Askeri Aviyonik Sistemler ve Modernizasyon

Oktay ELDEM / Elektronik Y. Mh./ oktay.eldem@gmail.com

zet
2014.2 saysnda Aviyonik sistemler hakknda genel bilgi verilmi, Askeri Aviyonik sistemlerin
neler olduu listelenmiti. Daha sonra dnyada modernizasyonun nasl yapld ve nereye gittii
anlatlmt. Bu sayda ise Aviyonik sistemleri daha iyi tanyabilmemiz iin uaklarn savataki
grevleri ve bu grevlerin gerektirdii imkn ve kabiliyetler anlatlacak daha sonra Navigasyon
sistemleri tantlacaktr.

Sava Uaklarnn Grevleri

Sava uaklar tarihine bakldnda gzetleme, engelleme ve kara saldrlar gibi temel grevlerin
(Role) erken dnemlerde ortaya kt grlr. Bu ilk grevler yllarca sren savalarda elde
edilen tecrbeler sonucunda gittike gelierek Tablo 1de belirtilen eitlilie ulamtr:
Tablo 1
Uak Grev Tanm (Role)
ok amal
Kara saldr
Stratejik bombardman
Deniz karakol
Sava alan gzetleme
Havadan erken ihbar
Elektronik harp
Foto keif
Havada yakt ikmal
Askeri nakliye
nsansz
Eitim

ngilizcesi
Air Superority
Ground Attack
Strategic Bomber
Maritime Patrol
Battlefield Surveillance
Airborne Early Warning
Electronic Warfare
Photographic Reconnaissance
Air to Air Refuelling
Troop/material Transport
Unmanned Vehicle
Training

rnek Uak*
F-16 Fighting Falcon (TR),
Fairchild A-10 Thunderbolt (ABD)
B52(ABD)
Lockheed S-3 Viking (ABD)
Astor(US)
Boeing 737 AEW&C (TR)
Boeing RC-135 (ABD)
Modernize edilmi F-4 (TR)
KC-135R-CRAG Stratotanker (TR)
C-130 Hercules (TR)
HERON (TR)
T-38 Talon (TR)

*: rnek uak olarak hava kuvvetleri envanterinde belirtilen ( www.hvkk.tsk.tr/TR/EnvanterdekiUcaklar.aspx?ID=7 )

uaklar yazlmtr. HvKK envanterinde bulunamayanlar iin ABD uaklarndan rnek verilmitir.

Uan grevine bal olarak fiziksel yaps, performans, uu profili, personel says ve
aviyonikleri deiiklik gsterir. Grevler ayr olarak listelenmi olsa da bir uan bir ka grevi
yerine getirmesi ve uan modifiye / modernize edilerek daha sonra baka grevlerde
kullanlmas mmkn olmaktadr.
Yandaki ekilde solda kara saldr ua
Fairchild A-10 Thunderbold ve sada
C-130 nakliye ua grlmektedir.
Farkl grevler icra eden bu iki uan
fiziksel
zelliklerini
ve
Aviyonik
sistemlerini
karlatrmak
faydal
olacaktr.
Bir Kara saldr ua; ok hzl ve alaktan uabilmeli, saldr manevralar ve kaamak eylemler
iin olduka evik olmaldr. Bu uakta sensrleri ve silah sistemlerini kullanmak zere genellikle
iki personel kullanlr. ekil 1de Fairchild A-10 Thunderbold un sistemleri grlmektedir.
Bir Askeri kargo ua; uzun menzil uabilmeli, havada yakt ikmali yapabilmeli ve iyi bir
navigasyon sistemine sahip olmaldr. Kt hava koullarnda kt pistlere ini kalk
yapabilmedir. Personel; pilotlar, ykleme/boaltma ekibi ve parat timlerden oluabilir.
ekil 2de C-130un sistemleri grlmektedir.
Her iki uan sistemleri karlatrldnda Uak Seyir Sistemlerinin genellikle ayn olduu,
Kargo uanda Silah Sistemleri olmad, Saldr uanda Silah Sistemlerine ek olarak hedef
alglama ve nian alma (sensrler, lazer hedef saptama) sistemleri olduu ayrca pilotun nnde
ve kasknda zel gstergeler bulunduu grlmektedir (HUD ve HMD)

ekil 1

ekil 2
HUD: Head-up Display: Bast Gstergesi. Gsterge tablosundaki bilgileri n cama yanstan sistem
HMD: Helmet-Mounted Display: Kaska monteli gsterge.
FCS: Flight Control System: Uu Kontrol Sistemi: Fly-by-wire, manel uu kumandalarn elektronik bir arayz ile
deitiren gelimi uu kumanda sistemi
Station Keeping stasyon Muhafaza: Hareket halinde olmasna ramen Uan pozisyonunu muhafaza etmesi
DASS: Defensive Aids Subsystem: Savunma Destek Sistemi: Uaa yneltilmi fzeleri alglayan ve bu tehlikeleri
savuturan elektronik sistem.

2014.2 saysnda Askeri Aviyonik sistemleri

1)
2)
3)
4)
5)

Navigation: Seyrsefer sistemleri

Communications: Haberleme sistemleri
Sensrler
Mission System: Grev kontrol sistemleri
Gstergeler ve kontroller

eklinde sralamtk. lerleyen blmlerde nce Navigasyon Sistemlerinin ksa bir tantm
yaplacak daha sonra askeri ve sivil uaklarda kullanlan Navigasyon cihazlar tantlacaktr.

Uaklarda Navigasyon Nedir ve Nasl yaplr

Navigasyonu anlamak iin bir uan navigasyon parametrelerinin neler olduunu bilmek faydal
olacaktr. Bu parametreler ekilde gsterilmi ve listede tanmlanmtr.

ekil 3

1) Uak belirli bir ykseklikte veya irtifada barometrik balang noktasna (barometrik irtifa)
veya karasal ykseklie gre uacaktr (radar ykseklii).
2) Uak Vx, Vy, Vz hz bileenleri ile hareket etmektedir. Havaya gre hz (IAS), yere gre hz
(TAS) ile tanmlanmaktadr.
3) Uak belirli bir ynde uacaktr fakat rzgrn hz ve yn uan yolunu deitirmektedir.
4) Uan hareket yn pusula kuzeyine gre veya gerek corafik kuzeye gre tanmlanacaktr.
5) Uak enlem ve boylam deerleri ile tanmlanan hlihazrdaki konumundan baka bir
waypointe uacaktr.
Uan kalk yapt havaalanndan var yapt havaalanna kadar olan menzilde tanmlanm
olan bir dizi uu ayaklar ki waypointler ile uan atanm uu rotasn belirler. Gnmzde
uaklarda kullanlan temel navigasyon metotlar unlardr:

Klasik Dead-Reckoning1 navigasyon sistemi hava verisi (air data) ve pusula (magnetic) verisi
ile birlikte, Doppler veya LORAN-C sistemini kullanr;
Radyo Navigasyon sistemi navigasyon destek cihazlarn kullanr. Bu cihazlar yere
konulanm Radyo Frekans akarlar ve uaa konulanm alc ve ilemci cihazlardr.
Barometrik Ataletsel Seyrsefer sistemi hava verisi ve ateletsel seyrsefer veya Doppler
verilerini birlikte kullanr.
Uydu navigasyon sistemi GNSS veya GPS sistemini kullanr.
oklu Sensor Navigasyon Sistemi yukardaki sistemlerin bir bileimini kullanr.

Dead Reckoning (DR); istikamet, srat, mesafe, zaman ve rzgr bilgilerini kullanarak harita zerinde yaplan seyrsefer
hesab. En basit tanmyla DR, belirli bir sre nce nerede olduu kesin olarak bilinen bir tatn, u an nerede olmas
gerektiinin hesabdr. ekil 4teki srklenme as ile tanml vektr izimi DR yntemini tanmlamaktadr. Doppler ve
LORAN-C sistemleri ilerleyen blmlerde anlatlacaktr.

Navigasyon Sistemleri
Navigasyon sistemleri aada listelenmitir.
Sralama
basitten
karmaa
doru
yaplmtr. Bu blmde ilk be cihazn
tantm yaplacaktr.
1. ADC (Air data Computer): Hava verileri ve
Bilgisayar
2. Radar Altimeter (RA)
3. GPWS (Ground Proximity Warning
System): Yer yaklam ikaz sistemi
4. TCAS (Traffic Collision Avoidance system):
Trafik arpmadan koruma sistemleri
5. Accident data recorder: Kaza verileri kayt
cihaz
6. Autopilot: Otopilot
7. Flight Management: Uu Ynetimi
8. Nav/GPS: Navigasyon Sistemleri
9. Landing Aids: ni Destek aygtlar
10. Nav Aids: Navigasyon destek aygtlar
1. ADC (Air data Computer): Hava verileri ve
Bilgisayar

Kokpitlerde kullanlan en temel Navigasyon

sistemidir. Bilgisayar ile uan pitot-statik
sistemi, jiroskopu, GPSi ve ivmeleri gibi
sensrlerinden ald bilgileri kullanarak
uan dzeltilmi hava srati, Mach srati,
irtifas ve irtifa trendi gibi bilgiler hesaplanr.
Hava veri bilgisayarlarnn girdileri arasnda
genellikle total hava scakl da bulunur. Bu
sayede statik hava scakl ve uan hakik
hava srati (TAS, ng. True airspeed) de
hesaplanr.
2. Radar Altimetre (RA)

Uan altndaki araziden yksekliini ler ve

gsterir. ~4 GHzte alr. Uak anten aracl
ile aa Elektromanyetik Dalga gnderir ve

geri yansyan alglar. Uan karadan ne

kadar
yksekte
olduunu
hesaplar.
Barometrik Altimetre ise uan deniz
seviyesinden yksekliini gsterir.
3. TCAS (Traffic Collision Avoidance system):
Trafik arpmadan koruma sistemleri

Uan yaknndaki uaklarn yn, menzil ve

yksekliini gsterir ve arpma tehlikesi
yaratmalar durumunda pilotu uyarr. Bu
ilemi yapabilmesi iin dier uaklarn da
TCAS cihazna sahip olmalar gerekir.
4. GPWS (Ground Proximity Warning
System): Yer yaklam ikaz sistemi

Uak yere yakn veya bir arazi engeline doru

ani tehlike iine girmi ise pilotu uyarmak iin
tasarlanm ikaz sistemidir.
5. Accident Data Recorder: Kaza Verileri
Kayt Cihaz
Bir elektronik kayt cihazdr. Uan kaza
durumunda
aviyonik
olaylar ve arzalarn
soruturmasn
kolaylatrmak
amacyla
kullanlr. Yaygn olarak
kara
kutu
denilmektedir. Uu kaydedicileri iddetli bir
uak kazasnda karlalmas muhtemel
koullar dayanma yeteneine sahiptir. Tipik
olarak bir 3400g etkisini dayanacak ekilde
belirtilen gerektirdii gibi 1000C scakla
dayanacak ekilde retilirler.