Kalc (sabit, zati, z, l) ykler: Yap elemanlarnn z ykleridir.

Deme arl ( deme betonu+tesviye betonu+kaplama+sva).

Kiri arl.
Duvar arl (dolgu malzemesi+balama harc+sva).
Kolon arl.
Hareketli ykler: Yap elemanna zaman zaman etkiyen ve yer deitiren statik yklerdir.
Eya ykleri.
nsan ykleri.
Yaplara etkiyen karakteristik ykler ve yk analizi
D

e
y

y

k
l
e
r
G etkileri
Q etkileri
Yapy oluturan duvar, deme, kiri, kolon gibi elemanlarn kendi arlklar; insan, eya, kar, makine arlklar; deprem, rzgr kuvvetleri, gibi yapy zorlayan yklerdir. Ykler
yap elemanlarnda ekil ve yer deitirmelere dolaysyla i kuvvetlerin olumasna neden olur. Yklerden oluan i kuvvetlere (moment, kesme, ..) ve yer deitirmelere
(yatay/dey, dnme) yk etkileri denir. Yapnn gvenli olmas iin yk etkilerine dayanmas gerekir. O halde yklerin doru belirlenmesi ok nemlidir. Ancak, yklerin kesin
deerlerini bilmek mmkn deildir. Tartld anda 75 kg olan bir insan her zaman 75 kg mdr? Muhtemelen hayr. 1 m
3
betonarme betonunun ktlesi agrega cinsine, donatnn az-
ok almasna, sktrlma kalitesine bal olarak az yada ok deiir; kesin bir deer vermek mmkn deildir. Deprem, rzgr, kar gibi doa olaylarndan kaynaklanan ykler de
nceden tam doru olarak bilinemez. Gemite olmu deprem bilgileri, kar ve rzgr meteorolojik lmleri istatistiksel olarak deerlendirilir doruya en yakn ve olas ykler
belirlenir. Bu yolla belirlenmi ykler ynetmeliklerde verilir. Ynetmelilerde verilmi, doruya en yakn fakat olas yklere karakteristik ykler denir. Farkl tipteki her ykn G, Q, E,
W, H ve T ile gsterilen simgesi vardr. Karakteristik yk tipleri ve simgeleri aada verilmitir:
Prof. Dr. Ahmet TOPU, Betonarme II, Eskiehir Osmangazi niversitesi, 2014, http://mmf2.ogu.edu.tr/atopcu
137
nsan ykleri.
Kar yk.
Yatay ykler: Yapya yatay olarak etkidii varsaylan statik veya dinamik yklerdir.
Deprem yk.
Rzgr yk.
Toprak itkisi
Sv yk.
Dier ykler: Yukardaki yk tipleri dnda kalan yklerdir.
Scaklk farkndan oluan yk.
Bzlme ve snmeden oluan yk.
Farkl oturmalardan oluan yk
Buz yk.
Patlama yk, dalga yk, montaj yk
Karakteristik yklerin deerleri ynetmeliklerde verilmitir:
TS 498-1997 , TS ISO 9194-1997 : Kalc ykler, hareketli ykler, kar, buz ve rzgr ykleri, toprak itkisi.
Deprem Ynetmelii-2007: Deprem ykleri.
TS 500-2000: Bzlme, snme, scaklk fark etkileri.
E etkisi
W etkisi
H etkisi
T etkileri
Y
a
t
a
y

y

k
l
e
r
D
i

e
r

y

k
l
e
r
Yk katsaylar ve yk birleimleri (TS 500-2000)
Ynetmeliklerde verilmi ykler karakteristik yklerdir. Bu yklerden oluan yk etkileri (i kuvvetler, yer deitirmeler) de karakteristik olur. Yk etkilerinin karakteristik
deerleri yerine; hesaplarda Tasarm etkileri ve birleimleri kullanlr. Tasarm etkileri; karakteristik etkilerin yk katsaylar ile arplmas ve birletirilmesi ile belirlenirler.
Birden ok tasarm etkisi vardr. nk yklerin tm yapya ayn anda etkimez, farkl zamanlarda farkl ykler etkir. Bu yolla ok sayda yk senaryosu oluturulur, ne
zaman hangi yk etkirse etkisin yapnn gvenlii salanmaya allr. TS 500-2000 de tanml yk katsaylar ve birleimleri (yk senaryolar) aada verilmitir.
Yalnz dey ykler iin
(deprem ve rzgrn etkin
olmad durumlarda):
F
d
=1.4G + 1.6Q
F
d
=1.0G + 1.2Q + 1.2T
Deprem etkin ise:
F
d
=1.4G + 1.6Q
F
d
=1.0G + 1.2Q + 1.2T
F
d
=1.0G + 1.0Q + 1.0E
F
d
=1.0G + 1.0Q - 1.0E
F
d
=0.9G + 1.0E
F
d
=0.9G - 1.0E
Rzgr etkin ise:
F
d
=1.4G + 1.6Q
F
d
=1.0G + 1.2Q + 1.2T
F
d
=1.0G + 1.3Q +1.3W
F
d
=1.0G + 1.3Q - 1.3W
F
d
=0.9G + 1.3W
F
d
=0.9G - 1.3W
Deprem annda kuvvetli bir rzgrn da esmesi ok dk bir olaslktr. Ekonomik nedenle; bir yapya ayn anda hem depremin hem de rzgrn etkimeyecei
varsaylr (Deprem Ynetmelii-2007, Madde 2.2.2.4). Deprem ve rzgr yklerinden hangisi daha elverisiz ise o dikkate alnr. Trkiyede normal yaplarda
genelde deprem etkin olur. Gkdelen tr yaplarda ve hafif atl elik yaplarda rzgr etkileri de nemlidir.
NOT: Sv basnc etkisinin bulunmas
durumunda , bu etki 1.4 ile arplr
ve iinde Q etkisi grlen tm
birleimlere eklenir.
TS 500-2000, Sayfa 17-18
Prof. Dr. Ahmet TOPU, Betonarme II, Eskiehir Osmangazi niversitesi, 2014, http://mmf2.ogu.edu.tr/atopcu 138
genelde deprem etkin olur. Gkdelen tr yaplarda ve hafif atl elik yaplarda rzgr etkileri de nemlidir.
G, Q, E, W, H, T harfleri yk tipinin simgesidir, ykn deeri deildir. Byk harf yerine kk harfler de kullanlabilir. F
d
ye tasarm etkisi denir, karakteristik yk etkilerinin
yk katsaylar ile arplp birletirilmesi ile hesaplanr.
rnek: Deprem ve rzgr etkisinde olmayan bir yapnn bir kolonunun bir kesitinde karakteristik sabit ykten 700 kN eksenel, 170 kNm moment, 60 kN kesme kuvveti
olutuunu; karakteristik hareketli ykten de 300 kN eksenel, 80 kNm moment ve 25 kN kesme kuvveti olutuunu varsayalm. Bu durumda:
N
g
=700 kN, M
g
=170 kNm, V
g
=60 kN (karakteristik sabit yk etkileri)
N
q
=300 kN, M
q
=80 kNm, V
q
=25 kN (karakteristik hareketli yk etkileri)
ile gsterilir. Kolonun bu kesitinde tasarm etkileri F
d
=1.4G + 1.6Q birleiminden hesaplanmaldr. nk , sadece sabit(G) ve hareketli(Q) yk etkisi vardr, deprem(E),
rzgr (W) veya dier ykler(T) etkisi yoktur. Bu nedenle kolonun ayn kesitindeki tasarm etkileri:
N
d
=1.4
.
700+1.6
.
300 = 1460 kN
M
d
=1.4
.
170+1.6
.
80 = 366 kNm
V
d
=1.4
.
60+1.6
.
25 = 124 kN
olarak hesaplanr. Kolonun boyutlandrlmasnda bu tasarm deerleri kullanlr, karakteristik yk etkileri kullanlmaz.
TS ISO 9194-1997 Ek A ve Ek B tablolarnda inaatlarda kullanlan malzemelerin
karakteristik younluklar(ktleleri) verilmitir. Bu tablolar yardmyla deme, kiri,
duvar gibi elemanlarn karakteristik sabit yk belirlenir. Sabit yk G veya g ile
gsterilir.
TS ISO 9194-1997 Ek A dan baz younluklar:
younluk tasarm yk
(kg/m
3
) ( kN/m
3
)
Betonarme betonu 2500 25.0
Tesviye betonu 2200 22.0
Sva (kireli imento harc) 2000 20.0
Mermer 2700 27.0
Mee aac 690 6.9
Kayn aac 680 6.8
Is yaltml gazbeton 600 6.0
Dolu tula duvar
1
1900 19.0
Boluklu tula duvar
1
1450 14.5
Gazbeton dolgu duvar
1
700 7.0
TS 498-1997 den baz hareketli ykler:
kN /m
2
at demesinde 1.5
Konut odalarnda 2.0
Konut koridorlarnda 2.0
Konut merdivenlerinde 3.5
Snflar, anfiler, poliklinik odalarnda 3.5
Konut merdivenleri sahanlklarnda 3.5
Konut balkonlarnda 5.0
Tiyatro ve sinemalarda 5.0
Ktphane, ariv demelerinde 5.0
Hastane, okul, bro merdivenlerinde 5.0
Bro, hastane, okul, sinema koridorlarnda 5.0
nsan yk, eya arlklar, kar yk, depolanm malzeme gibi yklerdir. TS 498-1997
izelge 7 de konut odalar, balkon, merdiven, ktphane ve birok farkl amala
kullanlan demelerde alnmas gereken karakteristik hareketli ykler tanmlanmtr.
Deme karakteristik hareketli yk bu izelgeden alnr. Hareketli yk Q veya q ile
gsterilir.
Sabit ykler Hareketli ykler
Prof. Dr. Ahmet TOPU, Betonarme II, Eskiehir Osmangazi niversitesi, 2014, http://mmf2.ogu.edu.tr/atopcu 139
Gazbeton tayc duvar
1
1300 13.0
Granit ta duvar
1
2800 28.0
1
Har dahil, sva ve kaplama hari.
Bro, hastane, okul, sinema koridorlarnda 5.0
Garajlarda(en fazla 2.5 t olan aralar iin) 5.0
Tribnlerde(ayakta) 7.5
Ynetmelikte verilen deer=Ktle
Projede alnacak
deer=arlk
Ynetmelikte verilen ve
projede alnacak deer
Bir malzemenin younluu ynetmelikte bulanamazsa aadakilerden biri yaplr:
a)Malzemeyi oluturan ve ynetmelikte mevcut olan malzeme younluklar ile analiz yaplr.
b)Malzemeyi reten firmann internet sayfasndan gerekli bilgiler alnr.
c)Malzeme tartlr, younluu belirlenir.
Hareketli yk ynetmelikte olmayabilir. rnein bir AVM(Al Veri Merkezi) yapsnda ne
alnmaldr? Ynetmelik tribnler iin 7.5 kN/m
2
vermektedir. AVM lerde ar malzemeler de
bulunduundan hareketli yk 7.5 kN/m
2
den daha fazla olacaktr. Al-veri hacimlerinde
q=10-15 kN/m
2
, trlarn hareket ettii hacimlerde q=20 kN/m
2
civarnda olacaktr. (Not:
verilen bu deerler aratrmaya dayanmamaktadr)
Yk karakteristiktir. ngrlenin
ok stnde olma riski vardr !
rnek: Deme yk analizi
Bir konutun salon demesinin katmanlar verilmitir. Demenin karakteristik sabit ve hareketli yklerini belirleyiniz.
Sva 2.0 cm
Deme betonarme betonu 10 cm
Tesviye 5 cm
Mermer kaplama 2 cm
ZM:
Deme 0.10
.
25 = 2.50 kN/m
2
Tesviye 0.05
.
22 = 1.10
Kaplama 0.02
.
27 = 0.54
Sva 0.02
.
20 = 0.40
----------------------------------------
sabit yk g = 4.54
hareketli yk q = 2.00
rnek: Duvar yk analizi
Betonarme bir yapnn d dolgu duvarlar 25 cm gazbeton ile rlecektir. D sva 2 cm, i sva 1.5 cm olacaktr. Sva olarak kireli
imento harc kullanlacaktr. Duvarn 1 m
2
lik alannn arln bulunuz.
ZM:
Duvarda hareketli yk olmaz.
Prof. Dr. Ahmet TOPU, Betonarme II, Eskiehir Osmangazi niversitesi, 2014, http://mmf2.ogu.edu.tr/atopcu 140
rnek: kiri yk analizi
Kesiti 25/50 cmxcm olan ve yukarda analizi yaplan 2.6 m yksekliindeki duvar tayan kiriin ykn bulunuz.
ZM:
Kiri bir ubuk (izgisel) elemandr. Kendi arlnn ve zerindeki duvarn oluturaca yk de izgiseldir, birimi kN/m dir. Kiriin kendi svas dikkate alnmaz:
Kiri z yk 0.25
.
0.50
.
25 = 3.10 kN/m
Duvar 2.45
.
2.6 = 6.37 kN/m
-------------------------------
g = 9.47 kN/m
Gaz beton duvar 0.25
.
7 = 1.75 kN/m
2
D sva 0.02
.
20 = 0.40
sva 0.015
.
20 = 0.30
----------------------------------------------------------------------------------
1 m
2
duvar iin g =2.45 kN/m
2
Duvarlar oturduklar kirie (nadiren demeye ) izgisel yk olarak
etkirler. Yapdaki duvar ykseklikleri farkl olabilir. Bu nedenle, nce 1
m
2
lik duvarn g arl belirlenir. Duvar ykseklii ile g arplr, kiri
izgisel yk kN/m cinsinden bulunur.
2
1
.
5
100 cm
1 m
2
duvar
2
5
Demeler genellikle kirilere oturur. Demeden kirie sabit ve
hareketli yk de gelir. Demeler henz ilenmediinden, bu rnekte
deme yk dikkate alnmamtr. Sonraki konularda bu durum da
rneklenecektir.
Kar younluu ok deikendir, tek deer vermek mmkn deildir. Normal kar younluu 100-300 kg/m
3
arasndadr. Sulu yaan kar 400-500 kg/m
3
younlua varabilir. Buz
900-970 kg/m
3
younluu ile sudan daha hafiftir ve suda yzer. Eriyerek su halini aldnda 1000 kg/m
3
olduu dnlrse iyi bir karlatrma yaplabilir.
Kar yk
Yeni yam, sulu
olmayan yumuak kar:
100 kg/m
3
Yeni yam sulu yumuak kar:
400-500 kg/m
3
Beklemi sk kar: 300 kg/m
3
Buz: 900-970 kg/m
3
.
Buz sudan hafiftir, bu nedenle
Eisberg suda yzer, ancak en ok
%10 u su stnde grlr. %90
Detayl bilgi iin baknz: http://mmf2.ogu.edu.tr/atopcu/index_dosyalar/DersDisiDers/KarYukuveCokenCatilar.pdf
Prof. Dr. Ahmet TOPU, Betonarme II, Eskiehir Osmangazi niversitesi, 2014, http://mmf2.ogu.edu.tr/atopcu 141
%10 u su stnde grlr. %90
su altndadr.
Su: 1000 kg/m
3
Byk alanlar kapatan pazaryeri, hangar, spor, sergi, kongre salonu,
AVM gibi yaplarn atlar kar ykne kar duyarldr. Kar kalnlnn 15-
20 cm yi amas durumunda mutlaka temizlenmelidir. Bu tr yaplarn
proje aamasnda kar temizleme planlar da hazrlanmaldr.
Kar, yapnn at demesine etkiyen hareketli yk tipidir, P
k
ile gsterilir. Yapnn yaplaca yere, yerin deniz seviyesinden yksekliine ve at eimine baldr.
TS 498-1997 madde 7 ve 8 e gre hesaplanr. Trkiye drt kar blgesine ayrlmtr. Yapnn ina edilecei il veya ilenin kar yk blge numaras ynetmeliin
14-18 sayfalarndaki izelgeden alnr. Eimli atdaki karn yk at demesine etkiyen dzgn yayl yke dntrlr. Birimi kN/m
2
dir.
Kar yknn at plannda dalm:
Kar atnn her yerinde olabilir.
Prof. Dr. Ahmet TOPU, Betonarme II, Eskiehir Osmangazi niversitesi, 2014, http://mmf2.ogu.edu.tr/atopcu 142
Rzgr ve/veya gnein etkisiyle kar atnn bir tarafnda
hi olmayabilir, dier tarafnda birikebilir.
Farkl eim nedeniyle kar yk ayn atda blgesel olarak farkl olur.
ok dik (byk eimli) atlarda kar tutunamaz, rzgr ile savrulur veya
kayar. atda kar olmaz. Dolaysyla kar yk at eimine baldr.
Kar
Kar yk P
k1 P
k2
P
k3
Eim byk, kar az
Eim kk, kar ok
Prof. Dr. Ahmet TOPU, Betonarme II, Eskiehir Osmangazi niversitesi, 2014, http://mmf2.ogu.edu.tr/atopcu 143
atda yer yer kar ylmas olabilir.
Kar yk hesab:
Trkiyede kar yknn nasl hesaplanaca TS 498-1997 de
belirtilmitir. atnn eimini de dikkate alan P
k
kar yk bu
ynetmelie gre hesaplanr. Ynetmelikte verilen deerler
minimum deerlerdir. Mhendis yapnn nemine, yerine ve atnn
tipine bal olarak ynetmelikte verilen deerleri artrmak
zorundadr.
Kar haritas ve kar blgeleri
Trkiye drt kar blgesine ayrlmtr. I. blge en az, IV blge en ok
kar yaan blgedir. Ynetmelikte kar blgesi haritas ve ayrca her il
ve ilenin kar blge numarasn ieren izelge vardr.
Prof. Dr. Ahmet TOPU, Betonarme II, Eskiehir Osmangazi niversitesi, 2014, http://mmf2.ogu.edu.tr/atopcu 144
Nasa, 02 Ocak 2002
P
k
: Kar yk hesap deeri(kN/m
2
)
P
k 0
: Zati kar yk (kN/m
2
)
m : Kar yk azaltma deeri
: at rtsnn eimi (derece) 1 m 0
40
30
1 m
P m P
0
0
k0 k

=
=
Kar yknn TS 498-1997 ile hesaplanmas:
TS 498-1997e gre P
k
kar yk aadaki bantlardan
hesaplanr:
rnek:
Eskiehir (merkez)in denizden ykseklii yaklak 800 m, Kars (merkez)in, denizden ykseklii yaklak
1800 m dir. Her iki ehirde at eimi 33
0
olan bir yap yaplacaktr. at kar yknn belirlenmesi
istenmektedir.
P
k0
deeri, yapnn deniz seviyesinden yksekliine ve kar
blgesi numarasna bal olarak TS 498-1997 izelge 4 den
alnr.
Hi kar yamayan blgelerde veya at alt scakl srekli
12
0
C derecenin stnde olan atlarda P
k0
= 0 alnabilir.
0
0
90
0
geerlidir. 30
0
durumunda m=1, 70
0
TS 498-1997 ZELGE 4: Pk0 deerleri (kN/m
2
)

Kar blgesi no
Yap yerinin
denizden
ykseklii
(metre)
I II III IV
Yap yerinin
denizden
ykseklii
(metre)
0-200 0.75 0.75 0.75 0.75 0-200
300 0.75 0.75 0.75 0.80 300
400 0.75 0.75 0.75 0.80 400
500 0.75 0.75 0.75 0.85 500
600 0.75 0.75 0.80 0.90 600
700 0.75 0.75 0.85 0.95 700
800 0.80 0.85 1.25 1.40 800
900 0.80 0.95 1.30 1.50 900
1000 0.80 1.05 1.35 1.60 1000
Prof. Dr. Ahmet TOPU, Betonarme II, Eskiehir Osmangazi niversitesi, 2014, http://mmf2.ogu.edu.tr/atopcu 145
0 90 geerlidir. 30 durumunda m=1, 70
durumunda m=0 alnr.
TS 498-1997 ZELGE 4: P
k0
deerleri (kN/m
2
)
Kar blgesi no
Yap yerinin
denizden
ykseklii
(metre)
I II III IV
Yap yerinin
denizden
ykseklii
(metre)
0-200 0.75 0.75 0.75 0.75 0-200
00 0.75 0.75 0.75 0.80 00
!00 0.75 0.75 0.75 0.80 !00
"00 0.75 0.75 0.75 0.85 "00
#00 0.75 0.75 0.80 0.90 #00
$00 0.75 0.75 0.85 0.95 $00
%00 0.80 0.85 1.25 1.40 %00
&00 0.80 0.95 1.30 1.50 &00
'000 0.80 1.05 1.35 1.60 '000
'00'-'"00 0.90 1.15 1.50 1.80 '00'-'"00
('"00 0.95 1.20 1.55 1.85 ('"00

1000 0.80 1.05 1.35 1.60 1000
1001-1500 0.90 1.15 1.50 1.80 1001-1500
>1500 0.95 1.20 1.55 1.85 >1500

ehir
Kar
blgesi
Denizden
ykseklik
(m)
m P
k0
(kN/m
2
)
at demesi
kar yk
P
k
=m P
k0
(kN/m
2
)
Eskiehir (merkez) II 800 33
0
0.925 0.85 0.79
Kars (merkez) IV 1800 33
0
0.925 1.85 1.71
zm:
Kar yknn tetikledii gmeler
Transvaal/Moskova yzme havuzu ats (5000 m
2
):
Al: Ekim 2002
Ykl: 14 ubat 2004
Can kayb: 28
Yaral: 110
at: Betonarme+cam
kme nedeni: Proje hatas ve ar kar yk.
Yklma annda ar kar yk ve scaklk fark (ierde 25
0
C, darda -20
0
C)
etkisindeydi. Kar yk gmeyi tetikledi, proje hatasn aa kard.
kmeden nce
15.02.2004 gn
Prof. Dr. Ahmet TOPU, Betonarme II, Eskiehir Osmangazi niversitesi, 2014, http://mmf2.ogu.edu.tr/atopcu 146
Bad Reichenhall/Almanya buz pateni spor salonu
(48 mX75 m=3600 m
2
):
Al: 1972
Ykl: 02.01.2006
Can kayb: 15
Yaral: 34
at: Ahap kirili dz
kme nedeni: Ahap dz atnn kirileri yanl tutkal ile yaptrlmt.
Geen 34 yl iinde tutkal zelliini yitirmi, kiri ek yerleri en az 5
noktada zayflamt. 02.01.2006 gn atda yaklak 30-40 cm sulu kar
vard, toplam kar yk 1800 kN civarndayd. Bu yk gmeyi tetikledi.
kmeden nce
02.01.2006 gn
kmeden ksa sre nce
Chorzow/Polonya sergi salonu ats (100x150=15 000 m
2
)
Al: 2000
Ykl: 28.01.2006
Can kayb: 65
Yaral: 170
at: Kafes kiri dz at
kme nedeni: Proje ve retim hatalar, bakmszlk ve ar kar yk.
elik aksamn bakm ihmal edilmiti. kmeden nce, 2002 ylnda atdan
somun cvata gibi paralar dyordu. Acil onarm grd.
elik at biriken ar kar ykne dayanamad, aniden kt. Kar ykseklii
50 cm civarndayd. ou kii kurtarlmay beklerken souktan donarak ld.
Prof. Dr. Ahmet TOPU, Betonarme II, Eskiehir Osmangazi niversitesi, 2014, http://mmf2.ogu.edu.tr/atopcu 147
28.01.2006 gn
Basmanny kapal pazaryeri ats (2000 m
2
)/ Moskova
Al: 1974, ykl: 23.02.2006, can kayb: en az 63, Yaral: 31, at: elik kafes
kme nedeni: Bakm ihmal edilen atnn elik kafes kirilerinin korozyon sonucu zayflad ve ar kar ykne dayanamad bildirilmektedir.
K boyunca biriken yaklak 47 cm lik kar hi temizlenmemiti. zerine 5-8 cm lik daha sulu kar yamas kmeyi tetikledi.
Prof. Dr. Ahmet TOPU, Betonarme II, Eskiehir Osmangazi niversitesi, 2014, http://mmf2.ogu.edu.tr/atopcu 148
10.03.2005, Spermarket, Ebensee/Avusturya
Spermarket/Almanya, 07.02.2006
23.12.2004, ndiana/ABD
Dileri syrlm civata
Tam sklmam cvata ve dileri
syrlm kre
Kopmu cvata Kopmu cvata
ok ksa boru paralar u
Eskiehir Klolu Anadolu Lisesi spor salonu ats (28.80x43.68=1258 m
2
):
Al: 2003, Ykl: 25.01.2006, Can kayb: Yok, Yaral: Yok, at: elik uzay kafes (Mero sistem taklidi).
kme nedeni: 25.01.2006 gn yaklak 35-40 cm kar vard. Biriken kar kmeyi tetikledi. Okullarn tatil
olmas faciay nledi. Salon kullanlmaya baladndan beri at alyor, gkyz grlyor, aktyor, t-t
sesler geliyor, onarlyor fakat olay tekrarlanyordu (salonu kullananlarn ifadesi). Projesinde l ve analiz
hatalar vard. Hesaplar ile ina edilen badamyordu. Uygulama son derece geliigzel yaplmt. Mesnet
levhalar kolonlara ankre edilmemi ve mesnet kreleri levha stne levha yetmemi- bir levha daha
eklenerek kolon dnda ireti kaynatlmt. Ksa para borular u uca, kak eksenli ve zensiz kaynatlarak
borular oluturulmutu. Somunlarda pim yerine nokta kaynak kullanlm, bazlarnda kaynak dahi
yaplmamt. Cvatalar kopmu, ya cvata ya da kre dileri syrm, borular kaynak yerinden kopmu ve
burkulmulard. atdaki hasarlar gme anndan ok daha nce, kullanma ald gn, belki de montaj
srasnda, balamt.
Prof. Dr. Ahmet TOPU, Betonarme II, Eskiehir Osmangazi niversitesi, 2014, http://mmf2.ogu.edu.tr/atopcu 149
Yerden toplanm somunlar
Pim yok, nokta kayna veya kaynaksz
zensiz kaynakl boru kaynak
yerinden kopmu
ok ksa boru paralar u
uca kaynatlm
Mesnet levhas ankrajsz,
kre levha dnda
Levha stne levha, stne levha,
kre kolon dnda
Buz yk
lkemiz betonarme yaplarnda buz
yk nemli deildir, ou kez
dikkate alnmaz. Saaklarda buz
yk oluur. Byk saakl
(konsollu) atlarda, saak kenarlar
boyunca izgisel buz yk dikkate
alnr. Buz birim hacim arl 9
kN/m
3
dir. TS 498-1997 de 7 kN/m
3
olarak verilmektedir.
Ak hava ortamndaki kablolu
tayclarda buz yk nemlidir. Buz
ile byyen yzey rzgr yknn
Prof. Dr. Ahmet TOPU, Betonarme II, Eskiehir Osmangazi niversitesi, 2014, http://mmf2.ogu.edu.tr/atopcu 150
ile byyen yzey rzgr yknn
de artmasna neden olur. Buz yk
kablo arlndan ok daha fazla
olur, kablonun kopmasna ve ana
tayclarn yklmasna neden olur.
Buz
Kablo
ok yksek olmayan, normal yaplar iin statik olduu kabul edilen ve yapya yatay etkiyen yktr. TS 498-1997 madde 11.2.3
ve 11.3 e gre hesaplanr. Rzgrn esi ynnde arpt yap yzeylerinde basn, terk ettii arka yzeylerde ve yalayp
getii yzeylerde emme kuvveti oluur. w ile gsterilen rzgr kuvvetinin birimi kN/m
2
dir. Basn veya emme kuvveti
rzgrn hzna ve yapnn geometrisine baldr. Rzgr hz belli bir ykseklie kadar artar sonra sabit kalr. TS 498-1997 ye
gre, 100 m ykseklie kadar rzgr kuvveti giderek artar iken, 100 m den sonra sabit kalr.
TS 498-1997 ye gre yap cephelerine etkiyen rzgr yknn hesab:
q: yzeye yayl rzgr basnc veya emme (kN/m
2
)
c
p
:yap yzeyinin konumuna bal katsay
V: rzgr hz (m/s)
w: edeer statik basn veya emme kuvveti (kN/m
2
)
1600
V
q
q c w
2
p
=
=
w=08 q
(basn)
w=0.4 q
(emme)
Rzgr yk
w=(1.2 Sin - 0.4) q
(basn veya emme)
c
p
katsays TS 498-1997, izelge 6 dan alnr. c
p
iin ou yapda aadaki deerler geerlidir:
Normal yaplarda:
c
p
=0.8 : Esi ynne dik duran ve rzgrn arpt yzeylerde (basn)
Rzgr hznn ykseklik ile deiimi
Teorik
Prof. Dr. Ahmet TOPU, Betonarme II, Eskiehir Osmangazi niversitesi, 2014, http://mmf2.ogu.edu.tr/atopcu 151
D
Yap yksekliince
gerilmenin sabit alnd
ykseklik blgesi
m
V rzgr hz
m/s (km/saat)
q (Basn-emme)
kN/m
2
0-8 28 (100) 0.5
8-20 36 (130) 0.8
20-100 42 (150) 1.1
100 ve yukars 46 (165) 1.3
TS 498-1997, izelge 5 (tm Trkiye iin)
(basn)
(emme)

kesit
Rzgr yn
q deeri TS 498-1997, izelge 5 den alnr. izelge 5 tm Trkiye iin geerlidir. Ynetmeliklere
girmi bir rzgr haritas yoktur. Rzgr hznn yksek olduu blgelerdeki yksek yaplarda rzgr
hznn Meteoroloji Blge Mdrlklerinden renilerek q deerinin deiiminin belirlenmesi daha
gereki olur.
p
c
p
=0.4 : Rzgrn terk ettii veya yalayp getii yzeylerde (emme)
c
p
=1.2Sin-0.4 : Rzgr yn ile a as yapan ve rzgrn arpt dzlemlerde (basn veya emme)
Kule tipi yaplarda (ykseklii plandaki eninin 5 kat veya daha fazla olan yaplar):
c
p
=1.2 : Esi ynne dik duran ve rzgrn arpt yzeylerde (basn)
c
p
=0.4 : Rzgrn terk ettii veya yalayp getii yzeylerde (emme)
c
p
=1.6Sin-0.4 : Rzgr yn ile a as yapan ve rzgrn arpt dzlemlerde (basn veya emme)
rnekler: rzgr yk hesab
Rzgr
yn
0.4 q
0.44 kN/m
2
k
N
/
m
2
0
.
8
8

k
N
/
m
2
0.16 kN/m
2
0.44 kN/m
2
k
N
/
m
2
0.8 q
0.4 q
+23 m
RNEK:
ekilde verilen reklam panosu ayann ykseklii 23 m dir. Ayaa etkiyen
rzgr kuvvetlerini hesaplaynz.
zm: Ayak bir konsol kiri gibi almaktadr. Ayakta eilme momenti ve
kesme kuvveti oluturan izgisel ykn hesab gerekmektedir. Yap kule tipi
olduundan pano ve ayak yzeylerine 1.2q basn ve 0.4q emme olmak
zere toplam w=1.6q kN/m
2
yatay kuvveti etkiyecektir. Bu deer ayak
evresiyle arplarak ayaa etkiyen, pano genilii ile arplarak panoya
etkiyen izgisel yk hesaplanr.
0h<8 m arasndaki ayak yzeyinde w=1.6
.
0.5
.
2.51 = 2.0 kN/m
8h<20 m arasndaki ayak yzeyinde w=1.6
.
0.8
.
2.51 = 3.2 kN/m
20h23 m arasndaki ayak yzeyinde w=1.6
.
1.1
.
5 = 8.8 kN/m
Ayan evresi
=
.
0.8=2.51 m
Pano genilii=5 m
0.4 q
0.4 q
(1.2 Sin - 0.4)q
0.8 q
Bu rnek derste anlatlmayacak
Prof. Dr. Ahmet TOPU, Betonarme II, Eskiehir Osmangazi niversitesi, 2014, http://mmf2.ogu.edu.tr/atopcu 152
0.8 q
(1.2 Sin - 0.4)q
Drt taraf kapal yaplar
Kesit
w=0.40 kN/m
2
0
.
6
4

k
N
/
m
w
=
0
.
2
0

k
N
/
m
2
0
.
3
2

k
N
/
m
Drt taraf kapal yksek yap
0.4 q
w=2.0 kN/m
R!"r
yk#$r%
&0 cm
12
Reklam
Panosu
a a
a-a
0
+20 m
+23 m
5 m
w= 3.2 kN/m
w=&.& kN/m
Pano genilii=5 m
Plan
0.8 q
0.4 q
0.4 q
0.4 q
Rzgr yn
0.4q
0.4q
0.8q
0.8q
(1.2 Sin - 04) q
Kesit
at eimi
ak taraf
0.4q
Kesit
0.4q
0.8q
0.4q
0.8q
(1.2 Sin - 04) q
0.4q
0.4q
0.8 q
0.4 q
(1.2 Sin - 0.4)q
plan
Prof. Dr. Ahmet TOPU, Betonarme II, Eskiehir Osmangazi niversitesi, 2014, http://mmf2.ogu.edu.tr/atopcu 153
0.4 q
Bir taraf ak veya alabilen hangar tipi yap (kN/m
2
)
0.8q
plan
0.4q
plan
0.4q
(1.2 Sin - 0.4)q
Drt taraf kapal yap
RNEK:
100 m den daha yksek olan bir yapnn cepheleri yaltm amacyla kaplanacak, kaplama malzemesi dbellenecektir. Kaplama malzemesi ok hafif olacak, plastik dbel
kullanlacaktr. Bina yksekliince 1 m
2
ye ka dbel aklmaldr ?
Tanmlar:
Kaplama malzemesi ok hafif olduundan ve yaptrlaca iin dbellerde kesme ve eilme momenti olumayacaktr. Rzgr emme
kuvveti dbelleri ekip karmaya, syrmaya alacaktr. Bu nedenle dbellerde sadece ekme kuvveti oluacaktr.
Bina cephesinde TS 498-1997 ye gre oluacak rzgr emme kuvvetinin ykseklikle deiimi ekilde verilmitir.
N
k
: Dbelin ekme dayanm, dbeli koparan veya syran karakteristik kuvvet (kN).
N
d
: Dbel tasarm ekme kuvveti, dbeli ekip karmaya, koparmaya alan rzgr tasarm kuvveti (kN).
N
r
: Dbelin gvenle tayabilecei ekme kuvveti (kN)

dbel
: Dbel gvenlik katsays (23)
w: Rzgr emme kuvveti (kN/m
2
)
n: bir metrekareye aklmas gereken dbel says
Buna gre: salanmaldr.
dbel
k
r d
'
N
= N
n
1.0 w
= N
Rzgr
yn
w=0.(( kN/m
2
w=0.52 kN/m
2
R!ar yk
)$mm$*
+20 m
+100 m
Derste anlatlmayacak
Foto: Yunus ZELKRS, 2014
Prof. Dr. Ahmet TOPU, Betonarme II, Eskiehir Osmangazi niversitesi, 2014, http://mmf2.ogu.edu.tr/atopcu 154
Saysal rnek:
N
k
=0.1 kN olan dbel kullanlr ve
dbel
=2 alnrsa, bir dbelin gvenle tayaca ekme kuvveti olur. Bu durumda:
Kotu 0 ile 8 m arasnda olan cephe alanlarnda: w=0.2 kN/m
2
, dbel
Kotu 8 ile 20 m arasnda olan cephe alanlarnda : w=0.32 kN/m
2
, dbel
Kotu 20 ile 100 m arasnda olan cephe alanlarnda : w=0.44 kN/m
2
, dbel
Kotu 100 m den yksek cephe alanlarnda : w=0.52 kN/m2 , dbel
Yorum: Kotu 0 ile 20 m arasnda olan cephe blgelerinde en az 6 dbel/m
2
, 20 m den yksek blgelerde 10 dbel /m
2
aklmas ve
ayrca bina kelerinde dbel saysnn her m
2
de en az 2 adet artrlrmas nerilir. Gkdelen tr binalarda binann bulunduu blgedeki
rzgr hznn Meteoroloji Blge Mdrlnden renilmesi ve cephede oluacak emme kuvvetinin daha gereki hesaplanmas uygun
olur.
4 = n 0.05 = N
n
1.0 0.2
= N
r d
6 = n 0.05 = N
n
1.0 0.32
= N
r d

10 = n 8.8 = n 0.05 = N
n
1.0 0.44
= N
r d

10 = n 10.4 = n 0.05 = N
n
1.0 0.52
= N
r d
kN 0.05
2
0.1
N
r
= =
w=0.20 kN/m
2
w=0.32 kN/m
2
+& m
m
Rzgrn emme kuvveti nedeniyle
kopmu yaltm
Rzgrn emme kuvveti nedeniyle kopmu yaltm.
Osmangazi niversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi binas
bek-bek yaptrc ve
ok ksa dbel
Kar yk ve rzgr yknn ayn anda etkimesi
w
w
w/2
w/2
P
k
P
k/
/2
w
w
w
w
w
w

Tam rzgr+tam kar atda yarm rzgr+tam kar
atda tam rzgr+yarm kar
P
k
Prof. Dr. Ahmet TOPU, Betonarme II, Eskiehir Osmangazi niversitesi, 2014, http://mmf2.ogu.edu.tr/atopcu 155
w
w
P
k/
/2
P
k
w/2
w/2
at kar ile ykl iken rzgr da ayn anda etkin olabilir. at
eimi 45
0
olan atlarda elverisiz yklemeler yaplmas
gerekir. Bu tr yklemeler ncelikle spor salonu, pazar yeri,
tribn gibi hafif elik atlarda nemlidir.
atda kar birikmesi riski varsa, at eimi ne olursa olsun, kar
yknn dikkate alnmas gerekir.
P
k
kar yk, w rzgr ykdr.
w
w
w

atda yarm rzgr+bir tarafta tam kar atda tam rzgr+bir tarafta yarm kar
Deprem yk-zet n bilgi
Projelendirilecek bir yapnn gelecekte nasl bir depremin etkisinde kalaca gemite olmu depremlerin verileri kullanlarak tahmin edilmeye allr. Her lkenin konuya ynelik
zel deprem ynetmelii vardr. Trkiyede depreme dayankl yap Deprem Blgelerinde Yaplacak Binalar Hakknda Ynetmelik-2007 esas alnarak projelendirilmek
zorundadr. Deprem yknn hesab bu dersin kapsam dndadr. Genelde Depreme Dayankl Yap Tasarm ad altnda verilen kendi bana ayr bir derstir. Burada baz temel
kavramlara ksaca deinilecektir.
Hareket halinde olmayan bir arata oturan kii dey ynde etkiyen kendi arlnn etkisindedir, W=mg. Ara aniden hareket ederse kii a ivmesi kazanr ve F=ma kuvveti ile aracn
hareket ynne ters ynde itilir. Deprem de buna benzer bir olaydr. Deprem yokken kendi dey ykleri etkisinde olan yap deprem srasnda zeminin hareket etmesi nedeniyle
ivme kazanr ve yapya yatay deprem kuvveti etkir:
a
g
W
ma F = =
Ktle yapnn her noktasna yayldr, dolaysyla her noktada kuvvet oluur.
Sonsuz sayda ktle ile analiz yapmak olanaksz olduundan basitletirici modeller
kullanlr. En basit model; yatay rijitlii yapnn yatay rijitliine eit bir konsol kiritir.
Bu modelde kat ktleleri kat seviyesindeki bir noktada toplanm varsaylr. ou
kez ktlelerin sadece yatay yer deitirme yapaca da varsaylr. Bu durumda ktle
says kadar serbestlik derecesi olur.
W: Yapnn arl (N)
m: Yapnn ktlesi=W/g (kg)
g: yer ekimi ivmesi (=9.81m/s
2
)
F: deprem kuvveti (N)
a: yapnn kazand ivme (m/s
2
)
T: Periyot (s)
f: Frekans (Hz)
vme etkisindeki yap sallanr. Deprem ncesi 0 noktasnda olan yap telenerek 0-1-0-2-0 noktalar arasnda gider gelir. 0-1-0-2-0 arasnda bir hareket iin geen zamana periyot
denir, T ile gsterilir. Periyodun tersi f=1/T frekanstr, yapnn bir saniye iinde 0-1-0-2-0 arasnda gidip-gelme saysdr. Yapnn serbestlik derecesi kadar farkl periyodu ve her
periyoda ait farkl salnm formu, yani nasl ekil deitirdiini gsteren salnm ekli vardr. Bu salnm formlarna mod ad verilir. Yukardaki ekilde verilen 4 katl yapnn 4 ktlesi,
4 serbestlik derecesi, 4 periyodu ve 4 modu vardr. En byk periyoda birinci periyot ve buna ait moda da 1.mod denir. Yapy zorlayan deprem kuvveti tm modlarn oluturduu
0 1 2
,$m%- .ar$k$/% 01d$#
2
1
%3%-
1.01d
m1
1
2
3
(
m
2
m3
m
(
2
2
%3%-
2.01d
2
3
%3%-
3.01d
2( %3%-
(.01d
Derste anlatlmayacak
Prof. Dr. Ahmet TOPU, Betonarme II, Eskiehir Osmangazi niversitesi, 2014, http://mmf2.ogu.edu.tr/atopcu 156
4 serbestlik derecesi, 4 periyodu ve 4 modu vardr. En byk periyoda birinci periyot ve buna ait moda da 1.mod denir. Yapy zorlayan deprem kuvveti tm modlarn oluturduu
ktle kuvvetlerinin birleiminden oluur. Birinci mod en byk etkiyi oluturur. Dierlerinin etkisi hzla azalr. Deprem analizinde genelde ilk 3 periyot ve bunlara ait modlar ile yetinilir.
Periyot ve mod hesab karmaktr (zdeer ve zvektr hesab). En etkin olan 1. periyot iin gvenilir olmayan fakat yaklak bir fikir veren baz ampirik formller vardr. Aadaki
tabloda verilen formller orta sk zemine ina edilmi n=10 katl perdesiz bir yap iin deerlendirilmitir. Sonular olduka farkldr, geree yakn deerlerden genelde daha
dktrler. Bu yaklak formller, el hesaplarn kolaylatrmak amacyla, eski ynetmeliklerde kullanlmt. Yeni modern ynetmeliklerde artk kullanlmamaktadrlar, ancak n
tasarm iin yararldrlar.
Periyot yapnn ktlesine, yapnn yatay rijitliine ve snmlemeye bal olarak deiir. Snmleme yapnn ivmesini azaltc bir etkidir, havann direncinden ve malzeme moleklleri arasndaki
isel srtnmeden kaynaklanr. Snmleme nedeniyle salnm bir sre sonra durur. Ktle arttka periyot artar, rijitlik arttka periyot azalr. Genelde; periyot azaldka yap daha byk, arttka
daha kk ivme etkisinde kalr. Yapya etkiyen deprem kuvvetinin bykln 1) Yapnn ktlesi 2)Depremin ivmesi 3)Yap ile zeminin etkileimi 4)Yapnn periyodu 5)Snmleme belirler.
Ar (=byk ktleli) yaplardan elden geldiince kanlmaldr.
Depreme dayankl yap tasarm ne demektir? Yap hasar grmez, yklmaz m? Bunun cevab; Deprem Ynetmelii-2007 madde 1.2.1 de kaytldr:
Bu Ynetmelie gre yeni yaplacak binalarn depreme dayankl tasarmnn ana ilkesi; hafif iddetteki depremlerde binalardaki yapsal ve yapsal olmayan sistem elemanlarnn
herhangi bir hasar grmemesi, orta iddetteki depremlerde yapsal ve yapsal olmayan elemanlarda oluabilecek hasarn snrl ve onarlabilir dzeyde kalmas, iddetli depremlerde ise
can gvenliinin salanmas amac ile kalc yapsal hasar oluumunun snrlanmasdr.
Deprem
yn
X-yn 1.00 1.04 0.74 0.70 0.90
Y-Yn 1.00 1.04 0.91 0.85 0.90
10
n
T
1
=
s
1
12C
n
T =
D 13C
H
T
s
1
=
D
H
0.09 T
1
=
3/4
t 1
H C T =
T
1
: yapnn tahmini 1. periyodu (s)
H: yapnn ykseklii (m)
n: kat says
D: deprem ynnde yapnn plandaki uzunluu (m)
C
s
=0.91.1 sk zeminlerde; C
s
=0.70.9 orta sk zeminlerde
C
t
=0.07 Betonarme ereveli taycl yaplarda (perdesiz yap)
C
t
=0.05 Perde-ereveli yaplarda