You are on page 1of 81

Kompendium

techniki
dentystycznej
Wprowadzenie do anatomii. Funkcja narzdu ucia
Protezy czciowe
Korony
Mosty
Anatomia
Ortodoncja
Protezy cakowite
Podstawy materiaoznawstwa
Technologie stosowane w technice dentystycznej
Materiay podstawowe i pomocnicze
Czytel ni kom, ktrzy zdecyduj si na subskrypcj ca oci kompendi um, zapewni am
rabat w wysokoci 25% ceny detal i cznej .
0 blisze i nformacj e w sprawi e subskrypcj i prosz zwraca si do ksi garzy
1 do Wydawni ct wa Kwi ntesencj a.
Ortodoncja
Arnold Hohmann
Werner Hielscher
Tumaczenie z jzyka niemieckiego:
Adam Masztalerz, prof. dr hab. n. med.
biblioteka
quintcsscncc
Wydawnictwo Kwintesencja 1999
Internationale Quintessenz Verlagsgruppe
Berlin, Chicago, Londyn, Moskwa, Praga, Sao Paulo, Tokio, Warszawa
Tytu oryginau niemieckiego
Lehrbuch der Zahntechnik, Band 2
Grundlagen der Anatomie, die totale Prothese, Histologie der Zahnsubstanzen und Kieferorthopadie
(Rozdzia 4, 5)
Dritte Auflage, 1994
by Ouintessenz Verlags-GmbH, Berlin
Ksika wpisana na list podrcznikw do szk techniki dentystycznej
w wykazie MZiOS pod numerem XI11-1 p. 3
Projekt graficzny kompendium:
Neo Art Studio
ul. Wabrzyska 3/5, 02-739 Warszawa
Projekt okadki:
Neo Art Studio
ul. Wabrzyska 3/5, 02-739 Warszawa
biblioteko
quintesxence
For the Polish edition
1999 by Wydawnictwo Kwintesencja, Warszawa
Wszelkie prawa zastrzeone
Przedruk i reprodukcja w jakiejkolwiek postaci
caoci bd czci ksiki bez pisemnej zgody
wydawcy s zabronione
Wydawnictwo Kwintesencja
ul. Leopolda Staffa 31, 01-884 Warszawa
tel./fax 633 74 82, 633 75 09
Skad, amanie i nadzr poligraficzny:
Agencja Broker - Warszawa, tel./fax 624 13 46
Druk i oprawa:
GRYF - Przedsibiorstwo Wydawniczo-Poligraficzne S.A.
w Ciechanowie
I SBN 8 3 - 8 5 7 0 0 - 2 5 - 0
I SBN 8 3 - 8 5 7 0 0 - 1 4 - 5 (kompendium)
Spis treci
1 Podstawy ortopedii szczkowej (ortodoncji) 7
1.1 Definicja i zakres specjalnoci 7
1.2 Rozwj tkanek zba 7
1.2.1 Podsumowanie: Rozwj tkanek zba 11
1.3 Elementy stuktury, mineralizacja i waciwoci szkliwa 12
1.3.1 Podsumowanie: Elementy stukturalne szkliwa 16
1.4 Elementy strukturalne zbiny i jej powstanie 17
1.4.1 Podsumowanie: Elementy strukturalne zbiny 20
1.5 Struktura i waciwoci miazgi 21
1.5.1 Podsumowanie: Struktura i waciwoci miazgi 2C
1.6 Elementy strukturalne cementu 24
1.6.1 Podsumowanie: Elementy strukturalne cementu 26
1.7 Rozwj i struktura aparatu zawieszeniowego zba 26
1.7.1 Podsumowanie: Struktura aparatu zawieszeniowego zba 30
1.8 Elementy strukturalne ozbnej 31
1.8.1 Podsumowanie: Elementy strukturalne ozbnej 35
1.9 Przyzbie brzene 36
1.9.1 Podsumowanie: Przyzbie brzene 39
1.10 Procesy przebudowy przy ruchach zbw 40
1.10.1 Podsumowanie: Procesy przebudowy przy ruchach
zbw 44
1.11 Wyrzynanie zbw (zbkowanie) 45
1.11.1 Podsumowanie: Wyrzynanie zbw (zbkowanie) 48
2 Eugnacja i dysgnacja 49
2.1 Pojcie normy 49
2.2 Zaburzenia rozwoju 50
2.2.1 Nieprawidowy stan uzbienia 54
2.2.2 Podsumowanie: Zaburzenia rozwoju i nieprawidowy
stan uzbienia 56
2.3 Zaburzenia pooenia zbw 57
2.3.1 Podsumowanie: Zaburzenia pooenia zbw 61
Spis treci
2.4 Wady zgryzowe 62
2.4.1 Wady zgryzowe strzakowe (klasyfikacja Angle'a) 62
2.4.2 Wady zgryzowe poprzeczne 68
2.4.3 Wady zgryzowe pionowe 69
2.4.4 Podsumowanie: Wady zgryzowe 72
2.5 Linie odniesienia do analizy profilu twarzy 75
2.6 Analiza modeli ortodontycznych 80
2.6.1 Podsumowanie: Analiza modeli ortodontycznych 85
2.7 Pytania do opracowania: Podstawy ortodoncji 86
3 Ortodontyczna technika lecznicza 88
3.1 Przenoszenie si do przesuwania zbw 88
3.1.1 Podsumowanie: Technika lecznicza i przenoszenie si 95
3.2 Pytka aktywna 96
3.2.1 Elementy utrzymujce pytek aktywnych 98
3.2.2 Podsumowanie: Pytka aktywna 104
3.2.3 Elementy ruchu pytki aktywne 105
3.2.3.1 Podsumowanie: Elementy ruchu pytek
aktywnych 116
3.2.4 Formy konstrukcyjne pytek aktywnych 117
3.2.4.1 Podsumowanie: Formy konstrukcyjne pytek
aktywnych 123
3.2.5 Stae aparaty ortodontyczne 124
3.2.5.1 Podsumowanie: Stae aparaty ortodontyczne 131
3.2.6 Technika Crozata 132
3.2.6.1 Podsumowanie: Technika Crozata 140
3.3 Czynnociowa ortopedia szczkowa 141
3.3.1 Rwnia pochya 141
3.2.2 Podsumowanie: Czynnociowa ortopedia szczkowa
i rwnia pochya 144
3.3.3 Aktywator 145
3.3.4 Podsumowanie: Aktywator 151
3.3.5 Postacie konstrukcyjne aktywatora 152
3.3.6 Podsumowanie: Ortodontyczne aparaty lecznicze 156
3.4 Pytania do opracowania: Ortodontyczna technika lecznicza 158
Literatura 159
Skorowidz 161
1 Podstawy ortopedii szczkowej
(ortodoncji)
1.1 Definicja i zakres specjalnoci
Ortopedi szczkow okrela si nauk
zajmujc si opisem i leczeniem odchy-
le od prawidowego rozwoju narzdu u-
cia. Dotyczy to, obok anomalii w ustawie-
niu zbw, zarwno wadliwego rozwoju
szczk i wzajemnego ich stosunku, jak
i zaburze rozwojowych zawizkw z-
bw i szczk.
Rozmiar zaburzenia rozwoju zgryzu usta-
la si w odniesieniu do normalnych war-
toci statystycznych optymalnego pod
wzgldem czynnociowym i estetycznym
narzdu ucia. Normalny zgryz to zgryz
prawidowy, w ktrym, w przebiegu rni-
cowania, rozwijay si poszczeglne
czci ukadu w czynnociowej rwno-
wadze. Proces rnicowania jest stero-
wany genetycznie; moe by on jednak
wspierany przez wymogi czynnociowe
aktu ucia i zmieniany pod wpywem in-
nych czynnikw. Z tego powodu rezulta-
tem nie zawsze jest zgryz optymalny; mo-
e nim by rozwj wadliwy, okrelany ja-
ko dysgnacja.
Zadania ortopedii szczkowej:
1. Rozpoznawanie w odpowiednim cza-
sie odchylenia od normalnego prze-
biegu rozwoju.
2. Prawidowa ocena rozmiaru zaburzo-
nego rozwoju.
3. Stosowanie waciwych dziaa lecz-
niczych w celu korekty nieprawido-
woci.
4. Zapobieganie dalszym wadom zgryzu
lub dziaanie profilaktycznie. Zapobie-
ganie nawrotom po skutecznym lecze-
niu.
5. Uzyskuje si dziki temu popraw fun-
kcji ucia i mowy, zmniejsza uszko-
dzenia w zakresie przyzbia i podat-
no na prchnic oraz osiga lepszy
efekt estetyczny.
Celem leczenia jest z reguy doprowa-
dzenie dysgnacji do zgryzu prawidowego
przez wyrwnanie wadliwych pooe po-
szczeglnych zbw, zdeformowanych
ukw zbowych i nieprawidowych ich
stosunkw, bez uszkodzenia zgryzu. By
lepiej zrozumie dziaania ortodontyczne,
opisano poniej rozwj i wyrzynanie z-
bw oraz wzrost narzdu ucia. Przed-
stawiono take zaburzenia rozwojowe,
nieprawidowoci ustawienia zbw
i wzajemnego uoenia ukw zbowych.
Waciwe zrozumienie norm i procesw
przebudowy przy przemieszczaniu z-
bw niewtpliwie pogbi wiedz z tego
zakresu.
1.2 Rozwj tkanek zba
Rozwj tkanek zba rozpoczyna si ju
w 5 tygodniu ycia podowego i koczy
nie wczeniej ni w 20 roku ycia (z wy-
ksztaceniem zba mdroci). Procesy
rozwojowe sterowane s przez zaleno-
ci genetyczne i s jednakowe dla wszys-
tkich zbw, jakkolwiek kady zb rozwija
si niezalenie od pozostaych. Rozwj
zba, okrelany jako odontogeneza, roz-
poczyna si wwczas, kiedy zarodek ma
Podstawy ortopedii szczkowej
Ryc. 1. Na przedstawionym czoowym przekroju
(A) trzymiesicznego podu widoczny jest zawi-
zek zba. Zawizek zba na powikszonym rysun-
ku (B) wykazuje dzwon i narzd szkliwny.
(A) 1. jama nosowa
2. szczka
3. jzyk
4. zawizek zba
5. uchwa
(B) 6. nabonek jamy ustnej
7. komrki embrionalne tkanki cznej
8. narzd szkliwny
9. zewntrzny nabonek szkliwny
10. wewntrzny nabonek szkliwny
11. brodawka zbowa z naczyniami
12. odontoblasty
wielko okoo 9 mm. S ju wtedy roz-
poznawalne boczne wyrostki nosowe
i podniebienie pierwotne, przy czym ist-
nieje jeszcze wspl na j ama nosowo-ust-
na. W wyrostkach szczkowych widocz-
ne s ju zawizki zbw mlecznych.
Zawizki zbw powstaj z rozplemu ko-
mrek tkanki nabonkowej pierwotnych
szczk i z komrek listewki nerwowej
w wyrostkach szczkowych w czasie od
8 do 17 tygodnia podowego. W tym ok-
resie z nabonkowego rozplemu komr-
kowego powstaje najpierw pczek zbo-
wy, nastpnie czapeczka zbowa i w
kocu dzwon zbowy. Inaczej mwic:
pczki zbowe powstaj ze zgrubienia
nabonka pierwotnych szczk, rosn do
wntrza i tworz listewk zbow. Pczki
zbowe rozwijaj si przy tym w cza-
peczki zbowe; dziki wysokiemu stop-
niowi podziau komrek czapeczki po-
wi kszaj si do postaci dzwonu, pozwa-
lajcego w przyblieniu rozpozna p-
niejszy ksztat zba. W tym stadium roz-
woju komrki rnicuj si w narzd
szkliwny, brodawk zbow i pcherzyk
zbowy. Potem nastpuje tworzenie si
substancji twardej.
Narzd szkliwy przyjmuje ksztat dzwonu
i wykazuje dajce si czynnociowo od-
dzieli strefy:
- zewntrzny nabonek szkliwny,
- wewntrzny nabonek szkliwny,
- stratum reticulare (dawniej miazga
szkliwna),
- stratum intermedium.
Ryc. 2 Schematyczny rysunek zawizka zba
przedniego z pochewk nabonkow Hertwiga:
1. Zewntrzny nabonek szkliwny
2. Narzd szkliwny
3. Wewntrzny nabonek szkliwny
z ameloblastami
4. Szkliwo
5. Zbina
6. Odontoblasty
7. Brodawka zbowa
8. Pochewka nabonkowa Hertwiga
Zewntrzny nabonek szkliwny stanowi
take zewntrzne ograniczenie narzdu
szkliwnego i przechodzi na brzegu dzwo-
nu okrn ptl w wewntrzny nabonek
szkliwny. Nabonek szkliwny pokrywa za-
tem ca powierzchni narzdu szkliw-
nego. Komrki stratum reticulare tworz
wewntrzna cz narzdu, podczas gdy
komrki stratum intermedium nakadaj
si jako cienka warstwa na wewntrzny
nabonek szkliwny.
Wewntrzny nabonek szkliwny wyciela
wntrze dzwonu zbowego i ogranicza
komrki brodawki zbowej. Brodawka z-
bowa jest natomiast, otoczonym przez
dzwon zbowy, nagromadzeni em kom-
rek z zarodkowej tkanki cznej i wkien
nerwowych. Narzd szkliwny i brodawka
zbowa s otoczone ci enk warstw
tkanki cznej - torebk zbow.
Zawizki zbw mlecznych uzyskuj
w 17 tygodniu ycia podowego stadium
dzwonu; pierwsze trzonowce stae osi-
gaj to stadium w 24 tygodniu, podczas
gdy drugie trzonowce stae osigaj sta-
dium dzwonu w 6 miesicu po urodzeniu.
Zby mdroci uzyskuj stadium dzwonu
dopiero 6 lat po urodzeniu. Tym samym
ustalony zostaje pocztek tworzenia si
szkliwa oraz zbiny zbw mlecznych
i staych. Zawizki zbw staych rozwija-
j si rwnie dugo: od 5 miesica ciy
do 3 roku ycia. Zawizki zbw staych
znajduj si j zykowo od dzwonw z-
bw mlecznych i po wyrniciu si zbw
mlecznych przemieszczaj si apikalnie
Podstawy ortopedii szczkowej
pod ich korzenie. Zawizki zbw przed-
nich le przy tym dokadnie pod szczy-
tami korzeni, a przedtrzonowce - midzy
rozstawionymi korzeniami trzonowcw
mlecznych.
Komrki brodawki zbowej kieruj two-
rzeniem specyficznego ksztatu zba
i zwizanego z nim korzenia. Z komrek
wewntrznego nabonka szkliwnego r-
nicuj si ameloblasty (komrki szkliwo-
twrcze), podczas gdy w pooonych pe-
ryferyjnie komrkach brodawki zbowej
przebiega rnicowanie do odontoblas-
tw (komrek zbinotwrczych). Po za-
koczeniu tego procesu odontoblasty za-
czynaj wytwarza substancj podstawo-
w - matrix zbinow na pograniczu
z wewntrznym nabonkiem szkliwnym
i pobudzaj przez to ameloblast do two-
rzenia substancji podstawowej - matrix
szkliwnej. Zainicjowane najpierw tworze-
nie zbiny zmienia organiczny szablon
dzwonu zbowego w stabiln form od-
lewnicz, dziki czemu szkliwo zbowe
nakada si zawsze na utrwalon warst-
w graniczn.
Tworzenie si substancji twardych zaczy-
na si na szczytach guzkw lub brzegw
siecznych i rozszerza si w kierunku la-
bio-lingualnym i mezjo-dystalnym na ca
koron zba. Warstwa ameloblastw
przesuwa si przy tym na zewntrz,
a warstwa odontoblastw do wewntrz.
Dochodzi do cinicia z jednej strony
brodawki zbowej, z drugiej - stratum re-
ticulare.
Zbina i szkliwo wyksztacaj si warst-
wowo, co powoduje tworzenie si dobrze
widocznych linii wzrostowych. Korze z-
ba rozwija si z tzw. pochewki Hertwiga;
jest to okolica przyszyjkowej ptli nabon-
kowej, w ktrej czy si nabonek szkliw-
ny zewntrzny z wewntrznym.
Po osigniciu przez wzrastajce szkliwo
pniejszej granicy szkliwno-cementowej
dochodzi do znacznego wyduenia tej
ptli. Pochewka Hertwiga decyduje
o ksztacie, wielkoci i liczbie pniej-
szych korzeni. Korzenie zbw rnicuj
si podczas wyrzynania zbw; wraz
z wysuwaniem przez pierwotne wkna
ozbnej korony zba ze szczki ronie
korze i swoim naciskiem wspiera wy-
rzynanie zba.
Podsumowanie: Elementy strukturalne ozbnej
W niemieckim mianownictwie stomatologicznym wyrnia si zby stae zastpcze (Ersatzzahne)
i przyrostowe (Zuwachszahne); zbami zastpczymi okrela si zby stae majce swoje odpowiedniki
mleczne, zbami za przyrostowymi - zby stae bez odpowiednikw mlecznych, tj. stae zby trzo-
nowe. (A.M.)
Podstawy ortopedii szczkowej
Ryc. 3 Schemat struktury dwch ameloblastw
pokazuje czci skadowe i front tworzenia szkliwa
(wedug H.E. Schroedera). W szeciobocznych
ameloblastach znajduj si typowe organelle
i komrki, tu jednak wyspecjalizowane i dlatego
w przypadkowym porzdku:
1. Jdro komrkowe
2. Endoplazmatyczne reticulum z ribosomami
3. Aparat Golgiego
4. Mitochondria
5. Nadjdrowe reticulum endoplazmatyczne
6. Bonka graniczna wewntrzna
7. Ziarnistoci wydzielnicze
1.3 Elementy struktury,
mineralizacja i waciwoci
szkliwa
Szkliwo jest kompleksowym produktem
zrnicowanych wytworw komrkowych
ameloblastw. Powstaje ono podczas
trzech procesw, przebiegajcych rw-
noczenie w komrkach: tworzenie zrbu
- substancji podstawowej (matrix) szkli-
wa, jego mineralizacji i dojrzewania struk-
tury krystalicznej. Szkliwo przedstawia
dojrza struktur krystaliczn pryzma-
tw, stanowic najtwardsz substancj
ludzkiego ciaa.
Tworzenie si szkliwa rozpoczyna si wy-
dzielaniem zrbu podstawowego (matrix)
szkliwa. Przebieg tego wydzielania jest
podobny do czynnoci zewntrzwydziel-
niczej komrki gruczoowej: w wyranie
powikszonej endoplazmatycznej tkance
podcieliskowej (reticulum) ameloblas-
tw syntetyzowane s biaka zrbu pod-
stawowego szkliwa i wydalane na dystal-
nym biegunie komrki poza komrk.
Lekko granulowany zrb podstawowy
szkliwa ulega kropelkowemu wydzieleniu
i pomnoeniu. Skada si on z biaek,
wglowodanw i tuszczw.
W wydzielonej substancji podstawowej
szybko powstaj igowate jdra krystali-
zacji z krysztaw apatytu (apatyty s to
czsteczki wapniowo-fosforanowe, ktre
atwo wymieniane s przez inne krysz-
tay, std nazwa apatytw od: apatan
- zmyli). Jdra krystalizacji tworz si
w uporzdkowanych szeregach i odst-
pach, pionowo na biegunach komrek
szkliwotwrczych. Komrki funkcjonuj
zatem nie tylko jako zewntrzwydzielni-
cze komrki gruczoowe, ale rwnie ste-
ruj powstawaniem, porzdkowaniem
i ukierunkowaniem krysztaw apatytw.
Pryzmaty szkliwne rozwijaj si prawie
rwnolegle do siebie, odzwierciedlajc
w swoim przebiegu ruch ameloblastw:
podczas zatrzymanej syntezy substancji
podstawowej szkliwa i jej mineralizacji
ameloblasty przemieszczaj si w cao-
ci od granicy szkliwno-zbinowej na zew-
Elementy struktury, mineralizacja i waciwoci szkliwa
Ryc. 4 Powstawanie bruzdy nastpuje na pogra-
niczu dwch centrw tworzenia si szkliwa na
szczytach guzkw.
1. Szczyt guza
2. Ameloblasty
3. Szkliwo
4. Granica szkliwno-zbinowa
5. Zbina
6. Odontoblasty
ntrz, dlatego pryzmaty szkliwne wydu-
aj si, a grubo szkliwa ulega zwik-
szeniu. To przemieszczanie nie jest pros-
tolinijnie odrodkowe, ale przebiega sko-
kowo, co w dojrzaym szkliwie widoczne
jest jako struktura liniowa.
Proces mineralizacji jest wybircz zmia-
n formowania si substancji podstawo-
wej szkliwa, w czasie ktrej odcignita
zostaje woda, czci organiczne substan-
cji kurcz si i gromadzi si fosfotaza wa-
pniowa. Te procesy przebudowy naley
rozpatrywa jako komrkowe dokonania
ameloblastw. Przederupcyjne (przed
wyrniciem zba) dojrzewanie szkliwa
oznacza procesy, w ktrych ze zminera-
lizowanej substancji podstawowej szkliwa
powstaje nastpnie krystaliczna struktura
szkliwa.
Zmineralizowana substancja podstawo-
wa szkliwa zawiera pocztkowo okoo
25% czci krystalicznych, podczas gdy
dojrzae szkliwo skada si w 86% swej
objtoci z krysztaw.
Pryzmaty dojrzaego szkliwa utworzone
s z krysztaw apatytowych fosforanu
wapnia w postaci szecioktnych szta-
bek o dugoci okoo 0,016 mm. W krysz-
taach zawarta jest organiczna substan-
cja podstawowa, zajmujc okoo 2% ob-
jtoci. Powierzchnie graniczne poszcze-
glnych pryzmatw s rozpoznawalne
dziki temu, e krysztay stykaj si
2
3
4
5
6
w zrnicowanych kierunkach wzrosto-
wych. Substancji midzypryzmatycznej"
(substancji kitowej) nie mona stwierdzi,
poniewa przestrzenie midzypryzma-
tyczne nie rni si w swoim skadzie
chemicznym od jder pryzmatw. Liczba
pryzmatw w milimetrze kwadratowym
waha si od okoo 20 tys. do 30 tys. od
czci koronowej do szyjkowej. Rwnie
wysoka jest liczba ameloblastw.
Pryzmaty szkliwne kocz si bezpo-
rednio przed powierzchni szkliwa, sama
za warstwa powierzchowna wolna jest
od pryzmatw. Powierzchowna warstwa
szkliwna, ktra znajduje si normalnie na
niewyrznitych zbach, jest twardsza,
bardziej odporna chemicznie i przeciws-
tawia si prchnicy znacznie duej ni
pozostae szkliwo. W warstwie tej zma-
gazynowane s due iloci fluoru. W z-
bach wieloguzkowych szkliwo zaczyna
si tworzy rwnoczenie w szczytach
rnych guzkw; przy spotkaniu si ta-
kich czapek szkliwnych midzy zgrubie-
niami szkliwa tworzy si zagbienie.
Na jego dnie dochodzi do zderzenia ame-
loblastw - ciany zagbienia zbliaj
si ku sobie coraz bardziej. Powstaj
bruzdy zbw z powierzchniami ucia.
Gboko i szeroko bruzd, podobnie
jak grubo szkliwa pod bruzdami, jest
bardzo zrnicowana w poszczeglnych
zbach.
Podstawy ortopedii szczkowej
Dojrzae szkliwo rni si skadem i wa-
ciwociami od innych twardych substancji
zba oraz koci. Szkliwo w stanie niedoj-
rzaym wykazuje zawarto wody w 50%,
jednak w czasie dojrzewania spada ona
gwatownie - pozostaje zaledwie 2% wa-
gowo, co odpowiada 12% objtoci. Jed-
na czwarta tej resztkowej wody znajduje
si w substancji organicznej szkliwa, sta-
nowicej tylko okoo 1 % wagowo (2% ob-
jtoci). Cz wody resztkowej wbudo-
wana jest w krysztay apatytw jako gru-
pa hydroksylowa. Resztkowa organiczna
substancja podstawowa szkliwa skada
si z biaek, wglowodanw i zwizkw
tuszczowych.
Krystaliczny skadnik szkliwa zbudowany
jest z hydroksyapatytw fosforanu wap-
nia, z niewielkimi ilociami sodu, magne-
zu, chloru i potasu. Hydroksyapatyt ma
nastpujcy skad chemiczny:
Caio(P04)6(OH)2, przy czym grupa hyd-
roksylowa moe by zastpiona przez
fluor i chlor. Zawarto fluoru w szkliwie
jest bardzo zmienna. Stenie fluoru na
powierzchni jest istotnie wiksze (20-krot-
nie) ni w gbszych warstwach i ponadto
waha si w zalenoci od przyjmowania
fluoru w poywieniu, wodzie i w pacie
do zbw.
Ryc. 5 Model uporzdkowania pryzmatw szkli-
wnych przedstawia przekrj typu dziurki od klucza.
Jej gowa ma tu rozmiar 5 (im, podczas gdy jej
broda ma wysoko 9 (im. W kadym pryzmacie
krysztay apatytw s tak uszeregowane, e do-
chodzi do obejmowania krysztaw ssiednich
pryzmatw. Powstaje zazbienie krysztaw apa-
tytw na pograniczu pryzmatw, przez co zwik-
sza si wytrzymao szkliwa. Obok porwnanie
wielkoci krysztau apatytu szkliwa (A) i wielkoci
krysztau apatytu zbiny (B).
Miejscowe fluorkowanie szkliwa, stoso-
wane jako dziaanie zapobiegajce
prchnicy zbw, wbudowuje w powierz-
chni szkliwa wysokie stenie fluoru.
Roztwory fluorkw nanosi si, aby jony
fluoru dyfundoway w powierzchnie i aby
- przez zastpienie grup OH - osign
trwae, krystaliczne poczenie fluoru
z apatytami, chronice szkliwo przed ata-
kiem prchnicy. Kwane fluorki nieorga-
niczne (NaF, fluorofosforany) s rozpusz-
czalne w wodzie i mog w krtkim czasie
zosta wypukane; organiczne aminoflu-
orki nie wypukuj si i dlatego lepiej na-
daj si do fluorkowania powierzchni
szkliwa. Najtwardsza substancja zba
- szkliwo jest rwnie najbardziej amliw
substancj ciaa ludzkiego, przy czym,
odpowiednio do gstoci mineralnej, jest
bardziej kruche i twarde na powierzchni
ni w warstwach gbszych, jego niebies-
kawe zabarwienie jest sabe, sprawie
wraenie raczej przezroczystego. O kolo-
rze zba decyduje zbina, przewiecaj-
ca przez szkliwo w zalenoci od grubo-
ci jego warstwy.
Szkliwo, mimo swej gstoci, jest w pew-
nym stopniu przepuszczalne dla wody.
Oznacza to, e barwniki, woda i alkohol
wzgldnie atwo mog przez szkliwo
Elementy struktury, mineralizacja i waciwoci szkliwa
przepywa (woda wnika w cigu 24 go-
dzin na okoo 4 mm w gb szkliwa). Dla-
tego w szkliwie mog by inicjowane
przemiany chemiczne, ktre przyczyniaj
si do zachowania lub zmiany skadu
chemicznego szkliwa.
Po wyrniciu zba dochodzi do zmian
w substancji, okrelanych jako posterup-
tywne dojrzewanie szkliwa (posteruptyw-
ne: po wyrniciu zba). Szkliwo, w trak-
cie tego procesu dojrzewania, traci coraz
wicej wody i skadnika organicznego
swego zrbu. Struktura krystaliczna staje
si bardziej zbita i zmieniona przede
wszystkim przez zastpienie grup OH
przez fluor i jego zwizki chemiczne. Sta-
je si jeszcze twardsze, bardziej odporne
chemicznie, ale kruche i mao przepusz-
czalne. Jest te bardziej amliwe; powsta-
j mikroskopijne szczeliny, ktre - wype-
nione lin - wywouj przebarwienia
w postaci linijnych zarysowa szkliwa.
cieranie przy uciu i czyszczeniu zbw
rwnie zmienia powierzchni szkliwa;
warstwa szkliwa moe by miejscami ca-
kowicie zniesiona a do obnaenia zbi-
ny. Zachowujc swoj aktywno komr-
ki zbinotwrcze (odontoblasty) silniej mi-
neralizuj odsonit w ten sposb zbi-
n, dziki czemu jest ona twardsza i g-
ciejsza od zbiny normalnej.
Przez procesy dojrzewania szkliwo zmie-
nia swoj przejrzysto, uzyskujc pod-
stawowe szare zabarwienie. Okrelone
skadniki lekw (tetracykliny z antybioty-
kw o szerokim spektrum dziaania) odk-
adaj si w krysztaach szkliwa, tworzc
trwae poczenia z wapniem i zabarwia-
jc zb brunatnawo lub tawo. W cza-
sie wyrzynania zba ameloblasty ulegaj
resorpcji, zmieniaj si w nabonek paski
i trac swoj zdolno do podziau. Wd-
ruj do szczeliny dzisowej i utrzymuj
w czasie wyrzynania zba przyczep na-
bonkowy szkliwo/luzwka, ulegajc na-
stpnie odrzuceniu. Pierwotne przypusz-
czenia, e cutucicula dentis powstaje
z przemieszczonych ameloblastw, nie
znajduj potwierdzenia. Szczeglnie od-
porn powierzchni szkliwa jest, jak ju
wspomniano, jego bezpryzmatyczna
warstwa.
Podstawy ortopedii szczkowej Elementy strukturalne zbiny i jej powstanie
Ryc. 6 Na tym rysunku przekrojo-
wym uwidoczniono przestrzenne
stosunki odontoblastw z ich wy-
pustakami do kanalikw zbino-
wych . Zbina jest wysycona wypus-
tkami odontoblastw, co zapewnia
jej zaopatrzenie. Odontoblasty za-
chowuj swoj czynno przez cae
ycie, dziki czemu zbina pozos-
taje witalna, elastyczna, wytrzymaa
i, w ograniczonym zakresie, zdolna
do regeneracji.
1.4 Elementy strukturalne zbiny
i jej powstanie
Zbina, czyli dentyna, stanowi najwik-
sz mas zba; jest wytworzona i nas-
tpnie utrzymywana przez odontoblasty.
W stadium dzwonu zawizka zbowego
odontoblasty rnicuj si z komrek
brodawki zbowej. Komrki te pochodz
z zarodkowej tkanki cznej i listewki ner-
wowej. Rnicowanie odontoblastw da-
je si rozpozna po zwikszonej objtoci
komrek i zawartych w nich organelli ko-
mrkowych. Komrki, pocztkowo kszta-
tu gwiadzistego, staj si smuke, w ksz-
tacie kolumn, wytwarza si silna wypu-
stka cytoplazmatyczna, wystajca z ko-
mrki na jej dystalnym kocu. Powstae
w ten sposb odontoblasty trac swoj
zdolno do podziau i stanowi wysoce
wyspecjalizowane komrki wydzielnicze.
Silna wypustka odontoblastyczna zawie-
ra mitochondria, ziarnistoci wydzielnicze
i dugie microtubuli jako typowe cechy
strukturalne. Wydua si ona stale i roz-
gazia w krtkie boczne odgazienia cy-
toplazmatyczne, ktre mog si wzajem-
nie czy. W odontoblastach syntetyzo-
wane s prokolagen i mukopolisachary-
ny, wdrujce przez wypustk odontob-
lastyczn i wydzielane jako predentyna.
Prokolagen polimeryzuje do wkien kola-
genowych, podczas gdy mukopolisacha-
rydy tworz organiczn substancj pod-
stawow. Powstawanie zbiny przebiega
wic przez organiczny etap wstp-
ny - przez predentyn do zmineralizowa-
nia zbiny.
Odontoblasty rnicuj si na powierzch-
ni graniczcej z wewntrznym nabon-
kiem szkliwnym, na ktrej powstaje p-
niej granica szkliwno-zbinowa. Rnico-
wanie odontoblastw i tworzenie si pre-
dentyny rozpoczyna si najpierw na brze-
gach siecznych i przesuwa stopniowo
w kierunku szyjki, przy czym grubieje ko-
ronowa warstwa zbiny. Pierwsza, zew-
ntrzna warstwa zbiny okrelana jest ja-
ko zbina osonowa; odrnia si ona
w swej strukturze i waciwociach od
gwnej masy zbiny. Zbina osonowa
zawiera liczne wkna kolagenowe (wk-
Podstawy ortopedii szczkowej
Ryc. 7 Kanaliki zbinowe biegn od miazgi do
granicy szkliwno-zbinowej. Im bliej jamy zba,
tym wiksza jest gsto kanalikw zbinowych.
na Korffa), rozoone z nieregularn gs-
toci. Z tego powodu mineralizacja war-
stwy osonowej nie jest tak dua, jak po-
zostaej zbiny.
Masa zbiny midzy zbin osonow
i j am zba okrelana jest jako zbina
wokmiazgowa. Gwna masa zbiny,
w odrnieniu od zbiny osonowej, nie
zawiera wkien Korffa i wykazuje tylko
nieliczne odgazienia wypustek odon-
toblastycznych. Zbina wokmiazgowa
powstaje po zbinie osonowej, przy
czym odontoblasty oddalaj si coraz
bardziej od brodawki zbowej. Minerali-
zacja zbiny wokmiazgowej rozpoczy-
na si, odwrotnie ni szkliwa, w pewnym
odstpie od odontoblastw. Dopiero kie-
dy przez wydzielenie predentyny powsta-
je okrelona grubo warstwy (okoo 20
|im), odontoblasty rozpoczynaj proces
mineralizacji przez wydzielanie ziarnis-
toci z wysok zawartoci fosforanw
i wapnia; znaczy to, e odontoblasty
- podobnie do ameloblastw - aktywnie
organizuj mineralizacj. Proces ten
przebiega warstwowo, przy czym midzy
odontoblastami i frontem mineralizacji
stale pozostaje niezmineralizowana war-
stwa predentyny.
Tworzenie si zbiny nie przebiega
w sposb cigy, lecz okresowy, w fa-
zach mineralizacji i spoczynku. Wraz
z powikszajc si gruboci warstwy
zbiny cienia si jama zba; zmniejsza
si rwnie powierzchnia graniczna
miazgi i zbiny. Skutkiem tego odonto-
blasty coraz bardziej si cieniaj; nie
obumieraj jednak, lecz zachowuj zdol-
no zbinotwrcz przez cae ycie.
Przestrze dla wypustek odontoblastycz-
nych i ich rozgazie pozostaje jednak
w czasie tworzenia si zbiny zawsze
wolna, dziki czemu powstaj delikatne
kanaliki zbinowe. ciany kanalikw
utworzone s z zbiny znacznie lepiej
zmineralizowanej, ktra rwnie tworzo-
na jest przez cae ycie, przez co grubo
warstwy ulega zwikszeniu. Wypustki od-
ontoblastyczne i ich odgazienia ulegaj
silnemu ciniciu.
Kanaliki zbinowe biegn falicie przez
zbin, w okolicy miazgi zbliaj si do
siebie. Oznacza to, e w zbinie przy-
miazgowej wypustki odontoblastyczne s
Elementy strukturalne zbiny i jej powstanie
Ryc. 8 Przebieg linii wzrostowych na przykadzie mlecz-
nego zba przedniego wskazuje przebieg wzrostu od
brzegu siecznego przez formowanie korony a do korze-
nia. Korze rnicuje si dopiero w czasie wyrzynania z-
ba w kolejnoci od A do E: (A) zawizek zba w czasie
porodu; (B) po 3 miesicu ycia; (C) po 6 roku ycia;
(D) po 9 roku ycia; (E) zb w peni wyksztacony.
uoone w sposb zwarty i przy opraco-
wywaniu ubytku w tej okolicy powstaje
dua powierzchnia rany. Na kikucie koro-
ny moe powsta rana o powierzchni 12
mm
2
. Dla porwnania - przy usuniciu
miazgi powstaje rana o powierzchni za-
ledwie 3 mm
2
. Szacunkowo, przy opraco-
wywaniu normalnego dna ubytku przeci-
tych zostaje do 40 tys. wypustek odontob-
lasycznych w milimetrze kwadratowym,
podczas gdy przy oszlifowywaniu korony,
na zewntrznej warstwie zbiny, otwar-
tych zostaje okoo 15 tys. kanalikw w mi-
limetrze kwadratowym. Uzasadnione jest
zatem mwienie o ranie zbinowej.
Stae tworzenie zbiny jest fizjologicznym
procesem starzenia, skutkiem ktrego
kanaliki zbinowe mog ulega cakowi-
temu zamkniciu; otwiera ono jednake
moliwoci wyrwnywania defektw
prchnicowych. Ta zdolno odontoblas-
tw do reagowania na bodce fizjologicz-
ne i patologiczne syntetyzowaniem zbi-
ny wtrnej jest godnym uwagi objawem
ywotnoci zbiny.
Odontoblasty zaopatruj bowiem zbin
rwnie po zakoczeniu fazy jej minerali-
zacji i mog j wzmacnia przez wtrn
dobudow. Odontoblasty le na wew-
ntrznej powierzchni zbiny i tworz war-
stw graniczn z miazg. Wypustki
odontoblastyczne przechodz przez z-
bin do warstwy szkliwa, co oznacza, e
wypustka moe osiga dugo do 5
mm. Przez odgazienia do wypustek s-
siednich powstaj poczenia poprzecz-
ne. Objto wypustek odontoblastycz-
nych i ich odgazie stanowi dziesi-
ciokrotn wielko w porwnaniu z obj-
toci tkanki miazgowej. Objto kanali-
kw zbinowych i ich odgazie wynosi
w dolnych trzonowcach 250 mm
3
, pod-
czas gdy objto miazgi - 70 mm
3
;
w kach stosunek kanalikw zbinowych
do objtoci miazgi jest jak 90 do 9.
Odontoblasty ze swoimi wypustkami wy-
kazuj jeszcze inn waciwo. Pocho-
dz one prawdopodobnie z listewki ner-
wowej i std ich zdolno przekazywania
bodcw. Przenoszenie bodcw wyja-
nia si przez ruch pynu wewntrz wypus-
tki. W warstwie graniczcej z miazg od-
ontoblasty pozostaj w synaptycznym
kontakcie z wknami nerwowymi, dlate-
Podstawy ortopedii szczkowej
go mona mwi o pewnej wraliwoci
zbiny na dotyk, rnice temperatury
i wpywy chemiczne.
Skad chemiczny zbiny podobny jest do
substancji kostnej, rni si zatem od
szkliwa. Zmineralizowany skadnik zbiny
zbudowany jest z krysztaw hydroksy-
apatytw fosforanowo-wapniowych bez
uszeregowania pryzmatycznego. Tre
mineralna jest relatywnie homogenna,
przy czym ciany kanalikw s gciej-
sze ni pozostaa zbina. Zawarto flu-
oru wzrasta stopniowo z wiekiem. Zbina
ma swoisty ty kolor, nie jest tak twarda
jak szkliwo, jest natomiast bardzo elas-
tyczna i zdolna do przeksztacania si.
Przez pozostaoci lekw moe by
znacznie przebarwiona, podobnie jak
przez odkadanie si barwnikw krwi.
Najbardziej znamienna waciwo zbi-
ny zaley jednak od wypustek odontob-
lastycznych, ktrych regularne rozoenie
umoliwia przepuszczalno, jakkolwiek
zmniejszajc si z wiekiem.
Struktura i waciwoci miazgi
Ryc. 9 Mog powstawa skraj-
ne ksztaty miazgi; co wicej,
gadkie, pojedyncze kanay ko-
rzeniowe jamy zba s raczej
rzadkie. Tu przedstawiono kilka
skrajnych, lecz przy tym typo-
wych ksztatw kanaw korze-
niowych z licznymi dodatkowy-
mi kanaami bocznymi: 1 do 5
szczka; siekacze, kie, przed-
trzonowiec i trzonowiec; 6 do 10
uchwa: siekacz, kie, przedtrzo-
nowiec i trzonowce.
1.5 Struktura i waciwoci miazgi
Tkanka miazgi rozwija si z brodawki z-
bowej. W stadium dzwonu z komrek
brodawki zbowej najpierw rnicuj si
odontoblasty. W przebiegu tworzenia si
zbiny z ttnic zbodoowych wrastaj do
brodawki naczynia krwionone; powstaj
wkna nerwowe. Nastpuje przy tym
przemiana komrek brodawki w tkank
miazgi. Chodzi tu o lun tkank czn,
przeniknit fibrylami, nerwami i naczy-
niami. Rozrnia si komrki o rozmai-
tych ksztatach i funkcjach: warstwa od-
ontoblastw, fibroblasty, komrki zapaso-
we i obronne.
Zasadnicza masa komrek powstaje z fi-
broblastw, a granica peryferyjna utwo-
rzona jest z odontoblastw. Wystpuj
przy tym komrki swobodnie si porusza-
jce: limfocyty, monocyty i histiocyty - ja-
ko komrki obronne normalnej tkanki
cznej; nie s wic one swoiste dla miaz-
gi. Wkna i fibryle tkanki miazgowej -
cz si w miazdze przyszczytowej z w-
knami ozbnej.
Miazga jest bardzo silnie przeniknita na-
czyniami krwiononymi i limfatycznymi,
ktre wnikaj przez otwory korzeniowe
i tworz sie naczyniow. Ptelkowate
wypustki mog siga a do warstwy od-
ontoblastw. Wraz z tymi naczyniami
przez otwory korzeniowe do jamy zba
wnikaj take wkna nerwowe. Docho-
dz one prawie bez odgazie do miazgi
koronowej, dopiero wwczas tworz swo-
isty wachlarz. Najczciej chodzi tu o af-
ferentne przewodnictwo nerwowe rejest-
racji blowej. Gazki kocowe dochodz
do odontoblastw, rozcigaj si wzdu
ich wypustek do predentyny i wciskaj si
wzdu kanalikw zbinowych a do z-
biny. Bodce, natrafiajce na wypustki
odontoblastyczne, przenoszone s w ten
sposb na wolne zakoczenia nerwowe.
Wyjania to znaczenie tkanki miazgowej
dla zdolnoci reagowania zbiny i caego
zba.
Przestrze wypeniona przez miazg na-
zywana jest j am zba i dzieli si na ko-
mor zba (komor korony zba) i kanay
korzeniowe. Komora koronowa odpowia-
da ksztatowi zba, przy czym pod brze-
gami siecznymi i szczytami guzkw znaj-
duj si rogi miazgi. Kanay korzeniowe
kocz si na og otworem szczytowym,
Podstawy ortopedii szczkowej
Ryc. 10 Miazga wypenia
w caoci jam zba. Skada si
ze zrnicowanych elementw
strukturalnych, penicych zr-
nicowane czynnoci. Topografia
miazgi:
1. Szkliwo
2. Zbina
3. Splot kapilarny naczy ttni-
czych
4. Jama zba
5. Splot kapilarny naczy yl-
nych
6. Kana korzeniowy
7. Wkna nerwowe
8. Pulpocyty (komrki tkanki
cznej)
9. Odontoblasty
10. Wypustka odontoblastycz-
na
11. Zakoczenie nerwowe
w wypustce (splot nerwowy
Raschkowa)
czsto jednak wykazuj liczne kanay i ot-
wory w okolicy szczytu korzenia i ucho-
dzce do szpary ozbnowej.
Postpujca synteza zbiny zwa ko-
mor zba i kanay korzeniowe, miazga
si zmniejsza; niektre kanay korzenio-
we mog zarasta. Tkanka miazgowa
skada si w 25% ze skadnikw orga-
nicznych, a w 75% z wody i peni swoje
funkcje pod wysokim cinieniem tkanko-
wym. Do zada miazgi naley: odywia-
nie odontoblastw, poredni udzia w two-
rzeniu zbiny, ostrzeganie przed blem
przy bodcach mechanicznych, termicz-
nych i chemicznych, a take czynnoci
obronne poprzez syntez fagocytw.
Miazga moe rwnie wymienia uszko-
dzone odontoblasty i w ten sposb za-
pewni tworzenie zbiny wtrnej.
Powysze czynnoci speniane s lepiej
przez mod tkank miazgow ni przez
tkank starzejc si. Wydolno miazgi
obnia si w takim stopniu, w jakim zw-
a si jama zba, zmniejsza si gsto
naczy i odkadane s wkna kolageno-
we. Poza tym wydajno czynnociow
mog upoledza zogi mineralne (ka-
mienie miazgowe) i zwapnienia; odnosi
si to zarwno do przewlekych procesw
patologicznych (prchnica, infekcje i in.),
jak i nieostronych, uszkadzajcych za-
biegw stomatologicznych.
Przy opracowywaniu kikuta korony lub
ubytkw mog wystpi zarwno odwra-
calne, jak i nieodwracalne uszkodzenia
miazgi. Zalenie od nacisku wywieranego
przy szlifowaniu, wyzwalanego ciepa
szlifowania lub zastosowanych chemicz-
nych materiaw czyszczcych i wype-
nieniowych dochodzi do podranienia
miazgi. W najkorzystniejszym przypadku
pojawia si krtkotrwae, odwracalne
upoledzenie czynnoci odontoblastw,
zwizane z procesami zapalnymi
w miazdze, co stanowi wystarczajcy bo-
dziec do syntezy zbiny wtrnej. Moe
by to take wykorzystane terapeutycznie
w celu pniejszego osignicia wikszej
gbokoci szlifowania, na przykad w ko-
ronach Jacketa dla zbw modocianych.
Podsumowanie: Struktura i waciwoci miazgi
Zwyki temperatury przez ciepo szlifo-
wania o wicej ni 8C powyej 37C wy-
wouj nieodwracalne szkody komrkowe
i tkankowe (cicie biaka). Przez zbyt
gorcy materia moe dochodzi w miaz-
dze do szczytowych temperatur 53C,
wystarczajcych do umiercenia warstwy
odontoblastw, wywoania przewlekych
zapale ropnych i do dewitalizacji caego
zba. Przy tym zb po tych uszkodze-
niach moe przez miesice a nawet lata
nie dawa adnych objaww.
Podstawy ortopedii szczkowej
Ryc. 11 Schemat elementw strukturalnych ce-
mentu korzeniowego wykazuje linie nakadajcych
si rnych warstw cementu:
1. Zbina
2. Warstwa cementu bezkomrkowego
3. Warstwa cementu komrkowo-wknistego
4. Front mineralizacji
5. Cementocyt
6. Cementoblasty
7. Wkna Sharpeya
8. Fibroblasty
1.6 Elementy strukturalne
cementu
Korze zba na zewntrznej powierzchni
okryty jest zmineralizowana tkank cz-
n, okrelan jako cement korzeniowy.
W cemencie korzeniowym zakotwione s
wkna aparatu zawieszeniowego zba,
co zapewnia mu umocowanie w kostnym
zbodole. Cement korzeniowy powleka
zbin w sposb cigy, moe wnika do
kanau korzeniowego, przykrywa cz
szkliwa; nie przechodz przeze naczy-
nia. Jest podobny do tkanki kostnej, wy-
kazuje jednak rodzajowo specyficzne
waciwoci. Cement korzeniowy powsta-
je w czasie formowania si korzenia
przed wyrzynaniem si zba i w jego
trakcie. Tworzy si nadal w cigu caego
ycia, tak dugo, jak istnieje czynnocio-
wo wydolna ozbna.
Cement korzeniowy wraz z ozbn i ko-
ci zbodou to czynnociowa jedno.
Cementoblasty powstaj z komrek p-
cherzyka zbowego przed wyrzynaniem
zba; mog by one jednak aktywowane
z komrek cznotkankowych rwnie po
wyrniciu zba. Cementoblasty podob-
ne s do odontoblastw; mog wykazy-
wa liczne wypustki cytoplazmatyczne
i syntetyzowa drobnooczkow substan-
cj podstawow i wkna kolagenowe.
Powstaje wtedy cement korzeniowy,
w ktrym mona wyrni trzy rodzaje:
1. Cement bezkomrkowo-bezfibrylowy
jest to cement korzeniowy bez cemen-
toblastw i bez wkien kolageno-
wych.
2. Cement bezkomrkowo-fibrylowy bez
cementoblastw i z wknami kolage-
nowymi.
3. Cement komrkowo-fibrylowy z ce-
mentoblastami i wknami kolageno-
wymi.
Cement bezkomrkowo-bezfibrylowy, le-
c na szkliwie zba, przykrywa czci
korony zba. Cement bezkomrkowo-fib-
rylowy jest natomiast zlokalizowany bez-
porednio na zbinie i rozoony na ca-
ym korzeniu; cement komrkowo-fibrylo-
wy pooony jest czsto jedynie na szczy-
cie korzenia.
Ubogi w komrki cement wykazuje struk-
tur wknist, prostopad do powierzch-
ni zbiny, co wie si z biegncymi
w cemencie wknami Sharpeya. Wkna
te opuszczaj cement prostolinijnie. Or-
ganicznym skadnikiem jest kolagen, sta-
Ryc. 12 Graficzne przedstawienie wa-
gowego i objtociowego udziau skad-
nikw mineralnych, zrbu organicznego
(mafr/x) i zawartoci wody w procentach
w odniesieniu do szkliwa (Sz), zbiny
(Z), cementu ( C) i koci (K).
ciar w % objto w %
woda 1HIIIB1
zrb organiczny r~ I
(matrix) '
czci mineralne i^/a^A
nowicy okoo 30% objtoci caej masy
cementu. Cz mineralna cementu zaj-
muje rwnie j edn trzeci jego objtoci
i skada si z hydroksyapatytw fosfora-
nowo-wapniowych. Fluor wystpuje pra-
widowo jako element ladowy. Udzia
wody przekracza j edn trzeci caej obj-
toci.
Cement korzeniowy jest lekko tawy,
bardziej mikki ni zbina, ale twardy jak
ko. Jest przepuszczalny, przy czym
pyny przenikaj gwnie wzdu wkien
Sharpeya. Cement korzeniowy jest skad-
nikiem zba, poniewa naoony jest bez-
porednio na zbinie. Moe on w cigu
caego ycia gromadzi nowe elementy
wkniste, dlatego jest czynnociowo
podporzdkowany aparatowi zawiesze-
niowemu zba. Gwn czynnoci jest
zakotwienie zba w zbodole. Wizki
wkien kolagenowych s umocowane
zarwno w koci zbodoowej, jak i w ce-
mencie korzeniowym.
Czynnoci cementu korzeniowego nie
wyczerpuje jednorazowe ufiksowanie
wkien Sharpeya - podajc za zmie-
niajcymi si wymogami czynnociowymi
- dostosowuje i przemieszcza te wkna.
Cement moe wic, przy ruchach zba
o charakterze fizjologicznym lub przy
dziaaniu ortodontycznym, poszerza
szpar ozbnow na drodze resorpcji lub
zwa j na drodze apozycji.
W przypadku pknicia lub zamania ko-
rzenia zba pod wpywem uderzenia, ce-
mentoblasty wraz z odontoblastami mo-
g zagoi t ran, produkujc now, twar-
d tkank zba. Cementoblasty podejmu-
j tu rol podobn do osteoblastw okos-
tnej przy zamaniach koci, kiedy zamy-
kaj miejsce zamania tward substancj
kociopodobn.
objto w %
Podstawy ortopedii szczkowej
1.7 Rozwj i struktura aparatu
zawieszeniowego zba
Aparat zawieszeniowy zba nazywany
bywa przyzbiem - parodontium (rw-
nie paradentium). Obejmuje cztery
struktury tkankowe, ktre razem umoco-
wuj zb w szczce w postaci wizada
(syndesmozrf. Do aparatu zawieszenio-
wego nale: cement korzeniowy, zbita
tkanka kostna zbodou, ozbna (desmo-
dontium) i przyzbie brzene. Czynno-
ciowa jedno tych tkanek zapewnia
utrzymanie pojedynczego zba, ustawie-
nie caego szeregu zbw; zapewnia na
brzegu przyszyjkowym nabonkowe zam-
knicie do jamy ustnej.
Cement korzeniowy, jako element struk-
turalny zba, zosta opisany powyej
i przedstawiony w swoim czynnocio-
wym powizaniu. Tu wroniete s, tak jak
w koci zbodou, wkna Sharpeya.
Jeszcze raz naley podkreli zdolno
cementu do czynnociowej adaptacji, po-
zwalajcej w dowolnym czasie umoco-
wywa stare i nowe wkna w zmienio-
nym pooeniu; jakkolwiek cement korze-
niowy nie resorbuje si i nie odbudowuje
na nowo w sposb cigy, wykazuje jed-
nak zdolno naprawczego odkadania
twardej tkanki. Zbita tkanka kostna zbo-
dou ley naprzeciw cementu korzenio-
wego, przy czym rwnie tu zakotwione
s wkna, a siy ucia mog by przeka-
zywane i rozdzielane na twarde tkanki
szczk oraz czaszki. Czci kostne,
w ktrych tkwi zby, nazywaj si, jak
wiadomo, w szczce - wyrostkiem zbo-
doowym, a w uchwie - czci zbodo-
ow. S to czynnociowo ukierunkowa-
Rozwj i struktura aparatu zawieszeniowego zba
Ryc. 13 Dydaktyczny rysunek aparatu
zawieszeniowego zba przedstawia to-
pograficzne powizanie czci aparatu
zawieszeniowego:
Zb anatomiczny skada si z:
1. Szkliwa
2. Zbiny
3. Miazgi i cementu korzenioweo
Do aparatu zawieszeniowego zba
nale:
4. Przyzbie brzene
5. Cement korzeniowy
6. System wkien szpary ozbnowej
7. Kostna zbita tkanka zbodoowa
8. Ko zbodou
ne struktury tkankowe, ktre dojrzewaj
w zalenoci od wyrzynania zbw; p-
niej, po utracie zbw, mog ulec cako-
witej resorpcji.
Kostnienie szczki i uchwy zaczyna si
w 7 tygodniu ycia zarodkowego z kom-
rek cznotkankowych. W tym czasie wi-
doczne s pczki zbowe. Kiedy z dzwo-
nu zbowego tworzy si twarda substan-
cja, powstaj te cienkie blaszki kostne
oddzielajce poszczeglne zawizki z-
bowe. Tworz si z tego przegrody mie-
dzyzbodoowe (septa alveolaria), ktre
w czasie porodu umoliwiaj powstanie
w kadej szczce dziesiciu prymityw-
nych j amek dla zbw mlecznych. Pierw-
sze trzonowce stae s rwnie widoczne
w poszczeglnych j amkach zbowych.
Zawizki zbowe otoczone s przez p-
cherzyki zbowe, przemieniajce si
pniej w ozbn. Jednake w czasie
tworzenia si korzeni i wyrzynania zbw
zawizki zbw pobudzaj rwnie
wzrost koci wyrostka zbodoowego.
W okresie porodu koci zbodoowe s
ju wyronite ponad poziom okluzyjny
zawizkw zbowych i wzrastaj nadal
podczas wyrzynania zbw w takim stop-
niu, w jakim wyduaj si korzenie. Rw-
noczenie tworz si systemy wkien
i cement korzeniowy dla aparatu zawie-
szeniowego. Wyrostki i koci zbodoo-
we rozwijaj si jako cz szczk w za-
lenoci od wyrzynania zbw, wzrostu
korzeni i rnicowania si ozbnej i dla-
tego odbywa si to niezalenie od wzros-
tu pozostaych czci szczk. Podczas
wymiany uzbienia na zby stae wyst-
puj podobne zalenoci wzrostowe,
przy czym dochodzi do cakowitej przebu-
dowy czci i ukw zbodotowych, dos-
tosowanych do uzbienia staego.
Kostna budowa wyrostka zbodoowego
wykazuje typow struktur kostn: zew-
ntrzn, zbit pytk kostn, przykryt
okostn, wewntrzn warstw koci, wy-
cielajc zbodoy, silnie perforowan,
i - lec midzy warstwami koci zbitej
- spongioz. W miejscu, gdzie warstwy
koci zbitej powierzchni zewntrznej i z-
bodow przechodz wzajemnie w sie-
bie, znajduje si grzbiet szczki. Zewnt-
rzna warstwa koci zbodoowej to typo-
wa substantia corticalis.
Spongioza skada si z delikatnych bele-
czek kostnych, midzy ktrymi zmagazy-
nowany jest szpik kostny. W koci pytko-
wej szczk znajduje si gwnie szpik
Podstawy ortopedii szczkowej
Ryc. 14 Schemat koci zbodou w okolicy zbw bocznych
uchwy wykazuje zrnicowan budow koci i ksztat zbo-
dou:
1. Wolny brzeg zbodou (limbus alveolaris)
2. Zbodoowa zbita tkanka kostna
3. Kanay Volkmana
4. Compacta (zewntrzna, korowa ko zbita)
5. Spongiosa
6. Kana czcy z kanaem uchwy
7. Kana uchwy
czerwony, krwiotwrczy (kt uchwy, tu-
ber maxillae). Beleczki koci gbczastej
wykazuj wyrane ukierunkowanie, od-
powiednio do linii pocigania i nacisku,
inicjowanych przez obcienie zbowe
i miniowe. Oznacza to, e ukad bele-
czek koci gbczastej dostosowuje si do
zmienionych obcie.
Wewntrzna ciana zbodou jest rw-
nie siln warstw korow, jednak mocno
perforowan. Ta warstwa koci nazywa
si lamina cribriformis. Jest ona szczegl-
nie mocno perforowana w okolicy przy-
szyjkowej i przyszczytowej. Te otwory
odpowiadaj kanalikom Volkmanna i -
cz ozbn z jamkami szpikowymi; prze-
chodz przez nie naczynia krwionone
i limfatyczne. W warstwie korowej zbo-
dou widoczne s lece tu wizki wkien
Sharpeya, podobnie jak w cemencie ko-
rzeniowym. Skad koci zbodoowej od-
powiada skadowi innych koci:
- 45% udziau wagowego stanowi hyd-
roksyapatyty fosforanowo-wapniowe,
- 30% stanowi zrb organiczny z w-
kien kolagenowych,
- 25% to woda.
Ksztat i pooenie koci zbodoowej us-
talane jest w szczeglnej mierze przez
zby i ich czynno. Mona wic stwier-
dzi, e wszystkie stae siekacze, grne
ky, przedtrzonowce i trzonowce nachylo-
ne s przedsionkowo; dolny kie stoi ra-
czej pionowo, podczas gdy dolne zby
boczne wykazuj tendencje do ustawie-
nia si dojzykowego. Pokrywa kostna
korzeni w czci przedsionkowej szczki
jest uderzajco cienka, tak e zewntrzna
ko zbita i wewntrzna lamina cribrifor-
mis s ze sob poczone. W razie utraty
zba, blaszki koci zbodou ulegaj re-
sorpcji i okazuje si, e cienkie, przed-
sionkowe czci kostne silniej zanikaj
ni strefa dojzykowa. Dlatego wydaje
si, e grzbiety szczk zanikaj w kierun-
ku ich nachylenia, co prowadzi do zwe-
nia linii grzbietu szczki, a przebieg
grzbietu uchwy zmienia jego ksztat na
Rozwj i struktura aparatu zawieszeniowego zba
Ryc. 15 Pooenie zbw w koci zbodoowej i
wej okolicy grzbietu szczki: (A) siekacze, (B) ky,
1. Jama nosowa
2. Kana przysieczny
3. Zatoka szczkowa
rozkad substancji kostnej w przedsionkowej i jzyko-
(C) predtrzonowce, (D) trzonowce
4. Linia uchwowo-gnykowa
5. Grzebie podjarzmowy
6. Linia skona
trapezowaty. Przemian materii koci, jak
i jej przemiany fizjologiczne (resorpcja
i przebudowa) zapewniaj cztery specjal-
ne komrki:
1. Osteoblasty s to wielkie komrki
z duym reticulum endoplazmatycz-
nym i z wieloma wypustkami cytoplaz-
matycznymi. Zlokalizowane przewa-
nie w okostnej, podejmuj syntez ko-
lagenowego zrbu kostnego.
2. Mode osteocyty s to mae, powstaj-
ce z osteoblastw komrki o roz-
przestrzenionym reticulum. Reguluj
one dojrzewanie i mineralizacj koci
i le peryferyjnie w nowotworzonej
koci, w ktrej zostaj zamknite.
3. Stare, dojrzae osteocyty s to rwnie
komrki aktywne, w ktrych reticulum
ulego skurczeniu. Maj dugie wypus-
tki cytoplazmatyczne, zapewniajce
wymian substancji mineralnych. Os-
teocyty uczestnicz poza tym w osteo-
lizie (rozpuszczaniu koci) i oestopla-
zji (rekonstrukcji koci).
4. Osteoklasty s to olbrzymie komrki
wielojdrzaste, bez liczcego si reti-
culum, ale o wysokim udziale kwa-
nych enzymw hydrolitycznych. Dziki
temu s w stanie resorbowa ko.
Te cztery typy komrek tworz czynno-
ciowy system do przebudowywania koci
na drodze jej rozpuszczania i tworzenia
koci nowej. Takie procesy przebudowy
koci wystpuj przede wszystkim w trak-
cie wzrostu szczk, wymiany uzbienia
i utraty zbw. Powysze procesy inicjo-
wane s przez bodce mechaniczne i wy-
stpuj naturalnie w zwizku z posterup-
tywnym przesuwaniem si zbw w cza-
sie zabiegw ortodontycznych lub z dop-
rzedni wdrwk zbw. W tym celu ko-
mrki (osteoblasty, osteocyty i osteoklas-
ty) musz by nieprzerwanie tworzone
z cznotkankowych komrek wyjcio-
wych.
Podstawy ortopedii szczkowej
Elementy strukturalne cementu
Ryc. 16 Obraz przebiegu wkien
w szparze ozbnowej
1. Szkliwo
2. Zbina
3. Miazga
4. Wkna dzisowe
5. Wkna cementowo-zbodoowe
6. Skone wkna cementowo-zbo-
doowe
7. Przyszczytowe wkna cementowo-
-zbodoowe
8. Przyzbie brzene
9. Przyzebie zbodoowe
10. Przyzbie przyszczytowe
1.8 Elementy strukturalne ozbnej
Dla ozbnej waciwe te s pojcia des-
modontium i peodontium. Chodzi tu
o mocn, bogat we wkna tkank cz-
n, lec pomidzy powierzchni korze-
nia zba i wewntrzn cian zbodou,
czc zb z koci zbodou. Jak ju
wspomniano, cement korzeniowy, ozb-
na i ko zbodou tworz czynnociowy
zesp, zapewniajcy spryste pocze-
nie w postaci syndesmozy (wizozrostu).
Komrki ozbnej wywodz si, podobnie
jak cementu korzeniowego i lamina
cribriformis, z pcherzyka zbowego.
W przewaajcej czci przemienia si
on w ozbn przed wyrniciem zba,
przy czym aktywne fibroblasty tej komr-
kowej struktury rozpoczynaj syntetyzo-
wanie wizek wkien. Te wkna wbudo-
wywane s w tworzcy si cement korze-
niowy i w powstajc ko zbodou.
Przebiegaj one wzdu cementu korze-
niowego, skierowane dokoronowo rw-
nolegle do osi zba, przy czym najpierw
powstaj wkna wbudowane w cement
korzeniowy. Nastpne wizki wkien
biegn w kierunku apikalnym i wbudowu-
j si w ko zbodou. Wkna wyduaj
si, osigajc swoimi licznymi rozwidle-
niami rodek ozbnej i przeplataj si na
ksztat siatki. W czasie wyrzynania zba
sploty te mog przystosowawczo rozlu-
nia si i na powrt czy, przez co po-
wstae pierwotnie wkna przeradzaj si
pniej w przyszyjkowy splot wkien
przyzbia brzenego.
Szpara ozbnowa jest to przestrze,
w ktrej znajduj si desmodontalne
struktury tkankowe. Jej objto waha si
od zba jednokorzeniowego (30 do 100
mm
3
) do zba wielokorzeniowego (65 do
150 cm
3
) i odpowiada objtoci danego
cementu korzeniowego.
Skadniki tkankowe ozbnej to: wkna
cznotkankowe, komrki, naczynia i ner-
wy. Komrki podejmuj wiele procesw
fizjologicznych, wspuczestnicz w re-
sorpcji, przebudowie cementu korzenio-
wego i koci zbodou. Chodzi przy tym
o cementoblasty, osteoblasty i fibroblasty
oraz o komrki nabonkowe i leukocyty.
Podstawy ortopedii szczkowej
Ryc. 17 Zaopatrzenie aparatu zawieszeniowego zba
w krew jest zasilane z trzech rde: gazki odchodzce
przyszczytowo do ozbnej, gazki wchodzce do wew-
ntrz zbodoowej spongiozy, gazki wchodzce do ko-
szyka naczy z dzisa. Naczynia krwionone tworz
koszyk naczyniowy o zrnicowanej rednicy oczek, kt-
ry w okolicy brzenej zwa si do dzisowego splotu
ylnego; tam kapilary przechodz w kabkowate ptle
naczyniowe, ktre mona uwaa za rezerwuar retencyj-
ny. Elementami strukturalnymi systemu naczyniowego
ozbnej s:
1. Dzisowy splot ylny
2. Naczynia dzisowe
3. Zbodoowe gazki naczyniowe
4. Przyszczytowe gazki naczyniowe
cznotkankowe wkna z kolagenu two-
rz aparat wknisty, ktry zespolony
w wizki rozpity jest midzy cementem
korzeniowym i koci zbodou. Przy-
puszcza si, e poszczeglne wkna,
take w stanie dojrzaym, s znacznie
krtsze od szerokoci szpary ozbnowej,
tak e wizki wkien zoone s ze wza-
jemnie przeplatajcych si z krtszych
wkien. Wizki wkien mog si wew-
ntrz szpary ozbnowej zespala zgod-
nie z ich rnymi czynnociowymi przez-
naczeniami. Jeli przyjmiemy, e wszys-
tkie wkna przebiegaj od cementu do
koci zbodou, wwczas rozrnia si
nastpujce wizki wkien cementowo-
zbodoowych:
- biegnce na brzegu zbodou skonie
od szyjki ku szczytowi,
- biegnce na brzegu zbodou pozio-
mo,
- biegnce w obrbie caego zbodou
skonie dokoronowo
- biegnce w zakresie szczytu korzenia
znowu skonie ku szczytowi,
- biegnce na caym obszarze poziomo
promienicie.
Wymienione jako ostatnie wizki wkien
przebiegaj zarwno w kierunku zgod-
nym z ruchem wskazwek zegara, jak
rwnie w kierunku przeciwnym - w ten
sposb, e wkna krzyuj si, a uzys-
kane naprenie chroni zb przed skr-
ceniem.
Objtociowy udzia wkien stanowi oko-
o 75%, pozostaa cz zastrzeona jest
dla naczy, nerww i wolnych komrek.
Powierzchnia zba, do ktrej wkna mo-
g si przyczepia, wynosi rednio w z-
bach jednokorzeniowych 270 mm
2
, a w
wielokorzeniowych trzonowcach midzy
400 a 450 mm
2
. Na jednym milimetrze
kwadratowym tej powierzchni korzenia
moe przyczepia si w przyblieniu 28
tys. kolagenowych wizek wkien. Po-
niewa jednak powierzchnia zbodoowej
koci zbitej, na skutek licznych otworw,
jest o okoo 10% mniejsza od odpowied-
niej powierzchni korzenia, maksymalna
powierzchnia dla zakotwienia wynosi:
- w zbach przednich 140 do 225 mm
2
,
- w przedtrzonowcach 170 do 200 mm
2
,
- w trzonowcach 300 do 400 mm
2
.
Czynnociowe obcienie zba decyduje
o gruboci i sile wizki wkien, podobnie
Ryc. 18 Wizki wkien w szparze ozbnowej
zanych wkien kolagenowych, ktre z jednej str
za - w koci zbodou:
1. Cement korzeniowy
2. Cementoblasty
3. Naczynia krwionone z nerwami
4. Fibroblasty (komrki cznotkankowe)
rz plecionk krzyujcych si i wzajemnie powi-
zakotwione s w cemencie korzeniowym, z drugiej
5. Osteoblasty
6. Zbita ko zbodou
7. Wkna kolagenowe ozbnej
jak pod wpywem rodzaju obcienia
zmienia si szeroko szpary ozbnowej.
Tak wic porodku korzenia szpara jest
wsza, natomiast przyszyjkowo i przy-
szczytowo jest poszerzona i w skrajnych
przypadkach moe przybiera ksztat
klepsydry.
Cech szczegln ozbnowego systemu
wkien jest jego zdolno dostosowywa-
nia si do zmieniajcych si wymogw
czynnociowych. Aktywne fibroblasty za-
pewniaj w cigej rwnowadze resorp-
cj starego kolagenu i dobudow nowych
wkien. Tempo odnawiania si kolagenu
jest bardzo wysokie, zmniejsza si jednak
z wiekiem. Tworzenie si nowych w-
kien moe by stymulowane przez obci-
enia zwizane z funkcj ucia, ale rw-
nie przez sterowane ortodontycznie ru-
chy zbw. Przy niedostatecznych bod-
cach mechanicznych nastpuje atrofia
systemu wkien. Przy cakowitym wypa-
dniciu czynnoci wizki wkien mog
ulec resorpcji, zmniejszeniu gstoci,
a szpara ozbnowa moe si zwzi.
Obnia si przy tym wydolno ozbnej.
Oznacza to, e aparat zawieszeniowy z-
ba jest wwczas niezdolny do natych-
miastowego sprostania wznowionym ob-
cieniom czynnociowym.
Wizki wkien nie s rozpite prostolinij-
nie, a raczej s pofalowane w swoim
przebiegu, dziki czemu moliwa jest ru-
chomo zba, wynikajca z rnicy du-
goci w stanie napitym i pofalowanym.
Ukrwienie tkanek przyzbia zapewnia
sie naczy w ksztacie koszyka, zaopat-
rywana przez trzy dopywy:
- dopyw szczytowy z koryta krwiono-
nego miazgi,
- dopyw zbodoowy przez kanay Volk-
manna w lamina cribriformis,
- dopyw przyszyjkowy przez luzwk
przedsionkow i jzykow.
Podstawy ortopedii szczkowej
Ryc. 19 Schemat przyzbia brzenego wykazuje skomplikowany przebieg wkien, stabilizujcy dzis-
o na zbie i wolnym brzegu zbodou. Na rysunku A pokazany jest przebieg wizek wkien po stronie
przedsionkowej, podczas gdy rysunek B przedstawia przebieg wkien w brodace dzisowej:
S = szkliwo, Z = zbina, sg = sulcus gingivae
1. Od zba do wewntrznej ciany zbodou
2. Biegnce poziomo od zba do koci zbodou
3. Dokoronowo od zba do dzisa
4. Wizka wkien biegnca okrnie
5. Biegnce poziomo od zba do dzisa
6. Dokoronowo od zewntrznego brzegu zbodo-
u do dzisa
7. Poziomo i doszczytowo od zba do dzisa
8. Od zba do zewntrznego brzegu zbodou
i doszczytowo do dzisa
9. Od jednego zba do zba ssiedniego
Silnie z sob spltane naczynia szpary
ozbnowej nie wykazuj jednoznacznych
odpyww ylnych. Przechodz one
w ttnice. Mona wic przypuszcza, e
istnieje tu zaopatrzenie wahadowe przez
przesuwanie si objtoci sieci, inicjowa-
ne ruchami zba. Limfa jest jednak od-
prowadzana kapilarami limfatycznymi
przez tkanki dzisowe. Poza tym system
naczy limfatycznych jest uoony
w ozbnej dokadnie w taki sam sposb,
ma ksztat koszyka, podobnie jak system
naczy krwiononych. W szparze ozb-
nowej przebiegaj dwa rodzaje wkien
nerwowych: wkna czuciowe i wkna
autonomicznego systemu nerwowego.
Wnikaj one do ozbnej w okolicy szczy-
tu jako odgazienie nerwu zbowego.
Rwnie wkna z przej zbodoowych
cz si z gstym splotem wkien ner-
wowych. Wkna nerwowe zakoczone
s guzowatymi zgrubieniami lub spiralny-
mi i piercieniowatymi receptorami.
Pobudzenie nerwowe wywoywane jest
przez bl i nacisk. Odczuwanie nacisku
jest tak wysubtelnione, e przewysza
dotykow jako opuszek palcw.
Poprzez nerw trjdzielny istnieje uk od-
ruchowy do motorycznych pytek koco-
wych mini waczowych, jak i mini
policzkw, warg i jzyka, regulujcy nie-
prawidowe obcienia naciskiem.
Podsumowanie: Elementy strukturalne ozbnej
Podstawy ortopedii szczkowej
Ryc. 20 Sulcus gingivae jest to 0,5 mm zagbienie rbka dzisowego na powierzchni zba. Komrki
nabonkowe dzisa lec na bonie podstawowej przylegaj do zba i tworz tak zwany nabonek rbka,
dziki ktremu uzyskuje si nabonkowy przyczep dzisa do zba. Elementami strukturalnymi przyczepu
nabonkowego w przyzbiu brzenym s:
(S = szkliwo, sg = sulcus gingivae)
1. Cuticula dentis
2. Bona podstawowa
3. Nabonek dzisowy
4. Naczynie krwionone
5. Komrki obronne (leukocyty, granulocyty,
limfocyty)
6. Wkna cznotkankowe przyzbia
7. Nabonek rbka
1.9 Przyzbie brzene
Peryferyjny odcinek aparatu zawiesze-
niowego zba, przedstawijcy drobno-
tkankowe zamknicie do jamy ustnej, na-
zywany jest przyzbiem brzenym. Ten
odcinek tkanki przykrywa brzeg zbodou
i przegrod midzyzbow. Przyczynia
si on do utrzymania zbw w szcz-
kach, podobnie jak wzmacnia stabilizacj
zbw w zwartych ukach zbowych.
Przyzbie brzene obejmuje szyjk zba
jak nabonkowy mankiet (nabonek rb-
ka), czcy si z powierzchni zba
(przyczep nabonkowy) i wzmocniony
cznotkankowym rusztowaniem wknis-
tym. Dzisowy odcinek przyzbia brze-
nego daje si podzieli na trzy strefy to-
pograficzne:
- sulcus gingivae,
- wolne dziso brzene,
- dziso nieruchome.
Sulcus gingivae jest to wska szczelina,
okoo 0,5 mm gbokoci, biegnca ok-
rnie midzy dzisem i powierzchni
zba. Centraln cian szczeliny tworzy
twarda substancja zba (gwnie szkli-
wo), zewntrzn cian stanowi normal-
ny nabonek luzwki, dno szczeliny ut-
worzone jest z tzw. nabonka rbkowego,
ktry tworzy te przyczep nabonkowy.
Rozmiar szczeliny moe by odmienny
w rnych zbach; wskutek oddziaywa
mechanicznych lub procesw zapalnych
i zogw moe by poszerzony, a tak-
e pogbiony.
Wolne dziso jest to wski pas tkanki po-
wyej wolnego brzegu zbodou, ktry
Przyzbie brzene
girlandowato naladuje kontury szyjek
zbw lub granicy szkliwno-cementowej.
Ten pas tkanki jest wzgldnie gadki i wy-
soki na 1,1 do 2,1 mm. Daje si swobod-
nie porusza wzdu szyjki zba, a rw-
nie odciaga od zba, przy czym moe
ulec rozerwaniu przyczep nabonkowy.
Dziso nieruchome jest z kolei nieprze-
suwalnie zczone z koci zbodou. Ta
cz bony luzowej ma inn struktur
ni normalne dziso; jego wysoko wa-
ha si od 1 do 9 mm. Unieruchomienie
zapewniaj wkna cznotkankowe, wy-
chodzce z okostnej brzegu zbodou
i cementu korzeniowego, co ustala to-
pograficzny przebieg granicy. Pociganie
wizek wkien powoduje czsto powsta-
wanie dzisowych zagbie, rwnoleg-
ych do skraju szyjek zbw. W przest-
rzeni midzyzbowej opisane przedsion-
kowe i jzykowe czci dzisa przecho-
dz wzajemnie w siebie i wypeniaj t
przestrze cakowicie jako brodawka
midzyzbow.
Od strony jzykowej i przedsionkowej
brodawki wznosz si okluzalnie, pod-
czas gdy w przestrzeni midzyzbowej
biegn ukowato wygite w kierunku api-
kalnym. W normalnych warunkach bro-
dawka przykrywa granic szkliwno-ce-
mentow. Kiedy jednak zby trac kon-
takt styczny, brodawka moe zosta wy-
parta, przez co dochodzi do powanego
zagroenia prchnic, poniewa granica
szkliwno-cementowa lub cement korze-
niowy zostaj odsonite.
Drobnotkankowe elementy strukturalne
przyzbia brzenego to:
- nabonek dzisowy,
- nabonek rbka,
- cznotkankowa struktura wknista,
- naczynia krwionone i nerwy.
Tkankowe zamknicie do jamy ustnej
midzy bon luzow i twardymi subs-
tancjami zba zapewniaj dwa mecha-
nizmy utrzymujce. Chodzi tu o przywar-
cie nabonka rbkowego (przyczepu nab-
onkowego) i o cznotkankowe utrzyma-
nie przez aparat wknisty. Oba te me-
chanizmy s wspomagane przez cinie-
nie hydrostatyczne w ptelkowatych ko-
cowych odcinkach naczy krwiononych.
W idealnych warunkach na poziomie gra-
nicy szkliwno-cementowej wszystkie me-
chanizmy dziaaj w jednakowy sposb.
Nabonek dzisowy jest podobny do na-
bonkowej wyciki caej jamy ustnej; tyl-
ko bezporednio w okolicy przyczepu
mona odrni specyficzny nabonek
rbkowy. Ta tkanka tworzy 2-milimetro-
wej wysokoci piercie nabonkowy, za-
czynajcy si na dnie szczeliny i ochra-
niajcy przyczep nabonkowy na granicy
szkliwno-cementowej.
Nabonek rbka rozwija si ze zreduko-
wanych ameloblastw nabonka szkliw-
nego przed wyrniciem zbw. Prze-
miana zredukowanych ameloblastw
w nabonek rbka nastpuje te w czasie
wyrzynania zbw i po jego zakoczeniu.
Ta przemiana zapewnia w cigu tej fazy
konieczne zespojenie nabonka i szkliwa.
Potem nabonek rbka jest tkank stale
odnawiajc si.
Nabonek rbka wykazuje struktur dwu-
warstwow - z jedn warstw o aktyw-
nym podziale komrek i drug warstw
nieczynn pod wzgldem podziau kom-
rek. Przestrzenie midzykomrkowe obu
warstw s rnej szerokoci, przez co ta
warstwa nabonkowa jest przepuszczalna.
Pojcie przyczepu nabonkowego ozna-
cza biologiczn zasad, wedug ktrej,
dziki siom adhezji i kohezji, komrki na-
bonka rbkowego przywieraj do po-
wierzchni zba. Takie przywieranie jest
moliwe zarwno do szkliwa, zbiny, jak
i do cementu korzeniowego. Komrki na-
bonka rbkowego wytwarzaj od strony
twardych tkanek zba bon podstawo-
w, ktra tak cile przylega do powierz-
chni zba, e mog uczynnia si siy
molekularne. Komrki nabonka rbko-
Podstawy ortopedii szczkowej
wego ze swoj bon podstawow nie s
ufiksowane statycznie, lecz ulegaj cig-
ej odnowie. Przyczep nabonkowy -
z maymi fizykalnymi siami wizania -
nie decyduje jednak o czynnociowej wy-
dolnoci tego zamknicia, czynno ob-
ronn peni same komrki nabonka
rbkowego. Struktury tkankowe nabon-
kowe i cznotkankowe maj bowiem og-
romn zdolno regeneracyjn. Zusz-
czanie komrek nabonka rbkowego
jest, na przykad, znacznie wiksze, ni
normalnego dzisa. Proces gojenia
rany w szczelinie, po zupenym mecha-
nicznym zniszczeniu, jest zakoczony
w czasie krtszym od tygodnia, a stan
nabonka jest nie do odrnienia od stanu
pierwotnego. Rwnie tempo odnowy
czci cznotkankowych jest ponadprze-
citnie wysokie. Te wybitne osignicia
obronne pozwalaj na szybk regenera-
cj zmian zapalnych.
Przepuszczalno nabonka rbkowego
w obu kierunkach stanowi rwnie wany
mechanizm obronny. Z jednej bowiem
strony substancje antygenowe przecho-
dz przez nabonek rbka i mog wyzwa-
la reakcje przeciwcia, z drugiej za
- skierowany na zewntrz strumie r-
nych leukocytw zabija bakterie, ktre tu
wtargny. W kadej minucie okoo
30 000 granulocytw neutrofilnych prze-
nika przez nabonek rbka i przez dno
szczeliny dostaje si do jamy ustnej.
cznotkankowe rusztowanie przyzbia
brzenego charakteryzuje si szczegl-
nie zrnicowanym przebiegiem wkien.
Przeplataj si one i wzmacniaj dziso-
we warstwy nabonka; w ten sposb two-
rz drugi mechanizm zespalajcy. Roz-
rnia si wiele wizek wkien wedug
ich przebiegu:
1. Od zba do dzisa.
2. Od brzegu zbodou do dzisa.
3. Od strony przedsionkowej do brodaw-
ki na stronie jzykowej.
4. Okrnie wok zba.
5. Od zba do zewntrznego brzegu z-
bodou.
6. Od zba do wewntrznego brzegu z-
bodou.
7. Od jednej wizki wkien okrnych do
zba ssiedniego i przeplatanie si
z jego wknami okrnymi.
8. Od cementu korzeniowego do cemen-
tu zba ssiedniego.
9. Od zewntrznej koci zbodou do
dzisa.
Zrnicowane przebiegi wkien wskazu-
j na istnienie tkankowego wzajemnego
zespolenia zbw, przez ktre ruchy z-
bw przenoszone s na zwarte uki zbo-
we. Tkankowe zespolenie inicjuje te fiz-
jologiczn doprzedni wdrwk zbw.
Napicie dzisa przez odporne na rozer-
wanie wizki wkien stanowi ochron
przed odcinaniem przez zsuwajcy si
w czasie ucia pokarm. Napinaj one
rwnie przyzbie brzene wbrew cinie-
niu hydrostatycznemu naczy krwiono-
nych i tak ksztatuj dziso, e jest ono
dociskane do przyczepu nabonkowego.
Ukrwienie zapewniaj naczynia, ktre do-
staj si tu przez szpar ozbnow i od
strony przedsionkowej (jzykowej). Oz-
nacza to, e kocowe koryto naczyniowe
pod nabonkiem rbka ma struktur
odmienn od zewntrznego nabonka
dzisowego. Naczynia limfatyczne zao-
patruj dziso w liczne populacje limfo-
cytw w celu kontroli immunologicznej
i obrony wewntrztkankowej, tak e mo-
na metaforycznie mwi o wale leukocy-
tw okolicy dzisa brzenego.
Podsumowanie: Przyzbie brzene
Podstawy ortopedii szczkowej
Ryc. 21 Schemat procesw przebudowy
przy ruchach zba na przykadzie ozbno-
wych stref nacisku i pocigu.
[C = cement, Z = zbina, Sp =zbodoowa
ko gbczasta (spongiosa)]
1. Osteoblast
2. Nowo utworzona ko
3. Osteoklasty resorbujce ko
4. Okolica obumarej ozbnej
5. Laguny resorpcyjne
1.10 Procesy przebudowy przy
ruchach zbw
Zdolno aparatu zawieszeniowego zba
z jego strukturami tkankowymi do staego
odnawiania si i dostosowywania do
zmian czynnociowych umoliwia przep-
rowadzenie indukowanych ortodontycz-
nie przemieszcze zbw. Przemiesz-
czenia takie wymagaj przypieszonych,
bardzo aktywnych rodzajw przebudowy
ozbnej i tkanek twardych, przede
wszystkim koci szczk. W analizie pro-
cesw przebudowy naley odrnia ru-
chomo fizjologiczn zbw, ich fizjolo-
giczn wdrwk od leczniczych zmian
ustawienia zbw.
Fizjologiczna ruchomo zbw wyko-
rzystywana jest w czasie normalnej czyn-
noci ucia i przedstawia nastpujce za-
lety:
- siy ucia mog si rozkada na uki
zbowe,
- ukrwienie zapewnione jest przez zmia-
ny pojemnoci sieci naczyniowej,
- tempo odnowy tkanek przyzbia ulega
pobudzeniu. Ta ruchomo zbw nie
powoduje trwaych zmian ustawienia
zbw.
Fizjologiczna wdrwka zbw dotyczy
zmian ustawienia poszczeglnych zbw
i wystpuje gwnie w dwch kierunkach:
- przyrodkowym, jako fizjologiczna
wdrwka doprzednia, spowodowana
zmienionymi kontaktami aproksymal-
nymi,
- okluzyjnym w czasie faz wyrzynania
zbw lub wskutek zmienionych kon-
taktw okluzyjnych w nastpstwie star-
cia.
Sztucznie wzbudzone ruchy zba wymu-
szane s przez rne siy, wyzwalane
przez aparaty ortodontyczne. Moliwe s
zmiany ustawienia zbw we wszystkich
kierunkach. Reakcje drobnotkankowe s
takie same przy fizjologicznej wdrwce
zbw, jak i przy ruchach ortopedycz-
nych. Chodzi tu o kompleksowe, stero-
wane biologicznie procesy przystoso-
wawcze rnych struktur tkankowych:
Procesy przebudowy przy ruchach zbw
- dochodzi do odnowy i resorpcji tkanki
kostnej przez osteoblasty, osteocyty
i osteoklasty,
- aktywno fibroblastw przebudowuje
ozbn, podobnie jak wkna czno-
tkankowe przyzbia brzenego,
- cementoblasty resorbuj i odbudowuj
cement korzeniowy.
Wdrwk doprzedni uruchamiaj cig-
e siy pocigania okrnego aparatu wi-
zadowego. Siy te s skuteczne jeszcze
po usuniciu zba ze zwartego uku z-
bowego; zby powoli nachylaj si ku lu-
ce.
Procesy przebudowy przy wdrwce do-
przedniej rozpoczynaj si resorpcj
wszystkich lecych przyrodkowo cian
zbodow i apozycj mas kostnych na
ich cianach odrodkowych. Najpierw na
cianach przyrodkowych ukazuj si
mae ubytki powierzchni, przy czym zau-
waa si szczeglnie duo osteoklastw.
Na cianach odrodkowych odkadaj si
cienkie warstwy kostne. Rwnoczenie
dochodzi do procesw przebudowy
w ozbnej i w tkance cznej przyzbia
brzenego. Cement korzeniowy na cia-
nie odrodkowej wykazuje nowe warstwy
cementu z wbudowanymi fibrylami ozb-
nowych wizek wkien.
Dookluzyjne wysunicie zba dla wyrw-
nania starcia powierzchni ucia nastpuje
gwnie przez odkadanie si substancji
kostnej w gbi zbodou; mona jednak
stwierdzi rwnie dobudow cementu
szczytu korzenia. Sia napdowa dooklu-
zyjnego wzrostu moe by kombinacj
pocigania wkien ozbnej i siy wypy-
chajcej hydrostatycznego cinienia na-
czyniowego w szparze ozbnowej, ktre
ju w normalnych warunkach wysuwa
zb z zbodou.
Reakcja drobnotkankowa przy ruchach
sterowanych ortodontycznie jest zgodna
z t zasad, ale przebiega gwatowniej,
zalenie od wielkoci siy i dystansu ru-
chu. Naley tu jednak bra pod uwag
nastpujce czynniki:
1. Wielko siy.
2. Czas dziaania siy.
3. Rozmiar (wielko) przesunicia.
4. Charakter siy (ciga, czy przerywa-
na).
5. Fakt, czy zb jest przesuwany, rato-
wany, czy nachylany.
Zastosowana sia nie moe przekracza
tolerowanej biologicznie wielkoci, o ile
nie ma doj do wyranych uszkodze,
jak:
- trwae rozchwianie zbw na skutek
poszerzenia zbodow,
- obumarcie tkanek ozbnowych i resor-
pcj korzenia zba, mogce doprowa-
dzi wrcz do utraty zba.
Ju dawno stwierdzono, e biologicznie
korzystna i przy tym ortodontycznie opty-
malna sia nie moe przekracza cinie-
nia kapilarnego, a wic powinna lee
midzy 0,02 i 0,03 N/cm
2
. W odniesieniu
do wielkoci siy sformuowano cztery
stopnie intensywnoci:
1. Pierwszy stopie intensywnoci biolo-
gicznej jest ortodontycznie nieskutecz-
ny. Chodzi tu o siy dziaajce przy
normalnej czynnoci ucia i siy rw-
nowagi dynamicznej jzyka, policzkw
i warg, prowadzce do fizjologicznego
przystosowania struktur.
2. Drugi stopie wywoywany jest przez
sabe, krtkotrwae naciski od 0,015
do 0,02 N/cm
2
, niezdolne do cakowi-
tego - od 0,1 mm - cinicia szpary
ozbnowej albo przerwania krwiobie-
gu. Siy te jednak mog inicjowa or-
todontycznie skuteczne zmiany poo-
enia.
3. Trzeci stopie osigany jest przez na-
ciski redniej wielkoci od 0,02 do 0,05
N/cm
2
. Cinienie kapilarne zostaje
przekroczone, jednak tkanka ozbno-
wa nie ulega cakowitemu ciniciu.
Dla dziaania cigego te siy s zbyt
due. Aparaty ortodontyczne o takiej
Podstawy ortopedii szczkowej
sile dziaania musz by po 8- 12
godzinach noszenia wyjte z ust,
w przeciwnym razie dojdzie do czwar-
tego stopnia biologicznej intensyw-
noci.
4. Czwarty stopie biologicznej inten-
sywnoci osigaj siy jeszcze wik-
sze i dziaajce w sposb cigy. Ko-
mrki w strefie nacisku wykazuj przy
tym nieodwracalne szkody ju po 2 go-
dzinach dziaania siy; po upywie p
godziny dochodzi do zmian w tkance
komrkowej. Krenie krwi ulega
przerwaniu, pkaj bony komrkowe,
jdra komrkowe rozpadaj si i ko-
mrki zaczynaj obumiera. Po dwch
dniach dziaania siy tkanka ozbnowa
w strefie nacisku jest martwa. Taka
skrajna reakcja tkankowa jest rzadko
obserwowana w strefach pocigania.
Ko zbodou w strefie nacisku nie mo-
e by rozpuszczana przez obumare ko-
mrki ozbnej, jest ona natomiast resor-
bowana przez gbiej pooone komrki
koci gbczastej. Trwa to okoo trzech ty-
godni zanim nastpi rozpuszczenie tkanki
kostnej i obumarych komrek. Przez tak
dugi czas zahamowane s ortodontycz-
ne przemieszczenia zbw. Dopiero
potem tworzy si nowa tkanka kostna
i ozbnowa; przemieszczanie zba moe
si rozpocz na nowo.
Podczas takiej silnej, wymuszonej zmia-
ny pooenia zba dochodzi rwnie do
procesw resorpcyjnych - sigajcych
czsto zbiny - w cemencie korzenio-
wym strefy nacisku. Takie rozessania wy-
stpuj pocztkowo tylko na bocznych
cianach korzenia. Przy nieustannym na-
cisku doprowadzaj one jednak do resor-
pcji szczytu korzenia i do nieodwracalne-
go skrcenia korzenia o kilka milimetrw.
Przy nastpujcych potem normalnych
obcieniach siami ucia przyzbie po-
zostaje trwale przecione, korze ulega
dalszej resorpcji i zb bywa przedwcze-
nie tracony. Korzystne pod wzgldem
biologicznym, i przy tym ortodontycznie
efektywne siy drugiego stopnia skutecz-
noci biologicznej, sprzyjaj przebudowie
tkankowej, ktra nie pozostawia nieodw-
racalnych szkd. Kade przesuwanie z-
ba wywouje w ozbnej strefy nacisku
i pocigu, ktrych rozlego zaley od
rodzaju ruchu. Nachylanie wytwarza wo-
k punktu obrotu porodku korzenia stre-
f neutraln, podczas gdy maksymalne
wielkoci nacisku i pocigu widoczne s
przy szczycie korzenia i przy brzegu z-
bodou. Przy rwnolegym przesuwaniu
zba strefy nacisku i pocigu wystpuj
na caej dugoci korzenia.
Pierwsze reakcje tkankowe przy biolo-
gicznie tolerowanej sile wystpuj
w ozbnej, gdzie rozwijaj si liczne fib-
roblasty. Powoduj one naprzemienne
rozsysanie i wytwarzanie wkien cz-
notkankowych. W tym samym czasie
w strefie nacisku wzbudzana jest resorp-
cja koci, o ile krenie krwi nie zostao
zakcone i zachowana zostaa aktyw-
no komrek. Ju po 24 godzinach po-
jawiaj si pierwsze osteoklasty. W stre-
fie pocigania, w przecigu 2- 4 dni,
warstwa osteoblastw zaczyna wytwa-
rza now ko. Napite prostolinijnie
wkna szpary ozbnowej s w takim sta-
nie obudowywane. Cement korzeniowy
normalnie nie ulega resorpcji w strefie
nacisku i tworzy nowy cement tylko
w strefie pocigania.
Przy rotowaniu zba konieczne s w sys-
temie wkien procesy przebudowy na
znacznie wiksz skal. Strefy pociga-
nia s wtedy rozleglejsze ni strefy nacis-
ku. Przemieszczone wizki wkien mu-
sz zosta rozpuszczone i utworzone na
nowo, co wymaga znacznie wicej czasu
ni przebudowa koci zbodou. Docho-
dzi do rozchwiania zba, prawie jednak
niedostrzegalnego klinicznie. Procesy
przebudowy brzenego systemu wkien
potrzebuj wicej ni jednego roku do re-
konstrukcji swojej czynnoci; czasami zu-
Procesy przebudowy przy ruchach zbw
penie nie dochodzi do jego przeoriento-
wania i naprostowywany zb powraca do
swego wyjciowego ustawienia. Przy ko-
rygowaniu silnie zrotowanych zbw ko-
nieczne nieraz bywa chirurgiczne roz-
dzielenie systemu wkien przyzbia
brzenego, aby wymusi odtworzenie na
nowo struktur cznotkankowych i prze-
szkodzi powrotnemu skrtowi zba.
Rne s zapatrywania na ocen zmian
patologicznych tkanek ozbnowych, po-
niewa odmienne reakcje tkankowe przy
ortodontycznych ruchach zbw uzasad-
niaj rne interpretacje ich znaczenia
dla przebiegu leczenia. I tak, paszczyz-
nowej resorpcji czci korzeniowych nie
przypisuje si znaczenia negatywnego,
poniewa procesy regeneracyjne odbu-
dowuj na powrt cement korzeniowy;
pogodzi si mona rwnie z nieodwra-
calna resorpcj czci korzeniowych, ar-
gumentujc osigniciem w krtkim cza-
sie leczenia precyzyjnego ustawienia z-
ba.
W zwizku z tym niektrzy ortodonci s
zdania, e resorpcj korzeni nie jest kry-
terium niebezpieczestwa uszkodze. In-
ni reprezentuj pogld, e nieodwracalne
rozchwiania zbw na skutek nadmier-
nych procesw resorpcji w koci zbodo-
u i cemencie korzeniowym, czy te
wrcz resorpcj korzenia, nie powinny
mie miejsca, poniewa wybr aparatw
umoliwia zastosowanie siy, ustalonej
dla sposobu reagowania pacjenta
(Schmuth, 1973).
Decyzja w leczeniu ortodontycznym
sprowadza si do odpowiedzi na pytanie:
czy osign precyzyjne ustawienie zba
i tolerowa niekiedy resorpcj korzenia,
czy przez mniej precyzyjny rezultat unik-
n uszkodzenia tkanki ozbnowej. Pre-
cyzyjne ustawienie zba nie musi by
bezwzgldnie podane, pomijajc oko-
liczno, e wystarczajca funkcjonal-
no narzdu ucia ma wzgldnie szeroki
zakres tolerancji wobec nieprawidowoci
w ustawieniu zbw.
Podstawy ortopedii szczkowej
Wyrzynanie zbw (zbkowanie)
1.11 Wyrzynanie zbw
(zbkowanie)
0 wyrzynaniu zba mwimy wtedy, gdy
rozwijajcy si zb przemieszcza si
wewntrz wyrostka zbodoowego w kie-
runku okluzyjnym i przebija powok nab-
onkow. Rozwj i fazy wyrzynania z-
bw mlecznych i staych zwizane s
z wzrostem czaszki i szczk, a take
z oglnym rozwojem fizycznym. W cza-
sie pierwszego zbkowania wraz z wy-
rzynaniem rozwijaj si ju zby drugiej
dentycji. Zby mleczne potrzebuj do
swego rozwoju - od zawizka zba i jego
wyrnicia a do wyksztacenia korzenia
- okoo 2 do 4 lat, aby nastpnie przez
okoo 4 lata sprosta penej funkcji ucia.
Zby stae potrzebuj od utworzenia za-
wizkw do ukoczenia formowania ko-
rzenia w przyblieniu 12 lat, przy czym
wymiana uzbienia koczy si w 10-13
roku ycia. Rozwj zbw, wzrost szczk
1 wyrzynanie zbw odbywa si na zasa-
dzie faz aktywnoci i spoczynku, w kt-
rych procesy wzrostowe s w stanie wy-
czekiwania.
W wyrzynaniu zbw wyrnia si trzy
fazy ruchw:
1. Zmiana pooenia zawizka zba
w czasie jego rozwoju do dzwonu z-
bowego (ruch przederupcyjny).
2. Waciwe, skierowane okluzyjnie wy-
rzynanie zba a do paszczyzny zgry-
zowej (ruch przedczynnociowo erup-
cyjny).
3. Zmiany ustawienia zbw pozostaj-
cych pod wpywem czynnoci (na
przykad wdrwka doprzednia,
wzrost okluzyjny).
Waciwe, skierowane okluzyjnie wyrzy-
nanie zba rozpoczyna si - jako przed-
miot obserwacji - tu po wyksztaceniu
si pierwszych rbkw odcinka korzenio-
wego. Inaczej mwic - wzrost korzenia
i wyrzynanie zba s czasowo zbiene,
przy czym dugo drogi wyrzynania od-
powiada w przyblieniu dugoci wzrostu
korzenia. W odniesieniu do siekaczy
i kw droga wyrzynania jest dusza ni
dugo korzenia, poniewa zawizki tych
zbw pooone s w szczkach gbiej.
Zby wielokorzeniowe (mleczne i stae)
nie le tak gboko, dziki czemu du-
go korzenia odpowiada dystansowi ich
wyrzynania a do poziomu paszczyzny
zg ryowej.
W czasie skierowanego okluzyjnie ruchu
grzbiet wyrostka zbodoowego i prze-
grody zbodoowe wyduaj si midzy-
zbowo ku paszczynie zgryzowej. Zby
wykonuj przy tym ruchy korygujce, kt-
re musz by wspierane przez resorpcj
i apozycj koci.
Przy zbach mlecznych (przed wyrzyna-
niem) nad ich powierzchniami ucia
i brzegami siecznymi znajduje si zbita
tkanka czna. Zawizki i korony zbw
staych s natomiast przykryte koci,
ktra musi by zresorbowana. Potem zb
wysuwa si poprzez tkank czn do na-
bonka bony luzowej. Tkanka czna
traci swoje wkna, staje si luniejsza
i ubosza w naczynia; nastpnie nabo-
nek szkliwny czy si z powok nabon-
kow, szczyty zba przebijaj si. Proce-
sowi temu towarzyszy lekki stan zapalny,
wywoany przez ciao obce, wnikajce we
wanie utworzony nabonek rbka.
Ruch zbw staych pozostaje pod wpy-
wem resorpcji korzenia zba mlecznego;
jego korona musi wypa. Wyrzynanie
zbw staych rozpoczyna si rwnie
wraz z zapocztkowanym wzrostem ko-
rzenia. Kiedy tworz si korzeniowe zbi-
na i cement, tkanka kostna musi ulec
przebudowie, przy czym oba te procesy
s cile zwizane z resorpcj korzeni
zbw mlecznych. Rozsysanie ich korze-
ni wyprzedza przy tym resorpcj koci z-
bodoowej, zachodzc pod wpywem os-
teoklastw i wanie tworzcych si den-
toklastw. Resorpcja rozpoczyna si na
Podstawy ortopedii szczkowej
Ryc. 22 Powstawanie i ukierunkowanie ozbno-
wych wizek wkien jest zbiene z tworzeniem
si korzenia. Poza tym wida wyranie, e wkna
stanowi waciw si dla wyrzynania zbw.
W czasie wyrzynania zbw wkna ukierunkowa-
ne s przewanie od cementu ku koronie; dopiero
po wyrniciu zba wkna ukadaj si zgodnie
z ich ostatecznym przebiegiem.
Ryc. 23 W czasie tworzenia si korzeni zbw
staych i okluzyjnego wysuwania si ich koron, ko-
rzenie zbw mlecznych ulegaj postpujcej re-
sorpcji; rwnoczenie wskutek resorpcji koci za-
nika zbod zbw mlecznych. Kiedy wyrzyna si
zb stay, a zb mleczny wypada, poprzez tworze-
nie si na nowej substancji kostnej powstaje zbo-
d dla zba staego.
kilka lat przed wypadniciem zbw
mlecznych.
Zby stae okolicy zbw bocznych
- pierwszy i drugi przedtrzonowiec, znaj-
duj si midzy rozstawionymi korzenia-
mi zbw mlecznych, podczas gdy
przednie zby stae le po jzykowej
stronie osi zbw mlecznych. Dlatego ko-
rze zba mlecznego resorbuje si sko-
nie, odjzykowo. Pniej zb stay kieruje
si dorodkowo pod zb mleczny, przez
co zwikszaj si jego moliwoci wzros-
tu. Podobnie jak postp wzrostu, rwnie
procesy resorpcji przerywane s fazami
spoczynku.
Tkanka miazgowa zbw mlecznych nie
uczestniczy w rozpuszczaniu tkanek
twardych, lecz pozostaje funkcjonalnie
sprawna a do wypadnicia zba. Miaz-
ga koronowa wraz z odontoblastami za-
chowuje normaln struktur przy penej
sprawnoci czynnociowej niemal do wy-
padnicia korony. W tym momencie
miazga zmienia si w procesie zapalnym
w tkank ziarninow. Rwnoczenie na-
bonek rbkowy - przez silne namnoe-
nie komrek - przesuwa si midzy re-
sorbowan koron zba mlecznego
a tkank czn i przejmuje tymczasowo
funkcj normalnego dzisa - do czasu,
gdy nabonek rbkowy zba staego
osignie powok nabonkow. Dziki
temu wypadnicie zba mlecznego prze-
biega bez zapalenia ropnego czy obrz-
ku. Resorpcj i wypadnicie zba mlecz-
nego moe przebiega rwnie przy bra-
ku zawizka zba staego; nie wpywa na
nie rwnie stan miazgi zba mlecznego.
Obumara miazga koronowa moe niez-
nacznie przeduy proces resorpcji.
Wyrzynanie zbw (zbkowanie)
Ryc. 24 b
Ryc. 24 a i b Schemat okresw wyrzy-
nania zbw mlecznych i staych. Na ry-
sunkach koron umiejscowiono rednie ok-
resy wyrzynania zbw, podczas gdy na ry-
sunkach korzeni uwidoczniono rednie ok-
resy tworzenia si korzeni.
Pord
1 rok
2'/z roku
6 lat
10 lat
14 lat
Podstawy ortopedii szczkowej
Co jest si napdow wyrzynania z-
bw, wyjaniaj rne teorie. Wydaje si,
w e fazie wstpnej dziaa pewien me-
chaniczny nacisk wzrostowy korzenia.
Zasadniczy sia pocigowa moe jednak
pochodzi z ju wytworzonych wkien
ozbnowych przy przyszyjkowym kikucie
korzenia. Pocig skierowanej dokorono-
wo wizki wkien wynosi zb z koci z-
bodoowej.
Wyrzynanie zba rozpoczyna si dopiero
wtedy, gdy przy koronowej czci korze-
nia powstanie ozbna, co wskazuje na to,
e siy napdowej naley szuka w roz-
wijajcej si tkance ozbnowej. Pomija-
jc cakowicie, e pniejsze fizjologiczne
ruchy zbw nastpuj te tylko przez si-
wkien ozbnowych*. Wyrzynanie z-
bw i wymian uzbienia mona uwaa
za czynnociowe osignicie komrek.
Wadliwy rozwj ma miejsce jako zdarze-
nie naturalne, nastpstwo nieszczli-
wych wypadkw albo zabiegw stomato-
logicznych. Jakkolwiek zby stae wywo-
dz si z tej samej listewki zbowej co
zby mleczne (a wic nale do tej samej
grupy uzbienia), do pierwszego zbko-
wania zalicza si tylko 20 zbw mlecz-
nych, do drugiego za 20 zbw zastpu-
jcych zby mleczne (tzw. zbw zastp-
czych) i 12 zbw nie majcych poprzed-
nikw mlecznych (tzw. zbw przyrosto-
wych).
Wyrzynanie zbw mlecznych moe wi-
za si z blem i gorczk. Objawy te po-
wstaj w czasie przebijania luzwki. Os-
tre brzegi wywouj uszkodzenia w bonie
luzowej i zapalenia, nasilane przez wtr-
ne zakaenia. Okresy wyrzynania mona
przedstawi tabelarycznie (por. Ryc. 24).
Interesujcy wydaje si przy tym stan
uzbienia mieszanego. Chodzi tu o za-
lene od czasu zmiany stanu zgryzu, kie-
dy wypadaj zby mleczne i pojawiaj si
zby stae.
* Badania eksperymentalne wykazuj, e znisz-
czenie miazgi przed wyrniciem zba nie
zmniejsza szybkoci wyrzynania; przy zniszcze-
niu powierzchni korzenia szybko ta ulega
zmniejszeniu. Nawet kiedy wzrost korzenia zos-
tanie przedwczenie przerwany przez lecznicze
napromieniowanie, szybko wyrzynania pozos-
taje nienaruszona i zb wyrzyna si z niedotwo-
rzonym korzeniem. (A.M.)
2 Eugnacja i dysgnacja
2.1 Pojcie normy
Eugnacj nazywa si pozbawiony wad
narzd ucia, ktry spenia - poprzez
przystosowanie fizjologiczne - wymaga-
ne zadania czynnociowe. Narzd ucia
spenia swoje dziaania wzgldnie samo-
dzielnie, reaguje jednak na nowe wyma-
gania i zmiany strukturalne. Na wszystkie
komponenty anatomiczne narzdu mo-
na sztucznie wpywa. Do tego si dy
i to si realizuje w ortodoncji.
Powstawanie i rozwj zbw od zawiz-
ka do wyrnicia naley pojmowa jako
zrnicowane, kompleksowe dokonania
struktur komrkowych. W czasie tego
normalnego procesu rozwojowego do-
chodzi moe do zakce, ktre jako
anomalie oddziauj na wydolno czyn-
nociow narzdu ucia i z tego powodu
winny by usunite. Zbiorowym okrele-
niem dla najrniejszych odchyle morfo-
logicznych i czynnociowych jest dysgna-
cja. Chodzi tu nie tylko o wady zgryzu jak
nieprawidowe ustawienia zbw, braki
zawizkw zbowych lub zby nadlicz-
bowe, ale rwnie nadmierny wzrost
szczk, uszkodzenia staww, wady zgry-
zowe i inne uszkodzenia narzdu.
Te nieprawidowoci musz by stwier-
dzone i sklasyfikowane wedug normy;
w ten sposb ustala si rozlego i ko-
nieczno leczenia ortodontycznego.
Midzy skrajnym znieksztaceniem okoli-
cy szczkowo-twarzowej a zgryzem op-
tymalnym pod wzgldem anatomicznym,
czynnociowym i estetycznym istniej
pynne przejcia, ktre - w niewielkim
stopniu odbiegajce od normy - nie wy-
magaj leczenia, i takie, w ktrych inten-
sywne leczenie ortodontyczne agodzi
wprawdzie deformacj, ale nie moe jej
zlikwidowa.
Istniej uwiarygodnione statystycznie opi-
sy norm optiumum anatomiczno-czyn-
nociowego i estetycznego zgryzu pra-
widowego (eugnatycznego), ktre jed-
nak nie uwzgldniaj faktu, e odontoge-
neza uzbienia ludzkiego nie jest pos-
uszna tym normom, ale dokonuje si
wedug pewnych prawidowoci. Norma
statystyczna nie moe by celem lecze-
nia ortodontycznego, lecz powinna tylko
jakociowo oznaczy znieksztacenie
i ustali konieczno leczenia. Statys-
tyczny opis norm ma przede wszystkim
znaczenie dydaktyczne, wykaza winien
zasadnicze zaburzenia ustawienia z-
bw, ustala zadania co do kierunku
przesuni zbw i ocenia w przyblie-
niu konieczne do pokonanie dystanse.
Wskazwki, e zb jest przemieszczony
przedsionkowo o pewna liczb milimet-
rw s niedokadne, nie daj odpowiedzi
na pytanie, czy ten zb rwnie o tak
wielko moe i musi by przesunity.
Pomiary ortodontyczne musz zatem by
wielokrotnie sprawdzane i korygowane
w trakcie leczenia. Zaburzenia ustawie-
nia zbw zawsze musz by postrzega-
ne w odniesieniu do wielu relacji:
- indywidualna wielko uku zbowego,
ktr mona okreli tylko w przyblie-
niu,
Eugnacja i dysgnacja
Ryc. 25 Rysunek przedstawia zewntrzne cechy lewostronnego roz-
szczepu wargi, okrelanego potocznie warg zajcz. Z takim roz-
szczepem wargi mog si wiza rnie nasilone rozszczepy wyrostka
zbodoowego i podniebienia.
- indywidualna sytuacja antagonistw,
ktra przewanie musi by dopiero wy-
ksztacona,
- stosunek wielkoci zbw do wielkoci
szczk,
- reaktywno tkankowa, ktra okrelo-
ne ruchy zba utrudnia lub odwraca
w kierunku pierwotnym.
Dla technika dentystycznego postpowa-
nia pomiarowe w analizie modeli, dla kt-
rych podstaw stanowi punkty pomiaro-
we i stosunki rednich statystycznych,
s czsto jedyn wskazwk do oceny
nieprawidowoci i projektowania orto-
dontycznego.
Ortodontyczna technika pomiarowa ma
dla stomatologa warto dydaktyczn,
poniewa jakociowa ocena zniekszta-
cenia jest, oczywicie, cenn pomoc
w planowaniu leczenia. W wikszoci
przypadkw rozpoznanie ortodontyczne
przedstawia przemijajcy stan zgryzu.
Dlatego planowanie leczenia - w cigym
procesie okresowo powtarzanych roz-
pozna - musi uwzgldnia zmienne po-
stpy rozwoju. Nie jest wic wskazane
planowanie zakresu i momentu okrelo-
nych przesuni zbw.
2.2 Zaburzenia rozwoju
Rozwj szczk zaczyna si w kocu trze-
ciego tygodnia ycia zarodkowego. Nor-
malny przebieg rozwoju moe by przer-
wany przez powstanie rozszczepu wargi,
wyrostka zbodoowego i podniebienia.
Guzki podniebienne nie wyksztacaj si
w peni i nie zrastaj si z sob porod-
ku. Prawidowe zrastanie jest podobne do
dziaania zamka byskawicznego - post-
puje od przodu do tyu a do jzyczka.
Przy braku poczenia obu wyrostkw
podniebiennych w szwie podniebiennym
porodkowym powstaje rozszczep pod-
niebienia, sigajcy od otworu przysiecz-
nego a do rwnie rozszczepionego j-
zyczka. Istnieje wiele stopni nasilenia, od
rozszczepu cakowitego a do zacigni-
cia jzyczka; rozszczepy, obejmujce tyl-
ko podniebienie mikkie, nazywane s
rozszczepami agla podniebiennego.
W razie niezronicia si koci przy-
siecznej z szczk w szwie przysiecz-
nym pojawia si szczelina wargi grnej.
Szczelina ta pojawia si dwukrotnie cz-
ciej po stronie lewej ni prawej albo wys-
tpuje obustronnie; rozszczep w linii po-
rodkowej obserwuje si bardzo rzadko.
Czciowe rozszczepy wargi wykazuj
najmniejsze nasilenie jako lekkie zacig-
Zaburzenia rozwoju
Ryc. 26 Podzia roszczepw wargi, wyrostka zbodoowego i podniebienia wedug D.A. Kernahana
usiuje przedstawi rne nasilenia tej wady rozwojowej. Dla porwnania rysunek (1) przedstawia sche-
mat normalnej okolicy warg, wyrostka zbodoowego i podniebienia.
1. a = nos, b = warga grna, c = grzbiet szczki, 5.
d = podniebienie, e = gardo z jzyczkiem 6.
(velum) 7.
Rozszczep jednostronny wargi 8.
Rozszczep jednostronny wargi i wyrostka zbo-
doowego 9.
Obustronny rozszczep wargi i wyrostka zbo-
doowego
Izolowany rozszczep podniebienia mikkiego
Izolowany rozszczep podniebienia
Izolowany rozszczep podniebienia i wargi
Jednostronny rozszczep wargi, wyrostka zbo-
doowego i podniebienia
Obustronny rozszczep wargi, wyrostka zbo-
doowego i podniebienia
nicia czerwieni wargowej lub sabe
wgbienie przy rynience. W poczeniu
z rozszczepem podniebienia szczelina
wargi wystpuje we wszelkich kombinac-
jach (Ryc. 26). Jeeli mamy do czynienia
tylko z rozszczepem wargi, wad t na-
zywamy warg zajcz. Ta posta moe
by zamknita operacyjnie z dobrym re-
zultatem kosmetycznym i czynnocio-
wym w okresie od 4 do 6 miesica ycia.
Wilcz paszcz nazywa si cakowity roz-
szczep podniebienia, poczony z obust-
ronnym rozszczepem wargi i wyrostka
zbodoowego. Ta najcisza posta roz-
szczepu wystpuje dwukrotnie czciej
u mczyzn ni u kobiet.
Zaburzenie rozwoju podniebienia, szczk
i wargi zbiega si najczciej z zaburze-
niami zawizkw zbowych w okolicy
rozszczepu. Dochodzi tu do karowatoci
siekaczy lub do powstania zbw blinia-
czych, zarwno w uzbieniu mlecznym,
jak i staym. Czsto w ogle brak zawiz-
kw poszczeglnych zbw lub wyrzyna-
j si zby nadliczbowe. Anomalie budo-
wy zbw wystpuj niejednokrotnie po-
za okolic rozszczepu. Istniej wskazw-
ki, e rozszczepy i zaburzenia liczebno-
ci zbw (nadliczbowo i niedoliczbo-
wo) maj wspln przyczyn.
Zaburzenie rozwojowe w postaci rozsz-
czepu wargi, wyrostka zbodoowego
Eugnacja i dysgnacja
Ryc. 27 Schemat rnych wad rozwojowych z-
bw przedstawia postacie zbw zronitych i zla-
nych: (A) Zdwojenie zawizka zba (B) Zby
bliniacze (C) Zby zronite czciowo w zakre-
sie szkliwa (D) Zby zronite czciowo w zak-
resie cementu.
i podniebienia wiedzie do niedorozwoju
szczki, podczas gdy uchwa rozwija si
do normalnych rozmiarw. Std powstaje
wraenie progenii - wysunicia uchwy.
Rozszczepy wargi, wyrostka zbodoo-
wego i podniebienia powstaj w efekcie
dziaania czynnikw dziedzicznych i wpy-
ww otoczenia lub wskutek uszkodze
polekowych; s to wic wady wieloprzy-
czynowe.
Przy braku zaburzenia w postaci rozsz-
czepu zgryz mleczny rozwija si normal-
nie. Wady zbowe s stosunkowo rzad-
kie i tylko sabo wyraone.
Dla penoci obrazu naley wymieni
jeszcze kilka typowych zaburze, mog-
cych wystpowa w bezporedniej okoli-
cy ust:
- podwojenie, niedoksztacenie, brak lub
rozszczep jzyka,
- rozszczep porodkowy uchwy,
- podwojenie szczki i uchwy (niezdol-
no do ycia),
- niedorozwj uchwy (hipoplazja),
- stoczenie przy podwojeniu kilku z-
bw mlecznych,
- przedwczesne zbkowanie mleczne
i stae, dentitio precox (peny zgryz
mleczny po 1 roku ycia, peny zgryz
stay po 3 roku ycia).
Zaburzenia rozwojowe i wady struktural-
ne pojawiaj si czsto w poszczegl-
nych zbach jako nastpstwo wpyww
genetycznych lub infekcyjnych. Rozwj
zbw rozciga si na duej przestrzeni
czasowej (od 5 tygodnia podowego do
16 roku ycia), kiedy wiele zdarze od-
dziaywa moe porednio lub bezpo-
rednio na jego przebieg, dlatego zby
czsto wykazuj lady uszkodze i wad
strukturalnych. Rezultatem s wady stru-
kturalne zbw, zaburzenia wielkoci
i ksztatu zbw oraz anomalie dotyczce
liczby zbw.
Dysplazje twardych tkanek zba (rozwoje
wadliwe lub niedorozwoje) zbiny lub
szkliwa powstaj przed wyrniciem z-
ba i s stosunkowo czste. Rzadziej wy-
stpuj w uzbieniu mlecznym ni sta-
ym.
Hipoplazja szkliwa wpywa na ksztat z-
ba, powodujc powstawanie bruzd, pofa-
dowa i popkanych guzkw. Wspwys-
tpuj z nimi przebarwienia szkliwa w po-
staci biaawych lub tawych plam.
Hipoplazja szkliwa jest zaburzeniem dzia-
alnoci komrkowej ameloblastw. Nie
maj one zdolnoci podziau i s przez to
nie do zastpienia, dlatego rozmiar zabu-
rzenia rozwojowego zaley od momentu,
Zaburzenia rozwoju
Ryc. 28 Nieprawidowe ksztaty zbw jako wynik zaburze egzo-
gennych (dziaajcych z zewntrz) to zby sierpowate z zakrzywiony-
mi (A) i zaamanymi (B) korzeniami. Zronicia zawizkw zbowych
(C) wystpuj nieregularnie jako zlanie korzeni i koron, kiedy zawizek
zba jest przemieszczony, jak w tym przypadku kie.
w ktrym komrki zostay uszkodzone
lub umiercone.
Uszkodzenia zbw mlecznych przez
uraz lub ich korzeni przez zapalenie mo-
g prowadzi do zmian koloru i ksztatu
szkliwa odpowiadajcych im zbw sta-
ych. Jak ju wspomniano, wpyw lekw
(np. tetracykliny) moe przebarwi szkli-
wo lub wywoa w nim inne zaburzenia
struktury.
Hipoplazja zbiny, jako nieprawidowy
wytwr odontoblastw, wystpuje wraz
z zaburzeniami szkliwa, jest jednak wi-
doczna tylko w zakresie mikroskopowym
i przy tym nie tak wyrana, poniewa od-
ontoblasty mog by zastpowane inny-
mi komrkami wytwarzajcymi substan-
cje twarde.
Deformacje korzeni powstaj czsto na
skutek dziaania urazu w okresie wyrzy-
nania zbw, tak e wyksztacaj si ko-
rzenie karowate lub zagite. Uwarunko-
wane genetycznie dysplazje szkliwa i z-
biny dziedzicz si przewanie dominuj-
co i prowadz rwnie do tak zwanych
zbw stokowych. Takie nienormalne
formy zbw wystpuj czsto jako zby
nadliczbowe. Uwarunkowane genetycz-
nie odchylenia dotycz czciej wielkoci
i ksztatu zbw. Jednoznaczne odchyle-
nia ksztatu zba wystpuje zarwno
w koronie, jak i w korzeniu. Wady korony
zbw to ky stokowe, dodatkowe twory
guzkowe na przedtrzonowcach i trzonow-
cach (tuberculum Carabelli) lub uomne
ksztaty bocznych siekaczy i zbw md-
roci. Dodatkowe korzenie przedtrzonow-
cw i trzonowcw spotyka si wzgldnie
czsto; tego rodzaju odchylenia ksztatu
ujawniaj si zazwyczaj na zbach md-
roci. Przy podziale zawizka zbowego
dochodzi do tworw bliniaczych (schizo-
Eugnacja i dysgnacja
doncja), wyrzynaj si wic dwa jednako-
we zby. Kiedy podzia zosta zapoczt-
kowany, lecz nie dokoczony, dochodzi
do podwojenia, przy czym powstaje zb
zlany, znacznie szerszy, z wyranym za-
cigniciem na brzegu siecznym, lecz
o tylko o jednej jamie zba. Moe te do-
chodzi do zronicia zawizkw zbo-
wych, tak e wyrzynaj si zby zroni-
te. Zronicie moe by czciowe lub
cakowite, zawsze jednak z oddzielnymi
jamami zba; wystpuje w zakresie ko-
rzeni zbw ssiednich przez zlanie ce-
mentu korzeniowego.
Struktura twardych tkanek zba wykazuje
cechy rozpoznawcze, charakterystyczne
dla poszczeglnych ludzi, poniewa od-
cinite s w nich poszerzone linie
wzrostowe okresowo tworzcej si zbi-
ny i szkliwa. Wystpujce zaburzenia
normalnych odmian przez choroby dzie-
cice pozostawiaj linie o rnych szero-
kociach i odstpach, tak e na podsta-
wie pojedynczego zba moliwa jest s-
dowo-medyczna precyzyjna analiza:
zwoki lub szcztki mona zidentyfikowa
wedug indywidualnych linijnych wzorw
uszkodze twardych tkanek zba. Identy-
fikacja sdowo-medyczna umoliwia, na
przykad, wyjanienie, czy uzbione frag-
menty szczki lub pojedyncze zby po-
chodz od jednej, czy od kilku osb, po-
dobnie jak na podstawie struktury twar-
dych tkanek zba mona w przyblieniu
ustali wiek badanego (sdowa lub sdo-
wo-medyczna analiza ladw).
2.2.1 Nieprawidowy stan uzbienia
Podczas leczenia ortodontycznego zmie-
nia si stan uzbienia odpowiednio do in-
dywidualnego przebiegu wymiany z-
bw. Zgryz mleczny skada si z 20,
a stay z 32 zbw. W czasie wymiany
uzbienia liczba obecnych zbw nie
zawsze jest zgodna z norm. W ramach
rozpoznania ortodontycznego naley us-
tali, czy i w jakim rozmiarze wystpuje
zaburzenie. Obok ju wymienionych za-
burze, jak hipoplazje twardych substan-
cji zbw lub tworw zwielokrotnionych,
wystpuj te zby nadliczbowe. Moe to
by rezultatem podziau zawizka zbo-
wego lub wytworzenia trzeciego zawiz-
ka zba. Takie nadliczbowe twory znaj-
duj si najczciej w zakresie zbw
bocznych i na kocach ukw zbowych,
czsto w powizaniu z rozszczepami
podniebienia. Niejednokrotnie nie maj
one regularnego ksztatu zba; ich korony
s mae, nieprawidowo uksztatowane
(mesiodens: stokowaty ksztat korony
i korzenia).
Zby nadliczbowe w bocznych odcinkach
uku zbowego naley usuwa, nietypo-
we za twory nadliczbowe w zakresie z-
bw przednich musz by zawsze usu-
nite, po czym musi nastpowa dziaa-
nie ortodontyczne w celu zamknicia luki.
Dla rozpoznania ortodontycznego odr-
nia si nadliczbowo zbw prawdziw
od rzekomej:
- W nadliczbowoci prawdziwej chodzi
o wspomniane twory nadliczbowe,
przewanie przy zbach staych, jako
formy typowe lub nietypowe.
- W nadliczbowoci rzekomej chodzi
o miejscowe odchylenia w wymianie
zbw, kiedy zb mleczny jeszcze nie
wypad (przetrway zb mleczny), a
zb stay ju si wyrzyna; najczciej
zb ten wyrzyna si przyosiowo (nie
prosto).
Kolejne zrnicowanie dotyczce stanu
uzbienia odnosi si do niedoliczbowoci
prawdziwej i rzekomej. Jako niedoliczbo-
wo prawdziw okrela si utrat poje-
dynczych lub liczniejszych zbw wsku-
tek nieszczliwego wypadku lub choro-
by; tym mianem okrela si rwnie stan
aplazji zba*. Ju w okresie embrional-
* W jzyku polskim pojcie niedoliczbowoci (hi-
podoncji) odnosi si wycznie do wrodzonych
brakw zawizkw zbowych. (A.M.)
Zaburzenia rozwoju
nym decyduje si, czy dany zb zostanie
utworzony, czy nie. Aplazj okrela si
zby nie zawizane. Aplazja moe by
czciowa lub cakowita. Aplazja cakowi-
ta oznacza, e nie zawizay si ani zby
mleczne, ani stae, w jednej lub w obu
szczkach; moe si zdarzy, e brak za-
wizkw dotyczy tylko zbw staych. Ta,
uwarunkowana genetycznie, wada jest
jednak bardzo rzadka. Anodoncja (apla-
zja) czciowa jest rwnie sterowana
genetycznie i najczciej wystpuje sy-
metrycznie. Dotyczy to przewanie bocz-
nych siekaczy grnych, drugich przedt-
rzonowcw i zbw mdroci. Andoncja
zbw mlecznych jest bardzo rzadka.
Rnica midzy latami ycia i stanem
rozwoju zgryzu moe by znaczna, dlate-
go konieczna jest analiza rentgenowska
braku zawizkw zbw. Moe miano-
wicie wystpowa krtkoterminowa
i przejciowa w okresie wymiany uzbie-
nia niedoliczbowo rzekoma. Czsto do-
chodzi do przedwczesnej utraty zba
mlecznego, a odpowiadajcy mu zb sta-
y jeszcze si nie wyrzyna; ale rwnie
przy prawidowym wypadaniu zbw
mlecznych opnione wyrzynanie zbw
moe wywoa rzekom niedoliczbo-
wo.
Niedoliczbowo rzekoma moe wyma-
ga leczenia, jeeli dochodzi do zwenia
luki, lub jeeli wzrost szczki zostaje za-
hamowany, jakkolwiek wzrost szczki
przebiega te niezalenie od rozwoju
zgryzu. Poniewa jednak moe doj do
znacznego zwenia luki i przy tym do
przemieszczenia lub zaburzenia erupcji
zbw, potrzebny bywa utrzymywacz
przestrzeni.
Dla planowania ortodontycznego analiza
niedoliczbowoci rzekomej ma due zna-
czenie rwnie wtedy, kiedy musi by
podjta decyzja przeprowadzenia syste-
matycznych ekstrakcji. W razie przedw-
czesnej utraty zbw mlecznych tylko po
jednej stronie celowe moe by usunicie
odpowiednich zbw po stronie przeciw-
nej, aby zachowa symetri uku zbowe-
go. Rwnie przy niewaciwym wyrzyna-
niu zbw staych moe wchodzi w ra-
chub ekstrakcja pojedynczych zbw
mlecznych.
Niewtpliwie istnieje zwizek przedw-
czesnej utraty zbw mlecznych z zaha-
mowaniem rozwoju szczk i ukw zbo-
wych; jednostronn utrat zbw mlecz-
nych musi si zatem uwzgldnia orto-
dontycznie, jako miejscowe odchylenie
w wymianie zbw.
Niedoliczbowo prawdziwa wymaga
podjcia decyzji, czy uzyska zamknicie
luki zabiegami ortodontycznymi, czy ut-
rzyma j otwart dla pniejszego uzu-
penienia protetycznego. Za zamkniciem
luki przemawia ju rozpoczte naturalne
jej zwanie, przy maej (niedorozwini-
tej) szczce. Luk utrzymuje si otwart,
kiedy szczki s bardzo due i s obecne
inne luki albo kiedy przesunicie zbw
ze wzgldu na duy dystans staje si
problematyczne.
Eugnacja i dysgnacja
Zaburzenia pooenia zbw
2.3 Zaburzenia pooenia zbw
Zaburzenia prawidowej pozycji zbw
mona okreli trzema pojciami:
- rotacja,
- nachylenie,
- przesunicie.
Waciwsze jest jednak posugiwanie si
pojciami stan rotacji (zamiast rotacji)
i stan nachylenia (zamiast nachylenia),
poniewa zawsze rozpatruje si chwilo-
w sytuacj rozwojow, a wic stan; tylko
w cile okrelonych przypadkach wyst-
puje rzeczywiste nachylenie lub zrotowa-
nie skdind normalnie wyrzynajcego
si zba (np. typowe wychylenie siekaczy
przez ssanie palca)*. Pierwotn przyczy-
n nieprawidowego pooenia zba mo-
g by przemieszczenia zawizka lub
nieprawidowe utworzenie zawizka z-
ba. Wpywy zewntrzne w czasie normal-
nego wyrzynania zba, takie jak ssanie
palca, nagryzanie wargi, dociskanie jzy-
ka lub przetrwae zby mleczne mog
prowadzi do odchyle w ustawieniu z-
bw. Zabiegi ortodontyczne musz wni-
ka w przyczyny tych odchyle, ponie-
wa skonno do recydywy odchyle
dziedzicznych jest zawsze wiksza, ni
pniejsze przesunicia zbw pod dzia-
aniem czynnikw zewntrznych (recydy-
wa: nawrt). Po wyczeniu dziaania tych
czynnikw zby mog si uporzdkowa
samoistnie.
Jako rotacj okrela si pooenie zba
obrconego wok swojej osi pionowej.
Rozrnia si tu rotacj centryczn i ek-
scentryczn, zalenie od pooenia dom-
niemanej osi dugiej. O rotacji centrycznej
mwimy wwczas, kiedy o obrotu znaj-
duje si w pozycji kanau zba, a wic le-
y w zbie centralnie. Jeeli o ta ley
mezjalnie lub dystainie od rodka zba,
mamy do czynienia z rotacj ekscent-
* Polska terminologia ortodontyczna nie uwzgld-
nia takiego zrnicowania.
ryczn. Dla przywrcenia zrotowanemu
zbowi waciwego ustawienia, wana
jest znajomo pooenia osi obrotu, po-
niewa zb zrotowany ekscentrycznie
poza uk zbowy moe by cofnity do
uku przez nacisk na wystajc krawd
zba. Zb zrotowany centrycznie musi
by obrcony przez siy przeciwstawne,
przyoone do wysterczajcych z uku
krawdzi zba.
Rotacja wystpuje z brakiem miejsca
i bez tego braku. Wydaje si, e w sto-
czeniach zbw istnieje zwizek braku
miejsca i rotacji, poniewa po ortodon-
tycznym wyrwnaniu braku miejsca zro-
towane zby czsto ustawiaj si samo-
istnie w prawidowej pozycji, przesunite
przez wpyw warg, policzkw i jzyka.
Przy nasilonych rotacjach i w zgryzie
szparowatym istniej czsto wpywy dzie-
dziczne. Regulacja tej nieprawidowo-
ci jest trudna, poniewa zb obraca si
cigle na powrt do nieprawidowego
pooenia. Ta skonno do recydywy
moe zosta przerwana przez chirurgicz-
ne przecicie brzenego systemu w-
kien.
Nachylenie zba moe by albo wzgl-
dem osi lecej wewntrz uku zbowe-
go, albo osi ustawionej prostopadle do u-
ku zbowego. Odpowiednio do tego us-
tawienia powstaje nachylenie westybular-
ne, oralne, mezjalne lub dystalne. Nachy-
lenie westybularne grnych zbw bywa
dziedziczne lub moe by wywoane
przez ssanie kciuka. W zakresie zbw
bocznych nachylenie moe by wymu-
szone przez przetrwanie zba mleczne-
go; jako przyczyna moe rwnie wcho-
dzi w rachub przemieszczenie zawiz-
ka zba. Nachylenie w obrbie zbw
bocznych prowadzi niejednokrotnie do
miejscowego zaburzenia okluzji lub do
zmiany pooenia zgryzowego. Nachyle-
nie oralne grnych zbw przednich uwa-
ane jest za znami nadzgryzu i jest dzie-
dziczne.
Eugnacja i dysgnacja
Ryc. 29 Zaburzenia w ustawieniu poszczeglnych zbw mona definiowa jako rotacje i nachylenia.
Zalenie od pooenia osi obrotu rozrnia si:
A. Rotacja wok osi ekscentrycznej, przy czym zb jednym brzegiem wystaje poza uk zbowy.
B. Rotacja wok osi centralnej, przewanie osi zba.
C. Nachylenie wok osi przebiegajcej przez uk zbowy, przy czym zb nachylony jest przedsionkowo
(lub jzykowo).
D. Nachylenie wok osi poprzecznej, przy czym zb nachylony jest zgodnie z przebiegiem i w obrbie
uku zbowego.
Nachylenie oralne dolnych zbw przed-
nich moe by nastpstwem przed-
wczesnej utraty kw mlecznych i rwno-
czesnego, wzmoonego napicia wargi
dolnej. Nachylenie oralne zbw bocz-
nych, grnych i dolnych wywoane bywa
przez nieprawidowe uoenie zawizkw
zbowych i przez zaburzon wymian
uzbienia.
Jeeli siekacze grne nachylone s dys-
talnie czsto powstaje midzy jedynkami
szpara, okrelana jako diastema rozbie-
na. Najczciej, kiedy wyrzynaj si ky,
zby te powracaj do prawidowego poo-
enia. Nachylenie mezjalne siekaczy gr-
nych powstaje czsto na skutek braku
miejsca. Po zlikwidowaniu tej wady sieka-
cze najczciej wyprostowuj si.
Nachylenie mezjalne i dystalne dolnych
siekaczy rwnie wywodz si z braku
miejsca.
Nachylenia w obu kierunkach mog pow-
stawa przez przemieszczenie zbw do
luki, powstaej na skutek ekstrakcji lub ap-
lazji. Nachylenia w zakresie zbw bocz-
nych wymagaj zastosowania aparatw
ortodontycznych.
Przez przemieszczenie zbw rozumie
si zmian pooenia poszczeglnych z-
bw i grup zbw, prowadzce do zw-
Ryc. 30 Nieprawidowe ustawienie wynikajce z przemieszczenia poszczeglnych zbw uwydatnia
szczeglnie wyranie deformacj uku zbowego. Najczciej przemieszczenie spowodowane jest przez
stoczenie zbw, a tylko rzadko przez szparowato.
(A) Widoczne nieprawidowe ustawienie zbw wystpuje, kiedy kie i pierwszy przedtrzonowiec zamie-
ni si swoimi miejscami. Przedni odcinek uku charakteryzuje si silnym stoczeniem zbw. Lewa
poowa szczki wykazuje szparowato uku zbowego. (B) Przy podwojeniu zawizkw zbowych moe
doj do wyksztacenia, obok penego szeregu zbw, drugiego takiego szeregu.
Eugnacja i dysgnacja
eni lub znieksztacenia uku zbowego.
Jeeli zb w czasie wyrzynania przekro-
czy paszczyzn zgryzow lub jej nie
osignie, rwnie mwimy o przemiesz-
czeniu zba (wydueniu lub skrceniu).
Jako retencj zba (zatrzymanie) okrela
si sytuacj, kiedy zb ley w szczce
niemal prawidowo, ale pozostaje tam
zamknity ponad normalny czas wyrzy-
nania. Jedn z postaci przemieszczenia
jest w zwizku z tym retencja czciowa
zba. Przeby on tylko poow drogi wy-
rzynania, poniewa zosta zablokowany
przez stoczenie, albo doszo do zroni-
cia korzenia z koci zbodou. Prze-
mieszczenia bez nachylenia lub rotacji s
rzadkie. Rozrnienie, czy przemiesz-
czenie zba powstao wskutek niewystar-
czajcego wzrostu szczki na szeroko,
czy te tylko uk zbowy zosta zdeformo-
mowany, nie wydaje si moliwe.
Stoczenie zbw moe mie rne przy-
czyny i wykazywa przy tym rne uksz-
tatowania. W stoczeniu pierwotnym cz-
sto wystpuje dysproporcja midzy wiel-
koci zbw i szczk, na przykad w po-
staci niedorozwoju szczki na szeroko
i dugo. Stoczenie wtrne powstaje na
wskutek doprzedniej wdrwki zbw
bocznych, tak e uk zbowy ulega defor-
macji, a zby przednie tworz spasz-
czony uk zbowy.
Podczas gdy brak miejsca wywouje lo-
kalne zaburzenia w ustawieniu zbw
(nachylenia, rotacje), stoczenie zbw
dotyczy czci lub caego uku zbowego.
Niejednokrotnie powstaje przejciowy
brak miejsca przy przetrwaniu zbw
mlecznych, podczas gdy stoczenie w wy-
niku niedorozwoju pojawia si rwnie po
przedwczesnej utracie zbw mlecznych.
Szparowato zbw moe by dzie-
dziczna, jako skutek dysproporcji wiel-
koci zbw i szczk, kiedy wystpuje
nadmiar miejsca. Miejscowe szpary znaj-
duj si midzy jedynkami jako diastema
lub te w innych odcinkach uku zbowe-
go. Szparowato wywoana przez wpy-
wy zewntrzne, takie jak lece midzy
zbami zby nadliczbowe lub torbiele al-
bo kiedy jzyk lub ciao obce nawykowo
wprowadzane s midzy zby, moe by
wyrwnana tylko wtedy, kiedy usunita
zostanie przyczyna. Zlikwidowanie wro-
dzonej diastemy przy nadmiarze miejsca
przez podcicie wdzideka wargi zwykle
si nie udaje. Ogln szparowato z-
bw mona zlikwidowa przez przesuni-
cie mezjalne wszystkich zbw. Szpara-
wato grnych zbw przednich pows-
taje przez ssanie kciuka i jest wyleczalna
po zaprzestaniu ssania.
Szparowato dolnych zbw przednich
moe mie zwizek z przerostem lub
dysfunkcj jzyka. Czynno jzyka mo-
na zmieni przy pomocy aparatw; w ra-
zie przerostu jzyka skuteczne moe by
jego chirurgiczne zmniejszenie. Dysgna-
cje zwizane z brakiem miejsca s czs-
tsze od zgryzu szparowatego.
Podsumowanie: Zaburzenia pooenia zbw
Eugnacja i dysgnacja
2.4 Wady zgryzowe
Opis zaburze w ustawieniu zbw stwa-
rza wiele trudnoci, podobnie jak prby
opisu braku zbw w protezach czcio-
wych. Chodzi bowiem o znalezienie kla-
syfikacji, grupujcej porwnywalne od-
chylenia, zaburzenia w ustawianiu zbw
i wyksztacenia ukw zbowych. Jest
wic zadaniem dydaktycznym uschema-
tyzowanie zaburze, poniewa uatwia to
planowanie leczenia. Ponadto moe si
okaza, e pewne zaburzenia wystpuj
zawsze w okrelonych kombinacjach,
a wic s w jaki sposb wzajemnie po-
wizane i przez to wymagaj porwny-
walnej terapii.
W nomenklaturze medycznej istnieje
wiele nieujednoliconych modeli mianow-
nictwa stanw dysgnatycznych i miejsco-
wych zaburze okluzji, ktre bywaj my-
lce dla technika dentystycznego. Bardzo
rozpowszechniona jest klasyfikacja Ang-
le'a (1887), jest prosta i atwa do zapa-
mitania; dostarcza pierwszych informa-
cji do rozpoznania. Nie powinna ona,
oczywicie, zastpowa dokadnej diag-
nozy, opartej na wszystkich wynikach ba-
da sytuacji ustno-twarzowo-czaszkowej.
Wady zgryzu mog by rozpatrywane
w trzech paszczyznach przestrzennych:
- w kierunku strzakowym,
- w kierunku poprzecznym,
- w kierunku pionowym.
Dla Angle'a podstaw jego klasyfikacji
stanowi strzakowe przesunicie pooe-
nia zgryzowego. Wychodzc z klasy I,
w ktrej wszystkie przypadki okrelane
s mianem obustronnego zgryzu neutral-
nego, wydzieli dwie dalsze klasy: do kla-
sy II nale wszystkie dysgnacje z jedno-
lub obustronnym tyozgryzem (zgryzem
dystalnym), podczas gdy dysgnacje
z jedno- lub obustronnym przodozgry-
zem (zgryzem mezjalnym) nale do kla-
sy III. ~
Okrelenie wad zgryzowych poprzecz-
nych obejmuje wszystkie postacie zgryzu
krzyowego, kiedy to uki zbowe krzyu-
j si. Wady zgryzowe pionowe rozciga-
j si na formy zgryzu otwartego, kiedy
odcinki ukw zbowych w zwarciu nie
stykaj si z sob; jeeli odcinki ukw
zbowych w zwarciu przykrywaj si, oz-
nacza to zgryz gboki.
Poniej opisane zostan wady zgryzowe
w odniesieniu do trzech kierunkw prze-
strzennych.
2.4.1 Wady zgryzowe strzakowe
(klasyfikacja Angle'a)
Specyficzne dysgnacje wedug klasyfika-
cji Angle'a odnosz si do wzajemnej po-
zycji ukw zbowych w wymiarze strza-
kowym: zgryz neutralny, dystalny i mez-
jalny oraz ustawienie grnych siekaczy
stanowi typowy obraz dysgnacji. Wady
zgryzowe strzakowe powoduj, prze-
wanie w nastpstwie przystosowania
czynnociowego, inne zaburzenia w us-
tawieniu zbw.
Zgryz neutralny oznacza interkuspidacj
zbw bocznych, zgodn z normaln ko-
lejnoci antagonistw: punktami staymi
s kie grny ze swoimi antagonistami
i pierwszy trzonowiec, ktry trafia swoim
guzkiem przyrodkowo-policzkowym
w rodek dolnej szstki, a wic ley
w pierwszej, policzkowej brudzie piono-
wej. W klasie I ujte s wszystkie miejs-
cowe zaburzenia okluzji, jak nachylenia,
rotacje i przemieszczenia poszczegl-
nych zbw. Te wady zbowe mog
wprawdzie wystpowa przy innych dys-
gnacjach, uwaane s tam jednak za ob-
jawy towarzyszce.
Tyozgryz opisywany jest w II klasie Ang-
le'a jako cofnicie dolnego uku zbowe-
go w odniesieniu do wspomnianych pun-
ktw staych: grny kie i pierwszy grny
trzonowiec s przesunite z pooenia
neutralnego o jedn czwart szerokoci
Wady zgryzowe
Ryc. 31 a do e Klasyfikacja Angle'a stanowi model opisu zaburze ustawienia zbw i znieksztace
ukw zbowych, uatwiajcy planowanie leczenia. Dotyczy ona wad zgryzowych w wymiarze strzako-
wym. Zgryz neutralny charakteryzuje si interkuspidacj w normalnej kolejnoci antagonistw; staymi
punktami s grny kie i grny pierwszy trzonowiec ze swoimi antagonistami.
Ryc. 31 a Grny kie ley midzy doln trjk
i czwrk, podczas gdy mezjo-bukalny guzek pier-
wszego trzonowa trafia porodku doln szstk.
Ryc. 31 b Zgryz neutralny ukazuje si rwnie
z przodu w prawidowej kolejnoci antagonistw.
Ryc. 31 c i d Prawidowa interkuspidacja zbw przednich z prawidowym podparciem warg jest cech
zgryzu neutralnego, I klasa Angle'a obejmuje jednak rwnie miejscowe zaburzenia zwarcia (D), jak
nachylenia, rotacje i przemieszczenia zbw oraz powikszony nagryz pionowy grnych zbw przed-
nich.
Eugnacja i dysgnacja
przedtrzonowca. Jeeli przyjmie si, e
pooenie szczki jest stae, wwczas do-
lny uk zbowy widziany od strony policz-
kowej bdzie przesunity dystalnie
o wspomnian wielko. Przesunicia
o mniej ni jedn czwart zaliczane s do
zgryzu neutralnego. Wystpuj tu rw-
nie wszelkie odchylenia od prawidowe-
go ustawienia poszczeglnych zbw.
Wyraniejszym zaburzeniem w tej wa-
dzie zgryzowej jest jednak wzajemne us-
tawienie zbw przednich, tak jak zreszt
wzajemny stosunek zbw przednich jest
najbardziej widocznym objawem niepra-
widowoci w prawie wszystkich wadach
zgryzu. Dlatego te tyozgryz rnicowa-
ny jest na dwie grupy, obejmujce sto-
sunek zbw przednich:
II klasa Angle'a, grupa 1
Objawem przewodnim jest wysunicie
szczki do przodu w dwojakim uksztato-
waniu:
- wychylenie dowargowe grnych sieka-
czy,
- przechylenie dojzykowe siekaczy dol-
nych (rzadko),
- szpiczaste wyduenie grnego uku
zbowego,
- skrcenie i spaszczenie przedniego
odcinka dolnego uku zbowego (rzad-
ko)
- strzakowy przerost szczki jako prog-
nacja,
- strzakowy niedorozwj uchwy (mik-
rogenia).
Deformacje wystpuj rwnie w kombi-
nacjach, przez co nagryz poziomy (scho-
dek poziomy) moe by bardzo duy. Od-
powiednio zrnicowany jest wpyw na
uoenie warg.
Czsto przy wydueniu grnego uku z-
bowego wystpuje szparowato sieka-
czy, przy czym w pooeniu odpronym
wargi nie zwieraj si, a brzegi sieczne
zbw grnych le przed warg doln.
Oddychanie przez usta wpywa na flor
bakteryjn jamy ustnej, co prowadzi do
zwikszonej podatnoci na prchnic.
Poza tym w czasie przeykania warga
dolna wciska si pod siekacze grne
w celu hermetycznego zamknicia, przez
co zwiksza jeszcze wysunicie zbw
grnych. Omawiana wada zgryzowa jest
dziedziczna i tylko w maym stopniu mo-
e by wizana z takimi czynnikami zew-
ntrznymi, jak ssanie, oddychanie lub
niewaciwe ukadanie si w czasie snu.
Wady zgryzowe
II klasa Artgle'a, grupa 2
Objawem wiodcym tej grupy jest strome
ustawienie siekaczy grnych lub ich do-
podniebienne przechylenie (nadzgryz);
w niektrych publikacjach stosowany jest
termin zgryz gboki" jako synonim nad-
zgryzu*. Chodzi przy tym o przesunicie
dystalne dolnego uku zbowego wzgl-
dem grnych punktw staych. Nie ma tu
strzakowego wysunicia do przodu sie-
kaczy grnych, lecz stoj one w szcz-
kach ekstremalnie stromo i przykrywaj
w rnym stopniu siekacze dolne. Z in-
wersj siekaczy najczciej wie si
stoczenie zbw przednich. Im wiksza
jest inwersja zbw (przechylenie do
wewntrz), tym wyraniejsze jest stocze-
nie. Czasami dochodzi do rotacji siekaczy
bocznych, zachodzcych wtedy na sieka-
cze przyrodkowe; albo ky, przy ich eks-
tremalnej rotacji, zachodz na dwjki
w spaszczonym uku zbowym.
Przemieszczenie siekaczy moe by na-
silone przez wyduenie wyrostka zbo-
doowego do tak gbokiego zgryzu, e
sigaj dolnego brzegu dzisowego lub
wrcz dna przedsionka jamy ustnej. Ten
pionowy komponent wady zgryzowej ok-
rela si susznie jako zgryz gboki", po-
niewa zarwno zby grne, jak i dolne
mog tu przekracza paszczyzn zgry-
zow.
W rozpoznaniu rnicowym nadzgryzu
opieramy si na stromym ustawieniu (in-
wersji) zbw przednich. Wynika std, e
nadzgryz moe si kombinowa ze zgry-
zem neutralnym. Od zrnicowanego na-
silenia nadzgryzu zale rwnie zmiany
zewntrzustne.
* Wedug polskiej diagnostyki ortodontycznej
- rnicej si w wielu szczegach od przed-
stawionej przez autorw - wiodc cech nad-
gryzu jest wyduenie przedniego odcinka wyro-
stka zbodoowego szczki. Czsto towarzyszy
temu dopodniebienne przechylenie sieka-
czy i - zwizane z nim - cofnicie dolnego uku
zbowego, tj. tyozgryz. (A.M.)
Zmiany dotycz dolnego odcinka twarzy:
w profilu pojawia si pogbiona bruzda
wargowo-brdkowa nad uwydatnion
brdk, przez co dolny odcinek twarzy
wydaje si skrcony; powstaje te wrae-
nie nadmiernej rozbudowy i zbyt duego
nosa (profil duego nosa). Nadzgryz nie
jest izolowan wad zgryzu, lecz obja-
wem szczeglnej budowy czaszki. Pod
wzgldem czynnociowym wydaje si
niekorzystny. W nadzgryzach o wyranie
pogbionym zwarciu ruchy boczne uch-
wy, przy zachowanym kontakcie zbw,
s utrudnione, jeeli nie wrcz niemoli-
we. Ruchy uchwy przebiegaj przewa-
nie w zgryzie motykowym"*. Wysuwa-
nie uchwy prowadzi do otwarcia zgryzu
w zakresie zbw bocznych. Nadgry
jest zdeterminowany genetycznie, nie
mona jednoznacznie ustali wpyww
zewntrznych.
Przodozgryz zaliczany jest do III klasy
Angle'a i oznacza wysunicie mezjalne
dolnego uku zbowego o co najmniej
jedn czwart szerokoci przedtrzonow-
ca wzgldem wspomnianych wyej pun-
ktw staych. Wad t dotknite s rw-
nie sagitalne stosunki zbw przednich.
Mog one wykazywa normalny nagryz,
czsto szparowato siekaczy grnych;
moliwe jest rwnie ustawienie zbw
brzegiem na brzeg. Przy korekcie nachy-
lenia osi siekaczy musi jednak doj do
specyficznego uksztatowania klasy III,
mianowicie do wysunicia dolnych zbw
przednich przed zby grne. Przemiesz-
czenie zbw okrelane jest wieloma ter-
minami synonimicznymi: przedni zgryz
krzyowy, prognacja uchwowa i proge-
nia, jakkolwiek pojcia te nie s synoni-
mami klasy III. Progenia bdzie omwio-
na dalej, poniewa to pojcie w literatu-
rze niemieckojzycznej dla technikw
dentystycznych stosowane jest w odnie-
* W polskim pimiennictwie medycznym okrela-
ne jako skroniowy typ ucia. (A.M.)
Ryc. 31 e W zgryzie neutralnym wys-
tpuje prawidowe zazbienie zbw
bocznych w wymiarze poprzecznym.
Eugnacja i dysgnacja
Ryc. 32 a i b II klasa Angle'a opisywana jest jako
tyozgryz dolnego tuku zbowego. Zby antagonis-
tyczne s co najmniej o jedn czwart szerokoci
przedtrzonowca przesunite wzgldem punktw
staych.
Ryc. 32 a Obok zaburze w ustawieniu pojedyn-
czych zbw, widoczne jest wzajemne pooenie
zbw przednich, przez co tyozgryz dzieli si na
dwie grupy; tu wysunicie szczki do przodu.
Ryc. 32 b Strzakowy przerost (prognacja) lub strzakowy niedorozwj uchwy (mikrogenia) pociga
za sob zmiany zewntrzustne, jak tutaj wraenie cofnitej brdki z duym rodkowym odcinkiem twarzy
(profil duego nosa).
Wady zgryzowe
Ryc. 33 II klasa Angle'a grupa 2 wykazuje jako
objaw wiodcy nadzgryz, powstajcy przez strom
inwersj siekaczy ze stoczeniem zbw przed-
nich.
sieniu do nieprawidowego nagryzu z-
bw przednich. Zewntrzustne objawy
progenii zale od nasilenia zaburze
wewntrzustnych; rzucajc si w oczy
cech profilu twarzy jest zaakcentowana,
czsto wydatna brdka, skd te wywo-
dzi si nazwa progenii (geneiorr. brdka),
czsto te stopie wysunicia brdki jest
wyraniejszy od przodozgryzu zbw.
Wedug Angle'a, progenia jest znacznie
czstsza ni przodozgryz. Przodozgryz,
doprowadzony do pooenia zgryzu neut-
ralnego, moe wykazywa cakowicie
prawidow interkuspidacj zbw bocz-
nych i przednich, z prawidowym nagry-
zem. Chodzi tu o zaburzenia strukturalne
szkieletu gowy, mianowicie o doprzednie
pooenie uchwy, a nie o przesunicie
zbodoowe.
Progenia oznacza zaburzenia strzakowe
zbw przednich w nastpujcych uksz-
tatowaniach:
- podniebienne przechylenie grnych
zbw przednich,
- wargowe wychylenie dolnych zbw
przednich,
- spiczaste wyduenie dolnego uku z-
bodoowego (rzadko),
- skrcenie i spaszczenie grnego uku
zbodoowego,
- sagitalny przerost uchwy,
- niedorozwj szczki (mikrognacja).
Nasilenie progenii siga od zgryzu brze-
giem na brzeg a do cakowitego przyk-
rycia grnych zbw przednich przez dol-
ne, czyli pionowe komponenty zgryzowe
s zmienne i wahaj si od mikrosympto-
mw a do maksymalnego wyksztace-
nia, z czym zawsze wiza si musi
zgryz krzyowy.
uki zbowe mog si ju krzyowa
przy kach albo dopiero przy bocznych
siekaczach. Moliwa jest rwnie kombi-
nacja odwrotnego nagryzu pojedynczych
siekaczy albo tylko jednej poowy szczki
i czsto wie si z symetrycznym lub
asymetrycznym nachyleniem poszcze-
glnych zbw przednich.
Progenia uwaana jest za dziedziczn
posta wady zgryzowej, ktra moe by
te wywoana lub nasilona przez czynniki
zewntrzne. Przedwczesna utrata zbw
mlecznych moe, np. przy zmniejszeniu
wymiaru pionowego, spowodowa, e
wyrzynajce si przedwczenie dolne
siekacze doprowadz grne do nagryzu
Eugnacja i dysgnacja
przodozgryz lub progenia.
(B) Odmiana przodozgryzu z prawidowym nagry-
zem pionowym zbw przednich powstaje
przez szparowato zbw przednich i bocz-
nych.
Ryc. 34 a i b III klasa Angle'a okrelana jest jako
(A) Dolny uk zbowy jest przesunity wzgldem
punktu staego o jedn czwart szerokoci
przedtrzonowca, przy czym brdka wydaje si
wysunita.
odwrotnego. Nastpuje wtedy zelizgiwa-
nie si do pooenia doprzedniego, przez
co powstaje wymuszone doprzednie po-
oenie uchwy (przodouchwie). Niejed-
nokrotnie uchwa moe by przy tym cof-
nita do zwarcia brzegiem na brzeg.
Waciwoci czynnociowe zaznaczone
s przez to, e nie mona przyj pozycji
odgryzania lub mona tylko w sposb
wymuszony. Ruchy boczne s moliwe
bez przeszkd polizgowych, jeli nie ma
wydatnego nagryzu odwrotnego.
2.4.2 Wady zgryzowe poprzeczne
uki zbowe mog by znieksztacone
w wymiarze poprzecznym, przy czym
wspwystpuj zaburzenia ograniczone
miejscowo i anomalie symetrii. Powstaj
tak zwane sytuacje zgryzu krzyowego.
Zgryzy krzyowe s z reguy objawami
towarzyszcymi innym dysgnacjom
i rzadko wystpuj jako cechy samoistne.
Najczciej wraz ze zgryzem krzyowym
okrela si wad zgryzow w zakresie
zbw bocznych, kiedy dolne zby bocz-
ne przesunite s przedsionkowo, a ich
guzki nie znajduj si w swym prawido-
wym ustawieniu wzgldem bruzd. Takie
skrzyowanie okluzji zbw bocznych
moe wystpowa obustronnie, a take
tylko jednostronnie. Mikrosymptomami
zgryzu krzyowego s zwarcia guzkowe
zbw bocznych.
Jeeli wpywy zewntrzne przemieszcz
w caoci uki zbowe wzgldem siebie,
miejsce skrzyowania moe wystpowa
tylko w zakresie zbw przednich; zgryz
krzyowy znajduje si jednak na obu po-
owach szczki. Zaburzenia symetryczne
powstaj przy poprzecznym przerocie
uchwy; boczne odcinki ukw zbowych
Wady zgryzowe
nagryzaj tu przedsionkowo na grne z-
by boczne. Asymetryczne deformacje
szczk prowadz do zgryzw krzyo-
wych jednostronnych. Rwnie prze-
mieszczenie grup zbw wywouje zgry-
zy krzyowe, jak przy odwrotnym nagry-
zie w progenii lub przy stoczeniu zbw
przednich i bocznych. Zgryzy krzyowe
jednostronne mog take powstawa
przez deformacje staww skroniowo-
uchwowych lub przez wymuszone pro-
wadzenie poszczeglnych grup zbw.
Boczne wymuszone prowadzenia uch-
wy wywouj z reguy przesunicia w dol-
nym odcinku twarzy, kiedy np. rodek
brdki zbacza w jedn stron. Poza tym
brak wyranych objaww zewntrzust-
nych zgryzu krzyowego. Przyczyny
zgryzu krzyowego najczciej s skoja-
rzone z przyczynami dysgnacji im towa-
rzyszcych. Wrodzone zwenia szczk
mog wywoa zgryzy krzyowe, podob-
nie jak uwarunkowane dziedzicznie prze-
mieszczenia grup zbw; podczas gdy
w pierwszym przypadku powstaje zgryz
krzyowy obustronny, w drugim - moe
wystpi zaburzenie jednostronne. Zgryz
krzyowy jednostronny moe powsta
przez ssanie kciuka, jeli wywouje to jed-
nostronne zwenie w uchwie. Jako
przyczyna zgryzu krzyowego wchodz
rwnie w rachub chorobowe asymetrie
gowy i stawu skroniowo-uchwowego.
2.4.3 Wady zgryzowe pionowe
Te niedobory zgryzowe uzewntrzniaj
si na og w miejscowych zaburzeniach
okluzji, przy czym pewne odcinki ukw
zbowych w zwarciu nie maj kontaktu
z antagonistami albo wyduenie odcin-
kw ukw zbowych przekracza pasz-
czyzn zgryzow. Narzuca si zatem za-
szeregowanie zgryzu otwartego i gbo-
kiego do wad zgryzowych w wymiarze
pionowym.
Zgryz otwarty wystpuje wwczas, kiedy
w zwarciu kilka zbw nie uzyskuje kon-
taktu okluzyjnego, poniewa zby te nie
osigaj prawidowej paszczyzny zgry-
zowej. Zgryz otwarty zdarza si zarwno
w zakresie zbw przednich, jak i bocz-
nych, przy czym znacznie czstsze jest
zaburzenie przednie. Stwierdzenie obec-
noci zgryzu otwartego nastpuje dopiero
wtedy, kiedy zby antagonistyczne za-
koczyy cakowicie swoje wyrzynanie lub
kiedy bez pomocy z zewntrz mog je
zakoczy. Jeeli zby pozostaj jeszcze
w fazie wyrzynania, zgryz otwarty istnieje
tylko przejciowo.
Przedni zgryz otwarty dotyczy pierwotnie
siekaczy, moe si jednak rozszerzy na
zby boczne. Rozmiar zgryzu otwartego
daje si odczyta wprost z odlegoci nie
zwierajcych si brzegw siecznych. Po-
dany nagryz siekaczy wynosi 2 mm;
konieczne do jego uzyskania wyduenie
okrela suma utworzona przez pionow
odlego brzegw siecznych i nagryz.
Z pionow nieprawidowoci ustawienia
zbw w zgryzie otwartym wystpuje naj-
czciej strzakowe zaburzenie zgryzu;
wargowe albo podniebienne nachylenie
zbw przednich, kiedy przyczyn wady
jest ssanie kciuka. Niewielkie nasilenie
zgryzu otwartego nie powoduje adnych
objaww zewntrzustnych. W cikich
zaburzeniach utrzymywanie otwartych
ust moe by objawem towarzyszcym,
co zaley rwnie od uoenia warg. Ut-
rzymywanie otwartych ust prowadzi do
wzmoonego oddychania przez usta,
zmian flory bakteryjnej jamy ustnej i po-
datnoci na prchnic. Mona te ocze-
kiwa deformacji aparatu zawieszenio-
wego zbw pozbawionych antagonis-
tw.
Znaczne nasilenie zgryzu otwartego
wpywa na czynno odgryzania i ogln
czynno ucia, upoledza poykanie, po-
niewa nie ma wargowego zamknicia
ust; mog te pojawia si wady mowy.
Przyczyny przedniego zgryzu otwartego
Ryc. 35 a do c Poprzeczne wady
zgryzowe s przewanie objawami to-
warzyszcymi innych dysgnacji. Naj-
czciej takie wady wystpuj w zakre-
sie zbw bocznych i okrelane s jako
zgryzy krzyowe. Guzki zbw bocz-
nych nie znajduj si ju w prawido-
wym zazbieniu guzkowo-bruzdowym,
lecz dolne uki zbowe s: wysunite
przedsionkowo jednostronnie (A) lub
obustronnie (B); ustawienie guzkowe
(C) uwaane jest za mikrosymptom
zgryzu krzyowego.
Wady zgryzowe
Ryc. 36 a i b Zgryz otwarty wystpuje jako miejscowe zaburzenie okluzji, kiedy pewne odcinki uku
zbowego nie maj w zwarciu kontaktu z antagonistami, jak tu zgryz otwarty przedni, przy ktrym od-
prone wargi mog si ze sob nie styka (A). Zgryz otwarty moe te wystpowa w zakresie zbw
bocznych (B).
wydaj si jasne, w rachub wchodzi jed-
nak wicej czynnikw:
1) Ssanie palcw i przedmiotw, a take
dociskanie jzyka i nagryzanie warg
nale do szkodliwych nawykw, wio-
dcych do zgryzu otwartego. Rodzaj
i dugotrwao, jak i intensywno na-
wyku, determinuj deformacje zgryzu,
podobnie jak indywidualna reaktyw-
no tkanek. Nie wszyscy, ktrzy ss
palec przez dugi czas maj zgryz ot-
warty. Kiedy przy ssaniu przewaa na-
gryzanie na ssany przedmiot, wikszy
jest komponent pionowy znieksztace-
nia.
2) Krzywica wywoana niedoborem wita-
miny D, wpywajca midzy innymi na
mineralizacj koci i substancji twar-
dych zba, prowadzi do deformacji
koci. Zmniejszona odporno koci
na wpywy statyczne i miniowe wy-
wouje upoledzenie wzrostu. W zgry-
zie, obok typowych hipoplazji szkliwa,
powstaj wyrane spaszczenia przed-
niego odcinka dolnego uku zbowego
i przegicia grnego odcinka zbw
przednich ju przy umiarkowanym
ssaniu.
3) Oddychanie przez usta prowadzi czs-
to do zwenia grnego uku zbowe-
go, do stoczenia zbw przednich
i do zahamowania wzrostu przedniego
odcinka uku zbowego, co wyraa si
zgryzem otwartym.
4) Dziedziczenie szczeglnej struktury
i budowy czaszki rwnie umoliwia
powstanie zgryzu otwartego o sko-
nym ku tyowi przebiegu profilu i z ut-
rzymywaniem otwartych ust.
O zgryzie otwartym w zakresie zbw
bocznych mwimy tylko wwczas, kiedy
przy prawidowym nagryzie pionowym
zbw przednich pojedyncze lub kilka par
antagonistw nie zwiera si ze sob.
Zewntrznie tej deformacji nie mona
rozpozna, nawet kiedy wystpuje sy-
metrycznie po obu stronach.
Eugnacja i dysgnacja
I
Podsumowanie: Wady zgryzowe
Eugnacja i dysgnacja
Ryc. 37 a i b Zgryz gboki jest najczciej obja-
wem towarzyszcym strzakowych wad zgryzo-
wych. (A) Dochodzi do znacznego przekroczenia
(Y) zbw dolnych przez grne zby przednie,
a take linii zwarcia warg oraz paszczyzny zgry-
zowej (Z); zby dolne mog przy tym wykazywa
wzgldnie prawidowe nachylenie aproksymalne.
B) Bardzo stromy zgryz gboki, sigajcy a do
poziomu szyjek zbowych dolnych przednich, mo-
e powsta przez podniebienne przechylenie gr-
nych zbw przednich.
Rzadko wada ta powstaje na skutek re-
tencji pojedynczych zbw, kiedy wyrzy-
nanie dalszych zbw wstrzymywane
jest przez stoczenie. Najczciej mamy
do czynienia ze specyfik wzrostow, kie-
dy tylne czci uchwy s silniej rozwini-
te ni przednie. Nawykowe ukadanie
brzegw jzyka moe utrzymywa ot-
warty odstp interokluzalny, utrudniajcy
czynnociowe przystosowanie.
Dziaanie ortodontyczne moe wywoa
czciowy boczny zgryz otwarty, kiedy
odwrotny nagryz korygowany jest przy
pomocy aparatu (rwnia pochya) albo
kiedy przy wyrwnywaniu zgryzu wydu-
anie bocznych odcinkw wyrostkw z-
bodoowych jest opnione wzgldem in-
nych procesw przebudowy.
Zgryz gboki naley pojmowa jako
czynnociowe dostosowanie do strzako-
wych zaburze zgryzowych. Chodzi tu
o siganie zbw przednich poza zby
przeciwstawne o wicej ni 3 mm. Czyn-
nociowe mankamenty tej nieprawido-
woci polegaj na utrudnieniu ruchw
uchwy (zgryz motykowy") i przecie-
niu przyzbia, kiedy dolne siekacze na-
gryzaj na dziso. Zgryz gboki rzadko
wystpuje w zakresie zbw bocznych,
poniewa szerokie powierzchnie ucia
trzonowcw musiayby wymusi ekstre-
malny zgryz krzyowy, umoliwiajcy
wzajemne przelizgiwanie si tych z-
bw.
Do zgryzu gbokiego jako pionowej wa-
dy zgryzu dochodzi wtedy, gdy obie pary
antagonistw wyrastaj ponad fikcyjn
paszczyzn zgryzow w jej przednim od-
cinku. Odrnianie od nadzgryzu polega
na tym, e tam przykrycie wywoane jest
inwersj stromo ustawionych zbw,
podczas gdy w zgryzie gbokim wyst-
puje ewersja grnych siekaczy, a dolne
zby przednie dotykaj luzwki podnie-
bienia. Poza tym zgryz gboki moe by
objawem towarzyszcym nadzgryzowi.
Zgryz gboki wystpuje take wwczas,
kiedy pacjent musi gboko nagryza,
chcc doprowadzi uchw z pooenia
spoczynkowego do zwarcia, to znaczy,
kiedy szpara spoczynkowa jest bardzo
szeroka. W tej sytuacji mona ortodon-
tycznie osign zgryz prawidowy przez
podwyszenie zgryzu w zakresie zbw
bocznych. Do zgryzu gbokiego docho-
dzi przez brak zwarcia siekaczy w czasie
ich wyrzynania, przez co nastpuje wyd-
uenie czci zbodoowej tego odcinka.
Linie odniesienia do analizy profilu twarzy
2.5 Linie odniesienia do analizy
profilu twarzy
Wady zgryzowe, ale rwnie miejscowe
zaburzenia okluzji, oddziauj na cay pro-
fil twarzowy i przez to na wyraz twarzy.
Analiza profilu w rozpoznawaniu ortodon-
tycznym jest nie tylko ustpstwem wobec
zgaszanych przez pacjenta wymaga
kosmetycznych, lecz moe ona dostar-
czy natychmiastowych informacji o roz-
miarach dysgnacji.
Z cefalometrii (nauki o pomiarach gowy)
przejto punkty pomiarowe i linie odnie-
sienia w celu uzupenienia zasadniczych
profilowych linii odniesienia i linii do opi-
sywania ukw zbowych. Aby - dla roz-
poznania ortodontycznego - mona byo
lepiej analizowa stosunki szczkowo-
-twarzowe, rozwinito technik teleradio-
logiczn, umoliwiajc uzyskiwanie do-
kadnie wymiarowych obrazw czaszki.
Cefalograficzne punkty pomiarowe mo-
na przenosi na zdjcia radiologiczne.
Otwiera to wgld na wspzalenoci
szkieletowe, ktre mog by przyczyn
dysgnacji. Zasad jest oparte na statys-
tycznych wielkociach rednich zdefinio-
wanie przy pomocy punktu lub linii odnie-
sienia pooenia innych czci czaszki,
w tym przypadku zbw, ukw zbo-
wych, pooenia szczk i warg. Obok
podany zosta wybr cefalometrycznych
punktw pomiarowych i linii odniesienia
w celu zorientowania w metodach pracy.
Technik dentystyczny rzadko bywa w ko-
potliwej potrzebie przeprowadzenia ana-
lizy profilu, moe jednak we wsppracy
z lekarzem otrzyma, na podstawie tele-
radiogramu, wskazwki co do wykonania
pracy ortodontycznej. Dlatego nie tyle po-
trzebna jest wnikliwa znajomo punktw
i linii pomiarowych, ile raczej wejrzenie
w zasady pracy.
Punkty i linie cefalograficzne
1. Glabelia (gadyszka) jest to nieuwo-
sione miejsce nad nasad nosa, mi-
dzy ukami brwiowymi; jest to najwy-
sze wzniesienie na dolnym brzegu
koci czoowej, a jako punkt skr-
ny - najwyej pooone miejsce na do-
lnej okolicy czoowej.
2. Subnasale ley na przejciu podsta-
wy nosa w warg grn, a wic na
dolnym brzegu przegrody nosa.
3. Gnathion lub punkt brdkowy jest to
najniszy punkt na dolnym brzegu u-
chwy; ale rwnie pooony najniej
jako punkt skrny brdki. Te trzy pier-
wsze punkty dziel twarz symetrycz-
nie na twarz grn i doln.
4. Orbitale jest to najniszy punkt na dol-
nym brzegu oczodou; jest on wyczu-
walny przez skr (te orbitale antro-
pologiczne).
5. Tragion to punkt na grnym brzegu
chrzstnego skrawka ucha, przykry-
wajcego czciowo przewd sucho-
wy, lub grny brzeg kostnego otworu
suchowego kostnego (porus acusfi-
cus externus). Orbitale i tragion obu
powek gowy tworz paszczyzn us-
talon jako paszczyzna frankfurcka
ju w roku 1884, bdc antropolo-
giczn paszczyzn pomiarow. Mo-
na j bezbdnie skonstruowa na
czaszce.
6. Skrny orbitale to punkt wymacywal-
ny na dolnym brzegu oczodou, piono-
wo pod renic przy oku skierowanym
na wprost.
7. Skrny porion jest to najwyszy
punkt przewodu suchowego, lecy
okoo 2 do 4 mm poniej tragionu.
Przez skrne orbitale i porion przebie-
ga linia, tworzca ze stron przeciwn
paszczyzn uszno-oczn. Ta pasz-
czyzna jest czsto wykorzystywana ja-
ko synonim paszczyzny frankfurckiej,
jakkolwiek jest ona odchylona o okoo
Eugnacja i dysgnacja
Ryc. 38 a
Ryc. 38 a i b Wybr wanych pomia-
rowych punktw kraniometrycznych na
czaszce:
1. trichion
2. glabella
3. nasion
4. orbitale
5. subnasale
6. prosthion
7. pogonion
8. gnathion
9. porus acusticus externus
10. tragion
11. porion skrny
12. orbitale skrny
Ryc. 38 b
Linie odniesienia do analizy profilu twarzy
Ryc. 39 a
Ryc. 39 b
Ryc. 39 a i b Rysunek:
- paszczyzny uszno-nosowej
lub paszczyzny Campera (Camper)
- paszczyzny uszno-ocznej (PUO)
- frankfurckiej poziomej (FH)
1. tragion
2. porion skrny
3. orbitale skrny
4. orbitale
5. subnasale
6. paszczyzna zgryzowa
Eugnacja i dysgnacja
* OAE = PUO
Ryc. 40 a do d:
Ryc. 40 a Pionowa oczodoowa
biegnie prostopadle do paszczyzny
uszno-ocznej (PUO) od skrnego
orbitale (1) przez guzek ka do wierz-
choka brdki (2) (porion skrny 6).
Ryc. 40 b Prostopada z nasionu
biegnie rwnie prostopadle do pa-
szczyzny uszno-ocznej od nasady
nosa (3) i nie dotyka wargi grnej
(4).
Linie odniesienia do analizy profilu twarzy
Ryc. 40 c Prostopada z glabelli
biegnie z glabelli (5) i przecina pod
ktem prostym PUO.
Ryc. 40 d Kt twarzowy Campera
(a) ley midzy paszczyzn Cam-
pera i lini czc glabell z kol-
cem nosowym przednim. * OAE = PUO
Eugnacja i dysgnacja
2 i dlatego przy normalnym ustawie-
niu gowy i oczach skierowanych na
wprost przebiega poziomo.
8. Prosthion jest to najdalej do przodu
wystajcy punkt na wyrostku zbo-
doowym szczki. Znajduje si on
pomidzy siekaczami przyrodko-
wymi.
9. Pogonion to najdalej do przodu wy-
sunity punkt na brdce, a wic
wierzchoek kostnego trjkta brd-
kowego.
10. Gonion jest punktem kostnym
i skrnym, lecym na kcie uchwy
najdalej ku doowi i na zewntrz.
11. Paszczyzna uszno-nosowa, nazy-
wana te paszczyzn Campera,
przebiega od grnego brzegu wej-
cia do przewodu suchowego do pun-
ktu subnasale (paszczyzna tragus-
-subnasale). Normalnie paszczyzna
okluzyjna (paszczyzna zgryzow,
paszczyzna ucia) przebiega rw-
nolegle do niej, przesunita ku doo-
wi - przez lini zwarcia warg.
12. Pionowa oczodoowa to rzut skr-
nego punktu orbitale na paszczyzn
uszno-oczn, biegncy przez guzki
kw do kostnej brdki (gnathion).
Takie stosunki istniej na czaszce
w ramach normalnego rozrzutu
zmiennoci.
13. Pionowa z nasionu (prostopada
nosowa) jest to rwnie rzut na pa-
szczyzn uszno-oczn. Wychodzc
z nasady nosa (nasion) dotyka wargi
grnej. W analizie teleradiologicznej
suy do oceny profilu szczkowego
(Ryc. 40 b). Przede wszystkim mo-
na przy jej pomocy okrela ilocio-
wo strzakowe wady zgryzowe.
14. Pionowa z glabelli* jest to rwnie
linia prostopada do paszczyzny
* W Polsce pionowa z nasionu okrelana jest jako
paszczyzna czoowa Dreyfusa, pionowa za
z glabelli - jako paszczyzna czoowa Kantoro-
wicza. (A.M.)
uszno-ocznej, biegnca z glabelli,
stosowana dawniej do analizy profi-
lu, dzi zastpiona przez prostopad
nosow.
15. Kt twarzowy Campera ustala sto-
sunek ktowy midzy paszczyzn
Campera (paszczyzna uszno-noso-
wa) i lini z glabelli i nasionu. Kt
twarzowy waha si midzy 80 do
90. Zalenie do stromizny linii piono-
wych dotykany jest nasion i prost-
hion.
W analizie teleradiologicznej na zdjciu
wykrela si rne linie i na podstawie
odchyle w stosunkach ktowych midzy
nimi mona dysgnacj opisa jakocio-
wo, a rwnie - z okrelon tolerancj -
ilociowo. Za pomoc tego postpowania
cefalometrycznego mona rwnie wy-
jani, w jakim stopniu zmiany profilu za-
le od dysgnacji. To postpowanie ana-
lityczne naley jednak zdecydowanie do
zakresu klinicznego, mona wic w tej
ksice zrezygnowa z dalszych obja-
nie.
2.6 Analiza modeli
ortodontycznych
Miejscowe zaburzenia okluzji, nieprawid-
owoci ustawienia zbw i wady zgryzo-
we mona rozpozna wprost na pacjen-
cie. Do wykonania aparatw ortodontycz-
nych potrzebne s modele z twardego
gipsu. Modele te s rwnie doskonaymi
rodkami pomocniczymi we wnikliwej
analizie wady zgryzu. Za ich pomoc
mona bardzo dokadnie uzupeni roz-
poznanie i zaplanowa konstrukcj. Dla
technika dentystycznego modele s z re-
guy jedyn dokumentacj do oceny i pro-
wadzenia przypadku. Do oglnej oceny
i pomiarowego opisu ksztatu uku zbo-
wego oraz jego deformacji modele nadaj
si bowiem o wiele lepiej ni badanie pa-
Analiza modeli ortodontycznych
cjenta. Dlatego ortodonci rozwinli wiele
postpowa, za pomoc ktrych usiuje
si uj matematycznie wspzaleno
szerokoci zbw i wymiarw uku zbo-
wego. Zaoono, e danej szerokoci sie-
kaczy odpowiada okrelona szeroko
i dugo uku zbowego. W badaniach
statystycznych prawidowo uksztatowa-
nych ukw zbowych ta korelacja zostaa
potwierdzona przez wielu autorw i ujta
we wzorach i tabelach (Pont, 1906; Hart,
1930; Lindner, 1931; Korkhaus, 1939;
Weise, 1969; Schmuth, 1961 i in.).
Obszerne badania wykazay wprawdzie,
e w indywidualnym przypadku rzadko
mona znale wyliczone wymiary uku
zbowego lub nie mona ich osign po
leczeniu ortodontycznym, pomiarowe
ujcie deformacji uku zbowego jest jed-
nak postpowaniem nieodzownym do
uzyskania przyblionej podstawy dla sku-
tecznego poszerzenia lub zwenia uku
zbowego. Umoliwia te przyblion
oce odlegoci, na jak przesuny si
poszczeglne zby. Nieprawidowoci
ustawienia zbw i deformacje ukw z-
bowych najczciej s tylko objawami
waciwej dysgnacji, dlatego nie dziwi, e
izolowane leczenie objawu nie obejmuje
caoci dysgnacji, i e rezultat - uregulo-
wany uk zbowy - musi pozosta poza
idealnymi wielkociami oczekiwanymi.
Wielu wymienionych autorw podkrela,
e leczenie ortodontyczne nie musi pro-
wadzi do osignicia rednich arytme-
tycznych. Najbardziej znanym postpo-
waniem w analizie modeli jest obliczanie
wskanika Ponta. Wedug niego suma
Ryc. 41 Najbardziej znanym dziaaniem w analizie modeli ortodontycznych jest ustalenie proporcji Pon-
ta. rednia statystyczna ustala stosunek szerokoci siekaczy grnych do szerokoci uku zbowego
w dwch miejscach. Suma siekaczy (SI) podzielona przez 80 i pomnoona przez 100 daje odlego
midzy punktami pomiarowymi na przedtrzonowcach. Dugo uku zbowego szczki (DSz) jest to
prostopada odlego siekaczy od tej poprzecznej przedtrzonowcowej. Odlego punktw pomiarowych
na trzonowcach wynosi wedug Schmutha: suma szerokoci siekaczy plus 16 mm.
Eugnacja i dysgnacja
Ryc. 42 Poprzeczna trzonowcw moe by obliczona za pomoc szerokoci siekaczy dolnych, do
czego wykorzystuje si stosunek szerokoci zbw przednich dolnych do grnych.
szerokoci czterech siekaczy grnych
(suma siekaczy = SI) wyznacza szero-
ko uku zbowego w dwch miejscach,
a mianowicie na pierwszych przedtrzo-
nowcach i pierwszych trzonowcach. Aby
uzyska liczby proste mnoy si licznik
przez 100:
SI x 100
80
= P - P
(Poprzeczna odlego midzy punktami
pomiarowymi na przedtrzonowcach)
SI x 100
64
M - M
SI x 100
100
= DSz
(Dugo uku zbowego szczki)
SI x 100
160
- 2 = DZ
(Poprzeczna odlego midzy punktami
pomiarowymi na pierwszych trzonow-
cach)
Dugo (wysoko) uku zbowego wyz-
nacza prostopada odlego linii poprze-
cznej midzy przedtrzonowcami od sie-
kaczy (wedug Korkhausa):
(Dugo uku zbowego uchwy)
Wida wyranie, e - aby pomiar uczyni
sensownym i sprawdzalnym - pooenie
punktw pomiarowych na zbach musi
by dokadnie ustalone. Suma szerokoci
siekaczy utworzona jest z poszczegl-
nych pomiarw odlegoci mezjo-dystal-
nych punktw stycznych czterech sieka-
czy grnych. Jeeli nie mona zmierzy
szerokoci zbw grnych (jeszcze si
nie wyrny), mierzy si szeroko sie-
kaczy w uchwie. Midzy wielkoci z-
bw grnych i dolnych istnieje wyrana
proporcja, dlatego mona obliczy
wskanik Ponta na podstawie wielkoci
tej proporcji. Przecitny stosunek szero-
koci siekaczy grnych do dolnych jest
jak 1 do 0,5 lub 4 do 3, przeliczany wed-
ug wzoru:
Punkty pomiarowe linii poprzecznej na
przedtrzonowcach le porodku bruzdy
centralnej, a wic dokadnie w rodku z-
ba. Punkty pomiarowe linii poprzecznej
na pierwszych trzonowcach w szczce
le w bruzdach centralnych. W uchwie
punkty pomiarowe poprzecznej linii
przedtrzonowcowej le na punktach
stycznych czwrek z pitkami. Poprzecz-
na linia trzonowcowa uchwy przebiega
midzy centralnymi guzkami policzkowy-
mi (w szstkach picioguzkowych) lub
midzy guzkami dystalno-bukalnymi z-
bw czteroguzkowych.
Rzut (dugo) uku zbowego grnego
i dolnego biegnie prostopadle z punktu
zwarcia siekaczy przyrodkowych do po-
przecznej linii przedtrzonowcowej. Ozna-
cza to, e w dolnych zbach ley on na
brzegach siecznych, a w grnych jedyn-
kach na powierzchniach podniebiennych,
w odlegoci okoo 2 mm od brzegw
siecznych w kierunku doszyjkowym.
Ponisze zestawienie uwidacznia skory-
gowane proporcje wedug rnych auto-
rw:
Szeroko uku zbowego
P - P
(Dugo dolnego uku zbowego)
Dla przeprowadzenia pomiarw modeli
mamy do dyspozycji pytk z siatk o po-
dziace centymetrowej i milimetrowej.
W linii porodkowej czsto wmontowane
s sztyfty, ktrymi mona umocowa pyt-
k pomiarow na linii rodkowej modelu.
Pomiar grnego uku zbowego przebie-
ga z zasady w kolejnych etapach:
1) Mierzy si szeroko siekaczy i obli-
cza odlegoci poprzeczne na przedt-
rzonowcach i trzonowcach oraz du-
go uku zbowego.
2) Ustala si i oznacza lini porodkow.
Punkty pomiarowe le na szwie pod-
niebienia: punktem wyjciowym jest
nasada drugiej pary fadw podnie-
biennych; drugi punkt, czsto zazna-
czany przez lekarza, jest to lecy da-
leko w kierunku dorsalnym odcinek
szwu podniebienia.
3) Pytk pomiarow ukada si oznacze-
niem rodkowym nad rodkiem mode-
lu i przesuwa tak, aby przednia centy-
metrowa linia poprzeczna pokrywaa
si z punktem pomiarowym na jednym
Eugnacja i dysgnacja
Ryc. 43 Dwie wane linie w anali-
zie modeli s to linia szwu podniebie-
nia i prostopadle do niej biegnca li-
nia, poprowadzona przez dorsaln
cz brodawki przysiecznej. Te linie
nazywa si poprzeczn fadowo-bro-
dawkow (PFB). Jest ona lini orien-
tacyjn dla ortodontycznej pytki po-
miarowej.
* RPT = PFB
przedtrzonowcu. Przy obecnoci obu
przedtrzonowcw wybiera si stojcy
dystalnie, poniewa tak wanie zb
ustawiony jest poprawniej od zba
przesunitego prawdopodobnie do
przodu na skutek wdrwki mezjalnej.
4) Z poprzecznej odlegoci przedtrzo-
nowcowej przenosi si najpierw obli-
czone wielkoci na pytk pomiarow
i nastpnie odczytuje si i notuje od-
chylenia wzgldem wielkoci rzeczy-
wistych.
Inna moliwo ustawienia pytki pomia-
rowej na modelu polega na przesuniciu
siatki na rodek modelu do momentu, kie-
dy druga linia centymetrowa pokryje si
z lini biegnc przez dorsalny brzeg
brodawki przysiecznej. Poniewa brodaw-
ka moe by przesunita w bok, takie wy-
porodkowanie tworzy podany wyej ro-
dek modelu. Prosta biegnca prostopadle
do szwu podniebienia przecina na og
ky i okrelana jest jako poprzeczna fa-
dowo-brodawkowa (PFB). Siatk przesu-
wa si zatem nad rodkiem modelu a do
PFB, zaznacza wielkoci rzeczywiste
i porwnuje bezporednio z rwnie zaz-
naczonymi wielkociami oczekiwanymi.
W ten sposb mona ustali asymetrie
uku zbowego i przemieszczenia posz-
czeglnych zbw. Bdy systemowe tej
analizy modelu le w naturalnej zmien-
noci indywidualnych zgryzw, a take
w niejednoznacznoci pooenia punktw
staych, w odniesieniu do ktrych ustala-
ne s odchylenia. Kiedy punkty odniesie-
nia (dystalny przedtrzonowiec, PFB) s
ju znacznie przemieszczone, przepro-
wadzony pomiar podaje tylko wzgldne,
lecz nie obiektywne deformacje lub prze-
sunicia.
Zewntrzustne punkty stae, ustalane pod
wzgldem ich kierunku i odlegoci w od-
niesieniu do wewntrzustnych punktw
staych, umoliwiaj obiektywne pomiary.
Mona wic jako punkt stay ustali od-
lego dolnego punktu siekaczowego od
staego punktu stawowego albo przy do-
Podsumowanie: Analiza modeli ortodontycznych
przednim wychyleniu siekaczy grnych
mona rozmiar tego wychylenia ustali
wzgldem czaszkowych linii odniesienia.
Za pomoc okrelonych w ten sposb
pomiarw i przeniesionych na modele
przemieszcze, mona wzgldnie dok-
adnie uoy pytk pomiarow. Porw-
nanie wielkoci rzeczywistych z oczeki-
wanymi moe dostarczy dokadniej-
szych wskazwek. Ustalone za pomoc
uku twarzowego pooenie zgryzowe
w celu przeniesienia na specjalny artyku-
lator pomiarowy umoliwia analiz mode-
lu odnoszon do stawu.
Eugnacja i dysgnacja
2.7 Pytania do opracowania:
Podstawy ortodoncji
1. Wymie i wyjanij zadania ortodon-
cji.
2. Wyjanij i naszkicuj ksztat oraz
czci skadowe dzwonu zbowe-
go.
3. Podaj krtki zarys rozwoju twardych
tkanek zba.
4. Co to jest zrb szkliwny?
5. Objanij krtko powstawanie szkliwa
na wewntrznym nabonku szkliw-
ny m.
6. Wymie wzr i skadniki hydroksy-
apatytu.
7. Co si dzieje z ameloblastami po wy-
rniciu zba?
8. Jakie znaczenie ma przepuszczal-
no szkliwa?
9. Objanij ksztat i czynno wypustek
odontoblastycznych.
10. Co rozumie si pod pojciem kanali-
kw zbinowych?
11. Co rozumie si pod pojciem odon-
toblastw?
12. Podaj skad i waciwoci zbiny.
13. Z czego skada si miazga?
14. Jakie czynnoci spenia miazga?
15. Jakie mog wystpowa postacie
uszkodze miazgi?
16. Objanij krtko trzy rodzaje cementu
korzeniowego.
17. Jakie s skad i waciwoci cemen-
tu?
18. Jakie czynnoci spenia cement ko-
rzeniowy?
19. Jakie czci skadowe obejmuje
przyzbie?
20. Podaj cztery typy komrek uczestni-
czcych w resorpcji i przebudowie
substancji kostnej.
21. Podaj podzia przyzbia brzenego.
22. Wymie i objanij drobnotkankowe
struktury przyzbia brzenego.
23. Co rozumie si pod pojciem nabon-
ka rbkowego?
24. Zrnicuj fizjologiczn ruchomo
zba i wdrwk zba.
25. W jaki sposb sztuczne ruchy zba
mog prowadzi do zmiany jego us-
tawienia?
26. Wymie i objanij biologiczne stop-
nie intensywnoci po zadziaaniu siy
dla sztucznych ruchw zba.
27. Jakie dziaanie ma zbyt dua sia
przy sztucznych ruchach zbw?
28. Co si rozumie pod pojciem zbko-
wania?
29. Omw trzy fazy ruchu przy wyrzyna-
niu zba.
30. Co si dzieje z zbami mlecznymi
przy drugim zbkowaniu?
31. Co jest si napdow w wyrzynaniu
zbw?
32. Co to jest rozszczep wargi, wyrostka
zbodoowego i podniebienia?
33. Co to jest warga zajcza i wilcza pa-
szcza?
34. Jakie znamy wady rozwojowe z-
bw?
35. Jakie znamy wady rozwojowe uz-
bienia?
36. Co rozumie si pod pojciem rotacji
zba?
37. Co rozumie si pod pojciem nachy-
lenia zba?
38. Co rozumie si pod pojciem prze-
mieszczenia zba?
39. Co rozumie si pod pojciem sto-
czenia zbw?
40. W jakich kierunkach przestrzennych
mog by rozpoznawane wady zgry-
zowe?
41. Objanij posta i powstawanie zgry-
zu otwartego.
42. Objanij posta i powstawanie zgry-
zu gbokiego.
43. Omw zasady klasyfikacji Angle'a.
44. Co si rozumie pod pojciem tyozg-
ryzu (posta i powstawanie)?
45. Co si rozumie pod pojciem przo-
dozgryzu (posta i powstawanie)?
Pytania do opracowania: Podstawy ortodoncji
46. Jakie uksztatowanie ma zgryz neut-
ralny?
47. Objanij posta i powstawanie zgry-
zu krzyowego.
48. Podaj za pomoc szkicu kilka linii
analizy profilu twarzowego.
49. Podaj zasady analizy modeli w orto-
doncji.
50. Wymie i objanij punkty pomiarowe
ortodontycznej analizy modeli.
51. Podaj wzr do obliczania szeroko-
ci uku zbowego wedug Ponta
i Schmutha.
52. Podaj wzr do obliczania dugoci
uku zbowego wedug Schmutha.
53. Objanij przebieg kolejnych etapw
analizy modeli.
W wyniku dziaania siy dochodzi do prze-
sunicia zba; pobudzone zostaj ww-
czas procesy przebudowy w tkance przy-
zbia, w koci zbodoowej i w tkankach
stawu skroniowo-uchwowego. Te proce-
sy przebudowy mog by wywoane
przez bodce czynnociowe, pochodz-
ce z mini oddziaujcych na narzd u-
cia. Procesy przebudowy mog by jed-
nak zapocztkowane rwnie przez dzia-
ajce w sposb cigy siy okrelonych
konstrukcji aparatowych. W zalenoci
od zdolnoci wywoywania bodcw do
przebudowy tkankowej rozrnia si dwie
metody lecznicze, z ktrymi wi si od-
mienne pogldy co do wykonalnoci i do-
puszczalnoci okrelonych aparatw
i technik.
Klasyfikacja aparatw ortodontycznych
jest stosunkowo prosta; w zalenoci od
wyzwalanej siy, rozrnia si trzy typy
aparatw:
1) Aparaty czynne
Same wytwarzaj siy i przenosz je na z-
by, ich aparat zawieszeniowy, elementy
szczk i inne czci narzdu ucia poprzez
spryny, ruby i wycigi gumowe. Apara-
ty te mog, jako wyjmowane aparaty pyt-
kowe lub szkieletowe albo te jako aparaty
stae, dziaa w sposb cigy lub w usta-
lonym, okresowym czasie noszenia.
2) Aparaty bierne czynnociowej
ortopedii szczkowej
Wychodzc z zaoenia, e ksztat i fun-
kcja s bezporednio od siebie zalene,
wprowadzono aparaty nie wywierajce
adnych dziaa mechanicznych, lecz
wpywajce na czynnociowe obcienie
zgryzu w taki sposb, e wywouj - po-
przez odruchowe siy miniowe - zmia-
ny w ustawieniu zbw. Aparaty te mog
by rwnie stae (rwnia pochya); na
og jednak aktywatory i ich modyfikacje
s aparatami wyjmowanymi.
3) Aparaty retencyjne
Za ich pomoc stabilizuje si uzyskane
ustawienia zbw; nie przenosz one
adnych dodatkowych si. Aparaty reten-
cyjne mog by wyjmowane lub stae.
W czynnociowej ortopedii szczkowej
(FKO - Funktionskieferorthopadie) przy-
jto zaoenie, aby nieprawidowy rozwj
zgryzu uchwyci jeszcze w okresie jego
powstawania i oddziaywa na reguluj-
co, wykorzystujc uwarunkowane wzros-
towo siy czynnociowe. Zbdne s przy
tym stale dziaajce siy aparatowe, wy-
korzystywane s natomiast siy lece w
zakresie tolerancji biologicznej. W prze-
ciwiestwie do FKO istnieje pogld, aby
stosowa rne urzdzenia techniczne
i mechaniczne, poniewa korzyci z dok-
adnie uformowanego zgryzu rwnowa
ewentualne szkody wynike z leczenia.
3.1 Przenoszenie si do
przesuwania zbw
Aparaty ortodontyczne przenosz na z-
by siy, dziaajce na przyzbie jako po-
cig lub nacisk i wyzwalaj bodce ko-
Przenoszenie si do przesuwania zbw
Ryc. 44
(A) Zb w spoczynku mona traktowa jak
prt zagbiony w podou:
(B) Przyzbie musi oddziaywa przeciws-
tawnie wobec dziaajcej siy. Do nachy-
le dochodzi, kiedy dziaaj siy poprzecz-
ne. Punkt obrotu ley w dolnej jednej trze-
ciej korzenia, przez co w szparze ozbno-
wej dochodzi do odmiennych stref nacis-
ku i pocigu. Przy jednopunktowym przy-
oeniu siy naley oczekiwa takich na-
chyle. Zb moe by nachylany lub prze-
suwany podniebiennie.
(C) Przy dwupunktowym przyoeniu siy, np.
przez uk wargowy i podniebienny brzeg
pytki, punkt obrotu przesuwa si do usta-
lonego punktu przyoenia siy, a strefy
nacisku w szparze ozbnowej przesuwa-
j si rwnie. Zb zostaje podniebiennie
przechylony, a nie przesunity.
(D) Wielopunktowe przyoenie siy umoli-
wia przesuwanie rwnolege zba w do-
wolnych kierunkach. Nie ma adnego
punktu obrotu.
Ryc. 45 Ksztat przekroju korzenia wpywa na intensywno
nacisku i wielko powierzchni przyjmujcej nacisk.
3 Ortodontyczna technika lecznicza
Ortodontyczna technika lecznicza
Ryc. 46 Rwnomierne rozoenie si przez zakotwienie wzajemne powstaje midzy partnerami, stawia-
jcymi jednakowy opr. Przykadem tego jest pytka aktywna z porodkow ruba rozszerzajc. Pytka
przy zakadaniu zostaje wcinita i wywiera jednakowy nacisk na obie poowy szczki i ukw zbowych.
Symbolicznych rysunek (B) wyjania stan rzeczy: oba szeciany przesuwaj si jednakowo, kiedy ludzik
wciska si midzy nie.
Przenoszenie si do przesuwania zbw
Ryc. 47 Zakotwienie stacjonarne osiga nierwnomierny rozkad si, poniewa niejednakowej wielkoci
partnerzy stawiaj rwnie niejednakowy opr. Za przykad moe tu suy pytka aktywna, ktra za
pomoc ruby cigncej ma wprowadzi do uku przemieszczony dystalnie zb. Nacisk wywierany jest
rwnie na uk zbowy jako na wikszego partnera; nacisk ten jednak nie wystarcza do przebudowy
tkanek, pozostaje naciskiem podprogowym.
Na Ryc. (B) przedstawiono symbolicznie sytuacj, w ktrej ludzik wciska si midzy dwa rnej wielkoci
bloki, ale poruszy moe tylko ten may wielocian.
Ortodontyczna technika lecznicza
Ryc. 48 a i b Midzyszczkowy rozkad si pow-
staje przez zakotwienie midzyszczkowe. Wy-
cig gumowy midzy aparatem grnym i dolnym
winien cofa uchw. Szczka jest przy tym abso-
lutnie nieruchoma, dziki temu sia dziaa na uch-
w, powodujc przesunicie pooenia zgryzowe-
go. W ten sposb mog te by regulowane grupy
zbw dolnych. Najwaniejszym aparatem o za-
kotwieniu midzyszczkowym jest aktywator.
Na Ryc. (B) ponownie objaniono sytuacj za po-
moc metafory: ludzik opiera si o drzewo, aby
przesun wielocian.
nieczne do przebudowy. Przenoszenie
siy na zby winno uruchamia ukierun-
kowany ruch, do czego konieczna jest do-
kadna znajomo dziaania przyoonej
siy. Wyzwalana przez aparat sia do ra-
towania zba musi by przyoona do z-
ba inaczej ni sia do przesunicia rwno-
legego lub nachylenia zbw. Rozrnia
si zatem przyoenia si jedno-, dwu-
i wielopunktowe.
Poza skracaniem i wyduaniem zba si-
y zastosowane do jego przesuwania za-
wsze kierowane s prostopadle do jego
osi. Taka, dziaajca pod ktem prostym
wzgldem osi zba sia wywouje zasad-
niczo jego nachylanie. Ozbnowe po-
czenie zba z koci dziaa przy tym nie
tylko jak staw ze staym punktem obrotu,
lecz pooenie tego punktu jest zmienne
i podlega wpywowi usytuowania punktu
przyoenia siy. Zb jednokorzeniowy ze
stokowatym korzeniem dziaa jak dwig-
nia dwuramienna, ktrej o nachylania le-
y mniej wicej w apikalnej jednej trzeciej
korzenia. Ta o nachylania nie jest usta-
lona w sposb trway, lecz jest zmienna
wewntrz dolnej poowy zba pod wpy-
wem wystajcego ze szczki, koronowe-
Przenoszenie si do przesuwania zbw
Ryc. 49 a i b Jeeli siy ortodontyczne maj by
przyoone do szczki, mona to uzyska za po-
moc zakotwienia zewntrzustnego. Proca brd-
kowa dziaa zarwno na uchw, jak i na szczk,
mianowicie przez wewntrzustnie wmontowane
trzpienie i szyny lub krki gumowe. Zakotwienie
zewntrzustne suy z reguy do leczenia deforma-
cji szkieletowych.
Symboliczny rysunek (B) znowu objania stan rze-
czy: podczas gdy ludzik jest czynny raczej jako
dyrygent, sia z zewntrz przesuwa wielocian
w podanym kierunku.
go ramienia dwigni i umiejscowienia
punktu przyoenia siy.
Niezalenie od ostatecznego pooenia
osi nachylania, w apikalnej poowie ko-
rzenia powstaj - w szparze ozbnowej
w zakresie szczytu korzenia oraz w zak-
resie szyjki zba - strefy nacisku z le-
cymi po przeciwnej stronie strefami po-
cigu. Strefy przecienia przybieraj na
intensywnoci wraz z oddaleniem punktu
obrotu, w ktrego ssiedztwie znajduje
si strefa neutralna. Sia obcienia zale-
y bezporednio od zastosowanej wiel-
koci siy i usytuowania punktu jej przyo-
enia wzgldem punktu obrotu: im wik-
sz zastosowano si, tym wiksze jest
obcienie naciskiem i pocigiem w tkan-
kach przyzbia.
Przez dokadnie zdefiniowane pooenie
osi nachylania mona wpywa na osta-
teczny ruch zba. Trzeba tylko ustali,
przez przeciwstawne podparcie, punkt
obrotu dla przyoenia siy: kiedy klamra
od strony wargowej opiera si na odszyj-
kowej jednej trzeciej korony, wtedy nieru-
chome, oporowe podparcie podniebien-
no-przyszyjkowe suy za punkt obrotu.
Inaczej mwic: sprynujca klamra na-
Ortodontyczna technika lecznicza
ciska od strony labialnej na zb, ktry
z tylnej strony objty jest przez aparat.
Teraz zb nachyla si przez brzeg pytki.
Zmienia si przez to pooenie i inten-
sywno stref pocigu i nacisku w przy-
zbiu. Powstaje tylko jedna strefa nacisku
i pocigu w apikainej okolicy korzenia z-
ba. Takie dziaanie siy nazywa si dwu-
punktowym lub pnieruchomym przyo-
eniem siy. Waciwie chodzi tu o par
si, ktra umoliwia ekscentryczne nachy-
lania i rotacj; rwnie zb zrotowany
moe by skorygowany tak par si.
Wielopunktowe przyoenie si uniemoli-
wia jakiekolwiek wasne ruchy zba. Je-
eli zb zostaje objty w caoci i taki je-
go uchwyt jest przesuwany, wwczas ca-
y zb musi dostosowa si do tego ru-
chu. Ta zasada jest realizowana w apa-
ratach staych, kiedy zb przeznaczony
do przesunicia jest cakowicie objty
szerokim piercieniem blaszanym, ktry
przesuwany jest bezobrotowo przez uk
czworoktny. Zb musi uczestniczy
w kadym rodzaju nachylania, ratowania
czy przesuwania rwnolegego. Fascyna-
cja aparatami staymi ma swe rdo
w tym, e poprzez t zasad wielopunk-
towego przyoenia si istnieje moliwo
skutecznego przeprowadzania wszel-
kich, dowolnych ruchw zba.
Wydaje si, e siy do przesuwania z-
bw pochodz przede wszystkim z apa-
ratu leczniczego. Przyjmowane s przez
zb i przenoszone na przyzbie, a std
mog by przekazywane dalej na trzon
szczki, szwy kostne i stawy skroniowo-
-uchwowe.
Sam jednak aparat, dla uzyskania pot-
rzebnych si, musi by w odpowiedni spo-
sb podparty. Innymi sowy: kiedy zb lub
grupa zbw przesuwana jest przez
spryny i piercienie, wtedy aparat lecz-
niczy - aby wykona to przesunicie -
musi by oparty na innych zbach. Na to
oparcie dziaa przy tym taka sama sia
przesuwu, to znaczy, e zby, na ktrych
zakotwiony jest aparat, podlegaj obci-
eniu i ewentualnemu przesuniciu. Za-
lenie wic od rodzaju umocowania apa-
ratu dochodzi do zupenie odmiennych
rozkadw si w przeznaczonym do lecze-
nia narzdzie ucia.
Dlatego rozrnia si nastpujce rodza-
je zakotwienia dla rozkadu si:
1) Zakotwienie wzajemne zapewnia rw-
nomierne rozoenie si dlatego, e
dziaajca ortodontycznie sia ley
midzy dwoma, jednakowo silnymi
partnerami. Zb kotwicy jest tak sa-
mo przesuwany jak zb korygowany.
Pytka podniebienna z rub porod-
kow wciska si midzy szeregi z-
bw i wywiera jednakowy nacisk
obustronnie, a przez to z jednakow
si regulacyjn, o ile po obu stronach
uku stoj zby jednakowej wielkoci.
Kiedy szpara midzy dwoma sieka-
czami ma by zamknita wycigiem
gumowym, wtedy rwnie wystpuje
zakotwienie wzajemne i oba zby
przemieszczane s rwnomiernie ku
sobie.
2) Zakotwienie stacjonarne powstaje,
kiedy naciskowi poddawane s zby
lub grupy zbw nierwnej wielkoci.
Silniejsze komponenty, przyjmujce
dziaanie si, nie przesuwaj si, to
znaczy, e bodziec pozostaje podpro-
gowy, nie powodujcy przebudowy
tkankowej. Istniej jednak pynne
przejcia do zakotwienia wzajemnego,
jak rwnie zakotwienia stacjonarne
i wzajemne mog si kombinowa
w jednym aparacie: pytka rozszerza-
jca dziaa wzajemnie na obie poowy
uku, a sprynk do przesuwania po-
jedynczego zba dziaa ona wobec te-
go zba stacjonarnie, poniewa sia
sprynki dla caego bloku zbw jest
podprogowa.
3) Midzyszczkowy rozkad si dziaa
midzy dolnym i grnym ukiem zbo-
wym, kiedy, na przykad, tyozgryz lub
Podsumowanie: Technika lecznicza i przenoszenie si
przodozgryz ma by wyrwnany wy-
cigami gumowymi. Zreszt rwnie
aktywator moe, jako aparat bierny,
wywoywa midzyszczkowe rozo-
enie si. Take stae zawiasy midzy
ukami zbowymi do leczenia tyozgry-
zu (zawias Herbsta) dziaaj jak zakot-
wienie midzyszczkowe.
4) Zakotwienie zewntrzustne powstaje,
kiedy - przez piercienie lub uk dru-
ciany, proc brdkow lub wycig kar-
kowy - wsparte ma by leczenie orto-
dontyczne (np. do leczenia progenii
lub niedorozwojw szczkowych).
W ten sposb mona przesuwa poje-
dyncze zby i grupy zbw zaopatrzo-
ne w aparat.
Ortodontyczna technika lecznicza
Ryc. 50 Pytka aktywna, jako wyjmowany aparat ortodontyczny, dziaa przez sabe, sztuczne siy, wyz-
walane przez spryny, ruby i wycigi gumowe. Zalenie od funkcji, rozrnia si trzon pytki, elementy
utrzymujce i elementy ruchu jako czci skadowe pytki aktywnej. W szczeglnoci wymieni naley
nastpujce czci:
1. Podzielony trzon pytki 3. Elementy ruchu, tu sprynki protruzyjne
2. Elementy utrzymujce, jak klamry Adamsa lub 4. Element ruchu ruba rozszerzajca
klamry trjktne 5. Element ruchu uk wargowy
3.2 Pytka aktywna
Do aparatw czynnych nale wyjmowa-
ne, samoczynne pytki, w ktrych sztucz-
ne siy ortodontyczne, dziaajce w spo-
sb cigy przez spryny, ruby lub wy-
cigi gumowe, wymuszaj zmiany poo-
enia zbw lub uchwy. Czci skado-
we pytki aktywnej, jej trzon, elementy ut-
rzymujce i element ruchowe (wywouj-
ce przemieszczenia) s podporzdkowa-
ne rnym zadaniom. Elementy utrzymu-
jce i elementy ruchu pytki aktywnej
mona modyfikowa odpowiednio do ich
zada, co zapewnia wielorako moli-
woci przesuni. Nie wszystkie jednak
zadania ortodontyczne mona rozwiza
za pomoc pytki aktywnej.
Moe ona poszerzy uk zbowy w wy-
miarze poprzecznym i wyduy go w wy-
miarze strzakowym; mona ni przepro-
wadzi przesunicia poszczeglnych z-
bw, jak nachylenia, ratowania i zblione
do osiowych przesunicia. Pytk aktyw-
n mona leczy rwnie odwrotne na-
gryzy i ograniczone miejscowo zgryzy
krzyowe. Tak bezproblemowo nie leczy
si pytkami aktywnymi wadliwych poo-
Ryc. 51 Dziaanie pytki aktywnej po-
wstaje po jej zaoeniu, kiedy poprzez
brzegi pytki nastpuje wcinicie mi-
dzy zby. Powstaj rwnomierne na-
ciski na czci grzbietu szczki oraz
strefy nacisku i pocigu w szparze
ozbnowej, skd wychodz bodce do
przebudowy. Sia dziaajca w sposb
cigy moe powsta, kiedy ruba roz-
cigajca jest regularnie rozkrcana
o sta wielko.
Pytka aktywna
e zgryzowych, nie ograniczonych do
wyrostkw zbodoowych, lecz uzale-
nionych szkieletowo.
Aby moliwe byo przeprowadzenie prze-
suni za pomoc pytki aktywnej, jej
czci lub elementy utrzymujce nie mo-
g hamowa ruchu zbw, co uwzgld-
niaj zaoenia planu kierunku i wielkoci
przesuni. Brzegi pytki lub way nagry-
zowe nie mog rwnie utrudnia wyrzy-
nania zbw.
Pytki aktywne nale do aparatw wyj-
mowanych, wykonywanych przez techni-
ka dentystycznego. Aparaty wyjmowane
wykazuj wzgldem aparatw staych na-
stpujce zalety:
1. Mona unikn uszkodze zbw
przez to, e w razie blu pacjent sam
moe wyj aparat.
2. Moliwe jest przerywanie dziaania siy
ortodontycznej, przez co szybciej do-
chodzi do przystosowania struktur
tkankowych.
3. Aparaty i zby mog by atwiej i le-
piej czyszczone.
4. W razie problemw natury kosmety-
cznej, aparat mona wyj.
Za wady uznaje si to, e kontrola czasu
noszenia aparatu moliwa jest tylko przy
wsppracy pacjenta. Przez niewaciwe
obchodzenie si z aparatem moe on go
uszkodzi, moliwe jest take uszkodze-
nie szkliwa zbw przez dziaanie ele-
mentw utrzymujcych i sprynujcych.
Trzon aparatu przylega do podniebienia
lub do wewntrznych powierzchni czci
zbodoowej uchwy. Umocowany jest
wielokrotnie klamrami na zbach. Brzeg
pytki aktywnej przylega do zbw poniej
ich rwnikw i siga do przestrzeni mi-
dzyzbowych. Brzegi pytki wywieraj na-
cisk na zby i powoduj zmian uku z-
bowego, kiedy zaktywowane zostaj ru-
by lub spryny Coffina. W zalenoci od
tego, w jaki sposb pytka zostaa prze-
cita i jak przesuwane s zby, nastpuje
poszerzanie, zwanie lub wyduanie u-
ku zbowego. Jeeli brzeg pytki jest od-
sunity od poszczeglnych zbw, zosta-
j one wyczone spod dziaania pytki.
Jeeli brzeg pytki nie przylega tylko
w okrelonych czciach styku, mona
te uzyska zrotowanie pojedynczego
zba.
Sia, z jak pytka dziaa na zby to sia
wcinicia po naoeniu aparatu. Jest ona
wanie t si, ktra wyzwalana jest przy
nakadaniu aparatu. Przy nakadaniu apa-
ratu zby nachylaj si i uzyskuj, pop-
rzez strefy pocigu i nacisku, bodce do
przebudowy. Zakleszczenie pytki na na-
chylonych zbach stabilizowane jest
przez ich podchodzce wybrzuszenia.
Dochodzi przy tym, oprcz bodcw do
przebudowy w tkance przyzbia, do na-
Ortodontyczna technika lecznicza
cisku na wyrostek zbodotowy, przez co
moliwa jest przemiana tej okolicy. Poza
tym moe zosta zapocztkowane two-
rzenie nowej koci w szwach szczki, je-
eli wyzwolone zostanie w tym rejonie
dziaanie pocigajce. Prowadzi to do
rozszerzenia lub wyduenia podniebie-
nia.
Dalsze znaczenie trzonu pytki dla szcze-
glnej terapii ortodontycznej polega na
rozszerzeniu lub wydueniu pytki poza
uki zbowe w postaci waw nagryo-
wych prostych i skonych. Way nag ryo-
we na powierzchniach zbw bocznych
hamuj pionow wdrwk tych zbw
i rozwieraj zby przednie, dziki czemu
mona skorygowa wymuszone pooe-
nia zgryzu, na przykad zgryz krzyowy
poszczeglnych siekaczy. To samo od-
nosi si do wau skonego. Mona tak
skorygowa wad zgryzow*, zawsze
prowadzc uchw przy nagryzaniu na
wa do podanego pooenia; w ten spo-
sb mona spowodowa zmiany w sta-
wie. W tym miejscu dotykamy zasad
czynnociowej ortopedii szczkowej, je-
eli prowadzenie uchwy nie jest wymu-
szane dodatkowymi wycigami gumowy-
mi. Ostatnim zadaniem trzonu pytki jest
przyczenie elementw utrzymujcych
i elementw ruchu. W porwnaniu z trzo-
nami aparatw z drutu sztywne pytki
z tworzywa sztucznego maj t zalet, e
s absolutnie sztywne, technicznie atwo
wykonywalne i pewnie podparte na wielu
zbach.
* W oryginale autorzy uywaj pojcia przesuni-
cie pooenia zgryzowego" (Bisslagerverschie-
bung), oznaczajcego zaburzenia wzajemnego
stosunku obu ukw zbowych, co w polskim
pimiennictwie odpowiada pojciu wady zgryzo-
wej. (A.WI.)
3.2.1 Elementy utrzymujce pytek
aktywnych
Wcinicie utrzymuje pytk aktywna
w ustach dopty, dopki zby s nachy-
lone; kiedy rozpoczynaj si procesy
przebudowy, efekt wcinicia ulega
zmniejszeniu. Potrzebne s zatem dodat-
kowe elementy utrzymujce. Elementw
sprynowych, speniajcy zadania regu-
lacyjne na zbach, z tych samych powo-
dw nie mona wykorzystywa jako ele-
menty utrzymujce, poniewa sia spr-
yny moe by tylko tak dua, jak dua
jest sia wcinicia, a wic jej dziaanie
zmniejsza si. Elementy utrzymujce mo-
g by tylko porednio wcignite do
przesuwania zbw, kiedy - umocowane
w pytce - przemieszczaj si wraz z ni.
Elementy utrzymujce s wic susznie
okrelane jako klamry, poniewa ich dzia-
anie sprynujce wyzwala si dopiero
wtedy, kiedy ruszone zostan ze swego
pooenia spoczynkowego. Inaczej m-
wic: elementy utrzymujce wprowadza
si w miejsca podchodzce zbw; obej-
muj one powierzchnie przedsionkowe,
le przewanie bez nacisku i wykorzys-
tuj brzeg pytki jako przeciwstawne pod-
parcie. Elementy te doginane s z twar-
dego, okrgego drutu stalowego o prze-
kroju od 0,5 do 0,7 mm. Stosunkowo ma-
e gruboci drutu dobiera si tak, aby ele-
menty utrzymujce byy przeprowadzane
zawsze do przedsionka ponad zwartymi
szeregami zbw. Aby z zasady wyczy
regulujce dziaanie elementw utrzymu-
jcych, powinny one dotyka zbw tylko
punktowo, poniej ich rwnika. Czynne
elementy spryste do przesuwania z-
bw obejmuj zb w sposb liniowy, wy-
wieraj sprysty nacisk i poddaj si ak-
tywowaniu. Elementy utrzymujce musz
przemieszcza si wraz z zbami, nie
tracc swych zdolnoci kotwicych.
Po skutecznym przesuniciu zba i po je-
go wyroniciu moliwa musi by korekta
Pytka aktywna
Ryc. 52 a do d Klamra Adamsa suy do umocowania wyjmowanych aparatw ortodontycznych.
(A) W zwartym szeregu zbw mona j doprzedsionkowo prowadzi z trzonu pytki w bruzdach stycz-
nych.
(B) Dwie ptle w ksztacie U dotykaj zba punktowo w podchodzcych miejscach przyszyjkowych, do-
prowadzone do zba skonie, pod ktem.
(C) Cz poprzeczna (P) nie moe zaburza zwarcia. Wysoko ptli w ksztacie U (W) dostosowana
jest do wysokoci korony klinicznej, zewntrzna szeroko ptli mierzy okoo 3 mm (U).
(D) Ptla w ksztacie U ustawiona jest skonie wobec zba, zapewniajc w ten sposb kontakt punkto-
wy.
pooenia elementu utrzymujcego. Kie-
dy klamra przylega liniowo, jej korekta
rwna si raczej aktywacji, to znaczy, e
na zby filarowe mog wwczas dziaa
siy ortodontyczne. Przy kontakcie punk-
towym moliwa jest korekta istotnie at-
wiejsza przede wszystkim wtedy, kiedy
jedna zamknita obrcz druciana obej-
muje kilka zbw.
Jako elementy utrzymujce okrela si
cztery klamry. W literaturze jednak
przedstawiono wiele odmian, bez istot-
nych odstpstw od pierwotnych zasad.
S to nastpujce typy klamer:
- klamry Adamsa,
- klamry oczkowe lub trjktne,
- klamry kropelkowe lub kulkowe,
- klamry gotowe.
Moliwe s inne rodzaje klamer, a ich wa-
rto zaley od tego, jak dobrze peni
one funkcj utrzymujc, nie wyzwalajc
przy tym niekontrolowanych si ortodon-
tycznych.
Klamry Adamsa
Umoliwiaj one utrzymanie pytki na po-
jedynczym zbie, do czego najlepiej na-
daj si grne zby boczne; dolne zby
boczne czsto bywaj zbyt krtkie, a za-
tem bez policzkowych miejsc podchodz-
cych. Rozwaa si wic podskrobanie na
modelu dzisa w celu w uwolnienia ko-
niecznych podminowa. Klamra Adamsa
to klamra zamknita z dwiema ptelkami
w ksztacie litery u, opierajcymi si
Ortodontyczna technika lecznicza
Ryc. 53 a do c Klamra trjktna jest elementem utrzymujcym dla zwartego szeregu zbw. Skiero-
wana jest wierzchokiem trjkta na okolic styczn dwch zbw ssiednich, dziki czemu dochodzi
do punktowego kontaktu poniej rwnika zbw i powyej brodawki dzistowej - Ryc. (A) i (B).
(C) Rozrnia si cz pionow (1) i poprzeczn (2), prowadzon ponad szeregiem zbw. Wierzcho-
ek trjkta (3) dogity jest pod ktem 60' , tak samo jak pozostae kty trjkta; w ten sposb pow-
staje trjkt rwnoboczny o dugoci boku okoo 5 mm. Cz pionow naley dogi pod ktem
80' wzgldem powierzchni trjkta, lecz pod ktem 90' wzgldem czci bocznej.
o zb pod ostrym ktem. Szpice ptelek
dotykaj zba w okolicy policzkowo-sty-
cznej, w pobliu brodawek dzisowych,
ktre w miar moliwoci s na modelu
wycinane. Cz policzkowa - czca
biegnie poziomo w maym odstpie od
zba, aby przez jej zgicie lub rozcigni-
cie ptelki mogy si do siebie zbliy lub
oddali od siebie. Zbyt silne dogicie p-
telek do zba powoduje odpadanie pytki.
Naley unika przede wszystkim kontak-
tu liniowego. Dwie poprzeczne czci
biegn midzyzbowo nad szeregiem z-
bw do pyty aparatu, gdzie s zakotwio-
ne wzgldnie dugimi czciami retencyj-
nymi. Cz poprzeczna nie moe utrud-
nia okluzji, kiedy pytka nie ma watw
nagryzowych.
Brzeg pytki i klamra Adamsa obejmuj
zb z wszystkich stron, dziki czemu
moliwe jest jego przesuwanie w caoci.
Przesunicie wywoywane jest przez ru-
b, kiedy poruszana jest cz pytki
z klamr Adamsa. Aby klamra nie moga
si wygi, czci poprzeczne ponad
szeregiem zbw wzmacniane s cier-
niami.
Klamr Adamsa dogina si ze sprysto-
twardego drutu o gruboci 0,7 mm; pot-
rzebne s do tego kleszcze paskie i pas-
ko-spiczaste. Na wstpie przenosi si
dugo poziomej czci policzkowej
i koce drutu zagina pod ktem prostym
przez brzeg kleszczy paskich. Nastpnie
kleszczami pasko-spiczastymi dogina si
ptelki w ksztacie U: ich wysoko odpo-
Pytka aktywna
Ryc. 54 a do f Odmian klamry trjktnej stanowi klamra oczkowa.
(A) i (B) Otwarta cz oczkowa, tak jak nasada oczka, dotyka kadorazowo dwch ssiednich zbw
w okolicy stycznej poniej ich rwnika i powyej brodawki dzisowej.
(C) Zamiast klamry oczkowej funkcj utrzymujc peni klamra kulkowa lub kropelkowa.
(D) Oczko klamry oczkowej moe by rwnie otwarte w kierunku przedsionkowym, przez co punktowe
kontakty z zbami powstaj w zakresie zakola oczka.
(E) i (F) Pionowe czci klamer ustawione s pod ktem wzgldem zba.
wiada wysokoci zba, a szeroko wy-
nosi maximum 3 mm. Ptelki dogina si
pod ktem 45 wzgldem czci pozio-
mej, a czci poprzeczne prowadzi si
midzyzbowo ponad szeregiem zbw.
Cz policzkowa powinna by w miar
monoci dostosowana do ksztatu zba.
W uchwie nieodzowna jest podprka
porodku powierzchni ucia od strony j-
zykowej, przeciwdziaajca opadaniu py-
tki do dna jamy ustnej.
Klamra oczkowa lub trjktna
Elementy utrzymujce nie mog by pro-
wadzone od luki midzy zbami wok fi-
laru, graniczcego z t luk, lecz biegn
od trzonu pytki ponad zwartym szere-
giem zbw na stron przedsionkow,
gdzie przylegaj punktowo w obszarze
retencyjnym. Klamra oczkowa lub trjkt-
na skierowana jest wierzchokiem swego
trjkta lub zaokrgleniem oczka do oko-
licy stycznej dwch zbw ssiednich,
poniej ich rwnika, ale nad brodawk
dzisow i ma tylko jedn cz pop-
rzeczn nad szeregiem zbw. Klamr t
dogina si ze sprystotwardego drutu
stalowego gruboci 0,7 mm.
Oczko lub trjkt ustawiane s zalenie
od wielkoci i ksztatu niszy midzy zba-
mi kotwicymi. Trjkt moe by rwno-
ramienny o dugoci ramienia 5 mm, pod-
czas gdy oczko ma rednic okoo 3 mm.
Poprzeczna cz klamry ukadana jest
w brudzie aproksymalnej ponad szere-
Ortodontyczna technika lecznicza
Ryc. 55 a do c Klamry grotowe nale do klasycznych elementw utrzymujcych w ortodoncji. Mona
nimi, w specjalnym zakresie zastosowa, prowadzi rwnie przesunicia zbw. Wykonane s z drutu
o rnej gruboci (0,5 do 0,7 mm), podobnie jak klamry Adamsa, w postaci pproduktw.
(A) Czci poprzeczne le na og w ssiednich bruzdach stycznych, podczas gdy ostrze grotu skie-
rowane jest midzy dwa zby.
(B) Ostrze grotu dogite jest do okolicy stycznej. Ptle czci przedsionkowych mona aktywowa,
przez co nacisk grotu jest zmienny.
(C) Zagicie ostrza grotu w okolicy stycznej jest wyrane.
giem zbw i siga ramieniem retencyj-
nym pyty aparatu. Stosunkowo duga
cz poprzeczna klamry atwo si prze-
gina i przez to czsto bywa korygowana,
co uszkadza materia; nastpuje pkni-
cie i klamra moe by poknita lub
wpa do tchawicy. Z powodu tej istotnej
wady stosowana jest raczej klamra groto-
wa, a klamry oczkowe i trjktne winny
by uyte tylko przejciowo.
Rnice w zastosowaniu midzy klamra-
mi oczkowymi i trjktnymi mog lee
w tym, e klamra trjktna, sigajca do
przestrzeni midzyzbowej, bywa stoso-
wana rwnie jako utrzymywacz przest-
rzeni, tym bardziej e wolne rami klamry
trjktnej mona aktywowa dla prze-
mieszcze poziomych. Funkcja spryny
i klamry jest przy tym zagroona ze
wzgldu na sab cz poprzeczn.
Klamr oczkow mona stosowa jako
technicznie prosty element utrzymujcy.
Klamra kropelkowa lub kulkowa
Klamr oczkow mona we waciwym
obszarze retencyjnym zredukowa do
kropelki lub kulki. Dawniej kropelka lub
kulka nanoszona bya na koniec drutu z
kropli lutowia; dzi stosowana jest jako
pprodukt z drutu gruboci 0,5 do 0,7
mm. Kropelka lub kulka tkwi mocno
w okolicy midzyzbowej, cz pop-
rzeczna prowadzona jest rwnie ponad
szeregiem zbw; jest wraliwa na zgina-
nie i po kilku korektach moe si zama.
Pytka aktywna
W celu uzyskania wystarczajcej dugo-
ci ramienia sprynujcego przedua si
doprzedsionkowo cz poprzeczn i u-
kiem wprowadza kulk w midzyzbow
przestrze retencyjn.
Klamra grotowa
Ta klamra, podobnie jak klamra Adamsa,
ma dwie czci poprzeczne, lece po-
nad zwartym szeregiem zbw. Formuje
si ptl grotow, ktrej szczyt dogina si
do okolicy retencyjnej dwch zbw. Du-
gie ptle druciane biegn od czci pop-
rzecznych do grotu w odlegoci okoo
1 mm od dzisa i zapewniaj szczytowi
grotu dugie rami spryste. Szczyt gro-
tu dotyka dwch zbw i moe by wyko-
nany z pewnym napreniem; podprk
przeciwstawn jest brzeg pytki. Szczyt
grotu dotyka zba poniej jego rwnika,
dziki czemu nie jest hamowany wzrost
zba, a wrcz wspomagany. Taki stan
rzeczy wzmocniony jest przez fakt, e
czci poprzeczne nie biegn w bruz-
dach stycznych midzy zbami kotwicy-
mi, lecz w pewnej odlegoci od nich,
w okolicach stycznych innych zbw.
W ten sposb mona w ograniczonym
zakresie wykorzystywa klamr grotow
do przesuni poszczeglnych zbw;
formuje si jedynie poow grotu, ktry,
dotykajc tylko jednego zba, przesu-
wa go.
Przy zakotwieniu normalnego aparatu
pytkowego stosuje si dla poowy szcz-
ki dwa groty w jednym zespole klamro-
wym. Jeeli dy si do silniejszego ut-
rzymania, mona te w jednym zespole
klamrowym wprowadzi w nisze midzy-
zbowe trzy groty. Im duszy jest zesp
klamrowy, tym bardziej mikka jest struk-
tura klamry. Klamry grotowe dogina si
z twardego drutu klamrowego gruboci
0,7 mm; zalecane s kleszcze do formo-
wania i zaginania klamer grotowych, aby
uformowa groty w ustalonej kolejnoci
zagi.
Ortodontyczna technika lecznicza Pytka aktywna
Ryc. 56 Elementem ruchu pytki aktywnej jest
ruba rozcigajca. Zasadniczo rozrnia si na-
stpujce czci skadowe:
1. Trzon ruby, ktry zakotwiony jest w tworzy-
wie aparatu i czy inne czci
skadowe.
2. Wodzida biegn rwnolegle do trzpienia
ruby i chroni ja przed przegi-
ciem.
3. Trzpie ruby z dwustronnym gwintem; za jego
pomoc rozkrcany jest trzon
ruby.
3.2.3 Elementy ruchu pytki aktywnej
Obok opisanych czterech typw klamer
stosowane s rwnie postacie klamer
uzupenie protetycznych. Przez liniowy
kontakt ramion przenosz one na og si-
y niekontrolowane, co jest nieprzydatne
dla aparatw ortodontycznych z ukierun-
kowanym przyoeniem si. Cige dziaa-
nie siy pytki aktywnej moe by zapew-
nione przez trzy mechanizmy:
1. przez ruby rozcigajce lub cigaj-
ce,
2. przez elementy sprynowe,
3. przez wycigi gumowe.
ruby rozcigajce i cigajce oddziau-
j aktywnie na brzegi pytki i przez nie na
zby oraz uki zbowe. Obecnie prefero-
wane s ruby w zasadzie jednakowo
zbudowane; skadaj si one z trzonu,
trzpienia i wodzide.
Trzon ruby jest podzielony i zakotwiony
w tworzywie aparatu i przenosi siy ruby
na czci aparatu. W trzonie ruby
wmontowane s rwnolegle trzpie i wo-
dzida. Trzon ruby, trzpie i wodzida
mog by ukryte w zamknitej obudowie
metalowej, obejmujcej gwint i jego pro-
wadnice. Oferowane s rwnie ruby ja-
ko prefabrykat szkieletowany, ktrego
gwint i prowadnice le wprost w tworzy-
wie aparatu.
Rozrnia si ruby o jednym trzpieniu
z gwintem przeciwstawnym i o prostym
gwincie jednostronnym. Skok nie jest jed-
nakowy we wszystkich postaciach rub,
lecz ley midzy 0,64 do 0,9 mm przy roz-
krceniu o 360. Pena rozlego rozsze-
rzenia ley, zalenie od ksztatu i wielko-
ci ruby, midzy 3 i 8 mm. Wodzida wbu-
dowane s w trzonie ruby rwnolege do
jej trzpienia. Chroni to segmenty aparatu
przed siami skrcajcymi i zapewnia nie-
naganny bieg gwintu; zapobiega te
wstecznemu biegowi gwintu pod wpy-
wem obcienia.
ruby wykonywane s ze stopw stalo-
wych, trwaych w warunkach jamy ustnej,
przy czym trzony rub mog by z two-
rzywa sztucznego lub ze stopw metali
kolorowych.
Dziaanie mechaniczne ruby polega na
wciniciu pyty aparatu midzy przezna-
czone do regulowania czci uku zbo-
wego. Wcinicie umoliwione jest przez
ozbnow ruchomo zbw; wynika
std, e rozszerzenie pytki przez rozkr-
canie ruby musi by dostosowane do
szerokoci szpary ozbnowej, dziki cze-
mu przy normalnym stosowaniu nie wys-
tpuj adne uszkodzenia. Szeroko
szpary ozbnowej u dzieci wynosi red-
nio 0,3 mm. wier obrotu ruby o skoku
8,0 mm wywouje zwenie szpary ozb-
Ortodontyczna technika lecznicza
A
Ryc. 57 Rozrnia si rozmaite postacie rub: Ryc. 58 Typowa ruba rozcigajca z gwintem
(A) ruba teleskopowa z gwintem pojedynczym obustronnym stosowana jest do dziaa wzajem-
do dziaania stacjonarnego siy jako ruba
n
y
ch
>
a t a k z e
selektywnych.
protruzyjna i cigajca.
(B) ruba sektorowa z gwintem jednostronnym
do dziaania stacjonarnego siy jako ruba
cigajca i rozcigajca.
Ryc. 59 a i b Wielosektorowa ruba Bertoniego
moe by stosowana do dziaa wzajemnych
i selektywnych. Moe wyzwala naprzemienne
pchnicia protruzyjne i poprzeczne, przy czym
mog wystpowa dziaania stacjonarne si.
(A) ruba wielosektorowa o moliwociach dzia-
ania selektywnego, stacjonarnego, kiedy ka-
dorazowo przestawiany jest tylko jeden seg-
ment ruby: nieruchome czci pytki dziaaj
wwczas jako zakotwienie stacjonarne.
(B) Tylko segmentem pionowym mona osign
stacjonarne dziaanie siy, kiedy segmenty po-
przeczne nie bd przesuwane przez wsplny
trzpie ruby.
Pytka aktywna
Ryc. 60 ruba rozcigajca zmiennokierunkowa jest to ruba
dwugwintowa bez wodzide, za to z oddzielnym zawiasem, osa-
dzonym na dorsalnym brzegu pytki, w jej przeciciu. Mona za
jej pomoc pytk poszerza w czci przedniej, zachowujc
przy tym niezmienion szeroko jej czci tylnej. Zastosowanie
przy wybirczym rozszerzaniu uku zbowego w przednim odcin-
ku.
nowej o 0,1 mm przy wzajemnym dziaa-
niu si.
Konieczna jest przy tym jeszcze jedna
uwaga dotyczca przenoszenia si przez
rub: przy wzajemnym dziaaniu si sto-
sowana jest ruba o gwincie przeciws-
tawnym, dziki czemu podzielona pyta
przenosi rwnomierne, rwnoboczne siy
ze rodka ruby na uk zbowy. Przy za-
kotwieniu stacjonarnym jednego seg-
mentu aparatu ruba z gwintem jednost-
ronnym moe przenosi jednostronnie si-
na przemieszczany segment. Nacisk
ruby musi by na tyle duy, aby urucho-
mione zostay procesy przebudowy i po-
zostaway trwale pobudzone przy rozkr-
caniu o wier obrotu na tydzie. Nie mo-
e to by przy tym nacisk tak duy, eby
zahamowa krenie krwi. Przydatno
rub wykazano w badaniach w ten spo-
sb, e porwnano stopie rozchwiania
zbw pod wpywem dziaania rub
i spryn. ruby wywoyway wyranie
mniejsze rozchwianie zbw.
Podzia rub wynika z ksztatu i funkcji
tych elementw pomocniczych. Rozr-
nia si wedug rodzaju postaci gwintu
i moliwoci ruchowych:
1) ruby teleskopowe o gwincie jedno-
kierunkowym do przesuwania poje-
dynczych zbw, wykonane z metalu
lub tworzywa.
2) ruby selektywne s rwnie rubami
jednogwintowymi do przesuwania po-
szczeglnych segmentw aparatu
przy stacjonarnym dziaaniu siy. Mog
by te uywane jako ruby cigaj-
ce. Do tego celu montuje si je w sta-
nie rozkrconym, a szeroko roz-
dzielenia aparatu, czyli szpara midzy
jego segmentami, odpowiada rozmia-
rowi cignicia. Kiedy ruba ulega
skrceniu, dziaanie cigajce wymu-
sza korekt uku zbowego lub prze-
sunicie pojedynczego zba.
3) ruby rozcigajce o gwincie obust-
ronnym do wzajemnego dziaania si,
a take do wybirczego dziaania siy
przez trafny podzia aparatu na seg-
menty.
4) ruby cigajce zmiennokierunkowe
s elementami pomocniczymi dwu-
gwintowymi bez wodzide, ale za to
z oddzielnym zawiasem, ktry monto-
wany jest na tylnym brzegu pytki
w miejscu jej przecicia. Przy rozkr-
Ortodontyczna technika lecznicza
Ryc. 61 ruba aktywatora do leczenia progenii moe by zastoso-
wana, kiedy w pytce podwjnej dla szczki i uchwy wskazane jest
zakotwienie midzyszczkowe.
caniu ruby uk zbowy moe by po-
szerzany w przednim odcinku, do cze-
go pyta aparatu powinna siga bar-
dzo daleko ku tyowi. Zawias te moe
by zastpiony przez drut.
Przecicie i zrnicowany podzia apara-
tu na segmenty, zastosowanie kilku r-
nych rub i wypiowania na brzegu pytki
umoliwiaj dokadne dostosowanie dzia-
ania aparatu do dowolnego przypadku.
Elementy sprynowe pytek aktywnych
su do przemieszczania pojedynczych
zbw lub czci uku zbowego. Ich
dziaanie mechaniczne jest inne ni rub.
W rubach dziaa dua sia pocztkowa,
bdca jednak dostosowana do szero-
koci szpary ozbnowej i dlatego dziaa
korzystnie pod wzgldem biologicznym.
Spryna jest elastyczna i dziaa ze sto-
sunkowo sabym naciskiem, ale w spo-
sb cigy i na drodze duszej od szero-
koci szpary ozbnowej. Dlatego te,
w celu wywarcia nacisku zdolnego do
wzbudzenia procesw przebudowy, ok-
relona siy spryny musi dziaa na ok-
relonym dystansie. To jednak oznacza,
e dziaajce w sposb cigy siy spry-
ny zagraaj ozbnej i dlatego aparaty
mona zakada tylko na kilka godzin.
Jeli ponadto siy spryny przyoone s
punktowo i prowadz do nachyle z-
bw, atwo moe doj do nadmiernej in-
tensywnoci nacisku, przerywajcej ukr-
wienie ozbnej. Siy spryn czsto le
w zakresie trzeciego stopnia intensyw-
noci biologicznej i mog prowadzi do
uszkodze.
Rozrnia si, wedug funkcji, trzy rodza-
je elementw sprynowych:
- Sprynki jako namiastka ruby.
- Sprynki do dziaania stacjonarnego
si.
- uki wargowe.
Elementy sprynowe jako namiastka
rub s to z reguy spryny ekspansyj-
ne, mog by jednak stosowane jako
spryny cigajce. Takie elementy
sprynowe w ksztacie omegi nazywane
s sprynami Coffina, poniewa zasto-
sowa je ju w roku 1882 S.H. Coffin.
Spryny te potrzebuj mniej miejsca ni
ruby i dopuszczaj dowolne przesuni-
cia segmentw aparatu w rnych kie-
runkach. Znaczy to, e nadaj si do zas-
tosowania w kadym przypadku, ktry
moe by zaopatrzony w ruby. Wada le-
y w tym, e aktywowanie nie moe by
podejmowane przez pacjenta i e wiel-
ko siy zalenej od aktywacji nie daje
si dokadnie dawkowa. Stay nacisk
o trzecim stopniu intensywnoci biolo-
gicznej moe zatem prowadzi do uszko-
dze.
Spryny Coffina doginane s ze spr-
ystotwardego drutu stalowego o grubo-
ci 0,9 mm, formowanego w rodzaj ptli
w ksztacie omegi, wielkoci 8-16 mm.
Pytka aktywna
Ryc. 62 Spryny, jako elementy ruchu, mog
by stosowane zamiast rub. Za pomoc spryny
Coffina z drutu gruboci 0,9 mm mona uzyska
takie poszerzenie pytki, jak za pomoc ruby. Pt-
la w ksztacie omegi ma wielko midzy 8 a 16
mm i mona j w trzech miejscach (strzaki przy 2)
o wielko " aktywowa.
Ryc. 63 Sprynki do stacjonarnego dziaania si
s bardzo zmienne w swej formie i wielkoci. Im
s krtsze i grubsze, tym s sztywniejsze i silniej-
sze. Im s dusze i ciesze, tym s agodniejsze,
dziki czemu mona uzyskiwa bardzo zrnico-
wane dziaanie si.
1. Sprynka ptlowa z dwoma ukami aktywuj-
cymi pozwala na agodne dziaanie siy.
2. Sprynka protruzyjna z dwiema kluczkami ak-
tywujcymi jest te wzgldnie agodna i do-
puszcza poza tym zrnicowane kierunki prze-
suwania.
3. Prosta sprynka protruzyjna z jedn ptl ak-
tywujc jest wzgldnie sztywna i ma tylko og-
raniczony dystans przesuwania (S).
Ryc. 64 Sprynki zewntrzne stosuje si gw-
nie w celu cofnicia zba do uku zbowego. Ak-
tywacja nastpuje w lecych przedsionkowo pt-
lach. Zamknita sprynka zewntrzna moe
obejmowa dwa zby, aby je wewntrz uku zbo-
wego zsun, na przykad - by zamkn diastem.
Ryc. 63
Ortodontyczna technika lecznicza
Ryc. 65 W pytce aktywnej mona umieci najrniejsze elementy ruchu:
1. uk wargowy do wprowadzenia zbw przednich do uku
2. Sprynki protruzyjne z dwiema kluczkami aktywujcymi do przesuwania siekaczy
3. Sprynka protruzyjna z jedn ptl aktywujc (bardzo sztywna)
4. Sprynka protruzyjna z jedn kluczk aktywujc do przesuwania przedtrzonowca
5. Klamra Adamsa jako element utrzymujcy
6. Spryna Coffina jako namiastka ruby do poszerzania uku zbowego
7. Podwjna sprynka ptelkowa do przesuwania przedtrzonowcw (bardzo agodna)
W prostej pytce rozszerzajcej mona
wmontowa dwie mae spryny Coffina
o 8 mm wielkoci ptli zwrcone do siebie
stron otwart; osignita zostaje w ten
sposb pewna niepodatno na skrca-
nie. Spryste dziaanie jest tym agod-
niejsze, im wiksza jest spryna Coffina,
a tym twardsze, im mniejsza jest ptla lub
gdy wmontowane s dwie spryny.
Najpowszechniej stosowane elementy
sprynowe do dziaania stacjonarnego
na pojedyncze zby lub grupy zbw s
to tak zwane sprynki protruzyjne i ret-
ruzyjne, mezjalne lub dystalne i ptlowe
sprynki prowadzce. Postacie spry-
nek mog by bardzo zmienne w swoim
ksztacie i wielkoci, a ich sensowne
zrnicowanie moliwe jest tylko odno-
nie do dziaania i wielkoci ich siy.
Krtkie, grube spryny s twarde; nato-
miast dugie i cienkie - agodne. Przyo-
one punktowo nachylaj lub rotuj zb;
przyoone liniowo lub powierzchniowo
mog przemieszcza zb w dziaaniu
wielopunktowym siy. Najczciej stosuje
si, wychodzce z pyty aparatu, spr-
ynki protruzyjne. Chodzi przy tym
o sprynki otwarte lub zamknite, o po-
jedynczych lub podwjnych kluczkach
uelastyczniajcych, mogcych si te kil-
kakrotnie krzyowa. Aktywacja nastpu-
je, kiedy dogina si albo ptle w miejscu
ich zagicia, albo specjalnie uformowane
kluczki aktywujce.
Dziaanie spryny, zalenie od jej zada-
nia, nastpuje punktowo dla ratowania
zba lub liniowo na caej szerokoci zba
dla jego protruzji lub retruzji. Na og
Pytka aktywna
Ryc. 66 a do c uk wargowy
naley do aktywowalnych ele-
mentw sprynowych. Moe
on jednak podejmowa funkcj
utrzymujc. Znajduje zastoso-
wanie w szczce i w uchwie.
Rys. 66 a Ptla w ksztacie
U uku wargowego uksztatowa-
na jest typowo: zaczyna si
stycznie midzy trjk i czwr-
k, biegnie 2- 3 mm nad brze-
giem szyjkowym ka i ma szero-
ko odpowiadajc mniej wi-
cej dwm trzecim szerokoci
ka.
Ryc. 66 b Zakrzywienie uku
wargowego odpowiada harmo-
nijnej krzywinie uku zbowe-
go. Rwnie ptle w ksztacie
U przeduaj to harmonijne
zakrzywienie nad kami.
Ryc. 66 c Cz pozioma uku
wargowego biegnie w brzenej
jednej trzeciej siekaczy.
Ortodontyczna technika lecznicza
sprynki przykryte s tworzywem, jed-
nak w strefie dziaania le wolno na z-
bach.
Ptle sprynek mog dotyka pojedyn-
czych zbw, ale rwnie mog przebie-
ga nad kilkoma zbami lub wszystkimi
zbami przednimi. Dla przemieszczania
zba wane jest jednak miejsce przyoe-
nia siy w zakresie korony. W zalenoci
od rozlegoci przemieszczenia zba
sprynka musi by zdolna do rwno-
miernego aktywowania w caym przebie-
gu przemieszczenia. Na Ryc. 65 opisano
wybr elementw sprynowych w zale-
noci od zamierzonych przemieszcze
zba.
Przy doborze lub planowaniu waciwej
formy sprynki naley sprawdzi, ktre
ruchy zba osiga si przez nacisk spr-
ynowy. Musi si przy tym uwzgldnia
miejsce i posta przyoenia siy oraz
przydatne podparcie przeciwstawne, po-
dobnie jak woln od przeszkd drog
przemieszczania zba.
Pamita naley, e elementy utrzymuj-
ce pyty aparatu mog by uyte jako
bierne podparcia przeciwstawne lub pe-
ne obejmy. Naley jeszcze raz wspom-
nie, e zminiaturyzowane ruby do prze-
suwania pojedynczych zbw wykazuj
bardziej pod wzgldem biologicznym
znone dziaanie.
uk wargowy
uk wargowy naley do najwaniejszych,
aktywowalnych elementw spryno-
wych aparatw ortodontycznych i znaj-
duje swoje zastosowanie w szczce
i w uchwie. Uywany jest jako element
sprynowy przy wyrwnywaniu zbw
przednich do harmonijnego uku zbowe-
go i jako element utrzymujcy przy cofa-
niu zbw bocznych. Jako element czyn-
ny cofajcy zby przednie moe do nich
przylega pod napiciem. Rwnie pod
napiciem przylega, kiedy naley ratowa
pojedyncze zby. Jako uzupenienie eks-
centrycznej pary si suy przy tym albo
sprynka protruzyjna, albo wypiowany
do punktowego przyoenia brzeg pytki.
Dziaanie napitego uku moe podlega
zmianom, poniewa brzeg pytki i uk
przylegaj do zba na rnej wysokoci,
przez co dwupunktowe przyoenie si
wymusza ekscentryczne nachylanie z-
ba.
uk wargowy moe przylega do zbw
rwnie bez napicia, kiedy cay przedni
odcinek uku ma by przemieszczany
przez podzielon pytk, a pooenie
brzegu pytki pozostanie niezmienne. uk
wargowy moe jednak przy doprzednim
wychylaniu siekaczy odstawa od zbw,
aby odsun od nich warg, a wic aby
zmniejszy jej nacisk. uk wargowy ma
trzy podstawowe czci skadowe:
- Cz pozioma jest harmonijnie zaok-
rglona, odpowiednio do idealnego
ksztatu uku zbowego i biegnie
wzdu siekaczy w brzenej jednej
trzeciej od mezjalnej jednej trzeciej ka
do strony przeciwnej. Dla uzyskania te-
go harmonijnego zaokrglenia cz
t dogina si nie kleszczami, lecz pal-
cami.
- Ptle w ksztacie litery U przeduaj
harmonijne zaokrglenie czci pozio-
mej. Powstaj one przez zagicie uku
wargowego przy mezjalnej jednej trze-
ciej ka, prostopadle ku szyjce. Szero-
ko tej ptli dostosowana jest do sze-
rokoci ka, poniewa jej dystalne ra-
mi musi by stycznie midzy trjk
i czwrk przegite w cz poprzecz-
n. Ptla w ksztacie U odpowiada
w przyblieniu dugoci korony ka.
Suy ona do aktywowania uku wargo-
wego.
- Cz poprzeczna przekracza szereg
zbw i zakotwia si jako cz reten-
cyjna w tworzywie aparatu.
Pytka aktywna
Rycina 67 a do f
Ryc. 67 a Ptla w ksztacie li-
tera U moe by zaopatrzona
w ptl do cofania ka. Ta ptla
doginana jest z dystalnego ra-
mienia ptli w ksztacie U; mo-
na j aktywowa w celu wpro-
wadzenia ka do uku zbowego.
Ryc. 67 b Zamiast ptli
w ksztacie litery U uk wargowy
moe przylega do ka jako ptla
zwrotna, aby nastpnie inter-
dentalnie midzy dwjk i trjk
wej do trzonu pytki.
I I
Ryc. 67 c Szczeglna odmia-
na ptli w ksztacie U przedsta-
wia ptl zwrotn, uksztatowa-
n jak podwjne U. Mona ni
wyprostowa kie wychylony
z uku zbowego.
Ortodontyczna technika lecznicza
Ryc. 67 d Dogita od strony dystalnej ptla zwrotna ptli w ksztacie U widziana od strony wargowej.
Pytka aktywna
W celu uniknicia bdw przy sporz-
dzaniu uku naley jeszcze raz podkreli
nastpujce cechy charakterystyczne:
1. Zakrzywienie uku wargowego musi
mie ksztat harmonijnego uku zbo-
wego i przebiega w brzenej jednej
trzeciej siekaczy.
2. Ptle w ksztacie U musz - by *
w mezjalnej jednej trzeciej ka zagite
pod ktem prostym.
3. Ramiona ptli w ksztacie U musz
biec rwnolegle i mie waciw wyso-
ko i szeroko.
Do specjalnych zada uki wargowe mo-
g by uksztatowane inaczej. Mona
wic wykorzysta ptle w ksztacie U do
przemieszczania kw, formujc tarcz
ptlow. Moe to by ptla zwrotna, kt-
rej dystalne rami w poowie swej wyso-
koci prowadzone jest jako ptla wzdu
powierzchni wargowej trjki, aby dopiero
potem przej ponad szeregiem zbw.
Tarcz ptlow mona te uformowa
ukadajc falicie ptl w ksztacie U na
powierzchni wargowej. Mona oczywi-
cie cay uk wargowy prowadzi falicie
wzdu wszystkich zbw przednich, przy
czym chodzi o tarcz wargow (jak to jest
stosowane gwnie w aktywatorach). Ja-
ko czynn, przedni spryn do prze-
chylania siekaczy przeprowadza si uk
wargowy midzy dwjk - trjk i dogina
z drutu gruboci 0,6 mm. W tej szeroko
stosowanej odmianie uk wargowy przed-
ua si harmonijnie do kw, a nastpnie
ptla zwrotna siga okolicy stycznej dwj-
ki z trjk i krzyuje si w tym odcinku,
przechodzc w cz poprzeczn. Pow-
staje aktywowalna tarcza ptlow do
przemieszczania kw i siekaczy. Pozio-
m cz uku mona rozbudowa przez
dolutowanie sprynek do przesuwania
pojedynczych zbw, na przykad spr-
ynki mezjalne i dystalne do zamykania
luki. Mona te uk wargowy przykry
tworzywem, aby jako bierny element
utrzymujcy utrwala pooenie zbw
przednich lub pojedynczych siekaczy.
Takie przykrycie mona rwnie naoy
w dalszej kolejnoci.
Wycigi gumowe
Wycigi gumowe s najczciej stosowa-
ne midzy pytami aparatw szczki
i uchwy w celu korekty wady zgryzowej.
Oczywicie mona je rwnie stosowa
do ratowania zbw. Do leczenia tyozg-
ryzu wmontowuje si do pytki grnej na
wysokoci kw po jednym haczyku, pod-
czas gdy w aparacie dolnym do przyjcia
gumowego krka haczyk umieszczany
jest przy ostatnim trzonowcu. W ten spo-
sb uchwa pocigana jest do przodu.
Kiedy ma by leczony przodozgryz, za-
mienia si ustawienie haczykw w szcz-
ce i w uchwie. Wtedy uchwa jest cofa-
na. Elementy utrzymujce pytek aktyw-
nych przy zastosowaniu wycigw gumo-
wych w wadach zgryzowych musz by
szczeglnie liczne i pewne.
Jeeli zb stoi w uku zbowym silnie zro-
towany, obejmuje si go piercieniem
drucianym lub blaszanym, do ktrego
przymocowany jest haczyk. Wycig gu-
mowy, rozcignity od tego haczyka do
pyty aparatu, wywiera pocig do ratowa-
nia zba. Haczyk jest tak ustawiony, eby
nie przeszkadza ratowaniu zba.
Ortodontyczna technika lecznicza Pytka aktywna
Ryc. 68 Dziaanie ruby rozciga-
jcej w pytce aktywnej przecitej
strzakowo jest wzajemne, to zna-
czy, e przy symetrycznym prze-
dzieleniu brzegi pytki dziaaj na
szeregi zbw z jednakow si.
3.2.4 Formy konstrukcyjne pytek
aktywnych
W literaturze niemieckojzycznej pytk
aktywn okrela si rwnie jako pytk
Schwarza, a to z tego powodu, e A.M.
Schwarz rozwin aparat pytkowy, stoso-
wany gwnie jako aparat retencyjny, do
postaci aparatu systemowego.
Przenis do zwyczajnej pytki rozszerza-
jcej typowe elementy utrzymujce, a po-
nadto zaprojektowane przez siebie klam-
ry grotowe i wprowadzi liczne aktywne
elementy sprynowe do korekty zabu-
rze ustawienia zbw i nieprawidowo-
ci ukw zbowych. Rozwj dwugwinto-
wych rub rozcigajcych i cigajcych
wzbogaci koncepcje pytek aktywnych.
Podstawow form aparatu czynnego
jest przecita strzakowo pytka, ktra po-
cztkowo (ale take i teraz) bya zaopat-
rzona w dwie proste spryny Coffina.
Pozwala ona na wybircze rozszerzania
przedniego lub tylnego odcinka uku z-
bowego. Jednak w pytce Schwarza bar-
dzo zrnicowane jej uksztatowanie
w postaci licznych, wybirczo wzgldem
siebie przesuwalnych segmentw, moe
znacznie rozszerzy zakres zastosowa,
dziki czemu realne staje wyrwnanie
prawie 90% wszystkich wad zgryzu.
Podziay pytki aktywnej na przesuwalne
segmenty wykazuj trzy podstawowe
przecicia:
- Podzia strzakowy.
- Podzia poprzeczny.
- Podzia w ksztacie litery Y,
jak rwnie kombinacje tych podziaw.
Wymieni take naley wybirczy podzia
do przesuwania pojedynczych zbw,
prowadzcy do stacjonarnego dziaania
siy.
Podzia strzakowy nastpuje najczciej
symetrycznie, porodku pytki. Przez ru-
b rozcigajc uzyskuje si rozszerze-
nie przecicia, towarzyszce obustronne-
mu poszerzeniu uku zbowego. Z reguy
dochodzi tu do wzajemnego dziaania si-
Ortodontyczna technika lecznicza
Ryc. 69 Raczej stacjonarne dzia-
anie siy osigane jest w pytce ak-
tywnej o poprzecznym przedziele-
niu. Tu wyduany jest przedni odci-
nek uku zbowego, przy czym trzon
pytki podparty jest na bocznych od-
cinkach uku zbowego.
y. Wypiowanie brzegu pytki przy kilku
zbach wycza je z rozszerzania. Mo-
na wic w podzielonej strzakowo pytce
wyczy z rozszerzania wszystkie zby
przednie. Co wicej, za pomoc silnie
przylegajcego uku wargowego mona
uzyska rwnoczenie z rozszerzaniem
w zakresie zbw bocznych retruzj z-
bw przednich, poniewa uk przy roz-
szerzaniu pytki jest coraz bardziej akty-
wowany.
Podzia poprzeczny przebiega na pozio-
mie kw i umoliwia doprzedni ruch z-
bw przednich. Rwnoczenie przemie-
szczone dowargowo ky mog by wpro-
wadzone do uku sprynkami retruzyjny-
mi. Kiedy tylny segment pytki umocowa-
ny jest na zbach bocznych, przy podzia-
le poprzecznym dochodzi z reguy do
stacjonarnego dziaania siy, poniewa
stosunkowo mocno stojce zby boczne
w czasie dowargowego rozciagania uku
obciane s tylko podprogowo. Podzia
poprzeczny moe by przede wszystkim
wykorzystywany do wybirczego rozsze-
rzania czci uku zbowego lub prze-
mieszczania pojedynczych zbw.
W jednostronnym stoczeniu ka na sku-
tek doprzedniego przesunicia zbw
bocznych mona pytk przeci jednos-
tronnie na wysokoci ka i zaopatrzy j
w rub rozcigajca. Dziki sile ruby
zby boczne przesuwane s dystalnie,
a kie wprowadzany jest do uku zbowe-
go ptl zwrotn na uku wargowym.
Podzia poprzeczny mona te zastoso-
wa wtedy, gdy na kocu szeregu zbw
trzeba przesun pojedyncze zby do ty-
u lub do przodu. Kombinowane ruby
cigajce i rozcigajce umoliwiaj
wybirczy ruch zba przez dwa podziay
poprzeczne. Kombinacja podziau strza-
kowego i poprzecznego jest przydatna do
jednostronnego rozcignicia uku zbo-
wego: w przeciciu strzakowym montuje
si rub rozcigajc; bezporednio
przed rub przecicie zbacza poprzecz-
nie, w kierunku uku zbowego, ktry ma
by rozcigany. uk zbowy po przeciw-
Pytka aktywna
Ryc. 70 a i b
(A) Przedzielenie pytki w ksztacie litery Y umoliwia wybircze dziaanie zalene od tego, ktry trzpie
ruby jest aktywowany. Tak wic boczne odcinki uku zbowego mog powodowa uzyskanie stac-
jonarnego dziaania si na zby przednie albo te prawa strona uku zbowego moe by poszerzona
dziki zakotwieniu na zbach przednich i na lewej poowie uku; moliwe jest te stacjonarne dzia-
anie si w kierunku przeciwnym.
(B) Przy tym przedzieleniu w ksztacie litery Y moliwe jest tylko jedno dziaanie stacjonarne si na zby
przednie, podczas gdy midzy bocznymi odcinkami uku zbowego wystpowa moe tylko wza-
jemne dziaanie si do rozszerzenia uku zbowego.
Ortodontyczna technika lecznicza
Ryc. 71 Cakowicie aktywna pyt-
ka przedzielona w ksztacie litery Y,
uk wargowy z ptlami zwrotnymi,
sprynki protruzyjne i ptlowe,
klamry grotowe, klamry Adamsa
oraz klamry trjktne i kropelkowe.
nej stronie i zby przednie stanowi za-
kotwienie stacjonarne.
Podzia w ksztacie litery / j e s t rozsdn
kombinacj podziau strzakowego z pop-
rzecznym, dziki czemu moliwe jest
kombinowane (wzajemne i stacjonarne)
dziaanie si na trzy segmenty aparatu.
Typowy podzia w ksztacie litery Y pow-
staje przez strzakowe przecicie a do
rodka pytki, skd dwa skone cicia
biegn do punktw stycznych midzy
dwjkami i trjkami. Dwie ruby rozciga-
jce w przeciciach poprzecznych prze-
suwaj trzy segmenty wzgldem siebie:
przy rwnoczesnym rozkrcaniu obu
rub rozcigajcych o t sam wielko
dochodzi do silnego wysuwania zbw
przednich dowargowo i rwnoczenie do
sabego przesuwania zbw bocznych
doprzedsionkowo; uk zbowy jest lekko
rozcigany.
Mona w ten sposb zlikwidowa obu-
stronne stoczenia kw, wysuwajc zby
przednie do przodu. Przy wybirczym
rozkrcaniu raz jednej, raz drugiej ruby
uzyskuje si stacjonarne dziaanie si:
zby boczne przesuwane s zarwno
przedsionkowo, jak i dystalnie, szczegl-
nie po tej stronie, po ktrej rozkrcana
jest ruba. Podzia pytki w ksztacie lite-
ry Y o daleko do przodu prowadzonym
przeciciu strzakowym i pooonym pro-
stopadle do tego ciciem poprzecznym
umoliwia jednakowe, wybircze przesu-
wanie uku zbowego. Uniemoliwione
jest tu tylko rozszerzenie odcinka zbw
bocznych, przesuwanych dystalnie; poza
tym moe by osabione dowargowe wy-
suwanie zbw przednich. Jeeli to wy-
suwanie ma by jeszcze bardziej osabio-
ne, zmienia si podzia w ksztacie litery
Y w zblokowane zakotwienie rodkowe-
go segmentu pytki: prowadzi si dwa
przecicia strzakowe, w ten sposb, e
dla zbw przednich pozostaje szeroki
Pytka aktywna
Ryc. 72 a i b Zakotwienie midzyszczkowe w pytce podwjnej moe by rnie aktywowane:
(A) Midzy pytk grn i doln mona osadzi rub z prostym gwintem. Tu grny siekacz winien by
przesunity do przodu, do zwarcia prawidowego. Do tego zaoono ptl uku wargowego, odsuwa-
jc warg grn.
(B) Podobny przypadek ortodontyczny, tylko wzajemne przesuwanie pytek wzgldem siebie osigane
jest za pomoc rwni pochyej i aktywowalnej sprynki ptlowej.
segment porodkowy. Przecicia pop-
rzeczne mog biec skonie lub prosto-
padle do ci strzakowych i zawiera
ruby rozcigajce.
Jeeli teraz rozkrca si naprzemiennie
raz jedn, raz drug rub, moliwe jest
skuteczne stacjonarne dziaanie si, a z-
by boczne bd rwnie naprzemiennie
przesuwane ku tyowi przy bezruchu z-
bw przednich.
Podzia w ksztacie litery Y mona rw-
nie poczy z wielosektorow rub do
przesuni strzakowych i poprzecznych
(Ryc. 70). Mona take oddzieli obust-
ronne poszerzanie odcinkw zbw
bocznych od wysuwania zbw przed-
nich; wybircze przesunicie ku tyowi
bocznego odcinka uku zbowego po jed-
nej stronie na zmian ze stron przeciw-
n, co jest znamienn zalet pytki Y,
mona rwnie przeprowadzi za pomo-
c ruby wielosektorowej.
Kade z przesuni zbw i wyrwna
ukw zbowych moliwe jest rwnie
przy rozkrconych rubach i bardzo sze-
rokich przeciciach. Do ortodontycznego
przesuwania zbw ruby s skrcane.
Rwnie tutaj, przy przesuniciach po
jednej stronie, dua cz uku zbowego
wykorzystywana jest jako retencja dla
stacjonarnego dziaania si.
Do zakotwienia ruchomych segmentw
pytki stosowane s opisane elementy ut-
rzymujce i ciernie podpierajce, podob-
nie jak do wybirczych przesuni zbw
musz by wmontowane czynne elemen-
ty sprynowe. Naley przy tym uwaa
aby nie przeciy aparatu. Pewniejsze
jest przeprowadzenie za pomoc czaso-
wo nastpujcych aparatw j edn korek-
t, a nastpnie kolejne korekty.
Pytki aktywne do leczenia nieprawido-
wego ustawienia zbw mona wykony-
wa rwnoczenie dla szczki i uchwy
Ortodontyczna technika lecznicza
i dla osignicia celu leczenia zakada
jednoczenie. Way nagryzowe rozdzie-
laj uki zbowe, dziki czemu elementy
utrzymujce i czynne sprynki nie ule-
gaj przy zwarciu mimowolnemu odksz-
tacaniu, nie zaczepiaj si i nie zginaj.
Otwiera si przez to moliwo czenia
obu aparatw do leczenia wad zgryzo-
wych.
Jak ju wspomniano, mona zakada
wycigi gumowe, ktrymi wyrwnuje si
przodozgryz lub tyozgryz. Zgodnie z za-
sad zakotwienia midzyszczkowego,
aparat w szczce jest przy tym mocno
zakotwiony w celu skorygowania wady
zgryzowej przez pociganie uchwy. Tak
naley rozumie pytki podwjne do tyo-
i przodozgryzu, ktre jako aparaty dwu-
czciowe przesuwaj si wzgldem sie-
bie na paszczynie wodzcej. Mona
przy tym uzyska wysunicie lub cofni-
cie uchwy za pomoc cakowicie r-
nych mechanizmw: wspomniany wycig
gumowy, aktywowalne elementy spry-
nowe, ruby i skone paszczyzny wo-
dzce; zawsze jednak sia do korekty wa-
dy zgryzowej musi pochodzi z mini
ucia, ktre stale usiuj pocign uch-
w do pozycji nawykowej (nieprawido-
wej). Paszczyzny wodzce do wysuwa-
nia lub cofania uchwy ustawione s po-
ziomo, jeli aparaty maj by przesuwane
wzgldem siebie za pomoc ruby. Je-
den z obu aparatw nie ma przy tym ad-
nych elementw utrzymujcych, bo ina-
czej w czasie noszenia aparatu niemoli-
we byoby otwieranie ust.
Paszczyzny wodzce mog by umiesz-
czane w zakresie zbw przednich lub
bocznych. Jeeli umieszczone s w przo-
dzie, to do wysuwania uchwy opadaj
skonie ku tyowi; jeeli wymuszone ma
by cofanie uchwy, uksztatowane s
skone od przodu ku grze. Przy zamy-
kaniu ust aparaty lizgaj si jak po rwni
pochyej do podanego pooenia. Jee-
li teraz do paszczyzny wodzcej aparatu
wmontuje si ptl sprynow, ktr
mona dogina w celu zaktywowania,
stopniowo doprowadza si wadliwe poo-
enie uchwy do stanu rwnowagi.
W korekcie wady zgryzowej najczciej
konieczne jest poprawienie ksztatu uku
zbowego; wtedy mianowicie, kiedy
w skorygowanym pooeniu zwarcie z-
bw przeciwstawnych nie byoby zgodne,
poniewa dla tego nowego pooenia uk
zbowy byby albo za wski, albo za sze-
roki. Wwczas pytka podwjna okazuje
si bardzo korzystna jako aparat czynny,
poniewa ju w czasie korygowania wad-
liwego pooenia uchwy moe by prze-
prowadzona regulacja ukw zbowych.
Do praktycznego wykonania sporzdza
si zgryz konstrukcyjny w podanym
pooeniu (zgryzy wymuszone) lub, jeli
nie jest to moliwe, podane pooenie
ustala si rcznie. Modele w odpowied-
nim ustawieniu montuje si w przyrz-
dzie, ktrym najczciej bywa chtnie
stosowany fiksator gipsowy; mona te
zastosowa prosty zwierak.
Sporzdza si pytki aktywne, to znaczy
montuje si ruby, elementy utrzymujce
i sprynowe, a wykonana pytka zaopat-
rzona zostaje w paszczyzny wodzce.
Pytka aparatu szczki przeciwstawnej
domodelowywana jest do tej powierzchni
wodzcej i wykaczana. Wykonanie
z tworzywa samoutwardzalnego jest przy
tym relatywnie proste i przejrzyste, ponie-
wa pytki przygotowuje si jak zwykle
oddzielnie, a paszczyzny wodzce s
nastpnie dodatkowo dopolimeryzowane.
Podsumowanie: Formy konstrukcyjne pytek aktywnych
Ortodontyczna technika lecznicza
Ryc. 73 a do d Stae aparaty regulacyjne s z reguy wykonywane z p-
fabrykatw i z wstpnie przygotowanych zaczepw. Do tych przemysowo
fabrykowanych zaczepw wprowadza si druty, ktre nastpnie maj prze-
suwa zby.
(A) Zamki (bracket) przyjmuj odpowiedni drut stalowy.
(B) Rurki (tubes) s to kocowe elementy, w ktrych ufiksowane s druty
stalowe.
(C) Podwjne haczyki (lingual cleasf) su do zaczepiania wycigw gu-
mowych.
(D) Zamek przylutowany do piercienia i osadzony na zbie.
3.2.5. Stae aparaty ortodontyczne
Na przykadzie pytki aktywnej przedsta-
wiono przeprowadzanie przesuni z-
bw za pomoc czynnych elementw
sprynowych, kontaktujcych si z z-
bami punktowo albo liniowo. Ruchy z-
bw s przy tym przeprowadzane w za-
sadzie z jedno- lub dwupunktowego przy-
oenia si. Ruchu caociowego zba
z wielopunktowym przyoeniem siy nie
mona uzyska za pomoc zdejmowanej
pytki aktywnej; taki ruch jest moliwy tyl-
ko wtedy, gdy zb objty jest nieruchomo
i ta nieruchoma obejma przesuwana jest
rwnolegle w podanym kierunku. Jak
moe wyglda taka nieruchoma obej-
ma? Jedn moliwo stanowi pene uch-
wycenie przeznaczonego do przesuni-
cia zba szerokim piercieniem stalo-
wym, silnie obejmujcym zb. Do tego
piercienia przyspawany jest zamek.
W nim moe by uoona nieruchomo
szyna wodzca, przesuwajca zb. Dru-
ga moliwo to przyklejenie lub przyce-
mentowanie zamka wprost na zbie.
W technice aparatw staych postpowa-
nie jest nastpujce: aby siy mogy dzia-
a na zby, umocowuje si na nich pre-
fabrykowane czci pomocnicze. Chodzi
tu o stalowe piercienie, odpowiadajce
dokadnie anatomicznym ksztatom z-
bw, oferowane w asortymencie 12 do
36 rozmiarw dla kadego rodzaju z-
bw. Powierzchnia zewntrzna piercie-
nia jest bardzo dobrze wypolerowana,
wewntrzna za jest szorstka - do przy-
cementowania na zbie. Te stalowe pier-
cienie mog ju by zaopatrzone w ko-
nieczne zaczepy, jednake mona je
Pytka aktywna
przyspawa w indywidualnych pooe-
niach. Zaczepy okrela si jako bracket
(zamki) i tube (rurki), do czego jeszcze
dochodz tzw. lingual cleats (haczyki j-
zykowe); s to podwjne haczyki przy-
spawane na jzykowej stronie piercienia
do zaczepienia wycigw gumowych.
Elementami czynnymi w tej technice s
nierdzewne, sprystotwarde druty stalo-
we o rnej postaci i jakoci. Druty te do-
ginane s w ksztacie idealnego uku z-
bowego, jaki winien by osignity na
kocu leczenia.
Te czci pomocnicze i druty oferowane
s w postaci konfekcjonowanej, nawet
jeli same piercienie mona samemu
sporzdza. Jest zatem moliwe wykony-
wanie staych aparatw wprost na pac-
jencie. Wskazany jest jednake krtki za-
rys zasad funkcjonalnych, aby zapozna
si z t coraz bardziej rozpowszechnian
technik, ale rwnie, aby przy wykony-
waniu aparatu mona byo podejmowa
zadania czciowe.
Aparaty stae mog w pewnych sytuac-
jach leczniczych zastpi lub uzupeni
zdejmowane pytki aktywne. Nowoczes-
ne aparaty wielopiercieniowe s apara-
tami uniwersalnymi, ktrymi mona prze-
prowadza nastpujce zabiegi:
- likwidowanie nachyle i rotacji poje-
dynczych zbw,
- wysuwanie i cofanie zbw lub grup
zbw,
- likwidowanie wadliwych ustawie poje-
dynczych zbw, na przykad wprowa-
dzanie zatrzymanych kw do uku z-
bowego,
- rwnolege przemieszczanie zbw,
- likwidowanie znieksztace ukw z-
bowych,
- wyrwnywanie wad zgryzowych i za-
burze wysokoci zbw.
S to w zasadzie wszystkie wady usta-
wienia zbw, ktre mog by wyrwny-
wane rwnie pytkami aktywnymi, lecz
aparaty stae stosowane s gwnie
w przypadkach pnych albo kiedy pytka
aktywna nie moe by noszona.
Sposb dziaania aparatw staych opiera
si na elastycznych siach sprynowych
i wycigach gumowych, jak te na siach
rub, ukierunkowanych w swym dziaaniu
na zby, przyzbie, wyrostki zbodoowe,
koci szczk i stawy skroniowo-uchwo-
we. Zalety aparatw staych (wielopier-
cieniowych) s nastpujce:
- uniwersalna zastosowalno, do prze-
prowadzenia moliwa jest prawie ka-
da korekta a do idealnego ksztatu u-
ku zbowego,
- czas leczenia nawet cikich przypad-
kw jest relatywnie krtki i zrozumiay
dla pacjenta,
- wszystkie czci pomocnicze s kon-
fekcjonowane i do zastosowania
w praktyce stomatologicznej wprost
na pacjencie,
- korekty mona rwnie przepro-
wadza natychmiast, bezporednio
w czasie wizyt kontrolnych,
- wsppraca ze strony pacjenta nie jest
konieczna,
- bardziej prosty i w planowaniu tech-
nicznym atwiejszy jest przebieg lecze-
nia.
Wadami aparatw staych s:
- dozowanie si elementw sprystych
nie daje si obiektywnie skontrolowa,
- moliwe s uszkodzenia tkanek, jak re-
sorpcje szczytw korzeni i obnienie
brzegw zbodow,
- w nastpstwie cigego nacisku spr-
ynowego, lecego najczciej
w trzecim stopniu intensywnoci biolo-
gicznej, wystpuj rozchwiania zbw,
- konieczne s czste kontrole radiolo-
giczne,
- utrudnienia w yciu towarzyskim przez
aparaty wielopiercieniowe lub zamki
przyklejane.
Ortodontyczna technika lecznicza
Ryc. 74 a i b Zamki przylutowane s do piercie-
ni lub przyklejane bezporednio na powierzchni
szkliwa.
(A) Pooenie zamka naley tak wybra, eby na
zb mogo by wywierane dokadne dziaanie
siy. Przy dostosowaniu piercienia do zba
powinien on przechodzi przez punkty stycz-
ne, a zamek i podwjny haczyk winne by
osadzone porodku.
(B) Rwnie na trzonowcach rurka osadzana jest
porodku korony zba, poniewa dziki temu
moliwe jest dziaanie siy zgodne z zasadami
dziaania aparatw piercieniowych.
Ryc. 75 Zamek (bracket) przyklejony jest wprost
do szkliwa zba. W zamku uchwycony jest odpo-
wiedni drut czworoktny zakotwiony w szczelinie
za pomoc maych krkw gumowych. Drut
czworoktny cignie teraz zb w dowolnym kie-
runku, zalenie od tego, jak zosta on zaktywowa-
ny. Moliwy jest ruch caociowy. Rozumie si
przez to, e zb moe by zarwno przesuwany
rwnolegle, jak i nachylany lub ratowany. Dziaa-
nie siy tak traktowanego zba odpowiada wielo-
punktowemu przyoeniu siy.
Zestawienie zalet i wad aparatw staych
jest bardzo oglne, poniewa zrnico-
wana analiza musiaaby by przeprowa-
dzona w odniesieniu do waciwych tech-
nik. Rozrnia si wiele rodzajw apara-
tw wielopiercieniowych, z ktrych trzy
szeroko stosowane techniki winny by
wymienione:
1) Technika uku czworoktnego (edge-
wise arch) oznacza wykonanie czwo-
roktnego uku wargowego z materia-
u sprystotwardego, ktry za pomo-
c specjalnego ksztatowacza uku do-
stosowywany jest do podanej szero-
koci i ksztatu uku zbowego. uk
czworoktny umocowywany jest w do-
pasowanych czworoktnych zamkach
(brackets). Zamki te dostosowane s
w swej wielkoci, szerokoci i zakrzy-
wieniu podstawy do rnych ksztatw
zbw. Mog by one przyspawane
do piercieni lub przyklejone wprost do
zbw.
2) Twin-arch-technique, czyli technika u-
ku bliniaczego, oznacza wykonanie
dwch ukw wargowych z drutu gru-
boci 0,25 mm, wprowadzonych do
specjalnych zamkw i rurek. Cienkie,
sprystotwarde druty wywieraj tylko
bardzo sabe siy sprynowe.
3) Lightwire-technique (technika uku
cienkiego) oznacza aparaty, w ktrych
Pytka aktywna
Ryc. 76 Cakowicie zapiercieniowana szczka. uk czworoktny uksztatowany jest na modelu i za-
opatrzony w zagicia aktywujce. W tych miejscach zaktywowania jest on napity i pociga w ten spo-
sb kady poszczeglny zb w podanym kierunku, przy czym sia wyzwalana jest z napicia uku
i z rwnoczesnego podparcia na kadym ze wspdziaajcych zbw. Napicie uku czworoktnego
musi by kontrolowane i korygowane w czasie regularnych wizyt. Zalenie od postpw leczenia dogina
si nowe uki czworoktne, ktre powinny zastpi uki stare. Leczenie jest zakoczone, kiedy uk czwo-
roktny ma ksztat harmonijnego uku zbowego i zby zostay wcignite do takiej wanie pozycji.
okrge, wysoce elastyczne druty osa-
dzone s w zamkach. Sabe dziaanie
si utrzymywane jest dziki temu, e
midzy zamkami drut prowadzony jest
w dogitych ptlach. Zanim uk wargo-
wy zostanie umieszczony w zamkach,
ramiona ptli biegn rwnolegle, a ca-
y uk odpowiada idealnemu ksztatowi
uku zbowego. uk zostaje nastpnie
osadzony pod napiciem i zamocowa-
ny w zamkach.
Sposb dziaania aparatw staych pole-
ga na tym, e uk wargowy umocowany
zostaje w zamkach pod napiciem. Roz-
prajc si, drut uku wargowego poci-
ga zby w kierunku rozprania. Przy for-
mowaniu uku wargowego przyjmuje si
jako ksztat podstawowy idealny uk zbo-
wy. Na przykad w technice uku cienkie-
go ptle i czci drutu przeznaczone
do umocowania w zamkach biegn
w ksztacie idealnego uku zbowego, po
umocowaniu natomiast wobec kadego
zba drut wykazuje zupenie rne napi-
cia, zalenie od wadliwej pozycji danego
zba. W skrajnych zaburzeniach pozycji
zba musi si dogi indywidualnie i osa-
dzi kilka ukw.
W technice uku bliniaczego stosuje si
sprynki naciskajce i pocigajce, kt-
rymi napra si druty. W technice uku
Ortodontyczna technika lecznicza
Ryc. 77 Dokadne pooenie piercieni i zamkw na zbach: piercienie winny przechodzi przez pun-
kty styczne uku zbowego. Zamki umieszcza si tak, e le one porodku zbw, prawie na jednej
wysokoci i w jednym rzdzie. Tu pokazano prawidowy uk zbowy z pozycjami zamkw. Przed rozpo-
czciem leczenia zby stoj w przemieszczonych osiach, trzeba wic zamki odnosi do osi zbw,
a szczeliny zamkw dla uku czworoktnego dostosowa do punktw stycznych. Po zakoczeniu lecze-
nia zamki musz lee w jednym szeregu.
czworoktnego uk wargowy doginany
jest pod napiciem do kadego poszcze-
glnego zba: najpierw uk czworoktny
dopasowany jest do idealnego uku zbo-
wego, nastpnie dogina si drut w przyb-
lieniu do pozycji nieprawidowo ustawio-
nych zbw. Mocne dowizanie teraz
drutu do zamka powoduje pociganie z-
ba w kierunku naprenia drutu. Drut
czworoktny nie ley przy tym cakowicie
w zamku, lecz znajduje si nieco na zew-
ntrz i utrzymywany jest w szczelinie
zamka maymi, napronymi krkami
gumowymi. Obecnie dziaaj wic na zb
dwojakie siy elastyczne: sprysta sia
napronego uku czworoktnego i sia
pocigowa krka gumowego. Pocig,
a z nim ruch zba, skierowane s zaw-
sze na idealny uk zbowy; kiedy bowiem
po leczeniu uk wargowy si rozpry,
przyjmuje on znw taki ksztat idealny, ja-
ki mia przed napiciem. Najczciej trze-
ba w kolejnych etapach leczenia dogina
kilka ukw lub w zalenoci od potrzeb
leczniczych wyjmowa je i korygowa
(aktywowa).
Teraz jest oczywiste, jak zamki musz
by ustawione na zbach: stanowi one
dla drutu dokadnie dopasowan szyn
prowadzc, podobn do toka w cylind-
rze, tylko z wiksz tolerancj dopasowa-
nia. Te szyny prowadzce uksztatowane
s jak poowy rurki dla drutw okrgych
lub jak szczeliny czworoktne dla takie-
go drutu. Zamki osadza si na powierz-
chniach przedsionkowych zbw, tak e
szyna prowadzca ustawiona jest prosto-
padle do osi zbw i ley na wysokoci
punktw stycznych. W ten sposb staje
si jasne, e osadzanie zamkw stanowi
Pytka aktywna
Ryc. 78 a i b Zamiast uku czworoktnego mona stosowa relatywnie cienki drut, jak w technice cien-
koukowej - lightwire-technique.
(A) Okrgy, wysokoelastyczny drut ma ksztat idealnego uku zbowego. Poza tym ma on kilka ptli
aktywujcych. Zamki umocowane s na zbach w pooeniu porodkowym.
(B) Drut wprowadzony jest i umocowany w zamkach pod napiciem. Dziaa teraz ciga, ale bardzo
agodna sia, ktra ku kocowi leczenia stale si zmniejsza. Wielopunktowe dziaanie siy osigane
jest przez szczeglny ksztat zamkw w postaci poziomych rurek.
Ortodontyczna technika lecznicza
najwaniejsz czynno, poniewa ustala
ona pniejsze ustawienie zbw. Ryc.
74 przedstawia pooenie zamkw na po-
szczeglnych zbach.
Mona rwnie przeprowadza ruchy po-
szczeglnych zbw wzdu uku wargo-
wego lub rwnolegle do jego nachylenia:
w celu zamknicia luki zby przeznaczo-
ne do regulacji daj si przesuwa wyci-
gami gumowymi, przy czym zamki po-
czone s nie tylko z ukiem wargowym,
ale take cz si wzajemnie wycigami
gumowymi. Zamki, a wraz z nimi zby,
przesuwane s wzdu drucianego uku.
Wybirczy ruch staje si moliwy, kiedy
kilka zbw kotwicych poczonych jest
cile z ukiem, podczas gdy zb prze-
mieszczany poczony jest z nim przesu-
walnie.
Do wyprostowania nachylonego zba
osadza si w zamkach sprynk, zaha-
czon pod napiciem o uk wargowy. Wy-
prostowywany zb nie jest wwczas po-
czony bezporednio z ukiem wargo-
wym, lecz za porednictwem sprynki.
Wady zgryzowe mona wyrwnywa wy-
cigami gumowymi rozpitymi midzy-
szczkowo. Przez rozpicie wycigw
gumowych midzy pojedynczymi zbami
przeciwstawnymi mona wyrwnywa
rwnie zgryz otwary. Take zrotowany
zb doprowadzany bywa do prawidowej
pozycji za pomoc wycigw gumowych,
zaczepionych do zbw od strony jzyko-
wej (do czego su haczyki jzykowe)
i przechodzcych nastpnie do uku war-
gowego.
Specyficzny tok pracy przy wykonywaniu
aparatu staego wymaga lektury odpo-
wiedniego pimiennictwa. Z jednej strony
bowiem poszczeglne techniki opieraj
si na elementach standardowych,
a przez to nie przydatnych powszechnie,
z drugiej za strony chodzi tu o specyficz-
ny tok pracy techniki stomatologicznej,
z ktr technik dentystyczny ma do czy-
nienia tylko wyjtkowo, pomijajc fakt, e
indywidualne, odnoszce si do danego
pacjenta, postpowanie tylko z trudem
moe by uoglnione.
Podsumowanie: Stae aparaty ortodontyczne
Ortodontyczna technika lecznicza
3.2.6 Technika Crozata
Szczegln posta czynnych ortodon-
tycznych aparatw leczniczych stanowi
aparaty dr. Georga B. Crozata z Nowego
Orleanu. Wedug dr. Crozata, powinny
by one wykonane z metalu szlachetne-
go, dzi jednak wykonuje si je z podda-
jcego si obrbce termicznej drutu sta-
lowego o przekroju 1,3 mm. Aparat pod-
stawowy zbudowany jest z nasadzanego
jzykowo lub podniebiennie uku i moe
by powikszony do specjalnych zada
ortodontycznych o sprynki i haczyki do
wycigw gumowych. Koncepcja tera-
peutyczna aparatw Crozata odrnia si
od czysto mechanicznie pomylanych
aparatw techniki wielopiercieniowej lub
te pytek aktywnych tym, e zby kiero-
wane s do waciwego pooenia przez
skrajnie umiarkowany nacisk aparatu.
Podkrela si wykorzystywanie natural-
nych si czynnociowych. Ta koncepcja
lecznicza uwzgldnia czynnociow
wspzaleno zbw ssiadujcych ze
sob, koci szczk i systemu nerwowo-
-miniowego, jak rwnie organiczny
proces wzrostu i rozwoju. Oznacza to, e
aparat nie jest wykorzystywany tylko do
mechanicznych przemieszcze zbw,
ale zastosowana sia powinna w czasie
normalnego wzrostu wywoywa prze-
miany w tkankach podporowych i przez
to - porednio - ruchy zbw. Gwnym
zaoeniem jest, aby wytrcone z rwno-
wagi ksztatowanie si uku zbowego
mogo by normalizowane przez mae,
mechaniczno-czynnociowe bodce, po-
niewa normalne bodce miniowe na-
rzdu ucia uruchamiaj siy konieczne
do wyksztacenia funkcjonalnego zgryzu
eugnatycznego. Za pomoc aparatu Cro-
zata, przez delikatne dziaanie mecha-
niczne, normalnie obecne siy kierowane
s tylko na waciwe tory. Zewntrzne siy
aparatu le na granicy bodcw podpro-
gowych i dziaaj przez swoj cigo.
Leczenie rozbudowanymi aparatami trwa
dlatego duej i w kilku fazach. Wprowa-
dza si przerwy w leczeniu w celu umo-
liwienia reakcji wzrostowych i przeanali-
zowania stanu zgryzu do nastpnego eta-
pu leczenia. W czasie takich przerw mi-
nie i tkanki podporowe powinny dosto-
sowa si do nowo uzyskanych pozycji
zbw. Czynne leczenie nie zostaje wic
nagle przerwane, lecz jest stopniowo re-
dukowane, podczas gdy czas noszenia
aparatu jest skracany, a sam aparat nie
jest aktywowany.
Czas leczenia moe si rozcign
do koca normalnego rozwoju zgryzu,
a wic do trzeciej dekady ycia; do tego
moe by ustalony tylko elastyczny plan
leczenia.
Bardzo dugi czas leczenia usprawiedli-
wiony jest wynikami, poniewa przy cier-
pliwym, nieprzerwanym stosowaniu apa-
ratw mona zachowa wszystkie zby,
powikszajc uk zbowy. Wzrost koci
wyrostka zbodoowego jest tak stymulo-
wany, e mona uzyska wyrwnanie
zgryzu i zlikwidowa zgryz gboki.
Od aparatw Crozata nie mona oczeki-
wa fascynujcych, szybkich sukcesw,
jakie osiga si staymi aparatami pier-
cieniowymi; zawsze jednak mona liczy
na zgryz estetyczny i zadowalajcy pod
wzgldem czynnociowym. Najwaniej-
szym jednak argumentem jest to, e nie
wystpuj takie uszkodzenia tkanek, jak
rozchwianie zbw na skutek resorpcji
koci i korzeni, jakie mog by spowodo-
wane przez aparaty piercieniowe w cza-
sie mocnych, aktywnych przesuni z-
bw.
Zalety aparatw Crozata:
1. Skrajnie umiarkowane siy mechanicz-
ne dostarczaj skutecznych bodcw
zewntrznych dla zmian wzrostowych
do poredniego przesunicia zbw,
bez powodowania uszkodze tkanko-
wych.
Pytka aktywna
Ryc. 79 a i b Konstrukcja aparatu Crozata jest jednolita:
(A) Aparat dla szczki skada si z trzonu, uku poprzecznego w ksztacie omegi, przylutowanego do
elementw utrzymujcych. Elementami utrzymujcymi s zamknite klamry Jacksona na szstkach,
od nich odchodz policzkowo i jzykowo druty ekstensyjne (wysigniki). Ramiona jzykowe dotykaj
obu przedtrzonowcw, policzkowy wysignik suy do przylutowania elementw dodatkowych.
(B) W uchwie trzon aparatu skada si z uku podjzykowego, przylutowanego rwnie do klamer Jac-
ksona; tu te osadzone s wysigniki. Ramiona jzykowe powoduj, jak w szczce, regulacyjne
przesunicia przedtrzonowcw, podczas gdy trzon aparatu przeznaczony jest do rozszerzania uku
zbowego.
Ortodontyczna technika lecznicza
2. Przy umiarkowanych siach aparatu
pacjent nie ma adnych dolegliwoci.
Przerwy w leczeniu umoliwiaj har-
monijne dostosowanie czynnociowe
do skorygowanych pozycji zbw.
3. Subtelny aparat nie upoledza samo-
oczyszczania jamy ustnej; brzegi
dzisa i obszary bony luzowej nie s
przykryte lub zasonite i pozostaj
zdrowe.
4. Aparat jest prawie niewidoczny i dla-
tego jest tolerowany pod wzgldem
estetyczny, pomijajc to, e w sytuac-
jach towarzyskich moe by wyjty.
5. Waciwoci noszenia s rwnie wy-
jtkowe, bo subtelne aparaty s ledwo
wyczuwalne i wikszo elementw
czynnych biegnie przedsionkowo. Ut-
rudnienia mowy prawie nie wystpuj.
6. Aparaty s bardzo atwe do wykona-
nia i posugiwania si nimi. Aktywowa-
nie jest zrozumiae i proste. W sposb
bezproblemowy i pewny aparat moe
by rozbudowany. Instrumentarium do
wykonania, rozbudowania i aktywo-
wania jest proste.
Wady aparatw Crozata:
1. Nie mona tak skutecznie leczy przy-
padkw pnych.
2. Czas noszenia jest bardzo dugi; nie
s moliwe szybkie i pewne sukcesy
lecznicze jak przy pytkach aktywnych
lub staych aparatach piercieniowych.
3. Aparaty s bardzo podatne na odksz-
tacenia, kiedy przechowywane s po-
za j am ustn.
4. Konieczna jest dugotrwaa, spolegli-
wa wsppraca pacjenta.
5. Delikatny aparat moe ulec zgiciu
w czasie wkadania lub wyjmowania.
6. Przy zakotwieniu midzyszczkowym
wycigami gumowymi zagroone jest
pewne utrzymanie aparatw.
Przydatno aparatw Crozata dotyczy
przede wszystkim wspierania strzakowe-
go i poprzecznego rozwoju uku zbowe-
go. Za pomoc tego aparatu moliwe jest
przesunicie poszczeglnych zbw do-
jzykowo lub doprzesionkowo, mezjalnie
lub dystalnie, jak rwnie likwidacja na-
chyle i rotacji. Moliwe jest nawet wy-
rwnanie zaburze zgryzowych za pomo-
c wycigw gumowych. Podsumowujc,
we wspdziaaniu z siami wzrostowymi
w czasie naturalnego rozwoju poszcze-
glnych tkanek podporowych, znajduj-
cych si podczas dziecicego ksztatowa-
nia twarzy w stadium przejciowym, apa-
rat dziaa sterujco w sposb cigy. Le-
czenie koczy si wraz kocem rozwoju
zgryzu.
Konstrukcja aparatw Crozata
Pacjent moe nosi w czasie caego le-
czenia ten sam aparat, poniewa konst-
rukcje te skadaj si z aparatu podsta-
wowego, ktry, odpowiednio do post-
pw leczenia, bywa rozbudowywany lub
redukowany. Poza tym mona aparat na
pniejszym modelu dostosowa do po-
wikszonego, dorosego zgryzu, dogina-
jc go odpowiednio do nowej sytuacji; na-
stpowa obrbka termiczna usuwa na-
picia i zesztywnienia materiau, a aparat
ma znw wystarczajce waciwoci me-
chaniczne. Aparat podstawowy skada
si zasadniczo z trzonu i elementw ut-
rzymujcych w zakresie zbw bocz-
nych; dwa dajce si aktywowa ramiona
druciane le w kierunku mezjalnym po
stronie jzykowej, jak rwnie w szczce
dwa krtkie kikuty ukowe na elementach
utrzymujcych. Te osadzone jzykowo
i policzkowo wysigniki su jako miejs-
ca zamocowania ukw, sprynek i ha-
czykw w rozbudowywanym aparacie.
Wysigniki jzykowe daj si rwnie ak-
tywowa i wykorzystywa do przesuwa-
nia zbw. Poszczeglne czci skado-
we musz by oddzielnie doginane i na-
stpnie przylutowywane.
Pytka aktywna
Ryc. 80 Na elementach utrzymujcych znajduj si miejsca lutowania poszczeglnych czci aparatu
Crozata. Czci te dogina si najpierw i unieruchamia w ich pooeniu, aby je nastpnie przylutowa
w przepisanych miejscach.
1. Klamra Jacksona (crib) jest zamknit klamr w ksztacie piercienia. Prowadzona jest w brudzie
stycznej, prostopadle, midzyzbowo, aby dalej biec jzykowo i policzkowo na rwniku zba. Klamra
Jacksona nie obejmuje miejsc podchodzcych. Doginana jest z jednego kawaka drutu, rozwartego
na stronie policzkowej.
2. Retencj w podchodzcych wybrzuszeniach powierzchni policzkowych osiga si za pomoc p-
ksiycowatego, dajcego si aktywowa drutu, zwanego crescent.
3. Nakadk okluzyjn prowadzi si jzykowo w brudzie centralnej (podniebiennej).
4. Trzon aparatu (body-wire) prowadzi si rwnie na klamrze Jacksona.
5. Wysignik jzykowy.
6. Na policzkowej stronie klamry Jacksona osadzony jest wysignik policzkowy.
7. i 8. Powstaj dwa miejsca lutowania: jedno policzkowe (dla wysignika, crescentu i klamry Jacksona)
i jedno jzykowe (dla body-wire, nakadki i ramienia jzykowego).
Czci skadowe:
1) Trzon aparatu (body-wire)
Trzon aparatu utworzony jest w szczce
przez biegncy poprzecznie uk podnie-
bienny, a w uchwie przez uk jzykowy.
Drut trzonu uksztatowany jest z drutu
0 gruboci 1,3 mm i biegnie od jednego
elementu utrzymujcego (najczciej na
szstce) do drugiej poowy szczki. Nie
moe przy tym dotyka bony luzowej.
Drut trzonu dogity jest jak normalnie
biegncy uk podjzykowy, a wic z oko-
o 4 mm odstpem od szyjek zbowych
1 bez dranienia dna jamy ustnej. Przylu-
towany jest do odrodkowo-jzykowych
czci elementw utrzymujcych i daje
si aktywowa w celu poszerzenia uku
zbowego przez rozgicie w okolicy
przedniej krzywizny. W szczce drut trzo-
nu biegnie poprzecznie przez sklepienie
podniebienia i zaopatrzony jest w po-
rodkow ptl w ksztacie omegi, suc
do aktywowania. Zalenie od rozmiaru
poszerzenia uku zbowego, ksztatuje
si du lub ma ptl porodkow.
Przez rozginanie ptli powstaje sia spr-
ynowa do bocznego poszerzania uku
zbowego. Drut w szczce grnej rw-
nie nie przylega do luzwki i jest zluto-
wany z elementami utrzymujcymi po
stronie odrodkowo-jzykowej.
Ortodontyczna technika lecznicza
2) Elementy utrzymujce (crib, klamry
Jacksona)
Elementy utrzymujce aparatu Crozata
skadaj si z klamer Jacksona na pierw-
szych trzonowcach, po jednej na obu po-
owach szczki. Klamr jest druciana pt-
la z materiau o gruboci 0,8 mm, przyle-
gajca do zba ze wszystkich stron.
Klamra Jacksona obejmuje zb caocio-
wo, bez wasnego dziaania zaciskowego;
w mezjalnych i dystalnych przestrze-
niach midzyzbowych le cztery piono-
we, w przyblieniu rwnolegle do siebie
biegnce, czci klamer, powodujce do-
skonae ich prowadzenie. Biegnce
przedsionkowo i jzykowo czci klamer
mocno przylegaj poziomo do zbw.
W okolicach stycznych poprzeczne cz-
ci klamry przylegaj do zba, biegnc od
strony jzykowej do policzkowej, bez kon-
taktu nakadkowego. Gdyby cz pop-
rzeczna leaa na zbie, nie daoby si
wykluczy zaburze zwarcia.
Wykonawc czynnoci klamer s zatem
pionowe druty na czterech rogach trzo-
nowcw, nazywane uprights. Aby zapew-
ni prowadzenie, musz one moliwie jak
najmocniej tkwi w przestrzeniach mi-
dzyzbowych.
Klamra musi by dodatkowo zaopatrzona
w nakadk okluzaln, aby nie obsuwaa
si w kierunku szyjek zbowych. Nakad-
ka ta biegnie od strony jzykowej w bru-
dzie midzy guzkami jzykowymi w kie-
runku okluzalnym, jest dogita z drutu
0 profilu gruboci 1,0 mm i przylutowana.
Dziaanie klamry Jacksona uzyskuje si
za pomoc dodatkowego, pksiyco-
watego uku drucianego (crescenf). Bieg-
nie on poniej policzkowej czci klamry
1 przekracza cz pionow a do gbi
niszy midzyzbowej. uk ten jest po-
rodku przylutowany do czci policzko-
wej; w ten sposb powstaj dwa jednako-
wej dugoci ciernie, ktre mog by ak-
tywowane w podchodzcych przestrze-
niach midzyzbowych. Dugo cierni
odpowiada dugoci ramienia spryno-
wego i dlatego miejsce zlutowania musi
by mae.
3) Druty ekstensyjne
Policzkowe i jzykowe druty ekstensyjne
nale do aparatu podstawowego, ponie-
wa do tych drutw mona przylutowa
dalsze element dodatkowe, bez wpywu
na pierwsze zlutowanie. Jzykowe druty
ekstensyjne, zwane krtko ramionami j-
zykowymi, od pocztku przejmuj zada-
nia prowadzenia i regulacji.
Ramiona jzykowe utworzone s z drutu
gruboci 1 mm i biegn od mezjalno-ligu-
alnej czci klamry do przodu ponad
obydwoma przedtrzonowcami. Mog one
przylega bezporednio do zarysu przed-
trzonowcw albo, biegnc prosto, przyle-
ga punktowo tylko do jednego zba. Do-
kadnie przylegajce rami jzykowe
przejmuje zadania prowadzenia, zapew-
nia stabilizacj pooenia i moe przy ak-
tywowaniu drutu trzonu wspomaga bo-
czne przesunicia zbw.
Policzkowe druty ekspansyjne z okrge-
go drutu 1,3 mm przylutowane s do kla-
mer Jacksona i su jako przeduenie
do przylutowania elementw dodatko-
wych (np. wysokiego uku wargowego).
To policzkowe przeduenie jest to krtki,
prostoktny uk na klamrze Jacksona, nie
przylegajcy do dzisa (1 mm odstpu)
i najczciej przewidziany tylko w szcz-
ce.
W ten sposb skompletowany jest aparat
podstawowy. Poszczeglne czci ska- <
dowe doginane s oddzielnie: najpierw
klamra Jacksona z nakadk i z pksi-
ycowatym ukiem drucianym (crescent)-,
potem dogina si drut trzonu i jzykowe
oraz policzkowe wysigniki. Te czci
unieruchamia si na drugim modelu
z masy ogniotrwaej we waciwym poo-
eniu i lutuje w miejscach styku. Miejsca
lutowania podlegaj obrbce, a aparat
Pytka aktywna
Ryc. 81 a i b
(A) Do grnego aparatu mona zastosowa jako elementy dodatkowe jzykowe, pomocnicze uki spr-
ynowe do przesuwania siekaczy. Od strony policzkowej mona przylutowa haczyki, na ktrych
zaczepia si krki gumowe do zakotwienia midzyszczkowego.
(B) Rwnie w uchwie mona zastosowa sprynki jzykowe do regulacji siekaczy. Dla zrnicowa-
nego dziaania si doczane s ptle do aktywowania. Policzkowe wysigniki dogite s dystalnie
w celu przyjcia krkw gumowych od aparatu grnego.
Ortodontyczna technika lecznicza
Rycina 82 a i b
(A) Aparat Crozata mona powikszy o uk wargowy. Od tego uku, biegncego prawie niewidocznie
w zakresie sklepienia przedsionka, odchodz pionowe ciernie, ktrymi mona regulowa siekacze.
Moliwe jest bardzo zrnicowane regulowanie, kiedy rwnoczenie zakada si jzykowy uk spr-
ynowy i uk wargowy. W celu regulacji sidemki mona doczy wysignik policzkowy.
(B) Rozbudowany aparat Crozata, widziany od przodu, pokazuje zasad dziaania uku wargowego
i cierni, jak rwnie wysignikw policzkowych.
Pytka aktywna
wypolerowaniu. Napicia i wzrost twar-
doci przez obrbk, polerowanie i dogi-
nanie usuwa si przez obrbk termiczn
(arzenie) aparatu. Do tego celu umiesz-
cza si go na dalszym duplikacie modelu,
w razie koniecznoci mocno przybija
i przearza otwartym pomieniem (lub
w piecu). Proces ten okrelany jest jako
pasywowanie.
4) Elementy dodatkowe
Na elementy dodatkowe do rozbudowa-
nego aparatu Crozata skadaj si: wyso-
ki uk wargowy ze sztyftami, haczyki
i sprynki oraz jzykowy pomocniczy
uk sprynowy do przesuwania zbw
przednich. Wysoki uk wargowy ma gru-
bo 1,3 mm i przylutowany jest do po-
liczkowych wysignikw w aparacie
przeznaczonym dla szczki. uk przebie-
ga poza widoczn okolic przedsionka ja-
my ustnej bez kontaktu z dzisem. Przy-
lutowane do niego sztyfty (o przekroju 0,8
mm) sigaj do powierzchni wargowych
zbw; sztyfty te daj si aktywowa. Na
wysokoci trjek przylutowuje si haczyki
do zaczepiania krkw gumowych, kt-
re rozcigaj si do haczykw na klam-
rach Jacksona w uchwie i wspuczest-
nicz w korekcie zgryzu. Do wysokiego
uku wargowego mona doczy te ha-
czyki dla wycigw gumowych i za ich
pomoc rotowa zby.
Jzykowe pomocnicze uki sprynowe
s odpowiednikami wysokich ukw war-
gowych po stronie jzykowej. Doginane
s z drutu gruboci 0,8 mm. Zalenie od
przewidzianego dla nich zadania, przyle-
gaj one po prostu ukowato do zbw
przednich lub zaopatrzone s w dodatko-
we ptle do aktywowania. Zawsze jednak
przylutowane s do ramion jzykowych,
biegn do rodka uku zbowego i na
og nie s poczone. Na szeregu rysun-
kw widoczne s pooenie i funkcja
dodatkowych elementw drucianych apa-
ratury Crozata. Leczenie wedug koncep-
cji Crozata przebiega w kilku etapach, dla
ktrych za kadym razem aparat musi
by rozbudowywany i przerabiany. Ka-
dy etap podporzdkowany jest rnym
celom leczniczym i dopiero po osig-
niciu jednego celu nastpuje kolejny
etap.
Ortodontyczna technika lecznicza Czynnociowa ortopedia szczkowa
3.3 Czynnociowa ortopedia
szczkowa
Myl przewodni czynnociowej ortope-
dii szczkowej (FKO) jest wykorzystanie
procesw czynnociowych, takich jak ru-
chy i obcienia narzdu ucia, do roz-
woju ksztatu uku zbowego, ustawienia
zbw, koci szczk i stawu skroniowo-
-uchwowego. Wzajemny stosunek
ksztatu i czynnoci, bdcych dwiema
stronami tej samej rzeczy, jest wykorzys-
tywany do wyleczenia zaburzonej funkcji
i rozwoju narzdu ucia. Chodzi przy tym
0 to, aby przez normalizacj ksztatu us-
prawni funkcj - i na odwrt - przez ko-
rekt procesw czynnociowych korygo-
wa ksztat. Zaburzenia rozwojowe
ksztatu zbiegaj si z reguy z wadliw
funkcj, tak wic wyleczenie jednej ska-
dowej niekoniecznie prowadzi do korekty
drugiej. Mwic inaczej: uzyskanie zmia-
ny procesw czynnociowych przez tre-
ning miniowy, aby w sposb poredni
wymusi zmiany w ustawieniu zbw,
jest moliwe tylko wtedy, kiedy dysfunk-
cja mini jest rwnie przyczyn niepra-
widowego ustawienia zbw.
Zatrzymanie nieprawidowego rozwoju
narzdu ucia i przeprowadzenie go do
rozwoju prawidowego bez elementw
elastycznych lub bez wykorzystania zew-
ntrznego dziaania mechanicznego jest
postpowaniem okrelanym jako czyn-
nociowa ortopedia szczkowa. Wedug
tej zasady, aparaty ortodontyczne prze-
nosz czynnociowe wpywy muskulatu-
ry, dziaajce na narzd ucia, na zby
1 czci szczk. Chodzi tu gwnie o skie-
rowanie pionowych si na dziaajce przy
nagryzaniu poziomo przerywane bodce
do przebudowy tkanek podporowych,
a take o rwnoczesn zmian wpyww
warg i jzyka.
Teoria czynnociowej ortopedii szczko-
wej oznacza wic, e w jej efekcie nast-
puje fizjologiczna przebudowa tkanek, do
czego nie powinny by wykorzystywane
adne elementy czynne ani ruby. Spo-
sb mechanicznego dziaania aparatw
FKO polega na tym, aby czynnociowe
siy miniowe skierowa w inn stron
i wykorzysta bodce do przebudowy.
Najprostszym przykadem zasady takie-
go aparatu jest rwnia pochya.
3.3.1 Rwnia pochya
Rwnia pochya jest aparatem, ktry
w peni urzeczywistnia zasady czynno-
ciowej ortopedii szczkowej, poniewa
tylko przez nagryzanie powstaje sia, wy-
zwalajca procesy przebudowy. Chodzi
tu o specjalny aparat z tworzywa sztucz-
nego, nasadzany na dolny szereg zbo-
wy i spotykajcy si tylko z pojedynczymi
zbami przeciwstawnymi. Rwnia pochy-
a jest wykorzystywana do korekty prze-
chylonych podniebiennie grnych sieka-
czy, przychwyconych za dolnym szere-
giem zbw. Przy nagryzaniu sia dzieli
si wektorowo w ten sposb, e przezna-
czony do regulacji zb przesuwany jest
dowargowo. Aby uzyska zakotwienie
stacjonarne, rwnia pochya obejmuje
wszystkie cztery siekacze dolne; jeszcze
lepiej, gdy obejmuje cay dolny uk zbo-
wy, bez dotykania lub dranienia dzisa.
Im bardziej jest stroma rwnia pochya,
tym szybciej nastpuje dziaanie korygu-
jce. Leczenie rwni pochy nie powin-
no trwa duej ni 6 tygodni, poniewa
czynno ucia jest bardzo ograniczona,
szeregi zbowe musz bowiem pozosta-
wa bez kontaktu, eby obciany i prze-
stawiany mg by tylko zb albo zby ko-
rygowane. Dochodzi jednak przy tym do
wyduenia zbw odcionych, co moe
prowadzi w pewnych okolicznociach
do zgryzu otwartego. Rwni pochy wy-
konuje si w pracowni na modelach, mo-
e jednak by ona wymodelowana bez-
porednio w ustach. Jeeli wykonuje si
j w pracowni, obejmuje ona jak szyna
Ortodontyczna technika lecznicza
Ryc. 83 a do d W zasadzie rwni pochyej zawarta jest w czystej postaci myl przewodnia aktywatora,
nawet jeeli dziaanie siy jest bardzo due. Rwnia pochya stosowana jest do przesuwania zbw
pojedynczych:
(A)
(B)
(C)
(D)
Siekacz stoi odwrotnie za swoim dolnym antagonist.
Blok z tworzywa sztucznego nasadzony jest na dolny szereg zbw. Paszczyzna nagryzowa dla
regulowanego zba jest osadzona bardzo stromo. Kiedy pacjent nagryza, powstaje regulacyjne prze-
sunicie grnych siekaczy. Im bardziej stroma jest rwnia pochya, tym szybciej nastpuje regulacja.
Rwni pochy zeszlifowuje si stopniowo, odpowiednio do efektw regulacji.
Pod koniec leczenia (okoo 6. tygodnia) rwnia pochya jest zeszlifowana a do brzegw siecznych
dolnych antagonistw, dziki czemu zby grne si nie wysuwaj.
cay dolny uk zbowy, co doskonale za-
pewnia dziaanie stacjonarne si i przesz-
kadza wyduaniu co najmniej dolnych
zbw bocznych. Tworzywo sztuczne na
szerokoci regulowanego zba jest unie-
sione, aby przy nagryzaniu tylko ten zb
trafia na tworzywo, a pozostae zby po-
zostaway bez kontaktu. Wskazane jest
nakadanie nagryzu z tworzywa w nachy-
leniu 45 wzgldem paszczyzny zgryzo-
wej. Nastpnie w ustach zeszlifowuje si
powierzchni nagryzow do optymalnego
kta nachylenia.
Pniej, na kilku nastpujcych po sobie
wizytach (mniej wicej co 3 dni) powierz-
chni nagryzow zeszlifowuje si, a do
uwidocznienia brzegu siecznego sieka-
cza dolnego. Zby boczne nie powinny
w czasie leczenia zwiera si ze sob,
w przeciwnym bowiem razie rwnia po-
chya nie dziaa.
Dziaanie rwni pochyej zaley, obok k-
ta nachylenia, od liczby zbw objtych
regulacj, od koniecznego do przebycia
dystansu i od swobody kierunku ruchu.
Jeeli regulowany ma by tylko jeden
zb, caa sia nagryzania trafia w jego
przyzbie i prowadzi do bodcw przebu-
dowy. W miar zwikszania si liczby z-
bw regulowanych, sia, a z ni dziaanie
pocigu i nacisku w przyzbiu uczestni-
czcych zbw, rozdziela si a do wiel-
koci podprogowej, kiedy wyczone s
wszelkie dziaania ortodontyczne. Wys-
Czynnociowa ortopedia szczkowa
tarczajco skuteczne mog by zatem
rwnoczenie regulowane cztery sieka-
cze. W czasie korekty tylko jednego zba
nie dochodzi - jak mona by przypusz-
cza - do przecienia przyzbia, ponie-
wa aparat zawieszeniowy zba zapew-
nia odruchowe zmniejszenie siy. W ten
sposb dotykamy znw istoty czynno-
ciowej ortopedii szczkowej: siy regula-
cyjne wystpuj w sposb przerywany
i tylko w wielkoci mieszczcej si w zak-
resie fizjologicznej tolerancji. Jeeli dys-
tans do pokonania jest bardzo krtki, suk-
ces leczniczy osigany jest szybko. Ko-
rzystne jest zatem skorygowa wstpnie
ustawienie zbw a do kontaktu antago-
nistw za pomoc innych odpowiednich
aparatw, a potem w bardzo krtkim cza-
sie leczenia przeprowadzi rwni po-
chy przestawienie zbw.
Wadliwe ustawienie pojedynczych zbw
przednich w zgryzie krzyowym zbiega
si czsto ze stoczeniami zbw w tej
okolicy. Przez to zb wymagajcy korekty
moe by przysonity przez zby ssied-
nie, co utrudnia jego przesuwanie. Naj-
pierw musi wic by zlikwidowane sto-
czenie.
Na og rwni pochy przycementowu-
je si. Mona j jednak kombinowa
z aparatem wyjmowanym, retrudujcym
rwnoczenie zby dolne. Dolne sieka-
cze musz przy tym pokonywa jedn,
a zby grne drug poow dystansu re-
gulacji. Chodzi tu o doln pytk aktywn
z napitym ukiem wargowym, na ktrej
umieszczona jest rwnia pochya dla sie-
kaczy grnych. Dla ruchu retruzyjnego
musi si odciy pytk za dolnymi sie-
kaczami. Rwnie przy pytkach wyjmo-
wanych nacisk nagryzania przekazywany
jest przez rwni pochy zarwno na z-
by grne, jak i - w tym samym stopniu
- na zby dolne. Dla osignicia zakot-
wienia stacjonarnego dla zbw grnych
i dla dolnych elementw aktywnych pytka
musi by zakotwiona za pomoc zwyk-
ych elementw utrzymujcych.
Ortodontyczna technika lecznicza
Czynnociowa ortopedia szczkowa
3.3.3 Aktywator
Prosta rwnia pochya jest rzadko stoso-
wana jako aparat stay lub w poczeniu
z wyj mowan pytk doln. Wedug za-
sady rwni pochyej funkcjonuj jednak
wszystkie sztywne, czynnociowe apara-
ty ortodontyczne. Klasycznym aparatem
FKO jest aktywator. Jest to bierny aparat
leczniczy, rozpowszechniony przez V. An-
dresena i K. Haupla. Chodzi tu o pytk
podwjn, rwnoczenie dla szczki i u-
chwy. Aparat ley luno w jamie ustnej.
Uczynni si dopiero wtedy, gdy szeregi
zbowe doprowadzane s do zwarcia
i kiedy aparat dotyka zbw uderzeniowo
i przerywanie, a tkankom dostarczane s
fizjologiczne bodce do przebudowy.
Aby przy nagryzaniu aparat mg uderze-
niowo styka si z zbami, konieczne jest
przemieszczenie grnej i dolnej pytki
wzgldem siebie. Szczki nie zelizguj
si ju do zwarcia nawykowego, lecz
zmuszane s do odchylonego, sztuczne-
go pooenia. Do tego celu mona zesz-
lifowa paszczyzny kontaktu pytki z z-
bami jak rwnie pochye. Dziaanie regu-
lacyjne nastpuje we wszystkich trzech
paszczyznach przestrzennych: rozsze-
rzanie i zwanie uku zbowego, korekty
wadliwego ustawienia pojedynczych z-
bw, ale przede wszystkim skutecznie le-
czy wady zgryzowe.
Zasad dziaania i konstrukcj aktywato-
ra mona najlepiej opisa na konkretnym
przykadzie. Aktywator znajduje zastoso-
wanie przewanie do regulacji strzako-
wych wad zgryzowych, dlatego opis doty-
czy winien deformacji zgryzu o nastpu-
jcej charakterystyce: rwnomierne cof-
nicie uchwy o szeroko przedtrzo-
nowca, zwone oba uki zbowe w oko-
licach zbw bocznych, do tego wychyle-
nie dowargowe grnych siekaczy ze
zgryzem gbokim.
Aparat leczniczy skada si ze zreduko-
wanej pytki podniebiennej, przechodz-
cej jzykowo w pytk doln; ta z kolei
koczy si tu nad dnem jamy ustnej.
Obie pytki s wzgldem siebie osadzone
w taki sposb, e jzykowe powierzchnie
odciskw zbw stoj w prawidowej po-
zycji wzgldem siebie. Dla dolnych z-
bw przednich przewidziany jest rowek
nagryzowy, grne siekacze nie dotykaj
pytki. Dla nich przeznaczony jest uk
wargowy. Kiedy teraz pacjent przygryza,
uchwa pocigana jest ku przodowi, zby
boczne zachowuj odstp, a grne zby
przednie dotykaj uku wargowego. Ka-
dy zb dotykany jest przez aparat w ten
sposb, e nachyla si w podanym kie-
runku. Grne i dolne siekacze stykaj si
z pytk tylko powierzchniami jzykowy-
mi, przy czym powierzchnie aktywatora
nachylone s jak rwnie pochye w ten
sposb, e nastpuje ruch zbw w kie-
runku przedsionkowym. Aktywator moe
by dodatkowo tak uksztatowany, e na-
chylone paszczyzny nie dotykaj gr-
nych zbw bocznych na caej powierz-
chni jzykowej, lecz tylko w odcinku
przyrodkowo-jzykowym, przez co
wzbudzany jest ruch dotylny zbw bocz-
nych.
Powierzchnie ucia zbw bocznych s
odcione, przez co prowokowany jest
ich ruch pionowy ku paszczynie zgryzo-
wej. Rowek nagryzowy obejmuje bloko-
wo dolne zby przednie i utrzymuje je
w ich pooeniu. Grne siekacze musz
by retrudowane ukiem wargowym; akty-
wator jest podniebiennie odciony. Przy
nagryzaniu uk wargowy przesuwa si ku
grnym zbom przednim i wyzwala siy
w postaci impulsw do przebudowy tka-
nek. Uzyskuje si pi przesuni:
1. Boczne uki zbowe s rozszerzane.
2. Grne zby boczne przesuwane s
dystalnie.
3. Wyrostki zbodoowe w zakresie z-
bw bocznych wyduaj si.
4. Grne zby przednie przechylaj si
dopodniebiennie.
Ortodontyczna technika lecznicza
Ryc. 84 a i b Aktywator winien wyzwala fizjolo-
giczne bodce do przebudowy poprzez reflekto-
ryczn czynno miniow, dlatego uchwa musi
by przemieszczona przez aparat regulacyjny do
pozycji ekscentrycznej. Przez to aktywator staje
si stymulatorem czynnoci. Ekscentryczn pozy-
cj uchwy ustala zgryz konstrukcyjny.
(A) Wzajemne pooenie szczk w odruchowym
pooeniu zwarciowym.
(B) Konstrukcyjne pooenie szczk, odpowiada-
jce prawidowemu zazbieniu. Pionowy ods-
tp wynosi okoo 4 do 10 mm. Pozycja sagital-
na i lateralna odpowiada zgryzowi prawido-
wemu.
5. Caa uchwa wysuwa si do przodu;
uzyskuje si zmiany stawowe i zbo-
doowe przemiany tkankowe.
Bodce do przebudowy powstaj przy
tym nie przez nieprzerwany nacisk, lecz
przez ruchomy aparat w czasie czynno-
ci miniowej. Decydujce jest prze-
mieszczenie uchwy wobec jej pooenia
nawykowego przez przesunite wzgl-
dem siebie pytki aktywatora. Wida std,
e cztery pierwsze z wymienionych dzia-
a regulacyjnych mona przeprowadzi
pewniej, szybciej i dokadniej za pomoc
innych aparatw ortopedycznych i nie tak
oszczdnie, jak czyni si to za pomoc
aktywatora. Jednak strzakowej korekty
zgryzu nie mona przeprowadzi adnym
innym aparatem w tak niezawodny i ge-
nialnie prosty sposb, jak wanie apara-
tem FKO.
Wykonanie techniczne
Najpierw sporzdza si dwa modele, na
ktrych ma by wykonany z tworzywa
sztucznego aktywator oraz przygotowuje
si dwa duplikaty, na ktrych aktywator
ma by doszlifowany. Suy do tego zgryz
konstrukcyjny, ktry wskazuje wzajemne
pooenie modeli, jakie wymusi powinien
aktywator. W istocie rzeczy zgryz konst-
rukcyjny wskazuje pooenie szczk,
w jakim powinny si one znajdowa
po leczeniu, tylko lekko rozwarte.
Dla zgryzu konstrukcyjnego szczeglnie
wane s nastpujce kryteria:
- Pionowa odlego grnego i dolnego
uku zbowego jest tak dua, e nie ma
adnego kontaktu antagonistw; naj-
korzystniejszy odstp wynosi 4 do 6
milimetrw. Jeeli jednak potrzebne
Czynnociowa ortopedia szczkowa
Ryc. 85 W zgryzie konstrukcyjnym
wykonany jest blok z tworzywa, na kt-
rym znajduje si uk wargowy (A) do
ksztatowania uku zbowego. Blok
z tworzywa ma posta dwch aparatw
pytkowych, stykajcych si w pasz-
czynie zgryzowej (B) i poczonych
z sob. Paszczyzny kontaktu z zbami
dotykaj ich tylko lingualnie; wstpnie
oszlifowuje je technik, a lekarz dokad-
nie je doszlifowuje. Przestrze dla jzy-
ka powinna by maksymalnie uwolniona
(D).
jest tylko niewielkie przesunicie
strzakowe zgryzu, skuteczniejsze jest
rozwarcie na 10 mm. Sia przy nagry-
zaniu z pozycji rozwarcia powinna bo-
wiem wyzwala bodce fizjologiczne.
- Zgryz winien by prawidowy w wymia-
rze strzakowym, przy czym punkt stay
stanowi pierwsze trzonowce, kiedy
w zgryzie mieszanym brak innych z-
bw lub ulegy one przemieszczeniu.
W tyozgryzie wysunicie uchwy
o j edn szeroko przedtrzonowca
odpowiada tolerancji stawu skroniowo-
-uchwowego. Pozycj doprzedni
mona na og osign bez wik-
szych problemw, jeli wystarczajcy
jest strzakowy odstp zbw przed-
nich. Przy nasilonym nadzgryzie dop-
rowadza si najpierw do zgryzu brze-
giem na brzeg. W przodozgryzie uch-
wa musi by cofnita do pozycji najbar-
dziej dotylnej, co jest moliwe o okoo
2 mm w kierunku dorsalnym. W nasi-
lonej progenii konieczne jest na og
utrzymywanie zmiennego przesunicia
pytek podwjnych aktywatora: znaczy
to, e musz one, zaopatrzone w ru-
b, by przesuwalne wzgldem siebie
odpowiednio do postpw leczenia.
- Ustawienie lateralne uzyskuje si prze-
suwajc wzgldem siebie rodki
szczk. W asymetriach ukw zbo-
wych powstawa moe zgryz krzyo-
wy, ktry pniej musi by skorygowa-
ny przez oszlifowanie aktywatora.
W razie koniecznoci jednostronne
zwenie uku zbowego moe by
wyrwnane za pomoc ruchomego
skrzyda aktywatora. Postacie konst-
rukcyjne aktywatora do specyficznych
dysgnacji zostan omwione pniej.
Modele zestawia si teraz w zgryzie kon-
strukcyjnym i wzajemnie ustala w gipso-
wym fiksatorze. W tym celu zanurza si
je a po krawdzie tylnych brzegw ich
podstawy w papce gipsowej, tak e pow-
staj tam wyrane odcinicia. Modele
trzeba izolowa, aby - po stwardniciu
gipsu - mona je byo wyj. Fiksator
zostaje wygadzony i skrcony w takim
Ortodontyczna technika lecznicza
Ryc. 86 Paszczyzny kontaktu z zba-
mi winny by oszlifowane w taki sposb,
eby wywoa w szczce przesunicia
dystalne, a w uchwie przesunicia do-
przednie. Do tego celu paszczyzny wo-
dzce w szczce uwalniane s dystal-
nie, a w uchwie - mezjalnie.
stopniu, aby zapewni modelom wystar-
czajco pewne prowadzenie. Mona te
wykorzysta prosty zwierak ze rub us-
talajc wysoko zgryzu, przy czym mo-
dele naley tak ustawi, eby o zawiasu
leaa z ich boku. Oralny zakres jamy ust-
nej mona obserwowa bez przeszkd
i jest on dostpny dla pracy technicznej,
podczas gdy modele stoj w pooeniu
zgryzu konstrukcyjnego.
Najpierw dogina si uk wargowy: dotyka
on grnych siekaczy w brzenej jednej
trzeciej, wykazuje ptle kowe i prowa-
dzony jest ponad szeregiem zbw mi-
dzy trjk i czwrk dopodniebiennie,
gdzie pniej zakotwiony zostaje w two-
rzywie. Ptla kowa moe tu rwnie su-
y do stopniowego nastawiania, odpo-
wiednio do postpw regulacji. W kocu
modeluje si aktywator z wosku: pytka
podwjna przylega do podniebienia i wy-
rostka zbodoowego, zarwno w szcz-
ce, jak i w uchwie. Pytka podniebienna
jest maksymalnie zredukowana. Aktywa-
tor przykrywa dokadnie powierzchnie j-
zykowe wszystkich zbw, powierzchnie
ucia zbw dolnych, jak rwnie dolne
zby przednie. W zasadzie modeluje si
wcinity zgryz woskowy, pokrywajcy
cae uki zbowe i odzwierciedlajcy po-
oenie zgryzu konstrukcyjnego.
Teraz mona przeprowadzi prb wos-
kow w celu skontrolowania pooenia
zgryzu konstrukcyjnego. Na og jednak
z miejsca wykonuje si aktywator z two-
rzywa. Jeeli model woskowy wykonano
dokadnie, co zaley od ustawienia z-
bw jako miejsc podchodzcych, wosko-
wy aktywator mona zagipsowa i wy-
koczy w tworzywie; w przeciwnym ra-
zie gipsuje si aktywator najczciej na
grnym modelu. Moliwe jest bezpored-
nie wykonanie z tworzywa samoutwar-
dzalnego. Kiedy aktywator z tworzywa
jest gotowy, musi by na modelu oszlifo-
wany.
Obok ustalenia zgryzu konstrukcyjnego,
najwaniejsz czynnoci przy wykona-
niu aparatu jest jego oszlifowanie; bo
wanie to oszlifowanie umoliwia wszys-
tkie podane ruchy zbw. Najczciej
t cz pracy wykonuje sam lekarz, ale
Czynnociowa ortopedia szczkowa
Ryc. 87 a do d
(A) Jeeli dy si do ruchu ekstruzyjnego, paszczyzny wodzce naley oszlifowa tak, eby powstaa
tylko jedna linia kontaktowa poniej rwnika zbw, a ruch dookluzyjny by swobodny.
(B) Poszerzenie uku zbowego nastpuje poprzez rwnie pochye uformowanych paszczyzn wodz-
cych; w kierunku okluzyjnym pozostaje ograniczenie zgryzowe.
(C) Dajcy si aktywowa uk wargowy moe cofa siekacze do uku zbowego. Chodzi tu o jednopun-
ktowe przyoenie siy, podczas gdy od strony podniebiennej pytka aktywna odstaje.
(D) Dwupunktowe przyoenie si wystpuje wtedy, kiedy brzeg aktywatora dotyka siekacza od strony
podniebiennej, a aktywowany uk wargowy nachyla zb do wewntrz. Brzeg aktywatora jest tu pun-
ktem obrotu.
dowiadczony technik dentystyczny mo-
e rwnie wykona podstawowe etapy
szlifowania, jeeli przedtem omwiono
analiz ruchw, a wic ustalono, jak ktry
zb ma by obciony lub odciony.
Oszlifowywanie zaczyna si od zbw
bocznych, uwalniajc powierzchnie u-
cia, a brzeg aktywatora dotyka zbw
bocznych tylko w najwikszym obwodzie.
Paszczyzny wodzce oszlifowuje si
przy tym tak stromo, e tworzywo nie
przeszkadza pionowemu ruchowi zbw
bocznych, bo przecie naley zlikwido-
wa zgryz gboki. Teraz oszlifowuje si
paszczyzny wodzce zbw grnych dla
ich cofania, tak e pozostaje tylko kontakt
Ortodontyczna technika lecznicza
mezjalno-lingualny. Takie uwolnienie pa-
szczyzn wodzcych nie jest nieodzowne,
bo przesuwanie aktywatora wymusza
i tak ruch dotylny grnych zbw bocz-
nych, podobnie jak przemieszczanie z-
bw dolnych do przodu. Sporne jest jed-
nak, czy mimo wszystko nie wystpuje
korzystniejszy ruch, kiedy paszczyzny
wodzce oszlifowywane s oddzielnie dla
zbw grnych lub dolnych.
Teraz znosi si tworzywo za grnymi sie-
kaczami, aby moliwy by ruch retruzyjny.
Uwolniony powinien by rwnie wyros-
tek zbodoowy w tej okolicy. Zachowany
zostaje jedynie rowek nagryzowy w pos-
taci bloku dla dolnych zbw przednich.
Naley przy tym uwolni przestrzenie
midzyzbowe i okolice szyjek zbo-
wych, w celu zapobieenia zapaleniom
i zbyt cisemu osadzeniu aparatu. Oszli-
fowany aparat wyprbowuje si i korygu-
je w ustach. Nastpnie naley pacjenta
zapozna z aparatem: jak si go nakada
i jak winien by przechowywany poza ja-
m ustn. Wane jest rwnie, aby
w przyblieniu zapozna pacjenta ze
sposobem dziaania aparatu i zwrci
uwag na czas posugiwania si nim i na
badania kontrolne.
Na og nosi si aktywator w nocy; tylko
na pocztku leczenia powinno si go zak-
ada na dwie do trzech godzin w cigu
dnia (po obiedzie), aby utrzyma procesy
przebudowy w toku i nie przerywa ich
na tak dugo. Poza tym mona zaleci
piciominutowe wiczenia dociskania,
przeprowadzane dwa razy na dzie.
Dziaanie aktywatora jest mechaniczne*,
jakkolwiek do jego wsparcia nie wmonto-
wuje si adnych elementw spryno-
* Opisywane dziaanie aktywatora uwaane jest
w Polsce za czynnociowe (wywoane przez na-
turalne, czynnociowe siy miniowe) i przeciw-
stawiane dziaaniu mechanicznemu - aktywne-
mu, wywoywanemu przez takie elementy czyn-
ne, jak ruby, spryny i wycigi gumowe.
(A.M.)
wych ani rub. Oszlifowane pochye pa-
szczyzny wodzce wywouj uderzenio-
we obcienia, a przez to strefy nacisku
i pocigu w przyzbiu. Siy wywoujce
naciski powstaj przez ruchy uchwy
przy poykaniu i oddychaniu, tak zwane
ruchy uchwy zsynchronizowane z czs-
toci oddechw, jak rwnie przez ak-
tywno jzyka i oglne ruchy gowy we
nie. Zawsze jednak uchwa zmuszana
jest do zajcia pozycji ekscentrycznej,
odbiegajcej od pooenia spoczynkowe-
go, przez co siy, poprzez aktywator,
przenoszone s na zby i std na okolice
przebudowy tkankowej. Z reguy nie na-
ley oczekiwa przecienia, dziki
sprzeniu odruchowemu. Poza tym ak-
tywator zmienia czynno mini ucia,
inicjujc odruchowe ruchy nagryzania.
Przy tym, inaczej ni przy nagryzaniu
wiadomym, przez wiczenia dociskania
obciane s zawsze tylko poszczeglne
grupy zbw.
Tym rni si aktywator od innych apara-
tw, poniewa wykorzystuje nieuwiada-
miane, czynnociowe siy organizmu,
a tylko w niewielkiej mierze celowe na-
gryzanie. Chocia siy uwiadamiane nie
rni si od nieuwiadamianych, ponie-
wa ich dziaanie przebudowujce tkanki
jest jednakowe, to taki stan rzeczy wska-
zuje na waciwoci aktywora jako stymu-
latora czynnoci: obok bowiem reflekto-
rycznej czynnoci mini, zmienia si
stopniowo wspgra muskulatury warg
i policzkw z muskulatur jzyka. Zmia-
na pooenia uchwy wzgldem szczki
i zmienione ustawienia zbw oddziauj
naturalnie na muskulatur i jej procesy
ruchowe.
Podsumowanie: Aktywator
Ortodontyczna technika lecznicza
3.3.5 Postacie konstrukcyjne
aktywatora
W trakcie leczenia aktywatorem przebu-
dowa tkanek stawu i przyzbia nastpuje
wolno, w czasie okoo dwch do trzech
lat. Optymalne dziaanie aktywatora przy-
pada na czas wymiany uzbienia, lecze-
nie winno by zakoczone po wyrniciu
drugich trzonowcw grnych. Jeeli regu-
lacja ma dotyczy nieprawidowo usta-
wionych, pojedynczych zbw lub grup
zbw, albo gdy przewidywane jest roz-
lege poszerzanie uku zbowego, wska-
zane jest przed zaoeniem aktywatora
zastosowanie aparatu czynnego. Tylko
w przypadkach maych deformacji mona
w aktywatorze umieci odpowiednie
elementy dodatkowe. W istocie mona
wykorzysta ptle prowadzce, ciernie
i elementy rubowe aparatw czynnych.
Te czynne elementy s umocowane w ta-
ki sposb, e uczynniaj si tak samo jak
aktywator dopiero wtedy, kiedy czynno
mini przemieszcza uchw do pooe-
nia zgryzu konstrukcyjnego.
Aktywator do leczenia progenii, przy kt-
rym uchwa musi by cofnita na duym
dystansie, jak na to zezwala tolerancja
stawu, moe by rozdzielony poziomo
w strefie rozdzielajcej oba uki zbowe
i zaopatrzony w nastawn rub. Wska-
zane bywaj tu dwie spacjalne ruby:
zwyczajna ruba rozszerzajca osadzo-
na jest swoim kierunkiem dziaania w wy-
miarze strzakowym, w szczeglnoci na
dystalnym brzegu pytki grnej. Cz
ruby skierowana ku tyowi objta jest do-
datkowym, maym blokiem tworzywa,
skd wzdu podniebienia prowadz dwa
uki druciane do pytki dolnej. Teraz, przy
rozkrcaniu ruby, dolna pytka przesuwa
si ku tyowi. Zalet jest, e przestrze
dla jzyka nie jest tak mocno ograniczo-
na; jeeli bowiem stosuje si specjaln
rub progeniczn wedug W. Weisego,
przednia przestrze jzykowa moe by
bardzo zwona. Chodzi tu o rub,
w ktrej cz przesuwalna jest tak prze-
gita, e siga do pytki dolnej.
rub tych nie stosuje si tak, jak w pytce
aktywnej, lecz nastawia si je odpowied-
nio do postpw leczenia. Aby moga
nastpi korekta zgryzu, rozdzielenie
w strefie midzy ukami zbowymi poo-
wy aktywatora przesuwane s wzgldem
siebie w kierunku strzakowym, przez co
grny uk zbowy przesuwany jest do
przodu, a dolny do tyu. Jeeli jest taki cel
leczniczy, zby boczne pozostaj objte
jak przez szyn w zakresie strefy roz-
dzielajcej uki zbowe. W okolicy zbw
przednich dolna cz pytki jest jzyko-
wo wyszlifowana, aby znajdujcy si pod
napiciem uk wargowy naciska dojzy-
kowo dolne siekacze. Potrzebna jest przy
tym gwarancja, e dolne siekacze nie
zostan stoczone. Jeeli dodatkowo zas-
tosowano grny uk wargowy, nie przyle-
ga on do grnych siekaczy, lecz utrzymu-
je warg grn w oddaleniu.
Aktywator nadaje si rwnie do leczenia
zgryzw otwartych. Celem leczenia musi
by wyduenie zbw przednich i ich
wyrostkw zbodoowych i przeszkodze-
nie przy tym dalszemu wzrostowi zbw
bocznych. Ostatnie zadanie osiga si
przez szyny nagryzowe dla zbw bocz-
nych, podczas gdy zby przednie pozos-
taj uwolnione a do okolicy zbodow.
Jeeli jednak wskazane jest dojzykowe
przechylanie zbw przednich, mona
przyszyjkowo pozostawi podparcie
przeciwstawne, podczas gdy napity uk
wargowy przylega do brzenej jednej
trzeciej zbw. Kierunek ruchu musi by
wolny i nie moe powsta stoczenie z-
bw przednich. Aktywator z bocznymi
szynami nagryzowymi ma jeszcze jedno
dziaanie: przy zamknitych ustach uch-
wa moe, opierajc si na szynie nagry-
zowej, nachyla si, przy czym oddalone
siekacze zbliaj si ku sobie, a kykcie
wysuwaj si z dow stawowych. Moli-
Czynnociowa ortopedia szczkowa
we jest dostosowanie czynnociowe
przez wyduenie gw uchwy i procesy
przebudowy w kcie uchwy.
W literaturze opisano szereg modyfikacji
aktywatora, objtych pojciem obuszcz-
kowych aparatw regulacyjnych. Nie b-
dzie tu, ze wzgldw kompetencyjnych,
opisu wystarczajcego do praktycznego
zastosowania, poniewa technik tych
specjalnych systemw leczniczych mo-
na znacznie lepiej przyswoi z oryginal-
nych publikacji. Poniej zostan krt-
ko przedstawione trzy najwaniejsze
aparaty, ktrych zasada dziaania polega
na przestawieniu uchwy za pomoc
zgryzu konstrukcyjnego: bionator, kszta-
towacz zgryzu i regulator czynnoci. Te
trzy aparaty s w stanie zrealizowa
wszelkie plany lecznicze, bez leczenia
wstpnego.
Bionator wedug Baltersa
Ten aparat ortodontyczny jest bardzo
podobny do aktywatora. Aparat podsta-
wowy skada si z silnie zredukowanej
pytki podwjnej, na ktrej umocowany
jest poszerzony uk wargowy i uoony
podniebiennie uk jzykowy. uk wargo-
wy ley w zakresie zbw przednich na
wysokoci siekaczy grnych, zagina si
przy trjkach ku doowi i biegnie dalej
wzdu zbw bocznych jako dugo ptla
policzkowa. Dopiero potem uk wargo-
wy wprowadzony zostaje midzy kami
i przedtrzonowcami, ponad szeregiem
zbowym, do tworzywa aparatu. uk j-
zykowy biegnie bardzo podobnie do spr-
yny Coffina przez podniebienie, skiero-
wany ku tyowi. Wykonany jest z drutu
gruboci 1,2 mm i biegnie w oddaleniu
jednego milimetra od bony luzowej. Za
jego pomoc winna ulec reedukacji funk-
cja jzyka, poniewa przez to (wedug
Baltersa) oczekiwa mona unormowa-
nia funkcji przestrzeni jamy ustnej. Biona-
tor winien przede wszystkim regulowa
czynno jzyka wzgldem warg i policz-
kw i zapewnia zwarcie warg.
Pytka z tworzywa jest bardzo zgrabna
i skada si gwnie z wskiej postawy
uchwowej. Tworzywo siga do dolnych
zbw przednich i dla lepszego podpar-
cia aparatu, w strefie midzy ukami z-
bowymi, doprowadzone jest do powierz-
chni ucia zbw bocznych. Ten zgrabny
aparat mona bez przeszkd nosi cay
dzie i uzyska przez to szybkie dziaa-
nie. Mona go, przy odpowiednim zgryzie
konstrukcyjnym, doskonale stosowa ja-
ko aktywator do tyozgryzu (typ 1).
W zgryzie otwartym typ podstawowy
przeksztacony zostaje w aparat zasono-
wy (typ 2), przeszkadzajcy jzykowi
wlizgiwa si midzy zby. Aparat odw-
rotny (typ 3) stosowany jest jako aktywa-
tor do progenii z maksymalnym cofni-
ciem uchwy. Tu przerzut podniebienny
dogity jest do przodu, a uk wargowy do
dolnych zbw przednich. W swoim
ksztacie i wykoczeniu bionator rni si
od aktywatora tylko w szczegach.
Ksztatowacz zgryzu wedug Bimlera
Ten aparat odbiega znacznie od sztywnej
postaci aktywatora. Uformowany jest
z drutu stalowego o gruboci 0,9 mm.
Tylko dwie cienkie pytki z tworzywa przy-
legaj do zbw bocznych, a pytka
z tworzywa w ksztacie nakadki do dol-
nych zbw przednich. Podniebienne
pytki wodzce przylegaj tylko do gr-
nych zbw bocznych i zakotwiczaj
wszystkie uki druciane. Najpierw obie
pytki wodzce poczone zostaj spry-
n Coffina. Nastpnie midzy trjkami
i czwrkami przebiega uk wargowy
z maymi ptlami policzkowymi. W kocu
druciany uk cignie si jako namiastka
pytek do dolnych zbw, ktrych dotyka
cznie poniej ich rwnika. Potem drut
ten przebiega labialnie midzy trjkami
i czwrkami ponad szeregiem zbowym
Ortodontyczna technika lecznicza
do nakadki z tworzywa. Od tej nakadki
odchodz dwa uki druciane jzykowo po-
za zby przednie. Powadzenie rnych
ptli drucianych jest zrnicowane zale-
nie od celw leczniczych.
Aparat elastyczny okrelany jest jako cia-
o dranice, ktre powinno prowokowa
niewiadome reakcje miniowe. Po-
przeczne ruchy uchwy wykorzystywane
s do poszerzania ukw zbowych, pod-
czas gdy ruchy pionowe su do ich wy-
duania. Dla szybkiego efektu aparat wi-
nien by noszony w dzie i w nocy, po-
niewa nie przeszkadza w mwieniu.
Musi by dostosowywany do postpw
leczenia, co przy skomplikowanej konst-
rukcji drucianej jest bardzo trudne.
Regulator czynnoci wedug Frankla
W tym aparacie czci z tworzywa zosta-
y cakowicie przeniesione z jamy ustnej
waciwej do przedsionka jamy ustnej.
Mona zatem uzna regulator czynnoci
za szkieletowan pytk przedsionkow.
Pytka akrylowa przykrywa dokadnie te
czci szeregw zbowych i okolice
grzbietu szczki, ktre powinny si jesz-
cze nadal rozwija. Ksztatotwrcza czyn-
no jzyka moe by w peni wykorzys-
tana, poniewa policzki s przez aparat
odsunite. Od bocznych tarcz policzko-
wych wybiegaj przedsionkowo dwa dru-
ciane uki: jeden jako grny uk wargowy
i drugi w okolicy dna przedsionka jamy
ustnej; na nim umieszczone s dwie pe-
loty wargowe. Powinny one odciga bo-
n luzow dna przedsionka od koci wy-
rostka zbodoowego i w ten sposb
wzbudza strzakow dobudow bazy
kostnej. W tym celu peloty wargowe stoj
gboko w przedsionku (ktry w razie po-
trzeby zostaje podgrawerowany) i odsta-
j od grzbietu uchwy. W okolicy jzyko-
wej osadzone s rwnie uki druciane.
W szczce moe by dogita ptla pod-
niebienna, a do regulacji grnych zbw
przednich ptla prowadzca. Dodatkowo
stosowane s ptle druciane w ksztacie
klamer do przesuwania pojedynczych z-
bw. W uchwie ptla prowadzca prze-
biega rwnie za zbami przednimi.
Zaprojektowane zostay trzy typy regula-
torw czynnoci:
1) Typ I regulatora czynnoci skada si
z tarcz bocznych, od ktrych odchodzi
uk wargowy grny i uk dolny do pelot.
Dodatkowo s jeszcze dwie ptle ko-
we, przerzut podniebienny i uk jzy-
kowy z ptlami w ksztacie U. Leczy
si nim protruzj grnych zbw
przednich i poszerza uki zbowe.
2) Typ II regulatora czynnoci wykorzys-
tywany jest do leczenia tyozgryzu.
Ptle druciane winny przechyla pod-
niebiennie grne zby przednie. Mo-
na wprowadzi dodatkowe ptle dru-
ciane do przesuwania poszczeglnych
zbw.
3) Typ III regulatora czynnoci stosowa-
ny jest jako aktywator do leczenia pro-
genii; w tym celu w szczce wmonto-
ane s peloty wargowe, a uk wargowy
biegnie na dolnych zbach przednich.
Przerzut podniebienny w szczce
uzupeniony jest przez napity uk
protruzyjny do wyduania przedniego
odcinka szczki.
Dogite elementy druciane umocowuje
si w zgryzie konstrukcyjnym. Nastpnie
formuje si tarcze boczne i peloty wargo-
we z tworzywa samoutwardzalnego. Od-
cinicia zbw bocznych mona zeszli-
fowa, tak e s one w peni uwolnione.
Wwczas jednak na trzonowce musi si
naoy ciernie podpierajce.
Wbrew opinii autorw regulatora czynno-
ci Frankla nie mona w adnym razie
uwaa za modyfikacj aktywatora. Jest
to cakowicie oryginalna konstrukcja, naj-
peniej realizujca zasady czynnociowej
ortopedii szczkowej.
Typ I regulatora czynnoci, a waciwie
trzy odmiany tego typu (la, Ib i Ic) su
Czynnociowa ortopedia szczkowa
przede wszystkim do leczenia tyozgry-
zw z protruzj siekaczy grnych.
Za pomoc typu II leczy si tyozgryzy
z retruzj siekaczy grnych i nadzgryz.
Wspomniane przez autorw ptle drucia-
ne mog suy tylko do przechylenia sie-
kaczy bocznych w szczce, gwn bo-
wiem cech tych wad zgryzu, oprcz cof-
nicia uchwy lub jej czci zbodoowej
jest przechylenie (retruzja) siekaczy gr-
nych. Do ich dowargowego wychylenia
suy specjalny uk protruzyjny omawia-
nego regulatora czynnoci.
W typie III regulatora czynnoci wyrnia
si dwie odmiany: lila (do leczenia wad
doprzednich z powikszonym nagryzem
pionowym siekaczy) z awkami nagryzo-
wymi w zakresie zbw bocznych roz-
klinowujcymi zwarcie siekaczy i lllb, sto-
sowany w wadach doprzednich nie wy-
magajcych takiego rozklinowania.
Ortodontyczna technika lecznicza
3.3.6. Podsumowanie: Ortodontyczne aparaty lecznicze
Ortodontyczna technika lecznicza
3.4 Pytania do opracowania:
Ortodontyczna technika
lecznicza
1. Rozrnij dwa rodzaje aparatw or-
todontycznych.
2. Jakie s dwa sposoby przyoenia si
do zbw?
3. Wyjanij rozkad si w odniesieniu do
rodzajw zakotwienia.
4. Wymie czci skadowe pytki ak-
tywnej.
5. Jakie zadania spenia pytka aktywna?
6. Wymie zalety i wady pytki aktywnej.
7. Objanij zasad dziaania pytki ak-
tywnej.
8. Opisz elementy utrzymujce pytki
aktywnej: klamry Adamsa, klamry
trjktne, kropelkowe i grotowe pod
wzgldem ksztatu i czynnoci.
9. Objanij rodzaje i zasady elementw
ruchu pytki aktywnej.
10. Jak dziaa mechanicznie ruba?
11. Opisz elementy skadowe rub.
12. Klasyfikacja rub.
13. Jakie dziaania maj elementy spr-
ynowe?
14. Co to s sprynki do stacjonarnego
dziaania si?
15. Opisz ksztat i czynnoci uku wargo-
wego.
16. Do czego wykorzystywane s wyci-
gi gumowe?
17. Co rozumie si pod pojciem pytki
Schwarza?
18. Objanij strzakowe rozdzielenie pyt-
ki aktywnej.
19. Objanij poprzeczne rozdzielenie
pytki aktywnej.
20. Objanij rozdzielenie pytki aktywnej
w ksztacie Y.
21. Co rozumie si pod pojciem pytki
podwjnej?
22. Przez co wyzwalane s siy regula-
cyjne w pytkach podwjnych?
23. Opisz czci skadowe staych apa-
ratw regulacyjnych.
24. Wymie i objanij zalety aparatw
staych.
25. Objanij wady aparatw staych.
26. Jakie dziaania regulacyjne moliwe
s za pomoc aparatw staych?
27. Na czym polega koncepcja lecznicza
techniki Crozata?
28. Zalety i wady techniki Crozata.
29. Elementy konstrukcyjne podstawo-
wego aparatu Crozata.
30. Jaki sposb dziaania maj aparaty
czynnociowej ortopedii szczko-
wej?
31. Jakie zalety maj aparaty FKO?
32. Jak funkcjonuje rwnia pochya?
33. Jaki okres leczenia ma rwnia po-
chya i dlaczego?
34. Dlaczego rwnia pochya zaliczana
jest do zakotwienia stacjonarnego?
35. Opisz budow aktywatora.
36. Objanij sposb dziaania aktywato-
ra.
37. Jakie znaczenie dla aktywatora ma
zgryz konstrukcyjny?
38. Dlaczego przy stosowaniu aktywato-
ra zby antagonistyczne nie powinny
mie kontaktu?
39. Co oznacza oszlifowanie aktywato-
ra?
40. Ktre wady zgryzu mog by leczo-
ne aktywatorem, a ktre nie?
41. Opisz budow aktywatora do lecze-
nia progenii.
42. Opisz budow aktywatora do lecze-
nia zgryzu otwartego.
43. Opisz budow bionatora wedug Bal-
tersa.
44. Jaki jest sposb dziaania i zakres
wskaza dla bionatora?
45. Co rozumie si pod pojciem kszta-
towacza zgryzu wedug Bimlera?
46. Co to jest regulator czynnoci wedug
Frankla?
47. Opisz krtko trzy typy regulatora
czynnoci wedug Frankla.
48. Wymie zalety aparatw staych i ak-
tywatorw.
Literatura
Harnisch/Gabka. Handlexikon der zahnarzlichen
Praxis, Tom I i II. Medica, Berlin.
Haupl K. Kieferorthopadie. Berlinische Verlagsan-
stalt GmbH 1959.
Schienbein H. Zur Miniaturisierung kieferorthopa-
discher Schrauben. Die Ouintessenz der
Zahntechnik" 1/1975, str. 61-65.
Schienbein H. Die Bewegung der Seitenzahne
langs des Zahnbogens mit herausnehmbaren
kieferorthopadischen Behandlungsgeraten (I,
II). Die Ouintessenz der Zahntechnik" 5/1979,
6/1979.
Schmuth G. Kieferorthopadie. Thieme, Stuttgart
1973.
Schulze C. Lehrbuch der Kieferorthopadie. Tom 1,
2, 3, Ouintessenz, Berlin 1980/1981/1982.
Taatz, Hanna. Kieferorthopadische Prophylaxe
und Fruhbehandlung, J.A. Barth, Leipzig 1976.
Trankmann J. Die Dreiecksklammer. Die Ouintes-
senz der Zahntechnik" 2/1981, str. 189-194,
3/1981, str. 289-293.
Trankmann J. Die Adamsklammer. Die Ouintes-
senz der Zahntechnik" 4/1981, str. 379-386.
Wunderer H. Kieferorthopadie, Wyd. 3. Huthig,
Heidelberg 1973.
Skorowidz
Aktywator 145
- konstrukcja
- uk wargowy
-oszlifowanie 149
- paszczyzny wodzce
- wykonanie
Aktywator do leczenia progenii
Ameloblasty
Analiza modeli ortodontycznych
Anodoncja
Aparat Crozata
- konstrukcja
- wady
- zalety
Aparat zawieszeniowy zba
Aparaty stae
- haczyki
- uki aktywne
- piercienie
- rurki
- wady
- zalety
- zamki
Aparaty wyjmowane
- bierne
- czynne
- retencyjne
Aplazja zba
Bionator Baltersa
Brodawka zbowa
125, 127,
124.
124
146, 151, 156
145, 151
148, 149
150, 151, 156
149, 156
146
152
10, 12, 13
80, 81
55
132, 133
134
134
132
26, 27, 30, 32,
40
94, 124, 131
124, 131, 156
, 128, 129, 130
127, 128, 156
124, 126, 156
125, 131
125, 131
126, 128, 156
96, 97, 156
88, 95
88, 95, 96
88, 96
54, 55
Ciernie podpierajce
Czynnociowa ortopedia szczkowa
Diastema
Dugo uku zbowego
Druty
Eugnacja
Fiksater
Fluor
Glabella
Gnathion
Hipodoncja
153, 156
9, 11
121
88, 98,
141, 144
60, 109
82, 83, 85
98, 103, 127, 128, 129, 131, 153
49
147
13, 14, 16
75, 76
75, 76
54
Hipoplazja szkliwa
- zbiny
Jama zba
Kanaliki Volkmanna
Kanaliki zbinowe
Kt twarzowy Campera
Klamry
- Adamsa
- Jacksona
- grotowe
- kropelkowe lub kulkowe
- oczkowe lub trjktne
Klasa Angle'a I
- 11/1
- II/2
- III
Klasyfikacja Angle'a
Ko gbczasta
- zbita
Krzywica
Ksztatowacz zgryzu Bimlera
Linia szwu podniebiennego
uk wargowy
uk zbowy
- dugo
- szeroko
Mikrognacja
Nachylenia zbw
Nadliczbowo zbw
Nadzgryz
Nagryz poziomy
Narzd szkliwny
Niedoliczbowo zbw
Oddychanie przez usta
Orbitale
Ozbna
Osteoblasty
Osteoklasty
Paszczyzna Campera
- frankfurcka
- oczodoowa
52
53
21, 22
28
18, 19, 20
79, 80
97, 98, 136
99, 104, 110
135
99, 102, 103, 104
99, 101, 102, 104
99, 100, 101, 104
62
64, 72, 73
65, 67, 72
65, 68
62, 63
27, 28
26, 27, 28, 30, 33
71
153, 156
110, 116, 131
84
138, 139, 148,
149,153, 156
36, 65, 75, 115
82, 83, 85
82, 83, 85
67
57
54, 55, 56
65, 73, 74
64
8, 11
54, 55, 56
71
75, 76, 77
24, 26, 31, 35
29, 30
29, 40
77
77
80
Skorowidz
- pionowa
- uszno-nosowa
- uszno-oczna
- zgryzow
Pytka aktywna
- elementy ruchu
- sprynujce
- utrzymujce
- uk wargowy
- podziay (przecicia) poprzeczne
- strzakowe
- w ksztacie litery Y
- trzon
- way nagryzowe
Pytki podwjne
Pogonion
Poprzeczna fadowo-brodawkowa
Porion
Progenia
Prognacja
Prosthion
Przemieszczanie zbw
Przodozgryz
Przyoenie si
- dwu- i wielopunktowe
Punkty i linie cefalograficzne
78, 79
77, 80
77
77
96, 97, 104, 123, 156
96, 104, 105, 116
97, 105, 108, 109, 116
96, 98, 104, 156
110, 111, 112, 113, 114, 116
117, 123
117, 123
119, 120, 121, 123
96, 97, 98, 104, 156
122
122, 123, 145, 156
76, 80
84, 85
75, 76
52, 67, 73, 152
65, 66
76, 77, 80
59, 60, 61
65, 73, 151
89, 92, 93, 95, 124
94, 95, 124, 149
75
Regulator czynnoci Frankla
Resorpcja i apozycja koci
- korzeni
- szczytw korzeni
Retencja zba
Rozpoznanie ortodontyczne
Rozszczep podniebienia
Rozwj szczki i uchwy
- zaburzenia
Rozwj zbw
Rwnia pochya
- sektorowe
- cigajce
- teleskopowe
- wielosektorowe
Technika Crozata
- druty ekstensyjne
- elementy dodatkowe
- utrzymujce
- konstrukcja
- uk twarzowy
- sprynki jzykowe
- trzon aparatu
- wady
- zalety
Techniki aparatw staych
- uku bliniaczego
- cienkiego
- czworoi<tnego
Tragion
Tuberculum Carabelli
Tyozgryz
Utrzymywacz przestrzeni
139, 140
136, 140
134, 140
134, 140
132, 140
126
126, 127
126, 127, 129
126, 127
75
53
62, 72, 147, 151
102
154, 156
41, 42
42, 43, 44, 45
125
60
54
50, 51, 56
27
50
7
141, 142, 144
Wady rozwojowe
- zbowe
- zgryzowe
pionowe
poprzeczne
strzakowe
- zgryzu
Warga zajcza
Wdrwka zbw
Wilcza paszcza
Wkna Sharpeya
Wskanik Ponta
Wycigi gumowe
Wyrzynanie zbw
52
50, 52
49, 62, 72, 98, 130, 145, 157
69, 74
68, 70
62, 151
49
51
40
51
26
81
105, 115, 116, 123, 130, 131
10, 16, 45, 47, 48
Siy ortodontyczne 41,157
- przenoszenie 88, 90
- stopnie intensywnoci biologicznej 41, 42
Spryna Coffina 97, 108, 109, 110, 116, 123,
153
- ptlowa 109
-protruzyjna 109,110
- zewntrzna 109
Sprynki 98,108,109,112,116
Stoczenia zbw 60, 61, 65
Subnasale 76, 77
Szeroko uku zbowego 82, 83, 85
Szkodliwe nawyki 71
ruby rozcigajce 105, 106, 107, 116, 117, 123
106, 116
105, 107, 116
106, 107, 116
106
132, 133, 140
136, 140
Zaburzenia pooenia zbw
Zaczepy
- haczyki
- rurki
- zamki
Zakotwienie wzajemne
Zakotwienie midzyszczkowe
-stacjonarne 91,94,
- wewntrz- i zewntrzustne
- wzajemne
Zby - rozwj i budowa
- cement korzeniowy
- miazga
- szkliwo (ameloblasty) 12, 13,
- zawizki
- zbina (odontoblasty) 10,
Zby nadliczbowe
Zby zastpcze i przyrostowe
Zgryz gboki
- krzyowy
- mleczny
- neutralny
- otwarty
- prawidowy
- skroniowy (motykowy")
- stay
Zwenie szczk
57
124, 131, 156
124, 125, 131
124, 131
126, 131
90, 94, 95
92, 94, 95, 121
95, 141, 143, 144
93, 95
90, 94, 95
7
15, 16, 24, 33, 41
21, 23, 31
14, 15, 16, 22, 25
8, 9, 11, 19, 27
11, 13, 14, 15, 17,
18, 20, 22, 25
54
48
65, 69, 72, 74
68, 73, 98, 143
54
62, 64, 72
69, 71, 72, 152
49, 74
65, 74
54
69

You might also like