Avdhela Metoda Aromana

BIBLIOTECA CULTURII AROMANE
w w w. p r o i e c t a v d h e l a . r o
IANCU BALLAMACI
METODA
AROMN / VLAH
AROMANIAN METHOD
METODA
ARUMUNE / VLLAHE
Metoda Aromn / Vlah Aromanian Method Metoda Arumune / Vllahe
CUPRINS
9 / Nintidzate(a)ri/Prefa / Parathnie
13 / Di la Zahu Pana: Tr-armnami
15 / Lexia 1 (un)
Nscnti expresiuni comuni
21 / Lexia 2 (doau)
Prima (prota) mncari
27 / Lexia 3 (trei)
Ecuivalenti aromne(a)ti pi arbinuse(a)ti /i engleze(a)ti
31 / Lexia 4 (patru)
37 / Lexia 5 (ini)
43 / Lexia 6 (asi)
49 / Lexia 7 (apti)
53 / Lexia 8 (optu)
59 / Lexia 9 (nou)
65 / Lexia 10 (dz)
71 / Lexia 11 (unsprdzai)
79 / Lexia 12 (doausprdzai)
83 / Lexia 13 (treisprdzai)
Iancu Ballamaci
89 / Lexia 14 (patrusprdzai)
95 / Lexia 15 (inisprdzai)
101 / Lexia 16 (asisprdzai)
Ecuivalenti engleze(a)ti pi aromne(a)ti /i arbinuse(a)ti
107 / Lexia 17 (aptisprdzai)
Limba Italiana / Gjuha Italiane
113 / Lexia 18 (optusprdzai)
Artili figurative /i muzica
119 / Lexia 19 (nousprdzai)
Limba Aromn/Vlah / Gjuha Arumune/Vllahe
125 / Lexia 20 (yinyi)
131 / Lexia 21 (unsprvinvi)
135 / Lexia 22 (doausprvinvi)

141 / Lexia 23 (treisprvinvi)
Amnat ti/tr tu/tru lucru / Von pr n pun
147 / Lexia 24 (patrusprvinvi)
153 / Lexia 25 (inisprvinvi)

157 / Lexia 26 (asisprvinvi)
161 / Lexia 27 (aptisprvinvi)

165 / Lexia 28 (optusprvinvi)
Ti/tr Limba Aromn / Gjuha Arumune / Aromanian Language
169 / Lexia 29 (nousprvinvi)
Gramatica morfologia / Gramatika dhe morfologja / The Grammar and morphology
173 / Lexia 30 (treidz)
177 / Lexia 31 (treidziun)
Compararea cu Romna / Krahasimi me Rumanishten / Comparison with Romanian
183 / Lexia 32 (treidzidou)

189 / Lexia 33 (treidzitrei)
197 / Lexia 34 (treidzipatru)

203 / Lexia 35 (treidziini)
213 / Lexia 36 (treidziasi)
219 / Lexia 37 (treidziapti)

229 / Lexia 38 (treidzioptu)
233 / Lexia 39 (treidzinou)

237 / Lexia 40 (patrudz)
245 / Lexia 41 (patrudziun)
255 / Lexia 42 (patrudzidoau)

263 / Lexia 43 (patrudzitrei)
273 / Lexia 44 (patrudzipatru)

281 / Lexia 45 (patrudziini)
287 / Lexia 46 (patrudziasi)
297 / Lexia 47 (patrudziapti)
Iancu Ballamaci
307 / Lexia 48 (patrudzioptu)
313 / Lexia 49 (patrudzinou)

319 / Lexia 50 (inidz)
325 / Lexia 51 (inidziun)
331 / Lexia 52 (inidzidoau)

339 / Lexia 53 (inidzitrei)
345 / Lexia 54 (inidzipatru)
Un videari istoric: Suatili aromni/macedono-romni dit America
351 / Lexia 55 (inidziini)

357 / Lexia 56 (inidziasi)
Dzua National a Aromilor 23 di Mai 1905 / Dita Nacionale e Arumunve 23 Maj 1905
361 / Lexia 57 (inidziapti)

367 / Lexia 58 (inidzioptu)
373 / Lexia 59 (inidzinou)

377 / Lexia 60 (asidz)
385 / Lexic (Parti di lexic)

403 / Apendix
405 / Di la Iancu Ballamaci: Aromnili di Albania

Nga Iancu Ballamaci: Arumunt e Shqipris
421 / Di la Academiciana Matilda Caragiu Marioeanu:

Mihail G. Boiagi Gramatica Aromn ic Macedonovlah importana a iei
Nga Akademike Matilda Caraxhiu Marioceanu:
Mihail G. Boiaxhi Gramatika Arumune ose Maqedonovlahe dhe rndsia e saj
431 / Alfabetul tradiional AromnMacedonovlah
Nintidze(a)ri/Prefaa
imba esti elementu prinipal di singurtirea ali unei etnii, minoritati. Limba aromn-vlah esti limba
matern al poporului aromn/vlah. Aist populai esti veaci, autocton, rspndit tu tut Balcanu. Istoria
aietei populai esti umplut cu alumtri/razboiuri, cilstsiri continoasi contra furtunilor cu caracter di
asimilari dit partea al nemicilor/dumailor diferii. Ma, aromii/vlahii cu tut c armsir fr statu a lor, ar
tiut s pistibneadz tu sinu al popoarelor alanti balcanii.
Pisti capu a lor, -az -aist dzuu chindureati riscu/periculu ali asimilariei. Factu c aist populai nu
s-cunoati ca etnii, minoriteti la multi stati iu bneadz periculeadz existena a ei. Esti un pericul eminent i
dui pi calea di asimilari aromii/vlahii i ma s-tuchesc ca neaua.
Esti aist minoritati i ti/tr numuru potenialu intelectual justific garantarea ali identitatei n Constituia
i trfai Legia Fundamental di un stat.
Cai esti situaea actual al aromilor/vlahilor? Aei putem s-li mprm tu trei grupuri:
1.Grupu al tricuilor di lichii/etati i u zbursc ghini limba printeasc, limba ali dadi/limba matern/
limba aromn/vlah.
2.Grupu di lichiia/etatea medi i u-cunoti parial (nu-u zburti ghini limba).
3.Grupu di tiniri i nu-u achicsesc nu-u zbursc limba aromn/vlah.
Un factor negativ nofavorabil ti/tr buneaa ali chiestunei aromneasc esti merenarizmu aromn/vlah
i ari ca izvor profitarea material-economic.
Ancac generaia/bru nou nu va s-aib condii buni, creati dit partea al Statului i paralel cu limba uficial
s nvea limba aromn/vlah (3-4 ore tu stmn), in scoili iu nvea va si s-asimileadz.
Ma, aist va s-ira un crim mari ti/tr aist etnii i ari dat aht mult ti/tr Patria a lor vrut-Arbuniia/
Albania! Statu Albanez, opinionu pozitiv lipseati si s-conduc dit minduerea democratic European pi baza al
Crilor Documentilor ti/tr Drepturili al Omului.
Tiatea i bgai datoria ali sinei a mea s-fac aist metod ca s-dau -mini contributu a mel modest ca s-licure
nviarea ali limbei a nostr veaci, vrut -avut, limbei aromn/vlah dit partea al cilimeailor/tinirilor i
bneadz studiadz pit coili arbineasi tu csbdzurili ca: Curceaua, Tirana, Elbasan, Vlora, Selenia, Lua,
Diviaca, Librajd, Berat, Pograde, Drenova, Bobotia, Ghirocastra, Saranda, Cavaia, Durrs, Fier s.a.
10
Iancu Ballamaci
Metoda esti bilingv:

A. Aromne(a)ti (grailu frrotesc).
B. Arbinuseati.
C. Parial engleze(a)ti.
Element cu importan la compoziionu ali metodi esti referena i s-da dit limba Englez n limba aromn/
vlah arbineas/arbiniseasc.
Metoda esti ndupurat la experiena tr-amintat dit Eniclopedia Wikipedia, la operili studili
lingvistii al personalitilor xeni/di nafoar arm/macedo-vlahi, ca: prof. Charles Speroni, Carlo Golino,
Weigand, Thunman, Pucvilu, Rosetti, Iorga, Matilda Caragiu Marioeanu, N. Saramandu, C. Cndroveanu,
V. Barba, Friedman, Peyfuss, Th. Kahl, H.M. Gauger, T.Winnfrith, Th. Capidan, P. Papahagi, Burileanu,
Pucariu... .a. Tuta studili lingvistii, istorii, folclorii... creaili literari cu valoari ideo-artistic al
V. Mustaca, A. Cristo, C. Mitro, I. Guo, S. Fuchi, Dh. Fuchi, Th. ico, I. Coloa, Dh. Fallo, Tarua, Bau... .a.
al cronicanului cu num I.M. Cheafzezi.
Valorarea aitei metodi depindi di ghivistoru/cititoru aromn/vlah ti nivelu c ct i serveti nviariei ali
limbei aromn/vlah practicarea/esercitarea a ei tu ban, coal, societati, biseric, famili n vinitoru.
n Albania/Arbinuia s-cunosc ca minorit greii, macedoii, muntenegrii, romii, eghiptiaii -nu
s-cunosc aromii/vlahii i snt populaia a doaua dup aea majoritar albanez/arbineas (aist esti un paradox
i nu-u scoal cndarea). i snt aisti suati ca: Chefalovrisi, Renasterea ali Moscopoli, Vlahii di Albania,
cnt tu snt un Fra di mum di un tat, noi aromii di eta toat. Ei snt di un sndzi, far-aromi/vlahi
ca tu fraii a notri i bneadz tu Gria, Macedonia, Srbia, Bullgaria, Romnia, Frana, Germania, America,
Australia, Austria .a.? Teaea Statu Albanez lipse(a)ti s-bag tu loc dreptatea s-cunoasc -ca minoritati, pi
baza ali legiei, Constituiei aromii/vlahii di tu Arbiniia.
Ma u ncid aist prefa cu zboarili mintimeni al un auului i dzea: Aru ma mari ali aromnamei i yini
di singur aromii/vlahii i ar fut snt buii ali lumei/duauei slaghii ali sinei a lor.
Un alt au mintimen aromn/vlah ar dzs: Aromii/vlahii oci mi di aur ar fapt ppu cu purusi
ti/tr lumea/duaua singur armasir fr ppu!. Esti momentu i tora singur aromii/vlahii s-minduesc
ti sinea a lor ca s-nu si s-asimiliadz, s-nu chear, ma s-u chirdhseasc dit br(n)u n br(n) fara pstrit, mndar
tiisit aromn/vlah.
Aromnamea va s-pistibneadz!
Autoru
11
Parathnie
juha sht elementi kryesor i vetdijes s nj etnie, minoriteti. Gjuha arumune/vllahe sht gjuha
amtare e popullit arumun/vllah. Kjo popullsi sht e vjetr, autoktone, e prhapur n tr Ballkanin.
Historia e ksaj popullate sht e mbushur me luftra, prpjekje, t vazhdueshme kundr furtunave me
karakter asimilues nga ana e armiqve t ndryshm. Por, arumunt/vlleht me gjith se mbeten pa shtetin e tyre,
kan ditur t mbijetojn n gjirin e popujve t tjer ballkanik.
Mbi kokn e tyre, dhe sot e ksaj dite qendron rreziku i asimilimit. Fakti q kjo popullat nuk njihet si
etni n shum shtete ku banojn rrezikon eksistencn e saj. sht nj rrezik real q shpie n rrugn e asimilimit
arumunt/vlleht q po treten si dbora. sht ky minoritet q pr nga numri dhe potenciali intelektual
justifikon garantimin e identitetit n Kushtetut q prbn Ligjin Fundamental t nj shteti.
Cila sht situata aktuale e arumunve/Vllehve?
Ata mund ti ndajm n tre grupe:
1. Grupi i t moshuarve q e flasin mir gjuhn prindrore, gjuhn e nns/gjuhn amtare, gjuhn
arumune/vllahe.
2. Grupi i moshs s mesme q e njeh pjesrisht (nuk e flet mir gjuhn).
3. Grupi i t rinjve q nuk e kuptojn dhe nuk e flasin gjuhn arumune/vllahe.
Nj factor negative, jo i favorshm pr t mirn e shtjes arumune sht mercenarizmi arumun/vllah q
ka si burim prfitimin material-ekonomik.
Nse brezi i ri nuk do t ket kondita t mira t krijuara nga ana e shtetit q paralel me gjuhn zyrtare t
msojn edhe gjuhn arumune/vllahe (3-4 or n jav) ne shkollat ku msojn, kjo etni do t asimilohet.
Por, ky do t ishte nj krim i madh pr kt etni q ka dhn kaq shum pr Atdheun e tyre-Shqiprin!
Shteti Shqiptar, opinioni i shndosh duhet t udhhiqet nga mendsia demokratike Europeane mbi bazn e
Kartave dhe Dokumentave pr T Drejtat e Njeriut.
Prandaj, i vura detyr vetes sime t bja kt metod q t jap edhe un kontributin tim pr t lehtsuar
t msuarin e gjuhs son t vjetr, t dashur dhe t pasur gjuhs arumune/vllahe nga ana e fmijve, t rinjve
q jetojn dhe studiojn n shkollat shqiptare n qytetet si: Kor, Tiran, Elbasan, Vlor, Selenic, Lushnj,
Diviak, Librazhd, Berat, Pogradec, Drenov, Boboshtic, Gjirokastr, Sarand, Kavaj, Durrs, Fier.
12
Iancu Ballamaci
Metoda sht dygjuhshe:

A. Arumanisht (e folura frshrote).
B. Shqip.
C. Pjesrisht Anglisht.
Element i rndsishm n kompozicionin e metods sht referenca q jepet nga gjuha angleze n
gjuhn arumune/vllahe dhe shqipe.
Metoda sht mbshtetur n eksperiencn e prfituar nga Enciklopedia Wikipedia, n veprat dhe
studimet gjuhsore t personaliteteve t huaj dhe arumun/vlleh si: prof. Charles Speroni, Karlo Golino,
Weigand, Thunman, Pukvili, Rosetti, Jorga, Matilda Karaxhiu Marioceanu, N. Saramandu, K. Kndroveanu,
V. Barba, Friedman, Peyfuss, Th. Kahl, H.M. Gauger, T. Winnfrith, Th.Kapidan, P. Papahaxhi, Burileanu,
Pushkriu... etj.; gjithashtu dhe studimet gjuhsore, historike, folklorike... dhe krijimet letrare me vler ideoartistike t V. Mustaks, A. Kristos, K. Mitres, S. Fuqit, Dh. Fuqit, Th. Cikos, I. Kolonjs, Dh. Fallos, Tarushs,
Bashut etj. dhe kronikanit me emr I.M. Qafzezi.
Vlersimi i ksaj metode varet nga lexuesi arumun/vllah se sa i shrben t msuarit t gjuhs arumune/
vllahe dhe ushtrimin e saj n jet, shkoll, shoqri, kish, familje, n t ardhmen. N Shqipri njihen si minoritete
grekt, maqedonasit, malazezt, romt, egjiptiant, dhe nuk njihen arumunt/vlleht qe jan popullsia e dyt pas
asaj mazhoritare shqiptare (ky sht nj paradoks q nuk e ngre kandari). jan kto shoqata si: Qefalovrisi,
Rilindja e Voskopojs, Vlleht e Shqiperise, kur t gjith jan nj Vllezr t nj nne dhe t nj babe, ne
arumunt e nj jete t tr. Ata jan prej nj gjaku, fisi-arumun/vlleh si t gjith vllezrit tan q banojn
n Greqi, Maqedoni, Srbi, Bullgari, Rumani, Franc, Gjermani, Amerik, Australi, Austri etj.? Prandaj Shteti
Shqiptar duhet t vr drejtsin n vend t njoh dhe si minoritet mbi bazn e Kushtetuts arumunt/
Vlleht e Shqipris.
Po e mbyll parathnien me fjalt e menura t nj plaku q thoshte: E keqja m e madhe armnames i
vjen nga vet arumunt/vlleht q kan qen dhe jan t mirt e bots dhe t kqinjt e vetes s tyre.
Nj tjetr plak i menur arumun/vllah ka thn Arumunt/vlleht sy dhe duarart kan br kpuc me
porosi pr botndhe vet mbetn pa kpuc!. Ka erdhur koha q vet arumunt/vlleht t mendojn pr veten
e tyre q t mos asimilohen, t humbasin, por ta trashgojn nga brezi n brez fisin e tyre t pastr, krenar, t
nderuar arumun/vllah.
Armnamea do t mbijetoj!
Autori
Di la Zahu Pana
Tr-armnami
Lele, fara armneasc,
varnu nu poati s-ti aducheasc,
dzuu alb nu ai vidzut,
cum bneadz Lumea tut.
Tu ti alag, tu ti avin,
s-nu sco caplu tu luin,
i-l u vrei lailu amintaticu,
mac nu-ai vrn giunatic?
Tu pit xeni,cu caplu apus,
graiulu cheari, zboru-i dus!...
Agrii, corbe armne,
i di mum i di pne,
i di gioc i di cntari,
agrii i zborlu vreari,
i tu casa a ta oarfn,
cresc ca serchi limbi xeane!
Pn cnd, o, Doamne Mare,
Va s-idem ca tu cutar?
Nu v ardi ca un jr,
Printeasca Dimndare?!
13
14
Iancu Ballamaci
SCRIPTA MANET
E shkruara mbetet
Mintimenlu latin dzsi:
I menuri latin tha:
e chirut.
sht e humbur.
C i e niscris,
A noau i scrisili
caft s-n li ascund!

Ilia Coloa
Se sht e pashkruar
Neve edhe t shkruarat
krkojn t na i fshehin.
Ilia Colonja
L e xi a 1 ( u n\)
N s c n t i e x p r e s i u n i c o m u n i
16
Iancu Ballamaci
English
Aromne(a)ti
Shqip
Good morning!
Bundzua!
Mirdita!
Good evening!
Bunseara!
Mirmbrma!
How? How are you?
Cum? Cum et?
Si? Si je?
No.
Nu.
Good night!
Noapti bun!
Good.
Ghini.
Where?
Teacher:
What is your name?

Stela:
My name is Stela
Teacher:
Good afternoon Miss Stela!

Stela:
Good afternoon teacher!

Teacher:
How are you?

Stela:
I am fine!
Teacher:
Where are you from?
Mir.
Jo.
Iu?
What is your name?
Do you understand?
Natn e mir!
Ku?
Cum ti ciam?
Nvetoru:
Achicset?
Cum ti (a)ciam?
Stela:
Mi ciam Stela.
Nvetoru:
Bundzua Stela!
Stela:
Bundzua nvetor!
Nvetoru:
Cum et?
Stela:
Mini(eu) esc ghini!

Nvetoru:
Di i loc et tini?
Si t quajn?
Msuesi:
Kupton?
Si t quajn?
Stela:
M quajn Stela.
Msuesi:
Mirdita Stela!
Stela:
Mirdita msues!
Msuesi:
Si je?
Stela:
Un jam mir!
Msuesi:
Nga vend je ti?
English
Stela:
I am aromanian (vlach) from Albania.
Teacher:
Read the new words to page 2.
Stela:
grandmother, father, mother,

grandfather, bread, water, horse, bride,
cheese, yogurt, milk, sheep, dog,
mountain, plain, house, flower, snow,
grandmother, old, girl, boy, beautiful.
Teacher:
Close your books. Answer

in aromanian.
Stela! Go to the board!
Write Aromanian is the language
of my grandmother.
What day is today?
Stela:
Saturday.
Teacher:
But Sunday?
Stela:
Sunday is day of the Great God.

Orthodox Christions go to the church.
17
Aromne(a)ti
Stela:
Esc aromn(rmn)/vlah dit

Arbinii.
Nvetoru:
Ghivsi (citi) zboarili nali tu(tru)

pagina 2.
Shqip
Stela:
Jam arumune/vlahe nga Shqipria.
Msuesi:
Lexo fjalt e reja n faqen 2.
Stela:
Stela:
Nvetoru:
Msuesi:
Mum, tat, mam, papu, pni, ap,

cal, nveast, dzinir, ca mrcat, lapti,
oai, cni, munti, padi, cas, lilici,
neau, dad, iat, moas, au, feat,
ficior, muat.
Ncide carili! Rspunde
pi aromneti!
Stela! Duti tu scndura lai!
Scriia(scrii): Aromna esti limba
ali dadi.
Stela! i dzuu esti/easti az?
Stela:
Smbt.
Nvetoru:
Ma dumnica?
Stela:
Dumnica esti dzua al Dumnidzlui

Mari. Critiii ortodoxi neg tu(tru)
biseric.
Gjyshe, baba, mama, gjysh, buk,

uj, kal, nuse, dhndrr, djath, kos,
qumsht, dele, qeni, mal, shesh, shtpi,
lule, dbor, gjyshe, plak, plak, up,
djal, e bukur.
Mbyllni librat. Prgjigjuni n
arumanisht.
Stela! Shko n drrasn e zez!
Shkruani (shkruaj): Arumanishtia sht
gjuha e nns.
far dit sht sot?
Stela:
E shtun.
Msuesi:
Po e diela?
Stela:
E diela sht dita e Zotit t Madh. T

krishtert orthodoks shkojn n kish.
18
Iancu Ballamaci
English
Aromne(a)ti
Shqip
vocabulary
vocabularu
fjalori
good afternoon
good evening
How?
are
understand
answer
close
books
Saturday
Sunday
God
yogurt
grandmother
grandfather
beautiful
milk
snow
dog
bread
water
horse
bride
bundzua
bunseara
Cum?
esti
achicseti
rspundei
ncide
carili
smbt
dumnic
Dumnidz
mrcat
mum
papu
muat
lapti
neau
cni
pni
ap
cal
nveast
mirdita
mirmbrma
Si?
je
kupton
prgjigjuni
mbyllni
librat
e shtun
e diel
Zoti
kos
gjyshe
gjysh
e bukur
qumsht
dbor
qen
buk
uj
kal
nuse
19
English
Aromne(a)ti
Shqip
vocabulary
vocabularu
fjalori
bridegroom
cheese
house
girl
boy
close (your) books
answer in aromanian
go to the board
write Aromanian
is the language
of my Grandmother
What day is today?
Sunday is the day
of the Great God
Orthodox Christians
go to the church
dzinir
ca
cas
feat
ficior
ncide crili
rspunde pi aromneti
duti tu scndura lai
scriia Aromna
dhndrr
djath
shtpi
vajz / up
djal
mbyllni librat
prgjigjuni n arumanisht
shko n drrasn e zez
shkruani Arumanishtia
esti limba ali dadi
sht gjuha e nns
i dzuu esti/easti az?

dumnica esti dzua
al Dumnidzlui Mari
critiii orthodox
neg tu/tru biseric
far dit sht sot?

e diela sht dita
e Zotit t Madh
t krishtert orthodoks
shkojn n kish
L e xi a 2 ( do au\)
P r i m a ( p r o ta ) m n c a r i
22
Iancu Ballamaci
Esti/easti oara (shatea) 7 (apti) -giumitati di tahina/dimineaa. Famiia Leca sta pi mas ti (tr) prima(prota) mncari/mcari.
Aromne(a)ti
Shqip
Nicola (tata):
Bundimineaa Stela! Cum duri la hii?!
Stela; Marina:
Bundimineaa tata! Cum u fe som(n)u?!
Nicola (tata):
Duri ca un iel. Tora voi s-mi lau, s-mi sursesc agoa
c az am gugea lucru ti(tr) fe(a)ri.
Doamna Lena:
i s -ater ti(tr) m(n)cari?
Nicola (tata):
Prima oar di un pahar di rchii di au, dapoia
va s-iau un lingur di iari.Prjilia vr trei sfini(feti)
di pani ma di aeau laia. Dup mncari fe- -un cafei
turc ma cu niham(pun) zahari. Ama, u voi dit mna ali
Steli (dup m(n)cari fudzi la lucru).
Nikolla (babai):
Mirmngjes Stela! Si fjete moj bij?!
Stela; Marina:
Mirmngjes baba! Si e bre gjumin?!
Nikolla (babai):
Fjeta si nj qengj. Tani dua t lahem; t rruhem shpejt
se sot kam goxha pun pr t br.
Zonja Lena:
far t t shtroj pr t ngrn?
Nikolla (babai):
Hern e par m jep nj got raki rrushi,
pastaj do t marr nj lug mjalt
Thek nja tre feta buk po prej asaj t zezs.
Mbas ngrnies m bni nj kafe turke, por me pak sheqer.
Ama e dua nga dora e Stels (mbas ngrnies shkon n pun).
Nicola (tata):
Bundzua Lena, Stela, Marina!
Stela:
Tata! S-tu fac cafeia tora? Ma u vrei m(a)amnat?
Marina:
Mini(eu) nu voi cafei, va s-beauun pahar di lapti.
Doamna Lena:
Cum tricu adunarea ier sear, Nicola?
Nikolla (babai):
Mirdita Lena, Stela, Marina!
Stela:
Baba! T ta bj kafen tani? Apo e do m von?
Marina:
Un nuk dua kafe, do t pi nj got qumsht.
Zonja Lena:
Si kaloi mbledhja dje mbrma?
[Domnul Nicola si stuar dit lucru la shatea(ora) 5(ini) dup prndz].
23
Aromne(a)ti
Nicola (tata):
Ira mult interesant. S-fe(a)i mari debat

(mari ncceari) avea vinit (a)-directuru.
Adun zahrea c cafea e(a)sti amar.
Doamna Lena:
U vidzu iva pi docturu Papakozma?
Nicola (tata):
Nu-u vidzui iuva. Aoa i avem vr nau?
Marina, i dzi coala?
Marina:
Totna un istorii. i dzi coala? E i s-dzc?!
Avem mult(u) ti/tr nviari.
Nicola (tata):
Stela! Cum neg lucrili tu(tru)agensia a tau?
Stela:
Avem doau nali: un calitori ti/tr i(n)sula di Capri
tu/tru 15 (inisprdzai) di august (a)- un ti/tr Viena
tu 10 (dzai) septembrie / yismiciuni.
Marina:
Mam! A nu fa -aia un cafei, u voi dit(u) mna a tau
c u fa nostim.
Shqip
Nikolla (babai):
Ishte shum interesante. U b debat i madh

(znk e madhe) kishte erdhur edhe drejtori.
Sillma sheqerin se kafeja sht e hidhur.
Zonja Lena:
E pe gj doctor Papakozman?
Nikolla (babai):
Nuk e pash gjkundi. Ktu kemi ndonj t re?
Marina, thot shkolla?
Marina:
Gjithmon nj histori. far thot shkolla?!
Kemi shum pr t msuar.
Nikolla (babai):
Stela! Si shkojn punt n agjensin tnde?
Stela:
Kemi dy t reja: nj udhtim pr n ishullin e Kaprit
m 15 gusht dhe nj pr n Vien pr m 10 shtator.
Marina:
Mama! A nuk m bn dhe mua nj kafe, e dua nga dora
tnde se e bn t shijshme.
24
Iancu Ballamaci
vocabularu
fjalori
tahina/dimineaa
mngjes
bundimineaa
cum duri la hii
mirmngjes
si fjete moj bij
cum u fe som(n)u brbate
si e bre gjumin burr
Agoa
shpejt
ca un iel
i s()-ater
si nj qengj
far t shtroj
di un lingur di iari/ieri
m jep nj lug mjalt
vr trei sfini
ndonja tre feta
/i un pahar
dhe nj got
prjilea
cu-umpt
cu lapti
aruc ct s-vrei
thek
me gjalp
me qumsht
hidh sa t duash
ma di aeau laia
po nga ajo e zeza
fe- -un
m bni dhe nj
m-amnat
m von
dup m(n)cari
turc
u vidzu iva pi docturu
mbas ngrnies
turke
e pe gj doktorin
i avem vr nau
kemi ndonj t re
a nu fa -aia
a nuk m bn dhe mua
cum neg lucrili
si shkojn punt
25
English
Aromne(a)ti
Shqip
The days of the week

Monday, Tuesday, Wednesday,
Thursday, Friday, Saturday, Sunday
Dzlili di stmn
Lun, Mar, iercur, Joi, Vinir,
Smbt, Dumnic
Ditt e javs
e hn, e mart, e mrkur, e enjte,
e premte, e shtun, e diel
Numbers from one thru twenty

One, two, three, four, five, six, seven,
eight, nine, ten, eleven, twelve, thirteen,
fourteen, fifteen, sixteen, seventeen,
eighteen, nineteen, twenty
Numrili di la un pn la vinghi
Un, doau, trei, patru, ini, asi,
apti, optu, nou, dzai, unsprdzai,
doausprdzai, treisprdzai,
patrusprdzai, inisprdzai,
asisprdzai, aptisprdzai,
optusprdzai, nousprdzai,
vinghi/yinyi
Numrat nga 1 deri n 20

Nj, dy, tre, katr, pes, gjasht,
shtat, tet, nnt, dhjet,
njmbdhjet, dymbdhjet,
trembdhjet, katrmbdhjet,
pesmbdhjet, gjashtmbdhjet,
shtatmbdhjet, tetmbdhjet,
nntmbdhjet, njzet
Numbers from hundred thru thousand
Numrili di la unsut
pn la unii
Unsut, doausuti, treisuti,
patrusuti, inisuti, asisuti, aptisuti,
optsuti, nousuti, unii
Numrat nga njqind deri n njmij
1974
unii nousuti aptidzipatru
1974
njmij nntqind shtatdhjet e katr
Hundred, two hundreds, three

hundreds, four hundreds, five hundreds,
six hundreds, seven hundreds, eight
hundreds, nine hundreds, a thousand
1974
One thousand nine hundred
seventy four
Njqind, dyqind, treqind, katrqind,

pesqind, gjashtqind, shtatqind,
tetqind, nentqind, njmij
L e xi a 3 ( t r e i )
Ecuivalenti aromne(a)ti
pi arbinuse(a)ti /i engleze(a)ti
28
Iancu Ballamaci
English
Aromne(a)ti
Shqip
Welcome! When did you arrive?!
Ghini vinit! Cnd ave vinit?!
Mirserdht! Kur keni erdhur?!
We arrived brothers, but we will not

stay many days.
Vinim fra, ma nu va s-ttem multi

dzli.
Erdhm vllezr, por nuk do t rrim

shum dit.
We arrived early, we returned late

because we visited the museums.
Avem vinit aghon,

ma n(a)-amnm ca fe(a)im
nscnti viziti pit museumuri.
Kemi erdhur shpejt, por u vonuam

sepse bm disa vizita npr muzeume.
We arrived early.
Noi avem fut Londra, ma noi nu

avem fut Paris.
Ne kemi qen n Londr, por ne nuk

kemi qen n Paris.
Yesterday I have been at home the

whole day.
Asear mini(eu) am fut (iram) tut

dzua acas.
Dje un kam qen tr ditn n

shtpi.
It has been e very interesting lesson.
Ari fut(ira) un lexiuni mult

interesant.
Ka qen nj leksion shume interesant.
The coffee is ready already.
Cafea e(a)sti gata tora.
Kafeja sht gati tani / tashm.
He has never tasted this cheese.
El(ael) nu ari gustat vrnoar

aist fel di ca.
Ai nuk ka shijuar kurr nga ky lloj

djathi.
They always come late at home.
Ei(aei) totna yin amnat acas.
Ata gjithmon vijn von n shtpi.
He who studies, learns.
Ael i studiaz, nvea.
Ai q studion, mson.
Marina has been in Paris for many

months.
Marina ari fut Paris

ti(tr) mul mei.
Marina ka qen n Paris pr shum

muaj.
My father took many pictures

of my little sister.
Tat-u (a mel) ari fapt

multi fotografii (caduri) ti(tr)
sora-mea(a mea) ic.
Babai im ka br shum fotografi pr

motrn time t vogl.
Where can I change 300 dollars.
Iu pot mini(eu) s schimb

300 (treisuti di dollar)?
Ku mund un t kmbej 300 dollar.
29
vocabulary
Vocabularu
fjalori
English
Aromne(a)ti
Shqip
welcome
Ghini vinit!
mirserdht!
early
Agoa
shpejt
will stay
Va sttem
do t rrim
to be late
N()-amnm
u vonuam
have been
Avem fut
kemi qen
is
E(a)sti
some
the whole day

ready
Nndau
disa
Tut dzua
gjith ditn
Gata
gati
sht
have never tasted
Nu ar gustat
nuk kan shijuar
cheese
Ca
djath
yet
Ninga
akoma
arrived brothers
Vinim frai
erdhm vllezr
yesterday
Asear
dje
because became
C feim
I have been
Mini(eu)am fut
they
Ei(atei)
at home the whole day

always
They came late
se bm
un kam qen
Tut dzua acas
tr ditn n shtpi
Totna
gjithmon
Ei vin amnat/yin amnat
ata
Ata vijn von
30
Iancu Ballamaci
Conjugation of the auxiliary verb

to have
Conjugarea al verbului
auxiliar am
Zgjedhimi i foljes
ndihmse kam
English
Aromne(a)ti
Shqip
Indicative Mood
Modu Indicativ
Mnyra Dftore
Present Tense
Present
E tashme
I have
You have
He (she) has
We have
You have
They have
Mini(eu) am
Tini ai
Ael/Aea(u) ari
Noi avem
Voi ave
Aei/Aeali ar/au
Un kam
Ti ke
Ai/Ajo ka
Ne kemi
Ju keni
Ata(Ato) kan
Imperfect
Imperfect
E pakryer
I had
You had
He(she) had
We had
You had
They had
Mini(eu) aveam
Tini aveai
Ael/Aea avea
Noi aveam(u)
Voi aveat
Aei/Aeali avea
Un kisha
Ti kishe
Ai(Ajo) kishte
Ne kishim
Ju kishit
Ata/Ato kishin
Example
Exemplu
Shmbull
I want to go to the library.

You thought I have a boy and a girl.
Mini(eu) voi s()-neg tu(tru) librari.

Voi mindui ca mini(eu) am un ficior
/i un feat.
Un dua t shkoj n library.
Ju mendoni se un kam nj djal

dhe nj vajz.
L e xi a 4 ( pat r u)
32
Iancu Ballamaci
Studenii aromi/vlahi ca studenii dit(u) locurili alti(alanti) ar pui bai (pradz). Mensa universitar e(a)sti preferat ce preurili
snt eftini. E(a)sti mesea di dzuu ()/i un grup di studeni aca un mas ti(tr) mncari la mensa Regie dit Bucuret.
Aromne(a)ti
Mita:
Shqip
i ari ti(tr) mncari?
far ka pr t ngrn?
Ursea menuea!
Urdhro mnyn!
Mita! Ari sup cu buci di carni/car di porc, bridzoli coapti

tu scar, peti tav, turlii di salaturi i alti...
Mita! Ka sup me copra mish derri, brxolla t pjekura

n skar, peshk tav, turli sallatash etj...
Tini Costa i va s()-iai?
Ti Mita far do t marrsh?
Mini(eu) v recumandedz tav di peti, e(a)sti gustoas, cadi

licor tu stumac. Ghini e(a)sti ()/i un sallat cu zrzvi.
Ma Ninti s()-iai un sup cu dzam di carni/car ic sup
cu buci di chicat.
Un ju rekomandoj tav peshku, sht e shijshme,

bie leht n stomak. Mir sht dhe nj sallat me zarzavate.
M par t marrsh nj sup me lng mishi ose sup
me copa mlie.
Mini(eu) va s()-iau un carni cu turlii ()-un sallat cu

dumat, eap, castrave, mrule cu umtulem ()/i niheam
di pusc ma pun acr ()/i amisticat cu buci di ca
minat.
Un do t marr nj mish me turli dhe nj sallat

me domate, qep, kastravec, marule me vaj dhe me pak
uthull te thart dhe t przier me copza
djathi t grir.
Astumsina u mpra mintea. Va s-nchiset?

Cu i va s-calitoret, cu tren, ma cu autobus?
Athere e ndave mendjen. Do t nisesh?

Me far do t udhtosh, me tren apo me autobus?
Camarieru:
Costa:
Mita:
Costa:
Mita:
Costa:
33
Mita:
Mni tahina/dimineaa va s iau trenu ali linii Bucuret
Sinaia. Nchise(a)ti la oara/shatea 10 di tahina.
Nesr n mngjes do t marr trenin e linjs Bukuresht

Sinaia. Niset n orn 10 n mngjes.
Costa:
Ce va s()-nidze Sinaia? i e(a)sti sibepea/scopulu?
Pse do t shkoni n Sinaia? Cila sht arsyeja?
Mita:
Ari un conferin /adunari cu studenii universitar dit(u)
nafoar cu tema: Reflexsiuni ti (tr) istoria,tradiili ()/i
lumea suflitoas-material al Romilor veci.
Ka nj konferenc me studentt universitar t huaj

me tem: Refleksione pr historin, traditat dhe botn
shpirtrore-materiale t Rumunve t vjetr.
Costa:
Harau di tini Mita! Singur va s-nedz?
Lum si ti Mita! Vet do t shkosh?
Mita:
Nu, nu singur. Va s-neg -cu al trei studeni care/i snt
aromni/vlahi dit(u) Arbinuia, Gria ()/i un feat
macedono-vlah dit(u)Macedonia.
Jo, jo vetm. Do t shkoj dhe me tre student t cilt

jan arumun/vlleh nga Shqipria,Greqia dhe nj vajz
Maqedono-Vllahe nga Maqedonia.
Costa:
Astumsina s-vu hib calea mbar! S-nidze () s-vini
sanato!
Athere ju qoft rruga e mbar! T shkoni dhe t vini

shndosh!
Mita:
Dumnidz s()-n()-ajut!
Zoti na ndihmoft!
34
Iancu Ballamaci
Vocabularu
fjalori
carni / car
mish
pe(a)ti
m jep
peshk
nostim / gustoas
i shijshm / i, e shijshme
cu niheam pusc acr
me pak uthull t thart
astumsina
athere
eap
()/i umtulem di mslini / masini

u mpra mintea
qep
dhe vaj ulliri
e ndave mendjen
cu i va s-nedz
me far do t shkosh
harau di tini
lum si ti
calitoret
singur
feat
udhtosh
vetm
vajz/up
calea mbar s-vu hib!
rruga e mbar ju qoft!
s-vini snto!
t vini shndosh!
niheam
pak
i va s-iai?
far do t marrsh?
sup cu dzam di carni
sup me lng mishi
i scop /sibepi
far qllimi /shkaku / synimi
cu ali trei studeni
me tre student t tjer
cu buc di chicat
mni tahina /dimineaa

dit(u) nafoar
Dumnidz s-n-ajut!
me copra mlie
nesr n mngjes
t huaj
Zoti na ndihmoft!
35
Gramatica
English
Aromne(a)ti
Simple Past Tense

I had
You had
He/She had
We had
You had
They had
E kryer e thjesht
Mini(eu) avui
Tini avu
Ael(el)/aeau(ea) avu
Noi avum(u)
Voi avut
Aei(ei) / Aeali(eali) avur
Present Perfect or Past Indef inite

I have had
You have had
He/She has had
We have had
You have had
They have had
Un pata
Ti pate
Ai/ajo pati
Ne patm
Ju patt
Ata/Ato patn
E kryer
Mini(eu) am avut
Tini ai avut
Ael(el)/aeau(ea) ar avut
Noi avem avut
Voi ave avut
Aei(ei) / Aeali(eali) ar avut
Past Perfect
I had had
You had had
He/she had had
We had had
You had had
They had had
Shqip
Un kam pasur
Ti ke pasur
Ai/ajo ka pasur
Ne kemi pasur
Ju keni pasur
Ata/ato kan pasur
E kryer e plat
Mini(eu) aveam avut

Tini aveai avut
Ael(el)/aeau(ea) avea avut
Noi aveam avut
Voi aveat avut
Aei/ei / Aeali/e(a)li avea avut
Un kisha pasur
Ti kishe pasur
Ai/ajo kishte pasur
Ne kishim pasur
Ju kishit pasur
Ata/ato kishin pasur
36
Iancu Ballamaci
English
Aromne(a)ti
Shqip
Travelling by aeroplan
Calitori cu aeroplan
Udhtim me aeroplan
When does the plane for... leave?

What type of plane is it?
When must I be at the airport?
Half an hour before take-off.
I want to book a seat in the plane
leaving tomorrow for...
How much is for the round-trip?
When do we take-off?
When do we arrive in?
Put out your cigarettes please!
What height are we flying now?
Have you anything for air-sickness?
Cnd nchise(a)ti aeroplanu ti(tr)...?

i soi di aeroplan e(a)sti?
Cnd prindi/lipse(a)ti s-hiu tu(tru)
aeroport(u)?
Jumitati di oar/shati ninti di
azbuirari?
Vream s-purusesc un loc cu aeroplanu
care/i nchise(a)ti mni ti/tr
Ct custuse(a)ti ti/tr duc-vinit?
Cnd nchisim?
Cnd agiundzem?
Astindzei igrili!
Tu i anlimi m(a)-azbuirm?
Simi vr iva di lngoarea/boala
ali anlimi?
Kur niset aeroplani pr n?

far tip/lloj aeroplani sht?
Kur duhet t jem n aeroport?
Gjysm ore prpara se t fluturoj.
Desha t porosit nj vend me
aeroplanin q niset nesr pr...
Sa kushton per vajtje-ardhje?
Kur nisemi?
Kur arrijm?
Fikni cigaret!
N far lartsie po fluturojm?
Ndjen ndonj gj nga smundja
e lartsis?
L e xi a 5 ( ] i n] i )
38
Iancu Ballamaci
Famiia Leca e(a)sti un veaci client al vinditorului

di zrzv, Diu.
Aisti ducheni snt comuni tu(tru)tuti cetateili
(csbdzurili) dit(u) Arbinui.
Doamna Leca prefereaz s fac () chieltuerili
ti(tr)lugrii dit(u) Antic.
Frutili li ia la Diu, carnea/cara la csapu Constandin
si pnea la cirpearu Dina.
Familja Leca sht nj kliente e vjetr

e shitsit t zarzavateve Disho.
Kto dyqane jan t zakonshme n t gjitha
qytetet e Shqipris.
Zonja Leka preferon t bj edhe shpenzimet
pr gjra Antike.
Frutat i merr te Dishua, mishin te kasap Konstandini
dhe bukn te furrtari Dina.
Aromne(a)ti
Doamna Leca:
Shqip
Bundzua Diu!
Mirdita Disho!
Bundzua doamna Leca!
Mirdita zonja Leka!
Ca buni aspar aisti fsuli?!
Si t mira duken kto fasule?!
Snt tazei dialihira. Ai tur minti s-iai?
Jan t freskta vrtet. Ke ndrmend t marrsh?
i pre(u) ari? i preuri ar aisti fasuli?
far mimi ka? far mime kan kto fasule?
1200 (unii doausuti) di leci (lecuri) chilu.
1200 lek kilogrami.
Ca mult scumpi li i.
Si shum shtrenjt i mban?
Tini u ti. Cum s-t si fac ghini!
Ti e di. Si t t bhet mir!
Diu:
Doamna Leca:
Diu:
Doamna Leca:
Diu:
Doamna Leca:
Diu:
39
Aromne(a)ti
Doamna Leca:
Shqip
Az nu am tur minti s-iau. Va s-yin alant stmn.
Sot nuk kam ndrmend t marr. Do t vij javn tjetr.
Tini u ti. Vedz ()-tu alt loc!
Ti e di. Shiko dhe n vend tjetr!
Vidzui, vidzui ma nu li arsim ngliatili.
Pash, pash por nuk i plqejm t ngrirat.
Cum va fa tora? Va s-iai iva?
Si do t bsh tani? Do t marrsh gj?
Ti plcrsesc(u)va s-n dai 1 chil di dumati,

1 chil di pipiri, 1 chil di eapi, un irec di chil di ai
3 (trei)chili di patati, 0.5 (jumitati) di chil di curcubeti un
chil di linti. F/f socoteala/logaria!
T lutem do t m japsh 1 kg domate, 1 kg piperka,

1 kg qep, nj erek kg hudhra, 3 kg patate,
0.5 kg kungulleshka dhe 1 kg thjerza.
Bje llogarin!
Doamna Leca, socoteala/logaria fai 10400 (dzati ii

s-patrusuti di lec/leci.
Zonja Leka, llogaria t bn 10400 lek.
Diu! or pzari bun, sntati, mbrea ()ghini s-n

videm stmna i yini.
Disho! T uroj Pazar t mir, shndet, mbarsi dhe

mirupafshim javn q vjen.
Ghini s-n videm doamna Leca!
Mirupafshim zonja Leka!
Tora am ti luari carnea la csapu, pnia la cirpearu.

Tu aist chiro pistupsesc c va s-li aib scuasi ciurechili caldi
dit(u) cirap. Adio!
Tani kam pr t marr mishin n kasapi, bukn n furrtari.

N kt koh besoj se do ti ket nxjerr yrekt e ngrohta nga
furra. Mirupafshim!
Diu:
Doamna Leca:
Diu:
Doamna Leca:
Diu:
Doamna Leca:
Diu:
Doamna Leca:
40
Iancu Ballamaci
Vocabularu
fjalori
scumpi
t shtrenjta
veara
n ver
primili (protili)
t parat
ti aea(u)
prandaj
vedz
shiko
iali
merri
tu alt loc
dhe n tjetr vend
ti plcrsesc
t lutem
ngliatili
t ngrirat
eap
qep
English
Aromne(a)ti
Shqip
Age
Ti/tr lichi
Pr moshn
When were you born?
Cnd ave nscut?

Cnd eti amintat?
Kur ke lindur?
Kur keni lindur?
How old are you?
C ai hi?
Sa vje jeni?
How old do you think I am?
C mindi voi c esc(u)?
Sa mendon se jam?
I would say you were about forty-eight.
Va s() dzeam patrudzioptu.
Do t thoja 48.
Are you married?
Hi mrtat (n-surat)?
Jeni i martuar?
Do you have children?
Avei voi cilimeai?
Keni ju fmij?
41
I have a girl and a boy.
Am un feat -un ficior.
Kam nj vajz dhe nj djal.
How old is your sister?
Ct ai esti/easti sor-ta?
Sa vje sht motra jote?
She is 35 (thirty five years).
Aea(ea) esti/easti
35 (treidziini) di ai.
Ajo sht 35 vje.
Your brother.
Fratili a vost/vostru.
Vllai juaj.
Cftari: Zbur ti/tr famiia a voast(r)!
Gramatica
Future Tense
Vitoru
E Ardhme
I shall have
Mini(eu) va s-am
Un do t kem
He/she will have
Ael(el) / Aeau(ea) va s()-aib
Ai/ajo do t ket
You will have
Voi va s-ave
Ju do t keni
You will have
We shall have
They will have
Tini va s()-ai
Noi va s()-avem
Aei(ei) / Aeali/eali va s-aib
Ti do t kesh
Ne do t kemi
Ata/ato do t ken
42
Iancu Ballamaci
Future Perfect
Vitoru Apropiat
E Ardhme e Prparme
I shall have had
Mini(eu) va s-am avut
Un do t kem pasur
He/she will have had
Ael(el) / Aeau(ea)
va s-aib avut
Ai/ajo do t ket pasur
Voi va s-ave avut
Ju do t keni pasur
You will have had
Tini va s-ai avut
Ti do t kesh pasur
We shall have had
Noi va s-avem avut
Ne do t kemi pasur
They will have had
Aei(ei) / Aeali(eali)
va s-aib avut
Ata/ato do t ken pasur
You will have had
L e xi a 6 ( [ asi )
44
Iancu Ballamaci
Aromne(a)ti
Shqip
Az e(a)sti dumnic. E(a)sti 5 di apriliu. Dzuu musat di

primvear. Stela e(a)sti apruchiat tu poart, gata ti/tr iri
dit cas /i ma zburti cu sor-sa Marina.
Sot sht e diel. sht 5 prill. Dit e bukur pranvere.

Stela sht afruar ne port, gati pr t dal nga shtpia
dhe po bisedon me t motrn Marina.
Stela:
i dzuu muat az!
far dit e bukur sot!
Fantastic! Fa pcat/steps s stai a cas, s-ti nci nutru tu

aist chiro aht muat.
Fantastike! Bn mkat/faj t rrish n shtpi, t mbyllesh

brenda n kt koh.
Dealihira. Mini(eu) nu va s() s-tau a cas.
Vrtet. Un nuk do t rri n shtpi.
Va s-iau parti tu/tru un picnic i/cari va si organizeadz

dit cursu di studenii a notri cu sibepea/ocazia c im ghini
cu examili semestriali.
Do t marr pjes n nj piknik q do t organizohet

nga kursi i studentve tan me rastin se dolm mir
me provimet simestrale.
Mam! S-nu ai mirachi, nu va s-n()-amnm mult(u).

Pi la oara 8 di ct(r) seara va s-him a cas.
Mama! T mos kesh merak, nuk do t vonohemi shum.

Rreth ors 8 t darks do t jemi n shtpi.
Noi va s-im tora. Ghini s-n videm!

-cu minti tu/ntru cap, avdz!
Ne do t dalim tani, Mirupafshim!

Dhe me mend n kok, dgjore!
Ghini s-n videm mam, tata!
Mirupafshim mama, baba!
Marina:
Stela:
Marina:
Marina:
Doamna Leca:
Marina, Stela:
45
Vocabularu
fjalori
i dzuu muat
dit e bukur
steps/pcat
faj, mkat
Dialihira
vrtet
s-ti nci nutru
t mbyllesh brenda
va s-iau parti
do t marr pjes
vr cunuscut
ndonj t njohur
va s-nidze
do t shkoni
oaspiii a mei
miqt e mi
cu tut minti
me tr mend
va s-n tur(n)m
do t kthehemi
pi la oara optu
rreth ors 8
di ct(r) seara
nga darka
nu i-agiundzi
nuk m arrin
ai vidzut
ke par
Cftari: Trscriia un excursion!

Organizohet nga kursi i studentve tan me rastin se dolm mir me provimet simestrale.
46
Iancu Ballamaci
Stela:
Cu cai va s-nedz tu picnic?
Me k do t shkosh n piknik?
Snt fe(a)tili s-ficiorii dit cursu a nostru.
Jan vajzat dhe djemt e kursit ton.
Mini(eu)cunosc vr di studenii a ti?
Un njoh ndonj nga studentt tnd?
Va s-ia parti ()/i oaspiil/i a mei:

Costa, Hristu, Ana -Ianula.
Do t jen edhe miqt e mi:

Kosta, Hristoja, Ana dhe Janula.
Lua maina/automobilu a nost(r)u!
Merrni makinn ton!
No, no. Costa va s-ia a lui;

e(a)sti icbus/microbus cu optu locuri.
Jo, jo. Kosta do t mrr t tijin;

sht mikrobus me 8 vende.
Cai va s-u calic/conduc maina/automobilu?
Kush do ta ngas makinn?
Costa u calic/u condui ghini! Ma tini i va s-fa?
Kosta e nget mir. Po ti far do t bsh?
Mini va s()-stau aoa. Profesuru Andon n()-ari dat

un sac cu datorii ti/tr mni. Nu tiu va s-i() agiung chirolu
ima no.
Un do t rri ktu. Profesor Andoni na ka dhn

nj thes me detyra pr nesr. Nuk di do t m arrij
koha apo jo.
Cu tut minti u ai? Va s()-stai a cas az

tu aist dzuu aht muat!
Me tr mend e ke? Do t rrish n shtpi sot

n kt dit kaq t bukur!
Marina:
Stela:
Marina:
Stela:
Marina:
Stela:
Marina:
Stela:
Marina:
Stela:
47
Chiefea u-ari -a-ia, ma nu am i s()-fac.
Qejfi ma ka edhe mua, por nuk kam far t bj.
Aidi cu noi! Va s-n tur(n)m pi la oara/shatea optu

di ct(r) seara.
Ajde me ne! Do t kthehemi rreth ors 8 t darks.
a dz unoar, am multi datorii ti/tr fae(a)ri.

Va s-lucredz pn amnat noaptea.
T thash njher,kam shum detyra pr t br.

Do t punoj deri natn von.
Stela! S-nu iai vidzut iva ochielarii a mei di soari? Nu

si thne(a)ti iu li am bgat.
Stela! Mos i ke par gj syzet e mia t diellit? Nuk m

kujtohet ku i kam vn.
Ma s-nu li afi iali ae(a)li a meali!
Po t mos i gjesh merri ato timet.
(Dup cftari li afl ochielarii) Stela! Li aflai.

Li aveam bgat tu(tru)cianta a meau di psunuse(a)ri.
(Mbasi krkon i gjen gjyslykt) Stela! I gjeta!

I kisha vn n antn time t psonisjes.
Nu tim i ar tur/ntru minti s-fac mama -tata?!
Nuk dim far kan ndrmend t bjn mamaja dhe babai.
Va s-im deadun cu tat-tu c avem ti/tr fe(a)ri nscnti

psunuse(a)ri. Tini, Marina cnt va s-ti tor a cas?
Do t dalim s bashku me t tat/baban?
Marina:
Stela:
Marina:
Stela:
Marina:
Stela:
Doamna Leca:
L e xi a 7 ( [ apt i )
50
Iancu Ballamaci
English
We prefer our garden and you prefer
yours.
Costandin saw his ount.
My mum is still young.
I know their uncle.
How many tomatoes do you wish?

Which girls are those?
I have some cousins in America.

Does your father speak English?
My father and my mother arent rich.
Aromne(a)ti
Shqip
Noi preferm grdina/grdina

a noast(r), dipicnd voi prefera
a voast(r).
Ne preferojm kopshtin ton,ndrsa

ju preferoni tuajin.
Mam-mea e(a)sti ninga tinir.
Mamaja ime sht akoma e re.
Constandin ne(a)si/s-dusi s-vead

tet-sa/teta a lui.
Konstandini shkoi t shikoj teton

e tij.
Mini(eu)cunosc lal-su a lor.
Un njoh xhaxhan e tyre.
Cti dumi vre voi ?
Cai fe(a)ti snt ateali/eali/eli?
Mini (eu) am nscni cusurii

tu Americ.
Zburati tat-tu engleze(a)ti?
Tat-u(tata a mel) /i mama

nu snt avu.
Sa domate doni ju?
Cilat vajza jan ato?
Un kam disa kushurinj n Amerik.

Flet babai juaj anglisht.
Babai im dhe mamaja ime nuk jan

t pasur.
Vocabulary
Vocabularu
Fjalori
we prefer
garden
our
his aunt still
young
How many?
Which girls
Noi preferm
grdin/grdina
a noast(r)
tet-sa a lui ninga
tinir
cti?
Cai fe(a)i
ne preferojm
kopsht
ton
tetoja e tij akoma
e re
Sa?
cilat vajza
are there
I eat
some
bread
with butter
speak
my father
I
have
some
cousins
in America
are not
riches
Snt ac(l)o
Am m(n)cat
niheam
pni
cu umpt(u)
zburti
tata-u
mini
am
nscni
cusurii
tu Americ
nu snt
avu
51
jan atje
kam ngrn
pak
buk
me gjalp
flet
babai im
un
kam
disa
kushrinj
n Amerik
nuk jan
t pasur
Gramatica
Conditional Mood
Present
I should have
You would have
He/she would have
We should have
You would have
They would have
Modu Condiional
Mini(eu) va s-aveam
Tini va s()-aveai
Ael(el) va s-avea
Noi va s-aveam
Voi va s-aveat
Aei(ei) / Aeali(eali) va s-avea
Mnyra kushtore
E tashme
Un do t kisha
Ti do t kishe
Ai/ajo do t kishte
Ne do t kishim
Ju do t kishit
Ata/ato do t kishin
52
Iancu Ballamaci
Past tense
I should have had
You would have had
He/she would have had
We should have had
You would have had
They would have had
Perfect
Mini(eu) va s-aveam avut
Tini va s-avea avut
Ael(el) / Aeau(ea) va s-avea avut
Noi va s-aveam avut
Voi va s-aveat avut
Aei(Ei) / Aeali/eali va s-avea avut
Exemplu
E kryer
Un do t kisha pasur
Ti do t kishe pasur
Ai/ajo do t kishte pasur
Ne do t kishim pasur
Ju do t kishit pasur
Ata/ato do t kishin pasur
Shmbull
()-mini va s-aveam acumprat un ahtari main/

automobil, ma mi lndidzi.
Edhe un do t kisha bler nj makin ti till, por u smura.
-mini va s-aveam avut un ahtari cas, ma u lo alant c si

spusi ma ditept.
Edhe un do t kisha pasur nj shtpi t till, por e mori tjetri i cili

u tregua m i zgjuar.
L e xi a 8 ( o pt u)
54
Iancu Ballamaci
Famiia Babu bneadz tu/tru-un apartament muat tu periferi/avigrtur. Tu tru aist apartament snt doau camiri/udai, salonu
di atiptari, cujina, sala di m(n)cari /i baia. Nu e(a)sti un apartament mari, ma e(a)sti dialihira comod(u). Famiia Babu ari doi
cilimeai: Veta i Ana. Veta e(a)sti 18 (optusprdzai) di ai Ana 24 (patruspryinyii) di ai. Veta ne(a)dzi la scoala di infermieri,
dipicnd Ana lucreadz tu un agensi di calitori/calitore(a)ri. Domnul Babu lucreadz ca mecanic tu/ntru-un autoserviciu.
Doamna Babu lucreadz la un Banc di Comer ca logaritar/contabil.
Familia Babu jeton n nj apartament t bukur n periferi. N kt apartament jan dy dhoma, saloni i pritjes, kuzhina, sala e
ngrnies dhe banja. Nuk sht nj apartament i madh, por sht vrtet komod. Familia Babu ka dy fmij: Vetn dhe Ann, Veta
sht 18 vje dhe Ana 24 vje. Veta shkon n shkolln e infermieris ndrsa Ana punon n nj agjensi udhtimi. Zoti Babu punon
si mekanik n nj autoservis. Zonja Babu punon n nj Bank t Tregtis si llogaritare/kontabl.
Aromne(a)ti
Doamna Babu:
Veta! Va s-neg pn tu centru di cetatea/csba c va s-fac
nscnti psunuse(a)ri. Va s-yi/vi -tini?
Veta:
Mam! Nu pot s-yin/vin c am un adunari.
Domnul Babu:
S-videm ti/tr vr pre(a)ci di ppu ti mini.
Ana:
Iu va s-nidze ti/tr psunuse(a)ri, tu duche(a)nea al Racu?
Doamna Babu:
No, no, va s-nidzem tu aeau duche(a)nea i e(a)sti discis
tora tu/tru Bulevardu Republica.
Ana:
Mam! Ai ndreptati, e(a)sti un duche(a)ni muat.
Doamna Babu:
Nu tim cum snt preurili!
Shqip
Veta! Do t shkoj deri n qendr t qytetit se do t bj ca
psonisje. Do t vish edhe ti?
Mama! Nuk mund t vij se kam nj mbledhje.
T shikojm pr ndonj pal kpuc pr mua.
Ku do t vini pr psonisje/blerje tek dyqani i Rakos?
Jo, jo, do t shkojm n at dyqanin q sht hapur tani n
Bulevard Republika.
Mama! Ke t drejt, sht nj dyqan i bukur.
Nuk dim si jan mimet!
Ana:
Ari nvite(a)ri /i ppu muati, sntoasi eleganti.
preurili nu para snt scumpi.
Doamna Babu:
Tini cnt va s-ti n-tor dit adunari la hii?
Veta:
Ce ntreghi, cum u ai lucru?
Doamna Babu:
Vrem s-u m(n)cm ina deadun c cu tat-tu avem ti/tr
fte(a)ri un vizit la un oaspit di a lui.
Ana-Veta:
Adio mam! Ghini s-n videm!
55
Ka veshje dhe kpuc t bukura, t shndosha dhe elegante.
Dhe mimet spara jan t shtrenjta.
Ti kur do t kthehesh nga mbledhja moj bij?
Pse pyet si e ke punn?
Duam ta ham darkn bashk se me baban tnd kemi pr t
br nj vizit te nj mik i tij.
Adio mama! Mirupafshim!
Vocabularu
fjalori
bneadz
muat
avigrtur
snt doau
camiri
salonu di atiptari
sala di m(n)cari
mari
ma e(a)sti dialihira
nedzi la scoala
dipicnd
jetojn
t bukur
rrethine
jan dy
dhoma
salloni i pritjes
salla e ngrnies
i, e madh
por sht vrtet
shkon n shkoll
ndrsa
56
Iancu Ballamaci
Vocabularu
fjalori
lucreadz la un
agensii di calitori
Banc di Comer
va s-neg pn tu/tru centru
di cetatea/csb
c va s-fac nscnti
Psunuse(a)ri/acumprturi
punon n nj
agjensi udhtimi
Bank Tregtare
do t shkoj deri n qendr
t qytetit
se do t bj ca
psonisje/blerje
Gramatica
Subjunctive mood
Mnyra Lidhore
Present
Prezent
E tashme
I have
You have
He/she has
We have
You have
They have
Mini(eu) s-am
Tini s-ai
Ael/el / Aeau/ea s-aib
Noi s-avem
Voi s-ave
Aei/ei / Ae(a)li/e(a)li
s-aib
Un t kem
Ti t kesh
Ai/ajo t ket
Ne t kemi
Ju t keni
Ata/ato t ken
57
Imperfect
Imperfect
E pakryera
I had
You had
He/she had
We had
You had
They had
Mini/eu s-aveam
Tini s-aveai
Ael/el s-avea
Noi s-aveam
Voi s-aveat
Aei/ei / Aeali/eali s-avea
Un t kisha
Ti t kishe
Ai/ajo t kishte
Ne t kishim
Ju t kishit
Ata/ato t kishin
Present perfect
Prezent perfect
E kryer
I have had
You have had
He/she has had
We have had
You have had
They have had
Mini/eu s-am avut

Tini s-ai avut
Ael/el s-aib avut
Noi s-avem avut
Voi s-ave avut
Aei/ei / Aeali/e(a)li s-aib avut
Un t kem pasur
Ti t kesh pasur
Ai/ajo t ket pasur
Ne t kemi pasur
Ju t keni pasur
Ata/ato t ken pasur
Past perfect
Ma multu ca perfectu
E kryer e plot
I have had
You have had
He/she have had
We have had
You have had
They have had
Mini/eu s-aveam avut

Tini s-aveai avut
Ael/el s-avea avut
Noi s-aveam avut
Voi s-aveat avut
Aei/ei / Ae(a)li/e(a)li s-avea avut
Un t kisha pasur
Ti t kishe pasur
Ai/ajo t kishte pasur
Ne t kishim pasur
Ju t kishit pasur
Ata/ato t kishin pasur
58
Iancu Ballamaci
Optative mood
Mnyra dshirore
Present
Prezent
E tashme
May I have
May you have
May he/she has
May we have
May you have
May they have
Mini/eu s-aveam
Tini s-aveai
Ael/el s-avea
Noi s-aveam
Voi s-aveat
Aei/ei / Aeali/e(a)li s-avea
Un paa
Ti pa
Ai/ajo past
Ne paim
Ju pai
Ata/ato pain
Example
Exemplu
Shmbull
I have had a such car I would be god.
S-aveam avut un ahtari main

va s-ira ghini.
T kisha pasur nj makin t till

do t ishte mir.
L e xi a 9 ( no u\)
60
Iancu Ballamaci
Doi americai domnu /i doamna Samara

ar neas tu/tru Itali ti/tr vizitari/vide(a)ri
patru cetatei/csbdzuri ca: Veneia, Firene,
Roma /i Napoli.
Agiumsir Veneia ier sear /i pi la 8 dix/di
ct(r) seara. Domnul Samara muiari-sa/muieri-sa
intr tu un agensi di calitori.
Dy amerikan zoti dhe zonja Samara kan shkuar

n Itali pr t vizituar shikuar katr qytete si:
Venetikun, Firencen, Romn dhe Napolin.
Arritn n Venetik dje mbrma rreth ors
8 t darks.
Zoti Samara dhe gruaja hyjn n nj
agjensi udhtimi.
Aromne(a)ti
Domnul Samara:
Bunseara!
Uf icialu:
Bunseara! i bunea vu-adusi aoa.
Cu i vre s-vu servim?
Domnul Samara:
Va s()-vream vr informat/informati.
Vrem s-fem un tur/giro/primnari pit(r)u cetatea/csblu
a vost(r)u Capitala Italiei Roma.
Uf icialu:
Ari un tur/giro turistic interesant mni.
Ahurhie(a)ti la oara 8 tahina/dimineaa ()/i bitise(a)ti
la oara/shatea 4 dupu prndz.
Domnul Samara:
Ghini! Ghini! Him dacord ()/i noi.
Uf icialu:
Ahurhie(a)ti di la Piaa San Marco/San Pietro/
Smtu Marcu/Samtu Pietro
Shqip
Mirmbrma!
Mirmbrma! far e mir ju solli ktu?
Me far doni tju sherbejm?
Do t deshim ndonj informat.
Duam t bjm nj tur/giro shtitje npr qytetin tuaj
Kryeqytetin e Italis Romn.
Ka nj tur/xhiro turistike interesante nesr.
Fillon n ora 8 n mngjes dhe mbaron
n ora 4 mbasdite.
Mir! Mir! Jemi dakord edhe ne.
Fillon nga Piaca San Marko/San Pietro
Domnul Samara:
Un moment ari un cum s-dzti Map of Venice?
Uf icialu:
Un Hart di Veneia?
Domnul Samara:
Exact.
Uf icialu:
(i da un hart domnului Samara)
Ia, ma s-vedz tu/tru aist hart a cadi ntru oci
Piaa San Marco. Giru/turu/calitoria ahurhie(a)ti aoa
pi cicioari c va si s-fac prima/prota un vizit tu
Bise(a)rica San Marcu ()-la Palatu dei Dogi.
Domnul Samara:
/i Campanela?
Uf icialu:
No, no yini/vini (a)ru/ pari ru.
Campanela nu e(a)sti nuntru tu/tru aist calitori
turistic.
Domnul Samara:
S-mi ier/iarta-mi.i dzse?
Uf icialu:
Dzc c Campanela nu fai parti tu/ntru aist tur/giro,
calitori. Dapoia cu vaporeta di la Piaa San Marco/Smtu
Marcu va s-nidzem tu isolu di Murano. Va s-vizitm
un fabric di giam. Dapoea va s-prndzm. Dup i va
s-prndzm totna cu vaporet va s-nidzem tu Lido.
Domnul Samara:
A, a ghini! Ghini! Dacord!
61
Nj moment ka nj si i thon Hart e Venecias?
Nj Hart t Venetikut?
E sakt.
(I jep nj hart zotit Samara)
Ja, po t shikosh kt hart t bie n sy Piaca San Marko.
Turi, xhiroja fillon ktu m kmb sepse do t bhet
s pari nj vizit n Kishn e Shn Markut
dhe n Pallatin e Dogit.
Dhe Kampanela?
Jo, jo, m vjen keq. Kampanela nuk sht brenda
n kt udhtim turistik.
T m falsh. far the?
Them se Kampanela nuk bn pjes n kt tur/xhiro/
udhtim. Pastaj me vaporete nga Piaca San Marco
do t shkojm n ishullin e Muranos. Do t vizitojm nj
fabric xhami. Pastaj do t drekojm. Mbas drekimit/ngrnies
s darks gjithmon me vaporet do t shkojm n Lido.
A, a, Mir! Mir! Dakord!
62
Iancu Ballamaci
Uf icialu:
Tu Lido va s-fem un tur/xhiro/calitori muat.
Ma s-n an chirolu va s-fem un imnari(primnari)
mardzina di amari.
Domnul Samara:
i s-fai ma si-asparga chirolu?
Uf icialu:
Veara nu mata/para fai chiro slabu/urut.
Ancac va s-da ploai s-sufl vimt(u)/liv grupu turistic
va si s-toar/toar(n) la Piaa di Stagione (Piazza delle
Stagione) /i di ac(l)o tu/San Marco pit(r)u Canalu Mari
cu vaporet ic cu gondol.
Domnul Samara:
Vu mulumim ti/tr explicaia care/i n dde ti/tr tut
turu, calitoria turistic duc-vinit!
Uf icialu:
E cum va fe domnule, va s-lua bileti ti/tr calitoria
turistic duc-vinit?
Domnul Samara:
Astumsina, voi trei bileti ti/tr mini, muieri-mea feata.
N Lido do t bjm nj tur/xhiro/udhtim t bukur.

Po t na mbaj koha do t bjm nj shtitje ans detit.
far bhet po t prishet koha?
N ver nuk para bn kohe e keqe.
N qoft se do t bjer shi dhe t fryj er grupi turistik
do t kthehet n Piaca di Stagione (Piazza della Stagione)
dhe prej aty n San Marko/Shn Marko npr Kanalin
e Madh me vaporet ose me gondol.
Ju falenderojm pr shpjegimin q na dhe pr t gjith turin,
udhtimin turistik vajtje-adhje.
E si do t bni zotri, do t merrni bileta pr udhtimin
turistik vajtje-ardhje?
Athere, dua tre bileta pr mua, gruan dhe vajzn.
63
Vocabularu
fjalori
Dupprndz(u)
Cum s-dzi?
Ma s-vedz aoa
Pi cicioari
C va s-fem
pari ru
iartami
i vre?
Totna
incac/ancac
chiro slab
astumsina
ahurhie(a)ti
tahina/dimineaa
bitise(a)ti
la patru dupprndz
i da un hart
a cadi ntru/tu oci(u)
aoa
pi cicioari
c va si s-fac
prima/prota un vizit
tu bise(a)ric
yini/vini (a)ru
mbasdreke
si thuhet?
po t shikosh ktu
m kmb
se do t bjm
m vjen keq
falmni
far doni?
gjithmon
n qoft se
koh e keqe
athere
fillon
mngjes
mbaron
mbasdreke
i jep nj hart
t bie n sy
ktu
m kmb
se do t bhet
s pari nj vizit
n kish
m vjen keq
64
Iancu Ballamaci
Vocabularu
fjalori
nu e(a)sti nuntru
tu/tru aist calitori turistic
nu fai parti
va s-nidzem
va s-prndzm
muat
ma s-n n chirolu
i s-fai ma si-asparg chirolu
ancac
va s-da ploai
/i sufl vimt(u)/liv
va si s-toar(n)
vu mulumim
ti/tr explicaia
care n dde
ti/tr tut calitoria
nuk sht brenda

n kt udhtim turistik
nuk bn pjes
do t vem
do t drekojm
e bukur
po t na mbaj koha
far bhet po t prishet koha
n qoft se
do t bier shi
dhe t fryje era
do t kthehen
ju falenderojm
pr shpjegimin
q na dhe
pr tr udhtimin
Cftari: Trscrii un calitori turistic i vu ari fapt ma mult impresii!
L e xi a 1 0 ( dza] i )
66
Iancu Ballamaci
English
Aromne(a)ti
Waiter! Waitress!
Can do anything for you Sir?
The soup is cold.
This is fresh.
Take it back, please.
This is tough
(undone, not boiled, sour, salty).
The bill, please.
There is a mistake in the bill.
Camarier!Camarier!
Ursea domnule! Domn!
Supa esti/easti arai.
Aist esti tazei(fresc).
iau aist ti rog (ti plcrsesc-u).
Aist esti sntoas
(nifapt, nihiart, acr, sarat).
Socoteala vu rog (v plcrsesc-u).
Esti un greeal tu socoteal/logari.
Shqip
Kamarier! Kamarier!
Urdhro zotni!
Supa sht e ftoht.
Kjo sht e freskt.
Merre kt t lutem!
Kjo sht e fort
(e pabr, e pazier, e thart, e kripur).
Llogarin ju lutem.
Ka nj gabim n llogari.
Ghielili/gte(a)rili /mezeili Antipasta be(a)rili

Sardines in oil.
Tunny in oil.
French salad.
Soup of rice with small pieces of liver.
Olives in oil.
Fruit juice.
Chicken broth
Beef (meat)broth...
Ox-tall-soup
Roast mutton
Sardeli cu umptulem di masini.

Pe(a)ti ton cu umptulem.
Salat frantez (rus).
Sup di uriz/oriz cu buci di chicat.
Masini tu/tru umptulem.
Dzam di fruit.
Sup di gin
Sup di carni
Sup di coad di carni(car)
Carni fript
Sardele me vaj ulliri.

Peshk ton me vaj.
Salat franceze (ruse).
Sup orizi me copka mlie.
Ullinj n vaj.
Lng frutash.
Sup pule...
Sup mishi
Sup mish bishti
Mish i pjekur
Cftari: Trscrii un prndz la un bar-restaurant!
67
Gramatica
Noun
Nume
Emri
Proper noun
Substantiv propriu
Emri i prvem
Victor, Mary, Daniel,

Clara, Barbara
Victor, Maria, Daniel,

Clara, Barbara
Viktor, Maria, Daniel,

Klara, Barbara
Example
Exemplu
Shmbull
Mary loves her parents.
Maria va prinil/i a iei.
Maria do prindrit e saj.
Common noun
Substantiv comun
Emri i prgjithshm
Girl, friend, dictionary
feat, oaspit, dicionaru
vajz, mik, diksionar
Example
Exemplu
Shmbull
Has a beautiful girl.

Is a small dictionary.
Victor is a dear friend.
Ari un feat muat.

E(a)sti un dixionar ic.
Viktor e(a)sti un oaspit scump.
Ka nj vajz t bukur.
sht nj diksionar i vogl.
Viktori sht nj mik i shtrenjt.
68
Iancu Ballamaci
Singular and plural of nouns

Bookbooks
House houses
Boyboys
Singuralu pluralu
carticri
cascasili
ficiorficiori-i
Example
Njjsi dhe shumsi i emrave

librlibra
shtpishtpit
djaldjemt
Exemplu
Sing.: I am learning from

a interesting book.
Mini(eu) ma ghivisesc un carti

interesant.
Plural: I am learning some

interesting books.
Mini(eu) ma ghivisesc nscnti

cri interesanti.
Shmbull
Un jam duke lexuar nj libr
interesant.
Un jam duke lexuar disa
libra interesant.
Ecuivalenti aromne(a)ti pi(t)arbinuse(a)ti /i engleze(a)ti

How many people are there in Babus
family.
How many daughters do the Babus
have?
What are their names?
Where does Ana work?
Where is Miss Babu going to do her
shopping?
How old is Ana?
Do you have any relatives in America?
How much does that fish cost?
Ct i(i)/membri ari
famiia Babu?
Cti fe(a)ti ar Babu-ii?
Sa veta, antar ka
familia Babu?
Sa vajza ka familia Babu?
i numi ar fe(a)tili?
Iu lucreadz Ana?
Iu u fai psunuserea di stmn
doamna Babu?
Ct ai esti/easti Ana?
Ave vr di soia a voastr/voast
tu Americ?
Ct custuse(a)ti ael pe(a)ti?
far emrash kan upat?

Ku punon Ana?
Ku e bn psonisjen e javs zonja
Babu?
Sa vje sht Ana?
Keni ndonj nga soji juaj n Amerik?
Sa kushton ai peshk?
I dont have my sunglasses today.
69
The cousins will arrive

at 10 oclock PM.
Tonight we will eat at uncle Mita.
In the winter I am cold while in the
summer I am warm.
At what time do you go to the university?
Mini(eu) nu li am ochielarii
a me(a)li az.
Li cunute Valentina /i Ana?
Ct e(a)sti oara?
O(a)ra/shatea e(a)sti 1 (un) dzai
(dzi).
Trenu nchise(a)ti la oara/shatea
4 (patru) jumitati(dupuprndzu).
Cusuriii agiung la oara/shatea
10 dix/dicu/di ctr seara.
ina va s-u-mcm ct la lali Mita.
Iara mini/eu am arcuari dipicnd
veara am cldur.
Tu i oar agiundz la universitati?
Treni niset n ora 4 e gjysm

mbasdite.
Kushurinjt arrijn
n ora10 t mbrmjes.
Darkn do ta ham nga xhaxhi Mita.
N dimr un kam t ftoht ndrsa n
ver kam t ngroht.
N far ore arrin n universitet?
vocabulary
Vocabularu
fjalori
how many
are there
how many daughters?
the shopping
Do you know them?
Do you have any from
Your relatives?
lives
tonight
I am cold
Ct ii
Ari ac(l)o
Cti fe(a)ti
Psunuse(a)rea
Li cunute pi ei
Avei vr di soia
sa veta
ka atje
sa upa
pazarin
i njihni ata
keni ndonj prej sojit
Nchise(a)ti
Seara
Am arcuari
niset
n mbrmje
kam t ftoht
Do you know Valentina and Ana?

What time is it?
Its 10 past 1.
The train leves at four oclock PM.
Un nuk i kam gjyslykt e mia sot.

I njihni Valentinn dhe Ann?
Sa sht ora?
Ora sht 1 e 10.
70
Iancu Ballamaci
while
in summer
I am warm
arrive
Dipicnd
Veara
Am cldur
Agiundz
ndrsa
n ver
kam t ngroht
arrin
Parts of body
Prili di trup(u)
Pjest e trupit
head
brisket
leg
back, spine
shoulder
liver
tongue
kidney
brains
Capu
Chieptu
Cicioru
Schinratu
Pultarea
Chicatu
Limba
Arichili
Mdua
koka
gjoksi
kmba
kurrizi
shpatull
mlcia
gjuha
veshkat
truri
Cftari (Lucru ti/tr a cas) / Tema: Un scrisoari ti/tr oaspit(l)u a mel(u).
L e xi a 1 1 ( un\spr \dza] i )
72
Iancu Ballamaci
Asear, domnu Samara cu muieri-sa/muiari-sa/muiaria

a lui, Vasilichia, ar nchisit dit(u) Veneia
ti tr nidze(a)ri tu Firene. Ar nichiat un Fiat (taxi) u
ar fapt tut calea cu main/automobil.
Torino ar aflat un hotel i/cari lu-arsi mult(u) c udaia/
camera a lor cdea pisti Arno. Tora doamna Vasilichia
zburti cu poartaru/portieru c va s posteaz/posteadz
nscnti scriisori cartolini tu Americ.
Aromne(a)ti
Portieru:
Bundimineaa doamn! Ave m(n)cat avoa/agoa cum
s-ve(a)di v-u agosi/avusi/agosi.
Doamna Vasilichia:
A e(a)sti, az avem m(n)cat avoa/agoa.
Vrem s() vizitm Uffizu/Uffizi dupuprndz Duomo.
Ma ninti prindi, lipse(a)ti s-postm aisti scriisori cartolini
ti/tr/ tu/tru Amerika. Vreau s-ti ntreb: Iu e(a)sti posta?.
Portieru:
Posta e(a)sti nihem di parti di aoa.
Ma-ncac vrei timbri ari ac(l)o tu/tru aeau duche(a)nea
care/i e(a)sti aproapea cu cafenea: Dolce Vita.
Doamna Vasilichia:
S-hib discis tu aist chiro?
Portieru:
Pistupsesc(u) s-hib discis tu/tru aist chiro.
Doamna Vasilichia:
(Ne(a)dzi pi cicioari tu duchenea care/i e(a)sti aproapea
cu Bar-cafenea: Dolce Vita)
Dje zoti Samara me gruan e tij Vasiliqin

jan nisur nga Venecia pr t vajtur n Firence.
Kan marr me qira nj Fiat(taksi)
dhe e kan br tr rrugn me makin.
N Torino kan gjetur nj hotel q u plqeu shum
sepse dhoma e tyre binte mbi Arno.
Tani zonja Vasiliqi flet me portierin se do
q t postoj disa letra dhe kartolina n Amerik.
Shqip
Mirmngjes zonj! Keni ngrn shpejt,
si duket nxitoni.
Kshtu sht. Sot kemi ngrn shpejt.
Duam t vizitojm Uffiz-in dhe mbasdreke Duomo-n.
Por m par duhet t postojm kto letra dhe kartolina
pr n Amerik.
Posta sht pak larg q ktu.
Por n qoft se do pulla ka atje n at dyqanin
q sht afr me kafenen: Jeta e embl.
T jet hapur n kt koh?
Besoj t jet hapur n kt koh.
(Shkon m kmb n dyqanin q sht afr me
Bar-Kafenen Dolce Vita)
Domnule! Voi 10 (dzai) timbri. Am 6 scrisori 4 (patru)

cartolini. Voi s-li postez cu aeroplan Air mail ti/tr America.
Vinditoru:
Di cai timbri vre?
Doamna Vasilichia:
Voi 6 timbru cu peisajuri dit Moscopolea si Curceaua
si 4 timbri cu patrio aromi cari ar dat contribut
ti/tr Indipendena ali Albaniei/Arbinuiei
(pistupsesc c va s-ai tu colecionu a tl filatelic).
Vinditoru:
Snt nali. Tora ar it. Ghini esti s-iai s-nscnti
colexionuri ti/tr filatelia.
Doamna Vasilichia:
Nu am ii. Ave s-n-asprdze $50 (inidz di dolar).
Vinditoru:
Sigur. Ia restu. Sntati -tuti bunili.
Portieru:
Ti tur(n)a avoa/agoa doamn Vasilichi s-ve(a)di
c tu/tru aist oar nu mata/nu para ari oamii.
Doamna Vasilichia:
()-arsi Firena. E(a)sti cetate/csb muat, pstrit,
oamiii snt nviscu ghini -cu elegan.
Ciurili snt lrdz () namisa di nsi ari borduri
cu iarb lilici.
Portieru:
Vu recomandedz s-vide Piazza Michelangelo.
Ari atrivanuri muati () cu valoari artistic.
Snt ali perioadi di Rinaterea Italian.
Putet s-fe fotografii/caduri s-filma cu camera.
73
Zotri! Dua 10 pulla. Kam 6 letra dhe 4 kartolina.
Dua ti drgoj me aeroplan pr n Amerik.
Prej cilave pulla do?
Dua 6 pulla me peisazhe nga Voskopoja dhe Kora
dhe 4 pulla me patriot arumun (vlleh) q kan
dhn kontribut pr Pavarsin e Shqipris
(besoj se do t kesh n koleksionin tnd filatelik).
Jan t reja. Tani kan dal. Mir sht t marrsh dhe disa
koleksione pr filateli.
Nuk kam t vogla. Keni t m thyeni $50 (dollar).
Sigurisht. Merre dhe restin. Shndet dhe gjith t mirat.
U ktheve shpejt zonja Vasiliqi,duket q n kt
or s-para ka njerz.
M plqeu Firenca. sht qytet i bukur, i pastr.
Njerzit jan t veshur mir dhe me eleganc.
Rrugt jan t gjera dhe anve t tyre ka bar dhe lule.
Ju rekomandoj t shikoni Piazza Michelangelo.
Ka shatrivane dhe skulptura arti shum t bukura
dhe me vler artistike. Jan t Periudhs s Rilindjes Italiane.
Mund t bni fotografi dhe t filmoni me kamera.
74
Iancu Ballamaci
Doamna Vasilichia:
Aa va s-fem. Va s-nidzem deadun cu brbat-u ti/tr
vizitari. Ghini s-n videm!
Kshtu do t bjm. Do t shkojm bashk me burrin tim

pr ta vizituar. Mirupafshim!
Ecuivalenti aromne(a)ti pi arbinuse()ti /i engleze(a)ti

English
Aromne(a)ti
Shqip
My father has made many pictures.
Tat-u ari fapt multi fotografii.
Babai im ka br shum fotografi.
To take a bath.
Fac un ba.
Bj nj banj.
To ask a question?
It is fine weather.
It is bad weather.
It has been warm today.

Its always cold here.
I have never taken a trip

to Viena.
His wife always goes for a stroll

before dinner.
S()-ntreb un iva?
Fai chiro muat.
Fai chiro slab(urut).

Ari fut cldur az.
Fai totna arcoari aoa.
Mini(eu) nu am fapt vrnoar

un calitori Viena.
Muieri-sa nedzi totna

ti/tr un primari ninti di prndz.
T pyes nj gj?
Bn koh e bukur.
Bn koh e keqe.
Ka qen ngroht sot.
Bn gjithmon ftoht ktu.

Un nuk kam br kurr
nj udhtim n Vjene.
Gruaja e tij shkon gjithmon

pr nj shtitje prpara darks.
Cftari / Tema: Impresi dit(u) un turne turistic in Itali, n Romnia, n Arbinuia, n Grecia/Graia...
75
Vocabularu
Fjalori
A sear
dje
Cu mu/ieri-sa
me gruan
Ti/tr nidze(a)ri
pr t shkuar
Tu/tru Firente
n Firence
u-ar fapt tut
e kan br tr
calea cu main
rrugn me makin
ar aflat
kan gjetur
lu arsi multu
u plqeu shum
cadi pisti Arno
bie mbi Arno
zburti
flet
tora
tani
doamna
grua
nscnti scriisori
disa letra
bundimineaa
mirmngjes
ave m(n)cat
keni ngrn
avoa/agoa
shpejt
a e(a)sti
kshtu sht
dupuprndz
mbasdreke
ma ninti prindi/lipse(a)ti
m par duhet
aisti scriisori
kto letra
76
Iancu Ballamaci
Vocabularu
Fjalori
niheam
pak
di parti dit aoa
larg q ktu
ma ncac vrei timbri
por n qoft se do pulla
Ari ac(l)o
ka atje
Tu aea(u) cari
n at q
E(a)sti aproapea
sht afr
Cu cafenea
me kafenen
Dolce Vita
Jeta e mbl
s-hib discis
te jet hapur
tu aist chiro
n kt koh
pistupsesc
besoj
ne(a)dzi pi cicioari
shkon m kmb
snt nali
jan t reja
tora ar it
tani kan dal
ghini e(a)sti s-iai
mir sht t marrsh
nu-am i/asparti
nuk kam t vogla/t prishura
sntati s-tuti bunili
shndet dhe t gjitha t mirat
ti tur(n)a
u ktheve
avoa/agoa
shpejt
s-ve(a)di c tu/tru aist oar
duket se n kt koh
77
Vocabularu
Fjalori
nu para/nu mata ari
nuk para ka
oamii
njerz
-arsi Firena
m plqeu Firenca
e(a)sti cetate/csb
muat()
sht qytet i bukur
oamiii snt nviscu ghini
njerzit jan t veshur mir
-cu elegan
dhe me eleganc
ciurili snt lrdzi
rrugt jan t gjera
-namisa di nsi
dhe midis tyre
ar borduri cu iarb
-lilicii
kan bordur me bar

dhe lule
deadun
bashk
cu brbat-u
me burrin tim
tat-u/tata a mel
babai im
s()-ntreb un iva
t pyes nj gj
fac un ban
bj nj banjo
fai chiro slab
bn koh e keqe
ar fut cldur az
ka qen ngroht sot
fai chiro muat
bn koh e bukur
fai totna arcoari
bn gjithmon ftoht
muieri-sa a lui
grua e tij
78
Iancu Ballamaci
Vocabularu
Fjalori
ne(a)dzi totna
shkon gjithmon
ti/tr un primnari
pr nj shtitje
ninti di prndz
para darke
Gramatica
The def inite article
Articolu hotrt
Nyja shquese
The year the years
an,-u/ai,-i
vit,-i /vite,-t
The book the books
carti,-a/cri,-li
stat,-u/stati,-li
shtet ,-i/shtete,-t
Example
Exemplu
Shmbull
The state states
lib/r,-ri/libra,-t
The book is very interesting.
Cartea e(a)sti mult interesant.
Libri sht shum interesant.
The books are very interesting.
Crili snt mult interesanti.
Librat jan shum interesant.
L e xi a 1 2 ( doau\spr \dza] i )
80
Iancu Ballamaci
Rspunde pi aromne(a)ti /i arbinuse(a)ti ntrebrilor cai/care/i snt pi limba englez.

English
Do you know where Piazzala
Michelangelo is?
Do you know how to make good
coffe?
Where you did met your professor?
Do you know where he is now?
Welcome Miss. When did you arrive?
We left early and we returned late?
It has been a very interesting lesson.
Is that the Santa Lucia of the famous
song?
Yes, its one of the old
Napoletan songs.
Here we are at Santa Lucia.
Aromne(a)ti
Shqip
ti voi iu e(a)sti Piazzala

Michelangelo?
ti voi cum s-fac cafei bun?
Dini ju ku sht Piazzala

Michelangelo?
Dini ju si t bj kafe t mir?
Iu-u adunat voi profesoru

a vost(r)u?
tit voi iu e(a)sti ael/el tora?
Ghini vinit doamn, cnd ave vinit?
Noi fudzim avoa/agoa () n
tur(n)m amnat.
Ar fut un lexion mult interesant.
E(a)sti aeau Santa Lucia al cnticului
famos?
Da, ael e(a)sti unu di cntiili
ve(a)ci Napoletani, aoa noi him
la Santa Lucia.
Ku takuat ju profesorin tuaj?

Dini ju ku sht ai tani?
Mirserdht zonj, kur keni erdhur?
Ne ikm shpejt dhe u kthyem von.
Ka qen nj leksion shum interesant.
sht ajo Santa Lucia e kngs s
famshme?
Po, ajo sht nj prej kngve
t vjetra Napoletane.
Ktu ne jemi te Santa Lucia.
Informri ti/tr cetatea/csblu

Which is the nearest way to us?
At what street do you live?
In which direction must I go?
Can you show me where the taxi
stand is?
Cai e(a)sti calea ma aproapea

ti/tr noi?
Tu/tru i cali bna voi?
Tu/tru i direcie prindi/lipse(a)ti
s-neg?
Pute voi s- spune iu
chindure(a)ti taxia?
Cila sht rruga m e afrt pr ne?

N rrug banoni ju?
N cilin drejtim duhet t shkoj?
Mund t m tregoni ju ku qendron
taksia?
Do you ever see any of your old

university friends?
Turn left at the fourth traffic light.
We left early and we returned late.
The first street on the left.
The admission is free.
When is the church open?
In Rome, Venice and other cities
there developed an Intellectual
movement called humanism, which is
the Basis of Renaissance.
A ave vidzut voi vr di oaspiii

a vot(r)i veci universitar?
Tur(n)a-v a stnga
tu/tru semaforu 4.
Noi fudzim avoa/agoa
()-n tur(n)m amnat.
Prima cali a stnga.
Intrarea esti gratis.
Cnd esti/easti discis biserica?
Roma, Veneia tu alti
csbdzuri(cetateli) ac(lo) si dezvolt
un micari intelectual aclimat
humanismu i(cari) esti baza(thimeia)
ali Renesannsi.
81
A keni par ju ndonj nga miqt
e tu t vjetr universitare?
Kthehuni majtas n semaforin 4.
Ne ikm shpejt dhe u kthyem von.
Rruga e par majtas.
Hyrja sht gratis.
Kur sht hapur kisha?
N Rom, Venetik dhe n qytetet
e tjera atje u zhvillua nj lvizje
intelektuale q u quajt humanizm q
sht baza e (Rilindjes Kulturore).
vocabulary
Vocabularu
fjalori
to answer
how to make
Where did you meet him
Welcome Miss
When did you arrive?
We left early
here we are
Which is the nearest
way to us?
At what street do you Live?
can you show me
Rspundei
Cum s-fac
Iu u aduna ael/pi el
Ghini vinit doamn
Cnd avei vinit
Noi fudzim agoa
Aoa noi him
Cai esti calea ma
Aproapea ti/tr noi?
Tu/tru i cali bnai voi?
Pute voi s- s-pune
prgjigjuni
si t bj
ku e takuat at
mirserdht zonj
kur keni erdhur
ne shkuam shpejt
ktu ne jemi
Cila sht rruga me
E afrt pr ne?
N far rrug banoni ju?
mundeni ju t m tregoni
82
Iancu Ballamaci
Where stand is?

any
friends
turn left
the first street
When is the church open?
developed
called
Renaissance
Iu chindure(a)ti?
Vr
Oaspiii
Turna-v a stnga
Prima cali
Cnd esti dezcis biserica
Si dezvolta
Acimat
Renaterea
Ku qendron?
ndonj
miqt
kthehuni majtas
rruga e par
kur sht hapur kisha?
zhvillohet
e quajtur
Rilindja
Cftari: Trscrii centru di csblu a vost(u)/vostru.

Gramatica
Singular noun that ends in a is generally femine
House
Girl
Miss
Day
cas/,-a
feat,-a
doamn/,-a
dzu/,-a
shtpi,vajz/,-a
zonj/,-a
dit/,-a
Some nouns that end in u in the singular are masculine

Professor
Teacher
Actor
Grandnephew
profesor,-u
nvetor,-u/nvtator,-u
actor,-u
strnipot,-u
profesor,-i
msues,-i
actor,-i
strnip,-i
L e xi a 1 3 ( t r ei spr \dza] i )
84
Iancu Ballamaci
Ca tu multi locuri dit lumi, az tu/tru Arbinusi/Albania in

general tui ar cti un televizor a cas.
Sinemaia contin s-hib popular tradzi mul oamii.
Tu aisti dzli s-da tu/tru ecran un film dit un reghisor
care ari avut sucses nu ma tu/tru Arbinusi (Albania)
ma -tu Statili Uniti dit America iu ari amintat/ctigat
un pre Oscar (Zburri telefonic).
Aromne(a)ti
Lizeta:
Alo! Stela! i fa cum et cu sntatea?
Avem mult chiro i nu him vidzuti.
Stela:
-aspari vr trei me(i). Nu am avut chiro liber.
Lizeta:
Cu tut aeau mini(eu) am ntribat ti/tr tini () ar dzas
c ai fut ghini cu sntatea.
Stela:
Lizeta! Ar iat un film muat, avdz?
()-ar dzs zboar buni ti/tr aist film.
Am chiefi s-nidzem deadun s-u videm filmu la sinema
Majestic. E, di i preri et, va s-yin cu mini ima no?
Lizeta:
S-nu hib vr film limonad, vr film i -adui som(n).
Stela:
No, no la sor. E(a)sti un film istoric.
Lizeta:
i spuni aist film gioac vr artist cu num?
Si n shum vende t Bots, sot n Shqipri/Albania

prgjithsisht t gjith kan nga nj televizor n shtpi.
Kinemaja vazhdon t jet popullore dhe trheq shum njerz.
N kto dit jepet nj film nga nj regjosor
i cili ka patur sukses t madh jo vetm n Shqipri,
por edhe n Sh.B.A. ku ka fituar
dhe nj mim Oskar (Bised telefonike).
Shqip
Alo! Stela! bn si je me shndet?
Kemi shum koh q nuk jemi par.
M duket ndonja tre muaj. Nuk kam patur koh t lir.
Megjithat un kam pyetur pr ty dhe m kan thn se ke
qen mir me shndetin.
Lizeta! Ka dal nj film i bukur, dgjon?
M kan thn fjal t mira pr kt film.
Kam qejf t shkojm bashk ta shikojm filmin te Kinema
Majestik. E, e far mendjeje je, do t vish me mua apo jo?
Mos jet ndonj film limonad, ndonj film q t sjell gjum.
Jo, jo, moj motr sht nj film historic.
far tregon ky film dhe lot ndonj artist me emr?
Stela:
Spuni ti/tr lumta/lupta al popului/poporului Italian cu
Garibaldu tu/tru cap/cu aist liundar tu/ntru frmti ti/tr
libertatea unirea ali Italiei, tu anu 1848(un ii optu suti
patrudzaiapti).
Lizeta:
Mini arsesc filmili americani dit(u) Hollywood/Hollivud.
Stela:
A e(a)sti. Filmili americani di Hollivud
snt cu nivel a nalt artistic. Mini(eu) preferez filmili
i/cari trateaz tema istoric ic () filmili i trateaz tema
famiiar (Filmu dram-famiiar).
Lizeta:
Astumsina i va s()-fem, va s-nidzem deadun s-u videm
filmu ima no? Cum s-vrei tini a va s-fem. (Lizeta deadun
cu Stela ia autobusu urban s-agiung tu biletaria ali sinemaii).
(Al biletarului/vinditoru al biletilor)
Vrem doau bileti ti/tr oara 10 (dzai) di seara/dix seara.
Li vrem tu/tru loj ic tu/tru sal. Ma s-po s-n li dai
tu/tru radha 14 (patrusprdzai).
Vinditoru:
Ursii biletili?
Lizeta:
Ct custusesc biletili?
Vinditoru:
10 (dzai) euro.
Lizeta:
Mulumesc!/V-haristsesc! Sntati!
85
Tregon pr luftn e popullit Italian me n krye Garibaldin,
me kt udhheqs n ball pr lirin dhe bashkimin e Italis
n vitin 1848.
Un plqej filmat amerikan t Hollivudit.
Ashtu sht. Filmat amerikan t Hollivudit jan me nivel t
lart artistic. Un preferoj filmat q trajtojn temn historike
ose filmat q trajtojn temn familiare (Filmin dramfamiliare).
Athere far do t bjm, do t shkojm bashk ta shikojm
filmin apo jo? Si t duash ti ashtu do t bjm. (Lizeta s bashku
me Steln marrin autobusin dhe arrijn n biletarin e kinemas).
Duam dy bileta pr orn 10 t darks.
I duam n llozh ose n sall po t jet e mundur n radhn 14.
Urdhroni biletat?
Sa kushtojn biletat?
10 dhjet euro.
Faleminderit! Shndet!
86
Iancu Ballamaci
Vocabularu
Fjalori
Ca tu/tru multi locuri

Dit lumi
Tut(i)ar a cas
Contin s-hib popular
tradzi mul(i) oamii
Tu/tru aisti dzli
s-da tu/tru ecran
iu ari amintat/cstigat
avem mult chiro
i nu him vidzuti
ma puan di trei mei
nu am avut chiro liber
ti/tr aist film
am avdzt zboar buni
ti/tr aist film
s-nidzem deadun cu tini
cum dz la sor?
i spuni aist film?
Gioac vr artist cu num?
Spuni ti/tr lumta a/lupta
Al popului/poporului Italian
Cu Garibaldi liundar tu/tru frmti
Ti/tr libertatea unirea ali Itali
Tu/tru 1848
si n shum vende
t bots
t gjith kan n shtpi
vazhdon t jet popullore
dhe trheq shum njerz
n kto dit
jepet n ekran
ku ka fituar
kemi shum koh
q nuk jemi par
m pak se tre muaj
nuk kam patur koh t lir
pr kt film
kam dgjuar fjal t mira
pr kt film
t shkojm bashk me ty
Si thua moj motr?
far tregon ky film?
Luan ndonj artist me emr?
tregon pr luftn
e popullit Italian
me Garibaldin prijs n ball
pr lirin dhe bashkimin e Italis
me 1848
87
Mini(eu) arsesc
A e(a)sti
Astumsina i va s-fem?
Va s-nidzem s-u videm filmu
Ima no
Vrem doau bileti ti/tr oara 10
Di(t)/dic seara/di ctr seara
Ct custusesc biletili
Multumesc/v-haristsesc
Sntati
un plqej
ashtu sht
Athere far do t bjm ?
do t shkojm ta shikojm filmin
apo jo
duam dy bileta pr n orn 10
t darks
sa kushtojn biletat
faleminderit, ju falenderoj
shndet
Frasi pi aromne(a)ti arbinuse(a)ti

Snt 32 (treidzidoau) di biserii i/cari avigresc
Moscopolea/Vuscopulea.
Jan 32 kisha q rrethojn Voskopojn.
Frana avem vizitat 30 di muzeumi muati.
N Franc kemi vizituar 30 muzeume t bukura.
Apartamentu al lal-u ari custusit 30.000 di euro (treidzi

di ii).
Apartamenti i xhaxhait tim ka kushtuar 30.000 euro.
Avem schimbat 1.600 (unii asi suti) di dolar.
Kemi shkmbyer 1.600 dollar.
Noi nu n-arse(a)ti s-atiptm tu arad.
Ne nuk na plqen t presim n radh.
Di iu hi voi?
Nga jeni ju?
Eu/mini esc aromn/rmn dit Arbinuia.
Un jam arumun/vllah nga Shqipria.
Az un euro esti schimbat cu $1.214 (un dular si doau

sutipatrusprdzi) di centi.
Sot nj euro sht kmbyer me nj $ 1 dhe 214 cent.
88
Iancu Ballamaci
Vocabularu
fjalori
Snt
Di biserii
Cari/i avigresc
A lal-u
Ari custusit
Avem schimbat
Nu n-arse(a)ti
s-atiptm
mini(eu) esc
di iu hi voi?
E(a)sti schimbat
jan
kisha
q rrethojn
xhaxhait tim
ka kushtuar
kemi shkmbyer
nuk m plqen
t presim
un jam
Prej nga jeni ju?
sht shkmbyer
Gramatica
Sing.
Plur.
Sing.
Plur.
Sing.
Plur.
English
The adjectives (Singulare)
The Italian book
Plurale
The Italian books
the old suit
the old suits
the French boy
the French boys
the intelligent girl
the intelligent girls
Sg.
Pl.
Sg.
Pl.
Sg.
Pl.
Aromne(a)ti
Prenume (Singularu)
carti italine(a)ti
Pluralu
crili italine(a)ti
nvite(a)ri veaci
nvite(a)ri ve(a)ci
ficior franez
ficiori franezi
feat intelegent
fe(a)ti intelegenti
Njjs:
Shums:
Njjs:
Shums:
Njjs:
Shums:
Shqip
Mbiemrat (Njjs)
libri italisht
Shums
librat italisht
veshje e vjetr
veshje t vjetra
djal francez
djem francez
vajz inteligjente
vajza inteligjente
L e xi a 1 4 ( pat r uspr \dza] i )
90
Iancu Ballamaci
Italiaii neg tu/tru bar ic tu/tru cafeteri (cafenei)

ti/tr multi scopuri:ti/tr ancumprari apartamenti (casi),
ti/tr fe(a)ri acai namisa di soi, oaspii,
ti/tr scriari scriisori, ti/tr ghivise(a)ri ziaru, revista,
ti/tr giucari domino, tavl ti/tr loari vr ngiat ic vr
capucino... Stela intr tu/tru-un bar cu domnu Babu,
un aromn/vlah cari /i studiadz/studiaz la Unuversitatea al
studenilor di nafoar. Babu ari ti/tr fe(a)ri practica
di Limba Englez tu 6 mei di dzli.
Aromne(a)ti
Camarieru:
Ursi! Ghini vinit! Vre s stte nuntru ima nafoar?
Domnu Babu:
Nutru! Nutru! C cum s-veadi/vedi va s-aca s-da ploai.
Camarieru: (Fai acai)
Ari vr stmn/sptmn i ma dztem va s-da ploai
-nu mata ma n cadi!
Stela:
Ai ndreptati. A e(a)sti nu da -nu ma da ploai.
(Doamna Stela domnu Babu aca un mas
purusesc cti un cappuccino.)
Domnu Babu:
Stela! Ti i preri et, tu/tru i shati va s-u alsm ca s-nadunm seara/di ctr seara?
Stela:
Mini(eu) dzc s-u-alasm pi la shatea 8 di ctr seara.
(Dup i si adun la oara/shatea 8 di ctr seara/dic seara
deadun neg tu/tru un Bibliotec).
Italiant shkojn n bar ose n kafene pr shum qllime:

pr t bler apartamente (shtpi), pr t br shaka midis
shoksh, miqsh, pr t shkruar letra, pr t lexuar gazetn,
revistn, pr t lojtur domino, tavl dhe pr t
marr ndonj akullore, kapucino... Stela hyn n nj bar
me zotin Babu, nj arumun/vlah q studion
n Universitetin e Studentve t Huaj.
Babu ka pr t br praktikn e gjuhs Engleze
pr 6 muaj.
Shqip
Urdhroni! Mirserdht! Doni t rrini brenda apo jasht?
Brenda! Brenda! Se si duket do t bier shi.
(Bn shaka)
Ka ndonja 1 jav q po themi do t bjer shi dhe s-po na bie!
Ke t drejt.Ashtu sht nuk bie dhe nuk po bie shi.
(Zonja Stela dhe zoti Babu zen nj tavolin
dhe porositin nga nj kapucino.)
Stela! E far mendjeje je, n far ore do ta lem q t
takohemi n dark?
Un them ta lem rreth ors 8 t darks.
(Mbasi takohen n ora 8 t darks dhe bashk shkojn
n nj Bibliotek).
Stela:
i cri revisti muati ari aist ekspozit, ca muli tiniri ar
vinit!
Stela:
Babu! U! U! Aeau(ea) feata i easti ac(l)o -aspari
cnda e(a)sti cusurin-mea, Lizeta.
Lizeta:
U, Stela! i buneaa ti adusi aoa?!
Stela:
E Lizeta, i fa, cum et cu sntatea? E, mini(eu) am vinit
deadun cu oaspitli a mel Babu s-videm aist Expozita di Carti.
Lizeta:
Ua, ct ghini i ti adunai. Mni am dzua di nateri,
et clisit/invitat s-yin/vin deadun cu ospitli a tl Babu
c va s-atirm un mas iu va s-ia parti oamiii a not(r)i
di aproapea soaili soii a mei di cursu universitar.
Domnu Babu:
Stela! C iu-u-am vidzut aist feat?! S-nu hib aeau feata
cai/care giuca tennis cu un ficior sum lai, elegant, cu-un trup
muat. -aspari dumnica tricut tahina/dimineaa.
Stela:
Babu! Aeau e(a)sti, ai ndreptati. Cusurin-mea ar futa.
(Dumnica Stela deadun cu Babu neg la cusurina
a iei Lizeta ti/tr dzua di nateri.
Dup i prndzr cu oamiii ali famiiei
oamiii di apropea acar s-fac muhabeti
s-daneaz cu melodiili muati di magnetofon(u).
Sttur pn adznoapti.
Dapoea iido fudzi tu/tru casa a lui.)
91
far libra dhe revista ka kjo ekzpozit! Si shum t rinj
kan erdhur!
Babu! Ajo vajza q sht atje m duket se sht kushrira
ime Lizeta.
U, Stela! far e mir t solli ktu?!
E, Lizeta, bn, si je me shndet? E, un kam erdhur me
mikun tim Babu t shikojm kt Ekspozit t librit.
Ua, sa mir q t takova! Nesr kam ditlindjen, je e ftuar t
vish bashk me mikun tnd se do t shtrojm nj tavolin ku
do t marrin pjes njerzit tan t afrm dhe shoqet dhe shokt
e mi t kursit universitar.
Stela! Se ku e kam par kt vajz/up?! Mos sht ajo vajza
q loste tenis me nj djal esmer, elegant, me nj trup t bukur,
M duket t dieln e shkuar n mngjes.
Babu! Ajo sht, ke te drejte. Kushurira ime ka qen.
(T diel Stela bashk me Babun shkojn tek kushrira

e saj Lizeta pr ditlindje.
Mbasi drekuan me njerzit e familjes dhe njerzit
e afrm filluan t bjn muhabet dhe t vallzojn
me melodit e bukura t magnetofonit.
Ndenjn deri n mesnat von.
Pastaj secili shkoi n shtpin e tij.)
92
Iancu Ballamaci
Vocabularu
Fjalori
Neg
Ic tu
Ti/tr multi scopuri
Ti/tr s-ancupur casi
Ti/tr scriiari scrisori
Ti/tr ghivise(a)ri ziaru
Ti/tr luari expresu capuccinu
Un ngiat ic vr aperitiv
Ursi!
Vre s stte nuntru
Ima nafoar
C cum s-ve(a)di
Va s-aca s-da plloai
Ari un sptmn/stmn
i ma dzem va da ploai
-nu mata da
tu/tru shatea va s-n-adunm
di ctr seara
mini dzc s-u-alasm pi la shatea 8
ca muli tiniri snt
aeau(ea) -aspari cnda e(a)sti
cusurin-mea
i bunea ti adusi aoa
mni am dzua di nateri
shkojn
ose n
pr shum qllime
pr t bler shtpi
pr t shkruar letra
pr t lexuar gazetn
pr t marr ekspresin kapuinon
nj akullore ose ndonj aperitiv
Urdhroni!
doni t rrini brenda
apo jasht
se si duket
do t filloj t bjer shi
ka nj jav
q po themi do t bjere shi
dhe spo bie
n orn 8 t mbrmjes
do t mblidhemi
un them ta lem rreth ors 8
si shum t rinj jan
ajo m duket sikur sht
kushrira ime
e mir t solli ktu
nesr kam ditlindjen
93
Vocabularu
Fjalori
s-nu agrst s-yin/vin

c va s-atirm un mas
cu oamil/i di ma aproapea
dumnica neg deadun
la cusurina a iei
pn tu mesea di noapti/adznoapti
iido ne(a)dzi tu/tru casa a lui
t mos harrosh t vish

se do t shtrojm nj tavolin
me njerzit m t afrm
t diel shkojn bashk
kushrira e saj
deri n mesnat von
secili shkon n shtpin e tij
Cftari: Fe un dialog namisa di doi tiniri cai/care/i s-va. (Cnd trec un sear la un Bar-Restaurant.)
Gramatica
Subjunctive mood
l. Present
be
2. Imperfect
were
Congiuntivu mod
Mnyra Lidhore
s()-esc
E tashme
t jem
s()-iram
E pakryer
te isha
94
Iancu Ballamaci
3. Present Perfect
were
s-am fut
E kryer
t kem qen
4. Past perfect
had been
s()-aveam fut
E kryer e plot
t kisha qen
Imperative mood
modu Imperativ
Mnyra Urdhrore
Hi! Hi!
E tashme
Ji! Jini
Present
Be!
L e xi a 1 5 ( ] i n] i spr \dza] i )
96
Iancu Ballamaci
Domnu Babu cu muierea a lui snt Roma.

Az snt ditipta agoa: snt nviscui pi aghonse(a)ri
ar iit. Ora(shatea) esti/easti 10 dup un vizit
tu Coloseu, iu ar fapt multi caduri (fotografii),
snt tu un staion zbursc cu un calitor.
Doamna Babu:
Aromne(a)ti
Zoti Babu me gruan e tij jan n Rom.

Sot jan zgjuar shpejt/hert: jan veshur me nxitim
dhe kan dal. Ora sht 10 dhe mbas nj vizite n Kolose,
ku kan br shum fotografi, jan n nj stacion
dhe bisedojn me nj udhtar.
Shqip
Cu iartari, pot s-vu intreb: Trei aoa autobusu ti/tr la

Piazza San Pietro?
M falni mund t t pyes: Kalon ktu autobusi pr n Piazza

San Pietro?
Di aoa va s-iai autobusu cu numuru 34 (treidzipatru). Cu

aist autobus va s-vin -mini(eu) c am tu program s visitedz
Vaticanu.
Prej ktu do t marrsh autobusin me numur 34. Me

kt autobus do t vi dhe un se kam n program t vizitoj
Vatikanin.
Dealihira! Ua ct ghini! Va s calitorm deadun. U avem

ti/tr prima oar. Vrem s vizitm Basilica di San Pietro
maieles afrescurili cari snt famosi.
Vrtet! Ua sa mir! Do t udhtojm bashk. E kemi pr

her t par. Duam t vizitojm Basilica di San Pietro sidomos
afresket q jan t famshme.
A esti snt lucrari magici cari spun c poporu Italian ari

dat contribut mari ti/tr zviluparea (dezvoltarea) ali traditiei
Critin.
Kshtu sht jan punime t mrekullueshme q tregojn se

populli Italian ka dhn kontribut t madh pr zhvillimin e
tradits s Krishtere.
i orar ari autobusu? Cnd yini ael/el? Si aman mult chiro?
far orar ka autobusi? Kur vjen ai? Vonohet shum koh?
Autobusu cu numuru 34 yini tora la shatea 10 (dzai).
Autobusi me numur 34 vjen tani n orn 10.
Astumsina s-mi irta mini(eu) va s-mi aplec niheam c mi

doari cicioru. Ma s-vre de voi.
Athere t m falni, un do t ulem pak se m dhemb kmba.

Po t doni uluni dhe ju.
Calitoru:
Domnu Babu:
Calitoru:
Doamna Babu:
Calitoru:
Doamna Babu:
Domnu Babu:
97
Ct diparti di aoa esti Piazza San Pietro?
Sa larg q ktu sht Piazza San Pietro?
Di aoa cu autobus ni giumitati di oar/or.
Prej ktu me autobus mban gjysm ore.
Ia, ma yini autobusu cu numuru 34 (treidzipatru).
Ja, po vjen autobusi me numern 34.
Calitoru:
Domnu Babu:
(Domnu si Doamna Babu deadun cu calitoru si alin tu autobus aca cti un loc.)
Vocabularu
Fjalori
iartmi!
Pot s-vu ntreb
Trei di aoa
Cu muierea a lui
Snt ditipta agoa
Snt nviscu pi agoseri
Ar it
Ar fapt
Di aoa va s-iai
Dealihira
Ct ghini
Va s-calitorim deadun
Miraculoasi
Cnd yini?
astumsina/atumea
va s-mi aplec niheam
maieles
M falni!
mund tju pyes
kalon q ktu
me gruan e tij
jan zgjuar shpejt
jan veshur me nxitim
kan dal
kan br
q ktu do t marrsh
vrtet
sa mir
do t udhtojm bashk
t mrekullueshme
Kur vjen?
athere
do t ulem pak
sidomos
98
Iancu Ballamaci
zviluparea/dezvoltarea
mult chiro
mi dor cicioarili
ct diparti
zhvillimi
shum koh
m dhembin kmbt
sa larg
To the doctor
La docturu
Te mjeku
English
Aromne(a)ti
Shqip
When are the consulting hours?
Cnt e(a)sti oraru ti/tr consultari?
Kur sht orari pr konsultim?
What the matter with you?
Dit i v plndze ?
Nga se qaheni? Nga se ankoheni?
Im feeling very ill.
Mi simpt mult lndzit.
Ndjehem shum i smur.
I have felt.
Mini(eu) simt am.
Un ndiej kam.
I have a head-ache.
Am dure(a)ri di cap.
Kam dhimbje koke.
He has stomach-ache.
Ael(el) ari dure(a)ri di stumac.
Ai ka dhimbje stomaku.
She has ear-ache.
Aeau(ea)ari dureri di ureci.
Ajo ka dhimbje veshi.
Do you sleep well?
A duri ghini?
A fjete mir?
I sleep very badly.
Dorm mult ru.
Fle shum keq.
Ive vomited.
Am vumut.
Kam vjell.
I cant eat anything.
Nu pot s-m(n)c niiva/itiva.
Nuk mund t ha asgj.
Im tired all the time.
Totna esc acurmat.
Gjithmon jam i lodhur.
Strip to the waist, please!
Dispuia-v pn tu/tru measi!
Zhvishuni deri n mes!
Do you feel any pain here?
A simi vr dureri aoa?
A ndjen ndonj dhimbje ktu?
Have you taken your temperature?
U ave misurat temperatura?
E keni matur temperaturen.
99
My temperature is thirty eight point six.
Am temperatura 38.6 di grad.
Kam temperatur 38.6 grad.
Show me your tongue, please.
V rog/plcrsesc spune limba?
Ju lutem m tregoni gjuhn?
Take a deep breath in and out.
Lua adiiatic ahnda scuteu.
Merrni frym thell dhe nxirreni.
Open your mouth and say: aaa...!
Discide gura dze: aaa...!
Hapni gojn dhe thoni: aaa...!
vocabulary
Vocabularu
Fjalori
When is?
Cnd esti?
Kur sht?
Whats the matter?
Dit i v plndze?
Nga far ankoheni?
Im feeling very ill
Mi simt mult lndzit
ndjehem shum i smur
He has stomach-ache
Ael(el) ari dureri di stomac
Ai ka dhimbje stomaku
Duris ghini?
Fjete mir?
a head-ache
Dureri di cap
dhimbje koke
She has ear-ache
Aeau(ea) ari dureri di ureci
I sleep very badly
Dorm mult ru
Fle shum keq
I cant eat anything
Nu pot s-mc niiva/itiva
Nuk mund t ha asgj
Did you sleep well?

Ive vomited
Strip to the waist
Am vumut
Dispuia-v pn tu me(a)si
Ajo ka dhimbje veshi
Kam vjell
Zhvishuni deri n mes
Have you taken your Temperature?
U ave misurat temperatura?
E keni matur temperaturn?
breath
Adiiatic
frym
mouth
Gura
your tongue
deep
Limba
Ahnda
gjuhn
thell
gojn
take a deep
Lua adiiatic
merrni frym
open your mouth
Discide gura
hapni gojn
breath
Ahnda
thell
100
Iancu Ballamaci
Gramatica
Idiomatic expressions
Expresioni idiomatii
Shprehje Idiomatike
With have
cu-am
me kam
am som(n)
kam gjum
To be ungry
To be sleepy
am fuami
kam uri
To be cold
am arcuari
am cldur
kam t ngroht
Personal Pronoun
Pronomu Personal
Peremrat Vetore
Mini(eu)
Un
He/she
Ael/elAeau/ea
Ai/Ajo
You
Voi
Ju
To be warm
You
We
Tu/Tini
Noi
kam t ftoht
Ti
Ne
They
Aei/eiAeali/eali
Ata/Ato
Example
Exemplu
Shmbull
He is writing to her.
Ael(el) easti scrind a iei.
Ai sht duke i shkruar asaj.
I speak to him in the waiting room.
Mini(eu)i gresc a lui tu/tru-udaia

di atiptari.
Un i flas atij n dhomn e pritjes.
We bring them some books.
Noi lu-aduem a lor nscnti crti.
Ne u sjellim atyre ca libra.
I sent her a special delivery letter from

Philadelphia.
Mini(eu)i pitrec a iei un scriisoari

speial expres dit Filadelfia.
Un i drgoj asaj nj letr speciale ekspres

nga Filadelfia.
Cftari: La doctoru.
L e xi a 1 6 ( [asi spr \dza] i )

Ecuivalenti engleze(a)ti
pi aromne(a)ti /i arbinuse(a)ti
102
Iancu Ballamaci
Domnu Babu cu doamna Stela snt du(i) tu/tru Firene va ca s vead un dram original italian.
Teatru e(a)sti ncis ii/cathi lun. Un muat dumnic ia un taxi la oara 7 (apti) di ctr seara. Dupa
giumitati di oar/shati agiung tu/tru sportelu di bileti. ia doau bileti tu/tru arada 8 (optu). Dapoia sta
dinipoi di sal iu snt mul(i)spectator i/care zbursc namisa di ns(i). Teatru/Drama ahurhiati tu-oara/
shatea 8 (optu) giumitati bitise(a)ti tu/tru 10 (dzai) giumitati. E(a)sti un dram cu trei acturi/
acti i/care trateaz problemi eseniali famiiari di dzua di az. Drama/teatru u avinar cu mari interes
spectatorii c lu arsi multu. Ninti ca si s-toar tu/tru/ntru hotel chindurir tu/tru-un Bar-Restaurant.
Purusir doau cappuccino ct un bucat di turt.
Zoti Babu me zonjn Stela kan shkuar n Firence dhe duan t shikojn nj dram origjinale italiane.
Teatri sht i mbyllur do t hn.Nj t diel t bukur marrin nj taksi n ora 7 t mbrmjes. Mbas gjysm
ore arrijn n sportelin e biletave. Marrin dy bileta n rradhn 8. Pastaj rrin prapa salls ku jan shum
spektator q flasin ndrmjet tyre. Teatri/Drama fillon n orn 8 e gjysm dhe mbaron me 10 e gjysm.
sht nj dram me tre akte q trajton probleme esenciale familjare t dits s sotme. Dramn e ndoqn me
shum interes spektatort se u plqeu shum. Para se t kthehen n hotel qendruan n nj Bar-Restaurant.
Porositn dy kapuccino dhe nje cop turt.
English
I remembered that they had not been
here since l980.
Ladies and gentelmens close your
book!
Please go to the railroad station Stela!

They finally built a subway in your
city.
It was the largest and most

comfortable hotel in the whole town.
Aromne(a)ti
Shqip
Mini(eu)adu ntur minti/adu

pit(r)u minti c aeali(eali)/aei/ei
nu avea fut aoa di la 1980.
Un kujtova q ata nuk kishin qen

ktu q m 1980.
V rog/v plcrsesc(u) due-v la

staiunea di tren Stela!
Ju lutem shkoni n stacionin e trenit

Stela!
Doamnelor Domnilor /Doamni

Domi ncide crili a voast(r)i!
Zonja dhe zotrinj mbyllni librat

tuaja!
Aei(e) ma tu soni adrar un

metroi tu cetatea a voastr.
Ata m s fundi ndrtuan nj metro

n qytetin tuaj.
Ael(el) ira ma marili ma comodu

hotel tu ntreag cetatea.
Ai ishte m i madhi dhe m komodi

hotel n tr qytetin.
When you arrived they had left.

He is the oldest student in our class.
He is older than our professor.
We havent seen each-other
for two months.
103
Cnd agiumsit voi, ei (aei)

avea fudzit.
Kur arritt ju, ata kishin ikur.
Ael(el) esti ma veciu di ct

profesoru a nost(r)u.
Ai sht m i vjetr sesa profesori yn.
Ael(el, ns) esti ma veciu student

tu clasa a noast(r).
Ai sht studenti m i vjetr n klasn

ton.
Noi nu u avem vidzut unu-alantu

ti/tr dou me(i).
Ne nuk kemi par njeri-tjetrin

pr dy muaj.
Vocabulary
Vocabularu
Fjalori
I remembered
Mini(eu)u adu tur/ntur (minti)
un e solla ndrment (e kujtova)
had not been here
Nu avea fut aoa
nuk kishin qn ktu
close your books
Ncide crili a voastri
mbyllni librat tuaja
Due-v
shkoni
that they
since 1980
C aei/ei
Di la 1980
Please
V rog/v plcrsesc(u)
they finally
Aei/ei ma tu soni
go
built a subway
q m 1980
ju lutem
ata m n fund
Adrar un metroi
ndrtuan nj metro
Cnd agiumsim noi
kur arritm ne
our city
Tu/tru cetatea a noastr
they had left
Aei/ei avea fudzit
when we arrived
se ata
n qytetin ton
ata kishin ikur
He is the oldest student
Ael/el e(a)sti ma veciu
ai sht m i vjetri student
he is older
Ael/el esti ma veciu
ai sht m i vjetr
in our class
Tu/tru clasa a noast(r)
n klasn ton
104
Iancu Ballamaci
than our professor
di ct profesoru
sesa profesori
we havent seen
Noi nu-u aveam vidzut
ne nuk e kishim par
for two months
Ti/tr doi me(i)
pr dy muaj
Tratamentu
Trajtimi/mjekimi
each-other
Treatment
Unu-alantu ti/tr
njeri-tjetrin
You must take care of yourself!
Lipse(a)ti s-v-afri!
Duhet te ruheni!
You must stay in bad for three days.
Lipse(a)ti/prindi s-chinduri
tu/tru pat/tr(n)ut patru dzli.
Duhet t qendroni n shtrat 4 dit.
You must be transported to hospital.
Lipse(a)ti/prindi s-vu pitriem

tu/tru spital.
Duhet tju drgojm n spital.
You have to keep a diet.
Lipse(a)ti/prindi s-ne diet.
Duhet t mbani diet.
Take drops before eating.
Yiitria /medicamentu lipse(a)ti luari

ninti di m(n)cari.
Ilaci/medikamenti duhet marr

para ngrnies.
Its nothing serious.
Nu e(a)sti iva serioas.
Nuk sht gj serioze.
Ill write you a prescription.
Va si/s-vu scriiu un reet.
Do tju shkruaj nj recet.
You have to keep a diet.

Dont eat meat, dont eat food with salt,
dont use the alcohol/spirit.
Lipse(a)ti/prindi s-ne diet.

S-nu m(n)ca carni, -lugrii srati,
s-nu bga tu/tru gur alcool.
Duhet t mbani diet.

T mos hani mish, gjera t kripura,
t mos vini n goj alkool.
105
Shall be fit to travel soon?
A va s-esc tu/tru stari s()-calitoresc

di avoa/agoa?
A do t jem n gjendje t udhtoj

s shpejti?
You will soon well.
Mult Agoa, va s()-hi ghini.
Shum shpejt do t jeni mir.
Thank you doctor, what the fee?
Va mulumesc/vu haristsesc(u)
doctor, ct lipse(a)ti/prindi s-v-u
pultesc/pltesc?
Ju falenderoj, sa duhet t paguaj?
Cftari: Un vizit la docturu (un dialog namisa di un paient lndzit cu un docturu).
Gramatica
Interrogative sentences
Frasi interrogativi
Fjali pyetese
Does Charles/Bob speak Italian?
Zburti Charli/Bobu italine(a)ti?
Flet arli/Bobi italisht?
Where does Stela live?
Iu bneadz/bneaz Stela?
Ku jeton Stela?
When does the teacher arrive?
Cnd agiundzi nveatoru?
Kur arrin msuesi?
Does Stela study with Bob?
Studiadz Stela cu Bobu?
Studion Stela me Bobin?
L e xi a 1 7 ( [ a pt i spr \dza] i )
L i m b a I ta l i a n a / G j u h a I ta l i a n e
108
Iancu Ballamaci
Limba Italian yini/vini dit Latina, limba di la

Roma Antic. Tui italianii zbursc Italiana,
ma muli italiai zbursc un dialect.
Cum avem vidzut, Italia e(a)sti mprat pi
regioni: Piemonti, Umbria, Lacio /i alti, e,
in general ii/cathi region ari dialectu a lui
ti/tr exemplu, un Veneian, va s zbursc
italiana ma -dialectu di Veneia; un Napolitan
zburti italiana, ma () dialectu di(t) Napoli,
va s-dzc Napolitana!
Nscnti dialecti undzesc, alanti snt mult
diferiti(altfel), una di alant. Cum italiana,
dialectili yin/vin di la Latina zburt care/i e(a)
sti transformat in moduri diferiti pit(r)u secoli.
Italiana e(a)sti limba Nainal, limba i/care tui
studiaz pit scoi, limba di radio, television
di ziar(u); e(a)sti difficult/greu s-dz, ti/tr ct
timp dialctili, va s pistibneaz.
Az muli maieles tinirii nu zbursc dialectu
namisa di n. La ultimii ai. Lumea e(a)
sti mprat, ma ic di unoar -un chiro,
comunicrili snt fapti ma tr-avositi.
Limba Italian nu e(a)sti avigrat ma
di termili di tehnic ma di zboar prmutati
dit nafoar. Limba Engleze di causa ali influenei
economic politic al Statilor Uniti dit(u)
America ari dat multi zboar dit limba englez
i ar intrat tu/tru limba italian.
Ia nscnti zboar: i/cari fac parti tu Italiana
modern: summit, boom, jeans, basketbooll,
football, leader, weekend, jazz, sport sa alti.
Gjuha Italiane vjen nga Latinishtia gjuha

e Roms Antike. T gjith italiant flasin italisht,
por shum italian flasin dhe nj dialekt
Si kemi par ,Italia sht ndar n reghione:
Piemonti, Umbria, Lacio dhe t tjera, e, n
prgjithsi do zon ka dialektin e saj:
p.sh. nj Venecian do t flas italishten,
por edhe dialektin e Venecias; nj Napolitan
flet italishten, por edhe dialektin
e Napolit, d.m.th. Napolitanen.
Disa dialekte ngjasin, t tjerat jan shum t
ndryshme, njera nga tjetra.
Si italishtia, dhe dialektet vijn nga
Latinishtia e folur q sht transformuar n
mnyra t ndryshme npr shekuj.
Italishtia sht gjuha kombtare, gjuha q
studiojn npr shkolla, dhe gjuha e radios,
televizionit, gazets; sht vshtir t thuash, pr
sa koh dialektet, do t mbijetojn.
Sot veanrisht t rinjt nuk flasin dialektin
midis tyre. N vitet e fundit Bota sht ndar,
m e vogl se nj her e nj koh dhe
komunikimet jan br m t prshpejtuara.
Gjuha Italiane nuk sht e rrethuar
vetm nga terma t tekniks, dhe nga fjal t
huazuara nga jasht. Gjuha Engleze nga shkaku
i influencs ekon, dhe politike t SH.B.A. ka
dhen shum fjal nga gjuha engleze q kan hyre
n gjuhn italiane. Ja, disa fjal: q bjn pjes
n Italishten Moderne: summit, boom, jeans,
football, leader, weekend, jazz, sport etj.
109
Vocabularu
Fjalori
Limba italian
gjuha italiane
Yini/vini di(t)Latina
Limba di la Roma Antic
vjen nga Latinishtia
gjuha e Roms Antike
Tu(i)italianii zbursc
t gjith italiant flasin
Italia e(a)sti mprat
Italia sht ndar
cum avem vidzut

Pi regioni
si kemi par
n rexhione/krahina
in general ii/cathi region
n prgjithsi do rexhion/krahin
Ti/tr exemplu
p.sh.
Ari dialectu a lui
ka dialektin e tij
Un Veneian va s zbursc Italiana
nj Venecian do t flas Italishten
Un Napolitan zburati Italiana
nj Napolitan flet Italisht
Ma -dialectu di Veneia
por dhe dialektin e Venecias
Ma -dialectu di(t) Napoli
por dhe dialekti i Napolit
Nscnti dialecti undzesc
disa dialekte ngjasin
Va s dzc Napolitana
d.m.th Napolitanen
Alanti snt multi diferiti
t tjerat jan t ndryshme
Cum Italiana dialectili
si Italishtia dhe dialektet
Un di alant
njera nga tjetra
Yin/vin di la Latina zburt
vijn nga Latinishtia e folur
In moduri diferiti pit secoli
n mnyra t ndryshme ndr shekuj
i/care e(a)sti transformat
Italiana e(a)sti Limba Nacional
q sht transformuar
Italishtia sht Gjuha Kombtare
110
Iancu Ballamaci
limba i/care tu(i)studiaz pit scoi
gjuha q t gjith studiojn npr shkolla
di ziar(u)
dhe gazets
limba di radio, televizion
dhe gjuha e radios, televizionit
e(a)sti dificult/greu s() dz
sht e vshtir t thuash
v s() pistibneaz
do t mbijetojn
ti/tr ct timp chiro dialectili
pr sa koh dialektet
az muli, maieles tinirii
sot shum, veanrisht t rinjt
namisa di n
midis tyre
nu zbursc ninga dialectu

la ultimii ai
lumea e(a)sti mprat
nuk flasin akoma dialektin

n vitet e fundit
bota sht ndar
ma ic di unoar
m e vogl se njher
comunicrili snt fapti
dhe komunikimet jan br
limba Italian nu e(a)sti avigrat
gjuha Italiane nuk sht rrethuar
ma di zbuar prmutati
por edhe nga fjal t huazuara
limba Engleze dit cauza ali influenei
Gjuha Engleze nga shkaku i nfluencs
al Statilor Uniti dit America
t Shteteve t Bashkuara t Ameriks
ia, nscnti zboar: summit, boom...
ja, disa fjal: summit, boom...
()un chiro
ma tr-avositi
ma di termili di tecnic
di(t) nafoar
economic politic
ari dat multi zboar
e nj koh
m t prshpejtuara
vetm nga termat e tekniks

t huaja /nga jasht
ekonomike dhe politike

ka dhne shum fjal
111
Gramatica
Personal Pronouns
Pronumili Personali
Peremrat Vetore
Me
Him/it; Her/it
You
Us
na
Them
aalor lu
atyre/u
Example
Exemplu
Shmbull
You
vu
ju
They are ripe apples:do you want them?
Aeali/eali snt meri coapti:

voi li vre aeali?
Ato jan moll t pjekura:

ju i doni ato?
Do you know Stela and Nicola?

Yes. I know them well.
Voi cunute Stela Nicola?

Da. Mini(eu) li cunosc aei ghini.
Ju njihni Steln dhe Nikolln?

Po. Un i njoh mir ata.
This millk is not fresh.

I will not buy it.
Aist lapti nu e(a)sti fresc(u)/tazei.

Mini(eu) nu va s-u ancumpur ael.
Ky qumsht nuk sht i freskt.

Un nuk do ta blej at.
L e xi a 1 8 ( opt uspr \dza] i )

Ar tili f igurative /i muzica
114
Iancu Ballamaci
Artu/Arta figurativ muzica snt lilicioasi n

Italia, tu/tru ii/cathi secol. Artu pisti tuti artistii
di Renaterea/Rifitarea/Rinascimento u fe(a)ir Italia
mama al artililor figurativi. Namisa di muli mar artiti
aflm Gioto, i/cari ar fapt afrescurili al Assisi al
Padova, /i Muata Torre di GiotoFirenia; Sandro
Boticelli, dit cari tu aduem ntur minti La Nascita
di Venere (Naterea ali Venerei)/Amintarea ali
Venerei.
Leonardo Da Vinci, geniu universal i-ari fapt
La Mona Lisa; dapoea Michelangelo, care/i
si-adui ntur/tur minti ti/tr afrescurili grandiosi (cu
mari valoari artistic) di Capella istina, ti/tr
multi sculpturi, namisa dit cari Il Mose e Il David
(Mose David). Ti/Tr americai e(a)sti di interes
particular Andrea Palladio c ari avuta influen mari
tu/tru architectura American; nimal s-aduem ntur/
pir minti Monticello Casa al Thomas Jefferson tu
Virginia.
Ca tu/tru artili figurativi Italia ari dat un contribut special ti/tr dezvoltarea/svilluparea ali muzicei,
al instrumentilor muzicali. Nimal s-aduem ntur/

tur minti c terminologhia muzical e(a)sti maiudz
totna italian: adagio, maestoso, da capo, allegro,
vivace, con brio .al... ti/tr exemplu snt zboar italiani.
Italian ira Nicola Amati (1596-1684); fumeia a
lui Pietro Giuseppe; Andrea Guarnieri (1629-1698);
Antonio Stradivari (1644-1737) cari/i n-ari alsat
instrumenti lucrati cu art (vioari, violinceli i/cari
nu-ar fut unsoi. Ma tu/tru Itali e(a)sti totna un
form muzical opera: origina a iei e(a)sti Firena,
tu/tru bitisita al secolui XVII pn tu chirolu modern
tradiia ali operei nu ari fut intrerupt.
Az opera e(a)sti ninga ma cultivat tu tut Lumea,
operili di Claudio Monte Verdi, ca: orfeo, di
Giuseppe Verdi (1813-1901), ca Traviata, Il Rigoleto,
Aida, Il Trovatore, di Gioachino Rossini (17921868), ca Il Barbiere di Sevilla; Giacomo Puccini
(1858-1924), ca La Boheme, Madam Butterflay,
ali compositori, contin s-hib presenta pisti tuti
tu/tru Itali. Tradiia continu s bneaz tu/tru Teatrili
Mri ca La Scala di Milan, Carlo di Napoli etc.
Arti figurativ dhe muzika jan t lulzuara n

Itali, n do shekull. Arti dhe mbi t gjitha artistt e
Rilindjes e bn Italin maman e arteve figurative.
Midis shum artistv t mdhenj gjejm Gioto-n q
ka br afresket e Assisit dhe Padovs dhe t bukurn
Torre t Giotos-n Firence; Sandro Boticellin prej
t cilit sjellim ndr mend La Nascita di Venere
(Lindja e Veners).
Leonardo Da V inci gjeniu universal q ka
br La Mona Lisa; dhe pastaj Michelengelo,
q prmendet pr afresket grandioze (me vler t
madhe artistike) t Kapello Shistins, dhe pr
shum skulptura, ndrmjet t cilave Il Mose e Il
David (Mose dhe Davidi). Pr amerikant sht
e interesit te veant Andrea Palladio se ka pasur
influenc t madhe n arkitekturn amerikane;
mjafton t sjellim ndrmend Monticello, Shtpia e
Jeffersonit n V irgjinia.
Si n artet figurative, Italia ka dhn nj
kontribut t veant pr zhvillimin e muziks dhe
t instrumenteve muzikore. Mjafton t sjellim ndr
115
mend se terminologjia muzikale sht pothuajse

gjithmon italiane: adagio, maestoso, da capo, allegro,
vivace, con brio, etj... p.sh. jan fjal italiane. Italian
ishte dhe Nikola Amati (1596-1684); dhe fmija e
tij Pietro dhe Giuseppe; Andrea Guarnieri (16291698); Antonio Stradivari (1629-1737) q na ka ln
instrumente t punuara me art (violina, violincel q
nuk kan qen njsoj. Por n Itali sht gjithmon nj
form muzikale opera: origjina e saj sht Firenca,
n mbarimin e shek. XVII deri n kohn moderne
tradita e operas nuk ka qen ndrprer.
Sot opera sht m e kultivuar n t gjith
Botn dhe operat e Klaudio Monteverdit, si: orfeo
e G. Verdit (1813-1901) si Traviata, Rigoleto,
Aida, Il Trovatore, di Gioachino Rossini (17921868), si Il Barbiere di Sevilla; Giacomo Puccini
(1858-1924) si La Boheme, Madam Butterflay ,
dhe t tjer kompozitor t jen presantuar mbi
t gjith n Itali. Tradita vazhdon t jetoj n
Teatrot e Mdhenj si La Scala di Milan, Il San
Carlo di Napoli etc.
116
Iancu Ballamaci
Vocabularu
Fjalori
Arta figurativ
arti figurativ
muzica snt lilicioasi
dhe muzika jan t lulzuara
Tu/tru ii/cathi secol
n do shekull
n Italia
n Itali
Artu pisti tuti
arti dhe mbi t gjitha
u fe(a)ir Italia
e bn Italin
Artistii di Renaterea / di Reamintarea

Mama al artililor figurativi
artistt e Rilindjes
maman e arteve figurative
Namisa di mul(i)mr artiti
midis shum artistve t mdhenj
Care/i ar fapt afrescurili
q ka br afresket
Aflm Gioto
gjejm Gioton
Al Assisi al Padova
t Assisit dhe te Padoves
Dit cari/di cai tui aduem ntur minti
nga i cili t gjith sjellim ndr mend
muata
dhe e bukura
La Nascita di Venere/Naterea ali Venerei
La Nascita di Venere/Lindja e Veneres
Care/i va s-hib adus tur/ntru/pir minti
q do t jet sjell ndrmend/prmendet
Cu valoari mari artistic
me vler t madhe artistike
namisa di cari Il Mose e Il David
midis t cilave Il Mose e Il David
Geniu universal cari/i ar fapt dapoea

Ti/tr afrescurili grandiosi
/si ti/tra multi sculpturi
ti/tr americai e(a)sti di interes
gjeniu universal q ka br dhe pastaj

pr afresket madhshtore
dhe pr shum skulptura
pr amerikant sht i interesit
particular
c ari avut
influen mari
tu/tru architectura American
117
t veant
se ka pasur
influenc t madhe
n arkitekturn amerikane
nimal s-aduem tur/pir minti
mjafton t sjellim ndrmend/t prmendim
ali muzicei instrumentilor muzicali
t muziks dhe t instrumenteve
maiudz totna italian
pothuajse gjithmon italiane
ti/tr dezvoltarea/svilluparea
ca terminologia muzical e(a)sti

cari/i n-ari alsat
instrumenti lucrati cu art
pr zhvillimin
se terminologjia muzikale sht

q na ka ln
instrumente t punuara me art
vioari, violinceli cari/i nu ar fut unsoi
violina, violincel q nuk kan qen njlloj
tu/tru bitisita al secolui XVII
n mbarim t shek.t XVII
tradiia ali operei
tradita e operas
origina a iei e(a)sti Firena

pn la chirolu modern
nu-ari fut intrerupt
origjina e saj sht Firenca

deri n kohn moderne
nuk ka qen ndrprere
e(a)sti ninga ma cultivat
sht akoma m e kultivuar
contin s-hib presentai
vazhdojn t jen t prfaqsuar
ali compozitori
pisti tuti tu/tru Itali
t tjer kompozitor
mbi t gjitha n Itali
Cftari: Ce Italia e(a)sti mama al artilor ali muzicei?
118
Iancu Ballamaci
Gramatica
Dimonstrative adjectives
Mbiemrat Dftore
This and that
Aist/Aist
Ky/Kjo
Example
Exemplu
Shmbull
This coat
Aist jachet
Kjo xhaket
Pl.: these
Pl: Aisti
Sh.: Kto
These overcoats
Aisti pallturi
Kto pallto
Aisti jacheti di cheali
Kto xhaketa lkure
Im sorry, but I prefer this one.
pari (a)ru, ma mini(eu) preferez

aist.
M vjen keq, por un preferoj kt.
She does not come tu this department

store, she goes to that one.
Ea(aeau) nu yini/vini tu/tri aist

magazin/ducheani, aeau/ea ne(a)dzi
tu aist.
Ajo nuk vjen n kt magazin,

ajo shkon te kjo.
L e xi a 1 9 ( nou\spr \dza] i )
Limba Aromn / Vlah
Gjuha Ar umune / Vllahe
120
limba aromn/vlah yini/vini di la latina veaci.

-aeau(ea) e(a)sti mprat pit dialcti/dialecturi ca
ti/tr exemplu: dialectu frrot, gramostean, megloromn, istroromn. aromnii/macedono-vlahii limba a lor
ali mami/dadi pistibneaz dit(u) 2000 -iva di ai ma ninti.
Ti/tr aist si zburti dit(u) secolu a dzaea. Limba aromn
vlah ic macedono-vlah e(a)sti ca /i limbili alanti. Ti/tr
aist si scri pi aromne(a)ti ti/tr aromnii, si editeaz
revisti, s-fac emisiuni radiodifusivi, emisiuni televizivi pi
aromne(a)ti/vlcheati /i ti/tr aromnii s()-fac
Congresuri.
Aromnii/vlahii snt sud-Danubiai. Latina ari asimilat un parti di aist limb autokton. Aist proces e(a)sti
rspndit tu/tru un superfa/spaiu nimal larg compact
care/i s-tindi namisa di Carpatu di Nord pn tu/tru sudu al
Balcanului. La aist superfa e(a)sti fapt poporu/popolu ve(a)
ciu romn, nimal unificat dit(u) ahurhita pn tu/tru secol/ii
VII-IX, aist dit vidzuta lingvistic.
Limba veaci romn ari patru formi actuali. Partea
ma mari al lingvitilor recunosc romne(a)tia comun, care
contin aproapea nicrtit tu aeali 4 formili actuali di aist
limb trdeadunoas care/i correspondeadz cu grupili veaci
romani:
1. Romna (daco-romna, vlaha/valaha).
2. Aromna (macedono-vlaha).
3. Meglenita (me-glen-romena-vlaha) variant ali limbei
aromn/vlah zburt tu/tru sudu al Danubului, tu/tru
locurili dit Balcan.
4. Istriana (istro-romena-vlaha) zburt tu/tru Peninsula
di Istria.
Aromna e(a)sti limba di dad/di mam al aromilor
care/i confirmeaz singurtirea alor etnolingvistic.
Iancu Ballamaci
he Gjuha Arumune/Vllahe vjen nga Latinishtia

e vjetr. Dhe ajo sht ndar n dialekte si p.sh.
dialekti frshrot gramostean, meglo-romn, istroromn. Arumunt/Maqedono-Vlleht dhe gjuha e tyre e
nns mbijetojn prej 2000 e ca vjet m par. Pr kt flitet
nga shekulli 10 (dhjet).
Gjuha Vllahe ose Maqedono-Vllahe sht si dhe
gjuht e tjera. Pr kt shkruhet n arumanisht dhe pr
arumunt, botohen revista bhen emisione radiodifusive,
emisione televizive n arumanisht dhe per arumunt bhen
edhe Kongrese.
Arumunt/Vlleht jan jug-Danubian. Latinishtia
ka asimiluar nj pjes t ksaj gjuhe autoktone. Ky proces
sht shprndar n nj siprf, mjaft t gjer dhe kompakte
q shtrihet nga Karpatet e Veriut deri n jug t Ballkanit.
N kt siprfaqe sht formuar/br populli i vjetr
rumun, mjaft i unifikuar nga fillimi deri n shek. VII-IX, kjo
nga shikimi lingvistik/gjuhsor. Gjuha rumune shprehet n
katr forma aktuale. Pjesa m e madhe e gjuhtarve njohin
Rumanishten e vjeter, qe vazhdon afersisht e paprekur n
ato 4 format e ksaj gjuhe t prbashkt q korrespondon
me grupet e vjetra romane:
1. Rumanishtia (dako-rumune, vllahe).
2. Arumanishtia (Maqedono-Vllaheja).
3. Meglenita (me-glen-romena-vlaha) variant i gjuhs arumune/vlahe e folur n jug t Danubit, n vendet
e ballkanit.
4. Istriana (istro-romena-vlaha) folur n Gadishullin
e Istrias.
Arumanishtia sht gjuha e nns e arumunve q
konfirmon vetdijen e tyre gjuhfolse.
Kjo shnon q do arumun/vlah q ka nj gjuh
Aist semneaz c ii/cathi aromn/vlah care i ari un

limb a lui si simpt tu/tru locurili dit(u) Balcan un altfel di
arbineii, di greii di slavii, turii. Nu ma tu/tru limb, ma
ancac va s-analizm lumea sufletoas-material al aromilor/
macedono-vlahilor s-ti tindz tu/tru prmithil veaci, tu/tru
cnili muati cu hej/iso, tu/tru adeili dit numt, tu/tru
cntiili dit srmni cu cari dadili/mamili aromni lu cnta
cilimiailor a lor, tu/tru eleghiili di moarti, tu/tru cntiili di
curbetu, tu/tru cntiili di vreari i spun cu art sentiment
poetic vrearea namisa di tiniril/i (namisa di un feat un
ficior) aromai, tu/tru costumili eleganti populari chindisiti
cu hir di asimi dit mili di flurii al muierilor aromni/vlahi,
harmonizati ahat ghini cu coloarili/boili diferiti, tu/tru ppuili
sntoasi cu proi di hier, destinati ti/tr tu/tru muni, la vasili
di lem di bcri cari/i s-pregtia (cau, cacavallu, ghiza,
umptu, mrcatu i s-tiia cu cstura/cutu tu alti vidzuti di
ban, va s-ti convins c aromii/macedono-vlahii ar el/i
originalitatea a lor ca /i mileili (popoarili) alanti.
Limba a lor e(a)sti aeau i/care e(a)sti scriiat ti/tr
aromii tu/tru mod definitiv tu/tru istori. Aist cualitati di
limba ali dadi/mami al aromnilor lu confirmeaz Drepturi
ghivisiti, drepturi i/care exist a parti ti/tr s-hib zburt
iuido pit famiili, ciurili, tu/tru biseric, tu/tru literatur,
drepturi tr s-hib analizat ca limb funxional, comparat cu
limbili alti. aromna/vlaha e(a)sti un variant di limba romn
comun (/i no di romna curat pstrit, cu alti zboari
c aeau e(a)sti limba funxional al romnilor di Nordu al
Danubului.
Snt doau categori di aromi: Autoctoi tu/tru
Diaspor.
Aromii care/i bneaz tu/tru locuri dit(u) Balcan
(Grecia, Albania, Macedonia, Bulgaria/Vrvria) snt autoc-
121
t tijin ndjehet n vendet e Ballkanit nj tjetrsoi nga
shqiptart, grekt, sllavt, turqit. Jo vetm n gjuh,
por po t analizojm Botn shpirt mater, t arumunve/
maqedono- vllehve dhe t shtrihesh n prrallat e vjetra,
n kng, t bukura me hej/iso, n zakonet e dasms,
n kngt e djepit, me t cilat nnat arumune u kndonin
femijve t tyre, n elegjit e vdekjes, n kngt e kurbetit,
n kngt e dashuris q tregojn me art dhe ndjenj
poetike dashurin midis t rinjve (midis nj vajze dhe
nj djali) arumun, n kostumet elegante popullore
t qndisura me fije ari nga duart e florinjta t
grave arumune/vllahe t harmonizuara aq mir me
ngjyrat e ndryshme, n kpuct me gozhda hekuri, t
destinuara pr n mal, n ent prej druri dhe bakri q
prgatisnin bulmetin (djathin, kakavallin, gjizn, kosin
q pritej me thik, dhe n t tjera pamje t jets, do t
bindesh se arumunt/maqedono-vllaht kan edhe ata
origjinalitetin e tyre si edhe popujt e tjer.
Gjuha e tyre sht ajo q sht shkruar pr arumunt
n mnyr definitive n histori. Kjo cilsi e gjuhs s nns
s arumunve u konfirmon T drejta t lexueshme t
drejta q eksistojn veanrisht pr t qen folur kudo npr
familje, rrug, kish, n literatur, t drejta pr t qen
analizuar si gjuh funksionale, krahasuar me gjuht e tjera.
Arumanishtia/Vlahishtia sht nj variant i rumanishtes komune (dhe jo i rumanishtes s pastr) dhe me pak
fjal se ajo sht gjuha funksionale e Rumunve t veriut t
Danubit.
Jan dy kategori arumunsh: Autokton dhe n
diaspor.
Arumunt q banojn n vendet e Ballkanit (Greqi,
Shqipri, Maqedoni, Bullgaria) jan autokton, d.m.th. nga
122
toi, va s-dzc di la amintirea (naterea)/fitarea, ca populaili

neolatini iu baneaz az.
Aromii dit diaspora, snt aei i/care si-afl iuido
tu/tru lumi (tu/tru locurili dit Europa, bag nuntru s-Romnia,
tu/tru America, tu/tru Australia, tu/tru Canada s.a.).
Statusu al aromilor autoctoi care/i bneaz tu/tru
locurili vsliili dit(u) Balcan e(a)sti diferit/altfel/altturli di
aei dit aromaii/vlahii i bneaz tu/tru alti locuri pitru/
pit Lumi. Aromaii/vlahii dit(u) locurili di Balcan snt
minoritati in raport cu populaia ali majoritatei tu/tru statili
iu baneaz.
Unirea ali Europei ma creaz un mindueri nau, real,
dreapt, human, democrat -ti/-tr tratarea al aromilor/
vlahilor dit Balcan /i dit Europa. Europa Unit mni va
s-hib ca un grdin muat, mplin cu lilici di multisoiuri
multiboiuri. Va s-hib crim incac nu va si-adap cu ap
pstrit/curat, /i lilicia muat aromn/vlah ca s-nu siusuc ()/i ns, ma s-pistibneza ca s-altili. Aist cualitati
al aromilor/vlahilor lu confirmeza drepturi, acordati tu/tru
tut lumea, tu/tru iido loc ti/tr minoritili.
Ma e(a)sti ananvi/ananghi datori i/care singur
aromii/vlahii care bnez tu/tru aisti locuri s-li caft, s-li
n, /i s-li duc dininti. Iido interintrari dit nafoar nu va
s-fac iva alt, ma c va s slbueasc realitatea al etniilor tu/
tru Balcan.
Numa al aromilor prindi/lipse(a)ti s-hib aromn
macedono-vlah. Macedono-vlah e(a)sti un term i/cari e(a)sti
trmnat/ntrebuinat di Tata ali Gramaticei Aromn
ic Macedono-Vlah Mihail Boiagi, 200 di ai ma ninti, in
Viena ali Austriei. Aist nominai/numari etnic elimineaz
iido lugrii di confusion. Macedono-slav e(a)sti alt lugrii dit
macedono-vlah s.al.
Iancu Ballamaci
lindja dhe si popujt neolatine ku banojn edhe sot.

Arumunt e diaspors jan ata q gjenden n Bot
(n vendet e Europs fut brenda dhe Rumanin, n Amerik,
Australi, Kanada etj.).
Statusi i arumunve autokton q banojn sot n
vendet e Ballkanit sht i indryshm nga ato t arumunve/
Vllehve q banojn n vendet e tjera n Bot. Arumunt q
banojn n vendet e Ballkanit jan minoritet me popull, e
shumics n shtetet ku banojn.
Bashkimi i Europs po krijon nj mendsi t re, reale,
t drejt, humane, demokrate dhe pr arumunt/vlleht
e Ballkanit dhe t Europs. Europa e Bashkuar nesr do
t jet si nj kopsht i bukur, me lule t shumllojshme
dhe t shumngjyrshme.
Do t jet krim n.q. se nuk do t ujitet me uj t pastr
edhe lulja e bukur arumune/Vllahe q t mos thahet dhe ajo,
por t mbijetoj si t tjerat.
Kjo cilsi e arumunve/Vllehve u konfirmon t
drejta, t akorduara n t gjith Botn, n fardo vend
pr minoritetet. Por sht nevoja/detyra q vet arumunt/
Vlleht q banojn n kto vende ti krkojn, ti mbajn,
dhe ti shpien prpara. do ndrhyrje nga jasht nuk do t
bj gj tjetr vetm q do t dobsoj realitetin e etnive n
Ballkan.
Emri i arumunve duhet t jet arumun dhe MaqedoVllah. Maqedono-Vllah sht nj term q sht prdorur
nga Babai i Gramatiks Arumune ose Maqedono-Vlahe
Mihal Boiagi, 200 vjet m par n Vien t Austris
m 1813. Ky emrim etnik eliminon do gj prej konfusionit. Maqedono-Sllav sht tjetr gj nga MaqedonoVllah, etj...
Aromanii snt cristii orthodoxi. Ortodoxia a lor ari

speifica a iei n comparari cu aeau al romilor di nord.
Vocabularu al aromilor trni mult puni elementi dit
ritualu orthodox, ma literatura ritual e(a)sti ca aeau mult
rar. In fact, aromii nu ar avut un biseric orthodox
correct organizat. Biserica Greac lu e(a)sti imponat
ma-amnat in mod absolut. Aromii/macedono-vlahii
prindi lipse(a)ti s-aib un singur scop: s veagi /i
s-cultiveadz limba ali dadi -adeili/tradiili a lor avuti.
Cum e(a)sti dzs ma n-sus lilicia muat aromn
(macedo-vlah) prindi si-adap di singur aromanii ca s-putem
s transmetm dit biru tu/tru br Dimndarea Printeasc al
strppilor a notri di 2000 -iva di ai ma ninti.
123
Arumunt jan t krishter Orthodoks. Orthodoksia
e tyre ka specifikn e saj n krahasim me at t rumunve t
veriut. Fjalori i arumunve prmban shum pak elemente t
ritualit orthodoks, por literatura rituale sht si ajo shum
e rrall. N fakt, arumunt nuk kan pasur nj kish orthodokse korrekte t organizuar. Kisha Greke u sht imponuar n mnyre absolute. Arumunt/Maqedono-Vlleht
duhet t ken nj synim t vetm:t ruajn dhe t kultivojn
gjuhn e nns dhe zakonet/traditat e tyre t pasura.
Si sht thn m sipr lulja e bukur arumune
(Maqedo-Vllahe) duhet t ujitet nga vet arumunt q
t mundim t transmetojm nga brezi n brez amanetin e
strgjyshrve tan 2000 e ca vjet m par.
Aist e(a)sti studiu ali academicianei prof. dr. Matilda Caragiu Marioeanu, cari/i ari un
competen profesional amintat direct indirect di profesurii a iei cu num Theodhor Capidan,
Pericli Papahagi, Tache Papahagi, Alexandru Rosetti, Iorgu Jordan, Nicola Jorga.
Avddzerili interpretrili nafoar di aist studiu tiniific snt modesti/simpli di partea
al Iancu Ballamaci, lucrtor di tiin, lingvist cari ar dat contributu a lui ti/tr buneaa ali
chiestiunei aromn/vlah.
Ky sht studim Akademikes prof. dr. Matilda Caraxhiu Marioceanu, q ka nj
competenc profesionale t fituar direkt dhe indirect nga profesort e saj me emr Theodhor
Kapedani, Perikli Papahaxhi, Tache Papahaxhi, Aleksandro Rosetti, Iorgu Jordan, Nikolla
Jorga.
Shtesat dhe interpretimet jasht studimit shkencor jan modeste nga ana e Janko
Ballamacit, punonjs shkencor, gjuhtar q ka dhn kontributin e tij pr t mirn e shtjes
arumune/Vllahe.
L e xi a 2 0 ( yi nyi ] )
126
Iancu Ballamaci
The couple needs

an apartment
Cuplulu ari nevoi

ti/tr un apartament
ifti ka nevoj
pr nj apartament
English
Aromne(a)ti
Shqip
Mr. John:
Domnul John:
Zoti John:
This neighbourhood is pretty nice.

What do you think?
Aist viin e(a)sti cu mult vidzut.

i mindui voi?
Ky fqinj ka pamje t hijshme.

far mendoni ju?
Stela:
Stela:
Stela:
I dont know. Does it have what we

need?
Mini(eu)nu tiu.
Ari el/ael ti i avem nevoi noi?
Un nuk di. Ka ai pr far nevoj

kemi ne?
Mr. John:
Domnul John:
Zoti John:
Well. We need a park, somewhere to

walk the baby.
Ghini. Noi avem nevoi ti/tr un parc,

iu s()-primnm beba.
Mir.Ne kemi nevoj pr nj park,

ku t shtitim beben.
Stela:
Stela:
Stela:
Exactly. There is a park right over

there on the corner of first.
Exact. /i afl un parc tamam

pisupr ac(l)o tu/tru primu/protu
chio(u).
E sakt. Dhe gjendet nj park

pikrisht sipr atje n qoshen e par.
Mr. John:
Domnul John:
Zoti John:
We really need a Laundromat nearly

two/three neighborhood.
Noi dialihira avem nevoi ti/tr

un laundromat aproapea viinului.
Ne vrtet kemi nevoj pr nj

lavatrie afr fqinjit.
127
(Mita and Stela are at supermarket.

Stela is in the back of the store.
Behind aisle 2 near the dairy section.
The deli section is almost the back
of the store, on the right.
Mita is in produce section
on the right side of the store.
Hes buying some oranges, apples figs.
The clerk is in the front of the store,
talking to another custommer.)
(Mita /i Stela snt tu/tru supermarchet.

Stela e(a)sti dinpoi di ducheanea,
dinpoi di arada 2, aproapea di sexiunea al
producilor pastorali/di tiput. Sexiunea
di deli/di mezei e(a)sti magiudz dinpoi
ducheanei, tu/tru partea a dreapt. Mita
esti tu/tru sexiunea care/i si afl tu/
tru mardzina a dreapta ali duche(a)nei.
Ael/el ma-acumpur purtucai, meri,
hi. Vinditoru e(a)sti viza-vii /i ma
zburti cu ali clien/consumator.)
(Mita dhe Stela jan n supermarket.

Stela sht prapa dyqanit, prapa
rradhs 2 afr seksionit t prodhimeve
blegtorale. Seksioni i mezeve sht
pothuajse prapa dyqanit, n ann e
djatht. Mita sht n seksionin q
gjendet n ann e djatht t dyqanit.
Ai po ble portokaj, moll, fiq.
Shitsi sht prball dhe po flet me
tjetr klient/konsumator.)
Mr. John:
Domnul John:
Zoti John:
Good morning Ms. Stela!

Is Sun at the work today?
Bundimineaa, doamna Stela!

E(a)sti Sun la lucru az?
Mirmngjes zonja Stela!

sht Sun n pun sot?
Stela:
Stela:
Stela:
Yes. Yeah. Shes working on the

assembly line.
Da. Aeau/ea/ns ma lucreaz

tu/tru lia di montari.
Po. Ajo po punon n linjn e

montimit.
Mr. John:
Domnul John:
Zoti John:
Whats Gina doing right now?
i fai Gina tora?
far bn Gina tani?
Stela:
Stela:
Stela:
She/s moving boxes down in the

warehouse.
Atea(u)/ea/ns ma mic cutiili

nghios tu/tru magazin.
Ajo po leviz kutit posht n

magazin.
Mr. John:
Domnul John:
Zoti John:
Is Mary at work today?
E(a)sti Maria tu/tru lucru az?
sht Maria n pun sot?
Stela:
Stela:
Stela:
No. Shes at home. Shes sick.
No, aeau/ea/nasa e(a)sti a cas.

E(a)sti lndzit.
Jo, ajo sht n shtpi.

sht e smur.
128
Iancu Ballamaci
Mr. John:
Domnul John:
Zoti John:
Where is Sam / Wheres Sam?
Iu e(a)sti Sam?
Ku sht Sam?
Stela:
Stela:
Stela:
Hes down in the warehouse.
Ael/el e(a)sti di nghios

tu/tru magazin.
Ai sht posht n magazin.
Mr. John:
Domnul John:
Zoti John:
Is Miguel helping him?
E(a)sti Miguel ajutnd pi el/ns?
sht Migueli duke ndihmuar at?
Stela:
Stela:
Stela:
No.
Nu.
Jo.
Mr. John:
Domnul John:
Zoti John:
Why not?
Ce no?
Pse jo?
Stela:
Stela:
Stela:
Hes taking a break.
El ma si discurm.
Ai po lodhet.
Vocabulary
Vocabularu
Fjalori
this
aist
ky
needs
ari nevoi
ka nevoj
is nice
e(a)sti bun
sht i mir
what do you think?
i ma mindui voi?
far po mendoni ju?
new neighborhood
viin nou
fqinj i ri
is pretty nice
e(a)sti cu bun vidzut
sht me pamje t mir
we need
noi avem nevoi
ne kemi nevoj
I dont know
mini nu tiu
un nuk di
a park
Ti/tr un parc
pr nj park
Si-afl/s-afl
gjendet
to walk
S()-primnm
really
Dialihira
there is
near
Aproapea
almost
Magiudz
talking
Zburti
in back
on the right
at home
129
Dinpoi
t shtisim
vrtet
afr
prapa
pothuajse
A dreapta
n t djatht
A cas
n shtpi
flet
What do you think?
i mindui voi?
far mendoni ju?
over there
Pi supr ac(l)o
prsipr atje
I dont know
Mini nu tiu
un nuk di
on the corner off first
Tu/tru primu chio
n qoshen e par
need
Avem nevoi
kemi nevoj
Nscnti purtuci
portokaj
we really
Noi dialihira
ne vrtet
hes buying
Ael/el, ns ma-acumpur
shes working on assembly
Ma lucreadz tu/tru lia
po punon n linjn
hes taking a break
El ma fai un discurmari
ai po bn nj lodhje
oranges
is at home
E(a)sti a cas
Cftari: Spune ti/tr lucru i fe!
ai po ble
sht n shtpi
130
Iancu Ballamaci
Gramatica
Possessive adjectives and pronouns
Agetivii / Pronumili Posesivi
Mbimrat dhe premrat pronor
Masculine
Masculinu
Mashkullore
a tl/a tlu
yt/yti, tnd/tndi
My/mine
a mel/a melu
Hit/her/hers/its
a lui/a iei
i tij/i saj, i tiji/e saja
Your/yours
im/imi
Our/ours
a nost/a nostru
a lor/a loru
i tyre/t tyret
Example
Exemplu
Shmbull
Their/theirs
Maria is writing to her mother.

I know their uncle.
Maria e(a)sti scrind mamei/mamei

a iei.
Mini/eu cunosc lalu/llallu a lor.
yn/yni
Maria sht duke i shkruar mamas

s saj.
Un njoh xhaxhan e tyre.
The indef inite article
Articolu indef initu
Nyja joshqyese
Masculine
Masculinu
Mashkullore
A student
un student
nj student
A house
un cas
nj shtpi
A friend
Feminine
A room
A friend girls
un ospit
Femininu
un udai
un oaspit
Cftari: Dde apti frazi cu adjectivi pronumi posesivi!
nj mik
Femrore
nj dhom
nj mikesh
L e xi a 2 1 ( u n\spr \vi nvi ] )
132
Iancu Ballamaci
Mario Bobu, student italian-american, studeadz la Universitatea di nafoar/di xei, ari prandzt cu nscni
oaspii italiai tu/tru casa al Giovani. Tora zburti ti/tr America, Italia Italo-Americaii, dipicnd gusteadz un
pahar di yin italian Chianti.
Aromne(a)ti
Giovani:
Shqip
Ct bntor di origin Italian pistupset/credz c snt tu/tru

Statili Uniti dit America?
Sa banor t origjins italiane beson se jan n SH.B.A.?
Dup reghistrarea ultim/dit soni s-veadi c numuru

poati s-hib pisti treisprdzai di milioani di oamii.
Va s-dzc ma s-numirm -aei i snt ma
di origin italian a s-pari c numiru agiundzi avigrea
di vinvii/ghinghii milioani di oamii.
Sipas regjistrimit t fundit duket q numri mund t jet mbi

trembdhjet milion njers. D.m.th. po t numrojm dhe ata
q jan vetm me origjin italiane m duket se numri arrin n
rreth 20 milion njers.
Iu bneadz ma mult(u)?
Ku banojn m shum?
Partea aeau ma mari e(a)sti pit(r)u cetateili/csbdzili mri,

az si-afl pui iuido. Tu/tru bitisita al secolui optusprdzai
/i tu /tru ahurhita al secolui noausprdzai, cnt emigrarea
ira mult intensiv, emigranii s-locuir pit(r)u cetateili/
csbdzili mri, maieles tu/tru rsrit.
Pjesa m e madhe sht npr qytetet e mdha, sot gjenden

pak kudo. N mbarim t shek. XVIII dhe n fillim t shek.
XIX, kur emigracioni ishte shum intensiv, emigrantt u
vendosn npr qytetet e mdha, veanrisht n lindje.
()-tu/tru Nou Yorcu/New York?
Dhe n New York?
Da. ()-tu/tru Boston Cicago.

Dapoia pui /i dit pui snt rspndi tu/tru tut locu
(tu/tru tut America). E(a)sti un istori mult interesant
i nu si s-mindue(a)ti in Italia.
Po. Dhe n Boston dhe Cikago. Pastaj pak dhe nga pak jan
shprndar n t gjith vendin (n tr Amerikn). sht nj
histori shum interesante q nuk mendohet n Itali.
Andrea:
Bobu:
Andrea:
Bobu:
Andrea:
Bobu:
U pistupsesc. - italiaii veci si afl totna deadun

pit(r)u Italiili nii?
Andrea:
Tora s-veadi tendena di asprdzeari.

Un e(a)sti New York Italia ic, ma i nu e(a)sti
aeau di unoar un chiro.
Bobu:
/i italine(a)tea (limba italian) contin s-hib zburt

namisa di italo-americaii?
Andrea:
Va s-dzem no. Ce? C muli italiai snt vini

tu/tru Statili Uniti dit(u)America dup Lumta/Lupta/Polimu
a doi-lea di Lumi /i italo-americanii snt di bairu a trei-lea
a patrulea /i mul pui u zbursc italine(a)tea.
Bobu:
i zn(i) fac n general italo-americanii?

Andrea:
Az italo-americaii snt tu/tru tuti profesionili/znili:

tu art, industri, fermi, agricultur, elektronic, cinematografii,
Bar-Restauranturi, politic tu/tru alti...
Ai ninti, ultimii vini, cu tut c nu tia ghini engleze(a)tea
lu si vrea interesu ca s-fea znili ma valoroasi.
Bobu:
Ari fut scriiat istoria ali emigraiunei italian tu Statili

Uniti dit(u)America?
133
E besoj. Dhe italiant e vjetr gjenden gjithmon bashk
npr Italit e vogla?
Tani duket tendenca e prishjes. Nj sht New Yorku
Italia e Vogl, por q nuk sht ajo e njher e nj kohe.
Dhe italishtja (gjuha italiane) vazhdon t jet e folur midis

italo-amerikanve?
Do t themi jo. Pse? Sepse shum italian jan t ardhur n
SH.B.A. pas Lufts s Dyt Botrore dhe italo-amerikant
jan t gjenerats/brezit t tret dhe t katrt dhe shum pak e
flasin italishten.
far zanate bjn n prgjithsi italo-amerikant?
Sot italo-amerikant jan n t gjitha profesionet/zanatet:
n art, industri, ferma, agricultur, elektronik, kinematografi,
Bar-Restaurante, politik dhe n t tjera... Vite m par, t
ardhurit e fundit, me gjith q nuk dinin mir anglishten ua
desh interesi q t bnin zanatet m me vler.
Ka qen shkruar historia e emigracionit italian n SH.B.A.?
134
Iancu Ballamaci
Andrea:
No. E(a)sti un ezaurat i tiu mini/eu. /i lipse(a)ti

ah(n)t multu ti/tr spune(a)ri ti/tr emigranii italiai i/care
vinir tu/tru Americ.
Jo. sht nj e ezauruar q di un. Dhe duhet kaq shum pr

t treguar pr emigrantt italian.
Mulumesc! haristusesc ti tuti i n spuse!
Faleminderit pr t gjitha q m tregove!
Bobu:
Cftari: Scriia i ti voi ti/tr emigraiunea italo-american?
Gramatica
Possessive adjectives and pronouns
Example
Exemplu
Shmbull
Helen loves her parents.
Helena va prinii a iei.
Helena do prindrit e saj.
Ill bring my cousins and you will bring

yours.
Mini/eu va s-aduc cusuriii

a mei voi va s-adue a votri.
Un do t sjell kushurinjt e mi dhe ju

do t sillni tuajit.
We prefer our garden and you prefer

yours.
Noi preferm grdina a noastr

voi prefera a voastr.
Ne preferojm kopshtin ton dhe

ju preferoni tuajin.
We are taking her umbrella, not his.
Noi ma llom umbrella a iei,

no a lui.
Ne jemi duke marr umbrelln e saj,

jo t tijin.
My mum is still young.
Mama a mea e(a)sti ninga tinir.
Mamaja ime sht akoma e re.
L e xi a 2 2 ( doau\spr \vi nvi ] )
136
Iancu Ballamaci
Florica Cristu Ciufecu ar fudzit tu Los Angelos di vr

vinvi/ghinghit ai ninti. Aei/ei neg tu aeroport s-ateapt
nipoata care/i e(a)sti pi vinit/vineri dit(u) Italia. Aei u
caft pi ns namisa di pasagerii i ar dipunat dit aeroplan
ma ia direcia ti/tr la dogan. Dup i u vidzur,
ma atipta nafoar s-u adun pi nipoat-sa.
Ei ira mul hrsi i ma lu vinea nipoata dit Italia.
English
Florica:
Florika dhe Kristo ufecu kan shkuar n Los Angelos

rreth 20 vjet m par.
Ata shkojn n aeroport t presin t mbesn q sht
duke erdhur nga Italia.
Ata e krjn at midis pasagjerve q kan zbritur nga
avioni dhe q po marrin drejtimin pr n dogan.
Pasi e pan po e prisnin jasht ta takonin.
Aromne(a)ti
Shqip
Lizeta! Lizeta!
Were here, were here!
Lizeta! Lizeta!
Noi him aoa, noi him aoa!
Lizeta! Lizeta!
Ne jemi ktu, ne jemi ktu!
Aunt Florica!Uncle Crist!...
Teta Florica! Llali Cristu!...
Teto Florika! Xhaxhi Kristo!...
Welcome to America!
Ghini vinit n America!
Mirserdht n Amerik!
Let me look at you; how you have

grown!
Alas-mi s-vu ved ct hiacriscu voi!
M ler tju shoh; sa jeni rritur ju!
We havent seen one-another in four

years.
Noi nu-u-avem vidzut unu-alantu

di 4 ai ninti.
Ne nuk e kemi par njeri-tjetrin

q 4 vjet m par.
How was the trip?
Cum ira calitoria?
Si ishte udhtimi?
It was long and boring.

I didnt think that California
was really so far.
Calitoria ira lung murzuit.

Mini/eu nu u minduiam c California
va s-ira ahat di parti.
Udhtimi ishte i gjat dhe i

mrzitshm. Un nuk e medoja se
Kalifornia do t ishte kaq larg.
Lizeta:
Cristu:
Florica:
Lizeta:
Cristu:
Lizeta:
Cristu:
137
Do you see the North Pole?
A vidzu Polu di Nord?
A pe Polin e Veriut?
Not at all! It was almost dark when

we passed by it; all we could see was ice
and snow everywhere.
E, nu ari iva! Ira magiudz negru,

scutidhi cnd tricum noi pit la el /i
ngie -neau iuido i putum s-videam
noi.
Nuk ka rndsi. Ishte pothuajse

mjegull/errsir kur kaluam ne npr t
dhe akull dhe dbor kudo ku mundm
t shikonim ne.
Tih bun n America!
Fat t mir n Amerik!
Lizeta:
Cristu:
Good luck!
Vocabulary
Vocabularu
Fjalori
were here
Noi him aoa
ne jemi ktu
let me look at you
Alas-mi s-vu ved
m lr tju shoh
we havent seen
Noi nu-u-avem vidzut
ne nuk e kemi par
How was the trip?
Cum ira calitoria
si ishte udhtimi
and boring
/i murzuit
dhe i mrzitshm
Ira
ishte
Welcome!
how you have grown

one-another
it was long
not at all
was
almost
dark
when we passed
Ghini vinit!
Ct hi acriscu voi
Unu-alantu
Aeau ira lung

Nu ari iva
Mirseerdht!
sa jeni rritur ju
njeri-tjetrin
ai ishte i gjat
ska gj
Magiudz
pothuajse
Cnd tricum noi
kur kaluam ne
Negru/scutidhi
errt
138
Iancu Ballamaci
by it
ice and snow

everywhere
Pit la el
ngie -neaua
Iuido
nga ai
akull dhe dbore

kudo
Cftari: Trscriia emocionili i ave simit dit un calitoria cu aeroplan!
Gramatica
Conjugation of the
auxiliary verb to be
Coiugarea al verbului
auxilar esc
Zgjedhimi I foljes
ndihmese jam
Indicative mood
modu Indicativ(u)
Mnyra Dftore
Present
Prezentu
E tashme
I am
Mini/eu esc
Un jam
He/she is
Ael/el; Aeau/ea e(a)sti
Ai/ajo sht
You are
Voi hi
Ju jeni
You are
We are
They are
Tini et
Noi him
Aei/ei;
Aeali/e(a)li snt
Ti je
Ne jemi
Ata/ato jan
139
Imperfect
Imperfect
E pakryer
I was
Mini/eu iram
Un isha
You were
Tini irai / Voi irat
ti ishe / Ju ishit
Noi iram
Ne ishim
He/She was
Ael/el ira; Aeau/ea ira
You were
Voi irat
We were
Ai/Ajo ishte
Ju ishit
They were
Aei/ei; Aeali/e(a)li ira
Ata/ato ishin
Simple past tense or past def inite
Perfect simplu
E kryer e thjesht
I was
Mini/eu fui
Un qesh
He/she was
Ael/el fu; Aeau/ea fu
Ai/ajo qe
You were
Voi fut
Ju qet
You were
We were
Tini fu
Noi fum
Ti qe
Ne qem
They were
Aei/ei; Aeali/e(a)li fur
Ata/ato qen
Present perfect or past indef inite
Perfect compus
E kryer
I have been
Mini/eu am fut
Un kam qen
He/she has been
Ael/el;
Aeau ari fut
Ai/ajo ka qen
Voi ave fut
Ju keni qen
You have been
Tini ai fut
Ti ke qen
We have been
Noi avem fut
Ne kemi qen
They have been
Aei/ei ar fut;
Aeali/e(a)li au fut
Ata/ato kan qen
You have been
140
Iancu Ballamaci
Pluperfect or past perfect
E kryer e plot
I had been
Mini aveam fut
Un kisha qen
He/she had been
Ael/el; Aeau/ea
avea fut
Ai/ajo kishte qen
Voi aveat fut
Ju kishit qen
You had been

We had been
Tini aveai fut
Ti kishe qen
Noi aveam fut
Ne kishim qen
They had been
Aei/ei; Aeali/e(a)li
avea fut
Ata/ato kishin qen
Example
Exemplu
Shmbull
You had been
We had been to Paris before

two years ago.
Noi aveam fut n/tu/tru Paris

doau ai ma ninti.
Ne kishim qen n Paris

dy vjet m par.
L e xi a 2 3 ( t r ei spr \vi nvi ] )

A m n a t t i / t r t u / t r u l u c r u
Vo n p r n p u n
142
Iancu Ballamaci
ndon e(a)sti tu/tru supemarchet.

El si agose(a)ti c e(a)sti amnat ti/tr la lucru.
El ma-acumpur ma nscnti lugrii: pni, cafei,
1 kg/chil di carni/car di porc /i trei chili/Kg di meri.
Aeau ac(l)o e(a)sti dealihira cafei bun
dzsi vinditoru.
A e(a)sti dzsi Andon , u am provat mini/eu.
El e(a)sti mult adus, ma nu va ca s zbursc. Nu va ca
s chiar chirolu/timpu c e(a)sti amnat ti/tr la lucru.
Ma c aea(u) soi di cafei e(a)sti scump dzsi
vinditoru.
A e(a)sti dzsi Andon lugriia scump (a)-aca
ma ghini. (Andoni tu/tru aist moment ve(a)di
shatea/oara a lui).
(Andon i dzi al clientului i ira dininte di ns).
iart-mi! Pot s-pltesc mini agoa c mi-amnai
ti/tr la lucru?
(Un client i dzti al vinditorului).
iart-mi! Iu e(a)sti laptili cu pun di cholesterol?
Vinditoru: Laptili i vrei tini e(a)sti tu/tru linea/
aradha 8, dinpoi, ma tu/tru partea di astnga.
(Andon nervozat plte(a)sti agoa pradzii fudzi
cu dalaga nafoar c i si ne(a)si amnat ti/tr la lucru).
ndoni sht n supermarket. Ai po shpejtohet

se sht von pr n pun. Ai po ble vetm
disa gjra: buk, kafe, 1 Kg mish derri,
dhe tre kg moll.
Ajo atje sht vrtet kafe e mir tha shitsi.
Ashtu sht tha Andoni e kam provuar un.
Ai sht shum i sjellshm, por nuk do q t flas.
Nuk do q t humbas kohn se sht von
pr n pun.
Vetm q ajo lloj kafeje sht e shtrenjt
tha shitsi.
Ashtu sht tha Andoni gjja e shtrenjt
t z m mir. (Andoni n kt moment shikon
orn e tij).
(Andoni i thot klientit q ishte prpara tij).
M fal! Mund t paguaj un shpejt se
u vonova pr n pun?
(Nje kliente i thot shitsit).
M fal! Ku sht qumshti me pak kolesterol?
Shitsi: Qumshti q do ti sht n radhn 8,
prapa, por n ann e majt.
(Andoni i nervozuar paguan shpejt parat dhe
ikn me vrap jasht se i vajti von pr n pun).
Cftari: Trscriia un dialog tu/tru-un supermarket.
143
Vocabularu
Fjalori
Agunse(a)ti
nxitohet
Ma
vetm
Ma-acumpur
po ble
Nscnti lugrii
disa gjra
El esti adus
Ai sht i sjellshm
Dzsi
tha
Dealihira
A esti
vrtet
ashtu sht
Ma nu va c...
Por nuk do q...
Scump
e shtrenjt
Voi s-pltesc agoa
dua t paguaj shpejt
Muieri/muiari
grua
Chirolu
iart-mi
Mi amnai
koha
falmni
u vonova
Tu partea a dreapt
n ann e djatht
Vedi/veadi nipoi
shikon prsri
Fudzi cu dalaga
ikn me vrap
Ntreab
Murzuit
i nesi amnat ti/tra lucru
pyet
I mrzitur
I vajti von pr n pun
144
Iancu Ballamaci
Gramatica
Future
Vinitoru
E ardhme
I shall be
Mini/eu va (s)-esc
Un do te jem
He/she will be
Ael/el; Aeau/ea va s()-hib
Ai/ajo do t jet
You will be
Voi va s()-hi
Ju do t jeni
You will be
We shall be
Tini va s()-et
Noi va s()-him
Ti do t jesh
Ne do t jemi
They will be
va s()-hib
Ata/ato do t jen
Future perfect
Vinitoru anterior
E ardhme e prparme
I shall have been
Mini/eu va s()-am fut
Un do t kem qen
He/she will have been
Ael/el va s()-aib fut
Ai/ajo do t kete qen
You will have been
Voi va s()-ave fut
Ju do t keni qen
You will have been
We shall have been
They will have been
Tini va s()-ai fut
Noi va s()-avem fut
va s()-aib fut
Ti do t kesh qen
Ne do t kemi qen
Ata/ato do t ken qen
145
Conditional mood
Condionalu mod
Mnyra kushtore
Present
Prezentu
E tashme
I should be
Mini/eu va s()-iram
Un do t isha
He/she would be
Ael/el; Aeau/ea va s()-ira
Ai/ajo do t ishte
You would be
Voi va s(a)-irat
Ju do t ishit
You would be
We should be
Tini va s()-irai
Noi va s()-iram
Ti do t ishe
Ne do t ishim
They would be
va s()-ira
Ata do t ishin
Past tense
Perfectu
E kryer
I should have been
Mini/eu va s()-aveam fut
Un do t kisha qen
He/she would have been
Ael/el; Aeau/ea
va s()-avea fut
Ai/ajo do t kishte qen
Voi va s()-aveat fut
Ju do t kishit qen
You would have been
Tini va s()-aveai fut
Ti do t kishe qen
We should have been
Noi va s()-aveam fut
Ne do t kishim qen
They would have been
va s()-avea fut
Ata/ato do t kishin qen
You would have been
Exemplu
mini va s-aveam fut ac(l)o ma s-nu iram lndzit.
Shmbull
Dhe un do t kisha qen atje po t mos isha i smur.
L e xi a 2 4 ( pat r uspr \vi nvi ] )

pi aromne(a)ti /i arbinuse(a)ti
148
Iancu Ballamaci
Mario and Charles write to each-other

We see one-another every day.
Did you send each-other
many postcards?
Wheres the Central Post Office?
I want to register this letter.
Will this letter get there tomorrow?
Whats the postage...
...for abroad?
...on a letter?
...on a postcard?
Id like to have the letter:...
...sent by express;
...Air-mail;
...Ordinary mail.
Are there any letters for me?
Have you an identity card?
Heres my passport?
My name is...
Please forward my mail to
this address.
May I send money to
Albania?
I want to send this parcel
abroad.
You must specify the contents
of parcel.
Theres nothing duitable in
the parcel.
You must fill out a
customs Declaration.
Mario Carlo i scii unu-alantui. Noi

videm unu-alantu ii/cafi dzu.
i pitricut voi unu-alantui
multi cartolini?
Iu e(a)sti Posta Centrala?
Voi s()-pitrec aist scrisoari.
A va s-agiung aist scrisoari mni?
Ct custuseti ti/tr...
...nafoar?
...tu/tru un scrisoari?
...tu/tru un cartolin?
Voi s-pitrec aist scrisoari:...
...expres;
...cu avion;
...simpl.
Ari vr scrisoari ti mini?
Avei carti di identificai?
Aoa esti pasaporta a mea?
Numa a mea(u)e(a)sti...
Va plcrsesc(u) posta a mea
pitrieu tu aist adres.
Pot eu s-pitrec pradz
tu/tru Arbinui?
Mini/eu voi s-pitrec aist
pac nafoar.
Voi prindi/lipse(a)sti s
semna trnerea al pacului.
Tu/tru aist pac nu ari
iva ti/tr doganari.
Voi lipse(a)ti s-mplina
Declaraia doganar.
Cftari: Tu/tru post.
Mario dhe Karlo i shkruaj n njeri-tjetrit.

Ne shikojm njeri-tjetrin do dit.
I drguat ju njeri-tjetrit
shum kartolina?
Ku sht Posta Qendrore?
Dua t drgoj kt leter.
Do t arrij kjo letr nesr?
Sa kushton pr...
...jasht?
...n nj letr?
...n nj kartolin?
Dua t drgoj kt letr:...
...me expres;
...me avion;
...t thjesht.
Ka ndonj letr pr mua?
A keni letr njoftimi?
Ktu sht pasaporta ime?
Emri im sht...
Ju lutem postn time e dr
goni n kt adres.
Mund t drgoj para n
Shqipri?
Un dua t drgoj kt pako
jasht.
Ju duhet t shnoni prmbajtjen e pakos.
N kt pako ska gj per
doganim.
Ju duhet t plotsoni
Deklaratn doganore.
149
Vocabulary
Vocabularu
Fjalori
Write to each-other
i scrii unu-alantui
I shkruajn njeri-tjetrit
Did you send
i pitricut voi
I drguat ju
every day
ii/cafi dzu
do dit
They saw
aei/ei vidzur
ata pan
one-another
unu-alantu
njeri-tjetrin
Last week
ultima stmn
javn e fundit
Wheres the Central Post Office?
Iu e(a)sti Posta Central?
Ku sht Posta Qendrore?
I want to register
Voi s-pitrec
dua t drgoj
This letter
aist carti/scrisoari
kt letr
Wheres the nearest Post Office?
Iu e(a)sti posta di ma aproapea?
Ku sht posta m e afrt?
Will this letter get there tomorrow?
Va s-agiung aist carti/scrisoari mni?
Do t arrij kjo letr nesr?
Whats the postage for abroad
Ct custuse(a)ti postarea ti/tr nafoar?
Sa kushton drgesa pr jasht?
for a letter
ti/tr un scrisoari
pr nj letr
are there any letters for me?
a ari vr carti/scrisoari ti/tr mini?
a ka ndonj letr pr mua?
Have you an identity card,

please?
Ave voi Carta di Identitati,

v rog/v plcrsesc(u)?
Keni ju Kartn e Identitetit,

ju lutem?
150
Iancu Ballamaci
Please, forward my mail

to this address
V plcrsesc(u)
pitrieu posta tu aist adres
Ju lutem,drgoni postn
time n kt adres
May I
pot mini
mund un
send money to Albania
s-pitrec pradz to Arbinui
t drgoj para n Shqipri
You must fill out a customs
voi lipse(a)ti s-mplina

Declaraia Doganar
ju duhet t plotsoni
Deklaratn Doganore
money
pradz/bai/aspari
para/t holla
Gramatica
Subjunctive mood
Mnyra Lidhore
Present
Prezent
E tashme
I be
Mini/eu s()-esc
Un t jem
you be
Tini s()-et
Ti t jesh
he/she it be
Ael/el; Aeau/ea s()-hib
Ai/ajo t jet
we be
Noi s()-him
Ne t jemi
you be
Voi s()-hi
Ju t jeni
they be
s()-hib
Ata/ato t jen
151
Imperfect
Imperfectu
E pakryer
I were
Mini/eu s()-iram
Un t isha
You were
Tini s()-irai
Ti t ishe
He/She were
Ael/el s()-ira
Ai/ajo t ishte
We were
Noi s()-iram
Ne t ishim
You were
Voi s()-irat
Ju t ishit
They were
s()-ira
Ata/ato t ishin
Present perfect
Prezentu perfectu
E kryer
I were
Mini/eu s()-am fut
Un t kem qen
You were
Tini s()-ai fut
Ti t kesh qen
He/She were
Ael/el; Aeau/ea s()-aib fut
Ai/ajo t ket qen
We were
Noi s()-avem fut
Ne t kemi qen
You were
Voi s()-ave fut
Ju t keni qen
They were
s()-aib fut
Ata/ato t ken qen
152
Iancu Ballamaci
Past perfect
Trecutu perfectu
E kryer e plot
I had been
Mini/eu s()-aveam fut
Un t kisha qen
You had been
Tini s()-aveai fut
Ti t kishe qen
He/She had been
Ael/el; Aeau/ea s()-avea fut
Ai/ajo t kishte qen
We had been
Noi s()-aveam fut
Ne t kishim qen
You had been
Voi s()-aveat fut
Ju t kishit qen
They had been
s()-avea fut
Ata/ato t kishin qen
L e xi a 2 5 ( ] i n] i spr \vi nvi ] )
154
Iancu Ballamaci
English
My neighbourhood is nice.
He live in a small house.
Its on the corner
of Washington.
Next to, my house,
on the right, theres
a police station.
Theres a restaurant
next to police station.
Around the corner from
my house theres an
apartment building.
Its a big apartment building.
Across from my house
theres a vacant lot,
right on the corner.
Next to the vacant lot
theres a big gas station.
On the corner of the third
Theres a beautiful park.
On the other corner of my block,
across from the store
theres a Laundromat.
Aromne(a)ti
Viinu a mel e(a)sti bun.
Ael bneadz tu/tru un cas ic.
Aeau/ea e(a)sti tu tru un
chio di Washington.
Aproapea di casa a meau,
a dreapta si-afl un stacion
di poliii.
Si-afl un restaurant
aproapea di staiunea poliiei.
Avigra di chiou ali casei
a mea si afla un
cldire/apartament.
Ael e(a)sti un apartament.
Aproapea di casa a mea
si-afla un loc vacant/liber
tu/tru a dreaptea al chioului.
Aproapea di locu liber
si-afl un mari staion di gas.
Tu/chiou ali calei a trea
si-afl un parc muat.
Tu/tru mardzina alant al blocului,
viza-vii/trfrmti ducheaniei
si-afl un lavatrice.
Shqip
Fqinji im sht i mir.
Ai banon n nj shtpi
t vogl. Ajo sht n nj
knd t Washingtonit.
Afr shtpis sime, n t
djatht, gjendet nj stacionpolicie.
Gjendet nj restaurant
afr stacionit t policis.
Rrotull qoshes s
shtpise sime gjendet/
kandrtes apartamenti
Ai sht nj apartament.
Afr shtpis sime
ka/gjendet nj vend bosh
n t djatht t qoshes.
Afr vendit bosh
gjendet nj stacion i madh.
N qoshen e rrugs s tret
gjendet nj park e bukur.
N ann tjetr t bllokut,
prball dyqanit
gjendet nj lavatrice.
155
Vocabulary
Vocabularu
fjalori
My neighbourhood
viinu a mel
fqini im
He live
ael/el bneadz
Is nice
In e small house
e(a)sti bun
sht i mir
tu/tru-un cas ic
n nj shtpi t vogl
a dreapta, si-afl
n t djatht, gjendet
avigrea di chiou
rrotull qoshes
ai jeton
Next to my house
aproapea di casa a mea(u)
A police station
un staion di poliii
Its a big apartment
ael e(a)sti un apartament
ai sht nj apartament
Right on the corner
tu/tru a dreapta al chioului
n t djatht t qoshes
Theres a big gas station
si-afl un mari staion di gas
gjendet nj stacion i madh gasi
Across from the store
viza-vii/trfrmti ducheaniei
prball dyqanit
On the right, theres

Around the corner
Theres a vacant lot

Next to vacant lot
Theres a beautiful park
afr shtpis sime
nj stacion policie
si-afl un loc liber
aproapea di locu liber

si-afl un parc muat
gjendet nj vend bosh

Afr vendit bosh
gjendet nj parc i bukur
Mama Tereza ti/tr ban

Bana e(a)sti muuteaa, arseau aea/ea/ns
Jeta sht bukuria, plqeje at!
Bana e(a)sti scump, apru/apreau aea/ea!
Jeta sht e shtrenjt, mbroje at!
Bana e(a)sti cntic, cntu aea/ea!

Bana e(a)sti tihi, fu aeau/ea!
Bana e(a)sti aveari, veagiu aeau/ea!

Bana e(a)sti ocazi, bneadzu aea/ea!
Jeta sht kng, kndoje at!

Jeta sht fat, bje at!
Jeta sht pasuri, ruaje at!

Jeta sht rastsi, jetoje at!
156
Iancu Ballamaci
Hotel
My name is... Ive reserved a room.
What type of room do you want?
I want a double room.
I want a room with bath.
Without a bath.
With hot running water.
With central heating.
On the third floor.
Id like a quiet room.
Have you any room vacant?
Could you show me a room?
This room is small.
Hotelu
Mi aciam... am purusit
un udai/camer.
i tip/fel di udai vre?
Voi udai dubl.
Voi udai cu ba.
Fr ba.
Ap upurit.
Cu ngldzri central.
Tu/tru patu a trei-lea.
Voi udai calm/linit.
Ave vr udai liber?
Pute s- spune un udai?
Aist udai e(a)sti ic.
Hotel
M quajn... kam porositur
nj dhom.
far tip/lloj dhome doni?
Dua dhome dyshe.
Dua dhom me banj.
Pa banj.
Uj i nxeht/prveluar
Me ngrohje qendrore
N katin e tret
Dua dhom t qet
Keni ndonj dhom t lir?
Mundeni t m tregoni nj dhom?
Kjo dhom sht e vogl.
Cftari: Scriia ti/tr viinu a vost(r)u!

G r a m at i c a
The interrogative adjectives and pronouns: Which?, How much?, How many?
Example
Exemplu
Shmbull
Which uncle/brother
is in Italy, Greece?
Cai llall/lali /frati e(a)sti

tu/tru Itali, Greci?
Cili xhaxha/vlla
sht n Itali, Greqi?
Which girls are there?
Cai fe(a)ti snt ac(l)o?
Cilat vajza jan atje?
Which car do you prefer?

How much is the bread?
How many tomatoes, potatoes?
Cai main/automobil prefera voi?

Ct pni?
Ct dumi/dumati patati?
Ciln makin preferoni ju?

Sa buk?
Sa domate, patate?
L e xi a 2 6 ( [asi spr \vi nvi ] )

pi arbinuse(a)ti s/i engleze(a)ti
158
Iancu Ballamaci
In ca c Renata va-s()-avea bai/

pradz va s-nidzea Los Angeles?
N qoft se do t kishte para Renata

do t shkonte n Los Angeles?
If Renata had money she would go to

Los Angeles?
In ca ca ea fudzi ti prndz, ea va
s-yin tu shatea 5 (ini) di ct(r)a
seara.
N qoft se ajo ikn n drek, ajo do

t vij n orn 5 nga mbrmja.
If she lives at noon she will arrive at

five oclock evening.
Ei avea dubiu c aco nu va s-avea

fum.
Ata t gjith dyshuan se atje nuk do

t kishte tym.
They all doubted that there would be

no smog.
Mini(eu) mindui c aeau(ea) avea

fut aoa ma ninti.
Un mendova se ajo kishte qen ktu

m par.
I thought that she had been here

already.
Mini/eu voi s-vu ved pi voi, voi v

videi mult hrioi/fericii.
Un dua tju shikoj juve, ju dukeni

shum i lumtur.
I want to look at you, you seem very

happy.
In ca c doau stmi nu ira nimal,

ei va s-ttea ma lung.
N qoft se dy jav nuk ishin mjaft,

ata do t rrinin m gjat.
If two weeks were not enough, they

would stay longer.
Ael(el) ira ferici/hrioi c mini

zburai italine(a)ti.
Ai ishte i lumtur q un fola italisht.
He was happy I spoke Italian.
Aei/ei nu tia c noi aveam

agiumt.
Ata nuk dinin q ne kishim arritur.
They did not know we had arrived.
Ei nu minduir c Maria ira aht

fericit/hrioas.
Ata nuk menduan q Maria ishte kaq

e lumtur.
They didnt think Mary was so happy.
Ael/ei/ei nu minduir c Maria ira

aht/fericit/hrioas.
Ata nuk menduan se Maria ishte aq e

lumtur.
They did not think Mary was so

happy.
Aei/ei nu tia c nipoata a lor tia

ghini Engleze(a)tia/Engleza.
Ata nuk dinin q mbesa e tyre dinte

mir Anglishten.
They did not know that their niece

knew English well.
Stela ar(i) fut tu/tru staion puni

minuti di ninti cnd trenu expres
agiumsi.
Stela ka qen n stacion disa minuta

prpara kur treni ekspres arriti.
Stela have been at station a few

minutes before when the express train
arrive.
159
Vocabularu
fjalori
vocabulary
avea
kishte
had
do t shkonte
she would go
in ca c
va s()-nidzea
n qoft se
if
fudzi ti prndz
shkoi n drek
she lives at noon
tu/tru oara/shatea 5 (ini)
n ora 5
five oclock
ea va s-yin/vin
di ctr seara
ei avea dubiu
ajo do t vij
nga mbrmja
ata kishin dyshim
she will arrive

evening
they all doubted
c ac(l)o nu va s-avea fum
se atje nuk do t kishte tym
that there would be no smog
c aeau/ea avea fut
se ajo kishte qen
that she had been
Mini vream
un desha
I want
Mini/eu mindui
Aoa ma ninti
S()-vu ved pi voi

voi v vide mult
un mendova
ktu m par
tju shikoj juve
se un fola
I spoke
ata nuk dinin
they did not know
se mbesa e tyre
there niece
Italine(a)ti
Italisht
c noi aveam agiumt
se ne kishim arritur
tia ghini engleze(a)tia
dinte mir anglishten
cnd trenu expres agiumsi
kur treni ekspres arriti
c nipoata a lor
puni minuti di ninti
to look at you
you seem very
t lumtur/t gezuar
aei/ei nu tia
already
ju dukeni shum
fericii/hrioi
c mini/eu zburi
I thought
pak minuta m par
happy
Italian
we had arrived
knew english well
a few minutes before
when the express train arrived
160
Iancu Ballamaci
Cftari: Impresii dit un vizit turistic.

Gramatica
Personal pronouns as indirect objects
Singular Plural
Singularu Pluralu
To me to us
Njjs Shums
A ia () noi(n)
mua(m) neve(na)
alui(i)/aiei(i)
alor (lu)
atij(i)/asaj(i)
atyre(u)
To you to you
aia() a vau(vu)/voi(vu)
Example
Exemplu
To him/to it
to them/to her
He gave me the notebook (to me).
Ael/el n de(a)di caetu (a ia ).
ty(t) juve(ju)
Shmbull
Ai m dha fletoren (mua m).
Singularu
Njjs
Pluralu
Shums
Aea de(a)dir caetu.
Ty t dhan fletoren.
A vau vu de(a)dir caetu.
Juve ju dhan fletoren.
At e pash
n shtpin e saj.
Aeali/e(a)li li vidzui
tu/tru casa a iei.
Ato i pash
n shtpin e saj.
Alui i de(a)dir caetu.

Aea/ea u vidzui
tu/tru casa a iei.
Atij i dhan fletoren.
Aalor lu de(a)dir caetu.
Cftari: Dde 7 (apti) exempli cu pronumi personali!
Atyre u dhan fletoren
L e xi a 2 7 ( [apt i spr \vi nvi ] )
162
Iancu Ballamaci
Conversation
Deadunzburri
Bashkbisedim
What can I do for you?
i vre?
far doni?
Sir (madam)?
Domnule (doamn)?
Zotri (zonj)?
Can I help you
I want... Id like... to have...

Have you?
Where can I buy?

Please
show me (give me)
Wheres the department?

for...?
I would like to buy a suit.

What size are you?
May I try this one?

This is not my size
Thats too small...
...large
...long short
...wide tight
...dark light
Can you show me
Somethimg different?
Cum pot s()-vu agiut

Voi... doresc ma npoi...
A ave?
Iu pot s-acumpur?
Vu plcrsesc(u)
spune (di)
Iu e(a)sti departamentu?
ti/tr...?
Doresc, vream s-acumpur un costum.

i numur ave?
Pot s-provedz aist?
Aist nu e(a)sti numiru a mel.

Aist e(a)sti ic...
...mari
...lung curt
...larg strimt
...ncis julucioas
Pute s- spune
iva alt?
Si mund tju ndihmoj

Dua... dshiroj m pas...
A keni?
Ku mund t blej?
Ju lutem
m tregoni (m jep)
Ku sht reparti?
pr...?
Dshiroj t blej nj kostum.

far numri keni?
Mund t provoj kt?
Ky nuk sht numri im.

Kjo sht e vogl...
...e madhe
...e gjat e shkurtr

...e gjer e ngusht
...e errt e ndritshme
Mundeni t m tregoni
Dika tjetr?
163
How much is it?
Ct custuse(a)ti?
Sa kushton?
Thats too expensive.
Aist esti scump.
Kjo sht e shtrenjt.
That is cheap.
The prices are fixed.

I like that.
Have you anything cheaper?

(better)
It doesnt fit me.
May I exchange it?
How much is it altogether?

Where is the cash-desk?
Expressions
Aist e(a)sti eftin.

Preurili snt fixi.
Aist ()-arase(a)ti.
Ave vr ma eftin?
(ma bun)
Aist nu a sta ghini.

A pot s-u schimb?
Ct e(a)sti tut-tut?
Iu esti casa/arca di plteri?
Kjo sht e lir.
mimet jan fikse.

Kjo m plqen.
Keni ndonj m t lir?

(m t mir)
Kjo sm rri mir.
A mund ta ndrroj?
Sa sht gjithsej?
Ku sht arka?
Expresiuni
Shprehje
Every day Marina eats some rolls

with a little butter.
Ii dzu Marina m(n)c niheam

pni cu pun umpt/di umpt.
do dit Marina ha pak buk

me pak gjalp.
How much does the fish cost?
Ct custuse(a)ti petili?
Sa kushton peshku?
My father and my mother

are not Italian.
I dont have my sunglasses today.

I have finished all my tasks.
How do you say?
Im sorry.
Tata mama a mea(u)

nu snt itaiai.
Mini/eu nu li am az ochielarii
a mei di soari.
Mini/eu bitisii tuti exerciili a meali.

Cum si/s-dzi?
pari ru/aru.
Babai dhe mamaja ime

nuk jan italian.
Un nuk kam sot gjyslykt

e mia t diellit.
Un sot mbarova t gjitha
detyrat e mia.
Si thuhet?
M vjen keq.
164
Iancu Ballamaci
The wind is blowing.
Sufl vimt/liv.
Fryn er.
To take a walk.
Fac un primnari.
Bj nj shtitje.
I take a trip.
To take a picture.
To take a bath.
Example
They always take a walk after dinner.
My father took many pictures of my little
sister.
Fac un calitori/tur.
Fac un pictur.
Fac un ba.
Exemplu
Aei fac totna un primnari
dupuprndz.
Tat-u/tata a mel fe(a)i multi

fotografii/cadhuri ti/tr
sor-mea/sora a mea(u) ic.
Bj nj udhtim.
Bj nj pictur.
Bj nj banj.
Shmbull
Ata bjn nj shtitje mbasdreke.
Babai im bri shum fotografi
pr motrn time t vogl.
Gramatica
Indicative mood
Indicativu mod
Mnyra Dftore
Present indicative of
Present di indicativu
E tashme e Dftores
Say / do / tell
dzc / fac / spun
them / bj / tregoj
I say / do / tell
Mini/eu dzc / fac / spun
Un them / bj / tregoj
He/she says / does / tells
El/ael dzi / fai / spuni
Ai/ajo thot / bn / tregon
You say / do / tell
Tini dz / fa / spui
Ti thua / bn / tregon
We say / do / tell
Noi dzem / fem / spunem
Ne themi / bjm / tregojm
They say / do / tell
Aei dzc / fac / spun
Ata/ato thon / bjn / tregojn
You say / do / tell
Voi dze / fe / spune
Ju thoni / bni / tregoni
Cftari: Dde exempli di frasi cu uf ilise(a)rea al verbilor: dzc / spun / fac!
L e xi a 2 8 ( opt uspr \vi nvi ] )

Ti/tr Limba Aromna
Gjuha Arumune
Aromanian Language
romna tuta tiut, cunuscut ca

macedo-romna ica vlaha tu/tru
multi locuri alti; aromne(a)tia ica armne e(a)sti un limb i intr tu/tru
grupu di east al limbilor Romane zburti
tu/tru Balcan. Aea/ea si form dup
romanizarea (latinizarea) al Balcanului
/i mpr multi cualiti cu Romna,
ari gramatic morfologi undzit.
Niundze(a)rea ma important namisa
di Romna Aromna esti vocabularu,
i/cari tu/tru ocazia di formari ari fut
greu influenat di viinu a lui, limbili
sllavi. Dipicnd Aromne(a)tea ari prmutat multi zboar di la Limba Greac
cu cai/cari ar(i)fut tu/tru contact strimpt
iuido tu/tru istoria a iei.
In ca c Romna Aromna snt
doau limbi diferiti (di altfel) ic ma
dialecti dit un limb lafel, aist esti
ninga tu/tru debat, cu tut c mul lingvit
az li consider aeali/e(a)li s-hib limbi
ahorhia(mprti). Monte Negru aht
ghini ct tu Romnia, ar emigrat nscns
aromi dit(u) Balcan dup asprdzerea/
distrudzerea a locbnitoarelor aromne
tu/tru Muscopolea Gramostea.
Limba esti un, aea/ea undze(a)ti cu
Romna diferenili ma mri a iei s-tind
tu/tru vocabularu. Si-afl ma pun diparti
zboarili sllavi tu/tru aromneti di ct
tu/tru romne(a)tia, ma multi zboar
dit Limba Greac/ngre(a)ti, aist un
reflexi di contactu di aproapea namisa di
Limba Aromn aiei Greac iuido
rumanishtia sht e njohur si Maqedo-Romna ose Vllahishtia n

shum vende t tjera, arumanishtia ose
armneshcia sht nj gjuh q hyn n
grupin e gjuhve romane t lindjes t folura
n Ballkan. Ajo u formua pas romanizimit
(latinizimit) t Ballkanit dhe ndan shum
veori me Rumanishten, ka gramatik dhe
morfologji t ngjashme. Pangjashmria
m e rndsishme midis rumanishtes
dhe aruma-nishtes sht fjalori i cili n
shkakun e formimit ka qen influencuar
rnd nga fqinji i tij, gjuht sllave. Ndrsa
Arumanishtia ka huazuar shum fjal nga
Gjuha Greke me t ciln ka qen n lidhje/
kontakt t ngusht kudo n historin e saj.
N qoft se Rumanishtia dhe Arumanishtia jan dy gjuh t ndryshme ose
vetm dialekte nga nj gjuh e njjt, kjo
sht akoma n debat, me gjith se shum
gjuhtare sot i konsiderojn ato t jen
gjuh t veanta. N Monte Negro aq
mir sa n Rumani, kan emigruar disa
arumun nga Balkani pas shkatrrimit
t vendbanimeve arumune n Voskopoj
dhe Gramostea.
Gjuha sht nj, ajo ngjet me Rumanishten dhe ndryshimet m t mdha t
saj shtrihen n fjalor. Gjenden m pak larg
fjalt sllave n Arumanisht sesa n Rumanisht dhe m shum fjal nga Gjuha
Greke, kjo nj refleks i kontaktit t afrt
midis Gjuhs Arumune dhe asaj Greke
kudo n historin e saj. Ajo sht konsideruar n prgjithsi, njher e nj koh,
romanian (also known) as

Macedo-Romanian or Vlach in
most other countries; Aromanian or
(Armaneshce) is a language that enter
in the eastern grup of the Romance
Languages, spoken in the Balkans. It
was formed after the Romanization of
the Balkans and shares features with
Romanian having similar Gramatica
and morphology. The most important
dissimilarity between Romanian and
Aromanian is the vocabulary, which in
the case of the former has been heavily
influenced by its neighbouring Slavic
languages. While Aromanian has
borrowed much vocabulary from the
Greek language with which it has been
inclose contact throughout its histori.
Whether Romanian and Aromanian are two distinct languages or
only dialects of the same language is
still under debate, althought many
linguists today consider them to be
separate languages. Monte Negro
as well as in Romania, where same
aromanians having migrated from
the Balkan after the destraction of the
aromanian settlemens in Moscopole
and Gramoste (Gramos).
The language is similar to
Romanian and its greatest difference
lies in the vocabulary. There are far
fewer Slavic words in Aromanian than
in Romanian, and many more Greek
words, a reflection of the close contact
167
168
tu/tru istoria a iei. Aea(u)esti considerat n general, unoar -un chiro,

namisa di 800 1200 di ai tricuti (di
ninti), Latina Vulgar zburt tu/tru
Provinili dit Balcan tu/tru Imperu Roman cripat/disicat, tu/tru patru limbi:
Daco-Romna (az esti Limba Romn),
Aromna, Meglena/Meglenita IstroRomna. Tu/tru lafel chiro, tu/tru chirolu
di criptur, Latina Vulgar Balcanic
(numit, acimat Proto Romna) trni
aproapea vr 300 di zboari comuni cu
Arbineasa considerati s-hib di origina.
Dac vr 70 prmutati dit Sllava
veaci ma nu zbuar di Limba Maghiar/
Hungarez). Influenili ngre(a)ti snt
ma mult frtoasi tu/tru Aromna di ct
tu/tru limbili alanti di Romana Oriental,
maieles ce Aromna ufilise(a)ti zboar
Grei/Ngre(a)ti s-creadz zboar nali
(neologhismi); dipict Romna si bazeadz ma multu di neologhismili a iei
pi Italiana Franeza. Tuta cu vinerea
al turilor tu/tru Balcan aromne(a)tia
apruchi/lo nscnti zboar turi/ture(a)
ti. Ninga compoziia lexical rmni
prinipal Romana (Latina).
Si-afl doau dialecti mri Aromni,
care/i snt numati/acimati dup doau
locuri respectivi di az (di dzlili di az)
locuiti tu/tru Arbinuii/Albania, dialectul ali Moscopolei (dit csblu/cetatea di
Moscopolea), cunuscut ca Jerusalemu al
Aromnilor, Gramostean (ditu Gramostea) regiunea di Gramos (Albania).
Iancu Ballamaci
ndrmjet 800 dhe 1200 vjet t shkuara/

m par, Latinishtia Vulgare q flitej n
Provincat e Ballkanit n Perandorin
Romake t ar/t plasaritur, n 4
gjuh: Dako-Rumanishtia, Arumanishtia,
Meglena (Meglenita) dhe Istro-Romana.
N t njjtn koh, n kohn e plasaritjes/
arjes, Latinishtia Vulgare Ballkanike
(e quajtur Proto Romana)/Rumanishtia
e Par, prmban ndonja 300 fjal t
zakonshme me shqipen, t konsideruara
t jen t origjins Dake dhe ndonja
70 huazime t Sllavishtes s vjetr, por
jo fjal t Gjuhs Hungareze. Influencat
Greke jan m shum t forta n Arumanishten sesa n Gjuht e tjera t Romanes Orientale/t Lindjes, veanrisht
se Arumanishtia prdor fjal Greke dhe
krijon fjal t reja (neologjizma), ndrsa
Rumanishtia bazohet m shum n
neologjizmat e saj n Italisht dhe Frengjisht.
Gjithashtu me ardhjen e turqeve n Ballkan
Arumanishtia afroi/mori disa fjal turke/
turqizma. Akoma kompozicioni leksikal
mbetet kryesisht Romana (Latina).
Gjenden dy dialekte t mdhenj
Arumune, t cilat jan quajtur sipas dy
vendeve respective t ditve t sotme, t
vendosura n Shqipri/Albania, dialekti
i Voskopojs (nga qyteti i Voskopojs), i
njohur si Jerusalemi i Arumunve, dhe
Gramostean (nga Gramostea) krahina e
Gramozit (ne Shqipri).
of Aromanian with Greek through of

its history. It is generally, considered
that sometime between 800 and 1200
years ago, the Vulgar Latin spoken
split into four languages: Daco-Romanian (today is Romanian language),
Aromanian, Meglenitic and IstroRomanian. At the time of the split
the Ballcan Vulgar Latin (often called
Proto-Romanian) contained about 300
words with Albanian considered to be
of Dacian origine and about 70 early
Sllavic borrowings, but no Hungarian
language words. Greek influences are
much stronger in Aromanian then
in other East Romance Languages,
especially because Aromanian used
Greek Words and create new words
(neologisms), while Romanian based
most of its neologisms on Italian and
French. Also with the coming of turks
in the Balkans, Aromanian received
some Turkish Turkish words as well.
Still the lexical composition remains
mainly Romance.
There are two major Aromanian
dialects which are named after two
respective places (now a days) located
in Albania: the Moscopole dialect
(from the town of Moscopole), also
known as the Aromanian Jerusalem
and Gramostean (from the Gramostea)
Grammos region (in Albania).
Cftari: Scriia ti/tr dialectili aromni!
L e xi a 2 9 ( nou\spr \vi nvi ] )

Gramatica morfologia
Gramatika dhe morfologjia
The Grammar and morphology
170
Iancu Ballamaci
ramatica morfologia e(a)sti mult

undzit/lafel tu/tru-un parti cu
Romna disundzit (dislafel) cu limbi
alti Romane (Latini). Articulu definit esti
un particle deadun alichit tu/tru bitisita
(tu sonia) al zborului, deadun definit
indefinite articlili poati s-hib inflectoasi
numili snt clasificati tu/trei generi cu
neuter aparti di masculine feminila.
Gramatica Aromn ari nscnti tiparuri/i nu snt tru/tru Limba Romn
un ahtari esti niufilise(a)rea al verburilor di infinitivu. Ca ahtari timpurili
modalitili care tu/tru Romna ufilisesc
infinitivu (ca timpu modalitatea ali
yinitoareiei condiional simpl) esti format tu/tru Aromna tu/tru alti ciuri.
Verbu intr tu/tru dixionar dat tu/tru
modalitatea a lor indicativ, tu/tru
timpu present, primu/protu person, forma singular.
Verburili tu/tru Aromna snt clasificati tu/tru 5(ini) cougri (conjugations)
tu loc di patru in Romna. Tabela di ma
nghios da nscnti exempli cari/i spun
tuta cougarea (conjugation) tu verbili
corespondenti in Romna.
ramatika dhe morfologjia sht

shum e ngjashme n njrn an
me Rumanishten dhe jo e ngjashme me
gjuht e tjera Romane (Latine). Nyja
prcaktuese dhe jo prcaktuese sht nj
pjesz (ndajshtes) e bashkngjitur n
fund t fjals, t dyja nyjet prcaktuese dhe
jo prcaktuese mund t jen t lakueshme
dhe emrat jan t klasifikuara n tre
gjini, me asnjanse ve mashkullores dhe
femrores.
Gramatika Arumune ka disa veori
q nuk jan n Gjuhn Rumune; nj
e till sht mosprdorimi i foljeve t
infinitivit. Si e till koht dhe mnyrat
q n Rumanisht prdorin infinitivin
(paskajoren), (si mnyra kushtore koha e
thjesht), sht formuar n Arumanisht
n t tjera rrug. Folja hyn n fjalor e
dhn n mnyrn e tyre dftore, koha
e tashme, veta e par, njjs (forma e
njjsit).
Foljet n Arumanisht jan klasifikuar
n 5 zgjedhime, n vend t 4 t Rumanishtes. Tabela m posht jep disa shembuj q tregojn gjithashtu zgjedhimin
n foljet korresponduese n Rumanisht.
he Gramatica and morphology

is very similar to the one in
Romanian and unlike to the other
Romance language. The definite article
is a clitic particle appended at the
end of the word, both the definite and
indefinite articles can be inflektid, and
nouns are classified in three genders,
with neuter in addition to masculine and
feminine.
Aromanian Gramatica has does
some features that distinguish it from
Romanian; an important one being the
complet disappearance of verb infinitives. As such the tenses and moods
that in Romanian use the infinitive (like
the future simple tense and conditional
mood) are formed in Aromanian in other
ways. The verb entries in dictionaries are
given in their indicative mood, present
tense, first person, singular form.
Aromanian verbs are classified in
fiva conjugations instead of just four
in Romanian. The table below gives
some examples indicating also the
conjugation of the corresponding verbs
in Romanian.
Conig.
Aromanian
Romanian
Romanian infinitive
English
cntu
cnt
a canta
sing
dau
dau
a da
give
lucredzu
lucrez
a lucra
work
171
Conig.
Aromanian
Romanian
Romanian infinitive
English
II
vedu
vd
a vedia
see
edu
ed
a edia
sit
armnu
rmn
a rmne (or rmnea)
stay
ducu
duc
a duce
carry
cunoscu
cunosc
a cunoate
know
ardu
ard
a arde
burn
moru
mor
a muri
die
fugu
fug
a fugi
run
ndulescu
indulesc
a ndulci
sweeten
patu
paesc
a pi
suffer
avdu
aud
a auzi
hear
III
IV
Timpu yinitor esti format tu/tru lafela

cali ca tu/tru Romna Arcaic, s-ufilise(a)
ti un particlu constant (nischimbat) cu
funxion di ajutor/agiutor.
Koha e Ardhshme sht formuar

n t njjtn rrug si n Rumanishten
Arkaike duke prdorur nj pjesz t
pandryshueshme ndihmse.
The Future tense is formed in the same

way as in archaic Romanian, using an auxiliary invariabile particle va (derived from
the verb to want and subjunctive mood).
Aromanian
Romanian archaic
English
Va s-cntu
va s cnt
I will sing
Va s-cni
va s cnti
You will sing
Va s-cni
va s cnte
He/she will sing
172
Iancu Ballamaci
Aromanian
Romanian archaic
English
Va s-cntmu
va s cntm
We will sing
Va s-cntai
va s cntai
You will sing
Va s-cni
va s cnte
They will sing.
Intrebri: Rspunde cu frasi completi /i originali!

()-arse(a)ti s()-bnedz s-lucredz nafoar? Iu?
T plqen t jetosh dhe t punosh jasht? Ku?
Cai di soii a ti(a ti) va s-vreai s-videai dup bitise(a)rea

al cursului universitar?
K prej shokve t tu do t deshe t shikoje pas mbarimit

t kursit universitar?
-tini nedz nscnti ori tu/tru Nou-Yorcu (New Yorc).

ncac da, ce? ncac no, ce?
Dhe ti shkon disa here n New York. N qoft se po, prse?

N qoft se jo, prse?
Cai so strim/intim (di aproapea) ave avut

cnd irat la Universitatea di Bucuret?
i ira mucan ima Aromn di i locuri ira?
K shok t ngusht (t afrt) keni patur

kur ishit n Universitetin e Bukureshtit?
far ishte rumun apo arumun?
U ave vizitat vrnoar Moscopolea, Ierusalemu al

Aromilor?
E keni vizituar ndonjher Voskopojn, Jerusalemin e

Arumunve?
L e xi a 3 0 ( t r ei dz] )
pi aromane(a)ti /i arbinuse(a)ti
174
Iancu Ballamaci
English
Aromne(a)ti
Shqip
Did professor speak of Dante?

(of Beatrice)?
Zbur profesuru ti/tr Dante?

(Beatricea)?
Foli profesori pr Danten?

(Beatrien)?
Yes, he spoke of him (of her) this

morning.
Da, ael/el zbur ti/tr ns aist

tahina/diminea.
Po, ai foli pr at kt mngjes.
Did he speak of modern poets?
A zbur ael/el ti/tr poeii

moderi?
A foli ai pr poett modern?
No, he didnt speak (did not)

speak of them.
No, ael/el nu zbur ti/tr n(i)
Jo, ai nuk foli pr ata.
Double objects verb

They gave us a book.
Aei/ei n da a nau un carti.
Ata na japin neve nj libr.
He speaks to me.
Ael/el/el zburti ti/tr mini.
Ai flet pr mua.
He reads you the letter.
Ael/el vu ghivse(a)ti scrisoarea.
Ai ju lexon letrn.
I washed my hands.
Mini/eu llai mili a me(a)li.
Un lava duart e mia.
I speak to him of Greece.
Mini/eu i zbursc a lui ti/tr

Grecia(Gria).
Un i flas atij pr Greqin.
175
Vocabulary
Vocabularu
Fjalori
Did speak
zbur
foli
Yes
Da
Po
He spoke
ael/el zbur
ai foli
Of him
ti/tr ns
pr at
This morning
aist tahina/diminea
kt mngjes
They gives us
aei/ei n da
ata na japin
A book
un carti
nj libr
He speaks to me
ael/el zburti
ti/tr mini
ai flet pr mua
He reads you the letter
ael/el vu ghivise(a)ti
scrisoarea
ai ju lexon letrn
they have many books
aei/ei ar multi cri
ata kan shum libra
I washed my hands
mini/eu llai mili

a me(a)li
un lava duart e mia
I speak to him of Greece
mini/eu i zbursc a lui

ti/tr Grecia(Gria)
un i flas atij pr
Greqin
Cftari: Scriia ti/tr un calitori i, cari vu-ari arsit ma multu!
176
Iancu Ballamaci
Comparison
Compararea
Krahasimi
This church is as beautiful as that one.
Aist biseric e(a)sti aht muat ct

aea(u).
Kjo kish sht aq e bukur sa ajo.
Stela is as beautiful as her sister.
Stela e(a)sti aht muat ct sor()-sa

(sora a iei).
Stela sht aq e bukur sa motra e saj.
In this class there are as many boys as

(there are) girls.
Tu/tru aist clas ari ah(i) ficior ct

fe(a)ti.
N kt klas ka aq djem sa edhe vajza.
Stela is more beautiful than her sister.
Stela e(a)sti ma muat dict sora a

iei/sor-sa.
Stela sht m e bukur sesa motra e saj.
Italian is easier than French.
Italina e(a)sti ma licoar dict

Franeza.
Italishtia sht m e leht sesa

Frengjishtia.
Babu speaks more than three languages.
Babu zburti ma mult(u) dict trei

limbi.
Babu flet m tepr se tri gjuh.
This poem is not as difficult

as I thought.
Aist poem nu e(a)sti aht greu

(dificult) ct eu/mini minduiam.
Kjo poem nuk sht aq e vshtir sa

un mendoja.
L e xi a 3 1 ( t r ei dz] i un\)
Compararea cu Romna
Krahasimi me Rumanishten
Comparison with Romanian
178
Iancu Ballamaci
Aromne(a)ti
Shqip
English
extu di ma nghios esti dat

ti/tr compararea tu Aromne(a)
ti tu/tru Romne(a)ti cu un
trtur(n)ari/traduceri Englez. Zboru alept tu/tru versiunea Romn ira
ahtari i si s-compareadz cu textu
Aromn, cu tut c tu/tru Romna
Modern zboarili alanti poati ar
fut ma mult aparini. Trtur(n)area
Englez esti ma cu condiia ca un
direcie ti/tr achicse(a)rea, cu un
ci()lstsiri s-u n zboru ct ma
aproapea i esti posibl cu originalu.
Si-afl un hipotez discutat
(contraversal) namisa di nscns
tiui c Aromii snt Grei care
ira Latiniza tu/tru Chirolu Antic/
Timpu Antic. Aei pistupsesc/cred
c nscnti zboar no Romane (no
Latini) tu/tru Aromne(a)ti, care/
i ar/au origina dit Antica Greaca
(exemplu: Aromne(a)ti udare
Greaca Antic ov Oap) snt prov ti/
tr preteniunili a lor. Aist vidzut
cu tut aeau, nu esti apruchiat/
aprobat dit mulimea al tiuilor
c aeau/ns nu explic multi
tiparuri/cualiti ali Aromne(a)tei
[ahtari ca articulu definitiv tu/tru
bitisita al zboarilor care/i nu si-afl
tu/tru Antica Greac ic Romana
(Latina)].*
eksti i mposhtm sht sjell

pr krahasim n Arumanisht dhe
n Rumanisht, me nj prkthim
Anglisht. Fjala e zgjedhur n
versionin Rumanisht ishte e till
q ajo t krahasohet me tekstin
Arumanisht megjithse n Rumanishten moderne fjalt e tjera
mund t ken qen m tepr t
prshtatshme. Prkthimi Anglisht
sht vetm me kusht si nj drejtim
pr kuptimin, me nj prpjekje
q t mbaj fjaln sa m afr q t
jet e mundur me origjinalin.
Gjendet nj hipotez e diskutueshme ndrmjet disa dijetarve
q Arumunt jan Grek t
Latinizuar n Kohn Antike.
Ata besojn se disa fjal jo
Romake (Latine) n Arumanisht,
t cilat kan burimin/origjinn n
Greqin Antike (p.sh. Arumanisht
udare, me Antiken Greke ov Oap)
jan prov pr pretendimet e tyre.
Kjo pikpamje megjithat nuk
sht pranuar nga shumica e
dijetarve dhe ajo nuk shpjegon
shum tipare t Arumanishtes
(e till si nyja e shquar artikull
definitive n fund t fjalve gj q
nuk e gjejm n Antiken Greke ose
at Romake).*
he following text is given

for comparison in Aromanian
and in Romanian, with an
English translation. The word
choice in the Romanian version
was such that it matches the
Aromanian text although in
modern Romanian other words
might have been more appropriate. The English translation
is only provided as a guide to the
meaning, with an attempt to keep
the word order as close to the
original as possible.
There is a controversial hypothesis among some Greek
scholars that the Aromanians are
Greeks who were Latinised in
ancient times.
They believe that some nonRomance words in Aromanian,
which have cognates in ancient
Greek (ex.: Aromanian Udare,
ancient Greek ov Oap), are
evidence for their claim. This
view, however, is not eccepted by
the majority of scholars, and it
does not explain many features of
Aromanian (such as the definitive
article at the end of the words
not found in ancient Greek or
Romance). *
Aromne(a)ti
Vocala e(a)sti un son dit
zburrea a omlui faptu
cu treearea sonora, libir
s-fr cheadica a vimtului
prit canalu sonor(adrat)
di coardili vocali
ntreag gura
ic unu semnu grafic
cari aspuni un ahtari
son.
Ai bunoar, avem
asili vocali i/s-fac
cu vimtul i treai
prit gur, iu limba
poati si s-afl tu un loc
ic altu i budzili pot
si sta discisi un soi
ic alt.
Vocalili pot s-hib
pronunati singuri
ic deadun cu semivocali
i consoani.**
Romn
Vocala este un sunet din
vorbirea omului, fcut
cu trecerea sonor liber
i fr piedic a aerului
prin canalul sonor (compus)
din coardele vocale
i ntreaga gur
sau un semn grafic
care reprezint un atare
sunet.
Aa bunoar, avem
ase vocale ce se fac
cu aerul ce trece
prin gur, unde limba
poate s se afle ntr-un loc
sau altul i buzele pot
s stea deschise un fel
sau altul.
Vocalele pot s fie
pronunate singure
sau mpreun cu semivocale
consoane.**
References:
* Capidan, Theodor: Aromni, dialectul aromn.
** Rossetti, Alexandru: Istoria limbii romane.
179
English
The vocal is a sound in human
speech, made by
the sonorous free
and unhindered passing of
the air through the sound
channel (composed of the
vocal chords and the whole
mouth) or a graphic symbol
corresponding to that
sound.
This way, we have
six vowels that are produced
by the air passing through
the mouth, where the tongue
can be in one place
or another and the lips can be
opened in one way
or another.
The vowels can be
pronounced alone
or together with semivowelss
consonants.**
180
Iancu Ballamaci
VocabularU
Fjalori
Vocabulary
Textu di ma nghios
teksti i mposhtm
the following text
Ti/tr comprai/comprarea
pr krahasimin
for comparison
Esti dat
sht dhn
is given
Cu un trtor(n)ari
me nj prkthim
with an English translation
Cu tut c
me gjith q
although
Zboru alept
Ira ahtari
Zboarili alanti
fjala e zgjedhur
ishte e till
fjalt e tjera
the word choice

was such
other words
Poati ar/au fut
mund t ken qen
might have been
Cu condiia c
me kushtin q
provided
Cu un ci()lstsiri
me nj prpjekje
Ma-aproapea
m afr
E(a)sti ma
Ca un direcie
S-(i) zboru
Cu originalu
sht vetm
si nj drejtim
is only
as a guide
with an attempt
t mbash fjaln
to keep the word
me origjinalin
with the original
as close
Dit zburrea a omlui
i t folurs s njeriut
in human speech
Vimtului prit canalul sonor
ajrit npr kanalin sonor
air through the sound channel
Vocali i ntreag gura
dhe e tr goja
where the tongue
Faptu cu trierea
Adrat di coardili
Iu limba poati si s-afl

Tu/tru un loc deadun
br me kalimin
t krijuara nga kordat
ku gjuha mund t gjendet

n nj vend s bashku
made by
and the whole mouth

can be
one place together
181
Cu aeroplan
Me aeroplan
By aeroplane
Aromne(a)ti
Shqip
English
Cnt nchise(a)ti aeroplanu
kur niset aeroplani
When does the plane
i tip di aeroplan esti?
tip aeroplani sht?
What type of plane?
ti/tr...?
Cnt prindi/lipse(a)ti
s-hiu tu/tru aeroport?
Jumitati di shati ninti

di azbuirari.
Voi/doresc s-purusesc
un loc cu aeroplanu i
nchise(a)ti mni ti/tr...

Ct custuse(a)ti
ti/tr un cali...
...ti/tr duc-vinit?
Cnt nchisim?
Cnt ajundzem?
Astindze igrili v/vu

plcrsesc(u)!
Liga brurili/curili, v rog!

Cu i avuse(a)ri/vitez
Ma-aizbuirm?
Tu/tru i analimi
Nu esc ghini
pr...?
Kur duhet
t jem n aeroport?
Gjysm ore prpara

prpara flurturimit.
Dshiroj/dua t porosis
nj vend me aeroplanin q
niset nesr pr...
Sa kushton
pr nj rrug...
...pr vajtje-ardhje?
Kur nisemi?
Kur arrijm?
Shuani cigaret,
ju lutem!
Lidhni rripat, ju lutem!

Me far shpejtsie
Po fluturojm?
N lartsi
Nuk jam mir
leave for...?
When to arrive
at the airport?
Half an hour before

take-off.
I want to book
a seat in the plane
leaving tomorrow for...

How much is
the one-way flight...

...the return flight?
When do we take off?

When do we arrive?
Put out your cigarettes,

please!
Fasten your seat belts, please!

How fast are we
Flying now?
What height are we

I feel air-sick
182
Iancu Ballamaci
Cu aeroplan
Me aeroplan
By aeroplane
Aromne(a)ti
Shqip
English
Sim vr iva di langoarea
Ndjeni ndonj gj
Have anything for
Pute s- dde un
Mund t m jepni nj
Can I have
ali analimei?
pung di hrtii?
Cnt va s-dipunm tu/tru

loc/pamnt?
Aterizm ti/tr l5 di minuti.

ecuipaju
parauta
Hidro-plane
Avuse(a)rea/viteza
Scularea-apunarea/aterizarea
Nga smundja e lartsis?

qesk letre?
Kur do t zbresim n
tok?
Ulemi pr 15 minuta.
ekuipazhi
parashuta
hidro-plan
shpejtsia
ngritja-zbritja
air-sickness?
a paper bag?
When are we going

to land?
We shall land in 15 minutes.

crew
parachute
sea-plane
speed
to take-off/to land
Cftari: Impresili dit un calitori cu aeroplan.
L e xi a 3 2 ( t r ei dz] i doau\)
184
Iancu Ballamaci
La un Bar-restaurant
English
Aromne(a)ti
Shqip
What do you like?
i vre s-loa?
far dshironi/doni t merrni?
Do you like...?
A vre...?
A doni...?
What can you recommend today?

Bring me a soup of maghirice and
beefsteak.
A mixed salad with tomatoes, onion,

karrot...
Fried fish and shrimp with salad.
Sorry its off (has not).
Can I have some more bread?!
What will you have to drink?
I want a glass of red wine.
Please, give me a glass of...

a bottle of...
May I have a glass of water?

A glass of milk.
Waiter, have you got a table

for two people?
Excuse me, is this table taken?
Waiter! Can I get something to eat?
i n recumandez ti/tr az?

V plcrsesc s--adue un sup
maghiri un biftec.
Un salat mix (amisticat) cu
dumat, eap, carroti s.al.
Un pe(a)ti grsit/igrsit
carcaleuri cu salat.
pari ru nu ari, pot s-vu-aduc iva

alt?
Pute s- dde ()-nihem pni?!
i va s()-be/beai?
Voi un pahar dit yin ro(u).
V rog, v plcrsesc(u), un pahar,

un sticl...
A pute s-n dde un pahar cu ap?

Un pahar cu lapti.
Camarier, ave un mas

ti/tr doi i(i)?
S-mi irta, e(a)sti acat aist mas?

Camarier! A pot s-m(n)c iva?
far m rekomandon pr sot?

Ju lutem, t m sillni nj sup
magjiric dhe nj biftek.
Nj sallat mikse me domate, qep,

karrota etj.
Nj peshk t skuqur dhe karkaleca
me sallat.
M vjen keq mund tju sjell dika
tjetr?
Mund t m jepni dhe pak buk?!

far do t pini?
Dua nj got prej vers s kuqe.

Ju lutem, nj got,
nj shishe....
A mund t m jepni nj got uj?

Nj got qumsht.
Kamarier a keni tavolin

pr dy veta?
T m falni, sht e zen kjo tavolin?

Kamarier! A mund t ha dicka?
185
Do you want the set menu or the a la

carte?
A vre menuea?
A doni menyn?
Id rather dine a la carte.
Can I have the wine-list?
Preferedz dup lista a ghielilor.
Please, serve me quickly. Im in harry.
A pute s- dde lista a yinurilor.
Preferoj sipa lists s gjellve.
V plcrsesc s-mi servet avoa/

agoa.
Ju lutem, t m shrbeni shpejt.
What have you got ready?
Please, give me some cheese, butter, a

little salt, pepper,oil.
Your health! Cheers!
I want to have a coffee.
A mund t m jepni listn e verrave?
i ave pregtit?
far keni prgatitur?
Sntatea a voast(r)! Hrioi!
Shndeti juaj! Gzuar!
V plcrsesc(u) dde niheam/

pun ca, umpt, sari, piper ro(u),
umptulem.
Vream s-beau un cafei.
Ju lutem, m jepni pak djath, gjalp,

krip, piper t kuq, vaj.
Desha t pi edhe nj kafe.
Vocabulary
Vocabularu
Fjalori
what
far
I want today
voi ti/tr az
dua pr sot
fried fish
un pe(a)sti igrsit
nj peshk t skuqur
may I bring you
pot s-vu aduc
mund tju sjell
something else
iva alt
gj tjetr
What will you have to drink
i va s-be
far do t pini
a glass
pahar
got
of red wine
cu yin ro(u)
me ver t kuqe
a bottle
una sticl
nj shishe
186
Iancu Ballamaci
table taken
esti acat
sht e zen
this table
aist mas
kjo tavolin
to eat
s-m(n)c
t ha
give me a little
dde niheam
m jepni pak
cheese, butter, salt, oil
ca, umpt, sari, umptulem
djath, gjalp, krip, vaj
Cftari: Tu/tru-un Bar-Restaurant.
Gramatica
to fall, to tell, to do
Conjugation of verb:
cad, spun, fac
bien, t treguar, t br
Indicative mood
Modu indicativu
Mnyra dftore
Present
Prezent
E tashme
I fall / tell / do
Mini/eu cad / spun / fac
Un bie / tregoj / bj
He/she falls / tells / does
Ael/el; Aeau/ea cadi / spuni / fai
Ai/ajo bie / tregon / bn
You fall / tell / do
Voi cde / spune / fe

We fall / tell / do
They fall / tell / do
Tini cadz / spu(i / fa
Ti bie / tregon / bn
Noi cdem / spunem / faem
Ne biem / tregojm / bejm
cad / spun / fac
Ata/ato bien / tregojn / bjn
Ju bini / tregoni / bni
187
Imperfect
Imperfectu
E pakryer
I fell / tell / do
Mini/eu cdeam / spuneam / feam
Un bija / tregoja / bja
He/she fell / tell / do
Ael/el; Aeau/ea
cdea / spunea / fea
Ai/ajo binte / tregonte / bnte
Voi cdeat / spuneat / feat
Ju binit / tregonit / bnit
You fell / tell / do
Tini cdeai / spuneai / feai
Ti bije / tregoje / bje
We fell / tell / do
Noi cdeam / spuneam / feam
Ne binim / tregonim / bnim
They fell / tell / do
cdea / spunea / fea
Ata/ato binin / tregonin / bnin
Past tense simple
Perfectu simplu
E kryer e thjesht
I fell / told / did
Mini/eu cdzui / spu / feci
Un rash / tregova / bra
He/she fell / told / did
Ael/el; Aeau/ea
cdzu / spusi / fe(a)i
Ai/ajo ra / tregoi / bri
You fell / tell / do
You fell / told / did
Tini cdzu / spuse / fe
Ti re / tregove / bre
We fell / told / did
Noi cdzum / spusim / feim
Ne ram / treguam / bm
They fell / told / did
cdzur / spusir / fe(a)ir
Ata/ato ran / treguan / bn
Present perfect
Prezentu perfectu
E kryer
I have fallen / told / done
Mini/eu am cdzut / spus / fapt
Un kam rntreguarbr
He/she has
fallen / told / done
Ael/el; Aeau/ea ari

cdzut / spus / fapt
Ai/ajo ka
rntreguarbr
You have fallen / told / done
Voi cdzut / spusit / feit
Tini ai cdzut / spus / fapt
Ju rat / treguat / bte
Ti ke rntreguarbr
188
Iancu Ballamaci
We have
Noi avem
cdzut / spus / fapt
Ne kemi
rn / treguar / br
They have
ar cdzut / spus / fapt
Ata/ato kan rn / treguar / br
Past perfect
E kryer e plote
I had
Mini/eu aveam
cdzut / spus / fapt
Un kisha
rn / treguar / br
He/she had
Ael/el; Aeau/ea
avea cdzutspusfapt
Ai/ajo kishte
rn / treguar / br
You had
Voi ave
cdzut / spus / fapt
You have
You had
We had
They had
Voi ave
cdzut / spus / fapt
Tini aveai
cdzut / spus / fapt
Noi aveam
cdzut / spus / fapt
avea cdzut / spus / fapt
Ju keni
rn / treguar / br
Ti kishe
rn / treguar / br
Ne kishim
rn / treguar / br
Ju kishit
rn / treguar / br
Ata/ato kishin
rn / treguar / br
L e xi a 3 3 ( t r ei dz\] i t r ei )
190
Iancu Ballamaci
Scrisoari:
Tiisit doamn aromn (macedono-vlah)
Di cnd u vidzui manifestaia i u organiza, voi s-t dzcu, ninga (nica) ma multu tiisit doamn aromn
(macedono-vlah), pitrec urri cldroasi ti/tr tut i organiza, c adra dealihira un lucru mari ti/tr buneaa
ali aromnamei. Tu/tru un dzu tuti aeali s-agiundz s-li organizedz, pistupsesc c esti pidimo (acurmari) ma /i
mari responsabilitati. Importana esti c tut(u)tricu ca nai ma ghini, c mi tur(n)ai cu mari impresii, vidzui muuteaa
di folclor(u) giocu Aromnescu, multi informai ti/tr aromii di la Simpoziumlu. i seara aromneasc tricu
mult ghini, mplin cu harau. Lacrimi di harau acaar s-cur dit(u)ocii a meali pit fa.
Mi hrsi multu c vidzui mul tiniri tu/tru seara aromneasc, cari zbur armne(a)ti namisa di ei. La
se(a)rili aromneati la noi, nu pot si-adun ah tiniri aromi. Cnd mi tur(n)ai adrai un emision ntreg ti aeau
cum tricu Simpoziumlu, prezentai pri di referatili di tut partiipanii cari ira dit(u)multi locuri di Lumea ca:
aromii dit Romnia, Albania, Grecia, Srbia, Bulgaria (Vryriia), Macedonia, Germania, Canada, Austria,
Statili Uniti dit(u)America, Frana, Australia, Moldova ec. Adrai ancheta cu oaspiii ti/tr impresili a lor, tu
ira ifharistusit (haristusit) i n si pari aeau esti/easti nai ma mari harau (satisfaci) ti/tr organizatoru, cnd ti
c bitisi lucru cu scutearea la capu. Pi ninga Simpoziumlu ded(u)i informai ti/tr Premili i Festivalu care ira s-ti
ia haraua, ma un ntreag emisiuni (emisii) ndrep ma ti/tr Festivalu iu s-prezentar i cntitorii i suatili
Folcloristici.
Di aeau i tini organiza ahnt(u)cu minti de(a)dim doau ntredz emisionuri; ma-armasir ninga nndau
pr cari prindi/lipse(a)ti s-emiteadz tu/tru emisiuniili i va si realizeadz ma nclo. Aist scrisoari u pitrec c
simptu (aduchesc) borgi faa di tini (ctr di tini) ca organizator cari i/mi agiuta ta s-potu -mini cu cameramanu
s-yin la aist mari i muat manifestai. Pistupsesc c aist nu va s-hib viderea a noast dit(u)soni, ma va mi
cliset i la alanti manifestai i va li organizedz. Pistupsesc c va s-continum cu colaborarea, pitrecu ncinciuni
trinimoas i sntati i ghine ti/tr tu aromii i bneadz iuido tu/tru lumi!
Cu respect i considerai aromneasc (macedono-vlah)
sora i fratili a vost(r)u Stela i Coli dit(u) America
Letr:
191
E nderuar zonj Arumune (Maqedono-Vllahe)
Q kur e pash manifestimin q organizove, do tju them, akoma m shum zonj e nderuar arumune (maqedonovllahe), t drgoj urime t ngrohta pr gjithka q organizove, sepse krijove/bre me t vrtet nj pun t madhe pr t mirn
e arumunve/vllehve. N nj dit, t arrish ti organizosh t gjitha ato, besoj se sht nj mundim i madh, por edhe prgjegjsi
e madhe. E rndsishme sht se gjithka kaloi si jo m mir, se u ktheva me prshtypje t mdha, pash bukurin e folklorit
dhe t valles arumune/vllahe; msova shum informacione pr arumunt (maqedono-vlleht) prej Simpoziumit. Po kshtu
edhe mbremja arumune/vllahe kaloi shum mir e me plot gzim. Lott e gzimit filluan t rridhnin nga syt e mia npr
faqe. U gzova shum se pash shum t rinj n mbrmjen arumune/vllahe, t cilt flisnin arumanisht midis tyre. N mbrmjet
arumune /vllahe tek ne nuk mund t mbledhsh kaq t rinj arumun-vlleh.
Kur u ktheva sajova/krijova/bra nj emision t plot pr at se si kaloi Simpoziumi, prezantova pjes nga referatet e
t gjith pjesmarrsve t cilt ishin nga shum vende t Bots, si: arumun/vlleh nga Rumania, Albania/Shqipria, Greqia,
Serbia, Bullgaria, Maqedenia, Gjermania, Franca, Austria, SH.B.A., Kanadaja, Australia, Moldavia etj.
Bra anketn me miqt pr prshtypjet e tyre. T gjith ishin t gzuar dhe m duket se knaqsia m e madhe sht
pr organizatorin kur di se i doli puns n krye me sukses. Krahas Simpoziumit dhash informata edhe pr mimet dhe
Festivalin q ishte me t vrtet knaqsi. Po ashtu nj emision t plot bra pr Festivalin ku u prezantuan kngtart dhe
shoqatat Folklorike. Nga ajo q ti organizove kaq me mend ne dham dy emisione t plota, por mbetn edhe disa pjes t cilat
duhet t emtohen n emisionet q do t realizohen m von. Kt letr po ta drgoj se ndiej detyrim faqe teje (karshi teje) si
organizatore q m ndihmove/m mundsove q t vija edhe un bashk me kameramanin tim n kt manifestim t madh
dhe t bukur.
Besoj se ky nuk do t jet shikimi yn i fundit, por do t m ftosh edhe n t tjera manifestime q do t organizosh. Besoj
se do t vazhdojm me bashkpunimin. T drgoj t fala t przemrta, shndet dhe t mira pr t gjith arumunt/vlleht q
banojn kudo n Bot.
Me respect dhe considerat arumune/vllahe,
motra dhe vllai juaj, Stela dhe Koli nga Amerika
192
Iancu Ballamaci
Vocabularu
Fjalori
tiisit doamn E nderuar zonj
di cnd u vidzui q kur e pash
manifestaia i u organiza manifestimin q e organizove

va s- dzcu do t them
ninga (nica) ma mult akoma m shum
pitrec urri cldroasi t drgoj urime t przemrta

ti/tr tut i organiza pr gjithka q organizove
c adra dealihira se bre vrtet
un lucru mari nj pun t madhe
ti/tr buneaa ali aromnamei pr t mirn e arumunve

tu/tru-un dzu s-agiundz n nj dit t arrish
s-li organizedz ti organizosh
pistupsesc(u)c esti besoj se sht
pidimo ma /i mari mundim por edhe
responsabilitati prgjegjsi e madhe
importana esti c e rndsishme sht se
tut(u)tricu nai ma ghini gjithka kaloi si jo m mir
c mi tur(n)ai cu mari impresii se u ktheva me shum mbresa

vidzui muuteaa di Folklor pash bukurin e Folklorit
gioc/coru aromn dhe vallen arumune
multi informai dhe shum informata

ti/tr aromii pr arumunt
di la Simpoziumlu nga Simpoziumi
Vocabularu
193
Fjalori
seara aromneasc dhe mbrmja arumune

tricu mult(u)ghini kaloi shum mir
mplin di haruau plot me gzim
lacrimili di harau lott nga gzimi
acar s-cur filluan t rridhnin
dit ocii a meali pit fa prej syve t mi npr faqe
mi hrsi multu c vidzui u gzova shum se pash
tiniri tu/tru seara aromneasc t rinj n mbrmjen arumune
cari zbur armne(a)ti namisa di ei q flisnin arumanisht midis tyre

la se(a)rili armne(a)ti la noi n mbrmjet arumune te ne
nu pot si-adun ahnt tinir nuk mund t mblidhen kaq t rinj

cnd mi tur(n)ai adrai kur u ktheva bra nj
un emision ntreg nj emision t plot
ti aeau cum tricu Simpoziumu pr at si kaloi Simpoziumi
prezentai pri di referatili prezantova pjes nga referatet
di tut partiipanii cari ira e pjesmarrsve t cilt ishin
dit(u)multi locuri dit Lumea ca: nga shum vende t Bots si:
adrai ancheta cu oaspiii bra anketn me miqt
ti/tr impresili a lor pr prshtypjet e tyre
aeau esti nai ma mari harau ai sht m i madhi gzim

ti/tr organizatoru pr organizatorin
cnd ti c bitisi lucru kur di q puna u krye
cu scuterea la capu me sukses/duke ia dal n krye

s-ti ia haraua ta kishte knda
194
Iancu Ballamaci
Vocabularu
Fjalori
pi ning Simpoziumu ded gjat Simpoziumit

ded informai dhash informata
ti/tr Premili i Festivalu pr mimet dhe Festivalin

ahnt cu minti kaq me mend
dedim doau ntredz emisionuri dham dy emisione t plota

ma-armasir ninga nandau por mbetn akoma disa
ma nclo me von
aist scriisoari u pitrec kt letr ta drgoj
c simtu borgi faa di tini se ndiej borxh faqe/karshi teje

cari mi agiuta se m ndihmove
ta s-potu -mini q t mund dhe un
s-yin la aist mari i muat t vij n kt manifestim t madh

manifestai dhe t bukur
pistupsesc c aist nu va s-hib besoj se kjo nuk do t jet

viderea a noast di soni shikimi yn i fundit
ma va mi caliset por do t m ftosh
i la alanti manifestai dhe n t tjera manifestime

i va li organizedz q do ti organizosh
pistupsesc c va s-continum besoj se do t vazhdojm
pitrec nciciuni cldroasi t drgoj t fala t ngrohta

trinimoasi t przemrta
i sntati i ghine dhe shndet dhe mirsi

ti/tr tu aromii pr t gjith arumunt
i bneadz iuido tu/tru Lumi q banojn kudo n Bot
195
Gramatica
Future
Vinitu
E ardhme
I shall fall / tell / do
Mini/eu va s-cad / spun / fac
Un do t bie / tregoj / bj
You will fall / tell / do
Tini va s-cadz / spui / fa
Ti do t biesh / tregosh / bsh
He/she will
fall / tell / do
Ael/el; Aeau/ea va
s-cad / spun / fac
Ai/ajo do t
bier / tregoj / bej
We shall fall / tell / do
Noi va s-cdem / spunem / fem
Ne do t biem / tregojm / bjm
You will fall / tell / do
Voi va s-cde / spune / fe
Ju do t bini / tregoni / bni
They will
fall / tell / do
Aei/ei; Aeali/e(a)li va
s-cad / spun / fac
Ata /ato do t
bien / tregojn / bjn
I shall have
Mini/eu va s-am
cdzut / spus / fapt
Un do t kem
rn / treguar / br
You will have

Tini va s-ai
cdzut / spus / fapt
Ti do t kesh
rn / treguar / br
He/she will have

Ael/el; Aeau/ea va
s-aib cdzut / spus / fapt
Ai/ajo do t ket
rn / treguar / br
196
Iancu Ballamaci
We shall have
Noi va s-avem
cdzut / spus / fapt
Ne do t kemi
rn / treguar / br
You will have

Voi va s-ave
cdzut / spus / fapt
Ju do t keni
rn / treguar / br
They will have

fallen-told-done
va s-aib cdzutspusfapt
Ata/ato do t ken
rn / treguar / br
Cftari: i simi cnd iai parti la un activitati ti/tr aromnamea?!
L e xi a 3 4 ( t r ei dz] i pat r u)
198
Hrioi
La Muli
Ai
Patili
Mari!
Iancu Ballamaci
n dzu mari ti/tr tui aromii ca Critii Orthodoxi i snt. E(a)sti Dzua di Patili Mari.
Tu/tru aist dzu s-nvi/s nghi Dumnidz Isus Hristos /i alichi analt n-eru la Dumnidzlu Tat
Ti/tr tu critiii i snt tu/ntru Lumi, Patili Mari da ()- un harau mari ce cu nghearea/nvearea
al Isus Hristos yini -aprarea a lui ti/tr tui aromii, ti/tr oarfiii, avuii ti caiido.
Oamiii pistupsesc la Dumnidzlu Mari, Dumnidz Hristos ma mult di ct iva alt tu/tru aist Lumi.
Teaau aei s-ncin Dumnidzlui Hristo, i caft irtari ti/tr amrtiili, greeili, stepsurili i fac tu/tru bana a lor
si-angajeaz ta s-nu repet ma nclo pecati fa di oamiii care ar ligtur. Patili Mari critiii Orthodoxi u
srbtoresc cu suflit cu bune materiali aducnd harei pit casili a lor.
Tu/tru Dzua di Pati ei s-nvesc cu stra nali, atear mplini masili cu tuti bunili cu carni fript tu/tru
sul/carni di iel, fac oau roi ca s-li ciucuteasc la oara/shatea 12 cand nviaz/nghiati Dumnidz Hristo
tu/tru moment critiii orthodoxi dzc: Hristolu s-nvi/s-nghi!. Haraua ma mari esti cnd oamii neg la
Bise(a)ric Orthodox iu ia parti la slujba/eremonia muat i s-fai ac(l)o dit Partea al preftului. Tu fac cruia
di ninti icoanilor, ba icoana ali tutsfntei Maria cu Hii-su ic-Dumnidz Hristo, fac rugciunea: Tat a nostru
care et in eru.... Mulumesc/haristusesc Dumnidzlu Mari i lu da sntati/mbrea tuti bunili pit casili a
lor. Snt dealihira momenti emoionanti i caiido cnd mediteadz cu mintea suflitu a lui cu Dumnidzlu
Mari, Dumnidz Hristo. Tu/tru aisti momenti calmi suflitoasi dit inima al credinioilor aromi/vlahi cur
vrearea, oaspiia/uspitaia, ti/tr fraii, membrii al famiielor a lor, ti/tr oaspiii, soii soaili ti/tr
tui oamiii cu cai ar/au ligtur tu/tru/ntru ban.
Critiii Orthodoxi aromi/vlahi s-convins c ma pi calea al Dumnidzlui Mari, Dumnidzlui
Isus Hristo, Lumea/oamiii poati s-amint linitearia/isihiia suflitoas, buntrie(a)ri, bunachicse(a)ri,
deadunlucrari, namisa di ns/ei. Ma pi calea ali pistupse(a)rei critin-orthodox oamiii pot s simt harau
tu/tru ban s-mindueasc ma ca s-fac totna bune tu/tru ban, s-ajut oamiii oarfii, aei i ar nevoi ti/tr
ajutor, maieles tricuii di etati, aei i snt lndzi/bolnav, s-da ajutor -ti/tr Biserica a noast(r) Orthodox ca
si s-foreaz dit punct di vedeari economic.
Patili Mari e(a)sti Dzua ma Mari, Dzua ma Smt/Sfnt di tuti dzlili al anului. i dzu muat,
ghinicuvntat, hrioas! Oamiii (a)cresc ninga unoar ma multu cnd scot dit inima a lor urrili ma buni
ti/tr tui oamiii i li anvigresc tu/tru ban. Urarea: La Muli Ai Patili Mari, Dumnidz Hristo s-vu da
sntati, vreari, harmoni, bunachicse(a)ri, ghinei ti/tr tui oamiii dit(u)Lumi.
Grearea ti/tr tui critiii orthodoxi e(a)sti: Rugciuni irtari trdzuoas ca s-hib ct ma aproapea di
Dumnidz.
Slav Dumnidzlui nostru Isus Hristos!
j Dit e Madhe pr t gjith arumunt si t Krishter Orthodoks q jan.sht Dita e Pashks s

Madhe. N kt Dit u ringjall Zoti Isus Krisht dhe u ngjit lart n qiell te Ati i Madh, Zoti i Madh
Pr t gjith t krishtert q jan n Bot, Pashkt japin dhe nj gzim t madh sepse me ringjalljen e
Zotit Krisht vjen mbrojtja e Tij pr t gjith njerzit, pr t varfrit, t pasurit, dhe pr kdo.
Njerzit besojn te Zoti i Madh, Zoti Krisht m shum se do gj tjetr n kt Bot. Prandaj ata i
prulen Zotit Krisht, i krkojn falje pr mkatet, gabimet, fajet q bjn n jetn e tyre dhe zotohen q t mos i
prsrisin ato m von ndaj/karshi njerzve me t cilt kan lidhje. Pashkn e Madhe t Krishtert Orthodoks
e kremtojn me shndet, dhe t mira materiale duke sjell gzim npr shtpit e tyre. N Ditn e Pashks s
Madhe ata vishen me rroba t reja shtrojn plot tavolinat me t gjitha t mirat, me mish t pjekur n hell, mish
qengji, bjn vez t kuqe q ti prpjekin n 12 n mesnatn e s shtuns duke u gdhir e diel, kur ringjallet
Zoti Krisht, n moment besimtart e krishter orthodoks thon: Krishti u ngjall! (dhe duke marr prgjigjen)
Vrtet u ngjall!.
Gzimi m i madh sht kur besimtart shkojn n Kishn Orthodokse ku marrin pjes n ceremonin
e bukur q bhet nga ana e priftit. T gjith bjn kryqin prpara ikonave, puthin ikonn e Trshenjts Shn
Mri me birin e vogl, Zotin Krisht, bjn lutjen: Ati Yn q je n qiell..., falenderojn Zotin e Madh q u
jep shndet, mbarsi dhe t gjitha t mirat n shtpit e tyre. Jan vrtet momente emocionuese pr cilindo kur
mediton me mendjen dhe shpirtin e tij pr Zotin e Madh, Zotin Krisht. N kto momente t qeta shpirtrore
nga zemra e besimtarve arumun/vlleh rrjedh dashuria, miqsia pr vllazrin,pjestart e familjes s tyre,
pr miqt, shokt, shoqet, pr t gjith njerzit me t cilt kan lidhje n jet. T Krishtert Orthodoks binden
se vetm nprmjet rrugs s Zotit t Madh, Zotit Krisht, Bota, njerzit mund t fitojn qetsin shpirtrore,
mirshkuarjen, mirkuptimin, bashkpunim midis tyre.
Vetm te rruga e besimit t Krishter Orthodoks njerzit mund t ndiejn gzim n jet, t mendojn
vetm t bjn gjithmon t mira n jet, t ndihmojn t varfrit, ata q kan nevoj pr ndihm, sidomos
t moshuarit, ata q jan t smur, t japin edhe ndihm pr Kishn ton Orthodokse q t forcohet edhe n
pikpamje ekonomike. Pashka e Madhe sht Dita m e Madhe, Dita m e Shenjt e t gjitha ditve t vitit.
far Dit e Bukur, e Bekuar, e Gzuar! Njerzit rriten edhe nj her m shum kur nxjerrin prej zemrave t tyre
urimet m t mira pr t gjith njerzit q i rrethojn n jet. Urimi: Pr shum vjet Gzuar Pashkn e Madhe!,
Zoti Krisht ju dhnt shndet, dashuri, harmoni, mirkuptim, mirsi pr t gjith njerzit e Bots!.
Thirrja pr t gjith t Krishtert Orthodoks sht: Lutje dhe falje t prditshme pr t qen sa m
afr Zotit.
Lavdi Zotit Krisht!
199
Gzuar
dhe
pr shum
vjet
Pashkt
e Mdha!
200
Iancu Ballamaci
Vocabularu
Fjalori
Un dzu Mari
nj Dit e Madhe
si t krishter orthodoks q jan
Ti/tr tui aromii
Esti Dzua di Patili Mari
Dumnidz Hristo
Ca critii orthodoxi i snt
Tu/tru aist Dzu s-nvi/s-nghi

si-alichi analtu n-eru
La Dumnidzlu Mari
Ti/tr tui critiii i snt tu Lumi

Patili da -un harau mari
C cu invierea/inghearea
Al Hristo yini ()-aprarea a Lui
Ti/tr tui oamiii oarfiii, avuii

ti/tr caiido
Oamiii pistupsesc la Dumnidzlu
alt tu/tru aist Lumi
Mari, Dumnidz Hristo ma mult di iido
pr t gjith arumunt
sht Dita e Pashks s Madhe

n kt dit u ringjall
Zoti Krisht
dhe u ngrit lart n qiell

te Zoti i Madh
pr t gjith t krishtert q jan n Bot

Pashkt japin dhe nj gzim t Madh
sepse me ringjalljen
e Krishtit vjen dhe mbrojtja e Tij
pr t gjith njerzit: t varfrit, t pasurit

dhe pr kdo
njerzit besojn te Zoti
i Madh,Zoti Krisht m shum se do gj

tjetr n kt Bot
Teaeau aei/ei i s-incin
prandaj ata i prulen
i caft irtari ti/tr amrtiili
i krkojn falje pr mkatet
al Dumnidz Hristo
greeiili, stepsurili i fac tu/tru ban

a lor
s-nu li ripet ma nclo
Zotit Krisht
gabimet, fajet q bjn n jetn

e tyre
t mos i prsritin m
201
Vocabularu
Fjalori
fa di oamiii i ar ligtur
karshi njerzve q kan lidhje
Patili Mari credinioii orthodoxi
Pashkn e madhe t Krishtert Orthodoks
tu/tru ban
n jet
aducnd bunei pit casili a lor
Atear masili cu tuti buneili
shtrojn tavolinat me t gjitha t mirat
Fac oau roi
bjn veze t kuqe
Aei s-nvesc cu stra nali

Cu carni fript tu/tru sul
Ca s-li ciucuteasc la oara 12

Cnd s-reveadz/renghiadz
Credinioii dzc: Hristoli s-nvi!
duke sjell t mira n shtpit e tyre

ata vishen me rroba t reja
me mish t pjekur n hell

ti prpjekin n ora 12
kur ringjallet Krishti
besimtart thon: Krishti u ngjall!
Haraua ma mari esti cnd oamiii
gzimi m i madh sht kur njerzit
Iu ia parti la eremonia muat
ku marrin pjes n ceremonin e bukur
Neg la Biserica Orthodox
i s-fai ac(l)o dit partea al preftului
Tut fac c()ruea di ninti icoanilor
Baa icoana ali Tutisfntei Smta Mari

Cu hiiu ic, Dumnidz Hristo
Mulumesc Dumnidzlu Mari
i lu da sntati, mbrea a tuti

Bunili pit casili a lor
Dit inima a credinioilor
Cur vrearea, uspiia ti/tr fraii
shkojn n Kishn Orthodokse

q bhet ng ana e priftit
t gjith bjn kryqin prpara ikonave
puthin ikonn e Trshnjts Shn Mari

me birin e vogl, Zotin Krisht
falenderojn Zotin e Madh
t mirat npr shtpit e tyre
q u jep shndet, mbarsi dhe t gjitha

nga zemra e besimtarve
rrjedh dashuria, miqsia pr vllazrin
202
Iancu Ballamaci
Vocabularu
Fjalori
Ti/tr membrii al famiielor a lor
pr pjestart e familjeve t tyre
Ti/tr tui oamiii i ar/au ligtur
pr t gjith njerzit q kan lidhje
Ti/tr oaspiii, soii, soaili
Tu/tru ban
s-convins c ma pit calea al Dumnidzlui mari
Lumea/oamiii pot s-amint
Buntrieri, bunachicse(a)ri, deadunlucrari
Linite(a)rea suflitoas
Namisa di n
s-mindueasc ta s-fac ma bune
pr miqt, shokt, shoqet

n jet
binden se vetm n rrugn e Zotit t Madh, Zotit Krisht

Bota, njerzit mund t fitojn
qetsin shpirtrore
mirshkuarje, mirkuptim, bashkpunim

ndrmjet tyre
t mendojn t bjn vetm t mira
s-ajut oamiii oarfii
t ndihmojn njerzit e varfr
maieles tricuii di lichii/etati
sidomos t moshuarit
aei cari/i ar nevoi ti/tr ajutor
aei i snt lndzi
s-da ajutor -ti Biserica Orthodox
Patili Mari esti Dzua ma Mari
Dzua ma Smtoas/sfntoas
Dit tuti dzlili al anului
i Dzu Muat, ghinicuvntat!
ata q kan nevoj pr ndihm

ata q jan t smur
t japin ndihm edhe pr Kishn Orthodokse

Pashka e Madhe sht Dita m e Madhe
Dita m e shenjt
e t gjitha ditve t vitit

dit e bukur, e bekuar!
Cftari: Ce Dzua di Patili Mari esti Dzu Mari,
Ghinicuvntat ti/tr tui credinioii Critii-Orthodoxi?!
L e xi a 3 5 ( t r ei dz] i ] i n] i )
204
Iancu Ballamaci
Premiulu
Om(l)u
al anului
2003
Hrista
Lupci
i cunuscutlu cntitoru Hrista Lupci, poeta Chira Iorgoveanu-Manu spunea: Marli

cntitoru armnu Hrista Lupci easti un instituioni armneasc. Noi Armai,
bntori asprndi tu ahnti vsilii, n virsmu averea puteria/putearea, suflitu i cultura
tu aeali vsilii iu Dumnidz n durusi s-bnmu. Nu avumu i nu avem(u) instituioni ma a
noasti: Academii, Universitati, Institutu di Folklor(u), di Lingvistic... Ma, tutu Dumnidz nu
n-als dip(u) s-chiremu(u) i n duruse(a)ti cti vr oar cu cti unu mari Armnu i poati
aproapea s-n locu di aesti Instituti i nu putumu s-li avemu.
Tr mini, Tache Papahagi fu un dealihira Academii Aromneasc! Ai cum minduescu
mini c Hrista Lupci ni dealihira locu tr unu Institut(u) di Folklor Armnescu!. Nu cunosc
alt(u ) cnttor(u) i s tib ma multi cntii armne di Hrista Lupci. El easti un dealihea
memorii yii a cnticlui Armnescu.
N purt cu cntic(l)u a lui tu un Lumi nicunuscut di noi, di-alargu ancestral, ahndoas,
i cu agiutorlu a lui iea dit antunearicu si agrseari. Tu aelu chiro cnd(u) noi bnam(u) tu marili
csb iu sprea c tuti suntu tr daima agriti Hrista n tur(n) tu avlachea a noast, aeau
armneasc.
Hrista Lupci ahurhi tur(n)area a Armlor(u) ditu Romnia ct cnticlu folkloru
Armnescu. Dup el ahurhir s s-amint orchestri Armne i dusir i ducu cu tii nainti
yisterea cultural Armneasc: Folkloru. Hrista (a)nyie cntii veci, li tur(n) tu ban cu iholu
veciu i li-nviscu tu un iho nau, uidisitu i cu cftrili a chirolui di adz. Hrista Lupci adr i
multi cntii i ntreab tr daima tu Folkloru Armnescu... Hrista Lupci, ahurhi un cali i n
dusi la rdztin, la aeau i easti averea al cnticu Armnescu... Suntu dealihea yisteri i n umplu
suflit(l)u di harau, ocii di lcri i n da ndia c aestu cnticu safi armnescu, nu va s-chear
nii unoar...!
Ia ti i Liga a Armloru di Romnia i Fundaia Bana Armneasc durusescu alu Hrista
Lupci Premiulu Omlu a Anlui 2003, ca semnu di pricunusteari ti tuti cilstsirli i li feai ti
scutearea tru migdani i nerea tru ban a cnticlui Armnescu i a limbiei Armneasc.
r t njohurin kngtar Hrista Lupci, poetia Kira Jorgoveanu-Mancu tregon:

Kngtari i madh, arumuni Hrista Lupci sht nj institucion arumun. Ne
Arumunt, banor t shprndar n aq vende derdhim pasurin, fuqin, shpirtin dhe
kulturn n ato vende ku Zoti na dhuroi t jetojm. Nuk kishim dhe nuk kemi institucionet
vetm tonat: Akademi, Universitet, Institut t Folklorit, t Gjuhsis... Por gjithsesi Zoti
nuk na la fare t humbasim dhe na dhuron ngandonjher me ndonj Arumun t madh q
mund t mbaj vendin e ktyre institucioneve q nuk mundm ti kishim.
Pr mua Tache Papahagi qe vrtet nj Akademi Arumune. Kshtu si mendoi un,
edhe Hrista Lupci mban vrtet vendin e nj Instituti t Folklorit Arumun! Nuk njoh tjetr
kngtar q t dij me shum kng arumune se Hrista Lupci.
Ai sht vrtet nj kujtes e gjall e kngs arumune. Na sjell me kngn e tij n nj
bot t panjohur prej nesh, e largt,strgjyshrore, t thell, q me ndihmn e tij del nga
errsira dhe harresa. N at koh kur ne banonim n qytetin e madh, ku dukej se t gjitha
ishin t harruara, Hrista na ktheu n avllin ton/at Arumune.
Hrista Lupci filloi kthimin e arumunve t Rumanis ndaj kngs, folklorit arumun.
Mbas atij filluan t lindin orkestrat arumune q shpun dhe shpien me nder prpara ngjalljen
kulturore arumune: Folklorin. Hrista ngjalli kngt e vjetra i ktheu n jet me iho/ison e
vjetr dhe i veshi me nj iho, iso t re t rregulluar dhe me krkimet e kohs s sotme.
Hrista Lupci krijoi dhe shum kng q hyn n Folklorin Arumun. Hrista Lupci filloi nj
rrug q na shpuri n rrnjt n at q sht pasuria e kngs arumune... Jan vrtet ngjallje q
na mbushin shpirtin me gzim, syt me lot, dhe na japin shpresn se kjo kng safi arumune
nuk do t humbas asnjher.
Pr kto merita Liga e Arumunve t Rumanis dhe Shoqata Bana Aromneasc
i dhuruan Hrista Lupcit mimin Njeriu i Vitit 2003 si shenj t prnjohjes pr t
gjitha prpjekjet q bri pr nxjerrjen n mejdan/drit dhe mbajtjen n jet t kngs dhe t
gjuhs arumune.
205
mimi
Njeriu
i Vitit
2003
Hrista
Lupci
206
Iancu Ballamaci
Vocabularu
Fjalori
Ti cunuscutlu cnttor
nga i njohuri kngtar
Noi armi, bntor asprndi
ne arumunt banor t shprndar
Tu/tru ahnti vsilii

N virsmu averea, puteria, suflitlu
s-bnmu
nu avumu i nu avemu
instituioni ma a noasti
ma Dumnidz nu n-alas
dipu s-chiremuu
i n durseati cti vroar
cu cti unu mari Armnu i poati
aproapea s-n locu di aisti
instituti i nu putumu s-li avemu
tr mini Tache Papahagi fu dealihira
Academii Armneasc
Ai cum minduescu mini
c Hrista Lupci ni dealihea
Locu tr unu Institutu di Folklor Armnescu
Nu cunosc alt cnttor
i s tib ma multi cntii armne
n kaq shtete
derdhm pasurin,fuqin shpirtin
t jetojm
nuk kishim dhe nuk kemi
institucione vetm tonat
por Zoti nuk na la
fare t humbasim
dhe na dhuron ngandonjher
me ndonj arumun t madh q mund
afrsisht t mbaj vendin e ktyre
instituteve q nuk mundm ti kemi
pr mua Tache Papahagi qe vrtet
Akademi Arumune
kshtu si mendoi un
se Hrista Lupci mban vrtet
vendin pr nj Institut t Folklorit Arumun
nuk di/njoh tjetr kngtar
q t dij m shum kng arumune
Vocabularu
207
Fjalori
El easti dealihea memorii yii ai sht vrtet kujtim i gjall

a cnticlui armnescu i kngs arumune
N purt cu cnticlu a lui na shpuri me kngn e tij
Tu/tru un Lumi nicunuscut n nj Bot t panjohur
di noi, di alargu, ancestral prej nesh, t largt, strgjyshrore
Ahndoas, i cu agioutorlu a lui t thell q me ndihmn e tij

Iea ditu antunearicu dilte prej errsirs
i agreari dhe harress
Tu/tru ael chiro cndu n at koh kur
Noi bnamu tu marili csb ne banonim n qytetin e madh
Iu s-prea c tuti suntu agriti ku dukeshin se t gjitha ishin t harruara
Hrista n tur(n) tu avlachea a noast Hrista na ktheu n avllin ton

Aeau armneasc at arumune
Dupu elu ahurhir s s-aminte pas atij filluan t lindin

Orchestri armne orkestra arumune
i dusir i ducu cu tii q shpun dhe shpien me nder

Ninti yisterea prpara ringjalljen
Cultural armneasc kulturore arumune
Hrista (a)nyi cntili veci Hrista ngjalli kngt e vjetra

Li tur(n) tu ban cu iholu i ktheu n jet me ison
208
Iancu Ballamaci
Vocabularu
Fjalori
Veciu e vjetr
Li nviscu tu un iho nau i veshi me nj iso t re
Uidusiti i cu cftrili t rregulluara dhe me krkesat

A chirolui di adz e kohs s sotme
ahurhi un cali i n dusi tu rdztin filloi nj rrug q na shpuri n rrnjt

la aeau i easti averea n at q sht pasuria
di cnticlu armnescu e kngs arumune
suntu dealihea yesteri i n umplu jan vrtet ringjallje q na mbushin

cu harau me gzim
ocii di lcri syt me lot
i n da ndia dhe na japin shpresn
c aestu cnticu safi armnescu se kjo kng e pastr arumune

nu va s-chear nii unoar nuk do t humbas asnjher
durusescu dhurojn
ca semnu di pricunuteari si shenj t prnjohjes
ti tuti cilstsirli pr t gjitha prpjekjet
i li feai ti scuterea q i bri pr nxjerrjen
Tru migdani i nerea tru ban n drit/mejdan dhe mbajtjen n jet

a cnticlui i limbiei t kngs dhe gjuhs arumune
209
Cnd advivsiiu prota lui carti Soari disicatuaduchiiu tr oar c tu literatura armneasc
iny un poetu aleptu, di idviulu aluatu poeticu ca a cunuscutloru poe Mihal Prefti i George Vrana.
Avivsinda poematli alu Spiru Fuchi (ca i alu Prefti i Vrana) ti acaa un dureari fizic: ahurheati s-ti
doar inima dealihea c duche cumu easti agudit di hnge(a)ri antruisiti, i suntu zboarili, metaforili
ditu poemati. Poezia alu Spiru Fuchi agudeati ca svici. Doari. Ti deteapt.Ti aruc tu nirihati. bag
cutlu tu inim. Vedz sndzilu i cur chicuti-chicuti... vedz ntr-oci cauza armneasc curbansit ca
elu fr cbati: ...loat di pi la viini/cuti turusiti (ntruisiti) ta s-bili ca speialiti cauza noast!.
Ma a da i un ndie: lucrnda, azburnda i anvrpsinda un dzu cumu dzti poetlu: ceaia i
poati s-u disfac ua a vintorlui!. (Kira Mantu)
Spiru Fuchi:
Ci i altra
Nuntru tu casa a mea,

Nuntru tu suflitu a meu
Si fai un bteari ntunicoas.
S-sco peri, i easti aest
i undzeati:
Suflitu i truplu
Nu vrea ta s-hib un
Di aest bteari si trunduescu
Murili veci,
Umpluti di chipuri
i cloputi,
i am spindzurat
Tr adueari aminti
Di aest vreav nu armasir ci

Di mhldzi viini
Ni-intrai tu grdina a mea,
Ci i altrai tu oborlu a meu,
Cara v-alasu s-altrai,
Cara v hrnescu cu bucli
di suflit
i aminu di pi firidz
Cara v atrai impadi
Cu pndicli plini di cama vie
Ta s-tuchii aea i zmuticat,
Va n umplei mintea
C grdina e a voast?
210
Iancu Ballamaci
Spiru Fuchi:
Flambura a noast
Nu am flambur ca toi,
Pi balconli a naionalizmului
s-u scuteam,
Aest spuni c nu am chireari,
Spuni c amintari nu-am
Ce escu popul,
-iido popul ari flambura a lui,
Nac si afl la un dimnea,
Srmat cu colorili a dzuili...
Viini nac au loat

Di ns cti un bucat,
Bucata ma scump a flamburiiei
S-pi flambura a lor u au bgat?
Tr aeau noi, frati a mei,
Crnim dup ns tu alumt,
Ddem sndzili a nostru
Ti un bucat in flambura
ascumt.
Spiru Fuchi:
Moscopoli a suflitlui
Ma vrem noi Armni az

Moscopoli npoi u adrm
Cu marmuli frmti di trecut
Statuea a limbeei sculm.
Ninga scot fum casili
Azboarilor e cinuea cald,
George Vrana:
211
Ma vrem noi Armani pi cinu

Sculm un Moscopoli alt.
Ma vrem noi Armani az
Aest csb va u sculm improstu,
Ma i i-fiem ali Moscopoli
Aruzvuit tu suflitlu a nostru?!
Cuvanda cu grailu
Graiu agritu
Pi streaha plmt a chirolui...
La tini mi tornu
Io, hiiu-a tu
Surghiunipsitu
Tu Nisia a Dureariei
Io, Ulise,
Tini eti apanghiul a meu
Chirutu,
Tini eti casa a mea,

Tini eti crivatea a mea,
Disfai-u-ua,
va intru cu un ear apreas
tu mn.
Sum cubeia a ta imir
ca mna al Dumnidz,
tu aumbrata di chinu
va i dormu somnulu.
L e xi a 3 6 ( t r ei dz] i [asi )
214
Iancu Ballamaci
El i z a b e t h Bl a c k we l l
English
Aromne(a)ti
Shqip
Elizabeth Blackwell was born in

England in 1821 and emigrated to New
New York City, when she was 10 years
old. She decided that she wanted to a
doctor. This was nearly impossible for a
woman in the middle of the Nineteenth
Century.
After writing many letters seeking
admission to medical schools she
was finally accepted by a doctor in
Phildelphia. Gave music lessons to
earn money for her tuition. In 1849,
after graduation from medical school,
she decided to further her education in
Paris. She wanted to be a surgeon but
a serious eye infection forced her to
abandon the idea. Upon returning to
the USA, she found it difficult to start
her own practice, because she was a
woman.
By 1857 Elisabeth and her sister,
also a doctor, along with another female
doctor, managed to open a new hospital
the first for women and children.
Besides being the first female physician
in the United States and founding her
own hospital; she also established the
first medicals school for women.
Elisabeth Blackwell si-amint (s-nscu)

tu Angli tu 1821 /i emigr tu/tru Nou
Yorcu (New York) csb/cetateia cnd
ea /aeau/ns ira 10 ai. Un dzu aeau
apufusi/decisi si s-fea un doctoras.
Aeau ira magiudz (gata) imposibl/
niputut ti/tr un, muie(a)ri tu/tru mesea
al secului XIX (nousprdzai).
Dup i scrii multi scrisori cft voia
tu/tru soni/apruchiat di un doctor Filadelfia. De(a)di lexi di muzic, ca s-aminta
pradzi ti/tr plterea a lexilor di coala
medical. Ea/aeau apufusi decisi ti/tr
studili a iei di ma nclo tu/tru Paris. Ea
vrea s-ira un chirurg, ma un infexion
serios di ocii u obligar s-u abandoneadz idea. S-tur(n) tu Statili Uniti
dit America. Ea afl greutati s-nchisea
practica a iei ce ns ira un muie(a)ri.
Dit(u) 1857 Elisabeta /i sora a iei,
tuta un doctora/doctoras/deadun
cu alt femei doctoras, cumndsi
s-discid un spital nou, primu ti/tr
muieri cilimeai. Afar di aist/aest,
ea/aeau ira prima/prota femei doctor
care adr coala medical, ea/aeau
scul prima/prota coal medical ti/tr
muieri.
Elisabeth Blackwell ka lindur n

Angli m 1821 dhe emigroi n New York
city kur ajo ishte 10 vjet. Nj dit ajo
vendosi t bhej nj doktoresh. N ata
koh pothuajse ishte e pamundur pr nj
grua q t bhej doktoresh n mesin e
shek. XIX.
Pasi shkrojti shum letra duke
krkuar leje pr shkollat mjeksore, ajo u
pranua nga nj doktor n Filadelfia. Dha
msime muzike t fitonte para pr t
paguar msimet e saj private. M 1849,
pasi u dipllomua prej shkolls mjeksore,
ajo vendosi pr m tutje arsimimin e
saj n Paris. Ajo dshironte t ishte nj
kirurge, por nj infeksion serioz n sy
e detyruan at t braktiste iden. Pas
kthimit n SH.B.A., ajo gjeti veshtirsi
q t fillonte praktikn e saj sepse ajo
ishte nj grua.
Nga 1857, Elisabetha dhe motra e saj,
gjithashtu nj doktoresh, s bashku me
nj doktoresh tjetr menaxhuan t hapin
nj Spital t ri t parin pr gra dhe fmij.
Prve ksaj, ajo ishte doktoresha e par
n SH.B.A. dhe duke gjetur spitalin e
vet, ajo gjithashtu themeloi shkolln e
par mjeksore pr grua.
215
Voacabulary
Vocabularu
Fjalori
emigrated
Emigr
emigroi
Ira dzai 10 ai
ishte 10 vjet
Apufusi
vendosi
when she
Cnd aeau/ea/ns
one day
Un dzu
was 10 ten years

decided
to become
Si s-faea
a doctor
un doctora/doctoras
impossible
Imposibl/niputut
was nearly
kur ajo
nj dit
t bhej
nj doktoresh
Ira magiudz
ishte pothuajse
for a woman
Ti/tr un muieari
pr nj grua
after writing
Dup i scrii
pasi shkrojti
Caft voia
krkoi leje
in the middle
of the Nineteenth Century
many letters
seeking admission
Tu/tru mesea
al secolui XIX
Multi scrisori
to medical schools
Tu coili medicali
by a doctor
Di un doctor
she was accepted
e pamundur
n mesin
e shek. XIX
shum letra
n shkollat mjeksore
Ira aprucheat
ishte aprovuar/pranuar
gave music lessons
De(a)di lexi di muzic
dha msime muzike
for her tuition
Ti/tr plterea a lexilor
pr t paguar leksionet
to earn money
Ca s-aminta pradz
nga nj doctor
q t fitonte para
216
Iancu Ballamaci
Voacabulary
Vocabularu
Fjalori
its private
A iei private
e saj private
her education
Ti/tr studili a iei di ma nclo
pr studimet e saj pr
wanted to be a surgeon
Vrea s-ira un chirurg
donte t ishte nj kirurge
forced her to
Di ocii u obligar
i syve e detyruan
in Paris
but a serious eye infection

abandon the idea
returning to the USA
she found it dfficult
to start her own practice
Tu Paris
Ma un infexion serios
s-u-abandoneadz idea
m von n Paris
por nj infeksion serios

t braktiste iden
s-tur(n) tu Statili Uniti

dit(u) America
u kthye n SH.B.A.
s-nchisea practica a iei
t niste praktikn e saj
ea/aeau afla dificultati
gjeti vshtirsi
because she was a woman
ce ea ira un muie(a)ri
sepse ajo ishte nj grua
also
tuta
gjithashtu
and her sister
/i sora a iei
dhe motra e saj
along with another female
deadun cu alt femei
s bashku me tjetr grua
managed
cumndsi
drejtoi
doctor
to open
a new hospital
the first for female

children
doctora/doctoras
s-discid
doktoresh
t hap
un nou spital
nj spital t ri
cilimeai
dhe fmij
prima/prota ti/tr muieri
i pari pr gra
217
Gramatica
Conditional mood
Modu condiionalu
Mnyra Kushtore
Present
Prezentu
E tashme
I should fall / tell / do
Mini va s-cdeam / spuneam / feam
Un do t bija / tregoja / bja
You would fall / tell / do
Tini va s-cdeai / spuneai / feai
Ti do t bije / tregoje / bje
He/she would
fall / tell / do
Ael/el; Aeau/ea va
s-cdea / spunea / fea
Ai/Ajo do t
binte / tregonte / bnte
We should fall / tell / do
Noi va s-cdeam / spuneam / feam
Ne do t binim / tregonim / bnim
You would fall / tell / do
Voi va s-cdeat / spuneat / feat
Ju do t binit / tregonit / bnit
They would
fall / tell / do
va s-cdea / spunea / fea
Ata/Ato do t
binin / tregonin / bnin
Past tense
Perfectu
E kryer
I should have
Mini/es va s-aveam
cdzut / spus / fapt
Un do t kisha
rn / treguar / br
You would have fallen / told / done
Tini va s-aveai cdzut / spus / fapt
Ti do t kishe rn / treguar / br
He/She would have

Ael/el; Aeau/ea va s-avea

cdzut / spus / fapt
Ai/ajo do t kishte
rn / treguar / br
We should have fallen / told / done
Noi va s-aveam cdzut / spus / fapt
Ne do t kishim rn / treguar / br
You would have fallen / told / done
Voi va s-aveat cdzut / spus / fapt
Ju do t kishit rn / treguar / br
They would have

va s-avea cdzut / spus / fapt
Ata/Ato/do t kishin
rn / treguar / br
218
Iancu Ballamaci
Cftari: Cai ira Elisabeth Blackwell?
L e xi a 3 7 ( t r ei dz] i [apt i )
220
Iancu Ballamaci
Miciu Bacu:
Carti di la Papu
Vrutu al Papu!
...Ca tuti lucrili au dau fai i vrnu/-vr di noi nu tie i n-ascundi
dzua di mni, nii cari easti. Tu ahurhit tuti s-anvrtea pi ning biseric,
la sculii s-anvia aeali di cai avea ananghe ca si s-fac preft. Cu treairea
a chirolui i cu ligturili i feair cu ascapitu, ahurhir -Moscopoli si
s-discid ct alti lucri. Era di ai di dzli la Moscopoli un sculi la cai
lumea pitriea fumeia s-anvea.
La 1744 sculia aist s-alxi -lo numa Nea Academia. Cumanda fu
dat a unui mari anviat Moscopulean, dup numa Cavalioti Teodor, cai
avea fapt nscn ai pi ning un filozof grec cu mari num, Evghenie
Vulgari, din Poli (Constandinopoli).
El isis filozof. Cavaliotu cunutea pi cama mri-anvia dit Ascapit.
Sum cumanda a lui, Academia s-fe(a)i aeau cama marea, cama avdzta
coal di Balcan. Om fricat cu limbili xeani, cunutea vr trei-patru.
Cavaliotu nu putea s-nu i bga antribarea a sinei a lui: Cum tut Lumea
nvea pi limba a lor i noi nu?!.
La el, a cas videa Srghii i Vurgari c s-duc la sculii iu s-anvia
tu limba sllavon, limba a lor veaci. Avea -alfabet fapt maxus ti ei. Ma
armii lipseau s-li nvea tuti pi ngre(a)ti. Iasti diaveru c tu chirolu
ael, nu para s-ntriba lumea, c luguria/lugria damariei ninga nu s-bga.
Cum a nostri iarau mult pit ciuri faeau liviri cu tut lumea, s-limba tu
cai s-achicseau era greaca. Vslia a turilor iara mari -tini ti c ei para
aveau andreptu s-fac tugirlichi c nu li alsa ala, nu si fea mari chideri
di aist. Dup i vinir tu ligtur cu ascapitu, cu chirolu, vidzur -ei c
un nu vlseati pi alant... -ira ndrept s-agiung i s-ntriab un dzu.
Nafoar di aei i earau anngsi s-cunoasca limbi xeani, aproapea tui
aei i lucrau cu xenii, -tia gre(a)ti, srbe(a)ti, vurgre(a)ti, ture(a)
ti, al cunutea italiana -germana, iar alani i stteau pi ning cupiili
di oi, nu avea i s-nvea i zburau ma armne(a)ti. Iu va nvia

muierli i ii alt limb?
Tini vahi -adu aminti ninga di muma-ta iarai ic cnd muri
irtata, nu avea ma mult di apti-optu ai s-aib tricut di atumia
vr 15. Muma-ta nu tia mrata nica un zbor gresc. Cnd
un idei intr in cap -ahurhieti s-arad tu inim, ateapt di
cama agoa/avoa ic di cama amnat s-aca trup. A s-fe(a)i
-cu Moscopoleaii... Cavaliotu va avea iva sum cciul c pi
niatiptat, cu tut c Moscopolea ana di cama mrli tipografii dit
Balcan, scoasi la Veneia un carti i s-anciama Protopiria, adica
invtur di prima/prota aeau di cai avea ananghi aei i vrea
s-ahurheasc studii di preft i psalt. Pn aoa nu iara -mari lucru,
avea it -altoar ahtari carti, ma Cavaliotu bag ti/tr prota oar
tu/tru cartea a lui un lexic (dicionar cum ii dzem az) -lexicolu
aist avea trei limbi: rmna, greaca i albaneza. Tut cartea eara
scris cu literi graeti, ma tu soni avea bgat, ae ca ti/tr acaie
s-nscnti frndz latini! Vahi vrea s-vead cum ies zboarili scrise
ae -cama mult cum va u ia greii. Ghini nu i ac ca ica lui
carti i putea s-treac nividzut, s-feai ahnd di cum ie! Ari cartea
aist un mari istori va s-u dzac cu alt nispeti altoar. Cum eara
di atiptat, aclo iu earau tuti tu puterea ali Patriarhii, nu putea si
s-fac mari lucru, ma di Moscopoli avea fudzit mult lumi c bana
nu ira sanglami.
Ligturili cu Veneia avea ahurhit s-ia ap. Veneia avea chirut
mult di puterea i avea unoar s-prmtefi Moscopoleai -avea
turat ct iadznoapti, ct Viena. Aclo ficiorii a lor s-duea pi la
scoliili nemeti, cunuscur romi i vineau dit Transilvania luar
ligtur cama mult cu limba latin -i nu putea si s-fac Moscopolea,
eara mult licsor Viena. Ae l si prea a lor. Mna a Patriahului eara
mult lung. i agiumsi i aclo. Ucuta feai un abecedaru ti cilimeaii
i, Boiagi un Gramatic, Roja ahurhi s scrie un istorie a
aromilor.
221
222
Iancu Ballamaci
Miciu Bacu:
Letr nga gjyshi
I dashuri i gjyshit!
...Se t gjitha punt (gjerat) kan dy faqe dhe asnj nga ne nuk di far
na fsheh dita e nesrme, as cila sht. N fillim t gjitha vrtiteshin afr
kishs, n shkoll msoheshin ato prej t cilave kishin nevoj q t bheshin
priftrinj. Me kalimin e kohs dhe me lidhjet q bri me perndimin, filloi
dhe Voskopoja t hapej kah punve t tjera.
Ishte prej vitesh n Voskopoj nj shkoll n t ciln njerzit drgonin
fmijt t msonin prej Nea Akademis (Akademis s Re). Drejtimi i
qe dhn njeriut t madh t msuar Voskopojar, me emrin Teodor Kavalioti
i cili kishte br disa vite afr nj filozofi grek me emr t madh Evgjeni
Vulgari nga Poli (Konstandinopoja).
Ai doli filozof. Kavalioti njihte m t mdhenjt e ditur t perndimit.
Nn drejtimin e tij Akademia u b ajo m e madhja, m e dgjuara shkoll
e Ballkanit. Njeri i rregjur me gjuht e huaja, njihte nja tre-katr. Kavalioti
nuk mund t mos vinte pyetjen: Pse gjith Bota msojn gjuhn e tyre dhe
ne jo?!.
Te ai n shtpi shikonte Srbt dhe Bullgart q shkonin n shkolla
ku msohej gjuha sllave, gjuha e tyre e vjetr. Kishin dhe nj alfabet t br
apostafat/posarisht pr ata. Vetm arumunt duhej t i msonin t gjitha
n greqisht. sht e vrtet se n at koh njerzit nuk para pyesnin, se gjja
e damarit (e origjins) nuk vihej n dukje. Se tant ishin shum npr rrug,
bnin allishverishe me t gjith njerzit dhe gjuha me t ciln kuptoheshin
ishte greqishtja, vendi i turqve ishte i madh dhe ti di q ata nuk para kishin
t drejtn t bnin trazira se nuk i linte Allahu, nuk bhej qeder i madh pr
kt. Mbasi bn lidhje me perndimin me koh pan/shikuan dhe ata se
njera nuk ngjasonte me tjetrn. Ishte e drejt t arrinin t pyesnin nj dit.
Jasht nga ata q ishin t angazhuar t njihnin gjuht e huaja, t gjith ata
q punonin me t huajt dinin greqisht, srbisht, bullgarisht, turqisht; t
tjer njihnin italishten, gjermanishten, ndrsa t tjert q rrinin me kopet

e dhenve nuk kishin prse ti msonin ato, por vetm arumanisht. Ku do
t msonin grat dhe fmijt gjuh tjetr? Ti vall do t sjellsh ndrmend
akoma nga gjyshja tnde, ti ishe i vogl kur vdiq e ndiera, nuk ishe m
shum se 7-8 vjet, ka kaluar q athere nja 15 vjet, gjyshja tnde e mjera
nuk dinte asnj fjal greqisht.
Kur nj ide hyn n kok dhe kur fillon t rradhitet n zemr, pret
sa m shpejt ose m von t zr trup/t konkretizohet. Kavalioti do t
kishte dika nn ksul se papandehur, meq Voskopoja kishte nj nga m
t mdhat tipografi t Ballkanit, nxori nj libr q u quajt Protopiria,
d.m.th. t msuarit e par, gj pr t ciln kishin nevoj pr t filluar
studimet pr priftrinj ose psalt n at koh. Deri ktu sishte dhe aq pun
e madhe. Kishte dal dhe tjetr her nj libr i till, por Kavalioti, pr her
t par n librin e tij futi nj leksik (fjalor si i themi sot), dhe ky leksik
(fjalor) kishte tre gjuh: rumanishten/vllahen, greken dhe shqipen. Gjith
libri ishte shkruar me shkronja greke, por n fund kishte vn, ashtu si pr
shaka dhe disa flet me shkronja Latine. Mbase donte t shikonte si dalin
fjalt e shkruara kshtu dhe pr m tepr si do ta merrnin grekt. Mir nuk
e kapen sepse libri i tij i vogl, q mund t kalonte pa u par, u b i till q
kur doli. Ky libr ka nj histori t madhe dhe q do ta them me tjetr synim
her tjetr. Si ishte pritur atje ku ishin t gjitha n fuqin e Patriahis?
Nuk mund t bhej pun e madhe sepse prej Voskopojs kishin ikur shum
njers se jeta nuk ishte e sigurt.
Lidhjet me Venetikun kishin filluar dhe ato t merrnin uj. Venetiku
kishte humbur shum nga fuqia q kishte njher e nj koh dhe tregtart
Voskopojar kishin kthyer n mbrmje kah Viena. Atje djemt e tyre
shkonin npr shkollat gjermane, njohn rumun q kishin erdhur nga
Transilvania, morrn m shume lidhje me Gjuhn Latine. Ishte m e leht
Viena sesa t bhej Moskopolea ( Voskopoja). Kshtu u dukej atyre. Dora
e Patriarhut ishte shum e gjat, i arriti edhe atje. Ukuta bri nj abecedar
pr fmijt, Boiagi nj gramatik, Rozha filloi t shkruaj nj histori t
Arumunve ( Vllehve).
223
224
Iancu Ballamaci
Vocabularu
Fjalori
Nu tie
nuk di
i n()-ascundi
far m fsheh
Dzua di mni
dite e nesrme
Nii cari easti
as cila sht
Tu ahurhit
n fillim
Tuti s-anvrtea
t gjitha vrtiteshin
Pi ning bisearica
npr kish
Avea ananghe
kishin nevoj
Ca si s-fac prefi
q t bheshin priftrinj
Cu treairea a chirolui
me kalimin e kohs
i cu ligturili
dhe me lidhjet
i fe(a)ira cu ascapitu
q bn me perndimin
Ahurhir s-discid
filluan t hapen
Ct alti lucuri
ndaj punve t tjera
La cai lumea pitriea
n t cilat njerzit (bota) drgonte
Fumeia s-anvea
fmijt t msonin
Cumanda fu dat
drejtimi i q dhn
A unui mari anviat
nj t shkolluari t madh
225
Vocabularu
Fjalori
Avea fapt nscns ai
kishte br disa vjet
Pi ninga un filozof grec
afr nj filozofi grek
Cu mari num
me emr t madh
Sum cumanda a lui
nn drejtimin e tij
Academia s-fe(a)i aeau
Akademia u b ajo
Cama marea
m e madhja
Cama avdzata coal
m e dgjuara shkoll
Dit Balcan
e Ballkanit
Cunutea vr tre-patru limbi
njihte ndonja tre-katr gjuh
Cum tut Lumea nvia
Si tr Bota msonte
Pi limba alor i noi no?
n gjuhn e tyre dhe ne jo?
La el acas videa
te ai n shtpi
Srghii i vurgarii
srbt dhe bullgart
C s-duc la sculii
shkojn n shkollat
Iu si-anviaa tu limba sllavon
ku msonin n gjuhn sllave
Limba a lor veaci
gjuha e tyre e vjetr
Avea s-alfabet fapt maxus
kishte dhe alfabet t br posarisht
Ti ei
pr ata
226
Iancu Ballamaci
Vocabularu
Fjalori
Ma armii lipseau
vetm arumunt duhej
s-li anvea tuti pi greati
ti msonin t gjitha n greqisht
dup i vinir tu ligtur
mbasi erdhn n lidhje
cu ascapitu
me perndimin
cu chirolu
me kohn
vidzur -ei
pan dhe ata
iu va invia muierli
ku do t msonin grat
i iii alt limb
t vegjlit tjetr gjuh
tini vahi -adu aminti
ti ndoshta sjell ndrmend
di mum-ta
prej gjyshes
di atumia vr 15 di ai
q athere 15 vjet
mum-ta nu -tia mrata
jot gjyshe nuk dinte e shkreta
nica un zbor grescu
as edhe nj fjal greqisht
un idei intr n cap
nj ide i hyri n kok
va avea iva sum cciul
do t kishte dika nn ksul
ca pi niatiptat
se papritur/papandehur
cu tut c scoasi
megjithse nxorri
la Veneia un carti
n Venetik nj libr
i s-ancima
q quhej
On train
227
Tu/tru tren
N tren
Is this the right train for...?
E(a)ti dealihea/dealihira aist tren

i/care nedzi ti...?
sht e vrtet q ky tren shkon pr...?
Excuse me, is this place taken?
S-mi irta/iartmi, e(a)sti acat

aist loc?
M falni, sht i zn ky vend?
May I shut the window?
A pot s-u ncid firidha?
A mund ta mbyll dritaren?
May I turn off/on the heating?
A pot s-u discid ngldzrea?
A mund ta hap ngrohjen?
Would you like a cigarette?
Vre (ursi) un igari?
Doni (urdhroni) nj cigare?
railway, railway station
hiercalea, staionu
di hiercali/tren
Hekurudha, stacioni hekurudhor
inquiry office, information
uficiu di informare
Zyra e informacionit
waiting room
camera/udaia di atiptari
dhoma e pritjes
luggage office
apruchearea al strailor
pranimi i plakave
left-luggage office
uficiu di alsarea al bagajilor
zyra e lnies s bagazheve
suitcase; porter
valia, hmallu
valixhja, hamalli
accommodation bureau
uficiu ti/tr camirili
zyra pr dhomat
entranceexit
intrarea-irea/intrari-iri
hyrja-dalja
lavatory gentlemen
tualeta di mascuri
banja e meshkujve
lavatory ladies
tualeta di muieri
banja e grave
booking office; ticket
Casa/bileta/arca di plte(a)ri
arka, bileta
return ticket
bilet duc-vinit
bilet vajtje-ardhje
weekend ticket
bilet stmnal/sptmnal
bilet javore
228
Iancu Ballamaci
On train
Tu/tru tren
N tren
ticket price
preu di bilet
(tarifa, plte(a)rea di calitori)
mimi i bilets
(tarifa, pafare gesa e udhtimit)
time-table
oraru di calitoria
orari i udhtimit
connection, arrival
Ligtur di caiuri, agiundze(a)rea
lidhje rrugsh, mbrritja
departure railway guard
nchise(a)rea, conductoru
nisja, konduktori
sleeping-car
vagonu ti/tr dure(a)ri
vagoni i fjetjes
dining-car
vagonu ti/tr m(n)cari
vagoni i ngrnies
(car) passengers
calitorii/pasagerii
udhtart/pasagjert
goods train
trenu di mrfuri
treni i mallrave
first train
trenu expres/tren di agoa
treni i shpejt
Cftari: Fe un dialog cu mum-ta pi Aromne(a)ti!
L e xi a 3 8 ( t r ei dz] i opt u)
230
Andon Cristo
(Elbasan, Albania/Arbinuia)
Iancu Ballamaci
Identitatea a Armilor
(Partea I)
Caiido di voi s-lu ntreghi i eti tini? apandisea a tutlor

100% va s-hib: Escu armn, ic escu rmn. Tu toat bana a
mea nu am avdzt alt apandisi.
Isturiai, linguit, filuloghi, etnografi cu profesionalizmul
a-lor da ma aest apandisi. Antropologhia ali culturi i a oasilor
a oamilor spun c arm iu i vrei i bneadz snt un damari,
un sndzi, au un antropologhii cultural i a oasilor. Limba
Armn easti unsoi la tu arm ic rmn.
Adeli cum am vdzut mini, a -cum am aleapt pitu cri,
a cum am avdzt, snt comuni.
Limba Armneasc ic rmneasc, ari i dialecturi. Tu
Arbiniii s-cunoscu dialectul frrot, grabuvean, a migidolor i
alti varianti cama i, cai nu snt dialekti ma ar nndau zboar
ahorhea di aisti dialecturi cama mri.
Anda zburam cu filologul di la Universitetul Alexandru
Giuvani di Elbasan, profesorul Albert Risca, a ntribariiei a mea
c cnd un dialect poati si aciam limb ahorhea, el i-aspusi:
Limba esti un cod. Oamii l ar bgat numa a obiectilor dit
natura a fenomenilor, a verbilor... i a s-ea di hbari entre n,
comunicadz. Pn cnd ei pi aistu cod comunicadz licor, si
aduchescu un-cu-alantu, vra s-dzc c dialectili nu snt fapti
limb ahorhea, armn dialecti.
S-la ntribarea alant a mea tr nsu: Cnd un om si-achiam
c u ar chirut limba?. El mi apandisi: Cnd ai un dor mari,
pi cai limb dzt: Oh, ata a mea! Ic cnd ti aca inatea cum
u dai blstemu, pi i limb. Tu aisti situati omu nu zburti cu
inetelectu ma zboru i iasi dit suflit.
Di aest mini aduchi c armneasca esti un. Mini, nicuchira
a mea, feata, ficiorul, nipoatili zburm rmne(a)ti, ni aduchim
Armn, nica vr oar, -tu situaea greau a dictaturiiei lung,

nu n trcu tu minti s-dzeam c nu him rmn, ic s-n vinea
zori c iram ahtari mileti.
Tora la s-v spun ti csblu Elbasan, ti Arm di aclo. Aest
situat di aest csb, easti tu ntreag Arbuniia. Csblu easti tes
nolghica/nordica, tu mesea di Arbinisii. Elu s-tindi na ndreapta a
arului cumbin cnd ti prim ct iu cur el. Di partea di Nord
ari dzeani anvliti di masini, anc tu padi plantaioni di agrumi,
di au, hurma .a.
Di na stnga di Arul cumbin si scoal Munti Polis,
Zavalina, Ghinar, -dupu ns Munili Lenie, i easti ka un paradis
ic cum spuni scriitorul armn Dimu Tarua: Easti intrarea a
paradisului. Easti un vali cai u bati ma mult vimtu, ali amari
Adriatic, di cai easti di parti 80 di Km. Aista pozit gheografic
fu arasit di arm, c tu un lrdzimi di 30-50 di Km easti di
parti padea pn la mun. A ei dipunea iarna dit munti, nc
veara ia tu munti.
C arm bneadz Elbasan di mult chiro spuni un
corresponden pitricut di Elbasan la anul 1901, -editat tu
revista e studenilor di Bucurest. Ia, i spuni aest: La anul 1901,
Elbasan avea 170 di fumei armni. Mhllu ma mari ira Smtu
Nicola. Ca vr 50 di fumei bna pi ninga cai cura arulu
cumbin. Aclo avea vr 130 di fumei armneti, vini di Lnga,
Grabova i Muscopuli.
Ca vr 50 di fumei dea tu mhllu Tanacioti, c armi
aeci ira di Nicea. Alti l0-15 di fumei bna tu Mhllu Hagias
.Aiti arm avea vinit di Muzchie, a c ei ira fraro.
Di pui ai ninti vinir i nscnti fumei di picurar, tut di
Muzchie. Arm din Elbasan fea multi lucri, ma locul nu-l
lucreadz. Ma mul di n ira bcai. Ali ira -picurar. Di la 1897

s-discisi -Elbasan, coala romneasc i nearsi ghini, di Vilaetul
di Elbasan ira -dau hori tu cai bna arm, trmen cu 50 di
fumei di cai 22 ira armi, si rric cu 50 di fumea di cai 25 ira
armneati.
Tu cartea al Sami Frasri, editat ninti oara Bucureti, la anul
1899, Arbiniia i ira i easti i i va s-hib, tu partia i spuni ti
oaspi a Arbineilor, scrie: ...Di naiunili viini, ma un oaspi
avem, cai ari aduchit buneaa a lor i u tie c fr di noi nu poati
si s-n. Aist naiuni easti naiunea a vlahilor, cai bneadz tu
Arbinisii i nafoar di ns. Ma tu soni u loar di hbari i ei
ct afilisit easti limba i naionalitatea i caiivrei om, i acar
s-nvea limba a lor i s-discida coli ahorhea.
Andon Cristo
(Elbasan, Shqipri/Arbinuia)
231
Az Elbasan bneadz 800 di fumei armni (ca la 4.000 di
sufliti). Ahorhea di avdidzeria natural, au vinit -di la alti hori
i csbdz. Anda zburam ti cultura a armilor di Elbasan u
aduchim aist ligat cu tradiia a iei nu ma di Elbasan, ma a
ntreaghiiei armnami, zburm ti limba muat, tradiili i toati i
au fapt ei tr cultura, ivilizaea, cum i ligtura aitei culturi cu
alti culturi i civilizaii naionali i prueslu i dari -loari natural.
Armi snt maestri a znilor alor tradiionali, ca criterea a
oilor, caprilor, lucrarea a macsuliiei, realit cai snt cunuscuti tu
Evropa i pn tu Eghiptu.
Elbasan ic cum i dzc arm Nocsta, di totna -pn adz,
ari maestri dealihea ti art, cultur, sport, tin, economie, cum
i iurist, agronomi, dascai i alti.
Identiteti i Arumunve
(Pjesa I)
Secilin prej jush ta pyessh far je ti? prgjigjja e t

gjithve 100% do t jet: Jam arumun, ose rumun. N tr
jetn time nuk kam dgjuar tjetr prgjigje.
Historian, gjuhtar, filolog, etnograf me profesionalizmin
e tyre japin vetm kt prgjigje. Antropologjia e kulturs dhe
koskave t njerzve tregojn se arumunt kudo q banojn jan nj
damar, nj gjak, kan nj antropologji kulturore dhe t koskave.
Gjuha Arumune sht njsoi n t gjith arumunt ose rumunt/
rmnt.
Zakonet si kam par un, ashtu dhe si kam lexuar/zgjedhur
npr libra, ashtu si kam dgjuar, jan t zakonshme.
Gjuha Arumune ose Rumune ka dhe dielekte. N Shqipri
njihen dialekti frshrot, grabuvean, i mixhidonve, dhe t tjera

variante m t vogla, t cilat nuk jane dialekte por kan disa fjal
vean nga kto dialekte m t mdha.
Kur folm me filologun e Universitetit Aleksandr Xhuvani
t Elbasanit, profesor Albert Riskn, pyetjes sime se kur nj dialect
mund t quhet gjuh e veant, ai m tregoi: Gjuha sht nj kod.
Njerzit u kan vn emrin objekteve t natyrs, fenomeneve dhe
kshtu merren vesh ndrmjet tyre komunikojn. Derisa ata me
kt kod komunikojn leht, kuptohen njeri me tjetrin d.m.th. se
dialektet nuk jan br gjuh t veanta, mbeten dialekte.
Dhe n pyetjen time pr t: Kur nj njeri quhet se e ka humbur
gjuhn?. Ai mu prgjigj: Kur ke nj mall t madh n far gjuh
232
thua: Oh, nna ime ose kur t z inati si e jep mallkimin, n

gjuh. N kto situata njeriu nuk flet me mendjen, por fjala i
del nga shpirti.
Nga kjo un kuptova se arumanishtia sht nj. Un, nikoqiria
ime, vajza, djali, mbesat flasim rumunisht, ndihemi arumun,
edhe ndonjher, dhe n situat t rnd t diktaturs s gjat nuk
na shkoi ndr mend t thonim q s-jemi arumun, ose t na vinte
zor se ishim popull i till. Tani tju tregoj pr qytetin e Elbasanit,
pr arumunt e atjeshm. Kjo situat e ktij qyteti sht n t tr
Shqiprin. Qyteti i Elbasanit sht shtrir n veri t Shqipris.
Ai shtrihet n t djatht t Lumit Shkumbin kur ecn q atje ku
buron ai. N ann e Veriut ka kodra t mbuluara me ullinj, ndrsa
n fush ka plantacione agrumesh, rrushi, hurma etj.
N t majt t Lumit Shkumbin ngrihen malet Polis, Zavalina,
Gjinar, dhe pas tyre Mali I Lenies, q sht si nj parajs ose si
tregon shkrimtari arumun Dimu Tarusha: sht hyrja e parajss.
sht nj lugin q e rreh shum era e Detit Adriatik, prej t cilit
sht larg 80 Km. Kjo pozit gjeografike qe plqyer nga arumunt
sepse n nj largsi prej 30-50 Km sht larg fusha deri n malet.
Kshtu ata zbrisnin dimrit nga mali, ndrsa vers delnin n male.
Se arumunt banojn n Elbasan prej shum kohsh tregon
nj korrespondenc e drguar nga Elbasani n v.1901 e botuar
n Revistn e studentve t Bukureshtit. Ja, far tregon kjo:
N v.1901, n Elbasan kishte 170 familje arumune. Mhalla m
e madhe ishte Shn Nikolla. Ndonja 50 familje jetonin afr
burimit t Shkumbinit. Atje kishte ndonja 130 familje arumune
t ardhur nga Llnga, Grabova, Voskopoja. Nja 50 familje rrinin
n mhalln Tanacioti, se kta arumun ishin nga Niea t tjera
10-15 familje jetonin n Mhalln Haxhias. Kta arumun
vinin nga Myzeqeja, kshtu q ata ishin frshrot. Pak vite
Iancu Ballamaci
m par erdhn dhe disa familje obenjsh, tr nga Myzeqeja.

Arumunt e Elbasanit bnin shum pun,vetm tokn nuk
e punonin. M shum ata ishin bakaj. T tjer ishin blegtor.
Nga viti 1897 u hap dhe n Elbasan shkolla rumune dhe shkoi
mir. Nga Vilaeti i Elbasanit ishin dhe dy fshatra n t cilat
banonin arumunt, Shtrmen me 50 familje prej t cilave 22
ishin arumun dhe Crrik me 50 familje prej t cilave 25 ishin
arumun.
N librin e Sami Frashrit, botuar n Bukuresht m1899,
Shqipria ka qen, sht dhe do t jet, n pjesn q tregon
pr miqt e shqiptarve, shkruan: Nga kombet fqinje, vetm nj
mik kemi, i cili ka kuptuar t mirn e tij dhe di q pa ne nuk mund
t mbahet. Ky komb sht kombi vllah, i cili banon n Shqipri
dhe jasht saj. Por n fund e morrn vesh dhe ata sa e nevojshme
sht gjuha dhe nacionaliteti pr donjeri, dhe filluan t msojn
gjuhn e tyre dhe t hapnin shkolla t veanta.
Sot n Elbasan banojn 800 familje arumune (si nja 4.000
njers). Vean rritjes natyrore, kan erdhur dhe nga t tjera
fshatra dhe qytete. Kur flasim pr kulturn e arumunve t
Elbasanit e kuptojm kt lidhur me traditn e saj jo vetm
t Elbasanit, por edhe t tr armnames, flasim pr gjuhn
e bukur, traditat dhe gjithka q kan br ata pr kulturn,
civilizimin, si dhe lidhjen e ksaj kulture me kultura dhe
civilizime t tjera Kombtare dhe procesin dhnie-marrje
natyrore. Arumunt jan mjeshtra t zanateve t tyre si: rritja
e dhenve, dhive, punimi i bulmetrave, realitete q jan t
njohura n Europ dhe n Egjipt.
Elbasani ose si i thon arumunt Njoksta gjithmon dhe
deri sot, ka mjeshtra t vrtet pr art, kultur, sport, shkenc,
ekonomi, si edhe jurist, agronom, msues etj.
L e xi a 3 9 ( t r ei dz] i nou\)
234
Andon Cristo
(Elbasan, Albania/Arbinuia)
Iancu Ballamaci
Identitatea a Armilor
(Partea a-II-lea)
La anul 1897, s-discisi i Elbasan, cum dz coala

romneasc tu Mhllu Smtu Nikolla, la casa a Carangilor,
vula a iei s-veagi i az di tiniri ai iei fisi. ntr dascai
atiei colii ira i Urani Ignati(Cui), cai cnd si ncisi coala di
Elbasan, u pitricur directoar la scoala romneasc di Curceau.
Ea s-mrt cu pictorul (zugraful) Iorghi Cui. Dunica Maceasa
di Prilep. Ea s-mrt cu Sutir Becea, tat-su al Ioan Becea. Iis
Iovan Becea eara dascal i director la colili arbiniseti din
Elbasan.
Az snt mult dascai Armi aoa, cai da nvtura pri
arbiniseasca. Noi avem umuti c tu aist chiro ali democraiei,
nu va s-hib di parti dzua cnd ficiuriii armi va nvia i
limba a lor rmneasc, paralel cu arbiniseasca. (Ta si agiung
ct ma anghiu aest dzu, s-lucrm cu toati putearili a noastri).
Un lucru ahtari di apostul lu ari fapt ninti di al Doi-lea Alumt
Mondial i Thimi Simacu.
Ma cai ira aist dascal pasionant, cu suflit mari? Thimi Simacu
s-nscu tu hoara armaneasc Nicea di Pograde. El armasi
oarfan di icu i criscu la un streah di oarfai Curceaua. Cara
ira ditiptat, fei lieulu. Aistu Lieu, cum i coala romn dit
Mhllu Smtu Nikolla di Elbasan, a cum i l00 di alti coi
dit Balcan, s-pltea dit Statul Romn, a cum s-pltea i streaha
(casa) di oarfii di Curceaua. Dup bitiserea a lieului, el lucr
dascal tu horili dit Arbiniie, anda ddea nvetura i n-horili
Armn. Dascalu Thimi Simacu continu s-da nvetura i tu
hoara Cosova din districtul Elbasan, iu avea mult fumei armni,

pn ii la pensie.
Contribuia aitui apostul di nvtur Armneasc i
Arbinuseasc easti niagrit tr aei ti avura ocazia s-hib
tu ctiga a lui i n contact cu ns, cu cultura i tina alui.
Humorlu a lui cu lizeti importana i i ddea a nvturiei nu
ma la ficiuri, ma s-la adulii. El eara ma mult di un dascal,
eara i un bun educator a iilor. Omagiul ael ma mari ti ns
easti ti noi s-putem s-lucrm ca el.
Si ti c arm snt cristii Ortodoxi. Tu Mhllu
Smtu Nicola eara sculat bisearica toat cu aist num. Eara
adrat aist bisearic la anul 1875, dit Statul Romn. La aist
biseric smtili, misterii s-fea pi armneati i ma npoi pi
Arbinuseati. Prefii i alani si pltea dit Romnia. ntr alti ira
i prefi Naun Pecini i Tanas Bebi. Tu biserica s-fea smtili,
misterili tr comunitatea armn din Mhllu Smtu Nicola
i-ira cu ligtur cu biseriili di Curceau, Grabova i Muscopuli.
Eali ira ligati cu bisearica si episcopul Romn. Easti interesant
s spunem -tr lucrul colosal fapt di pictorii (zugrafii) Catro
(Cetiri/patru), cai ti muli ai i tr multi brni au zugrafipsit
biseriili di toat Arbiniia di Nolghica: Lua, Fearca, Berat,
Avlona, Selenia s.a.
Tut ti aest oper istoricu Teofan Popa ari fapt studii
tinifii ti lucru ghigantic a aitlor pictori armi, studii editati
sum titlul: Pictori Arbine eta di measi (evul mediu), sum
ctiga ali Academii di tiini ali Arbiniiei.

Ma putem s-dztem c domeni di studio tiinific sntu
i coala romn di Elbasan, bisearica di Mhllu Smtu
Nicola, bana i opera a dascailor Urani Ignati, Dunica
Maeasa, Iovan Becea, Thimi Simacu s.a. Tut ai snt muli
235
oamii nviai, oamii di tiin, cai ateapt ctiga i
studili a nipolor a lor, i s-l scoat la luin opera mari
a lor tr cultura armn ahorhea, ma -ti marea cultur dit
Arbiniie. Duem aminti aoa biri di poezii al Theohar Mihadas
(l918-1996):
[...] Nu v-agrsii, uti arini nu v-adrai,

O lai a mei prini, au, straui,
uti pi tini, fara a mea,
Asi-i... a voastr-i alvdarea marea,
s-aia ma tiia....
Andon Cristo
(Elbasan, Shqipri/Arbinuia)
Identiteti i Arumunve
(Pjesa II)
N v.1897, u hap dhe n Elbasan, si thash shkolla rumune

n Mhalln Shn Nikolla, n shtpin e Karanxhijve vula e
saj ruhet nga t rinjt e atij fisi. Ndr msuesit e ksaj shkolle
ishte dhe Urani Ignati (Kushi), e cila kur u mbyll shkolla n
Elbasan, u drgua drejtoresh n shkolln rumune t Kors.
Ajo u martua me piktorin Jorgji Kushi. Tjetr msuese n kt
shkoll ishte dhe Dunica Maceasa nga Prilepi. Ajo u martua me
Sotir Becean, baban e Johan Beceas. Vet Jovan Becea ishte
msues dhe drejtor n shkollat shqipe t Elbasanit.
Sot ka shum msues arumun ktu,t cilt japin msim n
shqip. Ne kemi shpres se n kt koh t demokracis, nuk
do t jet e largt dita kur fmijt arumun do t msojn dhe
gjuhn arumune, paralel me shqipen. (Q t arrij sa m shpejt
kjo dit, t punojm me t gjitha fuqit tona). Nj pun t till e

ka br para Lufts s II Botrore dhe Thimi Simaku.
Por cili ishte ky msues pasionant, me shpirt t madh? Thimi
Simaku u lind n fshatin Ni t Pogradecit. Ai mbeti i varfr q
i vogl dhe u rrit n nj streh jetimsh n Kor. Meq ishte i
zgjuar bri Liceun. Ky Lice si edhe shkolla rumune e Mhalls
Shn Nikolla t Elbasanit, si edhe 100 shkollat e Ballkanit
paguheshin nga Shteti Rumun ashtu si paguhej dhe Streha e
Jetimve t Kors. Mbas mbarimit t Liceut, ai punoi msues
n fshatrat e Shqipris ndrsa jepte msim dhe n fshatra
arumune. Msuesi Thimi Simaku vazhdoi t jepte msim dhe
n fshatin Kosova t distriktit t Elbasanit, ku kishte shum
familje arumune derisa doli n pension.
236
Iancu Ballamaci
Kontributi i ktij apostoli t t msuarit arumanisht dhe shqip

sht i paharruar pr ata q patn rastin t jen nn kujdesin e tij
dhe n kontakt me t, me kulturn dhe dijen e Tij.Humori i Tij
i lizetshm rndsia q i jepte t msuarit jo vetm n femijt,
por edhe n adultt. Ai ishte m shum se nj msues, dhe nj
educator i mir i t vegjlve. Homazhi m i madh pr at sht
q ne t punojm si ai.
Dihet q arumunt jan t krishter orthodoks. N
Mhalln Shn Nikolla ishte ngritur kisha gjithashtu me kt
emr. Ishte ndrtuar kjo kish n vitin 1875 prej Shtetit Rumun.
N kt kish kremtet, misteret bheshin n arumanisht dhe m
von n shqip. Priftrinjt dhe t tjert pagushin nga Rumania.
Ndr t tjer ishin dhe priftrinjt Naun Peini dhe Thanas
Bebi. N kish bheshin kremtet, misteret pr komunitetin
Arumun t Mhalls Shn Nicolla dhe ishin n lidhje me
kishat e Kors, Grabovs dhe Voskopojs. Ato ishin lidhur me
kishn dhe episkopin Rumun. sht interesant t tregojm dhe
pr punn kolosale t br nga piktort Katro (cetiri-katr),

t cilt pr shum vjet dhe pr shum breza kan pikturuar
kishat e Shqipris s Mesme: Lushnj, Fier, Berat, Vlor,
Selenic etj. Gjith pr kt vepr historiani Teofan Popa ka
br studime shkencore pr punn gjigande t ktyre piktorve
arumun studime t botuara nn titullin Piktor Arumun
t Periudhs s Mesjets, nn kujdesin e Akademis s Shkencave t Shqipris.
Por mund t themi se fusha studimi shkencor jan dhe shkolla
rumune e Elbasanit, kisha e Mhalls Shn Nikolla, jeta dhe
vepra e msuesve Urani Ignati, Dunika Maceasa, Jovan Becea,
Thimi Simacu etj. Po ashtu jan shum njers t ditur, njers t
shkencs, t cilt presin kujdes dhe studimet e niprve t tyre, q
tu nxjerrin n drit veprn e tyre t madhe pr kulturn arumune
veanrisht, por dhe pr kulturn e madhe t Shqipris.
Sjellim ndr mend ktu poezit e Theohar Mihadash
(1918-1996):
[...] Nuk ju harrova, as turpe nuk u bra,

o t mjert prindrit e mi, gjysh, strgjysh,
as pr ty fisi im,
Ashtu sht... juaji sht lavdrimi i madh,
dhe mua vetm nderi....
L e xi a 4 0 ( pat r udz] )
238
Iancu Ballamaci
Veciu emigrant
Stela:
Emigranti i vjetr
Old emigrant
Mini/eu voi s-ved Salvatore Scaccia.
Un dua t shikoj Salvatore Scaccia.
I want to see Salvatore Scaccia.
Cai e(a)sti ael/el?
Kush sht ai?
Whos he?
i achicsit voi cai e(a)sti ael?

S- spu, nu yivsi/ghivsi voi
ziarul?
far kuptoni ju kush sht ai?

M trego/t m tregosh, nuk lexoni ju
gazetn?
What do you mean, whos he?

Tell me, dont you read the
newspaper?
Rar. Ae(a)li nu poart vr iva, ma

tiri/hbri sllabi.
Rrall. Ato nuk mbartin ndonj gj,

por lajme t kqia.
Rarely. They dont carry anything,

but bad news.
Incac voi nu yivsi/ghivisi ae(a)

li, voi nu ti c Salvatore Scaccia e(a)
sti un veciu emigrant i/cari s-tur(n)
ditu America.
N qoft se ju nuk lexoni ato, ju

nuk dini q Salvatore Scaccia sht
nj emigrant i vjetr i cili u kthye prej
SH.B.A.
If you dont read them, youd know

that Salvatore Scaccia is an old
emigrant who just returned
from USA.
i subachicse(a)ti aeau/ea? Muli

di emigrani s-toar dit America.
far nnkupton ajo? Shum

emigrant kthehen nga SH.B.A.
What does that mean? A lot of

emigrants come back from USA.
Ma Salvatore Scaccia e(a)sti ahorhea.

Ael/el e(a)sti un leghend.
Por Salvatore Scaccia sht i veant.

Ai sht nj legjend.
But Salvatore Scaccia is special.

He is a legend.
Ce?
Pse?
Why?
Mita:
Stela:
Mita:
Stela:
Mita:
Stela:
Mita:
239
Stela:
C el e(a)sti 93 di ai, ar fut
di parti dit Italia ti/tr
76 (aptidziasi) di ai.
Ael/el e(a)sti un milionar
ar(i)scriiat un carti.
Se ai sht 93 vjet, ka qen

larg Italis pr 76 vjet.
Ai sht nj milioner dhe ka
shkruar nj libr.
Because he is 93 years old,

has been away from Italy for
76 years. Hes a millionaire
and has written a book.
Nuk mund t jet!
Cant be!
Po, kshtu sht.

Jo vetm ajo/ato thon se
ai ka dhuruar nj milion dollar
qytetit t tij pr t ndrtuar
nj spital pr brjen
e konstrukcionit.
But yes.
Not only that/they say he
donated a million dollars
to his town for the construction
of a hospital.
far bnte ai n SH.B.A.?
What was he doing in USA?
Nuk jam i sigurt. Duket se

si njeri i ri ai ishte nj murator;
athere ai u b nj kontraktor
dhe bri shum para.
Im sure. It seems that as

a young man he was a bricklayer;
then he become a contractor
and he made a lot of money.
Fatbardh! Njeri me fat! Un dua q

ai t m jepte pak milion t thata.
Lucky guy! I wish hed given me

a million.
Mita:
Nu poati s-hib!
Stela:
Ma a e(a)sti.
Nu ma aeau/aeali/e(a)li dzc
c el/ns ari durusit/mescut
un million di dular cetateei/
csblu a lui ti/tr adrarea
a unui spital.
Mita:
i fea el tu America?
Stela:
Nu esc sigur. S-veadi c ca om tinir el
ira un murator; astumsina
(atumea) el s-fe(a)i un contractor
-fe(a)i mul pradz/bai.
Mita:
Tihi alb! Om cu tihi! Mini/eu voi
i el s- ddea pun milion uscati.
240
Iancu Ballamaci
Stela:
Voi pute s-yivsi/ghivsi cartea

a lui Bana di un emigrant.
S-veadi c el u scrii aeau pi
engleze(a)ti c astumsina/atumia
u-avea trtur(n)at pi italineti.
Ju mund t lexoni librin e tij:

Jeta e nj emigranti.
Duket se ai e shkroi n anglisht
dhe se e kishte prkthyer athere edhe
n italisht.
You must read his book

Life of an emigrant.
It seems that he wrote it in English
and that he then had it translated
into Italian.
Ce nu ti ns italine(a)ti?
Pse nuk di ai italisht?
Why? Doesnt he know Italian?
Ma tu 76 di ai el avea agrt
multi lugrii.
Por n 76 vjet ai kishte harruar

shum gjera.
But in 76 years he has forgotten

many things.
i ma fai ael aoa az?
far po bn ai ktu sot?
Whats he doing here today?
Ari una conferin di pres

ti/tr publicarea ali cartiiei a lui.
Ka nj konferenc shtypi
pr publikimin e librit t tij.
Theres a press conference

for the publication of his book.
Di cai csb/cetaet e(a)sti el

dze voi?
Prej cilit qytet sht ai thoni ju?
What town did you say hes from?
Mini/eu nu dzc c nu-u tiu;

ma tiu c el e(a)sti di Calabria.
Un nuk them se nuk e di;

por di q ai sht nga Kalabria.
I didnt say because I dont know;

but I do know that hes from Calabria.
Cum e(a)sti cartea?
Si sht libri?
How is the book?
Dzc c e(a)sti maghic.
Them se sht magjepse.
They say its fascinating.
Mita:
Stela:
Mita:
Stela:
Mita:
Stela:
Mita:
Stela:
241
Vocabularu
Fjalori
Vocabulary
Mini voi s-ved
un dua t shikoj
I want to see
Cai e(a)sti ael/el
kush sht ai
whos he
i achicsit voi
far kuptuat ju
what do you mean
s- spu
t m tregosh
tell me
Nu yivsi/ghivsi voi ziaru?
Nuk lexoni ju gazetn?
Dont you read the newspaper?
rar(a)
rrall
rarely
aeali/e(a)li nu poart
ato nuk mbartin
they dont carry
vr iva
ndonj gj
anything
ma tiri slabi
por lajme t kqija
but bad news
ncac voi yivsi/ghivsi
n qoft se ju lexoni
if you read them
aeali/e(a)li
ato
them
voi nu ti c
ju nuk dini q
youd know that
e(a)sti un veciu emigrant
sht nj emigrant i vjetr
is an old emigrant
i/cari s-retur(n)
q u kthye
who just returned
dit(u)America
nga SH.B.A.
from USA
i subachicse(a)ti?
far nnkupton?
What does that mean?
mul di emigrant
shum prej emigrantve
a lot of emigrants
s-retoar dit(u)America
rikthehen nga SH.B.A.
come back from USA
e(a)sti ahorhea ce
sht i veant prse
is special why
ar fut di parti dit Italia
ka qen larg nga Italia
has been away from Italy
242
Iancu Ballamaci
Vocabularu
Fjalori
Vocabulary
ari scriiat un carti
dhe ka shkrojtur nj letr
has written a book
nu poati s-hib
nuk mund t jet
cant be
ma a e(a)sti
por kshtu sht
but so is
ti/tr ferea
pr brjen e konstrukcionit
for the construction
ari durusit
ka dhuruar
has donated
nu esc sigur
nuk jam i sigurt
Im not sure
s-veadi c
duket q
it seems that
un om tinir
nj njeri i ri
as a young man
astumsina
athere
than
el fe(a)i mult pradz
dhe ai bri shum para
and he made a lot of money
tihialb
fat t bardh/fatbardh
lucky guy
s- ddea
t m jepte
hed given me
uscati
t thata
dry
voi pute
ju mund
you must
s yivsi/ghivsi
t lexoni
you must read
cartea a lui
librin e tij
his book
Bana al un emigrantului
Jeta e nj emigranti
Life of an emigrant
s-veadi c el u scrii
duket q ai e shkroi
It seems that he wrote
c el astumsina
dhe se ai athere
and that he then
u avea trtur(n)at
e kishte prkthyer
had it translated
243
Vocabularu
Fjalori
Vocabulary
el avea agrt
ai kishte harruar
he has forgotten
multi lugrii
shum gjra
many things
i ma fai ael/el az aoa
far po bn ai ktu sot
whats he doing here today
mini nu dz
un nuk thash
I didnt say
c mini nu-u tiu
se un nuk e di
because I dont know
cum e(a)sti cartea
si sht libri
how is the book
Cftari: Fe un interviu/intervist cu un emigrant cari ar fut tu America!
Prili di trupu al omului
Pjest e trupit t njeriut
Parts of the human body
Cap
kok
head
Chept
gjoks
brisket
Cicioru
kmb
leg
Pultarea
shpatull
shoulder
Os(u)
kosk
trotter
Arich(u)
veshk
kidney
Limb
gjuh
tongue
Mdu
tru
brains
L e xi a 4 1 ( pat r udz] i un\)
246
Iancu Ballamaci
Dou domi, aproapea di vr 30 di ai, Costa Leca Mita

Babu si adun tu Galeria di Piazza Corona, Roma.
Dy zotrinj, afrsisht 30 vjet, Kosta Leka dhe Mita Babu

u takuan n Galerin e Piazza di Corona, t Roms.
Costa:
Babu?! Mita Babu! Dealihirea hi
voi?! Nu si pistupse(a)ti!
Babu?! Mita Babu! Vrtet jeni ju?!

Nuk m besohet!
Babu?! Mita Babu?!

Is it really you?
Po. Vrtet, i shtrenjti Kosta Leka!

far surpriz e mrekullueshme!
Yes. Indeed, dear Costa Leca, what a

wonderful surprise!
Sa vjet kan kaluar q kur ne s fundi

pam njeri-tjetrin?!
How many years has it been since we

last seen each-other?!
Pothuajse 6 vjet q kur ne

u diplomuam.
At least, sixs years since

we graduated.
Un kisha dgjuar q ju ishit jasht,

por nuk e dija ku.
I had heard, that you were abroad,

but I didnt know where.
N zemr t Brazilit, me nj
ekspedit krkimore-shkencore.
Mbas tre vjetsh un u ktheva n Itali
pr nj pushim t shkurtr.
In the heart of Brazil, with a medical

research expedition. After three years,
Im back in Italy for a brief vacation.
Mita:
Da. Dealihira, scumpu Costa Leca!
i surpriz minunoas/meraviioas!
Costa:
C ai ar tricut di cnd noi dit soni
vidzum unu-alantu?!
Mita:
Magiudz 6 (asi) ai di cnd noi
n diplomm.
Costa:
Eu/mini aveam avdzt c voi irat
nafoar, ma nu u team iu.
Mita:
Tu inima al Brazil, cu un expedit
cftoas-medical. Dup trei ai, eu/
mini mi tur(n)ai tu Itali ti/tr un
vacan curt.
247
Costa:
Aeau e(a)sti, voi ave un mani
ti/tr lngo(a)rili tropicali.
Adue ntur/tur minti discuili lundz(i)
i/cari voi n feat ta s-avdzam
tr e(a)li.
Ajo sht, ju keni nj mani pr

smundjet tropikale.
Kujtoni diskutimet e gjata q na bnit
q t dgjonim pr ato.
You had an obsession with

tropical diseases.
Do you remember the long speeches
you made us listen to them.
Sigurisht.
Dhe far po bni ju sot?
Certainly.
And what are you doing today?
Un pothuajse punoj jasht Italis,

n Nju York (New York), me nj
mision Italian n Sh.B.A.
(n Kombet e Bashkuara).
Im also working outside Italy,

in New York, with the Italian mission
in U.S.A. (in United Nations).
Duhet t jet nj pun interesante.

Dhe New Yorku akoma sht New
York.
It must be interesting work.

And New York is still New York.
Un jam dakord. Edhe un i ksaj

mendjeje jam. New Yorku sht magjik,
por puna me gjith at
sht monotone.
I agree. New York is

fascinating, but the work
is monotonous at times.
Sa her vini ju n Itali?
How many times you come to Italy?
Mita:
Sigur.
-i ma fe voi az?
Costa:
Mini/eu magiudz lucrez nafoar
dit(u) Itali, tu/tru Nou Yorc
(New York), cu un mision Italian
tu/tru Statili Uniti dit(u) America
(la Naiunili Uniti).
Mita:
Prindi s-hib un lucru interesant.
Nou Yorc e(a)sti ninga
Nou Yorc/New York.
Costa:
Eu(mini) esc dacord. -mini di aist
preri esc(u). New York e(a)sti
myic/magic/maghic (fasinant), ma
lucru cu tut aeau e(a)sti monoton.
Mita:
Cti or(i) vini voi tu/tru Itali?
248
Iancu Ballamaci
Costa:
Ti/tr 6 (asi) me(i) aei va s-mi
toar(n) nipoi la Ministeru di Nafoar
ti/tr puani dzli.
Pr 6 muaj ata do t m kthejn n

Ministrin e Jashtme pr pak dit.
For six months they have me come

back to the Ministry of Foreign Affairs
for a few days.
Duhet t jet pun ideale.

A jeni ju i martuar?
It seem to be an ideal job.

Did you get married?
Po. Nj vit m par. Dhe ju?
Yes. A year ago. And you?
Un jam akoma beqar (i pamartuar).
Im still a bachelor.
A pat ju ndonj nga miqt tan t

vjetr universitar?
Do you ever see any of our old

university friends?
Rrall. Pak shkojn jasht

n mesin e xhungls Braziliane.
Rarely. Few go out to the middle

of the Brazilian jungle.
Un bredh npr disa prej tyre.

Sot shum italian shkojn n New
York pr nj qllim ose pr nj tjetr.
I run into some of them.

Today many Italians go to New York
for one reason or another.
Mita:
Prindi/lipse(a)ti s-hib
un lucr(u) ideal.
A hi voi mrtat? A hit voi nsurat?
Costa:
Da. Un an ninti. -voi?
Mita:
Eu/mini esc ninga bechar (nimrtat).
Costa:
A vidzut voi vr di oaspiii a notri
veci universitar?
Mita:
Rar. Pui fug nafoar
tu measea di jungla Brazilian.
Costa:
Eu(mini) alag di pit nscnti
di aeali. Az mul italiai neg
tu/tru Nou Yorc(u)/New York
ti/tr un scop ic ti/tr un alt.
249
Mita:
Noi him tu magiudz rspndi
iutido tu/tru Lumi. Nu easti a?
Ne jemi t gjith pothuajse t

shprndar n t gjith Botn.
Nuk sht kshtu?
Were all scattered throughout the

world. Isnt that so?
Po, po. N Itali mundesit pr pun

jan t kufizuara dhe emigracioni
vazhdon midis profesionistve.
Kur do t ktheheni?
Yes, yes. In Italy the possibilities

for work are limited, and emigration
continues even among professionals.
When are you going back?
Nesr n mngjes.
Tomorrow morning.
Pse t mos vim bashk nga darka

athere? Un do tju takoj me gruan
time, Helenn.
Why dont we get together tonight

then? Ill have you meet my wife,
Helen.
Un kam shum pr t bre dhe

ndrmjet t tjerave kam pr t bre
rinovimin e pasaports sime.
I have a lot to do, and among other

things, I have to get my passport
renewed.
Rreth ors 8. N rregull?
At eight oclock. O.K.?
Po. Ku? Un do t rri n Hotel

Viktoria.
Yes. Where? Im staying at Hotel

Victoria.
Costa:
Da, da. Tu/tra Itali posibilitili
ti/tr lucru snt limitati,
emigraiunea contin namisa
di profesionitii.
Cnt va s-v tur(n)a?
Mita:
Mni tahina/dimineaa.
Costa:
Ce s-nu vinim deadun ctr seara
astumsina? Eu/mini va s-v-u adun
cu muierea a meau, Helena.
Mita:
Eu/mini am mult ti/tr fate(a)ri
namisa di lugriili alti am ti/tr fe(a)ri
renovarea ali pasaportei a mea.
Costa:
Pi la shatea opti. n regul?
Mita:
Da. Iu? Eu/mini va s-tau tu Hotel
Victoria.
250
Iancu Ballamaci
Costa:
Mult ghini! Eu/mini va s-yin/vin cu
Helena.
Shum mir! Un do t vi me
Helenn.
Very good! Ill come with Helen.
Mirupafshim nga darka!
Good bye, see you this evening!
Mita:
Ghini s-n videm ctr seara!
Vocabularu
Fjalori
Vocabulary
dealihira hi voi
vrtet jeni ju
is it really you
scumpu
i shtrenjti
dear
meraviioas
e mrekullueshme
wonderful
c ai di cnd noi
sa vjet q kur ne
how many years since we
tu inim
n zemr
in the heart
dup trei ai
mbas tre vjet
after three years
eu/mini mi tur(n)ai
un u ktheva
Im back
aveam avdzt
kisha degjuar
I had heard
c voi irat
se ju ishit
that you were
nafoar
jasht
abroad
ma mini nu u -tiam iu
por un nuk e dija ku
but I didnt know where
a adue ntur/tur minti
a sillni ndrmend
do you remember
discuili lundz(i)
diskutimet e gjata
long speeches
i n feat
q na bnit
you made us
251
Vocabularu
Fjalori
Vocabulary
ta s-avdzam
q t dgjonim
listen to
lngoarili tropicali
smundjet tropikale
tropical deseases
eu/mini magiudz
un pothuajse
Im also
lucredz nafoar
punoj jasht
working outside
aeau prindi
ajo duhet
It must
s-hib un lucru interesant
t jet nj pun interesante
be interesting work
cti or vini/yini
sa her vini ju
how many times you return
a hi voi mrtat
a jeni ju i martuar
did you get married
a vidzut voi vr
a pat ju ndonj
do you see any
di oaspiii a notri veci
nga miqt tan t vjetr
old friends
pu(i)fug nafoar
pak shkojn jasht
few go out
noi him tu rspndi
ne jemi t gjith t shprndar
were all scattered
iuido tu/tru Lumi
kudo n Bot
throughout the world
snt limitati
jan t kufizuara
are limited
mni tahina/dimineaa
nesr n mngjes
tomorrow morning
astumsina
athere
then
eu/mini va s stau
un do t rri
Im staying
mult ghini
shum mir
very good
eu/mini va s-yin/vin
un do t vi
Ill come
cu Helena aist seara
me Helenn kt mbrmje
with Helen this evening
252
Iancu Ballamaci
Cftari: Trscriia un adunari cu un veciu oaspit universitar!
Gramatica
Subjunctive Mood
Modu congiuntiv(u)
Mnyra Lidhore
1. Present
1. Prezentu
1. E tashme
I (may) fall / tell / do
Mini/eu s()-cad / spun / fac
Un t bie / tregoj / bj
Tini s-cadz / spu(i) / fa
Ti t biesh / tregosh / bsh
He/she
falls / tells / does
Ael/el; Aeau/ea
s()-cad / spun / fac
Ai/ajo t
bier / tregoj / bj
We fall / tell / do
Noi s()-cdem / spunem / fem
Ne t biem / tregojm / bjm
Voi s()-cde / spune / fe
Ju t bini / tregoni / bni
They
fall / tell / do
s()-cad / spun / fac
Ata/ato t
bien / tregojn / bjn
253
Gramatica
2. Imperfect
2. Imperfectu
2. E pakryer
I fell / told / did
Mini/eu
s()-cdeam / spuneam / feam
Un t bija / tregoja / bja
Tini s()-cdeai / spuneai / feai
Ti t bije / tregoje / bje
He/she
fell / told / did
Ael/el; Aeau/ea
s()-cdea / spunea / fea
Ai/ajo t
binte / tregonte / bnte
We fall / tell / do
Noi s()-cdeam / spuneam / feam
Ne t binim / tregonim / bnim
Voi s()-cdeat / spuneat / feat
Ju t binit / tregonit / bnit
They fall / tell / do
s()-cdea / spunea / fea
Ata/ato t
binin / tregonin / bnin
3. Present perfect
3. Pasatu prasimu
3. E kryer
I have fallen / told / done
Mini/eu s()-am cdzut / spus / fapt
Un t kem rn / treguar / br
Tini s()-ai cdzut / spus / fapt
Ti t kesh rn / treguar / br
He/she has
Ael/el; Aeau/ea s()-aib

cdzut / spus / fapt
Ai/ajo t ket
rn / treguar / br
We have fallen / told / done
Noi s(a)-avem cadzut / spus / fapt
Ne t kemi rn / treguar / br
Voi s()-ave cdzut / spus / fapt
Ju t keni rn / treguar / br
They have
Aei/ei; Aeali/e(a)li s-aib

cdzut / spus / fapt
Ata/ato t ken
rn / treguar / br
254
Iancu Ballamaci
Gramatica
4. Past perfect
4. Ma multu ca perfectu
4. E kryer e plot
I have
Mini/eu s-aveam
cdzut / spus / fapt
Un t kisha
rn / treguar / br
You have
Tini s-aveai
cdzut / spus / fapt
Ti t kishe
rn / treguar / br
He/she has
Ael/el; Aeau/ea
s-avea cdzut / spus / fapt
Ai/ajo t kishte
rn / treguar / br
We have
Noi s-aveam
cdzut / spus / fapt
Ne t kishim
rn / treguar / br
You have
Voi s-aveat
cdzut / spus / fapt
Ju t kishit
rn / treguar / br
They have
s-avea cdzut / spus / fapt
Ata/ato t kishin
rn / treguar / br
L e xi a 4 2 ( pat r udz] i doau\)
256
Iancu Ballamaci
La Librari
N Librari
In Bookstore
Un domn sfoiadz dit ahurhit pna

tu soni (bitisit) un carti tu/tru-un
Librari. Crivinditoru yini
aproapea di ns ()-i dzi:
Nj zotni shfleton nga fillimi deri

n fund nj libr n nj Librari.
Librashitsi vjen afr tij dhe thot:
A gentleman is leafing through

a book in a bookstore.
The bookseller comes near and says:
Crivinditoru:
Librashitsi:
The bookseller:
Eu/mini minduesc c domnu

va ta s-acumpur un carti
ca un dhor(u)/cadou.
Un, mendoi se zotria

do q t blej nj libr
si nj dhurat.
I think the gentleman wants

to buy a book as a gift.
Un carti i/care s-i intereseadz

a un omui/omlui tinir
di 18 (optusprdzai) di ai,
un oaspit dit/di tu famiia a noastr.
Nj libr q tinteresoj
nj njeriu t ri 18 vjet,
nj mik i familjes son.
A book that may interest

an 18 year old young man,
a family friend.
Crivinditoru:
Librashitsi:
The bookseller:
Noi avem suti, dealihira,

iii di cri tu aist ducheani/ducheni.
Ac(l)o prindi/lipseti s-hib un
ic aoa i va s-i intereseadz
al/a lu oaspitlui a vost(r)u.
Ne kemi qindra, vrtet mijra

libra n kt dyqan. Atje duhet
t jet nj ose ktu q do
ti interesoj mikut tuaj.
We have hundreds indeed,

thousands of books in this store.
There must to be one here that
interest your friend.
far libri rekomandoni ju?

far libri sugjeroni ju?
What book do you recommend?

What book do you suggest?
Mita:
Mita:
i carti recomanda voi?
i carti sughera voi?
Crivinditoru:
257
Librashitsi:
The bookseller:
No, no.
Jo, jo.
No, no.
Crivinditoru:
Librashitsi:
The bookseller:
Eu/mini nu minduesc a.
Dina yivse(a)ti/ghivse(a)ti multu.
El e(a)sti dat multu dup lugriili nali.
Un nuk mendoj kshtu. Dina lexon

shum. Ai sht dhn shum pas
gjrave t reja.
I dont things so. Dina read very

much. Want news things.
Crivinditoru:
Librashitsi:
The bookseller:
Dina prindi/lipse(a)ti s-aib suti

cri di aventuri comici.
Dina duhet t ket qindra libra

aventurash komike.
Dina must have hundreds of

adventure books, especially, adventure
comic books.
Crivinditoru:
Librashitsi:
The bookseller:
Atje, nj libr udhtimi do t ishte

mir.
There, a travel book would be good.
Ghini. La s-u videm. Pute voi s-

dde ma multi detalii? Un carti
tiniific? Calitoria drept Saturnului
ic Frankenshtein Gone Mad...?
Mita:
Un novel? Un ma buna vinderi

american? Un Mister Engles?...
Mita:
Poati un carti di aventur?!

Mita:
Poati biografia al unui om famos.

Un carti di calitoria?
Mita:
Ac(l)o, un carti di calitoria va s-ira

ghini.
Mir.Le ta shikojm. Mundeni ju t

m jepni m shum detaje? Nj libr
shkencor? Udhtim drejt Saturnit ose
Frankenshtein Gone Mad...?
Nj novel? Nj m t mirn shitje

amerikane? Nj Mister Engles?...
Mundet ndonj libr aventure?!
Mundet biografia e nj njeriu t

famshm. Nj libr udhtimi.
Well. Lets see! Can you give me

more precise details? A book of
science? Voyage toward Saturn or
Frankenstein Gone Mad...?
A novel? An American best-seller?

An English Mister?...
Perhaps an adventure book?!
Perhaps the biography of a famous

person. A travel book?
258
Iancu Ballamaci
Crivinditoru:
Lugrii bun. Aoa snt nscnti/

nndau exelenti crii: Pit(r)u Statili
Uniti dit(u)/di tu America.
Mita:
No, iva ma pun exotic.
Librashitsi:
The bookseller:
Jo, dika m pak eksotike.
No, something a little exotic.
Gj e mir. Ktu jan disa libra t

shklqyera: Npr Sh.B.A..
Good thing. Here are some

excellent books: Across the USA.
Vocabularu
Fjalori
Vocabulary
Disfoiadz
shfleton
is leafing
Crvinditoru
librashitsi
bookseller
Aproapea
afr
near
Yini/vini
dzi
vjen
comes
dhe thot
and says
va ta s-acumpur
do q t blej
wants to buy
a un omui/omului tinir
nj njeriu te ri
a young man
eu/mini minduesc
i poati
un oaspit di famiia
un mendoj
q mund
nj mik i familjes
I things
that may
a family friend
Noi avem suti, iii
ne kemi qindra, mijra
we have hundreds, thousands
Ac(l)o prindi/lipse(a)ti s-hib
atje duhet t jet
there must be
i carti recomanda voi?
far libri rekomandoni ju?
What book do you recommend?
un carti tiinific
nj libr shkencor
a book of science
di crii
s- dde
i carti sughera voi?
librash
t m jepni
far libri sugjeroni ju
of books
you give me
What book do you suggest?
259
Vocabularu
Fjalori
Vocabulary
la s-u videm
le ta shikojm
lets see
pute voi s- dde
mundeni ju t m jepni
can you give me
lexon shum
read very much
eu/mini nu minduesc a
un nuk mendoj kshtu
poati biografia
mundet biografia
perhaps the biography
gj e mir
good thing
yivse(a)ti mult(u)
al unui/unului om famos
t nj njeriu t famshm
lugrii bun
fruti
mer
dardh/,-a
piec/,-a
prun-u
purtucal/,-a
cirea/,-a
au/,-a
nuc/,-a; nui-li
alun-u; aluni-li
pepin
himinic
caisi
gtu/,-a
limon-u; limoi-li
I dont think so
fruta
moll
dardh
pjeshk/,-a
kumbull/,-a
portokall
qershi
rrush
arr
lajthi
pjeper
shalqi
kaisi
ftua
limon
fruitS
apple
pear
peach
plum
orange
cherry
grape
nut
hazelnut (heizelnat)
melon
water melon
apricot
quince
lemon
of a famous person
Exemplu:
Eu/mini m(n)c
un mer cafi/cathi
tahina/diminea.
Pepinu cadi greu.
Nu e(a)sti coapt
ninga aua.
Compostu di pruni
fai ghini ti/tr
sntati.
I curcubet
aist himinic.
Shmbull:
Un ha nj moll
do mngjes.
Pjepri m bie rnd.
Nuk shte pjekur
akoma rrushi.
Kompostoja e
kumbulls bn mirc pr
shndetin.
Doli kungull ky
imonik/shalqi.
260
Iancu Ballamaci
Gramatica
The idiomatic use of future
1. The future tense may be used
to express conjecture or probability
in the present.
Example
Uf ilise(a)rea ideomatic al vinitorului
Prdorimi ideomatik i s ardhmes
1. Timpu vinitor poati si s-ufiliseadz

ta s()-esprim supozri ic posibiliti
tu/tru presentu.
1. Koha e ardhshme mund t prdoret

pr t shprehur supozime ose mundsi
n t tashmen.
Exemplu
Shmbull
Where can he be?
Iu poati s-hib el/ael?
Ku mund t jet ai?
2. The future is often used if the future

is implied in the English sentence.
2. Vinitoru e(a)sti ufilisit multi ori

in ca c vinitoru e(a)sti subachicsit
tu/tru fraza Englez.
2. E ardhmja sht shpesh prdorur

n qoft se e ardhmja sht e
nnkuptuar n fjalin Anglisht.
Example
If I visit the Colosseum,
I will also visit my Italian friend.
Exemplu
n ca c eu/mini vizitedz Colosseum/
Coloseu, eu/mini va s-visitedz tuta
oaspit(l)u a mel Italian.
Shmbull
N qoft se visitoj Koloseun,
un gjithashtu do t vizitoj
edhe mikun tim Italian.
261
Gramatica
3. The future is used to translate
the English progressive present
of to go, when denoting futurity
and no motion.
Example
Vinitoru/yinitoru e(a)sti ufilisat ti

tr tur(n)ari presentu progresiv ali
Englize(a)tei to go s()-neg ,
cnd spuni vinitoru no micari.
Exemplu
E ardhmja sht prdorur pr t

prkthyer t tashmen progressive t
Anglishtes to go t shkoj , kur tregon
te ardhmen ardhshmeri dhe jo levizje.
Shmbull
When are you going to leave?
Cnd va s()-fudzit?
Kur do t ikni?
4. The English future is often rendered

in Aromanian by the present, when the
action is about to take place.
4. Vitoru al Englezei/Engleziei esti

dat n aromn/vlah cu presentu,
cnd axionu esti gata s-aca loc.
4. E ardhmja e Anglishttes sht

shpesh n Arumanisht me ttashmen,
kur veprimi sht gati t zer vend.
Example
Exemplu
Shmbull
Ill buy it, if you do not want it.
Minieu va s-u acumpur aeau,

mac voi nu-u vre pi nsa.
Un do ta blej at, ne se ju nuk e doni

at.
5. The English future when used

to make a suggestion is rendered in
aromanian by the present.
5. Vinitoru a li Engleze(a)tei cnd

si-ufilise(a)ti ta s-fac un sugjerari
e(a)sti dat tu Aromne(a)ti cu
presentu.
5. E ardhmja e Anglishtes kur prdoret

t bj nj sugjerim sht dhn n
arumanisht me t tashmen.
Example
Shall we go together?
Exemplu
Va s-nidzem deadun?
Shmbull
Do t shkojm bashk?
L e xi a 4 3 ( pat r udz] i pat r u)

264
Iancu Ballamaci
Aromne(a)ti
Shqip
English
tahina/dimineaa
mngjesi
morning
lapti cald
qumsht i ngroht
hot milk
lapti arai
qumsht i ftoht
cold milk
cacau
kakao
cocoa
ci(o)colat
okollat
chocolate
um(p)t
gjalp
butter
e(a)ri
mjalt
honey
mrcat
kos
yoghurt
ciai() tari
aj i fort
strong tea
ciai() licoar
aj i leht
weak tea
ciai() cu rum
aj me rum
tea with rum
ciai() cu limon
aj me limon
tea with lemon
cafei turc
kafe turke
Turkish coffee
cafei expres lai/llai
kafe ekspres e zez
black coffee
capucino
cafei cu lapti
kapucino/
kafe me qumsht
cappuccino/
coffee with milk
ou hiert
vez e zier
soft boiled egg
ou grsit/grsit
vez e skuqur
fried egg/omelette
ou cu prout
vez me prout
egg with ham
ou cu ca
vez me djath
egg with cheese
265
ou nihiert
vez e pazier
scrambled egg/raw/unboiled
pni alb
buk e bardh
white bread
pni llai
buk e zez
brown bread
Exemplu
Shmbull
Example
Tahina/dimineaa beau un pahar

cu lapti cald.
N mngjes pi nj got me qumsht

t ngroht.
In the morning I drink a glass

with hot milk.
Mini/eu m(n)c pni llai.
Un ha buk t zez.
I eat brown bread.
Dialogu:
Dialog:
Dialogue:
Tu staionu di tren
N stacionin e trenit
In the train station
Calitoru/pasagheru:
Udhtari:
Passenger:
Un bilet ti/tr Torino.
Nj bilet pr n Torino.
One ticket for Torino.
Tu prima/prota ic a doaua clas?
T parn apo t dytn klas?
First or second class?
Calitoru:
Udhtari:
Passenger:
A doaua clas.
T dytn klas.
Second class.
Ma un cali?
Vetm nj rrug?
Only one way?
Calitoru:
Udhtari:
Passenger:
No, duc-vinit/yinit.
Jo, vajtje-ardhje.
No, round trip.
Biletvinditoru:
Biletvinditoru:
266
Iancu Ballamaci
Biletvinditoru:
Aoa e(a)sti biletu a vost(r)u, aoa
e(a)sti restu a vost(r)u.
Ktu sht bileta juaj dhe ktu sht

resti juaj.
Here is your ticket, and here is your

change.
Calitoru:
Udhtari:
Passenger:
Cnd nchise(a)ti/fudzi trenu?
Kur niset/ikn treni?
When does the train leave?
La un -jumitati/giumitati di la
linea 5 (ini).
M 1 e gjysm nga linja 5.
At one thirty from track 5.
Exerciii:
Ushtrime:
Exercises:
Mini, eu duri 8 sh ninga

esc pi somn.
Un fjeta 8 or dhe akoma

jam npr gjum.
I slept 8 hours
and I am still sleepy.
Ct bun e(a)sti aist simit!
Sa e mir sht kjo simite!
How good this roll is!
Semnrili di clas?
Mini/eu nu li aflai aeali.
Shnimet e klass?
Un nuk i gjeta ato.
The classnotes?
I didnt find them.
Zrzvili tazei
snt multi scumpi.
Zarzavatet e freskta
jan shum t shtrenjta.
Frozen vegetables
are very expensive.
i cetate/csb muat/muat!
far qytet i bukur!
What a beautiful city!
Mni e(a)sti 4 (patru) November.
Nesr sht 4 nntor.
Tomorrow is Forth of November.
Biletvinditoru:
267
Exerciii:
Ushtrime:
Exercises:
Ce voi hi amnat?
Pse jeni ju von?
Why are you late?
Noi nesim tu/tru adunari cu Stela.
Ne shkuam n mbledhje me Stelln.
We went to the meeting with Stela.
Ct (a)ru! Aist cafei nu e(a)sti

mult tari.
Sa keq! Kjo kafe nuk sht

shum e fort!
This coffee is not very strong.
Az e(a)sti smbt.
Sot sht e shtun.
Today is Saturday.
Eu/mini vizitai Parisu asear

Lionu aoalltrai.
Un visitova Parisin dje dhe Lionin

pardje.
I visited Paris yesterday and Lyon

the day before yesterday.
Aist main/maxi custuse(a)ti mult.
Kjo makin kushton shum.
This car cost too much.
Cum e(a)sti chirolu tu Napoli?
Si sht koha n Napoli?
How is the weather in Napoli?
Mini/eu nu-u stiu; poati s-da

-ploai.
Un nuk e di, mund t bjer dhe shi.
I dont know; it may be raining.
n ca c vizitedz Napoli,
mini/eu va s-ved Vezuvu.
N qoft se visitoj Napolin,

un do t shikoj dhe Vezuvin.
If I visited Naples,
Ill see the Vesuvius.
Ea/aeau yini/vini dit(u)/di tu Spaa.
Ajo vjen nga Spanja.
She comes from Spain.
Aei giucar mult ghini az.
Ata lojtn shum mir sot.
They played very well today.
Noi vrem s-nidzem ac(l)o deadun.
Ne duam t shkojm atje

bashk/s bashku.
We want to go there together.
Cftari: Un vizit tu/tru Itali.
268
Iancu Ballamaci
Tu autoserviciu
N autoservis/autoshrbim
Shop Service
A pute s trdze maina/maxia a

meau?
A mund t trhiqni makinn time?
Could you tow my car off.
Maina e(a)sti aspart tu cali.
Makina m sht prishur n rrug.
My car has broken down the road.
Iu si-afl autoservisu di ma-aproapea?
Ku gjendet autoservisi m i afrt?
Wheres the nearest repair shop?
A pute s-u regula/s-u repara?

Cnd si s-fai gata?
A mund ta rregulloni/ta riparoni?
Can you repair it?
Feu ct ma avoa/agoa,
vu plcrsesc(u)/v/vu rog!
Bjeni sa m shpejt, ju lutem!
Please, do it as soon as possible!
Maina s-fai seara

gata... mni tahina/
dimineaa
ti/tr trei dzali
Ct custuse(a)ti reparaea/regularea?
Aist nu tu aghuise(a)ri/
funxioneadz cum
vitez a nalt
lipse(a)ti... tu aghuise(a)ri
apus
cu motoru
cald/upurit.
Makina bhet n mbrmje

gati... nesr
n mngjes
pr tri dit
Sa kushton riparimi?
Kjo nuk n shpejtsi
funksionon si
t madhe
duhet... n shpejtsi
t ult
me motor
t nxeht.
The car this evening

will be tomorrow
ready...
morning
in three days
How much will it cost to repair it?
This at high
doesnt
speed
function at low
properly...
speed
when the
engine is hot.
iva nu e(a)sti cu timonu

pi regul... cu frenili
V/vu frenili
plcrsesc(u)/ bateria
v rog, controla... luinili
di dinpoi
luinili
di dininti
sistemu
di arimi
sistemu electric
sistemu
di scuterea
al/a lu gazilor.
V plcr- schimba
sesc(u)/v rog...
oilu/umptulemu
filtru di air
filtru
di carburant
reflectoru
di dinpoi
spuntoru di
direcia di a
stnga/n-astnga
radiatoru
geama di dininti.
Motoru s-ngldzti mult,
nu si-aprindi.
Dika nuk me timonin

sht n rregull... me frenat
Ju lutem, frenat
kontrolloni... baterin
dritat
e prapme
dritat
e prparme
sistemin
e ftohjes
sistemin elektrik
sistemin
e qitjes
s gazrave.
Ju lutem... ndrroni
vajin
filtrin e ajrit
filtrin
e karburantit
reflektorin
e prapm
treguesin
e drejtimit
t majt
radiatorin
xhamin e prparm.
Motorri nxehet shum,
nuk ndizet.
269
Theres the steering
some-thing the brakes.
wrong with...
Please the brakes
check... battery
rear
(front)
lights
cooling
system
electrical
system
exhaust
system.
Please... change
the oil
air filter
fuel
filter
rear
light
left
blinker
radiator
windshield/
windscreen.
My engine knocks, overheats,
wont start.
270
Iancu Ballamaci
V plcr- ncrca bateria

sesc(u) s-chimba roatili
a va s-... s-alichi goma
s-regula
carburantu, s
strindze frenili.
A ave piesi di schimbari?
Atenie/Ctig/grij
Ju lutem karikoni baterin

a do t m... t ndrroni rrotat
t ngjitni gomn
t rregulloni
karburantin, t
shtrngoni frenat.
A keni pjes kmbimi?
Will you charge the battery

please... change the wheel
patch the inner-tube
adjust
the carburetor,
adjust the brakes.
Have you any spare parts?
Kujdes
Watch out
Ma im mult avoa/agoa
(ma u caliset/crtet).
Po ecn shum shpejt.
Youre going too fast.
Ctig! Afri-v!
Kujdes! Ruajuni!
Watch out!
Ma frena mult tari.
Po frenoni shum fort.
Youre braking too hard.
Ma im mult aproapea.
Po ecn shum afr.
Youre getting too close.
Mini/eu frenedz n (n)distana

lipsit.
Un frenoj (mbaj) distancn e duhur.
I keep the proper distance.
Ma im cu mari avuse(a)ri/
agose(a)ri vitez.
Po ecn me shpejtsi t madhe.
Youre speeding.
Et pi achurari/achurnd.
Je duke rrshqitur.
Youre skidding.
Nu e(a)sti dealihira/adevrat.
Nuk sht e vrtet.
It cant be true.
Ma chier controlu.
Po humbet kontrollin.
Youre losing control.
Va s-u cumndsesc(u)/dirijedz
(va s-u scot n-aparti).
Do ta drejtoj (do tia dal mban).
Ill manage.
271
Gramatica
Timpu vinitor/yinitor
Timpu vinitor/yinitor e(a)sti format
tu lafela cali cum tu/tru Romna
Arcaic; ufilisnd un auxiliar
nischimbat particlu va
(vinit/yinit di verbu voi)
modu subienctiv(u).
Koha e Ardhshme
Future tense
Koha e Ardhshme sht formuar n

t njjtn rrug si n Rumanishten
Arkaike, duke prdorur nj pjesz
ndihmse t pandryshuar do
(t prejardhur prej foljes dua
dhe Mnyrs Lidhore).
The future tense is formed

in the same way as in archaic
Romanian using an
auxiliary invariable particle va
(derived from the verb to want)
and subjunctive mood.
Aromanian
Romanian
Archaic
English
Va s-cntu
va s cnt
I will sing
Va s-cni
va s cni
You will sing
Va s-cnt
va s cnte
He/she will sing
Va s-cntmu
va s cntm
We will sing
Va s-cntai
va s cntai
You will sing
Va s-cnt
va s cnte
They will sing
L e xi a 4 4 ( p at r udz] i pat r u)
274
Iancu Ballamaci
E(a)sti ora/shatea 4 (patru) di dupu prndz.

Stela Marina snt tur(n)a dit/di tu Universitati ti acas.
Chinduresc trfrmti viza-vi di/di tu locu iu s-vind gazetili/ziarili.
sht ora 4 e mbasdites. Stela dhe Marina jan kthyer nga Universiteti pr n shtpi.
Qendrojn prball vendit ku shiten gazetat.
It is 4/four oclock in the afternoon.
Stela and Marina are returning home from the University and stop in front of a newstand.
Stela; Marina:
A ave voi La Nazione?
A keni ju La Nazione?
Do you have La Nazione?
Ziarvinditoru:
Gazeta shitsi:
Newsman:
No, no. La Nazione e(a)sti vindut

nafoar. Voi u ti cum e(a)sti aea(u)
aoa tu/tru Firene. Cafi/iido/cathiun(u)
u acumpur ns c ari hbri/tiri
interesanti.
Jo, jo. La Nazione sht shitur

jasht. Ju e dini si sht ajo ktu n
Firence. donjeri e ble at se ka lajme
interesante.
No, no. La Nazione is sold out.

You know how it is here in Firence.
Everybody buys because it has
interesting news.
Astumsina d- Il Corriere dela

Sera!
Athere m jep Il Corriere dela

Sera.
Then give me Il Corriere dela Sera.
Ziarvinditoru:
Gazeta shitsi:
Newsman:
Dacord domnule. n regul().

Custuse(a)ti 600 di lireti.
Dakodrd zotri. N rregull.

Kushton 600 lireta.
O.K. Here it is. That costs 600 lire.
Ma Daily American u ave voi?
Por Daily American e keni ju?
But, do you have Daily American?
Ziarvinditoru:
Gazeta shitsi:
Newsman:
Da. Mini/eu u-am aoa aeau. E(a)sti...
Po. Un e kam ktu at. sht...
Yes. I do; here it is is...
Stela:
Marina:
275
Stela:
i ziar e(a)sti Daily American?
far gazet sht Daily American?
Whats newpaper is Daily

American?
Nuk e dini ju? Ajo sht nj gazet

amerikane e cila botohet n Rom.
Ajo ka qen jasht pr shum vjet.
Ju duhet ta lexoni at.
Dont you know? Its an American

newpaper published in Rome.
Its been out for many years.
You must read it.
Mir athere. Un dua ta lexoj at.

Ajo duhet t jet shum e mir pr ata
q msojn anglishten.
Yes. I want to read it.

It must be very good for those
who are learning English.
Kur ta mbaroj at, do t ta jap borxh;

por do t ma kthesh prsri se e dua
pr koleksionin e gazets.
When I finished with it, Ill lend

it to you; but I want it back because
I need it for newpapers collection.
Shiko fotografin n kapakun

e Epoks!
Look the photo on Epocas cover!
Kush sht ai?
Who is he?
Ai sht Umberto Eco, autori

i Novels The name of rose
Its Umberto Eco, the author

of the Novel The name of Rose
Marina:
Nu u ti voi? Aeau e(a)sti un ziar
american i/cari s-tipuse(a)ti Roma.
Aea(u) ar fut nafoar ti/tr
mul(i) ai. Voi prindi s-u
ghivsi/yivsi pi ns.
Stela:
Ghini astumsina. Eu/mini voi
s-u ghivsesc aeau/pi ns.
Ea prindi/lipse(a)ti s-hib mult bun
ti/tr aei i/cari mvea engleza.
Marina:
Cnd s-u bitisesc pi ns, va s-tu dau
mprumut (a vau); ma va s-u tor nipoi
c u voi ti/tr colexionu al/a lu ziarului.
Stela:
Vedz fotografia tu cpachia
di Epoca!
Marina:
Cai e(a)sti ael?
Stela:
Ael e(a)sti Umberto Eco, autoru
di Novela The name of the rose
276
Iancu Ballamaci
Numa al trndafilui i/cari ari avut

suces mari -nafoar.
Emri i trndafilit q ka pasur sukses

t madh jasht.
which has had a great success

and abroad.
Vrtet ashtu sht.

N SH.B.A. ajo ishte midis shitjeve
m t mira.
Indeed/really.
In the USA it was among the best
sellers.
A e lexoni Epokn?
Do you read Epoca?
Rrall. Un, n prgjithsi

lexoj Oggi/Sot dhe disa her
Przgjedhje t prmbledhjes
s shkurtr pr lexuesit.
Rarely. I generally read

Oggi/Today and sometimes
The Selections of Readers
Digest.
Ajo tani sht nj revist e vjetr.

Gjyshja ime e lexonte at disa
vjet m par.
Its now dated magazine.

My grandmother now a dated
and read it before some years ago.
Nuk ka gj. Ajo sht plot me lajme

dhe jep prmbledhje t novelave
t kohs s fundit.
Not at all. Its full of information

and gives the summary
of recent novels.
Un, preferoj gazetn q merret me

politik, p.sh. espresso
I prefer magazines that deal with

politics, for example espresso.
Marina:
Dealihira a e(a)sti. Tu/tru Statili
Uniti dit(u)America aea(u) ira namisa
di ca ma bunili vinderi.
Stela:
A u yivsi/ghivsi Epoca?
Marina:
Rar. Eu/mini, n general ghivsesc/
citesc Oggi/Az nscnti or(i)
The Selections of the Readers
Digest/Tr-alidze(a)ri di tr-adunarea
curt ti yivsitori/ghivsitori.
Stela:
Aea(u) e(a)sti tora un revist/gazet
veciat. Mama Mari a meau u yivsea/
ghivsea pi ea nscni ai ninti.
Marina:
Nu ari iva aea(u) e(a)sti mplin
di tiri/hbri da tr-adunari di
novelili dit(u)/di tu ultimu chiro.
Stela:
Eu, mini, preferedz ziaru i s-ia cu
politic, ti /tr exemplu espresso.
277
Vocabularu
Fjalori
Vocabulary
A ave voi
a keni ju
do you have
no, e(a)sti vindut
jo, sht shitur
no, is sold
voi u ti cum e(a)sti
ju e dini si sht
you know how it is
cafiunu/iido/iiunu
secili/donjri
everybody
astumsina
athere
then
d-()/ d
m jep
give me
i e(a)sti
far sht
whats
nu-u ti voi
nuk e dini ju
dont you know
i ei (l)u tipusesc/editeaz
q ata e botojn
that they publish
voi prindi/lipse(a)ti
ju duhet
you must
s-u ghivsi/yivsi
ta lexoni
read it
prindi s-hib mult bun
duhet t jet shum e mir
it must be very good
ti/tr aei i
pr ata q
for those who
ar futa nafoar
ka qen jasht
Its been
ti/tr muli ai
pr shum vjet
out for many years
mult bun
shum e mir
very good
cnd mini, eu s-am bitisit
kur un t kem mbaruar
When I have finished
cu aea(u)
me at
with it
eu va s-tu dau mprumut
un do ta jap borxh
Ill lend it to you
aeau c li vegiu
at se i ruaj pr koleksion
because I save them
278
Iancu Ballamaci
vedz fotografia tu/tru
shiko fotografin n
look the photo on
Cai e(a)sti ael
kush sht ai
who is he?
Numa al trandafilui
Emri i trndafilit
The Name of the Rose
cari ari avut
q ka patur
which has had
mari suces -nafoar
sukses t madh dhe jasht
a great success and abroad
aea(u) ira
ajo ishte
it was
namisa di ca ma bunili vinderi
ndrmjet shitjeve m t mira
among the best-seller
rar
rrall
rarely
in general yivsesc/citesc
n prgjithsi lexoj
generally read
nscnti or(i)
dhe disa her
and sometimes
tr-alidze(a)ri
przgjedhje
the selection
di tr-adunarea curt
t prmbledhjes s shkurtr
of the Readers Digest
voi hi cilimean
ju jeni kalama
you are kidding
aea(u) e(a)sti tora
ajo sht tani
its now
un revist veciat
nj revist e vjetruar
dated magazine
nu ari iva
nuk ka gj
not at all
aeau e(a)sti mplin
ajo sht plot
its full
di tiri/informai
prej lajmesh
of information
da tr-adunari
dhe jep prmbledhje
and gives the summary
di novelili dit(u)soni
t novelave t fundit
of recent novels
Cftari: Cai ziar v-u-arse(a)ti ma mult(u) ti/tr i tiri/hbari hi ma mult interesa?
279
Gramatica
General use of the reflexive

In English we express an indefinite
subject with the impersonal
construction: one, they, you, people,
we etc., plus the verb.
Example
Ufilisri di verburili reflexivi

Tu Engleza noi esprimm un subject
indeterminativ cu construirea
al nipersonalui: un, ei/aei, voi,
unu, noi s.a., plus verbu.
Exemplu
Prdorime t prgjithshme
t foljeve kalimtare
N Anglisht ne shprehim
nj kryefjal t paprcaktuar
me ndrtim t pavetores: Nj, ata,
ju, njri, ne etj., plus foljen.
Shmbull
No one must not read here.
Niiun nu prindi/lipse(a)ti
s-yivseasc/citeasc aoa.
Asnj nuk duhet t lexoj ktu.
They say that he will come.
Ei/aeai/n(i) dzc c el va s-yin/

vin.
Ata thon q ai do t vij.
People will say we are in love.
Oamiii va s-dzc c noi avem

cdzut tu/ntru vreari.
Njersit do t thon se ne kemi rn

n dashuri.
a) The indefinite or generic subject

(one, they, people etc.) should be
translated by si and the third person
singular of the active verb.
a) Subiectu indefinit (un, ei/aei,

oamiii .a.) va si ra/trtur(n)at/
tradus cu si person. III singular
di verb activ.
a) Kryefjala e paprcaktuar
(nj, ata, njerzit etj.) do t ishin
prkthyer me si dhe vetn III njjs
t foljes veprore.
We sleep when we are sleepy.
Si doarmi cnd noi him pit

somn/dureari.
Flihet kur ne jemi t prgjumur.
In church one does not talk, one

prays.
Tu Biserica nu si zburti, si (s-fai)

rugciunea/rugciuneadz.
N kish nuk flitet, lutet.
In this store English is spoken.
Tu aist magazin/ducheani si
zburti Engleze(a)ti/Engleza.
N kt magazin/dyqan flitet
Anglisht.
People said they had left.
Si zburti c ei/aei avea fudzit.
Thuhet se ata kishin ikur.
280
Iancu Ballamaci
b) If the indefinite subject has direct object,

and the third person singular of the active
verb / verb should be used; if the direct is
plural, and the third person plural should
be used.
b) ncac subiectu indefinit ari obiect

direct, va si s-ufiliseasc person. III
singular di verbu activ; ncac obiectu
direct esti n plural, va si s-ufiliseasc
person. III n plural.
b) N s kryefjala e paprcaktuar ka
kundrin t drejt, do t prdoret veta
III njjs e foljes veprore; n se kundrina
e drejt sht n shums, do t prdoret
veta III n shums.
Example
Exemplu
Shmbull
People sang songs that were

not beautiful.
The passive form
Oamiii cnta cntii i nu ira

muati.
Forma pasiv
Njersit kndonin kng q nuk ishin

t bukura.
Forma Psore
In Aromanian the passive form is much

less common than in English. In a passive
construction the subject of verb receives
the action instead of doing it, as in the
sentence: Cesar was killed by Brutus.
To indicate that the subject does not carry
out the action, but receives it, the passive
voice is formed by the verb and the past
participle of the verb. Thus, the past
participle agrees in gender and number
with the subject. Compare the following
active and passive forms:
n Aromn forma pasiv esti mult

ma pun comun dict n Englez.
n construirea pasiv, subiectu di verb
ea/primeti axia tu loc ca si u fac
aea singur, ca n sentena:
Cesar ira vtmat dit Brutusu.
Axentm c subiectu nu fai/axiadz
axia, ma u ea/primeti aea, diateza
pasiv este format dit verbu esc past
participiu si adapteaz n gener numur
cu subiectu. Compar formili activ
pasiv di ma nghios:
N Arumanisht forma psore sht shum

m pak e zakonshme sesa n Anglishten.
N ndrtimin psar kryefjala e foljes
merr/pson veprimin n vend q ta
kryej at vet, si n fjalin:
Cesar ishte vrar prej Brutusit.
Theksojm q kryefjala nuk kryen
veprimin, por e pson at, diateza psore
sht formuar nga folja esk dhe t kryer
s pjesors prshtatet n gjini dhe numr
me kryefjaln. Krahaso format veprore
dhe psore t m poshtme:
Passive: Cesar was killed by Brutus.
Pasiv: Cesaru si/s-vtm dit(u) Brutus.
Psore: Cesari u vra prej Brutusit.
Active: Brutus killed the Cesar.
Activ: Brutus vtm pi Cesaru.
Veprore: Bruti vra u Qezarin/Cezarin.
Active: The mother washes the shirt.
Activ: Mama/ata la cmeaa.
Veprore: Mamaja lan kmishn.
Passive: The shirt is washed by the mother.
Pasiv: Cmeaa e(a)sti lat di la mama.
Psore: Kmisha sht lar prej mamas.
Cftari: Dde 4 frasi cu forma activ 4 frasi cu forma pasiv!
L e xi a 4 5 ( pat r udz] i ] i n] i )
282
Iancu Ballamaci
Nga Theodhoraq Ciko:
Dit Theodhorach ico:
Escu Arman
Cai esc mini?
Va ntreb,
Unapandasi voi su avdu,
Nscut tu Fearca,
Muerea di Curceaua,
Ficioru nscut Atena,
Tatlu Ianina,
Ata Erseca,
Paplu Moscopuli,
Dada Fllorina,
Paplu a tatlui Turchii,
Dada a atiei Vrgrii,
Paplu a talu Romnii.
Un grea greati,
Alantu arbinuse(a)ti,
Un armne(a)ti,
Turche(a)ti
Machedoneati,
Grei, turi, arbinei,
Romn, Macedon ama Vrgar!
V ntreb mini-i escu?
Arbiniia dzi cioban,
Romnia dzi Rmn,
Gria dzi Vlaho,
Vurgria dzi Saracacian,
Tu Azii Njic,
i la tut Balcanu,
Di cnd avu scriiari,
Mini fui protlu,
O, am limba a meau,
Muat ca munti,
Trei i di ai,
Smnat di ppi,
Cai escu mini (Pios ime?).
Aisti multi zboari,
Vrea un apandasi.
Armn mini escu,
Escu Armn ca munti,
Ca lilicia di Mailu,
Ca neaua di iarn,
Cntiili cntai,
Giocu nu-u-cpsii,
Numa nu-u alsai,
-az am tiii
Tu Azia Njic,
-tu a nostru Balcan,
Am rdztii mri,
Ce escu Armn.
i s-dzti i di aii,
Ai stog va s-him.
Jam Arumun
Kush jam un?
Ju pyes,
Nj prgjigje dua ta degjoj,
Lindur n Fier,
Gruaja nga Korca,
Djali lindur n Athin,
Babai n Janin,
Nna n Ersek,
Gjyshi n Voskopoj,
Gjyshja n Follorin,
Gjyshi i babait n Turqi,
Gjyshja e mamas n Bullgari,
Gjyshi yt n Rumani.
Njri fliste greqisht,
Tjetri shqip,
Nj arumanisht,
Turqisht dhe Maqedonisht,
Grek, turq, shqiptar,
Rumun, Maqedon apo Bullgar!
Ju pyes un far jam?
Shqipria m thot oban,
Rumania m thot Rumun,
Greqia m thot Vlaho,
Bullgaria m thot Sarakaan,
N Azin e Vogl,
Dhe n t gjith Ballkanin,

Q kur pati t shkrojtur/
shkruar,
Un qesh i pari,
O, kam gjuhn time,
E bukur si mali,
Tre mij vjet,
Mbjell prej gjyshrve,
Kush jam un (pios ime?).
Kto fjal t shumta,
Donin nj prgjigje.
Arumun un jam,
Jam Arumun si mali,
si luleja e Majit,
si dbora e dimrit,
Kngt kndova,
vallen nuk e pushova,
Emrin nuk e lash,
Dhe sot kam nder,
N Azin e Vogl,
Dhe n Ballkanin ton,
Kam rrnj t mdha,
Sepse jam Arumun
Dhe thuhet mijra vjet,
Kshtu bashk/tog do t jemi.
Aromii dit(u) Amirriia Habsburgic

Aromii (Macedoneaii) cunuscu tu izvorulili dit(u)eta medi/dit measi cu numa vlahi, snt aeau parti a populaiiei
romanizat dit Notlu (Sudu) al Danubului/Dunriiei dit chirolu ali emigraiunei Sllav a Vryrloru tu naia (zona) di la Notu/Sudu
al Danubului/Dunrii tu eta VII-s-trapsir di la Sudu al Balcanului.
Ei purta numa Aromi inari ti speasa ufilisiri a asunitului e i tu locu di ce ci (cum zbursc Romii); dipicnd greii
lu dzea ti pez Cuovlahi, va s dzc vlahi sclochi.
Tu/tru giumitatea a II-a a secolui/etiiei XVIII, di cara fur asparti ma mrili entruri Aromni dit(u)/di tu Balcan, numiru
a alor i va s-cafta streaha tu/tru Amirriia Habsburgic va s-ira ma mari. Refughiaii nu vrur ta si-incin a Otomanilor
s-locuir tu/tru-un numir mari pit(r)u/pit hori csbdzuri. Ei deadir un vrtoas liliciari/floreari economic nicunuscut
pn astumsina/atumia.
Un mari numir di Aromi si locuir tu/tru Ungari dup i si-asparsi, s-arsi Moscopolea dit Arbinuia la anu 1769, centru ma
mari ma cunuscutu aromn (Macedono-Romn) tu/tru tut Balcanu. Namisa di aii 1687-1848, 248 Aromnii apruchear/primir
itenia tu/tru Amirriia Habsburgic. Ei s-tragu dit Moscopolea, Castoria, ipsca, Veria, Grabova, Ianina, Clisura, Seres, Meovo,
Blate, Salonic.
Cu acordu/Patenta di toleran (ndreptu di bunchicseari buntreari) di la 1781, Iosif al II-lea li lo sub aprarea a lui/grija
a lui c nscni di aromi (Macedono-Romi) aduea mari amintatic tu/tru comeru al statului.
Coloniili aromni fur luyursiti ca colonii grei/Heleni, dipicnd membrilor a lor u dzea gre. Comerianii aromi grei
fea suatili ta s-apra sinferlu/interesu a lor di comer ama identitatea a lor religioas. Mulimea a aromilor ira bilingvi, cari/i
considera ca limb matern limba aromneasc, dipicnd limba greac ira limba di cultur, di slujba religioas, di ligturili comeriali
al tuti lucrilor oficiali. Pericli Papahagi bag oar c zboru Grei scutea tu/tru luin/migdani religia greco-oriental, iu s-bga
nutru nu ma greii ma tui Aromii dit(u) Amirriia cari avea intrat tu/tru acimatili companii gre(a)ti. Aist companii
s-fe(a)ir mult cunuscuti tu/tru un chiro curt. Aeali/e(a)li giucar rol activ, ca un factor economic vrtos. Agiumsir pn ac(l)o
ct u fe(a)ir comeru monopolu a lor. Tu/tru patria a lor nau, Aromaii aduea experiena capitalurili a lor creati di potenialu
a lor intelectual (c ira ditepi di natur). Ei agiumsir si s-fac un factor catalizator ti/tr naterea/amintarea ali un borgheziei
finaniar comerial.
Ei tuta minduir bgar cicior ti/tr ne(a)rea ali Bise(a)ricei Ortodox. Aromii dit(u) capitala ali Ungariiei Pesta
vinir tu/tru anu 1690, dipicnd dup Irinea di Passarowitz numir(l)u a lor acriscu mult. Atmosfera sufletoas dit Vslia Habsburgic,
politica sufletoas religioas a Iosefinizmului agiuta greii al alor(u) mvia aromi i ira cunuscu aoa i avea bnat momentul
di ditiptarea naional al popoarelor tu/tru Europa. Comerianii nicuchirii aromi s-trag ahoryea di gre indinspensabil c ufilisea
greaca tu/tru comer, ama i luyursea/considera ca limb matern limba aromneasc tu/tru avdzrea zburarea a cui/curi ira criscui
di parti tu ho(a)rili aromni-vlahi sculati tu/tru Muntili di Pind.
283
284
Iancu Ballamaci
Un semn(u) siificativ ira Gramatica Macedono-Aromn/Vlah al(u) Mihai Boiagi editat/alncit Viena tu/tru anu 1813,
cari/i i si-apandsea i raspundsea ali un cftarei speific, aiei i va s-timeiusea mviarea/nvelu tu/tru idiom(l)u matern ti/tr
tu(i) aromii (macedono-vlahii) dit Balcan () ti/tr nviaii/tiuii aromi cari/i bna lucra tu/tru Amirriia Habsburgic.
Pi/pri ning mul aromi nicunuscui cari/i cilstsea ddea contrubutu a lor tu/tru bana economic religioas tu/tru Amirriia
Habsurgic, fur -numi cunuscuti care/i deadir valo(a)ri mri tu/tru art tiin.
Tu arada al aromilor cu num snt alepi: Mitropolit(l)u Andrei aguna, Atanasie Grabovschi, Emanoil Gojdu, Mihail di
Mocioni s.a. [Mihail Mocioni hiiu a preftului Constandin Mocioni, i vini Ungaria tu/tru anu 1747, dit (u) Machidunii. Si nsur tu/tru
anu 1761 cu Eva di Chefala, care/i muri tu an(l)u 1808, cu cari/cai avea/avu 16 di ficiori. Mihail Mocioni muri ca pi/pitru an(l)u 1789,
dup dze(a)rili al sculptorului Gh. Adoc.]
Arumunt e Mbretris s Habsburgve

Arumunt (Maqedoneant) t njohur n burimet e Periudhs s Mesjets me emrin Vllah/Vlleh, jan ajo pjes e populats s
romanizuar t jugut t Danubit q nga koha e emigrimit Sllav dhe Bullgarve n zonn e Jugut t Danubit n shekullin e VII u trhoqn
nga Jugu I Ballkanit.
Ata mbartnin emrin Arumun dhe Cincar pr prdorimin e ce ci n vend t e i (si flasin Rumunt); ndrsa grekt u thoshin
pr peze/cacidhe Kucovlah d.m.th. Vllah/Vlleh t alt.
N gjysmn e II t shekullit XVIII si ishin prishur qendrat m t mdha arumune t Ballkanit, numri i atyre q do t krkonin
strehim n Mbretrin e Habsburgve do t ishte m i madh. Refugjatt nuk donin q ti pruleshin Otomanve dhe u vendosn n nj
numr t madh npr fshatra dhe qytete. Ata dhan nj lulzim t fuqishm ekonomik t panjohur deri athere.
Nj numr i madh Arumunsh u vendosn n Hungari pasi u prish, u dogj Voskopoja, m 1769, qendra m e madhe dhe m
e njohura arumune (Maqedono-Rumune) n t gjith Ballkanin. Midis viteve 1687-1848, 248 Arumun pranuan nnshtetsin n
Mbretrin e Habsburgve. Ata hiqen nga Voskopoja, Kosturi, Shipska, Veria, Grabova, Janina, Klisura, Seres, Mecova, Blate, Selenik.
Me marrveshjen Patentn e tolerancs (e drejta e mirkuptimit dhe mirshkuarjes) nga v.1781, Josifi i II i mori nn mbrojtjen
e tij sepse disa prej arumunve (Maqedono-Rumunve) sillnin fitim t madh n tregtin e shtetit.
Kolonit arumune qen llogaritur si koloni greke/Helene, ndrsa antarve t tyre u thoshin grek. Tregtart arumun dhe
grek bnin shoqatat q t mbronin interesin e tyre tregtar, por edhe identitetin e tyre fetar. Shumica e arumunve ishin bilingv, q
konsideronin si gjuh materne gjuhn arumune, ndrsa gjuha greke ishte gjuha e kulturs, e shrbess fetare e lidhjeve tregtare dhe e
t gjitha punve zyrtare. Perikli Papahaxhi vuri re se fjala Grek nxirrte n drit/mejdan, besimin greko-oriental, ku futeshin brenda
jo vetm grekt, por edhe Arumunt e Mbretris q kishin hyr n t ashtuquajturat kompani greke. Kto kompani u bn shum t
njohura n nj koh t shkurtr. Ato lojtn rol aktiv, si nj factor i fuqishm. Arritn deri atje sa e bn monopol t tyre. N Atdheun e
tyre t ri, Arumunt sillnin eksperiencn dhe kapitalet e tyre t krijuara prej potencialit t tyre intelektual(se ishin t zgjuar nga natyra).
Ata arritn t bhen nj factor katalizator pr lindjen e nj e nj borgjezie financiare dhe tregtare.
Ata gjithashtu menduan dhe kmbnguln pr mbajtjen e Kishs Orthodokse. Arumunt e kryeqytetit t Hungaris Pesta erdhn
n vitin 1690, ndrsa pas Irines s Passarowitz numri i tyre u rrit shum. Atmosfera shpirtrore e Shtetit t Habsburgve, politika
shpirtrore dhe fetare e Josefinizmit ndihmoi grekt e ktyre arumunve t ditur q ishin t njohur ktu dhe q kishin jetuar momentin
e zgjimit kombtar t popujve n Europ. Tregtart dhe nikoqirt arumun hiqen vean grekrve pavarsisht se prdornin greqishten
n tregti, por q llogarisnin si gjuh materne gjuhn arumune n dgjimin dhe t folurn e s cils ishin rritur larg n fshatrat e ngritura
n Malin e Pindit.
Nj shenj domethnse ishte Gramatika Maqedono-Arumune/Vllahe e Mihai Bojaxhiut botuar n vitin 1813 e cila i prgjigjej
nj krkese specifike, asaj q do t themelonte t msuarin n gjuhn amtare pr t gjith arumunt (Maqedono-Vlleht) e Ballkanit
dhe pr dijetart arumun q jetonin dhe punonin n Mbretrin e Habsburgve. Afr shum arumunve t panjohur q prpiqeshin
dhe jepnin kontributin e tyre n jetn ekonomike dhe fetare n Mbretrin e Habsburgve, qen dhe emra t njohur q dhan vlera t
mdha n art dhe shkenc.
N radhn e arumunve me emr jan zgjedhur: Mitropoliti Andrei Shaguna, Atanasie Grabovski, Emanoil Gojdu, Mihail
Mocioni etj. (Mihal Mocioni biri i priftit Konstandin Mocioni, q erdhi n Hungari m 1747, nga Maqedonia. U martua n vitin 1761
me Eva Qefaln, q vdiq me 1808, me t ciln pati 16 djem. Mihai Mocioni vdiq si duket n vitin 1789, sipas t thnave t skulptorit
Gh. Adoc).
Numi di locuri toponimii

Vunista Fntana al Goga Frigurasa Baru-Munte Bueana-Pueana
Olni Crute Aryia al Yiatu Puntea Noaua Chetrile Mri Fntnicea
Castru Vileza Pdurea Mare Valea Seac Valea Mari Doau-le Che(a)tri
285
286
Iancu Ballamaci
Poesi aromn-vlah
Noi him Armi
Ne jemi arumun
Noi him armi

Armi di vr chiro
i armi va s-him
Di-aoa nclo
Noi limba a noastr
Nu-u-agrim
i-u zburm
i aei i fug di-ia
Ii uguim.
Ne jemi arumun
Arumun t njher e nj kohe
Dhe arumun do te jemi
Q ktu e tehu/tutje/m tej
Ne gjuhn ton
Nuk e harrojm
Dhe e flasim
Dhe ata q ikin prej saj
I mohojm/i braktisim.
(Aist cntic s-cnta di elevii

la coalaLiceul Romn
di Grebena)
(Kjo kng kndohej prej nxnsve

n ShkollnLiceun Rumun
t Grevenas)
L e xi a 4 6 ( pat r udz] i [asi )
288
Iancu Ballamaci
Personaliti mri aromi/macedono-vlahi

Tu/tru Ungarii aromii avur compani di comer. Cu pradzii i amintar adrar nai ma importantili monumenti, casi 20
biserii, ca tr exemplu Bise(a)rica di Miscolc, hiindalui luyursit una di cama muatili dit Europa Central. Aromii adrar Budapesta
cldiri/construci di cama importantili (ma famiia Mocioni avea 17 cu ma multi paturi/etajuri, nscnti di aeali ira proiectati di
architeci avdz tu/tru ael chiro/timp. Palatu ma muat di Capitala Ungariei/Ungar fu adrat dit aromnu Nacu.
Greii dit Ungaria ira bui comerani/emburi. Ei adrar multi companii mixti tog/deadun cu aromii ditepi talentai di
ac(l)o. Tutnoar hindalui di idea pistei ortodox, comunitatea al aromilor aea a greilor di Pesta adrar stog/deadun tu/tru anu
1788 prima/prota Biseric Ortodox Greco-Valahic. Gentlmeii/nicuchirii Aromi cftar ma-amanat ca s-lu ddea un preft ta
s-u fea slujba/lituryia pi limba aromn/macedono-vlah. Tu/tru aist chiro ir nndau ncce(a)ri/ngruri namisa di comunitatea
greac aiei aromn di Pesta, ama i pn tu soni si-achicsir aleapsir un preft grec un aromn, i u fea ghivse(a)rea pi
arada, pi doau-li limbi: greaca aromna.
Doau-li mileti/popoari avur tu ahurhit un coal greac-valah/vlah.Tu/tru anu 1808 lu si deadi ndreptu al aromilor
s-avea un coal valah/vlah ahoryea di aeau greasc. A fu adrat coal Normal Macedono-Romn di Pesta i/tr cari
cercettoarea Maria Bereny dzi c fu agiutat multu di partea a nicuchirilor livendz aromi di Pesta (ca: Gherghe Simeon Sina,
Emanuil Gojdu).
Emanuil Gojdu si-amint tu 9 di curtu al anui 1802, Oradea (Romnia), dit un fumeai aromn, origina dit Moscopolea
famo(a)s. Bitisi facultatea di drept di Oradea Pojon. S-dusi dapoea Pesta iu ahurhi cariera ca avocat. Pit/pit(r)u proesili amintati
cu capabilitatea a lui agiumsi ayoea si s-fac un num mult cunuscut. Fu alapt membru tu/tru Casa a Maailor (tr legjislativu
ali Ungarei). Agiut mult ti/tr modernizarea ali leghislaturiiei Ungarez/Maghiar fu primu i cft s-hib alcsit limba Latin
cu aea(u) maghiar/ungarez tu/tru arada a proesilor dit giudicat. Cu pradzii i li amint dit proesili giudictoasi (di giudicat)
acumpur multi casi tu/tru centru di csb, nndau ciflichii, livdzi ma multi axioni pit/pit(r)u bnili. Ninga di tinir intr tu/tru n
legtur cu scriitorii ungarii, lucr pn li cndsi s scriia/s-anyrpsea stihuri pi limba maghiar/ungarez, stihuri i/cari fur tipusiti
tu anu 1826. Tuta Gojdu s-duea (a)-la salonu di literatur/literar i s-nea la casa al Atanasie Grabovski, un alt mari aromn.
Aoa li cunuscu corifei di coala Ardeian tut aoa lig un soii/soietati strimt cu ael cai/i agiumsi si s-fac Mitropolitu ali
Transilvaniei Ungariei, marili Andrei aguna dit prini aromi di Micolc.
Sub influena al ideilor di coala Latinist mviaii aromi cilstsir s-duc ninti lucru ahurhit di Ucuta, caftnd s-bag
thimeiu ti/tr scriiarea/anyrpse(a)rea tu grailu di dad ti/tr aromii al Balcanului, -cum ti coloniili aromne(a)ti/aromni di
Vienna, Buda, Pesta, Transilvania scriia Maria Bereny tu/tru studiul a iei ti/tr colonia Macedono-Romn di Pesta.
Un mrtirii snt crili al/a lu Boiagi Roja ama multi manuscrisii tu/tru graiulu aromnescu scriisi di ali autori snt tradusi/
trtur(n)ati -adunati di Grabovski.
Emanuil Gojdu ndoapr aisti tipuse(a)ri pi aromne(a)ti. Ma-a Gojdu agiuta axiunili culturali di Budapesta. Deadunlucra
la revistili Vivlioteca Romne(a)sc al Stefan Niagoie. Bg thimeiu ali suatiei ti/tr limba -cultura romne(a)sc ASTRA
(di Sibiu) cum -ali coalei di Arti Zni di Budapesta i agiumsi ma-amnat Politehnic.
De(a)di pradz ti/tr adrarea al unu Liceului tu/tru cetatea/csblu Lugoj (Romnia) ma-a el adr tu 1861 Comitetu a
Tinirilor Juriti di la Universitatea di Pesta. Tu/tru anu 1832 s-nsur cu Atanasia Pometa, cu cari/cai avu un feata, Maria Cornelia, i
muri cnd ira un an di dzli.
Dit aea oar, Gojdu cfta s-agiut cu tut i putu, tinirii Romi i yinea ti/tr studii Budapesta. Casa a lui ira discis ti/tr
mviaii tinirii i avea anangh di agiutor. A cas zbura cu xenii pi limba a lor, cu romii zbura romne(a)ti, dipicnd/iara cu
aromii cu famiia zbura pi aromane(a)sti scriia avocatu Partenie Cosma, i u cunuscu ghini pi Gojdu. Ira pirifan/mndar di
sarina a lui -ti aea c eara/ira di pistea ortodox. Anda idea la mas s-fea cruea eara ti/tr pati, cnta Hristolu Anye cu mari
vreari.
Ca bun cristin-ortodox deadi mul pradz/bai ti/tr biseriili i li adrar comerianii aromi tu/tru Budapesta. El ia tu/tru
luin ()-tu bana politic. Fu la Comitatu Suprem di Lugoj, deputat di Tinca (Bihor) alumtndalui ti/tr ndrepturili al romilor dit
Imperiul Habsburghicu. Ama duchi c importana ma mari prindi s-i si da ali culturiiei, lucru i (l)u-adr pn tu/tru oara di soni cnd
nclisi ocii la 3 di curt(u) anu 1870. Fu ngrupat tu/tru dzua di 5 di curtu cu mari tinii, la mormintul Kerepesi di Budapesta.
Un an ninti s-moar adr un Testament pit/pitru cari spusi c cum lipsea s-i si mpara averea. Un parti di aveari u als a
nicuchirei a doaua (ce prima i avea moart). Cu partea alant di aveari si s-adr un Fundai/Fondation i s-u purta numa, i care
s-ira chivernisit dit Capitu a Bisericei Ortodox Romn. Fundaia Gojdu avea ca scop ta s-ndupura cultura pistea ortodox.
El pistupsea c ma pit/pit(r)u un elit mviat putea s ninteadz un popor/mileti. Gojdu tu/tru Testamentu a lui nintividea
s-ddea multi bursi ti/tr mviearea a tinilor i nu avea pradz, ama i s-avea mirach mari ti/tr studii ta s-ira dit pistea ortodox.
Testamentu fu discis dit Mitropolitu Andrei aguna, i fe(a)i parti dit prima reprezentan di cumandsearea a Fundaiei Gojdu,
luyursit una di cama mrili fundai privati tu/tru Imperiul Austro-Ungar.
Fundaia Gojdu lucr namisa di aii 1870-1952, tu/tru aist chiro averea criscundalui pit/prit capitalizarea al acsiunilor di la
bnili/maghiari. Dit ahurhita s-pn la Polimu a doau-lea Mondial, Fundaia Gojdu deadi 37.778 di bursi agiutoari ti/tr elevi,
studeni, doctorani. Ma mult di 1.200 di bursieri Gojdu mviar la Universitili Academiili di Cluj, Budapesta, Vienna, Schemintz,
Berlin, Zyrih, Karlsruhe, Jenes. Dit arada a lor ir oamii di tiin avdz tu/tru tut Lumea ca ti exemplu: Octavian Goga, Victor
Babes, Traian Vuia, Dumitru Stniloaie...
Tutnoar ti/tr Polimu Fundaia Gojdu deadi mul pradz ti/tr guvernu Ungarez i/care ira tu zori. Dupu primu Polim
Mondial avearea a Fundaiei armasi tu/tru Ungari, ama reprezentana ira ninga Sibiu. Dupu asprdzerea a Monarhiiei AustroUngarez, pit Tratatulu di Trianon (1920) Ungaria txea c va s-mpra averea a romilor Ortodoxi di Romnia (90%), di Iugoslavia
(6%), Cehoslovacia (6%), dit Ungaria (4%).
Tu/tru anu 1952, pit/pitru un nom comunist Ungar, Fundaia Gojdu fu naionalizat. Activitatea a iei em tu Romnia em tu/
tru Ungaria fu oprit/stamat. Averea a Fundaiei Gojdu di BudaPesta ira adrat di 8 (optu) cldiri cu trei etajuri aflati tu/tru un pasaj
i/care treai dit geadea Kiraly nr. 13 pn la geadea Dob nr. 16; casa di pi geadea Hollo nr. 8, 600.000 coroani veci Ungari; multi axiuni
la bnili/bnchili alti luyurii cu valoari...
289
290
Iancu Ballamaci
Personalitete te medhenj Arumune

N Hungari Arumunt kishin kompani tregtare. Me parat e fituara ndrtuan monumentet m t rndsishme, shtpi dhe 20
kisha, si p.sh. Kisha e Miscolcit, e llogaritur njera nga m t bukurat e Europs Qendrore. Arumunt ndrtuan n Budapest ndrtesa
nga m t rndsishmet (vetm familia Mocioni) kishte17 me m shume kate, disa prej tyre ishin t projektuara nga arkitekt t
dgjuar n at koh. Pallati m i bukur i kryeqytetit qe ndrtuar nga Arumuni Nako.
Grekt e Hungaris ishin tregtar t mir. Ata krijuan shum kompani mikse s bashku me arumunt e zgjuar dhe t
talentuar t atjeshm. Ndrkoh duke u nisur nga idea e besimit orthodoks, komuniteti i arumunve dhe ai i grekrve t Pests
ndrtuan s bashku n vitin 1788 t parn Kish Orthodokse Greko-Vllahe. Xhentlment/Nikoqirt Arumun krkuan m von
q tju jepej nj prift q ta bnte liturgjin/ceremonin n gjuhn arumune/maqedono-vllahe. N kt koh doln ca grindje midis
komunitetit grek dhe atij arumun t Pests, por q n fund u kuptuan dhe zgjodhn nj prift grek dhe nj arumun q e bnin leximin
n rregull, n t dy gjuht greke dhe arumune.
T dy popujt patn n fillim nj shkoll greko-arumune. N vitin 1808 iu dha e drejta arumunve t kishin nj shkoll vllahe
vean asaj greke. Kshtu ishte ndrtuar Shkolla Normale Maqedono-Rumune, pr t ciln studiuesja Maria Bereny thot se qe
ndihmuar shum nga ana e nikoqirve levend arumune (Gheorghe Simeon Sina, Emanuil Gozhdu).
Emanuil Gozhdu lindi me 9 shkurt t vitit 1802, n Oradea t (Rumanis) nga nj familje arumune, origjinn nga
Voskopoja e famshme. Mbaroi fakultetin e Oradeas dhe Pojon. Shkoi pastaj n Pesta ku filloi karriern si avokat. Me proceset
e fituara me zotsin e tij arriti shpejt t bhet nj emr shum i njohur. Qe zgjedhur antar i Shtpis s Manjatve (pr
Legjislativin e Ungaris).
Ndihmoi shum pr modernizimin e legjislaturs s Hungaris dhe qe i pari q krkoi t jet ndrruar gjuha Latine me
at Hungareze n radhn e proceseve gjyqsore. Me parat q i i fitoi me proceset gjyqsore bleu shum shtpi n qendrn e
qytetit, disa ifliqe, livadhe dhe m shum aksione npr banka. Q i ri hyri n lidhje me shkrimtare hungarez, punoi derisa
bindi/kandisi t shkruheshin vjershat n gjuhn hungareze, vjersha q ishin botuar n vitin 1826. Gjithashtu shkonte dhe n
salonin e letrsis q mbahej n shtpin e Atanasie Grabovskit, nj tjetr i madh arumun. Ktu njohu korifenjt e shkolls
Aredeliane dhe po ktu lidhi nj shoqri t ngusht me at q arriti t bhet Mitropoliti i Transilvanis dhe Ungaris, i madhi
Andrei Shaguna nga prindr arumun prej Mishkolcit.
Nn influencn e Shkolls Latine t shkolluarit arumun u prpoqn t shpien prpara punn e filluar nga Ukuta duke
krkuar t ven themelin pr t shkruar n t folmen e dads/nns pr arumunt e Ballkanit dhe pr kolonit arumune t
Viens, Buds, Pests, Transilvanis shkruan Maria Bereny n studimin e saj pr kolonin Maqedono-Rumune t Pests.
Nj dshmi jan dhe librat e Boiaxhiut dhe Rozhs po dhe shum dorshkrime n arumanisht shkruar nga t tjer autor t
prkthyera dhe t mbledhura nga Grabovski.
Emanuil Gozhdu mbshtet kto botime n arumanisht. Po ashtu Gozhdu ndihmoi aksionet kulturore t Budapests.
Bashkpunoi n revistat Vivlioteca Romneask t Stefan Niagoie. Vuri themelin e shoqats pr gjuhn dhe kulturn rumune
ASTRA (t Sibiut) si edhe Shkolls s Arteve dhe Zanateve t Budapestit q arriti me von Politeknike. Dha para pr brjen
e nj Liceu n qytetin e Lugoj-it (Romania) dhe po ashtu ai krijoi m 1861 Komitetin e t Rinjve Jurist t Universitetit t
Pests. N vitin 1832 u martua me Atanasia Pometn, me t ciln pati nj up, Maria Kornelia, q vdiq kur ishte nj vit.
Q nga ajo koh, Gozhdu krkoi t ndihmoj me gjith far mundej, t rinjt rumun q vinin pr studime n Budapest.
Shtpia e tij ishte hapur pr t diturit dhe t rinjt q kishin nevoj pr ndihm. N shtpi fliste me t huajt n gjuhn e tyre, me
rumunt fliste rumanisht, ndrsa me arumunt dhe familjen fliste arumanisht shkruante avokati Partenie Kosma, q e njohu mir
Gozhdun. Ishte krenar pr fisin e tij dhe pr at q ishte i besimit orthodoks. Kur rrinte n tavolin bnte kryqin ndrsa pr Pashk,
kndonte Krishti u Ngjall me shum dashuri.
Si i krishter-orthodoks i mir dha shum para pr kishat q i ndrtuan tregtart arumun n Budapest. Ai doli n drit edhe n
jetn politike. Qe n Komitetin Superior t Lugozh-it, deputet i Tinka (Bihor) duke luftuar pr t drejtat e rumunve t Perandoris
Habsburgve. Por kuptoi se rndsi m e madhe duhej ti jepej kulturs, pun q e bri deri n orn e fundit kur mbylli syt n shkurt
t v.1870. Qe varrosur n ditn 5 shkurt me nderim t madh n varrezn Kerepesi t Pests.
Nj vit para vdekjes bri nj Testament nprmjet t cilit tregoi se si duhej ti ndahej pasuria. Nj pjes t pasuris ia la
gruas s dyt (sepse e para i kishte vdekur). Me pjesn tjetr t pasuris u b nj Fondacion q ti mbartte emrin, dhe q t ishte
kumandarur nga Kryesia e Kishs Orthodokse Rumune. Fondacioni Gozhdu kishte si synim q t mbshteste kulturn dhe besimin
orthodoks.
Ai besonte se vetm nprmjet nj elite t diturish mund t prparonte nj popull. Gozhdu n Testamentin e tij parashikonte
t jepte shum bursa pr t msuar t rinjt q nuk kishin para, ama q t kishin merak t madh pr studime dhe q t ishin t
besimit orthodoks. Testamenti qe hapur nga Mitropoliti Andrei Shaguna q bri pjes nga e para prfaqsuese e drejtimit t
Fondacionit Gozhdu, e llogaritur si nj nga m t mdhat fondacione private n Perandorin Austro-Hungareze.
Fondacioni Gozhdu punoi midis viteve 1870-1952, n kt koh pasuria u rrit nprmjet kapitalizimit t aksioneve nga
bankat Hungareze. Nga fillimi dhe deri n Luftn e II Botrore Fondacioni Gozhdu dha 37.778, bursa dhe ndihma pr nxns,
student, doktorant/m shum se 1.200 bursier Gozhdu msuan n Universitetet dhe Akademit e Kluzhit, Budapestit, Viens,
Schemintzit, Berlinit, Zyrihut, Karlsruhes, Jenes. Nga radha e tyre doln njers t shkencs t dgjuar n t gjith Botn si p.sh.
Oktavian Goga, Viktor Babes, Traian Vuia, Dumitru Stniloaie...
Njkohsisht pr Luftn Fondacioni Gozhdu dha shum para pr shtetin Hungarez q ishte n zor. Mbas Lufts s Par
Botrore pasuria e Fondacionit mbeti n Hungari, ama prfaqsuesja ishte akoma n Sibiu. Mbas prishjes s Monarkis AustroUngareze, nprmjet Traktatit t Trianon (1920) Ungaria takste se do t ndante pasurin rumunve Orthodoks t Rumanis (90%),
t Jugoslavis (6%), ekosllovakis (6%), dhe t Hungaris (4%).
N v.1952, nprmjet nj ligji komunist Ungarez, Fondacioni Gozhdu qe shtetzuar. Aktiviteti i saj si n Rumani, si n
Ungari qe ndaluar. Pasuria e Fondacionit Gozhdu t Budapestit prbhej nga 8 ndrtesa me tre kate t gjendura n nj kalim q
kalon prej xhades Kiraly nr. 13 deri te xhadea Dob nr. 16; shtpia q prej xhades Hollo nr. 8, 600.000 korona ungareze, shum
aksione n banka dhe shum gjra me vler...
291
292
Iancu Ballamaci
Vocabularu
Fjalori
cunuscut tu/tru izvoruli
t njohur n burimet
dit(u)eta di mesea
t Periudhs s Mesjets
sant aea parti a populatiei
jan ajo pjes e popullats
Dunareei
t Danubit
Cari dit(u)itia a emigratiiei
q pr shkak t emigrimit
tu/tru naia(zona)
n zonn
tu eta VII
n shekullin VII
s-trapsir tu/tru prili
u trhoqn n pjest
di la Not a Hanimusiei Balcanic
prej Jugut t Gadishullit Ballkanik
ei ma purta numa
ata mbartnin /mbanin emrin
di cara fur asparti
si qen prishur
nai ma marli chentri aromne
qendrat m t mdha arumune
numirlu al aloru cari va s-caft
numri i atyre q do t krkojn
apanghiu
strehim
tu Amirriea Habsburghic
n Mbretrin e Habsburgve
nu mata vrur si s-ncin al Otomanilor
nuk para deshn ti pruleshin Otomanve
tu/tru un mari numir di hori
n nj numr t madh fshatrash
i csbdz a curi l deadir
dhe qytetesh t cilave u dhan
un vrtoas nfluriri
nj lulzim t fuqishm
icunumic nicunuscut
ekonomik t panjohur
293
Vocabularu
Fjalori
namisa di ai
midis viteve
di Armi aprucheara itenia
arumun pranuan nnshtetsin
ei s-tragu di Moscopole
ata hiqen prej Voskopoje
pritu Patenta di toleran
nprmjet Patents s tolerancs
ndreptu di Achicse(a)ri
e drejta e mirkuptimit
i s-treari
dhe mirshkuarjes
lo sumu apanghiulu a lui
mori nn prkrahjen e tij
c nscni cari aduea mari amintaticu
se disa t cilt sillnin fitim t madh
coloniili aromni fur luyurisiti
kolonit arumune ishin llogaritur
ta s-apra interesu/sinferu a lor
q t mbronin interesin e tyre
di comer/emburlachi
t tregtis
ama identitatea a lor religioas
ama dhe identitetin e tyre fetar
ira/eara bilingvi
ishin dygjuhsh
di slujba religioas
t sherbess fetare
tu/tru adzsili
t ashtuquajturat
aisti companii agiumsir
kto kompani arritn
tu unu curtu chiro
n nj koh t shkurtr
vrtos
i fuqishm
ti/tr amintarea ali unei borghezii finaniar
pr lindjen e nj borgjezie financiare
mea agiutar la nerea ali una bisearicei Ortodox
por ndihmuan edhe n mbajtjen e nj kishe orthodokse
294
Iancu Ballamaci
Vocabularu
Fjalori
comerianii nicuchirii aromi
tregtart dhe nikoqirt arumun ndihen
ahoryea
vean
a curi/a cui limba u-ufilisea ti/tr comer
gjuhn e t cilve e prdornin pr tregti
ama cari/i luyursea c limb matern
ama q llogaritnin si gjuh amtare
tu/tru avdzrea a curi/cui avea criscut
n dgjimin e s cils ishin rritur
alargu/diparti tu/tru hoarili
larg n fshatrat e malit t Pindit
i agiumsi ma-amnat
q arriti m von
deadi pradz ti/tr adrarea a unui Liceu
dha para pr brjen e nj Liceu
s-nsur
u martua
cu cari avu
me t ciln pati
di aea oar
q nga ajo koh/athere
cft s-agiut cu tut i putu
krkoi t ndihmoj me gjithka mundi
tiirii aromi
t rinjt arumun
casa a lui ira discis
shtpia e tij qe e hapur
ti/tr nviai tiniri i avea anangh
pr t diturit dhe t rinjt q kishin nevoj
a cas zbura cu xenii
n shtpi fliste me t huajt
pi limba a lor
n gjuhn e tyre
dipicnd/eara cu aromii famiia
ndrsa me arumunt dhe familjen
ira pirifa/mndar ti/tr sarina a lui
ishte krenar pr prejardhjen/fisin etij
-ti aea c ira di pistea ortodox
dhe pr at se ishte i besimit orthodoks
295
Vocabularu
Fjalori
eara ti Pati cnta Hristolu Anye
ndrsa pr Pashk kndonte Krishti u Ngjall
cu mari vreari
me dashuri t madhe
ca bun cristin ortodox
si i krishter orthodoks i mir
deadi mult pradz ti/tr biseriili
dha shume para pr kishat
i li adrar comerianii aromi
q i bn tregtart arumun
i tu/tru luin -tu bana politic
doli n drit edhe n jetn politike
u ari ndupurarea ali culturiei
e ka mbeshtetja e kulturs
lucru i lu adr pn tu oara di soni
pun q e bri deri n orn e fundit
cu mari tiii
me nderim t madh
adr un testament
bri nj testament
un parti di aveari
nj pjes t pasuris
cu alant parti si-adr un fundai
me pjesn tjetr bri nj Fondacion
i s-u purta numa
q ti mbartte emrin
cari s-ira chivernisit dit
dhe q t ishte qeverisur nga
avea scop ta s-ndupura cultura
kishte qllim t mbshteste kulturn
pistea ortodox
dhe besimin orthodoks
el pistupsea
ai besonte
c mai pit/pitru un elit
se vetm nprmjet nj elite
s niinteadz un popor/mileti
t prparoj nj popull/milet
ti/tr nviarea a tinilor
pr t msuar t rinjt
296
Iancu Ballamaci
Vocabularu
Fjalori
i nu avea pradz
q nuk kishin para
fu discis
qe hapur
i fea parti
q bnte pjes
di cumandsearea
t drejtimit
tu/tru aist chiro averea
n kt koh pasuria
criscndalui/criscndu-se pit capitalizarea
duke u rritur nprmjet kapitalizimit
al acsiunilor
t aksioneve
dit arada a lor
nga radha e tyre
ir oamii di tiina
njers t shkencs
avea armas
kishte mbetur
dupu asprdzerea a Monarhiiei
mbas prishjes s Monarkis
c va s-mpra averea
se do t ndante pasurin
la bni/bnchii
n banka
alti luyurii cu valoari...
dhe t tjera gjra me vler...
L e xi a 4 7 ( pat r udz] i [apt i )
298
Iancu Ballamaci
Tu Napoli
Shqip
Aromne(a)ti
Trei dzli ninti domnul Mita deadun cu muierea a lui Stela
ar agiums Napoli cu tren. A oaltra ar vizitat Amalfi a Capri,
dapoea ar neas tu/tru Pompeu. Ti/tr az ar tu/tru program
s-fac () nscnti alti lucrii interesanti. In primu rnd/in
prima arad va ca s-fac un primnari cu taxiia lung di amarea,
dapoea va s-ineasc/va s-m(n)c in tu/tru un restaurant
cu gte(a)ri tradiionali italiani i e(a)sti avdzt preferat dit
muli turiti Europeai dit tut/toat Lumea. Ma-amnat
va s-neag s-daneaz tu/tru un discotec i/care e(a)sti tu/tru
centru. Pi la shatea 1 di noapti ateapt tu/tru cali un taxii
ca s-li duc la hotelu cu patru steaguri/steali.
Tre dit m par zoti Mita s bashku me gruan e tij Stela

kan arritur n Napoli me tren. Pardje kan vizituar Amalfin
dhe Kaprin, pastaj kan shkuar n Pompei. Pr sot kan
n program t bjn dhe disa punra t tjera interesante.
N radh t par, duan t bjn nj shtitje me taksi gjat
bregdetit pastaj do t darkojn n nj restaurant me gatesa
tradicionale italiane i cili sht i dgjuar dhe i preferuar nga
shum turist European dhe nga e gjith Bota. M von do
t shkojn t dancojn n nj diskotek e cila sht n qendr.
N ora 1 e nats presin n rrug nj taksi q ti shpjerr n
hotelin me 4 yje.
Taxistu:
A hi gata? Fudzim tora?
A jeni gati? Shkojm tani?
Stela:
Vrem ca s-n fa un primnari cu taxii, ma prima/prota
s-n du s-u vizitm centru di csb.
Duam t na bsh nj shtitje me taksi, por s pari t na

shpiesh n qendr t qytetit.
Taxistu:
Mini va s-fac i s-pot ca s-v-u mulumesc/haristusesc(u).
Un do t bj sht e mundur q tju knaq.
Stela:
Va s dzc tora ma trem di ninti di Teatru San Carlo...
Ac(l)o pi a dreapta/n-adreapta, e(a)sti Palatu al Regelui.
Ti nscnti minuti va s-him tu Santa Lucia.
D.m.th. tani po kalojm prpara Teatrit San Carlo...

Atje n t djatht sht Pallati i Mbretit.
Pr disa minuta do t jemi n Santa Lucia.
299
Mita:
E(a)sti Santa Lucia cntic famos?
sht Santa Lucia kng e famshme?
Taxistu:
A e(a)sti. Un cntic veciu Napoletan...
cari/i u tir s-u cnt nu ma italiaii ma xenii.
Ia, Santa Lucia. Nidzem s-u vizitm.
Ma s-vre fe ()-nscnti caduri/fotografii ta s-li ave ca
amintatic dit Santa Lucia Napolitana.
Tora dup i va s calitorim vr giumitati
di shati va s-chindurim tu/tru un loc iu s-ve(a)di Vulcanu di
Vezuv. Ael isolu albastru/e(a)sti Capri
i si s-umpl veara mplin cu turiti.
Ashtu sht. Nj kng e vjetr Napoletane...

q e din ta kndojn jo vetm italiant, por edhe t huajt.
Ja, Santa Lucia. Shkojm ta vizitojm.
Po t doni bni edhe disa fotografi q ti keni
si kujtim nga Santa Lucia Napoletane.
Tani mbasi do t udhtojme nja gjysm ore do
t qndrojm n nj vend ku duket Vullkani i Vezuvit.
Ai ishulli blu/bojqielli sht Kapri q mbushet
vers plot me turist.
Stela:
Az e(a)sti dealihira un dzu meraviios, muat cu chiro
bun, ma -er(u) albastru/azzuro cu apa di amari calm, cu un
soari i nu mata ardi -ah(n)t multu.
Sot sht vrtet nj dit e mrekullueshme, e bukur,me koh

t mir, me qiell t kaltr/azzuro, me ujin e detit t qet, me
nj diell q nuk para djeg dhe aq shum.
Taxistu:
Gentlmei! Aoa Napoli ii dzu/cathi dzu, magiudz e(a)
sti muat, s-ti ia haraua!
Zotrinj! Ktu n Napoli do dit sht e bukur, dhe t merr

gzimi.
Mita:
Domnule! S-n du -tu/tru alti locuri muati
Napoletani c voi li ti ghini iu snt.
Cu camera ()-aparatu fotografic vrem s-filmm
ct cama mult i s-avem posibilitati.
Vrem ca s-lu spunem -al oamiilor a nostri
i snt tu/tru Americ i va ca s-li viziteadz n locurili
di Italia, locu ali ivilizaei european, locu
al artilor, muzicei, picturiei ali religiei catolic...
Zotri! T na shpiesh dhe n t tjera vende

t bukura Napoletane se ju i dini mir ku jan.
Me kameran dhe aparatin fotografik duam
t filmojm sa m shum q t kemi mundsi.
Duam q tju a tregojm edhe njersve tan
q jan n Amerik dhe q duan ti vizitojn dhe ata vendet
e Italis, vendin e civilizimit European, vendin
e arteve, t muziks, picturs, sculpturs dhe besimit katolik.
300
Iancu Ballamaci
Taxistu:
Tu/tru Napoli ari magiudz totna soari. Ma ari dzli
i si-aspardzi chirolu, i aca s-trag vimtu/liva dit amari, i
aca s scntiiadz eru, cu bumbunidzri cu ploai...
Ma n general chirolu e(a)sti splendid/julucios.
N Napoli ka pothuajse gjithmon diell. Por ka edhe dit

q prishet koha, q fillon t fryje er nga deti, q fillon t
shkreptij, t gjmoj dhe me shi... Por n prgjithsi koha
sht e shklqyer.
Mita:
Stela, a lom cti un pi Napoletan. S-u provm cum u fac
Napolitaii. Aista pit e(a)sti cu num nu ma tu/tru Itali,
ma -tu/tru Europa, America, tu/tru multi locuri dit(u)
Lumi.
Stela! A marrim nga nj pic Napoletane. Ta provojm si e

bjn Napolitant. Kjo pic sht me emr jo vetm n Itali,
por edhe n Europ, Amerik, dhe n shum vende t Bots.
Taxistu:
Va s-v-u duc mini/eu tu un Pizza Napoletana i cnd
s-u m(n)ca s-li alindze dze(a)dziil/dzeadzili.
Do tju shpie un n nj Pizza Napoletana q kur ta hani

t lpini gishtrinjt.
Stela:
Mita! Tora avem tut dzua i ma calitorm, vidzum multi
locuri muati interesanti. Prindi/lipse(a)ti s-nidzem la
Hotelu Napoletana s-n discurmm c him acurma.
Mita! Tani kemi gjith ditn q po udhtojm, pam shum

vende t bukura dhe interesante. Duhet t shkojm n Hotel
Napoletana t lodhemi se jemi t lodhur.
Mita:
A va s-fem. Taxist! V plcrsesc(u) tora s-lom calea ti/
tr Hotel Napoletana.
Kshtu do t bjm. Taksist! Ju lutem tani t marrim rrugn

pr n Hotel Napoletana.
Taxistu:
Sono pronto signori! Andiamoci!
Jam gati zotrinj! Shkojm!
301
Vocabularu
Fjalori
trei dzli ninti
tre dit m par
deadun cu mue(a)ri-sa
s bashku me gruan
ar agiumt Napoli
kan arritur n Napoli
dapoea ar neas/nears
pastaj kan vajtur
va s-fac un primnari
do t bjn nj shtitje
ma amnat
dhe m von
un di cntiili ve(a)ci
nj prej kngve t vjetra
e(a)sti un vidzut meraviioas
sht nj pamje e mrekullueshme
ii/cafi/cathi dzu
do dit
n fa un giru
na bn nj xhiro
s-ve(a)di
duket
ari totna soari
ka gjithmon diell
ma nu n si pistupse(a)ti
por nuk m besohet
va s-hib
do t jet
ma ari s-dzli i si-aspardzi chirolu
por ka edhe dit q prishet koha
i aca s-trag
q fillon t fryj
vimtu di amari
era e detit
i aca s scntieadz eru
t shkreptij qielli
cu bumbunidzri
me gjemime
nu ma tu/tru, ma
jo vetm n, por
302
Iancu Ballamaci
Vocabularu
Fjalori
-tu/tru multi locuri dit(u)Lumi
dhe n shum vende t Bots
va s-vu duc mini
do tju shpie un
s-li alindze de(a)dzitili
ti lpini gishtrinjt
vidzum multi locuri muati
pam shum vende t bukura
prindi s-nidzem
duhet t shkojm
s-n discurmm
t lodhemi
c him acurma
se jemi t lodhur
Cftari: Trscriia un tur turistic tu/tru un loc i vu-ari fapt ma mult impresii!
Notii publii
Njoftime publike
Public notif ications
Intrarea
hyrje
entrance
Irea
dalje
exit
Intrarea liber
hyrja e lir
admission free
Irea n casul di emerghen
dalja n rast/emergjence
emergency exit
di pericul
rreziku
danger
acat
e zn
engaged
Notii publii
303
Njoftime publike
liber
e lir
vacant
rezervat
e rezervuar
reserved
discis
e hapur
open
ncis
e mbyllur
closed
s-vindi
shitet
for sale
si-acumpur
blihet
to buy
udai cu chirii/chirai
od/dhom me qira
room to let
ti/tr brba
pr burra
gentlemen
ti/tr muieri
pr gra
ladies
ne partea a dreapt
mbani ann e djatht
keep to the right
ne partea a stng
mbani ann e majt
keep to the left
nu clca iarba
mos shkelni barin
keep off the grass
grij dit(u)cii
kujdes nga qeni
beware of the dog
pericul di moarti
rrezik vdekje
danger of death
Ateni! Grij!
Vmendje! Kujdes!
Caution!
pindzu ua
shtyje dern
push the door
tradzu
hiqe
pull
loc di tre(a)ri
vend kalimi
passage
ba
banj
bathing
ppuar
kpucar
shoemaker
304
Iancu Ballamaci
Notii publii
Njoftime publike
servitoar
shrbyese
housemaid
critor
rrobaqeps
tailor/dreesmaker
lucrtor
puntor
worker
moali
t buta
mild
tari/vrtoasi
t forta
strong
cu filtr
me filter
filttertipped
fr
pa
un-tipped
Gramatica
The Relative Superlative
Is formed by placing before

a adjective a particle ma and behind
a definite article...
Esti format bagnd dininti

agectivului particlu ma dinpoi
articulu definit...
shte formuar duk vendosur prpara

mbiemrit ndajshtesn/pjeszn me
dhe prapa nje/nyje shquese/shqyese...
(u) for masculine singular;

(a) for feminile singular;
(i) for masculine plural;
(li) for feminile plural.
Example
Exemplu
Shmbull
Paris is the largest city

in France.
Parisu e(a)sti cetatea/csblu ma mari

n Frana.
Parisi sht qyteti m i madh

n France.
The Corriere della Sera is the bestknown newspaper in Italy.
Corriere della Sera e(a)sti ma buncunoscuta gazet/ziar n Italia/tu Itali.
Corriere della Sera sht m

e mirnjohura gazet n Itali.
305
If the idea of least is implied by ma pun-u; ma puna (singular masculine feminile);

ma pui-i/ ma puni-li (pluralu masculine a feminile).
Example
Exemplu
This is the least interesting park

in the city.
Aist e(a)sti parcu ma pun interesant

tu csb/cetatei.
Shmbull
Ky sht parku m pak interesant
n qytet.
* Note that in the relative superlative construction the English preposition in is rendered in Aromanian by di;
but and in/tu/tru for example:
New York Times is the best-known
newspaper in America.
New York Times e(a)sti ma

buncunuscuta gazet/ziar
tu/tru/n Americ.
New York Times sht m e

mirnjohura gazet n Amerik.
Aromne(a)ti:
Masculine singular
Feminile singular
Masculine plural
Feminile plural
ma tinir-u
ma tinir-a
ma tiniri-i
ma tiniri-li
ma muat-u
ma muat-a
ma muai-i
ma muati-li
ma lung-u
ma lung-a
ma lundzi-i
ma lundzi-li
The absolute superlative which is usually exspressed in English with such adverbs as very, extremely etc. plus the adjective, is
formed in Aromanian as follows:
1. By using an adverb such as very = mult, extremely = extraordinar, plus the adjective.
Example
Its a very interesting magazine.
Exemplu
Aea(u) e)asti un gazet/ziar mult
interesant.
Shmbull
Ajo sht nj gazet shum interesante.
306
Iancu Ballamaci
It was an extremely useful

discussion.
Ael ira un lexion extraordinar

valoros.
Ai ishte nj leksion jashtzakonisht

i dobishm/i vlefshm.
She is a very beautiful women.
Aea(u)/ea e(a)sti un mue(a)ri mult

muat.
Ajo sht nj grua shum e bukur.
2. Mult bun and mult slab have a rregular and an irregular absolute superlative:
mult bun = very good
mult slab = very bad
Example
Exemplu
Shmbull
He is a very good man.
Ael/el e(a)sti brbat mult bun.
Ai sht burr shum i mir.
He is a very bad man.
Ael/el e(a)sti brbat mult slab.
Ai sht burr shum i keq.
L e xi a 4 8 ( pat r udz] i opt u)
308
Iancu Ballamaci
Iarna
Dimri
Aromne(a)ti
Shqip
i chiro/timp fai?
far koh bn?
Slab/urut chiro ma fai az!
Koh e keqe po bn sot!
Ma fai arcoari.
Po bn ftoht.
Da. Multu.
Po. Shum.
Ct spuni barometru?
Sa tregon barometri.
Trei gradi sub zero.
Tre grad nn zero.
Tiaea(u) ari ngiat.
Prandaj ka ngrir.
Ari dat neau.
Ka rn dbor.
Tu/tru csb/cetatei no, ma munii snt anvali cu neau.
N qytet jo, por malet jan mbuluar me dbor.
Cum e(a)sti eru?
Si sht qielli?
eru e(a)sti albastru cu nscni nori.
Qielli sht i kaltr me disa re.
S-nur chirolu.
U mvrejt koha.
Ac s-trag vimt(u)/liva. Ac s sufl vimt(u).
Filloi t fryj er.
Tradzi un vimt arai i u ia sufltura.
Heq/Fryn nj er e ftoht q t merr frymn.
Ari ngit oputu, hajdi disnciau tora s-()-am rigiai.
Ka ngrir ezma, hajde shkrije tani t kam rixhan.
N nchiuir ppuili. Am fric s-nu a nchiuur, cad frng

vr mn ic vr cicior.
M shkasin kpuct. Kam frik se mos shkas, bie e thyej

ndonj dor a kmb.
Ndoaprti la mini c aea -anchiuir ppuili.
Mbshtetu tek un se ty t shkasin kpuct.
Curai neaua cu lupat c ira acat calea.
Qrova dborn me lopat se ishte rruga e zn.
309
Li ave sigurat le(a)mnili ti/tr iar?
I keni siguruar drut pr dimr?
Lom vr 6 metri, ma nu -tim va s-u scutem iarna.
Morrm nja 6 metro, por nuk dim do ta nxjerrim dimrin.
E, cum va fem, va s schiim aist dumnic

tu munti.
E, si do t bjm do t skiojm/shkasim me ski kt t diel

n mal.
Iu dz tini s-nidzem ti/tr schiieari/schii?
Ku thua ti t vem pr t skiuar/pr ski?
Mini dzc la Muntili di Morava.
Un them n Malin e Moravs.
Curceaua ari alti locuri ti/tr schii?
Kora ka vende t tjera pr ski?
E cum nu-ari?! Muati locuri ari Moscopolea, Dardha,

Cheatra di apu, Bozdoveu, Smtu Ilia di tu Mboria .a.
E si nuk ka? Vende t bukura ka Voskopoja, Dardha, Guri i

Cjapit, Bozdoveci, Shn Ilia i Mborjes etj.
Cu tut aeau iarna e(a)sti muata. Iarna va carni di

pastrmai, yin ro(u), turii di c(l)dru,verdz turii, dumi,
castravei, pipirii umpluti nuntru cu verdz, ai, niheam di
piper ama di ael rou, rigan. Tuta s-va lucaniili umpluti
cu carni di porc (minat), pra, ai, piper ro(u), lai, rigon
.a. dapoea la s-da la s sufla nafor ct s-va.
Megjithat dimri sht i bukur. Dimri do mish pastrma,

ver t kuqe, turshi prej kadeje, lakr turshi, domate,
kastraveca, piperka t mbushura me lakr, hudhra, pak
piper nga ai i kuqi, rigon. Gjithashtu duhen dhe lukanikt e
mbushur me mish derri (t grir), presh, hudhra, piper t kuq
etj. Dhe pastaj le t bier dhe t fryj jasht sa t doj.
Cftari: Impresii dit un loc turistic.
310
Iancu Ballamaci
Ecuivalenti Engleze(a)ti pi Aromne(a)ti Arbinuse(a)ti

What are you doing?
i hi voi fcnd? i ma fe voi?
far jeni ju duke br?
Are you watching television?
Hi voi vednd/vedznd televizoru?
Jeni duke par televizor?
Dont I wish it!
Nu-u-or mini pi ns/ns.
Nuk e uroj un at!
Whats new?
i avem vr nau?
t re kemi?
I cant find.
Mini/eu nu afl(u).
Un nuk gjej.
Its a pleasure to meet you!
E(a)sti hrse(a)ri s-vu adun pi voi!
sht knaqsi tju takosh juve!
The village was three miles

from the town.
Hoara ira trei mili dit(u)csb/

cetatei.
Fshati ishte tre mile prej qytetit.
Do you like to speak on the telephone?
A vu arse(a)ti s zbur la telefon?
A ju plqen t bisedoni n telefon?
How long did you stay in Greece?
Ct lung dzut voi tu/tru

Greci/Grii/n Grecia?
Sa gjat ndenjt ju n Greqi?
The best thing is the pie.
Luyriia ma bun e(a)sti pita.
Gjja m e mir sht lakrori.
Do you know them?
A li cunute voi pi n(i)/aei?
A i njihni ju ata?
Whats up?
Cum e(a)sti lucru?
Si sht puna?
Many English wards are derived

from Latin.
Multi zboar Englezi cur/yin

di la Latina.
Shum fjal Anglisht rrjedhin

prej Latines.
311
Gramatica
Negatives continued
1. A verb is made negative by placing not before it.
Example
I dont understand.
Exemplu
Mini/eu nu achicsesc.
Shmbull
Un nuk kuptoj.
2. Negatives wards such as, never, nothing, not even, no one, ne neither... nor usually follow the verb and require not
before the verb.
Example
Exemplu
Shmbull
The train never arrives early.
Trenu pute/vrnoar nu agiundzi

avoa/agoa.
Treni kurr nuk arrin shpejt.
There is no one on the ferry boat.
Nu ari nii un tu/tru traghet/vapor.
Nuk ka asnj n traget.
He does not understand anything

if the gondolier speaks Venetian.
Ael/el nuk achicse(a)ti iva

ma c gondolieru zburti Veneiana.
Ai nuk kupton dika n qoft se flet

Venecianen.
I never travel f irst-class.
Mini/eu vrnoar/pute nu calitoresc

tu/tru Prima Clas.
Un kurr nuk udhtoj n klasin e par.
L e xi a 4 9 ( pat r udz] i noau\)
314
Iancu Ballamaci
Primveara
N pranver
Aromne(a)ti
Shqip
i dzu muat!
far dit e bukur!
i er pstrit e(a)sti az!
qiell i pastr sht sot!
Da. Albastru -fr un nor.
Po. I kaltr dhe pa nj re.
Putem s idem tu/tru soari?
Mund t rrim n diell?
Cmpu e(a)sti mplin cu verde(a) lilici muati.
Fusha sht plot me gjelbrim dhe lule t bukura.
Da. A e(a)sti. Ar lilicit lilicili iuido.
Po. Ashtu sht. Kan lulzuar lulet kudo.
grdina a noastr e(a)sti umplut cu fel di fel di lilici. Ti

mbeat vuaha al lilicilor.
Dhe kopshti yn sht mbushur me lloj-lloj lulesh. T deh

aroma e luleve.
Tora nu fai arai/arcoari. Si-avr chirolu.
Tani nuk bn ftoht. U freskua koha.
Puii snt returna dit locurili caldi. Primveara soarili

scntieadz. Dzua e(a)sti mrit, eara/dipicnd noaptea
icurat.
Zogjt jan kthyer nga vendet e ngrohta. N pranver dielli

shklqen. Dita sht zmadhuar, kurse/ndrsa nata sht
zvogluar.
Iuido renveari/rengheari/reanyeari!
Kudo ringjallje!
Picurarii snt hrio c pascuesc oili pit livdzi.
obenjt jan t gzuar se kullosin dhent npr livadhe.
Oamiii primveara alxesc nviterea; scot straili di iarna

nvesc strai ma licoari.
Njerzit n pranver ndrrojn veshjen; heqin rrobat e

dimrit dhe veshin veshje/rroba m t lehta.
Primveara es primili/protili zrzvi.
N pranver dalin zarzavatet e para.
315
Deadunzburari
Bashkbisedim
Dit(u)i loc hi voi?
Nga vend jeni ju?
Mini/esc dit Arbinuia/Albania.
Un jam nga Shqipria.
Cum (l)u ave numa?
Si e keni emrin?
Pi mini mi-aciam Diu.
Mua m quajn Disho.
A ave fut alti or(i) aoa?
A keni qen dhe her t tjera ktu?
Vinim ti/tr prima/prota oar.
Vijm pr her t par.
Ct ai hi?
Sa vje jeni?
Mini/eu esc treidzipatru di ai.
Un jam tridhjetekatr vjet.
Hi asusi ima nsurat/mrtat?
Jeni i fejuar apo i martuar?
Nu esc nii asusit, nii mrtat.
Nuk jam as i fejuar as i martuar.
i oamii ave a cas?
njers keni n shtpi?
Mam-mea, tat-u, trei surri un frati -ael ni nsurat.
Maman, baban, tre motra dhe nj vlla t pamartuar.
Pistupsi/crede i pisti ave voi?
Besoni dhe besim keni ju?
Mini/eu esc religios.
Un jam besimtar.
Mini/eu esc critin-ortodox.
Un jam i krishter-orthodoks.
316
Iancu Ballamaci
Voi s-neg tu/tru bise(a)ric.

Voi s-aprind cti un ear ti/tr tui membrii ali famiei
a mea, ti/tr sntatea mbreaa a lor(u) tu/tru ban.
Dua t shkoj n kish.

Dua t ndez nga nj qiri pr pjestart e familjes sime
pr shndetin dhe mbarsin e tyre n jet.
i coal ave bitisit i profesion fe?
far shkolle keni mbaruar dhe profesion bni?
Mini/eu am bitisit Liceu, am fapt vr

doau/doi ai tu/tru universitati.
Un kam mbaruar shkolln e mesme,

kam br dhe nja dy vjet universitet.
Mini/eu esc: mechanic, electricist, marangoz, critor...
Un jam mekanik, elektricist, zdrukthtar, rrobaqeps...
Ti/tr i ave vinit/yinit aoa?
Pr far keni erdhur ktu?
Am vinit ti/tr lucru statal.
Kam erdhur pr pun shtetrore.
Am vinit ca vizitor, turist, emigrant...
Kam erdhur si vizitor, turist, emigrant...
V rog pasaportu.
Ju lutem pasaportn.
Pofti u am n regul/tu regul.
Urdhroni e kam n rregull.
Pasaporta ()-ari chirut, am vinit pi cali

ascumt/pi ascumtatic.
Pasaporta m ka humbur, kam erdhur n rrug

t fsheht.
Orientai-mi s-mi vegu dit poliia.
Orientomni t ruhem nga policia.
La i oar/shati prindi/lipse(a)ti s-him la aeroport?
N or duhet t jemi n aeroport?
Iu e(a)sti staionu biletria?
Ku sht stacioni dhe biletaria?
Cu i va s calitorim?
Me far do t udhtojm?
V plcrsesc(u)/rog, ct e(a)sti biletu?
Ju lutem sa sht bileta?
Iu s-controleadz pasaportili?
Ku kontrollohen pasaportat?
317
Biletili s-controleadz ninti di nchiseari.
Biletat kontrollohen prpara se t nisemi.
V plcrsesc(u) discide bagaju/valia.
Ju lutem hapni bagazhin!
Ctig ti/tr cianta a mea!
Kujdes pr antn time!
V plcrsesc ct lundze(a)ti calitoria?
Ju lutem sa zgjat udhtimi?
Iu ari restaurant cu pre eftin/apus?
Ku ka restaurant me mim t lir?
Voi s-beau un cafei.
Dua t pi nj kafe.
Dzi al camarierului s-aduc menuia!
Thuaj kamarierit t sjell menyn.
Pofti! i va s() loa?
Urdhroni! far do t merrni?
Va s-lom ghiel s dule(a)mi.
Do t marrim gjell dhe emblsir.
V plcrsesc iu si-afl hotelu?
T lutem, ku ndodhet hoteli?
Mini/eu voi hotel eftin.
Un dua hotel me mim t ult/hotel t lir.
Domnule! dde ceia!
Zotri! M jepni elsin!
Asensoru, caloriferu lucreadz ghini?
Ashensori, kaloriferi punojn mir?
Cai e(a)sti palatu a vostr(u)?
Cili sht pallati juaj?
()-arse(a)ti mult casa a ta.
M plqen shum shtpia tnde/jote.
()-aspari ca famii completat.
M dukeni familje e kompletuar.
Cftari: Spune ti/tr un emigrant i lucreadz tu/tru/n Italia!
L e xi a 5 0 ( ] i n] i dz] )
320
Iancu Ballamaci
Veara
Aromne(a)ti
Vera
Shqip
Cum, ari fapt mult cldur ct(r) la voi tu/tru aisti ultimili
stmi/sptmi.
Si, ka br shum vap andej nga ju kto javt e fundit.
Cldur mari, termometru agiumsi pn la

39-40 di graduri Celsius.
Nxehtsi e madhe, termometri arriti deri

39-40 grad Celsius.
Ari chiro i nu-ari dat un chicut di ploai.

Si-usc locu, usctur iuido.
Ka koh q ska rn nj pik shi.

U tha toka, kudo thatsir.
Cmpurili ar nevoi di ploai, c productili di agricultur

snt pericul si s-usuc.
Fushat kan nevoj pr shi, se prodhimet bujqsore jan

rrezik t thahen.
Az e(a)sti un dzu greau, aeru ti zgrum,

si-aca sufltura, mizi iai adiiatic.
Soarili trupurit ()-cadi tu/tru n cap ti ihtse(a)ti.
Sot sht nj dit e rnd, ajri t mbyt,

t zihet fryma, mezi merr frym.
Dielli prvlues t bie n kok dhe t shastis.
i dzi Buletinu Meteorologic?
thot Buletini Meteorologjik?
Si s-nintivedi ploi dup trei dzli.
Parashikohet shi mbas tri ditsh.
(Dup trei dzli)

Discidi firida s-vedz i s-fai nafoar!
Aca s-trag un vimt zur, eru s-nur, s-lli, di parti ma
scntieaz; cum s-ve(a)di va s-avem ploi di avoa/agoa.
(Mbas tri ditsh)

Hap dritaren dhe shiko bhet jasht!
Filloi t fryj er e marr, qielli u mvrejt, u nxi, larg po
shkreptin; si shihet do t bjer shi s shpejti.
dz, i zboru, ahurhi s- ploiasc/s-da ploai.
T thash, m doli fjala, filloi t bjer shi.
321
La plaj
N plazh
Hristu:
iart-mi, vream s-ntribam.
Hotel International Mudaa, Calghidichi, Grecia hi?
M falni, desha t pyes

Hotel Mudanja, Kalkidhiqi, Greqi jeni?
Sportelistu:
Da. Him Hotelu International Mudaa,
tu Calchidhichi, Grecia.
Po. Jemi Hoteli Internacional Mudanja,

Kalkidhiqi, Greqi.
Hristu:
Vrem un intrari, udai, salon, cujin ti/tr vacan
ti/tr 10 dzli.
Duam nj hyrje, dhom, salon, kuzhin pr pushime

pr 10 dit.
Sportelistu:
Ti/tr i dat u vre?
Pr far date e doni?
Hristu:
Ct i(i)-him? Mini/eu, mueari-mea, doi cilimeai, un
ficior di patrusprdzai di ai feati di 10 ai.
Sa veta jemi? Un, gruaja ime, dhe dy fmij,

nj djal 14 vje dhe nj vajz 10 vje.
Sportelistu:
Tu i patom/etaj u vre intrarea tu Hotelu a nostru?
N far kati e doni hyrjen n Hotelin ton?
Hristu:
Un minut s-ntreb niheam muierea.
Nj minut t pyes pak gruan.
Stela:
Dzi c u vrem tu patoma/catu/etaju a doau-lea
ic a trei-lea s-hib cu vide(a)ri ct la-amari,
ma s-nu aib nu prenoteadz tu/tru alt loc, achicsi.
I thuaj se e duam n katin e dyt ose t tret

me shikim nga deti, po t mos ket mos prenoto
n vend tjetr, kuptove.
322
Iancu Ballamaci
Hristu:
Ma s-hib posibl tu/tru patoma/catu/etaju a doau-lea
ic a trei-lea, cu vide(a)ri/mutrerea ct/ctr amarea.
Po t jet e mundur n katin e dyt ose t tret,

me shikim nga deti.
Sportelistu:
Domnule, un minut s-ved situaea a hotelui
c avem avut multi cftari dit turitii di nafoar,
xei, europeai, maieles dit Germania, Italia, Anglia,
Suedia, Romania, Hungaria, Macedonia...
Da. Va s-vu mplinm dorina/vrearea a vostr domnule.
Zotri, nj minut t shikoj situatn e hotelit

se kemi pasur shum krkesa nga turistt e huaj
european, sidomos nga Gjermania, Italia, Anglia,
Suedia, Rumania, Hungaria, Maqedonia...
Po. Do tju plotsojm dshirn tuaj, zotri.
Hristu:
Vu mulumim/vu haristusim ti/tr tiia i ma fe. Tora,
voi s-ti ntreb: Ct e(a)sti preu ti/tr 10 dzli /di la data 10
julie pn la 20 di Julie?.
Ju falenderojm pr nderin q po na bn.

Tani, dua t pyes: Sa sht mimi pr 10 dit nga data
10 deri m 20 korrik?.
Sportelistu:
Ti/tr 10 dzli cu dure(a)rea, m(n)carea,
3 vahturi/vhi, tahina, prndzu ina
ti/tr 4 (patru) i(i) e(a)sti 2.000 di euro.
Pr 10 dit me fjetje, ngrnie,

3 vahte, mngjes, drek, dark, pr 4 veta,
sht 2.000 euro.
Hristu:
[Dupa i calitoreadz cu maina, maxia agiung la Hotel,
ia ceili deadun cu muearea cilimeaii
neg s-vead intrarea cum e(a)sti].
[Mbasi udhtojn me makin, arrijn n Hotel,

marrin elsat dhe s bashku me gruan dhe dy fmijt
shkojn t shikojn hyrjen].
Stela:
-arse(a)ti brbate. Ari -balcon.
Dup plaj, seara ninti di som(n) va s-im aoa.
Cati i mutea va s-hib seara cu luinili
i va si-s-reflecteadz pit apa ali amareei.
M plqen ore burr. Ka dhe ballkon.

Mbas plazhit n mbrmje, para gjumit do t dalim ktu.
Kushedi far bukurie do t jet n mbrmje me dritat
e ndezura q do t reflektohen npr ujin e detit.
323
Hristu:
Ac(l)o di nghios ari -un parc sportiv muat,
un piin -aea(u)mult bun ta s-gioac
si s-la -cilimeaii.
Atje posht ka dhe nj park sportiv t bukur,

nj pishin dhe ajo e mir q t lozin dhe t lahen
dhe fmijt.
Stela:
Ajdi tora nvite-v cu straili/nvite(a)rili di ba
s-intrm tu/tru amari c ti/tr terapia di thalasa
avem vinita aoa.
Ajdeni vishuni me rrobat e banjs dhe t hyjm

n det se pr terrapin e detit kemi ardhur ktu.
Hristu:
[ia umbrella di soari, ciantili cu patamalili
di atrdze(a)ri, nndau sticli plastii di ap arai,
nndau cutii di cremciocolat, nndau sfini di pni cu ca...
-dipun nghios tu/tru plaj...]
[Merr umbrelln e diellit, antat me peshqirt

pr tu fshir, disa shishe plastike me uj t ftoht,
nja dy kuti me kremokollat, disa feta buk me djath...
dhe zbrit posht n plazh...]
Stela.
Stefan! Caterina! Va s-m(n)ca iva ima no?!
Stefan! Katerina! Do t hani ndonj gj apo jo?
Stefan:
Mam! Mini, nu voi tora, cnd s()-es dit ba.
Mama! Un nuk dua tani, kur t dal nga banja.
Hristu:
[Intr tu/tru amari]
Stela! i ap curat i e(a)sti! soarili nu mata ardi
ah(n)t multu. Stefan! Ajdi, hiiu al tati, intr tu/tru amari
c apa e(a)sti s-ti ia haraua.
[Hyr n det]
Stela! far uj i pastr q sht! Dhe dielli nuk para
djeg aq shum. Stefan! Ajde, biri i babait, hyr n det
se uji sht t t them sa i mir.
Stefan:
Tata! Taticu! Ateapt-mi -pi mini c va s-yin s-n lm
s-tog/deadun cu tini tu/tru amari.
Baba! Pritm dhe mua se do t vij t lahemi

tog/bashk me ty n det.
324
Iancu Ballamaci
Hristu:
Stefan! Nu-agr s-liai ()-topi ca s-n giucm voleiboll
nuntr(u)tu/tru amari.
Stefan! Mos harro t marrsh dhe topin q t lozim brenda

n det volejbooll.
Stela:
Hristu! Grij ti/tr ficioru c ns e(a)sti nihema ca zur,
avdz?! Caterina! Ajdi d-i mili a ia
s-intrm -noi doau-li tu/tru amari.
Hristu! Kujdes pr djalin se ai sht pak i prap,

dgjove?! Katerina! Ajde, mi jep duart mua
q t hyjm bashk n det.
Hristu:
[Dup i s-la ghini -muat tu/tru amari,
dup i ar giucat -cu topu nuntru tu/tru amari lu dzi
ali Steli, -al cilimeailor ca s-eas dit amari
s-fac ba di soari tu ran.]
[Mbasi lahen mir e bukur n det, mbasi kan lojtur

dhe me topin brenda ne det u thot Stels,
dhe fmijve q t dalin nga deti dhe t bjn banja
dielli n rr.]
Stela:
Hrista! E i va s-fem tora. Shatea ne(a)si doau.
N lo foamea ti/tr m(n)cari. Adunili -alxi straili!
Hrista! E far do t bjm tani. Ora vajti 2. Na mori uria

pr t ngrn. Mblidhi dhe ndrroni rrobat/veshjet!
Cftari: La plaj cu famiia a tau.
L e xi a 5 1 ( ] i n] i dz] i un\)
326
Iancu Ballamaci
Toamna
V jeshta
Aromne(a)ti
Shqip
Fudzi -veara. Ahurhii toamna.
Iku vera. Filloi vjeshta.
Ma dulea ma muata dit patru stinurili/stagionurili.
M e mbla dhe m e bukura nga t katr stint.
Dzlili si curteadz a soarili scapit avoa/agoa.
Ditt shkurtohen dhe dielli perndon shpejt.
Scpitoarea al soarili e(a)sti dealihira meraviioas/

minunoas/miraculoas coloarea rouoas al soarilui ()-alas
un impresii particular/propri.
Perndimi i diellit sht vrtet i mrekullueshm,

ngjyra e kuqerremt t l nj prshtypje/impresion
t veant.
Ier-sear airu ira cu mult humiditati/iyrasii.

Aei i sufir, i ncnesc dit spondeliarthroza ar/au zori
tu/tru aist chiro.
Parmbrm ajri ishte me shum lagshtir.

Ata q vuajn, q rnkojn nga spondeliarthroza kan zor
n kt koh.
Toamna huriaii adun tuti productili

di agri-cultur ca: gru, misru, fructili a poamilor
(merili, dardhili, nuili, gtuili...).
N vjesht fshatart mbledhin prodhimet

agrare si: grurin, misrin, frutat e pemve
(mollt, dardhat, arrat, ftonjt...).
Oamiii toamna bag zairea di iarn

(pstrmlu, di porc ic di animali ca di oai, vici, capr;
lucanii di porc (mai umpluti cu carni minat, ai, pra,
rigon, piper ro), spindzurati uscati pisti stof...;
ma a nscnti turlii di turii verdz di turii, gogojeari
umpluti cu verdz, cu ai, piper, rigan, dafin...
Tuta asigur butura/bearili
(rchi di man, au, prun, yin ro(u), mut) .a.
Njerzit n vjesht ven zairen e dimrit

(pastrman prej derri ose prej kafshve si prej deleje,
vii, dhie; lukanicka derri (zorr t mbushura me mish
t grir, hudhra, presh, rigon, piper t kuq), t varura
dhe t thara mbi stof...; po ashtu dhe disa lloj turshish
lacra turshi, gogozhare t mbushura me lakr, me hudhra,
piper, rigon, dafin... Gjithashtu sigurojn dhe pijet
(raki mani, rrushi, kumbulle, ver t kuqe, musht... etj.).
Cftari: Tre vu-arse(a)ti toamna?
327
Gramatica
Irregular comparative and superlative
Adjective
English
Good
bad
large,
great
small,
little
Aromne(a)ti
Comparative
Shqip
bun
slab
i mir
i keq
mari
i madh
ic
i vogl
English
better
worse
larger,
greater
smaller
Aromne(a)ti
Relative superlative
Shqip
ma bun
ma slab
m i mir
m i keq
ma mari
m i madh
ma ic
m i vogel
English
the best
the worst
the
largest
smallest
Aromne(a)ti
Shqip
ma bunu
ma slabu
m i miri
m i keqi
ma marili
m i madhi
ma icu
m i vogli
The irregular forms are used with

the regular ones. In general, the regular
forms have a literal sense.
Formili regulari snt ufilisiti cu

un regul fixat. In general, formili
iregulari ar un achicseari direct/drept
tr drept.
Format e rregullta jan prdorur

me nj rregull t caktuar. N prgjithsi,
format e rregullta kan nj kuptim t
drejtprdrejt.
Example
Exemplu
Shmbull
This bracelet is larger than that one.
Aist buzuluch e(a)sti ma mari

dict aea(u).
Ky byzylyk sht m i madh sesa ajo.
This fruit is better then them.
Aist frut e(a)sti ma bun dict aeali.
Ky frut sht m i mir sesa ato.
These gloves are smaller than those.
Aisti mnui snt ma i dict aeali.
Kto dorashka jan m t vogla sesa ato.
328
Iancu Ballamaci
The irregular forms, on the

other hand, tend to have a figurative
meaning.
Formili irregulari, tu partea alant,

ar tenden s-aib un achicseari
figurativ.
Format e rregullta n ann tjetr,

kan prirje t ken nj kuptim figurativ.
Example
Exemplu
Shmbull
This watch is good,but that one is better.
Aist shati e(a)sti bun, ma aea(u)

e(a)sti ma bun.
Kjo or sht e mir,por ajo sht m e

mir.
Its the worst profession of all.
Ael e(a)sti profesionu ma slabu di al

tutulor.
Ai sht profesioni m i keqi i t

gjithave.
Its best jeweller in the city.
Aea(u) e(a)sti arghendria ma bun

tu/tru csb/cetatei.
Ajo sht argjendaria m e mira

n qytet.
Hes the best student in the university.
Ael e(a)sti ma bunu student

la universitati.
Ai sht m i miri student

n universitet.
Major and minor are often used

with the meaning of older (oldest)
and younger (youngest) respectively, when referring to somebodys
relatives.
Major a minor snt ufilisati multi

or(i) cu achicsearea di ma veci
(ma veciu) ma tinir (ma tiniru),
cnd i si recomandeadz a vrui i esti
om di aproapea.
Major dhe minor jan prdorur

shpesh me kuptimin m i vjetr
(me i vjetri) dhe younger (youngest)
respektivisht, kur i referohen dikujt
t afrm.
Example
Exemplu
Shmbull
The older brother is in Canada.
Fratili ma mari e(a)sti n Canadaia.
Vllai m i madh sht n Kanada.
The youngest sister is 5 years old.
Ma njica sor e(a)sti 5 ai.
M e vogla motr sht 5 vjee.
John is the oldest, and Adrian

is the youngest.
John e(a)sti ma marili Adrian

e(a)sti ma icu.
John sht m i madhi dhe Adriani

sht m i vogli.
329
Certain adverbs also form the comparative and the relative superlative irregularly. He are four of the most common ones.
Adverb
English
well
badly
little
Aromne(a)ti
bun
slab
pun
Di la Constandin Papanace:
Comparative
Shqip
mir
keq
pak
English
better
worse
less
Aromne(a)ti
ma bun
ma slab
ma pun
Relative superlative
Shqip
m i mir
m i keq
m pak
English
the best
the worst
the least
Aromne(a)ti
Shqip
ma bunu
m i miri
ma slabu
m i keqi
ma punu m i pakti
Cuvnda ti/tr Aromi
Durui Aromi!
Cndu adunam aestu-maniciu di cntitie armneti, mi
minduiam la voi. La tui aei di fara a noastr cari/i mureau i pn
naparti di Laia Mari i di Duna suntu di dumai ncruiiai ca
Hristolu.
Videam giunamea noastr bgat tu hiari i arucat s-putridzeasc
tu ncisoari.
Mari lei i chideri cdzur pri Armname! Muatili a noastri
hori ziliulu a lumiei suntu iara clcate arsi i crumati. Cupiili di oi
i di cpri i nu li ncpea munii, pdiili, birli di crvi i urdina
tu tuti ciurili, fur architi di dumai fr uminitati. Pri ciuri
s-vrsa iara sndzile armnescu. Cnda vini sonea tr soia noastr.
Ma nu prindi s-n chirem ndia. Un popul nu moare cndu ari
vreare tra s-bneadz i cndu si adap idealurili pri limba a lui. Di
aist fntan a limbiei i cur dit hndoasi eti, prindi si s-u aib
Armnlu puterea. Fr muata limb, el s-mrnghiseate ca un
lilici niadupat. Tr-aea prindi vigiat i aprat aest Fontan a
baniei tr noi Armii limba armneasc.
T dhembshur Arumun!
Kur mblidhja kt dor kngsh arumune mendohesha pr ju. N
t gjith ata t fars/fisit ton q vdisnin dhe de-ri larg Detit t Zi dhe
Danubit jan nga armiqt/dushmant t kryqzuar si Krishti.
Shikonim trimrin ton t vn n hekura dhe t hedhur q t
kalbet n burgje.
T kqija dhe vuajtje t mdha ran n Armnamen! T bukurat
fshatrat tona, zilia e Bots, jan prap t shkelura, t djegura, t
shkrumbuara. Kopet e dhenve dhe t dhive q nuk i mbanin malet,
fushat, vargun e karvanve q lviznin n t gjitha rrugt, qen
grabitur nga dushman pa humanizm. Npr rrug derdhej gjaku
armn/arumun. Sikur erdhi fundi pr farn/sojin ton.
Por nuk duhet t humbasim shpresn. Nj popull nuk vdes
kur ka deshirn t jetoj dhe kur ujit idealet nprmjet gjuhs s tij.
Nga ky burim i gjuhs q rrjedh nga shekujt e shkuar, duhet dhe ta
ket Arumuni fuqin. Pa t bukurn gjuh ai vyshket si nj lule e
paujitur. Prandaj duhet ruajtur dhe mbrojtur ky burim i jets pr ne
arumunt gjuha arumune.
330
Tu iido zbor di limba cu cari n mitricar mumli s-afla

ascumt vitearea a ppilor i strppilor a notri. Tu/tru
aist limb cruit pri suflitul a Farei a noastr, ei diirtar etii
dupu etii: haraua, dorurili miracili i mrdzili. Cnd chiari un
zbor ()-aca zgurie xean, s-chiar iva di aist viteare. Ma
cndu s-chiar tut grailu atumea si-ngroap i viterea tr totna.
i-aea n minduim noi s-adunm aestu maniciu di lilice a suflitlui
Armnescu i s-lu pitriem la Armi.
Aii i bnm suntu multu grei. Aclo, iu n-aflm arspndii
s-avem iva cari s-n aduc aminte di munii a nostri, di horili
a noastri i stau arada ca nite giurdani di fluri pri cheptul a lu
Pindului, a Elimbului i a Peristerei; di anamea a fariei a noastr,
di luptili, i dorurili di acas, di mircili i mrdzili di aest pust
di xinitie.
Suntu cntii adunati di tuti locurili Armneti i scrise di
scritorii a notri di tute partele i di tuti ilichili. Mul cnt jalea
di acas i di xinitatie, ce multi doruri ngreac pi mrata di inim
armneasc. Ama suntu i cntie cari aprindu fleama/flaca tu cheptu
i inciucuteadz suflitul i-l fac s-n n-sus, cu aname, flambura
armneasc.
Inima a noastr va s-acreasc di harau cnd s-ea di hbari c
aist manuciu di cntii va s-yin pn la tini, durute Armne, ac(l)o
iu tini ti afi: tu/tru munti xinumsit tu/tru tut Lumea. Pri munii
a dorului di frai, minduirili a noastri va s-poat s-urdin di la unu
la alantu tu/tru tut Armnamea ctva diprtoasi la s-hib ciurili
i mrili ncheadii bgati dit dumaii.
Aestu dor hrhop di Fara a noastr va n n ligat unu di alantu si
va na da puterea s-n-avddzem. -nu n chir(d)em ndia. Va s-treac
i aisti ghideri i ca totna Armnamea va eas iara tu migdane. S-n
aduem aminti di zborlu auescu:
[...] Nu ti aspar ore Armne,
C nu cheri ne az, ne mne!
Acii s-n agiut marli Dumnidz
i muata St-Mria.
S-baneadz Armnamea!.
Iancu Ballamaci
N do fjal t gjuhs me t ciln na mkuan nnat gjendet e

fshehur veshja e gjyshrve dhe strgjyshrve tan. N kt gjuh
t krijuar nprmjet shpirtit t etnis son, ata derdhn shekuj pas
shekujsh: gzimin, dhimbjet, mrekullit, dhe marazet. Kur humbet
nj fjal dhe ze zgjyr t huaj, humb dika nga kjo veshje. Por kur
humbet gjith gjuha athere groposet dhe veshja pr gjithmon.
Prandaj u menduam ne t mbledhim kt tuf/dor lulesh t shpirtit
Armnesk dhe ta drgojm te Arumunt.
Vitet q jetojm jan shum t rnd. Atje, ku u gjendm t
shprndar t kemi dika q t na sjell ndr mend malet tonat,
fshatrat tona q rrin n rradh si gjerdan floriri n gjoksin e
Pindit, Olimpit dhe Peristerit; fams/namit t fars son, luftrave,
dhe mallit t shtpis; meraqet dhe marazet e ktij t poshtri
mrgim. Jan kng t mbledhura nga t gjitha vendet arumune
ose t shkruara nga shkrimtart tan t t gjitha viseve dhe t
gjitha moshave.
Shum kndojn zin e shtpis ose t mrgimit, sepse shum
mall rndon n t mjern zemr armne/arumune. Ama jan dhe
kng t cilat ndezin flakn n gjoks dhe ngacmojn shpirtin dhe ta
bjn t mbaj lart me krenari, flamurin armnesk/arumun. Zemra
jon do t rritet nga gzimi kur t marr vesh se kjo tuf/dor
kngsh do t vij deri tek ty, i dashur armn, atje ku ti gjendesh: n
male, mrguar n t gjith Botn. Npr malet e mallit vllazror,
mendimet tona do t mundin t lvizin nga njeri te tjetri n t tr
Armnamen sado t largta le t jen rrugt dhe pengesat e mdha
t vna nga dushmant.
Ky mall i gzuar i Fars son/fisit do t na mbaj t lidhur njeri
me tjetrin dhe do t na jap fuqin t shtohemi. T mos humbasim
shpresn. Do t kalojn dhe kto halle dhe si gjithmon arm namea
do t dal prap n mejdan. T sjellim ndrmend fjalt e mome:
[...] Mos u tremb ore trim,
Se nuk humbet as sot, as nesr,
Kshtu t na ndihmoj Zoti i Madh,
Dhe e bukura Shn-Mari,
T rroj Armnamea!.
L e xi a 5 2 ( ] i n] i dz] i doau\)
332
Iancu Ballamaci
Un vizit tu/tru un ferma
Nj vizit n nj ferm
A visit to a farm
Aromne(a)ti
Shqip
English
Fermeru:
Aea(u) e(a)sti un ferm ic; ma
tora mini esc singur.
Ajo sht nj ferm e vogl; por tani

un jam vetm.
Its a small farm; but now Im all

alone.
far kultivoni ju?
What do you grow (cultivate)?
Un kam nj kopsht t vogl

zarzavatesh, disa pem frutore, dhe
mbetja sht e gjitha vresht rrushi. Po
ju far prisni? Un nuk mund t bj
m shum nga ana ime.
I have a small vegetable garden,

some fruit trees and the rest is all
grapes. What you expect?
Cant do much by myself.
Nuk keni ju ndonj fmij?
Dont you have any children?
Po. 4 katr; por ata t gjith lvizn

n qytet.
Yes. 4/four boys, but they all moved

to the city.
T shikojn pr ndonj pun n

ndonj fabrik.
To look for work in the factories.
Clientu:
i cultiva voi?
Fermeru:
Eu/mini am un grdin ic di
zrzvi, nscnti pomuri frutoasi
restu (armstura) esti tut yit di au.
Ma voi i atipta? Mini/eu nu pot
s-fac ma mult di sinea a mea.
Clientu:
Nu ave voi vr cilimean?
Fermeru:
Da. Patru ficiori; ma ei tu micar
tu/tru cetate/csb.
Clientu:
S-vead ti/tr vr lucru tu/tru vr
fabric.
333
Fermeru:
Tii? Da. Unu esti Milano, doi snt
Torino unu esti Padova. In ca c
ma ac(l)o ira! Ma 67 noi him tu
veci.
Prse? Po. Njeri sht n Milano, dy

jan n Torino dhe nj n Padova. N
qoft se vetm atje ishin! Vetm 67 dhe
ne jemi t gjith t vjetr.
Why? Yes. One is in Milan, two are

in Torino and one is in Padova. If only
there were! Only sixty seven and were
all old.
Un nuk besoj, un ju tregova

qllimin per vizitn time.
I dont believe, I explained the reason

for my visit.
Jo. T m tregosh!
No. Tell me!
Un do t shikoj pr nj ferm pr
nj t mirnjohur kirurg nga Milanoja.
Im looking for an old farmhouse for

a well-known surgeon from Milan.
far do t bj ai me fermn?
What does he want to do with it?
Ai plqen ta konvertoj at n nj
vil. Ferma juaj m duket ideale pr
mua.
Hed like to convert it into a villa.

Your farmhouse seems ideal to me.
Ferma ime?
My farm?
N qoft se ju jeni t interesuar, un

mund t bj nj ofert t shklqyer.
If you are interested, I can make you

an excellent offer.
Clientu:
Eu/mini nu pistupsesc, mini v-u spu
scopu ti/tr vizita a mea.
Fermeru:
No. S- spui!
Clientu:
Eu/mini va s-ved ti/tr un ferm
veaci ti/tr un buncunuscut chirurg
dit Milano.
Fermeru:
i va s-fac el cu ferma?
Clientu:
El arse(a)ti s-u converteadz aea
tu/tru un vil. Ferma a voastr easti
ideal ti/tr mini.
Fermeru:
Ferma a mea?
Clientu:
n ca c voi hi interesa, mini/eu
pot s(a)-v-u fac un ofert exelent.
334
Iancu Ballamaci
Fermeru:
Eu/mini nu va s nyiseam/nghiseam
ti/tr aea(u).
Voi vre s-mi abandona, s-mi avuni/
aghuni di tu/tru casa a mea(u).
Tu/tru aist lichii/etati?!
Iu va s-nidzeam mini cu mueri-mea/
muierea a mea(u)? i va s-feam?
Un nuk do t ndrroja pr at.

Ju doni t m abandononi/
t m zboni nga shtpia ime.
N kt mosh?!
Ku do t shkoja un me gruan time?
far do t bnim?
I wouldnt dream of it.

You want me to abandon
from my house?
At my age?!
Where would my wife and I go?
What would we do?
Mendo pr t. Un do t kthehem
pas tre javsh.
Think about it! Ill come back after

three weeks.
Jo. Jo. Nuk sht nevoja t vini

prsri. Un linda n kt shtpi
dhe un kam ndrmend t vdes
po n kt shtpi.
No. No. Its useless for you to come

by again. I was born in this house
and I intend to die in this house.
Clientu:
Minduia ti/tr ns. Mini/eu va s-mi
tor(n) dup trei stmi/sptmi.
Fermeru:
No. No. Nu esti nevoia s-vini nipoi.
Eu/mini mi amintai/ mi nscui tu/tru
aist cas, mini/eu am (n)tur minti
s-mor tu/tru aist cas.
Vocabularu
Fjalori
Vocabulary
ic
e vogl
small
ferm ic
ferm e vogl
small farm
ma tora mini/eu esc
por tani un jam
but now Im
i cultiva voi?
far kultivoni ju?
What do you grow (cultivate)?
grdina
kopsht
garden
nscnti/nndau pomuri
disa pem
some fruit trees
335
Vocabularu
Fjalori
Vocabulary
frutoasi
frutore
fruit trees
restu/armstura
dhe mbetja
and the rest
esti tut yit di au
sht tr rrush
is all grapes
Eu/mini nu pot
un nuk mund
I cant do
di sinea a mea
nga vetja ime
myself
nu ave voi var cilimean
nuk keni ju ndonj fmij
dont you have any children
ma ei tu
por ata t gjith
but they all
-miscar tu/tru csb
lvizn pr n qytet
moved to the city
tii/tri
prse
why
doi snt
dy jan
two are
v-u spus scopu
ju tregova qllimin
I explained the reason
s- spui
t m tregosh
tell me
eu va ved
un do t shikoj
Im looking
ti/tr un ferm
pr nj ferm
for an old farmhouse
ti/tr un buncunuscut
pr nj t mirnjohur
a well-known
chirurg
kirurg
surgeon
i va ta s-fac cu ferma
far do t bj me fermn
What does he want to do with it
el/ael arse(a)ti
ai plqen
Hed like
s-u converteadz
ta konvertoj
to convert
-aspari ideal
me duket ideale
seems ideal
336
Iancu Ballamaci
Vocabularu
Fjalori
Vocabulary
ti/tra mini
pr mua
to me
n ca c voi hi
n qoft se ju jeni
if you are
pot s-v-u fac
mund tju bj
can make you
un exelent ofert
nj ofert t shklqyer
an excellent offer
s-mi avuni/aghuni
t m zboni
to abandon
mini/eu nu va s-nyiseam
un nuk do t ndrroja
I shouldnt dream
ti/tr aea(u)
pr at
of it
mini/eu cu mue(a)ri-mea
un me gruan time
my wife and I go
i va s-feam
far do t bnim
what would we do
minduia ti/tr aea(u)
mendo pr at
think about it
mini/eu va s-mi tor(n)
un do t kthehem
Ill come back
dup trei sptmi
pas tre javsh
after three weeks
mi nscui tu/tru aist cas
u linda n kt shtpi
I was born in this home
mini am (n)tur minti
dhe un kam ndrmend
and I intend
s-mor tu/tru aist cas
t vdes n kt shtpi
to die in this home
Cftari: Dialog namisa di un fermer un client i/cari va s-acumpur un ferm.
337
Dr. Thede Kahl di Peyfuss:
Cari zburti ti Moscopoli zburti -ti Peyfuss,

cari zburti ti domnul Peyfuss zburti -ti Moscopoli
Mul Moscopuleai s-feair cunuscu tu/tru istorii ca
comerian, chiragiadz, oamii di politic di tiin. A c
nu esti ciudia c Max Demeter Peyfuss ari un (a)rdztin
dit aist(u) cetatei/csb. Max ic Dimitri pi aromne(a)ti
si-amint/fu faptu la an(l)u 1944, aproapea di Vienna, tu/tru
un hoar muat Maria Enzersdorf, iu bneadz -az. Pap(l)u
a lui lucr ca pictor gravist la regili/vsleulu ali Romniei.
Ns ira cu origin di un famii Peyfuss avdzt/cu num, dit(u)
arti Austriai. Peyfuss s-nsur cu Tirca. Pap(l)u a ei, Teodor
Demeter Tirca, avea nscut tu/tru Moscopolea la an(l)u 1764.
Max Demeter Peyfuss studii ti/tr istoii, filologhi
Balcanologhi la Universitatea di Vienna. E(a)sti mult apasionat
ti/tr istoria Aromn. Nu ari alsat loc ni clcat iu ar bnat
fraii a lui di un sndzi. Expeditili di cftrili tiinifii snt un
element prinipal tu/tru tut metodologhia a lui. Contactili cu
oamiii adunarea al tihise(a)rilor documentarea a lor, adunarea
al lexicului frazeologhiei, toponimiei, adeilor, tradiilor,
folclorului .a. snt materiali reali pi cari/cai si scoal studiili cu
mari importan ti/tr chiestiunia Aromneasc, nu ma di prof.
Peyfuss, ma -ti mul personaliti alti di aromi.
Tiaea(u) ns ar algat alag tu/tru tut Balcanu, pit locuri
iu ar bnat, lucrat, luptat creat istoria a lor veaci, ma
glorioas.
Ca un istorian competent al Balcanului, ns nvi multi limbi
di aist loc. Teza a lui di doctorat Chiestiunia Aromn, scriiat
la an(l)u 1971, lo premiulu a Suatiei di cftirili tiinifii di
Europa di Sud-Est (Sudoesteuropa-Gesellschaft) i fu tipusit
ma-amnat, la an(l)u 1974, cu nscnti avddzeri.
Shum Voskopojar u bn t njohur n histori si tregtar,

qiraxhinj, njers t politiks dhe t shkencs. Kshtu q nuk
sht udi q edhe Max Demeter Peyfuss ka nj rrnj nga
ky qytet. Max ose Dimitr n arumanisht lindi n vitin 1944,
afr Viens, n nj fshat t bukur Maria Enzersdorf, ku banon
dhe sot. Gjyshi i tij punoi si piktor dhe gravist tek Mbreti
i Rumanis. Ai ishte me origjin nga nj familje Peyfuss e
dgjuar/me emr artistsh Austriak. Peyfuss u martua me
Tirkn. Gjyshi i saj, Teodor Demeter Tirka, kishte lindur n
Voskopoj n vitin 1764.
Max Demeter Peyfuss studioi pr histori, filologji dhe
Ballkanologji n Universitetin e Viens. sht shum i pasionuar
pr historin Arumune. Nuk ka ln vend pa shkelur ku kan
jetuar vllezrit e tij t nj gjaku. Ekspeditat krkimore-shkencore
jan nj element kryesor n tr metodologjin e tij. Kontaktet
me njerzit mbledhja dhe dokumentimi i tyre, mbledhja e leksikut
dhe frazeologjis, toponimeve, zakoneve, traditave, folkorike, jan
materialet reale mbi t cilat ngrihen studimet me shum rndsi
pr shtjen Arumune, jo vetm t prof. Peyfuss, por edhe t shum
personaliteteve t tjera arumune.
Prandaj ai ka bredhur dhe bredh n tr Ballkanin, npr vendet
ku kan jetuar, punuar, luftuar dhe krijuar historin e tyre t vjetr,
por t lavdishme.
Si nj historian competent i Ballkanit ai msoi shum gjuh
nga ky vend. Teza e tij e doktoratit shtja Arumune, shkruar
n vitin 1971, mori mimin e Shoqats s Krkimeve-Shkencore
t Europs jug-lindore (Sudoesteuropa-Gesellschaft) dhe e cila qe
botuar m von, n vitin 1974, me disa shtesa.
338
Prof. Peyfuss i fe(a)i cunuscu Aromii ti/tr Lumea

tiinific European. Ns ar dzs: Pi calea pi ct Aromi
aca vrearea mari -ti poporul Romn. -aist sve(a)di limpit
tu/tru multi trtur(n)ri i iar fapt dit(u) Literatura Modern
Romn. Dit anu 1971 s-fe(a)i redactor la Periodiculu
tiinific Osterreichische Osthefte (1971-1980), la StudiaAustria-Polonia (1978-1989) la Studien zr Geschichte
Sudesteuropas (dit-u an(l)u 1997 pn az).
Nu ma Aromii ira thema a prof. Peyfuss. Tuta el ar fapt
studii ti/tr Ghermaii, Greii, Ucraineaii dit(u)Romnia, ti/
tr micarea naional contina naional al Arbineilor. Ma
a nu alas di n parti literatura s-maxus poezia romneasc
srbeasc. Cu tut c ar adus multi nali tu/tru Lumea tiinific,
ns nu u ncidi poarta di cftarea scuterea tu/tru luin aliistoriei, culturei, tradiilor, folclorului al Aromilor dit Balcan.
Ca personalitati erudit istorian care esti ns n spuni ciurili
nali ca s-aflm s-alti themi i/cari ar ligtur cu identitatea al
Aromilor dit Balcan.
-a putem s-ddem respunsi/apandisi ti/tr multi ntrebri
i poati s-fac tinirii, generaia nau aromn di dzlili di az.
Iancu Ballamaci
Prof. Peyfuss i bri t njohur Arumunt pr Botn Shkencore

Europeane. Ai ka thn: N rrugn e Arumunve fillon dashuria dhe pr popullin Rumun. Dhe kjo duket qart n shum
prkthime q i ka br prej Literaturs Moderne Rumune. Nga
viti 1971 u b redactor i Periodikut Shkencor Osterreichische
(1971-1980), n Studimin-Austria-Polonia (1971-1989) dhe n
Studien zur Geschichte Sudesteuropas (nga viti 1997 deri sot).
Jo vetm Arumunt ishte tema e prof. Peyfuss. Gjthashtu ai
ka br studime pr Gjermant, Grekt, Ukrainasit e Rumanis,
pr lvizjen nacionale dhe ndrgjegjen kombtare t Shqiptarve.
Po ashtu nuk la mnjan dhe literaturn dhe pikrisht poezin
rumune dhe srbe. Megjithse ai ka sjell shum t reja n Botn
Shkencore, ai nuk e mbyll portn e krkimit dhe t nxjerrjes n
drit t historis, kulturs, traditave, folklorit t Arumunve t
Ballkanit.
Si personalitet dhe erudit historian q sht, ai na tregon rrug
t reja q t gjejm dhe tema t tjera q kan lidhje me identitetin
e Arumunve t Ballkanit.
Dhe kshtu mund t japim prgjigje pr shum pyetje q
mund t bjn t rinjt, gjenerata e re Arumune e sotme.
L e xi a 5 3 ( ] i n] i dz] i t r ei )
340
Iancu Ballamaci
Cetateili/csbdzili
Americani
Qytetet
amerikan
American
cities
Aromne(a)ti
Shqip
English
Cetateili/csbdzili
Americani
snt lafel ca cetateili/csbdzili
alanti dit(u)Lumi: tu/tru iido loc,
cetateili/csbdzili reflecteadz valoari di cultura. Aeali/eali trn
aspectili ma buni ali soietatiei:
posibilitili ti/tr nviari, dezvoltari
distractii. Ma, aeali trn pri
slabi/ruli ali soietatiei ca: crimili
violenti, conflictili raiali oarfaa
al oaminilor i snt tu/tru stari
mizerabil. Cetateili/csbdzili di
az ar schimbat, a cum schimb
soietatea American.
Dup Lupta/Polimu a Doau-lea
dit Lumi/Luminoas, populaia di ma
mult cetatei/csbdzi mri americani
e(a)sti icurat: cututc populaia
tu/tru multi cetatei/csbdzi (mri
americani) di Sudu Westu (curaua
cald/biru cald/biru di soari) siacriscu. Los Angeles Houston snt
cetatei/csbdzi iu populaia siacriscu. Aist micari ali populaiei
Qytetet amerikan jan njlloj si

qytetet e tjera t Bots: n do vend,
qytetet reflektojn vlera t kulturs. Ato
prmbajn aspektet m t mira t shoqris.
Mundsi pr t msuar, zhvilluar dhe
argtuar. Por, ato prmbajn dhe pjes/an
t kqija t shoqris si: krimet violente,
konflikte raciale dhe varfri t njerzve q
jan n gjendje mizerabl/t mjerueshme.
Qytetet e sotme kan ndryshuar, ashtu si
ndryshon shoqria amerikane.
Pas Lufts s Dyt Botrore, popullsia
e shum qyteteve t mdha amerikane
sht zvogluar: megjithse popullsia n
shum qytete t jugut dhe t perndimit
(Sun Belt/Brezi i Diellit Brezi i Ngroht)
u rrit. Los Angeles dhe Houston jan qytete
ku popullsia u rrit. Kto lvizje t popullats
n dhe prejqytetit reflektojn ndryshimin
e vlerave t shoqrise amerikane.
N kt koh, n mbarim t vitit 1940
dhe fillimin e vitit 1950, banort e qyteteve
u bn t pasur, m shum t lulzuar. Ata
kishin m shum fmij, kshtu q, kishin
American cities are similar to other

cities around the world: in every country,
cities reflect the values of the culture.
Cities contain the very best aspects of
a society: opportunities for education,
employment and entertainment. They
also contain the very worst part of
society: violent crime, racial conflict and
poverty. American cities are changing,
just as American society is changing.
After World War II the population
of most large American cities decreased
however, the population in many Sun
Belt cities (those of the South and
West) increased. Los Angeles and
Houston are cities where population
increased. These population shifts
(the movement of people to and f ro
the city reflect the changing values of
American society.
During this time, in the late 1940s
and early 1950s, city residents became
wealthier, more prosperous. They
have more children so they needed
tu/tru dit cetateili/csbdzili reflecteadz schimbarea al valoarilor di

Soietatia American.
Tu/tru aist chiro/timp, tu/tru
bitisita al anului 1940 ahurhita al
anului 1950, bntorii a cetateilor/
csbdzilor s-fe(a)ir avu/bogai,
ma mult lilicioi. Aei ei avea ma
mult cilimeai. A c avea nevoi/
ananghi di cama mult superfa. Ei
alsar apartamentili a lor tu/tru cetateili/csbdzili ta s-acumpr casili a
lor. Tiaa(u) acumprar casi tu/tru periferia/avrigrtura al cetateilor, superfa fr multi uficiuri ic fbrii
aproapea di entru. Tu anu l950, nyisu/
nghisu American ira s-avea un cas
tu/tru periferi/avrigrea. Tora lugriili
ar schimbat, cilimeaii al oamiilor
i/care alsar cetateili/csbdzili tu
1950 snt tora aduli/acriscu. Aei/
ei nu arsesc parinii a lor, va ca
s-bneadz pit cetateili/csbdzili.
Nscni contin ta s-mic tu/
tru cetateili/csbdzili tu/tru Sun
Belt (Biru al Soarilui). Cetateili/
csbdzili snt lrdziti populaia
esti acriscut ca tu/tru Texas, Florida
California. Ali snt micnd
(pit micari) tu/tru ma ve(a)cili,
ma stabilizatili cetatei/csbdzi di
Northeast (Mid West-Nord-Rsrit Mid-Ascpitat), ahtri ca:
Boston, Baltimore Cicago.
Guvernu/chivernisea, industria
nevoj pr m shum siprfaqe. Ata lan

apartamentet e tyre n qytetet dhe blen
shtpit e tyre. Prandaj blen shtpi n
periferi/rrethinat e qyteteve, siprfaqe pa
shum zyra ose fabrika afr qendrs. N
vitin 1950 ndrra amerikane ishte t kishin
nj shtpi n periferi. Tani gjrat kan
ndryshuar, fmijt e njersve q lan qytetet m 1950 jan tani adult/adoleshent,
t rritur. Ata nuk plqejn prindrit e tyre,
duan t jetojn npr qytete.
Disa vazhdojn q t lvizin n qytetet n Sun Belt (Brezi i Diellit-Ngroht),
qytetet jan zmadhuar dhe popullata sht
rritur si n Texas, Florida dhe Kaliforni.
T tjer jan duke lvizur n m t vjetrat,
n m t stabilizuarat qytete t VeriLindjes dhe dhe t Perndimit t Mesm
t tilla si: Boston, Baltimore dhe icago.
Qeveria, industria dhe individt po
restaurojn t vjetrat, rigjallrojn fqinjt
e varfr dhe ribjn siprfaqet e harruara
t ktyre qyteteve. Shum profesionist
t rinj, doktor, avokat, aplikant jan
duke lvizur prsri npr qytete. Shum
jan beqar, t tjer jan martuar, m
shum pa fmij. Ata preferojn qytetin
n periferi sepse punt e tyre jan atje.
Nj klas e re sht duke lvizur npr
qytete, nj mirqnie, nj klas m shum
e lvizshme. Kjo popullsi q lviz sjell
probleme t siguris s jets. Njerzit e
varfr duhet t ln apartamentet e tyre
npr qytete sepse pronart duan t
shesin ndrtesat ose t bjn rinovimet
341
more space. They moved out of their
apartaments in the city to buy their
own homes. They bought houses in the
suburb areas without many offices or
factories near cities. During the 1950s
the American dream was to have a
house in the suburbs. Now things are
changing. The children of the people
who left the cities in the 1950s are
now adults. They unlike their parents,
want to live in the cities.
Some continue to move to cities
in the Sun Belt, cities are expanding
and the population is increasing in
such states as Texas, Florida and
California. Others are moving to older
more established cities of the Northeast and Mid-West, such as Boston,
Baltimore and Chicago. The government, industry and individuals are
restoring old buildings, revitalising
poor neighbourhood, and rebuilding
forgotten areas of these cities. Many
young professionals, doctors, lawyers,
and executives are moving back into
the city. Many are single: others are
married, but often without children.
They prefer the city to the suburbs
because their jobs are there; or
they just enjoy the excitement and
opportunities that the city offers. A
new class is moving into the cities,
a wealthier, more mobile class. This
population shift is bringing problems
as well as benefits. Countless poor
342
individiii ma restaureadz veacili,

renyiesc(u)/renghiesc viiii oarfii
adar superfaili agr-ti al aitor(u)
cetatei/csbdzuri. Mul profesionit
tinir, docturi, avocai, aplicani snt
micnd (pit micari) nipoi pit(r)u
aisti cetatei/csbdzuri. Mul snt
bechari; ali snt mrta/nsura, ma
mult fr fumeai (cilimeai). Aei
prefereadz (prefer) cetatea/csblu
tu/tru periferi/avrigrea ce lucrili a
lor snt ac(l)o.
Un nau clas e(a)sti micnd (pit
micari) pit cetateili/csbdzili, un
bunstari, ma mult mobil (micat)
clas. Aist populai cari/i s-mic
adui problemi di sigurarea ali banei.
Oamiii oarfii lipse(a)ti/prindi s-alas apartamentili alor pit cetateili/
csbdzili ce proprietarii (avuii)
va s-vind (the buildings) cldirili ic
s-fac rinovarea al apartamentilor ca
oamiii s-li acumpur tu/tru locu di
chirii. Tu/tru 1950, mul oamii oarfii nu avea nimal pradz ca si s-mic
tu/tru periferi; tora mul di ait lafel
oamii nu ar nimal pradz/bai ta s-ta
pit cetateili/csbdzili veci americani i ira pi bitiseari (ira bitisnd).
Nscn bntor di cetatei/csb
tora ved un juluciari, vinitor nou.
Al ved ma problemi conflicturi.
Una iva esti sigur: multi cetateiti
s-minduea c ira bitisnd/pi bitiseari
snt renyiati/renghiati nipoi.
Iancu Ballamaci
e apartamenteve q njerzit ti blejn n

vend t qiras. M 1950 shum njers
t varfr nuk kishin parat e duhura q
t lviznin n periferi: tani shum prej
ktyre njerzve me gjendje t njjt
nuk kishin mjaft para q t rrinin npr
qytetet e vjetra amerikane q ishin duke
mbaruar. Disa banor t qytetit tani
shikojn nj shklqim, t ardhme t re.
T tjer shikojn vetm probleme,
konflikte. Nj gj sht e sigurt: shum
qytete q mendoheshin se ishin duke
mbaruar jan ringjallur prsri.
City population.
Seven US cities.
people must leave their apartaments

in the city because the owners
want to sell the buildings or make
condominiums, apartaments which
people buy instead of rent. In the
1950s, many poor people did not
have enough money to stay in the
cities; only a few years ago, people
thought that the older American
cities were dying. Some cities residents now see a bright new future.
Other thing for sure, many dying cities
are alive again.
Populaia di cetatea/csb.
Popullsia e qytetit.
apti USA cetatei/csbdzi. Shtat qytete Amerikane.
1970
1980
1984
Percent % change
Baltimore
905.000
787.000
764.000
8.4%8%
Boston
641.000
563.000
571.000
2.9%
Chicago
3.369.000
3.005.000
2.992.000
1.4%
Houston
1.234.000
1.595.000
1.706.000
6.9%
Los
Angeles
2.812.000
2.967.000
3.097.000
4.3%
Miami
335.000
347.000
373.000
7.4%
Seattle
531.000
494.000
488.000
1.1%
Questions:
Intrebri:
343
Pyetje:
Which city had the largest population

in 1970?
Cai cetatei/csb avea populaia

ma mari la anul 1970?
Cili qytet kishte popullsin m t madhe

n 1970?
Which city had the smallest population

in 1970?
Cai cetatei/csb avea populaia

ma pun tu anu 1970?
Cili qytet kishte popullsin m t pakt

n vitin 1970?
In which cities did the population

increase in 1980 and 1984?
Tu/tru cai cetatei/csbdzuri acriscu

populatia tu 1980?
N cilat qytete u rrit popullsia

n vitin 1980?
In which cities did the population

decrease in 1980-1984?
Tu/tru cai cetatei/csbdzuri s-icur

populaia tu/tru anu 1980-1984?
N cilat qytete u zvoglua popullata

n vitin 1980-1984?
Vocabualru
Fjalori
Vocabulary
cetatei/csb
snt/snt la fel
cu alti dit Lumi
tu/tru iuido loc
valoarili di cultur
aeali trn
tr nviari
prili slabi
oarfa
ari schimbat
s-fe(a)ir avu
ei avea ma mult
ei/aei alsar
tu/tru aist chiro
qytet
jan t njjt
me t tjera t Bots
n do/cilindo vend
vlerat e kulturs
ato prmbajn
pr t msuar
dhe ant/pjest e kqija
varfri
ka ndryshuar
u bn t pasur
ata kishin m shum
ata lan
n kt koh
city
are similar
to other cities around the World
in every country
the values of the culture
they contain
for education
worst parts
poverty
are changing
became wealthier
they have more
they moved out
during this time
344
Iancu Ballamaci
Vocabualru
Fjalori
Vocabulary
tu/tru bitisita
bntorii a csblui
ta s-acumpur
casi tu/tru periferi
tora lugriili
va ca s-bneaz
pit(u) cetateili/csbdzili
nscnti contin
ta si s-mic
snt lrdziti
renyiesc/renghiesc
viiii oarfii
un noau clas
e(a)sti micnd
pit(r)u cetateili/csbdzili
un bunstari
ved un juluciari
vinitor nau
i s-minduea
bitisinda
nipoi
n mbarim
banort e qytetit
q t blejn
shtpi n periferi
tani gjrat
duan t banojn
npr qytetet
disa vazhdojn
q t lvizin
jan zgjeruar
ringjallen
fqinjt e varfr
nj klas e re
sht duke levizur
npr qytetet
nj mirqnie
shikojn nj shklqim
nj t ardhme t re
q mendoheshin
duke mbaruar
prsri
in the late
city residents
to buy
houses in suburbs
now things
want to live
in cities
some continue
to move
are expanding
revitalising
poor neighbourhood
a new class
is moving
into the cities
a wealthier
see a bright
new future
that to think
finishing
again
Cftari: Trscriia ti/tr cetateili/csbdzurili americani.
L e xi a 5 4 ( ] i n] i dz] i pat r u)
Un videari istoric
Suatili aromni/macedono-romni
dit America
346
Iancu Ballamaci
a 13 hismaciun (septembrie) anu 1903... apti aromi frroi bgar ti/tr prima/prota oara thimeliu ali unei Suat cu numa
Sperana. Scopu aitei ira dup scriiarili al anului 1909 Frndza armn dit(u) Sruna, cu numa Deteptarea, s-aduc
un ligatur namisa di tui aromii i/care si-afla in America, s-poat s-agiut unu-alantu tu/tru dzlili greali s-pitreac
mn di ajutor ct fraii di Turcia.
Prof. Stoica Lascu tu/tru scrisoarea a lui pitricut Suatiei Frrotul dit America cu ocazea ali aniversarei Centenarului a ei,
ntre care scrii:
...La marea voastr srbatoare, tora cnd s-aca un sut di ai di cnd strauili a votri bgar thimeliu la naima avdzta i cu
bana naima lung Suata Armneasc ditu America. Asoiaia Aromn din Dobrogea Picurarlu de la Pind are marea harau svi
pitreac andoau zboari di ghinia; vluisiti ca s-nu agrii pi aei Armi cari, vrchiro, alargu di casili a lor inii i tru Americhie
tu bitisita a etai XIX , achicsir i lipseti sadar suati mac svrea sn cheptu cndu videau aht zori mari tu xeani. Aclimarea a
lor, di la anu 1906, minduim c easte i az mintimean: Voi, frroi, voi buni romi, voi toi cari vrei bunul a limbilei i a naiunilei,
Societatea Frrotul v acljiam sv adunai toi la un loc, i sluptai ti nerea a limbiei de dad, ti luminarea a mintiei, ti agiutorlu
a vostru unul cu alant, ti agiutarea acelor oarfii bui Romi, ti ditiptarea a sentimentului naional i ti unirea tutlor frroilor i
a romnamiiei intredzi sub poala i aumbra a ei. Sda Dumnidz ca i-di aua i nainte Suata Frrotul shib in puteari ca spoat
adar lucrili i lipsescu tr fara Armilor, lucri pi cari/cai oamiili ditu caplu a ei li tiu ma ghini di tui alani.
Primii aromi si stabilir in America tu/tru ahurhita a anului 1897. Ma pun cunuscut esti factu c prima Suat, documentat
ari fut Colonia macedono-romn cu membrii i u avea origina dit Avdela, dit Naua, tu/tru ahurhita al anului 1903, sub numa
Rvdarea: ...Scopu ira ca s-agiut reiproc, ti/tr cultivarea a sentimentului naional pit citirea/ghivserea scriiarea pi baza a motivilor
patriotii romneti....
Rvdarea tu/tru ael chiro fe(a)i un apel cldros publicului romnesc, s-u curajea pit pitrierea a crilor tu adresa: Mister
Nicles Popescu, P.O. Box No. 160, Nashua, No. 71, America U.S..
La 13 septembrie 1903, aromii dit Nou Yorku/New York, majoritatea frroi, thimeear un alt suat cu num Sperana.
La 10 decembrie 1906 u suar numa n Frrotul. Inisiator ira Nicolae Cican (dit 1908, secretar general, stabili in 1905 la St. Luis).
Partiipani ali ca fondatori ira: Spiro Cicani, Dina Cicani, Nasta Cicani, Christu Carabina, Demetriu Carabina, Ilia Culeu, Stefan
Zega, Mihaili Cona. Tu/tru anu 1905, Suata avea 25 di membrii numiru total al frroilor tu/tru ael n America ira 180. Dit(u)un
scrisoari al anului 1904, lom di hbari c hiii al Pindului ca: Take G. Varduli, Ion Patajo, Nicola amutti, Pericli Zotu, Mihail Tegu Iani,
Pericli Civica, Nicolae Papahagi, Cristia Patajo, Economu Demetru, Sterie Damasotti hii al struului Pind, rspndii, surghiunisii,
dipartoi di oili caprili a lor, simea greutatea ali banei n antipode al continentului nostru.
Romi ditepi, gioi, cu inim mari generoi nu putea s idea indiferent ti/tr cauza naional n Macedonia. Cu activitatea
patriotic a lor reflectar valoarili ali micarei in sensul ali Rediteptariei sentimentului naional Aromn-macedono-romn/vlah.
..Aromii snt economi, lucrtori intreprinztori talentai, trei calitaili capitali ti/tr triumful n lupta ti/tr existen....
La 1906, dup arderea a horilor Paticina Gramaticova, dit andarii un numir di 25 di tiniri aromi fudzir n America ca:
Constandin Nacu Celea, Tanase Gh. Celea, Tanase D. Celea, fraii Nicolae Dumitru I. Leolia, fraii Mihali Hristu Cisa, Mihali
Stefan Cua, Hristu Zdru, Taso T. Mihali, Mihail C. Mihali, Nicolae Iorgachi, Mihali I. Tua, Nasu T. Samaleru, Dumitru Custica,
Vassile T. Caraniciu, Ghuti I. Pundichi, H.M. Teja, Sterie N. Parifa, Nikolae Dica.
La 26 iunie 1906, s creaz n Nou Yorcu Suata Lupoaica, cumndsit di C.I. Cosmescu (President di Onoare); Christea
Constandinescu (President Activ); V. Atanasescu D. Ciufecu (Vicepresident); N. Papahagi (secretar); T. Ionescu (subsecretar);
T. Nibi (casier); I. Hagibira, G. Zdrula, N. Lupu (censori). Tu aist an, numuru al romilor-macedoniei, dup spunerili al Tanase
Nastu, Dionisie Popescu Crista Dumitrescu, ira vr 600.
In anul 1907, Suata Frrotul avea 140 di membri (un capital di 5.000 lei); Suata Lupoaica avea 135 membri (un capital
di 3.000 di lei).
In anul 1908, romii frroi ira locuit n Woonsocket. Colectiaz 210 cu ajutoru megleno-romnilor, care lancezesc di trei
ai tu/tru nchisorili Turciei dit Africa; este zboru di Dem. Sp. Teja, Spiro Mui, Costache Belba, fraii Chendra, Spiro Miltiade Talona,
Miha C. Ianelu, Spiro Apostol, Sterie Vurduni, Sotir tica, fraii Dragati, Ahilea Bellu, Cocea Ianachi, Vangheli Baboiana, Zisa Gace,
Dina Naco, Zico Rigia, Leon M. Teja, George Bebi, Costa Mazdeachi, Christea St. codrano, Nicola Samara, Miha Carastambu, Tegu
Cuturica, Nucia Caraiani, George Caranica, Costa Zico, George anaza, Leon Babu, George Belu, Sotir Dima, Thoma Avram (bulgar),
Nicola Duli, Tolia Muzaca, fraii Celea, Mihu Naum, Nasta Becia, Mita Sola, Pandu Boba, Christa Giambazi, Eftimie Vasile, Lazar
Popa, fraii Ananezi, Nicola Bileca...
Aromii stabilizai n America di Nord ar partiipat pn la Prima Lupt Mondial. n multi listi si scriia numili cu firmili
a lor iu si documenta agiutoarili ti/tr fraii a lor di Partea European al Imperiului Otoman.
Tu/tru anu 1909, ziarul frantez La Tribune (aprea n Statul Rhode Island) relateaz ti/tr activitatea i fea CosticaCarameta
(Presidentu ali Suatei Frrotul), Costa Belba (vicepresident), Dimitri Teja (secretar) Dimitri Bello (secretaru ali Suatei di
Central Falls), la copatrioii lor di Bridgeport: adunarea la ora 1 p.m. continua pn la ora 6 di noapti.
La anu 1910, la 3 septembrie, s-declar Prima coal Romneasc dit America, avnd un local uficios cu un sal doau udai, n
cetateia di Nou Yorc (New York), 68 West 43 rd Street: siificativ e(a)sti factuc iniiativa aprine romnilor macedoniei, care esprima
nevoia ti/tr ghivsearea scriiarea pi limba literar Romn. Apelul ira semnat di Vasile Lupu, Spiru Ruca, Demetri Carapatachi,
Vasile Carameta, Nau Carameta, Teodor Ciufec, Ahilea Cipu, Ion Atanase, Ahile Gamaleta, Laca V. Cotabii, Ahilea Lica, Hristu
Dimitrescu, fraii olla.
Avem pistupsimea c, az, la Iubileu Prestighios al Centenarului, Suata Frrotul va s-contin valoarasili tradiii naionalculturali, s-veagi s-cultiveaz caracteristiili etno-lingvistii a urmailor balcanii di cuadrul romnitatiei oriental a cum ar
axionat ar simit strmoii alor lung di un secol.
S-baneadz Suata Frrotul!
S-baneadz armnamea ditu Lumea ntreag!
347
348
Iancu Ballamaci
13 shtator 1903... shtat arumun frshrote vun pr her t par themelin e nj Shoqate me emrin Shpresa. Synimi i
ksaj ishte sipas t shkrojturave t v.1909: Fleta Arumune e Selenikut, me emrin Zgjimi t sjell nj lidhje ndrmjet t
gjith arumunve q gjendeshin n Amerike, t mundin t ndihmojn njeri-tjetrin n ditt e vshtira dhe t drgojn dor
ndihme tek vllezrit e Turqis.
Prof. Stoica Lascu n letrn e Tij drguar Shoqats Frshrotul t Ameriks me rastin e Prvjetorit t Qindvjetorit t Saj, midis
t tjerash shkruan:
N Prvjetorin tuaj t madh, tani kur mbushen 100 vjet q kur strgjyshrit tuaj vun themelin e m t dgjuars dhe me jetn
m t gjat Shoqats Armneask t Ameriks. Shoqata Arumune e Dobrugeas obani i Pindit ka gzimin e madh t drgoj disa
fjal mirsie; q t mos harroni ata Armn t cilt, larg shtpive t tyre dhe n Amerik n mbarimin e shek. t XIX , kuptuan se duhet
t bjn shoqata nse donin t mbanin gjoksin kur shikonin aq shum zor n mrgim. Ftesa e tyre, e vitit 1906, mendojm se sht edhe
sot e menur: Ju, frshrott ju rumun t mir, ju t gjith q doni t mirn e gjuhs dhe t nacionalitetit Shoqata Frshrotul ju fton
t mblidheni t gjith n nj vend, dhe t luftoni pr ruajtjen e gjuhs s nns, pr ndriimin e mendjes, pr ndihmn tuaj ndaj njeritjetrit, pr ndihmn e atyre t varfrve t mir rumun, pr zgjimin e sentimentit nacional dhe pr bashkimin e t gjith frshrotve
dhe rmnames t tr nn piqin dhe hijen e saj. Dhnt Zoti q tani e tutje Shoqata Frshrotul t jet n gjendje q t mund t
bj punra q duhen pr farn e Arumunve, punra t cilat njerzit e kryesis s saj i din m mir se gjith t tjert.
Arumunt e par u stabilizuan n Amerik n fillim t vitit 1897. Me pak i njohur sht fakti se e para Shoqat ka qen Kolonia
maqedono-rumune me antar q e kishin origjinn nga Avdela, Nashua, n fillim t vitit 1903, me emrin Durimi: ...Synimi ishte
q t ndihmonin reciprokisht pr t kultivuar sentimentin nacional nprmjet leximit dhe shkrimit mbi bazn e motiveve patriotike
rumune....
Rvdarea n at koh bri nj apel t ngroht publikut romnesk, ta inkurajonte nprmjet drgimit t librave n adresn:
Mister Nicles Popescu, P.O. Box. No. 160, Nashua, No. 71. America U.S.. Me 13 shtator 1913, arumunt e New Yorkut, shumica
frshrot themeluan nj tjetr shoqat me emrin Speranca/Shpresa. M 10 dhjetor 1906, ia kthyen emrin n Frshrotul. Iniciator
ishte Nikolae ekan (nga 1908, Sekretar i prgjithshm, stabilizuar n St. Luis). Pjesmarrs t tjer si themelues ishin: Spiro ekani,
Dina ekani, Nasta ekani, Hristu Karabin, Karabina Ilia Koleci, Stefan Zega, Mihail Kona. N vitin 1905, Shoqata kishte 25 antar
numri total i frshrotve n at vit n Amerik ishte 180. Nga nj letr e vitit 1904 marrim vesh se bijt e Pindit si: Take G. Varduli,
Ion Patazho, Nikola Shamutti, Perikli Zoto, Mihail Tegu Jani, Perikli Civika, Nikolae Papahagi, Hristea Patazho, Ekonomi Demetru,
Sterie Damashotti bij t Strgjyshit Pind, t shprndar/syrgjynosur, t larguar prej deleve dhe dhive t tyre, ndjenin barrn e jets n
antipodin e kontinentit tone.
Rumun t zgjuar, trima, me zemr t madhe dhe fisnike, nuk mund t rrinin indiferent pr shtjen nacionale n Maqedoni.
Me aktivitetin e tyre patriotik reflektuan vlerat e lvizjes n sensin e rizgjimit t sentimentit nacional Arumun-maqedono-rumun/vlah.
..Arumunt jan ekonomist, puntor, dhe siprmarrs t talentuar, tre cilsit kryesore pr triumfin n luftn pr ekzistencn.
M 1906, mbas djegies s fshatrave Paticina dhe Gramatikova nga andartet nj numr prej 25 t rinjsh arumun ikn n Amerik
si: Konstandin Naku elea,Tenase Gh. elea, Tenase D. elea, vllezrit Nikola dhe Dumitru I. Leolia, vllezrit Mihal dhe Hristu
isha, Mihali Stefan Kusha, Hristu Zdru, Taso T. Mihali, Mihail C. Mihali, Nikolae Jorgaqi, Mihali, I. Tusha, Nasu T. Samalero,
Dumitru Custika, Vassile T. Caraniciu, Ghuti I. Pundichi, M. Tezha, Sterie N. Parifa, Nikolae Dika.
M 26 qershor 1906, krijohet n New York Shoqata Lupoaia nga C.I. Cosmesku (President Nderi); Christea Constandinesku
(President Aktiv); V. Atanasescu dhe D. Ciufeku (Zvendespresident); N. Papahaxhi (sekretar); T. Ionesku (nnsekretar); T. Nibi (kasier);
I. Hagibira, G. Zdrula, N. Lupu (kontrollor). N kt vit numri i rumunve-maqedonian, sipas t thnave t Tanase Nastu, Dionisie
Popesku dhe Krista Dumitresku, ishte nja 600.
N vitin 1907, Shoqata Frshrotul kishte 140 antar (nj capital prej 5.000 leksh); Shoqata Lupoaica/Ulkonja kishte 135
antar (nj capital prej 3.000 leksh).
N vitin 1908, rmnt frshrot ishin vendosur n Woonsocket. Prbnin 210 me ndihmn e megleno-rumunve q lngonin
prej tre vjetsh n burgjet Turke t Afriks; sht fjala pr Dem. Sp. Tezha, Spiro Mushi, Costaqe Belba, vllezrit Chendra, Spiro,
Miltiade Talona, Miha C. Ianelu, Spiro Apostol, Sterie Vurduni, Sotir Shtika, vllezrit Dragati, Ahilea Bellu, Cocea Janaqi, Vangjeli
Baboiana, Zisa Gace, Dina Nako, Ziko Rixhia, Leon M. Tezha, George Bebi, Kosta Mazdaqi, Hristea St. Shkodrani, Nikola Samara,
Miha Carastambu, Tegu Kuturika, Nuia Karaiani, George Karanika, Kosta Ziko, George Shanaza, Leon Babu, George Belu, Sotir
Dima, Thoma Avram (bullgari), Nikolla Duli, Tolia Muzaka, vllezrit elea, Mihu Naum, Nasta Becia, Mita Sholla, Pandi Biba,
Hrista Xhambazi, Eftimie Vasile, Lazar Popa, vllezrit Ananezi, Nikolla Bileca...
Arumunt e stabilizuar n Amerikn e Veriut kan marr pjes deri n Luften I Botrore. N shum lista shkruheshin emrat me
firmat e tyre ku dokumentoheshin ndihmat pr vllezrit e tyre n Pjesn Europeane t Perandoris Turke.
N vitin 1909, gazeta franceze La Tribune (dal n Shtetin Rhode Island) relatonte pr visitn q bri Costika Karameta
(President i Shoqats Frshrotul), Kosta Belba (zvendspresident), Dimitri Teja (sekretar) dhe Dimitri Bello (sekretar i Shoqats t
Central Falls), tek bashkatdhetart e Brixhportit: mbledhja n ora 1 p.m. dhe vazhdoi deri me 6 t nats.
N vitin 1910, m 3 shtator u deklarua Shkolla e Par Romneask e Ameriks, duke patur nj local zyre me nj sall dhe dy
dhoma, n qytetin e New York-ut, 68 West, 43 rd Street: kuptimplot sht fakti se iniciativa u prket rumunve maqedonian, t cilt
shprehnin nevojn pr t lexuar dhe shkruar n gjuhn letrare Rumune. Apeli ishte nnshkruar nga Vasile Lupu, Spiru Ruka, Demetri
Karapatachi, Vasile Karameta, Nashu Karameta, Teodor ufecu, Ahilea ipu, Ion Atanase, Ahile Gamaleka, Laka Kotabii, Ahile Lika,
Hristu Dimitresku, vllezrit Sholla.
Kemi besimin se sot n Jubileun Prestigjios t 100Vjetorit, Shoqata Frshrotul do t vazhdoj t vlershmet tradita nacionalkulturore, t ruaj dhe t kultivoj karakteristikat etno-linguistike t pasuesve ballkanik n kuadrin e romanitetit lindor ashtu si kan
vepruar dhe ndjer strgjy-shrit tan gjat nj shekulli.
T rroj Shoqata Frshrotul!
T rroj armnamea e tr Bots!
349
350
Iancu Ballamaci
The Romanian Benevolent

Society Farsarotul
The Presidents Message
...This year, the Romanian Benevolent Society Farsarotul is
celebrating its 95 th Anniversary. What a great joy for the founding
members of our society. Very often, we celebrate other events such as birthdays,
weddings and name days. However, the anniversary of the Society is totally
different since it is not an end or an event of the past-it is a new beginning, a
rebirth, a looking forward to other anniversaries the 96th and eventually
the 100th. It is an opening into the future with new members and new hope
in this land of freedom...
L e xi a 5 5 ( ] i n] i dz] i ] i n] i )
352
Iancu Ballamaci
Dit Nicola Baaria:
Dimndari
Frate Armn!
Pi limba a ta, pi dulea muata limb i grim az aia: diteapt-ti luineadz-ti, ascuturu pulbirea i
ti-ari nclicat, arucu negura i t ni oci tu scutidi! Tini et di soi mari, tu vinili a tali cur sndzi nobil, tini ai
istori, ai tricut mari. Adu aminti di strauii a ti di aei Armi gioi livendzi, cari agiumsir domi pisti n
lumi ntreag, cu inima ndreapt, cu suflit curat dzem: imn pi calea aea dreapt, pi calea cari dui la onoari -la
ascpari. S- vrei miletea a ta s-ti alavdz cu ns, s- vrei limba a ta s-lucredz.
Alas-ti, dispart-ti di aei i- mutrescu aruli; fudz di aei i caft moartea a ta din Lumi. -nu ()-aravd
nii grailu a lor, c mincinoi sntu, nii faptili a lor c ma ti bunlu a tu nu snt. Pn tora lucra grdina a xenului
al dumanului i a ta u alsa s-umpl di erghi i schii. Agiundzi ct lucra ti alan, di aoa -ninti s-lucredz ti tini,
ti limba naiunea a ta.
Ti buneaa a ta frate Armn, ti ditiptarea a ta easti aist revist. Ns va s- s-pun totna calea aea
ndreapt. Ns va s-()-aduc aminti care/cai snt interesili a tli, i va s-nve ti numa, soia i istoria a ta. i, di i
lipseati -di alanti nvturi buni i di cari s-ai hiri, va s-hib cti pun tu revist.
...Ti-aist scop va s-alumt revista a noast. Di oar va-seas cti un oar tu mes, ma care s-hib agiutat va
s-eas cti unoar tu stmn. Aist esti mirachea i va s-fem tut i s-ateapt di la noi va s-lucrm i va s-hrgimu
i s-da Dumnidz ca s-agiung revista tu tuti hoarili, tu tuti casili armneti i s-aduc luin, nvtur i ditiptari.
VO: Aista Dimndari easti publicat tu revista Friia (revist Armneasc) tu numirlu 1, tu meslu curt, anlu 1901.
Revista u ndreadzi profesorlu di tu Lieulu Armnescu di Bitul, a nostru avdzt poet i diplomat NICOLA BAARIA.
Nga Nikola Bacaria:
Kshill
Vlla Armn!
N gjuhn tnde, n gjuhn e mbl q flasim sot atje: zgjohu dhe ndriohu! Shkunde pluhurin q t ka hipur,
hidhe mjegulln q t mban syt n errsir! Ti je prej soji t madh, n venat e tua rrjedh gjak fisnik, ti ke histori, ke t
kaluar t madhe. T sjellsh ndrmend strgjyshrit tnd t atyre armnve trima dhe levend, q arritn zotr prmbi
nj bot t tr, me zemrn e drejt, me shpirtin e pastr t themi: ec n at rrugn e drejt, n rrugn e cila t shpie
n nder dhe n shptim. T duash njerzit tnd dhe t lvdohesh me ta, t duash gjuhn tnde dhe t punosh.
Ler, largohu prej atyre q t shikojn t kqijat; ik prej atyre q krkojn vdekjen n Bot. Dhe mos duro as
t folmen e tyre, se gnjeshtar jan, as edhe bmat e tyre se vetm pr t mirn tnde nuk jan. Deri tani punove
kopshtin e t huajit dhe t dushmanit dhe tnden e l t mbushet me egjr dhe gjemba. Mjafton sa punove pr t
tjert, q ktej e tutje t punosh pr vete, pr gjuhn dhe kombsin tnde. Pr t mirn tnde vlla Armn, pr
zgjimin tnd sht kjo revist. Ajo do t t tregoj gjithmon rrugn at t drejt. Ajo do t t sjell ndrmend cilat
jan interesat e tua, dhe do t msosh pr emrin, sojin dhe historin tnde. Dhe, se far t duhet dhe prej msimeve
t tjera t mira, dhe prej t cilave t kesh hair, do t jen nga pak n revist.
...Pr kt qllim do t luftoj revista e jon. Tani do t dal nga njher n muaj, por q po t ndihmohet do
t dal njher n jav. Ky sht meraku yn dhe do t bjm gjith far pritet prej nesh, do t punojm dhe do t
shpenzojm dhe do Zoti q t arrij revista n t gjitha fshatrat, n t gjitha shtpit dhe t sjell drit, msim dhe
zgjim.
VO: Kjo Porosi sht botuar n revistn Friia (revist Armneask) n numrin 1, n muajin shkurt, viti 1901.
Revistn e pregatit profesori i Liceut Armnesk t Bitols, poeti yn i dgjuar dhe diplomat NIKOLLA BACARIA.
353
354
Iancu Ballamaci
Di la Constandinos Cavafis:
Troiaii
Snt cilistisirili a noastri, mrailor snt, ciucute(a)rili a noastri ca a Troiailor, construim cu mari scop murlu
a sucesului, s-cutidzm pi aist mur s-flamburm sperana, ma totna iva si afl ta s-n si-ascund, Ahilea iesi dit
hndechea i avem dininti, -cu aurlu a lui n trmuxeati, snt ciucute(a)rili a noastri ca-a Troiailor, cutidzm c cu
apofasi -curaj, va-alxim aea i n i scriiat.
Nafoar iim s-almtm, ma cnd yini momentu decisiv, curaju apofasea si tuchescu, n si trundule(a)ti
suflitlu paraliza, avrliga di muri crnim, caftnd ascpari cu fugarea, ma e(a)sti sigur cderea a noastr, ahurheti
prvuria pi muri pi supr, plang amintirili i suflitu plndzi, dispirat Priam i Hecuba plng ti noi.
Nga Konstandin Kavafis:
Trojant
Jan orvajtjet tona, t mjerve jan, prpjekjet tona si t Trojanve, ndrtojm me synim t madh murin e
suksesit, t guxojm mbi kt mur t valvitim shpresn, por gjithmon gjendet dika t na fshihet, Ahilea del nga
hendeku q kemi prpara, dhe me britmn e tij na tromaks, jan prpjekjet tona si t Trojanve, guxojm se me
vendosmri dhe kurajo, do t ndrrojm at q na sht shkrojtur.
Jasht dalim t luftojm, por kur vjen momenti vendimtar, kurajoja dhe vendosmria treten, na tronditet shpirti
dhe paraliza, pr rreth mureve ia mbathim, duke krkuar shptim me ikjen, por sht e sigurt rnia jon, fillon rrmuja
prsipr, qajn kujtimet dhe shpirti qan, t dshpruar Priami dhe Hekuba qajn pr ne.
Di la Viorica Duliu di Perivolo:
(U cnta la Liceulu Romn di Gribini,

anul 1932)
Spunei Muni
Spunei muni a nala a notri,

Spune voi i tii ti noi?
Spunei vaiurili, spunei ciurili,
Tine Pind mplin di oi,
Spunei tr popul a nostru,
Di la cari n-acm,
De averlu s-nvim,
Cum vinim tu loclu aestu?
Spunei voi i n vidzut
Voi vinii hiii di la Roma
Tu timpuri veaci i tricuti
V vidzum cu cartea n mn,
V vidzum ca lumi Latin,
Limba a voastra Armneasc,
Limb veaci i avut,
Limba a voastr u zbursc,
Milione un sut.
Ae rspunse aulu Pind,
i n dzse, s-hi cu minti,
S-lu-aundzi ppilor a voatri
i due-v nainte!
355
Nga Viorika Duliu nga Perivolo:
(E kendonte ne Liceun Rumun te Grebenas,

viti 1932)
Tregoni Male
Tregoni o male tona t larta,

Tregoni ju far dini pr ne?
Tregoni luginat, tregoni udht/rrugt,
Ti Pind plot me dele,
Tregoni pr popullin ton,
Prej kujt ne u zum,
T vrtetn t msojm,
Si erdhm n kt vend?
Tregoni ju far na pat,
Ju t ardhur bij t Roms,
N koh t vjetra dhe t shkuara,
Ju pam me librin n duar,
Ju pam si njers Latin,
Gjuha juaj Armneaske/Arumune,
Gjuh e vjetr dhe e pasur,
Gjuhn tuaj e flasin,
Milion e njqind.
Kshtu u prgjigj plaku Pind,
Dhe m tha t jeni me mend,
Dhe tu ngjani gjyshrve tuaj,
Dhe shkoni ju prpara!
356
Iancu Ballamaci
Di la Ilia Coloa:
Nga Ilia Kolonja:
Gustav Weigant la Rmni

Mun i cmpuri tricui,
La Rmi -agiumsei,
Ca vrut frati ti-atiptar,
Cu mili tu chept.
-atirar vilendzi albi,
-a bgar i -avur:
Mrcat, pit, lapti, cau,
S-elu fript pi sul.
Cu rchii di au,
Dulia -u scular,
Gustav, Ghini n Vini!
Buneili s-i-atear.
Dapoea paplu ali casi,
Cu musttili la ureci,
Lo un cntic rmnesc
Cu boaea fr preaci.
Mea i fetili cu nvestili,
i idea di un parti,
Ca cu plng iu loar -eali,
Ti gioii dus diparti.
Bga oar virman/ghirman
tiut,
C Rmii snt un far,

Mintimei i durui,
Cu cultur sufleteasc,
Hndoas, lung, larg,
Lucrtori, muieri
i brbai,
Giumer, ca pui al!
N nise hoar di hoar,
-prit muatili csbdz,
S-la aei i alag,
Ca vimtu tu Balcan.
N nise i Moscopoli,
i -u-afla mpadi ca Troia,
i cu mintea dzse tini:
Un Homer lipse(a)ti tora.
Ahuli Misterlu-Armn,
Aruca vreari pri n,
i scriia cu mari dor,
Ti buneili tuti a lor.
Aduna pri la n cntii,
Adei i primithi,
Ae cum s-adun veaspili,
Nectar pri la lilici!
Gustav Weiganti te Rmnt

Male dhe fusha kalove,
N Rmnt na mbrrite,
Si vlla t dashur t priten,
Me duart n gjoks.
T shtruan velenza t bardha,
Dhe t vun far patn:
Kos, lakror, qumsht, djath,
Dhe qengjin t pjekur n hell.
Me raki rrushi,
Dollin ta ngritn,
Guistav, Mirse na erdhe!
Mirsit t t shtrojn.
Pastaj papu/gjyshi i shtpis,
Me mustaqet n vesht,
Mori nj kng rmne,
Me zrin pa pare.
Por vajzat dhe nuset,
Q rrinin n nj an,
Si me t qar ia morrn
dhe ato,
Pr trimat t shkuar larg.
Vure re gjerman i ditur,
Se Rmnt na jan nj far,

T zgjuar dhe t dashur,
Me kultur shpirtrore,
T thell, t gjat, t gjer,
Puntor gra dhe burra,
Bujar, si pak t tjer!
Na vajte fshat m fshat,
Dhe npr t bukurat qytete,
Dhe n ata q vrapojn,
Si era n Ballkan.
Na vajte dhe n Voskopoj,
Q e gjete prdhe si Troja,
Dhe me mendje ti the:
Nj Homer tani duhet.
Zbulove Misterin Arumun,
Hodhe dashuri pr ta,
Dhe shkrojte me mall
t madh,
Pr t gjitha mirsit e tyre.
Mblodhe ndr ta kng,
Zakone dhe prralla,
Ashtu si mbledhin blett,
Nektar npr lule!
L e xi a 5 6 ( ] i n] i dz] i [asi )
Dzua Naional a Aromilor
9/22 di Mai 1905
Dita Nacionale e Arumunve
9/22 Maj 1905
358
Iancu Ballamaci
a data di 9/22 (stil veciu/stil nou) 1905, i Iradea (Decretul) Imperial dup care Aromlor n cuadru Imperiului
Otoman lu si-cunuscu dit Poarta a Nalt, n mod solemn, autonomia a lor cultural religioas. Pn la aist dat
Aromilor nu si lu cunustea ndrepturili cu tut c avea biseriili coili a lor. Turcia dup ocuparea Constantinopolui,
lo apofasia c tui critiii di Balcan, Rum Mileti, s intr sub Patrihana Icumenic di Constantinopol. Patrihana avea
bgat limba la biseriili scolili aromne(a)ti.
La jumitatea a doau a secolui XVIII, s-disfeir ideili iluministi tu sud-estulu ali Europei. Contactili al aromilor
cu centrili di cultura European s-lrdzir. Ahurhi si manifesteaz aea i s-aciam deteptarea cultural al aromilor.
Ahurhi si s-desvolt contiina individualitatei naional al aromilor.
Acar si-s-tipuseasc primili scriieri pi aromne(a)ti, tu/tru ahurhita a secolului XVIII, dit la Moscopolea: Protopiria
(Prima nvtur/nviari) a lui Th. A. Cavaliotu (1770); Abecedar licor a lui Constandin Ucuta, n anul 1797; Gramatica
Aromneasc/macedono-vlah, al prof. Mihail Boiagi, n 1813, la Vienna; Gramatica Macedono-Romneasc, al
I.C. Massimu, n 1862; Gramatica ti/tr romii di nadreapta Dunriei, al D. Athanasecu, n 1865; Cartea di Aledzeari,
al Andreilu al Bagavu, scris n aromn, n 1887 .a. Aist proes ari continuat diunoar cu Micarea Naional Aromneasc
cu Dimitri Cozacovici, la anu 1859, i public la dzuoasa Dmbovia (editat di D. Bolintineanu) un apel ti/tr aromii
ta s-caft s-fac controlarea a scoilor din Balcan pi limba aromneasc. Cum si ti aisti scoi s-tnea pi cicoari cu agiutoru
moral finaniar al Statului Romn.
Aromii i si dedicar atiei cauzei nobil cu tut i nscnti ori bgar bana alor n pericul. Putem s-aduem ntur
minti Dimitri Cozacovici, D. Atanasescu, Averchie Apostol Margarit.
Prima coal e(asti)ligat cu numa a poetului di origin aromn Bolintineanu. El interveni pn la Poarta a Nalt
n favoarea al aromilor. La anu 1853, i pitricu un carti al Ministrului di Nafoar, Fuad Paa, iu cfta trbuntirea a
scoilor. Ma a Costache Negri, poet representant al Prinipatilor Uniti dit Constantinopol, i pitricu un carti Uficial
ali Poartei a Nalt.
Tu aist cali s-discisi prima coal la Trnova, tu/tru anul 1864, ma amanat aea din Avdela tu/tru anul 1867, la Gope,
n 1867, la Vlaho-Clisura, Ohrida, n 1868, tu Cruova, n anul 1886 .a. (n intervalul 1864-1886, ahurhir 23 di tu/tru
tuti localitili; tu anul 1880, Lieu tu Bitola, n 1887, Lieu dit Ianina, n 1887, Lieu Comerial di Srun/Salonic).
Tu ahurhita al secolui XX Diplomaia European (Ghermania,Italia, Austro-Hungaria, Rusia) s-pronunar n
favoarea a reformilor ti aprarea trbuntirea ali situatei ti/tr popoarili critini.
n Imperiul Otoman (aist chindureari ira favorabil ti/tr cauza Aromn). Guvernu Romn tu/tru aist timp
lupt ca Aromii si s-afirma ca neam ahoria c Macedonia nu ira bnat ma di grei bulgari. n 1905, in Vilaetul
di Ianina, Valiul Tatar Osman Paa, un satrap, ncidea discida scoili, cum i arsea a lui. Biseriili di Epir a di Albania
ira spindzurati dit aist Valiu. Tiaeau Ministru di Nafoar a Romniei, Ion ( Jacques) Lahovari i de(a)di instrucioni al
ambasadorului Romniei la Constantinopol Alexandru Lahovari insist/s-bag cicior pi ninga Marlu Vezir, ta s-cunutea
cu calitatea ca inspectori doi Aromi, respectiv Nicolae Tacit Alexandru Balamaci. Marili Vezir Ferid Paa (albanez di
origin) scoasi un decret vezirual iu lu cunutea aitor doilor inspectori dreptatea ta s-inspecta coili di Epir Albania.
Osman Pau nu li cunuscu, a n faa a lor arrupsi actulu de(a)di ordinu ca s-li arresta. Diunoar li scoasi di arrest de(a)
di ordin ca s-ia dit aisti locuri. Consulu General a Romniei A. Padeanu n Ianina informa Statul Romn ambasadorul
romn dit Constantinopol ti/tr aist inident. Urghent si adun Consiliu di Ministri, sub presedina lui Carol I. Consili lo
apofasi ca s-i pitriea un Ultimatum Sultanului iu si scriia c va s-arrupea relaiili diplomatii, mac dup trei dzli, pn
la 10/23 Mai 1905, aromii nu va s-ira cunuscu ca naiuni ahoria, avndalui ndrepturi egali cum naionalitili alanti
nimuslimani. Sultanu Abdyl Hamid scoasi Iradea la 9/22 Mai 1905, iu s-cunutea ndrepturili culturali, ivili religioasi
aromilor. Iradea din 9/22 Mai 1905 bga naionalitatea aromn un soi cu aea greac. Aist cunute(a)ri ira lucru nai
ma bunu ti/tr buneaa al aromilor suxes Diplomatic ti/tr guvernu romn dit ael timp.
Dzua Naional a Aromilor s-fe(a)i data 23 Mai, cu propunerea ali redactiei di revisti Zborlu a Nostru (cu
fondator prof. dr. Vasile Barba), cu motivu c Iradea cu tut ca ari data 9/22 Mai, atea fu publicata la data 10/23 Mai 1905.
Si srbtor prima oar tu Bitola (Republica di Macedonia di aza), la 21 Mai 1989.
datn 9/22 (stili i vjetr/i ri) 1905, doli Iradea (Dekreti) sipas s cils Arumunve n kuadrin e Perandoris
Otomane iu njoh nga Porta e Lart, n mnyre solemne, pavarsia e tyre kulturore dhe fetare. Deri tani Arumunve
nuk u njiheshin t drejtat megjithse kishin kishat dhe shkollat e tyre. Turqia me pushtimin e Konstantinopojs,
mori vendimin se t gjith t krishtert e Ballkanit Rum Milet t hyjn n Patriarkann Ekumenike t Konstantinopojs.
Ajo kishte vn gjuhn n kishat dhe shkollat arumune.
N gjysmn e dyt t shekullit t XVIII, u prhapn idet iluministe n jug-lindjen e Europs. Kontaktet e arumunve
me qendrat e kulturs Europeane u zgjeruan. Filloi t manifestohet ajo q quhet zgjimi kultural i arumunve. Filloi t
zhvillohet ndrgjegjja e individualitetit nacional t arumunve. Filluan t botohen t parat shkrime n arumanisht, n fillim
t shekullit XVIII, nga Voskopoja: Protopiria (Mesimi i Par) i Th. A. Kavaliotit (1770); Abecedar i leht i Konstandin
Ukuts, n vitin 1797, Gramatika Armeneask/maqedono-vlahe, e prof. Mihail Bojaxhi, m 1813, n Vien; Gramatica
Maqedono-Romneask, e I.C. Massimu; Gramatika pr rumunt n t djatht t Danubit, e Dimitru Athanaseskut,
Libri i Leximit i Andrei Bagavut, shkrojtur n arumanisht, m 1887, etj. Ky process ka vazhduar menjher me Levizjen
Nacionale Arumune me Dimitri Kozakoviin, n vitin 1859, q botoi n t prditshmen Dmbovica (botuar prej
D. Bolintineanu) nj apel pr arumunt q t krkojn t bjn kontrollin e shkollave t Ballkanit n gjuhn Arumanishte.
Si dihet kto shkolla mbaheshin m kmb me ndihmn morale dhe financiare t Shtetit Rumun.
359
360
Iancu Ballamaci
Arumunt iu prkushtuan ksaj kauze fisnike ndonse disa her vun jetn e tyre n rrezik. Mund t prmendim
Dimitri Kozakovici, D. Atanasesku, Averchie dhe Apostol Margarit. Shkolla e par sht e lidhur me emrin e poetit me
origjin arumune Bolintineanu. Ai ndrhyri deri n Portn e Lart n favor t Arumunve.
N vitin 1853 ai i drgoi nj letr Ministrit t Jashtm Fuad Pasha, ku krkonte prmirsimin e shkollave. Po ashtu
Kostache Negri, poet dhe prfaqsues i Principatave t Bashkuara t Konstantinopojs i drgoi nj letr Zyrtare Ports s
Lart. N kt rrug u hap shkolla e par n Trnovo, m 1864, m von ajo e Avdels, n vitin 1867, n Gopesh, n vitin
1867, ne Vlaho-Klisura, n Ohr, m 1868, n Krushova, n vitin 1886 etj. (N intervalin 1864-1886, filluan 23 shkolla n
t gjitha lokalitetet; n v.1880, Liceu n Bitola, m 1887 Liceu i Janins, m 1887 Liceu Tregtar i Selanikut).
N fillimin e shek. XX Diplomacia Europeane (Gjermania, Italia, Austro-Hungaria, Rusia, u prononcuan
n favor t reformave pr mbrojtjen dhe prmirsimin e situats pr popujt e krishter. N Perandorin Otomane
(ky qendrim ishte i favorshm edhe pr kauzn Arumune). Shteti Rumun n kt koh luftoi q Arumunt t
afirmoheshin si kombsi m vete dhe se Maqedonia nuk ishte banuar vetm nga grekt dhe bullgart. M 1905, n
Vilaetin e Janins, Valiu Tatar Osman Pasha, nj satrap, mbyllte dhe hapte shkollat si i plqente atij. Kishat e Epirit
dhe t Shqipris ishin t varura nga ky Vali. Prandaj Ministri i Jashtm i Rumanis Jon ( Jacques) Lahovari i dha
udhzime ambasadorit Rumun n Konstantinopol Aleksandr Lahovari t insistonte/t kmbngulte tek Veziri i
Madh, q t njihte me cilsin e inspektorit dy Arumun, respektivisht Nikollae Tai dhe Aleksandru Ballamai.
Veziri i Madh Ferid Pasha (Shqiptar nga origjina nxorri nj dekret veziri ku njihte ktyre inspektorve t drejtn q
t inspektonin shkollat e Epirit dhe t Shqiperis. Osman Pasha, nuk i njohu, dhe para tyre grisi aktin dhe urdhroi
q ti arrestojn. Menjher i nxorri nga arresti dhe dha urdhr q t dilnin nga kto vende. Konsulli i Prgjithshm
i Rumanise A. Padeanu n Janin informoi Shtetin Rumun dhe ambasadorin rumun n Konstantinopol pr kt
incident. Urgjent u mblodh Kshilli i Ministrave, nn drejtimin e Karolit I. Kshilli morri vendim q ti drgonte
nj ultimatum Sulltanit ku i shkruhej se do ndrpriste relatat diplomatike, nse mbas tri dit, deri m 10/23 Maj
1905, arumunt nuk do t ishin njohur si kombsi m vete duke patur t drejtat e njjta si dhe nacionalitetet e tjera
jomyslimane. Sulltani Abdyl Hamit nxorri Iraden m 9/22 Maj 1905, ku njiheshin t drejtat kulturore, civile dhe
fetare arumunve. Iradea e 9/22 Majit 1905, vinte nacionalitetin arumun njsoj me at grek. Kjo njohje ishte gjja/
puna m e mir pr t mirn e Arumunve dhe sukses diplomatik pr qeverin Rumune t asaj kohe.
Dita Nacionale e Arumunve u b 23 Maji, me propozimin e redaksis s revists Zborlu a Nostru (me themelues
prof. dr. Vasile Barba), me motivin se Iradea megjithse ka datn 9/22 Maj, ajo u shpall m datn 10/23 Maji 1905.
U kremtua pr t parn her n Bitola/Manastir (Republika e Maqedonis s sotme), me 21 Maj 1989.
L e xi a 5 7 ( ] i n] i dz] i [apt i )
362
Iancu Ballamaci
Domnul Chin
Zoti Chin
Mister Chin
Aromne(a)ti
Shqip
English
Charlotte Harry Johnson s-acriscur

tu/tru cetate/csb. Aei ira viii di
cnd ira cilimeai, cdzur tu/tru vreari
si mrtar. Aei/ei bna tu/tru un
apartament tu/tru viinitatea a lor veaci,
n partea di sud ali cetatei, csblui.
Ei ar doi cilimeai, doi ficiori. Harry
e(a)sti un ofer di autobus dipicnd
Charlotta e(a)sti un camariear care/i
lucreadz tu /tru restaurantu al viinului
a lor. Domnu Harley proprietaru a lor
(padronu a lor) acumpur cldirea/apartamentu nipoi tu/tru anu 1920. Aeau tora
e(a)sti tu/tru stari no bun domnu
Harley va su vind aeau c va si-eas la
pension. Un domnu cu numa Chin va ta
s-u-acumpur cldirea s-fac restaurarea
a ei. El i ofr al domnului Harley 250.000
di dular ti/tr cldirea. Domnu Harley va
ta s-u vind, ma el esti no calm/nilinitit
ti/tr Johnsonsi). Ei snt ca un famii.
El cunutea famiili a lor dininti i Harry
Charlotta s-ira nscui/amintai. El tia
c ei/aei nu avea pradzi/bai nu
putea s-acumpur un restaurat. El dzsi:
Ficiorii snt ca ficioru mari a mel. i pot
mini s-fac?.
Domnu Chin, di Corporata Dezvoltariei Chin, esti un pute(a)ri/vrtoas tu/
tru renovarea ali partei di sud al csblui.
Charlotte dhe Harry Johnson u

rritn n qytet. Ata ishin fqinj, q kur
ishin fmij ran n dashuri dhe u
martuan. Ata jetonin n nj apartament
n fqinjsin e tyre t vjetr n ann
jugore t qytetit. Ata kan dy fmij,
dy djem. Harry sht nj shofer
autobusi, ndrsa Charlotte sht nj
kamariere n nj restaurant t fqinjit
t tij. Zoti Harley, pronari i tyre ble
prsri ndrtesn e apartamentit m
1920.
Ndrtesa sht gjetur e vjetr dhe
zoti Harley do ta shes at sepse
del n pension. Nj zotri me emrin
Chin do q ta bler ndrtesn dhe
t bj restaurime. Ai i of roi zotit
Harley 250.000 dollar pr ndrtesn.
Zoti Harley do q ta shes, por ai
sht jo i qet pr Johnsont. Ata
jan si familje. Ai i njihte familjet e
tyre prpara se Harry dhe Charlota
t ishin lindur. Ai e dinte q ata nuk
kishin para dhe se nuk mund t blinin
nj t restauruar. Ai tha: Djemt jan
si djali im i madh, far mund t bj
un?.
Zoti Chin i Koorporats s
Zhvillimit Chin sht nj forc pr
rinovimin e pjess jugore t qytetit.
Charlotte and Harry Johnson grew

up in the city. They were neighbours,
as children fell in love, and got
married. They live in an apartment
in their old neighbourhood on the
south side of town. They have two
children, both boys. Harry is a bus
driver and Charlotte is a waitress at a
neighbourhood restaurant. Mr. Harley,
their landlord, bought the apartment
building back in 1920s.
The building is getting old now,
and Mr. Harley wants to sell it and
retire. A Mr. Chin wants to buy the
building and make condominiums.
He offered Mr. Harley 250.000 $
for the building. Mr. Harley wants
to sell, but hes worried about
the Johnsons. Theyre like family.
He even knew their families before
Harry and Charlotte were born. He
knows they dont have the money
and cant buy a condominium. He
says: The boys are like my own
grandchildren. What can I do?.
Mr. Chin of Chin Development
Corporation, is a very important
force in the revitalisation of the south
side of town. His company rebuilt
the old factory area a forgotten
363
Compania a lui readar/rifai superfaa

a fabricei veaci un sector agrt
di cetateia/csb. Lucru a lui ari adus
bntori noi bisnes tu/tru partea di
sud. Corporata di Dezvoltari Chin va
s-acumpur cldirea al apartamentului
veciu di la domnu Harley. Domnu Chin
e(a)sti ofrnd a lui un pre bun ti/tr aea
cldiri. Dup reconstruirea aei, valoarea
va s-acriasc mult.
Ait oamii nu ved s-va progres ic
s-fac restaurri. Noi vrem s-aduem noii
bntori/resideni avui tu/tru csb/
cetatei ca s-u n pi el yiiu.
Kompania e tij rindrton siprfaqen e

fabriks s vjetr nj seksion i harruar
i qytetit. Puna e tij ka sjell banor
t rinj dhe bisnes n pjesn e jugut.
Korporata e Zhvillimit Chin do q
t blej ndrtesn e apartamentit t
vjetr nga zoti Harley. Zoti Chin sht
duke i of ruar atij nj mim t mir pr
ndrtesn. Pas rikonstruksionit vlera
e apartamentit do t rritet shum.
Kta njers nuk duken t duan
progres ose prmirsime. Ne duam t
sjellim banor t rinj, t pasur q ta
mbajn qytetin t gjall.
section of town. His work is bringing

new residents and business to the
south side. The Chin Development Corporation wants to buy
the old apartment building f rom
Mr. Harley. Mr. Chin is offering
him a good price for the building. Of course, after reconstruction,
the value of the building will increase
greatly.
These people dont seem to want
progress or improvement. We have to
bring new, wealthier residents to the
city to keep the city alive.
Vocabularu
Fjalori
Vocabulary
si acriscur
u rritn
grew up
tu/tru cetate
n qytetin
in the city
di cilimeai
q fmij
as children
cdzur tu vreari
ran n dashuri
fell in love
ei bna
ata banonin
they live
tu viinitatea a lor
n fqinjsin e tyre
in their old
veaci
t vjetr
neighbourhood
tu partea di sud
n pjesn e jugut
on the south side
ar doi cilimeai
kan dy fmij
have two children
364
Iancu Ballamaci
Vocabularu
Fjalori
Vocabulary
esti aflat veaci
sht gjetur e vjetr
is getting old now
va s-u vind
do ta shes
wants to sell
s-fac
t bj
to make
i ofr/ofreadz
i ofron
he offered
nilinitit/no calm
jo i qet
hes worried
tia c
dinte q
knows
ei nu avea pradz
ata nuk kishin para
they dont have the money
s-nu putea s-u-acumpur
dhe nuk mund ta blinin
and cant buy
el dzsi
ai tha
he says
lucru a lui
puna e tij
his work
ari adus
ka sjell
is bringing
bntori noi
banor t rinj
new residents
esti ofrnd a lui
sht duke i afruar atij
is offering him
un pre bun
nj mim t mir
a good price
bntori avu
banor t pasur
wealthier residents
ca s-u n
q ta mbajn
to keep
cetatea yii
qytetin t gjall
the city alive
Cftari: Scriia i ti ti/tr Domnul Chin!
Acumpurarea a unei main
Blerja e nj makine
365
Buying a car
A -arse(a)ti aist Miubiu

Galant?
A t plqen ky Micubishi
Galant?
How do you like this Mitsubishi

Galant?
Ael nu e(a)sti scump.
Ai nuk sht i shtrenjt.
It is not expensive.
A pot s-i aruc un ociu atlui Golfu

cu naft?
A mund ti hedh nj sy ktij Golfi

me naft?
May I have a look at the Golf diesel?
Al Renolui cu patru poarti Sedan?
Renos me katr porta Sedan?
Renault four-door Sedan?
Meredesului cabriolet?
Mercedesit kabriolet?
Mercedes convertible?
Fordu cu bagaj dublu?
Fordit me bagazh dopio.
Ford station wagon.
Aist Miubiu ti/tr terren (muntos)?
Kt Micubishin pr terren (malor)?
That Mitsubishi Jeep?
Ct veaci e(a)sti aist main/maxi/

automobil?
Sa e vjetr sht kjo makin?
How old is this car?
Cti chilometri ari fapt?
Sa kilometra ka br?
What is its mileage?
Ct carburant chieltue(a)ti/
chieltueadz?
Sa karburant harxhon?
How much fuel does it use?
A ari transmision automatic?
A ka transmission automatic?
Does it have automatic transmission?
A pot s-am vr apunari?
A mund t kem ndonj ulje?
Can I get any discounts?
A pot s-u-acumpur fr tax?
A mund ta blej pa taks?
Can I buy it tax-free?
A ave garania ti/tr ns?
A keni garanci pr t?
Do you have a guaranty on it?
366
Iancu Ballamaci
Gramatica
Nouns
Numili
Emrat
farmer
fermer
fermer
fruit tree
pom (frutos)
pem (frutore)
son
ficior
djal
factory
fabric
horse
fabrik
cal
kal
merchant
comeriant
tregtar
night
noapti
nat
grapes
au
apple
rrush
mer(u)
moll
Adjective
male
mascur
mashkull
beautiful
muat/muat
i/e bukur
Verbs
Verburi
Foljet
to cultivate
cultivez/cultivedz
kultivoj
to explain
explic
shpjegoj
good
bun/bun
to earn
i/e mir
amint
to sing
fitoj
cnt
kndoj
Example:
Exemplu:
Shmbull:
He sing beautiful.
El cnt muat.
Ai kndon bukur.
He has a god boy.
El ari un f icior bun.
Ai ka nj djal t mir.
L e xi a 5 8 ( ] i n] i dz] i opt u)
368
Iancu Ballamaci
Ana Stela snt trfrmti di un

reclam/afi i/care bag tu/tru tiri
spectatorii, pasionanii ti/tr operili
i va si s-da tu/tru Teatru Comunal aist
sezon.
Ana dhe Stela jan prball nj

reklame/afisheje e cila v n dije
spektatort pasionant pr operat q
do t jepen n Teatrin Komunal kt
sezon.
Ana and Stela are facing an

advertising/poster which lets the
audience know that passion for the
opera will be give in the Municipal
Theatre this season.
Aromne(a)ti
Shqip
English
Voi u ti eu/mini nu am vidzut

un oper.
Ju e dini, un nuk kam par

nj oper.
You know, I have never seen

an opera.
U ave cu seriozitati?
Cum e(a)sti posibl?
E keni seriozisht?
Si sht e mundur?
Are you serious?

How is it possible?
Eu dealihira nu tiu, pun di

leaniti, pun di interes lipsit.
Tat-u ari mult chefi/s-gllre(a)ti ti/
tr opera. El va s-mi avea loat -pi
mini.
Un vrtet nuk di, pak nga prtacia,

dhe pak nga mungesa e interesit.
Babai im ka shum qejf (mendet) pr
opern. Ai do t m kishte marr edhe
mua.
I really dont know, a little because

of laziness, and a little because of lack
of interest. My father is very fond of
opera and he would have taken me.
Chirolu schimb. Unoar un

chiro, elpuin tu/tru cetateili/
c-sbdzurili mri, oamiii nidzea/
s-duia mult tu/tru opera.
Koha ndryshon. Njher e nj koh,

t paktn n qytetet e medha, njerzit
shkonin shum n opera.
Times change. Once open a time,

in the large cities, people often
went to the opera.
Ghini ma gusturili fac schimbri;

ninga mul oamii neg/s-duc tu/tru
opera az.
Mirpo gustot bjn ndryshime; ende

shum njerz shkojn n opera edhe
sot.
Well, but tastes do change; still many

people go to the opera today.
Ma elpuin voi arsi muzica, mini

sper/ndiesc.
Por t paktn ju plqeni muzikn,

un shpresoj.
But at least you do like music,

I hope.
Eu/mini arsesc aparti muzica

modern muzica popular.
Un plqej muzikn moderne

dhe muzikn popullore.
I like it, especially modern music

and popular music.
Avdi, ce noi nu nidzem deadun tu/

tru opera?
Dgjo, prse ne nuk shkojm bashk

n opera?
Listen, why dont we go to the opera

together?
369
Aeau dipindi. i opera?
Ajo varet. far opera?
It depends. Which opera?
Vedz n 10 octombrie, aei/ei

va s-da Traviata al G. Verdi
n 14 (patrusprdzai) di November
La Bohema al Puccini.
Dgjo, m 10 tetor ata do t japin

Traviata t Verdit dhe m 14 nntor
La Bohema t Puccinit.
Look, on 10 October they ar giving

Verdis Traviata and on 14 November
Puccins La Boheme.
Cai prefera voi?
K preferoni ju?
Which do you prefer?
Aeali snt doau-li operi mri.
Ato t dyja jan opera t mdha.
They both are great operas.
Cai esti cntnd tu Traviata?
Kush sht duke knduar n

Traviata?
Who is singing in Traviata?
La s-videm. Ac(l)o e(a)sti Luciano

Pavarottu, un mari tenor, Renata
Scotto, care/i esti tuta un artist
mari.
Le t shikojm. Atje sht Luciano

Pavarotti, nj tenor i madh dhe Renata
Scotto, e cila sht gjithashtu nj artiste
e madhe.
Lets see. There is Luciano Pavarotti,

a great tenor, and Renata Scotto, who
is also a great artist.
Voi hi dealihira apasionat dup

opera. Nu v-u arse(a)ti muzica
modern tuta.
Ju jeni i apasionuar pas operas.

Nuk ju plqen muzika moderne
gjithashtu.
You are really fond of opera.

Dont you like modern music also.
No, mult ghini. Astumsina va s-vini

voi cu mini tu Traviata.
Jo, shum. Mir athere do t vini ju

me mua n Traviata.
Not very much. Well then, are you

coming with me to Traviata.
Mini/eu va s-yin incac voi vini

cu mini tu /tru conertu di cntiili
populari care/i va i cnt un grup
American i va s-yin n Milano
mesu i yini.
Un do t vij n qoft se ju vini

me mua n koncertin e kngve
popullore t cilat do ti kndoj nj
grup amerikan q do t vij n Milano
muajin q vjen.
Ill come if you come with me

to a popular songs concert.
An American group that is coming
to Milan next month.
Dacord.
Dacord.
O.K. Im game.
-mini tuta.
Dhe un gjithashtu.
Im game too.
370
Iancu Ballamaci
Vocabularu
Fjalori
Vocabulary
voi u ti
ju e dini
you know
eu/mini nu am vidzut
un nuk kam par
I have never seen
pun di leaniti
pak nga prtacia
a little because of laziness
dealihira
vrtet
really
pun di interesu
dhe pak nga mungesa
and a little because of lack
s-gllre(a)ti ti/tr opera
mendet pas operas
my father is very fond of opera
koha ndryshon
times change
lipsit
e interesit
ti/tr loari pi mini
pr t m marr mua
unoar un chiro
nj her e nj koh
chirolu schimb
of interest
and he would have taken me

once upon a time
s-duea mult tu/tru opera
shkonin shum n opera
people often went to the opera
arsesc
plqej
like
ninga mul oamii
akoma shum njerz
still many people
avdi ce noi nu nidzem
dgjo pse ne nuk vem
listen why dont we go
aeau dipindi
ajo varet
it depends
care e(a)sti tuta
q sht gjithashtu
who is also
va s-vini
do t vini
you coming
deadun
la s-videm
astumsina
alant mes
s bashku
le t shikojm
athere
muajin tjetr
Cftari: i muzic arsi voi?
together
lets see
then
next month
371
La berberu
Te berberi
At the barbers
Aromne(a)ti
Shqip
English
Domnule voi u ave arada?
Ju e keni rradhn zotri?
Its you turn, sir?
V plcrsesc va s-vream
s-mi tundeam
Ju lutem do t desha t qethem
I would like a hair-cut please
ialili mult pun a nalt.
Merrini shum pak lart.
Take very little off at the top.
V plcrsesc curteadzili avrigra

di ureci.
Ju lutem shkurtoji rreth veshve.
Please trim more around the ears.
S-nu li curtadz mult dinpoi.
Mos i shkurto shum prapa.
Dont cut it too short at the back.
V plcrsesc(u) n-parili...
Ju lutem i ndani...
Give me a parting please...
...a stnga, a dreapta
...majtas, djathtas
...on the left (right)
...tu measi
...n mes
...in the middle
...lari di peri (un ampo)
...larje floksh (nj shampoo)
...a shampoo
... masaj di cheali
...dhe masazh t lkurs
...and scalp massage
...ma mi sursi/birbiri
...vetm m rruani
...just a shave
A vre niheam...
A doni pak...
Do you want a little...
...alcool
...alkool
...alcohol
...colo
...colonj/livando
...cologne
...crem di mutr/di faa
...krem fytyre
...skin cream
L e xi a 5 9 ( ] i n] i dz] i nou\)
374
Iancu Ballamaci
California:
Stat di Aur
Kalifornia:
Shteti i Art
California:
The Golden State
Mini/eu bnedz tu/tru San Diego,

California. California esti tu/tru Oceanu
Paific esti a trei-lea stat ma mari n
America. Populaia(1955) esti avrigra
31 di milioani di oamii. Mulimea di
oamiii diferi bneadz n California.
Populaia (1990) e(a)sti 69% alghi,
25,8% hispanic/latii-americai, 9,6%
aziatic 7,4% li/zezai/black.
Lung di mardzina di amari/
ocean chirolu/timpu esti e(a)sti muat.
Temperaturili snt moderati. Tu/tru
interioru si afl munii desertili/
crettirili.
California e(a)sti tuta famoas ti/tr
timpu/chirolu a ei slab/urut. Nscnti ori
ari tuta mult ploai tu/tru Nord tutaa
pun ploai tu/tru Sud. Cutremburili
snt un problem serios tu/tru aist stat.
Ma mult cutremburili snt i, dipicnd
cutremburili mri poati s-asparg/sdistrug cldiri, ciuri puni tu/tru
puni secondi.
Agricultura esti un industri mari n
California. California acre(a)ti ma mult
di ct jumitatea al frutilor zrzvilor
di loc. Mini/eu pot s-ancumpur fruti
tazei/frescoasi tut anu. California ari
multi industrii. Aircraft, electronic
compiuturili snt ma puni di aeali.
Un jetoj n San Diego t

Kalifornis. Kalifornia sht n
Oqeanion Pacific dhe sht vendi
i tret m i madh n Amerik.
Popullsia (n v.1955) sht rreth 31
milion banor. Shumica e njerzve
t ndryshm banojn n Kaliforni.
Popullsia (n v.1990) sht 69% t
bardh, 25,8% spanjoll amerikan,
9,6% aziatik dhe 7,4% zezak.
Gjat bregdetit koha sht e bukur.
Temperaturat jan t moderuara.
N brendsi gjenden malet dhe
shkrettirat.
Kalifornia sht e famshme
gjithashtu pr kohn e saj t keqe.
Disa her ka shum shi n Veri dhe
gjithashtu pak shi n Jug. Trmetet
jan nj problem serioz n shtetin tim.
M shum t vogla jan shkrettirat,
ndrsa trmetet e forta mund t
prishin ndrtesa, rrug, ura n pak
sekonda.
Agrikultura sht nj industri e
madhe n Kaliforni. Kalifornia rrit
m shum se sa gjysmn e f rutave dhe
zarzavateve t vendit. Un mund t blej
f ruta t f reskta tr vitin. Kalifornioa
ka
shum
industri.
Airkraft,
elektroteknikn dhe kompjuterat q
I live in S an Diego, Calif or nia.

Calif or nia is on the Pacific Ocean,
and it s the third largest state in
the USA. The population (1995)
is o ver 31 mil lion people. A lot of
different people live in Calif or nia.
The population (1990) was 69%
white, 25.8% hispanic, 9.6% asian,
and 7.4% blac k. Along the coast,
the weather is beautiful. The
temper atures are moder ate. In the
inter ior there are both mountains
and deser ts.
Calif or nia is also famous f or it s
bad weather, howe ver. S ometimes
there is too muc h r ain in the Nor th
and too little r ain in the S outh.
Ear thquakes are a ser ious concer n in my state. Most ear thquakes
are smal l, but major ear thquakes
c an destroy buildings, roads, and
br idges in a f e w seconds. Agr iculture is a major industr y in
Calif or nia.
Calif or nia grows more than half
of the nations f r uits and vegetables.
I c an buy f resh f r uit all year.
Calif or nia has many industr ies.
Aircr af t, electronic equipment
and computers are a f e w of them.
375
Mini/eu lucredz tu/tru un compani di

compiuturi pri di compiutur. Mini/
eu voi pi California ce pot s-chieltuesc
tut timpu/chirolu a mel liber nafoar.
Tu/tru cetatea/csblu a mel oamiii
petiadz, schiiaz, noteadz tu/tru valurili
al oceanului; canoteadz cu vrili di
canotaj gioac tenis. Mini/eu, arsesc
s-fac primnari aproapea di plaj.
Stela Leca
(emigrant aromn/vlah)
jan m pak se ato. Un punoj n nj

Kompani Kompjuterash dhe pjes
kompjuterash. Un dua Kalifornin
sepse mund t harxhoj gjith kohn
time t lir jasht. N qytetin tim
njerzit peshkojn, lundrojne n
valt e oqeanit, kanotojn me varkat
e kanotazhit dhe lozin tennis. Un
plqej shtitjet afr plazhit.
Stela Leka
(emigrante arumune/vllahe)
I work at a computer company and

assemble computer par ts. I especial l y lo ve Calif or nia bec ause I
c an spend al l of my f ree time
outdoors.
In my town people fish, sur f,
sail and play tennis. I like to roller
blade along the boardwalk near the
beac h.
Stella Leca
(Aromanian emigr ant)
Vocabularu
Fjalori
Vocabulary
Eu/mini bnedz
un banoj
I live
A trei-lea stat ma mari
i treti shtet me i madh
the third largest state
Avrigrea
rreth
is over
Populaia e(a)sti
31 di milioani di oamii
popullsia sht
31 miliona njerz
the population
31 million people
mulimea di oamiii diferit
shumica e njerzve t ndryshm
a lot of different people
alghi
t bardh
white
bneadz
latii-americai
banojn
live
latino-amerikan
latin-american
t zinj/zezak
black
hispanic
hispanik/spanjoll
lung di mardzina di amari
gjat bregut t detit
along the coast
si afl munii
gjenden malet
there are both mountains
li/zezai
tu/tru interior(u)
n brendsi
hispanic
in the interior
376
Iancu Ballamaci
desertili/crettirili
shkrettirat
nscnti ori
disa her
famoas
e famshme
deserts
famous
sometimes there is
tuta mult ploai tu Nord
gjithashtu shum shi n veri
too much rain in the North
un problem serios
nj problem serios
a serious concern
t vegjl
small
cutremburili
tu/tru statu a mel
trmetet
n shtetin tim
earthquakes
in my state
poati s-asparg
mund t prish
can destroy
ciuri
rrug
streets/roads
m shum sesa
more then
cldiri
puni
ma mult di ct
jumitatea al frutilor
ndrtesa
ura
gjysma e frutave
buildings
bridges
half of fruits
pri di compiutur
pjes kompjuteri
computer parts
nafoar
jasht
outdoors
s-hrdzuesc/chieltuesc tut
oamiii
petiadz
gioc tennis
s-fac primnari
aproapea di plaj
t harxhoj gjith
njerzit
peshkojn
lozin tennis
t bj shtitje
afr plazhit
Cftari: Scriia ti/tr patria a voastr!
spend all
people
to fish
play tennis
I like to roller blade
along the boardwalk
L e xi a 6 0 ( [asi dz] )
378
Iancu Ballamaci
Deadunzburri
namisa di doi-ii
Bisede midis
dy personave
Conversation
between two people
Mi hrsi i v-u cunuscui!
U gzova q ju njoha!
Im glad to have met you!
Hi mult cu vidzut!
Jeni shum i pashm!
You are very handsome (pretty)!
A pot s zbursc pun cu voi?

Muat
Truplung
Elegant
Modern
Gentil
Hrhop
Interesant
Ave gur muat

Voi hi
Femei muat
Ave oci ahndoi

Ave ardeari duli
A va s-n-adunm toraseara?
Iu cnd va s-n-adunm?
Va s-mi telefona tu/tru hotel?

va s-v-u atept la ora
Va s-vini cu mini?
A mund t flas me ju?

i bukur
shtatlart
elegant
modern
xhentil
gazmor
interesant
keni goj te bukur

ju jeni
femr e bukur
keni sy t thell
keni t qeshur t mbl
A do t takohemi sonte?
Ku dhe kur do t takohemi?
Do t m telefononi n hotel?
do tju pres n ora
Do t vini me mua?
May I speak to you for a moment?

good looking
slim
smart
fashionable
tender
cheerful
interesting
have you a beautiful mouth

you are
a beautiful woman
your eyes are deep
your smile is very sweet
Will you meet me this evening?
Where and at what time shall we meet?

Will you call me at my hotel?
I shall expect you at... oclock
Would you like to go with me?
379
la sinemai
n kinema
to the cinema
la ballo/dan
n ballo
to dance
la teatr
la primnari
Mulumesc va s-ira/mult ghini

Vreau s-avd(u) muzic
di danari
i vre s-fe tora?

Toraseara
mni seara
Pot s-v-u plcrsesc/rog s danm?

esc acat/ocupat
ti/tr danarea vinitoar

sper c tricut ghini
mulumesc ti/tr seara

meraviioas/minunoas
Hi mult gentil
eu/mini ti voi
Minduet dealihira sincer?
Mi/ pari aru, tora prindi s-fug.

Mi voiedz s-v-u trsoiedz a cas.
va s-v-u dau adresa
numuru di telefon
Ia, cartvizita a mea
n teatr
n shtitje
Do t ishte shum mir.

desha t dgjoj muzik
vallzimi
far dshironi t bni tani?

sonte
nesr mbrma
Mund tju lutem t vallzojm?

jam e zn
pr vallzimin e ardhshm
shpresoj se kaluat mir
faleminderit pr mbrmjen
e mrekullueshme
jeni shum xhentil
une t dua
Mendon vrtet sinqerisht?
M vjen keq, tani duhet t shkoj.

m lejoni tju percjell n shtpi.
do tju jap adresn
dhe numrin e telefonit

Ja kartvizita ime
to the theatre
for a walk
Thank you that would be very nice.

Id like to hear
some dance music
What would you like to do now?

tonight
tomorrow night
May I ask you for a dance?

Im booked up
for the next
I hope youve had a good time

thank you for a wonderful
evening
you are most kind
I love you
Do you really mean that sincerely?

Im afraid must be going now.
Allow me to accompany you home.

Ill give you my address
and telephone number
Heres my card
380
Iancu Ballamaci
Putem s-n videm nipoi mni?
Mund t shihemi prsri nesr?
May we meet again tomorrow?
s-v-u ved nipoi
tju shikoj prsri
you again
Va s- vinea ghini
mi/ pari aru
ma esc acat
pimni/dupmni
va s(a)-esc libera
Hi acat ti/tr uikend/vacan?
do t m vinte mir
m vjen keq
po jam e zn
pasnesr
do t jem e lir
jeni e zn pr uikend/pushime?
kur sht m mir tju telefonoj?
ma ninti, v plcrsesc!
m prpara, ju lutem?
Nu agr s- scriia!
V-u promet
La plaj
sorry
a prior engagement
Cnd esti ma ghini s-v-u telefonedz?

telefoneadz/telefona
I shall be please to see
telefono
Mos harroni t m shkruani!

Ju premtoj
N plazh
Ill be free that day

after tomorrow
Are you booked for the weekend?
Whats the best time to telephone?

ring me
first, please?
Dont forget to write to me!

I promise you
On the beach
Esc notar bun.
Jam notar i mir.
Im a good swimmer.
Nu notedz ghini.
Nuk notoj mir.
I cant swim very well.
Iu pot s-ti lai aoa aproapea?
Ku mund t lahesh ktu afr?
Where can one bathe near here?
Cai e(a)sti calea ti/tra la plaj?
Cila sht rruga pr n plazh?
Which is the way to the beach?
A si-voiadz laria aoa?
A lejohet larja ktu?
Is it allowed to bathe here?
381
Ct esti ahndsimea?
Sa sht thellsia?
What is the depth of the water?
Ct ahnda e(a)asti apa?
Sa thll sht uji?
How deep is the water?
A esti apa arai?
A sht uji i ftoht?
Is the water cold?
Aoa nu esti ahanda.
Ktu nuk sht thell.
Here is not deep.
Iu pot s-liau cu chirai
Ku mund t marr me qira
Where can one hire
ciadr/umbrell
adr/ombrell
a sunshade
scam(n)
karrige
a deck-chair
br di scpari
brez shptimi
life belt
pashtamall
peshqir
bath-towel
capeli di llari
kapela pr larje
bathing cap
costum di ba
kostum banje
bathing costume
zmeani di ba
mbathje banje
bathing trunks
Voi s-liau cu chirai
dua t marr me qira
I wish to hire
una varc
nj bark
a rowing-boat
una varc cu veli
nj bark me vela
a sailing boat
un motoscaf
nj motoskaf
a motor-boat
Ct custuse(a)ti
ti/tr un dzu?
Sa kushton pr
nj dit?
What is the charge

per day?
382
Iancu Ballamaci
Amarea
deti
sea
soarili
dielli
sun
cmbili
shkmbinjt
ran
rra
sand
cliffs
plaju cu ran
plazhi me rr
sandy beach
Ajutari!
Ndihm!
Help!
arderi di soari
djegie dielli
sunburn
Ma mi nec!
Po mbytem!
Im sinking!
Zrzvi
Zarzavatet
Vegetable
patat
patate
potato
dumat
domate
tomato
pipiri ve(a)rdi
piperk e gjelbr
green pepper
spinac
spinaqi
spinach
kungull
pumpkin
qepe
onion
pipiri ro
piperk e kuqe
salat verdi
sallate jeshile
fsui
fasule
curcubet
eap
verdz
ai
piper lai
piper ros
paprika
lettuce
beans
laker
cabbage
piper i zi
black pepper
hudher
piper i kuq
garlic
red pepper
Gterili/ghielili
Gatesat/gjellet
383
Garnishes
Patati
Patate
Potatoes
igrsiti
t skuqura
fried
hiarti
t ziera
boiled
coapti
t pjekura
roasted
pure
pure
mashed
Frutili
Frutat
Fruits
mer
moll
apple
au
rrush
grape
dardh
dardh
pear
prun
kumbull
plum
hic
fik
fig
piec
pjeshk
peach
cirea
qershi
cherry
nuc
arr
nut
aluni
lajthi
hazelnut
pepini
pjepr
melon
himinic
imonik/shalqi
watermelon
384
Iancu Ballamaci
Buturili/bearili
Pijet
Drinks
Yin
Ver
Wine
veciu
e vjetr
old
di mas
e tavolins
table
alb
e bardh
white
ro(u)
e kuqe
red
duli
e embl
sweet
Yin desert
Ver desert
Dessert wine
ampa
shampanj
champagne
yin muth
ver muth
vermouth
yin cu sticli
ver me shishe
bottled wine
yin di but
ver buti
wine from wood
yin acr(u)
ver e thart
tart wine
Rachii di prun
Raki kumbulle
Plum brandy
Coac
Konjak
cognac
licher
liqer
liqueur
Beari no alcoolic
pije jo alkoolike
soft drinks
ap mineral
uj mineral
mineral water
sod
sod
soda water
dzam di frut
lng frute
fruit juice
L e xi c ( P ar t i di l exi c)
Vocabular
387
Fjalor
Vocabulary
Ap/,-a
Uj/,-i
Water
api,-li
ujra,-t
water
ap sttut
uj i ndenjur
standing water
ap di fontan/izvor
uj burimi
brook water
ap di ploai
uj shiu
rain water
ap mineral
uj mineral
mineral water
ap srat
uj i kripur
salt water
ap di be(a)ri
uj i pijshm
drinkable water
ap crtrubur
uj iturbullt
troubled water
boiuri di ap
bojra uji
water colours
moar di ap
mulli uji
water mill
ap di zmbac
uj zambaku
water-lily
umpl(u) ap
mbush uj
to fetch (draw) water
esc fapt ap
jam br uj
to be all in to perspirate /
to be drenched to the skin
adap lilicili
ujit lulet
to water the flowers
adap zrzvili
ujit zarzavatet
to water vegetables
si-adap
ujitet
to be watered
adpari
ujitje
watering
adparili
ujitjet
waterings
388
Iancu Ballamaci
Vocabular
Fjalor
Vocabulary
Asparg
Prish
To destroy
asparg un mur
prish nj mur
to destroy/to
asparg un cas
prish nj shtpi
demolish a house
asparg un oper di art
prish nj vepr arti
to destroy an artistic work
asparg un cas dit thimeiu
prish nj shtpi nga themeli
to ruin/to raze to the ground (a home)
asparg un zbor
prish nj fjal
to scratch a word/to rub off (a word)
aspardzi pradzii
prish parat
to spend lavishly
cu loc fr loc
me vend e pa vend
or waster, to throw away money
asparg gura
prish gojn
to swear bad words
asparg mna
prish dorn
to cease doing good work
asparg contina
prish ndergjegjen
to corrupt the consciousness
caracteru
karakterin
character
cldura aspardzi
e ngrohta prish
meat and fish go bad
carnea petili
dhe mishin dhe peshkun
in hot weather
asprdze(a)ri
prishje
demolition/destruction
asprdze(a)rea al pradzilor
prishja e parave
waste of money
asprdze(a)rea al mcrilor
prishja e ushqimeve
rottenness/decay of food
asprdze(a)rea al stumahului
prishja e stomakut
stomach disorder
aspart
i prishur
demolished/destroyed
Vocabular
389
Fjalor
Vocabulary
Ociu
Syri
The eye
pupila al ociului
bebja e syrit
the pupil of the eye
dintili di ociu
dhmbi i syrit
eyetooth
orb,-u
i verbr/qorr
blind
/mi dor oci
m dhembin syt
I have an eyeache
lacrim/lcrimeadz oci
m lotojn syt
my eyes run
oci rui
sy t skuqur
blood shot eyes
oci lndzii
sy t smur
sore eyes
ociu trlcrmos
sy i prlotur
eyes moistened with tears
discidi oci!
Hap syt!
Look out! Pay attention! Take care!
L oci!
Laj syt!
To wash ones face
iu calc ociu (a vrui)
I shkel syrin dikujt
to wink at someone
Apun oci/aplec oci
ul syt
to look down
Vedi cu coada di ociu
shikon me bishtin e syrit
to look from the corner of the eye
Aruc oci
hedh syt
to look
Oc ntru oc
sy ndr sy
face to face
Tu/tru oci a tutulor
n sy t t gjithve
in face of all
iu dzc tu/tru oc(iu)
ia them n sy
to say in the face
Cadi tu/tru oc(iu)
bie n sy
to attract attention
390
Iancu Ballamaci
Vocabular
Fjalor
Vocabulary
Ct discid ncid oci
sa hap e mbyll syt
in a blink of an eye
Ct mc ociu
sa t ha syri
within sight/as for as the eye can see
Cum u ari ociu?
si e ka syrin?
What is your intention?
cdzu tu/tru oc(iu)
m ra n sy
it caught my eye
nu ved ghini di oci
nuk shikoj mir nga syt
I dont sell well
plndzi ociu ti ns
me qan syri pr t
I have set my heart upon it
ma ghini s-t eas ociu
m mir t t dal syri
better to lose ones eye
di ct namea
se nami
than ones good name
ocalb
sybardh
white-eyed
ocdiscis
syhapur
open-eyed
ocalbastru
sykaltr
blue-eyed
Bra,-u
Krah
(anat.) Arm
Brai,-li
kraht
arms
Lucru di bra
pun krahu
manual work
Cu bra
me krah
armful
Bra di lucru
krah pune
labour power
i e(a)si bra
i del krah
to stand by someone
esc brau a dre(a)ptu
jam krahu i djatht
to be the right hand of someone
bra di bra
krah pr krah
side by side / shoulder to shoulder
Vocabular
391
Fjalor
Vocabulary
Aru
Keq
Bad
zbursc (a)ru ti/tr var
flas keq pr dik
to speak ill of someone
u am (a)ru cu vr
e kam keq me dik
to be on bad terms with someone
(a)ru () ma ru
keq e m keq
from bad to worse
minduesc (a)ru ti/tr vr ma ru
mendoj keq pr dik m keq
to think ill of someone
aht ma (a)ru
aq m keq
so much the worse
nu i am fapt (a)ru a vrui
si kam br keq dikujt
dont to do harm to someone
yini (a)ru ti/tr
m vjen keq pr
I am sorry for
esc agudit (a)ru
jam goditur keq
I hurt myself gravely
Cap,-u
Koka
Head
lau capu
laj kokn
to wash the head
spindzur capu
var kokn
to hang ones head
dureri di cap
dhimbje koke
head-ache
(nu) f dup capu a tl
(mos) bj sipas koks tnde
to have ones own way
el/ael nu u bati capu dip
ai nuk e an kokn fare
he doesnt care a bit
ael/el/ns u ari capu gol
ai e ka kokn bosh
he is empty-headed
pi capu a mel
pr kokn time
upon my life
capmari
kokmadh
genius
392
Iancu Ballamaci
Vocabular
Fjalor
Vocabulary
cap di zdang
kokzhng/kokfort
head strong
capcrnit
kokkrisur
madcap
capapres
kokndezur
rash
Curaj,-u
Kurajo
Courage
cu curaj
me kurajo
courageously
chier curaju
humb kurajon
to lose heart to feel despondent
dau curaj
jap curajo
to give heart /to encourage
iau curaj
marr curajo
to take heart to muster up courage
curajos
kurajos
courageous
Cai?
Kush?
Who?
Cai esti ac(l)o?
Kush sht atje?
Who is there?
Cai u amint gara?
Kush e fitoi garn?
Who won the race?
Cai hi voi?
Kush jeni ju?
Who are you?
A cui e(a)sti aist carti?
I kujt sht ky libr?
Whose book is that?
A cui u dde?
Kujt ia dhe?
To whom did you give it to?
Cai ai vidzut asear?
K ke par dje?
Whom did you see yesterday?
Dit cai ai fric?
Nga kush ke frik?
Who are you afraid of?
A cui ma i dzt?
Kujt po i thua?
Thats not news to me.
Vocabular
Fjalor
393
Vocabulary
Leg
Lidh
To tie, to bind
leg mili
lidh duart
to bind the arms
leg oci
lidh syt
to bind the eyes
leg un ran/plag
lidh nj plag
to bind up a wound
leg un carti
lidh nj libr
to bind a book
i li leg cicioarili un calui
ia lidh kmbt nj kali
to fetter a horse
ei/ael/i n li leag
ata i lidhin
they are bound
un oaspii sincer
nj miqsi e sinqert
by a sincere friendship
Mbaj
To hold/to hold up
n sndziarimea
mbaj gjakftohtsin
to keep cool/to control oneself
n casa
mbaj shtpin
to support ones family
i n cachi
i mbaj mri
not to be on speaking terms

with someone
nu tiu ct iu s-iu n
nuk di ku tia mbaj
not to know what to do
Ct ni di aoa?
Sa mban q ktu?
How far is it from here?
mi n ghini di sntati
mbahem mir nga shndeti
to look well-preserved/to look well, to

have good health
394
Iancu Ballamaci
Vocabular
Fjalor
Vocabulary
Pun/niheam
Pak
A little / a few / not much
d a nia pun pni
m jep mua pak buk
give me some bread
d a ia pun sari
m jep mua pak krip
give me a little salt
auii mc mult pun
pleqt han shum pak
old people eat very little
lucrai pun
punova pak
I worked a little
pun cti pun
pak nga pak
little by little
ti/tr niheam s-nic
pr pak u mbyt
he nearly drowned
ti/tr niheam cdzui
pr pak rash
I nearly feel
ti/tr pun chiro
pr pak koh
for a short time
ma ti/tr pun chiro
vetm pr pak koh
only for a few weeks
el/ael/ns fe(a)i pun
ai bri pak
he did little
ti/tr sinea a lui
pr veten e tij
for himself
ninga pun
edhe pak
a little more
ma pun
m pak
less
dip pun
fare pak
too little
Cali,-a
Rrug
Route
cali btut
rrug e rrahur
best path
esc ti/tr cali
jam pr rrug
Im going to set out for a journey
Vocabular
395
Fjalor
Vocabulary
cali alt nu ari
rrug tjetr nuk ka
there is no other way
i dau cali un chestiunei
I jap rrug nj shtjeje
to solve a problem
cu cali airen
me rrug ajrore
by air
spun calea
tregoj rrugn
to show the way
aca calea
z rrugn
to bar the way
duc pi cali dreapt
oj n rrug t drejt
to lead on the right way
duc pi cali strmb
oj n rrug t shtrembr
to lead on the wrong way
Cai cali s-lom?
far rrug t marrim?
Which way shall we go?
Lom aist cali.
Marrim kt rrug.
Let us go this way.
Cum u afla calea?
Si e gjete rrugn?
How did you find the way?
alas tu/tru mesea di cali
l n mes t rrugs
to leave something half way
Zbor,-u
Fjala
Word
zboar,-li/zboarili
fjal
words
zboar di un rdztin
fjal t nj rrnje
cognate words
zboarli di un limb
fjalt e nj gjuhe
the words of language
zboar goali
fjal boshe
meaningless words
zboar llvoasi
fjal t ndyra
ill words
zbor cu loc
fjal me vend
witty remark
Ti/tr i s-fai zboru?
Prse bhet fjal?
What is the question?
396
Iancu Ballamaci
Vocabular
Fjalor
Vocabulary
Ti/tr i fai zbor cartea?
Pr far bn fjal libri?
What is the book about?
s-fai zbor ti/tr
bhet fjal pr
it is about
libertati di zbor
liri e fjals
freedom of speech
zboru di discide(a)ri
fjala e hapjes
opening speech
zboru di ncid(e)ari
fjala e mbylljes
closing speech
Cai u va zboru?
Kush e do fjaln?
Who will speak?
Zbor di onoari/onor/tiii
fjala e nderit
word of honour
dau zboru
jap fjaln
to pledge ones word
cadi zboru
bie fjala
for example
i duc zbor
i shpie fjal
to send a word
u n zboru
e mbaj fjaln
to keep ones word
schimb zboar
kmbej fjal
to talk back
gioc cu zboar
loj me fjal
to word play
u nyicsesc zboru
e peshoj fjaln
to weigh ones word
u nghicsesc zboru
e peshoj fjaln
to weigh ones word
zbursc cu boai a nalt
flas me z t lart
to talk loud
zbursc cu boai apus
flas me z t ult
to speak low
zbursc pit/pitru dinti
flas npr dhmb
to grumble/to murmur
397
Aromne(a)ti
Romn
Shqip
English
scapir
scapir
shkreptin
to light/alight/lighted
mam/at-aumbr
mam-umbr
mama-hije
mother-shade/umbrage
birbe,-u
berbeci
dash
ram
bra,-u
bra
krah
arm
clc,-u
clci
thembr e kmbs
heel
cal,-u
cal
kal
horse
cndil/,-a
candela
kandil
grease pot
ear/,-a
cear
qiri
candle
cap,-u
cap
kok
head
capestr,-u
cpstru
kapister
halter, bridle
capr/,-a
capr
dhi
the goat
crbuni
crbune
thngjill
the coal
carni,-a
carne
mish
meat
ca,-u
ca
djath
cheese
cstur/,-a
custur
thik
pocket knife
cheali,-a
piele
lkur
skin
chieadic/,-a
piedic
penges
obstacle
chept,-u
piept
gjoks
breast-thorax
cinu/,-a
cenu
hi zjarri
cinders
chipur,-u
clopot
zile
bell
398
Iancu Ballamaci
Aromne(a)ti
Romn
Shqip
English
cicior,-u
picior
kmb
foot
cilimean,-u
copil
fmij
child
cioc,-u
ciocan
ekan
hammer
cipoc,-u
pulp
krciri i kmbs
shin/shank/shin of the leg
cirap,-u/coptor
cuptor
sa
baking cover
cot,-u
cot
brryl i krahut
elbow
cre(a)ti
crete
rritet
to increase/to grow-up
culastr/,-a
colastr
kulloshtr
colostrum
cumnat,-u
cumnat
kunat
brother-in-law
cumnat/,-a
cumnat
kunat
sister in-law
cuscr/,-a
cuscr
krushk
allied
cuscr,-u/cuscrul,-u
cuscru
krushku
allied
dad/,-a
bunic
gjyshe
grandmother
cusurin/,-a/cusurine
verioar
kushrir
cousin
asimi,-a
argint
argjend
silver
malm/,-a
aur
flori
gold
dinti,-li
dinte
dhemb
tooth
dzr,-u
zer
hirr
whey
dzedzit,-u
deget
gisht
finger
dzinir,-u
ginere
dhendrr
bridegroom
399
Aromne(a)ti
Romn
Shqip
English
dzinuc,-iu
genunchi
gju
knee
ed,-u
ied
kec
kid
fa/,-a
fa
faqe
cheek
feat/,-a
fat
vajz
girl
ficior,-u
fecior/biat
djal
boy
foc,-u
foc
zjarr
fire
frmti,-a
frunte
balli
forehead
fum,-u
fum
tym
smoke
fami/i,-a
familie
familje
family
furc/,-a
furc
furk
distaff
ghem,-u
ghem
lmsh
clew-pellet
ghiz/,-a
urd
gjiz
curd
gioc,-u
joc
valle
dance/dancing
grend/,-a
grind
tra
beam
hicat-u
ficat
mli
liver
mular,-u
catargiu
mushkar
muleteer
mulari,-a
catr
mushk
mule
mulari/,-a
catrc
pel
mare
nari,-a/nas,-u
nas
hund
nose
nipoat/,-a
nepoat
mbes
niece
400
Iancu Ballamaci
Aromne(a)ti
Romn
Shqip
English
nipot
nepot
nip
grandchild
earc/,-a
(mam) vitreg
njerk
stepmother
erc,-u
(tat) vitreg
njerku
stepfather
el,-u
miel
qengj,-i
lamb
eloar
mioar
sheleg
lamb above one year
numt/,-a
nunt
dasm
wedding
nveast/,-a
nevast
nuse
bride
oai/,-a
oaie
dele
sheep
ociu
ochi
sy
eye
om,-u
om
njeri
man
pallm/,-a
palm
pllmb
palm
(of the hand)
pndic/,-a
pntec
bark
belly/abdomen
pap,-u
bunic
gjysh
grandfather
partachi
oblnc
opinga
moccasin
per,-u
pr
flok,-u
hair
pir/,-a
para/flacr
flak
flame
petal/,-a; petur/,-a
potcoav
pet
rolled dough
preasin/,-a
prsnel/rapid
kreshm
fast
pulmun/,-a;
plumun/,-a
plmn
mushkri
lung
401
Aromne(a)ti
Romn
Shqip
English
pultari,-a
omoplat
shpatull
shoulder
scnteau,-a
scnteie
shkendij
spark
seu
seu
dhjam
grease/fatty
s-ngra
se ngra
shndoshet
to be healed
slabue(a)ti
slbete
dobsohet
to lose ones strength/

to reduce
soacr/,-a
soacr
vjehrra
mother-in-law
socr,-u
socru
vjehrri
father-in-law
spum/,-a
spum
shkumb
foam/froth
A pe ndi x
Di la Iancu Ballamaci:
405
Nga Iancu Ballamaci:
Aromii di Albania
Arumunt e Shqipris
up anu 1990, maieles dup Conferena Prim

Naional Aromii di Albania i, cari s-nu
Tirana, la 5 apriliu 1992, n condiili i cre instalarea
ali democraiei, ahurhi si s-lumineadz chestiunea aromn/
macedono-vlah.
Si ti n punct di vederi istoric c Aromii n Albania,
a -ca tui aromii di Balcan, snt autoctoi tu/tru locurili
iu bneaz di 2000 -iva ma mult di ai ma ninnti. Ca n
snt fraii a lor aromi macedono-vlahi i/care bneadz
n Grecia, Macedonia, Bullgaria, Romnia, Srbia...; ma-a
-aei i bneadz -lucreadz n Diaspor ca n America,
Canadaia, Australia, Frana, Germania, Hungaria, Austria.
Multi personaliti Europeai ar fapt studii serioasi -cu valoari
universal ti/tr bana, istoria, Lumea spiritual-material, folcloru
tradiional, costumografia, antropologhia ti/tr multi cmpuri
i/care prezint interes tiinific ti/tr populaia aromn/
macedono-vlah.
Nscni di cai/care snt: G. Weigand, Thunman, Wace,
Tompson, Iocli, Pucvilu, Ireciec, Rosetti, Iorga, Matilda Caragiu,
Saramandu, Cndroveanu, Vasile Barba, Hamp, Friedman, Stefan
Muller, Thede Kahl, Demetries Peyffus, Cunia, Herbert Hens,
Lazarou, Brown, T. Winnfrith, I.M. Qafezezi .a.
Contribut cu mari valoari ar dat personaliti tiinifii
aromi/macedono-vlahi, ca: Cavaliotu, Ucuta, Roja, Daniil,
Th. Capidan, P. Papahagi, M. Boiagi, Cuvata, N. Popnicola, D.
Vanghel, A. Ciufecu, Cunia, N. Balamaci, Ch. Manu-Iorgoveanu,
bas vitit 1990, dhe veanrisht mbas Konferencs

s Par Kombtare Arumunt e Shqipris q u
mbajt n Tiran, m 5 prill 1992, n kushtet q krijoi
instalimi i demokracis, filloi t ndriohet dhe shtja Arumune/
Maqedono-Vlahe.
Dihet n pikpamje historike se Arumunt e Shqipris
ashtu si gjith arumunt e Ballkanit, jan autokton n vendet ku
banojn prej 2000 e ca vjet m par. Si ata jan edhe vllezrit e
tyre arumun/maqedono-vlleh q banojn n Greqi, Maqedoni,
Bullgari, Rumani, Serbi... po ashtu edhe ata q banojn dhe
punojn n Diaspor si n Amerik, Kanada, Australi, Franc,
Gjermani, Hungari, Austri.
Shum personalitete Europeane kan br studime serioze me
vlere universale pr jetn, historin, Botn shpirtrore-materiale,
folklorin tradicional, kostumografin, antropologjin, dhe pr
shum fusha q paraqesin interes shkencor edhe pr popullatn
arumune-maqedono-vllahe.
Disa prej t cilve jan: G. Weigand, Thunman, Wace,
Tompson, Iokli, Pukevili, Ierecec, Rosetti, Iorga, Matilda
Caragiu, Saramandu, Kndroveanu, Vasile Barba, Hamp, Friedman, Stefan Muller, Thede Kahl, Demetries Peyffus, Cunia,
Herbert Hens, Lazarou, Brown, T. Winnfrith, I.M. Qafezezi etj.
Kontribut me vler t madhe kan dhn dhe personalitete
shkencore arumune/maqedono-vlahe si: Th. Kavalioti, Ukuta,
Roja, Daniil, Th.Kapidani, P. Papahaxhi, M. Boiaxhi, Cuvata,
N. Popnikolla, D. Vangjeli, A. Cufecu, Cunia, N. Ballamaci,
406
I. Perifanu, G. Vrana, V. Mustaca, A. Cristo... .a.

Dit partea aitor personalitilor tiinifii snt fapti studi,
expediti, hulumtri pit codicurili al biseriilor veaci n aeali
di Moscopolea, Berat, Curceaua .a; scopu ar fut ta s-coat tu
luin Lumea Material-Suflitoas-Cultural al aromilor/
macedono-vlahilor dit Arbinuia.
Snt fapti testri ti/tr scute(a)rea tu/tru luin ali
situatei real n cai/care esti dialectu frrot... pit/pitru di un
chestionar/ntrebtor di 150-200 di zboar i/care s-ufilisesc
anunri curti ntre 210 subiecturi dit Tirana, Selenia, Corcea,
Fieru, Cavaia, Elbasanu, ipsca, Dinia, i ar trtur(n)at dit
albaneza n Aromna. Aisti testri n lafelu chiro va s scutea
diferenili dialectali namisa di zonili aromni/macedonovlahi relativ compacte di sud-estul sud-westul ali Arbinuiei.
Deadunzburtorii aromi de(a)dir rspunsu al 1.500 ntrebrilor (subiecturili ira un di Selenia-Vlora altu ira di Curceaua).
Tuta s-reghistrar texturi orali dit ali zburtori aromi
i/cai bneadz lucreadz n Arbinuia.
Aisti cftri dialectali cumndsiti di studioi ca: A. Turculet,
Cndroveanu, T. Winnfrith... ar scoas real c cai esti situata
soiolingvistic actual al aromilor di Arbinuia; diferenili n
cuadru al dialectului; caracteristiili al bilingvismului aromnalbanez; cai esti activitatea concret ali Suatei Aromii di
Albania, chindurerea al zburtorilor fa di idiomul matern;
problema al statusului aitui idiom, ufilise(a)rea a ei n coal.
Aromii/macedono-vlahii bneaz n partea entral
sudic ali Albaniei (n Tirana, Durrs, Cavaia); maieles n sud
di (a)rul cumbin, n zona toscei numit Toskria. n sud di
ru cumbin si-afl aromii/vlahi n cetatea di Elbasan tu/
tru hoarili (n-Coll, Gresa Rrogojina, Pechin...). Colectiviti
relativi compacti di aromi si-afl n sud-estul ali Albaniei n
erculi respectiv cetateili/csbdzurili: Curceaua, Pograde
Iancu Ballamaci
Ch. Mancu-Jorgoveanu, I. Perifanu, G. Vrana, V. Mustaka,

A. Kristo... etj.
Nga ana e ktyre personaliteteve shkencore jan br studime,
ekspedita, hulumtime npr kodikt e kishave t vjetra n ato
t Voskopojs, Beratit, Kors etj.; synimi ka qen t nxjerrin
n drit Botn Materiale-Shpirtrore-Kulturore t arumunve/
maqedono-vllehve t Shqipris.
Jan br testime pr nxjerrjen n drit t situats reale
n t ciln sht dialekti frshrot... nprmjet t nj pyetsori
prej 150-200 fjalsh q prdoren dhe lajmrime t shkurtra
ndrmjet 2-10 subjekteve nga Tirana, Selenica Kora, Fieri,
Kavaja, Elbasani, Shipska, Dishnica, q kan prkthyer nga
shqipja n arumanisht. Kto testime n t njjtn koh do t
nxirrnin ndryshimet ndrmjet zonave arumune relative kompakte
t jug-lindjes dhe jug-perndimit t Shqipris. Bashkbiseduesit arumun dhan prgjigje t 1.500 pyetjeve (subjektet
ishin njri nga Selenica-Vlora dhe tjetri ishte nga Kora).
Gjithashtu u regjistruan dhe tekste orale prej folsve t tjer
arumun, t cilt banojn dhe punojn n Shqipri.
Kto krkime dialektore t drejtuara nga studiues si: A.
Turkulet, Kndroveanu, T. Winnfrith kan nxjerr realisht se cila
sht situata sociolingvistike aktuale e arumunve t Shqipris;
ndryshimet n kuadrin e dialektit; karakteristikat e bilingvizmit
arumun-shqiptar; kush sht aktiviteti konkret i Shoqats
Arumunt e Shqipris; qendrimi i folsve faqe idiomit matern,
problemi i statutit t ktij idiomi dhe prdorimi i saj n shkoll.
Arumunt/maqedono-vlleht banojn n pjesn qendrore
dhe jugore t Shqipris (Tiran, Durrs, Kavaj); veanrisht
n jug t lumit t Shkumbinit, n zonn toske e quajtur
Toskria. N jug t lumit Shkumbin gjenden arumunt/
vlleh n qytetin e Elbasanit dhe n fshatrat Shn-Koll, Gresa,
Rrogozhin, Peqin...). Kolektiva relative kompakte t arumu-
West n litoralul Adriatic, n cmpu di Muzechea cu tinderea

pit/pitru valili al (a)rurilor cumbin, Seman, Osum, Viosa, ntre
cetateilor/csbdzurilor Vlora/Valona, Berat, Elbasan, Fier,
Selenia.
Tuta populata aromneasc/vlah si-afl -ma la sud, pi
litoralul Ion, respectiv n cetateili Saranda, Delvina, Ghirocastra,
Prmet (n aist chearc si afl hoara Fraru Coloa cu ho(a)rili
i u avigresc. Dup reghistrrili documentili ufiiali albanezi
numiru al aromilor i bneadz n Albania esti ma 60.000
di ii. (Birgul Demirtas-Coscun, The Vlachs. A Forgotten
Minority in the Balkans, London 2001; apud Thede Kahl, The
Ethnicity of Aroumanians after 1990: The Identity of a Minority
that behaves Like a Majority, n Ethnologia Balcanica, vol.
6, anu 2002, pagina 156, iu s-icureadz cu inteni numiru al
aromilor). Dup revista Dimndarea, aromii vlahii snt
niexisteni n Albania. n reghistrarea al anului 1989, ma 20
ii ar fut scrisii ca vlahi. Ia, i spuni un aromn/vlah ti/
tr discriminarea naional al aromilor n timpul al regimului
dictatorial comunist al Enver Hoja. Si-aciam Sofia Cristache.
Ia i spuni ns: Ma s-dzeai c et rmn va s-avea s-fteai
cu securitatea Statal Arbineas care/i ti bga tu/tru ncisoari;
dapoea vinea persecutrili ti/tr famiia, soia.... Expresiuni
peiorativi cu nuani discriminoasi ircula ti/tr aromii/vlahii
n Albania ca: Llai-fat, Tirana; Ciobani i m... Ciobanu
al cc...; ic Dne, Curceaua, Pograde .a...
S-videm i scrii eniclopediili di nafoar/xeani ti/tra
aromii/vlahili. Grande Diccionario Enciclopedico (ediia a
III-lea, Torino, 1967): n an. 1955-1959 snt reghistrai 4.200
10.000 di aromi. T. Winnfrith, dup alti doau eniclopedi, da
ifrili di 35.000 (S. Horak, East European National Minorites,
Colorado, 1985) 50.000 di vlahi ( J. Petlifer, The Blue Guide
to Albania, Londra, 1994). n Enciclopedia Statelor di Lumi
407
nve gjenden n jug-lindje t Shqipris dhe respektivisht n
qytetet: Kor, Pogradec dhe n perndim n bregdetin Adriatik,
n fushn e Myzeqes me shtrirje npr luginat e lumenjve
Shkumbin, Seman, Osum, Vjos, ndrmjet qyteteve Avlona/
Vlor/Valona, Berat, Elbasan, Fieri, Selenica.
Gjithashtu popullsia arumune/vllahe gjendet m n jug,
n bregdetin Ion, respektivisht n qytetet Sarand, Delvin,
Gjirokastr, Prmeti (n kt qark gjendet fshati Frashr dhe
Kolonja me fshatrat q e rrethojn). Sipas regjistrimeve dhe
dokumenteve zyrtare shqiptare numri i arumunve q banojn
n Shqipri sht vetm 60.000 veta. (Birgul Demirtas-Coscun,
The Vlachs. A Forgotten Minority in the Balkans, London,
2001; apud Thede Kahl, The Ethnicity of Aroumanians after
1990: The Identity of a Minority that Behaves like a Majority, n
Ethnologia Balkanului, vol. 6, viti 2002, faqe 156, ku zvoglohet
me qllim numri i arumunve). Sipas revists Dimndarea,
arumunt/vlleht jan joeksistues n Shqipri. N regjistrimin e
v.1989, vetm 20 veta jan shkruar si vlleh. Ja, far tregon
nj arumune/vllahe pr diskriminimin nacional t arumunve n
kohn e regjimit diktatorial komunist t Enver Hoxhs. Quhet
Sofia Kristaqi. Ja far tregon ajo: Po t theshe se je rmn do
t kishe t bje me sigurimin e shtetit shqiptar i cili t fuste n
burg; pastaj vinin persekutimet pr familjen, sojin.... Shprehje
pejorative me nuanc diskriminuese qarkullonin pr arumunt/
vlleht n Shqipri: Llaci-fact, n Tirane; Cobani i m... ose
dnce, n Kor, Pogradec etj...
T shikojm far shkruajn enciklopedit e huaja pr
arumunt/vlleht. Grande Diccionario Enciclopedico (botimi
i III-t, Torino, v.1967): N v.1955-1959 jan regjistruar 4.200
dhe 10.000 arumune. T. Winnfrith sipas dy enciklopedive t
tjera jep shifrat 35.000 (S. Horak, East European National
Minorites, Kolorado, 1985) dhe 50.000 vlleh ( J. Petlifer, The
408
(Bucureti, 1989) s-ia dde(a)rili ufiiali albanezi, dup cai/

cari 97% di populaia Albaniei ar fut albanez/arbineas. Ca
minoriti s-da ma greii, turii, macedoii (n limita di 3%).
n revista Dimndarea, H. Cndroveanu dzi: Am vizitat
di doau ori Albania, n 1992-1994; am avut zburr cu bntori
rmi di aist loc. Ei/ni -ar declarat n esen: n aist ar/
loc, him 500.000 di aromi/vlahi, dit cai/cari 100.000 u zbursc
limba matern, ma tui u tir c nu snt albanez/arbinei, ma
rmi. Fr coal dup anu1945, cnt Dictatura Comunist al
Enver Hoja li ncisi n mod barbar coalili romni n Curceaua,
ipsca .a. Tinirii aromi/vlahi nu para u zbursc limba ali
dadi c lu yini aruni. 50% di ei zbursc achicsesc ghini
ns.
n un istori german ma noaua ali Albaniei (Peter Bartl,
Albanien. Vom Mittelalter bis zur Gegenwart, Regensburg,
1995, p. 14) si afirmeaz c aromii/vlahii igaii ar fut
vr 10.000 di ii n perioada namisa di doau-li lupti Mondiali,
nu snt tricut ca minoriti n statistiili albanezi. S-pari cacnd
ait snt asimila n mari parti.
Istorianu englez T.J. Winnfrith (Shattered Eagles Balkans.
Fragments, London 1995, cap. The Vlachs in Albania), dup
indicili/spune(a)rili al doi informatori (di Tirana Elbasan),
afirmeaz c n Albania snt 162 di localiti n cai bneadz
aromii/macedono-vlahii. Dup prof. T. Winnfrith, n
cetateili/csbdzurili bneadz 100.000 di vlahi. Mul di ei
nu para u zbursc aromna/vlaha, ma c u consider sinea a
lor aromi/vlahi, dipicnd un parti s-consider arbinei. Ti/tr
istorianu englez zboru vlah ari doau siificai: 1) Unul i/care u
zburti di obicei/tradiie aromn/vlah 2) unul i/cai/cari si
simt aromn/vlah.
Studii serioasi cu valoari ar fapt G. Weigand i/cai spuni
un preocupari particolar ti/tr aromii/vlahilii di Arbinuia
Iancu Ballamaci
Blue Guide to Albania, Londra, 1994). N Enciklopedin e

Shteteve t Bots (Bukuresht, 1989) merren t dhnat zyrtare
Shqiptare, sipas s cils 97% e popullats s Shqipris ka qen
shqiptare. Si minoritete jepen vetm grekt, turqit, maqedont
(n kufirin 3%).
N revistn Dimndarea, H.Kndroveanu thot: Kam
vizituar dy her Shqiprin n v.1992-1994; kam patur biseda me
banor rmn t ktij vendi. Ata m kan deklaruar n esenc:
N kt vend, jemi 500.000 arumun/vlleh, nga t cilt 100.000
e flasin gjuhn amtare, por t gjith e din se nuk jan shqiptar,
por rmn. Pa shkoll pas v.1945 kur Diktatura Komuniste e
Enver Hoxhs i mbylli n mnyre barbare shkollat rumune n
Kor, Shipsk etj.. T rinjt nuk para e flasin gjuhn e nns se
u vjen turp. 50% e tyre e flasin dhe e kuptojn mir at.
N nj histori gjermane m e reja e Shqipris (Peter Bartl,
Albanien. Vom Mittelalter bis zur Gegenwart, Regensburg
1995, p. 14) pohohet se arumunt dhe cigant kan qen nja
10.000 veta n periudhn midis dy luftrave Botrore, nuk jan
kaluar si minoritete n statistikat shqiptare. Duket sikur ata jan
asimiluar n pjes t madhe.
Hisoriani englez T.J. Winnfrith (Shattered Eagles Ballkans.
Fragments, London, 1995, Kap. TheVlachs in Albania), sipas
t dhnave t dy informuesve (nga Tirana dhe Elbasani) pohon
se n Shqipri jan 162 localitate n t cilat jetojn arumunt/
maqedono-vllaht. Sipas prof. T. Winnfrith n qytetet jetojn
100.000 vllahe. Shum prej tyre nuk para e flasin arumanishten,
vetm se e konsiderojn veten e tyre arumun/vlleh, ndrsa nj
pjes konsiderohen shqiptar. Pr historianin englez fjala vllah ka
dy kuptime: 1) Njri q e flet prej tradits arumanishten/vllahen
dhe 2) njri q ndihet arumun/vllah.
Studime serioze dhe me vlera ka br G. Weigandi i cili tregon
nj preokupim t veant pr arumunt/vlleht e Shqipris
(G. Weigand Die Aromunen Etnographisch-philologischhistorische Untersuchungen uber der sogenannten MakedoRomanen oder zinzaren,Erster Band,Leipzig,1895); C.Burileanu
(De la Romnii din Albania, Bucureti, 1906); C. Noe (Les
Romains Koutso-Valaques, Les Populations macedoniennes et
la crise Balkanique, avec une carte etnographique en couleurs,
Bucarest, 1913); L.T. Boga (Romnii din Macedonia, Epir,
Tesalia, Albania, Bulgaria Srbia. Note etnografice i statistice,
Bucuresti, 1923); Th. Capidan (Frroii. Studiu lingvistic
asupra romnilor din Albania, n Dacoromnia, VI, 19291930, Partea I, p. 1-210; Idem, Romnii nomazi. Studiu din viaa
Romnilor din sudul Peninsulei Balcanice, n Dacoromnia,
IV, 1924-1926, Partea I, studiu, Cluj, 1927, p.183-352; Idem
Macedonoromni. Etnografie, istorie, limb, Bucuresti, 1942);
Sextil Pucariu (Limba Romn, vol. 1 Privire general,
Bucureti, 1940, vol. 2 1976, harta 19); Nicola Saramandu
(Harta graiurilor aromne i meglenoromne din Peninsula
Balcanic, 1988, p. 225-245); T.J. Winnfrith (op. cit.)... .a.
Autori
1.
G. Weigand
3.
C. Noe
2.
4.
5.
6.
7.
8.
C. Burileanu
L.T. Boga
Th. Capidan
S. Pucariu
N. Saramandu
T. Winnfrith
409
(G. Weigand, Die Aromunen. Etnographische-philologischhistorische Untersuchungen uber der sogenannten MakedoRomanen oder zinzaren, Erster Band, Leipzig, 1895); C. Burileanu
(De la Romnii din Albania, 1906); C. Noe (Les Romains
Koutso-Valaques. Les populationes macedoniennes et la crise
Balkanique, avec une carte etnographique en couleurs,Bucarest,
1913); L.T. Boga (Romnii din Macedonia, Epir,Tesalia, Albania,
Bulgaria i Srbia. Note etnografice i statistice, Bucuresti, 1923);
Th. Capidan (Frroii. Studiu lingvistic asupra romnilor
din Albania, n Dacoromnia, VI, 1929-1930, Partea I, p.
1-210; idem, Romnii nomazi. Studiu din viaa romnilor din
sudul Peninsulei Balcanice, n Dacoromnia, IV, 1924-1926,
Partea I, Studiu, Cluj, 1927, p. 183-35; idem, Macedonoromni.
Etnografie, istorie, limb, Bucuresti, 1942); Sextil Pucariu
(Limba Romn, vol. 1 Privire general, Bucureti, 1940,
vol. 2 1976, harta 19); Nicola Saramandu (Harta graiurilor
aromne i meglenoromne din Peninsula Balcanic, 1988, p.
225-245); T.J. Winnfrith (op. cit.)... etj.
Numiru
Localitilor
Numiru
zburtorilor
72
16.850
152
114.000/184.748
155
214
60
44
66
162
35.032
66.290
60.000/65.000
65.000
70.000/100.000
50.000/200.000
410
Iancu Ballamaci
n izvorili cftati nu snt spusi pisti 350 di localiti n teritorul

ali Arbinuiei iu bneadz un numir ma mari ic ma ic di
aromi/vlahi. La s-fem un ughind di dde(a)rili dit partea
al reprezentanilor Suatilor Aromni di Arbinuia alor ve(a)
cilor dati dit studioii di nafoar:
Autorii
1.
Suata Aromilor
C. Burileanu
Cetateili/
Csbdzurili
Tirana
C. Noe
2.
Th. Capidan
Suata Aromilor
G. Weigand
3.
Suata Aromilor
C. Burileanu
Berat
4.
Suata Aromilor
C. Burileanu
C. Noe
Th. Capidan
1.500 (di az)
1.200 (ma vecia)

1.500
1.500 (di az)
9.000 (ma ve(a)ci)

3.600
Durrs
C. Noe
Th. Capidan
Numiru al aromilor
4.800
C. Burileanu
C. Noe
N burimet krkimore nuk jan treguar mbi 350 lokalitete n

territorin e Shqipris ku banojn nj numr m i madh ose m
i vogl arumunsh/vlleh. Le t bjm nj pasqyr t t dhnave
nga ana e prfaqsuesve t Shoqatave t Arumunve t Shqipris
dhe atyre t vjetrave t dhna nga studiues t huaj:
6.300
800-1.000 (di az)

1.600
5.600
Cavaia
Curceaua
pisti 1000
1.200
40.000 (di az)

3.200
5.700
pisti 4.000
Suata Aromilor ar dat s-aiti ifrii di cetateili alanti n

Arbinuia ca: Saranda 4.000 di aromi/vlahi, Selenia 4.000,
Elbasanu 700, Curceaua 40.000, Cavaia 1.200 .a.
Ia -un exemplu i spuni c populaia aromn/vlah esti
acriscut Selenia ar avut 515 di aromi ma ninti, tora ari
4.000 di aromi/vlahi di totalu di 8.000 di bntori i ari az
csblu di Selenia. n chearcu di Curceaua (n csb/cetatei
tu horili Mboria, Drenova, Boboshtia, Lenia, Lnga, Nicea,
ipsca, Vithcuch .a., majoritatea ali populaei esti aromn/
vlah. In cetateia/casabalu di Curceaua laghia 1,2 (laghii veaci
snt bnati dit aromi/vlahi n majoritati, dipicnd alani snt
rspndii pit/pitru laghili alanti.
Az aromii/vlahii ditepi gioi ar sculat nivelu
economic cu bisnesurili, i ar discis ca domnui Rragamu/
Bardhi, Capuranu, Tona, Diu .a. (fabrii i produc materialuri di
constracie, tuvli, plcchi, tuburi di eternit .a.; tuta ar discis
bar-restauaranti pit ciurili prinipali di csb n Parcu
Tineretu/Rinia iu esti a Universitatea Fan S. Noli, n care
studiadz featili ficiorii aromi/vlahi). Tuta n ar sculat
fabric ti/tr lucrarea al laptilui, carniei, conservilor .a. Nu
ma Curceaua, ma -tu tuti cetateili alanti di Arbinuia aromii/
vlahii s-ia cu bisnes dnd contribut activ ti/tr desvoltarea ali
aconomiei, culturei, artei, turismului, sportului .a. n Albania.
n amintarea ali democraiei ar dat mari contribut
aromii/vlahii di Arbinuia. Ei loar parti la aist micari
politic convins c va s-li aminta tuti drepturili pi baza al Crilor
dokumentilor Europeani ti/tr ndrepturili al omului.
Si ti c n 5 apriliu, anu 1992, n capitala ali Albaniei, n Tirana,
s-nu Conferena Prim Naional Aromii di Albania,
cu partiiparea al delegailor aleapi dit Conferenili organizati
pit filialili, cetateili, csbdzili, horili iu bneadz aromii/
vlahii. Delegaii ira di Tirana, Curceaua, Vlora, Durrs, Cavaia,
411
Shoqata e Arumunve ka dhn edhe kto shifra t qyteteve
t tjera n Shqipri si: Saranda 4.000 arumun/vlleh, Selenica
4.000, Elbasani 700, Kora 40.000, Kavaja 1.200 etj.
Ja dhe nj shembull q tregon se popullata arumune/vllahe
sht rritur-Selenica ka patur 515 arumun/vlleh me par, tani
ka 4.000 arumun/vlleh nga totali prej 8.000 banorsh q ka sot
qyteti i Selenics. N Qarkun e Kors (n qytet dhe n fshatrat
Mborie, Drenov, Boboshtic, Leshnic, Llng, Ni, Shipsk,
Vithkuq etj. shumica e popullsis sht arumune/vllahe. N
qytetin e Kors lagjet 1,2 (jan t banuara nga arumun/vlleh
n shumic, ndrsa t tjert jan shprndar n lagjet e tjera).
Sot arumunt/vlleht e zgjuar dhe trima kan ngritur nivelin
ekonomik me bisneset q kan hapur si: Rragami (Bardhi),
Kapurani, Tona, Diu... (fabrikat q prodhojn materiale
ndrtimi, tulla, pllaka, tuba eteniti etj.; gjithashtu kan hapur barrestaurante npr rrugt kryesore t qytetit dhe n Parkun Rinia
ku sht edhe Universiteti Fan S. Noli, n t ciln studiojn
vajzat dhe djemt arumun/vlleh. Gjithashtu ata kan ngritur
fabrika pr prpunimin e qumshtit, mishit,konservave etj. Jo
vetm n Kor, por edhe n t gjitha qytetet e tjera t Shqipris
arumunt/vlleht merren me bisnes duke dhn nj kontribut
aktiv pr zhvillimin e ekonomis, kulturs, arteve, turizmit, sportit
etj. n Shqipri.
N fitoren e demokracis kan dhn kontribut t madh dhe
arumunt/vlleht e Shqipris. Ata morrn pjes n kt lvizje
politike t bindur se do ti fitonin t gjitha t drejtat n baz t
Kartave dhe Dokumentave Europeane pr t drejtat e njeriut.
Dihet q me 5 prill t vitit 1992, n kryeqytetin e Shqipris,
n Tiran u mbajt Konferenca e Par Kombtare Arumunt
e Shqipris, me pjesmarrjen e delegatve t zgjedhur nga
Konferencat e organizuara npr filialet, qytetet, fshatrat, ku
banojn arumunt/vlleht. Delegatt ishin nga Tirana, Kora,
412
Lushnja, Berat, Fier, Elbasan, Pograde, Erseka, Gjirocastra,

Prmet, Saranda, Librajd .a.
Tiisir cu prezena a lor representani aromi dit suatili sori
di Europa (dit Gjermania, Franca), dit Balcan, ca: di Romnia,
Macedonia, Grecia; dit diaspora di America, Australia... Tuta
loar parti representani di Partidurili Politii di Albania,
ambasadoru ali Romniei, domnul George Micu .a. Tiisi cu
partiiparea a lui preasfinitul Episcopu Calinic di Curtea di
Arges, Romnia.
Zboru di discide(a)ri u anu Spiru ituni. Dapoea Dimitrach
Veriga iu dedi zboru al Archile Dhamo, cari nu Raportu pi
numa al Comitetului dirijor ali Suatei. El represent activitatea
ali Suati tu tuti filialili aromni/vlahi creati n multi cetateii,
csbdzuri di Arbinuia. Dup ntribrilor rnspunsurilor
salutar cu discuili a lor interesanti aromi/vlahi di Albania
di nafoar ca: C. Mitro, Rr. Zguri, prof. V. Barba, I. Perifanu,
Aurel Ciufecu, Mita Papuli, Nicu Ballamaci, Nico Popnicola,
Dina Cuvata, Dina Vanghel, Chiraa .a. Trsalut tuta
ambasadoru ali Romniei, domnul Gheroghe Micu... Dapoea
grupu artistic deadi un spectatul cu cantii, giocuri, reitri, pi
limba ali dadi (matern aromn/vlah).
Dupa i s-present programu ali Suatei s-feir aledzeriliConsiu General, President s-alepsi Iancu Ballamaci; vice
Presideni Anastas Bunei, Margarita Jepa, Octavian olla;
secretar Niko Seferi.
Dupu aisti si aprob programu ali Suatei Cultural Aromii
di Albania. Pi/pri curtari datoriili ira:
1. Si s-lucreadz ti/tr nviarea ali limbei Printeasc aromnvlah (maieles dit cilimeaii, tinirii dit partea alor i u tir
particular limba matern.
2. Scuterea tu/tru luin ali istoriei, tradiilor, religiei critinortodox ali ntreagei cultur aromn/macedono-vlah (n
Iancu Ballamaci
Durrsi, Kavaja, Lushnja, Berati, Fieri, Elbasani, Pogradeci,

Erseka, Gjirokastra, Prmeti, Saranda, Librazhdi etj.
Nderuan me pjesmarrjen e tyre prfaqsues arumun nga
shoqatat motra t Europs (Gjermania, Franca), nga Ballkani
si: nga Rumania, Maqedonia, Greqia; nga diaspora e Ameriks,
Australis... Gjithashtu morrn pjes dhe prfaqsues t Partive
Politike t Shqipris, ambasadori i Rumanis, zoti George Micu
etj. Nderoi me pjesmarrjen e tij Hirsia e Tij episkopi Kalinik
Kurtea de Argesh, Rumani.
Fjaln e hapjes e mbajti Spiru Shituni. Pastaj Dhimitraq
Veriga ia dha fjaln Arqile Dhamos, i cili mbajti Raportin n
emr t Komitetit Drejtues t Shoqats. Ai prezantoi aktivitetin e
Shoqats n t gjitha filialet arumune/vllahe t krijuara n shum
qytete t Shqipris.
Pas pyetjeve dhe prgjigjeve prshndetn me diskutimet e
tyre interesante arumun/vlleh nga Shqipria dhe nga jasht si:
K. Mitro, Rr. Zguri, prof. V. Barba, I. Perifani, Aurel Cufec, Mita
Papuli, Niku Ballamaci, Niko Popnikolla, Dina Kuvata, Dina
Vangjeli etj. Prshndeti gjithashtu dhe ambasadori i Rumanis,
zoti George Micu... Pastaj grupi artistic dha nj spektakl me
kng, valle, recitime, n gjuhn e nns (materne arumune/
vlahe).
Pasi u prezantua programi i shoqats u bn zgjedhjet-Kshilli
i Prgjithshm, Kryetar i shoqats u zgjodh Janku Ballamaci;
zvend President Anastas Buneci, Margarita Xhepa, Oktavian
Sholla; sekretar Niko Seferi. Mbas ksaj u aprovua programi i
Shoqats Arumunt e Shqipris. Shkurtimisht detyrat ishin:
1. T punohet pr msimin e gjuhs Prindrore arumunevlahe (veanrisht nga fmijt, t rinjt dhe nga ana e atyre q e
din pjesrisht gjuhn materne/amtare.
2. Nxjerrja n drit e historis, traditave, fes t krishtereorthodokse dhe t tr kulturs arumune-vlahe/maqedono-vllahe
territoru ali Arbinuiei/Albaniei).

3. Si s-fac slujba relighioas critin-ortodox pi limba
aromn/vlah n biseriili iu bneadz aromii/vlahii (ti/
tr aist si s-asigur cri pi aist limb). Tuta si s-pregteasc
prefi dit aist etnii.
4. Si-s-nveaa limba aromn-vlah paralel cu aea arbineas
(3-4 ori tu/tru stmn) pit coili elementari arbineasi cari
s-frecuenteadz di partea al elevilor aromi/vlahi. (Dupu anu
1912 n Albania ari avut 17 di coi primari, un lieu biserii,
ca n Curceaua, Moscopolea, Elbasan, Berat, Tirana, Llnga,
Nicea...)
5. Statu Albanez s-da ajutor finaniar material. Si s-voieadz
deadunlucrarea cultural, religios, artistic, sportiv .a.cu
Romnia diaspora aromn-vlah di Lumi.
6. Statu Albanez s recunoasc pit acturili documentili
uficiali naionalitatea aromn-vlah/macedono-vlah cum ar fut
ninti di Lupta a II-lea di Lumi.
7. Biserica Critin-Ortodox Aromn si s-depind dit
Biserica Ortodox Autochefal Albanez care prindi s-da ajutor
finaniar material ti/tr construirea repararea al biseriilor i
ar fut n Albania.
Si s-pregteasc prefi n coala Ortodox Albanez care
funxioneadz Durrs ta s-hib capabii ta s-u fac slujba pi doau
limbi: aromn-vlah arbinuseasc.
Tuta si s-posibiliteaz pregtirea al prefilor n Romnia
cu cai/care avem avut ligaturi sinceri tradiionali in punct di
vederi isoric, economic, religioas, artistic.
8. Suata Cultural Aromii di Albania s-pitreac ti/tr
studi tu/tru coili (Liceurili), universitili Romniei studeni
aromi/vlahi cum dupuniversitar ti/tr speializari graduri
di tiin.
9. Scuterea editarea ali gazeti/ziaru Fria.
413
(n territorin e Shqipris).
3. T bhet ceremonia/shrbesa fetare krishtere-orthodokse
n gjuhn arumune/vllahe n kishat ku banojn arumunt/
vlleht (pr kt t sigurohen libra n kt gjuh). Gjithashtu t
prgatiten priftrinj nga kjo etni.
4. T msohet gjuha arumune-vllahe paralel me at shqipe
(3-4 or n jav) npr shkollat fillore shqipe t cilat frekuentohen
edhe nga nxns arumun-vlleh (n Shqipri pas v.1912) ka
patur 17 shkolla fillore, nj lice, dhe kisha si n Kor, Voskopoj,
Elbasan, Berat, Tiran, Llng, Ni...
5. Shteti Shqiptar t jap ndihm financiare dhe materiale.
T lejoj bashkpunimin kulturor, fetar, artistik, sportiv etj. me
Rumanin dhe diasporn arumune-vllahe t Bots.
6. Shteti Shqiptar t rinjoh npr aktet dhe dokumentet
zyrtare nacionalitetin arumun-maqedono-vllah si ka qen
prpara Lufts s II Botrore.
7. Kisha Krishter-Orthodokse Arumune t varet nga Kisha
Orthodokse Autoqefale Shqiptare e cila duhet t jap ndihm
financiare dhe materiale pr ndrtimin dhe riparimin e kishave
q kan qen n Shqipri.
T prgatiten priftrinj n Shkolln Orthodokse Shqiptare
q funksionon n Durrs q t jen t aft ta bjn shrbesn n
dy gjuh-arumunen-vllahen dhe shqipen.
Po ashtu t mundsohet prgatitja e priftrinjve dhe n
Rumani me t ciln kemi patur lidhje t sinqerta tradicionale n
pikpamje historike, ekonomike, fetare, artistike.
8. Shoqata Kulturore Arumunt e Shqipris t drgoj pr
studime n shkollat (Lice), universitetet e Rumanis student
arumun/vlleh si edhe pasuniversitar pr specializime dhe
grada shkencore.
9. Nxjerrja dhe botimi i gazets Fria.
10. Ngritja e Ansambleve Artistike Arumune-vllahe dhe
414
10. Scularea al Ansamblurilor Artistii Aromni-vlahi

dderea al spectaculilor n Albania, Macedonia, Romnia,
Grecia...
Di la 5 apriliu a. 1992 la 24 di Maiu a. 1993, Suata Cultural
Aromii di Albania sensibiliz chestunea aromneasc/vlah.
Fe(a)i nscnti activiti ti/tr bunu al aromilor/vlahilor
ca: un delegai fei vizit la fraii a notri di Macedonia, iu
si-atiptari cu mari harau dit domnui Mita Papuli, Dina Cuvata,
Nico Popnikola .a. Ansamblu Artistic Muscopulea deadi un
program artistic muat cu cntii, coruri, reitri, cntii populari,
pri instrumentali, tut pi limba printeasc armn/vlah .a.,
care s-mnsunar/aplaudar dit partea al spectatorilor aromi/
vlahi macedoneai (di Scopia, Hruova, Bitola... Tuta delegaia
Ansamblu Moscopolea feair un vizit caldroas la fraii
a notri aromi/vlahi di Romnia, iu n-atiptar cu inim alb
dit partea al domilor Steriu Samara care deadi ajutor finaniar
organizari bun ti/tr 45 di ii; tuta aduc ntru minti cu respect
buncunoteari ajutoru al prof. tiisit Vasile Barba, Mihail Barba,
Chiraa Barba, Nikola Saramandu, Cardula .a. Emoionanti ira
adunrili al aromilor vlahilor di Arbinuia cu cusuriii
cusurinili a lor n Bucuret, Constana, Palazu Mare, Piperas...
dup 45 di ai. Ansamblu Artistic Moscopolea deadi spectacul
cu mari suxes la Teatru Naional Alexandr Bulandra, n
Bucuret, Constana, Curtea de Arge, Mangalia, Cagliceanu,
Ovidiu...
Eveniment cu mari greutati esti ajutoru i Statu Romn
de(a)di ti /tr bursili gratis ti/tr studenii aromi/vlahi di
Arbinuia/Albania (di la anu 1992 pn la anu 2008, ar bitisit
studili n Romnia pisti 1.100 di studeni aromi/vlahi care
az lucreadz ca doctor, avoca, filologhi, artii, economit
prefi. Dup 16 di ai aduc ntru minti nduprarea i n deadir
astumsina domnui Moiu, Vice Presedint al Parlamentului
Iancu Ballamaci
dhnia e spektakleve n Shqipri, Maqedoni, Rumani, Greqi...

Nga 5 prill i v.1992-24 maj 1993 Shoqata Kulturore
Arumunt e Shqipris sensibilizoi shtjen arumune/vllahe.
Bri disa aktivitete pr t mirn e arumunve/vllehve si: nj
delegacion bri vizit n vllezrit tan t Maqedonis ku u prit
me shum gzim nga zotrinjt Mita Papuli, Dina Kuvata, Niko
Popnikolla etj. Ansambli Artistik Voskopoja dha nj program
artistik t bukur me kng, valle, recitime, kng popullore, pjes
instrumentale, i tri n gjuhn prindrore arumune/vlahe, etj q u
duartrokitn nga ana e spektatorve arumun/vlleh maqedonas
(nga Shkupi, Hrushova, Manastiri... Gjithashtu delegacioni dhe
Ansambli Voskopoja bri nj vizit t ngroht n vllezrit tan
arumun/vlleh t Rumanis, ku na pritn me zemr t bardh
nga ana e zotrinjve Steriu Samara i cili dha ndihm financiare
dhe organizim t mir pr 45 vetat; gjithashtu sjell ndrmend
me respect dhe mirnjohje ndihmn e prof. t nderuar Vasile
Barba, M. Barba, Chiraa Barba, Nikolla Saramandu, Kardulla
.a. Emocionuese ishin dhe takimet e arumunve vllehve t
Shqipris me kushurinjt dhe kushurirat e tyre n Bukuresht,
Konstanc, Palazu Mari, Piperas... mbas 45 vjetsh. Ansambli
Artistik Voskopoja dha spektakl me sukses t madh n Teatrin
Kombtar Aleksandr Bulandra, n Bukuresht, Konstanca,
Curtea de Arges, Mangalia, Kglieanu, Ovidiu...
Eveniment me rndsi t madhe sht edhe ndihma q
Shteti Rumun dha pr bursat falas pr studentt arumun/vlleh
t Shqipris (nga viti 1992 dhe deri n vitin 2008 kan mbaruar
studimet n Rumani mbi 1.100 student arumun/vlleh t cilt
sot punojn si doktor, avokat, filolog, artist, ekonomist
dhe priftrinj. Mbas 16 vjetsh sjell ndr mend mbshtetjen
q na dhan athere zotrinjt Mociu Zvends President i
Parlamentit, Majori, Ministr i Arsimit, De Hotaru, zvends
Ministr i Jashtm Kosta Aleksandru-Sorin etj. t cilt punonin
Romn, Majoru, Ministru di Educaiei, De Hotaru vice

Ministru di Nafoar, Costa Alexandru-Sorin .a., care lucra
tu/tru ael chiro la Ministeru di Educaie. Him hrsii
mndar ti/tr etnia a noast cnd videm tinirii tinirili
aromni/vlahi s-lucreaz n patria a lor durut Arbinuia/
Albania.
Tuta haristusim fraii a notri vlahi di Grecia i lu ar dat
al aromilor/vlahilor di Arbinuia, ti/tr aflarea a lucrililor...
Ziaru Fria cu ef-redactor domnul Rrapo Zguri, cu
trei primili numiri i tipusi sensibiliz opiniunea aromn/
vlah arbineas n Albania ti/tr existena autocton ali aitei
minoritatei.
Easti ti/tr valorari Cameramanu Membru al Consiliului
Dirijor ali Suatei, Domnul Robert Ciollacu, cari filma, inciza
cu pasion arvdari mari tuti activitili ali Suatei Cultural
Aromii di Albania, materialuri i snt nu ma ti/tr Ariv
ma si s-bag tu/tru axie ti/tr buneaa ali aromnamei.
Tiisim cu onoari mari dirijoru pasionant aromnu/vlah
Pavllo olla ti/tr pregtirea cu nivel a nalt artistic al Ansamblui
Moscopolea care ira un perl aromn/vlah adevarat/di
dialihira.
Onoari, trsalutri, buncunuteari ti/tr cntictorii talentai
aromi Gacho Ciaco, Eli Fara, Thima Grotu, Dhimitru
Fatbardha Diu...
Si atear ntribarea: Dup 17 di ai cum esti situaia ali
Suatei Cultural Aromii di Albania, cu President domnul
Vanghel undi secretar general Robert Ciollacu?
n general suata ari fapt activiti ti/tr buneaa ali
aromnamei ca:
Scuterea ali gazetei Fria, cu ef-redactor domnul Iani
Guo (ii mes).
Tipusirea al crilor scriiati dit partea al Dhori Fallo,
415
n at koh n Ministrin e Arsimit. Jemi t gzuar dhe krenar
pr etnin ton kur shikojm t rinjt dhe t rejat arumune/vllahe
t punojn n Atdheun e tyre t dashur Shqiprin.
Gjithashtu falenderojm dhe vllezrit tan vlleh t Greqis
pr ndihmn q u kan dhn arumunve/vllehve t Shqipris
pr gjetjen e punve...
Gazeta Vllazria/Fria, me shef-redactor zotin Rrapo
Zgurin, me tri numrat e para q botoi sensibilizoi opinionin
arumun/vlah dhe shqiptar n Shqipri pr egzistencn autoktone
t ktij minoriteti.
sht pr tu vlersuar Kameramani dhe antari i Kshillit
Drejtues t Shoqats zoti Robert ollaku q filmoi, incizoi,
me pasion dhe durim t madh t gjitha aktivitetet e Shoqats
Arumunt e Shqipris, materiale q nuk jan vetm pr n
arkiv, por t vihen n veprim pr t mirn e armnames/
arumunve.
Nderojm me nderim t madh dirigjentin e pasionuar arumun
Pavllo Sholla, pr prgatitjen me nivel t lart artistik t Ansamblit
Voskopoja i cili ishte nj perl Arumune/vlahe e vrtet. Nderim,
prshndetje, mirnjohje pr kngtart e talentuar arumun
Gaqo ako, Eli Fara, Thima Grnjoti, Dhimitr dhe Fatbardha
Disho...
Shtrohet pyetja: Mbas 17 vjetsh si sht situta e Shoqats
Kulturore Arumunt e Shqipris me Kryetar zotin Vangjel
Shundi dhe sekretar t prgjithshm Robert Collaku?
N prgjithsi shoqata ka br aktivitete pr t mirn e
arumunve, si:
Nxjerrja e gazets Fria me shef-redaktor zotin Jani
Gusho (do muaj).
Botimi i librave t shkruara nga ana e Dh. Fallos, Tarushs etj.
Botimi i vllimeve historike nga ana e Valentin Mustaks...
416
Tarua .a.
Tipuserea a volumilor istorii aromni dit partea al Valentin
Mustaca...
Creaili letrari n poezi, proz al Spiru Fuchi, Dh. Fuchi,
Ilia Coloa (spunearili interesanti cu valoari ideo-artistii,
ca Luina aumbra, Doi furi .a.), Theodhorach ico cu
poezia Esc rmn .a., Cosma Mitre cu poeziili a lui cu simie
pasiuni, studiili alui ti/tr valoarili avuti ideo-artistii di natura
aromneasc, Manoli Bau cu volumu cu titulu Luna prit bairi
di cntii, Iliriana Sulcuchi care scrii poezii pi doau limbi,
Todi Mustaca, Pascal Cota, Th. Tau, V.M. Steryu, S. Gizho,
Costa Cristali cu cartea Vlahii di Pindu, Dhori Fallo cu cartea
Traghedia ali Muscopulei (tradus n aromna dit prof. T.
Cunia), scriirili apufusiti al Valentin Mustaca, cari argumenteaza
n mod tiinific c aromii/vlahii n Arbinuia/Albania snt
veci autoctoi di 2000 -iva di ai ma ninti, scriirili al Andon
Cristo ti/tr identitatea a aromilor/vlahilor di Arbinuia, Nicola
Mullisi cu fabulili a lui, Mihal Hobdari cu scriisu Aromaii di
sud n Macedonia, Thesalia, Epir Arbinuia .a.
Lucru buni snt schimbrili al vizitilor cu suatili casurri
aromni/vlahi di Romnia, Macedonia, Grecia, Bulgaria, S.U.A.
.a.cu care ar schimbat experien bun di la tuti activitili i ar
fapt aeali.
Partiiparea la dderea al premilor: Omu al anului i
s-organizeadz n Romnia dit partea al Suatilor Aromni/vlahi
di Bucuret la aeali i s-organizeadz n cuadru a Dzlilor
ali Culturei Aromneasc ar fut di un importan particular
c n prezentm ca un etnii autocton n Balcan, cu istoria,
tradiili, cultura, Lumea sufletoas material di natura a noastr
orighinal Aromn/macedono-vlah, cu folcloru veciu avut,
cu costumografia popular multsoioas elegant...
Iancu Ballamaci
Krijimet letrare n poezi, proz t Spiro Fuqit, Dh. Fuqit,

Ilia Kolonjs (tregimet interesante dhe me vlera ideo-artistike
si: Drita dhe hija, Dy hajdutt etj.), Theodhoraq Cikos, me
poezin Jam rmn etj., Kozma Mitro me poezit e tij t ndjera
dhe pasionante, studimet e tij pr vlerat e e pasura, ideo-artistike
t natyrs aromneask, Manoli Basho me vllimin me titull
Hna npr brezat e kngve, Iliriana Sulkuqi q shkruan poezi
n dy gjuh, Todi Mustaka, Paskal Kota, Th. Tasho, V.M. Steryu,
S. Gizho, Kosta Kristali me librin Vlleht e Pindit, Dhori Fallo
me librin Tragjedia e Voskopojs (prkthyer n arumanisht nga
prof. T. Kunia), shkrimet e guximshme t Valentin Mustaks
q argumenton n mnyr shkencore se arumunt/vlleht n
Shqipri, jan autokton t vjetr prej 2000 e ca vjet m par,
shkrimet e Andon Kristos pr identitetin e arumunve/vllehve
t Shqipris, Nikolla Mullisi me fabulat e tij, Mihal Hobdari me
shkrimin Arumunt e jugut n Maqedoni, Thesali, Epir dhe n
Shqipri etj.
Punra t mira jan edhe shkmbimet e vizitave t shoqatave
simotra arumune/vlahe t Rumanis, Maqedonis, Greqis,
Bullgaris, Sh.B.A. etj. me t cilat kan shkmbyer eksperiencn
e mir t t gjitha aktiviteve q kan br ato.
Pjesmarrja n dhnien e mimeve: Njeriu i Vitit q
organizohet n Rumani nga ana e Shoqatave Arumune/Vllahe
t Bukureshtit dhe ato q organizohen n kuadrin e e Ditve
t Kulturs Aromneask ka qen e nj rndsie t veant se
prezentohemi si nj etni autoktone n Ballkan, me historin,
traditat, kulturn, Botn shpirtrore dhe materiale t natyrs son
origjinale Arumune/Maqedono-Vllahe, me folklorin e vjetr dhe
t pasur, me kostumografin popullore t shumllojshme dhe
elegante...
Shembull i mir me vler t madhe sht dhe hapja e
Exemplu bun cu valoari mari esti disciderea ali coalei

aromn/vlah n Diviaca, Lua, Albania. Merit ari nvtoru
pasionant aromn/vlah Coi Iancu, Suata Cultural Aromii
di Albania, cu President domnul Vanghel undi Secretar
Robert Ciollacu, Romnia cari da ajutor finaniar material
ti/tr mbreaa aitei coalei. Ti/tr aist greutatea i prezint
aist coal la s-itm nndau zbor dit scriisoarea pitricut
nvatorului Coi Iancu dit America dit partea al prof. tiisit
Dina Vangheli: ...Vrute Coi! ...Pui snt aei care ea pi supr
ahtari sarin greau dup 50 di ai cnd limba a noastr nu para
si zburra discis. Am vrut multi ori, dup i s-liber Albania
s-fac un vizit Diviaca, s-t string mna ti lucrul i ai fapt
cu limba a noastr di ii di ai s-nu chear. Inima i si umplu
di harau cnd vedu ficiori feati cari nvea limba a ppilor
a notri.... (Domnul Dina Vanghel durusi 1.000 di dullar aitei
coalei)...
i si umpl inima mplin di harau cnd u avdz slujba
religioas pi limba a noastr matern n Biserica Smtu/Aiu
Sutir Curceaua. Printele/preftu Dhimitrach Veriga u fai tut
Evangheia/Liturghia pi limba aromn/vlah. Credinciosii
aromi/vlahi snt hrioi i ar un preft capabil tiisit. La
s-hib aist biseric un bun exemplu -ti biseriili alanti cari ar
credinciosii aromni/vlahi ca: Tirana (Biserica Smtu Procop,
Smtu Vanghelizmo), Elbasan, Fier, Pograde...
Cai va s-ira nscnti concluzionuri i putem s scutem ti/tr
situaea actual n care si afl aromii/vlahii n Albania?
Cunuterea dit Constituea ali Albaniei s ali etnii aromn/
vlah cai/i/cari yini a doau-lea dup populaia majoritar
albanez. Prindi si- s-bag punctili pisti i-li.
Suata Cultural Aromii di Albania s-caft cu
seriozitati argumenti n Consiiu European (Instituionili
care s-ia cu Drepturili a Omului minoritili) s-li convint
417
shkolls arumune/vlahe n Diviak, Lushnj, Shqipri. Merit
ka msuesi pasionant Koci Janku, Shoqata Kulturore Arumunt
e Shqipris me Kryetar zotin Vangjel Shundin dhe Sekretar
Robert Ciollaku dhe Rumania e cila jep ndihm financiare
dhe materiale pr mbarsin e ksaj shkolle. Pr kt rndsi
q paraqet kjo shkolle le t citojm disa fjal nga letra drguar
msuesit Koci Janku nga Amerika nga ana e prof. t nderuar Dina
Vangjeli: ...I dashur Koci! ...T pakt jan ata q marrin prsipr
t till barr t rnd mbas 50 vjet kur gjuha jon nuk para flitej
hapur. Kam dashur shum her, mbasi u lirua Shqipria t bj
nj vizit n Divjak dhe t t shtrngoj dorn pr punn q ke
br me gjuhn ton prej mijra vjetsh t mos humbas. Zemra
m mbushet me gzim kur shikoj djem dhe vajza t cilt msojn
gjuhn e strgjyshrve tan.... (Zoti Dina Vangjeli i dhuroi 1.000
dollar ksaj shkolle)...
T mbushet zemra me gzim kur e dgjon shrbesn fetare
n gjuhn materne/amtare n kishn Shn Sotir n Kor. Prifti
Dhimitrach Veriga e bn tr Bibln n gjuhen arumune/vlahe.
Besimtart arumun/vlleh jan t gzuar q kan nj prift t zot
dhe t nderuar. Le te jet kjo kish nj shembull i mir dhe pr
kishat e tjera q kan edhe besimtar arumun/vlleh si n Tiran
(Kisha Shn Prokopit, Shn Vanghelizmoit), Elbasan, Fier,
Pogradec...
Cilat do t ishin disa konkluzione q mund t nxjerrim
pr situatn aktuale n t ciln ndodhen arumunt/vlleht n
Shqipri sot?
Njohja nga ana e Kushtetuts s Shqipris edhe e minoritetit
arumun/vllah q vjen i dyti mbas populats mazhoritare shqiptare.
Duhet t vihen pikat mbi i-t.
Shoqata Kulturore Arumunt e Shqipris t krkoj me
seriozitet dhe me argumenta n Kshillin e Europs (Institucionet
q merren me t Drejtat e Njeriut dhe minoritetet) ti bindin ato
418
aeali c aromii/vlahii snt minoritati autocton veaci

deadun cu fraii a lor Albanezi, n Patria a lor i si-aciam
Albania/Arbinuia (si s-da ca argumenti zboarili al Sami
Frari i ar dzs ti/tr vlahii dit Arbinuia tiina
lingvistic European .a.).
Dupa cunuterea al aromilor/vlahilor ca minoritatea a
doaua n numir si s-caft nviarea ali limbei a lor printeasc
pit coili biseriili iu s-frecuenteadz di cilimeaii, tinirii
trecuii di lichii aromi/vlahi i bneadz lucreadz di un
et ntreag n Patria a lor Arbinuia/Albania. Aist an Albania va
s-caft-Statusu Loc Candidat ti/tr Uniunea European. Tiaea
prindi si s-reflecteadz una mindueari chendureari European.
n ca c aromii/vlahii nu va si s-cunoasc ca etnii/minoritati
n Albania, ei snt pericul ca si s-asimileadz/s-tucheasc ca
neaua dup un curt timp/chiro.
Dup anu 1990 amint democraia n Albania. S-rustun
sistemu totalitar comunist al Enver Hoja. Cum si ti situaea
economic al poporului albanez ira n stari greau. S-discisir
graniili. Oamiii luara aratia n Grecia, Italia -tu alti locuri
europeani ce nu sigura pnea al cilimeailor. Aromii/vlahii
ira dit oamii i luoar calea ali emigraiunei. Greii vlahii di
Grecia/Griia lu discisir casili aromilor/vlahilor dit Albania.
Li ajutar pi n cu i avur posibilitati. Cftrili ti/tr vizi maieles
ti Grecia ira mult mri. Speculaili cu aisti vizi ira n agenda di
dzu (ti/tr un viz un anual aromii/vlahii ic arbineii
lipsea s-pltea perii di cap 250.000 di dhrahmaz).
Ma s-reflecta tendenili ti/tr politizarea ali Suati Cultural
Aromii di Albania. n sinu ali aitei suati scular cap
fraxionuri aromni/vlahi pro-grei pro-romni. Aist situat
cauz-un dupscen i/care nu li tiisi pi aromii/vlahii di
Arbinuia. S-curmunir intriguri, deformri, arucar muzg
Iancu Ballamaci
se arumunt/vlleht jan minoritet auitokton i vjetr s bashku me

vllezerit e tyre Shqiptar, n Atdheun e tyre q quhet Shqipri
(t jepen si argumente fjalt e Sami Frashrit far ka thn pr
vlleht e Shqipris dhe shkenctart European etj.).
Mbas njohjes s arumunve/vllehve si minoriteti i dyt n
numr t krkohet dhe msimi i gjuhs s tyre prindrore npr
shkolla dhe kisha ku frekuentohen dhe nga fmijt, t rinjt dhe
t moshuarit arumun/vlleh q jetojn dhe punojn prej nj jet
t tr n Atdheun e tyre Shqiprin. Kt vit Shqipria do t
krkoj Statusin e Vendit Kandidat pr n Bashkimin European.
Prandaj duhet t refletohet nj mendsi dhe qendrim European.
N qoft se arumunt/vlleht nuk do t njihen si etni/minoritet
n Shqipri, ata jan rrezik t asimilohen, t treten si dbora pas
nj kohe t shkurtr.
Mbas vitit 1990 fitoi demokracia n Shqiperi. U rrzua
sistemi totalitar komunist i Enver Hoxhs. Si dihet situata
ekonomike e popullit shqiptar ishte n gjendje t rnd. U hapn
kufinjt. Njerzit morrn aratin n Greqi, Itali dhe n vende t
tjera europeane sepse nuk siguronin bukn e fmijve. Arumunt/
vlleht ishin nga t part q morrn udhn e emigracionit. Grekt
dhe vlleht e Greqis u hapn shtpit arumunve/vllehve nga
Shqipria. I ndihmuan ata me kishin mundsi. Krkesat pr
viza sidomos pr n Greqi ishin shum t mdha. Spekullimet
me kto viza ishin n axhendn e dits (pr nj viz 1-vjecare
arumunt/vlleht ose shqiptart duhet t paguanin qimet e koks
250.000 dhrahmi).
Po reflektoheshin tendencat pr politizimin e Shoqats
Kulturore Arumunt e Shqipris. N gjirin e ksaj Shoqate
ngritn krye fraksione arumune/vllahe pro-greke dhe prorumune. Kjo situat shkaktoi nj prapasken q nuk i nderoi
arumunt/vlleht e Shqipris. U sajuan intriga, deformime, u
maieles ti/tr Presidentu ali Suatei Iancu Ballamaci.

Cai ira scopu? Scopu ira tendeili carieristi ca s-acaa
locurili di conduceri. Chindurearea al Iancu Ballamaci (aist
u tir tui) ira conform Programului i/care si-aprob n
Prima/Prota Conferent Naional al aromilor/vlahilor dit
Albania. Zboarili di soni i dzsi Iancu Ballamaci n Teatru
Naional, Tirana ira: Suata Aromii di Albania esti un
suat cultural, no politic. Noi him aromi/vlahi albanez
di un et n patria a noastr Albania. Vrem buni legturi cu
natur cultural cu fraii a notri aromi/vlahi di Romania
care/i si -ti ghini c avem avut legturi tradiionali sinceri
n istori namisa di doau locurilor Albaniei Romniei.
Ma a vrem legturi buni -cu fraii a notri vlahi di Grecia,
Eladha, s-lu him recunusctori ti/tr ajutoru i lu ar dat al
aromilor-vlahilor di Albania. Tuta vrem legturi buni
cu tui aromii/vlahii di Macedonia, Bulgaria, Srbia,
Germania, Franca, America, Australia ca s-putem s pistibnm
cu ufilisearea ali limbei a noastr matern tu/tru ban, coal,
biserica a noastr critin ortodox aromn/vlah.
n 24 di Maiu 1993, Iancu Ballamaci trapsi mn/deadi
demisia dit datoria ca President ali Suatei Aromii di
Albania dzsi: i pari ru i dit fraii a mei aromi/vlahi
s-cre un dupscen apus curdusit cu scurmunr di cama
urutili arucnd muzg pi personalitatea a mea. Lung 1 an
4 mei mini deadun cu Consiiu General Dirijor ali Suatei
lucrm cu ideal pstrit aducnd aromilor/vlahilor bunei
concreti, tiiseari -afirmarea a lor nu ma n Albania, ma -tu
Balcan Europa, America, Australia. Pitrierea al studenilor
aromi/vlahi n Romnia pi baza al bursilor gratis acordati
dit Statu Romn; scuterea ali gazetei, pregtirea al cleriilor
ortodoxi aromi n Romnia (n Curtea de Arges), crearea
al Ansamblului Arstistic Moscopolea, tipusearea al articu-
419
hodh balt pr Kryetarin e Shoqats, Janko Ballamaci.
Cili ishte qllimi? Qllimi ishte tendencat karieriste q t
zinin vendet e drejtimit. Qendrimi i Janko Ballamait (kt e din
t gjith) ishte konform Programit i cili u miratua n Konferencn
e Par Kombtare t Arumunve t Shqipris. Fjalt e fundit
q tha Janko Ballamaci n Teatrin Kombtar ishin: Shoqata
Arumunt e Shqipris sht nj shoqat kulturore, jo politike.
Ne jemi arumun/vlleh shqiptar prej nj jete n Atdheun ton
Shqiprin.
Duam lidhje t mira me natyr kulturore me vllezrit tan
aromun/vlleh t Rumanis q dihet mir se kemi pasur lidhje
tradicionale t sinqerta n histori midis dy vendeve Shqipris
dhe Rumanis. Po ashtu duam marrdhnie t mira dhe me
vllezrit tan vlleh t Greqis, u jemi mirnjohs pr ndihmn
q u kan dhn arumunve/vllehve t Shqipris. Gjithashtu
duam lidhje t mira me t gjith arumunt/vlleht e Maqedonis,
Bullgaris, Srbis, Gjermanis, Francs, Ameriks, Australis q
t mundim t mbijetojm me prdorimin e gjuhs son amtare
n jet, shkoll, kishn ton t krishter orthodokse arumune/
vllahe.
Me 24 Maj 1993 Janko Ballamaci dha dorheqjen nga detyra
si President i Shoqates Arumunt e Shqipris tha: M vjen
keq q nga vllezrit e mi arumun/vlleh u krijua nj prapasken
e till e ult e kurdisur me shpifje nga m t shmtuarat duke
hedhur balt ndaj personalitetit tim. Gjat 1 viti e 4 muaj un
se bashku me Kryesin dhe Kshillin e Prgjithshm Drejtues
t Shoqats punuam me ideal t pastr duke u sjell arumunve/
vllehve t mira konkrete, nderim dhe afirmim t tyre jo vetm
n Shqipri, por edhe n Ballkan, Europ, Amerik, Australi.
Drgimi i studentve arumun/vlleh n Rumani n baz
t bursave falas t akorduara nga Shteti Rumun; nxjerrja e
gazetes, prgatitja e klerikve ortodoks arumun n Rumani
420
Iancu Ballamaci
lilor tu/tru stampa di timp, sensibilizarea ali chestiunei

aromneasc n opiniunea albanez aei di nafoar
.a... hrsir aromii/vlahii di Arbinuia, ma -aei di
Balcan, Europa, America, Australia... Az dup 17 di ai him
dininti di doau alternativi:
1. Pistibnarea (in ca c singur aromii/vlahii va s-hib
aduna ma tu/tru un suat ca s-poat s-bag cicior ca si
s-cunoasc ca minoritati ahorhia).
2. Asimilarea (n ca c va s-hib aromii vlahii mpra
cum snt az n va s-armn fr limb, far identitati, istori,
religie cultur suflitoas-material aromn/vlah. Aista va
s-hib crim fa di Dumnidza).
S-bneadz Aromnamea!
Philadelphia, apriliu 2009
(n Kurtea de Arges), krijimi Ansamblit Artistik Moscopolea,

botimi i artikujve n shtypin e kohs, sensibilizimi i shtjes
arumune/vllahe n opinionin shqiptar dhe atij t jashtm etj.
gzuan arumunt/vlleht e Shqipris, por edhe ata t Ballkanit,
Europs, Ameriks, Australis... Sot mbas 17 vjetsh jemi prpara
dy alternativave:
1. Mbijetesa (n se vet arumunt/vlleht do t jen t bashkuar
vetm n nj shoqat q t mundin t kmbngulin q t njihen
si minoritet i veant).
2. Asimilimi (n se do t jen arumunt/vlleht t prar si
jan sot ata do t mbeten pa gjuh, fis, identitet, histori, besim
fetar dhe kultur shpirtrore-materiale arumune/vllahe. Ky do t
jet krim prpara Zotit).
T rroj Armnamea!
Philadelphia, aprill 2009
Di la Academiciana Matilda
Caragiu Marioeanu:
421
Nga Akademike Matilda

Karaxhiu Marioceanu:
Mihail G. Boiagi
Mihail G. Boiaxhi
GRAMATICA AROMN IC
MACEDONOVLAH
IMPORTANA A IEI
GRAMATIKA ARUMUNE
OSE MAQEDONOVLAHE
DHE RNDSIA E SAJ
artea i u nemu az/astdz tu mn easti cartea di

cpitiu al aromilor, ce:
1. Easte prima gramatic tiinific scriat cu literi
latini, i ar adrat ti/tr Limba matern a Aromiloru. Aromna
alu Boiagi easte limba i u zbura prinii a lui ctr ai 1750
tu prle a Moscopolei, easte limba inscripiiei a lu Nectarie
Trpu (1731), limba a lu Th. A. Cavalioti, Danil Moscopoleanlu
i a lu Constantin Ucuta (treii publicar tu ultimlu deceniu a
secollui XVIII).
C dze Boiagi tu Prefa: i s-yinu tora la lucrulu a
meu,mini voi s-dau aoa Gramatica a limbiei macedeonovlah
ai cum se zburte la sudlu a Dunreei. Tr aea, Comparaia
cu graiurile di la nordu a Dunreei nu va s-hib fr interesu ti
oamii a notri i ti mvia xei.
Limba a lu Boiagi i ma multu limba a texteloru easte
curat aromneasc. Nu va s-dzc, neologismele i li adue
tu limb Boiagi potu s-par i suntu xeane, potu s-lu aspar
niheam omlu nimviatu, ma, cumu dzae multu muatu Ucuta:
se nu o-ai tr rrsne c tr i... n mprumutmu de alt
limb, c tute limbele i suntu tru et se mprumuteadz un de-
ibri q mbajm sot n dor sht libri i jastkut t

arumunve, pse:
1. sht Gramatika e Par Shkencore shkruar
me grma Latine q ka br pr gjuhn amtare/materne t
arumunve. Arumanishtia e Boiaxhiut sht gjuha q e flisnin
prindrit e tij rreth viteve 1750 n ant e Voskopojs, sht
gjuha e dorshkrimit t Nektarie Trpos (1731), gjuha e Th. A.
Kavaliotit, Danil Moskopoleanit dhe e Konstandin Ukuts (t tre
botuan n dhjetvjearin e fundit t shekullit XVIII).
Se thot Boiaxhiu n Parathnie: Dhe t vij tani n punn
time, un dua t jap ktu Gramatikn e gjuhs maqedonovlahe
ashtu si flitet ne jugun e Danubit. Prandaj, krahasimi me t
folmen e veriut t Danubit nuk do t jet pa interes pr njerzit
tan dhe pr t huajt e ditur.
Gjuha e Boiaxhiut dhe m shum gjuha e teksteve sht
arumanishtia e pastr. Nuk do t thot, neologjizmat q i sjell
n gjuh mund t duken dhe jan t huaja, mund ti duken
pak njeriut jo t ditur, por si thot shum bukur Ukuta: Dhe
t mos e kesh pr turp se prse... huazojm nga gjuh tjetr, se
t gjitha gjuht q jan n jet huazohen njera me tjetrn (nga
422
alant (di tu Prefaa A ghiuvsitorrui, la Naua Pedagogie):

nu avea i s-fac Boiagi, lipsea s-ea zboar latineti, greti,
romneti, di la Romi di tu Nordulu a Dunreei, i li cunuscu
multu ghini Viena, Pesta i Buda. Idea a lui nu easte mai just
ma genial ti unu profesoru di tu chirolui aelu: calea aea ma
buna i ma lioara ti navurea a limbeei easte mprumutlu
(nu va s-dzc atumia cndu nu are zboar tu limb i nu pot
s-formedz alte zboar). Marea cripare nu easte c li aduse tu
limb aeste zboar xeane, ma c Gramatica i Textile a lui nu
fur multu cunuscute tu chirolu a lui, ca s-aca aeste zboar
ardi i limba a noastr s-hib avut. Cartea a lu Boiagi
s-adreseadz Aromloru di tu Peninsula Balcanic iu greaca
ira limba di coal i tu Austro-Ungaria. Ti aea easte scriat
tu doau limbe, easte bilingv: tute regulile ti scriare, pronunare,
declinare, cougare, ti funxionare sintactic etc. sunt date tu
limbele greac i german. Ce vrnoar, cndu zboarele suntu
bgate tu trei coloane, Gramatica pare trilingv, ma nu i ai:
aromna easte limba descris, alante doau suntu limbile cu care
s-descrie aromna, ta s-aducheasc tu aromi araspandit tu
Europa. Fapta aest, ca unu mviatu aromnu di tu aelu chiro
aduchi c easte ananghe s-descrie aromna ca limb matern tu
un Gramatic tiinific dup modellu a gramaticiloru clasice,
confer aitei cr valoare di documentu cu care unu poporu
cu un limb proprie intr tu istoria european. Gramatica a lu
Boiagi easte actulu di oficializare a unei limbe, a unui poporu
europeanu care nu easte nii arbinieasc, nii greasc, nii
srbeasc, nii tureasc, un limb care easte altuiva, anamisa
di alante limbe Balcanice.
Titlul cu care -ptidz Boiagi cartea are elu singuru valoare
di documentu: i pi greate i pi nemeate, Gramatica
are dau serii di epitete entice: Gramatiki Romaniki itoi
Makedonovlahiki i Romanische oder Macedonowlachische
Iancu Ballamaci
Parathnia Lexuesit, n Pedagogjia e Re): nuk kishte far t

bnte Boiaxhiu, duhej t merrte fjal latine, greke, rumune, nga
rumunt e veriut t Danubit, q i njohu shum mir n Vien,
Pesta dhe Buda. Idea e tij nuk sht vetm e sakt, por gjeniale
pr nj profesor t asaj kohe: rruga ajo m e mira dhe m e lehta
pr t msuarin e gjuhs sht huazimi (nuk do t thot, athere
kur nuk ka fjal n gjuh dhe nuk mund t formosh fjal t tjera).
Shqetsi m i madh nuk sht se i solli n gjuh kto fjal
t huaja, por se Gramatika dhe tekstet e tij nuk qen shum t
njohura n kohn e tij, q t zinin kto fjal rrnj dhe gjuha e
jon t ishte e pasur. Libri i Boiaxhiut u adresohet arumunve
t Gadishullit Ballkanik ku greqishtia ishte gjuha e shkolls
dhe Austro-Ungaris. Prandaj sht shkruar n dy gjuh,
sht bilingve: t gjitha rregullat pr shkrim, shqiptim, lakim,
zgjedhim, pr funksionin sintaksor etj. jan dhn n gjuht
greke dhe gjermane. Ngandonjher kur fjalt jan vn n tre
kollona, Gramatika ngjan/duket trigjuhshe/trilingve, por nuk
sht ashtu: arumunashtia sht gjuha prshkruese, dy t tjerat
jan gjuh me t cilat prshkruhet arumanishtia, q ta kuptojn
t gjith arumunt e shprndar npr Europ. Fakti sht, se
nj i ditur arumun i asaj koh kuptoi se ishte e nevojshme t
prshkruhet arumanishtia si gjuh materne/amtare n nj
Gramatik Shkencore, sipas modelit t gramatikave klasike,
i ofronte ktij libri vlera dokumentuese, me t cilin nj popull
me nj gjuh t veant hyn n historin Europeane. Gramatika
e Boiaxhiut sht akti i zyrtarizimit i nj gjuhe t nj populli
European q nuk sht as shqipe,as greqishte, as srbishte, as
turqishte, nj gjuhe q sht tjetrgj, ndrmjet gjuhve t tjera
Balkanike.
Titulli me t cilin Boiaxhi e pagzoi librin ka ai t vetmen
vler t dukumentimit: dhe n greqisht dhe n gjermanisht,
Gramatika ka dy seri epitetesh etnike: Gramatiki Romaniki Itoi
Sprachlehre. Cu epitetlu romaniki/romanische Boiagi vru

s-dzc aromn, aromneasc; tu chirolu a lui nu exista ninga
un tradiie care s-fixeadz numa a Aromloru (i az suntu
ninga oscilari: noi n dzemu di totna aromn i Boiagi tia
multu ghini aestu lucru, ai cum tia c numa aest a noastr
yine di la Romanus).
Cumu cartea a lui eara tiinific (omlu eara unu eruditu,
cum s-veade i di tu Textele i li scrie tu ultima parte, numa
di acas arumn u turn ta s-hib un form ma lioru
ti recunoatere di ctr mviali I xen i dzse romaniki/
romanische. C easte ai s-veade i di tu Texte, iu Boiagi scrie:
(Dialogos) metaxi enos Romanon kai enos Graikou/Gesprach
zwischen einem Romanen und einem Griechen. Romanu nu
eara nii unu di Roma vecu i nu nii unu Romnu di tu
Nordulu a Dunreei (c Boiagi u dze limpide c voi s-dau
aoa Gramatica a limbeei macedonovlahe v. ma disupr).
Ma argumentulu di baz easte datu di seria alant di epitete:
makedonovlahiki/macedonovlachische. Ama c prima serie are
ca radicalu zborlu Romanus, seria aest are la baz zboarele
vlahu (latin) i macedon, va s-dzc vlahi (latini, romani)
macedone, num i l u da a Aromlor tu viii! Cu aest
cale, Boiagi nu alas nii unu dubiu, nii un confuzie posibil:
Gramatica a lui nu easte un Gramatic romn sau macedonoromn, cum u interpret Pericli Papahagi, ma easte Gramatic
aromn ic macedono-vlah ai cum i dze Boiagi, cu mult
ndriptate i intuiie di om mviatu. Ti aea dzemu c singuru
titlulu i lu deade Boiagi are puteare di documentu di actu
oficialu i atest individualitatea a Aromloru i loculu a loru
tu marea fumee a popoareloru di limba romanice. La tute aeste
se-adavdze unu altu mare meritu a lu Boiagi, i nu ma npoi di
alante: fapta c nsu scrie cartea cu alfabetu latinu. Se tie c
primele scrieri tu limba a noastr, i l bgai numa ma disupr,
423
Makedonovlahiki dhe Romanische oder Macedono Wlachische
Sprachlehre. Me epitetin romaniki/romanische Boixhiu deshi
t thoshte arumune/aromneask; n kohn e tij nuk egzistonte
akoma nj tradit q t fiksonte emrin e arumunve (dhe sot jan
akoma pengesa: ne quhemi prej kohsh arumun/aromnj dhe
Boiaxhi dinte shum mir kt pun/gj, ashtu si dinte se ky emri
yni vjen nga Romanus. Libri i tij ishte shkencor (njeriu ishte nj
erudit si shihet edhe nga Tekstet q i shkroi n pjesn e fundit)
Emrin e shtpis Arumn/arumn, e ktheu q t ket nj
form m t leht pr tu njohur. Se sht kshtu shihet dhe nga
Tekstet, ku Boiaxhi shkruan: (Dialogos) metaxi Enos Romanon
kai enos Graikou/Gesprch zwischen einem Romanen und einem
Griechen. Romani nuk ishte as nj i Roms s vjetr apo s reas edhe nj Romn/rumun i veriut t Danubit (se Boiaxhi e thot
qart se dua t jap ktu Gramatikn e gjuhs maqedonovllahe
shiko m lart). Por argumenti baz sht dhn n serin tjetr
t epiteteve: makedonovlahiki/macedonowlachische. Por se seria
e par ka si radikale fjaln Romanus, kjo seri ka na baz fjaln
vlahu (latin) dhe maqedon, d.m.th. vlahi/vllehe (latini romani)
maqedonian, emr q u japin Arumunve gjith fqinjt! Me kt
rrug, Boiaxhi nuk le asnj dyshim, asnj konfuzion t mundshm.
Gramatika e tij nuk sht nj Gramatike rumune ose maqedonorumune, si e interpreton Perikli Papahaxhi, por sht Gramatik
arumune ose maqedono-vlahe, ashtu si i thot Boiaxhi, me
shum t drejt dhe intuit prej njeriu t ditur. Prandaj themi se
vet titulli q i dha Boixhiu ka fuqin e dokumentimit t aktit
zyrtar q teston individualitetin e Arumunve dhe vendin e tyre
n familjen e madhe t popujve me gjuh romane. N t gjitha
kto i shtohet nj tjetr merit e madhe Boiaxhiut dhe jo m pas
se t tjerat: fakti se ai shkruan librin me alfabetin latin. Dihet
se shkrimet e para n gjuhn ton, q i emrova m sipr, dhe
q doln n shekullin e XVIII, ishin t gjitha me grma greke/
424
i i iir tu secollu XVIII, eara, tute, cu litere greti. Dup

cte timu pn tora, prima oar se scrie cu litere latineti tu
cartea a unui altu Aromnu, Gh. C. Roja, la anu 1809. Roja cu
tute c propune unu alfabetu latinescu, nsu scrie i cu alfabetu
chirilicu, cumu scria ninga tu aelu chiro Romi di la nordulu
a Dunreei. i limba a lui easte multu mintit, easte s-dzemu
aea i easte, romna di tu Dacia cu zboar aromneti. Ti aea
lipseate s-lu consideramu Boiagi, primlu mviatu Aromnu
i introdusi alfabetu latinu tu scrislu aromnescu. Vrnu nu
poate s-dzc ...nu ave alfabetu, tora v alumta s-lu adra,
alfabetu lu avem di la strpaplu a nostru Boiagi: nu avem un
scriari unitar, aest easte sarina a noastr, s-u adrmu. Aest
va s-hib a treia etap di tu istoria a scrisului aromnescu, etapa
di unificare ortografic lingvistic, i va s-dzc aest: tute
variantele di tute graiurile aromneti, fonetice si morfologice,
lipseate si s-reduc la unu numiru adunatu i constantu di
invariante, i, cu vrearea a noastr a tutuloru, s-li zburmu i s-li
scriemu, tut, un turlie, ta s-avemu un limb i scriare unitare.
Cumu dzemu, aestu lucru armne ti adrare.
2. Prefaa scriat di Boiagi easte actulu a ditptariei a
noastre ca poporu cu individualitate proprie tu Peninsula
Balcanic, unu poporu care are limba a lui i care are andreptulu
si s-cultiv tu limba a lui matern. Scrie Boiagi tu Prefa: Iido
limb easte un amprent a spiritlui umanu. Cu catu ma multe
limbe are mviat omlu, ahtu ma multe ciuri va si mvea
s-discid spiritlui a lui i cu ahtu ma multilateralu va s-hib
elu-i. Ti aea, ninga di la Ennius s-ne zborlu aestu veciu:
Quot linquas = linguas calles, tot hominess vales. Ghine ma
aest multilateralitate nu poate s-u agiung vrnu mai cu un
limb, ctu s-hib ea perfect. i, ma diparte: Hotentots s-eara
vlahii i tutu va l armnea ndreptulu i ctiga si s-cultiv tu
Iancu Ballamaci
greqisht. Nga sa dim deri tani, hera e par q shkruhet me grma

latine/latinishte n librin e nj tjetri arumun, Gh. C. Roja, n
vitin 1809.
Rozha me gjith se propozon nj alfabet latin, ai shkruan dhe
me alfabetin Cirilik si shkruanin akoma n at koh rumunt e
veriut t Danubit. Dhe gjuha e tij sht shum e przier, sht
t themi ajo q sht, rumanishtia e Daies me fjal arumanishte.
Prandaj duhet ta konsiderojm Boiaxhiun, t parin t ditur
arumun q prktheu alfabetin latin n shkrimin arumanisht.
Asnj smund t thot nuk keni alfabet, tani luftoni ta bni,
alfabetin e kemi nga strgjyshi yn Boiaxhi: nuk kemi nj shkrim
unitar/t njsuar, kjo sht barra e jon, ta bjm. Kjo do t jet
etapa e tret e historis s shkrimit arumanisht, etapa e unifikimit
ortografik dhe gjuhsor, do t thot kjo:t gjitha variantet e
t gjitha t folmeve arumanishte, fonetike dhe morfologjike,
duhet t reduktohen n nj numr t mbledhur dhe konstant e
t pandryshueshm, q me dshirn ton dhe t t gjithve, ti
flasim dhe ti shkruajm, t gjith, njsoj, q t kemi nj gjuh
dhe shkrim t njsuar/unitar. Si tham kjo pun mbetet pr tu
br.
2. Parathnia e shkruar nga Boiaxhi sht akti i zgjimit ton
si popull me individualitetin e veant n Gadishullin Ballkanik,
nj popull i cili ka gjuhn e tij dhe q ka t drejtn t kultivohet
n gjuhn e tij amtare/materne. Shkruan Boiaxhi n Parathnie:
do gjuh sht nj gjurm e shpirtit human. Sa m shum
gjuh q t dij njeriu aq m shum rrug do t msoj; t hape
shpirtin e tij dhe aq me shum multilateral do t jet ai. Prandaj
akoma nga Enniusi mbahet kjo fjal e vjetr: Quot linquas =
linguas calles, tot homines vales. Mirpo kt multilateralitet
nuk mund ta arrij asnjeri vetm me nj gjuh, sado e sakt q t
jet ajo. Dhe m tej: Hotentots t ishin vlleht dhe tr-tr do
425
limba a loru, calea aea ma buna di tute. Ideili aeste nali, i

eara ideile a chirolui cndu bna nsu, facu di Boiagi unu mare
umanistu a aiei epoci: unu aromnu patriotu i vru si i-mvea
frati di tu Austro-Ungaria i di tu Peninsula Balcanic tu limba
a lor matern.
Pri tu aeste idei, Prefaa la Gramatica a lu Boiagi easte ca
un Memorandum i caft di Lumea European, di la frati di
la limb Latin agiutoru i ndrepturi ta s-nu chear aest limb
sor, aromn. C dze Boiagi: Limbile-surri i li dzsu ma
ninti (italiana, franceza, spaola) eara la origine, tutu ai i ninga
cama multu fr agiutoru si oarfne, cumu s-veade dup vecile
cr a loru; i cu tute aeste, ti exemplu, limba italiana easte
astdz limba general a cnticlui tu tut Europa, as hib c tu
locurile aeale se zburte i se scrie germana, engleza, franceza!
(di tu Prefa).
Prefaa a lu Boiagi easte unu actu culturalu di multu mare
importan ti istoria a culturiei aromne.
tu mbetej e drejta dhe kujdesi t kultivoheshin n gjuhn e tyre,

rrug ajo m e mira e t gjithave. Kto ide t reja, q ishin idet
e kohs kur jetonte ai, e bjn Boiaxhiun nj humanist t madh
t asaj epok: nj arumun patriot q deshi ti, msonte vllezrit
e Austro-Ungaris dhe t Gadishullit Ballkanik n gjuhn e
tyre amtare/materne. Me kto ide Parathnia e Gramatiks
s Boiaxhiut sht si nj Memorandum q krkon nga Bota
Europiane, nga vllezrit e gjuhs Latine ndihm dhe t drejtat
q t mos humbas kjo gjuh motr. Se thot Boiaxhiu: Gjuht
motra, q i thash m lart (italishtia, frngjishtia, spanjishtia),
ishin n origjin po ashtu dhe akoma m shum pa ndihm dhe
t varfra, si duket sipas librave t tyre vjetra; dhe me gjith
kto p.sh. gjuha italiane sht sot gjuha e prgjithshme e kngs/
muziks n t gjith Europn, paka se n ato vende flitej dhe
shkruhej dhe gjermanishtia, anglishtia, frengjishtia (nga HyrjaParathnia). Parathnia e Boiaxhiut sht nj akt kulturor i nj
rndsie t madhe pr historin e kulturs arumune.
3.Textele i ncidu cartea a lu Boiagi suntu originale, nitraduse,

scriate n-proz, i suntu primele texte literare di tu literatura
aromneasc. Scrierile di tu XVIII-lu ecolu (Liturghierlu
aromnescu, Vocabularlu a lu Cavalioti, Noua Pedagogie
a lu Ucuta i Codexulu Dimonie, ma nu cu 10-20 a, di
dauli texte di ma npoi) suntu lucrri cu caracteru didacticu
(vocaburu, reguli ti scriare) i ma multu religiousu (liturghieru,
rugciui, psalmi etc.). Nafoar di Prefaa a lu Ucutu, care easte
un multu muat predic n-proz, i di Lexiconlu tu patru
limbe a lu Daniil, i easte scriatu ca un lucrare n-proz (cu
zboarele ligate tu propozii i fraze), ma scriate unu sum alantu
ca tu un glosaru caf zboru easte tradusu tu patrule limbe:
greasc, aromneasc, vurgreasc i arbiniseasc, scrieri
literare nu avemu pn la Boiagi. Textele a lui, cama multele,
3. Tekstet q mbyllin librin e Boiaxhiut jan origjinale, t

paprkthyera, t shkruara n proz, dhe jan t parat tekste letrare
t letrsis aromneask/arumune. Shkrimet e shek. XVIII
(Liturgjia arumune, Fjalori i Kavaliotit, Pedagogjia e Re e
Ukuts dhe Kodeksi i Dimonies, m i riu me 10-20 vjet, t dy
teksteve t mpasme) jan punime me karakter didaktik (fjalori,
rregullat e shkrimit) jan m shum fetare (Liturgjia/Bibla, lutjet,
psalmet etj.). Jasht Parathnies s Ukuts, q sht nj predikim
shum i bukur n proz, dhe fjalorthi n katr gjuh i Danilit,
q sht shkruar si nj punim n proz (me fjal t lidhura n
fjali dhe fraza, por t shkruara njera nn tjetrn si n nj fjalor
do fjal sht prkthyer n t katra gjuht: greqisht, arumanisht,
bullgarisht dhe shqip), shkrime letrare nuk kemi deri te Boixhiu.
Tekstet e tij, m t shumtat jane dialogje (3/4 e tyre), pjest e tjera
426
Iancu Ballamaci
suntu Dialoguri (3/4 di eale), alanta parte suntu, cumu dzu

ma nsusu, fabule, prvuli i istorii.
Suntu scriate cu multu haze i cu hare; zborlu easte cftatu,
ndziminrile di zboar suntu alapte, mpline di muutea;
autoru easte eruditu, tie multe lucre ma veaci i ma nale,
elemente moralizatoare suntu agiutate di maxime latiniti,
gresti i di zboar veci di aua; istoriile ti poart tu alte ete
i tu alte locuri: cndu Atena, Roma i Londra, cndu tu India a
Braminiloru i tu locurile a Sciloru; oamii ti care istoriseate
suntu cndu filozofi, mvia ca Socratlu, ca Xenofonlu, i ca
Solonlu, i suntu consui ca Pavlu Emiliulu, tira ca Dionisiulu,
ma, di ma multele ori, suntu oami di arad, bu ca prvdzale
bune di pi ning cas, i ari ca pricile di tu padure, di tu fabule.
Boiagi scrie cu doru -cu vreare ti aromname, nsu va s-hib
avdztu, bgatu tu isape, aduchitu, nsu va s-aduc luin i
harau tu casele a aromloru: aest easte intensie, i aest va
s-dzc creaie artistic, ctu modest s-hib ea.
jan, si thash m lart, fabula, prralla, dhe histori. Jan shkruar

me shum lezet/nur dhe gzim; fjala sht e krkuar, qesndisjet
e fjalve jan t zgjedhura, plot me bukuri; autori sht erudit,
di shum gjera t vjetra dhe t reja, elementet moralizuese jan
t ndihmuara me prshtatje nga latinishtia dhe greqishtia, dhe
prej fjalsh t vjetra pleqsh; historira q t mbartin n t tjera
kohra dhe n t tjera vende: kur n Athin, Rom ose n Londr,
kur n Indin e Braminilorit ose n vendet e Sicve; njerzit q
historizojn jan kur filozof, t ditur si Sokrati, Ksenofoni, ose
Soloni, ose jan konsuj si Paul Emiliu, tiran si Dionisi, por m
t shumtat e hers, jan njerz t radhs/t zakonshm, t mir
si kafsht e mira t shtpis, ose t kqinj si egrsirat e pyllit n
prrallat. Boiaxhi shkruan me mall dhe me dashuri pr arumunt/
armnamen, ai do t jet i dgjuar, vn n hesap/i vlersuar, i
kujtuar, ai do t sjell drit dhe gzim n shtpit e arumunve;
ky sht synimi dhe ky do t thot krijim artistik, sado modest
q t jet ai.
4. Plngulu i vrearea a lu Boiagi ti limba i ti oamii i u

zburscu, ta s-nu chear nii ea, nii ei, n se paru astdz, dup
196 di a, cnda le avdzm asear: ti aea cndu nem tu mn
cartea aest, suflitlu a nostru lipseate si s-apleac ai cumu
suflitlu a critinlui se ncin cndu ne tu mn Biblia.
4. E qara dhe dashuria e Boiaxhiut pr gjuhn dhe pr njerzit

q e flasin, q t mos humb as ajo, as ata, na duken sot, pas 196
vitesh, sikur i dgjuam dje: prandaj kur mbajm n dor kt libr,
shpirti yn duhet t prulet ashtu si shpirti i t krishterit prulet
kur mban n dor Bibln/Evangjelien.
MAX DEMETER PEYFUSS:

Doau lucre i si par aleapte la Boiagi. Ninte di tute el ca persoan easte un simbol tr cunutinle a noastre multu
nisigure tr cultura aromn di pri la anlu 1800. Atumea treae, ca una fandazm un professor universitar Dhimiter Boiagiu
prit literatur i un tradueare Evangheliiei, cari easte pri pun tut aht di legendar ca aea al Teodor Cavaioti; daima
citat easte un ediiie tu dzae limbe al Comenius, cari nu vidzu luina a tiparlui vrnoar, ma aeale ma multile publicaii
srbeti al Boiagi (la 1808 prima a lui carte) i Gramatica a lui greasc (1821), pn tu dzlile a noastre di aeale ma
multe tricute cu viderea. Nii macari anlu a moartiei a lui nu easte cunuscut. Anlu i tricu cftai tu matricolile di Pesta:
ntr ai 1840-1843 nu muri vrn Mihail G. Boiagi. Cume s-hib, asndz tim di la don Fves c el s-trdzea dit un
fumeae avuta, cari ninga dit 1780 avea un cas tu Pesta i agiuta la adrea Bisearicei greco-vlah. Pri ning aist, tr
cultura aromn easte characteristic faptul c unlu di drepturile aeale ma hireti a omlui, dreptul la coal tu limba matern,
pri cari Boiagi lu-avea cftat, nii asndz, dup 196 di a tr arom, iuido bneadz ei, nu easte luat tu consideraie. C
ei ma bneadz aest easte tr alvdarea a lor. Di putem si-anvim iva di la Boiagi, atumea aest easte competena a lui
di speialistu, profesionalitatea a lui. Ca si-eara el un alcit -un singuratic, nu vrea eara ricunuscut di contemporai a lui
savan, ntr cari aua lu-aduem aminte mai pri Bartholomus Copitar.
[M.D.P.] Dy gjera m duken t zgjedhura tek Boiaxhiu. Para s gjithash ai si person sht nj simbol i njohurive
tona shum t pasigurta pr kulturn arumune q prej v.1800. Athere kalonte si nj fantazm nj profesor universitar
Dhimiter Boiaxhiu npr letrsi dhe nj prkthim i Bibls/Evangjelies, e cila sht sado pak po aq legjendare si ajo e
Teodor Kavaliotit; pra, i lexuar sht nj botim n 10 gjuh i Komeniusit, q nuk pa dritn e botimit asnjher, por ato
m t shumtat publikime srbisht t Boiaxhiut (m 1808 libri i tij i par) dhe Gramatika e tij greqisht (1821), deri
n ditt tona prej atyre shum her qen kaluar sykalimthi. As bile viti i vdekjes s tij nuk sht i njohur. Vitin q kaloi
krkova n regjistrat e Pests: n v. 1840-1843 nuk vdiq asnj Mihail G. Boiaxhi. Sidoqoft, dim nga don Fves
se ai hiqej nga nj familje e pasur, e cila nga v.1780 kishte nj shtpi n Pesta dhe ndihmonte n ndrtimin e Kishs
Greko-Vllahe. Pran ksaj, pr kulturn arumune sht karakteristik fakti se nj prej t drejtave ato m t nevojshmet,
e drejta n shkoll n gjuhn amtare, t ciln Boiaxhiu e kishte krkuar, as sot, mbas 196 vitesh pr arumunt, kudo
q jetojn nuk sht marr n konsiderat. Q ata po jetojn kjo sht pr meritn e tyre. Q mundemi t msojme
dika nga Boiaxhiu, athere kjo sht zotsia e tij prej specialisti, profesionaliteti i tij. Q t ishte ai nj i mendur dhe
nj i vetmuar, nuk do t donte t ishte rinjohur prej bashkkohsve t tij t ditur, ndrmjet t cilve ktu sjellim ndr
mend vetm Bartholomeus Kopitar.
427
428
Iancu Ballamaci
HANS MARTIN GAUGER:

Citinda zboarli ghini minduiti cari fur scrise di tinisii a mei colegi tr Gramatica macedo-romn al Boiagi, nu
pot di ct s-amu idyea mindueare. Ma, u spun aoa, cu mult for. Gramatica aest s-aleadze prit raionalitatea a ei i prit
spiritlu di observaie. Deapoea, mai c ea easti prima, easti un monumentu -numa cum fu adrat ma, la general zburnda,
ma easti prima. Prindi s-adavgu c ea ii tu migdane cu multu ma ninte (ca german i mindueti la aest fr s-vrei) di
moartea al Goethe. Cu multu ma ninte -di Gramatica a limbelor romanie al Friedrich Diez, cu cari, la anlu 1836, ahurhi
intereslu tiinific cu sensu ma ristrnsu tr limbele romanie. i exemplul al Boiagi n spuni c lucrrli di nintea al Diez
nu pot s-hib tricuti cu videarea. Pi scurtu, easti limpidi: Gramatica macedo-romn prindi s-hib reeditat.
[H.M.G.] Duke lexuar fjalt e mir menduara t cilat ishin shkruar nga t nderuarit e mi koleg pr Gramatikn
maqedo-romn t Boiaxhiut, nuk mund t mos kem t njjtin mendim. Por, e tregoj ktu, me shum forc. Kjo
Gramatik dallohet pr racionalitetin e saj dhe pr shpirtin e mbikqyrjes/observacionit. Pastaj, vetm se ajo sht e
para, sht nj monument dhe jo vetm sesi ishte ndrtuar, por, n prgjithsi duke folur, ajo sht e para. Duhet t
shtoj se ajo doli n drit/mejdan, shum m prpara (si gjerman q mendon n kt pa dashur) sesa vdekja e Goethes.
Shum m prpara se edhe prej Gramatikave t gjuhve romane t Friedrich Diez, me t cilat filloi interesi shken
cor me sens m t theksuar pr gjuht romane. Dhe shembulli i Boiaxhiut tregon se punimet e mparshme t Diezit
nuk mund t jen kaluar me nj t par. Shkurt, sht e qart Gramatika maqedo-romn duhet t jet e ribotuar.
RUPPRECHT ROHR:
Gramatica aromn al Boiagi, dit bitisita a etiei 18 nu easti important mai tr istoria a limbei aromne ma -ti
istoria a culturiei aromne; c, prit codificarea aromniei s-prub contiina c tu locurli di la sud di Dunre s zbura un
limb romanic, cari, cu tuti c eara apruchiat di aea di la nord di Dunre, avea structurli a ei fono-morfologie i lexicale.
Aest vrea s-dzc, ai cum u spun i zboarle al Boiagi tu Prefaa dit Gramatica, c deadun, cu aest contiina di limb
exist -un contiina di cultur ahorea, i c aromii pi bun ndriptate s-adukir c avur din-poia a lor cultura
roman, ai cum mrtiriseate i scriearea latineasc al Boiagi; alt dict aea greac cari eara arspndit atumea, alt dict
scriearea irilic di atumea tu Moldova i Valahia. Tr tuti aesti, minduescu, c publicarea Gramaticei Aromne scris di
Boiagi, poati s-hib adukit -ca un borgi, tr si s-da a limbei i a culturei aromne tu Europa, loclu pri cari-l caft az
pi bun ndriptate s-pri cari are ndreptu s-lu aib: s-hib tiisit tu coal -educaie, tu administraie, la activitli culturale,
soiale i economie dit statili iu bneadz Aromi ai cum tu dzlili a noastri easti -vrearea a Europiei Comune.
[R.R.] Gramatika Arumune e Boiaxhiut, e fundit t shek. 18 nuk sht e rndsishme vetm pr historin
e gjuhs arumune, por edhe pr historin e kultures arumune; sepse me kodifiklimin e arumanishtes/vllahishtes, u
brumos ndrgjegjja se n vendet e jugut t Danubit flitej nj gjuh romane/romanike, e cila megjithse ishte e afrt
me at t veriut t Danubit, kishte strukturat e saj fono-morfologjike dhe leksikore. Kjo do t thoshte, ashtu si e
tregojn dhe fjalt e Boiaxhiut n Parathnien e Gramatiks, se, s bashku me kt ndrgjegje t gjuhs ekziston
dhe nj ndrgjegje e kulturs s veant dhe se Arumunt/Vlleht n t drejtn e mir t tyre-u kujtuan se patn
mbrapa tyre kulturn romane, ashtu si dshmon dhe t shkruarit latinisht t Boiaxhiut; tjetr nga ajo greke e cila
ishte shprndar/prhapur athere, tjetr nga shkrimi cirilik i athershm n Moldavi dhe Valahi. Pr t gjitha kto,
mendoj se, Botimi i Gramatiks Arumune/Aromn
shkruar nga Boiaxhi, mund t jet kuptuar dhe si nj borxh, q ti jepet gjuhs dhe kulturs arumune/aromn
n Europ, vendi nprmjet t cilit krkojn sot me t drejtn e mir dhe q kan t drejt ta ken: t jet e nderuar n
shkoll dhe arsim, n administrat, n aktivitetet kulturore, sociale dhe ekonomike nga shtetet ku banojn arumunt/
vlleht-ashtu si sht n ditt tona edhe dshira e Europs s Bashkuar.
JOHN NANDRIS:
Easte un evenimentu i un aciune multu bun c aest lucrare veade diznou luina a tiprlui. Gramatica Aromn
ic Macedo-romn fu un contribuie multu mare tr un ma bun cunuteare a latinittiei balcanice a Aromlor. Fu
adrat di Boiagi, cari fu professor di greaca la Liceulu di Viena, i reflect influena al Petru Maior i a latinitilor Ardeleni.
Titlul a lucrriei tu el isui aspune c easte contientu di importana a ligturei a limbiliei cu latina. Aromi aspusir
un niminat tiisie a faptului c di limba a lor latin easte interesat tiina i c easte un parte mare a identitatiei a lor.
Puni popoare balcanice avur tihea-s-cunoasc ahte limbe ca vlahii, i cari pot s-egaleadz istoria a lor, adueare aminte
tu publicatii. Ei nhiinar ma multe tipografi tu centre a culturiei vlahe, cum fur Moscopolea, Bitolia i Viena, a cror
producii nu fur ma tu limba a lor. Vrearea s-fac publicaii aromne (dzuare i reviste) s-ne pn tu dzua di az tu
Germania, Frana i U.S.A.: Zborlu a nostru, Frndza vlah, Tr armnami. Scriarea savant tr limb easte dus ma
diparte tu opera ali Matilda Caragiu Marioeanu -altor mul. Limba zburat easte un ceaie important s-di ananghe
tr identitate la carie grupu uminescu. Easte n speial multu limpide cndu, ca tu cazlu a aromniei, suntu chiedii tr
createrea liber a limbiei scriate. Nscnte di aeste suntu impuse di nafoar; ma altile strag dit cftri di nuntru tr
standardizarea a ortografiiei i a scriariei, cari ies la videare troar e s-fac studii lingvistice. Putem s-mutrim npoi la
operile a oamilor cum easte Boiagi, tr loarea di curaju la ahtare lucrare.
429
430
Iancu Ballamaci
[ J.N.] sht nj eveniment/ngjarje dhe nj veprim shum i mir se ky punim shikon srish dritn e botimit.
Gramatika Arumune ose maqedo-rumune/romn qe nj kontribut shum i madh pr nj njohje m t mir
t latinitetit Ballkanik t arumunve. Qe br nga Boiaxhiu, i cili ishte profesor i greqishtes n liceun e Viens,
dhe reflektoi influencn e Petru Maiorit dhe t latinistve Ardelian. Titulli i punimit tek ai vet tregon se sht i
ndrgjegjshm pr rndsin e lidhjeve t gjuhs me latinishten/latinen. Arumunt treguan nj nderim t veant
faktit se pr gjuhn e tyre sht interesuar shkenca dhe se sht nj pjes e madhe e identitetit t tyre. Pak popuj
ballkanike patn fatin t njohin aq gjuh sa Vlleht, dhe q mund t barazojn historin e tyre,kujtimet n botime. Ata
themeluan m shum shtypshkronja n qendrat e kulturs vllahe, si qen Voskopoja, Bitola/Manastiri dhe Viena,
produktet e t cilave nuk qen vetm n gjuhn e tyre. Dshira t bhet, botime arumune (t prditshme dhe revista)
mbahen deri n ditt e sotme n Gjermani, Franc dhe n SH.B.A.: Fjala jon, Fleta Vllahe, Pr armnamen.
T shkruarit shkencor pr gjuhn sht shpn m tej/larg n veprn e Matilda Karaxhiut Marioceanut dhe shum
t tjerve. Gjuha e folur sht nj ky i rndsishm dhe pr nevojn e identitetit n do grup njerzor. sht nj e
veant shum e qart kur, si n rastin e arumanishtes, jan pengesa pr rritjen e lir t gjuhs s shkruar. Disa nga
kto jan t imponuara nga jasht; por t tjerat hiqen pr krkesat nga brenda pr standartizimin e ortografis dhe t
shkrimit, q dalin n dukje prnjheresh, se bhen studime gjuhsore. Mund t shikojm prsri n veprat e njerzve
si sht Boiaxhi, pr t marr kurajo n t tilla punime.
431
A LFA B E T UL T RA D I I O NA L
A RO M N - M AC ED O N OV LA H
a , , b, c , c h , d , d h , d z , e , f, g, g h , h , i , j , k , l , , m , n , ,
o, p, r, s , , t , t h , , u , v, w, x , y, z
Aromne(a)ti Arbinuse(a)ti
cicegi
ge
gh
dz
ch
j
i
e
xhi
xhe
gj
c
sh
ks
lj
x
q
zh

Avdhela Metoda Aromana

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Avdhela Metoda Aromana

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

BIBLIOTECA CULTURII AROMANE

Metoda Aromn / Vlah Aromanian Method Metoda Arumune / Vllahe

Nscnti expresiuni comuni

Prima (prota) mncari

Ecuivalenti aromne(a)ti pi arbinuse(a)ti /i engleze(a)ti

Ecuivalenti aromne(a)ti pi arbinuse(a)ti /i engleze(a)ti

Ecuivalenti aromne(a)ti pi arbinuse(a)ti /i engleze(a)ti

101 / Lexia 16 (asisprdzai)

Ecuivalenti engleze(a)ti pi aromne(a)ti /i arbinuse(a)ti

107 / Lexia 17 (aptisprdzai)

Limba Italiana / Gjuha Italiane

113 / Lexia 18 (optusprdzai)

Artili figurative /i muzica

119 / Lexia 19 (nousprdzai)

Limba Aromn/Vlah / Gjuha Arumune/Vllahe

125 / Lexia 20 (yinyi)

131 / Lexia 21 (unsprvinvi)

135 / Lexia 22 (doausprvinvi)

Amnat ti/tr tu/tru lucru / Von pr n pun

147 / Lexia 24 (patrusprvinvi)

Ecuivalenti engleze(a)ti pi aromne(a)ti /i arbinuse(a)ti

153 / Lexia 25 (inisprvinvi)

Ecuivalenti aromne(a)ti pi arbinuse(a)ti /i engleze(a)ti

161 / Lexia 27 (aptisprvinvi)

Ti/tr Limba Aromn / Gjuha Arumune / Aromanian Language

Metoda Aromn / Vlah Aromanian Method Metoda Arumune / Vllahe

169 / Lexia 29 (nousprvinvi)

Gramatica morfologia / Gramatika dhe morfologja / The Grammar and morphology

173 / Lexia 30 (treidz)

Ecuivalenti engleze(a)ti pi aromne(a)ti /i arbinuse(a)ti

177 / Lexia 31 (treidziun)

Compararea cu Romna / Krahasimi me Rumanishten / Comparison with Romanian

183 / Lexia 32 (treidzidou)

197 / Lexia 34 (treidzipatru)

219 / Lexia 37 (treidziapti)

233 / Lexia 39 (treidzinou)

245 / Lexia 41 (patrudziun)

255 / Lexia 42 (patrudzidoau)

Ecuivalenti aromne(a)ti pi arbinuse(a)ti /i engleze(a)ti

273 / Lexia 44 (patrudzipatru)

297 / Lexia 47 (patrudziapti)

307 / Lexia 48 (patrudzioptu)

313 / Lexia 49 (patrudzinou)

325 / Lexia 51 (inidziun)

331 / Lexia 52 (inidzidoau)

345 / Lexia 54 (inidzipatru)

Un videari istoric: Suatili aromni/macedono-romni dit America

351 / Lexia 55 (inidziini)

361 / Lexia 57 (inidziapti)

373 / Lexia 59 (inidzinou)

385 / Lexic (Parti di lexic)

405 / Di la Iancu Ballamaci: Aromnili di Albania

421 / Di la Academiciana Matilda Caragiu Marioeanu:

Metoda Aromn / Vlah Aromanian Method Metoda Arumune / Vllahe

Metoda esti bilingv:

Metoda Aromn / Vlah Aromanian Method Metoda Arumune / Vllahe

Metoda sht dygjuhshe:

Metoda Aromn / Vlah Aromanian Method Metoda Arumune / Vllahe

Mintimenlu latin dzsi:

I menuri latin tha:

caft s-n li ascund!

How? How are you?

Cum? Cum et?

What is your name?

Metoda Aromn / Vlah Aromanian Method Metoda Arumune / Vllahe

Metoda Aromn / Vlah Aromanian Method Metoda Arumune / Vllahe

Metoda Aromn / Vlah Aromanian Method Metoda Arumune / Vllahe

Metoda Aromn / Vlah Aromanian Method Metoda Arumune / Vllahe

Metoda Aromn / Vlah Aromanian Method Metoda Arumune / Vllahe

Metoda Aromn / Vlah Aromanian Method Metoda Arumune / Vllahe

Metoda Aromn / Vlah Aromanian Method Metoda Arumune / Vllahe

Metoda Aromn / Vlah Aromanian Method Metoda Arumune / Vllahe

Metoda Aromn / Vlah Aromanian Method Metoda Arumune / Vllahe