Ochrona praw autorskich

w pracach dyplomowych
w szkoach wyszych

Informacja o wynikach kontroli ochrony praw autorskich

w pracach dyplomowych w szkoach wyszych
Dyrektor Delegatury NIK w Kielcach:
Grzegorz Walendzik

Akceptuj:
Wiceprezes Najwyszej Izby Kontroli
Jacek Uczkiewicz

Zatwierdzam:
Prezes Najwyszej Izby Kontroli
Krzysztof Kwiatkowski

SPIS TRECI

WYKAZ STOSOWANYCH SKRTW I POJ .................................................................................................... 4

Wprowadzenie ......................................................................................................................................................... 5
1.

ZAOENIA ORGANIZACYJNE ............................................................................................................ 6

1.1.

Temat kontroli ......................................................................................................................................... 6

1.2.

Uzasadnienie podjcia kontroli ............................................................................................................... 6

1.3.

Cel i zakres kontroli ................................................................................................................................ 6

2.

PODSUMOWANIE WYNIKW KONTROLI ........................................................................................... 7

2.1.

Oglna ocena kontrolowanej dziaalnoci............................................................................................... 7

2.2.

Synteza wynikw kontroli........................................................................................................................ 7

2.3.

Uwagi kocowe i wnioski ...................................................................................................................... 10

3.

WANIEJSZE WYNIKI KONTROLI ...................................................................................................... 11

3.1.

Zajcia z ochrony wasnoci intelektualnej .............................................................................................. 11

3.2.

Owiadczenia o autorstwie pracy............................................................................................................ 11

3.3.

Opieka promotorska i seminarium dyplomowe ........................................................................................ 12

3.4.

Komputerowe programy antyplagiatowe ................................................................................................. 16

3.5.

Recenzje i egzaminy dyplomowe............................................................................................................ 21

3.6.

Dziaania podejmowane w przypadkach wykrycia narusze praw autorskich............................................ 22

3.7.

Pozostae zagadnienia zwizane z przedmiotem kontroli ......................................................................... 23

3.8.

Wyniki ankiety studenckiej ...................................................................................................................... 26

4.

INFORMACJE DODATKOWE .............................................................................................................. 28

4.1.

Przygotowanie kontroli ........................................................................................................................... 28

4.2.

Postpowanie kontrolne i dziaania podjte po zakoczeniu kontroli ........................................................ 28

4.3.

Finansowe rezultaty kontroli ................................................................................................................... 29

5.

ZACZNIKI ......................................................................................................................................... 30
5.1.

Analiza stanu prawnego ....................................................................................................................... 30

5.2.

Wykaz najwaniejszych aktw normatywnych dotyczcych kontrolowanej dziaalnoci ...................... 34

5.3.

Wykaz skontrolowanych jednostek, osb kierujcych tymi jednostkami, a take ocen oglnych
kontrolowanej dziaalnoci zawartych w wystpieniach pokontrolnych NIK.......................................... 35

5.4.

Wykaz organw, ktrym przekazano informacj o wynikach kontroli ................................................... 37

WYKAZ STOSOWANYCH SKRTW I POJ

Plagiat przywaszczenie (przypisanie sobie) autorstwa lub wspautorstwa caoci bd czci cudzego,
prawnie chronionego dobra intelektualnego (w szczeglnoci utworu). Okrelenie to nie ma definicji
normatywnej. Plagiat moe mie charakter jawny (przejcie cudzego utworu w caoci lub w znacznej czci
w niezmienionej postaci lub ze zmianami, ktre s niewielkie) albo ukryty (reprodukcja cudzego utworu
w istotnych elementach jego treci, lecz w postaci mniej lub bardziej przeksztaconej). Z plagiatem mamy do
czynienia wtedy, gdy inna osoba przejmuje z cudzego dziea elementy o charakterze twrczym 1.
Prace dyplomowe prace licencjackie, inynierskie i magisterskie. Dla potrzeb kontroli pojciem tym objto
take tzw. projekty dyplomowe stosowany na niektrych uczelniach rodzaj prac dyplomowych,
przygotowywanych w grupach podczas zaj projektowych, stanowicy podstaw ukoczenia studiw
I stopnia.
Prawo autorskie cz prawa wasnoci intelektualnej; zbir przepisw wydanych z myl o ochronie
interesw twrcw oraz stosunkw prawnych zwizanych z tworzeniem utworw, korzystaniem z nich i ich
ochron. W szerszym znaczeniu obejmuje take regulacje odnoszce si do tzw. praw pokrewnych praw
wycznych przyznawanych m.in. artystom wykonawcom, producentom fonogramw, nadawcom radiowym
i telewizyjnym 2.
Prawo wasnoci intelektualnej obejmuje prawo autorskie i prawa pokrewne, a take prawo wasnoci
przemysowej (zesp przepisw regulujcych powstanie, tre, zmian, ustanie i ochron praw
podmiotowych do dbr niematerialnych: wzorw uytkowych, wynalazkw, znakw towarowych, wzorw
przemysowych, nazw handlowych, znakw usugowych, topografii ukadw scalonych, geograficznych
oznacze pochodzenia, nowych odmian rolin) 3.
Programy antyplagiatowe narzdzia informatyczne, wykrywajce w analizowanych tekstach (w wersji
elektronicznej) cigi wyrazw identycznych ze znajdujcymi si w Internecie i udostpnionych bazach
danych (np. prac uprzednio obronionych na danej uczelni).
Utwr kady przejaw dziaalnoci twrczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci,
niezalenie od wartoci, przeznaczenia i sposobu wyraenia 4.

J. Barta, R. Markiewicz (red.), Prawo autorskie i prawa pokrewne. Komentarz, Warszawa 2011, str. 725-726.

J. Barta, R. Markiewicz, Prawo autorskie i prawa pokrewne. Przepisy z wprowadzeniem, Warszawa 2014, str. 17.

J. Sieczyo-Chlabicz (red.), Prawo wasnoci intelektualnej, Warszawa 2011, str. 333-339.

Art. 1 ust. 1 ustawy z 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631 ze zm.).

Wprowadzenie
Z kwesti poszanowania praw autorskich innych osb w pracach dyplomowych wi si dwa najwaniejsze
ryzyka. Pierwszym jest przedstawienie przez studenta samodzielnie stworzonej pracy, zawierajcej
nieoznaczone zapoyczenia z innych utworw (jeli zapoyczone fragmenty maj charakter twrczy, mamy do
czynienia z plagiatem). Drugim przedstawienie pracy, ktra zostaa opracowana na zlecenie przez inn osob
(np. kupionej w Internecie). Kupowanie prac przygotowanych przez inne osoby i przypisanie sobie nastpnie
wasnego autorstwa jest przywaszczeniem autorstwa lub wprowadzeniem w bd co do autorstwa cudzego
utworu, czyli plagiatem (zgoda faktycznego autora pracy nie ma w tym przypadku znaczenia) 5.
W Internecie z atwoci mona znale ogoszenia osb, ktre za opat gotowe s napisa prac licencjack,
magistersk, a nawet doktorsk na niemal dowolny temat. Przegld tych ofert moe robi wraenie padaj
w nich zapewnienia o krtkich terminach realizacji, wysokiej jakoci produktu, zapewnieniu anonimowoci oraz
wysokich kompetencjach (take potwierdzonych tytuem naukowym) i duym dowiadczeniu autorw prac.
W cenie usugi mona otrzyma wprowadzanie poprawek, zgodnie ze wskazwkami promotora, oraz wydruk
raportu z programu antyplagiatowego, potwierdzajcy, i praca nie wzbudzi podejrze w czasie badania na
uczelni. Nie stwarza problemw take zakup gotowej pracy zaliczeniowej czy licencjackiej mona wybiera
wrd licznych ofert z rnych dziedzin wiedzy. Z uwagi m.in. na trudnoci dowodowe, w zasadzie nikt nie
prowadzi walki z tego typu ofertami 6.
Prace zawierajce nieoznaczone zapoyczenia oraz napisane na zlecenie stanowi problem nie tylko etyczny
i prawny, ale take spoeczny. Nie budzi wtpliwoci ich negatywny wpyw na jako ksztacenia, kwalifikacje
i kompetencje nieuczciwych absolwentw, a w konsekwencji i na jako realizowanych przez nich zada.
Problematyka ochrony praw autorskich w szkoach wyszych nie bya dotychczas przedmiotem badania NIK.
Zjawisko naruszania praw autorskich z pewnoci wystpuje take w niepublicznych uczelniach, jednak z uwagi
na zakres uprawnie Najwyszej Izby Kontroli nie zostay one objte niniejsz kontrol. Miaa ona na celu
w szczeglnoci dokonanie oceny, czy w publicznych szkoach wyszych funkcjonuje spjny i skuteczny system
zapobiegania i wykrywania narusze praw autorskich w pracach dyplomowych.
Od 1 padziernika 2014 r. na uczelnie naoony zosta obowizek 7 sprawdzania pisemnych prac dyplomowych
przed egzaminem dyplomowym z wykorzystaniem programw antyplagiatowych, wsppracujcych
z oglnopolskim repozytorium prac dyplomowych 8. Wyniki niniejszej kontroli stanowi gos w dyskusji zwizanej
ze zmianami w tym obszarze.

J. Barta, R. Markiewicz (red.), Prawo autorskie i prawa pokrewne. Komentarz, Warszawa 2011, str. 726. Oferowanie (np. na stronach internetowych) prac,
ktre maj by upowszechnione z przywaszczonym autorstwem, stanowi co najmniej podeganie lub pomocnictwo do przestpstwa z art. 115 ust. 1
ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Przepis ten stanowi, e kto przywaszcza sobie autorstwo albo wprowadza w bd co do autorstwa
caoci lub czci cudzego utworu albo artystycznego wykonania, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolnoci albo pozbawienia wolnoci do lat 3.

Zagadnienie handlu pracami dyplomowymi w Internecie nie byo przedmiotem bezporednich bada NIK w ramach tej kontroli.

Art. 167a ust. 4 ustawy Prawo o szkolnictwie wyszym, zmienionej ustaw z dnia 11 lipca 2014 r. o zmianie ustawy Prawo o szkolnictwie wyszym oraz
niektrych innych ustaw (Dz. U. z 2014 r., poz. 1198).

8 Rektorzy uczelni w terminie do dnia 31 grudnia 2016 r. s zobowizani wprowadzi do oglnopolskiego repozytorium pisemnych prac dyplomowych dane
dotyczce prac dyplomowych, ktrych obrona zakoczya si pozytywnym wynikiem i odbya si po dniu 30 wrzenia 2009 r. Repozytorium ma by
elementem obecnie funkcjonujcego Systemu Informacji o Szkolnictwie Wyszym, prowadzonego w systemie informatycznym POL-on. Podmiotem
odpowiedzialnym za prowadzenie oglnopolskiego repozytorium prac dyplomowych bdzie minister waciwy do spraw szkolnictwa wyszego, natomiast
wybr programu antyplagiatowego bdzie nalea bezporednio do uczelni. Jak poinformowaa w trakcie kontroli prof. dr hab. Lena Kolarska-Bobiska,
Minister Nauki i Szkolnictwa Wyszego, minister waciwy do spraw szkolnictwa wyszego nie bdzie ingerowa w wykorzystywany przez poszczeglne
uczelnie program antyplagiatowy, organizujc jedynie powszechne, oglnodostpne repozytorium prac dyplomowych.

1. ZAOENIA ORGANIZACYJNE
1.1. Temat kontroli
Kontrola Ochrona praw autorskich w pracach dyplomowych w szkoach wyszych (nr P/13/149) zostaa podjta
z inicjatywy Najwyszej Izby Kontroli.

1.2. Uzasadnienie podjcia kontroli

Upowszechnienie si studiw spowodowao, i nauk w szkoach wyszych podejmuj nie tylko najlepsi
absolwenci szk rednich, ale take ci, ktrzy osigali przecitne i sabe wyniki w nauce. Rozwijajce si rodki
komunikacji daj studentom moliwo signicia do ogromnej liczby materiaw w wersjach elektronicznych, co
uatwia wykorzystywanie ich w swoich pracach, niejednokrotnie bez podawania rde.

1.3. Cel i zakres kontroli

Celem kontroli bya ocena funkcjonowania systemu ochrony praw autorskich w pracach studentw oraz jego
skutecznoci w zakresie zapobiegania naruszeniom praw autorskich i ich wykrywania. Ocena dotyczya procedur
i dziaa podejmowanych w celu przeciwdziaania i wykrywania narusze praw autorskich, a take dziaa
podejmowanych w przypadkach stwierdzenia narusze tych praw.
Kontrol prowadzon w IV kwartale 2013 r. i I kwartale 2014 r. objto 14 publicznych szk wyszych po dwie
z siedmiu wojewdztw: dolnolskiego, maopolskiego, mazowieckiego, podlaskiego, witokrzyskiego,
wielkopolskiego i zachodniopomorskiego. Wybrano uczelnie rnego typu (cztery uniwersytety klasyczne, cztery
uniwersytety przymiotnikowe, dwie politechniki i cztery pastwowe wysze szkoy zawodowe), o zrnicowanej
wielkoci, zarwno stosujce komputerowe programy antyplagiatowe (w niejednakowym zakresie), jak
i niekorzystajce z nich. Kontrol poprzedziy kontrole rozpoznawcze, przeprowadzone w Szkole Gwnej
Handlowej w Warszawie oraz w Uniwersytecie Warszawskim w I i II kwartale 2013 r., w zakresie ochrony praw
autorskich w szkoach wyszych (nr R/13/001). Wyniki tych kontroli zostay wykorzystane w niniejszej Informacji.
Wykaz skontrolowanych jednostek organizacyjnych, osb kierujcych tymi jednostkami, a take ocen
kontrolowanej dziaalnoci zawartych w wystpieniach pokontrolnych NIK, stanowi zacznik nr 5.3 do niniejszej
Informacji.
Kontrole przeprowadzono na podstawie art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 23 grudnia 1994 r. o Najwyszej Izbie
Kontroli 9, z uwzgldnieniem kryteriw okrelonych w art. 5 ust. 1 ustawy o NIK, tj. pod wzgldem legalnoci,
gospodarnoci, celowoci i rzetelnoci.
Kontrol objto okres od 1 padziernika 2011 r. do czasu zakoczenia czynnoci kontrolnych w poszczeglnych
jednostkach 10.

Dz. U. z 2012 r., poz. 82 ze zm.

10

Badania kontrolne zakoczono we wszystkich kontrolowanych jednostkach w okresie od 24 stycznia do 12 marca 2014 r.

2. PODSUMOWANIE WYNIKW KONTROLI

2.1. Oglna ocena kontrolowanej dziaalnoci
W kontrolowanych publicznych szkoach wyszych podjte zostay dziaania w celu stworzenia systemu
ochrony praw autorskich w pracach dyplomowych, jednak stosowane rozwizania nie zapewniaj
skutecznego zapobiegania i wykrywania narusze tych praw.
Uczelnie s zobowizane do tworzenia i doskonalenia wewntrznego systemu zapewnienia jakoci, ktry
moe uwzgldnia dziaania w zakresie zapobiegania i wykrywania plagiatw. Wprowadzone mechanizmy
kontroli obejmoway wymaganie od studentw owiadcze o samodzielnym napisaniu pracy
dyplomowej, opiek promotora, recenzj pracy, egzamin dyplomowy. Wikszo skontrolowanych
uczelni (12 spord 14) lub ich niektre jednostki organizacyjne (wydziay) wykorzystywaa take
komputerowe programy antyplagiatowe. W ocenie NIK, skuteczno podejmowanych dziaa bya jednak
niewystarczajca w stosunku do wagi problemu. Przyjte w 10 uczelniach rozwizania organizacyjne nie
sprzyjay rzetelnemu prowadzeniu opieki promotorskiej opiekunowie prac byli obcieni nadmiern
liczb studentw sporzdzajcych pod ich opiek prace dyplomowe. O ograniczonej skutecznoci
dziaa podejmowanych zarwno przez promotorw, jak i recenzentw, wiadczy wystpowanie
przypadkw nieoznaczonych zapoycze z cudzych utworw w obronionych ju pracach dyplomowych.
W jednej z nich postpowanie wyjaniajce na uczelni, podjte w wyniku dziaa NIK, potwierdzio
plagiat.
Ujawniane na uczelniach przypadki plagiatw s sporadyczne. Sprzyja temu fakt, i procedury
wewntrzne uczelni nie zawsze wskazuj jednoznaczne sposoby postpowania w przypadku podejrzenia
plagiatu. Programy antyplagiatowe, cho uatwiaj wykrycie nieuprawnionych zapoycze, nie mog
zapewni ochrony oryginalnoci prac. Ich skuteczno w znacznej mierze determinuje wykorzystywana
do porwna baza danych. Kluczowe znaczenie ma take sposb interpretacji przez promotorw
wynikw badania pracy w programie. Wyniki kontroli wskazuj na przypadki zarwno nieuzasadnionego
ignorowania ich, jak i posugiwania si nimi w sposb bezkrytyczny, co w skrajnym przypadku
doprowadzio do modyfikacji pracy dyplomowej ju po jej obronie.
Warunkiem koniecznym poszanowania praw autorskich w pracach dyplomowych jest zapewnienie
studentom odpowiedniego poziomu wiedzy w tym zakresie. Mimo tego, e studentom w wikszoci
umoliwiono udzia w zajciach z zakresu ochrony wasnoci intelektualnej, jedn z przyczyn
nieprawidowoci stwierdzonych w wyniku kontroli czsto bya niepena wiedza o zasadach
poszanowania cudzej wasnoci intelektualnej, cytowania literatury i materiaw rdowych.

2.2. Synteza wynikw kontroli

1. Wedug rozporzdzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyszego z dnia 2 listopada 2011 r. w sprawie
Krajowych Ram Kwalifikacji dla Szkolnictwa Wyszego 11, osoba posiadajca kwalifikacje pierwszego
stopnia zna i rozumie podstawowe pojcia i zasady z zakresu ochrony wasnoci przemysowej i prawa
autorskiego, a osoba posiadajca kwalifikacje drugiego stopnia zna i rozumie podstawowe pojcia
i zasady z zakresu ochrony wasnoci przemysowej i prawa autorskiego oraz konieczno zarzdzania
zasobami wasnoci intelektualnej. Skontrolowane uczelnie uwzgldniay w programach nauczania
zajcia w zakresie ochrony wasnoci intelektualnej, bd treci zwizane z ochron praw
autorskich podejmowane byy w ramach innych przedmiotw. Uchybienia dotyczce
nieuwzgldniania w programach nauczania zaj z zakresu wasnoci intelektualnej stwierdzono
w 2 z 14 objtych kontrol szkoach wyszych. W trakcie kontroli anonimowemu badaniu ankietowemu
we wszystkich jednostkach objtych kontrol poddano 1.410 studentw pierwszego roku studiw
II stopnia. Ponad poowa badanych studentw uznaa zajcia z zakresu ochrony wasnoci intelektualnej
za co najwyej rednio przydatne, natomiast niemal co pity ankietowany uzna, e przydatno ich jest
maa, bardzo maa lub zajcia takie s zupenie nieprzydatne (szerzej w rozdziale 3.1 na stronie 11 oraz
w rozdziale 3.8 na stronie 26 Informacji).
11

Dz. U. Nr 253, poz. 1520.

2. Objte kontrol publiczne szkoy wysze stosoway rne rozwizania w zakresie wymogw
dotyczcych sprawowania opieki promotorskiej, co wynikao z potrzeby dostosowania tych
rozwiza do specyfiki dziedzin i dyscyplin naukowych. Najbardziej oglne uregulowania zawarte
byy w regulaminach studiw, a szczegowe wymogi okrelano na poziomie poszczeglnych jednostek
organizacyjnych uczelni, prowadzcych dziaalno dydaktyczn. W omiu uczelniach wprowadzono
formalne ograniczenia maksymalnej liczby uczestnikw seminarium dyplomowego (zazwyczaj na
poziomie 10-20 osb), ktre jednak w poowie z nich byway przekraczane. Wpyw na tworzenie zbyt
licznych grup seminaryjnych miay m.in. czynniki finansowe. Skuteczno sprawowanej opieki
promotorskiej ograniczaa zbyt dua liczba studentw, pozostajcych pod opiek jednego nauczyciela
akademickiego. Tylko w 3 spord 14 skontrolowanych szk wyszych ustalono oglnouczelniany limit
liczby studentw, przygotowujcych prace u jednego promotora. W dwch innych uczelniach limity takie
byy okrelone na poziomie poszczeglnych (niektrych) wydziaw, a w dwch kolejnych wprowadzono
regulacje, eliminujce finansow motywacj nauczycieli akademickich do sprawowania opieki nad
nadmiern liczb studentw (ograniczenie liczby osb moliwych do przedstawienia do rozliczenia
finansowego). W 10 spord 14 skontrolowanych uczelni (wszystkich poza czterema
pastwowymi wyszymi szkoami zawodowymi) wystpowao zjawisko nadmiernego obcienia
promotorw liczb dyplomantw 12, ktre dotyczyo od jednego do dziesiciu procent wszystkich
promotorw. W niektrych przypadkach nauczyciele akademiccy sprawujcy opiek nad znaczn liczb
prac pracowali take w innych szkoach wyszych lub penili na uczelni kluczowe funkcje (rektora,
prorektora, dziekana wydziau). W trzech uczelniach wystpoway przypadki, kiedy nauczyciel
akademicki obejmowa opiek promotorsk ponad 100 studentw w jednym roku akademickim (szerzej
w podrozdziale 3.3.2 na stronie 14 Informacji).
3. W czterech uczelniach nie okrelono jednoznacznie sposobu postpowania nauczycieli akademickich
w przypadku stwierdzenia naruszenia praw autorskich, a w pozostaych uczelniach sposoby te wynikay
bezporednio z procedur korzystania z programw antyplagiatowych. Nawet race przypadki
naruszania praw autorskich, wykrywane przez promotorw na etapie konsultacji prac
dyplomowych, byy wyjaniane na linii student promotor. Wyniki kontroli wskazuj, e wrd
przyczyn nieujawniania ich jest ch umoliwienia studentowi kontynuacji i ukoczenia studiw. Spord
14 objtych kontrol uczelni, w 6 prowadzono postpowania (wyjaniajce, dyscyplinarne) dotyczce
7 przypadkw podejrzenia plagiatw w pracach dyplomowych. Nieprawidowe dziaanie uczelni
stwierdzono w jednym z tych przypadkw. Ujawniono take zaniechanie (w stosunku do 5 prac) podjcia
przewidzianych przepisami prawa i procedur antyplagiatow dziaa, mimo podejrzenia popenienia
plagiatu (szerzej w rozdziale 3.3 na stronie 12 oraz w rozdziale 3.6 na stronie 22 Informacji).
4. Komputerowe programy antyplagiatowe (w rnym zakresie) wykorzystywane byy do weryfikacji prac
dyplomowych w 12 z 14 uczelni objtych kontrol 13. Narzdzia te wykrywaj w analizowanych pracach
cigi sw (o okrelonej liczbie wyrazw, wybranej przez uytkownika) identyczne ze znajdujcymi si
w Internecie oraz bazie danych (zazwyczaj prac obronionych na danej uczelni). Ich skuteczno zaley
wic w znacznej mierze od wielkoci bazy danych, z ktr porwnywane s analizowane prace. Tylko
trzy uczelnie korzystay z baz zawierajcych prace obronione w innych uczelniach 14. W trakcie kontroli
uytkownicy informowali o rnego rodzaju ograniczeniach technicznych i uytkowych programw
antyplagiatowych, szczeglnie w obszarze nauk cisych. W piciu uczelniach (41,7% korzystajcych
z programw)
stwierdzono
przypadki
nieprzestrzegania
wewntrznych
procedur
antyplagiatowych, a w trzech (25,0%) niewaciwego uytkowania programw (np. bez analizy
wynikw sprawdzenia). Skutkiem tego byo dokonywanie w pracach niepotrzebnych zmian redakcyjnych
Ocen tak formuowano, gdy liczba studentw, przygotowujcych prace dyplomowe u jednego promotora w jednym roku akademickim, przekraczaa 40.
Podejcie takie miao na celu ujednolicenie wynikw kontroli w poszczeglnych szkoach wyszych, przy czym odpowiednia liczba dyplomantw,
umoliwiajca sprawowanie rzeczywistego nadzoru nad powstawaniem pracy, moe by istotnie nisza. Zaley ona m.in. od rodzaju prac (licencjackie,
magisterskie), dziedziny wiedzy, wybranych tematw, przygotowania i moliwoci intelektualnych studentw.

12

13 We wszystkich stosowano program Plagiat.pl. Jak wynika z analizy przedkontrolnej, zasady dziaania innych dostpnych na rynku narzdzi s bardzo
zblione. Trzy uczelnie poinformoway take o udziale w inicjatywie majcej na celu opracowanie oglnopolskiego systemu antyplagiatowego (OSA)
w ramach Midzyuniwersyteckiego Centrum Informatyzacji. System OSA do porwnania tekstw nie korzysta bezporednio z oryginalnej ich postaci, lecz
z tzw. map (wektorw), ktre s strukturami danych przechowujcymi czciow informacj o tekstach. http://osaweb.pl/update/dokumentacja.pdf, dostp
4 wrzenia 2014 r.
14

Na zasadzie wzajemnoci, w ramach Oglnopolskiego Midzyuczelnianego Systemu Antyplagiatowego (uytkownikw programu Plagiat.pl).

(wystpoway przypadki wprowadzania zmian do prac dyplomowych sprawdzonych w systemie tylko po

to, eby obniy wykazany przez program antyplagiatowy wspczynnik zapoycze 15). W jednym
przypadku bezkrytyczne podejcie promotora do wynikw badania doprowadzio do modyfikacji pracy
licencjackiej ju po jej obronie. W czterech objtych kontrol uczelniach stwierdzono znaczce
niewykorzystanie wykupionych limitw sprawdze w programach antyplagiatowych, co NIK ocenia jako
niegospodarne. W trakcie kontroli przeprowadzono we wszystkich skontrolowanych uczelniach analiz
cznie 320 obronionych prac dyplomowych z uyciem komputerowego programu antyplagiatowego 16.
W obronionych w dziewiciu uczelniach 35 pracach (10,9% zbadanych) stwierdzono
wystpowanie nieoznaczonych zapoycze z innych utworw lub Internetu 17. W wikszoci skala
i charakter zapoycze, zdaniem NIK, nie uzasadniay stwierdzenia, e prace te byy plagiatami, tym
niemniej ich wystpowanie wskazuje na nieskuteczno sprawowanej opieki promotorskiej. Przyczyn
nieprawidowoci polegajcych na braku oznaczenia wykorzystanych rde bya m.in. niewystarczajca
wiedza studentw na temat zasad poszanowania praw autorskich i poprawnego cytowania. W zwizku
z nieoznaczonymi zapoyczeniami o istotnym rozmiarze i znaczeniu w siedmiu pracach obronionych
w dwch szkoach wyszych, NIK poinformowaa rektorw o stwierdzonych nieprawidowociach. Obaj
rektorzy powoali komisje do wyjanienia tych spraw. W stosunku do jednej z prac, komisja ekspertw
potwierdzia wystpienie plagiatu. (szerzej w rozdziale 3.4 na stronie 16 Informacji).
5. W trakcie kontroli dokonano przegldu metod weryfikacji prac dyplomowych, stosowanych przez
204 promotorw, opiekujcych si w objtych kontrol jednostkach najwiksz liczb prac. Celem
badania byo m.in. zidentyfikowanie metod, jakimi promotorzy posuguj si w celu zminimalizowania
ryzyka pozytywnej oceny pracy niesamodzielnej (napisanej na zlecenie przez inn osob). Jak wynika
z przegldu, podstawow metod weryfikacji samodzielnoci prac studentw jest bieca
konsultacja prac w trakcie pisania. Niezbdny jest bezporedni kontakt ze studentem w trakcie zaj
seminaryjnych (rozmowa, na podstawie ktrej promotor jest w stanie okreli stan jego wiedzy
i znajomo materiau rdowego, z ktrego korzysta) oraz przyjmowanie i zatwierdzanie prac etapami
tj. rozdziaami, podrozdziaami. Studenci poddani badaniu ankietowemu potwierdzili, e w trakcie
seminarium licencjackiego mieli obowizek zaprezentowania planu pracy, przedmiotu i celu pracy oraz
metod badawczych (91,8% wypowiedzi), a promotorzy sprawdzali studentom wstpne konspekty prac
licencjackich oraz ca prac, gdy ju bya gotowa (93,1%). Jednoczenie zdaniem 22,3%
ankietowanych studentw promotor nie czyta ich pracy zbyt dokadnie. Wyniki ankiety wskazuj
na wystpowanie zjawiska pozytywnej oceny prac dyplomowych zakupionych w Internecie wedug
wiedzy 11,9% ankietowanych studentw, przypadki takie zdarzyy si w czasie ich studiw licencjackich.
(szerzej w rozdziale 3.3.1 na stronie 12 oraz w rozdziale 3.8 na stronie 26 Informacji).
6. Wszystkie skontrolowane uczelnie wymagay skadania przez studentw owiadcze, i zoona
przez nich praca dyplomowa zostaa napisana samodzielnie. Niektre szkoy wysze lub ich
poszczeglne jednostki organizacyjne (najczciej wydziay) wymagay take innych owiadcze, np. i
praca nie narusza praw autorskich oraz dbr osobistych chronionych prawem, nie zawiera danych
i informacji uzyskanych w sposb niedozwolony, nie bya podstaw nadania dyplomu uczelni wyszej
lub tytuu zawodowego autorowi pracy ani innej osobie. Jednostkowe przypadki braku w dokumentacji
owiadcze o autorstwie pracy stwierdzono w 2 uczelniach z 14 objtych kontrol. Wymogi dotyczce
dokumentowania przebiegu studiw obejmuj obowizek zamieszczenia w teczce akt osobowych
studenta m.in. egzemplarza pracy dyplomowej, recenzji pracy dyplomowej i protokou egzaminu
dyplomowego. W trzech uczelniach spord objtych kontrol stwierdzono nieprawidowoci w tym
zakresie. Wszystkie recenzje w formie opisowej zawieray m.in. ocen doboru i wykorzystania rde.
We wszystkich skontrolowanych uczelniach prawidowo dokumentowano przeprowadzenie
egzaminw dyplomowych, przy czym w jednej z nich uwagi NIK budzi sposb jego organizacji, tzn.
objcie egzaminem dyplomowym zbyt duej liczby studentw przez jedn komisj w jednym dniu, co
zmniejszao moliwo np. ujawnienia przedstawienia przez dyplomanta pracy niesamodzielnej (szerzej
w rozdziale 3.2 na stronie 11 oraz w rozdziale 3.5 na stronie 21 Informacji).
15 Okrela on, w jakim stopniu praca skada si z fragmentw identycznych z wykrytymi w innych tekstach stanowi stosunek liczby wyrazw odnalezionych
w innych tekstach do cakowitej liczby wyrazw w badanym dokumencie.
16

Z uwagi na najwiksz liczb uczelni uytkujcych to narzdzie, wykorzystano program Plagiat.pl.

17

Take stron w rodzaju www.sciaga.pl, www.wkuwanko.pl, www.chomikuj.pl.

7. Inne ni wskazane powyej dziaania o charakterze edukacyjnym i prewencyjnym, zwizane z ochron

praw autorskich w pracach dyplomowych, podejmowano w 12 objtych kontrol uczelniach. Najczciej
miay one form szkole, seminariw, narad. W niektrych uczelniach opracowano kodeksy etyki
(studenta, pracownika). W objtych kontrol szkoach wyszych nie prowadzono analiz skutecznoci
ustalonych procedur zapobiegania i wykrywania narusze praw autorskich, a ryzyko wystpienia
plagiatw oceniane byo jako niewysokie. Polska Komisja Akredytacyjna 18 prowadzia oceny we
wszystkich skontrolowanych jednostkach. W przypadku niektrych jednostek organizacyjnych objtych
kontrol uczelni sformuowano oceny lub zalecenia zwizane z przedmiotem kontroli NIK (szerzej
w rozdziale 3.7 na stronie 23 Informacji).

2.3. Uwagi kocowe i wnioski

Skuteczne zapobieganie plagiatom wymaga nie tylko stworzenia adekwatnych procedur i konsekwentnego ich
przestrzegania, ale take cigych dziaa o charakterze prewencyjnym, zwizanych z ksztatowaniem
waciwych postaw etycznych i zapewnieniem odpowiednich relacji promotor student (mistrz ucze). Rektorzy
powinni stymulowa wiksze zaangaowanie nauczycieli akademickich w przeciwdziaanie naruszeniom praw
autorskich i pitnowa wszelkie przejawy nieuczciwoci naukowej wrd caej spoecznoci akademickiej.
Obowizkiem pracownikw naukowych i naukowo-dydaktycznych jest nie tylko dostarczenie studentom rzetelnej
wiedzy, ale take promowanie postawy poszanowania praw autorskich i uczciwoci intelektualnej,
w szczeglnoci wasnym przykadem. Niezbdne jest take uwiadamianie studentom, e kara za
nieprzestrzeganie zasad jest nieuchronna, co jest nie do pogodzenia z cich akceptacj nauczycieli
akademickich drobnych narusze praw autorskich. Z tego powodu zdaniem NIK niezbdne jest, aby uczelnie
opracoway i wdroyy standardy postpowania w sytuacji podejrzenia plagiatu.
Rzetelnie prowadzona opieka promotorska jest jedynym mechanizmem kontroli, ktry moe zapobiec
zaakceptowaniu pracy dyplomowej bdcej plagiatem (stworzonej za pomoc metody kopiuj-wklej lub kupionej
w Internecie). Przy niewielkiej liczbie studentw promotor ma wgld w proces powstawania prac i od pocztku
moe zapobiega rnym formom nieuczciwoci. Dlatego rektorzy powinni zapewni rozwizania
organizacyjne, umoliwiajce rzetelne sprawowanie opieki promotorskiej, w szczeglnoci poprzez
ograniczenie moliwoci obejmowania ni nadmiernej liczby studentw. Przykadem dobrej praktyki,
zdaniem NIK, jest wprowadzenie i przestrzeganie rozwiza eliminujcych finansow motywacj nauczycieli
akademickich do nadmiernego obciania si obowizkami wynikajcymi z promotorstwa.
Wprowadzenie komputerowych programw antyplagiatowych nie stanowi rozwizania dla ochrony praw
autorskich w pracach dyplomowych, chocia moe przynosi efekty prewencyjne. Wyniki kontroli potwierdzaj
uyteczno stosowania takiego oprogramowania w procesie weryfikacji prac dyplomowych. Skuteczno
dziaania narzdzi informatycznych zwikszy z pewnoci utworzenie oglnopolskiego repozytorium prac
dyplomowych, co pozwoli na porwnywanie badanych prac z bardzo szerok baz danych. NIK zwraca jednak
uwag, i uyteczno programw antyplagiatowych zrnicowana jest take w zalenoci od dziedziny wiedzy,
ktrej praca dotyczy, w szczeglnoci wydaje si nisza w naukach cisych. Z ustale kontroli jednoznacznie
wynika, i kluczowym warunkiem skutecznoci stosowanych programw antyplagiatowych jest waciwe
wdroenie tego typu narzdzi. Niezbdne jest uwiadomienie uytkownikom programw jedynie pomocniczego
charakteru narzdzia informatycznego, ktre nie moe zastpi pracy promotora, wspodpowiedzialnego za
jako prac dyplomowych. Istotne jest take, aby pozytywne wyniki sprawdzenia w programie komputerowym nie
ograniczay zakresu weryfikacji przeprowadzanej przez promotorw i recenzentw.
Wnioski skierowane do rektorw kontrolowanych szk wyszych zostay przedstawione w rozdziale 4.2
Informacji.

Zgodnie ze swoj misj Polska Komisja Akredytacyjna jest niezalen instytucj, dziaajc na rzecz doskonalenia jakoci ksztacenia. Komisja dokonuje
obligatoryjnych ocen programowych i instytucjonalnych oraz formuuje opinie o wnioskach dotyczcych nadawania uprawnie do prowadzenia studiw. Od
2011 r. Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyszego zapewnia czonkom Polskiej Komisji Akredytacyjnej na potrzeby przeprowadzanych akredytacji dostp
on-line do Internetowego Systemu Antyplagiatowego, stworzonego przez trzy podmioty: spk Plagiat.pl, firm INTERBUD Tomasz Romanowski oraz
Wysz Szko Informatyki i Zarzdzania w Rzeszowie.
18

10

3. WANIEJSZE WYNIKI KONTROLI

Uczelnie wysze zobowizane s do tworzenia i doskonalenia wewntrznego systemu zapewnienia jakoci 19,
ktry moe uwzgldnia dziaania uczelni w zakresie zapobiegania i wykrywania plagiatw 20.

3.1. Zajcia z ochrony wasnoci intelektualnej

Rozporzdzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyszego z dnia 2 listopada 2011 r. w sprawie Krajowych Ram
Kwalifikacji dla Szkolnictwa Wyszego wymaga, aby absolwent studiw wyszych zna i rozumia podstawowe
pojcia i zasady z zakresu ochrony wasnoci przemysowej i prawa autorskiego. Realizacja tych wymaga
odbywaa si najczciej poprzez prowadzenie odrbnych zaj z zakresu ochrony wasnoci intelektualnej,
czasem wymagane treci byy ujte w sylabusach innych przedmiotw. Wymiar godzin zaj nie zosta okrelony
przepisami powszechnie obowizujcymi. Decyzje dotyczce uchwalania planw i programw nauczania
podejmuj rady wydziaw i to one okrelaj liczb godzin poszczeglnych przedmiotw, w tym rwnie
z ochrony wasnoci intelektualnej. Wyniki kontroli wskazuj, i wymiar prowadzonych zaj by zrnicowany
od 2 do 45 godzin w roku akademickim, co wynikao ze specyfiki prowadzonych kierunkw i trybu studiw (niszy
wymiar zaj przewidyway programy studiw niestacjonarnych). W dwch objtych kontrol szkoach wyszych
(Politechnika witokrzyska w Kielcach i Uniwersytet Szczeciski) stwierdzono uchybienia, polegajce na
nieujciu dla niektrych kierunkw zagadnie z zakresu ochrony wasnoci intelektualnej.
Na Uniwersytecie Szczeciskim w 5 planach studiw obowizujcych od roku akademickiego
2011/2012 (na 125 zbadanych) oraz w 11 planach studiw obowizujcych od roku akademickiego
2012/2013 (na 145 zbadanych) zagadnienia z zakresu ochrony wasnoci intelektualnej nie byy ujte
ani jako odrbny przedmiot, ani w sylabusach do innych przedmiotw lub zaj.

3.2. Owiadczenia o autorstwie pracy

Wewntrzne procedury we wszystkich objtych kontrol uczelniach nakaday obowizek skadania przez
studentw przy zoeniu pracy dyplomowej owiadcze, e praca zostaa napisana samodzielnie. Niektre
uczelnie lub ich poszczeglne jednostki organizacyjne (wydziay) wymagay take skadania innych owiadcze.
Uczelnie stosujce komputerowe programy antyplagiatowe wymagay rwnie zoenia owiadczenia, i wersja
elektroniczna skadanej pracy dyplomowej jest tosama z wersj papierow.
Na Politechnice Koszaliskiej autorzy prac dyplomowych mieli obowizek zoenia owiadczenia, e
przedkadana do obrony praca: zostaa przygotowana samodzielnie, nie narusza praw autorskich w
rozumieniu ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych oraz dbr
osobistych chronionych prawem, nie zawiera danych i informacji uzyskanych w sposb niedozwolony,
nie bya podstaw nadania dyplomu uczelni wyszej lub tytuu zawodowego autorowi pracy ani innej
osobie.
Na Politechnice witokrzyskiej w Kielcach wymagane byy dwa owiadczenia o nastpujcej treci:
wiadomy odpowiedzialnoci karnej, wynikajcej z art. 233 KK 21 dyplomant owiadcza, e praca
zostaa opracowana przez studenta samodzielnie, stosownie do wskazwek merytorycznych opiekuna
pracy, e w pracy student korzysta z materiaw rdowych, w granicach dozwolonego uytku
wymieniajc autora, tytu pozycji i miejsce jej publikacji oraz e praca nie zawiera adnych danych,
informacji i materiaw, ktrych publikacja nie jest prawnie dozwolona. Jednoczenie przyjmuj do
wiadomoci, i w przypadku ujawnienia naruszenia przepisw ustawy o prawie autorskim i prawach
pokrewnych, praca moe by uniewaniona przez uczelni, nawet po przeprowadzeniu obrony pracy
oraz Zgodnie z ustaw z dnia 4 lutego 1994 roku o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U.
nr 24, poz. 83) wyraam zgod na udostpnienie mojej pracy dla celw naukowych i dydaktycznych.

Obowizek ten wynika z rozporzdzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyszego z dnia 5 padziernika 2011 r. w sprawie warunkw prowadzenia studiw
na okrelonym kierunku i poziomie ksztacenia (Dz. U. z 2014 r., poz. 131).

19

20

11 ust. 1 ww. rozporzdzenia w sprawie warunkw prowadzenia studiw (...).

Jak stanowi art. 233 1 Kodeksu karnego, kto, skadajc zeznanie majce suy za dowd w postpowaniu sdowym lub w innym postpowaniu
prowadzonym na podstawie ustawy, zeznaje nieprawd lub zataja prawd, podlega karze pozbawienia wolnoci do lat 3.
21

11

Jednostkowe przypadki braku w dokumentacji owiadcze o autorstwie pracy stwierdzono w dwch uczelniach
(Pastwowa Wysza Szkoa Zawodowa im. Angelusa Silesiusa w Wabrzychu i Uniwersytet TechnologicznoHumanistyczny im. Kazimierza Puaskiego w Radomiu) z 14 objtych kontrol.
W przypadku wszystkich ujawnionych w wyniku kontroli NIK nieprawidowoci w zakresie narusze praw
autorskich, jak rwnie wykrytych takich narusze na uczelniach (ocenionych w kategorii plagiatu), studenci
zoyli owiadczenia o samodzielnym napisaniu pracy.

3.3. Opieka promotorska i seminarium dyplomowe

Warunkiem wydania dyplomu ukoczenia studiw wyszych jest uzyskanie okrelonych w programie ksztacenia
efektw ksztacenia i wymaganej liczby punktw ECTS22, odbycie przewidzianych w programie ksztacenia
praktyk, zoenie egzaminu dyplomowego oraz pracy dyplomowej 23. W stosunku do studentw koczcych studia
w roku akademickim 2011/2012 i 2012/2013 przepisy prawa pozwalay na rezygnacj z pisania prac
dyplomowych na studiach pierwszego stopnia, jeli nie przewidyway tego standardy ksztacenia 24. Rozwizanie
to stosowano m.in. na wybranych kierunkach w trzech objtych kontrol uczelniach Pastwowej Wyszej
Szkole Informatyki i Przedsibiorczoci w omy, Politechnice witokrzyskiej w Kielcach oraz Uniwersytecie
Technologiczno-Humanistycznym im. Kazimierza Puaskiego w Radomiu. Studenci sporzdzali wwczas (m.in.
podczas zaj projektowych na uczelni) tzw. projekty dyplomowe (inynierskie).
Zgodnie z art. 111 ust. 1 pkt 1 ustawy Prawo o szkolnictwie wyszym, pracownicy naukowo-dydaktyczni s
obowizani ksztaci i wychowywa studentw, w tym nadzorowa opracowywanie przez studentw prac
zaliczeniowych, semestralnych, dyplomowych, pod wzgldem merytorycznym i metodycznym.

3.3.1. Sposoby sprawowania opieki promotorskiej

Regulaminy studiw (i inne regulacje oglnouczelniane) zawieray oglne postanowienia dotyczce seminariw
dyplomowych i opieki promotorskiej.
Oglne zasady dotyczce sposobu sprawowania opieki promotorskiej na Uniwersytecie Jana
Kochanowskiego w Kielcach zostay okrelone w regulaminie studiw, stanowicym m.in., e
problematyka pracy dyplomowej powinna by ustalona nie pniej ni na rok przed planowanym
kocem studiw oraz pozostawa w cisym zwizku z kierunkiem studiw, przy ustalaniu tematu pracy
powinny by brane pod uwag zainteresowania naukowe studenta, a take moliwoci organizacyjne,
materialne i kadrowe Uczelni.
W obowizujcym od 1 padziernika 2012 r. w Uniwersytecie Technologiczno-Humanistycznym im.
Kazimierza Puaskiego w Radomiu regulaminie studiw wskazano m.in., e student jest obowizany
w szczeglnoci do: uzyskiwania zalicze i egzaminw ze wszystkich form zaj oraz przygotowania
prac zaliczeniowych i dyplomowych z poszanowaniem praw autorskich i etyki. W dalszej czci tego
regulaminu postanowiono, e jeeli w trakcie egzaminu lub zaliczenia prowadzcy stwierdzi
niesamodzielne wykonywanie pracy lub korzystanie przez studenta z niedozwolonych materiaw,
student otrzymuje ocen niedostateczn z tego egzaminu lub zaliczenia.

Europejski System Transferu i Akumulacji Punktw ECTS (European Credit Transfer and Accumulation System) to jedno z podstawowych narzdzi
Procesu Boloskiego, a tym samym element Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyszego. Jest sposobem oceny postpw studenta i suy do
potwierdzania oraz zaliczenia kolejnych etapw ksztacenia. Przyjmuje si, i roczny nakad pracy studenta studiw stacjonarnych odpowiada 60 punktom
ECTS. Jednoczenie w Europie nakad pracy studenta wynosi przewanie okoo 1500 1800 godzin, z czego wynika, e jednemu punktowi ECTS
odpowiada
25-30 godzin pracy przecitnego studenta.

22

5 rozporzdzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyszego z dnia 1 wrzenia 2011 r. w sprawie tytuw zawodowych nadawanych absolwentom studiw,
warunkw wydawania oraz niezbdnych elementw dyplomw ukoczenia studiw i wiadectw ukoczenia studiw podyplomowych oraz wzoru
suplementu do dyplomu (Dz. U. Nr 196, poz. 1167).

23

Art. 29 ust. 1 ustawy z dnia 18 marca 2011 r. o zmianie ustawy Prawo o szkolnictwie wyszym, ustawy o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz
stopniach i tytule w zakresie sztuki oraz o zmianie niektrych innych ustaw (Dz. U. Nr 84, poz. 455). Przepis ten pozwala na stosowanie do studentw
koczcych studia w roku akademickim 2011/2012 i 2012/2013 rozporzdzenia z dnia 19 grudnia 2008 r. w sprawie rodzajw tytuw zawodowych
nadawanych absolwentom studiw i wzorw dyplomw oraz wiadectw wydawanych przez uczelnie (Dz. U. z 2009 r. Nr 11, poz. 61), ktre w 6
dopuszczao rezygnacj z pisania prac dyplomowych na studiach I stopnia, jeli nie przewidyway tego standardy ksztacenia.

24

12

Regulacje wewntrzne 25 Pastwowej Wyszej Szkoy Zawodowej im. Angelusa Silesiusa w Wabrzychu
stanowiy, e praca dyplomowa winna by prac wasn studenta, realizowan pod
kierunkiem/nadzorem promotora, do ktrego obowizkw naleao monitorowanie postpw oraz
zapewnienie studentowi odpowiedniej liczby indywidualnych konsultacji i udzielanie pomocy
merytorycznej.
Szczegowe postanowienia w zakresie warunkw ukoczenia studiw oraz wymaga stawianych pracom
dyplomowym byy przedmiotem wewntrznych regulacji w ramach jednostek organizacyjnych uczelni
prowadzcych dziaalno dydaktyczn (najczciej wydziaw). Wymiar godzinowy seminarium dyplomowego
na studiach I stopnia zawiera si w przedziale od 14 do 90 godzin na semestr, a na studiach II stopnia od 20
do 90 godzin; najczciej wynosi on 60 godzin. Nisze wymiary zaj seminaryjnych dotyczyy zazwyczaj
studiw niestacjonarnych. Do innych regulacji naleay m.in. zasady okrelajce sposb wyboru tematyki pracy
dyplomowej i promotora, zasady sporzdzania prac dyplomowych ze szczeglnym uwzgldnieniem korzystania
w nich z materiaw rdowych (stosowania cytowa i odwoa, zasad tworzenia bibliografii oraz korzystania ze
rde internetowych, w tym udostpnianych na podstawie stosownych licencji) oraz wymogi techniczne pracy.
Na Wydziale Kultury Fizycznej i Promocji Zdrowia Uniwersytetu Szczeciskiego w zasadach
dyplomowania wskazano m.in. Praca nie moe nosi znamion plagiatu. Niedopuszczalne jest zbyt
dugie cytowanie i nadmierne wykorzystywanie jednego rda, pracy jednego autora. Nie wolno
wykorzystywa (take ze zmianami redakcyjnymi) cudzych tekstw bez podania ich rda.
Na Uniwersytecie Ekonomicznym w Poznaniu zasady tworzenia przypisw bibliograficznych
i bibliografii zacznikowej uregulowano zarzdzeniem rektora na poziomie caej uczelni 26.
W trakcie kontroli dokonano przegldu metod stosowanych przez promotorw, opiekujcych si w objtych
kontrol jednostkach najwiksz liczb prac. Sposb sprawowania opieki promotorskiej zalea od promotora
i by elementem warsztatu kadego nauczyciela akademickiego. Z wyjanie udzielonych przez 204 promotorw
wynika, e podstawow metod weryfikacji samodzielnoci prac studentw jest bieca konsultacja prac
w trakcie pisania. Niezbdny jest bezporedni kontakt ze studentem w trakcie zaj seminaryjnych (rozmowa, na
podstawie ktrej promotor jest w stanie okreli stan jego wiedzy w zakresie pracy i znajomo materiau
rdowego, z ktrego korzysta) oraz przyjmowanie i zatwierdzanie prac etapami tj. rozdziaami, podrozdziaami.
Weryfikacja prac dyplomowych pod ktem samodzielnoci ich napisania oparta bya o dowiadczenie
promotorw, znajomo literatury fachowej oraz wasn wiedz z danego zagadnienia. Promotorzy nie
przyjmowali prac niekonsultowanych, przedstawionych w caoci na krtko przed zaplanowanym terminem
obrony. Wikszo twierdzia, e rozpoczynajc seminarium dyplomowe uwiadamiali studentom konsekwencje
zwizane z naruszeniem praw autorskich, a take zapoznawali ich ze sposobem poprawnego wykorzystywania
rde. Wyjaniajcy podkrelali, i skutecznym sposobem na zapobieganie plagiatom jest uzgodnienie
oryginalnego tematu pracy, a take jej empiryczny charakter. Tematy prac dyplomowych musz by okrelane
w taki sposb, by obejmoway tematyk, ktra znajduje si w krgu zainteresowa naukowych promotora lub
w ktrej promotor si specjalizuje. Do metod weryfikacji niektrzy promotorzy zaliczyli take Internet
(sprawdzanie autentycznoci tekstu poprzez wprowadzenie wybranych fraz do wyszukiwarki internetowej).
W opinii promotorw, przepisywanie cudzego tekstu wyrnia si stylem i form od wypowiedzi dyplomanta, co
pozwala na wykrycie znamion niesamodzielnoci. Niektrzy promotorzy wymagali, aby studenci referowali na
seminariach dyplomowych fragmenty prac. Zdaniem promotorw kwestie majce znaczenie dla skutecznego
sprawowania opieki promotorskiej to take wiadomo studentw i ich poczucie odpowiedzialnoci.
Znaczna cz promotorw przyznaa, e otrzymywaa prace zawierajce nieoznaczone cytaty z innych utworw.
Kwestie podejrze w tych przypadkach wyjaniane byy w relacji promotor student. Promotorzy wyjanili, e nie
podejmowali formalnych dziaa z uwagi na fakt, i wtpliwoci dotyczyy przedkadanych na roboczo
fragmentw prac, a nie caoci pracy zoonej do obrony, albo ich charakter nie uzasadnia potrzeby wszczynania
postpowania dyscyplinarnego, lecz zdaniem promotorw stanowi wyraz nieporadnoci seminarzystw
w korzystaniu ze rde. Tylko dwch z objtych przegldem promotorw podjo inne dziaania.

Uchwaa nr 44/2013 Senatu Pastwowej Wyszej Szkoy Zawodowej im. Angelusa Silesiusa w Wabrzychu z dnia 18 grudnia 2013 r. w sprawie procesu
dyplomowania w Pastwowej Wyszej Szkole Zawodowej im. Angelusa Silesiusa w Wabrzychu; Zarzdzenia Rektora PWSZ nr 59/2011 oraz nr 66/2012,
a take uchwaa Senatu PWSZ nr 44/2013.

25

26

Zarzdzenie Rektora Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu Nr 39/2011 z dnia 25 lipca 2011 r.

13

Jeden z nauczycieli akademickich z Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach

w swoich wyjanieniach wskaza, i mia miejsce przypadek, kiedy student usiowa przedoy ca
cz empiryczn pracy bez uprzednich konsultacji i pokazania drogi dochodzenia do poszczeglnych
rozwiza. Student ten powtarza semestr i w sposb ju prawidowy i zgodny z oczekiwaniami
promotora opracowa prac dyplomow.
W sytuacji podejrze o moliwo naruszenia przez studenta praw autorskich (u 11 na 15 skadajcych
wyjanienia promotorw z Uniwersytetu Pedagogicznego im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie)
kwestie te, wg treci wyjanie, byy rozwizywane w relacji student-promotor (na etapie roboczych
wersji prac) poprzez wydawanie polece dokonania korekt (usunicia zapoycze), samodzielnego
opracowania tematu i opierania si na wasnych materiaach, oraz poprzez pouczanie studentw
o zasadach cytowania i stosowania przypisw. W jednym przypadku powiadomiono prorektora ds.
studenckich o podejrzeniu popenienia przestpstwa z art. 115 ust. 1 ustawy o prawie autorskim 27.

3.3.2. Organizacja seminariw dyplomowych i opieki promotorskiej

W wietle przytoczonych wczeniej wyjanie promotorw nie ulega wtpliwoci, i sposb sprawowania opieki
promotorskiej dajcy wysokie prawdopodobiestwo wyeliminowania nieuprawnionych zapoycze jest nie do
pogodzenia z nadmiern liczb dyplomantw. W trzech szkoach wyszych ustalono oglnouczelniany limit liczby
studentw, pozostajcych pod opiek promotora. Ich poziomy byy zrnicowane w Pastwowej Wyszej
Szkole Zawodowej w Tarnowie limit ten wynosi 15, w Pastwowej Wyszej Szkole Zawodowej im. Prezydenta
Stanisawa Wojciechowskiego w Kaliszu od 10 do 15 28, a na Uniwersytecie Szczeciskim 60. W dwch
innych uczelniach limity takie byy okrelone na poziomie poszczeglnych wydziaw. Na Wydziale
Mechanicznym Uniwersytetu Technologiczno-Humanistycznego im. Kazimierza Puaskiego w Radomiu limit prac
dyplomowych przypadajcy na danego promotora okrelono na osiem, a na Politechnice witokrzyskiej
w Kielcach od roku akademickiego 2013/2014 wszystkie wydziay ustaliy limity dotyczce liczby studentw,
obejmowanych opiek przez jednego nauczyciela akademickiego w przedziale od 5 do 10 prac dyplomowych
magisterskich i w przedziale od 8 do 20 projektw inynierskich/dyplomowych.
W dwch kolejnych (Politechnika Koszaliska oraz Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu) wprowadzono
regulacje eliminujce finansow motywacj nauczycieli akademickich do sprawowania opieki nad nadmiern
liczb studentw (ograniczenie liczby osb moliwych do przedstawienia do rozliczenia finansowego). Podobne
rozwizanie stosowano co ustalono w toku kontroli rozpoznawczej w Szkole Gwnej Handlowej
w Warszawie.
Limity prac dyplomowych pod opiek jednego promotora wynikay z ustanowienia uchwa Senatu
Politechniki Koszaliskiej grnej granicy 120 godzin z tytuu sprawowania opieki nad pracami
dyplomowymi, przyjtych do rozliczenia finansowego. Ponadto w ramach obowizkw dydaktycznych
nauczyciele mieli obowizek objcia opiek od 3 do 6 prac (w zalenoci od roku akademickiego
i obszaru nauki). W roku akademickim 2012/2013 liczba godzin objta rozliczeniem finansowym za
sprawowanie opieki nad jedn prac przedstawiaa si nastpujco: obszar nauk cisych,
przyrodniczych, technicznych, rolniczych, sztuki i zwizanych z ksztaceniem w zakresie jzykw
obcych: praca inynierska / licencjacka 3 godziny, praca magisterska 5 godzin; obszar nauk
humanistycznych i spoecznych 3 godziny. Uwzgldniajc powysze, limity prac dyplomowych pod
opiek jednego promotora przedstawiay si nastpujco: obszar nauk cisych, przyrodniczych,
technicznych, rolniczych, sztuki i zwizanych z ksztaceniem w zakresie jzykw obcych 43 prace
licencjackie lub inynierskie albo 27 prac magisterskich 29; obszar nauk humanistycznych i spoecznych
43 prace.
W uregulowaniach wewntrznych Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu wskazano, e podstawy
rozlicze nie moe stanowi wicej ni 36 osb objtych opiek promotorsk w danym roku
akademickim (w wypadku seminariw nowo uruchamianych).

27

Dalsze postpowanie w tym przypadku opisane jest w rozdziale 3.6. na stronie 21 Informacji.

28

Na studiach I i II stopnia.

29

Moliwe byo rwnie obejmowanie opiek, w rnych proporcjach, prac na studiach I i II stopnia.

14

Uchwa Senatu Szkoy Gwnej Handlowej w Warszawie okrelono maksymaln liczb dodatkw za
promowanie prac licencjackich i magisterskich dla jednego promotora podczas jednego roku
akademickiego na poziomie 24.
W omiu uczelniach 30 wprowadzono ograniczenia maksymalnej liczby uczestnikw seminarium dyplomowego,
a w jednej (na Uniwersytecie Pedagogicznym im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie) tylko minimaln ich
liczb 31. W uczelniach tych nie okrelono maksymalnej liczby grup seminaryjnych, jak moe prowadzi promotor
w danym roku akademickim, co w konsekwencji przeoyo si na brak limitu dotyczcego liczby studentw
obejmowanych opiek jednego nauczyciela akademickiego. Grn granic liczby uczestnikw seminarium
okrelono od 6 (na niektrych wydziaach Uniwersytetu Wrocawskiego) do 30 na Politechnice witokrzyskiej
(limit ten odnosi si take do innych rodzajw zaj, jak np. wiczenia). Najczciej miecia si ona jednak
w przedziale od 10 do 20. Przyjte ograniczenia nie zawsze byy przestrzegane. W czterech 32 szkoach wyszych
stwierdzono przekraczanie limitw liczebnoci grup seminaryjnych, przy czym w pastwowych wyszych
szkoach zawodowych miay one charakter incydentalny. Wpyw na tworzenie zbyt licznych grup seminaryjnych
miay m.in. czynniki finansowe.
Na 708 grup seminaryjnych prowadzonych w roku akademickim 2011/2012 na studiach pierwszego
i drugiego stopnia na Uniwersytecie Jana Kochanowskiego w Kielcach, 238 grup (33,6%) liczyo
powyej przyjtego limitu 14 osb 33. W roku akademickim 2012/2013 na ww. studiach prowadzono
ogem 677 grup seminaryjnych, przy czym w 214 (31,6%) uczestniczyo powyej 14 osb. Wrd
przyczyn tego stanu byy czynniki organizacyjne 34, merytoryczne (zainteresowanie studentw
seminarium u konkretnego promotora) i finansowe (zwizane z pogarszajc si sytuacj finansow
uczelni oraz potrzeb zapewnienia pracownikom pensum dydaktycznego).
Jako prg istotnoci dla badania maksymalnej liczby studentw, przygotowujcych prace dyplomowe u jednego
promotora w jednym roku akademickim, przyjto liczb 40. Kryterium to spenione byo w czterech pastwowych
zawodowych szkoach wyszych (wyrniajcych si od innych skontrolowanych uczelni nie tylko statusem, ale
i mniejsz liczb studentw). W uczelniach tych nauczyciele opiekowali si maksymalnie 20-36 osobami.
W pozostaych 10 objtych kontrol szkoach wyszych zjawisko nadmiernego obcienia liczb dyplomantw
miao zrnicowane rozmiary w roku akademickim 2011/2012 dotyczyo od 1,3% do 9,7% wszystkich
promotorw, a w kolejnym roku od 1,1% do 7,6%.

Pastwowa Wysza Szkoa Informatyki i Przedsibiorczoci w omy, Pastwowa Wysza Szkoa Zawodowa im. Angelusa Silesiusa w Wabrzychu,
Politechnika Koszaliska, Politechnika witokrzyska w Kielcach, Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach, Uniwersytet Szczeciski, Uniwersytet
w Biaymstoku, Uniwersytet Wrocawski (na poziomie jednostek organizacyjnych uczelni).

30

31

Osiem osb.

Pastwowa Wysza Szkoa Informatyki i Przedsibiorczoci w omy, Pastwowa Wysza Szkoa Zawodowa im. Angelusa Silesiusa w Wabrzychu,
Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach, Uniwersytet w Biaymstoku.

32

Z regulacji wewntrznych wynikao, e jeeli szczeglny charakter zaj lub liczba studentw na danym roku studiw, wydziale, kierunku lub specjalnoci
nie pozwalay na podzia na grupy o liczebnoci od 10 do 14 osb, dziekan wydziau mg na wniosek kierownika jednostki prowadzcej dany kierunek
studiw ustali na dany rok akademicki inn liczebno grup, majc na uwadze uwarunkowania merytoryczne i finansowe. Na cz wymienionych
odstpstw od przyjtych unormowa liczby studentw dziekani wydziaw wyrazili zgod.

33

Fluktuacja studentw wynikajca z przenoszenia si z jednej grupy seminaryjnej do drugiej, a take z innych uczelni, powrotw z urlopw, powtarzania
roku itp.

34

15

Wykres 1 i 2. Udzia promotorw, sprawujcych opiek nad podan liczb prac, w oglnej liczbie promotorw
w objtych kontrol uczelniach w roku akademickim 2011/2012 i 2012/2013.

2011/2012

>40*

37-40

33-36

29-32

25-28

21-24

17-20

9-12

13-16

5-8

>40*

37-40

33-36

29-32

0%

25-28

0%

21-24

10%
17-20

10%
13-16

20%

5-8

20%

9-12

30%

1-4

30%

1-4

2012/2013

W trzech uczelniach wystpoway przypadki, kiedy nauczyciel akademicki obejmowa opiek promotorsk ponad
100 studentw w jednym roku akademickim (na Uniwersytecie Wrocawskim, Uniwersytecie TechnologicznoHumanistycznym im. Kazimierza Puaskiego w Radomiu i Uniwersytecie Szczeciskim, odpowiednio 101, 115
i 111 osb). Niekiedy nauczyciele sprawujcy opiek nad znaczn liczb studentw obcieni byli take
obowizkami wynikajcymi z penionych na uczelni funkcji lub pracy na innej uczelni. Zbyt dua liczba studentw,
pozostajcych pod opiek jednego promotora, stwarza ryzyko niewykrycia nieuprawnionych zapoycze w pracy.
W roku akademickim 2012/2013 30% wszystkich obronionych prac w Uniwersytecie TechnologicznoHumanistycznym im. Kazimierza Puaskiego w Radomiu powstao pod opiek 10 nauczycieli
akademickich (w tym osb penicych w uczelni funkcje rektora, prorektora, dziekana wydziau),
z ktrych kady wypromowa od 40 do 115 prac w tym okresie (cznie wypromowali oni 638 prac).
Z wyjanie zoonych w trakcie kontroli przez 16 promotorw z Uniwersytetu w Biaymstoku,
posiadajcych pod opiek powyej 40 studentw wynika, e omiu z nich pracowao rwnie na innych
uczelniach, w tym w Pastwowej Wyszej Szkole Zawodowej w Suwakach, Wyszej Szkole
Ekonomicznej w Biaymstoku, Wyszej Szkole Finansw i Zarzdzania w Biaymstoku oraz
w Uniwersytecie Medycznym w Biaymstoku.

3.4. Komputerowe programy antyplagiatowe

3.4.1. Dowiadczenia uytkownikw programw antyplagiatowych 35
W trakcie kontroli przedstawiciele wadz skontrolowanych uczelni podawali rnorodne przyczyny zakupu
i wdroenia informatycznych narzdzi antyplagiatowych.
Rektor Pastwowej Wyszej Szkoy Zawodowej im. Angelusa Silesiusa w Wabrzychu podaa, e
przyczyn podjcia decyzji o zakupie tego programu bya sugestia Zespou ds. Zapewnienia Jakoci
Ksztacenia dla kierunku logistyka, wynikajca z analizy raportu z wizytacji Polskiej Komisji
Akredytacyjnej.
Byy rektor Politechniki Koszaliskiej wyjani, e decyzja o zakupie dostpu do systemu
anyplagiatowego zostaa podjta w zwizku z przewidywaniem zmian w prawie i stanowia
przygotowanie uczelni do zwikszonej ochrony praw autorskich.

We wszystkich uczelniach, w ktrych wykorzystywano to narzdzie, stosowany by program Plagiat.pl. Trzy uczelnie (Pastwowa Wysza Szkoa
Zawodowa im. Prezydenta Stanisawa Wojciechowskiego w Kaliszu, Politechnika witokrzyska i Uniwersytet w Biaymstoku) poinformoway take
o udziale w inicjatywie majcej na celu opracowanie oglnopolskiego systemu antyplagiatowego (OSA) w ramach Midzyuniwersyteckiego Centrum
Informatyzacji. Jak wynika z doniesie medialnych, nowy system ma by taszy i szybszy, a podstawowa rnica midzy systemami OSA i Plagiat.pl ma
polega na tym, e dotychczasowe sprawdzanie fragmentw tekstw OSA ma zastpi weryfikacj stworzonych wektorw, czyli matematycznych obrazw
prac (Nowy bat na plagiatorw, Edyta Hodyska,18 stycznia 2014 r., www.rp.pl). Obecnie narzdzie to znajduje si w fazie pilotau.

35

16

Uytkownicy programw antyplagiatowych generalnie wskazywali na ich uyteczno jako pomocniczego

narzdzia dla promotora przy weryfikacji prac dyplomowych, cho wystpoway take gosy krytyczne.
Rektor Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach wskazaa, e wad
wykorzystywanego programu jest ograniczony dostp do zewntrznych baz, wynikajcy z zapisw
umowy, a podyktowany wzgldami finansowymi. Ponadto zdarzyy si problemy techniczne zwizane
z funkcjonowaniem systemu, lece po stronie dostawcy, wynikajce z nadmiernego obcienia
wykorzystywanego systemu.
Prorektor ds. Ksztacenia Uniwersytetu Szczeciskiego wyjani: Oceniajc przydatno systemu
mona uzna, e system by przydatny. W kilku przypadkach wtpliwoci promotorw zostay, dziki
systemowi, rozwiane. Niemniej jednak Uniwersytet stoi na stanowisku, e w wykrywaniu plagiatw
najbardziej skuteczna jest kontrola promotora, ktry systematycznie monitoruje proces powstawania
pracy studenta.
Jak wyjani rektor Politechniki witokrzyskiej w Kielcach, celowo wprowadzenia programu
antyplagiat bya przedmiotem analizy/dyskusji wadz Uczelni. O niepodjciu decyzji o zakupie takiego
narzdzia zdecydoway informacje, e MNiSW wprowadzi obowizek weryfikacji prac dyplomowych
przez oglnopolski systemem antyplagiatowy, w ramach nowelizacji ustawy [o szkolnictwie wyszym]
(). Warto zauway, e preferowanie programw antyplagiatowych jako szybszych i pozornie bardziej
skutecznych w zapobieganiu plagiatom nie wpywa na ksztatowanie waciwych postaw etycznych
studentw (studenci dysponuj wiedz pozwalajca na takie napisanie pracy z zapoyczeniami, ktre
nie s wykrywane przez programy antyplagiatowe).
Jeden z pracownikw naukowo-dydaktycznych Politechniki Koszaliskiej poda, e po wprowadzeniu
regulaminu antyplagiatowego, promotorzy na jednym z wydziaw zaprotestowali przeciwko nakadaniu
dodatkowych obowizkw przy jednoczesnym skracaniu czasu opieki nad pracami. Podczas dyskusji
powiconej tej sprawie stwierdzono, e ostatecznym weryfikatorem pracy jest promotor, ktry
opracowuje protok oryginalnoci prac.
Uytkownicy programw antyplagiatowych informowali o ich ograniczeniach technicznych i uytkowych.
Wypowiedzi te jednoznacznie wskazuj na konieczno wnikliwej analizy przez promotorw wynikw sprawdze
prac dyplomowych za pomoc tych narzdzi.
Prodziekan ds. Ksztacenia Wydziau Nauk Ekonomicznych Politechniki Koszaliskiej poinformowaa
o zgaszanych przez uytkownikw ograniczeniach systemu wynikajcych z czysto technicznego
podejcia do oceny prac bez uwzgldnienia specyfiki analizowanego problemu, m.in. zaliczanie do
nieuprawnionych zapoycze przytoczonych w penej nazwie rde, nazw kategorii ekonomicznych
niepodlegajcych moliwoci autorskich modyfikacji, np. pozycji bilansu, nazwy wskanikw
ekonomicznych itp.. Prodziekan ds. Studiw Niestacjonarnych Wydziau Inynierii Ldowej,
rodowiska i Geodezji tej samej uczelni poinformowa: Gosy krytyczne dotycz przede wszystkim
kwestii niedopasowania informatycznego systemu do specyfiki prac inynierskich, szczeglnie
projektowych, w ktrych niezbdne jest stosowanie cile okrelonych procedur obliczeniowych
(zgodnych z wytycznymi do projektowania). Przykadowo zastosowanie w kolejnych tego typu pracach
tych samych sekwencji dziaa matematycznych (co jest niezbdne do prawidowego przeprowadzania
oblicze projektowych) traktowane jest jako naruszenie praw autorskich .
Jeden z samodzielnych pracownikw naukowych Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu wyrazi
m.in. opini, e stosowanie na uczelni programu antyplagiatowego ma istotn wad polegajc na tym,
e jest on wykorzystywany jedynie do sprawdzenia prac dyplomowych z wyczeniem rozpraw
doktorskich, habilitacyjnych oraz tzw. prac profesorskich. Skadajcy wyjanienia sformuowa take
opini o potrzebie identyfikowania plagiatw rwnie w kategorii prac na stopie naukowy i tzw. prac
profesorskich, a take o wystpujcym zjawisku tzw. autoplagiatu oraz nieuprawnionego
wykorzystywania publikacji w jzykach obcych.
Kontrola NIK ujawnia jeden przypadek, kiedy mimo pozytywnego wyniku weryfikacji pracy dyplomowej za
pomoc programu antyplagiatowego, praca zostaa uznana przez promotora za plagiat.
Na Uniwersytecie Pedagogicznym im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie magistrant przedstawi
prac magistersk, ocenion przez recenzenta na ocen dobr. Promotor, z uwagi na wtpliwoci
17

zwizane ze stylistycznym zrnicowaniem pracy, skierowaa j do badania programem

antyplagiatowym. Analiza ta wykazaa podwyszone wartoci wspczynnika podobiestwa. Student
zoy drug wersj pracy magisterskiej, dla ktrej wskaniki zapoycze mieciy si w przyjtych na
uczelni normach. Recenzent ww. wersji pracy wystawia jej jednak ocen niedostateczn, piszc
w recenzji m.in.: Autor pracy powtrnie przedkada prac o cechach plagiatu. Rozdziay prac zawieraj
treci prac innych autorw, ktre w caoci, bd dokonujc wyrazowych zmian o charakterze
interpretacji, zostay przywoane przez autora pracy magisterskiej, bez wskazania rda cytowania,
ktre s dostpne na stronach internetowych, datowane we wczeniejszych okresach. Praca nie
zostaa dopuszczona do obrony. Przesuchany w charakterze wiadka student zezna m.in., e
skadajc pierwsz wersj pracy nie zwrci wystarczajcej uwagi na poprawne zastosowanie cytatw
z literatury, z ktrej korzysta zwaszcza e rozdzia, w ktrym umieci fragmenty cudzych tekstw
bez podawania ich rde, stanowi cz teoretyczn pracy oraz e cz pracy zawierajca
prezentacj wynikw bada bya cakowicie jego autorstwa. Zezna rwnie, e po zwrceniu mu uwagi
na ten fakt przez promotora zrozumia, e chodzi o korekt zastosowanych zapoycze w taki sposb,
by kolejne badanie systemem antyplagiatowym nie wykazao ju tak wysokiego wspczynnika
zapoycze (dlatego korekt pierwszej wersji pracy wykona w taki wanie sposb).

3.4.2. Funkcjonowanie programw antyplagiatowych

Komputerowe programy antyplagiatowe stosowao (przynajmniej na niektrych wydziaach) 12 36 uczelni spord
14 objtych kontrol. Siedem uczelni (Pastwowa Wysza Szkoa Informatyki i Przedsibiorczoci w omy,
Pastwowa Wysza Szkoa Zawodowa im. Prezydenta Stanisawa Wojciechowskiego w Kaliszu, Pastwowa
Wysza Szkoa Zawodowa w Tarnowie, Politechnika Koszaliska, Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu,
Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie, Uniwersytet PrzyrodniczoHumanistyczny w Siedlcach) w procedurach wewntrznych wprowadzio obowizek stosowania programu do
badania wszystkich prac dyplomowych lub wszystkich prac okrelonego rodzaju (np. prac magisterskich).
W trzech uczelniach dokonywano wyboru do badania tylko niektrych prac.
Procedura antyplagiatowa miaa mie zastosowanie do 40% losowo wybranych prac licencjackich,
inynierskich i magisterskich powstajcych w Pastwowej Wyszej Szkole Zawodowej im. Angelusa
Silesiusa w Wabrzychu.
Wedug obowizujcego w Uniwersytecie Jana Kochanowskiego w Kielcach regulaminu dotyczcego
procedury antyplagiatowej, decyzj o przekazaniu pracy do sprawdzenia przy pomocy elektronicznego
systemu antyplagiatowego podejmuje promotor w ramach limitu przydzielonego dla wydziau, za
w przypadku braku prac skierowanych do sprawdzenia przez promotorw, dziekan wydziau, do koca
wrzenia kadego roku akademickiego, wyznacza losowo prace do sprawdzenia.
W Uniwersytecie Wrocawskim obowizywa wymg sprawdzenia w programie antyplagiatowym
co trzeciej, losowo wybranej, pracy dyplomowej oraz kadej wskazanej przez promotora lub
recenzenta.
W dwch uczelniach (Uniwersytet Szczeciski, Uniwersytet w Biaymstoku) stosowanie programw
antyplagiatowych wprowadzono tylko na niektrych wydziaach.
Prorektor ds. Ksztacenia Uniwersytetu Szczeciskiego wyjani: Pierwsze dwie umowy [na korzystanie
z programu antyplagiatowego] (z 2010 i 2011 r.) byy zawierane na testow pul prac, gdy miay na
celu prbne przetestowanie systemu. Dopiero dwie ostatnie umowy zawarto na sprawdzanie
wszystkich prac wedug prognozowanej liczby studentw koczcych studia. Jednoczenie wszystkie
wydziay zostay powiadomione powtrnie o takiej moliwoci. Na przeomie 2011 i 2012 r. trway prace
zespou opracowujcego nowy regulamin studiw. W zaproponowanej do dyskusji wersji znalaz si
zapis o koniecznoci sprawdzenia kadej pracy w systemie antyplagiatowym jako warunek
przystpienia do egzaminu dyplomowego. Wskutek protestw przedstawicieli samorzdu studenckiego
uczestniczcych w pracach zapis ten zosta wycofany. Studenci argumentowali swoje zdanie brakiem
ustawowych podstaw prawnych do wprowadzenia ww. zapisu. W tej sytuacji wadze rektorskie
postanowiy propagowa i udostpnia wszystkim chtnym promotorom zakupiony system zdajc si
36

Wszystkie poza Politechnik witokrzysk w Kielcach oraz Uniwersytetem Technologiczno-Humanistycznym im. Kazimierza Puaskiego w Radomiu.

18

na rozwizania wydziaowe zgodnie z zasad poszanowania autonomii wydziaw. Przyjto zaoenie,

e zaoenia wypracowane na wydziaach bd lepiej uwzgldniay specyfik tak rnych przecie
jednostek. Nadto oddolne wprowadzenie systemu byoby bardziej skuteczne ni narzucanie
centralnych rozwiza. Docelowo, i tak zakadano, e skoro w projekcie nowelizacji ustawy Prawo
o szkolnictwie wyszym znalaz si zapis o obowizku uczelni sprawdzania pisemnych prac
dyplomowych przed egzaminem dyplomowym z wykorzystaniem programw antyplagiatowych
(art. 167a ust. 4) to uczelnia wykorzysta zdobyte dowiadczenie do wprowadzenia odpowiednich
rozwiza.
W dwch uczelniach objtych kontrol (Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu i Uniwersytet Pedagogiczny im.
Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie) program antyplagiatowy stosowano take do prac powstajcych na
studiach podyplomowych.
Poczwszy od studiw rozpocztych w roku akademickim 2012/2013, przygotowywane na
Uniwersytecie Ekonomicznym w Poznaniu prace podyplomowe zostay objte sprawdzeniem
w programie antyplagiatowym na zasadach odnoszcych si do prac dyplomowych. Prorektor ds.
Edukacji i Studentw poda, e byo to uwarunkowane faktem uzyskania przez wadze uczelni
informacji o narastajcym zagroeniu dotyczcym pojawiania si prac nieautorskich pisanych na
zakoczenie studiw podyplomowych.
Kluczowym zagadnieniem dla skutecznoci stosowania tego typu narzdzi jest waciwe wdroenie,
a w szczeglnoci rzetelne przeszkolenie uytkownikw programu. Wprowadzanie programw wizao si
niekiedy z oporem zarwno studentw, jak i promotorw. W piciu uczelniach (Pastwowa Wysza Szkoa
Zawodowa im. Angelusa Silesiusa w Wabrzychu, Politechnika Koszaliska, Uniwersytet Ekonomiczny
w Poznaniu, Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach, Uniwersytet Wrocawski) NIK stwierdzia przypadki
nieprzestrzegania wewntrznych procedur antyplagiatowych. Polegay one gwnie na niedokonywaniu mimo
obowizku sprawdzenia prac w programie oraz nieprzeprowadzeniu analizy wynikw sprawdzenia. Wrd
przyczyn powstania nieprawidowoci zidentyfikowano nieustalenie mechanizmw kontroli, brak nadzoru nad
wykorzystaniem programu oraz nieprecyzyjne lub niepene procedury antyplagiatowe.
W Pastwowej Wyszej Szkole Zawodowej im. Angelusa Silesiusa w Wabrzychu procedura
antyplagiatowa miaa mie zastosowanie do 40% losowo wybranych prac licencjackich, inynierskich
i magisterskich powstajcych na Uczelni. W obowizujcych w uczelni regulacjach wewntrznych nie
okrelono jednak kto, wedug jakiego klucza i w jakim okresie (tj. roku akademickiego czy te semestru)
mia zapewni zbadanie takiej prby prac. Nie wskazano tym samych mechanizmu kontroli i osb
odpowiedzialnych za realizacj postanowie regulaminu antyplagiatowego. Nieprecyzyjne regulacje
wewntrzne doprowadziy do zbadania systemem plagiat jedynie 25% powstajcych prac dyplomowych
Do przyczyn nieprzestrzegania procedur wewntrznych w Uniwersytecie Jana Kochanowskiego
w Kielcach naleao m.in. niedopasowanie ich do potrzeb uytkownikw, a take nieustanowienie
odpowiednich mechanizmw kontroli. W wyniku kontroli stwierdzono wiele narusze procedury
antyplagiatowej, m.in. dziekani poszczeglnych wydziaw nie realizowali obowizku losowego
wyznaczania prac do sprawdzenia w programie antyplagiatowym, a operatorzy systemu nie dodawali
pozytywnie zweryfikowanych prac do bazy danych tego programu, co obniao jego skuteczno
w wykrywaniu zapoycze z prac wczeniej obronionych na Uczelni.
Brak skutecznego nadzoru nad wykorzystaniem programu antyplagiatowego wystpi take co ustalono
w trakcie kontroli rozpoznawczej na Uniwersytecie Warszawskim. W wyniku kontroli stwierdzono, i
wystpoway przypadki badania programem antyplagiatowym prac dyplomowych osb niebdcych studentami
Uczelni. Koszty tych bada ponosi Uniwersytet Warszawski.
W trzech uczelniach (Uniwersytet Wrocawski, Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny w Siedlcach
i Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu) wystpoway przypadki niewaciwego uycia programu (np. zaniechania
dokadnej analizy wynikw badania za pomoc narzdzia informatycznego), czego skutkiem byo dokonywanie
przez studentw niepotrzebnych zmian redakcyjnych. Wystpoway przypadki wprowadzania przez studentw na
polecenie promotora zmian do prac dyplomowych sprawdzonych w systemie tylko po to, eby obniy wykazany
przez program antyplagiatowy wspczynnik zapoycze. W jednym przypadku doprowadzio to do modyfikacji
pracy licencjackiej ju po jej obronie.
19

Uytkowany na Uniwersytecie Wrocawskim program antyplagiatowy nie by w peni wykorzystywany.

Pomimo sprawdzania w nim ok. 74,4% wszystkich skadanych do obrony prac, zarwno pracownicy
dziekanatw, jak i promotorzy nie znali w peni jego funkcjonalnoci. Wystpoway przypadki
wprowadzania zmian do prac dyplomowych sprawdzonych w programie antyplagiatowym tylko po to,
eby obniy wykazany przez to narzdzie wspczynnik zapoycze, co pozostawao bez wpywu na
zgodno prac z zasadami poszanowania praw autorskich (wykazane zapoyczenia byy ju przed
modyfikacj prawidowo oznaczonymi cytatami). Powyszy stan wiadczy o niewystarczajcym
przeszkoleniu wszystkich jego uytkownikw.
Kontrola wykazaa rwnie przypadek istotnej modyfikacji 37 pracy licencjackiej, dokonanej ju po jej
obronie. Na Uniwersytecie Wrocawskim w pierwotnej wersji pracy usunito lub zmodyfikowano okoo
22% jej treci, oznaczonej przez program antyplagiatowy jako identycznej z opracowaniem w Internecie.
Przesuchany w charakterze wiadka promotor pracy zezna, i zosta poinformowany o wyniku badania
pracy po jej obronie, a wobec faktu, i nie stwierdzi plagiatu tylko bdy warsztatowo-edytorskie,
nakaza studentce poprawienie pracy. Wszelkie wprowadzone zmiany w opinii promotora nie dotyczyy
strony merytorycznej pracy i byy zwizane tylko z bdami (usterkami) warsztatowo-edytorskimi.
Potwierdzi to pracownik dziekanatu, ktry wskaza, i promotor nakaza studentowi wprowadzenie
zmian techniczno-warsztatowych celem osignicia wymaganego na wydziale wspczynnika
podobiestwa. Rektor, poinformowany w trybie art. 51 ust. 4 ustawy o NIK o ww. nieprawidowoci,
przeprowadzi postpowanie wyjaniajce, w wyniku ktrego ukara promotora pracy kar upomnienia.
W czterech objtych kontrol uczelniach (Pastwowa Wysza Szkoa Zawodowa im. Angelusa Silesiusa
w Wabrzychu, Pastwowa Wysza Szkoa Zawodowa im. Prezydenta Stanisawa Wojciechowskiego w Kaliszu,
Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach oraz Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej
w Krakowie) stwierdzono znaczce niewykorzystanie wykupionych limitw sprawdze w programach
antyplagiatowych. czna kwota niegospodarnie wydatkowanych rodkw wyniosa 63.536,39 z.
Na Uniwersytecie Pedagogicznym im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie zakupiono prawo do
uywania programu antyplagiatowego, ale w okresie obowizywania zawartej umowy (17 miesicy)
wykorzystano zaledwie niecae 3% zapaconej puli dokumentw do zbadania. Przyczyn tego stanu
byo m.in. niepodjcie przez kierownictwo uczelni, odpowiednio wczeniej, dziaa w celu zapewnienia
jej pracownikom sprawnego korzystania z programu. Dziaania takie podjto dopiero po 13 miesicach
obowizywania umowy. Na zakup niewykorzystanej puli dokumentw i wdroenie programu
wydatkowano 47.314 z.

3.4.3. Wyniki badania obronionych prac programem antyplagiatowym

W trakcie kontroli przeprowadzono we wszystkich skontrolowanych uczelniach analiz cznie 320 obronionych
prac dyplomowych. W przypadku 167 prac, ktre byy uprzednio poddane badaniem z uyciem komputerowego
programu antyplagiatowego, dokonano analizy wynikw tego badania. Pozostae 153 prace zbadano
w programie Plagiat.pl. W 35 pracach, obronionych na dziewiciu 38 uczelniach, stwierdzono wystpowanie
nieoznaczonych zapoycze z innych utworw lub stron internetowych, przy czym w 28 przypadkach charakter
tych zapoycze, zdaniem NIK, nie uzasadnia stwierdzenia, e prace te byy plagiatem. Ich wystpowanie moe
jednak wiadczy o nieskutecznoci sprawowanej opieki promotorskiej.
Na Uniwersytecie Technologiczno-Humanistycznym im. Kazimierza Puaskiego w Radomiu w 18 z 20
zbadanych prac fragmenty zidentyfikowane przez program antyplagiatowy jako tosame z innymi
rdami stanowiy krtkie frazy, a ich zbieno z przywoanym rdem bya przypadkowa lub
stanowiy one prawidowo oznaczone cytaty, ktrych objto i zakres by uzasadniony ze wzgldu na
charakter pracy. W dwch pracach umieszczono odesania do stron internetowych i innych materiaw
w taki sposb, e utrudnione lub niemoliwe byo poznanie rda pochodzenia powoanych materiaw.
W cigu miesica praca ta zostaa zmieniona czterokrotnie, a uzyskany wynik z badania w programie antyplagiatowym spad z 43,3% do 6,1%
(wspczynnik oznaczajcy udzia liczby wyrazw odnalezionych w innych tekstach do cakowitej liczby wyrazw w badanym dokumencie) oraz z 34,5% do
1,9% (wspczynnik definiowany analogicznie jak poprzedni, przy czym brane pod uwag s tylko frazy o dugoci powyej 25 wyrazw). W tym czasie
praca zyskaa 2.407 wyrazw (wzrost o 23,2%), 17.817 znakw (wzrost 23,0%) oraz 15 przypisw (wzrost o 115%). W takiej te formie, zarwno w wersji
papierowej, jak i na pycie CD, zostaa wczona do akt osobowych studenta.

37

Pastwowa Wysza Szkoa Zawodowa im. Angelusa Silesiusa w Wabrzychu, Pastwowa Wysza Szkoa Zawodowa w Tarnowie, Politechnika
Koszaliska, Politechnika witokrzyska w Kielcach, Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu, Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w
Krakowie, Uniwersytet Technologiczno-Humanistyczny im. Kazimierza Puaskiego w Radomiu, Uniwersytet w Biaymstoku, Uniwersytet Wrocawski.

38

20

W jednej z nich w sposb jednoznaczny nie okrelono autorstwa przywoanych informacji w ok. 3%
pracy, w drugiej za w ponad 20% pracy. W jednej z prac (ocenionej przez promotora na dostateczny
plus, a przez recenzenta na dobry) umieszczono odesania m.in. do stron internetowych www.ciga.pl,
www.wkuwanko.pl, www.chomikuj.pl. Promotor wyjania: () bdy popenione w odniesieniu do
materiaw pochodzcych z Internetu, byy nieumylne i nie stanowiy celowego dziaania naruszenia
praw autorskich. () W kwestii braku rde pochodzenia materiaw () uchybienia wskazuj na
przeoczenie, a nie dziaanie umylne ().
Nieoznaczone cytaty w znacznej skali i o istotnym znaczeniu NIK wykrya w siedmiu pracach (piciu na
Uniwersytecie Pedagogicznym im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie i dwch na Uniwersytecie
Wrocawskim). O nieprawidowociach tych, na podstawie art. 51 ust. 4 ustawy o NIK, poinformowano rektorw
ww. uczelni.
Na Uniwersytecie Pedagogicznym im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie w wyniku sprawdzenia
przy uyciu programu antyplagiatowego 40 obronionych w okresie objtym kontrol prac dyplomowych,
w piciu z nich (promotorem bya ta sama osoba) stwierdzono naruszenie przepisw o prawie
autorskim. Poinformowany o tych nieprawidowociach rektor uczelni przedstawi informacje dotyczce
podjtych krokw w sprawie czterech z ww. piciu prac. Dwie komisje powoane do wyjanienia spraw
uznay, e we wszystkich pracach zasadniczy cel pracy zosta zrealizowany, a wyniki prac wasnych
uzyskane przez autorw stanowi ich osignicia. Stwierdziy one, e we wszystkich analizowanych
pracach problemem jest waciwy, prawidowy, zgodny z zasadami opis aktualnego stanu wiedzy,
redakcja pracy i powoywanie si na wykorzystane rda; nieudolno i niedbao autorw w tym
wzgldzie jest bardzo daleko posunita, co jest szczeglnie widoczne w rozdziaach wprowadzajcych,
dotyczcych przegldu literatury. Komisje uznay, e nie znajduj wystarczajco silnych podstaw
merytorycznych, wynikajcych z naruszenia praw autorskich, do wszczcia procedury pozbawienia
tytuu inyniera autorw [] prac.
W dniu 29 stycznia 2014 r. kontroler NIK poinformowa rektora Uniwersytetu Wrocawskiego
o ustaleniach wskazujcych na nieprawidowoci w dziaalnoci Uczelni w zwizku ze stwierdzonymi
przypadkami nieoznaczonych zapoycze w dwch pracach dyplomowych. Tego samego dnia wadze
uczelni powoay dwie komisje eksperckie ds. zbadania ewentualnych nieprawidowoci w tych pracach.
Powoana na jednym z wydziaw trzyosobowa komisja ekspercka, w wyniku zbadania kwestionowanej
pracy magisterskiej, wskazaa na naruszenie zasad prawidowego cytowania, co take znalazo wyraz
w niskiej ocenie pracy, przedstawionej przez promotora i recenzenta. Niemniej, przedmiotowa komisja
nie stwierdzia plagiatu jawnego oraz potwierdzia ogln ocen pracy na poziomie dostatecznym.
W przypadku drugiej z prac magisterskich, obradujca na innym wydziale komisja ekspercka orzeka, i
poddana badaniu praca nie ma charakteru samodzielnego i nosi znamiona plagiatu. Specjalici
w dziedzinie potwierdzili, i praca magisterska jest w duej mierze kompilacj dwch prac doktorskich
oraz jednej pracy magisterskiej, dostpnych w Internecie i nieujtych w bibliografii analizowanej pracy.
Wobec powyszego komisja jednogonie uznaa, i stopie uycia cudzych tekstw nie pozostawia
wtpliwoci co do tego, e poddana badaniu praca magisterska jest plagiatem. W toku prac tej komisji
wyjanienia zoya promotor pracy, ktra podkrelia, i nie otrzymaa do wgldu w adnej formie
raportu z badania programem antyplagiatowym. Sprawa skierowana zostaa do zespou radcw
prawnych celem nadania jej dalszego biegu.

3.5. Recenzje i egzaminy dyplomowe

Wymogi dotyczce dokumentowania przebiegu studiw ujte s w rozporzdzeniu Ministra Nauki i Szkolnictwa
Wyszego z dnia 14 wrzenia 2011 r. w sprawie dokumentacji przebiegu studiw39. Zgodnie z 4 ust. 1 pkt 1113 w teczce akt osobowych studenta przechowuje si m.in. egzemplarz pracy dyplomowej, recenzj (recenzje)
pracy dyplomowej i protokou egzaminu dyplomowego. Badaniem dokumentacji objto 50 losowo wybranych
teczek w kadej skontrolowanej jednostce. Pewne braki w dokumentacji stwierdzono w trzech uczelniach spord
14 objtych kontrol. Polegay one na: braku podpisu recenzenta na recenzji w 2 z 50 badanych dokumentw
(Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach), braku w dokumentacji pracy dyplomowej w wersji papierowej
oraz pracy dyplomowej w wersji elektronicznej (Uniwersytet Technologiczno-Humanistyczny im. Kazimierza
39

Dz. U. Nr 201, poz. 1188.

21

Puaskiego w Radomiu) oraz braku w dokumentacji dyplomu i suplementu do dyplomu (Uniwersytet Wrocawski).
Ponadto w Uniwersytecie Technologiczno-Humanistycznym im. Kazimierza Puaskiego w Radomiu ustalono, i
w jednym przypadku nierzetelnie sporzdzono protok egzaminu dyplomowego zamieszczona w nim ocena
recenzenta pracy (bardzo dobry) nie bya zgodna z ocen pracy zawart w recenzji (dobry), w efekcie komisja
wykorzystaa wysz ocen do ustalenia ostatecznego wyniku studiw.
Jak wynika z przeprowadzonych bada, wszystkie recenzje w formie opisowej zawieray m.in. ocen doboru
i wykorzystania rde. We wszystkich skontrolowanych uczelniach prawidowo dokumentowano
przeprowadzenie egzaminw dyplomowych. W jednej ze szk wyszych niewaciwy by sposb jego organizacji
egzaminem dyplomowym przeprowadzanym przez jedn komisj w jednym dniu objto zbyt du liczb
studentw.
Na Uniwersytecie Technologiczno-Humanistycznym im. Kazimierza Puaskiego w Radomiu w roku
akademickim 2012/2013 egzamin dyplomowy absolwentw Wydziau Ekonomicznego i Wydziau
Transportu i Elektrotechniki zosta zorganizowany w taki sposb, e w jednym dniu, przed jedn
komisj do egzaminu przystpowao 29-37 absolwentw ww. wydziaw. Zdaniem NIK egzamin
dyplomowy powinien by zorganizowany w taki sposb, by student mg wypeni wszystkie wymagane
warunki, w tym zaprezentowa (zreferowa) przed promotorem i pozostaymi czonkami komisji
egzaminacyjnej, prac dyplomow, w sposb dowodzcy swego wkadu autorskiego. Budzi wtpliwo
zrealizowanie tego wymogu przez tak liczne grupy studentw w cigu jednego dnia (np. w dniu 4 lipca
2013 r. egzamin 37 studentw trwa, jak wynika z wyjanie, siedem godzin, co oznacza, e na
wszelkie czynnoci zwizane z przeegzaminowaniem studenta przeznaczano rednio okoo 10 minut).
Przedstawione przez dziekanw wydziaw uzasadnienie podjtych decyzji o licznych grupach
egzaminacyjnych, takie jak uatwienie dojazdu studentom, inne obowizki promotorw, czy te
gotowo studentw do przystpienia do egzaminu, naley uzna za pozamerytoryczne, ktre
w zwizku z tym nie powinny sankcjonowa takich rozwiza.

3.6. Dziaania podejmowane w przypadkach wykrycia narusze praw autorskich

W czterech uczelniach (Politechnika witokrzyska, Uniwersytet Szczeciski, Uniwersytet TechnologicznoHumanistyczny im. Kazimierza Puaskiego w Radomiu, Uniwersytet w Biaymstoku) nie okrelono jednoznacznie
sposobu postpowania nauczycieli akademickich w przypadku stwierdzenia naruszenia praw autorskich.
W pozostaych uczelniach sposoby te wynikay bezporednio z procedur korzystania z programw
antyplagiatowych.
W okresie objtym kontrol prowadzono postpowania (wyjaniajce lub dyscyplinarne) w cznie siedmiu
sprawach, dotyczcych narusze praw autorskich w pracach dyplomowych (po jednej sprawie w: Politechnice
Koszaliskiej, Uniwersytecie Jana Kochanowskiego w Kielcach, Uniwersytecie Pedagogicznym im. Komisji
Edukacji Narodowej w Krakowie, Uniwersytecie Szczeciskim, Uniwersytecie w Biaymstoku oraz dwie sprawy
w Uniwersytecie Wrocawskim 40). Poza jednym, postpowania byy prowadzone zgodnie z przepisami ustawy
Prawo o szkolnictwie wyszym i rozporzdzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyszego z dnia 6 grudnia 2006 r.
w sprawie szczegowego trybu wyjaniajcego i dyscyplinarnego wobec studentw41.
W okresie objtym kontrol na Uniwersytecie w Biaymstoku wszczto jedno postpowanie
dyscyplinarne w stosunku do studenta, ktry przedoy do obrony prac dyplomow zawierajc
nieuprawnione zapoyczenia oraz sporzdza niewaciwe przypisy. W wyniku postpowania ukarano
obwinionego kar nagany z ostrzeeniem. Skierowano rwnie zawiadomienie o moliwoci
popenienia przestpstwa plagiatu do prokuratury, ktra odmwia wszczcia dochodzenia w sprawie.
Na Uniwersytecie Jana Kochanowskiego w Kielcach w badanym okresie mia miejsce jeden przypadek
sformuowania podejrzenia o naruszenie praw autorskich. Osob, ktra powzia wtpliwo co do
samodzielnoci pracy ju po dopuszczeniu do obrony by recenzent, ktry skierowa j do
sprawdzenia w systemie antyplagiatowym. Badanie wykazao, e praca w znacznej mierze zostaa
40 Ponadto w okresie objtym kontrol na Uniwersytecie Wrocawskim miay miejsce trzy przypadki, w ktrych osoby prowadzce zajcia dydaktyczne
z przedmiotu, w ramach zaliczenia ktrego student dopuci si plagiatu, podjy decyzj o niezaliczeniu zaj i koniecznoci powtrnego uczestniczenia
w nich w kolejnym roku akademickim.
41

Dz. U. Nr 236, poz. 1707.

22

skopiowana z pracy napisanej w 2008 r. na innej uczelni. Rektor, stosownie do obowizku

wynikajcego z art. 214 ust. 4 ustawy Prawo o szkolnictwie wyszym, poleci przeprowadzenie
postpowania wyjaniajcego. Po przeprowadzeniu go rzecznik dyscyplinarny ds. studenckich zarzuci
studentce popenienie plagiatu w pracy licencjackiej, w zwizku z czym zawnioskowa o wszczcie
postpowania przez komisj dyscyplinarn i wymierzenie kary relegowania z uczelni. Jednoczenie
rektor wstrzyma postpowanie w sprawie nadania tytuu zawodowego. Komisja dyscyplinarna ds.
studenckich, po zapoznaniu si z dokumentacj oraz przeprowadzeniu posiedzenia, w trakcie ktrego
wysuchano obwinionej, promotora i recenzenta, uznaa studentk za winn zarzucanego jej czynu
i orzeka o udzieleniu kary relegowania z uczelni.
Nieprawidowoci w wyjanianiu podejrzenia popenienia plagiatu NIK stwierdzia na Uniwersytecie
Pedagogicznym im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie. Podjte zostay co prawda dziaania w sprawie
podejrzenia popenienia plagiatu w pracy magisterskiej zoonej przez jednego ze studentw, ale zamiast
niezwocznego wdroenia postpowania wyjaniajcego, umoliwiono magistrantowi korekt tej pracy oraz jej
obron na zasadach i w terminie nieprzewidzianych w regulaminie studiw. Postpowanie wyjaniajce wszczto
dopiero po przedstawieniu przez studenta drugiej wersji pracy dyplomowej, ktra rwnie wzbudzia wtpliwoci
uczelni w zakresie naruszenia praw autorskich.
Z kolei na Uniwersytecie Jana Kochanowskiego w Kielcach NIK stwierdzia przypadki niepodejmowania dziaa,
wymaganych przepisami prawa w sytuacji podejrzenia plagiatu. Wyniki kontroli wskazay na niektre przyczyny
takiego dziaania.
Mimo e na jednym z wydziaw miay miejsce przypadki uznania za plagiat piciu prac, nie zostaa
powoana komisja do wyjanienia tych spraw, przewidziana w uczelnianej procedurze antyplagiatowej.
W wyniku narad przeprowadzonych z udziaem dziekana wydziau, dyrektora instytutu, promotora pracy
i operatora systemu, po przeprowadzeniu rozmw ze studentem, zapadaa decyzja o ponownym
napisaniu pracy, wyznaczeniu nowego tematu, terminu zoenia pracy oraz egzaminu dyplomowego
i sprawdzeniu jej w systemie antyplagiatowym.
W trzech przypadkach sprawdzeniu przez system antyplagiatowy poddano teksty niebdce
ostateczn, przeznaczon do obrony wersj pracy zoon w dziekanacie, co byo niezgodne
z obowizujc w uczelni procedur antyplagiatow. Operator systemu wyjani: Poddaem te prace
sprawdzeniu, gdy nie miaem do nich zaufania i obawiaem si, e jeli zostan zoone w dziekanacie
to, z uwagi na ewidentno popenienia plagiatw, trzeba bdzie uruchomi ca procedur wynikajc
z powszechnie obowizujcych przepisw oraz regulacji uczelnianych, tj. przeprowadzi postpowanie
wyjaniajce, dyscyplinarne, a take zgosi popenienie plagiatu do prokuratury, co zamknoby tym
studentom moliwo ukoczenia studiw magisterskich. Promotor sprawdzonej w systemie czci
pracy jednego ze studentw podaa m.in.: W wersji elektronicznej nie wpyna do mnie caa praca,
a tylko rozdzia metodologiczny i cz badawcza. Moje powane wtpliwoci budzia wanie cz
empiryczna, ktra napisana bya jzykiem niezwykle fachowym, nie zawieraa adnych usterek
interpunkcyjnych, czy stylistycznych. O swoich wtpliwociach rozmawiaam ze studentem, ktry na
moje zarzuty o niesamodzielno i prawdopodobne zapoyczenie skd obszernych fragmentw pracy,
podtrzymywa swoje stanowisko, e wszystko napisa sam (...). Wobec nieprzejednanego stanowiska
studenta zdecydowaam si na umieszczenie zoonej u mnie czci wersji elektronicznej pracy
dyplomowej do systemu antyplagiatowego. (...) Okazao si, e cz badawcza jest w caoci
przekopiowanym raportem zamieszczonym na stronach internetowych (...). Podczas rozmowy
[z przeoonym] opisaam sytuacj, podkreliam, e to co byo skierowane do systemu
antyplagiatowego nie byo ostateczn wersj pracy, lecz obszernym fragmentem. Jednoczenie
poinformowaam o [sytuacji studenta] i zasugerowaam, by zoy podanie o przeduenie terminu
zoenia pracy do obrony, by mia czas, aby spokojnie poprawi prac.

3.7. Pozostae zagadnienia zwizane z przedmiotem kontroli

3.7.1. Inne dziaania o charakterze edukacyjnym i prewencyjnym
Na niektrych uczelniach prowadzono zwizane z ochron praw autorskich dziaania o charakterze edukacyjnym
i prewencyjnym, skierowane do caej spoecznoci akademickiej.
23

W objtym kontrol okresie Pastwowa Wysza Szkoa Zawodowa im. Prezydenta Stanisawa
Wojciechowskiego w Kaliszu prowadzia dziaania edukacyjne zwizane z ochron praw wasnoci
intelektualnej. Dla podkrelenia wagi przestrzegania praw autorskich wrd studentw i nauczycieli
akademickich na uczelni przeprowadzono cykl wykadw zwizanych z patologiami w nauce
i rozpowszechniano informacje zwizane z ochron praw autorskich w mediach uczelnianych.
W wielu uczelniach (m.in. Pastwowej Wyszej Szkole Zawodowej im. Angelusa Silesiusa w Wabrzychu,
Uniwersytecie Wrocawskim) obowizyway take kodeksy etyki.
Wedug kodeksu etyki pracownika, obowizujcego w Uniwersytecie Technologiczno-Humanistycznym
im. Kazimierza Puaskiego w Radomiu, nauczyciele akademiccy byli zobowizani m.in. do
przestrzegania zasad uczciwoci naukowej, niedopuszczania do fabrykowania, faszowania czy
plagiatowania wynikw bada naukowych, przeciwstawiania si nierzetelnoci w ich upowszechnianiu,
w aplikowaniu o fundusze badawcze oraz w prowadzeniu i recenzowaniu bada naukowych. Dokument
ten stanowi, e nauczyciel akademicki przekazuje studentom i doktorantom najnowsz wiedz
w zakresie prowadzonego przedmiotu, informujc o autorskim wkadzie okrelonych uczonych lub
zespow badawczych w dokonania poznawcze, a take, e zobowizany jest on zwalcza przejawy
nieuczciwoci intelektualnej studentw.

3.7.2. Ewaluacja i audyt wewntrzny

Skontrolowane uczelnie nie prowadziy ewaluacji podejmowanych dziaa pod ktem ich skutecznoci
i adekwatnoci do stwierdzonych zagroe. Analiza taka zostaa zaplanowana w Politechnice Koszaliskiej na
2014 r. jako zadanie Promowanie idei poszanowania praw autorskich i uczciwoci intelektualnej w edukacji
i nauce. Tylko w jednej z objtych kontrol uczelni przeprowadzono audyt wewntrzny dotyczcy zagadnie
objtych kontrol.
W 2013 r. w Uniwersytecie Przyrodniczo-Humanistycznym w Siedlcach zostao przeprowadzone
zadanie audytowe Funkcjonowanie i wykorzystanie systemu antyplagiatowego w UPH. W jego wyniku
audytor wewntrzny przedstawi m.in. nastpujce zalecenia dla wszystkich wydziaw: zgaszanie
problemw technicznych zwizanych z funkcjonowaniem systemu bezporednio administratorowi
systemu, organizacja szkole dla operatorw w zakresie jego prawidowej obsugi, informowanie
studentw we waciwym czasie o koniecznoci przedoenia prac w terminie wystarczajcym na
przeprowadzenie procedury weryfikacyjnej w systemie. Audytor zaproponowa wprowadzenie
dodatkowych regulacji w obowizujcej procedurze w zakresie systemu zastpstw operatorw.
Ponadto dla Wydziau Nauk Ekonomicznych i Prawnych przedstawiono m.in. zalecenie wyeliminowania
przypadkw badania prac nieobjtych procedur wewntrzn.
W adnej z objtych kontrol uczelni ryzyko wystpienia plagiatw nie byo oceniane przez ich wadze jako
wysokie.
W sporzdzonym w grudniu 2012 r. rejestrze ryzyk (mapie ryzyka) Uniwersytetu Jana Kochanowskiego
w Kielcach znalazy si dwa zidentyfikowane ryzyka z zakresu objtego przedmiotem kontroli,
tj. naruszenie praw wasnoci intelektualnej oraz plagiat. W obydwu przypadkach si oddziaywania
ryzyka okrelono jako redni, za prawdopodobiestwo jego wystpienia jako niskie. W odniesieniu do
pierwszego z ww. ryzyk priorytet kierownictwa (nadawany po ocenie istotnoci ryzyka) zosta okrelony
jako niski, za dla drugiego redni.
Na Politechnice witokrzyskiej w Kielcach w latach 2011 2012 w rejestrze ryzyk nie ujto ryzyka
wystpowania plagiatw. Jak wyjani rektor uczelni, () w trakcie oceny ryzyka, dokonywanej przez
uprawnione osoby, w odniesieniu do celw i zada priorytetowych na lata 2012-2013, kwestia
naruszania praw autorskich w pracach studenckich, nie bya oceniona jako ryzyko kluczowe lub
powane. Uznano, i w tym obszarze ryzyko ksztatuje si na poziomie nieznacznym i podlega
monitorowaniu poprzez biec analiz i weryfikacj prac studenckich przez promotorw, co stanowi
wystarczajcy mechanizm kontrolny zapobiegajcy zmaterializowaniu si ryzyka w tym obszarze.

24

3.7.3. Oceny dokonywane przez Polsk Komisj Akredytacyjn

W okresie objtym kontrol Polska Komisja Akredytacyjna prowadzia oceny programowe lub instytucjonalne na
wszystkich skontrolowanych uczelniach. Ocenie programowej poddano 56 kierunkw, a ocenie instytucjonalnej
5 wydziaw. W niektrych raportach z wizytacji Polskiej Komisji Akredytacyjnej poruszano wybrane kwestie
zwizane z ochron praw autorskich w pracach dyplomowych, w szczeglnoci: skadanie owiadcze
o samodzielnoci pracy, liczb dyplomantw przypadajcych na jednego promotora, informowanie studentw
o zasadach poszanowania wasnoci intelektualnej, stosowanie programw antyplagiatowych.
W badanym okresie Polska Komisja Akredytacyjna przeprowadzia w Pastwowej Wyszej Szkole
Zawodowej im. Angelusa Silesiusa w Wabrzychu dwie oceny programowe dla kierunkw logistyka 42
oraz architektura krajobrazu 43. W raporcie dotyczcym ustale i ocen z wizytacji pierwszego z tych
kierunkw wskazano m.in. na sabo w procesie dyplomowania z uwagi na brak stosowania programu
antyplagiatowego. Komisja wskazaa jednoczenie na koniecznoci zwikszenia nadzoru promotora
nad samodzielnoci przygotowywania prac dyplomowych, bd wprowadzenie systemu
antyplagiatowego. Z kolei w ramach wizytacji na kierunku architektura krajobrazu uzyskano
potwierdzenie informowania studentw (w toku prowadzonych zaj) o koniecznoci poszanowania
praw autorskich. W raporcie wskazano rwnie narzdzia suce ocenie i zapewnieniu jakoci
ksztacenia, tj. system zapobiegania zjawiskom patologicznym, na ktry skadaj si m.in. regulacje
zawarte w regulaminie antyplagiatowym czy te w Kodeksie etyki studenta.
W kontrolowanym okresie Polska Komisja Akredytacyjna przeprowadzia cznie 12 wizytacji celem
oceny jakoci ksztacenia na poszczeglnych wydziaach Uniwersytetu Szczeciskiego 44. W 8 z ww.
przypadkw w raportach odniesiono si do zasad sprawowania opieki promotorskiej i zagadnie
zwizanych z ochron praw autorskich. W 2 raportach dotyczcych Wydziau Nauk Ekonomicznych
i Zarzdzania 45 Komisja wskazywaa na zbyt du liczb dyplomantw objtych opiek promotorsk
(od 30 do 50 osb), a jednoczenie zbyt ma liczb godzin kontaktowych z promotorem w ramach
seminarium, mogce skutkowa nisk jakoci prac dyplomowych.
W badanym okresie Polska Komisja Akredytacyjna w ramach oceny programowej ocenia pozytywnie
wszystkie poddane ocenie kierunki prowadzone przez Uniwersytet Technologiczno-Humanistyczny im.
Kazimierza Puaskiego w Radomiu (transport, elektrotechnika, towaroznawstwo, technologia
chemiczna). Pozytywnie oceniono efekty dziaa naprawczych podejmowanych na kierunku
elektrotechnika w roku akademickim 2010/2011, polegajcych na ograniczeniu zbyt duego poprzednio
obcienia pracownikw zajciami dydaktycznymi i pracami dyplomowymi. W 2013 r. PKA dokonaa
oceny instytucjonalnej Wydziau Informatyki i Matematyki, formuujc ocen warunkow. Zalecony
zakres dziaa naprawczych zawiera nastpujce wskazania dotyczce procesu dyplomowania:
zmniejszenie udziau doktorw w procesie dyplomowania na poziomie magisterskim oraz obcie
poszczeglnych promotorw; zwrcenie uwagi na recenzowanie prac przez doktorw oraz na jako
prac dyplomowych, w tym ich ocen; zwikszenie liczby pyta na egzaminie dyplomowym oraz liczby
oferowanych tematw prac dyplomowych.
W dwch raportach zawarte zostay ustalenia oparte na badaniu za pomoc programu antyplagiatowego
wybranych prac dyplomowych.
W raportach z wizytacji Polskiej Komisji Akredytacyjnej na kierunku geografia (studia I i II stopnia) oraz
na kierunku ochrona rodowiska (studia I stopnia) w Uniwersytecie Pedagogicznym im. Komisji
Edukacji Narodowej w Krakowie, po zbadaniu odpowiednio 18 i 15 losowo wybranych prac
dyplomowych z lat 2008-2011, przeprowadzonym m.in. pod ktem podobiestwa do rde
internetowych, nie sformuowano uwag w tym zakresie.

Prowadzonym na poziomie inynierskich studiw pierwszego stopnia w formie stacjonarnej i niestacjonarnej.

Prowadzonym na poziomie studiw pierwszego stopnia (inynierskich) prowadzonym w formie studiw stacjonarnych i niestacjonarnych.
44 W tym: 10 ocen programowych, 2 oceny instytucjonalne.
45 Kierunek ekonomia oraz informatyka i ekonometria.
42
43

25

3.7.4. Ustalenia wskazujce na zagroenie mechanizmami korupcjogennymi

W toku kontroli NIK pojawiy si informacje prasowe o stwierdzonych w Uniwersytecie Jana Kochanowskiego
w Kielcach przypadkach przychylnego sprawdzania prac licencjackich, pomocy przy ich pisaniu oraz
zaliczania seminarium przez jednego z wykadowcw, w zamian za apwki. W wyniku postpowania
dyscyplinarnego nauczyciel ten zosta zawieszony w penieniu obowizkw nauczyciela akademickiego,
a nastpnie rozwizany zosta z nim stosunek pracy. O podejrzeniu popenienia przestpstwa rektor niezwocznie
powiadomi prokuratur. W okresie objtym kontrol aden student nie przystpowa do obrony pracy
dyplomowej u wykadowcy podejrzanego o ww. praktyki.

3.8. Wyniki ankiety studenckiej

W trakcie kontroli anonimowemu badaniu ankietowemu w formie ankiety audytoryjnej we wszystkich jednostkach
objtych kontrol poddano 1.410 studentw pierwszego roku studiw II stopnia. Przedmiotem badania byy m.in.
opinie dotyczce odbytych zaj z zakresu ochrony wasnoci intelektualnej, zaliczonego seminarium
licencjackiego, napisanej pracy licencjackiej (inynierskiej). Z ankiety wynika, i studentom przekazywano
informacje o zasadach poszanowania praw autorskich 46. Ankietowani studenci w zdecydowanej wikszoci
wskazali, i w trakcie swoich dotychczasowych studiw zostali poinformowani przez przedstawiciela uczelni bd
wykadowc o zasadach cytowania literatury i materiaw w przygotowywanych w trakcie studiw opracowaniach
(93,3% pozytywnych odpowiedzi), zasadach poszanowania cudzej wasnoci intelektualnej (86,5%),
obowizujcych na uczelni procedurach antyplagiatowych (83,6%), konsekwencjach popenienia plagiatu
(83,0%), formalnych wymogach obowizujcych w pracach licencjackich i zasadach cytowania literatury oraz
materiau rdowego (94,9%). Odnoszc si do zaj z zakresu ochrony wasnoci intelektualnej 17,9%
ankietowanych studentw47 uznao je za bardzo mao przydatne, mao przydatne lub zupenie nieprzydatne;
ocen o redniej przydatnoci tych zaj sformuowao 38,6% ankietowanych uczestniczcych w takich
zajciach).
Znaczna cz ankietowanych (27,9%) przyznaa, e w trakcie studiw licencjackich zdarzay si sytuacje,
w ktrych praca dyplomowa oceniona jako plagiat nie zostaa dopuszczona do obrony, ale rwnoczenie 11,9%
badanych studentw posiadao wiedz odnonie sytuacji, w ktrych praca dyplomowa kupiona w Internecie
zostaa pozytywnie oceniona i obroniona.
Jedno z pyta dotyczyo liczebnoci grup seminaryjnych, w ktrych uczestniczyli ankietowani. Wyniki badania
przedstawiono na wykresie.
Wykres 3. Liczba studentw zapisanych na seminarium licencjackie.

Prosz okreli, jak liczna bya grupa studentw

zapisanych na seminarium licencjackie?
do 6 osb

8% 7%

7-10 osb

12%
31%

11-15 osb
16-20 osb

42%

ponad 20 osb

rdo: wyniki ankiety.

Pytanie brzmiao Czy w trakcie studiw licencjackich zosta(-a) Pan(-i) poinformowany(-a) przez przedstawiciela uczelni /wykadowc o takich kwestiach,
jak: (...), a moliwe odpowiedzi (tak, nie) odnosiy si do: zasad poszanowania cudzej wasnoci intelektualnej; zasad cytowania literatury i materiaw
dokumentarnych w opracowaniach (referatach, pracach zaliczeniowych) przygotowywanych w trakcie studiw przez studenta; formalnych wymogw
obowizujcych w pracach licencjackich i zasad cytowania literatury oraz materiau rdowego; obowizujcych na uczelni procedur antyplagiatowych;
konsekwencji popenienia plagiatu przez studenta.

46

Na pytanie Jeeli uczestniczy(-a) Pan(-i) w zajciach dotyczcych ochrony wasnoci intelektualnej to prosz oceni ich przydatno dla Pana(-i),
odpowiedzi maa, bardzo maa lub zupenie nieprzydatne udzielio cznie 181 osb z 1014, ktre odpowiedziay na to pytanie.

47

26

Spord ankietowanych studentw 91,7% podao, e w trakcie studiw licencjackich prowadzone byo regularnie
seminarium dyplomowe, a 82,3% respondentw potwierdzio, e uczestniczyli we wszystkich, bd prawie
wszystkich zajciach seminaryjnych. W ich trakcie studenci mieli obowizek zaprezentowania planu pracy,
przedmiotu i celu pracy oraz metod badawczych (91,8% wypowiedzi). Promotorzy, jak podao 93,1%
ankietowanych, sprawdzali studentom wstpne konspekty prac licencjackich oraz ca prac, gdy ju bya
gotowa. Zdaniem 11,8% ankietowanych studentw, promotor sprawdza prace licencjackie dopiero wwczas, gdy
byy ukoczone 48. Wikszo ankietowanych (70,8%) wyrazia przekonanie, e promotor czyta ich prace bardzo
dokadnie. Odmiennego zdania byo 22,3% badanych 49.

Na prob o ustosunkowanie si do stwierdzenia Promotor sprawdza studentom wstpne konspekty prac licencjackich oraz ca prac gdy ju bya
gotowa odpowiedzi tak udzielio 93,1% badanych, nie 6,4%, a nie wiem 0,5%. Odpowiedzi negatywnej na stwierdzenie Promotor sprawdza prace
licencjackie dopiero wwczas, gdy byy ukoczone udzielio 87,2% ankietowanych, odpowiedzi nie wiem 1%.

48

Na prob o ustosunkowanie si do stwierdzenia Jestem przekonany(-a), e mj promotor czyta moj prac bardzo dokadnie odpowiedzi tak udzielio
70,8% badanych, nie 22,4%, a nie wiem 6,8%. W odniesieniu do stwierdzenia Wydaje mi si, e mj promotor nie czyta mojej pracy zbyt dokadnie
odpowied tak wybrao 22,3% badanych, nie 72,7%, a nie wiem 5,0%.

49

27

4. INFORMACJE DODATKOWE
4.1. Przygotowanie kontroli
Kontrola zostaa poprzedzona kontrol rozpoznawcz, przeprowadzon w Szkole Gwnej Handlowej
w Warszawie oraz na Uniwersytecie Warszawskim w I i II kwartale 2013 r. w zakresie ochrony praw autorskich
w szkoach wyszych (nr R/13/001).

4.2. Postpowanie kontrolne i dziaania podjte po zakoczeniu kontroli

Postpowanie kontrolne
Kontrol przeprowadzono w okresie od 23 padziernika 2013 r. do 12 marca 2014 r. W wystpieniach
pokontrolnych oceniono procedury i dziaania podejmowane w celu przeciwdziaania oraz wykrywania narusze
praw autorskich, a take dziaania podejmowane w przypadkach stwierdzenia narusze praw autorskich.
Wystpienia o informacje do podmiotw niekontrolowanych
W zwizku z kontrol wystpiono na podstawie art. 29 ust. 1 pkt 2 lit. f oraz art. 40 ust. 7 ustawy o NIK do
Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyszego o informacje dotyczce dziaa w zakresie zapobiegania i wykrywania
narusze praw autorskich w szkoach wyszych. W odpowiedzi Minister poinformowaa m.in. o przygotowaniu
projektu nowelizacji ustawy Prawo o szkolnictwie wyszym, wprowadzajcej zobowizanie uczelni do
sprawdzania pisemnych prac dyplomowych przed egzaminem dyplomowym z wykorzystaniem programw
antyplagiatowych, wsppracujcych z oglnopolskim repozytorium prac dyplomowych. Wczenie uczelnianych
baz prac dyplomowych do oglnopolskiego repozytorium ma zwikszy moliwoci dokonywania porwna
zarwno przez promotora, jak te przez Polsk Komisj Akredytacyjn. Korzysta z tego systemu bd take
czonkowie Polskiej Komisji Akredytacyjnej. Minister podkrelia, i majc na uwadze konieczno wsparcia
uczelni w dziaaniach na rzecz ograniczenia nierzetelnoci w przygotowaniu prac dyplomowych, Ministerstwo
Nauki i Szkolnictwa Wyszego biorc udzia w opracowaniu nowego Programu Operacyjnego Wiedza,
Edukacja, Rozwj (POWER), ktry zastpi w latach 2014-2020 obecny Program Operacyjny Kapita Ludzki
zadbao o moliwo realizacji priorytetu dotyczcego wsparcia informatycznych narzdzi wspomagania
zarzdzania uczelniami. Ponadto planowane doprecyzowanie zasad postpowania dyscyplinarnego
prowadzonego wobec nauczycieli akademickich naruszajcych prawo lub obowizki subowe oraz powoanie
nowego organu kolegialnego Konwentu Rzecznikw, skadajcego si z prawnikw oraz ekspertw
reprezentujcych wszystkie obszary wiedzy, ma na celu popraw jakoci postpowa dyscyplinarnych
prowadzonych przez uczelniane komisje dyscyplinarne.
Wystpiono take do Przewodniczcego Polskiej Komisji Akredytacyjnej o informacj dotyczc ocen
formuowanych przez Polsk Komisj Akredytacyjn w zakresie zapobiegania i wykrywania narusze praw
autorskich (plagiatw) w szkoach wyszych (publicznych i niepublicznych) w okresie objtym kontrol.
Z udzielonej wypowiedzi wynika, e Polska Komisja Akredytacyjna nie formuuje ocen w tym zakresie, natomiast
jednym z elementw zapewnienia jakoci procesu dyplomowania jest nadzr uczelni nad samodzielnoci
tworzenia prac dyplomowych. Su temu internetowe systemy antyplagiatowe udostpnione Polskiej Komisji
Akredytacyjnej przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyszego: Plagiat.pl, system antyplagiatowy Wyszej
Szkoy Informatyki i Zarzdzania w Rzeszowie oraz PlagiatStop.
Dziaania podjte po zakoczeniu kontroli
Po kontroli, w 14 wystpieniach pokontrolnych skierowanych do kierownikw kontrolowanych jednostek zawarto
oceny kontrolowanej dziaalnoci, w tym: 5 ocen pozytywnych, mimo stwierdzonych nieprawidowoci i 2 oceny
negatywne. W pozostaych jednostkach zostaa sformuowana ocena oglna opisowa 50. Wykaz skontrolowanych
jednostek, osb kierujcych tymi jednostkami, a take ocen kontrolowanej dziaalnoci zawartych
w wystpieniach pokontrolnych NIK, stanowi zacznik nr 5.3 do niniejszej Informacji.
Najwysza Izba Kontroli stosuje 3-stopniow skal ocen: pozytywna, pozytywna mimo stwierdzonych nieprawidowoci, negatywna. Jeeli sformuowanie
oceny oglnej wedug proponowanej skali byoby nadmiernie utrudnione, albo taka ocena nie dawaaby prawdziwego obrazu funkcjonowania kontrolowanej
jednostki w zakresie objtym kontrol, stosuje si ocen opisow, bd uzupenia ocen ogln o dodatkowe objanienie.

50

28

Zastrzeenia do wystpienia pokontrolnego NIK zgosili rektorzy Pastwowej Wyszej Szkoy Zawodowej
w Tarnowie, Uniwersytetu Pedagogicznego im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie oraz Uniwersytetu
Technologiczno-Humanistycznego im. Kazimierza Puaskiego w Radomiu.
Ustalenia kontroli stanowiy podstaw do sformuowania 36 wnioskw pokontrolnych, dotyczcych przede
wszystkim:
podjcia dziaa majcych na celu ograniczenie nadmiernego obciania pracownikw Uczelni
obowizkami promotorskimi oraz zapewnienie prowadzenia opieki promotorskiej w sposb gwarantujcy
prawidowe prezentowanie zapoycze w pracach dyplomowych;
zapewnienia przestrzegania wymogw rozporzdzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyszego
w sprawie dokumentacji przebiegu studiw oraz postanowie regulaminu studiw;
podjcia dziaa w celu zapewnienia przestrzegania wewntrznych procedur antyplagiatowych;
dokonania przegldu wewntrznych procedur, majcych na celu wykrywanie narusze praw autorskich,
w celu zapewnienia ich spjnoci i adekwatnoci;
podjcia dziaa zmierzajcych do zwikszenia wrd studentw oraz promotorw prac dyplomowych
znajomoci przepisw ustawy o prawie autorskim oraz zasad poprawnego cytowania;
zapewnienia penego wykorzystania usug wynikajcych z umw zawartych z dostawc komputerowego
programu antyplagiatowego;
ponownego przebadania okrelonych prac dyplomowych pod ktem samodzielnoci napisania pracy
i waciwego uycia zapoycze.
W zwizku z ujawnionymi nieprawidowociami NIK skierowaa do prokuratury zawiadomienie o uzasadnionym
podejrzeniu popenienia przestpstwa w zwizku z naruszeniem przepisw ustawy o prawie autorskim i prawach
pokrewnych, dotyczce wystpowania nieoznaczonych zapoycze z cudzych utworw w piciu pracach
dyplomowych. W sprawie tej wszczto dochodzenie.
Realizacja wnioskw pokontrolnych
Wszyscy adresaci wystpie pokontrolnych poinformowali Najwysz Izb Kontroli o zrealizowaniu wnioskw
pokontrolnych, bd o podjciu dziaa w celu ich realizacji. Otrzymane od adresatw wnioskw pokontrolnych
informacje wskazuj, e 29 wnioskw zostao zrealizowanych, a 7 jest w trakcie realizacji.

4.3. Finansowe rezultaty kontroli

Stwierdzone w wyniku kontroli nieprawidowoci w wymiarze finansowym 51 wyniosy 63 536,39 z. Cao tej
kwoty dotyczya niegospodarnego uytkowania zakupionych programw antyplagiatowych (znacznego
niewykorzystania opaconych limitw sprawdze str. 20 Informacji).

51

W kategorii A5. Kwoty wydatkowane z naruszeniem zasad naleytego zarzdzania finansami.

29

5. ZACZNIKI
5.1. Analiza stanu prawnego
Ustawa z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyszym 52 w art. 4 ust. 1 okrela, e uczelnie s
autonomiczne we wszystkich obszarach swojego dziaania, na zasadach okrelonych w ww. ustawie. Jak stanowi
art. 159 tej ustawy, studia w uczelni s prowadzone jako studia pierwszego, drugiego stopnia lub jako jednolite
studia magisterskie. Studia pierwszego stopnia s form ksztacenia, na ktr s przyjmowani kandydaci
posiadajcy wiadectwo dojrzaoci, koczc si uzyskaniem kwalifikacji pierwszego stopnia. Studia drugiego
stopnia to forma ksztacenia, na ktr s przyjmowani kandydaci posiadajcy co najmniej kwalifikacje pierwszego
stopnia, koczc si uzyskaniem kwalifikacji drugiego stopnia. Jednolite studia magisterskie s form
ksztacenia, na ktr s przyjmowani kandydaci posiadajcy wiadectwo dojrzaoci, koczc si uzyskaniem
kwalifikacji drugiego stopnia. Studia trzeciego stopnia to studia doktoranckie, prowadzone przez uprawnion
jednostk organizacyjn uczelni, instytut naukowy Polskiej Akademii Nauk, instytut badawczy lub
midzynarodowy instytut naukowy dziaajcy na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej utworzony na podstawie
odrbnych przepisw, na ktre s przyjmowani kandydaci posiadajcy kwalifikacje drugiego stopnia, koczce
si uzyskaniem kwalifikacji trzeciego stopnia.
Jak stanowi art. 111 ust. 1 pkt 1 ustawy Prawo o szkolnictwie wyszym, pracownicy naukowo-dydaktyczni s
obowizani ksztaci i wychowywa studentw, w tym nadzorowa opracowywanie przez studentw prac
zaliczeniowych, semestralnych, dyplomowych, pod wzgldem merytorycznym i metodycznym.
Zgodnie z art. 160 ust. 1 ustawy Prawo o szkolnictwie wyszym organizacj i tok studiw oraz zwizane z nimi
prawa i obowizki studenta okrela regulamin studiw. Zakres zawartych w nich regulacji okrela rozporzdzenie
Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyszego z dnia 19 lipca 2011 r. w sprawie warunkw, jakim musz odpowiada
postanowienia regulaminu studiw w uczelniach 53. Sposb prowadzenia przez uczelnie dokumentacji przebiegu
studiw okrela rozporzdzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyszego z dnia 14 wrzenia 2011 r. w sprawie
dokumentacji przebiegu studiw 54.
Jak stanowi art. 130 ust. 1 ustawy Prawo o szkolnictwie wyszym, czas pracy nauczyciela akademickiego jest
okrelony zakresem jego obowizkw dydaktycznych, naukowych i organizacyjnych. Zasady ustalania zakresu
obowizkw nauczycieli akademickich, rodzaje zaj dydaktycznych objtych zakresem tych obowizkw, w tym
wymiar zada dydaktycznych dla poszczeglnych stanowisk, oraz zasady obliczania godzin dydaktycznych
okrela senat (art. 130 ust. 2 ww. ustawy).
Zgodnie z 11 ust. 1 rozporzdzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyszego z dnia 5 padziernika 2011 r.
w sprawie warunkw prowadzenia studiw na okrelonym kierunku i poziomie ksztacenia (w brzmieniu
obowizujcym od 1 padziernika 2012 r.) wewntrzny system zapewnienia jakoci, odnoszcy si do wszystkich
etapw i aspektw procesu dydaktycznego, moe uwzgldnia dziaania uczelni w zakresie zapobiegania
i wykrywania plagiatw.
Z 5 rozporzdzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyszego z dnia 1 wrzenia 2011 r. w sprawie tytuw
zawodowych nadawanych absolwentom studiw, warunkw wydawania oraz niezbdnych elementw dyplomw
ukoczenia studiw i wiadectw ukoczenia studiw podyplomowych oraz wzoru suplementu do dyplomu 55,
wynika, e warunkiem wydania dyplomu ukoczenia studiw wyszych jest uzyskanie okrelonych w programie
ksztacenia efektw ksztacenia i wymaganej liczby punktw ECTS, odbycie przewidzianych w programie
ksztacenia praktyk, zoenie egzaminu dyplomowego oraz pracy dyplomowej. Zgodnie z art. 29 ust. 1 ustawy
z dnia 18 marca 2011 r. o zmianie ustawy Prawo o szkolnictwie wyszym, ustawy o stopniach naukowych
i tytule naukowym oraz stopniach i tytule w zakresie sztuki oraz o zmianie niektrych innych ustaw, studenci
przyjci na studia przed dniem wejcia w ycie przedmiotowej ustawy oraz w roku akademickim 2011/2012
studiowali wedug programw opracowanych na podstawie dotychczasowych przepisw do koca okresu
przewidzianego w programie i planie studiw. Przepis ten daje podstaw do stosowania do studentw
koczcych studia w roku akademickim 2011/2012 i 2012/2013 rozporzdzenia z dnia 19 grudnia 2008 r.
w sprawie rodzajw tytuw zawodowych nadawanych absolwentom studiw i wzorw dyplomw oraz wiadectw
52

Dz. U. z 2012, poz. 572 ze zm.

53

Dz. U. Nr 160, poz. 958.

54

Dz. U. Nr 201, poz. 1188.

55

Dz. U. Nr 196, poz.1167.

30

wydawanych przez uczelnie 56. Zgodnie z 6 tego rozporzdzenia, warunkiem wydania dyplomu ukoczenia
studiw wyszych byo zrealizowanie przewidzianego w planach studiw i programach nauczania zakresu
ksztacenia, uzyskanie zalicze i zoenie wymaganych egzaminw oraz odbycie przewidzianych w programie
nauczania praktyk, zoenie egzaminu dyplomowego lub pracy dyplomowej, jeeli standardy ksztacenia tak
przewiduj, oraz uzyskanie odpowiedniej liczby punktw ECTS okrelonych w standardach ksztacenia. Tym
samym dopuszczalna bya rezygnacja z pisania prac dyplomowych na studiach pierwszego stopnia, jeli nie
przewidyway tego standardy ksztacenia.
Warunki ocen dokonywanych przez Polsk Komisj Akredytacyjn (oceny programowej na okrelonym kierunku
studiw, poziomie i profilu ksztacenia oraz oceny instytucjonalnej w podstawowej jednostce organizacyjnej
uczelni) okrela rozporzdzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyszego z dnia 29 wrzenia 2011 r. w sprawie
warunkw oceny programowej i oceny instytucjonalnej 57.
Rozporzdzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyszego z dnia 2 listopada 2011 r. w sprawie Krajowych Ram
Kwalifikacji dla Szkolnictwa Wyszego okrela opis efektw ksztacenia dla profilu oglnoakademickiego oraz dla
profilu praktycznego w obszarach ksztacenia w zakresie: nauk humanistycznych; nauk spoecznych; nauk
cisych; nauk przyrodniczych; nauk technicznych; nauk medycznych, nauk o zdrowiu oraz nauk o kulturze
fizycznej; nauk rolniczych, lenych i weterynaryjnych, a take sztuki. W rozporzdzeniu ujto rwnie opis
efektw ksztacenia prowadzcego do uzyskania kompetencji inynierskich. W odrbnych rozporzdzeniach
zostay okrelone standardy ksztacenia przygotowujcego do zawodu nauczyciela 58 oraz dla kierunkw studiw:
weterynarii i architektury 59, kierunku lekarskiego, lekarsko-dentystycznego, farmacji, pielgniarstwa
i poonictwa 60.
Na podstawie art. 69 ust. 1 pkt 3 w zw. z art. 9 pkt 11 i art. 68 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach
publicznych 61, rektor uczelni zobowizany jest do zapewnienia adekwatnej, skutecznej i efektywnej kontroli
zarzdczej, ktrej celem jest m.in. zapewnienie zarzdzania ryzykiem.
Najwaniejszym aktem prawnym regulujcym prawa autorskie jest ustawa o prawie autorskim i prawach
pokrewnych. Zgodnie z art. 1 ust. 1 ustawy, przedmiotem prawa autorskiego jest utwr, tj. kady przejaw
dziaalnoci twrczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezalenie od wartoci,
przeznaczenia i sposobu wyraenia. Stwierdzenie, e utwr stanowi przejaw dziaalnoci twrczej oznacza, e
powinien on stanowi rezultat dziaalnoci o charakterze kreacyjnym; przesanka ta jest speniona, gdy powstaje
subiektywnie nowy wytwr intelektu 62. Drug istotn przesank utworu podlegajcego ochronie prawem
autorskim jest jego indywidualny charakter. Sd Najwyszy uzna, e indywidualny charakter dziea wyraa si
w tym, e odbiega ono od innych przejaww podobnego dziaania w sposb wiadczcy o jego swoistoci
i niepowtarzalnoci 63. W innym orzeczeniu Sd Najwyszy stwierdzi, e twrczo jest zawsze przejawem
indywidualnego ujcia i w nastpstwie tego prowadzi do powstania rezultatu niepowtarzalnego i to bez wzgldu
na to, jaki jest rozmiar oryginalnoci rezultatu oraz jaka jest jego uyteczno i warto. Nie s przejawem
indywidualnego ujcia rozwizania rutynowe, stosowane w podobnych sytuacjach, w szczeglnoci wynikajce
z przyjtych w danej sytuacji regu postpowania. Indywidualnym ujciem moe by swoista kombinacja
zastosowania tych regu, podporzdkowana oryginalnej koncepcji caoci64. Orzecznictwo sdowe przesdzio,
e posta, jako i rozmiary utworu, stopie wysiku pracy umysowej ani znaczna jej donioso, warto,
jak dzieo obiektywnie reprezentuje, nie maj znaczenia dla powstania ochrony prawnoautorskiej 65. Ochrona
powstaje z chwil ustalenia utworu (art. 1 ust. 3 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych) i kady, kto
56

Dz. U. z 2009 r. Nr 11, poz. 61.

57

Dz. U. Nr 207, poz. 1232.

Rozporzdzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyszego z dnia 17 stycznia 2012 r. w sprawie standardw ksztacenia przygotowujcego do wykonywania
zawodu nauczyciela (Dz. U. z 2012 r., poz. 131).

58

Rozporzdzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyszego z dnia 29 wrzenia 2011 r. w sprawie standardw ksztacenia dla kierunkw studiw weterynarii
i architektury (Dz. U. Nr 207, poz. 1233).

59

60 Rozporzdzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyszego z dnia 9 maja 2012 r. w sprawie standardw ksztacenia dla kierunkw studiw: lekarskiego,
lekarsko-dentystycznego, farmacji, pielgniarstwa i poonictwa (Dz. U. z 2012 r., poz. 631).
61

Dz. U. z 2013 r., poz. 885 ze zm.

62

Wyrok Sdu Apelacyjnego w Poznaniu z 7 listopada 2007 r., I ACa 800/07.

63

Wyrok Sdu Najwyszego z 30 czerwca 2005 r. IV CK 763/04.

64

Wyrok Sdu Najwyszego z 15 listopada 2002 r. II CKN 1289/00.

J. Barta, M. Czajkowska-Dbrowska, Z. wikalski, R. Markiewicz, E. Traple, Prawo autorskie i prawa pokrewne. Komentarz, Wydanie IV, Zakamycze
2005 r., str. 74.

65

31

stworzy utwr, moe domaga si, by by uznawany za jego autora, chyba e w postpowaniu sdowym
udowodni mu si, e nie jest autorem utworu albo e stworzone przez niego dzieo nie jest utworem w rozumieniu
prawa autorskiego. Z ochrony korzysta zarwno utwr dokoczony, jak i niedokoczony (art. 1 ust. 3 i 4 ww.
ustawy), cae utwory albo ich czci, rwnie ich szkice, projekty, plany, wersje wstpne o ile speniaj same
w sobie przesanki utworu, o ktrych bya mowa wyej. Jak stanowi art. 4 ustawy, nie stanowi przedmiotu prawa
autorskiego akty normatywne lub ich urzdowe projekty; urzdowe dokumenty, materiay, znaki i symbole;
opublikowane opisy patentowe lub ochronne; proste informacje prasowe.
Twrcy przysuguj dwa rodzaje uprawnie do utworu, tj. prawa osobiste i prawa majtkowe. Prawa osobiste
maj na celu ochron szczeglnego zwizku istniejcego pomidzy autorem a utworem. Wi ta jest realizowana
poprzez autorstwo (danie autora, aby inni nie przypisywali sobie autorstwa jego utworw), oznaczenie tego
autorstwa (nazwiskiem, pseudonimem albo moliwo nieujawniania autorstwa zachowanie anonimowoci)
art. 16 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Do praw osobistych zaliczane jest np. prawo do
decydowania o pierwszym udostpnieniu utworu publicznoci oraz zakaz ingerowania w jego tre i form.
Prawa osobiste twrcy s nieograniczone w czasie, trwaj take po jego mierci. Po mierci twrcy o jego prawa
dbaj zarwno osoby bliskie, spadkobiercy, jak i organizacje zbiorowego zarzdzania prawami autorskimi.
Natomiast prawa majtkowe to prawa do korzystania z utworu i rozporzdzania nim na wszystkich polach
eksploatacji oraz uzyskiwania z tego tytuu wynagrodzenia (art. 17 ustawy o prawie autorskim i prawach
pokrewnych). Prawa majtkowe s ograniczone czasowo, tj. wygasaj zasadniczo po upywie 70 lat od mierci
twrcy (art. 36 ww. ustawy). Gdy wygasaj prawa majtkowe, utwr trafia do domeny publicznej staje si wtedy
dobrem, z ktrego wszyscy mog korzysta (m.in. zwielokrotnia, publikowa, umieszcza na stronie
internetowej). Fakt, e utwr wszed do domeny publicznej w zwizku z wyganiciem ochrony autorskich praw
majtkowych nie oznacza, i nie podlegaj ochronie prawa osobiste, w tym przede wszystkim prawo do
autorstwa. Przywaszczenie sobie autorstwa utworu, ktry znajduje si w domenie publicznej, jest zatem
plagiatem 66. Przedmiotem plagiatu moe by tylko utwr (lub jego elementy twrcze), czyli taki rezultat pracy
intelektualnej, ktry spenia cechy twrczoci (oryginalnoci i indywidualnoci), w stosunku do ktrego twrcy
przysuguje autorskie prawo osobiste prawo do autorstwa.
Art. 29 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych okrela tzw. prawo do cytatu, ma ono jednak swoje
granice: Wolno przytacza w utworach stanowicych samoistn cao urywki rozpowszechnionych utworw lub
drobne utwory w caoci, w zakresie uzasadnionym wyjanianiem, analiz krytyczn, nauczaniem lub prawami
gatunku twrczoci (art. 29 ust. 1 ww. ustawy). Zgodnie z art. 34 ustawy o prawie autorskim i prawach
pokrewnych mona korzysta z utworw w granicach dozwolonego uytku pod warunkiem wymienienia imienia
i nazwiska twrcy oraz rda. Podanie twrcy i rda powinno uwzgldnia istniejce moliwoci. Twrcy nie
przysuguje prawo do wynagrodzenia, chyba e ustawa stanowi inaczej.
Termin plagiat nie naley do jzyka prawnego. W ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych wystpuje
termin przywaszczenia autorstwa (art. 115 ust. 1). W zalenoci od relacji pomidzy prac oryginaln a prac
stanowic przywaszczenie autorstwa wyrnia si plagiat jawny oraz plagiat ukryty. Fakt popenienia plagiatu
nie zaley od wielkoci przejtego utworu.
Popenienie plagiatu powoduje odpowiedzialno karn, cywiln lub dyscyplinarn. Odnonie odpowiedzialnoci
karnej, ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych stanowi: Kto przywaszcza sobie autorstwo albo
wprowadza w bd co do autorstwa caoci lub czci cudzego utworu albo artystycznego wykonania, podlega
grzywnie, karze ograniczenia wolnoci albo pozbawienia wolnoci do lat 3 (art. 115 ust. 1). Zachowania w tym
zakresie penalizuje take Kodeks karny art. 272 stanowi: Kto wyudza powiadczenie nieprawdy przez
podstpne wprowadzenie w bd funkcjonariusza publicznego lub innej osoby upowanionej do wystawienia
dokumentu, podlega karze pozbawienia wolnoci do lat 3. Odpowiedzialnoci cywilnej dotyczy art. 79 ust. 1
ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, ktry stanowi, e uprawniony, ktrego autorskie prawa
majtkowe zostay naruszone, moe da od osoby, ktra naruszya te prawa zaniechania naruszania,
usunicia skutkw naruszenia, naprawienia wyrzdzonej szkody oraz wydania uzyskanych korzyci.
Przywaszczenie autorstwa cudzego utworu moe skutkowa w stosunku do:
mianowanego nauczyciela akademickiego rozwizaniem stosunku pracy bez wypowiedzenia (art. 126
pkt 3 lit. b ww. ustawy) oraz odpowiedzialnoci dyscyplinarn (art. 144 ust. 3),

S. Stanisawska-Kloc, Plagiat i autoplagiat, Infos. Zagadnienia spoeczno-gospodarcze, nr 16 (108) z 27 lipca 2011 r., Wydawnictwo Sejmowe dla Biura
Analiz Sejmowych. http://orka.sejm.gov.pl/WydBAS.nsf/0/809AA726A2EBA65BC12578DA00426605/$file/Infos_108.pdf, dostp 29 wrzenia 2014 r.

66

32

studenta odpowiedzialnoci dyscyplinarn

(licencjata, magistra, inyniera), jeeli praca
plagiatem (art. 193). Zgodnie z art. 217
dyscyplinarnego wobec studenta, ktremu
przedawnienia.

(art. 214 ustawy) oraz odebraniem tytuu zawodowego

stanowica podstaw nadania tego tytuu okazaa si
ust. 5 w odniesieniu do wszczcia postpowania
zarzuca si popenienie plagiatu, nie stosuje si

Szczegowy tryb postpowa wyjaniajcych i dyscyplinarnych na uczelniach okrelaj rozporzdzenia Ministra

Nauki i Szkolnictwa Wyszego: z dnia 6 grudnia 2006 r. w sprawie szczegowego trybu postpowania
wyjaniajcego i dyscyplinarnego wobec studentw oraz z dnia 14 marca 2007 r. w sprawie szczegowego trybu
postpowania wyjaniajcego i dyscyplinarnego wobec nauczycieli akademickich 67.
Istotne zmiany w zakresie odpowiedzialnoci dyscyplinarnej wprowadza od 1 padziernika 2014 r.
znowelizowana ustawa Prawo o szkolnictwie wyszym.
W przypadku kupna gotowej pracy dyplomowej podstaw odpowiedzialnoci karnej moe by art. 272 Kodeksu
karnego, kiedy przestpstwa dopuszcza si nie tylko ubiegajcy si o stopie faszywy autor (student), lecz take
rzeczywisty twrca pracy, bd jako wspsprawca, bd jako pomocnik (odpowiednio art. 18 1 i 3 Kodeksu
karnego).

67

Dz. U. Nr 58, poz. 391.

33

5.2. Wykaz najwaniejszych aktw normatywnych dotyczcych kontrolowanej dziaalnoci

1. Ustawa z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyszym (Dz. U. z 2012 r., poz. 572 ze zm.).
2. Ustawa z 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631 ze
zm.).
3. Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. z 2013 r., poz. 885 ze zm.).
4. Rozporzdzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyszego z dnia 14 wrzenia 2011 r. w sprawie
dokumentacji przebiegu studiw (Dz. U. Nr 201, poz. 1188).
5. Rozporzdzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyszego z dnia 1 wrzenia 2011 r. w sprawie tytuw
zawodowych nadawanych absolwentom studiw, warunkw wydawania oraz niezbdnych elementw
dyplomw ukoczenia studiw i wiadectw ukoczenia studiw podyplomowych oraz wzoru suplementu
do dyplomu (Dz. U. Nr 196, poz. 1167).
6. Rozporzdzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyszego z dnia 22 wrzenia 2011 r. w sprawie
szczegowego trybu i warunkw przeprowadzania czynnoci w przewodach doktorskich,
w postpowaniu habilitacyjnym oraz w postpowaniu o nadanie tytuu profesora (Dz. U. Nr 204, poz.
1200).
7. Rozporzdzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyszego z dnia 2 listopada 2011 r. w sprawie Krajowych
Ram Kwalifikacji dla Szkolnictwa Wyszego (Dz. U. Nr 253, poz. 1520).
8. Rozporzdzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyszego z dnia 5 padziernika 2011 r. w sprawie
warunkw prowadzenia studiw na okrelonym kierunku i poziomie ksztacenia (Dz. U. z 2014 r., poz.
131).
9. Rozporzdzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyszego z dnia 19 lipca 2011 r. w sprawie warunkw,
jakim musz odpowiada postanowienia regulaminu studiw w uczelniach (Dz. U. Nr 160, poz. 958).
10. Rozporzdzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyszego z dnia 6 grudnia 2006 r. w sprawie
szczegowego trybu postpowania wyjaniajcego i dyscyplinarnego wobec studentw (Dz. U. Nr 236,
poz. 1707).
11. Rozporzdzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyszego z dnia 29 wrzenia 2011 r. w sprawie warunkw
oceny programowej i oceny instytucjonalnej (Dz. U. Nr 207, poz. 1232).

34

5.3. Wykaz skontrolowanych jednostek, osb kierujcych tymi jednostkami, a take ocen
oglnych kontrolowanej dziaalnoci zawartych w wystpieniach pokontrolnych NIK

Lp.

Jednostka
organizacyjna NIK
przeprowadzajca
kontrol

Nazwa jednostki
kontrolowanej

Imi i nazwisko kierownika

jednostki kontrolowanej
(rektora)

Ocena oglna
kontrolowanej
dziaalnoci
zawarta w
wystpieniu
pokontrolnym

Pastwowa Wysza Szkoa

Informatyki i Przedsibiorczoci
w omy

dr hab. Robert Charmas, prof.

PWSIiP

opisowa 68

2.

Uniwersytet w Biaymstoku

prof. dr hab. Jerzy Nikitorowicz

(do 31 sierpnia 2012 r.),
prof. dr hab. Leonard Etel
(od 1 wrzenia 2012 r.)

opisowa

3.

Politechnika witokrzyska w
Kielcach

prof. dr hab. in. Stanisaw

Adamczak

opisowa

4.

Uniwersytet Jana
Kochanowskiego w Kielcach

1.
Delegatura NIK
w Biaymstoku

Delegatura NIK
w Kielcach

prof. dr hab. Regina Renz

(do 31 sierpnia 2012 r.),
prof. dr hab. Jacek Semaniak
(od 1 wrzenia 2012 r.)
Prof. dr hab. Antoni Jwko
(do 31 sierpnia 2012 r.),
Dr hab. Tamara Zacharuk, prof.
UPH (od 1 wrzenia 2012 r.)
prof. dr hab. in. Mirosaw Luft
(do 31 sierpnia 2012 r.),
prof. dr hab. in. Zbigniew ukasik
(od 1 wrzenia 2012 r.)

negatywna

5.

Uniwersytet PrzyrodniczoHumanistyczny w Siedlcach

6.

Uniwersytet TechnologicznoHumanistyczny im. Kazimierza

Puaskiego w Radomiu

7.

Pastwowa Wysza Szkoa

Zawodowa w Tarnowie

prof. dr hab. Stanisaw Komornicki

8.

Uniwersytet Pedagogiczny im.

Komisji Edukacji Narodowej
w Krakowie

prof. dr hab. Micha liwa

9.

Pastwowa Wysza Szkoa

Zawodowa im. Prezydenta
Stanisawa Wojciechowskiego
w Kaliszu

prof. dr in. Jan Chajda

pozytywna mimo
stwierdzonych
nieprawidowoci

Uniwersytet Ekonomiczny
w Poznaniu

prof. dr hab. Marian Gorynia, prof.

zw. UEP

pozytywna mimo
stwierdzonych
nieprawidowoci

Politechnika Koszaliska

prof. dr hab. in. Tomasz

Krzyyski (do 31 sierpnia 2012 r.),
prof. dr hab. in. Tadeusz Bohdal
(od 1 wrzenia 2012 r.)

pozytywna mimo
stwierdzonych
nieprawidowoci

Delegatura NIK
w Krakowie

Delegatura NIK
w Poznaniu
10.

11.

Delegatura NIK
w Szczecinie

opisowa

opisowa

opisowa

negatywna

Najwysza Izba Kontroli stosuje 3-stopniow skal ocen: pozytywna, pozytywna mimo stwierdzonych nieprawidowoci, negatywna. Jeeli sformuowanie
oceny oglnej wedug proponowanej skali byoby nadmiernie utrudnione, albo taka ocena nie dawaaby prawdziwego obrazu funkcjonowania kontrolowanej
jednostki w zakresie objtym kontrol, stosuje si ocen opisow, bd uzupenia ocen ogln o dodatkowe objanienie.

68

35

12.

Uniwersytet Szczeciski

prof. dr hab. Waldemar Tarczyski

(do 31 sierpnia 2012 r.),
prof. dr hab. Edward Wodarczyk
(od 1 wrzenia 2012 r.)

13.

Pastwowa Wysza Szkoa

Zawodowa im. Angelusa
Silesiusa w Wabrzychu

prof. dr hab. Elbieta Lonc

pozytywna mimo
stwierdzonych
nieprawidowoci

Uniwersytet Wrocawski

prof. dr hab. Marek Bojarski

opisowa

Delegatura NIK
we Wrocawiu
14.

pozytywna mimo
stwierdzonych
nieprawidowoci

36

5.4. Wykaz organw, ktrym przekazano informacj o wynikach kontroli

1. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej
2. Marszaek Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej
3. Marszaek Senatu Rzeczypospolitej Polskiej
4. Prezes Rady Ministrw
5. Minister Nauki i Szkolnictwa Wyszego
6. Minister Sprawiedliwoci
7. Komisja Edukacji, Nauki i Modziey Sejmu RP
8. Komisja do Spraw Kontroli Pastwowej Sejmu RP
9. Przewodniczcy Polskiej Komisji Akredytacyjnej
10. Przewodniczcy Rady Gwnej Nauki i Szkolnictwa Wyszego
11. Przewodniczcy Konferencji Rektorw Akademickich Szk Polskich
12. Przewodniczcy Konferencji Rektorw Publicznych Szk Zawodowych
13. Prezes Fundacji Rektorw Polskich
14. Parlament Studentw Rzeczypospolitej Polskiej
15. Fundacja na Rzecz Nauki Polskiej
16. Niezalene Zrzeszenie Studentw
17. Zrzeszenie Studentw Polskich

37