GABRIEL GARCIA MARQUEZ

KRONIKA ZAPOWIEDZIANEJ
MIERCI
Przeoy:
Carlos Marrodan Casas

W dniu, w ktrym mia zosta zabity, Santiago Nasar wsta o pitej trzydzieci rano,
chcc zdy na uroczysto powitania statku wiozcego biskupa. nio mu si, e szed w
mawce przez gaj figowcw, i przez chwil by szczliwy we nie, ale obudziwszy si,
poczu si cay zbryzgany ptasimi gwienkami. Zawsze niy mu si drzewa - powiedziaa
mi Placida Linero, jego matka, odtwarzajc w dwadziecia siedem lat pniej szczegy tego
nieszczsnego poniedziaku. - Tydzie wczeniej nio mu si, e lecia sam w samolocie z
cynfolii, ktry swobodnie przelatywa pomidzy migdaowcami. Cieszya si w peni
zasuon saw nieomylnej tumaczki cudzych snw, pod warunkiem e opowiadano je na
czczo, nie dostrzega jednak adnej zowrbnej przepowiedni w snach swego syna - ani w
tych dwch ostatnich, ani w poprzednich z drzewami, ktre opowiada jej we wszystkie ranki
poprzedzajce jego mier.
Santiago Nasar rwnie nie dostrzeg zej wrby. Spa krtko i le, nie zdejmujc
ubrania. Obudzi si z blem gowy, czujc na podniebieniu smak miedzianego strzemienia,
szybko jednak uzna to za naturalne skutki weselnej hulanki, ktra przeduya si do rana.
Nie do tego: wiele osb napotkanych przez niego od momentu, gdy wyszed z domu o
szstej pi, a do chwili kiedy w godzin pniej zosta zaszlachtowany jak wieprz,
wspominao, i by wwczas nieco ospay, ale w dobrym humorze, i e wszystkim
mimochodem napomkn co o piknym dniu. Nikt nie by pewien, czy mia na myli pogod.
Wielu jednomylnie wspominao, e ranek by pogodny, z nadlatujc od plantacji
bananowych morsk bryz, a wic taki, jakiego mona byo si spodziewa po dobrym lutym
tamtych czasw. Wikszo zgodnie jednak stwierdzaa, e pogoda bya pod psem, niebo
niskie i pospne, w powietrzu unosia si stchlizna stojcych wd, a w chwili nieszczcia
sipia mawka, taka sama, jak widzia Santiago Nasar w lesie swego snu. Jeli za chodzi o
mnie, to po weselnej pijatyce wracaem do przytomnoci na apostolskim onie Marii
Alejandriny Cervantes i obudziy mnie dopiero dzwony bijce na trwog, cho mylaem, e
uderzono w nie na cze biskupa.
Santiago Nasar ubra si w biae lniane spodnie, nie krochmalone, takie same jak te,
ktre mia na sobie poprzedniego dnia na weselu. Byo to ubranie na wielkie okazje. Gdyby
nie wizyta biskupa, woyby spodnie i koszul koloru khaki i buty do jazdy konnej, czyli to,
w co ubiera si w kady poniedziaek, gdy jecha do hacjendy Divino Rostro,
odziedziczonej po ojcu i zarzdzanej przez niego roztropnie, cho bez wikszych sukcesw.
Gdy wyrusza konno, przypina do pasa magnum 357, ktrego pociski z pancernej stali, jak
mawia, mogy przeci konia na p. W sezonie polowa na kuropatwy bra swoje
sokolnicze akcesoria. Poza tym w swoim arsenale mia: manlicher schonauer 30.06, holand

magnum 300, hornet 22 z celownikiem optycznym i wielostrzaowego winczestera. Spa

zawsze tak jak jego ojciec, trzymajc bro w poszewce poduszki, tego dnia jednak przed
wyjciem z domu wyj naboje i schowa do szufladki nocnego stolika. Nigdy nie zostawia
broni nabitej - powiedziaa mi jego matka. Wiedziaem o tym, tak jak wiedziaem, e bro
chowa w jednym miejscu, amunicj za jak najdalej od niej, tak by nikt, choby
przypadkiem, nie uleg pokusie zaadowania broni wewntrz domu. By to roztropny nawyk
narzucony przez ojca od tego dnia, kiedy to rano jedna ze sucych, chcc zdj poszewk z
poduszki, zacza ni potrzsa; pistolet wypad i uderzajc o podog wystrzeli, kula za
roztrzaskaa szaf w pokoju, przebia cian salonu, z bitewnym gwizdem przeleciaa przez
jadalni ssiedniego domu i obrcia w gipsowy proch witego naturalnej wielkoci z
gwnego otarza kocioa na drugim kocu placu. Santiago Nasar, wwczas mae dziecko,
nie zapomnia nigdy tej pogldowej lekcji udzielonej przez nieszczliwy traf.
Ostatnim obrazem syna, jaki zachowaa w pamici matka, bya wizja jego przelotnego
pobytu w sypialni. Obudzi j, gdy usiowa po omacku znale w azienkowej apteczce
tabletk aspiryny; matka zapalia wwczas wiato i ujrzaa go, jak wyania si w drzwiach
ze szklank wody w rku, i takim miaa go zapamita na zawsze. Santiago Nasar
opowiedzia jej wwczas sen, ona jednak nie zwrcia uwagi na drzewa.
- Wszystkie sny z ptakami oznaczaj dobre zdrowie - powiedziaa.
Ujrzaa go, lec w tym samym hamaku i w tej samej pozycji, w jakiej zastaem j,
powalon przez ostatnie wiata staroci, kiedy wrciem do tego zapomnianego miasteczka,
prbujc zoy z tylu rozproszonych odamkw rozbite zwierciado pamici. Nawet w
penym wietle z trudem rozpoznawaa ksztaty, a do skroni przyoone miaa zioa majce
umierzy wieczny bl gowy, ktry pozostawi jej syn, gdy po raz ostatni przeszed przez
sypialni. Leaa na boku, prbujc podnie si uczepiona pali u wezgowia hamaka, w
pmroku za unosi si ten sam zapach baptysterium, ktry tak mnie zdziwi w w ranek, gdy
popeniono zbrodni.
W chwili, kiedy pojawiem si w pustce drzwi, pomylia mnie ze wspomnieniem
Santiago Nasara. Tam sta - powiedziaa mi. - Mia na sobie biae lniane ubranie, prane w
samej wodzie, bo mia tak delikatn skr, e nie znosi chrzstu krochmalu. Siedziaa
duszy czas w hamaku ujc nasionka rzeuchy, pki nie otrzsna si ze zudzenia, e syn
wrci. Wwczas westchna: To by mczyzna mojego ycia.
Zobaczyem go w jej pamici. W ostatnim tygodniu stycznia skoczy dwadziecia
jeden lat, by smuky, blady, mia arabskie rzsy i krcone wosy swego ojca. By jedynym
synem maestwa z rozsdku, ktre nie zaznao chwili szczcia. Ale Santiago Nasar

wydawa si szczliwy przy ojcu, pki ten nagle nie zmar, i przez nastpne trzy lata
wydawa si nadal szczliwy przy samotnej matce a do poniedziaku swojej mierci. Po niej
odziedziczy instynkt. Od ojca nauczy si, jeszcze jako dziecko, wadania broni paln,
mioci do koni i ukadania do oww drapienych ptakw, ale rwnie wyprbowanej sztuki
odwagi i ostronoci. Midzy sob rozmawiali po arabsku, ale w obecnoci Placidy Linero po
hiszpasku, eby nie czua si odepchnita. Nigdy nie widziano ich uzbrojonych w
miasteczku i tylko raz pojawili si ze swymi wytresowanymi sokoami, i to z okazji pokazu
sokolnictwa podczas specjalnego kiermaszu na cele dobroczynne. mier ojca zmusia go do
przerwania nauki pod koniec szkoy redniej, musia bowiem obj rodzinn hacjend. Sobie
samemu ju Santiago Nasar zawdzicza, i by wesoy, spokojny i kochliwy.
W dniu, w ktrym mia zosta zabity, matka, ujrzawszy go ubranego na biao,
pomylaa, e pomyli mu si dzie. Przypomniaam mu, e dzi jest poniedziaek powiedziaa mi. Ale wytumaczy jej, e ubra si odwitnie na wypadek, gdyby nadarzya
si okazja ucaowa piercie biskupa. Nie okazaa tym najmniejszego zainteresowania.
- Nawet nie zejdzie ze statku - odpara. - Udzieli bogosawiestwa z obowizku, jak
zwykle, i odpynie tam, skd przypyn. Nienawidzi tego miasteczka.
Santiago Nasar wiedzia, e matka ma racj, ale splendor uroczystoci kocielnych
wzbudza w nim nieodparty zachwyt. To jest jak wino - wyzna mi kiedy. Jedynym
zmartwieniem matki w zwizku z wizyt biskupa byo, eby jej syn nie zmk na deszczu,
syszaa bowiem, jak kicha przez sen. Poradzia mu, eby wzi parasol, ale on pomacha jej
rk na poegnanie i wyszed z pokoju. Widziaa go po raz ostatni.
Victoria Guzman, kucharka, bya cakowicie pewna, e nie padao ani tego dnia, ani
przez cay luty. Wprost przeciwnie - powiedziaa mi, kiedy odwiedziem j na krtko przed
jej mierci. - Soce zaczo grza wczeniej ni w sierpniu. Oprawiaa na niadanie trzy
krliki, atakowana przez dyszce psy, gdy Santiago Nasar wszed do kuchni. Zawsze gdy
wstawa, wyglda, jakby ajdaczy si ca noc - wspominaa bez czuoci Victoria Guzman.
Divina Flor, jej rozkwitajca wanie crka, podaa mu jak w kady poniedziaek kubek
gorzkiej kawy z odrobin wdki z trzciny cukrowej, by mg znie ciar minionej nocy.
Ogromna kuchnia z rozlegajcym si w niej sykiem ognia i kurami picymi na erdkach
wydawaa tajemnicze oddechy. Santiago Nasar przekn kolejn aspiryn i usiad, by yk po
yku popija kaw z duego kubka, pograjc si w leniwych mylach i nie odrywajc
wzroku od obydwu kobiet patroszcych krliki nad piecykiem. Victoria Guzman mimo swego
wieku zachowaa urod. Dziewczynk, dzik jeszcze troch i nie oswojon, zdaway si ju
rozpiera hormony. Gdy podesza, eby zabra pusty kubek, Santiago Nasar zapa j za

przegub doni.
- Ju mona ci ujeda - powiedzia. Victoria Guzman pogrozia mu zakrwawionym
noem.
- Ty j, biay, pu - rozkazaa mu nie na arty. - Z tej studni si nie napijesz, pki ja
yj. Zostaa uwiedziona przez Ibrahima Nasara w peni swej modoci. Przez wiele lat
kocha si z ni po stajniach swej hacjendy i sprowadzi na sub do domu, gdy zauroczenie
mu przeszo. Divina Flor, crka z pniejszego ju maestwa, czua, e jest jej
przeznaczone kusownicze ko Santiago Nasara i przewiadczenie to budzio w niej
przedwczesny niepokj. Taki mczyzna ju si nigdy nie narodzi - powiedziaa mi, gruba,
przywida i otoczona dziemi po innych miociach. Wykapany ojciec - odparowaa jej
Victoria Guzman. - Zasraniec. Ale nie potrafia opanowa gwatownego dreszczu trwogi na
wspomnienie przeraenia Santiago Nasara, kiedy jednym szarpniciem wyrwaa z krlika
dymice wntrznoci i rzucia je psom.
- Nie bd taka okrutna - powiedzia jej. - A gdyby to by czowiek?
Victoria Guzman potrzebowaa niemal dwudziestu lat, by zrozumie, e mczyzna
przyzwyczajony do zabijania bezbronnych zwierzt mg si tak nagle przerazi. Boe
wity - krzykna wystraszona - i pomyle, e to byo dla mnie takim odkryciem. W ten
poranek zbrodni byo w niej jednak tyle tumionych urazw, i nie przestaa rzuca psom
wntrznoci krlikw. Byle tylko uprzykrzy niadanie Santiago Nasarowi. W tym to wanie
momencie cae miasteczko zostao zerwane na nogi brutalnym rykiem parowca wiozcego
biskupa.
Mieszkali w starym dwupitrowym domu, byym magazynie, o cianach z surowych
desek i dwuspadowym cynkowym dachu, na ktrym siaday spy wygldajc portowych
odpadkw. Zosta zbudowany w czasach, kiedy rzeka bya na tyle eglowna, i barki, a nawet
niektre statki penomorskie zapuszczay si a tutaj poprzez bagniska estuarium. Gdy
Ibrahim Nasar przyby pod koniec wojen domowych z ostatnimi Arabami, morskie statki nie
przypyway ju wskutek zmiany nurtu, wobec czego magazyn sta si bezuyteczny. Ibrahim
Nasar kupi go niemal za darmo, planujc zaoenie w nim sklepu z artykuami
importowanymi, ktrego nigdy nie otworzy, i dopiero przed lubem przerobi go na dom
mieszkalny. Na parterze urzdzi salon do wszystkiego, w gbi dobudowa stajni dla
czterech koni, subwki i folwarczn kuchni z oknami wychodzcymi na port, przez ktre o
kadej porze wpada fetor wd. W salonie pozostawi jedynie krcone schody wyowione po
jakiej katastrofie okrtowej. Na pitrze, gdzie przedtem mieciy si biura urzdu celnego,
urzdzi dwa obszerne pokoje i pi kajut dla gromady dzieci, ktre chcia mie, a nad

rosncymi na placu drzewami migdaowymi zbudowa balkon, gdzie Placida Linero

siadywaa w marcowe popoudnia, by tam znale ulg w swej samotnoci. Od frontu
zachowa gwne drzwi i dorobi dwa wysokie okna z toczonymi gakami. Pozostawi te
tylne drzwi, podwyszajc je nieco, tak by mieci si w nich ko. Zachowa rwnie cz
dawnego nabrzea. Wanie te drzwi byy najczciej uywane, cho nie dlatego, i byy
najprostszym wejciem do stajni i kuchni, ale przede wszystkim dlatego, e bezporednio
wychodziy na ulic nowego portu, oszczdzajc drogi przez plac. Gwne drzwi, poza
witecznymi okazjami, zawsze byy zamknite i zaryglowane. Pomimo tego wanie przy
nich, a nie przy tylnych drzwiach czekali na Santiago Nasara ludzie, ktrzy zamierzali go
zabi, i wanie nimi wyszed Santiago Nasar na uroczysto powitania biskupa, aczkolwiek
musia okry dom, eby doj do portu.
Nikt nie mg poj zbiegu tylu fatalnych okolicznoci. Przybyy z Riohacha sdzia
ledczy musia je spostrzec, lecz nie mia odwagi ich uzna, a wiadcz o tym jego zabiegi w
aktach, by faktom nada racjonaln interpretacj. Drzwi wychodzce na plac wielokrotnie
pojawiay si w zeznaniach pod nazw z powieci odcinkowej jako Fatalne drzwi. W
istocie za jedyn wiarygodn interpretacj wydawao si wyjanienie Placidy Linero, ktra
odpowiadajc na pytanie uya matczynego argumentu: Mj syn nigdy nie wychodzi
tylnymi drzwiami, kiedy by dobrze ubrany. Zdawaa si to by prawda tak prosta, i sdzia
ledczy odnotowa j na marginesie, nie wcign jej jednak do akt.
Victoria Guzman ze swej strony kategorycznie zaprzeczya, jakoby ona i jej crka
wiedziay, e na Santiago Nasara czekano, by go zabi. Ale po latach przyznaa, e obie
wiedziay ju o tym, kiedy wszed do kuchni, eby wypi kaw. Powiedziaa jej o tym
ebraczka, ktra przysza nieco po pitej proszc o mleko; powiedziaa te, dlaczego chc go
zabi i gdzie na niego czekaj. Nie uprzedziam go, bo mylaam, e te groby to pijackie
gadanie - dodaa Victoria. Ale podczas ktrych z rzdu odwiedzin, gdy Victoria Guzman
ju nie ya, Divina Flor wyznaa mi, e jej matka nie powiedziaa nic Santiago Nasarowi, bo
w skrytoci serca chciaa, eby go zabito. Ona za nie uprzedzia go, bo wtedy bya tylko
przestraszon dziewczynk, niezdoln do podjcia samodzielnej decyzji, a przestraszya si
jeszcze bardziej, kiedy chwyci j za przegub i poczua dotyk doni, lodowatej i skamieniaej
jak rka trupa.
Santiago Nasar przeszed dugimi krokami przez pmrok domu, poganiany radosnym
buczeniem biskupiego statku. Divina Flor wymina go, by otworzy mu drzwi, i usiowaa
nie da si zapa pomidzy klatkami picych ptakw w jadalni, pomidzy wiklinowymi
meblami i wiszcymi paprociami w salonie, ale gdy odsuna zasuw, nie zdoaa ju unikn

wycignitych szponw drapienego krogulca. Zapa mnie za ca pip - powiedziaa mi

Divina Flor. - Zawsze to robi, kiedy mnie przyapa w jakim kcie, ale tamtego dnia nie
przestraszyam si jak zwykle, tylko strasznie zachciao mi si paka. Przepucia go, by
mg wyj, i przez uchylone drzwi zobaczya na placu migdaowce onieone blaskiem
witu, ale baa si zobaczy cokolwiek wicej. Wtedy statek przesta wy i zaczy pia
koguty - powiedziaa. - Zrobi si taki harmider, e trudno byo uwierzy, aby w miasteczku
znajdowao si a tyle kogutw, i pomylaam, e przypyny razem z biskupem. Jedyne, co
moga zrobi dla mczyzny, ktry nigdy nie mia by jej mczyzn, to zostawi wbrew
poleceniom Placidy Linero nie zaryglowane drzwi, aby mg w razie czego wej z
powrotem. Kto, kogo nigdy nie zidentyfikowano, wsun pod drzwi kopert z kartk
ostrzegajc Santiago Nasara, e czekaj na niego, by go zabi, ujawniajc przy tym miejsce,
motywy i inne szczegy intrygi. Ostrzeenie leao ju na pododze, gdy Santiago Nasar
wychodzi z domu, nie dostrzeg go jednak, tak jak nie dostrzega go rwnie Divina Flor, nie
dostrzeg go zreszt nikt jeszcze dugo po tym, jak zbrodnia zostaa dokonana.
Mina ju szsta, jednak wiata uliczne jeszcze si paliy. Z gazi migdaowcw i
niektrych balkonw zwisay kolorowe weselne girlandy i mona byo pomyle, e
powieszono je dopiero co na cze biskupa. Ale wyoony pytami plac, gdzie sta podest dla
muzykw, wyglda niczym mietnisko pene pustych butelek, przernych pozostaoci i
odpadkw po publicznej zabawie. Gdy Santiago Nasar wychodzi z domu, wiele osb
przynaglonych buczeniem statku biego w stron portu. Jedynym czynnym na placu lokalem
by ssiadujcy z kocioem sklep z nabiaem, gdzie w tym czasie siedzieli dwaj mczyni
czekajcy na Santiago Nasara, eby go zabi. Clotilde Armenta, wacicielka sklepu, ujrzaa
go w brzasku witu i odniosa wraenie, e ubrany jest w aluminium. Ju wtedy wyglda jak
zjawa - powiedziaa mi. Mczyni, ktrzy mieli go zabi, zasnli na krzesach, przytulajc
do piersi noe owinite w gazet. Clotilde Armenta wstrzymaa oddech, eby ich nie obudzi.
Pedro i Pablo Vicario byli bliniakami. Mieli po dwadziecia cztery lata i byli tak do
siebie podobni, e z trudem ich rozrniano. Ociaego wygldu, ale dobrego charakteru gosi akt sprawy. Ja, znajc ich od szkoy podstawowej, opisabym ich tak samo. Tego dnia
rano mieli jeszcze na sobie ciemne weselne garnitury, zbyt cikie i zbyt przyzwoite jak na
Karaiby, i cho ich twarze nosiy lady wielu godzin rozpusty, dopenili jednak porannego
rytuau i ogolili si. Chocia pili nieprzerwanie od przededniu wesela, po tych trzech dniach
nie byli ju pijani, wygldali tylko jak niewyspani lunatycy. Zasnli przy pierwszych
podmuchach witu, po prawie trzech godzinach oczekiwania w sklepie Clotilde Armenta, i to
by ich pierwszy sen od pitku.

Gdy statek zabucza po raz pierwszy, obaj ocknli si, ale instynkt wyrwa ich
cakowicie ze snu, dopiero gdy Santiago Nasar opuci swj dom. Kady z nich chwyci
wwczas za swj pakiet owinity w gazet, a Pedro Vicario zacz wstawa.
- Na mio bosk - szepna Clotilde Armenta. - Zostawcie to na pniej, choby
przez wzgld na ksidza biskupa.
Jakby mnie Duch wity nawiedzi - czsto powtarzaa pniej. By to istotnie
opatrznociowy przypadek, cho nie na wiele si zda. Po tym, co powiedziaa, bliniacy
Vicario zreflektowali si i ten, ktry ju wsta, ponownie usiad. Obaj odprowadzili wzrokiem
Santiago Nasara przechodzcego przez plac. Patrzyli na niego raczej z alem - mwia
Clotilde Armenta. W tej samej chwili przez plac przeszy bezadnie w swych sierocych
mundurkach wychowanki szkoy prowadzonej przez zakonnice.
Placida Linem miaa racj; biskup w ogle nie zszed na ld. W porcie, poza
miejscowymi wadzami i dziemi ze szk, zebraa si masa ludzi i wszdzie peno byo
klatek z podtuczonymi kogutami przyniesionymi w prezencie dla biskupa, zupa z kogucich
grzebieni bya bowiem jego ulubionym przysmakiem. Przy nabrzeu zwalono tyle stosw
drewna, i zaadowanie ich na statek trwaoby co najmniej dwie godziny. Ale statek w ogle
nie przybi do brzegu. Wypyn zza zakrtu rzeki dyszc niby smok i wwczas orkiestra
zagraa hymn biskupi, a koguty w klatkach zaczy pia, budzc wszystkie koguty w
okolicznych osadach.
W owej epoce legendarne parostatki z paleniskami na drewno, napdzane koem
opatkowym, zanikay ju powoli, a kursujce niedobitki nie do, e nie miay ju pianol ani
specjalnych kajut na miodowe miesice, to ledwie mogy jeszcze pyn pod prd. Ten by
jednak nowy i zamiast jednego komina mia dwa, opasane, niczym banderol, barwami
narodowymi, za koo opatkowe od rufy nadawao mu impet penomorskiego statku. Na
najwyszym mostku przy kapitaskiej kabinie w otoczeniu swej wity Hiszpanw, sta biskup
w biaej sutannie. Pogoda bya jak na Boe Narodzenie - powiedziaa moja siostra Margot.
Przepywajc bowiem wzdu portu, jak wynika z jej opowieci, statek wyda gwizd i trysn
strumieniem spronej pary, moczc tych, ktrzy stali przy samym brzegu. Wszystko
wydawao si ulotn zud: biskup, znalazszy si na wprost zgromadzonych przy nabrzeu
tumw, zacz kreli w powietrzu znak krzya i nieprzerwanie udziela swego
bogosawiestwa, z przyzwyczajenia, bez cynizmu i bez uduchowienia, pki statek nie
znikn z oczu pozostawiajc za sob wrzaw kogutw.
Santiago Nasar mia powody, by poczu si rozgoryczonym. Uczestniczy w
przygotowaniach w odpowiedzi na publiczne apele ksidza Carmen Amadora, znoszc wiele

wizek drewna i osobicie wybierajc koguty o najbardziej apetycznych grzebieniach.

Uczucie zawodu nie trwao jednak dugo. Zdaniem mojej siostry Margot, ktra staa razem z
nim przy nabrzeu, by w bardzo dobrym humorze i peen chci do kontynuowania zabawy,
mimo uporczywego blu gowy. Nie wyglda na przezibionego i tylko cay czas rozmyla
o tym, ile kosztowao wesele - powiedziaa mi. Towarzyszcy im Cristo Bedoya ujawni
liczby, ktre spotgoway jego podziw. By na weselu z Santiago Nasarem i ze mn prawie do
czwartej, ale zamiast wrci do swoich rodzicw, spdzi reszt nocy na rozmowach w domu
swych dziadkw. Uzyska tam szereg informacji brakujcych mu dotd do obliczenia kosztw
wesela. Oszacowa, e pod n poszo dla goci czterdzieci indykw i jedenacie wi, i
cztery jawki, ktre pan mody kaza upiec dla wszystkich na gwnym placu miasteczka.
Oszacowa te, e wypito dwiecie pi skrzy alkoholu z przemytu, a prawie dwa tysice
butelek rumu rozdano tumom. Nie byo takiej osoby, ni biednej, ni bogatej, ktra w ten czy
inny sposb nie uczestniczyaby w najgoniejszym weselu, jakie kiedykolwiek widziano w
miasteczku. Santiago Nasar pomarzy na gos:
- Taki bdzie mj lub - powiedzia. - ycia wam nie starczy, eby o nim
rozpowiada.
Moja siostra poczua, e anio przelecia. Raz jeszcze pomylaa o szczciu Flory
Miguel, ktra majc w swym yciu ju tak wiele, na dodatek miaa dosta jeszcze Santiaga
Nasara na tegoroczne wita Boego Narodzenia. Nagle zdaam sobie spraw, e nie mogo
by lepszej partii od niego - powiedziaa mi. - No bo pomyl: adny, dobrze wychowany i w
wieku dwudziestu jeden lat z wasnym majtkiem. Miaa zwyczaj zapraszania go do nas,
kiedy na niadanie byy placki maniokowe, a tego dnia rano moja matka wanie je robia.
Santiago Nasar z entuzjazmem przyj zaproszenie.
- Tylko si ,przebior i zaraz ci dogoni - powiedzia i nagle zauway, e zostawi
zegarek na nocnym stoliku. - Ktra jest godzina?
Bya szsta dwadziecia pi. Santiago Nasar wzi pod rk Cristo Bedoy i ruszy z
nim w stron placu.
- Za pitnacie minut jestem u ciebie - powiedzia mojej siostrze.
Nalegaa, by pj od razu razem, gdy niadanie byo ju gotowe. To naleganie byo
dziwne - powiedzia mi Cristo Bedoya. - Tak dziwne, i czasami mylaem, e Margot ju
wiedziaa, e maj go zabi, i chciaa go ukry w twoim domu. Mimo to Santiago Nasar
namwi j, by pierwsza posza do domu, on za w tym czasie przebierze si w ubranie
jedzieckie, mia by bowiem wczenie w Divino Rostro, by kastrowa mode byczki.
Poegna j tym samym ruchem rki, ktrym poegna swoj matk, i oddali si w stron

placu, trzymajc pod rk Cristo Bedoy. Widziaa go po raz ostatni.

Wiele osb zgromadzonych w porcie wiedziao, e maj zabi Santiago Nasara. Don
Lazaro Aponte, emerytowany dyplomowany pukownik i alkad od jedenastu lat, pomacha
mu rk. Miaem realne podstawy, by sdzi, e nie zagraa mu ju adne
niebezpieczestwo - powiedzia mi. Ksidz Carmen Amador rwnie si nie przej. Kiedy
zobaczyem, e jest zdrw i cay, pomylaem, e to wszystko byo faszyw pogosk wyzna mi. Nikt wwczas nawet nie zada sobie pytania, czy Santiago Nasar zosta
przynajmniej ostrzeony, wszystkim bowiem wydawao si nieprawdopodobne, by mogo by
inaczej.
Moja siostra Margot bya w istocie jedn z tych niewielu osb, ktre nie wiedziay, e
grozi mu mier. Gdybym wiedziaa, przyprowadziabym go do domu, chobym musiaa go
zwiza - owiadczya sdziemu ledczemu. Dziwne, e o tym nie wiedziaa, ale jeszcze
dziwniejsze byo to, e nie wiedziaa o tym rwnie moja matka, osoba dowiadujca si o
wszystkim wczeniej ni ktokolwiek w rodzinie, mimo e od lat nie wychodzia z domu,
nawet na msz. Podziwiaem t jej waciwo od czasu, gdy zaczem wczenie wstawa, by
i do szkoy. Co rano zastawaem j tak, jak bya w owych czasach - blad i tajemnicz,
zamiatajc podwrze miot z gazi w popielatym blasku witu i spowiadajc mi midzy
jednym a drugim ykiem kawy, co wydarzyo si na wiecie, podczas gdymy spali. Zdawaa
si by zespolona z innymi ludmi w miasteczku niewidzialnymi nitkami tajemnej cznoci,
szczeglnie z ludmi w jej wieku, czasem bowiem zaskakiwaa nas wieciami
wyprzedzajcymi sam bieg wydarze, ktre zna moga tylko dziki sztuce jasnowidzenia.
Ale tego ranka nie przeczua pierwszych ziaren tragedii, ktre zaczy wschodzi o trzeciej
nad ranem. Wymiota ju patio, a kiedy moja siostra Margot wychodzia na przywitanie
biskupa, zastaa j mielc maniok. Sycha byo koguty - mwi zazwyczaj moja matka
wspominajc tamten dzie. Nie skojarzya nigdy odlegej wrzawy z przyjazdem biskupa, lecz
z dogasajcym weselem.
Nasz dom sta z dala od gwnego placu w zagajniku drzew mangowych nie opodal
rzeki. Moja siostra sza do portu cay czas wzdu brzegu, a ludzie byli zbyt podnieceni
wizyt biskupa, by zajmowa si innymi sensacjami. Zoono chorych w bramach, by mogli
przyj boe lekarstwo, kobiety wybiegay z podwrzy z indykami, prosiakami i z wszystkim,
co nadawao si do jedzenia, z drugiego za brzegu przypyway czna ozdobione kwiatami.
Pniej jednak, gdy biskup przepyn obok miasteczka nie postawiwszy nawet nogi na
ldzie, ta druga tajona dotd wiadomo nabraa wymiarw sensacyjnego skandalu. To
wanie wwczas moja siostra Margot poznaa j w caej okazaoci i brutalnoci: Angela

Vicario, owa pikna dziewczyna, ktra wysza za m poprzedniego dnia, zostaa zwrcona
do domu swych rodzicw, maonek bowiem odkry, e nie bya dziewic. Poczuam si tak,
jakbym to ja miaa umrze - powiedziaa moja siostra. - Ale cho rozwodzili si nad t bujd,
nikt nie mg mi wytumaczy, jak to si stao, e biedny Santiago Nasar zosta wpltany w
podobn intryg. Pewne byo tylko to, e bracia Angeli Vicario czekaj na niego, eby go
zabi.
Moja siostra wrcia do domu ledwo powstrzymujc pacz. W jadalni zastaa maj
matk przystrojon w niedzieln sukni w niebieskie kwiaty, na wypadek gdyby biskup
przyszed nas pozdrowi, i piewajc podczas nakrywania stou faso o niewidzialnej mioci.
Siostra dostrzega, e pooya o jedno nakrycie wicej ni zazwyczaj.
- To dla Santiago Nasara - powiedziaa jej moja matka. - Powiedziano mi, e
zaprosia go na niadanie.
- Zabierz je - odrzeka moja siostra.
Wwczas opowiedziaa jej wszystko. Ale to byo tak, jakby ju wiedziaa - zwierzya
mi si. - Tak jak zwykle, gdy zaczynasz jej co opowiada i nie dojdziesz do poowy, ona ju
wie, jaki jest koniec. Ta za wiadomo bya zaszyfrowanym wzekiem dla mojej matki.
Modemu Santiago nadano to imi na jej cze, ponadto bya jego matk chrzestn. Bya
jednak rwnie w jakim stopniu spowinowacona z Pur Vicario, matk zwrconej panny
modej. Mimo to, nie czekajc ju koca opowieci, woya pantofle na obcasach i narzucia
mantylk do mszy, uywan wwczas przez ni jedynie do wizyt kondolencyjnych. Mj
ojciec, ktry wszystko sysza lec w ku, pojawi si w jadalni w piamie i wystraszony
zapyta, gdzie idzie.
- Uprzedzi kum Placid - odpowiedziaa. - To niesprawiedliwe, eby wszyscy
wiedzieli, e maj zabi jej syna, a ona bya jedyn, ktra nic o tym nie wie.
- Jestemy z ni spokrewnieni w tym samym stopniu, co z rodzin Vicario - odpar
ojciec.
- Zawsze trzeba by po stronie zabitego - odpowiedziaa.
Moi modsi bracia zaczli wychodzi ze swych pokoi. Najmodsi, smagnici
powiewem tragedii, uderzyli w pacz. Matka po raz pierwszy w yciu nie przeja si nimi i
nie zwrcia rwnie uwagi na ma.
- Poczekaj, ubior si - powiedzia jej.
Bya ju na ulicy. Mj brat Jaime, wwczas niespena siedmioletni, jedyny ze
wszystkich dzieci by ju ubrany do szkoy.
- Id z ni - rozkaza mu ojciec.

Jaime pobieg za ni, nie wiedzc, co si dzieje ani dokd id, i chwyci si jej rki.
Gadaa sama do siebie - powiedzia mi Jaime. - Zoczycy, mwia po cichu, zasrane
bydlaki, nie potrafi nic zrobi, co by nie byo nieszczciem. Nie zdawaa sobie nawet
sprawy z tego, e prowadzi za rk dziecko. Ludzie myleli chyba, e zwariowaam powiedziaa mi. - Pamitam tylko, e z daleka sycha byo ludzki tumult, tak jakby od nowa
zaczo si wesele, i e wszyscy biegli w stron placu. Przyspieszya kroku z determinacj,
na jak j tylko byo sta, gdy chodzio o ludzkie ycie, dopki kto biegncy w przeciwnym
kierunku nie zlitowa si nad jej obdem.
- Moe sobie pani da spokj, Luisa Santiago - krzykn mijajc j. - Ju go zabili.

Bayardo San Roman, ktry odda swoj on jej rodzicom, przyjecha do nas po raz
pierwszy w sierpniu poprzedniego roku, sze miesicy przed lubem. Przypyn na
kursujcym raz w tygodniu statku; przez rami mia przewieszone skrzane sakwy ze
srebrnymi ozdobami, dopasowanymi do klamry przy pasku i sprzczek przy getrach.
Dochodzi trzydziestu lat, do dobrze jednak skrywanych, mia bowiem wskie biodra
pocztkujcego toreadora, zotawe oczy i skr spraon saletrzanym powietrzem. Przyjecha
w krtkiej kurtce i w bardzo wskich spodniach, jedno i drugie z niebarwionej skry cielcej,
i w rkawiczkach z kolej skry w tym samym kolorze. Magdalena Oliver przypyna razem
z nim i przez ca podr nie moga oderwa od niego oczu. Wyglda na pedaa. A al byo
patrze, bo by taki cudny, e tylko wysmarowa go masem i schrupa caego. Nie tylko jej
przyszo to na myl i nie ona ostatnia miaa zrozumie, e Bayardo San Roman nie by
mczyzn, ktrego rozpoznaje si od pierwszego wejrzenia.
Pod koniec sierpnia moja matka wysaa mi do szkoy list, w ktrym mimochodem
napisaa: Przyjecha bardzo dziwny czowiek. W nastpnym licie napisaa: Ten dziwny
czowiek nazywa si Bayardo San Roman i wszyscy mwi, e jest czarujcy, ale ja osobicie
go nie widziaam. Nikt nie dowiedzia si nigdy, po co przyjecha. Komu, kto uleg pokusie,
by go zapyta o to na krtko przed lubem, odpowiedzia: Jedziem po wszystkich
miasteczkach, eby znale sobie on. By moe powiedzia prawd, ale mg rwnie
dobrze powiedzie cokolwiek innego, mia bowiem taki sposb mwienia, dziki ktremu
bardziej ukrywa myli, ni je wyjawia.
Tej samej nocy da w kinie do zrozumienia, e jest inynierem kolejnictwa i
rozprawia o naglcej potrzebie wybudowania linii kolejowej a po interior w celu
zabezpieczenia si przed kaprysami rzeki. Nastpnego dnia musia wysa telegram i nada go

osobicie, uczc przy okazji telegrafist sposobu zuytkowania ju wyczerpanych

akumulatorw. Z t sam znajomoci rzeczy rozmawia o chorobach strefy przygranicznej z
lekarzem wojskowym, ktry w tych miesicach przeprowadza u nas werbunek. Lubi dugie i
huczne zabawy, ale gow mia mocn, potrafi wspaniale agodzi wszelkie zatargi i by
wrogiem karcianych oszustw. Pewnej niedzieli, po mszy, rzuci wyzwanie najsprawniejszym
pywakom, a byo ich wielu, wyprzedzajc tych najlepszych o dwadziecia dugoci. Matka
opisaa mi to w licie, na koniec za dodaa komentarz w swoim stylu: Zdaje si, e take
opywa w zoto. Odpowiadao to przedwczesnej legendzie, wedug ktrej Bayardo San
Roman nie tylko potrafi zrobi wszystko, i to bardzo dobrze, ale mia rwnie
nieograniczone moliwoci.
Matka

moja

udzielia

mu

ostatecznego

bogosawiestwa

jednym

padziernikowych listw: Ludzie bardzo go lubi - pisaa - bo jest uczciwy i dobrego serca, a
w zesz niedziel przyj komuni na kolanach i suy do mszy po acinie. W owym czasie
nie mona byo przyjmowa komunii na stojco, a msze odprawiano wycznie po acinie,
niemniej moja matka zazwyczaj czyni takie zbyteczne ucilenia, kiedy chce dotrze do sedna
sprawy. A mimo to, wydawszy ten uwicajcy werdykt, w nastpnych dwch listach w ogle
nie wspominaa o Bayardzie San Roman, nawet wtedy gdy ju dla nikogo nie byo tajemnic,
e chce si oeni z Angel Vicario. Dopiero w wiele lat po nieszczsnym weselu wyznaa
mi, e poznaa go, kiedy byo ju za pno, by sprostowa list z padziernika, i e jego zote
oczy przyprawiy j o dreszcze przeraenia.
Wydawa mi si diabem - powiedziaa mi - ale ty sam mi powiedziae, e takich
rzeczy nie wolno pisa w listach.
Poznaem go nieco pniej ni ona, podczas ferii witecznych, i nie zrobi na mnie
wraenia czowieka tak dziwnego, jak mwiono. Owszem, wyda mi si atrakcyjny, ale
bardzo daleki od idyllicznej wizji Magdaleny Oliver. Wyda mi si wbrew swoim wybrykom
mczyzn powanym, ktry pod zbyt hojnie roztaczanym urokiem ledwie skrywa tumione
napicie. Przede wszystkim wyda mi si jednak czowiekiem bardzo smutnym. W tym czasie
sformalizowa ju swe miosne uczucia wzgldem Angeli Vicario.
Nigdy nie zdoano ustali z cakowit pewnoci, jak si poznali. Wacicielka
pensjonatu dla samotnych mczyzn, gdzie zamieszka Bayardo San Roman, opowiadaa, e
gdzie pod koniec wrzenia, gdy jej go po obiedzie drzema w bawialni w fotelu na
biegunach, Angela Vicario ze sw matk przechodziy przez plac, niosc dwa kosze
sztucznych kwiatw. Bayardo San Roman ockn si, zobaczy obie ubrane w bezlitosn
czer kobiety, ktre wydaway si jedynymi ywymi istotami w martwocie drugiej godziny

po poudniu, i zapyta, kim jest ta dziewczyna. Wacicielka odpowiedziaa mu, e jest to

najmodsza crka towarzyszcej jej kobiety i e nazywa si Angela Vicario. Bayardo San
Roman odprowadzi je spojrzeniem do przeciwlegego koca placu.
- Imi pasuje do niej jak ula - powiedzia. Nastpnie zoy gow na oparciu i znowu
zamkn oczy.
- Kiedy si obudz - powiedzia - prosz mi przypomnie, e mam si z ni oeni.
Angela Vicario wyznaa mi, e wacicielka pensjonatu opowiedziaa jej o tym
zdarzeniu, jeszcze zanim Bayardo San Roman zacz si do niej zaleca. Bardzo si
przestraszyam - powiedziaa. Trzy osoby przebywajce wwczas w pensjonacie
potwierdziy, e zdarzenie to rzeczywicie miao miejsce, ale pozostae cztery powtpieway
w jego prawdziwo. Za to wszystkie wersje byy zgodne co do tego, e Angela Vicario i
Bayardo San Roman spotkali si po raz pierwszy w padzierniku, w dniu wita narodowego,
na festynie dobroczynnym, gdzie jej zadaniem byo ogaszanie wylosowanych numerw. Gdy
Bayardo San Roman przyszed na festyn, uda si prosto do stoiska loterii fantowej
prowadzonego przez blad i wbit w futera aoby sprzedawczyni losw i zapyta j, ile
kosztuje patefon inkrustowany macic perow, ktry mia by najwiksz atrakcj festynu.
Odpowiedziaa mu, e nie jest na sprzeda, tylko do wylosowania.
- To i lepiej - odpowiedzia. - W ten sposb bdzie atwiejszy do nabycia, a poza tym
taszy. Wyznaa mi, e udao mu si wwczas wywrze na niej wraenie, ale z przyczyn nie
majcych nic wsplnego z mioci, wprost przeciwnie. Gardziam wyniosymi
mczyznami, a nigdy nie spotkaam nikogo a tak zarozumiaego - wyznaa mi wspominajc
tamten dzie. - Poza tym pomylaam, e to Polak. Jej zdumienie byo jeszcze wiksze, gdy
ogosia pord podliwego oczekiwania tumu numer losu wygrywajcego patefon i okazao
si, i rzeczywicie wygra go Bayardo San Roman. Nie miecio jej si w gowie, e wykupi
wszystkie losy loterii tylko po to, by zrobi na niej wraenie.
Tego wieczoru Angela Vicario wrciwszy do domu natkna si na patefon
zapakowany w elegancki papier przewizany wstk z organdyny. Nigdy nie zdoaam
ustali, skd wiedzia, e wanie s moje urodziny - powiedziaa mi. Wiele wysiku
kosztowao j przekonanie swych rodzicw, e nie daa adnych powodw Bayardowi San
Roman, by omieli si przysa jej a taki prezent, a tym bardziej by zrobi to w sposb tak
ostentacyjny, e musieli to zauway wszyscy. Koniec kocw jej starsi bracia, Pedro i Pablo,
odnieli patefon do hotelu, by zwrci go wacicielowi, robic wok tego tyle szumu, i nie
byo nikogo, kto ujrzawszy jak wdrowa w jedn stron, nie zobaczyby, jak potem wraca.
Rodzina nie wzia jednak pod uwag nieodpartego uroku Bayarda San Roman. Bliniacy

powrcili dopiero nastpnego dnia o wicie zamroczeni alkoholem, taszczc z powrotem

zarwno patefon, jak i Bayarda San Roman, by kontynuowa zabaw ju w domu.
Angela Vicario bya najmodsz crk w niezbyt zamonej rodzinie. Jej ojciec, Poncio
Vicario, by skromnym zotnikiem, ale straci wzrok od cigego cyzelowania cacuszek ze
zota, walczc w ten sposb o zachowanie szacunku dla siebie i rodziny.
Pura del Carmen, jej matka, bya nauczycielk, pki nie wysza za m raz na zawsze.
Jej agodny i nieco przygnbiony wygld znakomicie skrywa surowo charakteru.
Wygldaa jak zakonnica - wspomina Mercedes. Powicia si z tak bezgranicznym
oddaniem opiece nad mem i wychowywaniu swych dzieci, i niejeden zapomnia czasami o
jej istnieniu. Obie starsze crki wyszy za m bardzo pno. Poza nimi, Angel i bliniakami
mieli jeszcze jedn redni crk, ktra zmara na zapalenie opon mzgowych i przez dwa
lata po jej mierci obchodzili po niej aob, nieco zagodzon w domu, ale rygorystycznie
przestrzegan poza nim. Braci wychowywano po to, eby byli mczyznami. One zostay
wychowane po to, eby wyj za m. Potrafiy haftowa na bbenku, szy na maszynie,
robi koronki klockowe, pra i prasowa, wyrabia sztuczne kwiaty i fantazyjne desery,
kaligrafowa zawiadomienia o zarczynach, a w odrnieniu od wczesnych dziewczt, ktre
zaniedbay kult mierci, wszystkie byy mistrzyniami w starej sztuce czuwania przy chorych,
niesienia pociechy umierajcym i owijania zmarych w caun. Jedyne, co miaa im do
zarzucenia moja matka, to zwyczaj czesania si przed pjciem spa. Dziewczta - mwia
im - nie czeszcie si na noc, bo eglarze si spniaj. Poza tym uwaaa, i nie byo lepiej
wychowanych crek. S doskonae - mawiaa bardzo czsto. - Kady mczyzna bdzie z
nimi szczliwy, bo zostay wychowane po to, eby cierpie. A jednak mom obu
najstarszych crek byo niezmiernie trudno przeama t rodzinn zapor, nigdy si bowiem
nie rozstaway, razem organizoway potacwki dla kobiet i wci doszukiway si niecnych
intencji w zamiarach mczyzn.
Angela Vicario bya najadniejsz ze wszystkich czterech sistr, za matka moja
mawiaa, e urodzia si tak jak wielkie krlowe w przeszoci: z ppowin owinit wok
szyi. Zaniedbany wygld i ubstwo ducha wryy jej jednak niepewn przyszo.
Widywaem j rokrocznie podczas ferii boonarodzeniowych i za kadym razem wydawaa
si coraz bardziej upoledzona, gdy tak tkwia w oknie swego domu, w ktrym siadywaa po
poudniu, by robi kwiaty ze szmat i razem z ssiadkami piewa walce niezamnych
panien.
Ju nadaje si do nadziania - mawia mi Santiago Nasar - ta twoja gupiutka
kuzynka. Niespodziewanie, na krtko przed mierci jej siostry, spotkaem j na ulicy

ubran po raz pierwszy jak dorosa kobieta, z zakrconymi wosami, i nie mogem wprost
uwierzy, e to ona we wasnej osobie. Ale byo to przywidzenie: jej upoledzenie pogbiao
si z roku na rok. Gdy roznioso si zatem, e Bayardo San Roman chce si z ni oeni,
wielu pomylao, e to jaki perfidny pomys przybysza. Rodzina przyja nowin nie tylko z
nalen powag, ale i z du radoci. Oprcz Pury Vicario, ktra postawia warunek, by
Bayardo San Roman powiadczy sw tosamo. Do tej pory bowiem nikt nie wiedzia, kim
jest. Wiedza o jego przeszoci nie sigaa poza owo popoudnie, kiedy zszed na ld w swym
stroju artysty, zachowujc odtd tyle dyskrecji co do swego pochodzenia, e kady
najbardziej nawet szaleczy wymys mg okaza si prawd. Doszo do tego, e
rozpowiadano, i zrwna z ziemi cae miasteczka i jako dowdca oddziau zaprowadzi
terror w Casanare, e by zbiegiem z Cayenne, e widziano go w Pernambuco, jak prbowa
nabi sobie kabz dziki wytresowanej parze niedwiedzi, i e dotar w kanale Los Vientos
do szcztkw hiszpaskiego galeonu zaadowanego zotem. Bayardo San Roman sam pooy
kres tym domysom w bardzo prosty sposb: sprowadzi ca swoj rodzin.
Byo ich czworo: ojciec, matka i dwie oszaamiajce siostry. Przybyli o jedenastej
rano w fordzie T ze subow rejestracj, napeniajc ulice niesamowit wrzaw kwaczcego
klaksonu. Matka, Alberta Simonds, rosa Mulatka z Curacao, mwica hiszpaszczyzn
przesiknit jeszcze tamtejsz mow, za swej modoci zostaa uznana za najpikniejsz
spord dwustu najpikniejszych z caych Antyli. Siostry dopiero co rozkwite zdaway si
by dwiema narowistymi rebicami. Najwikszym atutem by jednak ojciec: genera Petronio
San Roman, bohater wojen domowych z ubiegego wieku i jedna z najwikszych saw rzdu
konserwatywnego od czasu, gdy zmusi pukownika Aureliana Buendia do odwrotu w bitwie
pod Tucurinca. Moja matka bya jedyn osob, ktra nie posza si z nim przywita, gdy
dowiedziaa si, kim jest. Nie miaam nic przeciwko ich maestwu, wprost przeciwnie powiedziaa mi. - Ale lub to jedno, a czym zupenie innym jest podanie rki czowiekowi,
ktry kaza strzeli w plecy Gerineldowi Marquezowi. Z chwil kiedy wychyli si w biaym
kapeluszu z okna samochodu, wszyscy rozpoznali go dziki popularnoci jego portretw.
Ubrany by w pcienny garnitur koloru pszenicy, getry z kurdybanu ze sznurowadami
wizanymi na krzy, za na nosie mia binokle przytroczone acuszkiem do jednej z dziurek
w kamizelce. W klapie mia order za odwag, w rku za lask z wyrytym na gace godem
pastwowym. Wysiada pierwszy z samochodu, cay pokryty palcym kurzem naszych zych
drg, i wystarczyo, e pojawi si na stopniach, eby wszyscy zrozumieli, e Bayardo San
Roman oeni si, z kim mu si bdzie ywnie podobao.
To Angela Vicario nie chciaa wyj za niego. By, jak dla mnie, za bardzo mski -

powiedziaa mi. Poza tym Bayardo San Roman nie prbowa jej nawet uwie, ograniczajc
si do zauroczenia caej rodziny swym wdzikiem. Angela Vicario nie zapomniaa nigdy
trwogi owej nocy, kiedy to jej rodzice i starsze siostry ze swymi mami, zebrani w salonie,
zmusili j do wyjcia za m za mczyzn, ktrego dopiero co poznaa. Bliniacy trzymali
si na uboczu. To byy dla nas babskie duperele - powiedzia mi Pablo Vicario.
Decydujcym argumentem rodzicw byo stwierdzenie, e rodzina zawdziczajca sw
godno skromnoci nie ma prawa wzgardza takim zrzdzeniem losu. Angela Vicario ledwie
odwaya si napomkn o istnieniu takiej przeszkody jak brak mioci, ale matka obalia to
jednym zdaniem:
- Mioci te si mona nauczy.
W odrnieniu od wczesnych narzeczestw, trwajcych dugo i surowo strzeonych,
ich narzeczestwo trwao jedynie cztery miesice ze wzgldu na niecierpliwo Bayarda San
Roman. A nie byo ono krtsze tylko dlatego, e Pura Vicario zadaa, by lub odwlec do
dnia, gdy skoczy si rodzinna aoba. Czas ten jednak min spokojnie dziki urzekajcej
atwoci, z jak Bayardo San Roman zaatwia wszystkie sprawy. Pewnej nocy zapyta mnie,
jaki dom najbardziej mi si podoba - opowiadaa mi Angela Vicario. - A ja odpowiedziaam
mu, zupenie nie wiedzc, po co mnie o to pyta, e najadniejszym domem w miasteczku jest
domek wdowca Xius. Osobicie odpowiedziabym tak samo. Domek ten sta na
wysmaganym przez wiatry wzgrzu, z ktrego wida byo bezkresny raj bagnisk pokrytych
fioletowymi zawilcami, za w jasne letnie dni mona byo ujrze przejrzysty widnokrg
Karaibw i transatlantyki pasaerskie w Cartagena de Indias. Bayardo San Roman uda si
jeszcze tej samej nocy do Club Social i przysiad si do stolika wdowca Xius na parti
domina.
- Szanowny wdowcze - powiedzia mu - kupuj paski dom.
- Nie jest na sprzeda - odrzek wdowiec. - Kupuj ze wszystkim, co jest w rodku.
Wdowiec Xius wytumaczy mu ze starowieck uprzejmoci, e wszystkie znajdujce si w
domu przedmioty byy kupowane przez jego maonk w cigu caego ycia penego
wyrzecze i e tym samym stanowi dla niego jakby czstk jej samej. Mwi ze cinitym
sercem - powiedzia mi grajcy wwczas z nimi doktor Dionisio Iguaran. - Byem pewien, e
wolaby umrze, ni sprzeda dom, w ktrym by szczliwy przez ponad trzydzieci lat.
Bayardo San Roman rwnie uzna jego racje.
- Dobrze - powiedzia. - Wobec tego niech mi pan sprzeda pusty dom.
Wdowiec broni si jednak do koca gry. Po trzech nocach Bayardo San Roman, ju
lepiej przygotowany, ponownie przysiad si do stolika gry w domino.

- Szanowny wdowcze - zacz znw - ile kosztuje dom?

- Jest bezcenny.
- Prosz poda jakkolwiek cen.
- Przykro mi, Bayardo - odpar wdowiec - ale wy, modzi, nie rozumiecie, co to
znaczy sucha gosu serca.
Bayardo San Roman nawet si nie namyla.
- Powiedzmy, pi tysicy pesos - zaproponowa.
- Gra pan uczciwie - odpar mu wdowiec starajc si zachowa godno. - Ten dom
nie jest tyle wart.
- Dziesi tysicy - powiedzia Bayardo San Roman. - Od rki i gotwk, banknot po
banknocie.
Wdowiec popatrzy na niego oczyma penymi ez. Paka z wciekoci - wyzna mi
doktor Dionisio Iguaran, ktry nie tylko by lekarzem, ale mia te zacicie literackie. Wyobra sobie: taka suma w zasigu rki, a tu trzeba odmwi przez zwyk sabo serca.
Wdowiec Xius nie mg wyda z siebie gosu, lecz bez wahania odmwi ruchem gowy.
- Wobec tego prosz, by wywiadczy mi pan ostatni grzeczno - powiedzia
Bayardo San Roman. - Prosz tu na mnie zaczeka pi minut.
Po piciu minutach rzeczywicie wrci do Club Social z sakwami inkrustowanymi
srebrem i pooy na stole dziesi plikw banknotw po tysic, jeszcze opasanych
sygnowanymi banderolami Banku Narodowego. Wdowiec Xius umar w dwa miesice
pniej. To go zabio - mawia doktor Dionisio Iguaran. - By zdrowszy od nas wszystkich,
ale kiedy si osuchiwao jego serce, w rodku sycha byo plusk ez. Sprzeda bowiem nie
tylko dom cznie ze wszystkim, co si w nim znajdowao, ale oprcz tego poprosi Bayarda
San Roman, by naleno spaca mu ratami, gdy nie pozostaa mu na pocieszenie nawet
skrzynia, w ktrej mgby schowa tyle pienidzy.
Nikomu przez myl by nie przeszo i zreszt nikt tego nigdy nie powiedzia, e Angela
Vicario nie bya dziewic. Nikt nigdy nie sysza, by miaa narzeczonego, dorastaa za przy
swoich siostrach w elaznym rygorze matki. Nawet kiedy do lubu pozostao niespena dwa
miesice, Pura Vicario nie pozwolia, by Angela posza sama z Bayardem San Roman
obejrze dom, gdzie mieli zamieszka, wobec czego matka i lepy ojciec towarzyszyli im jako
stranicy jej czci. Bagaam Boga tylko o to, aby doda mi odwagi, ebym moga si zabi wyznaa mi Angela Vicario. Bya ju tak ogupiona, e postanowia wreszcie wyzna matce
ca prawd, byle tylko uwolni si od mczarni, wwczas jednak jej dwie, jedyne zreszt,
powierniczki i pomocnice przy konfekcjonowaniu szmacianych kwiatw w oknie odwiody j

od tych zbonych zamiarw. lepo im ulegam - powiedziaa mi - bo day mi do

zrozumienia, e miay ju dowiadczenie w oszukiwaniu mczyzn. Zapewniy j, e niemal
wszystkie kobiety trac dziewictwo w przypadkowych przygodach dziewczcych. Uparcie
utrzymyway, e nawet nie dajcy si zwie poddawali si w kocu, pod warunkiem, e nikt
si o tym nie dowie. Przekonay j ostatecznie tym, e mczyzna w noc polubn jest ju tak
spanikowany, e bez pomocy ony nie moe nic zrobi i w godzin prawdy nie jest ju
wiadom wasnych czynw. Wierz tylko w to, co zobacz na przecieradle - powiedziay
jej. W rezultacie wyuczyy j wielu rajfurskich forteli zdolnych na tyle podrobi jej utracone
klejnoty, by o pierwszym poranku wieo polubionej maonki moga nad podwrzem
wystawi na pene soce lniane przecierado z plam swego honoru.
Z tym zudzeniem wysza za m. Bayardo San Roman za eni si przypuszczalnie
w przekonaniu, i kupuje szczcie za niezwyk cen wasnej wartoci i fortuny, im bardziej
bowiem rozrastay si projekty uroczystoci, tym wicej rodzio si w nim obkaczych
pomysw, by uczyni j jeszcze wiksz. Gdy zapowiedziano przyjazd biskupa, usiowa
odwlec wesele o jeden dzie, pragnc, by lubu udzieli im dostojny go, ale Angela Vicario
sprzeciwia si. Prawd mwic - powiedziaa mi - nie chciaam, eby bogosawiestwa
udzieli mi czowiek, ktry kogutom tylko odcina grzebienie na zup, a reszt wyrzuca na
mieci. A jednak mimo braku biskupiego bogosawiestwa uroczystoci nabray rozmiarw
trudnych do opanowania i nawet Bayardowi San Roman wymkny si spod kontroli, stajc
si w kocu wydarzeniem publicznym.
Genera Petronio San Roman i jego rodzina przybyli tym razem statkiem nalecym
do Kongresu Narodowego i przeznaczonym do wyjtkowych uroczystoci, ktry po
zacumowaniu sta do koca przy nabrzeu, z nimi za przypyno wiele znakomitoci,
zupenie jednak niezauwaalnych w chaosie tylu nowych twarzy. Przywieli ze sob tak
olbrzymie iloci prezentw, e trzeba byo wyremontowa zapomniany budynek pierwszej
elektrowni, by zaprezentowa te najbardziej godne podziwu, reszt za odwieziono hurtem do
starego, gotowego ju do przyjcia nowoecw domu wdowca Xius. Pan mody otrzyma w
prezencie kabriolet ze swym imieniem wygrawerowanym pismem gotyckim pod znakiem
fabrycznym. Pannie modej podarowano komplet sztucw z czystego zota na dwadziecia
cztery osoby. Poza tym przywieli ze sob trup tancerzy i dwie orkiestry salonowe, ktre
tworzyy wyrany dysonans zarwno wobec miejscowych orkiestr, jak i wielu kapel i
zespow akordeonowych, ktre cigay zewszd przywabiane zgiekiem zabawy.
Rodzina Vicario mieszkaa w skromnym domu o cianach z cegie i dachu z drewna
palmowego zwieczonym dwoma mansardami, pod ktrych daszkami jaskki co stycze

lepiy swe gniazda. Od frontu dom mia balkon niemal w caoci zastawiony donicami z
kwiatami, tam te znajdowao si wejcie na due podwrko z drzewami owocowymi, po
ktrym chodziy kury. W gbi podwrza bliniacy mieli swj chlew, kamie do
szlachtowania i st do wiartowania, ktre od czasu gdy olep Poncio Vicario, przynosiy
rodzinie nieze dochody. Pocztkowo zajmowa si tym Pedro Vicario, kiedy jednak zosta
powoany do wojska, jego brat rwnie nauczy si fachu rzenika.
Wewntrz domu ledwie starczao miejsca do mieszkania. Z tego te powodu starsze
siostry, gdy zday sobie spraw z planowanych rozmiarw uroczystoci, zaczy stara si o
wynajcie wikszego lokalu. Wyobra sobie - powiedziaa mi Angela Vicario - mylay
nawet o domu Placidy Linem, ale na szczcie moi rodzice uparli si, jak zwykle, e albo
nasze crki wychodz za m w naszym chlewiku, albo w ogle nie wychodz za m.
Pomalowali wic swj dom na jego pierwotny ty kolor, wyprostowali drzwi,
uporzdkowali pokoje, doprowadzajc mieszkanie, o ile byo to moliwe, do stanu godnego
wesela z tak pomp. Bliniacy przenieli winie gdzie indziej i wyczycili chlew
niegaszonym wapnem, ale mimo tych wysikw wida byo, e miejsca jednak nie starczy.
Ostatecznie, dziki usilnym probom Bayarda San Roman, usunli ogrodzenie wok
podwrza, poprosili ssiadw o udostpnienie na tace przylegych terenw i wstawili due
stoy, by mona byo przy nich biesiadowa w cieniu lici tamaryndowcw.
Jedyny niespodziewany wypadek mia miejsce w dniu wesela rano, i to z winy pana
modego, ktry przyszed po Angel Vicario z dwugodzinnym opnieniem, podczas gdy ona
nie chciaa zaoy lubnej sukni, dopki nie ujrzy go w domu. Wiesz - powiedziaa mi nawet bym si ucieszya, gdyby w ogle nie przyszed, ale nigdy bym sobie nie wybaczya,
gdyby zostawi mnie ju wystrojon. Jej przezorno bya uzasadniona, nie byo bowiem dla
kobiety wikszego wstydu i nieszczcia, ni zosta na lodzie w sukni lubnej. Niemniej sam
fakt, e Angela Vicario miaa naoy welon i przyj wizank kwiatw pomaraczy nie
bdc dziewic, bywa niejednokrotnie uznawany za profanacj symbolw czystoci. Tylko
moja matka uwaaa za akt odwagi to, e Angela Vicario do koca graa swymi znaczonymi
kartami. W tamtych czasach - wytumaczya mi - Bg rozumia te sprawy. Nikt za do tej
pory nie wie, jakimi kartami gra Bayardo San Roman. Od momentu, kiedy wreszcie pojawi
si wystrojony w surdut i cylinder, do chwili, gdy -wymkn si z mioci swego ycia, by
doskonaym uosobieniem szczliwego nowoeca.
Nigdy nie dowiedziano si rwnie, jakimi kartami gra Santiago Nasar. Byem z nim
przez cay czas, zarwno w kociele, jak i na weselu, razem z Cristo Bedoy i moim bratem
Luisem Enrique, i nikt z nas nie spostrzeg choby najmniejszej zmiany w jego zachowaniu.

Musiaem to wielokrotnie powtarza, caa nasza czwrka bowiem trzymaa si razem w

szkole, tworzc pniej t sam wakacyjn paczk, i nikt nie mg uwierzy, by kto z nas
mg mie jaki sekret nie dzielc si nim z pozostaymi, a tym bardziej sekret tak olbrzymi.
Santiago Nasar uwielbia uroczystoci i zabawy, a najwiksz rado przey w
przededniu swej mierci obliczajc koszty wesela. W kociele oszacowa, e kwiatw
porozwieszano za kwot rwn cenie czternastu pogrzebw pierwszej klasy. Ta szczegowa
kalkulacja mczya mnie przez wiele lat, Santiago Nasar bowiem czsto mawia mi, e zapach
kwiatw w zamknitym pomieszczeniu ma bezporedni zwizek ze mierci, owego za dnia
powtrzy mi to wchodzc do kocioa. Nie chc kwiatw na moim pogrzebie - powiedzia,
nie wyobraajc sobie nawet, e nastpnego dnia wanie ja bd musia zatroszczy si o to,
by ich nie byo. W drodze z kocioa do domu Vicariw oszacowa cen kolorowych girland
zdobicych ulice, wyliczy koszty orkiestr i fajerwerkw, a nawet ryowego deszczu, ktrym
przywitano nas na weselu. W dusznym upale poudnia moda para zwyczajowo obesza cae
podwrze. Bayardo San Roman szybko zosta naszym przyjacielem, takim od wypitki, jak to
wwczas mawiano, i przy naszym stole zdawa si by szczliwy. Angela Vicario, ju bez
welonu i wianka, w satynowej przepoconej sukni, bardzo szybko przybraa wyraz twarzy
kobiety zamnej. Santiago Nasar obliczy i powiedzia to Bayardowi San Roman, e jak do
tej pory wesele kosztuje okoo dziewiciu tysicy pesos. Nie ulegao wtpliwoci, e Angela
Vicario uznaa to za impertynencj. Moja matka nauczya mnie, e nigdy nie naley mwi o
pienidzach w obecnoci innych ludzi - powiedziaa mi. Bayardo San Roman, wprost
przeciwnie, przyj to z humorem, a nawet z pewnego rodzaju satysfakcj.
- Prawie - powiedzia - ale to dopiero pocztek. Pod koniec wynosi to bdzie mniej
wicej dwa razy tyle.
Santiago Nasar postanowi sprawdzi to co do grosza i ledwie starczyo mu na to
ycia. Nastpnego dnia uzyska w porcie od Cristo Bedoi najwiesze dane i stwierdzi na
czterdzieci pi minut przed mierci, i rzeczywicie szacunki San Romana byy dokadne.
Osobicie zachowaem o weselu do mgliste wspomnienia, dopki nie zdecydowaem
si ich odgrzeba, okruch po okruchu, z cudzych pamici. Przez wiele lat cigle opowiadano
w moim domu, jak to mj ojciec po raz pierwszy od czasw swej modoci zagra na
skrzypcach na cze modej pary, jak moja siostra zakonnica zataczya merengue w swym
habicie siostry furtianki, jak doktor Dionisio Iguaran, kuzyn mojej matki, zdoa wywalczy
miejsce na rzdowym statku i odpyn nim, byle tylko nie by w miasteczku nastpnego
dnia, podczas wizyty biskupa. W trakcie mych poszukiwa dla potrzeb niniejszej kroniki
odtworzyem wiele pomniejszych szczegw, a pord nich do zabawne wspomnienie o

siostrach Bayarda San Roman, ktrych aksamitne suknie z olbrzymimi motylimi skrzydami,
przyczepionymi do plecw zotymi klamerkami, zwrciy wiksz uwag ni piropusz i
pancerz wojennych orderw ich ojca. Wielu wiedziao, e w weselnym upojeniu
zaproponowaem Mercedes Barda, koczcej wwczas zaledwie szko podstawow, by
wysza za mnie za m, jak mi to sama przypomniaa, kiedy pobralimy si czternacie lat
pniej. Najwyrazistszym obrazem, jaki na zawsze zachowaem z tej fatalnej niedzieli, by
widok starego Poncio Vicario, samotnie siedzcego na stoku porodku podwrza. Posadzono
go tam, sdzc by moe, i jest to honorowe miejsce, lecz gocie obijali si o niego, mylili
go z kim innym, przesadzali w inne miejsce, eby nie przeszkadza, on za porusza sw
onieon gow na wszystkie strony z bdnym wyrazem twarzy dopiero co ociemniaego
lepca, odpowiadajc na pytania nie do niego skierowane i na przelotne pozdrowienia,
ktrych nikt mu nie sa, szczliwy w swym krgu zapomnienia, w nakrochmalonej koszuli i
z lask z drewna gwajakowego, ktr kupiono mu specjalnie na wesele.
Cz oficjalna zakoczya si o szstej po poudniu, kiedy to poegnali si gocie
honorowi. Statek odpyn z zapalonymi wiatami, pozostawiajc za sob smug walcw z
pianoli i przez chwil dryfowalimy nad przepaci niepewnoci, pki nie zaczlimy si
wzajemnie rozpoznawa i nie zanurzylimy si w bagnisko zabawy. Nowoecy pojawili si
nieco pniej w odkrytym samochodzie, z trudem torujc sobie drog poprzez tum. Bayardo
San Roman sam strzela petardami, pi wdk prosto z butelek wyciganych w jego stron,
nastpnie wyszed z samochodu z Angel Vicario, by wczy si w taneczny krg
cumbiamby. Wreszcie rozkaza, bymy dalej balowali na jego koszt, pki nam ycia starczy, i
odwiz sw drczon trwog maonk do domu jej snw, tam gdzie by kiedy szczliwy
wdowiec Xius.
Okoo pnocy zabawa weselna rozbia si na drobne grupki, jedynym za otwartym
lokalem by wwczas sklepik Clotilde Armenta na placu. Santiago Nasar i ja, razem z moi
bratem Luisem Enrique i z Cristo Bedoy, poszlimy do domu miosierdzia Marii Alejandriny
Cervantes. Pord wielu innych przewinli si wwczas przez ten dom rwnie bracia
Vicario, pijc tam z nami i piewajc z Santiago Nasarem na pi godzin przed jego
zamordowaniem. W tym czasie tu i wdzie tliy si chyba jeszcze dogorywajce odpryski
waciwego wesela, z rnych stron dochodziy nas bowiem falami odgosy muzyki i
odlegych bijatyk i echa te docieray do nas jeszcze przez duszy czas, coraz smutniejsze,
dopki nie zabucza statek biskupa.
Pura Vicario opowiedziaa mojej matce, e pooya si o jedenastej w nocy,
uporzdkowawszy nieco z pomoc starszych crek poweselny rozgardiasz. Okoo dziesitej,

kiedy po patio bkao si jeszcze kilku piewajcych pijakw, Angela Vicario przysaa
goca po walizeczk z osobisty mi rzeczami, znajdujc si w szafie jej sypialni. Matka
chciaa co prawda odesa jej rwnie walizk z dziennym ubraniem, goniec jednak spieszy
si. Spala gboko, gdy zapukano do drzwi. To byy trzy, bardzo wolne stukania - wyznaa
mojej matce - ale miay w sobie co dziwnego, co takiego jak ze wiadomoci.
Opowiedziaa jej, e otworzya drzwi nie zapalajc wiata, by nie zbudzi nikogo, i
zobaczya Bayarda San Roman w wietle ulicznej latarni w nie zapitej jedwabnej koszuli i w
fantazyjnych spodniach podtrzymywanych elastycznymi szelkami. By zielony tak zieleni
ze snw - powiedziaa Pura Vicario mojej matce. Angela Vicario staa w cieniu, matka
zauwaya j dopiero wtedy, gdy Bayardo San Roman zapa Angel za rami i postawi w
wietle. Jej satynowa suknia bya w strzpach, do pasa za owinita bya rcznikiem. Pura
Vicario pomylaa, e spadli samochodem w przepa i le teraz martwi na jej dnie.
- Matko Przenajwitsza! - wykrzykna przeraona. - Powiedzcie, czy jestecie
jeszcze z tego wiata.
Bayardo San Roman, nie przekroczywszy progu pchn swoj on do rodka, nie
wypowiadajc przy tym ani sowa. Nastpnie pocaowa Pur Vicario w policzek i przemwi
do niej tonem gbokiego rozczarowania, ale z wielk czuoci.
- Dziki za wszystko, mamo - powiedzia. - Mama jest wit kobiet.
Tylko Pura Vicario wie, co robia przez nastpne dwie godziny. Zabraa swj sekret
do grobu. Pamitam tylko, e jedn rk trzymaa mnie za wosy, a drug walia z tak
wciekoci, e mylaam, e mnie zabije - opowiedziaa mi Angela Vicario. Ale i to
czynia w takim milczeniu, i ani jej m, ani starsze crki, pice w innych pokojach, nie
zdawali sobie sprawy z niczego, a do witu, gdy byo ju po nieszczciu.
Bliniacy wrcili do domu nieco przed trzeci, wezwani nagle przez matk. Zastali
Angel Vicario lec na brzuchu, na kanapie w jadalni, z twarz zmaltretowan od razw.
Ju jednak nie pakaa. Ju si nie baam - powiedziaa mi. - Wprost przeciwnie: czuam si
tak, jakbym wreszcie wyrzucia z siebie ten miertelny koszmar, i tylko chciaam, eby
wszystko si jak najszybciej skoczyo, ebym moga wreszcie zasn. Pedro Vicario,
bardziej zdecydowany z braci, chwyci j wp, unis w powietrze i posadzi na stole w
jadalni.
- No, maa - powiedzia, trzsc si z wciekoci - powiedz nam, ktry to.
Odczekaa tylko tyle, ile trzeba byo, by wypowiedzie imi. Odszukaa je w mrokach,
napotkaa od razu pord tylu mylcych si imion z tego i z tamtego wiata i wbia je w
cian jedn celn strza, niczym bezwolnego motyla, na ktrego wyrok zosta ju dawno z

gry wydany.
Santiago Nasar - powiedziaa.

Adwokat podtrzyma tez o zabjstwie dokonanym z pobudek wynikajcych z

cakowicie usprawiedliwionej obrony honoru, co zostao uznane przez aw przysigych,
bliniacy owiadczyli za w ostatnim dowie, i zrobiliby to tysic razy z tych samych
powodw. Oni sami dostrzegli t lini obrony z chwil, gdy w par minut po zbrodni uciekli
pod skrzyda Kocioa. Dyszc wpadli na plebani, doganiani ju przez grup
rozwcieczonych Arabw, i zoyli oczyszczone ostrza noy na stole ojca Amadora. Obaj byli
skrajnie wyczerpani potworn, mierteln prac, ubrania i rce mieli cae mokre, a twarze
ociekay im potem i jeszcze ciep krwi, ale proboszcz wspominaj ich poddanie si jako akt
wielkiej szlachetnoci.
- Zabilimy go wiadomie - powiedzia Pedro Vicario - ale jestemy niewinni.
- By moe wobec Boga - odrzek ojciec Amador.
- Wobec Boga i wobec ludzi - stwierdzi Pablo Vicario. - To bya sprawa honoru.
Mao

tego,

przy

odtwarzaniu

wydarze

upozorowali

zajado

jeszcze

bezwzgldniejsz, ni to naprawd miao miejsce, a przecie i tak gwne drzwi domu

Placidy Linero, zostay cakowicie zdemolowane ostrzami noy i trzeba byo je naprawi z
funduszy publicznych. W areszcie ledczym w Riohacha, gdzie przebywali przez trzy lata w
oczekiwaniu na rozpraw, nie mieli bowiem czym opaci kaucji, by uzyska zwolnienie
warunkowe, aresztanci o najduszym stau wspominali ich dobry charakter, ich towarzysk
natur, ale nigdy nie dostrzegli w nich jakichkolwiek oznak skruchy. Pomimo to fakty
wiadczyyby, i bracia Vicario nie uczynili niczego, co byoby niezbdne, by zabi Santiago
Nasara znienacka i bez publicznego rozgosu, a wprost przeciwnie, zrobili o wiele wicej, ni
mona byo sobie wyobrazi, aby kto uniemoliwi im morderstwo, lecz nie zdoali tego
osign.
Zgodnie z tym, co powiedzieli mi wiele lat pniej, zaczli od szukania go w domu
Marii Alejandriny Cervantes, gdzie byli razem z nim do drugiej. Ten fakt, jak i wiele innych,
nie znalaz si w aktach ledztwa. W rzeczywistoci Santiago Nasara nie byo ju tam o tej
godzinie, kiedy to pono, jak sami zeznali, poszli tam po niego, wyszlimy bowiem, by obej
miasteczko z naszymi serenadami; w kadym razie nieprawd byo, e tam poszli. Na pewno
by ju std nie wyszli - powiedziaa mi Maria Alejandrina Cervantes i znajc j dobrze nigdy
w to nie wtpiem. Poszli za to do lokalu Clotilde Armenta, by tam na niego zaczeka,

aczkolwiek wiedzieli, e tamtdy moe przej poowa miasteczka, ale nie Santiago Nasar.
By to jedyny otwarty lokal - zeznali sdziemu ledczemu. Wczeniej czy pniej musia
si tam znale - powiedzieli mi po uwolnieniu. A przecie wszyscy wiedzieli, e gwne
drzwi od domu Placidy Linero byy zawsze zaryglowane od rodka, nawet w cigu dnia, i e
Santiago Nasar nigdy nie rozstawa si z kluczami od tylnego wejcia. I rzeczywicie tym
wejciem wrci do domu, gdy bliniacy Vicario ju od godziny czekali na niego z drugiej
strony, a jeeli pniej, udajc si na powitanie biskupa wyszed drzwiami od strony placu, to
uczyni to z pobudek tak niespodziewanych, i nawet sam sdzia ledczy nie potrafi tego
zrozumie.
Nigdy nie byo mierci bardziej zapowiedzianej. Po ujawnieniu przez siostr imienia
winnego, bliniacy Vicario udali si do chlewu, gdzie trzymali komplet narzdzi rzeniczych
i wybrali dwa najlepsze noe: jeden do wiartowania, o dugoci dziesiciu cali i szerokoci
dwa i p cala, drugi za do czyszczenia, o dugoci siedmiu cali i szerokoci ptora cala.
Owinli noe w szmaty i poszli je naostrzy na targ misny, gdzie dopiero co zaczto
otwiera niektre kramiki. Niewielu byo pierwszych klientw, jednak dwadziecia dwie
osoby zeznay, i syszay kade sowo wypowiedziane przez braci, i wszyscy zgodnie
potwierdzili swe wraenia, e jedynym zamiarem obu braci byo wypowiedzie je tak, by
wszyscy syszeli. Faustino Santos, rzenik zaprzyjaniony z nimi, zobaczy obu, jak przyszli o
trzeciej dwadziecia, gdy uruchamia wanie swoje stoisko z podrobami, i nie potrafi
zrozumie, dlaczego przychodz w poniedziaek, i to tak wczenie, do tego jeszcze w
ciemnych witecznych garniturach. Przyzwyczajony by, e przychodzili zawsze w pitek,
ale znacznie pniej i w skrzanych fartuchach, ktre zakadali na czas uboju. Pomylaem,
e s tak pijani - powiedzia mi Faustino Santos - e nie tylko pomylia im si godzina, ale i
dzie. Przypomnia im, e jest poniedziaek.
- A kt by o tym nie wiedzia, stary pierdoo - odpowiedzia mu grzecznie Pablo
Vicario. - Przyszlimy tylko naostrzy noe.
Naostrzyli je na kamieniu szlifierskim, tak jak to zawsze robili: Pedro podtrzymywa
obydwa noe i na przemian przykada je do ostrzaki. Pablo za krci korbk. Jednoczenie
rozmawiali z reszt rzenikw o wietnoci i przepychu wesela. Co poniektrzy skaryli si
im, i nie otrzymali swej porcji tortu weselnego, mimo e s kolegami po fachu, bracia
przyrzekli wic, e tort zostanie im przysany troch pniej. Wreszcie dociskane do kamienia
noe zaczy piewa, a Pablo pooy swj n pod lamp, tak by rozbyskaa jego stal.
- Idziemy zabi Santiago Nasara - powiedzia.
Cieszyli si tak ugruntowan opini dobrodusznych chopakw, e puszczano to mimo

uszu. Mylelimy, e to pijackie bredzenie - zeznao wielu rzenikw, podobnie jak

Victoria Guzman i wielu innych, ktrzy widzieli ich pniej. Niejednokrotnie pytaem
rzenikw, czy ich zawd nie ujawnia predyspozycji do zabijania ludzi. Protestowali: Kiedy
bijesz zwierz, nie masz odwagi spojrze mu w oczy. Jeden z nich powiedzia mi, e nie
moe je misa zwierzcia, ktre sam ubi. Inny wyzna, e nie byby w stanie zabi krowy,
ktr znaby wczeniej, tym bardziej jeli pi jej mleko. Przypomniaem im, e bracia Vicario
szlachtowali winie hodowane przez siebie samych i e byli zyci z nimi do tego stopnia, i
nazywali je po imieniu. To prawda - odpar mi jeden z nich. - Ale prosz zauway, e nie
nadawali im ludzkich imion, tylko nazwy kwiatw. Faustino Santos by jedynym, ktry
dostrzeg cie prawdy w grobach Pabla Vicario, i artem zapyta go, dlaczego akurat maj
zabija Santiago Nasara, jeli jest jeszcze tylu bogaczy, ktrzy bardziej zasuguj na to, eby
umrze przed nim.
- Santiago Nasar wie, dlaczego - odpowiedzia mu Pedro Vicario.
Faustino Santos opowiedzia mi, e wtpliwoci nadal go drczyy i poinformowa o
tym policjanta, ktry pojawi si nieco pniej, by kupi dla alkada na niadanie funt
wtrbki. Funkcjonariusz, zgodnie z tym, co podaj akta, nazywa si Leandro Pornoy i zmar
w nastpnym roku, gdy podczas odpustu byk przebi mu rogiem y szyjn. Nie miaem wic
nigdy okazji, by z nim porozmawia, niemniej Clotilde Armenta potwierdzia, e policjant by
pierwsz osob, ktra zjawia si w jej sklepie, gdy bliniacy ju tam siedzieli i czekali.
Clotilde Armenta zastpia wanie swego ma za lad. By to ju uwicony
zwyczaj. W sklepie sprzedawano o wicie mleko, a w cigu dnia artykuy ywnociowe, za
od szstej po poudniu lokal przeksztaca si w bar. Clotilde Armenta otwieraa sklep o
trzeciej trzydzieci rano. Jej m, zacny don Rogelio de la Flor, zajmowa si barem a do
jego zamknicia. Tej nocy mia jednak tylu zabkanych z wesela klientw, i poszed spa
ju po trzeciej, w ogle nie zamykajc sklepu, gdy Clotilde Armenta bya ju na nogach
wczeniej ni zwykle, chciaa bowiem upora si z robot przed przyjazdem biskupa.
Bracia Vicario weszli o czwartej dziesi. O tej porze sprzedawano tylko ywno, ale
Clotilde Armenta sprzedaa im butelk wdki z trzciny cukrowej, nie tylko dlatego, e ich
lubia, ale rwnie dlatego, e bya im wdziczna za przysanie porcji tortu weselnego. Wypili
ca butelk dwoma dugimi pocigniciami, lecz bez widocznych skutkw. Byli ju cakiem
ugotowani - powiedziaa mi Clotilde Armenta - i nawet nafta nie ciaby ich z ng.
Nastpnie zdjli marynarki, powiesili je starannie na oparciach krzese i poprosili o drug
butelk. Koszule mieli brudne od zaschnitego potu, a nie golony od wczoraj zarost nadawa
im prostacki wygld. Kolejn butelk wypili ju siedzc, powoli, uporczywie patrzc w stron

stojcego po przeciwnej stronie placu domu Placidy Linero, w ktrego oknach nie wiecio
si adne wiato. Najwiksze okno balkonowe przylegao do sypialni Santiago Nasara. Pedro
Vicario spyta Clotilde Armenta, czy widziaa wiato w tym oknie, a ona odpowiedziaa, e
nie, ale ciekawo ta wydaa jej si do dziwna.
- Stao mu si co? - zapytaa.
- Nie, nic - odpowiedzia jej Pedro Vicario. - Tylko chcemy go zabi.
Bya to odpowied tak spontaniczna, i nie moga uwierzy w jej szczero.
Dostrzega jednak, e bliniacy mieli dwa rzenickie noe owinite w kuchenne szmaty.
- A mona wiedzie, dlaczego chcecie go zabi o tak wczesnej porze? - spytaa.
- On wie, dlaczego - odpar jej Pedro Vicario. Clotilde Armenta przyjrzaa im si
powanie. Znaa ich tak dobrze, e potrafia ich rozrnia, szczeglnie po powrocie Pedra
Vicario z koszar. Zachowywali si jak dzieciaki - powiedziaa mi. I myl ta przerazia j,
zawsze bowiem sdzia, e tylko dzieci s zdolne do wszystkiego. Skoczya wic zmywanie
i przygotowywanie naczy do mleka i posza obudzi ma, by opowiedzie, co si dzieje w
sklepie. Don Rogelio de la Flor sucha jej wpprzytomny ze snu.
- Nie bd kretynk - powiedzia jej - ci dwaj nie zabij nikogo, a tym bardziej
bogacza.
Kiedy Clotilde Armenta wrcia do sklepu, bliniacy rozmawiali z policjantem
Leandro Pornoy, ktry przyszed po mleko dla alkada. Nie syszaa, o czym mwili, ale po
tym, jak wychodzc spojrza na noe, wywnioskowaa, e musieli mu zdradzi swe zamiary.
Pukownik Lazaro Aponte wsta tu przed czwart. Skoczy si wanie goli, gdy
policjant Leandro Pornoy ujawni mu plany braci Vicario. Tej nocy pooy kres ju tylu
przyjacielskim sprzeczkom, i nie spieszy si zbytnio, by zaagodzi jeszcze jeden spr.
Ubra si spokojnie, wielokrotnie usiujc zawiza muszk, pki nie zrobi tego nienagannie,
i powiesi sobie szkaplerz Sodalicji Mariaskiej na powitanie biskupa. Podczas niadania, gdy
jad duszon wtrbk pokryt plasterkami cebuli, ona, niezwykle podniecona, opowiedziaa
mu, e Bayardo San Roman zwrci rodzicom Angel Vicario, ale on nie przyj tej
wiadomoci rwnie dramatycznie.
- Mj Boe! - zakpi - co sobie biskup pomyli. Nim skoczy niadanie, przypomnia
sobie jednak, co przed chwil powiedzia mu ordynans, poczy obydwie informacje i
natychmiast odkry, e pasoway do siebie niczym dwie czci amigwki. Uda si wwczas
na plac, kierujc si tam przez ulic nowego portu, gdzie z powodu wizyty biskupa domy
zaczynay si budzi do ycia. Pamitam z ca pewnoci, e bya prawie pita i zaczynao
pada - powiedzia mi pukownik Lazaro Aponte. Po drodze zatrzymay go trzy osoby, by

donie mu w sekrecie, e bracia Vicario czekaj na Santiago Nasara, eby go zabi, ale tylko
jedna z nich potrafia mu powiedzie, gdzie s.
Odnalaz ich w sklepiku Clotilde Armenta. Kiedy ich zobaczyem, pomylaem, e to
najzwyklejsza fanfaronada - powiedzia z waciw sobie logik - bo nie byli a tak pijani, jak
sdziem. Nie wybada nawet ich rzeczywistych zamiarw, odebra im jedynie noe i kaza
pj spa. Traktowa ich z tak sam, sobie waciw pobaliwoci, z jak zbagatelizowa
przeraenie ony.
- Pomylcie sobie - wytumaczy im - co powie biskup, jak was zobaczy w takim
stanie.
Poszli. Clotilde Armenta poczua si po raz ktry z rzdu zawiedziona
lekkomylnoci alkada, gdy sdzia, i powinien on aresztowa braci do chwili wyjanienia
prawdy. Pukownik Aponte pokaza jej noe jako ostateczny argument.
- Ju nie maj czym zabija - stwierdzi.
- To nie o to chodzi - odpara Clotilde Armenta. - Rzecz w tym, eby uwolni tych
biednych chopakw od strasznego obowizku, jaki na nich spad.
Przeczua bowiem wszystko. Bya przewiadczona, e bracia Vicario pragnli nie tyle
wykona wyrok, co spotka kogo, kto zechciaby im w tym przeszkodzi. Ale pukownik
Aponte postpi cakowicie zgodnie z wasnym sumieniem.
- Nie aresztuj nikogo wycznie na podstawie podejrze - powiedzia. - Teraz
pozostaje tylko ostrzec Santiago Nasara i daj nam Boe zdrowie.
Clotilde Armenta zawsze wspominaa, e krpa posta pukownika Aponte kojarzya
jej si z jakim nieszczciem, ja za pamitam go jako czowieka szczliwego, cho nieco
zdziwaczaego wskutek samotnych praktyk spirytualistycznych, ktrych nauczy si
korespondencyjnie. Zachowanie pukownika w tamten poniedziaek byo ostatecznym
dowodem jego lekkomylnoci. Prawd jest, e zapomnia ju o Santiago Nasarze, pki nie
zobaczy go w porcie i wwczas pogratulowa sobie podjcia susznej decyzji.
Bracia Vicario powiedzieli o swych zamiarach co najmniej kilkunastu osobom, ktre
przyszy do sklepiku po mleko, te z kolei rozpowszechniy wiadomo przed szst w caym
miasteczku. Clotilde Armenta wydawao si wrcz nieprawdopodobne, by w domu
naprzeciwko nic o tym nie wiedziano. Przypuszczaa, e Santiago Nasara tam nie ma, gdy
nie zauwaya, by w jego sypialni zapalio si wiato, wic prosia, kogo tylko moga, by go
ostrzeg, gdziekolwiek go spotka. Kazaa nawet poinformowa ojca Amadora za
porednictwem penicej sub nowicjuszki, ktra przysza po mleko dla zakonnic. Po
czwartej, gdy zobaczya wiata w kuchni domu Placidy Linero, posaa Victorii Guzman

ostatni, naglc wiadomo przez ebraczk, ktra codziennie przychodzia proszc 0

odrobin mleka. Kiedy zabucza statek biskupa, prawie wszyscy ju wstali, by zebra si na
molo, i niewielu z nas nie wiedziao, e bliniacy Vicario czekaj na Santiago Nasara, eby
go zabi, a wwczas ju i przyczyny byy znane w najdrobniejszych szczegach.
Clotilde Armenta nie skoczya jeszcze sprzeday mleka, gdy bracia Vicario wrcili z
dwoma innymi noami, owinitymi w gazety. Jeden z nich suy do wiartowania, mia
twarde, oksydowane ostrze o dugoci dwunastu i szerokoci trzech cali i zosta zrobiony
przez Pedra Vicario z piy, w okresie gdy z powodu wojny nie docieray do nas noe
niemieckie. Drugi by krtszy, ale szeroki i zakrzywiony. Sdzia ledczy narysowa go w
aktach, by moe dlatego, e nie potrafi go opisa, gdy odway si tylko na ryzyko
porwnania go do zminiaturyzowanego jatagana. Tymi wanie najzwyklejszymi, czsto
uywanymi noami popeniono zbrodni.
Faustina Santos nie mg zrozumie, co si waciwie stao. Przyszli jeszcze raz
naostrzy noe - powiedzia mi - i znw zaczli si wydziera, tak eby ich dobrze syszano,
e flaki wypruj Santiago Nasarowi, pomylaem wic, e sami sobie dodaj animuszu,
przede wszystkim dlatego, e nie przyjrzaem si noom i pomylaem, e to te same. Tym
razem jednak Clotilde Armenta spostrzega, w chwili gdy zobaczya ich wchodzcych do
sklepu po raz drugi, e nie s ju tak zdeterminowani jak przedtem.
Prawda za bya taka, e doszo midzy nimi do pierwszego konfliktu. Rnili si
bowiem nie tylko zachowaniem w stopniu znacznie wikszym, ni wynikaoby to z ich
fizycznego podobiestwa, ale w sytuacjach trudnych ich charaktery byy kracowo odmienne.
Bdc ich przyjacimi spostrzeglimy to ju w szkole podstawowej. Pablo Vicario, o sze
minut starszy od brata, a do penoletnoci odznacza si wiksz energi i wyobrani. Pedro
Vicario zawsze wydawa si bardziej uczuciowy, a tym samym bardziej despotyczny. Gdy
ukoczyli dwadziecia lat, stawili si razem przed komisj poborow i Pablo Vicario zosta
zwolniony, by mg utrzymywa rodzin. Pedro Vicario przez jedenacie miesicy odbywa
sub w patrolach andarmerii. Wojskowy rygor, zaostrzony strachem przed mierci,
pogbi jego skonno do rzdzenia i zwyczaj decydowania za swego brata. Wrci do
cywila z sieranck rzeczk, ktra zniosa najbrutalniejsze metody wojskowej medycyny,
zastrzyki z arszeniku i dezynfekcje z nadmanganianu potasu doktora Dionisio Iguarana.
Zdoano go wyleczy dopiero w wizieniu. My wszyscy, jego przyjaciele, bylimy zgodni, e
Pablo Vicario popad nagle w dziwn zaleno od modszego brata, kiedy Pedro Vicario
wrci nabywszy koszarowych manier i nawyku unoszenia koszuli, by kademu, kto chcia,
pokaza blizn po sczku na lewym boku. Wreszcie Pablo zacz odczuwa rodzaj fascynacji

rzeczk prawdziwego mczyzny, z ktr jego brat obnosi si niczym z odznaczeniem

wojennym.
To Pedro Vicario - jak sam zezna - podj decyzj co do zabicia Santiago Nasara, jego
brat za z pocztku jedynie mu towarzyszy. Ale rwnie to on by raczej skonny uzna
obowizek za speniony, z chwil gdy alkad ich rozbroi, i wwczas to Pablo Vicario przej
dowdztwo. aden z nich nie wspomina o tym konflikcie w swych zeznaniach skadanych
osobno sdziemu ledczemu. Pablo Vocario potwierdzi mi wielokrotnie, e z wielkim trudem
przyszo mu przekona brata do ostatecznego rozwizania. By moe by to w rzeczywistoci
tylko krtkotrway objaw paniki, faktem jest jednak, e Pablo Vicario sam wszed do
chlewika po nastpne noe, podczas gdy jego brat kona z blu usiujc kropla po kropli
wysika si pod tamarydowcami. Mj brat nigdy nie rozumia, co to znaczy - powiedzia mi
Pedro Vicario podczas naszej ostatniej rozmowy. - To byo tak, jakby sika drobno
potuczonym szkem. Gdy Pablo Vicario wrci z noami, zasta go wci obejmujcego
drzewo. By oblany zimnym potem - powiedzia mi - i prbowa powiedzie, ebym poszed
sam, bo on nie czuje si na siach, eby kogokolwiek zabija. Usiad na jednym ze specjalnie
zbitych stow ustawionych na wesele pod drzewami, i spuci spodnie do kolan. Co
najmniej przez p godziny zmienia gaz, ktr owija sobie kutasa - powiedzia mi Pablo
Vicario. W rzeczywistoci nie trwao to duej ni dziesi minut, ale byo to co tak
niezrozumiaego i tajemniczego dla Pabla Vicario, e uzna to za nastpny wybieg brata, by
zyska na czasie i doczeka witu. Wsadzi mu wic n do rki i niemal si wywlk na
ulic by pomci utracon cze siostry.
- Nie ma wyjcia - powiedzia mu - to tak jakby si nam to ju zdarzyo.
Ujaday za nimi psy podwrzowe, gdy z nie owinitymi noami wychodzili drzwiami
od chlewika. Zaczynao wita. Nie padao - wspomina Pablo Vicario. Wprost przeciwnie
- wspomina Pedro - od morza wia wiatr i jeszcze mona byo palcem policzy gwiazdy.
Wiadomo ju si tak wwczas rozniosa, e gdy Hortensja Baute otworzya drzwi, wanie
w chwili gdy przechodzili obok jej domu, jako pierwsza w miasteczku opakaa Santiago
Nasara. Mylaam, e ju go zabili - powiedziaa mi - bo zobaczyam noe w wietle
wschodzcego soca i wydawao mi si, e spywa z nich krew. Jednym z niewielu
otwartych na tej odludnej ulicy domw by dom Prudencii Cotes, narzeczonej Pabla Vicario.
Bliniacy, zawsze gdy przechodzili tamtdy o tej porze, zwaszcza w pitki, kiedy szli na targ,
wstpowali, eby napi si pierwszej porannej kawy. Gdy pchnli drzwi od podwrza
natychmiast opady ich psy, ktre rozpoznay ich w pmroku witu. Wchodzc do kuchni
pozdrowili matk Prudencii Cotes. Kawy jeszcze nie byo.

- Przyjdziemy pniej - powiedzia Pablo Vicario - teraz si spieszymy.

- Wyobraam sobie, synkowie - odpowiedziaa - honor nie czeka.
Mimo to poczekali i wanie wwczas Pedro Vicario pomyla, e brat specjalnie
zwleka. Gdy pili ju kaw, do kuchni wesza Prudencia Cotes w caej peni swej modoci, z
plikiem starych gazet, by w piecu rozpali ogie. Wiedziaam ju, do czego si szykuj powiedziaa mi - i nie tylko si z nimi cakowicie zgadzaam, ale nigdy nie wyszabym za
Pabla, gdyby w tym momencie nie zachowa si jak mczyzna. Nim opucili kuchni, Pablo
Vicario wzi od niej dwie gazety i jedn da bratu do owinicia noa. Prudencia Cotes
zaczekaa w kuchni, pki nie zobaczya, e wychodz drzwiami od podwrza, i tak czekaa,
bez chwili wahania, przez trzy lata, pki Pablo Vicario nie wyszed z wizienia i nie zosta jej
mem na cae ycie.
- Uwaajcie na siebie - powiedziaa im. Clotilde Armenta nie bez racji sdzia wic, e
bliniacy nie mieli tej samej determinacji co przedtem, tote podaa im butelk dziewanny z
nadziej, e tym ich dobije. Tego dnia zdaam sobie spraw - powiedziaa mi - jak bardzo
my, kobiety, jestemy na wiecie osamotnione! Pedro Vicario poprosi j, by poyczya mu
mowskie przybory do golenia, przyniosa mu wic pdzelek, mydo, wiszce lusterko i
maszynk z now yletk, ale on ogoli si noem do wiartowania. Clotilde Armenta uznaa
to za zbyt ju ekstrawagancki gest silnego mczyzny. Wyglda jak czarny charakter wspominaa. On jednak wytumaczy mi wiele lat potem, i rzeczywicie bya to prawda, e w
koszarach nauczy si uywa brzytwy i ju nigdy pniej nie potrafi si goli inaczej. Jego
brat z kolei ogoli si w sposb znacznie prostszy, maszynk poyczon od don Rogelia de la
Flor. ~Wreszcie w milczeniu signli do butelki i wypili j bardzo wolno, z tpym wyrazem
twarzy osb przebudzonych o wicie wpatrzeni w ciemne okno naprzeciwko, nie zwracajc
uwagi na wchodzcych pozornych klientw kupujcych bez potrzeby mleko i pytajcych o
nie istniejce artykuy ywnociowe z zamiarem przekonania si, czy to aby prawda, e
czekaj na Santiago Nasara, eby go zabi.
Braciom Vicario nie byo dane zobaczy wiate w tym oknie. Santiago Nasar wrci
do domu o czwartej dwadziecia, ale eby doj do sypialni, nie musia on zapala adnego
wiata, lampka na schodach palia si bowiem przez ca noc. W ubraniu rzuci si w
ciemnociach na ko, bo zostaa mu tylko godzina na sen, i tak lecego zastaa Victoria
Guzman, gdy wesza na gr, by obudzi go w zwizku z przyjazdem biskupa. Bylimy
razem w domu Marii Alejandriny Cervantes do momentu, kiedy, ju po trzeciej, sama
odprawia muzykw i zgasia wiato na patio przeznaczonym do tacw, jej Mulatki od
patnych rozkoszy mogy wreszcie uda si na spoczynek. Pracoway bez chwili przerwy ju

trzeci dzie i trzeci noc, wpierw opiekujc si potajemnie wszystkimi honorowymi gomi, a
pniej ju jawnie i na caego nami wszystkimi, weselnymi niedobitkami. Maria Alejandrina
Cervantes, o ktrej zwyklimy mwi, e uda si jej zasn na dobre dopiero po mierci, bya
najelegantsz i najczulsz kobiet, jak kiedykolwiek poznaem, a zarazem najusuniejsz w
ku, ale i najbardziej bezwzgldn. Urodzia si i wychowywaa tutaj, w domu o otwartych
drzwiach, z du iloci pokoi do wynajcia i ogromnym patiem do taca, nad ktrym wisiay
lampiony z tykw zakupione w chiskich sklepikach w Paramaribo. To ona pozbawia cnoty
cae moje pokolenie. Nauczya nas o wiele wicej, ni powinnimy wiedzie, ale przede
wszystkim nauczya nas, e nie ma smutniejszego miejsca na wiecie ni puste lko. Gdy
Santiago Nasar ujrza j po raz pierwszy, straci gow. Ostrzegaem go: sok, ktry na
wojownicz czapl spada, sam si naraa. Ale nie usucha mnie, oszoomiony
chimerycznymi gwizdami Marii Alejandriny Cervantes. Bya jego niepohamowan
namitnoci, pani nauczycielk jego ez pitnastolatka, pki Ibrahim Nasar pasem nie
wyrzuci go z jej ka i nie zamkn na ponad rok w Divino Rostro. Od tej chwili zwizani
byli uczuciem powanym, ale pozbawionym chaosu mioci, ona za odczuwaa dla niego tyle
szacunku, e ju nigdy nie posza z innym do ka w jego obecnoci. Podczas tych ostatnich
wakacji egnaa si z nami dosy wczenie pod nieprawdopodobnym u niej pretekstem, e
jest ju zmczona, pozostawiaa jednak nie zaryglowane drzwi i w korytarzu zapalon
lampk, bym mg tam po kryjomu wrci.
Santiago Nasar mia magiczny niemal talent i zamiowanie do przebieranek, a jego
ulubion zabaw byo cakowite przebieranie Mulatek. Pldrowa garderoby jednych, by
przebra pozostae, pki wszystkie nie poczuy si zupenie inne od samych siebie, tosame
za z tymi, ktrymi nie byy. Kiedy jedna z nich ujrzaa si odtworzona w innej Mulatce z
tak uderzajcym podobiestwem, e wpada w histeryczny pacz. Poczuam si tak, jakbym
wysza ze zwierciada - powiedziaa. Ale tamtej nocy Maria Alejandrina Cervantes nie
pozwolia, by Santiago Nasar po raz ostatni da folg swoim sztuczkom, a posuya si tak
bahymi pretekstami, i gorzki smak tego wspomnienia cakowicie odmieni jej ycie.
Wzilimy wic ze sob muzykw, by towarzyszyli naszym serenadom, i bawilimy si dalej
na wasny rachunek, gdy tymczasem bliniacy Vicario czekali ju na Santiago Nasara, eby
go zabi. To on, tu przed czwart, wpad na pomys, bymy wyszli na wzgrze wdowca
Xius, by odpiewa co modej parze.
Nie tylko odpiewalimy pod ich oknami, ale w ogrodach wystrzelilimy rwnie race
i petardy, nie dostrzeglimy jednak w domu adnego znaku ycia. Nie przyszo nam nawet na
myl, e w rodku moe nikogo nie by, przede wszystkim dlatego, e przy drzwiach sta

nowy samochd z dachem jeszcze zoonym, przystrojony satynowymi wstkami i

wizankami kwiatw pomaraczy z parafiny, ktrymi obwieszono nowoecw na weselu.
Mj brat Luis Enrique, w owych czasach grajcy na gitarze jak profesjonalista,
zaimprowizowa na cze modej pary piosenk o maeskich niesnaskach. Dotd nie
padao. Wprost przeciwnie, ksiyc wieci porodku nieba, powietrze byo przezroczyste, a
na dnie przepaci wida byo poblask bdnych ognikw na cmentarzu. Z drugiej strony
widoczne byy plantacje bananowe, niebieskie w wietle ksiyca, smutne bagniska i
fosforyzujca linia Morza Karaibskiego na horyzoncie: Santiago Nasar pokaza pulsujce
wiato na morzu i powiedzia nam, e jest to udrczona dusza statku do przewozu
niewolnikw, ktry zaton z adunkiem Murzynw z Senegalu przy duym wejciu do portu
Cartagena de Indias. Nie sposb byo w ogle wyobrazi sobie, by odczuwa jakie wyrzuty
sumienia, chocia nie wiedzia wwczas, e efemeryczne ycie maeskie Angeli Vicario
zakoczyo si dwie godziny temu. Bapardo San Roman odprowadzi j do domu rodzicw na
piechot, by warkot silnika nie ujawni jego nieszczcia przed czasem, a teraz znw by sam
przy zgaszonych wiatach w szczliwej chatce wdowca Xius.
Kiedy zeszlimy ze wzgrza, mj brat zaprosi wszystkich na smaone ryby do
kramikw na targowisku, ale Santiago Nasar odmwi, chcia bowiem do chwili przyjazdu
biskupa przespa si z godzin. Poszed z Cristo Bedoy brzegiem rzeki, nie opodal ruder w
starym porcie, gdzie zaczty ju si zapala wiata, i zanim skrci za rg, pomacha nam
rk na poegnanie. Widzielimy go ostatni raz.
Cristo Bedoya, z ktrym umwi si na spotkanie w porcie, poegna si z nim przy
tylnych drzwiach jego domu. Psy obszczekay Santiago Nasara, jak zwykle, gdy czuy, e
wchodzi do domu, ale on uspokoi je, podzwaniajc w pmroku kluczami. Victoria Guzman
pilnowaa ekspresu do kawy na palenisku, gdy przechodzi przez kuchni kierujc si do
rodka mieszkania.
- Biay! - zawoaa do - zaraz bdzie kawa. Santiago Nasar odpad, e wypije kaw
pniej, i poprosi j, by powiedziaa Divinie Flor, e ma go obudzi o wp do szstej i
przynie mu ubranie na zmian, takie samo jak to, ktre mia na sobie. W chwil po jego
wejciu na gr, gdzie poszed si przespa, Victoria Guzman otrzymaa wiadomo od
Clotilde Armenta za porednictwem proszcej o mleko ebraczki. O pitej trzydzieci spenia
polecenie, by go obudzi, ale nie posaa Diviny Flor, tylko sama wesza do sypialni z
lnianym ubraniem, nie tracia bowiem adnej okazji, by chroni sw crk przed szponami
tego bojara.
Maria Alejandrina Cervantes zostawia drzwi domu nie zaryglowane. Poegnaem si

z bratem, przeszedem przez korytarz, gdzie spay zwinite midzy tulipanami koty Mulatek, i
bez pukania pchnem drzwi od sypialni. wiata byy zgaszone, ale gdy tylko wszedem,
poczuem zapach ciepej kobiety i ujrzaem w ciemnociach oczy bezsennej lamparcicy, a
pniej zatraciem wiadomo samego siebie, do chwili kiedy zaczy bi dzwony.
Wracajc do domu, brat mj zaszed do sklepu Clotilde Armenta po papierosy. Wypi
tyle, e jego wspomnienia z tamtego spotkania byy zawsze dosy mtne, nie zapomnia
jednak nigdy piekielnego trunku, ktrym poczstowa go Pedro Vicario. To by czysty
ogie - powiedzia mi. Pablo Vicario, ktry zaczyna przysypia, gwatownie obudzi si,
kiedy poczu jego kroki, i pokaza mu n.
- Zabijemy Santiago Nasara - powiedzia.
Mj brat nie pamita tego. Ale nawet gdybym pamita, to bym nie uwierzy powtarza mi wielokrotnie. - Komu, do jasnej cholery, przyszoby do gowy, e bliniacy
mog kogokolwiek zabi, tym bardziej noem przeznaczonym do winiobicia!. Pniej
zapytali go, gdzie jest Santiago Nasar, bo widzieli ich razem, lecz mj brat nie zapamitaj
rwnie wasnej odpowiedzi. Clotilde Armenta i bracia Vicario byli jednak tak zdziwieni, gdy
j usyszeli, e kady z osobna przekaza j w swych zeznaniach. Wedug nich mj brat
powiedzia: Santiago Nasar nie yje. Pniej udzieli episkopalnego bogosawiestwa,
potkn si o prg i zataczajc si, wyszed. Na rodku placu min si z ojcem Amadorem.
Ten szed ju w stron portu ubrany w szaty liturgiczne, za nim dzwonicy akolita i szereg
pomocnikw nioscych otarz do mszy polowej, ktr mia odprawi biskup. Widzc
przechodzcego ksidza bracia Vicario przeegnali si.
Clotilde Armenta opowiedziaa mi, e stracili ju wszelk nadziej, kiedy proboszcz,
nie zatrzymujc si, min jej dom. Pomylaam, e nie otrzyma mojej informacji. Ojciec
Amador wyzna mi jednak w wiele lat pniej, gdy odsun si ju od wiata w pospnym
Domu Zdrowia w Calafell, i w rzeczywistoci otrzyma wiadomo od Clotilde Armenta i
inne alarmujce wieci, gdy szykowa si do wyjcia do portu. Prawd mwic, po prostu
nie wiedziaem, co robi - powiedzia mi. - Wpierw pomylaem, e to nie moja sprawa tylko
wadz cywilnych, ale pniej postanowiem, e po drodze powiem co Placidzie Linero.
Jednake gdy przechodzi przez plac, cakiem o tym zapomnia. Musi to pan zrozumie powiedzia - tego nieszczsnego dnia mia by u nas biskup. W chwili zbrodni poczu si tak
zrozpaczony i tak haniebnie winien, e nic innego nie przyszo mu na myl, jak tylko
rozkaza, by zadzwoniono na trwog.
Mj brat Luis Enrique wszed do domu drzwiami od kuchni, ktrych moja matka nie
zamykaa, eby ojciec nie zdawa sobie sprawy z tego, kiedy wracamy. Przed snem poszed

do azienki, ale siedzc na sedesie zasn i kiedy mj brat Jaime wsta, eby i do szkoy,
znalaz go lecego z twarz w miednicy i piewajcego przez sen. Moja siostra zakonnica,
ktra nie wybieraa si na przywitanie biskupa, bo miaa czterdziestostopniowego kaca, nie
zdoaa go obudzi. Wanie wybijaa pita, kiedy poszam do azienki - powiedziaa mi.
Nieco pniej, kiedy moja siostra Margot posza wykpa si przed wyjciem do portu,
zdoaa z trudnoci przenie go do sypialni. Z drugiego brzegu snu, nie budzc si, usysza
pierwsze buczenie statku biskupa. Nastpnie zasn gboko, wykoczony weselem, pki
moja siostra zakonnica nie wpada do sypialni usiujc w biegu zaoy habit i nie obudzia go
obkaczym krzykiem:
- Zabili Santiago Nasara!

Straszliwe rany od noy stanowiy zaledwie pocztek bezlitosnej autopsji, do

przeprowadzenia ktrej zosta zmuszony ojciec Carmen Amador pod nieobecno doktora
Dionisio Iguarana. To byo tak, jakbymy go, ju zabitego, ponownie zabijali - powiedzia
mi byy proboszcz w swym odosobnieniu w Calafell. - Ale to by rozkaz alkada, a rozkazy
tego barbarzycy, nawet najgupsze, trzeba byo wypenia. Tylko po czci mia racj. W
zamieszaniu tego niedorzecznego poniedziaku pukownik Aponte natychmiast skontaktowa
si telegraficznie z gubernatorem prowincji, ten za zezwoli mu na przeprowadzenie
wstpnego postpowania, pki nie zostanie przysany sdzia ledczy. Alkad, byy oficer nie
posiadajcy adnego dowiadczenia w kwestiach prawnych, by jednak zbyt zarozumiay, by
poradzi si kogokolwiek, od czego powinien byt zacz. Przede wszystkim niepokoia go
autopsja. Cristo Bedoya, student medycyny, zdoa wymwi si ze wzgldu na blisk
przyja z Santiago Nasarem. Pukownik pomyla, e ciao mona do powrotu doktora
Dionisio Iguarana przechowa w lodwce, ale nie znalaz lodwki wielkoci czowieka, a
jedyna, uywana na targowisku, ktra mogaby pasowa, bya uszkodzona. Ciao,
wycignite na wskiej elaznej pryczy, zostao wystawione na widok publiczny porodku
salonu, pki nie przygotowano mu trumny bogacza. Z sypialni i niektrych ssiednich domw
przyniesiono wentylatory, byo jednak tylu chtnych, by go zobaczy, i mimo wyniesienia
mebli, klatek i donic paproci duchota bya nie do wytrzymania. Poza tym trwog potgoway
psy podekscytowane zapachem mierci. Nie przestaway szczeka od chwili, kiedy wszedem
do domu, gdzie dogorywa jeszcze w kuchni Santiago Nasar, i natknem si na paczc
histerycznie Divin Flor, ktra machajc sztab odganiaa psy.
- Prosz mi pomc - krzykna do mnie - one chc zere wntrznoci.

Zamknlimy je na kdk w stajniach. Placida Linero zarzdzia pniej, by do czasu

pogrzebu wyprowadzi je w odleglejsze miejsce. Okoo poudnia jednak, nie wiadomo, w jaki
sposb, ucieky z miejsca swego zamknicia i oszalae wpady do domu. Placida Linero po
raz pierwszy stracia panowanie nad sob.
- Zasrane psy! - krzykna. - Zabi je!
Rozkaz wypeniono natychmiast i w domu zalega cisza. Stan ciaa nie wzbudza do
tej pory adnych obaw. Twarz pozostaa nietknita, miaa ten sam wyraz, ktry Santiago
przybiera, kiedy piewa, za Cristo Bedoya uoy wntrznoci na swym miejscu i owin
ciao pciennym bandaem. Mimo to po poudniu z ran zacza wypywa ciecz, ktra
cigna muchy; za wok ust wystpia sina plama, rozrastajc si powoli, niczym cie
chmury na wodzie, po korzonki wosw. Zawsze pobaliwa twarz nabraa wrogiego wyrazu,
wobec czego matka przykrya j chustk. Pukownik Aponte zrozumia wwczas, e nie
mona duej zwleka, i rozkaza ojcu Amadorowi, by dokona sekcji. ;;Bdzie znacznie
gorzej, jeli trzeba go bdzie odgrzeba po tygodniu - powiedzia. Proboszcz studiowa
medycyn i chirurgi w Salamance, ale wstpi do seminarium nie ukoczywszy tych studiw
i nawet alkad wiedzia, e autopsja pozbawiona jest jakiejkolwiek mocy prawnej. Mimo to
kaza wypeni polecenie.
Masakry dokonano w szkole publicznej przy pomocy aptekarza, ktry notowa wyniki,
i studenta pierwszego roku medycyny, przebywajcego wanie tutaj na wakacjach.
Dysponowali jedynie niektrymi narzdziami maej chirurgii, reszt stanowiy przybory
rzemielnicze. Pomijajc rze, jakiej dopuci si na zwokach ojciec Amador, jego raport
zdawa si by poprawny, sdzia ledczy zaczy go wic do akt, uznawszy jego
uyteczno.
Z wielu zadanych ran siedem byo miertelnych. Wtroba, w wyniku dwch gbokich
pchni od strony przedniej, bya niemal przecita. Denat mia cztery nacicia w odku, a
jedno z nich tak gbokie, e przeszyo odek cakowicie i zniszczyo trzustk. Poza tym
mia sze mniejszych ci w okrnicy poprzecznej i wiele ran w jelicie cienkim. Jedyne,
ktre mia zadane od strony plecw na wysokoci trzeciego krgu ldwiowego, przecio
praw nerk. Jam brzuszn zalegay due sople krwi, a spord bagniska treci pokarmowej
odka wynurzy si medalik Najwitszej Panny z Gry Karmel, ktry Santiago Nasar
pokn majc cztery lata. Na klatce piersiowej widoczne byy dwie perforacje: jedna w
drugiej komorze midzyebrowej prawej, docierajca do puc, a druga bardzo blisko lewej
pachy. Poza tym mia sze mniejszych ran na ramionach i rkach i dwa cicia poprzeczne:
jedno na prawym udzie, a drugie na miniach brzucha. Na prawej doni byo wida gbokie

ukucie. Raport mwi: Podobne byo do stygmatu Ukrzyowanego. Mzgowie wayo o

szedziesit gramw wicej ni u normalnego Anglika, a ojciec Amador zapisa w raporcie,
e Santiago Nasar odznacza si wysokim stopniem inteligencji i mia olniewajc
przyszo przed sob. Pomimo to w kocowej nocie stwierdzi hipertrofi wtroby,
przypisujc j le leczonemu zapaleniu. To znaczy - powiedzia mi - e mimo wszystko
pozostao mu niewiele lat ycia. Doktor Dionisio Iguaran, ktry rzeczywicie leczy
Santiago Nasarowi owo zapalenie, gdy ten mia dwanacie lat, oburza si na wspomnienie
owego orzeczenia: To tylko ksidz mg by takim durniem - powiedzia mi. - Nie byo
sposobu, eby w kocu zrozumia, e my cv tropikach mamy o wiele wiksze wtroby ni
Hiszpanie. Raport koczy si konkluzj, e przyczyn mierci byk silny krwotok
spowodowany ktrkolwiek z siedmiu wikszych ran.
Oddali nam nie to samo ciao. Poowa czaszki zostaa zdruzgotana przy trepanacji, a
twarz uwodziciela, ktr mier zachowaa, teraz stracia sw tosamo. Poza tym proboszcz
wyrwa jednym szarpniciem powiartowane trzewia i w kocu nie wiedzc, co z tym zrobi,
udzieli im z wciekoci bogosawiestwa i wyrzuci do kubka na mieci. Ostatnim
ciekawskim zagldajcym przez okna nie starczyo ju w tym momencie odpornoci,
pomocnik zemdla, a pukownik Lazaro Aponte, ktry widzia i sam by sprawc wielu
masakr dokonanych w celach represyjnych, przeistoczy si w kocu swoich dni nie tylko w
spirytyst, ale i w wegetarianina. Pusta skorupa zwok, nafaszerowana szmatami i
niegaszonym wapnem, zszyta byle jak pospolitym szpagatem i igami do szycia workw,
niemal si rozpada, kiedy skadalimy j w now trumn wyciean pikowanym jedwabiem.
Mylaem, e tak duej przetrwa - powiedzia ojciec Amador. Stao si na odwrt:
musielimy pogrzeba go szybko o wicie, zwoki byy ju bowiem w takim rozkadzie, i nie
mona byo znie ich duej wewntrz domu.
wita mtny wtorek. Nie miaem odwagi spa samotnie po tak przygnbiajcym dniu,
pchnem wic drzwi domu Marii Alejandry Cervantes, chcc sprawdzi, czy nie zasuna
zamka. Na drzewach paliy si lampiony z tykw, a na podwrzu przeznaczonym do tacw
pono kilka drewnianych stosw pod olbrzymimi dymicy mi saganami, w ktrych Mulatki
farboway w aobnej czerni swoje suknie weselne. Mari Alejandrin Cervantes zastaem
obudzon jak zwykle o wicie i cakowicie nag, jak zwykle gdy w domu nie byo obcych.
Siedziaa po turecku na krlewskim ku przed babiloskim pmiskiem penym jedzenia:
cielcych kotletw, ugotowanej kury, schabu i dodatkw, bananw i jarzyn, w ilociach, ktre
starczyyby na pi osb. Potrafia rozpacza jedynie w ten sposb - jedzc bez umiaru,
pierwszy raz jednak widziaem, by robia to z tak trwog. Pooyem si obok niej, w

ubraniu, zaledwie co bknwszy i rwnie paczc na swj sposb. Mylaem o Santiago

Nasarze i okruciestwie jego losu, ktry kaza sobie zapaci za dwadziecia lat szczcia nie
tylko mierci, ale i powiartowaniem ciaa, jego rozrzuceniem i unicestwieniem. niem, e
do pokoju wesza kobieta z dziewczynk na rku, arocznie chrupic ziarna kukurydzy,
ktre wp zgryzione spaday na gorset. Kobieta powiedziaa mi: Ona je gryzie, jakby
chciaa i nie moga w aden sposb. Nagle poczuem apczywe palce rozpinajce mi guziki
od koszuli; poczuem niebezpieczny zapach miosnej bestii lecej za moimi plecami;
poczuem, e zanurzam si w rozkoszach ruchomych piaskw jej mioci. Ale raptownie
powstrzymaa si, zakasaa z daleka i wylizna si z mojego ycia.
- Nie mog - powiedziaa - mierdzisz nim. Nie tylko ja. Owego dnia wszystko
mierdziao Santiago Nasarem. Bracia Vicario poczuli to w areszcie, w ktrym osadzi ich
alkad do czasu podjcia decyzji co do ich dalszego losu. Cho szorowaem si i szorowaem
mydem i gbk, nie mogem zmy z siebie tego smrodu - powiedzia mi Pedro Vicario. Nie
spali ju trzy noce, ale mimo to teraz te nie mogli odpocz, bo gdy tylko zaczli zasypia,
znw popeniali zbrodni. Pablo Vicario, ju niemal u progu staroci, usiujc wytumaczy
mi swj stan w owym nie koczcym si dniu, powiedzia mi nie zastanawiajc si: To byo
tak, jakby by podwjnie obudzonym. Wtedy zrozumiaem, e w areszcie najtrudniejsza do
zniesienia musiaa by dla nich jasno umysu.
Cela mia trzy metry szerokoci, bardzo wysokie okno z elaznymi kratami, polowy
sedes, umywalk z miednic i dzbanem i dwie prycze zasane matami. Pukownik Aponte,
pod ktrego kierunkiem j wybudowano, zwyk mawia, e nigdy nie byo bardziej ludzkiego
hotelu. Mj brat Luis Enrique podziela ten sd, pewnej nocy aresztowano go bowiem za
bjk midzy muzykantami, alkad za pozwoli z litoci, by towarzyszya mu jedna z
Mulatek. By moe bracia Vicario pomyleli to samo o smej rano, kiedy poczuli si ocaleni
przed Arabami. W tym momencie utrzymywaa ich przy siach duma ze spenienia
obowizku, a niepokoia jedynie trwao woni. Poprosili o du ilo wody, szarego myda i
gbki, by zmy krew z rk i z twarzy, a take upra koszule, nie zdoali jednak odpocz.
Pedro Vicario poprosi rwnie o swoje rodki przeczyszczajce i moczopdne oraz
opakowanie gazy wyjaowionej, by mc zmieni sobie opatrunek, a rano zdoa nawet dwa
razy odda mocz. Mimo to z upywem dnia byo im coraz trudniej, tak i zapach zszed na
drugi plan. O drugiej po poudniu, kiedy to moga ich wreszcie powali senno upau, Pedro
Vicario by tak zmczony, e nie mg ju wytrzyma leenia na ku, to samo jednak
zmczenie nie pozwalao mu usta. Bl w pachwinie promieniowa a po szyj, nie mg
odda moczu i opanowaa go przeraajca pewno, e nie zanie ju do koca ycia. Nie

spaem jedenacie miesicy - powiedzia mi, i znaem go na tyle dobrze, by by pewnym, e

nie kamie. Nie mg je nic. Pablo Vicario za sprbowa wszystkiego, co mu przyniesiono,
i w kwadrans pniej rozoya go cuchnca choleryna. O szstej po poudniu, gdy
przeprowadzano jeszcze sekcj zwok Santiago Nasara, alkad zosta wezwany na ratunek.
Pedro Vicario by bowiem wicie przekonany, e brata otruto. Wylaa si ze mnie caa
woda - powiedzia mi Pablo Vicario - i owadna nami myl, e to jakie sztuczki Turkw.
Do tej pory zala ju dwukrotnie sedes polowy, po czym stranik musia go jeszcze sze razy
prowadzi do ubikacji w radzie miejskiej. Tam wanie zasta go pukownik Aponte, gdy w
szalecie bez drzwi, pod okiem celujcego we stranika, wydala z siebie tak obfite
strumienie wody, i myl o trucinie wcale nie wydawaa mu si a tak absurdalna.
Podejrzenie to natychmiast jednak odrzucono, gdy okazao si, i spoy jedynie to jedzenie i
wod, ktre przysaa im Pura Vicario. Niemniej jednak zrobio to na alkadzie takie wraenie,
e zabra winiw ze sob do wasnego domu, gdzie przetrzymywa ich pod specjaln stra,
pki nie przyby sdzia ledczy i nie przenis ich do aresztu w Riohacha.
Obawy bliniakw zgodne byy z nastrojami ulicy. Nie odrzucano myli o zemcie
Arabw, ale nikt poza brami Vicario nie pomyla o trucinie. Sdzono raczej, e poczekaj,
a zapadnie zmierzch, by wla przez lufcik benzyn i spali winiw ywcem w areszcie.
Ale i ten domys by zbyt prosty i atwy. Arabowie stanowili wsplnot pokojowo
nastawionych imigrantw, ktrzy w pocztkach wieku osiedlili si w najrniejszych, nawet
tych najdalszych i najbiedniejszych miasteczkach wybrzea Morza Karaibskiego i pozostali
ju tam, sprzedajc kolorowe gaganki i odpustow tandet. Byli ludem zjednoczonym,
pracowitym i religijnym. enili si midzy sob, importowali swoj pszenic, hodowali owce
na podwrzach, uprawiali lebiodk i bakaany, a ich jedyn lep namitnoci byty karty.
Starsi nadal mwili swym wiejskim arabskim przywiezionym z ojczystej ziemi, zachowujc
ten jzyk w nietknitym stanie nawet w drugim pokoleniu, najmodsi jednak, z wyjtkiem
Santiago Nasara, wysuchiwali swych rodzicw mwicych po arabsku, ale odpowiadali im
ju po hiszpasku. Trudno wic byo przypuci, aby nagle mogli sprzeniewierzy si swemu
pasterskiemu usposobieniu chcc pomci mier, ktrej winni moglimy by wszyscy. Z
kolei nikomu na myl nie przysza zemsta ze strony najbliszych Placidy Linem, rodu w
swoim czasie, pki fortuna im sprzyjaa, tyle wadczego co wojowniczego, ktry zdoa
spodzi znacznie wicej ni dwch knajpianych zabijakw, chronionych wdzikiem swego
nazwiska.
Pukownik Aponte, przejty pogoskami, odwiedzi Arabw, kad rodzin z osobna, i
okazao si, e przynajmniej tym razem wycign prawidowe wnioski. Zasta ich

zatrwoonych i smutnych, przy otarzykach przybranych symbolami aoby, kilka osb

siedzc na pododze pakao nawet rozdzierajco, ale nikt z nich nie nosi si z najmniejszym
zamiarem zemsty. Poranne reakcje byy bezwiednym odruchem po dokonanej dopiero co
zbrodni i sami sprawcy przyznali, i poza pobiciem nie doszoby w adnym wypadku do
niczego wicej. Przeciwnie, to wanie Suseme Abdala, stuletnia matrona, poradzia, by
zastosowa cudotwrczy wycig z kwiatw mczennicy i piounu, ktry zatamowa wreszcie
choleryn Pabla Vicario otwierajc zarazem oywczy strumie u jego bliniaka. Pedro
Vicario zapad wwczas w bezsenn drzemk, a wyleczony brat zapad w swj pierwszy sen
bez jakichkolwiek wyrzutw sumienia. W tym stanie zastaa ich Pura Vicario we wtorek o
trzeciej nad ranem, kiedy alkad przyprowadzi j, by moga si z nimi poegna. Z inicjatywy
pukownika Aponte wyjechaa caa rodzina, nawet najstarsze crki z mami. Odjechali przez
nikogo nie zauwaeni, pod oson znuenia caego miasteczka, podczas gdy my, jedyni,
ktrzy bylimy w stanie . usta na nogach i nie spalimy po tym nieodwracalnym dniu,
grzebalimy Santiago Nasara. wyjechali, by zgodnie z decyzj alkada powrci wtedy, gdy
uspokoj si nastroje, ale nie wrcili ju nigdy. Pura Vicario swej oddanej z powrotem crce
owina twarz chust, aeby nikt nie dostrzeg ladw pobicia, i ubraa j w krzykliw
czerwie, by nikomu nie przyszo na myl, i nosi aob po swym sekretnym kochanku.
Przed wyjazdem poprosia ojca Amadora, by wyspowiada w wizieniu jej synw, ale Pedro
Vicario odmwi i przekona brata, e nie maj po czym wyraa skruchy. Zostali sami i w
dniu przetransportowania ich do Riohacha byli ju tak przekonani o swych racjach, e nie
chcieli, by wywoono ich noc, jak uczyniono to z rodzin, lecz w biay dzie i z
podniesionymi gowami. Ojciec Poncio Vicario niebawem umar. Zabio go cierpienie
moralne - powiedziaa mi Angela Vicario. Gdy bliniacy zostali uwolnieni, zamieszkali w
Riohacha, dzie drogi od Manaure, gdzie mieszkaa reszta rodziny. Tam te pojechaa
Prudencia Cotes, by wyj za Pabla Vicario, ktry w warsztacie swego ojca wyuczy si
zawodu i zosta jubilerem. Pedro Vicario, bez mioci i pracy, zgosi si w trzy lata pniej
do si zbrojnych, dosuy si stopnia sieranta, by pewnego wspaniaego poranka razem ze
swym oddziaem przedosta si, z piosenkami o kurwach na ustach, na terytorium opanowane
przez partyzantk, i tyle o nich syszano.
Wikszo ludzi uwaaa, e ofiar pad tylko jeden czowiek: Bayardo San Roman.
Sdzono, e inni bohaterowie tragedii wypenili z godnoci, a nawet z pewn wzniosoci,
t cz aski, ktrej udzielio im ycie. Santiago Nasar odpokutowa zniewag, bracia
Vicario potwierdzili sw kondycj prawdziwych mczyzn, a uwiedziona siostra znw
odzyskaa sw utracon cze. Jedynym, ktry straci wszystko, by Bayardo San Roman.

Ten biedny Bayardo, jak wspominano go przez wiele lat. A jednak wszyscy o nim
zapomnieli a do nastpnej soboty, po zamieniu ksiyca, kiedy to wdowiec Xius
opowiedzia alkadowi, i zobaczy jakie wiecce ptaszysko trzepocce nad jego dawnym
domem i pomyla, e to duch jego ony domaga si swej wasnoci. Alkad uderzy si w
czoo, co nie miao zreszt adnego zwizku z przywidzeniem wdowca.
- Cholera! - krzykn. - Zapomniaem o tym biednym czowieku.
Wszed w eskorcie na wzgrze i zobaczy odkryty samochd obok domku i w sypialni
samotne wiateko, nikt mu jednak nie odpowiedzia na jego woania. Wobec tego wywayli
boczne drzwi i przebiegli wszystkie pokoje owietlone jeszcze dogasajc un zachodu.
Wszystko wygldao tak, jakby byo pod wod - opowiedzia mi alkad. Bayardo San
Roman lea nieprzytomny na ku, a wygld jego nie rni si od stanu, w jakim w
poniedziaek o wicie ujrzaa go Pura Vicario, cay czas mia bowiem na sobie fantazyjne
spodnie, jedwabn koszul i tylko buty zdoa zrzuci. Na pododze walay si puste butelki,
przy ku za stao jeszcze wicej nie otwartych, nigdzie nie byo jednak ladu jedzenia.
Znajdowa si ju w ostatnim stadium zatrucia alkoholowego - powiedzia mi doktor
Dionisio Iguaran, ktry natychmiast przyby na ratunek. Bayardo San Roman wrci jednak
po kilku godzinach do siebie i gdy tylko odzyska wiadomo, natychmiast wyrzuci
wszystkich z domu, obchodzc si z nimi moliwie najukadniej:
- Odpierdolcie si wszyscy - powiedzia. - cznie z moim kochanym tatusiem i jego
kombatanckimi jajami.
Alkad poinformowa o tym epizodzie generaa Petronio San Roman przytaczajc bez
najmniejszych zmian ostatnie zdanie w telegramie utrzymanym w alarmistycznym tonie.
Genera San Roman dosownie wida odczyta wol swego syna, zrezygnowa bowiem z
osobistego przyjazdu, wysyajc jedynie on z crkami i dwie starsze kobiety, ktre, zdaje
si, byy jego siostrami. Przypyny statkiem towarowym z rozpuszczonymi z boleci
wosami i szczelnie a po szyj okryte aob z powodu nieszczcia Bayarda San Roman.
Zanim zeszy na ld, zdjy pantofle, by nastpnie przej boso ca drog a do wzgrza w
parzcym pyle poudnia, wyrywajc sobie wosy i zanoszc si tak rozdzierajcym paczem,
i zdawao si, e krzycz z radoci. Widziaem kondukt stojc na balkonie Magdaleny Oliver
i pamitam, e pomylaem, i podobn rozpacz mona byo udawa tylko po to, by ukry
inne, wiksze haby.
Pukownik Lazaro Aponte towarzyszy im a do stojcego na wzgrzu domu, gdzie
nieco pniej wjecha na swym mule od nagych wypadkw doktor Dionisio Iguaran. Gdy
zela upa, dwch funkcjonariuszy wadz miejskich znioso Bayarda San Roman w

zawieszonym na drku hamaku, okrytego kocem a po gow; w asycie aobnych paczek.

Magdalena Oliver pomylaa, e nie yje.
- Na jajca Trjcy witej - krzykna po katalosku. - C za marnotrawstwo!
Alkohol znowu zwali go z ng. Nie sposb jednak byo uwierzy, e nios ywego
czowieka, jego prawe rami wloko si bowiem po ziemi, a przenoszone przez matk na
hamak natychmiast opadao pozostawiajc lad od skraju przepaci a do pokadu statku. I to
byo ostatnie wraenie, jakie nam po sobie zostawi: wspomnienie tego, ktry pad ofiar.
W domu niczego nie ruszono. Penetrowaem t posiado z moimi brami do czsto
podczas naszych nocnych zabaw wakacyjnych, za kadym :razem odnajdujc w
opuszczonych pomieszczeniach coraz mniej cennych rzeczy. Kiedy trafilimy na podrczn
walizeczk, o ktrej przysanie Angela Vicario prosia sw matk w noc polubn, do jej
odnalezienia jednak nie przywizywalimy wikszego znaczenia. To, co zawieraa, uznalimy
za najzwyklejsze rodki higieniczne i kobiece kosmetyki, a o ich rzeczywistym przeznaczeniu
dowiedziaem si dopiero wtedy, gdy Angela Vicario opowiedziaa mi wiele lat pniej, na
czym polegay rajfurskie fortele, ktrych j nauczono, by moga oszuka ma. Bya to
jedyna pamitka, jak zostawia po sobie w pokojach, ktre byy jej domem maeskim
przez pi godzin.
Po wielu latach, gdy wrciem, by dotrze do ostatnich wiadectw dla potrzeby tej
kroniki, nie zachowa si nawet najmniejszy lad szczcia Yolandy de Xius. Wszystkie
rzeczy, mimo cisego nadzoru pukownika Lazaro Aponte, powoli znikny, nawet olbrzymia
szafa o szeciu lustrach, ktr ciele z Mompox musieli zoy wewntrz domu, nie miecia
si bowiem w drzwiach. Wdowiec Xius by pocztkowo szczliwy, sdzc, e to s
pomiertne starania ony, by odebra wszystko, co do niej naleao. Pukownik Lazaro
Aponte wymiewa si z niego. Ale pewnej nocy zdarzyo mu si wzi udzia w seansie
spirytystycznym majcym wyjani tajemnic i duch Yolandy de Xius potwierdzi
wasnorcznym podpisem, e w rzeczy samej to wanie ona odzyskuje dla swojego domu
wszystkie pamitki szczcia. Posiado zacza obraca si w ruin. Samochd stojcy przy
drzwiach rozpada si powoli, wreszcie zostaa z niego tylko zarta przez ulewy karoseria.
Przez wiele lat nie byo adnych wieci o jego wacicielu. W aktach widnieje jego zeznanie,
ale jest ono tak krtkie i konwencjonalne, i wydaje si by spreparowane w ostatniej chwili,
by dopeni nieuchronnej formalnoci. Jedyny raz, gdy sprbowaem z nim porozmawia
dwadziecia trzy lata pniej, przyj mnie do wrogo odmawiajc wniesienia choby
najmniejszego szczegu, ktry pozwoliby rozjani nieco udzia w dramacie. W kadym
razie nawet jego rodzice nie wiedzieli o nim wicej od nas, nie majc najmniejszego pojcia,

co go przywiodo do zagubionego miasteczka, jeli - jak wida - jego jedynym zamiarem byo
maestwo z kobiet, ktrej nigdy przedtem nie widzia na oczy.
Za to o Angeli Vicario miaem zawsze przelotne wiadomoci, ktre przyczyniy si do
stworzenia przeze mnie wyidealizowanego obrazu. Moja siostra zakonnica wdrowaa przez
jaki czas po grnej Guajira usiujc nawrci ostatnich bawochwalcw i zazwyczaj
zatrzymywaa si na rozmow u Angeli
Vicario, w miasteczku zartym przez sl Morza Karaibskiego, gdzie matka usiowaa
pogrzeba j za ycia. Masz pozdrowienia od swojej kuzynki - mwia mi zawsze. Moja
siostra Margot, ktra w pierwszych latach rwnie skadaa jej wizyty, opowiadaa mi, e
kupili murowany dom z duym patio otwartym na wiatry, gdzie jedyn uciliwoci byy
noce w czasie przypyww, gdy woda wylewaa si przez ubikacje tak, i o wicie po
pokojach skakay ryby. Wszyscy znajcy Angel z tych czasw zgodnie podkrelali, e
pochaniaa j bez reszty jej zrczna praca przy maszynie do haftowania i e dziki temu
zdoaa osign zapomnienie.
Wiele lat pniej, w epoce niepewnoci, w ktrej staraem si zrozumie co z siebie
samego, sprzedajc encyklopedie i ksiki medyczne po miasteczkach Guajiry przypadkiem
dotarem do tego indiaskiego odludzia. W oknie domu na wprost morza, haftujc na
maszynie w porze najwikszego upau, siedziaa siwa kobieta w drucianych okularach i jakby
w aobie, a nad jej gow wisiaa klatka z kanarkiem, ktry nie przestawa piewa. Kiedy j
zobaczyem w tym idyllicznym obramowaniu okna, nie mogem uwierzy, e to wanie ona,
gdy nie chciaem przysta na to, e ycie moe by w kocu tak podobne do zej literatury.
Ale to bya ona: Angela Vicario w dwadziecia trzy lata po dramacie.
Przyja mnie jak zwykle, jak dalekiego kuzyna, i odpowiedziaa na moje pytania z
rozsdkiem i poczuciem humoru. Bya tak dojrzaa i rozgarnita, e z wielkim trudem mona
byo uwierzy, e to ta sama kobieta. Najbardziej zdziwi mnie sposb, w jaki dosza do
zrozumienia wasnego ycia. Po paru minutach nie wydawaa mi si ju tak postarzaa jak na
pierwszy rzut oka, ale niemal tak moda jak we wspomnieniach, i nie miaa nic wsplnego z
t dziewczyn, ktr w dwudziestym roku ycia zmuszono do wyjcia za m bez mioci. Jej
matka, zgorzkniaa wskutek le znoszonej staroci, przyja mnie jak nienawistne widmo. Nie
chciaa mwi o przeszoci i piszc t kronik musiaem zadowoli si niektrymi lunymi
zdaniami z jej rozmw z moj matk i z paru innymi osobami przywoanymi w mej pamici.
Zrobia o wiele wicej, ni to moliwe, by Angela Vicario umara za ycia, ale jej wasna
crka pokrzyowaa te zamiary, nigdy bowiem nie robia tajemnicy ze swego nieszczcia.
Wprost przeciwnie, kademu, kto chcia jej wysucha, opowiadaa o tym ze wszystkimi

szczegami, oprcz tego jednego, ktry zawsze mia pozosta nie wyjaniony: kto, jak i
kiedy by prawdziwym sprawc jej krzywdy, nikt bowiem naprawd nie wierzy, e to by
Santiago Nasar. Naleeli do dwch odrbnych wiatw. Nikt ich nigdy nie widzia razem, a
tym bardziej na osobnoci. Santiago Nasar by zbyt wyniosy, by zwrci na ni uwag.
Twoja gupiutka kuzynka, tak j nazywa, kiedy o niej rozmawialimy. Poza tym, jak
wwczas zwyklimy mwi, by krogulcem na kurczaki. Chodzi, tak jak i jego ojciec,
wasnymi ciekami, zrywajc pczek kadej zbkanej pannie, ktra zaczynaa rozkwita w
tych stronach, ale w miasteczku wiedziano jedynie o jego konwencjonalnym zwizku z Flor
Miguel oraz o burzliwym romansie z Mari Alejandrin Cervantes, ktry przez czternacie
miesicy doprowadza go do obdu. Wersja najbardziej rozpowszechniona, by moe
dlatego, e i najbardziej perwersyjna, gosia, e Angela Vicario chronia kogo, kogo
naprawd kochaa, i wskazaa nazwisko Santiago Nasara, gdy nie przypuszczaa, e jej
bracia odwa si wystpi przeciwko niemu. Ja sam prbowaem wydoby z niej prawd,
kiedy odwiedziem j po raz drugi, wytaczajc wszystkie starannie przygotowane argumenty,
ona jednak ledwie podniosa wzrok znad haftu, eby je odeprze.
- Daj ju temu spokj, kuzynie - powiedziaa. - To by on.
Ca reszt opowiedziaa bez niedomwie, nie pomijajc nawet szczegw
katastrofy nocy polubnej. Opowiedziaa, jak przyjaciki wyuczyy j, eby w ku upia
ma do nieprzytomnoci, udawaa wikszy wstyd, ni bdzie naprawd czua, po to by
zmusi go do zgaszenia wiata, eby podmya si mocnym roztworem aunu, podrabiajc w
ten sposb utrat dziewictwa, a take poplamia przecierado chromianem rtci, by wywiesi
je nastpnego dnia na swym patio modej matki. Dwch tylko rzeczy nie wziy pod uwag
osaniajce j wsplniczki: niezwykej pijackiej odpornoci Bayarda San Roman oraz zwykej
prawoci, ktr Angela Vicario ukrywaa pod wmwion jej przez matk gupot. Nie
zrobiam nic z tego, czego mnie nauczyy - powiedziaa mi - bo im wicej o tym mylaam,
tym bardziej zdawaam sobie spraw, e byoby to wistwo, ktrego nie mona zrobi
nikomu, a ju zwaszcza temu biednemu czowiekowi, ktry mia pecha oeni si ze mn.
Tak wic bez oporw daa si rozebra w owietlonym pokoju, wolna ju od wszystkich
wyuczonych strachw, ktre zamay jej ycie. To byo bardzo atwe - powiedziaa mi - bo
byam gotowa umrze.
Prawda za jest taka, e mwia o swoim nieszczciu bez adnego wstydu, by zatai
inne nieszczcie, to rzeczywiste, ktre palio jej wntrznoci. Do momentu gdy zdecydowaa
mi si to powiedzie, nikomu przez myl by nawet nie przeszo, e Bayardo San Roman
pozosta w jej yciu na zawsze od tej chwili, kiedy zaprowadzi j z powrotem do domu. Byo

to gwatowne nawiedzenie. Nagle, gdy mama zacza mnie bi, zaczam go wspomina powiedziaa mi. Uderzenia bolay j coraz mniej, gdy wiedziaa, e cierpi dla niego. Mylaa
o nim dalej dziwic si samej sobie, gdy pakaa lec na sofie w jadalni. Nie pakaam z
blu ani z powodu tego wszystkiego, co si stao - powiedziaa mi - ale pakaam za nim.
Mylaa o nim, gdy matka okadaa jej twarz kompresami z pomornika, i jeszcze
intensywniej, gdy usyszaa krzyki na ulicy i dzwony na trwog, a jej matka wesza, by
powiedzie, e teraz ju moe spa spokojnie, bo najgorsze mino.
Odtd stale mylaa o nim bez adnej nadziei i sporo czasu upyno do dnia, kiedy
wybraa si z matk na badanie oczu do szpitala w Riohacha. Wstpiy po drodze do Hotelu
del Puerto, ktrego waciciela znay, i Pura Vicario poprosia w barze o szklank wody. Pia
j wanie, odwrcona plecami do crki, kiedy ta ujrzaa swoje wasne myli odbite we
wszystkich lustrach na sali. Angela Vicario z zapartym tchem odwrcia gow i zobaczya
go, jak nie widzc jej przeszed obok i wyszed z hotelu. Nastpnie z trwog w sercu spojrzaa
raz jeszcze na matk. Pura Vicario skoczya pi, otara rkawem usta i w nowych okularach
umiechna si do niej zza lady. W tym umiechu po raz pierwszy od swych narodzin Angela
Vicario ujrzaa j tak, jak bya naprawd: biedn kobiet oddan kultowi swoich wad.
Gwno - powiedziaa sobie. Bya tak skoowana, e przez ca podr piewaa na gos, a
po powrocie rzucia si na ko, by paka przez trzy dni.
Urodzia si na nowo. Oszalaam z mioci do niego - powiedziaa mi - bez
opamitania. Wystarczyo jej zamkn oczy, by go zobaczy, w szumie morza dyszaa jego
oddech, o pnocy w ku budzi j pomie jego ciaa. Pod koniec tego tygodnia, nie
odzyskawszy spokoju ani na minut, napisaa do niego po raz pierwszy. By to
konwencjonalny licik, w ktrym opowiadaa, e widziaa go, jak wychodzi z hotelu, i e
byoby jej przyjemnie, gdyby j zauway. Na prno czekaa na odpowied. Po upywie
dwch miesicy, zmczona czekaniem, wysaa mu nastpny list, pisany tymi samymi
ukonymi literkami co poprzedni, ktrego jedynym celem byo, jak si wydaje, wytknicie
mu braku dobrego wychowania. Przez sze nastpnych miesicy napisaa sze listw;
odpowiedzi nie byo, ale zadowolia si stwierdzeniem, e listy te do niego dochodz.
Bdc po raz pierwszy pani swego losu Angela Vicario odkrya, e nienawi i
mio s namitnociami, ktre si uzupeniaj. Im wicej listw wysyaa, tym bardziej
rozpalaa ogie swej gorczki, ale i podsycaa szczliw dla niej uraz do swej matki, Na
sam jej widok przewracay mi si wntrznoci - powiedziaa mi - ale nie mogam jej widzie
nie wspominajc go. Jej ycie zwrconej matki byo rwnie zwyczajne jak panieski
ywot i mijao na haftowaniu razem z przyjacikami, tak jak przedtem upywao jej na

wyrabianiu tulipanw z gagankw i ptakw z papieru, ale gdy jej matka kada si spa, ona
zostawaa w pokoju, by a do witu pisa listy bez adnej przyszoci. Staa si bystra,
stanowcza, bya teraz pani swojej woli i tylko dla niego bya znw dziewic i prcz jego
wadzy nie uzna adnej innej ani adnej ulegoci poza ulegoci wobec swej obsesji.
Przez p ycia pisaa jeden list tygodniowo. Czasami nie wiedziaam, co pisa opowiadaa mi trzsc si ze miechu - ale wystarczao mi wiedzie, e on otrzymuje moje
listy. Z pocztku byy to listy konwencjonalne, pniej liciki potajemnej kochanki,
perfumowane bileciki przelotnej narzeczonej, sprawozdania handlowe, dokumenty miosne,
w kocu pode listy porzuconej ony, ktra wymylaa sobie okrutne choroby, by zmusi go
do powrotu. Pewnej nocy wyla si jej atrament na gotowy ju list i zamiast go podrze,
dodaa w postscriptum: Na dowd mej mioci posyam ci moje zy. Czasami, zmczona
ju paczem, kpia ze swego szalestwa. Sze razy zmieniano urzdniczk na poczcie i sze
razy zdoaa skoni kad do wsplnictwa. Nigdy jednak nie przyszo jej na myl, eby si
podda. Mimo to on wydawa si niewraliwy na jej obd: byo tak, jakby pisaa w pustk.
Pewnego ranka w czasie silnych wiatrw, gdzie w dziesitym roku pisania, obudzio
j przekonanie, e on ley nagi w jej ku. Napisaa mu wwczas arliwy
dwudziestostronicowy list, w ktrym wyrzucia z siebie bez adnego wstydu prawdy gorzkie i
ju przegnie, ktre nosia w sercu od owej fatalnej nocy. Opowiedziaa mu o trwaych
bliznach, jakie zostawi na jej ciele, o soli jego jzyka, o ognistym cepie jego afrykaskiego,
murzyskiego czonka. Oddaa list pocztowej urzdniczce, ktra przychodzia w pitkowe
popoudnia haftowa i odbiera od niej listy, przekonana, e ten kocowy wybuch bdzie
ostatnim w jej agonii. Ale nie byo odpowiedzi. Od tego czasu ju nie zdawaa sobie sprawy,
co pisaa ani do kogo, ale nadal pisaa bez litoci przez siedemnacie lat.
W pewne sierpniowe poudnie, gdy haftowaa z przyjacikami, poczua, e kto
zblia si do drzwi. Nie musiaa odwraca si, by wiedzie kto. By gruby, zaczynay mu
wypada wosy i ju potrzebowa okularw, eby patrze z bliska - powiedziaa mi. - Ale to
by on, cholerny skurwysyn, to by on. Przestraszya si, gdy wiedziaa, e widzi j tak
samo zmienion na gorsze jak ona jego, i nie wierzya, by mi w sobie tyle mioci co ona,
by to znie. Mia na sobie koszul przesiknit potem, jak wtedy gdy zobaczya go po raz
pierwszy na odpucie, i nosi ten sam pas i te same sakwy z rozpruwajcej si skry ze
srebrnymi ozdobami. Bayardo San Roman postpi krok do przodu nie zwracajc uwagi na
oszoomione hafciarki i pooy sakwy na maszynie do szycia.
- No dobrze - powiedzia - jestem.
Mia ze sob walizk z ubraniem, eby ju zosta, i drug tak sam, wypenion

prawie dwoma tysicami listw, ktre ona do niego napisaa. Byy uporzdkowane wedug
dat, w paczuszkach zwizanych kolorowymi wstkami, i wszystkie co do jednego nie
rozpiecztowane.

Przez wiele lat nie moglimy mwi o niczym innym. Nasze codzienne ycie,
podporzdkowane do tego dnia tylu zwykym i regularnym przyzwyczajeniom, zaczo
obraca si gwatownie wok wsplnego wszystkim niepokoju. Koguty zaskakiway nas o
wicie przy prbach porzdkowania tylu poczonych ze sob przypadkw, ktre umoliwiy
ten absurd, i oczywistym byo, e nie robilimy tego z dzy wyjanienia tajemnic, ale
dlatego, e nikt z nas nie mg ju y bez okrelenia z cakowit pewnoci, jakie miejsce i
rol wyznaczy mu los.
Wielu nigdy si tego nie dowiedziao. Cristo Bedoya, ktry zosta cenionym
chirurgiem, nie mg sobie nigdy wytumaczy, dlaczego uleg chwilowej pokusie, by dwie
godziny brakujce do przyjazdu biskupa przeczeka u swoich dziadkw, zamiast uda si na
spoczynek do rodzicw czekajcych na a do witu, by go ostrzec. Ale wikszo tych,
ktrzy mogli co zrobi, by zapobiec zbrodni, i jednak nie zrobili tego, rozgrzeszaa si
pretekstem, e sprawy honoru s witoci, do ktrego dostp maj tylko bohaterowie
dramatu. Honor to mio - mawiaa moja matka. Hortensja Baute, ktrej udzia w
wydarzeniach ograniczy si do ujrzenia dwch zakrwawionych noy, w chwili gdy nie
zostay jeszcze uyte, tak bardzo przeja si wasn halucynacj, i popada w stan
nieustajcej pokuty i pewnego dnia, nie mogc ju tego wytrzyma, rzucia si nago na ulic.
Flora Miguel, narzeczona Santiago Nasara, z rozgoryczenia ucieka z porucznikiem wojsk
pogranicza, ktry nastpnie sprostytuowa j w obozach zbieraczy kauczuku w Vichada.
Anna Villeros, akuszerka, ktra pomoga w przyjciu na wiat trzem pokoleniom,
dowiedziawszy si o zbrodni dostaa skurczu pcherza i a do dnia swojej mierci musiaa
oddawa mocz za pomoc sondy. Don Rogelio de la Flor, zacny m Clotilde Armerita, w
wieku osiemdziesiciu szeciu lat cudowny okaz ywotnoci, wsta po raz ostatni, by
zobaczy, jak zarzynaj Santiago Nasara opartego o zamknite drzwi swego wasnego domu,
i tego wstrzsu ju nie przey. Drzwi w ostatniej chwili zamkna Placida Linero, ale szybko
uwolnia si od poczucia winy. Zamknam je, bo Divina Flor przysiga, e widziaa, jak
mj syn wszed do domu - powiedziaa mi - a to bya nieprawda. Natomiast nigdy nie
wybaczya sobie pomylenia wspaniaej wrby drzew z niosc nieszczcie wrb ptakw i
ulega zgubnemu przyzwyczajeniu swoich czasw - ucia nasion rzeuchy.

Dwanacie dni po zbrodni sdzia ledczy zasta miasteczko rozjtrzone do ywego. W

obskurnym biurze urzdu celnego w Paacu Municypalnym, popijajc zaparzon w garnku
kaw z rumem przeciwko przywidzeniom z upau, musia zada dodatkowych posikw
wojskowych, by zaprowadzi spokj w napierajcym tumie tych wszystkich, ktrzy wcale
nie wzywani pragnli zoy zeznania chcc ujawni swe kluczowe znaczenie w dramacie.
By wieo po dyplomie, chodzi jeszcze w czarnym uniformie szkoy prawniczej, obnosi
zoty sygnet z emblematem swego roku i pretensje oraz liryzm szczliwego debiutanta.
Nigdy jednak nie poznaem jego nazwiska. Wszystko, co wiemy o jego charakterze, zostao
wywiedzione z akt odnalezionych przeze mnie przy pomocy wielu osb w Paacu
Sprawiedliwoci w Riohacha, w dwadziecia lat po zbrodni. Archiwa nie posiaday adnej
numeracji, za dokumenty gromadzone tu od ponad wieku walay si po pododze
kolonialnego gmachu w ruinie, ktry przez par dni by gwn kwater Francisa Drake'a.
Parter zalewany by falami przypywu, a w opuszczonych urzdach unosiy si podarte tomy.
Sam, brodzc po kostki w wodzie, wielokrotnie przeszukiwaem dno tego stawu zagubionych
spraw i jedynie przypadek pozwoli mi odzyska po piciu latach poszukiwa trzysta
dwadziecia dwie lune kartki z ponad piciuset, jakie liczyy akta.
Nazwisko sdziego nie pojawio si na adnej z nich, ale jest rzecz oczywist, e by
to czowiek trawiony przez gorczk literatury. Bez wtpienia czyta hiszpaskich klasykw,
niektrych pisarzy aciskich i zna bardzo dobrze Nietzschego, ktry by modnym autorem
wrd prawnikw jego generacji. Notatki na marginesie, i to nie tylko ze wzgldu na kolor
atramentu, zdaway si by pisane krwi. By tak zaszokowany tajemnicz spraw, ktrej
rozwizywanie przypado mu w udziale, i wielokrotnie ucieka si do lirycznych igraszek
przeciwnych rygorom jego zawodu. Przede wszystkim zawsze wydawao mu si wysoce
podejrzane to, e ycie posuyo si naraz tyloma przypadkami zakazanymi literaturze, by
bez adnych przeszkd spenia si mier tak zapowiedziana.
Ale tym, co go najbardziej zaniepokoio pod koniec nadgorliwego dochodzenia, bya
jego cakowita bezradno w odnalezieniu jakiegokolwiek ladu, choby najmniej
prawdopodobnego, wskazujcego na to, e Santiago Nasar rzeczywicie by sprawc
zhabienia. Te z przyjaciek Angeli Vicario, ktre byy jej wsplniczkami w oszukastwie,
przez dugi czas opowiaday, e przed lubem dopucia je do swej tajemnicy, ale nie ujawnia
adnego nazwiska. W dochodzeniu zeznay: Powiedziaa nam o cudzie, ale nic nie
wspominaa o witym. Angela Vicario ze swej strony obstawaa przy swoim. Kiedy sdzia
ledczy zapyta j w swym pokrtnym stylu, czy wie, kim by nieboszczyk Santiago Nasar,
ona z kamiennym wyrazem twarzy odpowiedziaa:

- By moim sprawc.
Tak zapisane jest w aktach, ale bez adnych dodatkowych uwag dotyczcych
okolicznoci i miejsca. Podczas trwajcej jedynie trzy dni rozprawy oskaryciel prywatny
najwikszy nacisk pooy na sabo tego zarzutu. Zaskoczenie sdziego ledczego brakiem
dowodw przeciwko Santiago Nasarowi byo tak olbrzymie, e jego rzeteln robot zdaje si
chwilami wypacza rozczarowanie. Na stronie 416 wasnorcznie i czerwonym atramentem z
receptariusza dopisa na marginesie: Dajcie mi przesd, a porusz wiat. Pod t parafraz
zniechcenia trafn kresk nakrelon tym samym atramentem dorysowa serce przeszyte
strza. Dla niego, tak jak i dla najbliszych przyjaci zamordowanego, samo zachowanie
Santiago Nasara w ostatnich godzinach byo ostatecznym dowodem jego niewinnoci.
Santiago Nasar w dniu swej mierci rzeczywicie nie mia cienia wtpliwoci, cho
bardzo dobrze wiedzia, jaka jest cena haby, ktr mu przypisywano. Zna obudny charakter
swojego wiata i nie mg nie wiedzie, e naturalna prostota bliniakw niezdolna jest
przyj takiej zniewagi obojtnie. Nikt nie zna zbyt dobrze Bayarda San Roman, ale Santiago
Nasar zna go na tyle, by wiedzie, e pod wielkowiatowymi pretensjami by, jak kady,
cakowicie ulegy wobec swych wielowiekowych przesdw. wiadome lekcewaenie
sprawy byoby wic samobjstwem. Zreszt gdy w ostatniej chwili dowiedzia si wreszcie,
e bracia Vicario czekaj na, by go zabi, wcale nie zareagowa, wbrew temu, co
rozpowiadano, panikarskim strachem, ale raczej zakopotaniem niewinnego czowieka.
Osobicie mam wraenie, e umar nie rozumiejc swojej mierci. Obiecawszy mojej
siostrze Margot, e przyjdzie do nas na niadanie, odszed nabrzeem trzymany pod rami
przez Christo Bedoy i obaj zdawali si by tak niefrasobliwi, e wzbudzili wiele faszywych
zudze. Szli tacy uradowani - powiedziaa mi Meme Loaiza - e podzikowaam Bogu, bo
pomylaam, e wszystko skoczyo si dobrze. Nie wszyscy oczywicie tak lubili Santiago
Nasara. Polo Carrillo, waciciel elektrowni, sdzi, e jego spokj bierze si z cynizmu, a nie
z niewinnoci. Wydawao mu si, e dziki swej forsie jest nietykalny - powiedzia mi.
Fausta Lopez, jego ona, dodaa: Jak kady Turek. Indalencio Pardo by wanie w sklepie
Clotilde Armenta, gdzie bliniacy powiedzieli mu, e gdy tylko odpynie biskup, zabij
Santiago Nasara. Pomyla, jak tylu innych, e byy to jakie majaki bliniakw znajdujcych
si w stanie mocno wczorajszym, ale Clotilde Armenta daa mu do zrozumienia, e nie s to
czcze przechwaki, i poprosia, by odnalaz Santiago Nasara i uprzedzi go.
- Nie masz co si fatygowa - powiedzia mu Pedro Vicario - byo nie byo, jest tak,
jakby ju nie y.
Byo to wyzwanie nazbyt oczywiste. Bliniacy znali wizi czce Indalencia Pardo z

Santiago Nasarem i przypuszczalnie pomyleli, e jest to najodpowiedniejsza osoba, by

zapobiec zbrodni, tak by i oni czuli si wolni od haby. Ale Indalencio Pardo, spotkawszy
Santiago Nasara prowadzonego pod rami przez Cristo Bedoy midzy grupkami
opuszczajcymi port, nie odway si go ostrzec. Rura mi zmika - powiedzia mi.
Poklepa kadego po ramieniu i zszed im z drogi. Oni za ledwie go zauwayli, cakowicie
zaabsorbowani obliczaniem kosztw wesela.
Ludzie rozchodzili si idc w stron placu, w tym samym co i oni kierunku. By to
zwarty tum, niemniej Scholastyce Cisneros zdawao si, i widzi, jak obaj przyjaciele id
rodkiem bez adnych trudnoci wewntrz pustego krgu, ludzie bowiem wiedzieli, e
Santiago Nasar ma zgin, i nie mieli odwagi go dotkn. Cristo Bedoya rwnie
przypomnia sobie dziwne zachowanie ludzi. Patrzyli na nas tak, jakbymy mieli
pomalowane twarze - powiedzia mi. Wicej, Sara Noriega otworzya swj sklep obuwniczy
wanie w tej chwili, gdy przechodzili obok, i przerazia si bladoci Santiago Nasara. Ale
on j uspokoi:
- Niech si tak ciocia Sara nie dziwi - powiedzia jej nie zatrzymujc si - mam
takiego kaca.
Celeste Dangond siedzia w piamie w drzwiach swego domu namiewajc si z tych,
ktrzy ubrali si odwitnie, by przywita biskupa, i zaprosi Santiago Nasara na kaw. To
byo tylko dla zyskania na czasie, dopki bym czego nie wymyli - powiedzia mi.
Santiago Nasar odpowiedzia mu jednak, e spieszy si, bo musi si przebra na niadanie z
moj siostr. No i sam si wpuciem w kana - tumaczy mi Celeste Dangond - bo wydao
mu si nagle, e nie mog go zabi, jeli on jest taki pewien tego, co bdzie robi. Jedynie
Yamil Shaium zrobi to, co sobie zaoy. Gdy tylko usysza pogosk, stan w drzwiach
swego sklepu czekajc na Santiago Nasara, by go ostrzec. Przyby tu jako jeden z ostatnich
Arabw, razem z Ibrahimem Nasarem, by jego partnerem w kartach a do mierci i wci
pozostawa rodzinnym doradc. Nikt nie mia takiego jak on autorytetu, by porozmawia z
Santiago Nasarem. Mimo to uzna, e jeli pogoska okae si bezpodstawna, to moe
spowodowa niepotrzebny popoch, wola wic porozmawia wpierw z Cristo Bedoy, na
wypadek gdyby ten okaza si lepiej poinformowany. Gdy nadchodzili, zawoa go. Cristo
Bedoya ju przy rogu placu klepn lekko Santiago Nasara po plecach i usucha wezwania
Yamila Shaiuma.
- Do soboty - powiedzia Santiagowi.
Santiago Nasar nic mu nie odpowiedzia, tylko zwrci si po arabsku do Yamila
Shaiuma, ten za odrzek mu co, rwnie po arabsku, skrcajc si ze miechu. To bya taka

gra sw, ktra zawsze nas bawia - wytumaczy mi Yamil Shaium. Nie zatrzymujc si
Santiago Nasar pomacha im rk na poegnanie i skrci na plac. Widzieli go po raz ostatni.
Cristo Bedoya, ledwo wysuchawszy informacji Yamila Shaiuma, wyskoczy ze
sklepu i rzuci si biegiem za Santiago Nasarem. Ujrza go jeszcze, jak skrca za rg, ale nie
zdoa go ju odnale pomidzy grupkami ludzi rozchodzcych si po placu. Wiele osb,
ktre wypytywa o niego, odpowiedziao mu identycznie:
- Przed chwil widziaem go z tob. Wydawao mu si niemoliwe, by w tak krtkim
czasie Santiago Nasar zdy doj do swego domu, zajrza tam jednak, by o niego zapyta,
drzwi od frontu zasta bowiem uchylone, z odsunit zasuw. Wszed, nie dostrzegszy kartki
na pododze, przeszed przez salon w pmroku, usiujc nie robi haasu, byo bowiem zbyt
wczenie jak na odwiedziny, ale psy wewntrz domu zaniepokoiy si i wybiegy mu na
spotkanie. Uspokoi je pobrzkujc kluczami, tak jak si tego nauczy od ich pana, i w ich
otoczeniu ruszy do kuchni. W korytarzu min si z Divin Flor niosc wiadro i szczotk,
by wyszorowa pokoje na parterze. Zapewnia go, e Santiago Nasar nie wrci. Victoria
Guzman wanie postawia na ogniu potrawk z krlikw, kiedy wszed do kuchni.
Zrozumiaa natychmiast. Serce mu wyskakiwao - powiedziaa mi. Cristo Bedoya zapyta
j, czy Santiago Nasar jest w domu, a ona z udawan naiwnoci odpara, e jeszcze nie
przyszed spa.
- To powana sprawa - powiedzia jej Cristo Bedoya - szukaj go, eby go zabi.
Victoria Guzman zapomniaa o naiwnoci.
- Ci biedni chopcy nikogo nie zabij - odrzeka. - Pij bez przerwy od soboty powiedzia Cristo Bedoya.
- Wanie dlatego - wyjania. - Nie ma pijaka, ktry by zjad wasne gwno.
Cristo Bedoya wrci do salonu, gdzie Divina Flor otworzya wanie okna.
Oczywicie, e nie padao - stwierdzi Cristo Bedoya. - Zbliaa si sidma i przez okna
wpadao zote soce. Ponownie zapyta Divin Flor, czy jest pewna, e Santiago Nasar nie
wszed drzwiami od salonu. Wtedy nie bya ju tego tak pewna jak za pierwszym razem.
Zapyta j o Placid Linem i odpowiedziaa mu, e przed chwil postawia jej kaw na
nocnym stoliku, ale e jej nie budzia. Tak byo zawsze: o sidmej obudzi si, wypije kaw i
zejdzie, by wyda polecenia co do niadania. Cristo Bedoya spojrza na zegarek: bya szsta
pidziesit sze. Wwczas wszed na pitro, by przekona si osobicie, czy Santiago Nasar
nie wrci.
Drzwi do sypialni byy zamknite od wewntrz, Santiago Nasar wyszed bowiem
przez sypialni matki. Cristo Bedoya nie tylko zna ten dom rwnie dobrze jak swj, ale by

rwnie na tyle spoufalony z rodzin, e pchn drzwi do sypialni Placidy Linero, by przej
do ssiedniego pokoju. Przez okno wpada snop zakurzonego soca, za pikna kobieta
pica w tej powiacie w hamaku, z doni panny modej na policzku, wygldaa nierealnie.
Bya jak zjawa - wyzna mi Cristo Bedoya. Patrzy na ni przez chwil, zafascynowany jej
urod, nastpnie przeszed w milczeniu przez pokj, min azienk i wszed do sypialni
Santiago Nasara. ko byo nietknite, a na fotelu lea idealnie wyprasowany strj
jedziecki, na nim jedziecki kapelusz, a na pododze, przy ostrogach, stay buty. Na nocnym
stoliku zegarek Santiago Nasara wskazywa szst pidziesit osiem. Nagle pomylaem, e
wrci, aby si uzbroi - powiedzia mi Cristo Bedoya. Ale odnalaz magnum w szufladce
nocnego stolika. Nigdy w yciu nie strzelaem - wyzna mi Cristo Bedoya - ale
postanowiem wzi rewolwer, eby zanie go Santiago Nasarowi. Wsadzi go za pas, pod
koszul, i dopiero po dokonanej zbrodni zda sobie spraw, e by on nie naadowany. Placida
Linero pojawia si w drzwiach z filiank kawy w chwili, gdy zamyka szuflad.
- Boe wity! - wykrzykna. - Ale mnie wystraszy!
Cristo Bedoya rwnie si przestraszy. Zobaczy ) w penym wietle, w szlafroku w
zote skowronki, z potarganymi wosami, i oczarowanie pryso. Nieco zmieszany zacz si
tumaczy, e wszed, eby odnale Santiago Nasara.
- Poszed na powitanie biskupa - odpara Placida Linero.
- Przepyn tylko - powiedzia.
- Tak przypuszczaam - odrzeka. - To syn najgorszej matki.
Przerwaa, w tej samej bowiem chwili uwiadomia sobie, e Cristo Bedoya nie wie,
co z sob zrobi. Mam nadziej, e Bg mi wybaczy - wyznaa mi Placida Linero - ale
zauwayam, e by bardzo zmieszany, i nagle przyszo mi na myl, e przyszed tu kra.
Zapytaa go, co mu jest. Cristo Bedoya zdawa sobie spraw, i znajduje si w podejrzanej
sytuacji, ale nie mia jednak odwagi wyzna jej prawdy.
- Nie spaem ani minuty - powiedzia jej. Odszed bez adnych innych wyjanie.
Tak czy siak - powiedzia mi - ona zawsze wyobraaa sobie, e j okradaj. Na placu
spotka ojca Amadora, ktry wraca z kocioa z akcesoriami nie odbytej mszy, nie wydao
mu si jednak, by ten mg cokolwiek zrobi dla Santiago Nasara poza ocaleniem jego duszy.
Szed ponownie w stron portu, kiedy usysza, e od sklepiku Clotilde Armenta woaj go. W
drzwiach sta Pedro Vicario, blady, rozczochrany, w rozpitej koszuli, z podwinitymi
powyej okci rkawami i z noem, ktry sam zrobi z ostrza piy. Jego zachowanie byo zbyt
zuchwae, aby mogo by przypadkowe, a przecie nie robi tego po raz pierwszy i nawet nie
tak jawnie w porwnaniu z tym, co usiowa zrobi w ostatnich minutach, by uniemoliwiono

mu popenienie zbrodni.
- Cristobal - krzykn - powiedz Santiagowi Nasarowi, e czekamy tutaj na niego,
eby go zabi. Cristo Bedoya uczyniby mu nawet przysug, by uniemoliwi jego zamiary.
Gdybym umia strzela z rewolweru, to Santiago Nasar yby - powiedzia mi. Ale ju sama
myl o strzelaniu sparaliowaa go, po tym wszystkim, co usysza o niszczcej sile
opancerzonej kuli.
- Ostrzegam ci, e jest uzbrojony w magnum zdolne przebi silnik na wylot krzykn.
Pedro Vicario wiedzia, e to nieprawda. Nigdy nie chodzi z broni, jeli nie by
ubrany do jazdy - powiedzia mi. Ale kiedy podj decyzj o zmyciu haby siostry, mimo
wszystko wzi pod uwag to, e mg by uzbrojony.
- Umarli nie strzelaj - odkrzykn.
Wtedy w drzwiach pojawi si Pablo Vicario. By rwnie blady jak brat, mia na sobie
marynark z wesela, a w rku n owinity w gazet. Gdyby nie to - zwierzy mi si Cristo
Bedoya - nigdy bym nie wiedzia, ktry z nich jest ktry. Zza Pabla Vicario wysza Clotilde
Armenta i krzykna do Cristo Bedoi, eby si pospieszy, bo w tym miasteczku miczakw
tylko taki mczyzna jak on moe zapobiec tragedii.
To, co wydarzyo si do tej pory, widzieli wszyscy. Wracajcy z portu ludzie,
zaalarmowani krzykami, zaczli zajmowa miejsca na placu, by by wiadkami zbrodni.
Cristo Bedoya rozpytywa znajomych o Santiago Nasara, nikt go jednak nie widzia. W
drzwiach Club Social natkn si na pukownika Lazaro Aponte i opowiedzia mu, co przed
chwil zdarzyo si przy sklepie Clotilde Armenta.
- Niemoliwe - stwierdzi pukownik Aponte - przecie kazaem im pj do ka.
- Przed chwil widziaem ich z noami do winiobicia - odpar Cristo Bedoya.
- Cholera - krzykn alkad - to znaczy, e chyba wrcili z innymi!
Przyrzek zaj si tym natychmiast, ale wszed do Club Social, by umwi si na
partyjk domina na wieczr, a kiedy wyszed, zbrodnia zostaa ju dokonana. Cristo Bedoya
popeni wwczas swj miertelny bd: pomyla, e Santiago Nasar postanowi w ostatniej
chwili zje niadanie u nas nie przebierajc si, ruszy wic tam. Rzuci si pospiesznie
brzegiem rzeki, pytajc kadego, kogo spotka, czy widzia go gdzie po drodze, nikt jednak
nie potrafi mu odpowiedzie. Nie przestraszy si, gdy do naszego domu prowadziy
rwnie inne drogi. Prospera Arango, piknisia, zacza go baga, by zrobi co dla jej ojca,
ktry kona na progu swego domu, nie tknity ulotnym bogosawiestwem biskupa. Jak
przechodziam, to go widziaam - powiedziaa mi moja siostra Margot - i ju mia trupi

twarz. Cristo Bedoya potrzebowa czterech minut, by ustali stan chorego, i przyrzek wrci
pniej, by znale jaki dorany rodek, ale straci nastpne trzy minuty pomagajc
Prosperze Arango zanie ojca do sypialni. Kiedy wyszed, usysza odlege krzyki i wydao
mu si, e w okolicach placu strzelaj z petard. Usiowa pobiec, ale przeszkodzi mu w tym
rewolwer le umieszczony za pasem. Minwszy ostatni zakrt rozpozna od tyu moj matk,
ktra nieomale wloka za sob najmodszego syna.
- Luiso Santiago - wykrzykn - gdzie jest pani chrzeniak?
Moja matka ledwie odwrcia twarz oblan zami.
- Och, synu - odpowiedziaa - mwi, e go zabili!
Tak byo w istocie. Podczas gdy Cristo Bedoya szuka go wszdzie, Santiago Nasar
zaszed do domu Flory Miguel, swej narzeczonej, tu za rogiem, gdzie widzieli si po raz
ostatni. Do gowy mi nawet nie wpado, e mg tam zaj - powiedzia mi - bo ci ludzie
nigdy nie wstawali przed poudniem. To, e caa rodzina z rozkazu Nahira Miguela, mdrca
caej wsplnoty, spaa zawsze do dwunastej, byo do rozpowszechnion pogosk. To
dlatego Flora Miguel, ktra ju dawno przestaa by podlotkiem, trzymaa si jak ra mwi Mercedes. To prawda, e do pna nie otwierali domu, tak jak wielu innych, ale byli
ludmi pracowitymi i w rzeczywistoci wstawali bardzo wczenie. Rodzice Santiago Nasara i
Flory Miguel uzgodnili, e ich dzieci pobior si. Santiago Nasar, gdy w peni dojrza,
przysta na t umow i gotw by jej dotrzyma, by moe dlatego, e mia o maestwie
takie samo utylitarne pojcie jak jego ojciec. Flora Miguel ze swej strony odznaczaa si
rozkwitajc urod, niemniej pozbawiona bya zarwno wdziku, jak rozsdku, i caemu
pokoleniu suya podczas lubw za druhn, kontrakt by wic dla niej opatrznociowym
rozwizaniem. Narzeczestwo ich byo atwe, bez grzecznociowych odwiedzin ani
sercowych niepokojw. lub, odkadany ju wielokrotnie, zosta wreszcie ustalony na
najblisze Boe Narodzenie.
Flora Miguel obudzia si w ten poniedziaek z pierwszym buczeniem statku biskupa,
za wkrtce potem dowiedziaa si, e bracia Vicario oczekuj Santiago Nasara, eby go
zabi. Mojej siostrze zakonnicy, jedynej, ktra z ni rozmawiaa po nieszczciu, przyznaa
si, e nie pamita nawet, kto jej to powiedzia. Wiem tylko, e o szstej rano wszyscy ju o
tym wiedzieli - powiedziaa jej. Mimo to wydao jej si to niepojte, by rzeczywicie mogli
zabi Santiago Nasara, za to pomylaa, e zmusz go do maestwa z Angel Vicario, by
zwrci jej honor. Ponienie spowodowao u niej szok. Podczas gdy poowa miasteczka
czekaa na biskupa, ona zamkna si w sypialni, paczc z wciekoci i porzdkujc w
szkatuce listy, ktre Santiago Nasar pisa do niej z internatu szkolnego.

Zawsze gdy wstpowa do domu Flory Miguel, nawet jeli nie byo nikogo, Santiago
Nasar chrobota kluczami o metalow siatk na oknach. W ten poniedziaek czekaa ju na
niego przyciskajc do piersi szkatuk z listami. Santiago Nasar nie mg jej dostrzec z ulicy,
ona natomiast zauwaya go przez siatk, zanim zacz pobrzkiwa kluczami zbliajc si do
domu.
- Wejd - powiedziaa.
Nikt, nawet lekarz, nie wszed nigdy do tego domu o szstej czterdzieci pi rano.
Santiago Nasar zostawi wanie Cristo Bedoy przy sklepie Yamila Shaiuma, na placu za
zgromadzio si tyle ludzi oczekujcych jego nadejcia, i byo czym niepojtym, e nikt nie
dostrzeg, jak wchodzi do domu narzeczonej. Sdzia ledczy szuka cho jednej osoby, ktra
widziaaby wchodzcego Santiago Nasara, i czyni to rwnie uporczywie jak ja, ale nie
sposb byo odnale nikogo takiego. Na marginesie strony 382 akt dopisa czerwonym
atramentem kolejn sentencj: Fatum czyni nas niewidzialnymi. Faktem jest, e Santiago
Nasar wszed gwnym wejciem, na oczach wszystkich i nie robic nic, eby nie zosta
dostrzeonym. Flora Miguel czekaa na niego w salonie, zielona z wciekoci, w jednej z
tych swoich sukien z nieszczsnymi abotami, ktre miaa zwyczaj zakada przy okazji
pamitnych uroczystoci, i wepchna mu w rce szkatuk.
- Masz to - powiedziaa mu. - I oby ci zabili.
Santiago Nasar by tak zaskoczony, e szkatuka wypada mu z rk, a jego pisane bez
mioci listy rozsypay si po pododze. Sprbowa dogoni Flor Miguel w sypialni, ale
zamkna drzwi i zaryglowaa je. Puka wiele razy i woa j gosem zbyt przynaglajcym jak
na t godzin, w rezultacie czego zbiega si caa zaalarmowana rodzina. Liczc najbliszych
czonkw rodziny i dalekich krewnych, starszych i niepenoletnich, byo ich razem
czternacioro. Ostatni zjawi si ojciec, Nahir Miguel, rudobrody, w przywiezionej ze swoich
stron dilabie Beduina, ktr zawsze nosi w domu. Widziaem go wiele razy, by olbrzymi i
flegmatyczny, ale najbardziej dziaa na mnie blask jego autorytetu.
- Floro - zawoa w swoim jzyku. - Otwrz drzwi.
Wszed do sypialni crki, podczas gdy caa rodzina wpatrywaa si z przejciem w
Santiago Nasara. Klcza zbierajc z podogi listy i ukadajc je w szkatuce. Jakby
odprawia pokut - powiedzieli mi. Nahir Miguel wyszed z sypialni po paru minutach, da
zna rk i caa rodzina znikna.
Zacz mwi do Santiago Nasara po arabsku. Natychmiast zrozumiaem, e nie ma
najmniejszego pojcia, co do niego mwi - wyzna mi. Wwczas zapyta go wprost, czy
wie, e bracia Vicario szukaj go, eby go zabi. Zblad i tak straci panowanie nad sob, e

trudno uwierzy, aby udawa - powiedzia mi. Zgodzi si, e zachowanie Santiago Nasara
spowodowane byo nie tyle strachem co zakopotaniem.
- Ty wiesz najlepiej, czy maj racj, czy te nie - powiedzia mu. - Ale w kadym
przypadku zostaj ci tylko dwa wyjcia: albo schowasz si tutaj, bo to jest twj dom, albo
wyjdziesz z moj strzelb.
- Ni cholery nie rozumiem - powiedzia Santiago Nasar.
Byy to jedyne sowa, jakie zdoa powiedzie, i powiedzia je po hiszpasku.
Wyglda jak zmoczone piskl - powiedzia mi Nahir Miguel. Musia wyj mu z rk
szkatuk, ten nie wiedzia bowiem, gdzie j odstawi, eby otworzy sobie drzwi.
- Bdzie dwch na jednego - powiedzia mu. Santiago Nasar wyszed. Ludzie
poustawiali si na placu jak w dniach defilad. Wszyscy widzieli, jak wychodzi, i wszyscy
zrozumieli, e ju wie, e maj go zabi, i by tak przeraony, i nie potrafi znale drogi do
swego domu. Podobno kto krzykn z balkonu: Nie tdy, Turku, przez stary port. Santiago
Nasar zacz rozglda si za gosem. Yamil Shaium krzykn, by schowa si w jego sklepie,
sam za wszed, by odnale sw myliwsk strzelb, ale nie pamita, gdzie schowa naboje.
Ze wszystkich stron zaczto krzycze do Santiago Nasara, ten za krci si w kko,
odchodzi raz w lewo, raz w prawo, oszoomiony tyloma gosami na raz. Byo jasne, e
pragnie dosta si do domu przez drzwi kuchenne, ale wida przypomnia sobie nagle, e
gwne drzwi s otwarte.
- Idzie - powiedzia Pedro Vicario.
Obaj zauwayli go w tym samym momencie. Pablo Vicario zdj marynark, zoy na
stoku i odwin n z gazety w ksztacie jatagana. Zanim opucili sklep, obaj, nie umawiajc
si, przeegnali si. Clotilde Armenta zapaa wwczas Pedra Vicario za koszul i krzykna
do Santiago Nasara, eby ucieka, bo chc go zabi. By to krzyk tak rozpaczliwy, e
przytumi wszystkie pozostae. Najpierw przestraszy si - powiedziaa mi Clotilde Armenta
- bo nie wiedzia, kto do niego krzyczy ani skd. Ale kiedy j zauway, dostrzeg rwnie
Pedra Vicario, ktry jednym pchniciem rzuci j na ziemi i dogoni brata. Santiago Nasar,
znajdujc si co najmniej pidziesit metrw od domu, zacz biec w stron gwnych drzwi.
Pi minut wczeniej Victoria Guzman opowiedziaa w kuchni Placidzie Linero to, co
wiedzieli ju wszyscy. Placida Linero bya kobiet o twardych nerwach, nie daa wic po
sobie pozna zdenerwowania. Zapytaa Victori Guzman, czy powiedziaa o tym jej synowi,
ta za wiadomie kamic odpara, e kiedy Santiago Nasar zszed wypi kaw, ona jeszcze o
niczym nie wiedziaa. Zmywajc wci podog w salonie Divina Flor ujrzaa w tym
momencie, jak Santiago Nasar wrci drzwiami od placu i okrtowymi schodami wszed na

gr. To byo bardzo wyrane przywidzenie - opowiedziaa mi Divina Flor. - Mia na sobie
biae ubranie, a w rku co trzyma, nie mogam tego dobrze zobaczy, ale wydawao mi si,
e to bukiet r. Kiedy wic Placida Linero zapytaa o niego, Divina Flor uspokoia j.
- Przed minut wszed do pokoju - powiedziaa jej.
Placida Linero ujrzaa wwczas kartk na pododze, ale nie przyszo jej na myl, aby
j podnie, a o jej treci dowiedziaa si dopiero wtedy, gdy kto pokaza jej ten list w
zamieszaniu tragedii. Przez drzwi zobaczya braci Vicario biegncych w stron domu z
obnaonymi noami. Z miejsca, w ktrym si znajdowaa, moga ich zobaczy, ale nie moga
widzie syna, biegncego ku drzwiom z drugiej strony. Pomylaam, e chc dosta si do
domu, eby zabi go w rodku - powiedziaa mi. Podbiega wwczas do drzwi i zatrzasna
je jednym ruchem. Ryglowaa je, kiedy usyszaa krzyki Santiago Nasara i usyszaa
przeraajce walenie o drzwi, ale pomylaa, e on jest na grze i obrzuca obelgami braci
Vicario z balkonu swojej sypialni. Posza na gr, by mu dopomc.
Santiago Nasarowi zabrako zaledwie kilku sekund, by schroni si w domu, gdy
drzwi zatrzasny si. Zdoa jeszcze uderzy w nie par razy piciami i natychmiast
odwrci si, by z goymi rkami stawi czoo swym wrogom. Przestraszyem si, kiedy go
zobaczyem na wprost siebie - powiedzia mi Pablo Vicario - bo wyda mi si jakby dwa razy
wikszy, ni by w rzeczywistoci. Santiago Nasar unis rk, by odparowa pierwszy cios
Pedra Vicario, ktry zaatakowa go z prawej strony prostym noem.
- Skurwysyny - wrzasn.
N przebi mu praw do, a nastpnie zanurzy si cay w boku. Wszyscy usyszeli,
jak zaskowycza z blu.
- Mamo!
Pedro Vicario cofn do bezwzgldnym ruchem rzenika i zada drugi cios, niemal
w to samo miejsce. Najdziwniejsze byo to, e n wychodzi czysty - zezna Pedro Vicario
sdziemu ledczemu. - Zadaem mu co najmniej trzy ciosy i nie byo ani jednej kropli krwi.
Santiago Nasar po trzecim pchniciu skrci si z rkoma skrzyowanymi na brzuchu, wyda
z siebie jk cielaka i usiowa odwrci si plecami. Pablo Vicario stojcy z zakrzywionym
noem w jego lewej strony zada mu wwczas jedyne pchnicie od tyu i strumie krwi pod
wysokim cinieniem zbryzga mu koszul. Miaa ten sam zapach co on - powiedzia mi.
Trzykrotnie ju ugodzony miertelnie, Santiago Nasar ponownie odwrci si do nich twarz i
opar plecami o drzwi domu swojej matki, nie stawiajc najmniejszego oporu, jakby chcia
dopomc im, by wreszcie zabili go z obu stron po rwno. Ju nie krzycza - zezna Pedro
Vicario sdziemu ledczemu. - Na odwrt, wydawao si, e si mieje. Wwczas obaj, nie

przestajc przybija go do drzwi, zaczli na przemian zadawa atwe ciosy unoszc si na

powierzchni olepiajcej zatoki spokojnych wd, ktr napotkali po drugiej stronie strachu.
Nie syszeli krzykw caego miasteczka przeraonego wasn zbrodni. Czuem si jak kto
galopujcy na koniu - zezna Pablo Vicario. Obaj jednak nagle wrcili do rzeczywistoci,
poczuli si bowiem cakowicie wyczerpani, a mimo to wydawao im si, e Santiago Nasar
nigdy nie padnie. Cholera, kuzynie - powiedzia mi Pablo Vicario - nawet sobie nie
wyobraasz, jakie to trudne zabi czowieka! Usiujc skoczy raz na zawsze, Pedro
Vicario zacz szuka serca, ale umiejscowi je nieomal pod pach, tam gdzie maj je winie.
W rzeczywistoci za Santiago Nasar nie pada, gdy oni sami podtrzymywali go przybijajc
noami do drzwi. Zrozpaczony Pablo Vicario ci go w poprzek brzucha i wszystkie
wntrznoci wypyny. Pedro Vicario mia zamiar zrobi to samo, ale przeraenie wykrcio
mu do i zada chybiony cios w udo. Santiago Nasar sta jeszcze oparty o drzwi, pki nie
dostrzeg w socu wasnych trzewi, czystych i niebieskich, i po chwili pad na kolana.
Placida Linero, bezskutecznie woajc go po pokojach i syszc nie wiadomo skd
dochodzce wrzaski, ktre nie byy jego krzykami, wyjrzaa przez okno wychodzce na plac i
zobaczya bliniakw Vicario biegncych w stron kocioa. Tu na nimi bieg Yamil Shaium
ze swoj strzelb na jaguary i inni Arabowie bez broni, Placida Linero pomylaa wic, e
niebezpieczestwo zostao zaegnane. Wysza na balkon od sypialni i zobaczya Santiago
Nasara przy drzwiach, lecego twarz w pyle, usiujcego powsta z kauy wasnej krwi.
Podnis si przechylony na bok i zacz i lunatycznym krokiem, podtrzymujc rkami
wypywajce wntrznoci.
Przeszed ponad sto metrw cakowicie okrajc dom, by wej kuchennymi
drzwiami. By na tyle jeszcze przytomny, by nie i ulic, ktra bya najdusz drog, tylko
wszed przez przylegy dom. Poncho Lanao, jego ona i picioro dzieci w ogle nie
zorientowali si, co stao si przed chwil dwadziecia krokw od ich drzwi. Usyszelimy
wrzaski - powiedziaa mi ona - ale pomylelimy, e to biskupia feta. Zaczli je
niadanie, kiedy zobaczyli wchodzcego Santiago Nasara spywajcego krwi i nioscego w
doniach ki swych wntrznoci. Poncho Lanao powiedzia mi: Nigdy nie zapomn tego
straszliwego smrodu gwna. Ale Argenida Lanao, starsza crka, opowiedziaa, e Santiago
Nasar szed tak samo dumnie jak zawsze, stawiajc uwanie kroki, a jego twarz Saracena z
potarganymi kdzierzawymi wosami bya pikna jak nigdy. Przechodzc obok stou
umiechn si do nich i poszed przez pokoje do tylnego wejcia domu. Sparaliowa nas
strach - powiedziaa mi Argenida Lanao. Moja ciotka, Wenefrida Marquez, skrobaa ryb na
patio swego domu, po drugiej stronie rzeki, i ujrzaa go, jak schodzi po schodkach starego

nabrzea szukajc pewnym krokiem drogi do swego domu.

- Santiago, synu! - krzykna. - Co ci jest? Santiago Nasar rozpozna j.
- Zabili mnie, ciociu Wene - odpowiedzia. Potkn si na ostatnim schodku, ale wsta
natychmiast. Nawet zadba o to, by strzepn rk ziemi, ktra zostaa mu na
wntrznociach - powiedziaa mi moja ciotka Wene. Nastpnie wszed do swego domu
tylnymi drzwiami otwartymi od szstej i pad w kuchni na twarz.