Kierunek - RATOWNICTWO

Przedmiot - ANATOMIA PRAWIDOWA CZOWIEKA

Opracowanie wykadw i wicze
Dr n.przyr. Elbieta Jdrzejewska
Aktualnie pracuj jako adiunkt w Wyszej Szkole Nauk Spoecznych a siedzib wLublinie.
Studia na UMCS zakoczone byy obron pracy magisterskiej z zakresu immunologii w
katedrze Wirusologii i Immunologii na temat Badania nad interferonem otrzymywanym z mzgw
mysich. Nastpne 11 lat pracowaam jako asystent w Katedrze Histologii i Embriologi Czowieka
Uniwersytetu Medycznego, gdzie obroniam doktorat na temat:Wpyw etanolu na kor nadnercza
szczura biaego. Nastpnie przez 25 lat byam adiunktem w Katedrze Anatomii Prawidowej
Czowieka U.M. W Lublinie.
W swojej pracy zajmowaam si budow i relacjami pomidzy struktur komrek, jej fizjologi i
odbiciem tego stanu w makrostrukturze, czyli w anatomii prawidowej czowieka.
CEL KSZTACENIA
1.Zapoznanie studenta z budow makro-anatomiczn czowieka.
2.Zapoznanie studenta z budow histologiczn omawianych ukadw i narzdw czowieka.
3.Zrozumienie przez studenta powiza funkcjonalnych, cytofizjologii komrki i procesw w niej
zachodzcych, istotnych dla funkconowania organizmu zarwno w warunkach fizjologicznych,
zwaszcza u osb uprawiajcych wyczynowo sport, jak i patologicznych.
CO TRZEBA UMIE.
Student przyszy ratownik powinien wiedzie jak zbudowany i jak funkcjonuje nasz organizm,
mie wiadomo, dlaczego podaje okrelony lek, lub stosuje okrelon metod pomocy choremu.
Dlatego, eby skutecznie dziaa, naley pozna budow anatomiczn oraz histologiczn czowieka
uwzgldniajc ich funkcjonalne powizania.
Wykady zebrano w dwie czci:
Semestr I UKAD NARZDW RUCHU I UKAD NERWOWY.
Semestr II NARZDY WEWNTRZNE.
Semestr I
Lekcja 1.Okresy rozwoju organizmu ludzkiego. Czci, paszczyzny, osie ciaa. Narzdy i ukady
narzdw.
Lekcja 2.Ukad narzdw ruchu-ukad kostny. Rozwj koci. Budowa tkanki kostnej.Oglny
podzia ukadu kostnego.Czaszka.
Lekcja 3.Ukad narzdw ruchu ukad kostny c.d.Krgosup.Koci klatki piersiowej.
Lekcja 4.Ukad narzdw ruchu-ukad kostny c.d.Koci obrczy barkowej.Koci koczyny grnej.
Poczenia koci ich budowa i rodzaje.
Lekcja 5.Ukad narzdw ruchu-ukad kostny c.d..Koci obrczy miednicznej.Miednica.Koci
koczyny dolnej .Poczenia czci wolnej koczyny dolnej.
Lekcja 6.Ukad narzdw ruchu -minie.Rozwj mini.Rodzaje i budowa tkanki miniowej.
Budowa elementw kurczliwych minia szkieletowego.Minie gowy i szyi.
Lekcja 7.Ukad narzdw ruchu -minie c.d..Minie grzbietu,minie klatki piersiowej,minie
brzucha,Przepona.
Lekcja 8Ukad narzdw ruchu cd.-minieMinie koczyn grnej i dolnej.
Lekcja 9.Ukad nerwowy.Budowa tkanki nerwowej.Pojcie neuronu i rola tkanki

glejowej.Poczenia synaptyczne,mediatory synaptyczne Rozwj ukadu nerwowego.

Lekcja 10. Ukad nerwowy c.d..Centralny ukad nerwowy. Mzg, mdek, rdze krgowy.
Bariera krew-mzg.Pyn mzgowo-rdzeniowy.
Lekcja 11.Ukad nerwowy c.d..Obwodowy ukad nerwowy. Nerwy czaszkowe,nerwy
rdzeniowe.Autonomiczny ukad nerwowy.Regeneracja nerww.
WYMAGANIA EGZAMINACYJNE
Student powinien pozna budow organizmu ludzkiego w zakresie przedstawionym w wykadach.
Wiedz swoj student moe dodatkowo pogbi wykorzystujc dodatkow proponowan literatur.
Poniej, przedstawiam Pastwu literarur na podstawie ktrej opracowane s wykady i ktra moe
by pomocna, aby pogbi wiedz, ewentualnie wyjani trudniejsze zagadnienia. Wymienione
pozycje dotycz wszystkich przedstawianych wykadw.
1.T. Marciniak, Anatomia prawidowa czowieka.PZWL.Tom I.
2.A.Bochenek, M.Reicher, Anatomia czowieka .PZWL. Tom I,II,VI.
3.T.Sokoowski, Zarys anatomi chirurgicznej.PZWL.
4.W.Sawicki, Histologia.Wydawnictwo lekarskie, PZWL.
5.A.MICHAJLIK,W.RAMOTOWSKI, ANATOMIA i FIZJOLOGIA CZOWIEKA. PZWL.
6.Z.Wjtowicz, Podstawy anatomii prawidowej czowieka.Wyd. Czelej.
7 .Sobotta, Atlas anatomii czowieka. Wyd. Urban&Partner.
8.H. LIPPERT, ANATOMIA,TOM I i II, wydanie polskie pod redakcj
R.Aleksandrowicza.Wydawnictwo Medyczne Urban&Partner.

Szczeglnie polecam, pozycj 5 i 8 poniwa podrczniki te obejmuj zarwno anatomi

prawidow, budow histologiczn, oraz fizjologi poszczeglnych narzdw, z uwzgldnieniem
rnych stanw patologicznych, a take przykadw klinicznych.

LEKCJA 1.

OKRESY ROZWOJU ORGANIZMU LUDZKIEGO. CZCI, PASZCZYZNY,

OSIE CIAA.NARZDY I UKADY NARZDW.

WSTP
Poznanie budowy organizmu czowieka naley poprzedzi krtkim omwieniem powstawania
listkw zarodkowych, z czego powstaje w okresie prenatalnym zarodek ludzki, i jak rozwijaj si
narzdy.

WYKAD

Okresy rozwoju organizmu ludzkiego.

U czowieka zaznaczaj si dwa wielkie okresy rozwojowe: okres prenatalny-przedurodzeniowy i
okres postnatalny czyli pourodzeniowy.
W okresie prenatalnym wyodrbniamy trzy okresy :
1-jaja podowego
2-zarodkowy
3-podowy.

OKRES JAJA PODOWEGO

Okres jaja podowego nastpuje po zapodnieniu, trwa trzy tygodnie. Wkrtce po zapodnieniu jajo
zagnieda si w bonie luzowej macicy, a w wyniku rozmnaania i rnicowania si komrek
jaja rozwijaj si trzy listki zarodkowe:
1-listek zarodkowy wewntrzny zwany entoderm,
2-listek zarodkowy zewntrzny zwany - ektoderm,
3-listek zarodkowy rodkowy zwany - mezoderm.

Pierwszym etapem jest utworzenie listka EKTODERMALNEGO, tworzcego zawizek ukadu

nerwowego.

Rwnoczenie z rozwojem listkw zarodkowych, powstaj zawizki BON PODOWYCH, a po

zagniedeniu si jaja w macicy , zacznie si rozwija OYSKO.

Nastpnym etapem jest tworzenie MEZODERMY WEWNTRZZARODKOWEJ, ktra rnicuje

si na :dermatom, miotom, sklerotom, oraz ENTODERMY.

Przedstawiaj to zamieszczone ryciny.

OKRES ZARODKOWY
Okres zarodkowy trwa od 4-8 tygodnia. Ostatecznie z listkw zarodkowych powstaj nastpujce
narzdy i ukady:

Z ektodermy-nabonek okrywowy, ukad nerwowy.

Z mezodermy-minie szkieletowe, bony surowicze(opucna, osierdzie i otrzewna),ukad moczowy
i rozrodczy, serce, minie gadkie, rdbonek naczy krwiononych.
Z entodermy-nabonek wycielajcy przewodu pokarmowego, gruczoy trawienne, gruczoy drg
oddechowych.
Dla utrzymania cznoci z organizmem matki rozwija si rwnie oysko-cz matczyn stanowi
zmieniona bona luzowa macicy,-cz podow stanowi bona zwana kosmwk.

OKRES PODOWY
Rozpoczyna si od 9-tygodnia .W okresie tym nastpuje rnicowanie narzdw i ukadw ,wzrost
ciaa,wzrost masy poszczeglnych narzdw.
W okresie prenatalnym bardzo istotny jest wpyw czynnikw teratogennych, takich jak promienie
UV, alkohol, narkotyki, zakaenia bakteryjne i wirusowe. Dochodzi wwczas do bardzo istotnych
zaburze rozwojowych.
OKRES POSTNATALNY
Po urodzeniu rozpoczyna si okres rozwoju postnatalnego, wyodrbnia si w nim szereg okresw.
Najczciej przyjmuje si nastpujcy podzia:
I.Okres noworodkowy-trwajcy 3-4 tygodnie.
II.Okres niemowlcy- trwajcy do ukoczenia pierwszego roku ycia.
III.Okres dziecistwa trwajcy do okresu dojrzewania pciowego.
IV.Okres modzieczy.
V.Okres wieku dorosego.
VI.Okres wieku dojrzaego.
VII.Okres staroci.

Oglna charakterystyka rozwoju organizmu ludzkiego.

Najintensywniejszy okres ksztatowania organizmu pod wzgldem anatomicznym
funkcjonalnym,oraz umysowym zachodzi do okresu dojrzewania pciowego.
W niektrych okresach organizm ronie szybko i jest to tzw. akceleracja wzrastania,w innych
natomiast wzrastanie jest wolniejsze,przy wyranym jednak powikszaniu si ciaru ciaa.

Okres wzrastania u mczyzn trwa przewanie do 25roku ycia, u kobiet koczy si wczeniej,
pomidzy 18-20r. Po 50r.wzrost ulega zmniejszeniu na skutek zmian w krgosupie.
Czynnikami sterujcymi wzrostem s hormony przysadki i tarczycy-przypieszajce wzrost,oraz
hormony pciowe, ktre pojawiaj si w okresie dojrzewania hamuj wzrost.Rwnoczenie ze
wzrastaniem organizmu zachodzi rozwj i specjalizacja tkanek i narzdw,z jednoczesnym
zwikszaniem wagi ciaa.Rnice w budowie ciaa w rnych okresach ycia s uwarunkowane
odmiennymi zadaniami.
GOWA-w okresie dziecicym wysuwa si na pierwszy plan.Wzrastanie i uczenie si wymaga
silnego rozwoju orodkowego ukadu nerwowego.Mzgowie w czwartym roku ycia osiga
waciwie sw ostateczn wielko.U noworodka zatem na pierwsze miejsce w obrbie gowy
wybija si czaszka mzgowa. W dalszym rozwoju cz twarzowa czaszki staje si odpowiednio
wiksza.W wieku starczym proporcje w obrbie gowy jeszcze raz ulegaj zmianie, dotyczy to
szczki i uchwy. Zmiany zwizane s z utrat zbw i stosowaniem protez.
TUW - mae ciao ma relatywnie wiksz powierzchni.U dziecka narzdy metabolicznie
aktywne s relatywnie wiksze ni u osoby dorosej, zajmuj te wicej miejsca, a tuw w ktrym
si znajduj jest szerszy i gbszy. ebra u dziecka ustawione s niemal poziomo, w dalszym
rozwoju stopniowo si obniaj.
KOCZYNY-u dziecka s mae, powikszaj si stopniowo do ostatecznych rozmiarw u osoby
dorosej.

Wszystkie wyej wymienione czynniki wpywaj na zmiany proporcji ciaa.U noworodka gowa
zajmuje 1/4 czci ciaa,a u dorosego 1/8 .Dugo koczyn dolnych od podeszwy do spojenia
onowego u noworodka stanowi 3/8 ,u dorosego poow dugoci ciaa.

Rnice w budowie w rnych okresach ycia,rnice w budowie midzy ludmi dotyczce

zarwno ksztatu ciaa, jak i jego czci wi si z okrelonymi cechami psychicznymi,a take
skonnociami do pewnych chorb.
KRETSCHMER jako pierwszy prbowa wyodrbni pewne typy konstytucyjne.Kretschmer
rozrnia 3 typy:
1-Typ LEPTOSOMICZNY jest dugi o wskiej klatce piersiowej.
2-Typ ATLETYCZNY o szerokiej klatce piersiowej i ramionach, wskich biodrach.
3-Typ PYKNICZNY o zaokrglonych ksztatach, krpy, przysadzisty.

Klasyfikacja SHELDONA oparta bya na rnicach ilociowych skadnikw :

Ektomorficznych -typ wycignity, brak tkanki tuszczowej, sabe uminienie, dobrze rozwinity
ukad nerwowy.

Mezomorficznych-z przewag koci i mini, stosunkowo duym sercem.

Endomorficznych- z du iloci tkanki tuszczowej,duym brzuchem i duymi narzdami

wewntrznymi: wtrob,ledzion, jelitami.

Ciao czowieka zbudowane jest wedug figury dwuboczno-symetrycznej.Wyrniamy trzy

zasadnicze rodzaje paszczyzn i osi
OSIE CIAA.
1.Osie pionowe, czyli podune- przebiegaj pionowo do osi ziemi.
2.Osie poziome lub poprzeczne- przebiegaj prostopadle do osi pionowych od strony lewej do
prawej.
3.Osie strzakowe,przednio tylne,przebiegaj od przodu prostopadle do osi pionowej.

PASZCZYZNY CIAA.
1. Paszczyzna strzakowa, przebiegajca w osi gwnej dzieli ciao na dwie symetryczne poowy
praw i lew.
2.Paszczyzny czoowe przebiegaj rwnolegle do paszczyzny czoa,dzielc ciao naprzd i ty.
3.Paszczyzny poziome przebiegaj prostopadle do dwch poprzednich,dzielc ciao na cz grn
i doln.

Anatomiczne paszczyzny oraz osie ciaa su do orientacji w przestrzeni opisywanych czci

ciaa.Na kadej z paszczyzn okrelamy dodatkowo kierunek w przestrzeni.
Na kadej z tych paszczyzn okrelamy kierunek:
1.Przedni i tylny(brzuszny i grzbietowy) na paszczyznach strzakowych.
2.Grny i dolny-na paszczyznach czoowych i strzakowych.
3.Boczny i przyrodkowy- oraz przedni i tylny na paszczyznach poziomych.
Na koczynach odrniamy kierunek bliszy (proksymalny) i dalszy(dystalny) w odniesieniu do
tuowia.

Na oznaczenie kierunku ruchu stosujemy nazwy:

ODWODZENIE-kierunek od ciaa,
PRZYWODZENIE-do ciaa,
ROTACJA-ruch wok osi dugich konczyn lub krgosupa,
PROSTOWANIE i ZGINANIE tuowia lub koczyn.

Anatomicznie organizm czowieka jest podzielony na nastpujce czci:gow, szyj, tuw i

koczyny.

GOWA skada si z czaszki -cranium i twarzy-facies. W czaszce wyrniamy przd gowy-czoo,

szczyt, potylic, oraz bocznie skronie i maowiny uszne.W czci twarzowej wyrniamy oczy,
nos, wargi z jam ustn, policzki,broda.
SZYJA-collum-dzieli si na cz przedni, czyli szyj w cisym tego sowa znaczeniu i na cz
tyln zwan karkiem.
TUW-trunkus-dzielimy na klatk piersiow, brzuch i miednic mniejsz. Klatka piersiowa thoraks dzieli si na cz przedni zwan piersi, oraz cz tyln zwan grzbietem.
Wewntrz klatki piersiowej obecna jest JAMA KLATKI PIERSIOWEJ zawierajca narzdy
wewntrzne.
BRZUCH-abdomen-dzieli si na d nadbrzuszny, boki, ldwie, pachwiny.Wewntrz brzucha
znajduje si JAMA BRZUSZNA zawierajca szereg narzdw. Do brzucha zalicza si rwnie
MIEDNIC WIKSZ, MIEDNIC MNIEJSZ ktra dzieli si na: wzgrek onowy, biodra,
poladki, krocze.Wewntrz miednicy znajduje si JAMA MIEDNICY zawierajca szereg narzdw.
Organizm czowieka zbudowany jest z komrek pogrupowanych w tkanki.TKANKA jest to zesp

komrek opodobnej strukturze i podobnych funkcjach wraz z wytworzon przez nie substancj
midzy komrkow. Ilo substancji midzykomrkowej w rnych tkankach jest rna-minimalna
w tkankach nabonkowych i bardzo dua w tkance cznej.
Zespoy tkanek wzajemnie powizanych, penic skoordynowane czynnoci, tworz NARZDY.
Grupy narzdw dziaajce w sposb zintegrowany i zorganizowany tworz UKADY
NARZDW.

W ciele czowieka rozrniamy nastpujce ukady narzdw:

1.Ukad narzdw ruchu obejmujcy:
-ukad szkieletowy-zoony z koci, staww, wizade, jest biernym narzdem ruchu
stanowicym rusztowanie i oson dla mikkich czci ciaa,
-ukad miniowy-jest czynnym aparatem ruchu, poruszajcym ukadem szkieletowym.
2.Ukad nerwowy koordynuje i kontroluje czynnoci wszystkich innych ukadw.
3.Ukad trawienny obejmuje narzdy biorce udzia w pobieraniu i przerabianiu pokarmu na
substancje niezbdne do przemiany materii.
4.Ukad oddechowy skadajcy si z drg oddechowych i narzdu oddechowego puc. Zadaniem
ukadu oddechowego jest wymiana gazowa poprzez barier krew - powietrze.
5.Ukad naczyniowy ktry rozprowadza po caym ustroju krew z substancjami odywczymi, oraz
doprowadza do narzdw wydalniczych substancje wydalane z ustroju.
6.Ukad moczo-pciowy obejmuje narzdy wydalnicze, nerki i drogi moczowe.
Oraz narzdy suce do rozmnaania-jajniki i jdra razem z przydatkami.
7.Ukad dokrewny-utrzymujcy drog hormonaln czno rnych czci organizmu i regulujcy
homeostaz organizmu.
8.Powoka ciaa i narzdy zmysw, skra stanowi narzd czuciowy i ochronny przed czynnikami
rodowiska zewntrznego,narzdy zmysowe natomiast stanowi poczenie ustroju ze wiatem
zewntrznym poprzez odbir wrae wzrokowych, wchowych, suchowych, smakowych.
ZADANIA
1. Scharakteryzuj i porwnaj ,rnice w budowie antomicznej wieku dziecicego i wieku dorosego.
2. Oce wpyw czynnikw teratogennych na rne okresy rozwojowe czowieka.

SOWNIK
zarodek
ektoderma
entoderma
mezoderma
pyknik,
typ leptosomiczny
typ atletyczny
rozwj prenatalny
rozwj postnatalny.