc, ?i$$ \atan& napisa o ty0= UDi&'iO0y pr.&$ysk intuicNi- F&
pr.ypad&k 2&no*&s& $ud.i tak Fyw& &0ocN& .& w.g'Sdu na towar.ys.Qc& 0u oko'ic.noOci C
to .nac.y- F& ni& N&d&n c.owi&k ani dwAc 'ud.i- '&c. tr.yd.i&stu oO0iu pr.yg'Qdao siS
trag&dii i ni& kiwnSo pa'c&0V @1"87- s, 784, 1ak to 0oF'iw&W Wydawao$y siS- F& i0 wiSc&N
OwiadkAw wypadku C taki&go Nak twoNa ipot&tyc.na row&rowa kraksa C ty0 wiSks.a
s.ansa o+iary na u.yskani& po0ocy, W s&rii k'asyc.nyc NuF w t&N cwi'i &ksp&ry0&ntAw
\atan& i 9ar'&y dowi&d'i c.&goO wrSc. pr.&ciwn&go, Tic.$a wid.Aw ni& stanowi gwarancNi
otr.y0ania po0ocy, (r.ypo0niN so$i& &ksp&ry0&nt . .ainsc&ni.owany0 ataki&0 padac.ki-
opisany w ro.d.ia'& 2, Jc.&stnicy ro.sad.&ni w oso$nyc ka$inac i pod.i&'&ni na dwi&
grupy 0i&'i dyskutowaP o Fyciu stud&ncki0 @poro.u0i&waP siS 0og'i .a po0ocQ si&ci
t&'&+onAw4, Stud&nt . grupy opon&ntAw sy0u'owa w p&wny0 0o0&nci& atak padac.ki
kr.yc.Qc= U1a-oc-uc-Na- 0yO'S- F& N-Na potr.&$uNS- oc-N&F&'i-N&F&'i 0Ag$y-oc-oc-ktoO
oc-oc-oc-oc-oc-oc-oc-trocS- oc- procS 0i po0Ac tutaN- $o-oc-Na-oc-Na-oc-oc-
0-0-0a0 pra-prawd.iwy pro$'&0-oc- t&ra. i Na-oc-gdy$y ktoO 0Ag 0i po0Ac wyNOP-
$y- o$y-to $yo$y-oc-oc- p-p-p&wni& $yo$y-p&wni& $yo$y do$r.&,,, $o- oc-N&st-oc-
oc-pr.yc.yna Na-oc-Na-uc-Na 0a0 N&-N&d&n .-oc-ata,,, Ac- oc-0yO'S- F& nadcod.i i-i-i
0ogS naprawdS-oc-potr.&$owaP po0ocy- wiSc gdy$y ktoO 0Ag-oc-0i trocS po-po0Ac-
uc-oc-oc-oc-oc- 0- 0Ag$y ktoO-oc-oc-po0Ac-oc-uc-uc-uc @odgos dawi&nia
siS4 ,,,Na u0i&ra0-oc-oc-Na,,, Na u0i&ra0-oc-ratunku-oc-oc-atak-oc @dawi&ni& siS-
pot&0 cis.a4 @9ar'&y- \atan&- 1"68- s, 37"4, W r.&c.ywistoOci w studiu &ksp&ry0&nta'ny0
.naNdowa siS ty'ko N&d&n prawd.iwy uc.&stnik- ktAry sys.a nagran& gosy 0aNQc& stwar.aP
po.ory o$&cnoOci N&s.c.& innyc osA$, C&'&0 &ksp&ry0&ntu $yo stwi&rd.&ni&- Nak .acowa
siS Owiad&k .ainsc&ni.owan&go ataku padac.ki= c.y $Sd.i& prA$owa ods.ukaP stud&nta
pros.Qc&go o po0oc- c.y powiado0i &ksp&ry0&ntatora- c.y t&F .acowa o$oNStnoOP tak Nak
sQsi&d.i Gitty 2&no*&s&W Zgodni& . pr.&widywania0i \atan&go i 9ar'&ya wynik .a'&Fa od
pr.&konania uc.&stnika $adania o 'ic.$i& osA$ $iorQcyc ra.&0 . ni0 ud.ia w s&sNi,
ZaaranFowano tr.y sytuacN&= w pi&rws.&N $adany otr.y0ywa in+or0acNS- F& N&st N&dyny0
uc.&stniki&0 &ksp&ry0&ntu- w drugi&N po.wo'ono 0u wi&r.yP- F& oprAc. ni&go odgosy ataku
sys.y druga oso$a- w tr.&ci&N podtr.y0ano w ni0 pr.&konani&- F& Owiadka0i .dar.&nia sQ
N&s.c.& c.t&r&N inni uc.&stnicy, I'& osA$ w kaFd&N . tyc sytuacNi .d&cydowao siS na po0oc w
ciQgu pi&rws.yc s.&Ociu 0inutW @w s.Ast&N 0inuci& &ksp&ry0&nt pr.&rywano4, W pi&rws.y0
pr.ypadku @N&d&n Owiad&k4 85^ stud&ntAw w ciQgu s.&OPd.i&siSciu s&kund pod&N0owao
Naki&O d.iaania- a po.osta'i pr.yQc.a'i siS do nic naNpAXni&N po dwAc i pA 0inuci& @patr.
ryP, 11,34, Bstat&c.ni& ws.yscy pospi&s.y'i . po0ocQ, W drugi0 pr.ypadku @dwAc
OwiadkAw4 62^ stud&ntAw w ciQgu s.&OPd.i&siSciu s&kund oka.ao .aint&r&sowani& corQ
oso$Q- do s.Ast&N 0inuty proc&nt t&n .wiSks.y siS- a'& ni& osiQgnQ wartoOci 100, W tr.&ci0
pr.ypadku @piSciu OwiadkAw4 wskaXnik osA$ gotowyc do po0ocy spad drastyc.ni& C 31^
poOpi&s.yo . po0ocQ w ciQgu pi&rws.yc s.&OPd.i&siSciu s&kund, (roc&nt t&n .wiSks.y siS
w s.Ast&N 0inuci& ty'ko do 62, Wi&'& innyc $ada/- pr.&prowad.onyc .arAwno w
'a$oratoriu0- Nak i w warunkac natura'nyc- potwi&rd.io .ao$s&rwowanQ .a'&FnoOP= i0
wiSks.a 'ic.$a OwiadkAw .dar.&nia- ty0 wiSks.& prawdopodo$i&/stwo- F& Fad&n . nic ni&
pod&N0i& int&rw&ncNi, ZNawisko to na.wano &+&kt&0 wid.a,
R:7;0A 33.@. ;nterwencja .wia&kwF obecno.+ innych obserwatorw zmniejsza #otowo.+ &o
pospieszenia z pomoc'. 9ie&y %czestnicy eksperyment% wierzyli, *e s' je&ynymi .wia&kami
atak% pa&aczki st%&enta, wikszo.+ z nich po&j$a &zia$ania natychmiast, pozostali w ci'#%
kilk% min%t. 9ie&y my.leli, *e oprcz nich jeszcze je&na osoba s$yszy o&#$osy atak%, mniej byli
sk$onni &o pomocy i an#a*owali si w ni' wolniej. 9ie&y byli przekonani, *e s' je&nymi z
pici% .wia&kw z&arzenia, wte&y przejawiali jeszcze mniejsz' #otowo.+ &o interwencji
>zaczerpnito zF Darley, Hatano, 3?O4A
e)ekt widzaF zale*no.+ pole#aj'ca na tym, *e im wicej jest .wia&kw na#$e#o wypa&k%, tym
mniejsza istnieje szansa, *e ktrykolwiek z nich po&ejmie interwencj
9'ac.&go 'ud.i& w o$&cnoOci innyc OwiadkAw sQ 0ni&N skor.y do angaFowania siS w
po0ocW \atan& i 9ar'&y @1"704 opisa'i krok po kroku proc&s pod&N0owania d&cy.Ni o
&w&ntua'n&N int&rw&ncNi @patr. ryP, 11,#4, Ho.waFania ic wyNaOniaNQ rAwni&F intryguNQc&
.Nawisko- 0ianowici& to d'ac.&go 'ic.$a osA$ na$i&ra taki&go .nac.&nia w sytuacNac
wy0agaNQcyc ud.i&'&nia po0ocyW Zac.niN0y N&dnak od kroku pi&rws.&go= dostr.&F&nia- F&
ktoO potr.&$uN& po0ocy,
5ostrze:enie zdarzenia, C.asa0i sytuacNa N&st oc.ywista C tak Nak w &ksp&ry0&nci& .
sy0u'owany0 ataki&0 padac.ki C wi&0y- F& ktoO oc.&kuN& po0ocy, Zdar.a siS N&dnak- F&
oko'ic.noOci sQ $ard.i&N .oFon&, 1&O'i N&st&O spAXniony na waFn& spotkani& i pSd.is.
.atoc.ony0 codniki&0- to 0oF&s. ni& .auwaFyP- F& ktoO pr.&wraca siS w $ra0i& 0iNan&go
pr.&. ci&$i& $udynku, Bc.ywiOci&- N&O'i ni& .ar&N&struN&0y oka.Ni do ud.i&'&nia po0ocy- ni&
$Sd.i&0y t&N po0ocy pod&N0owaP, Bd c.&go .a'&Fy- c.y 'ud.i& .int&rpr&tuNQ sytuacNS Nako
nagy wypad&k i .aint&r&suNQ siS 'os&0 pos.kodowan&goW 1on 9ar'&y i C, 9ani&' ?atson
@1"734 stwi&rd.i'i- F& wiSks.& .nac.&ni& niF to- Naki0i N&st&O0y 'udX0i- 0oF& odgrywaP
c.ynnik tak $ana'ny- Nak nas. poOpi&c, Wspo0niani $adac.& opracowa'i &ksp&ry0&nt
stanowiQcy id&a'nQ i'ustracNS do pr.ypowi&Oci o do$ry0 sa0arytanini& @pr.&cod.Qcy 'ud.i&
ni& .atr.y0uNQc siS- 0iNaNQ ni&pr.yto0n&go c.owi&ka '&FQc&go na skraNu drogi4,
Jc.&stnika0i &ksp&ry0&ntu $yy oso$y- po ktAryc spod.i&wa'i$yO0y siS prawd.iwi&
a'truistyc.n&N postawy C stud&nci s&0inariu0 pr.ygotowuNQcy siS do stanu ducown&go,
(opros.ono ic o pr.&NOci& do inn&go $udynku- w ktAry0 0iao siS od$yP nagrani&
wygas.an&N pr.&. nic krAtki&N 0owy, 6i&ktAry0 powi&d.iano- F& sQ NuF spAXni&ni i
naprawdS powinni siS Opi&s.yP- a$y .dQFyP na spotkani&, (o.ostayc nato0iast
poin+or0owano- F& 0aNQ N&s.c.& duFo c.asu- gdyF asyst&nt dokonuNQcy nagra/ pr.y$Sd.i&
ki'ka 0inut pAXni&N, W trakci& pr.&cod.&nia . $udynku do $udynku kaFdy .& stud&ntAw
0iNa sku'on&go w $ra0i& 0SFc.y.nS- ktAry .ac.yna kas.'&P i carc.&P- gdy stud&nt
.naNdowa siS w N&go po$'iFu @$y to oc.ywiOci& po0ocnik &ksp&ry0&ntatora4, C.y stud&nci
s&0inariu0 .atr.y0ywa'i siS- a$y ud.i&'iP 0u po0ocyW W pr.ypadku- gdy ni& Opi&s.y'i siS-
w wiSks.oOci @63^4 podNS'i taki& d.iaania, 1&dnak- gdy 0usi&'i pSd.iP na u0Awion&
spotkani&- r.adko ktAry @ty'ko 10^4 wyka.a .aint&r&sowani& 0SFc.y.nQ, Wi&'u .&
Opi&s.Qcyc siS naw&t ni& .auwaFyo '&FQc&go c.owi&ka, 6i& N&st .$yt .askakuNQc&- F&
poOpi&c sprawia- iF 0ni&N int&r&suN&0y siS ty0- co siS wokA nas d.i&N&- ora. o$niFa
prawdopodo$i&/stwo- F& poOpi&s.y0y . po0ocQ drugi&0u c.owi&kowi, 1&dnak
.astanawiaNQc& N&st- iF sprawa tak $ana'na Nak nas. poOpi&c- oka.uN& siS waFni&Ns.a od t&go-
Naki0i N&st&O0y 'udX0i, 9ar'&y i ?atson @1"734 podda'i stud&ntAw $adanio0 .a po0ocQ
kw&stionarius.y oso$owoOci, Zaint&r&sowa'i siS gAwni& ska'Q r&'igiNnoOci, Bka.ao siS- F& ci-
ktAr.y u.yska'i na t&N ska'i wysokQ po.ycNS- wca'& ni& carakt&ry.owa'i siS wiSks.Q
gotowoOciQ do Opi&s.&nia . po0ocQ, (rowad.Qcy &ksp&ry0&nt .rAFnicowa'i takF& t&0at
pr.&0Awi&nia- o ktAr&go wygos.&ni& popros.ono $adanyc, (odc.as gdy pi&rws.a grupa
0iaa .aNQP stanowisko w sprawi& pracy- NakQ cci&'i$y podNQP po sko/c.&niu s&0inariu0-
druga grupa 0iaa .int&rpr&towaP pr.ypowi&OP o do$ry0 sa0arytanini&, DoF& siS wydawaP-
F& ci- ktAryc uwaga $ya skupiona na $i$'iNn&N pr.ypowi&Oci- dostr.&gQ ana'ogiS 0iSd.y tQ
istoriQ a .dar.&ni&0- ktAr&go sa0i $y'i uc.&stnika0i- i skoni ic to do ud.i&'&nia
ni&.naNo0&0u po0ocy, 1&dnak t&0at pr.&0Awi&nia ni& wpynQ .asadnic.o na .acowani&
uc.&stnikAw &ksp&ry0&ntu, 1&O'i stud&nci siS Opi&s.y'i- to ni&cStni& ud.i&'a'i po0ocy- naw&t
N&O'i $y'i $ard.o r&'igiNny0i 'udX0i pr.ygotowuNQcy0i siS waOni& do o0Awi&nia
pr.ypowi&Oci o do$ry0 sa0arytanini&,
R:7;0A 33.6. =chemat procesw prowa&z'cych &o po&jcia interwencji przez przy#o&ne#o
.wia&ka. Hatano i Darley prze&stawili pi+ stopni, przez ktre m%si przej.+ cz$owiek, nim
%&zieli pomocy o8ierze na#$e#o wypa&k%. 0ieprzekroczenie ktre#okolwiek z tych stopni
blok%je &alszy postp i prowa&zi &o nieinterwencji. =topnie wraz z potencjalnymi
przyczynami, ktre mo#' spowo&owa+, *e cz$owiek zatrzyma si na jakim. etapie,
prze&stawione zosta$y powy*ej >zaczerpnito zF Qatane, Darley, 3?JRA
Interpretac(a zdarzenia (a&o nagego $ypad&, 9ostr.&F&ni& c.owi&ka osuwaNQc&go siS w
dr.wiac ni& o.nac.a- F& Owiad&k incyd&ntu ud.i&'i 0u po0ocy, Go'&Nny c.ynnik
warunkuNQcy .aangaFowani& siS w po0oc to int&rpr&tacNa sytuacNi Nako nag&go wypadku,
Inny0i sowy- c.owi&k 0usi so$i& odpowi&d.i&P na pytani&= c.y w danyc oko'ic.noOciac
potr.&$na N&st N&go po0ocW C.y c.owi&k w $ra0i& N&st powaFni& cory c.y piNanyW 2dy
.auwaFa0y $iay dy0 wydostaNQcy siS . piwnicy- 0usi0y ro.str.ygnQP- c.y N&st to coO
ni&s.kod'iw&go- np, wynik pracy ur.Qd.&/ w&nty'acyNnyc- c.y t&F .nak- F& w $udynku
wy$uc poFarW C.y para 'ud.i o$ok nas ty'ko siS pr.&ko0ar.a- c.y t&F N&dna . osA$ .a0i&r.a
po$iP drugQW 2dy stwi&rd.i0y- F& nic .&go siS ni& d.i&N&- oc.ywiOci& ni& ud.i&'i0y po0ocy-
coP wnios&k 0oF& $yP $Sdny, 9ostr.&Fono int&r&suNQcQ .a'&FnoOP C w pr.ypadku
o$&cnoOci na 0i&Nscu .dar.&nia innyc osA$- N&st&O0y $ard.i&N skonni do u.nania sytuacNi .a
ni&winnQ- ni& wy0agaNQcQ nas.&N int&rw&ncNi, )$y .ro.u0i&P- d'ac.&go tak siS d.i&N&-
pr.ypo0niN so$i& nas.Q dyskusNS o ni&+or0a'nyc wpywac spo&c.nyc . ro.d.iau 7,
Da0y do c.yni&nia . ty0i wpywa0i- gdy .acowani& innyc 'ud.i suFy na0 .a XrAdo
wi&d.y o ty0- co naprawdS .acod.i w dan&N sytuacNi, 2dy ni& 0a0y p&wnoOci- co o.nac.a
dan& wydar.&ni&- np, c.y wydo$ywaNQcy siS dy0 Owiadc.y o poFar.&- patr.y0y- co ro$iQ
inni, 1&O'i w.rus.aNQ ty'ko ra0iona0i i odcod.Q- wt&dy naNprawdopodo$ni&N po0yO'i0y- F&
nic stras.n&go siS ni& d.i&N&, 6ato0iast- N&O'i wyg'QdaNQ na pr.&raFonyc i kr.yc.Q Upa'i siS;V-
natyc0iast stwi&rd.a0y- F& w $udynku wy$uc poFar, Wykor.ystywani& innyc 'ud.i Nako
XrAda in+or0acNi w sytuacNi ni&p&wnoOci stanowi do$rQ strat&gi& postSpowania C
stwi&rd.i'iO0y to w ro.d.ia'& 7, ZwiQ.an& N&st . ty0 ni&$&.pi&c.&/stwo- F& c.asa0i nikt
dokadni& ni& wi&- co siS waOciwi& d.i&N&, Z sa0&N d&+inicNi nag&go wypadku wynika- F& N&st
to ni&spod.i&wan& i ni& do ko/ca oc.ywist& .dar.&ni&- stQd N&go Owiadkowi& wpadaNQ w
$&.ruc i ni&p&wni& o$s&rwuNQ sytuacNS- a$y stwi&rd.iP ostat&c.ni&- co taki&go siS d.i&N&,
(r.ypatruNQc siS N&d&n drugi&0u- wid.owi& stwi&rd.aNQ- F& nikt ni& pod&N0uN& Fadnyc
d.iaa/, ZNawisko to na.wan& .ostao stan&0 &!lac(i ignoranc(i i naNogA'ni&N 0AwiQc-
po'&ga na w.aN&0ny0 wprowad.&niu siS w $Qd- gdy na podstawi& $raku widoc.nyc r&akcNi
i o.nak ni&pokoNu .& strony OwiadkAw o$s&rwuNQcy docod.Q do pr.&konania- F& sytuacNa ni&
N&st groXna i ni& wy0aga int&rw&ncNi, ZNawisko ku0u'acNi ignorancNi .ostao
.ad&0onstrowan& w inny0 k'asyc.ny0 &ksp&ry0&nci& \atan&go i 9ar'&ya @1"704, Wyo$raX
so$i&- F& wyra.i&O .godS na ud.ia w $adaniu dotyc.Qcy0 postaw 'ud.i wo$&c pro$'&0Aw
.wiQ.anyc . 0i&Nski0 Fyci&0, (r.y$ywas. na u0Awion& spotkani& i- c.&kaNQc na
ro.poc.Sci& &ksp&ry0&ntu- wyp&nias. wska.any ci +or0u'ar., WAwc.as .auwaFas.- F& .
otworu w&nty'acyNn&go wydo$ywa siS $iay dy0 i wkrAtc& do t&go stopnia wyp&nia pokAN-
F& . '&dwoOciQ 0oF&s. dostr.&c '&FQcQ pr.&d to$Q kartkS kw&stionarius.a, 1ak $yO siS
.acowa w taki&N sytuacNiW
kumulacja ignorancjiF 8enomen pole#aj'cy na tym, *e .wia&kowie na#ie#o wypa&k%
wzajemnie obserw%j'c swoj' obojtno.+, interpret%j' z&arzenie jako nie#ro(ne i nie
wyma#aj'ce interwencji
1ak siS do0yO'a0y- w opisan&N sytuacNi ni& istniao Fadn& r&a'n& ni&$&.pi&c.&/stwo C
&ksp&ry0&ntator oso$iOci& po0powa dy0 do po0i&s.c.&nia- a$y .ao$s&rwowaP- Nak
.acowaNQ siS o$&cn& w ni0 oso$y, 1ak siS spod.i&wano- gdy $adani po.ostawa'i w pokoNu
sa0i- wiSks.oOP . nic podNSa Naki&O d.iaania C 55^ $adanyc ods.ukao
&ksp&ry0&ntatora i powiado0io go o wydo$ywaNQcy0 siS dy0i& w ciQgu dwAc 0inut od
N&go .auwaF&nia, W ciQgu piSciu 0inut proc&nt tyc osA$ w.rAs do 75, ?iorQc pod uwagS
+akt- F& 75^ $adanyc pr.&$ywaNQcyc poN&dync.o w po0i&s.c.&niu ws.c.So a'ar0-
pr.ypus.c.aP 0oFnQ- F& w pr.ypadku- gdy$y w pokoNu .naNdowao siS wiSc&N osA$- to
wiSks.y ic proc&nt podNQ$y Naki&O d.iaania, DoFna naw&t 0at&0atyc.ni& o$'ic.yP
pr.&widywan& wyniki C N&O'i istni&N& 75^ prawdopodo$i&/stwa- F& oso$a pr.&$ywaNQca
sa0a w po0i&s.c.&niu powiado0i &ksp&ry0&ntatora o wydo$ywaNQcy0 siS dy0i&- to gdy
.naNdQ siS ta0 tr.y oso$y- wt&dy . prawdopodo$i&/stw&0 wynos.Qcy0 "8^ spod.i&waP siS
0oFna- F& ktAraO . nic .d&cyduN& siS na d.iaani&, )$y .w&ry+ikowaP to pr.ypus.c.&ni&,
\atan& i 9ar'&y @1"704 .aaranFowa'i sytuacNS- w ktAr&N w .ady0iaNQcy0 siS stopniowo
pokoNu pr.&$yway N&dnoc.&Oni& tr.y oso$y, (o.a 'ic.$Q osA$ ws.ystki& oko'ic.noOci
wyg'Qday id&ntyc.ni& Nak w popr.&dni&N sytuacNi, Wyniki oka.ay siS .askakuNQc&, W
pr.ypadku tr.yoso$ow&N grupy ty'ko 12^ uc.&stnikAw podNSo int&rw&ncNS w ciQgu dwAc
0inut od dostr.&F&nia dy0u wydostaNQc&go siS . otworu w&nty'acyNn&go, 9o s.Ast&N 0inuty-
c.y'i do cwi'i- gdy &ksp&ry0&nt .osta pr.&rwany- proc&nt t&n w.rAs do 38, W grupac-
ktAr& 0i0o o$&cnoOci dy0u ni& .d&cydoway siS odna'&XP &ksp&ry0&ntatora- uc.&stnicy
spokoNni& kontynuowa'i wyp&niani& kw&stionarius.a naw&t wt&dy- gdy dy0 sta siS tak gSsty-
F& tr.&$a $yo ro.wi&waP go rSko0a- a$y 0Ac da'&N pisaP, 1ak wyNaOniP tS sytuacNSW
(oni&waF ni& wiado0o $yo- c.y dy0 stanowi sygna .agroF&nia- uc.&stnicy &ksp&ry0&ntu
wykor.ysta'i si&$i& w.aN&0ni& Nako XrAdo in+or0acNi, 1&O'i oso$y si&d.Qc& o$ok ci&$i& patr.Q
na dy0- a nastSpni& spokoNni& powracaNQ do wyp&niania kw&stionarius.a- wt&dy od.yskuN&s.
p&wnoOP- F& nic .&go siS ni& d.i&N&, 2dy$y istniao Naki&O .agroF&ni&- c.y .acowywa'i$y siS
tak $&.troskoW (ro$'&0 po'&ga na ty0- F& t& oso$y prawdopodo$ni& rAwni&F ukradki&0
.&rkaNQ na ci&$i& i twAN $rak .aint&r&sowania wydo$ywaNQcy0 siS dy0&0 pr.&konuN& N&- F&
sytuacNa ni& N&st groXna, C.onkowi& grupy od.yskuNQ spokAN duca d.iSki o$s&rwacNi innyc
wAwc.as- gdy .akadaNQ- F& po.osta'i wi&d.Q wiSc&N od nic o .acod.Qcy0 .dar.&niu,
ZNawisko to wystSpuN& .& s.c.&gA'ny0 nasi'&ni&0 wt&dy- gdy sytuacNa ni& N&st N&dno.nac.na,
W pr.ypadku- gdy . caQ p&wnoOciQ 0oF&0y stwi&rd.iP- F& .dar.&ni&- ktAr&go N&st&O0y
Owiadka0i- 0a status nag&go wypadku @np, Fadnyc wQtp'iwoOci ni& powinny w.$ud.aP
kr.yki Gitty 2&no*&s& w.ywaNQc&N po0ocy4- wt&dy ni& 0usi0y po'&gaP na int&rpr&tacNac
innyc osA$, 1&dnak i0 $ard.i&N sytuacNa N&st ni&Nasna- ty0 si'ni&Ns.Q 'ud.i& wyka.uNQ
t&nd&ncNS do spog'Qdania na si&$i& . nad.i&NQ- F& ktoO w ko/cu wytu0ac.y- co taki&go siS
d.i&N&, Gons&kw&ncNQ t&go N&st- F& w ni&Nasnyc oko'ic.noOciac C np, w pr.ypadku
.auwaF&nia dy0u wydo$ywaNQc&go siS . otworu w&nty'acyNn&go C 'ud.i& pr.&konuNQc
si&$i& naw.aN&0 o $aoOci ca&go .dar.&nia- doprowad.aP $SdQ do ku0u'acNi ignorancNi
@Ciark- Word- 1"725 So'o0on- So'o0on- Ston&- 1"784,
Przy(*cie odpo$iedzialno#ci, ZaAF0y- F& wyka.uNQc pot&ncNa'nQ gotowoOP do ud.i&'&nia
po0ocy- 0as. NuF .a so$Q dwa pi&rws.& &tapy prowad.Qc& do podNScia po0ocy @patr. ryP,
11,#4, ZauwaFy&O coO ni&.wyk&go i prawidowo .int&rpr&towa&O sytuacNS Nako nagy
wypad&k wy0agaNQcy int&rw&ncNi, Co nastSpuN& pAXni&NW Bto 0usis. postanowiP- F&
pod&N0i&s. d.iaania po0ocn&, C.asa0i 'ud.i& ni& ud.i&'aNQ inny0 po0ocy naw&t- gdy sQ
p&wni- F& 0aNQ do c.yni&nia . nagy0 wypadki&0, Sys.Qc kr.yk 2&no*&s&= UB ?oF&- on 0a
nAF; Hatunku; Hatunku;V @Hos&nta'- 1"6#- s, 334- N&N sQsi&d.i na p&wno wi&d.i&'i- F& d.i&N&
siS coO stras.n&go i ko$i&ta pod ic okna0i ro.pac.'iwi& potr.&$uN& po0ocy, 9a's.y pr.&$i&g
wypadkAw t&N krytyc.n&N nocy wska.uN&- F& ni& wystarc.y int&rpr&tacNa .dar.&nia Nako
nag&go, Goni&c.n& N&st rAwni&F pr.yNSci& odpowi&d.ia'noOci .a to- co siS da'&N stani&, 6a
ty0 &tapi& 'ic.$a OwiadkAw takF& 0a k'uc.ow& .nac.&ni& d'a nas.&go poc.ucia
odpowi&d.ia'noOci- cociaF . innyc niF popr.&dnio w.g'SdAw, (r.ypo0niN0y so$i&
&ksp&ry0&nt \atan&go i 9ar'&ya @1"684- w ktAry0 aranFowano napad padac.ki u N&dn&go .
uc.&stnikAw dyskusNi, W sytuacNi- gdy prawd.iwi $adani $y'i pr.&konani- F& sQ N&dyny0i
Owiadka0i ow&go .dar.&nia- odpowi&d.ia'noOP .a int&rw&ncNS spoc.ywaa na ic $arkac,
2dy$y ni& ud.i&'i'i cor&0u stud&ntowi po0ocy- nikt inny $y t&go ni& .ro$i i 0Ag$y on
u0r.&P, E+&kt t&go $y taki- F& w& wska.an&N sytuacNi wiSks.oOP osA$ natyc0iast
.d&cydowaa siS na podNSci& d.iaa/- a po.osta'i pr.yQc.y'i siS do nic po paru 0inutac, Co
siS d.i&N&- gdy OwiadkAw nag&go wypadku N&st wi&'uW (oNawia siS wAwc.as .Nawisko
ro.pros.&nia odpowi&d.ia'noOci, (oni&waF sQ o$&cni inni 'ud.i&- N&dnostka traci si'n&
poc.ud& oso$ist&N odpowi&d.ia'noOci .a ro.wAN wypadkAw, (r.ypo0niN so$i& nas.&
wc.&Oni&Ns.& ro.waFania o pot&ncNa'nyc kos.tac wiQFQcyc siS . po0agani&0 C
angaFuNQc siS w ni&- 0oF&0y $yP naraF&ni na ni&$&.pi&c.&/stwo 'u$ wyNOP na idiotAw-
r&aguNQc pr.&sadni& na ni&istotny $od.i&c, 9'ac.&go 0a0y wystawiaP siS na taki& kos.ty-
skoro o$&cnyc N&st wi&'& innyc osA$- ktAr& 0ogy$y pr.yNOP o+i&r.& wypadku . po0ocQW
(oni&waF kaFdy c.uN& w t&n sa0 sposA$- w r&.u'taci& wiSc Fad&n o$s&rwator ni& wyka.uN&
cSci do po0ocy, 9.i&N& siS tak .was.c.a wt&dy- gdy ni& wiado0o- c.y ktoO inny podNQ NuF
int&rw&ncNS, W &ksp&ry0&nci& . sy0u'owany0 ataki&0 padac.ki prawd.iwy uc.&stnik ni&
wi&d.ia- c.y po.osta'i stud&nci C o ktAryc istni&niu $y pr.&ci&F pr.&konany C ud.i&'i'i
NuF po0ocy cor&0u c.y t&F ni&, Syst&0 t&'&+onic.ny po.wa'a sys.&P ty'ko gos o+iary
ataku- ni& $yo nato0iast 0oF'iwoOci poro.u0i&nia siS . po.ostay0i,
rozproszenie odpowiedzialnociF 8enomen pole#aj'cy na tym, *e wraz ze wzrostem liczby
przy#o&nych .wia&kw zmniejsza si pocz%cie o&powie&zialno.ci za rozwj wypa&kw
(rawdopodo$ni& kaFdy .& stud&ntAw dos.&d do wniosku- F& ni& 0usi siS Opi&s.yP . po0ocQ-
gdyF ktoO inny NuF N&N ud.i&'i potr.&$uNQc&0u, (odo$ni& wyg'Qda pr.ypad&k Gitty 2&no*&s&
C Fad&n . sQsiadAw ni& 0Ag stwi&rd.iP- c.y ktoO .ad.woni po po'icNS, (r.ypus.c.a'ni&
wiSks.oOP . nic po0yO'aa- F& ni& warto siSgaP po sucawkS- poni&waF . p&wnoOciQ ktoO
NuF to uc.yni, Trag&dia po'&ga na ty0- iF kaFdy $y pr.&konany- F& na ki0O inny0 spoc.ywa
odpowi&d.ia'noOP .a da's.y $i&g wypadkAw, 9'at&go Gitty 2&no*&s& 0usiaa sa0a wa'c.yP
.& swoi0 napastniki&0, DoF& .a$r.0i to paradoksa'ni&- a'& Gitty 2&no*&s& 0oga$y FyP do
d.iO- gdy$y 0ni&N 'ud.i sys.ao N&N woani& o ratun&k,
/na(o!o#@ $a#ci$e( =or!y po!ocy, 6aw&t N&O'i w s&kw&ncNi d.iaa/ oso$a posunSa siS
tak da'&ko- F& .auwaFya nagy wypad&k- okr&O'ia go Nako sytuacNS wy0agaNQcQ int&rw&ncNi i
poc.ua siS odpowi&d.ia'na .a ro.wAN wypadkAw- ni& wystarc.y to N&s.c.&- a$y .aangaFowaa
siS w po0oc, 1&dnostka 0usi wi&d.i&P- Naka +or0a po0ocy N&st odpowi&dnia, ZaAF0y- F&
wid.is. ko$i&tS pr.&wracaNQcQ siS na u'icy i wnioskuN&s.- F& N&st ona powaFni& cora, WydaN&
ci siS- F& nikt inny ni& .a0i&r.a ud.i&'iP N&N po0ocy i .daN&s. so$i& sprawS- F& ws.ystko
spoc.ywa w twoic rSkac, (oNawia siS pytani& C co powini&n&O .ro$iPW C.y ko$i&ta 0a
atak s&rcaW C.y .&0d'aa . Naki&goO inn&go powoduW 1&O'i 'ud.i& ni& wi&d.Q- Nak 0aNQ po0Ac-
oc.ywiOci& ni& $SdQ 0og'i t&go uc.yniP,
Pod(*cie decyz(i o dzieleni po!ocy, 6aw&t N&O'i wi&0y- Naka +or0a po0ocy N&st
waOciwa- to N&s.c.& p&wn& oko'ic.noOci 0ogQ nas powstr.y0aP pr.&d d.iaani&0, (o
pi&rws.&- 0oF&s. uwaFaP siS .a oso$S ni&ko0p&t&ntnQ do N&N ud.i&'&nia, 1&O'i na pr.ykad ni&
0a wQtp'iwoOci- F& ko$i&ta dostaa .awau i F& koni&c.na N&st r&ani0acNa- to ni& .doas. N&N
po0Ac- gdy ni& wi&s.- Nak to siS ro$i, (o drugi&- 0oF&s. o$awiaP siS- F& wyNd.i&s. na idiotS
a'$o F& .ro$is. coO X'&- c.y0 ty'ko pogors.ys. caQ sytuacNS- 'u$ staraNQc siS po0Ac- sa0
nara.is. siS na ni&$&.pi&c.&/stwo, (o0yO' na pr.ykad o 'osi& tr.&c pracownikAw stacNi
C?S, 9.iao siS to w roku 1"82, 6atknS'i siS oni na parkingu sa0ocodowy0- pooFony0 w
.acodni&N c.SOci Danattanu- na 0SFc.y.nS $iNQc&go ko$i&tS, (rA$uNQc go powstr.y0aP-
.osta'i pr.&. ni&go .astr.&'&ni, Wynika . t&go- F& naw&t N&O'i wi&0y- Nak powinniO0y
int&rw&niowaP- 0usi0y ro.waFyP &w&ntua'n& wiQFQc& siS . ty0 kos.ty, W konk'u.Ni
stwi&rd.iP na'&Fy- F& do .aangaFowania siS 'ud.i w sytuacNS int&rw&ncNi wi&d.i& piSP &tapAw,
C.owi&k 0usi dostr.&c .dar.&ni&- .int&rpr&towaP N& Nako nagy wypad&k- pr.yNQP na si&$i&
odpowi&d.ia'noOP .a podNSci& d.iaania- wi&d.i&P- Nak po0Ac- ora. .d&cydowaP siS na
int&rw&ncNS, 9opAki N&dnostka ni& pr.&Nd.i& pr.&. t& ws.ystki& &tapy- dopAty ni& pod&N0i&
po0ocy, Wi&d.Qc- Nak trudn& 0oF& to c.asa0i $yP- ni& powinniO0y siS d.iwiP- F& pr.ypadki-
taki& Nak dra0at Gitty 2&no*&s&- wciQF .dar.aNQ siS na Owi&ci&,
Chara&terysty&a o=iary
Istni&N& N&s.c.& N&d&n c.ynnik 0aNQcy wpyw na to- c.y 'ud.i& po0ogQ o+i&r.& c.y t&F ni&-
0ianowici& to- ki0 ona N&st, (r.ypo0niN so$i& sytuacNS- gdy ud.i&'i&O po0ocy ko0uO
.naNduNQc&0u siS w potr.&$i&, C.y ni& $yo tak- F& coO w t&N oso$i& popcnSo ciS do
pr.yNOcia N&N . po0ocQW ) 0oF& $ya w NakiO sposA$ podo$na do Ci&$i&W ZastanAw0y siS-
Naki& c&cy o+iary wpywaNQ na gotowoOP innyc do ud.i&'&nia N&N po0ocy, Stwi&rd.&ni&- F&
$ard.i&N skonni N&st&O0y po0Ac oso$i& podo$n&N do nas- $yo +unda0&nta'ny0 odkryci&0 w
$adaniac nad .acowania0i prospo&c.ny0i, Ti0 E0swi''&r i N&go wspApracownicy @1"714
pr.&prowad.i'i &ksp&ry0&nt w k'u$i& stud&ncki0, 9o &ksp&ry0&ntu t&go .aangaFowano
po0ocnikAw .nac.ni& rAFniQcyc siS wyg'Qd&0 .&wnStr.ny0 C c.SOP . nic 0oFna $y
.a'ic.yP do ippisAw @dugi& wosy- dFinsy4- c.SOP .aO okr&O'iP 0ian&0 por.Qdnyc @krAtki&
wosy- k'asyc.n& u$rania4, (o0ocnicy .ac.&pia'i wy$ran& oso$y i prosi'i o poFyc.&ni&
0on&ty na t&'&+on, Bka.ao siS- F& $ywa'cy k'u$u cStni&N po0aga'i oso$i& podo$n&N do
si&$i&, 2dy po0ocnik &ksp&ry0&ntatora pr.ypo0ina ippisa- po0aga'i 0u gAwni& ippisi,
6ato0iast- gdy wyg'Qda na por.Qdn&go stud&nta- dostawa 0on&tS na t&'&+on pr.&waFni& od
innyc Upor.QdnycV, Dia tu N&dnak .nac.&ni& ni& ty'ko wyg'Qd +i.yc.ny, Stuart Gara$&nick
i N&go wspApracownicy @1"734 Nako c.as pr.&prowad.&nia &ksp&ry0&ntu wy$ra'i d.i&/
wy$orAw pr&.yd&nckic, W po$'iFu 0i&Nsca pr.&.nac.on&go do gosowania ustawi'i oso$y
pracuNQc& pr.y ka0panii o$u kandydatAw @kandydata . ra0i&nia partii d&0okratyc.n&N ora.
r&pu$'ika/ski&N4, 2dy ktoO .a0i&r.aNQcy oddaP swAN gos .$'iFa siS do oso$y .atrudnion&N
pr.y ka0panii @$&. trudu 0oFna $yo ro.po.naP- ktArQ partiS r&pr&.&ntuN&4- upus.c.aa ona
stos u'ot&k, 1ak to siS ko/c.yoW Jd.i&'&ni& po0ocy .a'&Fao od upodo$a/ po'ityc.nyc C
N&O'i u'otki upus.c.aa oso$a pracuNQca d'a r&pu$'ikanAw- po0aga'i N&N .wo'&nnicy
r&pu$'ikanAw- N&O'i $ya to oso$a pracuNQca d'a d&0okratAw- po0aga'i N&N .wo'&nnicy
d&0okratAw, 9'ac.&go 'ud.i& wo'Q po0agaP oso$o0 podo$ny0 do nic sa0ycW
Zwo'&nnicy socNo$io'ogii dowod.Q- F& N&st to .godn& . praw&0 do$oru kr&wniac.&go,
Wska.AwkQ posiadania podo$nyc g&nAw N&st +i.yc.n& podo$i&/stwo @Huston- 1"8"4,
(o0aga0y inny0- gdyF .wiSks.a0y w t&n sposA$ s.ansS pr.&ka.ania nas.yc g&nAw
nastSpny0 poko'&nio0, Ho.u0owani& to- coP ni& po.$awion& wartoOci- N&st .wodnic.& C
.godni& . ni0 0usi&'i$yO0y .aoFyP- F& ippisi po0og'i podo$ny0 do si&$i& oso$o0- gdyF
wi&r.y'i- F& 0aNQ on& wi&'& wspA'nyc . ni0i g&nAw, Istni&N& prosts.& wytu0ac.&ni&
wynikAw o$u &ksp&ry0&ntAw, W ro.d.ia'& 10 stwi&rd.i'iO0y- F& 'ud.i& wyka.uNQ si'nQ
t&nd&ncNS do o$dar.ania sy0patiQ osA$ o podo$nyc postawac, (odo$i&/stwo warunkuN&
sy0patiS- . ko'&i cStni&N po0aga0y oso$o0- ktAr& 'u$i0y, 6i& N&st .askoc.&ni&0- F& 'ud.i&
ni&cStni& spi&s.Q . po0ocQ N&dnostko0- ktAr& 0aNQ w pogard.i& i '&kc&waF&niu,
C.y to o.nac.a rAwni&F- iF wyka.uN&0y wiSks.Q skonnoOP do po0ocy swoN&0u
pr.yNaci&'owi niF ni&.naNo0&0uW Tu$i0y pr.&ci&F swoic $'iskic pr.yNaciA i d'at&go
powinniO0y pr.&NawiaP naNwiSks.Q gotowoOP do suF&nia po0ocQ waOni& i0, ?r.0i to
pr.&konuNQco- N&dnak $adania )$raa0a T&ss&ra @1"884 nad utr.y0ani&0 wasn&N sa0ooc&ny
@patr. ro.d., 34 wyka.uNQ- F& taki& .aoF&ni& oka.uN& siS prawd.iw& ty'ko w p&wnyc
oko'ic.noOciac, 1&O'i postawion& .adani& ni& 0a d'a nas FQdn&go oso$ist&go .nac.&nia-
wt&dy r.&c.ywiOci& wo'i0y po0agaP pr.yNacioo0 niF o$cy0, Wyo$raX so$i& N&dnak- F&
twoi0 naNwiSks.y0 0ar.&ni&0 N&st .ostani& '&kar.&0, (r.ygotowuN&s. siS do trudn&go
.a'ic.&nia . +i.yki i dwi& oso$y . twoN&N grupy pros.Q ciS o poFyc.&ni& notat&k . Pwic.&/- na
ktAryc $yy ni&o$&cn& C N&dna . nic to twAN naN'&ps.y pr.yNaci&'- drugi&N .up&ni& ni&
.nas., ?adani& T&ss&ra poka.ao- F& w tyc oko'ic.noOciac 'ud.i& cStni&N po0og'i$y
o$c&0u niF $'iski&N oso$i& @T&ss&r- S0it- 1"804, 2dy$y nas. pr.yNaci&' oka.a siS '&ps.y w
d.i&d.ini&- ktAra 0a istotn& .nac.&ni& d'a nas.&N sa0ooc&ny- stanowio$y to d'a nas $o'&sn&
doOwiadc.&ni&, 9'at&go nas.y0 pr.yNacioo0 wo'i0y po0agaP w d.i&d.inac- w ktAryc ni&
'okuN&0y Fadnyc a0$icNi- niF w waFnyc o$s.arac .aangaFowania, (r.ypo0niN0y- o c.y0
$ya 0owa w t&N c.SOci ro.d.iau, W sytuacNi narastania kon+'iktAw w Owi&ci& i
doOwiadc.ania ci&rpi&/ pr.&. cora. wiSks.& 0asy 'ud.i k'uc.owa staN& siS koni&c.noOP
.ro.u0i&nia warunkAw ni&.$Sdnyc do w.aN&0n&go ud.i&'ania so$i& po0ocy, Wi&0y- F&
na'&Fy ro.waFyP wi&'& asp&ktAw sytuacNi spo&c.n&N- 0iSd.y inny0i= gd.i& .dar.y siS
wypad&k @w wi&Nski0 c.y 0i&Nski0 Orodowisku4- i'u $yo OwiadkAw- Naka istniaa r&'acNa
0iSd.y ni0i a o+iarQ, 9opi&ro uw.g'Sdni&ni& tyc c.ynnikAw- ra.&0 . o0Awiony0i
wc.&Oni&N oso$owoOciowy0i wy.nac.nika0i .acowa/ prospo&c.nyc- u0oF'iwia
pr.&widywani& . p&wny0 prawdopodo$i&/stw&0- ki&dy 'ud.i& po0ogQ drugi&N oso$i&- a
ki&dy odwrAcQ siS od ni&N,
Gna$em kie&y. cz$owieka, ktry wi&z'c, jak k%lawy pies chce przej.+ przez prze$az, pom#$
m% bez oci'#ania, za co pies w po&zice %#ryz$ #o w palec.
) William 7hillin#worth
<onse&$enc(e dzielenia po!ocy
C.y po0agani& .aws.& odgrywa po.ytywnQ ro'S .arAwno d'a ud.i&'aNQc&go po0ocy- Nak i
otr.y0uNQc&go po0ocW Wska.a'iO0y na ki'kanaOci& skutkAw po0agania- 0aNQcyc
po.ytywn& .nac.&ni& d'a oso$y- ktAra angaFuN& siS w taki& d.iaani&, 6a pr.ykad sprawia
ono- F& 'ud.io0 poprawia siS sa0ooc&na- ic nastrAN staN& siS radoOni&Ns.y- a spo&c.noOP
o$dar.a ic sawQ i u.nani&0, W N&dn&N . t&orii wyNaOniaNQcyc .acowani& prospo&c.n& C
t&orii wy0iany spo&c.n&N C 'ansuN& siS pog'Qd- F& 'ud.i& po0agaNQ wyQc.ni& wt&dy- gdy
'&Fy to w ic wasny0 int&r&si&, Z drugi&N strony- otr.y0ani& po0ocy w sposA$ oc.ywisty
wiQF& siS . kor.yOcia0i, W kra/cowyc pr.ypadkac po0oc o.nac.a oca'&ni& Fycia, W 0ni&N
dra0atyc.nyc oko'ic.noOciac d.iSki cud.&N po0ocy 0oF&0y osiQgnQP swoN& c&'& C na
pr.ykad- N&O'i ni&.$yt rad.i0y so$i& . wykadany0 0at&ria&0- ud.i&'&ni& na0 ki'ku
dodatkowyc '&kcNi u0oF'iwi .dani& &g.a0inu, (aradoks&0 N&st N&dnak- F& po0oc w
p&wnyc oko'ic.noOciac 0oF& 0i&P wiSks.& .nac.&ni& nagrad.aNQc& d'a oso$y- ktAra N&N
ud.i&'a- niF d'a oso$y- ktAra NQ otr.y0uN&, Lwiadc.y o ty0 0iSd.y inny0i +akt- F& 'ud.i&
c.Ssto ni&cStni& pros.Q o po0oc, Wi&'u stud&ntAw- doOwiadc.aNQc kopotAw . naukQ- wo'i
.0agaP siS . ni0i sa0od.i&'ni& niF prosiP o wyNaOni&ni& ko'&gAw 'u$ pracownikAw
naukowyc, C.as&0 ni& cc&0y- a$y na0 po0agano- poni&waF u.yskani& po0ocy to Nak$y
o$osi&c.ny 0i&c. C spr.yNa osiQgniSciu postawionyc so$i& c&'Aw- a'& o$niFa nas.Q
sa0ooc&nS i sprawia- F& c.uN&0y siS ni&ad&kwatni i .a'&Fni, (roO$a o po0oc N&st d'a inn&N
oso$y in+or0acNQ- F& ni& potra+i0y porad.iP so$i& sa0i, Tud.i& ni& ccQ oka.aP siS
ni&ko0p&t&ntni- c.Ssto wy$i&raNQ ci&rpi&ni& w 0i'c.&niu- 0i0o iF o$niFa to ic s.ansS na
porad.&ni& so$i& . .adani&0- ktAr& 0aNQ do wykonania @9&(au'o- 1"835 6ad'&r- 1""15
6ad'&r- >is&r- 1"864, (oni&waF 'ud.i& wyka.uNQ a0$iwa'&ntny stosun&k do proO$y o po0oc-
ni& .aws.& $SdQ r&agowaP po.ytywni& na o+&rtS po0ocy, Wyo$raX so$i&- F& gdy p&wn&go
popoudnia Pwic.ys. na Ociani& od$icia t&nisow&- podcod.i do ci&$i& ni&.naNo0y c.owi&k-
0AwiQc= UZauwaFy&0- F& 0as. pro$'&0y . $&k&nd&0, DyO'S- F& 0Ag$y0 ci po0Ac, C.y
cc&s. parS wska.Aw&kWV Co $yO uc.yni w o$'ic.u taki&N propo.ycNiW W&dug )ri& 6ad'&r i
1&++r&y >is&r @1"864 .a'&Fao$y to od t&go- na i'& .agraFaNQca $ya$y d'a ci&$i& ta propo.ycNa-
co . ko'&i N&st uwarunkowan& podo$i&/stw&0 0iSd.y to$Q a ni&.naNo0y0, 2dy$y
0SFc.y.na t&n $y .awodowy0 t&nisistQ powracaNQcy0 waOni& . Wi0$'&donu- +akt- F& gra
'&pi&N od ci&$i&- ni& $ud.i$y twoic o$aw, Bstat&c.ni& ni& kaFdy 0oF& .0i&r.yP siS .
pro+&sNona'istQ- Fad&n to wiSc wstyd- F& twAN $&k&nd w porAwnaniu . N&go wyg'Qda FaoOni&,
W taki0 pr.ypadku prawdopodo$ni& . wd.iSc.noOciQ pr.yNQ$yO po0oc i ni& pr.ynioso$y to
Fadn&go us.c.&r$ku twoN&N sa0ooc&ni&,
Ktrzymanie pomocy nie zawsze ma wy&(wik pozytywny. e.li %&zielaj' jej tobie osoby
po&obne &o ciebie, mo*e to wywo$a+ % ciebie pocz%cie niekompetencji i stanowi+ za#ro*enie
&la samooceny.
Wyo$raX so$i& N&dnak- F& ni&.naNo0y uc.&stnic.y ra.&0 . to$Q w .aNSciac s.kAki t&nisow&N
d'a poc.QtkuNQcyc ora. N&st pr.&dstawici&'&0 t&N sa0&N pci i w podo$ny0 wi&ku, B+&rta
po0ocy .& strony taki&N oso$y ni& $ya$y pr.yNSta . &ntu.Na.0&0, Spotkani& . oso$Q
podo$nQ- '&c. $ard.i&N uta'&ntowanQ podkr&O'a nas.Q ni&ko0p&t&ncNS i d'at&go stanowi
.agroF&ni& d'a nas.&N sa0ooc&ny, UDyO'is.- F& ki0- u dia$a- N&st&O- F& uwaFas. si&$i& .a
'&ps.&goWV po0yO'a$yO . p&wnoOciQ, Ho.u0uNQc w powyFs.y sposA$- 1&++r&y >is& i )ri&
6ad'&r @1"7#4 stwi&rd.iy- F& 'ud.i& ni& 'u$iQ otr.y0ywaP po0ocy od osA$ w wysoki0
stopniu do nic podo$nyc, (r.yNSci& o+&rty po0ocy .a'&Fy w duF&N 0i&r.& od stopnia- w
Naki0 c.owi&k c.uN& siS .do'ny do wprowad.&nia .0ian w swoi0 sposo$i& d.iaania,
J.yskani& po0ocy oddd.iauN& s.c.&gA'ni& .gu$ni& na c.owi&ka- N&O'i god.i w N&go
sa0ooc&nS i N&dnoc.&Oni& utwi&rd.a w pr.&konaniu o wasn&N ni&ko0p&t&ncNi w ki&rowaniu
swoi0 Fyci&0, Wt&dy c.owi&k po prostu siS poddaN&, 6ato0iast N&O'i cud.a o+&rta po0ocy
N&st ki&rowana do oso$y- ktAra 0a si'n& poc.uci&- F& potra+i d&cydowaP o swoi0 'osi&-
r&.u'tat $Sd.i& cakowici& od0i&nny, C.owi&k taki .wiSks.a &+&ktywnoOP swoN&go d.iaania-
prA$uNQc wyka.aP- F& sa0 potra+i porad.iP so$i& . pro$'&0&0, (r.yNr.yN0y siS $adaniu ?&''i
9&(au'o i N&N wspApracownikAw @1"8"4 nad sp&cNa'ny0 progra0&0 nauc.ania- ktAr&go
.aoF&ni&0 $ya w.aN&0na po0oc d.i&ci w nauc&, B$s&rwowano- Nak r&aguNQ
c.wartok'asiOci- gdy uc.Q ic rAwi&Onicy, Spod.i&wano siS po.ytywnyc wynikAw- gdyF
pr.ypus.c.ano- F& nauc.ani& pr.&. ko'&gAw- a ni& pr.&. groXn&go nauc.yci&'a- .0ni&Ns.y
str&s i poc.uci& .agroF&nia, Btr.y0an& wyniki wyka.ay $SdnoOP taki&go ro.u0owania,
6auc.ani& pr.&. rAwi&OnikAw stanowio .agroF&ni& d'a wiary w& wasn& u0i&NStnoOci, 1ak
r&agoway d.i&ci na taki& .agroF&ni&W Jc.niowi&- ktAr.y $y'i pr.&konani- F& potra+iQ
sprawowaP kontro'S nad swoi0i d.iaania0i- pr.yN0owa'i postawS U1a i0 pokaFSV i
poni&waF wkada'i wiSc&N wysiku w naukS- rad.i'i so$i& $ard.o do$r.&, 6ato0iast d.i&ci-
ktAr& pr.&Nawiay 0ni&Ns.& poc.uci& kontro'i- wyka.yway t&nd&ncNS do poddawania siS i
wypaday $ard.o X'& w stawianyc i0 .adaniac, S.tuka po0agania po'&ga wiSc na ty0- a$y
ro$iP to w sposA$ ni& stwar.aNQcy .agroF&nia d'a cud.&N sa0ooc&ny- .was.c.a gdy oso$a-
ktAr&N ud.i&'a0y po0ocy- 0a sa$& poc.uci& kontro'i nad swoi0i d.iaania0i,
;a& !o:e!y z$i*&szy@ goto$o#@ do dzielania po!ocy
Wi&'& r&'igii pro0uN& w rAFnyc w&rsNac .otQ r&guS= U6i& c.y/ drugi&0u- co to$i&
ni&0i&V- nawouNQc do c.yni&nia drugi0 t&go- co cci&'i$yO0y- a$y c.yniono na0, [yN&
wi&'u prawd.iwi& OwiStyc 'ud.i- ktAr.y postSpuNQc .godni& . tQ .asadQ- poOwiScaNQ sw&
Fyci& d'a do$ra innyc, Lwiat $y$y N&dnak '&ps.y0 0i&Nsc&0- gdy$y .acowania
prospo&c.n& ni& $yy ty'ko do0&nQ 'ud.i OwiStyc, Co 0oF&0y .ro$iP- a$y sprawiP- $y
'ud.i& .naNduNQc siS w o$'ic.u nag&go wypadku- .acowa'i siS Nak T&nny Skutnik- a ni& Nak
sQsi&d.i Gitty 2&no*&s&W 1ak 0oF&0y .wiSks.yP c.SstoOP aktAw Fyc.'iwoOci- takic Nak na
pr.ykad opi&ka nad stars.y0 sQsiad&0 c.y po0oc w .aNSciac 'oka'n&N s.koyW Bdpowi&dX
na t& pytania .wiQ.ana N&st . pr.&prowad.onQ ana'i.Q uwarunkowa/ .acowa/
prospo&c.nyc, 6a pr.ykad stwi&rd.i'iO0y- F& c.owi&k nastawiony a'truistyc.ni& 0a
oso$owoOP o okr&O'onyc c&cac, (ro0owani& ro.woNu tyc c&c .wiSks.a
prawdopodo$i&/stwo poNawi&nia siS .acowa/ a'truistyc.nyc, C.ynniki oso$owoOciow& ni&
stanowiQ N&dyn&go uwarunkowania .acowa/ prospo&c.nyc, (od pr&sNQ sp&cy+ic.nyc
oko'ic.noOci C takic Nak Orodowisko 0i&Nski& 'u$ o$&cnoOP 'ic.nyc OwiadkAw C naw&t
Fyc.'iw& i a'truistyc.n& oso$y ni& okaFQ po0ocy, Inny0 c.ynniki&0 sytuacyNny0 N&st
podo$i&/stwo 0iSd.y potr.&$uNQcy0 po0ocy a ty0- ktAry pot&ncNa'ni& 0oF& N&N ud.i&'iP,
9oOP kopot'iwa N&st ro'a podo$i&/stwa o+iary i N&N wy$awcy, Tud.i& wyka.uNQ t&nd&ncNS do
wprowad.ania ro.rAFni&/ i pod.iaAw 0iSd.y so$Q- kor.ystaNQc . takic wskaXnikAw- Nak=
p&P- wi&k- wyg'Qd .&wnStr.ny- r&'igia- pocod.&ni&- ko'or skAry i inn& @patr. ro.d., 134,
?adania prowad.on& nad .acowania0i prospo&c.ny0i sug&ruNQ- F& powinniO0y .na'&XP
sposA$ na '&kc&waF&ni& istni&NQcyc 0iSd.y na0i rAFnic- gdyF N&O'i spostr.&ga0y c.yNQO
od0i&nnoOP- 0ni&N cStni& suFy0y po0ocQ, DAwiQc inny0i sowy- N&O'i 'ud.i& stwi&rd.aNQ-
F& N&st&O inny C na'&Fys. do U.&NV rasy- wy.naN&s. U.QV r&'igiS 'u$ nosis. U.&V u$rania C
wt&dy 0oF&s. ni& otr.y0aP od nic po0ocy w cwi'i- gdy naprawdS $Sd.i&s. N&N
potr.&$owa, (owinniO0y rac.&N patr.&P na si&$i& Nak na istoty 'ud.ki&- ktAryc wspA'n&
c&cy pr.&waFaNQ nad rAFnica0i- niF d.i&'iP siS na $iayc 'u$ c.arnyc- cr.&OciNan 'u$
[ydAw- )0&rykanAw 'u$ cud.o.i&0cAw, 1ak pr.&kona0y siS w ro.d.ia'& 13 @pr.y
o0awianiu upr.&d.&/4- a Nak 0oF&0y to stwi&rd.iP NuF w t&N cwi'i- pr.ypo0inaNQc
wystSpuNQc& o$&cni& dugotrwa& i ni& wyka.uNQc& s.ans na ro.wiQ.ani& kon+'ikty
narodowoOciow& i &tnic.n&- spostr.&gani& podo$i&/stw .a0iast rAFnic ni& N&st atwy0
.adani&0, Istni&NQ N&dnak dowody na to- F& .wyka Owiado0oOP o$&cnoOci $ari&r a0uNQcyc
po0oc .wiSks.a s.ansS na ic pokonani&, Wyka.a to &ksp&ry0&nt pr.&prowad.ony pr.&.
)rtura ?&0ana i N&go wspApracownikAw @1"784, W sposA$ 'osowy pod.i&'ono stud&ntAw
na dwi& grupy C N&dna wysucaa sprawo.dania . $ada/ \atan&go i 9ar'&ya @1"704 nad
int&rw&ncNQ pr.ygodnyc OwiadkAw- druga wysucaa wykadu ni& .wiQ.an&go .
.agadni&ni&0 .acowa/ prospo'&c.nyc, 9wa tygodni& pAXni&N ws.yscy stud&nci $ra'i ud.ia
w da's.&N c.SOci &ksp&ry0&ntu- sQd.Qc- F& N&st to $adani& socNo'ogic.n&- ni& 0aNQc& Fadn&go
.wiQ.ku . wysucany0i wc.&Oni&N wykada0i, W t&N drugi&N c.SOci .aaranFowano sytuacNS-
w ktAr&N natra+ia'i na '&FQc&go na podod.& stud&nta, C.y potr.&$uN& po0ocyW C.y pr.&wrAci
siS i .raniW DoF& po prostu .asnQ po $&.s&nn&N nocyW 1ak NuF wi&0y- w dwu.nac.nyc
sytuacNac 'ud.i& .wyk'& ro.g'QdaNQ siS dookoa i O'&d.Q r&akcNS innyc, (o0ocnik
&ksp&ry0&ntatora- udaNQcy N&dn&go . uc.&stnikAw &ksp&ry0&ntu- c&'owo wyka.ywa
cakowitQ o$oNStnoOP, (atr.Qc na N&go .acowani&- prawd.iwy uc.&stnik &ksp&ry0&ntu
powini&n doNOP do wniosku- F& ws.ystko N&st w por.Qdku i ni& 0a powodu do o$aw,
H.&c.ywiOci& wiSks.oOP stud&ntAw- spoOrAd tyc- ktAr.y ni& wysuca'i pr.&dt&0 raportu o
wpywi& 'ic.$y o$s&rwatorAw na pod&N0owan& int&rw&ncN&- postQpia .godni& .
oc.&kiwania0i C po0ocy '&FQc&0u ud.i&'io 25^ osA$, 6ato0iast spoOrAd grupy- ktAra
sys.aa dwa tygodni& pr.&dt&0 wykad o wynikac &ksp&ry0&ntu \atan&go i 9ar'&ya- #3^
pr.ystanSo i na w.Ar do$r&go sa0arytanina .aNSo siS '&FQcy0 stud&nt&0, Wi&d.a o ty0- F&
ni&Owiado0i& pod'&ga0y wpywowi innyc osA$- 0oF& u0oF'iwiP pr.&.wyciSF&ni& t&N
ni&kor.ystn&N .a'&FnoOci, Di&N0y nad.i&NS- F& takF& wi&d.a o innyc pr.&s.kodac
a0uNQcyc .acowania prospo&c.n& uatwia ic pokonani&,
Pods!o$anie
Ho.poc.S'iO0y od o0Awi&nia tr.&c gAwnyc konc&pcNi zacho$ania prospoecznego,
Soc(o"iologia traktuN& oka.ywani& po0ocy Nako instynktownQ r&akcNS spr.yNania N&dnostko0
podo$ny0 do nas pod w.g'Sd&0 g&n&tyc.ny0 @do"'r &re$niaczy4, 1&N pr.&dstawici&'&
stwi&rd.aNQ rAwni&F- F& w toku ro.woNu wypracowa'iO0y nor0S w.aN&0noOci- .godni& .
ktArQ pr.ycod.&ni& drugi&N oso$i& . po0ocQ stanowi p&wnQ gwarancNS .wrotn&go
otr.y0ania po0ocy w cwi'i- gdy sa0i $Sd.i&0y N&N potr.&$owaP, Teoria $y!iany
spoeczne( sprowad.a .acowania prospo&c.n& do $i'ansu kos.tAw i .yskAw5 int&r&s wasny
d&cyduN& o ud.i&'&niu po0ocy C angaFuN&0y siS w po0oc w sytuacNi- gdy .yski . niQ
.wiQ.an& pr.&wyFs.aNQ &w&ntua'n& straty, (r.y ty0 +or0Q nagrody 0oF& $yP rAwni&F
.0ni&Ns.&ni& wasn&go dysko0+ortu 'u$ pocway i u.nani&, [adna . powyFs.yc t&orii ni&
ro.patruN& .acowa/ prospo&c.nyc w kat&goriac altriz!- nato0iast w kaFd&N . nic
pr.&wiNa siS 0otyw troski o wasnQ oso$S, Bdwrotni& 0a siS r.&c. . hipotez) e!patiiT
altriz!- ktAra .acowania po0ocn& traktuN& Nako akty c.ysto a'truistyc.n&- 0otywowan&
e!pati) i wspAc.uci&0, Zacowani& prospo'&c.n& N&st uwarunkowan& wi&'o0a c.ynnika0i,
ZarAwno oso$owoOciow&- Nak i sytuacyNn& .0i&nn& 0ogQ .aa0owaP 'u$ nasi'iP t&nd&ncNS
do ni&si&nia po0ocy, 9o grupy .0i&nnyc indywidua'nyc .a'ic.a0y osohri$o#@
altristyczn), B$dar.&ni niQ 'ud.i& wyka.uNQ30Sks.Q gotowoOP do pr.ycod.&nia . po0ocQ
inny0, DoFna spr.yNaP ro.woNowi taki&go typu oso$owoOci u d.i&ci pr.&. nagrad.ani&- gdy
oka.uNQ inny0 po0oc- i wska.ywani& na pr.ykady .acowa/ po0ocnyc- ktAr& 0ogy$y
stanowiP d'a nic w.Ar do naO'adowania, 6a'&Fy N&dnak ostroFni& dawkowaP nagrody- gdyF
0ogQ on& stu0iP w&wnStr.nQ 0otywacNS d.i&cka do po0agania- wywouNQc t.w, &+&kt
nad0i&rn&go u.asadni&nia, Inny0 waFny0 c.ynniki&0 N&st p&P, CociaF ko$i&ty i
0SFc.yXni ni& rAFniQ siS pod w.g'Sd&0 stopnia a'trui.0u- to N&dnak pr&+&ruNQ inn& +or0y
po0agania, DSFc.yXni sQ $ard.i&N skonni po0agaP w sposA$ &roic.ny i ryc&rski- ko$i&ty
wy$i&raNQ +or0y po0ocy wy0agaNQc& dugotrwayc poOwiSc&/ i wyr.&c.&/, 6a po0agani&
wpywa takF& nas. nastrAN, Zdu0i&waNQcy N&st +akt- F& .arAwno do$ry- Nak i .y nastrAN
$ard.i&N spr.yNa nas.&N gotowoOci do .acowa/ a'truistyc.nyc niF stan o$oNStnoOci, Z wi&'u
powodAw do$r& sa0opoc.uci& .wiSks.a prawdopodo$i&/stwo- iF poOpi&s.y0y ko0uO .
po0ocQ, Sprawia ono- F& dostr.&ga0y do$r& strony in nyc osA$ i N&st&O0y $ard.i&N
po.ytywni& do nic nastawi&ni, Z& sa0opoc.uci&- .godni& . ipot&.Q r&dukcNi n&gatywn&go
stanu &0ocNona'n&go- skania nas do s.ukania sposo$Aw pokonania wasn&N candry- na
pr.ykad popr.&. ud.i&'&ni& po0ocy drugi&0u c.owi&kowi, 9o spo&c.nyc uwarunkowa/
.acowa/ prospo&c.nyc na'&Fy typ Orodowiska- a dokadni&- c.y N&st to Orodowisko
0i&Nski& c.y wi&Nski&, Stwi&rd.ono- F& na wsi s.ansS na u.yskani& po0ocy sQ .nac.ni&
wiSks.& niF w 0i&Oci&, To .Nawisko wyNaOnia 0iSd.y inny0i hipoteza przeado$ania
r"anistycznego- .godni& . ktArQ 0i&s.ka/cy 0iasta poddawani sQ rAFn&go rod.aNu
sty0u'acNi- stQd t&F C a$y uniknQP nad0iaru $odXcAw C .a0ykaNQ siS w so$i&, (oNSci&
e=e&t $idza wska.uN& na 'ic.$S o$s&rwatorAw Nako c.ynnik d&t&r0inuNQcy ud.i&'ani&
po0ocy, I0 0ni&N wid.Aw- ty0 '&pi&N, 9o podNScia d&cy.Ni o pr.yNOciu . po0ocQ koni&c.n&
N&st sp&ni&ni& piSciu warunkAw= pot&ncNa'ny wy$awca 0usi .auwaFyP .dar.&ni&5
.int&rpr&towaP N& Nako nagy wypad&k @w ty0 0o0&nci& 0oF& poNawiP siS .Nawisko
s&!lo$ane( ignoranc(i po'&gaNQc& na ty0- F& Owiadkowi& o$s&rwuNQc w.aN&0ni& swoNQ
o$oNStnoOP wnioskuNQ- F& sytuacNa ni& wy0aga int&rw&ncNi- N&st to pr.ykad in+or0acyNn&go
wpywu spo&c.n&go45 .aakc&ptowaP swoNQ odpowi&d.ia'noOP .a da's.y ro.wAN sytuacNi
@0oF& w ty0 0o0&nci& .aistni&P .Nawisko rozproszenia odpo$iedzialno#ci45 wi&d.i&P- Nak
po0Ac5 .r&a'i.owaP .a0i&r.onQ po0oc, (o.a ty0 do spo&c.nyc uwarunkowa/ d.iaa/
po0ocnyc .a'ic.a0y rAwni&F c&cy o+iary, ?ard.i&N skonni N&st&O0y po0agaP oso$o0
podo$ny0 do nas, (o0agani& 0oF& pr.yni&OP .arAwno po.ytywn&- Nak i n&gatywn& skutki
oso$i&- ktAra po0oc otr.y0uN&, WaFn& N&st- a$y o+&rta po0ocy ni& stanowia .agroF&nia d'a
c.yN&NO sa0ooc&ny, 6a .ako/c.&ni& warto wspo0ni&P- F& $adania wyka.uNQ- iF Owiado0oOP
uwarunkowa/ .acowa/ prospo&c.nyc sprawia- F& 'ud.i& .daNQ so$i& sprawS . t&go-
d'ac.&go c.asa0i ni& po0agaNQ inny0, H&.u'tat N&st .askakuNQcy= .wiSks.a to ic gotowoOP
do d.iaa/ na r.&c. innyc,
Literatra
\atan& ?,- 9ar'&y 1,D, @1"784, B$oNStni Owiadkowi&= d'ac.&go ni& po0agaNQ, W= G,
1ankowski- (r.&o0 w psyco'ogii, Wars.awa= C.yt&'nik,
H&ykowski D, @1"7"4, DotywacNa- postawy prospo+&c.n& a oso$owoOP, Wars.awa= (W6,
Scwart. S,%, @1"764, )ktywi.acNa oso$istyc standardAw nor0atywnyc a .acowani&
prospo&c.n&, UStudia (syco'ogic.n&V t, 15,
(i'ia*in 1,)U 9o*idio 1,>,- 2a&rtn&r S,T,- Ciark H,9, @1"864, WraF'iwi Owiadkowi& C proc&s
ud.i&'ania po0ocy, W= T, Darus.&wski @r&d,4- (o.nani& i .acowani&, (o.na/= Wydawnictwo
6aukow& J)D,
Wi'son E,B, @1"884, B natur.& 'ud.ki&N, Wars.awa= (IW,
Rozdzia JK
Agres(a+ dlaczego rani!y innych ldzi
WiosnQ 1""2 r, w Tos )ng&'&s dos.o do gwatownyc ro.rucAw- podpa'&/ i p'Qdrowania
0iasta pr.&. c.arnQ 'udnoOP, ?ya to r&akcNa na uni&winni&ni& ki'ku pr.&dstawici&'i
d&parta0&ntu po'icNi- oskarFonyc o po$ici& c.arn&go ki&rowcy Hodn&ya Ginga, Gi&dy dy0y
nad 0iast&0 opady- oka.ao siS- F& w trakci& .a0i&s.&k O0i&rP poniosy ## oso$y- 2000
.ostao powaFni& rannyc- a poFar poudniowyc d.i&'nic Tos )ng&'&s pr.yniAs straty
0at&ria'n& os.acowan& na ponad 0i'iard do'arAw, Gi&dy 0iasto siS uspokoio- ni& $yo
wyNaOni&/- ana'i. i int&trpr&tacNi owyc wydar.&/, 6i&ktAr.y c.onkowi& Gongr&su or.&k'i- F&
winn& N&st panuNQc& $&.prawi&, Inni wska.ywa'i na ro.pr.&str.&niaNQc& siS u$AstwoNako
pr.yc.ynQ .aistnia&N sytuacNi, ?yy wic&pr&.yd&nt JS)- 9an Zuay'&- sprowad.i ws.ystko
do t&.y o upadku wartoOci rod.iny i ski&rowa swAN oskarFyci&'ski pa'&c w popu'arny
wAwc.as s&ria' +i'0owy UDurpy ?rownV- w ktAry0 gAwna $oat&rka d&cyduN& siS .ostaP
sa0otnQ 0atkQ, Dar'in >it.wat&r- pr.&0awiaNQc w i0i&niu ad0inistracNi ?usa- wyra.i
opiniS- F& g&n&.a ro.rucAw wiQF& siS . +iaski&0 progra0u wa'ki . u$Astw&0-
.ainicNowan&go okoo 20 'at wc.&Oni&N- w c.asi& gdy r.Qd.i'i d&0okraci, 9&0okraci . ko'&i
pr.ypisa'i winS po'ityc& H&agana i ?usa- ktAra po0iNaa pro$'&0y wi&'kic 0iast i ic
0i&s.ka/cAw, C.y0 N&st agr&sNaW C.y agr&sNa N&st wrod.onaW C.y 0oFna .apo$i&gaP agr&sNi
'u$ NQ ogranic.aPW SQ to pytania naNwyFs.&N wagi, WydaN& siS- F& 'ud.i& od .aws.& $y'i
istota0i agr&sywny0i, Gi&dy .wrAci0y siS ku c.aso0 staroFytny0- gdy sawS 2r&cNi
pr.ynosi'i tak .na0i&nici 0yO'ici&'&- Nak Sokrat&s- ('aton- )rystot&'&s- So+ok'&s i )rysto+an&s-
.o$ac.y0y- F& t&n o$ra. N&st .akAcony pr.&. $ar$ar.y/ski& woNny- w ktAryc tysiQc& 'ud.i
ginSo 'u$ .ostawao oka'&c.onyc- 0iasta $yy p'Qdrowan&- a d.i&ci i ko$i&ty okrutni&
.a$iNan&- gwacon& 'u$ $ran& w ni&wo'S, Tr.&$a pr.y.naP- F& od ta0tyc c.asAw nastQpi
.nac.ny postSp- ni&koni&c.ni& N&dnak postSp w po.ytywny0 s&nsi& t&go sowa, 6as.y0
.ad.iwiaNQcy0 .do'noOcio0 twArc.y0 towar.ys.y ta'&nt twor.&nia cora. $ard.i&N
po0ysowyc OrodkAw .agady, 9'at&go t&F naNkrwaws.a woNna w istorii ro.&graa siS
.a'&dwi& 50 'at t&0u, W ciQgu si&d0iu 'at N&N trwania O0i&rP ponioso 55 0i'ionAw 'ud.i, W
c.asi&- gdy powstaN& ta ksiQFka- Orodki 0asow&go pr.&ka.u donos.Q o okruci&/stwac
dokonywanyc w ?oOni- w )+ryc& i na Lrodkowy0 Wscod.i&, Bc.ywiOci& docod.i do nic
ni& ty'ko w .wiQ.ku . wy$uc&0 woN&n c.y .a0i&s.&k, Trudno siSgnQP po ga.&tS- ni&
natykaNQc siS na NakiO wstr.QsaNQcy r&portaF o 'ud.ki&N agr&sNi- na opis 0aka$ryc.n&go
0ord&rstwa- tak Nak na pr.ykad doni&si&ni& o s&ryNny0 0ord&rcy- ktAry pr.ypus.c.a'ni&
.akopa okoo 50 swyc o+iar w pytkic gro$ac ro.sianyc po cay0 kraNu- 'u$ artyku o
ucod.Qcy0 .a ni&s.kod'iw&go- spokoNn&go sa0otnika- 0i&s.ka/cu Di'wauk&&- ktAry 0ia
.wyc.aN .a$iNania i .Nadania swyc .naNo0yc, (r.y.naP tr.&$a- F& sQ to &kstr&0a'n&
pr.ykady, WiSks.oOP . nas wo'aa$y wi&r.yP- F& gros otac.aNQcyc nas osA$ to $SdQc&
uoso$i&ni&0 agodnoOci N&dnostki dar.Qc& 0ioOciQ swyc sQsiadAw @a naw&t wrogAw4-
.aws.& gotow& poOpi&s.yP . po0ocQ- gdy ktoO .naNduN& siS w tarapatac, 1&dnak +akty
pr.ypo0inaNQ na0 ciQg'&- F& Owiat ni& N&st tak do$rot'iwy, Traci0y nas.Q wiarS w 'ud.kQ
do$roP- gdy spotyka0y siS na co d.i&/ . o.naka0i wrogoOci, 6aw&t wOrAd d.i&ci .na'&XP
0oFna pr.ykady .acowa/ agr&sywnyc, (r.ypatr.0y siS 0a'uco0 wa'c.Qcy0 o .a$awkS
'u$ uc.nio0 na s.ko'ny0 $oisku wyO0i&waNQcy0 siS . ktAr&goO ko'&gi, WiSks.oOP d.i&ci
wo'i ro.str.ygnQP sw& spory rac.&N pr.&. wa'kS niF dyskusNS, (oniF&N sprA$uN&0y
odpowi&d.i&P na pytani&- co wywouN& agr&sNS i Nak 0oFna NQ ogranic.yP, 6i0 siS ty0
.aN0i&0y- u.godniN0y- co ro.u0i&0y pr.&. poNSci& agr&sNi,
Czy! (est agres(a
Zd&+iniowani& agr&sNi ni& N&st tak prost&- Nak siS 0oF& wydawaP, W NS.yku potoc.ny0
okr&O'&ni& to N&st uFywan& $ard.o swo$odni&, (syco'ogowi& posuguNQ siS t&r0in&0
dziaania agresy$nego- pr.&. ktAr& ro.u0i&NQ .acowani& uki&runkowan& na spowodowani&
+i.yc.n&N 'u$ psycic.n&N s.kody, 6i& na'&Fy 0y'iP agr&sNi . agr&sywnoOciQ, Zdar.a siS
$owi&0- F& 'ud.i& uFywaNQ okr&O'&nia Uagr&sywnyV w odni&si&niu do 'ud.i wa'c.Qcyc o
swoN& prawa- pis.Qcyc do r&dakcNi 'isty . prot&sta0i pr.&ciwko r.&c.ywist&N 'u$ uroNon&N
ni&sprawi&d'iwoOci- $ard.o ciSFko pracuNQcyc- wyka.uNQcyc ogro0nQ a0$icNS i dQFQcyc
do osiQgniScia t&go- co .a0i&r.aNQ, (odo$ni& 0iano Uagr&sywn&NV 0oF& u.yskaP w
spo&c.&/stwi&- w ktAry0 panuN& s&ksi.0- ko$i&ta wyraFaNQca po prostu swoN& .dani& 'u$
pod&N0uNQca inicNatywS w kontakci& . 0SFc.y.nQ, W oc.ac ni&ktAryc tacy 'ud.i& 0ogQ
wydawaP siS agr&sywny0i- a'& pr.&. autorAw t&N ksiQFki ni& .ostanQ .a takic u.nani, (odana
d&+inicNa ni& po.ostawia wQtp'iwoOci= agr&sNa N&st d.iaani&0 int&ncNona'ny0-
uki&runkowany0 na .rani&ni& 'u$ sprawi&ni& $A'u, DoF& ona 0i&P carakt&r .arAwno
w&r$a'ny- Nak i +i.yc.ny, DoF& pr.yni&OP poFQdany &+&kt 'u$ .ako/c.yP siS ni&powod.&ni&0-
.aws.& N&dnak na.wana .ostani& agr&sNQ, 1&O'i ktoO r.uci ku+'&0 od piwa w twoNQ stronS- to
0i0o F& scy'aNQc siS- unikni&s. tra+i&nia- c.yn t&n wciQF nosi .na0iona agr&sNi, Istotna N&st
int&ncNa, 1&dnakF&- N&O'i NakiO ni&ostroFny ki&rowca ni&.a0i&r.&ni& potrQci ciS- gdy
pr.&cod.is. u'icQ- to ni& okr&O'i0y t&go Nako agr&sNi- 0i0o F& poni&sion& pr.&. ci&$i&
s.kody $SdQ w ty0 pr.ypadku .nac.ni& wiSks.&, JFyt&c.n& N&st wprowad.&ni& ro.rAFni&nia
0iSd.y agres() $rog) a agres() instr!entaln), )gr&sNS wrogQ popr.&d.a gni&w- a N&N
c&'&0 N&st .adani& $A'u 'u$ .rani&ni&, E+&kt&0 agr&sNi instru0&nta'n&N 0oF& $yP rAwni&F $A' i
.rani&ni&- a'& ni& stanowi to w ty0 pr.ypadku c&'u podNSt&go d.iaania, 6a pr.ykad w
.awodowy0 +ut$o'u o$ro/cy $SdQ uFywa'i ws.&'kic sposo$Aw- a$y pokr.yFowaP p'any
pr.&ciwnika i pr.&NQP pikS, 1&st to agr&sNQ instru0&nta'na, Z drugi&N strony- N&O'i pikar.
.auwaFy- F& pr.&ciwnik gra ni& +air- 0oF& to w ni0 w.$ud.iP gni&w i cSP odw&tu $&.
w.g'Sdu na to- c.y s.ansS .do$ycia piki $SdQ wiSks.&- c.y ni&, ?Sd.i& to NuF agr&sNa wroga,
dziaanie agresywneF zachowanie, ktre#o celem jest spowo&owanie psychicznej l%b 8izycznej
szko&y
agresja wrogaF akt a#resji poprze&zony %cz%ciem #niew%, ktre#o celem jest za&anie bl% l%b
zranienie
agresja instrumentalnaF akt a#resji s$%*'cy osi'#nici% inne#o cel% poza za&aniem bl% czy
zranieniem
Kkr%cie/stwo l%&zi jest (r&$em nie%stanne#o p$acz%.
C Robert -%ms Man Was Ma&a to Mo%m
Czy agres(a (est $rodzona czy $yczona
DyO'ici&'&- +i'o.o+owi& ora. autoryt&ty naukow& wyraFaNQ spr.&c.n& opini& na t&0at t&go- c.y
agr&sNa N&st wrod.ony0- instynktowy0 popSd&0- c.y wyuc.ony0 sposo$&0 .acowania, To
stary dy'&0at- a dyskusN& toc.Q siS od wi&kAw, 6a pr.ykad To0as %o$$&s w swy0
k'asyc.ny0 d.i&'& T&wiatan @po ra. pi&rws.y opu$'ikowany0 w 1651 r,4 wyra.i pog'Qd- F&
c.owi&k . natury N&st $ar$ar.y/cQ, 1&dyni& nar.ucon& pr.&. prawo r&pr&sN& i por.Qd&k
spo&c.ny a0uNQ 'ud.ki instynkt agr&sNi, 6ato0iast 1an 1aku$ Houss&au s+or0uowa
konc&pcNS s.'ac&tn&go d.ikusa @ro.winQ NQ w 1762 r,4- .godni& . ktArQ 'ud.i& . istoty sw&N
sQ agodni- Fyc.'iwi i radoOni, Cywi'i.acNa N&dyni& tu0i do$rot'iwQ naturS c.owi&ka i
wy.wa'a N&go agr&sNS, Zyg0unt >r&ud @1"304 ro.winQ p&sy0istyc.nQ 0yO' %o$$&sQ,
Stwi&rd.i- F& 'ud.i& pr.ycod.Q na Owiat wyposaF&ni w dwi& rAwni& potSFn& siy
instynktow&= instynkt Fycia C na.wany pr.&. ni&go &ros&0 i instynkt O0i&rci C na.wany
tanatos&0, W&dug >r&uda instynkt O0i&rci 0oF& .ostaP ski&rowany do w&wnQtr. 'u$ na
.&wnQtr., W pi&rws.y0 pr.ypadku .naNduN& swAN wyra. w aktac sa0oagr&sNi- ktAryc +or0S
&kstr&0a'nQ stanowi prA$a sa0o$ANc.a, W drugi0 pr.ypadku o$Nawia siS wrogoOciQ ora.
t&nd&ncNa0i nis.c.yci&'ski0i i 0ord&rc.y0i, 1ak stwi&rd.i >r&ud= UTo siS d.i&N& w kaFdy0
c.owi&ku i ni& 0oFna t&0u .apr.&c.aP- sprowad.aNQc Fyci& do pi&rwotn&N postaci- do stanu
ni&oFywion&N 0at&riiV, >r&ud wy.nawa pog'Qd- F& &n&rgia agr&sywna 0usi .na'&XP swoN&
uNOci&, W pr.&ciwny0 wypadku N&N nagro0ad.&ni& wywouN& stan coro$y, DoFna t&n pog'Qd
o$ra.owo okr&O'iP 0ian&0 t&orii ydrau'ic.n&N- wykor.ystuNQc ana'ogiS do .$iornika- ktAry
0oF& &ksp'odowaP pod narastaNQcy0 napor&0 wody, 1&O'i agr&sNa ni& .naNd.i& uNOcia-
doprowad.i do wy$ucu, W&dug twArcy psycoana'i.y N&dna . podstawowyc +unkcNi
spo&c.&/stwa sprowad.a siS do ki&rowania instynkt&0 agr&sNi i twor.&nia +or0 su$'i0acNi
t&go popSdu- c.y'i pr.&ks.tacania nis.c.yci&'ski&N &n&rgii w akc&ptowan& 'u$ poFyt&c.n&
+or0y .acowania,
erosF instynkt *ycia, pojcie wystp%j'ce w teorii Ire%&owskiej
tanatosF z#o&nie z teori' Ire%&owsk' ) instynkt .mierci, pop& o&powie&zialny za
a#resywne sk$onno.ci cz$owieka
teoria hydraulicznaF teoria, z#o&nie z ktr' nie %jawnione emocje %le#aj' k%m%lacji i
wywo$%j' stan napicia %stp%j'cy w chwili, #&y &oj&zie &o ekspresji st$%mionych emocji
%py$ $ycho$ania na zacho$ania agresy$ne, )rgu0&ntAw 0aNQcyc ro.str.ygnQP
pro$'&0 wrod.onoOci t&nd&ncNi agr&sywnyc u c.owi&ka pos.ukuN& siS- prowad.Qc
o$s&rwacN& i &ksp&ry0&nty . ud.ia&0 rAFnyc gatunkAw .wi&r.Qt, ?adac.& wycod.Q .
.aoF&nia- F& .do$yci& pr.&konuNQcyc dowodAw na r.&c. t&.y- iF agr&sNa w pr.ypadku
.wi&r.Qt ni& 0a carakt&ru instynktow&go- stanowi rAwni&F dowAd na to- F& agr&sNa ni& N&st
wrod.onQ c&cQ c.owi&ka, W&X0y pod uwagS ro.pows.&cnionQ opiniS o ni&nawiOci
panuNQc&N 0iSd.y kota0i i s.c.ura0i, 1&st&O0y pr.&konani- F& ws.ystki& koty po'uNQ na
s.c.ury i $&.'itoOni& N& .a$iNaNQ, Ty0c.as&0 Zing _ang Guo @1"614- $io'og- postanowi
wyka.aP- F& t&n pog'Qd N&st ty'ko 0it&0, )$y osiQgnQP swAN c&'- pr.&prowad.i prosty
&ksp&ry0&nt, J0i&Oci s.c.ura w N&dn&N k'atc& . 0ay0 kot&0, Co . t&go wynikoW Got ni&
ty'ko nigdy @naw&t gdy podrAs4 ni& .aatakowa s.c.ura- a'& naw&t siS . ni0 .apr.yNaXni,
(onadto kot t&n w pAXni&Ns.y0 c.asi& ni& pr.&gania- ni& atakowa ani ni& .a$iNa innyc
s.c.urAw, Lwiadc.y to o ty0- F& s&rd&c.ny stosun&k do N&dn&go s.c.ura .g&n&ra'i.owa siS
na ws.ystkic pr.&dstawici&'i t&go gatunku, CociaF opisany &ksp&ry0&nt N&st $ard.o
sy0patyc.ny- N&dnak ni& dostarc.a dowodAw na to- F& agr&sNa ni& 0a carakt&ru
instynktow&go, Co naNwyF&N poka.uN&- F& instynkt agr&sNi 0oF& .ostaP wygas.ony pr.&.
wc.&sn& doOwiadc.&nia, Co siS d.i&N&- gdy .wi&r.S wyrasta $&. kontaktu . inny0i
.wi&r.Sta0iW C.y $Sd.i& o$Nawiao .acowania agr&sywn& c.y t&F ni&W Ir&naus Ei$'i$&s+&'dt
@1"634 poka.a- F& s.c.ur dorastaNQcy w i.o'acNi @i . t&go powodu po.$awiony doOwiadc.&nia
wa'ki . inny0i pr.&dstawici&'a0i sw&go gatunku4 r.uci siS na s.c.ura wprowad.on&go do
N&go k'atki, Stwi&rd.i on rAwni&F- F& s.c.ur $Sd.i& siS posugiwa ty0 sa0y0 sc&0at&0
.astras.ania i atakowania pr.&ciwnika- Naki&go uFywaNQ doOwiadc.on& oso$niki, Wynika .
t&go- F& cociaF agr&sywn& .acowani& 0oF& $yP 0ody+ikowan& pod wpyw&0
doOwiadc.&nia @co poka.a &ksp&ry0&nt Guo4- to N&dnQkosa,in&<agr&sNi ni& tr.&$a siS uc.y+c,
1&dnak ni& dowod.i to w sposA$ $&.spr.ny- F& agr&sNa +unkcNonuN& na .asad.i& instynktu, )$y
or.&c o instynktowy0 carakt&r.& agr&sNi- na'&Fao$y .na'&XP +i.No'ogic.n& dowody na
istni&ni& w&wnStr.n&N sty0u'acNi do wa'ki- ktAr&N XrAd&0 $yy$y proc&sy .acod.Qc& w
organi.0i& C postu'at t&n s+or0uowa 1on (au Scott @1"584, Ty0c.as&0 w &ksp&ry0&nci&
pr.&prowad.ony0 pr.&. Ei$'a-Ei$&s+&'dta sty0u'acNi do wa'ki dostarc.ay $odXc&
.&wnStr.n& C widok nowo pr.y$y&go s.c.ura, Scott .gro0ad.i argu0&nty na poparci&
swoN&N t&.y- ktAra $r.0iaa= N&O'i organi.0 ni& otr.y0uN& . .&wnQtr. $odXcAw sty0u'uNQcyc
go do wa'ki- wt&dy ni& $Sd.i& pr.&Nawia .acowania agr&sywn&go i ni& $Sd.i& to 0iao
n&gatywn&go- psyco'ogic.n&go 'u$ +i.No'ogic.n&go- wpywu na N&go +unkcNonowani&,
W&dug Scotta potr.&$a wa'ki ni& 0a carakt&ru wrod.on&go- c.y'i odwrotni& niF >r&ud
wystSpuN& on pr.&ciwko istni&niu instynktu agr&sNi, Spory wokA dy'&0atu o wrod.onoOci
t&nd&ncNi agr&sywnyc ni& 0aNQ ko/ca, Bpinia Scotta .ostaa podwaFona pr.&. synn&go
&tio'oga- .do$ywcS 6agrody 6o$'a- Gonrada Tor&n.a @1"664, B$s&rwowa on .acowani&
pi&'Sgnic ryc&rskic- $ard.o agr&sywnyc tropika'nyc ry$&k, Sa0c& pi&'Sgnic atakuNQ inn&
sa0c& .& sw&go gatunku- ustanawiaNQc i $roniQc w t&n sposA$ swoN& t&rytoriu0, 1&dnak w
warunkac natura'nyc nigdy ni& atakuNQ on& sa0ic ani pr.&dstawici&'i inn&go gatunku, Ic
agr&sNa N&st OciO'& uki&runkowana N&dyni& na sa0c& pi&'Sgnic, Co siS d.i&N& w pr.ypadku
usuniScia . akwariu0 waOciwyc rywa'i i po.ostawi&nia w ni0 sa0otn&go pr.&dstawici&'a
rod.aNu 0Sski&go . gatunku pi&'SgnicW Zgodni& . t&oriQ ydrau'ic.nQ N&go agr&sNa powinna
u'&c sku0u'owaniu aF do punktu- w ktAry0 ni& .naNduNQc odpowi&dni&go c&'u ataku-
wyaduN& swoNQ agr&sNS na pr.ypadkowyc o$i&ktac, Tak waOni& siS d.i&N&, 1&O'i pi&'Sgnica
ryc&rska .ostani& po.$awiona kontaktu . sa0ca0i swoN&go gatunku- .ac.ni& atakowaP sa0c&
innyc gatunkAw- popr.&dnio ko0p'&tni& pr.&. niQ ignorowan&, 1&O'i nato0iast . akwariu0
usuni& siS ws.ystki& sa0c&- to sa0otny sa0i&c pi&'Sgnicy 0oF& .aatakowaP i .a$iP sa0ic& .&
sw&go gatunku, 6i&dawno Hicard TorS i Tori Scu't. @1""34 stwi&rd.i'i- F& ws.&co$&cnoOP
agr&sNi w .acowaniac rAFnyc gatunkAw ssakAw dowod.i- F& .& w.g'Sdu na swoN&
pr.ystosowawc.& .nac.&ni& c&ca ta .ostaa utr.y0ana i doskona'ona w toku ro.woNu,
ZauwaFy'i oni takF&- F& ro.woNowi agr&sNi towar.ys.y doskona'&ni& 0&cani.0Aw
a0uNQcyc N&N &kspr&sNS w pr.ypadku- gdy N&st to u.asadnion& int&r&s&0 organi.0u, 9'at&go
naw&t wOrAd naN$ard.i&N krwioF&rc.yc gatunkAw .wi&r.Qt &kspr&sNa &0ocNi stanowi N&dnQ .
dostSpnyc opcNi .acowania, 1&N wy$Ar .a'&Fy od spo&c.nyc doOwiadc.&/ i aktua'n&N
sytuacNi- w Naki&N .naNduN& siS .wi&r.S,
Co r':ni ldzi od !yszy
(syco'ogowi& .aN0uNQcy siS pro$'&0atykQ spo&c.nQ g&n&ra'ni& pr.yNS'i pog'Qdy
.apr&.&ntowan& pr.&. Tor&:a i Scu't.a, W pr.ypadku 'ud.i na ic &kspr&sNS agr&sNi wiSks.y
wpyw wywi&ra sytuacNa spo&c.na @?andura- 1"735 ?aron- Tysak- Gu'&- 9o$$s- 1"8"5 ?aron-
Hicardson- 1""25 ?&rkowit.- 1"684, ?&. w.g'Sdu na to- Naka N&st g&n&.a agr&sNi C c.y N&st to
t&nd&ncNa wrod.ona c.y wyuc.ona C do N&N uNawni&nia docod.i w wyniku .oFonyc
int&rakcNi takic c.ynnikAw- Nak= wrod.on& popSdy- opanowan& sposo$y kontro'i .acowania-
c&cy sytuacNi spo&c.n&N, (osuF0y siS pr.ykad&0, (rawdQ N&st- F& wi&'& .wi&r.Qt-
poc.Qws.y od owadAw- a sko/c.yws.y na 0apac c.&koks.tatnyc- atakuN& .wi&r.Sta-
ktAr& wkroc.Q na ic t&rytoriu0, 1&dnak .a ni&dopus.c.a'n& upros.c.&ni& u.naP na'&Fy
pr.&nos.&ni& t&N prawidowoOci na istoty 'ud.ki& i twi&rd.&ni&- Nak c.yni to wi&'u popu'arnyc
pisar.y- F& c.owi&k N&st tak .aprogra0owany- a$y ocraniaP swAN t&r&n i r&agowaP agr&sNQ na
o$&cnoOP okr&O'onyc- wysoc& sp&cy+ic.nyc $odXcAw, Istni&N& wi&'& dowodAw
pr.&0awiaNQcyc .a ty0- F& w.ory 'ud.kic .acowa/ sQ w wysoki0 stopniu &'astyc.n& i
pod'&gaNQ 0ody+ikacNo0, Taki& stanowisko pr&.&ntuN& rAwni&F wiSks.oOP psyco'ogAw,
Wystarc.y pr.ypatr.yP siS od0i&nny0 ku'turo0- $y dostr.&c- Nak $ard.o rAFniQ siS on&
nasi'&ni&0 pr.&Nawian&N agr&sNi, 6i&ktAr& pry0itywn& p'&0iona- pr.ykadowo T&pc.owi& .
Sikki0, (ig0&N& . )+ryki Lrodkow&N c.y )rap&s.& . 6ow&N 2win&i- FyNQ w .askakuNQc&N
.god.i& i ar0onii- a do aktAw agr&sNi docod.i 0iSd.y ni0i ni&.0i&rni& r.adko @patr.
?aron- Hicardson- 1""24, Ty0c.as&0 spo&c.&/stwa u.nan& .a $ard.i&N Ucywi'i.owan&V
posuguNQ siS pr.&0ocQ, W&X0y pod uwagS r.Qd a0&ryka/ski- ktAry coP .aduFony- wyda
0i'iardy do'arAw na woNnS . 0ao .nac.Qcy0 i .up&ni& ni&groXny0 pa/stw&0 w Zatoc&
(&rski&N, W woNni& t&N po'&gy d.i&siQtki tysiScy 'ud.i- a 0i0o to .nac.na c.SOP
spo&c.&/stwa a0&ryka/ski&go wyra.ia poparci& d'a t&N .$roNn&N agr&sNi i .adowo'&ni& .
osiQgniSt&go .wyciSstwa, 6a pr.ykad.i& wy0i&nionyc wyF&N ku'tur 0oFna N&dnak
stwi&rd.iP- F& .0iana sytuacNi spo&c.n&N c.Ssto doprowad.a do radyka'nyc pr.&0ian w
.akr&si& nasi'&nia .acowa/ agr&sywnyc, W&X0y pod uwagS india/ski& p'&0iS Irok&.Aw,
(r.&. s&tki 'at 'ud t&n .aN0owa siS owi&ctw&0 i wyka.ywa nastawi&ni& pokoNow& wo$&c
innyc- ni& pod&N0uNQc Fadnyc agr&sywnyc i .ac.&pnyc d.iaa/, W 8ÌI w,- wra. .
pr.y$yci&0 $iayc- Irok&.i pr.&s.'i 0&ta0or+o.S, Zac.S'i wAwc.as prowad.iP .
pr.y$ys.a0i and&' wy0i&nny- dostarc.a'i i0 skAr- a w .a0ian otr.y0ywa'i pr.&rAFn&
produkty pr.&0ysow&, WaOni& . t&go powodu .do$yci& skAr stao siS pr.&d0iot&0
rywa'i.acNi 0iSd.y IrokS.a0i a sQsiaduNQcy0 p'&0i&ni&0 %uronAw, Zna'a.o to wyra. w
potyc.kac- do ktAryc docod.io 0iSd.y o$u p'&0iona0i, W krAtki0 c.asi& Irok&.i
pr.&0i&ni'i siS w d.ikic i okrutnyc woNownikAw, Trudno $yo$y utr.y0aP ipot&.S- F&
Irok&.i $y'i tak krwioF&rc.y i $ar$ar.y/scy . powodu sw&go ni& kontro'owan&go instynktu
agr&sNi, )gr&sNa ic 0iaa swoN& XrAdo w pr.&0ianac spo&c.nyc- ktAr& doprowad.iy do
poNawi&nia siS nastawi&nia rywa'i.acyNn&go @%unt- 1"#04, Bstat&c.ni& ws.ystki&
.gro0ad.on& +akty ni& daNQ podstaw do N&dno.nac.n&go .awyrokowania o natur.& agr&sNi C
o ty0- c.y 0a ona carakt&r instynktowy c.y wyuc.ony, 1&dnak $&. w.g'Sdu na to 0a0y
dostat&c.n& dowody- a$y stwi&rd.iP- F& .arAwno w pr.ypadku .wi&r.Qt- Nak i c.owi&ka
agr&sNa ni& N&st wyQc.ni& r&akcNQ instynktowQ, Istni&NQ okr&O'on& spo&c.n& i sytuacyNn&
c.ynniki- ktAr& wywouNQ .acowania agr&sywn&- a takF& 0ody+ikuNQ ic nasi'&ni& i sposA$
pr.&Nawiania, Inny0i sowy- agr&sywn& .acowani& 0oF& $yP .0i&nian&, To sprawio- F&
pro$'&0 agr&sNi sta siS k'uc.owy0 .agadni&ni&0 psyco'ogii spo&c.n&N,
ciao migdaowateF obszar w korze mz#owej maj'cy zwi'zek z przejawami a#resji
testosteronF hormon maj'cy zwi'zek z przejawami a#resji
Sytac(e $arn&o$ania agres(i
Procesy neronalne i che!iczne (a&o przyczyna agres(i
9o sytuacyNnyc wy.nac.nikAw .acowa/ agr&sywnyc na'&FQ .0iany .acod.Qc& w&wnQtr.
nas.&go organi.0u, 6a pr.ykad o$s.ar rd.&nia krSgow&go .wany ciae! !igdao$aty!
wydaN& siS sprawowaP kontro'S nad .acowania0i agr&sywny0i .arAwno u .wi&r.Qt- Nak i u
c.owi&ka, 9raFni&ni& ciaa 0igdaowat&go pr.&0i&nia potu'n& .wi&r.Sta w agr&sywn&
$&sti&, 6ato0iast pr.&rwani& dopywu sty0u'acNi do t&go o$s.aru powoduN&- F& .wyk'&
agr&sywn& .wi&r.Sta staNQ siS agodn& @Doy&r- 1"764, 1&dnak .a'&FnoOP ta 0oF& $yP
0ody+ikowana pr.&. wpyw c.ynnikAw spo&c.nyc- i to NuF w pr.ypadku 0ap
c.&koks.tatnyc, Zao$s&rwowano- F& .acowani& sa0ca 0apy- w pr.ypadku draFni&nia
ciaa 0igdaowat&go w N&go 0A.gu- .a'&Fy od o$&cnoOci innyc 0ap, 1&O'i w po$'iFu
.naNduN& siS 0apa stoNQca niF&N w i&rarcii stada- to wspo0niany sa0i&c .aatakuN& NQ- N&O'i
$Sd.i& to 0apa .aN0uNQca wyFs.Q po.ycNS- sa0i&c r.uci siS do uci&c.ki,
Testosteron, Wykryto- F& okr&O'on& .wiQ.ki c&0ic.n& wpywaNQ na pr.&Nawiani& agr&sNi, 6a
pr.ykad .aap'ikowani& .wi&r.Sciu t&stost&ronu C 0Sski&go or0onu pciow&go C
spowoduN& nasi'&ni& u ni&go agr&sNi @Doy&r- 1"834, W pr.ypadku c.owi&ka istni&N&
ana'ogic.na .a'&FnoOP, Stwi&rd.ono wyFs.y po.io0 t&stost&ronu u wiSXniAw ska.anyc .a
pr.&stSpstwa . uFyci&0 pr.&0ocy +i.yc.n&N niF u ska.anyc .a inn& wykroc.&nia, Bka.ao
siS- F& .a'&FnoOP ta N&st prawd.iwa .arAwno w pr.ypadku ko$i&t- Nak i 0SFc.y.n @9a$$s-
Hu$ack- >rady- %opp&r- Sgoutas- 1"884, C.y 0SFc.yXni sQ $ard.i&N agr&sywni niF ko$i&ty-
skoro po.io0 t&stost&ronu wpywa na nasi'&ni& agr&sNiW Ws.ystkoV wska.uN& na sus.noOP
t&go pr.ypus.c.&nia, E'&anor Dacco$y i Caro' 1ack'in @1"7#4 .aN0uNQc siS tQ pro$'&0atykQ-
pr.&prowad.iy d.i&siQtki &ksp&ry0&ntAw 'a$oratoryNnyc i $ada/ t&r&nowyc- o$NSy ni0i
d.i&ci pocod.Qc& . rAFnyc ku'tur i k'as spo&c.nyc, 1&dno.nac.ni& stwi&rd.iy- iF
ni&.a'&Fni& od oko'ic.noOci- copcy wyka.uNQ $ard.i&N agr&sywn& postawy niF d.i&wc.Sta,
(odo$na t&nd&ncNa dotyc.y osA$ dorosyc- co 0oFna .ao$s&rwowaP- ana'i.uNQc .Nawisko
pr.&stSpc.oOci, WiS.i&nia .ap&nion& sQ gAwni& 0SFc.y.na0i, Co wiSc&N- ko$i&ty
ska.ywan& sQ rac.&N .a pr.&stSpstwa pr.&ciwko wasnoOci @krad.i&F- +as.&rstwo- d&+raudacNa4
niF .a pr.&stSpstwa . uFyci&0 pr.&0ocy @0ord&rstwo- napad- ra$un&k4, C.y pr.yc.yny
stwi&rd.onyc rAFnic 0aNQ carakt&r $io'ogic.ny c.y spo&c.nyW 6i& 0a w t&N kw&stii
cakowit&N p&wnoOci- a'& istni&NQ p&wn& dowody po.wa'aNQc& pr.ypus.c.aP- F& rAFnic& w
nasi'&niu agr&sNi .wiQ.an& . pciQ 0aNQ swoN& $io'ogic.n& podstawy, Hadyka'ny0 .0iano0
ro'i ko$i&t w& wspAc.&sny0 spo&c.&/stwi&- ktAr& .as.y w pr.&ciQgu ostatnic 35 'atni&
towar.ys.y w.rost 'ic.$y pop&nianyc pr.&. ko$i&ty pr.&stSpstw . uFyci&0 pr.&0ocy
@oc.ywiOci& w odni&si&niu do danyc dotyc.Qcyc popu'acNi 0SFc.y.n4, 6astQpi nato0iast
.nac.ny w.rost pop&nianyc pr.&. ko$i&ty po.ostayc rod.aNAw pr.&stSpstw C $&. uFycia
siy i pr.&0ocy @Wi'son- %&r0st&in- 1"854, Z drugi&N N&dnak strony Eagy i St&++&n @1"864
dokona'i pr.&g'Qdu $ada/- . ktAr&go wynika- F& pr&.&ntowan& rAFnic& 0iSd.y ko$i&ta0i i
0SFc.y.na0i ni& sQ aF tak .nac.Qc&,
Al&ohol, 1ak .ap&wn& wi& wi&'u stud&ntAw 'u$iQcyc Fyci& towar.yski&- a'koo' o$niFa
nas.& opory pr.&d dokonywani&0 c.ynAw narus.aNQcyc ogA'ni& pr.yNSt& nor0y spo&c.n&-
w ty0 c.ynAw agr&sywnyc @9&s0ond- 1"875 Tay'or- T&onard- 1"834, (otoc.n& o$s&rwacN&
potwi&rd.aNQ .wiQ.&k 0iSd.y agr&sNQ a spoFyci&0 napoNAw a'koo'owyc, 6a pr.ykad
ws.yscy do$r.& wi&0y- F& $ANki c.Ssto wy$ucaNQ w $arac i nocnyc k'u$ac- a awantury
rod.inn& .dar.aNQ siS po wypiciu a'koo'u, 6aw&t w wiSks.oOci og'Qdanyc +i'0Aw- gdy
poNawia siS NakaO piNana postaP- to s.uka pr&t&kstu do .wady, T& potoc.n& o$s&rwacN&
.naNduNQ potwi&rd.&ni& w danyc naukowyc, 6a pr.ykad 75^ pr.&stSpcAw pod&Nr.anyc o
0ord&rstwa- napady i gwaty N&st w cwi'i ar&s.towania pod wpyw&0 a'koo'u @Sup&-
1"5#4, 6aw&t w warunkac kontro'owan&go &ksp&ry0&ntu 'a$oratoryNn&go $adani- ktAryc
wprowad.a siS w stan upoN&nia a'koo'ow&go- $ard.i&N gwatowni& i wrogo r&aguNQ na prA$y
prowokacNi niF $adani- ktAry0 w ogA'& ni& podaN& siS a'koo'u 'u$ podaN& siS go w 0ayc
i'oOciac @Tay'or- T&onard- 1"834, 6i& o.nac.a to N&dnak- F& a'koo' auto0atyc.ni& powoduN&
w.rost nastawi&nia agr&sywn&go- a 'ud.i& $SdQcy pod N&go wpyw&0 krQFQ w pos.ukiwaniu
o$i&ktu do $icia, Wyniki pr.&prowad.onyc &ksp&ry0&ntAw wska.uNQ rac.&N- F& a'koo'
.nosi nas.& a0u'c& i ro.'uXnia kontro'S, (od wpyw&0 a'koo'u uNawniaNQ siS pi&rwotn&
dQF&nia i pragni&niana co d.i&/ skrywan& pod 0askQ nor0 i konw&nansAw, C.owi&k
tSskniQcy .a $'iskoOciQ drugi&N oso$y $Sd.i& oka.ywa c.uoOP- nato0iast w c.owi&ku
skonny0 do pr.&0ocy wy.wo'i siS agr&sNa, )na'ogic.ni& 0oFna stwi&rd.iP- F& oso$y
pod'&gaNQc& si'n&N pr&sNi spo&c.n&N- wy0i&r.on&N pr.&ciwko o.nako0 agr&sNi- do.naNQc&
+rustracNi c.y spotykaNQc& siS . prowokacNQ pod wpyw&0 d.iaania a'koo'u atwi&N po.$SdQ
siS swyc oporAw i .a0iQ nor0y spo&c.n&- dopus.c.aNQc siS aktAw pr.&0ocy @1&a*ons-
Tay'or- 1"855 St&&'&- 1os&ps- 1""05 St&&'&- Soutwick- 1"855 Tay'or- S&ars- 1"884,
.'l i nie$ygoda (a&o przyczyny agres(i
1&O'i .wi&r.S doOwiadc.a $A'u i ni& 0oF& uci&c od N&go XrAda- to prawi& .aws.& pod&N0i&
atak, 9otyc.y to takic gatunkAw .wi&r.Qt- Nak= s.c.ury- 0ys.y- co0iki- 'isy- 0apy- raki-
wSF&- s.opy- a'igatory ora. wi&'u innyc @).rin- 1"675 %utcinson- 1"834, Wspo0nian&
.wi&r.Sta w warunkac uni&0oF'iwiaNQcyc i0 uci&c.kS potra+iQ .aatakowaP pr.&dstawici&'a
swoN&go 'u$ inn&go gatunku ora. kaFdy pr.&d0iot .naNduNQcy siS w ic .asiSgu- Qc.ni& .
'a'kQ i pi&c.kQ t&nisowQ, 1ak sQd.is.- c.y t& o$s&rwacN& dotyc.Q takF& c.owi&kaW (o.wA'0y
so$i& na 0o0&nt r&+'&ksNi- a odpowi&dX nasuni& siS sa0a, WiSks.oOP . nas pa0iSta uc.uci&
irytacNi doOwiadc.an& w pr.ypadku nag&go i ni&spod.i&wan&go $A'u @np, pr.y
ni&s.c.SO'iwy0 potkniSciu4 i ocotS- a$y ud&r.yP w NakiO po$'iski o$i&kt, T&onard ?&rkowit.
@1"83- 1"884 stwi&rd.i- F& stud&nci- ktAryc rSka $ya .anur.ana w $ard.o .i0n&N wod.i&-
oka.ywa'i nag& nasi'&ni& wrogoOci w stosunku do osA$ .naNduNQcyc siS w po$'iFu,
(odQFaNQc ty0 trop&0- .ac.Sto siS .astanawiaP- c.y inn&go rod.aNu pr.ykr& do.nania- taki&
Nak upa- nad0i&rna wi'gotnoOP- .ani&c.ys.c.&ni& powi&tr.a c.y s0rAd 0ogQ o$niFaP prAg
.acowa/ agr&sywnyc, W ko/cu 'at s.&OPd.i&siQtyc i na poc.Qtku 'at si&d&0d.i&siQtyc w
Stanac ZN&dnoc.onyc w .wiQ.ku . po'itykQ w&wnStr.nQ r.Qdu- ktAra .aowocowaa woNnQ
w Wi&tna0i& i kon+'ikta0i rasowy0i- w.rAs .nac.ni& po.io0 napiScia spo&c.n&go,
Zao$s&rwowano wAwc.as +&no0&n na.wany U.Nawiski&0 dugi&go- gorQc&go 'ataV, Bka.ao
siS 0ianowici&- F& prawdopodo$i&/stwo spo&c.nyc ro.rucAw w.rasta w okr&si& upa'n&go
'ata- a .0ni&Ns.a siS w c.asi& codni&Ns.yc pAr roku, C.y to ty'ko sp&ku'acN&- c.y
r.&c.ywiOci& kryN& siS w ty0 .iarno prawdyW 1, D&rri'' Caris0it ora. Craig )nd&rs&n @1"7"4
.ana'i.owa'i dan& . 7" 0iast dotyc.Qc& spo&c.nyc ni&pokoNAw- do ktAryc dos.o w 'atac
1"67-1"71, Bka.ao siS- F& r.&c.ywiOci& .a0i&s.ki c.SOci&N wy$ucay w gorQc& niF w
codn& dni, Wykryt& .a'&FnoOci uka.uN& rycina 12,1, Sprawa 0a siS podo$ni&- N&O'i cod.i o
prawdopodo$i&/stwo pop&ni&nia $ruta'n&go pr.&stSpstwa, W wiSks.oOci a0&ryka/skic
0iast- od %ouston w T&ksasi& do 9&s Doin&s w Iowa- .wiSks.a siS ic 'ic.$a wra. .&
w.rost&0 upau @)nd&rs&n- )nd&rs&n- 1"8#5 Cotton- 1"81- 1"865 %arri&s- Stad'&r- 1"885
Hotton- >r&y- 1"854, C.yt&'nik nas.&N ksiQFki NuF N&st .ori&ntowany- F& . wi&'kQ ostroFnoOciQ
na'&Fy int&rpr&towaP .dar.&nia .acod.Qc& w natura'ny0 Orodowisku, >akty pr.ytoc.on&
powyF&N skaniaNQ do postawi&nia pytania- c.y w.rost t&nd&ncNi agr&sywnyc w upa'n& dni to
&+&kt w.rostu t&0p&ratury c.y 0oF& c.Ssts.&go wycod.&nia 'ud.i na u'ic& pr.y adn&N
pogod.i& @co gro.i ty0- F& $SdQ so$i& w.aN&0ni& wcod.i'i w drogS;4, 1ak 0oF&0y dotr.&P
do prawd.iw&N pr.yc.ynyW 1&dyni& d.iSki .ainsc&ni.owaniu waOciw&N sytuacNi w warunkac
'a$oratoryNnyc, W N&dny0 . .ainspirowanyc ty0 pro$'&0&0 &ksp&ry0&ntAw Wi''ia0
2ri++itt i Ho$&rta `&itc @1"714 poprosi'i stud&ntAw o ro.wiQ.ani& t&stu, ?adanyc
ro.d.i&'ono na dwi& grupy i .aprowad.ono do odd.i&'nyc pokoi, W N&dny0 po0i&s.c.&niu
panowaa nor0a'na t&0p&ratura- w drugi0 podwyFs.ono t&0p&raturS do 27YC, Stud&nci .
pr.&gr.an&go pokoNu ni& ty'ko donosi'i o narastaNQcy0 uc.uciu agr&sNi- a'& rAwni&F
pr&.&ntowa'i ni&pr.yNa.ny stosun&k wo$&c c.owi&ka- ktAr&go 0i&'i opisaP i oc&niP, W wi&'u
innyc $adaniac stwi&rd.ono podo$nQ .a'&FnoOP 0iSd.y t&0p&raturQ a nastroN&0 c.owi&ka
@?&'i- 1"805 Hu'& i in,- 1"874, HAwni&F o$s&rwacN& poc.ynion& w natura'nyc warunkac
Owiadc.Q o istni&niu opisan&go .Nawiska, 6a pr.ykad w ro.grywkac $as&$a''owyc wiSc&N
.oO'iwi& podkrSconyc pi&k .dar.a siS pr.y t&0p&ratur.& powyF&N 32YC niF pr.y
t&0p&ratur.& niFs.&N @H&i+0an- Tarrick- >&in- 1"884, 6ato0iast w 0iastac pustynn&N
)ri.ony- np, w (o&ni]- w pr.ypadku utkniScia w korku u'ic.ny0 k'aksonAw uFywaNQ
c.SOci&N ci ki&rowcy- ktAryc sa0ocody ni& sQ wyposaFon& w ur.Qd.&nia do k'i0aty.acNi
@G&nrick- Dac>ar'an&- 1"864,
R:7;0A 3<.3. D$%#ie, #or'ce lato. Wraz ze wzrostem temperat%ry zwiksza si czstotliwo.+
wystpowania rozr%chw %licznych i aktw przemocy >zaczerpnito zF 7arlsrnith, An&ersen,
3?J?A
Sytac(e spoeczne pro$adz)ce do agres(i
-rstrac(a (a&o przyczyna agres(i, Wyo$raX so$i&- F& twAN pr.yNaci&' Sa0 odwo.i ciS na
'otnisko na sa0o'ot- ktAry0 cc&s. '&ci&P do do0u- a$y spSd.iP ta0 .$'iFaNQc& siS OwiSta
?oF&go 6arod.&nia, Sa0 pr.yN&FdFa ni&co spAXniony- a'& gdy c.ynis. w.0iankS na t&n
t&0at- stwi&rd.a- F& N&st&O .$yt spiSty i .ap&wnia ciS- F& .na drogS do$r.& i dowi&.i& ciS na
'otnisko pA god.iny pr.&d od'ot&0 sa0o'otu, W poowi& drogi sa0ocAd siS .atr.y0uN&5
utknS'iOci& w u'ic.ny0 korku, Spog'Qdas. na .&gar&k, Sa0 ra. N&s.c.& .ap&wnia- F& 0aci&
0nAstwo c.asu- a'& w N&go gosi& wyc.uwas. NuF nutS ni&pokoNu, (o p&wny0 c.asi&
.auwaFas.- F& Ociskas. nadgarstki- a twoN& doni& $ard.o siS pocQ, Gi'ka 0inut pAXni&N
wysiadas. . sa0ocodu i spog'Qdas. na drogS C wid.is. ni& ko/c.Qcy siS s.nur poNa.dAw-
.d&r.ak pr.y .d&r.aku, Wracas. do wo.u- .atr.askuN&s. dr.wi i patr.ys. na swoN&go
pr.yNaci&'a, Sa0 uO0i&ca siS ni&p&wni& i stwi&rd.a= U6o- skQd 0og&0 wi&d.i&P- F&
utkni&0y w korkuWV C.y $yo$y ro.sQdni&N . N&go strony- gdy$y .s.&d ci w ty0 0o0&nci& .
oc.uW Jc.uci& +rustracNi wywoan& N&st poNawi&ni&0 siS pr.&s.kAd na drod.& do osiQgniScia
c&'u, Ws.yscy doOwiadc.a0y c.as&0 +rustracNi o rAFny0 stopniu nasi'&nia, W r.&c.ywistoOci
trudno $&. ni&N pr.&FyP naw&t tyd.i&/, ?adania wyka.ay- F& doOwiadc.ani& +rustracNi 0oF&
.wiSks.aP prawdopodo$i&/stwo .acowania agr&sywn&go, (rawidowoOP ta N&st opisana w
t&orii +rustracNi-agr&sNi, 1ak siS .a cwi'S pr.&kona0y- +rustracNa ni& w kaFd&N sytuacNi
prowad.i ni&ucronni& do agr&sNi, Zdar.a siS to N&dnak doOP c.Ssto, W k'asyc.ny0 NuF d.isiaN
&ksp&ry0&nci& Hog&ra ?ark&ra- Ta0ary 9&0$o i Gurta T&wina @1"#14 poka.ano d.i&cio0
pokAN wyp&niony piSkny0i .a$awka0i, 6i& po.wo'ono i0 N&dnak siS ni0i $awiP- 0ogy N&
ty'ko og'QdaP spo.a drucian&go ogrod.&nia, 9opi&ro po dugi0 c.asi& oc.&kiwania
wpus.c.ono d.i&ci do pokoNu p&n&go upragnionyc .a$aw&k, 9rugi&N grupy d.i&ci ni&
poddano taki&N +rustracNi i po.wo'ono i0 od ra.u $awiP siS nowy0i .a$awka0i, Ta druga
grupa .aNSa siS $&.troskQ .a$awQ, 6ato0iast grupa d.i&ci- ktAr& pr.&dt&0 doOwiadc.yy
+rustracNi- .ac.Sa nis.c.yP .a$awki- r.ucaP ni0i o OcianS- ro.tr.askiwaP N& i d&ptaP,
teoria )rustracji:agresjiF teoria, z#o&nie z ktr' przeszko&y wystp%j'ce na &ro&ze &o
osi'#nicia %pra#nione#o cel% zwikszaj' praw&opo&obie/stwo wyst'pienia reakcji
a#resywnych
Istni&N& ki'ka c.ynnikAw- ktAr& 0ogQ .wiSks.aP do.nania +rustracNi i w &+&kci& spr.yNaP
wystQpi&niu agr&sNi, 1&dny0 . nic N&st dystans d.i&'Qcy nas od osiQgniScia upragnion&go c&'u
'u$ o$i&ktu, I0 $'iFsi N&st&O0y r&a'i.acNi nas.yc .a0i&r.&/- ty0 wiSks.a N&st nas.a +rustracNa
pr.y napotkaniu pr.&s.kody, I0 wiSks.&N doOwiadc.a0y +rustracNi- ty0 $ard.i&N skonni
N&st&O0y .ar&agowaP agr&sNQ, Dary %arris @1"7#4 poka.aa tS .a'&FnoOP w &ksp&ry0&nci&
t&r&nowy0, (o0ocnik &ksp&ry0&ntatora wciska siS do ko'&N&k stoNQcyc w rAFnyc
0i&Nscac C pr.&d kin&0- r&stauracNQ- kasQ w sk'&pi& spoFywc.y0, (rA$owa .aNQP 0i&Nsc&
pr.&d drugQ 'u$ dwunastQ oso$Q w ko'&Nc&, 6a tS .ucwaoOP si'ni&Ns.Q agr&sNQ r&agoway
oso$y- ktAr& .aN0oway drugQ po.ycNS w ko'&Nc& niF $SdQc& na po.ycNi dwunast&N, T&nd&ncN&
agr&sywn& w.rastaNQ takF& wt&dy- gdy +rustracNa dotyka nas ni&spod.i&wani& 'u$ gdy
uwaFa0y- F& doOwiadc.a0y N&N ni&sus.ni&, 1a0&s Gu'ik i Hog&r ?rown @1"7"4 .atrudni'i
stud&ntAw pr.y t&'&+onic.ny0 .$i&raniu datkAw na c&'& do$roc.ynn&, B$i&ca'i i0
wynagrod.&ni& na .asadac prowi.Ni- c.y'i .a'&Fni& od .&$ran&N su0y pi&niSd.y, W pi&rws.&N
grupi& stud&ntAw ro.$ud.ono oc.&kiwania duFyc .yskAw- drugQ upr.&d.ono o 0oF'iwoOci
poni&si&nia +iaska, Eksp&ry0&nt .aaranFowano tak- F& Fadna . pytanyc t&'&+onic.ni& osA$
ni& .gad.aa siS na o+iarowani& swyc pi&niSd.y na c&'& do$roc.ynn&, Bka.ao siS- F&
stud&nci spod.i&waNQcy siS .yskAw- pr.y od0AwiS .& strony swyc ro.0AwcAw- $y'i $ard.i&N
skonni do agr&sNi w&r$a'n&N ora. gwatown&go r.ucania sucawkQ na wid&ki, 1ak
.a.nac.y'iO0y- +rustracNa ni& .aws.& prowad.i do agr&sNi, 6a ogA wywouN& ona .oOP c.y
irytacNS- a .acowania agr&sywn& N&dyni& w innyc- spr.yNaNQcyc i0 oko'ic.noOciac
@?&rkowit.- 1"78- 1"88- 1"8"- 1""35 2usta+son- 1"8"4, 6a c.y0 po'&gaNQ t& oko'ic.noOciW
Bc.ywist& .nac.&ni& 0a wyg'Qd i si'Q oso$y- ktAra ponosi odpowi&d.ia'noOP .a nas.Q
+rustracNS ora.V N&N pot&ncNa'na .do'noOP do r&wanFu, 6i&porAwnani& atwi&N N&st tr.asnQP
sucawkQ oporn&0u ro.0Awcy-odktAr&go d.i&'Q ciS 0i'& i ktAry na dodat&k ni& wi&- ki0
N&st&O- niF oka.aP swoNQ wOci&koOP Orodkow&0u ro.grywaNQc&0u druFyny Cicagowskic
?ykAw- ktAry waOni& spog'Qda ci prosto w oc.y, (o.a ty0 +rustracNa .wyk'& ni& prowad.i do
agr&sNi- N&O'i N&N pr.yc.yny sQ .ro.u0ia&- ki&dy .asuFy'iO0y so$i& na niQ i nikt c&'owo siS do
ni&N ni& pr.yc.yni, Eug&n& ?urst&in i (i'ip Worc&' @1"624 pr.&prowad.i'i &ksp&ry0&nt- w
toku ktAr&go po0ocnikowi &ksp&ry0&ntatora psua siS aparatura nagaOniaNQca, Z t&go
powodu grupa ni& 0oga ro.wiQ.aP postawion&go .adania, Wywoana ty0 +rustracNa ni&
prowad.ia do agr&sNi, Inny0i sowy- N&O'i XrAd&0 +rustracNi N&st oso$a- ktAra ro$i- co 0oF&-
a$y do$r.& wyp&niP powi&r.on& .adani&- to wiSks.oOP osA$ potra+i kontro'owaP swoN&
agr&sywn& r&akcN&, 6a'&Fy .auwaFyP- F& +rustracNa i d&prywacNa rAFniQ siS od si&$i&, 9.i&ci-
ktAr& ni& 0aNQ .a$aw&k- ni& r&aguNQ . t&go powodu agr&sNQ, W pr.&prowad.ony0 pr.&.
?ark&ra- a o0Awiony0 powyF&N &ksp&ry0&nci&- u d.i&ci poNawia siS +rustracNa i agr&sNa
d'at&go- F& 0iay on& ws.&'ki& podstawy- a$y pr.ypus.c.aP- F& &ksp&ry0&ntator po.wo'i i0
siS $awiP nowy0i .a$awka0i, Ic racNona'n& oc.&kiwania ni& .ostay sp&nion& i d'at&go
pr.&Nawiy on& tak nis.c.yci&'ski& .acowania, 9o poc.ynion&go ro.rAFni&nia nawiQ.uN&
takF& ko0&ntar. 1&ss&go 1acksona @1"684- dotyc.Qcy narastaNQc&N +a'i .a0i&s.&k rasowyc w
'atac 1"67-1"68, Z prawd.iwQ pr.&nik'iwoOciQ .auwaFy on- F& do ro.rucAw dos.o Uw
sytuacNi rosnQcyc oc.&kiwa/ . N&dn&N strony- . drugi&N .aO ni&ad&kwatni& .wiSks.aNQcyc siS
wydatkAw spo&c.nycV, Inny0i sowy- 1ackson sug&ruN&- F& .a wywoani& +rustracNi i agr&sNi-
.naNduNQcyc sw& uNOci& w u'ic.nyc .a0i&s.kac- odpowi&d.ia'n& $yy w duF&N 0i&r.& ni&
sp&nion& oc.&kiwania, 1&st to .godn& . o$s&rwacNa0i poc.yniony0i pr.&. psyciatrS
1&ro0S:a >ranka @1"874, Stwi&rd.i- F& naNgwatowni&Ns.& ro.rucy w ostatnic 'atac
wy$ucay ni& na o$s.arac naNwiSks.&go u$Astwa- a'& w Watts i 9&troit- gd.i& sytuacNa
c.arnyc o$ywat&'i N&st .adowa'aNQca, TaN&0nica sprowad.a siS do tSgo- F& c.arna 'udnoOP
oc&niaa swoNQ sytuacNS Nako .Q w odni&si&niu do standardAw Fycia $ia&N 'udnoOci i
oc.&kiwanyc .0ian wasn&go po.io0u Fycia, )gr&sNS wywouNS ni& d&prywacNa- a'&
depry$ac(a relaty$na,
Z podo$ny0 .Nawiski&0 0i&'iO0y do c.yni&nia w 1""1 r, w Europi& Wscodni&N- gdy po
ro.'uXni&niu sowi&cki&go r&Fi0u dos.o do wy$ucAw spo&c.n&go ni&.adowo'&nia, To
.Nawisko opisuN& rAwni&F (ri0o T&*i @1"85- s, 2034- $yy wiS.i&/ BOwiSci0ia, Z N&go r&'acNi
wynika- F& ni&'ic.n& prA$y r&$&'ii- do ktAryc docod.io w o$o.i& .agady- $yy ws.c.ynan&
ni& pr.&. Uo$o.ow& pospA'stwoV- ktAr& doOwiadc.ao p&ni kos.0aru o$o.ow&go Fycia- a'&
pr.&. grupy upr.ywi'&Nowanyc wiSXniAw, C.as na konk'u.NS, 1ak wynika . poc.ynionyc
ro.waFa/- +rustracNa ni& prowad.i auto0atyc.ni& do agr&sNi, >rustracNa ni& N&st rAwni&F
$&.poOr&dniQ kons&kw&ncNQ d&prywacNi- '&c. N&st &+&kt&0 d&prywacNi r&'atywn&N- c.y'i
poc.ucia wywoan&go spostr.&F&ni&0- F& posiadas. 0ni&N niF .asuguN&s. 'u$ 0ni&N niF
po.wo'ono ci oc.&kiwaP- 'u$ 0ni&N niF posiadaNQ 'ud.i& do ci&$i& podo$ni, (rawdopodo$ni&
0i&s.ka/cy Hu0unii- \otwy- Estonii i $y&N 1ugosawii- FyNQc w skraNn&N nSd.y- ni&
doOwiadc.a'i w p&ni +rustracNi- dopAki ni& .da'i so$i& sprawy- F& 0ogQ FyP inac.&N,
deprywacja relatywnaF pocz%cie je&nostki >albo #r%py spo$ecznejA, *e posia&a mniej ni*
zas$%#%je l%b %miej ni* pozwolono jej oczekiwa+ l%b te* mniej ni* posia&aj' l%&zie &o niej
po&obni
0ic nie jest bar&ziej kosztowne i ja$owe ni* zemsta.
) Winston 7h%rchill >34J6P3?O5A
.ezpo#rednia pro$o&ac(a i od$et, To N&st&O ty C pracuNQcy na pA &tatu w ruc'iwy0 $ar.&
s.y$ki&N o$sugi, (odaN&s. ni&.'ic.onQ 'ic.$S a0$urg&rAw- a d.isiaN 0usis. pracowaP N&s.c.&
s.y$ci&N- $o twAN ko'&ga ..a 'ady .acorowa, Go'&Nka k'i&ntAw pr.&cy'ona pr.&. $u+&t
do0aga siS swoic a0$urg&rAw, W poOpi&cu o$racas. siS .$yt gwatowni& i w cwi'i- gdy
na ory.onci& poNawia siS twAN s.&+- strQcas. na podogS sAN pik'i, UCopc.&- co .a ni&.dara
. ci&$i&; C kr.yc.y s.&+, C (otrQcS ci d.i&siSP do'arAw . p&nsNi- a ty0c.as&0 idX po
s.c.otkS i pospr.QtaN to, 1a .astQpiS ciS .a 'adQV, Spog'Qdas. na ni&go- Nak gdy$yO 0Ag
w.roki&0 .a$iP, Dia$yO ocotS r.uciP c.y0O 'u$ pr.ynaN0ni&N powi&d.i&P- co 0yO'is. o
pracy u ni&go, 1&dna . oc.ywistyc pr.yc.yn agr&sNi N&st .wiQ.ana . pragni&ni&0 odw&tu w
0o0&nci&- gdy spotyka0y siS . agr&sywny0 .acowani&0 .& strony drugi&N oso$y, CociaF
tak wspania& N&st cr.&OciNa/ski& pr.yka.ani& nadstawiania drugi&go po'ic.ka- to ni&
.naNduN& ono .astosowania w aut&ntyc.nyc 0iSd.y'ud.kic r&'acNac, Wyka.ano to w wi&'u
&ksp&ry0&ntac pr.&prowad.onyc .arAwno w 'a$oratoriu0- Nak i w t&r&ni&, 1&dny0 .
typowyc N&st &ksp&ry0&nt Ho$&rta ?arona @1"884, Jc.&stnikAw pros.ono o pr.ygotowani&
r&k'a0y p&wn&go towaru, 6astSpni& praca kaFd&go uc.&stnika $ya oc&niana pr.&.
po0ocnika &ksp&ry0&ntatora- ktAry w kaFdy0 pr.ypadku wyraFa krytyc.nQ opiniS, W
stosunku N&dnak do osA$ . pi&rws.&N grupy c.yni to w sposA$ d&'ikatny i wywaFony @UDyO'S-
F& wi&'& na'&Fao$y tu .0i&niPV4, 6ato0iast wo$&c osA$ . drugi&N grupy wyraFa siS wprost i
dosadni& @UDyO'S- F& naw&t gdy$yO siS starani& staP $y ciS $yo na orygina'noOPV4, 2dy
stwor.ono uc.&stniko0 &ksp&ry0&ntu oka.NS do r&wanFu- skor.ysta'i . ni&N gAwni& ci-
ktAryc po0ocnik &ksp&ry0&ntatora o$ra.i- 0AwiQc i0 o $raku orygina'noOci, Sprawa 0a
siS tu podo$ni& Nak w pr.ypadku +rustracNi i agr&sNi, Tak sa0o Nak ni& .aws.& r&aguN&0y
agr&sNQ na +rustracNS- tak t&F ni& .aws.& odpowiada0y odw&t&0 na prowokacNS, (odNSciu
d.iaa/ r&wanFowyc spr.yNa .a0i&r.ona prowokacNa, 6ato0iast N&O'i prowokacNa N&st
pr.ypadkowa i ni& wynika . c.yicO int&ncNi- to wiSks.oOP . nas powstr.y0a siS pr.&d
odw&t&0 @Gr&0&r- St&p&ns- 1"834, )gr&sNa .wrotna ni& poNawi siS takF& wAwc.as- gdy
.nan& sQ p&wn& oko'ic.noOci agod.Qc&- to .nac.y wi&0y- d'ac.&go ktoO nas prowokuN& i
usiuN& ro..oOciP, 1&dnak wi&d.a ta tonuN& nas.& &0ocN& ty'ko wAwc.as- gdy posiada0y NQ
N&s.c.& pr.&d .aistni&ni&0 krytyc.n&go .dar.&nia, \atwi&N $Sd.i& to .ro.u0i&P na
pr.ykad.i&, W &ksp&ry0&nci& 1onsona i Hu'&:a @1"864 po0ocnik &ksp&ry0&ntatora o$ra.i
.gro0ad.onyc stud&ntAw, Wytu0ac.ono i0- F& N&go ni&stosown& .acowani& $yo
spowodowan& kr.ywd.Qco niskQ oc&nQ otr.y0anQ pr.&. ni&go na &g.a0ini& . c&0ii,
(oowi& stud&ntAw powi&d.iano o ty0- ni0 dos.o do o$raX'iw&go wystQpi&nia- poowi&
nato0iast NakiO c.as po incyd&nci&, Ws.ystki0 uc.&stniko0 &ksp&ry0&ntu stwor.ono pAXni&N
oka.NS do r&wanFu C r&gu'owa'i natSF&ni& ni&pr.yN&0n&go aasu od$i&ran&go pr.&.
po0ocnika, Stud&nci- ktAryc wc.&Oni&N poin+or0owano o N&go ni&powod.&niu i .y0
u0or.&- wy$i&ra'i niFs.y po.io0 aasu- c.y'i agodni&Ns.y r&wanF, 1ak 0oF&0y wyNaOniP
rAFnicSW WydaN& siS- F& stud&nci upr.&d.&ni o nastroNu po0ocnika ni& od$i&ra'i oso$iOci& N&go
o$raX'iwyc sAw i d'at&go ni& poNawio siS u nic pragni&ni& odw&tu, Taka int&rpr&tacNa
.naNduN& potwi&rd.&ni& w& wskaXnikac +i.No'ogic.n&go po$ud.&nia 0i&r.onyc w c.asi&
&ksp&ry0&ntu, J stud&ntAw upr.&d.onyc o .y0 u0or.& po0ocnika akcNa s&rca w c.asi&
od$i&rania o$ra.y ni& w.rastaa tak gwatowni& Nak u po.ostayc stud&ntAw,
O"ecno#@ przed!iot'$ &o(arzonych z agres() (a&o przyczyna agres(i, 1ak wi&0y-
c.owi&k N&st istotQ .oFonQ, 6as.& .do'noOci po.nawc.& sQ .ad.iwiaNQc&- po.wa'aNQ na0 on&
ro.wiQ.ywaP .oFon& pro$'&0y- twor.yP now& konc&pcN&- wyna'a.ki- t&cno'ogi&, 9.iSki
.do'noOcio0 po.nawc.y0 c.owi&k 0oF& rAwni&F pr.yspor.yP so$i& kopotAw, W
odni&si&niu do agr&sNi; wystarc.y stwi&rd.iP- .& sa0a o$&cnoOP "od6ca $yz$ala()cego
agres(*- c.y'i pr.&d0iotu koNar.on&go potoc.ni& . agr&sNQ- prowad.i do w.rostu
prawdopodo$i&/stwa wystQpi&nia .acowa/ agr&sywnyc, W k'asyc.ny0 &ksp&ry0&nci&
?&rkowit.a i T&(ag&:a @1"674 usiowano ro..oOciP stud&ntAw $iorQcyc ud.ia w $adaniu,
C.yniono to w rAFnyc oko'ic.noOciac, C.SOP . nic prowokowano do .oOci w pokoNu-
gd.i& .naNdowa siS pisto'&t @.ostawiony ta0 r.&ko0o po popr.&dni0 &ksp&ry0&nci&4-
po.ostayc w pokoNu- gd.i& .a0iast pisto'&tu .naNdowaa siS raki&ta $ad0intonowa,
6astSpni& uc.&stniko0 dawano 0oF'iwoOP ap'ikowania wstr.QsAw &'&ktryc.nyc swoi0
ko'&go0, Bso$y- ktAr& doOwiadc.ay .oOci i wid.iay pr.y ty0 pisto'&t- uFyway prQdu o
wyFs.y0 natSF&niu niF oso$y- ktAr& wid.iay raki&tS $ad0intonowa, Wyniki poka.an& sQ na
rycini& 12,2, (r.&dstawiony &ksp&ry0&nt daN& wi&'& do 0yO'&nia, W N&go Owi&t'& +as.ywy
wydaN& siS s'ogan og'Qdany c.Ssto na .d&r.akac sa0ocodAw= UTo ni& pisto'&ty .a$iNaNQ-
'&c. 'ud.i&V, T&onard ?&rkowit. @1"814 tak wyra.i swoNQ r&+'&ksNS= UHo..os.c.ona oso$a
0oF& pociQgnQP .a spust- ki&dy cc& pop&niP .$rodniS- N&dnak spust 0oF& takF&
sprowokowaP ruc pa'ca 'u$ wywoaP inn& agr&sywn& .acowani&- N&O'i ty'ko c.owi&k N&st
gotowy .ar&agowaP agr&sNQ i ni& 0a dostat&c.nyc a0u'cAwV @s, 124,
bodziec wyzwalajcy agresj(F prze&miot kojarzony potocznie z &zia$aniami a#resywnymi >np.
rewolwerA! sama je#o obecno.+ zwiksza praw&opo&obie/stwo wyst'pienia aktw agr&sNi
R:7;0A 3<.<. =p%st mo*e sprowokowa+ r%ch palca. 0arz&zia a#resji, takie jak bro/,
wywo$%j' wzrost poziom% a#resji >zaczerpnito zF -erkowitz, He"a#e, 3?OJA
C.y sytuacNa wyg'Qda podo$ni& w Owi&ci& r.&c.ywisty0W C.y widok pisto'&tu 0oF& skaniaP
do agr&sywn&go d.iaaniaW WydaN& siS- F& tak, (r.yNr.yN0y siS statystyko0 dwAc 0iast=
S&atti& w JS) w stani& Was.yngton i àncou*&r w Ganad.i& w prowincNi Go'u0$ia
?rytyNska, SQ to 0iasta pod wi&'o0a w.g'Sda0i podo$n& do si&$i&- r.&c 0oFna C $'iXniac.&,
(rawi& taki sa0 k'i0at- popu'acNa- gospodarka- ogA'ny wskaXnik pr.&stSpc.oOci ora. 'ic.$a
dokonywanyc napadAw, Diasta t& nato0iast rAFniQ siS w dwAc kw&stiac= a4 w àncou*&r
w pr.&ciwi&/stwi& do S&atti& prawo posiadania $roni N&st $ard.o r&strykcyNn& i ni&wi&'& osA$
$ro/ posiada- $4 w S&atti& wskaXnik dokonanyc 0ord&rstw N&st dwukrotni& wyFs.y niF w
àncou*&r @S'oan i in,- 1"884, C.y N&dno stanowi pr.yc.ynS drugi&goW 6i& 0oF&0y $yP t&go
p&wni, 1&dnak &ksp&ry0&nty 'a$oratoryNn& pr.&prowad.on& pr.&. ?&rkowit.a i N&go
wspApracownikAw po.wa'aNQ pr.ypus.c.aP- F& ws.&co$&cnoOP $odXcAw wy.wa'aNQcyc
agr&sNS w cod.i&nny0 Fyciu w Stanac ZN&dnoc.onyc wpywa na ks.tatowani& siS
agr&sywnyc nastawi&/ o$ywat&'i, 9an& 'ic.$ow& .&$ran& pr.&. 9an& )rc&r i Hos&0ary
2artn&r @1"8#4 kor&'uNQ . pr.ytoc.ony0i opinia0i, ?adac.ki t& sQ autorka0i o$s.&rn&go
studiu0 nad .acowania0i agr&sywny0i- w ktAry0 .na'a.y siS wyniki $ada/ . wi&'u
kraNAw, 1&dno.nac.ni& wska.uNQ on& na istni&ni& wysoki&N kor&'acNi 0iSd.y 'ic.$Q
dokonanyc w dany0 kraNu .a$ANstw a dostSp&0 do $roni pa'n&N, 6a pr.ykad w Wi&'ki&N
?rytanii- gd.i& 0i&s.ka c.t&rokrotni& 0ni&N osA$ niF w Stanac ZN&dnoc.onyc i gd.i&
.aka.an& N&st posiadani& $roni- pop&nianyc N&st 16 ra.y 0ni&N 0ord&rstw,
Teoria spoecznego czenia+ na#lado$nict$o i agres(a, 2Awny0 XrAd&0 agr&sNi N&st
spo&c.n& uc.&ni& siS, 9.i&ci naO'aduNQ swoic rod.icAw ora. innyc dorosyc i w t&n
sposA$ uc.Q siS ro.wiQ.ywaP kon+'ikty pr.y uFyciu siy- .was.c.a gdy o$s&rwuNQ kor.ystny
r&.u'tat agr&sywn&go .acowania, 6a pr.ykad w takic grac- Nak pika noFna c.y ok&N-
naNwiSks.Q sawS .yskuNQ .wyk'& naN$ard.i&N $ruta'ni grac.& @oni dostaNQ rAwni&F naNwyFs.&
wynagrod.&ni&4- a .wyciSstwo pr.ypada .wyk'& naN$ard.i&N agr&sywn&N druFyni&, W tyc
sportac ni& opaca siS $yP su$t&'ny0 i d&'ikatny05 Nak okr&O'i to T&o 9uroc&r- N&d&n .
$as&$a''owyc d.iaac.y= UDi'i +ac&ci +inis.uNQ ostatniV, >akty potwi&rd.aNQ N&go sowa,
Stwi&rd.ono- F& w gr.& w ok&Na naNwiSc&N $ra0&k .do$ywaNQ ci .awodnicy- ktAr.y
naNc.SOci&N sQ wysyani pr.&. sSd.i&go na awkS kar @DcCarty- G&''&y- 1"874, T&go typu
sportowcy suFQ .a w.Ar 0od&0u poko'&niu- pr.&ka.uNQ 0u- F& agr&sNa pr.ynosi sawS i
powod.&ni&, Istni&NQ takF& dowody na to- F& wi&'u rod.icAw stosuNQcyc kary ci&'&sn& wo$&c
swyc d.i&ci doOwiadc.ao w d.i&ci/stwi& pr.&0ocy @Si'*&r- 9u$'in- Touri&- 1"6"5 Strauss-
2&''&s- 1"804, (r.ypus.c.a'ni&- traktuNQc $ruta'ni& sw& d.i&ci- wpaNa siS i0- F& pr.&0oc N&st
waOciwy0 Orodki&0 odd.iaywania wycowawc.&go, Bc.ywiOci& ni& N&st to N&dyny
wnios&k- Naki 0oFna wysnuP . pr.ytoc.onyc +aktAw, Wspo0ina'iO0y NuF wc.&Oni&N- F& ni&
do ko/ca wyNaOniona N&st kw&stia g&n&tyc.nyc uwarunkowa/ agr&sNi, 1&O'i agr&sNa N&st
pr.&ka.ywana d.i&d.ic.ni&- to 0oF& agr&sywni rod.ic& 0aNQ po prostu agr&sywn& d.i&ci, I
.nowu staN&0y pr.&d pro$'&0&0 okr&O'&nia wpywu Naki&goO c.ynnika na dan& .Nawisko,
Ty0 ra.&0 wpywu naO'adownictwa na ks.tatowani& .acowa/ agr&sywnyc, Zap&wn&
do0yO'as. siS NuF- F& caQ r.&c. na'&Fy .$adaP w 'a$oratoriu0, W k'asyc.n&N s&rii
&ksp&ry0&ntAw ?andura wra. .& wspApracownika0i @1"61-1"634 .ad&0onstrowa ro'S
spo&c.n&go uc.&nia siS w wywoywaniu agr&sNi, Za.wyc.aN widok agr&sywnyc d.iaa/
drugi&N oso$y nasi'a t&nd&ncN& agr&sywn& u o$s&rwuNQc&go d.i&cka, W& wspo0nianyc
&ksp&ry0&ntac wykor.ystano p'astikowQ- nap&nionQ powi&tr.&0 'a'kS o i0i&niu ?o$o-
ktAra od$iNa siS po ud&r.&niu, 9orosy cwyta 'a'kS- a nastSpni& r.uca niQ $ruta'ni&- wa'i w
niQ dr&wniany0 0otki&0- ud&r.a doniQ- kopa i .& .oOciQ kr.yc.a w N&N stronS, (AXni&N
po.wo'ono d.i&cio0 $awiP siS 'a'kQ, Bka.ao siS- F& naO'aduNQ on& doros&go i o$cod.Q siS .
'a'kQ rAwni& $ruta'ni&, Co wiSc&N- d.i&ci- ktAr& $yy Owiadka0i 0a'tr&towania 'a'ki-
posugiway siS ty0i sa0y0i sposo$a0i atakowania .a$awki i uFyway wo$&c ni&N tyc
sa0yc sAw co $ruta'ny dorosy, 6i&ktAr& naw&t posunSy siS da'&N- wy0yO'aNQc now&
sposo$y .nScania siS nad 'a'kQ,
Dzieci zwykle nie s$%chaj' &oros$ych, natomiast &oskonale ich na.la&%j'.
) ames -al&win, 0obo&y 9nows My 0ame, 3?O3
teoria spoecznego uczenia si(F teoria, z#o&nie z ktr' %czenie si spo$ecznych zachowa/
nastp%je poprzez obserwacj i na.la&ownictwo innych l%&zi
%py$ agres(i ogl)dane( $ #rod&ach !aso$ego prze&az
%py$ agres(i ogl)dane( $ #rod&ach !aso$ego prze&az na dzieci> 1&O'i d.i&cko
naO'aduN& $ruta'n& .acowani& oso$y doros&N wo$&c 'a'ki- to Naki wpyw 0ogQ wo$&c t&go
wywi&raP na ni& +i'0y- w ktAryc aF roi siS od sc&n pr.&0ocyW 1&st to int&r&suNQc& pytani&- a
odpowi&dX na ni& 0a istotn& spo&c.n& .nac.&ni&, W wi&'u pr.&. 'ata prowad.onyc
$adaniac stwi&rd.ano- F& i0 $ard.i&N $ruta'n& +i'0y c.owi&k og'Qda w d.i&ci/stwi&- ty0
c.SOci&N Nako nasto'at&k 'u$ dorosy posuguN& siS pr.&0ocQ @Eron- 1"82- 1"875 %u&s0ann-
1"825 Turn&r i in,- 1"864, W $adaniac pros.ono nasto'atkAw- a$y pr.ypo0ni&'i so$i&- Naki&
+i'0y i Nak c.Ssto og'Qda'i w d.i&ci/stwi&, >i'0y t& nastSpni& $yy oc&nian& pod w.g'Sd&0
pr&.&ntowan&N w nic pr.&0ocy pr.&. sSd.iAw ko0p&t&ntnyc, 6ato0iast nauc.yci&'& i
rAwi&Onicy wystawia'i ni&.a'&Fn& opini& o$NSty0 $adania0i nasto'atko0- gAwni& pod kQt&0
pr.&Nawianyc pr.&. nic postaw agr&sywnyc, 6i& ty'ko stwi&rd.ono istni&ni& wysoki&N
kor&'acNi 0iSd.y 'ic.$Q og'Qdanyc $ruta'nyc +i'0Aw a skonnoOciQ do .acowa/
agr&sywnyc- a'& stwi&rd.ono takF&- F& wra. . upyw&0 'at $adan&go kor&'acNa ta staN& siS
si'ni&Ns.a, Z&$ran& dan& ni& dowod.Q N&dnak . caQ p&wnoOciQ- F& og'Qdani& +i'0Aw . akta0i
pr.&0ocy powoduN&- F& . d.i&cka wyrasta agr&sywny nasto'at&k, 9'ac.&go ni& pr.yNQP- F&
rod.Q siS agr&sywn& d.i&ci- ktAr& uwi&'$iaNQ pr.&0oc- co .naNduN& swAN wyra. .arAwno w ic
agr&sywny0 .acowaniu- Nak i .aint&r&sowaniu $ruta'ny0i +i'0a0iW (o ra. ko'&Nny w
ro.str.ygniSciu wQtp'iwoOci po0aga kontro'owany &ksp&ry0&nt 'a$oratoryNny, Stwi&rd.&ni&
popr.&. &ksp&ry0&nt .wiQ.ku 0iSd.y og'Qdani&0 $ruta'nyc +i'0Aw a skonnoOciQ do
.acowa/ agr&sywnyc dowod.i- F& .wiQ.&k taki r.&c.ywiOci& istni&N&, Znac.&ni& t&go
.agadni&nia sprawio- F& pr.&prowad.ono wi&'& r.&t&'nyc $ada/, CociaF ni& ws.ystki& on&
dostarc.aNQ wynikAw cakowici& .godnyc- to N&dnak ponad ws.&'kQ wQtp'iwoOP stwi&rd.ono-
F& og'Qdani& pr.&0ocy r.&c.ywiOci& wywouN& agr&sywn& .acowania @%&aro'd- 1"864, 6a
pr.ykad w N&dny0 . wc.&Oni&Ns.yc &ksp&ry0&ntAw prowad.Qcy $adani& Ho$&rt Ti&$&rt i
Ho$&rt ?aron @1"724 poka.ywa'i d.i&cio0 U6i&dotyka'nycV- popu'arny w 'atac
s.&OPd.i&siQtyc i si&d&0d.i&siQtyc s&ria' kry0ina'ny, ?ya to typowa d'a ta0tyc 'at
produkcNa t&'&wi.yNna- wyrAFniaNQca siS N&dnak s.c.&gA'ny0 spiStr.&ni&0 aktAw pr.&0ocy,
2rupa kontro'na og'Qdaa pr.&. taki sa0 c.as pasNonuNQcQ- '&c. po.$awionQ &'&0&ntAw
agr&sNi r&'acNS . wydar.&/ sportowyc, GaFd&0u d.i&cku po.wo'ono nastSpni& w odd.i&'ny0
po0i&s.c.&niu $awiP siS . innQ grupQ rAwi&OnikAw, 9.i&ci- ktAr& og'Qday U6i&dotyka'nycV-
wyka.yway w.g'Sd&0 swyc ko'&gAw wiSc&N agr&sNi niF d.i&ci- ktAr& wid.iay progra0
sportowy,
R:7;0A 3<.@. "rzemoc w telewizji a a#resja. K#l'&anie przemocy na ekranach telewizorw
nasila % &zieci zachowania a#resywne >zaczerpnito zF Hiebert, -aron, 3?J<A.
Wyniki &ksp&ry0&ntu pr.&dstawia rycina 12,3, W N&dny0 . podo$nyc &ksp&ry0&ntAw
@1os&pson- 1"874 stwi&rd.ono .godni& . oc.&kiwania0i- F& og'Qdani& $ruta'nyc sc&n
wywi&ra naNwiSks.y wpyw na d.i&ci 0aNQc& skonnoOci do oka.ywania agr&sNi, W toku t&go
&ksp&ry0&ntu d.i&ci .nowu pod.i&'ono na dwi& grupy C N&dn&N wyOwi&t'ono +i'0 o akcNi
po'icNantAw @.& sporQ do.Q pr.&0ocy43 a drugi&N +i'0 o raNd.i& row&rowy0 @$&. aktAw
pr.&0ocy4, (AXni&N po.wo'ono i0 graP w ok&N pokoNowy, Bka.ao siS- F& wiSc&N
agr&sywnyc napaOci pod&N0oway podc.as gry d.i&ci- ktAr& og'Qday +i'0 o po'icNantac C
.was.c.a t& spoOrAd nic- ktAr& popr.&dnio .ostay pr.&. swoic nauc.yci&'i oc&nion& Nako
wyka.uNQc& .nac.n& nasi'&ni& postaw agr&sywnyc, Wspo0nian& d.i&ci .nac.ni& c.SOci&N niF
ic rAwi&Onicy- ktAr.y og'Qda'i +i'0 po'icyNny- '&c. .osta'i scarakt&ry.owani pr.&.
nauc.yci&'i Nako ni&agr&sywni- 'u$ ktAr.y .osta'i scarakt&ry.owani pr.&. nauc.yci&'i Nako
agr&sywni- '&c. og'Qda'i .awody sportow&- dopus.c.ay siS aktAw agr&sNi- c.SOci&N ud&r.ay
pr.&ciwnikAw kiNa0i- popycay i $yy kr.yk'iw&, 6asuwa siS pr.ypus.c.&ni&- iF og'Qdani&
sc&n pr.&0ocy N&st od$i&ran& Nako pr.y.wo'&ni& na wyraF&ni& wasn&N agr&sNi, Eksp&ry0&nt
pr.&prowad.ony pr.&. 1os&psona wska.uN& N&dnoc.&Oni&- F& d.i&ci- ktAr& ni& oka.yway
pr.&dt&0 postaw agr&sywnyc- ni& uc.Q siS pr.&0ocy po o$&Nr.&niu N&dn&go $ruta'n&go
+i'0u, Bstatni& stwi&rd.&ni& N&st $ard.o istotn& i 0oF& sug&rowaP- F& ni&agr&sywn& d.i&ci
poddan& pr.&. duFs.y c.as sp&cNa'n&N UkuracNiV og'Qdania aktAw pr.&0ocy .0i&niQ siS i
.ac.nQ pr&.&ntowaP .acowania agr&sywn&, ?adania t&r&now& wyka.ay istni&ni& taki&N
.a'&FnoOci @T&y&ns i in,- 1"755 (arkS i in,- 1"774, Bdd.i&'ny0 grupo0 d.i&ci poka.ywano
$ruta'n& +i'0y pr.&. rAFn& okr&sy, W kaFdy0 ra.i& ni& $y to N&dnokrotny s&ans Nak w
&ksp&ry0&nci& opisany0 powyF&N, WiSks.oOP d.i&ci- naw&t ni& pr.&NawiaNQcyc popr.&dnio
t&nd&ncNi agr&sywnyc- pod wpyw&0 dugotrwa&go kontaktu . akta0i pr.&0ocy popr.&.
&kran t&'&wi.yNny- .ac.Sa wyka.ywaP nasi'on& t&nd&ncN& agr&sywn&, 2rupa tyc d.i&ci
.ostaa porAwnana . ana'ogic.nQ grupQ kontro'nQ- ktAr&N w c.asi& .ar&.&rwowany0 na
og'Qdani& +i'0Aw ni& wyOwi&t'ano sc&n pr.&0ocy, DoF& na koni&c warto dodaP- iF o$'ic.ono-
F& pr.&ciStny dwunasto'at&k .dQFy o$&Nr.&P w ciQgu sw&go Fycia na &krani& t&'&wi.yNny0
ponad 100000 aktAw agr&sNi,
%py$ agres(i ogl)dane( $ #rod&ach !aso$ego prze&az na dorosych, 9o t&N pory
dyskutuNQc o wpywi& og'Qdania pr.&0ocy w Orodkac 0asow&go pr.&ka.u- skupia'iO0y
swoNQ uwagS gAwni& na d.i&ciac, Taki& pod&NOci& do pro$'&0u N&st u.asadnion&, I0
c.owi&k 0ods.y- ty0 $ard.i&N podatny na odd.iaywani& Orodowiska- ty0 $ard.i&N N&go
postawy i .acowania 0ogQ u'&gaP .0iano0 w wyniku o$s&rwacNi otoc.&nia, 1&dnak skutki
pr&.&ntowania pr.&0ocy na &kranac ni& ogranic.aNQ siS ty'ko do d.i&ci, Wi&'& tragic.nyc
wydar.&/ .daN& siS sug&rowaP- F& doroO'i takF& naO'aduNQ $ruta'n& sc&ny og'Qdan& na &krani&
t&'&wi.yNny0 C pr.&d0iot&0 ic agr&sNi ni& sQ N&dnak 'a'ki, Gi'ka 'at t&0u w Gi''&&n w
T&ksasi& 0SFc.y.na wN&ca ciSFarAwkQ do .atoc.on&N kawiarni- wysiad . ka$iny i .ac.Q
str.&'aP do o$&cnyc ta0 osA$, 6i0 po'icNa .dQFya pr.y$yP- .a$i 22 oso$y, ?ya to
naNkrwaws.a str.&'anina w d.i&Nac )0&ryki, (AXni&N .astr.&'i sa0&go si&$i&, W ki&s.&ni
0SFc.y.ny .na'&.iono $i'&t do kina na +i'0 .atytuowany >is&r Ging, W N&dn&N .& sc&n t&go
+i'0u s.a'&ni&c otwi&ra ogi&/ do 'ud.i .gro0ad.onyc w $ar.&- .a$iNaNQc ki'kanaOci& osA$,
C.y o$&Nr.&ni& +i'0u pr.&. ow&go ki&rowcS doprowad.io do Natki w Gi''&&nW 6i& 0oF&0y
0i&P co do t&go p&wnoOci, Wiado0o N&dnak- F& pr&.&ntowana w 0&diac pr.&0oc wywi&ra
pr.&0oFny wpyw rAwni&F na .acowani& siS osA$ dorosyc, Gi'ka 'at t&0u 9a*id (i''ips
@1"83- 1"864 dokona ci&kaw&N ana'i.y .$rodni pop&nionyc w Stanac ZN&dnoc.onyc,
Bka.ao siS- F&'ic.$a 0ord&rst w.rasta .aws.& w tygodniu nastSpuNQcyc0 po wa'kac
$oks&rAw wagi ciSFki&N, Co wiSc&N- i0 'ic.ni&N .gro0ad.ona pu$'ic.noOP- ty0 w.rost t&n N&st
wiSks.y, 6aN$ard.i&N s.okuNQcy N&st +akt- F& ko'or skAry pr.&grywaNQc&go $oks&ra kor&'uN& .
ko'or&0 skAry o+iar 0ord&rstw- do ktAryc pAXni&N docod.i, 1&O'i w wa'c& ponosi poraFkS
$iay .awodnik- w nastSpny0 tygodniu 0oFna siS spod.i&waP w.rostu 0ord&rstw
pop&nianyc na $iayc 0SFc.y.nac- podc.as gdy wskaXnik .a$ANstw c.arnyc 0SFc.y.n
utr.y0uN& siS na popr.&dni0 po.io0i&, Bdwrotna .a'&FnoOP .acod.i- gdy w wa'c&
pr.&grywa c.arny $oks&r C wt&dy .ac.yna ginQP wiSc&N c.arnyc 0SFc.y.n, 9an& .&$ran&
pr.&. (i''ipsa sQ wiarygodn&- ic spANnoOP N&st na ty'& duFa- F& ni& 0ogQ $yP wyQc.ni&
r&.u'tat&0 .$i&gu oko'ic.noOci, 6i& stanowi to N&dnak podstawy- a$y s+or0uowaP wnios&k-
iF ws.yscy 'ud.i& 'u$ okr&O'ony ic proc&nt dopus.c.a siS aktAw agr&sNi pod wpyw&0
wid.ian&N pr.&0ocy, 6ato0iast stwi&rd.iP 0oFna- F& takic aktAw dopus.c.aNQ siS ni&ktAr.y
'ud.i& i to wystarc.a- a$y skutki t&go $yy tragic.n&,
/nieczla()cy e=e&t ogl)dania prze!ocy $ #rod&ach !aso$ego prze&az, Wi&'&
wska.uN& na to- F& powtar.aNQcy siS kontakt . $ud.Qcy0i gro.S .dar.&nia0i o$niFa nas.Q
wraF'iwoOP na t&go typu sytuacN&, 1&d&n . autorAw t&N ksiQFki C E'iot )ronson podaN&
nastSpuNQcy pr.ykad . wasn&go Fycia= 9ilkana.cie lat tem% przeprowa&zi$em si na par
miesicy na Manhattan. Wkrtce po przybyci% wraz z przyjacielem ) ktry jest
nowojorczykiem o& %ro&zenia ) przecha&za$em si "i't' Alej'. -y$em wstrz'.nity wi&okiem
bez&omnych l%&zi *yj'cych w kartonowych p%&$ach i nosz'cych swj n&zny &obytek w
papierowych torbach l%b ci'#n'cych #o za sob' w zniszczonych wzkach sklepowych. 7a$y
czas po&czas nasze#o spacer% si#a$em &o kieszeni i roz&awa$em monety tym nieszcz.nikom.
Moje#o przyjaciela przerazi$o to zachowanie. C-&ziesz si m%sia$ na%czy+ nie zwraca+
%wa#i na tych l%&ziE ) powie&zia$. C0i#&yE ) o&rzek$em ob%rzony, ale by$y to
8aryze%szowskie s$owa. "o kilk% ty#o&niach spostrze#$em, *e przecha&zam si %licami
Manhattan%, patrz'c prosto prze& siebie i trzymaj'c rce z &ala o& kieszeni. Ga&ziwiaj'ce,
tak przywyk$em &o wi&ok% bez&omnych, *e pomimo wszystkich z$o*onych sobie prze&tem
obietnic zacz'$em ich i#norowa+.
C.y 0oF'iw& N&st- F& stay kontakt . akta0i pr.&0ocy popr.&. Orodki 0asow&go pr.&ka.u
sprawia- F& wyka.uN&0y wiSks.Q to'&rancNS- stykaNQc siS . pr.&Naw&0 aut&ntyc.n&N
pr.&0ocyW Z&$ran& dan& sug&ruNQ- F& tak waOni& N&st, ìctor C'in& i N&go po0ocnicy @1"734
w pr.&prowad.ony0 &ksp&ry0&nci& dokona'i po0iaru wskaXnikAw po$ud.&nia
+i.No'ogic.n&go w grupi& 0odyc 0SFc.y.n podc.as og'Qdania krwaw&N i $ruta'n&N wa'ki
$oks&rski&N, Ci . 0SFc.y.n- ktAr.y sporo wo'n&go c.asu spSd.a'i na og'Qdaniu t&'&wi.Ni- ni&
r&agowa'i .nac.Qco na pr&.&ntowan& okruci&/stwo, 6i& poNawiy siS u nic +i.No'ogic.n&
wskaXniki ni&pokoNu c.y podni&c&nia, (r.yg'Qda'i siS wa'c& . cakowitQ o$oNStnoOciQ,
6ato0iast 0SFc.yXni- ktAr.y og'Qda'i t&'&wi.NS sporadyc.ni&- odpowi&d.i&'i na poka.
+i.No'ogic.ny0 po$ud.&ni&0, JNr.an& okruci&/stwo naprawdS ic porus.yo, Dargar&t
%anratty To0as wra. .& wspApracownika0i @1"774 pr.&prowad.ia podo$ny &ksp&ry0&nt,
(oka.aa- F& og'Qdani& pr.&0ocy 0oF& w nastSpstwi& osa$iP r&akcN& 'ud.i w pr.ypadku
.&tkniScia siS . aut&ntyc.nQ agr&sNQ, To0as wyOwi&t'aa uc.&stniko0 &ksp&ry0&ntu $ruta'ny
+i'0 po'icyNny 'u$ r&'acNS . 0&c.u siatkAwki, (o proN&kcNi aranFowano sytuacNS- w ktAr&N
$adani stawa'i siS Owiadka0i w&r$a'n&N i +i.yc.n&N agr&sNi 0iSd.y pr.&ds.ko'aka0i, Bso$y-
ktAr& og'Qday popr.&dnio +i'0 po'icyNny- wyka.yway sa$s.& r&akcN& &0ocNona'n& niF
oso$y- ktAr& wid.iay 0&c. siatkAwki, WydaN& siS- F& upr.&dni& .&tkniSci& siS . akta0i
pr.&0ocy osa$io ic wraF'iwoOP na inn& akty t&go typu, 6i& oka.ywa'i porus.&nia w
sytuacNi- ktAra powinna ic porus.yP, Taka r&akcNa p&ni na p&wno +unkcN& o$ronn&- croni
nas pr.&d pr.ykry0i &0ocNa0i, DoF& N&dnak sprawiP- F& okaF&0y o$oNStnoOP wo$&c o+iar
pr.&0ocy 'u$ .aakc&ptuN&0y cod.i&nn& pr.&Nawy agr&sNi- u.naNQc N& .a ni&odQc.ny &'&0&nt
Fycia w& wspAc.&sny0 OwiSci&,
9'ac.&go pr.&0oc w Orodkac 0asow&go pr.&ka.u 0ody+ikuN& nas.Q gotowoOP do
r&agowania agr&sNQW C.t&ry pr.yc.yny sQ odpowi&d.ia'n& .a nasi'&ni& t&nd&ncNi agr&sywnyc
w wyniku kontaktu . pr.&0ocQ popr.&. Orodki 0asow&go pr.&ka.u=
J, 1&O'i oni 0ogQ to ro$iP- to Na t&F 0ogS, Bg'Qdani& $oat&rAw t&'&wi.yNnyc .acowuNQcyc
siS agr&sywni& 0oF& osa$iP pr.yNStQ pr.&. nas w d.i&ci/stwi& nor0S- naka.uNQcQ
kontro'owani& i0pu'sAw agr&sywnyc,
K, )c- wiSc tak to siS ro$i; Bg'Qdani& agr&sywnyc d.iaa/ 0oF& dostarc.aP po0ysAw- Nak
uNawniP wasn& agr&sywn& odc.ucia,
F, DyO'S- F& to- co c.uNS- to waOni& agr&sNa, Bg'Qdani& pr.&0ocy sprawia- F& '&pi&N
uOwiada0ia0y so$i& wasnQ .oOP i s.y$ci&N uruca0ia0y d.iaania agr&sywn&, \atwo
0oF&0y posunQP siS do pr.&sady- $Sdni& int&rpr&tuNQc .a'&dwi& '&kki& poirytowani& Nako
.oOP i wyadowuNQc NQ w aktac agr&sNi,
L, )'& 'ipa- .nowu siS tukQ- a co N&st na inny0 kana'&W Bg'Qdani& wi&'u krwawyc sc&n
'ikwiduN& nas.& pr.&raF&ni& i wstrSt na widok pr.&0ocy i .0ni&Ns.a wspAc.uci& wo$&c
o+iary, Sprawia- F& atwi&N na0 .aakc&ptowaP istni&ni& pr.&0ocy,
Prze!oc? pornogra=ia i a&ty agres(i $o"ec &o"iet
(owaFny0 pro$'&0&0 spo&c.ny0 w nas.y0 kraNu staNQ siS akty pr.&0ocy dokonywan&
pr.&. 0SFc.y.n na ko$i&tac- .was.c.a rosnQca statystyka gwatAw, Wiado0o- F& w 1""0 r,
.ostao .gwaconyc okoo 103 000 )0&rykan&k, B.nac.a to- F& c.SOci&N niF co piSP 0inut
.dar.a siS gwat, Zgodni& . dany0i >?I poc.Qws.y od 'at s.&OPd.i&siQtyc 'ic.$a gwatAw
w.rosa c.t&rokrotni&, Bc.ywiOci& ni& sQ to dan& p&n&- r.&c.ywista 'ic.$a gwatAw N&st
.nac.ni& wyFs.a- gdyF c.Ssto ko$i&ty ni& .gas.aNQ pr.&stSpstwa- .was.c.a gdy gwacici&'
N&st oso$Q .naNo0Q- a do c.ynu dos.o w c.asi& randki, W.rostowi 'ic.$y gwatAw w
ostatnic d.i&siScio'&ciac towar.ys.ya wiSks.a dostSpnoOP 0aga.ynAw- +i'0Aw i kas&t
wid&o pr.&dstawiaNQcyc $ard.o O0ia& sc&ny &rotyc.n&, 6i& wiado0o- c.y to do$r.& c.y X'&-
a'& w ostatnic 'atac .nac.ni& w.rosa swo$oda o$yc.aNAw w nas.y0 spo&c.&/stwi& i
to'&rancNa w stosunku do pornogra+ii, Skoro og'Qdani& pr.&0ocy pr.yc.ynia siS do w.rostu
c.Sstot'iwoOci aktAw agr&sNi- to 0oF& og'Qdani& pornogra+ii 0a .wiQ.&k .& statystykQ
gwatAwW CociaF t&n punkt wid.&nia .osta pr.yNSty .a ni&podwaFa'ny pr.&. grupS
sa0o.wa/c.yc strAFAw 0ora'noOci- to oka.uN& siS N&dnak $Sdny, W 1"70 r, powoana pr.y
pr&.yd&nci& Go0isNa ds, (ornogra+ii ogosia po pr.&studiowaniu dostSpnyc danyc- F&
&kspo.ycNa 0at&riau o tr&Ociac &rotyc.nyc ni& powoduN& w.rostu 'ic.$y pr.&stSpstw
s&ksua'nyc- aktAw pr.&0ocy wo$&c ko$i&t i innyc pr.&NawAw antyspo&c.nyc .acowa/,
DoF& pa0iStas. o0Awion& w ro.d.ia'& 2 postanowi&nia ko0isNi powoan&N w 1"85 r, pr.&.
Edwina D&&s&:aW Edwin D&&s& piastowa stanowisko g&n&ra'n&go prokuratora w c.asac
pr&.yd&ntury Hona'da H&agana, Zwoa ko0isNS- ktAra o$a'ia usta'&nia wc.&Oni&Ns.&go
raportu i w swyc wnioskac stwi&rd.ia- F& pornogra+ia N&st c.ynniki&0 warunkuNQcy0
w.rost 'ic.$y pr.&stSpstw . uFyci&0 pr.&0ocy pr.&ciwko ko$i&to0, (oNawia siS pytani&-
ktAra ko0isNa 0iaa racNSW ) 0oF& usta'&nia o$ydwu ko0isNi $yy prawd.iw& C to .nac.y w
ciQgu piStnastu 'at- d.i&'Qcyc powstani& o$ydwu raportAw- wys.y na Naw now& +akty- ktAr&
doprowad.iy Go0isNS D&&s&:a do od0i&nnyc wnioskAwW (o gruntowny0 pr.&studiowaniu
ws.ystkic dostSpnyc danyc ni& sposA$ da'&N utr.y0aP stanowiska Go0isNi D&&s&:a,
WydaN& siS- F& do N&go s+or0uowania pr.ywiody c.onkAw ko0isNi w.g'Sdy po'ityc.n& i
id&o'ogic.n&- a ni& r.&t&'ni& .&$rany 0at&ria naukowy, 9.isiaN- podo$ni& Nak w 1"70 r,-
skonni $y'i$yO0y twi&rd.iP- F& poka.ywani& sc&n &rotyc.nyc ni& prowad.i do Fadnyc
n&gatywnyc &+&ktAw u$oc.nyc, Sprawa ni& N&st N&dnak .up&ni& prosta- gdy w grS wcod.i
ko0$inacNa s&ksu i pr.&0ocy, (r&.&ntacNa takic sc&n wywi&ra $ard.o ni&poFQdany wpyw na
wid.a, 6&i Da'a0ut i Edward 9onn&rst&in w ciQgu ostatnic paru 'at pr.&prowad.i'i wi&'&
'a$oratoryNnyc i t&r&nowyc $ada/ w c&'u dokadn&go usta'&nia skutkAw poka.ywania
pornogra+ii poQc.on&N . pr.&0ocQ, Btr.y0an& wyniki dowod.Q- F& pr&.&ntacNa $ruta'n&N
pornogra+ii prowad.i do .wiSks.&nia akc&ptacNi pr.&0ocy s&ksua'n&N wo$&c ko$i&t i stanowi
c.ynnik odpowi&d.ia'ny .a agr&sywn& .acowania w stosunku do nic @9onn&rst&in- 1"805
9onn&rst&in- ?&rkowit.- 1"815 Da'a0ut- 1"81- 1"865 Da'a0ut- ?ri&r&- 1"864, W N&dny0 .
&ksp&ry0&ntAw @9onn&rst&in- ?&rkowit.- 1"814 ko$i&ta- po0ocnik &ksp&ry0&ntatora- c&'owo
wywoywaa u $adanyc 0SFc.y.n uc.uci& irytacNi i .oOci, (AXni&N uc.&stniko0 wyOwi&t'ano
N&d&n . tr.&c +i'0Aw= $ruta'ny pornogra+ic.ny +i'0 .& sc&nQ gwatu- .wyky +i'0
pornogra+ic.ny ora. +i'0 $&. 0otywAw s&ksua'nyc- a'& poka.uNQcy pr.&0oc wo$&c ko$i&t,
(o o$&Nr.&niu +i'0Aw .aproponowano $adany0 0SFc.y.no0 ud.ia w nowy0
&ksp&ry0&nci&- po.orni& ni& wiQFQcy0 siS . popr.&dni0, DiQ on dotyc.yP pro$'&0Aw
uc.&nia siS, Zadani& uc.&stnikAw po'&gao na ap'ikowaniu po0ocnicy &ksp&ry0&ntatora
wstr.QsAw &'&ktryc.nyc .a kaFdy0 ra.&0- gdy ud.i&'aa ona $Sdn&N odpowi&d.i,
DSFc.yXni 0og'i dowo'ni& wy$i&raP natSF&ni& prQdu @oc.ywiOci& caa sytuacNa $ya
.ai0prowi.owana- nikt ni& otr.y0ywa wstr.QsAw &'&ktryc.nyc4, Bka.ao siS- F& $adani-
ktAr.y popr.&dnio og'Qda'i $ruta'ny +i'0 pornogra+ic.ny .& sc&nQ gwatu- skonni $y'i
ap'ikowaP wstr.Qsy o naNwyFs.y0 natSF&niu prQdu, 6aNagodni&N . po0ocnicQ
&ksp&ry0&ntatora o$&s.'i siS ci- ktAry0 wyOwi&t'ono .wyky +i'0 pornogra+ic.ny, Istni&NQ
rAwni&F wyniki wska.uNQc& na to- F& 0SFc.yXni og'QdaNQcy $ruta'ny gwat wyka.ywa'i
t&nd&ncNS do ap'ikowania $ard.o $o'&snyc wstr.QsAw &'&ktryc.nyc N&dyni& ko$i&ci&, 2dy
na N&N 0i&Nscu si&d.ia 0SFc.y.na- stosowa'i oni niFs.& natSF&ni& prQdu, 6&i Da'a0ut
@1"814 pr.&prowad.i podo$ny &ksp&ry0&nt- w ktAry0 stud&nci pci 0Sski&N og'Qda'i dwa
&rotyc.n& +i'0y, W N&dny0 poka.ywano akt 0iosny pary kocankAw- a w drugi0 gwat, (o
pr&.&ntacNi +i'0Aw popros.ono 0SFc.y.n o snuci& +anta.Ni &rotyc.nyc, W +anta.Nac osA$-
ktAr& og'Qday sc&nS gwatu- wiSc&N $yo &'&0&ntAw pr.&0ocy niF w +anta.Nac tyc- ktAr.y
wid.i&'i sc&nS 0iosnQ . ud.ia&0 pary kocankAw, Stwi&rd.ono ponadto- F& podo$ni& Nak
pr.y og'Qdaniu pr.&0ocy dugotrway kontakt . $ruta'ny0 s&ks&0 sprawia- F& 'ud.i&
wyka.uNQ wiSks.Q gotowoOP do N&go akc&ptacNi i o$dar.aNQ 0ni&Ns.y0 wspAc.uci&0 o+iarS
pr.&0ocy s&ksua'n&N @Tin.- 9onn&rst&in- (&nrod- 1"8#- 1"885 Zi'I0ann- ?ryant- 1"8#4,
Wspo0niana .a'&FnoOP odnosi siS .arAwno do ko$i&t- Nak i do 0SFc.y.n, 1&dnak na'&Fy
podkr&O'iP- F& wyniki o0Awionyc &ksp&ry0&ntAw wca'& ni& stanowiQ potwi&rd.&nia raportu
Go0isNi D&&s&:a, Wska.uNQ on&- F& pornogra+ic.n& +i'0y ni& wywi&raNQ Fadn&go
n&gatywn&go c.y ni&poFQdan&go wpywu na wid.a- naw&t N&O'i ko$i&ta N&st w nic ty'ko
o$i&kt&0 .acowa/ s&ksua'nyc, 6i&$&.pi&c.n& sQ N&dyni& +i'0y stanowiQc& ko0$inacNS
s&ksu . pr.&0ocQ- s.kod'iwoOP ic odd.iaywania na pot&ncNa'n&go wid.a .ostaa
dowi&d.iona,
9a*&a kara wyrz'&za szko&. 9a*&a kara jest z$em.
) eremy -entham "rinciples o8 Morals an& He#islation
Czy &ara sprzy(a ha!o$ani zacho$a, agresy$nych
Wi&'& potoc.nyc pr.&kona/ dotyc.y pr.&ciwd.iaania o.nako0 agr&sNi, Istotn& N&st- a$y
pr.yNr.&P siS ty0 0QdroOcio0 'udowy0 i odni&OP N& do wynikAw $ada/ naukowyc, 6a
pr.ykad w&X0y pod uwagS star& por.&kado= U9.iat&c.ki rA.&c.kQ 9uc LwiSty $iP kaF&V,
Zgodni& .& s+or0uowanQ w ty0 pr.ysowiu radQ na'&Fao$y sw&0u d.i&cku wy0i&r.yP
so'idn&go k'apsa- i'&kroP $Sd.i& pr.&Nawiao agr&sNS- .was.c.a gdy$y N&N o$i&kt&0 $yy
0ods.& i sa$s.& d.i&ci, (owinno to wy&'i0inowaP agr&sywn& .acowania d.i&cka, Zgodni&
. taki0 0yO'&ni&0 waOciwQ 0&todQ wa'ki . pr.&stSpc.oOciQ N&st wy0i&r.ani& kry0ina'isto0
surowyc kar, 6a pr.ykad pr.&duF&ni& pr.&$ywania w wiS.i&niu do paru d.i&siScio'&ci 'u$
wprowad.&ni& kary O0i&rci, ?yP 0oF& N&st to Owi&tna r&c&pta na pr.&ciwd.iaani& pr.&Nawo0
agr&sNi, Garani& stanowi .oFon& .Nawisko- .was.c.a gdy N&st r&akcNQ na agr&sNS, Z N&dn&N
strony- Nak atwo siS do0yO'iP- karani& kaFd&go .acowania- wQc.ni& . .acowani&0
agr&sywny0- .0ni&Ns.a c.Sstot'iwoOP N&go wystSpowania, Z drugi&N strony- poni&waF karani&
pr.y$i&ra .wyk'& +or0S pr.&0ocy- oso$a- ktAra prA$uN& wy&'i0inowaP u kogoO o.naki
agr&sNi- 0oF& .a0iast osiQgniScia .a0i&r.on&go c&'u staP siS w.or&0 .acowania
agr&sywn&go i stwor.yP warunki spr.yNaNQc& proc&sowi 0od&'owania, WydaN& siS- F&
prawidowoOP ta dotyc.y d.i&ci, W& wc.&Oni&Ns.yc paragra+ac t&go ro.d.iau .wrAci'iO0y
uwagS- F& d.i&ci posiadaNQc& surowyc i kar.Qcyc rod.icAw- gdy sQ doros&- wyka.uNQ
agr&sywn& skonnoOci, W ro.d.ia'& 3 o0Awi'iO0y ki'ka &ksp&ry0&ntAw pr.&prowad.onyc w
pr.&ds.ko'u, Wynikao . nic- F& groX$a surow&N kary .a &w&ntua'ny odw&t na rywa'u ni&
.0ni&Ns.aa .nac.Qco pokusy r&wanFu, 6ato0iast groX$a 0ni&Ns.&N kary- na ty'& N&dnak
pr.ykr&N- F& c.asowo powstr.y0ywaa agr&sNS- skaniaa d.i&ci do .w&ry+ikowania wasn&N
u0i&NStnoOci panowania nad so$Q i w ostat&c.noOci .0ni&Ns.aa atrakcyNnoOP d.iaa/
odw&towyc @)ronson- Caris0it- 1"635 >r&&d0an- 1"654, 9.iSki po0yso0 9a*ida
B'w&usa @1""14- pracuNQc&go w norw&ski0 s.ko'nictwi&- 'ic.$a pr.ypadkAw .nScania siS nad
sa$s.y0i uc.nia0i w ta0t&Ns.yc s.koac .0ni&Ns.ya siS o 50^, Ws.ystko to d.iSki
pr.&s.ko'&niu nauc.yci&'i i pracownikAw ad0inistracNi i- w r&.u'taci&- stosowaniu pr.&. nic
ro.sQdnyc i s.y$kic int&rw&ncNi, Wyniki $ada/ wska.uNQ- F& u d.i&ci- ktAr& ni& 0aNQ N&s.c.&
ro.winiSt&go syst&0u wartoOci- 0oFna wytwor.yP ni&cSP wo$&c agr&sNi pr.&. stosowani&
$yskawic.nyc i ni&.$yt do'&g'iwyc kar .a pr.&Nawy .acowa/ agr&sywnyc, Co N&dnak .
dorosy0i C .was.c.a ty0i- ktAr.y NuF wyka.uNQ t&nd&ncNS do stosowania pr.&0ocyW W
pr.ypadku dorosyc wska.an& .a'&FnoOci pr.&dstawiaNQ siS ni&co inac.&N, W wiSks.oOci
syst&0Aw spo&c.nyc surow& kary stosuN& siS Nako Orod&k .apo$i&gania groXny0
pr.&stSpstwo0, C.y groX$a $ard.o do'&g'iw&N kary .a pop&ni&ni& pr.&stSpstwa taki&go- Nak
.a$ANstwo- oka'&c.&ni&- napad c.y gwat .0ni&Ns.a c.Sstot'iwoOP ic pop&nianiaW C.y 'ud.i&-
ktAr.y odc.uwaNQ pokusS pop&ni&nia ktAr&goO . tyc pr.&stSpstw- po0yO'Q pr.&dt&0= UT&pi&N
.astanowiS siS N&s.c.& nad ty0- $o Nak 0ni& .apiQ- to 0i siS dostani&V, Z&$ran& dan& ni&
po.wa'aNQ na wyciQgniSci& N&dno.nac.nyc wnioskAw, W warunkac id&a'nyc- stwor.onyc
pr.&. &ksp&ry0&nt 'a$oratoryNny- kara odgrywa ro'S Orodka .apo$i&gawc.&go @?ow&r-
%i'gard- 1"814, (r.&. warunki id&a'n& ro.u0i&0y w ty0 pr.ypadku natyc0iastow& i
ni&ucronn& wy0i&r.&ni& kary, Gara nastSpuN& .ara. po dopus.c.&niu siS aktu pr.&0ocy- a
s.ansS N&N unikniScia sQ .niko0&, 1&dnak r.&c.ywisty Owiat ni& stwar.a takic id&a'nyc
warunkAw- .was.c.a w spo&c.&/stwac o wysoki0 stopniu organi.acNi- w ktAryc wskaXnik
pop&nianyc pr.&stSpstw N&st wysoki @tak Nak w nas.y0 spo&c.&/stwi&4, W wiSks.oOci
a0&ryka/skic 0iast prawdopodo$i&/stwo- F& oso$a dopus.c.aNQca siS pr.&stSpstwa .ostani&
ar&s.towana- oskarFona- ska.ana i ukarana ni& N&st .$yt wysoki&, Co wiSc&N- $iorQc pod
uwagS natok spraw- ktAry0i .aN0uNQ siS sQdy- i ostroFnoOP w pod&N0owaniu ws.&'kic
d&cy.Ni- t&r0in wy0i&r.&nia kary $ud.i duF& .astr.&F&nia, Gara N&st .wyk'& odrac.ana na
0i&siQc& 'u$ 'ata, Gons&kw&ncN& sQ taki&- F& inac.&N odd.iauN& na c.owi&ka kara
wy0i&r.ana pr.&. &ksp&ry0&ntatora- a inac.&N wyrok .asQd.ony pr.&. syst&0
sprawi&d'iwoOci, W ty0 ostatni0 pr.ypadku ni& 0a ona taki&N wartoOci pr&w&ncyNn&N,
(owyFs.& pr.ypus.c.&nia .naNduNQ potwi&rd.&ni& w spo&c.nyc +aktac, 2roX$a surow&N
kary ni& .apo$i&ga pop&nianiu pr.&stSpstw, 6a pr.ykad w kraNac- ktAr& powrAciy do
stosowania kary O0i&rci- stosun&k 'ic.$y pr.&stSpstw do 'ic.$y 0i&s.ka/cAw ni& pr.y$i&ra
niFs.&N wartoOci niF w kraNac- w ktAryc ni& wy0i&r.a siS kary O0i&rci, W pr.ypadku JS)
w stanac- ktAr& .d&cydoway siS na .ni&si&ni& kary O0i&rci- ni& dos.o do pr.&widywan&go
pr.&. grupS &ksp&rtAw w.rostu wskaXnika pop&nianyc groXnyc pr.&stSpstw @)rc&r-
2artn&r- 1"8#5 6atanson- 1"874, W podo$ny0 ducu Hut (&t&rson i Wi''ia0 ?ai'&y @1"884
gruntowni& .$ada'i t&n okr&s w istorii StanAw ZN&dnoc.onyc- ki&dy to wycod.Qc od
stwi&rd.&nia SQdu 6aNwyFs.&go- u.naNQc&go karS O0i&rci .a pr.&Naw ni& 'icuNQc&go .
syst&0&0 sprawi&d'iwoOci okruci&/stwa- N&N wykonywani& .ostao .awi&s.on&, 2dy w 1"76
r, powrAcono do stosowania kary O0i&rci- ni& odnotowano spadku 'ic.$y pop&nianyc
0ord&rstw, H&pr&.&ntatywny .$iAr danyc- po.wa'aNQcy porAwnaP Stany ZN&dnoc.on& .
inny0i kraNa0i- pr.&dstawiono na rycini& 12,#, 6a'&Fy stwi&rd.iP- F& kara o Or&dni0 stopniu
do'&g'iwoOci- wy0i&r.ana N&dnak kons&kw&ntni&- .apo$i&ga dokonywaniu aktAw pr.&0ocy
pr.&. oso$y doros&, W&X0y pod uwagS powaFny pro$'&0 spo&c.ny nas.yc c.asAw- Naki0
N&st .nScani& siS 0SFAw nad Fona0i, (o'icNa tradycyNni& wyka.uN& ni&cSP do int&rw&ncNi w
pr.ypadku kAtni rod.innyc, W pr.&s.oOci- gdy dos.o NuF do ing&r&ncNi po'icNi- .wyk'&
awanturuNQcy siS 0QF ni& .ostawa ar&s.towany, >unkcNonarius.& a'$o ud.i&'a'i 0u
ostr.&F&nia- a'$o naka.ywa'i opus.c.&ni& do0u na parS god.in i uspokoN&ni& siS,
R:7;0A 3<.6. Ameryka prowa&zi. Wska(nik zabjstw &okonanych w T=A jest znacznie
wy*szy ni* analo#iczny wska(nik w innych %przemys$owionych krajach >zaczerpnito zF
Archer, Dartner, 3?46A
6a i'& &+&ktywna N&st taka int&rw&ncNaW C.y ar&s.towani& 0a'tr&tuNQc&go swoNQ FonS 0SFa
$yo$y $ard.i&N skut&c.n&W )$y ostat&c.ni& usta'iP +akty- 9&parta0&nt (o'icNi stanu
Dinn&apo'is .ainicNowa pr.&prowad.&ni& prost&go &ksp&ry0&ntu @S&r0an- ?&rk- 1"8#4,
>unkcNonarius.& po'icNi w.ywani do rod.innyc awantur w sposA$ 'osowy wy$i&ra'i N&dnQ .
tr.&c strat&gii int&rw&ncNi= ud.i&'a'i 0SFowi ostr.&F&nia na 0i&Nscu- naka.ywa'i 0u
opus.c.&ni& do0u na osi&0 god.in 'u$ dokonywa'i ar&s.towania, 6astSpni& pr.&. s.&OP
0i&siScy staranni& ana'i.owano ws.ystki& nadcod.Qc& raporty po'icyNn&, Bka.ao siS- F&
podc.as tyc s.&Ociu 0i&siScy awantury ro.poc.ynao ponowni& 1"^ 0SFc.y.n- ktAr.y
.osta'i upo0ni&/; na 0i&Nscu- 2#^ . tyc- ktAr.y opuOci'i do0 na NakiO c.as- i ty'ko 10^
0SFAw- ktAr.y N&dnQ 'u$ dwi& noc& spSd.i'i w po'icyNny0 ar&s.ci&, J.yskan& wyniki
wska.uNQ- F& .o$'igowani& po'icNi do traktowania awantur rod.innyc . caQ powagQ i
ar&s.towani& ic sprawcy w duFy0 stopniu .apo$i&ga rod.inn&N pr.&0ocy, 9&parta0&nt
(o'icNi stanu Dinn&apo'is po .apo.naniu siS . ty0i wynika0i wprowad.i .0iany w sposo$i&
postSpowania po'icNantAw podc.as int&rw&ncNi w pr.ypadkac awantur rod.innyc, Wyniki
t&- .was.c.a F& .ostay potwi&rd.on& $adania0i pr.&prowad.ony0i pr.&. Tang&ra @1"864 i
S&r0ana @1""24- w.$ud.iy .aint&r&sowani& w cay0 kraNu,
"o raz pierwszy pocz%$am co. jak smak zemsty! wy&awa$a si spijaniem aromatyczne#o wina,
#or'ce#o i pe$ne#o smak%! je&nak pozostawi$a po sobie metaliczny smak i osa& korozji, jakby
mnie otr%to.
) 7harlotte -ronte Dziwne losy ane Eyre, 346J
<atharsis i agres(a
katharsisF pojcie okre.laj'ce zjawisko %walniania na#roma&zonej a#resywnej ener#ii
poprzez wysi$ek 8izyczny, obserwacj zachowa/ a#resywnych innych l%&zi l%b &op%szczenie
si samem% czyn% nosz'ce#o znamiona a#resji. Takie Cwyp%szczenie paryE obni*a
praw&opo&obie/stwo po&jcia a#resywnych &zia$a/ w przysz$o.ci
Istni&N& ro.pows.&cnion& pr.&konani&- F& sposo$&0 ro.adowania wasn&N agr&sNi N&st
dokonani& c.ynu nos.Qc&go .na0iona agr&sNi, UWyr.uP to . si&$i&V C tak $r.0iaa rada
powtar.ana pr.&. wi&'& 'at, 1&O'i c.uN&s. .oOP- ni& prA$uN t&go ignorowaP- a'& kr.yc.- pac.-
pr.&k'inaN- r.ucaN porc&'anQ o OcianS, W t&n sposA$ po.$Sd.i&s. siS n&gatywnyc odc.uP i ni&
$SdQ on& pod'&gaP ku0u'acNi- pr.&0i&niaNQc siS w siS- ktAra 0oF& wyrwaP siS spod kontro'i,
9o t&go sprowad.aa siS +i'o.o+ia taki&go 0yO'&nia, Wywod.i siS ono . upros.c.&nia
psycoana'ityc.n&N konc&pcNi .Nawiska katarsis @>r&ud- 1"335 9o''ard- 1"3"4 i pr.&oF&nia
N&N na NS.yk potoc.ny, 1ak NuF wc.&Oni&N wspo0ina'iO0y- >r&ud propagowa t.w, ydrau'ic.nQ
t&oriS agr&sNi, Zgodni& . niQ- N&O'i c.owi&k ni& $Sd.i& 0ia 0oF'iwoOci &kspr&sNi sw&N agr&sNi
w 0oF'iwi& 0ao s.kod'iwy sposA$- to N&go agr&sywna &n&rgia .ostani& .a$'okowana- u'&gni&
ku0u'acNi i uNawni siS $QdX w postaci aktu &kstr&0a'n&N pr.&0ocy- $QdX sy0pto0Aw coro$y
psycic.n&N, Istni&NQ dan& Owiadc.Qc& o ty0- F& $'okowani& uc.uP 0oF& prowad.iP do
coro$y @(&nn&$ak&r- 1""04- N&dnak ni& o.nac.a to wca'&- F& uNawni&ni& tyc uc.uP w sposA$
ni&.rAFnicowany N&st wska.an& i suFy nas.&0u .drowiu, >r&ud $y wi&'ki0 0yO'ici&'&0-
N&dnak w swyc radac stosowa nad0i&rn& upros.c.&nia, Ws.akF& gdy t&oria >r&uda staa
siS &'&0&nt&0 ku'tury 0asow&N- pr.y$raa +or0S r.&ko0o udowodnionyc +aktAw i
.a'&FnoOci, W t&n sposA$ konc&pcNa katarsis tra+ia do kQcika porad d'a c.yt&'nikAw ga.&t i
skonia r&daktorkS taki&N ko'u0ny- )nn Tand&rs @1"6"4- do s+or0uowania pr.&sania- F&
Una'&Fy uc.yP 0od.i&F uwa'niaP .oOPV, 9aN& to nad.i&NS- F& ro.adowani& napiScia ni& ty'ko
po'&ps.y 'ud.io0 sa0opoc.uci&- a'& takF& po.$awi ic ocoty do dokonywania da's.yc
aktAw pr.&0ocy,
(o.orni& wydaN& siS- F& tak N&st, Wynika to . nas.&go wasn&go doOwiadc.&nia, 2dy da0y
upust nas.y0 uc.ucio0- .was.c.a w 0o0&ntac +rustracNi 'u$ .oOci @pr.&k'inaNQc- kr.yc.Qc
'u$ naw&t ud&r.aNQc kogoO4- to nas.& napiSci& spada, 1&dnak- c.y poN&dync.a r&akcNa
agr&sywna .0ni&Ns.a prawdopodo$i&/stwo poNawi&nia siS nastSpnyc aktAw agr&sNiW 6i0
sprA$uN&0y odpowi&d.i&P na to pytani&- .astanAw0y siS nad pot&ncNa'ny0i sposo$a0i
ro.adowania nagro0ad.on&N agr&sywn&N &n&rgii, )$y siS N&N po.$yP- 0oFna= a4 uc.&stnic.yP
w +i.yc.nyc +or0ac aktywnoOci @np, w grac . &'&0&nta0i rywa'i.acNi45 $4 pr.yg'QdaP siS
inny0 'ud.io0 $iorQcy0 ud.ia w owyc grac i wyadowywaP swoNQ agr&sywnQ &n&rgiS w
sposA$ .astSpc.y5 c4 pod&N0owaP $&.poOr&dni& d.iaania agr&sywn& @np, ud&r.aNQc innQ
oso$S- raniQc NQ- wpSd.aNQc NQ w kopoty 'u$ pr.ypisuNQc N&N n&gatywn& c&cy4, W&X0y pod
uwagS 0&todS pi&rws.Q- c.y'i angaFowani& siS w spo&c.ni& akc&ptowan& +or0y
agr&sywnyc .acowa/ w postaci rywa'i.acNi sportow&N, Ho.pows.&cniona N&st- rAwni&F
wOrAd psyco'ogAw- wiara w &+&ktywnoOP t&go sposo$u ro.adowywania agr&sNi, 6aw&t
.nany t&rap&uta- .aoFyci&' Owi&tn&N k'iniki na.wan&N N&go i0i&ni&0- Wi''ia0 D&nning&r
@1"#84 powi&d.ia- F& Ugry sportow& stwar.aNQ ni&powtar.a'nQ oka.NS do uNawni&nia siS
instynktu agr&sNiV, W r.&c.ywistoOci &ksp&ry0&nt t&r&nowy pr.&prowad.ony pr.&. )rtura
(att&rsona @1"7#4 dostarc.a danyc- ktAr& podwaFaNQ pr.ytoc.ony punkt wid.&nia,
Wspo0niany $adac. oc&nia nasi'&ni& wrogoOci wOrAd c.onkAw stud&ncki&go k'u$u
pikarski&go- tyd.i&/ pr.&d i tyd.i&/ po .ako/c.&niu s&.onu pikarski&go, 1ak wiado0o- 0&c.
piki noFn&N stwar.a .awodniko0 oka.NS do +i.yc.n&go wysiku i uNawni&nia .acowa/
agr&sywnyc, (owini&n wiSc .godni& . taki0i pog'Qda0i suFyP ro.adowaniu napiScia
wywoan&go tu0i&ni&0 agr&sNi i prowad.iP do .aniku wrogic postaw, Za0iast
oc.&kiwanyc r&.u'tatAw oka.ao siS- F& ro.&gran& w c.asi& s&.onu 0&c.& pr.yniosy
.nac.n& nasi'&ni& uc.uP wrogoOci u $adanyc .awodnikAw, HAwni&F w &ksp&ry0&nci&
Warr&na 1onsona @1"704- w ktAry0 $ra'i ud.ia ciSFarowcy- ni& u.yskano wynikAw
potwi&rd.aNQcyc konc&pcNS katarsis, 6i& wynika . t&go- F& 'ud.i& ni& c.&rpiQ pr.yN&0noOci
. ud.iau w grac sportowyc, WrSc. pr.&ciwni&- gry taki& dostarc.aNQ satys+akcNi, 1&dnak ni&
stanowiQ on& sposo$u na po.$yci& siS agr&sywnyc skonnoOci, 1&O'i 0aNQ Nakiko'wi&k wpyw
na agr&sNS- to rac.&N NQ nasi'aNQ, ZastanAw0y siS t&ra.- Nak odd.iauN& na 'ud.i pr.yg'Qdani& siS
sportow&N rywa'i.acNi, ?yP 0oF& N&st to waOciwy sposA$ wyadowania agr&sNi, 2ordon
Huss&'' @1"834- kanadyNski psyco'og .aN0uNQcy siS sport&0- $ada nasi'&ni& wrogoOci u
wid.Aw podc.as s.c.&gA'ni& $ruta'n&go 0&c.u ok&Now&go, Bka.ao siS- F& w 0iarS ro.woNu
akcNi na ta+'i 'odow&N wrogoOP o$s&rwatorAw stopniowo narastaa- aF osiQgnSa pod koni&c
0&c.u wyNQtkowo wysoki po.io0- ktAry naw&t ki'kanaOci& god.in po .ako/c.&niu gry ni&
powrAci do stanu wyNOciow&go, (odo$n& r&.u'taty pr.yniosy $adania pr.&prowad.on&
wOrAd ki$icAw 0&c.u piki noFn&N ora. .awodAw .apaOnic.yc @)nns- Huss&''- Sandiiands-
1"7"5 2oidst&in- )r0s- 1"714, Bstat&c.ni& 0oFna stwi&rd.iP- F& .arAwno uc.&stnictwo- Nak i
ki$icowani& rywa'i.acNi sportow&N nasi'a agr&sywn& .acowania, (o.osta N&s.c.& tr.&ci
pot&ncNa'ny sposA$ ro.adowania agr&sNi- c.y'i ski&rowani& N&N $&.poOr&dnio pr.&ciwko
XrAdu n&gatywnyc uc.uP, C.y r&dukuN& to potr.&$S da's.&go agr&sywn&go .acowaniaW
Wyniki wiSks.oOci &ksp&ry0&ntAw dostarc.yy odpowi&d.i n&gatywn&N @2&&n- Buanty-
1"774- a naw&t wyka.ay istni&ni& odwrotn&N .a'&FnoOci, 9okonani& c.ynu o .na0ionac
agr&sNi .wiSks.a skonnoOP do dokonywania podo$nyc c.ynAw w pr.ys.oOci, W N&dny0 .
&ksp&ry0&ntAw $adaNQcyc t&n pro$'&0- .organi.owany0 pr.&. Huss&''a 2&&na i N&go
wspApracownikAw @1"754- $ra'i ud.ia stud&nci, GaFd&0u uc.&stnikowi pr.yd.i&'ono oso$S-
. ktArQ 0ia stanowiP parS, ?y'i to po0ocnicy &ksp&ry0&ntatora- a'& stud&nci wi&r.y'i- F& sQ
to inni- tacy Nak oni $adani, (o0ocnicy 0i&'i .a .adani& .d&n&rwowaP stud&ntAw, W c.asi&
dyskusNi dotyc.Qc&N rAFnyc .agadni&/ 0og'i ap'ikowaP swy0 wspApartn&ro0 wstr.Qsy
&'&ktryc.n&- i'&kroP ni& .gad.a'i siS . ic opinia0i, WydaN& siS- F& taki& d.iaani& wystarc.a
do w.$ud.&nia .oOci, ?ya to pi&rws.a c.SOP &ksp&ry0&ntu, W drugi&N c.SOci- dotyc.Qc&N
r.&ko0o wpywu kar na proc&s uc.&nia siS- prawd.iwy uc.&stnik ora. po0ocnik
&ksp&ry0&ntatora .a0i&nia'i siS ro'a0i, Stud&nt stawa siS nauc.yci&'&0- ktAry 0ia
wyapywaP ws.ystki& $Sdy pop&nion& pr.&. sw&go uc.nia- c.y'i po0ocnika
&ksp&ry0&ntatora, Jc.&stnikAw &ksp&ry0&ntu pod.i&'ono na ty0 &tapi& na dwi& grupy,
Stud&nci- ktAr.y .na'&X'i siS w pi&rws.&N grupi&- 0i&'i po prostu .apisywaP ws.ystki& $Sdy
pop&nion& pr.&. sw&go wspApartn&ra, Stud&nci na'&FQcy do drugi&N grupy 0i&'i karaP go
wstr.Qsa0i &'&ktryc.ny0i pr.y kaFd&N .auwaFon&N po0yc&, W tr.&ci0 &tapi& &ksp&ry0&ntu
ws.ystki0 $&. wyNQtku stud&nto0 stwor.ono oka.NS ap'ikowania wstr.QsAw swy0
wspApartn&ro0, Zgodni& . konc&pcNQ katarsis na'&Fao$y oc.&kiwaP- F& stud&nci- ktAry0
NuF w drugi0 &tapi& &ksp&ry0&ntu stwor.ono oka.NS do karania wspApartn&ra- w tr.&ci0
&tapi& powinni wy0i&r.aP 0u 0ni&N $odXcAw o sa$s.y0 natSF&niu prQdu, T& oc.&kiwania
siS ni& sprawd.iy- a stao siS wrSc. odwrotni&, Stud&nci- ktAr.y wc.&Oni&N 0i&'i oka.NS
wy0i&r.aP wstr.Qsy- w tr.&ci0 &tapi& wyka.ywa'i wiSks.Q skonnoOP do ap'ikowania
wspApartn&rowi nastSpnyc i0pu'sAw, WystSpowani& opisan&go +&no0&nu ni& ogranic.a siS
do warunkAw 'a$oratoryNnyc- poNawia siS on takF& w r&a'ny0 Owi&ci&, W&r$a'na agr&sNa- ra.
wyraFona- .wiSks.a prawdopodo$i&/stwo podNScia nastSpnyc atakAw, W N&dny0 .
&ksp&ry0&ntAw t&r&nowyc ki'kunastu .wo'niony0 . pracy t&cniko0 stwor.ono 0oF'iwoOP
w&r$a'n&go oka.ania ni&.adowo'&nia $yy0 s.&+o0, 6astSpni& popros.ono ic o dokonani&
opisu swoic &ks-s.&+Aw, Bka.ao siS- F& $ard.i&N n&gatywny opis stwor.y'i ci- ktAr.y
pr.&dt&0 goOno wyra.i'i swoNQ n&gatywnQ oc&nS opisywan&N oso$y @E$$&s&n- 9uncan-
Gon&cni- 1"754,
Zgro0ad.on& dan& ni& daNQ podstaw do utr.y0ania konc&pcNi katarsis, (o.orni& wydaN& siS
ona sus.na= pr.&ci&F- N&O'i NakaO oso$a ro..oOci nas- to oka.ani& N&N nas.yc wrogic uc.uP
sprawia- F& po.$ywa0y siS napiScia i od.yskuN&0y do$r& sa0opoc.uci&, Cod.i N&dnak o to-
a$y ni& 0y'iP do$r&go sa0opoc.ucia . r&dukcNQ wrogoOci, W pr.ypadku c.owi&ka agr&sNa
.a'&Fy ni& ty'ko od t&go- co on c.uN&- a'& takF& od t&go- co 0yO'i, SprA$uN wyo$ra.iP so$i&
si&$i& na 0i&Nscu uc.&stnikAw opisanyc &ksp&ry0&ntAw, Zaap'ikowani& wstr.QsAw drugi&N
oso$i& 'u$ oka.ani& sw&N .oOci s.&+owi sprawia- F& uc.yni&ni& t&go po ra. drugi N&st NuF
atwi&Ns.&, Ha. wyraFona agr&sNa .nosi nas.& opory pr.&d d.iaania0i 0aNQcy0i .na0iona
agr&sNi, W p&wny0 s&nsi& sprawia- F& d.iaania taki& na$i&raNQ o+icNa'n&go statusu,
Zaatakowani& drugi&N oso$y staN& siS d.iSki t&0u .nac.ni& atwi&Ns.&, 1&dnak naNwaFni&Ns.y0
odkryci&0- ktAr& pr.yniosy $adania nad ty0i .agadni&nia0i- $yo stwi&rd.&ni&- F&
dopus.c.&ni& siS aktu otwart&N agr&sNi w.g'Sd&0 Naki&NO oso$y .0i&nia nas. stosun&k wo$&c
t&N oso$y, Zac.yna0y wyka.ywaP wo$&c ni&N n&gatywn& nastawi&ni&- co dodatkowo
.wiSks.a w pr.ys.oOci s.ansS uFycia w stosunku do ni&N pr.&0ocy, C.y to ci siS . c.y0O
koNar.yW 1&O'i tak- to 0as. racNS, W ro.d.ia'& 3 dos.'iO0y do wniosku- F& kr.ywda
wyr.Qd.ona drugi&N oso$i& uruca0ia proc&sy po.nawc.&- ktAryc c&'&0 N&st
usprawi&d'iwi&ni& wyr.Qd.on&go t&N oso$i& .a, Gi&dy ranis. inn&go c.owi&ka- doOwiadc.as.
dysonansu po.nawc.&go, Stwi&rd.&ni& USkr.ywd.i&0 Car'i&goV stoi w spr.&c.noOci .&
stwi&rd.&ni&0 U1&st&0 Fyc.'iwQ i ro.sQdnQ oso$QV, Skut&c.ny0 sposo$&0 r&dukcNi
powsta&go dysonansu N&st pr.&konani& sa0&go si&$i&- F& twoN& .acowani& ni& $yo wca'&
tak ni&u.asadnion& i ni&godn& c.owi&ka taki&go Nak ty, Wystarc.y- F& d&'ikatni& po0ini&s.
.a'&ty Car'i&go- a pooFys. nacisk na N&go wady, W ko/cu doNd.i&s. do wniosku- F& Car'i&
N&st na ty'& wstrStnQ oso$Q- F& .asugiwa na to- co go . twoN&N strony spotkao, Bpisana
prawidowoOP wystSpuN& .was.c.a wt&dy- gdy dopuOci'iO0y siS agr&sNi wo$&c oso$y
.up&ni& ni&winn&N, (r.ypo0niN0y so$i& &ksp&ry0&nt 9a*ida 2'assa @1"6#4 ora. G&ita
9a*isa i Edwarda E, 1on&sa @1"604 opisany s.c.&gAowo w ro.d.ia'& 3, 1&go uc.&stnicy
.adawa'i psycic.ny i +i.yc.ny $A' oso$o0- ktAr& nic i0 .&go ni& .ro$iy, E+&kt&0 t&go $ya
pAXni&Ns.a d&pr&cNacNa skr.ywd.onyc osA$, Jc.&stnicy &ksp&ry0&ntu wyraFa'i opini&- F&
oso$y- ktAry0 .aday $A'- ni& $yy .$yt sy0patyc.n& i .asuFyy so$i& na taki& traktowani&,
Taki& postSpowani& po.wa'a .r&dukowaP powstay dysonans- a'& N&dnoc.&Oni& spr.yNa
da's.&0u pr.&Nawianiu agr&sNi, Gi&dy o$niF&ni& c.yN&NO wartoOci oka.uN& siS skut&c.ny0
nar.Sd.i&0 usprawi&d'iwi&nia sw&go d.iaania- atwi&Ns.& staN& siS kr.ywd.&ni& innyc, 1ak
wyg'Qda sytuacNa- gdy nas.a o+iara ni& N&st 0ora'ni& ni&ska.it&'naW Wyo$raX so$i& na
pr.ykad- F& .ro$ia ona coO- co $yo d'a ci&$i& irytuNQc& 'u$ ni&pokoNQc& i waOciwi&
.asuFya so$i& na twAN odw&t, W taki0 pr.ypadku sytuacNa N&st $ard.i&N .oFona- a
N&dnoc.&Oni& $ard.i&N int&r&suNQca, Dica&' Gan @1"664 pr.&prowad.i ki'kanaOci& 'at t&0u
&ksp&ry0&nt poOwiScony t&0u .agadni&niu, W N&go trakci& po0ocnik &ksp&ry0&ntatora
udawa pi&'Sgniar.a- ktAry dokonywa na stud&ntac po0iarAw p&wnyc wskaXnikAw
+i.No'ogic.nyc, C.yni pr.y ty0 ni&pr.yN&0n& i ni&upr.&N0& uwagi wo$&c osA$- ktAry0i siS
.aN0owa, 6astSpni& pod.i&'ono stud&ntAw na dwi& grupy, Bso$y- ktAr& .na'a.y siS w
pi&rws.&N grupi&- 0ogy wyra.iP swoNQ .oOP i gni&w na pi&'Sgniar.a, Dogy opowi&d.i&P o
N&go .acowaniu pr.&oFon&0u p&rson&'u pi&'Sgniarski&go- pr.y c.y0 stwor.ono po.ory- F&
. powodu ic skargi pi&'Sgniar. dostani& r&pry0&ndS 'u$ naw&t .ostani& .wo'niony . pracy,
Stud&nci . drugi&N grupy ni& 0i&'i oka.Ni wyraF&nia sw&go gni&wu . powodu ni&stosown&go
.acowania pi&'Sgniar.a, Bka.ao siS- F& $adani- ktAry0 u0oF'iwiono wyraF&ni&
n&gatywnyc uc.uP wo$&c oso$y pi&'Sgniar.a- w kons&kw&ncNi Fywiy w stosunku do ni&go
wiSc&N wrogoOci niF oso$y- ktAr& 0usiay kontro'owaP swoNQ agr&sNS, Inny0i sowy- &kspr&sNa
agr&sNi ni& a0uN& t&nd&ncNi agr&sywnyc, WrSc. odwrotni&- spr.yNa ic w.rostowi- naw&t
N&O'i c&'&0 ataku ni& N&st c.owi&k $&. .ar.utu, Btr.y0an& wyniki sug&ruNQ- F& 'ud.i&
sprowokowani do .oOci c.Ssto r&wanFuNQ siS U. nawiQ.kQV- ic .&0sta N&st ni&ad&kwatna w
stosunku do c.ynu winowaNcy, (oka.a to rAwni&F wyF&N o0Awiony &ksp&ry0&nt= c.y
r.&c.ywiOci& pi&'Sgniar. .a swoN& ni&stosown& uwagi powini&n .ostaP .wo'niony . pracyW
ZarAwno skr.ywd.&ni& ni&winn&N oso$y- Nak i Ur&wanF . nawiQ.kQV wywouNQ podo$n&
uc.uci& dysonansu, B.nac.a to- F& N&O'i nas. odw&t N&st ni&proporcNona'ni& wysoki w
stosunku do wyr.Qd.on&N na0 pr.ykroOci- to 0usi on .ostaP usprawi&d'iwiony pr.&.
d&wa'uacNS o$i&ktu .&0sty, 1&O'i sug&rowan& .a'&FnoOci r.&c.ywiOci& .acod.Q- to 0ogQ on&
wyNaOniaP .Nawiska o$s&rwowan& w pr.ypadku wy$ucu woNny 0iSd.y dwo0a naroda0i,
Stwi&rd.ono 0ianowici&- F& o$ywat&'& .wyciSski&go pa/stwa wyraFaNQ .niko0Q do.S
wspAc.ucia wo$&c ni&winnyc o+iar woNny po stroni& ni&pr.yNaci&'a, (r.ypo0niN0y so$i&
drugQ woNnS OwiatowQ, W ostatnic N&N dniac )0&rykani& .r.uci'i $o0$S ato0owQ na
%iros.i0S i 6agasaki, Skutki&0 N&N wy$ucu $ya O0i&rP ponad 100 000 osA$ cywi'nyc- w
ty0 wi&'& d.i&ci- ora. ni&.'ic.on& pr.ypadki corA$ wywoanyc s.kod'iwy0
pro0i&niowani&0, 6i&dugo po .r.uc&niu $o0$y ato0ow&N pr.&prowad.ono wOrAd
)0&rykanAw sondaF, Btr.y0an& wyniki $yy s.okuNQc&, Dni&N niF 5^ anki&towanyc
wyra.io opiniS- F& )0&ryka ni& powinna $ya uFyP $roni ato0ow&N- podc.as gdy 23^
stwi&rd.io- F& na'&Fao .r.uciP N&s.c.& wiSc&N $o0$ na 1aponiS pr.&d stwor.&ni&0 N&N oka.Ni
do poddania siS, 9'ac.&go tak wi&'u )0&rykanAw do0agao siS O0i&rci ni&winnyc 'ud.iW
6as.a ipot&.a $r.0i nastSpuNQco, W c.asi& trwania d.iaa/ woN&nnyc .nac.ny ods&t&k
o$ywat&'i StanAw ZN&dnoc.onyc pr.yNQ postawS wrogoOci i '&kc&waF&nia wo$&c
1apo/c.ykAw, Sprawia ona- F& .adawani& i0 ci&rpi&nia- a naw&t .a$iNani& stawao siS atw&
do .aakc&ptowania, (r.y ty0 w i0 wiSks.y0 stopniu )0&rykani& stawa'i siS pr.yc.ynQ
ni&s.c.SOP 1apo/c.ykAw- ty0 $ard.i&N n&gatywny 0i&'i do nic stosun&k, Wywoao to
spira'S agr&sNi i usprawi&d'iwiania agr&sNi- ktAra doprowad.ia do punktu- w ktAry0 c.SOP
)0&rykanAw ni& cciaa .ako/c.&nia woNny- a$y 0Ac da'&N gnS$iP narAd Napo/ski, C.y
wydaN& ci siS- F& $yo to tak dawno- iF $r.0i prawi& Nak opowi&OP o staroFytny0 Owi&ci&W
(r.ypo0niN wiSc so$i&- F& w o$&cny0 d.i&siScio'&ciu JS) stoc.yy woNnS . Iraki&0-
odnos.Qc s.y$ki& i os.aa0iaNQc& .wyciSstwo, W woNni& t&N- w ktAr&N siy o$u stron $yy
$ard.o ni&proporcNona'n&- Stany ZN&dnoc.on& poniosy ni&'ic.n& o+iary- podc.as gdy Irak
straci d.i&siQtki tysiScy 'ud.i- w ty0 O0i&rP ponioso takF& wi&'u cywi'Aw, WiSks.oOP
)0&rykanAw . radoOciQ i du0Q pr.yNSa wi&OP o .wyciSstwi&- uc.c.ono N& parada0i-
d&+i'ada0i i +&styna0i, 6astQpi rAwni&F gwatowny w.rost popu'arnoOci Awc.&sn&go
pr&.yd&nta, ZwrAP uwagS na to- F& ni& podaN&0y w wQtp'iwoOP c&'owoOci t&N woNny, 6as.y0
N&dyny0 .a0i&r.&ni&0 N&st postawi&ni& pytania- Nak wi&'u )0&rykanAw cociaF pr.&. cwi'S
.do$yo siS na r&+'&ksNS i doOwiadc.yo s0utku 'u$ Fa'u . powodu po'&gyc w t&N woNni&
ni&winnyc irackic cywi'AwW 1ak 0yO'is.- i'uW SondaF& wyka.ay .niko0& wspAc.uci& d'a
o+iar t&N woNny po stroni& ni&pr.yNaci&'a, C.y wynika . t&go- F& )0&rykani& sQ s.c.&gA'ni&
okrutny0 i ni&wraF'iwy0 narod&0W Tak cy$a ni& N&st, (osiadas. NuF wystarc.aNQcy .asA$
wi&d.y- a$y wyNaOniP opisan& .Nawisko,
R:7;0A 3<.5. Wp$yw wojny na syt%acj w krajach zaan#a*owanych i niezaan#a*owanych w
&zia$ania wojenne. "o zako/czeni% wojny w pa/stwach, ktre bra$y w niej bezpo.re&ni %&zia$,
obserw%je si wzrost wska(nika przestpstw &okonywanych z %*yciem przemocy. ak
wyja.ni$by. to zjawisko, >zaczerpnito zF Archer, Dartner, 3?JOA
Z sytuacNQ woNny .wiQ.any N&st N&s.c.& N&d&n +&no0&n, Bka.uN& siS- F& N&N &+&kty ni&
ogranic.aNQ siS ty'ko do w.rostu wrogoOci uki&runkowan&N OciO'& na ni&pr.yNaci&'a, W c.asi&
woNny naw&t o$ywat&'& ni& .aangaFowani $&.poOr&dnio w d.iaania wyka.uNQ ogA'ny w.rost
t&nd&ncNi do d.iaa/ agr&sywnyc- a o$i&kt&0 tyc d.iaa/ staNQ siS .arAwno o$ywat&'&
wasn&go- Nak i wrogi&go pa/stwa, 9an& )rc&r i Hos&0ary 2artn&r @1"76- 1"8#4 .&$ray
dan& o pr.&stSpstwac dokonanyc w 110 kraNac od 1"00 r, @patr. ryP, 12,54, Wska.uNQ- F& w
kraNac- ktAr& angaFoway siS w d.iaania woN&nn&- o$s&rwowano po ic .ako/c.&niu
.nac.Qcy w.rost wskaXnikAw pr.&stSpc.oOci w porAwnaniu . inny0i kraNa0i, 6i& powinno to
$ud.iP .d.iwi&nia C dan& t& sQ .godn& . ty0- co powi&d.i&'iO0y o spo&c.nyc
uwarunkowaniac agr&sNi, W p&wny0 s&nsi& sytuacNa woNny N&st ana'ogic.na do sytuacNi
og'Qdania s.c.&gA'ni& krwaw&go- $ruta'n&go i o$+ituNQc&go w sc&ny pr.&0ocy +i'0u, Tak Nak
stykani& siS . agr&sNQ .a poOr&dnictw&0 &kranu t&'&wi.yNn&go- tak t&F ud.ia w woNni&
powoduN&= a4 .ni&si&ni& oporu o$ywat&'i pr.&d dokonywani&0 aktAw agr&sNi5 $4 wy.wo'&ni&
proc&su naO'adowania .acowa/ agr&sywnyc5 c4 .wiSks.&ni& dostSpnoOci r&akcNi
agr&sywnyc5 d4 osa$i&ni& wraF'iwoOci na okruci&/stwo- co .0ni&Ns.a wspAc.uci& wo$&c
o+iar agr&sNi,(onadto ud.ia w woNni& sankcNonuN& pr.&0oc Nako 0&todS ro.wiQ.ywania
trudnyc pro$'&0Aw,
;a& radzi@ so"ie z gnie$e!
Rozado$anie a sa!o#$iado!o#@, 1&O'i stosowani& pr.&0ocy prowad.i do
usprawi&d'iwiania i do nowyc aktAw pr.&0ocy- to Nak 0oFna porad.iP so$i& . narastaNQcy0
uc.uci&0 gni&wuW C.y naN'&ps.y0 ro.wiQ.ani&0 N&st tu0i&ni& t&go uc.uciaW Zyg0unt
>r&ud i )nn Tand&rs 0i&'i po c.SOci racNS .akadaNQc- F& ni& uNawniona .oOP 0oF& 0i&P
n&gatywn& skutki d'a N&dnostki, 1ak wspo0ina'iO0y popr.&dnio- ostatni& $adania dowod.Q- F&
tu0i&ni& si'nyc &0ocNi 0oF& $yP XrAd&0 +i.yc.nyc corA$ i do'&g'iwoOci @(&nn&$ak&r-
1""04, Zat&0 n&gatywn& &+&kty pr.ynosi .arAwno ni&uNawniani& uc.uP- Nak i ic swo$odna
&kspr&sNa, 1ak wo$&c t&go powinniO0y postSpowaP- co ro$iP . nas.y0i uc.ucia0iW (ro$'&0
t&n ni& N&st tak trudny- Nak siS wydaN&, Tr.&$a .daP so$i& sprawS- F& istni&N& .asadnic.a
rAFnica 0iSd.y doOwiadc.ani&0 uc.ucia gni&wu a wyraF&ni&0 go popr.&. pr.&0oc i akty
nis.c.yci&'ski&, JNawniani& gni&wu w odpowi&dni sposA$- w& waOciwyc oko'ic.noOciac-
N&st .Nawiski&0 nor0a'ny0- ni& pr.ynos.Qcy0 Fadnyc ni&poFQdanyc nastSpstw, Istni&NQ
+or0y wyraFania gni&wu- ni& wiQFQc& siS .& stosowani&0 pr.&0ocy, 1&dnQ . nic N&st Nasn&
.ako0unikowani& otoc.&niu- F& N&st&O .y i podani& pr.yc.yn twoN&go .&go sa0opoc.ucia,
(r.y.nani& siS do wasn&N .oOci agod.i doOwiadc.an& napiSci& i poprawia sa0opoc.uci&,
1&dnoc.&Oni& ni& uruca0ia proc&sAw po.nawc.yc suFQcyc d&wa'uacNi o$i&ktu agr&sNi-
gdyF ni& kr.ywd.Qc drugi&N oso$y- ni& 0usi0y usprawi&d'iwiaP swoN&go .acowania, Co
wiSc&N- otwart&- Nasn& i po.$awion& pr&t&nsNi powi&d.&ni& o doOwiadc.anyc n&gatywnyc
uc.uciac u0acnia w.aN&0n& .ro.u0i&ni& i spr.yNa nawiQ.aniu $'iski&N wiS.i 0iSd.y
pr.yNaciA0i i .naNo0y0i, C.y to ro.wiQ.ani& ni& wydaN& siS .$yt prost&W Bka.uN& siS- F&
pr.y.nani& siS do gni&wu pr.ynosi wiSc&N kor.yOci niF kr.yki- pr.&k'&/stwa- tuc.&ni&
porc&'any 'u$ ci&rpi&ni& w 0i'c.&niu i ro$i&ni& do$r&N 0iny do .&N gry, (rawdopodo$ni&
naN'&ps.y0 wyNOci&0 N&st powiado0i&ni& o odc.uwan&N .oOci t&N oso$y- ktAra NQ wywoaa-
N&dnak okr&O'on& kor.yOci 0oF& takF& daP pod.i&'&ni& siS swoi0i n&gatywny0i uc.ucia0i .
ki0O inny0, CociaF 1a0&s (&nn&$ak&r ni& .aN0owa siS $&.poOr&dnio pro$'&0&0 agr&sNi-
odkry N&dnak .a'&FnoOP- ktAra do uc.uP agr&sNi takF& 0oF& siS odnosiP, Stwi&rd.i on
0ianowici&- F& w pr.ypadku doOwiadc.ania str&su &0ocNona'n&go po0ocn& N&st pod.i&'&ni&
siS wasny0i uc.ucia0i . drugQ oso$Q, W wy0yO'ony0 pr.&. ni&go &ksp&ry0&nci& $adani
doOwiadc.a'i rAFnyc trau0atyc.nyc wydar.&/, (o s.&Ociu 0i&siQcac '&pi&N siS c.u'i i
pr.&Nawia'i 0ni&N so0atyc.nyc do'&g'iwoOci ci- ktAry0 w trakci& &ksp&ry0&ntu po.wo'ono
opowiadaP inny0 oso$o0 o oko'ic.noOciac owyc .dar.&/ i towar.ys.Qcyc ty0
.dar.&nio0 uc.uciac, WiSc&N n&gatywnyc skutkAw str&su w postaci .&go sa0opoc.ucia i
do'&g'iwoOci +i.yc.nyc doOwiadc.a'i ci- ktAr.y ci&rpi&'i w 0i'c.&niu 'u$ ci- ktAr.y
r&'acNonowa'i co prawda inny0 pr.&$i&g pr.ykryc wydar.&/- a'& ni& 0og'i d.i&'iP siS . ni0i
wasny0i uc.ucia0i, (&nn&$ak&r sQd.i- F& &+&kty po.ytywn&- Naki& pr.ynosi U.wi&r.&ni& siSV-
.wiQ.an& sQ ni& ty'ko . wyadowani&0 &0ocNona'ny0- a'& takF& .& .do$ywani&0
sa0oOwiado0oOci i wg'Qdu w& wasn& proc&sy psycic.n&, Eksp&ry0&nt pr.&prowad.ony
pr.&. T&onarda ?&rkowit.a i ?arto'0&u Trocco'&go @1""04 potwi&rd.a opiniS (&nn&$ak&ra,
W N&go trakci& 0od& ko$i&ty pr.ysuciway siS ro.0owi& 0iSd.y kandydatkQ do podNScia
p&wn&N pracy a sp&cNa'istQ dokonuNQcy0 na$oru pracownikAw, (oowa . $adanyc ko$i&t
0usiaa sucaP wywiadu- tr.y0aNQc rSkS wyciQgniStQ pr.&d si&$i&- co $yo po.ycNQ $ard.o
ni&wygodnQ- sprawiaNQcQ '&kki $A', 6ato0iast druga poowa ko$i&t w ty0 c.asi& wygodni&
tr.y0aa rSkS na sto'&, W o$ydwu pr.ypadkac ni&ktAr& . ko$i&t pros.ono o d.i&'&ni& siS
doOwiadc.any0i uc.ucia0i w c.asi&- gdy pr.ysuciway siS pr.&prowad.an&0u wywiadowi,
Bc.&kiwano- F& wyraF&ni& wasnyc uc.uP po0oF& i0 uOwiado0iP so$i& odc.uwany
dysko0+ort i .yskaP wg'Qd w& wasn& proc&sy psycic.n&, H&.u'taty oka.ay siS
.ad.iwiaNQc&, ?adan&- ktAr& doOwiadc.yy $A'u i ni&wygody i ni& 0ogy niko0u o ty0
powi&d.i&P- ki&roway swoN& n&gatywn& uc.ucia ku kandydatc& u$i&gaNQc&N siS o pracS, (r.y
ty0 i0 $ard.i&N pr.ykr& $yo d'a nic tr.y0ani& rSki wyciQgniSt&N pr.&d si&$i&- ty0 $ard.i&N
n&gatywny stosun&k pr.&Nawiay w.g'Sd&0 ko$i&ty- . ktArQ pr.&prowad.ano wywiad,
6ato0iast grupa $adanyc ko$i&t- ktArQ popros.ono o skadani& r&'acNi . t&go- co c.uNQ- ni&
$ya ni&sprawi&d'iwa wo$&c kandydatki u$i&gaNQc&N siS o pracS,
Przeprosiny (a&o spos'" na rozado$anie gnie$, Skut&c.ny0 sposo$&0 pr.&ciwd.iaania
r&akcNo0 agr&sywny0 drugi&N oso$y N&st podNSci& d.iaa/ uki&runkowanyc na 'ikwidacNS N&N
.oOci i irytacNi, Stwi&rd.i'iO0y popr.&dnio- F& +rustracNa ni& prowad.i do agr&sNi- N&O'i oso$a
N&N doOwiadc.aNQca N&st pr.&konana- F& c.owi&k- ktAry uni&0oF'iwi N&N osiQgniSci&
.a0i&r.on&go c&'u- ni& 0ia .yc int&ncNi, Wynika . t&go- F& skut&c.ni& pr.&ciwd.iaaP
c.yN&NO agr&sNi 0oF& oso$a- ktAra pr.yc.ynia siS do N&N +rustracNi, Wystarc.y- F& poc.uN& siS
odpowi&d.ia'na .a swoN& d.iaania- pr.&prosi i o$i&ca- F& dana sytuacNa wiSc&N siS ni&
powtAr.y, ZaAF0y- F& u0Awi&O siS .& swoNQ pr.yNaciAkQ- iF pr.yN&d.i&s. po niQ
sa0ocod&0 o 1",30- a$y .a$raP NQ na konc&rt- ktAry p'anowo .ac.yna siS o 20,00, W
konc&rci& 0a wystQpiP N&N u'u$iony so'istQ i wi&s.- F& 0ar.ya o ty0 wi&c.or.&- a t&ra.
pod&kscytowana oc.&kuN& na ci&$i&, WyN&FdFas. . do0u ni&co spAXniony- a po paru 0inutac
Na.dy spostr.&gas.- F& U.apa&O gu0SV, Wy0iana koa .a$i&ra ci ty'& c.asu- F& w cwi'i- gdy
doci&ras. do do0u pr.yNaciAki- konc&rt trwa NuF od dwud.i&stu 0inut, Wyo$raX so$i&- Nak
0oF& .ar&agowaP twoNa pr.yNaciAka w dwAc od0i&nnyc sytuacNac= a4 wcod.is.
p&wny0 kroki&0- uO0i&cniSty i 0Awis.= UWi&s.- to na p&wno ni& $y ci&kawy konc&rt, 6i&
pr.&N0uN siS ty0 tak $ard.o5 w ko/cu nic wi&'ki&go siS ni& stao, 6o- gd.i& pod.iao siS twoN&
poc.uci& u0oruWV5 $4 wcod.is. . wyra.&0 s0utku i $o'&Oci na twar.y- poka.uN&s. $rudn&
od s0aru rSc& i 0Awis.- F& wyN&ca&O . do0u o c.asi&- a'& .apa&O gu0S, S.c.&r.&
pr.&pras.as. i pr.yr.&kas.- F& wynagrod.is. N&N stracony konc&rt, (r.ypus.c.a0- F& twoNa
pr.yNaciAka 0iaa$y cSP agr&sywn&go wyadowania rac.&N w pi&rws.&N niF w drugi&N
sytuacNi, Taki& .aoF&ni& .naNduN& potwi&rd.&ni& w ki'kunastu pr.&prowad.onyc
&ksp&ry0&ntac @?aron- 1"88-1""05 W&in&r- )0irkan- >o'k&s- _&r&tt&- 1"874, Eksp&ry0&nt
opracowany pr.&. B$uci&go- Ga0&dS i )gari&go @1"8"4 stanowi typowy pr.ykad $adania
t&N pro$'&0atyki, W ty0 $adaniu stud&nci . powodu $SdAw pop&nionyc pr.&.
pr&.&ntuNQc&go instrukcNS i ud.i&'aNQc&go wyNaOni&/ asyst&nta &ksp&ry0&ntatora osiQga'i sa$&
wyniki w .oFony0 i trudny0 .adaniu, 6astSpni& pod.i&'ono $adanyc na tr.y grupy, W
kaFd&N grupi& asyst&nt postSpowa w&dug inn&go wariantu= pr.&pras.a pu$'ic.ni& .a
pop&nion& $Sdy- pr.&pras.a kaFd&go stud&nta odd.i&'ni& ora. ni& wyraFa Fadn&N skrucy,
SytuacNS sko0p'ikowano dodatkowo- wprowad.aNQc oso$S sa0&go &ksp&ry0&ntatora,
6i&ktAry0 stud&nto0 . ostatni&N grupy @ktAra ni& otr.y0aa Fadnyc pr.&prosin od asyst&nta4
tu0ac.y- F& pod&Nr.&wa istni&ni& p&wn&go $Sdu w sa0&N +or0u'& .adania- co o$ciQFa N&go
sa0&go .a ic sa$& wyniki, H&.u'taty &ksp&ry0&ntu ni& $ud.iy Fadnyc wQtp'iwoOci,
Stud&nci pr.&Nawia'i $ard.i&N po.ytywny stosun&k wo$&c asyst&nta i $y'i 0ni&N skonni do
oka.ywania 0u agr&sNi- N&O'i spotka'i siS . N&go strony . pr.&prosina0i, Za'&FnoOP ta w
ni&wi&'ki0 stopniu $ya 0ody+ikowana pr.&. .acowani& &ksp&ry0&ntatora- ktAry swy0i
wyNaOni&nia0i 'ikwidowa poc.uci& poraFki, 6i&istotny oka.a siS takF& sposA$ pr.&prosin C
pu$'ic.ny 'u$ w .acis.u ga$in&tu, Bka.ao siS- F& kaFd& pr.&prosiny- w ktAryc winowaNca
$i&r.& na si&$i& odpowi&d.ia'noOP .a .aistniaQ sytuacNS- skut&c.ni& pr.&ciwd.iaaNQ agr&sNi,
1&d&n . autorAw t&N ksiQFki- E''iot )ronson- .astanawia siS ki&dyO nad po0ys&0
wyposaF&nia sa0ocodAw w sp&cNa'nQ sygna'i.acNS u0oF'iwiaNQcQ ki&rowco0 w.aN&0n&
pr.&prosiny, 1ak wi&'ki postSp w agod.&niu o$yc.aNAw panuNQcyc na drogac 0Ag$y
.ostaP d.iSki t&0u osiQgniSty; Wyo$raX so$i& takQ sc&nS, Zatr.y0uN&s. siS pr.&d .naki&0
stop- a po cwi'i- gdy rus.as.- uOwiada0ias. so$i&- F& .a0a&O pr.&pisy i wy0usi&O
pi&rws.&/stwo, 6i&st&ty N&st NuF .a pAXno- a$yO 0Ag naprawiP swAN $Qd, 1aki pr.&widuN&s.
da's.y ro.wAN wydar.&/W W wiSks.oOci pr.ypadkAw ki&rowca- ktAr&0u .aN&ca&O drogS-
.ac.Q$y . wOci&koOciQ trQ$iP k'akson&0 'u$ poka.a$y ci t&n- prawi& 0iSd.ynarodowy- g&st
gni&wu i '&kc&waF&nia- ktAry0 N&st ski&rowani& ku gAr.& Orodkow&go pa'ca, (oni&waF nikt
ni& 'u$i $yP o$raFany- poc.u$yO . p&wnoOciQ pokusS- a$y 0u odtrQ$iP, Ty0 sa0y0
.ostaa$y uruco0iona narastaNQca spira'a gni&wu i agr&sNi i sytuacNa d'a o$u stron staa$y siS
$ard.o ni&pr.yN&0na, 1&dnak taki&0u ro.woNowi wypadkAw 0oFna $y .apo$i&c- gdy$y
kaFdy sa0ocAd oprAc. k'aksonu @pows.&cni& suFQc&go Nako instru0&nt wyraFania wasn&N
.oOci4 posiada Usygna'i.acNS pr.&pras.aNQcQV, DAg$y to $yP- na pr.ykad- sp&cNa'ny
pr.ycisk- po ktAr&go naciOniSciu . 0aski sa0ocodu wyskakiwaa$y corQgi&wka . napis&0
U(r.&pras.a0- ni& ccia&0V, W opisan&N sytuacNi w cwi'i- gdy .da&O so$i& sprawS- F&
.a0a&O pr.&pisy- 0Ag$yO posuFyP siS Upr.&pras.aNQcQ sygna'i.acNQV i .apo$i&c powstaniu
.a0kniSt&go koa agr&sNi i kontra gr&sNi,
Modelo$anie nieagresy$nego zacho$ania, Stwi&rd.i'iO0y- F& N&O'i d.i&ci o$s&rwuNQ
stosowani& pr.&0ocy wo$&c innyc d.i&ci 'u$ 'a'&k- to gdy w pr.ys.oOci .naNdQ siS w
podo$n&N sytuacNi- $SdQ pr.&Nawiay skonnoOP do r&akcNi agr&sywnyc, SprA$uN0y odwrAciP
sytuacNS, Co siS stani&- N&O'i pr.&dstawi0y d.i&cku od0i&nny w.Ar .acowania- N&O'i
pokaF&0y 0u 'ud.i- ktAr.y po0i0o prowokacNi sQ racNona'ni- upr.&N0i i .acowuNQ kontro'S
nad swy0i r&akcNa0iW (oOwiScono t&0u pro$'&0owi ki'kanaOci& &ksp&ry0&ntAw @?aron-
1"725 9onn&rst&in- 9onn&rst&in- 1"764, (r.&$i&gay on& w&dug nastSpuNQc&go sc&0atu,
6aNpi&rw d.i&ci uc.&stnic.Qc& w &ksp&ry0&nci& pr.yg'Qday siS swy0 rAwi&Oniko0- ktAr.y w
sytuacNi 0ogQc&N w.$ud.aP .oOP i irytacNS potra+i'i a0owaP r&akcN& agr&sNi, 6astSpni&
d.i&ci t& prowokowano do pr.&Nawiania .acowa/ agr&sywnyc, Bka.ao siS- F& d.i&ci-
ktAry0 upr.&dnio udostSpniono w.Ar .acowania ni&agr&sywn&go- w sytuacNi prowokacNi o
wi&'& r.ad.i&N niF d.i&ci- ktAry0 taki&go w.oru ni& udostSpniono- r&agoway agr&sNQ,
Trening !ie(*tno#ci &o!ni&acy(nych i strategii roz$i)zy$ania pro"le!'$, 6i& 0oFna
pr.&NOP pr.&. Fyci&- a w p&wnyc oko'ic.noOciac trudno naw&t pr.&FyP N&d&n d.i&/- ni&
doOwiadc.aNQc +rustracNi- irytacNi- gni&wu i ni& staNQc siS uc.&stniki&0 kon+'iktAw,
Stwi&rd.i'iO0y- F& odc.uwani& .oOci N&st nor0a'ny0 .Nawiski&0- ktAr& stanowi ni&odQc.ny
atry$ut c.owi&c.&/stwa, (ro$'&0&0 N&st nato0iast pr.&Nawiani& agr&sNi popr.&. pr.&0oc,
6i& rod.i0y siS wyposaF&ni w wi&d.S o ty0- Nak uNawniP rod.Qcy siS w nas gni&w i irytacNS
w sposA$ konstruktywny- ni& pr.ynos.Qcy ni&poFQdanyc skutkAw i ni& odwouNQcy siS do
pr.&0ocy, 6atura'nQ kons&kw&ncNQ odc.uwania .oOci C Nak .auwaFy'iO0y C wydaN& siS N&N
wy$uc, %ans Toc @1"804 dowod.i- F& w wiSks.oOci spo&c.&/stw naN$ard.i&N skonn& do
ro.wiQ.ywania pro$'&0Aw int&rp&rsona'nyc popr.&. pr.&0oc sQ oso$y- ktAr& ni& 0aNQ
waOciwi& ro.winiStyc u0i&NStnoOci spo&c.nyc, 9'at&go N&dny0 .& sposo$Aw
.apo$i&gania agr&sNi N&st ks.tac&ni& 'ud.i w .akr&si& konstruktywn&go wyraFania gni&wu i
krytycy.0u- n&gocNowania i pos.ukiwania ko0pro0isu w pr.ypadku .aistni&nia kon+'iktAw
ora. wraF'iwoOci na potr.&$y i pragni&nia innyc, Z&$rano dan& potwi&rd.aNQc& ro'S tr&ningu
int&rp&rsona'n&go w pr.&ciwd.iaaniu .acowanio0 agr&sywny0 @)ronson- 1""25 9a*it.-
1"524, W &ksp&ry0&nci& pr.&prowad.ony0 pr.&. 1o&'a 9a*it.a po.wo'ono d.i&cio0 $awiP
siS w grupac c.t&rooso$owyc, W N&dnyc grupac .a$awowyc uc.ono d.i&ci .asad
wspApracy i nagrad.ano N& pAXni&N .a ws.&'ki& pr.&Nawy .acowa/ opartyc na
wspAd.iaaniu, W innyc nato0iast grupac ni& pr.&prowad.ono Fadn&go tr&ningu i
nagrad.ano d.i&ci .a oka.ywani& nastawi&nia rywa'i.acyNn&go, W da's.&N c.SOci
&ksp&ry0&ntu stwor.ono taki& warunki- w ktAryc ws.ystki& d.i&ci doOwiadc.yy +rustracNi,
Bc.&kiway on&- F& &ksp&ry0&ntator wyOwi&t'i ki'ka .a$awnyc +i'0Aw, (roN&kcNa naw&t siS
ro.poc.Sa- o$darowano takF& d.i&ci c.&ko'adka0i- a'& w 0o0&nci&- gdy akcNa +i'0u
.naNdowaa siS w ku'0inacyNny0 punkci&- pr.&rwano wyOwi&t'ani& i od&$rano d.i&cio0
sodyc.&, 6astSpni& po.wo'ono swo$odni& i0 siS $awiP, Stwor.ono .at&0 w t&n sposA$
sytuacNS spr.yNaNQcQ wystQpi&niu .acowa/ agr&sywnyc, Bka.ao siS- F& d.i&ci- ktAr&
poddano upr.&dnio tr&ningowi u0i&NStnoOci wspAd.iaania w grupi&- po doOwiadc.&niu
+rustracNi r&agoway .nac.ni& $ard.i&N racNona'ni& i pr.&Nawiay 0ni&N o.nak agr&sNi,
Roz$i(anie e!patii, (owrAP0y do pro$'&0u uFywania pr.&. ki&rowcAw k'aksonu, Wyo$raX
so$i& takQ sytuacNS= s.nur&k sa0ocodAw na ruc'iwy0 skr.yFowaniu c.&ka na .0ianS
Owiat&, Zapa'a siS .i&'on& Owiato- ki&rowca pi&rws.&go sa0ocodu pr.&. d.i&siSP s&kund
waa siS i ni& rus.a . 0i&Nsca, Co siS wAwc.as d.i&N&W DoFna . duFQ do.Q p&wnoOci
pr.ypus.c.aP- F& po.osta'i ki&rowcy uruco0iQ k'aksony, (r.y ty0 ni& $Sd.i& to krAtki-
ostr.&gawc.y sygna- a'& ogus.aNQcy i ni&ustaNQcy dXwiSk, Ho$&rt ?aron @1"764 stwi&rd.i w
warunkac &ksp&ry0&ntu kontro'owan&go- F& N&O'i pi&rws.y sa0ocAd w s.&r&gu ni& rus.a
po .apa'&niu siS .i&'on&go Owiata- to prawi& "0^ ki&rowcAw sa0ocodAw stoNQcyc .a ni0
.ac.ni& agr&sywni& trQ$iP pod N&go adr&s&0, W trakci& trwania t&go sa0&go &ksp&ry0&ntu
.aaranFowano sytuacNS- podc.as ktAr&N w c.asi& oc.&kiwania ki&rowcAw na .0ianS Owiat&
pi&s.y pr.&cod.i na drugQ stronS u'icy, 6i& pr.&cod.i po pasac- '&c. po0iSd.y
pi&rws.y0 a drugi0 . oc.&kuNQcyc sa0ocodAw, (r.&d .0ianQ Owiat& .naNdowa siS NuF po
drugi&N stroni& u'icy, 1ak atwo siS do0yO'iP- ni& wywaro to wpywu na .acowani&
ki&rowcAw, 6ada' w "0^ pr.ypadkAw oso$y wid.Qc&- F& ki&rowca pi&rws.&go sa0ocodu
ni& r&aguN& na .0ianS Owiat&- .ac.ynay cisnQP k'aksony, SytuacNa u'&gaa N&dnak .0iani&-
gdy pr.&cod.i&/ porus.a siS o ku'ac, CociaF w ty0 pr.ypadku rAwni&F udawao 0u siS
pr.&NOP 0iSd.y sa0ocoda0i- ni0 .apa'io siS .i&'on& Owiato- to N&dnak proc&nt ki&rowcAw-
ktAr.y uFy'i sw&go k'aksonu- spad do 57, 1ak 0oFna to wyNaOniPW (r.ypus.c.a'ni& widok
oso$y porus.aNQc&N siS o ku'ac w.$ud.a &0patiS w groni& ki&rowcAw, T&nd&ncNa do
.acowania siS w sposA$ &0patyc.ny pr.&waFaa nad skonnoOciQ do agr&sNi, Wyniki
&ksp&ry0&ntu pr.&dstawia rycina 12,6,
R:7;0A 3<.O. Wp$yw empatii na a#resj. 9ie&y o&cz%wamy empati, przejawiamy mniejsz'
sk$onno.+ &o zachowa/ a#resywnych. W omawianym przypa&k% empati wzb%&zi$ wi&ok
osoby por%szaj'cej si o k%lach >zaczerpnito zF -aron, 3?J?A
Ho'a &0patii w .apo$i&ganiu agr&sNi ni& $ud.i wQtp'iwoOci, S&y0our >&s$ac i 6or0a
>&s$ac @1"6"- 1"71- 1"784 .auwaFy'i- F& N&O'i ni& .naNd.i&0y sposo$u d&u0ani.acNi
pot&ncNa'n&N o+iary nas.&go ataku- to c&'ow& .adani& N&N $A'u $Sd.i& sprawiao na0 trudnoOP,
9'at&go gdy Stany ZN&dnoc.on& toc.yy woNny . naroda0i a.Natycki0i @1aponia w 'atac
c.t&rd.i&styc- Gor&a w piSPd.i&siQtyc- Wi&tna0 w s.&OPd.i&siQtyc4- pr.&dstawici&'& si
0i'itarnyc c.Ssto posugiwa'i siS w odni&si&niu do ).NatAw okr&O'&ni&0 UFAt&kV, W t&n
sposA$ dokonywa siS proc&s d&u0ani.acNi- ktAry po.wa'a usprawi&d'iwiP ws.&'ki& akty
okruci&/stwa, Znac.ni& atwi&N N&st uFyP pr.&0ocy wo$&c UFAtkaV niF wo$&c drugi&go
c.owi&ka, Z$'iFaNQc siS do ko/ca t&go ro.d.iau- .daN&0y NuF so$i& sprawS- F& t&go typu
racNona'i.acNa @okr&O'&ni& drugi&go c.owi&ka 0ian&0 FAtka4 ni& ty'ko u0oF'iwia dokonani&
poN&dync.&go aktu agr&sNi- a'& w ogA'& sankcNonuN& stosowani& pr.&0ocy, 9'ac.&goW
(oni&waF N&O'i ra. .doa'iO0y pr.&konaP si&$i&- F& nas. wrAg ni& N&st naprawdS $ratniQ istotQ
'ud.kQ- a'& po prostu UFAtki&0V- to $Sd.i&0y 0i&P 0ni&N oporAw pr.&d okruci&/stw&0-
pr.&0ocQ i $&stia'stw&0, >otogra+i& .& strony 526 stanowi waOciwQ i'ustracNS tyc
twi&rd.&/,
5eh!anizac(a ni& N&st .Nawiski&0 r.adko wystSpuNQcy0, GaFd&go dnia ga.&ty dostarc.aNQ
nowyc N&N pr.ykadAw, W cwi'i- gdy ro.poc.yna'iO0y pisani& t&go ro.d.iau- N&d&n .
autorAw natknQ siS w 0aga.yni& U6&w _ork&rV na taki& doni&si&ni&= Kstatnio na trasie
nowojorskie#o metra wy&arzy$y si trzy .miertelne wypa&ki. G#inli pracownik ekipy
remontowej metra, bez&omny i pies. Dziewi+&ziesi't osb za&zwoni$o &o wy&zia$%
kom%nikacji, wyra*aj'c swoje %bolewanie z powo&% przejechania psa. Nmier+ pracownika
metra wzb%&zi$a zainteresowanie tylko trzech osb, natomiast nikt nie za&zwoni$ w sprawie
bez&omne#o.
dehumanizacjaF proces pole#aj'cy na pozbawieni% o8iary cech l%&zkich i &eprecjonowani%
jej warto.ci >np. #&y s$owo Ccz$owiekE zastp%jemy okre.leniem C*$tekEA. Deh%manizacja
obni*a opr prze& &okonywaniem aktw a#resji i sprawia, *e raz po&jta a#resja %$atwia
nastpne zachowania te#o typ% i znacznie zwiksza praw&opo&obie/stwo ich wyst'pienia
Zro.u0i&ni& proc&su d&u0ani.acNi stanowi pi&rws.y krok na drod.& do N&N powstr.y0ania,
1&O'i prawdQ N&st- F& wiSks.oOP 'ud.i- a$y dokonaP aktu okruci&/stwa- 0usi po.$awiP swoNQ
o+iarS c&c 'ud.kic- to spr.yNani& ro.woNowi nastawi&nia &0patyc.n&go 0iSd.y 'udX0i
powinno .apo$i&gaP pop&nianiu pr.&. nic agr&sywnyc c.ynAw, >&s$ac i >&s$ac
@1"6"4 dowi&d'i istni&nia n&gatywn&N kor&'acNi 0iSd.y &0patiQ a agr&sNQ u d.i&ci, I0 wiSc&N
d.i&cko pr.&Nawia &0patii- ty0 0ni&N N&st skonn& do .acowa/ agr&sywnyc, Wspo0niani
$adac.& opracowa'i d'a d.i&ci &+&ktywny progra0 tr&ningu 0aNQcy ic nauc.yP pr.yN0owaP
p&rsp&ktywS innyc osA$, S.c.&gA'ny nacisk pooFy'i na wyro$i&ni& .do'noOci
ro.po.nawania cud.yc &0ocNi, C&' t&n N&st osiQgany d.iSki odgrywaniu pr.&. d.i&ci rA' w
warunkac prowokuNQcyc od0i&nn& &0ocN&, Zaproponowan& pr.&. nic +or0y Pwic.&nia
&0patii u d.i&ci r&dukuNQ t&nd&ncNS do pr.&Nawiania agr&sNi, S.c.&gAowo o0Awi0y to
.agadni&ni& w nastSpny0 ro.d.ia'&- gdy .aN0i&0y siS pro$'&0&0 upr.&d.&/,
Pods!o$anie
Agres(* d&+iniuN&0y Nako d.iaani& int&ncNona'n&- uki&runkowan& na spowodowani& s.kody
+i.yc.n&N 'u$ psycic.n&N, C&'&0 agres(i $rogie( N&st .adani& $A'u 'u$ .rani&ni&, Agres(a
instr!entalna suFy do osiQgniScia inn&go c&'u po.a .adani&0 $A'u i .rani&ni&0, 9.isiaN na
skut&k rosnQc&N 'ic.$y pr.&stSpstw . uFyci&0 pr.&0ocy- pop&nianyc .was.c.a w wi&'kic
0iastac- o$s&rwuN& siS w )0&ryc& w.rost spo&c.n&go .aint&r&sowania pro$'&0a0i agr&sNi,
Bd dawna wOrAd naukowcAw toc.y siS dyskusNa i trwa spAr na t&0at t&go- c.y agr&sNa N&st
popSd&0 wrod.ony0 c.y wyuc.ony0 sposo$&0 .acowania, >r&ud dowod.i- F& c.owi&k
rod.i siS wyposaFony w dwi& rAwni& potSFn& siy instynktow&= instynkt Fycia na.wany
erose! i instynkt O0i&rci na.wany tanatose!, Instynkt O0i&rci 0oF& .ostaP ski&rowany do
w&wnQtr. i wt&dy w sw&N &kstr&0a'n&N +or0i& pr.&Nawia siS w prA$i& sa0o$ANc.&N 'u$ 0oF&
.ostaP ski&rowany na .&wnQtr. i wAwc.as .naNduN& wyra. w& wrogoOci- d&strukcNi a'$o
0ord&rstwi&, Zgodni& .& s+or0uowanQ pr.&. >r&uda teori) hydraliczn) &n&rgia agr&sywna
0usi .ostaP ro.adowana- gdyF w pr.&ciwny0 wypadku nastSpuN& N&N wy$uc, W .wiQ.ku .
ty0- F& agr&sNa 0a okr&O'on& .nac.&ni& adaptacyNn&- wiSks.oOP wspAc.&snyc psyco'ogAw
akc&ptuN& pr.&konani&- F& t&nd&ncN& agr&sywn& wyks.taciy siS w toku ro.woNu
&wo'ucyNn&go, HAwnoc.&Oni& c.owi&k 0a ro.$udowan& 0&cani.0y kontro'i i0pu'sAw
agr&sywnyc- a N&go .acowani& u'&ga 0ody+ikacNi w .a'&FnoOci od .0ian .acod.Qcyc w
Orodowisku, 9'at&go uNawni&ni& agr&sNi .a'&Fy od int&rakcNi 0iSd.y taki0i c.ynnika0i- Nak=
$io'ogic.n& wyposaF&ni& c.owi&ka- wrod.on& i wyuc.on& w.ory .acowania ora. c&cy
sytuacNi spo&c.n&N, Istni&N& wi&'& c.ynnikAw sytuacyNnyc poc.Qws.y od proc&sAw
n&uro'ogic.nyc i c&0ic.nyc- a sko/c.yws.y na uwarunkowaniac spo&c.nyc- ktAr& sQ
odpowi&d.ia'n& .a wystSpowani& .acowa/ agr&sywnyc, JwaFa siS- F& o$s.ar 0A.gu
na.wany cia&0 0igdaowaty0 sprawuN& kontro'S nad i0pu'sa0i agr&sywny0i, Zna'&.iono
dowody potwi&rd.aNQc& istni&ni& .a'&FnoOci 0iSd.y .acowani&0 agr&sywny0 a or0on&0
o na.wi& testosteron, 6a pr.ykad wiSXniowi& ska.ani .a pr.&stSpstwa . uFyci&0 pr.&0ocy
wyka.uNQ wyFs.y po.io0 t&stost&ronu niF ci- ktAr.y pop&ni'i inn&go rod.aNu pr.&stSpstwa,
Gor&'uN& to . rAFnica0i 0iSd.ypciowy0i w po.io0i& pr.&Nawian&N agr&sNi C 0SFc.yXni na
ogA sQ $ard.i&N agr&sywni niF ko$i&ty, )'koo' to N&s.c.& N&d&n .wiQ.&k c&0ic.ny
wywouNQcy w.rost agr&sNi, 1&go d.iaani& po'&ga na .ni&si&niu a0u'cAw pr.&d
pr.&Nawiani&0 ws.&'kic .acowa/ ni&.godnyc . nor0a0i spo&c.ny0i- w ty0 .acowa/
agr&sywnyc, Stwi&rd.ono- F& wystQpi&niu aktAw agr&sNi spr.yNa takF& odc.uwani& $A'u i
dysko0+ortu @w t&n sposA$ wyNaOnia siS +&no0&n Udugi&go- gorQc&go 'ataV4, Istni&N& rAwni&F
wi&'& c.ynnikAw spo&c.nyc warunkuNQcyc agr&sNS, Za'ic.a siS do nic +rustracNS, Zgodni&
. teori) =rstrac(iTagres(i doOwiadc.ani& +rustracNi 0oF& .wiSks.aP prawdopodo$i&/stwo
wystQpi&nia r&akcNi agr&sywnyc, 1&dnak +rustracNa ni& prowad.i w sposA$ $&.warunkowy i
auto0atyc.ny do agr&sNi, WiSks.& prawdopodo$i&/stwo- F& wy.wo'i ona agr&sNS- .acod.i
wt&dy- N&O'i ni&spod.i&wani& napotyka0y pr.&s.kodS na drod.& do osiQgniScia c&'u i 0a0y
poc.uci&- F& spotkaa nas . t&go powodu ni&sprawi&d'iwoOP, 6a'&Fy takF& dodaP- F& +rustracNa
ni& N&st r&.u'tat&0 d&prywacNi- a'& $zgl*dne( depry$ac(i- c.y'i poc.ucia- F& posiada0y
0ni&N niF .asuguN&0y 'u$ 0ni&N niF posiadaNQ 'ud.i& do nas podo$ni, )gr&sNa $ywa rAwni&F
wyniki&0 prowokacNi 'u$ o$&cnoOci "od6ca $y$o()cego agres(*- c.y'i pr.&d0iotu
koNar.on&go potoc.ni& . d.iaania0i agr&sywny0i- np, r&wo'w&ru, Zgodni& . teori)
spoecznego czenia si* ogro0nQ ro'S w ks.tatowaniu .acowa/ agr&sywnyc odgrywa
o$&cnoOP odpowi&dni&go w.orca wywouNQc&go proc&s naO'adownictwa, W.orc& .acowa/
agr&sywnyc sQ dostSpn& .arAwno w r&a'ny0 Owi&ci&- Nak i w Owi&ci& pr.&dstawiany0 na
&krani& t&'&wi.ora, W Stanac ZN&dnoc.onyc s.c.&gA'nQ uwagS psyco'ogAw .aN0uNQcyc
siS .agadni&nia0i spo&c.ny0i .wraca pro$'&0 wpywu agr&sNi og'Qdan&N w Orodkac
0asow&go pr.&ka.u, WiQF& siS to .& .nac.ny0 nasi'&ni&0 o$&cnoOci sc&n pr.&0ocy w
wiSks.oOci progra0Aw t&'&wi.yNnyc, T&n w.rost .aint&r&sowania .aowocowa odkryci&0-
F& pr.&0oc pr&.&ntowana w t&'&wi.Ni ni& ty'ko wywouN& u wid.Aw nasi'&ni& agr&sNi- a'&
rAwni&F o$niFa ic wraF'iwoOP na pr.&Nawy agr&sNi w cod.i&nny0 Fyciu spo&c.ny0 i
sprawia- F& .ac.ynaNQ t&-pr.&Nawy akc&ptowaP @na.wano to .Nawisko &+&kt&0
.ni&c.u'aNQcy04, Bdwrotni& 0a siS r.&c. . pornogra+iQ, E+&kty N&N pr&.&ntacNi sQ stosunkowo
ni&s.kod'iw&, 1&O'i N&dnak sc&ny pornogra+ic.n& .awi&raNQ &'&0&nty pr.&0ocy- to ic
og'Qdani& .wiSks.a akc&ptacNS agr&sNi wo$&c ko$i&t i sprawia- F& c.SOci&N docod.i do
pr.ypadkAw uFycia pr.&0ocy wo$&c ko$i&t, Istni&N& wi&'& sposo$Aw pr.&ciwd.iaania
agr&sNi, WOrAd nic wy0i&niP 0oFna= o0awiani& pr.yc.yn gni&wu i wrogoOci- 0od&'owani&
.acowania ni&agr&sywn&go- Pwic.&ni& u0i&NStnoOci pokoNow&go ro.wiQ.ywania kon+'iktAw-
ko0p&t&ncNi ko0unikacyNnyc i u0i&NStnoOci prowad.&nia n&gocNacNi ora. spr.yNani&
ro.woNowi &0patii, S.c.&gA'0S,waFn&-N&s\ro.-wiNani& &0patii- gdyF .apo$i&ga ona
wystSpowaniu t&nd&ncNi do d&u0ani.acNi o+iary, Ho'a karania w pr.&ciwd.iaaniu
.acowanio0 agr&sywny0 ni& N&st N&dno.nac.na, Garani& 0oF& pr.yni&OP poFQdan& &+&kty-
N&O'i wy0i&r.ana kara ni& N&st .$yt surowa i nastSpuNS- natyc0iast po dopus.c.&niu siS aktu
agr&sNi, 6i&skut&c.na oka.uN& siS kara odroc.ona ora. .$yt surowa, 6i& .na'&.iono danyc
pr.&0awiaNQcyc .a istni&ni&0 .Nawiska &atharsis po'&gaNQc&go- Nak .akadano- na r&dukcNi
skonnoOci agr&sywnyc d.iSki o$s&rwacNi .acowa/ agr&sywnyc innyc 'ud.i 'u$
dopus.c.&niu siS sa0&0u c.ynu nos.Qc&go .na0iona agr&sNi, W toku pr.&prowad.onyc
$ada/ stwi&rd.ono rac.&N istni&ni& odwrotn&N .a'&FnoOd, 9opus.c.&ni& siS aktu agr&sNi
uruca0ia proc&s po.nawc.y .0i&r.aNQcy do usprawi&d'iwiania sw&go d.iaania, ZwiSks.a to
prawdopodo$i&/stwo wystQpi&nia nastSpnyc aktAw agr&sNi,
Literatra
?andura ),- Wa't&ra H,%, @1"684, )gr&sNa w okr&si& dorastania, Wars.awa= (W6,
>rac.&k ), @r&d,4 @1""34, SocNa'i.acNa a agr&sNa, Wars.awa= (W6
To0pson C, @1"664, (sycoana'i.a= narod.iny i ro.wAN, Wars.awa= (W6,
Rozdzia JF
0przedzenia + przyczyny i le&arst$a
SpoOrAd ws.ystkic .acowa/ spo&c.nyc- o0awianyc w t&N ksiQFc&- upr.&d.&ni& N&st
prawdopodo$ni& naN$ard.i&N ro.pows.&cnion& i .ap&wn& naN$ard.i&N ni&$&.pi&c.n&, Istni&N&
w Fyciu prawi& kaFd&go, Wi&'u . nas N&st o+iara0i st&r&otypi.acNi- c.as&0 wrSc. pr.&0ocy- a
ws.ystko to . powodu pr.yna'&FnoOci do rAFnyc grup, Ci- ktAr.y podtr.y0uNQ taki&
t&nd&ncyNn& pr.&konania- sQ rAwni&F pod wpyw&0 n&gatywnyc odd.iaywa/5 Fyci&
na.nac.on& aktywnQ ni&cSciQ 'u$ ni&nawiOciQ do innyc grup . p&wnoOciQ ni& N&st
a+ir0uNacy0- po.ytywny0 doOwiadc.&ni&0, (r.ytoc.0y N&dno . u'u$ionyc opowiada/
Turgooda Darsa''aF ako m$o&y prawnik prac%j'cy &la 0AA7" pan Marshall pojecha$ &o
ma$e#o miasteczka na po$%&ni% =tanw, by broni+ czarne#o m*czyzn oskar*one#o o
powa*ne przestpstwo. D&y przyjecha$, by$ zaszokowany i przera*ony wia&omo.ci', *e
pozwany nie *yje ) zosta$ zlinczowany przez w.ciek$' t$%szcz bia$ych. G ci*kim sercem pan
Marshall wrci$ na stacj na powrotny poci'# &o 0owe#o ork%. "oniewa* nie ja&$ o& wiel%
#o&zin, o&cz%$ na#le &ojm%j'cy #$&. =postrze#$ z %l#' na peronie ma$y kiosk z przek'skami.
Gastanawia$ si, czy powinien zamwi+ kanapk o& 8ront% >&o cze#o mia$ pe$ne prawoA, czy
raczej po&ej.+ o& ty$% >co by$o powszechn' praktyk' czarnoskrych na "o$%&ni% w owym
czasieA. e&nak*e, nim &otar$ &o kiosk%, natkn'$ si na wielkie#o, zwaliste#o m*czyzn, ktry
spo#l'&a$ na nie#o po&ejrzliwie. Marshall wzi'$ #o za jakie#o. prze&stawiciela prawa! mimo
i* nie mia$ *a&nej o&znaki ani m%n&%r%, przecha&za$ si w a%rze w$a&zy i Marshall za%wa*y$
charakterystyczne wybrz%szenie w kieszeni spo&ni, spowo&owane przez pistolet. C1ej,
ch$opcze ) zawo$a$ m*czyzna &o Marshalla ) co t% robisz,E CW$a.nie czekam na poci'#E
) o&powie&zia$ Marshall. 7z$owiek rz%ci$ #niewne spojrzenie i po&sze&$ kilka krokw bli*ej,
przy#l'&aj'c m% si natarczywie. C0ie &os$ysza$em. 7o powie&zia$e., ch$opcze,E Marshall
z&a$ sobie spraw, i* je#o o&powie&( na pytanie nieznajome#o nie by$a wystarczaj'co
%ni*ona. C-ar&zo przepraszam, prosz pana, lecz w$a.nie czekam na poci'#E. 0ast'pi$a
&$%#a chwila milczenia, w trakcie ktrej cz$owiek powoli l%strowa$ Marshalla z #ry &o &o$%,
a nastpnie powie&zia$F CG$ap lepiej ten poci'#, ch$opcze ) i to szybko, poniewa* w tym
mie.cie s$o/ce ni#&y nie towarzyszy *yci% czarn%chaE. ak przypomina sobie Marshall, w
owej chwili je#o &ialo# wewntrzny &otycz'cy te#o, jak nale*a$oby zamwi+ kanapk, sta$ si
czysto aka&emicki. =twier&zi$, *e je&yn' rzecz', ktrej pra#nie, nie jest zje&zenie kanapki, lecz
to, by jak najszybciej znale(+ si w jakimkolwiek poci'#%, &ok'&kolwiek by jecha$. 0awiasem
mwi'c, w o#le przesta$ o&cz%wa+ #t&
Turgood Darsa'' o$NQ stanowisko gAwn&go doradcy prawn&go 6))C(5 w 1"5# r,
skut&c.ni& argu0&ntowa pr.&d SQd&0 6aNwyFs.y0 w sprawi& U?rown pr.&ciwko Had.i&
Wycowawc.&NV- poka.ow&N- .nac.Qc&N sprawi&- ktAra o$a'ia doktrynS Uodd.i&'ni&- '&c.
rAwnoV i pooFya kr&s .a'&ga'i.owan&N s&gr&gacNi rasow&N w s.koac pu$'ic.nyc, W
nastSpstwi& t&go Darsa'' .osta powoany na c.onka SQdu 6aNwyFs.&go- gd.i& odgrywa
.nac.QcQ ro'S aF do pr.&NOcia na &0&ryturS w 1""1 r, Wi&'& 'at 0inSo od ow&go wydar.&nia
na p&roni&- ni0 sSd.ia Darsa'' .d&cydowa siS N& opowi&d.i&P, Bd dawna NuF na poudniu
StanAw ni& .dar.ay siS 'inc.&- ruc .aO na r.&c. rAwnyc praw ro.winQ siS ni&$ywa'& w
drugi&N poowi& 88 w, CociaF wspAc.&sn& 0ani+&stacN& upr.&d.&/ .daNQ siS 0ni&N oydn&
niF dawni&N- nada' N&dnak .$i&raNQ o$+it& Fniwo wOrAd pr.&O'adowanyc o+iar C $ud.Q
kra/cowy 'Sk- nis.c.Q sa0ooc&nS- po.$awiaNQ s.ans- a c.as&0 rAwni&F prowad.Q do
pr.&0ocy +i.yc.n&N,
0przedzenia+ po$szechne z(a$is&o spoeczne
Gi0 sQ o+iary upr.&d.&/W WaOciwi& $ywa niQ kaFdy, (i&rws.Q . grup- do ktAryc na'&Fys.- i
naN$ard.i&N o$s.&rnQ- N&st twAN narAd, )0&rykani& na pr.ykad od 'at sQ o$i&kt&0 upr.&d.&/
na cay0 Owi&ci&, W 'atac s.&OPd.i&siQtyc i si&d&0d.i&siQtyc ko0uniOci . (Anocn&go
Wi&tna0u traktowa'i )0&rykanAw Nak UpSd.Qc& psy kapita'istyc.n&go i0p&ria'i.0uV, W
1"80 r, iracki r&Fi0- ki&rowany pr.&. aNatoiaa Co0&ini&go- okr&O'i )0&rykanAw Nako
$&.w.g'Sdny- FQdny wad.y i ni&0ora'ny narAd C u.naNQc go .a Uwi&'ki&go s.atanaV, 6aw&t
po'ityc.ni spr.y0i&r.&/cy postr.&gaNQ )0&rykanAw w&dug st&r&otypAw, ?rytyNscy $adac.&
$iorQcy ud.ia w& wspA'nyc pracac okr&O'aNQ )0&rykanAw Nako natrStnyc- $&.c.&'nyc i
kari&rowic.Aw, Z ko'&i a0&ryka/scy $adac.& od$i&ra'i ?rytyNc.ykAw Nako 'ud.i .i0nyc i
us.tywnionyc @Ca0p$&''- 1"674, (o.a narodowoOciQ wi&'& innyc &'&0&ntAw tw&N
pr.yna'&FnoOci powoduN&- F& .ostaN&s. na.nac.ony, 2Awny0 &'&0&nt&0 t&nd&ncyNnyc
postAw N&st pr.yna'&FnoOP rasowa i &tnic.na, 1ak wi&s., )0&rykani&- ktAryc kor.&ni& siSgaNQ
)+ryki- ).Ni- %is.panii 'u$ sQ rd.&nny0i 0i&s.ka/ca0i )0&ryki cIndiana0i C p+.yp, tu0,<-
stanowiQ c&' upr.&d.&/, (odo$ni& N&st . ni&ktAry0i grupa0i )0&rykanAw pocod.Qcyc .
)ng'ii c.y . inny0i nacNa0i- c.&go pr.ykad&0 0oF& $yP ni& sa$nQca popu'arnoOP
dowcipAw o (o'akac a'$o n&gatywn& st&r&otypy )0&rykanAw woski&go c.y ir'and.ki&go
pocod.&nia, HAwni&F inn& &'&0&nty nas.&N pr.yna'&FnoOci sprawiaNQ- iF staN&0y siS wraF'iwi
na .rani&ni& C na pr.ykad p&P- pr&+&r&ncN& s&ksua'n& c.y r&'igia, Wyg'Qd 'u$ stan +i.yc.ny
takF& rod.Q upr.&d.&nia5 otyoOP- inwa'id.two c.y taka coro$a Nak )I9S ni&N&dnokrotni&
powoduNQ- F& 'ud.i& ni0i dotkniSci traktowani sQ pr.&. innyc inac.&N, (odc.as pisania t&N
ksiQFki pr.&. kraN pr.&tac.a siS nowa s&ria dowcipAw- a 0ianowici& Farty o Ugupi&N
$'ondync&V, Bdgr.ano tu stary st&r&otyp- w 0yO' ktAr&go $'ondynki to pustogow& 'a'&, I
wr&s.ci&- rAwni&F .awAd a'$o o$$y 0ogQ $yP o$i&kt&0 st&r&otypi.acNi, Ws.yscy .na0y
sc&0aty UskQp&go S.kotaV c.y U0aniaka ko0put&row&goV, 6i&ktAr.y pr.yN0uNQ n&gatywn&
postawy wo$&c ro$otnikAw5 inni wo$&c osA$ naN$ogats.yc, IstotQ sprawy N&st to- F& nikt ni&
N&st cakowici& wo'ny od upr.&d.&/- N&st to pro$'&0 ws.ystkic i d'a ws.ystkic, Jpr.&d.&ni&
N&st ni& ty'ko s.&roko ro.pows.&cnion&- a'& takF& ni&$&.pi&c.n&, Zwyka ni&cSP do dan&N
grupy 0oF& prowad.iP do N&N .ni&nawid.&nia- do 0yO'&nia o N&N c.onkac Nako pod'ud.iac-
a w skraNnyc sytuacNac do torturowania ic- 0ordowania- a naw&t do 'udo$ANstwa, 6aw&t
N&dnak- N&O'i ni& docod.i do .a$iNania c.y 'udo$ANstwa Nako skutku t&nd&ncyNnyc pr.&kona/-
o$i&kty ws.&'kic upr.&d.&/ .aws.& do.naNQ us.c.&r$ku- coP w 0ni&N drastyc.ny sposA$,
1&dnQ . prawi& ni&uniknionyc kons&kw&ncNi N&st o$niF&ni& sa0ooc&ny, 1ak wyka.a'iO0y w
ro.d.ia'& 3- sa0ooc&na N&st .asadnic.y0 skadniki&0 Fycia kaFd&go c.owi&ka, To- ki0
0yO'i0y- F& N&st&O0y- N&st k'uc.owy0 d&t&r0inanto0 t&go- Nak siS .acowuN&0y i ki0 siS
staN&0y, Bso$a . niskQ sa0ooc&nQ $Sd.i&- . sa0&N d&+inicNi- uwaFaa- iF N&st ni&godna
do$r&go wyks.tac&nia- pr.y.woit&N pracy- &kscytuNQc&go partn&ra i tak da'&N, Tak wiSc- oso$a
0aNQcQ niskQ sa0ooc&nS- N&st $ard.i&N skonna c.uP siS ni&s.c.SO'iwQ i ni& odnos.QcQ
sukc&sAw aniF&'i ktoO o wysoki&N sa0ooc&ni&, W spo&c.&/stwi& d&0okratyc.ny0 taki
c.owi&k r.ad.i&N wykor.ystuN& spr.yNaNQc& oka.N&, W oso$ac- ktAr& sQ o$i&kta0i upr.&d.&/-
.iarna niski&N sa0ooc&ny .ostaNQ .asian& w poc.Qtkac Fycia, W k'asyc.ny0 &ksp&ry0&nci&
pr.&prowad.ony0 w 1"#0 r, psyco'ogowi& spo&c.ni- G&nn&t Ciark i Da0i& Ciark @1"#74-
.ad&0onstrowa'i- F& c.arn& d.i&ci C ni&ktAr& .a'&dwi& tr.y'&tni& C sQ pr.&konan&- F& ni&
N&st do$r.& $yP c.arnoskAry0 )0&rykanin&0, 9.i&cio0 dano do wy$oru .a$awS . $iaQ a'$o
. c.arnQ 'a'kQ, Zd&cydowana wiSks.oOP . nic odr.ucia c.arnQ 'a'kS . odc.uci&0- F& $iaa
N&st adni&Ns.a i g&n&ra'ni& c.SOci&N NQ wy$i&rano,
W swoi0 wystQpi&niu pr.&d SQd&0 6aNwyFs.y0 w 1"5# r, Turgood DarsQ'' powoa siS
na t&n &ksp&ry0&nt na dowAd t&go- F& s&gr&gacNa c.yni ni&pow&towan& s.kody
psyco'ogic.n& w sa0ooc&ni& d.i&ci c.arnyc )0&rykanAw, Ho.waFaNQc t&n dowAd- sQd
u.na- F& odd.i&'ani& c.arnyc d.i&ci od $iayc wyQc.ni& na podstawi& rasy Ug&n&ruN&
poc.uci& niFs.oOci w odni&si&niu do ic statusu w spo&c.&/stwi&- co 0oF& raniP ic s&rca i
u0ysy w sposA$ ni&odwraca'ny c,,,< BdrS$n& s.ko'nictwo w sposA$ ni&ucronny prowad.i
do ni&rAwnoOciV @sSd.ia Eari Warr&n pr.&0awiaNQcy w i0i&niu wiSks.oOci w sprawi& U?rown
pr.&ciwko Had.i& Wycowawc.&NV- 1"5#- cytowan& w= St&pan- 1"784, B$niF&ni&
sa0ooc&ny dotyka rAwni&F inn& ci&0iSFon& grupy, (i'ip 2o'd$&rg @1"684 wyka.a- F&
podo$ni& Nak c.arni )0&rykani& rAwni&F ko$i&ty w t&N ku'tur.& nauc.yy siS traktowaP si&$i&
Nako int&'&ktua'ni& sa$s.& od 0SFc.y.n, W swoi0 &ksp&ry0&nci& 2o'd$&rg prosi stud&ntki
co''&g&:u o pr.&c.ytani& stud&nckic prac i ic oc&nS w odni&si&niu do .apr&.&ntowan&N
wi&d.y i sty'u NS.yka, 6i&ktAry0 $adany0 wrSc.ono artykuy podpisan& na.wiska0i
0SFc.y.n @np, 1on T, DcGay4- nato0iast inny0 t& sa0& artykuy podpisan& na.wiski&0
ko$i&ty @np, 1oan T, DcGay4, Stud&ntki oc&niay prac& .nac.ni& wyF&N wAwc.as- gdy ic
autorstwo $yo pr.ypisan& 0SFc.y.no0- niF gdy t& sa0& artykuy .ostay pr.ypisan&
ko$i&to0, Inny0i sowy- ko$i&ty wyuc.yy siS sw&go 0i&Nsca= wytwory innyc ko$i&t $yy
pr.&. ni& okr&O'an& Nako . .aoF&nia gors.& od wytworAw 0SFc.y.n- tak Nak d.i&ci c.arnyc
)0&rykanAw wyuc.yy siS traktowaP c.arn& 'a'ki Nako gors.& od 'a'&k $iayc, 1&st to
spuOci.na spo&c.&/stwa . upr.&d.&nia0i, Eksp&ry0&nt Ciarka i Ciark .osta .r&a'i.owany
ponad piSPd.i&siQt 'at t&0u- a &ksp&ry0&nt 2o'd$&rga tr.yd.i&Oci 'at t&0u, Bd t&go c.asu w
a0&ryka/ski0 spo&c.&/stwi& .as.y spor& .0iany, DiSd.y inny0i .nac.ni& .0a'aa 'ic.$a
raFQcyc pr.&NawAw ni& skrywanyc upr.&d.&/ c.y dyskry0inacNi5 pr.ywrAc&ni& praw
dyskry0inowany0 stwor.yo wiSc&N 0oF'iwoOci d'a ko$i&t i 0ni&Ns.oOci narodowyc- Orodki
0asow&go pr.&ka.u otwarci& .aO poka.uNQ- Nak ko$i&ty i c.onkowi& 0ni&Ns.oOci wykonuNQ
waFnQ pracS na odpowi&d.ia'nyc i &ksponowanyc stanowiskac, 1ak 0oFna $yo
oc.&kiwaP- .0iany t& .na'a.y od.wi&rci&d'&ni& w stopniowy0 w.roOci& sa0ooc&ny u osA$ .
tyc grup- co potwi&rd.a +akt- F& wiSks.oOP wspAc.&snyc $ada/- $SdQcyc prA$Q
powtAr.&nia wc.&Oni&Ns.yc &ksp&ry0&ntAw- ko/c.y siS ni&powod.&ni&0, C.arn& d.i&ci sQ
o$&cni& $ard.i&N .adowo'on& . c.arnyc 'a'&k- niF o$s&rwowano to w 1"#0 r, @(ort&r- 1"715
(ort&r- Wasington- 1"7"4- 'ud.i& .aO .ani&ca'i dyskry0inacNi ko$i&t @Swi0 i in,- 1"8"4,
TakF& ostatni& $adania wska.uNQ- F& $yP 0oF&- ni& 0a .asadnic.yc rAFnic w ogA'n&N
sa0ooc&ni& u c.arnyc i $iayc c.y 0SFc.y.n i ko$i&t @Crock&r- DaNor- 1"8"5 St&&'&- 1""24,
Di0o F& t&n postSp r.&c.ywiOci& siS dokona- $yo$y $Sd&0 sQd.iP- iF upr.&d.&nia pr.&stay
$yP powaFny0 pro$'&0&0, Istni&NQ on& nada'- daNQc o so$i& .naP w $ard.i&N 'u$ 0ni&N
su$t&'ny sposA$, W )0&ryc& pod koni&c 88 w, upr.&d.&nia na ogA stay siS 0ni&N Nawn&
@(&ttigr&w- 1"854, 1&dnak od c.asu do c.asu uNawniaNQ siS . takQ siQ- F& tra+iQ na c.oAwki
ga.&t C Nak wAwc.as- gdy _usu+ %awkins- 0ody c.arnoskAry )0&rykanin- .osta $ruta'ni&
po$ity i .a0ordowany pr.&. gang 0odocianyc $iayc- gdy s.&d spokoNni& do swoN&go
$iura w ?&nsonurst- c.SOci ?rookynu- .asi&d'on&N gAwni& pr.&. )0&rykanAw woski&go
pocod.&nia, (owAdW Zosta $Sdni& ro.po.nany Nako ktoO- kto 0ia randkS . $iaQ ko$i&tQ, W
pi&rws.&N poowi& wi&ku psyco'ogowi& spo&c.ni wa'ni& pr.yc.yni'i siS do .ro.u0i&nia
proc&sAw spo&c.nyc- ktAr& tkwiQ u podoFa upr.&d.&/- ora. ro.po.na'i i uka.a'i 0oF'iw&
sposo$y ro.wiQ.ania t&go pro$'&0u, C.y0 N&st upr.&d.&ni&W 1ak do ni&go docod.iW I
d'ac.&go tak trudno N& .0i&niPW
/de=inio$anie przedze,? stereotypizac(i i dys&ry!inac(i
Jpr.&d.&ni& N&st postawQ, 1ak 0Awi'iO0y w ro.d.ia'& 8- skada siS ono . tr.&c
ko0pon&ntAw= a+&ktywn&go a'$o &0ocNona'n&go- ktAry r&pr&.&ntuN& .arAwno typ &0ocNi
powiQ.any . postawQ @np, .oOP- s&rd&c.noOP4- Nak i nasyc&ni& postawy @np, u0iarkowany
ni&pokAN- otwarta wrogoOP45 po.nawc.&go C o$&N0uNQc&go pr.&konania 'u$ 0yO'i @po.nani&4
twor.Qc& postawS5 $&awiora'n&go C odnos.Qc&go siS do c.yicO d.iaa/ C ni& N&st tak- F&
'ud.i& po prostu pr.yN0uNQ postawy- '&c. rAwni&F d.iaaNQ .godni& . ni0i,
0przedzenia+ &o!ponent a=e&ty$ny
T&r0in upr.&d.&ni& odnosi siS do g&n&ra'n&N struktury potr.&$y i N&N a+&ktywn&go
ko0pon&ntu, T&cnic.ni& r.&c. $iorQc- .dar.aNQ siS upr.&d.&nia n&gatywn& i po.ytywn&, 6a
pr.ykad- twoN& upr.&d.&ni& 0ogo$y $yP ski&rowan& pr.&ciwko T&ksasowi 'u$ na N&go
kor.yOP, W pi&rws.y0 pr.ypadku twoNa &0ocNona'na r&akcNa $Sd.i& n&gatywna5 ki&dy ktoO
.ostani& ci pr.&dstawiony Nako U?o$ . T&ksasuV- to $Sd.i&s. od ni&go oc.&kiwa
s.c.&gA'nyc .acowa/- ktAr& wiQF&s. . Uty0i ni&.noOny0i T&ksa/c.yka0iV, I odwrotni&-
N&O'i twoNa r&akcNa &0ocNona'na N&st po.ytywna- to $Sd.i&s. .acwycony- spotykaNQc N&dn&go
. tyc Ucudownyc T&ksa/c.ykAwV- i $Sd.i&s. oc.&kiwa- iF ?o$ okaF& wi&'& po.ytywnyc
c&c- takic Nak s&rd&c.noOP i pr.yNaci&'skoOP, Di0o F& upr.&d.&ni& 0oF& wy.wa'aP .arAwno
uc.ucia n&gatywn&- Nak i po.ytywn&- to psyco'ogowi& spo&c.ni @i 'ud.i& w ogA'&4 r&.&rwuNQ
sowo upr.&d.&ni& N&dyni& do n&gatywn&N postawy wo$&c innyc, 9okadni& .aO- upr.&d.&ni&
N&st d&+iniowan& Nako wroga $QdX n&gatywna postawa wo$&c osA$ w wyrAFnion&N grupi&-
oparta wyQc.ni& na ty0- F& sQ on& N&N c.onka0i, 2dy 0Awi0y na pr.ykad o ki0O- F& N&st
upr.&d.ony do c.arnyc- to cc&0y powi&d.i&P- iF ta oso$a N&st gotowa do .acowywania siS
wo$&c Dur.ynAw .i0no 'u$ wrogo- .akadaNQc- iF ws.yscy oni sQ 0ni&N wiSc&N tacy sa0i,
B.nac.a to- F& oso$a ta pr.ypisuN& c.arny0 wyQc.ni& c&cy n&gatywn& i $&. oporAw stosuN&
owQ opiniS do t&N grupy Nako caoOci C indywidua'n& c&cy a'$o .acowania o$i&ktu
upr.&d.&nia ni& .ostanQ .auwaFon& 'u$ $SdQ po0iniSt&,
Tprze&zenieF w&r%j'ca opinia bez wi&omych &owo&w na swe poparcie.
) Ambrose -ierce, 3?33
uprzedzenieF wro#a b'&( ne#atywna postawa &otycz'ca wyr*niaj'cej si #r%py l%&zi, oparta
wy$'cznie na ich przynale*no.ci &o tej #r%py
Stereotypy+ &o!ponent pozna$czy
Za0kniN na cwi'S oc.y i wyo$raX so$i& wyg'Qd i c&cy carakt&rystyc.n& nastSpuNQcyc
osA$= s.ko'n&go ta0$ur0aNora5 ki&rowcy nowoNorski&N taksAwki- Fydowski&go '&kar.a-
c.arn&go 0u.yka, DoFna sQd.iP- F& FQdani& to ni& N&st s.c.&gA'ni& trudn&, 6osi0y t&
wyo$raF&nia w gowac, Wy$itny d.i&nnikar.- Wa't&r Tipp0an- ktAry ponad si&d&0d.i&siQt
'at t&0u wprowad.i t&r0in st&r&otyp w ksiQFc& (u$'ic Bpinion @1"224- napisa- F& nosi0y w
swoic u0ysac 0a& o$ra.ki, W o$rS$i& dan&N ku'tury t& o$ra.ki sQ .nac.Qco do si&$i&
podo$n&, ?y'i$yO0y na pr.ykad .du0i&nigdy$y twoN& wyo$raF&ni& s.ko'n&go
ta0$ur0aNora .awi&rao coO wiSc&N niF o$ra. oso$y &n&rgic.n&N- p&n&N ani0us.u- adn&N- $&.
skonnoOci do int&'&ktua'i.owania i @oc.ywiOci&;4 $SdQc&N ko$i&tQ, ?y'i$yO0y takF&
.d.iwi&nigdy$y Fydowski '&kar. 'u$ nowoNorski taksAwkar. w twoi0 wyo$raF&niu $y'i
ko$i&ta0i C 'u$ gdy$y c.arny 0u.yk gra 0u.ykS k'asyc.nQ, 6i& 0a wQtp'iwoOci- F&
istni&NQ ta0$ur0aNor.y 0SFc.yXni- ko$i&ty '&karki i c.arni 0u.ycy graNQcy 0u.ykS
k'asyc.nQ- Nak i ni& 0a wQtp'iwoOci- F& taksAwkar.a0i w 6owy0 1orku sQ 'ud.i& ws.&'ki&go
wyg'Qdu- t&0p&ra0&ntu- rasy i pci, Da0y N&dnak skonnoOP do kat&gory.owania ic .a'&Fni&
od t&go- co pr.yN0i&0y Nako .godn& . nor0Q, W o$rS$i& .aO dan&N ku'tury to- co 'ud.i&
traktuNQ Nako takQ .godnoOP- N&st $ard.o do si&$i& podo$n&- c.SOciowo d'at&go- F&
wyo$raF&nia t& sQ powtar.an& i ro.pows.&cnian& pr.&. Orodki 0asow&go pr.&ka.u t&N
ku'tury, 1&dnakF& st&r&otypi.owani& id.i& o krok da'&N niF prosta kat&gory.acNa,
stereotypF #eneralizacja o&nosz'ca si &o #r%py, w ramach ktrej i&entyczne charakterystyki
zostaj' przypisane wszystkim bez wyj'tk% jej cz$onkom, niezale*nie o& rzeczywistych r*nic
mi&zy nimi
St&r&otyp N&st g&n&ra'i.acNQ t&go- co dotyc.y grupy 'ud.i- gd.i& id&ntyc.na carakt&rystyka
N&st pr.ypisana .asadnic.o ws.ystki0 N&N c.onko0- ni&.a'&Fni& od r.&c.ywistyc rAFnic
0iSd.y ni0i, Ha. s+or0uowan& st&r&otypy sQ odporn& na .0ianS pod wpyw&0 now&N
in+or0acNi, WaFn& N&st- $y .auwaFyP- F& st&r&otypi.owani& ni&koni&c.ni& N&st ty'ko
&0ocNona'n& i ni& 0usi prowad.iP do .a0i&r.onyc aktAw o$raFania, C.Ssto
st&r&otypi.owani& N&st wyQc.ni& sposo$&0 na upros.c.&ni& nas.&go spoNr.&nia na Owiat C i
do p&wn&go stopnia ws.yscy to ro$i0y, 9'a pr.ykadu- 2ordon )''port @1"5#4 okr&O'i
st&r&otypi.owani& Nako Uprawo naN0ni&Ns.&go wysikuV, W&dug )''porta Owiat N&st d'a nas po
prostu .$yt sko0p'ikowany- $y 0i&P wysoc& .rAFnicowan& postawy w odni&si&niu do
ws.ystki&go, Za0iast t&go 0aksy0a'i.uN&0y c.as i &n&rgiS pr.&.nac.on& na po.nawani&-
twor.Qc &'&gancki&- ad&kwatn& postawy wo$&c ni&ktAryc o$i&ktAw- podc.as gdy
spostr.&gaNQc 'ud.i- po'&ga0y na prostyc- s.kicowyc pr.&konaniac, @(owinno ci to
pr.ypo0ni&P rAFnorodn& o$'ic.a spostr.&gania spo&c.n&go- ktAr& o0Awi'iO0y w ro.d.ia'&
#4, Jw.g'SdniaNQc nas.Q ogranic.onQ .do'noOP do pr.&twar.ania in+or0acNi- ro.sQdn& N&st to-
F& 'ud.i& .acowuNQ siS Nak Uos.c.Sd.aNQcy na po.nawaniuV- wykor.ystuNQc skrAty
po.nawc.& i stosuNQc p&wn& praktyc.n& r&guy podc.as prA$ .ro.u0i&nia innyc @>isk&-
1"8"5 1on&s- 1""05 Tay'or- 1"814, 9opAki powstay w t&n sposA$ st&r&otyp wynika .
doOwiadc.&nia i N&st g&n&ra'ni& ad&kwatny- dopAty 0oF& $yP pr.ystosowawc.Q- upros.c.onQ
0&todQ rad.&nia so$i& .& .oFony0i .Nawiska0i, Z drugi&N N&dnak strony- N&O'i st&r&otyp
uni&0oF'iwia dostr.&F&ni& indywidua'nyc rAFnic w o$rS$i& grupy 'ud.i- to N&st
ni&pr.ystosowawc.y- s.kod'iwy i pot&ncNa'ni& o$raX'iwy,
Stereotypy? atry"c(a a pe@, S.c.&gA'ni& wyraXna st&r&otypi.acNa wystSpuN& w odni&si&niu
do rA' .wiQ.anyc . pciQ, 6a pr.ykad ko$i&ty prawi& pows.&cni& sQ spostr.&gan& Nako
g&n&tyc.ni& $ard.i&N poddaNQc& siS wycowaniu i 0ni&N as&rtywn& niF 0SFc.yXni, 1ak
wska.uNQ )'ic& Eagy i à'&ri& St&++&n @1"8#4- taki& spostr.&gani& 0oF& odnosiP siS do ro'i C
co o.nac.a- iF ko$i&to0 tradycyNni& pr.ypisuN& siS ro'S twArcAw do0ow&go ogniska,
ZNawisko siSga N&s.c.& gS$i&N, W N&dny0 . &ksp&ry0&ntAw '&karkS o $ard.o .nac.Qcyc
osiQgniSciac stud&nci spostr.&ga'i Nako 0ni&N ko0p&t&ntnQ i 0aNQcQ atwi&Ns.Q drogS do
sukc&su niF odnos.Qcyc sukc&sy '&kar.y @>&'d0an-Su00&rs- Gi&s'&r- 1"7#4, 6ato0iast
stud&ntki wid.iay to od0i&nni&= coP spostr.&gay '&kar.y i '&karki Nako N&dnakowo
ko0p&t&ntnyc- to 0SFc.y.n spostr.&gay Nako tyc- ktAr.y 0ni&N siS pr.y ty0 napracowa'i,
ZarAwno 0SFc.yXni- Nak i ko$i&ty pr.ypisywa'i '&karko0 si'ni&Ns.Q 0otywacNS, 6a'&Fy
.auwaFyP- iF pr.ypisywani& ko$i&to0 wysoki&go stopnia 0otywacNi 0oF& $yP N&dny0 .&
sposo$Aw dawania do .ro.u0i&nia- F& sQ on& 0ni&N u.do'nion& niF 0SFc.yXni @np, UBna ni&
N&st .$yt $ystra- a'& $ard.o siS staraV4, (r.&O'&dX0y podo$n& $adani& wykonan& pr.&. Gay
9&au] i Ti0a E0sw&i'&ra @1"7#4- w ktAry0 stwi&rd.i'i oni- F& N&F&'i st&r&otyp s&ksua'ny N&st
wystarc.aNQco si'ny- to naw&t c.onkowi& grupy- ktAra N&st ni0 o$dar.ona- sQ skonni do
pr.yNScia go, W ty0 &ksp&ry0&nci& $adany0 poka.ywano tak stud&ntAw- Nak i stud&ntki-
ktAr.y . powod.&ni&0 wykonywa'i sko0p'ikowan& .adani&- a nastSpni& pros.ono o
wyNaOni&ni&- Nak do t&go dos.o, 2dy 0SFc.y.na odniAs sukc&s- to .arAwno stud&nci- Nak i
stud&ntki pr.ypisywa'i N&go osiQgniSci& .do'noOcio05 nato0iast- gdy sukc&s odniosa ko$i&ta-
stud&nci o$u pci sQd.i'i- F& osiQgniSci& to $yo gAwni& sprawQ s.c.SOcia, W ko'&Nnyc
$adaniac wyka.ano- F& d.i&wc.Sta 0iay t&nd&ncNS do .aniFania swyc .do'noOci, B i'&
c.t&ro'&tni copcy pr.ypisywa'i sukc&s odni&siony w trudny0 int&'&ktua'ni& .adaniu swy0
.do'noOcio0- o ty'& d.i&wc.ynki $yy skonn& u0ni&Ns.aP wasn& osiQgniScia, Co wiSc&N-
&ksp&ry0&nt t&n poka.a- F& podc.as gdy copcy nauc.y'i siS croniP wasn& &go pr.&.
pr.ypisywani& swyc $SdAw $rakowi s.c.SOcia- to d.i&wc.ynki winS .a swoN&
ni&powod.&nia pr.ypisyway so$i& @6ico's- 1"754,
)try$ucN& .wiQ.an& . pciQ 0ogQ d.iaaP w o$i& strony- co o.nac.a- iF od 0SFc.y.n oc.&kuN&
siS sukc&sAw- '&c. ki&dy i0 siS ni& powi&d.i&- traktowani sQ surowi&N niF ko$i&ty- ktAry0 siS
ni& udao, Zostao to poka.an& w &ksp&ry0&nci& pr.&prowad.ony0 pr.&. Gay 9&au] i 1an&t
Taynor @1"734- ktAr& daway $adany0 do wysucania nagranQ na taO0i& ro.0owS .&
stud&nt&0 co''&g&:u- kandydat&0 do u.yskania pr&stiFow&go styp&ndiu0, 2dy kandydatowi
do$r.& pos.o w c.asi& t&go wywiadu i $y 0SFc.y.nQ- to $adani oc&nia'i go Nako $ard.i&N
ko0p&t&ntn&go niF ko$i&tS- ktAra wypada rAwni& do$r.&, 1&O'i N&dnak kandydat-stud&nt
wypad X'&- oc&niano go Nako .nac.Qco 0ni&N ko0p&t&ntn&go niF stud&ntkS- ktAra rAwni&F
wypada X'&, (odsu0owuNQc $adania nad st&r&otypa0i pci- na'&Fy s+or0uowaP wnios&k- iF
spo&c.noOP N&st s.c.&gA'ni& c.ua na ni&powod.&nia 0SFc.y.n i wyraXni& powOciQg'iwa- gdy
powi&d.i& siS ko$i&ci&, DAwiQc dokadni&N C poni&waF w nas.&N spo&c.noOci od 0SFc.y.n
oc.&kuN& siS sukc&sAw- sQ oni traktowani surowi&N- gdy ic ni& odnos.Q, (oni&waF .aO od
ko$i&t ni& oc.&kuN& siS sukc&sAw- to gdy N& odnos.Q- sQ spostr.&gan& pr.&. innyc @i pr.&.
si&$i&4 a'$o Nako wyNQtkow& oso$y- o s.c.&gA'ni& wysoki0 po.io0i& 0otywacNi a'$o- po
prostu- Nako 0aNQc& duFo s.c.SOcia, 2dy ko$i&to0 siS ni& powi&d.i&- sQ traktowan& .nac.ni&
$ard.i&N wyro.u0ia'&- gdyF N&O'i ni& oc.&kuN& siS wi&'& od dan&N oso$y- to Nak 0oFna surowo
oc&niaP N&N ni&powod.&ni&,
5ys&ry!inac(a+ &o!ponent "eha$ioralny
dyskryminacjaF nie %sprawie&liwione, ne#atywne l%b krzyw&z'ce &zia$anie skierowane
przeciwko cz$onkowi &anej #r%py, wy$'cznie &late#o, i* &o niej nale*y
9os.'iO0y do ostatni&go skadnika upr.&d.&/= gdy pr.&konania sQ pr.&kadan& na d.iaani&,
W ty0 pr.ypadku st&r&otypow& pr.&Owiadc.&nia- powiQ.an& . n&gatywny0i r&akcNa0i
&0ocNona'ny0i- .ostaNQ pr.&ks.tacon& w kr.ywd.Qc& traktowani& a'$o naw&t w pr.&0oc-
inny0i sowy- w dyskry0inacNS- okr&O'anQ Nako ni& usprawi&d'iwion& n&gatywn& 'u$
s.kod'iw& d.iaani& ski&rowan& pr.&ciwko c.onko0 Naki&NO grupy ty'ko d'at&go- F& do ni&N
na'&FQ, 9oskonay0 pr.ykad&0 dyskry0inacNi N&st $adani& pr.&prowad.on& pr.&. Car'&sa
?onda i wspApracownikAw @1"884- ktAr.y postanowi'i porAwnaP sposA$ '&c.&nia c.arnyc
pacN&ntAw . '&c.&ni&0 $iayc w s.pita'u psyciatryc.ny0 prowad.ony0 pr.&. wyQc.ni&
$iay p&rson&', Wyniki .ostay pr.&dstawion& na rycini& 13,1, ?adac.& pr.&O'&d.i'i dwi&-
naNc.SOci&N pr.&. p&rson&' stosowan& 0&tody rad.&nia so$i& . +uriacki0i .acowania0i
pacN&nta= a4 .a0ykani& w i.o'atc&5 $4 krSpowani& pacN&nta ka+tan&0 $&.pi&c.&/stwa i
pr.y0usow& ap'ikowani& 0u OrodkAw uspokaNaNQcyc, )na'i.a akt coro$y w okr&si&
osi&0d.i&siSciu piSciu dni uNawnia- F& 0&toda surows.a C krSpowani& +i.yc.n& i d.iaani&
c&0ic.n& C $ya wo$&c c.arnyc pacN&ntAw stosowana $'isko c.t&ry ra.y c.SOci&N niF
wo$&c $iayc, WystQpio to 0i0o .asadnic.&go $raku rAFnic w 'ic.$i& atakAw u N&dnyc i
drugic pacN&ntAw, Co wiSc&N- taki& dyskry0inacyNn& traktowani& wystSpowao- coP c.arni
pacN&nci ki&rowani na '&c.&ni& $y'i na ogA diagno.owani Nako 0ni&N po$ud'iwi niF pacN&nci
$ia'i, ?adani& to doprowad.io do istotn&go po.ytywn&go +aktu= po ki'ku tygodniac udao siS
pr.&.wyciSFyP istni&NQc& st&r&otypy, (&rson&' w ko/cu dostr.&g- F& c.arni i $ia'i pacN&nci ni&
rAFniQ siS w swoic .acowaniac i .ac.Q traktowaP ws.ystkic N&dnakowo, Di0o F&
powyFs.& usta'&ni& N&st .acScaNQc&- to N&dnak caoOciowa wy0owa $adania N&st rAwni& Nasna
Nak F&nuNQca= istni&NQc& st&r&otypy prowad.iy do ni&.asuFon&go- surows.&go na poc.Qtku-
traktowania c.arnyc pacN&ntAw pr.&. wys.ko'ony p&rson&', 1&dnoc.&Oni& +akt- F&
r.&c.ywistoOP pr.&.wyciSFya st&r&otyp- N&st .asugQ pro+&sNona'i.0u p&rson&'u- poni&waF-
Nak .o$ac.y0y- w wiSks.oOci pr.ypadkAw ni& N&st atwo .0i&niP gS$oko .akor.&nion&
upr.&d.&nia- st&r&otypy i dyskry0inacNS,
R:7;0A 3@.3. =tosowanie kra/cowych ocen skierowanych przeciwko czarnym pacjentom
chorym psychicznie. W ci'#% pierwszych @R &ni leczenia wy&awa$o si, *e nale*y za$o*y+, i*
czarni s' bar&ziej pob%&liwi ni* biali >zaczerpnito zF -on& i in., 3?44A
Co po$od(e przedzenia
SkQd siS $iorQ upr.&d.&niaW C.y N&st to &'&0&nt $io'ogic.n&go 0&cani.0u pro0uNQc&go
pr.&trwani& rod.iny- s.c.&pu c.y rasy i suFQc&go wyraFaniu wrogoOci wo$&c o$cycW 1ak
.auwaFono w ro.d.ia'& 11- socNo$io'ogowi& sug&ruNQ- F& ws.ystki& organi.0y 0aNQ t&nd&ncNS
do pr&+&rowania oso$nikAw podo$nyc g&n&tyc.ni& ora. wyraFania stracu i ni&nawiOci
wo$&c organi.0Aw ni&podo$nyc- naw&t gdy$y t& ostatni& ni& uc.yniy i0 nigdy nic .&go
@Huston- 1"8"5 Tri*&rs- 1"854, ) 0oF& odwrotni&- to nas.a ku'tura @np, rod.ic&- rAwi&Onicy-
spo&c.noOP 'oka'na i Orodki 0asow&go pr.&ka.u4 uc.y nas wyodrS$niania n&gatywnyc
NakoOci i pr.ypisywania ic 'ud.io0- ktAr.y sQ inni niF 0yW (syco'ogowi& i socNo'ogowi&
wi&d.Q- F& upr.&d.&/ atwo siS nauc.yP i F& d.i&ci skaniaNQ siS do podtr.y0ywania tyc
sa0yc t&nd&ncyNnyc postaw- co ic rod.ic&, Di0o F& 0oF&0y pr.&NawiaP $io'ogic.ni&
od.i&d.ic.on& skonnoOci- ktAr& pr&dysponuNQ nas do t&nd&ncyNnyc .acowa/- to nikt ni& 0a
p&wnoOci- c.y taki& upr.&d.&nia sQ &'&0&nt&0 $io'ogic.n&go wyposaF&nia, Wi&0y- F& ni& da
siS ic sprowad.iP do takic oc.ywistyc $io'ogic.ni& c.ynnikAw- ktAr& nas rAFniQ- Nak rasa
c.y p&P5 istni&NQ on& rAwni&F u 'ud.i $io'ogic.ni& podo$nyc- ktAr.y 0aNQ ni&co od0i&nn&
wi&r.&nia r&'igiNn& C na pr.ykad- Nak prot&stanci i kato'icy w Ir'andii (Anocn&N, (rawdS
0AwiQc- upr.&d.&nia 0oFna .as.c.&piP naw&t u uc.niAw w odni&si&niu do takic trywia'nyc
rAFnic- Nak ko'or oc.u- dugoOP wosAw c.y sty' u$i&rania siS, (r.yNr.yN0y siS ni&ktAry0
pr.yc.yno0 upr.&d.&/, W pAXnyc 'atac s.&OPd.i&siQtyc nauc.yci&'ka uc.niAw . tr.&ci&N
k'asy s.koy w Hic&*i''& .& stanu Iowa- 1an& E''iot- uOwiado0ia so$i&- F& N&N uc.niowi& ni&
0aNQ tak naprawdS poNScia- co to N&st rasi.0 a'$o upr.&d.&ni&, Ws.ystki& d.i&ci Fyy w
ro'nic.y0 stani& Iowa- ws.ystki& $yy $ia& i $yy kato'ika0i, W Naki sposA$ E''iot 0oga
nauc.yP ic- c.y0 N&st odc.uci&- F& N&st siS dyskry0inowany0 i o$i&kt&0 st&r&otypi.owaniaW
(&wn&go dnia E''iot pod.i&'ia k'asS w&dug ko'oru oc.u, (owi&d.iaa swoi0 uc.nio0- F&
'ud.i& o Nasnyc oc.ac sQ '&psi od tyc o oc.ac ci&0nyc C sQ $ystr.&Nsi- 0i'si- $ard.i&N
prawdo0Awni i tak da'&N, Ci&0nooki& d.i&ci 0usiay .akadaP sp&cNa'n& koni&r.&- tak F&
.aws.& 0oFna N& $yo ro.po.naP Nako na'&FQc& do gors.&N grupy, Jc.niowi& o Nasnyc oc.ac
0ogy siS duF&N $awiP na pr.&rwac- w stoAwc& 0ogy dostaP dokadkS- c.SOci&N $yy
cwa'on& na '&kcNac, W Naki sposA$ .ar&agoway d.i&ciW W c.asi& krAts.y0 niF pA god.iny
E''iot stwor.ya w sw&N k'asi& 0ikrokos0os spo&c.noOci= spo&c.noOP . upr.&d.&nia0i,
(odc.as gdy wc.&Oni&N d.i&ci twor.yy wspApracuNQcQ- spANnQ grupS- od t&go 0o0&ntu k'asa
.ostaa naprawdS pod.i&'ona, Jc.niowi& do0inuNQcy- o Nasnyc oc.ac- naO0i&wa'i siS .
ko'&gAw o oc.ac ci&0nyc- ni& cci&'i siS . ni0i $awiP- skarFy'i na nic nauc.yci&'owi-
wy0yO'a'i wciQF now& ogranic.&nia i kary- a naw&t .ac.yna'i . ni0i wa'kS na piSOci na
s.ko'ny0 $oisku, 9.i&ci Ugors.&V- o oc.ac ci&0nyc- $yy pr.ygnS$ion& i
.d&0ora'i.owan&, T&go dnia .nac.Qco gor.&N wykonyway .adania s.ko'n&, Stay siS ci&nia0i
swyc popr.&dnic s.c.SO'iwyc 1a, 6astSpn&go dnia E''iot uruco0ia now& st&r&otypy
dotyc.Qc& ko'oru oc.u, (owi&d.iaa- F& pop&nia o0ykS C w r.&c.ywistoOci to 'ud.i& o
oc.ac ci&0nyc sQ '&psi, Ga.aa d.i&cio0 o ci&0nyc oc.ac pr.&ka.aP koni&r.yki
d.i&cio0 o oc.ac Nasnyc, Zro$iy to . radoOciQ, Garta siS odwrAcia i t&ra. uc.niowi& o
ci&0nyc oc.ac triu0+owa'i, Hanki&0 tr.&ci&go dnia E''iot wyNaOnia d.i&cio0- F& uc.ono
ic o upr.&d.&niac i dyskry0inacNi i o ty0- Nak to N&st $yP w spo&c.&/stwi& c.owi&ki&0 o
inny0 ko'or.& skAry, 9.i&ci o0Awiy dwudniow& doOwiadc.&ni& i $&. trudnoOci .ro.u0iay-
o co tu cod.io, E''iot spotkaa siS pAXni&N .& swoi0i uc.nia0i . ow&N k'asy- gdy 0i&'i NuF po
okoo dwad.i&Ocia 'at, Ic wspo0ni&nia dotyc.Qc& t&go doOwiadc.&nia $yy wciQF Fyw& C
ws.yscy stwi&rd.i'i- F& wywaro ono o'$r.y0i wpyw na ca& ic Fyci&, C.u'i- iF sQ 0ni&N
upr.&d.&ni i $ard.i&N Owiado0i dyskry0inowania innyc- a .awd.iSc.a'i to doOwiadc.&niu-
ktAr& pr.&prowad.ia nauc.yci&'ka,
Spos'"? $ (a&i !y#li!y+ pozna$anie spoeczne
W 0yO' nas.&go pi&rws.&go wyNaOni&nia pr.yc.ynQ upr.&d.&/ N&st ni&wQtp'iwi& u$oc.ny
&+&kt sposo$u- w Naki pr.&twar.a0y i organi.uN&0y in+or0acNS C inac.&N 0AwiQc- N&st to
ci&0na strona 'ud.ki&go po.nawania spo&c.n&go @.godni& . usta'&nia0i poc.yniony0i w
ro.d.ia'& #4, 6as.a t&nd&ncNa do kat&gory.owania i grupowania in+or0acNi w sc&0aty-
wykor.ystywan& nastSpni& do int&rpr&towania now&N 'u$ ni&.wyk&N in+or0acNi- do po'&gania
na pot&ncNa'ni& ni&prawd.iwyc &urystykac @skrAtac w proc&si& 0yO'&nia4 i do
u.a'&Fniania siS od t&go- co N&st c.Ssto wad'iwy0 proc&s&0 pa0iSci C ws.ystki& t& pr.&Nawy
po.nawania spo&c.n&go 0ogQ prowad.iP do twor.&nia n&gatywnyc st&r&otypAw i
u.asadni&nia dyskry0inacNi,
<ategoryzac(a spoeczna+ !y a oni> (i&rws.y0 kroki&0 na drod.& twor.&nia upr.&d.&/ N&st
wykr&owani& grup C to .nac.y .ak'asy+ikowani& p&wnyc 'ud.i do grupy c&cuNQc&N siS
okr&O'ony0i waOciwoOcia0i- innyc .aO do taki&N- ktAra 0a od0i&nn& c&cy, WiodQcy0
wQtki&0 nas.&go po.nawania spo&c.n&go N&st waOni& kat&gory.acNa C grupowani&
$odXcAw podo$nyc i pr.&ciwstawiani& i0 $odXcAw od nic rAFnyc @Hosc- Tioyd- 1"785
Tay'or- 1"815 Wi'd&r- 1"864, S&ns nas.&0u Owiatu +i.yc.n&0u nadaN&0y na pr.ykad popr.&.
taksono0ic.n& grupowani& .wi&r.Qt i 'ud.i5 s&ns Owiatu spo&c.n&0u nadaN&0y- grupuNQc
'ud.i w&dug pci- narodowoOci- pr.yna'&FnoOci &tnic.n&N i tak da'&N, 6i& r&aguN&0y na kaFdy
$od.i&c- . ktAry0 siS .&tkni&0y- Nak na nowy i cakowici& ni& .nany, 1&st&O0y rac.&N skonni
po'&gaP na spostr.&F&niac dotyc.Qcyc podo$nyc $odXcAw w pr.&s.oOci- ktAr& po0agaNQ
na0 okr&O'iP- Nak .ar&agowaP na t&n s.c.&gA'ny $od.i&c @)nd&rs&n- G'at.ky- 1"874, Z t&go
powodu kat&gory.acNa spo&c.na N&st .arAwno uFyt&c.na- Nak i ni&.$Sdna5 ni&0ni&N t&n prosty
proc&s po.nawc.y 0a gS$oki& i0p'ikacN&, Jc.niowi& pogrupowani pr.&. 1an& E''iot w&dug
ko'oru oc.u .ac.S'i d.iaaP w sposA$ .rAFnicowany- oparty na t&N spo&c.n&N kat&gory.acNi,
9.i&ci o oc.ac Nasnyc- owa nadr.Sdna grupa- tr.y0ay siS ra.&0 i aktywni& 'ansoway i
wykor.ystyway swAN wysoki status i wad.S w k'asi&, J+or0oway grp* $asn)- a wiSc tQ-
. ktArQ N&dnostka siS id&nty+ikuN& i ktAr&N c.onki&0 siS c.uN&, 9.i&ci o Nasnyc oc.ac
spostr.&gay swoic ko'&gAw o oc.ac ci&0nyc Nako oso$y . .&wnQtr. C inn& i gors.&, 9'a
d.i&ci o oc.ac Nasnyc t& . ci&0ny0i $yy grp) o"c)- okr&O'anQ Nako ta- . ktArQ N&dnostka
siS ni& id&nty+ikuN&, Gurt ònn&gut wspania'& ucwyci tS konc&pcNS w sw&N powi&Oci Gocia
koyska, (&wna ko$i&ta odkrywa- F& oso$a- ktArQ pr.ypadkowo spotkaa na pokad.i&
sa0o'otu- pocod.i . Indiany, 6atyc0iast nawiQ.uN& siS 0iSd.y ni0i p&wna wspA'nota= )
Mj -o*eU ) zawo$a$a ) czy pan pocho&zi z ;n&iany, "rzyzna$em, *e tak. ) a te* pocho&z
z ;n&iany ) pisn$a ra&o.nie. ) 0ie trzeba si te#o wsty&zi+. ) 0ie wsty&z si te#o i nie
spotka$em cz$owieka, ktry by si te#o wsty&zi$ ) powie&zia$em. @(r.&oFy T&c 1Sc.0yk4
1aki 0&cani.0 twor.y tS stronnic.oOP wo$&c grupy wasn&N C to .nac.y po.ytywn& uc.ucia
i wyrAFniaNQc& traktowani& 'ud.i- ktAryc okr&O'i'iO0y 0ian&0 c.onkAw wasn&N grupy- a
n&gatywn& uc.ucia i ni&sprawi&d'iw& traktowani& innyc po prostu d'at&go- F& okr&O'i'iO0y
ic Nako na'&FQcyc do grupy o$c&NW ?rytyNski psyco'og spo&c.ny- %&nri TaN+&' @1"824-
uwaFa- F& .asadnic.o podstawowy0 0otyw&0 N&st sa0ooc&na= N&dnostki pos.ukuNQ
potwi&rd.&nia sw&N sa0ooc&ny pr.&. id&nty+ikowani& siS .& sp&cy+ic.ny0i grupa0i
spo&c.ny0i, W.0ocni&ni& sa0ooc&ny 0oF& nastQpiP ty'ko wAwc.as- gdy N&dnostka
spostr.&ga N& Nako nadr.Sdn& wo$&c innyc grup, Tak wiSc c.onko0 Gu-G'u]-G'anu ni&
wystarc.y wiara- F& powinna istni&P s&gr&gacNa rasowa, Dus.Q siS N&s.c.& utwi&rd.aP w
pr.&Owiadc.&niu- F& $ia'i sQ rasQ do0inuNQcQ, ?y odkryP c.yt&'n&- N&dno.nac.n& 0&cani.0y
ki&ruNQc& ty0 .Nawiski&0- TaN+&' i N&go wspApracownicy stwor.y'i p&wn& caoOci- ktAr&
na.wa'i grupa0i 0ini0a'ny0i @TaN+&'- 1"825 TaN+&'- ?i'i- 1"7#5 TaN+&'- Turn&r- 1"7"4, W tyc
&ksp&ry0&ntac . .up&ni& o$cyc so$i& 'ud.i +or0owano grupy- stosuNQc kryt&ria naN$ard.i&N
trywia'n& . 0oF'iwyc do wyo$raF&nia, 6a pr.ykad- w N&dny0 . nic $adani o$s&rwowa'i
r.ut 0on&ta- gd.i& or.& 'osowo pr.yd.i&'a ic a'$o do grupy 8- a'$o do W, W inny0
$adanyc pros.ono naNpi&rw o wyraF&ni& opinii dotyc.Qc&N artystAw- o ktAryc nigdy ni&
sys.&'i- a nastSpni& $y'i 'osowo pr.yd.i&'ani do grupy- ktArQ okr&O'ano a'$o Nako Usty' G'&&V-
a'$o Nako Usty' Gandinsky &goV- r.&ko0o na podstawi& ic 0a'arskic pr&+&r&ncNi,
grupa wasnaF #r%pa, z ktr' je&nostka si i&enty8ik%je i cz%je si jej cz$onkiem
grupa obcaF #r%pa, z ktr' je&nostka si nie i&enty8ik%je
stronniczo wobec grupy wasnejF szcze#lnie pozytywne o&cz%cia i %przywilejowane
traktowanie l%&zi, ktrych okre.lamy jako cz.+ naszej w$asnej #r%py, ne#atywne za.
o&cz%cia i nie%czciwe traktowanie innych tylko &late#o, *e okre.lili.my ich
jako nale*'cych &o #r%py obcej
grupy minimalneF nic nie znacz'ce #r%py %tworzone przez z#r%powanie obcych l%&zi na
po&stawie trywialnych kryteriw! je&nak owo minimalne cz$onkostwo na&al przejawia si w
stronniczo.ci wobec #r%py w$asnej
W $adaniac Tatc'a ud&r.a to- F& cociaF $adani pr.&d &ksp&ry0&nt&0 siS ni& .na'i- a w N&go
trakci& ni& wcod.i'i .& so$Q w int&rakcNS- to .acowywa'i siS tak- Nak$y ktoO- ko0u
pr.yd.i&'ono to sa0o nic ni& .nac.Qc& 0iano- $y ic $'iski0 pr.yNaci&'&0 'u$ c.onki&0
rod.iny, ?ard.i&N 'u$i'i c.onkAw wasn&N grupy5 oc&nia'i ic Nako 0aNQcyc pr.yN&0ni&Ns.&
oso$owoOci i '&pi&N pracuNQcyc niF c.onkowi& grup o$cyc, Co N&dnak naN$ard.i&N
.askakuNQc& C o+&rowa'i wiSc&N pi&niSd.y i innyc nagrAd ty0- ktAryc pr.yd.i&'ono do t&N
sa0&N grupy- i c.yni'i to w sposA$ doOP wrogi- wrSc. $andycki C to .nac.y- gdy dano i0
swo$odny wy$Ar- wAwc.as skania'i siS do pr.y.nania so$i& dwAc do'arAw- gdy o.nac.ao
to- F& c.onkowi& grupy o$c&N otr.y0aNQ ty'ko po do'ar.&- .a0iast pr.y.naP so$i& tr.y do'ary-
gdy$y prowad.io to do t&go- F& c.onkowi& grupy o$c&N otr.y0a'i$y c.t&ry @)$ra0s i in,-
1""05 ?r&w&r- 1"7"5 Bak&s- Turn&r- 1"805 Wi'd&r- 1"814,
DAwiQc krAtko- naw&t gdy powody .rAFnicowania sQ 0ini0a'n&- to $SdQc c.onki&0 wasn&N
grupy- pragni&s. pokonaP c.onkAw grupy o$c&N- traktuNQc ic ni&sprawi&d'iwi&- poni&waF
taka taktyka suFy $udowaniu wasn&N sa0ooc&ny, Gi&dy twoNa grupa .wyciSFa- w.0aga to u
ci&$i& uc.uci& du0y i id&nty+ikacNS . niQ, 6as.& oka.Nona'n& o$s&rwacN& wska.uNQ na
pr.ykad- F& .nac.ni& c.SOci&N powi&wano +'aga0i ora. paradowano- a po'itycy cStni&N
wygas.a'i patriotyc.n& pr.&0Awi&nia po .wyciSski&N woNni& pr.&ciwko Irakowi niF po
.nac.ni& 0ni&N c'u$n&N woNni& w Wi&tna0i&, W $ard.i&N syst&0atyc.n&N o$s&rwacNi Ho$&rt
Cia'dini i N&go wspApracownicy @1"764 po'ic.y'i po prostu 'ic.$S kos.u'&k . nadruki&0
sy0$o'u co''&g&:u ora. pr.&poconyc dr&sAw woFonyc w poni&d.ia&k po .ako/c.&niu
ro.gryw&k a0&ryka/ski&go +ut$o'u w si&d0iu uniw&rsyt&tac- ktAr& traktuNQ +ut$o' $ard.o
powaFni&= )ri.ona Stat&- Touisiana Stat&- 6otr& 9a0S- Dicigan- Bio Stat&- (itts$urg i
Jni*&rsity o+ Sout&0 Ca'i+ornia, WynikiW Zgad&O= stud&nci $y'i $ard.i&N skonni wkadaP
od.i&F .& .naka0i uniw&rsyt&tu po .wyciSstwi& niF po poraFc&, (o.a stronnic.oOciQ wo$&c
wasn&N grupy istni&N& rAwni&F inna kons&kw&ncNa kat&gory.acNi spo&c.n&N= spostr.&gani&
N&dnorodnoOci grupy o$c&N @Tin*i''&- >isc&r- Sa'o*&y- 1"8"5 Buattron&- 1"864, 1&st to .nan&
pr.&konani&- F& Uoni ws.yscy sQ tacy sa0iV- . ktAry0 ni&wQtp'iwi& spotka'iOci& siS wc.&Oni&N,
C.onkowi& grupy wasn&N sQ skonni spostr.&gaP c.onkAw grupy o$c&N Nako $ard.i&N
N&dnorodnyc niF sQ oni naprawdS- Nak rAwni&F Nako $ard.i&N N&dnorodnyc niF c.onkowi&
grupy wasn&N, C.y twAN co''&g& 0a rywa'a @np, w sporci& 'u$ na grunci& akad&0icki04W 1ako
c.on&k grupy wasn&N prawdopodo$ni& u0i&s.c.as. swoNQ instytucNS wyF&N niF N&dnostkS .
wa0i rywa'i.uNQcQ @$y podwyFs.aP i croniP swQ sa0ooc&nS4 i prawdopodo$ni& spostr.&gas.
stud&ntAw rywa'i.uNQc&N uc.&'ni Nako $ard.i&N podo$nyc do si&$i& @np, Nako oso$y dan&go
typu4 niF stud&ntAw wasn&N uc.&'ni, 2&org& Buattron& i Edward E, 1on&s @1"804 pr.&$ada'i
to .Nawisko- wykor.ystuNQc rywa'i.uNQc& . so$Q uniw&rsyt&ty= (rinc&ton i Hutg&rs,
jednorodno grupy obcejF spostrze#anie tych, ktrzy nale*' &o #r%py obcej, jako bar&ziej &o
siebie po&obnych >je&noro&nychA ni* w rzeczywisto.ci, a zarazem bar&ziej &o siebie
po&obnych ni* cz$onkowie #r%py w$asnej
R:7;0A 3@.<. ='&y &otycz'ce cz$onkw #r%py w$asnej i #r%py obcej. "o obejrzeni% na 8ilmie
osoby &okon%j'cej wybor% mi&zy &woma alternatywnymi rozwi'zaniami ba&anych proszono
o ocenienie, jaki procent st%&entw z ich %czelni >#r%pa w$asnaA i tych z %czelni rywaliz%j'cej
>#r%pa obcaA &okona$by takie#o same#o wybor%. =twier&zono stronnicze spostrze#anie
je&noro&no.ci #r%py obcejF st%&enci wy*ej szacowali je&noro&no.+ cz$onkw #r%py obcej
>wiksze po&obie/stwoA ni* w$asnej >zaczerpnito zF K%attrone, ones, 3?4RA
Hywa'i.acNa 0iSd.y ni0i toc.y siS na po'u sportowy0- w d.i&d.ini& osiQgniSP akad&0ickic-
a naw&t Owiado0oOci k'asow&N- Nako F& (rinc&ton N&st s.koQ prywatnQ- Hutg&rs .aO
pa/stwowQ, ?adani 0SFc.yXni og'Qda'i s+i'0owan& na taO0i& wid&o sc&ny- w ktAryc tr.&c
0odyc 'ud.i pros.ono o podNSci& d&cy.Ni C na pr.ykad- w N&dn&N . nic &ksp&ry0&ntator
pyta ow&go c.owi&ka- c.y wo'i sucaP 0u.yki rockow&N c.y k'asyc.n&N, ?adany0
0Awiono- F& oso$a na +i'0i& $ya stud&nt&0 odpowi&dnio (rinc&ton a'$o Hutg&rs5 tak wiSc-
d'a ni&ktAryc s+i'0owany $y c.onki&0 grupy wasn&N- a d'a innyc o$c&N, Zadani&0
$adanyc $yo pr.&wid.i&P- co wy$i&r.& oso$a s+i'0owana, (o o$&Nr.&niu oso$y dokonuNQc&N
wy$oru @np, 0u.yka rockowa c.y k'asyc.na4 pros.ono o os.acowani&- Naki proc&nt stud&ntAw
t&N uc.&'ni dokona$y taki&go sa0&go wy$oru, C.y t& pr.&widywania .0i&niay siS .a'&Fni&
od t&go- c.y oso$a s+i'0owana na'&Faa do grupy wasn&N c.y o$c&NW 1ak poka.uN& rycina
13,2- wyniki potwi&rd.aNQ ipot&.S o spostr.&ganiu N&dnorodnoOci grupy o$c&N= gdy
s+i'0owany $y c.onki&0 grupy o$c&N- $adani sQd.i'i- F& N&go d.iaani& po.wa'ao tra+ni&N
pr.&widywaP wy$Ar N&go ko'&gAw niF wAwc.as- gdy $y on c.onki&0 grupy wasn&N
@stud&nt&0 ic wasn&N uc.&'ni4, Inny0i sowy- N&O'i wi&s. coko'wi&k o N&dny0 . c.onkAw
grupy o$c&N- to N&st&O $ard.i&N skonny sQd.iP- iF wi&s. coO o po.ostayc, Wi&d.a o c.onku
grupy wasn&N ni& N&st tak diagnostyc.na5 wi&s. ws.akF&- Nak od0i&nni i ni&powtar.a'ni sQ N&N
c.onkowi& @1udd- (ark- 1"885 (ark- Hot$art- 1"824,
.)d logiczny, GaFdy- kto ki&dyko'wi&k prA$owa dyskutowaP . 'udX0i pr.&NawiaNQcy0i
gS$oko .akor.&nion& upr.&d.&ni& do Naki&NO grupy- wi&- Nak trudno N&st .0i&niP ic sposA$
0yO'&nia, 6aw&t ci- ktAr.y .wyk'& sQ wraF'iwi i ro.sQdni- staNQ siS odporni na racNona'n&-
'ogic.n& argu0&nty- N&F&'i sprawa dotyc.y o$i&ktu ic upr.&d.&/, 9'ac.&go tak siS d.i&N&W (o
pi&rws.&- gAwny0 c.ynniki&0 N&st &0ocNona'ny skadnik postaw- ktAry powoduN&- F& oso$a
upr.&d.ona N&st odporna na argu0&ntacNS5 Nak do$r.& wi&s.- 'ogic.n& argu0&nty
pr.&ciwstawion& &0ocNo0 ni& d.iaaNQ .$yt &+&ktywni&, TrudnoOP w stosowaniu argu0&ntAw
w c&'u .0iany t&nd&ncyNn&N postawy N&st piSkni& .i'ustrowana pr.&. 2ordona )''porta w N&go
pr.&o0ow&N ksiQFc& T& naturS o+pr&Nudic& @1"5#4, )''port pr.&dstawia dia'og 0iSd.y
(an&0 8 i (an&0 _=
(an 8= 9$opot z Zy&ami pole#a na tym, *e &baj' oni wy$'cznie o w$asn' #r%p.
(an _= Ale wyniki kampanii na rzecz potrzeb%j'cych pokaz%j', *e &aj' w porwnani% z
innymi wicej &atkw na rzecz potrzeb%j'cych ni* niePZy&zi.
(an 8= Gnaczy to, *e zawsze %si$%j' k%pi+ przychylno.+ i wtr'ca+ si w sprawy chrze.cijan.
0ie my.l' o niczym wicej, tylko o pieni'&zach! to &late#o w.r& Zy&w jest tak wiel%
bankierw.
(an _= e&nak ostatnie ba&ania wskaz%j', *e procent Zy&w zajm%j'cych si bankowo.ci'
jest mar#inalny, &aleko mniejszy ni* procent niePZy&w.
(an 8= To jest w$a.nie to! nie zajm%j' si praw&ziwym biznesem! prac%j' albo w przemy.le
8ilmowym, albo prowa&z' nocne kl%by, @)''port- 1"5#- s, 13-1#4
Tmys$ bi#ota jest jak (renica okaF im wicej na ni' rz%cisz .wiat$a, tym bar&ziej si zamknie.
) Kli2er Wen&ell 1olmes, rC 3?R3
(oni&waF pr.&konania (ana 8 o [ydac 0aNQ &0ocNona'ny carakt&r- ni& c.uN& siS
s.c.&gA'ni& .wiQ.any .wyky0i ogranic.&nia0i 'ogic.n&N dyskusNi, W kons&kw&ncNi
upr.&d.ony (an 8 stwi&rd.a= U6i& 0Aw 0i o +aktac5 Na NuF siS .d&cydowa&0V, 6i& c.yni
prA$- $y od&pr.&P istotn& wyniki $ada/ podnos.on& pr.&. (ana _, )'$o .ni&ks.taca +akty d'a
wsparcia sw&N ni&nawiOci do [ydAw- a'$o ignoruN& N& i po prostu inicNuN& nowy o$s.ar ataku,
T&nd&ncyNna postawa po.ostaN& ni& narus.ona- 0i0o F& odnos.Qc& siS do sprawy argu0&nty
(ana 8- od ktAryc .ac.yna dyskusNS- '&FQ t&ra. w str.Spac u N&go stAp, (o drugi&-
po.nawc.y ko0pon&nt t&nd&ncyNn&N postawy sa0 w so$i& stwar.a trudnoOci oso$i&- ktAra
usiuN& .r&dukowaP c.yN&O upr.&d.&nia- poni&waF Nak wska.ywa'iO0y w& wc.&Oni&Ns.yc
ro.d.iaac- postawa nar.uca sposA$- w Naki pr.&twar.a0y istotnQ in+or0acNS o o$i&ktac
tyc postaw, 6ikt . nas ni& N&st stuproc&ntowo wiarygodny- gdy pr.ycod.i do pr.&twar.ania
in+or0acNi spo&c.n&N- ktAra N&st d'a nas istotna5 . powodu sposo$u- w Naki pracuN& 'ud.ki
0A.g- ni& 0a0y po prostu 0oF'iwoOci o$i&ktywn&go okr&O'ania .dar.&/, Tak wiSc ci- ktAr.y
posiadaNQ sp&cy+ic.n& opini& @a'$o sc&0aty4 na t&0at okr&O'onyc grup- $SdQ pr.&twar.a'i
in+or0acNS o nic w inny sposA$ niF w odni&si&niu do po.ostayc, 9okadni& 0AwiQc-
in+or0acNi .godn&N . ic wyo$raF&nia0i poOwiScQ wiSc&N uwagi- $SdQ NQ powtar.aP @a'$o
pr.ypo0inaP so$i&4 c.SOci&N i stQd '&pi&N NQ .apa0iStywaP niF tS- ktAra N&st ni&.godna . ic
wyo$raF&nia0i @?od&naus&n- 1"885 ?od&naus&n- Tict&nst&in- 1"875 9o*idio- E*ans-
Ty'&r- 1"865 0:Su''i*an- 9urso- 1"8#5 Wy&r- 1"884, SQ to .nan& na0 &+&kty sc&0atyc.n&go
pr.&twar.ania- ktAr& o0Awi'iO0y w ro.d.ia'& #, Bdnos.Qc N& do upr.&d.&/- 0oF&0y
stwi&rd.iP- F& N&F&'i ki&dyko'wi&k c.on&k Naki&NO grupy .acowuN& siS tak- Nak t&go od ni&go
oc.&kuN&0y- to .acowani& N&go potwi&rd.a- a naw&t utrwa'a nas. st&r&otyp, W t&n sposA$
st&r&otypy staNQ siS w.g'Sdni& ni&podatn& na .0ianS5 ni&.a'&Fni& od ws.ystki&go dowAd ic
poprawnoOci '&Fy NuF po.a ni0i C to .nac.y- staN& siS ni0 &+&kt +unkcNonowania nas.yc
pr.&Owiadc.&/,
A&ty$izac(a stereotyp'$, St&r&otypy od.wi&rci&d'aNQ pr.&konania ku'turow& C sQ on&
opisa0i 'ud.i na'&FQcyc do rAFnyc grup o$cyc- ktAr& sQ s.&roko .nan& wi&'u c.onko0
spo&c.noOci, 6i& N&st na0 o$cy- na pr.ykad- st&r&otyp ko$i&ty ki&rowcy, 6aw&t N&O'i ni&
u.naN&0y owyc st&r&otypAw- to o nic wi&0y, BtAF- w s&rii $ada/ pr.&prowad.onyc na
uniw&rsyt&ci& w (rinc&ton w okr&si& okoo tr.yd.i&stu 'at pros.ono stud&ntAw o pr.ypisani&
c&c c.onko0 rAFnyc grup &tnic.nyc i narodowyc @2i'$&rt- 1"515 Gar'ins- Co++0an-
Wa't&rs- 1"6"5 Gat.- ?ray- 1"334, ?adani c.yni'i to . atwoOciQ i w .nac.ny0 stopniu
.gad.a'i siS .& so$Q, Zna'i t& st&r&otypy- naw&t w odni&si&niu do grup- co do ktAryc ic
r.&c.ywista wi&d.a $ya $ard.o nika- na pr.ykad na t&0at TurkAw, Hycina 13,3 poka.uN&
+rag0&nty r&.u'tatAw . 'at 1"33- 1"51 i 1"6", ZauwaF- Nak n&gatywn& $yy st&r&otypy w roku
1"33 i Nak wra. . upyw&0 c.asu staway siS ni&co $ard.i&N po.ytywn&, S.c.&gA'ni&
int&r&suNQc& w tyc $adaniac N&st to- F& $adani w 1"51 r, wyraFa'i ni&.adowo'&ni& .
koni&c.noOci wykonania t&go .adania @nawias&0 0AwiQc- pro$'&0 t&n ni& istnia w 1"33 r,4,
W 1"6" r, wi&'u $adanyc r&.ygnowao . okr&O'ania ro.0aityc grup- poni&waF ni&
akc&ptowa'i st&r&otypAw5 uc.yni'i to dopi&ro po up&wni&niu siS- F& dokonany pr.&. nic
wy$Ar od.wi&rci&d'a st&r&otypy +unkcNonuNQc& w ic spo&c.noOci @i . t&go powodu i0
.nan&4- '&c. ni& uka.uN& ic wasnyc pr.&kona/ @Gar'ins i in,- 1"6"4, (oNawia siS tu
int&r&suNQcy pro$'&0 .wiQ.any . po.nawani&0 spo&c.ny0- a 0ianowici& N&O'i .nas. NakiO
st&r&otyp- to c.y wpyni& to na twoN& proc&sy po.nawc.& odnos.Qc& siS do oso$y- ktAra N&st
o$i&kt&0 ow&go st&r&otypu- naw&t N&O'i ani go ni& u.naN&s.- ani ni& uwaFas. si&$i& .a oso$S
upr.&d.onQ wo$&c dan&N grupyW Wyo$raX so$i& nastSpuNQcQ sytuacNS= N&st&O c.onki&0 grupy-
ktAra 0a oc&niP danQ oso$S, GtoO . twoN&N grupy +or0uuN& n&gatywny- st&r&otypowy
ko0&ntar. dotyc.Qcy t&go c.owi&ka, C.y wpyni& to na twAN osQd t&N oso$yW
(rawdopodo$ni& po0yO'is.= UZ'&kc&waFy$y0 to .up&ni&V, C.y potra+i$yO N&dnak to
.ro$iPW ) 0oF& t&n ko0&ntar. 0Ag$y uruco0iP w twoi0 u0yO'& ws.ystki& inn& n&gatywn&
st&r&otypy i pr.&konania o 'ud.iac . ow&N grupy i wpynQP na twAN sQd,
R:7;0A 3@.@. 0iektre z powszechnie znanych stereotypw po&zielanych przez st%&entw
%niwersytet% w "rincenton. Ga%wa* o#ln' stabilno.+ oraz zmiany w stereotypach
>zaczerpnito zF Dilbert, 3?53! 9arlins, 7o88man, Walters, 3?O?! 9atz, -ra$y, 3?@@A
1&++ 2r&&n$&rg i To0 (ys.c.ynski @1"854 postanowi'i to sprawd.iP, Di&'i dwAc
wspApracownikAw- N&dn&go $ia&go i N&dn&go c.arn&go- ktAr.y insc&ni.owa'i wOrAd
$adanyc dyskusNS poOwiSconQ &n&rgii nuk'&arn&N, 9'a poowy uc.&stnikAw &ksp&ry0&ntu
c.arny c.on&k d&$aty pr&.&ntowa da'&ko '&ps.& argu0&nty i wyraXni& NQ wygra= d'a drugi&N
c.SOci to $iay uc.&stnik dyskusNi wypad .d&cydowani& '&pi&N i wyraXni& wygra, ?adanyc
popros.ono o oc&nS u0i&NStnoOci o$u dyskutantAw, TuF pr.&dt&0 N&dnak .astosowano
.asadnic.Q 0anipu'acNS &ksp&ry0&nta'nQ,
R:7;0A 3@.6. Aktywizacja stereotypowych przekona/. e*eli byt wy#$aszany %w$aczaj'cy
komentarz po& a&resem czarne#o &ysk%tanta, wwczas zaktywizowano %tajone stereotypy
obserwatorw, ktre powo&owa$y obni*anie oceny >zaczerpnito zF Dreenber#, "yszczynski,
3?45A
WspApracownik &ksp&ry0&ntatorAw- +unkcNonuNQcy Nako c.on&k grupy- postSpowa troNako=
a4 wygas.a rasistowski& uwagi dotyc.Qc& c.arn&go c.onka dyskusNi= U6ic ni& wska.uN&- $y
to c.arnuc wygra dyskusNSV5 $4 +or0uowa ni&rasistowskQ opiniS dotyc.QcQ c.arn&go
dyskutanta= U6ic ni& wska.uN&- $y ktAryO . nic wygra d&$atSV5 c4 ni& c.yni Fadnyc
ko0&ntar.y, SQd.ono- F& N&F&'i $adani- ktAr.y sys.&'i rasistowski ko0&ntar.- potra+iQ
cakowici& go .ignorowaP- to ni& $SdQ osQd.aP c.arn&go dyskutanta ani trocS inac.&N- niF
gdy$y c.yni'i to w innyc warunkac &ksp&ry0&nta'nyc, C.y tak siS staoW 9an&
pr.&dstawion& na rycini& 13,# wyraXni& pr.&c.Q t&0u stwi&rd.&niu, (o.wa'aNQ on& porAwnaP
s.acowani& u0i&NStnoOci c.arnyc i $iayc c.onkAw d&$aty- gdy odgrywa'i ro'&
pr.&grywaNQcyc, 1ak 0oF&s. stwi&rd.iP- $adani N&dnakowo oc&nia'i u0i&NStnoOci .arAwno
c.arnyc- Nak i $iayc dyskutantAw- gdy ni& $yo Fadn&go ko0&ntar.a5 tak sa0o- gdy
wygas.ano ni&rasistowskQ- ni&st&r&otypowQ opiniS dotyc.QcQ c.arn&go dyskutanta- $y on
oc&niany Nako tak sa0o pr.&konuNQcy Nak $iay dyskutant, 1&O'i N&dnak st&r&otyp rasowy .osta
uruco0iony w u0ysac $adanyc pr.&. rasistowski ko0&ntar.- wAwc.as oc&nia'i c.arn&go
uc.&stnika dyskusNi .nac.Qco niF&N niF $adani w po.ostayc grupac, Inny0i sowy- Aw
uwac.aNQcy ko0&ntar. aktywi.owa n&gatywn&- st&r&otypow& pr.&konania o c.arnyc u
$adanyc- ktAr.y pod N&go wpyw&0 oc&nia'i t&go sa0&go dyskutanta Nako 0ni&N
ko0p&t&ntn&go, Wyniki t& sug&ruNQ- F& ws.ystko- co N&st aktywi.owan& pr.&. st&r&otyp- 0oF&
0i&P kra/cowo od0i&nn& kons&kw&ncN& d'a sposo$u spostr.&gania pos.c.&gA'nyc c.onkAw
grupy o$c&N, W Naki sposA$ d.iaa proc&s aktywi.acNiW (atricia 9&*in& @1"8"4 wykonaa
+ascynuNQc& $adania dotyc.Qc& t&go- Nak st&r&otypow& i t&nd&ncyNn& pr.&konania wpywaNQ na
proc&sy po.nawc.&, 9&*in& ro.rAFnia auto0atyc.n& pr.&twar.ani& in+or0acNi i kontro'owan&
pr.&twar.ani& in+or0acNi, (roc&s auto0atyc.ny to taki- nad ktAry0 ni& 0a0y kontro'i, (o'&ga
on na ty0- F& naw&t N&O'i 'okuN&s. siS $ard.o nisko na ska'i upr.&d.&/- . p&wnoOciQ .nas.
p&wn& st&r&otypy- ktAr& istni&NQ w dan&N ku'tur.&- taki& Nak= UC.arni sQ wrogo nastawi&niV-
U[yd.i sQ nastawi&ni 0at&ria'istyc.ni&V 'u$ U%o0os&ksua'iOci sQ .ni&wi&Ocia'iV, St&r&otypy t&
sQ uruca0ian& w okr&O'onyc warunkac C po prostu poNawiaNQ siS w nas.y0 u0yO'&,
(oni&waF proc&s t&n N&st auto0atyc.ny- ni& 0oF&s. go kontro'owaP ani ni& dopuOciP do
ni&go, SQ ci .nan& t& st&r&otypy i d'at&go pr.ycod.Q ci na 0yO'- gdy C powi&d.0y C
spotykas. kogoO $QdX oc&nias. NakQO oso$S, 1&dnakF& 'ud.i&- ktAr.y ni& sQ gS$oko
upr.&d.&ni- kontro'uNQ t& proc&sy tak- F& potra+iQ stu0iP $QdX po0inQP st&r&otypy, 6a
pr.ykad- 0ogQ so$i& powi&d.i&P= U%&N- t&n st&r&otyp ni& N&st sprawi&d'iwy C c.arni ni& sQ
$ard.i&N wrogo nastawi&ni niF $ia'i, IgnoruN st&r&otypy dotyc.Qc& c.yN&goO pocod.&niaV,
DoFna wiSc r.&c- iF t&oria (atricii 9&*in& sug&ruN& dwustopniowy 0od&' po.nawc.&go
pr.&twar.ania in+or0acNi= pr.&twar.ani& auto0atyc.n& dostarc.a in+or0acNi C w ty0
pr.ypadku st&r&otypu C nato0iast kontro'owan& @'u$ Owiado0&4 pr.&twar.ani& 0oF& N&
odpi&raP 'u$ po0iNaP, Co siS N&dnak d.i&N&- gdy N&st&O .aa$sor$owany- pr.ygnS$iony-
ro.targniony 'u$ ni& .wracas. na to wiSks.&N uwagiW DoF&s. wt&dy ni& uruco0iP ow&go
kontro'owan&go po.io0u pr.&twar.ania- co o.nac.a- F& in+or0acNa dostarc.ona pr.&. proc&s
auto0atyc.ny C st&r&otyp C N&st ciQg'& o$&cna w u0yO'& i ni& .ostaN& odr.ucona, 9&*in&
@1"8"4 pr.&$adaa to dokadni&= st&r&otyp .ostaN& uruco0iony- gdy spotka siS c.onka grupy
o$c&N5 0oFna go uniknQP d.iSki Owiado0&0u pr.&twar.aniu C na pr.ykad- pr.&. 'ud.i-
ktAr.y ni& sQ upr.&d.&ni @patr. ryP, 13,54, 9&*in& pr.&prowad.ia na duF&N 'ic.$i& stud&ntAw
t&st na upr.&d.&nia i- .godni& . N&go wynika0i- pod.i&'ia $adanyc na grupy posiadaNQc&
si'n& i sa$& upr.&d.&nia, Wyka.aa nastSpni&- F& c.onkowi& o$u grup posiadaNQ N&dnakowQ
wi&d.S dotyc.QcQ st&r&otypAw rasowyc, T&ra. pr.ys.a ko'&N na t&st auto0atyc.n&go i
Owiado0&go pr.&twar.ania, W da's.&N ko'&NnoOci wyOwi&t'aa na &krani& sowa .wiQ.an& .&
st&r&otyp&0 @np, c.arny- wrogi- '&niwy- opi&ka spo&c.na4 ora. sowa n&utra'n& @np,
Nakiko'wi&k- co- powi&d.ia4 . takQ s.y$koOciQ- F& .naNdoway siS on& poniF&N
spostr.&F&niow&N @kontro'owan&N4 Owiado0oOci $adanyc, DAwi'i coO- '&c. ni& $y'i p&wni- co
to .nac.y- ni& 0i&'i 0oF'iwoOci id&nty+ikowania sAw, 1&dnakF& sowa t& $yy ro.po.nawan&
d.iSki ic auto0atyc.n&0u pr.&twar.aniu, W Naki sposA$ 9&*in& 0oga to stwi&rd.iPW (o
wyOwi&t'&niu sAw prosia $adanyc o pr.&c.ytani& opowiadania o U9ona'd.i&V @ni&
wspo0inano o N&go pocod.&niu &tnic.ny04 i pr.&dstawi&ni& swyc wyo$raF&/ o $oat&r.&,
9ona'd $y opisany ni&co a0$iwQ&ntni&5 p&wn& N&go .acowania 0ogy $yP .int&rpr&towan&
.arAwno po.ytywni&- Nak i n&gatywni&, ?adani- ktAry0 wyOwi&t'ono sowa od.wi&rci&d'aNQc&
st&r&otyp c.arnyc )0&rykanAw- .int&rpr&towa'i .acowani& 9ona'da Nako .d&cydowani&
$ard.i&N n&gatywn& niF ci- ktAry0 poka.ano sowa n&utra'n&, Tak wiSc d'a N&dn&N grupy
uruco0iono n&gatywny st&r&otyp @uaktywniony ni&Owiado0i& pr.&. auto0atyc.n&
pr.&twar.ani&45 na .acowani& $adanyc wpyway wrogi& i n&gatywn& okr&O'&nia- $&.
ud.iau ic Owiado0oOci- na co wska.ywaa ic oc&na carakt&ru 9ona'da, (oni&waF
st&r&otypy t& d.iaay po.a ic Owiado0Q kontro'Q po.nawc.Q- $ia'i stud&nci- ktAr.y 'okowa'i
siS nisko na ska'i upr.&d.&/- $y'i tak sa0o pod wpyw&0 ku'turowyc st&r&otypAw @np,- F&
c.arni sQ wrogo usposo$i&ni4- Nak stud&nci 'okuNQcy siS wysoko na t&N ska'i, W ko/cow&N +a.i&
&ksp&ry0&ntu 9&*in& dawaa stud&nto0 .adani&- ktAr& angaFowao u nic Owiado0&
pr.&twar.ani&= prosia 0ianowici& o wy0i&ni&ni& ws.ystkic sAw- o ktAryc 0yO'&'i- 'u$
ktAryc uFywa'i- opisuNQc c.arnoskAryc )0&rykanAw, Stud&nci o wysoki0 stopniu
upr.&d.&nia wy0i&nia'i .nac.ni& wiSc&N n&gatywnyc okr&O'&/ niF stud&nci o niski0 stopniu
upr.&d.&nia, Inac.&N 0AwiQc- $adani sa$i&N upr.&d.&ni stosowa'i Owiado0& pr.&twar.ani&-
$y usunQP n&gatywny st&r&otyp- i d.iSki t&0u r&agowa'i w sposA$- ktAry $y wo'ny od N&go
wpywu, (r.ypo0inaci& so$i& goOcia progra0u t&'&wi.Ni d.i&ciSc&N- ktAry .wyk 0awiaP=
UWAFci& swoN& c.ap&c.ki do 0yO'&niaVW ?adania (atricii 9&*in& wska.uNQ- Nak waFn& N&st-
$y wkadaP c.ap&c.kS do Owiado0&go pr.&twar.ania- a ni& N&dyni& tS do pr.&twar.ania
auto0atyc.n&go, Ty'ko w t&n sposA$ 0oF&0y .wa'c.yP st&r&otypy- ktAryc wyuc.y'iO0y siS-
$SdQc c.onka0i sw&N ku'tury,
<orelac(a pozorna, InnQ +or0Q utrwa'ania 0yO'&nia st&r&otypow&go pr.&. po.nawc.&
pr.&twar.ani& N&st .Nawisko &orelac(i pozorne( @Cap0an- 1"674, Da0y si'nQ t&nd&ncNS do
odkrywania wspA.a'&FnoOci ta0- gd.i& on& ni& istni&NQ, Gi&dy oc.&kuN&0y powiQ.ania .&
so$Q dwAc .Nawisk- to ko0pro0ituN&0y siS wi&r.Qc- F& ono naprawdS istni&N&- gdy w
r.&c.ywistoOci go ni& 0a, W nas.y0 spo&c.&/stwi& wystSpuN& wi&'& takic po.ornyc
wspA.a'&FnoOci, 6a pr.ykad .nan& N&st pows.&cn& pr.&konani&- F& 0aF&/stwa- ktAr& ni&
0ogQ 0i&P d.i&ci- $SdQ N& 0iay- gdy .d&cyduNQ siS na adopcNS C .ap&wn& d'at&go- F& po
adopcNi ni& odc.uwaNQ NuF stracu ani str&su,
R:7;0A 3@.5. Dw%stopniowy mo&el poznawcze#o przetwarzania stereotypw korelacja
pozornaF ten&encja &o spostrze#ania zwi'zkw l%b korelacji pomi&zy z&arzeniami, ktre nie
s' powi'zane
R:7;0A 3@.O. "ozorna wsp$zale*no.+. ;m mniej in8ormacji posia&asz o #r%pie, tym bar&ziej
jest praw&opo&obne, *e pa&niesz o8iar' pozornej zale*no.ci >zaczerpnito zF 1amilton,
Di88or&, 3?JOA
9'ac.&goW 1&st to wyQc.ni& kor&'acNa po.orna, Bd c.asu do c.asu po.orni& $&.podn&N par.&
rod.i siS d.i&cko NuF po dokonaniu adopcNi- N&dnak d.i&N& siS to ni& c.SOci&N niF w pr.ypadku
po.orni& $&.podnyc par- ktAr& ni& d&cyduNQ siS na adopcNS, To pi&rws.& .dar.&ni&- .
powodu sw&N NaskrawoOci- wywi&ra na nas po prostu wiSks.& wraF&ni&- twor.Qc w t&n sposA$
po.ornQ wspA.a'&FnoOP @2ik0c- 1""14, Co to ws.ystko 0a wspA'n&go . upr.&d.&nia0i i
st&r&otypa0iW (o.orn& wspA.a'&FnoOci 0aNQ t&nd&ncNS do poNawi&nia siS wAwc.as- gdy
.dar.&nia $QdX 'ud.i& wyrAFniaNQ siS s.c.&gA'nQ c&cQ- to .nac.y- gdy wyrAFniaNQ siS w
rutynow&N- typow&N spo&c.n&N sc&n&rii- do ktAr&N siS pr.y.wyc.ai'iO0y @%a0i'ton- 1"815
%a0i'ton- 2i++ord- 1"764, 6a pr.ykad c.onkowi& grup 0ni&Ns.oOciowyc- d&+iniowani na
podstawi& pr.yna'&FnoOci rasow&N- sQ od0i&nni . racNi sa0&N d&+inicNi- poni&waF N&st ic
0ni&N niF tyc . grupy do0inuNQc&N C w ty0 pr.ypadku $iayc C o$&cnyc w spo&c.noOci,
Inn& .$iorowoOci- ktAr& ni& wyrAFniaNQ siS .& w.g'Sdu na 'ic.&$noOP C tak Nak ko$i&ty- ktAr&
stanowiQ 50^ 'udnoOci C 0ogQ 0i0o to staP siS od0i&nn& 'u$ wyrAFniaP siS . powodu
ni&st&r&otypow&go .awodu a'$o ta'&ntu C Nak na pr.ykad ko$i&ta Nako c.on&k S&natu
StanAw ZN&dnoc.onyc, 9a*id %a0i'ton i Ho$&rt 2i++ord @1"764 wyka.a'i- F& taki&
od0i&nnoOci prowad.Q do wytwor.&nia wiary w po.ornQ wspA.a'&FnoOP C .wiQ.&k 0iSd.y
wyrAFniaNQcQ siS oso$Q- ktAra N&st o$i&kt&0- a .acowani&0- ktAr& pr.&Nawia, Bwa po.orna
wspA.a'&FnoOP N&st nastSpni& odnos.ona do ws.ystkic c.onkAw wyrAFnian&N grupy,
%a0i'ton i 2i++ord @1"764 pr.&dstawi'i $adany0 in+or0acNS dotyc.QcQ dwAc ipot&tyc.nyc
grup 'ud.i= ) i ?, Zawi&raa ona w dwAc tr.&cic po.ytywnQ- w N&dn&N tr.&ci&N .aO
n&gatywnQ in+or0acNS d'a o$u grup, 2&n&ra'ni& N&dnak- pr.&dstawiono wiSc&N in+or0acNi
dotyc.Qc&N grupy ) niF grupy ?, Tak wiSc- 0i0o iF stosun&k in+or0acNi po.ytywn&N i
n&gatywn&N $y taki sa0 d'a o$u grup- to N&dnak dostarc.ono ponad dwukrotni& wiSc&N
in+or0acNi o grupi& ) niF o grupi& ?, 2dy $adanyc popros.ono o oc&nS- i'& in+or0acNi o$u
rod.aNAw pr.&dstawiono w odni&si&niu do kaFd&N grupy- pr.&c&nia'i oni 'ic.&$noOP dwu
naN$ard.i&N wyra.istyc @naNr.ads.yc4 .0i&nnyc- ktAr& .& so$Q poQc.ono C grupS ? i
ni&poFQdan& .acowani&, Hycina 13,6 i'ustruN& t& .a'&FnoOci, C.onkowi& grupy ? $ard.i&N
r.uca'i siS w oc.y- poni&waF r.ad.i&N siS poNawia'i5 ni&poFQdan& .acowani& stao siS $ard.i&N
wyra.ist&- poni&waF r.ad.i&N N& o$s&rwowano i d'at&go dostr.&Fono 0iSd.y ni0i kor&'acNS
po.ornQ, 1ak to siS 0a do cod.i&nn&go FyciaW (owi&d.0y- F& ni& .nas. wi&'u [ydAw- tot&F
kontakt . N&dny0 . nic N&st d'a ci&$i& .dar.&ni&0 .nac.Qcy0, [yd.i w ogA'& sQ d'a ci&$i&
'udX0i .nac.Qcy0i, TwAN nowy .naNo0y N&st $rok&r&0, Go'&Nny [yd- ktAr&go spotykas.- N&st
poOr&dniki&0 and'owy0, (o0iSd.y [yda0i a pi&niSd.0i .ostaN& utwor.ona kor&'acNa
po.orna, 1&O'i takF& .nas. st&r&otyp- w&dug ktAr&go sQ oni nastawi&ni 0at&ria'istyc.ni&- owa
spostr.&gana pr.&. ci&$i&- a oparta na oso$istyc doOwiadc.&niac wspA.a'&FnoOP wydaN& siS
s.c.&gA'ni& wyraXna, W kons&kw&ncNi stani&s. siS $ard.i&N skonny dostr.&gaP w pr.ys.oOci
pr.&d& ws.ystki0 taki& sytuacN&- w ktAryc [yd.i $SdQ wyka.ywaP ori&ntacNS
0at&ria'istyc.nQ5 0ni&Ns.Q .wrAcis. uwagS na t&- w ktAryc .acowaNQ siS od0i&nni&5
$Sd.i&s. .ara.&0 0ni&N .auwaFa sytuacN&- w ktAryc ni&-[yd.i .acowuNQ siS
0at&ria'istyc.ni&, 6owQ in+or0acNS pr.&twor.ys. .godni& . dostr.&ganQ pr.&. ci&$i& po.ornQ
wspA.a'&FnoOciQ- wid.Qc to- co cc&s. .o$ac.yP, W.0ocnis. takF& owQ po.ornQ
wspA.a'&FnoOP- utwi&rd.aNQc siS w pr.&konaniu- F& st&r&otyp N&st prawd.iwy @%a0i'ton-
2i++ord- 1"765 %a0i'ton- S&r0an- 1"8"5 Du''&n- 1onson- 1"884, 6a'&Fy N&dnoc.&Oni&
podkr&O'iP- F& po.orn& wspA.a'&FnoOci sQ rAwni&F $udowan& w .nac.ni& $ard.i&N pasywny
sposA$, 6i& N&st tu koni&c.n& oso$ist& doOwiadc.&ni& . 'udX0i na'&FQcy0i do wyrAFniaNQc&N
siS grupy, T&'&wi.Na- ga.&ty i inn& Orodki 0asow&N ko0unikacNi $uduNQ po.orn&
wspA.a'&FnoOci- gdy opisuNQ ko$i&ty- 0ni&Ns.oOci c.y inn& grupy w st&r&otypowyc ro'ac
@?us$y- 1"755 >ri&d0an- 1"775 Dc)rtur- H&sko- 1"754,
/!ienianie stereotypo$ych prze&ona,, CaoOP tyc ro.waFa/ poOwiSconyc
ni&$&.pi&c.&/stwo0 .wiQ.any0 . pr.&twar.ani&0 in+or0acNi wprowad.ia ciS .ap&wn& w
stan p&wn&go pr.ygnS$i&nia, W Naki sposA$ 0oF&s. skoniP 'ud.i do .0iany ic
st&r&otypowyc pr.&kona/W C.y 0oF'iw& N&st- $y t&n proc&s spo&c.n&go po.nawania .osta
pr.&a0anyW 1aki rod.aN in+or0acNi .doa$y od&pr.&P st&r&otypW (owi&d.0y- F& nas.
naN$'iFs.y sQsiad pr.yswaNa so$i& dwa o$raX'iw& st&r&otypy- ktAr& sQ d'a nas s.c.&gA'ni&
dokuc.'iw&= sQd.i- F& pro+&sorowi& sQ '&niwi- Q c.arnoskAr.y ora. pocod.Qcy . ).Ni
)0&rykani& ni& sQ patriota0i, Co $y siS stao- gdy$yO0y dostarc.y'i 0u dowodAw na to- F&
taki& st&r&otypy sQ ni&prawd.iw&W 6a pr.ykad- gdy$yO0y poka.a'i 0u dan& opart& na
o$s&rwacNi 27 000 wy$ranyc 'osowo pro+&sorAw . ca&go kraNu- ktAr& $y wyka.yway- F&
pro+&sorowi& pracuNQ piSPd.i&siQt c.t&ry god.iny w tygodniuW Co $y siS stao- gdy$y 0u
pr.ypo0ni&P- F& g&n&ra Co'in (ow&''- popr.&dni s.&+ (oQc.onyc S.ta$Aw i naN$ard.i&N
wpywowa- . woNskow&go punktu wid.&nia- oso$a w kraNu- N&st c.arnoskAry0
)0&rykanin&0 ora. F& N&dnostka woNskowa- ktAra w c.asi& drugi&N woNny Owiatow&N
otr.y0aa naNwiSc&N od.nac.&/- $ya .oFona wyQc.ni& . )0&rykanAw pocod.&nia
a.Natycki&goW C.y t& in+or0acN& .0i&niy$y st&r&otyp nas.&go sQsiadaW
model buchalteryjnyF in8ormacja niez#o&na ze stereotypem, prowa&z'ca &o przekszta$cenia
te#o stereotyp%
model przeksztaceniowyF in8ormacja niez#o&na ze stereotypem, prowa&z'ca &o ra&ykalnej
zmiany stereotyp%
model wyksztacania stereotypu niszego rz(duF in8ormacja niez#o&na ze stereotypem,
prowa&z'ca &o stworzenia stereotyp% ni*sze#o rz&%, w cel% przyswojenia tej in8ormacji, bez
konieczno.ci zmieniania pocz'tkowe#o stereotyp%
W&dug H&n&& W&$$&r i 1&nni+&r Crock&r @1"834 .a'&Fy to od t&go- w Naki sposA$ .ostaN&
pr.&dstawiona owa ni&.godna . pr.&konani&0 in+or0acNa, W&$$&r i Crock&r proponuNQ tr.y
0oF'iw& t&ori& c.y 0od&'& u0oF'iwiaNQc& .0ianS st&r&otypowyc pr.&kona/= a4 !odel
"chaltery(ny- w ra0ac ktAr&go kaFdy +rag0&nt in+or0acNi .apr.&c.aNQc&N .0i&nia
st&r&otyp5 $4 !odel prze&sztatcenio$y- gdy to st&r&otyp u'&ga radyka'n&N .0iani& pod
wpyw&0 si'n&N- wyra.ist&N in+or0acNi5 c4 !odel $y&sztacania stereotyp ni:szego rz*d-
gdy st&r&otypy podpor.Qdkowan& a'$o su$kat&gori& twor.on& sQ w c&'u wconiScia
in+or0acNi .apr.&c.aNQc&N, ?y siS pr.&konaP- ktAry . tyc 0od&'i N&st skut&c.ny- W&$$&r i
Crock&r @1"834 pr.&prowad.iy wi&'& &ksp&ry0&ntAw, (r.&dstawiy $adany0 in+or0acNS
ni&.godnQ . ic st&r&otypa0i dwAc grup .awodowyc C $i$'iot&kar.y i prawnikAw, W
ra0ac N&dn&go . warunkAw &ksp&ry0&nta'nyc $adani otr.y0ywa'i in+or0acNS w sty'u
$uca't&ryNny0- gd.i& +akty .apr.&c.aNQc& $yy podawan& ko'&Nno po so$i&, Inna grupa
otr.y0ywaa in+or0acNS pr.&ks.tacaNQcQ- a wiSc takQ- ktAra si'ni& .apr.&c.aa ic
st&r&otypowi, Bstatnia c.SOP $adanyc otr.y0ywaa in+or0acNS- ktAra 0oga doprowad.iP do
wytwor.&nia st&r&otypu niFs.&go r.Sdu, C.y t& tr.y sty'& podawania in+or0acNi
.apr.&c.aNQc&N wpynSy na .0ianS st&r&otypAwW W&$$&r i Crock&r @1"834 usta'iy- F&
$uca't&ryNny sty' podawania in+or0acNi ora. sty' prowad.Qcy do twor.&nia st&r&otypAw
niFs.&go r.Sdu osa$iy posiadan& pr.&. $adanyc st&r&otypy- nato0iast ni& 0iaa taki&N 0ocy
in+or0acNa pr.&ks.tacaNQca, 9'ac.&goW Bto- co siS .dar.yo, Gi&dy ro.pows.&cniono
in+or0acNS ni&.godnQ .& st&r&otyp&0- poka.uNQc- F& wi&'u c.onkAw grupy .a'ic.onyc do
dan&N kat&gorii 0a c&cy ni& pasuNQc& do st&r&otypu- to $adani .astosowa'i strat&giS
$uca't&ryNnQ i stopniowo .0i&nia'i sw& pr.&konania, Inny0i sowy- gdy$y nas. sQsiad
uwi&r.y- F& wi&'u pro+&sorAw pracuN& piSPd.i&siQt c.t&ry god.iny tygodniowo- to ostat&c.ni&-
coP powo'i- doprowad.io$y to do odr.uc&nia N&go wc.&Oni&Ns.&go spostr.&F&nia- F&
pro+&sorowi& sQ '&niwi, 1&O'i nato0iast taka ni&.godna . posiadany0 pr.&. ni&go st&r&otyp&0
c&ca dotyc.ya$y N&dyni& paru N&dnost&k . dan&N grupy- wAwc.as $adani .astosowa'i$y
0od&' wyks.tacania st&r&otypu niFs.&go r.Sdu, Inac.&N 0AwiQc- gdy$y nas. sQsiad po.na
ni&.apr.&c.a'n& +akty potwi&rd.aNQc& patrioty.0 g&n&raa (ow&''a- doprowad.io$y to do
utrwa'&nia star&go st&r&otypu o c.arnoskAryc )0&rykanac ora. wytwor.&nia st&r&otypu
niFs.&go r.Sdu- w&dug .asady- F& U0oF& istni&P parS wyNQtkAw- Nak Co'in (ow&''V5 w t&n
sposA$ g&n&ra (ow&'' staN& siS do$r.& .nany0 wyNQtki&0 potwi&rd.aNQcy0 r&guS-
po.ostawiaNQc orygina'ny st&r&otyp cakowici& ni&tkniSty, Wr&s.ci&- pod&NOci& 0AwiQc& o
pr.&0iani& .wyc.aNni& ni& d.iaa= N&d&n +akt dotyc.Qcy grupy o$c&N Nako dowAd pr.&ciwko
st&r&otypowi ni& $y po prostu dostat&c.ni& si'ny- $y .0i&niP pr.&konani& 'ud.i C co ciS
.ap&wn& ni& d.iwi- uw.g'Sdniws.y wc.&Oni&Ns.& o0Awi&ni& proc&sAw spo&c.n&go
po.nawania, (odkr&O'iP na'&Fy nato0iast dwa +akty= a4 do p&wn&go stopnia ws.yscy
st&r&otypi.uN&0y innyc C N&st to os.c.SdnoOP w proc&si& po.nawania5 $4 postawy
&0ocNona'n& sQ oporni&Ns.& wo$&c .0iany niF ni&&0ocNona'n&, Sprawia to- iF si'ni&
upr.&d.ona oso$a angaFuN& siS w proc&s st&r&otypi.acNi gS$i&N- $ard.i&N caoOciowo niF
r&s.ta, WAwc.as t&nd&ncyNn& postawy staNQ siS +ort&ca0i C c.y N&O'i wo'is.- .a0kniSty0i
o$i&ga0i po.nawania C i +ort&c& t& drastyc.ni& r&dukuNQ &+&ktywnoOP 'ogic.n&go argu0&ntu
'u$ .apr.&c.aNQc&N in+or0acNi,
Spos'"? $ (a&i przypis(e!y znaczenie+ tendency(no#@ atry"c(i
1ak poka.ywa'iO0y w ro.d.ia'& 5- 'ud.i& i sytuacN&- . ktAry0i siS spotyka0y w nas.y0
spo&c.ny0 Owi&ci&- ni& sQ opisywan& .a po0ocQ n&onAw- ktAr& 0AwiQ na0 ws.ystko to- co
cci&'i$yO0y o nic wi&d.i&P, Za0iast t&go 0usi0y po'&gaP na N&dny0 &'&0&nci&
spo&c.n&go po.nawania C proc&sac atry$ucyNnyc C $y ro.str.ygnQP- d'ac.&go ktoO
.acowuN& siS tak- a ni& inac.&N, Tak Nak twor.y0y atry$ucN&- $y nadaP s&ns c.yN&0uO
.acowaniu- tak rAwni&F twor.y0y atry$ucN& dotyc.Qc& cayc grup 'ud.i, 1ak siS
pr.&konas.- t&nd&ncyNnoOP atry$ucyNna- o ktAr&N 0Awi'iO0y w ro.d.ia'& 5- wrAci- $y stras.yP
nas w da'&ko $ard.i&N s.kod'iw&N i ni&$&.pi&c.n&N postaci= upr.&d.&/ i dyskry0inacNi,
%y(a#nienia od$o()ce si* do dyspozyc(i i sytac(i, 1&dnQ . pr.yc.yn- d'a ktAryc
st&r&otypy sQ tak podstSpn& i trwa&- N&st 'ud.ka skonnoOP do atry$ucNi . dyspo.ycNi C to
.nac.y skwap'iwoOP- . NakQ +or0uuN&0y wnios&k- F& c.yN&O .acowani& N&st spowodowan&
c&ca0i oso$owoOci- a ni&- F& 0oF& rAwni& do$r.& wynikaP . c.&go inn&go= NakicO
&'&0&ntAw sytuacNi, 1&st to .nany na0 podstawowy $Qd atry$ucNi- ktAry o0Awi'iO0y w
ro.d.ia'& 5, CoP pr.ypisywani& odpowi&d.ia'noOci .a .acowani& dyspo.ycNo0 'ud.i N&st
c.Ssto sus.n&- to N&dnak N&st ono ks.tatowan& rAwni&F pr.&. siy sytuacyNn&, Z t&go powodu
nad0i&rn& po'&gani& na atry$ucNac . dyspo.ycNi prowad.i c.Ssto do po0y&k atry$ucyNnyc,
Sys.y0y- F& 9awn c.yni o$raF'iwQ uwagS dotyc.QcQ Grist&n i twor.y0y na t&N podstawi&
atry$ucN& odwouNQcQ siS do N&N dyspo.ycNi= F& N&st ni&gr.&c.nQ- aroganckQ oso$Q, C.yniQc tak-
ni& $i&r.&0y pod uwagS t&go- co N&s.c.& w t&N sytuacNi 0ogo prowokowaP .acowani&
9awn, @Co wc.&Oni&N powi&d.iaa do ni&N Grist&nW C.y coO .&go pr.ytra+io siS d.iO 9awn-
co spowodowao N&N napiSci& i ni&pr.yN&0ny nastrANW4 >or0uuNQc atry$ucN& . dyspo.ycNi ta0-
gd.i& ni& sQ u.asadnion&- 0oF&0y wpaOP w kopoty,
kra6cowy bd atrybucjiF sk$onno.+ &o czynienia atryb%cji z &yspozycji w o&niesieni% &o
ca$ej #r%py l%&zi
TwoNa opinia o 9awn $Sd.i& . p&wnoOciQ inna- gdy s+or0uuN&s. atry$ucNS . dyspo.ycNi niF
wAwc.as- gdy$yO NQ s+or0uowa na podstawi& sytuacNi, Spostr.&gani& N&N .acowania Nako
spowodowan&go pr.&. dyspo.ycN& spowoduN&- F& $Sd.i&s. oc.&kiwa od ni&N rAwni&F w
pr.ys.oOci pr.&NawAw .&go wycowania5 0oF&s. u.naP- F& ni& potra+is. N&N .au+aP,
(r.yN0uNQc- F& t&n rod.aN proc&sAw d.iaa na po.io0i& N&dnostki- wyo$raX0y so$i&- Naki&
pro$'&0y i . Naki0 stopni&0 sko0p'ikowania poNawiaNQ siS- gdy nadgor'iwi& pop&nia0y
podstawowy $Qd atry$ucNi wo$&c ca&N grupy 'ud.i C grupy o$c&N,
St&r&otypy sQ atry$ucNa0i . dyspo.ycNi C ty0i n&gatywny0i, To0as (&ttigr&w @1"7"4
na.wa owo twor.&ni& atry$ucNi . dyspo.ycNi w odni&si&niu do ca&N grupy 'ud.i @Nak
wAwc.as- gdy dokonuN&0y ic st&r&otypi.acNi4 &ra,co$y! "*de! atry"c(i, W t&n sposA$
ni&ktAr& .& st&r&otypAw carakt&ry.uNQcyc antys&0ity.0 sQ r&.u'tat&0 pop&nian&go pr.&.
kato'ikAw podstawow&go $Sdu atry$ucNi pr.y int&rpr&tacNi .acowania [ydAw, St&r&otypy t&
0aNQ dugQ istoriS- ciQgnQcQ siS pr.&. wi&'& wi&kAw, Gi&dy [yd.i .osta'i .0us.&ni do
opus.c.&nia .i&0i oNc.yst&N- okoo 2500 'at t&0u- to ni& 0og'i posiadaP .i&0i 'u$ .ostaP
r.&0i&O'nika0i w nowyc r&gionac sw&go osi&d'&nia, )$y po.yskaP koni&c.n& Orodki do
Fycia- ni&ktAr.y trudni'i siS poFyc.ani&0 pi&niSd.y C $yo to .aNSci&- ktAr& po.wo'ono i0
wykonywaP, CoP t&n wy$Ar .aNScia $y pr.ypadkowy0 produkt&0 u$oc.ny0
r&stryktywn&go prawa- doprowad.io to do +or0uowania atry$ucNi . dyspo.ycNi o [ydac= F&
int&r&suNQ ic ty'ko pi&niQd.&- a ni& uc.ciwa praca- taka Nak uprawa .i&0i, 2dy ta atry$ucNa
staa siS kra/cowy0 $Sd&0, [ydAw .ac.Sto- w .0owi& . poFyc.kodawca0i- okr&O'aP
0ian&0 'icwiar.y- u.nano .a ni&$&.pi&c.nyc pasoFytAw w rod.aNu tyc- ktAryc
udra0aty.owa i uni&O0i&rt&'ni S.&kspir w postaci S.aN'oka w Gupcu w&n&cki0, Taki-
odwouNQcy siS do dyspo.ycNi- st&r&otyp pr.yc.yni siS wi&'c& do $ar$ar.y/skic
kons&kw&ncNi antys&0ity.0u w Europi& w 'atac tr.yd.i&styc i c.t&rd.i&styc i trwa on
naw&t w o$'ic.u wyraXn&go- spr.&c.n&go . ni0 dowodu- ktAry0 N&st powstani& pa/stwa
I.ra&'- gd.i& [yd.i uprawiaNQ .i&0iS- a pustyniS c.yniQ kwitnQcQ, )try$ucN& . dyspo.ycNi
atwo .ao$s&rwowaP w d.iaaniu, 1ak NuF wc.&Oni&N w.0iankowano- )'ic& Eag'&y i à'&ri&
St&++&n @1"8#4 wska.uNQ- F& o ko$i&tac sQd.i siS- iF sQ g&n&tyc.ni& $ard.i&N podatn& na
wycowani& i 0ni&N as&rtywn& niF 0SFc.yXni- poni&waF tradycyNni& pr.&.nac.ano i0 ro'&
gospody/ do0owyc, 9'at&go w atry$ucNac dotyc.Qcyc ko$i&t istni&N& t&nd&ncNa do
odwoywania siS do dyspo.ycNi @np, podatn& na wycowani&- podpor.QdkowuNQc& siS4-
podc.as gdy sytuacyNn& u.asadni&nia ic .acowania @wy0ogi i ogranic.&nia ro'i gospodyni
do0ow&N4 sQ ignorowan& a'$o po prostu ni& .auwaFan&, WOrAd wi&'u )0&rykanAw
ro.pows.&cniony N&st takF& st&r&otyp c.arnoskAryc )0&rykanAw i TatynosAw-
pr.ypisuNQcy i0 agr&sywnoOP i skonnoOP do stosowania pr.&0ocy C $ard.o si'nQ Qtry$ucNS .
dyspo.ycNi, 2a'Sn ?od&naus&n @1"884 stwi&rd.i- F& stud&nci co''&g&:u graNQcy ro'&
c.onkAw awy pr.ysiSgyc c.SOci&N u.nawa'i oskarFon&go winny0 pop&ni&nia dan&go
pr.&stSpstwa- N&O'i ty'ko na.ywa siS np, Car'os Ha0irS.- a ni& Ho$&rt 1onson, Tak wiSc
kaFda in+or0acNa dotyc.Qca sytuacNi 'u$ oko'ic.noOci agod.Qcyc- ktAr& 0ogy tu0ac.yP
d.iaania oskarFon&go- $ya ignorowana- gdy .ostaa st&r&otypowo uruco0iona
ws.&cwadna atry$ucNa . dyspo.ycNi C w ty0 pr.ypadku popr.&. 'atynoski& na.wisko, W
ko'&Nny0 $adaniu 2a'&n ?od&naus&n i Ho$&rt Wy&r @1"854 wprowad.i'i 0oF'iwoOci
wnioskowania a'$o . dyspo.ycNi- a'$o . sytuacNi- daNQc $adany0 do c.ytania +ikcyNn& akta
wiSXniAw- $y na t&N podstawi& podNS'i d&cy.NS warunkow&go .wo'ni&nia, C.asa0i
pr.&stSpstwo pasowao do ro.pows.&cnion&go st&r&otypu oskarFon&go C na pr.ykad- gdy
%is.pan- Car'os Ha0irS.- kogoO po$i- a'$o gdy )si&y Ca0$&r'ain&- pr.&dstawici&'
wyFs.&N warstwy )ng'osasAw- dokona 0a'w&rsacNi, W innyc pr.ypadkac pr.&stSpstwa ni&
odpowiaday st&r&otypo0, 2dy pr.&stSpstwo wiSXnia oka.ywao siS .godn& .& st&r&otyp&0
$adan&go- to wt&dy surows.& $yy wnioski o warunkow& .wo'ni&ni&, (onadto $y'i oni
skonni do po0iNania inn&N in+or0acNi niF ta- ktAra $ya istotna d'a podNScia d&cy.Ni o
warunkowy0 .wo'ni&niu- a'& ni&.godna .& st&r&otyp&0- Nak do$r& sprawowani& wiSXnia, Tak
wiSc- gdy 'ud.i& .acowuNQ siS w sposA$ odpowiadaNQcy nas.y0 st&r&otypo0- 0a0y
skonnoOP do po0iNania in+or0acNi dostarc.aNQc&N pr.&san&k do wnioskowania o pr.yc.ynac
taki&go- a ni& inn&go .acowania, Za0iast t&go .akada0y- F& to coO tkwiQc&go w ic
carakt&r.& $QdX w dyspo.ycNac- a ni& sytuacNa 'u$ oko'ic.noOci Fyciow& wywoay dan&
postSpowani&, Inny0i sowy- gdy +unda0&nta'ny $Qd atry$ucNi podnosi swAN wstrStny &$-
wAwc.as twor.y0y Qtry$ucNS . dyspo.ycNi @$a.uNQc& na nas.yc st&r&otypowyc
pr.&konaniac dotyc.Qcyc dan&N grupy &tnic.n&N c.y rasow&N4- a ni& Qtry$ucNS . sytuacNi,
Ocze&i$ania i znie&sztacenia, 1ak .auwaFy'iO0y wc.&Oni&N- gdy c.on&k grupy o$c&N
.acowuN& siS w sposA$ pr.&. nas oc.&kiwany- to ni& ty'ko potwi&rd.a- a'& i w.0acnia nas.
st&r&otyp, Co siS N&dnak d.i&N&- gdy oso$a taka .acowuN& siS w sposA$ ni&oc.&kiwany-
ni&st&r&otypowyW Bdpowi&d.i dostarc.a t&oria atry$ucNi= potra+i0y po prostu .aangaFowaP
siS w wyo$raXni w atry$ucyNny dry$'ing i wyoniP siS sta0tQd . ni&tkniSty0 st&r&otyp&0
oparty0 na dyspo.ycNac, Zasadnic.o potra+i0y dokonywaP atry$ucNi . sytuacNi- w
odni&si&niu do taki&go wyNQtku na pr.ykad- F& ta oso$a naprawdS N&st inna- '&c. w t&N
sytuacNi t&go ni& widaP,
obwinianie o)iaryF sk$onno.+ &o obwiniania l%&zi >&okonywania atryb%cji z &yspozycjiA za to,
*e staj' si o8iarami, a motywowana #$wnie przez pra#nienie wiary w to, *e .wiat jest
sprawie&liwy
ZNawisko to .ostao doskona'& ucwycon& w warunkac 'a$oratoryNnyc pr.&. Wi''ia0a
Ick&sa i N&go wspApracownikAw @1"824, Stud&nci $ra'i ud.ia w &ksp&ry0&nci& pod.i&'&ni na
pary, 6i&ktAryc . nic &ksp&ry0&ntator 0i0ocod&0 in+or0owa- F& partn&r N&st kra/cowo
wrogo usposo$iony5 nato0iast inny0 0Awi- F& N&st on usposo$iony nad.wyc.aN pr.yNaXni&,
W o$u pr.ypadkac $adani stara'i siS usi'ni&- $y $yP 0iy0 d'a partn&ra- a t&n odw.aN&0nia
ic Fyc.'iwoOP- .acowuNQc siS rAwni& s&rd&c.ni&, HAFnica po'&gaa na ty0- F& $adani- ktAr.y
oc.&kiwa'i- iF ic partn&r $Sd.i& ni&pr.yNa.ny- int&rpr&towa'i N&go pr.yNaci&'ski& .acowani&
Nako o$udS C c.asowQ- .a+as.owanQ r&akcNS na ic upr.&N0& .acowani&, ?y'i pr.&konani-
F& tak naprawdS pod pr.ykrywkQ Fyc.'iwoOci N&st on wrogo nastawiony, Bdpowi&dnio do
t&go- gdy .ao$s&rwowan& .acowani& C pr.yNaci&'skoOP C $yo ni&oc.&kiwan& i ni&.godn&
. atry$ucNQ . dyspo.ycNi- wAwc.as $adani pr.ypisywa'i to wpywowi sytuacNi= UBn po prostu
udaN&- F& N&st nastawiony pr.yNaXni&V, c,,,<
O"$inianie o=iary, Tud.io0- ktAr.y r.adko $y'i dyskry0inowani- trudno N&st .ro.u0i&P- co
to .nac.y $yP o$i&kt&0 upr.&d.&nia, (&ni do$ryc int&ncNi c.onkowi& do0inuNQc&N
wiSks.oOci $SdQ wspAodc.uwa'i pooF&ni& c.arnoskAryc )0&rykanAw- )0&rykanAw
pocod.&nia is.pa/ski&go- a.Natycki&go, [ydAw- ko$i&t- o0os&ksua'istAw c.y innyc grup
ci&0iSFonyc w nas.y0 spo&c.&/stwi&- N&dnak prawd.iwa &0patia ni& pr.ycod.i atwo
ty0- ktAr.y sQ pr.y.wyc.aN&ni do oc&n twor.onyc na podstawi& wasnyc .asug- a ni&
rasow&N- &tnic.n&N- r&'igiNn&N c.y inn&N pr.yna'&FnoOci, Gi&dy .aO $rak &0patii- c.as&0 trudno
N&st uniknQP puapki o$winiania o+iary .a N&N pooF&ni&, DoF& to pr.y$i&raP +or0S Udo$r.&
.asuFon&N r&putacNiV, (r.&$i&ga to c.as&0 nastSpuNQco= N&F&'i [yd.i w sw&N istorii $y'i tak
c.Ssto o+iara0i- to 0usi&'i ro$iP coO- c.y0 so$i& na to .asuFy'i5 ko$i&ta- ktAra .ostaa
.gwacona- powinna siS u0awiaP . wiSks.Q ostroFnoOciQ, Taki& sug&stiS +or0uuNQ wo$&c
c.onkAw grupy o$c&N FQdani&- $y $ard.i&N podpor.Qdkowywa'i siS standardo0 .acowania
niF do0inuNQca wiSks.oOP, 1&st N&dnak ironiQ 'osu- Nak .auwaFono w ro.d.ia'& 5- F& owa
t&nd&ncNa do o$winiania o+iar .a to- iF staNQ siS o+iara0i C pr.ypisywani& ic kopot'iw&go
pooF&nia $rakowi .do'noOci i carakt&ru C N&st wyniki&0 ni& uOwiado0ion&go pragni&nia
Owiata sprawi&d'iw&go- gd.i& 'ud.i& otr.y0uNQ tona co so$i& .asuFy'i- i .asuguNQ na to- co
otr.y0uNQ, 1ak wyka.a D&'*in T&rn&r @1"804- wiSks.oOP 'ud.i skon+rontowanyc .
ni&sprawi&d'iwQ i trudnQ do u.asadni&nia sytuacNQ .naNduN& sposA$- $y o$winiP o+iarS, W
N&dny0 .& swyc &ksp&ry0&ntAw T&rn&r wra. .& wspApracownika0i stwi&rd.i- F& N&F&'i
dwAc 'ud.i N&dnakowo ciSFko pracuN& nad taki0 sa0y0 .adani&0 i- na .asad.i& r.utu
0on&tQ- N&d&n . nic otr.y0uN& .nac.QcQ nagrodS- a drugi ni& otr.y0uN& nic- to o$s&rwator.y
C po +akci& C 0aNQ t&nd&ncNS do taki&go r&konstruowania wydar.&nia- ktAr& pr.&konao$y
ic sa0yc- F& oso$a- ktAr&N siS ni& pos.c.SOcio- 0usiaa ni& doOP do$r.& pracowaP,
(odo$ni& n&gatywn& postawy wo$&c $i&dnyc i $&.do0nyc C .ar.ucaNQc& i0 takF& winS .a
ic pooF&ni& C pr.&waFaNQ wOrAd osA$- ktAr& pr.&NawiaNQ si'nQ wiarS w sprawi&d'iwy Owiat
@>urna0- 2unt&r- 1"8#4, W Naki sposA$ wiara w sprawi&d'iwy Owiat prowad.i do
u0ni&Ns.ania wartoOci o+iaryW 2dy innQ oso$S dotkni& .o @np, .ostani& o$ra$owana a'$o
.gwacona4- to ni&wQtp'iwi& $Sd.i&0y N&N wspAc.u'i- '&c. N&dnoc.&Oni& do.na0y u'gi- F& nas
to ni&s.c.SOci& o0inSo, Zara.&0 poNawi siS o$awa- F& to sa0o 0oF& siS pr.ydar.yP w
pr.ys.oOci rAwni&F na0, 1ak 0oF&0y so$i& porad.iP . ty0i 0yO'a0i i 'Ska0iW 6aN'&ps.y0
sposo$&0 o$rony pr.&d strac&0 wywoany0 c.yNQO trag&diQ N&st pr.&konaP si&$i&- F& owa
oso$a 0usiaa .ro$iP coO taki&go- co na niQ to ni&s.c.SOci& OciQgnSo, Tak wiSc- w nas.y0
wasny0 ro.u0i&niu- c.uN&0y siS $&.pi&c.ni&- poni&waF 0y sa0i .acowa'i$yO0y siS .
wiSks.Q ostroFnoOciQ @1on&s- )ronson-1"734, Wi&'u . nas doOP $i&g'& r&konstruuN& sytuacNS po
+akci&- $y podtr.y0aP swQ wiarS w sprawi&d'iwy Owiat, WaOni& to wy0aga dokonywania
atry$ucNi . dyspo.ycNi o+iary- a ni& . waOciwoOci sytuacNi- Nak w pr.ypadku ni&s.c.SO'iw&go
'osow&go wydar.&nia- ktAr& 0oF& siS pr.ytra+iP kaFd&0u w dowo'ny0 c.asi&, W
+ascynuNQcy0 &ksp&ry0&nci&- pr.&prowad.ony0 pr.&. Honni& 1ano++-?u''0an i N&N
wspApracownikAw @1"854- stud&nci- ktAry0 dostarc.ono opis Fyc.'iw&go .acowania siS
0od&N ko$i&ty wo$&c p&wn&go 0SFc.y.ny- okr&O'i'i to .acowani& Nako cakowici&
waOciw&, W inn&N w&rsNi t&go &ksp&ry0&ntu $adany0 pr&.&ntowano t&n sa0 opis wra. .
in+or0acNQ- F& spotkani& .ako/c.yo siS .gwac&ni&0 ow&N ko$i&ty pr.&. t&go 0SFc.y.nS, W
ty0 pr.ypadku stud&nci oc&ni'i N&N .acowani& Nako ni&waOciw&- prowokuNQc& gwat,
Jsta'&nia t& ni& ogranic.aNQ siS wyQc.ni& do stud&ntAw a0&ryka/skic c.ytaNQcyc o
ipot&tyc.nyc pr.ypadkac, W $adaniu pr.&prowad.ony0 w )ng'ii stwi&rd.ono- F& aF 33^
popu'acNi wi&r.yo- F& o+iary gwatu sQ prawi& .aws.& t&0u winn& @Wagsta++- 1"824, W Naki
sposA$ 0oF&0y siS wytu0ac.yP . tak surowyc atry$ucNiW WiSks.oOP . nas uwaFa- F&
groXn& N&st pr.&Owiadc.&ni&- iF FyN&0y w Owi&ci&- w ktAry0 'ud.i& ni& . wasn&N winy 0ogQ
.ostaP .gwac&ni- $yP dyskry0inowani- po.$awiani N&dnakow&N pacy .a N&dnakowQ pracS 'u$
po.$awi&ni t&go- co do Fycia ni&.$Sdn&, Tak sa0o- N&F&'i 6 0i'ionAw [ydAw .ostao
&kst&r0inowanyc $&. widoc.nyc powodAw- to wygodni& N&st- w NakiO d.iwny sposA$-
wi&r.yP- iF 0usi&'i .ro$iP coO- co OciQgnSo na nic t& wydar.&nia, Ironia t&N int&rpr&tacNi N&st
o$&.wadniaNQca= d.iSki taki&0u 0yO'&niu Owiat wydaN& na0 siS $&.pi&c.ni&Ns.y,
Sa!ospenia()ce si* proroct$a raz (eszcze, 1&O'i sQd.is.- F& )0y N&st gupia i traktuN&s. NQ
.godni& . ty0 pr.&konani&0- to N&st p&wn&- F& w twoN&N o$&cnoOci ni& powi& .$yt wi&'u
0Qdryc r.&c.y, 1&st to do$r.& .nan& .Nawisko sa0osp&niaNQc&go siS proroctwa- o0Awion&
w ro.d.ia'& #, 1ak do t&go docod.iW SQd.Qc- F& )0y N&st gupia- prawdopodo$ni& ni& .adas.
N&N int&r&suNQcyc pyta/ i ni& $Sd.i&s. suca uwaFni& t&go- co 0Awi5 prawdS 0AwiQc-
0oF&s. naw&t wyg'QdaP pr.&. okno 'u$ .i&waP, ZacowuN&s. siS w t&n sposA$ . powodu
prost&go pr.&Owiadc.&nia= po co traciP &n&rgiS- .wracaNQc uwagS na )0y- N&F&'i N&st 0ao
prawdopodo$n&- iF powi& coO 0Qdr&go 'u$ int&r&suNQc&goW Da to wtArni& si'ny wpyw na
.acowani& )0y- poni&waF N&O'i o$&cni ni& .wrAcQ wiSks.&N uwagi na to- co 0Awi- to
poc.uN& siS .ani&pokoNona i prawdopodo$ni& .a0i'kni& i ni& uNawni ca&N sw&N $yskot'iwoOci
i wi&d.y- ktAra w ni&N tkwi, (r.&d& ws.ystki0 posuFy to utrwa'&niu pr.&konania- ktAr& o ni&N
0as., Goo siS .a0yka5 sa0osp&niaNQc& siS proroctwo .ostaN& .r&a'i.owan&,
R:7;0A 3@.J. Eksperyment &emonstr%j'cy samospe$niaj'ce si proroctwo
WaFnoOP t&go .Nawiska d'a st&r&otypi.acNi i dyskry0inowania .ostaa pr.&konuNQco
.ad&0onstrowana w &ksp&ry0&nci& pr.&prowad.ony0 pr.&. Car'a Worda- Darka Zanna i
1o&'a Coop&ra @1"7#4, (oprosi'i oni $iayc stud&ntAw co''&g&:u o pr.&prowad.&ni&
wywiadAw . oso$a0i staraNQcy0i siS o pracS5 ni&ktAr.y . nic $y'i $ia'i- a inni c.arni, 6i&
.daNQc so$i& . t&go sprawy- stud&nci uNawni'i ni&.adowo'&ni& i $rak .aint&r&sowania- ki&dy
ro.0awia'i . c.arny0i kandydata0i, 6a pr.ykad- siada'i da'&N- NQka'i siS- wywiad .aO
ko/c.y'i .nac.ni& wc.&Oni&N niF wAwc.as- gdy $ya to ro.0owa . $iay0i kandydata0i, C.y
potra+is. .gadnQP- Nak wpynSo to .acowani& na c.arnyc kandydatAwW ?y to stwi&rd.iP-
$adac.& w drugi&N +a.i& &ksp&ry0&ntu w sposA$ kontro'owany .acowani& prowad.Qc&go
wywiad @w r.&c.ywistoOci swoN&go wspApracownika4- tak $y odpowiadao sposo$owi- w Naki
oso$y r.&c.ywiOci& pr.&prowad.aNQc& ro.0owy traktoway c.arnyc a'$o $iayc
kandydatAw w pi&rws.y0 &ksp&ry0&nci&, T&ra. ws.yscy kandydaci $y'i $ia'i, ?adac.&
nagra'i na taO0i& wid&o caoOP postSpowania i o oc&nS kandydatAw poprosi'i ni&.a'&Fnyc
sSd.iAw, Ci stwi&rd.i'i- F& kandydaci- ktAr.y .osta'i potraktowani w trakci& wywiadu tak- Nak
c.arni w pi&rws.y0 &ksp&ry0&nci&- $y'i oc&niani Nako $ard.i&N n&rwowi i 0ni&N &+&ktywni
niF ci- . ktAry0i pr.&prowad.ano wywiad tak- Nak . $iay0i w pi&rws.y0 &ksp&ry0&nci&,
Eksp&ry0&nty t& Nasno poka.uNQ- F& ki&dy . c.arny0i pr.&prowad.aNQ wywiady $ia'i- to w
sposA$ ni&.a0i&r.ony sytuuNQ ic w gors.&N po.ycNi- co sprawia- iF d.iaaNQ oni gor.&N niF ic
$ia'i rywa'& @patr. ryP, 13,74, 6a po.io0i& socNa'ny0 podstSpnoOP sa0osp&niaNQc&go siS
proroctwa N&st da'&ko $ard.i&N ni&$&.pi&c.na, (r.ypuOP0y- F& istni&N& ogA'n& pr.&konani&- iF
okr&O'ona grupa N&st gupia- tSpa i nadaN& siS N&dyni& do prac po0ocnic.yc, (o co traciP na
nic Orodki pr.&.nac.on& na ks.tac&ni&W 9'at&go ni& posya siS ic do odpowi&dnic s.kA, I
co stwi&rd.as. po tr.yd.i&stu 'atacW Caa grupa- . paro0a N&dyni& wyNQtka0i- nadaN& siS
ty'ko do wykonywania prac po0ocnic.yc, Wid.is.W UCay c.as 0ia&0 racNS C 0Awi
OwiStos.&k, C 1ak s.c.SO'iwi& siS skada- F& ni& traci'iO0y nas.yc c&nnyc .aso$Aw
&dukacyNnyc na takic 'ud.i;V Sa0osp&niaNQc& siS proroctwo d.iaa i w t&N sytuacNi,
Spos'"? $ (a&i roz!ieszcza!y zaso"y+ teoria rzeczy$istego &on=li&t
1&dny0 . naN$ard.i&N oc.ywistyc XrAd& kon+'iktu i upr.&d.&/ N&st rywa'i.acNa C o ws.&'ki&
do$ra- o wad.S po'ityc.nQ- o status spo&c.ny, Tak naprawdS 0oFna powi&d.i&P- F&
Naki&ko'wi&k pro$'&0y wyniknQ . pr.&ciwstawi&nia so$i& grupy wasn&N i o$c&N- to u'&gnQ
on& w.0ocni&niu popr.&. r.&c.ywistQ rywa'i.acNS &kono0ic.nQ- po'ityc.nQ c.y w .akr&si&
statusu, T&oria r.&c.ywist&go kon+'iktu stwi&rd.a- F& ki&dy .aso$y sQ ogranic.on&- powstaN&
r.&c.ywisty kon+'ikt 0iSd.y grupa0i5 po prostu $rakuN& wartoOciowyc towarAw,
Gons&kw&ncNa0i rywa'i.acNi- co ni& .askakuN&- sQ n&gatywn& uc.ucia ro.wiNan& wo$&c grupy-
. ktArQ siS rywa'i.uN&, StQd NuF ty'ko 0ay krok do uwac.aNQcyc atry$ucNi- ni&pr.yN&0nyc
st&r&otypAw i $&.poOr&dni&N dyskry0inacNi c.onkAw grupy o$c&N @T&*in- Ca0p$&''- 1"725
B'.ak- 6ag&'- 1"865 S&ri+- 1"665 Wit&- 1"774, Tak wiSc t&nd&ncyNn& postawy w.0agaNQ siS-
gdy c.asy sQ napiSt& i istni&N& kon+'ikt w.aN&0ni& wyk'uc.aNQcyc siS c&'Aw, 6a pr.ykad-
.nan& sQ upr.&d.&nia 0iSd.y )ng'osasa0i a )0&rykana0i pocod.&nia 0&ksyka/ski&go-
ktAr.y &0igrowa'i w pos.ukiwaniu pracy- a .wiQ.an& . ogranic.onQ 'ic.$Q 0i&Nsc pracy5
0iSd.y )ra$a0i i [yda0i w .wiQ.ku .& sporny0 t&rytoriu0 ora. 0iSd.y (oudniowca0i a
0i&s.ka/ca0i (Anocy w kw&stii .ni&si&nia ni&wo'nictwa, B$&cni& taki r.&c.ywisty kon+'ikt
pr.&Nawi siS w 6i&0c.&c &rupcNQ pr.&0ocy wo$&c tur&ckic i0igrantAw- stosowanQ pr.&.
ni&0i&ckic n&o+as.ystAw,
teoria rzeczywistego kon)liktuF teoria, w my.l ktrej o#raniczenie zasobw prowa&zi &o
kon8likt% mi&zy #r%pami, ktre#o konsekwencj' jest nasilenie %prze&ze/ i &yskryminacja
Ry$alizac(a e&ono!iczna i polityczna, W swoi0 k'asyc.ny0 studiu0 nad upr.&d.&nia0i-
pr.&prowad.ony0 w 0ay0 0i&Oci& pr.&0ysowy0- 1on 9o''ard @1"384 $y N&dny0 .
pi&rws.yc- ktAr.y udoku0&ntowa'i .wiQ.&k 0i&d.y dyskry0inacNQ a rywa'i.acNQ
&kono0ic.nQ, B i'& poc.Qtkowo ni& $yo dostr.&ga'nyc upr.&d.&/ ski&rowanyc pr.&ciwko
ni&0i&cki0 i0igranto0 do t&go a0&ryka/ski&go 0iasta- o ty'& ro.kwity on&- gdy 'ic.$a
0i&Nsc pracy .ac.Sa siS kurc.yP, Gamieszkali t% biali, wywo&z'cy si #$wnie z okolicznych
8arm, przejawiali spor' a#resj skierowan' bezpo.re&nio przeciwko nowym przybyszom.
Wyra*ano po#ar&liwe i %w$aczaj'ce %wa#i po& a&resem 0iemcw, biali za. mieli
za&owalaj'ce pocz%cie przewa#i na& nimi... D$wnym czynnikiem wyzwalaj'cym a#resj
skierowan' przeciwko 0iemcom by$a rywalizacja o prac i stat%s w lokalnych plantacjach
&rzew. -iali t%bylcy cz%li si wyra(nie za#ro*eni %trat' pracy z powo&% nap$ywaj'cych #r%p
0iemcw, a w przypa&k% na&ej.cia z$ych czasw mieli szans obarczy+ 0iemcw win' za to,
*e byli rywalami na k%rcz'cym si rynk% pracy. Wy&awa$o si, *e brak%je t% tra&ycyjne#o
wzorca %prze&ze/ skierowanych przeciwko 0iemcom, zast'pione#o je&ynie szkieletow'
nie%8no.ci' skierowan' przeciwko wszystkim cz$onkom #r%p obcych >ktra zawsze istniejeA.
>Dollar&, 3?@4A
W podo$ny sposA$ upr.&d.&nia- pr.&0oc i n&gatywna st&r&otypi.acNa wo$&c ci/skic
i0igrantAw w Stanac ZN&dnoc.onyc u'&gaa .nac.ny0 waanio0 w 8I8 w, w r&.u'taci&
narastaNQc&N rywa'i.acNi &kono0ic.n&N, (r.ykadowo- gdy Ci/c.ycy .osta'i takF& ogarniSci
gorQc.kQ .ota w Ga'i+ornii- konkuruNQc $&.poOr&dnio . ang'osaski0i gArnika0i- .osta'i
okr&O'&ni Nako U.d&prawowan& i ro.pustn& c,,,< wi&'ki& Faroki- c,,,< krwiopiNcy i ni&'ud.cyV
@1aco$s- Tandau- 1"71- s, 714, 1&dnak .a'&dwi& ki'ka 'at pAXni&N- gdy .god.i'i siS podNQP
wyc.&rpuNQcQ pracS ro$otnikAw $uduNQcyc transkontyn&nta'n& s.osy C pracS- ktArQ ty'ko
ni&wi&'u $iayc cciao wykonywaP C .osta'i okr&O'&ni Nako tr.&Xwo 0yO'Qcy- pracowici i
prawo0yO'ni, W r.&c.ywistoOci $y'i tak wysoko c&ni&ni- F& Car'&s Crock&r- N&d&n . wi&'kic
pot&ntantAw +inansuNQcyc $udowS drAg- napisa= USQ rAwni naN'&ps.y0 $iay0 c,,,< SQ w
wysoki0 stopniu godni .au+ania- $ard.o int&'ig&ntni i FyNQ .godni& . u0owa0iV @1aco$s-
Tandau- 1"71- s, 814, Z ko/c&0 woNny do0ow&N nastQpi gwatowny pr.ypyw $yyc
Foni&r.y na NuF wc.&Oni&N .atoc.ony ryn&k pracy, Spowodowao to natyc0iastowy
dra0atyc.ny w.rost n&gatywnyc postaw wo$&c Ci/c.ykAw= st&r&otyp .0i&ni ic w
pr.&stSpcAw- wspA'nikAw ni&c.ystyc int&r&sAw- pr.&$i&gyc i gupic @1aco$s- Tandau-
1"714, Z0iany t& uka.uNQ- F& ki&dy c.asy sQ ciSFki&- a .aso$y siS kurc.Q- wt&dy c.onkowi&
grupy wasn&N c.uNQ siS $ard.i&N .agroF&ni pr.&. c.onkAw grupy o$c&N i . t&go powodu
wyka.uNQ wiSks.Q skonnoOP do upr.&d.&/- dyskry0inacNi i stosowania wo$&c nic pr.&0ocy
niF wc.&Oni&N, 1ak pr.&t&stowaP tS ipot&.SW DoF&0y pos.ukaP pr.ykadAw aktAw pr.&0ocy
wo$&c c.onkAw grup 0ni&Ns.oOciowyc w c.asac kry.ysAw &kono0ic.nyc, Car; %o*'and
i Ho$&rt S&ars @1"#04 tak waOni& .ro$i'i- kor&'uNQc dwa .$iory cakowici& od0i&nnyc
danyc= a4 c&ny $aw&ny w stanac poudniowyc w 'atac 1882-1"305 $4 'ic.$S 'inc.Aw na
c.arnoskAryc )0&rykanac . tyc stanAw w ty0 sa0y0 okr&si&,
R:7;0A 3@.4. =tos%nek ca$kowitej liczby linczw &o ceny bawe$ny. Gwr+ %wa#, *e skala
lincz% najwiksz' czsto.+ pokaz%je % &o$% wykres% >zaczerpnito zF 1o2lan&, =ears, 3?6RA
W owy0 c.asi& $aw&na $ya naNwaFni&Ns.Q uprawQ na (oudniu5 gdy .apr.&stano t&N uprawy-
upada i gospodarka, %o*'and i S&ars @1"#04 stwi&rd.i'i- F& wystSpuN& .nac.Qca
wspA.a'&FnoOP 0iSd.y ty0i dwi&0a .0i&nny0i- r p -0,72, 1ak so$i& pr.ypo0inas. .
ro.d.iau 2- N&st to .arAwno wysoka wspA.a'&FnoOP o.nac.aNQca- F& dwi& .0i&nn& sQ .& so$Q
si'ni& powiQ.an&- Nak i n&gatywna o.nac.aNQca- F& w.rost N&dn&N .0i&nn&N N&st powiQ.any .&
spadki&0 drugi&N, Inny0i sowy- gdy spaday c&ny $aw&ny- w.rastaa 'ic.$a 'inc.Aw @patr.
ryP, 13,84, GrAtko 0AwiQc- gdy c.onkowi& grupy wasn&N do.naNQ ni&wygAd .wiQ.anyc .
kry.ys&0 &kono0ic.ny0- to staNQ siS $ard.i&N wrod.y wo$&c c.onkAw grupy o$c&N- ktAryc
prawi& ni&.awodni& spostr.&gaNQ Nako .agroF&ni& sw&go $ytu, WrogoOP ta prowad.i do
w.rostu 'ic.$y aktAw pr.&0ocy, @CoP dan& t& $yy .$i&ran& pr.&d ponad piSPd.i&siSciu 'aty-
tr.&$a stwi&rd.iP- F& sQ on& nad.wyc.aN wiarygodn&5 wspAc.&Oni $adac.&- stosuNQc $ard.i&N
wyra+inowan& t&cniki statystyc.n&- potwi&rd.i'i ostatnio dokadnoOP orygina'nyc $ada/5
%&pwort- W&st- 1"884, (odo$ni& w $adaniu pr.&prowad.ony0 w 1"70 r, naNsi'ni&Ns.&
upr.&d.&nia ski&rowan& pr.&ciwko c.arny0 0oFna $yo spotkaP wOrAd 'ud.i- ktAr.y
socNo&kono0ic.ni& 'okowa'i siS N&d&n s.c.&$&' wyF&N od nic, I Nak 0oFna oc.&kiwaP-
upr.&d.&nia $yy naNsi'ni&Ns.& ta0- gd.i& $ia'i i c.arni rywa'i.owa'i o pracS @Si0pson-
_ingSr- 1"855 ànnS0ann- (&ttigr&w- 1"724, 6a'&Fy N&dnak .auwaFyP- F& N&st to $adani&
pos.ukuNQc& .a'&FnoOci5 Nak 0Awi'iO0y NuF w ro.d.ia'& 2- w.orc& $ada/ &ksp&ry0&nta'nyc
po.wa'aNQ +or0uowaP twi&rd.&nia pr.yc.ynowo-skutkow& .& .nac.ni& wiSks.y0 stopni&0
u+noOci niF $adania .a'&FnoOciow&, W Naki wiSc sposA$ 0oF&0y &ksp&ry0&nta'ni& $adaP
powiQ.ania 0iSd.y rywa'i.acNQ a upr.&d.&nia0iW
W k'asyc.ny0 &ksp&ry0&nci& Du.a+&r S&ri+ wra. .& wspApracownika0i @1"614 podda
$adaniu t&oriS kon+'iktu grupow&go- kor.ystaNQc . natura'nyc warunkAw stwor.onyc na
copiScy0 o$o.i& arc&rski0, C.onka0i o$o.u $y'i nor0a'ni- do$r.& pr.ystosowani
dwunasto'&tni copcy- ktAryc 'osowo pr.yd.i&'ono do dwAc grup= BrAw a'$o
2r.&cotnikAw, GaFda grupa pr.&$ywaa w swoi0 s.aasi&5 $yy on& wystarc.aNQco odda'on&
od si&$i&- $y ogranic.yP kontakty 0iSd.y ty0i grupa0i, Copco0 stwar.ano sytuacN&
.wiSks.aNQc& spANnoOP w o$rS$iS wasn&N grupy- organi.uNQc rAFn&go rod.aNu .a$awy- taki&
Nak wspinac.ki i pywani&- a takF& grupow& prac& o$o.ow&- poOwiScon& rAFnorodny0
proN&kto0 $udow'any0- pr.ygotowywaniu posikAw i tak da'&N, Gi&dy w kaFd&N grupi&
ro.winSo siS poc.uci& wspA'noty- $adac.& wprowad.i'i s&riS .ada/ nastawionyc na
rywa'i.acNS- w ktAryc wystSpoway on& pr.&ciwko so$i& w takic grac- Nak a0&ryka/ski
+ut$o'- $as&$a'' c.y podcody- a .wyciSski .&spA .do$ywa nagrodS, T& rywa'i.acyNn& gry
w.0agay poc.uci& wrogoOci i napiSci& 0iSd.y o$i&0a grupa0i, Co wiSc&N- $adac.&
stwor.y'i inn& N&s.c.& sytuacN&- ktAr& nasi'ay kon+'ikt, Zorgani.owano o$o.ow& pr.yNSci&-
a'& kaFd&N . grup podano innQ god.inS ro.poc.Scia- tak $y Bry 0ogy pr.y$yP na dugo
pr.&d 2r.&cotnika0i, (r.&kQski na pr.yNSciu skaday siS . dwAc rAFnyc rod.aNAw potraw=
poowa $ya Owi&Fa- pociQgaNQca i ap&tyc.na- druga .aO ni&Owi&Fa- $r.ydka i ni&ap&tyc.na,
1ak 0oFna $yo oc.&kiwaP, Bry .agarnSy wiSks.oOP naN'&ps.yc pr.&kQs&k- po.ostawiaNQc
swoi0 pr.&ciwniko0 ty'ko t& naN0ni&N int&r&suNQc&- naN0ni&N ap&tyc.n&- nadpsut& i poa0an&
kawaki, Gi&dy wr&s.ci& pr.y$ya grupa 2r.&cotnikAw i .o$ac.ya- co siS stao- N&N
c.onkowi& wpad'i w& wOci&koOP C takQ- F& .ac.S'i wykr.ykiwaP pod adr&s&0 swoic
pr.&ciwnikAw doOP ni&c&n.ura'n& sowa, (oni&waF Bry sQd.iy- F& .asuFyy so$i& na to- co
dostay @kto pi&rws.y pr.ycod.i- do$r.& na ty0 wycod.i4- poc.u'i siS dotkniSci
pr.&.wiska0i i odpaci'i w natur.&, GAtnia pr.&rod.ia siS w wyrywani& so$i& N&d.&nia- a
wkrAtc& pos.y w ruc piSOci i ro.poc.Sa siS prawd.iwa $ANka, (o ty0 wydar.&niu $adac.&
postara'i siS uO0i&r.yP wrogoOP- ktArQ pr.&dt&0 wywoa'i, Wy&'i0inowano rywa'i.acyNn&
gry i .ainicNowano rAFn& ni&kon+'iktow& sytuacN& spo&c.n&, Gi&dy N&dnak wrogoOP .ostaa
NuF w.$ud.ona- to .wyc.aNn& wy&'i0inowani& rywa'i.acNi N&N ni& stu0io, Bna ciQg'&
narastaa- naw&t gdy o$i& grupy $yy .aangaFowan& w tak ni&winn& .aNSci&- Nak wspA'n&
og'Qdani& +i'0u, W ko/cu $adac.o0 udao siS .0ni&Ns.yP wrogoOP5 Nak to osiQgniSto-
.ostani& s.c.&gAowo o0Awion& na ko/cu t&go ro.d.iau,
Rola &oza o=iarnego, S.c.&gA'ny0 pr.ypadki&0 t&orii kon+'ikt-rywa'i.acNa N&st t&oria ko.a
o+iarn&go @)''port- 1"5#5 ?&rkowit.- 2r&&n- 1"625 Di''&r- ?ug&'ski- 1"#84, 1ak wska.ano
wyF&N- gdy c.asy sQ ciSFki&- Q sprawy 0aNQ siS X'&- N&dnostki sQ skonn& do napadania na
c.onkAw t&N grupy o$c&N- . ktArQ $&.poOr&dnio rywa'i.uNQ o ni&wystarc.aNQc& d'a ws.ystkic
.aso$y, SQ N&dnak sytuacN&- w ktAryc $rak 'ogic.n&go u.asadni&nia istni&nia rywa'a, Tak na
pr.ykad w 6i&0c.&c po pi&rws.&N woNni& Owiatow&N in+'acNa wy0knSa siS spod kontro'i-
'ud.i& .aO $y'i kra/cowo $i&dni- .d&0ora'i.owani i s+rustrowani, Gi&dy w 'atac
tr.yd.i&styc na.iOci dos.'i do wad.y- uc.yni'i ws.ystko- $y skonc&ntrowaP +rustracNS
6i&0cAw na [ydac- atw&N do .id&nty+ikowania i po.$awion&N wad.y grupi& o$c&N, To ni&
[yd.i $y'i powod&0- F& ni&0i&cka gospodarka $ya w .y0 stani&- powstaN& N&dnak pytani&-
kto to sprawiW Trudno N&st wa'c.yP . ty0- co siS d.i&N& na Owi&ci& 'u$ . r.Qd&0 C
s.c.&gA'ni& gdy Aw r.Qd .r.uca . si&$i& odpowi&d.ia'noOP i o$winia kogoO inn&go, W t&n
sposA$ na.iOci stwor.y'i wraF&ni&- F& gdy$y 0oFna $yo ukaraP [ydAw- po.$awiaNQc ic
praw pu$'ic.nyc i ostat&c.ni& &'i0inuNQc .& spo&c.&/stwa- wAwc.as .niknSy$y ws.ystki&
pro$'&0y- ktAr& trapiQ 6i&0cAw, [yd.i posuFy'i .a wygodn&go ko.a o+iarn&go- poni&waF
$y'i atwi do ro.po.nania- ic po.ycNa .aO ni& po.wa'aa i0 siS o$roniP c.y oddaP cios
@?&rkowit.- 1"624, 6i& .aws.& N&st atwo odd.i&'iP upr.&d.&nia spowodowan& wyQc.ni& i
$&.poOr&dnio rywa'i.acNQ &kono0ic.nQ od upr.&d.&/ .wiQ.anyc . sytuacNQ ko.a o+iarn&go
w ogA'&, 6a pr.ykad- o0awiana pr.&. nas wspA.a'&FnoOP c&ny $aw&ny i 'ic.$y 'inc.Aw na
poudniu StanAw .awi&ra prawdopodo$ni& o$a t& &'&0&nty, Inny0 pr.ykad&0 ic
powiQ.ania N&st tragic.ny pr.ypad&k 0od&go )0&rykanina pocod.&nia a.Natycki&go- ktAry
pr.&d ki'ku 'aty w 9&troit .osta po$ity na O0i&rP pr.&. paru $iayc )0&rykanAw,
Dord&rca0i $y'i $&.ro$otni 0&canicy sa0ocodowi- wOci&k'i na Napo/ski pr.&0ys
sa0ocodowy- pr.&konani- F& to waOni& rywa'i.acNa .& strony t&go pr.&0ysu N&st gAwnQ
pr.yc.ynQ ic $&.ro$ocia, Taki stan +rustracNi spowodowa wy$uc irracNona'n&N wrogoOci-
ski&rowan&N pr.&ciwko 'ud.io0 pocod.Qcy0 . 1aponii- a wyadowan&N na ni&winny0
0ody0 c.owi&ku @$SdQcy0 C Nak siS oka.ao C )0&rykanin&0 ci/ski&go pocod.&nia4,
C.y pos.ukiwani& ko.a o+iarn&go .ac.yna siS- gdy 'ud.i& sQ ty'ko s+rustrowani i X'i i gdy ni&
istni&N& $&.poOr&dnia rywa'i.acNa ani kon+'iktW W &ksp&ry0&nci& pr.&prowad.ony0 pr.&.
Hona'da Hog&rsa i St&*&na (r&ntic&:a-9unna @1"814 $iay0 stud&nto0 . Jni*&rsity o+
)'a$a0a po'&cono- $y ap'ikowa'i s&ri& s.okAw &'&ktryc.nyc inny0 stud&nto0- w ra0ac
&ksp&ry0&ntu dotyc.Qc&go uc.&nia siS, Dog'i dowo'ni& okr&O'aP po.io0 int&nsywnoOci
$odXcAw, W r.&c.ywistoOci uc.&/ $y wspApracowniki&0 &ksp&ry0&ntatora i ni& $y
podQc.ony do aparatury ap'ikuNQc&N s.oki, W $adaniu ty0 ni& istnia kon+'ikt ani rywa'i.acNa5
ni&0ni&N u ni&ktAryc $adanyc w.$ud.ono uc.ucia +rustracNi i gni&wu, WspApracownik
.osta pouc.ony- $y a'$o $yP pr.yNaci&'ski0 wo$&c $adanyc- a'$o ic .ni&waFaP, (onadto
wspApracowniki&0 $y .arAwno $iay- Nak i c.arny, C.y $iay stud&nt w .oOci .ar&agowa$y
$ard.i&N agr&sywni& wo$&c stud&nta c.arn&go niF wo$&c $ia&goW Bdpowi&dX N&st twi&rd.Qca,
2dy wspApracownik .ni&waFa- wAwc.as $adani ap'ikowa'i da'&ko $ard.i&N int&nsywn&
s.oki c.arny0 stud&nto0 niF $iay05 gdy $y pr.yNaci&'ski- $adani ap'ikowa'i c.arny0
stud&nto0 s.oki o ni&co sa$s.y0 natSF&niu, Wyniki poka.ano na rycini& 13,", Eksp&ry0&nt
t&n dostarc.y usta'&/ prawi& id&ntyc.nyc . ty0i- ktAr& u.yskano w& wc.&Oni&Ns.y0
doOwiadc.&niu- wykonany0 pr.&. 9ona'da W&at&r'y:&go @1"614, Stud&nci co''&g&:u .osta'i
w ni0 naraF&ni na .nac.nQ +rustracNS, 6i&ktAr.y $y'i .d&cydowany0i antys&0ita0i-
nato0iast inni ni&, ?adanyc popros.ono nastSpni& o napisani& opowiada/ na kanwi&
o$ra.kAw- ktAr& i0 poka.ano, 6a ni&ktAryc $oat&rowi& 0i&'i Fydowski& i0iona, Wyoniy
siS dwa .asadnic.& usta'&nia= a4 s+rustrowani i antys&0icko nastawi&ni stud&nci pisa'i
opowiadania- ktAr& .awi&ray wiSc&N agr&sNi ski&rowan&N ku Fydowski0 $oat&ro0 niF prac&
tyc- ktAr.y ni& $y'i antys&0ita0i5 $4 rAFnic& 0iSd.y antys&0ita0i a po.ostay0i ni&
wystQpiy- ki&dy $oat&rowi& rysunkAw ni& $y'i id&nty+ikowani Nako [yd.i, W oparty0 na
podo$ny0 po0yO'& &ksp&ry0&nci& pr.&prowad.ony0 w Ganad.i& GanadyNc.ycy
angi&'skoNS.yc.ni po do.naniu +rustruNQc&go ni&powod.&nia oc&nia'i c.onkAw grupy o$c&N
@GanadyNc.ykAw +rancuskoNS.yc.nyc4 $ard.i&N n&gatywni& niF ci- ktAr.y ni& do.na'i ow&N
+rustracNi @D&ind'- T&rn&r- 1"854,
R:7;0A 3@.?. "osz%kiwanie koz$a o8iarne#o. Gniewa*eni l%&zie s' bar&ziej sk$onni
zarea#owa+ a#resywnie przeciwko mniejszo.ciom >zaczerpnito zF Ro#ers, "rentincePD%nn,
3?43A
poszukiwanie koza o)iarnegoF sk$onno.+ l%&zi, #&y s' s8r%strowani l%b nieszcz.liwi, &o
przemieszczania a#resji na #r%py, ktre s' nie l%biane l%b s$abe, i wyr*niaj' si w wi&oczny
sposb
(o ra. ko'&Nny &ksp&ry0&nty 'a$oratoryNn& po0agaNQ wyNaOniP dyna0ikS '&FQcQ u podoFa
wydar.&/ w r.&c.ywisty0 Owi&ci&, Co wspA'n&go 0aNQ ws.ystki& t& &ksp&ry0&nty .
pos.ukiwani&0 ko.a o+iarn&goW BgA'ny o$ra.- Naki siS wy'ania- N&st taki- F& ki&dy 'ud.i& sQ
s+rustrowani 'u$ ni&s.c.SO'iwi- sQ skonni pr.&0i&s.c.aP agr&sNS na grupy- ktAr& ni& sQ
'u$ian&- wyrAFniaNQ siS i wydaNQ siS w.g'Sdni& $&.$ronn&, (onadto +or0a- NakQ pr.y$i&ra
agr&sNa- .a'&Fy od t&go- co N&st do.wo'on& $QdX apro$owan& w grupi& wasn&N wo$&c
c.onkAw grupy o$c&N, W ciQgu ostatnic c.t&rd.i&stu 'at 'ic.$a 'inc.Aw c.arnyc i
pogro0Aw [ydAw .0ni&Ns.ya siS .nac.Qco- poni&waF .ostay on& u.nan& pr.&. do0inuNQcQ
su$ku'turS .a ni&'&ga'n&, 1&dnak ni& kaFdy postSp N&st 'iniowy, W ostatnic ki'ku 'atac
0i&'iO0y oka.NS o$s&rwowaP- Nak $yy ZwiQ.&k Had.i&cki traci panowani& nad kraNa0i
Europy Wscodni&N- a naw&t nad swoi0i r&pu$'ika0i, CoP ci&s.y nowa wo'noOP
poNawiaNQca siS w ty0 r&gioni&- to tr.&$a .auwaFyP- F& towar.ys.Q N&N nasi'aNQc& siS pr.&Nawy
nacNona'i.0u @0y i oni4- ktAr& wtArni& w.0agaNQ ura.y i upr.&d.&nia ski&rowan& pr.&ciwko
grupo0 o$cy0, StQd w kraNac $atyckic i na ?akanac nasi'a siS nacNona'i.0- ktAr&0u
towar.ys.Q wy$ucy wrogoOci @i woNna4 0iSd.y S&r$a0i- 0u.u0ana0i i Corwata0i-
0iSd.y ).&ra0i i )r0&/c.yka0i i tak da'&N, I- oc.ywiOci&- w ciQgu ki'ku ostatnic 'at
o$s&rwowa'iO0y &ska'acNS ni&wQtp'iw&N wrogoOci wo$&c .nanyc w Owi&ci& ko.Aw
o+iarnyc @w.0agaNQcy siS antys&0ity.0 w kraNac Europy Wscodni&N4 @Sing&r- 1""04,
Spos'"? $ (a&i si* dostoso$(e!y+ regy nor!aty$ne
1ak stwi&rd.i'iO0y- upr.&d.&nia sQ wywoywan& i podtr.y0ywan& pr.&. wi&'& si'
d.iaaNQcyc w Owi&ci& spo&c.ny0, 6i&ktAr& 0oF&0y o$s&rwowaP- ana'i.uNQc .acowani&
oso$y- Nak w pr.ypadku sposo$Aw- .a po0ocQ ktAryc pr.&twar.a0y in+or0acNS i
pr.ypisuN&0y .nac.&ni& .ao$s&rwowany0 wydar.&nio0, (&wn& . nic sQ o$&cn& w cayc
grupac- Nak kons&kw&ncN& rywa'i.acNi- kon+'iktu c.y +rustracNi, 6as.& ko/cow& wyNaOni&ni&
dotyc.Qc& pr.yc.yn poNawiania siS upr.&d.&/ 0oFna rAwni&F .ao$s&rwowaP na po.io0i&
grupy= kon+or0i.0 wo$&c standardAw nor0atywnyc 'u$ r&gu o$owiQ.uNQcyc w
spo&c.noOci, 1ak to pr.&dstawia'iO0y w ro.d.ia'& 7- kon+or0i.0 N&st c.Ssty0 &'&0&nt&0
Fycia spo&c.n&go- o$&cny0 .arAwno podc.as .$i&rania in+or0acNi @kon+or0i.0
in+or0acyNny4- Nak i podc.as dopasowywania siS- uatwiaNQcy0 u.yskani& akc&ptacNi
@kon+or0i.0 wo$&c nor04, I .nAw- w.g'Sdni& ni&s.kod'iw& .acowani& spo&c.n& C w ty0
pr.ypadku kon+or0i.0 C staN& siS s.c.&gA'ni& ni&$&.pi&c.n&- gdy wstSpuN&0y na t&r&n
upr.&d.&/,
Teoria spoecznego czenia si*, 6or0y sQ pr.&konania0i utr.y0ywany0i pr.&.
spo&c.&/stwo- a suFQcy0i okr&O'&niu t&go- co N&st waOciw&- daNQc& siS .aakc&ptowaP i
do.wo'on&, Bc.ywiOci& nor0y rAFniQ siS .nac.ni& w o$rS$iS ku'tur5 sQ spo&c.ni&
skonstruowany0i standarda0i c.y r&gua0i .wiQ.any0i . okr&O'ony0i &'&0&nta0i
'ud.ki&go .acowania @?&rg&r- Tuck0an- 1"674, Tak wiSc w Stanac ZN&dnoc.onyc
ni&O'u$n& ciQF& sQ ni&apro$owan& i unikan&- podc.as gdy w S.w&cNi okoo 50^ ws.ystkic
urod.in pocod.i spo.a .wiQ.kAw 0aF&/skic- a rod.ici&'stwo $&. O'u$u N&st spo&c.ni&
akc&ptowan&, Istni&N& rAwni&F wyraXn& .rAFnicowani& r&giona'n& u.nawanyc nor0 w
o$rS$iS t&go sa0&go kraNu, 6a pr.ykad N&s.c.& do ni&dawna s&gr&gacNa rasowa w ot&'ac-
r&stauracNac- kinac o$Na.dowyc- piNa'niac napoNAw c.y toa'&tac $ya r&guQ nor0atywnQ
na poudniu StanAw ZN&dnoc.onyc- a'& ni& na pAnocy, Tak naprawdS 0oFna powi&d.i&P- F&
pr.&d roki&0 1"5# s&gr&gacNa o$&cna $ya w ni&0a' ws.ystkic d.i&d.inac Fycia
spo&c.n&go na (oudniu, W Naki sposA$ uc.y0y siS nor0 swoN&N ku'turyW W r.&c.ywistoOci
N&st to $ard.o prost&, 1ak wyNaOnia t&oria spo&c.n&go uc.&nia siS- kaFdy nas uc.y i to od
naNwc.&Oni&Ns.&go d.i&ci/stwa, Hod.ic&- syst&0 s.ko'ny- rAwi&Onicy c.y Orodki 0asow&go
pr.&ka.u instruuNQ nas- skryci& 'u$ otwarci&- Nak siS .acowaP i co 0yO'&P, W t&n sposA$
nor0y sQ pr.&ka.ywan& . poko'&nia na poko'&ni&, DAwiQc wyraXni&- st&r&otypy i
t&nd&ncyNn& postawy sQ c.SOPiQ ow&go nor0atywn&go $agaFu, 6owo narod.on& d.i&cko ni&
wi&- ki0 sQ grupy o$c&5 0usi siS t&go nauc.yP j ko0u ni& wi&r.yP- kogo ni& 'u$iP- kogo
ni&nawid.iP, Jpr.&d.&nia nor0atywn& ni& 0us.Q $yP tak raFQc& Nak t& .o$ra.owan& na
+otogra+ii 0od&N na.istowski&N 0atki- ktAra pr.ypus.c.a'ni& uc.y swoN& d.i&ci ni&nawid.iP
c.arnyc [ydAw i inn& grupy, 6aN.wyc.aNni&N w Owi&ci&- FyNQc w spo&c.&/stwi& o$+ituNQcy0
w st&r&otypowQ in+or0acNS- gd.i& dyskry0inuNQc& .acowani& N&st nor0Q- wiSks.oOP . nas
wyks.taci w so$i& do p&wn&go stopnia t&nd&ncyNn& postawy i .acowania dyskry0inuNQc&,
DoFna o ty0 0AwiP Nako o instytucNona'n&N dyskry0inacNi c.y- $ard.i&N dokadni&- Nako o
zinstytc(onalizo$any! rasiz!ie i zinstytc(onalizo$any! se&siz!ie,
zinstytucjonalizowany rasizmF rasistowskie postawy %znawane przez wikszo.+ z nas,
poniewa* *yjemy w spo$ecze/stwie, #&zie stereotypy i &yskryminacja s' norm'
zinstytucjonalizowany seksizmF postawy &yskrymin%j'ce kobiety %znawane przez wikszo.+ z
nas, poniewa* *yjemy w spo$ecze/stwie, #&zie stereotypy i &yskryminacja s' norm'
kon)ormizm wobec normF sk$onno.+ &o niewychylania si z #r%py w cel% realizacji jej
oczekiwa/ i %zyskania akceptacji
(r.ykadowo- gdy dorastas. w spo&c.&/stwi&- gd.i& ni& 0a 0ni&Ns.oOci ani ko$i&t
pro+&sorAw- dyr&ktorAw c.y '&kar.y- nato0iast wiSks.oOP 'ud.i .aN0uN& siS rac.&N pracQ
u0ysowQ- ta0 sa0o Fyci& w t&N spo&c.noOci $Sd.i& w.0agaP twQ skonnoOP do ro.wiNania
p&wnyc @n&gatywnyc4 postaw wo$&c wrod.onyc .do'noOci 0ni&Ns.oOci ora. ko$i&t, Taki
stan r.&c.y 0oF& siS d.iSki t&0u ro.wiNaP $&. potr.&$y poNawiania siS kogoO- kto aktywni&
uc.y $y ciS- F& F& 0ni&Ns.oOci i ko$i&ty sQ gors.&- i kto $&. Fadnyc praw i d&kr&tAw
usuwa$y pr.&dstawici&'i 0ni&Ns.oOci ora. ko$i&ty . wyd.iaAw co''&g&ku- sa'
kon+&r&ncyNnyc c.y s.kA 0&dyc.nyc, 6ato0iast ow& $ari&ry spo&c.n& twor.Q d'a nic
$ari&ry $rak oka.Ni- kra/cowo utrudniaNQcy odni&si&ni& sukc&su, W Naki sposA$ d.iaaNQ
upr.&d.&nia nor0atywn&W (r.ypo0niN so$i& nas.& ro.waFania w ro.d.ia'& 7- poOwiScon&
&on=or!iz!o$i $o"ec nor!- gd.i& stwi&rd.i'iO0y- F& waFna d'a nas N&st akc&ptacNa i
poc.uci& pr.yna'&FnoOci do grupy5 i odwrotni&- $yci& d&wiant&0 i nonkon+or0istQ 0oF& $yP
$o'&sn&, Tak wiSc- wi&'u 'ud.i utr.y0uN& t&nd&ncyNn& postawy i angaFuN& siS w .acowania
dyskry0inuNQc&- $y siS dostosowaP do do0inuNQc&go w ic ku'tur.& punktu wid.&nia
wiSks.oOci, DAwi siS wt&dy tak5 U1ej, wszyscy s'&z', ]Powie s' (li! #&ybym ja zachowa$ si
wobec nich przyjacielsko, to l%&zie by pomy.leli, *e zwariowa$em. "rzestali by mnie l%bi+. _le
by o mnie mwili. 0ie potrzeb%j k$opotw. Grobi to co inni,d J.asadnia siS wiSc
pr.&konuNQco, [& 0i0oiF w toku rywa'i.acNi &kono0ic.n&N +rustracNa i proc&s po.nawania
spo&c.n&go twor.Q podstawy p&wnyc upr.&d.&/- to N&dnak naNsi'ni&Ns.y0 d&t&r0inant&0
upr.&d.&/ N&st ni&wo'nic.y kon+or0i.0 wo$&c nor0 spo&c.nyc, (r.&$adano pastorAw .
Tit'& Hock w )rkansas po d&cy.Ni SQdu 6aNwyFs.&go w 1"5# r,- wprowad.aNQc&N
d&s&gr&gacNS, 1ako 'ud.i& r&'igiNni pastor.y $y'i .a int&gracNQ i rAwnoOciQ ws.ystkic
o$ywat&'i )0&ryki, Zacowa'i N&dnak t& pr.&konania d'a si&$i&, B$awia'i siS gosiP
d&s&gr&gacNS . a0$on- poni&waF wi&d.i&'i- F& ic $ia'i wi&rni gwatowni& siS t&0u
spr.&ciwiQ, ?yP pr.&ciwko do0inuNQc&N nor0i&- o.nac.ao$y utratS c.onkAw GoOcioa i ic
datkAw- i pod taki0 nor0atywny0 naciski&0 naw&t pastor.y stwi&rd.i'i- F& trudno N&st
postSpowaP waOciwi&,
InnQ drogQ dostr.&F&nia ro'i kon+or0i.0u wo$&c nor0 N&st pr.&O'&d.&ni& ro.woNu a'$o
.0iany w upr.&d.&niac i dyskry0inacNi .acod.Qcyc w c.asi&, 2dy nor0y spo&c.n&
u'&gaNQ .0iani&- powinna siS rAwni&F .0i&niaP sia t&nd&ncyNnyc postaw i natSF&ni&
.acowa/ dyskry0inuNQcyc, Co siS d.i&N&- gdy 'ud.i& pr.&nos.Q siS . N&dn&N c.SOci kraNu do
inn&NW 1&O'i kon+or0i.0 N&st c.ynniki&0 wpywaNQcy0 na upr.&d.&nia- to na'&Fao$y
oc.&kiwaP- F& oso$y t& s.c.&gA'ni& uNawnia swoN& upr.&d.&nia- gdy pr.&niosQ siS w r&giony-
w ktAryc o$owiQ.uNQca nor0a $Sd.i& do nic skaniaP- ora. rAwni& .nac.Qcy spad&k- gdy
pr.&niosQ siS do tyc r&NonAw kraNu- w ktAryc nor0a $Sd.i& N& sa$i&N pr&+&rowaP, I tak
waOni& siS d.i&N&, W $adaniac stwi&rd.ono- F& 'ud.i&- ktAr.y pr.&ni&O'i siS . 6_ i 0i&'i
$&.poOr&dni kontakt . nor0Q antys&0ickQ- sa0i sta'i siS $ard.i&N antys&0iccy, Tu$- F& ki&dy
poudniowcy wstQpi'i do woNska i .&tknS'i siS . o$dar.ony0i 0ni&Ns.y0 adunki&0
upr.&d.&/ nor0a0i spo&c.ny0i- ic upr.&d.&nia pr.&ciwko c.arny0 stopniowo sa$y,
6i&co inny pr.ykad pr.&suniScia nor0 .osta .ao$s&rwowany w 0ayc gArnic.yc
0iast&c.kac w Zacodni&N Wirginii= c.arni i $ia'i gArnicy wypracowa'i w.or.&c Fycia- ktAry
twor.y p&nQ int&gracNS pod .i&0iQ- a na powi&r.cni p&nQ s&gr&gacNS @Dinard- 1"525
H&it.&s- 1"534, Co wiSc&N- $adania pr.&prowad.on& w ostatnic piSPd.i&siSciu 'atac
poka.uNQ wyraXni&- F& w u0ysac )0&rykanAw dokonaa siS gruntowna .0iana, 6a
pr.ykad w 1"#2 r, pr.&waFaNQca wiSks.oOP $iayc )0&rykanAw uwaFaa- F& odd.i&'n&
pr.&d.iay d'a c.arnyc i $iayc w auto$usac to do$ry po0ys, 9wu . kaFdyc tr.&c
pr.&$adanyc $iayc )0&rykanAw uwaFao- F& s.koy winny $yP s&gr&gacyNn&, 6a (oudniu
t& dan& $yy N&s.c.& wyraXni&Ns.&= w 1"#2 r, "8^ popu'acNi spr.&ciwiao siS d&s&gr&gacNi
s.kA @%y0an- S&atsi&y- 1"564, Zup&ni& inac.&N wyg'Qdao to w 1"88 r,- gdy ty'ko 3^
$iayc )0&rykanAw stwi&rd.io- F& nigdy $y ni& cci&'i- $y ic d.i&ci cod.iy do s.koy
wra. . c.arny0i d.i&P0i, 1&st to .aprawdS istotna .0iana; (r.&suniSci& w o$rS$i& nor0
ku'turowyc do$r.& i'ustruNQ dwi& +otogra+i& .a0i&s.c.on& powyF&N- . ktAryc kaFda
poka.uN& gu$&rnatora )'a$a0y- 2&org&:a Wa''ac&:a, 6a N&dn&N . nic gu$&rnator wra. .
po'icNQ stanowQ usiuN& .a$'okowaP dr.wi 0i&Nscow&go uniw&rsyt&tu- gdy pi&rwsi c.arni
stud&nci prA$uNQ siS .ar&N&strowaP w co''&g&:u, 1&dyni& o$&cnoOP si stanowyc i t&'&+onic.na
int&rw&ncNa pr&.yd&nta 1ona G&nn&dy:&go .0usiy gu$&rnatora Wa''ac&:a do wyco+ania siS,
Za'&dwi& d&kadS pAXni&N t&go sa0&go gu$&rnatora Wa''ac&:a 0oFna $yo .o$ac.yP C
poka.uN& to druga +otogra+ia C Nak skada gratu'acN& 0od&N ko$i&ci&- wy$ran&N pr.&.
sa0or.Qd stud&ncki swoNQ krA'owQ, Tak siS skada- F& N&st ona c.arna,
%sp'czesny rasiz!, (odc.as gdy .0iany nor0atywn& w Stanac ZN&dnoc.onyc
doprowad.iy do spadku dyskry0inacNi w ciQgu ostatnic piSPd.i&siSciu 'at- upr.&d.&nia w
Fadn&N 0i&r.& ni& .ostay wykor.&nion&, Stay siS N&dyni& $ard.i&N su$t&'n&, 2dy nor0a
.0i&nia siS w ki&runku taki&N- ktAra .a'&ca to'&rancNS wo$&c grup o$cyc- to wi&'& osA$ staN&
siS po prostu $ard.i&N ostroFnyc C .&wnStr.ni& d.iaaNQ $&. upr.&d.&/- podc.as gdy
w&wnStr.ni& utr.y0uNQ swoN& st&r&otypow& wi.&runki, ZNawisko to N&st na.ywan&
wspAc.&sny0 rasi.0&05 upr.&d.&nia pr.&Nawian& sQ $ard.i&N su$t&'ni&- ni& tak
$&.poOr&dnio5 'ud.i& nauc.y'i siS ukrywaP N& w sytuacNac- ktAr& $y day podstawS do
okr&O'&nia ic 0ian&0 rasisty, 2dy sytuacNa staN& siS $&.pi&c.na- uNawniaNQ sw& upr.&d.&nia
@DcConaay- 1"865 Gind&r- S&ars- 1"815 2a&rtn&r- 9o*idio- 1"864, 2dy prawdQ N&st- F&
ni&wi&'u )0&rykanAw spr.&ciwia siS d&s&gr&gacNi w s.ko'&- to .ac.yna $yP int&r&suNQca
ni&.goda wiSks.oOci $iayc rod.icAw na dowoF&ni& swoic poci&c do s.kA- do ktAryc
uc.Ss.c.aNQ d.i&ci inn&N rasy- co $yo organi.owan& w c&'u u.yskania rAwnowagi rasow&N,
(ytani o powAd- utr.y0uNQ- F& ic spr.&ciw ni& 0a nic wspA'n&go . upr.&d.&nia0i5 oni po
prostu ni& ccQ- $y d.i&ci traciy tak wi&'& c.asu w auto$usi&, 1ak N&dnak poka.a 1on
DcConaay @1"824- wiSks.oOP $iayc rod.icAw ni& spr.&ciwia siS sp&cNa'ni& dowoF&niu ic
poci&c- gdy dotyc.y to U$ia&NV s.koy C usi'ni& prot&stuNQ ty'ko wAwc.as- gdy 0a to suFyP
w istoci& pokonywaniu upr.&d.&/ 0iSd.yrasowyc, Jw.g'SdniaNQc waOciwoOci
wspAc.&snyc upr.&d.&/- rasi.0 i s&ksi.0 0oFna $adaP skut&c.ni& N&dyni& .a po0ocQ
su$t&'nyc i ni& r.ucaNQcyc siS w oc.y 0&tod @Cros$y- ?ro0'&y i Sa]&- 1"804, 6a pr.ykad
Edward E, 1on&s i %aro'd Siga'' @1"714 stwor.y'i po0ysow& ur.Qd.&ni&- t.w, wariostat
@$ogus pip&'in&4- do $adania r.&c.ywistyc postaw- a ni& ty'ko tyc spo&c.ni& poFQdanyc,
Wariostat to sko0p'ikowani& wyg'QdaNQca 0as.yna- ktArQ pr.&dstawia siS $adany0 Nako
rod.aN wykrywac.a ka0stwa, Tak naprawdS- N&st to .&staw &'&0&ntAw &'&ktronic.nyc-
ktAryc tarc.& po.wa'aNQ na dokonywani& s&kr&tnyc 0anipu'acNi, ) oto- Nak $adac.&
wykor.ystuNQ owo ur.Qd.&ni&= $adani sQ 'osowo pr.yd.i&'ani do N&dn&N . dwAc sytuacNi
&ksp&ry0&nta'nyc- w ktAryc pr&.&ntuNQ sw& postawy .arAwno w kw&stionarius.ac typu
papi&r-oAw&k @gd.i& atwo ud.i&'iP spo&c.ni& apro$owanyc odpowi&d.i4 'u$ popr.&.
uFyci& ow&go wariostatu @gd.i&- Nak sQd.i'i- 0as.yna uNawni ic prawd.iw& postawy- w ra.i&
gdy$y ka0a'i4, %aro'd Siga'' i Hicard (ag& @1"714 stwi&rd.i'i- F& wiSc&N rasowyc
upr.&d.&/ poNawio siS w r&akcNac wAwc.as- gdy .astosowano wariostat, W podo$ny0
&ksp&ry0&nci& stud&nci i stud&ntki co''&g&:u wyraFa'i prawi& id&ntyc.n& po.ytywn& postawy
wo$&c praw ko$i&t i rA' ko$i&cyc w spo&c.&/stwi&- gdy .astosowano po0iar typu papi&r-
Aw&k, 2dy nato0iast .astosowano o0awian& ur.Qd.&ni&- to wiSks.oOP 0SFc.y.n uNawnia
da'&ko 0ni&Ns.Q sy0patiS wo$&c ko$i&cyc pog'QdAw niF ko$i&ty, DoF&0y rAwni&F .na'&XP
pr.ykady rasi.0u i s&ksi.0u w .acowaniac Nawnyc C coP N&st to c.Ssto su$t&'ny
&'&0&nt, 6a pr.ykad Ian )y&rs i N&go wspApracownicy @1""14 odwi&d.i'i d.i&wiSPd.i&siQt
sa'onAw sa0ocodowyc w o$rS$i& Cicago- gd.i& stosowa'i s.c.&gAowo opracowanQ
strat&giS n&gocNowania 0oF'iwi& naNniFs.&N c&ny na nowy sa0ocAd @taki- ktAry spr.&dawcS
kos.towa okoo 11 000 do'arAw4 i stwi&rd.i'i- F& $ia'i 0SFc.yXni ostat&c.ni& u.yskiwa'i c&nS
Or&dnio okoo 11 362 do'ary- $ia& ko$i&ty 11 50# do'ary- c.arni 0SFc.yXni 11 783 do'ary-
c.arn& ko$i&ty .aO 12 237 do'arAw, Tak wiSc- pr.y N&dnakowyc po.ostayc skadnikac-
ki&dy pr.ycod.i do kupowania now&go sa0ocodu- $yci& c.arny0 'u$ ko$i&tQ N&st wadQ,
WydaN& siS to takF& poNawiaP pr.y duF&N 'ic.$i& dQF&/ &kono0ic.nyc- cociaF taka
dyskry0inacNa N&st ni&'&ga'na, C.as&0 su$t&'n&- a c.as&0 $ruta'ni& Nawn& upr.&d.&nia sQ
ni&wQtp'iwi& o$&cn& ws.Sd.i&, Co 0oF&0y .ro$iP- $y wy&'i0inowaP a'$o pr.ynaN0ni&N
.r&dukowaP Aw s.kod'iwy &'&0&nt spo&c.nyc .acowa/ c.owi&kaW
wsp!czesny rasizmF %prze&zenia %jawniane w s%btelny i niebezpo.re&ni sposb, poniewa*
l%&zie na%czyli si %krywa+ swe %prze&zenia, by %nikn'+ pos'&zenia o rasizm
;a& !o:na osa"i@ przedzenia
C.y N&st r.&c.ywiOci& .$yt pAXno- $y por.uciP swoN& upr.&d.&niaW 6igdy; Wi&r.y0y- F&
Tor&au 0ia racNS, Tud.i& 0ogQ siS .0i&niP, )'& NakW (oni&waF st&r&otypy i upr.&d.&nia
opart& sQ na $Sdn&N in+or0acNi- pr.&. wi&'& 'at o$s&rwator.y Fycia spo&c.n&go sQd.i'i- F&
ws.ystko- co na'&Fy .ro$iP- to odpowi&dnio wycowywaP 'ud.i C wystawiP ic na
odd.iaywani& waOciw&N in+or0acNi C a ic upr.&d.&nia .niknQ, Bka.ao siS to N&dnak
naiwny0 oc.&kiwani&0 @Ta.ars+&id- 1"#04, (o pr.&c.ytaniu nini&Ns.&go ro.d.iau aF do t&go
0i&Nsca- wi&s. NuF d'ac.&go, (owod&0 N&st &0ocNona'noOP C gAwny skadnik upr.&d.&/- Nak
rAwni&F ko'&iny po.nawc.&- w ktAr& wpad'iO0y @np, t&nd&ncyNnoOP atry$ucyNna- t&nd&ncyNn&
oc.&kiwania i po.orn& wspA.a'&FnoOci4, St&r&otypy opart& na $Sdn&N in+or0acNi sQ trudn& do
.0iany wyQc.ni& popr.&. dostarc.&ni& waOciw&N in+or0acNi, 1&dnakF& N&st p&wna nad.i&Na,
(rawdopodo$ni& doOwiadc.y&O na sa0y0 so$i&- F& powtar.aNQc& siS kontakty . c.onka0i
grupy o$c&N 0aNQ po.ytywny wpyw na st&r&otypy i upr.&d.&nia, 1ak N&dnak .o$ac.y0y- sa0
ty'ko kontakt ni& wystarc.a C koni&c.ny N&st s.c.&gA'ny rod.aN kontaktu @(&ttigr&w- 1"584,
Hipoteza &onta&t
W 1"5# r,- gdy SQd 6aNwyFs.y StanAw ZN&dnoc.onyc .ar.Qd.i koni&c s&gr&gacNi w
s.koac- wOrAd psyco'ogAw spo&c.nyc nastQpio .nac.n& porus.&ni&, (oni&waF
s&gr&gacNa o$niFaa sa0ooc&nS d.i&ci wywod.Qcyc siS . 0ni&Ns.oOci- sQd.ono- iF N&N
.ni&si&ni& w s.koac doprowad.i do w.rostu sa0ooc&ny wOrAd 0od.i&Fy, Co wiSc&N-
psyco'ogowi& spo&c.ni 0i&'i nad.i&NS- F& d&s&gr&gacNa s.kA .apoc.QtkuN& .anikani&
upr.&d.&/, ew sQd opi&ra siS na .aoF&niu- F& N&F&'i d.i&ci rAFnyc ras i o rAFny0
pocod.&niu &tnic.ny0 .$i&r.& siS ra.&0- to kontakt t&n doprowad.i w ko/cu do &ro.Ni
upr.&d.&/, Bpty0i.0 Aw ni& $y $&.podstawny- Nako F& 0ia u.asadni&ni& t&or&tyc.n&- a
dowody &0piryc.n& podtr.y0yway pr.&Owiadc.&ni& o wad.& kontaktu 0iSd.y rasa0i, 1uF w
1"51 r, Dorton 9&utsc i Dary E''&n Co''ins pr.&$ada'i postawy $iayc wo$&c c.arnyc w
o$rS$iS dwAc osi&d'i 0i&s.kaniowyc- rAFniQcyc siS stopni&0 int&gracNi rasow&N, DAwiQc
dokadni&- w N&dny0 . tyc osi&d'i- rod.ino0 $iayc i c.arnyc $yy 'osowo pr.yd.i&'an&
0i&s.kania w pos.c.&gA'nyc $udynkac wy.nac.onyc w&dug .asad s&gr&gacNi, W drugi0
pr.ypadku pr.yd.ia dotyc.y $udynkAw .int&growanyc C c.arn& i $ia& rod.iny dostaway
0i&s.kani& w ty0 sa0y0 $udynku, (o ki'ku 0i&siQcac 0i&s.ka/cy w $udynkac
.int&growanyc in+or0owa'i o wiSks.&N po.ytywn&N .0iani& w swoic postawac wo$&c
c.arnyc niF 0i&s.ka/cy $udynkAw .asi&d'onyc s&gr&gacyNni&- naw&t N&O'i ci pi&rwsi ni&
$y'i poc.Qtkowo .aint&r&sowani 0i&s.kani&0 w $udynkac .asi&d'onyc int&gracyNni&,
6ato0iast d&s&gr&gacNa s.kA' ni& pr.&$i&gaa tak gadko, 9a'&ka od s.ans na ar0oniS
d&s&gr&gacNa w s.ko'& prowad.ia c.Ssto do napiScia i .a0i&s.ania w k'asi&, W s.c.&gAow&N
ana'i.i& wynikAw $ada/ nad d&s&gr&gacNa s.kA Wa't&r St&pan @1"784 ni& potra+i wska.aP
coP N&dn&go $adania- ktAr& $y dowod.io- F& nastQpi .nac.Qcy w.rost sa0ooc&ny wOrAd
c.arnyc d.i&ci- gdy ty0c.as&0 25^ $ada/ uNawnio u nic wyraXny spad&k sa0ooc&ny po
wprowad.&niu d&s&gr&gacNi, Co wiSc&N- upr.&d.&nia ni& .ostay .r&dukowan&, St&pan @1"784
stwi&rd.i- F& w r.&c.ywistoOci w 53^ tyc $ada/ uNawni siS w.rost upr.&d.&/- a w 3#^ ni&
poNawia siS Fadna .0iana, 2dy$y .aO .ro$iP .dNSci& . 'otu ptaka d.i&d.i/cAw s.kA- w
ktAryc nastQpia d&s&gr&gacNa- to 0oFna $yo$y stwi&rd.iP- F& int&gracNa N&st tu $ard.o
ni&wi&'ka= $ia& d.i&ci skaniay siS do pr.&$ywania . $iay0i d.i&P0i- c.arn& . c.arny0i-
is.pa/ski& . is.pa/ski0i i tak da'&N @)ronson- 1"785 )ronson- 2on.a'&.- 1"885 Sco+i&id-
1"864, Wska.uN& to wyraXni&- F& sa0 ty'ko kontakt ni& N&st wystarc.aNQcy, CAF wiSc taki&go
.ad.iaao ni&waOciwi&W 9'ac.&go d&s&gr&gacNa w 0i&Nscac .a0i&s.kania pr.yniosa '&ps.&
skutki niF d&s&gr&gacNa s.kAW (r.yNr.yN0y siS $'iF&N ipot&.i& kontaktu, Cwi'a r&+'&ksNi
doprowad.i do oc.ywist&go wniosku- F& ni& ws.ystki& rod.aN& kontaktu 0ogQ .0ni&Ns.yP
upr.&d.&nia i podni&OP sa0ooc&nS, 6a (oudniu- na pr.ykad- c.arni i $ia'i 0aNQ 'ic.n&
kontakty datuNQc& siS od c.asAw- gdy c.arni po ra. pi&rws.y pr.y$y'i . )+ryki na statkac
ni&wo'nikAw- a 0i0o to upr.&d.&nia istni&NQ, 1&st oc.ywist&- F& rod.aN owyc kontaktAw ni&
$y waOciwy i ni& 0Ag doprowad.iP do poFQdanyc wynikAw, W sw&N pr.&nik'iw&N pracy
T& 6aturS o+ (r&Nudic& 2ordon )''port @1"5#4 w nastSpuNQcy sposA$ 0Awi o ipot&.i&
kontaktu= Tprze&zenia mo#' zosta+ zre&%kowane wy$'cznie poprzez wzajemny kontakt
posia&aj'cych je&nakowy stat%s #r%p wikszo.ciowych i mniejszo.ciowych w &'*eni% &o
wsplnych celw. Wynik jest z&ecy&owanie lepszy, je*eli taki kontakt jest %sankcjonowany
instyt%cjonalnym wsparciem >np. za pomoc' prawa b'&( zwyczaj% czy lokalnej atmos8eryA
te#o ro&zaj%, ktre prowa&zi &o &ostrze*enia wsplnych zainteresowa/ i wsplne#o
cz$owiecze/stwa, @)''port- 1"5#- s, 2814 Inny0i sowy- )''port ni& 0Awi wyQc.ni& o
kontakci&5 N&st d'a ni&go Nasn&- F& 0usi to $yP kontakt 0iSd.y 'udX0i posiadaNQcy0i
N&dnakowy status- ktAr.y staraNQ siS osiQgnQP wspA'n& c&'&, ZauwaF- F& na podstawi& $adania
9&utsca i Co''insa @1"514- dotyc.Qc&go proN&ktAw pr.yd.iau 0i&s.ka/- 0oFna
wywnioskowaP- F& o$i& grupy posiaday N&dnakowy status w o$rS$iS tSgo proN&ktu i F& ni&
istniay 0iSd.y ni0i Fadn& oc.ywist& pr.&sanki do .aistni&nia kon+'iktu, (arS d.i&siQtkAw 'at
$ada/ skonkr&ty.owao wc.&Oni&Ns.& twi&rd.&ni& )''porta okr&O'aNQc warunki- ktAr& 0us.Q
.ostaP sp&nion&- $y kontakt 0Ag doprowad.iP do osa$i&nia upr.&d.&/ 0iSd.y grupa0i
@Cook- 1"854, WrAP0y o$&cni& do o0Awi&nia tyc warunkAw,
R:7;0A 3@.3R. 0apicie mi&zy #r%pami zosta$o os$abione &opiero wwczas, #&y cz$onkowie
zaan#a*owali si w zajcia kooperacyjne >zaczerpnito zF =heri8 i in., 3?O3A
<iedy &onta&t osa"ia przedzenia+ sze#@ $arn&'$
(r.ypo0inas. so$i& $adani& Du.a+&ra S&ri+ a @1"614 pr.&prowad.on& wOrAd copcAw na
o$o.i& C wOrAd BrAw i 2r.&cotnikAwW St&r&otypi.acNa i upr.&d.&nia .ostay uruco0ion&
pr.&. podsycani& kon+'iktu i rywa'i.acNi 0iSd.y copca0i, Go'&Nn& d.iaania podNSt& pr.&.
S&ri+a i N&go wspApracownikAw .0i&r.ay do osa$i&nia upr.&d.&/- ktAr& wc.&Oni&N
sprowokowa'i, (oc.ynion& pr.&. nic na ty0 o$o.i& usta'&nia wyNaOniaNQ w duF&N 0i&r.&-
ktAry rod.aN kontaktu 0oF& siS do t&go pr.yc.yniP- a ktAry takic skutkAw ni& pr.ynosi, (o
pi&rws.&- $adac.& usta'i'i- F& . cwi'Q poNawi&nia siS wrogoOci i ni&u+noOci ni& 0oFna
pr.ywrAciP ar0onii 0iSd.y copca0i wyQc.ni& pr.&. .'ikwidowani& pr.yc.yn kon+'iktu i
rywa'i.acNi, W grunci& r.&c.y ws.ystki& prA$y- $y .gro0ad.iP t& grupy w sytuacNi n&utra'n&N-
prowad.iy N&dyni& do narastania wrogoOci i ni&u+noOci, 9.i&ci w tyc grupac 0iay do
si&$i& naw.aN&0 pr&t&nsN&- naw&t wt&dy- gdy ty'ko wspA'ni& og'Qday +i'0, W Naki sposA$
udao siS S&ri+owi osa$iP ic wrogoOPW (opr.&. .aaranFowani& takic sytuacNi- w ktAryc
copcy $y'i od si&$i& w.aN&0ni& .a'&Fni C sytuacNi- ktAr& .0us.ay ic do w.aN&0n&N
wspApracy d'a osiQgniScia wspA'n&go c&'u, ) wiSc $adac.& stwor.y'i sytuacNS krytyc.nQ-
us.kad.aNQc syst&0 dostawy wody, 1&dyny sposA$ N&go naprawy wy0aga- $y 2r.&cotniki i
Bry podNSy natyc0iastowQ wspApracS, Inny0 ra.&0 .&psua siS o$o.owa ciSFarAwka- gdy
copcy $y'i na wyci&c.c&, 1&dyny0 sposo$&0 uruco0i&nia $yo w&pcniSci& N&N na doOP
stro0& w.gAr.&, ?yo to 0oF'iw& N&dyni& wAwc.as- gdy ws.yscy copcy pca'i sa0ocAd
N&dnoc.&Oni&- ni&.a'&Fni& od t&go c.y $y'i Bra0i c.y 2r.&cotnika0i, W ko/cu t&n rod.aN
sytuacNi doprowad.i do osa$i&nia wrogic uc.uP i n&gatywn&N st&r&otypi.acNi, Istotni&- ki&dy
wprowad.ono ws.ystki& sytuacN& wy0agaNQc& wspApracy- .nac.ni& w.rosa 'ic.$a copcAw-
ktAr.y twi&rd.i'i- F& ic naN$'iFsi pr.yNaci&'& .naNduNQ siS w inn&N grupi& @patr. ryP, 13,104,
Tak wiSc- dwa k'uc.ow& c.ynniki- ktAr& .ap&wniaNQ sukc&s kontaktowi- to w.aN&0na
.a'&FnoOP i wspA'ny c&' C sytuacNa- gdy grupy potr.&$uNQ siS naw.aN&0 i sQ od si&$i&
u.a'&Fnion&- N&O'i ccQ osiQgnQP c&'- ktAry N&st waFny d'a kaFd&N . nic @)0ir- 1"6"- 1"764,
Tr.&ci0 wy0ogi&0 N&st N&dnakowy status, 6a o$o.i& copcAw @S&ri+ i in,- 1"614 ora. w
proN&ktac pr.yd.iaAw 0i&s.ka/ @9&utsc- Co''ins- 1"514 c.onkowi& grupy $y'i .asadnic.o
podo$ni do si&$i& w kat&goriac statusu i wad.y, [ad&n . nic ni& $y s.&+&0 ani t&F Fad&n
ni& 0ia 0ni&Ns.&N wad.y, 1&F&'i status ni& N&st N&dnakowy- wAwc.as int&rakcNa atwo 0oF&
pr.&$i&gaP w&dug st&r&otypowyc w.orcAw, IstotQ sprawy .wiQ.an&N . 0oF'iwoOciQ
kontaktAw N&st to- F& po.wa'a 'ud.io0 dostr.&c- iF ic st&r&otypy sQ $Sdn&5 kontakt i
int&rakcNa powinny doprowad.iP do o$a'&nia n&gatywnyc- st&r&otypowyc pr.&kona/,
2dy$y N&dnak status w grupi& ni& $y N&dnakowy- int&rakcNa $ya$y ks.tatowana waOni&
pr.&. rAFnicS statusAw C s.&+owi& d.iaa'i$y Nak st&r&otypowi s.&+owi&- a pracownicy Nak
st&r&otypowi podwadni C i nikt ni& dotar$y do now&N- ni& o$arc.on&N upr.&d.&nia0i
in+or0acNi o inn&N grupi& @(&ttigr&w- 1"6"5 Wi'd&r- 1"8#4, (o c.wart&- kontakt 0usi
pr.&$i&gaP w pr.yNaci&'skic- ni&+or0a'nyc warunkac- gd.i& c.onkowi& grupy wasn&N
0ogQ wcod.iP w int&rakcNS . c.onka0i grupy o$c&N na .asad.i& kaFdy . kaFdy0 @?r&w&r-
Di''&r- 1"8#5 Cook- 1"8#5 Wi'd&r- 1"864, Zwyc.aNn& spotkani& dwAc grup w pokoNu- gd.i&
nada' 0ogQ po.ostaP pod.i&'&nini&wi&'& po0oF& w& w.aN&0ny0 .ro.u0i&niu c.y
u.yskaniu wi&d.y o so$i&, (o piQt&- pr.&. pr.yNaci&'ski&- ni&+or0a'n& int&rakcN& . wi&'o0a
c.onka0i inn&N grupy 0oF&0y dowi&d.i&P siS- F& nas.& dotycc.asow& pr.&konania o N&N
c.onkac $yy $Sdn&5 w inny0 .aO pr.ypadku 0ogo$y doNOP do utrwa'&nia st&r&otypu pr.&.
u.nani& Naki&goO c.onka grupy o$c&N .a wyNQt&k od r&guy @Wi'd&r- 1"8#4, W Was.yngtoni&-
na pr.ykad- $adano po'icNantAw- ktAry0 Nako partn&rAw pr.yd.i&'ono po'icNantki, ?adani&
po.wo'io stwi&rd.iP- F& coP po'icNantAw satys+akcNonowao towar.ystwo ko'&Fan&k- to
nada' $y'i pr.&Owiadc.&ni- F& ni& na'&Fy pr.yN0owaP ko$i&t do suF$y w po'icNi, Spostr.&ga'i
swoN& ko'&Fanki Nako wyNQtki5 ic st&r&otypow& wyo$raF&ni& stopnia pr.ydatnoOci ko$i&t do
suF$y w po'icNi siS ni& .0i&nio i po.ostao id&ntyc.n& . ty0- ktAr& 0i&'i po'icNanci
wspApracuNQcy . 0SFc.y.na0i @Di'ton- 1"724, (o s.Ast& i ostatni&- naN$ard.i&N
prawdopodo$n& N&st- F& kontakt doprowad.i do osa$i&nia upr.&d.&/- gdy nor0y spo&c.n&-
ktAr& pro0uNQ i podtr.y0uNQ rAwnoOP grup- r&gu'uNQ d.iaani& w dan&N sytuacNi @)0ir- 1"6"5
Wi'd&r- 1"8#4, Zna0y siS nor0 spo&c.nyc5 0ogQ .ostaP wpr.SgniSt& w proc&s
0otywowania 'ud.i do wyciQgania rSki ku c.onko0 grupy o$c&N, 6a pr.ykad- N&O'i s.&+ w
pracy 'u$ nauc.yci&' podc.as .aNSP stwar.aNQ i w.0acniaNQ nor0S akc&ptacNi i to'&rancNi- to
c.onkowi& grupy .0i&niQ sw& wasn& .acowani&- $y dopasowaP N& do t&N nor0y, DoFna
wiSc stwi&rd.iP- F& N&O'i ow& s.&OP warunkAw .wiQ.anyc . kontakt&0 C $za(e!na
zale:no#@- wspA'ny c&'- N&dnakowy status- ni&+or0a'ny- int&rp&rsona'ny kontakt- kontakty
w.aN&0n&- spo&c.n& nor0y rAwnoOci C .ostanQ osiQgniSt&- to grupy FywiQc& w.g'Sd&0
si&$i& pod&Nr.&nia a'$o naw&t grupy so$i& wrogi& .r&dukuNQ st&r&otypow&- o$arc.on&
upr.&d.&nia0i i dyskry0inuNQc& innyc .acowania @)ronson- ?ridg&0an- 1"7"5 Cook-
1"8#5 Hiordan- 1"784,
wzajemna zalenoF syt%acja, #&y &wie #r%py l%b wicej #r%p potrzeb%je siebie nawzajem i
m%si na sobie pole#a+, by osi'#n'+ cel, ktry jest wa*ny &la ka*&ej z nich
%sp'praca i $za(e!na zale:no#@+ &lasa !ieszana
T&ra.- gdy NuF wi&0y- Naki& warunki 0us.Q istni&P- $y kontakt r&a'i.owa oc.&kiwania- '&pi&N
0oF&0y .ro.u0i&P trudnoOci- ktAr& siS poNawiy- gdy int&growano s.koy, 6as.kicuN0y
typowy sc&narius., Wyo$raX0y so$i& s.Astok'asistS- )0&rykanina 0&ksyka/ski&go
pocod.&nia- ktAr&go $Sd.i&0y na.ywa'i Car'os&0, Car'os cod.i do s.koy w sw&N $i&dn&N
d.i&'nicy- w ktAr&N 0i&s.ka ca& Fyci&, (oni&waF s.koy w t&N oko'icy ni& sQ do$r.&
wyposaFon& ani ni& posiadaNQ do$ryc nauc.yci&'i- pi&rws.& piSP 'at N&go nauki s.ko'n&N
0iao wi&'& $rakAw, 6ag'&- $&. Fadn&go upr.&d.&nia ani pr.ygotowania- .ostaN& .awi&.iony
do s.koy w upr.ywi'&Nowan&N d.i&'nicy $ia&N k'asy Or&dni&N, 1ak wi&s. . wasn&go
doOwiadc.&nia- tradycyNna k'asa N&st Orodowiski&0 $ard.o rywa'i.uNQcy0, Typowa sc&n&ria
pr.&dstawia nauc.yci&'a .adaNQc&go pytani&5 nag'& 'as rQk unosi siS w gArS- poni&waF
uc.niowi& ccQ poka.aP- F& .naNQ odpowi&dX, Gi&dy nauc.yci&' pyta N&dno d.i&cko- wi&'u
innyc NSc.y- poni&waF straci'i oka.NS do wyka.ania siS wi&d.Q, 1&F&'i wywoan& d.i&cko siS
waa 'u$ daN& .Q odpowi&dX- powtArni& podnosi siS w gArS 'as rQk- 0oF& naw&t towar.ys.y
t&0u gwi.dani& i s.yd&rc.& ko0&ntar.& ski&rowan& do uc.nia- ktAr&0u siS ni& powiodo, Tak
wiSc Car'os stwi&rd.a- F& 0usi rywa'i.owaP . uc.nia0i pocod.Qcy0i .& Or&dni&N k'asy
$iayc- ktAr.y 0aNQ '&ps.& pr.ygotowani& niF on i ktAr.y postSpuNQ .godni& . wartoOcia0i
sw&N k'asy naka.uNQcy0i ciSFko pracowaP- $y osiQgnQP do$r& oc&ny- podnos.Qcy0i .
&ntu.Na.0&0 rSkS- gdy ty'ko nauc.yci&' .adaN& pytani& i tak da'&N, W &+&kci& Car'os .osta
wtoc.ony w wysoc& rywa'i.acyNnQ sytuacNS- do ktAr&N ni& N&st pr.ygotowany- gd.i& .yski
.a'&FQ od .do'noOci- ktAryc N&s.c.& w so$i& ni& ro.winQ, 1&st .asadnic.o naraFony na
poraFkS, (o ki'ku ni&powod.&niac Car'os- c.uNQc siS pokonany- upokor.ony i .ni&cScony-
pr.&stani& podnosiP rSkS i . trud&0 doc.&ka d.wonka sygna'i.uNQc&go koni&c dnia w s.ko'&,
W typow&N k'asi& $&. s&gr&gacNi uc.niowi&- stosuNQc t&r0ino'ogiS )''porta @1"5#4- ni& 0i&'i
N&dnakow&go statusu i ni& .0i&r.a'i do osiQgniScia wspA'nyc c&'Aw, Za0iast tSgo- r.&c
0oFna- .naNduNQ siS w stani& woNny- na wy$oisty0 po'u wa'ki, 2dy $'iF&N pr.yg'QdaP siS t&N
sytuacNi- to atwo usta'iP- d'ac.&go St&pan @1"784 stwi&rd.i po wprowad.&niu d&s&gr&gacNi
g&n&ra'ny spad&k sa0ooc&ny u d.i&ci pocod.Qcyc . 0ni&Ns.oOci narodowyc, (onadto-
$iorQc pod uwagS rywa'i.acyNnQ at0os+&rS k'asy- N&st prawdopodo$n&- F& sytuacNa ta
uaktywnia$y ws.&'ki& st&r&otypy- ktAr& pr.&d d&s&gr&gacNQ $yy o$&cn& w u0ysac
0od.i&Fy, Wiado0o- F& d.i&ci wywod.Qc& siS . 0ni&Ns.oOci $yy X'& pr.ygotowan& do
rywa'i.acNi w k'asi&- .at&0 ni& .askakuN&- iF ni&ktAr& . $iayc d.i&ci s.y$ko docod.iy do
wniosku- F& d.i&ci t& sQ gupi&- po.$awion& 0otywacNi i ponur& @Wi'd&r- Sapiro- 1"8"4, Co
wiSc&N- N&st prawdopodo$n&- F& d.i&ci wywod.Qc& siS . 0ni&Ns.oOci 0ogy doNOP do wniosku-
F& to $ia& sQ arogancki&, 1&st to pr.ykad wc.&Oni&N o0awian&go sa0osp&niaNQc&go siS
proroctwa, 1ak 0oFna .0i&niP at0os+&rS w k'asi&- $y .$'iFyP siS do opisan&N pr.&. 2ordona
)''porta skut&c.noOci kontaktuW ) dokadni& 0AwiQc- Nak doprowad.iP do t&go- $y $ia'i
uc.niowi& i wywod.Qcy siS . 0ni&Ns.oOci 0i&'i N&dnakowy status- $y'i w.aN&0ni& od si&$i&
.a'&Fni i dQFy'i do osiQgniScia wspA'nyc c&'AwW 1&d&n . autorAw t&go podrSc.nika usiowa
to usta'iP, W 1"71 r, poddano d&s&gr&gacNi syst&0 s.ko'ny w )ustin w T&ksasi&, W ciQgu
ki'ku tygodni s.koy wr.ay, Btwarty kon+'ikt wystQpi 0iSd.y c.arny0i- $iay0i ora.
d.i&P0i 0&ksyka/ski&go pocod.&nia5 na $oiskac i korytar.ac s.ko'nyc trwaa wa'ka na
piSOci 0iSd.y rAFny0i grupa0i rasowy0i, 9o E''iota )ronsona- ktAry $y wAwc.as
pro+&sor&0 Jni*&rsity o+ T&]as- pr.y$y kurator- pros.Qc o podNSci& dowo'nyc-
0i&s.c.Qcyc siS w granicac ro.sQdku d.iaa/- ktAr& $y stwor.yy wiSks.Q ar0oniS
OrodowiskowQ, (o ki'ku dniac spSd.onyc na o$s&rwacNi dyna0iki rAFnyc k'as E''iot i
wspApracuNQcy . ni0 stud&nci $y'i pod si'ny0 wraF&ni&0 sytuacNi pr.ypo0inaNQc&N tS- ktAra
.aistniaa podc.as &ksp&ry0&ntu S&ri+a na o$o.i& arc&rski0, DaNQc w pa0iSci usta'&nia
ta0 poc.ynion&- opracowa'i t&cnikS- ktAra wytwor.ya w k'asi& poc.uci& w.aN&0n&N
.a'&FnoOci- a 0ianowici& stwor.ono taki& sytuacN&- w ktAryc d.i&ci na'&FQc& do rAFnyc
rasowyc i &tnic.nyc grup .0i&r.ay do osiQgniScia wspA'nyc c&'Aw, 6a.wa'i to
ro.wiQ.ani& k'asQ 0i&s.anQ- poni&waF pr.ypo0inaa ukadani& a0igAw&k @)ronson-
St&pan- Sik&s- ?'an&y- Snapp- 1"785 )ronson- ?ridg&0an- 1"7"5 )ronson- 2on.a'&s- 1"885
)ronson- Ti$od&au-1""24,
klasa mieszanaF takie zor#anizowanie miejsc w klasie, by sprzyja$o re&%kowani% %prze&ze/ i
po&nosi$o samoocen &zieci, poprzez %mieszczenie ich w ma$ych, z&ese#re#owanych #r%pach
i spowo&owanie, by ka*&e &ziecko w #r%pie m%sia$o pole#a+ na pozosta$ych, chc'c na%czy+
si bie*'ce#o materia$% i &obrze 8%nkcjonowa+ w klasie
(o'&gao to na ty0- F& uc.niAw poQc.ono w s.&Ociooso$ow& grupy, GaFda '&kcNa .ostaa
pod.i&'ona na s.&OP +rag0&ntAw- kaFdy .aO uc.&/ otr.y0a do opracowania N&d&n . nic,
WiSc gdy uc.Q siS o Fyciu E'&anor Hoos&*&'t- to N&N $iogra+ia .ostaN& pod.i&'ona na s.&OP
c.SOci, GaFdy dysponuN& unikatowQ- a'& i ni&.$SdnQ c.SOciQ in+or0acNi- ktAra Nak +rag0&nty
ukadanki 0usi .ostaP .oFona ra.&0- $y po.naP cay o$ra., Jc.&/ 0usi siS nauc.yP sw&go
+rag0&ntu- a nastSpni& pr.&ka.aP tS wi&d.S po.ostay0 c.onko0 sw&N grupy C ktAr.y ni&
0aNQ dostSpu do N&go 0at&riaAw, Tak wiSc- N&F&'i 9&$$iS ccS do$r.& .daP nadcod.Qc&
&g.a0iny . Fycia E'&anor Hoos&*&'t- to 0usi uwaFni& wysucaP Car'osa @ktAry opisuN& N&N
d.i&wc.Sc& 'ata4- 6ata'iS @ktAra 0Awi o po$yci& Hoos&*&'t w ?iay0 9o0u4 i tak da'&N,
Bd0i&nni& niF w tradycyNn&N k'asi&- gd.i& uc.niowi& rywa'i.uNQ .& so$Q- k'asQ 0i&s.ana
wy0us.a po'&gani& na so$i&, 2dy$y w tradycyNn&N k'asi& Car'os . powodu 'Sku i
skrSpowania 0ia trudnoOci . pr.&ka.ani&0 in+or0acNi- to inni uc.niowi& 0og'i$y go
.'&kc&waFyP @a naw&t .0usiP do 0i'c.&nia4 w .apa'& wyka.ania pr.&d nauc.yci&'&0- Nacy oni
sQ 0Qdr.y, 6ato0iast gdy$y Car'os 0ia taki& trudnoOci w k'asi& 0i&s.an&N- to w naN'&pi&N
poNSty0 int&r&si& uc.Qcyc siS $yo$y $yP ci&rp'iwy0- .acScaP- a naw&t .adawaP pr.yNa.n&-
sonduNQc& pytania uatwiaNQc& Car'osowi pr.&ka.ani& wi&d.y- ktArQ posiQdQ, 9.iSki
proc&sowi 0i&s.ania d.i&ci .ac.ynaNQ .wracaP na si&$i& wiSks.Q uwagS i oka.ywaP inny0
s.acun&k, 1ak 0oFna oc.&kiwaP- d.i&cko taki& Nak Car'os .ar&agowao$y na podo$n&
traktowani& odprSF&ni&0- a N&dnoc.&Oni& .wiSks.ony0 .aangaFowani&05 ni&wQtp'iwi&
po'&ps.yo$y swoNQ .do'noOP poro.u0i&wania siS, I r.&c.ywiOci&- po ki'ku tygodniac
uc.niowi& $y'i pod wraF&ni&0 t&go- F& Car'os oka.a siS .nac.ni& 0Qdr.&Ns.y- niF
poc.Qtkowo sQd.i'i, 6aw&t go po'u$i'i, Car'os .ac.Q .naNdowaP pr.yN&0noOP w cod.&niu do
s.koy i spostr.&gaP ang'osaskic uc.niAw .& sw&N grupy ni& Nako drSc.yci&'i- '&c. Nako
ud.i&'aNQcyc po0ocy i poc.uwaNQcyc siS do odpowi&d.ia'noOci ko'&gAw . .&spou, Co
wiSc&N- gdy Car'os c.u siS cora. '&pi&N w k'asi& i 0ia do si&$i& wiSks.& .au+ani&- .ac.Q siS
t&F '&pi&N uc.yP, Jc.Qc siS cora. '&pi&N- podwyFs.a swQ sa0ooc&nS, Zak'Sty krQg .osta
pr.&rwany5 c.ynniki- ktAr& powodoway spadani& po rAwni pocy&N- u'&gy .0iani& C
spira'a .ac.Sa siS ki&rowaP ku gAr.&, B+icNa'n& dan&- ktAr& .&$ra )ronson wra. ko'&ga0i w
toku ow&go &ksp&ry0&ntu- $yy N&dno.nac.n& i .astanawiaNQc&, W porAwnaniu . uc.nia0i w
k'asac tradycyNnyc- u uc.niAw w k'asac 0i&s.anyc nastQpi spad&k upr.&d.&/ i
st&r&otypi.acNi- a .ara.&0 w.rost sy0patii do c.onkAw sw&N grupy- .arAwno w o$rS$i&
granic &tnic.nyc- Nak i ponad ty0i granica0i, Co wiSc&N- uc.niowi& . k'as 0i&s.anyc '&pi&N
.dawa'i &g.a0iny i osiQgnS'i .nac.ni&Ns.y w.rost sa0ooc&ny niF u d.i&ci . k'as tradycyNnyc,
9.i&ci . k'as 0i&s.anyc wyka.yway da'&ko wiSks.Q sy0patiS wo$&c s.koy aniF&'i ic
ko'&d.y . k'as tradycyNnyc, (onadto- w s.koac- gd.i& stosowano tS t&cnikS-
.ao$s&rwowano istotn& pr.&Nawy r.&c.ywist&N int&gracNi C na $oisku s.ko'ny0- na pr.ykad-
istniaa .d&cydowani& wiSks.a int&gracNa rAFnyc grup rasowyc i &tnic.nyc aniF&'i na
$oiskac s.ko'nyc- gd.i& stosowano $ard.i&N tradycyNn& t&cniki pracy . k'asQ, Wr&s.ci&- u
d.i&ci . k'as 0i&s.anyc ro.winSa siS wiSks.a niF w k'asac tradycyNnyc .do'noOP do
&0patyc.n&go r&agowania i do spostr.&gania Owiata . p&rsp&ktywy innyc, Bstatnio Sa0u&'
2a&rtn&r .& wspApracownika0i @1""04 poka.a- F& proc&s koop&racNi N&st po c.SOci d'at&go
taki skut&c.ny- F& NuF sa0 ty'ko ud.ia w& wspApracuNQc&N grupi& prowad.i do .aa0ania siS
spostr.&gania w kat&goriac grupa wasna-grupa o$ca i u0oF'iwia N&dnostc& wypracowani&
po.nawc.&N kat&gorii dan&N grupy, (od&NOci& .akadaNQc& 0i&s.ani& grup .ostao po ra.
pi&rws.y pr.&$adan& w 1"71 r,5 w ostatnic 'atac opracowano wi&'& podo$nyc t&cnik
wspApracy @patr. Cook- 1"855 1onson- 1onson- 1"87-1"8"5 Saran- 1"805 S'a*in- 1"804,
Bw& pr.&dstawion& wyF&N kor.ystn& wyniki osiQgniSto w s&tkac k'as w& ws.ystkic
r&Nonac kraNu i .a granicQ, 9.iaania nastawion& na wspApracS w proc&si& ks.tac&nia Nako
sposA$ na osiQgniSci& d&s&gr&gacNi s.kA sQ cora. c.Ssts.& i o$&cni& 0oFna 0AwiP o p&wn&go
rod.aNu r&wo'ucNi w o$rS$i& pows.&cn&go ks.tac&nia, )'+i& Gon @1"864 s.acuN&- F&
wyQc.ni& w JS) ponad 25 000 nauc.yci&'i stosuN& o$&cni& NakQO +or0S uc.&nia popr.&.
wspApracS- a kaFd&go roku pr.y$ywaNQ ic ko'&Nn& s&tki, 1on DcConaay @1"814- N&d&n .
wy$itnyc &ksp&rtAw w d.i&d.ini& stosunkAw rasowyc- na.wa uc.&ni& popr.&. wspApracS
naN$ard.i&N &+&ktywnQ- sa0od.i&'nQ t&cnikQ- doskona'QcQ stosunki rasow& w
d&s&gr&gowanyc s.koac, W su0i&- coP poc.Qtkowy opty0i.0 dotyc.Qcy
wy&'i0inowania upr.&d.&/- Naki .apanowa po d&cy.Ni SQdu 6aNwyFs.&go w 1"5# r,- $y
ni&co pr.&dwc.&sny- to o$&cni& dysponuN&0y u.asadniony0i dowoda0i- F& N&st to do$ry
ki&run&k, ?adania nad grupa0i wspApracuNQcy0i w toku uc.&nia siS sQ ni&.wyk'&
.acScaNQc& i poka.uNQ $&. Fadn&N wQtp'iwoOci- F& pr.y odpowi&dni&N opi&c& i wraF'iwy0
Orodowisku .int&growany kontakt doprowad.i do .nac.Qc&go .agod.&nia upr.&d.&/ i
istotn&go podwyFs.&nia sa0ooc&ny uc.niAw ora. w.rostu &+&ktywn&go uc.&nia siS,
Eksp&ry0&nty . k'asQ 0i&s.anQ poka.ay- F& w odpowi&dnic warunkac kontakt N&st
skut&c.ny0 i si'ny0 nar.Sd.i&0 w $ata'ii pr.&ciwko upr.&d.&nio0,
Pods!o$anie
Jpr.&d.&nia sQ .Nawiski&0 s.&roko ro.pows.&cniony0- o$&cny0 w& ws.ystkic
spo&c.&/stwac Owiata, (syco'ogowi& spo&c.ni d&+iniuNQ przedzenia Nako &0ocNona'ny
ko0pon&nt postaw- a 0AwiQc dokadni&- Nako n&gatywnQ a'$o wrogQ postawS wo$&c 'ud.i
wyodrS$nionyc wyQc.ni& na podstawi& grupow&N pr.yna'&FnoOci, Stereotypy- po.nawc.&
ko0pon&nty postawy- sQ d&+iniowan& Nako g&n&ra'i.acN& dotyc.Qc& grupy- gd.i& .asadnic.o
ws.ystki0 N&N c.onko0 pr.ypisuN& siS t& sa0& c&cy- ni&.a'&Fni& od r.&c.ywist&go ic
.rAFnicowania, 5ys&ry!inac(a- ko0pon&nt $&awiora'ny- N&st okr&O'ona Nako
ni&u.asadnion&- n&gatywn& c.y kr.ywd.Qc& d.iaani& ski&rowan& pr.&ciwko c.onko0 dan&N
grupy- na podstawi& ic grupow&N pr.yna'&FnoOci, 1ako gS$oko .akor.&niona i si'na postawa
upr.&d.&ni& 0a wi&'& pr.yc.yn, B0Awi'iO0y c.t&ry &'&0&nty Fycia spo&c.n&go- ktAr&
pr.yc.yniaNQ siS do ic powstania= sposA$- w Naki 0yO'i0y- sposA$- w Naki pr.ypisuN&0y
.nac.&ni& c.y dokonuN&0y atry$ucNi- sposA$- w Naki ro.0i&s.c.a0y .aso$y- ora. sposA$- w
Naki dostosowuN&0y siS do r&gu spo&c.nyc, (roc&sy po.nawania spo&c.n&go sQ waFny0i
&'&0&nta0i w twor.&niu i podtr.y0ywaniu st&r&otypAw i upr.&d.&/, Gat&gory.owani& w
odni&si&niu do grup 'ud.i prowad.i do twor.&nia &ategorii grp $asnych i grp o"cych,
Tendency(no#@ $o"ec grpy $asne( o.nac.a- F& Unas.ycV potraktuN&0y $ard.i&N
po.ytywni& niF UinnycV- tak Nak to poka.ano w $adaniac nad !ini!alny!i grpa!i,
Spostr.&gani& (ednorodno#ci grpy o"ce( N&st innQ kons&kw&ncNQ kat&gory.acNi= c.onkowi&
grupy wasn&N spostr.&gaNQ tyc . grupy o$c&N Nako $ard.i&N podo$nyc do si&$i& niF w
r.&c.ywistoOci, St&r&otypy sQ pows.&cn& w dan&N ku'tur.&5 naw&t N&O'i w ni& ni& wi&r.ys.- to
0ogQ on& wpywaP na pr.&twar.ani& in+or0acNi o c.onkac grupy o$c&N, 6a pr.ykad
ostatni& $adania dowod.Q- F& st&r&otypy sQ uruca0ian& auto0atyc.ni&5 0us.Q wiSc .ostaP
.'&kc&waFon& a'$o stu0ion& pr.&. kontro'owan& i Owiado0& pr.&twar.ani& in+or0acNi,
<orelac(a pozorna N&st inny0 rod.aN&0 st&r&otypow&go 0yO'&nia wpywaNQcy0 na proc&sy5
N&st&O0y skonni spostr.&gaP wspA.a'&FnoOci ta0- gd.i& ic ni& 0a- s.c.&gA'ni& N&O'i
.dar.&nia t& $QdX 'ud.i& wyrAFniaNQ siS w NakiO sposA$, ?adania nad po.nawani&0
spo&c.ny0 wska.uNQ- F& st&r&otypy 0oFna korygowaP5 proc&s taki opisuN& !odel
"chaltery(ny ora. !odel t$orzenia stereotyp'$ ni:szego rz*d @nato0iast ni& poka.uN&
takic drAg !odel prze&sztacania4, (odstawowy $Qd atry$ucNi odnosi siS do upr.&d.&/ C
0a0y t&nd&ncN& do pr.&c&niania ro'i c.ynnikAw dys po.ycyNnyc- gdy nadaN&0y .nac.&ni&
c.yN&0uO .acowaniu, St&r&otypy 0ogQ +unkcNonowaP Nako &ra,co$y ")d atry"c(i C
twor.&ni& n&gatywnyc atry$ucNi . dyspo.ycNi o caoOci grupy o$c&N, Gi&dy N&N c.onkowi&
.acowuNQ siS ni&st&r&otypowo- to 0a0y t&nd&ncN& do dokonywania atry$ucNi . sytuacNi
podtr.y0uNQc&N nas.& st&r&otypy, Co wiSc&N- nas.a wiara w sprawi&d'iwy Owiat skania do
poniFania o+iar ora. c.onkAw grupy o$c&N= spostr.&ga0y ic Nako sprawcAw swoN&go 'osu- a
takF& wypadkAw- ktAr& i0 siS pr.ydar.yy, 1&st to pows.&cni& .nan& Nako o"$inianie
o=iary, Wr&s.ci&- sa0osp&n i a N Q c & siS proroctwa sQ atry$ucyNny0i proc&sa0i- d.iSki
ktAry0 .naNduN&0y potwi&rd.&ni& i dowAd prawdy nas.yc st&r&otypAw- poni&waF traktuNQc
c.onkAw grupy o$c&N w okr&O'ony sposA$- 0i0o wo'i wywouN&0y u nic st&r&otypow&
.acowani&, Teoria rzeczy$istego &on=li&t stwi&rd.a- F& upr.&d.&ni& N&st ni&wQtp'iwi&
produkt&0 u$oc.ny0 r.&c.ywist&go kon+'iktu 0iSd.y grupa0i- wywoan&go ogranic.ony0i
.aso$a0i C o$&N0uN& to .arAwno &kono0iS- Nak i wad.S c.y status, Hywa'i.acNa o .aso$y
prowad.i do poniFania i dyskry0inowania rywa'i.uNQc&N grupy o$c&N, Posz&i$anie &oza
o=iarnego N&st proc&s&0- .a po0ocQ ktAr&go s+rustrowani i poirytowani 'ud.i& sQ skonni
pr.&0i&s.c.aP agr&sNS . prawd.iw&go XrAda na wygodny o$i&kt C grupS o$cQ- ktAra N&st ni&
'u$iana- wyrAFnia siS i N&st w.g'Sdni& sa$a, W 0yO' t&orii spo&c.n&go uc.&nia siS-
waOciwyc nor0 nas.&N ku'tury uc.y0y siS C w ty0 rAwni&F st&r&otypAw i postaw
t&nd&ncyNnyc C od dorosyc- rAwi&OnikAw c.y popr.&. Orodki 0asow&go pr.&ka.u,
/instytc(onalizo$any rasiz! i se&siz! sQ nor0a0i d.iaaNQcy0i w o$rS$i& dan&N struktury
spo&c.n&N, <on=or!iz! $o"ec nor! a'$o pragni&ni& $ycia .aakc&ptowany0 i UpasowaniaV
prowad.i do postSpowania .godn&go .& st&r&otypowy0i pr.&konania0i i do ic
ni&kw&stionowania, %sp'czesny rasiz! N&st pr.ykad&0 pr.&suniScia w r&guac
nor0atywnyc w odni&si&niu do upr.&d.&/= o$&cni& wi&'u 'ud.i uNawnia sw& upr.&d.&nia w
sposA$ su$t&'ny- poOr&dni5 nauc.y'i siS ukrywaP upr.&d.&nia w sytuacNac- gdy prowad.io$y
to do u.nania ic .a rasistAw, Jw.g'SdniaNQc $ard.i&N skrywanQ naturS upr.&d.&/- do $ada/
nad r.&c.ywisty0i postawa0i 'ud.i wo$&c grupy o$c&N stosuN& siS taki& ur.Qd.&nia- Nak
wariostat, W Naki sposA$ 0oFna .0ni&Ns.aP upr.&d.&niaW 6aNwaFni&Ns.Q drogQ N&st
doprowad.&ni& do kontaktu C .&$rania ra.&0 c.onkAw grupy wasn&N i grupy o$c&N,
1&dnakF& doprowad.&ni& wyQc.ni& do kontaktu Nak wAwc.as- gdy s.koy pu$'ic.n& .ostay
po ra. pi&rws.y .d&s&gr&gowan&- ni& N&st wystarc.aNQc&- a naw&t 0oF& ro.NQtr.yP istni&NQc&
n&gatywn& postawy, Taki kontakt 0usi sp&niaP nastSpuNQc& warunki= $za(e!n) zale:no#@5
wspA'ny c&'5 N&dnakowy status5 ni&+or0a'ny- 0iSd.yoso$owy kontakt5 wi&'oOP kontaktAw5
nor0y spo&c.n& u.naNQc& rAwnoOP, <lasa !ieszana to sposA$ nauc.ania- w ra0ac ktAr&go
d.i&ci 0us.Q po'&gaP na so$i& naw.aN&0 i ra.&0 pracowaP podc.as uc.&nia siS i dQF&nia do
wspA'nyc c&'Aw, (o.wa'a na r&dukowani& st&r&otypi.acNi i upr.&d.&/ istni&NQcyc 0iSd.y
d.i&P0i o rAFny0 pocod.&niu &tnic.ny0,
Literatra
C'&wi/ski Z,- Gurc. I, @r&d,4 @1""24, St&r&otypy i upr.&d.&nia, Wars.awa= Instytut
(syco'ogii ()6,
2r.&goowska-G'Qrkowska %,1, @1"864, D&cani.0y o$ronn& oso$owoOci, Wars.awa= (W6,
Gurc. I, @1""#4, Z0i&nnoOP i ni&ucronnoOP st&r&otypAw, Wars.awa= Wydawnictwo Instytutu
(syco'ogii,
C/B3C PIATA
0ie ma nic rwme praktyczne#o jak &obra teoria
P 9%rt Hewin, 3?53
Rozdzia JL
/dro$ie i #rodo$is&o
(o.naNci& ko$i&tS na.wiski&0 ?&atric& Co'&, (ani Co'& 0iaa $ard.o udan& u$i&g& d.i&siSP
'at sw&go Fycia C t& 0iSd.y osi&0d.i&siQtkQ a d.i&wiSPd.i&siQtkQ, (ani Co'&- t&ra. w
d.i&wiSPd.i&siQty0 pi&rws.y0 roku Fycia- $ogosawi kaFdy d.i&/ UNako darna ktAry ci&s.S
siS . gAry- i FyNS kaFd&go dnia tak- Nak$y to $y 0AN d.i&/ ostatniV @Co'&- 1""1- s, 204, Da
$ard.o wyp&niony por.Qd&k dnia- a wstaN& wc.&Oni& rano- $y .a$raP (i&rr&:a- sw&go psa- na
dugi spac&r, (o powroci& do aparta0&ntu na Danattani& .Nada duF& Oniadani&- c.yta ga.&tS i
trocS spr.Qta, 6astSpni& .wyk'& .apr.Sga (i&rr&:a do wA.ka na .akupy i id.i& na ryn&k,
1&d&n d.i&/ w tygodniu spSd.a pr.y pracy Nako wo'ontarius.ka w 'oka'n&N synagod.&- inny
.aO w c.yt&'ni 0u.&u0, GaFd&go wi&c.oru pr.ygotowuN& c.t&rodaniowy o$iad- usuguNQc
so$i&- Nak$y $ya goOci&0, I r&gu'arni& .apras.a .naNo0yc- pr.yN0uNQc ic wy0yO'ny0
o$iad&0 i graNQc . ni0i w scra$$i& cgra po'&gaNQca na twor.&niu sAw . 'osowo do$ranyc
'it&r C pr.yp, tu0,<, [yci& pani Co'& ni& N&st wo'n& od kopotAw, Bstatnio .auwaFya- F&
prosi 'ud.i o powtAr.&ni& t&go- co powi&d.i&'i- i .daa so$i& sprawS- F& N&N suc siS pogars.a,
Gi&dy 0iaa osi&0d.i&siQt osi&0 'at- skrScia nogS w kostc&- a inny0 ra.&0 upada . powodu
us.kod.&nia n&rwu w rd.&niu, Co N&dnak carakt&rystyc.n&- potraktowaa ow& ni&s.c.SO'iw&
pr.ypadki Nako u0iarkowan& ni&wygody, U2ucota ni& N&st taki0 stras.ny0 upoO'&d.&ni&0
C 0Awi, C W nocy- gdy odkada0 aparat sucowy- cis.a N&st wspaniaaV @s, 214, (o
w.0ocni&niu nogi k'a0rQ i . po0ocQ 'aski N&st prawi& tak ruc'iwa Nak wc.&Oni&N, H&gu'arni&
N&Xd.i auto$usa0i po Danattani& i c.Ssto podrAFuN& po.a 0iasto- $y odwi&d.iP pr.yNaciA i
rod.inS, Zgodni& . N&N oso$istQ +i'o.o+iQ na'&Fy .aws.& patr.&P na NasnQ stronS .dar.&/ i nigdy
ni& du0aP nad c.y0O duF&N niF dwad.i&Ocia 0inut, 1aki& odc.ucia towar.ys.Q pani Co'& w
.wiQ.ku . ty0- F& N&N Fyci& .$'iFQ siS do ko/caW 9a'&ko N&N do poc.ucia pr.ygnS$i&nia c.y
.a'Skni&nia- do swoN&N ni&ucronn&N O0i&rci podcod.i . carakt&rystyc.ny0 opty0i.0&0=
To N&s.c.& N&dna pr.ygoda pr.&d& 0nQ- naNwiSks.& doOwiadc.&ni& .& ws.ystkic C N&dyny
doskonay stan w Fyciu- $&. .ad.i&r.gniStyc wiS.Aw i $&. por.uconyc .ako/c.&/,
Cakowita doskonaoOP, Taka N&st O0i&rP, DyO'S o ni&N Nako o doskonay0 ko/cu dugi&go-
s.c.SO'iw&go Fycia, @Co'&- 1""1- s, 214 ?&atric& Co'& ni& N&st typowQ stars.Q oso$Q-
ni&prawdaW W Naki sposA$ udaN& N&N siS pokonywaP str&s .wiQ.any . postSpuNQcQ staroOciQ i
coro$Q so0atyc.nQ @Nak rAwni&F str&s wynikaNQcy . Fycia w wysoc& .ur$ani.owany0
Orodowisku4 . taki0 opty0i.0&0 i ci&rp'iwoOciQW C.&go 0oF&0y siS dowi&d.i&P od
psyco'ogAw spo&c.nyc o nas.y0 .drowiu i Orodowisku- $y .wi&'okrotniP nas.& s.ansS na
$yci& w wi&ku d.i&wiSPd.i&siSciu N&d&n 'at ki0O taki0 Nak ?&atric& Co'&W
Rola stoso$ane( psychologii spoeczne(
W toku t&N ksiQFki 0i&'iO0y oka.NS .ao$s&rwowaP- Nak wi&'& wynikAw $ada/
psycospo&c.nyc 0oF& .na'&XP .astosowani& w ro.wiQ.ywaniu r.&c.ywistyc pro$'&0Aw,
1ako pr.ykady 0oFna podaP .apo$i&gani& $Sdo0 w ro.u0owaniu @ro.d., #4- .0i&niani&
ni&poFQdanyc postaw @ro.d., 84- doskona'&ni& 0&tod pod&N0owania d&cy.Ni grupow&N
@ro.d., "4- w.0acniani& .acowa/ prospo&c.nyc @ro.d., 114- .0ni&Ns.ani& agr&sNi @ro.d.,
124 c.y usuwani& upr.&d.&/ @ro.d., 134, W ostatnic dwAc ro.d.iaac .aN0i&0y siS
$ard.i&N s.c.&gAowy0 o0Awi&ni&0 innyc N&s.c.& .agadni&/ psyco'ogii stosowan&N- ktAr&
dotyc.Q Fycia nas ws.ystkic- a 0ianowici& .drowia i Orodowiska @ro.d., 1#4 ora. prawa i
$i.n&su @ro.d., 154, GaFd& . nic dotyc.y o$s.arAw o$&N0uNQcyc int&r&suNQc& .agadni&nia
psyco'ogic.n&, ?ard.o ni&wi&'u 'ud.i $owi&0 .apr.&c.y- F& psycika i ciao twor.Q N&dnoOP
i to- Nak spostr.&ga0y i int&rpr&tuN&0y Owiat- 0a waFn& kons&kw&ncN& d'a nas.&go .drowia
so0atyc.n&go, ?adania psyco'ogic.n& dotyc.Qc& .drowia- Orodowiska- prawa i $i.n&su
ro.winSy siS w ostatnic 'atac- pr.&ks.tacaNQc siS w sa0od.i&'n& d.i&d.iny w o$rS$i&
psyco'ogii, SQ .nan& Nako= psyco'ogia .drowia @(&nn&$ak&r- 1"825 Tay'or- 1"854-
psyco'ogia &ko'ogic.na @9ar'&y- 2i'$&rt- 1"855 Stoko's- )'t0an- 1"874- prawo i psyco'ogia
@Wrigts0an- 1"874 ora. psyco'ogia organi.acNi i psyco'ogia konsu0&ncka @Ca++&rata-
Ty$out- 1"8"5 Go'$- Hu$in- Dcintyr&- 1"8#4, GaFda . nic o$&N0uN& wi&'& dyscyp'in
psyco'ogic.nyc- takic Nak psyco'ogia k'inic.na- spo&c.na- psyco'ogia oso$owoOci-
ro.woNowa- po.nawc.a c.y +i.No'ogic.na, Co psyco'ogowi& spo&c.ni 0aNQ i0 do
.ao+&rowaniaW (o pi&rws.&- Nak pr.&dstawia'iO0y to w ksiQFc&- sQ pr.&konani- F& d'a
.ro.u0i&nia .acowania spo&c.n&go c.Ssto .nac.ni& waFni&Ns.& N&st .$adani&- na c.y0
.asad.a siS sytuacNa spo&c.na- niF okr&O'&ni& waOciwoOci dan&N oso$y, Tak wiSc
psyco'ogowi& spo&c.ni sQd.Q- uFywaNQc sAw 1udit Hodin- F& Uto ni& X'i 'ud.i&- '&c. .&
sytuacN& stwar.aNQ pro$'&0y spo&c.n&V @Hodin- 1"85- s, 8084, Co wiSc&N- Nak podkr&O'a'iO0y
w ro.d.ia'& '- to ni& o$i&ktywn&- '&c. su$i&ktywn& sytuacN& uruca0iaNQ nas.& .acowania,
To .nac.y- F& a$y .ro.u0i&P- d'ac.&go 'ud.i& .acowuNQ siS tak- a ni& inac.&N w danyc
warunkac- 0usi0y patr.&P na tS sytuacNS ic oc.a0i- ro.u0i&P- Nak oni NQ poN0uNQ i
int&rpr&tuNQ, ZasadQ ta $Sd.i& waFna d'a .ro.u0i&nia wi&'u .astosowa/ psyco'ogii
spo&c.n&N- ktAry0 siS pr.yNr.y0y w ty0 ora. w nastSpny0 ro.d.ia'&, W ty0 ro.d.ia'&
.astanowi0y siS- Nak 'ud.i& int&rpr&tuNQ i ro.u0i&NQ sytuacN& spo&c.n&- ktAr& $&.poOr&dnio
dotyc.Q ic .drowia- a pr.y ty0 stwar.aNQ .agroF&nia d'a Orodowiska, Ho.waF0y N&dnQ .
nic- 0ianowici& wstr.Qsy pr.&Fywan& w .wiQ.ku . ro.wod&0, C.y tak istotna .0iana w
Fyciu 0oF& .wiSks.yP podatnoOP 'ud.i na coro$y so0atyc.n&W Bdpowi&dX- Nak .o$ac.y0y-
.a'&Fy od t&go- Nak N&st int&rpr&towan& i spostr.&gan& to wydar.&ni&, HAwni& waFna d'a
.drowia i Orodowiska N&st .do'noOP .0iany postawy i .acowania, 6a0Awi&ni& nas- $yO0y
po0aga'i sw&0u .drowiu- na pr.ykad ni& pa'i'i- N&st na p&wno kor.ystn&, 6aka.&0 cwi'i
N&st takF& skoni&ni& 'ud.i do .acowa/- ktAr& sQ 0ni&N s.kod'iw& d'a Orodowiska, 1ak
wid.i&'iO0y- gdy cod.i o wpywani& na postawy i .acowania- to waOni& psyco'ogowi&
spo&c.ni sQ ty0i- ktAryc siS prosi o po0oc @patr. ro.d., 7-104, B$&cni& pr.yNr.y0y siS- w
Naki sposA$ psyco'ogowi& spo&c.ni .0i&niaNQ .acowania spo&c.n& .wiQ.an& .& .drowi&0
i Orodowiski&0,
Psychologia spoeczna a zdro$ie
9'ac.&go ?&atric& Co'& FyN& tak dugo- a Fyci& sprawia N&N ty'& radoOciW C.y .ostaa po prostu
o$darowana do$ry0i g&na0i ora. s.c.SOci&0W )'$o c.y +akt- F& ni& poddaN& siS i N&st
opty0istyc.ni& nastawiona- N&st waFni&Ns.y niF s.c.SOci& 'u$ .$i&g oko'ic.noOciW Sporo
$ada/ wska.uN&- F& istni&N& si'ny .wiQ.&k 0iSd.y spostr.&gani&0 spo&c.ny0 'ud.i C
sposo$&0- w Naki ro.u0i&NQ sa0yc si&$i& i Owiat spo&c.ny C a ic .drowi&0
so0atyc.ny0,
Spostrzeganie spoeczne a zdro$ie+ interpreto$anie negaty$nych $ydarze, :ycio$ych
Istni&N& 0nAstwo an&gdotyc.nyc dowodAw na to- F& pr.&konania dotyc.Qc& Owiata 0ogQ
0i&P donios& .nac.&ni& d'a nas.&go +i.yc.n&go sa0opoc.ucia, (r.yNr.yN0y siS pr.ykado0
pr.&dstawiony0 pr.&. psyco'oga W,?, Cannona @1"#24, (o .N&d.&niu porcNi owocAw
6owo.&'andka dowiaduN& siS- F& pocod.Q on& . .ar&.&rwowan&N dostawy pr.&.nac.on&N
wyQc.ni& d'a s.&+a, 1&st pr.&raFona- podupada na .drowiu- a nastSpn&go dnia u0i&ra,
C.owi&k w )+ryc& N& Oniadani& . pr.yNaci&'&0- .Nada ws.ystko . ap&tyt&0- a nastSpni&
wyrus.a w drogS, Hok pAXni&N dowiaduN& siS- F& N&go pr.yNaci&' pr.ygotowa potrawS .
d.iki&N kury- FywnoOci OciO'& .aka.an&N w N&go ku'tur.&, 6atyc0iast .ac.yna drF&P i u0i&ra
w ciQgu dwud.i&stu c.t&r&c god.in, (o r.uc&niu pr.&. austra'iNski&go c.arownika uroku na
p&wn&go c.owi&ka stan N&go .drowia siS pogors.Q- a u'&ga poprawi& dopi&ro wAwc.as- gdy
urok .ostaN& odc.yniony, (r.ykady t& sQ atw& do .$ycia Nako d.iwac.n& opowi&Oci podo$n&
do s&nsacNi- Naki& 0oF&0y pr.&c.ytaP w ru$rykac OwiQt&c.nyc ga.&t poOwiSconyc
ni&.wyky0 wydar.&nio0, CoP sQ to kra/cow& pr.ypadki- odkrywaNQ $'iski .wiQ.&k ciaa i
u0ysu, (o0yO' o pooF&niu star&go c.owi&ka- ktAry pr.&. dugi c.as pr.&$ywa w .akad.i&
opi&ku/c.y0 w Stanac ZN&dnoc.onyc, W wi&'u takic p'acAwkac 0i&s.ka/cy 0aNQ
ni&wi&'kQ kontro'S nad swy0 Fyci&0, 6i& 0ogQ wy$i&raP- co .N&OP- w co siS u$raP- a naw&t
ki&dy pANOP do a.i&nki, C.Ssto wiSc sQ pasywni i wyco+uNQ siS- gasnQ i u0i&raNQ, Zup&ni&
inac.&N niF ?&atric& Co'& na poc.Qtku d.i&siQt&N d&kady sw&go Fycia; (r.ykady powyFs.&
Owiadc.Q- F& ni& ty'ko .ara.ki i coro$y wpywaNQ na nas.& .drowi&5 0usi0y takF&
uw.g'SdniP psyco'ogic.n& r&akcN& na to- co siS wydar.a w nas.y0 Fyciu, Bw& .aO
psyco'ogic.n& r&akcN& $SdQ w duFy0 stopniu .a'&Fay od nas.&go ro.u0i&nia i int&rpr&tacNi
Owiata spo&c.n&go, 9wAc 'ud.i 0oF& doOwiadc.yP t&go sa0&go wydar.&nia C Nak utrata
sucu 'u$ ro.wAd C '&c. w sposA$ cakowici& od0i&nny, 1&st to oc.ywiOci& podstawow&
.aoF&ni& psyco'ogu spo&c.n&N- co pr.&dstawiono w ro.d.iaac ' i 5, (oniF&N o0Awi0y
tr.y &'&0&nty okr&O'aNQc& ro.u0i&ni& pr.&. 'ud.i Owiata spo&c.n&go- a 0aNQc& wi&'ki&
.nac.&ni& d'a .drowia= a4 Nak wid.Q str&suNQc& wydar.&nia5 $4 stopi&/ kontro'i- ktArQ C Nak
sQd.Q C 0aNQ nad swoi0 Orodowiski&05 c4 sposA$- w Naki wyNaOniaNQ pr.yc.yny
n&gatywnyc .dar.&/,
/$i)ze& !i*dzy strese! a zdro$ie!, Z caQ p&wnoOciQ Fyci& $ywa trudn&- a i0 N&st
trudni&Ns.&- ty0 trudni&N siS . ni0 uporaP, Ci- ktAr.y FyNQ w stani& si'n&go napiScia @O0i&rP
ukocan&N oso$y- utrata pracy- ro.wAd4 0ogQ $yP $ard.i&N podatni na coro$S niF ci- ktAr.y
ni& 0aNQ taki&go o$ciQF&nia, 6i& N&st N&dnak tak- F& coruN& kaFdy- kto N&st naraFony na
ni&$&.pi&c.&/stwo coro$y, 6i&ktAr.y cwytaNQ kaFd& pr.&.iS$i&ni&- podc.as gdy inni pr.&.
ca& 'ata ni& opus.c.Q naw&t N&dn&go dnia pracy, C.y str&s wpywa na nas. syst&0
i00uno'ogic.ny- c.yniQc nas $ard.i&N podatny0i na coro$SW %ans S&'y& @1"56- 1"764 $y
N&dny0 . pi&rws.yc $adac.y skutkAw str&su- ktAry .d&+iniowa N& Nako +i.No'ogic.nQ r&akcNS
ciaa na .agraFaNQc& wydar.&nia, (AXni&Nsi $adac.& nato0iast konc&ntrowa'i siS na ty0- co
powoduN&- F& ni&ktAr& sytuacN& Fyciow& staNQ siS .agraFaNQc& d'a nas.&go .drowia, %o'0&s i
Ha& @1"674 na pr.ykad wska.uNQ- F& str&s N&st to stopi&/- w Naki0 'ud.i& 0us.Q .0i&niP i
pr.ystosowaP swoN& Fyci& do wydar.&nia .&wnStr.n&go, I0 wiSks.&N to wy0aga .0iany- ty0
si'ni&Ns.y wy.wa'a str&s, 1&F&'i u0i&ra wspA0aFon&k c.y partn&r- to .a$ur.ony .ostaN&
prawi& kaFdy o$s.ar Fycia dan&N oso$y- co prowad.i do powstania potSFn&go str&su, Taka
d&+inicNa stosuN& siS rAwni&F do s.c.SO'iwyc wydar.&/- N&F&'i .0us.aNQ do .0iany
cod.i&nn&go try$u Fycia, 6a pr.ykad s.c.SO'iwy0 wydar.&ni&0 N&st uko/c.&ni& co''&g&:u-
ktAr& N&dnak 0oF& $yP str&suNQc&- gdyF ni&si& .& so$Q sporo .0ian w dotycc.asowy0 Fyciu,
?y .0i&r.yP .0iany w Fyciu- %o'0&s i Ha& @1"674 .$udowa'i ska'S- na.wanQ ska'Q do
po0iaru wtArn&go pr.ystosowania siS spo&c.n&go @patr. ta$, 1#,14, 6i&ktAr& wydar.&nia-
taki& Nak O0i&rP wspA0aFonka a'$o partn&ra- .awi&raNQ wi&'& UN&dnost&k .0iany FyciaV-
poni&waF dotyc.Q wiSks.oOci spraw w cod.i&nny0 try$i&, Inn&- Nak 0andat drogowy- 0aNQ w
so$i& w.g'Sdni& 0ao owyc N&dnost&k,
TA-EHA 36.3. =kala &o pomiar% wtrne#o przystosowania si spo$eczne#o. ;m wikszej
liczby Cje&nostek zmian *yciaE obecnie &o.wia&czasz, tym wiksze praw&opo&obie/stwo, *e
zapa&niesz na chorob somatyczn' >zaczerpnito zF 1olmes, Rahe, 3?OJA
) oto- Nak d.iaa ta ska'a= $adani .a.nac.aNQ ws.ystki& wydar.&nia- ktAr& i0 siS pr.ytra+iy w
0iniony0 roku- u.yskany .aO w t&n sposA$ wynik okr&O'a cakowitQ 'ic.$S N&dnost&k .0iany
Fycia wywoanyc ty0i wydar.&nia0i, 1&st to nastSpni& kor&'owan& . c.Sstot'iwoOciQ corA$
'u$ do'&g'iwoOci so0atyc.nyc, Z wi&'u usta'&/ wynika- F& i0 wiSks.a 'ic.$a .0ian w
c.yi0O Fyciu- ty0 wiSks.& prawdopodo$i&/stwo- F& oso$a ta .acoruN& @E''iot- Eisdor+&r-
1"824, WiQFQ siS . ty0 N&dnak dwa pro$'&0y, (o pi&rws.&- Nak to NuF .ap&wn& odkry&O- N&st
to usta'&ni& poc.ynion& na podstawi& kor&'acNi- a ni& wynik &ksp&ry0&nta'ny, To- F& .0iany
w Fyciu sQ skor&'owan& . pro$'&0a0i .drowotny0i ni& o.nac.a- F& .0iany Fyciow&
spowodoway pro$'&0y .drowotn& @.o$ac. o0Awi&ni& kor&'acNi i pr.yc.ynowoOci w
ro.d.ia'& 24, C.y potra+is. pr.&dstawiP inn& int&rpr&tacN& tyc usta'&/W 6i&ktAr.y $adac.&
wnioskowa'i o istni&niu Utr.&ci&N .0i&nn&NV- taki&N Nak n&uroty.0- $owi&0 'ud.i& n&urotyc.ni
c.SOci&N docod.Q do wniosku- iF sQ cor.y i $o'&Oni&N doOwiadc.aNQ .0iany w Fyciu
@Scro&d&r- Costa- 1"8#5 Watson- (&nn&$ak&r- 1"8"4, W&dug tyc $adac.y to ni& .0iany w
Fyciu wywouNQ pro$'&0y .drowotn&- '&c. n&uroty.0- ktAry wpywa na o$i& .0i&nn&,
(owstaN& ko'&Nny pro$'&0- poni&waF po0iar .aistniayc o$i&ktywnyc .dar.&/ C takic Nak
O'u$ 'u$ utrata pracy C gwaci podstawowQ .asadS psyco'ogii spo&c.n&N- 0ianowici&- F&
sytuacN& su$i&ktywn& 0aNQ wiSks.y wpyw na 'ud.i niF sytuacN& o$i&ktywn& @2ri++in- Hoss-
1""14, WaFn& N&st- $y usta'iP- Nak spostr.&ga0y i int&rpr&tuN&0y dan& .dar.&ni&, 6i&ktAr.y
spostr.&gaNQ 0andat Nako $o'&sn& wydar.&ni&- podc.as gdy inni traktuNQ to Nako dro$ny
incyd&nt, SQ tacy- ktAr.y okr&O'aNQ .asadnic.& .dar.&nia Fyciow&- taki& Nak ro.wAd- Nako
oswo$od.aNQcQ uci&c.kS od ni&waOciw&go .wiQ.ku- podc.as gdy d'a innyc N&st to nis.c.Qc&
oso$ist& ni&powod.&ni&, Hicard Ta.arus @1"664 w sw&N pioni&rski&N pracy na t&0at stres
stwi&rd.i- F& to su$i&ktywny- a ni& o$i&ktywny str&s rod.i pro$'&0y,
stresF ne#atywne %cz%cia i przekonania, ktre si pojawiaj', #&y l%&zie maj' pocz%cie, *e nie
ra&z' sobie z wymo#ami .ro&owiska
1aki&O wydar.&ni& ty'ko wt&dy N&st str&suNQc&- N&O'i .int&rpr&tuN&0y N& Nako str&suNQc& C co
.dar.a siS .aws.& wt&dy- gdy 'ud.i& c.uNQ- F& ni& potra+iQ stawiP c.oa wy0ogo0 Orodowiska
@Ta.arus- >o'k0an- 1"8#4, (r.yNr.yN0y siS sytuacNi d.i&wiSPd.i&siScio'&tni&N ?&atric& Co'&,
2dy$y wyp&nia ska'S do po0iaru wtArn&go pr.ystosowania siS spo&c.n&go- stwi&rd.ia$y-
F& naNwaOciws.a d'a ni&N N&st po.ycNa s.Asta- U.rani&ni& 'u$ coro$aV- co wska.ywao$y- F&
doOwiadc.ya wi&'u kopotAw .& .drowi&0, Btr.y0aa$y wiSc duFQ 'ic.$S N&dnost&k .0ian
Fycia, Zgodni& . t&oriQ powinno w N&N pr.ypadku poNawiP siS wysoki& ry.yko nastSpnyc
corA$ . powodu str&su wywoan&go utratQ sucu i pro$'&0a0i . krSgosup&0, 1&st N&dnak
w ty0 ws.ystki0 p&wi&n ac.yk- 0ianowici& pani Co'& ni& pr.&N0uN& siS ty0 s.c.&gA'ni&, Z
carakt&rystyc.ny0 d'a si&$i& opty0i.0&0 pr.yN0uN& NasnQ stronS .dar.&/ i wita .
.adowo'&ni&0 +akt- F& gucota ni& dopus.c.a do ni&N ni&poFQdanyc dXwiSkAw- gdy Opi,
(oni&waF spostr.&ga wydar.&nia Nako taki&- . ktAry0i w.g'Sdni& atwo 0oFna so$i& porad.iP-
ni& pasuNQ on& do nas.&N d&+inicNi str&su, ?y wyka.aP- F& k'uc.&0 do str&su N&st sposA$
int&rpr&tacNi dan&go .dar.&nia- Hicard Ta.arus @1"664 pr.&prowad.i s&riS k'asyc.nyc
$ada/, W N&dny0 . nic poprosi $adanyc- $y uwaFni& o$&Nr.&'i +i'0 . .akr&su
$&.pi&c.&/stwa pracy- pr.&.nac.ony d'a pracownikAw tartakAw- a pr&.&ntuNQcy ki'ka
pr.&raFaNQcyc wypadkAw, 1&dn&0u . ni&ostroFnyc pracownikAw pia odciSa pa'&c5 inny
0SFc.y.na- ktAry ni&prawidowo o$sugiwa piS tarc.owQ- spowodowa- F& o$ra$iana d&ska
wyrwaa siS i ud&r.ya O0i&rt&'ni& wspApracownika, C.y $yo$y ci pr.yN&0ni& og'QdaP taki&
sc&nyW Da0y tutaN- Nak siS wydaN&- do c.yni&nia . o$i&ktywny0 wydar.&ni&0- ktAr& kaFdy
u.na$y .a C pr.ynaN0ni&N u0iarkowani& C str&suNQc&, Ta.arus @1"664 wyka.a N&dnak- F&
ws.ystko .a'&Fy od t&go- Nak .ostani& .int&rpr&towan& to doOwiadc.&ni&, (oinstruowa
ni&ktAryc $adanyc- $y og'Qda'i +i'0 . int&'&ktua'ny0 dystans&0- konc&ntruNQc siS na
stosunkac 0iSd.y ro$otnika0i- a wiSc o$s&rwuNQc sposA$- w Naki $rygad.ista pr.&ka.uN&
in+or0acNS o waFnoOci pr.&str.&gania pr.&pisAw $&.pi&c.&/stwa, Inni og'Qda'i +i'0 $&.
owyc dodatkowyc instrukcNi, Zgodni& . oc.&kiwani&0 oso$y . drugi&N grupy $yy $ard.i&N
porus.on&- co o$Nawio siS .nac.ny0 w.rost&0 c.Sstot'iwoOci ud&r.&/ s&rca podc.as
proN&kcNi, Ci- ktAr.y int&'&ktua'i.owa'i owo do.nani&- odc.u'i to sa$i&N, Tak Nak r&akcNa
'&kar.a na kr&w i rany rAFni siS .asadnic.o od r&akcNi wiSks.oOci . nas- tak ci $adani
pr.yswoi'i so$i& $ard.i&N codn&- k'inic.n& spoNr.&ni& na poka.an& w +i'0i& wypadki-
pr.&ks.tacaNQc str&suNQc& wydar.&ni& w sytuacNS w.g'Sdni& n&utra'nQ, ?adani& Ta.arusa
dowod.i- F& sposA$- w Naki int&rpr&tuN&0y ni&pr.yN&0n& wydar.&nia- wpywa na to- Nak
da'&c& .a$ur.aNQcy0i N& spostr.&ga0y, 6i& stwi&rd.a N&dnak- $y istnia .wiQ.&k 0iSd.y
su$i&ktywni& .int&rpr&towany0 str&s&0 a coro$Q so0atyc.nQ, Zosta on N&dnak ostatnio
wyka.any pr.&. S&'dona Co&na- 9a*ida Tyrr&''a i )ndr&w S0ita @1""14 w $adaniu osA$-
ktAr& .acoroway na grypS, 2dy wirus grypy .aatakuN&- .apada na/ od 20^ do 60^
.akaFonyc, C.y N&st 0oF'iw&- $y str&s $y N&dny0 . d&t&nninantAw- ktAry d&cyduN& o ty0-
kto .naNd.i& siS wOrAd tyc 20-60^W )$y to sprawd.iP- Co&n wra. .& wspApracownika0i
poprosi ocotnikAw- $y spSd.i'i tyd.i&/ w oOrodku $adawc.y0 na poudniu )ng'ii, )$y
.0i&r.yP str&s- po'&cono $adany0 pr.ygotowaP 'istS wypadkAw- ktAr& i0 siS ostatnio
pr.ytra+iy- a ktAr& 0iay n&gatywny wpyw na ic Fyci&, Zgodni& . nas.Q d&+inicNQ str&su
wy0i&ni'i ty'ko t& wydar.&nia- ktAr& odc.uwa'i Nako trudn& do pokonania, 6astSpni& podano
i0 a'$o krop'& do nosa- ktAr& .awi&ray wirus grypy- a'$o ty'ko +i.No'ogic.ny ro.twAr so'i,
6astSpni& .osta'i i.o'owani- tak F& ni& 0i&'i kontaktu . inny0i, C.y ci- ktAr.y do.na'i
wiSks.&go str&su w ostatni0 okr&si&- $y'i $ard.i&N podatni na .acorowani& na grypS niF
oso$y- ktAr& do.nay go 0ni&NW 1ak 0oF&s. sprawd.iP na rycini& 1#,1- otr.y0an& wyniki
.d&cydowani& to potwi&rd.aNQ, SpoOrAd tyc- ktAr.y 0Awi'i o 0ni&Ns.y0 str&si&- N&dyni& 27^
.apado na grypS, WskaXnik t&n w.rasta w sposA$ ciQgy- proporcNona'ni& do w.rostu str&su-
aF do wi&'koOci wskaXnika $'iski&N 50^ w grupi&- ktAra doOwiadc.ya naNsi'ni&Ns.&go str&su,
R:7;0A 36.3. =tres a praw&opo&obie/stwo zachorowania na #ryp. -a&anych po&&ano
&zia$ani% wir%sa #rypy, a nastpnie izolowano. ;m wikszy stres, ktre#o &o.wia&czali, tym
wiksze praw&opo&obie/stwo zachorowania >zaczerpnito zF 7ohen i in., 3??3A
@Wpyw str&su o$Nawi siS naw&t wAwc.as- gdy pod uwagS w.iSto wi&'& innyc c.ynnikAw-
ktAr& uatwiaNQ .araF&ni& grypQ- takic Nak pora roku- wi&k- waga c.y p&P4, ?adani& to
dostarc.a N&dn&go . naN'&ps.yc dowodAw na to- F& str&s 0oF& o$niFaP odpornoOP 'ud.i na
in+&kcN&, Zat&0 0oFna stwi&rd.iP- F& i0 wiSks.y pr.&Fywa0y str&s- ty0 0ni&Ns.a N&st nas.a
odpornoOP na coro$y @Co&n- Wi''ia0son- 1""15 Grant.- 2run$&rg- ?au0- 1"855 0:T&ary-
1""04, Tak wiSc to su$i&ktywny- a ni& o$i&ktywny str&s prowad.i do kopotAw .& .drowi&0,
1&st to waFn& stwi&rd.&ni&- ni&0ni&N .0us.a do postawi&nia .asadnic.&go pytania= co
sprawia- F& N&dna oso$a atwo so$i& rad.i . Naki0O .dar.&ni&0- podc.as gdy d'a inn&N N&st ono
str&suNQc&W (r.&NdX0y o$&cni& do dwAc k'uc.owyc d&t&r0inantAw str&su= a4 c.yN&goO
pr.&konania o ty0- Nak da'&c& kontro'uN& swoN& Orodowisko5 $4 w Naki sposA$ wyNaOnia
pr.yc.yny .dar.&nia, Ho.waF0y naNpi&rw &ontrol* spostrzegan),
%a:no#@ &ontroli spostrzegane(, Jd&r.aNQcQ waOciwoOciQ Fycia ?&atric& Co'& N&st to- F&
0iaa ona nad ni0 .nac.nQ kontro'S, 1&st odpowi&d.ia'na .a opi&kS nad swoi0 ps&0
(i&rr&:&0- to ona d&cyduN&- ki&dy .aprosiP goOci- i ona okr&O'a- ki&dy wy$raP siS na
wyci&c.kS .a 0iasto c.y odwi&d.iP pr.yNaciA 'u$ rod.inS, C.y N&st 0oF'iw&- F& waOni& owo
poc.uci& kontro'i nad swy0 Fyci&0 w p&wny0 stopniu d&cydowao o N&N odpornoOciW
?adania nad pr.&w'&k'& cory0i sug&ruNQ- F& tak waOni& N&st, 6a pr.ykad S&''&y Tay'or
wra. .& wspApracownika0i @1"8#4 pr.&prowad.ia wywiady . ko$i&ta0i- ktAr& 0iay
nowotwAr pi&rsi- i stwi&rd.ia- iF wi&'& . nic $yo pr.&konanyc- F& potra+i wpynQP na to-
c.y nastQpi nawrAt coro$y, ) oto Nak p&wi&n 0SFc.y.na carakt&ry.owa swoNQ FonS=
UGupuN& ksiQFki- $ros.ury- studiuN& N&- ro.0awia . pacN&nta0i dotkniSty0i nowotwor&0, Z&
ws.ystki0- co N&N siS pr.ydar.a- wa'c.y, 1&st w ciQgy0 stani& woNny, 6a.ywa to
V.a$i&rani&0 t&go do taNn&go 0i&Nsca i ograd.ani&0l: @cyt, .a= Tay'or- 1"8"- s, 1784, ?adac.&
stwi&rd.i'i- F& ko$i&ty- ktAr& wi&r.Q- iF 0aNQ kontro'S nad coro$Q- $yy '&pi&N
psyco'ogic.ni& pr.ystosowan& niF t&- ktAry0 t&go pr.&konania $rakowao, Istni&NQ dowody-
F& 'ud.i& staraNQcy siS kontro'owaP sa0Q coro$S i proc&s N&N '&c.&nia- FyNQ ni&co duF&N od
tyc- ktAr.y t&go ni& c.yniQ @Tay'or- 1"8"4, Goni&c.ni& tr.&$a .auwaFyP- F& pr.&Owiadc.&nia
pr.ynaN0ni&N c.SOci coryc ko$i&t co do 0oF'iwoOci kontro'owania nowotworu- ni& 0iay w
r.&c.ywistoOci racNi $ytu, 1&dna . nic- pracownica sk'&pu od.i&Fow&go- powi&d.iaa- F&
cay0i 'ata0i na '&wy0 ra0i&niu pr.&nosia u$iory .& st&'aFa0i do pr.y0i&r.a'ni- co
powodowao- F& uciskaa so$i& '&wQ pi&rO, 2dy ro.winQ siS ta0 nowotwAr- pr.ypus.c.aa- F&
powod&0 $y dugotrway ucisk t&go sa0&go 0i&Nsca, Bd t&go 0o0&ntu u$rani& wra. .&
st&'aF&0 pr.&suwaa po podod.&, W&dug sp&cNa'istAw uciski na pi&rO ni& sQ pr.yc.ynQ raka,
6i&0ni&N ko$i&ta ta d.iSki sw&0u ro.u0owaniu u.yskaa poc.uci& kontro'i wi&r.Qc- F&
po.naa pr.yc.ynS coro$y i ro$ia coO- co sQd.ia- F& N&N po0oF&, To sug&ruN&- iF .ud.&ni&
kontro'i 0oF& $yP rAwni& waFn& Nak r.&c.ywista kontro'a, Tr.&$a .a.nac.yP- F& w $adaniac
nad spostr.&gany0 stopni&0 kontro'i u osA$ pr.&w'&k'& coryc . koni&c.noOci
wykor.ystuN& siS 0&tody kor&'acyNn&- a ni& &ksp&ry0&nta'n&,
kontrola spostrzeganaF przekonanie, *e mo*emy wywiera+ wp$yw na nasze .ro&owisko w
sposb, ktry &ecy&%je o tym, czy &o.wia&czamy pozytywnych czy ne#atywnych wynikw
Wie&za o tym, *e ma si lekarstwo w zasi#% rki, jest czsto rwnie sk%teczna jak samo
lekarstwo.
) I. Anstey, 3?RR
?adac.& 0i&r.Q wi&'koOP kontro'i- ktAr&N 'ud.i& doOwiadc.aNQ- i kor&'uNQ to . ic
psyco'ogic.ny0 i so0atyc.ny0 pr.ystosowani&0 do coro$y, (oc.ynion& w t&n sposA$
usta'&nia ni& dowod.Q- F& poc.uci& kontro'i wpywa na po'&ps.&ni& stanu .drowia5 N&st
0oF'iw&- F& to poprawa powoduN&- iF ktoO odc.uwa w.rost stopnia kontro'i, StawiaNQc pytani&
o to- c.y poc.uci& kontro'i wywi&ra poFQdany i pr.yc.ynowy wpyw- tr.&$a pr.&prowad.iP
$adania &ksp&ry0&nta'n&- w ra0ac ktAryc 'ud.i& .ostanQ 'osowo pr.ypisani do grup o
Uwysoki0V i Uniski0V stopniu spostr.&gan&N kontro'i, S.c.SO'iwi& siS skada- F& wykonano
ic wi&'&, Int&r&suNQc& N&st- F& t&n ki&run&k $ada/ konc&ntrowa siS poc.Qtkowo na
.wi&r.Stac- a ni& na 'ud.iac, Dartin S&'ig0an i N&go wspApracownicy poc.yni'i s&riS
k'asyc.nyc doOwiadc.&/ nad spostr.&gany0 pr.&. psy stopni&0 kontro'i @B*&r0&i&r-
S&'ig0an- 1"675 S&'ig0an- Dai&r- 1"674, C.SOP psAw .ostaa u0i&s.c.ona w k'atkac i
poddana o$s&rwacNi d'a usta'&nia- i'& c.asu i0 .aN0i& .ori&ntowani& siS- F& naciOniSci& nos&0
gu.ika wyQc.y &0itowany wstr.Qs &'&ktryc.ny, WiSks.oOP wyuc.ya siS t&go $ard.o s.y$ko,
W drugi&N w&rsNi &ksp&ry0&ntu c.woronogi rAwni&F otr.y0yway $odXc& o t&N sa0&N si'& i
ty0 sa0y0 c.asi& trwania . ty0 wyNQtki&0- F& naciskani& nos&0 gu.ika ni& dawao Fadnyc
&+&ktAw, Tak wiSc owo o$i&ktywn& wydar.&ni& C 'ic.$a i natSF&ni& wstr.QsAw &'&ktryc.nyc
C $yo dokadni& taki& sa0o d'a o$u grup psAw, 6ato0iast psyco'ogic.ni& to- c.&go
doOwiadc.ay- $yo cakowici& od0i&nn&- poni&waF pi&rws.a grupa 0oga kontro'owaP
wstr.Qsy @ko/c.yP N&- naciskaNQc pr.ycisk nos&04- podc.as gdy psy . drugi&N grupy ni& 0ogy
t&go uc.yniP @wstr.Qsy poNawiay siS i .anikay $&. ic ud.iau4, 6astSpni& wprowad.ono
.wi&r.Sta w nowQ sytuacNS- ki&dy ws.ystki& 0ogy siS nauc.yP unikaP wstr.QsAw, Zostay
u0i&s.c.on& w wi&'ki0 pud'& .& Ociana0i- ktAr& o$niFay siS poOrodku, (o d.i&siSciu
s&kundac od podania sygnau nastSpowao ud&r.&ni& prQd&0- N&O'i pi&s ni& pr.&skoc.y
ponad $ari&rQ na drugQ stronS puda, 1ak .ar&agoway psy w warunkac wysoki&N kontro'i w
porAwnaniu . niskQW T&- ktAr& wc.&Oni&N doOwiadc.yy wstr.QsAw &'&ktryc.nyc i 0ogy N&
kontro'owaP- .up&ni& do$r.& nauc.yy siS unikaP nowyc, 6aw&t wykonani& w t&N grupi&
$yo ni&co '&ps.& niF wOrAd psAw- ktAr& pr.&dt&0 nigdy s.okAw ni& do.nay @patr. ryP, 1#,24,
1&dnakF& psy- ktAr& wc.&Oni&N ni& 0ogy kontro'owaP otr.y0ywanyc wstr.QsAw- r&agoway
.up&ni& od0i&nni&= ni& potra+iy kontro'owaP rAwni&F now&N sytuacNi i wiSks.oOP . nic
$&.radni& N& .nosia- ni& prA$uNQc .na'&XP sposo$u- $y s.okAw uniknQP5 po prostu wydawao
siS- F& siS podday @patr. ryP, 1#,24, (odo$n& r&akcN& na utratS kontro'i .ostay
.apr&.&ntowan& w pr.ypadku innyc gatunkAw- takic Nak s.c.ury- koty i ry$y @Hict&r- 1"575
S&'ig0an- 1"754, Wi&'& &ksp&ry0&ntAw poka.uN&- F& poc.uci& kontro'i N&st kor.ystn& rAwni&F
d'a 'ud.i, )'$&rt ?andura @1"864 wra. .& wspApracownika0i stwi&rd.i- F& w.0acniani& w
nas pr.&konania- iF 0oF&0y kontro'owaP n&gatywn& wydar.&nia- 0iao po.ytywny wpyw na
nas. syst&0 odpornoOciowy, W N&dny0 . $ada/ oso$y- ktAr& $ay siS wSFy- $ray ud.ia w
s&sNac- podc.as ktAryc uc.ono N& kontro'i .acowa/ w o$&cnoOci Fyw&go wSFa, 6aNpi&rw
o$s&rwoway kogoO- kto poka.ywa- Nak $&. stracu .$'iFyP siS do .wi&r.Scia- a nastSpni& .
po0ocQ ow&N 0od&'ow&N oso$y stopniowo sa0& uc.yy siS to c.yniP, W trakci& takic
Pwic.&/ 'ud.i& doOwiadc.a'i poc.ucia panowania nad swy0 strac&0, (r.&d i po s&sNac
tr&ningowyc $adac.& 0i&r.y'i r&akcN& odpornoOciow& u $adanyc na podstawi& prA$&k krwi,
Stwi&rd.ono- F& i0 '&pi&N wyuc.y'i siS oni kontro'owaP swAN strac- ty0 kor.ystni&Ns.a $ya
ic r&akcNa odpornoOciowa, Lwiadc.y to N&dno.nac.ni&- iF i0 wiSks.y odc.uwa0y stopi&/
kontro'i nad str&suNQcy0 wydar.&ni&0- ty0 skut&c.ni&N nas.& ciaa $SdQ siS $roniP pr.&d
coro$Q @Wi&d&n+&id i in,- 1""04,
R:7;0A 36.<. Ks$abianie wp$yw% brak% kontroli na %czenie si. "o &o.wia&czeniach z
brakiem wstrz'sw elektrycznych, z mo*liwo.ci' kontrolowania ich wyst'pienia l%b z brakiem
takiej mo*liwo.ci, stworzono syt%acj, w ktrej psy m%sia$y si na%czy+ nowe#o sposob%
%nikania nieprzyjemnych &ozna/. Te, ktre &o.wia&czy$y syt%acji brak% mo*liwo.ci ich
%niknicia, rza&ziej potra8i$y wy%czy+ si, jak %ciec o& nowych wstrz'sw >zaczerpnito zF
=eli#man, Maier, 3?OJA
Stopie, posiadane( &ontroli ldzi $ podeszy! $ie&, Wyka.ano- F& w.rost poc.ucia
kontro'i 0a s.c.&gA'ni& powaFn& kons&kw&ncN& w pr.ypadku 'ud.i w pod&s.y0 wi&ku
.naNduNQcyc siS w do0ac opi&ki spo&c.n&N, Wi&'u . nic- doFywaNQcyc swyc dni w
takic p'acAwkac ora. w s.pita'ac- odc.uwa- F& utracio kontro'S nad wasny0 Fyci&0
@Haps i in,- 1"824, SQ oni c.Ssto ska.ywani na dugotrwaQ opi&kS w$r&w swy0 Fyc.&nio0 i
ni&wi&'& 0aNQ do powi&d.&nia na t&0at t&go- c.y0 siS ccQ .aNQP- . ki0 spotkaP c.y co .N&OP,
E''&n Tang&r i 1udit Hodin @1"764 poka.ay- F& $yo$y . kor.yOciQ d'a takic podopi&c.nyc
w.0Ac w nic poc.uci& kontro'i, W trakci& &ksp&ry0&ntu dyr&ktor N&dn&go . do0Aw opi&ki
w Conn&cticut .&$ra ra.&0 ni&ktAryc 0i&s.ka/cAw i powi&d.ia i0 F&- coP sQd.Q inac.&N-
sa0i ponos.Q odpowi&d.ia'noOP .a to- co siS d.i&NS . ic Fyci&0, Bto +rag0&nt N&go
wypowi&d.i= -y$em z&%miony &owia&%j'c si, *e L...M wiel% z was nie z&aje sobie sprawy, *e
b&'c t%, wci'* macie wplyw na swe *ycie. "omy.lmy przez chwil o &ecyzjach, ktre mo*ecie
i powinni.cie po&ejmowa+. 0a przyk$a&, jeste.cie o&powie&zialni za &banie o siebie,
&ecy&%jecie o tym, czy chcecie czy te* nie, by %czyni+ ten &om takim, by.cie byli z nie#o
&%mni i cz%li si w nim szcz.liwi. To wy macie &ecy&owa+ o tym, w jaki sposb ma by+
%rz'&zony wasz pokj ) czy chcecie, by pozosta$ taki, jaki jest, czy te* pra#niecie, by
personel pom#$ wam #o przemeblowa+. "owinni.cie te* &ecy&owa+ o tym, jak chcecie
sp&za+ czas L...M e.li jeste.cie z cze#o. nieza&owoleni, to mo*ecie to zmieni+. K& was
zale*y, czy poznamy wasze *yczenia i propozycje zmian. To wy macie nam powie&zie+, co
chcieliby.cie zmieni+, cze#o oczek%jecie. est to zale&wie kilka przyk$a&w spraw, o ktrych
mo*ecie i powinni.cie &ecy&owa+ i my.lcie o tym teraz i p(niej, ka*&e#o &nia. >Han#er,
Ro&in, 3?JO, s. 3?6P3?5A
Inny0 ra.&0 dyr&ktor poin+or0owa- F& pr.&. ko'&Nn& dwa wi&c.ory $Sd.i& wyOwi&t'any +i'0
i F& powinni sa0i .d&cydowaP- ktAr&go dnia ccQ go o$&Nr.&P, 6a koni&c kaFd&0u
podopi&c.n&0u o+iarowa roO'inS donic.kowQ podkr&O'aNQc- F& t&ra. od nic .a'&Fy- Nak siS
niQ $SdQ opi&kowaP, 9yr&ktor .wrAci siS takF& . odpowi&dniQ pr.&0owQ do innyc
0i&s.ka/cAw oOrodka- traktowanyc Nako grupa porAwnawc.a, HAFnica $ya N&dna- a'&
.asadnic.a C .ostay usuniSt& ws.ystki& odni&si&nia 0AwiQc& o pod&N0owaniu d&cy.Ni i
ponos.&niu .a si&$i& odpowi&d.ia'noOci, 9yr&ktor podkr&O'i- F& cc&- $y 0i&s.ka/cy $y'i
s.c.SO'iwi- '&c. ni& powi&d.ia nic- F& 0ogQ kontro'owaP sw& Fyci&, (oin+or0owa- F& w
pr.ys.y0 tygodniu dwukrotni& .ostani& wyOwi&t'ony +i'0- N&dnak ni& doda- F& sa0i 0aNQ
.d&cydowaP- ki&dy go o$&Nr.Q, 9a i0 rAwni&F roO'iny donic.kow&- a'& .a.nac.y- F&
opi&kowaP siS ni0i $SdQ pi&'Sgniarki, WydaN& siS- F& ni& N&st to .nac.Qca ing&r&ncNa w Fyci&
0i&s.ka/cAw t&go oOrodka, Di&'i oni oka.NS wysucaP N&dn&N pr.&0owy o
odpowi&d.ia'noOci .a sw& Fyci&- ktArQ 0aNQ pr.&NQP- i o+iarowano i0 roO'inkS do pod'&wania,
(rawda- F& ni& wydaN& siS to .$yt si'ny0 odd.iaywani&0W Tr.&$a N&dnak koni&c.ni&
pa0iStaP- F& d'a oso$y ska.an&N na opi&kS instytucNi- c.uNQc&N- F& N&st $&.radna i ogranic.ana-
u.yskani& naw&t ni&wi&'ki&N do.y kontro'i 0oF& 0i&P istotn& .nac.&ni&, 6aN$ard.i&N
wstr.QsaNQc& $yo to- F& owa int&rw&ncNa .wiSks.aNQca poc.uci& kontro'i spowodowaa
poprawS stanu .drowia r&.yd&ntAw t&go oOrodka ora. .0ni&Ns.&ni& ic O0i&rt&'noOci @Hodin-
Tang&r- 1"774, Bsi&0naOci& 0i&siScy po pr.&0Awi&niu dyr&ktora .0aro 15^ osA$ . grupy- u
ktAr&N .wiSks.ono poc.uci& kontro'i- w porAwnaniu . 30^ w grupi& porAwnawc.&N @.o$ac.
'&wy wykr&s na rycini& 1#,34, Hicard Scu'. @1"764 takF& pr.&$ada .wiQ.&k poc.ucia
kontro'i .& .drowi&0 'ud.i w pod&s.y0 wi&ku5 w.0acnia on w rAFny sposA$ owo poc.uci&
u 0i&s.ka/cAw do0Aw opi&ki, Scu'. ro.poc.Q swAN progra0 w do0u po0ocy w Garo'ini&
(o0ocn&N- gd.i& stud&nci odwi&d.a'i $adanyc ra. w tygodniu pr.&. dwa 0i&siQc&, W
warunkac w.0acniania poc.ucia kontro'i $adani 0og'i d&cydowaP- ki&dy 0aNQ siS od$yP i
Nak dugo trwaP ow& wi.yty, W 'osowo do$ran&N prA$i& porAwnawc.&N ro.str.yga'i o ty0 ni&
0i&s.ka/cy- '&c. stud&nci, Tak wiSc- w o$u sytuacNac 0i&s.ka/cAw wi.ytowano- '&c. ty'ko
w N&dn&N to do nic na'&Faa d&cy.Na o c.Sstot'iwoOci i c.asi& trwania owyc spotka/, HAFnica
0oF& siS wydaP ni&wi&'ka- '&c. stwor.&ni& 'ud.io0 po.oru kontro'i nad ic Fyci&0 0iao
.nac.Qcy skut&k, (o dwAc 0i&siQcac ci- ktAry0 .wiSks.ono poc.uci& kontro'i- $y'i
s.c.SO'iwsi- .drowsi- $ard.i&N aktywni i .aFywa'i 0ni&N '&kAw niF oso$y . grupy
porAwnawc.&N,
R:7;0A 36.@. =postrze#any stopie/ kontroli a %mieralno.+. W &wch ba&aniach
mieszka/cw w po&esz$ym wiek% z &omw opieki spo$ecznej zwikszono pocz%cie kontroli na&
w$asnym *yciem. W je&nym eksperymencie >Ro&in, Han#er, 3?JJA interwencja by$a trwa$a,
tote* ba&ani mieli sta$e pocz%cie kontroli. ak wi&a+ po lewej stronie wykres%, interwencja
wp$yn$a na zmniejszenie wska(nika %mieralno.ciF ci, ktrzy %zyskali takie pocz%cie, *yli
osiemna.cie miesicy &$%*ej o& tych, ktrzy #o nie mieli. W innym ba&ani% >=ch%lz, 1an%sa,
3?J4A interwencja by$a tylko czasowa. 9ie&y si zysk%je kontrol, a nastpnie jest ona
o&bierana, wwczas zwiksza to wska(nik %mieralno.ci, jak wi&a+ po prawej stronie wykres%
>zaczerpnito zF Ro&in, Han#er, 3?JJ! =ch%lz, 1an%sa, 3?J4A
Scu'. powrAci ki'ka 0i&siScy pAXni&N do t&go sa0&go oOrodka- $y os.acowaP dugotrwa&
skutki sw&N int&rw&ncNi- rAwni&F t& dotyc.Qc& wskaXnika u0i&ra'noOci, Sug&ruNQc siS
wynika0i $adania Tang&r i Hodin @1"764- 0og'i$yO0y oc.&kiwaP- F& oso$y- ktAr& 0ogy
kontro'owaP wi.yty stud&ntAw- $SdQ .drows.& i $ard.i&N Fywotn& niF t&- ktAr& taki&N
0oF'iwoOci ni& 0iay, Istni&N& N&dnak 0iSd.y ty0i $adania0i .asadnic.a rAFnica- ktAra 0oga
wpynQP na trwaoOP skutkAw odd.iaywania, J $adanyc w &ksp&ry0&nci& Tang&r i Hodin
wytwor.ono trwa& poc.uci& sprawowania kontro'i, Dog'i oni nada' wy$i&raP- w ktAry0 dniu
uc.&stnic.yP w Nakic .aNSciac- nada' opi&kowa'i siS swoi0i roO'inka0i i da'&N 0i&'i
poc.uci&- F& 0ogQ wpywaP na to- co i0 siS pr.ydar.y C naw&t wAwc.as- gdy progra0
.osta .ako/c.ony, Bd0i&nni& $yo w $adaniu Scu'.a C gdy siS .ako/c.yo- stud&nci
.apr.&sta'i swoic wi.yt, Ci- ktAr.y 0og'i wpywaP na odwi&d.iny stud&ntAw- nag'& utraci'i
0oF'iwoOP taki&N kontro'i, (owstaN& pytani&- co siS d.i&N&- gdy 'ud.i& u.yskuNQ poc.uci&
kontro'i- '&c. wkrAtc& siS NQ i0 od$i&raW 6i&st&ty- int&rw&ncNa Scu'.a 0iaa ni&.a0i&r.ony
&+&kt= . upyw&0 c.asu 'ud.i&- u ktAryc wytwor.ono poc.uci& kontro'i- +unkcNonowa'i cora.
gor.&N @Scu'.- %anusa- 1"784, W porAwnaniu . oso$a0i . grupy kontro'n&N- ic .drowi&
s.y$ci&N siS pogars.ao i c.SOci&N u0i&ra'i @.o$ac. prawy wykr&s na rycini& 1#,34, ?adani& to
wywaro duFy wpyw na wi&'& progra0Aw- w ktAryc do$rowo'ni& uc.&stnic.y'i stud&nci-
odwi&d.aNQc 0i&s.ka/cAw do0Aw opi&ki- wiS.i&/ i s.pita'i psyciatryc.nyc, ?yy to
progra0y kor.ystn& na krAtkQ 0&tS- N&dnak c.yniy wiSc&N .&go niF do$r&go po ic
.ako/c.&niu,
-ycie zniechconym czsto oznacza po&&anie si niepowo&zani%,
P Daniel De8oe CDola i nie&ola stawnej MollS Iian&ers, 3J<<
W su0i& wiSc 0og'iO0y siS pr.&konaP- F& poc.uci& kontro'i nad ty0- co siS na0 pr.ydar.a-
N&st kor.ystn& i po0aga rad.iP so$i& .& Owiat&0- ktAry N&st c.Ssto ni&o$'ic.a'ny i $ruta'ny,
Lwiado0oOP kontro'i 0a .wiQ.&k . kor.ystni&Ns.Q adaptacNQ do pr.&w'&k&N coro$y- wiSks.Q
odpornoOciQ na niQ- a wOrAd 0i&s.ka/cAw do0Aw opi&ki C . '&ps.y0 .drowi&0 i
pr.ystosowani&0 @Hodin- 1"865 Tay'or- ?rown- 1"884, ?adani& Scu'.a @1"764 sug&ruN&- F&
kons&kw&ncN& stopnia spostr.&gan&N kontro'i sQ tak waFn&- F& powinniO0y $yP $ard.o
ostroFni . wprowad.ani&0 N&N- a nastSpni& od$i&rani&0, Skutki posiadania kontro'i i N&N utraty
ni& rAFniQ siS od N&N $raku, Go/c.y0y t&n +rag0&nt ostr.&F&ni&0, CoP istni&N& .wiQ.&k
0iSd.y spostr.&ganQ kontro'Q Q .drowi&0 so0atyc.ny0- to ni& na'&Fy go N&dnak pr.&c&niaP,
1ak .auwaFya Susan Sontag @1"78- 1"884- gdy spo&c.&/stwo .ostaN& dotkniSt& p'agQ
O0i&rt&'n&N- '&c. sa$o ro.po.nan&N coro$y- taki&N Nak gruX'ica w 8I8 w,- a )I9S d.iO- N&st to
c.Ssto traktowan& Nako kara .a 'ud.kQ ni&doskonaoOP- Nak $rak wiary- sa$oOP 0ora'na c.y
.a0an& s&rc&, W r&.u'taci& 'ud.i& c.Ssto o$winiaNQ si&$i& .a coro$S- naw&t do t&go stopnia-
F& ni& pos.ukuNQ skut&c.n&go N&N '&c.&nia, Ho.0iar- w Naki0 poc.uci& kontro'i wywi&ra
wpyw na .drowi& so0atyc.n&- N&st do p&wn&go stopnia paradoksa'ny, Z N&dn&N strony N&st
kor.ystn& d'a 'ud.i- gdy odc.uwaNQ- F& kontro'uNQ swQ coro$S- tak Nak w pr.ypadku
wc.&Oni&N opisanyc pacN&ntAw . nowotwor&0, Z drugi&N N&dnak strony .wiQ.an& . tQ
strat&giQ ry.yko po'&ga na ty0- F& N&O'i ko0uO siS ni& powi&d.i&- to 0oF& o$winiaP si&$i& i
0i&P poc.uci& poraFki, Tragic.n& N&st- F& coro$y- taki& Nak rak- 0ogQ $yP O0i&rt&'n&-
ni&.a'&Fni& od t&go- Nak si'ny N&st stopi&/ odc.uwan&N kontro'i, W.0aga to N&dyni& trag&diS-
N&F&'i powaFni& cor.y 0aNQ poc.uci& 0ora'n&N sa$oOci i o$winiaNQ si&$i& .a coro$S- ktAra
$ya ni& do unikniScia, Tak wiSc- naw&t N&O'i istni&N& psyco'ogic.ny skadnik coro$y-
naN'&pi&N N&st unikaP sa0oo$winiania i pos.ukiwaP naN'&ps.&go . dostSpnyc sposo$u
'&c.&nia,
%y(a#nianie negaty$nych $ydarze,+ $yczona "ezradno#@, (r.&kona'iO0y siS- F&
wydar.&nia Fyciow& sQ spostr.&gan& Nako $ard.i&N str&suNQc&- gdy c.owi&k odc.uwa- F& 0a
0aQ kontro'S nad ni0i 'u$ w ogA'& N&N ni& 0a, 9rugi0 waFny0 c.ynniki&0 warunkuNQcy0
str&s sQ pr.yc.yny ow&go wydar.&nia- Nakic dopatruNQ siS 'ud.i&, W&X0y na pr.ykad dwANkS
stud&ntAw pi&rws.&go roku- ktAr.y otr.y0a'i oc&ny ni&dostat&c.n& .& sw&go pi&rws.&go
ko'okwiu0, Stud&ntka wyNaOnia so$i&= UZaoFS siS- F& t&n pro+&sor c&'owo pr.ygotowa tak
trudn& .adania- $y .0o$i'i.owaP nas do '&ps.&N pracy, Dus.S siS wiSc&N pouc.yP, 1&O'i
naprawdS pr.ygotuNS siS por.Qdni& do nastSpn&go ko'okwiu0- to . p&wnoOciQ N& .da0V,
Stud&nt nato0iast 0Awi do si&$i&= U6o ni&- 0yO'S F& naprawdS nic ni& potra+iS; Dartwi&0
siS- F& ni& N&st&0 dostat&c.ni& 0Qdry- $y daP so$i& radS w co''&g&:u- a'& c.y ki&dyko'wi&k
.ro$i&0 coO do$r.&;V 1ak sQd.is.- ko0u powi&d.i& siS na nastSpny0 ko'okwiu0W
Bc.ywiOci& stud&ntc&- poni&waF wyNaOnia swQ sa$Q oc&nS w sposA$ $ard.i&N so$i&
poc'&$iaNQcy i daNQcy N&N poc.uci& wiSks.&N kontro'i, 6ato0iast inac.&N N&st w pr.ypadku
stud&nta- ktAry 0a t&nd&ncNS sytuowaP si&$i& w stani& $yczone( "ezradno#ciwi&r.Qc- F&
ni& 0oF& nic .ro$iP- $y poprawiP swQ oc&nS, Wyuc.ona $&.radnoOP N&st p&sy0istyc.ny0- ni&
prowad.Qcy0 do pr.ystosowania sposo$&0 wyNaOniania n&gatywnyc .dar.&/ @)$ra0son-
S&'ig0an- T&asda'&- 1"784, Tr.y sposo$y wyNaOniania 0ogQ prowad.iP do p&sy0i.0u-
0ianowici& spostr.&gani& pr.yc.yn ni&po0yO'n&go wydar.&nia Nako a4 sta$i'n&go
@dugotrwa&go4 w odrAFni&niu od ni&sta$i'n&go @krAtkotrwa&go45 $4 w&wnStr.n&go @coO
.wiQ.an&go . to$Q4 w pr.&ciwi&/stwi& do .&wnStr.n&go @to ni& dotyc.y ci&$i&45 c4 g'o$a'n&go
@coO- co wpywa na ci&$i& w wi&'u ro.0aityc sytuacNac4 w odrAFni&niu od sp&cy+ic.n&go
@odd.iauN& na ci&$i& w N&dn&N ty'ko sytuacNi4, Zgodni& . t&oriQ wyuc.on&N $&.radnoOci
c.yni&ni& sta$i'nyc- w&wnStr.nyc i g'o$a'nyc atry$ucNi w odni&si&niu do n&gatywnyc
wydar.&/ prowad.i do d&pr&sNi- .ni&cSca do wysiku i utrudnia uc.&ni& siS @patr. ryP, 1#,#4,
Stud&nt wi&r.y- F& pr.yc.yna N&go .&N oc&ny N&st sta$i'na @$rak int&'ig&ncNi $Sd.i& trwa
.aws.&4- w&wnStr.na @pr.yc.yna wstydu tkwi w ni04 i g'o$a'na @$rak int&'ig&ncNi uNawnia siS
w wi&'u ro.0aityc sytuacNac- a ni& ty'ko pr.y ro.wiQ.ywaniu .ada/4, T&n rod.aN wyNaOni&/
prowad.i do wyuc.on&N $&.radnoOci- powoduNQc d&pr&sNS- .0ni&Ns.&ni& cSci do
Nakicko'wi&k wysikAw ora. ni&.do'noOP do uc.&nia siS nowyc r.&c.y, Stud&ntka .aO sQd.i-
F& pr.yc.yna N&N .&N oc&ny N&st ni&sta$i'na @nastSpn& ko'okwiu0 $Sd.i& atwi&Ns.&- a ona
$ard.i&N pr.yoFy siS do nauki4 i sp&cy+ic.na @N&st 0ao prawdopodo$n&- $y to- co
spowodowao .Q oc&nS- 0ogo wpynQP na coO inn&go- np, na wynik t&stu . angi&'ski&go4,
Tud.i&- ktAr.y wyNaOniaNQ ni&po0yO'n& wydar.&nia w t&n $ard.i&N opty0istyc.ny sposA$- sQ
0ni&N podatni na d&pr&sN& i N&st $ard.i&N prawdopodo$n&- F& '&pi&N wykonuNQ rAFnorodn&
.adania @(&t&rson- S&'ig0an- 1"8#5 Sw&&n&y- )nd&rs&n- ?ai'&y- 1"864, ?&. trudu 0oF&s.
.auwaFyP- F& t&oria wyuc.on&N $&.radnoOci N&st 0ocno .wiQ.ana . t&oriQ atry$ucNi- ktArQ
o0awia'iO0y w ro.d.ia'& 5, T&or&tycy atry$ucNi .akadaNQ- F& postawy i .acowania .a'&FQ od
sposo$u- w Naki int&rpr&tuN&0y pr.yc.yny .dar.&/, ZauwaF- F& ni& .na0y r.&c.ywist&N
pr.yc.yny- . powodu ktAr&N nasi ipot&tyc.ni stud&nci ni& .da'i ko'okwiu0, ?ard.i&N C
w&dug t&orii wyuc.on&N $&.radnoOci C waFn& N&st- Nak 'ud.i& spostr.&gaNQ owo
ni&powod.&ni&, H.&c.ywist& pr.yc.yny ni& sQ- oc.ywiOci&- o$oNStn&, 1&F&'i stud&nto0 $rak
.do'noOci 0at&0atyc.nyc- to prawdopodo$ni& w pr.ys.oOci rAwni&F wypadnQ X'& w
ro.wiQ.ywaniu .ada/ 0at&0atyc.nyc, 6ato0iast c.Ssto w Fyciu to- co aktua'ni& powoduN&
nas.& .acowani&- ni& N&st tak Nasn& ani tak N&dno.nac.n&, W podo$nyc sytuacNac
dokonywan& pr.&. 'ud.i atry$ucN& pr.yc.yn ic pro$'&0Aw 0ogQ $yP $ard.o waFn&,
wyuczona bezradnoF stan pesymizm%, ktry wynika z wyja.niania ne#atywne#o wy&arzenia
jako spowo&owane#o przez stabilne, wewntrzne i #lobalne czynniki! wy%czona bezra&no.+
powo&%je &epresj, zniechca &o wysi$k% i %tr%&nia %czenie si nowe#o materia$%
atrybucja stabilnaF prze.wia&czenie, *e przyczyna z&arzenia jest spowo&owana przez
czynniki, ktre nie zmieni' si wraz z %p$ywem czas% >np. twoja inteli#encjaA, przeciwne &o
czynnikw niestabilnych, ktre zmieniaj' si w czasie >np. wysi$ek w$o*ony w wykonanie
za&aniaA
atrybucja wewn(trznaF prze.wia&czenie, *e przyczyna z&arzenia jest spowo&owana twoimi
w$a.ciwo.ciami >np. z&olno.ci l%b wysi$ekA, przeciwnymi &o czynnikw, ktre s' wz#l&em
ciebie zewntrzne >np. tr%&no.+ za&aniaA
atrybucja globalnaF prze.wia&czenie, *e przyczyna z&arzenia zale*y o& czynnikw, ktre
wystp%j' w wiel% r*nych syt%acjach >np. inteli#encja, ktra wp$ywa na wykonanie r*nych
za&a/ w wiel% &zie&zinachA, przeciwstawne &o prze.wia&czenia, *e przyczyna jest
specy8iczna i &otyczy tylko o#raniczonej liczby syt%acji >np. z&olno.ci m%zyczne, ktre wp$yn'
na wykonanie za&a/ w trakcie k%rs% #ry na jakim. instr%mencie, ale nie w innych
d.i&d.inac4
R:7;0A 36.6. Teoria wy%czonej bezra&no.ci
?y .$adaP .wiQ.&k 0iSd.y wyuc.onQ $&.radnoOciQ a osiQgniScia0i akad&0icki0i- Ti0oty
Wi'son i (atricia Tin*i''& @1"824 pr.&prowad.i'i $adani& . ud.ia&0 stud&ntAw pi&rws.&go
roku, (r.ypus.c.a'i- F& wi&'u . nic 0a trudnoOci w nauc& .& w.g'Sdu na nis.c.Qcy w.or.&c
pr.ypisywania pr.yc.yn, TrudnoOci . pr.ystosowani&0 siS do now&go akad&0icki&go i
spo&c.n&go Orodowiska sprawiaNQ- F& w pi&rws.y0 roku nauki w co''&g&:u prawi& kaFdy
napotyka Naki&O pr.&s.kody, Wynika to . t&go- F& na ogA ni& .daN&0y so$i& sprawy- Nak
pows.&cn& sQ pro$'&0y . pr.ystosowani&0 siS- a .a0iast t&go pr.ypisuN& siS .a ni& winS
swoi0 indywidua'ny0 waOciwoOcio0- ni& $ard.o daNQcy0 siS .0i&niP C N&st to wiSc t&n
rod.aN atry$ucNi- ktAry prowad.i do wyuc.on&N $&.radnoOci, (rA$owa'iO0y .wa'c.yP t&n
p&sy0i.0- dostarc.aNQc stud&nto0 o$i&ktywnQ in+or0acNS na t&0at ni&sta$i'n&N natury
pro$'&0Aw .wiQ.anyc . poc.Qtki&0 Fycia akad&0icki&go, W 9uk& Jni*&rsity stud&nci
pi&rws.&go roku- ktAryc akad&0icki& +unkcNonowani& ana'i.owano- w.iS'i ud.ia w
anki&ci&- o ktAr&N sQd.i'i- F& N&st $adani&0 .wiQ.any0 . wyFs.Q uc.&'niQ, W warunkac
&ksp&ry0&nta'nyc- ki&dy starano siS wywr.&P .a0i&r.ony wpyw- powi&d.iano i0- F&
otr.y0aNQ wyniki wc.&Oni&Ns.yc $ada/ t&go sa0&go rod.aNu- $y .apo.na'i siS . .adawany0i
i0 pAXni&N pytania0i, (r.&g'Qda'i wiSc dan& statystyc.n& poka.uNQc&- F& na pi&rws.y0 roku
osiQgniScia na uc.&'ni sQ doOP skro0n&- a'& pAXni&N poprawiaNQ siS, 9odatkowo
&ksp&ry0&ntator poka.ywa nagran& na taO0i& wid&o wywiady . c.t&r&0a stud&nta0i
wyFs.yc 'at- ktAr.y opowiada'i o swoic sa$yc oc&nac w pi&rws.y0 roku nauki- a ktAr&
od ta0t&go c.asu .nac.Qco siS poprawiy,
R:7;0A 36.5. Gwalczanie wy%czonej bezra&no.ci % st%&entw pierwsze#o rok%. W tej cz.ci
eksperyment%, w ktrej wywierano zamierzony wp$yw, st%&enci &owia&ywali si, *e przyczyny
s$abych osi'#ni+ na pierwszym rok% mo#' by+ tylko czasowe. "rowa&zi$o to &o polepszenia
ich przecitnych ocen i zmniejsza$o praw&opo&obie/stwo rezy#nacji ze st%&iw >zaczerpnito
zF Wilson, Hin2ille, 3?4<A
GrAtko 0AwiQc- pr.&sani& do $adanyc .0i&r.ao do uOwiado0i&nia i0- F& pr.yc.yny
sa$yc oc&n sQ c.Ssto ty'ko c.asow&, Zakadano- F& t&n prosty ko0unikat po0Ag$y
.apo$i&c wyuc.on&N $&.radnoOci- w.0agaNQc 0otywacNS do wiSks.&go wysiku i 'ikwiduNQc
ni&potr.&$n& .a0artwiani& siS $raki&0 .do'noOci, SQd.Qc po pr.ys.yc osiQgniSciac
stud&ntAw- oc.&kiwani& to .ostao .r&a'i.owan&, W porAwnaniu . oso$a0i . grupy
kontro'n&N- ktAr& $ray ud.ia w $adaniu- '&c. ni& og'Qday danyc statystyc.nyc ani ni&
wysucay nagranyc wywiadAw- stud&nci . grupy &ksp&ry0&nta'n&N poprawi'i swoN& oc&ny
N&s.c.& $ard.i&N w roku nastSpny0 i $y'i 0ni&N skonni do r&.ygnacNi .& studiAw @patr. ryP,
1#,54, (odo$n& r&.u'taty u.yskano w pAXni&Ns.yc $adaniac na Jni*&rsity o+ ìrginia
@Wi'son- Tin*i''&- 1"854 ora. .& stud&nta0i $&'giNski0i @àn B*&rwa''&, 9& D&ts&na&r&-
1""04, (oni&waF dokonywan& atry$ucN& ni& $yy $&.poOr&dnio 0i&r.on& w $adaniu Wi'sona i
Tin*i''& @1"824- 0oF&0y N&dyni& wnioskowaP- F& stud&nci poprawi'i sw& oc&ny d.iSki
kor.ystny0 .0iano0 w swyc atry$ucNac, 6i&0ni&N w wi&'u innyc $adaniac dokonano
$&.poOr&dnic po0iarAw twor.onyc w nic atry$ucNi i stwi&rd.ono- F& 'ud.i& wyNaOniaNQcy
ni&kor.ystn& wydar.&nia w sposA$ opty0istyc.ny ci&s.Q siS '&ps.y0 .drowi&0 ora. 0aNQ
wiSks.& osiQgniScia s.ko'n& i .awodow&, (&t&rson- S&'ig0an i ài''ant @1"884 pr.&$ada'i
dan& 0SFc.y.n- ktAr.y uko/c.y'i %ar*ard Jni*&rsity w okr&si& ostatnic piSPd.i&siSciu 'at,
W 1"6# r,- 0aNQc dwad.i&Ocia piSP 'at- wyp&ni'i kw&stionarius. dotyc.Qcy swyc
doOwiadc.&/ . c.asAw drugi&N woNny Owiatow&N, ?adac.& o.nakowa'i wydar.&nia- w
odni&si&niu do ktAryc odpowi&d.i od.wi&rci&d'ay p&sy0istyc.ny sty' atry$ucNi ud.i&'anyc
odpowi&d.i @t.n, pr.ypisywa'i n&gatywn& wydar.&nia d.iaaniu sta$i'nyc- w&wnStr.nyc i
g'o$a'nyc pr.yc.yn4- w odrAFni&niu od opty0istyc.n&go sty'u atry$ucNi @t.n, pr.ypisywania
n&gatywnyc wydar.&/ d.iaaniu ni&sta$i'nyc- .&wnStr.nyc i sp&cy+ic.nyc pr.yc.yn4,
Int&r&suNQc& $yo- F& 0SFc.yXni- ktAr.y w wi&ku dwud.i&stu piSciu 'at uNawnia'i sty'
p&sy0istyc.ny- c.SOci&N .apada'i na .drowiu w wi&ku c.t&rd.i&stu- piSPd.i&siSciu i
s.&OPd.i&siSciu 'at @patr. takF& 6o'&n-%o&ks&0a- 2irgus- S&'ig0an- 1"865 Sc&i&r i in,- 1""05
S&'ig0an- Scu'0an- 1"865 Snyd&r- Ir*ing- )nd&rs&n- 1""14, Gonk'uduNQc- stwi&rd.i'iO0y- F&
ki&dy 'ud.i& doOwiadc.aNQ poc.Qtkowo .dar.&/ n&gatywnyc- takic Nak ni&powod.&ni& w
t&Oci&- to dwa rod.aN& spostr.&gania spo&c.n&go okr&O'aNQ- na i'& str&suNQc& $Sd.i& to
wydar.&ni&= a4 stopi&/ kontro'i- ktAry ic .dani&0 0aNQ nad dany0 wydar.&ni&05 $4 sposA$-
w Naki wyNaOniaNQ pr.yc.yny wydar.&nia, (oc.uci& kontro'i i opty0istyc.ny sty' atry$ucNi sQ
.wiQ.an& . '&ps.y0 pr.ystosowani&0 psyco'ogic.ny0 i so0atyc.ny0, Ci- ktAr.y 0aNQ
poc.uci& $raku kontro'i 'u$ wyNaOniaNQ pr.yc.yny .dar.&/ w kat&goriac p&sy0istyc.nyc
@t.n, do.naNQ wyuc.on&N $&.radnoOci4- sQ $ard.i&N skonni do .apadania na .drowiu ora.
doOwiadc.aNQ kopotAw w Fyciu akad&0icki0 i .awodowy0, Wad.a nas.&N psyciki nad
cia&0 N&st oc.ywiOci& ogranic.ona, 6i&0ni&N $adania poka.uNQ- F& .arAwno spostr.&gani&
.do'noOci do kontro'owania- Nak i $rak wyuc.on&N $&.radnoOci sQ kor.ystn& i uatwiaNQ
rad.&ni& so$i& . trudnoOcia0i- ktAryc dostarc.a Fyci&,
%y&orzystanie stale, psychologii spoeczne( do dos&onalenia na$y&'$ zdro$otnych
6i&.wyk'& kor.ystn& $yo$y skoni&ni& 'ud.i do .0iany nawykAw .wiQ.anyc .& .drowi&0-
Nak r.uc&ni& pa'&nia- po.$yci& siS nadwagi- stosowani& .drows.&N di&ty i tak da'&N, 1ak NuF
wspo0ni&'iO0y wc.&Oni&N- N&st to o$s.ar- w ktAry0 psyco'ogia spo&c.na N&st s.c.&gA'ni&
po0ocna- uNawniaNQc to- co wi&0y o wpywi& spo&c.ny0 i int&rakcNi spo&c.n&N,
)0&rykani& osiQgnS'i ni&kw&stionowany sukc&s- doskona'Qc ni&ktAr& .& swyc nawykAw
.wiQ.anyc .& .drowi&0, W 1""3 r, anki&tow& $adania %arrisa poka.ay- F& N&dyni& 2#^
dorosyc pa'i papi&rosy- co N&st naNniFs.y0 wskaXniki&0- Naki ki&dyko'wi&k .anotowano
@UJS) TodayV- Darc 12-1""34, Tud.i& sQ d.iO $ard.i&N niF N&s.c.& ki'ka 'at t&0u skonni
unikaP FywnoOci .awi&raNQc&N duFo co'&st&ro'u- a takF& wiSc&N ko$i&t aniF&'i dawni&N
poddaN& siS o$&cni& $adanio0 wykor.ystuNQcy0 ro.0a. w c&'u wykrycia raka, 1&dnakF& w
wi&'u innyc waFnyc o$s.arac .wiQ.anyc .& .drowi&0 nas.& d.iaani& ni& N&st tak
skut&c.n&, To sa0o $adani& %arrisa usta'io- F& 66^ )0&rykanAw 0a nadwagS C wiSc&N niF
ki&dyko'wi&k wc.&Oni&N, Inn& $adania uNawniy- F& 'ud.i& piNQ wiSc&N a'koo'u- 0ni&N Pwic.Q i
0ni&N c.asu poOwiScaNQ na s&n niF piSP 'at t&0u @USci&nti+ic )0&ricanV- S&pt&0$&r- 1"864,
Wr&s.ci&- ostatni& taki& $adania uNawniy- F& .agroF&ni )I9S ni& stosuNQ wystarc.aNQcyc
.a$&.pi&c.&/- a$y .apo$i&c coro$i&, SpoOrAd tyc- ktAr.y stwi&rd.i'i- F& w u$i&gy0 roku
0i&'i wiSc&N niF N&dn&go partn&ra s&ksua'n&go- .d&cydowana wiSks.oOP ni& uFywaa
pr&.&rwatyw pr.ynaN0ni&N pr.&. NakiO c.as, 1&dyni& 17^ potwi&rd.io- F& stosowao NQ w
c.asi& kaFd&go stosunku @USci&nc& 6&wsV- )ugust 31- 1""14, W Naki sposA$ pr.&konaP 'ud.i
do .0iany nawykAw .wiQ.anyc .& .drowi&0W (o0yO' C wykor.ystuNQc to- c.&go siS
wc.&Oni&N dowi&d.ia&O C Nak $yO prA$owa to .ro$iP, 1&dny0 .& sposo$Aw .0iany postaw-
Nak to pr.&dstawi'iO0y w ro.d.ia'& 8- N&st prA$a .astras.&nia- $y .ostay pr.yswoNon& nawyki
suFQc& .drowiu, 6a pr.ykad 0og'i$yO0y poka.aP r&a'istyc.n& o$ra.y oso$y- ktAra u0i&ra .
powodu )I9S- doQc.aNQc in+or0acNS- F& kaFd&0u- kto ni& $Sd.i& uprawiaP s&ksu w sposA$
$&.pi&c.ny- 0oF& siS to pr.ytra+iP, 1ak poka.ano w ro.d.ia'& 8- ap&'& nastawion& na
w.$ud.&ni& stracu 0ogQ d.iaaP- pr.ynaN0ni&N w p&wny0 .akr&si&- N&O'i towar.ys.y i0
u$&.pi&c.aNQca in+or0acNa o ty0- Nak naN'&pi&N porad.iP so$i& . dany0 pro$'&0&0, Gi&dy
N&dnak pr.ycod.i .0i&niP oporn&- si'ni& .akor.&nion& nawyki .wiQ.an& .& .drowi&0- wt&dy
ap&'& wywouNQc& strac 0ogQ odni&OP ogranic.ony &+&kt, Wi&'u pa'ac.y dostr.&go
ogos.&nia usiuNQc& ic .astras.yP i skoniP do wyr.uc&nia papi&rosa- N&dnak ciQg'& 0aNQ .
ty0 trudnoOci, Gopot po'&ga na ty0- F& w pr.ypadku wi&'u pro$'&0Aw .drowotnyc tr.&$a
radyka'ni& .nis.c.yP potSFn& $ari&ry, W&X0y pod uwagS stosowani& pr&.&rwatyw, WiSks.oOP
'ud.i N&st Owiado0a t&go- F& )I9S N&st powaFny0 pro$'&0&0 i F& stosowani& pr&.&rwatyw
stwar.a p&wn& .a$&.pi&c.&ni& pr.&d .akaF&ni&0, CiQg'& N&dnak .ad.iwiaNQco 0ao osA$ N&
stosuN&, Wi&'u uwaFa- F& pr&.&rwatywy sQ ni&wygodn& i po.$awiaNQ wspAFyci& ro0anty.0u-
Nak rAwni&F pr.ypo0inaNQ o coro$i& C c.y0O- o c.y0 ni& ccQ pa0iStaP- gdy uprawiaNQ
s&ks, 2dy poNawia siS .acowani& s&ksua'n&- od.ywa siS si'na t&nd&ncNa do .apr.&c.ania C
w ty0 pr.ypadku- do u.nania- F& coP )I9S N&st powaFny0 pro$'&0&0- to N&dnak na0 ni&
.agraFa, Co 0oFna .ro$iP- $y .0i&niP tS pot&ncNa'ni& O0i&rt&'nQ postawSW 1&dnQ .
naNwaFni&Ns.yc wska.Aw&k- ktArQ daN& psyco'ogia spo&c.na- N&st- F& a$y .0i&niP c.yN&O
.acowani&- tr.&$a .0i&niP N&go sa0ooc&nS w taki sposA$- $y d.iaaa na N&go kor.yOP C
psyco'ogic.ni& C $y .0i&niaa .acowani&, C.yniQc tak- 0aNQ o so$i& do$r& 0ni&0ani&-
podtr.y0uNQ swoNQ sa0ooc&nS, ?r.0i to .naNo0oW 1&st to podstawowa .asada t&orii
dysonansu po.nawc.&go- o0Awion&go w ro.d.ia'& 3, 1ak 0oF&s. so$i& pr.ypo0ni&P- N&d&n .
autorAw poka.a ostatnio- F& .asady t&orii dysonansu po.nawc.&go 0ogQ $yP .astosowan& do
stwor.&nia nawykAw kor.ystni&Ns.yc d'a .drowia- takic Nak c.Ssts.& stosowani&
pr&.&rwatyw, )ronson- >ri&d i Ston& @1""15 Ston&- )ronson- Crain- Wins'ow- >ri&d- w druku4
poprosi'i stud&ntAw co''&g&:u o pr.ygotowani& 0owy na t&0at ni&$&.pi&c.&/stw .wiQ.anyc
. )I9S i u.asadniaNQc&N stosowani& pr&.&rwatyw U.a kaFdy0 ra.&0- gdy uprawias. s&ksV,
Stud&nci wygas.a'i N& pr.&d ka0&rQ wid&o- wi&d.Qc- F& nagrani& to .ostani& odtwor.on&
uc.nio0 s.koy Or&dni&N, C.y wygos.&ni& t&go r&+&ratu wystarc.yo do .0iany ic .acowa/
i sprawio- F& sa0i cStni&N stosowa'i pr&.&rwatywyW 1ak siS 0og'iO0y pr.&konaP w ro.d.ia'&
3- odpowi&dX N&st twi&rd.Qca ty'ko wAwc.as- gdy stud&nci rAwni&F pr.ypo0ni&'i so$i& swoN&
ni&powod.&nia .wiQ.an& .& stosowani&0 pr&.&rwatyw, Stwi&rd.a'i- F& s.c.&gA'ni& trudn&-
.awstyd.aNQc&- c.y Uni&0oF'iw&V $yo uFyci& pr&.&rwatywy, Ci $y'i naN$ard.i&N Owiado0i
wasn&N ipokry.Ni C to .nac.y t&go- F& .a'&ca'i uc.nio0 s.kA Or&dnic .acowania- ktAryc
sa0i ni& r&a'i.owa'i, (oni&waF nikt ni& 'u$i siS c.uP ipokrytQ- stQd $adani 0usi&'i wykonaP
d.iaania sta$i'i.uNQc& ic .a$ur.onQ sa0ooc&nS, (rostQ drogQ $yo praktykowani& t&go- co
.a'&cao siS inny0, WaOni& to usta'i )ronson i N&go wspApracownicy= stud&nci w +a.i&
$ada/ .0i&r.aNQc&N do wywoania uc.ucia ipokry.Ni oka.ywa'i naNwiSks.Q cSP do
stosowania w pr.ys.oOci pr&.&rwatyw i r.&c.ywiOci& .ac.S'i kupowaP ic duFo wiSc&N niF
stud&nci- u ktAryc ni& wywoano uc.ucia ipokry.Ni, ?adani& )ronsona i N&go
wspApracownikAw @1""14 nad stosowani&0 pr&.&rwatyw N&st N&s.c.& N&dnQ i'ustracNQ
.nan&go .Nawiska- F& c.as&0 naN'&ps.y0 sposo$&0 na .0ianS c.yN&goO .acowania N&st
.0iana int&rpr&tacNi sa0&go si&$i& i sytuacNi spo&c.n&N, 6i& poc.yniono Fadn&N prA$y
$&.poOr&dni&N .0iany .acowania $adan&go @stosowania pr.&. nic pr&.&rwatyw4, 6i& $y'i
nagrad.ani .a ic stosowani&- ni& podano i0 takF& Fadn&N in+or0acNi- ktAra $y 0Awia- co siS
.dar.y- N&O'i ni& $SdQ t&go ro$iP, Za0iast t&go- $adac.& .0i&ni'i sposA$- w Naki $adani
.int&rpr&towa'i swoN& ni&powod.&ni& w uFyciu pr&.&rwatyw, W warunkac wy.wa'aNQcyc
poc.uci& ipokry.Ni ni&stosowani& pr&.&rwatyw u.yskao now& .nac.&ni&, Wc.&Oni&N
stud&nci prawdopodo$ni& traktowa'i uFywani& pr&.&rwatyw Nako ni&.$yt istotn&5 ni&.a'&Fni&
od ws.ystki&go . p&wnoOciQ nigdy ni& .ara.i'i$y siS )I9S, (o pr.ygotowaniu pr.&0Awi&nia
d'a uc.niAw s.koy Or&dni&N i .astanowi&niu siS nad wasny0 .acowani&0 w pr.&s.oOci-
ni&stosowani& .a$&.pi&c.&/ na$rao .up&ni& now&go .nac.&nia= stao siS po.$awiony0
skrupuAw- p&ny0 ipokry.Ni d.iaani&0 i C NuF wkrAtc&; C stud&nci .d&cydowa'i o
c.Ssts.y0 stosowaniu pr&.&rwatyw, 6i& 0oF&0y ni& doc&niP t&go waFn&go
psycospo&c.n&go pr.&sania= N&dny0 . naN'&ps.yc sposo$Aw ro.wiQ.ywania praktyc.nyc
pro$'&0Aw N&st .0iana int&rpr&tacNi dan&N sytuacNi, B$&cni& .astanowi0y siS- Nak to
pr.&sani& 0oFna wykor.ystaP w.g'Sd&0 inn&go waFn&go XrAda wpywAw na nas.& .drowi&
i do$r& sa0opoc.uci& C 0ianowici& do Orodowiska- w ktAry0 FyN&0y,
Psychologia spoeczna a #rodo$is&o
W& wc.&Oni&Ns.&N c.SOci t&go ro.d.iau o0awia'iO0y wpywy str&su na .drowi& 'ud.i i
usta'a'iO0y- co taki&go N&st w dany0 wydar.&niu- F& c.yni N& str&suNQcy0, 2dy .asi&d'a0y
Zi&0iS w a'ar0uNQcy0 t&0pi&- nas. Owiat staN& siS 0i&Nsc&0 stwar.aNQcy0 na0 cora. wiSc&N
trudnoOci, C.y ki&dyko'wi&k .na'a.&O siS w korku u'ic.ny0 i ro.adowa&O swAN gni&w i
+rustracNS- naciskaNQc k'aksonW )'$o c.y draFni ciS aas sa0ocodAw- sa0o'otAw- a takF&
goOnyc pr.yNSPW 1&O'i tak- to waOni& Orodowisko $yo XrAd&0 tw&go str&su, Co .at&0
sprawia- F& id&ntyc.n& .Nawiska C taki& Nak goOna 0u.yka C ra. 0ogQ dostarc.aP
pr.yN&0noOci- a inny0 ra.&0 wywouNQ ro.draFni&ni&W Zap&wn& .nas. NuF odpowi&d. na to
pytani&, BtAF .a'&Fy to od t&go- Nak 'ud.i& spostr.&gaNQ i int&rpr&tuNQ swoN& Orodowisko C a
wiSc- na pr.ykad- w Naki0 stopniu w swoi0 pr.&konaniu kontro'uNQ 0u.ykS i panuNQ nad niQ,
1&dnoc.&Oni& . ana'i.Q poOwiSconQ .wiQ.ko0 psyco'ogii spo&c.n&N i .drowia .aN0i&0y siS
ro'Q spostr.&gania spo&c.n&go w okr&O'aniu t&go- c.y Orodowisko N&st d'a nas XrAd&0 str&su-
podo$ni& Nak w pr.ypadku ro'i spostr.&gan&N kontro'i, W u.up&ni&niu ro.waFa/
poOwiSconyc wpywo0 Orodowiska istotn& N&st N&dnak- $y o0AwiP wpywy wywi&ran& na/
pr.&. 'ud.i, 6i&wi&'& pro$'&0Aw wy0aga tak pi'n&N int&rw&ncNi- Nak s.kody- ktAr&
wyr.Qd.a0y otac.aNQc&0u nas Owiatu- a 0ianowici&= .atruwani& powi&tr.a i wody- odpady
toksyc.n&- pr.&'udni&ni&- g'o$a'n& oci&p'&ni& c.y nis.c.&ni& 'asAw pod.wrotnikowyc,
(odo$ni& Nak o0awia'iO0y sposo$y postSpowania psyco'ogAw spo&c.nyc prowad.Qc& do
.0iany nas.yc nawykAw .wiQ.anyc .& .drowi&0- pr.&dstawi0y sposo$y .astosowania
t&cniki wywi&rania wpywu spo&c.n&go- skaniaNQc& nas do ar0oniNn&go wspA$r.0i&nia .
wy0oga0i Orodowiska,
Spostrzeganie spoeczne a #rodo$is&o+ interpreto$anie stresor'$ #rodo$is&o$ych
W p&wny0 s&nsi& Orodowisko .aws.& $yo d'a nas XrAd&0 str&su, Zapo0ina0y c.as&0-
si&d.Qc w wygodnyc- do$r.& ogr.anyc do0ac- N&d.Qc FywnoOP kupionQ w sk'&pi&
spoFywc.y0- Nak ci&nka N&st niP nas.&go istni&nia, 6as.y0 pr.odko0 ni& $y o$cy gAd C
wystarc.yy .& .$iory 'u$ ni&udany s&.on owi&cki, Surow& .i0y o$+ici& .$i&ray o+iary-
podo$ni& Nak coro$y- ktAr& ro.pr.&str.&niay siS w sposA$ ni& kontro'owany- c.y to .
powodu .akaF&nia wody do picia- c.y .yc warunkAw sanitarnyc, J progu 88I w,
potra+i0y NuF opanowaP wiSks.oOP Orodowiskowyc ni&$&.pi&c.&/stw- ktAr& ni&gdyO
d.i&siQtkoway nas.yc pr.odkAw @coP- paradoksa'ni&- w wi&'u r&Nonac Owiata gAd i
0oF'iw& do unikniScia coro$y sQ gAwnQ pr.yc.ynQ O0i&rci4, Stao siS N&dnak tak- F& gdy
'ud.i& uc.y'i siS poskra0iaP Orodowisko- N&dnoc.&Oni& N& nis.c.y'i, 1ak .o$ac.y0y w da's.&N
c.SOci tSgo ro.d.iau- rasa 'ud.ka syst&0atyc.ni& .atruwa p'an&tS- istni&N& wiSc pi'na
koni&c.noOP powstr.y0ania ow&go proc&su d&wastacNi, Wra. . postSp&0 cywi'i.acNi
twor.y0y now& str&sory t.w, cywi'i.acyNn&- . ktAry0i nasi pr.odkowi& nigdy siS ni& spotka'i,
Ho.waF0y Fyci& p'&0i&nia Da$aan- ktAr& FyN& w Sudani& w )+ryc&- ni&da'&ko rAwnika,
(odc.as $ada/ w 1"62 T,- wykonanyc pr.&. Sa0u&'a Hos&na i N&go wspApracownikAw-
$ya to ku'tura prawi& ni& tkniSta pr.&. wspAc.&snQ cywi'i.acNS, Tud.i& 0i&s.ka'i w
$a0$usowyc s.aasac- u$i&ra'i siS skQpo- a ic poFywi&ni&0 $yo .iarno- ry$y i dro$na
.wi&r.yna, Ic Orodowisko $yo spokoNn& i ni& .atoc.on&- wo'n& od str&sorAw .nanyc w&
wspAc.&sny0 Fyciu, 6i& $yo wiSc .akAcaNQcyc s&n aasAw wywoywanyc pr.&.
k'aksony i ciSFarAwki- korkAw u'ic.nyc trwaNQcyc do ko/ca dnia ani .agroF&nia
pr.&stSpstw&0, Hos&n i N&go ko'&d.y stwi&rd.i'i- F& w porAwnaniu . dorosy0i w Stanac
ZN&dnoc.onyc- u c.onkAw Da$aan r.ad.i&N wystSpowao nadciOni&ni&- .ao$s&rwowano
0ni&Ns.Q otyoOP- a .d&cydowani& '&ps.y suc, 6i& 0oF&0y $yP oc.ywiOci& p&wni- F& $rak
wspAc.&snyc str&sorAw Orodowiskowyc- takic Nak pro$'&0y .& .ur$ani.owany0 Fyci&0-
d&cydowa o doskonay0 stani& .drowia c.onkAw p'&0i&nia Da$aan, 6aw&t N&dnak gdy$y
tak $yo- 0oF&0y ni& wi&r.yP- iF Fyci& w& wspAc.&snyc .ur$ani.owanyc r&Nonac N&st
.aws.& str&suNQc& i pociQga .a so$Q pro$'&0y .drowotn& C wystarc.y pr.po0ni&P so$i&
?&atric& Co'&- ktAra doskona'& +unkcNonowaa w sa0y0 c&ntru0 6ow&go 1orku, 1ak NuF
.auwaFy'iO0y- to sa0o o$i&ktywni& .dar.&ni&- taki& Nak ni&.darn& &g.a0inu- N&st w p&wnyc
sytuacNac doOwiadc.an& Nako str&suNQc&- nato0iast w innyc ni&, W Nakic .at&0 warunkac
c.ynniki .wiQ.an& .& wspAc.&sny0 Orodowiski&0- Nak aas i .atoc.&ni&- $SdQ powodowaP
str&sW (syco'ogowi& spo&c.ni pr.&prowad.i'i wi&'& $ada/- $y .na'&XP odpowi&dX,
Haas, Dica&' i 1&ann& Scat.ki postanowi'i uci&c od poOpi&cu i kr.Qtaniny Fycia w
0i&Oci&, (o dugi0 pos.ukiwaniu .na'&X'i w ko/cu .akQt&k- ktAry wydawa siS id&a'ny0
0i&Nsc&0 C do0 stoNQcy na ko/cu O'&p&N u'ic.ki w pr.&piSkny0- odoso$niony0 sQsi&d.twi&
>ar %i'is w 6&w 1&rs&y, U6ad&s.a wiosna C 0Awi pan Scat.ki C i si&d.i&'iO0y na
aw&c.c& . tyu do0u, (owi&d.ia&0 do 1&ann&= gWi&s.- coO co'&rni& duFo tyc sa0o'otAw
w gAr.&h, SpoNr.a&0 do gAry- a ta0 sunQ N&d&n po drugi0V @U6&w _ork&rV- Bcto$&r 21-
1""1- s, 314, Bka.ao siS- F& >&d&ra'na )d0inistracNa Totnictwa Cywi'n&go @>))4 .0i&nia
waOni& sc&0at 'Qdowa/ na 'otnisku w 6&wark- tr.yd.i&Oci piSP 0i' sta0tQd, (odc.as gdy
sa0o'oty 'QduNQc& i startuNQc& . 'otniska w 6&wark 'atay .wyk'& w p&wn&N od'&goOci od >ar
%i'is- o$&cni& tr.ysta odr.utowcAw d.i&nni& pr.&'atywao $&.poOr&dnio nad do0&0
Scat.kic, 9o$r.& wiado0o- F& powtar.aNQcy siS aas prowad.i w ko/cu do utraty sucu,
Sa0u&' Hos&n i N&go wspApracownicy @1"624 pr.ypisywa'i nad.wyc.aNny suc c.onkAw
p'&0i&nia Da$aan c.SOciowo t&0u- F& Orodowisko- w ktAry0 Fy'i- $yo w porAwnaniu .&
wspAc.&sny0 .ur$ani.owany0 r&Non&0 nad.wyc.aN cic&, C.y goOn& aasy sQ .aws.&
str&suNQc& d'a c.owi&kaW Bdpowi&d.- Nak 0oFna wnioskowaP na podstawi& nas.&N
wc.&Oni&Ns.&N ana'i.y poOwiScon&N str&sowi i .drowiu- .a'&Fy od t&go- Nak 'ud.i& int&rpr&tuNQ
aas i Naki stopi&/ kontro'i nad ni0 odc.uwaNQ, Wi&'u . nas do$rowo'ni& id.i& na konc&rty
rockow&- gd.i& 0u.yka N&st nad.wyc.aN goOna- goOni&Ns.a niF dXwiSk pr.&'atuNQc&go
odr.utowca, Inni uci&kaNQ pr.&d poOpi&c&0- kr.QtaninQ i aas&0 panuNQcy0i w
.ur$ani.owany0 Fyciu- .as.ywaNQc siS w .acis.u sw&go 0i&s.kania, W pr.&ciwi&/stwi& do
nic Dica&' i 1&ann& Scat.ki ni& 0i&'i wy$oru i ni& 0og'i uci&c od ryku odr.utowcAw
pr.&'atuNQcyc nad ic do0&0, Di0o tyc pr.&konuNQcyc pr.ykadAw ni& 0oF&0y 0i&P
p&wnoOci- F& wi&'koOP spostr.&gan&N kontro'i &'i0inuN& str&sow& kons&kw&ncN& aasu,
6a'&Fao$y pr.&prowad.iP do$r.& kontro'owan& &ksp&ry0&nty, S.c.SOci&0 takQ waOni& s&riS
$ada/ wykona'i 9a*id 2'ass i 1&ro0& Sing&r @1"724, Typowy &ksp&ry0&nt wyg'Qda
nastSpuNQco= $adany0 dano do ro.wiQ.ania ki'ka .ada/- Nak .oFon& dodawani& c.y .ro$i&ni&
kor&kty, (odc.as pracy sys.&'i wy$ucy aasu- ktAr& $yy podo$n& do odgosAw- Naki&
wydaN& powi&'ac. c.y 0as.yna do pisania, 6atSF&ni& wynosio 108 d&cy$&'i- a wiSc
odpowiadao aasowi pracuNQc&N nitownicy 'u$ aasowi startuNQc&go duF&go pasaF&rski&go
odr.utowca, W N&dn&N . +a. &ksp&ry0&ntu &0isN& aasu 0iay ni&pr.&widywa'nQ dugoOP i
ni& daNQc& siS pr.&wid.i&P pr.&rwy w okr&si& dwud.i&stopiScio0inutow&N s&sNi, W drugi&N
+a.i& $adani sys.&'i tS sa0Q s&kw&ncNS aasAw- '&c. 0i&'i poc.uci& kontro'i nad ni0i,
Eksp&ry0&ntator powi&d.ia i0- F& w kaFd&N cwi'i 0ogQ powstr.y0aP aas- naciskaNQc
pr.ycisk, UTo- c.y naciOni&s. t&n pr.ycisk c.y ni&- .a'&Fy ty'ko od ci&$i& C wyNaOni, C
Wo'&'i$yO0y- $yO t&go ni& ro$i- N&dnak d&cy.Na na'&Fy do ci&$i&V @2'ass- Sing&r- 1"72- s, 6#4,
WaFn& N&st to- F& w r.&c.ywistoOci nikt ni& skor.ysta . pr.ycisku, Tak wiSc w t&N +a.i& $adani
sys.&'i t&n sa0 aas co w +a.i& uni&0oF'iwiaNQc&N kontro'S5 N&dyna rAFnica po'&gaa na ty0-
F& $y'i pr.&konani- iF 0ogQ siS od ni&go uwo'niP- ki&dy ty'ko .&ccQ, Eksp&ry0&nt .awi&ra
rAwni&F tr.&ciQ +a.S- w ktAr&N N&go uc.&stnicy ro.wiQ.ywa'i swoN& .adania w cis.y i spokoNu,
?adani- pracuNQcy dotycc.as w tyc .rAFnicowanyc warunkac- ro.wiQ.ywa'i t&ra. now&
pro$'&0y $&. ud.iau dXwiSkAw . .&wnQtr., Znac.Qc& N&st to- F& aas wywi&ra 0ay wpyw
w c.asi& trwania ow&N poc.Qtkow&N dwud.i&stopiScio0inutow&N s&sNi, 1ak dugo .adani& ni&
$yo .$yt sko0p'ikowan&- tak dugo $adani .nosi'i c.y wrSc. ignorowa'i ni&pr.yN&0n&
aasy- wykonuNQc .adani& tak sa0o do$r.&- Nak ci- ktAr.y pracowa'i w cis.y, 6ato0iast inny
o$ra. r&akcNi siS poNawi w drugi&N s&sNi- gdy kaFdy 0Ag wy$i&raP 0iSd.y .gi&ki&0 a cis.Q,
1ak 0oF&s. .o$ac.yP na rycini& 1#,6- ci- ktAry0 ap'ikowano ni& kontro'owan& aasy-
pop&nia'i tu .nac.Qco wiSc&N $SdAw niF ci- ktAr.y w c.asi& pi&rws.&N s&sNi ni& doOwiadc.y'i
takic .akAc&/, ) co w pr.ypadku 'ud.i- ktAr.y sys.&'i t& aasy- '&c. $y'i pr.&konani- F&
0ogQ N& kontro'owaPW 1ak poka.uN& rycina 1#,6- ci wykonywa'i swoN& .adania prawi& tak
do$r.& Nak $adani- ktAr.y w ogA'& ni& sys.&'i aasu, 2dy wi&0y- F& w kaFd&N cwi'i
0oF&0y go wyQc.yP- to N&st on .nac.ni& atwi&Ns.y do to'&rowania i ni& wpywa na nas.Q
pracS C naw&t wAwc.as- gdy $adani nigdy . t&N 0oF'iwoOci ni& skor.ysta'i, 9'ac.&go aas
pogars.a &+&kty wykonywan&go .adania wAwc.as- gdy NuF siS .ako/c.y i d'ac.&go tak siS
d.i&N& ty'ko wt&dy- gdy ni& 0oFna go kontro'owaPW Bdpowi&dX N&st .awarta w ty0- coO0y
wc.&Oni&N 0Awi'i w odni&si&niu do t&orii wyuc.on&N $&.radnoOci, 1ak wyka.a'iO0y- gdy
$adani sQ wc.&Oni&N poddani odd.iaywaniu ni& kontro'owanyc- n&gatywnyc wydar.&/- to
c.Ssto prA$uNQ siS . ni0i uporaP naN'&pi&N- Nak potra+iQ, Tud.i&- ktAr.y 0i&s.ka'i w oko'icy
'otniska w 6&wark- gd.i& wprowad.ono nowQ organi.acNS 'Qdowa/- poc.Qtkowo wa'c.y'i .
ty0- nacod.Qc ur.SdnikAw >))- $y prot&stowaP pr.&ciwko ogus.aniu pr.&. odr.utowc&,
1ak dugo c.u'i- F& N&st w ic staraniac NakiO postSp- aas $y prawdopodo$ni& 0ni&N
str&suNQcy, Tak sa0o w $adaniu pr.&prowad.ony0 pr.&. 2'assa i Sing&ra @1"724 'ud.i&
poc.Qtkowo kontro'owa'i dokuc.'iw& skutki aasu- wytr.y0uNQc go i konc&ntruNQc siS tak-
Nak ty'ko potra+i'i, 1&O'i N&dnak n&gatywn&- ni& kontro'owan& wydar.&nia trwaNQ nada' 0i0o
nas.yc naNs.c.&rs.yc wysikAw- $y i0 .arad.iP- wt&dy poNawia siS $&.radnoOP @)$ra0son i
in,- 1"785 Wort0an- ?r&0- 1"754, 1&dnQ . kons&kw&ncNi wyuc.on&N $&.radnoOci N&st
.0ni&Ns.&ni& cSci do wysiku ora. trudnoOP w uc.&niu siS now&go 0at&riau, Tak wiSc
$adani- ktAr.y ni& u0i&'i kontro'owaP aasu w &ksp&ry0&nci& 2'assa i Sing&ra @1"724-
potra+i'i so$i& . ty0 porad.iP i poc.Qtkowo do$r.& ro.wiQ.ywaP .adany i0 pro$'&0- N&dnak
$rak kontro'i- ktAr&go doOwiadc.y'i- .&$ra w ko/cu swoN& Fniwo powoduNQc- F& d.iaa'i
gor.&N pr.y drugi0 .adaniu, W pr.&ciwi&/stwi& do nic- $adani- ktAr.y sQd.i'i- F& 0ogQ
kontro'owaP aas- nigdy ni& doOwiadc.y'i wyuc.on&N $&.radnoOci i d'at&go 0og'i d.iaaP
&+&ktywni& w drugi&N +a.i& d.iaania,
R:7;0A 36.O. 1a$as a spostrze#anie mo*liwo.ci kontrolowania. H%&zie, ktrzy byli
przekonani, *e mo#' kontrolowa+ &ok%czliwe &(wiki, pracowali prawie rwnie &obrze jak
osoby, ktre w o#le nie &o.wia&cza$y ha$as% w czasie ba&a/ >zaczerpnito zF Dlass, =in#er,
3?J<A
6i&st&ty w& wspAc.&sny0- .ur$ani.owany0 Fyciu goOn& dXwiSki c.Ssto ni& poddaNQ siS
kontro'i i trwaNQ .nac.ni& duF&N niF poc.Qtkow& dwud.i&stopiScio0inutow& s&sN& w $adaniu
2'assa i Sing&ra @1"724, S&'don Co&n i N&go wspApracownicy poka.a'i- F& 'ud.i& naraF&ni
na taki& aasy w r.&c.ywisty0 Fyciu r&aguNQ na ni& tak Nak oso$y w +a.i& $raku 0oF'iwoOci
kontro'owania aasu w $adaniac 2'assa i Sing&ra @1"724, ?ada'i oni d.i&ci 0i&s.kaNQc& w
wi&Fowcac w 6owy0 1orku- ni&da'&ko ruc'iw&N autostrady @Co&n- 2'ass- Sing&r- 1"734,
9.i&ci- ktAr& 0i&s.kay na niFs.yc piStrac- a wiSc $yy naraFon& na si'ni&Ns.y u'ic.ny
aas- c.ytay gor.&N niF 0i&s.kaNQc& na wyFs.yc piStrac, W ko'&Nny0 $adaniu Co&n wra.
.& wspApracownika0i @1"80-1"814 pr.&$ada d.i&ci- ktAr& cod.iy do s.kA' w o$rS$i&
korytar.a powi&tr.n&go 'otniska w Tos )ng&'&s, (onad tr.ysta odr.utowcAw pr.&'atywao
ta0 kaFd&go dnia- powoduNQc ni&.wyk'& wysoki po.io0 aasu, W porAwnaniu . d.i&P0i-
ktAr& uc.Ss.c.ay do cicyc s.kA @. uw.g'Sdni&ni&0 rasy- grupy &tnic.n&N- .a0oFnoOci i
k'asy spo&c.n&N4- d.i&ci . aaO'iwyc 0i&Nsc 0iay wyFs.& ciOni&ni& krwi- atwi&N siS
d&konc&ntroway i atwi&N siS poddaway podc.as pracy nad trudny0i .adania0i, Wi&'& . tyc
trudnoOci istniao nada'- ki&dy pr.&$adano d.i&ci powtArni& rok pAXni&N- co sug&ruN&- F&
dugotrwa& pr.&$ywani& w .asiSgu goOn&goni& kontro'owan&go aasu 0oF& wywoaP
powaFn& pro$'&0y u d.i&ci, C.SOciowo . powodu tyc $ada/ podNSto ostatnio prA$y
.0ni&Ns.&nia natSF&nia aasu odd.iauNQc&go na 'ud.i C na pr.ykad- pr.&. wykadani&
Ocian $udynkAw 0at&riaa0i dXwiSkoconnyni i insta'owani& odpowi&dnic ur.Qd.&/ w
si'nikac odr.utowcAw- $y 0ni&N aasoway,
/atoczenie, Zi&0iS .a0i&s.kuN& 5-# 0i'iarda 'ud.i C N&st to wiSc&N niF ogA'na 'ic.$a
FyNQcyc do t&N pory, GaFd&go dnia popu'acNa .wiSks.Q siS o Pwi&rP 0i'iona, (r.y ty0
wskaXniku w.rostu 'ic.$a ta podwoi siS pr.&d upyw&0 2025 r, i $Sd.i& siS podwaNaa w
cora. krAts.yc odcinkac c.asu, 9wi&Oci& 'at t&0u angi&'ski ducowny To0as Da'tus
ostr.&ga- F& 'ic.$a 'ud.i roOni& tak s.y$ko- iF wkrAtc& .a$rakni& FywnoOci- $y ws.ystkic
nakar0iP, (o0y'i siS N&dyni& co do daty- gAwni& d'at&go- F& postSp t&cno'ogic.ny w
uprawi& .i&0i po.wo'i ko'osa'ni& powiSks.aP .$iory, 9ostawy FywnoOci N&dnak 0a'&NQ- a
'ic.$a 'ud.i ni&doFywionyc w.rasta @Sadik- 1""14, Wi&'u naukowcAw Fywi o$awS- F&
pr.&widywania Da'tusa ktAr&goO dnia siS sprawd.Q, 6aw&t gdy wystarc.y FywnoOci- $y
kaFd&go nakar0iP- nad0i&rn& .atoc.&ni& 0oF& $yP XrAd&0 powaFn&go str&su C tak d'a
.wi&r.Qt- Nak i d'a 'ud.i, 2dy .wi&r.Sta .ostaNQ stoc.on&- ni&.a'&Fni& c.y w swoi0
natura'ny0 Orodowisku- c.y w 'a$oratoriu0- .0ni&Ns.a siS ic ro.rodc.oOP- ni&waOciwi&
opi&kuNQ siS 0ody0i i staNQ siS $ard.i&N podatn& na coro$y @Ca'oun- 1"735 Cristian-
1"634, ?adania nad wpyw&0 .atoc.&nia na 'ud.i wyka.uNQ podo$ni& n&gatywn& skutki, 2dy
na pr.ykad w.rasta .atoc.&ni& w wiS.i&niu- w.rasta rAwni&F 'ic.$a pro$'&0Aw
dyscyp'inarnyc- sa0o$ANstw ora. wskaXnik O0i&rt&'noOci @(au'us i in,- 1"814, ?adania w
akad&0ikac uNawniaNQ- F& stud&nci 0i&s.kaNQcy w pr.&'udnionyc $udynkac @np, . dugi0i
korytar.a0i .& wspA'nQ a.i&nkQ i Owi&t'icQ4 0ni&N siS angaFuNQ spo&c.ni& i c.SOci&N
uNawniaNQ sygnay wyuc.on&N $&.radnoOci niF ic ko'&d.y . 0ni&N pr.&p&nionyc do0Aw
stud&nckic @np, . 0ni&Ns.y0i pokoNa0i i . wasnQ a.i&nkQ5 ?au0- à'ins- 1"77- 1"7"4, Co
sprawia- F& .atoc.&ni& N&st tak pr.ykr&W ?y odpowi&d.i&P na to pytani&- 0usi0y naNpi&rw
.daP so$i& sprawS . t&go- F& o$&cnoOP innyc ni& .aws.& N&st ni&pr.yN&0na, Wi&'u . nas C
takic Nak ?&atric& Co'&- ko$i&ta- ktArQ pr.&dstawi'iO0y na poc.Qtku t&go ro.d.iau C
uwi&'$ia Fyci& w wi&'ki0 0i&Oci&- a ki&dy nadcod.i so$otni wi&c.Ar- N&st gotowyc
pr.yQc.yP siS do swyc pr.yNaciA- $y wspA'ni& siS .a$awiP- c.uNQc- F& i0 wiSc&N 'ud.i ic
otac.a- ty0 w&s&'&N, (rawidowoOP ta skania $adac.y do ro.rAFni&nia dwAc kat&gorii,
(i&rws.a . nic to gSstoOP- ktAra N&st n&utra'ny0 t&r0in&0- odnos.Qcy0 siS do 'ic.$y osA$
.naNduNQcyc siS w dan&N pr.&str.&ni, G'asa- w ktAr&N pr.&$ywa dwud.i&stu uc.niAw- 0a
0ni&Ns.Q gSstoOP niF ta sa0a sa'a . piSPd.i&siScio0a uc.nia0i w Orodku, /atoczenie
nato0iast N&st d&+iniowan& Nako su$i&ktywn& poc.uci&- F& w dan&N pr.&str.&ni .naNduN& siS .a
duFo osA$, W p&wnyc oko'ic.noOciac k'asa . dwud.i&sto0a uc.nia0i 0oF& $yP
doOwiadc.ana Nako $ard.i&N .atoc.ona niF ta sa0a k'asa . piSPd.i&siScio0a uc.nia0i, Gi&dy
gSstoOP .0i&nia siS w .atoc.&ni&W 1&dny0 . takic c.ynnikAw N&st to- w Naki sposA$ 'ud.i&
int&rpr&tuNQ o$&cnoOP innyc- co o$&N0uN& kontro'S- NakQ 0aNQ- ic .dani&0- nad warunka0i
powoduNQcy0i stoc.&ni& @?aron- Hodin- 1"785 Sc0idt- G&ating- 1"7"5 S&rrod- Co&n-
1"7"4, 1&F&'i o$&cnoOP innyc o$niFa nas.& poc.uci& kontro'i C a wiSc powoduN&- F&
odc.uwa0y- iF N&st na0 trudni&N siS porus.aP- niF $yO0y t&go cci&'i- 'u$ trudni&N uniknQP
spotkania . ty0i- ktAryc waOni& ni& cci&'i$yO0y spotkaP C to N&st prawdopodo$n&- F&
odc.uN&0y tu0 Nako str&suNQcy, 1&O'i .aO c.uN&0y- iF 0a0y kontro'S nad sytuacNQ C na
pr.ykad- N&O'i wi&0y- F& kaFd&N cwi'i 0oF&0y to 0i&Nsc& opuOciP i .na'&XP u'gS w Naki0O
.acis.u C N&st wAwc.as 0ao prawdopodo$n&- $y powstao odc.uci& str&su, )$y
.w&ry+ikowaP tS ipot&.S- 9rury S&rrod @1"7#4 .r&a'i.owa $adani& $ard.o podo$n& do
pr.&prowad.on&go pr.&. 2'assa i Sing&ra @1"724- a dotyc.Qc& wpywu aasu, (rosi uc.niAw
s.koy Or&dni&N o wykonani& p&wn&go .adania w pokoNu p&ny0 'ud.i, W N&dn&N +a.i&
&ksp&ry0&ntu 0Awi i0- F& w kaFdy0 0o0&nci& 0ogQ sta0tQd wyNOP, U(opr.&dnio
ni&ktAr.y . was.yc ko'&gAw wys.'i stQd C powi&d.ia C N&dnak ni& ws.yscy, Wo'&'i$yO0y-
$yOci& i wy t&go ni& ro$i'i- N&dnak .a'&Fy to wyQc.ni& od wasV @S&rrod- 1"7#- s, 1764,
Jc.niowi& w drugi&N +a.i& &ksp&ry0&ntu pracowa'i w warunkac id&ntyc.n&go .atoc.&nia-
N&dnak ni& 0og'i wyNOP w trakci& N&go trwania, Wr&s.ci&- ci w tr.&ci&N +a.i& pracowa'i w
pokoNu ni& .atoc.ony0, (o pracy nad poc.Qtkowy0 .$ior&0 .ada/ $adani .osta'i
pr.&ni&si&ni do pokoNu ni& .atoc.on&go- gd.i& pracowa'i nad s&riQ trudnyc .agad&k, Wyniki
sQ od$ici&0 t&go- co u.yska'i 2'ass i Sing&r @1"724, (o pi&rws.&- uc.niowi&- ktAr.y $y'i
stoc.&ni C ni&.a'&Fni& od t&go- c.y 0i&'i poc.uci& kontro'i C ro.wiQ.a'i ty'& sa0o .ada/ co
ci- ktAr.y ni& do.na'i warunkAw .atoc.&nia, (oc.Qtkowo potra+i'i siS skonc&ntrowaP-
ignoruNQc o$&cnoOP innyc, 1&dnak w +a.i&- w ktAr&N ni& 0og'i wyNOP . pokoNu- $rak kontro'i
w.iQ w ko/cu gArS, 1ak widaP na rycini& 1#,7- uc.niowi&- ktAr.y w trakci& pi&rws.&N s&sNi ni&
0i&'i kontro'i nad warunka0i powoduNQcy0i .atoc.&ni&- w trakci& drugi&N s&sNi ro.wiQ.ywa'i
.nac.Qco 0ni&N .agad&k w porAwnaniu . uc.nia0i . innyc +a., ?adani- ktAr.y 0i&'i
poc.uci&- F& 0ogQ kontro'owaP warunki- w ktAryc poNawia siS .atoc.&ni&- ro.wiQ.a'i
prawi& tS sa0Q 'ic.$S trudnyc .agad&k- co ci- ktAr.y w ogA'& ni& do.na'i .atoc.&nia,
B.nac.a to- F& skutki aasu i .atoc.&nia wydaNQ siS podo$n&, 1&F&'i c.uN&0y- F&
kontro'uN&0y warunki Orodowiskow&- to ni& pr.yspar.aNQ na0 on& s.c.&gA'nyc kopotAw,
1&O'i ni& 0a0y nad ni0i kontro'i- to potra+i0y- na krAtkQ 0&tS- skonc&ntrowaP siS na
.adaniac i .'&kc&waFyP ni&pr.yN&0n& skutki d.iaania str&sorAw, W ko/cu N&dnak skutki t&
u.yskuNQ pr.&wagS- osa$iaNQc nas.Q .do'noOP do .arad.&nia i0,
g(stoF liczba l%&zi, ktrzy zajm%j' &an' przestrze/
zatoczenieF s%biektywne o&cz%cie nieprzyjemno.ci spowo&owane obecno.ci' innych l%&zi
przecienie sensoryczneF syt%acja, #&y bo&(ce pocho&z'ce ze .ro&owiska przekraczaj'
mo*liwo.+ po.wicenia im %wa#i l%b %niemo*liwiaj' ich przetworzenie
R:7;0A 36.J. Gat$oczenie a spostrze#ana kontrola. H%&zie, ktrzy byli prze.wia&czeni, *e
maj' kontrol na& war%nkami w syt%acji zat$oczenia, prawie w takim samym stopni% starali
si rozwi'za+ za&anie, co osoby, ktre w o#le nie zazna$y t$ok% >zaczerpnito zF =herro&,
3?J6A
W kw&stii stopnia spostr.&gan&N kontro'i na'&Fy N&s.c.& dodaP- F& rAwni&F inn& c.ynniki 0aNQ
wpyw na to- Nak da'&c& ni&pr.yN&0na N&st d'a 'ud.i sytuacNa .atoc.&nia, 9o$r.& na pr.ykad
wiado0o- F& o$&cnoOP innyc osA$ powoduN& w.rost po$ud.&nia @ZaNonc- 1"654, 1ak
stwi&rd.i'iO0y w inny0 0i&Nscu t&N ksiQFki- po$ud.&ni& 0oF& 0i&P N&dnak int&r&suNQc&
kons&kw&ncN&, C.as&0 prowad.i do .up&ni& rAFnyc &0ocNi- .a'&Fni& od t&go- Naki&
atry$ucN& c.yni0y w odni&si&niu do ic XrAda @Scact&r- Sing&r- 1"624, Tak wiSc- Nak
0oFna oc.&kiwaP- waFny0 d&t&r0inant&0 t&go- Nak ni&pr.yN&0n& 0oF& $yP .atoc.&ni&- N&st
istota atry$ucNi- ktAr& 'ud.i& twor.Q w odni&si&niu do po$ud.&nia wywoywan&go
.atoc.&ni&0, 1&F&'i wiQFQ swoN& po$ud.&ni& . o$&cnoOciQ innyc- to .int&rpr&tuNQ N& Nako
.nak- F& w danyc warunkac panuN& nad0i&rn& .atoc.&ni& i $SdQ odc.uwa'i
ni&.adowo'&ni&- skrSpowani& i irytacNS, 1&O'i pr.ypis.Q po$ud.&ni& inn&0u c.ynnikowi- to ni&
poc.uNQ siS stoc.&ni @)i&''o- To0pson- ?rod.insky- 1"835 Sc0idt- G&ating- 1"7"4, 1&O'i
stud&ntka na .aNSciac- w ktAryc $i&r.& ud.ia tr.ysta osA$- pr.ypisuN& swoN& po$ud.&ni&
ci&kaw&0u wykadowi- ktAr&go suca- to $Sd.i& 0iaa poc.uci& 0ni&Ns.&go .atoc.&nia
aniF&'i sucac. .nud.ony tr&OciQ wywodu- ktAry pr.ypisuN& swoN& po$ud.&ni& t&0u- F& c.uN&
siS Nak sardynka w pus.c&, Zatoc.&ni& $ud.i ni&cSP- N&F&'i prowad.i do przeci):enia
sensorycznego @Co&n- 1"785 Di'gra0- 1"704, 1&st to t&r0in okr&O'aNQcy sytuacNS- w ktAr&N
N&st&O0y $o0$ardowani sty0u'acNQ pocod.QcQ .& Orodowiska w stopniu pr.&wyFs.aNQcy0
nas.& 0oF'iwoOci pr.&twor.&nia, (oni&waF to inni sQ gAwny0 XrAd&0 sty0u'acNi- stQd
N&dyny0 pr.ypadki&0- w ktAry0 pr.&ciQF&ni& s&nsoryc.n& 0oF& siS poNawiP- N&st sytuacNa-
gdy wokA nas N&st tak wi&'& osA$- F& ni& na ws.ystkic 0oF&0y .wrAciP uwagS, 6a
pr.ykad- N&F&'i w c.asi& ro.0owy kwa'i+ikacyNn&N w sprawi& pracy pytao ciS d.i&siSP osA$-
to c.u&O siS .o$owiQ.any .wrAciP uwagS na to- co kaFda . nic powi&d.iaa, H&.u'tatW 1&st to
d'a tw&N uwagi surowy wy0Ag C i naNprawdopodo$ni&N wynikaNQ . t&go d'a ci&$i&
n&gatywn& kons&kw&ncN&, 2dy nas.a rasa siS ro.wiNaa- uc.ya siS N&dnoc.&Oni& opanowywaP
wi&'& ni&$&.pi&c.&/stw ni&sionyc pr.&. Orodowisko- N&dnak w toku t&go proc&su stwor.ya
takF& 'ic.n& now& .agroF&nia- taki& Nak aas c.y .atoc.&ni&, Tud.i& s.kod.Q sw&0u
+i.yc.n&0u Orodowisku na wi&'& rAFnyc sposo$Aw, Goni&c.n& sQ .0iany postaw i
.acowa/- $y uniknQP katastro+y Orodowiskow&N, 1ak wska.ywa'iO0y wc.&Oni&N-
psyco'ogowi& spo&c.ni pr.&$ada'i wi&'& t&cnik wykor.ystania wpywu spo&c.n&go i
int&rakcNi spo&c.nyc- ktAr& $y skaniay 'ud.i do traktowania swoN&go Orodowiska $ard.i&N
pr.yNaXni&,
/astoso$anie psychologii spoleczne( do z!ieniania sz&odli$ych dla #rodo$is&a
zacho$a,
Tud.i& traktuNQ Zi&0iS Nak pus.kS na O0i&ci- nap&niaNQc g'&$S- wodS i at0os+&rS ws.ystki0i
rod.aNa0i .ani&c.ys.c.&/, 6a pr.ykad .ani&c.ys.c.&ni& w o$rS$i& Tos )ng&'&s N&st tak
.nac.n&- F& puca dorastaNQcyc tu d.i&ci pracuNQ 10-15^ 0ni&N &+&ktywni& niF puca ic
rAwi&OnikAw FyNQcyc na 0ni&N .ani&c.ys.c.ony0 o$s.ar.& @?asu- 1"8"4, Gi&dy c.owi&k
Fy w 0ayc grupac 0yO'iwyc i .$i&rac.y- wo'no 0u $yo wyr.ucaP sw& O0i&ci ws.Sd.i&5
poni&waF N&st nas t&ra. ponad 5 0i'iardAw @po'ic.onyc4 i wytwar.a0y O0i&ci toksyc.n&-
ktAr& po.ostanQ truNQc& N&s.c.& pr.&. wi&ki- koni&c.na staN& siS .0iana nas.yc .acowa/
@2i'$&rt- 1""04, 1ak skoniP 'ud.i do pr.yNa.n&go traktowania OrodowiskaW Ho.po.nas. to
oc.ywiOci& Nako k'asyc.n&- psycospo&c.n& pytani& o to- w Naki sposA$ 0oF&0y .0i&niP
nas.& postawy i .acowania, (r.yNr.yN0y siS- Naki& ro.wiQ.ania proponuNQ psyco'ogowi&
spo&c.ni wo$&c pi'n&N koni&c.noOci ro.wiQ.ania pro$'&0Aw &ko'ogic.nyc,
dylemat spoecznyF syt%acja, w ktrej &zia$ania najbar&ziej korzystne &la je&nostki b&'
mia$y, je.li zostan' wybrane przez wikszo.+ l%&zi, wysoce szko&liwy wp$yw na spo$eczno.+
5yle!aty spoeczne, (i&rws.y0 kroki&0 N&st uOwiado0i&ni& so$i&- F& .aN0uN&0y siS
s.c.&gA'ny0 rod.aN&0 kon+'iktu 0otywacyNn&go @patr. ro.d., "4- na.ywany0 dy'&0at&0
spo&c.ny0, 5yle!at spoeczny poNawia siS wAwc.as- gdy dan& d.iaani& pr.ynosi kor.yOP
N&dnostc&- '&c. gdy$y wiSks.oOP . nas tak c.ynia- ws.yscy $y uci&rpi&'i, (r.yNr.yN0y siS- Nak
gospodaruN& siS .apasa0i wody w takic stanac- Nak Ga'i+ornia- ktAr& c.Ssto doOwiadc.aNQ
dokuc.'iwoOci N&N $raku, W ni&ktAryc r&Nonac N&st taki ni&dostat&k wody- F& 0i&s.ka/cy sQ
.o$owiQ.ani do rygoru w uFywaniu N&N @$rani& $ard.o krAtkic prys.nicAw i .akrScani&
kranu- ki&dy np, c.ys.c.Q .S$y4, (o'&wani& trawnikAw N&st traktowan& Nako 0arnowani&
c&nnyc .aso$Aw, Wi&'& spo&c.noOci .atrudnia po'icNS wodnQ- ktAra patro'uN& oko'icS-
sprawd.aNQc- c.y 0i&s.ka/cy OciO'& stosuNQ siS do naka.Aw, Indywidua'ni& kaFdy
Ga'i+o0iNc.yk skor.ysta$y- gdy$y 0Ag .aFywaP cod.i&nn&N kQpi&'i- 0yP sa0ocAd tak
c.Ssto- Nak t&go pragni&- c.y pod'&waP r&gu'arni& ogrAd, 1&dnakF& c.yni$y to .&
Owiado0oOciQ- F& taki& d.iaania wpynQ n&gatywni& na caoOciowy .apas wody, CAF .nac.y
parS ga'onAw wody tu c.y ta0W 2dy$y N&dnak ws.yscy pr.yNS'i takQ &goistyc.nQ postawS-
wAwc.as .a$rako$y wody i uci&rpia$y kaFdy, 1&st to k'asyc.ny dy'&0at spo&c.ny-
poni&waF to- co N&st do$r& d'a N&dnostki- N&st .& d'a grupy Nako caoOci @9aw&s- 1"805 %ardin-
1"685 D&ssick- ?r&w&r- 1"834, StaN&0y w o$'ic.u cora. powaFni&Ns.yc t&go typu dy'&0atAw
spo&c.nyc .wiQ.anyc . &ko'ogiQ- gd.i& potr.&$y i pragni&nia N&dnostki po.ostaNQ w
kon+'ikci& . potr.&$a0i i pragni&nia0i 'ud.i w ogA'&, 1ak 0oF&0y ro.wiQ.ywaP dy'&0aty
spo&c.n&W 1ak 0oF&0y skoniP 'ud.i do por.uc&nia &goistyc.n&go sposo$u d.iaania na
r.&c. d.iaania 0aNQc&go na c&'u do$ro pows.&cn&W (syco'ogowi& spo&c.ni opracowa'i
int&r&suNQc& gry 'a$oratoryNn&- $y odpowi&d.i&P na to pytani&, Wyo$raX so$i&- F& .osta&O
uc.&stniki&0 gry opracowan&N pr.&. 1ona Br$&''a- )'ponsa *an d& Gragta i Ho$ina 9aw&sa
@1"884- wspA'ni& . s.&Ocio0a inny0i oso$a0i- ktAryc nigdy wc.&Oni&N ni& spotka&O,
Eksp&ry0&ntator wrSc.y kaFd&0u po 6 do'arAw i powi&d.ia- F& 0oF&ci& so$i& .atr.y0aP t&
pi&niQd.&, Istni&N& N&dnak rAwni&F inny wy$Ar, GaFda oso$a 0oF& o+iarowaP swoN& pi&niQd.&
na r.&c. po.ostayc c.onkAw grupy- d.i&'Qc N& pAXni&N rAwno 0iSd.y si&$i&, 2dy$y kaFdy
tak uc.yni- &ksp&ry0&ntator .wiSks.y$y tS su0S dwukrotni&, 6a pr.ykad- ty po oddaniu
swoic pi&niSd.y otr.y0a$yO su0S 12 do'arAw, 2dy$y po.osta'i uc.&stnicy gry pr.&ka.a'i
swoN& kwoty do wspA'n&N pu'i- to su0a ta .ostaa$y rAwni&F dwukrotni& .wiSks.ona i
otr.y0a$yO swoNQ c.SOP,
(o0yO' o dy'&0aci&- . ktAry0 siS .&tknQ&O, 2dy$y kaFdy @wQc.aNQc ci&$i&4 wspApracowa
. grupQ- o+&ruNQc swoN& pi&niQd.&- to su0a .ostaa$y .du$'owana i twAN ud.ia wyniAs$y 12
do'arAw, 1&dnakF& taki& .acowani& N&st ry.ykown&5 N&O'i $Sd.i&s. N&dyny- ktAry to uc.yni-
sko/c.ys. . nic.y0- coP pr.yc.ynis. siS do w.rostu nagrody d'a po.ostayc grac.y @patr.
ta$, 1#,24, Inny0i sowy- twoN& pi&niQd.& po.wo'i ci utr.y0aP naN$ard.i&N sa0o'u$ny @i
ostroFny4 sposA$ postSpowania ora. .aoF&ni&- F& inni o+iaruNQ swoN&, W t&n sposA$ 0Ag$yO
doNOP do 18 do'arAw C twoN& s.&OP p'us ud.ia w kwotac- ktAr& po.osta'i pr.&ka.a'i$y do
wspA'n&N pu'i, Bc.ywiOci&- N&O'i kaFdy po0yO'i w t&n sposA$- to .aro$is. ty'ko 6 do'arAw-
poni&waF nikt ni& .ao+&ruN& pi&niSd.y grupi&, ZauwaF- F& N&st to dy'&0at podo$ny do t&go-
ktAry spotka Ga'i+orniNc.ykAw w .wiQ.ku . ogranic.&ni&0 kor.ystania . wody, 1&dnostki
.yskuNQ- gro0ad.Qc wodS na wasny uFyt&k- N&dnak N&O'i kaFdy tak uc.yni- ws.yscy na ty0
uci&rpiQ, 1ak $yO postQpi- uc.&stnic.Qc w $adaniu Br$&a i N&go wspApracownikAw @1"884,
2dy$yO $y taki Nak wiSks.oOP r.&c.ywistyc $adanyc- .atr.y0a$yO swoN& 6 do'cAw,
(o0iNaNQc ws.ystko inn&- Nak 0oF&s. .o$ac.yP w ta$&'i 1#,2- .aws.& u.yskas. wiSc&N
pi&niSd.y- tr.y0aNQc swoN& 6 do'arAw niF N& wydaNQc @t.n, wygran& w gArny0 r.Sd.i& ta$&'i
1#,2 sQ .aws.& wyFs.& niF wygran& w do'ny0 r.Sd.i&4, 1&dyna trudnoOP .wiQ.ana . tQ
strat&giQ N&st taka- F& poni&waF wiSks.oOP 'ud.i NQ stosuN&- to kaFdy traci, To .nac.y- ogA'na
su0a do pod.iau po.ostaN& niska- poni&waF ni&wi&'u $adanyc po.wo'io
&ksp&ry0&ntatorowi NQ .du$'owaP- o+iarowuNQc swoN& pi&niQd.& na r.&c. grupy, 1ak w
pr.ypadku wiSks.oOci dy'&0atAw spo&c.nyc- d$a0y o si&$i& i w r&.u'taci& ws.yscy
traci0y, W Naki sposA$ 0oFna nas pr.&konaP- $yO0y .awi&r.y'i po.ostay0 uc.&stniko0 gry-
wspApracuNQc . ni0i w taki sposA$- F& kaFdy . nic skor.ystaW (ows.&cni& .nana N&st
trudnoOP ro.wiQ.ywania dy'&0atAw spo&c.nyc- Nak t&go dowod.i coP$y sprawa
nakoni&nia do os.c.Sd.ania wody podc.as sus.y- uty'i.acNi O0i&ci i utr.y0ywania w
c.ystoOci wspA'ni& uFytkowanyc c.SOci 0i&s.kania c.y akad&0ika,
TA-EHA 36.<. Wielko.+ s%my, ktr' mo#$e. wy#ra+ w eksperymencie Krbella, 2an &era#ta i
Dawesa. Mo#$e. albo zatrzyma+, albo zao8erowa+ swoje O &olarw innym cz$onkom #r%py.
D&yby. je o8iarowa$, s%ma ta by$aby po&wojona, tak *e ka*&y otrzyma$by < &olary wicej.
Wikszo.+ l%&zi, ktrzy #rali w t #r, pra#n$a zatrzyma+ pieni'&ze, by zmaksymalizowa+
w$asne zyski. ;m wicej je&nak jest osb, ktre zatrzym%j' pieni'&ze, tym wicej ka*&y z nich
traci >zaczerpnito zF Krbell i in., 3?44A
W inn&N +a.i& sw&go &ksp&ry0&ntu 1on Br$&'' i N&go wspApracownicy @1"884 u.yska'i
.astanawiaNQcy wynik= u0oF'iwi&ni& grupi& poro.u0i&wania siS .wiSks.yo 'ic.$S osA$-
ktAr& pr.&ka.ay do pod.iau sw& pi&niQd.&= . 38^ aF do 7"^, W.rost 'ic.$y o+iarodawcAw
doprowad.i do powiSks.&nia wspA'n&N pu'i- pr.&ciStni& . 32 do'arAw do 66 do'arAw,
(oro.u0i&wani& siS N&st istotn&- poni&waF po.wa'a kaFd&0u stwi&rd.iP- c.y inni .a0i&r.aNQ
wspApracowaP c.y rywa'i.owaP i .ara.&0 wyp&rswadowaP ty0 drugi0 cSP d.iaania na
wasnQ kor.yOP @np, UB+iaruNS swoN& pi&niQd.&- N&O'i ty .ao+iaruN&s. swoN&V4, Jsta'&ni& N&st
.acScaNQc&- '&c. 0oF& siS ogranic.aP do 0ayc grup- w ktAryc N&st 0oF'iwoOP
poro.u0i&wania siS kaFd&go . kaFdy0, Co siS N&dnak d.i&N&- gdy caa spo&c.noOP .ostaN&
wciQgniSta w dy'&0at spo&c.nyW 1&st ni&0oF'iw&- $y ws.yscy 0i&s.ka/cy Ga'i+ornii .&$ra'i
siS ra.&0 i dyskutowa'i o os.c.Sd.aniu wody- a naw&t $y .&$ra'i siS ws.yscy 0i&s.ka/cy
ty'ko N&dn&go 0iasta, 2dy dotyc.y to wi&'kic grup- koni&c.n& sQ inn& ro.wiQ.ania, 1&dny0 .
nic N&st uc.yni&ni& .acowania innyc 'ud.i tak pu$'ic.ny0- Nak to ty'ko 0oF'iw&, 1&O'i
0ogQ swoN& &goistyc.n& .acowania r&a'i.owaP po cicu- $&. wi&d.y sQsiadAw- to c.Ssto tak
.ro$iQ, 1&O'i N&dnak t& d.iaania sQ pu$'ic.n&- wAwc.as poNawia siS rod.aN nor0atywnyc
naciskAw @patr. ro.d., 74- co powoduN&- F& ic .acowania staNQ siS $ard.i&N .godn& .
nor0a0i grupowy0i, 6a pr.ykad ni&ktAr.y Ga'i+o0iNc.ycy 0i&'i$y ocotS pod'&waP
ogrAdki wSF&0- N&O'i N&dnak na$iorQ pr.&konania- F& stanQ siS poO0i&wiski&0 i o$i&kt&0
pogardy d'a swyc sQsiadAw- $SdQ siS od t&go powstr.y0ywaP, InnQ skut&c.nQ t&cnikQ N&st
.0iana sposo$u- w Naki spostr.&ga0y sa0yc si&$i& i swoN& .acowani& spo&c.n&, W&
wc.&Oni&Ns.&N c.SOci t&go ro.d.iau 0i&'iO0y oka.NS .auwaFyP- F& )ronson- >ri&d i Ston&
@1""14 skut&c.ni& skoni'i 'ud.i do .drows.yc i spo&c.ni& $ard.i&N odpowi&d.ia'nyc
sposo$Aw .acowania C na$ywania @i- Nak 0oFna pr.ypus.c.aP- stosowania4 pr&.&rwatyw
C pr.&. spowodowani&- F& swoN& dotycc.asow& .acowania .ac.S'i oni spostr.&gaP Nako
o$udn&, C.y $yo$y 0oF'iw& nakoni&ni& nas .a po0ocQ podo$nyc t&cnik do .acowa/
$ard.i&N pr.yNa.nyc OrodowiskuW
Oszcz*dzanie $ody, Gi'ka 'at t&0u ad0inistracNa N&dn&go . osi&d'i akad&0ickic
Jniw&rsyt&tu Ga'i+orniNski&go stwi&rd.ia- F& stud&nci kor.ystaNQcy . uniw&rsyt&ckic
o$i&ktAw sportowyc .uFywaNQ ni&.wyk'& duFo wody, W ka$inac prys.nicAw pr.y sa'ac
odpowi&dni& suF$y u0i&Ociy ta$'ic&- ktAr& ap&'oway do .aint&r&sowanyc- $y $ra'i krAts.&
natryski i .akrSca'i wodS podc.as na0yd'ania, )d0inistracNa $ya pr.&konana o skut&c.noOci
napisAw- poni&waF .d&cydowana wiSks.oOP stud&ntAw w ty0 0iast&c.ku akad&0icki0 0iaa
nastawi&ni& pro&ko'ogic.n&, 6i&st&ty- syst&0atyc.na o$s&rwacNa wyka.aa- F& N&dyni& 15^
.astosowao siS do ap&'&u, Stwi&rd.ono- F& $yP 0oF& ta$'ic& ni& .wrAciy na'&Fyt&N uwagi
kor.ystaNQcyc . natryskAw, Wo$&c t&go kaFdQ ta$'icS u0i&s.c.ono na trANnogu u w&NOcia do
ka$in- tak iF stud&nci 0usi&'i o$&NOP t&n .nak- $y dostaP siS do Orodka, Spowodowao to
p&wi&n postSp @1"^ .akrScao kur&k podc.as na0yd'ania siS4- '&c. N&dnoc.&Oni& ro..oOcio
sporQ 'ic.$S stud&ntAw C ta$'ica $ya ciQg'& pr.&wracana i kopana- wiSks.oOP .aO nada' $raa
nad.wyc.aN dugi& prys.nic&- wyraXni& na .nak spr.&ciwu wo$&c takic naka.Aw, Ta$'ica
uc.ynia wiSc&N s.kody niF poFytku, E''iot )ronson wra. .& swy0i stud&nta0i @9ick&rson-
Ti$od&au- )ronson- Di''&r- 1""24 postanowi .astosowaP do t&N sytuacNi t&cnikS ipokry.Ni-
ktArQ opracowano wc.&Oni&N w $adaniac nad uFywani&0 pr&.&rwatyw, (roc&dura
sprowad.aa siS do .atr.y0ywania stud&nt&k- ktAr& pr.&cod.iy . $as&nu pod prys.nic- i
wprowad.ania .a0i&r.on&go odd.iaywania, 6astSpni& wspApracownic.ka $adac.a udawaa
siS do u0ywa'ni- gd.i& dyskr&tni& 0i&r.ya c.as kor.ystania . natrysku, W N&dn&N . +a.
&ksp&ry0&ntu prosia stud&ntki o wyp&ni&ni& krAtki&go kw&stionarius.a dotyc.Qc&go
wykor.ystania wody5 .adani& to .0i&r.ao do uOwiado0i&nia i0- Nak 0arnuNQ wodS podc.as
0ycia siS, W inn&N +a.i& stud&ntki pu$'ic.ni& siS .o$owiQ.yway do popu'ary.owania id&i
os.c.Sd.ania wody, 9okadni& .aO- $adan& pros.ono o podpisani& 'isty- na ktAr&N napisano
U?i&r. krAts.& prys.nic&, ZakrScaN kur&k- gdy siS na0yd'as., 1&O'i Na 0ogS to .ro$iP- to i T_
.rA$ to;V W +a.i& gAwn&N- ktAra .0i&r.aa do w.$ud.&nia poc.ucia ipokry.Ni- $adan& ro$iy
i N&dno- i drugi& @w t&n sposA$ uOwiada0iano i0 0arnotrawi&ni& wody4 ora. stwi&rd.ay
pu$'ic.ni& @na ta$'icy ogos.&/4- F& os.c.Sd.aNQ wodS, GrAtko 0AwiQc- $yy Owiado0& t&go-
F& .acScaNQ do .acowa/- ktAryc sa0& ni& r&a'i.uNQ, ?yo dokadni& tak Nak w $adaniu
poOwiScony0 stosowaniu pr&.&rwatyw= t&- ktAr& uOwiado0iy so$i& wasnQ o$udS- .0i&niy
swoN& .acowani&- $y ni& wywoywao ono da'&N wyr.utAw su0i&nia- a wiSc $y stao siS
.godni& . d&k'aracNQ, (rawdS 0AwiQc- proc&dura ta $ya tak skut&c.na- F& pr.&ciStny c.as
spSd.any t&ra. pr.&. stud&ntki pod prys.nic&0 .osta skrAcony do tr.&c i pA 0inuty,
Oszcz*dzanie energii, DoFna rAwni&F wykor.ystaP inn& psycospo&c.n& t&cniki- $y
wywoaP .acowania kor.ystn& d'a Orodowiska, W&X0y pod uwagS os.c.Sd.ani& &n&rgii, W
Stanac ZN&dnoc.onyc .uFyci& &n&rgii na N&dn&go 0i&s.ka/ca N&st da'&ko wiSks.& niF w
ktAry0ko'wi&k inny0 kraNu na Owi&ci&, 9awni&N sQd.ono- F& 0oFna $yo . ni&N kor.ystaP $&.
ogranic.&/- .akadano $owi&0- F& na nas.&N p'an&ci& sQ ni&wyc.&rpan& pokady ropy- ga.u
ora. .apasy &n&rgii &'&ktryc.n&N, 6i& N&st to N&dnak prawda, )0&rykani& wyc.&rpa'i NuF wi&'&
swoic narodowyc r&.&rw ropy i o$&cni& 0us.Q NQ i0portowaP . innyc kraNAw,
Bs.c.Sd.ani& &n&rgii N&st naka.&0 cwi'i, W&X0y .a pr.ykad prywatn& do0y, (r.yN0uNQc
taki& prost& sposo$y- Nak po'&ps.ani& i.o'acNi su+itAw- Ocian i podAg- us.c.&'niani& s.par-
stosowani& $ard.i&N wydaNnyc FarAw&k i utr.y0ywani& pi&cAw w& waOciwy0 stani&
typowy a0&ryka/ski konsu0&nt &n&rgii 0Ag .0ni&Ns.yP N&N .uFyci& na ogr.&wani&-
oOwi&t'&ni& i k'i0aty.acNS sw&go do0u o 50^ do 75^ @Wi''ia0s- Hoss- 1"804, Istni&N&
o$&cni& t&cno'ogia .wiSks.aNQca &+&ktywnoOP .uFytkowania &n&rgii- a N&N .astosowani&
0i&Oci siS w +inansowyc 0oF'iwoOciac wiSks.oOci waOcici&'i do0Aw, T&cno'ogia ta ni&
ty'ko .0ni&Ns.ya$y .apotr.&$owani& &n&rg&tyc.n&- '&c. rAwni&F po.wo'ia$y waOcici&'o0
do0Aw .aos.c.Sd.iP sporo gotAwki, (o0i0o F& N&N spo&c.n& i +inansow& kor.yOci .ostay
0ocno nagoOnion&- waOcici&'& do0Aw na ogA ni& wyka.a'i .aint&r&sowania, 9'ac.&go tak
siS staoW 9'ac.&go )0&rykani& tak opi&s.a'& pr.ystSpuNQ do d.iaania- ktAr& '&Fy w ic
do$r.& poNSty0 int&r&si&W ?ud.i to .d.iwi&ni& &kono0istAw i po'itykAw- ktAr.y N&dnak ni&
dostr.&g'i- F& pro$'&0 0a rAwni&F asp&kt spo&c.no-psyco'ogic.ny, W ro.d.ia'& 5
.auwaFy'iO0y- F& uwaga 'ud.i N&st .asadnic.o ski&rowana na t& &'&0&nty Orodowiska- ktAr& sQ
naN$ard.i&N widoc.n& i Naskraw& @t.n, &'&0&nty s.c.&gA'ni& godn& uwagi4, E''iot )ronson
wra. .& swy0i wspApracownika0i @)ronson- 1""05 )ronson- _at&s- 1"855 Co'tran&- )rc&r-
)ronson- 1"865 St&rn- )ronson- 1"8#4 sQd.i'i- F& os.c.SdnoOP &n&rgii ni& N&st w do0u
s.c.&gA'ni& istotny0 pro$'&0&0 i d'at&go ni& 0yO'i0y o ty0 .$yt duFo, Hacunki .a ga. i
&'&ktryc.noOP pr.ycod.Q ra. w 0i&siQcu i ro.kadaNQ siS na ro.0ait& ur.Qd.&nia- skutki&0
c.&go waOcici&' do0u ni& 0a ro.&.nania- ktAr& . nic N&st naN$ard.i&N &n&rgoconn&, SkQd
0oFna siS dowi&d.i&P- co .ro$iP- $y os.c.Sd.iP pi&niQd.&W ?yP 0oF&- gdy$y .uFyci& &n&rgii
do0owyc ur.Qd.&/ $yo wyraXni&N okr&O'on&- 'ud.i& podNS'i$y odpowi&dni& d.iaania, ?y
.w&ry+ikowaP tS ipot&.S- E''iot )ronson wra. .& swy0i wspApracownika0i @)ronson-
2on.a'&s- 1""05 2on.a'&s- )ronson- Constan.o- 1"884 wspAd.iaa'i . ki'ko0a audytora0i
&n&rg&tyc.ny0i w Ga'i+ornii, 1ak w wi&'u stanac tak i tu .akady &n&rg&tyc.n& o+&ruNQ
$&.patn& usugi- w ty0 ud.i&'ani& radna pr.ykad- co .ro$iP- a$y &n&rgia .uFywana w do0u
$ya wykor.ystywana &+&ktywni&N, Co .a oka.Na; (ro$'&0 po'&ga na ty0- F& 0ni&N niF 20^
osA$ pros.Qcyc o radS r.&c.ywiOci& .astosowao siS do .a'&c&/ audytorAw, )$y .wiSks.yP
owo podpor.Qdkowani& siS- .&spA )ronsona wska.a i0- Nak to c.yniP, W&X0y na pr.ykad
us.c.&'niani& dr.wi, 9'a wiSks.oOci 0aa s.para pod dr.wia0i ni& wydaN& siS powod&0
wi&'ki&N utraty &n&rgii- tot&F ki&dy insp&ktor twi&rd.i- F& powinno siS N& us.c.&'niP- na ogA
r&agowano .& .d.iwi&ni&0= UT&F 0i wi&'ka sprawaV, ?adac.& .a'&ci'i audytoro0
pr.&dstawiaP to w sposA$ $ard.i&N sug&stywny= =pjrz na wszystkie te szpary wok$ &rzwiU
Mo#' & si nie wy&awa+ zbyt &%*e, je&nak #&yby. &o&a$ je wszystkie razem, to %zyska$by.
otwr wielko.ci pi$ki &o koszykwki. "rzyp%.+my, *e kto. zrobi$ ci w .cianie pokoj% &zi%r
takiej wielko.ci. "omy.l, ile ciep$a %cieka przez ni' ) to pieni'&ze wyrz%cone w b$oto.
7hcia$by. j' pewnie czym pr&zej zatka+, czy* nie, Dlate#o w$a.nie zalecam ci %szczelnienie
&rzwi.(odo$ni& postQpiono i w innyc sprawac- na pr.ykad w kw&stii poddas.a- ktAr&
po.$awion& i.o'acNi N&st Unagi0 poddas.&0V, Taki do0 N&st Nak c.owi&k- ktAry Ustawia c.oo
.i0i& ni& ty'ko $&. pas.c.a- a'& w ogA'& $&. u$raniaV, Wyniki $yy .askakuNQc&, (roc&nt
waOcici&'i do0Aw- ktAr.y postQpi'i .godni& . taki0i o$ra.owy0i .a'&c&nia0i- podniAs siS
do 61, 9owod.i to- F& 'ud.i& 0ogQ postSpowaP s&nsowni& .arAwno w kat&goriac c&'Aw
narodowyc- Nak i wasn&go int&r&su, 1&O'i N&dnak tr.&$a pokonaP star& nawyki- to pr.&ka.
0usi $yP wystarc.aNQco sug&stywny,
/!nie(szanie ilo#ci #!ieci, W porAwnaniu . inny0i pro$'&0a0i &ko'ogic.ny0i O0i&c&ni&
0oF& siS wydawaP sprawQ ni&.$yt powaFnQ, CoP ta$'ic& ogos.&/ $agaNQ )0&rykanAw- $y
U.acowaP )0&rykS piSknQV- wiSks.oOP wydaN& siS sQd.iP- iF ni& N&st wi&'kQ sprawQ
wyr.uc&ni& papi&row&go ku$ka na po$oc.& drogi .a0iast do kos.a, 6i&st&ty owyc
papi&rowyc ku$kAw N&st cora. wiSc&N, W ostatnic piSPd.i&siSciu 'atac .aO0i&c&ni&
Ga'i+ornii wciQF narastao- tak F& o$&cni& kaFd&go roku tr.&$a wydaP . $udF&tu 100 0i'ionAw
do'arAw- $y pr.ywrAciP c.ystoOP @Cia'dini- Ga''gr&n- H&no- 1""14, L0i&ci- ktAryc siS
po.$ywa0y- .atruwaNQ ci&ki wodn&- .agraFaNQ d.iki0 .wi&r.Sto0 i kos.tuNQ nas 0i'iony
do'arAw, L0i&c&ni& to N&d&n . k'asyc.nyc dy'&0atAw spo&c.nyc, C.as&0 ni& N&st atwo
.na'&XP kos. na O0i&ci i- . indywidua'n&go punktu wid.&nia- dodani& N&s.c.& N&dn&go
papi&row&go ku$ka do '&FQcyc NuF na po$oc.u ni& wydaN& siS c.yniP wi&'ki&N rAFnicy, 1ak .
ws.ystki0i dy'&0ata0i spo&c.ny0i tak i tutaN- N&F&'i kaFdy 0yO'i w t&n sposA$- to ws.yscy
na ty0 ci&rpiQ, 1ak oduc.yP 'ud.i sa0o'u$stwa- gdy 0aNQ w rSc& papi&rowy ku$&kW W&dug
Ho$&rta Cia'dini&go- Hay0onda H&no i Car'a Ga''gr&na na'&Fy pr.ypo0ni&P nor0y
spo&c.n&- ktAr& .aka.uNQ O0i&c&nia @Cia'dini- Ga''gr&n- H&no- 1""15 Cia'dini- H&no-
Ga''gr&n- 1""05 H&no- Cia'dini- Ga''gr&n- 1""34, WyraF&ni& Unor0a spo&c.naV- ktAr& 0a w
psyco'ogii spo&c.n&N i socNo'ogii dugQ istoriS- +unkcNonuN& w ki'ku .nac.&niac, Cia'dini i
N&go wspApracownicy @1""14 uwaFaNQ- F& spoOrAd tyc .nac.&/ dwa sQ s.c.&gA'ni& istotn&
d'a .ro.u0i&nia oko'ic.noOci- w ktAryc $Sd.i&0y O0i&ciP, (o pi&rws.&- istni&NQ nor0y
.aka.uNQc& odnos.Qc& siS do nas.&go spostr.&gania t&go- co inni apro$uNQ, ?&. w.g'Sdu na to-
Nak 'ud.i& naprawdS postSpuNQ- nor0y .aka.uNQc& dotyc.Q nas.&N wi&d.y o ty0- co apro$uNQ,
DoF&0y wiSc .naNdowaP siS w 0i&Nscu- gd.i& inni O0i&cQ- 0i0o F& istni&NQ nor0y
.aka.uNQc& O0i&c&nia C wiSks.oOP t&go ni& apro$uN&,
normy zakazujceF zachowania spo$ecznie %znane ) czyli takie, ktre l%&zie spostrze#aj'
jako zachowania zaaprobowane przez innych
normy deskryptywneF sposb, w jaki l%&zie spostrze#aj' rzeczywiste zachowanie innych w
&anej syt%acji, niezale*nie o& te#o, ktre zachowania s' spo$ecznie aprobowane
(o drugi&- istni&NQ nor!y des&rypty$ne odnos.Qc& siS do nas.&go spostr.&gania t&go- co
wiSks.oOP . nas r.&c.ywiOci& c.yni- $&. w.g'Sdu na to- co uwaFa0y .a waOciw&
postSpowani&, 6aw&t gdy$y ni& $yo nor0 .aka.uNQcyc O0i&c&nia- 0og'i$yO0y siS
ni&cStni& odnosiP do O0i&c&nia wi&d.Qc- F& nikt wiSc&N t&go ni& c.yni, W ro.d.ia'& 7
poka.a'iO0y- F& c.Ssto o$s&rwuN&0y .acowani& innyc- $y stwi&rd.iP- Naki& d.iaani& N&st
waOciw& w okr&O'on&N sytuacNi, J.nani& ktAr&NO . tyc nor0 ogranic.a O0i&c&ni&, Hay0ond
H&no wra. .& swy0i wspApracownika0i @1""34 pr.&prowad.i &ksp&ry0&nt w warunkac
natura'nyc- $y .$adaP siS nor0 .aka.uNQcyc, 2dy c.yt&'nicy opus.c.a'i 'oka'nQ $i$'iot&kS
i podcod.i'i do sa0ocodu na parkingu- &ksp&ry0&ntator .$'iFa siS do nic- podnosi .
.i&0i '&FQcy w po$'iFu papi&r i wr.uca do kos.a, W warunkac kontro'nyc na .i&0i nic ni&
'&Fao- wspApracownik .aO N&dyni& pr.&cod.i koo ko'&Nnyc osA$, 2dy t& podcod.iy do
sa0ocodu- .a wyci&rac.kQ .naNdoway u'otkS, Cod.io o stwi&rd.&ni&- i'& spoOrAd nic
$Sd.i& O0i&ciP- r.ucaNQc u'otkS na .i&0iSW H&no wra. .& wspApracownika0i .aoFy'i- F&
dostr.&F&ni& kogoO- kto podni&si& papi&r- $Sd.i& pr.ypo0ni&ni&0 nor0y .aka.u O0i&c&nia- a
wiSc osa$i t&nd&ncNS do O0i&c&nia, I 0i&'i racNS= w t&N sytuacNi N&dyni& 7^ 'ud.i strQcao
u'otkS na .i&0iS- wo$&c 37^ w warunkac kontro'nyc, 1aki N&st naNskut&c.ni&Ns.y sposA$
u.0ysowi&nia ko0uO nor0 d&skryptywnyc .aka.uNQcyc O0i&c&niaW 6aN$ard.i&N
$&.poOr&dni0 postSpowani&0- Nak siS wydaN&- $yo$y upr.QtnQP . odpadkAw ca& otoc.&ni&-
$y poka.aP- F& tu ni& 0a O0i&ci, Z .aoF&nia N&st prawdQ- F& i0 ic 0ni&N w otoc.&niu- ty0
'ud.i& 0ni&N O0i&cQ @Grauss- >r&&d0an- Witcup- 1"785 H&it&r- Sa0u&'- 1"804, Bd t&N
prawidowoOci istni&N& N&dnak int&r&suNQcy wyNQt&k, Cia'dini i N&go wspApracownicy @1""04
wyka.a'i- F& widok N&dn&go papi&rka '&FQc&go na .i&0i i psuNQc&go c.yst& otoc.&ni& $Sd.i&
'&ps.y0 pr.ypo0ni&ni&0 nor0 d&skryptywnyc niF widok cakowici& wyspr.Qtan&go t&r&nu,
(oN&dync.y odpad&k d.iaa Nak $o'Qcy pa'&c- pr.ypo0inaNQc 'ud.io0- F& nikt tu ni& O0i&ci C
po.a N&dnQ X'& wycowanQ oso$Q, 6ato0iast w sytuacNi- gdy dan& 0i&Nsc& ni& N&st
.aO0i&con&- 0oFna so$i& naw&t ni& upr.yto0niP- co N&st nor0Q d&skryptywnQ, Tak wiSc-
paradoksa'ni&- 'ud.i& c.SOci&N O0i&cQ w .up&ni& c.ysty0 otoc.&niu niF w 0i&Nscu- gd.i& '&Fy
poN&dync.y odpad&k, ?y .w&ry+ikowaP tS ipot&.S- $adac.& wyp&ni'i skr.ynki 'istow&
stud&ntAw u'otka0i- a nastSpni& o$s&rwowa'i . ukrycia- i'u wyr.ucio N& na podogS @Cia'dini
i in,- 1""04, W pi&rws.&N +a.i& &ksp&ry0&ntu $adac.& pospr.Qta'i dokadni& owo
po0i&s.c.&ni&, W drugi&N +a.i& na podod.& u0i&Oci'i wydrQFonQ skArkS po 0&'oni&, W
tr.&ci&N +a.i& po.ostawi'i ni& ty'ko skArkS po 0&'oni&- '&c. takF& ro.r.uci'i duFo
pogni&cionyc u'ot&k, 1ak pr.&widywano- naNniFs.y wskaXnik O0i&c&nia $y w sytuacNi- gdy
na podod.& '&Fa ty'ko N&d&n odpad&k @patr. ryP, 1#,84, (oN&dync.& pogwac&ni& nor0y
d&skryptywn&N C skArka 0&'ona C uwydatnio +akt- F& wiSks.oOP 'ud.i ni& O0i&cia, T&ra.-
ki&dy uwaga .ostaa skonc&ntrowana na nor0i& d&skryptywn&N ski&rowan&N pr.&ciwko
O0i&c&niu- r.&c.ywiOci& Fad&n .& stud&ntAw ni& O0i&ci,
R:7;0A 36.4. 0ormy &eskryptywne a .miecenie. 9to najmniej na.mieci$F osoby, ktre nie
wi&zia$y niko#o, kto by .mieci$, czy l%&zie, ktrzy za%wa*yli poje&ynczy o&pa&ek na po&$o&ze,
a mo*e ci, ktrzy wi&zieli &%*o .mieci, ak wynika z ryciny, byli to ci, ktrzy wi&zieli je&en
o&pa&ek. Wi&ok poje&yncze#o .miecia praw&opo&obnie bar&ziej zwraca$ %wa# na to, *e
wikszo.+ nie .mieci, co spowo&owa$o, *e sami byli &o te#o mniej sk$onni >zaczerpnito zF
7ial&ini i in., 3??RA
6aNc.SOci&N r.ucano na .i&0iS u'otki- gdy podoga $ya NuF ni0i .aO0i&cona5 $yo oc.ywist&-
F& istni&NQca nor0a d&skryptywna dopus.c.a O0i&c&ni& i wi&'u stud&ntAw .godni& . niQ siS
.acowao, Tak wiSc .wrAc&ni& uwagi .arAwno na nor0y .aka.uNQc&- Nak i d&skryptywn&
0oF& ogranic.aP O0i&c&ni&, Z tyc dwAc rod.aNAw nor0- .dani&0 Ho$&rta Cia'dini&go i
N&go wspApracownikAw- '&pi&N d.iaaNQ nor0y .aka.uNQc&, 6or0y d&skryptywn& +unkcNonuNQ
ty'ko wAwc.as- gdy ws.yscy wspApracuNQ C na pr.ykad- utr.y0uNQc otoc.&ni& w.g'Sdni&
c.yst&, 6i& N&st to N&dnak 0&toda doskonaa5 N&O'i O0i&ci pr.y$ywa- wAwc.as poNawia siS
nor0a d&skryptywna= UZo$ac.- tu O0i&ci wi&'u 'ud.i;V i O0i&c&ni& narasta, Z ko'&i Hay0ond
H&no i N&go wspApracownicy @1""34 stwi&rd.i'i- F& pr.ypo0ni&ni& nor0 .aka.uNQcyc d.iaa
w wi&'u ro.0aityc sytuacNac- ni&.a'&Fni& od t&go- Nak c.yst& N&st otoc.&ni&, Gi&dy
u.0ysowi0y so$i&- F& U'ud.i& ni& pocwa'aNQ O0i&c&niaV- to N&st&O0y 0ni&N skonni do
O0i&c&nia w wi&'u ro.0aityc oko'ic.noOciac,
Pods!o$anie
W ro.d.ia'& ty0 .aN0owa'iO0y siS dwo0a gAwny0i osiQgniScia0i psyco'ogii spo&c.n&N=
w d.i&d.ini& .drowia i Orodowiska, (i&rws.& dotyc.y podstawow&N .asady psyco'ogii
spo&c.n&N- ktAra gosi- F& a$y .ro.u0i&P- d'ac.&go 'ud.i& .acowuNQ siS tak- a ni& inac.&N w
okr&O'on&N sytuacNi- tr.&$a na niQ spoNr.&P ic oc.a0i i pr.yNQP ic int&rpr&tacNS, Zasada
powyFs.a pr.yc.ynia siS do ro.u0i&nia stres, )$y .ro.u0i&P- d'ac.&go .dar.&nia taki&- Nak
oF&n&k- coro$a 'u$ Fyci& w warunkac .atoc.&nia staNQ siS str&suNQc&- 0usi0y .$adaP- Nak
.aint&r&sowani N& int&rpr&tuNQ i wyNaOniaNQ, 1&dna . k'uc.owyc int&rpr&tacNi podkr&O'a
waFnoOP stopnia spostrzegane( &ontroli nad dany0 wydar.&ni&0, I0 0ni&N 'ud.i& 0aNa
kontro'i Uty0 $ard.i&N N&st prawdopodo$n&- F& dan& .dar.&ni& spowoduN& u nic .0iany
so0atyc.n& $QdX psycic.n&, 1F&'i c.owi&ka w warunkac wysoki&go zageszczenia c.uN&- F&
0a 0ay stopi&/ kontro'i @t.n N&st pr.&konany- F& $yo$y 0u trudno stQd uci&c w 0i&Nsc&
0ni&N .agSs.c.on&4V- to 0a uc.uci& stoczenia- co wywouN& n&gatywn& skutki, Stoc.&ni&
0oF& $yP rAwni&F ni&pr.yN&0n&- N&F&'i prowad.i do przeci):enia z!ys'$- ktAr& siS
poNawia- gdy inni nad0i&rni& +orsuNQ nas.Q uwagS, (onadto sposA$- w Naki wyNaOnia0y
pr.yc.yny n&gatywnyc wydar.&/- 0a wpyw na to- Nak dan& .dar.&ni& .ostani&
.int&rpr&towan&- a wiSc i na to- Nak $Sd.i& ono str&suNQc&, Gi&dy pr.ydar.y siS coO .&go- to
t&go skutki&0 $Sd.i& $yczona "ezradno#@- wAwc.as 'ud.i& twor.Q sta"ilne- $e$n*trzne i
glo"alne atry$ucN& w odni&si&niu do t&go .dar.&nia, Wyuc.ona $&.radnoOP prowad.i do
d&pr&sNi- ni&cSci do wysiku ora. do trudnoOci w uc.&niu siS now&go 0at&riau,
ZaN0owa'iO0y siS takF& ni&ktAry0i sposo$a0i kor.ystania . t&cnik wywi&rania wpywu
spo&c.n&go do .0iany .acowania na taki&- ktAr& N&st .drows.& @np, uprawiani&
$&.pi&c.ni&Ns.&go s&ksu4 ora. kor.ystni&Ns.& d'a Orodowiska @np, os.c.Sd.ani& wody i &n&rgii
c.y .acowani& c.ystoOci4, 6awyki .drowotn& sQ N&dnak trudn& do .0i&ni&nia- wi&'& .aO
pro$'&0Aw Orodowiskowyc N&st r&.u'tat&0 dyle!at'$ spoecznych- ki&dy d.iaania
kor.ystn& d'a N&dnostki sQ- N&F&'i wykonuN& N& wiSks.oOP- s.kod'iw& d'a .$iorowoOci,
6i&0ni&N- stosuNQc u.nan& t&cniki .0iany postaw i .acowa/- psyco'ogowi& spo&c.ni
odni&O'i p&wi&n sukc&s w proc&si& naka0ania 'ud.i do d.iaania spr.yNaNQc&go .drowiu i
kor.ystni&Ns.&go d'a Orodowiska, 1&dna . t&cnik po'&ga na w.$ud.aniu dysonansu
po.nawc.&go- po'&gaNQc&go na unaoc.ni&niu ni&.godnoOci postSpowania . gos.ony0i
.asada0i- gdy- na pr.ykad- 0i0o pr.&konania o koni&c.noOci os.c.Sd.ania wody $i&r.& siS
dugi prys.nic, Inna po'&ga na pr.ypo0ni&niu o istni&niu .arAwno nor! za&az()cych- Nak i
des&rypty$nych- ski&rowanyc pr.&ciwko d.iaanio0 s.kod.Qcy0 Orodowisku- Nak np,
.aO0i&cani&, ZwrAc&ni& uwagi 'ud.i na nor0y .aka.uNQc& O0i&c&nia C a wiSc na to- F&
r.ucani& O0i&ci na .i&0iS ni& N&st .acowani&0 apro$owany0 spo&c.ni& C N&st- Nak siS
oka.uN&- s.c.&gA'ni& &+&ktywn&,
Literatra
9o0acowski W, @1"8#4, (oc.uci& u0i&Nscowi&nia kontro'i Nako wy0iar oso$owoOci, W= W,
9o0acowski- S, Gowa'ik- 1, Di'uska- Z .agadni&/ psyco'ogii spo&c.n&N, Wars.awa=
(W6,
Gowa'ik S, @1""64, (sycospo&c.n& podstawy r&a$i'itacNi osA$ ni&p&nosprawnyc,
Wars.awa= Int&rart,
Sokoowska D, @1"8#4, (oNSci& str&su w int&rpr&tacNi 0&cani.0Aw adaptacNi $io'ogic.n&N i
spo&c.n&N, W= S, 6owak- Wi.N& c.owi&ka i spo&c.&/stwa w t&oriac i $adaniac
naukowyc, Wars.awa= (W6,
Rozdzia JP
Pra$o i "iznes
1&st&O sSd.iQ pr.ysiSgy0, 1ak $yO gosowa po wysucaniu nastSpuNQc&go .&.nania- ktAr&
.ostao .oFon& w r.&c.ywist&N sprawi& sQdow&N w T&ksasi&W W .i0nQ i ci&0nQ 'istopadowQ
noc w 1"76 r, po'icNant Ho$&rt Wood i N&go partn&rka .auwaFy'i NadQcy . wyQc.ony0i
Owiata0i sa0ocAd, (o .atr.y0aniu go Wood pods.&d do auta- .a0i&r.aNQc N&dyni&
poin+or0owaP ki&rowcS- a$y wQc.y Owiata- a'& ni& .dQFy t&go .ro$iP, Zani0 N&s.c.&
coko'wi&k powi&d.iaki&rowca str.&'i do Wooda .a$iNaNQc go na 0i&Nscu, (o'icNantka
towar.ys.Qca Woodowi wystr.&'aa cay 0aga.yn&k w ki&runku odN&FdFaNQc&go sa0ocodu-
a'& .a$ANca uci&k, Di&siQc pAXni&N po'icNa ar&s.towaa pod&Nr.an&go s.&snasto'&tni&go
9a*ida %arrisa, %arris pr.y.na siS- F& ukrad sQsiadowi sa0ocAd i r&wo'w&r d.i&/ pr.&d
0ord&rstw&0- a takF& ro.po.na sa0ocAd i $ro/- . ktAr&N .a$ito Wooda, 1&dnakF&
.apr.&c.y .ar.uto0- F& to waOni& on .a$i po'icNanta, (owi&d.ia- F& .a$ra autostopowic.a
o na.wisku Handa'' )da0s i po.wo'i 0u prowad.iP sa0ocAd, Z&.na- F& to )da0s- ktAry
siSgnQ rSkQ pod si&d.&ni&- cwyci r&wo'w&r i str.&'i do Wooda- nato0iast .apr.&c.y t&0u-
F& to on str.&'a, Gi&dy po'icNa pr.&sucaa Handa''a )da0sa- t&n pr.y.na- F& N&ca
sa0ocod&0 . 9a*id&0 %arris&0- a'& powi&d.ia- F& %arris podr.uci go do N&go 0ot&'u na
tr.y god.iny pr.&d dokonany0 0ord&rstw&0, 9opAki po'icNa ni& .na'a.a tr.&c OwiadkAw-
ktAr.y potwi&rd.i'i .&.nani& %arrisa- $yo to N&dyn& .&.nani& o$ciQFaNQc& )da0sa, E0i'ia i
Ho$&rt Di''&rowi& oOwiadc.y'i- F& N&ca'i .a po'icyNny0 sa0ocod&0 tuF pr.&d oddani&0
str.au do Wooda, CociaF $yo $ard.o ci&0no- wid.i&'i do$r.& ki&rowcS sa0ocodu i o$oN&
.id&nty+ikowa'i go Nako Handa''a )da0sa, UGi&dy opuOci s.y$S- 0oFna $yo wyraXni&
.o$ac.yP N&go twar. C powi&d.ia Ho$&rt Di''&r, C Dia wQsy i ni&c'uNn& Nasn& wosyV
@Dorris- 1"884, 9a*id %arris $y nato0iast dokadni& ogo'ony, Gi&dy dokonano 0ord&rstwa-
Handa'' )da0s r.&c.ywiOci& pasowa do opisu pr.&dstawion&go pr.&. Di''&rAw- tak Nak to
widaP na .dNSciu powyF&N, Tr.&ci Owiad&k C Dica&' Hand&''- spr.&dawca- takF& ow&go
wi&c.oru $y w po$'iFu i stwi&rd.i- F& wid.ia w sa0ocod.i& dwi& oso$y, Z&.na t&F- F&
ki&rowca 0ia dugi& wosy i wQsy, 1ak sQd.is.- kto pop&ni 0ord&rstwoW SQd u.na .&.nania
OwiadkAw i ska.a )da0sa na karS O0i&rci, 1&dnakF& ki&dy )da0s usyca w wiS.i&niu-
c.&kaNQc na wynik .oFon&N ap&'acNi- ki'ku &ksp&rtAw .ac.So wQtpiP w N&go winS, 6a Owiato
d.i&nn& wys.y now& oko'ic.noOci @pr.&d& ws.ystki0 d.iSki doku0&nta'n&0u +i'0owi
poOwiScon&0u t&N sprawi&= T& Tin ?'u& TinS Erro'a Dorrisa4, Stao siS prawi& p&wn&- F& to
N&dnak 9a*id %arris $y 0ord&rcQ, %arris .osta pAXni&N ska.any .a inn& 0ord&rstwo i +akt- F&
oc.&kiwa w c&'i O0i&rci- N&dno.nac.ni& sug&rowa- F& to on- a ni& Handa'' )da0s str.&'a do
Wooda, SQd ap&'acyNny uwo'ni )da0sa po dwunastu 'atac wiS.i&nia- gd.i& pr.&$ywa .a
pr.&stSpstwo- ktAr&go ni& pop&ni, 1&O'i )da0s $y ni&winny- to d'ac.&go Owiadkowi&
twi&rd.i'i- F& ki&rowca sa0ocodu 0ia dugi& wosy i wQsyW I d'ac.&go sQd u.na ic
.&.nania .a prawd.iw&W 1ak c.Ssto w sQdac .acod.Q taki& po0ykiW W pi&rws.&N c.SOci
nini&Ns.&go ro.d.iau sprA$uN&0y odpowi&d.i&P na t& pytania- konc&ntruNQc siS na ro'i
proc&sAw psycospo&c.nyc w syst&0i& prawny0,
Psychologia spoeczna a pra$o
Zac.niN0y od krAtki&N pr&.&ntacNi a0&ryka/ski&go syst&0u prawn&go, 1&O'i ktoO pop&nia
pr.&stSpstwo i po'icNa .aar&s.tuN& oso$S pod&Nr.anQ- to sSd.ia 'u$ awa pr.ysiSgyc d&cyduN&-
c.y .&$rano wystarc.aNQcQ 'ic.$S dowodAw- a$y wni&OP +or0a'ny akt oskarF&nia, 1&O'i tak- to
o$ro/cy i oskarFyci&'& .$i&raNQ dowody i prowad.Q 0iSd.y so$Q n&gocNacN&, W r&.u'taci&
tyc n&gocNacNi oskarFony c.Ssto pr.y.naN& siS do winy- a$y u.yskaP niFs.y wyrok, Bkoo
N&dna c.warta spraw ko/c.y siS ro.prawQ sQdowQ- podc.as ktAr&N awa pr.ysiSgyc 'u$
sSd.ia d&cyduNS o 'osi& oskarFon&go, Bd$ywaNQ siS takF& proc&sy cywi'n&- w ktAryc N&dna
strona @powAd4 . racNi narus.&nia N&N praw skada skargS na drugQ stronS @oskarFony4, 6a
kaFdy0 &tapi& tyc c.ynnoOci prawnyc poNawiaNQ siS pro$'&0y- ktAr& pod&N0uN&
psyco'ogia spo&c.na, 6a pr.ykad= pi&rws.& wraF&ni&- Naki& wywi&ra oskarFony 'u$
Owiad&k- 0a istotny wpyw na po'icNantAw i sSd.iAw5 rAwni&F Nak po'icNa- adwokaci- awnicy
i sSd.iowi& spostr.&gaNQ pr.yc.yny pop&nion&go pr.&stSpstwa5 takF& upr.&d.&nia i
st&r&otypy wpywaNQ na t& atry$ucN&, T&cniki p&rswa.Ni i .0iany postaw sQ c.Ssto stosowan&
w proc&si& sQdowy0- poni&waF prawnicy ccQ pr.&konaP sSd.iAw pr.ysiSgyc- ktAr.y
pAXni&N d&$atuNQ nad pr.&dstawiony0i argu0&nta0i, HAwni&F $Sdy wystSpuNQc& w
spostr.&ganiu spo&c.ny0 0aNQ wpyw na d&cy.N& sSd.iAw pr.ysiSgyc- ktAr.y or.&kaNQ o
wini& 'u$ ni&winnoOci, (syco'ogowi& spo&c.ni w ostatnic 'atac int&nsywni& ana'i.uNQ
syst&0 prawny- .arAwno . t&go powodu- F& daN& to doskonaQ sposo$noOP do $adania
podstawowyc proc&sAw psyco'ogic.nyc w kont&kOci& stosowania prawa- Nak i .& w.g'Sdu
na ogro0n& .nac.&ni& tyc proc&sAw w Fyciu cod.i&nny0, 1&O'i $SdQc oso$Q ni&winnQ-
.ostaN&s. oskarFony pr.&d sQd&0 o dokonani& pr.&stSpstwa- to co 0usis. wi&d.i&P- a$y
pr.&konaP t&n syst&0 prawny o swoN&N ni&winnoOciW Ho.poc.ni&0y nas.& ro.waFania od
.&.na/ OwiadkAw C naN$ard.i&N kopot'iw&go &'&0&ntu sprawy Handa''a )da0sa- ktArQ
wc.&Oni&N pr.&dstawi'iO0y, W ro.d.ia'& 5 wyka.a'iO0y- F& cociaF 'ud.i& sQ .do'ni do
wytwor.&nia tra+n&go o$ra.u innyc osA$- to N&dnak 0ogQ poNawiP siS $Sdy prowad.Qc& do
ni&poro.u0i&/, LciO'& siS . ty0 wiQF& kw&stia- na i'& tra+ni& 'ud.i& id&nty+ikuNQ oso$S- ktAra
pop&nia pr.&stSpstwoW C.y ni&ktAr& $Sdy poNawiaNQc& siS w proc&sac spostr.&gania
spo&c.n&go wystSpuNQ rAwni&F w .&.naniac OwiadkAw i ro.po.nawaniu pr.&stSpcAwW
/eznania #$iad&'$
)0&ryka/ski syst&0 prawny pr.ywiQ.uN& duFQ wagS do .&.na/ OwiadkAw, 1&O'i Owiad&k
wska.uN& ci&$i& Nako pr.&stSpcS- to N&st $ard.o prawdopodo$n&- F& .ostani&s. ska.any- naw&t
N&O'i istni&NQ istotn& dan& Owiadc.Qc& o twoN&N ni&winnoOci, Handa'' )da0s .osta ska.any
pr.&d& ws.ystki0 d'at&go- F& .id&nty+ikowa'i go Owiadkowi&- po0i0o F& inn& oko'ic.noOci
Owiadc.Qc& pr.&ciwko ni&0u $yy nik&= ni& $y dotycc.as notowany Nako pr.&stSpca5
waOni& .na'a. staQ pracS5 ni& 0ia Fadn&go powodu- a$y o$awiaP siS .atr.y0ania go pr.&.
po'icNS C $y ty'ko autostopowic.&0 @N&O'i r.&c.ywiOci& $y w sa0ocod.i&- . ktAr&go
.astr.&'ono Wooda4, W pr.&ciwi&/stwi& do )da0sa 9a*id %arris 0ia powody- a$y o$awiaP
siS po'icNi= ukrad t&n sa0ocAd- a takF& .na'&.iono pr.y ni0 skrad.iony pisto'&t, 9'ac.&go
wiSc Handa'' )da0s 0ia$y .a$iNaP +unkcNonarius.a po'icNiW C.y ni& $yo$y $ard.i&N 'ogic.n&
pod&Nr.&waP o to 9a*ida %arrisaW (o0i0o 0a&go prawdopodo$i&/stwa- F& 0ord&rcQ $y
)da0s- ora. 0i0o $raku dowodAw r.&c.owyc Owiadc.Qcyc o .wiQ.ku )da0sa . ty0
pr.&stSpstw&0 .&.nania OwiadkAw wska.uNQc&- F& to waOni& )da0s $y ki&rowcQ t&go
sa0ocodu- wystarc.yy- a$y go ska.aP, Syst&0atyc.ni& prowad.on& &ksp&ry0&nty
potwi&rd.aNQ- F& sSd.iowi& ro.str.ygaNQc- c.y ktoO N&st winny- w duF&N 0i&r.& opi&raNQ siS na
.&.naniac OwiadkAw, 6i&st&ty- sSd.iowi& 0aNQ t&nd&ncNS do pr.&c&niania tra+noOci .&.na/
OwiadkAw @T&ipp&- Danion- Ho0anc.yk- 1""25 Tindsay- W&''s- Gu0p&'- 1"815 To+tus- 1"7"5
W&''s- Tindsay- >&rguson- 1"7"4, Hod Tindsay i N&go wspApracownicy @1"814 pr.&prowad.i'i
po0ysowy &ksp&ry0&nt- ktAry potwi&rd.a dwi& pr.&dstawion& powyF&N t&.y, ?adac.& ci
naNpi&rw .ainsc&ni.owa'i krad.i&F ka'ku'atora w o$&cnoOci nic.&go ni& pod&Nr.&waNQcyc
stud&ntAw- a nastSpni& $ada'i- c.y stud&nci tra+ni& wskaFQ U.od.i&NaV w .&stawi& s.&Ociu
+otogra+ii, WyrAFniono tr.y rod.aN& warunkAw, W pi&rws.&N grupi& .id&nty+ikowani&
.od.i&Na $yo trudn&- poni&waF 0ia c.apkS naciQgniStQ 0ocno na us.y i .naNdowa siS w
pokoNu ty'ko pr.&. 12 s&kund, 9ruga grupa wid.iaa .od.i&Na w c.apc& .aoFon&N tak- F&
c.SOciowo odsaniaa wosy- wiSc N&go .id&nty+ikowani& $yo Or&dnio trudn&, 9'a tr.&ci&N
grupy .od.i&N 0ia goQ gowS i po.ostawa w pokoNu 20 s&kund- tak wiSc ro.po.nani& go
$yo stosunkowo atw&, (i&rws.a c.SOP wynikAw oka.aa siS .godna . oc.&kiwania0i= i0
wiSc&N dostSpn&N in+or0acNi wi.ua'n&N o .od.i&Nu- ty0 wiSks.y proc&nt stud&ntAw tra+ni& go
.id&nty+ikowa w s&rii .dNSP @do'na 'inia na rycini& 15,14, W drugi&N +a.i& &ksp&ry0&ntu
$adac. odgrywaNQcy ro'S prawnika .adawa stud&nto0 pytania na t&0at dokonanyc pr.&.
nic id&nty+ikacNi- tak Nak prawd.iwy prawnik w proc&si& sQdowy0 $ra$y Owiadka w
kr.yFowy ogi&/ pyta/, T& s&sN& Upr.&pytywaniaV OwiadkAw .ostay .apisan& na taO0i& wid&o,
6owa grupa uc.&stnikAw wystSpuNQcyc w ro'i sSd.iAw o$&Nr.aa ow& +i'0y wid&o i 0iaa
okr&O'iP- w Naki0 stopniu N&st pr.&konana- F& Owiadkowi& tra+ni& .id&nty+ikowa'i .od.i&Na,
1ak wska.uN& gArna 'inia na rycini& 15,1- sSd.iowi& ci pr.&c&nia'i tra+noOP spostr.&F&/
OwiadkAw- s.c.&gA'ni& w warunkac- w ktAryc .od.i&Na $yo trudno .id&nty+ikowaP,
R:7;0A 35.3. Tra8no.+ i&enty8ikacji przestpcy przez .wia&kw. Tra8no.+ i&enty8ikacji zale*y
o& war%nkw wi&oczno.ci w czasie pope$nione#o przestpstwa. e&nak*e, tak jak w tym
ba&ani%, wikszo.+ s&ziw jest przekonana, *e .wia&kowie mo#' w$a.ciwie zi&enty8ikowa+
przestpc nawet, #&y s$abo #o wi&zieli >zaczerpnito zF Hin&say i in., 3?43A
9'ac.&go sSd.iowi& wi&r.Q Owiadko0 $ard.i&N niF powinniW 1&dnQ . pr.yc.yn N&st
pr.yN0owan& .aoF&ni&- F& i0 $ard.i&N Owiad&k N&st p&wny swoN&go .&.nania- ty0 wiSks.a
N&go tra+noOP, 6a pr.ykad wyo$raX so$i&- F& to ty wysucuN&s. .&.na/ skadanyc pr.&.
OwiadkAw, 1&d&n 0Awi= UZ caQ p&wnoOciQ N&st to +ac&t- ktAry ws.&d do pokoNu i .a$ra
ka'ku'ator, 6i& 0a0 a$so'utni& Fadnyc wQtp'iwoOci C ro.po.na$y0 go ws.Sd.i&V, Inny
Owiad&k stwi&rd.a= UTak naprawdS to ni& N&st&0 p&wi&n- to ws.ystko .dar.yo siS tak s.y$ko,
1&O'i 0ia$y0 siS do0yO'aP- to powi&d.ia$y0- F& $y to pod&Nr.any nr 2- a'& naprawdS ni&
N&st&0 p&wi&nV, Go0u $y$yO $ard.i&N skonny uwi&r.yPW Bc.ywiOci& Owiadkowi- ktAry $y
.d&cydowani& p&wny; SQd 6aNwyFs.y w JS) pr.ycy'a siS do t&go ro.u0owania- poni&waF
stwi&rd.i- F& p&wnoOP- . NakQ .&.naNQ Owiadkowi&- N&st do$ry0 wskaXniki&0 tra+noOci ic
.&.na/ @U6&i pr.&ciwko ?igg&rsV- 1"724, 1&dnakF& istni&NQ 'ic.n& $adania- ktAr& wska.uNQ- iF
p&wnoOP- . NakQ .&.naN& Owiad&k- ni& N&st istotni& .wiQ.ana . tra+noOciQ .&.nania @?otw&''-
9&++&n$ac&r- ?riga0- 1"875 S0it- Gassin- E''swort- 1"8"4, (r.yc.ynQ taki&go stanu
r.&c.y N&st to- F& c.ynniki- ktAr& .wiSks.aNQ p&wnoOP- ni&koni&c.ni& .wiSks.aNQ tra+noOP, Co
d.i&N& siS po spostr.&F&niu pr.&stSpstwa pr.&. OwiadkaW (owtar.a on swoN& .&.nania na
proc&si& sQdowy0 i to up&wnia go w ty0- co 0Awi- coP ni& 0a to wpywu na tra+noOP
id&nty+ikacNi, (onadto istni&NQ c.ynniki- ktAr& .wiSks.aNQ tra+noOP- taki& Nak warunki
widoc.noOci w c.asi& pop&niania pr.&stSpstwa- coP N&dnoc.&Oni& ni& .aws.& .wiSks.aNQ
p&wnoOP, Tak $yo w pr.ypadku &ksp&ry0&ntu Tindsaya i N&go wspApracownikAw @1"814-
gd.i& Owiadkowi& w warunkac Utrudn&N id&nty+ikacNiV @.od.i&N 0ia c.apkS naciQgniStQ na
us.y4 $y'i tak sa0o p&wni swoN&N opinii Nak Owiadkowi& .naNduNQcy siS w innyc
oko'ic.noOciac- po0i0o F& ic .&.nania $yy w istotny0 stopniu 0ni&N tra+n& @patr. ryP,
15,14, Tak wiSc +akt- F& Owiad&k N&st p&wny- ni& o.nac.a wca'&- F& N&go .&.nani& N&st tra+n&,
W Naki0 stopniu sQ tra+n& .&.nania OwiadkAw prawd.iwyc pr.&stSpstwW Co prawda- ni& N&st
0oF'iw& ud.i&'&ni& dokadn&N odpowi&d.i na to pytani&- N&dnak sQ powody- a$y wi&r.yP- F&
c.Ssto pop&niaNQ oni $Sdy, Handa'' )da0s .osta ska.any- poni&waF Owiadkowi& $Sdni&
.id&nty+ikowa'i go Nako ki&rowcS sa0ocodu- skutki&0 c.&go spSd.i dwanaOci& 'at w
wiS.i&niu, ?adac.& udoku0&ntowa'i wiSc&N niF tysiQc pr.ypadkAw takic $Sdnyc
ar&s.towa/ i w .nac.Qco wysoki&N 'ic.$i& tyc sytuacNi .ostaa ska.ana ni&waOciwa oso$a-
poni&waF Owiad&k $Sdni& .id&nty+ikowa NQ Nako pr.&stSpcS @?randon- 9a*i&s- 1"735 W&''s-
1""24,
zapami(tywanieF proces, &ziki ktrem% l%&zie za%wa*aj' i kier%j' swoj' %wa# na
in8ormacj z otoczenia! poniewa* l%&zie nie mo#' spostrze#a+ wszystkie#o, co si &zieje
&ooko$a nich, &late#o przyswajaj' sobie tylko cz.+ in8ormacji &ostpnej w .ro&owisk%
przechowywanieF proces, &ziki ktrem% l%&zie przechow%j' w pamici in8ormacj
zaczerpnit' ze .ro&owiska
przypominanieF proces, &ziki ktrem% l%&zie przywo$%j' in8ormacj przechowywan' w
pamici
Tendency(no#@ przet$arzania pa!i*cio$ego, 6as.& u0ysy ni& +unkcNonuNQ Nak ka0&ry
wid&o- ktAr& 0ogQ .ar&N&strowaP .dar.&ni&- pr.&cowaP N& dowo'ny c.as i odtwor.yP pAXni&N
. p&r+&kcyNnQ dokadnoOciQ, (r.ypo0niN so$i& nas.& ro.waFania o spostr.&ganiu spo&c.ny0
w ro.d.ia'& # i 5- gd.i& .apo.na'iO0y siS . 'ic.ny0i .ni&ks.tac&nia0i- ktAr& 0ogQ siS
poNawiP w proc&sac po.nawania spo&c.n&go, (oni&waF id&nty+ikacNa dokonywana pr.&.
Owiadka N&st +or0Q spostr.&gania spo&c.n&go- d'at&go wystSpuNQ tu podo$n& pro$'&0y-
s.c.&gA'ni& t& .wiQ.an& . +unkcNonowani&0 pa0iSci, )$y tra+ni& .&.nawaP Nako Owiad&k-
koni&c.n& N&st skut&c.n& .r&a'i.owani& tr.&c +a. proc&su pa0iSciow&go= zapa!i*ty$ania-
przecho$y$ania i przypo!inania .ao$s&rwowanyc .dar.&/, W kaFdy0 0o0&nci& 'ud.i&
ki&ruNQ uwagS ty'ko na c.SOP in+or0acNi .naNduNQc&N siS w otoc.&niu- .at&0 pr.yswaNani&
dotyc.y .a'&dwi& wycinka .dar.&nia- ktAr& N&st spostr.&gan&, 1&s.c.& 0ni&Ns.y +rag0&nt t&N
in+or0acNi N&st r.&c.ywiOci& pr.&cowywany w pa0iSci, Z ko'&i . t&go- co N&st
pr.&cowywan& w pa0iSci- ty'ko p&wna do.a 0oF& $yP pr.ypo0niana w pAXni&Ns.y0 c.asi&
@patr. ryP, 15,24, Lwiadkowi& 0ogQ pop&niaP $Sdy . powodu .akAc&/ wystSpuNQcyc w
dowo'n&N . tyc tr.&c +a.,
/apa!i*ty$anie, 6ikt ni& wQtpi- F& 'ud.i& tra+ni& spostr.&gaNQ wi&'& in+or0acNi w
otac.aNQcy0 Owi&ci&, 6i&0ni&N nas.a .do'noOP do pr.yN0owania in+or0acNi N&st ogranic.ona-
s.c.&gA'ni& ki&dy o$s&rwuN&0y .dar.&nia ni&spod.i&wan& i .oFon&, %ugo Dunst&r$&rg
@1"084 opisa nastSpuNQcQ sytuacNS . kon+&r&ncNi naukow&N- na ktAr&N $y'i o$&cni
psyco'ogowi&- prawnicy i '&kar.&, W poowi& t&go posi&d.&nia do pokoNu wtargnQ k'own- a
.ara. .a ni0 0SFc.y.na . r&wo'w&r&0, B$aN goOno wykr.ykuNQc- 0ocowa'i siS- a nastSpni&
upad'i na podogS w gwatown&N s.a0otanini&, 1&d&n wystr.&'i . pisto'&tu5 pot&0 o$aN
wy$i&g'i . sa'i, Ws.ystkic .gro0ad.onyc popros.ono- a$y spor.Qd.i'i dokadnQ r&'acNS .
t&go- co wid.i&'i @w r.&c.ywistoOci $yo to .dar.&ni& od&gran& pr.&. dwAc aktorAw4,
H&'acN& OwiadkAw oka.ay siS .askakuNQco .rAFnicowan&, WiSks.oOP pr.&dstawia $Sdny
opis okoo poowy d.iaa/ 'u$ wrSc. N& pr.&oc.ya, 6i& $y'i t&F .$yt dokadni- N&O'i cod.i o
okr&O'&ni& c.asu trwania incyd&ntu, CociaF dwAc 0SFc.y.n .naNdowao siS w pokoNu pr.&.
okoo 20 s&kund- to Owiadkowi& oc&ni'i t&n c.as w pr.&d.ia'& od ki'ku s&kund do ki'ku 0inut,
1on _ui''& i 1udit Cutsa'' @1"864 otr.y0a'i podo$n& wyniki w pr.ypadku .&.na/ tr.ynastu
OwiadkAw o$s&rwuNQcyc prawd.iwy ro.$AN- w ktAry0 .od.i&N .osta .a$ity, 6aoc.ni
Owiadkowi& pr.&dstawi'i 2#^ ni&tra+nyc opisAw osA$ uc.&stnic.Qcyc w .aNOciu-
ni&tra+nyc $yo takF& 18^ opisAw wydar.&nia ora. 11^ opisAw pr.&d0iotAw @np, $roni4,
I'oOP pr.yswaNan&N pr.&. 'ud.i in+or0acNi .a'&Fy od wi&'u c.ynnikAw- np, od t&go- Nak dugo
o$s&rwuNQ dan& .dar.&ni&- c.y od warunkAw widoc.noOci, HAwni& oc.ywist& N&st- F& c.Ssto
siS .apo0ina- Nak $ard.o t& c.ynniki ogranic.aNQ .&.nania Owiadka, (r.&stSpstwa .wyk'&
dokonywan& sQ w warunkac- ktAr& utrudniaNQ proc&s .apa0iStywania= trwaNQ krAtko-
.dar.aNQ siS ni&spod.i&wani& pr.y sa$&N widoc.noOci- na pr.ykad w nocy, Taki& warunki
.ap&wn& istniay w pr.ypadku .a$ANstwa Wooda, Lwiadkowi& N&ca'i sa$o oOwi&t'onQ u'icQ
o$ok stoNQc&go sa0ocodu- ki&dy .dar.yo siS coO ni&oc.&kiwan&go C ro.'&gy siS str.ay i
po'icNant upad na .i&0iS, 6a i'& dokadni& 0og'i to .o$ac.yPW I'& in+or0acNi 0og'i so$i&
pr.yswoiP w tyc ki'ku s&kundac- ki&dy ta0 waOni& pr.&N&FdFa'iW (owinniO0y takF&
pa0iStaP- F& N&O'i Owiadkowi& sQ o+iara0i pr.&stSpstwa- to $SdQ $ard.o pr.&stras.&ni i skupiQ
swoNQ uwagS na $roni- ktArQ wid.Q C c.ynnik ogranic.aNQcy tra+nQ id&nty+ikacNS pr.&stSpcy
@?riga0- Daass- Snyd&r- Spau'ding- 1"835 Cristianson- 1""25 9&++&n$ac&r- 1"835 To+tus-
To+tus- D&sso- 1"874, In+or0acNa- ktArQ 'ud.i& .auwaFaNQ i na ktArQ ki&ruNQ swoNQ uwagS- N&st
r&.u'tat&0 ic pr.&widywa/- co spod.i&waNQ siS .o$ac.yP, Ho.waF0y p&wn& .dar.&ni&- ktAr&
pr.ytra+io siS nas.&0u pr.yNaci&'owi )'anowi- psyco'ogowi spo&c.n&0u- ktAry N&st
&ksp&rt&0 w d.i&d.ini& spostr.&gania spo&c.n&go, (&wn&N ni&d.i&'i )'ana .ani&pokoio- F&
N&go sQsiadka- wQta- osi&0d.i&siScio'&tnia ko$i&tani& poNawia siS w koOci&'&, Gi&dy po
ki'kakrotny0 pukaniu do dr.wi nikt ni& odpowiada- )'an wa0a siS pr.&. okno i pr.&s.uka
do0, 1&go naNgors.& pr.&c.uci& s.y$ko siS sprawd.io= ko$i&ta '&Faa 0artwa na podod.& w
sypia'ni, )'an wstr.QOniSty wrAci do si&$i& i t&'&+onic.ni& poin+or0owa o ty0 wad.&,
(o'icNa spSd.ia $ard.o duFo c.asu w do0u sQsiadki- po c.y0 pr.y$y d&t&ktyw i .adawa
)'anowi s.c.&gAow& pytania- konc&ntruNQc siS na ty0- c.y .auwaFy coO pod&Nr.an&go, )'an
$y sp&s.ony ty0 wypytywani&0 i w ko/cu wy$ucnQ= U9'ac.&go .adaN& 0i pan t& pytaniaW
C.yF ni& N&st oc.ywist&- F& 0oNa sQsiadka u0ara O0i&rciQ natura'nQW (owinniO0y cy$a
.awiado0iP N&N rod.inSWV T&ra. d&t&ktyw wyg'Qda na .askoc.on&go, UC.y to ni& pan
odna'a. ciaoWV C .apyta, )'an potwi&rd.i, U) c.y ni& .auwaFy pan- F& N&N sypia'nia $ya
sp'Qdrowana- F& ws.Sd.i& '&Fao potuc.on& s.ko- a .0ara 0iaa s.yNS o$wiQ.anQ paski&0WV
R:7;0A 35.<. Gapamitywanie, przechowywanie i przypominanie
Bka.ao siS- F& sQsiadka )'ana .ostaa udus.ona pr.&. 0SFc.y.nS- ktAry pr.ys.&d ro.py'iP w
N&N do0u pyn pr.&ciw ins&kto0, (rawdopodo$ni& wywiQ.aa siS s.a0otanina i $yo .up&ni&
oc.ywist&- F& ko$i&ta .ostaa .a0ordowana, )'an N&dnak nic.&go ni& dostr.&g, ?y
.0artwiony- F& N&go sQsiadka- oso$a w pod&s.y0 wi&ku- .0ara, Gi&dy stwi&rd.i- F& ni&
FyN&- ostatniQ r.&c.Q- o ktAr&N 0Ag wt&dy po0yO'&P- $yo &w&ntua'n& 0ord&rstwo, W
r&.u'taci& .o$ac.y to- c.&go oc.&kiwa- i ni& spostr.&g t&go- c.&go siS ni& spod.i&wa, Gi&dy
po'icNa poka.aa 0u pAXni&N +otogra+i& .ro$ion& na 0i&Nscu pr.&stSpstwa- 0ia wraF&ni&-
Nak$y nigdy ta0 ni& $y, 6i& ro.po.na prawi& nic.&go, 9oOwiadc.&nia )'ana sQ .godn& .
nas.y0i ro.waFania0i w ro.d.ia'& #- gd.i& ana'i.owa'iO0y- Nak 'ud.i& stosuNQ t&ori& i
sc&0aty, (osuguN&0y siS wi&'o0a t&oria0i na t&0at Owiata i 'ud.i i t&ori& t& wpywaNQ na
to- co spostr.&ga0y i co .apa0iStuN&0y, Ciaudia Co&n @1"814 poka.aa oso$o0 $adany0
+i'0 o ko$i&ci&- ktAra Nada ko'acNS na pr.yNSciu urod.inowy0, (oowS uc.&stnikAw
&ksp&ry0&ntu poin+or0owano- F& oso$a ta N&st $i$'iot&karkQ- a drugi&N poowi& powi&d.iano-
F& N&st k&'n&rkQ, To- co .apa0iSta'i uc.&stnicy . t&go +i'0u- $yo wyniki&0 oc.&kiwa/ 'u$
st&r&otypAw- ktAr& 0i&'i na t&0at .awodAw i k'as spo&c.nyc, 6a pr.ykad oso$y
pr.&Owiadc.on&- F& ko$i&ta $ya $i$'iot&karkQ- powi&d.iay- iF 0iaa oku'ary @co ni& $yo
prawdQ4 i F& pia wino @w r.&c.ywistoOci pia piwo4- poni&waF t&go rod.aNu .acowania $yy
.godn& . ic st&r&otyp&0 $i$'iot&karki,
Przecho$y$anie, Zapo.na'iO0y siS NuF . ki'ko0a .0i&nny0i- ktAr& ogranic.aNQ nas.&
spostr.&gani& i .do'noOP pr.&cowania spostr.&F&/ w pa0iSci, Gi&dy NuF NakaO in+or0acNa
.ostani& .apa0iStana- 0oF& siS wydawaP- F& po.ostani& ta0 ni& .0i&niona, Wi&'& osA$ sQd.i-
F& pa0iSP 0oFna porAwnaP do a'$u0u +otogra+ii, ZapisuN&0y o$ra. .dar.&nia- powi&d.0y
twar. pr.&stSpcy- i u0i&s.c.a0y go w Ua'$u0i& pa0iSciV, B$ra. 0oF& ni& $yP doskonay-
gdyF ty'ko ni&wi&'u . nas dysponuN& U+otogra+ic.nQ pa0iSciQV, Co wiSc&N- o$ra. po p&wny0
okr&si& 0oF& .$'aknQP- poni&waF- Nak na prawd.iw&N +otogra+ii- . c.as&0 .aci&ra siS on w
pa0iSci, WydaN& siS N&dnak 0ao prawdopodo$n&- a$y 0Ag siS .0i&niP 'u$ .osta
wyr&tus.owany w ty0 s&nsi&- F& coO .ostani& dodan& 'u$ usuniSt&, 1&O'i pr.&stSpca- ktAr&go
wid.i&'iO0y- $y dokadni& ogo'ony- to . p&wnoOciQ ni& do0a'uN&0y 0u w pAXni&Ns.y0
c.asi& wQsAw, Tak wiSc +akt- F& Owiad&k .&.naNQcy w sprawi& .a$ANstwa Wooda powi&d.ia-
Nako$y ki&rowca sa0ocodu 0ia dugi& wosy ora. wQsy- wydaN& siS waFny0 dowod&0
o$ciQFaNQcy0 Handa''a )da0sa, 6i&st&ty- r.&c.ywisty sposA$ +unkcNonowania nas.&N pa0iSci
ni& N&st tak prosty, Tud.i& 0ogQ po0y'iP- co i gd.i& sys.&'i 'u$ wid.i&'i- tak F& pa0iSP .
N&dn&go Ua'$u0uV .ostaN& po0i&s.ana . pa0iSciQ . inn&go, W kons&kw&ncNi 0ogQ $Sdni&
pr.ypo0inaP so$i& to- co wid.i&'i, 9o taki&go wniosku dos.'i E'i.a$&t To+tus i N&N
wspApracownicy po 'atac $ada/ pa!i*ci re&onstr&cy(ne(- d&+iniowan&N Nako proc&s
po.nawc.y- ktAry powoduN&- F& pa0iSP .dar.&nia .ostaN& .ni&ks.tacona pr.&. in+or0acNS
poNawiaNQcQ siS po ty0 .dar.&niu @To+tus- 1"7"5 To+tus- %o++0an- 1"8"4, Zdani&0 To+tus-
in+or0acNa- ktAra doci&ra do nas po ro.&graniu siS dan&go .dar.&nia- 0oF& .0i&niP nas.&
wspo0ni&nia o ni0,
pami( rekonstrukcyjnaF proces powo&%j'cy, *e pami+ o &anym z&arzeni% zostaje
zniekszta$cona przez in8ormacj, ktra &o nas &ociera po tym z&arzeni%
W N&dny0 . pr.&prowad.onyc pr.&. niQ $ada/ .ad&0onstrowano stud&nto0 tr.yd.i&Oci
s'aNdAw uka.uNQcyc rAFn& +a.y wypadku sa0ocodow&go, Tr&OP N&dn&go pr.&.roc.a $ya
od0i&nna5 c.SOP stud&ntAw wid.iaa sa0ocAd stoNQcy pr.&d .naki&0 stop- a drugi&N grupi&
poka.ano go pr.&d .naki&0 pi&rws.&/stwa pr.&Na.du @patr. .dNScia na nastSpn&N stroni&4, (o
poka.i& stud&nto0 .adano ki'ka pyta/ odnos.Qcyc siS do wypadku sa0ocodow&go- ktAr&go
$y'i UOwiadka0iV, Grytyc.n& pytani& dotyc.yo .naku drogow&go, W N&dny0 warianci&
pytani& $r.0iao= UC.y inny sa0ocAd wy0iNa c.&rwon&go datsuna- ki&dy t&n sta pr.&d
.naki&0 stopWV- a w drugi&N w&rsNi= UC.y inny sa0ocAd wy0iNa c.&rwon&go datsuna- ki&dy
t&n sta pr.&d .naki&0 pi&rws.&/stwa pr.&Na.duWV Tak wiSc d'a poowy uc.&stnikAw w
pytaniu $ya 0owa o taki0 .naku drogowy0- 1aki r.&c.ywiOci& wid.i&'i, 6ato0iast d'a
po.ostayc do pytania su$t&'ni& wprowad.ono nowQ in+or0acNS C na pr.ykad- N&O'i
wid.i&'i .nak stop- to w pytaniu wystSpowa .nak pi&rws.&/stwa pr.&Na.du, C.y ta 0aa
.0iana @podo$na do t&go- co 0oF& siS .dar.yP- ki&dy Owiad&k N&st pr.&suciwany pr.&.
po'icNS 'u$ prawnikAw4 0a wpyw na pa0iSP r.&c.ywist&go .dar.&niaW Ws.ystki0 stud&nto0
pr.&dstawiono dwi& +otogra+i& i .apytano- ktAr& . nic wid.i&'i w pi&rwotn&N pr&.&ntacNi,
WiSks.oOP osA$ @75^4 spoOrAd tyc- ktAr& .apytano o .nak r.&c.ywiOci& pr&.&ntowany-
wy$raa waOciw& .dNSci&5 to .nac.y- N&O'i wid.i&'i .nak stop i $y'i pytani o .nak stop- to na
ogA waOciwi& id&nty+ikowa'i +otogra+iS .& .naki&0 stop @.auwaF0y- F& 25^ osA$ pop&nio
krytyc.ny $Qd w odpowi&d.i na C wydawao$y siS C prost& pytani&4, 1&dnakF& wOrAd tyc-
ktAry0 .adano sug&ruNQc& pytani&- ty'ko #1^ poprawni& wy$rao +otogra+iS @To+tus- Di''&r-
?urns- 1"784,
W nastSpnyc &ksp&ry0&ntac To+tus i N&N wspApracownicy stwi&rd.i'i- F& pytania
sug&ruNQc& 0ogQ 0i&P wpyw na oc&nS prSdkoOci- . NakQ porus.a siS sa0ocAd- a takF& c.y
w wypadku .ostay ro.$it& s.y$y- c.y pa'io siS c.&rwon& c.y .i&'on& Owiato i C co 0iao
.nac.&ni& w proc&si& sQdowy0 Handa''a )da0sa C c.y pr.&stSpca 0ia wQsy @To+tus-
1"7"4, ?adania t& poka.uNQ- F& to- Naki& pytania .adaN& Owiadko0 po'icNa i prawnicy- 0oF&
0i&P wpyw na .&.nani& dotyc.Qc& .dar.&nia- ktAr& $yo wid.ian&, @SQ powody- a$y
pr.ypus.c.aP- F& w pr.ypadku Handa''a )da0sa po'icNa 0oga Owiadko0 .adawaP taki&
pytania- ktAr& sug&roway- F& .a$ANcQ po'icNanta $y )da0s- a ni& %arris, W c.asi&- ki&dy
pop&niono to 0ord&rstwo- %arris $y ni&'&tni i ni& 0Ag $yP ska.any na karS O0i&rci- )da0s
nato0iast pr.&kroc.y tr.yd.i&stkS i 0Ag otr.y0aP taki wyrok, W&d'& t&go sposo$u 0yO'&nia
w oc.ac po'icNi )da0s $y $ard.i&N pod&Nr.any niF %arris, )'&- 0og'i$yO0y .apytaP- c.y
pytania sug&ruNQc& .0i&niaNQ to- co N&st pr.&cowywan& w pa0iSci OwiadkAw- c.y t&F pytania
t& .0i&niaNQ ty'ko to- co Owiadkowi& sQ skonni .&.naP $&. r&tus.owania r&pr&.&ntacNi
pa0iSciowycW CociaF istni&NQ kontrow&rsN& w t&N kw&stii @?&''i- 1"8"5 To+tus- %o++0an-
1"8"5 Dcdosk&y- Zarago.a- 1"855 S0it- E''swort- 1"875 T*&rsky- Tucin- 1"8"4- wiSks.oOP
$adac.y pr.yN0uN& nastSpuNQc& stanowisko,
b(dne okrelenie r!daF b$&ne zi&enty8ikowanie (r&$a naszych reprezentacji
pamiciowych >np. przekonanie, *e rozpoznaj m*czyzn, poniewa* wi&zia$em #o na miejsc%
przestpstwa, po&czas #&y 8aktycznie rozpoznaj #o, poniewa* wi&zia$em je#o z&jcie w
#azecieA
(ytania sug&ruNQc& powoduNQ wystQpi&ni& pro$'&0u z$anego "*dny! o&re#lenie! XrAda
@1onson- %astroudi- Tindsay- 1""35 Tindsay- 1onson- 1"8"4, Bso$y- ktAr& wid.iay .nak
stop- a'& ktAry0 .adano pytani& sug&ruNQc& istni&ni& .naku pi&rws.&/stwa pr.&Na.du- 0aNQ w
pa0iSci dwa pr.&ka.y= .nak stop i .nak pi&rws.&/stwa pr.&Na.du, Ws.ystko N&st w por.Qdku-
N&O'i pa0iStaNQ- skQd t& r&pr&.&ntacN& pa0iSciow& pocod.Q= .nak stop . wypadku- ktAry
wid.i&'i wc.&Oni&N- .nak pi&rws.&/stwa pr.&Na.du . pytania- ktAr& .adano i0 pAXni&N,
(ro$'&0 po'&ga na ty0- F& 'ud.i& c.Ssto 0y'Q- gd.i& i co sys.&'i 'u$ wid.i&'i- co sprawia- F&
sQ pr.&konani- iF .nak pi&rws.&/stwa pr.&Na.du 0usi $yP .nany- poni&waF wid.i&'i go w
c.asi& pr&.&ntacNi s'aNdAw, (roc&s t&n N&st podo$ny do .Nawiska $Sdnyc atry$ucNi @patr.
ro.d., 54- ki&dy 'ud.i& ni& sQ p&wni- co spowodowao u nic napiSci&, HAwni& atwo po0y'iP
XrAda nas.yc r&pr&.&ntacNi pa0iSciowyc, I0p'ikacN& wynikaNQc& . t&go d'a syst&0u
prawn&go sQ powaFn&, Lwiadkowi&- ktAry0 .adaN& siS pytania sug&ruNQc&- c.Ssto .&.naNQ- F&
wid.i&'i r.&c.y- ktAryc w r.&c.ywistoOci ni& $yo, Co wiSc&N- 0ogQ 0y'iP siS co do t&go-
d'ac.&go pod&Nr.any wydaN& i0 siS .nany, 1&st prawdopodo$n& na pr.ykad- F& Owiadkowi& w
proc&si& Handa''a )da0sa wid.i&'i N&go .dNScia w ga.&ci&- .ani0 .&.nawa'i na po'icNi o ty0-
co wid.i&'i krytyc.n&N nocy, 2dy popros.ono ic- a$y pr.ypo0ni&'i so$i& wydar.&nia- 0og'i
po0i&s.aP r&pr&.&ntacN& pa0iSciow& . powodu $Sdn&go okr&O'&nia XrAda, (a0iSta'i- F&
wid.i&'i 0SFc.y.nS . dugi0i wosa0i i wQsa0i- a'& .apo0ni&'i- gd.i& wc.&Oni&N wid.i&'i tS
twar.,
Przypo!inanie, ZaAF0y- F& po'icNa ar&s.towaa pod&Nr.an&go i cc& siS pr.&konaP- c.y ty-
c.y'i Owiad&k- .id&nty+ikuN&s. go, (ows.&cni& stosowanQ praktykQ N&st kon+rontacNa- w
c.asi& ktAr&N twoi0 .adani&0 N&st odpowi&dX na pytani&- c.y N&dna spoOrAd ki'ku
pr.&dstawionyc osA$ $ya sprawcQ pr.&stSpstwa, C.asa0i po'icNa poka.uN& Owiadko0
.dNScia- inny0 ra.&0 ustawia siS w r.Sd.i& prawd.iw&go pod&Nr.an&go i oso$y- o ktAryc
wiado0o- F& ni& sQ powiQ.an& . pr.&stSpstw&0, W N&dny0 i w drugi0 pr.ypadku- N&O'i
Owiad&k .id&nty+ikuN& pod&Nr.an&go Nako pr.&stSpcS- to N&st $ard.o prawdopodo$n&- F&
pod&Nr.any .ostani& oskarFony i ska.any, Bstat&c.ni&- argu0&ntuN& siS- N&O'i Owiad&k wid.ia
pod&Nr.an&go na 0i&Nscu pr.&stSpstwa- a pAXni&N wska.a go w kon+rontacNi- to N&st to 0ocny
dowAd na to- F& pod&Nr.any N&st winny, Tak Nak istni&NQ pro$'&0y . pr.yswaNani&0 i
pr.&cowywani&0 in+or0acNi- tak sa0o 0ogQ wystQpiP kopoty . wydo$ywani&0 in+or0acNi
. pa0iSci, (o.a pr.&cowywany0 w pa0iSci o$ra.&0 oso$y wi&'& innyc c.ynnikAw 0oF&
wpywaP na to- c.y Owiadkowi& wskaFQ na kogoO w kon+rontacNi, Lwiadkowi& c.Ssto w
kon+rontacNi wy$i&raNQ oso$S- ktAra N&st naN$ard.i&N podo$na do pr.&stSpcy- naw&t N&O'i to
podo$i&/stwo ni& N&st .$yt si'n&, ZaAF0y na pr.ykad- F& d.i&wiStnasto'&tnia ko$i&ta
dokonaa krad.i&Fy- a po'icNa $Sdni& ar&s.towaa ci&$i&- rAwni&F ko$i&tS d.i&wiStnasto'&tniQ,
(ostawi'i ciS w s.&r&gu i poprosi'i OwiadkAw o wska.ani& pr.&stSpcy, 1ak 0yO'is.- co $yo$y
'&ps.&= gdy$y oso$y stoNQc& o$ok ci&$i& $yy= dwud.i&sto'&tni0 0SFc.y.nQ- tr.y'&tni0
d.i&cki&0 i osi&0d.i&siScio'&tniQ ko$i&tQ- c.y t&F gdy$y ws.ystki& $yy d.i&wiStnasto'&tni0i
ko$i&ta0iW W pi&rws.y0 pr.ypadku Owiadkowi& 0og'i$y wska.aP na ci&$i& ty'ko d'at&go- F&
N&st&O naN$ard.i&N podo$na do r.&c.ywist&go sprawcy @?uckout- 1"7#4, W drugi0 nato0iast
pr.ypadku $yo$y duFo 0ni&N prawdopodo$n&- F& Owiadkowi& $Sdni& ciS .id&nty+ikuNQ-
poni&waF ws.yscy w s.&r&gu sQ w ty0 sa0y0 wi&ku i t&N sa0&N pci co pr.&stSpca @W&''s-
1""25 W&''s- Tuus- 1""04, )$y uniknQP sytuacNi- w ktAr&N Owiadkowi& wska.uNQ na oso$y-
ktAr& naN$ard.i&N pr.ypo0inaNQ pod&Nr.an&go- psyco'ogowi& spo&c.ni .a'&caNQ stosowani&
siS do nastSpuNQcyc piSciu .asad=
J, 6a'&Fy .ad$aP- a$y ws.ystki& oso$y $iorQc& ud.ia w kon+rontacNi $yy podo$n& do
pod&Nr.an&go,
K, 6i& na'&Fy 0AwiP Owiadko0- F& oso$a pod&Nr.&wana o pr.&stSpstwo stoi w s.&r&gu-
poni&waF .nac.ni& .wiSks.a to prawdopodo$i&/stwo- F& Owiad&k .id&nty+ikuN& kogoO Nako
sprawcS pr.&stSpstwa- naw&t N&O'i ws.yscy sQ ni&winni @Da'pass- 9&*in&- 1"814,
F, W pi&rws.&N kon+rontacNi ni& .aws.& powinna $raP ud.ia oso$a pod&Nr.ana, 1&O'i Owiad&k
.id&nty+ikuN& kogoO Nako sprawcS w kon+rontacNi- w ktAr&N $ray ud.ia ty'ko oso$y ni&
.wiQ.an& . pr.&stSpstw&0- to $Sd.i& wiado0o- F& taki&0u Owiadkowi ni& 0oFna u+aP @W&''s-
1"8#4,
L, >otogra+i& na'&Fy pr&.&ntowaP s&kw&ncyNni&- a ni& N&dnoc.&Oni&- poni&waF utrudnia to
Owiadkowi porAwnywani& ws.ystkic .dNSP i wy$Ar oso$y naN$ard.i&N podo$n&N do
pr.&stSpcy- naw&t N&O'i pr.&stSpca r.&c.ywiOci& ni& $i&r.& ud.iau w kon+rontacNi @Tindsay-
W&''s- 1"854,
P, 6a'&Fy pr&.&ntowaP Owiadko0 .arAwno .dNScia- Nak i nagran& na taO0i& gosy osA$,
Lwiadkowi&- ktAr.y i wid.Q- i sys.Q oso$y $iorQc& ud.ia w kon+rontacNi- . wiSks.y0
prawdopodo$i&/stw&0 .id&nty+ikuNQ sprawcS pr.&stSpstwa niF oso$y- ktAr& ty'ko wid.Q
podo$i.ny 'u$ ty'ko sys.Q gosy @D&'ara- 9&Witt-Hickards- 0:?ri&n- 1"8"4,
Wid.i0y wiSc- F& .&.nania OwiadkAw ni& sQ tak dokadn&- Nak na ogA siS sQd.i, Gi'ka
c.ynnikAw 0oF& .a$ur.aP pr.yswaNani&- pr.&cowywani& i pr.ypo0inani& so$i& t&go- co siS
wid.iao- prowad.Qc do +as.ywyc id&nty+ikacNi, W syst&0ac prawnyc ni&ktAryc kraNAw
pod&Nr.any ni& 0oF& $yP ska.any ty'ko na podstawi& .&.nania N&dn&go Owiadka5 0usi $yP co
naN0ni&N dwAc ni&.a'&Fnyc OwiadkAw, (r.yNSci& t&N $ard.i&N surow&N .asady w JS)
0ogo$y spowodowaP- F& ni&ktAr.y pr.&stSpcy po.osta'i$y na wo'noOci- a'& po.wo'io$y to
uniknQP wi&'u ska.a/ osA$ ni&winnyc,
%y&ry$anie &a!st$
Istni&N& N&s.c.& inny powAd- d'a ktAr&go .&.nani& Owiadka 0oF& $yP ni&tra+n&= naw&t N&O'i
Owiad&k waOciwi& .apa0iSta to- co wid.ia- 0oF& N&dnak Owiado0i& ka0aP- staNQc pr.&d
sQd&0, (o ska.aniu Handa''a )da0sa wys.a na Naw in+or0acNa sug&ruNQca- F& ni&ktAr.y
Owiadkowi& .&.naNQcy pr.&ciwko ni&0u ka0a'i, 6a pr.ykad cArka N&dn&go .& OwiadkAw
.ostaa ar&s.towana .a ro.$AN . $roniQ w rSku5 t&n Owiad&k 0Ag $yP pod wpyw&0 po'icNi-
.gad.aNQc siS 0AwiP to- co oni cci&'i usys.&P- w .a0ian .a agodn& potraktowani& cArki,
1&O'i tak- to d'ac.&go sSd.iowi& pr.ysiSg'i ni& 0og'i ro.po.naP- F& t&n Owiad&k ka0a- ki&dy
0Awi- F& wid.ia Handa''a )da0sa w sa0ocod.i& tuF pr.&d pop&ni&ni&0 0ord&rstwaW
Ho.waF0y t&F kontrow&rsN&- ktAr& powstay w .wiQ.ku . no0inacNQ C'ar&nc&:a To0asa na
sSd.i&go SQdu 6aNwyFs.&go, W pr.&dd.i&/ gosowania w s&naci& w sprawi& .atwi&rd.&nia
N&go kandydatury wys.y na Naw oskarF&nia- F& sSd.ia To0as s&ksua'ni& 0o'&stowa swoNQ
$yQ pracownicS )nitS %i'', (r.&. ki'ka nastSpnyc dni 0i'iony )0&rykanAw $yo
pr.ykutyc do t&'&wi.orAw- o$s&rwuNQc- Nak pro+&sor %i'' pr.&dstawia swoN& oskarF&nia i Nak
sSd.ia To0as N& odpi&ra, Gto 0Awi prawdSW C.y 0oF& o$oN& 0Awi'i prawdS- tak Nak NQ
postr.&ga'iW ZarAwno s&natorowi&- Nak i cay narAd a0&ryka/ski $y'i gS$oko pod.i&'&ni w
swoic opiniac- ko0u wi&r.yP, 1ak NuF $ya 0owa w ro.d.ia'& 5- w ki'ku $adaniac
int&r&sowano siS .do'noOciQ 'ud.i do wykrywania ka0stw, 2dy og'Qda0y na wid&o aktorAw
ka0iQcyc 'u$ 0AwiQcyc prawdS- w ni&wi&'ki0 ty'ko stopniu potra+i0y to ro.rAFniP-
inac.&N 0AwiQc ro$i0y to ty'ko ni&.nac.ni& '&pi&N niF gdy$yO0y po prostu .gadywa'i
@9&(au'o- Ston&- Tassit&r- 1"854, 6i&ktAr.y 0us.Q $yP $ard.o sprawni w wykrywaniu
ka0stw- gdyF w p&wnyc .awodac ni&.$Sdna N&st waOni& ta u0i&NStnoOP, 6a pr.ykad
+unkcNonarius.& wy0iaru sprawi&d'iwoOci- ktAr.y od 'at pracuNQ . pod&Nr.any0i
wy0yO'aNQcy0i istori& 0aNQc& Owiadc.yP o ic ni&winnoOci- 0ogQ $yP duFo '&pi&N niF
pr.&ciStna oso$a wytr&nowani w odkrywaniu prawdy, )$y dowi&d.i&P siS- c.y tak N&st- ?&''a
9&(au'o i Hog&r (+&i++&r @1"864 poka.a'i na +i'0i& wid&o 'ud.i- ktAr.y ka0iQ i 0AwiQ
prawdS- +unkcNonarius.o0 .wiQ.any0 . rAFny0i instytucNa0i stosowania prawa @siy
.$roNn&- ur.Qd c&'ny- wywiad4, 6i&ktAr.y . $adanyc $y'i nowicNus.a0i- inni w&t&rana0i .&
Or&dnio oO0io'&tni0 staF&0, Wyniki oka.ay siS .askakuNQc&, ?&. w.g'Sdu na doOwiadc.&ni&
+unkcNonarius.& ni& $y'i $ard.i&N skut&c.ni w wykrywaniu ka0stw niF stud&nci co''&g&:u- co
widaP na rycini& 15,3, (odo$n& r&.u'taty u.yska'i (au Ek0an i Daur&&n C_Su''iyan @1""14
w $adaniu d&t&ktywAw pracuNQcyc w po'icNi- a takF& sSd.iAw- psyciatrAw i ur.SdnikAw
+&d&ra'nyc- ktAr.y stosuNQ t&sty wykrywaNQc& ka0stwa, Wnios&k . t&go N&st taki- F& N&O'i
ktoO 0a istotn& powody- $y ka0aP- to .wyk'& uda 0u siS t&go dokonaP, 6aw&t &ksp&rci $SdQ
0i&'i kopoty . ud.i&'&ni&0 odpowi&d.i na pytani&- kto ka0i&- a kto 0Awi prawdS,
R:7;0A 35.@. 7zy &o.wia&czenie z&obyte w instyt%cjach zwi'zanych z wymiarem
sprawie&liwo.ci zwiksza z&olno.ci &o wykrywania k$amstw, Do.wia&czeni 8%nkcjonari%sze
instyt%cji zwi'zanych z wymiarem sprawie&liwo.ci nie byli bar&ziej sprawni w wykrywani%
k$amstwa i praw&y ni* 8%nkcjonari%sze nie&o.wia&czeni oraz st%&enci colle#eB% >zaczerpnito
zF De"a%lo, "8ei88er, 3?4OA
poligra)! %rz'&zenie, ktre mierzy reakcje 8izjolo#iczne >np. tempo bicia sercaA! kie&y
poli#ra8 jest stosowany &o wykrycia k$amstwa, ba&aj'cy prb%je wwczas stwier&zi+, czy kto.
k$amie, obserw%j'c reakcje 8izjolo#iczne osoby o&powia&aj'cej na pytania
Test $y&ry$ania &a!st$, 1&O'i 'ud.io0 ni& udaN& siS wykrywaP ka0cAw- to 0oF&
ur.Qd.&nia .ro$iQ to '&pi&N, (r.yr.Qd suFQcy do wykrywania ka0stw- .wany poligra=e!-
0onitoruN& r&akcN& +i.No'ogic.n&- taki& Nak $ici& s&rca- t&0po oddycania c.y int&nsywnoOP
poc&nia siS, Zakada siS- F& gdy 'ud.i& ka0iQ- powstaN& u nic napiSci&- ktAr& 0oFna wykryP-
o$s&rwuNQc pr.yspi&s.on& t&0po $icia s&rca c.y oddycania, C.y po'igra+ r.&c.ywiOci&
wykrywa ka0stwaW )nita %i'' 0iaa wystarc.aNQco wi&'& .au+ania do t&go ur.Qd.&nia- a$y
.god.iP siS na pr.&prowad.&ni& t&stu, J.yskan& wyniki .ostay .int&rpr&towan& d'a ni&N
po0yO'ni&- c.y'i wyka.ay- F& 0Awi prawdS- oskarFaNQc sSd.i&go To0Qsa o s&ksua'n&
0o'&stowani&, Wi&'u pracodawcAw- wQc.aNQc w to r.Qd +&d&ra'ny- wi&r.y w skut&c.noOP
po'igra+u i wy0aga od kandydatAw staraNQcyc siS o pracS- a$y pr.&s.'i pr.&. $adani&
wykrywac.&0 ka0stw, WOrAd psyco'ogAw trwaNQ N&dnak spory co do t&N 0&tody, Z N&dn&N
strony sQ .d&cydowani .wo'&nnicy stosowania t&stAw wykrywaNQcyc ka0stwa @np, Haskin-
1"864- . drugi&N .naNduNQ siS wytrwa'i pr.&ciwnicy @np, Tykk&n- 1"8#4, DaNQc na uwad.& t&
kontrow&rsN& ora. s.&roki .akr&s uFycia t&go t&stu, Gongr&s StanAw ZN&dnoc.onyc )0&ryki
.wrAci siS w 1"83 r, do ?iura S.acowania T&cno'ogii- a$y wydao opiniS na t&0at
naukowyc danyc o ni&.awodnoOci po'igra+u, Gi'ku psyco'ogAw spo&c.nyc takF&
dokonao ana'i.y tyc danyc @Ek0an- 1""25 Sa]&- 9oug&rty- Cross- 1"854- docod.Qc do
podo$nyc wnioskAw, (o pi&rws.&- w opty0a'nyc warunkac usta'&nia po'igra+u 0ogQ
od.nac.aP siS wiSks.y0 stopni&0 prawdopodo$i&/stwa niF wykryci& pr.ypadkow&, 6i&
.nac.y to- F& ur.Qd.&ni& N&st doskona&, 6aw&t w opty0a'nyc warunkac $adani& 0oF& $yP
ni&dokadn& i c.Ssto wystSpuN& wysoki po.io0 $SdAw, 1&st on rAFny- w .a'&FnoOci od
rod.aNu .astosowan&go t&stu, W pr.&g'Qd.i&- ktAr&go ostatnio dokona (au Ek0an @1""24-
uOr&dniaNQc wyniki d'a rAFnyc t&stAw- c.yta0y- F& po'igra+ $Sdni& id&nty+ikuN& 15^
ka0cAw Nako oso$y 0AwiQc& prawdS i 15^ osA$ 0AwiQcyc prawdS Nako ka0cAw, Tak
wiSc- N&O'i ktoO u.yska po.ytywny wynik w t&Oci& wykrywaNQcy0 ka0stwa-
.int&rpr&towany0 pr.&. doOwiadc.on&go &g.a0inatora- to prawdopodo$i&/stwo- F& .osta
wykryty prawd.iwy ka0ca wynosi wiSc&N niF 50^, 1&dnak taki wynik ni& N&st- Nak nos
(inokia- ni&.awodny0 dowod&0 ka0stwa, ZaAF0y na pr.ykad- F& N&st&O uc.ciwy0
pracowniki&0 .atrudniony0 w nowoc.&sny0 sk'&pi&, U1&O'i N&st&O ni&winny C 0AwiQ C to
c.&go siS o$awias.WV To- c.&go 0usis. siS o$awiaP- to piStnastoproc&ntowa 0oF'iwoOP- F&
po'igra+ .akwa'i+ikuN& ciS Nako oso$S winnQ- w sytuacNi ki&dy N&st&O ni&winny, C.y $y$yO
skonny .aakc&ptowaP ow& 15^W DoF&s. ws.ak straciP pracS i $yP .aar&s.towany0 .a
pr.&stSpstwo- ktAr&go ni& pop&ni&O, Z& w.g'Sdu na t&n wysoki po.io0 $Sdu wad.&
wiSks.oOci stanAw ni& god.Q siS- a$y wyniki t&stu wykrywania ka0stw $yy
wykor.ystywan& w sQd.i&, W 1"88 r, Gongr&s pr.yNQ ustawS croniQcQ pracownikAw pr.&d
po'igra+&0- ktAra .aka.uN& stosowania go pr.&. prywatnyc pracodawcAw- . wyNQtki&0
s.c.&gA'nyc sytuacNi @np, $adani 0ogQ $yP ci pracownicy- ktAr.y 0aNQ $&.poOr&dni dostSp
do narkotykAw4, ?yo$y do$r.&- gdy$y istniao ni&.awodn& $adani& po.wa'aNQc& stwi&rd.iP-
c.y ktoO ka0i&, Gontrow&rsN& taki& Nak t&- ktAr& wystQpiy 0iSd.y )nitQ %i'' i To0as&0-
0oFna $y atwo ro.wiQ.aP, (o'icNa 0oga$y usta'aP- c.y twi&rd.&ni& pod&Nr.an&go- F& ki&dy
pr.&stSpstwo $yo pop&nion&- pr.&$ywa w do0u i Nad kanapkS- N&st prawd.iw&- a
waOcici&'& sk'&pAw 0og'i$y siS dowi&d.i&P- c.y ic pracownicy ukrad'i pi&niQd.& . kasy,
Wi&'u psyco'ogAw wQtpi- c.y taki t&st ki&dyko'wi&k powstani&5 niuans& 'ud.ki&go
.acowania sQ .$yt 'ic.n& i .oFon&- a$y 0oFna $yo oc.&kiwaP ni&.awodnyc t&stAw
uc.ciwoOci,
G naszymi ocenami jest jak z ze#arkamiF ka*&y cho&zi inaczej, a je&nak wierzymy tylko
swojem%.
) Ale\an&er "ope >3O44P3J66A
S*dzio$ie przysi*gli+ procesy grpo$e $ dziaani
Bstat&c.ni& o ty0- c.y Owiad&k 0Awi prawdS- ni& d&cyduN& po'igra+- a'& sSd.ia 'u$ awa
pr.ysiSgyc, SSd.iowi& pr.ysiSg'i sQ s.c.&gA'ny0 pr.&d0iot&0 .aint&r&sowania
psyco'ogAw spo&c.nyc- poni&waF to- Nak usta'aNQ w&rdykty- 0a $&.poOr&dnio istotn&
.nac.&ni& d'a psycospo&c.nyc $ada/ proc&sAw grupowyc i int&rakcNi spo&c.nyc, (rawo
do sQd.&nia pr.&. rAwnyc so$i& 0a dugQ tradycNS w angi&'ski0 i a0&ryka/ski0 prawi&,
SQd . ud.ia&0 awy pr.ysiSgyc .osta wprowad.ony w )ng'ii na poc.Qtku 8ÌI w,- a
'ud.i&- ktAr.y twor.y'i pi&rws.& sta& angi&'ski& ko'oni& w )0&ryc& (Anocn&N w 1a0&stown
w Wirginii- pr.ywi&d'i tS tradycNS . so$Q @poc.Qtkowo prawo to ni& pr.ysugiwao rd.&nny0
)0&rykano0 i inny0 ko'orowy0 nacNo0- a takF& ki'ku r&$&'ianto0 angi&'ski0- ktAr.y
.osta'i w try$i& pr.yspi&s.ony0 powi&s.&ni4, 9.isiaN w Stanac ZN&dnoc.onyc kaFdy 0a
prawo $yP sQd.ony- . wyNQtki&0 ni&ktAryc oko'ic.noOci- pr.&. sQd . awQ pr.ysiSgyc,
(o0i0o t&N wi&kow&N tradycNi syst&0 sSd.iAw pr.ysiSgyc N&st c.Ssto atakowany, Zdar.a siS-
F& sSd.iowi& usta'aNQ $Sdny w&rdykt- Nak w pr.ypadku Handa''a )da0sa, ?yy d.i&kan
%arward.ki&N S.koy (rawa .apytywa= U9'ac.&go powinniO0y sQd.iP- F& dwanaOci& osA$
w.iStyc . u'icy- wys&'&kcNonowanyc na rAFn& sposo$y- 0iao$y posiadaP sp&cNa'n&
u0i&NStnoOci ro.wiQ.ywania kontrow&rsNi .acod.Qcyc 0iSd.y 'udX0iWV @Ga'*&n- Z&is&'-
1"66- s, 54, 6a poparci& t&go argu0&ntu %arry Ga'*&n- 1r, i %ans Z&is&' @1"664 usta'i'i- F&
sSd.iowi&- ktAr.y pr.&wodnic.y'i proc&so0 sQdowy0 . ud.ia&0 awy pr.ysiSgyc- ni&
.god.i'i siS . w&rdykt&0 wydany0 pr.&. sSd.iAw pr.ysiSgyc w 25^ pr.ypadkAw, Syst&0
sSd.iAw pr.ysiSgyc 0a oc.ywiOci& swoic .agor.ayc .wo'&nnikAw i ni&wi&'u uwaFa- F&
na'&Fy . ni&go .r&.ygnowaP, Bc.ywiOci& ni& N&st to syst&0 doskonay i sQ powody- a$y C
opi&raNQc siS na $adaniac prowad.onyc w ra0ac psyco'ogii spo&c.n&N C sQd.iP- F&
0oF& on X'& +unkcNonowaP, (ro$'&0y 0ogQ poNawiP siS w kaFd&N . tr.&c +a. proc&su
sQdow&go= w sposo$i& wykor.ystania in+or0acNi- ktArQ sSd.iowi& u.yska'i pr.&d
ro.poc.Sci&0 proc&su @ro.gos pr.&dproc&sowy4- w sposo$i& pr.&twar.ania in+or0acNi w
c.asi& trwania proc&su5 w sposo$i& pr.&prowad.&nia d&$aty w pokoNu sSd.iAw- ki&dy NuF
ws.ystki& dowody .ostay .apr&.&ntowan&,
<onse&$enc(e rozgos przedproceso$ego, (oni&waF 0ord&rcQ Wooda w T&ksasi&
.aint&r&soway siS Orodki 0asow&go pr.&ka.u- d'at&go N&st 0oF'iw&- F& sSd.iowi& pr.ysiSg'i-
N&s.c.& .ani0 ro.poc.Q siS proc&s- .osta'i $Sdni& .asug&rowani in+or0acNa0i- ktAr&
pr.&c.yta'i w ga.&tac, (rasa donosia- F& naNwaFni&Ns.y Owiad&k .id&nty+ikowa Handa''a
)da0sa w c.asi& kon+rontacNi- 0i0o F& ta in+or0acNa ni& $ya prawd.iwa i nigdy ni& .ostaa
.apr&.&ntowana awi& pr.ysiSgyc podc.as trwania proc&su, 6i&0ni&N dwAc sSd.iAw
pr.ysiSgyc wspo0niao w c.asi& d&$aty- F& sQ pr.&konani- iF Owiad&k t&n .id&nty+ikowa
)da0sa w kon+rontacNi @U9a''as Dorning 6&wsV- Day #- 1"874, 6aw&t N&O'i wiado0oOci
podawan& pr.&. 0&dia sQ prawd.iw&- to tr.&$a pa0iStaP- F& sQ on& t&nd&ncyNn& . prost&N
pr.yc.yny C prasa otr.y0uN& wiSks.oOP in+or0acNi od po'icNi i prokuratury okrSgow&N- ktAr&
sQ .aint&r&sowan& w pr&.&ntowaniu in+or0acNi pr.&0awiaNQc&N pr.&ciwko pod&Nr.an&0u, Tak
wiSc ni& 0a nic d.iwn&go w ty0- F& i0 wiSc&N 'ud.i& dowiaduNQ siS o dan&N sprawi& .
0&diAw- ty0 $ard.i&N sQ pr.&konani o wini& pod&Nr.an&go, 2&o++r&y Gra0 &r- 6or$&rt G&rr i
1on Carro'' @1""04 dowi&d'i- F& &0ocNona'ny ro.gos- ktAry porus.a opiniS pu$'ic.nQ- na
pr.ykad s&nsacyNna in+or0acNa o 0ord&rcy- 0a s.c.&gA'ni& .ni&ks.tacaNQcy wpyw,
Skontaktowa'i siS oni . oso$a0i- ktAr& waOni& pr.&stay p&niP +unkcNS sSd.iAw pr.ysiSgyc
w Dicigan i poprosi'i ic- a$y o$&Nr.&'i na wid&o pr.&$i&g proc&su sQdow&go 0SFc.y.ny
oskarFon&go o o$ra$owani& sup&r0ark&tu, Zani0 sSd.iowi& o$&Nr.&'i proc&s- $adac.&
podda'i ic d.iaaniu= ro.gosu &0ocNona'n&go @pr.&ka.a'i i0 in+or0acNS- F& sa0ocAd taki
sa0 Nak t&n- ktAr&go uFyto do o$ra$owania sk'&pu- pr.&N&ca si&d0io'&tniQ d.i&wc.ynkS4-
ro.gosu in+or0acNi prawd.iw&N @pod&Nr.any 0a $ogatQ pr.&s.oOP kry0ina'nQ4 'u$ ni&
stosowa'i Fadn&go ro.gosu, (o o$&Nr.&niu proc&su i od$yciu d&$aty w .ai0prowi.owan&N
dwunastooso$ow&N awi& pr.ysiSgyc sSd.iowi& oc&nia'i- c.y gosowa'i$y .a ska.ani&0
pod&Nr.an&go, Ho.gos &0ocNona'ny 0ia naNwiSks.y wpyw na sSd.iAw- .nac.Qco
.wiSks.aNQc proc&nt awnikAw- ktAr.y wyda'i w&rdykt o wini& C naw&t po0i0o F& sSd.io0
powi&d.iano- a$y ni& $ra'i pod uwagS in+or0acNi- ktArQ pr.&ka.ano i0 pr.&d o$&Nr.&ni&0
proc&su, SSd.iowi& i prawnicy 0aNQ ki'ka sposo$Aw .arad.&nia ty0 pro$'&0o0, (o pi&rws.&-
prawniko0 po.wa'a siS pr.&d ro.poc.Sci&0 ro.prawy sQdow&N .adawaP pytania sSd.io0-
ktAr.y prawdopodo$ni& $SdQ prowad.iP proc&s @proc&s .wany *oir dir&4, (rawnicy pytaNQ
'ud.i- c.y sys.&'i coO o sprawi&- a N&O'i tak- c.y 0aNQ poc.uci&- F& sQ .do'ni do wydania
o$i&ktywn&go w&rdyktu, W $adaniu- ktAr& powyF&N pr.&dstawi'iO0y- Gra0&r i N&go
wspApracownicy @1""04 .astosowa'i wo$&c sSd.iAw proc&durS *oir dir&- &'i0inuNQc .
$adania tyc sSd.iAw- ktAr.y powi&d.i&'i- F& . powodu ro.gosu pr.&dproc&sow&go ni& $y'i$y
.do'ni pr.&dstawiP o$i&ktywn&N opinii, 6i&0ni&N ro.gos &0ocNona'ny 0ia wpyw na
w&rdykty usta'on& pr.&. po.ostayc, (o drugi&- sSd.iowi& 0ogQ instruowaP sSd.iAw
pr.ysiSgyc- a$y ni& $ra'i pod uwagS t&go- co pr.&ka.ay 0&dia, 1&dnakF& w ki'ku $adaniac
poka.ano- F& taki& instrukcN& w 0ay0 stopniu niw&'uNQ wpyw ro.gosu pr.&dproc&sow&go-
a 0ogQ naw&t .wiSks.yP prawdopodo$i&/stwo wpywu in+or0acNi pr&.&ntowan&4 w 0&diac
@Gra0&r i in,- 1""04, <&d&n . powodAw- d'a ktAryc to 0oF& siS .dar.yP- po'&ga na ty0- F&
N&O'i NuF coO usys.&'iO0y- $ard.o trudno usunQP to . nas.&go u0ysu, H.&c.ywiOci&- Nak $ya
o ty0 0owa w ro.d.ia'& 6- i0 $ard.i&N stara0y siS ni& 0yO'&P o c.y0O- ty0 $ard.i&N to coO
puka do nas.&N Owiado0oOci @W&gn&r- 1"8"5 1""25 w druku4, )$y .i'ustrowaP tS
prawidowoOP- pr.&rwiN c.ytani& i postaraN siS ni& 0yO'&P o $ia'y0 ni&dXwi&d.iu- N&O'i ni&
rAFnis. siS od wiSks.oOci 'ud.i- to i0 $ard.i&N $Sd.i&s. ccia ni& 0yO'&P o $iayc
ni&dXwi&d.iac- ty0 $ard.i&N taki& 0yO'i i o$ra.y $SdQ pr.&dostawaP siS do twoN&N
Owiado0oOci, Inny0 pro$'&0&0 .wiQ.any0 . ro.gos&0 pr.&dproc&sowy0 N&st to- F&
Qc.&ni& na.wiska oso$y . inkry0inowany0 .dar.&ni&0 0oF& spowodowaP powstani&
n&gatywn&go o$ra.u t&N oso$y- naw&t N&O'i 0&dia wprost .apr.&c.aNQ Naki0ko'wi&k
powiQ.anio0, 9ani&' W&gn&r- Hicard W&n.ia++- Dica&' G&rk&r i )nn ?&atti& @1"814
stwi&rd.i'i- F& ki&dy uc.&stnicy ic $adania pr.&c.yta'i nagAw&k d.i&nnika- w ktAry0
.apr.&c.ano- F& ktoO dopuOci siS c.ynu pr.&stSpc.&go C U?o$ Ta'$&rt ni& N&st powiQ.any .
0a+iQV C to powsta u nic $ard.i&N n&gatywny o$ra. t&N oso$y niF ki&dy pr.&c.yta'i
n&utra'ny tytu C U?o$ Ta'$&rt pr.y$ywa do 0iastaV, Sa0a w.0ianka o ?o$i& Ta'$&rci& i
0a+ii w N&dny0 .daniu wystarc.ya- a$y posiaP .iarno wQtp'iwoOci u c.yt&'nikAw- po0i0o F&
w tytu'& .apr.&c.ano N&go .wiQ.kowi . 0a+iQ, Tak wiSc 0&dia 0ogQ wywi&raP ni&
int&ncNona'ni& n&gatywny wpyw- ktAry N&O'i siS NuF poNawi- N&st trudny do usuniScia,
6aN'&ps.y0 ro.wiQ.ani&0 $yo$y- a$y w proc&si& sQdowy0 uc.&stnic.y'i ty'ko ci sSd.iowi&-
ktAr.y nic ni& sys.&'i wc.&Oni&N o dan&N sprawi&, W sprawac- ktAr& na$ray duF&go ro.gosu-
.na'&.i&ni& takic sSd.iAw 0oF& $yP trudn&- co wy0aga c.as&0 pr.&ni&si&nia ro.prawy ta0-
gd.i& ro.gos N&st 0ay,
Przet$arzanie in=or!ac(i $ procesie s)do$y!, Co pos.c.&gA'ni sSd.iowi& 0yO'Q o
dowodac pr.&dstawianyc i0 na ro.prawi&W 1ak wyka.ano w ro.d.ia'& #- 'ud.i& c.Ssto
konstruuNQ t&ori& i sc&0aty po to- a$y int&rpr&towaP Owiat wokA si&$i&, Tak sa0o postSpuNQ
sSd.iowi& @S0it- 1""14, 6ancy (&nnington i HSid %asti& @1""0- 1""24 sug&ruNQ- F&
wy$i&raNQ oni tS w&rsNS .dar.&/- ktAra naN'&pi&N wyNaOnia i0 ws.ystki& oko'ic.noOci,
6astSpni& staraNQ siS dopasowaP tS w&rsNS .dar.&/ do pot&ncNa'nyc w&rdyktAw- ktAr& 0ogQ
wydaP, 1&O'i N&d&n . tyc osQdAw pasuN& do$r.& do pr&+&rowanyc pr.&. nic w&rsNi .dar.&/-
to prawdopodo$ni& $SdQ gosowaP .a ska.ani&0, To wyNaOni&ni& 0a waFn& i0p'ikacN& d'a
sposo$u- w Naki prawnicy pr.&dstawiaNQ sprawy, Zwyk'& pr&.&ntuNQ oni dan& dwoNako, W
pi&rws.y0 pr.ypadku- .wany0 upor.QdkowanQ w&rsNQ .dar.&/- pr&.&ntuNQ sprawS .godni& .
s&kw&ncNQ poNawiaNQcyc siS .dar.&/- nawiQ.uNQc tak da'&c&- Nak to 0oF'iw&- do w&rsNi- co do
ktAr&N ccQ- a$y sSd.iowi& w niQ uwi&r.y'i, W drugi0- .wany0 upor.QdkowanQ ko'&NnoOciQ
OwiadkAw- pr&.&ntuNQ OwiadkAw w taki&N s&kw&ncNi- o ktAr&N sQd.Q- F& $Sd.i& 0iaa
naNwiSks.y wpyw na sSd.iAw- naw&t N&O'i o.nac.a to- F& .dar.&nia ni& $SdQ opisan& w&
waOciw&N ko'&NnoOci, 6a pr.ykad prawnik 0oF& .acowaP swoN&go naN'&ps.&go Owiadka na
koni&c ccQc- a$y ro.prawa ko/c.ya siS dra0atyc.nQ- .apadaNQcQ w pa0iSP in+or0acNQ-
naw&t N&O'i t&n Owiad&k opisuN& poc.Qtkow& .dar.&nia do0ni&0an&go pr.&stSpstwa, 2dy$yO
$y prawniki&0- ktArQ 0&todS pr&.&ntowania danyc wy$ra$yOW (rawdopodo$ni& potra+is.
NuF wska.aP- ktArQ 0&todS (&nnington i %asti& @1""0- 1""24 uwaFaNQ .a naN$ard.i&N
skut&c.nQ, 1&O'i sSd.iowi& sQ pod wpyw&0 Naki&NO w&rsNi- c.y'i sc&0atu- o ktAry0 sQd.Q- F&
naN'&pi&N wyNaOnia s&kw&ncNS .dar.&/- to naN'&ps.Q strat&giQ powinna $yP pr&.&ntacNa .godni&
. 0&todQ upor.Qdkowanyc .dar.&/- a ni& 0&todQ upor.Qdkowanyc OwiadkAw, )$y
.w&ry+ikowaP swoNQ ipot&.S- (&nnington i %asti& @1"884 prosi'i oso$y odgrywaNQc& sSd.iAw-
a$y wysucay sy0u'owan&go proc&su sQdow&go w sprawi& o 0ord&rstwo, ?adac.&
.0i&nia'i por.Qd&k pr&.&ntacNi danyc pr.&. stronS o$rony i stronS oskarF&nia, W N&dn&N
grupi& $adanyc o$i& strony stosoway 0&todS upor.Qdkowanyc .dar.&/- a w drugi&N C
0&todS upor.Qdkowanyc OwiadkAw, W dwAc po.ostayc grupac C N&dna strona
pr.&dstawiaa upor.Qdkowan& .dar.&nia- a druga C upor.Qdkowanyc OwiadkAw i
odwrotni&,
TA-EHA 35.3. ak prawnicy powinni prezentowa+ prze& s'&em swoje sprawy, "rawnicy
mo#' prezentowa+ sprawy na wiele r*nych sposobw. W tym ba&ani% okaza$o si, *e
strate#ia %porz'&kowanych z&arze/ jest najlepsza. "ole#a ona na tym, *e &ane prezentowane
s' w takiej kolejno.ci, ktra najlepiej korespon&%je z wersj' z&arze/, w ktr' s&ziowie maj'
%wierzy+ >zaczerpnito zF "ennin#ton, 1astie, 3?44A
Wyniki dostarc.yy N&dno.nac.n&go i 0ocn&go poparcia d'a strat&gii upor.Qdkowanyc
.dar.&/, 1ak to widaP w ta$&'i 15,1- N&F&'i prokurator stosowa 0&todS upor.Qdkowanyc
.dar.&/- a o$rona 0&todS upor.Qdkowanyc OwiadkAw- to sSd.iowi& $y'i naN$ard.i&N skonni
wi&r.yP prokuratorowi C 78^ gosowao .a ska.ani&0 pod&Nr.an&go, 1&F&'i .aO prokurator
stosowa strat&giS upor.Qdkowanyc OwiadkAw- a o$rona strat&giS upor.Qdkowanyc .dar.&/-
to ty'ko 31 ^ sSd.iAw gosowao .a ska.ani&0, (&nnington i %asti& @1""04 pr.ypus.c.aNQ- F&
N&dny0 . powodAw wysoki&go wskaXnika wyrokAw ska.uNQcyc w )0&ryc& w proc&sac o
0ord&rstwo C okoo 80^ C N&st to- F& w prawd.iwyc ro.prawac sQdowyc prokurator.y
.wyk'& stosuNQ 0&todS upor.Qdkowanyc .dar.&/- podc.as gdy o$rona .a.wyc.aN
wykor.ystuN& 0&todS upor.Qdkowanyc OwiadkAw, Ci spoOrAd nas.yc c.yt&'nikAw- ktAr.y
pr.ygotowuNQ siS do wykonywania .awodu prawnika- powinni o ty0 pa0iStaP- ki&dy $SdQ
pr.ystSpowaP do pi&rws.&N swoN&N ro.prawy sQdow&N,
5e"aty $ po&o( s*dzi'$ przysi*gych, ?yP 0oF& .auwaFy&O- F& w nas.&N dyskusNi
po0inS'iO0y k'uc.owQ c.SOP proc&su sQdow&go- a 0ianowici& c.SOP- w ktAr&N sSd.iowi&
pr.ysiSg'i udaNQ siS do pokoNu sSd.iAw i d&$atuNQ pr.&d wydani&0 wyroku, 6aw&t N&O'i
wiSks.oOP sSd.iAw N&st skonna gosowaP .a ska.ani&0- 0oF& .dar.yP siS- F& 0ni&Ns.oOP
wpyni& na .0ianS d&cy.Ni u po.ostayc sSd.iAw, C.asa0i tS 0ni&Ns.oOP twor.y ty'ko N&dna
oso$a- tak Nak w k'asyc.ny0 +i'0i& 9wunastu gni&wnyc 'ud.i, >i'0 ro.poc.yna siS w
0o0&nci&- gdy sSd.iowi& pr.ysiSg'i wysucaws.y o$u stron w sprawi& o 0ord&rstwo
gosuNQ .a ska.ani&0 pod&Nr.an&go, C.yniQ tak ws.yscy- . wyNQtki&0 N&dn&go, W ciQgu
nastSpnyc "0 0inut t&n N&dyny- ktAry ni& .gad.a siS . wiSks.oOciQ- a ktAr&go gra %&nry
(onda- pr.&konuN& swoic ko'&gAw- F& istni&N& powAd- a$y wQtpiP w winS 0od&go %is.pana,
6a poc.Qtku inni sSd.iowi& wywi&raNQ pr&sNS na >ondS- a$y .0i&ni swoN& .dani& @stosuNQc
t&cniki in+or0acyNn&go i nor0atywn&go kon+or0i.0u- o ktAryc 0owa $ya w ro.d.ia'& 74-
a'& w ko/cu ro.u0 .wyciSFa i inni sSd.iowi& daNQ siS pr.&konaP- F& >onda 0a racNS, Di0o F&
+i'0 N&st $ard.o pr.&konywaNQcy- $adania poka.uNQ- F& ni& od.wi&rci&d'a on r.&c.ywistyc
d&$at sSd.iAw pr.ysiSgyc @Ga'*&n- Z&is&'- 1"665 DacCoun- 1"8"5 Stass&r- St&''a- %anna-
Co'&''a- 1"8#4, 6a pr.ykad w proc&si& Handa''a )da0sa wiSks.oOP .oFona . dwunastu
sSd.iAw @si&d0iu 0SFc.y.n i piSP ko$i&t4 poc.Qtkowo gosowaa .a ska.ani&0 )da0sa, (o
oO0iu god.inac ro.waFa/ wQtpiQcy .0i&ni'i swoN& .dani& i sSd.iowi& anoni0owo gosowa'i
.a ska.ani&0 pod&Nr.an&go, T&nd&ncNa sSd.iAw- a$y pr.yNQP stanowisko wiSks.oOci N&st
pows.&cna, %arry Ga'*&n- 1r, i %ans Z&is&' @1"664 sprawd.i'i sposA$ gosowania c.onkAw
ponad 200 .&spoAw sSd.iAw pr.ysiSgyc w r.&c.ywistyc sprawac kry0ina'nyc, W
pr.ytac.aNQc&N 'ic.$i& pr.ypadkAw @"7^4 ostat&c.na d&cy.Na sSd.iAw $ya taka sa0a Nak
pr&.&ntowana pr.&. ogA sSd.iAw w gosowaniu poc.Qtkowy0, ) wiSc- waOni& tak Nak
.a.nac.y'iO0y w ro.d.ia'& 7- gd.i& $ya 0owa o kon+or0i.0i&- opinia wiSks.oOci .wyk'&
pr.&konuN& do swoN&go punktu wid.&nia- a od0i&nni& 0yO'Qcy dostosowuNQ siS do ni&N, 1&O'i
dyskusNa prowad.ona pr.&. sSd.iAw pr.ysiSgyc ko/c.y siS wydani&0 opinii- NakQ 0a na
poc.Qtku wiSks.oOP . nic- to c.y ni& powinniO0y .r&.ygnowaP . prowad.&nia tyc d&$at
po.wa'aNQc- a$y wstSpn& gosowani& d&cydowao o uni&winni&niu 'u$ ska.aniu
pod&Nr.an&goW Z dwAc powodAw ni& $yo$y to do$r& ro.wiQ.ani&, (o pi&rws.&- .0us.ani&
sSd.iAw pr.ysiSgyc do u.godni&nia anoni0ow&go w&rdyktu powoduN&- F& ro.waFaNQ oni
dowody $ard.i&N uwaFni& i po prostu ni& .akadaNQ- F& ic wstSpn& wraF&nia w dan&N sprawi&
sQ prawidow& @%asti&- (&nrod- (&nnington- 1"834, (o drugi&- 0i0o F& 0ni&Ns.oOP r.adko
pr.&konuN& wiSks.oOP do .0iany ic stanowiska co do t&go- c.y ktoO N&st winny c.y
ni&winny- to N&dnak 0ni&Ns.oOci c.Ssto udaN& siS pr.&konaP wiSks.oOP- na i'& dana oso$a N&st
winna, W proc&sac karnyc sSd.iowi& pr.ysiSg'i .wyk'& 0aNQ p&wnQ swo$odS wy$oru typu
w&rdyktu o wini&, 6a pr.ykad w proc&sac o 0ord&rstwo c.Ssto 0ogQ d&cydowaP- c.y
u.naP pod&Nr.an&go winny0 0ord&rstwa pi&rws.&go stopnia- drugi&go stopnia c.y .a$ANstwa,
6ancy (&nnington i H&id %asti& @1""04 stwi&rd.i'i- F& pr.ysiSg'i- ktAr.y pr.yN0uNQ punkt
wid.&nia 0ni&Ns.oOci- c.Ssto r.&c.ywiOci& pr.&konuNQ wiSks.oOP do .0iany stanowiska
wo$&c konkr&tn&go w&rdyktu- ktAry 0aNQ wydaP, Tak wiSc- podc.as gdy N&st 0ao
prawdopodo$n&- F& 0ni&Ns.oOP pr.&kona wiSks.oOP- a$y ta .0i&nia swAN w&rdykt . u.nania
oskarFon&go winny0 pop&ni&nia 0ord&rstwa pi&rws.&go stopnia na u.nani& N&go
ni&winnoOci- to 0oF& pr.&konaP wiSks.oOP- a$y wydaa w&rdykt o 0ord&rstwi& drugi&go
stopnia, ?adania prowad.on& w psyco'ogii spo&c.n&N wska.uNQ- F& a0&ryka/ski syst&0
prawny 0oF& wyka.ywaP rAFnoraki& ni&prawidowoOci, SSd.iowi& $&.krytyc.ni& pr.yN0uNQ
.&.nania OwiadkAw- ktAr& w r.&c.ywistoOci c.Ssto sQ $Sdn&, Bkr&O'&ni&- ki&dy Owiad&k 0Awi
prawdS- N&st $ard.o trudn&- naw&t N&F&'i .astosowany N&st po'igra+5 a poni&waF sSd.iowi&
pr.ysiSg'i twor.Q .&spoy- ktAr& staraNQ siS osiQgnQP N&dno0yO'noOP- dyskutuNQc- argu0&ntuNQc
i n&gocNuNQc- d'at&go okr&O'on& rod.aN& kon+or0i.0u i proc&sAw grupowyc- o ktAryc $ya
0owa w ro.d.ia'& 7 i "- 0ogQ prowad.iP do podNScia $Sdnyc d&cy.Ni, 1&dnakF&
psyco'ogowi& spo&c.ni wyNaOniaNQc t& pro$'&0y w toku prowad.onyc pr.&. si&$i& $ada/-
0ogQ $yP po0ocni w .ainicNowaniu .0ian w syst&0i& prawny0 C .0ian- ktAr& $SdQ
prowad.iy do wiSks.&N sprawi&d'iwoOci i rAwnoOci d'a ws.ystkic,
Psychologia spoeczna a "iznes
(r.&Nd.i&0y o$&cni& do inn&go . o$s.arAw .astosowa/ psyco'ogii spo&c.n&N= do Owiata
$i.n&su, 9'a wiSks.oOci . nas kontakt . $i.n&s&0 N&st naw&t c.Ssts.y niF . syst&0&0
prawny0, [yN&0y w spo&c.&/stwi& si'ni& .ori&ntowany0 na konsu0&nta, 1ak powi&d.ia
pr&.yd&nt Ca'*in Coo'idg& w 1"25 r,= U2Awny0 $i.n&s&0 'ud.i w )0&ryc& N&st $i.n&sV,
GupuN&0y r.&c.y- ro.0awia0y o kupowaniu r.&c.y- 0yO'i0y o kupowaniu r.&c.y C ni& 0a
wQtp'iwoOci- F& kaFdy . nas w dan&N cwi'i pragnQ$y coO kupiP, 6i&.a'&Fni& od t&go- iF
gra0y ro'S konsu0&nta od koyski aF do gro$u- wi&'u . nas N&st @'u$ .naNd.i& siS4 po drugi&N
stroni& 'ady- pracuNQc d'a +ir0- ktAr& wytwar.aNQ produkty 'u$ Owiadc.Q usugi d'a
konsu0&ntAw, (odo$ni& Nak w pr.ypadku .agadni&/ .wiQ.anyc . praw&0- wi&'& &'&0&ntAw
t&orii i $ada/ psyco'ogii spo&c.n&N 0a .wiQ.&k .& Owiat&0 $i.n&su, B$&cni&
skonc&ntruN&0y siS na .acowaniac konsu0&nckic- do$or.& p&rson&'u i ki&rowaniu
organi.acNQ, W odni&si&niu do tyc .agadni&/ psyco'ogowi& spo&c.ni dysponuNQ
podstawowy0i $adania0i stosowany0i- wyprowad.ony0i . r.&c.ywistyc sytuacNi
spo&c.nyc,
/acho$ania &ons!enc&ie
Z punktu wid.&nia $i.n&s0&nAw kaFdy . nas N&st pot&ncNa'ny0 k'i&nt&0- ktAry 0oF& produkt
a'$o wy'ansowaP- a'$o go .nis.c.yP, W Stanac ZN&dnoc.onyc wytwArcy wydaNQ w ciQgu
roku ponad 100 0i'iardAw do'arAw na r&k'a0S- a ws.ystko w c&'u skoni&nia nas do
uFywania ic produktAw, (r.yNr.yN0y siS- na i'& skut&c.n& sQ t& wysiki,
Re&la!a, W ro.d.ia'& 8 ana'i.owa'iO0y wykor.ystywan& w r&k'a0i& sposo$y .0iany
postaw odnos.Qcyc siS do produktAw i usug, B0Awi'iO0y t&cniki- ktAr& .arAwno ap&'uNQ
do &0ocNi- Nak i odwouNQ siS do +aktAw i danyc, WiSks.oOP pr.&dstawionyc $ada/ .ostaa
.r&a'i.owana w 'a$oratoriu0- a $adany0i $y'i stud&nci co''&g&:u @a ni&- Nak w r.&c.ywistyc
warunkac- ki&dy 0a0y do c.yni&nia . 'udX0i w rAFny0 wi&ku4, ?yy on& skonc&ntrowan&
na .0ianac postaw- '&c. ni& na .0ianac w r.&c.ywisty0 .acowaniu konsu0&nta, W t&N
c.SOci ro.d.iau stawia0y pytani&- na i'& skut&c.ni& r&k'a0a wpywa na .acowania
konsu0&ncki& w Fyciu cod.i&nny0, C.y r&k'a0y sQ N&dyni& po0ni&Ns.y0i
dokuc.'iwoOcia0i- ktAr& r.adko wpywaNQ na nas.& .acowani&- c.y t&F sQ si'ny0i
d&t&r0inanta0i nas.yc konsu0&nckic d&cy.NiW 6i&wi&'& osA$ .god.io$y siS . opiniQ- F&
d.iaania r&k'a0ow& sQ tak sug&stywn&- F& r&aguN&0y na ni& Nak ro$oty- 0as.&ruNQc do
sk'&pu- $y kupiP ws.ystko- co na0 kaFQ, Zara.&0 N&dnak 0noFQ siS doOP ni&pokoNQc& pytania
.wiQ.an& .& skut&c.noOciQ r&k'a0, H&k'a0owani& wyro$Aw tytoniowyc w t&'&wi.Ni .ostao
.a$ronion&- wi&'& .aO osA$ do0aga siS- $y .a$roniP rAwni&F r&k'a0 napoNAw a'koo'owyc
C pr.ypus.c.a'ni& d'at&go- F& r&k'a0y t& .wiSks.aNQ spoFyci& tytoniu i a'koo'u @1aco$son-
%ack&r- 1"854, W 1""0 r, Gongr&s JS) ucwa'i Ci'dr&n:s T&'&*ision )ct- ktAry ogranic.a
'ic.$S r&k'a0 ski&rowanyc do d.i&ci- a poka.ywanyc w okr&O'onyc porac dnia, Jstawa
.ostaa pr.yNSta- poni&waF rod.ic& i prawodawcy sQ gS$oko pr.&konani- F& d.i&ci sQ
wyNQtkowo podatn& na kus.Qc& d.iaani& r&k'a0,
testowanie rynku za porednictwem telewizji kablowejF technika stosowana &o ba&ania
e8ektywno.ci reklamowania, kie&y reklam%j'cy, w poroz%mieni% z o.ro&kami telewizji
kablowej i sklepami spo*ywczymi, pokaz%j' reklamy losowo wybranym #r%pom l%&zi, a
nastpnie ba&aj', czy l%&zie ci s' bar&ziej sk$onni &o k%powania reklamowanych pro&%ktw
ni* ci, ktrzy nie o#l'&ali tych reklam
C.y N&st powAd do takic ni&pokoNAwW ?y stwi&rd.iP- c.y r&k'a0a r.&c.ywiOci& .wiSks.a
spr.&daF- tr.&$a pr.&prowad.iP dokadni& kontro'owan& $adania, 6aN'&ps.&go dowodu na to-
F& r&k'a0a N&st skut&c.na- dostarc.aNQ $adania- ktAr& stosuNQ 0&todS na.wanQ testo$anie!
ryn& za po#rednict$e! tele$iz(i &a"lo$e(, H&k'a0uNQcy d.iaaNQ w poro.u0i&niu .
si&cia0i t&'&wi.Ni ka$'owyc- poka.uNQc wys&'&kcNonowan& r&k'a0y 'osowo do$rany0
grupo0, B$s&rwuNQ- c.y $adani sQ $ard.i&N cStni do kupowania tyc produktAw niF ci-
ktAr.y ic ni& og'Qda'i, L'&d.Q- co t& oso$y kupuNQ, C.yniQ to d.iSki sp&cNa'ny0 karto0
id&nty+ikacyNny0- sprawd.any0 pr.y kasi&, H&k'a0uNQcy @$QdX $adac.&4 0ogQ w t&n sposA$
okr&O'iP- c.y ci- ktAr.y og'Qda'i r&k'a0y produktu 8- r.&c.ywiOci& kupuNQ go wiSc&N C N&st to
naN'&ps.y po0iar skut&c.noOci r&k'a0y, Dagid )$raa0 i T&onard Todis @1""04
pr.&prowad.i'i ponad 300 t&stAw- kor.ystaNQcyc . t&cniki $adania rynku .a poOr&dnictw&0
t&'&wi.Ni ka$'ow&N, Ic usta'&nia wska.uNQ- iF r&k'a0owani& r.&c.ywiOci& N&st skut&c.n&-
.was.c.a w odni&si&niu do nowyc produktAw, Bkoo 60^ r&k'a0 poOwiSconyc nowy0
produkto0 prowad.i do w.rostu spr.&daFy- w porAwnaniu . #6^ r&k'a0 poOwiSconyc
produkto0 NuF wprowad.ony0 na ryn&k, ?adac.& ci stwi&rd.i'i takF&- iF skut&c.n& r&k'a0y
.wiSks.aNQ spr.&daF Or&dnio o 21^, CoP wi&'koOP ta wydaN& siS u0iarkowana- to N&dnak N&N
r&.u'tat&0 sQ 0i'iony do'arAw- N&F&'i odni&OP N& do akcNi r&k'a0ow&N prowad.on&N na ska'S
ca&go kraNu, Co wiSc&N- t& skut&c.n& r&k'a0y d.iaaNQ s.y$ko- .d&cydowani& .wiSks.aNQc
spr.&daF NuF w ciQgu pi&rws.yc s.&Ociu 0i&siScy od 0o0&ntu ic &0isNi, H&k'a0uNQcy
ciQg'& pos.ukuNQ ro.wiQ.a/ .wiSks.aNQcyc &+&ktywnoOP ic d.iaania, 1&dna . t&cnik- ktAr&
.ostay wyprA$owan&- to &o!ni&aty podprogo$e- okr&O'on& Nako sowa $QdX o$ra.y- ktAr&
coP ni& .ostay Owiado0i& od&$ran&- 0ogQ wpywaP na nas.& sQdy- postawy i .acowania w
sposA$ ni&uOwiada0iany, WiSks.oOP . nas sQd.i- F& taki& ko0unikaty 0ogQ ks.tatowaP
nas.& postawy i .acowania- naw&t gdy ni& wi&0y- co dotaro do nas.&go u0ysu @Zanot-
(incus- Ta0p- 1"834, Z& w.g'Sdu na ni&.'ic.on& pr&t&nsN& .gas.an& pod adr&s&0 r&k'a0
podprogowyc koni&c.n& N&st $ard.i&N s.c.&gAow& ic ro.waF&ni&,
komunikaty podprogoweF s$owa albo obrazy, ktre nie s' .wia&omie spostrze#ane, natomiast
maj' rzekomo wp$ywa+ na s'&y, postawy i zachowania l%&zi
<o!ni&aty podprogo$e, 2dy$y istniaa Sa'a 6i&sawy w H&k'a0i&- to p&wny0
kandydat&0 na N&N c.onka $y$y waOcici&' +ir0y 0ark&tingow&N- na.wiski&0 1a0&s ìcary,
W pAXnyc 'atac piSPd.i&siQtyc ìcQry pr.&kona kino w 6&w 1&rs&y do wyprA$owania
now&go pod&NOcia w spr.&daFy napoNAw i praFyn&k, Wyo$raX so$i&- F& .dar.yo ci siS pANOP
t&go dnia do kina- $y o$&Nr.&P (iknik- popu'arny w owy0 c.asi& +i'0, ?&. twoN&N .gody i
.gody innyc wid.Aw o$&Nr.&'iOci& coO wiSc&N niF +i'0= na &krani& 0igaNQ ko0unikaty . takQ
prSdkoOciQ- F& ni& 0oF&s. spostr.&c ic Owiado0i&- '&c. ktAr& skaniaNQ ciS do picia coca-co'i
i N&d.&nia praFyn&k, ìcary pr.&wid.ia- F& .ostanQ on& ni&Owiado0i& .ar&N&strowan& pr.&.
wid.Aw i wywoaNQ u nic nagQ ocotS na napoN& i pr.&kQski, Stwi&rd.i- F& spr.&daF coca-
co'i w kini& w.rosa o 18^- a praFyn&k o 58^,
Gyski mo*na osi'#n'+ zarwno poprzez pro&%kowanie te#o, co l%&zie chc' k%pi+, jak i przez
spowo&owanie, by zechcieli k%pi+ to, co jest akt%alnie pro&%kowane.
) 1enry =imons, 3?64
2dy ìcary uNawni to- co .ro$i- r&akcNa spo&c.na $ya natyc0iastowa, 9.i&nnikar.&
odsQd.i'i od c.ci i wiary cSP ìcary:&go spowodowania w.rostu spr.&daFy w tak ni&cny
sposA$, J0ysy .ostay U.a0an& i otwart&V- stwi&rd.i U6&w _ork&rV @1"57- s, 334- U6ationV
.aO ogosi to UnaN$ard.i&N a'ar0uNQcy0 i o$ur.aNQcy0 odkryci&0 od c.asu wyna'&.i&nia
pisto'&tu 0as.ynow&go pr.&. pana 2at'ingaV @9idd'ing t& Su$conscious- 1"57- s, 2064,
>&d&ra'na Go0isNa ds, Go0unikowania siS .aka.aa stosowania takic ko0unikatAw w radiu
i t&'&wi.Ni w o$awi&- F& wn&t poNawi siS coO w rod.aNu kontro'i u0ysAw- ktArQ opisa 2&org&
Brw&'' w powi&Oci Hok 1"8#, 6i&0ni&N- ni& $ya to ostatnia prA$a wywi&rania wpywu .a
poOr&dnictw&0 ko0unikatAw podprogowyc, W&dug Wi'sona ?ryana G&ya @1"73- 1"8"4-
autora ki'ku $ard.o poc.ytnyc ksiQF&k poOwiSconyc t&cniko0 ukryt&N p&rswa.Ni- rutynowi
twArcy r&k'a0 pr.&0ycaNQ ko0unikaty s&ksua'n&- taki& Nak sowo Us&ksV w kostkac 'odu-
r&k'a0uNQc dFin- a 0Sski& i ko$i&c& g&nita'ia ni&0a' w& ws.ystkic produktac- poc.ynaNQc
od 0asa- a na 'ukr.& do tortAw ko/c.Qc, CoP t& ko0unikaty ni& sQ spostr.&gan& Owiado0i&-
G&y argu0&ntuN&- iF wprawiaNQ on& 'ud.i w do$ry nastrAN i skaniaNQ do skupi&nia uwagi na
r&k'a0i& C ws.ystko to .aO 0oF& .wiSks.aP prawdopodo$i&/stwo- F& $SdQ kupowaP t&n
waOni& produkt, Go0unikaty podprogow& ni& 0aNQ wyQc.ni& carakt&ru w.rokow&go5 0ogQ
$yP rAwni&F sucow&, W ostatni0 d.i&siScio'&ciu powsta ogro0ny ryn&k taO0
0agn&to+onowyc- .awi&raNQcyc podprogow& ko0unikaty po0agaNQc& .aint&r&sowany0
po.$yP siS nadwagi- r.uciP pa'&ni&- poprawiP nawyki .wiQ.an& . uc.&ni&0 siS- podni&OP
sa0ooc&nS- a naw&t .yskaP ki'ka punktAw podc.as gry w go'+a, W 1"88 r, )0&rykani& kupi'i
ponad 5 0i'ionAw taO0 . sa0opo0ocQ- a spr.&daF w 1""0 r, .ostaa os.acowana na 50
0i'ionAw do'arAw @U6&wsw&&kV- 1u'y 30- 1""04, C.y N&dnak ko0unikaty podprogow& sQ
skut&c.n&W C.y naprawdS skaniaNQ nas do kupowania r&k'a0owanyc produktAw i po0agaNQ
po.$yP siS nadwagi 'u$ r.uciP pa'&ni&W Tr.&$a koni&c.ni& .auwaFyP- iF .a'&dwi& paru
.wo'&nnikAw r&k'a0y podprogow&N pr.&prowad.io $adania kontro'n&- $y sprawd.iP sw&
oc.&kiwania, 1a0&s ìcary ni& dysponowa grupQ kontro'nQ- ktAra og'Qdaa $y w ty0 sa0y0
dniu t&n sa0 +i'0- '&c. $&. ko0unikatAw podprogowyc dotyc.Qcyc coca-co'i i praFyn&k,
Tak naprawdS ìcary pAXni&N .apr.&c.y- Nako$y roOci so$i& pr&t&nsN& do d.iaa/
r&k'a0owyc w $i.n&si& W&ir- 1"8#4, HAw0&. _rAson ?ryan G&y 0& ip_\&pro-wa).i
$ada/ kontro'nyc- ktAr& $y porAwnyway wpyw r&k'a0 .awi&raNQcyc ukryt& ko0unikaty
s&ksua'n& . wpyw&0 takic sa0yc d.iaa/ po.$awionyc tyc ko0unikatAw, S.c.SO'iwi&
siS nato0iast skada- F& pr.&prowad.ono 'ic.n& $adania kontro'n& nad spostr.&gani&0
podprogowy0- ktAr& po.wa'aNQ os.acowaP ow&- ni&co ist&ryc.n&- o$awy, DAwiQc prosto-
ni& 0Q dowodu- F& t&n rod.aN podprogowyc ko0unikatAw- Naki N&st stosowany w
cod.i&nny0 Fyciu- 0a Nakiko'wi&k wpyw na .acowani& 'ud.i, Jkryta .acSta- $y N&OP
praFynki- ni& skoni nikogo do ustawi&nia siS w ko'&Nc& 'ic.Qc&N wiSc&N osA$ niF .wyk'&-
nato0iast po'&c&nia podprogow& .awart& na taO0ac . sa0opo0ocQ ni& po0agaNQ @ni&st&ty4
ani r.uciP pa'&nia- ani po.$yP siS paru ki'ogra0Aw nadwagi @?ornst&in- 1"8"5 D&rik'&- 1"885
Door&- 1"82-1""25 (ratkanis- 1""24, )ntony 2r&&nwa'd wra. .& wspApracownika0i @1""14
dokadni& pr.&t&stowa &+&ktywnoOP t&go rod.aNu nagra/ $a.uNQcyc na $odXcac
podprogowyc, (oowa $adanyc wysucaa tyc- ktAr& w&dug produc&nta .awi&ray
ko0unikaty podprogow& suFQc& poprawi&niu pa0iSci @np, UDoNa .do'noOP do
.apa0iStywania i pr.ypo0inania w.rasta cod.i&nni&V4- a po.osta'i wysuca'i nagra/ .
$odXca0i podprogowy0i pr.&.nac.ony0i do podnos.&nia sa0ooc&ny @np, U1&st&0
wartoOciowy0 c.owi&ki&0 i 0a0 wysokQ sa0ooc&nS4, V[adna . taO0 ni& wywara
naN0ni&Ns.&go wpywu na pa0iSP $adanyc ani na ic sa0ooc&nS, ?yo$y wspania'&-
gdy$yO0y 0og'i u'&ps.yP sa0yc si&$i&- sucaNQc po prostu 0u.yki- popr.&tykan&N
ko0unikata0i podprogowy0i- '&c. ni&st&ty- .arAwno to $adani&- Nak i inn& poka.uNQ- iF
taO0y . sygnaa0i podprogowy0i ni& sQ skut&c.ni&Ns.& w 0agic.ny0 ro.wiQ.ywaniu
nas.yc pro$'&0Aw niF pat&ntowan& '&karstwa c.y wi.yty u astro'oga, Int&r&suNQc&- F& oso$y
$adan& pr.&. 2r&&nwa'da sQd.iy- iF taO0y . ko0unikata0i podprogowy0i d.iaay- 0i0o iF
tak siS ni& stao, ?adac.& dokona'i tu 0a&go os.ustwa- poni&waF ty'ko poowS $adanyc w
kaFd&N grupi& poin+or0owa'i- co waOciwi& .awi&raa taO0a- nato0iast os.uka'i po.ostayc
@np, poowi& 'ud.i- ktAr.y suca'i nagrania 0aNQc&go po'&ps.aP pa0iSP- powi&d.i&'i- iF
poprawia ona pa0iSP- nato0iast drugi&N c.SOci- F& poprawia ic sa0ooc&nS4, Ci- ktAr.y
sQd.i'i- iF wysuca'i nagrania po'&ps.aNQc&go pa0iSP- uwi&r.y'i- F& u'&ga ona poprawi&- ci
.aO- ktAr.y sQd.i'i- F& suca'i nagrania podwyFs.aNQc&go sa0ooc&nS- $y'i pr.&konani- iF to
ona siS poprawi, 9.iao siS tak ni&.a'&Fni& od t&go- ktAr&N taO0y naprawdS suca'i, T&
usta'&nia wyNaOniaNQ- d'ac.&go nagrania . $odXca0i podprogowy0i pr.ynos.Q ic
produc&nto0 tak ko'osa'n& .yski, 6aw&t N&O'i ni& pr.ynos.Q &+&ktAw- 'ud.i& sQ pr.&konani o
ic skut&c.noOci, 2dy twi&rd.i'iO0y- F& ko0unikaty podprogow& ni& sQ skut&c.n&- 0og&O
.auwaFyP p&wi&n warun&k= ni& d.iaaNQ- ki&dy sQ stosowan& w Fyciu cod.i&nny0,
(r&cy.yNni& kontro'owan& $adania 'a$oratoryNn& dostarc.aNQ N&dnak dowodu na to- F& taki&
&+&kty wystSpuNQ, 1on ?arg i (au'o (i&tro0onaco @1"824 wyOwi&t'a'i na &krani& 0onitora
sowa tak s.y$ko- F& ni& 0ogy on& $yP Owiado0i& od&$ran& pr.&. $adanyc, (oowa
$adanyc Uwid.iaaV sowa ni&pr.yNa.n&- taki& Nak ni&gr.&c.ny i u$'iFaNQcy- podc.as gdy
inny0 poka.ywano sowa n&utra'n&- np, 'ud.i& i woda, GaFdy nastSpni& c.yta +rag0&nt
t&kstu o 0SFc.yXni& i0i&ni&0 9ona'd- .acowuNQcy0 siS w sposA$- ktAry 0oFna $yo
int&rpr&towaP a'$o Nako wrogi- a'$o Nako ni&.a'&Fny @np, ni& god.i siS na oddani& krwi
C.&rwon&0u Gr.yFowi4, ?adani- ktAr.y og'Qda'i sowa o n&gatywny0 .a$arwi&niu
&0ocNona'ny0- $y'i $ard.i&N skonni int&rpr&towaP d.iaania 9ona'da Nako wrogi&- niF ci-
ktAr.y o$&Nr.&'i sowa n&utra'n&, Wi&'u innyc $adac.y u.yskao podo$n& r&.u'taty w
'a$oratoriu0 wyka.uNQc- F& podprogowo 0igaNQc& sowa powodoway- iF p&wn& konc&pcN&
c.y postawy 0iay uatwiony dostSp do u0ysu tyc- do ktAryc t& sowa dotary- i ty0
sa0y0 wpyway na pAXni&Ns.Q int&rpr&tacNS ni&Nasn&N in+or0acNi @np, ?a'dwin- Carr&''-
Top&.- 1""05 ?o0st&in- 1""25 ?ornst&in- T&on&- 2a''&y- 1"875 9&*in&- 1"8"5 >a.io-
San$on0atsu- (ow&''- Gard&s, 1"864, ZatrwaFaNQc& $yo$y- gdy$y na nas.& .acowani&
0oga wpywaP in+or0acNa- o ktAr&N naw&t ni& wi&0y- F& NQ od&$ra'iO0y, 6i0 N&dnak
ro.poc.ni& siS nowa +a'a ist&rii wokA kontro'i u0ysAw- powinniO0y ro.waFyP p&wn&
k'uc.ow& uwarunkowania, (o pi&rws.&- ni& 0a dowodAw- ktAr& $y wska.yway- F&
ko0unikaty podprogow& 0ogQ skoniP 'ud.i do d.iaania w$r&w ic Fyc.&nio0- wartoOcio0
c.y oso$owoOcio0, St&*&n 6&u$&rg @1"884 .ad&0onstrowa to w &ksp&ry0&nci& podo$ny0
do t&go- w ktAry0 $adani okr&O'a'i- na i'& wrogi $y 9ona'd, 6&u$&rg poka.ywa 0igaNQc&
podprogowo sowa- ktAr& a'$o $yy n&utra'n&- a'$o 0iay .wiQ.&k . rywa'i.acNQ, 6astSpni&
kaFdy . uc.&stnikAw $adania gra . inny0 w grS U9y'&0at wiSXniaV, @W ro.d.ia'& "
poka.a'iO0y- F& w N&N trakci& grac.& 0ogQ pr.yNQP strat&giS wspApracy- 0aksy0a'i.uNQc
.yski .arAwno swoN&- Nak i sw&go partn&ra- a'$o strat&giS rywa'i.acNi- 0aksy0a'i.uNQc swAN
.ysk kos.t&0 partn&ra4,
R:7;0A 35.6. Wp$yw s$w po&pro#owych na rywalizacyjno.+. Mi#aj'ce s$owa zwi'zane z
rywalizacj' na poziomie po&pro#owym zwikszaj' zakres rywaliz%j'cych &zia$a/, je.li
tra8iaj' &o osb nastawionych rywalizacyjnie. Mia$y je&nak ma$y wp$yw na tych, ktrzy o&
pocz'tk% byli nastawieni kooperacyjnie >zaczerpnito zF 0e%ber#, 3?44A
6&u$&rga int&r&sowao- c.y $adani- ktAr.y wid.i&'i sowa .wiQ.an& . rywa'i.acNQ- d.iaa'i w
gr.& $ard.i&N rywa'i.uNQc& niF ci- ktAr.y og'Qda'i sowa n&utra'n&, Bdpowi&dX $ya
twi&rd.Qca- '&c. N&dyni& w odni&si&niu do osA$- ktAr& . natury 0iay FykS rywa'i.acyNnQ,
@6&u$&rg wc.&Oni&N sprawd.i- c.y $adani r&pr&.&ntowa'i g&n&ra'ni& skonnoOP do rywa'i.acNi
c.y do wspApracy4, 1ak poka.uN& rycina 15,#- N&F&'i r&pr&.&ntowa'i typ .ori&ntowany na
rywa'i.acNS- to podprogow& sowa dotyc.Qc& rywa'i.acNi suFyy Nako dodatkowa .acSta
powoduNQca- iF w trakci& gry d.iaa'i rywa'i.acyNni&, 1&F&'i nato0iast $y'i oso$a0i rac.&N
nastawiony0i na wspApracS- to natkniSci& siS na sowa 0AwiQc& o rywa'i.acNi ni& wpywao
na ic .acowani&, 1ak widaP na rycini& 15,#- 'ud.i& nastawi&ni na wspApracS- ktAr.y
wid.i&'i sowa koNar.Qc& siS . rywa'i.acNQ- r&agowa'i ni&co 0ni&N koop&racyNni&- coP rAFnica
ta ni& $ya istotna statystyc.ni&, Wyniki t&go $adania sQ istotn&- poni&waF poka.uNQ- F&
ko0unikaty podprogow& wpywaNQ na .acowani& ty'ko wAwc.as- N&F&'i ktoO . natury N&st
pr&dysponowany do dan&go typu d.iaania, Tud.i& nastawi&ni koop&racyNni& skania'i siS do
wspApracy .& swoi0 partn&r&0 i ni& 0oFna ic $yo .0usiP do .acowania rywa'i.acyNn&go
po prostu pr.&. poka.ani& i0 0igaNQcyc sAw na po.io0i& podprogowy0, Int&r&suNQc& N&st
N&dnak to- F& N&O'i ktoO . natury N&st nastawiony na rywa'i.acNS- to sowa podan& podprogowo
popycaNQ go w ty0 ki&runku, C.y t&cniki podprogow&- taki& Nak .astosowana pr.&.
6&u$&rga- 0ogQ d.iaaP w Fyciu cod.i&nny0W Istni&N& powAd- $y wQtpiP- iF N&st to 0oF'iw&,
Ws.ystki& t& d&0onstracN& $yy pr.&prowad.on& w OciO'& kontro'owanyc warunkac
'a$oratoryNnyc- ktAr& 0ogy$y $yP trudn& do odtwor.&nia w r&a'ny0 Fyciu, ?y $yP p&wny0
.ar&N&strowania podprogowyc sAw- $adac.& 0usi&'i .ad$aP o odpowi&dni& oOwi&t'&ni&
pokoNu- o usadowi&ni& $adanyc w& waOciw&N od'&goOci od &kranu ora. a$y w c.asi&
poka.ywania 0igaNQcyc podprogowo sAw ni& wydar.yo siS nic- co 0ogo$y .a$ur.yP
proc&s spostr.&gania, IroniQ wydaN& siS +akt- F& ist&ria wokA ko0unikatAw podprogowyc
pr.&sania istotS sa0&go r&k'a0owania= r&k'a0y 0aNQ si'ni&Ns.y wpyw- gdy 0oF&0y N&
od$i&raP Owiado0i&, 1&st wi&'& dowodAw- F& t&- ktAr& spotyka0y w rAFn&N +or0i& w Orodkac
0asow&go pr.&ka.u- wywi&raNQ konkr&tny wpyw na nas.& .acowani&- naw&t N&O'i ni&
wykor.ystuNQ odd.iaywa/ podprogowyc, 6i& koni&c na ty0, Taki& r&k'a0y wpywaNQ ni&
ty'ko na nas.& .acowani& konsu0&ncki&, (r.&ka.uNQ .a po0ocQ sAw i o$ra.Aw st&r&otypy
ku'turow&- 0ist&rni& wiQFQc produkt . poFQdany0 wyo$raF&ni&0 @np, r&k'a0a Dari$oro
Qc.y papi&rosy . s.orstki0 sup&r0an&05 r&k'a0y piwa . ko'&i koNar.Q N&go pici& . s&ks&04,
H&k'a0y 0ogQ w.0acniaP i powtar.aP st&r&otypow& sposo$y 0yO'&nia o grupac 'ud.i,
1&s.c.& do ni&dawna poka.yway .aws.& grupy $iayc @o$&cni& wystSpuNQ rAwni&F oso$y o
inny0 ko'or.& skAry45 pary sQ .aws.& &t&ros&ksua'n&5 rod.iny tradycyNn&- nuk'&arn&- .
0atkQ- oNc&0 i dwANkQ 'u$ wiSks.Q 'ic.$Q d.i&ci @o$u pci4 itd, DoFna $y po0yO'&P- F& ni&
istni&NQ rod.iny ro.$it&- starcy- ko'orowi- '&s$iNki i o0os&ksua'iOci- ka'&ki 'u$ inni,
(rawdopodo$ni& naN$ard.i&N ro.pows.&cnion& w r&k'a0owy0 wi.&runku sQ st&r&otypy pci,
DSFc.yXni d.iaaNQ- ko$i&ty sQ o$s&rwatorka0i, Er*ing 2o++0an @1"764 w sw&N ksiQFc&
2&nd&r )d*&rtis&0&nts pr&.&ntuN& +ascynuNQc& pr.ykady- Nak ow& r&k'a0ow& 0od&'& sQ
upo.owan&- F& ic .acowani& ni&w&r$a'n& @np, g&sty- po.ycNa ciaa- 0i0ika i sposA$
spog'Qdania4 N&st wadc.&- ni&&0ocNona'n& i aktywn&- gdy sQ 0SFc.y.na0i- a pasywn&-
podpor.QdkowuNQc& siS i wysoc& &kspr&syNn&- gdy sQ ko$i&ta0i, C.yF ni& $ard.i&N
ni&pokoNQcy N&st wspAc.&sny tr&nd wystSpuNQcy w ni&ktAryc r&k'a0ac 'u$ sposA$
u$i&rania siS- ktAry wiQF& produkt . s&ksua'nQ wrogoOciQ i pr.&0ocQW @T&o- 1""14, 6a
pr.ykad s&ria r&k'a0 poOwiSconyc papi&roso0 0arki 6&wport pr.&dstawia ko$i&ty
ciQgniSt& w co0Qci&- prawi& .gni&cion& parQ p&rkusyNnyc ta'&r.y 'u$ ni&sionyc na drQgu
Nak u$ita .wi&r.yna, (r.&0oc wo$&c ko$i&t w tyc r&k'a0ac ni& N&st w Fadny0 pr.ypadku
uka.ywana w sposA$ podprogowy5 taki& N&dno.nac.n& i oc.ywist& pr&.&ntacN& sQ .nac.ni&
si'ni&Ns.& niF t& ukryt& w kostkac 'odu c.y w po'ukrowany0 ciastku, Tak wiSc- naw&t gdy$y
skut&c.noOP ko0unikatAw podprogowyc w r&k'a0ac .ostaa w ko/cu udowodniona- to N&st
0ao prawdopodo$n&- $y $yy on& $ard.i&N skut&c.n& 'u$ F& trudni&N $yo$y i0 siS opr.&P niF
wpywo0 Nasnyc- Owiado0i& od$i&ranyc pr.&ka.Aw @Wi'son- ?r&kk&- 1""34,
Techni&i na&aniania+ s&anianie do &po$ania prod&t, ?i.n&s ni& N&st u.a'&Fniony
ty'ko od r&k'a0y skaniaNQc&N nas do kupowania danyc produktAw, WiSks.oOP spA&k
ni&ustanni& inw&stuN& w spr.&dawcAw- ktAryc praca po'&ga na pr.&konaniu nas- iF ic
produkt N&st naN'&ps.y . dostSpnyc na rynku, (rawdopodo$ni& doOwiadc.y&O na so$i&
natrStn&N p&rswa.Ni spr.&dawcy- gdy kupowa&O sa0ocAd 'u$ .&staw st&r&o, 1&O'i naprawdS
ni& tr.y0a&O siS na $ac.noOci- to ni&ra. .ap&wn& kupi&O produkt 0aowartoOciowy, 1ak to
siS d.i&N&W 1aki& stosuN& siS t&cnikiW W&X0y .a pr.ykad ws.&co$&cnQ +or0S C
do0okrQFnQ spr.&daF su$skrypcNi c.asopis0, 1aki& t&cniki sQ skut&c.n& w pr.&konywaniu
'ud.i- iF powinni .apr&nu0&rowaP waOni& to c.asopis0oW (r.&. wi&'& 'at t&N praktyki
do0okrQFcy udoskona'i'i swoNQ pracS, B0Awi0y tu dwa sposo$y- ktAryc skut&c.noOP
.ostaa potwi&rd.ona w kontro'owanyc &ksp&ry0&ntac- a 0ianowici& t&cniki Udr.wia0i-
w-twar.V i Ustopa-w-dr.wiV, Ic .naNo0oOP ni& ty'ko powinna ci po0Ac w& wasnyc prA$ac
spr.&daFy c.&goko'wi&k- '&c. takF& '&pi&N N& ro.po.nawaP i siS i0 opi&raP- gdy$y
.astosowano N& wo$&c ci&$i&, (i&rws.a 0&toda d.iaa w sposA$ nastSpuNQcy= po pi&rws.&-
prosi siS 'ud.i- $y .apr&nu0&rowa'i wi&'kQ 'ic.$S c.asopis0- wi&d.Qc doskona'&- F&
naNprawdopodo$ni&N odr.ucQ takQ propo.ycNS, (ros.S 0i wy$ac.yP- 0oF&s. powi&d.i&P,
Da0 tu N&dnak ni&co itAw, Co pan sQd.i o .apr&nu0&rowaniu d.i&siSciu c.asopis0W 2dy
ty'ko ta o+&rta .ostani& odr.ucona- natyc0iast staN&s. siS ni&co ro.sQdni&Ns.y, W por.Qdku
C 0oF&s. stwi&rd.iP C c.y .at&0 0Ag$y pan .apr&nu0&rowaP cociaF N&dno c.y dwa
pis0aW Taki& pod&NOci& N&st na.ywan& t&cnikQ dr.wia0i-w-twar.- poni&waF pi&rws.a proO$a
N&st c&'owo wygArowana- $y pytani 0i&'i ocotS .atr.asnQP ci dr.wi pr.&d nos&0, Tic.n&
$adania poka.uNQ- iF skut&c.ni& skania to do wyraFania .gody na drugQ- $ard.i&N
u0iarkowanQ propo.ycNS, Ho$&rt Cia'dini i wspApracownicy @1"754 postanowi'i sprawd.iP-
c.y .doaNQ skoniP stud&ntAw do do$rowo'n&go uc.&stnictwa w dwugod.inn&N wyci&c.c& do
.oo w carakt&r.& opi&kunAw nasto'atkAw stwar.aNQcyc pro$'&0y wycowawc.&, 2dy
.wrAci'i siS . takQ proO$Q do osA$ 0i&s.kaNQcyc w 0iast&c.ku akad&0icki0- .god.io siS na
to .a'&dwi& 17^ pytanyc, (r.y drugi&N prA$i& .ani0 .wrAci'i siS do stud&ntAw . powyFs.Q
proO$Q- naNpi&rw s+or0uowa'i ni&wspA0i&rni& $ard.i&N a$sor$uNQcQ propo.ycNS,
U(rowad.i0y waOni& wOrAd stud&ntAw uniw&rsyt&tu r&krutacNS do pracy w carakt&r.&
ocotnikAw- ni& opacanyc doradcAw BkrSgow&go BOrodka Dodocianyc (r.&stSpcAw C
0Awi &ksp&ry0&ntator, C To .aNSci& wy0aga- $yO poOwiSca 0u pr.ynaN0ni&N dwi& god.iny
tygodniowo pr.&. co naN0ni&N dwa 'ata, C.y $y$yO .aint&r&sowany tQ pracQWV @Cia'dini i in,-
1"75- s, 2084, 6ic d.iwn&go- F& nikt ni& .god.i siS na tak a$sor$uNQcQ d.iaa'noOP, 2dy
stud&nci odr.uci'i tS proO$S- wAwc.as &ksp&ry0&ntator stwi&rd.a= UHo.u0i&0- a'& $yP 0oF&
.aint&r&suN& ciS inny progra0- ktAry rAwni&F r&a'i.uN&0yV i .adawa pytani& o cSP
uc.&stnictwa w wyci&c.c& do .oo w carakt&r.& opi&kuna, ?adani . t&N grupy tr.ykrotni&
c.SOci&N $y'i skonni sp&niP 0ni&Ns.Q proO$S C 50^ .god.io siS wy$raP na wyci&c.kS do
.oo @patr. ryP, 15,54,
technika drzwiami:w:twarzF technika sk$aniaj'ca l%&zi &o %le#ania pro.bie, pole#aj'ca na
tym, *e l%&zie najpierw s' kon8rontowani z wy#rowan' pro.b', ktr' b&' o&rz%ca+, a
nastpnie z mniejsz', bar&ziej rozs'&n' pro.b', co &o ktrej si s'&zi, *e zostanie
zaakceptowana
R:7;0A 35.5. Dwa sposoby zwikszania %le#$o.ci wobec pro.by. Garwno technika
&rzwiamiPwPtwarz, jak i stopaPwP&rzwi zwikszaj' %le#$o.+ wobec %miarkowanych pr.b.
9tra je&nak mo*e na &$%*sz' met sk$oni+ l%&zi &o wyra*ania z#o&y na powtarzaj'ce si
%miarkowane pro.by, K&powie&( znaj&ziesz w tek.cie >zaczerpnito zF 7ial&ini i in., 3?J5!
Iree&man, Iraser, 3?OOA
technika stopy:w:drzwiF technika sk$aniaj'ca &o %le#ania pro.bie, a pole#aj'ca na
kon8rontacji najpierw z ma$' pro.b', ktr' na o#$ ka*&y z#a&za si spe$ni+, a nastpnie z
pro.b' wiksz', co &o ktrej si oczek%je, *e rwnie* zostanie przyjta
9'ac.&go t&cnika dr.wia0i-w-twar. d.iaaW Bdpowi&d.iQ N&st nor0a odw.aN&0niania
pr.&dstawiona w ro.d.ia'& 7- ktAra powoduN&- F& c.uN&0y siS .o$owiQ.ani do potraktowania
innyc w t&n sa0 sposA$- w Naki oni nas potraktowa'i- a wiSc- na pr.ykad- odw.aN&0ni&nia
siS Fyc.'iwoOciQ- gdy ktoO $y 0iy, Gi&dy NakaO oso$a +or0uuN& oc.&kiwani&- wyco+uNQc siS
N&dnoc.&Oni& . wc.&Oni&Ns.&N &kstr&0a'n&N proO$y ku proO$i& u0iarkowan&N- wywi&ra to na
nas pr&sNS- $y odw.aN&0niP siS .agod.&ni&0 nas.&N dotycc.asow&N postawy C od
N&dno.nac.n&go U6i&V do U6o do$r.&- .ary.ykuNSV, Da0y wraF&ni&- Nak$y pros.Qcy c.yni
na0 .as.c.yt- .0i&niaNQc swoN& stanowisko- prA$uNQc nas spotkaP w pA drogi5 w r&.u'taci&
nor0y odw.aN&0niania c.uN&0y siS .o$owiQ.ani do odw.aN&0ni&nia Fyc.'iwoOci i
.acowuN&0y siS rAwni& u0iarkowani&, To wyNaOni&ni&- d'ac.&go t&cnika dr.wia0i-w-twar.
N&st skut&c.nauka.uN& rAwni&F p&wn& N&N ogranic.&nia, (o pi&rws.&- oso$a- ktAra +or0uuN&
takQ proO$S- 0usi $yP spostr.&gana Nako ro.sQdna i uprawniona, 1&O'i Nawi siS Nako
0anipu'ator- ktAry usiuN& na0 coO w0usiP- wAwc.as c.uN&0y siS 0ni&N .o$owiQ.ani do
odw.aN&0niania Fyc.'iwoOci pr.ycy'ani&0 siS do 0ni&Ns.&N proO$y @(atc- 1"864, (o drugi&-
o$i& propo.ycN& 0us.Q wycod.iP od t&N sa0&N oso$y, ?adani& pr.&prowad.on& pr.&. grupS
Cia'dini&go @1"754 poka.uN& tS prawidowoOP w inn&N w&rsNi &ksp&ry0&ntu- gdy poc.Qtkowa-
&kstr&0a'na proO$a $ya pr&.&ntowana pr.&. N&dnQ oso$S- ktoO inny .aO +or0uowa drugQ-
skro0ni&Ns.Q propo.ycNS, (oni&waF to ni& ta sa0a oso$a wyco+ywaa siS . wi&'ki&N proO$y- $y
s+or0uowaP 0aQ- d'at&go $adani ni& .naNdowa'i Fadn&go powodu- $y siS odw.aN&0niP
r&.ygnacNQ .& sw&go dotycc.asow&go stanowiska- i d'at&go ni& $y'i $ard.i&N skonni do
wyraFania .gody na pANOci& do .oo, (o tr.&ci&- odd.iaywani& t&cniki dr.wia0i-w-twar.
wydaN& siS w.g'Sdni& krAtkotrwa&, 2dy 'ud.i& wyra.i'i .godS na 0ni&Ns.Q proO$S- sp&ni'i
sw& .o$owiQ.ani& i ni& god.Q siS na ko'&Nn& proO$y, (r.ypuOP0y- F& twoi0 c&'&0 N&st skoniP
kogoO do r&gu'arn&N pr&nu0&raty c.asopis0a, 2dy ty'ko wyco+a&O siS . proO$y dotyc.Qc&N
d.i&siSciu tytuAw i s+or0uowa&O ro.sQdni&Ns.Q- dotyc.QcQ pr&nu0&raty N&dn&go $QdX
dwAc- a twAN k'i&nt pr.ysta na tS propo.ycNS- to N&go .o$owiQ.ani& .ostao .r&a'i.owan&,
1&O'i t&ra. s+or0uuN&s. ko'&Nny wnios&k- na pr.ykad o .apr&nu0&rowani& inn&go
c.asopis0a na nastSpny 0i&siQc- to k'i&nt poc.uN& siS &ksp'oatowany- 0yO'Qc F& N&st&O
naca'ny, U(&wni& po0yO'a- F& 0ni& .a0a- gdy popr.&dnio .acowa&0 siS ugodowoV,
1&O'i cc&s. u'&goOci na duFs.Q 0&tS- to '&pi&N N&st .astosowaP inn& pod&NOci&- .wan&
techni&) stopyT$Tdrz$i, WyraF&ni& Ustopa-w-dr.wiV pocod.i od do0okrQFcAw- ktAr.y
odkry'i- F& 0ogQ wiSc&N spr.&daP @duFa proO$a4- gdy uda i0 siS skoniP na$ywcS do
.aakc&ptowania wyNOciow&N- 0a'&N proO$y- taki&N Nak wpus.c.&ni& ic do do0u- $y 0og'i
.ad&0onstrowaP swAN towar, 1&st to wiSc t&cnika .up&ni& od0i&nna niF 0&toda dr.wia0i-
w-twar., C.y d.iaaW ?y to stwi&rd.iP- 1onatan >r&&d0an i Scott >ras&r @1"664
pr.&prowad.i'i sondaF- c.y waOcici&'& do0Aw .god.i'i$y siS- a$y na +rontow&N Ociani& ic
posiadoOci u0i&OciP duF&- $r.ydko wyg'QdaNQc& ta$'ic&- gos.Qc&= 1&dX ostroFni&, Zgod.io
siS na to N&dyni& 17^ po $&.poOr&dni0 pr.&dstawi&niu ow&N propo.ycNi, Co $y siS N&dnak
stao- gdy$y wc.&Oni&N wyra.i'i .godS na sp&ni&ni& 0a&N proO$yW ?adac.& poprosi'i
naNpi&rw innQ grupS waOcici&'i o podpisani& p&tycNi ap&'uNQc&N o ostroFnQ Na.dS, (rawi& kaFdy
to uc.yni, 9wa tygodni& pAXni&N inna oso$a prosia ic o u0i&s.c.&ni& tyc ta$'ic na Ociani&
$udynku, (oka.ano i0 t& sa0& ni&adn& ta$'ic& co oso$o0 . grupy kontro'n&N- . ktAry0i siS
wc.&Oni&N ni& kontaktowano, T&ra. tr.ykrotni& c.SOci&N waOcici&'& god.i'i siS u0i&OciP NQ na
+rontow&N Ociani& sw&go do0u @patr. ryP, 15,54, T&cnika stopy-w-dr.wi N&st skut&c.na d.iSki
proc&so0 sa0oosQd.ania- o ktAryc 0Awi'iO0y w ro.d.ia'& 3, Gi&dy 'ud.i& .gad.aNQ siS
sp&niP 0aQ proO$S- to spostr.&gaNQ si&$i& Nako oso$y- ktAr& ud.i&'aNQ po0ocy w waFnyc d'a
spo&c.noOci sprawac, 1&F&'i taka sa0ooc&na .ostani& uks.tatowana- N&st&O0y $ard.i&N
skonni po.ytywni& r&agowaP na drugQ- wiSks.Q proO$S- naw&t gdy poNawia siS dwa tygodni&
pAXni&N, 2dy wiSc .a'&Fy ci na wywarciu dugotrwa&N pr&sNi- to '&pi&N N&st wywoaP naNpi&rw
odpowi&dni& sa0owyo$raF&ni& .a po0ocQ t&cniki stopy-w-dr.wi, 1&O'i .$i&ras. pi&niQd.&
na towar.ystwo do$roc.ynn& i pragni&s.- $y sQsi&d.i $y'i stay0i o+iarodawca0i w dugi0
okr&si&- to poproO ic naNpi&rw o 0aQ su0S- Naki&O 50 c&ntAw 'u$ N&dn&go do'ara, 2dy siS na
to .god.Q- .ac.nQ spostr.&gaP si&$i& Nako oso$y- ktAr& oFQ na .$oFny c&'- co .wiSks.a
prawdopodo$i&/stwo- iF w pr.ys.oOci $SdQ kontynuowaP to .acowani&, (od&NOci& to 0a
rAwni&F p&wn& ogranic.&ni&, 6a0awiaNQc sw&go sQsiada do .ao+iarowania 50 c&ntAw na
organi.acNS carytatywnQ- ni& skonis. go prawdopodo$ni& do takic darowi.n- N&O'i ni&
$Sd.i& innyc o+iarodawcAw, Sprawi to N&dnak- iF cStni&N .god.i siS na sp&ni&ni& wiSks.yc
prAO$ niF wAwc.as- gdy$yO go wc.&Oni&N ni& poprosi o 0aQ kwotS @patr. ?urg&r- 1"865
Cia'dini- 1"885 9&1ong- 1"7"5 9iiiard- %unt&r- ?urgoon- 1"8#4,
tra)noF to, na ile sk%tecznie test l%b technika pomiar% >np. wywia& po&czas stara/ o pracA
wskaz%je, cze#o mo*na oczekiwa+ >np. poziom% wykonywania pracyA
5o"'r praco$ni&'$+ przepst&a do #$iata "iznes
Di&'iO0y dotycc.as oka.NS .apo.naP siS . ty0- Nak r&guy psyco'ogii spo&c.n&N odnos.Q
siS do .acowa/ konsu0&nta, B$&cni& wrAci0y do wykor.ystania wynikAw $ada/
psyco'ogii spo&c.n&N w staraniac o w&NOci& w Owiat $i.n&su popr.&. u.yskani& pracy- a
nastSpni& w docod.&niu do po.ycNi s.&+a, Zac.niN0y od o0Awi&nia- w Naki sposA$ winna
$yP pod&N0owana d&cy.Na, Wyo$raX0y so$i&- F& N&st&O ki&rowniki&0 kadr duF&go 0ark&tu,
Spr.&daN& siS tu rAFn& r.&c.y i 0as. .ad&cydowaP- kogo .atrudniP, 1aki&go rod.aNu
in+or0acNS pragni&s. u.yskaP od kandydatAwW ) ki&dy NuF 0as. takQ in+or0acNS- to Nak NQ
.astosuN&s.- $y wci&'iP w Fyci& swAN .a0ysW ?y odpowi&d.i&P na to pytani&- 0usi0y .naP
.0i&nn&- ktAr& po.wa'aNQ pr.&wid.i&P- kto $Sd.i& do$ry0 pracowniki&0, 6i& N&st to $a&
.agadni&ni&, Stosowani& .yc .asad do$oru pracownikAw N&st oc.ywiOci& ni& w por.Qdku
wo$&c kandydatAw- a kos.town& d'a pracodawcy @%unt&r- %unt&r- 1"8#4, ?adania nad
proc&durQ do$oru 'ud.i poka.uNQ- F& wi&'& organi.acNi po'&ga gAwni& na N&dny0 XrAd'&
in+or0acNi= wywiad.i& u.yskany0 podc.as stara/ o pracS, 6i& N&st to ni&spod.iankQ-
poni&waF pows.&cn& N&st pr.&konani&- iF duFQ i'oOP poFyt&c.n&N in+or0acNi 0oFna u.yskaP-
pr.&prowad.aNQc wstSpnQ ro.0owS . u$i&gaNQcy0i siS o pracS, WiSks.oOP pracodawcAw .
ty0 siS .gad.a5 tak naprawdS wyNQtkowo r.adko siS .dar.a- F& .atrudnia siS kogoO na
.asad.i& kupowania kota w worku, 1&dyny0 rod.aN&0 in+or0acNi- ktAry N&st c.SOci&N
wykor.ystywany niF wywiady- N&st Fyciorys kandydata i inn& dostarc.on& pr.&. ni&go
0at&riay @)s- 1"814, 1ak N&dnak siS pr.&kona0y- $adania sug&ruNQ- F& in+or0acNa u.yskana
podc.as wywiadu w r.&c.ywistoOci ni&wi&'& 0Awi o u0i&NStnoOciac kandydata @)r*&y-
Ca0pion- 1"825 %unt&r- %unt&r- 1"8#5 Day+i&d- 1"6#5 Jiric- Tru0$o- 1"655 W&t.&'-
Dc9ani&'- Sc0idt- 1"855 Z&d&ck- Cascio- 1"8#4, Dica&' Carri&r wra. .&
wspApracownika0i @1""04 pr.&$ada- NakQ tra=no#@ 0a in+or0acNa dostarc.ana w c.asi&
wywiadu prowad.on&go . kandydat&0- $y na t&N podstawi& pr.&widywaP N&go pr.ys.&
osiQgniScia w spr.&daFy po'is u$&.pi&c.&niowyc na Fyci&, Zad.iwiaNQc& N&st- iF wraF&nia
doOwiadc.onyc osA$- ktAr& prowad.iy ow& wywiady- w 0ay0 ty'ko stopniu wyka.uNQ
.wiQ.&k . ty0- Nak kandydat ostat&c.ni& porad.i so$i& w pracy, 6a pr.ykad kor&'acNa 0iSd.y
os.acowania0i dokonany0i pr.&. prowad.Qcyc ro.0owy a wi&'koOciQ r.&c.ywist&N
spr.&daFy po'is pr.&. .atrudnionyc ag&ntAw w ciQgu pi&rws.&go roku ic pracy siSgnSa
.a'&dwi& 0,02, @(r.ypo0inas. so$i& . ro.d.iau 2- F& kor&'acNa 0oF& siS .awi&raP w
pr.&d.ia'& od .&ra do q '5 gdy wynosi .&ro- o.nac.a to $rak .wiQ.ku 0iSd.y .0i&nny0i4,
Gor&'acN&- ktAr& wystQpiy w tyc $adaniac- $yy tak $'iski& .&ra- F& .naNo0oOP os.acowa/
dokonanyc pr.&. prowad.Qcyc wywiady ni& po.wo'ia ani $adac.o0- ani pracodawco0
pr.&wid.i&P- Nak sprawni& $SdQ d.iaaP kandydaci- gdy .ostanQ .atrudni&ni, %unt&r i %unt&r
@1"8#4 dokona'i pr.&g'Qdu $ada/ dotyc.Qcyc t&N kw&stii i stwi&rd.i'i- F& pr.&ciStna kor&'acNa
0iSd.y &+&ktywnoOciQ dan&N oso$y pr.&widywanQ na podstawi& wywiadu a r.&c.ywisty0
wykonywani&0 pracy $ya $ard.o 0aa- $o 0,1#, 1&dny0 . powodAw tak niski&N wartoOci
danyc u.yskanyc w t&n sposA$ N&st to- F& prowad.Qcy wywiady c.Ssto konc&ntruNQ siS na
ni&waOciw&N in+or0acNi, 6i&st&ty na ni&ktAr& oso$y .ni&ks.tacaNQcy wpyw wywi&ra tak
pr.ypadkowa in+or0acNa- Nak p&P- rasa c.y wi&k C c.ynniki- ktAryc- prawdS 0AwiQc- ni&
powinno siS $raP pod uwagS @)r*&y- 1"7"5 2'ick- Zio/- 6&'son- 1"885 Haiston- 1"884, 1ak
poka.ano w ro.d.ia'& 13- sa0osp&niaNQc& siS proroctwo 0oF& .ad.iaaP wAwc.as- gdy
prowad.Qcy wywiad N&st do kogoO upr.&d.ony- .at&0 .acowuN& siS wo$&c takic
kandydatAw . wiSks.y0 dystans&0- co . ko'&i powoduN& wiSks.Q n&rwowoOP i 0ni&Ns.Q
pr.ydatnoOP kandydata, 6i&wi&d.a- F& to waOni& .acowani& prowad.Qc&go ro.0owS
spowodowao wraF&ni& ni&odpowi&dnioOci dan&N oso$y- skania .$i&raNQc&go dan& do
0yO'&nia w nastSpuNQcy sposA$= U)a- N&st waOni& tak- Nak 0yO'a&0 C on ni& 0a
wystarc.aNQcyc kwa'i+ikacNiV, HAwni&F prowad.Qcy wywiad- ktAr.y odc.uwaNQ sy0patiS do
kandydata- $SdQ int&rpr&towaP N&go .acowani& w s.c.&gA'ni& po.ytywny0 Owi&t'&, Tak
wiSc- pi&rws.& wraF&ni& prowad.Qc&go wywiady wpywa na N&go .acowani&- ktAr& wtArni&
odd.iauN& na .acowania kandydatAw, ZauwaF takF&- Nak ni&wiarygodnQ swo$odS d.iaania
0a oso$a .$i&raNQca w t&n sposA$ dan& C dysponuN& wad.Q, HAFny0 kandydato0 0oF&
.adawaP dowo'n& pytania i ty0 sa0y0 ni&Owiado0i& wyka.uN& t&nd&ncyNnoOP @?inning-
2oidst&in- 2arcia- Scattar&gia- 1"885 6&u$&rg- 1"8"5 Snyd&r- Swann- 1"785 Word- Zanna-
Coop&r- 1"7#4, 1&dny0 .& sposo$Aw unikniScia tyc dwAc $SdAw C konc&ntrowania siS
prowad.Qcyc wywiady na ni&waOciw&N in+or0acNi u.yskiwan&N od kandydata i
t&nd&ncyNnoOci . powodu ni&waOciwyc pyta/ C N&st stosowani& d'a ws.ystkic kandydatAw
N&dnakowyc- wc.&Oni&N pr.ygotowanyc pyta/, T&cnika ta- na.wana $y$iade!
str&tralizo$any!- w ni&wi&'ki0 stopniu doskona'i N&go wartoOP @Wi&sn&r- Cronsaw-
1"885 Wrigt- Tict&n+&'s- (urs&''- 1"8"4,
wywiad strukturalizowanyF technika zbierania &anych po&czas stara/ o prac, pole#aj'ca na
tym, *e prowa&z'cy wywia& za&aje wszystkim kan&y&atom te same pytania z przy#otowanej
wcze.niej listy! pytania &otycz' wy$'cznie kwali8ikacji kan&y&ata &o wykonywania &anej
pracy
1&dnakF& podstawowy pro$'&0 dotyc.y kw&stii- c.y na podstawi& wywiadu 0oFna
pr.&widywaP r.&c.ywistQ pr.ydatnoOP kandydata- naw&t gdy N&st&O0y do$r.& pr.ygotowani
do prowad.&nia takic ro.0Aw i ni&t&nd&ncyNni, Wi&'u $adac.y sQd.i- iF wywiad po prostu
dotyc.y .$yt 0a&go +rag0&ntu c.yN&goO Fycia- $y dostarc.yP uFyt&c.n&N in+or0acNi,
6i&.a'&Fni& od ws.ystki&go- podc.as ro.0owy 0a siS .a'&dwi& god.inS- a naw&t 0ni&N- na to-
$y okr&O'iP kwa'i+ikacN& kandydata- wi&'u .aO . nic N&st prawdopodo$ni& .$yt n&rwowyc-
na skut&k c.&go wypadaNQ gor.&N niF w r.&c.ywistoOci, Tak wiSc- naw&t pr.y udoskona'onyc
t&cnikac .$i&rania wywiadu- in+or0acNa u.yskiwana od kandydatAw ni& N&st s.c.&gA'ni&
do$ry0 prognostyki&0 ic pr.ydatnoOci do dan&N pracy, 1akQ wiSc in+or0acNS powinno siS
wykor.ystywaP pr.y do$or.& pracownikAwW 6a s.c.SOci& p&wi&n N&N rod.aN po.wa'a na
.nac.ni& tra+ni&Ns.& pr.&widywania- co poka.uN& ta$&'a 15,2, 9an& sQ tu uOr&dni&nia0i wi&'u
wynikAw rAFnyc $ada/, 6aN'&ps.y0 wskaXniki&0 oka.ay siS wyniki kandydata w
standary.owanyc t&stac $adaNQcyc .do'noOci do wykonywania dan&go .aNScia, @Tic.$y w
ta$&'i sQ wspAc.ynnika0i kor&'acNi, I0 taki wspAc.ynnik $ard.i&N N&st .$'iFony do
0aksy0a'n&N wartoOci rAwn&N '- ty0 '&pi&N ta .0i&nna po.wa'a pr.&widywaP r.&c.ywist&
pr&dyspo.ycN&4, 6a pr.ykad t&sty u0i&NStnoOci 0otoryc.nyc naN'&pi&N 0AwiQ- kto $Sd.i&
do$ry0 op&rator&0 ciSFki&go spr.Stu- nato0iast t&sty dotyc.Qc& sprawnoOci proc&sAw
po.nawc.yc dostarc.aNQ danyc wska.uNQcyc kandydata na ki&rownika 'u$ spr.&dawcS
@%unt&r- %unt&r- 1"8#4, (o0ocQ 0oF& $yP t&F o$s&rwacNa- Nak so$i& rad.Q w dan&N pracy- gdy
sQ .atrudni&ni na krAtki okr&s, CoP wyniki $ada/ pr.&dstawion& w ta$&'i 15,2 sQ
pows.&cni& .nan&- ni& 0Q to wiSks.&go wpywu na ic wykor.ystani& podc.as wywiadAw .
kandydata0i, DAg$yO wiSc .apytaP- d'ac.&go nadQ:stosuN& siS tS wywiady- coP istni&NQ
N&dno.nac.n& dowody- F& ni&wi&'& uFyt&c.n&N in+or0acNi 0oFna . nic wydo$yP, Bdpowi&dX
N&st dwoNaka, (o pi&rws.&- ni&ktAr& instytucN& wykor.ystuNQ N& rac.&N Nako sposA$ na
pr.&dstawi&ni& si&$i& wykwa'i+ikowany0 kandydato0 niF Nako sposA$ oc&ny kandydata, (o
drugi& .aO @a N&st to 0oF& pows.&cni&Ns.&4- s.&+owi& $i.n&su ni& 0ogQ po prostu
.aakc&ptowaP +aktu- iF ro.0owy taki& sQ $&.wartoOciow&- poni&waF u'&gaNQ oni i'u.Ni- F& na
podstawi& wywiadu dowiaduNQ siS sporo na t&0at .gas.aNQcyc siS do pracy, Co N&st
pr.yc.ynQ t&N i'u.NiW 1&st to nas. stary .naNo0y C podstawowy $Qd atry$ucNi @patr. ro.d., 54-
.aoF&ni&- F& .acowani& 'ud.i N&st $&.poOr&dni0 od.wi&rci&d'&ni&0 t&go- ki0 sQ- c.&0u
towar.ys.y ni&doc&niani& wpywu sytuacNi na .acowani&, ?Qd Qtry$ucyNny po'&ga na ty0-
F& prowad.Qcy ro.0owS .akada- iF .acowani& kandydata w tyc oko'ic.noOciac
r.&c.ywiOci& od.wi&rci&d'a N&go oso$owoOP i kwa'i+ikacN&- a to po.wa'a pr.&widywaP- Nak
&+&ktywna $Sd.i& N&go praca, 1&F&'i dana oso$a .acowuN& siS n&rwowo- wAwc.as skania to
do wniosku- iF N&st oso$Q po$ud'iwQ- ktAr&N $rakuN& c&c potr.&$nyc do rad.&nia so$i& .
k'i&nta0i c.y na$ywca0i, )try$ucNa ta 0oF& $yP cakowici& $Sdna, ?yP 0oF& kandydat
staN& siS n&rwowy . powodu sytuacNi C ro.0owa taka wywouN& w nas da'&ko wiSks.Q
n&rwowoOP- niF gdy$yO0y wykonywa'i danQ pracS, ?yP 0oF& to prowad.Qcy ro.0owS N&st
sprawcQ n&rwow&go .acowania- poni&waF .adaN& krSpuNQc& pytania i .acowuN& siS w
sposA$ 0ao Fyc.'iwy, W kaFdy0 N&dnak pr.ypadku podstawowy $Qd atry$ucNi wywouN&
duF& .ani&pokoN&ni&= N&F&'i kandydat .acowuN& siS n&rwowo- to prowad.Qcy wywiad N&st
skonny do c.yni&nia atry$ucNi . dyspo.ycNi,
TA-EHA 35.<. Dobr pracownikwF co pozwala przewi&ywa+, jak e8ektywnie l%&zie b&'
pracowa+, Dane stanowi' po$'czenie wynikw wiel% ba&a/, ktre korel%j' in8ormacj
&otycz'c' kan&y&atw z ich p(niejsz' e8ektywno.ci' w pracy. ;m wy*sza liczba, tym lepiej
&ana zmienna pozwala przewi&ywa+ przy&atno.+ &o &anej pracy >zaczerpnito zF 1%nter,
1%nter,
Ho.waF0y d'a pr.ykadu r&akcNS N&dn&go . autorAw t&N ksiQFki wo$&c ko$i&ty- . ktArQ
pr.&prowad.a wywiad- gdy staraa siS o pracS w p&wny0 .akad.i& nas.&go instytutu,
(odc.as ro.0owy wydawaa siS oso$Q wysoc& int&'ig&ntnQ- coP ni&co s.tywnQ i +or0a'nQ,
U1&st .nako0ita C stwi&rd.i C coP ni& N&st ki0O- kto s.c.&gA'ni& $y siS oFywia w c.asi&
party, (racuN& prawdopodo$ni& tak ciSFko- iF nigdy siS ni& r&'aksuN& ani ni& 0a c.asu na
.a$awSV, Zao+&rowano N&N pracS i ona to .aakc&ptowaa, 6astSpny0 ra.&0 spotka NQ na
poc.Qtku nastSpn&go s&0&stru- podc.as pr.yNScia . oka.Ni now&go roku akad&0icki&go, ?y
.du0iony- wid.Qc .r&'aksowanQ- oFywionQ i gustowni& u$ranQ ko$i&tS- ktAra waOni&
opowiadaa dowcip, C.y to 0oF'iw&- $y $ya to ta sa0a oso$a- . ktArQ ro.0awia pr.&d
ki'ko0a 0i&siQca0iW SkQd to .d.iwi&ni& pro+&soraW Bc.ywiOci&- pop&ni podstawowy $Qd
atry$ucNi; Ty0- co siS tak radyka'ni& .0i&nio w ciQgu 0inionyc paru 0i&siScy- $ya ni&
ko$i&ta- '&c. sytuacNa- w ktAr&N NQ spotka, Tak wiSc- ni&.a'&Fni& od t&go- Nak wi&'& potra+i0y
siS dowi&d.i&P o Naki&NO oso$i& podc.as prowad.on&N . niQ ro.0owy w sprawi& pracy-
.ro$i'i$yO0y do$r.& pa0iStaNQc- do Naki&go stopnia to sytuacNa dyktuN& 'ud.io0- Nak 0aNQ siS
.acowaP,
Przy$'dzt$o+ osi)ganie szczyt $ #$iecie "iznes
Wyo$raX so$i& t&ra.- F& ni& N&st&O NuF oso$Q odpowi&d.ia'nQ .a do$Ar pracownikAw- '&c.
sprawuN&s. +unkcNS ki&rownic.Q i prA$uN&s. ro.str.ygaP- ktAry . twoic wspApracownikAw
naN'&pi&N nadawa$y siS na pr.&oFon&go, Das. wi&'u pot&ncNa'nyc kandydatAw- cc&s.
N&dnak .na'&XP taki&go- ktAry $y$y naN$ard.i&N skut&c.ny i inspiruNQcy innyc do pracy, W
Naki sposA$ .d&cydowa$yO- kogo wy$raPW
Teoria $y"itne( (ednost&i, (yta ni&- Naki rod.aN osA$ oka.uN& siS naN'&ps.y0 pr.ywAdcQ-
intryguN& psyco'ogAw- istorykAw i po'ito'ogAw od wi&kAw, 1&dny0 . naNwaOciws.yc
sposo$Aw ud.i&'&nia odpowi&d.i na to pytani& N&st t&oria wy$itn&N N&dnostki- w 0yO' ktAr&N
pr.ywAdcy siS rod.Q- a ni& .ostaNQ na nic wykr&owani, Jtr.y0uN& ona- iF istni&N& ki'ka
podstawowyc c&c- ktAr& c.yniQ . kogoO do$r&go pr.ywAdcS- i N&F&'i ic ni& posiadas.- to
twoNa strata, U%istoria Owiata ni& N&st nic.y0 inny0 niF $iogra+iQ wi&'kic 'ud.iV- napisa
To0as Cary'& w 18#1 r, Haip Wa'do E0&rson @182"4 pod.i&'a t&n pog'Qd- argu0&ntuNQc-
F& ni& 0a istorii- '&c. N&dyni& $iogra+ia, 1&O'i t&oria wy$itn&N N&dnostki N&st prawd.iwa- to
powinniO0y u0i&P wyodrS$niP t& asp&kty oso$owoOci- ktAr& c.yniQ . kogoO .do'n&go
pr.ywAdcS, C.y N&st to ko0$inacNa int&'ig&ncNi- cary.0y i odwagiW C.y '&pi&N N&st $yP
introw&rtywny0 c.y &kstraw&rtywny0W C.y powinniO0y do t&go dodaP ni&co
$&.w.g'SdnoOci- Nak napisa w 1513 r, 6iccoA Dacia*&''i w swy0 synny0 traktaci& o
pr.ywAd.twi&- .atytuowany0 GsiQFS7 ) 0oF& naN'&ps.y0i pr.ywAdca0i .ostaNQ 'ud.i&
gS$oko 0ora'niW (syco'ogowi&- po'ito'od.y i i storycy studiowa'i oso$owoOci
pr.ywAdcAw w organi.acNac r.Qdowyc- $i.n&sowyc i innyc instytucNac- $y .na'&XP
wspA'n& c&cy,
teoria wybitnej jednostkiF teoria zak$a&aj'ca, *e istniej' po&stawowe cechy osobowo.ciowe,
ktre czyni' &an' osob &obrym przyw&c', niezale*nie o& specy8iki syt%acji, w ktrej
przycho&zi jej &zia$a+
Z$'iFaNQc siS do ko/ca nas.&N ksiQFki- .daN&s. so$i& prawdopodo$ni& sprawS . t&go- F& Owiat
ni& ko/c.y siS na oso$owoOci, 1&dny0 . naN$ard.i&N istotnyc .agadni&/ w psyco'ogii
spo&c.n&N N&st .ro.u0i&ni& .acowania spo&c.n&go- a ni& wyQc.ni& ana'i.a c&c
oso$owoOci C koni&c.n& N&st rAwni&F uw.g'Sdni&ni& sytuacNi spo&c.n&N, ZwiQ.ki 0iSd.y
waOciwoOcia0i oso$owoOciowy0i a pr.ywAd.tw&0 .ostay .&$ran& w t&kOci&
towar.ys.Qcy0 +otogra+io0 na nastSpn&N stroni&, SQ on& ni&wi&'ki&- na pr.ykad pr.ywAdcy
wydaNQ siS ni&co $ard.i&N int&'ig&ntni niF ci- ktAr.y ni0i ni& sQ- i sQ $ard.i&N ki&rowani pr.&.
dQF&ni& do osiQgniScia wad.y, 1&dnak naN$ard.i&N .askakuNQcy N&st $rak wiSks.yc
.a'&FnoOci, Wi&'& c.ynnikAw oso$owoOciowyc ni& kor&'uN& . &+&ktywnoOciQ pr.ywAd.twa-
.wiQ.ki .aO- ktAryc istni&ni& stwi&rd.ono- sQ 0a&, Si0onton @1"874 .&$ra okoo stu c&c
oso$owoOciowyc ws.ystkic pr&.yd&ntAw JS)- takic Nak ic pocod.&ni&- wyks.tac&ni&-
.awAd i oso$owoOP, Ty'ko tr.y . tyc .0i&nnyc C w.rost- wi&'koOP rod.iny i 'ic.$a ksiQF&k
opu$'ikowanyc pr.&d o$NSci&0 ur.Sdu C $ya skor&'owana . sukc&s&0 na stanowisku
pr&.yd&nta @w&dug oc&n istorykAw4, (o.osta& d.i&wiSPd.i&siQt si&d&0 waOciwoOci-
wQc.aNQc w to c&cy oso$owoOci- w ogA'& siS . ty0 ni& wiQ.ao,
Analiza czynni&'$ oso"o$o#cio$ych i sytacy(nych, To- F& t&oria wy$itn&N N&dnostki ni&
odpowiada r.&c.ywistoOci- ni& o.nac.a- iF c&cy oso$owoOci sQ cakowici& ni&.nac.Qc& d'a
do$r&go pr.ywAd.twa, 1ako do$r.y psyco'ogowi& spo&c.ni powinniO0y uw.g'SdniP
.arAwno naturS pr.ywAdcy- Nak i sytuacNS- w ktAr&N pr.&wod.i, W 0yO' taki&go spoNr.&nia ni&
wystarc.y $yP oso$Q u.do'nionQ5 tr.&$a $yP waOciwQ oso$Q w& waOciwy0 c.asi& i w
odpowi&dni&N sytuacNi, 6a pr.ykad s.&+ $i.n&su 0oF& $yP wysoc& skut&c.ny ty'ko w
p&wnyc sytuacNac- a w innyc ni&, SpANr.0y na St&*&:a 1o$sa- ktAry w wi&ku dwud.i&stu
N&d&n 'at wra. .& St&p&n&0 Wo.niaki&0 .aoFy spAkS )pp'& Co0put&r, 1o$s $y
ws.ystki0- ty'ko ni& typ&0 s.&+a korporacNi w&dug w.orca D?)m, Typowy pr.&dstawici&'
kontrku'tury 'at s.&OPd.i&siQtyc .aN0owa siS ko0put&ra0i N&dyni& po .aFyciu dawki TS9-
podrAFowa do Indii i Fy na sko0uni.owan&N +ar0i& owocow&N, W c.asac- gdy ni& $yo
N&s.c.& ko0put&rAw oso$istyc- ni&konw&ncNona'ny sty' 1o$sa do$r.& pr.ystawa do
oko'ic.noOci twor.&nia siS now&go pr.&0ysu, W ciQgu piSciu 'at .osta s.&+&0 spAki wart&N
0i'iard do'arAw, 1&dnakF& ni&ortodoksyNny sty' 1o$sa ni& pr.ystawa do su$t&'nyc 0&tod
.ar.Qd.ania wi&'kQ korporacNQ na rywa'i.uNQcy0 rynku, (ro$'&0y- . ktAry0i $orykaNQ siS
wi&'ki&- 0iSd.ynarodow& ko0pani&- $ard.o siS rAFniQ od wy0agaNQcyc twArc.&go d.iaania
pro$'&0Aw .wiQ.anyc . inicNowani&0- ktAr& 1o$s . ni&.wyky0 ta'&nt&0 ro.wiQ.ywa,
)pp'& .ac.Sa pr.&grywaP . inny0i ko0pania0i i w 1"85 r, 1o$s 0usia opuOciP +ir0S-
.0us.ony do t&go pr.&. 1ona Scu''&ya- ktAr&go sa0 wc.&Oni&N .atrudni @(atton- 1"8"4, Tak
wiSc- N&O'i pragni&0y ro.str.ygnQP- kto $Sd.i& naN'&ps.y0 pr.ywAdcQ- 0usi0y w.iQP pod
uwagS .arAwno N&go oso$owoOciow& waOci woOci- Nak i naturS sytuacNi- w ktAr&N siS .naNduN&,
1nteligencja. ;stnieje skromny, lecz pozytywny zwi'zek mi&zy inteli#encj' a e8ektywno.ci'
przyw&ztwa. Mario 7%omo, b%rmistrz 0owe#o ork% >=imonton, 3?45! =to#&i;;, 3?J6A.
;otywacja. "rzyw&cy, ktrzy charakteryz%j' si silnym &'*eniem &o posia&ania w$a&zy
>samo%kier%nkowanie, za8ascynowanie presti*em, ener#iaA, s' nieco bar&ziej sk%teczni
"%$kownik M%ammar 9a&a8i z Hibii >Mc7;ellan&, 3?J5! Winter, 3?4JA.
5zrost. ;stnieje niewielka zale*no.+ mi&zy wzrostem m*czyzny i praw&opo&obie/stwem, *e
zostanie on przyw&c' #r%py >=to#&i;;, 3?J6A. W =tanach Gje&noczonych wybory
prezy&enckie wy#rywa$ zawsze wy*szy z &wch kan&y&atw, poza &woma przypa&kamiF
Richar& 0i\on pokona$ w wyborach Deor#eBa McDo2erna w 3?J< r., a immy 7arter Deral&a
Ior&a w 3?JO r. >w 3??< r. -ili 7linton mia$ na& Deor#em -%shem przewa# 3V6 cala wzrost%
Lnieco pona& R,5 cm ) przyp. t$%m.M. "iast%j'cy swj %rz'& prezy&enci wysocy, tacy jak
Abraham Hincoln, cz.ciej stawali si wielkimi przyw&cami ) we&$%# kryteriw historykw
>=imonton, 3?4JA. Abraham Hincoln, szesnasty prezy&ent T=A
;oralno. "rze.le&zenie %stale/ historycznych pokaza$o, i* w prbce ORR monarchw
najbar&ziej znacz'cy stali si ci, ktrzy byli albo bar&zo moralni, albo bar&zo niemoralni
>=imonton, 3?46A. =%#er%je to, *e istniej' &wie &ro#i &o %zyskania znaczeniaF posia&anie
wielkiej moralnej prawo.ci l%b wielkiej przebie#$o.ci. Wiktoria, krlowa Wielkiej -rytanii
5ielko rodziny. "rezy&enci T=A, ktrzy pocho&zili z ma$ych ro&zin, cz.ciej stawali si
wielkimi ) we&$%# kryteriw historykw ) przyw&cami >=imonton, 3?4JA. Iranklin Delano
Roose2elt, trzy&ziesty &r%#i prezy&ent T=A
0echy osobowoci. Ga&ziwiaj'ce, i* tak niewiele jest &owo&w, ktre by potwier&za$y, *e
takie cechy jak &'*enie &o &ominacji, charyzma i pewno.+ siebie pozwol' przewi&zie+, kto
stanie si przyw&c' >=to#&i;;, 3?J6! 1ollan&er, 3?J5A. Malcolm ], Minister 0aro&w
Arabskich
=twier&zono istnienie niewielkich zwi'zkw mi&zy w$a.ciwo.ciami osobowymi i
e8ektywno.ci' przyw&ztwa. Tr%&no jest przewi&zie+, jak &obrym przyw&c' kto. b&zie,
wy$'cznie na po&stawie je#o osobowo.ci.
zalenociowa teoria przyw!dztwaF teoria, w my.l ktrej e8ektywno.+ przyw&ztwa zale*y
zarwno o& te#o, czy kto. jest zorientowany na za&anie b'&( zorientowany na stos%nki
mi&zyl%&zkie, jak i o& te#o, jaka jest wielko.+ kontroli i wp$yw% przyw&cy na #r%p
przyw!dca zorientowany na zadanieF przyw&ca zainteresowany #$wnie wykonaniem pracy,
a mniej %cz%ciami i stos%nkami mi&zy pracownikami
przyw!dca zorientowany na stosunki mi(dzyludzkieF przyw&ca skoncentrowany prze&e
wszystkim na emocjach pracownikw i stos%nkach mi&zy nimi
1ak dotycc.as naN'&pi&N .nanQ t&oriQ pr.ywAd.twa- ktAra uw.g'Sdnia i oso$S- i sytuacNS- N&st
>r&da >i&d'&ra @1"67- 1"684 zale:no#cio$a teoria przy$'dzt$a, >i&d'&r +or0uuN&
.aoF&ni&- F& istni&NQ dwa typy pr.ywAdcAw= .ori&ntowani na .adani& ora. .ori&ntowani na
stosunki 0iSd.y'ud.ki&, Przy$'dca zoriento$any na zadanie N&st skonc&ntrowany gAwni&
na do$ry0 wykonaniu- podc.as gdy przy$'dca zoriento$any na stosn&i !i*dzyldz&ie
$ard.i&N .aN0uN& siS &0ocNa0i pracownikAw i .wiQ.ka0i 0iSd.y ni0i, W int&r&suNQcy sposA$
>i&d'&r $ada t& dwi& ori&ntacN& C gAwni& pros.Qc pr.&oFonyc- $y oc&ni'i pracownika- .
ktAry0 naNtrudni&N i0 siS wspApracuN& @naN0ni&N pr&+&rowany wspApracownik- t.w, T(C4,
S.&+owi&- ktAr.y owy0 T(C da'i niski& oc&ny- sQ traktowani Nako .ori&ntowani na .adani&,
Wykonani& .adania N&st d'a nic tak waFn&- F& oc&niaNQ kaFd&go pracownika .d&cydowani&
n&gatywni&, Gi&rownicy- ktAr.y s.acuNQ owyc T(C po.ytywni&- sQ traktowani Nako
.ori&ntowani na stosunki 0iSd.y'ud.ki&, CoP ci T(C ni& pracuNQ do$r.&- s.&+owi& tacy
potra+iQ dostr.&c ic .a'&ty- 0AwiQc UWykonani& pracy to ni& ws.ystko C ta oso$a 0a p&wn&
do$r& c&cyV, 1aki typ s.&+a N&st $ard.i&N skut&c.nyW Zgodni& . t&oriQ >i&d'&ra- $y
odpowi&d.i&P na to pytani&- tr.&$a ro.waFyP istotS sytuacNi C a 0AwiQc dokadni&- wi&'koOP
kontro'i i wpywu- Naki0 wo$&c grupy dysponuN& N&N pr.ywAdca, W warunkac
carakt&ry.uNQcyc siS wysokQ kontro'Q s.&+ 0a wspania'& stosunki .& swoi0i podwadny0i-
N&go po.ycNa w instytucNi N&st spostr.&gana Nako si'na- praca .aO- ktArQ grupa 0usi wykonaP-
N&st upor.Qdkowana i do$r.& .d&+iniowana, W sa$o kontro'owanyc sytuacNac .naNduNQcyc
siS na pr.&ciwny0 $i&guni& C s.&+ 0a .& stosunki .& swoi0i podwadny0i- N&go po.ycNa
N&st C w kat&goriac spostr.&gan&N wad.y C cwi&Nna- a praca- ktAra 0usi .ostaP
wykonana- ni& N&st Nasno okr&O'ona, S&dn&0 .a'&FnoOciow&N t&orii >i&d'&ra N&st to- iF
pr.ywAdcy .ori&ntowani na .adani& sQ naN$ard.i&N &+&ktywni w sytuacNac- ktAr&
carakt&ry.uNQ siS a'$o $ard.o wysokQ- a'$o $ard.o niskQ kontro'Q- podc.as gdy .ori&ntowani
na stosunki 0iSd.y'ud.ki& sQ naN$ard.i&N &+&ktywni w sytuacNac o Or&dni0 stopniu kontro'i
@patr. ryP, 15,64, Gi&dy kontro'a sytuacyNna N&st $ard.o niska- .ori&ntowany na .adani& N&st
naN'&ps.y w pr.&N0owaniu ki&rownictwa i nar.ucaniu p&wn&go por.Qdku ni&Nasn&0u- X'&
okr&O'on&0u Orodowisku pracy, W takic warunkac s.&+ .ori&ntowany na stosunki
0iSd.y'ud.ki&- pr.ykadaNQcy wagS do &0ocNi i Qc.Qcyc 'ud.i wiS.i- 0oF& spowodowaP- F&
N&go podwadni $SdQ c.u'i siS do$r.&- '&c. praca .ostani& .ani&d$ana, B$&N0uNQcy wad.S
s.&+- ktAry ni& .waFa na uc.ucia innyc- $Sd.i& tu naN$ard.i&N skut&c.ny, 2dy kontro'a nad
sytuacNQ N&st u0iarkowana- wAwc.as naN'&pi&N d.iaaNQ pr.ywAdcy .ori&ntowani na stosunki
0iSd.y'ud.ki&, W tyc warunkac koa toc.Q siS gadk- nato0iast ni&co uwagi tr.&$a
poOwiSciP .gr.yto0 wyniky0 .& .yc r&'acNi- /i&#ic.Qc siS . 0oF'iwoOciQ .rani&nia, GtoO-
kto potra+i wycis.yP taki& &0ocN&- $Sd.i& naN$ard.i&N skut&c.ny, 1&F&'i kontro'a nad sytuacNQ
N&st sprawna- wAwc.as naN'&pi&N ki&ruN& .&spo&0 oso$a .ori&ntowana na .adani&, Tud.i& sQ
s.c.SO'iwi- ws.ystko $i&gni& gadko i ni&potr.&$na N&st troska o c.yN&O uc.ucia c.y stosunki
0iSd.y'ud.ki&, (r.ywAdca- ktAry .wraca uwagS na .adani&- $Sd.i& tu naN'&ps.y,
Za'&FnoOciowa t&oria >i&d'&ra $ya t&stowana na wi&'u grupac i o$NSa s.&+Aw $i.n&su-
ad0inistratorAw co''&g&:u- dowAdcAw woNskowyc i na c.&'nikAw poc.ty, CoP N&st
kontrow&rsyNna- 'ic.n& $adania- ktAr& nad niQ prowad.ono- g&n&ra'ni& NQ podtr.y0uNQ w
granicac w.orca poka.an&go na rycini& 15,6 @(&t&rs- %artk&- (oi0ann- 1"855 Stru$&-
2arcia- 1"814,
R:7;0A 35.O. Gale*no.ciowa teoria przyw&ztwa Iie&lera. We&$%# Iie&lera przyw&cy
zorientowani na za&anie &zia$aj' najlepiej wwczas, #&y kontrola na& syt%acj' jest albo
wysoka, albo niska, natomiast zorientowani na stos%nki mi&zyl%&zkie &zia$aj' najlepiej
wwczas, #&y kontrola na& syt%acj' jest .re&nia.
T&o/a >i&d'&ra po.wa'a na0 ni& ty'ko pr.&wid.i&P- Nak &+&ktywny $Sd.i& pr.ywAdca- '&c.
takF&- Nak duF&go str&su doOwiadc.y, 1&F&'i dopasowani& typu pr.ywAd.twa i rod.aNu sytuacNi
N&st sa$&- to ni& $Sd.i& on &+&ktywny i .a.na sporo pr.ykroOci ora. doOwiadc.y str&su, 1&O'i
nato0iast owo dopasowani& N&st do$r&- wAwc.as dotkni& go w.g'Sdni& ni&wi&'ki str&s, Dartin
C&0&rs wra. .& wspApracownika0i @1"854 w&ry+ikowa tS ipot&.S na grupi& pracownikAw
ad0inistracyNnyc co''&g&:u- okr&O'aNQc- c.y $y'i .ori&ntowani na .adani& c.y t&F na stosunki
0iSd.y'ud.ki& i c.y ic sytuacN& pracy o$NSt& $yy wysokQ- Or&dniQ c.y niskQ kontro'Q, 1ak
sQd.is.- ktAr.y . nic stwi&rd.a'i- F& odc.uwaNQ naNsi'ni&Ns.y str&s .wiQ.any . pracQ ora. F&
0aNQ naNwiSc&N pro$'&0Aw .drowotnyc i . t&go powodu opuOci'i wiSc&N niF inni dni
ro$oc.ycW 1ak poka.ano na rycini& 15,7- .a'&FnoOciowa t&oria >i&d'&ra po.wo'ia ud.i&'iP
satys+akcNonuNQc&go wyNaOni&nia= s.&+owi& .ori&ntowani na .adani& stwi&rd.i'i- iF ic praca
$ya naN$ard.i&N str&suNQca wAwc.as- gdy ki&rowa'i grupQ w sytuacNac o Or&dni0 stopniu
kontro'i- nato0iast .ori&ntowani na stosunki 0iSd.y'ud.ki& wska.ywa'i- F& naNsi'ni&Ns.&go
str&su .wiQ.an&go . pracQ do.na'i wt&dy- gdy ki&rowa'i grupa0i w sytuacNac o niski0 $QdX
wysoki0 stopniu kontro'i,
Pe@ a przy$'dzt$o, 6i&.a'&Fni& od potwi&rd.&/- Naki& .naNduN& .a'&FnoOciowa t&oria
>i&d'&rani& u'&ga wQtp'iwoOci- iF .aN0uN& siS ona ty'ko ni&ktAry0i . oso$owoOciowyc i
sytuacyNnyc .0i&nnyc- ktAr& warunkuNQ do$r& pr.ywAd.two @%o''and&r- 1"855 DcCann-
1""25 (&t&rs i in,- 1"854, 1&dnQ . c&c- ktAr&N poOwiScono sporo $ada/- N&st p&P, 9o0inuNQ
st&r&otypy dotyc.Qc& sty'Aw ki&rowania r&a'i.owanyc pr.&. ko $i&ty i 0SFc.y.n, B
ko$i&tac sQd.i siS- iF $ard.i&N d$aNQ o &0ocN& swoic wspApracownikAw i sQ $ard.i&N niF
0SFc.yXni uta'&ntowan& w s+&r.& d.iaa/ 0iSd.yoso$owyc, DSFc.yXni nato0iast sQ
c.SOci&N okr&O'ani Nako kontro'uNQcy- 0akiaw&'ic.ni pr.ywAdcy- ktAr.y naw&t ni& .auwaFaNQ
r&akcNi wspApracownikAw i .nac.ni& 0ni&N siS pr.&N0uNQ ic odc.ucia0i, C.y N&st coP
odro$ina prawdy w tyc st&r&otypacW
R:7;0A 35.J. Gale*no.ciowa teoria przyw&ztwa a stres zwi'zany z wykonywaniem pracy.
"o&czas ba&a/ pracownikw a&ministracyjnych colle#eB% stwier&zono, *e kie&y stopie/
&opasowania styl% kierowania, reprezentowane#o przez &an' osob, a syt%acj', w ktrej
osoba ta zamierza przewo&zi+, jest niski, wwczas &o.wia&cza ona stres% >zaczerpnito zF
7hemers i in., 3?45A
?y to stwi&rd.iP- )'ic& Eagy i N&N wspApracownicy pr.&prowad.i'i wi&'& 0&taana'i.
'it&ratury poOwiScon&N t&0u pro$'&0owi @Eagy- 1onson- 1""05 Eagy- Garau- 1""15 Eagy-
DakiNani- G'onsky- 1""24, 1ak 0Awi'iO0y w& wc.&Oni&Ns.y0 ro.d.ia'&- 0&taana'i.y sQ
t&cnika0i statystyc.ny0i- ktAr& po.wa'aNQ 0i&r.yP r&.u'taty odd.iaywania takic
.0i&nnyc- Nak p&P- na podstawi& po0iarAw wykonanyc w rAFnyc $adaniac, Eagy
pr.&ana'i.owaa s&tki podo$nyc $ada/- $y odpowi&d.i&P na pytania dotyc.Qc& &+&ktywnoOci
i sty'u pr.ywAd.twa .arAwno ko$i&t- Nak i 0SFc.y.n, (r.&g'Qd t&n wska.uN&- F& st&r&otypy
dotyc.Qc& sty'Aw pr.ywAd.twa .naNduNQ potwi&rd.&ni& w p&wnyc asp&ktac- w innyc .aO
ni&, (o pi&rws.&- .godni& .& st&r&otyp&0- ko$i&ty ki&ruNQ $ard.i&N d&0okratyc.ni& niF
0SFc.yXni @Eagy- 1onson- 1""04, Eagy i 1onson @1""04 sug&ruNQ- iF N&st to kons&kw&ncNQ
wiSks.yc u0i&NStnoOci ko$i&t w nawiQ.ywaniu kontaktAw 0iSd.y'ud.kic- co po.wa'a i0
pos.ukiwaP wsparcia w c.onkac grupy podc.as pod&N0owania d&cy.Ni i . wd.iSki&0 N&
po0iNaP- gdy ni& N&st to koni&c.n&, 6ato0iast ni& .gad.a siS .& st&r&otyp&0 usta'&ni&- F&
.arAwno 0SFc.yXni- Nak i ko$i&ty Nako s.&+owi& ni& rAFniQ siS stopni&0 pr.yswoN&nia sty'u
pr.ywAd.twa .ori&ntowan&go na .adani& $QdX .ori&ntowan&go na stosunki 0iSd.y'ud.ki&,
Eagy i 1onson @1""04 twi&rd.Q- F& N&st tak d'at&go- poni&waF wiSks.oOP organi.acNi s.ko'i
$QdX wy$i&ra d'a si&$i& s.&+Aw 0aNQcyc c&cy- ktAr& naN$ard.i&N spr.yNaNQ wykonaniu dan&N
pracy, 1&F&'i potr.&$ny N&st s.&+ uki&runkowany na .adani&- to .arAwno ko$i&ta- Nak i
0SFc.y.na 0ogQ $yP s.ko'&ni a'$o wy$i&rani w taki sposA$- $y r&a'i.owaP tS potr.&$S, To
sa0o odnosi siS do sytuacNi- gdy cod.i o kogoO- kto N&st .ori&ntowany na stosunki
0iSd.yoso$ow&, 6i& .a0i&r.a0y i0putowaP- F& dyskry0inacNa pciowa w Owi&ci& $i.n&su
ni& istni&N&, 6aw&t N&O'i i ko$i&ta- i 0SFc.y.na sQ N&dnakowo pr&+&rowani do p&ni&nia +unkcNi
s.&+a .ori&ntowan&go na .adani& 'u$ .ori&ntowan&go na stosunki 0iSd.y'ud.ki&- to
0SFc.yXni 0ogQ $yP .nac.ni& c.SOci&N niF ko$i&ty wy$i&rani do o$u tyc rA', Co wiSc&N-
0ogQ istni&P rAFnic& w oc&nianiu s.&+Aw- .a'&Fni& od t&go- Naki&go rod.aNu ro'S pr.ywAdc.Q
r&a'i.uNQ, Star& powi&d.&ni& 0Awi- F& . powodu dyskry0inacNi pciow&N ko$i&ta 0usi $yP
Udwa ra.y tak do$ra Nak 0SFc.y.naV- a$y u.yskaP pr.&wagS, ?y stwi&rd.iP- c.y N&st to
prawdQ- )'ic& Eagy- Dona DakiNani i ?ruc& G'onsky @1""24 pr.&ana'i.owa'i ponad
s.&OPd.i&siQt $ada/, H&.u'tat&0 t&N pracy N&st stwi&rd.&ni& $ard.o sa$&N t&nd&ncNi do
wartoOciowania ko$i&t 0ni&N po.ytywni& niF 0SFc.y.n, 1&dnak w p&wnyc warunkac nada'
istni&N& duFo pr.ykadAw dyskry0inacNi ko$i&t-s.&+Aw, 1&F&'i ko$i&ta r&pr&.&ntuN& sty'
pr.ywAd.twa st&r&otypowo 0Sski- co o.nac.a- iF N&st ona autokratyc.na- apodyktyc.na i
.ori&ntowana na .adani&- to N&st oc&niana $ard.i&N n&gatywni& niF 0SFc.y.na r&a'i.uNQcy t&n
sa0 sty' @Eagy i in,- 1""24, 1&st to s.c.&gA'ni& widoc.n& wAwc.as- gdy to 0SFc.y.na
dokonuN& oc&ny, 6a pr.ykad- wspApracownika0i 9or& ?ut'&r i >'or&nc& 2&is @1""04 $y'i
.arAwno 0SFc.yXni- Nak i ko$i&ty- pr.yN0uNQcy ro'& pr.ywAdc.& w grupac stud&ntAw
usiuNQcyc ro.wiQ.aP pro$'&0 . d.i&d.iny $i.n&su, I ko$i&ty- i 0SFc.yXni w ro'i
pr.ywAdcAw ki&ruNQcyc dyskusNQ w grupi& $y'i as&rtywni- a'& i kordia'ni, Cod.io o to- Nak
inni c.onkowi& .ar&aguNQ na owyc as&rtywnyc pr.ywAdcAw, Wyniki ni& $yy .acScaNQc&,
2dy 0SFc.y.na o$&N0owa ki&rowani& grupQ i d.iaa as&rtywni&- grupa r&agowaa
po.ytywni&, Gi&dy w t&n sa0 sposA$ d.iaay ko$i&ty- wAwc.as c.onkowi& grupy
pr.yN0owa'i to .acowani& $ard.i&N n&gatywni&, Z $ada/ dokonanyc pr.&. Eagy i
wspApracownikAw @1""24 wynikao nato0iast- iF naN$ard.i&N n&gatywni& wo$&c ko$i&t w
ro'i pr.ywAdcAw r&agowa'i 0SFc.yXni $SdQcy c.onka0i grupy ki&rowan&N pr.&. ko$i&tS,
WydaN& siS- F& 0SFc.yXni c.Ssto sQ ni&.adowo'&nigdy ko$i&ty stosuNQ t& sa0& t&cniki
pr.ywAd.twa- ktAr& .wyk'& sQ uwaFan& .a 0Sski&, 1ak wid.i&'iO0y- istni&NQ oko'ic.noOci- w
ktAryc naN$ard.i&N skut&c.n& oka.uN& siS pr.yNSci& autokratyc.n&go sty'u pr.&wod.&nia,
1&F&'i ko$i&ty pr.yN0uNQ t&n sty'- to 0ogQ siS spotkaP . krytykQ i n&gatywnQ oc&nQ sw&N
d.iaa'noOci- w pr.&ciwi&/stwi& do .adowo'&nia i sukc&su- ktAry $y odni&O'i w t&N sytuacNi ic
ko'&d.y, 1ak w kaFd&N d.i&d.ini& Fycia- tak i tu st&r&otypy i upr.&d.&nia ogranic.aNQ p&n&
wykor.ystani& .do'noOci N&dnost&k, Taki&N straty doOwiadc.aNQ ni& ty'ko poN&dync.& oso$y-
a'& i organi.acN& d.iaaNQc& w s+&r.& $i.n&su, 2dy a0&ryka/ski $i.n&s wkrac.a w 88I w,-
naka.&0 cwi'i staN& siS- $y taki& pr.y0ioty- Nak p&P- rasa c.y r&'igia ni& $yy duF&N d'a
uta'&ntowanyc pracownikAw pr.&s.kodQ w ic kari&r.& .awodow&N,
(odsu0owani&
W pi&rws.&N c.SOci ro.d.iau $ya 0owa o ty0- F& wi&'& r&gu psycospo&c.nyc stara siS
okr&O'iP- w Naki sposA$ 'ud.i& r&aguNQ w o$s.ar.&- w ktAry0 d.iaaNQ, Z powodu ogranic.&/
nas.&N pa0iSci .&.nania OwiadkAw sQ c.Ssto ni&doskona'&, Wi&'& c.ynnikAw wpywa na
zapa!i*ty$anie- przecho$y$anie i odt$arzanie t&go- co o$s&rwuN&0y- prowad.Qc c.as&0
do $Sdn&N id&nty+ikacNi pr.&stSpcAw, ?adania nad pa!i*ci) odt$'rcz) wska.uNQ- iF $Sdn&
okr&O'&ni& XrAda 0oF& siS poNawiP wAwc.as- gdy N&st&O0y ni&p&wni t&go- co wid.i&'iO0y 'u$
sys.&'iO0y, SSd.iowi& c.Ssto 0aNa wi&'& .au+ania do .&.na/ OwiadkAw- naw&t gdy ni&
sprawd.aNQ siS oni .$yt do$r.& w okr&O'aniu- ki&dy ktoO ka0i&, (oni&waF poligra=y sQ
rAwni&F ni&doskonay0i pr.yr.Qda0i do wykrywania ka0stwa- stQd +as.yw& .&.nania
OwiadkAw i innyc osA$ $ywaNQ c.as&0 ni& .auwaFon&, SSd.iowi& sQ podatni na t& sa0&
rod.aN& t&nd&ncyNnoOci i naciski spo&c.n&- Nak .apr&.&ntowan& w& wc.&Oni&Ns.yc
ro.d.iaac, C.as&0 ic stronnic.oOP wynika . wc.&Oni&Ns.&go .apo.nania siS . Naki0iO
pu$'ikacNa0i- 0i0o prA$ ni&dopus.c.ania ic do si&$i&- sSd.iowi& .aO pod.i&'aNQcy .dani&
0ni&Ns.oOci c.Ssto pr.yN0uNQ punkt wid.&nia wiSks.oOci, W drugi&N c.SOci ro.d.iau
o$s&rwowa'iO0y- w Naki sposA$ r&guy psycospo&c.n& po0agaNQ na0 .ro.u0i&P 'ud.ki&
.acowani& w Owi&ci& $i.n&su, 6a pr.ykad r&k'a0owani& N&st sp&cy+ic.ny0 rod.aN&0
ko0unikowania p&rswa.yNn&go i g&n&ra'ni& doOP skut&c.ni& wpywa na dokonywany pr.&.
'ud.i wy$Ar towarAw konsu0pcyNnyc- Nak na to wska.uN& testo$anie ryn& za
po#rednict$e! tele$iz(i &a"lo$e(, 6i&0ni&N- rod.aN r&k'a0y .awi&raNQcy sowa 'u$ o$ra.y-
ktAr& pr.ypus.c.a'ni& ni& sQ spostr.&gan& ni&Owiado0i& C inny0i sowy &o!ni&aty
podprogo$e C ni& wydaN& siS wywi&raP wpywu na .acowani& konsu0&nta, W
kontro'owanyc warunkac 'a$oratoryNnyc ko0unikaty podprogow& 0ogQ wpywaP na to-
Nak 'ud.i& int&rpr&tuNQ c.yN&O ni&Nasn& .acowani&, 6i& 0a N&dnak dowodAw- iF .ostay
skut&c.ni& .astosowan& w trakci& r.&c.ywistyc ka0panii 0ark&tingowyc, 1ako
u.up&ni&ni& r&k'a0y produc&nci .atrudniaNQ do0okrQFcAw- ktAr.y 0aNQ pr.&konaP
na$ywcAw do kupowania swyc produktAw, (r.&ana'i.owa'iO0y dwi& t&cniki spr.&daFy-
ktAr& wyka.ay swQ skut&c.noOP- a 0ianowici& techni&* drz$ia!iT$Tt$arz ora. stopyT$T
drz$i, (i&rws.a N&st skut&c.na .a sprawQ nor0y odw.aN&0niania- ki&dy c.uN&0y siS
o$owiQ.ani do Uodwd.iSc.&nia siSV- gdy spr.&dawca r&.ygnuN& . duF&N proO$y na r.&c. 0a&N,
T&cnika stopy-w-dr.wi prowad.i do dugot&r0inow&go u'&gania- powoduN&- F& 'ud.i&
spostr.&gaNQ si&$i& Nako ud.i&'aNQcyc po0ocy, B0Awi'iO0y takF&- c.y0 w Owi&ci& $i.n&su
ki&ruNQ siS pracodawcy- .atrudniaNQc pracownikAw i co c.yni N&dnostkS pr.ywAdcQ,
6aN'&ps.y0 wskaXniki&0 &+&ktywnoOci pracy kandydatAw na dan& stanowisko N&st ic wynik
w wystandary.owanyc t&stac, ZaskakuNQc& N&st- iF wywiad w c.asi& stara/ o pracS stanowi
sa$y wskaXnik &+&ktywnoOci wykonania r.&c.ywistyc .ada/, 6i&co skut&c.ni&Ns.& sQ
$y$iady str&tralizo$ane- w trakci& ktAryc ws.ystki0 kandydato0 .adaN& siS
N&dnakow&- wc.&Oni&N pr.ygotowan& pytania- N&dnak rAwni&F 0aNQ on& niskQ tra=no#@,
1&dnakF& wi&'u 'ud.i N&st pr.&konanyc- F& wywiad N&st do$rQ progno.Q wykonania, SQd.Q
tak . powodu posiadan&N i'u.Ni- F& .acowani& 'ud.i od.wi&rci&d'a to- ki0 sQ a'$o inac.&N- .
powodu podsta$o$ego "*d atry"c(i, 1acy pracownicy sQ naN$ard.i&N &+&ktywny0i
s.&+a0iW (&wn& poparci& u.yskuN& teoria $y"itne( (ednost&i- w&dug ktAr&N istni&NQ
podstawow& c&cy oso$owoOciow& c.yniQc& . 'ud.i do$ryc pr.ywAdcAw- ni&.a'&Fni& od
sytuacNi- w ktAr&N pr.ycod.i i0 d.iaaP, E+&ktywnoOP pr.ywAdcy N&st +unkcNQ .arAwno
oso$owoOci 'id&ra- Nak i natury sytuacNi- w ktAr&N d.iaa, ?adania w&ry+ikuNQc& zale:no#cio$)
teori* przy$'dzt$a >i&d'&ra wska.uNQ- iF &+&ktywnoOP s.&+a .a'&Fy .arAwno od t&go- c.y
N&st zoriento$any na zadanie c.y zoriento$any na stosn&i !i*dzyldz&ie- Nak i od t&go-
c.y N&go Orodowisko pracy carakt&ry.uN& siS duFQ c.y 0aQ kontro'Q sytuacNi, B0Awi'iO0y
takF& rAFnic& dotyc.Qc& &+&ktywnoOci i sty'u pr.ywAd.twa ko$i&t i 0SFc.y.n, 6i&st&ty- ciQg'&
istni&N& dyskry0inacNa pciowa5 ko$i&ty Nako pr.ywAdcy- ktAr& d.iaaNQ w st&r&otypowo 0Sski
sposA$- sQ d&pr&cNonowan&- s.c.&gA'ni& pr.&. 0SFc.y.n,
Literatra
\od.iana-2ra$owska 1, @1""64, E+&ktywnoOP r&k'a0y, Wars.awa= (WE,
Stanik 1,D, @1"814, (syco'ogic.n& uwarunkowania wiarygodnoOci .&.na/ OwiadkAw, W=
1,D, Stanik @r&d,4- Z pro$'&0atyki pracy $i&g&go sQdow&go psyco'oga, Gatowic&=
Jniw&rsyt&t L'Qski,
Zi0$ardo (,2,- %an&y C,- ?anks W,CU 1a++& 9, @1"784, (syco'ogia uwiS.i&nia=
d&prywacNa- wad.a i pato'ogia, W= G, 1ankowski- (r.&o0 w psyco'ogii, Wars.awa=
C.yt&'nik,
S4O%2I<
agres(a instr!entalna @instru0&nta' aggr&sion4= akt agr&sNi suFQcy osiQgniSciu inn&go c&'u
po.a .adani&0 $A'u c.y .rani&ni&0 c12<m
agres(a $roga @ostii& aggr&sion4= akt agr&sNi popr.&d.ony uc.uci&0 gni&wu- ktAr&go c&'&0
N&st .adani& $A'u 'u$ .rani&ni& c12<
altriz! @a'truis04= kaFd& d.iaani& uki&runkowan& na ni&si&ni& kor.yOci drugi&N oso$i& .
po0iniSci&0 wasn&go int&r&su5 c.Ssto c.owi&k angaFuNQc siS w taki& d.iaania- ponosi
okr&O'on& kos.ty c11<
analiza archi$alna @arcwa' ana'ysis4= +or0a o$s&rwacNi syst&0atyc.n&N- w ktAr&N $adac.
o$s&rwuN& .acowani& spo&c.n& pr.&. $adani& nagro0ad.onyc w dan&N ku'tur.&
doku0&ntAw a'$o arciwa'iAw @np, pa0iStnikAw- powi&Oci- c.asopis0 c.y d.i&nnikAw4 c2<
ar"itra: @ar$itration4= sposA$ ro.wiQ.ywania kon+'iktAw- po'&gaNQcy na ty0- F& tr.&cia strona
nar.uca ro.wiQ.ani& kon+'iktu skAcony0 partn&ro0 c"<
atry"c(a glo"alna @g'o$a' attri$ution4= pr.&Owiadc.&ni&- F& pr.yc.yna .dar.&nia .a'&Fy od
c.ynnikAw- ktAr& wystSpuNQ w wi&'u rAFnyc sytuacNac @np, int&'ig&ncNa- ktAra wpywa na
wykonani& rAFnyc .ada/ w wi&'u d.i&d.inac4- pr.&ciwstawn& pr.&Owiadc.&niu- F&
pr.yc.yna N&st sp&cy+ic.na i dotyc.y ty'ko ogranic.on&N 'ic.$y sytuacNi @np, .do'noOci
0u.yc.n&- ktAr& wpynQ na wykonani& .ada/ w trakci& kursu gry na Naki0O instru0&nci&- a'&
ni& w innyc d.i&d.inac4 c1#<
atry"c(a sta"ilna @sta$'& attri$ution4= pr.&Owiadc.&ni&- F& pr.yc.yna .dar.&nia N&st
spowodowana pr.&. c.ynniki- ktAr& ni& .0i&niQ siS wra. . upyw&0 c.asu @np, twoNa
int&'ig&ncNa4- Nako pr.&ciwstawi&ni& do c.ynnikAw ni&sta$i'nyc- ktAr& .0i&niaNQ siS w c.asi&
@np, wysi&k woFony w wykonani& .adania4 c1#<
atry"c(a $e$n*trzna @int&rnat attri$ution4= wnioskowani&- F& pr.yc.ynQ .dar.&nia sQ twoN&
w'aOdwoOci @np, .do'noOci 'u$ wysi&k4- w odrAFni&niu od c.ynnikAw- ktAr& sQ w.g'Sd&0
ci&$i& .&wnStr.n& @np, trudnoOP .adania4 c5- 1#<
atry"c(a ze$n*trzna @&]t&rna' attri$ution4= wnioskowani&- iF NakaO oso$a .acowaa siS w
okr&O'ony sposA$ .& w.g'Sdu na waOciwoOci sytuacNi w ktAr&N siS .na'a.a5 .akada siS tu- F&
w t&N sytuacNi wiSks.oOP 'ud.i r&agowaa$y w t&n sa0 sposA$ c5<
atry"c(e o"ronne @d&+&nsiu& attri$utions4= taki& wyNaOniani& .acowania- ktAr& po.wa'a
unikaP poc.ucia t&go- F& N&st siS podatny0 na .rani&nia i O0i&rt&'ny0 c5<
atry"c(e $ s:"ie ego @s&'+-s&ruing attri$utions4= wyNaOni&nia- ktAr& pr.ypisuNQ sukc&sy
c.ynniko0 w&wnStr.ny0- .a'&Fny0 od dyspo.ycNi .aO .a ni&powod.&nia o$winiaNQ c.ynniki
.&wnStr.n&- na'&FQc& do sytuacNi c5<
atopers$az(a @s&'+-p&rsuasion4= dugotrwaa .0iana postawy- ktAra N&st kons&kw&ncNa prA$
usprawi&d'iwiania sa0&go si&$i& c3<
atoprezentac(a @s&'+-pr&s&ntation4= prA$a .ako0unikowania popr.&. nas.& wypowi&d.i-
.acowania ni&w&r$a'n& i d.iaania- ki0 N&st&O0y- a'$o .a kogo cci&'i$yO0y $yP uwaFani
pr.&. innyc c6<
"adania podsta$o$e @$asi& r&s&arc4= $adania proN&ktowan& po to- $y daP naN'&ps.Q
odpowi&dX na pytani&- d'ac.&go 'ud.i& .acowuNQ siS tak- Nak siS .acowuNQ- i
pr.&prowad.an& wyQc.ni& d'a .aspokoN&nia ci&kawoOci po.nawc.&N c2<
"adania stoso$ane @app'i&d r&s&arc4= $adania proN&ktowan& sp&cNa'ni& w c&'u ro.wiQ.ania
konkr&tn&go pro$'&0u spo&c.n&go5 twor.&ni& t&orii .acowania N&st .wyk'& wtArn& do
ro.wiQ.ywania sp&cy+ic.n&go pro$'&0u c2<
"ariera nad!ierne( =no#ci @o*&rcon+id&nc& $arri&r4= .$yt duF& .au+ani& do tra+noOci
wasnyc sQdAw5 .a.wyc.aN ni& sQ on& tak tra+n&- .a Naki& siS N& pr.yN0uN& c#<
"eha$ioralny &o!ponent posta$y @$&ayiora' co0pon&nt o+ an attitud&4= d.iaania 'ud.i
wo$&c o$i&ktu postawy c8<
"eha$ioryz! @$&ayioris04= s.koa psyco'ogic.na- ktAra utr.y0uN&- iF a$y .ro.u0i&P
'ud.ki& .acowani&- wystarc.y N&dyni& ro.waFyP nagrad.aNQc& waOciwoOci Orodowiska C to
.nac.y to- w Naki sposA$ po.ytywn& i n&gatywn& wydar.&nia w otoc.&niu sQ .wiQ.an& .&
sp&cy+ic.ny0i .acowania0i c'<
"ezre=le&sy(ny &on=or!iz! @0ind'&ss con+or0ity4= podpor.Qdkowywani& siS
.int&rna'i.owany0 nor0o0 spo&c.ny0 $&. .astanawiania siS nad pr.&sanka0i d.iaania c7<
"*dne o&re#lenie przyczyn po"dzenia @0isattri$ution o+ arousa'4= pr.ypisani& wasn&go
po$ud.&nia ni&waOciw&0u XrAdu- c.&go kons&kw&ncNQ N&st +as.ywa $QdX nad0i&rni& si'na
&0ocNa c6<
"*dne o&re#lenie 6r'da @sourc& 0isattri$ution4= $Sdn& .id&nty+ikowani& XrAda nas.yc
r&pr&.&ntacNi pa0iSciowyc @np, pr.&konani&- F& ro.po.naNS 0SFc.y.nS- poni&waF wid.ia&0
go na 0i&Nscu pr.&stSpstwa- podc.as gdy +aktyc.ni& ro.po.naNS go- poni&waF wid.ia&0 N&go
.dNSci& w ga.&ci&4 c15<
"odziec $yz$ala()cy agres(* @aggr&sw& sti0u'us4= pr.&d0iot koNar.ony potoc.ni& .
d.iaania0i agr&sywny0i @np, r&wo'w&r45 sa0a N&go o$&cnoOP .wiSks.a prawdopodo$i&/stwo
wystQpi&nia aktAw agr&sNi c12<
"rza !'zg'$ @$rainstor0ing4= t&cnika udoskona'ania d&cy.Ni grupowyc popr.&.
.acScani& do swo$odn&N wy0iany pog'QdAw ora. &'i0inowani& krytycy.0u c"<
centralna strategia pers$az(i @c&ntra' rout& to p&rsuasion4= pr.ypad&k- w ktAry0 'ud.i&
ana'i.uNQ ko0unikat p&rswa.yNny- uwaFni& sucaNQc i ro.waFaNQc argu0&nty5 strat&gia ta
poNawia siS- gdy 'ud.i& posiadaNQ .arAwno .do'noOci- Nak i 0otywacNS do uwaFn&go sucania
ko0unikatu c8<
ciao !igdao$ate @a0ygda'a4= o$s.ar w kor.& 0A.gow&N 0aNQcy .wiQ.&k . pr.&Nawa0i
agr&sNi c12<
deh!anizac(a @d&u0ani.ation4= proc&s po'&gaNQcy na po.$awi&niu o+iary c&c 'ud.kic i
d&pr&cNonowaniu N&N wartoOci @np, gdy sowo Uc.owi&kV .astSpuN&0y okr&O'&ni&0 UFAt&kV4,
9&u0ani.acNa o$niFa opAr pr.&d dokonywani&0 aktAw agr&sNi i sprawia- F& ra. podNSta
agr&sNa uatwia nastSpn& .acowania t&go typu i .nac.ni& .wiSks.a prawdopodo$i&/stwo ic
wystQpi&nia c12<
deindy$idac(a @d&indwiduation4= utrata nor0a'n&N kontro'i nad .acowani&0- co prowad.i
do w.rostu i0pu'sywnoOci i pato'ogic.noOci c.ynAw c"<
depry$ac(a relaty$na @r&'atw& d&prwasion4= poc.uci& N&dnostki @a'$o grupy spo&c.n&N4- F&
posiada 0ni&N niF .asuguN& 'u$ 0ni&N niF po.wo'ono N&N oc.&kiwaP- 'u$ t&F 0ni&N niF
posiadaNQ 'ud.i& do ni&N podo$ni c12<
do"'r &re$niaczy @kin s&'&ction4= konc&pcNa- .godni& . ktArQ .acowania N&dnostki 0aNQc&
na c&'u ocronS Fycia spokr&wnionyc . niQ osA$ sQ utrwa'an& popr.&. 0&cani.0 natura'n&N
s&'&kcNi c11<
do"'r loso$y @rondo0 s&'&ction4= sposA$ .ap&wniania r&pr&.&ntatywnoOci d'a dan&N
popu'acNi wy$ran&N do prA$y grupy osA$ gwarantuNQcy- F& kaFda N&dnostka wcod.Qca w
skad popu'acNi 0a takQ sa0Q s.ansS na poNawi&ni& siS w prA$i& c2<
dost*pno#@ @acc&ssi$i'ity4= atwoOP- . NakQ 0oF&0y so$i& uOwiado0iP ro.0ait& 0yO'i i id&&5
id&a dostSpna to taka- ktAra N&st o$&cni& uOwiada0iana a'$o ktAra 0oF& .ostaP atwo
pr.ywoana do Owiado0oOci c#<
dost*pno#@ posta$y @attitud& acc&ssi$i'ity4= sia .wiQ.ku 0iSd.y o$i&kt&0 i oc&nQ t&go
o$i&ktu5 dostSpnoOP N&st 0i&r.ona c.as&0- w Naki0 'ud.i& 0ogQ odpowi&d.i&P na pytani&- co
c.uNQ wo$&c dan&N sprawy 'u$ dan&go o$i&ktu c8<
d$czynni&o$a teoria e!oc(i @two-+actor t&ory o+ &0otion4= konc&pcNa- .godni& . ktArQ
do.nani& &0ocNi N&st r&.u'tat&0 dwu+a.ow&go proc&su spostr.&gania si&$i& C naNpi&rw
'ud.i& doOwiadc.aNQ po$ud.&nia +i.No'ogic.n&go- a nastSpni& pos.ukuNQ d'a ni&go
odpowi&dni&go wyNaOni&nia5 N&O'i pr.ypisuNQ to po$ud.&ni& XrAdu 0aNQc&0u naturS
&0ocNona'nQ- pr.&FywaNQ odpowi&dniQ &0ocNS @np, N&O'i wyNaOniaNQ wasn& po$ud.&ni& ty0-
F& ktoO c&'uN& w nic . pisto'&tu- odc.uwaNQ strac4 c6<
dyle!at spoeczny @socia5 dJ&00a4= sytuacNa- w ktAr&N d.iaania naN$ard.i&N kor.ystn& d'a
N&dnostki $SdQ 0iay- N&O'i .ostanQ wy$ran& pr.&. wiSks.oOP 'ud.i- wysoc& s.kod'iwy wpyw
na spo&c.noOP c1#<
dys&ry!inac(a @discri0ination4= ni& usprawi&d'iwion&- n&gatywn& 'u$ kr.ywd.Qc& d.iaani&
ski&rowan& pr.&ciwko c.onkowi dan&N grupy wyQc.ni& d'at&go- iF do ni&N na'&Fy c13<
dysonans podecyzy(ny @postd&cision dissonanc&4= dysonans- ktAry .ostaN& ni&ucronni&
w.$ud.ony po podNSciu d&cy.Ni, W taki&N sytuacNi dysonans N&st naNc.SOci&N 'ikwidowany
pr.&. podwyFs.&ni& atrakcyNnoOci wy$ran&N a't&rnatywy i .d&wa'uowani& a't&rnatywy
odr.ucon&N c3<
dysonans pozna$czy @cognitw& dissonanc&4= popSd a'$o poc.uci& dysko0+ortu- pi&rwotni&
d&+iniowan& Nako kons&kw&ncNa utr.y0ywania dwAc 'u$ wiSc&N ni&.godnyc .& so$Q
&'&0&ntAw po.nawc.yc- nastSpni& okr&O'any Nako kons&kw&ncNa .aangaFowania siS w
d.iaani&- ktAr& N&st spr.&c.n& . konc&pcNQ si&$i& Nako oso$y pr.y.woit&N i ro.sQdn&N c3<
dziaanie agresy$ne @aggr&siu& action4= .acowani&- ktAr&go c&'&0 N&st spowodowani&
psycic.n&N 'u$ +i.yc.n&N s.kody c12<
e=e&t cz*sto#ci &onta&t'$ @propinauity &++&ct4= .Nawisko po'&gaNQc& na ty0- F& i0 c.SOci&N
wid.i0y i kontaktuN&0y siS . drugQ oso$Q- ty0 wiSks.& prawdopodo$i&/stwo- F& .ostani&
ona nas.y0 pr.yNaci&'&0 c10<
e=e&t czyste( e&spozyc(i @0&rS &]posur&4= .Nawisko po'&gaNQc& na ty0- F& i0 c.SOci&N
N&st&O0y wystawi&ni na &kspo.ycNS $odXca- ty0 $ard.i&N N&st&O0y skonni t&n $od.i&c
po'u$iP c10<
e=e&t nad!iernego zasadnienia @t& o*&rNusti+ication &++&ct4= .Nawisko po'&gaNQc& na
spostr.&ganiu swoN&go d.iaania Nako wywoan&go pr.&konuNQcy0i c.ynnika0i .&wnStr.ny0i
i ni&doc&nianiu c.ynnikAw w&wnStr.nyc c6<
e=e&t pier$sze,st$a @pri0acy &++&ct4= proc&s- .a sprawQ ktAr&go nas.& pi&rws.& wraF&ni&
dotyc.Qc& inn&N oso$y wpywa na to- F& N&N pAXni&Ns.& .acowani& int&rpr&tuN&0y w sposA$
.godny . ty0 pi&rws.y0 wraF&ni&0 c#<
e=e&t porczy$o#ci @p&rs&*&ranc& &++&ct4= odkryci&- F& pr.&konania 'ud.i dotyc.Qc& ic
sa0yc i Owiata spo&c.n&go utr.y0uNQ siS naw&t wt&dy- gdy dan& wspi&raNQc& t& pr.&konania
.ostay podwaFon& c#<
e=e&t $idza @$ystand&r &++&ct4= .a'&FnoOP po'&gaNQca na ty0- F& i0 wiSc&N N&st OwiadkAw
nag&go wypadku- ty0 0ni&Ns.a istni&N& s.ansa- F& ktAryko'wi&k . nic pod&N0i& int&rw&ncNS
c11<
e=e&t zys&Tstraty @gain-'oss &++&ct4= .Nawisko po'&gaNQc& na ty0- F& ty0 $ard.i&N 'u$i0y
danQ oso$S- i0 wiSc&N wysiku 0usi&'iO0y woFyP w .0ianS N&N pi&rwotn&N opinii o nas @tN,
ni& 'u$iani na poc.Qtku .naNo0oOci t&ra. N&st&O0y 'u$iani4- nato0iast ty0 0ni&N 'u$i0y danQ
oso$S- i0 wiSc&N N&N pi&rwotn&N sy0patii straci'iO0y @tN, N&F&'i na poc.Qtku .naNo0oOci nas
'u$ia- a t&ra. nas ni& 'u$i4 c10<
e&spery!enty $ $arn&ach natralnych @+i&id &]p&ri0&nts4= &ksp&ry0&nty
pr.&prowad.an& rac.&N w warunkac Fycia r&a'n&go niF w 'a$oratoriu0 c2<
ele!enty pozna$cze @cognitions4= 0yO'i- uc.ucia- pr.&konania- $QdX wi&d.a o c.y0O c3<
e!"le!aty @&0$'&0s4= ni&w&r$a'n& g&sty- ktAr& w dan&N ku'tur.& sQ do$r.& .d&+iniowan&5
0aNQ .wyk'& swoN& $&.poOr&dni& sown& odpowi&dniki- tak Nak .nak BG c5<
e!oc(onalny &o!ponent posta$y @a++&ctw& co0pon&nt o+ an attitud&4= &0ocN& i uc.ucia-
Naki& 'ud.i& koNar.Q . o$i&kt&0 postawy c8<
e!patia @&0paty4= .do'noOP do postawi&nia si&$i& na 0i&Nscu drugi&N oso$y i od$i&rania w
podo$ny sposA$ .acod.Qcyc wydar.&/ ora. odc.uwania podo$nyc &0ocNi @np, radoOci i
s0utku4 c11<
eros @Eros4= instynkt Fyda- poNSci& wystSpuNQc& w t&orii >r&udowski&N c12<
=acylitac(a spoeczna @socia' +aci'itation4= napiSci& wynikaNQc& . o$&cnoOci innyc osA$ i
0oF'iwoOci oc&ny nas.&go d.iaania- c.&go r&.u'tat&0 N&st '&ps.& wykonani& atwi&Ns.yc
.ada/- '&c. gors.& wykonani& .ada/ trudni&Ns.yc c"<
g*sto#@ @d&nsity4= 'ic.$a 'ud.i- ktAr.y .aN0uNQ danQ pr.&str.&/ c1#<
GRIT? czyli stopnio$e i od$za(e!nione s&anianie do o"ni:enia napi*cia @2HIT- or
graduat&d and r&ciprocat&d initiatw&s in t&nsion-r&duction4= strat&gia ogranic.ania kon+'iktu w
sytuacNac cod.i&nn&go Fycia- w ktAryc
a4 in+or0uN&s. o swoN&N cSci do wspApracy-
$4 $4 wspApracuN&s.-
c4 odw.aN&0nias. kaFd& koop&racyNn& d.iaani&- a'&
d4 N&F&'i twAN opon&nt d.iaa agr&sywni&- odpowiadas. 0u ty0 sa0y0 c"<
grpa niespoeczna @nonsocia' group4= grupa- w ktAr&N dwi& 'u$ wiSc&N osA$ .naNduN& siS w
ty0 sa0y0 0i&Nscu- w ty0 sa0y0 c.asi&- '&c. ni& wspAd.iaa .& so$Q @np, ki$ic& na 0&c.u4
c"<
grpa o"ca @out-group4= grupa- . ktArQ N&dnostka siS ni& id&nty+ikuN& c13<
grpa spoeczna @socia' group4= grupa- w ktAryc dwi& 'u$ wiSc&N osA$ wpAd.iaa .& so$Q
ora. wspA.a'&Fy od si&$i& w ty0 s&nsi&- F& w .aspokaNaniu potr.&$ i osiQganiu c&'Aw 0usi
na so$i& po'&gaP c"<
grpa $asna @in-group4= grupa- . ktArQ N&dnostka siS id&nty+ikuN& i c.uN& siS N&N c.onki&0
c13<
grpy !ini!alne r,0ini0as groups4= nic ni& .nac.Qc& grupy utwor.on& pr.&. .grupowani&
o$cyc 'ud.i na podstawi& trywia'nyc kryt&riAw5 N&dnak owo 0ini0a'n& c.onkostwo nada'
pr.&Nawia siS w stronnic.oOci wo$&c grupy wasn&N c13<
herysty&a dost*pno#ci @a*ai'a$i'ity &u/stic4= ni&+or0a'na r&gua u0ysowa- na 0ocy
ktAr&N 'ud.i& wydaNQ sQd- ki&ruNQc siS ty0- Nak atwo 0ogQ coO pr.ywoaP do Owiado0oOci c#<
herysty&a reprezentaty$no#ci @r&pr&s&ntatw&n&ss &u/stic4= upros.c.ona 0&toda
wnioskowania po'&gaNQca na ty0- F& k'asy+ikacNi c.&goO dokonuN& siS na podstawi& stopnia
podo$i&/stwa do pr.ypadku typow&go c#<
herysty&a za&ot$iczeniaOdostoso$ania @ancoring3adNust0&nt &uristic4= upros.c.ona
0&toda wnioskowania- ktAra po'&ga na posuF&niu siS NakQO 'ic.$Q c.y wartoOciQ Nako
punkt&0 wyNOciowy0 i nastSpni& na s+or0uowaniu odpowi&d.i na pytani& pr.&.
.0ody+ikowani& t&N wartoOd stanowiQc&N .akotwic.&ni&5 'ud.i& c.Ssto ni& 0ody+ikuNQ N&N w
stopniu wystarc.aNQcy0 c#<
herysty&i $yda$ania s)d'$ @Nudg0&nta' &uristics4= upros.c.on& r&guy wnioskowania-
ktAry0i posuguNQ siS 'ud.i&- $y wydawaP sQdy w sposA$ s.y$ki i &+&ktywny c#<
hipoteza e!patiiTaltriz! @&0paty-a'truis0 ypot&sis4= pr.&konani&- .godni& . ktAry0
&0patia odc.uwana w.g'Sd&0 drugi&N oso$y skania do ud.i&'&nia N&N po0ocy $&. w.g'Sdu
na kons&kw&ncN& podNStyc d.iaa/ c11<
hipoteza !i!icznego sprz*:enia z$rotnego @+acia' +&&d$ack ypot&sis4= ipot&.a gos.Qca-
F& wasny wyra. 0i0ic.ny 0oF& d&t&r0inowaP &0ocNS- ktAra N&st doOwiadc.ana c6<
hipoteza przeado$ania r"anistycznego @ur$an-o*&r'oad ypot&sis4= pr.&konani&- F&
0i&s.ka/cy 0iast- $roniQc siS pr.&d nad0iar&0 sty0u'acNi- Nakic dostarc.a i0 0i&Nski&
Fyci&- wyka.uNQ t&nd&ncNS do .a0ykania siS w so$i& i unikania kontaktAw . inny0i 'udX0i
c11<
hipoteza red&c(i negaty$nego stan e!oc(onalnego @n&gatw&-stat& r&'i&+ ypot&sis4=
pr.&konani&- iF 'ud.i& angaFuNQ siS w po0oc d'a innyc- a$y po.$yP siS wasn&go uc.ucia
s0utku i pr.ygnS$i&nia c11<
ind&o$anie @con tagion4= s.y$ki& ro.pr.&str.&niani& siS &0ocNi 'u$ .acowa/ w tu0i& c7<
in=or!ac(a o proporc(i podsta$o$e( @$as& ratS in+or0ation4= in+or0acNa o c.SstoOci
wystSpowania w popu'acNi pr.&dstawici&'i rAFnyc kat&gorii c#<
in=or!acy(ny $py$ spoeczny @in+or0ationa' socia' in+'u&nc&4= wpyw innyc 'ud.i- ktAry
prowad.i nas do kon+or0i.0u- poni&waF spostr.&ga0y t& oso$y Nako XrAdo in+or0acNi-
daNQc& wska.Awki d'a nas.&go .acowania5 dostosowuN&0y siS- poni&waF wi&r.y0y- F&
cud.a int&rpr&tacNa ni&Nasn&N sytuacNi N&st $ard.i&N poprawna niF nas.a c7<
ingrac(ac(a @ingratiation4= stosowani& strat&gii @np, po'&gaNQcyc na ud.i&'aniu pocwa i
po.ytywn&go wsparcia4 w c&'u 0anipu'owania 'udX0i c.y .do$ywania ic sy0patii c6- 10<
instr&c(a !as&()ca @cou&r story4= opis c&'u $ada/ pr.&dstawiany ic uc.&stniko0- ktAry
rAFni siS od prawd.iw&go c&'u tycF& $ada/5 instrukcNa 0askuNQca uFywana N&st po to- $y
.acowaP r&a'i.0 psyco'ogic.ny c2<
introspe&c(a @introsp&ction4= proc&s- w ktAry0 c.owi&k spog'Qda w swoN& wnStr.& i $ada
swoN& 0yO'i- uc.ucia i 0otywy c6<
in$estycy(ny !odel z$i)z& @iny&st0&nt 0od&'4= t&oria- w ktAr&N pr.yN0uN& siS- F& to- co
'ud.i& wnos.Q w dany .wiQ.&k- .a'&Fy od satys+akcNi- NakQ i0 on daN&5 satys+akcNi
d&+iniowan&N w kat&goriac nagrAd- kos.tAw- a takF& po.io0u odni&si&nia i porAwnawc.&go
po.io0u odni&si&nia ora. inw&stycNi- ktAr& stracQ- gdy siS . t&go .wiQ.ku wyco+aNQ c10<
;a odz$ierciedlone @t& 'ooking-g'ass s&'+4= spostr.&gani& si&$i& oc.a0i innyc 'ud.i i
wQc.ani& ic opinii do wasn&go poNScia 1a c6<
(ednorodno#@ grpy o"ce( @out-group o0og&n&ity4= spostr.&gani& tyc- ktAr.y na'&FQ do
grupy o$c&N- Nako $ard.i&N do si&$i& podo$nyc @N&dnorodnyc4 niF w r.&c.ywistoOci- a
.ara.&0 $ard.i&N do si&$i& podo$nyc niF c.onkowi& grupy wasn&N c13<
&atharsis @catarsis4= poNSci& okr&O'aNQc& .Nawisko uwa'niania nagro0ad.on&N agr&sywn&N
&n&rgii popr.&. wysi&k +i.yc.ny- o$s&rwacNS .acowa/ agr&sywnyc innyc 'ud.i 'u$
dopus.c.&ni& siS sa0&0u c.ynu nos.Qc&go .na0iona agr&sNi, Taki& Uwypus.c.&ni& paryV
o$niFa prawdopodo$i&/stwo podNScia agr&sywnyc d.iaa/ w pr.ys.oOci c12<
&iero$anie $ra:enie! @i0pr&ssion 0anag&0&nt4= Owiado0& $QdX ni&Owiado0&
aranFowani& staranni& skonstruowan&N pr&.&ntacNi 1a- ktAra wytwor.y u innyc okr&O'on&
wraF&ni&- .godn& . nas.y0i c&'a0i c.y potr.&$a0i w int&rakcNi spo&c.n&N c6<
&lasa !ieszana @t& Nigsaw ciassroo04= taki& .organi.owani& 0i&Nsc w k'asi&- $y spr.yNao
r&dukowaniu upr.&d.&/ i podnosio sa0ooc&nS d.i&ci- popr.&. u0i&s.c.&ni& ic w 0ayc-
.d&s&gr&gowanyc grupac i spowodowani&- $y kaFd& d.i&cko w grupi& 0usiao po'&gaP na
po.ostayc- ccQc nauc.yP siS $i&FQc&go 0at&riau i do$r.& +unkcNonowaP w k'asi& c13<
&o!ni&ac(a nie$er"alna @non*&r$a' co00unication4= sposA$- w Naki 'ud.i& ko0unikuNQ-
int&ncNona'ni& $QdX ni&int&ncNona'ni&- $&. sAw5 wskaXniki ni&w&r$a'n& o$&N0uNQ 0i0ikS- ton
gosu- g&sty- po.ycN& i rucy ciaa- dotyk i spog'Qdani& c5<
&o!ni&at pers$azy(ny @p&rsuasw& co00unication4= ko0unikat @np, pr.&0Awi&ni& 'u$
r&k'a0a t&'&wi.yNna4 pr.&konuNQcy do .aNScia okr&O'on&go stanowiska w dan&N sprawi& c8<
&o!ni&aty podprogo$e @su$'i0ina' 0&ssag&s4= sowa a'$o o$ra.y- ktAr& ni& sQ Owiado0i&
spostr.&gan&- nato0iast 0aNQ r.&ko0o wpywaP na sQdy- postawy i .acowania 'ud.i c15<
&o!ni&aty $z"dza()ce strach @+&ar-arousing co00unications4= ko0unikaty p&rswa.yNn&-
ktAr& prA$uNQ .0i&niP postawy 'ud.i popr.&. w.$ud.ani& w nic stracu c8<
&on=li&t interpersonalny @int&rp&rsona' con+tict4= napiSci& 0iSd.y dwi&0a 'u$ wiSc&N
oso$a0i a'$o grupa0i- ktAr& 0aNQ spr.&c.n& c&'& c"<
&on=li&t intrapersonalny @intrap&rsona' con+'ict4= napiSci& N&dnostki wywoan& dQF&ni&0 do
dwAc 'u$ wiSc&N spr.&c.nyc c&'Aw @np, rod.ic& pragnQ pr.&$ywaP w do0u . d.i&P0i- a'&
N&dnoc.&Oni& ccQ ro$iP kari&rS .awodowQ4 c"<
&on=li&t !oty$'$ !ieszanych @0i]&d-0oti*& con+'ict4= kon+'ikt- w ktAry0 o$i& strony
0ogQ .yskaP d.iSki wspAd.iaaniu- a N&dnostka 0oF& .yskaP N&s.c.& wiSc&N d.iSki
rywa'i.owaniu .& swoi0 partn&r&0 c"<
&on=li&t o s!ie zero$e( @.&ro-su0 con+'ict4= kon+'ikt- w ktAry0 wygrana N&dn&N strony N&st
.aws.& rAwna pr.&gran&N drugi&N stro0y- tak Nak w .awodac '&kkoat'&tyc.nyc c"<
&on=or!iz! @con+or0ity4= .0iana w .acowaniu naskut&k r.&c.ywist&go 'u$
wyi0aginowan&go wpywu innyc 'ud.i c7<
&on=or!iz! $o"ec nor! @nor0atw& con+or0ity4= skonnoOP do ni&wycy'ania siS . grupy
w c&'u r&a'i.acNi N&N oc.&kiwa/ i u.yskania akc&ptacNi c13<
&onstr&t @construa'4= sposA$- w Naki 'ud.i& spostr.&gaNQ- poN0uNQ i int&rpr&tuNQ Owiat
spo&c.ny c'<
&ontrola spostrzegana @p&rc&iy&d contro'4= pr.&konani&- F& 0oF&0y wywi&raP wpyw na
nas.& Orodowisko w sposA$- ktAry d&cyduN& o ty0- c.y doOwiadc.a0y po.ytywnyc c.y
n&gatywnyc wynikAw c1#<
&orelac(a dodatnia @positw& corr&ation4= taka r&'acNa po0iSd.y dwi&0a .0i&nny0i- w
ktAr&N w.rostowi wartoOci N&dn&N .0i&nn&N towar.ys.y w.rost wartoOci drugi&N .0i&nn&N c2<
&orelac(a pozorna @i''usory corr&'ation4= t&nd&ncNa do spostr.&gania .wiQ.kAw 'u$ kor&'acNi
po0iSd.y .dar.&nia0i- ktAr& w r.&c.ywistoOci ni& sQ powiQ.an& c#- 13<
&orelac(a (e!na @n&gatw& corr&'ation4= taka r&'acNa po0iSd.y dwi&0a .0i&nny0i- w ktAr&N
w.rostowi wartoOci N&dn&N .0i&nn&N towar.ys.y .0ni&Ns.ani& siS wartoOci drugi&N .0i&nn&N
c2<
&ra,co$y ")d atry"c(i @u'ti0at& attri$ution &rror4= skonnoOP do c.yni&nia atry$ucNi .
dyspo.ycNi w odni&si&niu do ca&N grupy 'ud.i c13<
&redyt za=ania @idiosincrasy cr&dits4= .au+ani&- ktAr& w ciQgu dugi&go c.asu .do$ywa
c.owi&k- dostosowuNQc siS do nor0 grupowyc5 ki&dy .do$Sd.i& NuF doOP .au+ania- 0oF& C
N&F&'i N&st ku t&0u sposo$noOP C .acowaP siS ni&.godni& . nor0a0i- $&. groX$y odw&tu .&
strony grupy c7<
&reo$anie spra$iedli$ie, dla !o:li$e( pora:&i @s&'+-andicapping4= twor.&ni& utrudni&/
i wy0yO'ani& usprawi&d'iwi&/ d'a sa0&go si&$i&- F&$y w wypadku ni&powod.&nia
dysponowaP gotowy0 wytu0ac.&ni&0 c6<
&!lac(a ignoranc(i @p'ura'istic ignoranc&4= +&no0&n po'&gaNQcy na ty0- F& Owiadkowi&
nag&go wypadku w.aN&0ni& o$s&rwuNQc swoNQ o$oNStnoOP- int&rpr&tuNQ .dar.&ni& Nako
ni&groXn& i ni& wy0agaNQc& int&rw&ncNi c11<
l*&o$oTa!"i$alentny styl przy$i)zy$ania si* @an]ious'a0$i*a'&nt attac0&nt styk4= sty'
pr.ywiQ.ywania siS do drugi&N oso$y- ktAr&go c&cQ carakt&rystyc.nQ N&st ni&pokAN
wynikaNQcy . ni&p&wnoOci- c.y druga oso$a odpowi& na potr.&$S nawiQ.ania inty0n&go
kontaktu5 r&.u'tat&0 N&st wyFs.y niF pr.&ciStni& po.io0 'Sku c10<
loso$e przydzielanie do sytac(i @rundo0 assign0&nt to condition4= up&wniani& siS- F&
ws.yscy $adani 0aNQ takQ sa0Q s.ansS na pr.yd.i&'&ni& do dan&N sytuacNi w &ksp&ry0&nci&5
d.iSki 'osow&0u pr.yd.i&'aniu tycF& sytuacNi $adac. 0oF& $yP w.g'Sdni& p&wi&n- F&
rAFnic& w oso$owoOciac uc.&stnikAw &ksp&ry0&ntu a'$o ic wc.&Oni&Ns.& doOwiadc.&nia sQ
rAwno0i&rni& ro.oFon& na ws.ystki& sytuacN& c2<
!as&o$anie @d&c&ption4= wprowad.&ni& w $Qd uc.&stnikAw &ksp&ry0&ntu 'u$ .ataN&ni&
pr.&d ni0i prawd.iw&go c&'u $ada/ a'$o t&F wydar.&/- ktAr& w r.&c.ywistoOci .aistni&NQ c2<
!ediac(a @0&diation4= wyraFani& .gody na ud.ia tr.&ci&N strony pr.y ro.wiQ.ywaniu
.aistnia&go kon+'iktu c"<
!etoda e&spery!entalna @&]p&/0&nta' 0&tod4= 0&toda $adania r&'acNi
pr.yc.ynowoskutkowyc5 $adac. 'osowo pr.yd.i&'a uc.&stnikAw &ksp&ry0&ntu do rAFnyc
sytuacNi i up&wnia siS- F& sytuacN& t& sQ id&ntyc.n& pod ws.ystki0i w.g'Sda0i . wyNQtki&0
N&dn&go- .d&+iniowan&go pr.&. .0i&nnQ ni&.a'&FnQ @$adac. oc.&kuN&- F& t&nF& N&dyny
warun&k $Sd.i& 0ia pr.yc.ynowy wpyw na r&akcN& 'ud.i4 c2<
!etoda &orelacy(na @corr&'ationa' 0&tod4= 0&toda- w ktAr&N 0i&r.y siS syst&0atyc.ni&
dwi& 'u$ wiSks.Q 'ic.$S .0i&nnyc i os.acowuN& siS r&'acNS po0iSd.y ni0i @tN, w Naki0
stopniu 0oFna pr.&wid.i&P wartoOci N&dn&N . nic na podstawi& drugi&N4 c2<
!etoda o"ser$acy(na @o$s&r*ationa' 0&tod4= t&cnika- w ktAr&N $adac. o$s&rwuN& 'ud.i i
syst&0atyc.ni& r&N&struN& po0iary ic .acowania c2<
!io#@ "raters&a @co0panionat& 'o*&4= uc.uci& .aangaFowania- $'iskoOci w stosunku do
drugi&N oso$y- ktAr&0u ni& towar.ys.y na0iStnoOP ani po$ud.&ni& +i.yc.n& c10<
!io#@ erotyczna @passionat& 'o*&4= int&nsywna tSsknota .a drugQ oso$Q- ktAr&N towar.ys.y
+i.No'ogic.n& po$ud.&ni&, Gi&dy ws.ystko ukada siS do$r.& C druga strona rAwni&F nas
koca C odc.uwa0y ogro0n& sp&ni&ni& i &ksta.S- a ki&dy ni& C odc.uwa0y gS$oki
s0ut&k i ro.pac. c10<
!odel "chaltery(ny @$ookk&&ping 0od&'4= in+or0acNa ni&.godna .& st&r&otyp&0-
prowad.Qca do pr.&ks.tac&nia t&go st&r&otypu c13<
!odel prze&sztacenio$y @cony&rsion 0od&'4= in+or0acNa ni&.godna .& st&r&otyp&0-
prowad.Qca do radyka'n&N .0iany st&r&otypu c13<
!odel $y&sztacania stereotyp ni:szego rz*d @su$typing 0od&'4= in+or0acNa ni&.godna
.& st&r&otyp&0- prowad.Qca do stwor.&nia st&r&otypu niFs.&go r.Sdu- w c&'u pr.yswoN&nia t&N
in+or0acNi- $&. koni&c.noOci .0i&niania poc.Qtkow&go st&r&otypu c13<
!odel $ypraco$ania pra$dopodo"ie,st$ @&'a$oration 'ik&'iood 0od&'4= t&oria- w ktAr&N
.akada siS- F& istni&NQ dwa sposo$y .0iany postaw .a poOr&dnictw&0 ko0unikatAw
p&rswa.yNnyc5 c&ntra'na strat&gia poNawia siS- gdy 'ud.i& 0aNQ 0otywacNS i .do'noOP do
skupi&nia uwagi na argu0&ntac .awartyc w ko0unikaci&5 p&ry+&ryc.na strat&gia
wystSpuNS- gdy 'ud.i& ni& skupiaNQ swoN&N uwagi na argu0&ntac- '&c. sQ pod wpyw&0
carakt&rystyk powi&r.cownyc @np, kto N&st nadawcQ4 c8<
!odel $sp'z!ienno#ci @co*ariation 0od&'4= konc&pcNa- w&dug ktAr&N dokonuN&0y
atry$ucNi pr.yc.ynowyc dotyc.Qcyc .acowania Naki&NO oso$y na podstawi& o$s&rwacNi
+aktAw- ktAr& .0i&niaNQ siS wra. . N&N .acowani&0 C na pr.ykad- Nak da'&c& c.yNO tani&c
staN& siS ni&.darny ty'ko wAwc.as- gdy ta/c.y . ty0- a ni& inny0 partn&r&0 c5<
!oty$ac(a $e$n*trzna @intrinsic 0otwation4= angaFowani& siS w Naki&O d.iaani&- poni&waF
sprawia na0 ono pr.yN&0noOP $QdX w.$ud.a nas.& .aint&r&sowani&- a ni& wskut&k
.&wnStr.nyc naciskAw 'u$ d'a .&wnStr.nyc kor.yOci c6<
!oty$ac(a ze$n*trzna @&]trinsic 0otwation4= angaFowani& siS w Naki&O d.iaani& wskut&k
.&wnStr.nyc naciskAw 'u$ d'a .&wnStr.nyc kor.yOci- a ni& d'at&go- F& wykonywani&
.adania sprawia na0 pr.yN&0noOP $QdX w.$ud.a nas.& .aint&r&sowani& c6<
!y#lenie grpo$e @grouptink4= rod.aN 0yO'&nia- w ktAry0 $ard.i&N 'ic.y siS dQF&ni& do
.acowania spANnoOci i so'idarnoOci grupy niF r&a'istyc.n& uw.g'Sdniani& +aktAw c"<
negoc(ac(e @n&gotiation4= +or0a poro.u0i&wania siS pr.&ciwnyc stron kon+'iktu- gd.i&
.aint&r&sowani skadaNQ w.aN&0n& propo.ycN& i kontrpropo.ycN&- a pro$'&0 N&st ro.wiQ.any
pod warunki&0- F& o$i& strony osiQgnQ .godS c"<
nierealistyczny opty!iz! @unr&a'istic opti0is04= +or0a o$ronn&N atry$ucNi- po'&gaNQca na
pr.&Owiadc.&niu 'ud.i- F& r.&c.y do$r& pr.ydar.Q siS rac.&N i0 niF podo$ny0 do nic- a .&
pr.ydar.Q siS rac.&N inny0 niF i0 sa0y0 c5<
nie$ystarcza()ca &ara @insu++ici&nt punis0&nt4= dysonans w.$ud.ony wt&dy- gdy N&dnostka
ni& 0a wystarc.aNQc&go .&wnStr.n&go u.asadni&nia- F& ni& .aangaFowaa siS w poFQdan&
pr.&. niQ d.iaani& 'u$ .r&.ygnowaa . poFQdan&go pr.&. niQ o$i&ktu- co .wyk'& prowad.i do
o$niF&nia atrakcyNnoOci .aka.an&go d.iaania 'u$ o$i&ktu c3<
nor!a od$za(e!niania @r&ciprocity nor04= nor0a spo&c.na- ktAra stwi&rd.a- F& N&F&'i
otr.y0uN&s. coO do$r&go od inn&N oso$y- to N&st&O .o$owiQ.any odpaciP N&N ty0 sa0y0
@.acowaP siS podo$ni&4 c7<
nor!a $za(e!no#ci @nor0 o+ r&ciprocity4= .aoF&ni&- F& inni $SdQ nas traktowaP w t&n sa0
sposA$- w Naki 0y ic traktuN&0y @np, N&F&'i po0oF&0y Naki&0uO c.owi&kowi- to w
pr.ys.oOci on po0oF& na04 c11<
nor!aty$ny $py$ spoeczny @nor0atw& socia' in+'u&nc&4= wpyw innyc 'ud.i- ktAry
prowad.i nas do kon+or0i.0u- poni&waF cc&0y $yP pr.&. nic 'u$iani i akc&ptowani c7<
nor!y des&rypty$ne @d&scriptiu& nor0s4= sposA$- w Naki 'ud.i& spostr.&gaNQ r.&c.ywist&
.acowani& innyc w dan&N sytuacNi- ni&.a'&Fni& od t&go- ktAr& .acowania sQ spo&c.ni&
apro$owan& c1#<
nor!y spoeczne @socia' nor0s4= ukryt& a'$o Nasno spr&cy.owan& r&guy grupy dotyc.Qc&
akc&ptowanyc .acowa/- wartoOci i pr.&kona/ N&N c.onkAw c7<
nor!y s"ie&ty$ne @su$N&ctw& nor0s4= pr.&konania na t&0at t&go- Nak inni 'ud.i&- . ktAryc
opiniQ siS 'ic.y0y- oc&niQ okr&O'on& .acowani& c8<
nor!y za&az()ce @inNunctw& nor0s4= .acowania spo&c.ni& u.nan& C c.y'i taki&- ktAr&
'ud.i& spostr.&gaNQ Nako .acowania .aapro$owan& pr.&. innyc c1#<
o"rona stano$is&a niezgodnego z $asn) posta$) @count&rattitudina' ad*ocacy4= proc&s-
ktAry poNawia siS- ki&dy ktoO wyraFa opiniS 'u$ postawS spr.&c.nQ .& swoi0 oso$isty0
pr.&konani&0 'u$ postawQ c3<
o"ser$ac(a syste!atyczna @syst&0atic o$s&r*ation4= +or0a 0&tody o$s&rwacyNn&N- w ktAr&N
o$s&rwator&0 N&st wys.ko'ony $adac. spo&c.ny- ktAry pr.ystSpuN& do odpowi&d.i na pytania
odnos.Qc& siS do okr&O'on&go .Nawiska spo&c.n&go- o$s&rwuNQc i koduNQc N& .godni& .
wc.&Oni&N pr.ygotowany0 .$ior&0 kryt&riAw c2<
o"ser$ac(a czestnicz)ca @participant o$s&r*ation4= +or0a o$s&rwacNi syst&0atyc.n&N- w
ktAr&N o$s&rwator wcod.i w int&rakcNS . o$s&rwowany0i 'udX0i- a'& stara siS w Fad&n
sposA$ ni& wpywaP na sytuacNS c2<
o"$inianie o=iary @$'a0ing t& *icti04= skonnoOP do o$winiania 'ud.i @dokonywania
atry$ucNi . dyspo.ycNi4 .a to- F& staNQ siS o+iara0i- a 0otywowana gAwni& pr.&. pragni&ni&
wiary w to- F& Owiat N&st sprawi&d'iwy c13<
ocze&i$ania oparte na &ategorii @cat&gory-$as&d &]p&ctanci&s4= oc.&kiwania dotyc.Qc&
'ud.i- $a.uNQc& na c&cac grupy- do ktAr&N t& oso$y pr.yna'&FQ- na pr.ykad oc.&kiwani&- F&
ktoO koca cod.iP na pr.yNScia- poni&waF na'&Fy do towar.ystwa 0ioOnikAw pr.yNSP 'u$
F&/ski&go kAka stud&ncki&go c5<
ocze&i$ania oparte na o"ie&cie @targ&t-$as&d &]p&ctanci&s4= oc.&kiwania wo$&c Naki&NO
oso$y- $a.uNQc& na N&N wc.&Oni&Ns.yc d.iaaniac- taki& Nak oc.&kiwani&- F& ktoO w c.asi&
wakacNi pANd.i& na p'aFS- poni&waF .wyk'& cod.i na p'aFS w pr.&s.oOci c5<
odpo$iedzialno#@ @accounta$i'ity4= pr.&konani&- F& odpowiada siS .a wasn& c.yny c"<
oso"o$o#@ altristyczna @a'truistic p&rsona'ity4= oso$owoOP- ktArQ carakt&ry.uN& t&nd&ncNa
do ud.i&'ania po0ocy inny0 oso$o0 c11<
oszcz*dno#@ pozna$cza @cognitw& 0is&rs4= t&.a 0AwiQca- F& 'ud.i& uc.Q siS stosowaP
&+&ktywn& upros.c.&nia 0yO'ow& i praktyc.n& r&guy .droworo.sQdkow&- ktAr& po0agaNQ i0
.ro.u0i&P r.&c.ywistoOP spo&c.nQ- poni&waF ni& sQ .do'ni pr.&twar.aP ca&N odd.iauNQc&N
na nic in+or0acNi spo&c.n&N c#<
pa!i*@ ato"iogra=iczna @auto$iog0pica' 0&0ory4= tr&Oci pa0iSciow& dotyc.Qc& wasnyc
0yO'i- uc.uP i .acowa/ w pr.&s.oOci c6<
pa!i*@ re&onstr&cy(na @r&constructw& 0&0ory4= proc&s powoduNQcy- F& pa0iSP o dany0
.dar.&niu .ostaN& .ni&ks.tacona pr.&. in+or0acNS- ktAra do nas doci&ra po ty0 .dar.&niu c15<
pery=eryczna strategia pers$az(i @p&rip&ra' rout& to p&rsuasion4= pr.ypad&k- w ktAry0
'ud.i& ni& ana'i.uNQ argu0&ntAw .awartyc w ko0unikaci& p&rswa.yNny0- sQ nato0iast pod
wpyw&0 wska.Aw&k p&ry+&ryc.nyc c8<
plan $ieloczynni&o$y @+actoria' d&sign4= p'an &ksp&ry0&nta'ny- w ktAry0 uw.g'Sdnia siS
wiSc&N niF N&dnQ .0i&nnQ ni&.a'&FnQ5 kaFda .0i&nna ni&.a'&Fna 0a wiSc&N niF N&dnQ w&rsNS
'u$ t&F po.io05 ws.ystki& 0oF'iw& ko0$inacN& tyc po.io0Aw poNawiaNQ siS w $adaniac c2<
pa$ienie si* $ cdze( ch$ale @$asking in r&+'&ct&d g'ory4= dQF&ni& do poprawi&nia
wasn&go wi.&runku pr.&. wiQ.ani& siS . 'udX0i- ktAr.y odni&O'i sukc&s 'u$ sQ sawni c6<
podsta$o$y ")d atry"c(i @+unda0&nta' attri$ution &rror4= t&nd&ncNa do pr.&c&niania
ro.0iaru- w Naki0 .acowani& 'ud.i N&st wyniki&0 odd.iaywania dyspo.yai w&wnStr.nyc-
a ni&doc&niani& ro'i c.ynnikAw sytuacyNnyc c'- 5<
po(*cie ;a @s&'+-conc&pt4= .awartoOP nas.&go 1a- to .nac.y spostr.&gan& pr.&. nas nas.&
wasn& 0yO'i- pr.&konania i c&cy oso$owoOci c3- 6<
polaryzac(a grpo$a @group po'ari.ation4= t&nd&ncNa grup do pod&N0owania d&cy.Ni- ktAr&
sQ $ard.i&N skraNn& niF poc.Qtkow& ink'inacN& c.onkAw c"<
poligra= @po'ygrap4= ur.Qd.&ni&- ktAr& 0i&r.y r&akcN& +i.No'ogic.n& @np, t&0po $icia s&rca45
ki&dy po'igra+ N&st stosowany do wykrycia ka0stwa- $adaNQcy prA$uN& wAwc.as stwi&rd.iP-
c.y ktoO ka0i&- o$s&rwuNQc r&akcN& +i.No'ogic.n& oso$y odpowiadaNQc&N na pytania c15<
po!nie(szanie @discounting4= ni&doc&niani& wpywu N&dn&N pr.yc.yny nas.&go .acowania-
ki&dy inna pr.yc.yna N&st s.c.&gA'ni& wyra.ista i atwo dostr.&ga'na c6<
por'$nania spoeczne $ d' @downward socia' co0parisons4= porAwnywani& si&$i& .
'udX0i- ktAr.y 'okuNQ siS niF&N w .akr&si& Naki&NO .do'noOci c.y c&cy- 0aNQc& na c&'u
u.yskani& poc.ucia wiSks.&go .adowo'&nia . si&$i& c6<
por'$nania spoeczne $ g'r* @upward socia' co0parisons4= porAwnywani& si&$i& . 'udX0i-
ktAr.y 'okuNQ siS wyF&N niF 0y w .akr&si& Naki&NO .do'noOci c.y c&cy- 0aNQc& na c&'u
okr&O'&ni& standardu doskonaoOci c6<
por'$na$czy pozio! odniesienia @co0parison '&u&' +or a't&rnatw&s4= oc.&kiwania 'ud.i
odnoOni& do po.io0u nagrAd i kar- ktAr& otr.y0a'i$y w rAFnyc .wiQ.kac . inny0i c10<
posta$a @attitud&4= trwaa oc&na C po.ytywna 'u$ n&gatywna C 'ud.i- o$i&ktAw i poNSP c8<
posta$a oparta na e!oc(ach @a++&ctw&'y $as&d attitud&4= postawa oparta $ard.i&N na
uc.uciac i wartoOciac 'ud.i niF na pr.&konaniac o natur.& o$i&ktu postawy c8<
posta$a oparta na poznani @cognitw&'y $as&d attitud&4= postawa oparta pr.&d& ws.ystki0
na pr.&konaniac 'ud.i na t&0at waOciwoOci o$i&ktu postawy c8<
posta$a oparta na zacho$ani @$&auiora''y $as&d attitud&4= postawa oparta na o$s&rwacNi-
Nak .acowuN&0y siS wo$&c o$i&ktu postawy c8<
posz&i$anie &oza o=iarnego @scap&goating4= skonnoOP 'ud.i- gdy sQ s+rustrowani 'u$
ni&s.c.SO'iwi- do pr.&0i&s.c.ania agr&sNi na grupy- ktAr& sQ ni& 'u$ian& 'u$ sa$& i wyrAFniaNQ
siS w widoc.ny sposA$ c13<
po$tarzalno#@ @r&p'ication4= powtar.ani& $ada/- c.Ssto . ud.ia&0 osA$ . innyc $adanyc
popu'acNi a'$o w innyc warunkac c2<
pozio! odniesienia @co0parison '&u&'4= $i'ans @wyraFony w t&r0inac kos.tAw i nagrAd4-
Naki&go oc.&kuN&0y od dan&go .wiQ.ku c10<
pozio! =no#ci @wartoOP p4 @pro$a$i'ity '&u&' @p-*a'u&44 'ic.$a wy'ic.ona .a po0ocQ t&cnik
statystyc.nyc- ktAra in+or0uN& $adac.a o ty0- Naki& N&st prawdopodo$i&/stwo- F& wyniki
N&go &ksp&ry0&ntu sQ d.i&&0 pr.ypadku @spowodowan& sQ ni&powod.&ni&0 w
rando0i.acNi4- a ni& sQ &+&kt&0 d.iaania .0i&nn&N ni&.a'&Fn&N 'u$ .0i&nnyc ni&.a'&Fnyc5
standardowo w nauc& C takF& i w psyco'ogii spo&c.n&N C pr.yN0uN& siS- F& wyniki u.naN&
siS .a istotn& wt&dy- gdy prawdopodo$i&/stwo- iF wyniki 0ogQ $yP d.i&&0 c.ynnikAw
'osowyc- a ni& $adanyc .0i&nnyc ni&.a'&Fnyc- wynosi 0ni&N niF piSP s&tnyc c2<
pozna$anie spoeczne @socia' cognition4= w Naki sposA$ 'ud.i& 0yO'Q o so$i& sa0yc i o
Owi&ci& spo&c.ny05 a dokadni&N- Nak s&'&kcNonuNQ- int&rpr&tuNQ- .apa0iStuNQ i wykor.ystuNQ
in+or0acNS spo&c.nQ w wydawaniu sQdAw i w pod&N0owaniu d&cy.Ni c'- #<
pozna$czy &o!ponent posta$y @cognitiu& co0pon&nt o+ an attitud&4= pr.&konania 'ud.i na
t&0at waOciwoOci o$i&ktu postawy c8<
progra! 0ni$ersytet Yale po#$i*cony "adani z!iany posta$ @_a'& )ttitud& Cang&
)pproac4= $adani& warunkAw- w Nakic 'ud.i& sQ naN$ard.i&N skonni .0i&niP swoN& postawy
w odpowi&d.i na ko0unikaty p&rswa.yNn&5 $adac.& konc&ntruNQ siS na ty0- Ukto 0Awi- co i
do kogoV- to N&st na XrAd'& ko0unikatu- natur.& ko0unikatu i natur.& od$iorcy c8<
pro!o$anie sie"ie @s&'+-pro0otion4= proc&s po'&gaNQcy na ty0- F& 'ud.i& prA$uNQ wywr.&P
po.ytywn& wraF&ni& na innyc- opisuNQc wasn& ta'&nty i 0ani+&stuNQc swoNQ wi&d.S c6<
pr':niact$o spoeczne @socia5 'oa+ing4= uspokoN&ni& wywoan& pr.&konani&0- F&
pr.&$ywani& w grupi& utrudnia oc&nS indywidua'n&go d.iaania5 uspokoN&ni& osa$ia
wykonani& .ada/ prostyc- '&c. uatwia wykonani& .ada/ trudnyc c"<
pry$atna a&ceptac(a @prwat& acc&ptanc&4= dostosowani& siS do .acowania innyc 'ud.i $&.
prawd.iw&go pr.&konania o ty0- F& to- co oni ro$iQ a'$o 0AwiQ- N&st sus.n& c7<
przecho$y$anie @storag&4= proc&s- d.iSki ktAr&0u 'ud.i& pr.&cowuNQ w pa0iSci in+or0acNS
.ac.&rpniStQ .& Orodowiska c15<
przeci):enie sensoryczne @s&nsory o*&r'oad4= sytuacNa- gdy $odXc& pocod.Qc& .&
Orodowiska pr.&krac.aNQ 0oF'iwoOP poOwiSc&nia i0 uwagi 'u$ uni&0oF'iwiaNQ ic
pr.&twor.&ni& c1#<
przypo!inanie @r&tri&ua'4= proc&s- d.iSki ktAr&0u 'ud.i& pr.ywouNQ in+or0acNS
pr.&cowywanQ w pa0iSci c15<
przy$'dca zoriento$any na stosn&i !i*dzyldz&ie @r&'ationsip-ori&nt&d '&ad&r4=
pr.ywAdca skonc&ntrowany pr.&d& ws.ystki0 na &0ocNac pracownikAw i stosunkac
0iSd.y ni0i c15<
przy$'dca zoriento$any na zadanie @task-ori&nt&d '&ad&r4= pr.ywAdca .aint&r&sowany
gAwni& wykonani&0 pracy- a 0ni&N uc.ucia0i i stosunka0i 0iSd.y pracownika0i c15<
przyz$olenie @in+or0&d cons&nt4= wyNaOni&ni& uc.&stniko0 $adania natury &ksp&ry0&ntu-
.ani0 on siS ro.poc.ni&- i u.yskani& ic .gody na ud.ia w ty0 &ksp&ry0&nci& c2<
psychologia postaci @2&sta't psyco'ogy4= s.koa psyco'ogic.na podkr&O'aNQca waFnoOP
$adania su$i&ktywn&go sposo$u- w Naki dany o$i&kt poNawia siS w u0yO'& 'ud.i- .a0iast
poddania $adanio0 wyQc.ni& o$i&ktywnyc- +i.yc.nyc c&c t&go o$i&ktu c'<
psychologia spoeczna @socia' psyco'ogy4= naukow& $adani& sposo$u- w Naki r.&c.ywista
$QdX wyo$raFona7y o$&cnoOP innyc 'ud.i wywi&ra wpyw na 'ud.ki& 0yO'&ni&- odc.uwani& i
.acowania c'<
psychoza t! @0ass psycog&nic i''n&ss4= poNawi&ni& siS w grupi& 'ud.i podo$nyc
+i.yc.nyc sy0pto0Aw $&. .nan&N +i.yc.n&N pr.yc.yny c7<
p"liczny &on=or!iz! @pu$'ic co0p'ianc&4= dostosowani& siS pu$'ic.n& do .acowania
innyc 'ud.i- $&. koni&c.noOci wiary w to- co ro$i0y 'u$ 0Awi0y c7<
pap&a rac(onalizac(i @rationa'i.ation trap4= 0oF'iwy skut&k d.iaania wywoanyc w
proc&si& r&dukcNi dysonansu usprawi&d'iwi&/ sa0&go si&$i&- ktAr& ostat&c.ni& sko/c.Q siS
a/cuc&0 ni&dor.&c.nyc i ni&0ora'nyc d.iaa/ c3<
realiz! psychologiczny @psyco'ogica' r&a'is04= stopi&/- w Naki0 kontro'owan& w
&ksp&ry0&nci& proc&sy psyco'ogic.n& sQ podo$n& do proc&sAw psyco'ogic.nyc
poNawiaNQcyc siS w Fyciu cod.i&nny05 r&a'i.0 psyco'ogic.ny 0oF& $yP wysoki naw&t
wt&dy- gdy r&a'i.0 sytuacyNny N&st ni&wi&'ki c2<
realiz! sytacy(ny @0undan& r&a'is04= stopi&/- w Naki0 sytuacN& &ksp&ry0&nta'n& sQ
podo$n& do sytuacNi spotykanyc w Fyciu cod.i&nny0 c2<
regy (a$niania @disp'ay ru'&s4= ku'turowo .d&t&r0inowan& r&guy okr&O'aNQc&- Naki&
.acowania ni&w&r$a'n& nadaNQ siS do uNawni&nia c5<
relac(e daro$izny @co00una' r&'ationsips4= .wiQ.ki- w ktAryc 'ud.i& tros.c.Q siS pr.&d&
ws.ystki0 o .aspokoN&ni& potr.&$ drugi&N oso$y c10<
relac(e $y!iany @&]cang& r&'ationsips4= r&'acN& int&rp&rsona'n& opart& na potr.&$i&
rAwnoOci @tN, na potr.&$i& wyrAwnania stosunku kos.tAw do .yskAw4 c10<
rezltaty nieto:sa!e @nonco00on &++&cts4= kons&kw&ncN& okr&O'on&go pr.&$i&gu d.iaania-
ktAr& ni& 0ogo$y wystQpiP pr.y a't&rnatywny0 d.iaaniu c5<
rozproszenie odpo$iedzialno#ci @di++usion o+ r&sponsi$i'ity4= +&no0&n po'&gaNQcy na ty0- F&
wra. .& w.rost&0 'ic.$y pr.ygodnyc OwiadkAw .0ni&Ns.a siS poc.uci& odpowi&d.ia'noOci
.a ro.wAN wypadkAw c11<
roz$i)zania integr()ce @int&gratw& so'utions4= ro.wiQ.ania kon+'iktAw . kor.yOdQ d'a o$u
stron c"<
r':nica !i*dzy a&tore! a o"ser$atore! @actorNA$s&ru&r di++&r&nc&4= t&nd&ncNa do
spostr.&gania .acowa/ innyc 'ud.i Nako nastSpstwa ic dyspo.ycNi- podc.as gdy swoN&
wasn& .acowania tu0ac.y siS wpyw&0 c.ynnikAw sytuacyNnyc c5<
r':nice indy$idalne @indwidua' di++&r&nc&s4= skadniki oso$owoOci- ktAr& odrAFniaNQ nas od
innyc 'ud.i c'<
sa!oocena @s&'+-&st&&04= dokonywan& pr.&. 'ud.i os.acowania wartoOci:sa0yc si&$i& C to
.nac.y ro.0iaru- w Naki0 spostr.&gaNQ si&$i& Nako do$ryc- ko0p&t&ntnyc i pr.y.woityc c'<
sa!ospenia()ce si* proroct$o @s&'+-+u'+i''ing prop&cy4= .Nawisko po'&gaNQc& na ty0- F&
'ud.i&= @a4 0aNQ okr&O'on& oc.&kiwania dotyc.Qc& inn&N oso$y- co @$4 wpywa na ic
postSpowani& w.g'Sd&0 t&N oso$y- ktAr& @c4 powoduN&- F& .acowuN& siS ona w sposA$
.godny . ic wyNOciowy0i oc.&kiwania0i c#<
sa!o#$iado!o#@ @s&'+-awar&n&ss4= skupi&ni& uwagi na wasnyc uc.uciac- pr.&konaniac i
wartoOciac c"<
sche!aty @sc&nws4= struktury po.nawc.&- .a po0ocQ ktAryc 'ud.i& organi.uNQ swoNQ
wi&d.S o Owi&ci& w&dug p&wnyc t&0atAw5 sc&0aty si'ni& wpywaNQ na to- co . otr.y0an&N
in+or0acNi .auwaFa0y- o c.y0 0yO'i0y i co pAXni&N pa0iSta0y c#<
sche!aty ;a @s&'+-sc&0as4= opart& na nas.yc pr.&s.yc doOwiadc.&niac .organi.owan&
struktury wi&d.y o nas sa0yc- ktAr& po0agaNQ na0 .ro.u0i&P- wyNaOniP i pr.&wid.i&P
wasn& .acowani& c6<
ses(a $y(a#nia()ca @d&$ri&+ing4= wyNawi&ni& uc.&stniko0 $ada/ po .ako/c.&niu
&ksp&ry0&ntu N&go c&'u ora. dokadn& o$NaOni&ni& t&go- co siS wydar.yo c2<
soc(o"iologia @socio$io'ogys= p&rsp&ktywa- w ra0ac ktAr&N .Nawiska spo&c.n& tu0ac.y
siS- stosuNQc prawa t&orii &wo'ucNi c11<
spostrzeganie spoeczne @socia' p&rc&ption4= $adani&- w Naki sposA$ twor.y0y wyo$raF&nia
innyc 'ud.i i wyciQga0y wnioski ic dotyc.Qc& c5<
sp'(no#@ in=or!ac(i @consist&ncy in+or0ation4= in+or0acNa 0AwiQca o stopniu- w Naki0
.acowani& Naki&goO aktora wo$&c okr&O'on&go $odXca N&st taki& sa0o- 0i0o upywu c.asu i
innyc oko'ic.noOci c5<
stereotyp @st&r&otyp&4= g&n&ra'i.acNa odnos.Qca siS do grupy- w ra0ac ktAr&N id&ntyc.n&
carakt&rystyki .ostaNQ pr.ypisan& ws.ystki0 $&. wyNQtku N&N c.onko0- ni&.a'&Fni& od
r.&c.ywistyc rAFnic 0iSd.y ni0i c13<
strata ponoszona $ to& proces @proc&ss 'oss4= kaFdy rod.aN wspAodd.iaywania w
grupi&- ktAry utrudnia ro.wiQ.ani& pro$'&0u c"<
strategia co# za co# @tit-+or-tat strat&gy4= o.nac.a .acScani& do wspAd.iaania naNpi&rw
pr.&. stosowani& .acowa/ koop&racyNnyc- a pot&0 popr.&. powtar.ani& d.iaa/
pr.&ciwnika @wspAd.iaania 'u$ rywa'i.acNi4- ktAr& podNQ on $&.poOr&dnio pr.&d na0i c"<
stres @str&ss4= n&gatywn& uc.ucia i pr.&konania- ktAr& siS poNawiaNQ- gdy 'ud.i& 0aNQ
poc.uci&- F& ni& rad.Q so$i& . wy0oga0i Orodowiska c1#<
stronniczo#@ $o"ec grpy $asne( @in-group $ias4= s.c.&gA'ni& po.ytywn& odc.ucia i
upr.ywi'&Nowan& traktowani& 'ud.i- ktAryc okr&O'a0y Nako c.SOP nas.&N wasn&N grupy-
n&gatywn& .aO odc.ucia i ni&uc.ciw& traktowani& innyc ty'ko d'at&go- F& okr&O'i'iO0y ic
Nako na'&FQcyc do grupy o$c&N c13<
styl przy$i)zy$ania si* @attac0&nt sty'&4= oc.&kiwania- Naki& 'ud.i& +or0uNQ co do
kontaktAw . inny0i oso$a0i5 oc.&kiwania t& wynikaNQ . rod.aNu wiS.i 0iSd.y ic
pi&rws.y0i opi&kuna0i a ni0i Nako ni&0ow'Sta0i c10<
styl przy$i)zy$ania si* oparty na poczci "ezpiecze,st$a @s&cur& attac0&nt sty'&4= sty'
pr.ywiQ.ywania siS do drugi&N oso$y- ktAr&go c&cQ carakt&rystyc.nQ N&st .au+ani&- $rak
'Sku pr.&d odr.uc&ni&0 i Owiado0oOP- F& N&st siS wartoOciowQ i 'u$ianQ oso$Q c10<
styl przy$i)zy$ania si* oparty na ni&ani @a*oidant attac0&nt sty'&4= sty'
pr.ywiQ.ywania siS do drugi&N oso$y- ktAr&go c&cQ carakt&rystyc.nQ N&st tu0i&ni& potr.&$y
nawiQ.ania inty0nyc kontaktAw . tQ oso$Q- poni&waF r&a'i.acNa t&N potr.&$y .ako/c.ya siS
ni&powod.&ni&05 'ud.i&- d'a ktAryc carakt&rystyc.ny N&st t&n sty' pr.ywiQ.ywania siS- .
trudnoOciQ nawiQ.uNQ $'iski& kontakty . inny0i c10<
szaco$anie $sp'z!ienno#ci @co*a/ation ass&ss0&nt4= oc&niani& stopnia- w Naki0 dwi&
.0i&nn& sQ skor&'owan&5 to .nac.y pr.&widywani& N&dn&N .0i&nn&N @np, t&go- Nak
pr.yNaci&'ska N&st dana oso$a4 na podstawi& inn&N .0i&nn&N @np, pci t&N oso$y4 c#<
tanatos @Tanatos4= .godni& . t&oriQ >r&udowskQ C instynkt O0i&rci- popSd odpowi&d.ia'ny
.a agr&sywn& skonnoOci c.owi&ka c12<
techni&a drz$ia!iT$Tt$arz @door-in-t&-+ac& t&cnic+u&4= t&cnika skaniaNQcQ 'ud.i do
u'&gania proO$i&- po'&gaNQca na ty0- F& 'ud.i& naNpi&rw sQ kon+rontowani . wygArowanQ
proO$Q- ktArQ $SdQ odr.ucaP- a nastSpni& . 0ni&Ns.Q- $ard.i&N ro.sQdnQ proO$Q- co do ktAr&N siS
sQd.i- F& .ostani& .aakc&ptowana c15<
techni&a nis&ie( pi&i @Iow$a''ing4= po.$awiona skrupuAw strat&gia- 0ocQ ktAr&N
spr.&dawca nakania k'i&nta- a$y .god.i siS kupiP produkt po $ard.o niski&N c&ni&- nastSpni&
twi&rd.i- F& to $ya po0yka- i podnosi c&nS5 c.Ssto k'i&nt god.i siS dokonaP .akupu po
.awyFon&N c&ni& c3<
techni&a stopaT$Tdrz$i @+oot-in-t&-door t&cnicNu&4= t&cnika skaniaNQca 'ud.i do u'&gania
proO$i&- a po'&gaNQca na kon+rontacNi naNpi&rw . 0aQ proO$Q- ktArQ na ogA' kaFdy .gad.a siS
sp&niP- a nastSpni& . proO$Q wiSks.Q- co do ktAr&N siS oc.&kuN&- F& rAwni&F .ostani& pr.yNSta
c15<
teoria atry"c(i @attri$ution t&ory4= okr&O'&ni& sposo$u- w Naki 'ud.i& wyNaOniaNQ pr.yc.yny
tak sw&go .acowania- Nak i .acowania innyc 'ud.i c5<
teoria atoa=ir!ac(i @s&'+-a++ir0ation t&ory4= t&oria sug&ruNQca- F& 'ud.i& $SdQ 'ikwidowaP
wpyw dysonansu w.$ud.aNQc&go .agroF&ni& d'a ic poNScia 1a pr.&. potwi&rd.ani& swoN&N
ko0p&t&ncNi w d.i&d.ini&- ktAra ni& N&st .wiQ.ana . .agroF&ni&0 c3<
teoria =rstrac(iTagres(i @+rustration-aggr&sion t&ory4= t&oria- .godni& . ktArQ pr.&s.kody
wystSpuNQc& na drod.& do osiQgniScia upragnion&go c&'u .wiSks.aNQ prawdopodo$i&/stwo
wystQpi&nia r&akcNi agr&sywnyc c12<
teoria hydraliczna @ydrau'ic t&ory4= t&oria- .godni& . ktArQ ni& uNawnion& &0ocN& u'&gaNQ
ku0u'acNi i wywouNQ stan napiScia ustSpuNQcy w cwi'i- gdy doNd.i& do &kspr&sNi
stu0ionyc &0ocNi c12<
teoria podtrzy!y$ania poczcia $asne( $arto#ci @s&'+-&*a'uation 0aint&nanc& t&ory4=
t&oria- ktAra gosi- F& poNSci& 1a 0oF& $yP .agroFon& .acowani&0 drugi&N oso$y i F& na
wi&'koOP t&go .agroF&nia wpywa .arAwno to- Nak $'iska N&st na0 ta oso$a- Nak i .nac.&ni& N&N
.acowania siS d'a nas.&go poNScia 1a c3<
teoria por'$na, spoecznych @socia' co0parison t&ory4= konc&pcNa- .godni& . ktArQ
po.naN&0y swoN& wasn& .do'noOci i postawy popr.&. porAwnywani& siS . inny0i 'udX0i c6<
teoria przyczyno$o#ci @causa' t&ory4= t&oria dotyc.Qca pr.yc.yn nas.yc uc.uP i .acowa/5
wi&'& . tyc t&orii pr.yswaNa0y so$i& . ku'tury- w ktAr&N FyN&0y @np, Uro.stania spr.yNaNQ
uc.uciuV4 c6<
teoria rea&tanc(i @pr.&ciwstawiania siS4 @r&actanc& t&ory4= konc&pcNa- w&d'& ktAr&N
.agroF&ni& wo'noOci wy$oru okr&O'on&go .acowania powoduN& w.$ud.&ni& ni&pr.yN&0n&go
stanu pr.&ciwstawi&nia siS5 'ud.i& 0ogQ .r&dukowaP t&n stan- angaFuNQc siS w .agroFon&
.acowani& c8<
teoria roli spoeczne( @socia'-ro'& t&ory4= t&oria 0AwiQca- F& rAFnic& pciow& poNawiaNQc&
siS w .acowaniu spo&c.ny0 wynikaNQ .& spo&c.n&go pod.iau pracy po0iSd.y pcia0i5
pod.ia t&n prowad.i do rAFnic w oc.&kiwaniac wo$&c rA' pciowyc i u0i&NStnoOci
.wiQ.anyc . pciQ5 to on& sQ odpowi&d.ia'n& .a rAFnic& w spo&c.nyc .acowaniac ko$i&t
i 0SFc.y.n c5<
teoria r'$no#ci @&cNuity t&ory4= t&oria- w ktAr&N pr.yN0uN& siS- F& 'ud.i& c.uNQ siS
naNs.c.SO'iwsi w takic .wiQ.kac- w ktAryc .arAwno kos.ty- Nak i .yski $SdQc& ud.ia&0
N&dn&N .& stron sQ w pr.y$'iF&niu taki& sa0& Nak kos.ty i .yski pr.ypadaNQc& drugi&N stroni&
c10<
teoria rzeczy$istego &on=li&t @r&a'istic con+'ict t&ory4= t&oria- w 0yO' ktAr&N ogranic.&ni&
.aso$Aw prowad.i do kon+'iktu 0iSd.y grupa0i- ktAr&go kons&kw&ncNQ N&st nasi'&ni&
upr.&d.&/ i dyskry0inacNa c13<
teoria sa!opot$ierdzania @s&'+-y&ri+ication t&ory4= t&oria sug&ruNQca- F& 'ud.i& posiadaNQ
potr.&$S potwi&rd.ania swoN&go poNScia 1a- $&. w.g'Sdu na to- c.y to poNSci& N&st po.ytywn&
c.y n&gatywn&, W p&wnyc sytuacNac ta t&nd&ncNa 0oF& $yP w kon+'ikci& . podwyFs.ani&0
wasn&N wartoOci i usprawi&d'iwiani&0 si&$i& c3<
teoria sa!o#$iado!o#ci @s&'+-awar&n&ss t&ory4= konc&pcNa pr.yN0uNQca- F& ki&dy c.owi&k
konc&ntruN& uwagS na so$i& sa0y0- .ac.yna oc&niaP wasn& .acowani& i porAwnywaP N& .&
swy0i w&wnStr.ny0i nor0a0i i wartoOcia0i c6<
teoria spoecznego czenia si* @socia' '&arning t&ory4= t&oria- .godni& . ktArQ uc.&ni& siS
spo&c.nyc .acowa/ nastSpuN& popr.&. o$s&rwacNS i naO'adownictwo innyc 'ud.i c12<
teoria spostrzegania sie"ie @s&'+-p&rc&ption t&ory4= t&oria gos.Qca- F& gdy ni& N&st&O0y
p&wni nas.yc postaw i uc.uP- $QdX sQ on& ni&N&dno.nac.n&- wnioskuN&0y o nic-
o$s&rwuNQc wasn& .acowani& i sytuacNS- w ktAr&N siS ono poNawia c6<
teoria $nios&o$ania z czynni&'$ to$arzysz)cych @corr&spond&nt in+&r&nc& t&ory4= t&oria-
w 0yO' ktAr&N dokonuN&0y w&wnStr.nyc atry$ucNi dotyc.Qcyc Naki&NO oso$y- gdy= a4 istni&N&
ni&wi&'& ni&toFsa0yc kons&kw&ncNi N&N .acowania- $4 .acowani& N&st ni&oc.&kiwan& c5<
teoria $py$ spoecznego @socia' i0pact t&ory4= t&oria- w&dug ktAr&N dostosowani& siS do
wpywu spo&c.n&go .a'&Fy od siy- $&.poOr&dnioOci i 'ic.$y innyc 'ud.i w grupi& c7<
teoria $y"itne( oso"y @gr&at p&rson t&ory4= t&oria .akadaNQca- F& istni&NQ podstawow&
c&cy oso$owoOciow&- ktAr& c.yniQ danQ oso$S do$ry0 pr.ywAdcQ- ni&.a'&Fni& od istoty
sytuacNi- w ktAr&N pr.ycod.i 0u d.iaaP c15<
teoria $y!iany spoeczne( @socia' &]cang& t&ory4= w t&orii t&N .akada siS- F& to- co 'ud.i&
sQd.Q o swoi0 .wiQ.ku . innQ oso$Q- .a'&Fy od t&go- Nak spostr.&gaNQ nagrody- ktAr& daN& i0
t&n .wiQ.&k- kos.ty- na Naki& siS naraFaNQ- na Naki C ic .dani&0 C .wiQ.&k .asuguNQ i Naki&
N&st C ic .dani&0 C prawdopodo$i&/stwo nawiQ.ania '&ps.yc stosunkAw . ki0O inny0
c10<
teoria $y!iany spoeczne( @socia' &]cang& t&ory4= pr.&konani&- w ktAry0 pr.yN0uN& siS-
F& dwi& .asady= .asada 0aksy0a'i.acNi .yskAw i .asada 0ini0a'i.acNi kos.tAw naN'&pi&N
wyNaOniaNQ spo&c.n& r&'acN& c11<
teoria $yroz!o$anego dziaania @t&ory o+ r&ason&d action4= t&oria utr.y0uNQca- F&
naN'&ps.Q podstawQ do pr.&widywania p'anowanyc- ro.0yO'nyc .acowa/ sQ postawy 'ud.i
wo$&c konkr&tn&go .acowania i ic su$i&ktywn& nor0y c8<
testosteron @t&stost&ron&4= or0on 0aNQcy .wiQ.&k . pr.&Nawa0i agr&sNi c12<
testo$anie ryn& za po#rednict$e! tele$iz(i &a"lo$e( @sp'it ca$'& 0ark&t t&sts4= t&cnika
stosowana do $adania &+&ktywnoOci r&k'a0owania- ki&dy r&k'a0uNQcy- w poro.u0i&niu .
oOrodka0i t&'&wi.Ni ka$'ow&N i sk'&pa0i spoFywc.y0i- poka.uNQ r&k'a0y 'osowo wy$rany0
grupo0 'ud.i- a nastSpni& $adaNQ- c.y 'ud.i& ci sQ $ard.i&N skonni do kupowania
r&k'a0owanyc produktAw niF ci- ktAr.y ni& og'Qda'i tyc r&k'a0 c15<
t!ienie @tougt suppr&ssion4= usiowani&- $y ni& 0yO'&P o c.y0O5 $adania wyka.uNQ- F&
i0 $ard.i&N 'ud.i& staraNQ siS ni& dopus.c.aP do si&$i& Naki&NO 0yO'i- ty0 c.SOci&N ta waOni&
0yO' poNawia siS w ic gowac c6<
tra=no#@ @ua'idity4= tona i'& skut&c.ni& t&st 'u$ t&cnika po0iaru @np, wywiad podc.as stara/
o pracS4 wska.uN&- c.&go 0oFna oc.&kiwaP @np, po.io0u wykonywania pracy4 c15<
tra=no#@ $e$n*trzna @int&rnat ua'idity4= up&wniani& siS- F& nic wiSc&N po.a .0i&nnQ
ni&.a'&FnQ ni& 0oF& wpywaP na .0i&nnQ .a'&FnQ5 r&a'i.uN& siS to popr.&. kontro'owani&
ws.ystkic .0i&nnyc u$oc.nyc ora. popr.&. 'osow& pr.yd.i&'ani& ws.ystki0 $adany0
rAFnyc warunkAw &ksp&ry0&nta'nyc c2<
tra=no#@ ze$n*trzna @&]t&rna' ua'idity4= stopi&/- w Naki0 wyniki $ada/ 0ogQ $yP
g&n&ra'i.owan& na inn& sytuacN& i na innyc 'ud.i c2<
tr'(czynni&o$a &oncepc(a !io#ci @triangu'ar t&ory o+ 'o*&4= konc&pcNa- .godni& . ktArQ
0ioOP N&st stan&0 skadaNQcy0 siS . tr.&c podstawowyc &'&0&ntAw= uc.ucia $'iskoOci-
na0iStnoOci ora. .aangaFowania c10<
&ryta teoria oso"o$o#ci @i0p'icit p&rsona'ity t&ory4= sc&0aty- ktAr& 'ud.i& stosuNQ- $y
pogrupowaP rAFn& rod.aN& c&c oso$owoOci- na pr.ykad wi&'u 'ud.i N&st pr.&konanyc- F&
N&F&'i ktoO N&st upr.&N0y- to N&st rAwni&F oNny c5<
odpornienie posta$y @attitud& inocu'ation4= uc.yni&ni& 'ud.i odporny0i na prA$y .0iany
ic postaw popr.&. wstSpn& .aap'ikowani& i0 0a&N dawki argu0&ntAw spr.&c.nyc . ic
stanowiski&0 c8<
przedzenie @pr&Nudic&4= wroga $QdX n&gatywna postawa dotyc.QcQ wyrAFniaNQc&N siS grupy
'ud.i- oparta wyQc.ni& na ic pr.yna'&FnoOci do t&N grupy c13<
spra$iedli$ianie sa!ego sie"ie @s&'+-Nusti+ication4= t&nd&ncNa do usprawi&d'iwiania
wasnyc d.iaa/ w c&'u podtr.y0ania swoN&N sa0ooc&ny c3<
zasadnianie $ysi& @Nusti+ication o+&++ort4= wystSpuNQca u 'ud.i t&nd&ncNa do podwyFs.ania
oc&ny t&go- na co ciSFko pracowa'i- a$y to osiQgnQP c3<
zasadnienie $e$n*trzne @int&rna' Nusti+ication4= 'ikwidowani& dysonansu popr.&.
dokonani& Naki&NO .0iany w so$i& @np, swoN&N postawy 'u$ .acowania4 c3<
zasadnienie ze$n*trzne @&]t&rna' Nusti+ication4= wyNaOni&ni&- Naki& podaN& oso$a d'a
swoN&go dysonansow&go .acowania- wska.uNQc& na pr.yc.ynS- ktAra .naNduN& siS po.a niQ
sa0Q @np, N&O'i ktoO coO ro$i- a$y u.yskaP duFQ nagrodS 'u$ uniknQP surow&N kary4 c3<
$arn&o$anie instr!entalne @instru0&nta' conditioning4= pr.ypad&k- w ktAry0
c.Sstot'iwoOP swo$odni& pod&N0owanyc .acowa/ a'$o roOni&- a'$o 0a'&N&- w .a'&FnoOci od
t&go- c.y nastSpuN& po nic w.0ocni&ni& po.ytywn& c.y kara c8<
$arn&o$anie &lasyczne @ciassica' conditioning4= pr.ypad&k- ki&dy $od.i&c wywouNQcy
r&akcNS &0ocNona'nQ N&st wi&'okrotni& doOwiadc.any ra.&0 . $odXc&0 n&utra'ny0- ktAry ni&
wywouN& taki&N r&akcNi do c.asu- aF na$i&r.& &0ocNona'nyc wtaOciwoOd pi&rws.&go $odXca
c8<
$iara $ spra$iedli$y #$iat @$&'i&+ in a Nust worids= +or0a o$ronn&N atry$ucNi- gd.i& .akada
siS- F& .o dotyka .yc 'ud.i- nato0iast do$ro spotyka do$ryc c5<
$nios&o$anie z pr'" niereprezentaty$nych @$ias&d sa0p'ing4= dokonywani& uogA'ni&/ na
podstawi& prA$ in+or0acNi- o ktAryc wiado0o- F& sQ t&nd&ncyNn& $QdX ni&typow& c#<
$py$ !nie(szo#ci @0inority in+'u&nc&4= pr.ypad&k- w ktAry0 0ni&Ns.oOP c.onkAw grupy
wpywa na .acowani& a'$o na pr.&konania wiSks.oOci c7<
$sp'czesny rasiz! @0od&0 racis04= upr.&d.&nia uNawnian& w su$t&'ny i ni&$&.poOr&dni
sposA$- poni&waF 'ud.i& nauc.y'i siS ukrywaP sw& upr.&d.&nia- $y uniknQP posQd.&nia o
rasi.0 c13<
$y"i'rczo#@ in=or!ac(i @distinctw&n&ss in+or0ation4= in+or0acNa 0AwiQca o ty0- do Naki&go
stopnia dany aktor .acowuN& siS w t&n sa0 sposA$ wo$&c rAFnyc $odXcAw c5<
$yrazisto#@ spostrze:enio$a @p&rc&ptua' sa'i&nc&4= in+or0aaa- ktAra skupia nas.Q uwagS5
'ud.i& sQ skonni pr.&c&niaP pr.yc.ynowQ ro'S in+or0acNi- ktAra N&st wyra.ista
spostr.&F&niow& c5<
$yczona "ezradno#@ @'&a0&d &'p'&sn&ss4= stan p&sy0i.0u- ktAry wynika . wyNaOniania
n&gatywn&go wydar.&nia Nako spowodowan&go pr.&. sta$i'n&- w&wnStr.n& i g'o$a'n&
c.ynniki5 wyuc.ona $&.radnoOP powoduN& d&pr&sNS- .ni&cSca do wysiku i utrudnia
uc.&ni& siS now&go 0at&riau c1#<
$y$iad str&tralizo$any @structur&d int&rui&w4= t&cnika .$i&rania danyc podc.as stara/
o pracS po'&gaNQca na ty0- F& prowad.Qcy wywiad .adaN& ws.ystki0 kandydato0 t& sa0&
pytania . pr.ygotowan&N wc.&Oni&N 'isty5 pytania dotyc.Q wyQc.ni& kwa'i+ikacNi kandydata do
wykonywania dan&N pracy c15<
$za(e!na zale:no#@ @0utua' int&rd&p&nd&nc&4= sytuacNa- gdy dwi& grupy 'u$ wiSc&N grup
potr.&$uN& si&$i& naw.aN&0 i 0usi na so$i& po'&gaP- $y osiQgnQP c&'- ktAry N&st waFny d'a
kaFd&N . nic c13<
w.$ud.ani& sc&0atu pod wpyw&0 .dar.&/
popr.&d.aNQcyc @pri0ing4= .wiSks.ani& siS dostSpnoOci
sc&0atu pod wpyw&0 t&go- co $yo doOwiadc.an&
$&.poOr&dnio pr.&dt&0 c#<
.acowani& prospo&c.n& @prosocia' $&a*ior4= kaFd&
d.iaani& uki&runkowan& na ni&si&ni& kor.yOci inn&N
oso$i& c11<
* .adani& addytywn& @additw& task4= .adani& grupow&-
ktAr&go wykonani& N&st u.a'&Fnion& od wysiku
ws.ystkic osA$ @np, ogA'ny okr.yk ca&N grupy4 c"<
.adani& dysNunktywn& @disNunctw& task4= .adani&
grupow&- ktAr&go po.io0 ro.wiQ.ania .a'&Fy od pracy
naNsprawni&Ns.&go c.onka grupy @np, gdy grupa osA$
ro.wiQ.uN& wspA'ni& trudn& .adani& 0at&0atyc.n&4 c"<
.adani& koniunktywn& @conNunctw& task4= .adani&
grupow&- ktAr&go wynik .a'&Fy od t&go- Nak do$r.&
pracuN& naNsa$s.y N&N c.on&k @np, Nak s.y$ko .&spA
a'pinistAw- poQc.onyc 'inQ- .do$Sd.i& s.c.yt4 c"<
.a'&FnoOciowa t&oria pr.ywAd.twa @conting&ncy
t&ory o+ '&ad&rsip4= t&oria- w 0yO' ktAr&N &+&ktywnoOP
pr.ywAd.twa .a'&Fy .arAwno od t&go- c.y ktoO N&st
.ori&ntowany na .adani& $QdX .ori&ntowany na
stosunki 0iSd.y'ud.ki&- Nak i od t&go- Naka N&st
wi&'koOP kontro'i i wpywu pr.ywAdcy na grupS c15<
.apa0iStywani& @acciuisition4= proc&s- d.iSki ktAr&0u
'ud.i& .auwaFaNQ i ki&ruNQ swoNQ uwagS na in+or0acN&
. otoc.&nia5 poni&waF 'ud.i& ni& 0ogQ spostr.&gaP
ws.ystki&go- co siS d.i&N& dookoa nic- d'at&go
pr.yswaNaNQ so$i& ty'ko c.SOP in+or0acNi dostSpn&N
w Orodowisku c15<
.atoc.&ni& @crowding4= su$i&ktywn& odc.ud& ni&-
pr.yN&0noOd spowodowan& o$&cnoOciQ innyc 'ud.i c1#<
.godnoOP in+or0acNi @cons&nsus in+or0ation4= in+or0acNa
dotyc.Qca t&go- w Naki0 stopniu inni 'ud.i& .acowuNQ
siS wo$&c tyc sa0yc $odXcAw w t&n sa0 sposA$ Nak
to c.yni aktor c5<
.godnoOP sSd.iAw ko0p&t&ntnyc @int&rNudg& r&'ia$i'ity4=
stopi&/ .godnoOci po0iSd.y dwi&0a oso$a0i a'$o
wiSks.Q 'ic.$Q osA$- ktAr& ni&.a'&Fni& o$s&rwuNQ i koduNQ
grupS danyc5 popr.&. poka.ani&- F& dwAc 'u$ wiSc&N
&ksp&rtAw ni&.a'&Fni& o$s&rwuNQcyc i koduNQcyc
docod.i do tyc sa0yc o$s&rwacNi- $adac.& up&wniaNQ
siS- F& o$s&rwacN& t& ni& sQ su$i&ktywny0i-
.ni&ks.tacony0i wraF&nia0i N&dnostki c2<
.instytucNona'i.owany rasi.0 @institutiona'i.&d racis04=
rasistowski& postawy u.nawan& pr.&. wiSks.oOP . nas-
poni&waF FyN&0y w spo&c.&/stwi&- gd.i& st&r&otypy
i dyskry0inacNa sQ nor0Q c13<
.instytucNona'i.owany s&ksi.0 @institutiona'i.&d s&]is04=
dyskry0inuNQc& ko$i&ty postawy u.nawan& pr.&.
688 Sownik
wiSks.oOP . nas- poni&waF FyN&0y w spo&c.&/stwi&-
gd.i& st&r&otypy i dyskry0inacNa sQ nor0Q c13<
.Nawisko wrogic 0&diAw @ostii& 0&dia p&no0&non4=
odkryci&- F& kaFda . antagonistyc.nyc- si'ni&
.aangaFowanyc w coO grup spostr.&ga n&utra'n&-
.rAwnowaFon& pr.&ka.y 0&diAw Nako so$i&
wrogi&- poni&waF 0&dia ni& pr.&dstawiy +aktAw
w N&dnostronny0 uNSciu- o ktAry0 antagoniOci
Uwi&d.QV- F& N&st prawdQ c#<
.0iana postawy spowodowana wys.ukiwani&0
pr.yc.yn @r&asons-g&n&rat&d attitud& cang&4= .0iana
postawy $SdQca kons&kw&ncNQ .astanawiania siS nad
pr.yc.yna0i swoic postaw5 'ud.i& .akadaNQ .godnoOP
swoic postaw . pr.yc.yna0i- ktAr& wydaNQ siS
wiarygodn& i sQ atw& do .w&r$a'i.owania c6<
.0i&nna ni&.a'&Fna @ind&p&nd&nt yaria$'&4= .0i&nna-
ktArQ $adac. .0i&nia a'$o rAFnicuN&- a$y stwi&rd.iP-
c.y 0a ona wpyw na NakQO innQ .0i&nnQ5 $adac.
oc.&kuN&- F& ta waOni& .0i&nna $Sd.i& powodowaa
.0iany Naki&NO inn&N .0i&nn&N c2<
.0i&nna .a'&Fna @d&p&nd&nt yaria$'&4= .0i&nna- ktArQ
$adac. 0i&r.y po to- $y stwi&rd.iP- c.y na niQ wpywa
.0i&nna ni&.a'&Fna5 $adac. stawia ipot&.S- F&
.0i&nna .a'&Fna .a'&Fy od po.io0u .0i&nn&N
ni&.a'&Fn&N c2<
.nac.&ni& oso$ist& @p&rsonaW r&'&yanc&4= stopi&/- w Naki0
dana sprawa 0a istotn& kons&kw&ncN& d'a
sa0opoc.ucia 'ud.i c8<

Aronson - Psychologia Społeczna

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Aronson - Psychologia Społeczna

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Elliot Aronson

You might also like