You are on page 1of 222

NAZWY i TERMINY

S 600. NAZWY i TERMINY


a – l'd, ziemia, germ. land ˘ s=aw. `ja, `ia, jak
=ac. est ˘ pol. jest; Anglia, Bu=garia, Francja,
4. A. archimadryta Monasteru Czudowa, zatem
patriarcha ca=ej Rusi, po 7198 ]1690\.08.24.
Adul ]tatar.\ – chan tatarski 6867 ]1359\;
Grecja, Hiszpania, Holandia, Rosja, Skitia, S=o- z Mamajem najecha= rejon g[rnej Wo=gi.
wacja, Szkocja, Szwecja, `ski, `ska, ]jak Polska, adunc ]ang. ¯ =ac. aduncus\ – hak, zahaczy:,
ziemski\, ska=a, skiba, kamie<, itp.; zgi': ]si"\, skrzywi: ]si"\;
˚e ]woda i powietrze\ AE ]gr. aer\. anglosas. adun, adune ]ze wzg[rza\ ¯ a ]z, ze\ %
aa ]dun.\ – ma=a rzeka, strumyk. dune ]w dope=niaczu& wzg[rza\ ¯ dun ]mianownik
Lit. rz. Aa – g[rny odcinek rz. Musza, Swenta. wzg[rze, pag[rek\; w cerk. cyrylicy pod 6453
Aachen lub Akwizgran – miasto w zach. Niem- ]945 r.\ goth. Adun ¯ un ]m=ody\ ˘ s=aw. junosza,
czech, w pobli/u granicy z Belgi' i Holandi'; pol. junak, juncia; por. Akun.
nazwy t o / s a m e ze sob' ]aa – ma=a rzeka, Aeksenopont ]˚Mazur. ltpsc Aeksenopont\ –
strumyk; aqua – =ac. woda\; franc. Aix-la-Chapelle Morze Czarne; znane tak/e jako Pont, Euksino-
– potencjalna mo/liwo>: b="du. pont – nazwy greckiego pochodzenia, podobnie
Aawierko ¯ hebr. Ahab ]brat ojca, stryj\; jak ˚Korsu< ¯ gr. chersonesos ]p[=wysep\, po-
1. biblijny z=y kr[l Izraela, }w przen.| wywiedziony zosta=e po staro/. kolonii greckiej na Krymie.
na manowce przez /on" Jezebel. Aepa lub Ajepa ]s=aw. Aepa\ – chan po=owiecki
Stary Testament, ¡ Kr[l[w 16&22. otruty 1117 przez bu=garskiego kniazia.
2. Awerkij, erapolski cudotw[rca, wy>wi"cony 0448-00-83 z odsy=k' do 0001-02-przypis 285
6656 ]1148\& „tego roku by= ju/ w >wi"tych ojciec Afrikija ]s=aw. Afrikia\ ˚Thrakia, pol. Tracja,
nasz, “rawnoaposto=om” ]zr[wnany z aposto=a- podgrodzie Konstantynopola 6622 ]1114\.
mi\ Awerkija, erapolskiego cudotw[rc".”, Agapij ]Agapius$, ˚Mazur. ltpsc Agapij\ –
3. latopis Awierki i Panc., poz. lit. 0001-32.2.B mi=owany, ukochany; gr. agape ]mi=o>:\.
Aawram ˚Abraham. Agaria – gr[d w Sarmacji ˘ gr. agaricon ˘
Abdul ]tur.\ – z rodu cara tureckiego w Kazaniu; =ac. agaricum ]grzyb drzewny\, o Tatarach&
„...Obreimow syn Abduletiw...” 6994. i zagnavw[ okaannya Agar≥ny.
Abezy ]wo=. v= |bezy, ros. abazincy, obezy\ Agata ]pol.\ – dobro(:; gr. agathos ]dobro(:\ ˘
p=n.-kaukazki lud, pokr. Czerkasom; Agathe, =ac., ang. Agatha, ros. Agaf;q-Agatha;
v= |bezy za 'el≠znya vrata. ˚/elazne. 1. A. ¯ Wo=od. Monom. †1135, /on' Wsewo-
Abraham ]s=aw. Avraam=\ – hebr. ojciec wielu; =odka, ma=/. 1115,
Aawramij ze Smole<ska ]Avraamij Smolen- 2. A. ¯ Swiatos=aw †1208, kn. W=odzim. Wo=,
skij\ – pierwszy igumen w Smole<sku od kt[rego i Perem., /on' Konrada maz. zabitego 1247,
nazwano monaster Awrama ]Avraamievyj\ na ma=/e<stwo zawarte w 1207.
pocz. XIII wieku; franc. i ang. Abraham. Agaphonik 5803 ]˚Mazur. ltpsc Agafonik\.
Achkira ]˚Mazur. ltpsc Axkira Galatskiœ\ – An- Agathon ]gr.\ – wielce dobry; agathos % on;
kara ]Angora\ w centr. Turcji; r[/ne od ˚Agkira. imi" papie/a 678–682, ˚wielko>:.
Achmet ]˚Mazur. ltpsc Maxmed, Axmet, Axmat\ – Agathopud 5800 ]˚Mazur. ltpsc Agafopud\.
˚Ahmed, car turecki 6973–6994. Agkira ]˚Mazur. ltpsc Agkira\ – Ankora ]dzi> Iznik\,
Achmy/ ]˚Mazur. ltpsc Axmy'\ – Ahmys; n(jez. Askanios ¯ gr. ankyra ]kotwica\, =ac. ancora,
s=aw. s/, chh, uy ˘ kumuzkumys; ang. anchor. R[/ne od ˚Achkira Galacka.
pose= }Wielkiej| Ordy 6830. 0001-31.1-83 Agnieszka ]pol.\ – ognista, w przen. pe=na tem-
ad ]=ac. abdomen\ – brzuch ˘ pol. z % ad ]ty=\. peramentu, werwy; sanskryt agnis ]ogie<\;
W Powie>ci wrem. let pod r. 6453 ]945\& Alwad, Adun 1. A. ¿1090–†1126(27, c. W=adys=awa
]un – m=ody ˘ junosza, junak\, Adulb. Hermana ¿1043–†1102,
Adam ]og[lnoeurop.\ – stworzenie ludzkie; 2. A. ¿1137(38, † po 1182, c. Boles=awa
hebr. adam ˘ gr., =ac., starofranc., >redniow. ang. i K"dzierzawego ¿1125–†1173,
ang. Adam, i inne, staroros. Adam=-Adam. Agrippina ]s=aw. Agrippina\ – 1. matka Nerona
Adolf starogerm. Adolf, Adulf ^ adal % wolf dos=. 15$–59 A.D., 2. Rostis=awowna, matka Ingwara
szlachetny wilk }je/eli wilk mo/e by: szlachetny|; Ingorewicza, zabita w Rezaniu, po zdobyciu gro-
=ac. Adolphus, ˚olf, ulv; du przez si=y Batego, zim' 1236 kalend. julian.
rycerz Adolf Winthimel z bratem, 1304. Ahmed ]˚Mazur. ltpsc Maxmed, Axmet, Axmat\
Adrian ]ang.-pol.\ – wielka woda; – car turecki Wielkiej Ordy 6973–6994, s. Kaczim
=ac. Adrianus, Hadrianus ¯ Adria, Hadria Ahmeda, pobity 6973 nad Donem przez Azi-
]dwa w=oskie miasta\ ¯ hydr, adr, odr ]woda\ Gireja; TD. 0001-31.1-110, 115-117
% an ]wielk-i(a(ie\ ˘ Adriatyk, Odra, modry; Ajdar ]tur.\ – carewicz turecki z Kazania, 6994.
1. A. 76–†138 A.D., imper. Rzymu 117–138, Akakij ]˚Mazur. ltpsc Akakij\ – akacja;
2. A. imi" kilku papie/y& Adrian IV 1154–1159, gr. akakios ˘ =ac.-ang. acacia.
3. A. popowicz ]s. popa\, 1237, kt[ry zaj'= si" Akepsima 5813 ]˚Mazur. ltpsc Akepsima\.
cia=em zabitego Wasilka Konstantinowicza, po- Akindin ]s=aw. Akindin=\ – archimadryta Pe-
rzuconego przez Tatar[w w Szer<skim lesie. czerskiego Monasteru, ok. 1160. 0448-00-178
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
Akim ]s=aw. Akim, Œkim\ – archiepiskop Nowo- stykaj'cy si" z Adriatykiem na zachodzie, Grecj'
gr. Wlk., †1030; po nim Ephraim, jego ucze<. na p=d., Macedoni' na wsch., i Jugos=awi' na
0448-00-377 cytuj'c 0001-05-126; p=n. ]Bo>ni' i Serbi'\, stolic' Tirana; wiara
˚Jakim ¯ arab. hakim ]m'dry, o>wiecony; rz'dca\. mahometa<ska ¯ Mohammed; j"zyk nale/y do
akwilejski ]wo=. œvlenskπi\ – Akwileia ¯ aqua, indo-europejskiego, ale nie obj"ty izoglos' z
gr[d n(Adriatykiem; biskupi akwilejscy byli auto- /adnym innym ]nie nale/y do /adnej grupy\;
kefalnymi i mieli tytu= patryiarchy 0002-05; al ]ziemia\ % ba ]woda\ % ania ]ksi"stwo\;
gr. kephale ]g=owa\ ˘ gr. kephalikos ˘ =ac. cepha- woda-ziemia cz"ste w nazwach georgaficznych,
licus ˘ ros. kefalnyi-kefalny, ˚Aquileia. w tym Bask ¯ ba ]woda\ % sk ]˚ziemia\.
Akun – synowiec Igora ]bratanek, syn brata\, Albert ]germ.\ – ja>niepan ¯ adal % berath ]ja>nie\.
wymieniony pod 6453& Akun ¯ Ak % un, gdzie& ˚Olbracht, Olbrycht.
ak ]syn\, `un skr. unosza ]junior, m=ody\; ald, eld ]goth.\, eald ]anglosas\ – stary;
Akun – m=ody Ak ]syn\, ˚Jakun. Powie>: wrem. let pod r. 6453 ]w rzecz. 941\&
Por. Sweneld, gdzie& `eld, `old ]senior, stary, skr. Aldan ¯ ald % an ]wielki\, Roald, Ruald, Igeld.
Sr.\; Sweneld – Swen senior; Witold.... Aleham ]˚Mazur. ltpsc Alegama poimawa\
Roku 6532 „...Jaros=aw }M'dry †1054| wi"c na- – Aleham, car Turk[w z Kazania; 6995 ]1487\,
szed= na niego }na Mstis=awa| z Jakupom Ílepym lipca 09, wojewodowie wielkiego kniazia }Iwana
wara/skim.” 0001-31.1.-52, pisownia 1683-1691. Wasilewicza|, Dani= Che=mski i inni, zdobyli bu=
b='d w ros. np ]np\& Jakunom Ílepym, -garski gr[d Kaza<, i pochwycili cara kaza<skiego
]A ˘ Œ\& Akun ˘ Jakun ˘ Jakup. Alehama, z carow', matk' jego, bra:mi i dzie:mi,
Alaryk ]pol.\ – imiona dw[ch kr[l[w Wizygot[w& i wszystkich przywiedli wielkiemu kniaziowi do
1. A. ur. w po=. IV wieku, zmar= 410 w Cosenza; Moskwy. 0001-31.1-117
kr[l Wizygot[w, wspomniany po raz pierwszy Rosjanie 1968, w indeksie imion, “poprawili”&
394 gdy Theodosius Wielki da= mu dowodzi: Aleham ˘ Ali-chan, s=aw. G lub H ˘ Ch; M ˘ N, E ˘ I,
gotyckimi posi=kami. Niezgody pomi"dzy Arka- jedna zmiana jest mo/liwa, ale dwie ]i wi"cej\ – nie-
diuszem i Honoriuszem – synami Teodosiusza, dopuszczalne w tak kr[tkiej nazwie; ponadto...
«chan» jest tytu=em tatarskim, «car» – tureckim, ˚Abdul,
natchn"=y Alaryka my>l', by zaatakowa: Rzym-
Ahmed, Mustafa, Obre ]i Obry\;
skie Imperium. bez sensu u/ywa: dw[ch tytu=[w jednocze>nie, by=oby&
W 396 szala= w Grecji, sk'd zosta= wywiedzio- ª...i cara kazanskago Ali-chana poimasza...º.
ny przez rzymskiego genera=a Stilicho, lecz Aleksander ]s=aw.-bia=orus.-ros. 1430–1550&
tajemniczo cofn'= si" do ˚Illyrii }n(Adriatykiem|. Alksandr=, Alekandr=, Aleksandr-o/=/;,
Arkadiusz, wystraszony jego sukcesem – mia- Aleksan=dr, Al≠k=sandr=, Alendr;,
nowa= go gowernorem ]rz'dc'\, W 400 dokona= Alπksandr-=/; Alsandro, Olel;ko,
inwazji Italii, lecz }zn[w| pokonany 403 przez Olksandr-=/o, Olek;sandr=, Oleksan;dr=,
Stilicho pod Pollentia – zmuszony zosta= przej>: Ol≠k=sandr=, Alexander\
od Arkadiusza do us=ug dla Honoriusza za cen" Rosjanie wymienili wszystkie greckie litery «ksi»
4000 funt[w z=ota. Honoriusz nie wyp=aci= sumy, ]˚\, jeden znak, na «k-s» ]ks\ w gra/dance.
Alaryk dokona= drugiej inwazji Italii, oblega= Aleksander Newski ]¿`1220–†1263 nojabra 14,
kr[tko Rom" ]gr[d Rzym\. Pierwszy raz gr[d w 1225 mia= ok. 5 lat\; ¯ rz. Newo, bitwa z Teuto-
oszcz"dzono, 408, bo wykupi= si" wielk' sum', nami, na lodzie jez. Czudskiego ]Pejpus\, 5 ]1$\
drugim razem, 409, podda= si" i Honoriusza apriela ]kwietnia\ 1242, “lodowe pobojowisko”;
obalono, lecz wkr[tce potem odzyska= w=adz". A. ¯ Jaros=aw †1245 wlk. knia{, i Feodosja
W czasie trzeciego obl"/enia, Roma zosta=a ]Theodozja\ ¯ Wsewo=od Bolszoe Gniezdo
zdobyta 24 sierpnia 410, i rabowana przez 6 ]Wielkie Gniazdo\ wlk. knia{ ¿1154–†1212;
dni. Alaryk robi= wszystko, co w jego mocy, by /on' A. – c[rka Braczes=awa po=ockiego, kilku
poskromi: gwa=ty jego podw=adnych. braci, w tym Konstantin i Jaros=aw “Athanasij”;
Opu>ci= Rzym z zamiarem ujarzmienia Sycylii i A. w 1262 pojecha= do Z=otej Ordy ]Tatar[w\.
Afryki, lecz zmar= 410 w Cosenza. Aleksandros ]gr.\ – dos=. obro<ca cz=owieka;
2. A. kr[l Wizygot[w 484–†507; jego pokojowy alexein ]broni:\ % aner, andros ]cz=owiek\;
charakter sk=oni= Klowisa ]ang. Clovis\, kr[la franc. Alexandre, ital. Alessandro, hiszp. Alejan-
Frank[w, do inwazji kr[lestwa Wizygot[w. W dro; >redniow. s=aw. |leksandr=, |leg=,
bitwie 507 A.D. pod Poictries, Alaryk zosta= Aleksandr=, pol. Aleksander, zdrobn. Olek;
zabity, a jego armia rozgromiona. 1. A. 356–†323 B.C., zwany Wielkim, kr[l Ma-
Breviariun Alaricianum, kodeks praw, wypisany cedonii 336–323; imiona imperator[w, wodz[w,
z rzymskich {r[de=, zebrany przez rzymskich ksi'/'t, kniazi[w,
prawnik[w, na polecenie kr[la Alaryka. 2. A., powszechne imiona kleru& igumen[w,
T=umaczy=em z American Int’l Encyclopedia, patriarch[w, metropolit[w, m"czennik[w,
ang. Alaric, King of Visigoths; 3. A. Popowicz zabity w bitwie na ˚Ka=kach,
Alamanni, Alemanni % ryk ]kr[l\, ˚ryk. 4. A. kn. Be=za na Wo=yniu, stryjeczny brat i
Albania ]og[lnoeurop.\ – kraj w zach. Ba=kanach, oponent Dani=y wo=. †1264, brat Wsewo=oda
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
z Czerwna i Be=za 1211 ¯ Wsewo=od z Be=za abecad=o ¯ A, B, C, D % =o ]wi"cej, rzecz\.
¯ Mstis=aw Chrobry †1172 ¯ Izas=aw z Kijowa Dla Europejczyk[w wa/nymi s'& alfabet hebraj-
1146–†1154. ski, fenicki ]oba bazuj'ce na egipskich hierogli-
Aleksej ]ros. Aleksej\ – pomoc; gr. alexein fach\, grecki, =aci<ski, runiczny, gotycki, arme<-
]broni:\ ˘ Alexis ˘ =ac. Alexius, ang. Alexis; ski ]j. arm. pokrewny gr.\, i kolejno>: s=awia<skiej
1. A., powszechne imi" kleru& protopop[w, epi- cyrylicy, zwanej azbuk' ¯ Az % Buki.
skop[w, archiepiskop[w& archiepiskop nowogr., Wed=ug mego os'du, staro/ytni starali si" po-
episkop nowogr. i pskowski, episkop suzdalski, ='czy: dwie koncepcje jednocze>nie& u=o/y:
metropolita kijowski i ca=ej Rusi; kolejno>: wed=ug przechodzenia d{wi"k[w,
ojciec nasz – Sawa, pierwszy archiepiskop i jednych w drugie, oraz – by: mo/e – zaszyfrowa:
nauczyciel Serbii, wy>wi"cony 6711 ]1203 lub warto>ci staro/ytnego >wiata, jak b[g ]na pocz't-
1211, za car[w& Alekseja Duki i Theodora Laskara ku& B, G, D\, cz=owiek ]na ko<cu& T, U, W\; tak/e,
}Lascaris 1206–†1222|. 0001-31.1-67 kszta=ty znak[w s' symbolami s=[w, d{wi"ki te
2. A., imi" imperator[w ]cesarzy\ bizant.& je pocz'tkuj', jak «b» ¯ beth ]dom w j. fenickim
A. ˚Komnin ]Komnenos\ ¿1048–†1118, i hebrajskim\ ˘ gr. beta; «m» ¯ mim ]woda w j.
A. III 1195–1203, zmar= 1210, hebr.\; «o» ]oko w j. hebr.\.
A. IV 1203–1204, stracony 1204, Pierwotny alfabet grecki sk=ada= si" z 16 zna-
A. V 1204, stracony 1204, k[w u=o/onych w 4 rz"dy po cztery znaki w
3. A. imiona rosyjskich car[w i carewicz[w& rz"dzie.
A. Aleksejewicz – syn cara Alekseja Michaj=owi- Alfabet by= bardzo kr[tki – ubogi w liczbie liter,
cza, A. Petrowicz, carewicz, syn Piotra ¡, nie zawiera= te/ samog=osek, i – przez to – nie-
4. oleksij Oreszek 1224, 0001-02-751 kt[re znaki czytano r[/norako, zw=aszcza B ^
Aleman ]germ.\ ¯ Alamanni, Alemanni szczep B, W, + zbli/one do U, grecko-celtycko-rosyjska
kt[ry najecha= i osiedli= si" w Alzacji i cz">ci sk=onno>:.
Szwajcarii na pocz. V w. A.D., podbity przez Samog=oski dostawiono p[{niej, rozpoczyna-
Clovisa w 496; j'c ka/dy rz'd czterech znak[w po jednej; w
waleczny rycerz Aleman 1254, ze ?mudzi, kt[ry ten spos[b zosta=y rozrzucone, po rozpisaniu
d'sa= si" na Mendoga ]Myndowe\, za przyj"cie alfabetu w lini", szereg, lub ci'g.
wiary katolickiej ]Alnpek, str. 46, za kt[rym Voigt, A B G D H
t. III, str. 66\; Aleman... ˚Palemon.
rzeka& germ. Alle, pol. +yna ]dop=yw Prego=y\. I K L M N
Alemanni, Alamanni ]germ.\ – zwi'zek kilku ger- O P R S T
ma<skich szczep[w zamieszkuj'cy ziemie Y F X C V
s'siaduj'ce z Imperium Rzymskim. W alfabecie greckim znak I reprezentowa= E, a
Po kilku pora/kach z armiami Rzymu, ustano- znak Y, w zamy>le – tak/e U, jak wynika z ze-
wili ksi"stwo zwane Alemannia lub Szwabia. stawienia, ale w praktyce O reprezentowa=o U,
Od Alemanii Francuzi wywiedli imi" dla Niem- na podstawie du/ej liczby i por[wna<. Od do=u,
c[w& Allemands i Allemagne, jakkolwiek, >ci>le czyli od ko<ca& ]Y ^ U\O]I ^ E\A.
m[wi'c, jedynie wsp[=cze>ni Szwaby, Bawarzy, Alfabet rozpoczyna samog=oska A, najm=odsza,
i p[=nocni Szwajcarzy s' w=a>ciwymi potomkami wytworzona z d{wi"ku U ]w starym systemie&
tego staro/ytnego szczepu. Lombardzki zamar=. najm=odsi widniej' na pocz'tku listy >wiadk[w,
Caracalla pierwszy walczy= z A. 213, ale nie a naj>wie/szy tekst, najp[{niej dopisany – na
podbi= ich; Severus bez powodzenia tak/e. samym pocz'tku latopisu, ˚Powie>:\&
Oko=o 250 A. pocz"li przekracza: rz. Ren ]niem. I  E  A
Rhein, ang. Rhine, franc. Rhin, holend. Rijn\ w O  U, Ø  Y
kierunku zach. i w 255 opanowali Gall[w razem Podobizna znak[w, ma=ych i du/ych liter pomoc'
z Frankami. W 259 zasadnicza liczba ponios=a kt[re z nich reprezentowa=y jakie samog=oski,
kl"sk" w Italii, pod Milanem, a nast"pnego roku w oparciu o historyczne ju/ zapisy&
wywiedzeni zostali z Galii przez Postumusa. OU, Ø – nagminnie, og[lnoeuropejskie,
Ale Alemani nie zaprzestali najazd[w, mimo cz"sto greckie `os ˘ =aci<skie `us,
licznych pora/ek ze strony Rzymian. W 4-tym podobizna znak[w& o, [, u,
wieku przekroczyli rz. Ren, pustoszyli, pl'drowali UY – rzadkie w j"zykach europejskich,
i niszczyli Galli", cesarz Julian zada= im w[wczas a w Polsce jeszcze rzadziej&
ci"/k' kl"sk" i wywi[d= ich stamt'd. duch – dysze:; s=uch – s=ysze:; stud ]ch=[d\
P[{niej zajmowali znaczne ziemie po obu stro- – wstyd; =ac. crux, staroirl. cros, staronord.
nach Renu, lecz Clovis z=ama= ich si=" w 496 i kross, anglosas. cros, >redniow. ang. cros,
pozbawi= ich znacznego stanu posiadania. crois, ang. cross, franc. croux – pol. krzy/;
Na podst. Amercian International Encyclopedia. anglosaskie sunu – syn;
starofranc. Jui, Gui }/u| ˘ >redniow. ang. Jewe,
alfabet ]pol.\ – zbi[r wszystkich liter pisma danej
Jui, Gui ˘ pol. /yd, z dodatkiem «d» ¯ Juda,
grupy etnicznej, u=o/ony w pewnym porz'dku;
podobizna r"cznie pisanych znak[w u, y.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
OE – cz"ste& synok ˘ synek, ˚polski j"zyk, Wystarczy=o por[wna:& prawo-s=awny(wierny,
gr. logos ¯ legein; ang. continue }kentinju|, b=ago-s=owiennyj(wiernyj. I tu mo/e by: sedno
podobizna znak[w& o, e, OA, kt[re znaki jak odczytywano.
EI – cz"ste, zw=aszcza w j. ros.-ukrai<skim S=awianie niewiele maj' wsp[lnego ze s=owem
z gr.; Daniel ˘ Danii=, ˚s=awia<ski j"zyk, ]czyt. Nauk'\ ¯ gr. logos, i logik' ¯ =ac. logica ¯
podobizna znak[w& rozbudowane I ˘ E, gr. logike ¯ logikos ]zgodny z rozumowaniem\ ¯
natomiast w j. ang. E reprezentuje d{wi"k logos ]my>l\ ¯ legein, inaczej nie byliby Wiernymi
I, i jest to przyczyna cz"stych pomy=ek& ]pouczani naukami Biblii\, ˚S=awianie.
I& be, me, we; E& dirt, first, skirt, W sprawie ojczyzny S=awian, Z. Stieber b='dzi=,
EA – formy p[{niej powsta=e& die= ˘ dzia=, /e w Polsce i Rusi Kijowskiej.
podobizna ma=ych& o, e, a ]baz' znak «o» Ale – maj'c napomkni"cie na uwadze – ob-
z lask', w r"cznej pisowni znaku «a»\. serwowa=em zmiany w pisowni. Zakrawa,
UA – s=aw. U ˘ pol. Å, ´& dub ˘ d'b, d"by, /e – istotnie – O mog=o nie by: w u/yciu, lub
a pol. Ø wymawia si" cz"sto A w j. ros., zapisywane by=o inaczej, reprezentowane przez
g[ra }gara|, wr[g }wrag|, wr[ci:wraca:; inne znaki.
w j. ang. U czasem reprezentuje d{wi"k A& L+; litera L zwi'zana jest z «alf'» ]podobie<-
up }˙p|, un` ]nie`\, np. uneasy ]nie=atwy\, stwo znak[w\, a litery +, U i W z «bet'», przez to
bulk }b˙lk|, mud }m˙d|, must }m˙st|, buy, pocz'tek alfabetu ma zwi'zek z jego ko<cem.
lub podw[jne O& blood }bl˙d|, flood }fl˙d|; Kolejno>: liter w alfabecie by=a przedmiotem
podobie<stwo r"cznie pisanych& u, a. zmian i uzupe=nie<.
˚Dania ¯ Dene, Denis; du<ski, Dunin. Liter" G ]gamma\ w greckim zast'pi=a litera C w
OA – cz"ste, og[lnoeuropejskie, nagminne =aci<skim ]przez to podobie<stwo znak[w\, oraz
w j. litewskim& pol. Olita – lit. Alytus, utworzono znaki& J, Q ]zupe=nie b="dny kszta=t#\,
Olgimund – Algimund, w"g. Koloman – bardzo p[{no, bo w XI wieku dostawiono W ^
Salomon, staroros. Kowolin – Kabalin, UU, reprezentowane uprzednio w anglosaskim
S=awianie ¯ s=aw, pisane S=owianie, dzi> przez ˝ ]=en\, zapo/yczony z alfabetu runicz-
myl'ce, bo «s=owo»; ang. hall }hol|, zn[w, nego – znaki kt[rych alfabet grecki nie ma ]w
odwrotnie reprezentowane, jak EI pierwotnym alfabecie nie by=o tak/e Z, d{wi"k
]w j. ang. wi"cej odwrotnych uj":\. reprezentowany przez sigm"\.
A “ukryte” – ang. «i» }ai|, «y», niem. «ei» }ai|& Pierwotny alfabet =ac. sk=ada= si" z 21 znak[w&
ang. by }b˙i|, my }m˙i|, why }=˙i|; niem. drei. samog=osek& a, e, i, o, u ]v\, oraz sp[=g=osek&
Zakrawa, /e A wy=oni=o si" z U, przy pomocy E& b, c, d, f, h, k, l, m, n, p, q, r, s, t, x, z.
OU ˘ A, oraz OE ˘ A. ¸le dobrane kszta=tem i umiejscowione Q& ...P, Q,
Dane te moje, na podstawie obserwacji pisowni R, rozerwa=o porz'dek& ...M, N, P, R, S, T....
s=[w w setkach tysi"cy, w r[/nych j"zykach, i W anglosaskim alfabecie by=y dwa znaki na je-
przyk=ad[w w og[lnej liczbie kilkuset; nie mog" den d{wi"k TH, nie zachowane w p[{niejszym
tutaj przytoczy: wszystkich znanych mi wypad- angielskim ]w islandzkim TH ^ Ï\, oraz znak Â.
k[w zamiany, zw=aszcza OU, Ø. W s=awia<skim, Cyryl ]ok. 864 A.D.\ – autor s=aw.
Na samym pocz'tku mych docieka< zauwa/y- ˚cyrylicy – dokona= gruntownych zmian, w tym,
=em przej>cia samog=osek, daj'cych si" uj': w przestawi= – b="dnie – JU, JA na koniec zbioru
ci'g& OAEIYUO. tworz'c dla nich odr"bne znaki; tak/e s=ownictwo
W wiele lat potem, w 1992, otrzyma=em ksi'/k" opisane =ac. C ]C ^ CH ^ K ˘ CZ\ rozbi= na CH,
Zdzis=awa Stiebera – Zarys gramatyki por[w- C, CZ zamieszczaj'c przy ko<cu ]s=usznie C
nawczej j"zyk[w s=owia<skich, PWN, Warsza- odzieli= od K, s=usznie te/ CH omal identyczne
wa, 1979, 265 stron. Na str. 18& ªTrzeba podkre>- w brzmieniu z H, oraz s=usznie odr"bne CZ ¯
li: – utrzymuje – /e w systemie pras=owia<skim, K, T, od dw[ch, nie od jednej – K\.
a/ do epoki wyra{nego rozpadu jedno>ci j"zy- Znaki cyrylicy podleg=y dw[m reformom& 1711 i
kowej, nie by=o samog=oski d=ugiej ani kr[tkiej 1918 – usuni"to w[wczas szereg liter b"d'cych
o barwie o. Pogl'd ten, wyra/ony ju/ dawno, przyczyn' pomy=ek; od reformy 1711 znane
by= jednak d=ugo ignorowany, Dzi> podziela pod nazw' gra/danki. Wsp[=czesna ˚cyrylica
go ju/ ca=a grupa powa/nych j"zykoznawc[w sk=ada si" z 33 znak[w, w tym 20 sp[=g=osek, 11
]Vaillant, V. Georgijev, Bidwell, Shevelov, Mares i samog=osek, twardego i mi"kkiego znaku.
inni\.º Do='czy= przyk=ady na linii j. fi<ski-rosyjski, W s=awia<skiej pisowni Wiek[w Írednich nie
i grecki-s=awia<ski. ma W, np. ugri ]W"grzy\, uj ]wuj\, uzkij ]w'ski\,
Publikacja, pisana terminologi' j"zykoznawc[w, usy ]w'sy\, ros. ugo= ]w"gie=\, nutro ]wn"trze\,
ma ambicje por[wna< gramatyk j"zyk[w s=o- utroba ]w'troba\, uznik ]wi"zie<\, uzor ]wz[r\
wia<skich, ale b='d ju/ na ok=adce ksi'/ki, bo – potwierdzenie p[{no u/ywanego W; uderzy:
powinno by:& s=awia<skich, gdyby j"zykoznawca pisane wderzy: ]W ^ U\ i zmieniona wymowa&
[w wiedzia=, od czego S=awianie wzi"li sw' wderzy:.
nazw", od «s=aw» ]wierny\, nie od «s=owa». W alfabecie polskim, ˚Parkosz – rektor UJ ok.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
1430 – utworzy= znak + ]i inne, dzi> u/ywane\ i ang. amidde. W s=awia<skiej cyrylicy gotyckie
wpisa= + po L& ..K, L, +, M, N..., z pr'dem przy Amin]o\dow 6453 }w rzecz. 941 r.|
tym ]zmiany pod pr'd\, gdy Lalfa, +beta, Amphilophios ]˚Mazur. ltpsc Amfiloj\ –
by: mo/e, kieruj'c si" identycznym kszta=tem gr. amphili ]po dw[ch stronach lub ko<cach\.
obu ]L, +\ w cyrylicy ]mi"kki i twardy znak po nich an ]anglosas. an\ – 1. jeden, 2. ka/dy, 3. zaimek
nast"puj'cy powoduj' r[/nic"; czasem jeden z nieokre>lony ]nie istniej'cy w j. polskim\, stoj'cy
nich opuszczany, a czasem oba\. przed rzecz', przedmiotem uprzednio nie odno-
W b="dzie by= Samuel Bogumi= Linde, 1807, towanym, nie przed=o/onym naszej uwadze, nie
pisz'c o L+& ªWe wzgl"dzie etymologicznym odwo=anym do naszej wiedzy, pami"ci; jaki>,
obiedwie te g=oski s' r[wne, w wymawianiu pewien, np. pewien cz=ek rzek=....
tylko si" r[/ni', dla d{wi"ku, gdy tego pewnych an ]dun.\ – do. Lit. Anakand, Ankad, 1254.
g=osek przypadkowy zbieg wymaga, np. szko=a, `an ]=ac. `anus\ – 1. nale/'cy do, charakterys-
z Grecko-+aci<skiego schola... itd.º Niejasne i tyczny dla, 2. urodzony z, /yj'cy w, 3. wierz'cy
zagmatwany styl& ª...gdy tego pewnych g=osek w, id'cy za. Powie>: wrem. let pod r. 6453 ]w rzecz.
przypadkowy zbieg wymagaº. Jakich g=osek$ 941\& Aldan, Furtan.
Zagadkowe uj"cia s' wynikiem niewiedzy. Gdy u `an, `a<, `on – wielk-i(a(ie, ˚on.
Lindego L ^ +, w ! 16& =eb, lep, =epski, lepszy. ¢AN, ANU ]szumer.\ – b[g nieba i ziemi ˘
Plotka ]k=amliwa pog=oska\ by=aby to/sama z Pan B[g, Panu Bogu.
p=otk' ]gatunkiem ryby\.... Anasta-zy(zja – zmartwychwsta=-y(a; gr. Anasta-
Niekt[re d{wi"ki przechodz' wg liter alfabetu, sios, =ac. Anastasius, ang. Anastasius,
to nie przypadek; w j. ros. G przechodzi na W, /e<skie Anastasia;
pod pr'd& A, B, W, G, D..., `kogo wymawiane 1. A. ¡ Zwierz 430$–†518 A.D., imperator Wsch.
`kowo, nagminnie GH& hydraulikagidraw- Cesarstwa Rzymskiego 491–518 A.D.,
lika, w starofranc.-ang. Guilielm, Guillaume =ac. Silvaticus ^ p[{no=ac. Salvaticus ^ starofranc.
WilliamBill; GalliaWales, Walia, w j. ang. Salvage, Savaige ^ >redniow. ang. Sauvage, Sa-
end ]koniec, kres, skrajno>:\ ˘ eng ˘ England, vage ^ ang. Savage ^ pol. Zwierz ^ ros. Dikar,
w hiszpa<skim HJ, w polskim L+& byliby=, 2. A. ™ $–†721, imperator Wsch. Cesarstwa
dolinad[=, przekorne i przez to – fa=szywe Rzymskiego 713–716 A.D.,
MN& gr. Nikolaos ˘ ros. NikolajMiko=aj, 3. Anastasja, c. Jaropo=ka Izas=awicza zabite-
miedwied ]wiedziony miodem\nied{wied{, go 1087, wdowa po Glebie Peres=awiczu, /y=a
Istanbu=Stambu=, og[lnie& ST; UVW. lat ˚40 ]wiele\ po >mierci m"/a, zmar=a 6666
Kolejno>: liter w alfabecie nie jest zupe=nie ]1166\, 0001-31.1-61
przypadkowa, i nie ka/de + jest w zwi'zku z L 4. Anastazja ¿1164–†1240, c. Mieszka III Starego
]ga='{\, zw=aszcza na pocz'tku s=[w ]=opata\, ¿1126(27–†1202,
tj. nie da si" przenie>: L+, dlatego alfa r[/ne 5. Nastasia, c. Aleksandra, krewna Dani=y Wo=.
od beta – staro/ytni wiedzieli o tym. †1264 ]Aleks. stryjecznym bratem Dani=y\,
Ka/dy alfabet z dala od perfekcji, im p[{niej u=o- /ona Boles=awa Maz. ¿1208–†1248.
/ony i stosowany – tym wi"ksza liczba znak[w, Anatolia ]gr. anatole\ – wsch[d s=o<ca, Orient,
bo wi"cej dopisywano ni/ opuszczano, i wi"kszy s=owo szczeg[lnie odnosz'ce si" do zachodnich
chaos wynikaj'cy z nie>wiadomo>ci powi'za< wy/yn Turcji w Azji Mniejszej;
mi"dzy literami pierwotnego alfabetu; gr. a ]nie\; dun. nat, nett≤r ]noc\, ang. night ¯
gr. alpha % beta ˘ =ac. alphabetum, ang. alpha- >redniow. ang. nyht, anglosas. niht, neaht, germ.
bet, ros. alfabit, azbuka  ¯ az % buki; dwie nacht, =ac. noct-, nox, gr. nykt-, nyx.
pierwsze litery zestawu znak[w starorosyjskiej Do j"zyk[w Anatolii nale/'& hittiteski ]¯ Hittite\,
cyrylicy, dzi> zw'ce si"& luwijski ]Luwia\, lycyjski ]¯ Lycia\, i palaik.
a, be, we, gie, de... itd., niegdy> za>& Ok. 19-go w. B.C. Assyryjczycy za=o/yli sw[j
az, buki, wiedi, g=ago=, dobro, jest... itd. karum ]kantor wymiany\ w Kanes ]dzi> Kültepe
Alff ]germ.-=ac.\ – Litwin, imi" zaufanego i wierne- w centralnej Turcji, w g[rnym biegu rz. Kyzy=
go pokojowca mistrza Winrika v. Kniprode w Irmak\. W po=. 17-go wieku B.C. istnia=o kilka
Marienburgu, kt[ry pom[g= uwi"zionemu tam ˚indo-europejskich j"zyk[w, z kt[rych j. Hittit[w
Kinstutowi(Keystutowi zbiec z wi"zienia, jesieni' jest najbardziej znany, bo w swej stolicy w Hattusa
1361, po p[=rocznym pobycie w twierdzy. ]dzi> Bogazköy\, pozostawili 25 tys. glinianych
Algimund ]lit.\ ¯ augment, ˚Olgimund ]nord.\ OA. tabliczek obejmuj'cych okres od ok. 1650 do
Alta, A=taj ]mong.-turecko-tatar. altyn\ – z=oto; u/yte 1200 B.C. W dodatku, ich archiwum zawiera
w nazwach geogr., od Krymu ]˚Ja=ta\ po Norwe- tabliczki w dw[ch indo-europejskich j"zykach&
gi" ]rz. i mjsc. Alta\, poprzez Ru> ]Al;†a\; ˚L’to. luwijskim i palaiku ]luwijski – konkurentem\. Po
alwa, alwan ]hebr.\ – bia=y ˘ imi" m"skie Alvan; upadku Hittit[w ok. 1200 B.C., luwijski g[rowa= w
W Powie>ci wrem. let pod r. 6453 ]945\& Alwad. p=d. Anatolii i pokrewny mu lycyjski, a/ do ostat-
Aminodow ]goth.\ ¯ Amen % dow ]dar\, zepsute& nich wiek[w B.C., wch=oni"te przez ekspansj"
po>r[d, pomi"dzy; staroang. onmiddan, >redniow. greckich kolonist[w.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
Luwijski w formie hieroglif[w, gdy odkryto je w bot"; sobota ta w 1175 wypada=a 28 czerwca, a
Hattusa, stolicy Hittit[w – z pocz'tku mylnie w 1174 – 29 czerwca ]roczna odchy=ka\.
nosi=y nazw"& hieroglify Hittit[w. 5. A. ¯ Jaros=aw †1245 ¯ Wsewo=od †1212;
J"zyki Anatolii& Hatt[w ]w uj>ciu rz. Kyzy= Irmak\ wlk. kn. Suzdala 1238,
i Hurr[w ]na granicy z Syri', w p=n. Mezopota- 6. A., dworski u Dani=y †1264,
mii\ – nie nale/' do indo-europejskich. Hatt[w, 7. Andrei ¯ Aleksander Newski; kn. Gorodca,
s'dz'c po braku rodzajnika i u/yciu przedrost- wlk. kn. W=adimira n(Kla{mie,
k[w – do j"zyk[w p=n.-zach. Kaukazu& Abchaz, w=ada= Nowogrodem Wlk. 1300–]1304$\,
lub – by: mo/e – do du/ej grupy Kartwel[w 8. A. ¿1175–†1235, ¯ Emerik †1204, z dynastii
p=d. Kaukazu. Arpad[w, kr[l W"gier 1205–1235, o kt[rym
Jak bardzo r[/ni=y si", lub blisko siebie by=y, cz"ste zapisy w wo=. ltpsi z racji zmaga< o gr[d
j"zyki Anatolii& Halicz n(Dniestrem, ojciec Beli †1270,
hittitejski luwijski palaik 9. wielu innych Andrej[w, w tym&
tato attas tati papa, A. ¯ Konstantin; kn. Suzdala i Ni/egorodu,
niedziela siwat tiwaz tiyaz A. ¯ Iwan Kalita ¯ Dani=o,
mi[d melit mallit` malit` A. ¯ Olgerd ¯ Gedimin,
prowincja kimmara` immara` A. ¯ Dmitrij,
r"ka kessera` issari A. ¯ Michai=o; kn. Drucka,
istniej'ce r[/nice daj' si" =atwo wy=o/y:& A. ¯ Wasil ¯ Dimitrej,
nieme S i K ]˚lind\; STZ ]siwattiwaz\; A. ¯ Wsewo=od; kn. Drucka,
AEI ]melitmalit, kessera`isara\, A. z Dorogobu/a, wojewoda Smole<ska,
˚wymiana liter i d{wi"k[w. A. Mie<szoi ¯ Wasil Temnyi ¯ Wasil,
Papa jest wyra{nie r[/ny od taty; papa ˘ gr. A. Starszij ¯ Wasil Temnyj ¯ Wasil.
pappas, =ac. papa, anglosas. papa, >redniow. Andri≥w; ]Vel;ven=-Welwen\, ª...ko Ondre-
ang. pope, pape ˘ ang. pope ]OAE\; poza jewi Maisteru Ry/skomu...º ¯ Ondrej –
ko>cieln' =acin', Anglosasi rodem z Azji Mn., Andreas – magister ryski ]Rygi\, mistrz ]MeiÆter\
potomki Izraelit[w, wg mej opinii – w pierwszych liwo<ski wspomniany 1240–1252, przy zwyci"st-
wiekach po Chrystusie, Goci przebywali w delcie wie Aleksandra Newskiego 1240 nad “Rimlana-
Dunaju, na p=n. od Bizancjum ]Byzantium\, p[{ mi” ]rycerzami Íwi"tego Imperium Rzymskiego,
-niejszego Konstantynopola, os'd na podstawie b="dnie – wg Rosjan – Szwedami\, i zamiarem
r[/nych cech i aspekt[w& narodu i historii wojen chrztu Mendouga 1251. 0001-02-816, 0001-17.1-22,
ze S=awianami, rodem znad Morza Chwaliskie- 0001-17.16-482, 483
go ]Kaspijskiego\. A. von ˚Stirland wg I. Dani=owicza 0165-01-76,
and ]dun.\ – 1. duch, dusza, intelekt, umys=, N. 114, przypis 2
2. cz=owiek, posta:, 3. duch, zjawa, wr[/ka, wygnany przez braci bo postrada= rozum&
krasnoludek, 4. charakter, odwaga, energia, ...Andr≠i. i izgnan= bys sanou svoego ø
/ywo>:, zapa=, 5. nastr[j, humor, otucha, opty- bra†a. wo=. ltps. 0001-02-817 ˚Rimlanie
mizm, werwa. Lit. Surkand. Andreoch ]staroros. Andreox=\ – imi" ostatniego
Andreas von Felwen – mistrz rycerzy Zakonu z pi"ciu ˚“silnych m"/[w” W=odzimierza Wlk.
z Liwonii, Andreaß – wspomniany w “?yciu †1015; w Mazur. ltpsie, pisanym 1683–1691, wy-
Aleksandra Newskiego”; ok. 1241& Tako i mieniony pod 6516& Andreoch Dobrianskow ]De-
sei. imenem= Andr≠œw;. vid≠v= knœzœ bria<ski, z Bria<ska\, ˚Bria<sk, debria<ski;
Aleksandra. gotyckie brzmienie imienia, poprzednie& Jan,
Andrei ]gr.-=ac.-wo=. Andrei, Andrei, Andr≠i, Rogdaj, Aleksander Popowicz, i Malpred.
An;drei, An=drei, Ondrei, Ondr≠i, Andrews; and¶r  r¶and; and¶ron  nor¶and;
Œndr≠i, Andrzej\ – m"ski; gr. aner, andros anglosas. swerd ]miecz\; anglosas. i >redniow. ang.
]m'/\ ˘ Andreas ]m"ski\ ˘ =ac. Andreas, starofranc. sweord, swurd, sword, ang. sword ]miecz\.
Andrieu, ang. Andrew, pol. ˚Andrzej; Androfagoi ]gr.\ – ugro-fi<ski szczep ˚Mordwa
1. A., imi" aposto=a, >w. A. Stratilat, u Herodota.
2. A. Poczain, wojewoda W=ad. Monomacha, Andronik ]˚Mazur. ltpsc\ – gr. Andronikos,
1120, wys=any na Lach[w, 0448-00-78 =ac. Andronicus, ¯ gr. aner, andros ]m"ski\;
3. A. zmar=y 6649 w Perejas=awlu ]˚styl\, 1. A. ]dw[ch >wi"tych\,
¯ W=adimir Monomach 1053–†1125.05.15 z dynastii Palaeologus&
kn. W=adimira Wo=., zatem Perejas=awla, 2. A. II, imper. bizant. 1282–1328,
4. A. Bogolubski, ok. 1111–†1175.06.28 ¿1260–†1332, s. Micha=a VIII,
¯ Jurij Do=gorukij †1157 i pierwszej, po=owieckiej 3. A. III, imper. bizant. 1328–1341,
/ony; wlk. kn. Suzdala, ¿1296–†1341, wnuk Andronika II,
knia{ W=odzimierza n(Kla{mie 1157–1175, 4. A. IV. imper. bizant. 1376–1379–†1385
w=ada= Nowogrodem Wlk. ok. 1170–1175, ¯ Iohannes V Palaeologus ¯ Manuel,
w Mazur. ltpscu ginie 6683 ]1175\.06.29, w so- ¯ Anna ¯ Wasil ¯ Dmitrij,
5. A. igumen Spaso-Andronikowskiego
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
Monasteru ]w Moskwie, na Jauzie\ †6982. Bolszoe Gniezdo †1212.04.15,
andrus ]z=odziejska gwara\ – z=odziej. 3. A., c. Mstis=awa Uda=ego †1228, /. Dani=y
`andrus – m'/, m"ski, gr. aner, andros, Wo=. 1201–†1264, zwi'zek zawarty 1216&
ang. `androus. Lit. Andruszko, w ¡ po=. XV wieku& wo=. ltps 1289& Poœ ou nego Danil= d=]er=
Sakowicz, Nemirowicz, Dowoynowicz, Sambo- imenem; Annou. 6721
rowicz, dzier/awca z Ostriny, syn Lelusza lub Anorij ]˚Mazur. ltpsc Anorij\ – Honorius.
Dowgirda, ˚Andrei. Anphinogen lub Anthenogen 5796
Andrzej, J"drzej, Indrun ]pol.\ – m"ski; gr. aner, ]˚Mazur. ltpsc Anfinogen\.
andros ]m'/\ ˘ Andreas ]m"ski\, =ac. Andreas, Antiochia ]˚Mazur. ltpsc Antioxia pisidckia\
starofranc. Andrieu, ang. Andrew, ros. Andrej, – staro/ytne miasto w Pizydii ]ang. Pisidia\, w
ale nie wo=. Indrix=-Indrich, Andrix=-Andrich. Azji Mniejszej.
Angle – lud germ. u uj>cia +aby ]Elbe\, z okr"gu Antioch – stolica staro/. Syrii, w NW cz">ci kraju,
Holstein. W V w. podbili Wyspy Brytyjskie z Sa- dzi> miasto w p=d. Turcji; arabska nazwa& Antakija.
sami i Jutami. Anglo-norma<ski dialekt – dialekt Antoni ]s=aw. Antonπi\ – znaczenie zatarte,
francuskich Norman[w. ja s'dz"& an ]wielki, dobry, dobrze\
Angul, Angel ˘ staroang. Angle, ıngle ˘ >redniow. % toni ]d{wi"czny\ ¯ ton ]d{wi"k\, ˚wielko>:;
=ac. Angli ]Angli Saxones\ ¯ XII w.; dos=. ˚k'ty, =ac. Antonius ˘ ital. i hiszp. Antonio, franc. Antoine,
¯ =ac. angulus, z dala od centrum w=adzy, pol. germ. Anton, ang. Anthony, pol. Antoni;
zak'tek, =ac. provincia ¯ pro ]za\ % winkel ]k't\, 1. za=o/yciel Peczerskiego Monasteru †1072,
s=aw. ugo=; mylnie ¯ angel ]anio=\, ˚Trojnat; wg Mazur. ltpsu, pisanego 1683–1691, pe=nego
Polska forma& anglika<ski, Anglia ˘ angielski, b="d[w, legend i zmy>le<, Antoni zmar= 6578, za
˚England, k't ]ziemie i miejsca na kra<cach\; cara Romana Diogena }1067–1071|, w piecza-
j"zyk angielski ma dwa g=[wne korzenie& rach trudzi= si" lat 56, /y= lat 90, 0001-31.1-54
1. E. ¯ ME. ¯ AS. ¯ Goth., 2. Antoni “Rimlianin” ]Rzymianin\ †6655 ]1155\,
2. E. ¯ ME. ¯ OFr. ¯ L. ¯ Gr., czyli /y= lat 80 i 2 miesi'ce, ojciec nasz, nowogrodzki
ang. ¯ >redniow. ang. ¯ anglosas. ¯ gotycki, cudotw[rca, 0001-31.1-60
ang. ¯ >redniow. ang. ¯ starofranc. ¯ =ac. ¯ gr.; 3. episkop Przemy>la 1220–1225 i archiepiskop
• Anglia ˘ ang. England ]Anglosasi\, Nowogrodu, zakonne imi" Dorbyni Jadejkowicza,
• Walia ˘ ang. Wales ]Francuzi, Waloni, Valir\; je{dzi= do Carogrodu na pocz. XIII w.
Walia ˘ =ac. Gallia ]Gaul\, A, B, W, G, D... ˘ Anuty ]˚Mazur. ltpsc anuty\ – osiedli wzd=u/
starofranc. Guilielm, Guillaume ˘ staronorm. Willa- rz. Aluta, lewy, p=n. dop=yw Dunaju, 24° 20* E,
me, Willaume ˘ ang. William ˘ ang. skr. Bill – ˚su=tan.
w j. ang. silny wp=yw j"zyka francuskiego, w Aponica ]s=aw. Aponica\ ¯ gr. apo ]z\ % nica;
s=ownictwie, nie tylko z racji s'siedztwa z Francj' wychowawca kniazia Fedora Jurewicza, w 1237
– p=d.-zach. cz">: W. Brytanii by=a francuska. pochowa= skrycie cia=o zabitego Fedora – swego
Anglosasi ˚Angle, Saksoni i Juty; w V w. doko- gosudara ]pana\.
nali inwazji Anglii i podbili j'; >redniow. =ac. Aquileia ]=ac.\ – gr[d n(Adriatykiem, zbudowany
Angli Saxones ˘ ang. Anglo-Saxons. przez Rzymian 182 lub 181 B.C. Przewodz'c
Anisiphor ]˚Mazur. ltpsc Anisifor\ – pachn'cy; wej>ciu do p=n.-wsch. Italii – sta= si" wa/nym
Anisi % phor ¯ gr. phoros ]nosi:, ang. bear\; handlowym o>rodkiem i militarnym posterunkiem,
gr. aneson ˘ =ac. anisum ˘ franc. i >redniow. ang. przez to cz"sto powodem wypraw wojennych. W
anis ˘ ang. anise ]warzywo z rodziny marchewek, 452 A.D. zosta= zniszczony przez Atill". Dzisiej-
o ma=ych, bia=ych lub /[=tych kwiatach\ ˘ aniseed sza Aquileia lub Aglar jest ma=' miejscowo>ci', o
]any/ek, u/ywany do przypraw – zapach, i w 2 tys. mieszka<c[w. W='czona do okr"gu Görz.
medycynie – do syrop[w i kropli od kaszlu\. American International Encyclopedia
`ania, `onia ]=ac.\ – kr[lestwo, ksi"stwo, mieni'ce Berthold, episkop akwilejski, brat Gertrudy
si" wielkim ]starym\ ¯ on, an, en ]wielki\, jak zabitej 1213.09.28, /ony kr[la w"g. Andrzeja
Wielka Brytania, Kr[lestwo Du<skie – Dania, ¿1175 lub 1176–1205–†1235.09.21, wspomniani
Wielkie Ksi"stwo Lit. – Lithuania, Livonia, Mace- bezimiennie w wo=. ltpsi ]bez roku\, w Ipat. pod
donia, Kolonia, Saksonia, itp., 1211, /e w monasterze Lelesowa “niewierni” ]ka
¯ gr. aion ]wiek, wieczno>:\ ˚wielko>:. -toliccy\ bojarzy chcieli zabi: kr[la, zabili jego /o-
Ankidin 5820 ]˚Mazur. ltpsc Ankidin\ n" }Gertrud"|, a szwagier jego }Berthold| ledwo
=ac. ance` ]przed`\ % `din ¯ `den, `dyn ]$\. uciek=, patriarcha jawlenski }akwilejski|.
Anna ]Anna, Ganna, Anna, Hanna, hebr. hannah\ Arabia ]og[lnoeurop.\ – Latopis mnicha +awrenta
– wdzi"k, wdzi"czno>:; ]Laurenta\, 1377, przytacza staro/ytne dzieje
gr. Anna, =ac. Anna, hiszp. Ana; odmiany& Ann, Rosji zwanej Rusi' Kijowsk'. Na samym pocz't-
Anne, Hannah, Annette, Nanette; ku r"kopisu znany w[wczas >wiat i historia, od
1. A., matka Mstis=awa, /ona Swiatos=awa †1076 biblijnego Potopu, jak na pobo/nych mnich[w
¯ Jaros=aw M'dry †1054, przysta=o&
2. A., kniagini witebska, druga /. Wsewo=oda ªZacznijmy wi"c t" powie>:. Po Potopie pierwsi

Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.


NAZWY i TERMINY
synowie Noego& Sem, Cham i Japhet rozdzielili magik\ zechce p[j>: do wsi lub grodu, gdzie
ziemi". I dosta= si" Wsch[d Semowi& Persja, Bak- spro>ni uczniowie jego /yj'..., itd.” 0001-31.1-62
triana wzd=u/ a/ do Indii, a wszerz do Nirokurja `ard ]lit.\ – art ]sztuka\, ze zmian' TD;
}wyspy Kuria Muria| – tak m[wi'c jakby ze wscho- =ac. ars, artis, starofranc. arte, >redniow. ang. art,
du na po=udnie, i Surija }Syria| i Midia }Media| arte. Lit. Lubart, Lubard ]sztuk" lubi'cy\.
po rzek" Euphrates, Babilon, Korduna }Kurdy|, Aranzach ]akkad.\ – staro/. nazwa rzeki Tygrys.
Assyria, Mezopotamia, najdawniejsza Arabia, Arethousa ]gr.\ – 1. mitologiczna nimfa lesistych
Elmais }Oman|, India, silna }bliska| Arabia, Kulii okolic, zamieniona przez Artemisa w strumie<
}Celesyria|, Komaginy }Khoms| i Phenicja ca=a.º lub fontann", by mog=a uciec >cigaj'cemu j'
+awr. 0001-01, t=umaczy= Julian Kotowski 0565-01-3, Alfeusowi ]ang. Alpheus\ – bogowi rzek, 2. r[/-
i moje uzupe=nienia& silny ^ bliski, dzi> Bliski Wsch[d, ne odmiany orchid[w, zwykle o d=ugich, w'skich
Kuria..., Oman, Hama, i in. J.Kotowski, 1860, poja>nia&
li>ciach i jednym r[/owo-purpurowym kwiecie,
Watr, u }Georgija| Hamartola Waktronieja, Szlecer t=u-
maczy Baktryana, co i blisko>ci Indyi, o kt[rej kronikarz
3. Karp ¯ gr. karpos ]owoc\ – episkop arethusyjski,
m[wi: b"dzie, potwierdza: si" zdaje. zam"czony 5852 ]˚m"czennik\; lokalizacja mi
Nirokurja; brakuje w spisku +awrentego. U Hamartola nieznana, je/eli nie zmy>lenie, by=o to wi"ksze,
Rinokurur, r[wnie/ niezrozumia=e }Kuria Muria; wyspy u staro/ytne miasto, skoro mia=o biskupstwo,
brzegu Omanu, bo z «wzd=u/» – d=ugo>ci geogr. wsch. ˚Mazur. ltpsc episkop= arefusijskij;
przechodzi na «wszerz» – do szeroko>ci geogr. p=d.|. =ac. Arethusa.
Koroduna, u Hamart. Kardina. Szlecer ]u Jazykowa
Arjan ]pol.\, Aryan ]ang.\ – w sanskrycie Pan,
T. 1, str. 25\ t=umaczy na Kurdistan, podaj'c rozmaite
warjanty& Koroduna, Kodryalπa ]Kedrena\, Cordylia
mistrz, nauczyciel, gospodarz; ale by=a to gotyc-
]Excerpt.\, Corbulia ]Hipp.\.... ka nazwa, zanim Arjanie znale{li si" w Indiach
E=mais, E=umais – biblijny Elmaus }Oman, OE|. i Iranie, i – cho: Got ]germ. Gott – b[g\ – arjan
Kulii u Hamart. Kylisyria, mo/e Coelesyria ze sw' rz. oznacza= oracza w goth. j"zyku;
Chryzorrhoas i miastami Damascus, Heliopolis i innymi. =ac. aro ]orz"\, aratrum ]p=ug\, lit. arti, ark=as
Komaginy; w spiskach hip., radz. i troic. zepsute Ko=giny, ]p=ug\, arklys ]ko<\, artojis ]oracz\, prus. artojis,
jak podaje Archeologiczna Komissya. Mo/e to Kolchida$
s=aw. orati, pol. oracz T ˘ Cz.
}Khoms, w Libii, 32° 39* N, 14° 16* E, J.D.|.
staropers. Arjana ]ang. Aryana\, zend Airjana ]ang.
Kirinija, Kuriina ]+awr.\, Kurinπa ]hipac.\, Kurinπ ]radz.,
troic.\, Kirinye ]Hamart.\. Musi to by: Cyreneika. Airyana\ – l'd Arjan, nazwa nadana przez staro-
Suritie. Czy nie droga Syrt od zachodu Cyrenaik" a /ytnych Pers[w swej ziemi,
dzisiejsz' Bark" oblewaj'ca }ang. Cirenaica, Cyrenaica Arjana ˘ Iran. Zend – pierwotny j"zyk Awesty,
– okr"g w p=n.-wsch. Libii, zwany tak/e Barca; J.D.|. staro/ytna forma perskiego lub ira<skiego.
Gadirie. Szlecer ]Jazyk[w T. 1, str. 26\ t=umaczy przez Arkadiusz ¯ gr. Arcadia, staro/. okr"g na central-
Gades }gadalg, zepsute Algeria, Jerzy D.|. nym Peloponezie, w Grecji; imi" bizantyjskiego
Mosiju, Misia – Hamartola }M≥sia – Jerzy D.|.
imperatora Arkadiusa ]377–†408, imperator
Kamaliju, Makaliju ]radz.\. Szlecer ]Jaz. T. 1, str. 30\
t=um. przez Kabalia co ma by: miastem i prowincj' Likii. od 395 A.D., po >mierci ojca 395 – imperatora
}Kabalia – kraj w Azji Mniejszej, ale te/ gr. kamelos – Theodosiusa; uzyska= Wsch[d, a jego brat,
wielb='d; Abu Kemal nad g[rnym Eufratem, w Syrii|. Honorius – Zach[d\.
Archipp ]˚Mazur. ltpsc Arxipp\ – M. Egejskie; Armakolitria ]˚Mazur. ltpsc Armakolitria\ –
ang. Aegean Sea; gr. archi` ]g=[wny, naczelny\ wzorcownia; 5795 ...Armakolitria sireh;
% pelagos ]morze\ ˘ ital. arcipelago; uzorewitel;nica...
>w. aposto= 5569 ]69 A.D.\. ¯ uzor ]wz[r; ang. pattern, design\ % reszit
Arcy Urcyjew ]staroros. Arcy Urcyev\ – ]decydowa:, ustanawia:, okre>la:\.
w j. arme<skim& ucze< nauczyciela, ˚t=um. od ty=u& Armenia ]og[lnoeurop.\ – w staro/. wiekach nie-
Arcy ]nauczyciel\, Arcyus ]ucze<\; zawis=y kraj, le/'cy na p=d.-zach. od M. Kaspij-
post mi"sa obchodzony w pa{dzierniku; skiego, i p=d.-wsch. od M. Czarnego. Najwy/-
Mazur. ltps pisany 1683–1691, pe=en b="d[w, le- szym szczytem – g[ra Ararat, 5155 m npm.
gend i zmy>le<& 6672 ]1164\ „Tego roku, oktabra Jedna z najstarszych kolebek cywilizacji, niezale/
-na do 900 BC. Zaatakowana i podbita przez
w 21 dzie<, w czasach cesarza Manui=a ]Manuela\
Assyryjczyk[w, nast"pnie Med[w i Pers[w.
greckiego, >wi"ty episkop ]i\Larion megli<skij
Podbita przez Aleksandra Wielkiego w 325 BC.
“obliczy=” ]zdemaskowa=\ i zawstydzi= “arme<- Odzyska=a niepodleg=o>: za Tigranesa ]95–55
sk' prele>:” ]czar, kuglarstwo, sztuczki\, ju/ BC.\, ale po podboju Lucullusa w 69 BC. – sta=a
“poszcz' post” Arcy Urcyjew “na siedmicy” si" podleg=' Rzymowi. Kraj przechodzi= z r'k do
]w tygodniu\ mytarja i fariseja. By= w Armenii r'k w wojnach mi"dzy Rzymem i Nowo-Perskimi
czarodziej imieniem Sergiej, ju/ swoich wielu Cesarstwami; walczyli o< Bizantyjczycy, Arabo-
“obrati posledowati swoemu z=omu uczeniju” wie, i Mongo=owie.
]nawr[ci= by >ladowali – >ledzili – jego z=ych By=a pierwszym krajem adoptuj'cym chrze>ci-
nauk\. Mia=/e ten psa za s=ug" swego, zw'c ja<stwo jako narodow' religi", w 303 A.D.
go Arcy Urcyjew, to jest& nauczyciela ucze< Herodotus, opisuj'c armi" perskiego kr[la Xerxe-
w j. arme<skim, bo Arcy – nauczyciel, a Ar- sa ]519–465 BC.\ w='cza w ni' Arme<czyk[w,
cyus – ucze<. Gdy wi"c “wo=chw” [w ]prorok, poja>niaj'c, /e byli oni ªkolonistami Frygiiº.

Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.


NAZWY i TERMINY
Na bazie tej wzmianki, podpartej przez pozycj" do W=adimira Monomacha 1053–†1125& „mitro-
Arme<czyk[w w j"zykowej rodzinie Indo-Euro- polit" efezkiego – Neofit" ot Asija }od Azji| i z nim
pejczyk[w, og[lnie przyj"to, /e Arme<czycy, dw[ch biskup[w..., itd.” ˚Neophyte.
jak i Frygowie, migrowali z Ba=kan[w do Azji Askold ]1430–1550& Askold=, Askol=d,
Mniejszej. Ale, w przeciwie<stwie do Fryg[w, Iskolod=, Oskolod=\ – mistrz tarczy;
kt[rych j"zyk zanik= dawno temu, gdy j. arme<ski posta: z Powie>ci wrem. let., zabity 883 A.D.
jest nadal m[wiony przez ok. 5 mln ludzi. Asmud ]s=aw. Asmoud=\ – imi" wychowawcy
Sami Arme<czycy, w tradycji, utrzymuj' sw'
kilkuletniego Swiatos=awa 6453 ]ok. 945\&
obecno>: w Armenii a/ do 8 wieku BC., a jej
„Olga w[wczas by=a w Kijowie z synem swoim,
s'siedzi za> – do drugiego wieku BC.
Nazwa Armenii ]Arminija\ pojawia si" w napisach z dzieckiem Swiatos=awem, wychowawc' jego
najwcze>niej ok. 600 BC. – Asmudem, wojewod' by= Sweneld – tak/e
Najwcze>niejsze teksty, g=[wnie religijne, tra- ojciec Mistiszy.”
dycyjnie przypisane pi'temu wiekowi AD., ale Asson ]˚Mazur. ltpsc Asson\ – d{wi"czny;
bardziej prawdopodobne – p[{niejsze. =ac. ad` ]do, dla\ % sonare ]d{wi"cze:\ ˘ assonare
Arme<czycy, jak Frygowie, nie byli w >cis=ym ]d{wi"cze: dla\ ˘ assonans ]przyj"cie d{wi"ku;
zwi'zku z j"zykami Anatolii, poza zapo/ycze- zgrubne podobie<stwo mi"dzy nimi\.
niami. Najbli/szymi s'siadami Arme<czyk[w Asswyote ]germ.-=ac.\ – Erzwi=ki, w ?mudzi,
byli Frygowie, Tracy lub Trakowie, a szczeg[lnie 1283, w opisie >wi"tych las[w. 0165-01-120
– Grecy ]ang. Phrygians, Thracians, Greeks\. Assur – b[stwo “wszechwiedz'ce”
Niekt[rzy j'zykoznawcy m[wi' nawet o Greko- i stolica Assyrii; UY.
Armenach. Aszerade ]niem. Ascherade\ ¯ }w|asser % rode.
W drodze z Ba=kan do Armenii, podbili po drodze Athanasij, pol. imi" Atanazy, ros. Afanasij –
Urartian – pot"/ne kr[lestwo Wan[w, kwitn'ce
nie>miertelny ¯ gr. a]nie\ % thanatos ]>mier:\;
od IX do VI w. BC., i kt[rzy pozostawili bogactwo
1. >w. Athanasios ]293$–373 A.D.\ – Grek, ojciec
materia=u pi>miennego, /e w=adali indo-europej-
skim j"zykiem. Ko>cio=a Ortodoksyjnego, patriarcha Aleksandrii,
J"zykoznawcy uto/samiaj' dzi> j"zyk Urart[w oponent Arianizmu,
jako blisko pokrewny do j. Hurr[w – jednego z 2. imi" chrzestne Jaros=awa 1238 ¯ Jaros=aw
wi"kszych, nieindoeuropejskiego j"zyka wschod- †1245 ¯ Wsewo=od Bolszoe Gniezdo †1212.
niej Anatolii i p=n. Mezopotamii. Athanasija ]˚Mazur. ltpsc Ofanasiœ\ – Atanazja.
Na podst. American Int’l Encyclopedia, 1953, i Athanarik ]˚Mazur. ltpsc Afanarik\ – kr[l Got[w
J. P. Mallory’ego – Indo-Europejczycy, 1989. 5825 ]325 A.D.\ ¯ gr. antanatos % rik ]kr[l\
aron ¯ gr. aaron ¯ hebr. Aharon, brat Moj/esza i ¯ gr. a ]nie\ % thanatos ]>mier:\, ˚ryk.
najwy/szy kap=an ?yd[w; tysi"cznik Prze- Athos, g[ra ]gr.\ – franc. L’Athos, ang. Athos,
my>la, zbieg= 1216, przed W"grami i Lachami& pol. Atos, wo=. 1288 r.& St˛œ Gora ]>w. G[ra\,
...aronovi 'e togda. tysœ][ der'a][ v ros. Afon=, Afonskaq gora ¯ gr. a ]nie\ %
Peremywli izb≠'e pre∂ nimi. phone ]g=os\, lub Athon ¯ Athanasius; grec-
imi" poprawnie wpisane w Chebnik. «aron» zmie- kie, bu=garskie i ruskie klasztory kszta=c'ce
niono w Pogodin. na «a romanowi» ¯ Roman, zakonnik[w.
zupe=nie psuj'c zagadnienie; Atlan-tis(tyda czytane od ty=u – Malta MN.
w Ipat. ltpsi& aaronowi ˘ Œronovi. Aud ]isl.\ – z =atwo>ci', lekko, swobodnie;
wg innych latopis[w& Nowogr., i +awrent. – beztrosko; bez b[lu, z=ego samopoczucia;
wojewoda Mstis=awa Udatnego †1228. g=adko, z dobrymi manierami.
Arsenij ]s=aw. arsenπi, staroros. Arsenij\ – August ]˚Mazur. ltpsc Avgust\ – powi"kszy:,
arcybiskup Serbii po 6732 ]1224\, uprzednio by= zwi"kszy:, przybawi:; =ac. augere ˘ staro=ac.
biskupem kt[ry zast'pi= Saw"; ¢augos, ¢augeris ]wzrost\ ˘ =ac. augur;
Mazur. ltpsc 0001-31.1-68 1. Caius ]lub Gaius\ Julius C≤sar Octavianus
gr. arsenikos ]silny, mocny, m"ski\. Augustus, pospolicie zwany Caius Octavius
Artemij ]artemπi\ – biskup halicki 1236÷1242, }gaius oktawius| 63 B.C. – †14 A.D., syn Caiusa
gr. Artemis ]bogini ksi"/yca, dzikich zwierz't i Octaviusa i matki o imieniu Atia, c[rki Julii – siostry
polowa<, bli{niacza siostra Apolla\; Juliusa C≤sara ]cesarza Rzymu\,
m"czennik chrze>cija<ski 5852 ]352 A.D.\; 2. liczne, inne imiona A. ]g=[wnie rod[w an-
Artemon ¯ Artemis % on ]wielki\, ˚wielko>:. glosaskich\, ='cznie z kr[lem Polski; nazwy
Ascrat ]niem.\ – miejsce nad Dwin'; grod[w i miejscowo>ci& Augustine, Augusta,
dzi> =otewskie Skriveri. Augustulus,
Aßerade n(rz. Dwina ¯ ]w\asser % rode. 3. A., [smy miesi'c roku,
Litery W nie by=o w XII wieku na Inflantach, 4. Rurik, rodu Augusta – zmy>leniem pobo/nego
urobiona w XI w. w Normandii. mnicha, 1683–1691, ˚Gostomys=, Rurik.
Asja ]s=aw. Asia\ – Azja }Mniejsza|; Auk... Auken, Aukon, Awken, Oukein, Oukayn,
roku 6622 ]1114\ cesarz Konstantin Monomach Oukeym, ˚Ugiany n(rz. Dubissa, na ?mudzi.
z Carogrodu ]Konstantynopola\ odprawi= pos=[w

Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.


NAZWY i TERMINY
Aurelian ]˚Mazur. ltpsc Avriliœn, Amvrilœn\ B., archiepiskop Wielkiej Antiochii.
– z=ocisty; imi" /e<skie& Aurelia; =ac. aurum Babenberg ¯ Baben ¯ babe ]stara baba\ % berg.
]z=oto\ ˘ aureus ˘ aureatus ˘ ang. aureate; Bachczi-saraj ]ros. Baxhisaraj\ – stolica Tatar[w
=ac. aurum ˘ aureus ˘ zdrobn. aureolus ˘ aure- krymskich, Z=otej Ordy; przy trasie Simferopol
ola ]otoka, okr'g >wietlny, z=oty, wok[= g=[w –Sewastopol, 28 km SW od Simferopola,
>wi"tych na obrazach i rze{bach\; ˚saraj ]rezydencja su=tana\ ¯ tur. ¯ pers.
1. Marcus Aurelius Antoninus 121–†180 A.D., Bachtear ]˚Mazur. ltpsc Baxtear\ – bratanek
zwany zwykle Markiem Aureliusem, imperator Ahmeda, cara }tureckiego Z=otej| Ordy; wraz
Rzymu 161–†180, po >mierci Antoniusa Piusa z innymi, mia= przyj>: s=u/y: wlk. kn. Iwanowi
]Pobo/nego\, zmar= w Vindobonie ]Wiedniu\; Wasilewiczowi, 6994 ]1486\. 0001-31.1-117
prze>ladowa= ˚chrze>cijan wierz'c, /e ich Bagrianorodnyj ]ros. Bagrqnorodnyj\ –
doktryna podwa/a dobre rz'dy; pierwotne imi"& dos=. w purpurze urodzony ¯ ros. bagrqnka,
Marcus Annius Verus, bagrqnica ]kolor purpurowy\, bagrqnyj
2. Lucius Domitius Aurelianus 212$–†275 A.D., ]purpurowy\ % rodnyj ¯ podit; ]rodzi:\;
z dynastii Illyrian[w, zamordowany, imperator gr. porphyra, =ac. purpura, zachodnio sakson. pur-
Rzymu 270–†275, pur]e\, anglosas. ]p=n. Umbrii\ purpl]e\, >redniow.
3. Aurelius Victor Sextus, ok. 350–†400 A.D., ang. purpre, purpel, ang. purple, franc. la pourpre;
historyk rzymski, autor& De C≤saribus Historia. franc. porphyrogenete, ˚Porfirorodnyj.
Autonom ]˚Mazur. ltpsc Avtonom\ – samorz'd; Bakcha ]˚Mazur. ltpsc Vakxa\ – Bakchus;
gr. auto` ]samo`\ % nomos ]prawo, rz'd\ ˘ gr. Bakchai ¯ Bakchos.
autonomia ]samorz'd\. Bakota ]1430–1550& Bakut, Bokota, Bokut,
Auxentios ]˚Mazur. ltpsc Avksentij\ – powi"k- Bukut, Boguta, Bokoto\ – gr[d na Podolu ]ros.-
szaj'cy ¯ gr. auxein ]powi"kszy:, wzrosn':\, wo=. Ponizie; d[= ^ niz\, w 1907 wie> na Dniestrze
auksano ]powoduj" wzrost\. w Podolskiej guberni.
Auxtete, Aukstecia ]=ac.-pol.\ – najwy/sza cz">: Baktria ]s=aw.\ – staro/. kraj w p=n.-wsch. cz">ci
?mudzi k(Wielony. Mylnie przyj"ta za Litw" wsp[=czesnego Afghanistanu;
“w=a>ciw'” ]okolice Nowogr[dka Lit.\ – wy/sz' ang. Bactria, ros. Vaktria, vaktriane;
cz">: W. Ksi"stwa Lit., gdy ?mud{ – ni/sza – j"zyk B. nale/y do dw[ch najstarszych j"zyk[w
?emoit. Wielu s=awnych i powa/nych polskich grupy ira<skiej& staroperski, utrwalony w glinia-
potkn"=o si", ='cznie z J.I. Kraszewskim 1847, nych tabliczkach, i starobaktria<ski zwany te/
A. Br¥cknerem 1927, prof. W=. Czapli<skim 1985 j"zykiem zendskim ]ang. Old Persian, Old Bac-
i Encyklopedie Powszechne. trian or Zend\, ˚Arjan, Iran.
Encyklopedia Powszechna PWN& „...Lit. Au- Baldersheim ]germ.\ – z domu Ímia=ego;
ksztote }auksztas – ‘wysoki’| obecnie nie u/y- staronord. baldor ]>mia=y, bohater\ ˘ Baldr ˘ ang.
wana nazwa Litwy w=a>ciwej, tzw. g[rnej, sto- Balder ]w nordyckiej mitologii& b[g >wiat=a, po-
sowana w przeciwie<stwie do ?mudzi }litew. koju, cnoty i zalety, oraz m'dro>ci; syn Odina i
?mojten od /emas ‘niski’|, kraju dolnego.” Friggi; zabity podst"pnie przez Loki’ego\ %
tom 1, str. 462; ˚Aukstota nr 1660. heim ]1. do domu, do siebie, 2. dom rodzinny\;
awel ]obce\ – anglosas. awel, ealle, ≤l ˘ >redniow. Wigand Baldersheim – komtur Ragnety 1381.
ang. awel, ouel, awl, alle ˘ ang. awl ]ostre na- Baldwin – dos=. =ysy przyjaciel ¯ germ. bald ]=ysy\
rz"dzie do k=ucia sk[ry lub drewna, szpilor(ek\; % wini ]przyjaciel\; starofranc. Baldewin, Baudoïn,
wilo; kusz'ce pow. szawelski, ale ˚Szawle... ros. Balduin;
Awesta ]pol.\, Avesta ]ang.\ – >wi"te teksty graf Baldwin ¡ z Flandrii i Hainault ]¿1172–†1206\
staro/., zaratuszirskiej religii, w dzisiejszej formie w=adca Wschodniego Rzymskiego Imperium
w>r[d Pers[w; awesta<ski j"zyk – staro/. ira<ski w sk=ad kt[rego wchodzi= Konstantynopol z
w kt[rym Avesta by=a pisana. okolicami, oraz p=d. brzegi Morza Marmara, i
Awierkij ˚Aawierko. niekt[re prowincje, okr"gi, Grecji.
Awramij ]s=aw. Avramπi\ – Abram, Abraham O Baldwinie z Flandrii †1206 w ros. latopisach&
archimadryta Rostowa †6518, cudotw[rca. Oflan=∂r= 1204.
Azi-Girej ]tur.\ – chan Turk[w z Krymu; pobi= Baltazar ]pol.\ ˚trzech kr[l[w w Kolonii.
6973 ˚Ahmeda, nad Donem. 0001-31.1-110 Ba=tyk ]pol.\, Baltic ]ang.\ – fale wodne; etym. za-
azur – niebieski, b="kitny ˘ Morze Azowskie ˘ tarta; wg mego mniemania& al, a=, la, =a ]˚woda
staropers. la/u=ard ˘ arab. laza=ard ˘ starofranc. lub ˚ziemia\; ba= ]woda ˘ pol. balia; ba=amuci: –
azur ]z opuszczeniem pocz'tkowej L, jak gdyby uwodzi:, be=t – szum, szmer ˘ be=ta: – miesza:; ba=wan
l’azur\ ˘ >redniow. ang. azure, asur ˘ ang. azure. jako figura ze >niegu podobna do postaci ludzkiej, lub
wa= wodny, a w liczbie mnogiej – ba=wany – ogromne,
baai ]holend.\ – zatoka; >redniow. franc. baie,
spienione fale morskie\; germ. Bad, ang. bath, franc.
>redniow. ang. baye, ang. bay.
Lit. Styrbai ]szumi'ca zatoka, lub sterowna\.
bain ]k'piel\;
Babel ]˚Mazur. ltpsc Vavil\ – brama Boga; a=... germ. `au ^ pol. `[w, `aw, `awa ]woda\, np.
hebr. babel, assyryryjsko-babilo<ski bab-ilu;
Krakau ^ Krak[w, Breslau ^ Wroc=aw, itp.

Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.


NAZWY i TERMINY
Ba=tyk ¯ bal, ba= ]woda\ % tic, tyk ¯ tid, CD& n'cej ro>liny, zio=o, u/ywane do cel[w leczni-
1. pierwotnie& okres czasu, pora, sezon ˘ pol. czych, perfum i artyku=[w spo/ywczych\;
tykanie zegara, 2. fala, przyp=ywy i odp=ywy 1. B. Wielki, ojciec nasz, archiepiskop “Kesarii
morza; Kappadokijskiej” ]Caesarei\, m"czennik 5853,
anglosas. tid, >redniow. ang. tid, tide, ang. tide; 2. Basilius II, imperator bizantyjski 976–1025,
gr. i =ac.-ang. Atlantis, pol. Atlantyda, =ac. Atlan- ¿958$–†1025, syn Romanusa.
ticum ]mare\ ¯ g[ra Atlas w Maroku, 4165 m Bask ]pol.; franc. Basque ¯ p[{no=ac. Vasco,
^ 13,665 st[p npm., ang. Atlantic, pol. Atlantyk gr.-celt. BW, V....\ – region w p=n. Hiszpanii, w
 ang. Baltic, pol. Ba=tyk, ]fale wodne, t=um. od zach. Pirenejach. Pochodzenie plemienia niezna-
ty=u\; ang. Adriatic  pol. Adriatyk; ne. Liczni autorzy wywodz' s=owo od r[/nych
Ba=tyk& isl. Eystra-salt ¯ ey ]wyspa\ % stra nazw, np. s=ownik Webstera podaje& ¯ franc. ba-
]cie>nina\, ang. strait ¯ Wyspy Du<skie; squine ]rodzaj kobiecej bluzki, obcis=ej w pasie\.
A. Br¥ckner 1927& „..nazwa Ba=tyku bynajmniej nie Dlaczego od bluzki, a nie od pi[ra w kapeluszu$
litewska ]niby od ba=tas, ‘bia=y’\, lecz sztuczna, przez Albo innego elementu odzie/y... Proces mia=
Adama Breme<skiego oko=o r. 1070 wytworzona ]z
odwrotny przebieg, od nazw plemion przybiera=y
=ac. Baltia, Plinjuszowego\.”
Gaius Plinius Secundus, rzymski naturalista i pisarz, /y=
nazwy rzeczy im charakterystyczne.
23÷79, zwany Starym. Jego bratanek lub siostrzeniec W moim odczuciu i wg mej wiedzy&
]ang. nephew\, m'/ stanu i tak/e pisarz, /y= 62÷113 ba ]woda\ % sk ]ziemia\ ˘ bask ]woda-ziemia\, jak
A.D., zwany M=odym. Tak, czy inaczej – nazwa natural- wiele nazw geogr. z cz=onami& ea, ˚woda.
na, czy sztuczna, jest wystarczaj'co stara, a wszystkie Armenia i Gruzja; Ormianie i Gruzini ]˚Iberia\
nazwy zosta=y niegdy> utworzone. ˘ P=w. Iberyjski, Baskowie; bask. arminea ]czer
>redniow. =ac. mare balticum, ang. Baltic. -wony pigment, minia, =ac. minium, cynober\,
barbara, barbarzy<ski ¯ gr. barbaros, ]cudzo- pokr. karmin ]jaskrawoczerwony barwnik\ ¯ arab.
ziemiec, obcokrajowiec\; nazwa nadawana przez kirmiz, qirmiz ]czerw, karmazyn, purpura\ ˘ ros.
Grek[w, a nast"pnie przez Rzymian, dzikim, nazwisko Karamzin, ˚karmazyn.
okrutnym, bez kultury, grubia<skim, nieo>wie- Bastarn ]goth.\ ¯ bastile, bastille % ]dun.\ ˚tårn
conym i niecywilizowanym, tym – kt[rzy m[wli ]wie/a\; starofranc. bastir – budowa: ˘ bastille,
niezrozumia=ym j"zykiem; >redniow. ang. bastile; wiele grod[w «tarn`» w
gr. barbaros ¯ =ac. barba ]broda; od zaro>ni"tych ˚Galicji ]ale tarn, czern ^ wysoki, wy/yna\.
twarzy Germano-S=awian\. Cz=onek staro/. szczepu germ. w pobli/u uj>cia
Barbarossa – rudobrody; niem. Rothbart. Dunaju, o wojowniczym usposobieniu i surowych
˚Frederick Barbarossa ]1121–†1290\, rudy. zwyczajach; walki z Rzymianami od ™ w. p.n.e.
Bartho=omej ]˚Mazur. ltpsc Varfolomej\, Batory ]w"gierska nazwa pol. kr[la\ ¯ tatar. bator
Bart=omiej ]pol.\ – dos=. syn Talmaia ]aram.\; ]dzielny\, wg niepewnego A. Br¥cknera 1927;
gr. Bartholomaios, =ac. Bartholomaeus, w"g. bator ]odwa/ny, m"/ny, nieustraszony,
starofranc. Barthelemieu, ang. Bartholomew, >mia=y, dzielny, waleczny\, s=owotw[rczo po-
ros. Varfolomej-Wartholomej, gr.-celt. BW. krewne& bator-it(itas(ito(sag(sagos.
Barsyjski kraj ]˚Mazur. ltpsc Varsijskaœ strana\ Batu-chan, Batyj ]s=aw. batyi, 1430–1550& Baty,
– Bar-sur-Seine n(Sekwan', we Francji; Eustra- Botyi, Bytyi, Batyey, Batyi, ros. Batyj\ –
teg, syn Georgija i “Mogefy” ]Magopha lub Mago- tatar. bicz ˘ pol. baty ]l.mn.\ ˘ bat ]l.p.\, ˚Nogaj;
tha\, cudotw[rca, z kraju Barsyjskiego – ojcem w syn D/uczi, chan Z=otej Ordy, w grudniu 1240
Konstantynopolu 6332 A.D. 0001-31.1-35 najecha= Kij[w, st'd do Polski i na W"gry 1241–
Bartia ]pol.\ – w centr. Prusach; na wsch. od rz. 1243. Po opuszczeniu W"gier, przeni[s= “stolic"”
Alle ]pol. +yna\, do rz. Prego=a na p=n., na zach. Tatar[w z Worone/a na Wo=g" ]w delt" Wo=gi\;
od E=ku i Sudawii; granicz'ca z Nadrowi' na p=n., Worone/ n(rz. Worone/ – dop=ywem Donu.
Sudawi' na wsch., Galindi' na p=d., Warmi' na Bawaria ]germ. Bayern\ – cz">: p=d. Niemiec.
zach., Natangi' na p=n.-zach.; g=[wne miasta& Bazyli, Wasylko ]pol.\, Vasilπj-Wasilij ]s=aw.\,
K"trzyn, Bartoszyce, W"gorzewo; niem. Barten; Vasilko-Wasilko ]wo=. 1289\ ˚Basilij.
bort ]brzeg, skraj, granica, kresy\ ¯ bord. båt ]szw.\ – =[d{; staroang. ]anglosaski\ bat ˘
Basilij, Basilko, Vasilko-Wasilko ]wo=. 1289\, >redniow. ang. boot; staronord. beit.
Vasilπj-Wasilij, Vasil;ko-Wasilko ]staroros.\; Lit. nazwy ~bout, ~but, np. Kintibout, Wonibout,
gr.-celt. BW, V; Boutowit w Ipat. ltpsi pod 1215, w rzecz. ok. 1246.
• gr. basileus ]kr[l\ ˘ Basileios ]Kr[lewski\ ˘ Beatrix ]=ac.\ – kt[ra uszcz">liwia;
=ac. Basilius, ang. Basil, pol. Bazyli SZ; =ac. beatus ]szcz">cie\ ˘ beatitudo, franc. beati-
• gr. basileus ]kr[l\ ˘ basilikos ]kr[lewski\ ˘ tude ˘ =ac. beatrix, ang. Beatrice, Beatrix.
basilike }stoa| ]kr[lewski\ }portyk| ˘ Bela ]w"g.\ – imi" kilku kr[l[w, z nich Bela IV
=ac. basilica ˘ ang. basilica, pol. bazylika, ¿1209–1235–†1270 w wo=. ltpsie opisuj'cym
• gr. basileus ]kr[l\ ˘ basilikos ]kr[lewski\ ˘ dzieje lat 1205–1292, wg innych& B. IV ¿1206.
>redniow. =ac. basilicum ˘ starofranc. basile ˘ ang. November ]listopad\ – †1270.05.03;
basil, pol. bazylia, Ocimum basilicum ]gat. pach- rodzice Beli IV& Andreas ¿1176–†1235.09.21 i
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
Gertrude z Meranu, ¿1176–zabita 1213.09.28, 6. bere, jak tourijsk ¯ tur; Brestowica, Berestowo
B. †1270 ¯ Andrej ¿1174 ]1176\–1205–†1235 ¯ nazwy zwi'zane z poblisk' puszcz' ]bere %
Bela III, 1172–†1196 ¯ Geza II, 1141–†1162. forest\. Berest Lit. r[/ny od Bere>cia w pow.
belgja ]isl.\ – wy(na-dyma:, wydmucha:; hrubieszowskim ]tak/e ¯ bere\, ˚Drestr.
isl. belgr ]sk[ra, sk[rzana torba, miech\. ros. bresti, brest – sta:, rusza: si", siedzie:,
belszac-car ]hebr.\ – niechaj Bel chroni kr[la; itp. w swobodny lub leniwy spos[b, szura: noga
Bel – w babilo<skiej mitologii& b[g nieba i ziemi; -mi; ang. to lounge, to shamble. Etymologie obu
w Biblii& ostatni kr[l Babilonu ostrze/ony przed kl"sk' nazw – Brest i Brze>:, anglosaskiego pocho-
poprzez odr"czny napis na >cianie;
dzenia, kompletnie zatarte. Wi'z – ang. elm; ang.
babil. bel-szarra-usur, hebr. belszac-car,
forest ]las\ ¯ =ac. forestis ]las, drzewo, drewno\.
ang. Belshazzar.
Bereza Kartuska ]ros. Kar†ubereza\ – przy gra-
Be=z ]wo=.\ – w XIII wieku& gr[d na Wo=yniu, nicy; bere ]granica\ % za ]przy, obok\, ˚za.
przy uj>ciu rzeczki Rzeczyca do So=okiji ]So=o- `berg ]skand.\ – g[ra, wysoko>:; s=aw.-pol. `wiec;
kija dop=ywem rz. Bug\, ok. 45 km S od Wo=ynia, niem. Königsberg ^ pol. Kr[lewiec; G[ra Gra-
61 km N od Lwowa; 50° 24* N, 24° E; bowieckaGrabowiec; Dunajec ]g[rski D.\;
Be=z ˘ Be=/ec, 39 km W, na Roztoczu; mistrz pruski Konrad Thierberg 1272–1283.
be=, be=t, ba=t ]woda\ % z ]granica\, ˚znami". Berikij ]˚Mazur. ltpsc Verikij\ – m"czennik
Benedykt ]=ac. benedicte\ – b=ogos=awi" tobie, chrze>cija<ski Phalelei, syn Berikija i matki o
inwokacja b=ogos=awie<stwa, np. dzi"kczynie- imieniu Iromilia, zam"czony 5784 w greckiej
nie przed spo/yciem posi=ku; benedictus – Edesie, przez >ci"cie g=owy mieczem.
b=ogos=awiony. Bernard ]pol.\ – >mia=y jak nied{wied{;
Andr≠i 'e korol; ouv≠div; bezakonπe staroniem. bero ]nied{wied{\ % hart ]>mia=y, zuchwa=y\
galickoe i mœte'. i posla Benedikta s=
˘ Bernhard, franc. i ang. Bernard, staropol. Bernat,
voi. wo=. ltps.
Biernat, ros. Bernard=.
Beneß ]czes.\ – Czech wymieniony pod r. 6762
bernstein – germ.; starofranc. ambre ˘ >redniow.
]1254, w rzecz. 1252\& bene', Benew;.
ang. aumbre ˘ ang. amber ]bursztyn\.
`ber ]=ac.\ – skr[t «membrum» ]cz=on\ ˘ staro-
W s=aw. cyrylicy gotyckie Schichbern 941 r.
franc. i >redniow. ang. membre ˘ ang. member;
Berthold ]niem., ros. Bertol;d\ – imi" kilku m"/-
September, October, November, December –
czyzn dynastii Babenberg z Austrii i Styrii&
odpowiednio& si[dmym, [smym, dziewi'tym i
B. I von Windberg †1141 ¯ Adalbert †1145
dziesi'tym miesi'cem roku, rozpoczynaj'cego
i Luitgard von Diessen †1120,
si" w marcu, ˚kalendarz;
B. II, graf von Bogen ¶1167 ¯ Adalbert †1146
=ac. septem, octo, novem, decem % ber;
i Hedwig ¯ graf Poppo von Kraina,
`er ¯ number ¯ =ac. numerus ˘ quarter ]:wiartka\;
B. III, graf von Bogen, †1218 ¯ Adalbert †1197
znaczenia s=[w «ber», «er» zapomniano.
i Ludmi=a z Bohemii ¿1170–†1240.08.04,
Berdulat ]˚Mazur. ltpsc Merdoulat s synom
linii genealogicznej&
Berdoulatom\ – syn Merdulata, rodu cara tu-
Adalbert †1145 ˘ Berthold †1141 i Adalbert
reckiego z Kazania; wraz z innymi, mia= przyj>:
†1146; Adalbert ˘ Berthold † 1167 ˘ Adalbert
s=u/y: kn. Iwanowi Wasilewiczowi, 6994 ]1486\.
†1197 ]/on' Ludmi=a z Bohemii\ ˘ Berthold
0001-31.1-117
†1218, Adalbert †1212 ]/on' Richiza ¯ graf Al-
Berdycz[w ¯ berdysz; `cz[w ^ `sz[w.
brecht von Dillingen\, Leopold v. Bogen †1219;
Berek ¯ hebr. Baruch ]dos=. b=ogos=awiony\.
B. – patriarcha jawle<ski ]akwilejski\ 1213,
Berendi ]s=aw.-goth.\ – koniec nied{wiedziowi;
brat Gertrudy – /ony Andrzeja, kr[la w"g. ¿1175
¯ ber ]nied{wied{\ % isl. endi, endir ]koniec\;
lub 1176–1205–†1235.09.21, czyli szwagier
isl. erendi ]zlecenie, sprawa, pos=anie, misja;
]s=aw. szurin\ kr[la Andrzeja,
mowa\, erendi ¯ ør, önd ¯ ør-endi – 1. dech,
˚Aquileia, Gertruda;
oddech, 2. zwrotka; ˚Wasilko trembowelski.
staroniem. wy/yn beraht ]ja>nie(j'cy\ % old,
Berest Litowski n(Bugiem ]Berest;e Litovskoe>
Berestei, Beresten;, Berestie, Berest;, odpowiednik /e<skiego Bertha.
Berest;e, Berete, Ber`stie, B≠restei, Bertold ¯ starogerm. wy/yn beraht ]jasny, >wiec'cy,
Beresta, Berestec, Beresti, Breszye, Brze>:; po=yskuj'cy, b=yszcz'cy; blask\ % old;
wo=. Berest;, ros. nyn≠ Brest=-Litovsk=, Bertold Br¥nhaven, komtur z Kr[lewca 1291.
– dzi> Brest Litowskij, pol. Brze>: Lit; besieda ]s=aw.\ – biesiada, gwara, j"zyk;
1. bere ]granica\ % st, 2. s=aw. bereg ]brzeg\ % st 6453 „...konec Pasy<czie besiedy i Kozarie”,
]forest, las\, gr[d nad Bugiem; st'd Brest n(Bu- 6456 „...besiedowa k nej i rek ej& podobna esi
giem ma powi'zanie z Brestem nad brzegiem carstwowati w gradie s nami.” ]besiedowa – ga-
morza, we Francji; hiszp. vera ]brzeg, skraj\, worzy= z ni', rzecz'c& mog=aby> w=ada: grodem
gr.-celt. BV, W, ze mn'\; gwaragaworzy:.
3. br ]d'browa\ % st ]las\, 4. be ]woda\, re ¸le& besieda ]ulica\ – na domys=.
]p=yn':\ ¯ rejati, 5. ros. berest – wi'z, gatunek Beskid, Bieszczady ]pol.\ ˚Bieszczady.
drzewa; nazwa jak Grabowiec, Berestowo, Bessarabia ]ang.\ – kraina mi"dzy rzekami
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
Dniestr i Prut, pol. Besarabia, dzi> Mo=dawia. bibikular ]staroros.\ – podkomorzy ]sam komornik\,
betage ]dun.\ – pozbawi-:(a: ]czego>\, zarz'dzaj'cy dworem ksi"cia oraz gospodark' w
zab-ra:(iera:, od-ebra:(biera:. dobrach w=adcy; w ˚Mazur. ltpscu, r. 5608&
Bethlehem ]s=aw. Vifliem\ – Betlejem, wie>, bibikular }bibekular| sirecz ]to jest\ komorny, s=u-
b. gr[d-miasto w Judei, 8 km S od Jerozolimy; ga Trajana ¯ =ac. bibere ]pi:\, ˚podkomorzy.
miejsce narodzin ˚Jezusa Chrystusa; Biblia – zbi[r pism Starego i Nowego ˚Testa-
hebr. beit lechem ]dom chleba, lub dom bogini mentu, tw[rczo>: wielu os[b do ok. 300 A.D.
Lahm\, arab. bait lehm. gr. biblia ˘ =ac. biblia ˘ starofranc. i >redniow. ang.
betinge ]dun.\ – okre>l-a:(i:, oznacz-a:(y:, bible, ros. biblπq.
ustal-i:(a:, zdefiniowa:, za(z-decydowa:, staroros. Vetxπi Zav≠t=-Wietchij Zawiet ]Stary
rozstrzyg-a:(n':. Lit. Betygo=a. Testament\, Blagodat;-B=agoda: ¯ b=ago
Beynar ¯ B % isl. eyingar ]wyspiarz\ ¯ ey ]wyspa\; ]prawo, poprawnie\ % da: ]przekaza:\.
isl. einarƒr – 1. pojedy<czy, Staro/ytni ?ydzi mieli sw[j sekret – byli narodem
2. stanowczy, solidny, pewny. wybranym przez Boga ]s' do dzi>\ – nadludzk'
bezbo/ni, niewierni ]wo=.-pol.\ – epitety kt[rymi si=" maj'c' piecz" nad naszym /yciem, do-
obrzuca=y si" wyznania Cerkwi Prawos=awnej czesnym i pozagrobowym, wynagradzaj'c' za
]o katolikach\, i nawzajem – Ko>ci[= Rzym.-Kato- dobre, i karz'c' za z=e. Swe “Pisma” czytali w
licki ]o prawowiernych\, po roz=amie w 858÷1054 synagogach.
A.D., ˚schizma. Sama idea jednego Boga nie jest /ydowska, bo
To nie byli poganie, bez Boga, wiary. zapo/yczona ze staro/ytnego Egiptu, ani wiara
bi ]dun.\ – pszczo=a; ang. bee }bi&|, lit. bitis, chrze>cija<ska, ˚Zaratuszira.
Bia=obrzegi ]s=aw. B≠lobere';\ – nad dolnym Pierwsi chrze>cijanie przej"li ide" Boga od ?yd[w,
Dnieprem. Tu zimowa= Swiatos=aw, w drodze wykradaj'c ich Pisma z synagogi i t=umacz'c – w
powrotnej z wyprawy do Bizancjum 6479 ]971\, Konstantynopolu – z j. hebr. na grecki, a st'd
a gdy wiosn' 6480 ]972\ pr[bowa= przej>: przez na inne j"zyki. Potem dopisali nast"pny roz-
“porogi” – zosta= zabity przez Peczeng[w, kt[rym dzia= – rzecz o Jezusie Chrystusie, poprawiaj'c
przewodzi= Kurja vel Kura ]Ma=y\. mniemania ?yd[w.
“porogi” }Zaporo/e| ¯ po % rog ]˚granica\. • pakt, przymierze ]gr. diatheke\ Izraelit[w z
Bia=ogr[d ]s=aw. B≠logorod=\ – ko=o Kijowa; Bogiem – Stary;
miejsce wspomniane z racji obl"/enia przez Pe • pakt ]diatheke\ rodu ludzkiego z Jezusem –
-czeng[w, jak chytro>ci' Rusini wyszli z opre- Nowy.
sji, pod nieobecno>: W=odzimierza }Wielkiego Stary i Nowy Testament jest b="dem j"zykowym,
†1015|, kt[ry w tym czasie by= w Nowogr. Wlk. wynikaj'cym z t=umaczenia, i nie jedyny. W j.
Bia=oru> ]pol.\ – bia=oczerwie<; bia=oruski – bia=o- greckim «diatheke» ma dwa znaczenia&
czerwony; w XIII w. Ru> Czarna – wysoka, 1. umowa, przymierze, zwi'zek, pakt,
wy/ynna, Bia=oru> – niska, nizinna, bagna, 2. testament, ostatnia wola.
Ru> Czerwona – stopie< po>redni; Greckie diatheke, pakt ?yd[w z Bogiem, t=uma-
˚biel, Ru>, Rosja; czeniom ich Pism nadano nazw" Starego Testa-
Bielaruss – lit. White and Red ¯ biel ]white\ % mentu, a nowy, p[{niej dopisany – rodzaju ludz
russ ¯ roux ]red, reddish\ – white refers to low, -kiego z Jezusem Chrystusem – Nowego.
marshes, while red and black refer to highlands, W 1830, Joseph Smith dopisa= trzeci rozdzia=
as in German& OHG. ]Old High German\, OLG. Biblii& Ksi"g" Mormona, rzekomego proroka z IV
]Old Low German\. Slavic word ‘czerny’ ]red, wieku A.D., kt[ry wywi[d= pierwszych osadnik[w
reddish\ and Polish ‘czarny’ ]black\& tarn` ]tar- w Ameryce od Wie/y Babel w Babilonii;
nina, blackthorn\, kar` ]kary, black color of ]och, jak stara jest historia Ameryki#\, informacje
horse\, KCzT. The term White Russia does pisane szyfrem, na z=otych tabliczkach ]o z=ocie
not refer to color. my>l' biedni\, tekst t=umaczony przy pomocy
Bia=owie/a, Puszcza Bia=owieska ]pol.\ – nisko magicznych dw[ch kamieni i chustki na piersi.
po=o/ona ¯ wiesa ^ legowisko, =o/e, po=o/enie W ten spos[b mamy Stary Testament, Nowy
˘ ]za\wisie:  ]za\le/e:, za-wis=y(le/ny, Testament i Ksi"g" Mormona. Kiedy>, kto> do-
˚biel, ?S, puszcza, polski j"zyk. pisze nast"pny rozdzia=, do Ksi"gi Mormona. Tak
Biber ]germ. Beber, pol. b[br i rz. Biebrza\ % powstaje i rozwija si" wiara chrze>cija<ska. Stary
warten ]granica\ ¯ dun. wartegn ]w terenie& Testament ]/ydzi\, /ydzi nie uznaj' Nowego
punkt orientacyjny, s=up graniczny\ – pogra- ]chrze>cijan\, chrze>cijanie nie uznaj' mormo-
niczny zamek nad Biebrz' ]na granicy z Ma- n[w, a mormoni nie b"d' uznawa: nast"pnych,
zowszem\. kt[rzy p[jd' w przysz=o>ci za >wie/o dopisanym
Biberwarten ]germ.-=ac.\ – zamek Prusak[w, tekstem.
opuszczony przez nich w 1307 z powodu zagro- Joseph Smith ]1805–1844\, w 1830 za=o/y= w
/enia ze strony Krzy/ak[w, kt[rzy t"pili pogan USA Ko>ci[= Íwi"tych Dni Ostatnich ]the Church
ogniem i mieczem; wi"cej ˚Sciwneyten; of Jesus Christ of Latter-day Saints\, kt[rego
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
cz=onkowie zwani s' mormonami. Krasnystaw ]du/y staw\, ugri bie=yje, ugri czernyje,
Wed=ug mormon[w, anio= ukaza= si" J[zefowi i inne bia=o-krasne nazwy geograficzne ]˚wielko>:\;
Smith ]Joseph Smith\, w 1823 roku ]w wieku 18 wiele miejsc, miejscow>ci i rzek na nizinach
lat Smitha\, a >wiadkami-za=o/ycielami Ko>cio=a zawieraj'ce d{wi"k «biel» z odmianami&
byli jeszcze m=odsi – podrostki. Na tablicach ze Bia=a, Bia=e ]G[ry, Jezioro, Karpaty\, Bia=ka,
z=ota, spisane by=y dzieje Ameryki, zagadkowym Bia=ob=oty, Bia=obrzegi, Bia=ogard, Bia=og[ra,
pismem, od pierwszych osadnik[w kontynentu, Bia=ogr[d, Bia=o="ka, Bia=oru>, Bia=owie/a,
kt[rzy przybyli tu po upadku Wie/y Babel ]...\, Bia=ystok, Bielawa, Bielawy, Bielsk, Bie=aja, Bie-
do 4-go wieku, w kt[rym /y= prorok Mormon. =ogorsk, Bie=ograd, Bie=omorsk, Bie=o-ozierze,
Joseph Smith mieszka= w[wczas w Manchester, Bie=yj Kamie< nad g[rnym Bugiem, Bie= nad
w stanie Nowy Jork, utrzymywa=, /e 21 wrze>nia g[rnym Dnieprem, Starobielsk, i inne.
1823 anio= ukaza= mu si" noc', wskazuj'c gdzie W Íredniowieczu Bia=oru> wy/ynn' zwano
z=ote p=yty s' ukryte, /e na okolicznym wzg[rzu. Rusi' Czarn' – ziemie wy/ej po=o/one; Bia=o-
Lecz nikomu ma o tym nie m[wi: ]$\ i przychodzi: rusi' za> – nizinne& bagna, g=[wnie w pobli/u
raz w roku, co do dnia ]$\, a zawarte na p=ytach rz. Prype:, 100–200 m npm., w odr[/nieniu od
informacje mo/e przet=umaczy: na j. angielski Rusi Czerwonej – ziemie Wo=ynia, 200–500 m
dzi"ki magicznym kamieniom Urim i Thummin, npm.,˚tarn, czern`, wzniesienie.
oraz napier>nikowi ]chustce zawi'zanej na szyi, Tak/e =om i =on ]d[=, ni/\ ˘ sk=on, +om/a i inne.
os=aniaj'cej pier>\. B="dem jest t=umaczenie Bia=orusi na inne j"zyki
Po czterech latach, 27 wrze>nia 1827 p=yty w znaczeniu «bia=ego koloru»& niem. Weissrussen
zosta=y przekazane pod piecz" Smithowi, do ]bia=oruski\, czy ang. White Russia.
przet=umaczenia. Jak w j. niem. s' dolno` i g[rnoniemieckie ]nie-
W 1829 Smith ukaza= dokument, b"d'cy t=uma- mieckich nizin i wy/yn\, tak i na Wschodzie.
czeniem tekstu ze z=otej p=yty, opublikowany w Bielany ¯ bia=y kolor szat zakonnik[w klasztoru
1830. Tego roku, 6 kwietnia 1830 za=o/y= sw[j O.O. Kamedu=[w.
Ko>ci[=, w Fayette, w stanie Nowy Jork. Po Bie=` ]s=aw. B≠l-\ ˚biel, Bia=`.
prze>ladowaniach, przeni[s= do Kirtland, Ohio, w Bie= gr[d ]s=aw. B≠l=\ – 1. dzi> Bie=gorodiszcze
1831. W 1844, wraz z innymi, zosta= aresztowany ]pol. Bia=ogrodzisko\, niedaleko od Winiewa ]lub
i osadzony w wi"zieniu w Carthage, w stanie Weniewa\, 47 km NE od Tu=y, ok. 100 km W od
Illinois, pod zarzutem podrabiania czek[w ]inny Rezania ]obecnej lokalizacji, bo niegdy> Pereja-
“>wi"ty”...\. Do wi"zienia wtargn"=a t=uszcza s=awl\ i ok. 145 od Rezania w pierwotnym miejscu
i zastrzeli=a za=o/yciela wiary, wraz z bratem ]w =uku rz. Oka p=yn'cej tam na p[=noc\;
Hyrum, 27 czerwca 1844. Zgin'= m"cze<sk' wspomniany z okazji najazdu Batego 1237;
>mierci', na ameryka<sk' miar", z r'k t=uszczy, 2. w Kruskiej ob=asti, na rzece p=n. Doniec,
jak Jezus z r'k Pi=ata, po domaganiu si" wyroku 70 km NEN od Charkowa,
>mierci przez t=um przewrotnych ?yd[w. 3. Bie=grad Dniestrowski, 20 km od uj>cia Zat.
W 1884, prof. Fairchild, z Oberlin College odkry=, Dniestrowskiej do Morza Czarnego, na miejscu
/e publikowany tekst 1830 jest adaptacj' rodza- staro/ytnego greckiego grodu Tiry;
ju historycznego romansu, napisanego przez 4. B. odl. od Kijowa o 50 wiorst. 0001-31.1-41
Solomona Spauldinga, w 1812 – rzecz, kt[rej Roku 6505 Pieczengi naszli Bie=grad. ...31.1-49
mormoni kategorycznie zaprzeczaj'. Roku 6577 }1077 % styl 5500, sp"dzony z kijow
Biebrza, rzeka ]pol.\ – bobrowa, bobr[w ¯ b[br; -skiego stolca| Izas=aw wzi'= do pomocy ladz-
germ. Beber ¯ Biber, anglosas. beofor, >redniow. kiego Boles=awa }Ímia=ego, kr[la 1058–1079,
ang. bever, ang. beaver }biwer| BW,VF, swego ciotecznego brata| i wyruszy= na Wses=a-
franc. castor. wa }Braczes=awicza, wypuszczonego z “poruba”,
Biecz ]pol.\ – miejscowo>: n(rz. Ropa; zasiadaj'cego w Kijowie|. Wses=aw wyruszy=
tu Lachowie pobili Tatar[w pod wodz' Nogaja, naprzeciw ku Bia=ogrodowi i noc', skrycie, zbieg=
zim' 1287(88, odci'gaj'cych do domu po nie- do swego grodu Po=ock; 0001-31.1-54
skutecznym obl"/eniu Krakowa; w Mazur. ltpscu wspominany kilkakrotnie;
18 km W od Jas=a, 36 km SES od Tarnowa, 42 ¯ bie= ]niski lub nisko po=o/ony\ % grad, ˚biel.
km NEE od Nowego S'cza, Ostatni, k(Kijowa, prawdop. Iskoroste< ¯ iskoni
44° 44* N, 21°15* E. ]w zamierzch=ych czasach\ % roste< ]wznie-
biel ¯ s=aw. be=`, bo=` ]s=aw.\ – 1. nisk-o(i(a, siony\, dzi> Koroste<, odl. NE od Kijowa o 150
2. ni/, nizina, 3. p=ycizna, b=ota; w odr[/nieniu wi[rst ]150 km\.
od miejsc po=o/onych na wysokich miejscach, Bie=gorod ]Belgorod, Belegorod, B≠lyj gorod,
zwanych «tarn», lub «czern», 4. mniejszy, w Bia=y horod(zamek, Be=horod\, gr[d na rz. Irte<,
przeciwie<stwie do «krasny» ]wi"kszy, du/y\, 24 wiorsty od Kijowa ]25–26 km\, ˚Bie= gr[d.
biel ]ma=y\  krasny ]du/y\ ˘ Bie=oarmiejec Bie=aja Wie/a – chazarska twierdza Sarkel; ros.
]Mie<szewik\  Krasnoarmiejec ]Bolszewik\; Belaq Ve'a, Sarkel, zbudowana z cegie=.
jez. Bia=e ]ma=e, w por[wnaniu z +adog' i Pejpus\, Bie=gorod ]s=aw. B≠l=gorod=\ – Bia=ogr[d,

Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.


NAZWY i TERMINY
za=o/. 6499 przez W=odzimierza Wlk. †1015, dynastia Theodoz[w&
˚Bie= gr[d. 379–394 Theodosius I
Bie=oje – dzi> Bia=a Podlaska; ˚biel, =o ]woda\, 395–408 Arcadius, syn Theodosiusa I
wo=. b≠loe, B≠lo≠, 6776 ]pod 1268 r.\. 408–450 Theodosius II, syn Arcadiusa
Bie=ooziero ]s=aw. B≠loozero\ – 1. jez. Bia=e; dynastia Trak[w ¯ Thracia&
60° 10* N, 37° 40* E, 590 km NE od Pskowa, 450–457 Marcianus
2. przy Kseneponcie ]Morzu Czarnym\, zwane 457–474 Leon I Wielki
w j. =ac. Toip& ...oni 'e powli na more zo- 474 Leon II, wnuk Leona I
vomoe Ksenepont i k Beluozeru, kotoroe 474–491 Zenon, ojciec Leona II
zovetsœ latynskim œzykom imœnem Toip... 491–518 Anastasius I, zi": Leona II
0001-31.1-80, ˚biel
dynastia Justynian[w&
Bie=owodnaja woda ]staroros. B≠lovodnaœ 518–527 Justin I
voda\ – rz. Irtysz, wpadaj'ca do rz. Ob& 527–565 Justinian I, bratanek Justina I
„...u po }wzd=u/| wielich rzek Peczory i Wymy, i 565–578 Justin II, bratanek Justina I
za wysokimi, nieprzechodnymi g[rami }Uralem| 578–582 Tiberius II Constantinus
w kraju, zwanym Skir }Turkestan|, po velikoj 582–602 Maurice, zi": Tiberiusa, zamord.
reke Obi i do ustiœ B≠lovodnyœ vody 602–610 Phocas, >ci"ty
]po wielkiej rzece Ob, i do uj>cia Bia=owodnej Itd., wyci'g z Kings Rulers and Statemen, autor[w&
wody, woda jej bia=a, jak mleko, bior'c tam Edward W. Egan, Constance B. Hintz, L.F. Wise; Sterling
dobrego, cennego zwierza, zwanego “dynki”, Publishing Co., Inc., New York 1976,
to jest – soboli\.” 0001-31.1-12 wi"cej w sekcji Nazwy geograficzne, nr 1660.
Bia=owodna woda ˘ „woda jej bia=a, jak mleko” – Bjarmar ]isl.\ – Permianie ]l.mn.\, nazwa ruskiego
domys= pisca z nazwy, z b="dem, bo «bia=o» plemienia z Perm na Uralu, po wsch. stronie g[r,
]ni/, nizina\, zmy=ka kt[ra wprowadzi=a Rosjan w dzi> port nad Kam', poni/ej uj>cia rz. Czusowa;
zak=opotanie& nie znale{li rzeki Irtysz, ˚biel. w latach 1940–1957 zwany Mo=otow ¯ Wiaczes=aw
Biernat ]pol.\ ˚Bernard. Michai=owicz Skriabin ]1890÷1986\, m'/ stanu, min.
Biesiedodnik ]˚Mazur. ltpsc Besedodnik\ – spraw. zagr. 1939–1949, 1953–1956.
rozprawiaj'cy ]o czym>\, czyli lubi'cy m[wi:; Bjarni ]isl.\ – nied{wiedz-i(a(ie.
Grigorij, zwany B. 6234, w carstwo Lwa Isawra Björn ]isl.\ – nied{wied{.
]Leona Isaura 717–741\. 0001-31.1-33 B=a/ej – Felix, Szcz"sny;
Bieszczady ]ukr.-pol.\ – Beskidy; bie=yje ]niskie\ ˘ s=aw.-ros. bla'ennyj ]b=ogos=awiony,
bie, be % skid, skit, skith ]g[ra\; SK ˘ SzCz. szcz">liwy, radosny, w b=ogostanie\.
Bi=goraj ]ukr.-pol.\ – niska g[ra ¯ bie= % goraj, raj. b=ud ]s=aw. blæd=, ros. blud=\ – 1. dobrowolne
Biruta – pszczela trasa ¯ bi % route. wsp[=/ycie p=ciowe mi"dzy niezam"/n' kobiet'
bir/a ]ros. bir'a\ – wymiana. Lit. Bir/e. i m"/czyzn', og[lnie – zabronione przez prawo,
Bisten ]germ.-=ac.\ – zamek n(Niemnem, zbudo- 2. bezprawny stosunek p=ciowy, w='czaj'c uwie-
wany dla ochrony Romowe przed Krzy/akami; dzenie; pol. ob=uda,
inna jego nazwa& Pestwa ]Poszt[w\, dzi> pobliskie ang. fornication, lechery, lewdness.
Zapyszki przy uj>ciu rz. Vißakis do Niemna, na p=d. B=ud, wojewoda Jaropo=ka, w 6487 ]979\ naj-
jego brzegu& ª...litewski zamek Bisten w ?m[jdzi, pierw nam[wi= swego pana , by zbieg= z zaryglo-
nad Niemnem, le/'cy mi"dzy Wielon' a Kow- wanego Kijowa, przed bratem W=odzimierzem,
nem. W tych stronach mi"dzy rzekami Niewia/' a gdy Jaropo=k zbieg= i zamkn'= si" w ˚Rodni
i Dubiss' le/a=a >wi"ta wyspa Romowe, p[{niej – w innym grodzie nad Dnieprem, nam[wi= Jaro
Romejwerder zwana, pokryta >wi"tym lasem, -po=ka, by uda= si" na rozmow" z bratem. Tam
dla obrony kt[rej d{wigniono powy/szy zamek, go zabili „gdy wszed= w drzwi, dw[ch Wareg[w
mocno obwarowany.º 0165-01-120 Mylnie& w uj>ciu podnios=o go mieczami pod pazuch'” ]d{gn"li
Dubissy ]Bissena Dubissa\; ˚Romowe przy go w p=uca\. Czasem {le rozumiane, /e nie>li
uj>ciu Niewia/y. wystraszonego Jaropo=ka na mieczach pod
niem. bissen – k"s, k'sek; tak i inne grody. pazuch', na rozmow", zapewne, by go jeszcze
Bizancjum, Byzantium – tracka nazwa miasta, bardziej wystraszy:. Nie pozwoli=by sobie, jak
imperatorzy Bizancjum ]i Konstantynopola\& to fizycznie by=oby mo/liwe$ Na mieczach...,
284–305 Diocletian w jakim celu$
285–305 Maximian, pope=ni= samob[jstwo B=ud pod 6487 r. ]979 r., dwukrotnie\.
305–306 Constantinus I Chlorus bo – ziemia; w wielu nazwach geogr., w=asnych
306–307 Severus i pospolitych& Boh, Bohemia ]Czechy\
307–313 Maximus, bratanek Galeriusa bo=oto ¯ bo % =oto ]woda\, i inne;
307–337 Constantine ]Konstantyn Wielki\ gael. bog ˘ irland. bogach ˘ ang. bog ]bagno\.
337–361 Julian Apostata, zabity 363 Bogolubski, Andrej ]ros. Andrej Bogol[bskij\
363–363 Jovian ]ok. 1111–†1175\, wielki knia{ Suzdala i W=odzi-
364–378 Valens, zabity 378 mierza na Kla{mie, †6683, czerwca 28, w sobot"

Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.


NAZWY i TERMINY
]sobota, 29 czerwca wypada=a 1174, nie 1175\, Poza tym, «zyszczy» jest s=owem s=awia<skim,
syn Jurija Do=gorukiego †1157.05.15; pokr. Polanom, jak Gniezno, Kutno, Ko=o, Pa-
mi=uj'cy Boga ¯ Bog-o % lubi: ]mi=owa:\ ¯ ko>:, P=ock; wi"c raczej mazowiecko-kujawskim
oblubienica; ˚t=umaczenia od ty=u; ]katedra Bogurodzicy budowana w Gnie{nie
starogerm. wy/yn luba, anglosas. lufu, za Boles=awa Chrobrego 992–†1025; 0065-
>redniow. ang. luve, love, ang. love. 00-100\.
Bogonosec ]˚Mazur. ltpsc Bogonosec\ – t=um. gr. Boh, rzeka – bo ]ziemia\ % h ]woda\ ¯ gr. hydor;
Theophoros ¯ theo % `phoros ¯ pherein ]nosi:\; staro/. Hipanis; nazwa po='czona – b="dnie – z
m"czennik “za Chrysta” 5609. rzek' Bug, przez to Boh zwany Bugiem po=ud-
Bogurodzica ]pol.\ – dziewica Maria nazwana Bo- niowym ]...\.
gurodzic' przez Kiry=a, archiepiskopa Aleksan- Rzeka Bug ¯ anglosas. bugan ]=uk\, nazwa bez
drii, uczestnika Trzeciego ˚Soboru w Ephesus, zwi'zku z rz. Boh, Bog.
431 A.D.; dos=. rodzica Boga ]t=um. od ty=u\; w wie- Bohemia – ziemianie, ziomki ¯ bo ]ziemia\ %
rze chrze>cija<skiej& Naj>wi"tsza Maria Panna, `hemia, `emia ]krew\ ¯ gr. `aimia ¯ haima
dziewica, matka Jezusa Chrystusa, nauczyciela ]krew\ ˘ s=aw. semja ]r[d, krewni\, gr.-celt. HS
i cudotw[rcy, jedynego syna Boga, zwana tak/e ˘ por[d  pokrewie<stwo; kr[lestwo i rejon w
Przenaj>wi"tsz', Przeczyst', Niepokalan'; Monarchii Austro-W"gierskiej ze stolic' w Pra-
mazur. bogorodica. dze; ˚Czech(y, czer.
• Bogoro≠nickij monastyr – na meste Przemys=aw II Ottokar z Bohemii – m"/em Mar-
nynewnego sela Bogorodickoe garity z domu Babenberg, szwagrem Romana,
k [go-vostoku ot Smolenska. s. Dani=y wo=. †1264.
• v cerkvi svœtyœ Bogoro≠ica – bojar, bojarin ]pol.-ros.\ – koniarz-wojownik;
Uspienskij sobor (1158-1160) ¯ bollard ]pierw. {rebak, p[{niej ko<\; w Powie>ci
v= Vladimir;e na Klœz;me> wrem. let& bolarin, ]l.p.\ bolare ]l.mn.\& i k bolarom
• manastyr; svœtyœ Bogoro≠ica – swoim, ...=uczije bolare, ...i bolare ]j\ego. W XIII
Blagove]enskij monastyr; v Nov=- w. zmieniono pisowni" bolar na bojar ]boj % jar;
gorode (nyne g. Ni'nij Novgorod),
si=a bojowa, rycerz\, a nast"pnie znaczenie na
osnovannyj {riem Vsevolodovihem
v 1221 g. wielmo/".
• svœtu Bogoro≠ic[ razgrabiwa – Sobor Bojarin skr[cono do barin ]pan\, barynia, baryßnia
Ro'destva Bogorodici v Su'dalu ]panna\. Bolarin ]l.p.\, bolare ]l. mn.\ – awarsko-
(konec 9 i nahalo 10 veka), 1237. bu=g. nazwa wielmo/y, wg A. Br¥cknera 1927. Wg
• u gra∂= svœtya Bogoro≠ica Vla∂imer- mnie, bojar ]si=a bojowa\ ¯ boj % jar ˚jary ]silny,
ska – gorod Goroxovec na Klœz;me> krzepki\, bez wzgl"du na wszystko, co uprzednie.
• okolo svœtyœ Bogoro≠ica – Cerkov; Znalaz=em p[{niej potwierdzenie mego przy-
Bogorodici Desœtinnoj v Kyeve 1240. puszczenia, odczucia& roku 1387, W=adys=aw
Cerkiew Dziesi"cinna ¯ dziesi"cina ]podatek }Jagie==o|, kr[l Polski... nadaje wieczyste trwa=e
dziesi'tej cz">ci zbior[w p=acony na utrzymanie swobody wszystkim ochrzczonym i ochrzci: si"
cerkwi, system podatkowy z ™ po=. XII wieku\. pragn'cym Litwinom, a szczeg[lniej bojarom
«Bogurodzica» – hymnem woj[w polskich, >pie- ]armigeris sive bojaris\, poddanym Skirgie==y
wanym przed rozpocz"ciem bitew. S=owa pie>ni& ksi"cia Litwy, pana trockiego i po=ockiego..., itd.
Bogurodzica, dziewica, 0165-01-265, N. 539
Bogiem s=awiena, Maryja, Litera L kryje czasem d{wi"k J ]bolar ^ bojar$\,
U Twego syna, gospodzina, st'd graficzne podobie<stwo znak[w, du/ych i
Matko zwolena, Maryja, ma=ych liter, i tak do dzi> jest w j. hiszpa<skim&
Zyszczy nam, spu>ci nam# Kirie eleison# Padilla }padija | w wymowie.
Twego dziela Chrzciciela, Bo/yce, W spisach konnych, na wypadek wojny, lat
Us=ysz g=osy, nape=< my>li cz=owiecze; 1528 i 1621 wyst"puj' liczne grupy litewskich
S=ysz modlitw", j'/ nosimy; bojar[w ]˚ksi'/"\.
To da: racz, jego/ prosimy Przy osadzeniu Dani=y na stolcu swego ojca
A na >wiecie zbo/ny pobyt, – Romana, obecna by=a jego matka knœgini
Po /ywocie rajski przebyt# Kirie eleison# velikaœ romanova, togda 'e bo≥re ]w=o-
Wg J. Ba=abana, s=owa u=o/y= franciszkanin dzimierscy i haliccy\ i voevody ougorskπi
Boufa= w Starym S'czu – spowiednik Kunegundy ]wojewodowie z Ugrowska\, 6716 ]pod 1208 r.\.
zwanej King' †1292, w"gierskiej kr[lewny ]c. Beli Biskupi, ksi'/"ta, wojewodowie i bojarzy ]boja-
IV\, wdowy po Boles=awie Wstydliwym †1279. rowie\ – w takiej kolejno>ci wyst"puj' w doku-
0065-00-137 A wi"c w latach 1279–1292. mentach w XIV wieku.
˚Fa=sz pobo/nego Lacha, bo Ru> odnotowa=a Pod r. 6763 ]1255\ „Pris=a papa ]papie/\ pos=y...”
>piewanie «koreles» ]Kyrie eleison\ w bitwie z do Dani=y, nios'cych wieniec i skypetr i koron".
Mazowszanami k(Jaros=awia nad Sanem, 1246, W>r[d nich byli& biskup “Bere<skij i Kameneckij”
˚wypisy z wo=. ltpsi, Warsz, por. 0001-02-803. oraz „...Boleslav=. i Semovit= i bo≥re
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
li∂stπi.” ]z Lidy, w Ipat. ltpsi z 1420(32 bojarowie k(Smole<ska,
lidzcy s' polskimi& Lœdsky≠\. 3. B. †1078 ¯ Swiatos=aw po=ocki ¯ Jaros=aw
Mieszka<cy grodu Lublin daj' odpowied{ Kon- M'dry †1054 ¯ W=odzimierz Wlk. †1015,
radowi, kt[rego do grodu swego nie wpu>cili, 4. B. ¯ Wses=aw z Po=ocka ¯ Braczes=aw ¯
/e g=ow' im Krak[w& no golova nam= Krakov. Izas=aw †1054 ¯ W=ad. Wlk. †1015,
tamo 'e voevody nawi. i boœre velicii. 5. B. ¯ Wiaczes=aw ¯ Jaros=aw M'dry †1054;
6795, ]1287 r.\, wo=. ltps. zabity 1078 w bitwie nad Nie/atin' ko=o Czer-
bold ]dun.\ – bal, zabawa taneczna; nihowa,
ang. bold – >mia=y. Lit. Rumbold. 6. B. ]brat Gleba “Pres=awicza”\ ¯ Wsewo=.
Boles=aw – s=awi'cy ziemi upraw" ]t=um. od ty=u\, murom. 1124 ]Laszka /on' Wsewo=.\ ¯ Dawid
¯ bo ]uprawa\ % le ]ziemia\ % s=aw ]s=awi:\, 1097– †1123 ¯ Swiatos=. †1076,
¯ bo % Les=aw ]s=awi'cy ziemi"\; 7. B. †1157.05.02 ¯ Jurij Do=gor. †1157 ¯ Wo=od.
imi" wielu ksi'/'t i kilku kr[l[w polskich& Bole- Monom. †1125 ¯ Wsewo=od †10923,
s=aw Chrobry †1025, Ímia=y †1079, Krzywousty 8. B. 1195 ¯ Roman 1178 ¯ Rost. Chrobry smol.,
†1138, Wstydliwy †1279; kij. †1167 ¯ Mstis=. kij. †1131,
ang. the Valiant, the Bold, }{le, wrong| the Wrymo- 9. B. ¯ Wsewo=od Bolszoe Gniezdo †1212 ¯
uth, see Krzywousty|, the Shy ]or Bashful\. ¯ Jurij Do=goruki †1157 ¯ W=ad. Monomach,
Bona Sforza ]ital.\ – dobra; /ona Zygmunta ¡ 10. B. i Gleb Wasilkowicz 1231–1277 ¯ Wasilko
“Starego”, kr[la Polski 1507–1548; =ac. bonus ¯ Konstantyn z Rostowa, poleg=y 1237 w bitwie
]premia, dodatek\, /e<skie bona, franc. bon. n(rz. Sy: ]ros. Sit;\ ¯ Wsewo=od Bolszoe Gniez-
bone ]dun.\ – 1. przybywa:, 2. wy(polerowa:, do †1212 ¯ Jurij Do=gor. †1157.
wy(szlifowa:, wy(g=adza:, nadawa: blask A. Br¥ckner 1927& „Nazwa Boris bu=garska tj.
]po=ysk\ wy(czy>ci:, wy(froterowa:. turecko-tatarska, od ich cara Bogorisa, co w r.
Lit. Bonse, ˚se. 865 chrze>cija<stwo przyj'=.”
Boniface, Bonifacy ]=ac.-pol.\ – dobroczy<ca; Borza }bor-za| ]wo=. Borza\ – szybki; brat Trojdena
=ac. bene ]dobrze\ % facere ]robi:, czyni:\ wspomniany pod 1270& bœwe ' v nego brat≥
˘ benefacere ]dobroczy<ca\ ˘ benefactum ˘ Borza. sir;putπi. L≠sii. svilkeli.
starofranc. bienfait ]dobro:\, anglofranc. benfet borzo ]s=aw.\, brzo ]czes.\ – pr"dko; ˘ pol. bardzo
>redniow. ang. benfet, bienfet, ang. benefit ]dobro- szybko; wo=. korol; 'e smœtesœ oumom=. i
dziejstwo, korzy>:\, benefice, beneficial; poide iz; zeml≠ borzo. 6734
Boniface ˘ ang. bonny, bonnie ]pi"kn-y(a(e\ % Bo/y dworzanie ]wo=. B(o)'ii dvorœne\ –
face ]twarz\ ˘ boniface ]pi"kna twarz\, posta: rycerze Zakonu z Liwonii, Rygi, ˚Zakon.
z komedii pt. The Beaux’ Stretagem, George’a Bo/ydar ]pol.\ – t=umaczenie gr. ˚Nathaniel.
Farquhara ]1678–1707\, anglo-irlandzkiego b[g, bog(i ]s=aw.\ – 1. ka/de z licznych istnie<,
dramaturga. urojonych jako ponadnaturalne, nie>miertelne,
Bonifantij ]˚Mazur. ltpsc Bonifantij\ – Boni- posiadaj'cych specjaln' moc ponad /ycie ludzi i
facy; m"czennik chrze>cija<ski 5790. bieg natury; b[stwo, zw=aszcza m"skiej postaci,
bor ]dun.\ – >wider. Bor çistyj ]s=aw.\ ˚b[r. 2. wizerunek kt[remu oddawana jest cze>:,
borg ]szw., dun.\, bork, burg – gr[d, zamek; przedmiot kultu, idol, 3. osoba lub rzecz o nad-
=ac. castellum ]forteca\ ˘ staroang. castel, prusko- miernych honorach, 4. w monoteistycznych
lit. ~bork ]G K\, np. Frombork, Jansbork ]dzi> religiach& stworzyciel i w=adca wszech>wiata;
Pisz\, Jurbork ]ju/ w ?mudzi lecz na pograniczu goth. guth, isl. guƒ ]guth\, niem. Gott, anglosas.,
Prus\, Lenbork, Malbork, Nibork ]dzi> Nidzica\, >redniow. ang. God, ang. God, szw. Gud, franc. Dieu,
Rastembork ]dzi> K"trzyn\, Wengobork ]dzi> s=aw. Bog=-Bog pisany skr[tem Bg˛=.
W"gorzewo\ i Zybork ]dzi> Jeziorany\. Wiara chrze>cija<ska jest o /yciu wiecznym ]po-
bort ]dun.\ – 1. brzeg ]jeziora, lasu\, skraj, granica, zagrobowym\, nie doczesnym ]bogactwo za
pograniczny, kresowy, 2. oddalenie si", z dala, /ycia, gdy z Bogiem...\, najwyra{niej jest to
na uboczu, daleko, hen. pozosta=o>: po poga<skich czasach. Pierwsi
Lit. Kibort, Bortkowicz. misjonarze zachowali poga<sk' nazw" boga,
Borys ]s=aw. Boris=, 1430–1550& Boris/;, Borys, by u=atwi: poganom przej>cie i by nazwa by=a
Boris, Borys\ ¯ bu=g. ¯ gr. Boreas ]p=n. wiatr\. bardziej zrozumia=a. Wiara poga<ska obfito-
1. B. †907, bu=garski knia{ 852–886, chrzci= wa=a w wielu bo/k[w las[w, p[l i zwierz't,
Bu=gari" 6363 ]856, ˚styl 5508$\ „z danym jemu reprezentowanych przez ˚ba=wany ]pos'gi\.
od boga narodem.”, A. Br¥ckner 1927, niecelnie i przez to zawik=anie&
2. Borys i ˚Gleb – synowie Bu=garki i W=odzi- „pierwotnie ‘szcz">cie’, ‘pomy>lno>:’... st'd&
mierza Wielkiego †1015.07.15, zamordowani bogaty; ubogi, tj. niebogi, niebogaty...”;
wkr[tce po >mierci ojca, pochowani w Wyszo- z bogiem ˘ boga-ctwo, bez boga ˘ u-b[stwo –
grodzie n(Dnieprem, bieda ]u – pod, {le, ujma\; st'd liczne bogi i mod=y,
Boris – knia{ Rostowa, zabity w Alcie, ba=wany, pos'gi, o=tarze i >wi"cenia.
Gleb – Muromu, zabity w uj>ciu rzeczki Smiadny W staro/ytno>ci bogiem zwano cz=owieka po-
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
czciwego, godnego ze wszech miar szacunku. buduj'c mu >wi'tynie; obie warstwy spo=eczne
P[{niej ]prawdop. poprzez cz"ste powtarzanie\, podtrzymywa=y si" wzajemnie.
sta= si" Bogiem – si=' nadludzk', pot"g', by w Bo/' wi"c pomoc' na W=odzimierz }Wo=y<ski| spo-
ko<cu przypisa: mu niesko<czono>: we wszyst- gl'dali, potem kr[l wyruszy= na Leszka }Bia=ego|, w
1214&
kim& czasie trwania, sile, sprawiedliwo>ci, dobroci, i
wszelkich innych, cnotach i zaletach. Tak jest dzi>.
B'˛ie[ 'e pomo][ na v=lo∂imer; pri-
zira[]a. potom 'e korol; poide na
Na pocz'tku Izrael by= rz'dzony bezpo>rednio
Lest;ka.. 0001-02-730
przez boga, ˚symboliczna posta:. Jeszcze W 1217, wielce hardym Filii, wy>mienitym w mieczu,
Jezusa Chrystusa pytano, czy jest synem boga. szybkim na koniu& Bogu za> tego nie cierpi'cemu, w
Nie by=a to obraza ]blasfemia\, lecz pytanie kt[re inny czas zabitym zosta= przez Dani="&
dzi> rzuca >wiat=o na jego haniebny czyn, kt[rego Bo˛u 'e togo ne terpœ][ vo ino vremœ
m[g= dopu>ci: si" – pytanie retoryczne& ]skoro oub;en= bys danπilom. 0001-02-736
na to zdoby=e> si"\ czy ty jeste> synem boga$ W 1217, Bogurodzica nie cierpi'c splugawienia “chra-
Jezus milcza=, a gdy po chwili wahania potwierdzi= mu” ]>wi'tymi\ swej, odda=a }Halicz| M>cis=awowi&
po>rednio – odpowied{ przyp=aci= ukrzy/owa- Bc˛a. ≥'e ne sterp≠vw[. oskvennenπa xra-
niem, bo nie wyrazi= skruchy – zatwardzia=ym ma svoego. v=das i v ræci. M;stislavou.
0001-02-737
by=. «Syn boga» w[wczas nie poci'ga= kary,
Bo˛u 'e
1218, o za=o/eniu i zbudowaniu Cho=ma&
co doprowadzi=o do wniosku, /e by= niewinny, izvolivw[. Danil= s=z∂a grad=. imenem=
a dzi> kler obraca, /e to w=a>nie «syn boga» Xolm=. B'˛ie[ vole[ izbranen= bys. i
spowodowa= kar" niewinnego, dorzucaj'c kar" postavlen= bys. Bo/' wol' wybrany i zbudowany
do niewinno>ci. Ukrzy/owany Jezus wisi na zosta=. 0001-02-740
o=tarzach ko>cio=[w, ale ukrzy/owanych z nim Po bitwie nad rzek' Ka=ka 1219& oczekuje B[g poka-
dw[ch z=oczy<c[w na o=tarzach nie ma – ci byli jania chrze>cija<skiego& O'idaœ B=˛ poka≥ni≥
winni. Jezus m[g= by: Barabaszem; Barabas xrstπanskogo. 0001-02-745
]syn boga\ ¯ bar ]syn\ % abba ]ojciec, b[g\; W 1227, Dani=o Bo/' wol' posiad= gr[d sw[j Halicz&
wi"cej ˚Jezus Chrystus. Danil= 'e Bo';e[ vole[. dr='a grad=
Hebrajski Yah=eh ]B[g\, chrze>cija<ski Jezus svoi Galih;. 0001-02-761
O zawarciu niepomy>lnego przymierza, Miros=awa z
Chrystus ]Syn Boga\ i Duch Íwi"ty, czyli tzw. kr[lem }w"gierskim|, bez rady kniazia Dani=y – B[g
>w. Tr[jca – s' dogmatem wiary ˚chrze>cijan, a smuci= si" w my>lach, 1229&
sama wiara odrostem, przed=u/eniem, wiary /y- B=˛ v≠dae†. togda ' smoutitsœ oumom=.
d[w; ang. Yahweh, pol. Jehowa – >wi"ta nazwa s=tvori mir= s korolem;. bez sov≠ta
Boga ¯ YH+H, wstawione samog=oski s' do- knœzœ Danila. 0001-02-765
wolne, samowolne, zaczerpni"te z hebr. adonai 1229, o kr[lewiczu Andrzeju, jego B[g nie lubi& ego'e
]m[j Pan, ang. my Lord\. Bg˛ ne l[bit;. 0001-02-767
Wiara w Boga jest wiar' w cz=owieka, w po- 1230, B[g tak pozwoli=, za grzechy, “nawr[ci=a si"”
dw[jnym znaczeniu& dru/yna Dani=y na bieg, czyli obr[ci=a si", poda=a ty=y,
• wiara, co drugi cz=owiek m[wi, gdy >wiat roi si" i zacz"=a ucieka: z pola bitwy& Bo˛u 'e tako izvo-
od oszust[w i szarlatan[w, /'dnych w=adzy nad livw[. za gr≠xy. navorotisœ drou'ina
innym cz=owiekiem, staraj'cym si" przej>: przez Danilova na b≠g=. 0001-02-769
1254, Bogiem dana mu }Dani=owi| da< ...sn˛a ego
/ycie lekko, bez pracy – wyraz naiwno>ci,
• zwyk=y cz=owiek, >miertelnik, staje si" >wi"tym
Danila. Bm˛= 'e dannaa emou dan;.
0001-02-836
po wiekach, do kt[rego wierni modl' si", a Ale nie ma komentarza, gdy cerkiew >w. T[jcy w Cho=mie
nast"pnie Bogiem; tak by=o z Jezusem Chrys- podpalili Tatarzy, w 1255, /e B[g pozwoli= niewiernym
tusem – wszed= do piramidy bog[w jako syn j' spali:& egda Batyi poima vs[ zeml[ Ro-
Boga& B[g ojciec, Syn Bo/y, >wi"ta jego rodzina, uskou[. togda '(e) c(e)rk(o)v= st˛ya troca
zw=aszcza matka – >w. Maryja, >w. J[zef, >wi"ci za''ena bys. 0001-02-843
aposto=owie, i setki pomniejszych >wi"tych do Po zniszczeniu Tatarami Sandomierza n(Wis=', 1258,
kt[rych zanoszone s' pro>by. gniew Bo/y sko<czy= si" na nich& gn≠vou bo B'˛i[
˚Bogurodzica – >w. Maria, Przenaj>wi"tsza, Nie- skonhavw[sœ na niix=. 0001-02-854
pokalana, Przeczysta – matka Jezusa Chrystusa. Po nieudanym obl"/eniu Sandomierza, zim' 1281&
B[g jest feuda=em – potrzebuje s=ug ]kleru\ i B=˛ ouhini nad nim= vole[ svoe[. oubiwa
dworu ]pochlebc[w\, k=aniania si" mu, sk=ada- bo Lœxov≠. ø polkou ego. mnogo bo≥r= i
nia ofiar na o=tarzach, i pr[>b ]mod=[w\. slougi dobrya.... i tak Lew wr[ci= z wielk' ha<b'
0001-02-882
W czasach feudalnych B[g by= narz"dziem kleru
W 1285, Telebuga bloudœ v gorax=. vodim=
do obja>niania gminowi ziemskich wypadk[w gn≠vom= B'˛iim=. i bys v nix golod=
oraz wzmacniania w=adzy feuda=[w, /e w=adza velik=., tak, /e w ko<cu Telebuga wyszed= pieszo
od Boga pochodzi ]˚Borys\, dlatego danina ze sw' /on', o jednej kobyle, zawstydzony od Boga
]podatek\ musi by: p=acona feuda=om. ...\kan;nyi 'e i bezakon;nyi teleboug=
Kler podtrzymywa= aparat w=adzy piramid' vyide p≠w;. s= svoe[ 'eno[. \ odnoi
bog[w, a aparat w=adzy podtrzymywa= kler, kobyl≠. posramlen= ø Ba˛. 0001-02-891
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
B[g nie mo/e unicestwi: z=oczy<c"..., jedynie zawsty- 1. gr[d w Nowoaleksandrowskim uje{dzie,
dzi: go }nie wiemy, czy Telebuga wstydzi= si"|. Kowie<skiej guberni,
W 1287, Telebuga – przed najazdem na Lach[w – 2. Brac=awl, “ujezdnyj gorod” ]powiatowy\
z=upi= ziemi" w=odzimiersk' ...Bi˛im= gn≠vom=. Podolskiej guberni.
0001-02-893
braszewska droga ]ros. Brawevskaq doroga\ –
Zim' 1287, nie tylko w jednej Rusi by= gniew Bo/y& Toe
prowadzi=a do wsi Braszewo w pow. Ko=omna,
'e zimy ne tokmo v= \dinoi Rousi bys
gn≠v= Bi˛i. morom=. no i v Lœxox= toe wspomniana w opisie “Mamaja pobojszczu” 1380
'e zimy i v Tatarex=. izomre vse i koni ]bitwie na Kulikowym polu\, Braszewo r[/ne od
i skoti. i \vc≠. vse izmore ne \stasœ Braszowa w Karpatach Wsch.
nihego 'e. tak/e u Lach[w i u Tatar[w. Brestowica ˚Berest ]o kilku znaczeniach\.
W 1287 Niemczech wysz=o morze i zatopi=o ziemi"... Bria<sk ]Branesk=, Bransk=, Brqnesk=, Bra-
i potopilo zeml[ gn≠vom= Bi˛im=. nesk, Bria<sk\ – ziemia, obszar las[w, d'browy.
0001-02-896 ¯ br ]d'browa\ % a ]='cznik\ % <sk ]ziemia\;
W 1288 pos=a= B[g na nas miecz Posla B=˛ na nas= br ¯ debr ]d'browa\; ia ¯ a ]i, ='cznik; and\;
meh svoi i'e poslou'it; gn≠vou sboemou. <sk ¯ n ]land, lant\ % sk ]ziemia\.
za oumno'enπe gr≠x nawix=. ...togda bo Dwa miejsca o tej nazwie& w Rosji, w pasie las[w,
bœxæ vsi knœzi ou voli Tatar;skoi poko- i w Polsce, ko=o Puszczy Bia=owieskiej.
renii gn≠vom; B'˛iim=. wszyscy kniaziowie s' Bria<ski knia{, Roman 1263 ˚debria<ski.
w woli tatarskiej upokorzeni gniewem Bo/ym.
Britain ]ang.\, Britannia ]staro/. =ac.\ ˚Brytania.
0001-02-897
W 1288, B[g mi nie da= rodzi: swoich za moje grzechy& Brodniki ]s=aw. brodnicy\ – plemi", najwyra{niej,
B=˛ bo ne dal mi svoix= roditi za moa s=awia<skiego pochodzenia, koczuj'ce nad dol-
gr≠xy. 0001-02-901 nym Donem, bior'ce udzia= w walkach u boku
Do>wiadczenia chocia/by lat 1237 i 1240 – na- Suzdalc[w, w bitwie nad Lipic' 1216, i u boku
jazd[w tatarskich na Ru>, gdy Tatarzy okrutnie Tatar[w w bitwie z Rusi' nad Ka=k', 1219.
mordowali wiernych Bogu kniazi[w, pop[w, U Suzdalc[w wyliczeni s'& „i bjachu po=ci silni
palili cerkwie – nie zachwia=y wiary w teori" welmi. muromci. i brodnici. i gorodczane. i wsja
Boga, maj'cego wynagradza: za dobro i kara: si=a Su/dalskoi zemli.” ]i byli hufce silne wielce.
za z=o. Cerkiewny kler dopatrywa= si" w[wczas muromcy. i borodniki. i gorodczanie – z Gorodca
kary bo/ej za grzechy, B[g smaga= Ru> biczem Radi=owa na Wo=dze – i wsza si=a Suzdalskiej
niewiernych. ziemi.\.
Gdyby B[g istnia=, nie by=oby ˚m"czennik[w, W bitwie Rusi z Tatarami nad Ka=k', 1219, ruski
po/ar[w >wi'ty< mu stawianych, z=oczy<c[w, pisiec odnotowa=& „bysza z tatary i brodnici. a
kataklizm[w& powodzi, trz"sie< ziemi, tornad i wojewoda u ich P=oskina. i toi okajannyi wojewo-
huragan[w, za /ycia, nie kara=by ludzi dobrych da..., itd.” ]byli z Tatarami i Brodniki, wojewoda u
i nie wynagradza= z=ych, nie by=oby wojen, cho- nich – P=oskina\. Znamienne «i» b"d'ce mo/e
r[b, plag, itp. – utopia by=aby na Ziemi, raj. rodzajem {dziwienia, zaskoczenia, akcentu.
W Boga wierz' ludzie bez zmys=u obserwacji i Brodnicy jak i P=oskina nazwami s=awia<skimi
konsekwencji, chorzy ]i s=abi w og[le\, hipokryci, ¯ brod ]br[d rzeczny, p=ycizna kt[r' mo/na
]˚ko>ci[=\, a k=[tnie i roz=amy – gdzie [w B[g przej>: wod" na drug' stron"\;
jest, ˚kalikstyni, ortodoksyjny, sob[r. s=aw. brod-=/iti, ang. ford, franc. le gue;
Braczes=aw ]s=aw. Brœhislav=\ – dwie mo/li- P=oskinia ¯ p=oski ]wynios=y\ % nia ]wielce\,
wo>ci& a\ s=awi'cy “bracz” ¯ brak ]zawarcie ˚wzniesienie ]p=oski\, wielko>: ]nia\.
zwi'zku ma=/., K ˘ Cz\, b\ braci % s=aw ¯ bra- Brouno ]wo=. Brouno\ – imi" m"skie, ˚Bruno;
tja ]bracia\, T ˘ Cz, ale braci ˘ Bracis=aw, nie star≠iwinou ix= Brouna ≥wa. 1236 r.
Braczes=aw; Bruno ]starogerm. wy/yn\ ¯ brun ]br'zowy\;
1. B. ok. 997–†1044, knia{ Po=ocka ¯ Izas=aw staronord. brynja, pokr. byrne, >redniow. ang. brunie,
W=adimir Wlk. †1015, burne, goth. brunjo ]ochrona piersi, pancerz z
2. B. ¿1104 ¯ Swiatop. †1113 ¯ Izas=aw †1078 =a<cuch[w\, starokymryjski broun ]pier>\. Krymijski
– w j. Celt[w z Walii, Cymri, Cymry – walijski, breto<ski
¯ Jaros=. M'dry †1054.
i zamar=y kornisz.
brama – ruchome zamkni"cie ]cz"sto w formie
Biskup Bruno z O=omu<ca, wys=any do Prus
dw[ch skrzyde=\ otworu wej>ciowego, wjazdo-
wiosn' 1254, przez Ottokara, kr[la Czech.
wego do grodu, budynku, ogrodu; wrota;
Brückner ]niem.\ – skr[t niem. BrückenmeiÆter
staronord. frama, fremja ]framuga\ ˘ >redniow. ang.
]mostowniczy\ ¯ Brücke ]most\ % meiÆter;
framen, framien ˘ ang. frame, BF;
Aleksander Brückner ¿1856–†1939, filolog pol-
pol. b % rama ]pokr. framuga\; ˚rogatka, wrota.
ski, historyk kultury, “slawista” i fa=szerz – z ukry-
Bras=awl ]1430–1550& Braslavl;, Braslovl;,
tym celem, agent interes[w niemieckich w spra-
Bras=lavl;, Brqslavl;, Brqslovl;, Bra- wach polsko-lit. ª...Litwa w=a>nie nad morzem nie
s=aw\; litera L ]ziemia ¯ land\ ˘ Jaros=aw ]imi"\
siedzia=a, stroni=a od niego zawzi"cie.º – kodowa=
˘ Jaros=awl ]gr[d, dzi> miasto\, Mstis=aw ]imi"\
polskie umys=y. Niemiec z pochodzenia, zmar=
˘ Mstis=awl ]nazwa grodu\, ˚Perejas=awl.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
w Berlinie, w hitlerowskich Niemczech. J[zefem I. Kraszewskim, 1847; na polu historii i
Nie zna= j. s=awia<skiego ]nie m[g=, skoro ju/ w cytowaniu materia=[w {r[d=owych – Teodorem
rosyjskiego nie zna=, nie czyta= wi"c latopis[w\, Narbuttem, 1847; i Maciejem Stryjkowskim, 1582
polskim dobrze nie w=ada= – zaszczytny tytu= – w przytaczaniu obcych znacze< ]M. Stryjkowski
slawisty mu rodacy przydali, ja okre>li=em potrafi= zam"cza: czytelnika tysi'cem nazw,
“slawist'” i fa=szerzem. w ka/dej sprawie\. Wszystkie trzy osobowo>ci
Ale wiedzia= co Polacy uwielbiaj', doceniaj', i skupi=y si" w osobie A. Br¥cknera – geniusz,
uderzy= w ich s=abo>:, zna= ich wady – st'd i niedo>cigniony....
otrzyma= po taki tytu=. Polacy bowiem oceniaj' Kilka stron uwag zebra=em o jego s=owniku i
dzie=a po szacie graficznej ]nie zagl'daj'c do b="dach w nim pope=nionych, tu przytocz" dla
tre>ci, nie czytaj'c ca=o>ci\ i po bogactwie j"zyka pogl'du tylko niekt[re z nich&
]upstrzy= go staro>ci', a tekst niemi=osiernie • dym razem z gr. thymos ]odwaga\,
za>mieci= znakami drukarskimi – bogactwo zna- gwar – por. }por[wnaj| kwas, kra razem z ikr',
k[w...\. Szat' graficzn', odno>nikami do {r[de=, • framuga; pierwszy sk=adnik niejasny.
uznanie zdoby= J[zef Wolff – inny autor dzie=a o Fram ¯ ang. frame ]rama, oprawka\.
ludziach i rodach >redniowiecznej Litwy i Rusi, • Holandia ]germ. holen % land\, wg A. Br¥cknera
1895 ]poz. lit. 1235\, Niemiec z pochodzenia, i – od holowania.... +upy do swych dom[w jedynie
zmar= tam 1900, w Heidelbergu. holowali, z innych kraj[w, w tym z Rusi.
“Slawista” – nie zna= nawet zapisu ˚gra/dank', • Hrubiesz[w ]H-rubie-/(sz-[w\, u A. Br¥cknera
analizy pisowni w r[/nych j"zykach s=awia<- pod has=em gruby. GH. Gruby b='d#
skich zacz'rpn'= ze S=ownika j. polskiego – S. • izba, izdbica u mostu.... pisana raz istbica;
Bogumi=a Lindego, pisz'c& U wszystkich S=o- izbica ¯ wo=. iz` ]wy`\ % biwati ]bija:\.
wian tak samo. U wszystkich S=owian tak samo, • korba ]s=ow.-=ac. k-orbi\, A. Brückner& od =ac.
bez wyj'tku. Tak samo u wszystkich S=owian. curvus ]krzywy\...
Tak nazywaj' wszyscy S=owianie. Tak samo • Lach, nazwa ruska ‘Polaka’ ˘ Podlasze ˘
w ca=ej S=owia<szczy{nie. Pras=owia<skie; Podlasie ]kraj przy Lachu\.
wsz"dzie tak samo. U wszystkich S=owian tej/e • ma=/e<stwo – zaznaczaj'c, /e ma=/e<stwo ¯
postaci i tego/ znaczenia. W tem/e znaczeniu m'/ % /ona jest naiwnym wplataniem m"/a –
u wszystkich S=owian. wywodzi& /ona poj"ta uroczy>cie »na ma=«, czyli
I ze s=ownika Lindego zaczerpn'= pomys= zdrobnie< umow" ¯ niem. mal ¯ Mahlstatt ]wiece s'dowe\,
w j"zyku polskim, popisuj'c si" znajomo>ci' u/y- Mahlshatz ]posag\, Mahlring ]pier>cie< >lubny\;
wanych przyrostk[w, ale tu przesadzi=, bo wiele Ma= ]m'/\ – kniaziem Drewlan, ˚ma=,
z nich nie by=o i nie jest w u/yciu – teoretycznie • my>listwo& „...oni =owili zwierz"ta i wyt"/ali
tylko mo/liwe& kontusz – kontusik; pier> – pier- my>l na wszelakie sieci i zasadzki, =apki i pa>ci.”
siczki; pi"tro – pi'terko ]u nas by=oby pi"terko; My>listwo ¯ g=owa ¯ g(=[w ]bicie w g=ow"\.
rzeczywi>cie, odmieniamy Å´ tworz'c formy • Niemiec& ...tem uszczypliwym przezwiskiem o
pochodne& pi": ˘ pi'ty, w"ch ˘ w'cha:, lecz nie ‘niezrozumia=ym’, a wi"c niby niemym cz=owieku
w tym wypadku, by pi"tra nie myli: z pi'tk' – wy- uraczy= S=owianin pierwszych Niemc[w, kt[rych
kaza= si" nieznajomo>ci' ducha, my>li polskiej, napotka=, Bastarn[w przed Chr., albo Got[w po
bo rodem Niemiec\; polana – polanka, r[zga – Chr., i nazw" t" rozszerzy= na wszystkich bliskich
r[zeczka; sid=o – side=ko, surma – surmeczka; im mow' czy zbroj'..., itd.
>cie/ka – >cie/eczka; >niada: – >niadanko; Niemiec ^ cudzoziemiec ¯ nie ]cudzy, cudzo`\
>wider – >widerek; szkoda – szk[dka; szwagier % miec ]ziemiec\, bez zwi'zku z niemow', cz=o-
– szwagierek; szyb – szybik; szyld – szyldzik; wiekiem niemym.
tabaka – tabaczka; tort – torcik; warsztat – warsz- • piorun; na Rusi Kijowskiej Warjagowie czcili
tacik; w'zki – w'ziutki; wiadro – wiadereczko; ba=wana Thora – Pioruna....
wymi" – wymi'czko; znami" – znamionko }bo • pod=og" rozdzieli= na po-d=oga, gdy w rzecz.
rami" – ramionko, w'ska tasiemka podtrzymu- pod % =oga ¯ =o/e, lega:, podk=ad i dziesi'tki
j'ca halk", stanik|, ˚lind. innych «pod`» ]jak m[g= nie zauwa/y:$#\,
Jedno zdrobnienie wygl'da nieco dziwnie, lecz • „ochabi:, ‘unie>:, porwa:’ ]p. chabina\, rus.
– ostatecznie – mo/na si" z nim zgodzi:. Ale ja chabit’, ‘porwa:’....” Chabit’....
czyta=em ca=y S=ownik, nie kilka hase=. Ruskie unie>:, porwa: – uxvatit=, oxva-
S=ownik etymologiczny j"zyka polskiego, 1927, tit=... u(po(o-chwyci:.
5683 has=a ]wg mego obliczenia, w tym 27 • obrz"d – porz'dek dos=. kolejno>: ceremonii,
hase= zbiorowych\, w 1998 roku 8-me wydanie A. Br¥ckner& rz'dy ]w=adza\ ˘ obrz"d.
orygina=u – skandal, ze wzgl"du ma=y zas[b • raj – granica ˘ kraj i gr[d Raj, dzi> Rajgr[d;
s=[w ]w tym wiele niemieckich, spolszczonych, A. Br¥ckner& ¯ raj ]boski na ziemi\, paradyz –
gdyby>my chcieli je u/ywa: w przysz=o>ci\, ich dodaje }grecko-ang., przyp. J.D.|, b=ogi kraj bez
obja>nienia, i liczne wznowienia ]bo 8\ – w moim zimy. Raj w Rajgrodzie....
odczuciu – /art[w. W etymologii A. Br¥ckner by= • Skandynawia ¯ >led{, ziemia >ledziowa....
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
My>la=em /e >ledzie w wodzie p=ywaj'. traw" poda= na st[= w postaci s=ownika, by
• strych – pokr. strzecha ]wsp[lne strch\, ˚str, Polacy, nie znaj'cy j"zyk[w obcych i {r[de=, j'
A. Br¥ckner& ¯ niem. strich.... strawili. Trawi'. ˚?mud{, znajomo>:.
Wystrychn'= wszystkich Polak[w na dudka, • d=[to ]str. 89\, pasorzyt ]str. 234\, k=[: ]237\,
niem. strichem.... Zapomnia= jedynie znaczenia p=[ka: ]mylnie przez U pisane, str. 421\, pr[: ]str.
strichu poda:& kreska, kierunek, cz">: kraju, 437\, st"pel ]stempel, str. 515\, chr[st ]557\, /[
stadko ptak[w. -raw ]666\ – pope=niaj'c proste omy=ki, stara= si"
• szanowa: ¯ mie: szacunek ]^ docenia:\, zmieni: mniemania o pochodzeniu polskich s=[w
powa/a:, uznawa:; A. Brückner& ¯ niem. schön i zasady pisowni ]d=[to pisowni' staropol.\.
– obchodzi: si" z kim> pi"knie.... • imiona& gniew – Gniewomir, godzi: – Godzi-
• szczup=y – odno>nik& patrz szczury.... mir, goi: – Gojmir... A. Br¥ckner – Brukomir....
• szlaban zamkni"cie drogi; ban – zabronione; Nie spotka=em takich imion. Kazimierz „...niby
A. Br¥ckner 1927& od niem. dw[ch s=[w Schlaf- ‘ten, co mir, pok[j, kazi, niszczy’; +'komir od
bank, ‘skrzyni do spania’ ]po zdj"ciu wieka\ i ='ki...” Chyba drwi= sobie z polskich imion, w
Schlaugbaum, ‘rogatka’.... Mo/e od rogatki. ten spos[b.
• szopa – wiata, >ciany z dachem ]bez stropu\, Wpisywa= nazwy wiek[w na widzi-mi-si", w
buda; A. Br¥ckner – z niem. Schuppen, znacz. kt[rych s=owa powstawa=y&
nie podaje – skroba: ryb". • mniema:; Nie znaj' j"zyki s=owia<skie takiego
• >mig-a(=y s=owotw[rczo pokrewne& w mig, czasownika, co u nas przez nieporozumienie w
mig(iem ]szybko\, pokr. mgnienie. 14. wieku powsta=. Zn[w, nie czyta= wo=y<skiego
A. Br¥ckner – >mig=y ]smag=y\, tj. opalony... latopisu z 1289 na kt[ry powo=ywa= si" niejed-
• topola – gat. drzewa; anglosas., >redniow. ang. i ang. nokrotnie, tam w 1217 W"gier ˚ªFilja mniasze,
top ]szczyt\ % la ]1. drzewo, 2. las\; A. Br¥ckner /e nikt nie mo/e mu sprosta: w walce.º
1927 ¯ =ac. populus..., znacz. nie podaje, „...dalszy • ra: ]14. wiek\, gdy ju/ w pierwszym latopisie
wyw[d niepewny.” – ko<czy, znaczy populus – pisanym 1110 r. u/yte, ale gdyby zna= j. s=awia<-
pewny. Dziupla ¯ dziup ¯ dup ]pust-e(a\ % la. ski i go czyta= – nie zna=, o czym uprzednio. W
• troska – piecza, ochrona. A. Brückner 1927& j"zyku cerkiewnym nie by=o znak[w ' i ", ani
frasunek ]zaduma\ i zgryzoty.... tych d{wi"k[w, w rodzaju cytowanych przez A.
• twar[g – tvorog, twar – twardy; war – warzone Br¥cknera& ch'dog ]ch"dogi\, och'piti ]uj':\, ='g
]zsiad=e\ mleko. A. Br¥ckner 1927& utworzony ]gaj\, s'=og ]/ona\, n'diti ]n"dza\, l"cati ]l"k\,
w tworzydle ser.... Utworzony w tworzydle jest l"/aja ]lec\, i wiele innych.
mas=em ma>lanym. Koniecznie chcia= wyprowa- • szpak; nazwa prastara, r. 965 po raz pierwszy
dzi: twar[g od tworzyd=a, wi"c powt[rzy=, dla przez Araba u S=owian ]zachodnich\ wymienio-
pewno>ci. Tworzyd=o jego wymys=em. na.... Zapis[w o tak b=ahych sprawach nie ma.
Lecz d=o – 1. bi:, odbicie, uderza:, stuka: ¯ =o Fa=szerz, nie znaj'cy j"zyk[w obcych, ani nawet
]d{wi"k\, d=o<, wahad=o, cykad=o, kowad=o, liczyd=o, dobrze polskiego. Za durni[w mia= >wiat=ych
straszyd=o, zwierciad=o, >wieci-de=ko(d=o, byd=o ]bi:by\, polskich i ma=o pomyli= si" – kilku opornych by=o
˚t=umaczenia od ty=u, g=osem na puszczy zachwyconych jego wk=adem
2. chwyt, narz"dzie, przedmiot& d=o<, imad=o ]ima do kultury polskiej; zamieszczany w powa/nych
% d=o<; u % chwyt\, sid=o, gard=o, szczud=o, kadzid=o,
zestawieniach, jak encyklopedie.
kropid=o, szyd=o, w"dzid=o ]w"dzi` ¯ wendig, holend.
skr"t\, wi'zad=o, wiesza-k(d=o, mokrad=o; w przeno>ni&
I ja kupi=em jego S=ownik podczas kr[tkiego
porzekad=o ]chwyta: my>l, analogi"\, abecad=o, pobytu w Polsce, 1999, z braku innych w ksi"-
3. inne znaczenia d=o kt[re tu pomijam, jedynie garni w tym czasie, nie wiedz'c, co jest w >rod-
ze wzgl"du na ich d=ugo>:, ku, i polegaj'c na renomie Brüknera. Cena 65
d=o nie idzie w parze ]zgodzie\ z tworzy, dlatego z=otych, kilkana>cie dolar[w w przeliczeniu na
takiego s=owa nie ma w j. polskim, i Lindego dolary – zbyt ma=a, by sp"dzi: nad nim kilka
problem podr[bek nie omin'=, ˚lind, dni urlopu, kartkuj'c, w po>piechu ]gdy jeden
• tyra: – ci"/ko pracowa:, harowa: ¯ tyran(ia; dzie< pobytu ok. ∞100\. Przejrz" w domu, w San
A. Br¥ckner – do='czy= tyra: do ros. tera:, o Francisco, spokojnie.
znaczeniu& gubi:, niszczy:, marnowa:.... Sp"dzi=em nad nim 3 miesi'ce mego, wolnego
• warga – vargan, A. Br¥ckner 1927& wy='cznie czasu, poza prac', czytaj'c bez wytchnienia. 686
polskie.... stron zaj"=o mi ok. 90 dni, co daje przeci"tn' 8
• wi"dnie(n':, zwi"d=y, uwi'd – pokr. wiotki; stron dziennie. Ale czyta=em je po 4–5 w czasie
A. Br¥ckner w"dlin" tu do='czy= ¯ w"dzi:, pokr. dni roboczych, a w ci'gu weekend[w ]w sobotnio-
sw'd ]dusz'ca wo< wydzielaj'ca si" z czego> niedzielne dni\ nadrabia=em ‘>redni'’, 15–16 stron.
tl'cego si", sma/onego; zapach spalenizny\, Lingwistycznie, nie by=em w stanie prze>ledzi:
zmieniaj'c pisowni" w"dliny na wi"dlina.... wi"cej i dokona: notatek. Przeci"tnie, mia=em
Tak' wiedz" okrasi= r[wnie ‘naukowymi’ dygres 7 r[/nych s=ownik[w otworzonych.
-jami, zmy>lenia pokry= j. staropolskim ]starymi St'd wyp=ywa moja opinia. Gdyby opiniodaw-
{r[d=ami przesi'k=...\, i tak przyrz'dzon' po- ca – Zenon Klemensiewicz – tak/e przeczyta=
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
w ca=o>ci, jego opinia by=aby zupe=nie r[/na. ˚Bu/anie, G?.
Rzuci= okiem tu i tam ]czyta= wyrywkowo\, i wy- Bug po=udniowy ]Boh\ – dawny Hypanis, nazwa
da= opini" na wyczucie, zdradzaj'c tym samym nadana przez Scyt[w.
sw[j warsztat opiniodawcy& ma list" wad i zalet bul – byk; >redniow. ang. bule, bole, anglosas.
]wynik wydawania opinii o uprzednich pracach\, bula, pokr. germ. bulle.
i dobiera z niej odpowiednie cechy na podstawie lit. Boulewicz, w Ipat. ltpsi pod r. 1215.
czytanych fragment[w. Nigdzie nie zaznaczy=, Bu=gar ]pol.\, Bo=gar ]ros.\ – Wo=gar, gr.-celt. BW.
/e przeczyta= w ca=o>ci. W kraju dobrych norm Chrzest Bu=garii 856, p[{niej pod 6363 ]858, styl
i obyczaj[w zabrak=o wymogu tej klauzuli. 5505\ i 6377 {le ustalony na 865 lub 866 rok, i
I tak w wielu miejscach – kraj oszustw, szwindli i omal poprzedzi=o go t=umaczenie ksi'g 864(865
nadu/y:, bo dziur jak w szwajcarskim serze. – ksi"gi cerkiewne by=yby wcze>niej t=umaczone
Z dala jestem od siania nienawi>ci do Niemc[w, dla S=awian, przed ich chrztem, gdy zwykle by=y
zw=aszcza obecnie, gdy Europa ma si" ku zjed- w lata po tym wydarzeniu& ªChrzest Bu=garii mia=
noczeniu, ale by=y to dekady ]i wieki\ u/ywania miejsce w 865 lub 866 roku }z odno>nikiem do I.
takiej broni – nale/y wi"c B. odda: w=a>ciwe Sniegarowa – Kt[rego roku ochrzci= si" bu=garski
zas=ugi, i jemu podobnym, z niecnym celem knia{ Boris, Historyczny Przegl'd, Sofia, 1965|.
zaszkodzenia, wprowadzenia w b='d, na my>li. Data «6366», wyra{nie, dana po antiochskiej
Kreci' robot" robili, w sferze intelektualnej – erze }5500|. W. N. Z=atarskij ustanawia, /e
V Kolumna Rzeszy we wrogim kraju. 6377 rok to ten/e 865–866 rok ery Konstantina
Rurik by= Niemcem, ale u>ci>li=em, /e z okr"gu Pres=awskiego.º 0448-00-281(282 ˚styl, Rosja.
Ruhr pochodzi=& Ruhr % rik ]kr[l\, Palemon to bund ]dun.\ – dno; lit. ?iwinboud vel Ziwibund.
Aleman – Szwajcar lub Szwab, z Cesarstwa Burchard ]s=aw. Bourxard=\ – proboszcz Tryr-
Rzymskiego przyby= do Litwy, Trojden ¯ niem. skiego soboru, w Niemczech, 1075; ˚`hard.
treu }troj| ]wierny\, Mindowg ¯ man }men| % doug `burg, `burgh, `burh, `burch – fortyfikowany
¯ douglas, lit. kunigas ¯ nord., liczne Gudele – lub otoczony >cian' gr[d, ˚borg ^ bork.
mia=em wi"cej okazji by zatai: wk=ad Niemc[w burgrabia ]pol.\ – w >redniowieczu& wojewoda,
i Celt[w w uformowaniu pa<stw Litwy i Rosji, komendant zamku, w dawnej Polsce& zast"pca
gdybym mia= jaki inny cel, poza prawd'. kasztelana lub starosty grodzkiego,
Br¥nhaven ¯ br¥n ¯ br¥nstig ]ciep=a\ % haven ¯ burg ]gr[d, zamek\ % grabia ]graf ^ pisarz\.
]port, przysta<\; Burondaj ]tatar.\ – imi" wojewody tatarskiego,
Bertold Br¥nhaven, komtur z Kr[lewca 1291. w wo=. bourondai, w Ipat. ltpsi ]kopii wo=. z
brycht – jasny; goth. bairhts ˘ anglosas. beorht ˘ 1428(32\ Bourandai pod 6769 ]pod 1261 r.\,
bryht ˘ >redniow. ang. briht ˘ ang. bright; pol. naz- w rzecz. 1259.
wiska& Olbrychski, Brzychczy R ˘ Rz; T ˘ Cz. Oba cz=ony nazwy& bu, =aj, aj maj' ]odt'd$\
bryn ]dun.\ – 1. oko ]brew, czo=o\, 2. nawis, negatywne brzmienie; ˚Tatarzy,
szczyt, brzeg, pomost, k=adka. Lit. Kobry<. burtasy ]s=aw. bourtasi\ – plemi" pokr. Mordwie;
Brytania, =ac. Britannia ¯ starofranc., >redniow. ang. „...ot bo=gar do burtas. ot burtas do czermis. ot
Briton, =ac. Brito, Britto ¯ brit % on ]wielk-i(a(ie\; czermis do mordwi. wse to pokoreno by=o Bo-
=ac. `ania, `nia ]kr[le(ksi"-stwo\ ˘ `ain, `ein. gom krestia<skomu jazyku. poga<skyja strany.
Great Britain ]Stare Ksi"stwo Brit\ ¯ great welikomu kniaziu Wsewo=odu..., itd.”, ze S=owa
]1. wielkie, 2. dobre, 3. stare\ % Brit % ain ]ks.\; o pogibieli Ruskyja zemli, w transliteracji.
Britannia ¯ Brit % an ]wielka, great\ % nia ]ks.\. Busowno ]wo=.\ – szaro-dymno ¯ no ]staroziem\,
Brze>: Litewski n(Bugiem, ˚Berest. wo=. bousovi, bousye ]szarodymny\.
Brzychczy ]pol.\ ˚brycht. but – =[d{; ¯ staroang. ]anglosas.\ båt ˘ >redniow.
Budany ]˚Mazur. ltpsc budany\ – W"grzy, ang. boot, bote, pokr. germ. boot, staronord. beit.
¯ Buda % Peszt ˘ Budapeszt, ˚su=tan. Przy(przed-rostek w wielu lit. imionach.
Budianie ]˚Mazur. ltpsc bud;œne\ – Orawianie, butr ]obce\ – staronord. kloc, blok drewna.
¯ Budin n(rz. Orava, w S=owacji, ˚su=tan. Lit. Butrym ]`trym ob(przy-cina:, ang. trim\.
Budy ]s=aw. Boudy\ – wojewoda kijowski, zabity Bu/anie – plemi" w =uku rz. ˚Bug, w d[= od
1018 po zdobyciu Kijowa przez Boles=awa grodu Drohiczyn do styku z ˚Mazowszem.
Chrobrego 992–†1025. by ]dun.\ – miasto, np. Traby, gdzie& germ. Trab
Bug, rzeka ]wo=.\ – staroang. bugan ]=uk\ ˘ >redniow. ]trucht, k=us\, Bykowen.
ang. bowen ˘ ang. bow. Rzeka o takim kszta=cie, Bykowen ]wo=. Bykoven=\ – gr[d w Haliczu, na
na mapie; ˚S=ucz, Swenta i lit. gr[d Ugen. A. Podolu, w rej. rz. Seret, 1214, dzi> Kowen;
Br¥ckner 1927 przytacza kilka znacze<, w tym& by ]miasto\ % kow ]las\ % en ]du/y\.
1. niem. Bug ]zgi"cie\, 2. nord. baugr ]moneta, Byzantium ˚Bizancjum.
ozdoba, naramiennik\, 3. cerk. bug ¯ staroniem. Caminiswiki ]germ.-=ac.\ – zamek na g[rze Cami-
boug ]pier>cie<\, dodaj'c przy tym „...wszystkie niswikus, 1275, pierwotna nazwa Isterburga
czarnomorskie rzeki maj' nazwy Scyt[w albo n(Prego=', w Nadrowii; ros. Czerniachowsk.
Turkotatar[w; s=owia<skich niema mi"dzy niemi.” car ]tur.-ros.\ – tytu= dawnych w=adc[w turecko-
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
bu=garskich, serbskich i rosyjskich; tur.-bu=g. z Chaldea ]pol.\ – kraina i plemi" w p=d. cz">ci Me-
Kazania znad Wo=gi, i tur. z Krymu, w odr[/- zopotamii, wzd=u/ Eufratu i Zatoki Perskiej;
nieniu od tatarskiego «chan», imiona& Abdul, w staro/. geografii& p=d. cz">: Babilonii, termin
Ahmed, Mustafa, Obre, kt[rym «car» przypisany relatywnie p[{nego pochodzenia, stosowany do
wskazuj' na etniczn' r[/nic" z tatarskimi o Akkad[w i Sumer[w ]Accad, Shumer\. Przenie-
zg=oskach bu, =aj, aj& Mamaj, Burondaj, Alguj, siony nast"pnie na cz">: babilo<skich Mag[w,
Mongo-kan, Batu, Bajdar, Beczak, Kujuk, Sebe- kt[rzy oddani byli naukom astronomii i magii.
daj – wodzami, wojewodami ˚silnymi, z kt[rych J"zyk Chaldej[w cz"sto uto/samiany z j. ara-
cz">: by=a «chanami»; mejskim, Aram[w ]lub jego dialekt\ – jeden z
w Rosji, tytu=u «car» Iwan Gro{ny u/y= po raz podstawowych j"zyk[w staro/. Semit[w;
pierwszy 1547. Kanicar wymieniony w dokumen- ros. Xaldeia, xaldei.
cie z 6453 ]ok. 945\, kt[rego tre>: wci'gni"to w Chalkedon ]s=aw. Xalkidon\ – greckie miasto
Powie>: wremiennych let; w staro/. Bithynii, po drugiej stronie Bizancjum
w latopisach, w miejscach, gdzie u/yte s' terminy ]Byzantium, Constantinopole\, przy wej>ciu z
«carstwowa:», «siedmica», w miejsce s=aw. Propontu ]Morza Marmara\ do ]Pontu\ Morza
«w=ada:», «niedziela» ]tydzie<\ – materia= prze- Czarnego, ok. 3 km S od dzisiejszego Üsk¥dar
pisany ze {r[de= bu=garskiego pochodzenia; ]Scutari\. Kwitn'ce miasto za czas[w Rzymian,
ang. czar, franc. le czar, ros. car;. ˚cesarz. zosta=o zburzone przez Turk[w, gdy zosta=o
Carinthia ]ang., germ. Kärnten\ – dzielnica w p=d. przez nich zdobyte w 1075.
Austrii, na granicy z Itali' i Jugos=awi'. W 451 A.D. odby= si" IV sob[r dla zniszczenia
Carniola ]ang.\ – b. ziemia Austriackich monar- wp=ywu Dioskuros[w i Monofizyt[w ]Dioscuros,
ch[w ]crownland\, po 1919 cz">: Jugos=awii. Monophysites\ przez sformu=owanie wiary w
Carogr[d ¯ car-o ¯ car % gr[d, ˚Konstantynopol. istnienie dw[ch postaci Jezusa Chrystusa;
Caymen ]germ.-=ac.\ – Kaymen, 12 km S od Zat. gr. chalkedon ]rodzaj kwarcu o po=ysku wosku,
Kuro<skiej, 27 km NEE od Königsbergu. r[/nego koloru, zwykle szarawego lub mleczne-
Celestyn ]pol.\ – niebia<ski; =ac. Celestine; go, odmiany barwne u/ywane jako kamienie
=ac. caelum ]niebo\ ˘ caelestis ]niebia<ski\ ˘ staro- p[=szlachetne, np. agat\; don ]˚woda\;
franc., >redniow. ang. i ang. celestial. ang. Chalcedon, chalcedony.
Celt } selt, kelt | – Gall ]Gaul\; gr. Keltoi ˘ =ac. Chalkopratia ]˚Mazur. ltpsc Xalkopratiœ\ –
Celta, l.mn. Celtae ˘ origin. breto<ski Celte. ulica wyrobnik[w z miedzi; w 1683(91 pisiec
Gallia – =ac. nazwa staro/. regionu w Zach. poucza& Cholkopratia za> zwie si" po grecku, a
Europie, sk=adaj'ca si" z dzisiejszej Francji, po rusku “ulica miednych die=atielej” 0001-31.1-38;
Belgii, Holandii i Szwajcarii. gr. chalkos ]mied{\; OA;
cerkiew ]staroros. i ros. cerkov;\ – ko>ci[=; miejsce w Konstantynopolu; roku 6408, miesi'ca
¯ gr. kyriakon ]dom Pana\, pod wp=ywem anglosas. aprela w 12-ty dzie<, przynie>li od episkopa Zi=y
cyrice, cirice, dun. kirke, >redniow. ang. kirke, chir- relikwi" pasa >w. Bogurodzicy..., itd., z=o/on'
che % ow, ew ¯ gr. eu ]dobry\ EO; UW; “w race” ]¯ raka ^ sanktuarium, relikwiarz\ w
termin «dobry» zwi'zany z wiar' ˚prawos=awn' Chalkopratiji; >wi"to obchodzone “augusta w
]1. w=a>ciw', s=uszn' ¯ gr. orthodoxos ¯ orthos 31 dzie<”. 0001-31.1-37
% doxa ¯ dokein, 2. star', 3. wielk'\; roku 6450... Tego roku po=o/enie relikwi pasa
kyrcyrcircer – anglosaska nalecia=o>: po przeczystej w=adczyni naszej Bogurodzicy, i
˚Waregach; niem. kirche, franc. eglise. niepokalanej Marii w Chalkopratii, przyniesionej
˚Cyrylica alfabetem pism cerkiewnych, mylona od episkopa Zi=y do Carogrodu. 0001-31.1-38
cz"sto z jej p[{niejsz' wersj' – gra/dank' ¯ grad chan ]s=aw. xan=, kan=\ ˚kan.
]gr[d ØA\, u/ywan' do cel[w >wieckich i dzi> Charitin ]˚Mazur. ltpsc Xaritin\ – najdro/szy;
w rosyjskich publikacjach. =ac. caritas ˘ starofranc. charite, ang. charity.
Cerularius ]=ac.\ – b="kitny, niebieski, lazurowy Chazary – Uzbecy z przykaspijskich i przyczarno-
¯ niebo(sk=on; Micha= Cerularius ˚schizma; morskich step[w, po rozpadzie Tureckiego Ka-
=ac. caeruleus, prawdop. ¯ caelulum, zdrobnienie ganatu w po=. VII w. n(rz. Amu Daria.
caelum ]niebo(sk=on, nie biblijne – dla dusz\. Chersones ]gr.\ – p[=wysep; ang. peninsula;
cesarz ]pol.\ – najwy/szy tytu= w=adcy w ustroju o chersos ]suchy l'd\ % nesos ]wyspa\ ˘ cher-
monarchicznej formie; pierwotnie C≤sar by=o sonesos ˘ =ac. chersonesus, cherronesus ˘ ang.
nazwiskiem rodziny Juliusa w Rzymie. Po pod- chersonese }kursonez| ˘ s=aw. ˚Korsu< ]nazwa
niesieniu go do godno>ci dyktatora, Gaius Julius staro/. kolonii greckiej na Krymie\.
C≤sar, s=owo sta=o si" okre>leniem w=adcy- Chionia ]˚Mazur. ltpsc Xionia\ – gr. Chios ]wys-
imperatora. Gaius ]lub Caius\ Julius C≤sar pa u zach. brzegu Azji Mniejszej\.
]¿100–†44 B.C.\; c≤sar ˘ staronord. keisari, cho=m ]wo=. xol=m\ – wzg[rze, pag[r, mogi=a,
anglosas. casere ˘ >redniow. ang. cayser, kaiser gr[b ¯ =ac. culminatus ¯ culminare ¯ culmen,
˘ ang.-niem. kaiser; ros. car. culmininis ]szczyt g[ry\ ˘ pol. kulminacja; {le&
uroczysko; niem. Kulm; ChK, O czytane U, jak
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
do dzi> czasem w j. ang., np. tomb, to; Kode< ^ wg legendy, jeden z piastun[w ostatniego Po-
Kudi<, i wiele innych. piela, tj. dynastii poprzedzaj'cej Piast[w, z kt[rej
Cho=m ]Xolm;, Xol=m\ – za=o/ony ok. 1242 Mieszko 960–†992 jest postaci' historyczn', jego
przez Dani=" 1201–†1264, dzi> Che=m Lub. dziadowie znani tylko z imion.
Danil= s=zda grad=. imenem; Xolm=. ˚ko, gost ]ST ˘ ÍÇ\.
sozdanie 'e ego. inogda ska'em. wo=. ltps; Chrisanth ]staroros. 1680 Xrisanf\ ˚Chrysanth.
w Ipat. pod r. 6731 ]1223\. 0001-02-740 Christburg ]germ.\ – w Prusach, dzi> Dzierzgo<.
Powie>: wrem. let, Igor ...i pride na cho=m, kdie Christmemel ]germ.\ – krzy/acka warownia 6 mil
stojaße Perun ]przyszed= na wzg[rze...\, }niemieckich| w g[r" Niemna od Ragnety ]55 –56
W=odzimierz †1015 ...i postawi kumiru na cho=mu km\, w Szalawii, za=o/ona ok. Wielkanocy 1313,
]i postawi= bo/yszcza na wzg[rzu\. na lewym, p=d., brzegu rzeki, dzi> nie istniej'ca
Choniat, Nikita – bizantyjski historyk †1213. ]lit. Geldaudißkis w tym miejscu\, ˚mila;
chor ]s=aw.-wo=.-pol.-czes.\ – g[ra ¯ hora, ChH; ¯ Christus % Memel ]niem. nazwa Niemna\.
szereg nazw w=asnych i termin[w z ni' zwi'- chrobry ]arch. pol.\, xrabryj ]ros.\, xrabor=
zanych, zawieraj'cych t" zg=osk", w tym& ]wo=.\, xrabr= ]Ipat., 1231\, valiant ]ang.\ – wa-
Chorew, Chortica, Chorutanie, Chorwaci-Chro- leczny ¯ chro ]chroniczne\, br, bor ¯ bor;ba
baci ¯ chor % wat ]woda\, chor'giew, Prohor – ]zmagania\.
biskup morawski, pol. Zag[ra ¯ pro ]za\ % hor. Danil= 'e idœwe polkom= mnogim=...
chor'giew ]s=aw.-ukr. xorougov;\ – tkanina okre>- oustroen= bo b≠ xrabrymi l[dmi. i
lonego kszta=tu ]prostok'tnego, tr[jk'tnego\, sv≠tlym= \rou';em;. 6739 ]pod 1231 r.\.
wzoru na niej wyhaftowanego, god=a, i koloru lub ...≥ko'e inogda xrabri bœxu. 6764 ]pod
kolor[w, przytwierdzona do drzewca, u/ywana 1256 r.\.
jako znak rozpoznawczy w boju >redniowiecz- Chrobaty, Chrowaty, Chorwaty, gr.-celt. BW,
nej konnicy i woj[w, a tak/e – powiewaj'ca na chrochor., plemi" zamieszka=e w X w. we
murach twierdzy lub parkanach grod[w; Wsch. Karpatach, ze stolic' w ˚Krakowie;
¯ chor ]g[ra GHCh\ % gow, giew ]wysoko\; uprzednio mia=o przenie>: si" nad Adriatyk, ale
goth. bandwa ˘ >redniow. ang. banere ˘ ang. banner, – najwyra{niej – nie wszyscy, nie ca=e;
flag; p[{no=ac. bandum, franc. banniere, etendard, Chrobat ¯ chrob % at ¯ chrobry.
du<ski flag, szwed. flagge ]sensu& trzepota: si", Chrowate Bielii ]s=aw.\ – Chorwaci, roor, BW,
dygota:, drga:, macha:\, Karwaci ¯ karw, plemi" lub szczep ze Wschod-
niem. banner, flagge, standarte, fahne. nich Karpat kt[re przenios=o si" 640 nad Adriatyk,
Uczestnicy wypraw krzy/owych zwanych ˚kruc- w rejon znany dzi> pod nazw' Chorwacji, g=[wne
jatami, maj' w godle znak krzy/a& Szwedzi, miasto& Zagrzeb ]Zagreb, Agram\.
Brytyjczycy, Szwajcarzy, i inni. W 1091 w='czone do W"gier, nast"pnie w sk=a-
Chorew ]s=aw., ros.-ukr. Xoriv=\ – jeden z trzech dzie Monarchii Austro-W"gierskiej.
braci legendy o kniaziu Kiju, za=o/ycielu Kijowa, s=aw. Chrabaty& W leto 6450. Semeon ide na Chra-
od niego nazwa g[ry obok tego grodu. Chorew baty, i pobie/en byst* Chrabaty, i umre, ostawiw
ma identyczny sk=ad d{wi"k[w z g[r' Horeb, Petra kniazia, syna swoego Bo=garom }Semeon
B W, przyj"t' za g[r" Synaj; ˚hebr. j"zyk. †927, J.D.|, gr.-celt. BW ˚cyrylica;
Chors – poga<ski bo/ek s=o<ca i >wiat=a, ang.& Croat ]cz=onek plemienia\, Croatia ]region\,
˚poganin. Croatian ]chorwack-i(a& j"zyk, kultura\. ˚biel.
Chortica ]wo=. xortica\ – rzeka wpadaj'ca do Chrysanth ]˚Mazur. ltpsc Xrisanf\ – z=ota
Dniepru w rejonie Zaporo/a, naprzeciw “Chorti- aureola; gr. chrysos ]z=oto\ ˘ chryso` ]z=oto`\
czewa ostrowa”, le/'ca na trasie pochodu si= % anthelion ]aureola, jasna, /[=ta otoka wok[=
ruskich na Tatar[w – wyprawa zako<czona g=[w >wi"tych\ ¯ anti ]przeciw\ % helios ]s=o<ce\;
kl"sk' nad Ka=k' 1219; wspomniana 1103. m"czennik chrze>cija<ski, s. Palemona, rodem z
Zwana tak/e Wierchniaja Chortica p=yn'ca 10 km Aleksandrii, wrzucony w r[w, zasypany ziemi'.
W od Zaporo/a, i przedmie>cie Zaporo/a. Chryzostom ]ros. Xrisostom\ ¯ gr. chrisma ]na-
Chorutanie ]ros. xorutane\ – przodkowie maszczenie\ % stoma ]usta\; t=um. Z=otousty ¯
Serb[w i S=owe<c[w ¯ S=owenia, r[/nych od z=ote, w przen. z=ote my>li, maksymy, wyj'tkowo
S=owak[w S od Karpat; plemi" S=awian osiad=e godne polecenia, stosowania; mora=y prawi=
w p=d. Styrii, Karyntii i Krainie. 0065-00-67 otoczeniu, utopi" widzia=by na ziemi – oderwany
Chorwa-ty(ci ]pol.\ ˚Chrowate; roor, BW. od /ycia.
Choryci, Huryci, Hurri ]H czyt. Ch\ – wolni ludzie S=awny Grek, ojciec Ko>cio=a Greckiego, ¿ `344,
z obszaru pomi"dzy Szumerem a Akkadem. w Antiochii, †407, w Komana ]ang. Comana\, w
Chosrowa – Chosroes ™, s. Hormisdasa ]Hor- drodze do najdalej odleg=ego miasta w Armenii,
muzda\, perski car z dynastii Sassanid[w, od gdzie skazany by= na banicj" za swe skrajne
590, zamordowany 628 A.D., ros. Xosrova ™ stanowisko w sprawie likwidacji przejaw[w po-
Perviza. ga<stwa, gdziekolwiek przebywa=& w Antiochii i
Cho>ciszko ]pol.\ – go>cinny ¯ cho>: ^ go>:; Konstantynopolu. Pochowany w Komana, jego
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
zw=oki przeniesiono 438 do Konstantynopola, mieli by: zbawieni, gdyby go doczekali....
pochowano w ko>ciele Aposto=[w, w grobowcu Chrze>cijanie w pierwszych wiekach po Chrys-
imperatora. W p[{niejszych czasach, z=o/ono tusie byli prze>ladowani. Nie znam przyczyny ich
w Watykanie. prze>ladowania, z niezale/nego {r[d=a. Sami
Ortodoksyjny ]Prawos=awny\ Ko>ci[= obchodzi podaj', /e ªza }wiar" w Jezusa| Chrystusaº.
jego dzie< 13 nowembra ]listopada\, Rzymsko- Czytaj'c Nowy Testament, mo/na jedynie do-
Katolicki – 27 januara ]stycznia\. my>la: si", /e znajduj'ce si" tam opisy /ycia w
Secundus, ojciec jego, b"d'cy dow[dc' ce- Palestynie, zwyczaj[w, i cuda Jezusa, rusza=y
sarskich oddzia=[w w Syrii, zmar= wkr[tce po w=adc[w chodz'cych wiedz' po ziemi, /yj'cych
narodzinach Chryzostoma; kszta=cony przez wkr[tce po opisanych czasach, i – w geografii –
sw' matk" o imieniu Anthusa; mowy pod okiem blisko opisanych miejsc, ˚m"czennik.
Libianusa – najs=awniejszego oratora jego Jedynie silna wiara w Jezusa Chrystusa prowa-
czas[w, kt[rego wkr[tce prze>cign'=; filozofi" dzi do zbawienia duszy – m[wi'. A co z lud{mi
z Andragathiusem, po kt[rym po>wi"ci= si" sprzed ery chrystusowej$ Prorocy byli – odpo-
dla Íwi"tych Pism, i zdecydowa= si" opu>ci: wiadaj'. A co z lud{mi na innych kontynentach&
ten >wiat po>wi"caj'c swe /ycie dla Boga, na Ameryce, Afryce i Azji$ Wsz"dzie w[wczas }z
pustyniach Syrii. Palestyny| docierano, do ka/dego zak'tka
Od siebie& tu osi'gn'= mistrzostwo i w wierze Ziemi. Wierni to specyficzny rodzaj ludzi, nie
– skrajno>:, zatwardzia=o>: pogl'd[w, bez- przebieraj'cy w argumentach i nie wahaj'cy si"
wzgl"dno>:, w czasach, gdy chrze>cija<stwo u/ywa: ˚fa=szu dla podparcia swych racji ]jest
by=o w powijakach. to osobny, d=ugi temat\, od czas[w pochrystu-
Dalej kr[tko& po latach, wr[ci= 381 do Antiochii, sowych, do Krzy/ak[w i autora Mazuri<skiego
gdzie rozpocz'= karier" duchownego, pn'c si" letopisca, pisz'cego w Moskwie 1683–1691,
po drabinie hierarchii ko>cielnej, a pogl'dy jego a sposoby w kt[re chrze>cijanie byli prze>la-
przyprawi=y o >mier: starca id'cego pieszo na dowani ]˚m"czennik\ – sami u/ywali takich
zes=anie, pod stra/' cesarza. do prze>ladowania inowierc[w, od Prus po
Na podstawie Am. Int’l Encyclop. gdzie szcze- Ameryk" Centraln'& rzezi', ogniem, topieniem,
g[=y jego kariery duchownej& diakon ˘ kap=an i torturami. Íwi"ta Inkwizycja dzia=aj'ca w imi"
˘ wikary ˘ arcybiskup Konstantynopola 397 ˘ Boga i Jezusa Chrystusa....
obalony przez cesarzow' Eudoksi" na synodzie Wszystkie rzekome relikwie s' >redniowieczn'
w Chalcedonie ˘ przywr[cony do biskupstwa, podr[bk' pobo/nych mnich[w i pielgrzym[w
ponowi= sw' nieprzejednan' postaw" w sprawie do Ziemi Íwi"tej, wykaza=a analiza w"glowa, w
obrz"d[w poga<skich ˘ skazany na banicj" do tym s=ynny Ca=un Tury<ski, kt[rym Jezus mia=
Armenii, zmar= w drodze; ˚Iohannes. by: owini"ty po zdj"ciu go ze >w. Krzy/a, i reszt
Iohannes Chrysostom ]Z=otousty\ ¿344–†407, -ki samego Krzy/a – fa=szem posuwali si" dla
ojciec Ko>cio=a Greckiego, patriarcha Konstan- wzmocnienia wiary, wywo=ania wra/enia.
tynopola 398–404, wg Maz. letopisca ur. 344 ˚Mazurinski letopisiec jest klasycznym przyk=a-
]/y= 63 lata\, wg innych& ur. 344–354, s=ownik dem Nowego Testamentu we wsp[=czesnym
Webstera, i Funk ∑ Wagnalls& 345$–407, w wydaniu – zawiera wszystkie jego elementy.
American Heritage College Dictionary& 347$–407 Sama wiara kszta=towa=a si" na ˚soborach – jak
]kilkuletnie r[/nice\. g=[wne postacie traktowa:, i jak co rozumie:, a
chrze>cijani-e(n – wyznawc-y(a religii g=oszonej rok urodzenia Jezusa zosta= ustalony po roku
przez Jezusa Chrystusa ¯ gr. Christos – dos=. 500 A.D.
namaszczony ¯ chriein ]namaszcza:\ ˘ =ac. W Wiekach Írednich mnisi – obsesyjnie my>l'cy
Christus. Chrzest – symbolem przyj"cia do o Ko<cu Íwiata – odnotowywali jego oznaki& za-
chrze>cija<stwa – k'paniem w >wi"tej wodzie, :mienia s=o<ca, trz"sienia ziemi, wichury, i inne
lub – symbolicznie – kropieniem, spryskaniem zjawiska atmosferyczne o niezwyk=ej sile. Dzi>
ni'; pami'tka po Janie Chrzcicielu. chrze>cija<ski kler systematycznie przypomina
Chrze>cijanie od=amem /ydowskiej sekty swym wiernym o Ko<cu Íwiata ]Apokalipsie\,
Essen[w ]pobo/nych\ ¯ gr. essenoi, Syn[w kt[ry ma by: tu/-tu/ za rogiem, /yjemy w czasach
Íwiat=a, sekty kt[rej pisma znaleziono w grud ostatecznych, st'd m.in. Ko>ci[= Íwi"tych Dni
-niu 1947, w Qumran, znanych pod nazw' Ostatnich, ˚Biblia. Koniec Íwiata tu/ za rogiem
Zwoj[w znad Morza Martwego ]ang. The Dead – sporadycznie, osoby doprowadzone w ten spo-
Sea Scrolls\ – sekty op"tanej czysto>ci' cia=a i s[b do obsesji, dopuszczaj' si" zamach[w na
ducha, Ko<cem Íwiata, i wierz'cej w nadej>cie /ycie ludzkie, s'dz'c, /e zab[jstwo przez nich
proroka “nauczyciela s=uszno>ci”, prowadz'cej spowodowane b"dzie pocz'tkiem Ko<ca Íwia-
escetyczny tryb /ycia i mistycyzm w dziennym ta, b'd{ drugim przyj>ciem Jezusa Chrystusa.
rytuale, w='czaj'c procedur" k'pania si". Sekta Straszenie Ko<cem Íwiata jest cz">ci' wiary
istnia=a od ok. 150 r. B.C., wymordowana przez chrze>cijan& katolik[w, protestant[w, i innych,
Rzymian w 68 r. A.D. W Ko<cu Íwiata tylko oni a szczeg[lnie – babtyst[w. Ju/ >w. Piotr mia=
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
naucza: o Ko<cu Íwiata i wej>ciu /ywcem do 0165-01-192, N. 407 }polskie «[» nie istnia=o w
nieba. 1355, J.D., ˚polski j"zyk|.
Cuda ]nadzwyczajne, niewyja>nione wypadki Cimischij ]ros. Ioann Cimisxij\ – Iohannes ¡
pokazania si" zmar=ych, lub uzdrowienia chor[b Zimiskes, ¿925–†976, wspomniany 6479, bizan-
nieuleczalnych, wypadki lub akcje stoj'ce w tyjski imperator 969–976, /ona c[rk' Konstan-
sprzeczno>ci ze znanymi prawami nauki i logi- tyna Bagrjanorodnego.
ki\ – wynik tre>ci Nowego Testamentu ]liczne, Clement ]=ac.\ – Klemens; imiona papie/y; =ac.
rzekome cuda Jezusa, r[/norakiego rodzaju\, clemens ]=agodny, delikatny\ ˘ =ac. Clement(ine,
sta=y si" cz">ci' wiary chrze>cija<skiej – zdarzaj' franc. Clement, niem. Klemens.
si" przed obrazami >wi"tych, i w >wi"tych miejs- Crescent ]=ac.\ – sierp ksi"/yca;
cach, staj'cych si" celem pielgrzymek; metoda =ac. crescere ˘ starofranc. creistere ˘ creissant
>ci'gania t=um[w do >wi'ty<, przez kap=an[w, ˘ >redniow. ang. cressant ˘ ang. crescent ]¯ =ac.
tj. strategiczna metoda podporz'dkowywania crescens\; =ac. crescentia ]wzrost\;
ich sobie i {r[d=o dochodu, oraz pr[ba potwier- dominikanin, wys=annik papie/a Innocentego IV
dzenia boskiej, nadzwyczajnej mocy obiekt[w ]1243–1254\ do Rusi, w 1245.
kultu, w tym& obrazy lej' =zy ]=zy s' objawem cud ]ros. hudo\ – zjawisko maj'ce si" t=umaczy:
niemocy, s=abo>ci, bezsilno>ci\. Cud ma wzmoc interwencj' si= nadprzyrodzonych, wypadek lub
-ni: wiar", a w przelewaj'cym si" t=umie zawsze akcja nie daj'ca si" obja>ni: znanymi prawami
znajd' si" jednostki, kt[re powr[ci=y do zdrowia nauki, rzecz niezwyk=a, wspania=a, wywo=uj'ca
w niewyja>niony spos[b – si=' bosk', na statys- zdumienie, podziw, przypisywana zwykle Bogu
tyk" rzecz wzi"ta. jako dow[d jego istnienia, wzmocnienie wiary;
Imiona licznych, zmar=ych biskup[w cudotw[r- =ac. miraculum, ang. miracle, franc. le miracle,
c[w wymieniaj' ruskie latopisy epoki feudalnej niem. Wunder;
– ludzi maj'cych sta: bli/ej Boga, ˚cud. Jezus Chrystus – rzekomo – dokonywa= cu-
Rodzaj cud[w [wczesnych czas[w, w obecnej d[w r[/norakiego rodzaju, a za nim niekt[rzy
dobie, w miejsce wzmocnienia – przy>pieszy=by cz=onkowie kleru chrze>cija<skiego, zwani
upadek wiary& >wieczka u grobu Piotra cudo- cudotw[rcami; wraz z rozwojem Nauki, liczba
tw[rcy sama zapali=a si" przed >witem, roku i jako>: cud[w zosta=a przez kler drastycznie
6990 ]1482\.10.15. 0001-31.1-116 ograniczona; przedmiot wiary, cz">: wiary
Czas narodzin Jezusa Chrystusa ]Bo/e Naro- chrze>cijan, ˚wiara, chrze>cijanie.
dzenie\ – 25 grudnia, by= pierwszym d=u/szym Cudotw[rcy lat 5775–6990, imiona kleru&
dniem po najkr[tszym, s'dzili staro/ytni ]d=u/- 5775 Grigorij “episkop kesarijski” }Caesarea|
sze dni – nadzieja, optymizm\, zmartwychwstanie 5784 Ko{ma i Damian, straceni w Rzymie
]Wielkanoc\ – by= >wi"tem wiosny ]o/ywienie\, 5786 Tit, ojciec nasz, zam"czony za Maximiana
i Eoster, Easter ¯ eastre ]wiosna\ – poga<skiej 5792 kir ]pan\ Ioann, “bezsrebrenik” }filantrop|
bogini p=odno>ci, o symbolach jajka i kr[lika ]st'd 5900 Kir }Pan| Ioann, zwrot relikwi jego
zwyczaj dzielenia si" jajkiem\ ˘ ang. Easter; 5795 Nikolai Mirlikiski }¯ Merlin|, ojciec nasz
do Bo/ego Narodzenia przyj"to poga<sk' cho- 5818 Ipatij, “episkop gangrskij, gangrianski”
ink", pokryt' >niegiem, i >w. Miko=aja z podarkami 5818 Parthenij “episkop Lampsakijmka grada”
dla dzieci, ˚Nikolas. }Lampedusa, ital. wyspa na M. Ír[d-
Od wielu lat znawcy obliczyli, /e Herod, kt[ry ziemnym, pomi"dzy Malt' a Tunezj'|
mia= wyda: nakaz mordowania niemowlak[w, 5843 Spiridon “episkop tremiphijski”
by rzezi' zg=adzi: noworodka-Jezusa, zmar= }Termoli n(Adriatykiem, w Italii|
na dwa lata przed narodzinami Syna Boga, 5945 Markian, ojciec nasz, prezbiter i ekonom
uwa/a si" wi"c, /e Jezus urodzi= si" o dwa do w Konstantynopolu, rodem z Rzymu
czterech lat wcze>niej. Rok narodzin jest dobrze 5966 Bissarion, ojciec nasz, rodem z Egiptu
ustalony, rzekoma rze{ jedn' z wielu lapsus[w 6037 Pawe= “komelski” }Ko=omna n(Ok'|,
Biblii, ='cznie z samym ˚Testamentem ]b='d na rodem z Moskwy
ok=adce\; ˚Herod ]krzta prawdy w rzezi\. 6074 Semion Sto=pnik cudotw. “na Diwnej gore”
Chwal ]wo=. Xval=\ – wierny, ˚hval ]wieloryb\. 6332 Eustratij “ot strany Barsijskiej” }ze stron,
Chwaliskie more ]s=aw.\ – Morze Kaspijskie, okolic Bar-sur-Aube, we Francji|
˚S=awia<skie ¯ chwal ^ s=aw. 6332 Stephan, wspomniany z innej okazji
chwost ]ros. xvost\ – ogon. Chwost protoplast' 6337 Grigorij “grada Dekapolita” }Decapolis,
litewskich kniazi[w, rosyjskiej r"ki. NE Palestyna|,“eparchii sirskiej” }¯ Syria|
Wo=czyj Chwost ]wilczy ogon\ – wojewoda 6488 Athanasij, ojciec nasz, zmar=
Wo=odimira Wlk. †1015, ˚Wo=czyj Chwost. “w Aphonstej gore” }Athos, w Grecji|
Ciechan[w ]pol.\ ¯ ciech-a-n[w – do>: nowy, 6875 Aleksej, metropolita Kijowa i wszej Rusi
istotnie, bo opr[cz znaczenia, t=umaczenie od 6900 Sergij, ojciec nasz, z Radone/a
przodu, gdy w starych nazwach – od ty=u; 6900 Iakob, ojciec nasz, episkop Rostowa
Czyechan[w 1355, wg I. Dani=owicza 1860, 6900 Dimitrij, ojciec nasz, Pri=uka, Wo=ogda;
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
rodem z Peres=awla Zaleskiego znaczenie zatarte, by: mo/e w zwi'zku z cypry-
6912 Effimij, zmar= ojciec nasz, z Suzdala -sem – drzewem o wysmuk=ej, sto/kowej koro-
6933 Kiri= “bie=ozierskiego” ¯ Bie=ooziero nie, li>ciach =uskowatych i kulistych szyszkach,
6935 relikwie ojca naszego, igumena Sergieja rosn'cym w krajach >r[dziemnomorskich i w Azji;
“radone/skiego” }Sergius, Radone/| wiecznie zielonym drzewem z rodziny sosen;
6935 Nikan, ojciec nasz, ucze< >w. Sergieja =ac. cupressus, cypressus, ]pokr. gr. kyparissos\
6947 Aleksej, relikwie >w. ojca naszego, ˘ starofranc. cipres, >redniow. ang. cipres, cypres
metropolity Kijowa i wszej Rusi, ˚6875 ˘ ang. cypress; pol. cyprys;
6947 Aleksandr}os|, cudotw[rca z Wo=ogdy 1. C., >w. $–258 A.D., m"czennik, biskup Kar-
zmar= “na Kuszte rece” }na rz. Kuszta|, taginy ]Carthage\, 2. C., 476–546 A.D., franc.
6950 Grigorij “pelszemskij cudotworec” prelat ]pra=at\ i pisarz, biskup Toulonu,
6966 Eufimij, ojciec nasz, z Nowogrodu Wlk. 3. K., episkop Wo=ogdy i Permu, bra= udzia= w
6986 Zosina, rodem z Nowogrodu Wlk., soborze prawos=awnego kleru, 7059, w Rosji.
igumen “na So=owakach” }S=owacja| Cyryl – gr. Kyrillos, p[{no=ac. Cyrillus,
6986 Sabatij cudotw[rca, przy okazji Zosiny ang. Cyril ]pa<ski\; gr. kyrios ]pan\.
6987 Sergij, cudotw[rcze relikwie cudotw[rcy cyrylica ]pol.; ros. kirillica\ ¯ Cyryl ¯ Kyrillos.
6987 Petr}os|, relikwie ojca naszego, metro- Na pro>b" 3 s=awia<skich ksi'/'t& Rastis=awa,
polity Kijowa i “wsej” }wszej, ca=ej| Rusi Swiatopo=ka i ˚Kocela – Metody i Konstanty,
6989 Pathnutij, ojciec nasz, b. igumen mona- synowie „m"/a z Selunia, o imieniu Lew” – Leona,
steru Narodz. >w. Bogurodzicy, w Borow- }zacnego| m"/a z Salonik, w Grecji – adoptowali al-
sku; “agarenska roda” }rodem z Agarii|, fabet grecki na s=awia<skie potrzeby ]25 znak[w\
ojcem “sanownik zwany baskakiem” i przet=umaczyli na s=awia<ski j"zyk }ksi"g"| Apos-
]m'/ stanu ¯ san, baskak u Tatar[w\ to=[w i Ewangeli", w Morawii. }Wkr[tce| potem
6989 Kiprijan }Kyprian|, Photij, Ion – relikwie przet=umaczyli “Psa=tyr i Ochtaik” – Psa=terz i
“kijowskich i wszej Rusi cudotw[rc[w” Oktoich ]O>miog=o>nik\ i inne ksi"gi. Metody po-
6990 Petr cudotw[rca, i cud i jego grobu zosta= w Morawii, a ˚Konstanty uda= si" na na-
7190 Philipp }Theodor Ko=yczew, metropolita uczanie Bo=gar[w, znany p[{niej pod zakonnym
Moskwy| imieniem Cyryla ˘ cyrylica; cerk.-s=aw. Kiril=
Culmerland ]germ.\ – Ziemia Che=mi<ska, Poje- -Kiri= ¯ gr. Kyrillos ]boski\.
rze Che=mskie, mi"dzy rzekami Osa i Drw"ca, Methodos zastawi= do pisania dw[ch szybkopi-
dzi> g=. miasta& Che=mno ]germ. Culm\ i Toru< sz'cych pop[w, i prze=o/y= wszystkie ksi"gi z j.
]germ. Thorn\ ¯ toron ]ko<\, oba nad Wis='; greckiego na s=awia<ski w ci'gu 6 miesi"cy,
kulm ¯ =ac. culminatus ¯ culmen, culminis ]szczyt, “od marta do 26 oktabra miesi'ca”, ok. 865 A.D.
wzg[rze, kulminacja\ ˘ s=aw. cho=m, che=m. ]marzec orientowany na 25 marca – pocz. roku\,
cyfra ]pol.\ – znak graficzny liczby; st'd 7 miesi"cy zaj'= przek=ad, nie 6 ]6 miesi"cy
arab. safara ]pustym by:\ ˘ sifr, sifra ]nic\ ˘ czyli p[= roku zamieni=o si" w dok=adn' dat" –
p[{no=ac. cifra ˘ starofranc. cyfre ˘ >redniow. ang. do dnia, ale brak roku zdradza dorobienie jej w
ciphre ˘ ang. cipher; latach 1150–1195 lub 1570-tych, gdy dorabiano
kszta=ty cyfer& w zapisie sposobem arabskim dok=adne dane do g=uchych& p[= roku\.
kszta=ty cyfr s' symbolami twarzy i stopy; Chrzest Bu=garii 6363 ]856% 5508$\, ˚styl.
zero – owal twarzy; jedynka ma kszta=t kreski, Cyrylica by=a alfabetem cerk.-s=awia<skim, u-
pa=ki – symbol j"zyka; dw[jka – nosa ]i dwie /ywanym do pisania cerkiewnych ksi'g, lato-
dziurki\, tr[jka ^ try – oka ˘ para % try ˘ patry; pis[w i >redniow. tw[rczo>ci literackiej.
czw[rka – symbol& nie wiem, s=owotw[rczo& Sk=ada=a si" z 51 znak[w& 51 – 17 % 4 – 4 ^ 34.
dwie pary ¯ czeta ]para\; pi'tka i sz[stka s' Reform' cara Piotra ¡ 1711 r., usuni"to z niej
symbolami stopy ]5 ¯ pi"ta, pi"d{; 6, 7 – s=aw. 17 przestarza=ych znak[w, w tym&
sem; ¯ germ. sieben MN, hiszp. siete TD\; í, ÷, ≤, ¥, ∑, \, ø, ¨, æ, µ, √, ß
si[demka, drugi paluch u drugiej stopy, ma – (œ, ≥, ≤, ¥, ∑, \, ø, ¨, æ, µ, ≤),
przez to – koncepcj" dw[jki ]nosa\; [semka,
gr. ˚, ∆, z my>l' o >wieckim ]grodzkim\ stosowa-
trzeci paluch u drugiej stopy – koncepcj" tr[jki,
niu alfabetu, zwanego odt'd gra/dank' ¯ gr[d.
oczy, dope=nienie siedmiu ¯ o ]dope=nienie\
“Naczertanje” ]kszta=t\ zmieni=y tak/e litery&
% siem; dziewi'tka – odwr[con' sz[stk',
s=owotw. o jeden mniej od dziesi'tki ¯ desno
e ]e - est;\, z ]z`- zemlq\, i ]i - i'e\,
]prawo\ ˘ dziesi"cina ]podatek dziesi'tej cz">ci n ]`n - naw\, ü ]u - uk\, h ]h` - herv;\,
>ci'gany prawem\ % wi": ]mniej wi"cej; mniej\; ] ]wa - ]a\.
dziesi": ]X\, dziewi": ]IX\. W ™ po=. XVIII wieku ]w latach 1750–1800\
Jedynka i litera «l» oznacza ˚wiel(wyso-ko>:. wprowadzono dwie& `, i nied=ugo potem ë.
Cyprian ]˚Mazur. ltpsc Kiprian\ – mieszkaniec Reform' 1711 «jus ma=y» ]œ\ zmieni= kszta=t na
Cypru; gr. Kypros ]Cypr\ ˘ Kyprios ˘ =ac. Cyprius «ja» ]q\, a reform' 1918 «i» ]π\ zast'pi=o
˘ ang. i pol. Cyprian; «i kr[tkie» ]j\, odpowiednik pol. «jot, i d=ugie»;
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
w j. ros. i «i», j «i kr[tkie» ]na opak z pol.\& kt[re wypad=y z pierwotnego szyku. Dostawiono
pol. i «i kr[tkie», j «i d=ugie» zwane te/ «jot»& B, ? ]nic nie reprezentuj'ce\, zmieni=o kolejno>:
ros. ij ] i-i kr[tkie\ ^ pol. ij ] i kr[tkie-i d=ugie\. CZ ]90\, wypad=y za> zupe=nie greckie «zie=o»
Zestaw rosyjskiej ‘azbuki’ reformowany zosta= ]6\, «fita» ]9\,«i» ]10\, «ksi» ]60\ i «psi» ]700\,
ponownie dekretem Narodnogo komissar- i «omega» ]800\. Sam alfabet jest Nauk' – jak
iata prosve]eniq ]Narodowego Komisariatu go u/ywa: i co oznaczaj' jego litery; prost'
d(s O>wiaty z 23 ‘dekabra’ 1917, potwierdzony rzecz potrafi' zagmatwa:, tak i w latopisach;
dekretem Rady Narodowych Komisarzy z 10 pierwotna kolejno>:& Z, I, F, J – bez krzty to=ku&
‘oktabra’ 1918\; z zestawu usuni"to 4 litery& chaos znak[w, ni podobizn', ni przej>ciami
≠ ]qt;\, ƒ ]fita\, π ]i\, u ]i'ica\. d{wi"k[w.
Gra/danka sk=ada si" z 34 znak[w, w tym 20 Bez koncepcji wszystkie znaki zawieraj'ce po='-
sp[=g=osek, 11 samog=osek ]a, je, jo, i, j, o, u, czenia& ja, je, ji, ju, i p[{niej dorobiony jo – ka/dy
y, e, ju, ja\, twardego i mi"kkiego znaku, ale wg inny, nie odzwierciedlaj'cy istnienie d{wi"ku J
Rosjan – z 33 znak[w; podw[jn' pisowni" «t» ]m[g=by by: w jednolity spos[b wkazany\.
opu>cili& t, † ]33 % 1 ^ 34\. Rosjanie utrzymuj' Utrudnienia&
te/, /e cyrylica sk=ada=a si" z 43 znak[w ]Bolsz. • zasadniczo r[/ne znaki zwano podobnie&
sowieckaja enciklop., t. 22, str. 107\. i/e i i/ica, zemlia i zie=o, 4 kroje i nazwy jus[w&
Twardy znak reprezentowa= niegdy> d{wi"k jus bolszoi, jus bolszoi jotirowannyj, jus ma=yj,
O, a mi"kki – d{wi"k I, przyczyna interpretacji& jus ma=yj jotirowannyj,
Danil=-Dani= czy Dani=o ˘ Dani=owicz, • podw[jne litery B, D, F, G, T, Z, potr[jne JA&
M;stislav-Mistis=aw czy M>cis=aw, bo Polacy b∫, ∂d, fƒ, g©, t†, Ωß, í÷≤ù ,
cz"sto gubi' pierwsze samog=oski ]˚polski • pi": r[/nych U& u, ü, ¨, √, æ.
j.\, a Czesi i Bo>niacy w og[le czasem ich nie Mo/e olbrzymie terytorium by=o przyczyn' po-
maj'& hrb, hrst, prs, smrt ^ garb, gar>:, pier>, wt[rek – wymy>lali znaki, gdy zapomnieli.
>mier:. Nale/y wyra{nie zaznaczy:, /e cho: cyrylica
Mimo tak du/ej liczby liter, tak cyrylica jak i gra/- by=a wyj'tkowo nieudacznym zestawem znak[w
danka z dala s' od perfekcji& – Rusini na g=ow" pobili Lach[w, o 400 lat, w
znak l reprezentuje ros.-pol. l, =, utrwaleniu swych dziej[w i j"zyka, ˚polski j.
znak g opisuje d{wi"ki& g, h ˘ Gitler, Golandia, Zbyt wielkie uproszczenie; >wiadectwem p=ytkiej
znak f – ph ]Ephraim, Sophija\, f ]Frank\, wiedzy i nieporozumieniem jednocze>nie jest
th ]Theodor, fimiœn-thimian ¯ gr. thymon, ros. przek=ad zestawu wsp[=czesnego rosyjskiego
tim;qn, pol. tymianek, ang. thyme\, liternictwa ]azbuki\ na j. ang. jako Russian Cyrillic
znak v – u, w ]Jewropa ^ Europa\, b ]Awraam, ]rosyjska cyrylica\, skoro z cyrylicy zosta=a jedy-
Warwara, Wasilko, Wawilon ^ Abraham, nie cz">: po tylu zmianach, a od trzystu lat zwie
Barbara, Basilikos, Babilon\, si" gra/dank' – w j. ang. civic ]grodzka, miejska\
ja opisywa=em& gr.-celt.-ros. BW& czes. modliteb- ¯ =ac. civicus ]˚miasto\; powinno by: Russian
na ]kaplica\ – pol. modlitwa, ˚alfabet. Civic Font, w odr[/nieniu od cyrylicy u/ywanej
+atwiej jest przeliterowa: na cyrylic", ale w od do cel[w cerkiewnych& =ac.-ang. Ecclesiasticus
-wrotn' stron"& z cyrylicy na alfabet =aci<ski – ]dos=. ksi"gi ko>cielne\.
wymaga wiedzy, ze wzgl"du na znaczny stopie< Contemporary Russian font is incorrectly named
niepewno>ci, ˚fofuda, Theophoros, i inne; Russian Cyrillic, Cyrillic, or worse – Soviet Cyrillic,
sami Rosjanie nie wiedzieli co oznacza, jak od- since in 1711 alphabet used by Russian Ortho-
czyta: Kovolin-Kowolin, ˚tak w r"kopisie. dox Church was reformed, modified, simplified,
Kszta=t znak[w cyrylicy r[/ny jest od g=agolicy and adapted for civic purposes, named since by
w spos[b zasadniczy, niew'tpliwy; uto/samienie Russians civic ]grazhdanka ¯ grad ^ town, city\ in
obu b="dem, a tak u J. Ba=abana 0065-00-70. difference to original Cyrillic used for ecclesiastics
a - 1 ¢ ˆ - 10 r - 100 purposes. The correct name is Russian Civic Font
v - 2 k - 20 s - 200 ¯ Latin civicus ]town, city\.
g - 3 l - 30 t - 300 Twist; since Russian Civic Font ]in use since
d - 4 m - 40 ¢¢ ü - 400 1711\ is incorrectly called “Cyrillic” – Cyrillic ]of
¢¢ e - 5 ¢¢ n - 50 f - 500 Medieval Ages\ is called Old Cyrillic respectively,
result of misunderstanding, shallow knowledge.
¢ ß - 6 ¢ ˚ - 60 x - 600 Cyrillic is – and for centuries already has been –
¢¢ Ω - 7 o - 70 ¢ ∆ - 700 old, initial stage, alphabet in its infancy.
¢¢ i - 8 p - 80 ¢ \ - 800 By using English-like form grazhdanka for civic
¢ ƒ - 9 ¢¢ h - 90 c - 900 word, neologism – proof how hard is for Russians
¢ – litery kt[re nast"pnie wysz=y z u/ycia. and English-speaking to cross the East-West
¢¢ – litery kt[re zmieni=y kszta=t ]kr[j czcionki\. fence ]language barrier\ in the modern times.
Litery cyrylicy reprezentowa=y tak/e cyfry i dzi> Language barrier ˚transliteracja.
s' >wiadectwem kt[re litery gdzie dostawiono, a
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY

a å A D az › a ^ 1
b b B ∫ • buki › b`
v v V D vedi › v` ^ 2
g g G © D glagol; › g` ^ 3
d d D ∂ D• dobro › d` ^ 4
e e E D est; › e ^
, pol. } je | 5
¥ • e jotirovannoe › e , pol. } je |

≠ ± •• qt; , pol. } ie |& lieto, leto ]lato\

ë ë } jo |

' ' " 'ivete › '`


ß Í D• zelo ^ 6
z z Z Ω D zemlq › z` ^ 7
i i I D i'e › i ^ 8
ƒ Ï D••fita , gr. theta } ph, th | ^ 9

ˆ D••i ˆ
]tylko dla liczb& \ ^ 10
j π •• i › i kratkoe , pol. } j |, czyt. jot

∑ • ij K∑ev,

k k K D kako › ka ^ 20
l l L D l[di › `l ^ 30
m m M D myslete › `m ^ 40
n n N D naw › `n ^ 50
˚ D• ksi ^ 60
o o O D oa › o ^ 70
p p P D pokoi › p` ^ 80
h h H herv; › h` ^ 90

Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.


NAZWY i TERMINY

r r R D rcy › `r ^ 100
s s S D slovo › `s ^ 200
t t T D tverdo › t` ^ 300
u ü ¨ uk › u ^ 400 , pol. } u |

u U D••i'ica , pol. } u |

√ ◊ • uk , } pol. u |

æ Æ • [s bol;woj , pol. } u |

f f F D fert › `f ^ 500
x x X D xer › xa ^ 600
∆ Ô D• psi ^ 700
\ | » D•omega ^ 800
c c C cy › c` ^ 900
w w W wa Klement – ucze< Kiri==a

] } ]a
)Konstantina) – wprowadzi=
] jakie> usprawnienia do alfa-

= + er › tvërdyj znak
betu u=o/onego przez Kiri==a.
=
y y Y ery › y
; ; : er; › mqgkij znak
` ` ~ ` obrotnoe , pol. } e |

[ [ { [ , pol. } u | lub } ju |

µ Â • [s bol;woj jotirovannyj
q q Q • [s malyj › q , pol. } ja |

ù≤ ¯ • [s malyj jotirovannyj › q
÷ ˘ ¿ • a jotirovannoe › q , pol. } ja |

ø Ø • ot › o†
D – greckie pismo ustawowe, przepisowe ]25 znak[w\
¢ – litery usuni"te z zestawu reform' 1711 ]17 znak[w\
¢¢ – litery usuni"te z zestawu reform' 1918 ] 4 znaki\

Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.


NAZWY i TERMINY
czarn` ]pol.\ ˚czern. ˚czer ]ziemia\, czern ]g[ra, g[rny, g[rzysty\,
Czarne, Morze ]staroros. Pontskoe more, kas, kos ]skos, ukos\ ˘ pokos, sko>nooki.
Aeksenopont, Evksinepont, Hernoe\ – staro/. Czermny ]ros. Hermnyj\ – ciemno czerwony;
Pontus Euxinus, morze usytuowane pomi"dzy knia{ ˚Wsewo=od Swiatos=awicz Czermny;
Europ' i Azj', otoczone rosyjskimi, tureckimi i Siemionko Czermny, Haliczanin, 1227, 1232.
ba=ka<skimi krajami, po='czone z Ír[dziemnym& bezakonnyi lixπi sem[hko. podobnyi
Bosforem, Morzem Marmara i Dardanelami; z lisici. hermnosti radi. ]bez zasad, lichy
Morzem Azowskim ]Meotis\, kt[re – w rzeczy Siemionko, podobny lisowi, z powodu czerm-
samej – jest tylko zatok' Morza Czarnego przez no>ci – koloru lisa, rudo-czerwonego, bo podpali=
Cie>nin" Kercz ]tur.-tatar.\. Wi"ksze rzeki do< most na Dniestrze kt[rym Ru> chcia=a przepra-
wp=ywaj'ce& Dunaj, Dniestr, Dniepr, Don. wi: si" na drugi brzeg rzeki\.
Czechy – cze ]ziemia\ % ch ]ziemia ¯ gr. chthon\; poslawas galihane po Danila. hermna-
analogia do wo=. Lachi ]Polacy\ ¯ la ]ziemia\ % go sem;[n;ka ]pos=ali Haliczanie po Dani="
ch ]chthon\; `ea; ˚czer, Bohemia. czermnego siemionka\.
J"zyk czeski bli/szy jest wo=y<skiemu formami i czern` ]s=aw.\ – 1. wysoki, 2. wy/, wy/yna, wy-
d{wi"kiem, ni/ polskiemu – s'siaduj'cemu z nim; sokie miejsce w terenie, wysoko po=o/one,
zw=aszcza bliskie GH i formy bezokolicznikowe& 3. g="boko, gdy pod wod', w przeciwie<stwie
shaniti ]zgania:; ros. tak/e pisane przez S\, z do «bieli» ]p=ycizny\;
wozu padnaut ]z wozu spa>:\, sniem dok=adnie tarnczarnczern, TCz, AE;
jak w wo=. ]zjazd, schadzka, zebranie\, snih miejscowo>ci z t' sylab' by=y niegdy> grodami&
]>nieg\, snehu, czeskie i ros. otec ]ojciec\, czes. Czerwin, Czersk, Czeczersk, Czernih[w, Czerni-
hudba ]muzyka\ pokr. ros. gudet;-g(h-ude: gor, Czern ]na trasie Orel – Tu=a\, Czerniachow,
]brz"cze:, bucze:\ gdy staropolskie g"d{ba Czernogorodka, Czernin, Czernyj Ostrow n(rz.
GH, czes. cirkev, kostel, osada – wo=.-ros. Boh; ale Czernobyl zdaje si" nie nale/e: do tej
cerkow ]cerkiew\, i wiele innych. grupy, i mo/e nie nale/y, ˚Czernobyl;
Czeczot ]pol.\ – zool. krzeczot, rar[g, Falco herrug Czarniecka G[ra, Czarnog[ra, g[ry Czarnohora
Gray, K ˘ Cz; Krz ˘ Cz& mokrz ˘ mocz. w Beskidzie Wschodnim, o najwy/szym szczycie
Czegir-chan – chan tatarski 1219, ˚Tatar. Howerla 2.061 m npm., Czarnk[w ]k[w ^ las\,
czep’ ]s=aw. hep;\ – =a<cuch, dzi> cep;. Czarnolas; Czarna – nazwy kilku rzek, w tym Crna
czer, czar, cza, cze, ca, ce, te ]s=aw.\ – ziemia Reka w Macedonii\, Czernaja Kalitwa ]prawy
¯ =ac. terra; s=aw. pe]era ˘ pol. pieczara, czar- dop=yw Donu\;
noziem ¯ czar % no ]staro`\ % ziem, Czechy, a/ trzy Czarne Stawy..., nie na Mazowszu&
miejscowo>ci& Matcze, Kotlice, Bzite, okolica, 1. w Dolinie Pi"ciu Staw[w Polskich, 1722 m
winnica, i inne; ˚bo, ziemia, synonim. npm., powierzchni 12,7 ha, g="b. 50,5 m,
Czeremisy ]s=aw. heremisi\ – plemi" Maryjc[w; 2. G'sienicowy, 1620 m, 17,8 ha, g="b. 51 m,
we Wst"pie do Powie>ci wrem. let wymienione 3. n(Morskim Okiem, 1580 m, 20,5 ha, 76,4 m.
dwukrotnie& raz z lokalizacj' plemion& „po Oce Zawisza Czarny ]wysoki\, z Garbowa, †1428,
rzece }wzd=u/ Oki rzeki; po ^ za, wzd=u/|, kt[ra starosta Spisza; Czarnota ]wielce wysoki\ ¯
wpada do Wo=gi, Muroma j"zyk sw[j, i Czeremisi czarno ]wysoki\ % ta ]wielce\, ˚wielko>:,
sw[j j"zyk, Mordwa sw[j j"zyk.”, drugi raz – w>r[d Czarnecki ^ Mo>cicki ¯ mo>: ^ Wysocki,
“innoj"zycznych” plemion sk=adaj'cych da< Rusi& czarnoksi"/nik ]wysoce uczony w ksi"gach\,
Czud, Meria, We>, Muroma, Czeremisy, Mordwa, zapewne nast"pnie przerobiony na chodz'cego
Permianie, Peczera..., itd. w czarnym p=aszczu, z ksi"/ycem, jak rzeka
w “S=owie o pogibieli Russkoi zemli” wspom- Bia=owoda ¯ woda jej bia=a, jak mleko;
niane& „...burtasy, czeremisy, wiada, i mordwa przeciwstawieniem «czarno>ci» jest «biel» ]ni/,
bortniczachu ]sk=adaj' da<\ dla kniazia wiel- nizina, niskie miejsce\ ˘ Leszek Bia=y ]niski\
kiego Wo=odimera }Monomacha 1053–†1125|, †1227 i Leszek Czarny †1288, Zawisza Czarny,
i /ur Manui= cesarogrodzki }Manuel Komnenos Morze Bia=e ]p=ytkie\ i M. Czarne ]g="bokie\.
1113–†1180|..., itd.”, czyli ok. 1120, bo wsp[lny Wynios=' cz">: Bia=orusi w Íredniowieczu zwa-
okres dla obu w=adc[w 1114–1124. no Rusi' Czarn', ˚biel, tarn, wzniesienie.
Zapis Nestora /yj'cego w Rostowie, pisz'cego Czernobyl ]ros.-pol.\ ¯ czerno ]wysoka\ % byl ]zie-
1118–1156. mia\; ˚Suzdal, ziemia;
Czerkasy ]˚Mazur. ltpsc Herkasy\ – sko>nookich Czernobyl – przez przypadek lub nie – pol.
ziemia ¯ czer ]ziemia\ % Kasogi ]sko>noocy, Ta- czarnobyl, czyli bylica, =ac. Artemisa vulgaris,
tarzy\, t=um. od ty=u, gr[d 160 km SE od Kijowa, tak jak Choszcz[wka k(Warszawy ¯ choszczki
w d[= Dniepru, na zach. jego brzegu; ukrai<scy ]skrzyp\.
Kozacy znad Dniepru. Czerw ]herv;\ – larwa, p=[d pszczeli, robak;
Por. Czerkesy, Perejas=awl. =ac. larva; la ]ziemia\ ^ cze ]ziemia\ ˘ czerw.
Czerkesy ]˚Mazur. ltpsc herkesy, herkasy\ – Czerwen ]wo=. Herven= 6739\ – czer ]ziemia\ %
nar[d p[=nocnego Kaukazu; wi<, win, =y<, =yn ]p=yn\; blisko gr[d ˚Wo=y<;
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
ziemia-woda cz"ste w nazwach grod[w i ziem, ]1. stary, 2. czyj$\ ¯ inogda ]niegdy>, nast"pnie\;
=ac. `ea ]woda-ziemia\; gr[d n(rz. Huczwa, dzi> bojarzyn kijowski 1068–1083, bratem Tuky;
wie> Czermno ]staroziem\ ¯ czerm ]ziemia\ % w 1072 “dzier/a” ]w=ada=\ Wyszegrodem, wg
no ]staro`\, ˚t=um. od ty=u. Gr[d her;vin, W. N. Tatyszczewa, w 1083 prowadzi= uk=ady z
Herven, ou vorot=. Herveneskyx. Nazwisko Henrichem IV i w"gierskim kr[lem Gez'.
Czerwi<ski. 0448-00-213 z powo=aniem si" na 0001-01-177
Ru> Czerwona ¯ gr[d Czerwen, ˚czern. i W. N. Tatyszczewa Istoria Rossijskaja, t. 2, str. 94.
Ru> Czarna – wy/. Bia=oru> ]bia=oczerwie<\. `czyk ]pol.\ – sk'd, z jakiego grodu, rodu, ziemi;
Czes=aw ]pol.\ – s=awi'cy czasy ¯ czes % s=aw. termin – bodaj/e – u/ywany przez Krakowian
`czew ]s=aw.-wo=.-ukr.\, `cz[w ]pol.\ – ziemia; ]na Pog[rzu Karpackim\&
przyrostek w nazwach geograficznych& Jan Luksemburczyk 1331 ¯ Luxemburg, i
socha % czew ˘ Sochaczew, k ]do\ % ora]nia\ % Zygmunt Luksemburczyk ¿1368–1374–1382–
czew ˘ Koraczew, Tczew, Gie=czew, Lubaczew kr[l W"gier 1387–†1437; m'/ Marii
]dzi> Lubacz[w\, Bodacz[w, Do=hobycz[w, i c. Ludwika Wielkiego ¿1326–1342–†1382,
inne; karczowa: ziemi" ˘ nazwisko Karczewski, W=adys=aw Opolczyk, 1372–1375–1378,
kopa: ˘ Kopaczewski, tuziemiec ˘ Tuchaczew- W=adys=aw Warne<czyk 1424–†1444.09.10,
ski; ale nie >wierk % czew ˘ Íwierczewski; >wierk Kazimierz Jagiello<czyk 1427–†1492.04.07,
% kow ]las\ % ski ˘ Íwierkowski, K ˘ Cz, OE nazwiska& Ko=odziejczyk, Biernat Lubelczyk ok.
˘ `czew; 1500, Mazurczyk, M=ynarczyk, Pisarczyk, s=o-
˚nazwy i nazwiska, las, kow. wotw[rczo pokrewne `ski ¯ Ko=odziej, Lublin,
czszczju ]s=aw. h][\ – te>ciowi ¯ test;. Mazurski, M=ynarski, Pisarski.
czterdzie>ci ¯ cztery ¯ czeta ]para\ ¯ arab. wiele& `czyn ]pol., ros.-wo=. `hin\ – 1. gr[d ¯ tyn ]grodza\,
a\ Arka Noego p=ywa=a w czasie Potopu dni 40, 2. gdzie ¯ g % die, pokr. s=aw. zd≠s;-zdies’ ]tutaj\
b\ Babilon budowano przez lat 40, ¯ z % die % s’ ¯ esi ]jest; mi"kki znak tak/e liter'
c\ ?ydzi w"drowali z Egiptu do Palestyny, «i»\, s=aw. GZ ¯ gr. esti ]jest\, 3. dzia=;
z Moj/eszem, przez dni 40, 1. przyrostek w nazwach geograficznych, wska-
d\ Ali Baba i 40-tu rozb[jnik[w,
zuj'cy, okre>laj'cy miejsce, po=o/enie&
e\ Antoni †1072 /y= w wykopanej pieczarze i „w niej
-/e sko<czy= /ywot sw[j, omal }jej| nie opuszczaj'c,
Torczyn ¯ gdzie Turcy, ?ydyczyn ¯ gdzie /ydzi,
nie wychodz'c z pieczary lat 40, w niej/e le/' szcz'tki Debreczyn – debr ]d'browa, b[r\ % “gdzie”,
jego i do dzisiejszego dnia.” 0448-00-157, ˚dzieje ]czyny\ ¯ dzie ]czyn\, i t=um. od ty=u,
oraz wszystkie odpisy Powie>ci wrem. let; 2. dziel, dzia= ]wodny\ – granica czego>,
Kuzmin, nie>wiadom, znaczenia& „W rezultacie otrzymu- ¯ wo=., ˚="cz ¯ =uk; samo-dzia=aj'cy(czynny;
jemy, /e Antoni do pocz. XII wieku /y= w pieczarze.” wo=.& Drohiczyn, Korczyn, Kra>niczyn, Mi'czyn,
0448-00-157; w ten i podobny spos[b i inni specjali>ci,
Niemczyn, Skryhiczyn, Str"czyn, Torczyn,
f\ roku 6560 ...pieczara od Pskowa grodu za 40 po-
priszcz, a od Litewskiej ziemi 2 popriszcza.
Wereszczyn, Wo/uczyn, Zbuczyn, ?yczyn.
g\ c. Jaropo=ka Izas=awicza †1087, wdowa po Glebie czysta droga ]pol.\ – wolna droga, bezpieczna;
Peres=awiczu “siedzia=a we wdowstwie 40 lat”, t=umaczenie ang. clear o kilku znaczeniach, w
zmar=a 6666 ]1166 r.\, Mazur. ltps 0001-31.1-61, tym wolny ]od czego>\, bezpieczny.
h\ w 1204 rabusie ograbili Nowogr[d z 40-tu kubk[w, Tak te/ t=umaczona ˚prawda ¯ ang. troth, bli-
40-tu kadzi czystego z=ota, skiego w znaczeniu i pisowni truth OU.
i\ pod 1248, w rzecz. 1246 Rusini gnali za poganami
W 1284, Fedor – wielki ks. smole<ski – zawiera
przez „mnoga popriszcz i ubito bys kniazi m˛ }40|”,
popryszcze ^ wiorsta w tym przypadku,
traktat handlowy z Ryg', w kt[rym& „Pok=on od
Rosjanie po rok 1997 ]poz. literatury 0002-05-461\, ksi"cia Fedora biskupowi, Mistrzowi i ratma-
zwr[cili na ostanie uwag", nie znaj'c przyczyny& 40 nom ]radnym\. Jakie wydarz' si" nam rzeczy
okr"t[w, 40 kubk[w, 40 kadzi z=ota, w>r[d nich N. z biskupem lub Mistrzem, te sami rozstrzy-
A. Meszczerskij – Drewnierusskaja powie>: o wzjati gniem. Waszym go>ciom ]kupcom\ do nas
Cargrada fragami w 1204 godu, Moskwa-Leningrad, droga b"dzie czysta, r[wnie naszym go>ciom
1954, tom X.
czysty przejazd da: macie. 0165-01-120, nr 233
Czterdzie>ci pisane liter' «m» ]m˛\. W sierpniu 1382 poselstwo Jagie==y zapewnia=o
W S=owach i Pouczeniach Serapiona W=odzi- Wito=da& ª...a my prawdu dajem, sztoby tobie
mierskiego& „To ju/ blisko 40 lat tortur i m"ki..., czisto otjechati wra: }w ra:| swoj', a czej by
itd.”, wzi"to dos=ownie, /e rzecz pisana ok. 1275 me/i was by= dobryj koniec.º 0160-00-36
]tu/ przed >mierci' Serapiona 1275\, bo up=yn"=o Czysty B[r – sam iglasty lub li>ciasty stary las
blisko 40 lat od najazdu Tatar[w 1237; na ogromnej po=aci ziemi, nieprzebyty;
˚siedemdziesi't dwa, i Zwi'zki – nr 1050. 58 km E od Wilejki, 31 km SW od Bieholina,
Czud ]s=aw. h[∂;\ – przodkowie Esto<czyk[w; 71 km N od Mi<ska, 8 km N od Pleszczenic,
jez. Czudskie, Gdowskie, Pejpus ]Hudskoe 57 km NW – Borysowa, 41 km S – Doksztyc, 5
ozero, Gdovskoe, Pejpus, Pejpsi-Qrv\. wiorst ]5,3 km\ od rz. ˚Dwinossy.
Czudin ]s=aw. Hudin\ – z okolic jeziora Czud; Miejsce starcia Pskowian 1266, pod wodz' Do-
Czud % in, jakkolwiek mo/e by: tak/e «cudak» z wmonta †1299 z litewskimi wojami ]pod 1266\,
powodzeniem& czudo ]cudo\ % s=aw. patronim `in Nikanorowska ltps 1471.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
Dad{bog ]s=aw. ∂a'd;bog=\ – poga<ski idol siostra Mendouga, skoro z Ann' mia= potomstwo,
>wiat=a i udzielania b=ogos=awie<stw, ˚poganin. bo pisiec m[g= przypisa: wszystkich Annie, jak
dal ]pol.\ – ziemia; daleko ^ kawa= ]drogi\ ¯ wa= Jan D=ugosz, przypisa= wszystkich 12-tu syn[w
]ziemia\, Gniewosz z Dalewic 1385, Dalmacja, Olgerda – nie licz'c c[rek – jednej jego /onie\.
Suzdal. 1. r[d Dani=owicz[w wo=y<skich 1205–1312 i
Dalmacja ]pol.\ – matka-ziemia; region w p=d.- nazwisko Dani=owicz, Danielewicz; protoplast'
zach. Jugos=awii, by=a cz">: Austrii 1814–1918; Dani=o wo=. †1264 ¯ Roman †1205.06. ¯ Mstis=aw
granicz'ca N z Chorwatami, NE – z Bo>ni' i Chrobry †1172 ¯ Izas=aw †1154,
Hercegowin' ¯ niem. herzog ]ksi'/"\, przyleg=a 2. Dani= Kobjakowicz zabity 1219, razem z
do Adriatyku, kilka du/ych wysp; rzeki& Neretva Jurijem Konczakowiczem,
]ang. Narenta\, Zermagna, Kerka i Cettina; mia- 3. Dani= 1238 ¯ Jaros=aw ¯ Wsewo=od Bolszoe
sta& Zadar ]by=e w=oskie\, Sebenico ]Szybenik, Gniezdo †1212 ¯ W=ad. Monomach †1125,
‰ibenik\, Cattaro, Spalato ]Split\ i Ragusa ]Dub- 4. Dani=o †6811 ]1303$\.03.04 ¯ Aleks. Newski
rownik\; ang. Dalmatia; †1263.11.14 ¯ Jaros=aw ¯ Wsewo=od Bol. Gn.
¯ dal ]ziemia\ % =ac. mater ]matka\ ¯ gr. meter; Danuta ]pol.\ – da ]dobra\ % nuta ]d{wi"k\;
por. Macedonia ]matka-woda\. por. Jewnuta ¯ eu % nuta; Sanguszko.
dam ]dun.\ – staw, /art. morze, ocean; zarzucanie Danzig ]germ.\ – 1. sekretna izba mocno warow-
sieci, po=[w. Lit. Nodam. na w pruskich zamkach, kt[r' Niemcy w [wczes-
Dandolo ]ital.\ – ˚do/a Enrico Dandolo ]1108– nym j"zyku }1361 r.| Danzig zwali 0165-01-202,
1205\, wzi'= udzia= w Czwartej Krucjacie; jeden z N. 423, 2. niemiecka nazwa Gda<ska; tak te/
inicjator[w zaj"cia Konstantynopola 1204, zmar= przet=umaczyli lit. Jurbork ]prawy zamek, po
tam 1205; ¯ dandolare ]hu>ta: si", ko=ysa:; pr[/ prawej stronie Niemna le/'cy\ ¯ jur ]prawo\, na
-nowa:, zabawia: si" g=upstwami; figlowa:, Georgenburg, bo Jurgen ^ Georg.
igra:; swawoli:\; ang. Doge of Venice. Dargi(ewicz – isl. dorg ]ci'gn': lin"\; r[d ziemia<ski
Dangerute ]lit.\ – niebezpieczna trasa; i bojarski z p=n. ?mudzi, po Narymundzie †1347
¯ >redniow. ang.-franc. danger route }rute|. ]JörgiDorgi\, p"dz'cy sw' m=odzie/ do pracy
Dania, Du<czyk, du<ski ]pol.\, Denmark ]dun.\ ¯ w polu, i do ˚ko>cio=a – nie do szk[=; pobo/ni.
anglosas. Dene ]pierw. nazwa Angl[w\, ang. • Dorgy 1401.01.18, w Wilnie, syn Fedora za-
Dane % =ac. nia ]kr[lestwo\, ain, ein ˘ Holstein; bitego 1399.08.12, w bitwie nad Worskl',
den, dan, don ]wielka woda\, mark ]granica\ ˘ • przywilej dla Miko=aja Dorgiewicza 1493,
Denmark ]granica wielk' wod', ˚t=um. od ty=u\, • Maryna i El/bieta Dorgiewiczowe 1522,
Sweden, ros. Daniq, datskij ]du<ski\; Dunin • wielu Dorgie`, Dargiewicz[w 1528.05.01,
]cz=owiek stamt'd przyby=y\; ]lit.-/mudzka zmiana OA, OlitaAlytus\,
anglosas. Dene ˘ Denmark, Dene ˘ Dane ˘ Wojciech, Sebastian i Melchior Dargiewiczowie
Danish ]du<ski, anglosas. Denise\, Dane ˘ pol. 1621 ]wsp[=czesna forma nazwiska\.
Dania, ang. Danes ]Du<czycy\. Nazwa pospolita na ?mudzi, wiele miejsc&
Dani=o ]wo=. Danilo, Danil=> 1430–1450& Danil/=, 55° 33* 22° 15* Dargale, 3 km od Tubines
danπil, danil=, danilo, danπl=, Danil\, 15 km E od Kwedarny
podobnie Gavrilo-Gabriel, 6721; 55° 39* 22° 19* Dargi, 10 km S od Woroni,
pisany przez Ukrai<c[w& Danii= 6 km NE od ]lit.\ Laukuva
– Daniel ¯ hebr. dani’el ]B[g jest mi s"dzi'\; 56° 20* 22° 28* Dargi, 7 km NE od Mo/ejek
¿1201–†1264, 55° 36* 22° 34* Dargiszki, 8 km W od Kro/y
syn Romana †1205, wnuk Mstis=awa †1172; 55° 10* 22° 43* Dargaitele n(Mitaw',
o/eniony 1216 z Ann', w wieku lat 15, 11 km od Jurborka
knia{ i kr[l Wo=ynia; 56° 14* 23° 48* Darginie, 12 km E od Janiszek
koronowany 1253 w Drohiczynie n(Bugiem, ]lit. Jonißkis\
w cerkwi >w. Aposto=[w. 55° 08* 22° 52* Dargi n(Mitaw' ]lit. Mituva\,
Z poci'giem Dani=y do kobiet, a raczej – orien- 12 km NEN od Jurborka
tacj' seksualn' jest problem kt[ry Rusini ukryli& 56° 09* 22° 53* Dargienie,
dlaczego – o/eniony z Ann' w 1216 – mia= 6 km E od Popielowa
potomstwo dopiero w latach 1230-tych, siostra 56° 08* 23° 15* Dargaicie,
Mendouga wymieniona mimochodem, a strudzo- 4 km N od ]lit.\ Gruzd≈iai
nego podr[/' Niemca-go>cia, 1250, uj'= za r"k", 55° 41* 23° 58* Dargeny, 3 km SE od
powi[d= do pa=acu ]w po=atu swoju\ i oblek= go w Sidobrowy ]lit. Sidabravas\
koszul" nocn' ]w porty swoje\. 0001-02-815 Daria, zdrobn. Dasza ]ros.\ ˚Dorota;
Dwie /ony& gr. i =ac. Dorothea, ros. Dar;q-Daria.
1. Anna ¯ Mstis=aw Uda=y ¯ Kotjan po=owiecki, Dawid ]s=aw. David, Davyd=\ – hebr. ukochany,
2. NN., siostra Mendouga, o Mendougu& umi=owany; hebr. dawid, =ac., franc., ang. David;
ª...siostra jego by=a za Dani='.º 0001-02-815 zdrobn. Dave, Davy, Davey;
Mo/e jedna z /on by=a bezp=odna ]niekoniecznie 1. D. †1123 ¯ Swiatos=aw ¯ Jaros=aw †1054;
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
w=ada= Nowogrodem Wlk. 1093–1095, ]1210–†1264\ w Kijowie, ci"/ko ranny w czasie
2. Dawyd ¯ Igor; z Bo/ska ]Buska\ †6620 obl"/enia Kijowa 1240,
]1112\, maja 25, w Dorogobu/u ]pol. R[wne\ 4. D. ¯ Swiatos=aw ¯ Wsewo=od Bol. Gniezdo,
n(rz. Hory< ]prawy, p=d. dop=yw rz. Prype:\. 5. D. perejas=awlski ¯ Aleksander Newski †1263
0001-02-przyp. 273; A. G. Kuzmin 0448-00-242, ¯ Jaros=aw ¯ Wsewo=od Bol. Gniezdo; w=ada=
0001-01-275 ]roku 6621, ultramart. stylem\, Nowogrodem Wlk. 1259–1263 i 1276–1283,
3. Dawid kn. Muromu ]b="dnie w Mazur. leto- pokonany przez Liwo<czyk[w w bitwie nad
piscu& Dawid ¯ Igor\ ¯ Jurij Do=goruki †1157, Kehol'; w 1276 chan Mongu udzieli= mu tytu=u
4. Swiatos=aw i Dawid w=adali Nowogrodem kniazia Nowogrodu; ojciec Iwana.
Wlk. `1154–1157 w imieniu ojca ¯ Rostis=aw 6. D. †1294 ¯ Boris ¯ Wsewo=. Bol. Gn. †1212 ¯
Chrobry ¯ †1168 ¯ Mstis=aw 1088–1131, Jurij Do=gor. †1157 ¯ Wo=od. Monom. †1125.
5. D. toropec. 1214 ]zwany bratem Wo=odimira\ Jedno z najbardziej popularnych imion feudal-
¯ Rost. Chrobry †1172$ nej Rosji, szczeg[lnie po 1300 roku, do spo=u
debria<ski Roman knia{ ]wo=. debrœnskyi\ – w Wasilami, za Iwanami;
z d'browy ¯ wo=. debrœnskogo ]d'browskiego\ Dimitrij Iwanowicz Do<ski ¿1350–†1425, car
¯ s=aw. d;br;-debr ]d'browa\, 1359–1389 ¯ Iwan ¯ Iwan. ˚Dimitrij.
debr= ]las\, debrovyj ]le>ny\. Demjan ]wo=.\ – demi ]p[=\ Jan ]b[g\;
Ipat. ltps pod 1263& na Romana na Brœn;skogo demπan, dem;œn=, demœn=, D;m;œn=.
knœzœ ]Pos=a= by= Mindowg. wsz' si=" sw'. za franc. demi ]p[=\ ¯ =ac. dimidius ]p[=\, ˚Jan.
Dniepr. na Romana na Bria<skiego kniazia – z Nazwisko Demjaniuk.
Bria<ska\. Demnika ]˚Mazur. ltpsc Domnika\ – buduj'ca;
Dedigold ]1430–1550& Dedikgo, Dedikgold=, gr. demein ]budowa:\ ˚Dementios.
Didikgld=, Didikgoild, Didikgold=, Denis ]gr. Dionysos, =ac. Dionysius\ –
D`dikgo, D`dikgol=t=, D≠dikgold=, 1. b[g ro>lin i wina, 2. imi" m"skie;
∏vann= Kdigold=, Dedigold, Dedygoldowicz\ Mstis=aw /e pos=a z nim Paw=a denisiewiça
– w “historii” Podola, tj. wykrzywionym, litewskim ]denisπeviha\, wo=. ltps 1289 r. ]1288\.
okiem, wlk. kn. Witowt ustanowi= tam Gronow- ros. Denis, Dionisij ]Denis, Dionisij\.
skiego starost', “pod Gronowskim da=” ]G. s=u- Denowe 1252 ]germ.-=ac.\ – inna nazwa ˚Jatwy.
/y=\ Piotr Montygierd, a “pod Piotrem” – Dedigold, Der – Wasylko z bratem Dani=' wo=. zdobywaj'
kt[remu nast"pnie da= Smole<sk; grody 1243& Derevih; Goubin=. i Koboud=.
wojewoda Wile<ski wzi"ty do niewoli 8 grudnia Koudin= gorod≠c;. 6749 ]pod 1241 r.\. G'bin
1432 w bitwie ko=o Oszmiany, wojsk Zygmunta Derewicza, gorodec Kudi< – Kode< – Kobuda,
przeciw Íwidrygielle, wymieniony w>r[d listy 22 km E od Kobrynia.
je<c[w. Derestr ]s=aw. Derestr=\ – gr[d n(Dunajem,
Dedrik ]wo=. Dedrik=\ ˚Theodorik. dzi> Silistra ]ang.-pol.\, Dorostol ]ros.\, Drestr,
Dei ]˚Mazur. ltpsc Dij\ – boski, duchowny; ˚Fefel ¯ gr. Theophilos.
=ac. deus ]b[g\ ˘ dei. derewa ]s=aw. dereva\ – Drewlanie, plemi" w
Deisis ]wo=. ∂eisus\ – ikona ]albo trzy ikony p=d. zlewni rz. Prype:;
razem\, z wyobra/eniem Jezusa Chrystusa, ¯ drewo ]staro/yt\ ¯ rawa, raw, rew, row ]las;
Bogurodzicy, i Jana Chrzciciela ]s izobra'e- /yt, /ywica\ ¯ awa, aw, owa ]woda\ ˘ krew,
niem Isusa Xrista, Bogomateri i Ioanna drewno, brewiono;
Predtehi\. Paderewski ]ziemi Drewlan syn\ ¯ pa ]syn\ %
Dekapolit ]˚Mazur. ltpsc Dekapolit\ – derew % ski ]˚t=um. od ty=u, ziemia\,
Decapolis, staro/. okr"g w NE Palestynie; odno>nie «derewa» ˚Iskoroste<, Olga.
6349, ojciec Ioann, ucze< >w. Grigorija Deka- dewos, dziewos ]lit.\ – po>wi"cenie si";
polita, “w carstwo” Theophana Ikonoborcy. =ac. devotus ˘ ang. devotion; w nazwach lit. bog[w
Dementios ]˚Mazur. ltpsc Domentij\ – buduj'cy; i b[stw. Litewska Dziewa=ta.
gr. demein ]budowa:\; OE, ˚polski j.
Dietrich ]germ.\ – wytrych; imiona Krzy/ak[w&
¢demestik – podkomorzy, rz'dca, szambelan; Dietrich z Liedelau 1275–1284, komtur Saml.;
w Powie>ci wrem. let 1118& ...ide/e est’ dwor Demstikow&
Dietrich z Elner 1304–1307, rycerz z bratem;
ide'e est; dvor= Dem;stikov= ]gdzie jest
Dietrich z Altenburga 1307.
dzi> dw[r Demestika\.
Dimitrij ]Dmitr=, Dmπtrπj, Dm≠tre/i, Dmitrej,
Demeter ]gr.\ – w gr. mitologii& bogini upraw,
Dmitre, Dmitrii, Dmitr≠i, Dmitr≠π,
owoc[w i ochrony ma=/e<stwa, rzymska Ceres;
Dmitrπj, Domitrei, Dmitr(ej, ros. Dimitrπj\
gr. Dor[w& Damater, ang. Demeter,
– imi" >wi"tego, liczne imiona kniazi[w.
gr. imi" m"skie Demetrios, =ac. Demetrius, ros.
Diogen ]s=aw. Diogen\ ¯ gr. Diogenes;
Dimitrij, D;mitrij ]Dimitrij\, pol. Dymitr;
1. grecki filozof 412$–323 B.C.
1. D., >wi"ty prawos=awnej cerkwi,
2. Roman Diogenes, bizant. imperator,
2. D., ¯ Jurij Do=goruki †1157.05.15 ¯ W=ad.
3. Leon Diogenewicz, /y= 1116, zi": W=adimira
Monomach †1125 ¯ Wsewo=od †1093,
Monomacha †1125.
3. D., namiestnik Dani=y Romanowicza
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
Diokletian ]s=aw. Dioklitian\ – por[d; rz. Dniestr – g[rska, wi"ksza woda; ¯ dnie ]woda\
=ac. Diocletianus; Gaius Aurelius Valerius Dio- % str ]1. g[ra, 2. wielka, wi"ksza\; A. Br¥ckner
cletianus, o przydomku Jovius, 245–†313 A.D., 1927& Grecy – Tyras; od 4 wieku – Danastius
rodem z Dalmacji, wyniesiony 284 A.D. przez ]arab. Danast\; Jordanes – Danastrus;
armi" do godno>ci imperatora, w 286 A.D. po- Konstantyn – Danastris; Paprocki – Niestr.
kona= Carinusa w M≥sii, z powodu zagro/enia Doblen ]germ.-=ac.\ – zamek w Semigallii, znisz-
Rzymu z zewn'trz, zmuszony by= dzieli: w=adz" czony przez Krzy/ak[w w 1289. 0165-01-124
z M. Aureliusem Valeriusem Maximianem, a Dobrogost ]s=aw.-ukr.-pol.\ – dobry duch, ˚gost;
w 292 A.D., gdy C. Galerius i Constantinus D. zabity 1207 k(Ucha<, przez Litw" i Jatw";
Chlorus stali si" na tyle mocnymi, by si"gn': po krakowski proboszcz 1373. 0165-01-218, N. 452
w=adz" – Imperium Rzymu zosta=o podzielone na Dobis ]lit.\ – wyspa przy uj>ciu rz. Dubissa do
cztery cz">ci, z kt[rych Diokletian administrowa= Niemna, pisana nieco r[/nie w 1383–1388&
Thracj" ]Tracj"\, Egipt, Syri" ]dzisiejszy Liban Dobies ]germ. IE ^ I w wymowie\, Dobiesin,
i Palestyn"\ i Azj" Mniejsz' ]Bithyni", Pontus, Dubitza. 0165-01-243, 244, 274
Armeni", Galati", Kappadoki", i Kiliki"\. Konrad v. Zölner, wielki mistrz Prus w li>cie do
W 305 A.D., w porozumieniu z Maximianem, Jagie==y, 1383& ªListowi twemu i s=owom dali>my
zostawi= godno>: imperatora Nikodemii; w sta- zupe=n' wiar", pop=yn"li>my do Christmemla
nie spoczynku /y= w Salona, w Dalmacji, gdzie }Gelgaudyszki, J.D.| i ch"tnie przybyliby>my do
uprawia= ogrody, a/ do >mierci, 313 A.D. Dobies, gdyby tam doj>: mo/na by=o statkom dla
W ostatnim okresie nam[wiono go do prze>lado- p=ytko>ci wody, co sam wiesz dobrze i widzia=
wania chrze>cijan, ˚Rodostol. tw[j brat Skirgal.º 0165-01-243, N. 486
Diomid ]˚Mazur. ltpsc Diomid\ – Diomed; W miejscu tym by=a p=ycizna, grz"z=y na niej
gr. dia` ]poprzez\, mid, med ]kilka znacze<\; statki krzy/ackie. By: mo/e, w tym miejscu
dio¶medmed¶dia }midia|; =ac. medius ]>rodek\ utkn'= olbrzymi statek zbudowany przez Niem-
˘ medianus ˘ ang. median; ang. middle ]>rodek, c[w, i spalony przez Surmina, 1313, bez nazwy&
po=owa\ ¯ >redniow. ang. i anglosas. middel, pokr. ªDaleko wi"cej obiecywa= sobie komtur Ragnety,
germ. mittel ]¯ goth. ¯ gr.$\. Werner z Urselen, od olbrzymiego umy>lnie
Dionisij ]s=aw. Dionisπi\ ¯ gr. Dionysos ]bo/ek zbudowanego statku wojennego, kt[ry z wiel'
wegetacji i wina\, odpowiednik rzymskiego Bak- innemi wicinami pos=a= by= w g[r" Niemna, na
chusa ]=ac. Bacchus\ ˘ Dionysius, Dionysia; zdobycie zamku poga<skiego Junigedy. Silna
archimadryta we W=odzimierzu na Kla{mie, 1239. burza wp"dzi=a olbrzymi statek, r[wnie do
Divane ]germ.\ – Pomeza<czyk, zabity 1314, kierowania jak i budowania trudny, na piaski i
podczas szturmu zamku Krywicz n(Niemnem. mia=czyzn"; napr[/no silono si" da: mu ratunek,
d=ugi ]pol.\, do=hi, do=ho` ]wo=.\ – wzniesienie; nadbieg= wys=any przez Witenesa jego dow[dca
D=ugi K't na Roztoczu, Do=hobrody i Do=ho- Surmin i spali= statek ]Duisburg c. 310–311,
bycz[w n(Bugiem, Do=ha ]wie> mi"dzy Mi"dzy- +ukasz Dawid B. V. S. 184–186. Stryjkowski o
rzeczem Podl. a Bia=' Podlask'\, Do=goje n(rz. tem/e m[wi nieco inaczej p. 383\.º
Stryj, w Beskidach Wschodnich. 0165-01-143, N. 277
D=ugi K't ]pol.\ – wie> i stacja kolej. na Roztoczu; Olbrzymi statek m[g= utkn': na mieli{nie daleko
Wysoki ˚K't, w przeciwie<stwie do ˚Szczeko- wcze>niej ]Junigeda ^ Gelgudyszki$\.
towa ]Niskiego K'ta, nisko po=o/onego\, dzi> Dobromir ]pol.\ – ksi'/" pomorski, ok. 1020.
Krasnystaw n(Wieprzem, u uj>cia ?[=kiewki. Dobronegda ]s=aw.\ ¯ dobro % negda ]patronim
d=ugosz – dyl'g, niezgrabny; postawa cz=owieka niegdy>, pol. nigdy\;
wysokiego, przeros=ego, w kt[rym reszta wy- 1. D. Maria, ur. po 1012, zm. 1087, c. W=adimira
miarowi wzrostu nie odpowiada, niesk=adny, Wlk. †1015, wlk. kniazia Kijowa, /ona Kazimierza
nie=adny. Jan D=ugosz, ¿1415–†1480. Odnowiciela ¿1016–†1087,
Dmitrej ]ros. Dimitrej\ ˚Demeter. 2. D. Ludgarda, ur. 1129, zm. po 1147, c. Boles=awa
rz. Dniepr, Dnepr ]s=aw. Dn≠pr=\ – przep=ywaj'- Krzywoustego ¿1085–†1138 i Wierchus=awy ]c[rki
ca woda; d, dan, dnie, dnia ]woda\ ˘ studnia Wsewo=oda, kniazia nowogr.\.
]ch=odna woda\; Dobrynia ]ros. Dobrynq\ – dobrodziej ¯ dobry %
ira<skie danu ]woda\ ˘ Dunaj ]Danube\, ¯ nia ¯ `dnia, `dzie<, `dziej ]czyni:, dzia:\;
]d\anu]d\una]j\, Don ¯ d ]woda\ % on, ˚on; 1. D., wojewoda W=adimira Swiatos=awicza
rz. Wiepr, pol. Wieprz ]p=ynie z wierzchowiny\ ¯ †1015; „W lato 6493. Ide Wo=odimer na Bo=gary
wie % pr ¯ pe % reja ]prze-p=yw\ ¯ rejati ]p=yn':\. s Dobryneju, s }w|ujem swoim...”, 0448-00-356
A. Br¥ckner 1927& Grecy zwali Borysthenes; 2. D. Jadreikowicz, biskup Antoni z Przemy>la i
Huni – War; Pieczengi – Waruch ]ira<skie uruch arcybiskup Nowogrodu Wlk., pocz. XIII w.,
– szeroki\; Turko-Tatarzy – Ozu; Jordanes ]550\ 3. D. }o przydomku| Z=atyj Pojas ]Z=oty Pas\ –
– Danaper; cesarz Konstantyn ]950 r.\ – Dana- waleczny wojewoda Konstantina Rostowskiego
pris, Deneper; Paprocki – Niepr. w boju nad rz. Gda, 6725, ˚styl.
Do=gorukij ]ros. Dolgorukij\ – D=ugor"ki ¯
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
do=go ]d=ugo\ % rukij ]r"ki\, przydomek& Jurij D. ok. spalonym Rzymie, ˚spisoki “od Palemona”.
1090–†1157.05.15, knia{ rostowsko-suzdalski ¯ Drug' postaci' by= Palemon, “krewny Nerona”,
W=adimir Monomach 1053–†1125.05.15; kt[ry – w mej opinii – jest nikim innym, tylko
ang. long-handed. rycerzem Alemanem, /yj'cym ok. 1254, tj.
rz. Don ]s=aw.\ – wielka woda ]d % on\; gr. Tanais. wsp[=cze>nie Dowsprungowi.
Doriment ]˚Mazur. ltpsc Doriment\ – obdarzony W najstarszych egzemplarzach Latopisca Litwy
umys=em, intelektem; gr. doron ]dar\ % =ac. mens, Dowsprunga jeszcze nie ma, Palemon tylko;
metis ]umys=, ang. mind\ ˘ mentalis ]umys=owy\; Dowsprung – towarzysz Palemona – p[{niej
D., m"czennik chrze>cija<ski, 5782. dopisany, a Zywibund mia= by: jego synem, u
Dorogo/ycz ]s=aw. Dorogo'ih\ – uroczysko Wojciecha Koja=owicza-Wijuka kosmetyczna
mi"dzy Kijowem i Wyszegorodem. poprawka – wnukiem, przyby=ym na Litw" za
Dorogobu/ – pol. R[wne, ukr. Rowno. najazdu Hun[w na Rzym ]w X-tym wieku\,
Dorota ]pol.\ – dar Boga; gr. doron ]dar\ % theos nast"pcy ponumeruj' Zywibund[w& Zywibund
]B[g\ ˘ gr. i =ac.-ang. Dorothea, ang. Dorothy, ros. Do- ¡ i Zywibund ™, itd.
roteq, Dar;q-Daria, zdrobn. Darii – Dawa -Dasza. Na pochodzenie od Dowsprunga powo=ywa=o
Dorothea ]˚Mazur. ltpsc Dorofej\ – dar Boga, si" szereg rod[w. J[zef Wolff, 1895 ]poz. lit.
to samo co Dorota; imi" /e<skie; 1235\, Niemiec z pochodzenia, nie znaj'cy
gr. doron ]dar\ % theos ]B[g\; tre>ci latopis[w, potraktowa= Dowsprunga za
r. 5852, zam"czony Dorothej, episkop Tyru; nieistniej'cego& ª...Gedrojcowie maj' pochodzi:
osoba cerkiewnego kleru ]m"/czyzna\ nosi=a od mitycznego Dowszprunga, kt[ry z Palemonem
/e<skie imi", innym jest ˚Effimij ]kobiecy\. przybywszy w X-tym wieku na Litw", sta= si"
dorp ]holend.\, ©orp ^ thorp ]isl.\ – wie>; protoplast' dynstyi z czasem panuj'cej.º ˚Wolff.
esto<ski gr[d Dorpat, dzi> Tartu. do/a ]pol.\ – naczelnik pa<stwa w dwu dawnych
dottir ]staronorw.\ – c[rka; przyrostek patronim., republikach w=oskich& Wenecji i Genui;
w normandzkich sagach lat 963–1007& Borga =ac. dux ]w dope=niaczu ducis\ ˘ ital. doge.
Eyvindsdottir, Freydhis Eiriksdottir, Frigerda Wenecj" zwano «republik' >w. Marka» od imienia
Kiarvalsdottir, Gudhirda Thorbjörnsdottir, Halle- szanowanego tam aposto=a Marka, chroni'cego
gerda Oddottir, Hallveiga Einarsdottir, Thorhilda gr[d, patrona; w ros. latopisach& „du/ slepyj
Jörundsdottir, Thorny Thorgilsdottir i Thurida ot Markowa ostrowa Wenedik” – do/a Enrico
Snorrisdottir; ˚Dandolo ]1108–1205\,
goth. dauhtar, anglosas. dohtor, >redniow. ang. ang. Enrico Dandolo, Doge of Venice.
doughter, ang. daughter, s=aw.-ros. doçka. draai ]holend.\ – obr[ci:, wykr"ci:; draaikolk ]wir\.
Dowgerd ]1430–1550& Dovkgird, Dolgord=, Lit. Draikolik.
Dolkgird=, Dol=kgird=, Dol=kgir=d=, Drayke ]germ.-=ac.\ – dow[dca grodu Ugen
Dolgird, Dowgierd, Dowgird\ n(rz. Dubissa, w ?mudzi, kt[ry zdradzi= swych
– starosta Podola za czas[w Wito=da †1430. podopiecznych, otwieraj'c Krzy/akom bram",
Dowmont ]1430–1550& Dovmant=, Dovmont, noc' 1303. Krzy/acy wyci"li w pie< >pi'c' za-
Dov=mont, Doman/t/t=, Domont=, Timof≠j, =og", ranili drugiego jego syna Sudarga, zamek
Domonth, Dowmont\ – knia{ z Nalszczan ]do podpalili, i uprowadzili z niego kobiety i dzieci.
1266\, nast"pnie Pskowa ]1266–†1299.05.20\. Drayke, w nagrod", z rodzin' chrzest przyj'=
Dwie /ony& w Ragnecie.
• c[rka Flandry z Inflant ]kt[r' ˚Mendoug za- Duisburg zowie go& Drayke Casternis de Ou-
trzyma= gwa=tem i za to zosta= zabity 1263\, kaim, trafniej za> jego Epitomator pisze ]przy
• Maria ¯ Dymitr ¯ Aleksander Newski †1266. przepisywaniu, osoba skracaj'ca pisanie po
W Pskowskiej ltpsi kilka zapis[w o czynach D. przednika& Drayke Capitaneus in Oukaim. Jero-
=ac. dotare ]darowa:\ ˘ douer ˘ en ]w`, wy`\ % szyn mianuje& Drayke ein burgman von Oukaym,
dow ]posag\ ˘ endowen ˘ endowment ]wyposa- kt[ry razem imi" jego syna Pinne wypisa=.
/enie, dotacja\, tak i =ac. augment ˘ Augemunten. Stryjkowski, 1582, zowie burgrabiego Litwinem
Dowsprung ]Davenprung=, Dovprunkg=, Switryl, i wyprawia na zamek Kommendatora
Dovsprunk=g=, Dovspankow, Dowsprunk(ow, kr[lewieckiego. Wzi"cie zamku Duisburg, +ukasz
wo=. dov;sprounk;, Ipat. Dov=sprounk=\ Dawid, i Schuetz k=ad' pod 1301. Wszak/e, gdy
– knia{ litewski, ok. 1246 – wraz z innymi – to zdarzy=o si" w pierszym roku rz'd[w Sacka,
przyby= do Dani=y i Wasylki ]chyba do >wie/o zatem by: powinien 1303, na co i Stryjkowski
postawionego Cho=ma\ “mir dajuszczi” ]z ofert' si" zgadza. Nietrafnie Stryjkowski ju/ pod 1300
pokoju\. Tre>: zawartego przymierza – pomy=ko- zdanie Oukaimu przez Drajkolita, albo Dracolita
wo – wpisana pod 1215 r. 0001-02-735 wzmiankuje. 0165-01-135
Posta: – zaczerpni"ta z Ipat. ltpsi pisanej 1428 – Dregowicze ]ros. Dregovihi\ – plemi" /yj'ce mi"
sta=a si" jedn' z dwu g=[wnych os[b, przyby=ych -dzy Prypeci' a g[rn' Dwin'; centrum – Turow na
na Litw" wkr[tce po cesarzu Neronie, gdy uchod{- Prypeci, p[{niej Kleczesk ]Kleck\ i S=uck ]1149\;
cy szukali schronienia i spokojnego /ycia po ¯ dragwa, drega ]b=oto\. Bolsz. Sow. Enciklop.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
`wicze ¯ `wice ]g[ra\, ˚wzniesienie. D¥naburg ]germ.\, Dynaburg ]pol.\, Daugavpils,
Drestr ˘ Dristr ^ ros. Dorostol ˘ Silistra n(Dunajem Daugpilis ]lit.\ – nad rz. D¥na ]germ.\, Daugava,
¯ dre }Drewa, Drewlanie| ^ sil ¯ =ac. silva ]las\; Dauguva ]lit.\, ˚Dwina ]ros.\.
forestis ]drewno, drzewo; las\, ˚str ]wi"kszy\. Durbe ]germ.-pol.\ – miejscowo>: na ?mudzi;
drysse ]dun.\ – po(kropi:, rozprysk-a:(iwa:, 25 km E od Lipawy, 25 km SW od Aizepute,
sprysk-a:(iwa:, popryska:, zr-osi:(asza:. 56° 35* N, 21° 21* E; bitwa n(rz. Durbe 1261.
Lit. rz. Dryssa. dutte ]dun.\ – przypisywa: co> komu>.
dub ]s=aw.-wo=.-ukr.-czes.\ – d'b; wiele miejsc Lit. Girdutta ]por. dutten\.
miejscowo>ci i termin[w z d"bem zwi'zanych& dutten ]holend.\ – drzema:, drzemka, zdrzemn':
Dub, Dubrowsk, Dubrowica, Dubieczno, Dubno, si"; germ.-ang. `en. Lit. Girdutta.
Poddubno, Zadubce, Dubrownik, Dubrownoje, dvina ]isl.\ – zanika:, zmniejsza: si",
D'bie, D'bki, D'broszyn; Dubrawka, Dubiecki, prze(u-stawa:, sko<czy:, o(za-pada: si".
D'bkowski, D'browski, D'browa; d'browa Dwina ]ros.\ – D¥na, rz. w Rosji i +otwie, d=ug.
gdzie& `rowa ¯ rawa ^ kow ]las\, stan': d"ba, 1020 km, wpadaj'ca do Zat. Ryskiej 16 km po-
zd"bie: ]wyprostowa: si" ze skrajnego zasko- ni/ej Rygi ¯ germ. R¥gen; nazwa nadana przez
czenia, zaniem[wi:\, itp. niem. osadnik[w ˘ D¥nam¥nde ]usta ^ uj>cie
anglosas. ac, >redniow. ang. oke, ang. oak, D¥ny ¯ D¥na % M¥nde\; M. Stryjkowski 1582&
germ. Eiche, franc. le chêne. Dinamunt; gr[d ˚D¥naburg ]lit. Daugavpils\;
Dubingen ]=ac.-pol.\ – miejscowo>: w Litwie, D¥naDunaj.
45 km NEW od Wilna, 13 km E od Giedrojci[w. Dwinossa – ma=a Dwina, dzi> Ilja, nad ni' Wilej-
Dubissa ]lit. kunigas[w\ – w'tpliwa, niepewna; ka, rzeczka ok. 70 km N od Mi<ska; b="dnie
=ac. dubius ˘ dubiosus; rzeka w Litwie. przyj"ta za rz. Dwin" przy opisie wypadku z 1266,
Dubrawka ]wo=.-czes.\ – D'br[wka; d"bowy lasek; starcie uchodz'cych Pskowian z Litw'
=ac. Dubraucen }dubrawken| 1247, UW+; ]w latopisaniu pod 1266\, Czysty B[r.
/ona Wasilki wo=. †1271. dworski – stanowisko w ustroju monarchicznym&
Dubrowno ]ros. Dubrovno\ – miejscowo>: pomocnik w=adcy, kieruj'cy jego dworem;
n(Dnieprem, 54°34* N, 30°42* E, por. sinklit ]dw[r\, sinkel ]dworski\, wo=. ltps
21 km E od Orszy, 90 km W od Smole<ska; 1205–1292 trzykrotnie wymienia dworskich&
dub ]d'b\ % rowa ]las\ ˘ dubrowa % no ]˚no\. Grigorij 1236, Andrej 1246, Oleza 1255.
Darowana Wojdyle w 1379, przez Jagie==". 0165- dworzanie ]Bo/y dworzanie\ ˚Theutonic.
01-230, N. 468 W 1382, w wyprawie na Nowogr[d dw[r ]pol.\ – og[lny sens& obszerna, lecz ograni-
Siewierski, Kinstut pochwyci= Wojdy=" w jego czona, zamkni"ta, cz">: czego, uj"ta w ramy,
maj'tku Dubrownie, i powiesi= szwagra Jagie==y. fizycznie i w przeno>ni; dom, budynek;
0165-01-237, N. 477 W 1387 darowana katedrze ˚po` ]przy, obok, wzd=u/\ % dw[r ˘ podw[rko,
wile<skiej. W spisie darowizn obejmuj'cych za- podw[rze ]zwykle plac w obr"bie zagrody, mi"-
mek Turogno i szereg wsi, widnieje ª...i powiat dzy budynkiem mieszkalnym a gospodarczymi&
Dubrowno, w tej zupe=no>ci i prawach, jakie obor', stodo=', szop', itp.\ ˘ na dw[r ]na zew-
mia= do niego wierny Wojdy==o.º 0165-01-230, n'trz domu, robi'c wra/enie, /e dw[r jest na
265, N. 468, 538 zewn'trz, i wprowadzaj'c tym w b='d; tak by=o,
Duka ]˚Mazur. ltpsc Duka\ – dynastia bizant. lecz dla /yj'cych w grodzie, zamku\;
imperator[w 1059–1081, z niej Michai= VII Duka 1. w ustroju monarchicznym& siedziba, zamek
}imp. 1071-1078 ¯ Konstantin X|, wspomniany w=adcy lub magnata wraz z jego otoczeniem&
w Mazur. leptopiscu& Theodozy }†1074| zmar= w rodzin', dworzanami, s=u/b' dworsk'; >wita,
Kijowie za czas[w Michai=a Duki; orszak, 2. maj'tek ziemski, folwark, dobra poza
=ac.-ang. Ducas, C ^ K, nieme S. ˚grodem; cywilna, tj. niebroniona posiad=o>:,
Duleba ]s=aw.\ } dule-ba  ab-dule | – w 500÷ 3. obszerny dom mieszkalny w du/ym maj'tku
900 A.D., Awary ]tur. pochodz.\ nadali nazw" ziemskim, dawniej w=asno>: dziedzica,
plemieniu nad rz. Bug, u jego {r[de= ]Bu/sk 4. na dw[r, podw[rko ]plac w obr"bie zagrody,
centrum plemiennym\ ˚Awary. ko=o domu; niebroniona posiad=o>: feuda=a poza
Abdul – imi" tur. su=tan[w XIX w. grodem – jak uprzednio\,
Dunaj ]pol.\ – rzeka d=ug. 2850 km, wyp=ywaj'ca 5. rz'd danego kraju;
z p=d.-zach. Niemiec, wp=ywaj'ca do M. Czar- =ac. cors, cortis ˘ starofranc. i >redniow. ang. curt,
nego, p=yn'ca przez Wiede<, W"gry; cort ˘ ang. court, o znaczeniach&
{le w Wlk. Encyklop. Powsz. PWN& 2860 km; 1. dw[r, dziedziniec, plac,
gr. Istros, isl. Duna, w"g. Duna, rum. Dunarea, 2. izba s'dowa, s'd ]court of law, w wolnym
niem. Donau, s=ow.- czes.-ros. Dunaj, serbo-chorw. t=umaczeniu& w ramach prawa, zasad nakre>-
Dunav, bu=g. Dunaw; ˚woda. lonych prawem; budynek s'du\, pa=ac,
Dunia ]ros. Dunq\ – zdrobn. Ewdokja-Evdokiq. 3. sala, hala, sport.& boisko, kort ]tenisowy\,
Dunin ]ros. Dunin\ – cz=owiek przyby=y z Danii. 4. zaleca: si" ]do kogo>\, zabiega: ]o co>\;
˚Dania. istnieje jaki> zwi'zek s=owotw. dw[r  dwa&
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
dw[r  wt[r ¯ dwa, dw  wt, TD, Ø ^ A words as& occurrences, happenings, facts of life
court  quart` ]w rodzaju& cztero`\ ˘ quarter of society or nation.
]:wier:, czwarta cz">:, kwadrans, kwadra ksi" dziesi"cina ]ros. desqtina\ – w czasach feudal-
-/yca; ¯ =ac. quadr`\,  quadr` ]czworo`\ ˘ qu- nych& podatek na rzecz ko>cio=a lub cerkwi, wy-
adruple ]poczw[rny, czterokrotny\, quadrangle, nosz'cy dziesi't' cz">: zbior[w, p=acony przez
quadrant, quadrate, quadra, quadrille, i inne, ludno>: w naturze, p[{niej w pieni'dzach,
dr  rt ]analogia do dw  wt\, OA, 2\ cerkiew dziesi"cinna >redniowiecznej Rosji i
«dw[r» w zwi'zku znaczeniowym z «court», rosyjska miara powierzchni ziemi `1,1 ha;
a s=owotw[rczym z «wt[r» ]zas[b liter; TD\, ¯ dziesi": ¯ desno ]prawo\.
a «wt[r» w zwi'zku z «quart`, quadr`» ]cztero` Wg ba=amutnego ˚Mazurinskiego letopisca,
¯ cztery ^ dwie pary ¯ czeta ^ para\, cerkiew dziesi"cinna od p=aconej dziesi"ciny
i st'd «court» odnosi si" do dworu jak i ogro- narzuconej poddanym przez W=odzimierza Wlk.
dzonego placu, boiska, czworoboku, rzeczy †1015 pod gro{b' srogich kl'tw. 0001-31.1-47 W
uj"tej w ramy. letopiscu wydarzenie ustanowienia cerkwi dzie-
Nieco zawik=ana logika. si"cinnej przesuni"te wstecz o ok. 150 lat.
Dymitr ]s=aw.-ros.\ ˚Demeter. Dziesi"cinna cerkiew za=o/ona przez Andreja
dynga ]szw.\ – naw[z, mierzwa. Kuro<ski gr[d Bogolubskiego ¿`1111–1057–†1175.06.28,
Goldynga ]˚gold\. kt[ry ª...da= cerkwi mnogo imienia ]wiele mienia\
dyr ]dun.\ – 1. drogi, 2. zwierz(", 3. kierowa:& i swobody kuplenia ]handlu\ z danin', i wsie
=ac. directus ˘ pol. dyrekty-wa(or. Waregowie& =utczija ]lepsze – zamo/niejsze\, i diesjatoe w
Rurik, Askold i Dyr vel Dir. stadech swoich i torg desjatoj ]i dziesi"cin" w
dyr ]isl.\ – 1. zwierz", czworon[g, 2. jele<, =ania. stad=ach swoich i targowe – dziesi't' }cz">:|\.º
dziak=o(ielny, dak=o – 1. danina w zbo/u i sianie 0001.31.1-61 Dlatego cerkiewny kler okre>li= go
w W. Ksi"stwie Litewskim, 2. miara zbo/a& Bogolubskim – lubi'cym Boga; lubia= kler, zna-
1387 rok& dzeczskye ]dzie:skie\, czy& kler bli/ej Boga, w imieniu Boga przemawia
1434& dziakla ]dziok=o\, 1447& dyakla ]dioklo\, i cuda czyni.
1473& daklis, 1493& dziakla ]dziok=o\. Dziewa=ta ]pol.\ – litewski gr[d W od rz. Íwi"ta
dziedzic(two(zy: ]pol.\ – potomek siedz'cy na ]lit. Szwekszna\;
maj'tku dziad[w; w=a>ciciel maj'tku ziemskiego; ¯ germ. walten ]rz'dzi:, rozporz'dza:\,
ziemianin; ros. gospodstwowa: ]nad czym> lub kim>\,
¯ s=aw. – d≠d=-died ]dziad, przodek; r[d\; uprawljat’, franc. gouverner, regner, ang. to govern.
franc. herit-ier(er, niem. erbe(n, ang. herit-or(age ¯ e – woda. wody, germ. Wasser, ang. water,
=ac. hereditas; ang. heir ¯ =ac. heres, ˚herbarz. anglosas. w≤ter; germ. See, holend. zee, anglosas.
Ale dziedziniec  dzieciniec ]plac w grodzie s≤, >redniow. ang. se, see, ang. sea; s=aw. nazwy
obudowany mo/liwie ze wszystkich stron – naj- geogr. `sze, more ]morze\;
bezpieczniejsze miejsce w czasie obl"/enia\. tak/e ˚a, AE, i powietrze ]gr. aer\.
dzieje ]pol.\ – dos=. czyny ¯ dzie ]czyn\, st'd& Edessa ]wo=. Edessa\ – staro/ytne miasto w
dobrodziej – dobroczy<ca, z=odziej – z=oczy<ca; Mezopotamii, na miejscu dzisiejszego Urfa, w
bartodziej, czarodziej, kaznodziej, ko=odziej, Turcji; ok 75 km E od Eufratu, 350 km E od
dzielny – czynny ˘ Tarsus; OdessaEdessa OE.
udzielny – uczynny, udzielaj'cy si"; u ^ samo, Edward ]ang.\ – stra/nik i obro<ca bogactwa,
automatyczny& samodzia=aj'cy – samoczynny, dobrobytu, pomy>lno>ci i szcz">liwo>ci;
r"kodzie=o – r"koczyn, o r[/nych dzi> znacz.& goth. audags ]szcz">cie\ ˘ anglosas. ead ]dob-
r"kodzie=o ¯ dzie=o wykonane r"cznie; robyt, pomy>lno>:, szcz">liwo>:\ ˘ Edgar;
r"koczyn ¯ czyn dokonany r"k', zwykle pobicie ead ]dobrobyt\ ˘ Eadweard, Eadward ˘ ang.
˚t=umaczenia od ty=u, Edward, franc. Edouard, niem. Eduard, ital. i hiszp.
samodzia= – tkanina we=niana lub lniana domowej Eduardo, skand. Edvard, pol. Edward,
roboty, tkana na r"cznym warsztacie, ros. ~duard-Eduard.
L ˘ + ]samodzielny, samodzia=\; Edywid ]wo=. ´divid=\ – Litwin, synowiec Min-
dzie/a  zaczyn ]/a ^ za; dzie ^ ˚czyn\, douga, /y= 1250–1252, 0001-02-816, 822
mat ^ czyn ^ ci'g ^ dziej, ˚metryka. Efrem ]ros. Efrem\ ˚Ephraim.
Postanowi=em za='czy: has=o «dzieje», bo w Efez ]s=aw. mitropolita efeskπi\ – Ephesus,
mSjp 1969 niecelnie& zdarzenia, wypadki, fakty staro/. miasto Lydia ]pol. Lidia\ w Azji Mniejszej,
z /ycia spo=ecze<stwa; historia; jedno z 12 miast jo<skich, na p=d. brzegu rz.
˚polski j"zyk, gdzie zapomniano znacze< wielu Caystrus ]pol. Kajstrus\, w pobli/u jej uj>cia do
polskich s=[w z powodu panosz'cej si" =aciny. Morza Egejskiego;
E. history ¯ Pol. deeds. The term «dzieje» which Aposto= Pawe= odwiedzi= gr[d i za=o/y= tam
in essence means today «history» has been ko>ci[=; dzi> miejsce opuszczone, w pobli/u
equivalent of «deeds» the comparison shows. biedna wioska Aiasoluk;
Yet, Polish linguists incorrectly linked other ˚Neophyte, metropolita Efezu, 6622 ]1114\.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
Effimij ]˚Mazur. ltpsc Effimij, Effimej\ – Alijan – najwy/szy; AE.
kobiecy, posiadaj'cy cechy kobiet& s=abo>:, Elbe rzeka ]germ.\ – woda-woda ]wielka woda\.
delikatno>:; isl. Saxelfr ]rzeka Sakson[w\ ¯ elfr ]rzeka\.
=ac. ex % femina ˘ effeminare ˘ effeminatus; elda ]isl.\ – rozpali:, roznieci: ogie<; ogrzewa:.
ojciec Effemij Wielki †5965 ]ok. 465 A.D.\; Elefferij ]s=aw. Elefferπi\ – Elephpheros;
termin mieszany z ˚Eufemij ]dobry omen\, po- gr. elephas ˘ elephantiasis ]s=o<\ % phoros ¯
przez s=aw. liter" V ]W ^ U, V, F\ i imi" /e<skie pherein ]nosi:\, OE ˚polski j.
Eufemia ]Euphemia\, pisane& Eufimija, Effimija; Elena ]s=aw. Elena\ – Helena, nieme H,
i dzi> istniej' odpowiedniki m"sko-/e<skie, np. gr. Helene ]znicz\ ˘ =ac. Helena, franc. Helene,
Jan i Janina, J[zef i J[zefa, lecz nie wszystkie ang. Helen; warianty& Ellen, Eleanor.
/e<skie imiona u/ywanie przez kler s' zupe=nym E. †1205 ¯ Wsewo=od Bolsz. Gn. †1212 ¯ Jurij
przypadkiem, ˚Dorothea, ko>ci[=. Do=gorukij †1157 ¯ Wo=od. Monomach †1125
Egor ]ros. Egor=\ – zdrobn. Georgij ]pol. Jerzy\. >w. Elfer ]isl. elfr\ – rzeka; porogy, pol. progi;
ei ]holend.\ – jajko. Eik ]holend.\ – d'b. miejsce na dolnym Dnieprze obok Zaporo/a
Starogerm. eih ˘ staroang. ac ˘ >redniow. ang. ook. ]za ^ obok, przy, w pobli/u\; porogi ]pogranicze\.
Lit. Eiksi, Eiksza; wo=. Eikowicz 1245. Lokalizacja dotychczas nie ustalona.
Eikowicz ]wo=. ~ikovih\ – pol. D'bkowski; Przes=anki&
Dmitrej Eikowicz, bojarzyn Dani=y wo=. †1264, • tekst uk=adu pomi"dzy Grekami a Rusi' 6453
kt[remu Dani=o powierzy= 1245 gr[d Kij[w }u- ]945\& Rusini nie maj' prawa zimowa: przy uj>ciu
przednio| Jaros=awa otrutego w Ordzie, 1245; Dniepra, na Bia=obrze/u, ani oko=o >w. Elfera.
Eikowicz – dzi>& Eik % ]patronim\ `owicz, lub Logicznie, od uj>cia Dniepru w g[r"&
Eik¶o % wicz, ale w[wczas& Eikow % wicz ¯ eik uj>cie Dniepru ˘ Bia=obrze/e ˘ >w. Elfer.
]d'b\ % kow ]las\ % wicz, czyli las d"bowy, pol. • roku 6479 ]971\, o powrocie Swiatos=awa na
D'bk[w ˘ D'bkowski, ˚kow, las, rawa. Ru> =odziami, po Dnieprze& ...Us=yszawszy to,
Eirikr ]skand.\ – honorowy, szanowny, czcigodny Peczengi zast'pili porogi, i przyszed= Swiato-
prawy w=adca; staronord. Eirikr, pol. Eryk, ang. Eric s=aw ku porogom, lecz nie m[g= ich przej>:,
¯ ehre ]honor\ % rikr ¯ =ac. rex; zimowa= wi"c w Bia=obrze/u.
Erik Thorvaldsson ]Rudy\, X wiek ]ur. ok. 950 Logicznie, Bia=obrze/e poni/ej porog[w.
A.D.\, ok. 963 A.D. wyjecha= z rodzin' do Gren- s=aw. ou st˛go ´l;fer;≥ – Rosjanie s'dz',
landii; uwa/any za norweskiego /eglarza ]na- /e by=a to – najwyra{niej – wyspa Bereza<
wigatora\, odkrywc" i kolonizarora Grenlandii, ]Berezan;\ w pobli/u uj>cia Dniepru, zmieniaj'c
z b="dem, bo papie/ wyda= bull" papiesk' 835 nazw" na Eferiq-Eferija ¯ Eferij.
dotycz'c' osiedli chrze>cija<skich w Islandii i Eleuferij ]s=aw. Eleuf≠r;i, Elefer;\ – pose=
Grenlandii, wi"cej ˚Wyprawy wiking[w ]Vestvi- nowogrodzki 1256, E. Sbys=awicz 1267.
king\, Farley Mowat, 1965. Elisabeth ]hebr. elißeba\ – B[g jest ]m'\ przysi"-
Nawigator ]/eglarz\ ˚Skandinavia. g'; =ac. Elisabeth, ros. Elizaweta ]Petrowna,
Eirine ]gr.\ – pok[j, ros. mir, ang. peace; imi" 1741÷1762, c. Piotra Wielkiego 1709÷1762\,
/e<skie, pisane& =ac. Irene, germ. Eirene, Erina, wo=. ltps. al;'b≠ta, w Ipat. ltpsi z 1428(32&
ros. Irina, pol. Irena; Al';bit= 6715 ]pod 1207 r., rzecz. 1208\.
1. b="dnie& „... Michai=, i matka jego Irina” w Na- Elpedepher ]˚Mazur. ltpsc El;pidifor\ –
czale zemli Ruskoi i Skazaniu o s=owia<skoi gra- noszony stop' Boga ]˚t=um. od ty=u\;
motie; Michai= ]842–†867\ by= synem Theodory, hebr. El ]B[g\ % gr. pede ]stopa\ % pher ]nosi:\.
2. Irina – /on' Jaros=awa Wo=odimerowicza E=k ]pol.\ – strza=; do wody; ¯ e= ]woda\ % k ]do\.
M'drego 1015–†1054. Emlian ]˚Mazur. ltpsc Emelian\ – m"ski odpo-
3. Eirene Angelica, c. Izaaka, cesarza z Bizan- wiednik /e<skiego imienia Emelia, Amelia;
tium – /on' Filipa von Hohenstauffen ze Szwabii, germ. Amelia ]pilna\;
zamordowanego †1208. Emilian Ispowiednik 6320, por. Eufimij.
`ej ]s=aw.-wo=.-pol.\ – stopie<, pokolenie; Emerik, Emeric ]w"g.\ ¯ eme % rik ]kr[l\, ˚rik.
lepiej, gorzej, wy/ej, ni/ej, dalej, bli/ej, itp., England ]ang.\ – end ]koniec, kres, skrajno>:\
Andrus ]m"ski\ ˘ Andrej ˘ Andrzejuk, ˘ eng % land ]l'd, ziemia\ ˘ England,
B=aginia ]b=ogos=.\ ˘ B=a/ej ˘ B=aszczuk, zgodnie z przechodzeniem d{wi"k[w pod pr'd
Indrun, J"drun ˘ J"drzej ˘ J"drzejuk, liter alfabetu& A, B, G, D, E..., ˚alfabet;
Musi ]nachmurzony\ ˘ Musiej, l'd Angl[w ]nie anio=[w#\, pol. K'ty, Zak'tki,
Mat` ˘ Matej ˘ Matejuk, w przeciwie<stwie do Sakson[w; ograniczony
Maciej, Pociej, i inne. Wali' i Szkocj'; anglosas. England, >redniow. ang.
Ekaterina ]s=aw. Ekaterina\ – niepokalana, Englonde, Yngelonde, isl. Englar ]Anglik\;
nieskalana; zdrobn. Katq-Katia. ang. leel, angle ]k't\  angel ]anio=\...,
gr. Aikaterine, =ac. Ecaterina, Catharina, franc.-ang. =ac. angulus ]r[g, k't\ ˘ anglosas. angle ]k't\ ˘
Catherine, pol. ˚Katarzyna, zdrobn. Kasia. anglosas. Angle, Engle ]haczyk, kulka do wyci'-
El, Alijan ]kanaan.\; El – b[stwo najstarsze rang'; gania s=omy ze sterty\; =ac. Angli ]prowincja,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
zak'tek\ ˘ Angel, Angul ]okr"g w Holstein\ ˘ kich przeciw im “stawszych” ]opieraj'cych si",
ang. England ¯ isl. engill ]anio=\, ang. angel ¯ =ac. stawiaj'cych op[r\ w licznych miejscach pobili, i
angelus ¯ gr. angelos, ˚Angle, k't. /ywych niezliczon' liczb" do niewoli wzi"li, i koni
Epheros ]˚Mazur. ltpsc Eferij\ – nadzorca; niemieckich i wszelkiego dobytku przechwycili, i
gr. epi` ]nad`\ % horan ]widzie:, spogl'da:, `z[r gr[dek Koster wzi"li ]zdobyli\. Z wielu grod[w&
¯ jrze:\ ˘ epheros ]nadzorca\. Alust, Korslow, Babin, Jurjew, Rakobor, Muka,
Ephraim ]s=aw. Efrem=\ – hebr. wielce owocny; Kongud, Laus, Rugodiw, Askilus, u wszystkich
w Biblii& 1. m=odszy syn J[zefa, 2. od niego po- tych grod[w “posady” ]podgrodzia\ popalili, wsie
chodzi szczep Izraelczyk[w, st'd 3. Kr[lestwo i w=o>cie pograbili, ludzi pobili i “plenisza” ]wzi"li
Izraela, 4. syryjski teolog, ok. 306–373 A.D., do niewoli\. 0001-31.1-134
autor “Parenthesis” ]nawias\, 5. wspomniany Eucharystia ¯ gr. Eucharist ]wdzi"czno>:\ ¯
6538 ]1030\, w czasach Antoniego, Feodozija i ¯ eu % charizesthai ]ukaza: =ask"\ ¯ charis ]=aska,
Nikona, tj. w pocz'tkach instytucji Prawos=awnej wdzi"czno>:\; p[{no=ac. eucharistia ˘ >redniow.
Cerkwi; franc. euchariste ˘ >redniow. ang. eukarist. Komunia
hebr. efrajim ˘ gr. Ephraim ˘ p[{no=ac. i ang. w wierze chrze>cija<skiej – akt wsp[lnego dzie-
Ephraim, s=aw. Efr≠m;, ros. Efrem Sirin. lenia chleba i wina, na pami'tk" >mierci Jezusa
episkop(at ]s=aw. episkop-=/stvo\ – Chrystusa; =ac. communion.
nadzorca, do(na-gl'daj'cy; s=aw. w=adyka; Eudokia 5792 ]˚Mazur. ltpsc Evdokiœ\, X ^ K.
gr. epi ]na`\ % skopein ]spo(gl'da:, patrze:\ ˘ Eudoxia ]gr.\ – dobrze my>l'ca; gr. eu ]dobrze\
episkopein ]dogl'da:\ ˘ episkopos ]nadzorca\ % doxa ]opinia, >wiatopogl'd\ ¯ dokein ]my>le:\;
˘ =ac. episcopus ]biskup\ ˘ episcopatus ]biskup- ros. Evdokiq-Ewdokija;
stwo\ ˘ ang. episcopacy, franc. episcopat. 1. E., m"czennica chrze>c. 5792 ]292 A.D.\.
Epistemia ]˚Mazur. ltpsc Epistemiœ\ – 2. Eudoxia – /ona bizantyjskiego imperatora
gr. episteme ]wiedza\; m"czennica 5755 A.D. Arkadiusa ]377–†408\,
Eric ]ang.\, Eryk ]pol.\, Eirikr ]skand.\, 3. E. ¯ Izas=aw, wlk. knia{ kijowski †1154,
~rix=, ~rik= ]s=aw.-ros.\ ˚Eirikr. /ona Mieszka Starego 1126–†1202,
Erdziwi= ]Er=divil=, Erdiwil, Erdywil, Erdwil, 4. E. ur. 1222, zm. po 1238 ¯ Konrad Maz.
Ierdywil\ – Ardwi= OA$ Herdiwil ]nieme H\$ ]urodzonego 1187(88, zabitego 1247.08.31\,
Eremij ]s=aw. Eremπi\ – pustelnik, samotnik; 5. E., wielka kniagini ]/ona kogo$\, wspomnia-
gr. eremos ]samotno>:, pustelnia\ ˘ eremites ˘ na w Mazur. ltpscu pod 6713, le/'ca w>r[d
p[{no=ac. eremita ˘ starofranc. eremite, hermit ˘ innych nie/yj'cych, ˚kniagini.
>redniow. ang. i ang. eremite, hermit; 6. staroros. Evdokπa Dimitrπevna –
1. dzie< Eremija ]imieniny\& 31 maja. w zakonie& Efrosinπq-Efrosinija, c[rka wlk. kn.
Bitwa n(rz. ˚Ka=ka – w +awrent. i Twer. ltpsi& Suzdalskiego – Dimitrija Konstantynowicza, /ona
6731 ]1223\ „miesjaca maja w 30, na pamjat’ wlk. kn. ˚Dimitrija Ioannowicza Do<skiego.
swjatago muczenika Eremia-Eremia ]w +awr.\, Eufemia ˚Euphemia.
Eremeja-Eremea ]w Twer.\.” Eufimij ]ros. Eufimij, Evfimij\ – dobry omen;
2. Ieremija, mnich Peczersk. Monast. XI wiek. gr. phanai ]m[wi:\ ˘ euphemos ]dobrym d{wi"-
3. Eremij Glebowicz, wojewoda Wsewo=oda, za- kiem\ ˘ euphemizein ˘ euphemismos ˘ ang.
bity w bitwie z Tatarami u Ko=omny, pocz. 1237. euphemism;
Erm` ]s=aw.\ ¯ gr. eremos ˘ s=aw. Ermej, Ermila, cz"ste imiona kleru cerkiewnego& biskup Tweru,
Ermogen, Ermokrat, Ermolai, Ermipp. arcybiskup Nowogrodu Wlk. †6966, archimadryta
Erma ]˚Mazur. ltpsc Erma\ – rzeka w zachodniej Suzdala, Spasskiego Monasteru, †6912 ]mylnie
Bu=garii i p=d.-wsch. Jugos=awii ]Serbii\, Effimij\, archimadryta Czudi 7078, igumen ko=o-
d=ug. 72 km, zwana tak/e Jerma; czenski ]Ko=okszy, 160 km E od Moskwy\;
wymieniona pod 5759, /e w Tracji ¯ Thrakia. Eufimij, Ewfimij ]UW\ mylony i mieszany ]$\
Ernst ]germ.\ – dos=. rezolutny /o=nierz, woj; z ˚Effimij ]kobiecy\, tak& Effimij – archimadryta
starogerm. wy/yn Ernust, Ernost, ang. Ernest, ital. i Suzdala, cudotw[rca, †6912, Effimej – igumen
hiszp. Ernesto; Ernst z Ratzenburga 1272. patriarszego, ruskiego monasteru >w. g[ry
Estonia ¯ esten ]wsch[d\, OE, germ. osten, Athon, w Grecji, kt[ry roku 7069, w “nojabrze”
>redniow. ang. esten ˘ est ˘ east; anglosas. east, przyby= do Moskwy, wraz z innymi duchownymi,
eastan; ˚ostr, `nia, wielko>:; tak/e& ˚Emelian ¯ Emelia; Parthenej ]dziewica\.
gr. chthton ]ziemia, l'd, grunt\ ˘ ton ]autochthon, Eufrosinia ]s=aw. Evfrosinia\ ¯ gr. euphrasia ¯
Eston\ ˘ Estonia, t=um. na j. >redniow. =ac. Estlandia euphrasein ]radosne okrzyki, oklaski; rado>:;
i tak w 1254 r. 0165-01-86, N. 142. samopoczucie; jedzenie, dobry posi=ek\ ¯ eu
W 7065 imperator car i wielki knia{ ca=ej Rosji ]dobry\ % phren ]umys=, rozum, >wiadomo>:;
– Iwan Wasilewicz, wys=a= wielk' si=" przeciw pami":; zdanie, opinia; sk=onno>:, ochota,
Niemcom, ªci szed=wszy, wojowali ziemi" nie- zamiar\ ˘ gr., =ac. i ang. Euphrosyne;
mieck' od litewskiej granicy do morza i do Rygi i 1. E. ¯ Mstis=aw z Kijowa 1125 ÷1131 ¯ W=adimir
dalej, a/ do Ko=ywania ]Tallina\. I ludzi niemiec- Monomach ¿1053–†1125 ]Mstis=aw, pradziad
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
kniazia wo=y<skiego – Romana, zabitego †1205 Eupsichios ]˚Mazur. ltpsc Evpsixij\ – dobro-
k(Zawichostu, oraz E., babka kr[la w"gierskiego duszny; gr. eu ]dobra\ % psyche ]dusza\.
– Andrzeja 1205–†1235 byli brat i siostra\, Europa – 1. w wierzeniach& fenicka ksi"/niczka
2. E. ¯ Jaros=aw O>miomys= ¯ W=adimir; kochana przez Zeusa; gr. Europe, =ac. Europa,
matka ˚Igorewicz[w rodem z Kijowa i Czerni- 2. nazwa kontynentu, etymologia – wg mnie –
howa, gwa=tem w=adaj'cych Haliczem ]trzech nowo odkryty l'd, nazwa zwi'zana z odkryciem
powieszonych za to we wrze>niu 1208\, go przez Ba=to-Grek[w – nie od nazwy tego/
3. E. ¿1292–†1324 ¯ Boles=aw †1313.06 b[stwa kt[rych by=o wiele ]dlaczego od tego a
¯ Siemowit 1224–†1262.06.23 ]i Perejs=awa, nie innego$, brzmi naiwnie jak nazwa Bask od
c[rka Dani=y Wo=. †1264\ ¯ Konrad Maz. rodzaju kobiecej halki, obcis=ej w pasie; zezem& a
†1247.08.31 ]i Agatha, c[rka Swiatos=awa, kn. nie od pi[ra w kapeluszu$\; znakomita wi"kszo>:
W=odzimierza\; nazw geogr. z ziemi', l'dem i wodami, rzekami
Mazowsze mia=o silne zwi'zki z Wo=yniem – jest zwi'zana, tak i ˚Vinland ]odkryty l'd\ ˘
p[=-Ru>, ˚polski j"zyk, znajomo>:. Newfoundland, por. zas[b i sk=ad liter, wygl'daj'
Eugenios ]˚Mazur. ltpsc Evgenij\ – dobrze uro- na s=owotw[rczo pokrewne sobie&
dzony; gr. eugenes ˘ Eugenios ˘ =ac. Eugenius ˘ eu-reka  Eu-ropa; gr. heureka, ang. eureka.
franc. Eugene ˘ ang. Eugene; pol. Eugeniusz. Odkrycie bli/ej stoi prawdy, pa ]¢nowy, ¢m=ody\
Euksinopont ]˚Mazur. ltpsc Evksinopont\ – ¯ gr. pais, paidos ]dziecko\;
Morze Czarne; Pont, Euksenopont EI, eu ˘ rz. Euphrates ]Eufrat\ i Tigris ]Tygrys\, gdzie
˚Aeksenopont, Cherso< ¯ gr. chersonesos – `is, `ys ]woda, =ac. aqua\ ˘ gr. abyss ]otch=a<\,
nazwy greckiego pochodzenia. Abyssinia ]Etiopia\, prus.-lit. rz. Sesuwis, i inne,
Eulampij(a ]˚Mazur. ltpsc Evlampij, Evlampiœ\ `is w nazwiskach lit.-=ot. greko-arme<skiej ga="zi
– dobrze o>wiecon-y(a; j"zykowej, wg mej wiedzy, bo tak i Po` w nazwach
gr. eu ]dobrze\ % lampein ]>wieci:\. wsi nad rzekami ¯ gr. potami ]rzeka\.
Eupatij ]ros. Eupatij\ – dobry ojciec, ¯ gr. eu ]dob- Zdecydowanie, nazwa utworzona i ukuta przez
ry\ % pater ]ojciec\ ˘ eupatrides, ang. eupatrid. Ba=to-Grek[w, lub Greko-Ba=t[w.
Eupatij Lwowicz Ko=owrot z Rezania, /y= 1237, Zmy>laj'cy autor Mazuri<skiego letopisca, pi-
wojewoda Ingwara Igorewicza. sz'cy 1683–1691, w Moskwie, pisze& ªRoku 6809
Euphemia ]˚Mazur. ltpsc Eufimiœ\ – dos=. z jasn', -go }1301| o Bo=gorech wielkich i o Wo=dze...
praw', uczciw', sprawiedliw' relacj', raportem, I my, S=owianie, z tymi Bo=gory ziemia jedna,
doniesieniem, informacj' ¯ eu ]dobrze\ % pheme jako ju/ pisano, Bo=gory i S=owianie, a uprzed-
]m[wi:, raportowa:\; imi" /e<skie; nio tego zwa=o si" miejsce to – Mexaziœ i
1. m"czennica chrze>cija<ska 5796, Evropiœ – Mechazija i Europia po obu stronach
2. E. ¯ W=adimir Monomach ¿1053–1125, wielkiej Inaisy, dzi> ju/ Wo=ga zwan', a Wo=ga
E. drug' /on' Kolomana ¿1070–†1116.02.03, nazwana w pocz'tkach Moskiewskiego Impe-
kr[la w"g. 1095–1116, ma=/e<stwo zawarte rium. 0001-31.1-80
1104 ]pierwsz' /on' Felicia ¯ Roger z Sycylii; Czyli na zach[d od Wo=gi – Europa, na wsch[d
troje dzieci& Sophia, Istvan, Laszlo\; E. – wg – Azja. Ca=e poja>nienie do bajek mo/naby
Wilkipedia – w kilka miesi"cy po >lubie zosta=a w=o/y:, gdyby autor nie u/ywa= starych nazw
z=apana na niewierno>ci i odes=ana ojcu. W rzek i miejsc, kt[rych ani przedtem nie znale{:
1112 urodzi=a syna o imieniu Boris Konrad. Po w latopisach, ani potem nie u/ywane& Inaisa lub
>mierci Stefana †1131, Boris ubiega= si" o tron, }gr.| Inaisis, Ksenepont, Bia=oozierze zwane =ac.
jednak gdy Koloman uzna= go spoza zwi'zku j"zykiem Toip, i inne. Innymi s=owy – mo/e mia=
– w"gierscy magnaci obrali jego stryjecznego dost"p do informacji kt[re przepad=y.
brata – >lepego Bel" ]1131–1141\, syna Almosa Eustachy ]ros. Eustaxπi\ – bogaty w ziarna;
†1129 ]Koloman i Almos – bra:mi\, gr. eu ]dobry\ % stachys ]=upina nasienna ziarna,
3. E. ¿ po 1311, † po 1364, ¯ Trojden Maz. zwana plew' po usuni"ciu m'ki\ ˘ eustachys ˘
1284(86–†1341.03.13, Eufrozyna – ciotk' E. Eustachios ˘ =ac. Eustachius ˘ ang. Eustace;
˚Eufimij. Eustaphij 5886 ]˚Mazur. ltpsc Evstafij\.
Euphrosinia ]s=aw. Eufrosiniœ\ ¯ gr. Euphrosy- Eustratij ]˚Mazur. ltpsc Evstratij\ – dobry stra-
ne ]radosna, pogodna, zadowolona\ ¯ euphron; teg; gr. eu ]dobrze\ % stratij ]strateg\ ¯ stratos;
E. †1109 ¯ Waczes=aw smol., kij. ¯ Jaros=. M'dry Eustrateg, syn George’a i “Mogefy” ]Magopha
†1054, ˚Eufrosinia. lub Magotha\, cudotw[rca, z kraju “Barsyjskiego”
Eupl ]˚Mazur. ltpsc Eupl\ – po wielokro: dobry; ]Bar-sur-Seine n(Sekwan', we Francji\, ojcem w
gr. eu ]dobry\ % =ac. plus, pluris ]wi"cej\ ˘ pluralis Konstantynopolu, 6332 A.D. 0001-31.1-35
˘ starofranc. i >redniow. ang. plurel ˘ ang. plural; Eutropij ]s=aw. Evtropπi\ ¯ gr. eu ]dobrze\ %
m"czennik chrze>cija<ski 5796. terpein ]radowa:, zachwyca:, rozkoszowa:\ ˘
Eupraxia ]gr.\ – dobrze pracuj'ca; gr. eu ]dobrze\ euterpes ]czaruj'cy\ ˘ Euterpe;
% praxis ¯ prassein ]robi:, wykonywa:\; m"czennik chrze>cija<ski, ok. 296 A.D.
ros. Evpraksiq-Ewpraksija.

Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.


NAZWY i TERMINY
`ew ]s=aw.-ros.\ – przyrostek w nazwach o zna- sek. film Roger Patterson-Robert Gimlin z 1967
czeniach& 1. dobrze ¯ gr. eu UW, 2. stary, Oct. 20, 1 p.m., Bluff Creek, p=n. California; Bob
3. wielki, 4. `ow, `off w nazwiskach, pol. `[w; Hieronimus z Yakima, Wash., w 2004 przyzna=
Kijew, Berdyczew, Kiszyniew; Koniew ]Staryko< si", /e to on by= t' “p[=-ma=p'” – kawa=\,
^ wielce stary\ ˚patronimik. • UFO – wytw[r USA w zimnej wojnie z radzieck'
Ewangelia ¯ gr. eu % angelos ]pos=aniec\, Rosj', zapocz'tkowany rzekomym upadkiem
euangelion ]dobra nowina\ ˘ p[{no=ac. evange- dysku w Roswell, w stanie Nowy Meksyk, 2÷6
lium ˘ >redniow. ang. i franc. evangile. lipca 1947, odt'd dziedzina& publikacje, programy
Marka – 93@ wsp[lnej tre>ci z innymi, telewizyjne, kluby, zjazdy, turystyka; zjawisko
Mateusza – 58@ wsp[lnej tre>ci z innymi, /yje /yciem wiary – wiary, /e cywilizacja poza-
+ukasza – 41@ wsp[lnej tre>ci z innymi, ziemska dociera do Globu, przejawy przybyszy
Jana – mniej opowiadania historycznego, wi"cej wida: czasem.
rozwa/a< filozoficznych. Fa=sz jest wytworem m[zgu o zaw"/onym po-
Ewfrosinia ]ros.\ ˚Eufrosinia. czuciu >wiadomo>ci – wi"kszo>: fa=szuj'cych
Ewsignij 5788 ]˚Mazur. ltpsc Evsignij\. nie zdaje sobie sprawy, /e fa=szuje. Czuj' po-
Ewsegnij ]wo=. evsegenπj, ±v;s≠gnπj\ ¯ gr. trzeb" obdzielenia drugich radosn' nowin'; w
Eusebius ¯ eu % sebi` ]=ac. t=uszcz\ % us ]`'cy\. czasie Wielkanocy& Jezus zmartwychwsta=, z
ey ]isl.\ – 1. zawsze, 2. nie. odpowiedzi'& prawdziwie zmartwychwsta=.
Lit. Eywild ]wild ^ dziki\. Od pewnego ju/ czasu nosz" si" z my>l', /e
ey ]isl.\ – wyspa ˘ Eyvind ]vind ^ wiatr\. fa=sz jest cech' pobo/nych – rodzaju ludzi kt[-
Ezekiel ]hebr. yehezeq’el\ – B[g wzmacnia; rzy musz' w co> wierzy:, nie zupe=nie wyro>li
gr. Izekiel, p[{no=ac. Ezechiel; 1. hebr. prorok z dziecinnego wieku fantazji – wiary w >wi"tego
/yj'cy w VI w. B.C., 2. ksi"ga Starego Testa- Miko=aja, tak i zmartwychwstanie z cia=em, po-
mentu zawieraj'ca jego prorocze pisma. przez wiar" w Jezusa Chrystusa, i inne.
Ezra ]hebr.\ – pomoc; 1. pisiec, prorok i religijny Wszystkie relikwie po Jezusie s' podr[bk' po-
reformator /yj'cy w V w. B.C., 2. ksi"ga Starego bo/nych, >redniowiecznych mnich[w, w tym
Testamentu opisuj'ca jego /ycie i nauki. s=ynny Ca=un z Turynu ]kt[rym mia= by: owini"ty
Faflogo<skaja zemlia ]s=aw. Faflogon;skaœ Jezus po zdj"ciu go z krzy/a\, i resztki samego
zemlœ\ – Paflagonia. Krzy/a. Ca=y Nowy Testament jest fa=szem, /e
fa=sz ]pol.\ – celowe wprowadzenie w b='d dla ko- pisany przez aposto=[w i /e opisane w nim cuda
rzy>ci materialnych lub duchowych& wyrz'dzenie mia=y miejsce, ='cznie ze Zmartwychwstaniem
komu krzywdy, lub przyci'gni"cie niezorien- i wzbiciem si" Jezusa w niebiosa.
towanej osoby na sw' stron"; k=amstwo, nieuczci- Fa=sze Krzy/ak[w i fa=sze chrze>cija<skiego
wo>:, nieszczero>:; zwodzenie, ob=uda; uda- kleru – podrabiane cuda, ˚cud ]cudotw[rcy\.
wanie, pozorowanie, fikcja, rzekomo>:; pod- Katoliccy autorzy publikacji zadawali k=am na-
r[bka(rabianie, niew=a>ciwie zwanie dla podo- rodowi, fa=szuj'c t=o wydarze<, miejsca i daty,
bie<stwa z innym, podszycia si" pod; niedok=ad- w>r[d nich T. Narbutt 1847, A. Brückner 1927, i
no>:, nie>cis=o>:, nieprawda d l a t a k i e g o wielu innych, ˚Bogurodzica, i tak do dzisiaj, w
]n i e c n e g o\ c e l u ]konieczne zastrze/enie#\. /yciu naukowym i politycznym ]Konstytucja RP od
Boga dana – domagali si" pobo/ni Wierni\.
W przeciwnym wypadku, tj. bez zastrze/enia, jak
Wskaz[wk' po>redni' fa=szywych – umi=owanie
w j"zyku polskim i angielskim& niedok=adno>:,
fikcji ]powie>ci, nowel\, czyli zaprz'tanie sobie
nie>cis=o>:, nieprawda, nies=uszno>: – w moim
g=[w i innym, sytuacjami niewydarzonymi, >le-
zrozumieniu – b="dnie obejmuje ˚zmy>lenie,
dzenie i rozstrz'sanie zmy>le< zwanych litera-
tj. b='d powsta=y niecelowo i przekazywany w
tur' pi"kn', bo pi"knym j"zykiem pisane.
dobrej wierze; tak/e& b="dy drukarskie nie s' fa=-
Fa=sz zdaje si" by: tak cech' rasy bia=ej, chrze>-
szem, cho: s' niedok=adno>ci', nies=uszno>ci',
cijan, a szczeg[lnie ˚S=awian ]Wiernych\, jak na-
bo – zn[w – powsta=e niecelowo i przekazywane
mi"tno>: do gier hazardowych – /[=tej, gwa=-
w dobrej wierze ]bezwiednie\.
towno>:, przemoc, brutalno>:, i bezmy>lno>: –
W ka/dym wypadku, gdy j e d e n wyraz ]zapis
czarnej, i patologiczna k=amliwo>: – metys[w
jednego s=owa\ mo/e by: wymawiany w wi"cej
]Latynos[w, z Ameryki Centr. i Po=udniowej\.
ni/ j e d e n spos[b – przek=amanie, fa=sz.
=ac. fallere ]zwodzi:\ ˘ =ac. falsus ˘ starofranc. i
Do fa=szu nale/' mi"dzy innymi&
>redniow. ang. fals ˘ ang. false, franc, faux ]U+,
• wszystkie religie >wiata, w tym cuda natury
XS, SS\; niem. Falsch, ros. fal;w=-falsz.
religijnej ]pojawienia si" idoli, obiekt[w kultu\,
• cz=owiek-ma=pa, czyli staduim po>rednie, far ]s=aw. faris, far;, fary'\ – or, ko<, ˚or;
isl. fakr ]ko<\; wo=., Ipat. pod 6727 ]1219\& spadw[
zwane yeti, /yj'ce w wiecznie za>nie/onych
szczytach Tybetu, bigfoot ]ang. wielka stopa\, Sa- emou s fara. vzœwa t≠lo ego.
squatch ¯ Saskatchewan, prowincja w p=d.-centr. fara ]isl.\ – 1. rusza:, by: w ruchu, 2. wyprzedza:,
Kanadzie, odciski st[p tej/e postaci s' jedynie i>:, poj>:, chodzi:, porusza: si", jecha:, uda:
znane, ka/da inna w kszta=cie i wielko>ci ]60- si"; spad= z fara ^ spad= z ko< ˚s=aw. j.

Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.


NAZWY i TERMINY
farmosy ]˚Mazur. ltpsc farmosy\ ˚phrazy. pustosz'cych si" wzajemnie s'siad[w.
Fastof ]isl. fast\ – 1. mocny, silny, 2. wierny, Z warto>ci moralnych i cech charakteru, domino-
3. trwa=y; niem. fest ]mocny, silny\; wa=y& dzielny, >mia=y, waleczny, nieugi"ty, wierny
w s=aw. cyrylicy goth. Fastof 941 r. ^ pewny ]u/ika\, zwyci"stwo ]pobieda\, przyja{<
Fedor ]s=aw. Fedor=, Feodor=\ ˚Theodor; ]dru/ba ˘ dru/yna\; negatywami& wstyd ]porug,
gr. theos % doron ]dar\ ˘ gr. Theodoros, ‘sram’ – srom ˘ sromotnie\, podst"p, pochleb-
=ac. Theodorus, ang. Theodore, stwo, katolicyzm ]lest, le>:\ i k=amstwo ]=garstwo\.
ros. Fedor, Feodor -Theodor. Dwie instytucje ucisku& w=adzy i ko>cio=a – pana
1. Theodor Jurjewicz z Rezania zabity 1237 i kap=ana. W=a>ciciele ziemi i ludzi budowali
wojami Batego na rz. Worone/, >wi'tynie dla kleru ]tre>: latopis[w pe=na jest
2. Theodor Jaros=awicz do spo=u z bratem – przyk=ad[w zak=adania cerkwi przez ruskich
Aleksandrem Newskim w=ada= Nowogrodem kniazi[w\, kler za> odwzajemia= si" k=amaniem
Wlk. w 1228, 1236, 1241–1252. narodowi z ambon, /e w=adza od Boga pochodzi
3. Theodor z Jaros=awla i Smole<ska †6807 ]styl$ ]˚B[g\, zjawiska ziemskiej natury od Boga po-
1299$\ ¯ Rostis=aw Czermny ¯ Mstis=aw. chodz' tak/e, /yjemy w czasach ostatecznych,
Fedorowa niedziela ]s=aw.-wo=.\ – tydzie< >w. po kt[rych Koniec Íwiata i S'd Ostateczny, {li
˚Fedora Tirona, pocz'tek Wielkiego Postu. ludzie w piekle sko<cz', a dobrzy w niebie.
Fefel ]s=aw. Fefel;, pri Fefel≠ sinkel≠\ Ameryka<ski system kapitalistyczny jest wsp[=-
˚Theophilos; akt ugody Rusi z Carogrodem czesn', usprawnion' form' feudalnego. Rz'd
„pisano przy Fefelu sinkelu i carze Iwanie zwa- popiera istnienie ko>cio=[w poprzez system
nym Ciemskim – carze greckim, w Derestrze, podatkowy ]sprzymierzony instrument do kont-
miesi'ca lipca, indyktu 14, roku 6479 ]971\.” roli mas ludzkich\, a ko>cio=y popieraj' rz'd udo-
n(Dunajem. st"pniaj'c czasem audiencj" politykom w czasie
Felin ]lit.\ – est. Viljandi, ros. Wiljandi, ˚Weliad. kampanii wyborczej – w ko>cio=ach przemawiaj'
Felix ]=ac.\ – szcz">liwy; do zgromadzonych tam ludzi, jak na wiecu. Ka/-
pol. Szcz"sny, ros. Feliks. dy prezydent chodzi do ko>cio=a co niedzieli ]ka/-
Fenicja – l'd purpury ¯ kr[lewska purpurowa farba dy wierzy w Boga\, ko<czy przem[wienia& „God
uzyskiwana ze skorup >limak[w morskich; ang. bless America” ]Pob=ogos=aw Bo/e Ameryk"; tak
Phoenicia ¯ regal purple dye made from the samo senatorzy i pomniejsi politycy\, przysi"gi w
murex shell; dzisiejszy Liban i p=d. Syria; kolonie urz"dach federalnych i stanowych sk=adane s'
i o>rodki handlowe na Cyprze, Malcie, Maroku, w przez k=adzenie r"ki na Bibli" ]nie na tekst Konsty-
Palestynie ]Zach. Brzeg, the West Bank\, Syrii, i tucji lub kodeksu praw\ i „In God We Trust” ]Bo-
Tunezji; wprowadzili alfabet, eksportowali cedry gu ufamy\ widnieje na odwrocie ka/dego dolaro-
do budowy statk[w, handlowali purpur. farb'. wego banknotu, cho: religia oficjalnie oddzielona
fenna ]isl.\ – pokrywa: >niegiem. Lit. Fenna 1510. jest od w=adz >wieckich. W ostatnim przypadku,
Feodosij ]s=aw. Feodosπj\ ˚Theodosius; nie jest to chrze>cija<ski B[g ]tym bardziej nie
gr. theos % dosis ]oddawa: si", po>wi"ca: si", katolicki#\, lecz /ydowski, ze Starego Testamentu
dar\, ojciec /ycia zakonnego Rusi, w Peczerskim wzi"ty, ˚Biblia.
Monasterze 1051 – †1074; In God We Trust ]Bogu ufamy\, ale modlimy si"
gr. Theodosios, p[{no=ac. i ang. Theodosius, do >w. Krzy/a, b"d'cego pami'tk' aktu Rzymian,
ros. Fedosij, Feodosij-Theodosij. kt[rzy u>miercili Jezusa w okrutny spos[b, za
Ferenc, Ferens ]pol.\ ¯ w"g. Franciszek. spraw' przewrotnych /yd[w. Jedynie przez siln'
ferewnik – 1. towarzysz, kompan, 2. ma=/onek; wiar" w Jezusa w /ycie wieczne. Przestrzeganie
>redniow. ang. fere, anglosas. fera ¯ faran ]i>:\; Dziesi"ciu Przykaza< od Boga danych ]Stary
\stavivw[ 'e emou l[di za sobo[. Testament\ nie wystarczy.
\rou'niky mnogy. i ferevniky. 1229 r. Wracaj'c do systemu....
feudalny system, feuda= ]og[lnoeurop.\ ¯ feud – Po stronie >wieckiej, system usprawniony jest w
1. lenno, ziemia w dziedzicznym posiadaniu ten spos[b, /e >wiat pracy jest wolny – nie przy-
pana, ch=opi mog' j' uprawia: w zamian za wi'zany do ziemi i pana, ale stanowiska pracy i
us=ugi jemu wy>wiadczane. Kwit= handel je<cami; >rodki produkcji s' nadal w prywatnych r"kach;
niewolnictwo. System, w swych za=o/eniach, nie du/e zak=ady pracy zwykle kierowane przez
mia= przysz=o>ci, bo nie uwzgl"dnia= wzrostu zarz'dy, spo>r[d nich wy=aniani s' prezydenci
ludno>ci. Przy sta=ej powierzchni ziemi i wzro>- firm ]dyrektorzy w j. pol.\. Jeste> wolny, ale, je/eli
cie populacji – musia=o nast'pi: rozdrobnienie, chcesz uczciwie /y: – b"dziesz szuka: pracy, by
i – tym samym – upadek feuda=[w, ˚«`wicz», utrzyma: si" z niej, tj. przyjdziesz do kapitalisty,
2. feud ]wa>< rodowa\ – zaciek=e, >miertelne jak osio= do /=obu, wola twoja jedynie, gdzie i
spory o ziemie i grody, trwaj'ce przez szereg kiedy chcesz, w jakiej instytucji i mie>cie.
pokole<, g=[wnie pomi"dzy rodami, klanami. Dla dyrektor[w jest bez r[/nicy, kto pracuje i
Dominowa=a zasada& swego mienia bro<, a po gdzie, bo jak nie jeden, to drugi b"dzie na tym
cudze si"gaj – przyczyna wypraw i najazd[w, stanowisku pracowa= i wnosi= zysk; nie znaj' do>:
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
cz"sto z nazwy wszystkich odzia=[w swej firmy. • Dowmonta 1263–†1299.
Jak w epoce feudalnej, w=a>ciciele /yj' ponad ?ona Mendouga zmar=a 1263 ]i nie wcze>niej
stan. Zarobki dyrektor[w s' wy/sze od przeciet- ni/ 1262\, Mendog porwa= drug' – /on" Do-
nych ponad stukrotnie, a w rzadkich wypadkach wmonta, gwa=tem ]wezwan' na pogrzeb swej
dochodz' do tysi'ca. I tak, r[/nica ta wynosi=a siostry\, powoduj'c ci'g nast"pstw& Mendouga
w latach& zabija Dowmont z Trojnatem, Trojnata zabija
1973 – 45, Wojsze=k – syn Mendouga, Dowmont ucieka
1991 – 175, do Pskowa, Wojsze=ka zabija Lew Dani=owicz,
2001 – 500. wiosn' 1269, ˚Mendoug.
Wraz ze wzrostem ludno>ci dysproporcja b"dzie znaczenie utracone i ja nie jestem pewien&
ros=a. Obecnie, gdy jeden przynosi do domu • Flander ]$\ er ˘ ro, OE ¯ Flandria ]w Belgii\,
20 tys. dolar[w rocznie – inny 20 ich milion[w • f ]off$\ % land ]ziemia\ % dro, ro ]woda\ ¯ gr.,
]1000-krotnie wi"cej\. • fland ^ plant ]$\ PF ^ ro>lina % ro ]woda\,
R[/nica z systemem feudalnym, w tym wypadku, • flandro – plunder PF, UA, OE;
jest taka, /e stanowiska w zarz'dach koncern[w zakrawa, /e pierwsza mo/liwo>:, bo z Niemiec,
i korporacji nie s' dziedziczone. Zupe=na prywata Holandii, Belgii, i Francji – og[lnie, z Gallii – po-
w=a>cicieli sta=a si" dost"pna dla publiki, ale chodzili w=adcy Rosji, Litwy, i Inflant, ˚Inflanty.
wynaturzenie /ycia ponad stan pozosta=o. flisa-k(ctwo ]pol.\ – oryl; dawniej& sp=aw rzek' k=[d
Filaret ]˚Mazur. ltpsc Filaret\ – mi=o>nik – bali drzewnych, zbo/a i innych towar[w, na tratwach,
cnoty; gr. phileo % arete ]cnota\, ˚Philaret. galarach i szkutach;
Filip ]pol., ros. Filipp=\ ˚Philippos. niem. fliessen ]p=yn':\, anglosas. fleotan ]p=yn':,
unosi: si", utrzymywa: si" na powierzchni wody\ ˘
1. F., niemiecki cesarz ¿1176$–1198–†1208 ¯
anglosas. fleot ]flota\ ˘ >redniow. ang. flete ˘ ang.
Friedrich ]Frederick\ I Barbarossa ¿1122$–†1190,
imperator Íw. Cesarstwa Rzymskiego, i Beatrix fleet }fli&t| TS; =ac. fluxere ]p=yn':, sp=ywa:\;
de Macon z Burgundii ¿1144$–†1184, /ona Eire- Pu=tusk, Pu=awy, Otwock, P=ock, Serock, Kock
ne ]Irena\ Angelica z Bizantium, dwie c[rki& Maria – s' terminami flisackimi;
Sandomierz ]miernie do rzeki San\ ¯ San % do %
i Beatrice von Hohenstaufen. Zamordowany w mierz ¯ mier ^ miernie,
1208 przez osobistego przeciwnika – Ottona z Pu=awy ]wzd=u/ sp=awu\ ¯ pu ]za, wzd=u/\ % s(p=aw,
Wittelsbach. O tym wydarzeniu tre>: w wo=y<- tak i Pop=awy n(Narwi' ¯ po ]wzd=u/\ % sp=aw,
skiej letopisi pod 1207, z powa/nym b="dem, Modlin ]spokojnie p=yn'ca, umiarkowanie, przeci"tnie\
wskazuj'cym na nieudan' kompilacj" fakt[w. ¯ mod ¯ moderat % lin,
2. F., bojarzyn 1208–1228, w opozycji Danile wo=. /u=awy ]g"ste wody, zawiesiste wody\, itp.
†1264; z Wiszni, mi"dzy Zwenigorodem ]E od Florian ]pol.\ – =ac. floris ]kwiat\ % `an ]wielki\.
Lwowa\ a Przemy>lem, w ziemi halickiej. “fofuda” ]s=aw.-ros. fofoud;a\ ˚tafta.
Filja ]wo=. Filiœ\ – imi" W"gra ¯ gr. philos Foma ]ros. Foma\ ˚pol. Tomasz, TF,
]umi=owanie\; wymieniony 4-krotnie w wo=. i s=aw. f ^ =ac. th, ph, ˚Timofiej.
Ipat. ltpsi. Fomina “niedelja” ]s=aw. Fomina ned≠lœ\ –
Finlandia ¯ fin ]odkryty\ % land ]l'd\, ˚Vinland. pierwszy tydzie< po zako<czeniu mi"snego
Finnar ]isl.\ – Finowie, ang. Finns; zwykle pierwsi postu ]paschy\.
niearia<scy mieszka<cy Norwegii i Szwecji, r[/ni Fotij ]s=aw. Fo†πi, ros. Fo†ij\ – >wiat=y;
od wsp[=czesnych Lapo<czyk[w i Fin[w. ¯ gr. pho-s(tos ]>wiat=o\, gr. PH, TH ˘ ros. F;
Firlej ]pol.\ – taniec ]$\; staroniem. virlei ¯ franc. pol. Focjusz; konstantynopolski patriarcha 858
Flanders ]flam.\ – by=y kraj na brzegu Morza P=n., –867, w Mazur. ltpsie& 6498 r., 0001-31.1-47.
obecnie Wschodnia i Zach. Belgia i cz">: p=n. Franciszek ]pol.\ ¯ staronord. frakka, anglosas.
Francji ]granicz'cy z Artois na zach., i Hainault franca ]dzida, w=[cznia\, Frank – cz=onek szczepu
na p=d.\. w=adaj'cego Gali'; Frank ˘ Francja;
Z rejonu Danii, p=n. Niemiec, Flandrii i Holandii mi- =ac. Franciscus, starofranc. Franceis,
growali Waregowie w g='b przysz=ej Rosji, ang. Francis, franc. Fran∂ois, niem. Franz,
˚Ruryk. C[rka Flandry by=a za Mendougiem. ital. Francesco, Franco, hiszp. Francisco,
kondof Oflandr ]s=aw. Oflan=∂r=\ – graf ros. Franc-Franc.
Baldwin ¡ z Flandrii i Hainault ]1172–†1206\ Franciszkanie ]pol.\ ¯ zakon za=o/ony 1209 przez
w=adca Rzymskiego Imperium. Jego odwaga >w. Franciszka z Asy/u ]ang. Assisi\, podzielony
i m"stwo w Czwartej Krucjacie doprowadzi=y p[{niej na trzy niezale/ne ga="zie.
do jednomy>lnegogo wybrania go imperatorem frank, Frank ]gr.-muzu=m.\ – otwarty, szczery, wolny;
]w=adc'\ Konstantynopola, przez Francuz[w i termin u/ywany przez Grek[w i muzu=man[w w
Wenecjan, w 1204, ˚Baldwin, kondof. odniesieniu do pa<stwa z=o/onego z dzisiejszej
Flandro ]1430–1550& Ïlandr, Ïlqdr, Ïlqdry, Francji, Niemiec i Italii, w pe=ni rozkwitu na pocz.
Ïlqndra, Ïlqndr=, Fladry, Flandri, Phlandri\ IX wieku; starofranc. franc, >redniow. ang. i ang. frank,
– knia{ z Inflant, jego dwie c[rki by=y /onami& >redniow. =ac. francus ¯ Francus, starogerm. wy/yn
• Mendouga †1263 ]b. /ona Wissimonta †1251\, Franco, staronord. frakka, isl. Frakkar ]l.mn.,

Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.


NAZWY i TERMINY
Frankowie\. ni"cie do Anatolii od zachodu, niszcz'cy miasta
Frankonia – by=e ksi"stwo w p=d.-zach. Ger- Hittit[w, i pogr'/aj'cy Anatoli" w “Czarne Wieki”
manii; ograniczone Saksoni' ]od p[=nocy, dalej lat 1200–800 B.C.
zgodnie z ruchem wskaz[wek zegara\, Thuryn- J"zyk Fryg[w, r[/ny od Hittit[w ]˚Anatolia\, a
gi', Bawari' i Szwabi' ]na po=udniu\. imi" Midasa w greckiej mitologii i historii Anatolii
Frankowie – lu{ny zwi'zek r[/nych plemion i inne dane, sugeruj', /e F. pochodzili – by:
germa<skich, ok. III w. n. e. mo/e – z Tracji ]Macedonii, p=d.-wsch. Europy\,
frazy ]s=aw. frœzi, ros. frqgi\ – 1. Italianie, lub Illyrii ]nad Adriatykiem, na Ba=kanach\;
2. m[wcy ¯ gr. phrasis ¯ phrazein ]m[wi:\; PhrygThrak, PHTH ]˚frazy\, GK; w prze-
ros. f ^ =ac. ph, th, t, f; termin odnosz'cy si" sz=o>ci by=o kilka pr[b ='czenia tych j"zyk[w
do wszystkich krzy/owc[w }pos=uguj'cych si" ze sob'. F. wspomniani u Herodotusa ]¿ `484
=acin' – wsp[lnym j"zykiem|; uczestnik[w wy- –†`409 B.C.\, kt[ry opisa= legend" jak to egipski
praw ]w tym bior'cych udzia= w Czwartej Kruc- faraon Psammetichus ]663–609 B.C.\ postano-
jacie Krzy/owc[w, ko<cz'cej si" zdobyciem wi= ustali:, kt[ry z j"zyk[w jest najstarszym j"zy-
i ograbieniem Konstantynopola, w 1204\, lub kiem >wiata. Wypowiedziany przez dzieci bekos
przebywaj'cych w Palestynie, zwanej Ziemi' ]chleb\ – wynikiem opisanego eksperymentu na
Íwi"t', z powodu Jezusa Chrystusa Bogiem t" okazj" okaza= si" j. frygijski.
zwanego. ˚krucjata, Flanders, phrazy. Nie od rzeczy b"dzie dopowiedzie: ]logicznie\,
Frederick – ukochany kr[l ¯ fridr % rik ]kr[l\; /e j. alba<ski z tego rejonu zaliczany jest do naj-
starogerm. wy/yn. Fridurih, germ. Friedrich, Fritz, bardziej pierwotnych Europy, ˚indo-europejski
franc. Frederic, ang. Frederick, Frederic, ital. i hiszp. j"zyk. Herodotus z Halicarnassus ]w Anatolii\ –
Federico, pol. Frederyk, Fryderyk; opowiadanie o pierwotno>ci j. frygijskiego – poza
isl. friƒr ]pok[j, osobiste bezpiecze<stwo; mi=o>:, wszystkim innym – nie mo/e by: wiarygodne,
ukochanie, przyja{<\, ang. 1. peace, personal security, bo Herodotus stamt'd pochodzi=.
2. love, frienship. Jakkolwiek nie udowodniono zupe=nie zwi'zku
Frederick I ˚Barbarossa ]1121–†1190\ – syn Fryg[w z Trakami, pokrewie<stwo do j"zyk[w
Fredericka, ksi"cia Szwabii, koronowany 1152. ba=ka<skich jest wi"ksze, ni/ jakichkolwiek in-
Bra= udzia= w Trzeciej ˚Krucjacie, z armi' 150 nych, i ksi'/ki m[wi' o trako-frygijskiej grupie.
tys. i ochotnikami ruszy= do Palestyny; z powo- Poza napisami z lat 800–600 B.C. w liczbie ok.
dzeniem osi'gn'= Syri", lecz uton'= 1190 pod- 25, i wyr[/niaj'c' si" ceramik', znalezion' w
czas przekraczania rzeki Kalykadnus. Hattusa ]stolicy Hittit[w\, i w Gordion ]stolicy
Fridrich – cesarz Frederick II ]1194–1230–†1250\, Fryg[w\, pozostawili kurhany po sobie, znane
Hohenstaufen, brat Leopolda VI, z rodu Baben- nam z czarnomorskich step[w, szczeg[lnie
berg; w 1227 podj'= Czwart' ˚Krucjat" do Jero- widoczny ]i s=awny\ w Gordion.
zolimy, koronowany tam jako «kr[l Judei»; Fryg[w wyparli Ormianie, kt[rych Herodotus
1248–1250 – Hermann von Baden, m'/ sio- okre>li= mianem “kolonizator[w Frygii”, i kt[rzy
strzenicy Fredericka II; anarchia 1250–1253, wchodzili w sk=ad armi perskiego Xerxesa
kilku pretendent[w do tronu i o tych wydarzeniach ]519–465 B.C.\, ˚Armenia, OA, por. Arjan.
m[wi Ipatiewska ltps pod 1254 r. Fridrix= pol. fryga ]zwinny ¯ win':\ ˘ kr"ci: si" ˘ zabawka
c(a)r=, 6743, Fridrix, 6762. ˚Opawa dziecinna, b'k, cyga.
Fro= ]ros.\ – =ac. Florus, pol. Florian ]wielki kwiat\; fuddlen ]germ. dialektycz., slang\ – szwindel,
=ac. floris ]kwiat\ ˘ floruit ]kwitn'=; u/ywane, gdy zamiesza:, m'ci:, be=ta:, og=upi: napojem
rok urodzenia i >mierci nieznane\; alkoholowym.
ang. flourished, ros. Frol= / Flor -Flor ]kwiat\; W s=aw. cyrylicy gotyckie Fudri 941 r.
wielcy m"czennicy Fro= i +awr ]Laur\. Fulda ]germ.\ – 1. miasto w ziemi Giessen, 85 km
Frygia ]pol.\, Phrygia ]ang.\ – region w centralnej NE od Frankfurtu, 2. rzeka d=. 218 km, o pow.
˚Anatolii ]dzi> Turcja\, obejmuj'cy miasta Apa- zlewni 6956 km2, 3. benedykty<skie opactwo
mea, Laodicea i Coloss≤; stolic' Gordion. za=o/one 744 roku przez “Bonifatius z Hilde von
Frygijczycy trudnili si" wypasem byd=a i upraw' Sturmius”. Herbert ]z Fulstein\ 1252 ¯ Fulda %
ziemi. Kilku kr[l[w nosi=o imi" Gordius i Midas stein ]ksi"stwo\ ˚wielko>:.
]Med ^ wspania=y, EI % as; Gordius ˘ Gordon fundr ]isl.\ – znalezienie, odkrycie, ˚Vinland.
^ hard, GH ^ twardy, surowy, srogi, ostry % fur – ko/uch, sier>:; starofranc. forrer, >redniow.
on ^ wielce ˘ harden, za(hartowany ˘ w"ze= franc. fourrer, >redniow. ang. furren, ang. fur;
gordyjski, przeci"ty przez Aleksandra Wielkiego W s=aw. cyrylicy goth. Furtan, Furstien 941 r.
356–†323 B.C.\. Ze >mierci' Adrastusa ]560 F≤r-eyingar ]isl.\ – wyspiarze Wysp Owczych,
B.C.\ wygas= kr[lewski r[d i kr[lestwo sta=o ang. Faroe Islanders; ¯ isl. f≤r ]owca\.
si" prowincj' ]okr"giem\ Lydii. Nast"pnie sta=o gal ]holend.\ – 1. /[=:, w przen. teteryczno>:,
si" cz">ci' Perskiego, a p[{niej – Rzymskiego zgorzknia=o>:, 2. otarcie sk[ry, oparzelina, uraza,
Imperium. skaza, =ysina, golizna;
Frygijczycy popularnie pos'dzani s' o wtarg- anglosaskie gealla ]$\, >redniow. ang. galle.

Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.


NAZWY i TERMINY
gal ]dun.\ – wariat, pomylony, ob='kany, oszala=y, s=[w ]Gyda<sk ˘ Gda<sk\, ˚polski j"zyk; «g»,
w>ciek=y, z=y. Lit. Jagal, Skirgal, itd. – w nie- «z» ]˚granica\.
mieckiej pisowni..., ˚`gie==o. A. Br¥ckner 1927, str. 357& „Gda<sk od jakiej>
gal ]`gal, `gall\ mo/e by: skr[tem galery; Gdani ]‘b=ota’ czy ‘lasu’\”.
>redniow. gr. galaia, >redniow. =ac. galea, starofranc. komturzy Gda<ska&
galie, galee, >redniow. ang. galeie, ang. galley. 1311–1321 Dawid von Cammerstein
Galaktion ]˚Mazur. ltpsc Galaxtion\ – gr. gala, 1322–1328 Jan }Johann(es, Hans$ J.D.|
galaktos ]mleko\ ˘ galaktos ]mleczny\ % ˚on. 1329–1331 Albrecht von Ore
Galata ]s=aw. Galata\ – przedmie>cie Konstanty- 1333–1334 Jordan
nopola w 1453. 1336 Ruthenus }Ruski, przydomek$|
Galatia – staro/ytne kr[lestwo, nast"pnie rzymska 1338–1341 Winryk von Kniprode
prowincja, w centralnej Azji Mniejszej. 1343 Dytryk von Gebse }Dietrich$|
Galicia – b. prowincja w p=n.-zach. Hiszpanii. 1348 Gerard von Steegen }†1347, J.D.|
Galicja – terytorium podleg=e grodowi ˚Halicz 1348–1351 Henryk von Rechter
]GH\ ˘ Ru> Halicka, w zlewniach rzek Dniestr, 1352–1354 Kirsilie von Kindwusilie
San i Wis=ok. Nazwa u/ywana do ok. 1918 ]za 1356 Sweder von Pelland
w=adzy car[w, zabor[w 1772–1918, do ¡ wojny 1357 Wilhelm von Baldersheim
>wiatowej 1914–1918\, ostatnia& ukr. SS Galizien 1358–1360 Wolfram von Baldersheim
powsta=a 1943 z rozpadu OUN ]Organizacja Ukrai<skich 1360–1363 Giesebrecht von Dudelsheim
Nacjonalist[w, 1929–1939–1944\ na dwie frakcje& UPA 1363–1367 Ludeke von Essen
]Ukrai<ska Powsta<cza Armia, 1943–1948\ i SS Gali-
1368–1370 Konrad Zöllner von Rottenstein
zien. W 1944 Galicj" rozdzielono, ludno>: cz">ciowo
wysiedlono, dzi> ziemie te wchodz' w sk=ad Ukrainy
1373–1384 Zygfryd Walpod v. Bassanheim
i Polski ]cz">: Bieszczad, Przemy>l, Jaros=aw\; por. 1384–1385 Ludwik Wafeler
Bastern. 1385–1389 Wolf von Zolnhart
Wlk. Encyklop. Powsz. 1962–67, t. 4, str. 86& 1389–1391 Walrabe von Scharfenberg
Kr[lestwo Galicji i Lodomerii..., rzekome prawa 1391–1392 Jan von Beffort
='czno>ci ksi"stwa halickiego i w=odzimierskie- 1392–1396 Jan von Rumpenheim
go z koron' w"giersk' w XIII w. 1396–1407 hr. Albert von Schwarzburg
Ksi"stwo w=odzimierskie nie nale/a=o do W"gier 1407–1410 Jan von Schönfeld
– fa=sz; ksi"stwo halickie – tak, prawda. wg S=ownika geograficznego Kr[lestwa polskiego, 1880,
tom 2, str. 518, czyli poz. lit. 1105–02–518;
Galindia ]pol.\ – w p=d. Prusach, na p=d. granicz'-
imiona wyra{nie spolszczone& Jan, Henryk, Dytryk;
ca z Mazowszem, na p=n.-wsch. – z Sudawi', Jan to Johann(es ˘ Hans; Dytryk to Dietrich.
na p=n. z Barti', na zach. z Hokerlandi' i Sasj'; Gdeszyn ]pol.\ – dzia= wodny; gda ]za\ % szyn.
g=[wnym miastem Szczytno ]germ. Ortelsburg\; Geat ]staroang.\ – cz=onek szczepu p=d. Skandy-
germ. Galindien.
dynawii, podbitego przez Szwed[w w VI w.
Gallia – Celtowie w granicach dzisiejszej Francji; gebrudere ]niem.\ ˚przyrodni.
=ac. nazwa Gaul. Staro/. cz">: Imperium Rzym-
ged ]dun.\ – kozio=, koza. Lit. Gedko ]˚ko – krowa\.
skiego, sk=adaj'ca si" z p=n. Italii, Francji, Belgii, gedrocht ]holend.\ – potworno>:.
ziem ˚Niderland[w ]Holandii, Netherlands\, lit. Gedroit, 1401÷34.
Germanii i Szwajcarii, ˚Semigalia, rudy. Gedrojt ˚Giedrojt.
Gasztolt ]1430–1550& Gawtov, Kgawtalt= Gedymin ˚Giedymin nr 1620.
Kgawtovt=, Kgawtolt=, Kgawtol=, Gedygold ]lit.\ – starosta Oszmiany 1387;
Kgawtol=t=, Kgaw=tat, Gastolt, Gasztolt\ – z rodu Gedymina ]gedygedy\, ˚Minigai=o;
ghost ¯ gast, gaste ]duch\ % old ]senior, sr.\;
>wiadek w Wilnie nadania d[br ko>cio=owi >w.
dow[dca bronionej Wielony 1348, zabity 1364.
Stanis=awa w Wilnie, przez W=adys=awa
Gaut-elfr ]isl.\ – rzeka Gotha ]elfr – rzeka\.
}Jagie=="| kr[la Polski, akt z 17 lutego 1387.
Gautar ]isl.\ – skand. plemi" w p=d. Szwecji.
geirr ]isl.\ – dzida, w=[cznia, harpun;
Gaut-land ]isl.\ – ziemia Gautar[w, por. Geat.
Thorgeir z Hitardalu, z sagi 963–981 r., ˚thor.
Gawri=o ]s=aw. Gavrilo\ – Gabriel, gr.-celt. BW.
Gemiabek ]tatar.\ – wojewoda tatarski 1219.
hebr. gabrhiel ]B[g jest }mym| wzmocnieniem\.
Genadii ]˚Mazur. ltpsc Genadii\ – urodzony
G. ¯ Wsew. Bol. Gn. †1212 ¯ Jurij Do=gor. †1157
w Adenie ]$\ ¯ gr. genes ]ur.\ % adin ]Aden\,
¯ Wo=odimer Monomach †1125.
gr. aden ]gruczo=\;
Gda<sk ]pol.\ – sk ]ziemia\ % gda ]woda\ ¯ s=aw.
patriarcha G., grodu Apamia, w Syrii, 5959.
gida, gyda, gwda ¯ gr. hydor ]woda\ GH,
Georgenburg ]germ.-=ac.\ – krzy/acki zamek w
OAE, jak wiele nazw georgaficznych zawie-
?mudzi, w powiecie Kars[w, germ. ˚Karsau.
raj'cych te dwa elementy, czasem jako `ea;
Roku 1259, w kraju Kursowskim, niedaleko rzeki
istnieje P[=wysep Gyda<ski ¯ Gyda, ok. 70° 55*
Aa, Krzy/acy budowali zamek Georgenburg ª...
N, 76° 40* E, te/ w zatoce, don, dan, da ]woda\;
aby zas=ania= /eglug" na tej rzece i zwi'zek z
Polacy – jak i Chorwaci – maj' sk=onno>ci do
morzem ko=o ryzkiej zatoki.º 0165-01-99, N. 180
“po=ykania” samog=osek, tj. skracania, >ci'gania
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
Roku 1382 Kinstut(Keystutt oblega= Georgen- z kt[rego rozwija si" nowy organizm, nasienie;
burg, odp"dzony jednak by= przez m"stwo >redniow. ang. germe.
rycerza Jana Pfirt, a >cigaj'cy Kinstuta komtur German ]s=aw.\ ˚Herman.
Jan ]Johannes\ Meldingen zada= Kinstutowi Germanie ]pol.\ – Niemcy nadba=tyccy; termin
niema=' kl"sk". 0165-01-237, N. 476 G. nigdy nie u/yty przez samych Niemc[w;
Georgenburg ]germ.-=ac.\ – b="dna niemiecka Germanicus pierwotnie u/yty do nazwy jakiego>,
nazwa litewskiego zamku ˚Jurbork, w ?mudzi, pojedy<czego szczepu ]plemienia, miotu\, by:
n(Niemnem; Jurbork ]na prawym brzegu rzeki, mo/e – germa<skiego, lecz prawdop. celtyckie-
juris % bork\, b='d poprzez mniemanie& Jurbork go; German ^ Herman, GH;
¯ JurgenGeorg ˘ Georgenburg. =ac. germanus ˘ =ac. Germanus ˘ >redniow. ang.
Tak te/ I. Dani=owicz 1860 ]poz. lit. 0165\, wyda germain, german ]odrost, p'k\. Blisko spokrew-
-nie po>miertne ]wydawcy zamieszczali swoje nieni, 1. maj'cy tych samych rodzic[w ]brat –
mniemania, firmuj'c je nazwiskiem Dani=owi- german\, 2. maj'cych wsp[lnych dziadk[w po
cza\. Gdy tekst w j. =ac. ªin Castrum Jurgenburg stronie ojca lub matki.
in terra Litwanorum situmº, w polskim t=um. Do germa<skich j"zyk[w nale/' m.in. norwes-
ªzamku Georgenburga le/'cego w Litwie.º 0165- ki, islandzki, szwedzki, du<ski, niemiecki ]g[r,
01-211, N. 433 wy/yn i nizin\, jidysz, holenderski, flamandzki,
Georgij ]wo=. Georgπi> 1430-1450& {ri, {rπj, fryzyjski, anglosaski ]staroang.\ i angielski,
{r=i, {r;, {r;i, {rei, {r=i, {rii, {r;e, ˚Teutoni, Goci.
{r;q, Jurgi, Jurgy\ – dos=. robotnik ziemski; gerƒ, gerth ]isl.\ – zbroja, pancerz.
gr. gaia, ge ]ziemia, grunt\ % ergon ]praca\ ˘ gr. Lit. Dowgerd, Olgerd, Wissigerd, i inni.
Georgios, =ac. Georgius; G. – zdrobn. "or'; Gertruda ]pol.\ – ulubiona dzida, w=[cznia;
1. Georgij Amartol – kronikarz bizantyjski, jego starogerm. wy/yn ger ]dzida, w=[cznia\ % trut ]droga,
kronika ]z przed=u/eniem\ dochodzi=a do 948 r. umi=owana\ ˘ niem. Gertrud ˘ starofranc., franc.,
2. Moisej Ugrin, brat Georgija, s=uga Borysa, zabi- niem., ang. Gertrude, ros. Gertruda-Gertruda.
ty z Borysem 1015, z polecenia Swiatopo=ka; 1. Gertruda †1108, c. Mieszka II Lamberta,
Georgij, Ugrin ]W"gier\, “otrok” ]pa{\ kniazia /ona Izas=awa Jaros=awicza †1078,
Borisa, zabici razem †1015 na Alcie, z polecenia 2. Gertruda ¿1123(24–†1160,
Swiatopo=ka, bratem Georgija by= “Moisei” ]Moj- c. Boles=awa Krzywoustego 1085–†1138,
/esz\, opis w Kijewo-Peczerskim Pateriku, 3. Gertrude †1146.04.14 w Hershfeld, za Kon-
3. Georgij – chrze>cija<skie imi" Jaros=awa radem III Hohenstaufen †1152.02.15, >lub 1136;
M'drego †1054, nie u/ywane w latopisaniu, c[rka grafa Berengara II von Sulzbach,
4. Georgij rostowski Szymonowicz ‘okowa=’ 4. Gertruda z Meranu, ¿1177 w Andechs, Ober-
6638 ]1130\ gr[b Feodosija peczerskiego, przy bayern, Bawaria – zabita 1213.09.28 ¯ Berthold,
igumenie Timofieju, episkop z Akwilei ]Aquileia n(Adriatykiem\;
5. G. ¿1151 ¯ Swiatos=. ¯ Oleg czern. 1097– G. – /. Andrzeja II, ¿1175 lub 1176, kr[la w"g.
†1115; siostra G. za Romanem Rostis=awiczem 1205–†1235.09.21, ma=/e<stwo zawarte 1202,
¯ Ros=. Chrobry †1167 ¯ Mstis=. kij. †1131, imiona potomstwa& Maria ]¿1203–†1237\,
6. Georgij ]ok. 1187–†1238\ ¯ Wsewo=od III El/bieta ]¿1205–†1231\,
Juriewicz Bolszoe Gniezdo †1212 z W=adimira Bela IV ]¿1206, Nov.–†1270.05.03\,
na Kla{mie ¯ Jurij D=ugor"ki †1157.05.15; wielki Koloman ]¿1208–†1241\, Andreas ]¿1210\;
knia{ W=odzimierza na Kla{mie, zgin'= w bitwie zabita w czasie nieudanego zamachu na kr[la
z wojskami Batego na rzece Sy: ]Sit;\, Andrzeja, w monasterze Lelesowa, w Karpatach,
7. Georgij ˚Igorewicz zabity 1237, z bra:mi, S od Telicza ]Prze="cz Tylicka\, dzi> wie> Leles,
8. Georgij-Jurij, zmar= w Ordzie 6831 ]1323$\ ¯ w S=owacji; b="dnie na internecie& ªShe died 28
Dani=o ¯ Aleksander Newski †1263 ¯ Jaros=aw Sep. 1213 in Esztergom, Komarom-Esztergom,
¯ Wsewo=od Bolszoe Gniezdo †1212.04.15. Hungary.º Na fa=sz wskazuje wielokrotne u/ycie
geo ^ dun. jord, isl. jörƒ ]ziemia\ ˘ jur, ˚Jurij. tego miejsca, jakby dla zape=nienia bia=ych plam&
Georgiju monastyr ]ros. Georgi[ manastyr;\ Andrzej by= tam urodzony, tam zawar= >lub z
– Juriewa Monaster ko=o Nowogrodu, w g[r" Gertrud', Gertruda tam zmar=a, dw[ch syn[w
rz. Wo=chow. tam urodzi=a, w tym Bela IV ¿1206–1235–
Gepid – ang. slothful ]leniwy, ospa=y\, lub tardy †1270.05.03, tam Bela IV zawar= >lub z Mari'
]powolny, oci"/a=y\. Laskarin', i tam dzieci mu rodzi=a, czworo z
gerd ]isl. gerƒ\ – 1. uprz'/, zaprz"g, 2. zbroja. siedmiu ]Kunigunde, Stephen i Helen bez miejsc
gerd, gird ]isl.\ – 1. otacza:, opasywa:, 2. drwi:, urodzenia, pewnie tak/e tam\;
szydzi:; staroang. ]anglosas.\ gyrdan ˘ >redniow. o tej Gertrudzie w wo=. ltpsi, pisanej 1289, za
ang. girden, gerden, gurden. Lit. Gerden, Hurda, kt[r' Ipat. 1428, pod 1211, /e Lestko }Leszek
Olgerd, Dowgerd, Dowgird. Bia=y †1227| przyci'gn'= do Be=za zabiegiem
gerd, gierd ]anglosas.\ – uderzy: ¯ pr"t, r[zga. Aleksandra i da= Be=z Aleksandrowi. }pisiec
germen ]=ac.\ – p'k, odrost, pocz'tkowe stadium zamilcza= /e Leszkowi pom[g= kr[l w"g. Andrzej
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
kt[ry przyci'gn'= do Be=za na t" okazj", zapew- tym bardziej, Giedymin – koniuchem, tj. zupe=-
ne zachodz'c z drugiej strony|. ale bojarzy nie nie nie spokrewnionym; mo/e koniuchem by=,
sprzeniewierzyli si" i ruszyli z kniaziem Wasilk' tj. marsza=kiem Witenesa. Rusini dobrze prze-
do Kamie<ca. }tu pokazuje si" kr[l na scenie t=umaczyli, /e marsza=ek to koniuch, ale zrobili z
wydarzenia| kr[l za> odpu>ci= Wo=odis=awa, niego s=ug" czyszcz'cego konie, kt[ry po >mierci
zebra= wielu woj[w i ruszy= na Halicz. }w dro- swego pana o/eni= si" ze – star' – jego wdow'
dze na W"gry| stoj'c w monasterze Lelesowa, i mia= z ni' jeszcze 7-miu syn[w; tu sko<czy=a
niewierni }tj. katoliccy| bojarzy chcieli jego zabi:. si" wiedza kim marsza=ek dworu by= i do kt[rego
i zabili /on" jego }Gertrud"|, a szwagier jego roku /ycia kobieta mo/e rodzi: – nie w latach
ledwo uciek= – patriarcha jawlenskyj }akwilejski, 50-tych, tj. 50–60 swego /ycia\.
Bertold|. i wielu Niemc[w wybito. itd., Dziadek Witowta 1354–†1430 i Jagie==y 1351–
5. Gertrud z dynastii Babenberg, ksi"/na Möl- †1434.
dingu, tytularna ksi"/na Austrii i Styrii, ur. `1228, Trzy /ony& 1. Wida$ †1277 ˘ Moniwid, Narymunt
†1299.04.24 ¯ Heinrich ¿1208–†1228.09.26 ]cz=on «wida» k=[ci si" z «Moniwidem», ale tak
i Agnes, A. ¯ landgraf Hermann z Thuryngii, utrwalona, /e c[rka Widymunta bartnika, mo/e z
Heinrich ¯ Leopold IV “der Glorreiche” ze Styrii b="dem; ten lub inny Wid. w rodzie Wito=da\,
]1194–1230\ i Austrii ]1198–1230\ ¿1176(77– 2. Olga ]c. Wszewo=oda smol.\ †1299 ˘ Olgerd,
†1230.07.28 w San Germano, /on' L. – The- 3. Jewena ]c. Iwana Wszewo=odowicza\ †1344 ˘
odora Angelina †1246; Gertrud – bratanica Jawnuta, Kinstut, Koriad, Lubart, ]i Wojn$\.
Margarety ]M. za Przemys=awem Ottokarem Wielki knia{ litewski 1315–†1341.
¿1233–†1278.08.26, >lub 1252.04.08, rozw[d Nigdzie nie ma wzmianki, /e Giedymin by= synem
1260(64\, Gertrud – bratanica Gertrudy †1241, Butegeide, a Witenes – Budiwida, tropem do
za landgrafem Heinrichem Raspe z Thuryngii tego zwi'zku jest odkrycie przeze mnie Systemu
†1247.12.17; nadawania nazw osobowych, w zestawieniu z
jako nieletnia, pod opiek' kr[la w"g. Beli IV inn' – omal pewne /e tak by=o.
†1270, z polecenia papie/a Innocentego IV Budiwid ˘ Widen ]widwid, po ojcu\, TD,
1243–†1254, wydana za m'/ 1252.06.27 za Budikid ]Butegeide\ ˘ Geidemin ]geidegeide\;
Romana, s. Dani=y wo=. †1264, wn. Romana Budikid i Budiwid – bra:mi, w 1290 dali kniaziowi
†1205, po>lubiona w Judenburgu, w Styrii. M>cis=awowi gr[d sw[j Wo=kowysk, by do spo=u
Gerwazy ]lit.\ – ]iz\wa-reg czyt. wspak; z nimi w=ada= tym grodem. 0001-02-933,
Ges[w ]pol.\ – pol. Jaswoinie, lit. Josvainiai; Budikid EI, to Butegeyde w niem. pisowni.
Ges[w, Pernawa, Bistena ]Poszt[w\, Wielona, geyde }gajde| ]przewodnik\, >redniow. ang. guyden,
Kowno, Romowe – obiektami wypraw i atak[w giden ˘ ang. guide, przesz=o na giede ˘ giedi, EI,
Krzy/ak[w; niem. gessau ]szum\, `au ^ `[w. eiie, % min ]men\ ˘ Giedimin, a/ tyle zmian.
geƒ, geth ]isl.\ – 1. umys=, rozum, >wiadomo>:, Zim' 1304, krzy/owcy stali obok “zamku Giedymi-
dowcip, bystro>:, rozs'dek, zmys=, 2. dyspo- na” }Ugian|, wyzywaj'c pogan do pojedynku, i gdy
zycja, rozmieszczenie, rozk=ad, upodobanie. nikt nie stan'= w szranki – pasowano naje{d{c[w
getouw ]dun.\ – r'czka wios=a. Lit. Getowt 1413. na rycerzy. 0165-01-137 na podst. Duisburga c. 282
geystr, geysa, geis ]isl.\ – rzuca: si", miota:, po- Tego/ roku komtur kr[lewiecki odby= drug'
rywa:; pogania:, popycha:, po>piesza: nieroz- wypraw" na zamek Oukaym... itd.
wa/nie, pochopnie. Lit. Geysztor. Tak zatar=o si" pochodzenie Giedymina, st'd
Giedrojt ]pol.\ – nazwisko odmiejscowe; Giedrojcie “przes=anki o pochodzeniu Giedymina ze ?mudzi”
45 km N od Wilna, 36 km SE od Wi=komierza, 55° – >lady, zatar=o si" pochodzenie wlk. kniazia.
05* N, 25°15* E; r[d po Wojnie †1350, protoplast' `gie==o, `gai=o ]pol.-lit.\ ¯ `ig, `ygie= ]k=u:, ˚ig\;
rodu Wrdycz – syn Wojna, Swirskich – Goligind; synowie Olgerda †1377& Jagie==o, Skirgie==o,
pocz'tki ok. 1400–1430. Korygie==o, Swidrygie==o; Jagai=o, Skirgai=o...;
Giedymin ]Gediman/=, Gedπman=, Gedπmin=, w niemieckiej pisowni `gal& Jagal, Skirgal..., ˚gal;
Gedimanik=, Gedimin=, Gidimin=, Edeman, isl. gella ]wy:, rycze:, wrzeszcze:\.
Ediman, Edinman, Gegemanik=, Gedgima- gieter ]holend.\ – za=o/yciel, fundator.
nik=, Gegimenik=, Gegimennik=, Kgedi- Lit. Daugieta; Daug – imi" ]rz. Daugva\.
min=, Kgedyman, Kgidimin, Kgidimon=, Gilianie ]wo=.\ – Szkoci ¯ Gealianie, Highlander
Kgindimin, Kgindymin, Kg≠dimin=, Ked- ]g[ral szkocki\, hill. Powest wrem. let& In /e
min=, Kigdimont=, Skindiman, Gediminus, zakon Gilïom& /eny w nich orut’... ]inne prawa
Gidymin, Iedimir, Iedimon-t(th\, maj' Gilianie& kobiety u nich orz'..., szkocki kilt o
przewodnik cz=owieka, jak Aleksander – obro<ca wygl'dzie sukienki przyczyn' pomieszania\.
cz=owieka. Zaraz za tym nast"puje tekst o Brytyjczykch, /e
¿1257–†1341, zima ]w ko<cu roku kalendarza kilku m"/czyzn sypia z jedn' kobiet';
julja<skiego; zim' 1341(42 kalend. gregor.\ szkockie gille ]ch=opiec, ch=opak, pa{\
syn Butegeide †1290 z Ugian n(Dubiss' ¯ j. gaelickiego ]Gaelic\ szkockich wy/yn.
]b="dnie& syn Witenesa †1315, “Witenesowicz”, Gael ˘ gil, jak goth. reiks, =ac. rex ]kr[l\ ˘ riks.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
gilja ]isl.\ – oszukiwa:, o(mani:. ty Rostis=aw wr[ci= i usun'= Gleba;
lit. Gilja – jeden z wielu uj>: rz. Niemen. Gleb by= u steru w=adzy w Nowogrodzie Wlk. w
por. Kilia – jeden z 3-ch uj>: rz. Dunaj, nad nim latach 1069–1069 i 1069–1078,
mjsc. Kilija; GK. 3. G. ¯ Wses=aw, knia{ Po=ocka ¯ Braczes=aw ¯
Staro/. szczep germ. ˚Bastarn[w osiad=y w rej. Izas=aw †1054 ¯ W=adimir Wlk. †1015.07.15,
uj>cia Dunaju; bast ]bastila\; germ. tårn ]wie/a\ 4. G. z Rezania ¯ Rostis=aw †1066 ¯ Jaros=aw
˘ Tarnogo=a na ?mudzi i Litwie. †1123 ¯ Swiatos=aw ¯ Jaros=aw M'dry †1054;
gin ]isl.\ – paszcza, gardziel, usta zwierza. zi": Rostis=awa ¯ Jurij Do=goruki †1157,
gin ]>redniow. ang.\ – sid=o, przyn"ta. Lit. Tawtigin. 5. G. ¯ Wses=aw z Po=ocka ¯ Braczes=aw z Po-
Girdello ]lit.\ – okr'/y:, otoczy: ˘ pas do talii; =ocka ¯ Izas=aw †1054 ¯ W=ad. Wlk. †1015,
anglosas. gyrdel, >redniow. ang. gurdil, gerdelle, 6. G. †1138 ¯ Dawid ¯ Oleg czern. ¯ Swiatos=.
girdil ˘ ang. girdle. Lit. Girdello 1283–1284. 10776 ¯ Jaros=aw M'dry †1054,
Girej ]˚Mazur. ltpsc Girej, Kirej\ – geri, 7. G. kij. †1172, “Gjurgiewicz“ †1170 ]/ona †1154\
EI; w j. tur. cz=on o znaczeniu& przeszkadza:, ¯ Jurij Do=gorukij †1157,
powstrzymywa:; ty=; t=o; przypomnienie; pod- 8. G. †1177 reza<. ]zi": Mstis=. †1176 ¯ Andrei
pora, podstawa; geri`& do ty=u, z powrotem, w Bogolub. †1174\ ¯ Rostis=. ¯ Jaros=. murom.
kierunku odwrotnym; †1129 ¯ Swiatos=. †1076 ¯ Jar. M'dry †1054,
Azi-Girej 6973 ]1465\, 0001-31.1-110 9. G. ¯ Swiatos=aw ¯ Oleg czernihow. 1097–
Min-Girej 7078 ]1570\. 0001-31.1-140 †1115 ¯ Swiatos=aw ¯ Jaros=aw M'dry †1054,
Dewlet-Kirej 7079 ]1571\. 0001-31.1-140 10. G. Peres=awicz, po kt[rym wdowa Anastasja
Girge< ]s=aw. Girgen;$\ – chan po=owiecki, wy- ]c. Jaropo=ka Izas=awicza zabitego 1087\ – /y=a
da= 1107 sw' wnuczk" za syna Olega }†1115|, s. lat 40 ]czyt. wiele\, zmar=a 1166,
Izas=awa, wn. Jaros=awa M'drego †1054. 0448- 11. G. ¯ Jurij Do=gorukij †1157 ¯ W=ad. Monom.
00-176 z odsy=k' do 0001-01-272, w rzecz. 283. †1125 ¯ Wsewo=od †1093; knia{ kijowski po
gis ]holend., staronord. geta\ – domy>la: si" czego, usuni"ciu 6678 ]1170\ Mstis=awa Izas=awicza,
z(od-gadywa:. 12. G. do spo=u z bratem Konstantinem ¯ Wo=o-
gisten ]holend.\ – ferment(acja; ang. gist – dimir, zabili brata Izas=awa i 5-ciu stryjecznych
g=[wny punkt. Lit. Gistany. braci, w ˚Rezaniu, 1218.07.20, w tym Gleba,
glap ]isl.\ – 1. omani:, oszuka:, 2. uwie>:. 13. G. Zeremiejewicz 1223, 0001-02-750
Gleb ]s=aw.-ros.-lit., 1430–1450& Gleb/=/;, Hleb\ 14. G. z Ko=omny, zabity dwukrotnie& w czasie
– s=owo bu=garskiego pochodzenia; uczty w Rezaniu, 1218.07.20, i w czasie najazdu
Belg czytany wspak. Batego 1237.12, w Powie>ci o “razorenji” ]zburze-
Gleb – liczne osoby nosz'ce to imi", w tym & niu, zruinowaniu\ Razani Batyem, ˚Reza<;
1. S=aw. Gl≠b – Borys i Gleb, synowie W=odzi- Gleb ¯ Igor z Rezania ¯ Gleb ¯ Rostis=aw,
mierza Wielkiego i “bu=garki”, zabici 1015; 15. G. Borisowicz zabity przez Tatar[w, w Tor/-
Boris †1015.07.24, Gleb †1015.09.05& ku, 1237.03.05, w dzie< >w. Kanona, w >rod"
Borys& m≠sœca iuliœ v= 24 den;, pre'e 9 czwartego tygodnia postu ]w=a>ciwie zim' 1236
kaland= avgusta, Gleb& m≠sœca sentœbrœ kalend. julia<skiego\,
v= 5 den;, v= poned≠l;nik=. Wg Mazuri<- 16. G. †1278 ¯ Rostis=aw Czermny ¯ Mstis=aw ¯
skiego latopisu w 1023, z b="dem 8 lat..., styl Dawid; ze Smole<ska, po kt[rym Smole<skiem
«od pocz'tku >wiata» 5508 uproszczony do w=ada= jego brat – Theodor Rostis=awicz, po
5500, po 1700 r., z przej>ciem na «od narodzenia Teodorze – Aleksander Glebowicz †1313, po
Chrystusa». Aleksandrze – jego syn, Iwan Aleksandrowicz.
Borys – knia{ Rostowa, Gleb – Muromu, zabity Gli<sk, Hli<sk ]pol.-ukr.\ – dzi> Romny n(rz. Su=a.
nasadzonymi wojami Swiatopo=ka ]kniazia glistynk ]s=aw. glistink=\ – koral.
pi<skiego, a po >mierci swego ojca – tak/e g=ago= ]s=aw. glagol=\ – czasownik ˘ g=agolica.
kijowskiego\. g=agolica ]s=aw.\ – nazwa s=awia<skiego alfabetu,
Borys zamordowany w L’tie - L;t≠, SE od nadana mu p[{niej, po pojawieniu si" pisma.
Kijowa, a Gleb zabity na statku, przy uj>ciu rz. Litery g=agolicy bardziej z=o/one od ˚cyrylicy.
Smiadny k(Smole<ska, w drodze do Kijowa. W zestawieniu z cyrylic' – g=agolica by=a chao-
Mordu no/em dokona= Torczin ]T=rhin=\ na sem kszta=t[w, gdy cyrylica przedstawia=a my>l.
polecenia ˚Horasera ]Gorœs≠r=\. Cia=o z=o/o W cyrylicy znaki oparte – g=[wnie – na liniach
-ne w Wyszegorodzie, pogrzebane w ziemi, przy pionowych, ='czonych u g[ry, w >rodku, i u do=u
Borysie, w cerkwi >w. Wasyla, poziomymi i uko>nymi kreskami, oraz budowane
2. G. ¯ Swiatos=aw ¯ Jaros=aw M'dry †1054; na kszta=cie ko=a; wszystkie znaki ustawione w
zabity 6587 ]1079\, wygnany 6572 ]1072\ z lini", szereg, tj. tej samej wielko>ci – element
Tmutarakanu przez Rostis=awa W=adimirowi- obcy g=agolicy. Ujemn' stron' rozwi'zania cyry-
cza, innego wnuka Jaros=awa M'drego; 6573 licy – litery mo/na =atwo pomyli:, jedna z drug',
Rostis=awa usun'= z kolei Swiatos=aw – ojciec zw=aszcza przy r"cznym, troszk" niestarannym,
Gleba, osadzaj'c syna w Tmutarakanie; usuni"- niedba=ym, pisaniu, lub z=ej jako>ci odbitki, i
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
sporadycznie prowadzi to do nieporozumie<& 55° 05* 24° 05* Prieszgo=a, Prießgala
np. liter" «n» z «p», gr[d zdobyty koniem czy 55° 58* 24° 47* Ramongole, Ramongaliai
kopiem – ko<mi, czy kopaniem; konnic' ]z 55° 30* 24° 18* Remigo=a, Ramygala
zaskoczenia\, czy podkopem$ ˚Akun ˘ Jakup. 55° 02* 24° 47* Stawarygo=a, Stavarygala
Nie ma jednostronnych rozwi'za< – o samych 55° 48* 24° 40* Tyltagole, Tiltagalia
zaletach, lub samych wadach. 55° 50* 23° 16* Wajsznogo=a, Vaikßnegala
Na Rusi pami'tki g. nie starsze od ko<ca 10 w., 55° 07* 23° 58* Wendzigo=a, Vend≈iogala
w Morawii i Macedonii – znaczn' popularno>: w 55° 27* 22° 22* Witogo=a, Vytogala
10–11 w., u Chorwat[w – od ko<ca 12 w. 55° 43* 26° 28* Zemgole, Zemgale
Istnieje hipoteza /e w osnowie g=agolicy le/y 55° 26* 22° 42* ?emigo=a, ?emygala
grecki skoropis tj. greckie pismo minokulne ¯ Gomel n(rz. So/ ¯ isl. gamall, ˚Gomo= OE.
gr. Minos – 1. legendarny kr[l Krety, syn Zeusa Gomo=, Gomoll ]isl. gamall, gömul\ – stary,
i Europy, kt[ry po >mierci sta= si" jednym z w s=aw. cyrylicy goth. Gomo= pod 6453 r.
trzech s"dzi[w zmar=ych, do spo=u z Aeakusem Gordius – imi" kilku kr[l[w staro/ytnej Frygii
i Rhadamanthusem, 2. jego wnuk, dla kt[rego ]w centralnej Anatolii, dzi> w granicach Turcji\;
Daedalus zbudowa= labirynt na Krecie. Gordius ]hard, GH, OA ^ twardy, surowy, sro-
W mej opinii, w g=agolicy tyle podobie<stwa do gi, ostry ˘ harden, za(hartowany\ ˘ Gordion
znak[w greckich, co w kszta=tach gotyckich ru- ]stolica Frygii\ ˘ w"ze= gordyjski, przeci"ty przez
n[w do afabetu =aci<skiego; szcz'tki kszta=t[w Aleksandra Wielkiego 356–†323 B.C.\;
w obu wypadkach. hard – s=owotw. pokr. pol. hardy, ros. gordyj;
gniezdo ]s=aw. gnezdo\ – gniazdo; czes. hnizdo, Frygi mog' mie: nik=y zwi'zek ze S=awianami,
hnizditi, lit. lizdas NL, pokr. gr., anglosas. i >re- s'dz'c po ich pochodzeniu z Ba=kan, i kurhanach
dniow. ang. nest; SZ, TD; =ac. nidus. ze step[w; gordyj jednak prawdop. pozosta=o>:
gniazdo – 1. ptasie, 2. ga='{ rodu szlacheckiego po Waregach, rodem z Niemiec, a ci z Anatolii,
zwi'zana z uznawanym jeszcze pokrewie<- wg mego mniemania, os'du, ˚Frygia.
stwem; gniezdnik – cz=onek tej ga="zi rodu, wg gospoda ]wo=.\ – zarz'd grodu, zesp[= os[b ma-
S=ownika staropolskiego, tom II, 1955–1959. j'cych piecz" nad grodem ˘ pol. gospodarz
Wsewo=od £ Bolßoe Gniezdo ]Wielkie Gniazdo\ ]w=a>ciciel zagrody\, gospodarowa: ]zarz'dza:,
†1212 – dziadkiem Aleksandra Newskiego. wydawa: dyspozycje\, ale gospoda ]jad=odajnia\
Gniezdno, dzi> Gniezno – pierwszy o>rodek i gospoda ]dawniej& mieszkanie, stancja, kwatera
w=adzy Polan, prawdop. plemienia znad Dniepru na kr[tki pobyt\ ¯ go>: ˘ u-go>ci: ]poda: na st[=,
i So/a ]˚Polska\. nakarmi:, pocz"stowa:\.
Gniazdo cnoty – Bartosza Paprockiego, 1578. gost – dusza, duch, demon; anglosas. gast, g≤st,
god=o ]pol.\ – 1. umowny krzyk, wo=anie goni'cych >redniow. ang. goste, goost ˘ ang. ghost;
przest"pc" lub has=o wzywaj'ce do gonienia, lit. Gasztolt; imiona& Dobrogost, Radogost.
2. rycerskie zawo=anie rodowe, 3. herb, znak gost ]s=aw. gost=\ – trasa, droga, trakt ˘
rozpoznawczy; termin u/ywany w heraldyce. ukr. Hostynne ]Go>ci<czyk\, pol. Gostynin, Za-
gold ]dun.\ – nieurodzajny, ja=owy. wichost ]trasa nadwi>la<ska\ ˘ zawi ]za, przy,
Gr[d Goldynga ]˚dynga\. obok Wis=y\ % chost ]gost\, ˚za`, oraz go>ciniec,
`go=a ]dun.-lit.\ – go, ga, =a ]woda\, la ]ziemia\; go>cinno>:, go>:, go>cie ]kupcy\.
Bejsago=a, Betygo=a, Birjago=a, Diewogo=a, Pod r. 6453& My ot roda Ruskago s=y i gost’e ]My
Gimbogo=a, Latwygo=a, Mejszago=a, Natigo=a, ruskiego rodu pos=y i ‘go>cie’\; spisany traktat o
H(Ojrago=a ]Ejrago=a OE\, Ramongo=a, tre>ci kupieckiej – zasady obop[lnego traktowa-
Remigo=a, Stawarygo=a, Tarnogo=a, Tyltago=a, nia si" i rozstrzygania spraw spornych.
Wajsznogo=a, Wendzigo=a, Witogo=a, i ?emigo=a Gostini ]=ot.\ – mjsc. przy szlaku nad Dwin'.
– ziemie, grody, i miejscowo>ci w Litwie i ?mudzi. Gostomys= ]˚Mazur. ltpsc Gostomysl\ –
`go=a ¯ gr. gaia ]ziemia\, po` ¯ gr. potami. wymys= pobo/nego mnicha, pisz'cego Mazurin-
55° 43* 23° 38* Bejsago=a, Baisogaliai skij letopisec, w Moskwie, 1683–1691(92;
55° 22* 23° 22* Betygo=a, Betygala wg zachcianki autora latopisu, Gostomys= –
55° 55* 23° 50* Birjago=a, Birjagala “starszy” ]rang'\ rodu S=awian ]Nowogrodu
54° 57* 23° 41* Dziewogo=a, Dievogala Wielkiego\ wys=a= swych pos=[w za morze – ci
1 km ESE od Zapyszek sprowadzili “kniazia wielkiego o imieniu Rurik,
54° 50* 23° 45* Dziewogo=a, Dievogala rodu ˚Augusta”, roku 6370 ]870 A.D.\, ˚chrze-
11 km SW od Kowna, >cijanie, Ruryk.
55° 44* 23° 40* Gimbogo=a, Gimbogala Gostynin ]pol., wo=. do Gostynina – ko Gostino-
56° 10* 25° 03* Latwygo=a, Latvygale mou\ – gr[d zdobyty ]i obrabowany\ Rusi', w
54° 52* 25° 04* Mejszago=a, Maißiogala Ipat. ltpsi pod 1281 r. ...miloe m≠sto Bole-
55° 56* 25° 21* Natigale, Natygale slavle. ˚zaborole.
55° 16* 23° 28* H(Ojrago=a, Ejrago=a OE go>: ]s=aw. gost;\ – 1. kupiec ¯ ˚gost – go>ci-
Ariogala n(Dubiss' niec, trasa, droga; mjsc. Hostynne, Gostynin
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
wymieniony pod 1281 ]6789\& ko Gostinomou. =ac. mons, montis ˘ starofranc. montaigne ˘ >re-
2. obcy w domu, z wizyt'; osoba zabawiana, dniow. ang. monteyne, montaine ˘ ang. mountain;
przyj"ta w domu lub przy stole innej, T˚Ç; ¯ germ. berg, ros. gora-gora;
staronord. gestr ˘ germ. gast ˘ anglosas. giest ˘ nie zamierza=em zamieszcza: tu nazw pospo-
>redniow. ang. gest, giste, gust ˘ ang. guest. litych, z wyj'tkiem wody i ziemi, kt[rych elementy
Got, gocki, gotycki ]pol.\, gr. Gothoi, anglosas. wesz=y w setki nazw geograficznych, p[{niej
Gotan, p[{no=ac. Gothi ˘ l.mn. Gutans lub doszed= «las», w ko<cu okaza=o si", /e i «g[ra»
Gut]thiuda\, podaje s=ownik Webstera, cz=onek ma liczne, bardzo r[/ni'ce si" od siebie, zg=oski&
germa<skiego szczepu dokonuj'cego inwazji i che=m, cho=m, kulm OE, ChK, L+
podbijaj'cy Rzymskie Imperium ]Cesarstwo\ w ¯ =ac. culmen, culminis ]szczyt\,
3-cim, 4-tym, i 5-tym wieku; patrz tak/e Ostrogoth, raj, ram, rom OA, kopa, mogi=a, wiec, wiecz;
Visigoth ]bo o nich rzecz\. nazwy geograficzne& pol. Rajgr[d, Zakopane,
Nie mog" oprze: si" wra/eniu& Got ¯ b [ g; goth. Che=mno ]germ. Kulm\, Che=m, ros. Cho=m,
guth, isl. guƒ, germ. gott, anglosas. i >redniow. ang. lit. Rambin, Rombinus, ˚wzniesienie.
god, szw. gud. Grabowiec ]wo=. Grabovec 1268\ – mjsc. opodal
Got]t\  Goth ^ Guƒ  God; TTHD. rz. Wolica ¯ grab(o % wiec ]g[ra\.
Liczne nazwy w Litwie z przed(przy-rostkiem gud& graf ]niem.-s=aw.\ – pisarz, woj.; pol. hrabia, ˚ipat.
Gud, Guda, Gudajcie, Gudy, Gudele, Gudaliszki, Ltpsc wlkogo knzstwa Lit. i ?m. – Spisok grafa
Gudgallen, Gudyszki, Gudowo, Gudziuny. Krasinskago(Raczinskago ]ok. 1480÷1515\. R[d
A. Br¥ckner, 1927, utrzymuje, /e Got – dzielny, Sapieh[w pisarzami kr[lewskimi.
{r[d=a nie podaje, a gude – las w j. pruskim Graf ¯ gr. graphein ]pisa:\, grafstvo-grafstwo
}zagajniki i gaje obiektem kultu bog[w – J.D.|. ]hrabstwo, wojew[dztwo, ang. county\; grafit,
Powie>: wrem. let, pisana po 1110 r., pisz'c o grafika i inne;
zaproszeniu Ruryka “zza morza”, 864 r., wyra{nie germ. landgraf, landgrave ]wojewoda\.
odr[/nia Warego-Russ[w& „...jako /e drudzy zw' gramota ]s=aw.\ – traktat, dzie=o, dokument,
si" Swenami }Szwedami|, drudzy Urmanami pismo, zapisy, akt prawny, listy, przymierze;
}Norwegami|, Anglami, drudzy Gotami }Ostro` gramotnyj – pi>mienny, kto>, kto mo/e czyta:
i Wizygotami|, tak i ci }Warago-Ru>|. ˚Gotycki i pisa: ¯ gr. grammatike.
brzeg, obilie, rudy, Waregi ¯ Bawar % regi. granica ]pol.\ ¯ gra<; «granicy» s=owotw[rczo
Gotteswerder ]germ.\ – k"pa Boga; wyspa na pokr. «kraniec»; «s(kraj», «kromka» tak/e nale/'
Niemnie, kt[r' Litwini zwali ˚Wyrgalle, 3 km do «granicy» i wo=.-ukr. «ukraj»;
poni/ej Kowna ]w d[= Niemna\, 1,5 km poni/ej starogerm. wy/yn bord ]margines\ ˘ starofranc.
uj>cia rz. Neris; border ˘ bordure ˘ ang. border, ros. granica>
w 1369 Krzy/acy napadli na budowniczych kraj> kajma, kromka> bord[r;
poga<skiego zamku, zburzyli pocz"te roboty, =ac. marca ˘ anglosas. mearc, >redniow. ang. marke,
zabrali materia= i u/yli go do swej twierdzy st'd merke, ang. mark ˘ Denmark;
Gotteswerder zwanej ]Gotiswerder in vulgari\. mark ˘ starofranc. marche ˘ >redniow. ang. march;
Budow" zako<czono w pi": miesi"cy, na Zielone =ac. marca ˘ marchensis ˘ starofranc. marchis
Íwi'tki. Pierwszym jej komturem by= Kuno z ˘ >redniow. ang. markis ˘ ang. marquis ]prefekt
Hattesteinu; dwudziestu rycerzy, 40 konnicy i nadgranicznego grodu\;
znaczny oddzia= =ucznik[w do obrony; opatrzona w staro/ytno>ci granice zasi"giem w[d;
na rok ca=y w /ywno>:. 0165-01-213, N. 440 • ludno>: /y=a wzd=u/ rzek, i tak te/ j' t"piono
Gotycki brzeg, Gocki brzeg, Gothiscandza – – najazdami wzd=u/ rzek, ciek[w i potok[w;
1. p=d. brzeg Ba=tyku, od po=. VI w. do Íred- • bili si" na granicach& Mendoug z Tatarami –
niowiecza& P=n. Niemcy, Dania i p=d. cypel Mogilna 1258, Wo=yniacy z Lachami – “Wrota”
Skandynawii, tak/e Holandia; 1268, Wojn 1283, Dowmont – pogo<, 1266,
2. Riga ]port w +otwie\, wyspa Rügen ]W od • do granic p"dzono pokonanych wrog[w
uj>cia Odry, pol. Rugia\, Sverige ]Szwecja\ ¯ ]Rusini – Lach[w do rzeki Wieprz,
>redniow. ang. riggen ]brzeg\. Litwin[w – do rzeki Szczara\,
gowenije, welikoje Gowenije – wielki post; • przy granicach spotykali si" w=adcy dla pro-
przygotowanie do przyj"cia >w. Sakramentu wadzenia rozm[w, uk=ad[w ]W=adimir Mono-
poprzez post ¯ govet;-gowet’ ]po>ci:\. mach †1125, z Lachami – w Sutejsku, Leszek
gøre ]dun.\ – czyni:, robi:. Lit. Nagorø 1413. Bia=y – c[rk" Salome" do Spisza, 1214\,
Gozd[w, Gozdawa ¯ Jan Go{d{ z Gdeszyna • na granicy do='cza=y wojska dla wsp[lnego
1439; Wigand z Gdeszyna, syn Go{dzia, chor'- celu wyprawy, np. 1219, przed bitw' nad Ka=k',
/y be=ski, lokowa= miasto Gozdawa w Ziemi Po=owcy doci'gn"li do si= Rusi.
Che=mskiej, dnia 22 grudnia 1548. cho: termin «granica» nie by= u/ywany – przebieg
g[ra ]pol.\ – wznosz'ca si" wysoko ponad oto- akcji wskazuje, gdzie one by=y;
czenie wynios=o>: terenu, powsta=a w czasach nazwy zawieraj'ce w sobie «granic"»&
formowania si" skorupy ziemskiej; • bier ¯ s=aw. biereg ]brzeg\,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
• brze& Zabrze ¯ za ]przy, obok\ ˚za`, teren p=aski lub wkl"s=y u szczytu;
• brzeg& Brzeg, Brzesko ¯ ko ]do\, Ko=obrzeg wo=. horodyszcze, czes. hradisko.
¯ ko=o ]woda\; Do najwi"kszych i najbardziej uwagi godnych
• berest ^ brest ^ brze>:& Berestowo k(Kijowa, nale/' grodziska na ostrowie ]wyspie\ jez. Led-
Brze>: Lit. n(rz. Bug, Brze>: Kujawski, Brzo- nicy, horodyszcze Kry=osza<skie nad Dniestrem
stowica na granicy polsko-litewskiej, ]k(Halicza\, horodyszcze w Bilczu Z=otym te/
• `czyn – dziel, dzia= ]czego>, np. wodny\& n(Dniestrem, a w Czechach hradisko pod
Drohiczyn, Korczyn, Kra>niczyn, Mi'czyn, Obrzanami n(rz. Íwitaw'.
Niemczyn, Skryhiczyn, Str"czyn, Torczyn, Z czasem, na miejscu grodzisk wznoszono gr[d
Wereszczyn, Wo/uczyn, Zbuczyn, ?yczyn, lub zamek, a osada z biegiem czasu przekszta=-
• rog, r[g& Ostrog ¯ ost ]wsch[d\, Rog[w, ca=a si" w miasto. 0065-00-55
Ostrogo/sk, Kriwoj Rog, Taganrog, gr[b ]pol.\ – mogi=a, miejsce wiecznego spoczynku,
˚Porogi ]pogranicze\ ¯ po ]przy\ % rogi, wykop w ziemi w kt[rym pogrzebane jest cia=o
• rubie/, rubiesz& rz. Trubie/, Hrubiesz[w, zmar=ego, gr[b ^ grab, Ø^A, to/same ang. grave,
• z& Zlin, Be=z ]be= – woda\, Zwadnik ]wada – dzia= celt. BW,V. Baz' grafan ]kopa:\, germ. grabe,
wodny\ Zwir ]nazwy 4-ch potok[w\, Zwole< starofryz. gref, anglosas. gr≤f, >redniow. ang. graf,
]wola, len – ziemia\, Zwolaki, Zwolno, i inne, grave. Gr[b ]^ grab\ – garb, pokr. ros. ˚cho=m
tak/e pospolite& zr'b ¯ z % r'b ¯ rub]ie/\; i anglosas. holm ]wyspa\ ¯ staronord. holmr; pol.
nazwiska& Biernacki, Markowski ¯ mark % kow grobla; ˚kurhan.
]las\ % ski, Rogowski. gr[d ]pol.\ – strze/ona spo=eczno>: ludzka;
Grauden ]germ.\ – pustynia le>na ˘ Pograuden, dos=. parkan, palisada, ostrok[= ˘ grodzi: ]sta-
Graudenz ]pol. Grudzi'dz\; s=aw-germ. U ˘ pol. Å, wia: p=ot, przeszkod"\, zagroda ¯ za % groda ]za
´ ]˚polski j"zyk\, grud ˘ gr'd, pol. gr'dy& p=otem& dom wiejski z podw[rkiem i budynkami
1. las li>ciasty lub mieszany, z przewag' grab[w, gosp.\, prze-groda(dzia=, grodzi: ]od(dzieli:\.
czasem tak/e d"b[w i >wierk[w, rosn'cy na Gr[d otoczony by= rowem i wa=em; za wa=em
wilgotnych, g=[wnie gliniastych glebach, sta=y >ciany, zwane zwykle grodem, na >cianach,
2. ='ka lub pastwisko wysoko po=o/one na od wewn'trz, sta=y zaborola – daszki chroni'ce
stokach lub pobrze/ach dolin. obro<c[w przed pociskami oblegaj'cych, sta=y
grav ]dun.\ – d[= ]w ziemi\, wyb[j ]na drodze\, tak/e rusztowania i pomosty z kt[rych broni'cy
jama, piek=o, pu=apka, potrzask, sid=a, wilczy si" strzelali do napastnik[w, zrzucali kamienie
d[=. Lit. Graws, ok. 1245 ˘ Grau/a. na nich, k=ody i wrz'tek, czasem polewali go-
gra/danka – alfabet cerk.-s=awia<skiej cyrylicy r'c' smo='. Dlatego dla oblegaj'cych g=[wnym
poddany reformie w 1711 roku, dla >wieckich zadaniem by=o zbi: zaborola ze >cian.
“grodzia<skich” cel[w, u/ywany do dzi>, tak/e W obr"bie grodu sta=y chaty w rz'd ustawione.
przez Bu=gar[w i Serb[w, ˚cyrylica. W centrum grodu by= dziedziniec ¯ dzieci ]dzie-
Grecja, Grek ]pol.\, gr. Graikos, =ac. Graecus, ciniec\ – plac otoczony budynkami, najbardziej
staroang. Greca, anglosas. i >redniow. ang. Grec, bezpieczne miejsce, za> w pobli/u by= wewn"trz
Crec. W mej opinii nazwa Grecja od p=ywak[w -ny gr[d, otoczony ostroko=em ]tynem\.
pochodzi, tak “panta rei” ]wszystko p=ynie\, st'd i Gr[d po=o/ony by= cz"sto w mniej dost"pnym
s=aw. reka, lub odkrywc[w, heureka# Europa# miejscu, jak zakole rzeki lub wzniesienie terenu.
Gregorius ]=ac.\ – czuwaj'cy, str[/; imi" papie/y; Podstaw' s=owotw[rcz' gora ]g[ra\, analogia&
gr. Gregorios, =ac. Gregorius, franc. Gregoire, berg ]g[ra\  burg ]gr[d\ ˘ gorod ˘ skr. grad
niem. i skand. Gregor, ital. i hiszp. Gregorio, OA; s=aw. d ^ ang. th ]zaimek okre>l.\;
ang. Gregory ]vigilant, watchman, hence\, pol. grodza, za(o-grodzi:, gr[dek, grodzisk(o,
pol. Grzegorz, s=aw. Grigorij-Grigorij, s=aw.-wo=. gorod, czes. hrad, pokr. dun. gard ]gr[d
zdrobn. Griwa-Grisza. ˘ grad ˘ gard; Ø^A, `rad ˘ `ard\ –
gridnica ]s=aw. gridnica\ – pomieszczenie dla 1. u(chroni:, u(pilnowa:, u(strzec, os=ania:,
dru/yny kniazia; termin u/yty w Powie>ci o bitwie 2. warta, konw[j, os=ona, ochrona;
na Lipicy 1216, kwietnia 21, w czwartek, drugiego Stargard ]Szczeci<ski\, Starogard ]Gda<ski\,
tygodnia “po Paschie” ]po Po>cie\. Bia=ogard, na Pomorzu. Zg=oski «grodu»& gard,
grim ]germ. grimm\ – 1. ponury, okrutny; grad, gr[d, dzia=, `czyn ]Debre`, Drohi`\.
2. za/arto>:, zapalczywo>:, zawzi"to>:. Grunwald ]niem. gr¥n % Wald\ – las zielony;
W s=awia<skiej cyrylicy goth. Grim 941. franc. vert, ang. green(wood, holend. groen;
grim ]staro` i >redniow. ang. grimm\ – bitwa pod Grunwaldem, znana tak/e jako pod
1. srogi, dziki, 2. wydawa: g=o>ny d{wi"k, Tannenbergiem, w niej po='czone wojska polsko-
hucze:, rycze: ze z=o>ci'. litewskie pokona=y Zakonu, 15 lipca 1410.
W cyrylicy goth. Grim 941 r. Ze strony krzy/ackiej by=o 51 chor'gwi, co czy-
grodzisko ]pol.\ – konstrukcje kamienno-ziemne ni=o 16 tys. koni, polskich chor'gwi by=o 52, w sile
wznosz'ce si" na naturalnych wynios=o>ciach, 15,6 tys. koni, litewsko-ruskich – 40 chor'gwi,
tak/e nad brzegami rzek, lub na wyspach, gdy czyli 8 tys. koni, wspomaganych przez niewielki
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
oddzia= Tatar[w, oraz posi=ki czeskie pod wodz' czas[w ]1997\ u/ywaj' wszystkich mo/liwych
Jana ?i/ki z Trocnowa. 0065-00-182, 183 synonim[w fa=szu, tylko nie katolicyzmu, chc'c
Grunau ]germ.\ – pol. Zieleni[w; wzmocni: przynale/no>: Halicza do Rusi – nie
¯ gr¥n ]ziele<\ % au ]`[w, `aw – woda\; by=o konfliktu wiary, jedynie sp[r o w=adz",
1. miejscowo>: pomi"dzy Heiligenbeil ] pol. w wiekach >rednich, gdy wiara dominowa=a i
Mamonowo\ a Braunsberg ]pol. Braniewo\, w regulowa=a /ycie; gr[d zniszczony zim' 1240
p=n. Prusach; ok. 6 km NE od Braniewa, 15 najazdem Tatar[w – straci= na znaczeniu,
km S od Balgi n(Ba=tykiem, dzi> na granicy 2. H. Merski ¯ Meria ]nazwa plemienia\, 1238, w
Polska-Rosja; Kostromskiej ob=asti, 108 km NE od Kostromy;
2. krzy/acki kronikarz, imi" odmiejscowe. ¯ hale ]wysoczyzna, wy/yna, podg[rze\ ˘ wiatr
Grzegorz ]pol.\ ˚Gregorius ]czuwaj'cy, str[/\. halny, Galicja; licz ¯ lik ]ciek\.
GUD ]szumer.\ – w[=, byk silny. Halicz nad Dniestrem; w roku 1292 mia= by:
gud ]szw.\ – b[g; goth. guth, isl. guƒ ]guth\ ˘ wydany w Haliczu list Lwa Dani=owicza, “w
germ. gott, ang. god. Lit. Gudele ]Gudeliai – miesi'cu Oktobrze” nadaj'cy te same prawa
znakomita wi"kszo>: nazw\, Gudziuny, Gudy, metropolicie, w nim&
Gudziai, Ligudy, itp., wszystkich nazw ok. 100 ª...in presentia venerabilis Metropolitea Haliciensis
na Litwie, ˚b[g. Josephi de Krylos, Andreae Ducis Jaroslawicz, Ducis
Gundram ]germ.\ – gun ]wojna\ % dram Wasko et aliorum plurimorum fide dignorum.º Itd.
¯ gr. dran ]czyni:, robi:\; 0165-01-135, nr 258
rycerz Gundram poleg=y w bitwie 1303. W 1301 inny dokument, zako<czony&
Gunhild, Gunhilda – wojna ˘ >redniow. ang. gunne, ªWydali>my i przypiecz"towali>my list nasz obec-
gonne ˘ ang. gun ]bro< palna& dzia=o, strzelba, ny w Haliczu, we czwartek, dnia 8 miesi'ca Marca
karabin, rewolwer\. 6809 ]1301\. Przy tym byli& Metropolita kijowski
Gunnar ]staronord. gunnarr\ – bitny; Cyprjan, w=adyka przemy>lski Hilarjon, ksi'/"
¯ guthr ˘ isl. gunnr ]wojna, bitwa\; Andrzej Jaros=awicz, pan Wasko i mn[stwo
w s=aw. cyrylicy goth. Gunastr pod 6453 r. innych bojar. Pisarz Zachariasz Wychot.º
Gurij Samon ]˚Mazur. ltpsc Gurij Samon\ – =ac. Chodyniecki – Historia Lwowa, str. 335, m[wi,
gurgitare ]zala:, zatopi: ¯ gurges ]wir, vortex\ % /e orygina= znajduje si" w skarbcu metropolital-
Samon ¯ Samos ]wyspa k(Azji Mniejszej\. nej cerkwi >w. Jerzego we Lwowie. Drukowa=
Had/i-bej ]tatar.\ – pierwotna nazwa Odessy Karamzin w Historii, t. IV, nota 203, str. 129, po
nad Morzem Czarnym; 0065-00-194 rusku, ale ma za podejrzan'. Eugeniusz metro-
had/, ang. hadj, arab. had/d/ ¯ had/d/a, jest polita, nie chce ca=kiem odrzuca:, ile zgodn' z
nazw' arabsk', wyprawi: si" na pielgrzymk" duchem czasu co do tre>ci.
– podr[/ do Mekki kt[r' ka/dy muzu=manin Podejrzenia s' uzasadnione&
powinien wykona: nie mniej ni/ jeden raz; • tre>: ich w j. =ac., gdy Ru> pisa=a cyrylic'
had/i, ang. hadji ¯ arab. had/d/i, ang. hajji ¯ arab. ]schizma mi"dzy Ko>cio=ami w pe=ni\,
had/, ang. hajj ]arab. pielgrzym\, ˚Turcy. • staranno>: pisowni imion w=asnych, w tym
hald ]isl.\ – trzyma:, chwyci: si"; trzyma: w na- pisarz znany z imienia i nazwiska, gdy pisarz
prawie; poparcie, pomoc, podtrzymanie, pod- testamentu W=odzimierza 1289& Chodorko,
pora; ochrona, opieka. Thorhal Gamlisson ]saga • tytu=y na pocz'tku ]godno>ci, stanowiska\,
z ok. 1003–1004\, Thorhal My>liwy. gdy w[wczas pisano je po imieniu, ale mo/e
Halicarnassus ]gr.\ – staro/. miasto Caria, dzi> to by: maniera, styl t=umacza.
ruiny W od Bodrum, Turcja, SW Azji Mniejszej, W obronie prawdziwo>ci, autentyczno>ci&
nad Zat. Kerme ]pol.\, Ceramic Gulf ]ang.\, Gokova • 8 marca 1301 wypada= w czwartek ]w=a>:.\
]tur.\, Kos ]gr.\; 37° 03* N, 27° 28* E. kalend. julian. ko<cz'cego rok 24 marca,
Halicz ]wo=. Galih;\ – 1. gr[d n(rz. +ukwa, do- Fa=szerze nie byli w stanie w=a>ciwie wpisa:
p=ywem Dniestru; do 1241 r. znajdowa= si" 6 km nazw dni tygodnia na podst. kalend. wiecznego.
S od obecnego miasta, na miejscu staro/. Kry=os, Halt – ku>tyka:, kusztyka:, kule:, utyka: na nog",
na wysokim grzbiecie terenu; Kry=os-Krylos chroma:; anglosas. healt ˘ healtion, >redniow. ang.
]>wi'tynia, cerkiew wiary prawos=awnej\; haulten, halten, ang. halt;
w 1205–1240 obiekt zmaga< mi"dzy stronnic- Krzy/ak Halt von Hohenbach 1290.
twami Dani=y wo=. †1264, Leszka Bia=ego †1227, Halys, rzeka ]pol.\ – tur. Kyzy= Irmak, rzeka prze-
Andrzeja w"gierskiego 1205–†1235, i ˚Igore- p=ywaj'ca przez Pontus ]dzi> G[ry Pontyjskie\,
wicz[w rodem z Kijowa i Czernihowa n(Desn', w p=n. Turcji, z uj>ciem do M. Czarnego 80 km
130 km N od Kijowa ]trzech powieszonych E od Sinopu.
1208\; katoliccy bojarzy Halicza opierali si" Hanza ]pol.\ – w Wiekach Írednich, zwi'zek
narzucanej im w=adzy prawos=awnych, zwani niemieckich miast handlowych, jak& Frankfurt,
s' systematycznie l>ciwymi ]fa=szywymi, bo Erfurt, Augsburg, lub portowe nad Ba=tykiem&
fa=szywej wiary z zestawiemiu w prawos=awn' ¯ Berma, Lubeka, Gda<sk, Ryga. 0065-00-159
prawa, prawdziwa, s=uszna\; Rosjanie obecnych `hard, `chard ¯ 1. guard }gard| GH ]stra/nik\,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
2. germ. ¢hartuz ]mocny, silny\; Gertruda Babenberg, Margarita Babenberg,
• Eberhard 1251–1252, Ebarhard Virneburg Fridrich Hohenstaufen 1230–†1250, Leopold.
1304 ¯ eber ]dzik, kiernoz\, franc. sanglier Gertruda Babenberg /on' Romana, ma=/.
]dzika >winia\, verrat ]dzik\, ang. boar; 1252.06.27, Roman synem Dani=y wo=. †1264;
• Burhard z Hornhauzen 1254, Burchard de Heindrich Probus, ks. wroc=awski 1288–†1290.
Swanden 1289 ¯ burg` ]zamek\ % guard, Herakles ]gr.\ – Hera % kleos ]chwa=a\; 1. w grec-
• Meinhard de Quefurt 1280–1290 ¯ mein kiej mitologii& Hera – siostra i /ona Zeusa,
]m[j\ % guard; ˚Krzy/ak. 2. pod 6721 ]1216\ wo=. Irakl≠i, syn Dani=y
hav ]dun.\ – morze. Lit. Hawnul ]`nul – zero\. wo=. †1264, zmar=y w m=odym wieku ]nie ma o
hebrajski j"zyk ]‘ibhri\ – dos=. ten ]ty>\ zza ]rzeki\; nim /adnej wzmianki poza wyliczeniem syn[w\,
ang. Hebrew, staroang. i starofranc. Hebreu, Ebreu, 3. Herakles pobi= 627 perskiego cara Chosroesa
=ac. Hebraeus, gr. Hebraios, aram. ‘ebrai, hebr. ‘ibhri; ]ros. ˚Chosrowa\. Heraklius by= synem gowerno-
1. cz=onek semickich lud[w pochodz'cy od ra ]gubernatora, rz'dcy\ w Afryce, g=ow' spisku
Abrahama, Jakuba i Izaaka. We wsp[=czesnym przeciw niedo="/nemu Fokasowi ]ang. Phocas\,
znaczeniu – ?yd, kt[ry doszed= do w=adzy imperatora w Bizantium
2. staro/ytny semicki j"zyk Izraelit[w w kt[rym 602 poprzez poparcie armi. Heraklius zdoby=
pisana jest wi"kszo>: tekst[w Starego Test. Konstantynopol i poleci= Fokasa straci: 610 roku.
Hebrus ]=ac.\ – staro/. nazwa rz. Marica w Tracji. By= wy>mienitym genera=em i w ko<cu poskromi=
heilig ]niem., holend.\ – >wi"ty; dun. hellige, Awar[w, odzyska= prowincje utracone na rzecz
anglosas. halig, >redniow. ang. holie, ang. holly. Pers[w, kt[rych pot"g" – rzeczywi>cie – obali=.
Lit. Heiligenwald ]>wi"ty las\. Ale daleko wi"kszy wr[g Bizantyjskiego Imperium
Helena ]=ac.-pol.\ – pochodnia; okaza= si" w Muzu=manach, za=o/ony w>r[d
gr. Helene, =ac. Helena, franc. Helene, Elaine, ang. Arab[w przez Mohammeda ]pol. Mahometa ¯
Helen ]warianty& Ellen, Eleanor\, ital. i hiszp. Elena, starofranc.\ i kalifat[w, kt[rzy stopniowo podbili
irl. Aileen, Eileen, ros. Elena ]Elena\; Fenicj" ]ang. Ph≥enicia\, kraje przyleg=e do
Helena ¯ Wsewo=od z Be=za ¯ Mstis=aw Chrobry Eufratu, Judei, Syrii i Egiptu ]635–641\. Heraklius
†1172 i Agnieszka ¯ Izas=aw 1146–†1154, /on' zmar= 641, w>r[d jego nast"pc[w nie by=o ani
Kazimierza Sprawiedliwego †1194.05.05, kr[la jednego ksi"cia, kt[ry by=by w stanie powstrzy-
Polski ]chyba dobrze\, 0002-05-487 ma: fal" Muzu=ma<skiej inwazji. T=um. z American
lub ta sama Helena ¯ Rostis=aw Micha= †1202(06 Int’l Encyclop., has=o Byzantine.
]z b="dem, z=e pokolenie\. 0190-tablice geneal. O tym H. we Wst"pie do Powie>ci wrem. let, w
Helka ]pol.\ – ma pochodzi: od «Helena», przekazie, podaniu o Obrach ]Awarach\& ugri
z odcieniem lekcewa/enia, bez szacunku; bielii }Chozary| zasiedlili ziemi" s=awia<sk' za
w rzecz. «>wi"ta» ¯ nord. Helga, KG ˘ Olga. Iraklii cara }610–†641|, naszli ju/ na Chozdroja –
Helmold ]germ.\ ¯ helm % old; kronikarz XII w., cara perskiego }Chosroes ™ 590–zamordowany
ksi'dz w Bosau k(Plön; przyjaciel dw[ch bis- 628, z dynastii Sassanid[w, syn Hormisdasa
kup[w z Oldenburga& Vicelina †1154 i Gerolda ]Hormuzda\|. ªW tych/e czasach zjawili si"
†1163 ]Oldenburg& Dolna Saksonia, n(rz. Hunte, Obry, kt[rzy napadli na Iraklija cara i omal go
K¥stenkanal, 53° 09* N, 08° 14* E\. Za namow' nie pojmali.º – wg ˚Powie>ci wrem. let.
Gerolda napisa= Chronica Slavorum – histori" heraldyka ]pol.\ – nauka pomocnicza historii, zaj-
podboju i nawr[cenia s=awia<skich kraj[w od muj'ca si" dziejami od strony os[b w niej bior'-
czasu Karola Wielkiego Charlemagne 742–†814. cych, rozpoznawaniem i opisem herb[w.
W czasach Henryka III Lwa, z Saksonii, ksi"cia Pocz'tki literatury heraldycznej w Polsce&
Bawarii 1196–1213, kronika Helmonda mia=a Bartosz Paprocki 1575÷1584,
pierwszorz"dne znaczenie, bo pisana przez na Litwie& Maciej Stryjkowski 1570÷1582.
osob" maj'c' wyj'tkowy dost"p do wiadomo>ci. Bartosza Paprockiego&
Jego histori" kontynuowa= Abbot Arnold z Lubeki • Panosza 1575 ]˚panosza\,
]germ. Lubeck\ do roku 1209. • Gniazdo Cnoty 1578 ]˚gniezdo\, i
Kronik" wyda= Siegmund Schorkel, Frankfurt, • Herby rycerstwa polskiego 1584;
1556, najlepsza edycja J. M. Lappenberga w Macieja Stryjkowskiego&
Mon. Germ. hist. scriptores, XXI, 1869. • O pocz'tkach, dzielno>ciach, sprawach
Henryk ]pol., wo=. andrix, Indrix=, Indrix\ rycerskich i domowych s=awnego rodu
– dos=. w=adca zagrody; litewskiego, /emojdzkiego i ruskiego... itd.
staroniem. hag ]ogrodzenie\ % goth. reiks ]w=adca, ]Warszawa 1978\;
kr[l\ ˘ Haganrih, niem. Heinrich, franc. Henri, ang. ang. heraldry ]sztuka lub nauka paraj'ca si" –
Henry; tak/e zmienione ze staroniem. wy/yn He- coats of arms – herbami, i genealogiami\.
imerich dos=. pan, w=adca domu ¯ heim herb ]pol.\ – znak rodowy, b"d'cy oznak' przyna-
]dom, jako rodzina lub budynek\; =ac. Henricus, le/no>ci do stanu szlacheckiego, dziedziczony
holend. Herdrik, ital. Enrico, hiszp. Enrique; ˚ryk, w rodzie, god=o, klejnot, szlachectwo;
riks; potomni Henryka IV 1213–1215& tak/e r[d szlachecki;
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
niem. erbe ]dziedzictwo\ ¯ starofranc. i >redniow. ang. /e Herod wyda= rozkaz wymordowania wszyst-
erbe herbe }nieme H| ¯ =ac. herba ]zio=o\; kich niemowlak[w p=ci m"skiej, w Betlejem ]Beth
franc. cotte d’armes ]lekkie okrycie wierzchnie -lehem\, by w ten spos[b pozby: si" konkurenta
kryj'ce zbroj", zwykle nosz'ce znaki heraldycz do “kr[la ?yd[w” – wg ksi"gi Mateusza Nowego
-ne nosz'cego\ ˘ ang. coat of arms ]1. tarcza Testamentu, zmuszaj'c J[zefa, Mari", i niemow-
oznakowana heraldycznym wizerunkiem osoby laka Jezusa do ucieczki do Egiptu.
j' nosz'cej, 2. reprezentacja takiej tarczy\. Heroda nami"tno>ci by=y ogniste i niekontrolowa-
herbarz ]pol.\ – ksi"ga zawieraj'ca zbi[r i opis ne. Nakaza= straci: sw' /on" – Mariamne ]Mari"
herb[w wraz z genealogiami ich w=a>cicieli. Magdalen", ˚Jezus\, jej brata, dziadka i matk",
Przyj"=o si" w Polsce – niew=a>ciwie – /e to ro- i swoich syn[w od niej – zapewne pod=o/e do
dzaj zielnika, skoro =ac. herb ]zio=o\, ˚herb. legendy o nakazie wymordowania niemowlak[w
Herbert ]wo=. gerbort=\ ¯ herb % beraht ]jasny\, p=ci m"skiej, o czym uprzednio.
pokr. anglosas. beorht, bryht ]jasny\; ˚Fulda. Okrzykni"ty przez chrze>cijan “kr[lem ?yd[w”
hercuk ]wo=. gerc[k=\ – ksi'/" ¯ germ. herzog; – z jakiej to dynastii$ Jeden z licznych lapsus[w
franc. duc, starofranc, >redniow. ang i ang. prince Nowego Testamentu, ˚Biblia. Antoniusz nada=
¯ =ac. princeps ¯ primus ]pierwszy, najpierw\ % mu tytu= tetrarchy ]ang. tetrarch\ ¯ tetra` % archos,
capere ]bra:, przyjmowa:\; a nast"pnie tytu= kr[la Judei, wg American Int’l
˚Hohenstaufen ]Frederik II zabity 1250\. Encyclopedia, 1953, tom VIII, has=o Herod.
Herden, 1266 ]starobia=orus.\ – Gordon. Kr[l by= tytu=em odziedziczonym, lub obierany
Herman ]pol.\ – m'/ armi, zast"p[w; przez nar[d, a tu namiestnik narzucony narodowi
starogerm. wy/yn heri ]armia; orszak, zast"p; masa przez okupanta ]Rzymian\, i znienawidzony przez
mn[stwo; t=um\ % man ]m'/\ ˘ Hariman ˘ niem. to, ˚tetrarcha.
Hermann, ang. Herman, ros. German-Herman. Herod – imi" trzech potomk[w Heroda Wielkiego&
Hernestus ]niem.\ – mistrz krzy/acki poleg=y 1279; syna, wnuka i prawnuka&
1. gniazdo /urawia ¯ >redniow. ang. hern, heroun, syn& H. Antipas, † po 39 A.D., ¯ Herod Wielki,
heiroun ]/uraw\ % nest ]gniazdo\, wnuk& H. Agrippa I †44 A.D. – syn Aristibulusa i
2. anglosas. hyrnet, >redniow. ang. harnette, ang. Berenice, c[rki Heroda Wielkiego,
hornet, pokr. germ. hornisse ]szersze<\ % nest. prawnuk& H. Agrippa II, † ok. 94 A. D. ¯ Herod
Herod ]mi"dzynarod.\ – namiestnik rzymski w Agrippa I, ostatni z linii Heroda Wlk.
Jerozolimie. Pochodzi= z Askalonu ]ang. Asca- de Heyde – bagnista, na trz"sawiskach;
lon\, ur. ok. 74 B.C., by= drugim synem Antypatra nazwa rzeki Merieya, Aa, Goiwa, Gauja.
Idume<skiego ]staro/. nazwa Edomu; ang. Hiacynt, Hiacenty ˚Jacek, Hyakinthos.
Antipater the Idumean\, kt[ry – b"d'c prokura- Hittite ]ang.\ – szczep z Azji Mniejszej i Syrii,
torem Judei za Juliusza Caesara – mianowa= H. ok. 1650–1200 lat B.C., stolic' Hattusa ]dzi>
rz'dc' Galilei.... Bogazköy\ n(rz. Delice, ok. 100 km E od rz. Izy=
H. by= przyjacielem rzymskiego Antoniusza, i Irmak w dzisiejszej Turcji; j"zyk hittimski, ¯ hebr.
egipskiej Kleopatry – jeden z najbardziej wp=y- hittim, uznawany za indo-europejski, utrwalony
wowych os[b Rzymskiego Imperium; zwany na 25 tys. glinianych tabliczkach i wyrytych hie-
Herodem Wielkim ]ang. Herod the Great\, ˚wielki roglifach, obejmuje okres od ok. 1650 do 1200
]stary\, bo zmar= w wieku ok. 70 lat. B.C., bliski jest indyjskiemu i ira<skiemu na “fa-
Jego projekty w='czy=y rozbudow" ?ydowskiej lowym modelu” wykonanym przez Raimo Anttil"
Drugiej Íwi'tyni ]ang. the Jewish Second Tem- ]1972\, i s'siaduje bezpo>rednio z j"zykiem
ple\ w Jerozolimie, zburzon' przez Rzymian 70 tokarskim ¯ gr. Tocharia }tokaria|, z centralnej
A.D. – w dakady po jego >mierci. Azji, N od Indii.
Zmar= 4 lata przed narodzinami ˚Jezusa Chrys Archiwa Hittit[w, w dodatku, zawieraj' tabliczki
-tusa, pochowany na wzg[rzu zwanym Hero- w j"zykach luwijskim ]SW od Hittit[w, n(Morzem
dium, ok. 14–15 km S od Jerozolimy, b"d'cym Ír[dziemnym\ i palaiku ]N od Hittit[w, n(Morzem
fortyfikowanym pa=acem, z wie/yczkami obser- Czarnym\ – dwu j"zykach nale/'cych do indo-
wacyjnymi, =a{niami, nawodnionymi ogrodami europejskich.
i – dla dowodzenia – widokiem na pustynne oto- Hittyci upadli ok. 1200 B.C., Luwianie wzi"li
czenie. Grobowiec zosta= spl'drowany i zburzony g[r" w p=d. Anatoliii, i j"zyki im pokrewne, jak
przez nienawidz'cych Heroda Izraelit[w, jeszcze licyjski, do ostatnich wiek[w przed Chrystusem,
w czasach staro/ytnych, w ok. 70 po jego >mierci. a te poch=oni"te w ko<cu przez ekspansj" grec-
W kwietniu 2007, 72-letni Ehud Netzer – izraelski kich kolonist[w.
archeolog z Hebrew University ]Uniwersytetu Na podst. s=ownika Webstera 1960, i In Search of Indo-
Europeans – J. P. Mallory, 1989. S=ownik Webstera
Hebrajskiego\ w Jerozolimie – odkry= kawa=ki
okre>la przedzia= Hittit[w ok. 2000–700 lat B.C.
sarkofagu, pierwotnej d=ugo>ci 2,3 m, z ornamen-
hjord ]dun.\ – trzoda, stado; staroang. heord ˘
tami w postaci rozet i ze znamiennymi liniami.
ang. herd. Lit. Hjort, Hogort ]Hogarth\.
Herod zmar= 4 lata przed narodzinami ˚Jezusa,
hjort ]szw.\ – jele<.
nie przeszkodzi=o to autorom Biblii utrzymywa:,
Hleb ˚Gleb.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
Hli<sk, Gli<sk ]ukr.-pol.\ – dzi> Romny n(rz. Su=a. A.D.\, ˚styl& ª...wo wremja carstwa Anorija i
Hogort ]Patryjarsza 1553 Gogort\ – Hogarth; Arkadija...º 0001-31.1-27
wielki ksi'/" litewski, zabity n(rz. Dwinossa Horaser OA ]franc. harasser\ – dr"czyciel
]b="dnie& Dwina\, 1266, w czasie po>cigu za ¯ niepokoi:, dr"czy:, dokucza:, m"czy:.
wojami Dowmonta pskowskiego, ˚hjord; horda ]tatar. urdu, tur. ordu\ – ob[z; 1. szczep lub
anglosas. hogg ]wy(kastrowany\ ˘ >redniow. ang. r[d nomad[w mongolskich, st'd 2. koczownicza,
hogge ˘ ang. hog ]kastrowany wieprz hodowany w"druj'ca, przemieszczaj'ca si" grupa, lub
na mi"so\; garthr ˘ garth ˘ geard ]zagroda\. szczep, 3. t=um. mylnie w j. pol. i ros.& gromada,
Hohenlohe ]germ.\ – wysoki p=omie<; hohen banda, sfora, r[j, zagon, grupa, konnica, ˚orda
]wysoko\ % lohe ]p=on':$\ ˘ lohen ]p=on'cy\; ]Z=ota Orda ^ Z=oty Ob[z\ i or ]hors, ors – ko< ˘
hrabia bior'cy udzia= w obl"/eniu Kowna 1362. orszak\; pol. :ma ]ogromna liczba\ ¯ ros. t;ma ¯
0165-01-204, N. 424 tatar. w[dz na czele 10000 woj[w ]setnik$\.
Hohenstaufen – germa<ska rodzina ksi'/'t, Zim' 1258 ]kalend. julian.\ lub pocz. roku 1259
z kt[rej kilku cz=onk[w zasiada=o na tronie. ]kalend. gregor.\ Tatarzy Sandomierz „...ostu-
Protoplast' by= Frederik, w=a>ciciel Hohenstau- pisza. oko=o swoim gorodom. i poroky postawi-
fen, zamku w Alpach Szwabii, kt[ry – za zas=ugi sza..., itd.” ]“obst'pili” – otoczyli wok[= swoim
dla Henryka IV – otrzyma= ksi"stwo Szwabii i “grodem”, wyrzutnie kamieni...\. 0001-01-852
r"k" jego c[rki – Agnes. Jego syn – Konrad – by= „Roku 6973 naszed= bezbo/ny car Machmed
wybrany imperatorem w 1138. }Ahmed| Rusk' ziemi" ze swoj' ord'.” 0001-31.1-
Herzog Frederik II Hohenstaufen ]1215÷1250\, 110 W obu wypadkach rzecz o «obozie» i w obu
zabity w 1250, nale/a= do tego samego domu i zawiod=a wiedza pisca; czasem «orda» ]ob[z\
o nim wo=. letopisiec, za kt[rym Ipat. ltps datuj'c by=a t=umaczona, na «gr[d» w tym wypadku, a
>mier: 1252& gerc[k= bo ou'e oub;en= bys. czasem termin zostawiany& «orda».
]hercuk ju/ zabity zosta=\; ojciec Gertrudy. horod ]s=aw.-wo=.-ukr.-pol.\ ˚gr[d.
Hohenstaufen ¯ hohen ]wysoki\ ¯ Höhe ]wyso- Horodyszcze ]jak zgliszcze\ – ruiny grodu; iszcze,
ko>:; wy/yna; g[ra\ % staufen ¯ stäupen ]biczo- yszcze ¯ iszczez= ]nieistniej'cy, dos=. znikn'=\.
wa:, bi: batem, ch=osta:, smaga:; ubija:\; PF, Horod=o ]wo=. gorodlo 1287\ – gr[d n(Bugiem;
por. Babenberg ¯ berg ]g[ra\. ¯ horod ]gr[d\ % =o ]woda\.
Hohenstein ]germ.\ – hohen ]wysoki\ % stein Hospitaler ]ang.\ – cz=onek jednego z kilku dobro-
]kamie<, g=az\; Günter Hohenstein, komtur Oste- czynnych braterstw, lub militarnego zakonu w
rody, napad= 1363 na silnie osza<cowany ob[z Wiekach Írednich, z kt[rych najbardziej znany
litewski w okolicach Labune ]n(rz. Niewia/a, lit. jest the Knights Hospitalers of St. John of Jeru-
Labunai\. 0165-01-205, N. 425 salem ]Rycerze-Szpitalnicy >w. Jana Chrzciciela,
Hohenzoller ]germ.\ – wysoki celnik; z Jerozolimy\. Za=o/ony ok. 1113, w szpitalu zbu-
¯ hohen ¯ höhe % zoller ¯ zoll ]cela\ % er ]nik\; dowanym przez kupc[w z Amalfi, podczas krucjat,
anglosas. i ang. toll TZC, by: mo/e z p[{no=ac. by s=u/y: biednym i przybyszom. Raymond z
toloneum, =ac. teloneum ]urz'd celny\ ¯ gr. telo- Proven∂e ]1120–1160\ za=o/y= sie: szpitali. Gdy
nion ¯ telones ]komornik\ ¯ telos ]podatek\. zakon musia= przenie>: si" w inne strony po 1187,
Hokerland ]germ.\ – ziemia w centr. Prusach, g=. zwany odt'd Knights of Malta – Rycerze Malta<scy
grodem Ostr[da ]germ. Osterode\, granicami& i Knights of Rhodes – Rycerze z }greckiej wyspy|
na p=d. – Sasja, na zach. – Pomezania, na p=n. Rhodes; ˚Krzy/ak.
– Pogezania, na wsch. – Galindia. Hrubiesz[w ]pol.\ ¯ rubie-/(sz % `sz[w ]wody\;
Holandia ]pol.\, niem. Holländ ˘ germ. holen ]i>:, H-rubie-/(sz[w, gdzie& h – horod ]gr[d\ % rubie-/
p[j>: po co>, przynie>:, przywie{:; wzi':\; (sz ]rubie/, kraj, granica\ % sz[w ]^ =o – woda,
isl. hollendr ]l.mn., podpieraj'cy, popieraj'cy, n(rz. Huczwa\, A. Br¥ckner 1927 zamieszcza
pomagaj'cy, podtrzymuj'cy\; A. Br¥ckner 1927& – mylnie – Hrubiesz[w pod has=em gruby...
¯ holowanie. Wyraz holowanie& starofrank. halon, Gruby to b='d.
starogerm. wy/yn halon, starofranc. haler, >redniow. do Groubeweva 6763 ]1254\.
ang. halen, ang. haule ˘ haul }hol|, pol. Holender. Hry<ko ]lit-pol. 1507–1514 r.\ – szeroki u>miech,
A. Br¥ckner utrzymuje te/, /e holen ]wo=anie\, od ucha do ucha, szczerzy: z"by;
gdy =ac. calare ]przywo=anie\. anglosas. grennian, >redniow. ang. grennen, gren-
Holstein – by=e ksi"stwo ˚Danii, dzi> Schleswig nien, ang. grin, GH.
-Holstein, mi"dzy uj>ciem rz. Elbe ]+aba\ i Ba=- høj ]dun.\ – 1. g[rka, wzg[rze, pag[rek, kopiec,
tykiem; ˚Angle, pol. Szlezwik-Holsztyn; 2. wysoki, wznios=y, g=o>ny.
`ein, `ain – ksi"(kr[le-stwo, gdy `yn – ziemia. lit. Ejrago=a ¯ hojrag; pol. hojrak ]GK\.
Homel ]s=aw. Gomel;\ – gr[d n(rz. So/ u uj>cia højde ]dun.\ – wzniesienie, wy/yna, wysoko>:.
rz. Ipu: ]s=aw. Ipu†;\; ¯ gomol ]stary\ OE. Lit. ]ostr[w\ Hojd[w 1266.
Honorius ]˚Mazur. ltpsc Anorij\ – bracia Honor- Hubert ]pol.\ – ja>nie my>l'cy;
iusz i Arkadiusz – imperatorami bizantyjskimi starogerm. wy/yn hugu ]my>l, duch\ % beraht ]jasna,
395–408 A.D., w ˚Mazur. ltpscu pod 5902 ]402 promienna\ ˘ Hugubreht,

Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.


NAZWY i TERMINY
ang. Hubert, ital. Uberto, ros. Gubert-Hubert. Oleg †1115 ¯ Swiatos=aw †1076; syn kniazia
Hugo ]pol.\ – my>l'cy; starorerm. wy/yn hugu ]my>l, Czernihowa, wielki knia{ Kijowa, przepad= bez
duch\ ˘ starogerm. wy/yn Hugo, starofranc. Hue, wie>ci 6694–6698 ]1186–1190\ w wyprawie na
ang. Hugh, ros. Gugo -Gugo. Po=owc[w, zako<czonej za Donem. 0001-31.1-66
hurdel ]ang.\ – przeszkoda; staroang. ]anglosas.\ 4. I. 1151–†1202 kn. Nowogrodu Siewierskiego
hyrdel ˘ >redniow. ang. hurdel, hirdel, ang. hurdle i Czernihowa, w 1174 rozbi= po=owieckich chan[w
]przeszkoda\, holend. horde. Lit. Hurda. Kobiaka i Konczaka, ¯ Swiatos=aw;
hurken ]holend.\ – kuca:, siedzie: po turecku, Igorewicze – synowie Igora Swiatos=awicza
przycupn':. Lit. Hurko. Siewierskiego& W=adimir ¿1173–1212 ]ojciec
hval ]dun.\ – wieloryb; starogerm. hwal. Izas=awa\, Roman †1208, Swiatos=aw ¿1177
Lit. Chwal pod rokiem 6766 ]1258, w rzecz. –†1208, i Rostis=aw †1208 ]Roman, Swiat., i
1255\& w cyrylicy boevoda ix Xval=... i Si- Rost. powieszeni przez W"gr[w 1208.09\,
rvid= R[wkovih;. Sirvid= 'e outehe. a 5. Igor ¯ Gleb ¯ Rostis=aw ¯ Jaros=aw †1123 ¯
Xval= oubit=.... wierny, gdy chwal. Swiatos=aw †1123 ¯ Jaros=aw M'dry †1054;
Hyakinthos ]˚Mazur. ltpsc Iakinf, Akinf\ – Roman, knia{ Rezania 6778 ¯ Oleg ¯ Ingwar ¯
Hiacenty, Jacek; gr. hyakinthos ]hiacent, gat. Igor ¯ Gleb ¯ Rostis=aw. 0001-31.1-76
kwiatu\ ˘ hyakinthinos ˘ =ac. hyacinthinus ˘ ang. Igorewicze – 1. potomni Igora Swiatos=awicza
hyacinthine; gr. Hyakinthos ˘ =ac. Hyacinthus; Siewierskiego ]P[=nocnego ¯ siewier\ ¯ Swia-
m"czennik chrze>cija<ski. tos=aw Czermny, wlk. kn. Kijowa 1176–†1190 ¯
Iberia – 1. P[=wysep Hiszp.-Portugalski, staro/. Wsewo=od, wlk. kn. Kijowa 1139–†1146 ¯ Oleg z
=aci<ska nazwa, 2. staro/. region na Kaukazie, Czernihowa 1097–†1115 ¯ Swiatoaw †1076;
pomi"dzy Morzem Czarnym i Kaspijskim, Gruzini czterech syn[w Igora& W=adimir ¿1173–†1212,
maj' stamt'd pochodzi:, ˚Bask. Swiatos=aw ¿1177–†1208, Roman †1208, i Ros-
Idada ]˚Mazur. ltpsc Idada\ – Ida, g[ra wysoko>ci tis=aw †1208 ]Swiat., Roman i Rost. powieszeni
ok. 1750 m npm., w Azji Mniejszej, w pobli/u we wrze>niu 1208, przez W"gr[w\;
staro/. grodu Troja ]ang. Troy, lecz Trojan War matk' ich Euphrosynia ¯ Jaros=aw O>miomys=
– wojna troja<ska\. ¯ W=adimir 1169 z Dorohobu/a k(R[wnego,
idol ]s=aw. idol\ – poga<ski bo/ek; ¯ gr. eidolon; na Wo=yniu; syn Swiatos=awa – Izas=aw – z
gr. eidvz-eidos ]forma, wygl'd, obraz, pi"kno\ Trembowli, 1208;
˘ eidvlon-eidolon ]podobizna, wyobra/enie, I. bili si" o gr[d ˚Halicz n(Dniestrem; wg Rosjan
widmo, zjawa\ ˘ =ac. idolum ˘ starofranc. i >red- 1997, }prawos=awni| Igorewicze mieli by: zapro-
niow. ang. idole ˘ ang. idol ]wyobra{nia bo/ka, szeni przez }katolickich| Haliczan, by uchroni:
u/ywana jako obiekt lub przedmiot kultu; po- si" od }katolickiego| W"gra – Benedykta Bora,
ga<skie b[stwo\. zwanego +ysym. 0002-05-487
Ieremija, mnich Peczerskiego Mon. ˚Eremij. Jak by=o z zaproszeniem – nie jestem pewien,
Ieustrafij ]s=aw. Ieustrafπi\ ˚Eustachy. bo Rusini kryj' ujm" – fa=szuj' t=o. 21 sierpnia
ig ]germ.-s=aw.\ – k=u: ˘ pol.-ros. ig=a-igla, igol- 1968 wjechali do Czechos=owacji... na zapro-
ka, gockie imi" Igield 941 r. ]wulg.\, kunig szenie, by st=umi: krok w kierunku demokracji,
]kun-ig ˚pol. opie-kun – piecza, g=owa rodu\. i tak wjechaliby do Polski w 1981, gdyby nie
Ignat ]s=aw.\ ¯ Ignatios ]ognisty\; zbawienny stan wojenny – wg gen. Wojciecha
sanskr. agnis ]ogie<\ ˘ gr. Ignatios ˘ =ac. ignis; Jaruzelskiego. Mstis=aw wjecha= do Brze>cia
1237, z Tor/ka gnali ]p"dzili\ bezbo/ni Tatarzy n(Bugiem 1289, witany z rado>ci' wielk', a
drog' Seligersk' ]do jez. Seliger\ a/ do krzy/a z wdzi"czno>ci ob=o/y= Brze>cian podatkiem
Ignata, siek'c wszystkich ludzi. zwanym =owcze, na wieki, za ich bunty& ªMstis=aw
Rosjanie 1997 poja>niaj'& Ignacz-krest – wi"c pojecha= do Bere>cia, doje/d/aj'c do grodu,
uroczysko w Nowogrodzkiej ziemi. 0002-05-472 wyszli jemu grodzianie z krzy/ami, od ma=ego
Ksi'/ka ta zawiera wiele powa/nych b="d[w w sprawie do wielkiego ]doros=ego\, i przyj"li z rado>ci'
lokalizacji miejsc. wielk' swego gospodina ]pana\.º 0001-02-931, 932
Igor ]s=aw. Igor;, ubiwa Igorœ\ – Tak i Dani=o, przyby= p"dem do Halicza 1236, z
a\ Georgij ˘ Egorgij ]geeg\ ˘ Igor ]EI\, Cho=ma ]kt[rego w[wczas jeszcze nie by=o, tj. z
b\ holend. i‘voor ]ko>: s=oniowa\, ze zmian' rejonu Cho=ma\, na zaproszenie – na wie>:, /e
W ˘ G wzd=u/ kolejno>ci liter alfabetu cyrylicy& Rostis=aw wyprawi= si" na Litw" ]gr[d os=abiony\,
A, B, W, G, ˚Iwor ]Gawri=o Iworowicz\. zasta= jednak bram" zamkni"t' ]Dani=o ªpodje-
1. Igor Stary 883–913–†945 ¯ Rurik 864–†879, cha= pod gr[d i rzek= im& o m"/owie grodzcy,
2. I. †1060 ¯ Jaros=aw M'dry †1054; po >mier- dok'd chcecie cierpie: innoplemiennych...º itd.,
ci ojca otrzyma= W=odzimierz. Wo=., zatem Smo- czyli przemawia= do zamkni"tych, rzecz w[wczas
le<sk, zasiad= w Kijowie 6565 ]1057\, cz"sta\, a gdy wjecha= do< – grodzianie rzucili si"
3. 6660 ]1152 lub 1153\ Kijowianie zabili do< jak pszczo=y do matki – wg wo=. pi>ca – lizali
mieczem Igora Olgowicza, 0001-31.1-60 usta }ze strachu przed odwetem, J.D.|, bladymi
Igor Olegowicz ]ten sam\ z synami i bra:mi ¯ twarzami ]...\ i =zami w oczach. 0001-02-777
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
Igorewicz[w te/ Haliczanie zaprosili, lecz Igore- Teoretycy pr[buj' sprowadzi: wszystkie j"zyki do
wicze wyci"li w pie< zapraszaj'cych – katolickich jednego, jak niegdy> pobo/ni – wszystkie narody
bojar[w Halicza ]pi"ciuset mieli wymordowa:, do Adama i Ewy, jednej pary rodzic[w.
bardziej prawdop. ok. 50, mno/nik 10 u/yty, liczb" W mniemaniu wsp[=czesnych lingwist[w& j"zyk
i tak wielk' na tamte czasy; potwierdzenie /e kt[rego >ladowe s=ownictwo jest w j"zykach
gwa=tem byli u w=adzy\, tym zra/aj'c pozosta=ych od Indii, przez po=udniowo-zachodni' Azj", po
przy /yciu, i gdy Leszek Bia=y z W"grami osadzili kra<ce zachodniej Europy;
na stolcu w Haliczu ma=oletniego Dani=" ]bo mia= Nale/' do<& indyjski, ira<ski, arme<ski, tokarski,
7 lat\, a trzech Igorewicz[w zosta=o uj"tych, na helle<ski, illyrijski, alba<ski, italski ]roma<ski\,
pro>b" Haliczan – zostali powieszeni; Dani=" z celtycki, germa<ski, ba=tycki, i s=awia<ski.
jego matk' wyp"dzili w 1210, wg mSjp 1969& «rodzina j"zyk[w typu fleksyjne-
Igorewicze – 2. potomni Igora z Rezania ¯ Gleb; go, o wsp[lnym pochodzeniu, obejmuj'ca niemal
kilku z nich zgin"=o 1218.07.20, z polecenia wszystkie j"zyki lud[w europejskich».
Gleba W=adimirowicza – stryjecznego brata, gdy Historia “odkrycia” j"zyka indo-europejskiego
przybyli na uczt", a inni stracili /ycie w bitwach, w • Joseph Scaliger, 1540–1609.
czasie najazdu Tatar[w na kraje zaleskie 1237, • James Parsons, 1767, lekarz i cz=onek Kr[lew-
˚Ingorewicz, Reza<, skiej Elity ]Royal Society\ oraz Stowarzyszenia
oba Igory po Swiatos=awie †1076.12, w 4-tym Antykwariuszy ]Society of Antiquaries\.
stopniu pokrewie<stwa po nim ]praprawnuki\. • Sir William Jones, 1796, s"dzia g=[wny S'du
Ilarion ]s=aw. Ilarion=\ – radosny, pogodny; Najwy/szego Indii ]Chief Justice of India\, za=o-
¯ gr. hilaros ]radosny, pogodny, zadowolony\ % /yciel Royal Asiatic Society i – nie jak Parsons
on ]wielce\, ˚wielko>:; =ac. Hilarius, – akademik, kt[rego wybitno>: w sprawach
ang. Hilary, pol. Hilary, pokr. Felix ^ Szcz"sny; j"zykowych gwarantowa=a uwag" akademic-
liczne imiona cerkiewnego kleru – igumen kiego >wiata, zaprezentowa= s=ynn' rozpraw"
]Dalmacji\, episkop[w ]Ko=omny, “meglinski” – na temat kultury indyjskiej. Podczas wyk=adu, w
Megalopolis, na Peloponezie, w Grecji, 6672\ i formie nieco wi"kszej od marginesowej, Jones
metropolit[w ]Kijowa, Pskowa\& dokona= s=ynnej wypowiedzi pokrewie<stwa
1. metropilita Rusi od 6559 ]1051\, mianowany sanskrytu, antycznego j"zyka Indii do j"zyk[w
przez Jaros=awa }M'drego †1054|, europejskich&
2. mnich Peczerskiego Monasteru †¯1110. „Sanskryt, na ile on nie stary, jest wspania=' struk-
Ikeskola ]niem. Ykeskola\ – miejsce n(Dwin', tur', bardziej dok=adn' od greki, bardziej obfity od
pomi"dzy Ryg' i Ogre, 5 km w d[= rzeki od =aciny i bardziej wytworny od obu z nich; nosi do
Ogre, i 30 km w g[r" od Rygi dzi> Ikßkile; ¯ Ike obu silniejsze pokrewie<stwo w rdzeniach czasow-
% skola ¯ anglosas. scol, >redniow. ang. scole ¯ nik[w i gramatycznych formach, ni/ m[g=by by:
=ac. schola, gr. schole. wytworzony przez staro/ytnych; tak silne, /e /aden
Ilja ]s=aw. Ilœ\ – Elijasz, hebr. Elijah ]dos=. Jeho- j"zykoznawca nie m[g=by przebada: wszystkich
wa jest Bogiem\, prorok Izraela w IX w. przed trzech, bez uwierzenia, /e wszystkie one pochodz' z
Chrystusem; cerkiew >w. Ilji w Kijowie r. 6453, tj. tego samego {r[d=a, kt[re, by: mo/e, ju/ nie istnieje.
przed chrztem Rusi 988 ]lapsus Nestora\; Z podobnego powodu, chocia/ nie tak ju/ mocnego,
1. Ilja ¯ Jaros=aw M'dry †1054, wys=any przez mo/na za=o/y: /e gotycki i celtycki, jakkolwiek
ojca do Nowogrodu Wlk. w 1019(1020, w wieku wtopione w r[/ny idiom, maj' te samo pochodzenie
lat 4, zmar= tam, co sanskryt; i staroperski m[g=by by: dodany do tej
2. Ilja ¯ Szczepan, zabity 1208. 0001-02-723 samej rodziny.”
Illaria, Illiria – kraj po=o/ony na wsch. wybrze/u • Rasmus Rask, 1787–1832, i jego por[wnaniach
Morza Adriatyckiego ]˚Norcy i Illiria nr 1660\. d"bu w r[/nych j"zykach, publikacja z 1818.
Ilme< ]staroros. Il;men;, Ilmer, Moisk*\ – il- • Franz Bopp, publlikacja z 1816 i 1833.
menit, po=yskuj'cy, czarny mineral, tlenek /elaza • Thomas Young, kt[ry uku= termin
i tytanium; jez. nad kt[rym Nowogr[d Wielki; Indo-Europejczycy w 1813 r.
wp=ywa do< rz. +owa: nad kt[r' Wielkie +uki w • Johannes Schmidt, 1843–1901, rozwi'za=
g[rnym jej biegu, samo za> jezioro zrzuca wody problem w inny spos[b. Zamiast j"zykowego
do Jez. +adoga poprzez rz. Wo=chow, w ˚Mazur. drzewa, okr"gami stara= si" opisa: problem
ltpscu zwan' Mutnaja ]m"tna\ ¯ m"ty. powinowactwa j"zykowego.
`in ]s=aw. -in\ – s=aw. patronim w nazwiskach • Raimo Anttila, 1972, opublikowa= falowy model
rodzaju& Czudin, Pogodin – 1. wielki, 2. stary, indo-europejskich j"zyk[w.
3. inogda ]niegdy>, nast"pnie\ ^ pol. `ak ^ • Czesi& Winfred Lehmann i Ladislav Zagusta,
og[lnoeuropejskie `on; inogda ˘ `in ]czyj$\. 1979, kt[rzy poprawili opowiadanie Augusta
in ]wielki, stary, dobry\, ˚wielko>:. Schleichera o owcy i koniach.
Inaisis ]s=aw. Inaisis=\ – staro/. ˚Wo=ga. • Tomasz W. Gamkrelidze i Wjaczes=aw W.
indoeuropejski j"zyk ]ang. Indo-European\ – Iwanow s' autorami dw[ch publikacji& Indo-euro-
hipotetyczny j"zyk kt[ry nigdy nie istnia=. pejskiego j"zyka i Indoeuropejczyk[w, wydanych
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
po rosyjsku w 1984 roku. nictwa greckiego – moja wiedza\.
Rosjanie utrzymuj', /e sanskryt z Indii dotar= • J"zyki roma<skie wzgl"dnie blisko celtyckich
do Europy, zataczaj'c =uk wok[= Morza Kaspij- ]Celt[w z p=n. Alp – zrozumia=e\.
skiego i Czarnego. • J"zyki i ludy roma<skie daleko od germa<skich
Gamkrelidze, Gruzin chyba z pochodzenia, ]ze schematu; cz"sto naje/d/ane przez Germa-
jak samo nazwisko wskazuje ]czy te/ Azerbaj- n[w, to st'd – dane historyczne\.
d/anin\, poszukiwa= praojczyzny j"zyk[w w • J"zyki ba=tyckie maj' zaledwie nalecia=o>ci
pobli/u swego domu. niemieckie z powodu migracji Niemc[w do Prus
• J. P. Mallory, 1989. dzie=o pt. In Search of the i Inflant, i w=adania przez nich lud[w ba=tyckich,
Indo-Europeans ]W poszukiwaniu Indo-Euro- przez wieki ]z historii\.
pejczyk[w\. • S=awianie nie s' spokrewnieni z Niemcami,
Mallory, jak samo nazwisko wskazuje, jest z ]odwieczne walki z nimi, naje/d/ane przez
pochodzenia Irlandczykiem, st'd Parsonsa Niemc[w – z historii; na schemacie blisko siebie,
wysun'= na czo=o lingwistycznej historii kt[ry wzgl"dnie blisko – z b="dem\.
wywi[d= /e magogijski ]irlandzki\ ma wy/szo>: • Plemi" S=awian – dalekie pokolenia staro/.
nad innymi i od niego one posz=y. Pers[w – rozpad=o si" w rejonie Krymu; gdy
• Matej Stryjkowski, 1582, otar=by si" o pierw- jedni wzd=u/ Dniepru, w g[r" rzeki ]Polanie\,
sze<stwo gdyby by= >wiadom o j"zykowych inni – w g[r" Dniestru ]Lechici ˘ Lachi, Chor-
zwi'zkach Europy z Indiami. Przepisywa= z waci\, jeszcze inni – w g[r" Dunaju ]Jugos=awia
latopis[w pochodzenie narod[w Europy – po- ¯ jug – po=udnie; muzu=manie w Jugos=awii i
tomk[w Jafeta. Jego dzie=o – jak Parsonsa – jest Albanii, przez przypadek lub nie\; Don, Dunaj,
monstrualnych rozmiar[w i – jak Parsons – by=by Danube – perskiego pochodzenia ¯ danu – woda.
zapewne lepiej pami"tany, gdyby napisa= je kr[t- • Doszukiwanie si" pochodzenia narod[w i dr[g
sze. Tytu= jego dzie=a, podobnie jak Parsonsa, migracji na podstawie brzmienia j"zyk[w i ich
jest d=ugi i to po wielokro: d=u/szy. pokrewie<stw jest wysoce spekulacyjne.
Jak u Parsonsa, w tw[rczo>ci Stryjkowskiego • Problem kt[rego po cz">ci nie by=o& Grecy wy-
dociekania o pochodzeniu narod[w i historia mieniali HS, przez co powsta= s=ynny w>r[d
Europy Wschodniej by=y w'tkiem ubocznym. lingwist[w podzia= centumsatem ]sto\, gdzie
Jak Parsons kt[ry para= si" ro>linami i fizjologi' HSC ^ K, «sto» przez H – grecki i arme<ski
cz=owieka, przy okazji pisa= o j"zykach, tak Stryj- ]tak/e germa<ski, ale przez przypadek\, przez
kowski by= poet', pisa= swe wiersze i okrasza= S – ba=tyckie, s=awia<skie, ira<skie i indyjskie
je informacjami z przesz=o>ci. ]wsch.\, przez C – italskie, celtyckie ]zach.\.
Oto co s'dz" o zagadnieniu& • M[wi'c o przynale/no>ci j"zykowej mamy
• Optymalnym rejonem powstania sanskrytu jest na my>li swe pochodzenie. Lecz opieranie si"
Bizantium lub Anatolia, obecnie w p=n. Turcji, wy='cznie na brzmieniu i lokalizacji j"zyka jest
gdzie styka=y si" j"zyki, kwit=o “pi>miennictwo” najbardziej spekulacyjn' form' wiedzy, bo jest
]m[j wniosek, wyci'gni"ty z ksi'/ki; Goci przeszli to czynnik =atwo zmienny – nalecia=o>ci j"zyko-
przez te strony w okresie powstania sanskrytu – we wynik=e z s'siedztwa zupe=nie odr"bnego
te/ m[j; w IV w. A.D. byli w uj>ciu Dunaju\. narodu, jak Polacy z Niemcami, nie poruszaj'c
• J"zyk hittitski ]ang. Hittite\, w Anatolii, ma wi"cej aspektu mieszanych ma=/e<stw w indywidual-
zwi'zk[w z j"zykami Iranu i Indii, ni/ inne grupy nych wypadkach& rodzic[w, dziadk[w, i dalszych
j"zykowe p=n. Europy ]ze schematu Anttili\. przodk[w.
• J"zyk hittitski i tokarski ¯ gr. Tocharia }tokaria|, • Okazuje si", /e nie mo/na ='czy: grup w po-
w falowym modelu Raimo Anttili ]1972\, s' w krewne ]germ.-ba=t.-s=awia<skie\ na podstawie
centralnej cz">ci schematu, zwane przez J. samych podobie<stw d{wi"kowych i lokalizacji
P. Mallory’ego ]1989\, “konserwatywn'”, nie na kontynencie, tj. bez uwzgl"dnienia rasy, religii,
dlatego, /e inne czerpa=y z nich d{wi"ki, lecz cech narodu, i historii konflikt[w& wojen ]naj-
/e to one wch=on"=y z innych – wr"cz odwrot- cz"stsze i najzaci"tsze wg krwi& Niemcy ze
nie, to dlatego tyle nalecia=o>ci – s' na wskro> S=awianami, Francuzi z Niemcami, animozje
nowatorskie. Walon[w do Flamand[w\, i okupacji jednych
Interpretacja i komentarz J. P. Mallory’ego przez drugich ci'gn'ce si" wiekami ]Teutoni
falowego modelu Raimo Anttili& „Hittite and – Ba=t[w\. Samo kryterium zg=oskowe nie jest
Tocharian tend to be on the conservative side of wystarczaj'ce, bo prowadzi do b="d[w. Mo/e
most dialect developments in accordance with by: zaledwie przes=ank' pomocnicz'.
their peripheral positions with respect to the other indøve ]dun.\ – wy(:wiczy:.
Indo-European languages”. Lit. Mindowe, Myndowe ]w=a>ciwie Mendoug\.
• Grecy s' we wzgl"dnie bliskim pokrewie<stwie Indrich ]wo=. andrix, Indrix=, Indrix\ –
z Ormianami ]ze schematu\. ks. wroc=awski Heindrich Probus 1288–†1290 r.,
• J"zyk grecki daleko od roma<skich – italia<skich w 1289 wygna= z Krakowa Boles=awa, s. Siemo-
]cho: j. =aci<ski wch=on'= znaczn' cz">: s=ow- wita, z zamiarem w=adania grodem ]xotœ sam
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
knœ'iti\, wo=., Ipat ltps pod 6798 ]1290\. Andry- itd., ...a kniazia Olega Ingorewicza uj"li ledwie /y-
ch[w k(Krakowa; ˚Andrzej ^ J"drzej. wego.” 0002-05-144
indykty – w Konstantynopolu& cykle 15-letnich Gleb, s. Ingora mia= zgin': przed wielu laty, na
okres[w od 312 r. A.D. ]5820\ zwi'zanych z sy- uczcie w ˚Rezaniu 1218, tu ginie po raz drugi;
stemem opodatkowania, i paschalnym cyklem wg Rosjan 1997& Dawid Muromski ^ Dawid
532 roku. Na pocz'tku ka/dego interwa=u uka- Jurjewicz ¯ Jurij Do=gorukij †1157,
zem imperatora ustalano warto>: w=asno>ci, Dawid Muromski nie m[g= by: synem Jurija
posiad=o>ci, do podatk[w. Do=gorukiego †1157 – jak utrzymuj' Rosjanie,
=ac. in % dicere ˘ indictio ˘ ang. indiction. bo /y= 1237 – w 80 lat po >mierci Jurija,
ineperc, gorod ]wo=. ineperc;\ – Neperz }r-c| drugi, gruby b='d pisca, lub Rosjan, kt[rzy uto/-
]Neiburg, Himberg\, zamek 14,5 km SSE od samili trzech r[/nych Wsewo=od[w i st'd mnie-
Wiednia, 58° 05*N, 16° 26* E, wymieniony w 1254, maj', /e potomni Gleba z Rezania s' potomnymi
w zwi'zku z obiecan' Romanowi pomoc', obl"- Jurija Do=gorukiego;
/onemu „w grodzie inepercie”. Oleg Ingorewicz powr[ci= z Ordy “na sw' ojczyz-
Inflanty ]Viƒlanty, Vyflqnty, Iƒlqnty, n"” w 1252, zmar= 1258. W Ordzie zabito 1270
Liflqnt-a/y, Lifqnty, Lixfqnty, Romana ¯ Oleg ¯ Ingwar ¯ Igor. 0001-31.1-76
Liƒlqnty, Ïiƒlqnty, Ïinlqnskaq rat;, Po naje{dzie Tatar[w 1237, Ingwar Ingorewicz,
Ifflanti, Iglanti, Lifflanty, Liflanty, Livonia\ na chrzcie Kozma }ros. Ko>ma, pol. Ku{ma|,
znaczenie utracone, w mej opinii, by: mo/e, zasiad= na stolcu ojca swego, wielkiego kniazia
• Livonia ˘ Liv VF % land ˘ lant TD; lif ˘ inf, Ingora Swiatos=awicza }†1076.12.31, patronim
wyko>lawione mo/e pod wp=ywem terminu po pradziadku#|. Dla Rosjan& kto taki Ingor ]Igor\
• Finlandia, przestawienie fininf % land ˘ lant. Swiatos=awicz – niejasno. 0002-05-477, ˚wicz.
=ac. inflare ˘ inflatus ]na(wy-dyma:\ nie ma za- Matk' ich Agrippina, c. Rostis=awa, ˚Ingwar.
stosowania, cho: te/ mog=o mie: wp=yw na Ingwar ]skand.\ – wo=. In=gvar= w Ipat. ltpsi,
wyko>lawienie& d{wi"kowa sk=onno>: do u/ycia pod rokiem 1204, Volodimer= Ingvarovih
takiej kolejno>ci liter w tym sk=adzie, ˚Flandro. 6737 ]1229\, ...iz loucka. iz Dorogobou'a
Ziemie po wsch. stronie Zatoki Ryskiej, granicz. 6716 ]1208 r.\.
od p=n. z Estoni', od p=d. z Liwoni' ]wzd=u/ rz. 1. Ingwar z Rezania ¯ Igor ¯ Gleb ¯ Rostis=aw
Dwiny – Daugawy\, ˚Nazwy geogr., nr 1660. ¯ Swiatos=aw †1076 ¯ Jaros=aw M. †1054;
W raporcie Witowda pisanym j. staroniem., od- Roman, knia{ Rezania †6778.07.19 ¯ Oleg ¯
no>nie wydarze< roku 1381 ]zdobycia Wilna Ingwar ¯ Igor ¯ Gleb..., 0001-31.1-76
przez woj[w Kinstuta i pochwycenia w nim Ja- brat Georgija Igorewicza z Rezania, synowie
gie==y z matk' i bratem\& ª...lande czu Pruessin Agrippiny – c. Rostis=awa.
und mit dem lande czu Jfland und unssern fater 2. Ingwar z +ucka †1220 ¯ Jaros=aw †1176
grab her us,... itd.º 0165-01-234, N. 472 ¯ Izas=aw †1154 ¯ Jurij Do=gor. †1157.05.15
Mistrzami Inflant byli ]lata i imiona\& ¯ W=adimir Monamach 1053–†1125.05.15
1382, Wilhelm von Freimersheim, ¯ Wsewo=od †1093.04.14 ¯ Jar. M. †1054;
1387, Robin von Eltz ]mistrz Liwonii w 1382\. ojciec Jaros=awa z +ucka i Dorohobu/a, i Grimi-
0165–01-241, 269, N. 481, 546 s=awy za Leszkiem Bia=ym †1227; brat Mstis=awa
Ingigerda ]s=aw. Ingigerda\ – /ona Jaros=awa Niemego †1226 z Peresopnicy.
M'drego †1054.02.20 ¯ W=ad. Wlk. †1015. Innocent ]=ac.\ – niewinny; wolny od grzechu,
Ingor Igorewicz z Czernihowa, 1237 ]˚Mazur. z=a, winy; imi" papie/y; =ac. in ]nie\ % nocens ¯
ltpsc\ – Ingwar ¯ Igor ¯ Gleb ¯ Rost. ¯ Jaros=aw nocere ]z=o czyni:& krzywd", szkod"\.
†1123; zepsuta nazwa Ingwara Igorewicza; 1. Innocent ¡, metropolita Rusi, 1086 ]1087\,
W czytane + by=o czasem opuszczane w pisowni, 2. Innocent ™ metropolita Rusi.
pisiec cz"sto wymienia= te/ OA. Ioakim ]s=aw. Ioakim=\ ¯ gr. Io % akim, ˚Jakim,
Ale Ingorewicz nie by= synem Ingwara, lecz Igora 6499 metropolita Leont, po naradzie z W=odzi-
– zmy=ka niczym nie uzasadniona. mierzem }Wielkim †1015| mianowa= episkop[w
Ingorewicz ]+awr. ltps Ingorevh\ – nie Ingwaro- „...Bogiem por"czonych, by pa>li Chrystusa s=o
wicz, lecz Igorewicz ]sic#\ ¯ Gleb z Rezania ¯ -wiesnych owiec. Najpierw pos=a= do Wielkiego
Rostis=aw ¯ Jaros=aw ¯ Swiatos=aw †1076.12 ¯ Nowogrodu episkopa Ioakima Korsunienina...,
Jaros=. M'dry †1054.02.20; ˚Ingor ]^ Ingwar\; itd”. 0001-31.1-48 ˚Korsu< ]gr. Chersones\.
Jurij Ingorewicz Reza<ski, 1237 ¯ Igor; Ioanna ]pol.\ – imi" /e<skie, ˚Joanna.
bracia polegli w bitwie z Tatarami, 1237, na granicy Iob ]pol., s=aw. ∏ov=\ – prawdop. gn"bi:, dr"czy:,
ziem Rezania& „b=ogowierny knia{ wielki Georgij dotkn': ]chorob'\; hebr. iyyobh, gr. Iob, =ac. i ang.
Ingorewicz, brat jego – knia{ Dawyd Ingorewicz Job; imi" m"skie ze Starego Testamentu.
Muromski, brat jego knia{ Gleb Ingorewicz Iohannes ]s=aw. ∏oann=\ – hebr. yohanan ]Pan
Ko=omenski, brat ich Wsewo=od Pro<ski, i wielu jest =askawy\ ˘ gr. Iohannes; franc. Jean
miejscowych }reza<skich| kniazi[w, i silnych ]w Chrysologue, ˚Z=otousty, por. Jan;
bliskim stopniu pokrewie<stwa\ wojewod[w..., 1. Z=otousty Chryzostom ]ros. Ioann= Zlato-
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
ustyj\ ur. 344, w Antiochii, patriarcha Kon- oznakowania wydarze< latami. Ipat. ltps nie jest
stantynopola 398÷404 A.D., “ojciec cerkwi”, wiarygodnym {r[d=em czasu zdarze<, bo opis
zm. 407.09.14 A.D., pogrzebion u Kuman[w dziej[w latami przesuni"ty do lat 5-ciu.
arme<skich, /y= lat 63, Drukowana w 1843, 1908, 1923, ˚Po=noe.
2. I. ¡ Zimiskes, imperator Bizant. 969–†976, Iraklij ]ros. Iraklij\ ˚Herakles.
3. I. ™, ¯ Aleksius ¡ Comnenus ¯ Komnenos; Iran ]mi"dzynarod.\ ¯ Eran ¯ staropers. Arjana
imperator bizantyjski 1118–†1143, ]ang. Aryana\, zend. Airjana ]ang. Airyana\ – l'd
4. I. £, Ducas 1193–†1254, imperator Nikei ˚Arjan, nazwa przyj"ta przez staro/ Pers[w dla
1222–†1254, zi": Theodore’a Lascarisa, swojej ziemi; AEI& arjan ˘ eran ˘ iran;
ros. Ioann Duka Watac ]pol. Batak$ BW\, Teheran, Tehran ]stolica Iranu\ ma tak/e s=owo-
5. I. ¡, metropolita Rusi, 1086 ]1087\, tw[rczy zwi'zek z Arjanami;
6. I. ™, metropolita Rusi, j"zyki& staroperski, utrwalony w glinianych tab-
7. I. igumen Peczerskiego Mon., po 1088, liczkach, i starobaktria<ski zwany te/ j"zykiem
8. I. ¯ Wsewo=od Bolsze Gniezdo †1212, zendskim ]ang. Old Persian, Old Bactrian or
9. I. 1129 ¯ Rogwo=od ¯ Wses=aw po=ocki ¯ Zend\, nale/' do dw[ch najstarszych j"zyk[w
Braczes=aw ¯ Izas=aw ¯ W=ad. Wlk. †1015, grupy ira<skiej;
0448-00-72 na podst. 0001-25-31 j"zyki& afga<ski, pasztu, i dialekty Kurd[w, tworz'
10. I. †6694, arcybiskup Nowogrodu Wlk., oddzielne ga="zie ira<skiej rodziny j"zyk[w.
cudotw[rca, 0001-31.1-66 Irena ]pol.\, Irina ]s=aw.-ros. Erina, Irina\ EI
11. I. Postnik †1237 ¯ Theodor i Eupraksja ¯ – pok[j; gr. eirenes ˘ Eirene; =ac., franc., ang. Irene;
¯ Jurij-Georgij †1237 ¯ Igor z Rezania, Erina /on' Jaros=awa M'drego †1054;
12. I. ¿1390–†1448, imper. bizant. 1425–†1448, Irina – b="dnie – matk' Michai=a ¿842–857–†867
¯ Manuel Palaeolog i Anna ¯ Wasilij ¯ Dmitrej; ]by=a ni' Theodora\, tak w «Naczale zemli Rus-
bra:mi& Andronik, Theodor, Konstantin, Dimi- skoi», i «Skazaniu o s=owia<skoi gramotie».
trij, Thomas; zwi'zek zawarty 6921]1413\. Irinarch ]˚Mazur. ltpsc Irinarx\ – pokojowy w=ad-
W ostatnim wypadku& ca; gr. eirenes ]pok[j\ % `arch ]w=adca\ ¯ gr. archos.
• 1379–1391 imperator bizant. Iohannes V, Irmologij ]wo=. ermoloi\ – o>miog=o>mik, oktoich,
• ¿1350–1391–1425 imperator bizant. ksi"ga cerk. pie>ni, irmos[w, roz=o/ona w porz'd-
Manuel II, ¯ Iohannes V Palaeologus, ku na osiem g=os[w; ¯ gr. eremites ¯ eremia.
• ¿1390–1425–1448 imp. bizant. Iohannes VIII, Irod ]wo=. Irod=\ – Herod, kr[l Judei 37–4 B.C.
¯ Manuel II Palaeologus 1391–1425. `is – patronim, pra ˘ zaistezaprawd".
Mazur. ltps z pisany 1683–1691, pe=en b="d[w, Isaak ]s=aw. Isaak\ – >miech; hebr. jicak, yitsaq,
legend i zmy>le<, zawiera& p[{no=ac. Isaacus, ang. Isaac, pol. Izaak, Icek.
6516 mianowany by= Kijowu i “wszej” ]ca=ej\ 1. I. Komnenos †1061, imp. bizant. 1057–1059,
Rusi metropolita imieniem Ioann od >wi"tszego 2. I. ™ Angelus ]Anio=\, imperator bizant. 1185–
patriarchy w “Carstwuj'cym grodzie”. 1195, >ci"ty 1204,
6597, augusta 15 dnia, po>wi"cona by=a cerkiew 3. I. †1088–1110 ]za czas[w igumena Ioanna –
prze>wi"tej Bogurodzicy w Rostowie metropolit' po 1088; wspomniany w Latopisie zako<czonym
Iohannesem i episkopem +uk' bia=ogorodzkim, 1110\, mnich Peczerskiego Monasteru.
Iohannesem – episkopem rostowskim, przy Isaj, Isaja ]s=aw. Isai, Isaiœ\ – B[g jest zbawie-
b=ogowiernym kniaziu Wsewo=odzie }†1093| – niem; /ydowski prorok w 8 w. B.C.;
w=a>cicielu Ruskiej ziemi, i przy dzieciach jego& hebr. jesza, ja, ya, ang. Isaiah, pol. Iza ]$\;
W=adimire }Monomachu †1125| i Ro>cis=awie.” Isaja, episkop ]biskup\ †1089 “Dmitrowskogo
0001-31.1-49, 55 monastyra” ]Dmitrowego\ w Rostowie, cudo-
gr. Iohannes ˘ s=aw. Ioann ˘ staroros. Iwan, tw[rca. 0448-00-150, cytuj'c ?ycie Theodosija,
najpopularniejsze imi" w feudalnej Rosji po 1300 0001-02-przypis 199 ]Ipat. ltps.\, 0001-31.1-55
roku, za Iwanem – Wasilij i Dimitrij. Iskal ]ros. Iskal\ – chan po=owiecki kt[ry naje-
ipat ]s=aw. ipat\ – wojewoda ^ graf ]pisarz\ ^ cha= Ru> 1061, zosta= zabity w bitwie z wojami
hrabia ^ markiz; ˚Ipatiewskaja ltps; Izas=awa, pod Snowskiem, “nowembra” ]listo-
Wg moich docieka<, Ipatiewski latopis jest niezbyt pada\ 01, tak w +awrent. ltpsi 1377, ale Sokal w
udan' kopi' latopisu Mstis=awa Romanowicza, Ipat. ltpsi za kt[r' u W. N. Tatyszczew& „Istoria
pisanego 1288(89 w Brze>ciu Lit. n(Bugiem, }Historia| Rossijskaja”, t. 2, str. 83.
wykonan' 1428 na polecenie Herasima – epi- Ipat. ltps z 1428(32 psu=a nazwy i j"zyk s=aw.
skopa W=odzimierza Wo=y<skiego, st'd przez Iskoroste< ]s=aw. Iskorost≠n;\ – s=aw. iskoni,
Smole<sk 1434–1490, Suzdal lub W=odzimierz gr[d na skrzy/owaniu tras ?ytomir–Owrucz–
n(Kla{mie, do Ipatiewskiego monasteru n(Wo=- Mozyr, i Kij[w–Sarny; 150 km NE od Kijowa;
g', gdzie r"kopis zosta= odnaleziony. w ziemi ˚Drewlan, w ˚Powie>ci wrem. let,
Lepsza pisownia w Chlebnikowskim odpisie. roku 6453 Drewlanie z Iskorostenia zabili Igora
Ipat. letopis, w ko<cowej cz">ci zawiera wo=y<- – m"/a Olgi, a ta, m>ci=a si" na Drewlanach a/
sk' ]1205–1292\, pisan' 1289 ]jak wy/ej\, bez czterokrotnie, ka/da zemsta w inny spos[b, roku
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
6454 ]956 lub 959 A.D., w zale/no>ci od stylu& franc. severe ˘ ang. severe.
5505, czy 5508\. Powinien by: zwany& Ivan Severus lub Ivan the
Iskoroste< zwany Bie=gradem ˚Bie= gr[d, biel. Menace ¯ =ac. minacia, Ivan the Hard.
Islam ]arab.\ – poddanie si" }woli Allaha|; ¯ arab. Ivan the Terrible, the name incorectly translated
salama ]podda: si"\ }woli Allaha|; ang. Islam. into English. It should be Ivan Severus.
Isup ]˚Mazur. ltpsc Isup\ – bratanek Ahmeda, Iwangorod ]ros. Ivangorod, Yvangrad\ –
cara }tureckiego Z=otej| Ordy; wraz z innymi, mia= eston. Kingisepp n(+ug', w Estonii, 24 km E od
przyj>: s=u/y: kn. Iwanowi Wasilewiczowi, 6994 Narwy, 120 km SW od St. Peterburga,
]1486\. 0001-31.1-117 59° 22* N, 28° 36* E.
`iszcze ]s=aw.\ – 1. s=aw.-ros. hi]e-cziszcze ¯ Iwanko ]s=aw. Ivanko\ – boski ¯ Iwan ]b[g\;
histyj-czyst-y(e ˘ zgliszcz-e(a ]pepeli]e\, ˚Jan; Iwanko, posadnik nowotor/ski, zabity
horodyszcze, ruiny; pokr. `isko ]ST, SK ˘ SzCz\ ˘ przez Tatar[w, w Tor/ku, 1237.03.05, w >rod"
grodzisko ¯ Grodzisk; ST ¯ iste ]prawda, rzeczy- czwartego tygodnia postu ]zim' 1236 kalend.
wisto>: ˘ zaiste ^ zaprawd"\; `iszcze – nie ist- julia<skiego, ko<cz'cego rok 24 marta\.
niej'ce ¯ iszczez= ˘ pokr. niszczy:, ˚szcze, Iwaszko ]ros. Ivawka\ – zdrobn. Iwan.
2. miejsce trudne do ustalenia, rozleg=e& uro- Iwor ]s=aw. Ivor;\ – ko>: s=oniowa;
czyszcze ]uroczysko\, by: mo/e pokrewne ros. holend. i’voor, ˚Igor; Gavrilo Ivorovih, 6721
iskat;-iska: ]szuka:, rozgl'da: si" za\. ]1213, w rzecz. 1216 r., Ipat. ltps 0001-02-735\,
Itlar ]s=aw. Itlar;\ – chan po=owiecki, zabity Izas=aw ]s=aw. Izœslav=\ – wys=awiaj'cy;
6603 ]1095; 1094–1096 w zale/n. od matrow- ¯ iz ]wy\ % a ]='cznik\ % s=aw; ang. glorifier.
skiego lub ultramatrowskiego pocz. roku\. 1. I. †1054 ¯ W=adimir Wlk. †1015 i Rogneda,
0448-00-229, cytuj'c 0001-01-220÷222 w Mazur. ltpscu zmar=y 6609 ]styl$ 1009 lub
Iulian ]˚Mazur. ltpsc Iulœn\ – Julian z Tarsus. 1001, z b="dem\, 0001-31.1-49
i’voor ]holend.\ – ko>: s=oniowa. 2. I. ¿1024–†1078, kn. kijowski 1046–1057,
ros. w=adca Igor i jego pose= Iwor, 941 r. ¯ Jaros=aw M'dry †1054 ¯ W=adimir Wlk.,
ukr. Ivor= Molibo'ih;, 6748 ]1240 r.\. roku 6567, po naradzie z bra:mi, wypu>ci= “dia-
Iwan ]s=aw. Ivan=\ ˚Jan; πoann 6763 ]1255 r.\; di"” ]stryja\ swego – Sudis=awa W=adimirowicza
Iwanowom napisaniem – alfabetem j. gr.; “is poruba” ]wi"zienia, loch[w, ciemnicy\, kt[rego
1. w dom >w. Iwana – cerkiew >w. Iohannesa wsadzi= Jaros=aw }M'dry †1054| za bunt pewien,
Z=otoustego ]Ioann= Zlatoustyj\ w Cho=mie. i }od|siedzia= 24 lata...”;
2. Iwan z Kurska ¯ Jurij Do=gorukij †1157, wg Maz. ltpsu, urodzony 6535, zabity 6586, po
3. Iwan †1128 ¯ Wsewo=od †1138 ¯ Mstis=aw 29 latach w=adania, 0001-31.1-52, 53, 55
†1131; w=ada= Nowogrodem Wlk. 1128, 3. I. z Kurska ¯ W=adimir Monomach †1125,
4. Iwan Fedorowicz, s. Fedora Juriewicza, za- 4. I. ¯ Mstis=aw †1131 ¯ W=adimir Monomach,
bity przez Tatar[w na rz. Worone/, 1237, wlk. knia{ kijowski 1146–†1154,
5. Iwan ¯ Wsewo=od ¯ Swiatos=aw ¯ Wsewo=. wg Mazur. ltpsu pisanego 1683–1691& †6661
Bolszoe Gniezdo †1212 ¯ Jurij Do=gorukij, 5. I. ¯ Wasilko †1183 ]prawn. Wsewo=oda$\,
6. Iwan ¯ Dimitrij ¯ Aleksander Newski †1263, w latopisach nieznany,
7. wnuk Iwana III 1440–†1505, wielkiego kniazia 6. I. ¯ W=adimir ¯ Konstantin ¯ Wsew. Bol. Gn.
Moskwy 1462–1505& Iwan IV 1530–†1584, pierw- 7. I. ¯ W=adimir †1212 ¯ Igor ¯ Swiatos=aw
szy car Rosji 1547–†1584, zwany Gro{nym. Czermny z Kijowa 1176–†1190 ¯ Wsewo=od z
Groza ^ ang. horror, terror ˘ horrible, terrible; Kijowa 1139–†1146 ¯ Oleg czern. †1115; stryj[w
horrific, terrific. Izas=awa& Romana, Swiatos=awa i Rostis=awa
Gro{ny niecelnie t=umaczony na j. ang. jako powiesili W"grzy 1208.09.
«the Terrible» ]straszny, okropny\, pokr. terrific Izas=awicze – potomkowie Izas=awa, wnuki
]straszliwy, budz'cy strach\, jak i horrible ]strasz- Jaros=awa M'drego †1054& Mstis=aw, Jaropo=k
ny, okropny\, pokr. horrify ]przera/a:\ i horror †1086 i Swiatopo=k †1113.04.16,
]odraza, przera/enie, okropno>:\. Izas=aw ]s=aw. Izaslav=\ – przes=awny;
Nie budzi= strachu, gdy kto> przestrzega= jego I. †1128 ¯ Swiatop. †1113 ¯ Jaros=. M'dry,
polece<, ani swym wygl'dem. I. ¯ Dawid ¯ Oleg czern. ¯ Swiatos=. 10776 ¯
Wygoda form przymiotnikowych w j. ang. przewa- Jaros=aw M'dry †1054,
/y=a sens terminu. Gro{ny jest w znaczeniu& I. kij. †1154.11.13 ¯ Mstis=aw ¿1076– †1131 ¯
srogie kary, surowy, bezwzgl"dny, i – tym sa- Wo=odimer Monomach ¿1053–†1125,
mym – w j. ang. severe ]surowy, bezwzgl"dny, I. †1165.10.28 ¯ Andrej Bogolub. †1174 ¯ Jurij
srogi, ostry, powa/ny\, hard ]twardy, surowy, Do=gor. †1157,
ostry, trudny, ci"/ki\, lub menace ]gro{ba; grozi:, I. †1183 ¯ Gleb ¯ ]Jurij Do=gorukij †1157 lub
zagra/a:\ ¯ =ac. minacia, EI. Oleg czernihowski †1115\,
=ac. severus ]surowy i >cis=y w odnoszeniu; wy- I. †1198 ¯ Jaros=aw ¯ Wo=odimer ¯ Wsewo=od
magaj'cy >cis=ego dostosowania si" do w=adzy, Bolszoe Gniezdo,
metody, standardu; rygorystycznie dok=adny\ ˘ I. 1235 ¯ Mstis=aw ]Uda=y$\
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
Izas=awl ˚Zas=awl. Jagie==o ]1430–1550& Agailo, Agat=, Agoilo,
Izbica ]pol.\ – wybita ¯ wo=. iz ]wy\ % bica ]bita\; Egail-o/=, Ekgailo, Igailo, Qgal-o/=,
by: mo/e nazwa nadana po naje{dzie Boles=awa Qgoilo, Qgol=, Qkailo, Qkgailo, Qkgeilo,
1283, gdy wojowa= 10 wsi Lwa& voeva \kolo Qkgoilo, Qk=goilo, Œgailo, Iagailo, Iagalo,
}ekareva ]wojowa= oko=o Szczekarewa, dzi> Iagiejlo, Iagoilo\, W=adys=aw na chrzcie 1385
Krasnystaw\; – poluj'cy broni' ciskan' ]dzid'\;
Izbica pisana 2-krotnie Istbica ]1252, 1388\, wg isl. jaga ]polowa:\ % gie==o ]k=u:\, ˚gie==o, ig.
S=ownika staropolskiego, 1960. ¿1351–†1434.05.31(1434.06.01,
izmai=tany ]wo=. izmailtœny, Izmaltœny, pod najstarszy syn Olgerda †1377 i drugiej jego /ony
1201, w rzecz. 1205\ – Muzu=manie ¯ Ismai=. – Juliany †1392 ]c. Aleksandra Michai=owicza,
Izuphow ]bia=orus.-ros. Izuf, Izufov=, Izuƒov=> kniazia Tweru\, wnuk Giedymina †1341 i Olgi.
Ïoma% Foma, Xoma, Ftoma\ Po >mierci ojca, tj. w latach 1377–1382 uzurpowa=
– Thomas iz ]od\ % Zuphow tytu= wielkiego ksi"cia lit., zmaga= si" z Kinstu-
¯ monaster >w. Zophiego ¯ gr. sophistes SZ. tem(Keystutem i synem Kinstuta – Wito=dem, o
Tomasz, opat monasteru >w. Zofiego podejrzany w=adz", zako<czon' “zatargiem” 1380–1382,
o otrucie Skirgie==y, w styczniu 1397, w czasie wielki knia{ lit. 1382–1385, nast"pnie kr[l Polski
uczty wydanej w Kijowie. 1385–†1434.
˚“ziele trawne” podanoby Skirgielle. Odnowi= uniwersytet w Krakowie ]za=o/ony
I/es=awiec ]s=aw. I'eslavec;\ – prastary gr[d 1364 przez Kazimierza Wielkiego\, zwany odt'd
na ziemach Rezania, po naje{dzie Batego 1237 Jagiello<skim ]UJ\, wygra= bitw" z Krzy/akami
nie odbudowany. pod Grunwaldem 1410, i doprowadzi= do Unii
`ja, `ia – l'd, ˚ziemia ]Rosja, Szwecja, itp.\. Litwy z Polsk' 1413.
Jacek ]pol., s=aw. ∏akinf=\ – Hiacenty; gatunek Pozosta=e informacje o osobie Jagie==y negatyw-
szlachetnego kamienia, klejnotu, koloru niebies- nego wyd{wi"ku – nagannego, ha<bi'cego, lub
kiego, szafiru, i grupa ro>lin z rodziny lilii, cebul- przest"pczego zachowania si" przysz=ego kr[la
kowatych, hodowana dla pi"knych, pachn'cych Polski. Rugowa= Kinstuta i Wito=da z=amaniem
kwiat[w; bez zwi'zku z ang. Jack ¯ Jacob; glejtu nietykalno>ci, si=' swych braci ]g=[wnie
gr. hyakinthos ˘ =ac. hyacinthus ˘ starofranc. iacin- okrutnego Skirgie==y\, wspierany przez Lach[w
te, iacinct ˘ franc. hyacinthe; =ac. ˘ >redniow. ang. z Krakowa ]namiestnicy& Klemens Moskorzewski
jacinte, jacinct ˘ ang. hyacinth, jacinth; w Wilnie 1386, Theodor Wiosna w Witebsku
nazwisko Jacenk[w, Iwan Paw=ow syn 1392(93\. Cztery /ony o imionach& Jadwiga,
Akinthow, stolnik 7156 ]1648\ ˚Hyakinthos. Anna, El/bieta, i So<ka, trzy umieraj'ce jedna
“Jackij” ]˚Mazur. ltpsc Œckij\ – Jaski, ˚Jasy. po drugiej, dopiero czwarta przynios=a mu –
Jadreikowicz ]s=aw. Œdreikovih\ – soczysty szcz">liwie – m"skie potomstwo i ta doczeka=a
¯ jadreiko % wicz ¯ jadrionyj ]soczysty\ % ˚ko; starczego wieku; sp=odzi= dw[ch syn[w maj'c
na pocz. XIII w. w Carogrodzie przebywa= Do- 73 i 76 lat ]tylko w to wierzy:#\ – s=odka tajem-
brynia Jadrejkowicz – przysz=y Antoni, biskup nica polskich pisarzy i historyk[w, temat dobry
Przemy>la i arcybiskup w Nowogrodzie. 0448- dla akademik[w rozprawiaj'cych o rzeczach
00-96, 293 niewydarzonych, istniej'cych w teorii. W moim
Jadwiga ]pol., 1430–1550& Adviga, Dviga, odczuciu – k=opoty z p=odno>ci' ]bezp=odny$\,
Evgin;q, Edviva, Edviga, Iadwiha, Iadwiga\ cho: Jadwiga zmar=a w wyniku nieszcz">liwego
¿1373–†1399.07.17, w wieku 26 lat, po=ogu, w 1399, a druga /ona – Anna Cylejska
c[rka Ludwika ¿1326–†1382, kr[la w"gierskiego powi=a c[rk" Jadwig", ˚Jadwiga.
1342–1370–1382, kr[lowa Polski 1384–1399; Olgerd – ojciec Jagai=y – zawdzi"cza= w=adz"
]b="dnie& Jadwiga – c[rk' Kazimierza Wielkiego Kinstutowi, nie przeszkodzi=o to Jagaile spisko-
†1370, tak we wszystkich egzemplarzach Latopi- wa: przeciw stryjowi, 1380, uwi"zi: go 1382, i
su Litwy, wskazuj'ce na jedyne {r[d=o\. prawdop. udusi:, bo 80-letni Kinstut zako<czy=
Wydana za m'/ za Jagai=", kt[ry na chrzcie /ycie w podejrzanych okoliczno>ciach – gdy
przyj'= imi" W=adys=awa ˘ W=adys=aw Jagie==o; uwi"ziony, m[g= te/ umrze: ze staro>ci i wysi=ku
ma=/e<stwo ukartowane przez szlacht" polsk'; – skr"powany, wieziony ]na koniu$\ ponad 100
12-letnia W"gierka za 34-letniego Litwina. km, od Trok(Wilna do Krewa ]tak czy inaczej,
Zmar=a w wyniku nieszcz">liwego po=ogu; po transport uwi"zionych os[b w tych wiekach by=
12-tu latach po/ycia z Jagie==' zasz=a w ci'/". niezwykle uci'/liwy, ka/dym sposobem\.
Pierwotnie Hedwiga; zdrobn. Jad{ka, ?aden kr[l, ani przedtem, ani potem, nie trzyma=
˚Jatwa. A. Br¥ckner 1927& „z niem. Hedwig tak du/ej liczby akt[w lojalno>ci ]sk=adania mu
]oba pnie& hadu- i wig-, znacz' ‘wojn"’\”, ho=du\, jak Jagie==o; tak bardzo zabiega=, /e jest
˚vig }waleczno>:, walka, b[j, przyp. J. D.|. prawowitym spadkobierc' w=adzy – psycholo-
jagel ]nord.$\ – =[w ˘ Wandejagel 1384 ]po=[w ¯ giczna kompensata braku, przeciwno>ci.
wande ]woda, wodny\ % jagel ]=[w\; Nastawienie w polskich {r[d=ach tendencyjne, w
dzi> niem. jäger ]=owca\ ¯ jagen ]=[w\; obronie W=adys=awa Jagie==y, tchn'ce niech"ci'
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
do Kinstuta, Wito=da i Zygmunta ]katolik[w do jednego oka, zwany Ílepym.
prawos=awnych, i nawzajem\, w stronniczo>ci Janka ]s=aw. Œnka\ – siostra W=adimira Mono-
posuwaj'ce si" od wr"cz dziecinnych wyja>nie< macha ¿1053–†1125.05 ¯ Wsewo=od †1093.04.
a/ do zwyk=ego fa=szu, ˚Kinstut, Wito=d. jar ]staroros. œr=\ – stroma, nadbrze/na ska=a,
Polacy wytoczyli “ci"/kie dzia=a” do obrony pas- stromy brzeg, urwisko.
kudnego post"pku swego przysz=ego kr[la – in- jar ]pol.\ – w'w[z, par[w, ˚ja; staroros. œruga-
stytuty naukowe i autorytety profesor[w wy/szych jaruga, dzi> ovrag; ang. ravine, pokr. pol. r[w,
uczelni, do obrony sprawy straconej od pocz'tku. Ø^A; `[w, `aw – woda.
Jajk ]s=aw.\ – rzeka Ural. Nazwisko Jaruga.
Jakim ]s=aw. Akim\ ¯ arab. hakim HJ ]m'dry, jar ]arch. s=aw.\ – si=a ˘ jary ]silny, krzepki\,
o>wiecony, st'd lekarz; rz'dca, gubernator\; niem. Jahr, >redniow. ang, yere ]rok\ ˘ zbo/e
arab. hakim ˘ ang. hakeem, hakim; jare ]jedno(tego-roczne, w przeciwie<stwie
1. Akim-Akim †1030 – archiepiskop Nowogrodu do ozimego, zimuj'cego ¯ zima\, bojar ]si=a
Wielkiego; po nim Ephraim, jego ucze<, bojowa\ i imi" Jaros=aw-Œroslav= 6734, gr[d
2. Jakim W=u<kowicz zabity przez Tatar[w, w œroslavl;.
Tor/ku, 1237.03.05, w dzie< >w. Kanona, w >rod" jar=yk lub jaz=yk ]ros. qrlyk\ – kaftan honorowy
czwartego tygodnia postu ]zim' 1236 kalend. kt[ry Tatarzy dawali ruskim kniaziom w dow[d
julja<skiego, ko<cz'cego rok 24 marta\, z=o/enia ho=du – ceremonji polegaj'cej na uca-
3. nazwisko Jakimowicz. =owaniu cha<skiej stopy i z=o/eniu dar[w;
Jakob ]hebr.\ – odmierzaj'cy stop', k=ad'cy co> jar=yk upowa/nia= do w=adania ziemi', dziedzi-
pod jedn' stop"; gr.-celt. BW ˘ hebr. ya’akow, czon' po ojcach, z kt[rej p=acili haracz Tatarom
ya’aqob, ja’akob, gr. Iakobos, p[{no=ac. Jacobus,
>ci'gany przez cha<skich wys=annik[w, zwa-
starofranc. Jaque, Jaques, franc. Jacques, ang. Ja-
nych baskakami – lenno narzucone Rusi.
cob ˘ zdrobn.& >redniow. ang. Jacke, Jake, ang. Jack
Opis ho=du Dani=y u Tatar[w na Wo=dze – poni/e-
]b"d'cy zdrobn. dla Johna, Jamesa lub Jacoba\,
nia i strachu z tym zwi'zanego ˚1246 r.
wo=. πakov=, Akov=, 6748 ]pod 1240 r.\, πakovom
Jaropo=k i Jawo=od ]wo=. Œropolk= i Œvolod=\;
6796 ]pod 1288 r.\. ˚Kuba
Jaropo=k ¯ jar-o ]silny\ % po=k ]hufiec\;
staroros. Œkov=-Jakow, gr.-celt. BW.
1. J. kn. Kijowa 972–†979 ¯ Swiatos=aw 945–
Jakun ]s=aw. Œkun\ – wara/ski wojewoda;
†972 ¯ Igor 913–†945; J. podst"pnie zabity 979,
pose= nowogrodzki 6645 ]1137\; 0001-31.1-59
ko=o grodu Rodnia, przez brata – W=adimira
¯ jak ]syn\ % un ]m=ody, junior ˘ Jr.\, ˚Akun.
†1015. B=ud wpl'tany w intryg" i Wara/ko, kt[ry
Jakup Ílepy ˚Akun, b='d w ros. np ]np\.
odradza= J. wizyt" u brata,
ja=` ]pol.\ – bezp=odny; st'd ja=[wka ]cielica\,
2. J. ¯ Izas=aw †1078 ¯ Jaros=aw M'dry †1054;
ja=owa ziemia, ja=owie:, itp.
knia{ w=odzimiersko-wo=y<ski, zabity 1086(87 na
Nazwisko Koja=owicz ]ko – krowa\.
drodze do Zwenigorodu, ci"ciem szabli, gdy le-
Ja=ta ]mongolsko-tatar.\ } a=ta-j  j-a=ta | – miasto
/a= na wozie, przez Neradc", kt[ry st'd zbieg=
na Krymie; A=taj – pasmo g[r w Azji; A=taj Mon-
do Przemy>la n(rz. San, do Rurika Rostis=awi-
golski, A=tajski Kraj ]a=ta – alta\, A=tyn Tag.
cza. Cia=o J. zawie{li jego “otroci” ]paziowie\
¯ mong.-tatar. altyn ]z=oto\ ˘ Z=ota Orda ]Ob[z\.
do W=odzimierza Wo=., a st'd do Kijowa, gdzie
Jamont ]1430–1550& Amontovih=, Amont=,
sam Wsewo=od }†1093| z synami W=adimirem
Mant=, Œmant=, Œmontovih=, Iamont\ – Jan
}Monomachem †1125| i Rostis=awem, oraz
]Iwan\ To=untowicz v. Tu=ujkowicz, knia{ litewski,
metropolit' Iohannesem, bojarami i klerem –
namiestnik Wito=da w Smole<sku 1393(94.
pochowali. 0448-00-199, 200
Jan ]pol.\ – hebr. jehohanan ]B[g jest =askawy\
Ojciec Anastazji †6666 ]1158\ za Glebem “Pre-
˘ gr. Iohanneses ˘ >redniow. =ac. Johannes, Joan-
s=awiczem” }z Perejas=awla ¯ Dawid|.
nes ˘ ang. John, niem. Hans IJH, ros. Iwan.
Maz. ltps pisany 1683–1691& Jaropo=ka, wnuka
S=awia<ski Jan ^ B[g ¯ szumeryjskie AN, ANU;
Jaros=awa, zabito 6600, 0001-31.1-55
A-Œ, por. Alijan; wo=. Œn=, ¯n=, 6733, Kotjan, 3. J. 1114 ¯ Mstis=aw kij. †1113 ¯ Wo=odimer
Mokijan, Demjan ]p[=b[g; demi ^ p[=\,
Monom. †1125,
pol. Tworzyjan ]Tworzyb[g\, Janina ]bogini\ ¯
4. J. ¯ Andrej Bogolub. †1174 ¯ Jurij Do=gor.
szumer. NIN ]Pan(i\, Damian;
†1157,
1. roku 6516 W=odzimierz Wielki †1015 mia= „...
5. J. 1082–†1140, wlk. knia{ Kijowa przez 7 lat
silnych m"/[w& pierwoj Jan usmoszwec...”,
]1134–1140\ ¯ Wo=od. Monom. 1053–†1125;
2. Jan Wyszaticz vel Iwan Wo=szaticz – wojewoda
Maz. ltps& †6648, po 7 latach kniaziowania w
kijowski ok. 1116,
Kijowie }1134–1140|, 0001-31.1-59
3. Jan, ur. 1296, kr[l czeski 1310–†1346, szwa-
6. J. ¯ Rostis=aw ¯ Jurij ¯ Andrej Bogolubskij
gier Wences=awa ]Venceslaus III\, kt[ry – za
]$\, kniaziowa= w Nowogrodzie Wlk. 1178,
pieni'dze – w 1329 nada= Zakonowi kraje, do
7. Roku 1214 ]pod 1211\& zatvorivw[ 'e
kt[rych nie mia= prawa; uczestnik trzykrotnej sœ. Œropolkou i Œvolodou v Galihi,
wyprawy na pogan, po wyprawie na ?mud{, 8. J. ]brat Rostis=awa\ ¯ Jaros=aw ¯ Rost. ¯
zapocz'tkowanej jesieni' 1328 powr[ci= bez
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
Wsewo=od †1146 ¯ Oleg czern. †1115, W=adimirem n(Kla{m', w kt[rym kniaziowa=
9. J. ¯ Izas=aw, Andrej – syn W=adimira Monomacha †1125; A. G.
10. J. 1175 ¯ Rost. Chrobry smol., kij. †1167 ¯ Kuzmin& w 1123 „w zwi'zku z gibiel' Jaros=awa
Mstis=. kij. †1131 ¯ Wo=od. Mon. †1125, Swiatopo=czicza w 1123 roku, o bo/ej karze za
11. J. 1196 ¯ Jaros=.-Athanasij ]bra:mi Wasilej, harodo>:& poszed= przeciw b=ogos=awionemu
Michai=\ ¯ Jaros=. †1245 ¯ Wsewo=. Bol. Gn. W=odzimierzowi i «te>ciowi swojemu Mstis=a-
†1212 ¯ Jurij Do=gor. wowi» ...”, 0448-00-73, z odsy=k' do 0001-02-przypis
Jaros=aw ]pol.; s=aw.-ros.-wo=. Œroslav=, ¯ro- 291, i 0001-01-282
slav=; 1430–1550& Eroslav=, Iaroslaw, Iero- 6. J. †1123 ¯ Swiatop. †1113 ¯ Jaros=. M'dry
slaw\ – wierny sile; J. ]ma=/. 1139\ ¯ Wsewo=od kij. 1139–1146 ¯
¯ jar-o ]si=a\ % s=aw ]wiara, chwa=a\; Oleg czern. 1097–†1115 ¯ Swiatos=. †1076,
1. J. M'dry ]ok. 978 –†1054.02.20\ ¯ W=adimir 7. J. †1166 ¯ Jurij Do=gor. †1157 ¯ Wo=od. Mon.
z Kijowa †1015.07.15 ¯ Swiatos=aw †972; 8. J. ]ma=/. 1187, brat Wses=awy, ojciec Ro-
ojciec& Izas=awa, Swiatos=awa, Wsewo=oda, stis=awa i Jaropo=ka\ ¯ Rostis=aw ¯ Wsewo=od
Igora, Ilji, W=adimira i Wiaczes=awa; J. zmar= kij. 1139–1146 ¯ Oleg czern. 1097–†1115 ¯
6562 ]1054\, miesi'ca fewrala 20, w niedziel", Swiatos=. †1076,
w tygodniu m"czennika Fedora. 0448-00-235 9. J. ]brat Romana\ ¯ Wo=od. ¯ Wsewo=. Bol.
wg +awrent. ltpsi& ªw sobot" 1 postu >w. Thedora.º Gn. †1212,
Odpowiada to 19 fewrala 1054, lecz wg Ipat. 10. J. †1245 ]zi": Mstis=awa Uda=ego †1212\
ltpsi& ªmiesi'ca fewrala 20, w sobot" 1 tygodnia ¯ Wsewo=od Bolsz. Gniezdo †1212\ ¯ Jurij
postu w dniu >w. Thedora.º Do=gorukuj †1157,
Dzie< >w. Thedora wypada= 17 fewrala, a 20 11. J. ¯ W=adimir Monomach †1125,
fewrala – w niedziel". 0448-00-235 na podst. 0001- 12. J. †1184 ¯ Jurij Do=gorukij †1157.05.15,
01-158 i 0001-02-przypis 150 13. J. Krasny ¯ Mstis=aw ¯ Jurij Do=gorukij
28 fewrala 6562 wypada= w poniedzia=ek, †1157; w=ada= Nowogrodem Wlk. 1176,
ale Maz. ltps, pisany 1683–1691, z b="dami& 14. J. ¯ Izas=aw ¯ Mstis=aw ¯ W=adimir Mono-
„Roku 6562-go miesi'ca fewrala w 28 dzie< w mach †1125; w=ada= Nowogr, Wlk. od ]$\ do
pierwsz' sobot" postu >wi"tej i wielkiej czter- 1154, p[{niej Kijowem 1172–1175,
dziestki “przestawienie” ]zej>cie z tego >wiata\ 15. J. O>miomys= †1187, kn. Halicza od 1153,
wielkiego kniazia Jaros=awa.” Dalej& ¯ W=adimir }z Dorohob.$| ¯ Mstis=aw †1131,
„By=o u niego sze>ciu syn[w& Wsewo=od, Iza- 16. J. 1191–†1245 ¯ Wsewo=od Bolszoe Gniez-
s=aw, Swiatos=aw, Wsewo=od ]sic#\, Igor, Wia- do ]1154–†1212\, ojciec Aleksandra Newskiego
czes=aw.” 0001-31.1-53 †1263; wielki knia{ W=adimira n(Kla{m', otruty w
Powt[rzony Wsewo=od, opuszczony W=adimir i Worone/u, przez Tatar[w, b="dnie zwany bratem
Ilja ]Elijasz, zgromiony w Nowogrodzie\. Dani=y †1264& Tatarzy polecili Danile k=ania:
Jaros=aw w=ada= Nowogrodem Wlk. 1010–1019, si" krzakowi, przypominaj'c mu& „...brat tw[j
nast"pnie przeni[s= si" do Kijowa. Jaros=aw k=ania= si" “kustu” }to| i tobie k=ania: si"
2. J. Wasilewicz Obole<ski ok. 1053–1056, }nale/y, powinno, wypada|.” 0001-02-807
0001-31.1-53 Jaros=aw by= szwagrem Dani=y – obaj mieli za
3. J. z Muromu ¯ Swiatos=aw †1076 ¯ Jaro- /ony c[rki Mstis=awa Uda=ego ]Tatarzy mogli
s=aw M'dry †1054.02.20; nazwa: J. bratem Dani=y – bariera j"zykowa,
6611 ]1103\ marta 4, poni[s= kl"sk" w boju z zrozumienie i dorozumienie po obu stronach\;
Mordw', 0448-00-69, 243 J. w 1214–1215 w=ada= Nowogrodem Wlk.,
[w Jaros=aw sta= si" przyczyn' pomieszania u 17. J. ¯ Igor ¯ Gleb ¯ Rostis=aw ¯ Jaros=aw;
pi>ca Mazuri<skiego latopisu, 1683(91& Swiato- Nowogr[d Wlk., W=adimir n(Kla{mie, 1238,
s=aw ¯ Oleg }i brat jego – Jaros=aw| ¯ Swiatos=aw 18. J. kniaziem Nowogrodu Wlk. 1263,
†1076 ¯ Jaros=aw M'dry †1054, 19. J. “Athanasij”, w=ada= raz 7 lat ]str. 75\,
˚Mazur. ltpsc nr 742, `wicz, a raz 18 lat ]str. 76\, Twer, Kij[w,
4. J. ¯ Jaropo=k zbieg= z Kijowa 6610, oktabra ¯ Jaros=aw ¯ Wsewo=od Bol. Gn. †1212.
1, a zmar= augusta 11 tego roku ]odwrotno>: Jartak ]wo=. ≥rtak\ – Lach ]Polak\ z Lublina,
nast"pstw\, wniosek z tego – rok pisany mar- w Ipat. ltpsi z 1428 r. ]kopii wo=y<skiej 1289\ – 6795
towskim stylem ]˚styl\, rozpoczynaj'cym si" we ]1288 r.\& ¯r=tak=.
wrze>niu, wg A. G. Kuzmina 0448-00-243, powo- Jarun ]s=aw. ˘ ros. Qrun=\ ¯ jar ]si=a\ % un ]m=ody\;
=uj'c si" na 0001-01-265, 266; wnioski wyci'gnane wojewoda Mstis=awa Uda=ego, kt[ry z bratem
po>rednio s' zbyt cz"sto b="dne; nie wiadomo w “Wo=odimerom” ]W=odzimierzem\ stoczy= bitw"
jaki spos[b latopis by= sk=adany – przepisuj'c z w ˚Lipicach, we wtorek, 1 marca 6724 ]1216\,
dw[ch, m[g= przeoczy: i dopisa: p[{niej; tak/e – przeciw swemu zi"ciowi – Jaros=awowi, s. Wse-
w nast"pnym przepisywaniu latopisu pisiec m[g= wo=oda Bolszoe Gniezdo;
wci'gn': informacj" nie w kolejno>ci, w oryginale Œroun= ]$\, ˚un.
5. J. ¯ Swiatopo=k ¯ Izas=aw; zgin'= 1123 pod Jasio=a ]ros. Qselda\ – sko>na lub prosta ¯ jas.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
Jasy ]staroros., l.mn.\ – ruska nazwa Alan[w p=n. =ac. Jentuosi 1256, Jacintiones 1257,
Kaukazu, nazwa zanik=a; germ.-=ac. Jecwesin, zwana tak/e Sudawi', lub
Tatarzy s'siaduj'cy z J. zwani s' “zajackimi” lub ª...Denowe ca=e, kt[r' te/ zowi' niekt[rzy
“za Jackimi”, SC& Jetwesen.º, 1252. 0165-01-82
„...car Chidyrja za Jackij...” 0001-31.1-87 Jatwie/ ¯ Jat % wie/, wie/a ]po=o/enie, lego-
„...ot zajackich tatar, i/e za ?eleznymi wraty...” wisko, stan\, ˚wie/a; den, dan, dun ]woda\.
]za` ^ po`, ˚Zalesie\ % Jasy, 0001-31.1-93 jaw ]s=aw.-pol.\ – woda, =ac. aqua; Kujawy.
„...Taktamysz “zasiad=by” na Ordzie i na Saraju, jawli<ski ]wo=. œvlenskπi\ – akwilejski ˚Akwileia,
i na Bu=garach, i na Astrachaniu, i na Ozowie partiarcha akwilejski, Bertold, brat Gertrudy –
}Morzu Azowskim| i na Jackoj orde }Ordzie|, a /ony kr[la w"gierskiego Andrzeja 1175–1205–
Witoft “zasiad=by” w Moskwie, Wlk. Nowogrodzie †1235, ledwo unikn'= >mierci przy zamachu na
i w Pskowie”. 0001-31.1-94 kr[la w monasterze Lelesowa ]w S=owacji, S od
Niezrozumienie pi>ca i sugestia tak mocna& Telicza\; /on" kr[la – Gertrud" – zabito tam;
zajackije ]zaj"cze\ ¯ zajac ]zaj'c\, /e redaktorzy t=umaczenie =ac. aqua ]woda\ na s=aw. jaw.
Mazurinskiego letopisca pozostawili nazw" bez Jawnuta ]1430–1550& Evnug=, Evnutei,
zmian, by przypadkiem nie zepsu: jej, gdyby – Evnutii, Evnutik=, Evnut=, Iwanuci, Iewnut,
rzeczywi>cie – tacy ]zaj"czy\ Tatarzy byli; Iewnucis\ – pierwszy syn Giedymina z Jewen'
do='czyli odno>nik& ˚tak w r"kopisie, bez po- – jego trzeci' /on'; poprzednimi by=y& Wida
ja>nienia – najwyra{niej – nie mog'c ustali:. ]$, cz=on wid idzie w zgodzie z Widymuntem,
Jassy ]staroros. Œsi, vo Œsex\ – gr[d n(rz. ojcem Widy – regu=' przemienno>ci, ale k=[ci
Bahlui ]dop=yw rz. Prut, Prut dop=ywem Dunaju\ si" z Moniwidem – jej synem\, i Olga †1299,
E od Karpat Wschodnich, na Wy/ynie Mo=daw- matka Olgerda.
skiej, 47° 10* N, 27° 34* E.
Pierwszy syn z ostatni' /on' – Jewen' – przez
Roku 6701 ª...dzi> relikwie jej }Paraksowji| le/'
to mia= pierwsze<stwo do stolca po ojcu –
w Wo=oskiej ziemi, w Jasach. 0001-31.1-66
Wo=oska ziemia, S od P=d. Karpat, dzi> g=[wne Giedyminie †1341.
miasto Bukareszt w Rumunii. Usuni"ty z niego bezkrwawym zamachem stanu
jata ]s=aw.\ – buda, kram; ˘ pol. wiata. przez Kinstuta, 1345, mia= – wed=ug opowie>ci
A. Br¥ckner 1927 podaje& „Na po=udniu z=o/one uciec w g[ry ]kt[rych w pobli/u nie ma\ i odmrozi:
pojata, ‘kom[rka, stajnia’, ‘dom’ ]bu=g. serb.\.” sobie nogi ]dla zaakcentowania prawdziwo>ci
Ale lit. Poyata, Poiata ]poj"ta ¯ po % j':\, /ona zmy>lenia\, ale – po zamachu – posiada= gr[d
?iwimbutha ]wersja Kroniki Lit. z ok. 1550 r.\. Zas=awl, a jego wnuki& Jawno i Minigai=o, by=y
Jatwa ]pol.-wo=. Œtvœz≠, œtvœz≠, ¯tbez≠, ¯tva znacznymi postaciami w litewskim feudalnym
Œtv≠z≠, œt;vœzi, ¯tvœzi, bia=orus. ¯tve', systemie w=adzy ]Minigai=o pomy=kowo zaliczony
ros. Qtvqgi, Iatwezie, Iatwezi\ – ziemie nale/'ce nawet do syn[w Olgerda, ˚Minigai=o\.
do wojowniczego plemienia Ja:wie/y, Jad{win- Jawo=od ]wo=. Œvolod=\ ¯ jaw ]woda\ % wo=od
g[w ¯ jat ]w=[cznia\; `wa ˚woda, ziemia, jak w=adza, w=ada:\ ¯ wo, =od ]woda\, ˚Jaropo=k.
Litwa, +otwa; wie/ – po=o/enie, jak Nie>wie/. Jazd[w ]pol., wo=. ezdov;\ ¯ jazda, ˚Warszawa.
Plemi" osiad=e mi"dzy Prusami na zachodzie a Jeremi ]pol.\ – pustelnik, samotnik, ˚Eremij.
Niemnem na wschodzie, w rejonie dzisiejszych& Jensetilte ]germ.-=ac.\ – miejscowo>: w ?mudzi,
Rajgrodu ]na po=udniowym skraju\, Suwa=k, i Jendroniszki lub Zyndajcie, obie n(rz. Mitawa
rzek' Szeszupa na p[=nocy; stolic' ˚Zlin ]dzi> ]lit. Mituva\, N od Jurborka; w opisie >wi"tych
August[w\, w 1253 Stenkynd vel Stikent – w=adca las[w. 0165-01-120
Jatwie/y – zosta= zabity przez Lwa Dani=owicza, Jerozolima ]s=aw. ∏erusalim=\ – miasto b"d'ce
w pojedynku na miecze, a w rok p[{niej – 1254 – w r[/nych czasach pod kontrol' Izraelit[w, Rzy-
Dani=o wo=., do spo=u z Wasylk', synami& Lwem, mian, Pers[w, Arab[w, Krzy/owc[w, Turk[w i
Szwarnem, i Romanem oraz z Hlebem – te>ciem Brytyjczyk[w; ang. Jerusalem.
Romana, Izas=awem Swis=ockim, od Lach[w Jew` ]ros.-lit.\ – dobry ¯ ew ¯ gr. eu ]dobry\;
za> Siemowit z Mazowszanami, od Boles=awa Europa ^ ]j\Ewropa; Jewena, Jewnuta.
– Sandomierzanie i Krakowianie – koalicja w tym Jezus Chrystus ]pol., s=aw. ∏isus= Xristos=\
sk=adzie wyprawi=a si" na Jatwie/. – obiekt kultu religijnego, symbolem krzy/; hebr.
W 1281 wojowniczy Trojden, rezyduj'cy w Raj- jeszu’a ˘ gr. Iesous ˘ =ac. Iesus ˘ ang. Jesus;
grodzie, najecha= Lublin, i w drodze powrotnej, =ac. Iesus Nazarinvs, ang. Jesus of Nazareth,
gdy objuczony =upami, zosta= dop"dzony ko=o pol. Jezus z Nazaretu.
Drohiczyna n(Bugiem, przez Leszka Czarnego, i Przewodnik, prowadz'cy, kieruj'cy, wiod'cy,
tu wszyscy zgin"li, ='cznie z dowodz'cymi, wybici lider sekty religijnej w staro/. Palestynie, za=o-
przez Lach[w. W ten spos[b zatar=a si" >mier: /yciel chrze>cija<skiej religii, rok jego urodzin,
Trojdena, pomylonego nast"pnie z Trojnatem. ustalony po r. 500 A.D., sta= si" podstaw' kalen
W XVI w. «bia=' plam"» za=atano parafrazami -darza do odliczania lat& «od narodzenia Chrys-
>mierci Trojnata, wprowadzaj'c na scen" wyda- tusa», w miejsce «od pocz'tku >wiata», ˚styl.
rze< nieistniej'c' osob" ˚Rymunta. Wszystkie informacje o J. z Nowego Testamentu
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
Biblii pochodz' ]ksi"gi w jego sprawie, nie ma Pope=nili te/ inny b='d, opisuj'c dzieje rodziny
wiadomo>ci z niezale/nych {r[de=\ – dzie=a Jezusa i niestworzone przez niego cuda boskiej
wypaczaj'cego [wczesn' rzeczywisto>: Pales si=y. W 1980 roku, w p=d. Jerozolimie, z dala
-tyny& topografi", stosunki, dzia=anie systemu; od ko>cio=a, odkryto kostnic", ang. ossuary ¯
jest to powie>: pisana prawdop. w Konstantyno- =ac. ossuarium ¯ ossuarius ¯ os, ossis ]ko>:\
polu, po up=ywie 300 lat, w formie zeznania czte- – 10 pojemnik[w na ko>ci zmar=ych, w rodzaju
rech naocznych >wiadk[w& Marka, Mateusza, skrzyni-urny, grobowca, z napisami os[b w nich
+ukasza i Jana – cztery wersje /ycia Jezusa, z u- le/'cych – opisanej rodziny, w tym Jezusa, syna
/yciem os[b kt[re istnia=y i nazw geograficznych Marii i J[zefa, Magdaleny – /ony Jezusa wed=ug
]stylizowana na autentyk\ – ba>< obliczona na wszelkiego prawdopodobie<stwa, Jakuba – brata
ludzi zupe=nie nie znaj'cych tematu, =atwowier- Jezusa, i Judy – syna Jezusa. Jakkolwiek imiona
nych, my>li kr[tkiej, s=abych, niedojrza=ych, za- te by=y w miar" pospolite, prawdopodobie<stwo
gubionych, zab='kanych, szukaj'cych celu /ycia. – po wprowadzeniu wszelkich zabezpiecze< na
Wg mej opinii& korzy>: teorii, /e jest to rodzina Jezusa – wynosi
W staro/ytnych czasach, synem boga okre>lano 1&600, /e m[g=by to by: kto inny.
cz=owieka poczciwego, przyzwoitego, prawego; Wi"kszo>: chrze>cijan wierzy, /e cia=o Jezusa –
sam lud Izraela by= kierowany pocz'tkowo przez po ukrzy/owaniu – spoczywa=o 3 dni w miejscu
boga, wg Starego Testamentu Biblii – posta: Ko>cio=a >w. Grobu ]ang. the Church of th Holy
symboliczn', z braku imienia i innych danych, Sepulcher\ na Starym Mie>cie Jerozolimy, a p=d.
tak/e Abraham ]znacz. ojciec wielu\ jest tak' jej cz">: – gdzie znalezisko – le/y z dala.
postaci', ˚symboliczne postacie. Jedna urna-kostnica nosi napis& Juda, syn Jezu-
Jezus, urodzony na kra<cach Betlejem, spoza sa. Pojemniki z napisami zachowano, ale ko>ci
ma=/e<skiego zwi'zku ]powity przez pann"\, pogrzebano zgodnie z hebrajskim zwyczajem,
wychowany by= bez ciep=a rodzinnego i przez a na miejscu postawiono Talpiot Appartments
to kruchy – =atwo za=amywa= si". Przewodz'c – kompleks budynk[w mieszkalnych. W 2004,
grupce aposto=[w, zdobywa= si" na akty prze- Simcha }simcza| Jakobovici z Toronto, filmowiec
mocy i zastraszania, jak Dawid Koresz z Waco, w /ydowskiego pochodzenia, udokumentowa= na
Teksasie, kt[ry zgin'= w p=omieniach, 19 kwietnia ta>mie pobranie pr[bek z pogrzebanych ko>ci
1993, wraz z ok. 86-ma cz=onkami jego kultu, w rodziny Jezusa, i wykonanie ze szcz'tk[w ana-
tym 24 dzie:mi, po 51 dniach obl"/enia przez lizy DNA. “Mariamene” czyli Maria Magdalena,
si=y porz'dku publicznego, w tym FBI. Nadu/y- gdy/ tak nazywan' Mari" Magdalen" u pierw-
wa= swej w=adzy w r[/ny spos[b, imponowa=. szych chrze>cijan – wg analizy – nie nale/a=a
Tak i Jezus; Nowy Testament zachowa= jeden do rodziny Jezusa, prawdop. by=a /on'. Krytycy
opis – wywracania sto=[w wymiany pieni"dzy w zarzucali, /e mog=a by: jego szwagierk', dla-
>wi'tyni. O jaki> ha<bi'cy czyn zosta= oskar/ony czego /ona$ Od siebie mog" doda:, /e mog=a
i ukrzy/owany za<. Na rozprawie Pi=at zada= mu by: zupe=nie obc' osob'. Ale wszyscy wiemy,
retoryczne pytanie& czy ty jeste> synem boga$ /e zwyczajem jest chowa: ma=/onk[w razem, i
W okoliczno>ci pope=nionego przest"pstwa, prawdopodobie<stwo, /e by=a to powinowata, czy
Jezus zastanawia= si" przez chwil", po czym zupe=nie nie spowinowacona jest akademickim
potwierdzi= – skin'= g=ow'& ty to powiedzia=e>. rozwa/niem, oderwanym od praktyki i /ycia.
Ze z=o>ci, Pi=at rozdar= szaty, z oczywisto>ci Przed wielu laty mia=em przeczucie, /e mo/e
haniebnego czynu i zaparcia si" Jezusa, /e – kiedy> znajd' gr[b Jezusa, i zna: b"d' jego
mimo to – nadal >mie by: synem boga. czyny i my>li, kodowane w DNA.
O co Jezus by= oskar/ony – nie wiemy, bo na- Trudno si" buduje – =atwo ruinuje. Simcha Jako-
>ladowcy dok=adnie wymazali z kart, zostawiaj'c bovici dokona= wszelkich stara<, by rozpatrzy:
“syna boga” jako win" Jezusa. Syn boga – blasfe- problem pod ka/dym k'tem& biblijnym ]opisami
mia – nie by=a karana, jak uprzednio, zostawimy Biblii\, archeologicznym ]fizycznym, ang. tangible
jako dow[d niewinno>ci. W ten spos[b pytanie – dotykalny, namacalny\, i naukowym& analizy
to przetrwa=o chytrych pisarzy Nowego Testa- DNA, grafiki, statystyki ]jak cz"sto kt[re imiona
mentu, kt[rzy pami"tali o wszystkim, omal.... by=y u/ywane, jak je pisano, i kalkulacji\ – doku-
Zostawili, jako g=[wny motyw procesu i skazania mentowa= na ta>mie filmowej. Krytycy-eksperci,
– sw' niewinno>ci' przechytrzy=o chytrych, wy- jak stado wilk[w, rzucili si" na wyniki, by obali:
kazuj'c dzi> jak si" rzecz mia=a, gdy dostawi: przypuszczenie, podwa/y: je, ale /aden z nich
wymazany element – czyn pope=niony. Proces nie wysun'= swojej w zamian& co to za znalezisko,
powt[rzono z s"dziami /ydowskimi na kartach a to, /e odkryciu z 1980 roku nie po>wi"cili /ad-
Biblii& te same pytania i odpowiedzi – w parafrazie, nej uwagi przez ponad 20 lat ]do Jakobovici,
pope=niaj'c przy tym b="dy r[/norakiego rodzaju, 2004\, jest wyk=adnikiem ich przygotowania do
i przestawiaj'c kolejno>: proces[w – /ydowski parania si" problemem. Dobry do krytyki, ale nic
najpierw. To ?ydzi rozdzierali szaty..., nie dobry w zamian, od siebie – zero; pomoc ]poprawianie
i prawy Pi=at. Itd. teorii\ przez burzenie jej.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
Dwugodzinny program pt. the Lost tomb of Jesus prowadzi= /ycie wype=nione cudami, w wieku 33
]zagubiony, utracony gr[b Jezusa\, prezentowa- lat ukrzy/owany przez Pontiusa Pi=ata ]rzymski
ny by= w USA 4 marca 2007, o godz. 21&00–23&00, prokurator 26–36 A.D.\, za aprobat' ?yd[w,
na kanale Discovery. Po nim 40 minut wypowiedzi wisia= na krzy/u pomi"dzy dwoma =otrami,
ekspert[w, nauki i teologii. zmartwychwsta=, wzbi= si" w niebiosa z cia=em,
Jezus mia= rodzin"& brata, /on" i syna – nie g=adzi wszystkie grzechy, jedynie przez wiar"
by= jedynakiem. +atwo mo/na sobie wyobrazi: w niego w /ycie wieczne, ˚wiara, Zaratuszira,
stanowisko kleru, dla kt[rego Jezus by= jedynym, chrze>cijanin, Biblia;
synem Boga, bez/ennym i bezdzietnym, /yw- od wielu lat znawcy obliczyli, /e ˚Herod, kt[ry
cem wszed= do nieba, z cia=em, a tu ko>ci jego mia= wyda: nakaz mordowania niemowlak[w
na ziemi. Ale za wcze>nie jeszcze by wiedzie:, p=ci m"skiej, by rzezi' zg=adzi: noworodka-Je-
kim by= z natury, i zna: jego czyny. zusa, zmar= na 4 lata przed narodzinami Syna
Wracaj'c do autor[w Biblii i wiernych& Boga, uwa/a si" wi"c, /e Jezus urodzi= si" o
Jezus zwany “synem Boga” ]Jeszu bar-Abba\ cztery lata wcze>niej. Rok narodzin jest dobrze
˘ gr. Jesous Barabbas; Jezusa-Barabasza ustalony, rzekoma rze{ jedn' z wielu lapsus[w
rozdzielono na dwie postacie& Biblii, ='cznie z samym ˚Testamentem ]b='d
• Jezusa – syna Boga, absolutnie niewinnego, i na ok=adce\;
• Barabasza – z=oczy<c" z prawdziwego zda- jezuita – cz=onek Rzym.-Katol. zakonu za=o/.
rzenia ]maj'cego co> na sumieniu\, znanego 1534, przez Ignatiusa z Loyoli pod nazw' «To-
jedynie z przydomku ]bo Jezusa opuszczono warzystwa Jezusowego» do walki z reformacj' i
z nazwy\. obrony papiestwa; w przen. o cz=owieku skrytym,
Gdy Jezusa ukrzy/owano – Barabasz musia= chytrym, ob=udnym, przebieg=ym;
by: wypuszczony na wolno>: ]nie by=o takiego Iñigo de Oñez y Loyola 1491–1556, hiszp. za=o/y-
zwyczaju\, by nie zmnieni: liczby trzech =otr[w ciel Towarzystwa Jezusowego ]zakonu Jezusa\,
ukrzy/owanych tego dnia. ang. Society of Jesus ]the Jesuit Order\.
Jezus – >wi"ty cz=owiek, syn Boga, cudotw[rca, Joanna ]pol.\ – imi" /e<skie, odpowiednik Jana;
wisia= na krzy/u w>r[d dw[ch niekwestionowa- odmiany& Joan, Jane, Jean, Jeanne, Johanna;
nych z=oczy<c[w – kontrast trudny do przyj"cia. gr. i =ac. Johanna, holend. Hanna, franc. Jeanne,
“Syn Boga” ]Barabasz\ wisi na o=tarzach, ale ital. Giovanna, hiszp. Juana.
z=oczy<c[w z nim nie ma – niepe=na scena. Johannisburg ]germ.\ – zamek n(rz. Pissa ]Pissa
«Syn boga» w[wczas nie poci'ga= kary, co dop=ywem rz. Narew\, w po=udniowej stronie
doprowadzi=o do wniosku, /e by= niewinny, a Sudawii, przed puszcz' Galindsk' ]dzi> Puszcza
dzi> kler obraca, /e to w=a>nie «syn boga» spo- Piska\, zbudowany 1345; dzi> Pisz n(jez. Ro>.
wodowa= kar" niewinnego, dorzucaj'c kar" do By= to chyba staro/ytny, pruski zamek Otolichen,
niewinno>ci, tak budowana jest wiara, ˚B[g. zdobyty przez Krzy/ak[w 1275, przez poddanie
Zmartwychwstania nie by=o – pomys= zaczerp- si" za=ogi; odbudowany nast"pnie w 1345.
ni"ty z innego podania w tym rejonie i czasie. Tak/e posadowiony by= nad rz. Pissa – rzeczk'
Nowy Testament Biblii ]cz">: o Jezusie\ usie o niewielkiej d=ugo>ci, wzd=u/ Pissy nie ma in-
-czony jest lapsusami, jak szwajcarski ser – nych, strategicznie wa/nych miejsc strze/onych
dziurami, >wiadectwo jak daleko autorzy ode- zamkami, po kt[rych dzi> miasta.
szli od otaczaj'cej w[wczas rzeczywisto>ci w Jom ]isl.\ – staronord. nazwa wyspy ˚Wolin.
Palestynie, Judei. jord ]dun.\, jörƒ ]isl.\ – ziemia, l'd, >wiat, kula
Wypaczony obraz wpajany jest dzieciom, zanim ziemska, grunt, gleba. lit. Jordyniszkis.
posi'd' jak'kolwiek inn' wiedz" – jeden z licz- J[zef ]s=aw. ∏osif=\ – niech on doda,
nych grzech[w wiary w Jezusa i Boga. arab. jusef, hebr. yoseph, josef, gr. Ioseph, =ac.
Dzi>, chrze>cija<ski kler, nie>wiadom znaczenia, Josephus, Joseph, ital.Giuseppe, hiszp. Jose;
wyk=ada t=uszczy, /e Jezus by= synem Boga, tak /e<skie& J[zefa, Josepha, Josephine;
te/ utrzymywa=, i za to go skazano. zdrobnienia& J[zek, J[{ka, Jo, Joe;
Powsta=a wiara w /ycie wieczne przez Jezusa i arab. jusef translit. na j. ang. Yusef, Yousseff,
nacisk by silnie w niego wierzy: – bezwzgl"dna na j. franc. Joussouf.
wiara w Jezusa do /ycia wiecznego potrzebna. Juda ]staroros. ∏udei\ – /yd& 1. osoba pochodz'-
Dobry B[g ma na to patrze: i tolerowa: – inny ca od staro/ytnych Hebrajczyk[w biblijnych
pomys=, rdzennych ?yd[w tym razem ]wy='cz- czas[w, 2. osoba wyznaj'ca Judaizm;
nie ?ydzi maj' by: przez Boga zbawieni, o termin czasem u/yty w znacz. wulgarnym, przez
Jezusie nigdy nie s=yszeli...\. antysemit[w ]w j. pol. judzi: – systematycznie
Jezus, jego charakter i /ycie, jest przedmiotem szczu: jedn' osob" na drug', napomkni"ciami,
wiary w wielce zafa=szowan' faktografi". poza plecami; termin o negatywnym wyd{wi"ku\;
Wed=ug wyznawc[w& hebr. yehudi }judi|, gr. Ioudaios, =ac. Judaeus ˘
Syn Boga, urodzony z dziewicy, w Betlejem starofranc. jueu, giu, >redniow. ang. Gui, Jui, Jewe,
]Bethlehem\ w Judei, wi[d= grupk" aposto=[w, ang. Jew, franc. juif, niem. Jude.

Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.


NAZWY i TERMINY
Julian ]˚Mazur. ltpsc Iuliœn tarsœnin> fikacje Moskwy,
Iulœn, Ulœn Prestupnik\ – Juli ]$, znacz. 2. J., w=ada= Nowogrodem Wlk. ]1170$\–1174 ¯
zatarte\ % an ]wielki\, ˚wielko>:; Andrej ¯ Jurij D=ugor"ki †1157.05.15,
=ac. Julius ˘ =ac. Julianus ˘ ang. Julian, franc. 3. J. ¿1187(89, zabity przez Tatar[w 1237.02 ¯
Julien, ital. Giuliano; Wsewo=od Bolszoe Gniezdo †1212.04 ¯ Jurij
=ac. Julius ˘ franc. Jules, ital. Giulio, hiszp. Julio; D=ugor"ki †1157 ]drugi syn Wsewo=oda, oba
imi" /e<skie& =ac. Juliana, Julia, ital. Giuliena, wnuki, a 70% lat r[/nicy wieku mi"dzy nimi...\,
ang. Juliana, franc. Julienne ˘ Juliette ]zdrobn. 4. J. z Rezania, zabity 1237.12, ¯ Igor ¯ Gleb ¯
=ac. Julia\ ˘ ang. Juliet; Rostis=aw; kniaziowa= 25 lat,
1. Gaius Julius Caesar 100$–44 B.C., m'/ stanu, 5. J. Konczakowicz, zabity 1219,
genera=, jako dyktator – poszerzy= i zjednoczy= 6. J. 1232 ]szwagier Jaros=awa †1245\,
Rzymskie Imperium, 7. J. 1317 ¯ Dani=o,
2. J. z Tarsus, ok. 290 A.D., chrze>cijanin, inne osoby nosz'ce to imi", ˚Georgij.
3. J. 331–†363, imperator Rzymu 361–363, Jurjata ]s=aw. {rœta\ – zabity w bitwie n(rz. Gza,
m'/ stanu i genera=, zwany Julianem Apostat' 1216, dzielny woj Jurija, s. Wsewo=oda Bolszoe
]odst"pc', g=[wnie od wiary\, bratanek Kon- Gniezdo 1154–†1212;
stantyna Wielkiego, wg innych danych& kuzyn ¯ jur % jata ¯ jat’ ]j':, chwyta:\, jur(j – wi"cej ni/
Konstantinusa II, zabity 364 A.D., jedno obja>nienie& jura ]prawo\, georg.
4. Romeo and Juliet – bohaterzy tragedii Szek- Jurjew ]s=aw. {r;ev=\ – Dorpat, dzi> Tartu,
spira ]William Shakespeare 1564–†1616\. w Estonii; gr[d za=o/. 1030 przez Jaros=awa
Julita ]˚Mazur. ltpsc Ulita\ – Julita, UJU. M'drego †1054.
Jungingen ]germ.\ – m=ode pokolenie; jusef ]arab.\ ˚J[zef.
germ. jung ]m=od-y(a(e\ % gen ¯ =ac. generatio; Justin ]˚Mazur. ltpsc Iustin Korkonosij\ – praw;
wielcy mistrzowie Zakonu& Konrad ]1393–1407\ =ac. jus ]praw\ ˘ justus ]prawny, w=a>ciwy, s=usz-
i Ulrik von Jungingen ]1407–1410\. ny\ ˘ starofranc. juste, >redniow. ang. i ang. just;
Junigeda ]germ.-=ac.\ – litewski zamek budowany =ac. justus ˘ =ac. Justinus ˘ ang. Justin, Justina;
na ?mudzi w 1291, na lewym, po=udniowym 1. J. M"czennik, >w. chrze>cija<ski, II w. A.D.,
brzegu Niemna, atakowany przez Bertolda Br¥- ur. w Palestynie, ok. 100 A.D., zam"czony 165,
havena, komtura z Kr[lewca, na czele tysi'ca pisarz& Apologia dla chrze>cijan,
Samladczyk[w, oko=o Wielkanocy; lecz odparty 2. J., 450–†523, rodem z Dacji, ze zwyk=ego
przez Litwin[w. Zniszczony przez Krzy/ak[w po /o=nierza wzr[s= do dow[dcy ochrony impera-
1314. 0165-01-127, 144 tora, i po >mierci Anastasiusa †518 A.D. zosta=
W g[r" Niemna od Christmemla na miejscu dzi- imperatorem; wg Kings, Rulers and Statemen&
siejszych lit. Geldaudißkis, pol. Gielgudyszki, 13 450–†527, a w ˚Mazur. ltpscu zwany Korko-
km w g[r" Niemna powy/ej Jurborka; nosym, z b="dem 200 lat, bo 720 A.D.,
by: mo/e – Ilguva. protoplasta dynastii Justynian[w&
jura ]dun.\ – prawo ¯ =ac. juris. 518–527 Justin I Korkonosy
lit. rzeka Jura ]prawy dop=yw Niemna\. 527–565 Justinian I Wlk., bratanek Justina I
Jurbork ]{rborg=, {rbor=k=, {r=bork=, 565–578 Justin II, bratanek Justiniana I
{r=bork, {r=box=, ros. {r;ev=, 578–582 Tiberius II Constantinus,
pol. Iurbork, Jurbork\ – litewski zamek na prawym 582–602 Maurice, zi": Tiberiusa II
brzegu Niemna, w ?mudzi; 602–610 Phocas, >ci"ty 610
=ac. juris ]prawo – a. prawa strona ˘ w prawo, wg American Int’l Encyclopedia&
w lewo, na prawo(lewo, b. s=uszno>:; zbi[r za- 3. J., Flavius, Anicius, Justinianus “Wielki”
sad, og[= przepis[w, norm sankcjonowanych 483–†565 A.D., imperator bizant. 527–565,
przymusem ˘ jurysdykcja\ ˘ dun. jura % bork 4. J., bratanek J. “Wielkiego” zosta= imperato-
]zamek\ ˘ Jurbork ]zamek na prawym brzegu\. rem, abdykowa= w 574 A.D. na rzecz Tiberiusa
Zwany tak/e – b="dnie – Georgenburgiem ]gro- – kapitana ochrony; zmar= 578.
dem Jerzego\, przez Niemc[w& JurgenGeorg, Jut – cz=onek kilku staro/ytnych szczep[w ger-
pol. Jerzy ˘ Jurek. Tak te/ – b="dnie – Danzig. ma<skich, /yj'cych na terenie dzisiejszej Danii.
Jurij, Georgij ]ros.\ ¯ gr. georgos ]robotnik ziemski\ W V w. dokonali inwazji p=d.-wsch. Anglii, osied-
˘ Georigios ˘ =ac. Georgius, franc. George(s, laj'c si" w miejscu zwanym dzi> Kent. Reszta
ang. George, pol. Jerzy, ros. {rij ]Jurij\. zosta=a podbita przez Du<czyk[w i wkr[tce
1. Jurij Do=gorukij ]D=ugor"ki, ¿1097(99–†1157 zasymilowa=a si" z nimi;
maja 15, pochowany “u wsiemi=ostliwego Spasa staronord. Iotar, isl. Jotar, staroang. Iotas, >redniow.
na Berestowie” ]k(Kijowa, w cerkwi Zbawiciela =ac. Jutae, >redniow. ang. Jutes, ang. Jute;
^ Spasa mi=uj'cego wszystkich\, 7-my syn isl. Jotland ]Jutlandia\.
W=adimira Monomacha †1125.05.15, knia{ kad{ ]s=aw. kad;\ – miara cia= sypkich; p[{niej,
Suzdala i Kijowa; w 1120 podj'= wypraw" na w XV w. kad{ odpowiada obj"to>ci 14 pud[w /y
Bu=gar[w znad Wo=gi, w 1156 wzmocni= forty- -ta ]230 kg\; pud ^ 40 funt[w ^ 16,380 kg.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
kaj ]dun.\ – nabrze/e, przysta<. Lit. Rodyßkaj. wrze>nia i grudnia, st'd Bo/e Narodzenie 25
Kalayne, Kolain ]germ.-=ac.\ – zamek nad Niem- grudnia – d=u/sze dni, nadzieja. Tak by=o do jesie-
nem le/'cy, najmocniejszy z litewskich warowni, ni 1582, gdy papie/ Grzegorz wprowadzi= nowy
oblegany ok. 25 kwietnia 1290 ]wyprawa rozpo- kalendarz ]nowy styl\, zwany gregoria<skim.
cz"ta w dzie< >w. Jerzego, 23 kwietnia\; dow[dc' Znale{li si" i tacy w Polsce, kt[rzy targn"li si"
zamku by= ˚Surmin, kt[ry umkn'= >mierci przez na przeniesienie lat, tworz'c rozgardiasz nie
przypadek, bo oblegaj'cy pierzchn"li noc' wsku- do opanowania. I tak, gdy Jagie==o chrzci= si" i
tek paniki powsta=ej, /e odsiecz nadchodzi. To zawiera= >lub z Jadwig', w Krakowie, w lutym i
wraca=a z krzykiem i t=umnie konnica krzy/ac marcu 1385, tj. w ko<cu roku 1385, gorliwi zmie-
-ka, wys=ana na =upie/e. Przestrach i trwoga nili dat" na 1386 – tak, jak dzi> liczymy lata, od
och=on"=y oblegaj'cych. 0165-01-126 1 stycznia, bo tak w[wczas by=oby, gdyby rok
gr. kalein ]proklamowa:, zakazywa:\, OAE. zaczyna= si" od stycznia. Ale zawsze znajd' si"
kalendarz ]pol.\ – spis dni w roku z podzia=em na tacy, co si"ga: b"d' do orygina=[w, i tu klarownie
miesi'ce i tygodnie wraz z oznaczeniem >wi't; wynika rok 1385 – robi si" zamieszanie.
• k. julia<ski ]starego stylu\ – wprowadzony +atwiej uzmys=owi: sobie zdarzenia w starym
przez Juliusza Cezara w 46 r. B.C., w kt[rym systemie liczenia lat, ni/ przerabia: wszystkie
po trzech latach maj'cych po 365 dni, nast"puje daty ]˚fa=sz\, bo procesowi temu ko<ca szybkie-
rok przest"pny, maj'cy 366 dni ]rok przest"pny go nie ma, i zawsze znajd' si" tacy, co >wiado-
co 4 lata\, mie b'd{ nie>wiadomie przytocz' stare.
• k. gregoria<ski ]nowego stylu\ – wprowadzony kalikstyni ]pol.\ – od=am czeskich husyt[w kt[rzy
w 1582 r. przez papie/a Grzegorza XIII ]¿1502– /'dali prawa u/ywania kielicha w sakramencie
1572–†1585\, cofaj'cy bieg dni jednorazowo o=tarza ]praktykowali komuni" >w. pod dwoma
o 10 ]wyci"to 10 dni z kalendarza tego roku& postaciami& chleba i wina\ – rzecz, na kt[r'
5÷15 pa{dziernika, po 4 pa{dziernika nast'pi= sob[r w Bazylei przysta=. Pobiwszy Niemc[w
bezpo>rednio 15 pa{dziernika 1582\, i ustalaj'cy i taboryt[w w bitwie pod Lipanami, byli panami
jako nieprzest"pne lata pe=nych stuleci, w kt[rych Czech.
liczba setek nie jest podzielna przez 4, Kielichowcy czyli kalikstyni byli nieliczni w Pol-
• s' i inne kalendarze& k. republika<ski, k. ksi"/y- sce. Na czele ich stali ˚Spytek z Melsztyna w
cowy, k. /ydowski, itp. Ma=opolsce, a Abraham ze Zb'szyna w Wielko-
kalendae, calendae ]kolendy\ ˘ =ac. calendarium polsce. Siedzib' kielichowc[w by=y wielkopol-
˘ ang. calendar, franc. calendrier, niem. kalender, skie miasta& Pako>: i Zb'szyn.
pol. kalendarz, ros. kalendar; Konfederacja biskupa krakowskiego – Zbignie-
gr. kalein ]proklamowa:, zakazywa:\ ˘ =ac. calare wa Ole>nickiego pokona=a kalikstyn[w w bitwie
]og=osi: uroczy>cie\ ˘ kalendae, calendae ]pierw pod Grotnikami 1439, w kt[rej – b="dnie ]tak#\
-szy dzie< miesi'ca\ ˘ =ac. calendarium; – poleg= Spytek z Melsztyna. Biskup pozna<ski –
kolenda ]pierwszy dzie< miesi'ca\ ˘ kol"da; Andrzej Bni<ski, oblega= Zb'szyn i zmusi= s"dzie-
pol. kol"dy ]l. mnoga\ ¯ kol"da – pie>< religijna, go Abrahama do wydania pi"ciu zamieszka=ych
tw[rczo>: ludowa, zwi'zana ze >wi"tem Bo/e- tam husyt[w czeskich, kt[rych kaza= spali: na
go Narodzenia, i w tym okresie >piewana, w rynku pozna<skim; 0065-00-193
ko>cio=ach i domach, do pierwszych dni stycz- =ac. calix ]kielich\ ˘ niem. kalch ˘ pol. kielich.
nia – po='czenie =aci<skich znacze<& uroczyste Zb'szyn 71 km W od Poznania,
og=oszenie ]o narodzinach Chrystusa\ i pierwszy Pako>: 11 km W od Inowroc=awia,
dzie< miesi'ca ]do stycznia\. Melsztyn n(Dunajcem 59 km SEE od Krakowa,
Kalendarz dzi> rozpoczyna si" 1 stycznia, w 25 km SW od Tarnowa, 23 km SE od Bochni,
po=owie zimy, ale w Wiekach Írednich ca=a zima Por"ba Spytkowaska 10 km SEE od Bochni,
wchodzi=a do do jednego roku, a ca=a noc – do 5 km SW od Brzeska, 47 km E od Krakowa,
jednego dnia ]dzi> p[= nocy ˘ p[=noc\. Grotniki k(Korczyna, przy uj>ciu Nidy do Wis=y.
Rok zaczyna= si" od wiosny, dzie< – od prze- Kalisz ]pol.\ – 1. las wok[=; list lest ]las\ ˘ `lisz
budzenia, tj. od godz. 6-tej rano; 1-sza godzina TZ, ka, ku, k ]do\ ˘ kali ]wok[=\; w wo=. ltpsie
nocy to godz. 19-ta obecnego systemu; i st'd 1227& Kalew;> ky Kalew[. k vorotom ka
dzie< jako widna pora doby, oraz dzie< jako -lewskym. Danil= i Vasilko. poslasta
24-godzinny cykl, maj' jedn' i t" sam' nazw"& l[di svoa \n≠m 'e sto≥]im= i trebœ-
dzie<, bo doba zaczyna=a si" od dnia. ]im= l≠sy \kolo grada. ]o oblegaj'cej
Staropol. nazwy m-cy& unor ]marzec\, d"bie<, maj, gr[d Rusi, wojach Dani=y i Wasylki& oni tak stali
ugornik ]czerwiec\, lipiec, czyrzwie<, wrzesie<, i trzebili lasy wok[= grodu\, 2. kielich; =ac. calix;
pa{dziernik, prosiniec ]listopad\, prosie< ]gru- gr[d na szlaku bursztynowym ='cz'cym Impe-
dzie<\, ledzie< ]stycze<\, jacie< i siecze< ]luty\. rium Rzymskie z wybrze/em Morza Ba=tyckiego,
Rok 1400 ko<czy= si" 24 marca, po kt[rym roz- wspomniany przez Ptolemeusza ]II wiek A.D.\&
poczyna= si" 25 marca 1401. Dniami przesilenia Kalisia; w 1253–1260 otrzyma= prawa miejskie
s=onecznego by=y 24-te dni& marca, czerwca, od Boles=awa Pobo/nego.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
Kalita – kaleta, sk[rzana torba, woreczek na wielka struga – wielce d=uga Brzoz[wka,
pieni'dze lub drobiazgi; Iwan Kaleta 1328–1340 Ma=a Sucho=da – dzi> Olszanka, i jej wi"ksza
¯ Dani=o i Anna Kaszy<ska ]druga /ona Dani=y\ siostra – Zgierszczyzna, obie – po po='czeniu
¯ Aleksander Newski †1263; brat Jurija Dani=o- – p=yn'ce ko=o Suchowoli.
wicza Moskiewskiego 1318–1322. kamie< ]pol.-ros. kamen;\ – twarda, jednolita,
Ka=ka ]s=aw.-wo=. Kalka\ – dop=yw rz. Ka=us, niemetaliczna masa mineralna, sk=ad ska=; an-
Kalus, Ka= % `ka ]dop=yw, odnoga, ga='{\; kl"ska glosas. stan, >redniow. ang. ston, stoon, ang. stone.
Rusi w bitwie z Tatarami 1219.05.30, na pami'tk" Etymologia s=owa niezbyt jasna, prosta.
>w. m"czennika ˚Eremeja, Wg mych docieka<& ka ]ziemia\ % mie<(men
b="dnie& 1224, 1223, i Ka=ka – rzeka wpadajca do ]twarda\, s=owotw. pokr. ska=a ¯ ska % =a,
Morza Azowskiego ]tak cz">: Rosjan i Polak[w, i mniemania /e KI – ziemia ]szumer., pismem
np. 0002-02-471\; klinowym, cywilizacji Babilonu\ ˘ `ski, `ska,
wg wo=y<skiej ltpsi, pisanej 1288(89, za kt[r' Ipat. `sk – ziemsk-i(a, np. Solski ^ ziemski.
ltps 1428, po='czone si=y przekroczy=y Dniepr I zwi'za=bym z gr. akme ]ostrze, szczyt\, epoki
we wtorek }21 maja 1219| ª...st'd szli 10 dni do kamiennych ostrzy, lub kaminos ]piec, kominek\
rzeki Ka=ki.º }30 maja 1219|, gdzie nast'pi=a ˘ =ac. caminus – kamie< by= u/ywany do budo-
walna bitwa z Tatarami. 0001-02-743 wy piec[w. A. Br¥ckner, 1927& z przestawienia
Mstis=aw Mstis=awicz }Uda=y| poleci= Danile wo=. okmien-, lit. akmuo, drugi przypadek akmens;
}swemu zi"ciowi| przeprawi: swe “po=ki” przez grec. akmon, ‘nakowalnia’; niem. hamarr, Hammer,
Ka=k". M>cis=aw sam pojecha= na stra/, i widz'c ‘narz"dzie ]niegdy> kamienne\’...” }staronord.
hufce tatarskie – zawr[ci= i rozkaza= swoim uzbro- hamarr ]strona >ciana skalna, urwisko skalne\ ¯
i: si", nie powiadamiaj'c innych z zawi>ci, bo ¢ak-m` ¯ ak` ]ostrze, ostry kamie<\; Webster|.
“kotora” ]rozbrat, k=[tnie\, by=y mi"dzy nimi. Kamieniec Lit. kamenec; 6763 w wo=. ltpsi 1289,
Tylko co dziesi'ty Rusin wr[ci= do swego domu. ˚zamek ]myk, mek – tward\.
Po bitwie, Tatarzy >cigali niedobitki Rusi, a/ do kamk(a ]s=aw. kamk/a\ – droga materia, tkanina,
Nowogrodu Swiatopo=ka. Rusini – ci'gnie pisiec – adamaszek ]najcz">ciej jedwabna, przewa/nie
wyszli im naprzeciw, nios'c krzy/e, i tak wybili ich jednobarwna, o wzorze matowym, na tle b=ysz-
wszystkich. M[wili, /e samych Kijowian zgin"=o cz'cym, lub odwrotnie; ¯ Damaszek, Syria\.
30 tysi"cy }˚mno/nik 100 u/yty, J.D.|. kan ]s=aw. xan=, kan=, ChK, w odmianach
W Ipat. ltpsi, 21 maja 1224 wypada=o we wtorek, przez przypadki& kanovou-kanow', kanom;-
wy>mienite trafienie, ale Dani=o – ur. 1201 – mia= kanem – naczelnik, hetman, wojewoda;
w[wczas 18 lat ]1201 % 18 ^ 1219\. ¯ tur. kaganat ]nazwa ustroju spo=eczno-
Rosjanie dopatrzyli si" jednodniowej odchy=ki w pa<stwowego\ w Wiekach Írednich.
“1224”, kt[rej nie ma, i poczytali j' za b='d. kand ]dun.\ – dzban, dzbanek.
w +awrentiewskiej i Twerskiej letopisi& R[d Candeynen z Sambii, 1254.
6731 ]1223\ „miesjaca maja w 30, na pamjat’ Kapetolina 5796 ]˚Mazur. ltpsc Kapetolina\ –
swjatago muczenika Eremia ]w +awr.\, Eremeja =ac. Capitolium ]>wi'tynia Jupitera w Rzymie\
]w Twer.\.” Gdy za=o/y: rzekomy rok 1223, 30 ¯ caput ]g=owa\ ˘ =ac. capitalis ]1. egzekucja
maja 1223 wypada=o we wtorek, a st'd odejmuj'c przez >ci"cie g=owy, 2. stolica kraju – g=[wne
10 dni – 21 maja 1223 wypada=o w sobot" – oczy- miasto ¯ g=owa\.
wisty b='d, nie daj'cy si" naci'gn': jednodniow' Kapiton 5796 ]˚Mazur. ltpsc Kapiton\ – kapitan;
odchy=k' w kt[r'kolwiek stron". =ac. caput ]g=owa\ % on ]wielka\, ˚on.
Ka=uga ]ros.\ ¯ ka=ugier ]mnich, ros. monach\. Kappadokia ]ros. Kappadokiq\ – w staro/ytno>-
Kamienny Brod ]pol.\ – uj>cie rz. Kamiennej do ci, najwa/niejsza prowincja Azji Mn., g=[wn'
Biebrzy ]Biebrza dop=ywen Narwi\, uj>cie le/'ce cz">: kt[rej jest dzisiejsza prowincja Karaman,
na linii Grodno–Rajgr[d; na wy/ynie Taurus, N od Cypru na M. Ír[d-
Kamienny Brod wymieniony w opisie granic ziemnym; ang. Cappadocia.
pomi"dzy Litw' a Mazowszem, w dokumencie W poprzek p=yn"=a rz. Halys, g=[wnymi miastami
spisanym na zje{dzie przedstawicieli stron, by=y& Komana ]ang. Comana\, Ariarathia, i Tyana.
w Grodnie, 13 sierpnia 1358 ]feria tertia intra W r[/nych czasach, granice K. zmienia=y si" w
octavam S. Laurentii\& szerokim zakresie; raz by=a centraln' cz">ci'
ªNaprz[d i g=[wnie pocz'wszy od miejsca zwanego dzisiejszej Turcji, zwan' dzi> Anatoli'; w 17
w pospolitym j"zyku Kamienny Brod idzie si" A.D. sta=a si" prowincj' Rzymu ˘ Caesarea
prosto ku Rajgrodowi, a od Rajgrodu post"puj'c Kappadokijska.
po rzece Meta, od Mety wprost po rzece Bebrza, Karakorum ]mong.\ – za=o/. 1220 przez Czengiz
a/ do Targowiska, od Targowiska za> obraca si" chana ]ang. Jenghiz Khan, K ^ C\, lub D/ingiz;
prost' lini' do uj>cia wielkiej strugi; dalej udawszy odwiedzony ok. 1247 przez papieskiego legata
si" po tej rzece a/ ku wierzcho=kowi rzeczu=ki o imieniu Giovanni Carpini.
Ma=ej Sucho=dy..., itd.º 0165-01-199, N. 417 Wnuk D/in-giz chana – Kublai chan przeni[s=
Meta – dzi> Jerzgnia i E=k ]J. dop=ywem E=ku\, stolic" 1267 do Chan-balik ]ang. Khanbaliq\, dzi>
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
Beijing }bej-d/ing|, pol. Pekin ¯ franc. morzem ko=o ryzkiej zatoki.º 0165-01-99, N. 180.
Ruiny K. odkryte w 1889 przez N. W. Jardince- Karthau ]germ.-=ac.\ – Kolno$ Napad Krzy/ak[w
wa – rosyjskiego poszukiwacza-odkrywc", kt[ry na okolice Karthau, ªgdzie nad rzek' Pissa le-
tak/e odkry= “Orhon Inscriptions” ]napisy w po- /a= zamek ˚Otolichenº, 1275.
bli/u Karakorum, najstarsze w j"zyku Turk[w. Kartuzy ]pol.\ – >redniow. =ac. Cartusianus ¯ =ac.
Orhon Gol ]ang.\, Orchon ]pol. i ros.\ – nazwa rzeki Chartreux ]franc. Chartreuse\; zakon za=o/. 1086
d=ugo>ci 1124 km. przez >w. Bruno; Jagie==o, 1424, prosi= papie/a
Karakorkum odleg=e W od U=an Bator ]U=aan- o przys=anie kilku mnich[w-Kartuz[w; Kartuzy
baatar\ o ok. 325 km, wg moich oblicze<, opar- 30 km W od Gda<ska; ang. Carthusian.
tych na r[/nicy wsp[=rz"dnych, bo na mapach Karyntia ]pol.\ – niem. prowincja, okr"g Austrii, gra
odleg=o>ci s' r[/ne, w zale/no>ci od skali mapy, -nicz'cy z Itali' i Jugos=awi'; cz">: w='czona do
od 319 do 440 km; Italii po upadku Austriacko-W"gierskiego Impe-
U=an Bator 47° 55* N 106° 55* E rium w 1914; niem. Kärten, ang. Carinthia.
Karakorum 47° 14* N 102° 50* E Jan czeski, ksi'/" Karyntii, 1346. 0165-01-187
dane z The Columbia Gazetteer of the World Kasidorys ]pol.\ ¯ ka ]do\ % sidor ]woda\ % is(ys.
r[/nica& 0° 41* N ]80 km\, 4° 05* E ]315 km\, Kasogi ]s=aw. kasogy\ – Czerkasy ]sko>noocy\;
802 % 3152 ^ 3252. jedno z plemion p=n. Kaukazu;
Karin ]˚Mazur. ltpsc Karin\ – Carinus, imperator w 6530 Mstis=aw wyprawi= si" „na kasogi”, gdzie
283–285 A.D., zamordowany 285, s. Carusa. star= si" z ich kniaziem – Rededj' – i by=by
Karkonosze ]pol.\ – ziemia wielkiego grzbietu; przegra= walk" bo „welik i silen Rededja” gdyby
¯ kark ]grzbiet\ % on ]wielki\-o % sze ]ziemia\. nie obietnica dana Przeczystej Bogurodzicy, /e
Karlsheim ]germ.\ – lit. Karalißkiai n(Niemnem; gdy podo=a mu }Rededji| zbuduje cerkiew jej
Karls ]Karola\ % heim ]1. do domu, do siebie, imienia. To rzecz'c, uderzy= nim o ziemi", wyj'=
2. dom, dom rodzinny, domostwo\; n[/ i zarzeza= Rededj". Wr[ci= do Tmutarakanu
1307 r.; doniesiono Volradowi w Ragnecie, i/ 85 i za=o/y= tam cerkiew >w. Bogurodzicy, kt[ra stoi
bojar[w za=ogi litewskiego zamku Bistena, wype=- do dzisiejszego dnia, w Tmutarakanie;
niwszy miesi"czn' pos=ug", odci'ga do domu dla ˚Perejas=awl ]legenda o za=o/. tego grodu\.
zmiany. Krzy/acy& Fryderyk Libenzell podkomturzy Kasper ]pol.\ – pan skarbu; chyba z perskiego;
z Ragnety, Albert z Ora i Ditrich a Altenburga, na starofranc. Jaspar, franc. Gaspard, hiszp. Gaspar,
czele 19 braci i 60 rajtar[w, nap"dzaj' Litwin[w w ang. Jasper, Caspar, Casper, niem. Kaspar.
okolicy Karlshejmu, wybijaj' ich co do nogi, tak /e kasse ]dun.\, kass ]isl.\ – kasa, skrzy-nia(nka.
ledwie trzech rannych tylko umkn"=o. 0165-01-138 Lit. Wojtkass(oss ]˚void – pusty\.
karmazyn ]pol.\ – barwa amarantowa; katharos ]gr.\ – czysta, niepokalana, niesplamio-
¯ hebr. karmil ]karmin\, rzadkie LN. na, niezm'cona; ¯ gr. Aikaterine, =ac. Ecateri-
Ros. nazwisko Karamzin ]maz – amz\. na, Catharina, ros. Ekterina, skand. Karen, hiszp.
Karol ]pol.\ – dos=. wzros=y w pe=ni ¯ kar % ol; Catalina, Catarina, irl. Kathleen, pol. Katarzyna.
starogerm. wy/yn Karl ˘ =ac. Carolus ˘ ang.-franc. Inne pisownie& Catharine, Katharine, Katherine,
Charles; `ol, `o= ]wielki, wysoki, wzros=y\; Kathryn; zdrobnienia& Cathy, Kate, Kit, Kitty, Kasia.
isl. karl – 1. m'/ ^ m"/czyzna, 2. ch=op ^ wie>- A. Br¥ckner 1927& Katarzyna „z grec. hagia
niak, 3. starzec ˘ anglosas. carl ]m'/\ ˘ ang. carl, ]‘>wi"ta’\...”, ˚Ekaterina, por. Olga.
carle ]ch=op, gbur, grubianin\, s=aw.-ros. Karl= K. lub Eirine †1108 ¯ Waczes=aw smol., kij. ¯
-Kar=; pol. ironiczne& karze=. Jaros=. M'dry †1054
Karol Wielki Charlemagne ]¿742–†814\ – katow, `kot[w ]wo=.-pol.\ ˚k'ty.
od 791 r. podejmowa= wyprawy przeciw Awarom; Katowice ¯ kat % o ]='cznik\ % wice, ˚k't.
w 796 r. rozbi= ich pa<stwo. kawkaskyja gory ]ros. kav;kasijskyq gory,
Karp ]˚Mazur. ltpsc Karp\ – owoc; gr. karpos; rekwe Ugor;skyq\ – Karpaty; zza Kaukazu
m"czennik “za Chrysta” 5755. przybyli W"grzy, przechodz'c 6396 ]ok. 888 r.\
Karsau, Karsowe, Kurszau ]germ.-=ac.\ – Karszo- obok Kijowa do ziem w obecnym posiadaniu.
wo, Kurszeny, lit. Kurßenai, 25 km W od Szawli, Kazara – Chazar[w, Uzbek[w z przyczarno-
prowincja ?mudzi, kt[r' – mi"dzy innymi – chcieli morskich step[w. W Powie>ci pod 6453 r.
posi'>: Krzy/acy, i w tym celu stan"=a ugoda Kazania Íwi"tokrzyskie ˚Íwi"tokrzyskie, K.
mi"dzy Zakonami z Inflant i Prus, zatwierdzona w Kazimierz ]pol., wo=. kazimer=\ ¯ kazi % mierz ¯
1289 przez wlk. mistrza Burcharda de Svanden; ]miernie m[wi'cy, ˚t=um. od ty=u\ ¯ ka % z.
dokument pisany w Rzymie, 7 lutego 1289; ª... k't, k'ty ]pol. w l.poj. i l. mn.\ ¯ s=aw.-wo=. kut ]k't\;
kraj[w wydrze: si" maj'cych Litwie, jako to& nazwa pospolita w >redniowiecznej Europie,
Schalwen ]Szawle\, Karsau, Twerkiten, oraz nadawana miejscom i stronom po=o/onym z dala
dalszych prowincij ?m[jdzi. itd.º 0165-01-124 od o>rodk[w w=adzy, /ycia gospodarczego.
Roku 1259, w kraju Kursowskim, niedaleko rzeki w Rosji – Uglnice, w Polsce – K'ty, u Anglosas[w
Aa, Krzy/acy budowali zamek ˚Georgenburg ª... – Angle ¯ =ac. angulus, w j"zykach roma<skich
aby zas=ania= /eglug" na tej rzece i zwi'zek z – provincia ¯ pro` ]za\ % winkel ]k't\ ˘ zak'tek.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
Katowice ]wi"kszy K't\ ¯ kat-o ]k't-o\ % wice na Ru> przez Wareg[w w IX–XI w.
]wi"ksz-y(e\, D=ugi K't ]na Roztoczu\ i Szcze- kind ]dun.\ – policzek.
kot[w ]ma=y, kr[tki K't, nisko po=o/ony\, kind, l.poj., kindir, kindr l.mn. ]isl.\ – 1. rodzaj, r[d,
Mokot[w ]dzi> dzielnica Warszawy\ ¯ mo` krewny, 2. posta:; staroang. cynd ˘ kinde ˘ ang.
]wielki, wysoki\ % kot[w ¯ katow, OA, Kutno ¯ kind. Lit.-rus. Kindyr poleg=y †1399.08.12 w bitwie
kut ]k't\ % no ]staroziem\, ˚polski j., Uglnice nad nad Worskl' ¯ kin Dyr ]r[d Dyra\.
Dnieprem, 1227 ¯ s=aw. ugo= ]k't\, Katy<. Kineka ]wo=. Kineka, kyn;ka\ – kr[lowa Kinga
Dzi> «k't» o znaczeniu& 1. ustronie ˘ zak'tek, 2. ]1207÷†1231\ ˚Ky<ka.
mieszkanie, schronienie, przytu=ek, 3. r[g kom- kinga ]isl.\ – broszka.
naty, 4. cz">: p=aszczyzny ograniczona przez kinn ]isl.\ – policzek, >mia=o>:, zuchwalstwo,
dwie proste wychodz'ce z jednego punktu. czelno>:, tupet, stawia: si".
gr. ankylos ]hak, zagi"cie\, =ac. angulus ]r[g, k't\ Kinstu•t(de ]1430–1550& Kejstutπj, Kejstut=,
˘ =ac. rex Angul-Saxonum ]tytu= kr[la Alfreda Kerstut-ei/;i, Ker;stutei, Kestuti/i,
Wlk.\ ˘ ang. Anglo-Saxons; ang. angle ˘ Anglia. Kestutik=, Kestuhi, Kest[ti, Kest[t;i,
Alfred Wielki ]Alfred the Great\ 849–899, kr[l Ketustπj, Kistutei, K≠rstutei, K≠rstut;,
Wessexu 871–899, i Anglii 886–899; pokonany K≠stutei, Gyesthuti, Kestut, Kestutey, Kiestut,
przez du<skich naje{d{c[w. ˚Angle. Kyersthuk(i, Kyestruch(i, Kyerstruchus, Kyer-
Kedepiw ]j. Czudi\ – s=o<ca r"ka; zdobyty wkr[tce sthuch(i, Kyerstruki, Kyerstruky, Kyestuti,
po >mierci Jaros=awa M'drego †1054 przez niem. Kinstut, Kiejstut, ˚Keystutt nr 1620\;
Nowogrodzian pod wodz' Ostromira. z piecz"ci& S. Kynstutte dux de Traken, tak i
kelda ]isl.\ – studnia, wytrysk; Thorkel z sagi 997. podobnie Wigand& Kynstut, Kynstute, Kynstud,
Ke> ]s=aw. gra∂ Kes;\ – dzi> Cesis, w Latwii, gdzie& kyn ]krewny, rodzina, pokrewie<stwo po-
n(rz. Gauja; w niekt[rych odpisach w miejscu przez akt porodu, rzadziej poprzez zawarty zwi'-
Kesi wpisana Ryga. zek\ ¯ >redniow. ang. kyn, kun ¯ goth. kuni; stude
KI ]szumer.\ – ziemia, l'd, kraj; przyrostek w licz- ]>redniow. ang.\ – kolumna, filar; ang. key }ki| – klucz.
nych nazwach miejscowo>ci ]alfabetycznie\& Kiejstut w li>cie papie/a Klemensa VI 1349, w
Babiki, Krynki, Mo<ki, Narojki, Repki, Rudniki, nim dzi"kuje kr[lowi polskiemu Kazimierzowi za
Rutki, Trawniki, Ustrzyki, Wycz[=ki, Za=uski, jego starania o nawr[cenie Litwin[w, mianowicie
Zawyki; litewskie Troki E od Wilna. Kiejstuta z jego braci' – ksi'/"tami litewskimi.
przyrostek `ki jest liczb' mnog' w j. polskim – 0165-01-190, N. 388 ]I. Dani=owicz nie przytacza= do-
k=adnej pisowni nazw w orygina=ach dokument[w\.
cz">: nazw mo/e st'd pochodzi:, nale/y wi"c
Pisownia «Kiejstut» utar=a si" w Polsce; swojskie
wnikliwie spojrze: na problem, bo nie tylko liczba
«kiej» ]gdy\. Polacy maj' sk=onno>ci do u/ywania
mnoga ukryta jest w nich.
=aci<skich form, bo j. =aci<ski powszechny w
Kiejstut, Keystutt ¯ key }ki| ]klucz\, ˚Kinstut.
polskim, akademickim >wiecie, ˚polski j"zyk.
Kïew ]s=aw.-wo=.-ukr. kyev=, kπev;, 1430–1450&
Kπev=, bia=orus. Kiev-=/;, Kyev, Kiem;,
¿1302–†1382.08.15, drugi syn Giedymina †1341
staropol. Kyew, Kyow, pol. Kij[w\ – ziemia-woda;
i Jeweny †1344 ]c. Iwana Wszewo=odowicza\ –
domniemany knia{ Kij kt[ry mia= gr[d ten za=o- trzeciej /ony Giedymina ]poprzednimi by=y& Wida
/y:, zgodnie z my>l' epoki& Krak[w ¯ Krakus, i Olga, imi" Widy jest w'tpliwe\, ˚Giedymin.
˚Warszawa ¯ Wars % Sawa, Wilno ¯ Wiljus, Pierwsze<stwo do wielkoksi'/"cego stolca&
Kiern[w ¯ Kiernus, itp., ˚symboliczne, ˚kyj, kij najstarszy syn ostatniej /ony ]z trzeciego zwi'zku
]pewien, w'tpliwy, nieokre>lony, jak pewnego w tym wypadku – z Jewen'\.
razu(czasu\ ˘ pol. jaki, jaki>, niejaki ˘ wulg. kiego Pierwszym synem Giedymina ]z tego zwi'zku\
]jakiego\; w rzecz. ki ]ziemia\ % jew, jaw, `[w by= Jawnuta, najstarszy syn Jeweny, i jemu nale-
]woda\, ØA. /a= si" stolec wielkoksi'/"cy po 1341, a /e by=
kniaziowie Kijowa ˚Rosja. niedo="/ny czy nieudolny w swych rz'dach –
kijk ]holend.\ – 1. obejrzenie, spojrzenie, zasi"g Kinstut usun'= go bezkrwawym zamachem,
wzroku, pole widzenia, widok, obraz, szkic, 1345. Olgerd w tym czasie by= w Krewie i nie
2. zamiar, intencja, idea, 3. ocena ]sytuacji, po>pieszy= przyrodniemu bratu na pomoc, bo
fakt[w\, 4. perspektywa, pogl'd, punkt obser- nie mia= interesu, skoro nie mia= prawa do
wacyjny, czaty. Lit. Likijk. stolca ]po starszym bracie – m=odszy brat, po
Kilikia ]˚Mazur. ltpsc Kilikiœ\ – w staro/ytno>ci, Jawnucie – Kinstut w tym wypadku; Olgerd by=
kraj N od Cypru, region wzd=u/ p=d. brzeg[w od poprzedniej /ony\. Ale Kinstut podzieli= si"
dzisiejszej Turcji; ang. Cilicia. w=adz' z Olgerdem – gest, braterstwo, rozs'dek$
kin, kins ]ang.\ – r[d, krweni, rodzina; rodzinne Czyn ten przyp=aci= /yciem, a Wito=d – syn Kiejs-
powi'zania poprzez por[d, krew, ˚r[d; tuta, wpad= w tarapaty kt[re kosztowa=y go utrat"
przyrostek patronim. w rosyjskich nazwiskach& wszystkiego po ojcu ]g=. Troki\, bo musia= ucieka:
Agroskin, Potiomkin, Kindyr; Hawkins ]hawk – z wi"zienia w Krewie do Krzy/ak[w.
jastrz'b\, Perkins ]perk – podnosi: /wawo, fizycz- Wielki ksi'/" lit. 1345–1377, dzieli= w=adz" do
nie lub duchowo\, i inne, by: mo/e – zaniesiony spo=u z ˚Olgerdem, co doprowadzi=o do zma-

Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.


NAZWY i TERMINY
ga< o w=adz" po ojcach& Jagai=y z Wito=dem, Przy opisie roku 6737 ]1229\& i boœrin≠
w latach 1377–1392, kulminacj' tzw. “zatarg” s=tvoriwa me'i sobo[ klœtvou Rous; i
1380–1382 ]odt'd otwarty konflikt\, w wyniku Lœxove. a]e po sem; koli boudet;. me'i
kt[rego zausznicy Jagai=y udusili 80-letniego imi. ousobica ne voevati Lœxom Rouskoe
Kinstuta, w Krewie, a uwi"zionemu Wito=dowi helœdi ni Rousi Lœd;skom.
uda=o si" zbiec do Krzy/ak[w w Prusach – do Wo=., Ipat. ltps pod 6746 ]1238\& nyn≠ 'e klœtv[
Marienburga ]dzi> Malborka n(Wis='\. klenou tis. ≥ko nikoli 'e. vra'∂ou s
Nastawienie w polskich {r[d=ach tendencyjne, w tobo[ imam= im≠ti. Wo=., Ipat. ltps pod 6758
obronie W=adys=awa Jagie==y, tchn'ce niech"ci' ]pod 1250\& klœtvo[ kleni mis a]e ne
do Kinstuta, Wito=da i Zygmunta ]katolik[w do premenivwi slova svoeg. ]pod 1257\& xotœ
prawos=awnych, i nawzajem\, w stronniczo>ci gorodov ego. b≠ bo klœtvo[ klœlsœ.
posuwaj'ce si" od wr"cz dziecinnych wyja>nie< Kl'twa pokr. kl':, przekl-ina:("ty(e<stwo –
a/ do zwyk=ego fa=szu& przeciwne Kinstutowi by=o u/ywa: brzydkich s=[w, cz"sto kl'twie towa-
niemieckie mieszcza<stwo Wilna, Krzy/acy... rzysz'cych, gdy w z=o>ci i zawzi"to>ci, z /'dz'
sama >mietanka narodu litewskiego, odwetu, poprzysi"ga: sobie zemst".
Schi{mie ko<ca nie ma – W=. Czapli<ski, 1985 Powie>: wrem. let 1118 r. zawiera formy& kla-
]wydanie po>miertne\, historyk, katolik, pisze, ßasja ]kl': si"\, do klenutsja o wsem ]niech
/e to prawos=awni niech"tnie odnosili si" do poprzysi"gn' na wszystko\, da budet’ klat ot
Ko>cio=a Rzymsko-Katolickiego& ªWszak lud- Boga i ot Peruna ]zostanie przekl"ty od Boga i
no>: ta m[wi=a j"zykiem ruskim, silnie r[/ni'- od ˚Peruna; poga<skiego bo/yszcza\.
cym si" od polskiego, przynale/a=a do Ko>cio- kleif ]isl.\ – stroma >ciana skalna, urwisko;
=a Wschodniego, okre>lanego jako prawos=awny, ang. cliff, rocky ascent. Islandzki ˚Leif, ok. 1000.
wyra{nie niech"tnie odnosz'cego si" do Ko>cio- klejnot(ny ]pol.\ – 1. kosztowno>ci, kosztowne
=a katolickiego.º 0139-00-192 naczynia, 2. herb, znak rodowy, 3. oznaki, insyg-
Jad wiary – kochaj bli{niego jak siebie samego; nia w=adzy, 4. pi"tno, 5. szczyt szyszaka, znak
zalecaj'c jedno – post"puje wr"cz przeciwnie& rozpoznawczy na he=mie;
szczuje na bli{niego, odcina si", wypacza. termin u/ywany w heraldyce. Nie ˚skarby#
Wierni to hipokryci z natury, nie zabijaj – ale Klement ]staroros. Klimont\ – =agodny, delikatny;
zabijaj', w imi" Boga, m[wi' jedno – a robi' 1. imi" 14 papie/y w latach 88–1775 A.D.,
drugie, ludzie bez konsekwencji. St'd fa=szywe 2. metropolita kijowskiej Rusi, usuni"ty 1154.
opinie, k=am zadaj' sobie i innym, s=ownie i w Kleonik ]s=aw. Kleonik\ ¯ gr. Kleon ˘ ang. Cleon,
publikacjach ]w okresie Wielkanocy powitanie& ate<ski polityk i genera=, /y= $–†422 B.C.;
ªJezus zmartwywsta=º i odpowied{& ªPrawdziwie m"czennik chrze>cija<ski, stracony ok. 296 A.D.
zmartwychwsta=º\. Wi"cej ˚Wito=d, Jagie==o. Kleszczyn jezioro ]ros. Kle]in ozero\ – jez.
Kintilian ]˚Mazur. ltpsc Kintilian\ – Centylion; Pleszczajewo, ros. Ple]aeevo.
=ac. centi` ]`setna, setna cz">: czego\. knecht ]germ.\ – w Íredniowieczu& ˚rycerz;
Kirchholm ¯ kirche ]ko>ci[=\ % holm ]wyspa\; anglosas. cneoht ˘ germ. Knecht ˘ pol. knecht.
miejsce na wyspie Dwiny, 20 km SE od Rygi, dzi> kniagini – /ona kniazia;
Salaspils na prawym, p=n. brzegu rzeki. we W=odzimierzu n(Kla{mie pochowane by=y
Kirik ]s=aw. Kirik=\ – 1. demestik nowogrodzkiego wielkie kniaginie ]/ony wielkich kniazi[w\& Anna,
“Antoniewa monastyrja” ]Antoniego\, do 1160; Aleksandra, Eudokia, Wasilisa i Martha Szwar
2. m"czennik chrze>cija<ski 5796. -kowna, wspomniane pod 6713; 0001-31.1-67
Kirjeeleison ˚Kyrie eleison. “Szwarkowna” – Maria, c. ks. czeskiego Szwar-
Kiri=, Kuri= ]s=aw. Kiril=, küril=\ na, pierwsza /ona wlk. kn. Wsewo=oda Bolszoe
¯ gr. Kyrillos ]pa<ski\ ¯ Kyrioz-Kyrios ]Pan\; Gniezdo 1154–†1212.04.15.
p[{no=ac. Cyrillus, ˚Cyryl(ica;
knia{ ]s=aw. knœz;, knœß;\ – ksi'/", tytu= pisany
1. Kyrilos i Methodius – Grecy, bracia kt[rzy za imieniem& Dani=o knia{, gdy przed imieniem&
adaptowali alfabet grecki na s=awia<skie po- knia{ Dani=o – dokument pisany po roku 1600;
trzeby i przet=umaczyli ksi"gi cerkiewne, ok. wielcy kniaziowie nie byli koronowani, przez to
865 A.D., ˚cyrylica, nie s' kr[lami, cho: s' ich odpowiednikami w
2. episkop ]biskup\ Kiri== z W=odzimierza na systemach Zachodniej Europy, bo w=adcami
Kla{mie, 1239. wielkich ksi"stw ]Kijowa, Nowogrodu\ b'd{ ca=ej
kis ]dun.\ – kot. Lit. Snukis ¯ ˚snu % kis; ˚is. feudalnej Rosji, ˚ksi'/";
Kiszpor – pruska nazwa grodu, gdzie zawarto pochodzenie s=owa niejasne, prawdop. skr[t
umow" mi"dzy Prusakami – z jednej, a Krzy- germa<skiego kuningaz ]g=owa rodu\ ˘ knia{;
/akami – z drugiej strony, w 1249, zamieniona pierwotny system w=adzy u S=awian opiera= si"
nast"pnie na Christburg, dzi> Dzierzgo<. na strukturze rodowej, ˚Piast plemienia Polan.
Kiwerce ]wo=.-ukr.\ – ziemia lasu, ˚kow, kiw ]las\. knutr ]isl.\ – 1. s"k, 2. garb; Knut ™ ]994$–1035\,
kl'twa ]s=aw.-wo=.\ – przysi"ga; st'd zaklina: si" kr[l Anglii ]1016–1035\ i Danii ]1018–1035\.
]zaprzysi"ga:\, kln" si". Knyszyn ]pol.\ – `szyn, `yn ]p=yn\.

Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.


NAZWY i TERMINY
ko ]dun.\ – krowa. Nazwisko Koja=owicz, ˚ja=. 2. K. ¿1208–†1241 ¯ kr[l Andrzej ]¿1175–1205–
`ko ]s=aw.-wo=.-pol.-lit.\ – przymiotnik& jaki$ †1235\; brat Beli IV ]¿1206–1235–†1270.05.03\,
gr. Andreas ]m"ski\ ˘ lit. Andruszko, /on' K. – Salomea ]¿1211–†1268\, c[rka Leszka
bol bol; ]b[l\ ˘ Bolko ]bolesny\, Bia=ego †1227; K. zmar= po 12 kwietnia 1241,
chodzi: ]w ruchu by:\ ˘ Chod{ko ]chodzony\, prawdop. z ran w bitwie z Tatarami k(wsi Mohi,
jan œn= ]b[g\ ˘ Janko ]boski\, mi"dzy rzekami Sajo i Hornad, ko=o Miszkolca.
ko=od ]dow[d\ ˘ Ko=odko ]dowodny\, Ko=czko ]s=aw. Kolhko\ – ko=czanek$ ¯ ko=czan;
lest lest; ]fa=sz, katolik\ ˘ Lestko ]katolicki\, “otroki” ]paziowie\ Dawida Igorewicza& Ulan i
˚las, lest ˘ Lestko ]le>ny\, Kolczko, strzegli o>lepionego Wasylk" trembo-
mest mest; ]zemsta\ ˘ Mieszko ]m>ciwy\, welskiego 1096, lub 1097, we W=odzim. Wo=.
b="dnie Mieszko ^ zdrobn. Mieczys=aw, ko=o ]s=aw., pol.\ – woda; kilka znanych miejsco-
=ac. sanguis ]krew\ ˘ Sanguszko ]krwisty\, wo>ci& Ko=o n(Wart', Ko=obrzeg ]brzeg wody\,
zbytek ]figiel\ ˘ Zbyszko ]zbytnik, figlarny\, Ko=omna n(Ok', Ko=omyja n(Prutem.
Gedko, Ko>ciuszko, Stanko, Szymko, i inne. Ko=omna ]s=aw. Kolodna\ – gr[d n(Ok',
kob ]dun.\ – zwi'zek ma=/e<ski, stad=o rodzinne; 105 km SE od Moskwy; ko=o ]woda\, =om ]do=\;
wo=. kob;. Ignacy Dani=owicz †1843 domy>la zak=adniczy ¯ ko ]do\ % =odna ]wodna\ ¯ woda;
si"& kob ^ z=y duch i brnie dalej& „...mo/na by=o ludzie w dow[d dani – w dow[d pokoju, podleg-
wtedy wym[wi: si" z=ym duchem.” ]wyd. po- =o>ci; przegrana Rusi w wielkiej bitwie woj[w
>miertne 1860#\. Wsewo=oda z Tatarami zim' 1237.
A. Br¥ckner 1927& kob – pras=owia<ski wyraz dla Ko=omyja ]wo=. Kolomyœ\ – woda mija ]op=ywa\;
ptak[w i id'cej od nich wr[/by ]losu, ducha\. Kob i ¯ ko=o ]woda\ % myja, mija ]obok\.
kobi: znaczy w staroruskiem wr[/enie. Podobnie Ko=ywa< 1557(59 ]˚Mazur. ltpsc Kolyvan;\ –
Rosjanie, 1988 – z b="dem – przepowiadanie, wodowanie ¯ ko=o ]woda\, niem. Wanau,
zgadywanie lub domy>lanie si" po znakach i Rewel-Revel;, dzi> Tallin – stolica Estonii.
objawach; szcz">cie, powodzenie. ko=y-wa<wan-au ¯ au ^ ko=-o(y` ^ woda.
Kob ^ para ]os[b, zwierz't, ptak[w, przemiot[w\, komand ]>redniow. ang. comanden\ – rozkaz.
stad=o ]w sensie rodziny\, po='czy: ze sob' dwie Lit. Skomand 1246÷84.
rzeczy, skojarzy:, dobiera: si", pobiera: si", Komnin ]ros. Komnin=\ – gr. Alexis Komnenos,
sp[=kowa: ]¯ j. du<skiego#\. D{wi"k ‘kob’ zawiera =ac. Alexius ¡ Comnenus, ¿1048–†1118, bizan-
w sobie kobieta i koby=a. tyjski imperator 1081–†1118; bratanek Izaaka
Lit. kobotas ]rodzaj stroju niewie>ciego\. ]ang. Isaac\ – pierwszego imperatora dynastii
Por. niewiasta ¯ ˚wiasta. Comnenus w=adaj'cej Bizantyjskim Imperium ]ze
Marcin Bielski ]ok. 1550–86\ wyra{nie zazna- stolic' w Konstantynopolu\ w latach 1057–1059,
cza, /e kobieta jest nazw' obel/yw'& „...ku i 1081–1185;
wi"kszemu zel/eniu kobietami zow'”, „mog': Izaak wkr[tce zosta= mnichem; trzema g=[wnymi
m"/e przezywa: /ony kobietami, ale te/ nie do imperatorami byli& Alexius, Ioannes, i Manuel; za
ko<ca maj' rozum sami.” rz'd[w Alexiusa 1081–1118 pocz"to ˚krucjaty
Kocel ]s=aw. Kocel\ – knia{ blate<ski 860÷861 ]1097\, jego syn – Ioannes ™, i wnuk – Manuel ¡,
do lat 870-tych; ¯ w"g. jez. Balaton. W “skazaniu” z powodzeniem walczyli przeciw Turkom.
O pismenach, bu=g. pochodzenia, z prze=omu IX wg American International Encyclopedia 1953,
i X w.& ...i Koclœ knœzœ blat;ska. ale wg Kings, Rulers, and Statemen, 1976&
kocz ]po=ow.-tur. kok\ – korze<. Po=owczyn Kocz. 1057–1059 Isaac †1061 ]Macedonian dynasty\
Po=owczyn Kocz 1250; KCzT. 1081–1118 Alexius ¿1048–†1118 ]Comnenus
Plemiona koczownicze ¯ koczowa: ¯ kocz. dynasty, bratanek Izaaka †1061\ ˘
Kola ]ros. Kolq\ – zdrobn. ˚Nikolai. 1118–1143 John }Ioannes| ¿1088–†1143 ˘
Kolain ]germ.-=ac.\ ˚Kalayne, zamek n(Niemnem, 1143–1180 Manuel ¿1120–†1180;
Kalneny, Kolnjany, 2 km od Jurborku w d[= rzeki; znacz. prawdop. ¯ =ac. communis ]publiczny,
Koja=owicz& prima in Lituania arx, Prussiam versus wsp[lny, gminny, zwyk=y, pospolity, og[lny,
ad Nemenum. 0165-01-126, przypis 1 powszechny\ ˘ starofranc. comun ˘ >redniow. ang.
gr. kalein ]proklamowa:, zakazywa:\, OAE. commun ˘ ang. common.
kold ]dun.\ – zimny; starogerm. kalt ˘ staroang. komtur ]germ.\ – powiernik ]wykonuj'cy powierzone
ceald, cald ˘ ang. cold. mu zlecenia, zadania\; w ustroju krzy/ackim&
Koloman ]w"g.\ – Salomon, OA, KS, pisany zwierzchnik okr"gu, naczelnik grodu, a w czasie
Kolman, Colman, KC, Kalman OA; wojny – dow[dca osobnego oddzia=u;
gr. Salome ¯ hebr. szalom ]pok[j, ros. mir, pol. «wojewoda», «rz'dca», «naczelnik»,
=ac. pax, pacis ˘ starofranc. pais ˘ >redniow. ang. «komendant» bliskimi odpowiednikami;
pais, pees ˘ ang. peace\; komtur TD, OU ˘ pol. kommandor 1860 r.;
1. K. ¿`1070–†1114, kr[l w"gierski 1095–†1114, =ac. com` ]razem, wsp[lnie\ % mmandre ]pope=-
z dynastii Arpad[w, ni:, powierzy:, przekaza:, odes=a:, zobowi'-
wg innych ¿1070–†1116.02.03, kr[l 1095–1116, za:\ ˘ =ac. commandare ˘ starofranc. commander
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
˘ >redniow. ang. commanden, germ. komtur; wszystkich >rodk[w produkcji i podzia=u produktu
w latach komturami byli ]z imienia i miejsca\& mi"dzy cz=onk[w wsp[lnoty, oparta na doktry-
1254, Burhard von Hornhauzen – Samlandii, nach Marksa, Engelsa, Lenina i Stalina. Charak-
1275–1284, Diederich v. Liedelau – Samlandii, teryzowana przez centralne planowanie i kontrol"
1284, Albert ]z Mi>ni, pol.\ Missen – Kr[lewca, wykonawstwa przez pa<stwo ]rz'd\, bezlitosn'
1289, Henric von Dobyn – Balgi n(Ba=tykiem, likwidacj" wszelkiej opozycji, w fizyczny spos[b,
1289, Bertold Bruhauen – pierwszy k. Ragnety, oraz wszystkich odst"pstw w obr"bie Partii, i znie-
Austriak z pochodzenia, b. komtur Balgi, sieniem swob[d osobistych.
1290, Erneke – Ragnety, System komunistyczny
1304, Eberhard Virneburg – Königsbergu, • by= dyktatur' ekipy rz'dz'cej – ludzi, kt[rzy
1313, Wehrner von Urselen – Ragnety, osi'gn"li szczyt w=adzy przez psi' lojalno>:
1360, Kuno von Hattestein – Brandenburga, swym zwierzchnikom i w oparciu o skostnia=e
1360, Ulrik Fricke – Balgi n(Ba=tykiem, doktryny W. I. Lenina ]1870–1924\, gdy >wiat
1361, Hernik Kranichfeld – Rastemburga, od jego czas[w poszed= daleko do przodu w
1363, Günter Hohenstein – Osterode, r[/nych aspektach /ycia i rozwoju.
1363–1365, Henrik Schöningen – Ragnety, • by= totalitarny i centralnie sterowany – w ka/-
1365–1369, Burchard v. Mansfeld – Ragnety dej jednostce spo=ecznej musia= by: cz=owiek
strza=' zabity 1369, kt[ry wykonywa= polecenia odg[rnie narzucone,
1369, Kuno von Hattenstein – Gotteswerder, raportowa= do w=adz, b'd{ jedno i drugie razem.
1370, Henrik Stockheim – Brandenburga, • narusza= podstawowe swobody obywatelskie, a
zabity 1370 w Samlandii, wraz z Petzoldem von w tym, jak w czasach szlacheckich ch=op by= przy-
Karwis – komturem domu Rheden; wi'zany do pana i ziemi, tak w systemie komu-
26-ciu komtur[w Zakonu pad=o na placu tego nistycznym obywatel by= przywi'zany do kraju.
boju, ='cznie z marsza=kiem Zakonu i wieloma Jedynie zaufani mogli wyje/d/a: za granic".
go>:mi; tak/e pad=o ponad 200 rycerzy i bojow- • narusza= te/ podstawowe prawa wolnego rynku
nik[w ]woj[w\; przypadkowo u>miercony Kuno i podstawowe odczucia ludzi jak to, /e im wi"-
v. Hattenstein na kartach opisu wypadk[w ]0165- cej pracujesz – tym wi"cej masz, lepiej /yjesz.
01-215, N. 442\, bo jest marsza=kiem Zakonu w • prowadzi= do g=odu i n"dzy gospodarki kraj[w
1379–1382, tj. w 10 lat p[{niej, kt[rymi kierowa=. Ja rak w ciele, niszczy cia=o a
1376–1379, Dietrich von Elner – Balgi wraz z trupem – ginie sam, tak komunistyczny
]w 1304 by= rycerzem, bratem Arnolda\, niszczy= gospodarki, by w ich ruinie sko<czy:
1379, Günther v. Hohenstein – Brandenburga, sw[j /ywot, istnienie.
1382, Kuno von Libenstein – Osterode, Wybory do w=adz by=y kpin' demokracji. Kan-
1382, Wigand Baldersheim – Ragnety, dydaci wystawieni przez Parti" otrzymywali po
1382, Johannes Meldingen – Georgenburga, 99–97@ g=os[w, odpowiednio od pierwszego do
1384, Markward Sulzbach – Ragnety sz[stego czy si[dmego miejsca, o [smy ]ostat
}w 1390 Markward Salzbach – rycerzem|, -ni\ otrzymywa= reszt", czyli 1–2@. I tak w ka/-
1389, Ludwik Wafler – Torunia, dym rejonie wyborczym, i w ka/dych wyborach
1389, Wolff von Zolnhart – Gda<ska, – jawny fa=sz.
lista komtur[w Gda<ska ˚Gda<sk, Dyktatur" “proletariatu” zwali demokracj' ludow'.
1389, Markward von Raschau – Memla, Komunizm – dyktatur' “klasy robotniczej”, czyli
1389, Johannes v. Rumpenheim – Ragnety, nowej warstwy rz'dc[w, wywodz'cej si" z po-
1390, Arnold von Buergeln – Marienburga ]$\; sp[lstwa, pocz'tek kt[rym dali robotnicy& Kmiotki,
• wielkimi komturami Zakonu byli m.in. Smrodki, Mopsiki i inne zwierzaczki i ptaszki.
1348, Winric von Kniprode, Komuni>ci zarz'dzali krajem, po fizycznym wy-
1379, Rüdiger von Elner, plenieniu szlachty i wszelkiej inteligencji, zwanej
1389, Konrad Wallenrod, bur/uazyjn'. Elita “klasy robotniczej” korzysta=a
1393, Wilhelm de Halfenstein. z dost"pu do sklep[w o zani/onych cenach,
wyci'g z poz. lit. 0165-01-r[/ne strony wy='cznie dla nich zastrze/onych, dobrze za-
komunista ]pol.\ – nieuk i agitator kt[ry nie wie o opatrzonych, i do o>rodk[w wypoczynkowych
czym m[wi, z=oczy<ca d'/'cy do w=adzy w dro- specjalnie dla tych/e zarezerwowanych.
dze krwawego przewrotu, z zamiarem op=ywania Gdy wszelki kler obiecuje raj, lecz po >mierci –
w dostatku, a po doj>ciu – oszukuje rz'dzone ostro/nie ]bo nikt stamt'd jeszcze nie wr[ci=\,
przez siebie masy, /e prowadzi je do utopii – komuni>ci – >mia=o, opowiadali, /e raj mo/liwy
materialnego dobrobytu, gdy w rzeczywisto>ci jest na ziemi, w drodze przez nich wyznaczonej
do n"dzy i g=odu; demagog, trute<, wichrzyciel, – /ycie w dobrobycie, dostatkach materialnych,
szkodnik wszelkich system[w gospodarczych. i bez pieni"dzy, bo to kapitalistyczny >rodek.
=ac. communis ]wsp[lny\ ˘ franc. commune ˘ Pieni'dz w socjali{mie zostanie stopniowo
franc. communisme ]komunizm\. wyeliminowany. Zn[w, fa=szywa przes=anka, bo
Teoria gospodarcza oparta na wsp[lnocie pieni'dz istnia= od ponad 2 tys. lat – w czasach
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
gdy kapitalizmu nie by=o; wygodny po>rednik w Niedouczeni, p"d do nauki mieli i tak' otrzymali
transakcjach wszelkiego rodzaju. w ko<cu. Eksperymentowali z podstawowymi
Przewrotno>: komunist[w& ca=y zewn"trzy >wiat odczuciami ludzi, jak poczucie w=asno>ci
czyha na jego zd=awienie ]otoczeni wrogami\, prywatnej, gdzie im wi"cej pracujesz – tym
gdy sami mieli nadziej" opanowa: Glob. W tym wi"cej masz, lepiej /yjesz. Komuny zak=adali
celu popierali ruchy wywrotowe ]Czerwone Bry- w zamian& ko=chozy, sp[=dzielnie produkcyjne,
gady\ i dbali o agitator[w komunizmu i rewolucji. jednostki uspo=ecznione, by pom[c leniom – do
Kalendarze – opu>cili wiele z nich, kt[re wnios=y wsp[lnoty pierwotnej wracali w spo=ecze<stwie,
rzeczy nowe, istotne dla odliczania czasu, ale w kt[rym zwi'zki rodowe i poczucie jedno>ci nie
nie zapomnieli o kalendarzu republika<skim, istniej' od tysi'ca lat – pouczaj' podr"czniki
wprowadzonym we Francji, przez Kowent, w historii. Dostali lekcj". System, kt[rego >wietlana
1793, w kt[rym rok zaczyna= si" 22 wrze>nia, przysz=o>: gwarantowana by=a Nauk' – upad=,
tj. w dniu og=oszenia Republiki – dzi> >ladu po bo braki by=y wsz"dzie. Tyle warta ich Nauka.
nim nie ma, wiedza podr"cznikowa. W t=umie ludzi pracy chcieli przyj>: przez /ycie.
Wichrzyciele z natury – Bolszaja sowieckaja Lenie z natury – huzia na ku=aka# Parcelacja
enciklopedia 1949–1957, pe=na jest informacji maj'tk[w ziemskich, popierajmy ma=orolnych,
o buntach i powstaniach, w Rosji, s'siednich s=abych. System – mi"dzy innymi – zawali= si" od
krajach i na >wiecie& s=abo>ci, biurokracji ]w tym sprawozdawczo>ci\,
1024 narodowe powstanie w Rostowo-Suzdal- i przemocy w kt[ry system zaprowadzili i sprawo-
skiej ziemi. wali rz'dy – cech komunist[w, a korupcja, fa=sz,
`1071 narodowe powstanie w Nowogrodzie i i pija<stwo, pozosta=y po szlacheckich czasach
w Rostowo-Suzdalskiej ziemi. zwanych te/ bur/uazyjnymi ¯ franc., na fa=szu
1113 narodowe powstanie w Kijowie. Wiernych komunizm budowany. Zlikwidowali
1136–1137 narodowe powst. w Nowogrodzie. konkurencj" – zdrowy czynnik wzrostu, post"pu
1146–1147 narodowe powstanie w Kijowie i poprawy; monopole ustanawiali; opad= zapa=
przeciw Olgowiczom }¯ Oleg z Czernihowa do pracy. Nauka im tak dyktowa=a.
1097–†1115 ¯ Swiatos=aw ¯ Jaros=aw|. Monopol na posiadanie w=adzy te/ mieli,
1207 narodowe powstanie w Nowogrodzie. zwany Parti', ¯ Polska Zjednoczona Partia
Bolsz. sow. enciklop., t. 37, str. 218, has=o& Rossijskaja Robotnicza ]PZPR\, wbrew znaczeniu terminu,
Sow. Federatiwnaja Socjalisticzeskaja Respublika partia ^ frakcja, stronnictwo, strona, ]w udziale ¯
Íwi"to 1 Maja, ludzi pracy, na pami'tk" demon- dzia=\ ˘ ang. impartial ]bezstronny, nie stronniczy\,
stracji, zaj>:, w Chicago, 1886, kw. 25 – maj 4. =ac. impartibilis ]niepodzielny ¯ podzia= ¯ dzia=\ ¯
K=amcy te/ z natury – moskiewsk' “Prawd"” =ac. pars, partis ]cz">: lub podzia= ca=o>ci\, tj. w
mieli za sztandarowy dziennik; ludzie najcz">ciej spo=ecze<stwie o wielu organizacjach, maj'cych
m[wi' o tym, czego im akurat brakuje. r[/ne cele polityczne, ideologiczne, i doktryny.
Obowi'zkowe dostawy produkt[w rolnych, po A tu jedna zwana Parti', z Nauki wyp=ywa=o.
zani/onych cenach, ju/ poza podatkiem.... Dwie inne& Stronnictwo Ludowo-Demokratyczne
Komunizm – jeden z wi"kszych system[w wy- ]SLD\ i Polskie Stronnictwo Ludowe ]PSL\, by=y
zysku ludzi pracy. Tak o kapitalistycznym, jakby satelitami PZPR-u, aprobowane i kontrolowane
dla odwr[cenia uwagi. przez Parti".
W sprawie orygina=–odpis, tak/e mniemaj' na Centralne sterowanie, zarz'dzanie krajem, ma
opak, ale jest to spojrzenie Rosjan, na pod=o/u si" tak do komuny ]gminy\, jak jedynow=adztwo,
kt[rych komunizm wyr[s=. monopol w=adzy, do partii ]frakcji, jednego z
Pszcz[=ki-robotnice, sp"dza=y czas na ze- wielu ugrupowa<\; jest to ='czenie sprzecznych
braniach i szkoleniach, w godzinach pracy, z ze sob' termin[w, jak «demokracja ludowa» z
dala od swych stanowisk, i politykowali, >cigali «dyktatur' proletariatu» w parze. Fa=sz.
si" nawzajem w nagonce Zachodu, wrogiego Na fa=szywych przes=ankach opierali swe kroki i
idea=ami i czyhaj'cego armiami na socjalizm, mniemania; taki rodzaj Nauki reprezentowali.
zwany Krajami Demokracji Ludowej ]KDL\ pod Has=o by=oby zupe=nie bez zwi'zku ze Íred-
dyktatur' proletariatu; dyktatura z demokracj' niowieczem, gdyby ci nie zaj"li tak/e stanowiska
chodzi=a w parze; Nauka – oparta na logice – im w sprawach przesz=o>ci Rosji, r[wnie wypaczo-
tak podpowiada=a. nego, a w tym, nie wydali definicji ˚latopisu.
Dialektyk' leninowsk' popisywali si" w religijny U/yty w niej j"zyk, spos[b uj"cia, >wiadcz' kim z
spos[b, na samym pocz'tku swych prac. Jak natury byli. Uraz leni kt[rym skrzywdzono ojc[w i
przed stuleciami, badacze pisz'cy o zwi'zkach dziad[w ]p"dz'c ich do roboty\, negatywna opinia
mi"dzy j"zykami, zamieszczali na pocz'tku o przesz=o>ci i do Zachodu, kultywuj'cego stary
biblijny rozpad j"zyk[w po upadku wie/y Babel, system wyzysku i opresji robotnik[w.
by by: w zgodzie z Ko>cio=em Rzymsko-Kato- Zajadle polemizowali z badaczami Zachodu,
lickim, tak i tu, od dialektyki, by by: w zgodzie z kim pierwsi rosyjscy w=adcy byli, i – b='dz'c –
W=odzimierzem I. Leninem. argumentowali w r[wnie “naukowy” spos[b, jak
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
definicja latopisu i zarz'dzanie gospodark', a – Istambu=, ang. Istanbul ¯ gr.,
wyniki ich docieka< jak wyniki wybor[w – fa=sz, „od Chrystusa narodzin do Ko<stantina let 318,
odg[rnie wynik za=o/ony, /e nie by=o wp=ywu od Kostantina za> do Micha=a tego lat 542” –
Wareg[w. Rosja nie mo/e nikomu nic zawdzi"- podaje sam pocz'tek ˚Powie>ci wremiennych
cza:# Sama do wszystkiego dosz=a& let, zawieraj'cej dzieje Rusi od 855 do 1110 A.D.
• angielski system dat& m-ca aprila w 5 de<, ]318 % 542 ^ 860\, ˚Rosja,
• system liczb& wszystkich j"zyk[w by=o 70 i 2, 2. K. 829–†869, o zakonnym imieniu Kiri= ]boski\,
• nazwy geograficzne& Lubeck, Brest, Rostow, ur. w Thessalonika; wykszta=c. na dworze bi-
• nazwy kraj[w& Prussia – Russia, Prusy – Rusy zantyjskiego imperatora Micha=a III, adaptowa=
]Rusacy, Ru>\, Latvia ]+otwa\ ¯ lot ]p=yn\, =ot alfabet grecki na s=awia<skie potrzeby, kt[rym
]wod\ ¯ =ota ]woda\, =ac.-nord. pochodzenia, wkr[tce przet=umaczono cz">: cerkiewnych
• imiona& Herman, Ingwar, Wo=odimir, ksi'g, ok. 864–865 A.D. ]po VII Soborze w Nikai,
• s=ownictwo& danne, gruppa, gu> ]g">\ ¯ anglo- 796 A.D.\, ˚cyrylica,
sas. gos OU, >redniow. ang. gose, goos, staro- 3. K. Pres=awski ]˚Pres=aw\, biskup bu=garski;
nord. oddi ]nieparzysty numer\ % en ˘ odin; cerkiew po chrzcie Bu=garii 856, w ko<cu tego stulecia
¯ gr. kyriakon ]dom Pana\, pod wp=ywem anglosas. przeprowadzi= reform" kalendarza, bior'c za
cyrice, cirice, dun. kirke, >redniow. ang. kirke, chir- podstaw" 5505 lat «od pocz'tku >wiata do naro-
che; nazwy miesi"cy& janwar, fiewral, mart, april, dzenia Chrystusa», w miejsce dotychczasowego
itd.; `skij w nazwiskach ¯ staronord. skil, budowa stylu antiochskiego 5500; chrzest Bu=garii 6363
zda<, zasady zapisu d{wi"k[w& Uljana ^ Juljana. opisany stylem 5505 ]wg Ku{mina& 865 lub 866
Wydanej przez Rosjan opinii o przyczynku Ware- i ˚styl 5500, 0448-00-281\,
g[w do kultury Rosji nie mo/na bra: powa/nie, i 4. imi" kilku cesarzy Wschodniego Imperium
ich argument[w cuchn'cych polityk'. Rzymskiego, z siedzib' w Konstantynopolu, Ca-
Rosjanie nie odr[/niaj' Nauki od polityki ]˚la- rogrodem zwanym w latopisach, wzmiankowani
topis\, a Polacy – polityk" od religii. w pi>miennictwie cerkiewno->wieckim&
Amerykanie te/ eksperymentuj', ale na skal" • Constantine IV, ¿648–†685, imper. bizant.
znacznie mniejsz'. Pr[buj' dokona: zmian 668–685, ¯ Constans II, imper. 641–668 ¯ Con-
w do>wiadczonych sposobach przez stulecia. stantine III; zwany w ˚Mazur ltpscu Brodatym,
W transakcji kupno–sprzeda/, wypr[bowanej ˚sob[r 676 by= w 13-ty rok jego w=adania ]za-
przez ponad dwa tysi'ce lat ]pieni'dz za otrzy- pisany 686\& 668 % 13 ^ 681, wg ameryka<skich
many produkt\, licencj" wprowadzaj' na rynek danych& 680–681,
]pieni'dz jedynie za prawo do produkcji wed=ug • Constantine V, ¿718–†775, imper. bizant.
pomys=u, wynalazku, wzoru u/ytkowego, b"d'- 741–775, syn Leona III, sz[sty sob[r,
cego przedmiotem prawa autorskiego\. Zamys= • Constantine VI, ¿752–†803, imper. bizant.
ma ograniczony zasi"g, nie dzia=a w=a>ciwie, i 780–797, syn Leona i Ireny ]Eirine\,
nigdy dzia=a: tak nie b"dzie. wg Kings, Rulers and Statemen&
Maj' te/ wynaturzenia ˚feudalny system. Constantine VI ¿752–780–797–†803, imprator
W USA te/ chc' poprawi: system zmian' naz- bizant. 780–797, o>lepiony 797 i zamordowany
wisk w rz'dzie. 803, ¯ Eirine ]Irena\ i Leon IV.
Nie ma systemu bez wad. Wsz"dzie jest ten sam W s=awia<skich {r[d=ach pomieszany z Micha-
rodzaj spraw – skala i ich liczba robi r[/nic". =em £ Trawnym ¿839–842–855–†867 ¯ Theodo-
kondoth Oflandr ]s=aw. kon∂of= Oflandr=\ – ra; tak w Skazaniu o s=owia<skoj gramotie& Michai=
wiod'cy ˚Flanders, graf ˚Baldwin ¡ ]1172– synem Iriny ˘ Nowogrodzka ltps, ˚sob[r 796 na
†1206\ z Flandrii i Hainault; kt[rym rozpatrywano spraw" ikonoborc[w;
kondof ¯ =ac. conduct ]wie>:, prowadzi:, prze- w ˚Mazur. ltpscu si[dmy sob[r ªw [smy rok
wodzi: grupie, kierowa: ni'\, ˚krucjata 4-ta, cesarzowania Konstantynaº ]796\ – z b="dem bo
s=aw. f ]f\ ^ =ac. t, th, ph ˘ kondof ^ condut. pod 6306 ]806 A.D., przeniesiony z 796\.
Koniecpol ]pol.\ – Ma=opol ]Koniecpolski ^ • Konstantin VII Porfirorodny lub Bagrianorodny
Ma=opolski\ ¯ ko< ]wielki\, koniec ]ma=y\; gr[d na ]w purpurze urodzony\ 913–959,
granicy Wielko` i Ma=opolski za czas[w Henryka ¿ 905–†959 ¯ Leon †912 ¯ Michael †867
¡ Brodatego i Henryka ™ Pobo/nego ]1201– pol. Pijany, s=aw. Trawny, ang. the Drunken, {le
1241\, ksi'/'t >l'skich, ˚myl'ce nazwy. bo trawny – podst"pny, przebieg=y, fa=szywy.
Konstantin ]ros. Konstantin=\ – wytrwa=y, • Wasilij ]pol. Bazyli\ II †1025 i Konstantin VIII
sta=y, niezmienny, wierny; zdrobn. Kostq; †1028, synowie Imperatora Romanusa II, samo-
=ac. com ]razem\ % stare ]sta:\ ˘ constare ˘ dzielnie w=adaj'cy od 976 A.D. ]K. VIII, ¿960$–
constans ˘ constantia, Constantinus; starofranc., †1028, te>ciem Romanusa III, imperatora bizant.
>redniow. ang. i ang. constancy; pol. Konstanty; 1028–1034, Michaela IV, imperatora bizant.
1. K. ¿274–†337 A.D., za=o/yciel Konstantyno- 1034–1041, i Konst. IX, imperatora bizant.
pola 330 na miejscu staro/. Bizancjum ]=ac.-ang. 1042–†1054\,
Byzantium\ k(cie>niny Bosfor; od czerwca 1453 • Konst. IX Monomach ¿1025–1042–†1054, zi":
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
Konst. VIII, a te>: Wsewo=oda †1093.04 i dziadek Wyci'g z Kings, Rulers, and Statemen, NY 1976.
W=adimira Monomacha ¿1053–†1125.05.15, W 1204, aprila 12, w poniedzia=ek, K. zdobyty
przez to K. Monomach w dziejach Rusi; przez Krzy/owc[w Czwartej ˚krucjaty, kt[rzy
• K. X Ducas }duka| ¿1007$–†1067; przyst'pili do obl"/enia grodu apriela 9, w pi'tek.
w ˚Mazur ltpscu Constantine zwany& Utrzymali si" w nim do 1261.
• K.V Brodaty, pod 6186 ]686 A.D.\, gdy Zdobyty przez Turk[w 1453, maja 29 – wypadek
mia= miejsce sz[sty sob[r – z b="dem, ko<cz'cy dzieje Bizantyjskiego Imperium;
• K. V Kabalin pod 6236 ]736 A.D.\ ˚Kowolin, tur. İstanbul, ang. Istanbul ¯ =ac. vestibulum % gr.
• K. V Kopronim, pod 6235, 6265, 6266, eis ten polin lub gr. is tim polin ]do miasta\.
6271, 6280 ]735, 765, 766, 771, 780 A.D.\, Koporie ]Kopor=q, Kopor;, Kopor;q\ – gr[d w
syn Lwa Isawra ]Leona Isauriana\, ˚Lew. ziemi Nowogrodzkiej, w 1907 Oranienbaumsk.
5. K. Dobrynicz, “posadnik” ]namiestnik\ Nowo- W 1411 urodzi= si" kn. Lingueniowi syn Jaros=aw,
grodu, kt[ry odradza= Jaros=awowi M'dremu “na Koporij”, na chrzcie nadano mu imi" Theodor.
†1054 wypraw" za morze w celu naj"cia i spro- Jaros=aw zgin'= 1435.09.01 w bitwie “za Wi=ko-
wadzenia Wareg[w, ok. 1018, mierzem na rzece” po='czonych wojsk Zygmunta
0001-01-140, 0448-00-372 z laszskimi, przeciw si=om Swidrygie==y wspo-
6. K. metropolita wszej Rusi, w Kijowie 1156, maganych przez Krzy/ak[w; Jaros=aw Lyngwe-
7. K. 1218 ¯ W=adimir ¯ Gleb z Rezania ¯ Rost., niewicz wymieniony w>r[d listy poleg=ych.
K. do spo=u z bratem Glebem, zabili brata Iza- korlazi ]s=aw. korlœzi\ – poddani Karoling[w$
s=awa i 5-ciu stryjecznych braci, w ˚Rezaniu, Karoling ¯ >redniow. =ac. Carolus % germ. `ing ]pa-
1218.07.20, tronim\, druga dynastia Frank[w, za=o/. 751 A.D.
8. K. z Rostowa ¿1186–†1219 ¯ Wsewo=od Bol- przez Pepina Kr[tkiego – syna Karola Martela ˘
szoe Gniezdo †1212 ¯ Jurij Do=gor. †1157.05.15, ang. Carolinian, Carolingian; ˚Frank.
uczestnik boju na ˚Lipicach i Jurjewej g[rze, koroduna ]s=aw. korduna\ – Kurdyna, Kurdystan;
1216, gdzie – do spo=u z Mstis=awem Mstis=awi- pogranicze p=n. Iraku, Iranu, i p=d.-wsch. Turcji;
czem Uda=ym – pokonali po='czone si=y braci kusz'ce& kordofa<skie j"zyki plemion /yj'cych
Konstantina& Jurija i Jaros=awa. W wyniku Kon- w czasach arabskiego zasiedlenia wschodniego
stantin osiad= we W=odzimierzu na Kla{mie, Sudanu }w 15-tym wieku|. 0565-00-03,
gdzie by= kniaziem przez dwa lata, zmar= 1219, Bolszaja Sow. Enciklopedia, t. 22, str. 574
zostawiaj'c stolec bratu Georgijowi, dzieciom korona ]ros. korona, v≠nec=\ – 1. p[=wieniec
odda= Rostow i Jaros=awl; lub wieniec noszony na g=owie jako ozdoba lub
w 1206–1207 w=ada= Nowogrodem Wlk. w imie- znak honoru, zwyci"stwa, itp., st'd 2. nagroda,
niu ojca, w 1209 uwolni= Swiatos=awa, honor, 3. obr"cz lub nakrycie g=owy, zwykle
9. K. ¯ Jaros=aw ¯ Wsewo=od Bol. Gn. †1212, wielce wysadzana szlachetnymi kamieniami
10. K. ¯ Boris ¯ Wsewo=. Bol. Gn. †1212 ¯ Jurij i ozdabiana, noszona przez monarch[w jako
Do=gor. †1157 ¯ Wo=od. Monom. †1125. wyraz niezale/no>ci, 4. pozycja, si=a, domi-
Konstantynopol ]s=aw. Car;grad=-Cargrad, nacja monarchy, 5. monarcha, 6. wszystko co
Cesarœgrad=-Cesaragrad, Carogr[d\ ¯ sie- ma kszta=t korony w kszta=cie i pozycji, 7. hist.
dziba car[w greckich; dos=. polis ]gr[d, miasto\ Korona – rdzenna Polska, bez Litwy;
Konstantyna, za=o/yciela grodu& Constantine Ca- koronny – nale/'cy do pa<stwa, rz'du, kr[la;
ius Flavius Valerius Aurelius Claudius ]274–†337 koronowa: – stanowi: zako<czenie, szczytow',
A.D.\, kt[ry ochrzci= si" tu/ przed >mierci', zwany g[rn' cz">: czego, wie<czy:;
odt'd Wielkim ]Starym\; imperator 306–†337. koronka – 1. lekka, a/urowa tkanina zdobi'ca
˚Sobory w Konstantynopolu obejmuj'& drugi, zako<czenie bielizny, odzie/y, 2. termin dent.
pi'ty, sz[sty, Trulla<ski ]ang. Trullan\, i [smy Korona Boles=awa Chrobrego †1025 pozosta=a w
W K. odbywa=y si" pierwsze sobory i w K. ujrza=a skarbcu kr[l[w niemieckich. Korona Boles=awa
>wiat=o Biblia, w j. greckim, w K. pisano ruskie la- Ímia=ego, kt[ra s=u/y=a Przemys=awowi w 1295,
topisy, K. by= centrum handlowym i kulturowym. znalaz=a si" w Pradze, wywieziona przez Wac-
Konstantynopolem w=ada=y dynastie& =awa zaraz po koronacji 1300. +okietek musia=
395– 450 Teodoziusz[w ]Theodosian\, sprawi: sobie now'; wywi[z= j' na W"gry Ludwik
450– 518 Trak[w ]Thracian\, Andegawe<ski 1370–†1382, i zwr[cona zosta=a
518– 610 Justynjan[w ]Justinian\, Polsce 1412 przez Zygmunta Luksemburczyka
610– 717 Herakl[w ]Heraclian\, ]˚czyk\ w czasie zawarcia pokoju z Jagie==',
717– 820 Isuar[w ]Isuarian\, w Budzyniu. 0065-00-146, 151, 185 Dalsze losy
820– 867 Amor[w ]Amorian\, ostatniej mi nieznane.
867–1059 Macedon[w ]Macedonian\, Jagie==o koronowany 1385.03.04 ]starego ka-
1059–1081 Dukas[w ]Ducas\, lendarza\ na kr[la Polski, w Krakowie, now'
1081–1185 Komnen[w ]Comnenus\, koron', gdy/ +okietkowa by=a w posiadaniu
1185–1204 Anio=[w, Anielskich ]Angelus\, Zygmunta Luksemburczyka. 0065-00-176
1204–1261 r[/ni =ac. cesarze ]Latin Emperors\. Koronacji Piast[w dokonywano w ˚Gnie{nie –
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
pierwotnej ich stolicy. W=adys=aw +okietek by= Katolicki, Prawos=awny ]Prawowierny, Ortodok-
pierwszym kr[lem koronowanym nie w Gnie{nie, syjny\, Ewangelicki, Metodyst[w, Anglika<ski
lecz w katedrze na Wawelu, w ˚Krakowie. ]Church of England\, i wiele innych, protestanc-
Korona dla Wito=da wlk. ks. lit. – panowie polscy kich, 5. sekta, wyznanie, od=am tych Ko>cio=[w,
zatrzymali na drodze wys=annik[w Zygmunta 6. zrzeszenie kleru g=osz'cego wiar" w Boga, a
Luksemburczyka z koron', i nie przepu>cili ich w gruncie rzeczy dzia=aj'cego w jego imieniu –
na Litw", obawiaj'c si", /e Litwa w ten spos[b s=ugi Bo/e, gdy inni – nie, wys=annicy Boga na
uniezale/ni si" od Polski – do koronacji nie do- Ziemi ]ªoto s=owo Bo/eº na zako<czenie czytania
sz=o; nie wiem co sta=o si" z t' koron'; fragment[w ewangelii\, po>rednicy, stoj'cy wy-
gr. korone ]zakrzywiony przedmiot, wieniec\ ˘ =ac. /ej od innych, bli/ej Boga, B[g przez nich prze-
corona ˘ starofranc. corone ˘ >redniow. ang. corune, mawia. I – gdy my>l wzrasta – zainteresowanie
coroune ˘ ang. crown; franc. la couronne; kleru wykszta=conymi spada& kler dba o ludzkie
gr. kranion ]czaszka\ ˘ pol. skro<. do=y – o nap=yw s=abych my>lowo, duchowo, i
korsak ]tatar.\ – lis. ciele>nie& dzieci ]nie znaj'cych /ycia\, naiwnych,
Korsu< ]s=aw. Korsoun;, ˚Mzaur. ltpsc Kersun;, nierozgarni"tych, niekonsekwentnych, niepi>-
Korsun;, Xersun;, Xerson\ – 1. s=aw. nazwa miennych, w beznadziejnej sytuacji ]np. ci"/ko
greckiej kolonii na Krymie, za=o/. w V w. B.C. chorych\, ci"/kich grzesznik[w, kt[rzy za obiet-
przez przesiedle<c[w z Heraklei Pontyjskiej, 2. nic" nieba po >mierci daj' si" wodzi: za /ycia
Chersones, NW od Krymu, ok. 20 km od uj>cia ]baranki pod okiem pasterzy – wizyty duszpa-
Dniepru do Morza ˚Czarnego ]Liman Dniepru\. sterskie\ i materialnie wspiera: b"d' kler ]{r[d=o
W IX–XIII w. nale/a= do Bizantium. utrzymania kleru\. Wielu z nich pederast[w; >wiat
Zgodnie z og[lnym pogl'dem, W=odzimierz ludzi fa=szywych, hipokryt[w. Organizacja ma-
Wielki †1015 ...Vladimir= krestilsœ. vzœv; j'ca hierarchi" w=adzy i tytu=[w, i symbolicznie
Korsoun;, v 988 g. v cr˛kvi sv. Vasiliœ. wspieraj'ca najbardziej potrzebuj'cych pomocy
wg innych {r[de=, ...Vladimir= krestilsœ ]dzia=alno>ci' charytatywn'\.
v Vasil;eve bliz= Kπeva (ili v samom= Jezus Chrystus – siedz'cy po prawicy Boga –
Kπeve), v 987 g., ...ochrzci= si" po “wzi"ciu” g=adzi wszystkie grzechy; Zbawiciel – broni'cy
Korsunia. Gromi'c Grek[w, przyj'= ich wiar" z=ych przed r"k' Ojca, piek=em, deska ratunku,
]pobitych\ – tw[rczo>: pobo/nych mnich[w, po pomost do /ycia wiecznego, zw=aszcza dla okrut-
wiekach, dla wsparcia cerkwi ]na swoje potrzeby\, nych przest"pc[w, kt[rzy – skazani na kar"
przez danie przyk=adu jak dzia=a:. >mierci – odkrywaj' Jezusa za kratami wi"zie<, w
Kosma ]s=aw. Kozma\ ¯ gr. kosmos ]porz'dek, nadziei, /e wiara w niego zbawi ich przed egze-
=ad; >wiat\; ros. Kos;ma, Ku{min, pol. Ku{ma. kucj'. I papie/e nie wahaj' si" wstawia: za zbrod-
imi" chrzestne Ingwara ˚Ingorewicza. niarzami, pod=ymi – pad=ymi na moralne dno.
Kosniaczko ]s=aw. Kosnœhko\ – upieraj'cy si"; Zab[jstwa >miertelnym grzechem, ale wstawiaj'
bojar kijowski 1067–1068, przeciw kt[remy wy- si" za zab[jcami, gani' po/ycie seksualne przed
st'pili Kijowianie „jakoby bez porz'dku prowadzi= zawarciem ma=/e<stwa, ale nie ma nic bardziej
woj[w do boju powoduj'c pogrom od Po=owc[w, >wi"tego, ponad nieletni' Mari", kt[ra powi=a
oraz odmawia broni i koni da:.”; Jezusa spoza zwi'zku ma=/e<skiego, w Betle-
u W. N. Tatiszczewa spotkanie wrogich si= 3 jem, poza wsi', dzi> najbardziej znana matka,
marca, sama bitwa “na Niemizie” – 10 marca. >wi"ta – hipokryci.
Kosniatin Dobrinicz ]s=aw. Kosnœtin=\ – upiera- Ateizm >miertelnym grzechem Ko>cio=[w, st'd
j'cy si" ¯ kosnet;-kosnie:, kosnyj-kosnyj, papie/ b=ogos=awi= niemieck' armi", gdy hitle-
ang. to persist in, to remain; rowskie Niemcy napad=y na ZSRR, w 1941, i
namiestnik Jaros=awa M'drego †1054$ przymyka= oko na eksterminacj" /yd[w i S=awian
kosog ]arch., s=aw. kosog l. poj., kosogi l. mn.\ ]wiele /yd[w w NKWD\. ?o=nierze niemieccy
– sko>nooki, o Tatarach, dzi> kosoglaznyj – nosili na pasach “Gott mit uns” ]B[g z nami\. Lecz
zezowaty; kos pokrewny polskiemu ukos. dobry B[g pozwoli= wygra: wojn" bezbo/nym
Roku 6530 Mstis=aw Wo=odimerowicz xodil komunistom, w[wczas Watykan szmuglowa=
na kosogi. “wiernych” – hitlerowskich zbieg[w, do Ameryki
kossak – kozak; ang. Cossak. P=d., w tym oprawc[w z oboz[w koncentracyj-
ko>ci[= ]pol.\ – 1. niegdy>& >wi'tynia chrze>cija<- nych – zbrodniarzy, jak Adolf Eichmann ]Braz.\,
ska otoczona cmentarzyskiem ko>ci ]grobami\, Josef Mengele ]Arg.\.
dzi> posp[lstwo chowane na cmentarzach od- Ci'g=e podzia=y ko>cio=[w w wyniku k=[tni, nie-
dzielonych od >wi'ty<, z wyj'tkiem g=[w ko>cio=a, snask[w – tym one s'& kierowane przez cz=owie-
chowanych w kryptach – podziemiach >wi'ty<, ka. W przesz=o>ci Ko>ci[= prze>ladowa= innowier-
2. oddzielny budynek, wy>wi"cony i przeznaczony c[w, blokowa= wszelk' my>l i post"p, a dzi> s'
do odprawiania nabo/e<stw i religijnych pos=ug, 3. one sol' w oku, na zasadzie& im wi"cej wiemy
wszyscy chrze>cijanie, 4. nazwa chrze>cija<skich o /yciu – tym mniej w nim si= boskich, zwyk=a
organizacji wyznaniowych& Ko>ci[= Rzymsko- regu=a reszty ]mniej pola popisu dla szarlatan[w;
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
s=uszne zaniepokojenie, czy aby procedury nie mi ludzi, kt[rzy – jak ciasto w piekarniku – nigdy
s' b="dne\. Ko>ci[= stawa= si" powszechnym nie rosn', nie dojrzewaj'; >miesznie prostych
przez akty gwa=tu i przemocy ]ogniem i mieczem\, laps[w[w nie s' w stanie zauwa/y:, jaskrawych,
szanta/u i intrygi ]najr[/niejszych form nacisku ra/'cych b="d[w, absurd[w.
do zastraszania w='cznie\, fa=szu. Jest instytucj' Wed=ug kleru, B[g jest wsz"dzie, w ka/dym
umiej'c' wykorzysta: up=yw czasu do swoich miejscu, by= i b"dzie. B[g te/ wszystko wie, co
cel[w – ostoja, najbardziej trwa=e cia=o ze wszel- by=o, co jest, i co b"dzie, i o czym ludzie my>l'.
kich pakt[w polityczno-militarnych i system[w Ale w ko>cio=ach wierni >piewaj'&
spo=eczno-gospodarczych. Ale Ko>ci[= wci'gn'= przed Twe }Boga| o=tarze zanosim b=aganie,
tradycj" do swej dzia=alno>ci – systemem >wi't i ojczyzn" woln' racz nam wr[ci: Panie.
przygotowaniami do nich nadaje rytm narodowi, Inaczej dobry B[g nie wie czego nar[d chce.
a zebrania wiernych w celu wsp[lnych modlitw, Przed o=tarzami g=o>nym >piewem, ch[rem, do-
mszy, s' okazj' do spotka< towarzyskich przed pomina si" tak, jakby B[g nie wiedzia=, wbrew woli
i po uroczysto>ciach, tj. do wymiany, znalezie- Boga ]je/eli czego> nie ma – to B[g tak chce\.
nia partner[w, i innych cel[w osobistych, bez Kler reprezentuje my>l czas[w ˚feudalnych, st'd
zwi'zku z wiar'. s=owa pie>ni pt. My chcemy Boga, >piewanej w pol-
Ca=a wiara jest z=ud'. Ze Starego Testamentu& skich ko>cio=ach, zawieraj'cej terminy& kr[l, stany
opowie>ci o /yciu pozagrobowym – o niebie ]ra- ]warstwy spo=eczne\, poddani, d{wiga: p"ta...
ju\ i piekle, anio=owie i wszechmocny B[g kt[ry My chcemy Boga, Panno >wi"ta,
walczy z diab=em przez tysi'ce lat, nie mog'c go o us=ysz naszych wo=a< g=os,
unicestwi:, ani do Ziemian przem[wi: – musi mie: mi=o>ci Bo/ej d{wiga: p"ta,
po>rednik[w, kler. Niedo>cigniona doskona=o>: to nasza chluba, to nasz los.
kt[ra stworzy=a cz=owieka ªna podobie<stwo B=ogos=aw s=odka Pani,
swojeº, a jest on bardzo u=omny, grzeszny; dobry b=ogos=aw wszelki stan,
B[g chcia= Potopem zg=adzi: nieudaczny produkt my chcemy Boga – my poddani,
swych eksperyment[w, zostawiaj'c przy /yciu on naszym kr[lem, on nasz Pan.
Noego, ale ten, przez swoje pokolenia, odnowi= Wielkim grzechem jest nadu/ycie zaufania
wszelakie niegodziwo>ci. Dla ocalenia para ka/- dzieci – wprowadzanie ich w b='d, zapisanie
dego gatunku w"drowa=a z ka/dego zak'tku czystych m[zg[w zmy>leniami. Czym skorupka
>wiata do Mezopotamii ]dzi> Iraku\, i ca=y >wiat za m=odu nasi'knie – tym na staro>: tr'ci, m[wi
zwierz't zmie>ci= si" na drewnianej Arce Noego, polskie porzekad=o, Bogiem w tym wypadku.
polarne nied{wiedzie te/ tam przyw"drowa=y, bo Kler znakomicie o tym wie& nauczone za m=odu
B[g nie mia= innego sposobu, tylko Ark' – hory- m'dro>ci Biblii i trzyma: si" Ko>cio=a – wzmacnia
zont[w dzieci. Z /ycia za> Jezusa Chrystusa ]No- przej>cie przez /ycie z nimi.
wego Testamentu\& doktryny Ducha >w. ]r[/ne Zmar= bez grzechu – do nieba, z grzechem – do
u katolik[w i prawos=awnych\, cuda przez niego piek=a; przez ca=e /ycie by= >wi"tym, zgrzeszy=
dokonywane ]wypaczony obraz Palestyny jego w ostatnim momencie – do piek=a, przez ca=e
czas[w\, jego niewinno>: i m"cze<stwo rozstrz'- /ycie grzeszy=, w ko<cu wyspowiada= si", /a=o-
sane w najdrobniejszych szczeg[=ach, m"czen- wa= za nie – do nieba; nie tylko ur'ga prostemu
nicy, obrazy >wi"tych, siedem sakrament[w ]oba poczuciu sprawiedliwo>ci ]gdzie/ tam do dosko-
Ko>cio=y& Rzym.-Kat. i Prawos=awny maj' siedem na=ej, Boga\, lecz wyjawia, /e cz=owiek za tym
sakrament[w& chrztu, bie/mowania, komunii >w. stoi, kleryk, i to niskich pobudek, bo chcia=by
poprzedzonej spowiedzi', pokuty, kap=a<stwa, nieod='cznie zwi'za: naiwnego ze sob'.
ma=/e<stwa, i ostatniego namaszczenia\, olejki i S=owo «ko>ci[=» ¯ czes. kostel ]z Czech wiara
kadzid=a, pielgrzymki do miejsc >wi"tych i p'tnicy do Polski\; czes. «kostel» ¯ =ac. castellum OA
– uderzenie chytrych w opony m[zgowe s=abych& ]zamek; ze wzgl"du na obronny, bardziej trwa=y
dzieci i zdziecinnia=ych ]kt[rych umys= nie zacz'= charakter budynku; tam szukali schronienia os-
pracowa:, lub ju/ przesta=, my>li kr[tkiej\, starc[w, tatni obro<cy zdobywanego szturmem grodu\,
kobiet, chorych, >wiat ci"/kich przest"pc[w, hipo- staronorm., franc. castel, >redniow. ang. castel,
kryt[w ]o czym uprzednio\ – wiara jest ucieczk' castle, anglosas. castel ]wie>\, maz. lat 1400–1500
s=abych w >wiat urojony. Og[lnie – jest to >ro- kostel lub kostiel ]˚polski j"zyk\, s=aw. kostier
dowisko ludzi fa=szywych, wtykaj'cych nosa w ]kaplica drewniana\, wo=.-ros. ˚cerkiew, ang.
cudze, domowe sprawy, do intymnych w='cznie, church, dun. kirke, niem. Kirche.
moralizator[w – pouczaj'cych innych. nazwiska& Ko>cielewski ¯ ko>ciel-e ]ko>ci[=\
Ko>cio=y s' organizacjami nie do obalenia, ze % wski ]zaw[d, specjalno>:\, Ko>cielniak ¯
wzgl"du na sta=y nap=yw ludzi podrz"dnych ko>cielny, Ko>ciuszko ]ko>ci[=ek\.
intelektualnie, kt[rych nigdy nie brakowa=o, nie O obronnej roli budynk[w ko>cielnych ˚wo=y<ski
brakuje, i brakowa: nie b"dzie. Ko>cio=y g=adko letopisiec 1205–1292, pisany 1288(89&
przetrwaj' wszelkie ataki wybitnych g=[w, bo • W=odzimierz Wo=. 1206 – Lachy “wyplenili”
wspomagane s' zakalcem my>lowym – warstwa- gr[d, lecz nie zdo=ali wyr'ba: drzwi cerkwi ªi
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
tako spasiena bys cerkwi i ostatok ludij” ]i tak `kot[w ¯ katow ]pol.\ ˚k'ty& Mokot[w i inne,
zbawiona zosta=a cerkiew i ostatek ludzi\; kow, k[w, kiw – las& Pskow ^ Psk[w, Kiwerce,
• Halicz 1217 – katoliccy obro<cy zbiegli na “ko- Czortkow ^ Czortkiw, Bykowen ]na Podolu\, Bo/-
mary” ]sklepienie\ ko>cio=a, poddali si" Rusi z skyi Diadkow ]n(Bugiem\; Kowel, Stryk[w, kau&
pragnienia wody, zostali uj"ci i wybici; Kowno ]lit. Kaunas\, Krak[w ]niem. Krakau\.
• Reza< 1237 – Tatarzy spalili cerkiew ze zbieg=' Gdy w nazwiskach – wymaga wnikliwo>ci, np.
do niej kniagini' ]/on' Wsewo=oda\ z dzie:mi Bykow ¯ byk % ow ¯ off ]patronim\, czy&
]cerkiew pewnie te/ by=a wype=niona lud{mi\; by ]miasto, gr[d\ % kowen ]le>ne\ ¯ kow;
• Kij[w 1240 – ludzie skryli si" w cerkwi, “na podobnie& Jacenk[w, Male<kow, Stryjkowski,
komary”, z dobytkiem, przed Tatarami – od obci'- Eikowicz ¯ eik ]d'b\ % kow ]las\ % wicz ^
/enia powali=y si" >ciany cerkiewne; pol. D'bkowski ¯ d'b % kow % ski ^
• Sandomierz 1258 – gdy Tatarzy wdarli si" do D'browski ¯ d'b % row ¯ rawa ]las\ % ski;
grodu, Lachy zbiegli do ko>cio=a, wielkiego, z Polkowski ]le>na polana\ ¯ pol ]polana\ % kow
kamienia ciosanego, dach zapali= si"; ko>ci[= ]las\ % ski, ˚t=umaczenia od ty=u;
“pogore” ]sp=on'=\, a wraz z nim niezliczona Grabowski, `kowski ˘ owski ˘ wski ˘ ski,
liczba ludzi. 0001-02-720, 738, 780, 785, 853 i 854 Berski ]berry ^ jagoda\, D"bski, Grabski;
B[g na te akty patrzy= i na miliony innych, po- >wierk % kow % ski ˘ Íwierkowski, K ˘ Cz, OE
dobnej natury& pozwala= grabi: cerkwie, niszczy= ˘ Íwierczewski, ˚`czew; pus ^ kow ^ las.
je wichurami, Tatarzy wybijali chrze>cijan wy- Kowno ]pol.\ – starolas ¯ dun. skov ]las\ % no
chodz'cych im na przeciw z krzy/ami, chrze>ci- ]staro`\, ˚t=um. od ty=u; lit. Kaunas, germ-=ac.
janie przegrali bitw" z muzu=manami i relikwie Corner Chron. Kawenpelle, 1362. 0165-01-203
>w. Krzy/a im nie pomog=y, B[g plagami t"pi= Kowolin ]˚Mazur. ltpsc Kovolin\ – Kabalin;
swych wiernych i unicestwia= ich w najrozmait- Kabalia – miasto w staro/. Likii, w Azji Mniejszej;
sze sposoby, a/ do walenia stropu na modl'cych =ac. caballus ]ko<\; ko<, far ˘ Toru<, Paris, i in.,
si" – tacy wierni s', i Ko>ci[= ]wiara w Boga, hebr. qabal ]otrzyma:, wzi':\ ˘ qabbalah ]tajna
wbrew logice, do>wiadczeniu\, ˚B[g. religijna filozofia utworzona przez niekt[rych
Ko>ci[=ek, mniejsza budowla przeznaczona do /ydowskich rabin[w, w oparciu o tajemn' inter-
relgijnych obrz"d[w zwana jest kaplic' ]czasem pretacj" Pisma\ ˘ p[{no=ac. cabbala ˘ pol. kaba=a
dobudowana do ko>cio=a, lecz stanowi'ca od- ]wr[/enie z kart, r"ki, liczb\;
r"bn' jego cz">:\; katedra – ko>ci[= diecezjalny w s=awia<skiej ˚cyrylicy jeden znak obejmowa=
w siedzibie biskupa; kolegiata – pod zgromadze- W i B jednocze>nie i by= kwesti' interpretacji –
niem kanonik[w; konwentowy – klasztor, w Wasyl czy Basil ˘ Basilko, ˚tak w r"kopisie;
r"kach zgromadzenia zakonnego; opactwo – w Konstantin V Kabalin 718–†775 ¯ Leon III.
r"kach opata ]prze=o/onego klasztoru lub ze- Kozak ]pol.\ – pierwotnie znad rz. Don; potomek
spo=u klasztor[w\; parafialny – w obowi'zkach Scyth[w$, wskazuje utrwalona nazwa;
plebana, proboszcza, ksi"dza; ang. Cossak, pol. kosa, gr. scytha ]kosa\.
kaplica ¯ czes. kaple ¯ p[{no=ac. capella Ko{ma ]˚Mazur. ltpsc Koz;ma\ – porz'dek, =ad,
¯ zdrobn. cappa; ang. chapel, >wiat; pol. Ku{ma ¯ gr. kosmos, ˚kosma;
katedra ¯ =ac. cathedra ¯ gr. cathedra ]siedzenie, episkop Chalcedonii.
=awa\ ¯ kata ]w dole, w d[=, u`\ % hedra ]sie- ko/uch ]wo=. ko'oux, staroros. ko'ux=\ –
dzenie\ ¯ hezesthai ]siedzie:\, bielizna osobista, przylegaj'ca do sk[ry;
s=aw. sobornaœ cerkov;-sobornaa cerkow ¯ ¯ s=aw. ko/a ]sk[ra\, u/ywany do dzi> w znaczeniu
sobor ]zbi[r\ ¯ so ]z, ze`, SZ, OE\ % bor ko/ucha na mleku ]bieli\; k. zmieni=o znaczenie
]bra:\, franc. eglise cathedrale, na futro, sk[ra zwierz"ca o d=ugim w=osie, naj-
kolegiata ¯ =ac. collegiatus; ang. collegiate, cz">ciej barana, odzienie wierzchnie;
konwent ¯ =ac. conventus; ang. conventual, ang. underwear, franc. linge de dessous,
opat ¯ czes. opat, opatstvi ]opactwo\ niem. Leinwandhändlerin.
¯ =ac. abbatia, BP; ang. abbot, abbey, købe ]dun.\ – kupowa:, kupi:, za-kupywa:(kupi:.
parafia ¯ =ac. parochia ¯ gr., OA, Lit. Kobbe.
ang. chapel, cathedral, collegiate, conventual or køre ]dun.\ – jecha:, je{dzi:, wozi:, wie{:.
minister, abbey or priory, parochial. Lit. Koreiwa, ok. 1420; `wa ]woda\.
Kote= ]staroros. Kote=\ – niewielki ruczaj ko=o Krak[w ]pol.\ ¯ kra ]woda\ – k[w ]las\ ˚kow;
Moskwy, nad nim wie> Kote=, dzi> w granicach stolica ˚Chrobat[w; w ™ po=. X wieku czeski
miasta; “kotlana droga” prowadzi=a na po=udnie, ksi'/" Boles=aw zaj'= Krak[w, a biskup moraw-
w kierunku na Sepruch[w; wymieniona z racji ski Prohor }pol. Zag[ra, ¯ pro ]za\ % hor ¯ hora
“Pogromu Mamaja” 1380. ]g[ra\| osiad= na sta=e w Krakowie.
Kotorosla, rzeka w Rosji – zapewne poro>ni"ta Krak[w by= na Wschodzie jakby ostatnim punk-
trzcinami, zwanymi «kotkami» po okresie kwit- tem granicznym pa<stwa ˚wielkomorawskiego
nienia, ze wzgl"du nasiona w formie mi"kkiej ]Wawel, kt[rego powstanie datuj' na VIII–IX
pa=ki, koloru br'zowego. wiek, na domys=, bo czasy przedhistoryczne,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
by= prawdopodobnie stolic' Wi>lan\. odtworzone na podst. przekaz[w ustnych, poje-
K. zaj'= Mieszko }960–†992|. 0065-00-89, 95 dy<czych dokument[w i obcych {r[de=;
Siedziba biskupstwa od 1000 A.D. gr. chronika ˘ =ac. chronica, starofranc. chronique
Cho: gr[d znacznie starszy od Gniezna, wska- ˘ anglo-franc. cronicle ˘ >redniow. ang. cronicle ˘
zuj' wykopaliska, zwany stolic' M=odej Polski, ang. chronicle; s=aw. l≠topis;, vremennik=,
bo zaj"ty po ustatkowaniu si" Polan w Gnie{nie spisok=, sbornik=,
]na ziemiach Starej – pierwotnej – Polski; nowy niem. Jahrbuch, Annalen, Codex, Chronicon.
nabytek plemienia nie wadz'cego nikomu\. Pod r. 6762 ]1254\ wymieniony xronograf –
Stolica Ma=opolski ]M=odej Polski\, w odr[/nie- spos[b odliczania lat.
niu od ˚Wielkopolski ]Starej Polski\ ze stolic' w Letopis(ec, latopis ¯ opis roku, lat-opis, gdzie&
Poznaniu i biskupstwem we Wroc=awiu. lat – rok, ˚pory ]roku\.
Kusz'ce, lecz b="dne& woda Kraka; ~[w ]~awa ˘ krowa ]pol.\ – staropol. karwa, ar ˚ro, O˚A;
~aw ˘ ~[w – woda\ to/same germ. Krakau, gdzie& karw ]lit. w[=\, ros. korova, starogerm. kuo, germ.
au – woda, OA, UW, tak/e& au – aqua. Krak kuh, anglosas. cu ]cy, l.mn.\ ˘ >redniow. ang. cou,
]wrona, gawron, kruk\. cow ]kye, l. mn.\.
Legenda o smoku – potwornym zwierz"ciu zie- Nazwiska& Karwowski, Karwacki; miejscowo>ci&
j'cym ogniem, kt[ry w jaskini wawelskiej po/era= Karw-ia(ica(in. ˚karw.
byd=o a nawet ludzi, zabitym przez szewczyka Kro/e ]pol.\, Kra≈iai ]lit.\ Karsau ]germ.-=ac.\ –
kt[ry podrzuci= mu barani' sk[r" wypchan' w Litwie; Krzy/ w Polsce – miejscowo>ci le/'ce
siark', po czym smok – z pragnienia – wypi= du/o na skrzy/owaniu szlak[w; =ac. crux, crucis
wody i p"k=; smok jest dymem ]anglosas. smoca, ]krzy/\ ˘ kross SS?, ˚krzy/.
>redniow. ang. i ang. smoke, niem. schmauch\, st'd kr[l ]pol.\ – monarcha, m"ski w=adca narodu lub
ogie< i siarka, oraz woda niszcz'ca “smoka” pa<stwa, zwanego zwykle kr[lestwem; ros. ve-
]ogie< i dym\. likij knqz; – wielki ksi'/"; terytorium – knq-
Szewczykiem okaza= si" Krak ˘ Krak[w, kt[ry 'estvo, p[{niej ˚car ]caesar\, ang. king ¯ staro-
mia= c[rk" Wand", co nie chcia=a Niemca. nord. konungr ˚staroang. cynig; czes. kral, Ø^A.
ªPodanie o Krakusie i Wandzie t=umacz' badacze Kr[lowa – 1. /ona kr[la, 2. kobieta rz'dz'ca
dziej[w Polski pojawieniem si" skandynawskich krajem; ang. queen ¯ staronord. kv≤n ]kobieta\.
Norman[w ]Wareg[w\ u st[p Wawelu, kt[rzy kr[l ¯ Karol Wielki Charlemagne 768÷ 814,
wzd=u/ rzek puszczali si" w g='b Europy. Znalaz=- kr[l Frank[w, pogromca ˚S=owian zachodnich
szy jaskini" za=o/yli tu kwater".º 0065-00-88 Jest ]Po=abian i Sorb[w\ ˘ czes. kral ˘ pol. kr[l.
to parafraza drogi Wareg[w po Dnieprze, kt[rzy krucjata ]pol.\ – wyprawa krzy/owa; ¯ =ac. crux,
wykopali jaskini" ko=o Kijowa, w niej przebywali crucis ]krzy/\; >redniow. =ac. cruciata ˘ starofranc.
potem krzewiciele wiary chrze>cija<skiej, a w croisade, hiszp. cruzada, ang. crusade,
ko<cu – stan'= na niej ˚Peczerski monaster ¯ ros. krestovyj poxod=, krestonosec=;
pieszczera ]pieczara\, jak Wawel. ka/da z militarnych ekspedycji podj"tych przez
Znaczenie Wawelu mo/na poja>ni: na wi"cej ni/ chrze>cijan od 1097 do 1272, w celu odbicia
jeden spos[b, zgadywaniem, ˚zmy>lenie. Ziemi Íwi"tej ]Palestyny\ od Muzu=man[w; ka/
krasny ]ros. krasnyj\ – 1. pi"kny, 2. †wi"kszy, -da wojna lub ekspedycja maj'ca religijny cel,
3. po(za-ro>ni"ta rzeka ¯ kra ]rzeka\ % sna& zatwierdzona przez Ko>ci[= Rzym.-Kat., u/ywa-
s=aw. krasna ]krosno, warsztat tkacki\; Krasno`,
j'cy symbolu krzy/a.
Krasnyj`, Kra>nik, Krasna, ukr.-pol. Krasnystaw,
Pierwsza, podj"ta 1097–1099, wskutek raportu
Krasnobr[d, Krasne, i inne «krasne»; krasnal,
Piotra z Amiens zwanego tak/e Piotrem Pustel-
krasnoludek ]ma=oludek\; ˚biel, wielko>:.
nikiem ]ang. the Hermit\, kt[ry 1093 do='czy=
Krescent ]pol.\ – sierp ksi"/yca, ˚Crescent;
do innych pielgrzym[w do Jerozolimy i – po
dominikanin, wys=annik papie/a Innocentego IV
powrocie – raportowa= papie/owi Urbanowi II o
]1243–1254\ do Rusi, w 1245.
z=ej sytuacji chrze>cijan na Wschodzie. W 1095
Krestina ]s=aw. Krestina\ – c. namiestnika
wypowiedzi papie/a na Radzie grod[w Piacenza
Nowogrodu Wlk. wydana za m'/ 1095 za Msti-
i Clermont wywo=a=y g="bokie poruszenie w ca=ej
s=awa, starszego syna W=adimira Monomacha
Europie, i w 1096 kilka armi zosta=o zniszczonych
1053–†1125. 0448-00-237 na podst. Tatiszczewa
na drodze, zanim dotar=y do Konstantynopola –
Krewo – u(wz-niesienie; miejsc. na wzniesieniu.
um[wionego miejsca spotkania. Z oko=o 150 tys.
kriwyj gorod – na wzniesieniu w Wilnie; kriw ]g[ra;
woj[w, do Jerozolimy dotar=o ok. 20 tys., obl"-
para\ ˘ po-krywa(krzywa, skrzyd=o. Nazwa u/y-
/y=o i zdoby=o j', 15 lipca 1099.
ta przy opisie zmaga< Witowta z Jagai=', 1390.
Nast"pne wyprawy by=y podj"te ]w skr[cie, z
kronika(rz ]pol.\ – 1. historyczne zapisy wed=ug
wyj'tkiem czwartej\&
dat, rejestr fakt[w lub wypadk[w u=o/onych w
Druga, podj"ta 1147–1149, po zdobyciu grodu
kolejno>ci ich zdarzenia, anna=y ]roczniki\,
Edessa przez Saracen[w, w grudniu 1144.
2. opowiadanie, historia – wypadki dziejowe
Trzecia, 1187–1192, po zdobyciu Jerozolimy

Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.


NAZWY i TERMINY
przez Saladina w 1187. Monarchowie& Frede- Kry=os ]=ac.\ – >wi'tynia, cerkiew prawos=awna;
rick I Barbarossa z Germanii, Philip Augustus z miejscowo>: 6 km od Halicza n(Dniestrem, do
Francji, i Richard I C≥ur de Lion ]Lwie Serce\ kt[rej przeniesiono ˚Halicz po zniszczeniu go
z Anglii, osobi>cie przewodzili swym armiom. W przez Tatar[w w 1240 roku.
Jerozolimie, 2 wrze>nia 1192, Richard zawar= Krywicz ]s=aw.\ – zamek nad g[rnym Niemnem,
pok[j z Saladinem, kt[ry zgodzi= si", by pielg- N od Nowogr[dka, szturmowany przez Krzy-
rzymi mieli wolny dost"p do Íwi"tego Grobu /ak[w 1314. 0165-01-143; ˚Divane, ˚kriwyj.
]Jezusa Chrystusa\, i ca=y brzeg od Tyru do Krywicze ]s=aw.\ – plemi" osiad=e mi"dzy g[rn'
Jaffy ]w='czaj'c wa/n' twierdz" w Acre\ winny Dwin' a g[rnym Dnieprem; g=[wnym grodem
nale/e: do Krzy/owc[w. Smole<sk; kriwyj – 1. wznios=y, 2. fa=szywy.
Czwarta, podj"ta 1204, z ponaglenia papie/a Krzywousty, Boles=aw ]pol.\, ¿1085–†1138,
Innocentego III. W>r[d g=[wnych promotor[w kr[l Polski 1102÷1138;
]popieraczy\ byli& Godfrey z Villehardouin, Sene- ªBoles=aw Krzywousty
schal z Champagne, Baldwin – ksi'/" z Flandrii podzieli= Polsk" jak g=[wk" kapusty.º
i Hainaut ]ang. Count of Flanders and Hainaut\, krzywo, krzywie w j. staropolskim oznacza=o&
Dandolo – stary do/a z Wenecji, i Bonifacy – 1. fa=szywie, nieprawdziwie, oszuka<czo,
markiz z Montferrat ]ang. Marquis of Montferrat\ 2. niesprawiedliwie, nies=usznie.
kt[ry przewodzi= wszystkim innym. Krzy/owcy Krzywoprzysi"stwo ]fa=szywe, oszuka<cze\.
po='czyli si" w Wenecji ]Venezia\ wiosn' 1202, Stary rym zawiera w sobie nutk" oskar/enia
ale zmienili oryginalny zamiar ]krucjaty\, najpierw Boles=awa o nies=uszny podzia= Polski, mo/e i
po zdobyciu grodu Zara w Dalmacji, a nast"pnie niesprawiedliwy dla potomnych, a mo/e i o to, /e
na ekspedycj" kt[ra sko<czy=a si" grabie/', podzieli=, wbrew ustnej obietnicy – zwany st'd
=upieniem i pl'drowaniem Konstantynopola i za- Krzywoustym ]fa=szywym, szkodliwym\.
=o/eniem tam =aci<skiego imperium, w 1204. Boles=aw /y= w czasach ˚feudalnych, kiedy
O czwartej krucjacie w dokumencie pt. Powie>: o pa<stwo by=o prywatn' w=asno>ci' ]ziemie
wzi"ciu Carogrodu Krzy/owcami w 1204 r.& Po- wraz z grodami\, jak dzi> kilkuhektarowy area=;
vest; o vzœtii Car;grada krestonoscami v nie by=o terminu i poczucia pa<stwa jako dobra
1204 godou, lub Povest; o vzœti Car;grada og[lnonarodowego – mia= wi"c prawo, poszed=
frœgami v 1204 godu, gdzie podane s' szcze- z duchem czasu.
g[=y obl"/enia, imiona naje{dzc[w i skutki. Tytu= Ale, po wiekach, rodacy wzi"li dos=ownie, /e
dokumentu przyj"ty po wiekach, Ru> nie u/ywa=a Krzywousty, bo mia= zdeformowane usta, w
systemu «od narodzenia Chrystusa» ]1204\ lecz fizycznym sensie. Tak i Leszka Bia=ego, /e mia=
«od pocz'tku >wiata» ]6712\; tak/e& frazi ˘ fragi. siwe w=osy, i +okietka, /e by= niski, wielko>ci
Do grodu przyst'pili 9 kwietnia, w pi'tek 5-go =okcia, Piast od piasty, skarby to kosztowno>ci,
tygodnia postu. Weszli do grodu 12 kwietnia, czyli wyroby ze z=ota i srebra, ˚zmy>lenia.
na >w. Wasyla Spowiednika, w poniedzia=ek. i t=umacz' na j. angielski the Wrymouth ¯ wry
Imiona ich wojewod[w& ]krzywy, skr"cony\ % mouth ]usta\, zamiast the
1. markos z Rzymu w grodzie Brnie, gdzie /y= Wrongful ]niesprawiedliwy, szkodliwy, krzywdz'-
poganin z=y Dedrik, 2. kondof Oflandr, 3. du/ cy, dwulicowy, bo skrzywdzi= kraj podzia=em\.
>lepy z “Markowa ostrowa Wenedik”. Tego du- Boleslaus dictus Krzywousty ]`1250 r.\; ˚Chry-
/a o>lepi= Manui=. ˚Theodorik, Flanders, do/a zostom ]Z=oto`\, ale nie Olgimund ]>wi"to`\.
]du/\, czterdzie>ci, frazy, s=awia<ski j"zyk. krzy/ ]pol.\ – symbol wiary chrze>cijan w u>mier-
Pi'ta krucjata, podj"ta 1217, przez Andreasa conego Jezusa Chrystusa, na konstrukcji, sk=a-
]Andrzeja\, kr[la W"gier, do spo=u z Janem z daj'cej si" z dw[ch, poprzecznie zbitych ramion;
Brienne, dotar=a a/ do rz. Nil ]w Egipcie\. dzi> znak o r[/norakich kszta=tach, u/ywany w
Sz[sta, podj"ta 1227, pod wp=ywem papie/a ruchach religijnych, ozdobnictwie i do medali dla
Honoriusa III ]1216–1227\ i Gregora IX ]1227– zas=u/onych i walecznych;
1241\. Po przybyciu na miejsce, negocjowali z =ac. crux, crucis ]krzy/\ ˘ staronord. kross ˘
Su=tanem Egiptu, zawarli pok[j na 10 lat, Jan anglosas. cros ˘ >redniow. ang. cros, crois ˘ ang.
z Brienne koronowa= siebie w Jerozolimie, i po- cross; franc. croix, germ. Kreuz, ros. krest=, hiszp.
wr[ci= do domu w 1229, ˚Ludwik, Frederick II cruz. Krzy/ w Polsce, n(rz. Note:; Kro/e ]pol.\,
Hohenstaufen ]1194–†1250\. Kra≈iai ]lit.\, w Litwie – miejscowo>ci le/'ce na
Si[dma i [sma krucjata by=a podj"ta przez >w. skrzy/owaniu szlak[w; S, SS ˘ ?.
Louisa ]1214–†1270, kr[la Francji 1226–1270\. Krzy/ak ]pol.\ ¯ czarny krzy/ na bia=ym p=aszczu;
Si[dma – w 1249, [sma – w 1270–1278. rycerz germa<skiego militarno-religijnego Zako-
Muzu=manie stopniowo odbierali chrze>cijanom nu powsta=ego 1237 z po='czenia Zakonu Kawa-
grody& Tyr i Berytus ]Bejrut\, w ko<cu Su=tan z ler[w Mieczowych z Inflant ]za=o/. 1202 przez
Egiptu przechwyci= Acre, w 1291, k=ad'c kres biskupa Alberta z Rygi\ i Zakonu ˚“Theutonic”
kr[lestwu za=o/onemu przez Krzy/owc[w. Szpitala Naj>wi"tszej Marii Panny – mylnie&
Teutonic ]Domu Niemieckiego\, w Jerozolimie,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
za=o/. 1190 ]w szpitalu za=o/. 1128\, na wz[r 1390–1393 Konrad ™
Rycerzy >w. Jana i Templar[w, w Acre, do opieki 1393–1407 Konrad von Jungingen
nad chorymi i rannymi pielgrzymami z Germanii 1407–1410 Ulric }von Jungingen, brat Konrada
i do obrony Ziemi Íwi"tej ]Palestyny\, przed kt[ry odradza= obranie Ulryka, J.D.
muzu=manani. za I. Dani=owiczem 0165-01-356|
Acre – port morski w Palestynie, w pobli/u granicy z Syri' ˚Nazwy osobowe, ˚mistrz, komtur, ryk,
i g[ry Carmel; zaj"ty krzy/owcami 1110, odbity przez por. Ulrich von Jungingen, ChKC.
Saladina 1187, Saladinowi – przez Richarda Lwie Serce
Krzy/owiec ]ros. krestonosec=\ ˚krucjata.
]Coeur de Lion\ i francuskiego Filipa ™, odbity ponownie
przez Saracen[w 1291, bezskutecznie oblegany przez
ksi'/" ]pol.\ – 1. m"ski cz=onek kr[lewskiej rodzi-
Napoleona 1799, zaj"ty przez Egipcjan 1832, itd. ny, 2. licz'cy si" w=adca znacznych obszar[w
W 1191 Frederik ze Szwabii nada= mu konstu- ziemi, lub licznych grod[w – ksi"stwa, stanowi'
tucj" ]form", ukonstytuowa=\. Zakon Szpitala -cych du/' jednostk" administracyjn' kraju.
zacz'= wkr[tce rywalizowa: z ˚Templarami i W wypadku wojny, wystawiaj'cy znaczn' si="
Hospitalerami. W 1228 r. Zakon otrzyma= ziemie bojow' – konnych i pieszych; militarny tytu=
od Konrada Maz.; w 1230 Niemcy przybyli do znacznego w=adcy-obszarnika ]ni/sze stopnie
ziemi che=mi<skiej w wi"kszej liczbie rycerzy i militarnych& ˚wojewoda i bojar\.
giermk[w. W 1525 lennikami Korony Polskiej. Etymologia s=owa niezbyt jasna. W moim od-
Zakon obali= Napoleon w 1809. czuciu i zrozumieniu&
Krzy/acy u/ywali metod nie znaj'cych /adnych s=aw.-wo=.-ros. kniga ˘ knœz; ˘ knœ';stvo,
moralnych skrupu=[w& niedotrzymanie um[w, knq'estvo ]kniga ˘ knia{ ˘ knia/estwo\,
=amanie zawartych sojusz[w, fa=szowanie pol. ksi"ga ˘ ksi'/", ksi'dz ˘ ksi"stwo.
dokument[w, wprowadzanie w b='d papie/y, staropol. ksi'/" ^ ksi'dz ¯ ksi"ga, bo ksi"gi umieli
odwo=ywanie si" do autorytetu cesarzy nie- czyta:, byli lud{mi >wiat=ymi ]˚poganin\; ksi"`
mieckich, intrygowanie na dworach ksi'/'t ksi"garnia  ]nie ma\ ksi"dza, ksi"/na....
polskich i litewskich, oto sta=e metody Zakonu Polacy – najzupe=niej b="dnie – po='czyli ksi"-
krzy/ackiego. 0065-00-179 dza z kunigasem ]...\ wsp[lnym k=n"g=, urobio-
Zakon Krzy/acki znany tak/e jako ˚Teutonic nym na t" okazj", tj. nie istniej'cym; ˚kunigas
Order, w=a>ciwie ˚Theutonic. ]g=owa rodu\ ¯ kun % ig ˘ pol. opiekun; `ig ^
Wielcy mistrzowie Zakonu, wyci'g z Kings, Rulers opie` ˘ pol. wulgaryzm; s=owotw[rczo ksi"dza
and Statesmen, 1976; Grand Masters& z g=ow' rodu uto/samili....
1195–1200 Heinrich Walbot A. Br¥ckner 1927 zamie>ci= kniazia, ksi"/yc
1200–1206 Otto von Kerpen i ksi"/n' pod ksi'dz, z doz' racji. Ksi'dz ma
1206–1210 Hermann Bart by: >redniowiecznym w=adc', pokr. germ. kunig
1210–1239 Hermann von Talga ]b='d#\, ksi'/" zdrobnieniem ksi"dza ]m=ody
1239–1253 Konrad, Margraf z Thuringen ksi'dz\ – wysoce zawik=ane i spekulacyjne, same
1253–1257 Peppo von Osterna }Popo de zamiany d{wi"k[w, bo i tytu=y. ˚Ksi"/yc ]k ^ do,
Osterna, wg I Dani=owicza 1860| si"gania\ nie nale/y do dw[jki& ksi'dz i ksi'/",
1257–1274 Hanno von Sangerhausen bo nie ma formy ksi'/yc, jak ksi'/" – ksi"/na...
1274–1284 Hartmann nie ma analogii '".
1284–1290 Bouchard }Burchard de Svanden Jest to kolejny przyk=ad “naukowego” poja>nie-
wg I. Dani=owicza, 1860|; nia, czyli gmatwania, dow[d /e zapomnieli>my
ang. spos[b pisania U przez OU j"zyka, a logika zawodzi. ˚ksi"ga.
1290–1303 Konrad von Feuchtwangen Wszystkie inne kraje maj' s=owa na termin ksi"-
1303–1311 Siegfried von Feuchtwangen stwo& ros. knœ'estvo, ang. duchy, principality,
1311–1324 Carl Beffart =ac. ducatus ]wojenne rozkazy\, starofranc. duche,
1324–1331 Werner von Orsein duchee, >redniow. ang. duchee, niem. Herzogtum
}Urselen, wg I. Dani=owicza 1860| ¯ Herzog ]ksi'/"\; holend. hertog, ros. gercog,
>redniow. gercik, T ˘ C.
1331–1335 Louis, ksi'/" Brunswicku
Wg Encyklop. Powsz. PWN, w zach. Europie
1335–1342 Dietrich von Altenberg
by=y dwa r[/ne co do genezy tytu=y&
1342–1345 Ludolf von Weitzau 1. franc. prince, niem. F¥rst – mo/ny feuda=, nie-
}Ludolf König, wg I. Dani=. 1860 kt[re rody zachowa=y jako tytu= arystokratyczny,
czyli Ludolf König von Weitzau| 2. =ac. dux, franc. duc, niem. Herzog – tytu=
1345–1351 Heinrich von Dusemer }tak/e pochodzenia urz"dniczego w pa<stwie Karola
Henryk Thusmer, wg I. Dani=.| Wielkiego, nazwa dostojnika zarz'dzaj'cego
1351–1382 Winric von Kniprode prowincj' i maj'cego w=adz" wojskow'.
}w 1348 by= wielkim komturem, W przeciwie<stwie do s=owia<skiego ksi'/"cia, oba
†1382.06.24, wg I. Dani=owicza| tytu=y nie oznacza=y niezale/nych monarch[w.
1382–1390 Konrad ¡ ksi"ga(rnia(rski(rstwo(rz, ksi"go(wy(zbi[r –
}Konrad ˚Zölner von Rottenstein, zas[b wiedzy, informacji spisanych na kartach
wg I. Dani=owicza 1860| du/ego formatu, lub du/ej liczby kart, zwykle ci"/
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
-ka, o wadze zapis[w – otaczana szacunkiem i t. 24, str. 16; t. 37, str. 218.
pieczo=owicie przechowywana, chroniona przed Dimitrij Iwanowicz moskiewski, posi=kowany
zniszczeniem; przez Andreja Olgerdowicza po=ockiego z
ksi"gi& s'dowe, hipoteczne, maj'tkowe, wieczy- Po=czanami, kn. Dimitra bra<skiego z 70 tys.
ste, skarbowe, gruntowe, ziemskie, urz"dowe, wojska, Pskowianami, i Nowogrodzianami w
archiwalne, metrykalne, pami'tkowe; sile 40 tys., pobili Mamaja, kt[ry zbieg= do Kafy.
zdrob. ksi'/ka – l/ejszego gatunku ]wa/no>ci, 0001-31.1-89
tre>ci\ i rozmiaru; Mi"dzy Donem a “Nieprem” ]Dnieprem\; kl"ska
si"ga: ˘ ksi"ga ˘ ksi'dz, ksi'/" Tatar[w pod wodz' Mamaja, w bitwie 1380 z
˘ ksi"/yc, podr"cznik ]do si"gania r"k'\ wojskami rusko-litewskimi; 253 tysi'ce zabitych
Pochodzenie mylone i pl'tane, ˚ksi'/". ]mno/nik 10 u/yty\, ˚p[=trzecia.
Ksi"/yc ]pol.\ – naturalny satelita Ziemi, o okresie ukr.-ros. kulik ]dzi"cio=\, ang. woodpecker.
29,5 dnia, cia=o niebieskie, odbijaj'ce >wiat=o Dzi"cio=y /yj' w lasach, /ywi'c si" insektami
s=onczne, widoczne z Ziemi w r[/nych jego fazach; wydobytymi spod kory drzew, mocnym, ostro
=ac. luna, ros. luna, anglosas. mona ˘ >redniow. ang. zako<czonym dziobem, gdy by=o to pole – to
mone, ang. moon; pol. lunatyk, ang. lunacy nazwa, by: mo/e, od nazwiska Kulik.
]cz=owiek reaguj'cy na >wiat=o Ksi"/yca\. Kulm ]germ.\ – g[rka; Kulmin-ieren(ation;
W moim odczuciu, Ksi"/yc ¯ si"ga: ]ksi"g\, Che=mno; por. Cho=m ^ Che=m.
niedosi"/ny – do si"gania.... Zwany tak/e mie- kumany ]wo=.\ – Po=owcy; w +awrent. ltpsi 1223.
si'cem; ang. month ¯ mona. kumbaldi ]isl.\ – cha=up-a(ka, lepianka.
Czarnoksi"/nik ]astrolog\ ¯ ksi"ga, ˚czern. Lit. Kumbold, OA.
Kuba – Jakub, =ac. Jacobus. kumpia ]lit. kumpis\ – szynka. Lit. Kumpia.
Kuczelemin – miejscowo>: nad Dniestrem, kun ]dun.\ – tylko. Akun, 941 r., synowiec Igora,
w wo=. ltpsi; w Ipat. ltpsi pod 6721 ]1216 r.\& gdzie ak – syn, un – m=ody, junior ¯ jung, s=aw.
otoudou 'e prπidowa ni'e Kouhelemina junosza, junak; `old, `ald, `eld – senior.
myslœ]e koudy pereiti. r≠kou Dn≠str. kunigas ]lit.\ – g=owa rodu, syn szlachetnego rodu;
Pomogli im ludzie z Olesza ]iz; olewπa\. germ. kuningaz ˘ starogerm. wy/yn kuning ˘ sta-
Kuczug ]s=aw. Kouh[g=\ – knia{ Peczeng[w ronord. konungr ˘ staro` i >redniow. ang. cyning
6498, wg Mazuri<skiego ltpsu z cz"stymi b="- ]staroangielski, OE. ^ anglosaski, AS.\;
dami i legendami, pisanego 1683–1691& goth. kuni, holend. kunne ˘ anglosas. cynn, >red-
„Potem za> przysz=o do wielkiego kniazia W=o- niow. ang. ken]ne\, kun, kyn ˘ ang. kin ]krewni, r[d;
dzimierza }†1015| 4 kniazi[w od Arab[w i ochrzcili rodzinne powi'zania przez por[d\, ˚r[d.
si" w Kijowie. Tak/e przyby= peczeneski knia{ Kunigas[w, bojar[w i mo/now=adc[w pisano r[/
Kuczjug i ochrzci= si", s=u/'c W=odzimierzowi; -nie w r[/nych czasach i j"zykach, przez obcych&
W=odzimierz za> jego “cztjasze” Duisburg – Regulus ¯ regio ¯ regere ]w=ada:\,
¯ cztit ^ czci:, mie: szacunek, honorowa:, Jeroszin – Kuengelin, Epitomator – Meliores
respektowa:.” 0001-31.1-48 terre ]lepszych tej ziemi\, w przywilejach zow'
kudesnik ]ros. ku∂esnik\ – ugrofi<ski szaman. si" Potentiores ¯ =ac. potentia ]mo/no>:, si=a\,
Kudy< ]wo=. Koudin;\ – drewla<ski gr[d Kobuda, Dogiel – prosto – Domini ¯ =ac. dominatio ]pano-
dzi> Kode<, wymieniony w wo=. ltpsi, w Ipat. wanie, g[rowanie nad kim\;
ltpsi pod 6749 ]1241 r.\, wraz z Gubinem De- na podst. I. Dani=owicza 0165-01-122, N. 234
rewicza, ˚Der. Kunigunde, Kunegunda ˚Ky<ka.
Kujawy ]pol.\ ¯ ku ]do\ % jaw ]woda\ % wy ]ziemia\; kunnigr ]isl.\ – znany; por. lit. kunigas.
nazwa – najwyra{niej – s=aw. pochodzenia, jak Kupa=a ]pol.\ – poga<ski bo/ek k'pania. Íwi"to
Ko=o, Gniezno ¯ gniezdo, Kutno ¯ kut ]k't\ Kupa=y wypada=o 23 czerwca, w wigili" ]w
˚jawle<ski ]akwilejski\ ¯ aqua ]woda\. przeddzie<\ >w. Jana }Chrzciciela| k'pi'cego
Kukimeltin ]˚Mazur. ltpsc Kukimel;tin\ – w >wi"conej wodzie.
Smitlene, ok. 155 km SW od Pskowa, 32 km E Wo=. ltps odnotowa=a dat" zamordowania Sie-
od Wolmaru, 5 km N od trasy Psk[w–Ryga; mowita Maz. ...na kanon ro'stva s(vœ)t(a)-
˚Rowno ]najazd Rosjan na Liwoni", 7067\. go πoanna, a Ipat. ltps 1428(32 ]kopia wo=y<skiej \
kukke ]dun.\ – kuka:, krzyk, wrzask, larum. dopisa=a& ...na kanoun= i Ivanœ dn˛i. na
Lit. Kukowojt ]vojd ^ wojt, DT\. sama≥ koupal;≥. 1262
Kuksza ]s=aw. Koukwa\ – mnich Peczerskiego W czasie wezbra< w[d, okoliczni mieszka<cy
Monasteru, zgin'= 1110, ze swym uczniem. zbierali si" nad brzegami rzek, dziewice pusz
Kulikowe pole ]ros. pol≠ Kulikov≠\ – ok. 2 km -cza=y wianki na wod", ch=opcy je =apali ]ska-
S od uj>cia rzeczki Nepradwa do Donu, cz'c do wody\, a wieczorem, po biesiadzie przy-
w Kurki<skim rajonie, Tulskiej ob=asti. st"powali do wsp[=/ycia p=ciowego. W wyniku,
Dimitr Do<ski pokona= Mongo=o-Tatar[w w bitwie nast"powa=a wzmo/ona liczba urodzin w marcu i
1380.09.08; w 1849 za=o/ono tam muzeum j' kwietniu nast"pnego roku, i st'd bajka dla dzieci,
upami"tniaj'ce. Bolszaja sowieckaja enciklopedija, /e bocian niemowlaki przynosi – z przylotem

Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.


NAZWY i TERMINY
bocian[w rodzi=y si". Dzi> Íwi"tojanki ¯ >w. Jan. Kutno ¯ s=aw. kut ]k't\ % no ]staroziem\, ˚k't.
ros. kupa-t;/sq ]kupa-t(sja\ – k'pa: si". Ku{ma ]pol.\ – porz'dek, >wiat, ˚Kosma.
Wianek symbolem dziewictwa, adoptowany do k≤r ]dun.\ – staw, /art. morze, ocean. Zat. Kuro<-
obrz"d[w ko>cielnych, ˚wianek. ska ¯ couronne – wie<cowa, przez przypadek
Kurcho, ba=wan ]prus.\ – bo/ek zb[/, niez/"ty znaczenie zgodne ze sob'.
wieche: zbo/a zostawiany na polach, po /ni- k≤rne ]dun.\ – z(robi: mas=o. Lit. Kern ]ı ˘ E\.
wach; do dzi> zwyczaj w woj. lubelskim. kyj ^ kij ]s=aw. kyj, kij\ – jaki, kt[ry, niekt[ry,
Krzy/acy zabronili Prusom w 1249 r. pewien ]niejaki\; Kij – za=o/ycielem ˚Kijowa, wg
Kuremsa – Tatarzy z Krymu pod wodz' Kuremsy; legendy, jak ˚Piast dynastii w Polsce.
¯ gr[d Kure< ]180 km NE od Kijowa, 170 km SE od Ho- Ky<ka ]wo=. Kineka, kyn;ka\ – 1. Kinga 1207
melu i 30 km W od Kontopu, na wsch. od Perejas=awla\, ÷1231, c[rka Andrzeja II †1235, kr[la W"gier,
lub kuron ]zatoka\, z Zat. Tanogorskiej$ W=adali zar"czona w dziecinnym wieku z Ludwigiem
Mi"dzybo/em i Pobo/em ¯ po % rz. Boh. IV, synem Hermanna I Landgrave z Thuryngii,
W wo=. ltpsi nazwa u/yta 1246÷1254÷1256& ma=/e<stwo zawarte w 1221, tr[jka dzieci& jeden
kouremsœ, Kourem;s≠, k= kourems≠, i sta syn – Herman II, i dwie c[rki – Sophia i Gertruda.
ma m≠st;x kouremsin≠x, s kouremso[, M'/ zmar= w 1227, w ˚Otranto, Italia, na zaraz",
k= kouremsi, kourensin≠, kouremsa, v= podczas Sz[stej Krucjaty do Ziemi Íwi"tej. Kinga
kouremsinou, kouremsy; po>wi"ci=a si" biednym i chorym. Zmar=a w 1231,
1246 i priide k Pere≥slavl[ i sr≠towa i kanonizowana w 1234, znana pod imieniem >w.
tatarove øtouda 'e ≠xa k= kouremsi. El/biety; o niej tre>: Ipat. ltpsi pod 1208 ]z powa/-
1254 Potom 'e kouremsa prπide k= nym b="dem\, 2. Kinga-Kunegunda ]Kunigunde\,
Kremœnc[. i voeva \kolo Kremœnca, ¿1234.02.19–†1292.07.24, bezpotomna, c. Beli
1255 Po rati 'e kremœnickoi kourem- IV kr[la W"gier ¿1206–1235–†1270.05.03 i Marii
sin≠. Danil= v=z∂vi'e rat;. protivou Laskariny ¿1206–†1270 ¯ Theodore Lascaris,
Tatarom.
imperator Nikai ]Nicaea\ 1206–1222; K. /on'
1255 Potom 'e kouremsœ poide na Danila
i Vasilka. ...kourems≠ 'e ne perewe∂w[ Boles=awa Wstydliwego †1279, ksi"cia Krako-
Styra. ...iz grada idowa k= kourems≠. ...Va- wa; za>lubiona 1239, wzmianka o niej w 1252.
silkovym= l[dem; vy≠xati. i \br≠twe 0001-02-821
tatary. biwa ≥. i kolo∂niky imawa. Potom wg innych, K. ¿1224 ]a nie 1234\, po niej Anna
'e kourems≠ sto≥][ ou lucka, ...≥ko'e ¿1226, Konstancja ¿1231, El/bieta ¿ 1236, Stefan
drevle pisaxom=. v= kouremsinou rat;. ¿1239.12, Helena ¿1243, Bela ¿1245 ]lecz mi"dzy
\ za''enπi goroda xolma. 1231 a 1236 jest 5-letnia przerwa...\.
1256 ...i sta na mest≠x kouremsin≠x. Da- Kyrie eleison ]=ac.\ – przy>piew ko>cielny podczas
nilo 'e. der'awa rat; s kouremso[. i mszy i >piew Lach[w id'cych do boju w Wie-
nikoli 'e. bo≥sœ kouremsy. kach Írednich;
Ignacy Dani=owicz †1843, /e by= to «stan» ]sta- 1. kr[tka modlitwa Ko>cio=a Prawos=awnego
nica\ – Daniel jecha= „do Ordy tatarskiej przez }Prawowiernego, J.D.|, 2. w Ko>ciele Rzym.-Kat.&
Kij[w Perejas=aw, Stan Kuremsy a/ do Batego pierwsza, zmienna cz">: mszy, sk=adaj'ca si"
koczuj'cego nad Wo=g'” 0165-01-75, N. 112 z wersetu psalmu i antyfonu ]>piewanych odpo-
Takie wra/enie odnios=em i ja, czytaj'c latopis, wiedzi\, za kt[rymi Gloria Patri ]Chwa=a Ojcu\,
/e u/yto Kuremsy w znaczeniu Tatar[w z Krymu 3. w Ko>ciele Anglika<skim& odpowied{ na >w.
– etnicznym, nie tylko osobowym i ˚stanicy. Komuni" – psalm lub hymn >piewany na samym
Kuri=]o\ ˚Kiri= ]pa<ski\ ¯ gr. Kyrios ]Pan, B[g\. pocz'tku rozdawania Komunii;
Kurische Nehrung ]germ.\ – Kuro<ska Mierzeja. gr. Kyrie eleeson – Panie, zmi=uj si" }na nami|
Kurlandia ]˚Mazur. ltpsc Kurlœnskaœ zemlœ\ – =ac. Kyrie eleison, ang. Kyrie eleison,
cz">: dawnych Inflant, kraj po=o/ony nad Ba=ty- s=aw. Gospod;, pomiloui-Hospodi, pomi=uj,
kiem i Zat. Rysk', si"gaj'cy na wsch. po D{win"; ros. Gospodi, pomilui-Hospodi, pomi=uj ¯ s=aw.
ok. 1250 na p=d. – a/ do od uj>cia Zat. Kuro<skiej wo=. 1289 vid≠v 'e Danil=. Lœxy kr≠pko
]Memla\ w'skim pasem l'du; sk=ada= si" z K. idou]im= na Vasilka. koreles; po[-
w=a>ciwej ]zach.\, Semigalli ]wsch.\, oraz ziemi ]im=. silen= glas= revou]e v polkou
pilty<skiej; dzi> w granicach +otwy; ix=. ]Dani=o widz'c /e Lachy ˚“silnie id'”
od XIII w. w r"kach zakonu kawaler[w mieczo- na Wasylka “koreles” >piewaj'c, silny g=os
wych i Krzy/ak[w, kt[rzy podbili ostatecznie rozbrzmiewa w hufcach ich\, Ipat. ltps 1428&
plemiona Kuron[w i +otysz[w 1288–1290; ker;le]; -kerlesz ]pod 1249, w rzecz. 1246\.
niem.-=ac. Curonia ]nazwa krainy i ludu& Curoni\ % Labuno ]germ.-=ac.\, Labunai ]lit.\, Labuny ]pol.\
germ. land ]ziemia\ % ia, ja ]kraj\, ˚`ja, l'd; miejscowo>: nad Niewia/', 9 km NWW od
dun. k≤r }kur| ]staw, /art. morze, ocean\. Wendzigo=y, 13 km S od Kejdan;
Kurp= ]wo=.\ – metropolita, wspomniany pod +abunie 10 km SES od Zamo>cia, przy trasie
6736 ]pod 1228 r.\& B≠ kürpl= mitropolit;. Zamo>:–Komar[w – ternim mia= znaczenie;
prebl(a)'ennyi. w Ipat. Kourpl=. la ]ziemia\, =a ]woda\, buni, buny ¯ >redniow.

Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.


NAZWY i TERMINY
ang. bunny ]gruda\; =ac. bulla ˘ bunion ]gruda – astronomia po='czona z wiar' w Boga siedz'-
na p"cinie konia – zaognienie i opuchni"cie, ze cego wysoko na niebie, i spogl'daj'cego na
zgrubieniem sk[ry\. ludzko>: zza chmur, nagradzaj'cego za dobro
Lachy ]Lqvi, Lqxi, Lqxov-e/≠, Polqne, Po- i karaj'cego za z=e, grzechy,
lqnene, Polqcy, Polqxi, Lachy, Lachove, • zjawiska atmosferyczne i ziemskie o niebywa=ej
s=aw.-wo=.-ukr. Lach ]l.p.\, Lachi ]l.mn.\ – nazwa sile& trz"sienia ziemi, wielkie burze, powodzie,
poddanego Korony, ze stolic' w Krakowie, mro{ne i lekkie zimy – meteorologia.
po=udniowej cz">ci dzisiejszej Polski; Nie zawieraj' za>&
la, cze ]ziemia\ % ch ]gr. chthon\; • opisu grod[w – ich kszta=tu, urz'dzenia,
por. Czech(i; s=aw. lœxove, dok=adniejszej lokalizacji, umo/liwiaj'cej dzi>
przymiotnikowe lœ∂skyi, Lœd;skyi. odnalezienie ich, np. zakole rzeki, odleg=o>: od
lang ]dun.\ – d=ugi; =ac. longus ˘ starogerm. charakterystycznych punkt[w w terenie,
pokr. anglosas. lang ˘ >redniow. ang. long. nawet nazwa rzeki by=aby przydatna w przypadku
Langwin, Longwin ˘ Lawgmin ]wo=. lon=kgveni\ Wozwagla ]ja s'dz", /e to ?ytomierz\,
– languen, UW, EI ¯ =ac. lingua ]j"zyk\; • wysoko>ci parkan[w, ich grubo>ci, sposobu
Litwin, raniony 1246 w odwrocie z rabunkowego budowania,
najazdu w okolice Mielnika; Langwin ok. 1260. • opisu uzbrojenia woj[w, metod walki,
las, les, lest, list ]s=aw.-wo=.-pol.\ – zwarty zbi[r • obyczaj[w, stroj[w –
drzew rosn'cych na znacznym obszarze; czyli rzeczy oczywistych b'd{ b=ahych.
Ole>nica 27 km NEE od Wroc=awia ˘ Zbigniew Inn' definicj" latopisu podali Rosjanie czas[w
Ole>nicki †1455, biskup krakowski od 1423, komunizmu. Nie przytocz" jej jedynie ze wzgl"du
Kalisz, Podlasie ]same lasy\, Zalesie ˘ Zaleski, na obszerno>: ]dwie kolumny tekstu\. S=ownic-
s=ownictwo pospolite& topola, dziupla, laska, le>- two w niej u/yte cuchnie polityk'& w dziele ide-
ny, lestnica ]drabina\, leszczyna, listwa, li>:, ologicznego, w utwierdzeniu politycznej pozycji
AEI, SK i ST ˘ SzCz, ÍÇ; ˚kow, rawa, panuj'cej klasy feuda=[w, to odpowiada=o poli-
Lestko ]Leszek Bia=y\ †1227, ale Lestko =atwo tycznym zadaniom, to odpowiada=o politycznym
daje si" wywie>: ze s=owa «le>:» ]fa=sz, katolik zadaniom panuj'cej klasy zainteresowanej w
– tak prawos=awni okre>lali katolik[w& le>ciwy\ utwierdzeniu chrze>cija<skiej ideologii, g=[wna
˘ lestko ]katolicki\, ˚ko; funkcja eksploatacyjnego feudalnego pa<stwa,
s=aw. l≠s=, ang. forest, niem. wald, franc. le bois. utrzymywa: w poddaniu masy bezpo>rednich
latinn ]isl.\ – 1. za(wy-mar=y, 2. wysoko ceniony, producent[w, panuj'ca klasa, ideologia narodo-
szanowany, o dobrej reputacji, w powa/aniu, wych mas, antynaukowa norma<ska teoria, A.A.
3. gotowy, dobrze przygotowany. Szachmatow – jego bur/uazyjno-idealistyczne
Latinus ]=ac.\ – staro/. Latium ]kraj w centralnej metodologiczne osnowy >ledzenia L. }latopisu|
Italii, SE od Rzymu\ ˘ Latinus ˘ ang. Latin& nie mog' by: przyj"te przez radzieck' nauk" }o-
1. mieszka<cy staro/. Latium, 2. mieszka<cy part' na znajomo>ci dzie= Lenina, niczym innym|.
staro/. Rzymu, 3. ich j"zyk i j"zyki od niego Bolszaja sowieckaja enciklopedia, t. 25, str. 50–51
pochodz'ce, 4. Ko>ci[= Rzymsko-Katolicki. U/yty j"zyk, spos[b uj"cia, >wiadcz' kim z natury
latopis ]s=aw. l≠topis; ¯ l≠t % opis; byli. Komuni>ci – nie mo/na bra: powa/nie,
]lat % opis ^ opis roku, nie lat#\, vremennik= ˚komunista ]nieuk, nie wie o czym m[wi,
]czasownik\, ros. xronika; pocz'tek s=owu da= ˚Waregi, nie zna j"zyk[w obcych\.
Sylwester ko<cz'cy swe dzie=o w 1116 r., Jeden raz «g="boko>:» i 4 razy «szeroko>:» jest
w Peczerskim monasterze ]dzieje 856÷1110\. u/yta, czyli «sziroka strana moja rodnaja»&
Tre>: latopis[w – rejestrowane wszystkie wy- 1. Latopisanie Starej Rusi charakteryzuje si"
darzenia godne uwagi& g="bokim patriotyzmem. Latopisy szeroko
• kroki dyplomatyczne, sprawowanie w=adzy& u/ywa=y literackie...,
zatargi, wyprawy, wojny, skutki najazd[w, pokoje, 2. Latopisy okazuj' si" z=o/onymi wyci'gami
podr[/e kniazi[w, p=acone daniny, po>cigi za obejmuj'cymi szeroki kr'g historycznych
rabusiami, g=ody i pomory – dzieje w czystym wydarze<...,
znaczeniu s=owa, terminu, ˚dzieje, 3. Z rozkwitem feudalnego rozdrobnienia, lato-
• zawarte zwi'zki ma=/e<skie, urodziny, zgony pisanie najbardziej szeroko rozprzestrzeni=o si".
kniazi[w – Urz'd Stanu Cywilnego dla nich, 4. Na ogromne znaczenie L. }latopis[w| wska-
ewidencja ludno>ci ]lecz wy='cznie kniazi[w\, za= rosyjski uczony M. W. +omonosow, rezko
• za=o/enia i spalenia cerkwi, daty zgon[w kleru, ]ostro\ wyst"puj'cy przeciw norma<skiej teorii i
cuda przez nich dokonywane – wiara, szeroko wykorzystuj'cy L. w swoich dzie=ach o
• rzadkie znamiona na niebie& komety zwane starej historii Rosji }˚s=awianofilstwo; «ostro»
gwiazdami z ogonem, wygl'daj'ce strasznie, nie znaczy, /e ma «racj"»; odr"bne poj"cia|.
maj'ce by: zapowiedzi' wojen, rozruch[w i Czyli wbijanie w wielko>:, g="boko>ci' a zw=asz
Ko<ca Íwiata, Czas[w Ostatecznych w kt[rych -cza szeroko>ci' – maniera, kt[ra musi by: u-
/yjemy, za:mienia s=o<ca, trzy s=o<ca na niebie /yta, by rzecz nadawa=a si" do publikacji, styl
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
maj'cy schlebia: rosyjskiemu obywatelowi i L. drukowany 1851 przez M. A. Obole<skiego.
>wiadczy: o g="bokiej i szerokiej wiedzy autora Wszystkie dane dziwnie mi znajome&
– wym[g Rosjan, by publikowa: zas=u/onym i – Kijowski Wydubicki swod – ™ cz">: Ipat. ltpsu,
prawd". Chytrzy o tym wiedz' i =atwo podbie- – zach. Ru> – Brze>: Lit. n(Bugiem ]p=d.-zach.
raj' recenzent[w, u/ywaj'c tego s=ownictwa, Ru>& Halicz, Przemy>l – nie pisa=a latopisu\,
przy swej powierzchownej wiedzy. Oto ona& to – lata 1214, 1216 – pok[j Litwy z Rusi' 1215,
Silwester, nie Nestor pisa= Powie>: wrem. let zupe=nie nie na miejscu, prze=o/ony o dekady;
redakcji 1116, +awrentaj pisa= dzieje 852–1305 taka rzecz zdarza si", gdy akt wpi"ty na pocz'tku
w ci'gu dw[ch miesi"cy 1377, bitwa nad Ka=k' lub na ko<cu innego latopisu, jak dzi> za='czniki
1223, latopisy pisane w Haliczu i we W=odzi- – wchodzi w[wczas, przy wci'ganiu tego/ lato-
mierzu Wo=., historia – polityk', p=ywaniem pisu, lub sk=adaniu innego, do tre>ci nowego, w
po powierzchni, dlatego m[wi' o g="boko>ci i niew=a>ciwej kolejno>ci.
naukowo>ci; ludzie najcz">ciej m[wi' o tym – • Moskiewskie latopisy&
czego im akurat brakuje. – Troicka, 1408, dzieje lat 855–1408, sp=on"=a,
Latopisy wzi"=y swe nazwy od& – Nikonowska letopis ]Patriarsza, zako<czona
• miejsc& a\ grod[w w kt[rych je pisano& Kijowska, 1553\; nazwa od imienia Nikon, patriarchy mo-
Nowogrodzkie, Pskowska, Twerska, Suzdalska, skiewskiego; wg Rosjan ]nie odr[/niaj'cych
itp., b\ odnalezienia& Ipatiewska ¯ Ipatiewski Latopisu 1116 od Powie>ci 1118\ – zawiera
monaster w Kostromie, Bychowca ¯ biblioteka Powie>: wrem. let, do 1520, i z=o/ona w latach
Aleksandra Bychowca, 1539–1542. Nik. ltps zako<czona “Letopisi'
• b'd{ od os[b& a\ kt[re je pisa=y& +awrentiewska, nacza=a carstwa welikogo kniazia Iwana Wa-
Awraamki, Awierki, Pancyrnogo, b\ lub posiada=y& silewicza” }Iwana IV Gro{nego| 1534–1555,
Chlebnikowa, Pogodina – wersje wo=y<skiego; napisanym 1553–1555,
Sidora Snazina z kt[rego korzysta= autor Mazur. – Moskiewskie letopisne swody 1479(80
ltpsca, Radziwi==owska, muze[w& graf[w ]pisa- opisuj'ce lata 1072–1492, zwane te/ Uwarow-
rzy\ Krasi<skiego i Raczy<skiego, skim spisokiem ¯ S. S. Uwarow †1855.
z wyj'tkiem wo=y<skiego latopisu, dla kt[rego • Latopis o mnogich miate/ach ]rozruchach,
– nie wiedz'c, gdzie by= pisany – Rosjanie wy- zamieszkach\ – pisany w Moskwie, opis wyda-
my>lili trzeci' grup"& halicko-wo=y<ska letopis, rze< lat 1584–1655.
bo ani w Haliczu pisany, ani te/ tam odnaleziony • Latopis Awraamki ]Abrahamka\ – zestawiony
– dotyczy jedynie wydarze< wo=y<sko-halickich w Smole<sku 1495 przez Awraamk" ]kim on
]halickich po rok 1237; Halicz zburzony 1240\. by= – niewiadomo\, na polecenie smole<skiego
ªL. }latopisy| zestawiano w wielu centrach feu- biskupa Iosipha ]Josifa\.
dalnych knia/estw na terytoriach ruskich, tak/e Na pocz'tku zamieszczony kr[tki spis wydarze<
ukrai<skich i bia=oruskich ziem.º Wyliczaj'c >wiata, zatem – kr[tki wyk=ad historii z Powie>ci
grody& ª...Haliczu, W=odzimierzu Wo=y<skim i w wrem. let, a od XIV wieku w szczeg[=ach, do
innych grodach.º Bolsz. sow. enciklop. t. 25, str. 51. 1469 w='cznie.
wi"cej o wo=y<skim ˚wo=y<ski latopis. Awraamko lub Awraamok ]Awramek OE\
A Radziwi==owsk' ltps, nale/'c' do B. Radziwi==a wykorzysta= nowogrodzkie latopisy.
opisali Königsbergsk', bo p[{niej znajdowa=a • Latopis Awierki – z=o/ony w 1768 przez S. G.
si" w bibliotece Königsbergu – znowu wy=om od Awierk". G=[wnym {r[d=em tego/ latopisu by=
regu=y, bo sugestia, /e w Königsbergu prowa- latopis witebskiego mieszczanina M. Pancyrnogo
dzona ]prowadzone zapisy\, i zacieranie nitki do ]Pancernego\, obejmuj'cego okres 896–1709.
k="bka – gdzie i kiedy latopisy sk=adano. Pisa= te/ na podst. ruskich i polskich kronik ='cz'c
• Radziwi==owska ltps, tre>ci' w=adymirsko-suz- z miejscowymi wiadomo>ciami.
dalskie wiadomo>ci, bliska +awrentiewskiej ltpsi, Letopis Pancyrnogo i Awierki – nag=[wek w
urywa si" 1205, ostatnie karty przemieszane. j. rosyjskim w wydawnictwie Po=noe sobranie
• Latopis +awrentaja 1377 ˚+awrent. ltps. russkich letopisiej, ale pisany j"zykiem polskim
• Ermoli<ska letopis z=o/ona na polecenie mos- tych czas[w& Roku 1211. By=a kometa wielka na
kiewskiego “zodczego” ]architekta\ Wasilego niebie. Trwaiono }trwa=a ino| dni osiemna>cie,
Dmitrowicza Ermolina † ok. 1485; w jej osnowie maionc ogon roztoczony na zachod s=onca.
rostowski “w=adyczny episkopski” ]arcybiskupi\ Znaczy=a tatar pierwsze wey>cie do Polski i Rusi,
swod, uzupe=niony do okresu lat 1462–1472. ktorych przed to kometo nie bywa=o.
• Latopis Perejas=awla Suzdalskiego ]Letopi- Lekka nalecia=o>: j. bia=oruskiego i rosyjskiego.
siec Russkich carej\ – z=o/ony w XIV lub XV • Latopis Bychowca – pisany j"zykiem bia=oru-
w., w zach. lub p=d.-zach. Rusi, opisuj'cy lata skim, =aci<skimi literami. Sw' nazw" otrzyma=
856–1214; w jego sk=ad wesz=y& W=odzimierski od miejsca znalezienia – biblioteki polskiego
polichron 14 w., Kijowski Wydubicki swod, i Pere- urz"dnika, Aleksandra Bychowca.
jas=awlska letopis ]w cz">ci o latach 1138–1214\, Dzieje w nim od przybycia kniazia Apolona
zestawiona w 1216–1219. }˚Palemona|, na czele pi"ciuset semen }samej|

Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.


NAZWY i TERMINY
szlachty o czterech herbach, w czasach Cesarstwa • obarczony b="dami pierwocin, w tym, /e bo-
Rzymskiego, tj. staro/ytnych, pochrystusowych, do gatsza tre>: jest orygina=em, a ubo/sza – kopi',
1507 ]w Spisoku grafa Raczy<skiego(Letopiscu p[{niej pisan' ]na opak logice; st'd prosto do
welikogo knzstwa litowskog i /omoitskogo – do wniosku& najbogatsza tre>: na samym pocz'tku
1548; ltps w bibliotece Raczy<skich w Poznaniu, latopisania, w XII wieku, eksplozj' z niczego\,
zwany st'd odpisem pozna<skim – my>lowe • u/ywaj' termin[w nie maj'cych wymiar[w,
wprowadzenie w b='d, bo nie w Poznaniu pisany, i – tym samym – bezu/ytecznych&
pisany w latach ok. 1450–1478, i dotyczy Litwy - zwolennik ]takiego to a takiego kniazia\,
i ?mudzi, jak wskazuje sam tytu=\. - wi"cej, lub mniej wiadomo>ci ]o tym grodzie\,
Ju/ w samym opisywaniu latopis[w wida: pope=- - s=oje ]rostowski, kijowski, nowogrodzki\,
niane b="dy, prowadz'ce do nieporozumie<. • por[wnania tekst[w ]w=a>ciwy spos[b\ – lecz
Semen..., w Kronice M. Stryjkowskiego 1582& sa- fragmentaryczne; przy opaczno>ci spojrzenia
mej szlachty, autor w zamy>le mia= semej AE, pierwotno>:wt[rno>: – bez wynik[w,
i pomiesza= ros. NI ]do>: cz"sty b='d\. • dopatrywanie si" stylu martowskiego i ultra-
• Chmielnickaja letopis ]Latopis Chmielnicki\ martowskiego w tekstach, gdy tre>: wielu jest
– pisany w miasteczku Chmielnik na Podolu, kompilacj' innych, przepisywana chaotycznie
obejmuje okres 1636–1650. ]nie jest to pewnik, nie mo/na si" t' wskaz[wk'
• Latopis samowidca ]>wiadka, ¯ sam % widzia=\ kierowa:\, gorzej – gdy bezpodstawnie, ˚Rosja
– ukrai<ski, opis wydarze< od 1672 do 1702, a ]A. G. Ku{min si" tak dopatrywa=\, itp.
w innej wersji – do 1734, o wojnie Chmielnickie- Ugrz"{li w swoich b="dach; co zrobi' krok do
go, prowadzony w formie pami"tnika. Autorem przodu ]eliminuj'c b="dy poprzednik[w\ – to
kozacki “starszyna” ]starosta\ – Rakuszka-Ro- krok do ty=u ]dorzucaj'c swoich\. Dociekaniom
manowski. ko<ca nie ma – ton' w pope=nianych przez siebie
Termin «latopis» u/ywany by= kilkakrotnie do lapsusach, wprost trudnych do wyt=umaczenia,
nazw gazet i periodyk[w& • nie potrafi' nawet okre>li: lata w=ada< pierw-
dziennik[w& Letopis gazetnych statej ]od 1936\; szych kniazi[w, bo nie potrafi' dodawa: lat
periodyk[w& Letopis zanjatij Archeologiczeskoj >redniowiecznym sposobem& 858 % 7 ^ 864
komissji, w latach 1862–1929 – 35 wyda<, ]pierwszy rok w=adania jest wliczony do ostat-
Letopis periodiczeskich izdanii SSSR, od 1934; niego roku w=adania poprzednika; algebraicznie,
literatury, recenzji& Latopis recenzji ]1934–1941\; nale/y zawsze doda: o jeden mniej, siedem w
bibliografii& Letopis /urnalnych statej ]od 1926\; tym wypadku\, “odkryli” rozbie/no>:, kt[rej nie
muzyki& Letopis muzykalnoi literatury ]1931– ma – nadwy/ki 8-miu lat dopatrzyli si" po o>miu
1938\, wydawanych g=[wnie w Moskwie, w=adcach i nie potrafi' wykry: przyczyny ]swej
wg Bolszaja sowieckaja enciklop., t. 25, str. 53–54. z=ej metody dodawania\, ˚Rosja.
Najstarszymi latopisami – nie przypadek – zdaj' Najstarsze i najwa/niejsze zdaj' si" by: latpisy&
si" by: kroniki ormia<skie, id'ce wstecz do V • Latopis Silwestra “Nestora” ]dzieje 856–1110\,
w. po Chrystusie ]Historia Armenii – Paustosa pisany 1110–1116, wchodz'cy w sk=ad kilku, w
Buzanda; zdarzenia lat 319–384 A.D.\, i odt'd tym ˚+awrentiewskiej i Sofijskiej letopisi.
ci'g=o>: do czas[w nowo/ytnych, w postaci licz- Po wst"pie, dzieje rozpoczynaj' si" dat' 6360
nych prac daj'cych pogl'd na przebieg wydarze<. ]856 % styl 5504\ – najazd Rusi(Bu=gar[w na
J"zyki, arme<ski i grecki, bliskie sobie w rodzi- Konstantynopol „...w 14 lato Micha=a...” }od 842
nie j"zyk[w i rozwoju pi>miennictwa. Ruski kler, A.D. % 14 ^ 855|, lub „...na pocz'tku cesarzo-
kszta=cony w Grecji, na >w. g[rze Athos zani[s= wania Micha=a.” }od 856|; dopisany w 1377 r. 15
na Ru> ide" latopis[w, a – og[lnie – greccy indykt, gdy styl 5508 by= w u/yciu – jest z=y, bo
chrze>cijanie ]greccy duchowni, Greczynki\, by: wypada= na 852 rok, i wprowadza w b='d,
mo/e, tworzyli podatny grunt. 6363 ]856 % styl 5505$\ – w odwecie „...Micha=
Polnoe sobranie russkix l≠topisej, wyprawi= si" na Bu=gar[w...” i ochrzci= ich „...w
Po=noe sobranie russkich letopisej ]Poln. sobr. drugie lato }w=adania|.”; w Konstantynopolu
rus. letop.\, dos=. Pe=ny zbi[r ruskich latopis[w; patriarch' by= “Fotij” ]Photius\ }od 858|, itd.,
kolekcja ruskich kronik – wydawnictwo po- • ˚Powie>: wremiennych let – Nestora †1157,
>wi"cone drukowaniu starych manuskrypt[w wersja Latopisu z uzupe=nieniami o Askolda i
opisuj'cych dzieje Kijowskiej Rusi i Rosji, docho- Dira, }z=y| 15 indykt i inne, pisana 1118, obaj –
dz'cych g=[wnie do lat 1500–1600. Za=o/one Silwester i Nestor – pisali w Peczerskim monaste-
ok. 1835, drukuj'ce po 1968. rze, w cerkwi >w. Micha=a. Nestor kontynuowa=
W okresie 1841–1921 wyda=o 24 tomy. Powie>: w Rostowie, ale Latopis stary Rostowski
Oko=o 25 latopis[w bliskich sobie tre>ci' jest w r"ku episkopa Simona to latopis Konstantina
kopiami kilku. Jednak/e kolejno>: kopiowania Rostowskiego 1212–1218,
do dzi> nie jest ustalona ]kt[ry latopis z kt[rego • kijowska ]1111–1204\ i wo=y<ska ]1205–1292\,
zosta= przepisany\, bo system badawczy Rosjan znane razem pod nazw' Ipatiewskiej ]w Ipat.
jest zbyt s=aby& prawid=owa data >mierci Swiatopo=ka }†1113.

Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.


NAZWY i TERMINY
04.16| jako 6621, gdy w +awrent. 6622\; ny od 1683 i zako<czony mi"dzy 3 oktabra 1691
przed=u/eniem Latopisu 1110 – kijowska 1111; a 14 maja 1692, b"d'cy swawoln' kompilacj'
wo=y<ska pisana w ca=o>ci przez jednego pi>ca innych ]b="d[w w nimÍ co niemiara\.
1288(89; kniaziowie wo=y<scy z linii wlk. knia- Laudemeriae Rex ]=ac.\ – ks. W=odzimierza Wo=.
zi[w kijowskich& W=adimir Monomach †1125 ˘ le ]dun.\ – >mia: si". Lit. Lelewel.
Mstis=aw †1131 ˘ Izas=aw †1154 ˘ Mstis=aw Lednica, jez. ]pol. ¯ wo=. led=\ – ch=odnica, zimni-
Chrobry †1172 ˘ Roman †1205 ˘ Dani=o †1264 ˘ ca, lodowe ¯ led ]l[d\; Lednica i Gop=o – jeziora
Mstis=aw Romanowicz ]syn Dani=y, ˚patronimik na Pojezierzu Gnie{nie<skim, z Kruszwic' –
po dziadku\ – jego to latopis, pisany w Brze>ciu centrum w=adzy Popiela, stanowi=y zal'/ek
Lit. n(Bugiem, przez pisca Chodork", dbaj'cego pa<stwa polskiego w czasach przed Piastami, tj.
o interesy Mstis=awa, kt[remu pan poleci= wpisa: ok. 850–900 A.D., na ziemiach zwanych ˚Wiel-
do latopisu kar" – =owcze narzucone Brze>cia- kopolsk' ]Star' Polsk'\; tam te/ osiedli Polanie
nom przez Mstis=awa za bunty& ª...a wipisa= esm daj'c pocz'tek dynastii ˚Piast[w;
w letopisec koromo=u ich.º s=aw. nazwa, jak Gniezno, Pako>:, Ko=o, Kutno,
Dorzuci=em szczeg[=u, bo rzecz nieznana, a Kujawy, Toru<, or"dzie ¯ s=aw. orudie, i inne;
latopis Brze>cia Litewskiego n(Bugiem zwa= ¯ s=aw. lednik=, ledovityi, staroros. lëd=.
si" wo=y<skim ]¯ Wo=y<, daleko na po=udnie\, legat papieski ]pol.\ – pose=, wys=annik, przedsta-
kt[ry Rosjanie 1997 zwali halicko-wo=y<skim – wiciel papie/a w specjalnej misji;
rozci'gaj'c nazw" a/ do Halicza n(Dniestrem. =ac. lex, legis ]prawo\ ˘ legare ]posy=a: jako
Latopis nie m[g= by: pisany na Wo=yniu syste- ambasadora\ ˘ legatus ˘ starofranc. i >redniow.
matycznie palonym przez Tatar[w ]W=odzimierz ang. legat.
Wo=., +uck, Cho=m, zagony a/ do W=odawy; leifa ]isl.\ – opu>ci:, zostawi: za sob';
Halicz zniszczony 1240, katolicki przy tym#\ – by= Leif Eiriksson z sag islandzkich ok. 1000 r.,
pisany na p=n. skraju Wo=ynia, przy granicy z Litw' por. kleif ]stroma >ciana skalna, urwisko\.
]z dala od najazd[w\, dlatego przetrwa=, len ]germ.-pol.\ ˚ziemia; Polen, Seelen, len, lenno;
• Sofijska z 1165, doprowadzona do 1471, zwana pokr. anglosas., germ., >redniow. ang. land }lend|.
Letopiscem wielkim russkim, znanym 1464–1472 lenno ]wo=. ma<stwo\ – w ustroju feudalnym&
]w Troickiej wspomnianym pod 1392\; na So- ziemia lub dochody nadawane przez seniora
fijskiej – Nikanorowska, z Nikanor. czerpa=y ]ksi"cia, kniazia\ – wasalowi ]bojarowi\ pod wa-
Moskiewskie letopisne swody 1493–95–97, runkiem pe=nienia przez niego s=u/by wojskowej,
• nowogrodzka pisana ok. 1230, wiadomo>ci z pozostawania w pewnej zale/no>ci s'dowej;
niej wesz=y w sk=ad +awrentiewskiej 1377, germ. ˘ czes. ˘ pol. len ]ziemia, obszar\ ˘ lennik
kopiowanej w Smole<sku ok. 1490–1515, ]obszarnik, ziemianin\; lenno& ang. fief; ˚len.
• Suzdalska, w niej dzieje lat 1205–1419; Suzdal Lenward ]niem. Lenewarde\ – dos=. strze/ona
110 km SE od Rostowa i 30 km N od W=adimira ziemia ¯ len ]ziemia\ % staronord. i >redniow. ang.
n(Kla{mie, rok 1205 – przez przypadek – jak w warden ˘ ward ]strzec, stra/nik, stra/, nadz[r, opieka,
wo=y<skiej ]zdobycie Konstantynopola 1204; piecza\; lit. Lielvarde; miejsce n(Dwin', 17 km w
>mier: Romana 1205\, g[r" rzeki od Ogre, i 55 km od Rygi.
• Nacza=o letopisi po ermitra/nomu spisku, Leon ]gr. leon, leontos\ – lew; =ac., starofranc.,
866–1071, po kt[rym 1072–1492 Moskowski >redniow. ang. leo, leonis, germ. Leu OUW ˘
letopisny swod 1479(80 ]w swodzie, /e Rurik
ros. Leon=, Lev= ˚Lew;
przyby= z Niemiec – celnie\,
1. Leon ¿866, imper. bizant. 886–†912 ¯ Micha=
• Supra>lska letopis 854–1074, po czym przerwa
Trawny ¿839–842–855–†867,
do najazdu Tatar[w na kraje zaleskie 1237, i tak
2. Leont, metropolita Rusi 6449 ]991$\, rodem z
w Letopisie w wel. kn. Mosk. 970–1074... 1237;
Carogrodu, zna= j. rosyjski i grecki, mianowany
kontynuacj' Supra>lskiej ltpsi 854–1074 jest
przez Fotja, zmar= 6515, 0001-31.1-48, 49, 62
Woskresenski spisok 1075–1541,
3. Leon Diogenewicz }Romanus Diogen
• Twerska 1255, zako<czona 1499, zas=uguje na
1067–1071|, zi": W=adimira Monomacha †1125,
uwag" i w=odzimierskie swody ze wzgl"du na pro-
zw'cy siebie bizantyjskim carewiczem, wg bizant.
ste zapisy, maj'ce pochodzi: z lat 1177–89–93,
{r[de=& samozwaniec; w 1116 zaj'= niekt[re gro-
tj. wkr[tce po kijowskich 1162, a na d=ugo przed
dy na Dunaju; zabity przez zab[jc[w imperatora
nowogrodzkimi 1230, twerskimi 1255, latopisem
Aleksiusa }A. Comnenus, ¿1048–1081–1118|.
+awrentaja 1377, i innymi.
Leopold, ˚Leupold ]germ.\ – ryk lwa.
Ale w=odzim. ltps pisany w latach 1560-tych.
les ]isl.\ – 1. s=u/ba bo/a, bo/y, boski, duchowny,
Reszta latopis[w wydaje si" >wie/szej daty,
s'dz'c po& 2. przepowiada:, domy>la: si", zgadywa:.
Lit. krewe-krewejto Lewajles.
1. latach zako<czenia dziej[w 1539–1555,
2. d=ugo>ci u/ytego w nich j"zyka, Lesko n(Sanem, w Beskidach Wschodnich ]pol.\
3. b="dach rzeczowych i w nazwach w=asnych. – le>na ¯ les ]las\ % ko ]na, do\.
Tw[rczo>: zamyka ˚Mazuri<ski letopisiec, pisa- lest ]s=aw. lest;\ – oszustwo, chytro>:, podst"p;
¯ niem. list, a – przede wszystkim – katoli-k(cyzm.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
Rusini zwali Leszka Bia=ego †1227 Lestkiem ˚ko k Po=ocku....
]Lestko – L;st;ko, 6737\; lida ]isl.\ – >lizga: si", sun':, szybowa:, p=yn':,
V= le† .... Danila posla lest;ko v= Ougry up=ywa:. Lit. Lida.
i s nim posla posol= svoi. wo=. ltps, w Ipat. lide ]dun.\ – 1. prze(wy(cierpie:, 2. lubi:, podoba:.
ltpsi& Lest=ko, pod 6711 ]1205 r.\. Lit. Lida ]AE\.
Letgalia ]germ. Lettgallen\ – hist. kraj przyleg=y do Liebenzell ]germ.\ ¯ Lieben ]kochanek, mi=o>nik\
do D{winy, mi"dzy rz. Aiviekste, D{win', wzd=u/ % Zell ]cela, kom[rka\.
D{winy w jej g[r", do grodu Druja ]60 km E od Ludwik Liebenzell, komendant Ragnety 1291.
Daugavpils\, od Druji granica od bija na p=n.- lind ]szw.\ – lipa; Samuel Bogumi= Linde, ur. 1771.
wsch., przebiegaj'c mi"dzy miastami +udza IV. 24, w Toruniu, zm. 1847. VIII. 18 w, Warsza-
a Opoczka n(rz. Wielikaja, a st'd do g[rnej wie, autor S=ownika j. pol. 1807–1814, ok. 59 tys.
Aiviekste, gdzie> na wysoko>ci Balvi–Gulbe- hase=, 6 t.; wyd. ™ w 1854–1860, £ – 1951.
ne, i wzd=u/ Aiviekste w d[=, do jej uj>cia do Wybitny i b=yskotliwy lingwista polski; w masie
D{winy; tak/e pas ziemi po lewej, zachodniej danych drobny procent b="d[w, z istotnych&
stronie D{winy – zwany Semigalli' – nale/a= • nie by= >wiadom, /e pod znakiem ? kryj' si"
do Letgalii, od Jaunjelgava ]Nowogr[dka\ do d{wi"ki& Sz i S – zamie>ci= s=ownictwo ? pod Z
Zarasi, a st'd do Druji; ]b="dnie& zbo/e ¯ B[g ˘ Bo/e\;
g=[wnym miastem Rezekne ]pol. Rzeczyca\, • nie by= >wiadom, /e S by=o cz"sto nieme, jak H,
g=. grodem D¥naburg ]niem.\, Daugavpils ]=ot.\, przez to dostawiane, b'd{ opuszczane w pisowni,
Daugpilis ]lit.\, Dwi<sk ]ros.\. wymieniane& gr. hex ]sze>:\ ˘ anglosas. sex, six ˘
letopis ]s=aw. l≠topis;\ – opis roku, ang. six; gr. helios ]s=o<ce\ ˘ franc. soleil; s=ynny
¯ let ]rok\ % opis; {le gdy let ]lat\ % opis, daj'c w>r[d lingwist[w podzia= centum satem ]sto\,
dow[d powierzchownej znajomo>ci j"zyka; gdzie HSCK, przez H – grecki i arme<ski,
ile masz lat$ ]rok[w\, ˚latopis, s=aw. j. przez S – ba=tyckie, s=awia<skie, ira<skie i in-
lette ]dun.\ – 1. +otysz(ka, 2. odci'/-a:(y:, ul/y:, dyjskie, przez C – italskie, celtyckie; wo=. stupati
zmniejsz-a:(y: ci"/ar(=adunek statku, u=atwi:. ˘ pol. st'pa: ˘ tupa:;
Leukij ]˚Mazur. ltpsc Levkij\ – bia=y; gr. leukos. czes. strewicpol. trzewik, i inne;
Leunenberg ]germ.\ – zamek w Prusach n(rz. ˚wymiana liter; ja odnotowywa=em HS;
Guber, przy uj>ciu rz. Zaine ]pol. Sajna\, dzi> w • nie by= >wiadom /e L zwi'zana z alf', + – z bet',
Polsce, 12 km S od granicy pol.-rosyjskiej; bo pisa=& ...obiedwie te g=oski }L, +| s' r[wne, w
L. oblegany 1347. 0165-01-187, N. 381 wymawianiu tylko si" r[/ni'...º ˚alfabet;
Leupold ]germ.\ – ryk lwa ¯ Leu ¯ gr. leon % pold. • naci'ga= przyk=ady do teorii, np. KG& goni:,
lew ]ros.-pol.\ ¯ germ. Leu, OUV,W, gr. leon( gonitwa, ko<, koniec, kona:, zgon, dozgonny,
(tos, =ac. leo, starofranc. i >redniow. ang. lion; doskona=y, zagon, zakon;
`on ]wielki\ ˘ s=aw. `w ]Lew\, U  V, W. bez zwi'zku ze sob'& gon ]p"d\ ˘ ogon, ko<
1. L. Wielki, 400$–†474, imper. bizant. 457–474 ]wielki\, zakon ]order ^ nakaz; rygor; prawo\;
A.D., dynastii Trak[w ¯ Thracia. obces wywi[d= z obsessu ¯ =ac. obsessus,
2. L. III Armenin 680$–†741, Isaurian, imper. podpieraj'c si" t=umaczeniem M'czy<skiego&
bizant. 717–†741 A.D., ojciec Konstantina Ko- op"tany, obses;
pronima; L. Ikonoborca ]zwalczaj'cy kult ikon, wg mej wiedzy& obcas ˘ obcesowy AE ˘ tupet,
ikonoklasta, ang. iconoclast ¯ =ac. iconoclastes ¯ bez zwi'zku z obsesj' ]op"taniem\; nie ma te/
>redniow. gr. eikonoclastes ¯ eikon ^ ikona % gr. terminu «obces», jest «obcesowy» ]bezcere-
klastos ^ =ama:, niszczy: ¯ klaein\, ˚sob[r, monialny, natarczywy, zuchwa=y, gwa=towny\,
3. L. ]Leon\ VI Filozof 866–†912, imperator bizant. termin ukuty od wej>cia z butami w rzecz natury
886–†912, ¯ Micha= III 842–†867, delikatnej, tj. nie przebierania w >rodkach;
4. L. Diakon, ur. ok. 950 A.D., kronikarz bizant., obsesja – istotnie – op"taniem, ale bez zwi'zku
autor 10-tomowej “Historii” obejmuj'cej lata z obcesowo>ci' ]dorzuci= swoje Linde do t=u-
959–975, z wyprawami do 989 A.D., maczenia M'czy<skiego\;
5. L. Dani=owicz ¿`1232–]†1312$\ ¯ Dani=o wo=. • graf ¯ niem. grau ]siwy\& ªChocia/ pospolicie
¿1201–†1264 ¯ Roman ¿1170–†1205 ¯ Mstis=aw wyprowadzaj' graf, z Niemieckiego grau ]siwy\;
Chrobry †1172 i Agnieszka †˘1182; atoli zdaje si" by: raczej {rz[d=em jego dawne
Lew zabity 6820, w bitwie wojsk litewskich p[=nocne reve ]S"dzia Ziemski\.º, w rzeczywis-
Gedymina, z rusko-tatarskimi, nad rz. Irpie<, to>ci ¯ gr. graphein ]pisa:\, ˚wojewoda;
13 wi[rst ]14 km\ od Kijowa, wg niepewnego graf bez zwi'zku z siwizn' i s"dzi' ziemskim;
˚Mazuri<skieho letopisca; termin bezosobowy& wyprowadzaj', pisz', u-
w latach 1244–1246 zwany jest m=odym, b'd{ /ywany by= przez autor[w kt[rzy swoje mniema-
dzieckiem, ˚Lew ]nr 1620\. nia przypisywali i podpierali je – rzekomo – innymi
leyfi ]isl.\ – po(ze-zwolenie; Thorleif Thorgilsson. pracami, st'd brak nazwisk, anonimowo>: – ni-
Lichwianty ]s=aw.\ – Inflanty& ...I se perwo Lich- komu je przypisa:;
wianty rat’ na pomoßç prichodili knjaziu Skirgai=u, • ªKapelusz, tabakiera; }i ich formy| zdrobnia=e&
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
kapelusik, tabakierka; zdrobnia=e z po/a=owa- dobrej wierze, ˚zmy>lenie, por[wnaj& fa=sz.
niem kapelusina, tabakierczyna ^ biedny kapelusz, Z WEP, 1965, tomu 6, strony 527, has=o Linde,
biedna tabakiera, zako<czone na ohyd" kapelu- o jego S=owniku& S=ownik ª...zawiera ok. 60
sisko, tabakierczysko.º My nie nadajemy przed- tys. hase= wyrazowych, zaczerpni"tych z ob-
miotom cech ludzkich, nie roztkwilamy si" nad szernego, r[/norodnego zestawu druk[w pol.
nimi, nie w ten spos[b. Zna= dodawane ko<c[wki od XVI do ko<ca XVIII w. i z j"zyka potocznego
]zdrobnienia i zgrubienia\, ale nie wiedzia= do- wsp[=czesnego autorowi; po raz pierwszy w
k=adnie gdzie s' u/ywane – kiedy je stosowa:, leksykografii pol. has=a obficie ilustruje cytatami
w jakich wypadkach. ]cho: nie zawsze wiernie filologicznie\; podaje
Mo/na tak o istotach /ywych, o psie& pies ˘ odpowiedniki innos=owie<skie wyraz[w has=o-
psina, psisko. wych, cz"sto te/ – zw=aszcza przy znaczeniach
Tak samo Aleksander Brückner 1927 – Niemiec i terminach specjalnych – odpowiedniki niem. i
z pochodzenia, kt[ry zaczerpn'= pomys= zdrob- =ac., opracowanie artyku=[w has=owych ozna-
nie< S. Lindego ]ale nie przyzna= si"\, tworzy= cza si" wnikliwo>ci', znacznie przewy/szaj'c'
formy nieistniej'ce, tj. teoretycznie tylko mo/li- s=owniki poprzednie. S=ownik L. stanowi wybitne
we& kontusz – kontusik, ˚Brückner, osi'gni"cie nauki polskiej doby o>wiecenia; by=
• zbi[r s=[w nie wolny od podr[bek i naci'ga<, wysoko ceniony przez slawist[w [wczesnych J.
i trudno tu S. L. pos'dzi: o b="dy drukarskie& Dobrovskiego, J. Kapitara, J. Jungmanna; ten
ang. scrine ]skrzynia\, w rzecz. chest, coffer ]ku ostatni uk=adaj'c s=ownik j"zyka czes. wzorowa=
-fer\, trunk; scrine – by=o, ale – najwidoczniej – si" na dziele L. Pozosta=a tw[rczo>: naukowa
wysz=o z u/ycia, bo nie istnieje w s=ownikach L. nie dor[wnuje S=ownikowi.º
zawieraj'cych ok. 160 tys. hase=; jest natomiast Moja uwaga do przytoczonej informacji&
w s=owniku o ponad 240 tys. tych/e& ang. scrine nie miejsce na szczeg[=y w encyklopedii, lecz
¯ starofranc. escrin ¯ =ac. scrinium ]a chest, book- og[lna opinia nie wyjawia zakresu s=ownictwa
case, or the like, for writings, czyli& skrzynia, poddanego sprawdzeniu ]wydana na podstawie
kufer, rega=, lub rodzaj tych/e, na pisma\; pr[bek, czytanych fragment[w, na wyrywki,
scrine w Etymologii, S. B. Lindego jest tak dla wybi[rczo, sonda/u\, jak dla ˚Brücknera.
Anglik[w, jak towalia ]r"czniki\ dla Polak[w; Lingwe< ]lingwista\, s. Olgerda ˚Lyngue< I ^ Y
podr[bka – s=owo stylizowane na autentyk, ale Liparska wyspa ]˚Mazur. ltpsc Liparskij ost-
nigdy w u/yciu nie by=o i nie b"dzie, fa=sz na po- rov\ – Lipari, 30 km N od Sycylii; roku 6333, zwrot
trzeb" sprawy, zagadnienia; czasem zaczerpni"- relikwi >w. aposto=a Bartholomaiosa “od Liparska
te z obcego j"zyka z naniesieniem takich zmian, ostrowa” do grodu Menisid, “w dni” Theophila
by wygl'da=o jak rodzime, np. tworzyd=o – A. cara }T. 829–†842 ¯ Michael 820–†829|.
˚Brücknera, 1927, lecz znaczenia d=o nie id' w Lipice ]staroros. Lipice\ – uroczysko u rzeki
parze ]zgodzie\ z tworzy, dlatego takiego s=owa Lipicy ]lub Lipiczi\ ko=o Juriewa-Polskiego.
nie ma w j. polskim, i Lindego problem podr[bek Juriewa gora wspomniana razem z Lipicami
nie omin'=, nie tylko w j. polskim; znajduje si" naprzeciwko Awdowej gory, od kt[
• zamek, warunek }warownia..., J.D.|, twierdza; -rej oddziela si" ruczajem ]potokiem\ Tuneg.
• ma=/e<stwo ¯ mann % /ona, s'dzi=, ªMan/o- Bitwa nad Lipic', Nowogrodzianie do spo=u ze
nek, m[wi Mi'czy<ski, niekt[rzy pisz', dowo- Smolnianami pokonali Suzdalc[w, 1216, apriela
dz'c, i/ to s=owo z=o/one jest z Niemieckiego 21, w czwartek.
Mann, i Polskiego /ona.º, z b="dem, bo «ma=» lita ]szw.\ – ufa: ]komu>\, polega: ]na kim>\.
to s=aw. ma= ]m'/\, ˚Powie>ci wremiennych let Lit. Olita.
nie czyta=, jak i wszyscy inni, tak s'dz'cy. Litaworas ]lit.-pol.\ – mylna nazwa Butwida 1289
Gdy wzi'=em za='czone s=ownictwo pod lup" – ojca Witenesa; tak samo ˚Pukuwer.
– szybko znalaz=em i inne b="dy; Lindego zna Litwa ]s=aw.-wo=.-pol., 1430–1550& Lit, Lit;va,
-jomo>: j"zyka s=awia<skiego nie by=a g="boka, Lithuania, Litwa, Litwania, Lithwa; Litov;skaq,
ale zdoby= si" na dzie=o wielkopomne, impo- Litov=skaq, Litowska ziemia, Litov;skoe,
nuj'ce zasobem danych na ka/de has=o ]wy Litewskie, Lyttwania 1413, UW\ – ziemie,
->mienity warsztat pracy\; cytowanie wymaga nar[d, ustr[j; ¯ gr[d Lida, TD, st'd – nie>wia-
ostro/no>ci i weryfikacji. Za d=ugo przebywa= za domi – u/ywali terminu do tzw. Litwy w=a>ciwej
granic', za wcze>nie zacz'= pisa:, bo pierwszy ]po=udniowej cz">ci kraju\, w odr[/nieniu od
tom wyda= maj'c lat 36 ]pewnie od 25-go roku p[=nocnej, zwanej ?mudzi' ˘ Letopisiec wlk.
para= si" zagadnieniem, zbiera= do< dane i do kn. Litewskiego i ?mudzkiego, tak, jak Metryka
pozosta=ych tom[w\. Wykaza= si" w nim swym Koronna i Mazowiecka.
niebywa=ym zmys=em obserwacji, wiedz' i przy- Ziemie o skrajnych punktach& 56° 26* na p[=nocy,
gotowaniem, daleko id'cymi skojarzeniami, i 55° 24* na p=d., 21° 03* na zach. ]Ba=tyk\,
b="dami stosownymi do m=odego wieku. 27° 10* na wsch., g=[wne rzeki& Niemen z dop=y-
Ale – w przeciwie<stwie do A. Brücknera 1927 wami& Dubissa, Niewia/a, Wilja z jej dop=ywem&
– najcz">ciej b="dy pope=nia= bezwiednie, tj. w Íwi"ta ]lit. odpowiedniki& Nemunas, Dubysa,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
Neve≈is, Neris, ‰ventoji lub ‰vekßna\. W I po=. XIII wieku ]1200–1245\, kraj znany
Granice Litwy zmienia=y si" w r[/nych wiekach, dzi> pod nazw' Litwy, sk=ada= si" z pa<stewek
wraz z rozci'gaj'c' si" i kurcz'c' w=adz'& za plemiennych, na czele kt[rych stali ksi'/"ta
pokole< Gedymina †1341 – a/ po Kij[w, za> w ]kunigasi\. Znani z przekaz[w s'& Montwi= – syn
drug' stron" – Polacy za czas[w J[zefa Pi=sud- Gimbuta, oraz Ryngold, s. Olgimunda – w=adcy
skiego zagarn"li Wilno dla Polski, w 1919–1920, i ?mudzi. Przekaz w miar" pewny, dzi"ki ich posia-
ziemie le/'ce po drodze; zasi"g terytorialny Litwy d=o>ciom nosz'cych imi" swych w=a>cicieli.
by= przedmiotem sporu i roszcze< Litwin[w, do Historyczne ju/ postacie, na ?mudzi& Erdiwi=,
Polak[w, i Rusi, a zw=aszcza do Bia=orusi ]Litw" Wikind, na Litwie za>& Zywinbud, Dowiat, Dow-
po rz. Prype: chcieli mie:\, i nienawi>ci Polak[w, sprung i brat jego – Mendoug.
oraz braku jakichkolwiek stosunk[w z Polsk' w Ok. 1249, z kunigas[w wy=oni= si" Mendoug z
latach 1921–1939; temat dra/liwy. ambicjami zjednoczenia kraju, poprzez usuni"-
Uni' 1413 w Horodle i 1569 w Lublinie, Litwa cie si=' w=adaj'cych ziomk[w – zagrabienia im
po='czy=a si" z Polsk' i tak wesz=a w okres posiad=o>ci i /on. Zmuszony zosta= jednak do
rozbior[w 1772–1793, by wyj>: ze zwi'zku w przyj"cia chrztu w 1251; koronowany w 1253,
latach 1880–1914, gdy oba narody pod rz'da- zabity 1263. Po Mendogu lata kr[tkich suksesji
mi car[w – rozbrat zako<czony wtargni"ciem kilku w=adc[w& Treunata zabity 1264, Wojsze=k
Polski na Litw" 1919–1920, i zerwaniem przez 1264 ]zabity 1269\, Gerden i Hohort ]Hohort
Litw" wszelkich stosunk[w z Polsk' – skutek zabity 1266\, m=ody Szwarno 1268 ]przestawi=
nieumij"tnej polityki Polski utrzymywania dobrych si" – zmar= 1269, bez podania przyczyny zgonu,
stosunk[w z s'siadami ze Wschodu ]traktowanie wg Rusin[w, kryj'cych ujmy\, z fragmentarycz-
ich z pozycji si=y, pogardzanie nimi, pokazywanie nymi informacjami kt[ry z nich w=ada= jakim
swej wy/szo>ci – pieniactwo polskiej szlachty\, a obszarem, bo by=y to ziemie, grody, i grody z oko-
ze strony Litwy – zezwolenie pod=emu elemen- licznymi ziemiami ]˚go=a\, nadal w=adane przez
towi do podburzania narodu przeciw Polakom, r[/nych ]proces zjednoczenia nie zako<czony\,
nowej inteligencji litewskiej, wyros=ej z warstwy a/ wojowniczy Trojden – osiad=y w Rajgrodzie
ch=opskiej ]zakodowana g="boko zawi>: ch=opa – utrzyma= si" u w=adzy 1270–1282, po kt[rym
do pana da=a zna: przy takim ich traktowaniu\. “ciemne” lata a/ do 1289, gdy kniaziowie, bracia
Litewscy w=adcy& Ziwibund, Dowiat, Dowsprung, Budikid ]Butegeyde\ i Budiwid oddali gr[d sw[j
Mendoug ]1246\, Wo=kowysk Mstis=awowi ªaby z nimi mir dzier-
?mudzcy& /y=º ]aby z nimi /y= w pokoju\.
Olgimund ]pocz. XIII w.\ ˘ Ringold ]¡ po=. XIII w.\ Butegeyde, osiad=y w Ugen n(Dubiss' – gr[d
Ardwid “Erdziwi=”, Wikind ]obaj 1246\. Ugen jak i ˚Romowe ]>wi"te miejsce, centrum
1254 Aleman “Palemon” na ?mudzi kultu pogan\ by=o miejscem wypraw krzy/o-
1249–†1263 Mendoug w Nowogr[dku wych, zaciek=ych walk i zmaga<, zako<czonych
1263 Dowmont w Nalszczanach wielk' bitw' n(rz. ˚Strebe, 2 lutego 1347. Syn
1263–†1264 Treunata na ?mudzi i w Nowogr. Budewida – Witenes, by= nast"pnym w=adc', a
1264–†1269 Wojsze=k w Nowogr. ¯ Mendoug po nim stryjeczny brat jego – Gedymin †1341,
1269–†1269 Szwarno w Nowogr. ¯ Dani=o syn Butegeyde, rodem z Ugen, st'd przes=anki
1270–†1282 Treuden “Trojden” w Rajgrodzie o pochodzeniu Gedymina ze ?mudzi.
1282–†1290 Butegeyde w Ougen n(Dubiss' Litwini – nar[d grupy nadba=tyckiej, pokrewny
1295–†1316 Widen “Witen(es” ¯ Butewid Jad{wingom, Prusom, Kuronom, Letgalom i
1316–†1341 Gedimin w Wilnie po 1326 Liwonom ]+otyszom ¯ +otwa ¯ Latvia\.
¯ Butegeyde †1290 J"zyk litewski – podobnie& staropruskiemu, wo-
1342–1345 Jewnuta ¯ Gedimin †1341 i Jew. jownicze plemi" Jad{wing[w wyci"to w pie<,
przyrodni bracia, do spo=u& resztki – jak Prusacy – zasymilowa=y si" z Litw'.
1345–†1382 Kinstut ¯ Gedimin †1341 i Jew. J"zyk litewski zawiera szcz'tki sanskrytu&
1345–†1377 Olgerd ¯ Gedimin †1341 i Olga j. lit. – sanskryt
zmagania o w=adz" po ojcach& avis – avis ]owca\,
1377–1385 Jagie=, samozwaniec ¯ Olgerd vyras – viras ]m'/\
1382–1401 Witout, Witowt, Witold ¯ Kinstut mirtis – mrtas ]>mier:\,
1385–1401 by=y Jagie=, W=adys=aw Jagie==o, sunus – sunus ]syn\
kr[l Polski i wlk. ks. litewski; dukte – duhita ]c[rka\.
unormowanie& ale nie s' przyniesione z Indii, lecz tam zaniesione
1401–†1430 Witout, Witowt, Witold ¯ Kinstut. przez Nordyk[w, kt[rzy w=adali Litw' i Rusi';
W sk=ad Litwy wchodzi=y& Litwa w=a>ciwa ]po- ˚patronimiki podobne do j. greckiego.
=udniowe ziemie\, i ?mud{ ]p=n.-zachodnie\; W aspekcie nazw – nie jest wiarygodny, nazwy
czasem u/ywano terminu Ksi"stwo Zawilejskie bowiem nadawane by=y przez litewskich kuniga-
]mi"dzy rz. Wilj' a Íwi"t'\, Dziewa=ta ]gr[d i s[w – element obcy, warstw" ludzi anglosaskiego
ziemie\, oraz Nalszczany ]wzd=u/ Niewia/y\. pochodzenia, nazwy te litewski ch=op wyko>lawi=,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
='cznie z Wilna ˘ Wilno ˘ lit. Vilnius; Sudnoe', Malopolys, Novoj Gorodok.º Z
Kowno ]starolas ^ kow % no\ ˘ lit. Kaunas; nich odnalaz=em& Pibolda ]Piebalga\, Zerbin ]
j"zyk polski i rosyjski zachowa=y je lepiej, i prze- Dzerbene\, Skujan ]Skujene\, Erl ]Ergli\, Ni-
nios=y tak przez wieki& ?mud{, ?m[d{, Litwa; tur ]Nitaure\, Sudnoje/ ]Suntazi\, Ma=opolys
?mud{ ¯ smud ]b=oto\, pokr. mud }m˙d|. ]Malpils\, Nowoj Gorodok ]Jaunjelgava\, z
Lida % wa ]woda, ziemia\ ˘ Litwa, TD jak mond pozosta=ych “nieodnalezionych” – z pewno>ci'
]>wiat\ ˘ ~mont; b="dnie ˚Auksztota; pad=y& Zaube, Madliena, Skriveri, ]Vecpiebalga
>redniow. lit. Litua, Lietuwa, =ac.-ang. Lithuania. i Mengele$\; wszystkie miejsca le/' w tr[jk'cie&
WU, `ania, `nia – ksi"stwo ]Wlk. Ks. Lit.\; Ryga–Madona–Vireßi, ostatnie le/'ce przy
=ac. Lictuanos ]Litwini\, Lithvanorum, Lituanorum trasie Ryga–Pskow, 125 km SW od Pskowa;
]litewski\. germ.-=ac. Liowannos ]Liwoni\, Lyvonie ]liwo<ski\.
Pochodzenie nazw& Litwa i ˚?mud{ sta=o si" Lokut ]germ.-=ac.\ – W=adys=aw +okietek,¿1260,
tematem spekulacji wielu autor[w pisz'cych o kr[l Polski 1306–†1333.03.02&
tym kraju od XV wieku, i b="d[w ]?mud{ ¯ pol. 1330& rex Lokut Poloniae. 0165-01-170
mno/enie, albo Litwa to kraj wy/szy – Auxtecia, London ]ang.\ – wielka(stara(dobra ziemia ¯ lond
za> ?mud{ to kraj ni/szy – ?emojt\; obie nazwy& ]ang. land, pol. l'd, ziemia\ % on ^ yn ˚wielko>:.
?mud{ i Litwa bez zwi'zku ze sob', od r[/nych lonokrabowicz – Ludwik IV, s. Hermanna ¡
poj": powsta=e. Landgrave z Thuryngii, informacja pod 1207
Krakowska Korona ma znaczenie kraju wy/- kompilacj' innych z pomieszaniem fakt[w, wi"cej
szego, w przeciwie<stwie do Mazowsza – kraju pod has=em Ky<ka i nr 1006;
ni/szego ]o takich znaczeniach nazwy\. I tyle i da d=]er= svo[. za lonokraboviha, za
samo zwi'zku Litwy ze ?mudzi'. Loudovika. b≠ bo mou'; silen=. ˚Ludwig.
A. Br¥ckner 1927& „Uto/samiaj' nazw" Litwy z Lop ]˚Mazur. ltpsc Lop;\ – plemi" znad J. Czud.
=ac. litus, ‘wybrze/e’, ale Litwa w=a>nie nad mo- L’to ]s=aw. L;to, L;t=\ – rz. Alta w Perejas=awl-
rzem nie siedzia=a, stroni=a od niego zawzi"cie.” skim Ksi"stwie, dop=yw rz. Trubie/, i uroczysko
Niemiec z pochodzenia, kodowa= w pod>wia- na tej rzece, SE od Kijowa; ...izyde protivou
domo>ci, /e Litwie dost"p do morza zbyteczny, emou na L;to, ...i pokrywa pole Let;skoe
bo Niemcy Memel tam zbudowali.... oboi ø mno';stva voi. ...i stal= b≠ na
Liuptrand – biskup Cremony 968 A.D., kronikarz. L;t≠ wat;ry. ˚Alta ¯ tur.-tatar. altyn ]z=oto\.
Liwonia ]pol.\, Livland ]germ.\ – hist. kraj le/'cy Lub` ]s=aw.-wo=.-ros.-pol.\ – zbyt wiele nazw by je
mi"dzy Zat. Rysk', Dzwin' ]do uj>cia rz. Aiviek- cho: po cz">ci tu przytoczy:& Lubacz[w, Luba<,
ste\, wzd=u/ Aivieksty do jej {r[de=, st'd do Jez. Lubasz, Lubawa, Luberadz, Lubiatowo, Lubia-
Pejpus, a st'd do =uku rz. Parnawa, i wzd=u/ tej t[w, Lubicz, Lubiel, Lubie<, Lubieszowo, Lublin,
rzeki do Parnawy n(Zat. Rysk'; innymi s=owy – Lubliniec, Lubin, Lubochnia, Lubomierz, Lubo-
pas ziemi przyleg=y do Zat. Ryskiej, szeroko>ci mino, Luboml, Lubo<, Luborzyca, Lubostro<,
ok. 180 km, na wsch[d a/ do Jez. Pejpus, na Lubotyn, Lubowidz, Lub[w, Lubraniec, Lubrza,
po=udniu ograniczony D{win' i jej dop=ywem – Lubsko, Lubsza, Lubuczewo, Lubudi, Lubuskie
Aiviekst', a/ do jej {r[de=; Pojezierze, Lubycza Kr[lewska, Lubzina.
na p=d.-wsch. graniczy=a z Letgali', na wsch. – staroniem. wy/yn luba – anglosas. lufu ˘ >redniow.
z Ksi"stwem Nowogrodu, na p=n. – z Estoni'; ang. luve, love ˘ ang. love ]mi=o>:, mi=owa:\, ros.
grody& Ryga ]Riga\, Cesis ]Kie>, Wenden\, lubow ]mi=a, kochanka\; s=aw. cho: ]kochanka\ ˘
Wolmar, Walga, Werro, Dorpat, Felin; staropol. lubo ]cho:, chocia/\, lubowa:;
mistrzami Liwonii byli ]lata i imiona\& termin «lub» natychmiast kojarzy si" z «lubi:»
1259, Dominus Syfridus Lander Praeceptor ]przyjemno>ci', upodobaniem, sk=onno>ci' lub
Lyvonia ]tytu= mo/e by: interpretowany\, poci'giem do czego\, ale natychmiastowe s'
obrany po 1273, Ernest v. Ratzenburg, czasem powierzchowne, ˚myl'ce nazwy.
1287, Wilhelm v. Schanerburg Termin «lub» – jaka woda – spokojna ¯ s=aw.
]Wilken Schierborch\ zabity 1287 l[bov; ]pok[j\, np. Lubawa ¯ lub % awa ]woda\;
w po>cigu za Semigallami uchodz'cymi ale Lublin ¯ lub % lin ¯ len ]ziemia\; ˚Lubow.
do swych dom[w po naje{dzie na Ryg", Lubart[w ¯ Lubart 1309–†1384 ]sztuk" lubi'cy\
1362, Arnold Vietinghof, ¯ lub % art ]sztuka\, s. Gedymina †1341.
1382, Robin von Eltz; Lubacz[w ]pol.\ ¯ luba % cz[w ¯ k[w ]las\.
roku 7067 si=y rosyjskie zap"dzi=y si" a/ do Rygi, lubecz ]s=aw. l[beh, ukr. L[bih\ – gr[d na
oblegaj'c gr[d przez trzy dni, st'd poszli w g[r" Dnieprze, ok. 38 km NW od Czernihowa,
wzd=u/ Dwiny, w kierunku na Kukonos ]Koken- dzi> w Czernihowskiej ob=asti;
hausen\, przeszli wzd=u/ “Pruskiej ziemi” ]ziem w 1096 lub 1097 by= tu zjazd ruskich kniazi[w
Zakonu\ wychodz'c na granic" litewsk' ko=o na kt[rym stryjeczni bracia ]od r[/nych ojc[w\&
Opoczki. W>r[d “wzi"tych” ]zdobytych\ grod[w Swiatopo=k, W=adimir Monomach, Dawid i Oleg –
niemieckich by=y& ªMiklin, Rokot, Pibolda, w dojrza=ym wieku, o>lepili zwabionego, m=odego
Zerbin, Skuœn, Erl;, Rodobo', Nitur, Wasylk" – syna innego stryjecznego brata;
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
brali udzia=& ˘ ang. Amy; starogerm. luba ˘ ros. L[bov; -Lubow;
Swiatopo=k Izas=awicz kijowski †1113, zdrobn. L[ba-Luba; s=aw. l[bov;-s(pok[j.
W=adimir Wsewo=odowicz Monomach Lucjan ]pol.\ – wielce >wiat=y ¯ lux % an ]wielce\;
perejas=awlski †1125, =ac. lux ]>wiat=o\ ˘ Lucianus, ros. Luk;qn-Lukian,
Dawid Igorewicz w=adimiro-wo=y<ski †1112, ˚wielko>:, Jan, Lukijan.
Wasilko Rostis=awicz trembowelski †1124, lud ]s=aw.\ – cz=owiek, cz=ek, ch=op, liczba poj.,
Dawid Swiatos=awicz czernihowski †1123, ˘ wielkolud, Ludmi=a ]mi=a cz=owiekowi\, ludowy
jego brat – Oleg Swiatos=awicz †1115, zwany ]ch=opski\; ludy – ludzie, r[d, plemi", szczep. Dzi>
Goris=awiczem w “S=owie o po=ku Igorewie” lud – nar[d, wielu, liczba mnoga ]Wiosna Lud[w\.
Wasylko przyjecha= na zjazd “4 nojambra” – Ludwig ]germ.\ – wo=. Loudovik= lonokrabo-
system nie u/ywany w Íredniowieczu; s'dz'c vih, 6715 ]1207 r.\ – Ludwig IV ¯ Hermann I
po d=ugo>ci j"zyka, znieksza=conych nazwach Landgrave z Thuryngii, zmar= 1227, w Otranto,
w=asnych, i bogactym s=ownictwie – opubliko- Italia, podczas Sz[stej ˚Krucjaty do Ziemi Íw.,
wana wersja dokumentu, z kt[rej korzysta=em, ˚Ky<ka i nr 1006.
pochodzi z XVII wieku, pisana przez literata. Ludwik ]s=aw. Loudovik=\ – s=awny na wojnie;
Lublin ]pol.\ – lub % lin ¯ len ]ziemia\, chocia/ lin, Ludwik ¡ Wielki, kr[l W"gier 1342, kr[l Polski
beek ]ciecz w ruchu, strumie<, p=yn\; D"blin, Mod- 1370–†1382.09.10, syn Karola Roberta, kr[la
lin, Berlin, Dublin, i wyspa Wolin u uj>cia Odry; w W"gier †1342 i El/biety †1380 – c. W=adys=a-
nazwach na przemian& wodaziemia; ˚woda; wa +okietka, kr[la Polski †1333; ojciec Jadwigi
lin ^ ci'g ^ kolej ^ rz'd ˘ lub % lin ]$\; ¿1373–1384–†1399.07.17, kr[lowej Polski;
zmy>lenie& od nazwy osobowej Lubel ˚Kïew. starogerm. ¢hloud ]g=o>ny\ % ¢wiga ]wojna\ ˘ Hlo-
Lubor ]=ac.\ – dzi> Lubart[w, 25 km N od Lublina; udowig ˘ >redniow. =ac. Ludovicus ˘ starofranc.
W akcie 1407 r. ªAleksander czyli Witoldus W. Ks. Loeis, franc.-ang. Louis, ang. Lewis, niem. Ludwig,
Litewski i pan Rusi ]D. G. Dux major Lithuaniae ros. L[dvik, ital. Luigi, hiszp. Luis.
et Dominus Russiae\, czyni zamian" z ko>cio=em Lukijan ]˚Mazur. ltpsc Lukiœn\ – prezbiter ]kap-
katedralnym wile<skim >. Stanis=awa, wsi nazwa- =an\ Wielkiej Antiochii, m"czennik 5790;
nej Jarynice, odlegle od Wilna le/'cej w powiecie =ac. lux ]>wiat=o\, X ^ K, ˚Lucjan.
i ziemi drohickiej, na inn' wie>, bli/sz', zowi'c' lut ]s=aw.-wo=.\ – srogi.
si" Lubor, kt[r' Witold ust"puje ko>cio=owi z jej lut ]pol.\ – kra>:, z=odziej; pokr. ang. loot ]kra>:,
w=o>cianami, oraz przydanymi trzema rybakami lub odbiera: si=' w czasie wojny lub zamieszek,
w Bystrycy, a tak/e z jeziorem Rinhu, nic nie pl'drowa:. Ale nie imi" Lutek ¯ Lucjan, KC.
wy='czaj'c dla swego w=a>cicielstwa, pa<stwa, luty ]s=aw. l[tyj\ – srogi, okrutny, zwierz"cy,
ani juryzdykcji.º 0165-01-356, N. 856 straszny; zane bys. zima l[ta velmi. i
Przytoczy=em istot" aktu wymiany wsi za I. Da- ouhiniwa vs[ zeml[ poustou. wo=., Ipat. 6791
ni=owiczem, s=owo w s=owo, bo w tre>ci znajduje r., w rzecz. zima 1287, przesuni"cie o 4 lata.
si" gdzie> niedorzeczno>: – w samej tre>ci aktu, O starciu zbrojnym ...i bys na n≠ s≠ha l[ta.
w jego t=umaczeniu, b'd{ w niefortunnym sfor- wo=., Ipat. 6756 ]w rzecz. 1246 r.\.
mu=owaniu zdania, zrozumieniu problemu. Lw[w ]ukr. L;vπv\ – gr[d Lwa Dani=owicza,
My>lowe zamieszanie na samym pocz'tku zdania& ur. ok. 1235, zabitego 1312 w bitwie.
Witold czyni zamian" wsi Jarynice ]rozumiem /e w jego Lybed{ ]s=aw. Lybed;\ – =ab"d{; w legendzie
posiadaniu\, by dalej dowiedzie: si", /e to wie> Lubor ni' o za=o/eniu Kijowa& siostra Kija, Szczeka i Cho-
by=a ]...Lubor, kt[r' Witold ust"puje...\ – na opak;
ziemia drohicka ¯ Drohiczyn nad Bugiem, odleg=y od
reba ]ukr. Choriw; MenskMi<sk, Lubecz
Lublina N o 130 km; Lubicz, itp., EI\.
Jarynice z nazwy mi nieznane ]zmieniono nazw"$\ – nie lykos ]gr.\, lupus ]=ac.\ – wilk.
ma na wsp[=czesnych mapach, g="bsze dociekania s' Lyngue< ]1430–1550& Gugnivyj, Lankgvin=,
wskazane w tym miejscu; Legben;, Legven-=/;, Lokven=, Lugvenei,
wie> Jarynice, wynika z aktu, le/a=a w ziemi drohickiej, i Lugven;, Lukgvenei, Lukgveni, Lukgvenπi,
by=a w posiadaniu Witolda, a Lubor ]i okolice& Bystryca, Lygvena, Lygvenyj, Lygvyny, Lykvenπj,
jez. Rinhu\ – w posiadaniu ko>cio=a w Wilnie; Lykven;, Lykgvennyπ, Lyngven=,
wie> Jarynice by=a bardziej odleg=a od Wilna ni/ Lubor Lyn=kven=, Lyn;gvenπi, Lyn;kvenπj,
]odleg=y od Lublina N o 25 km, jak uprzednio\, a wi"c
Lyngwen, Lyngweney, Semion, Siemion\;
J. bardziej w kierunku Lublina, bli/ej grodu Lublin – bli-
/ej ni/ 25 km, i J. nadal w ziemi drohickiej odleg=ej od Lyngueniewicz ]Lyngvenin=, Lyngovih=,
Lublina o 130 km – sprzeczno>:; Lublin musia=by le/e: Lynkgvenevih=, Lynkg=venevih=,
na samej granicy ziem. Lingwiewicz, }syn| Lyngwena\, liczne formy pi-
Lubart[w n(Wieprzem odl. od Wilna SW o 400 km, sowni, bo nazwa obca dla s=awia<skiego ucha;
Drohiczyn n(Bugiem odl. od Wilna SW o 300 km ]Jary- Languen, Lingwen, imi" chrzestne& Siemion,
nice w ziemi drohickiej i dalej od Lubartowa...\. czwarty syn Olgerda †1377 i Juliany †1392 ]dru-
Bystryca – wie> n(rz. Bystrzyca, 12 km NE od Lublina. giej /ony Olgerda, c[rki Aleksandra Michai=o-
Jez. Rinhu – prawdop. pierwotna nazwa jez. Firlej.
wicza, kniazia Tweru, zwi'zek zawarty 1349\.
Lubow ]ros.\ – ukochana, umi=owana;
Brak roku urodzenia i >mierci, i – og[lnie – sk'pe
=ac. amare ˘ franc. aimer ]kocha: mi=owa:\ ˘ Aimee
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
wiadomo>ci o tej osobie. Posi=kowa= Skirgie==" lata 6360 ]855 % styl 5505\ do 1305, tj. od Micha=a
z Wito=dem, Konstantinem i Korybutem, w w=adaj'cego samodzielnie w Konstantynopolu
wyprawie 1386. 855–†867, b="dnie przez Rosjan 6360 przyj-
=ac. lingua ]j"zyk\, w >redniow. pisowni lyngua IY mowane 852 % styl 5508, bez wzgl"du na tre>:
˘ s=aw.-bia=orus.-ros. Lyngwen]es$\, W ^ U, +, zapis[w, ˚styl.
jak Wito=d, Witoud pisany Witowt, W ^ U, +, +awr. ltps ¯ mnich +awrentaj kt[ry przepisa= j'
Mendoug pisany Mindowg, W ^ U, E ^ I, w dniach od 14 janwarja 1377 do 20 marta 1381
niem. Leu ]lew\ pisany Lew, W ^ U, }w Konstantynopolu|, z b=ogos=awie<stwem epi-
=ac. duo ˘ pol. dwa, ang. two, W ^ U, TD; skopa Dionisija, dla suzdalsko-ni/egorodskiego
L. stylizowany na j. niem. Lehbe< ^ psuty Lennik, kniazia Dmitrija Konstantinowicza ]Ni/ny ˚Nowo-
Feuda=& Leh]e\n` ]lenny\, Leh]e\n-bar ]lenniczy\, gr[d – Gorki n(Wo=g' od 1932\. Bazowy rok
Leh]e\n-bienÆt ]s=u/ba lenna\, itp., inne formy 6360 ]855 A.D.\, w Latopisie Silwestra, opisa=
Linguenia jeszcze bardziej psute – >wiadectwo 15-tym indyktem, odpowiadaj'cym 852. Latem
/e s=owo to obce by=o w Europie Wschodniej& na 1382 dzie=o zosta=o zabrane do Nowogrodu
Litwie, Bia=orusi, i w Polsce, tak i ˚Mendoug. Wlk. przez samego Dionisija. Czerpa=y z niego
Lyngwen]es ˘ ey ˘ ij\, Lingue< ]lingwista\ ¯ =ac. latopisy nowogrodzkie, tre>ci lekkiej. W latach
lys ]dun.\ – 1. >wiat=o, >wieca, 2. jasny. ok. 1490–1515 latopis zosta= przepisany, w Smo-
Lit. Paswalys. le<sku. W Smole<sku, z Ipat., powsta=ej 1428,
+aba ]pol.\ – rzeka ˚Elbe; =a ^ ba ^ el ^ be ^ wprowadzili do +war. b="dny rok bitwy nad Ka=k',
wa i inne ]˚woda\, gr.-celt. BW, +. 1219 ˘ Ipat. 1224 ˘ 1223 w +awr. I wymienili rok
+achern ]˚Mazur. ltpsc Vlaxern, Laxern\ – zako<czenia, 1381 ˘ 1377. Rosjanie dopatrzyli
przes=awny wojewoda skifijski ]¯ Scythia\, zabity si", /e +awrentaj nie m[g= zako<czy: olbrzymie-
w miejscu przystani dla statk[w, w Konstanty- go dzie=a w marcu 1377, bo dwa miesi'ce to zbyt
nopolu, na miejscu tym monaster im. Prze>wi"tej kr[tko, i – gwa=c'c wzmiank" /e +. pisa= sam –
Bogurodzicy. 0001-31.1-27, 30, 34 spekulowali, /e pisa=a grupa pi>c[w pod okiem
=ada, wada ]s=aw. l[d, A^Ø\ – 1. woda; ang. water +awrentaja, i gorzej – w Nowogrodzie Ni/nym,
} =ote& | W ^ +, OAE, TD, rz. +ada, ju/ w 1377.
pol. w[dka, ros. wodka ]zdrobnia=a woda\, W sk=ad wszed= jaki> r"kopism, kt[ry zwa= “wiet-
2. dzia= wodny ˘ Zawada, Wadowice, +[d{. chym” ]starym, staro/ytnym\, ko<cz'cy tre>:.
=an ]pol.\ – ziemia przeznaczona pod zasiew; w +awrent. ltpsi – Latopis, Silwestra, 1116,
ziemia uprawna obsiana zbo/em, o powierzchni w Ipatiew. ltpsi – Powie>:, Nestora, 1118.
– wg W=adys=awa Czapli<skiego 0139-00-58& Nestor by= uczniem Silwestra, igumena w cerkwi
=an ma=y – oko=o 17 ha, >w. Micha=a, w Peczerskim monasterze, pisa=
=an wielki – oko=o 25 ha; pod okiem Silwestra. Drogi obu rozesz=y si", gdy
niem. lehen ]lenno\; lenno ¯ len, ˚ziemia, rola. Silwester zosta= przeniesiony do Perejas=awla,
+aski ]pol.\ – le>ny ¯ s=aw. les ]las\ AE; po >mierci +azara †1118. W[wczas Nestor na-
Jan +aski 1455$–†1531, arcybiskup Gniezna pisa= swoj' wersj" dziej[w, 1118, kt[r' kontynu-
i prymas Polski; +askiego transumpty ]wypisy, owa= w Rostowie, po przeniesieniu, a st'd, zim'
wyci'gi z orygina=[w\ z ok. 1500; 1156, zawi[z= do Peczerskiego monasteru, ko=o
pu ]po, za, wzd=u/, przy\ % +aski ˘ Pu=aski. Kijowa, gdzie przed=o/y= swe dzie=o Polikarpowi,
+atyna ]s=aw.\ – +otwacy; ...kniaz’ Andrej Po=ockij i ten przypisa= Nestorowi autorstwo, tytu= dzie=a&
pride s Nemci, i so wseju +atynoju, na Litowskuju ˚Powie>: wrem. let.
zemliu..., tekst pisany ok. 1432–1436; Silwester zmar= †1123, w Perejas=awlu, Nestor
germ. Lette, Letton ]+otwak, +otysz\, wkr[tce po 1156, bo by= w starczym wieku, dla
ang. Lett ]+otwak\, Latvi ]=otewski\, ˚+otwa. prostego, operacyjnego, zapisu przyj'=em 1157.
+awr ]wo=. Lavr=\ – laur; franc. le laurier, Latopis Silwestra, pisany 1110–1116, w Pe-
ang. laurel; ˚Fro= i +awr – wielcy m"czennicy. czerskim mon., zosta= uzupe=niony na dworze
+awrentaj ]s=aw.\ – =ac. Laurentius, ital. i hiszp. Lo- Andrzeja Bogolubskiego ]1157–†1174\, w Kijo-
renzo, franc. Laurent, germ. Lorenz; ang. Law- wie, o miejscowe zapisy i p=d. Rusi ]Letopisiec
rence, Laurence, pol. Laurenty, Wawrzyniec. Perejas=awla Russkiego\.
miejscowo>: Wawer k(Warszawy; prawdop. ¯ Rosjanie spekuluj', /e by= odpis dokonany we W=odzi-
laurus ]wieniec na g=owie z li>ci laurowych\; mierzu na Kla{mie, w 1193, nie potwierdzony w s=oju,
dlatego opu>ci=em.
1. episkop turowski ¯ Turow n(Pryeci',
Po pogromie W=odzimierza n(Kla{mie ]1237, lutego
2. Zatwornik, mnich Peczerskiego Mon., 8, tj. w ko<cu 1237\, przez Tatar[w – na polecenie kn.
3. kompilator +awrentiewskiej letopisi 1377. Jaros=awa 1238–†1245 ¯ Wsewo=od Bolszoe Gniezdo
+awrentiewskaja letopis ]wo=. Lavrent;evskaœ †1212, w 1239 wykonano nowy swod. Osnow' jego mia=
letopis;\ – jedna z kilku bardziej podstawo- by: swod 1193, w nim rostowskie zapisy doprowadzono
wych kopii, grupy p=n.-wsch. Rosji, zawieraj'ca do lat 1280-tych. Za nimi – Twerski letopisiec 1284–1305,
Latopis – Silwestra, 855–1110, i latopis Michai=a obejmuj'cy dane o rodach twerskich, smole<skich i
reza<skich kniazi[w, oparty na nowogrodzkich i reza<-
Twerskiego 1111–1305. +warent. ltps obejmuje
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
skich latopisach. ci sami nadali niemieck' nazw" ˚Prusy podbitym
Wg Bolszaja sowieckaja enciklopedia, t. 25, str. 53, z poganom, w latach 1220-tych naje/d/aj'cym
powodu z=ego stanu pierwowzoru, z=o/onego w Twerze Mazowsze od p[=nocy ]przyczyna sprowadzenia
}1255|, w odpisie +awrentaja znajduj' si" opuszczenia
Krzy/ak[w\, tak/e ˚Ru>, i Rosja niem. pocho-
w latach& 898–922, 1263–1283, 1288–1294.
Powie>: – dzieje Rosji, pisane przez Nestora 1118, dzenia, nadana przez Warego-Russ[w& Prussia
w Peczerskim mon. i Rostowie, w peczerskiej wersji – Russia, Prusy – Rusy ]Rusacy, Ru>\;
Polikarpa 1160-tych, ci'gnione w Kijowie, sta=y si" stolic' +. – Ryga ¯ niem. Rügen ]Rugia\ ÜY,
1-sz' cz">ci' Ipatiewskiej ltpsi& a ˚Dwin", Dougaw", zwali Düna i nie wiadomo
1. Powie>: wremiennych let – Nestora, 1118, kt[ra z nich jest pierwotna;
2. Kijowskie zapisy po rok 1204, w 1202 Niemcy za=o/yli Zakon Kawaler[w(
3. Wo=y<ska letopis }1205–1292, bo bez dat|.
Braci Mieczowych, w Rydze, przez biskupa Rygi
Kniaziowie wo=y<scy – r[d ˚Romana †1205 – byli
potomkami kniazi[w kijowskich, prowadzili swoje – Alberta, po='czony 1237 z Zakonem Krzy-
zapisy w Brze>ciu Lit. n(Bugiem, wg moich docieka< /ackim w Prusach, ˚Krzy/ak;
– to dlatego taki sk=ad; na podstawie ich archiwalnych z grod[w +. wymieniany Wolmar i ˚Ke>;
zapis[w powsta=a wo=y<ska ltps, bez dat – autor Ipat. j"zyk =otewski ]letto<ski\ pokrewny litewskiemu
je dostawi=, w 1428, na wyczucie, pope=niaj'c b="dy i staropruskiemu, nale/y do grupy ba=tyckiej w
dochodz'ce do lat 5-ciu. rodzinie j"zyk[w ˚indoeuropejskich;
pomoc'& Bolszaja sowieckaja enciklopedia, t. 25
ang. Latvia; Latvian i Lettish ]=otewski\;
+azarz ]s=aw. Lazar;\ – hebr. B[g pom[g=;
Po=ock n(rz. Po=ota ¯ po ]wzd=u/, obok\ % =ot ¯
hebr. el’azar ˘ gr. Lazaros ˘ =ac. Lazarus ˘ >red-
+otwa, =ota ]woda\ % ck ]ziemia\, ˚+atyna.
niow. =ac. lazarus ]tr"dowaty\ ˘ starofranc. lazar ˘
+otwa ma 5-krotnie wi"kszy dost"p do Ba=tyku
>redniow. ang. lazar, lazer ˘ ang. lazar ]chory
ni/ Polska& +otwa, 64,5 tys. km2 powierzchni
/ebrak, szczeg[lnie tr"dowaty\;
przy ok. 492 km linii brzegowej ]131,2 km2(km
+azar – igumen Wydubickiego Monasteru,
brzegu\, gdy Polska – 312,67 tys. km2 przy 460
od 1105 episkop perejas=awlski;
km linii brzegowej ]680 km2(km brzegu\.
="cz ]pol.\ – zg=oska o znaczeniu& dziel, dzia=;
+[d{ ]pol.\ – dzia= ]wodny\, wada, =ada; miasto na
+"czna ]dzielna\, +"kawica, +"ki<sko, +"kno,
wysoczy{nie, z dala od wszelkiej wody.
Na="cz, +uki – miejscowo>ci le/'ce na dzia=ach
=[w, =ow(i: ]s=aw.-pol.\ – bi: ˘ g=owa ]do bicia\ ˘
wodnych, i s=ownictwo pospolite& =uk ]z='cze,
g=owi: si" ^ bi: si" my>lami ˘ my>liwy;
tak/e =uk elektryczny\, prze-="cz(dzia=,
s=aw. ¢lov; ]z=apa:, pochwyci:\.
roz-='czy:(dzieli:, od-='czy:(dzieli:,
+uck ]1430–1550& Lucesk=, Luces;k=, Lucko,
w wo=. ltpsi, 1236& na Borsukow die= ]prze="cz\; Luckoj gorod=, Lucosk=, Luc=k=,
="cz, pol. Å, ´ ¯ s=aw. U ]=uk\, KCz, ˚=uk. Luhesk-=/;, Luhosk=, Luck, Luczk, Luczko\
+okietek ]wo=. Lokotek\ – W=adys=aw +okietek – =uk. i priœ loucesk; i œroslavl;.
]Zak'tek ¯ kiet, kiel, ˚k't\, ksi'/" sieradzki, w=a- 1226 r., w kopii +ouçesk. Gr[d posadowiony w
>ciciel jednej z najmniejszych dzielnic polskich; =uku rzeki Styr, jak Ugen nad rz. Dubissa,
po ojcu odziedziczy= Brze>: Kujwaski, a po bracie ¯ bugan, AE, ˚=uk, Bug.
swym – Leszku Czarnym †1288 – Sieradz; =ucz(nik ]ros. luh\ – promie< ]ko=a\, ci"ciwa;
ª...wzrostem by= ma=y, ale serca Herkulessowe- KCz, ˘ ˚=uk, =ucznik;
go, zmar= 1333, w dzie< Í. Grzegorza.º anglosas. bugan ˘ >redniow. ang. bowe, boge ˘ ang.
M. Stryjkowski – Kronika, 1582; 1085-02-15.
bow. +uk ]bugan\ sta= si" przyczyn' nazwy rzeki
¿1260–†1333.03.02, kr[l Polski po 1306;
Bug i grodu Ugiany, w =uku rzeki Dubissy.
utar=o si" w Polsce mniemanie, bazuj'ce na
Ros. luk – tak/e pol. cebula ]wyraz nowy, bo
˚zmy>leniu, /e +okietek by= tak niski, /e go =ok-
d=ugi\, znaczenie nr 2.
ciem zwali – dawna miara d=ugo>ci, r[wna 576
=ug ]pol.-ros. lug\ – ='ka; rz. +ug ]przez W=odzi-
mm. ˚Lokut ]kut ^ k't\, Leszek Czarny....
mierz Wo=. od niej Usti=ug – uj>cie +ugu, do Buga\
+om/a ]pol.\ – 1. `/a ]sadyba, siedlisko\,
i Ka=uga. +ug ˘ =u/a ]lu'a\, ka=u/a, ma=y staw,
2. =om-/a  za-=om, w za=omie rzeki Narew,
basen, ˚ka=u/a, ze zmian' ci"/ko>ci znaczenia
Z?, ˚t=um. od ty=u; =om, =on ]d[=\.
]bo ma=ego rozmiaru\.
=onokrabowicz ˚lonokrabowicz, Ludwik.
=uk ]s=aw.-wo=.\ – z='cze ˘ pol. dziel, dzia= ]czyn\;
+otwa ¯ +ot ¯ lotion ]p=yn\ % wa ]woda, ziemia\;
szereg nazw geogr.& +uk[w, +ukowa, +ukowica –
Latvia ¯ lat ¯ lotion OA ]p=yn\ % via ¯ wa;
miejscowo>ci le/'ce na dzia=ach wodnych;
+otwa – Latvia – Lettoni, ˚wymiana liter;
s=aw. U ˘ pol. Å, ´, =uk ˘ ="cz& +"czna ]dzielna\,
szereg miast z ko<c[wk' `wa& Barkava, Mita-
Na="cz i inne, ˚="cz, i s=ownictwo pospolite&
va(Jelgava, Gandava, Jumprava, Kalsnava,
=uk ]z='cze\, prze-="cz(dzia=, roz-='czy:(dzieli:,
Karsava, Kekava, Kraslava, Lipava, Rucava,
od-='czy:(dzieli:, a =uk jako bro< – bro< samo-
Turlava, U/ava i Varkava;
czynna ]samo-dzielna(dzia=aj'ca(strzelaj'ca\.
=aci<ska nazwa nadana ok. 1200 przez niem.
=uk ]pol.-ros. luk, arch. duga\ – gi"tki pr"t napi"-
osadnik[w i rycerzy, pos=uguj'cych si" j"zykiem
ty ci"ciw' ]sznurkiem lub drutem\, umocowan'
=aci<skim, ˚Theutonic, frazy, i inne;
na obu jego ko<cach, sprz"t do wypuszczenia
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
strza=y; dos=. z='cze ]tak/e =uk elektryczny\; poci'gn'= ku +ysemu grodowi, po doci'gni"ciu,
anglosas. bugan, >redniow. ang. bowe, boge, ang. obst'pili }go|.
bow. +uk ]bugan\ da= nazw" rzece Bug, dwom Gr[d by= w lesie, na grodzie }rzadka poprawka w
rzekom o nazwie S=ucz, +uckowi w zakolu rz. Ipat. ltpsi na w=a>ciwe& na gorod≠ ˘ na gor≠
Styr, b'd{ bezpo>r. ¯ =uk ]jak Preny, Skudy i inne\ – na g[rze; w znakomitej wi"kszo>ci r[/nice z
i grodowi Ugiany, w =uku rzeki Dubissy. orygina=em s' b="dami| ko>ci[= by= kamienny >w.
Ros. luk – tak/e pol. cebula ]wyraz nowy, bo Tr[jcy. Gr[d nie twardy }nie twardo osadzony,
d=ugi\, znaczenie nr 2. broniony|, wzi"li }zdobyli| i tego. Wysiekli w nim
+uka ?idiata ]s=aw. Louka "idœta\ – episkop wszystkich, od ma=ego do du/ego. Potem zwr[ci=
Nowogrodu Wlk.; Jaros=aw M'dry †1054, w cza- Burondaj nazad }do ty=u|, do wsi swoich i taki by=
sie najazdu Peczeng[w na Kij[w, znajdowa= si" koniec sandomierskiego wzi"cia }zdobycia|.
w Nowogrodzie, by osadzi: W=adimira kniaziem, Mabra ]˚Mazur. ltpsc Mavra\ – daj'ca si" lubi:,
w[wczas i +uk" wyznaczy= biskupem. kocha:; ¯ Mab % ra ¯ Mabel ¯ Amabel
Arcybiskupem by= w 1050 A.D. 0448-00-252, 379 ¯ =ac. amabilis.
z odsy=k' do 0001-01-147; 0001-05.2-181 Macedonia ]og[lnoeurop.\ – staro/. kr[lestwo N
=uknia ]wo=. lokniœ\ – miarka miodu pitnego, od Grecji, obecnie cz">: Grecji, Bu=garii i Jugo-
staropol. sze>cipi"dek; ja, knia{ Mstis=aw, syn s=awii ]po jej rozpadzie, M. – osobnym krajem\;
kr[la }Dani=y wo=. †1264|, wnuk Romana }†1205| wzros=a w si=" za kr[la Filipa – ojca Aleksandra
ustanawiam =owcze na Brze>cian na wieki, za ich Wielkiego ]356–323 B.C.\, kr[la Macedonii ]336
bunty, od stanu po dwie =oknie miodu, po dwie –323 B.C.\; Filip podbi= Grecj" 339–338 B.C.;
owce,... itd. 0001-02-932, z testamentu Mstis=awa gr. meter ]matka\ ˘ =ac. mater ˘ mace ]T ˘ C\,
pisanego cyrylic' 1289; OU ]=o ˘ =u\; ce ]ziemia ¯ terra\ % don ]woda\, onia ]wiel-
w Ipat. ltpsi 1428 pisanej we W=odz. Wo=., ]wg moich kie, termin u/ywany dla kr[lestw\ ˘ Macedonia
docieka<\ z wieloma cechami charakterystycznymi dla
]matka-woda\, por. Dalmacja ]matka-ziemia\ –
Polak[w& loukniœ-=uknia. 0001-02-932
ziemia i woda ]`ea\ u/ywane w staro/. nazwach
W=adys=aw }Jagie==o| kr[l Polski w darowi{nie kraj[w, region[w, ˚onia, woda;
nowo utworzonemu biskupstwu w Wilnie, 1387, dynastia Macedon[w w=ada=a Konstantynopo-
daruje& ª... wiosk" Hermanin, kt[ra odt'd zwa: si" lem 867–1059; wg k=amliwego Mazur. ltpsca z
ma Biskupice, p[=tora miary ]pulla\ miodu zwanej 1683(92& „Roku 6509 ]1001 lub 1009\ po Kon-
s t a w n e l u k n o, czterech pasterzy ]pabu- stantinie Bagrianorodnym carze, cesarzowa=
latores\ dla koni, i powiat Dubrowno..., itd.º syn jego Roman 3 lata i 3 miesi'ce. Przy tym
0165-01-265, N. 538, orygina= pergaminowy po =ac. w
archiwum kapitu=y w Wilnie; stawne – ustanowione.
carze Romanie }za czas[w cara| naszed= Igor
W=adys=aw }Jagie==o| z bo/ej =aski kr[l Polski, na Grek[w wielk' liczb' woj[w }si=' wielk'|.”
0001-31.1-49 Igor 913–†945;
w darowi{nie dla brata Skirgie==y, 1387& ªWedle
umowy zbudowali>my monaster i cerkiew >w. wg niezale/nego {r[d=a&
Iwana, kt[rej nada= m[j brat ksi'/" Skirgai=o 944–959 imperator bizant. Constantine VII,
wszystk' da< i ca=y doch[d, da< srebrzan', 959–963 imperator bizant. Romanus II,
bobry, bie=ki, = u k n a i ludzi, kt[rych nikt nie ma ¿939–†963, syn Constantine VII;
odbiera: od >w. Iwana pod przekle<stwem.º 0165- lata cesarzowania s' dobre& 3 lata 3 miesi'ce.
01-267, N. 542 maczuga ]pol.\ – r"czna bro<, u/ywana w wiekach
W=adys=aw }Jagie==o| kr[l polski, roku 1387 >rednich do niszczenia zbroi; ci"/ki kawa=ek
ª...przydaje miark" miodu ]pulla mellis\ zwyczaj- drewna, zwykle cie<szy w jednym ko<cu, do lep-
nie mianowan' = u k n o...” 0165-01-269, N. 544 szego uchwytu, w grubszym – nabity gwo{dziami,
+ysa g[ra 1220 – dzi> wioska, 3 km S od Werb- lub nasadzona g=owica /eliwna, z kolcami;
=ac. mattea, T ˘ Cz po='czonego z `czuga ]od-
kowic ]przy trasie Hrubiesz[w–Zamo>:\, 9 km
NE od wsi Czermno ]by=y Czerwi<\. lew /eliwny\, ros. hugun ˘ kolczuga; staronord.
+ysy gr[d 1258 ]wo=.\ – na +ysej G[rze w G[rach klubba, klumba, >redniow. ang. clubbe, ang. mace
Íwi"tokrzyskich, +ysiec, 593 lub 595 m n.p.m.; ]bu=awa\, club ]palant\, ros. dubina ]d"bina\,
po skutecznym obl"/eniu Sandomierza, zim' palica ]palant\.
1258 ]starego kalendarza\, lub pocz. roku 1259 magdeburskie prawo ]pol.\ – prawo miejskie;
]obecnego kalendarza\, czyli zim' 1258(59, stan mieszcza<ski, utrzymuj'cy si" z przemys=u,
Burondaj& potom 'e poidowa k= Lysi[ r"kodzie= i handlu, skupiony wok[= grod[w i
gorodou i priwe∂wim 'e im k nemou i gr[dk[w zamieniaj'cych si" powoli w ˚miasta,
ostoupiwa gorod= 'e bœwe v l≠s≠. na uzyska= ustaw" zapewniaj'c' bezpiecze<stwo
gorod≠. crk˛vi 'e bœwe v nim kamena dr[g publicznych i bezpiecze<stwo ruchu hand-
st˛oe troci. gorod= 'e ne tverd= bœwe lowego, czyli mir w Czechach zwany – rodzaj
vzœwa ' i togo. iss≠kowa v nem vsœ ø podatku, na utrzymywanie podgrodzia, budow"
mala do velika. potom 'e v=zvorotisœ dr[g i most[w. T" najstarsz' ustaw" miejsk'
bourondai naza∂. v= svoa ve'i i tako wyda= biskup magdeburski – Wichman, kt[r'
bys konec; sudomirskomou vzœt;[. potem zwano powszechnie magdeburskim prawem ¯
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
Magdeburg, 127 km SWW od Berlina, n(Elbe Ma=a=a lub Malala ]ros. Malala\ – kronikarz
]+ab'\. W Polsce pierwsz' osad' za=o/on' na bizantyjski ]/y= 1255–1300$\.
prawie magdeburskim by=o miasto Z=otoryja na Ma=o` ]pol.\ ˚Wielko` ]Wielkopolska\.
Íl'sku, 80 km W od Wroc=awia. 0065-00-126; >w. Mam – nazwa jednej z bram w grodzie
dawne prawo miasta Magdeburga, na kt[rym w ˚Konstantynopol.
>redniowieczu wzorowano si" przy zak=adaniu Manui= ]s=aw. Manouil= cesar;\ – 1. bizant.
miast polskich. mSjp 1969 imperator Manuel ¡ Komnenos ]1113–†1180\;
Mahomet ]pol.\ – s=awiony; arab. prorok 570– hebr. immanuel ]B[g z nami\ ˘ gr. Emmanouel. W
632 A.D., za=o/yciel muzu=ma<skiej religii ]arab. 1176 poni[s= dotkliw' kl"sk" w bitwie z Turkami
Muslim, ang. Moslem\; arab. Muhammed, ang. pod Myriokefalon; pozostawi= kraj os=abiony i
Mohammed, Mahomet, franc. †Mahomet. wyczerpany ekonomicznie;
majdan ]pol.\ – miejsce wykarczowane w lesie, 2. Manuel Paleolog, imper. bizant., i Anna ¯Wasilij
zw=aszcza gdzie si" obrabia drewno na budulec; ¯ Dmitrej; zwi'zek zawarty 6921 ]1413\;
liczne nazwy miejscowo>ci& synowie& Iohannes, Andronik, Theodor, Konstan-
M. Sielec, M. Ostrowski, M. Tuczepski, M. Nowy, tin, Dimitrij ]Demetrius\, Thomas. 0001-31.1-100
M. Stary ]4,5 km od Wojs=awic\, M. Skierbie- ma<stwo ]s=aw.-wo=.\ – lenno ¯ len ]ziemia\.
szowski, M. Sieniawski, M. Sopicki, M. Wielki Marcel ]s=aw. Marcel;\ – 1. rodzaj /agla, usytu-
]12 km NE od Werbkowic\, M. Wielki ]4,5 km od owanego r[/nie na r[/nych masztowcach& drugi
Krasnobrodu\, M. Stary ]7 km S. od Bi=goraja\, od najni/szego, b'd{ z przodu na innym masz-
Majdanek k(Lublina. towcu, franc. la hunier, ang. topsail,
Maksimian ]˚Mazur. ltpsc Maksimian\ – najwi"k- 2. Marsylia, franc. Marseille,
sze; 1. M. Galleria – imperator bizant. 285–305 3. gr. Markell, /e<skie imi" Markella.
A.D., 2. metropolita Kijowa, wg, Mazur. ltpsca Mardarij ]˚Mazur. ltpsc Mardarij\ – mar ]kilka
mianowany raz 6791 ]1283$\ a drugi raz 6813 znacze<\ % gr. doron ]dar\.
]1305$\ – wynik kompilacji r[/nych styli; =ac. Marduk – g=[wny b[g babilo<skiej religii;
maximum, ˚an ]wielko>:\. pierwotnie& lokalny b[g s=o<ca.
Malbork ]pol.\ ¯ mal ]malowany$\ % bork ]zamek\; Margareta, Margarita ]og[lnoeurop.\ – per=a;
niem. Maler`, malen; pierwotnie& Marienburg. wschodniego pochodzenia margaron ˘ gr. margari-
Malpred Silny ]s=aw. Malpred Silnyi\ – w tes ]per=a\ ˘ =ac. margarita ˘ starofranc. Margarete
6616 “silny m'/” u W=odzimierza Wlk. †1015& ˘ ang. Margaret, zdrobn. Greta, Magde, Maggie,
„pierwszy – Jan usmoszwec, drugi – Rogdaj, Marge, Meg, Peg, Peggy; odmiany& Margery, Mar-
mog'cy sprzeciwi: si" trzystu wojom, trzeci got, Marjory; franc. Marguerite, germ. Margarete,
Aleksander Popowicz, podobny jemu, czwarty – Gretchen, ital. Margherita, hiszp. Margarita.
Malpred Silny, pi'ty – Andreoch Dobrianski.” Margarita z rodu Babenberg, siostra Gertrudy –
Gotyckie imiona& Rogdaj, Malpred, Andreoch; /on' Przemys=awa Ottokara z Bohemii ]Czech\,
˚silny ]blisko spokrewniony, zwykle brat\. szwagierka Romana, s. Dani=y wo=. †1264.
ma= ]arch. s=aw. mal=\ – m'/; m=ody; ˘ ma=- Mari ]˚Mazur. ltpsc mari\ – Czeremisa, plemi" w
/e<stwo ]s=owo >wie/e, bo d=ugie, por. brak.\, Karpatach Wsch., n(rz. Czeremosz ]dop=yw
¯ ma= % /e<stwo ]kobiety, /ony ˘ rodzaj /e<ski, rz. Prut\.
ros. 'en]ina, 'enit;ba – wesele\; Maria ]pol.\ – bunt, rebelia; biblijna matka Jezusa,
{le u S. Lindego 1804–1814& ma=/e<stwo ¯ niem. cz"sto zwana Mari' Dziewic', Niepokalan' lub
man % /ona, za kt[rym A. ˚Brückner 1927& /ona Przeczyst', >w. Mari', Bogurodzic';
poj"ta uroczy>cie »na ma=«, czyli umow" ¯ niem. 1. niemiecki szpital >w. Marii za=o/ony 1128 w
Mahlstatt ]wiece s'dowe\, Mahlschatz ]posag\, Jerozolimie, ˚Krzy/ak, 2. /ona Jana Wyszaticza,
Mahlring ]pier>cie< >lubny\ – >lub i wesele na /yj'cych 1091, 3. Maria ur. 1164, c. Kazimierza
wiec s'dowy zamieni=; tak i inne. }†1194.05.05 Sprawiedliwego|, kr[la Polski,
Nazwiska& Ma=ko, Ma=ek ]m"/ek\, Ma=ecki. zmar=a 1186, 0001-31.1-65; w tablicach u W=.
Ma= drewla<skim kniaziem, pod r. 6453 ]ok. Dworzaczka ]poz. lit. 0190\ istnieje bezimiennie, 4.
940 r.\, w ˚Powie>ci wrem. let& „sdumawße so Maria ur. 1254(55, c. Romana Dani=owicza i Ger-
kniazem swoim Ma=om...” – umy>lili ze swoim trudy Babenberg – /on' Stefana IV, bana Zagrze-
kniaziem.... Ma= ˘ ma=y ]m"ski\ ˘ ma=y ]niepo- bia, 5. Maria †1346, c. Jaros=awa Wasilewicza
ka{nego rozmiaru, niski, mniejszy od spodzie- †1320, ks. Witebska, po>lubiona Olgierdowi 1318;
wanego, zwyk=ego, przeci"tnego, czasem tak o aram. Maryam, hebr. Myriam, gr. Maria, Mariam,
dzieciach& “syn moj ma=” – m=ody\; =ac. Maria, anglosas. Maria, Marie, >redniow. ang.
staropol. zgliszcze ]palenisko\, ˚szcze ]nisko\; Marie, ang. Mary, staropol. Marya, franc. Marie,
wulg. o pr'ciu – ma=y ]m"ski\; Marion, niem., ital., hiszp. Maria, ros. Mariq,
odwrotno>ci' «ma=ego» – «ko<» ]wielki\ ˘ bicie Mar;q, liczne kombinacje i zdrobnienia.
konia ]wulgaryzm zwi'zany z m"sko>ci'\, Marienburg ]Maranin= gorod=, Marino,
˚myl'ce nazwy, wielko>:, ziemia ]wa=\ ˘ wali:. Marin= gor., Mar=in=, Maryin, Mar;in=,
Mar;ingrad, Mr;in= gor., Marin, Maryin,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
Ma=bork\ – w by=ych Prusach, gr[d krzy/acki, kolejno>ci& 1. g=owa ustroju ]kr[l, wielki mistrz\, 2.
dzi> Malbork, n(Nogatem ]w uj>ciach Wis=y\; marsza=ek ]Zakonu\, 3. wojewoda, graf, hrabia,
¯ >w. Maria, matka Jezusa Chrystusa. ˚komtur ]kommander, w[dz, naczelnik\;
Markian ]˚Mazur. ltpsc Markian i Pulxeriœ\ – rycerzy rzadko wymieniano z imienia, nawet
1. Marcianus 392 –†457, imper. bizant. 450–457, walecznych, chyba /e dokonali czego> zdumie-
zi": Theodosiusa II, waj'cego i zwykle gin"li w takich wypadkach.
2. M. ojciec nasz w Konstantynopolu †5945, Tym bardziej nie wymieniano pomniejszych
prezbiter, rodem z Rzymu. urz"dnik[w i ludzi wolnych, zwykle ujmowanych
markiz ]pol.\ – prefekt granicznego grodu, stop- anonimowo& ...i wielu innych ludzi dobrej wiary,
niem powy/ej wojewody, lecz poni/ej ksi"cia; ...oraz wielu innych >wieckich i duchownych
¯ marca ]granica\; >redniow. =ac. marchensis ˘ pan[w, ...i wielu innych urz"dnik[w
starofranc. marchis ˘ marquis ˘ >redniow. ang. ]wielu ^ kilku, dwu lub wi"cej\.
markis, ang. marquis, s=aw. markos=-markos; Mylne s' domys=y Rusin[w /e marsza=ek by=
1204& „markos ot Rima w gradie Brnie, ide/e s=ug' najni/szej rangi, godnym pogardliwego
bie /i= poganyj z=yj Dedrik” – markiz Bonifacy z traktowania, po>miewiska ]bariera j"zykowa
Montferrat, rodem z Verony, w germ. t=um. Bern, dziel'ca Ru> od reszty europejskiego >wiata,
gr.-celt. BW, VF. g=[wnie inny alfabet i trudno>ci z czytaniem
Markolt ]s=aw. Markolt=\ – Niemiec, zamieszany obcych dzie= zwi'zane; i nawzajem – co te/ oni
w zab[jstwo Wojsze=ka, 1269. Prawdop. za- pisz', z jakimi b="dami\.
przyja{niony z nim, gdy Dani=o chcia= uczyni: z Marta ]s=aw. Marfa\ – pani; 1. biblijna siostra
Wojsze=ka mnicha ]Wojsze=k by= zak=adnikiem +azarza i Marii, przyjaciel Jezusa,
w gwarancj" zawartego z Mendogiem pokoju 2. zakonne imi" pierwszej /ony Wsewo=oda }Bol-
1252\. W 1269, na Wielkanoc, Marko=t zaprosi= szoe Gniezdo †1212.04.15|, zmar=ej †6713. 03.
go na obiad, i tego dnia Lew go zabi=; 19, po 18 dniach w zakonie, pisiec nie odnoto-
mark – granica, kamie< graniczny, punkt cha- wa= naturalnego imienia }Maria|& Martha Szwar-
rakterystyczny w terenie; kowna ¯ Szwarno, ks. czeski 0001-31.1-67;
kolt – 1. kawa=ek, bry=a, 2. nabrzmienie, obrz"k, aram. Martha, gr., p[{no=ac. Martha, franc. Marthe,
opuchlina, 3. niedoros=y. ital., hiszp., pol. Marta.
Markward ]germ.\ – stra/nik graniczny; Martinisz ]pol.\ – wojewoda kr[la W"gier }Andrze-
Mark ]granica\ % ward ]stra/\; ang. ward ¯ >redniow. ja 1205–†1235|, zabity w bitwie pod Haliczem
ang. wardien ¯ anglosas. weardian ]pilnowa:, opisanej pod 6734 ]rzecz. 1223 r.\& togda 'e
dogl'da:\, pokr. germ. warten, pol. warta; Martiniwa oubiwa. voevodu koreva. ]sic#\,
M. – kusznik z Marienburga bior'cy udzia= w w Ipat. koroleva.
obl"/eniu Kowna 1362. 0165-01-204, N. 424 Martin – 1. ptak z rodziny jask[=ek ¯ franc.,
marsza=ek ]ros. marwal=\ – pierwotnie s=uga 2. =ac. Mars ]b[g wojny\.
czyszcz'cy, obs=uguj'cy konie, p[{niej, w Mateusz ]s=aw. Matƒei, Matfei\ – hebr. mattithja,
Wiekach Írednich mistrz od koni w domach mattithyah ]dar Boga\, gr. Matthaios, Matthias,
w=adc[w, nast"pnie wysoki stopie< urz"dnika p[{no=ac. Matthaeus, starofranc. i >redniow. ang.
kr[lewskiego domu lub dworu, w obowi'zkach Matheu, ang. Matthew, franc. Mathieu, niem. i szw.
spraw wojennych i ceremonialnych; naczelnik Matthaus, ital. Matteo, hiszp. Mateo, ros. Matvej-
wojsk w Íredniowieczu; Matwiej, pol. Mateusz.
>redniow. =ac. marah, marha ]ko<\, pokr. anglosas. M. pose= 1389 id'cy z metrop. Kiprianem na Ru>.
mearh ]ko<\ % scalh ]s=uga\ ˘ >redniow. =ac. Maximian ]˚Mazur. ltpsc Maksimian\ ˘ Maksim,
marescalcus, mariscalcus ˘ starogerm. wy/yn ˚Maksimian ¯ =ac. maximum ]najwi"ksze\.
marahscalh, starofranc. mareschal, marescal, Mazowsze ]pol.\ – mi"dzywodzie ¯ meso` ¯ gr. me-
>redniow. ang. marescal ˘ ang. marshal, franc. le sos ]>rodek\; gr. Krym ˘ Ru> Kij. ˘ Wo=y< ˘ Pod-
marechal; lasie ]Mi"dzyrzec\ ˘ Maz.; tak i Pomezania;
>redniow. ang. mare, mere ]klacz\ ˘ ang. mare. W leto 6549 }1041|. Ide Jaros=aw na Mazowszany
Gedymin †1341 by= marsza=kiem dworu u Wite- w =odiach fl +awr. ]LaS.\., Ipat. ]PoN.\, W=ad.
nesa †1315, przez co – z=o>liwi Rusini XV wieku Ale nie byli po polscy Mazowszanie, lecz tatar-
– zwali go s=ug' i konichem, ˚Giedymin. scy, z okolic Krymu. Bez sensu by=aby wyprawa
Marsza=kami Zakonu byli ]lata i imiona\& =odziami z Kijowa czy Nowogrodu Wielkiego, na
1348, Siegfried von Dahenfeld, polskie Mazowsze.
1362–1370, Henning Schindekopf, 1451, lipca 2, Mazowsza carewicz, Side ]Sedie\
1379–1382, Kuno von Hattenstein, – syn Achmeta, przyci'gn'= do Moskwy konnic',
1388, Engelhard Rabe, >wie/o obrany. a z nim Eder-gej – kn. Ordy. W=adimir., Nikanor.
W Polsce urz'd marsza=ka, kancelerza i pod- W leto 6555 }1047|. Jaros=aw “ide” na Mazowsza-
skarbiego ustanowi= Kazimierz Wielki, kr[l polski n[w, pokona= ich, zabi= kn. Mois=awa i upokorzy=
1333–†1370, a ˚starosta – z czas[w czeskich. Kazimierza fl +awr. ]LaS.\., Ipat. ]PoN.\, W=ad.
W aktach i kronikach dostojnicy wymieniani byli w 0001-01.1-155 ]Latopis – Silwestra, +awr. ltps\

Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.


NAZWY i TERMINY
0001-02-143 ]Powie>: – Nestora, Ipat. ltps\ dlatego zrobi=em szereg odno>nik[w& ˚Mazur.
0001-30.1-45 ]W=adimirskij letopisiec\ ltpsc, by ostrzec u/ytkownika przed potencjalny-
0003-00.2-181 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\ mi r[/nicami i wnioskami st'd wyci'gni"tymi.
=ac. napis z piecz"ci Siemowita Maz.& S. Ducis Semo- Mederabe ]germ.-=ac.\ – litewski gr[d zniszczony
viti Masovie, 0165-01-169, =ac. terram Mazoviae; doszcz"tnie przez Krzy/ak[w pod wodz' Ber-
˚Pomezania ¯ mezo, Mezopotamia. Znacz. tolda Br¥havena, komtura Kr[lewca, w 1291.
s=owa dzi> nieznane ]`wsze, `szew – woda\. Duisburg, +ukasz Dawid, I. Dani=owicz 0165-01-127
Fa=szuj'cy A. Br¥ckner 1927& „+acina i niemczyz- Medewageln ]germ.-=ac.\ – pol. Miedniki, lit. Medin-
na >redniowieczna odrzuca=y drug' cz">: z=o/e- genai, na ?mudzi, 8 km SW od ?oran ]lit. ˛arenai\,
nia& Masovia, die Masau.” B='dzi, nie>wiadom 20 km NW od Worny ]lit. Varniai\;
poprawnej pisowni s=owa – zwie je dziwacznym M. zdobyte 1 lutego 1329.
z=o/eniem|& „Zamiast ¢Mazowie ]jak Kociewie\, Melchior ]pol.\ ¯ hebr. malki ]kr[l\.
mamy dziwaczne z=o/enie ze wsze-, bo nie przed, Melet ]˚Mazur. ltpsc Melet\ ˚Miletus.
lecz po mazo- wstawione, ale s' podobne i inne, Memel ]germ.\ – niemiecka nazwa Niemna wpa-
np. Kotowsze.” Podaje te/ „...przymiotnik zawsze daj'cego do Zat.Kuro<skiej ]Kurisches Haff\, i
mazowieski ]15. wiek\, od 16. wieku mylnie grodu u jej uj>cia do Ba=tyku, za=o/onego w 1253,
mazowiecki.” – fa=sz, bo ju/ w XIII w.& na miejscu zawnym przez Niemc[w Pilsaten,
wo=. ltps ]1288(89\& mazoveckyi, w kopii z 1428 znanego p[{niej pod nazw' K=ajpedy;
– Ipat. ltpsi 6759 ]pod 1251 r.\& Mazovew;skyi, Memel ˘ warownia Christmemel n(Niemnem.
obie ltpsi& v= Mazovw∑. 0001-02-810, Menandr ]s=aw.-ros. Menandr\ – czarodziej /yj'-
wo=. ltps& mozœvskogo, w Ipat. ltpsi 6749 ]pod cy w czasach rzymskiego imperatora Trajana
1241 r.\& Mazov;skogo. 0001-02-792 ]98–117 A.D.\.
Encyklopedia Powsz. PWN& „Pochodzenie naz Mendoug }mend˙g| ]wo=. mindog;, minodovg;>
-wy nie jest wyja>nione.” Pod has=em Mazowsza- Mendovg=, Mingovt=, Mindowh, Mindowk,
nie& „...a nazwa M. na oznaczenie ca=ej ludno>ci Mindak, Mendolph(o(us, Mindaw, Myndowe, Min-
Mazowsza pochodzi dopiero z czas[w piastow- dowe, pol. Mendog, ros. Mindovg=\, s=aw.-ros.-ukr.
skich ]1046\.” tom 7, str. 145. ˚azur. OAEIY, W ^ U ^ +, KGH, OU ^ O;
Mazur ¯ m]orze\ % azur, ˚azur; na moje wyczu- men ˘ min, doug ˘ dowg, ˚s=awia<ski j"zyk,
cie ]mog" by: w b="dzie\ – }archaizm| rolnik ]$\. gotyckie G podobne w pisowni do E, itp.,
Mazur. ltpsc ]ros. Mazurinskij letopisec\ r[/noraka pisownia w r[/nych j"zykach bo s=owo
– Mazurinski letopisec ]˚latopis\. obce w Europie Wschodniej, jak ˚Lingue<.
Latopis pisany w Moskwie od 1683 i zako<czony men ¯ man }men| ]cz=owiek, m"/czyzna, m'/\ %
mi"dzy 3 oktabra 1691 a 14 maja 1692. doug }dag|, skr. ¯ celt. douglas }daglas|&
Maz. ltpsc to Nowy Testament we wsp[=czesnym • doug` ]celtyckie znaczenie s=owa& ciemny,
wydaniu – elementy& zmy>lenia, fa=sze, b="dy, szary, siwy; ponury; ukryty\ – ciemnow=osy$,
wywo=ywanie wra/enia ]˚prorocy\, wzmacnianie podobna pisownia, lecz bez sensu&
prawdziwo>ci wiary ]˚m"czennicy\, B[g z nami • `dowg, doug ]ciasto\; anglosas. dag,
– z klerem, my bli/ej Boga ]cuda dokonywane >redniow. ang. dogh, dough;
przez biskup[w, ˚cudotw[rcy\. pisany r[/nie w r[/nych czasach i przez r[/no
Dzie=o klasy ˚Biblii. -j"zycznych, w tym&
Pisany przed pierwsz' reform' cyrylicy 1711. wo=. mindog I ^ E, O ^ OU ]O+\,
Wydawcy Maz. ltpsca w 1968, w druku odeszli od wo=. mindowg I ^ E ]˚s=awia<ski j.\, W ^ U ^ +,
pisowni orygina=u, stosuj'c jej zasady XX w.& Mindak I ^ E, GK }Mendag|, pol. Mendog,
• opu>cili wszyskie stare litery kt[re wysz=y z Mendolph ]L+\, Mendolpho, Mendolphus,
u/ycia po reformie 1711, a po drugiej reformie, Mindaw, Myndowe, Mindowe ]gotyckie E pisow-
1918 – nast"pnych kilka ]˚cyrylica\, zast"puj'c ni' wielce podobne do G\.
wszystkie stare wsp[=czesnymi znakami, ur. ok. 1200, zabity jesieni' 1263, przez Trojnata
• opu>cili tzw. «twardy znak» ]=\ i «mi"kki znak» z Dowmontem zawracaj'cych z wyprawy na
];\, zostawiaj'c je jedynie w miejscach, gdzie i Romana z Bria<ska ]z Mendougiem zabici zostali
dzi> s' stosowane, dwaj nieletni synowie& Rukla i Repskej }Repxes|,
• nazwy narod[w i mieszka<c[w r[/nych rejo- od /ony Wissimonta zabitego 1251, pod Twery-
n[w Staro/ytnej Rusi pisane w manuskrypcie mentem, kt[r' Mendoug wkr[tce poj'=, gwa=tem,
z du/ej litery – drukowane z ma=ej, wg wsp[=- bo braci Wissimonta tak/e pobi=. 0001-02-736, 818\;
czesnej pisowni, syn Ryngolda wg wszelkiego prawdopodobie<-
• s=awia<skie cyfry, pisane literami – zast'pio- stwa, kt[rego imi" Rusini zniekszta=cili na Mow-
no arabskimi, ko=da ]b="dnie& Mowko=dowicz\. Latopisiec Litwy
przez to, cytowana przeze mnie pisownia imion w cz">ci “od Palemona”, oparty na Ipat. 1428, z
i nazw, zaczerpni"ta z druku, nie odzwierciedla uzupe=nieniami z tradycji i przekaz[w ustnych,
pisowni orygina=u, a tym bardziej – s=awia<skiej, nie zna takiej osoby. Mowko=d zaczerpni"ty z
tj. pi>miennictwa >redniowiecznej Rusi i Rosji; rodos=owi[w pisanych przez Rusin[w w XV w.&

Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.


NAZWY i TERMINY
Nacza=o 0001-17.19 ˘ Preds=owie 0001-17.20. • Litewska – ze stolic' w Wilnie ]L. po='czona
siostra Mendouga – /on' ˚Dani=y wo=. †1264. z Koron' Uni' w Horodle 1413.10.02;
Trzy /ony& kunigasi litewscy nordyckiego pochodzenia\,
1. NN. od niej Wojsze=k i c[rka za Szwarnem • Mazowiecka – ze stolic' w P=ocku, o silnych
]˚Wojsze=k, w 1252 oddany Rusinom w zwi'zkach z Rusi' ]M. w='czone do Korony
gwarancj" pokoju, zabity 1269 przez Lwa\, 1529.12.27, jako zwyk=e wojew[dztwo\;
2. b. /ona Wissimonta †1251 Metryka Litewska podzielona by=a na 9 cz">ci,
]c[rka Flandry z Inflant\ ˘ Rukla i Repskej, obejmuj'ce lata&
nieletni nast"pcy do stolca, zabici z ojcem, I Knigi zapisej ]zapis[w\ 1440–1794
3. /ona Dowmonta Nalszcza<skiego †1299, II Knigi sudnych die= ]s'dowych\ 1510–1753
c. Flandry z Inflant ]za poj"cie jej gwa=tem III Knigi publicznych die= 1528–1608
zosta= zabity; porwana – chyba – 1263; siostra IV Knigi perepisej ]lustr. i rewizji\ 1542–1720
jej zmar=a w[wczas – 1263 lub 1262, tak/e V Knigi wypisej ]wypis[w\ 1539–1771
c[rka Flandry z Inflant\. VI Sigillata ]ksi"gi regestr[w\ 1645–1651
Mengu-kan ˚Mongo, OE, OU. VII Knigi niepremnnago sowta
Mensk ]s=aw. Mensk=\ – Mi<sk; Gleb Menskij. die=a nowiszago proizworstwa
Meotis ]˚Mazur. ltpsc Meotis\ – Morze ]zszyte przypadkowo\ 1720–1794
Azowskie, nazwa greckiego pochodzenia. VIII Inwentari – knigi registrow
mer ]franc.\ – morze; staroang. s≤ ˘ >redniow. ang. IX Nowyja knigi ]nowe\ 1549–1794
se, see ˘ ang. sea; holend. zee, germ. Meer, Moor, wg Stanis=awa Ptaszyckiego, 1887, pisz'cego po
See, =ac. mare, lit. mares ]dzi> nazwa hafu\, ros. rosyjsku, bo za czas[w carskich ]poz. lit. 0850\.
more. Jez. Illmer ]dzi> Illmen\, rzeka Merieya, Zbiory Metryki topnia=y do zaniku. Ostatnia cz">:
Pomerania ]Pomorze\, Wo=odimer. sp=on"=a w Warszawie, na Starym Mie>cie,
Litera «m» ¯ hebrajski znak «mim» ]woda\, podczas Powstania Warszawskiego 1 sierpnia
˚alfabet. Por. «se». – 2 pa{dziernika 1944; ocala=o zaledwie kilka
Merdulat ]˚Mazur. ltpsc Merdoulat s synom procent, i znana jest tre>: w wydrukach sprzed
Berdoulatom\ – z synem Berdulatem, rodu 1939, zachowanych w bibliotekach;
cara tureckiego z Kazania; wraz z innymi, mia= =ac. matrix ]pierwotnie& macica, w przen. =ono,
przyj>: s=u/y: kn. Iwanowi Wasilewiczowi, 6994 st'd to, co daje pocz'tek, formuje, lub rozwija,
]1486\. 0001-31.1-117 szczeg[lnie formy odlewnicze, matryce drukar-
Messene ]pol.\ – dzi> ruiny na Peloponezie, skie\ ˘ zdrobn. matricula ]katalog, opis\ ˘ matri-
w Grecji; ˚Opizon, opat messe<ski, 1245; culare ]rejestr\ ˘ matriculatus ]wci'gni"cie na
ten sam “opat messe<ski” }w 1253| nama>ci= list" cz=onk[w, wpisanie, zaci'g\ ˘
w Drohiczynie Dani=" wo=., i nazwa= go kr[lem pol. wyci'g z akt, z ksi"gi metrykalnej, dotycz'cy
halickim ]Halicz, nad Dniestrem\. 0165-01-72 urodzin, chrztu, lub >mierci danej osoby,
Mesopotamia ˚Mezopotamia. za> ci'g ˘ ci'/a, poci'g seksualny;
Methodos †885 A.D. ]s=aw. Mefodπi\ – krzewiciel mat ^ czyn ^ ci'g ^ dziej ˘ metryka ]ksi"gi dzie=,
o>wiaty w>r[d S=awian od 865 A.D., m=odszy dzia=ania, czyn[w, dziej[w\, ˚dzieje ]czyny\,
brat Konstantina, biskup Pannonii od 870; auto-mat(yczny – samo-czyn(ny ]auto ^ samo ^
gr. meta ]po, za\ % hodos ]droga, spos[b\ ˘ pod ˘ auto-graf ^ pod-pis i inne pod`, b="dnie
methodos ]dochodzenie, >ledzenie, badanie\ ˘ przyjmowane jako stopie< ni/szy& kancelerz – pod-
=ac. methodus, pol. metoda, Metody ˘ Metodysta kancelerz, komorzy – podkomorzy, ˚pod`\;
]cz=onek jednego z licznych ko>cio=[w protes- Niemcy metryk" zwali Handlung, t=umaczon'&
tanckich\, ang. Methodist, ˚cyrylica, akta czynno>ci ]przeciw Polakom i innym\&
>w. Metody Patarii ]pataryjski\, 1096 A.D.; Teutschen Ordens Handlung wider Polen, Sa-
Pataria – religijny ruch w Milanie ™ po=. XI w. mayten, Littauen und Witolden ]Zakonu Niemiec-
metropolita ]s=aw. mitropolit=\ – arcybiskup; kiego czynno>ci przeciw Polakom, ?mudzinom
biskup miasta sto=ecznego, zwierzchnik pro- i Litwinom, oraz Witoldowi\, 0165-01-328, N. 739
wincji ko>cielnej; prymas; odpowiednik ang. handling ]mie: do czynienia,
gr. meter ]matka\ % polis ]pa<stwo, miasto\ ˘ traktowa:, obchodzi: si", za=atwia:\ ¯ handle
metroropolis ]g=[wne miasto, zwykle stolica\. ]trzyma: r"k'\ % ing ]forma czasownikowa\ ¯
metryka ]pol.\ – archiwum akt pa<stwowych Korony, hand ]r"ka\; handle ˘ pol. handel.
Litwy, i Mazowsza; ksi"gi kancelarii i podkan- Mettensee ]germ.\ – dzi> jez. Necko,
celarii kr[la, zawieraj'ce dokumenty publiczne; Netes MN, T ˘ C, por. Atlan-tis(tyda.
kancelaria kr[lewska; trzy Metryki& Mezopotamia ]pol.\ – mi"dzyrzecze; staro/. kraj
• Koronna – Lach[w, z siedzib' w Krakowie pomi"dzy rzekami Tygrys i Eufrat, dzi> w grani-
]L. – potomni Polan z siedzib' w Gnie{nie, cach Iraku; ang. Mesopotamia, SZ;
z wp=ywem >l'skiej niemczyzny; Polanie za> gr. mesos ]w >rodku, >rodkowy, po>redni, po-
rodem znad Dniepru, ok. 900 A.D. – Ru>\, mi"dzy\ % potami ]rzeka\; ˚Pomezania.

Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.


NAZWY i TERMINY
m"czennik ]pol.\ – cz=owiek kt[ry poni[s= >mier: Asson i Sosipatr, uczniowie Paw=a aposto=a.
>mier: w obronie swoich przekona<, torturowany, Archipp, ucze< >w. Paw=a – ukamienowany.
cierpi'cy; kt[ry wybiera raczej cierpienia lub 5570 Photinia }¯ gr. photos| Samarjanna, m"czennica.
5573 Leontij – na czworo por'bany, i bity.
>mier:, ni/ oddanie swej wiary i zasad;
5585 Antipa, episkop Pergama Asyjskiego, ucze<
gr. martyr, martys ]>wiadek\, >redniow. ang. martir, Ioanna Bogos=owa }Theologosa| – wrzucony do
ang. martyr; roz/arzonego kot=a z miedzi.
Mazuri<ski letopisiec przytacza wielu m"czen- 5598 Deonisij Areopagit, ucze< >w. aposto=a Paw=a
nik[w chrze>cija<skich, oddaj'cych /ycie “za – w grodzie Parsii posieczony z innymi >wi"tymi.
Chrystusa”. Przyczyna nie wyjawiona. Ja s'dz", ?on' D.A. – Natulia }Nathalia|.
/e chrze>cijanie byli elementem wywrotowym 5600 Ewstaphij, wojewoda rzymski;
}gr. Eustachios ˘ =ac. Eustachius|.
– rozszepiali jednolit' w=adz" na “pana i ple-
5601 >w. aposto= Kondrat, biskup Magnisii , m"czony
bana” – to dlatego; cesarza i Boga& oddajcie co przez Athe<czyk[w – sko<czy= mieczem;
cesarskiego – cesarzowi, a co boskiego – Bogu, }Magnesia – okr"g w Thessalii, NE Grecja|.
pouczali. Gdy w staro/ytno>ci cesarz by= m"- Ewdoksij, z nim zam"czono 1104 }innych|.
/em stanu, wodzem, i bogiem jednocze>nie – 5606 Prokl}amare| i Ilarij }Hilarius|, z kraju Kalipty
reakcj" =atwo przwidzie:. Pogl'd taki musia= }kalifatu| byli; w pobli/u Agkiry }Ankory, dzi> Iznik|&
spowodowa: represje. Prokl strza=ami rozstrzelany by=, Ilarij –
mieczem }na cz">ci| posiekany zosta=;
Ros=a nowa w=adza – moralizator[w.
Katipt – kalif, arab. chalifa, ang. caliph.
Maz. ltps nie jest wolny od zmy>le< i b="d[w – lata 5608 Iakinth }Hyakinthos|, b"d'c bibikularem, tj.
r[/ne od rzeczywistych w dziesi'tkach, czasem s=ug'-komornym Trajana cara – ten/e g=odem
w setkach, jawnie ]celowo\ zmy>lone imiona, pro- zamorzony }bibekular ¯ =ac. bibere ^ pi:|.
rocy i cuda – dla podparcia, wzmocnienia wiary. 5609 Ignatius Bogonosec }gr. Theophoros|, archiep.
S' opracowania z dok=adnymi latami w=adania Antiochii; ten drugim po Ebbodzie w Ontiochii
cesarzy, ˚Bizantium, Rzym. Zakrawa, /e autor patriarch' zosta= mianowany }Abbot, w Antiochii|
– po/arty przez lwy, w Rzymie.
zbioru mia= przed sob' list" imperator[w i z lata-
5618 Akilina, z grodu Wiwla }Bibla| Palesty<skiego –
mi ich w=adania ]i innych osobisto>ci – m"/[w kolcami /elaznymi uszy jej przek=uli, potem
stanu\, list" imion, i spis mo/liwych tortur. Bra= z mieczem wyko<czyli; BW, Achillena.
ka/dej listy szczypt" i tak ='czy= dane w jedno>:. 5620 Eleupherej, z grodu Rzym, przez 20 lat by=
Bogactwo okoliczno>ci i rozwi'za< wskazuje na biskupem – po wielu m"kach zabity przez
jego bujn' wyobra{ni". Jedynie brzmienie imion dw[ch /o=nierzy caesara Andriana }Adriana|.
zas=uguje na uwag" jako rzecz w miar" bliska 5622 m"czennice& Wera, Nadie/da i Liubow – m"czo-
ne przez Andriana, kesara rzymskiego, z pod-
rzeczywisto>ci. Schemat dzia=ania staje si"
uszczenia Antiocha, anthipata rzymskiego.
widoczny po d=u/szym czytaniu – staranne opra- Matki ich nie m"czyli, trzy dni siedz'c u grobu
cowanie ka/dego m"cze<stwa ]imiona w=adc[w c[rek swoich, modl'c si" – zmar=a.
opu>ci=em, podawane przy ka/dym wypad- 5641 Theodor, z Pergii, naczelnik Pamphilii –
ku tortur, bo nagminnie powtarzane. wrzucony w otch=a< z ogniem i na krzy/u
Gdy dobrze jada= – to g=odem zamorzony, gdy powieszony, po trzech dniach sko<czy= si".
tylko co si" pobrali – na krzy/u wisieli do >mierci, 5641 Glikeria, >w. m"czennica – zwierzom na
po/arcie dana, tak sko<czy=a /ywot.
patrz'c na siebie, r[w wype=niony /mijami i dzi-
5641 Ermej, >w. m"czennik.
kimi zwierz"tami – to rodzaje tortur z oznakami 5642 Iustin Philosow }Philosoph|, z Syrii.
zmy>lenia. Zbi[r informacji o m"czennikach 5643 Polikarp, episkop smirski ]Smeru$\ – spalony.
dotyczy g=[wnie obszaru Azji Mniejszej, a/ po 5660 Eudokija.
Syri" i Palestyn" – tam kolebka wiary. Wymieniane 5698 Charlampij, w carstwo Sewira }Severusa|,
cz"sto strony i miasta& od igumena Likiana, w grodzie Magnesia –
strony& Assyria i Syria, Antiochia, Nikomedia, mieczem wyko<czony.
Bithynia, Likaia, Armenia, Pont, Pamphylia, 5700 Christina, c[rka Urbana Stratilata – na drzewie
Kappadokia, Magnesia ]w Grecji\, powieszona i ustrzelona.
5701 Stephan Sabaita, ojciec nasz.
grody& Athenai, Korinthos ]ang. Corinth\, Rzym, w
5705 Irenej, episkop Lugdynii ]¯ Lugo$\,
Azji Mniejszej& Agkira ]Ankora\, Efez, Milet, Rodos za cara Severiusa.
]Rhodos\, Tarsus, Edessa ]dzi> Urfa\; 5715 Stephanida, >w. m"czennica.
rok imi" m"czennika i pozosta=e dane& 5718 Tatiana, z ojcem swoim, ze starego Rzymu;
5327 siedmiu braci z imion& Awim, Antonin, Gurij, ojciec trzecim ipatem ]wojewod'\, po wielu
Eliozar, Ewseon, Alim, Markel, z matk' ich Salo- m"kach – mieczem sko<czyli.
me', i nauczycielem Eleozarem; na 173 lata 5755 Kiprian i Iustina. Kiprian poga<skim prorokiem
przed narodzinami Chrystusa. uprzednio by=, z=owion w wiar" Chrystusa przez
5541 Iakow }Jakob|, brat >w. Ioanna Bogos=owa – >w. Iustyn", mianowany episkopem w Athenach
>ci"ty w Jerozolimie, drugi m"czennik po – ze >w. Iustyn' mieczem sko<czyli.
>w. Stefanie }Bogos=ow ¯ gr. Theologos|. 5755 Poliekt, za cara Dekasa i Valeriana, czynem
5557 Nazarij, Gerwasij, Protasij, Kelisij }Celestyn|. wojn, grodu Melet }Milet| – mieczem sko<czy=.
5567 Pawe= aposto= – >ci"ty mieczem. 5755 +awrentij }Laurentius|, archidiakon, w Rzymie –
5568 >w. aposto= Philimon. uderzeniami, razami “skawrodu” sko<czy=;
5569 >w. aposto= Aristarch, Pudia, Trophim. scourge ]bicz przeznaczony do tortur, uderzania
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
nim w nagie plecy\ ˘ skawrod ]rod ^ r[zga, pr"t\. 5788 Photij i Anikita, z grodu Rodostol w Nikomedii
5755 Isidor, z grodu Aleksandria, wojak z zaj"cia, }z grodu Rodos na wyspie Rodos, Rhodos| –
po wielu m"kach – mieczem sko<czy=. ogniem paleni, w otch=a< ogienn' wrzuceni.
5755 Miron – mieczem g=ow" odsiekli. 5788 Diomid, z Tarsus w Kilikii.
5755 Terentius i Pompilius, zaj"ciem wojaki z Athrikii 5788 Effimia “ot priska” ]z Presy, na Sycylii ¯ Presa\.
]¯ Athrekia$\ – mieczem sko<czyli. 5788 Eusiignij, rodem z Antiochii, z zawodu wojak.
5755 Merkurius, wojak [w ze Wschodu, syn pewnego 5788 Kalistat i dru/yna jego }Celestat ¯ =ac. caelestis
}czyste miejsce|, rodem Skithianin. ¯ caelum ^ niebo|.
5755 Paramon – kopi' i strza=ami przebity. 5788 Babil }Babel|, archiepskop Wielkiej Antiochii –
5755 Severian, wojak z grodu Sebastia. w g=ow" r'bni"ty, ci"ty }ostrzem czego>|.
5755 Epimach. 5790 Charitina }najdro/sza ¯ =ac. caritas|.
5755 Galachtion }Galaktion| i Epistemius. 5790 Neophit i Eugenij z Trapezuntu }u brzegu Pon-
5755 Karp i Papilius }gr. karpos ^ owoc|. tu, M. Czarnego, w Azji Mniejszej ¯ gr. trapezion|.
5756 Konan, gradar, od igumena Pompiliusza. 5790 Zinowia i Zinowij }Zenobia i Zenobios|.
5766 Triphon z Akilenu, po r[/nych m"kach – 5790 Theopent i Theona – >mierciono>nym piciem.
mieczem sko<czony. 5790 Paraksowija, zwana Pi'tkiem, m"czona w
5756 Thirs i Lewkij }gr. Thersites i Leukos|, }N|Ikonii, c[rka bojara.
z Nikomedii, tak/e z Bithynii. 5790 Lukijan, kap=an Wielkiej Antiochii – w ciemnicy.
5756 m"ka >w. m"czennik[w w dziesi'tkach, 5790 Iulian z Tarsus, lat 18 – w morze wrzucony.
na Krecie. 5790 Theodot, w Agkirze }Ankorze| – mieczem.
5756 Agatha, od Eunitiana igumena – w ciemnicy. 5790 Artemon.
5756 Anastasia, z Rzymu. 5790 Barlaam }syn Laama|, z Antiochii “sirskiej”.
5756 Kondrat z Corinthu, po wielu m"kach – mieczem. 5790 Kalinnik, rodem z Kilikii, pochwycony “Ellenami”
5756 Christophor }Christopher| – mieczem. d=ugo m"czony, w ko<cu w ogie< wrzucony.
5759 Pherapont – m"czony, ci'gany po ziemi, bity 5790 Agapij, a z nim dw[ch Aleksandr[w, dw[ch
mocno, ziemia krwi' nasi'k=a; przywiedziony Dionisios[w, Temolai, Romil – z r[/nych miast.
potem do Tracji ]Thrakia\ w pobli/e rz. Erm, Agapij “ot Gazka grodu, Timolai – od Eukseno-
i tu zam"czony. pontu, a dw[ch Dionis[w – od Tripolisu Fenic-
5760 Nikiphoros. kiego, dw[ch Aleksandr[w – z Egiptu, Romil –
5761 Ippolit }Hippolytos|, ojciec Rzymu – po wielu m"- diakon diospolskiej cerkwi”. Po wielu m"kach
kach, wrzucony w morze, i taki by= jego koniec. – wszyscy mieczem, za Chrystusa.
5770 Eugenia, c[rka Philippa, eparcha Rzymu, 5790 Timothei i Maura. Timothei, z zaj"cia – ojciec
w skryciu przed ojcem i przebrana za m"/czyz- cerkwi, o/eniony z Mari', w 20-ty dzie< uj"ci
n", odesz=a do monasteru, z dwoma eunuchami, i m"czeni; w ko<cu rozpi"to ich i powieszono,
otrzyma=a chrzest i przysposobienie mnicha; przez 9 dni wisieli, patrz'c na siebie, i tak
potem do Rzymu przywiedziona, z matk' i dwu sko<czyli.
bra:mi swymi eunuchami& Protasiem i Iawkinem 5790 Bonifacy – mieczem, z odci"ciem g=owy.
– mieczem wszyscy sko<czyli. 5790 Neron, a z nim 33-ch, “w Militinie” }Miletus|.
5770 Marina, z Antiochii w Pisidii, c. Edesija, kap=a- 5790 Anisiphoros i Porpherios.
na idolskiego, 15 lat chrze>cijank' – mieczem. 5790 Prokopij, “od Kliskiego grodu”, syn Christophera
5775 Methody, episkop Patarii, za cara Aureliana. i matki s=u/'cej idolom }poga<skim bo/yszczom|
5775 Apripina, w czasach Iuarleriana }Aureliana|. – po wielu cierpieniach, w g=ow" ci"ty.
5775 Mamant }Momont|. 5790 Guria Samon.
5776 Philumen, rodem z Likai, z zaj"cia& handlarz 5790 Barbara, c[rka Dioskora Ellenina }Greka| –
/ytem – przek=uli jemu g=ow", r"ce i nogi; po w g=ow" usieczona.
dziesi"ciu popryszczach p"dzenia wyzion'= 5790 Grigorij Wielki, Armenin, krewny Kirika – cara
ducha }popryszcze – d=ugo>: drogi ok. 1 km|. Persji, rodem z Parthii, syn Anatolia, uj"ty przez
5776 Pawe= i Uliana }Juliana|. Tiridata, cara arme<skiego, wrzucony w r[w
5776 Chariton – m"czony, zwolniony, zmar=. wype=niony /mijami i }dzikim| zwierzem, przeby=
5778 Lukillian, z Tarsu }Tarsus n(M. Ír[dziemnym|. w nim 15 lat /ywi'c si" jedynie wod'.
5778 Sawa Stratilat, rodem Goth – po wielu m"kach, 5792 cudotw[rca i filantrop Ioann z Athanazj'
w rzek" wrzucony, i tak sko<czy=. i trzema c[rkami jej& Theodoti', Theoktist',
5778 Lupp, “w carstwo Aureliana”. i Eudokj'.
5782 Trophim, Sabbatij i Doriment. 5792 Pamphil i Porphilia, w Caesarei – prze>ladowani.
5784 Ko{ma i Damian }Ku{ma i Demijan|, w Rzymie. 5792 Sabin ojciec, rodem z Egiptu, zbieg= stamt'd z
5784 Phalelei, syn Berikija i Iromilii, w Edesie Egejskim powodu prze>ladowania, ukrywa= si" w ma=ym
}70 km W od Salon.| – mieczem g=ow" odr'bali. chlewie, uj"ty przez s=ugi idol[w }pogan|, m"czo-
5784 Chrisanth i Daria; Chrisanth, syn Palemona ny – w ko<cu wrzucony do rz. Skomandra i tak
“siekletnika” }podkomorzego ¯ kleta ^ komora| sko<czy= si" ]taki by= jego koniec\.
z Aleksandrii, Daria za> Atenianka }¯ Athenai, 5792 Irinarch }Eirine % arch|, z grodu Sebastia, m=o-
w Grecji| – oboje zasypani ziemi'. dzian, s=u/'cy >w. m"czennikom – mieczem.
5785 Ko{ma i Damian; ˚5784. 5792 Sebastian i dru/yna jego, z Mediolanu –
5786 m"cze<stwo >wi"tych m"czennik[w “dwie tmy” na cz">ci poci"ci ]po:wiartowani\.
}tma ^ :ma ^ 10.000; w[dz tylu woj[w|, 5795 Agathia i Eirene.
spalonych w cerkwi, w Nikomedii. 5795 Aleksandra, Klaudia, Euphrasinia, Matrona,
5786 Tit, Amphian, Edesij }¯ Edesa, W od Salonik|. Iuliana, Ieufemia, i Theodosia, te w Misonie
5788 car Konstantin. }Mezonie| – stracone.
5788 Pelagia – w kocio= miedziany rozpalony 5795 }A|Nastasia, w Armakolitrze, to jest uzoreszitiel-
wrzucona. nicy ]znakowalni\ }kantorze w kt[rym dokonuje
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
si" cechowania naczy< i przyrz'd[w pomiaro- ]cywilny\ ¯ civis ]obywatel, grodzianin\, franc. de
wych| ¯ =ac. armaco ¯ armatura % litron ]jedn. ville, urbain, niem. stadt-.
miary ¯ =ac. litra ¯ gr. litra ]litr\; Micha= ]hebr. miha-el\ – Bogu podobny; gr. Micha-
=ac. litron ˘ franc. litre, ang. liter.
el, ros. Mixail=-Michai=, zdrobn. Miwa-Misza.
5796 Trophim i Theophilos, z innymi.
5796 Eulampes i Eulampia, siostra jego. 1. M. II, †829, imperator bizant. 820–†829,
5796 Demetrios – przebity w /ebra. 2. M. III, ¿839–842–†867 A.D. ¯ Theodora i
5796 Anthinogen i dziesi"ciu uczni[w jego }Antheno- Theophilus; z dynastii Amor[w, og=oszony im-
gen ¯ gr. anthein ]kwitn':\ ¯ anthos ]kwiat\ % peratorem 842, w wieku 4-ch lat, samodzielnie
gen ¯ `genes ]rodzony\; Aristoteles genos|. sprawuj'cy w=adz" w Konstantynopolu od 855,
5796 Sozont, rodem z Likii }Azja Mn.|, pasterz owcom. zamordowany 867 przez Basila ]protoplast"
5796 Platon, ze stron Galicji }w Azji Mn.|, grodu Achkiry
dynastii Macedon[w 867–1056\; zwi'zany z
}Ankary| – zam"czony przez igumena Agripina.
5796 Eustrates, Auksentes, Eugenes, Mardares, Orest. rokiem 6360 ]pocz'tek dziej[w Rusi\, na podst.
Eustrates, ksi'/" Opizu }Messene, na Pelopo- 0448-00-258, Kings Rulers and Statemen, NY., 1976,
nezie, w Grecji, ˚Opizon|, z Aukrakijskiego American Int’l Encyclop.
miejsca, po wielu m"kach – w ogie< wrzucony. Nie>cis=o>:, r[/nica roku& wg mnie – 855, lecz
Auksentes, /yd – w g=ow" mieczem uderzony. 856 wg Ku{mina i Kings Rulers and Statemen,
Eugenes, koniuszym by= }marsza=kiem|, ten m=o- bo dodawali prosto, jak dzi>, algebraicznie& 842
dym }by=| i drugiem ]koleg'\ Eustratego – wyci"to % 14 ^ 856, gdy w[wczas pierwszy rok 14-tu
}im| j"zyk i golenie skruszeno ]po=amano nogi\. wchodzi= do 842, nale/y wi"c doda: 13 lat& 842
Mardares, prostym by= – w pi"ty no/ne ]u n[g\
% 13 ^ 855. W[wczas i wydarzenia w nast"pnych
przewiercony, powieszony, i palony ogniem.
Orest, wojak – na odrze ]¯ odr, =o/u\ /elaznym kilku latach maj' wi"kszy sens, a zw=aszcza&
}rusztach|, roz/arzonym ogniem spalony. od Micha=a do Olega lat 29; 855 % 29 ^ 883,
Itd., poprzez nast"pne strony letopisca, a/ do ok. a st'd – latami w=ada< – wychodzimy na 1054
5853 Domentij }Dementes| – ukamieniowany ]>mier: Jaros=awa\ – rok pewny, ˚styl, Rosja,
przez Iuliana Prestupnika }Apostat"|. Photius, latopis;
5853 Eupsichij }Eupsychos ¯ eu ]dobra\ % M. III †867 zwany jest w ˚Mazur. ltpscu& Trawny
psyche ]dusza\|, z Kappadokii – mieczem.
]Podst"pny, Przebieg=y ˘ wytrawny\ w roku 6340
5853 Wasilij }Basileios|, prezbiter cerkwi w Agkirze –
powieszony na drzewie, ci'gany za /ebra, ]styl$, z du/ym b="dem w latach\ 0001-31.1-35, w
“na remennoe kroenie wdan” ]ci"ty na pasy\, j. ang. – the Drunken ]Pijany\, {le, ˚schizma,
i kolcami /elaznymi, rozpalonymi d{gany. Micha=a £ Trawnego †867 pomylono z Konstan-
5892 Anthim }Anthem ^ hymn ¯ gr. antiphona|, tynem, synem Leona i Eiriny ˘ Micha= synem
episkop Nikomedii. Iriny w Skazaniu o s=owia<skoi gramotie ˘
5896 Iakow Persjanin }Iakob, =ac. Jacobus, BW|. Nowogrodzka ltps& ª...w ten czas by= w Greckiej
Wystarczaj'co du/o kim m"czennik jest – ko<cz"
ziemi car, imieniem Michai=, i matka jego Irina.º
t=umaczenie.
Gdyby B[g istnia=, a Jezus Chrystus patrzy= z nieba – nie ˚sob[r ]gdzie przyczyna pomy=ki\,
by=oby m"czennik[w na Ziemi, tj. obaj nie pozwoliliby 3. Michai= Malein, ojciec nasz 6431 ]931, stryj
na torturowanie >wi"tych ludzi. Nikifora Foki ¯ Nicephorus Phocas, imperator
Opisami okropnych m'k, tj. siln' wiar', kler chcia= bizantyjski 963–†969,
wykaza: potencjalnym wiernym prawdziwo>: wiary w 4. Michael †1041, imper. bizant. 1034–†1041,
Jezusa Chrystusa, nie bacz'c, /e godz' one, poddaj' w zi": Constantine’a VIII ¿960–1025–†1028,
w'tpliwo>:, podwa/aj', ide" Boga i samego Chrystusa.
5. Michael V, imper. bizant. 1041–1042 ]bra-
M"czennicy – ofiary tortur – przedk=adali niebo ponad
ziemskie, doczesne /ycie, tj. to – czego kler chce, a tanek Micha=a IV\ po kt[rym Konstantin 1042,
czego nie ma, dlatego silna wiara wymagana – psy- 6. Michael VI, imper. bizant. 1056–1057,
chologiczna kompensata sprawy wyj'tkowo w'tpliwej, zwany Paphlago<skim w ˚Mazur. ltpscu&
urojonej. za cara Michai=a Paflago<skiego “siad= na
W sprawie niewinno>ci m"czennik[w; ruch chrze>ci- wielkie knia/enie” Izas=aw Jaros=awicz 1054,
ja<ski wch=ania w swe szeregi ci"/kich przest"pc[w, Mazur. ltpsc z 1683-1691, 0001-31.1-53
papie/e wstawiaj' si" za skazanymi na >mier:, i – wg 7. Michael VII Ducas ¯ Konstantyn X;
mej opinii – chyba, modli si" do ukrzy/owanego z=o-
imperator bizantyjski 1071–1078,
czy<cy – Barabasza ]syna Boga\, ˚Jezus Chrystus.
8. Michai= Swiatopo=k Izas=awicz †6612 ]1112
miasto ]s=aw. gorod=\ – skupisko ludno>ci osiad-
«ot ro/estwa Christowa»\ apriela w 16 dzie<,
=ej wok[= grodu o nierolniczym zaj"ciu, jak rze-
w rzecz. 1113.04.16,
mie>lnicy, wyrobnicy, w pasie o intensywnej zabu-
9. Michai= †1175 ¯ Jurij Do=gorukij †1157.05.15
dowie; w czasach feudalnych& podgrodzie; nie bro-
¯ W=adimir Monomach †1125.05.15,
nione, nie obsadzone wojskiem w czasie najazdu;
10. Michai=, brat Aleksandra Newskiego †1263 ¯
dos=. wielomiejsce ¯ mia ]miejsce\ % sto ]wielo`\
Jaros=aw ¯ Wsewo=od Bol. Gn. †1212.04.15 ¯
˚t=umaczenie od ty=u;
Jurij Do=gorukij †1157.05.15;
na miasto ]miejsce\ ^ zamiast ˘ namiastka;
wlk. kn. moskiewski po >mierci ojca ]Jaros=awa\
ang. city, franc. ville, cite, niem. stadt, gr. polis;
w Ordzie, 1245; zabity w bitwie z Litw' na Po-
miejski& staroros. gorodovoj, gorodskoj, ang.
rotwie 6757 ]styl$\,
civic ]Civic Center – centrum miasta\ ¯ =ac. civicus
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
11. Michai= z Czernihowa ]¿`1180(90–†1245\ ¯ na Niemc[w w Rydze. Oni za> na wie>: zbiegli
Wsewo=od Czermny ¯ Swiatos=aw Czermny do grod[w, øtole ' idowa na Lotygolou.
†1190 ¯ Wsewo=od 1139–†1146 ¯ Oleg 1097 i doxodivwe goroda medve'a Golovy, }w
–†1115 ¯ Swiatos=aw †1076 ¯ Jaros=aw M.; czudzkiej ziemi, dzi> Otepää, ros. Otepq, Otep|,
by= szwagrem kn. Georgija Wsewo=odowicza; tu tak/e nic nie wsk[rali.
wielki knia{ Czernihowa 1224–1234. Kilka razy 38 km SWS od Tartu-Jurjew, w Estonii,
przewodzi= Nowogrodzianom. Bi= si" o stolec w 50 km NE od Valka(Valga,
Kijowie. Zbieg= na W"gry w czasie najazdu Bate- 45 km NW od Vo∆ru }wyru|,
go 1240. Po powrocie na Ru> zosta= wezwany do 40 km NEE od To∆rva }tyrwa|,
Ordy i tam zabito go, 6753 ]1245\, sentabra 20, 58° 04* N, 26° 30* E.
z jego bojarzynem “Feodorem” ¯ Theodor, Por. arkuda, bere.
12. Michai= Wsewo=odowicz Pro<ski zabity 1218 `mierz ]pol.\ – skr[t mierzei ]wi>lanych\;
ijula 20, przez “dwojurodnego” }stryjecznego| Kazimierz, ˚Sandomierz; san ¯ rz. San;
brata – Gleba, lecz nadal /yje w 1237, w Po- mierz ¯ 1. mier ]miernie\, 2. r ¯ rejati ]p=yn':\.
wie>ci o “razorenji” ]zburzeniu, zruinowaniu\ miesi'c ]s=aw.\ – 1. Ksi"/yc, 2. jeden z 12 okre-
Razani Batyem ˚Reza<, s[w roku, 28–31 dni. ros. mesqc. Pe=ny cykl
to/ samo Gleb z Ko=omny †1218 i †1237, Ksi"/yca ma 29 dni, 12 godzin, 44 min. i 5 sek;
13. Micha= Moisejewicz zabity przez Tatar[w, anglosas. monath, >redniow. ang. moneth, ang.
w Tor/ku, 1237.03.05, w dzie< >w. Kanona, w month ]munth\, baz' Ksi"/yc ]mona ˘ moon\.
>rod" czwartego tygodnia postu ]>roda, 5 marca Mieszko ]s=aw.-pol.\ ¯ Miestko ]m>ciwy, ˚ko\
wypada=a w 1236 kalendarza julia<skiego\. ¯ 1. mest; ]zemsta\; imi" M>ciw[j,
14. Michai= “M=odszy” kn. Tweru ¯ Jaros=aw ¯ 2. mesto ]miejsce, lok-acja(owany\ ˘ miasto.
¯ Jaros=aw ¯ Wsewo=od Bol. Gn. †1212.04.15 Mieszko ˘ mieszka:, tj. prowadzi: osiad=y tryb
¯ Jurij Do=gorukij †1157.05.15; /ycia, przebywa: w jednym miejscu;
/y= 6804 ]styl$\ miejski ˘ miasto; T ˘ Z ˘ st ˘ sz, AE.
15. Michai= ¯ Rostis=aw Czermny ¯ Mstis=aw B="dnie – w moim mniemaniu – skr[t od Mie-
¯ Dawid smole<ski ¯ Rostis=aw ¯ Mstis=aw czys=awa& Cz mo/e przej>: na Sz ]CzSz\, ale
Michai= Paflago<ski 1054... z dynastii Macedo- bli/szym by=oby Mieczko, Mieczek ]kusz'ce&
n[w 867–1059& Mieszek\; przyrostek `ko musi i>: w parze z
1041–1042 Michael V, bratanek Micha=a IV, rdzeniem.
1056–1057 Michael VI }zapewne Paflag.|. Historyczny ksi'/" rodu Piast[w, 960–†992, z
Michai= ˚Pal≤ologus, ¿1234–†1282, regent Gniezna w=adaj'cy ziemiami pomi"dzy Wart',
1259–1261, kr[l Nikaii 1260, zdoby= Konstan- Odr', po Wis=" i Pilic". Zmar= w obozie pod Bra-
tynopol 1261, za=o/yciel ostatniej bizantyjskiej niborem ]dzi> Brandenburg\ – stolicy Po=abian,
dynastii 1261–1453, potomnymi byli m.in. An- podczas wyprawy na S=awian nad=abskich.
dronicus ™ i £, walcz'cy z Turkami. 0065-00-97, 118
Midas – wspania=y ¯ Medas, EI ¯ med % as; Ojcem Mieszka †992 – Siemomys=, dziadem
imi" kilku kr[l[w staro/. Frygii, w centr. Anatolii – Lestko, pradziadem – Siemowit; pola<skie
]dzi> Turcja\, ˚Frygia. imiona powtarzane jeszcze w XIII wieku& Lestko
miech ]og[lnos=aw.\ – w[r, torba; mieszek na pie- †1227 – lest;ko ˘ Leszek Bia=y,
ni'dze, miech kowalski. lit. maißas ]w[r\, pruski Mie/ko 1252 – Me';ko ˘ Wo=odis=aw,
moasis ]miech kowalski\, staroros. m≠x= ˘ ros. s. Kazimierza Laskonogiego Mieszki,
mex; nazwisko Miechowita. ˚Kalita. Somowit †1262 – somovit= ˘ Siemowit Maz.
miecz ]pol.-ros. meh\ – r"czna bro<, sk=adaj'ca Mi"dzyb[/ – w guberni podolskiej, w pow. laty-
si" z ostrza i r"koje>ci, mo/e by: obusieczn' czowskim, przy zetkni"ciu si" rzek Bohu z Bo/-
broni'; ¯ s=aw. metat; ]miota:, ciska:, wywi- kiem; ros. Med'ibo'; 49° 26* N, 27° 25* E,
ja: czym\. w ob=asti Kamieniec Podolski, 30 km E od Pro-
Lœxom 'e kr≠pko borou]im. i soulica- skurowa, 42 km SWW od Chmielnika.
mi meh[]e. \bna'i meh;, m≠h; 6739, ang. wo=. Boh }bug| OØ, U, ros. {'nyj Bug>
sword, anglosas. sweord, swurd, sword, pokr. germ. mi"dzy % b[/ ¯ dwie rzeki& Bog, Bo/ek, G ˘ ?.
schwert i pol. szarszun, ˚g=ownia. Miko=aj ]pol.\ ˚Nikolas.
Miedniki, Woronie ]pol.\, Medenau ]germ.\ – mila ]ros. milq\ – miara d=ugo>ci lub odleg=o>ci.
dzi> Varniai ]lit.\, na ?mudzi. Warlow – o mil" od Romeyen ]13 km\, jak opis
miedwied’ ]pol.-ros. medved;\ – nied{wied{; dr[g wy>wieca ]dokonany w Íredniowieczu\,
¯ ros. mëd ved; – miodem wiedziony, lub wie Christmemel – od Ragnety 6 mil w g[r" Niemna,
}gdzie| mi[d, ros. vedenie ]wie>:, prowadzi:, Setin i Swylon – o mil" od siebie, wg opisu dr[g,
kierowa:; wiedza\; polska nazwa zepsuta Perlam – 3 mile N od Grodna ]25 km\.
przej>ciem M ˘ N wzd=u/ liter alfabetu, ]nie`\ i Na Litwie Krzy/acy u/ywali jednostki miary o
znaczenie zatarte przez to ]co «nie»$\. d=ugo>ci nieco ponad 9 km, zwanej u Niemc[w
1288 r. Wybra=a si" Litwa wszystka i ?m[d{ wsia, d=ug' mil', w odr[/nieniu od kr[tkiej mili.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
Zaokr'glone do ca=o>ci, daj' dzi> b='d docho- Min=kgailo, Minigailo\
dz'cy do kilku kilometr[w. wnuk Jawnuty ]w 1413 pisany po Jawnucie\,
W szczeg[=ach& prawnuk Giedymina, znaczna osobisto>: w
kr[tka mila wynosi=a 3,897 angielskiej mili, feudalnym systemie Litwy ]b="dnie& syn wlk.
d=uga mila – 5,753 angielskiej mili, st'd& kniazia Olgerda, wnuk Giedymina; przyrostek
5,753 x 1760 jard[w x .9144 m(jard ^ 9,26 km. `gai=o zmyli= wielu& Jagai=o, Skirgai=o... Swidry-
Warlow le/a=o o mil" od Romeyn czyli Romin – tak gai=o – to i Minigai=o\.
podana odleg=o>: Warlowa, bo przez Krzy/a- s=aw. min ¯ men ¯ mann ]cz=owiek\ s=aw. I ¯ E.
k[w, w Íredniowieczu pomiar dokonany. ]starosta$\ Ostriny 1387;
Christmemel d{wigniono 1313 naprzeciw Jurbor 1. >wiadek nadania d[br ko>cio=owi >w. Stani-
-ka le/'cego po przeciwnej, p[=nocnej stronie s=awa w Wilnie, przez W=adys=awa }Jagie=="|
Niemna, jak wynika z odleg=o>ci od Ragnety ]53 kr[la Polski. Dan w Wilnie Dominica proxima an
km; z wyliczenia& 55–56 km ^ 6 x 9,26\. -te carnis privium 1387 ]17 lutego\, w obecno>ci
Setin to lit. ‰eta, pol. Szaty wielce odleg=e od ksi'/'t& Skirgie==y trockiego, W=odzimierza ki-
Swylon ]lit. Svyriai, pol. Swiry\, bo a/ o 133 km w jowskiego, Korybuta nowogrodzkiego, Witolda
linii prostej; obie napadni"te przez Krzy/ak[w w grodzie<skiego, Konrada Ole>nickiego, i Jana
1363, maj' by: w odleg=o>ci mili od siebie; co> i Ziemowita mazowieckiego, wielu pan[w, jako
z=ego jest z ca=ym zapisem, b"d'cym zbiorem to Micha=a czyli Minigai=a, Gedygolda starosty
r[/nych miejsc, w r[/nych kierunkach i bardzo oszmia<skiego i wielu innych. 0165-01-265
odleg=ych od siebie; nie ma /adnej miejscowo- Skirgie==o i Korybut byli bra:mi – synami Olgerda, W=o-
>ci w odleg=o>ci mili od Setin, przypominaj'cej dzimierz – ich przyrodnim bratem, tak/e synem Olgerda,
Swylon brzmieniem lub pisowni'. Witold – stryjecznym bratem ]synem Kinstuta\; Minigai=o
bliski by= w stopniu pokrewie<stwa im wszystkim, ale
Natomiast Perlam ]25 km\ przez I. Dani=owicza
oddzielony od nich Polakami i to wskazuje na pewien
†1843, wi"c w staropolskiej mili ^ 7467 m ]3 x dystans ze >wit' – by= zaledwie panem ]wojewod'\,
7,467 km ^ 22,4 km\, z b="dem w za=o/eniu, bo 2. >wiadek w Wilnie nadania d[br ko>cio=owi
nie jest to w=a>ciwa wie>, wg opisu granic. w Obolcu, przez W=adys=awa }Jagie=="| kr[la
Skala starorosyjskich map 1& 840.000 zdaje si" Polski, akt pisany w sobot", w wigili" >w. Tr[jcy
tak/e by: orientowana na po='czenie ros. wiorsty ]1 czerwca 1387\, w obecno>ci zacnych i walecz-
]1066,8 m\ z mil' d=ugo>ci ponad 8 km& nych m"/[w& Andrzeja biskupa wile<skiego,
1,2875 cm ^ 10 wi[rst ]10668 m\ ˘ 1 cm ^ 8286 Krystyna kasztelana sandeckiego, Strasthona de
m w terenie – wszystkie po kilkakro: d=u/sze od Hostreckich, Prandoty Subina sandomierskiego,
obecnych mil, kt[rych wielko>: nie przekracza 2 Micha=a inaczej Minigai=a Dostry<skiego, i An-
km ]waha si" w granicach 1590–1854 m, w zale/- drzeja inaczej Gastolda – starosty wile<skiego,
no>ci od kraju, i l'dowa czy te/ morska\. oraz wielu innych wiernych naszych i wiary
Miletus ]˚Mazur. ltpsc Melet\ – miasto w Azji godnych... itd. 0165-01-269
Mniejszej, obecnie ruiny. W kopii w j. =aci<skim wykonanej z orygina=u perga-
militiski episkop ]˚Mazur. ltpsc episkop mili- minowego wkrad= si" – najwyra{niej – b='d& Minigail de
tiskij\ – Milet, dzi> riuny k(uj>cia rzeki Menre- Ostrina ˘ Minigail Dostrina, a Strasthon de Hostreckich to
des do M. Egejskiego, w zach. Turcji; Christian z Ostrowia – wynik mej znajomo>ci j. i dok.
roku 6350, Georgij, biskup Miletu – ojcem w Mi<sk ]1430–1550& Menesk=, Mensk=, Men≠sk;,
Carogrodzie. M≠nesk;, M≠nsko, M≠nsk=, Me<sk, Minsk;
min ]dun., szw.\ – 1. m[j, moja, moje, 2. m=ody, jr. ros. Minsk=\ – ostatni gr[d ]Bia=o\Rusi – najbar-
¯ =ac. minor. Liczne lit. ~min w nazwach. dziej wysuni"ty na p=n.-zach[d, dalej Litwa&
Mina ]s=aw. Mina\ – episkop Po=ocka ¯ 1160. • min, EI ¯ prastare man, men ]ziemia\ %
gr. mna ]r[/ne jednostki wagi i pieni"dzy u/y- `sk ]1. ziemia, 2. gr[d\;
wane w staro/. Grecji, Egipcie, itp., og[lnie – ma=o prawdopodobne bo bez sensu&
r[wnowa/nik 1(60 talentu, lub stu drahmom\ ˘ • =ac. minimum ¯ minimus ]ostatni\; z doz' racji,
=ac. mina ˘ ang. mina. • =ac. mens ]umys=, rozum, >wiadomo>:\,
Mina ]˚Mazur. ltpsc Mina\ – m"czennica 5796. • min ¯ men EI ¯ anglosas. mann ]cz=owiek\.
mind, mynd ]anglosas.\ – pami":, wspomnienie. Koncepcji s=owotw[rczej& Pi<sk ¯ pin ¯ pinn.
Lit. Mindowe 1253 ¯ mind % owe. Mirsk ]s=aw. Mirsk=\ ¯ Mir ]mer ^ ziemia\ % sk,
minde ]dun.\ – wspomnienie, pami'tka, w ziemi Kostromy; wg Mazur. ltpsu pisanego
przypom-ina:(nie:. 1683(91, z b="dami, zmy>leniami i legendami&
Mindowg ]wo=. Mindovg=\ – litewski w=adca, 6506 m-ca maja, 9-go dnia przeniesiono relikwie
kr[l od 1253, zabity 1263; >w. Niko=y z Mirska do Bar grodu,
w=a>ciwie ˚Mendoug& EI, ˚s=awia<ski j"zyk. 6596 przeniesienie relikwi ju/ w >wi"tych ojca
`mir ]s=aw., ros. mir\ – 1. morze ¯ mer, 2. cz=ek ¯ naszego Nikolaja, archiepiskopa Mirlikiskiego,
man; Wo=odimir, Witomir, Miros=aw, Radomir. cudotw[rcy, z Mir do Bar grodu, w 770-t' rocz-
Minigai=o ]1430–1550& Migailo, Menigailo, nic" >mierci, za czas[w imperatora greckiego
Minigailo, Mingailei, Minkgailo, Alekseja Komnina, i przy patriarchu Nikolaju Kon-

Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.


NAZWY i TERMINY
stantinogrodu, i za czas[w w=adania rosyjskiego mno/nik 100 u/yty przy opisie liczby woj[w bior'
kniazia Wsewo=oda kijowskiego. 0001-31.1-49, 55, -cych udzia= w bitwach, okr"t[w, na=o/onego
gr.-=ac. Alexius Komnenus 1081–†1118, itp. haraczu ]dani\, itp., a w Biblii czasem mno/nik
Mistisza vel Miskina ]s=aw. Mistiwa\ – syn 10 do wieku postaci tam opisanych;
Swenelda, kt[ry by= z Olg' i jej synkiem – Swia- ˚czterdzie>ci, siedemdziesi't.
tos=awem, i Asmudem, w Kijowie, roku 6453. Co> z=ego jest w t=umaczeniach, lub zrozumieniu
0448-00-335 cytuj'c 0001-01-53, 54 systemu zapisu liczb ]jaka> wiedza przepad=a\.
mistrz ]staroros. master=\ – 1. nauczyciel, Moawitanie ]s=aw. Moavita\ – z Biblii,
2. w p[{niejszych wiekach, po Íredniowieczu, Genesis 19&37, Moab – syn Lota; BW.
termin nabra= r[/norakich znacze<, ˚s=owniki; prπide. neslyxana≥ rat;. bezbo'nii
=ac. magister ˘ starofranc. maistre i anglosas. m≤- Moavitœne. rekomyi tatarove. wo=. ltps, w
gester ˘ >redniow. ang. maistre ˘ ang. master; franc. Ipat. ltpsi pod r. 6732 ]pod 1224; w rzecz. 1219\.
maitre, niem. meister; Modlin ]pol.\ – dos=. p=yn'ca spokojnie, przeci"t-
termin u/ywany przez Krzy/ak[w& wielki mistrz nie, umiarkowanie; wyhamowana, uspokojona,
]niem. GroÆmeister, ang. Grand Master\, mistrz wy=agodzona, poskromiona,
]liwo<ski ¯ Livonia, inflancki ¯ Inflanty\, i mistrz ¯ moderat % lin ]p=yn('ca\ ˚t=um. od ty=u&
ziemski – landmistrz ]w Prusach, np. Konrad =ac. moderare ˘ moderatus, moderator ]dos=.
Thierberg mistrzem ziemskim Prus 1272–1283; ten kto pow>ci'ga\ ˘ >redniow. ang. moderat ˘ ang.
by= nim tak/e Meinhard von Querfurt 1289, bo nie moderate; ˚flisak.
by= wielkim mistrzem – nie widnieje w spisie\; Moisk ]Mazur. ltpsc Moisk\ – jez. ˚Ilme<, Ilmer.
spis wielkich mistrz[w zawiera istotne opusz- Mokosz ]s=aw.\ – poga<ski bo/ek; por. Moksza.
czenia i r[/nice ]˚Krzy/ak\; spisu podrz"dnych Moksza ]wo=. Mokwa\ – bogini ziemi i p=od[w.
mistrz[w nigdzie nie spotka=em; Molibog ]wo=. Molibog=\ ¯ modli }si"| % Bogu;
1252 – Dietrich von Groningen, mistrz Prus; bojarski r[d Molibogowicz[w z Halicza 1230.
mistrzami Liwonii(Inflant byli& Mo=za, diak – ustrzelon pod Gr[dkiem k(Lwowa,
1259 – Dominus Syfridus, Lander Praeceptor w Ipat. ltpsi z 1428(32 pod r. 1213, w rzecz. 1216.
1273 – Ernest von Ratzenburg togda 'e Vasil; d;≥k= rekomyj. Molza.
1287 – Wilhelm von Schanerburg ]Schierborch\ zastr≠len= bys pod= gorodom=. Mixalka
1352 – Goswin de Herike 'e s=koulu oubiwa s=gonivwe na ]irci.
1363 – Arnold Vietinghof Micha=kowi Soko=owi g=ow" obci"li i zanie>li j'
1367–1382 – Wilhelm von Freimersheim Kolomanowi. Szczirka, Szczireka – nazwa rzeki(
1382–1387 – Robin von Eltz (rzeczki S od Lwowa.
mitra ]iran.-babilon. Mithra\ – b[stwo >wiat=a mon ]szkockie\ – m"/czyzna; p=n. ang. mon –
i prawdy u staro/. Pers[w, przeciwie<stwo ciem- rodzaj m"/czyzny. W s=awia<skiej cyrylicy go-
no>ci i z=a; gr. Mithras ˘ =ac. Mithras. tyckie Mony 941 r. ]m"ski\.
mitra ]gr.\ – 1. pas, opaska do w=os[w, nakrycie monaster – pustelnicza cela, kom[rka; klasztor;
g=owy ozdobione ornamentami; wysokie nakry- ros. monastyr ¯ gr. monos ]pojedy<cz-y(o\ ˘
cie, ze szczytami na przodzie i tyle, noszone przez monazein ]/y: samemu\ ˘ monasterion ˘
papie/y, biskup[w i opat[w, 2. oficjalne nakrycie =ac. monasterium ˘ >redniow. ang. monasterie.
g=owy staro/. /ydowskiego najwy/szego kap=a- Mongo-kan ]s=aw. mengoukan, mogouh≠i\ –
na, 3. w staro/. Grecji, noszone przez kobiety, tatarski chan 1237–1245; w 1245 wezaw= Dani
4. w czasach szlacheckich& mitra ksi'/"ca. -=" wo=. do swego obozu na Wo=dze; mengu ¯
Wielka Encyklop. Powsz. PWN& 1. dwuro/na mongo ¯ Mongolia; OE, OU ˚polski j.
czapka noszona przez w=adc[w Asyrii, Persji Monomach – jednow=adca, ¯ mono ]jed•no(yno\
i Frygii, 2. ozdobne nakrycie g=owy wy/szych % mach ]w=adca, rz'dca\ ¯ skr. monarch ¯ gr.
duchownych obrz'dku wsch., 3. wysokie, spi monarchos.
-czaste nakrycie g=owy biskup[w, opat[w i in- W=adimir Wsewo=odowicz ]s. Wsewo=oda\ Mo-
fu=[w, noszone podczas pe=nienia czynno>ci nomach ]1053–†1125\, wielki knia{ Kijowa.
liturgicznych, zwane te/ infu='; Z powodzeniem walczy= przeciw Po=owcom.
gr. mitra, =ac. mitra, starofranc. i >redniow. ang. M. zwany “dziadem” }przodkiem| Romana wo=.,
mitre, ang. miter. zabitego 1205.06.19 ko=o Zawichostu; Rosjanie
Mitrophan ]wo=. Mitrofan=\ – episkop W=odzi- 1988 odczytali “dziada” dos=ownie& dziadek,
mierza n(Kla{mie, 1237; opatruj'c uwag'& pomy=kowe wpisanie imienia
gr. meter ]matka\ % phainein ]wy(z-dawa: si"\. W=adimira Monomacha, 0752-00-160 ]dziadkiem
Mitus – na przemian nogami, ]le/e:\ waletem; by= Izas=aw ˘ Mstis=aw Chrobry †1172 ˘ Roman
s=awny >piewak, wymieniony pod r. 6749 ]1241\& †1205 ˘ Dani=o †1264\. 0001-02-716, Ipat.
slovout;nago p≠vcamitusu. drevle za `mont, `mund – 1. >wiat; =ac. mundus ˘ p[{no=ac.
gordost;. ne vosxot≠vwu slou'iti knœz[ mundanus ˘ >redniow. franc. mondain ˘ >redniow.
Danilou. razdranago aky svœzanago pri- ang. mondeyne ]TD\. 2. g[ra ¯ =ac. montis.
vedowa. Liczne, litewskie imiona z tymi ko<c[wkami.

Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.


NAZWY i TERMINY
Morawia ]pol.\ – by=a prowincja Austrii w Cze- Moskwie w latopisie,
chach, n(rz. Morawa ]dop=ywem Dunaju\; g=[wne 1326 – przeniesienie stolicy do Moskwy,
miasto& Brno ]germ. Br¥nn\, stolica& O=omuniec 1367 – zbudowanie kamiennego Kremla;
]germ. Olm¥tz\; Moskwa jako Rosyjskie Pa<stwo, ˚Rosja.
czes. Morava, ang. Moravia, germ. Mähren; mo>: – wysoko>:; mo>ci panowie ]wysocy\,
rzeka Morawa& ang. Morava, germ. March odmia- jego(jej-mo>: ]wysoko>:\, odpow. ang. Highness,
na ang. marsh ]bagno\ ¯ >redniow. ang. mersch, H.R.H. – His lub Her Royal Highness, Jego
anglosas. mersc, merisc, pokr. >redniow. germ. nizin Kr[lewska Wysoko>: ^ Mo>:, skr[tem J. Kro.
mersch, marsch ]sk'd marsch\ , ˚rawa; M.; nazwisko Mo>cicki ^ Wysocki ^ Niesiecki ^
¯ mo ¯ mocz, mokry % rawa ]bagno\, wa ]woda\; Czarnecki ¯ czern, Mo>ciska ]Lw[w – Przemy>l\,
cz"sto u/ywane& Morawy, Kujawy ¯ wy ]ziemia\; Zamo>: ¯ za ]przy, obok, po`\ % wysoczyzna,
w 1029 M. zjednoczy=a si" z kr[lestwem Bo- Roztocze; Moskorzew, Mosty, Moszczanica.
hemii, st'd, w 1526, wesz=a do Austrii; w 1849 Wysoko urodzony..., przeciwstawieniem «wyso-
uzyska=a osobny status w obr"bie austriackiego ko>ci» – «uni/enie» ˘ s=uga uni/ony.
imperium; w 1918, pod koniec pierwszej wojny Samuel Linde ]1771– 1847\, polski /yd, waha=
>wiatowej, sta=a si" cz">ci' Czechos=owacji. si" 1807& tytu= skr[cony ze s=owa Mi=o>: ]albo
Ok. 864–865 A.D., w M. przet=umaczone zosta=y te/ Mo/no>:, cf. majestatus\. Za nim wszyscy
ksi"gi >wi"te Ko>cio=a Greckiego& Aposto=[w i prosto& od s=owa mi=o>:.
Ewangelia, z j. greckiego na s=awia<ski, przez mSjp 1969 niepoprawnie& cz">: sk=adowa daw-
Metodego i Konstantina, syn[w Leona z Tessa- nych tytu=[w grzeczno>ciowych, uroczystych,
lonik, w Grecji; Metody ]Methody\ pozosta= w czo=obitnych ]skr[t s=owa mi=o>:\.
Morawii, a Konstantin powr[ci= }do Konstanty- Tak samo inni, a/ po rok 2003. ˚wzniesienie.
nopola|, sk'd uda= si" na nauczanie Bu=gar[w. Jak zwano by s=ug" w przypadku mo>: ^ mi=o>:$
“Posem” ]potem\ za> Koce= knia{ mianowa= Co z pozosta=ymi «mo>ciami»$ Most, Mo>ciska
Metodego episkopem ]biskupem\ w Pannonii, ]nie od >ciskania mi=osnego...\;
˚cyrylica, Konstantin, Wielkomorawia. ˚wzniesienie, tarn, czern, i inne.
Mordwa ]s=aw.\ – ugro-fi<ski szczep znad rz. Oka Mo/ary ]˚Mazur. ltpsc mo'ary\ – Madziary,
]ok. 1120÷1150 r., rostowski zapis Nestora. OA, W"grzy, w"g. Magyar.
U Herodota zwani Androfagoi i siedz' na po- mSjp 1969 ¯ ma=y S=ownik j"zyka polskiego, pod
=udniu ]wg A. Br¥cknera 1927\. redakcj' Stanis=awa Skorupki, Haliny Auder-
morga ]pol.\ – dos=. ranek, st'd obszar uprawiony skiej, Zofii +empickiej, PWN, Warszawa 1969,
p=ugiem w ci'gu jednego przedpo=udnia, 1032 strony, wg autor[w – ok. 35 tys. hase=;
0.58 ha – wg jednych, 0,56 – wg drugich; miara powo=ywa=em si" na< kilkakrotnie i zamiesz-
powierzchni zaoranego pola w ci'gu ranka ]do cza=em swoje uwagi o nim.
po=udnia\, przez par" wo=[w, okre>lona zale/nie Powinno by:& msjp 1969 ¯ ma=y s=ownik j. pol.,
od gleby, narz"dzi i sprz"/aju; jutrzyna; ale nietypowe mSjp 1969 =atwiej uprzytomni:
miara u/ywana w Nederlandach i ich posiad=o>- sobie, skojarzy:.
ciach, do dzi> w P=d. Afryce; by=a w Prusach, Mstis=aw ]s=aw. M;stislav\ – s=awi'cy moc;
Danii i Norwegii; r[wnowa/na ok. 2(3 akra ]akr ^ mist-rz(erny, majster ¯ magister ¯ mag, mist;
.40 ha, czyli morg ^ oko=o .266 ha\ – wg trzecich, zbyt wielu M>cis=aw[w, by ich tu przytoczy:,
czyli s=ownika Webstera ]dla angloj.\. z bardziej znanych i chronologicznie&
holend.-germ. Morgen ]ranek\, ang. morgen. 1. M. †1036 ¯ W=adimir Wlk. †1015 i Rogneda
Moskal ¯ Mosk]wa\ % al ]ziemia\, /yj'cy na ziemi ¯ Swiatos=aw †972; knia{ tmutaraka<ski i czer-
w=adanej przez Moskw"(Kreml, Rosjanin; nihowski †1036, brat Jaros=awa †1054,
`al – ziemia, zapomnili>my, i ju/ 1683(91 nieudacz- 2. M. ¿1043–†1068 lub 1069 ¯ Izas=aw †1078
nie u/ywane «moskowity» ¯ =ac. vita ]/ycie\, ¯ Jaros=aw M'dry †1054.02.20,
t=umaczone na j. ang. Moscovite, gdy powinno 3. M. ¯ Swiatos=aw †1076 ¯ Jaros=aw †1054;
by:& Moscal ]l.p.\, Moscals ]l.mn.\, zgodnie z histo- bra:mi& Boris i Gleb, Oleg †1115, i Dawid †1123,
rycznym znaczeniem& al, le, len, sk, ska ]wasal, Rostis=aw,
len, lenno, Polska, germ. Polen, ang. Poland, Pole, 4. M. †1099 ¯ Swiatop. †1113 ¯ Jaros=. M'dry,
i dziesi'tki innych, starych\, ˚ziemia. 5. M. 1076–†1131 ¯ W=adimir Monomach
Moskwa ]ros. Moskva\ – gr[d i ksi"stwo, czasem †1125 ¯ Wsewo=od †1093; knia{ nowogrod. i
imperium okre>lane tak z racji stolicy; za=o/ona wlk. knia{ kijowski 1126–1131,
1147; z grod[w – lata ich za=o/enia& Rostow w=ada= Nowogrodem Wlk. 1088–1093 i 1095–
862, Suzdal 990, Jaros=awl 1071, Moskwa 1147, 1125 ]usuni"ty przez Dawida na przeci'g 2 lat\,
Kostroma 1213; Bolsz. sow. enciklop., t.8, str. 235. 6. M. †1170 ¯ Izas=aw ¯ Wo=odimer,
M. ¯ mo ]wysoko\ % skwa ¯ sk ]ziemia\ % wa 7. M. rostow. 1176 ]c[rka za Glebem reza<.\ ¯
]woda lub ziemia\, ˚t=um. od ty=u, Andrei Bogolub. †1174 ¯ Jurij Do=gor. †1157,
mosk ¯ mo>: ]wysoko>:\, ˚wzniesienie. 8. M. Chrobry †1172 ¯ Izas=aw ¯ 1146–†1154
1147, kwietnia 04 – pierwsza wzmianka o ¯ Mstis=aw †1131 ¯ Monomach 1053–†1125;
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
brat Jaros=awa 1154–1175, wlk. kn. Kijowa, zmy>lenie autora Maz. ltpsca& stara nazwa rz.
ojciec Romana wo=. †1205.06.19, dziadek Dani=y Wo=chow, ='cz'cej jez. Ilme< z +adog'; Nowo-
wo=. †1264 i Wasylki †1271, pradziad Mstis=awa gr[d Wielki nad t' rzek'.
Romanowicza 1291; mutur ]got.\ – mruk, cicho m[wi'cy, bez wyra{ne-
/. Agnieszka ¯ Boles=aw Krzywousty †1138, go tonu i ruszania wargami; >redniow. ang. mute-
9. M. 1160–†1178 ¯ Rost. †1151 ¯ Jurij Do=go- ren, ang. mute, pokr. =ac. muttire, mutus.
rukij †1157, W s=awia<skiej cyrylicy goth. Mutur 941 r.
10. M. Chrobry †1180 ¯ Rost. Chrobry †1168 ¯ myl'ce nazwy i terminy&
Mstis=aw †1131 ¯ W=ad. Monomach †1125; Ankora ]¯ gr. ankyra\ – nie Ankara, cho: OA,
ojciec Mstis=awa Uda=ego ]Udatnego\ †1228; rz. Narew nie narowista ]zdradziecko burzliwa\,
w=ada= Nowogrodem Wlk. 1179–1180, rz. Wieprz – nie od wytrzebionego samca >wini,
11. M. ¯ Andrej Bogolubskij †1174.06.29 ¯ Jurij Porogi ]pol. Progi\ na Dnieprze – nie za=amaniem
Do=gorukij †1157 ¯ W=ad. Monom. †1125, zwierciad=a wody z powodu progu na dnie
12. M. ¯ Wsewo=od; w=ada= Nowogrodem Wlk. rzeki; niegdy> le/'ce obok Zaporo/e ¯ za %
przed sw' >mierci' 1168, po % ro/e, dzi> by=oby Pozaro/e ]granic'\,
13. M. smol. 1206 ]brat Borisa 1195\ ¯ Roman Modlin – nie od mod=[w,
¯ Rostis=. Chrobry †1167 ¯ Mstis=. kij. †1131 ¯ Staryko< – nie zwierz" ]ko<\ u kres[w /ycia,
Wo=od. Monom. †1125, Stryjkowski Maciej 1582, nie od stryjka, stryja,
14. M. 1219 ]ojciec Wsewo=oda\ ¯ Roman ¯ Skoczylas – nie od skacz'cego lasu,
Rost. Chrobry †1167 ¯ Mstis=. kij. †1131 ¯ Wo=od. lub skoku }do| lasu ¯ skok % las; ˚szcze,
Monom. †1125, Skowro<ski – nie od skowronka,
15. M. †1230 ¯ Dawid smol. †1198 ¯ Rostis=. Koniecpol(ski – nie z ko<ca ]kra<ca\ Polski,
Chrobry smol., kij †1167 ¯ Mstis=. kij. †1131, Ko=obrzeg – nie nad brzegiem }Ba=tyku|
16. M. ¯ Gleb ¯ Swiatos=aw ¯ Oleg ¯ Swiatos=aw ¯ ko=o ]blisko, u, pod, opodal\, lecz ¯ woda,
¯ Jaros=aw M'dry †1054; ]Rylski$\ pobity przez Warcaba – nie od szybkiej gry pionkami na
Tatar[w 1240, 0001-31.1-71 szachownicy, w dwie osoby, ˚/upan,
17. M. Rylski z grodu n(rz. Sejm, zabity 1240, Polonia – nie ca=a Polska; =ac. Wielkopolska,
18. M. udatnyj ]Uda=y\ †1228 ¯ Mstis=aw Chrobr. Bia=oru> – nie Rusi' koloru bia=ego,
†1180 ¯ Rostis=aw Chrobry †1168 ¯ Mstis=aw Bia=owie/a – nie bia=' wie/',
†1131 ¯ W=adimir Monomach †1125; knia{ Bykowen – nie od byka, lecz by % kow % en,
nowogrodzki, halicki, toropecki; wzi'= udzia= w Wo=y< – nie od wo=[w, lecz wo % =y<,
bitwie n(rz. Ka=ka, 1219, te>: Dani=y wo=. ]o/e- bezbo/ni i niewierni – nie «bez Boga, wiary»,
nionego z Ann'\ i te>: Jaros=awa 1191–†1245, wielki – nie du/ych rozmiar[w ponad inne oso-
zamordowanego w Ordzie, syna Wsewo=oda by lub wymiary, nie s=awny, lecz stary,
Bolszoe Gniezdo 1154–†1212; Jaros=aw ojcem ma=y – nie od niepe=nego rozmiaru, przyj"tego
Aleksandra Newskiego †1263. za przeci"tny, spodziewany, normalny,
M. Uda=y, w Mazur. ltpscu zwany Chrobrym lecz m"ski ¯ s=aw. ma= ]m'/\ ˘ ma=/e<stwo,
†6712 ]1212\ “w Torsku” }kn. toropecki od 1206|, ma=/e<stwo – nie od goth. manna ]cz=owiek,
pochowany w Kijowie 0001-31.1-67, ch=op, m'/, doros=a osoba p=ci m"skiej\ ˘
19. M. Niemy †1226 z Peresopnicy w pow. anglosas. mann % s=aw. /ena, lecz s=aw. ma=,
R[wne, ¯ Jaros=aw z Kijowa †1176 ¯ Izas=aw z ko=odnik, nie od ko=ody ]k=ody; zakuty w dyby\,
Kijowa 1146–†1154 ¯ Mstis=aw †1131; w try miga, nie od trzech mig[w ]z tego powodu
ojciec Iwana, – zapewne – nie zamieszczane w s=ownikach
20. M. ¯ Dawid smol. ¯ Rost. Chrobry †1168 ¯ jako zwrot nieliteracki, bo ros.-ukr. tri ^ trzy\,
Mstis=aw ¿1076–†1131 ¯ W=ad. Monomach, lecz try ]oko\ ˘ patry ]pa ^ para\, Tatry,
21. M. 1237 ¯ Georgij ¯ Igor z Rezania ¯ Gleb. skarby – nie szkatu=k' z kosztowno>ciami,
Mstis=awl ]1430–1550& Mstislaven=, podskarbi, podstoli, podkomorzy i inne pod`
Mstislavl-=/;, M=stislav=, M=stislavl;, – nie poni/ej skarbnika, stolnika, komorzego,
M=stislqvl;, M;stislavl;, Mscis=aw, Msty- nie ich zast"pca ]a tak w mSjp 1969\,
s=aw=\, litera L ¯ land ]ziemia\ ˘ Mstis=aw ]imi"\ z j"zyka s=aw.-wo=. nie przytaczam ze wzgl"du
˘ Mstis=awl, Jaros=aw ˘ Jaros=awl, Bras=awl, na znaczn' liczb", np. ko/uch z o=owiru greckiego
Perejas=awl. – bielizna osobista z jedwabnej tkaniny ¯ ko/a
`mund ]nord.-lit.\ ¯ =ac. mundus ]>wiat\& 1. ziemia, ]sk[ra\, dzier/awa jako kr[lestwo, dobry jako
2. >wiat; litewskie imiona& Dow`, Ro`, Nary`. waleczny, komary cerkiewne, wie/a, silny, rok,
Murtoz ]tur.\ ˚Mustafa s. Murtoza. czarni ludzie, zdrowy, nale/a=oby zamie>ci:
Mustafa ]˚Mazur. ltpsc Mustofin\ – syn Murtoza, «le>:» o dzisiejszych znaczeniach – z b="dem,
cara tureckiego z Kazania; wraz z innymi, mia= pierwsze skojarzenia s' wysoce sugestywne,
przyj>: s=u/y: wlk. kn. Iwanowi Wasilewiczowi, lecz nie zawsze prawdziwe; por. zmy>lenia.
6994 ]1486\. 0001-31.1-117 myndighed ]dun.\ – w=adca, pe=noletnio>:.
Mutnaja ]˚Mazur. ltpsc Mutnaœ\ – m"tna; Lit. minig~ np. Minigai=o.

Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.


NAZWY i TERMINY
Nadrowia ]pol.\ – w p=n. Prusach, na p=n. od rz. Erick ˘ Erickson ˘ Ericsson, Erikksson, Eriks-
Prego=a na >rodkowym jej odcinku ]do rz. Dej- son, Eriksen, Erikson OE,
ma\; granicz'ca na p=n. z Szalawi', na wsch. – z Morris ˘ Morrison, Pitt ˘ Pitts ˘ Pittson,
Sambi', na p=d. – z Barti' i Sudawi'; Roberts ˘ Robertson, Robins ˘ Robinson,
w 1275 w=adc' N. by= Tirsko. 0165-01-116 hill ]wzg[rze\ ˘ Hill ˘ Hills ˘ Hillson,
germ. Nadrauen. Steven ˘ Stevens ˘ Stevenson, gdzie&
nag ]dun.\ – zawi>:, z=o>:. Lit. Nagorø. `on ]wielki, stary\, nie koniecznie `son ]syn\&
Nalszczany ]pol.\ – historyczna cz">: Litwy Steven % son ]pod(wy-rostek\ ˘ Stevenson, ale i
wzd=u/ rz. Swenta; germ.-=ac. Gerdine z Nailse Stevens ]`s ^ `od\ % on ]stary\ ˘ Stevenson,
1260, Dowmont nalszcza<ski 1263–†1299. to/ i `ew& 1. `ow OE, ˚polski j"zyk, ale i
Na="cz([w ]pol.\ – nazwa herbu i miasta; 2. dobry ¯ gr. eu UW, 3. wielki, 4. stary,
na % ="cz ]dzia= wodny\, ˚="cz ˘ prze="cz. Koniew ]˚Staryko<\, miasto Kiszeniew,
Nameyxe 1254, Nameise 1272, Nameyse1287 `an – 1. sam, jeden, jedynak, 2. wielki, najwy/szy,
]=ac. % niem.\ – lokalny w=adca ?mudzin[w; 3. stary; OAE ]`on, `an, `en\,
¯ name ]imi"\ % Ise, Eis ]l[d\, X^S, ˚Polexici; `str ]wi"kszy, starszy\& Gunastr, Istr, ˚szcze,
>redniow. ang. naam, name, germ. name, anglo- gr[d Drestr n(Dunajem, rz. Dniestr,
sas. nama; Ise – >redniow. ang. i anglosas. is, ang. `un ]m=ody, junior\& Akun, Jarun,
ice, germ. Eis. `old, `ald, `eld ]stary, senior\& Ruald, Witold,
Narew ]wo=. Narov;-Narow\ – na r[wninie, OE; `on ]Agamemnon\ ¯ gr. aion ]wiek, wieczno>:\,
rz. Nur ¯ gr'd; tak/e& rawa, rowa, row, rew ]las\, • wielko>ci&
tam Pop=awy ]u sp=awu\, ˚flisak, rawa, `ta ]ukr.-pol.\ – wielce, jak g=upota, t"pota&
myl'ce nazwy i terminy. Czarnota ]czarn – wysoki\, Lasota, Pachuta,
narok, ]pol.\ – w epoce feudalnej& przymusowe, Greszta, Grechuta ¯ gresz` ]grzesz`\ ¯ grech
obowi'zkowe zaj"cie ka/dej osady poddanych, ]grzech\, ˚uta; ale `ruta ]trasa\ ˘ Boruta, Szo-
zwanych narocznikami; byli to& rybacy, =agiew- kruta, Biruta ¯ bi ]pszczo=a\,
nicy, miodarze, skotnicy, bartnicy, ko=odzieje, Skoruta ¯ dun. sko ]bucik, trzewik\,
rataje, cie>le, korabnicy, my>liwi, szczytnicy, • zdrobnienia& Jan ˘ Janeczek, Janiczek, Janecz
grotnicy. -ko, Grzegorczyk, Mazurczyk, Sobek i Sobczyk,
+agiewnicy wyrabiali =agwie, tj. naczynia drew- b=azen Sta<czyk, Robin ˘ Robinette, Ronaldo ˘
niane, koniuchy – dozorowali ksi'/"ce stadniny, Ronaldiño i inne,
rataje – trudnili si" upraw' roli, winiarze – wy- • wykonywanego zawodu, statusu spo=ecznego&
gniatali moszcz z winogron, grotnicy – zaj"ci byli `ik, `yk& Fluksik ¯ =ac. fluxus ]p=ywa:, ˚flisak\,
wyrobem grot[w, szczytnicy – szczyt[w ]tarczy\; Ko=odziejczyk, Krawczyk, Kupczyk, M=ynarczyk,
po nich nazwy wsi. 0065-00-106 Pa<czyk, Pisarczyk, jak bartnik, cukiernik, cyrulik,
narri ]isl.\ – dure<, kpina. Lit. Narymund, dr[/nik, hydraulik, kocielnik, ogrodnik, rolnik,
gdzie& mund ]usta\. rze{nik, prze-wodnik(wo{nik, stra/nik, fizyk,
Natangia ]pol.\, Natangen ]niem.\ – w Prusach, p=d. historyk, muzyk, polityk ]`ik, `czyk ^ syn\,
ziemie dolnej Prego=y do rz. Alle ]pol. +yna\ na `arz& Gontarz, Misiarz, Rurarz, Stolarz, Tokarz,
wschodzie, na p=n. granicz'ca z Sambi' za Pre- `ski ]specjalista od\& Czapli<ski ¯ czapla, Pawli<-
go=', na p=d.-wsch. – z Barti', na p=d.-zach. – z ski ¯ pawlin ]paw\, ?urawski ¯ /uraw, Kaczy<ski
Warmi'; nat ^ mer, more ]morze\, ˚Trojnat. ¯ kaczka, Kapu>ci<ski ¯ kapusta, Jastrz"bski,
Nathanael ]˚Maz. Nafanail\ – dos=. dar Boga; Ko>cielewski ¯ ko>ciel ]ko>ci[=\, Bandurski, Bo-
hebr. nathan ]dar\ % el ]Boga\ ˘ gr. Nathanael; browski, Chmielewski, Ciesielski, Kocha-nowski(
por[wnaj Theodor ¯ theos ]b[g\ % doron ]dar\. <ski, Kondzielski, Kowalski, M=ynarski, Modze-
Nathrafa ]˚Maz. Nafrafa\ – dos=. dar leczenia; lewski ]modzel ^ odcisk, nagniotek\, Pisarski,
hebr. nethan ]dar\ % repha ]leczy:, goi:\. Por"bski ^ Zar"bski i Zar"ba,
nau ]lit.\ – nowy, gr. neos ˘ =ac. novus ˘ `cki& Karwacki ¯ karw ]w[=\, Lebiecki ¯ lebioda
starogerm. niuwi ˘ anglosas. niwe ˘ ang. new. OE, nie lebied’ ]=ab"d{\, Chojnacki ¯ chojna,
Lit. Naupille – Nowogr[dek, =ot. Jaunjelgava. Drobiecki ¯ dr[b, Bielicki, Boniecki, Cie>licki,
nazwy i nazwiska – ci'g dalszy patronimiku& Le>nicki, Lisiecki, Nied{wiedzki, Nowicki, Pia-
+ukasz, Micha=, Pawe= ˘ +ukaszczuk, Michalak, secki, Popielnicki ¯ popielnica ]urna\ ¯ popi[=,
Pawlak; Steven ˘ Stevens ˘ Stevenson. Ptaszycki, Sarnicki, Stadnicki ¯ stadnik ]samiec
Oddzielenie patronimu od rdzenia wymaga rozp=odowy\ ¯ stado, Tr"becki ¯ tr'ba ¯ truba,
wnikliwo>ci, bo nie zawsze pierwsze skojarzenie Wo{nicki ¯ wo{ny lub wozak, i inne,
jest prawdziwe; przyrostki zawieraj' te/ i inne ˚patronimik& `ski, `cki;
informacje w sprawie& 1. `ck ]Serock\; ck % i ˘ `cki ]serocki\,
• wieku, kolejno>ci w rodze<stwie& 2. `c ]Mszyniec\; c % ki ˘ `cki ]mszyniecki\,
Atkin ˘ Atkins ]s ^ od\ ˘ Atkinson ]on ^ stary\, 3. `k ]potok\ }San|, k ˘ c; c % ki ˘ `cki ]Potocki\.
John ˘ Johns ]s ^ od\ ˘ Johnson ]on ^ stary\, Nazwiska zako<czone na `wski ]Karczewski,
Swen ˘ Swenson ˘ Swensson, Kopaczewski\, `ski, `cki ]Jan ˘ Janicki, Tom ˘
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
Tomicki\, s' nazwiskami ziemian i mieszczan ¯ pom przez ich posiadaczy ]przez szlacht"\,
`czew, pol. `cz[w ]ziemia\ % ski ]specjalista od\; czasem w zdrobnieniach, ubli/aj'cy wyd{wi"k
socha % czew ˘ Sochaczew, ledwie /e skrywany. S' te/ nazwiska pochodz'ce
k ]do\ % ora]nia\ % czew ˘ Koraczew, Lubaczew od czasownik[w& dba:, drapa:, pra:, drzema:
]dzi> Lubacz[w\, Tczew, Gie=czew, ˚czew. ˘ Drzyma=a ]i jego s=ynny w[z\, dzia=a: % `=a ˘
S' i nazwiska odmiejscowe& Rozwad[w ˘ Roz- Dzia=a, ukr.-pol.& Bary=a, Czyreku=a, Domaga=a,
wadowski, ?elech[w ˘ ?elechowski, Pop=awy Drapa=a, Kaniku=a, Niedba=a, Paku=a, Przytu=a,
]wzd=u/ sp=awu, n(Narwi', ˚Po`, flisak\ ˘ Po- Tytu=a, Wszo=a; ku=ak ]bogaty ch=op\ ¯ ku=a
p=awski, Zamo>: ˘ Zamoyski, ?[=kiewka 35 km ]ziemianin\; po-kolenie ]po-ziom\;
NW od Zamo>cia, i ?[=kiew 25 km N od Lwowa, kula ]ziemia\ ˘ ku=a ]ziemianin\ ˘ Miku=a i Mikulski,
dzi> Niestierow ]obie wsie na na Roztoczu\ ˘ Paku=a i Pakulski, ale Kula i Kulesza ]kulomiot\ ¯
?[=kiewski, Chmielnik na Ukrainie ˘ Chmielnicki, kule % sza ]strza=, miot, cisk\ ˘ kusza.
wo=. Telicz ˘ Telicki ]pol. Prze="cz Tylicka w Bes Nazwy grod[w zawieraj' w sobie&
-kidach Niskich ˘ Tylicki\, Borek na Wo=yniu ˘ – elementy obrony i ochrony ]strza=y, k=ucie\,
Borkowski, Gajewski, Suchod[=, i inne. – po=o/enia w terenie ]przy lesie, na wy/ynie\,
Litewscy magnaci u/ywali nazwisk& Bielski, – wielko>ci ]str, st ˘ >:, `ew\, wa/no>ci ]`pol\,
Czartory/ski, Drucki, Horski, Kobry<ski, Massal- – staro>ci ]`no\, staro>ci i dobroci ]`ew\;
ski, M>cis=awski, Ostrogski, Podberezki, S=ucki, za> nazwy rzek&
So=omerecki, Starodubowski, Zabrzezi<ski, – ich kszta=t na mapie ]Bug, Nur, S=ucz, Wis=a\,
Zas=awski i Zbra/ski – wi"kszo>: potomnych – wielko>ci ]`ka dla rzek ma=ych\;
Gedimina †1341. ˚gr[d, rzeka, i poszczeg[lne ich nazwy.
Koncepcja odmiejscowa powszechna by=a w R[/norodne miana dla tych samych poj":&
Polsce ]i zach. Europie, zaczerpni"ta ze staro- ˚ziemia, woda, wzniesienie, las, granica, Mo>
/ytnej Grecji\, gdy patronimiczna – w Rosji, -cicki ^ Wysocki ^ Niesiecki ^ Czarnecki, s'
galopuj'ca w kierunku m"tliku, tj. mieszania w – najwyra{niej – pozosta=o>ci' po licznych, ko-
g=owach nazwiskami ludzi, ˚wicz. czowniczych plemionach, kt[re b'd{ przenios=y
Nazwisko mo/e by: ostatni' form' poga<skiej si" w inne strony, b'd{ wesz=y w sk=ad przysz=ej
nazwy osobowej, noszonej w dobie wprowadzenia Polski i kraj[w o>ciennych.
chrze>cija<stwa, przydomkiem, przezwiskiem, To/ i przedrostki w s=ownictwie pospolitym – licz-
pseudonimem, nazw' herbu i nazw' miejcowo>ci. ne, wielce r[/ni'ce si" od siebie, o tym samym
W przypadku nazwy herbu, np. Sieniawa-Szyma<- znaczeniu ]zadaniu\, tworz' g'szcz wyraz[w w
ski – ch=op si" pod nim kryje, gdy/ szlachta nie u/y- s=ownikach, zupe=nie zbytecznie.
wa=a nazw herb[w w codziennym /yciu, jedynie w Zmiany w nazewnictwie&
sejmie. Szymon doczepi= sobie szlacheck' `ski, Rastembork – K"trzyn,
a nast"pnie herb ]on czy te/ jego potomni\. Kilku Königsberg – Kaliningrad,
autor[w herbarzy ma nazw" herbu w nazwisku& Memel – K=ajpeda,
Piotr Na="cz Ma=achowski, Kazimierz +odzia- Tylsit – Sowetsk,
Czarnecki, Janusz Stefan Staryko<-Kasprzycki Ragneta – Neman,
i Zbigniew Leszczyc. Insterburg – Czerniachowsk,
Odtrutk' na metody wej>cia ch=op[w do stanu Wehlau – Znamensk, itd.
szlacheckiego jest zbi[r Waleriana Nekandy jez. Ilmer – Ilmen ]mer ^ morze; men ^ $\.
Trepki, znany powszechnie jako Liber cha- Znikn"=y z map Pograuden, Poszt[w i Bissena,
mo-rum, pisany bodaj/e w latach 1624–1640, Karkus, Nowy M=yn i Rumbork, grody& Wo=y<,
obejmuj'cy okolice Krakowa, i posiadaj'cy trzy Czerwin, Sutejsk ]S'cieska\ i Go>lice. Tak/e
r[wnorz"dne tytu=y& s=ynne Romowe – miejsce kultu poga<skiego.
1. Liber generationis plebanorum. Apulia – kolonijk', po Ascherade ¯ }w|asser %
2. Liber generationis albo catalogus o tych, rade ¯ rode, pozosta= jedynie ko>ci[= nad D{win'.
kt[rzy de gente i progenia s=awnego rodzaju Pl]e\skow zgubi= zg=osk" “l]e\” w swej nazwie,
plebanorum pocz'tek sw[j i originen ducunt. Pskow pozosta=o ]`skov ^ las\, Psk[w }pskuf|,
3. Liber generationis sen synopsis catalogi a Czernigor zala=a woda sztucznie utworzonego
gentis chami plebanorum secundum alpha-betum zalewu. Druck – ma=' wsi' u {r[de= rzeki Drut
Calepini modo conscriptus. ]r[d Druckich-Lubeckich\, Zas=awl – tylko na
Og[lna liczba nazwisk w Polsce w obecnych dok=adnych mapach, nad rz. Swis=ocz.
czasach mi nieznana, w moim mniemaniu – kil- Po grodzie Wo=y< dzi> mjsc. Gr[dek n( Bugiem,
kadziesi't tysi"cy; nazwiska swojskie i obce, k( Hrubieszowa, a Novovolynsk, odleg=y od rz.
i... przyw=aszczone – moje dane s' mikronow' Bug o 6 km, 12÷13 km powy/ej Hrubieszowa,
cz'stk' bogactwa nazwisk. Znane mi s' drwi' po ukrai<skiej stronie granicy.
-ce, o>mieszaj'ce, docinkowe, z=o>liwe, poni/a Po grodzie Czerwen – wie> Czermno n( rz.
-j'ce, uw=aczaj'ce, w rodzaju Psiak ]syn psa\, Huczwa, 6 km N od Tyszowiec, po Sutejsku
Hujek, Pr': ]i jego synonimy\, nadawane ch=o- ]S'cieska\ – wie> S'siadka n( rz. Por.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
Po Posztowie k(Kowna – Zapyszki opodal % phytos ]nowo zasadzony\ ˘ neophytos ˘
¯ za ]obok, ko=o\ % pyszki ¯ Poszt[w, ˚za. p[{no=ac. neophytus ˘ ang. neophyte, pol. neofita
Nebel – wie> n(Prypeci', dzi> Nobel, OE. ]cz=owiek kt[ry przyj'= now' wiar"; szczeg[lnie
Litery dodawane do nazw w=asnych& nowoochrzczeniec Chrze>cija<skiego Ko>cio=a
i % Lwowicz ˘ Ilwowicz, i % Ejszyszki ˘ Iejsziszki, we wczesnym stadium\;
i % Mstis=awl ˘ Imsti-s=awlska ziemia, 6499 „...metropolita Leont pos=a= wo grad Czer-
gr[d Imstis=awl ]Supra>l.\, nihow episkopa Neofita.” 0001-31.1-48,
i % Setczin ˘ Istczyn ]Akadem.\, i % Sak ˘ Isak, Neophit, metropolita Efezu, wspomniany 6622
u % Steczin ˘ Uste:kogo ]Chlebn.\, ]1114\, by= w grupie pos=[w Konstantina Mono-
gr. ˘ s=aw. >w. Sophij ˘ i % Zophiej ˘ Thoma Izuphow, macha, cesarza Carogrodu, do W=adimira Wse-
k % Taktamysz ˘ Ktaktamysz, wo=odowicza }Monomacha 1053–†1125|&
o % sirskij ˘ osirskij ]S=ucki, Ody<c.\ „...metropolit" efezskiego Neofita od Azji i z nim
o % Druck ˘ Odroczk ]Olsz.-Chom.\ dw[ch episkop[w, mitulinskiego i militinskiego, i
s % Tyniec ˘ Styniec, s % Kijowa ˘ ]zepsute\ Sklewa, stratega antiochskiego, igumena jerozolimskie-
w % +achern ˘ W=achern, a % Mosia ˘ Amosia, go Ieustrafia, i innych swoich ‘b=agorodnych’.”
u % Rusoba ˘ Urusoba, i % Zosima ˘ Izosima, ]szlachetnych\. 0752-00-215,
k % Wanau ˘ Kwanau, w % Ordzie ˘ w Wordzie, „...metropolit" Neofita i z nim 2 episkopy, efez-
i % Jakow ˘ Ijakow, i % Sakowicz ˘ Isakowicz, skiego i mitulinskiego, i stratega antiochskiego,
o % Pskow ˘ Opskow, w % +ukow ˘ w=uczymski; i Ewfimija ]Eufemja\ igumena jerozolimskiego, i
opuszczone «i», «o»& innych ‘mnogich’ ]wielu\...”. 0001-31.1-56
I/erskoi ]Nikiphor.\ ˘ }i| % ?irskoi ]Supra>l.\, Neradec ]s=aw. Nerad;ec\ – zab[jca Jaropo=ka
Owrucz ˘ }o| % Wruczij ]Kras. Racz., i inne\, Izas=awicza †1086 ]1087\; le/'cego na wozie ci'=
Orsza ˘ }o| % Rsza ]Akadem., Wile<ski\, szabl'. 0448-00-199 wypis z 0001-01-199–201
Olgow ]gr[d Olega\ ˘ Lgowo, Isidor ˘ Sidor. Nestor ]˚Mazur. ltpsc Nester\ – m"czennik 5796.
Imiona Litwinek, czyimi c[rkami i /onami by=y& Nestor ]z gr. legendy\ – starzec, m"drzec, radca.
Aldona Anna, †1399, c. Gedimina, neti(ch ]s=aw. neti, netix\ – synowiec, bratanek,
/. Kazimierza “Wielkiego” †1370 syn brata, ros. plemqnnik=-plemiannik,
Augusta, †1345, c. Gedimina, isl. nefi TF, ang. nephew, franc. le neveu;
/. Siemiona “Dumnego” w traktacie 941 wymieniony Akun “neti Igorew”.
Biruta, †1382, z Po=ongi, /. Keystutta †1382 Neuhausen ]germ.-=ac.\ – nowy dom;
Dammilda, ¿1350, c. Olgerda †1377 i Jul. †1392 1. N. przymorski, mocny szaniec, zbudowany
Danmilda, †1364, c. Gedimina, przez Konrada ˚Thierberga starszego, mistrza
/. Wac=awa-Wanki Prus, na w'skim cyplu ziemi Kurische Nehrung
Danuta, †1448, c. Keystutta, /. Janusza ¡ Maz. ]Kuro<skiej Mierzeji\, 1272 roku. 0165-01-115
Fenna, /y=a 1510, c. Olechny Skoruty Zakrawa, /e to Kranz, dzi> ros. Zielonogradsk,
Gautemunda, †1288, c. Trojdena,
2. ale inny N. 11 km NE od Königsbergu, odleg=y
/. Boles=awa ™ Maz.
od Kranz o 22,5 km, przez to powstaje w'tpliwo>:,
Gertruda, /y=a w ¡ po=. XIII w.,
czy to aby nie>cis=o>: w opisie miejsca – rzecz
matka Mindowga †1263 i Gerdena$
Jadwiga, † po 1407, do>: cz"sto zdarzaj'ca si" w[wczas, przy braku
c. Olgerda †1377, /. Borisa dok=adnych map i rzadkim zaludnieniu ]zag"sz-
Kenna, /y=a 1350, c. Olgerda †1377, /. Ka{ka czeniu miejsc\,
Marta, †1263, c. Flandry z Inflant, 3. N., nowa, niemiecka twierdza niedaleko Ra-
/. Wissimonta i Mendoga gnety n(Niemnem, dla obrony Szalawii.
Mik=owsa, †1405, c. Keystutta †1382 Termin pospolity, przez to nadawany pocz't-
Olechna, ™ po=. XV w., kowo nowo budowanym obiektom – p[{niej
c. Olechny Sudimontowicza 1433÷1490 zmieniany na inne, swoiste nazwy.
Pojata, po=. XIII w., c. Kerna, /. Zywibunda `nia ]=ac.\ – ksi"(kr[le-stwo& ˚Britannia, Dania,
Ringaj=a, †1433, c. Keystutta Lithuania, Polonia; anglosas. `ain, `ein.
Sonka, †1461, c. Andreia Holszanskiego, niat ]s=aw. n≥t;\ – jeniec, wi"zie< wojenny ¯
/. W=adys=awa Jagie==y †1434 ≥t; ]po(chwyci:, u(j':\.
Surjata, ¡ po=. XIV w., siostra Gedimina, Niderlandy, Netherlands ¯ nider % land – tereny
/. Lizdejki po=o/one poni/ej poziomu morza; Holandia
Swentochna, /y=a 1459, /. Andruszki ]Holland, stolica polityczna& Haga, Hague;
Wida, †1277, c. Widimunta bartnika, handlowa& Amsterdam\;
/. Gedimina †1342 germ. Nieder ¯ anglosas. neothera, nithera ˘ ang.
Wilheida, † po 1422, c. Olgerda, /. Jana nether ]depresja\.
Nebel ]niem.\ – mg=a; miejscowo>: n(Prypeci'. Niemcy ]wo=. n≠mci 1289, 1430–1550& Nemcy,
Nenemiten ]germ.\ – Friedrichstadt, Jaunjelgava. Nem=cy, Nem;cy, Nim;cy, N≠micy, N≠m=cy,
Neophyte ]s=aw. Neofit=\ – nowo nawr[cony; Nemci, Niemci, Theutonici, Theutunici;
gr. phyein ]hodowa:\ ˘ neos ]nowy, na nowo\ ros. N≠mcy\ ¯ Niemiec ¯ nie % miec ¯ ziemiec;

Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.


NAZWY i TERMINY
cudzoziemiec, z obcych stron; Rusini zwali tak zi"cia\, ˚Neophyte; w Maz. ltpsie rok 6616 opi-
Got[w, Celt[w i Gall[w, German[w nadba=tyc- sany& „ot sozdania miru 6616, a ot ro/estwa Chri-
kich, Anglosas[w ]Teuton[w\, docieraj'cych w stowa 1116”, a wi"c styl 5500 0001-31.1-56, ˚styl,
Íredniowieczu w g='b Rosji. 3. N. Sto=pnik, s=udzy jego zabili „ojca naszego
Rosjanie 1988 ]poz. lit. 0752\ dobrze opisali& Nikit" Sto=pnika, cudotw[rc" z Perejas=awla”,
niemiec(ki – cudzoziemiec, obcokrajowiec, ale roku 6694 ]1186$\, 0001-31.1-65
nie zaznaczyli, /e Tatarzy tak/e byli obcymi, lecz 4. N. Choniat †1213 – bizantyjski historyk.
nie nazywali>my ich Niemcami. Nikolas ]gr.\ – nike ]zwyci"stwo\ % laos ]ludzie,
Nazwa og[lna i szczeg[lna jednocze>nie. nar[d\; =ac. Nicolaus, starofranc., franc. i hiszp. Nico-
Niesiecki ]pol.\ ^ Wysocki, Czarnecki, Mo>cicki, las, >redniow. ang. i ang. Nicholas, niem. Nikolaus,
˚mo>:; Kasper N. – autor herbarza 1839–45. ital. Nicollo, pol. Miko=aj MN,
Nie>wie/ ]pol.\ – miejscowo>: w p=n. Bia=orusi; ros. Nikolaj, zdrobn. Kolq-Kolia, ang. Nick;
nie> ]wy/ej\ % wie/ ]po=o/enie\, ˚wie/a; ...na Nikolin= den; – na pami'tk" Nikolaja
nie> ]wy/ej\ ˘ wz(u-niesienie ]wy/yna\, ˚mo>:. Cudotw[rcy, 6 grudnia ]dekabra\;
Niewia/a ]1430–1550& Neva';, Nevq'a, Nevq';, a\ Kij[w zdobyty 1240 w dzie< Miko=aja,
Neswiza, Niewiaza, Niewiezia; ros. Nesvi'=\, b\ “po dniu Miko=aja” 1287 Tatarzy wyruszyli na
nazwa rzeki. Lach[w, z W=odzimierza Wo=. do Zawichostu i
Nifont ]s=aw. Nifont\ – archiepiskop ]arcybiskup\ Sandomierza;
Nowogrodu; w 1149 „Nifont, z polecenia episko- 1. Niko=aj – episkop perejas=awlski, ¯ 1160,
pa Rostowskiego – Nestora” po>wi"ci= antymis 2. Nikolaj – episkop tmutaraka<ski, ok. 1160.
w cerkwi Georgija. 0448-00-123 z odsy=k' do I. I. Nikomedia ]s=aw. Nikomidia\ – gr[d w Azji Mn.,
Sreznewskiego “Antimis 1149 goda” 1862 Turcja, dzi> Ismid, Izmit, i zatoka izmit körfezi
Zmar= 1156 w Peczerskim Monasterze. 0448-00- b"d'ca odnog' Morza Marmara;
124 z odsy=k' do Ipat. 0001-02-przypis 483-484 ang. Nicomedia.
Nikaia ]˚Mazur. ltpsc Nikeœ, Nikiœ\ – Nikon Wielki ]staroros. Nikon= Velikπi\ –
70 km S od Konstantynopola, stolica Bithynii, dzi> mnich i igumen Peczerskiego Monasteru.
ruiny k(miasta Gemlik le/'cego mi"dzy jez. Iznik NIN ]szumer.\ – pan, pani; ˘ pol. Janina
a zatok' Gemlik na Morzu Marmara; ]Jan % nina\, ros. Nina i inne.
gr. Nikea, =ac. Nicaea; N. ˘ Nikejski ˚sobor. Nirokuria ]s=aw. Nirokouriœ\ – Kuria Muria,
Nikejskij sobor ]wo=. nikeiskyi s=bor=\ – ...i dosta= si" wsch[d Semowi& Persja, Baktryana
¯ gr. Nikea ˘ =ac. Nicea ˘ pol. Nikaia; wzd=u/ a/ do Indii, a w szerz do Nirokuria – tak
staro/ytny gr[d Azji Mn., stolica Bithynii; m[wi'c, ze wschodu na po=udnie, i Syria i Midπa
sob[r 325 A.D. ˘ Nicejskie Credo. po rzek" Eufrates, Babilon, Koroduna, Assyria,
Nikentyj ]wo=. nikentπi\ – papie/ ˚Innocenty IV Mezopotamia. ˚Arabia ]wyspy Kuria Muria\.
]1243÷1254\, w Ipat. pod 1255 r., w rzecz. 1253. 0001-01 +awrent., 0565-00-2, 3 Latopis Nestora
Nikifor ]gr.\ – 1. nosiciel, 2. producent – ro>lina Nisko ]pol.\ – stare, miejscowo>: nad rz. San.
kt[ra produkuje ]wydaje\ owoce; gr. pherein ˘ `no, `na, `ne ]s=aw.-ukr.-pol.-lit.\ – za`, prze`, przy,
`phoros ˘ =ac. phorus ˘ `phorum. obok, podle, pod, po, nad, w pobli/u, u, tu/, wzd=u/;
1. Nicephorus – imi" imper. bizantyjskich& nazwy geograficzne, zw=aszcza prahistoryczne,
• N. I Genik †811, dynastii Isaurian[w, nie w spos[b mi przytoczy: je wszystkie&
• N. Phocas ¿912$, imperator 963–†969, Che=mno, Czerwi< ˘ Czermno, Dubno, Dubrow-
dynastii Macedon[w, no, Gniezno, Kolno, Krosno, Kutno, +"kno, Grod-
2. bojar kijowski, kt[rego dw[r istnia= 945 r. no, Kowno, Wilna ˘ Wilno, R[wno ^ R[wne,
0448-00-213 z odsy=k' do 0001-01-54 gdzie& row ]Dubrow\, r[w ]R[wne\, raw ]Rawa\,
3. letopisiec ]kronikarz\ bizantyjski. kow ]Kowno, Kowel\ ^ las;
Nikiphoros ]˚Mazur. ltpsc Nikifor Genik\ Le>no – pod lasem, za-lesie, pod-lasie,
– imperator bizantyjski 802–†811, zabity. D"bno i Dubno – za-dub]ce\, przy d"bach,
Nikita ]s=aw.-ros. Nikita\ – Nike ]w gr. mitologii& tak i inne drzewa& Jaworzno, Lipno, Wierzbno,
uskrzydlona bogini zwyci"stwa\ % ta ]zgodnie Brze{no ¯ brzoza OE, ˚polski j"zyk,
z; wysok-o(a(ie\; Kolno – za-kole,
1. N. m"czennik, spalony w Gothach 5825, przez Kutno – za-k'tek,
}ich| cara Athanarika, za cara Konstantina Wlk. Szczytno – za-szczyt; szczyt ]tarcza\,
i Likijskiego ¯ Likaia, Konieczno – za Koniecpolem,
2. N. Zatwornik – mnich Peczerskiego Monas- +"czna – za ="kiem ]dzia=em\ ˚="cz,
teru, nast"pnie episkop Nowogrodu Wlk., /y= Br[dno – przy brodzie ]rzecznym\ ¯ br[d,
1096(1095, zmar= 6616 ]1116 % styl 5500, b="dnie Grodno – pod-grodzie, przy grodzie,
1108 % styl 5508, jak chce Ku{min, 0448-00-234, Hostynne – przy go>ci<cu ]Hrub.–Zamo>:\,
bo /y= 1114, tj. w czasie poselstwa Konstantina Hrebenne n(Bugiem, Zdzanne,
Monomacha, imperatora Carogrodu, do W=adimi- Zakopane – pod kopami ]g[rami\, ˚za`,
ra Wsewo=odowicza Monomacha †1125, swego Uliczno n(rz. K=odnica, prawym, p=d. dop=ywem
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
Dniestru – po plemieniu Uliczi, Ulicze, skerpa ]ostro>:\ – pol. skarpa, urwisko, AE,
Czermno n(rz. Huczwa – po grodzie Czerwi<, stag ]sta:\ – pol. st[g, Ø ^ A,
?ytno – prze-/yt, prze-syt ]/yt ^ syt, ?S\. tak ]trzyma:, uchwyci:, >cisn':, mocno obj':,
Tak i podobnie pozosta=e& Ho=owno, Krosno, poj':\ – pol. tak, `tak& fajtak, i inne,
Ko=odno, Mogilno, Niero>no, Ole>no, Pilzno, tapar-øx ]siekierka\ ¯ pol. top[r ¯ pars. tabar,
P=awno, P=ociczno, Przytoczno, Rudno, Rogo≈- targa ]ma=a, okr'g=a tarcza\ – pol. tarcza,
no i Rogo{no ]˚granica\, Strzelno, Zusno, torf ]torf\ – pol. torf, ang. turf, OU,
`na& Jab=onna, Ko=omna ]ko=o ^ woda ˘ Ko=o- torg ]rynek\ – ros. torg, pol. targ, OA,
brzeg\, Kopina, Mszanna, Stryjna. trumba ]rura\ – pol. tr'ba,
Nie rozszyfrowane i opisane s' znaczenia przed` tulkr ]t=umacz\ – s=aw. to=k ]sens\ ˘ to=kowin,
i przyrostk[w, i zg=osek w og[le, w nazwach w=as- vag ]r[wnowaga, szale; ci"/ar\ – pol. waga,
nych ]geograficznych i osobowych\, i jest to cz'st- verƒr ]warto>:, warty\, anglosas. weorth,
ka wi"kszego problemu, np. Rudka, Rudnik, ang. worth, worthy, niem. wert – pol. wart(y,
Rudno, co oznacza zg=oska rud$ gwa=t, lina, oraz nazwiska, jak Karski ]isl. kerski\,
Kra>niczyn, Kulczyn, Mi'czyn, Wo/uczyn, We- Kempa, Knapp, Kuna ]isl. kunna\, Skurka.
reszczyn, co oznacza `czyn$ Normani ]s=aw. Urmane, pol. Normanowie\ –
Gdeszyn, Knyszyn, Miedzeszyn, Raszyn, Szcze- 1. nazwa nadana tubylcom Norwegii i P=w. Jut-
brzeszyn, Zb'szyn, Wereszyn – `szyn$ landzkiego, oraz wysp du<skich, w okresie wy-
Wereszczyn ¯ Berest, BW, ST ˘ SzCz; czyn praw =upie/czych i zdobywczych w VIII – XI w.,
]gdzie\. u-waga  wa/-ne ]u ^ ne ^ przy\. 2. tubylcy Normandii ]p=n. Francja\, podbijaj'cy
Nodam ]germ.-=ac.\ – Litwin, kt[ry przebra= si" Angli" w 1066; anglosas. Northman ]cz=owiek
za kobiet" i zwabi= w ten spos[b p=yn'cych po P[=nocy\; staronord. ]isl.\ Norƒ-maƒr ]Northman,
Niemnie Krzy/ak[w w pu=apk", 1290. normandzki, norweski\, dun. Normand, starofranc.
Noe ]hebr. noah\ – od(wy-poczynek; l.p. Normant, l.mn. Normans, Normanz, franc.
ang. Noah }noa, noi|, s=aw. Noi, ros. Noj. Normand, starogerm. wy/yn Nordemann;
Nogaj 1277–1283–†1300 ]tatar.\ – bicz ˘ pol. nahaj; {le w Wielkiej Encyklop. Powsz. 1962–67& nor-
tatarski chan, syn Bufa=a, prawnuk D/yngis-cha- manowie szwedzcy; nie ma Szwed[w w>r[d
na; jego imieniem p[{niej niekt[rzy zwali nar[d Norman[w, ˚Waregi, synonim.
Nogajcami. Batu mia= te/ zwa: si" biczem#$ Norwegia ]=ac.-pol.\ – staronord. Norvegr, Noregr;
Norcy – s=awia<skie plemi" zamieszka=e w Nowo- gdzie& nor ¯ norƒr ]P[=noc\, vegr – 1. droga, trakt,
gorodzie; ¯ staronord. norƒr ]P[=noc\ ˘ germ. 2. spos[b, droga, kierunek; ang. way ˘ Norway,
nord ˘ holend. noord ˘ staro` i >redniow. ang. north norweska nazwa& Norge.
]DÏ ^THT\, gr. nerteros ]po(ni/ej\. Nowgorod Welikij ]s=aw.\, Nowogr[d Wielki ]pol.\
Zapewne jako przeciwstawienie po=udniowych ]1430–1550& Nav=gorod, Novgor=d=, Novogo-
S=awian& Jugo` ]Jugos=awia\ ¯ jug ]po=udnie\. rod=, Nov;gorod, Nov;gorodok, Novhorod,
nordycki ]ang. Norse\ – norweski, islandski, i faro- Nowgorod; ros. Novgorod= Velikπj\ – nowy
eski – Wysp Owczych, ang. Faeroe Islands; gr[d, jak sama nazwa wskazuje, zbudowany
w j. polskim i s=aw. wsp[lne z islandzkim& 1044 obok starego ]tak szereg miejscowo>ci\. W
korona, koruna – pol. korona, OU, Wiekach Írednich uwaga w=adc[w Rusi skupia=a
kraka ]wrona, gawron\ – pol. kraka:, si" na dw[ch grodach& Kijowie i Nowogrodzie –
krakr ]wrona, gwaron, kruk\ – pol. kruk, centrum w=adzy i handlu.
kula ]w"ze=, kula\ – pol. kula, Zmy>laj'cy autor ˚Mazur. ltpsca ]poz. lit. 0001-
köttr ]gen. kattar, dat. ketti, pl. kettir, acc. köttu\ 31.1\, w>r[d innych legend&
– pol. kot, koci, koty, kotu, ªLata 3113 wielki knia{ S=owen zbudowa=
lygi ]k=amstwo\ – pol. =ga:, s=aw. =o/, gr[d zw'c go swoim imieniem S=owensk,
lysa ]o>wietla:\ – pol. =ysa }g=owa, polana|, kt[ry dzi> zwie si" Wielkim Nowogrodem, od
marr ]morze\ – s=aw. more, pol. marynarka, uj>cia wielkiego jeziora Ilmer po rzece Wo=chw
mylna ]m=yn\ – pol. myli: ]$\, ˚p[=trzecia popryszcza.º 0001-31.1-11
nefi ]bratanek, synowiec\ – s=aw. neti, TF, W obr"bie Kremla ]cytadeli\ znajduje si" katedra
pa, pai ]paw\ – pol. paw, >w. Sofiji ]zbudowana na wz[r >w. Zofii w Kon-
plaga ]kultywowa:\ – pol. p=ug, stantynopolu\, w kt[rej od 1165 pisano latopis
plogr ]p=ug\ – pol. p=ug, ang. plough, zwany Sofijskim, bardzo zbie/ny z Nikanorow-
raƒ, raƒa ]rada, porada\ – pol. rada, porada, sk' letopisi', z nich informacje czerpa=y Nowo-
ryƒ ]rdza\ – pol. rdza; grzyb rydz, grodzka ¡ i Moskowskie letopisnye swody.
segl ]/eglowa:\ – pol. /eglowa:, /agiel, W 1864 postawiono pomnik upami"tniaj'cy ty-
skora ]trze:, ociera:, otarcie sk[ry, oparzenie\, si'clecie za=o/enia Imperium Rosyjskiego przez
pokr. skurka ]rusza: szorstko\ – ˚Rurika ]ur. $–864–†879$\, ˚styl.
s=aw. skora, staropol. skurka, pol. sk[ra, W=adcy Nowogrodu Wielkiego. Lata nie s' pewne,
skeƒja ]okalecza:, rani:, uszkadza:\ znaki zapytania, luki. Dwa czynniki& 1. Nowogrodz-
– pol. szkoda, OE, ka pisana 1230 ]p[{no, po wo=y<sko-kijowskich lat
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
1110–1160\, 2. republika – cz"ste zmiany, chaos, po raz pierwszy w 1096; utraci= znaczenie po
dlatego wezwano Rurika z Niemiec ]˚obilie\& zburzeniu Rusi przez Mongo=o-Tatar[w 1237; w
865–†879 Rurik, Niemiec, przyby=y 864 r. XIII w., po ok. 1450 wchodzi= w sk=ad Ksi"stwa
879– 883 $ ]5 lat\, chyba, /e Rurik zmar=by Bra<skiego.
w 883 A.D. a nie 879, jak dotychczas Nowogr[dek niemiecki – n(rz. Piw/a 1341–1342,
883–†913 Oleg z rodu Rurika, regent Igora n(rz. Owla ]Jaunjelgava$\ 1370–1371–1377.
979 W=adimir †1015 ¯ Swiatos=. †972 Nowydw[r ]pol.\ – Nowy Dw[r Maz., przy uj>ciu
989–1010 Wses=aw ¯ W=adimir Wlk. †1015 uj>ciu rz. Narew do Wis=y, 1355 r. 0165-01-195
1010–1019 Jaros=aw M'dry ¯ W=ad. †1015 Numbia – staro/ytna nazwa p=n. Sudanu; w Po-
1019–1120 Ilja ]Elias\ ¯ Jaros=. M'dry †1054 wie>ci wrem. let& ...Libia, Numidia, Masuria,
$ – $ Kostantin Dobrynicz, namiestnik Mauretania le/'ca naprzeciw Algieru.
1034–1052 W=adimir ¯ Jaros=aw M. †1154 nul ]dun.\ – zero; =ac. nullus ˘ >redniow. franc. null,
1052–1054 Izas=aw †1078 ¯ Jar. M. †1054 ang. null. Lit. Hawnul ¯ dun.-norw. hav ]morze\.
1054–1062 Rostis=aw †1066 ¯ W=ad. †1055 Nurzec ]wo=. Nur\ – po bagnach, ¯ gr'd, wy/sze i
$ – $ Mstis=aw ¿1043–†1068 ¯ Izas=aw suche miejsce w>r[d bagien poro>ni"te lasem ˘
1067– $ Wses=aw z Po=ocka ¯ Braczes=aw gr'/a: ]za(nurza:\; wir, skr"t ¯ nu ]wi\ % rzec.
1068–1078 Gleb ¯ Swiatos=aw †1076 ¯ Jar. M. Nu/a lub Onuza ]s=aw.\ – miejsce obozu Batego
1078–1088 Swiatopo=k †1113 ¯ Izas=. †1078 przed 1240, gdzie> w uj>ciu rzek Le>nego i Pol-
1088–1093 Mstis=aw †1131 ¯ W=adimir †1125 nego Worone/a, dop=yw[w rz. Worone/;
1093–1095 Dawid †1123 ¯ Swiatos=aw †1076 w Twerskiej ltpsi pod 1237.
1095–1117 Mstis=aw †1131 ¯ W=adimir †1125 ny ]isl., dun.\ – nowy. Pruski zamek Nibork.
1117–1136 Wsewo=od †1138 ¯ Mstis=. †1131 obilie ]s=aw. obilπe\ – obfito>:, dostatek;
1128 Iwan †1128 ¯ Wsewo=od †1138 Powie>: wrem. let 1118, o zaproszeniu Warego-
1136 W=adimir †1136 ¯ Wsew. †1138 Russ[w zza morza, roku 6368, 6369, 6370&
1136–1138 Swiatos=aw ¯ Oleg 1097–†1115 ...rzekli Russom pos=owie Czudi, S=owian i
1138–1141 Rostis=aw ¯ Jurij Do=gor. †1157 Krywiczan& „wsia zemla nasza welika i obilna, a
1141– $ zmagania o w=adz" nariada w niej niet, da poidiete knia/it’...” ]wsza
$ –1154 Jaros=aw †1176 ¯ Izas=. ¯ Mstis=. ziemia nasza wielka i ‘obilna’, a porz'dku w niej
1154–1157 Swiatos=aw i Dawid ¯ Rost. †1168 nie ma, p[jd{cie w niej ‘knia/y:’ – w=ada:\.
1161– $ Swiatos=aw †1172 ¯ Rost. †1168 Nie by=o tam porz'dku, nie ma, i nie b"dzie.
1168 Mstis=aw †1168 ¯ Wsew. †1138 obl"/enie ]pol.\ – le/e: obozem wok[= –
1168–1169 Roman †1205 ¯ Mstis=. †1172 ob ]wok[=\ % l"/-e ]¯ leg(a:\ % enie ]tak\.
1170–1174 Jurij ¯ Andrej Bogolub. †1174 Obol ]dwie rzeki o tej nazwie\ % len ]ziemia\
1176 Jaros=aw Krasny ¯ Mstis=. ¯ Jurij % ski ]ziemia ¯ ki\ ˘ Obole<ski.
1178 Jaropo=k ¯ Rostis=aw ¯ Jurij ¯ Andr. Obolec ]ros. Obol;\ – mjsc. Obol n(rz. Obol,
1179–1180 Mstis=aw Chrobry †1180 ¯ Rost. 35 km SEE od Po=ocka,
1180 W=adimir ¯ Swiat. Czermny †1190 60 km NWW od Witebska,
1183–1199 Jaros=aw ¯ W=ad. ¯ Mstis=. †1180 dzi> przy trasie kolejowej Witebsk–Po=ock;
1200 Swiatos=. ¯ Wsewo=. †1212 ¯ Jurij W=adys=aw }Jagie==o| kr[l polski ª...pragn'c
1206–1207 Kostantin †1237 ¯ Wsewo=. †1212 uposa/y: dochodami i pomno/y: ko>ci[= swej
Nowgorod ]s=aw. Novgorod=\ – gr[d w Pereja- nowej fundacji w Obolcu, kt[ry ma si" uwa/a: za
s=awlskiej ziemi, S od Kijowa, za=o/. 1095 przez najpierwszy ustanowieniem, mi"dzy ko>cio=ami
Swiatopo=ka Izas=awicza, na rz. Stugna. w ziemiach litewskich ufundowanemi ]quae eti-
Po bitwie nad Ka=k', 1219 „Tatarzy gnali za tam Ecclesia prior institutione omnibus Ecclesiis
Rusi' do Nowogrodu Swiatopo=ka.” in terra Lithuaniae fundatis fore dignoscitur\...
Nowgorod, Ni/nyj ]s=aw. Nov=gorod= vtoryi, etc.º fragment aktu fundacji ko>cio=a z 1387 r.
ros. Ni'nij Nov=gorod=\ – “mniejszy gr[d” przez >wie/o ochrzczonego Jagie==" ]w 1385\.
za=o/. przez Jurija Wsewo=odowicza, w 1221, 0165-01-269, N. 544
tak/e w 1221, za=o/ono w nim monaster >w. Obre ]˚Mazur. ltpsc Obreimov syn Abdyletiv\
˚Bogurodzicy. Gr[d po=o/ony w uj>ciu Oki do – syn Abdula, rodu cara tureckiego z Kazania;
Wo=gi, 400 km E od Moskwy; Gorki po 1932. wraz z innymi, mia= przyj>: s=u/y: wlk. kn. Iwa-
Nowogr[d Siewierski ]1430–1550& Novgorod, nowi Wasilewiczowi, 6994 ]1486\.
Novgorodok, Nov=gorodok, Nowogrodok, 0001-31.1-117 AbdylAbdul, UY.
Sverskπj, Severskπj, Sever;skπj, Sev≠rskπj, obry, owary ]s=aw. ovary\ – zakaukaskie plemi"
Siverskπj, S≠verskπj, Sewersky, Siewierski, ˚Awar[w ]OA\. Koczownicze plemi" turec-
Sywer(sky, Swywyersky; kiego pochodzenia migruj'ce w VI w. z Azji do
ros. Novgorod=-S≠verskπj\ – w Czernihow- Europy. Wiadomo>ci o nim wniesione do Latopisu
skiej ob=asti, na wysokim cho=mie ]wzg[rzu\ i Powie>ci z kroniki Georgija Amartola, IX wieku;
na prawym brzegu Desny, koniec odga="zienia ˚olbrzym i nr 1640.
od linii kolejowej Homel–Unecza; w latopisaniu ochabi: ]arch. pol.\ – schyli: si", zni/y:.

Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.


NAZWY i TERMINY
Ocho/e i Busowno ]wo=. okolo oxo'≠ i Bou- wg fa=szuj'cego A. Br¥cknera 1927\.
sovna\ ¯ ocho]ta\ % /e; Litwa wojowa=a te okolice Od nazwy tur.-tat. Awar[w, co w ™ po=. VI w.
6756 ]Ipat. ltps pod 1248 r., w rzecz. 1245\. Europ" najechali i za=o/yli pa<stwo w granicach
oddr ]isl.\ – 1. szpic i ostrze broni siecznej, p[{niejszej monarchii austro-w"gierskiej, Czesi,
2. dzida, w=[cznia, harpun, 3. ostroga, 4. kierownik; ]ma=opolscy\ Polacy, Wo=y< i S=awianie po=ud-
Arrow-Odd ]Grot Strza=y\, Odd z Jörvi, Odd J"zor niowi pod ich jarzmem j"czeli. Obr[w zniszczy=
– imiona w skandynawskich sagach. ˚Karol Wielki, Awary. Po Obrach ]olbrzymach\
odel ]dun.\ – maj'tek dziedziczny; zosta=a nazwa H¥ne ]niem. olbrzym\, ˚ugri.
miejscowo>: Odelsk ¯ odel % sk ]ziemia\. rzeka Obra.
Odin ]dun.\ – wg s=ownika Webstera, w nordyckiej `old ]ang.\ – 1. stary, 2. mocny, silny; anglosas.
mitologii& nadrz"dne b[stwo, bo/ek kultury, sztu- ]j. Angl[w\ ald, zach. saks. eald, pokr. germ. alt.
ki, wojny i zmar=ych, uto/samiany z teuto<skim Oleg ]ros. Oleg=\ – >wi"ty ]nord. Helga\, ˚Olga;
Wodenem; termin «Teutonic» niew=a>ciwie u/y- 1. Oleg ]879–883–913\, z rodu Rurika, zmar=y
ty, bo zapomnieli angloj"zyczni co on oznacza, od uk'szenia /miji, zwany Wieszczym, po zdo-
i chrze>cija<ski termin ]Theo\ i znak krzy/a ˘ byciu Carogrodu 6415; od 879 A.D. kniaziowa= w
Krzy/acy ]Niemcy, Du<czycy, Anglicy\, odnie>li Nowogrodzie Wlk., regent – maj'cy piecz" nad
do lud[w germa<skich epoki pogan ]Odin, Wo- Igorem 883–913–†945, ale by= regentem dot'd,
den\; pomieszanie& teuto<ski Woden..., a/ zmar=, po 31 latach w=adania& 883–†913,
˚Teutoni ¯ Theo % ton. od ˚Micha=a ]w=adaj'cego samodzielnie w
Odon ]pol.-niem.\ – b[g Woden, Odinn ]$\ % on Konstantynopolu od 855\ do Olega – lat 29,
]wielki\, ˚wielko>:; Odon ¿1141(49–†1194 ¯ poucza Wst"p do Latopisu i Powie>ci, czyli 855
Mieszek Stary ¿1126(27–†1202. % 29 ^ 883. Je/eli Oleg w=ada= po Ruriku †879
Od-ra(er ]pol.-niem.\ – od, ra, er ]woda, Wasser\; – powstaje 4-letnia przerwa 879–883 niczym nie
nazwisko Odrow'/. wype=niona, mo/e Rurik †883, a nie †879 – jak
Oflandr ]s=aw. Oflan=∂r=\ – graf Baldwin ¡ z dotychczas,
Flandrii i Hainault ]1172–†1206\, 2. Oleg, zabity 976 u wr[t grodu Owrucz, brat
˚Baldwin, Flanders. Wo=odimera †1015 i Jaropo=ka w=adaj'cego
Ogarnianie – Agaria(nie, miasto w Sarmacji. 972–†979, ¯ Swiatos=aw 945–†972,
Oka ]s=aw.\ – dop=yw ˘ Wis=oka ]dop=yw Wis=y\. 3. Oleg, w 1073–1076 kn. W=odzimierza Wo=.,
Okowski las – uroczysko na Wa=dajskiej Wy/ynie w Czernihowie 1097–†1115, ¯ Swiatos=aw
]ros. Ba=dajskoi wozwyszennosti\, 200 km W †1076.12.31 ¯ Jaros=aw M'dry †1054.02;
i 350 km NW od Moskwy. Wed=ug Powie>ci wnuki Olega ˚Swiatos=aw,
wrem. let, bior' pocz'tek 3 rzeki& „Bo Dniepr wy 4. Oleg Krasny ˚Ingorewicz ]Igorowicz\ zabity
-p=ywa z Okowskiego lasu i p=ynie na po=udnie, razem z bra:mi w bitwie z Tatarami na granicy
ale Dwina wyp=ywaj'ca z tego/ lasu, p=ynie na Rezania, 1237.12, ¯ Igor ¯ Gleb ¯ Rost.,
p[=noc i wpada do morza Waragskiego, z tego 5. Oleg ¯ Ingwar †1220 ¯ Igor ¯ Gleb ¯ Rost.,
te/ lasu p=ynie Wo=ga na wsch[d i wp=ywa ˚sie- ojciec Romana zabitego w Ordzie 1270.
demdziesi"cioma }wieloma| uj>ciami do morza Ole>nicki, Zbigniew ]pol.\ ¯ Ole>nica 27 km NEE
Chwaliskiego }dzi> Kaspijskiego, J.D.|”. od Wroc=awia ¯ o ]wok[=, dooko=a\ % le>nica ¯
Mylnie Wo=kowski ¯ wo=k ]wilk\. le>nic, le>ny % ca ]ziemica\ ¯ les ]las\, ˚las;
Oksak ]tatar.\ – kulawy, kulej'cy, chromy, utykaj'- Zbigniew Ole>nicki ¿1389–1423–1449–†1455,
cy na nog"; ang. lame, franc. boiteux; Temir Oksak ur. 1389.12.05 w Siennie ]pow. lipski\, biskup
lub Oktak, chan Tatar[w z Kazania, 6903, ST. krakowski od 1423, kardyna= od 1449, wg WEP, t.
oksza ]pol.\ – siekiera; gr. oksine ˘ staronord. 8, str. 208, polityk, m'/ stanu ]doradca Jagie==y,
øx ˘ goth. aqizi ˘ anglosas. i >redniow. ang. eax, ≤x rz'dca Polski za czas[w W=adys=awa Warne<-
˘ ang. ax, axe. Lit. ˚Proksza, Proxe. czyka 1431–1440 i bezkr[lewia 1444 –1447\,
`ol, `old, `eld, `ald, `eald – stary, zmar= 1445.04.01 w Sandomierzu n(Wis=';
Gomoll ]isl. gamall, gömul\, Helmold, Witold, wg J. Ba=abana, 1922& ªOle>nicki za wytrwa=e
Sweneld, Aldan, i inne, ˚un ]m=ody, junior\. uznawanie soboru bazylejskiego i zasady wy/-
Olan ]tatar.\ – chan Z=otej Ordy, 6790, ˚styl. szo>ci soboru nad papie/em otrzyma= kapelusz
Olbracht, Olbrycht ]pol.\, Albright ]ang.\, kardynalski od antypapy Feliksa V.º }antypapie/
]˚Mazur. ltpsc Al;brœxt\ – ja>niepan; od 1439 A.D., ostatni z nich, J.D.| 0065-00-198;
tytu= arystokrat[w, magnat[w, szlachcic[w, ˚unita, kalikstyni.
pan[w ¯ adal ]szlachectwo, pa<stwo\ % beraht olf ]isl.\ – wilk; dun. ulv, anglosas. wulf, ulfr, ulf, niem.
]ja>nie\; anglosas. bryht, >redniow. ang. briht, ang. -ang. wolf ˘ niem. ˚Adolf ]Szlachetny Wilk\, Ru-
bright, ˚t=um. od ty=u; nazwisko Olbrychski. dolf, Rolf ]S=awa Wilka ¯ hroud` ^ s=awa\, ang.
Jan Olbracht, kr[l Polski 1492–1501. Ralph ]Wilczy Radca ¯ rath ^ radca\,
Roku 7039 ]1531\ zmar= wojewoda wile<ski, pan nord. Thorolf ]Wielki Wilk\, Ingolf, ˚ulv, wilk.
Olbracht Martinowicz. 0001-31.1-128 olga ]isl.\ – 1. puchn':, nabrzmiewa:,
olbrzym ]pol.\ – pierw. obrzym ]l od 16-go wieku, 2. wzbiera:, 3. wzmaga: si", 4. nadyma:.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
Olga ]s=aw. Ol;ga\ – >wi"ta ¯ nord. Helga }nieme nemu Wito=dowi uda=o si" zbiec do Krzy/ak[w
H, s=aw. OE, ˚polski j"zyk|, por. katharos; w Prusach, ˚Kinstut, Wito=d, Jagie==o.
kniagini ruska, /ona zabitego Igora †945, matka Olgimont ]staroros. Ovgimont\ – powi"kszenie ¯
Swiatos=awa †972; =ac. augmentum ˘ augmentare ˘ augmentatio;
roku 6411 ]903(906\ z Pleskowa, przyprowa- by> mo/e, prawnuk ˚Witenesa ¯ widen;
dzon' j' dorastaj'cemu Igorowi; oboje mieli litewskie zepsute Algimund ]>wi"tousty$\....
po ok. 15 lat – zwyczaj tamtych czasa[w ]ur. olgi ]>wi"ty\ ¯ nord. helga % mund ]usta\,
ok. 890 A.D.\, por. Chryzostom ]z=otousty\ ¯ gr. chrisma;
roku 6463 ]955(958\ by=a – rzekomo – w Caro- Iwan, s. O=gimunda, /on' jego siostra /ony Wito=da
grodzie, gdzie car Konstantin, s. Leona, chcia= †1430 ]Wito=d i Olgimund byli szwagrami\;
poj': pi"kn' }staruszk"| za /on" – mia=a lat blis 1. by= w >wicie Jagie==y podczas >lubu z kr[low'
-ko 70; lapsus pisca, maj'cego na celu chwa=" Jadwig', w Krakowie, w lutym i marcu 1385 ]ale
Rusi& pi"kno>: i m'dros: w tym wypadku. raczej dla pewno>ci, by obaj – Wito=d i O=gimund – nie
Olgerd ]1430–1550& Alkgird, Olger, Olgerdad=, wywo=ali buntu w Litwie w tym czasie\, tj. w ko<cu roku
1385; zima rok zamyka=a, po czym nast"powa=a wiosna
Olgerdik=, Olgerdud=, Olgerd/=,
1386; Jagie==o chrzci= Litw" 1387\,
Olger(=)d(=), Olger=dik=, Olgidr/;,
Olgird, Olgirdik=, Olgird=, Olgyrd=, 2. Iwan z Galszan }Holszan|, syn Ougemunda,
Oligrd=, Olird=, Olkgerd=, Olkgird/=, widnieje w akcie z 1390 r. ]uznanym przez I.
Ol=gird, Ol=gird=, Ol=gird;, Ol=kird=, Dani=owicza, †1843, za fa=szywy 0165-01-280, ja
Ol;gird=, Ol;gird;, Ol;kgerd, Ol;kgird=, nie jestem tak bardzo pewien jego pogl'du\;
Orkgird=, Olgerd(us, Olgerth, Olgierd, Olgilrd, Olgimund ˘ O=gimund; liter" + w alfabecie =aci<-
Olgyerth, staroros. Olgerd, Ol;gerd, Algerd, skim zast"powano przez L, a w cyrylicy + pisano
All;gerd\ – nazwa obca dla s=aw. ucha; tak/e przez znak B ]˚cyrylica\ – r[/na pisownia
w=a>ciwie auger ]>wider, bor\ ˘ Íwidrygie==o; imienia, w r[/nych j"zykach i czasach&
¯ ol ]wszystko\ % gerda ]isl. 1. opasywa:, otoczy:, Algimund, Elgimonth OAE ]lit.-=ac.\,
okr'/y:, 2. drwi:, szydzi:\; Ougemundes, Augemunten U, W+ ]niem.-=ac.\,
anglosas. gyrdan ]opasywa:, otoczy:\ ˘ >redniow. Owgimonti W ^ + ]cyrylic', w transliteracji \.
ang. gurden, gerden, girden ˘ ang. gird; omsorg ]dun.\ – troska, piecza, dba=o>:,
anglosas. eall, all ˘ >redniow. ang. all, al ˘ ang. all; staranno>:. Lit. Smorgonie. ˚vilna.
ol ¯ old ]z obci"ciem mi"kkiej D w po='czeniach; `on ]gr. i =ac.\ – wielk-a(i(ie ˘ Briton; Don ]wielka
stary ˘ staro`\; woda\; Sydon ]stolica staro/. Fenicjan\ ¯ syd ^
gerdgard ]warta(ownik, baczno>:, str-[/(a/(a/ gr. hyd ¯ hydor ]woda\ % on ]wielka\; Leon ]wielki
nik, ochrona, os=ona\ ¯ starofranc. guard(er; lew\ ¯ leo % on; Poseidon ]gr. b[g morza i koni\
gerd – u/ywane w litewskich imionach norma<- ¯ posei % don ¯ d ]woda\ % on ]wielka\; faraon;
skiego pochodzenia, np. Dowgerd, Montygierd, panteon ]>wi'tynia wszystkich bog[w\ ¯ pan
Tawtygierd; niemieckie Gerdauen ¯ starolit.; ]wszys-tko(cy\ % theos ]b[g\ % on ]wielki\; baron
Dowgerd ^ Dowgird; Olgerd ^ Olgird, EI. ]wielki m'/\; wazon ]wielka waza\; flakon; dzwon
¿1296–†1377.05, spalony poga<skim obycza- ]wielki d{wi"k ¯ zw ¯ zwuk % on\; pyton ]wielki
jem na stosie w Mejszagole ]b="dnie& przed w'/\; karton ]wielka karta\; ton; baryton; balon
>mierci' ochrzci= si", zwany Aleksandrem – jak ¯ ballon ¯ ballone ]wielka kula, Glob\; puzon;
Wito=d\; akordeon; cz=on; to<; nazwisko Oro< ]wielki
syn Giedymina ¿1257–†1341 i Olgi †1299 ]drugiej ko<\ ¯ or % o<; wa=ko< ]wielki le<\; nicpo<, Otton,
jego /ony; od Olgi – Olgerd\, wnuk Butegeide ˚wielko>:.
†1290, z Ugen n(Dubiss' ]b="dnie& Giedymin `onia, `ania ]=ac.\ – kr[lestwo, ksi"stwo, mieni'ce
synem Witenesa – Wit. stryjecznym bratem G.\; si" wielkim ]starym, dobrym\ ¯ on, an, en ]wielki\,
przyrodni brat Kinstuta ¿1302–†1392. jak Wielka Brytania, Kr[lestwo Du<skie – Dania,
Wielki ksi'/" litewski 1345–1377. Wielkie Ksi"stwo Lit. – Lithuania, Livonia, Mace-
Dwie /ony& Maria †1346 ]c. Jaros=awa Wasilewi- donia, Pannonia, Slawonia, Kolonia, Saksonia,
cza, kn. Witebska\, i Juliana †1392 ]c. Aleksandra ¯ gr. aion ]wiek, wieczno>:\ ˚wielko>:.
Michaj=owicza, kn. Tweru\, Onufry ]˚Mazur. ltpsc Anufrij\ –
od Marii – 5 syn[w, od Juliany – 7 syn[w, o cha- gr. phren, phrenos ]przepona w jamie brzusznej,
rakterystycznych imionach& po Marii – greckiego& tak/e& umys= i jego pojemno>:, zdolno>ci – staro-
Andrei, Dmitrei... itd., po Julianie – poga<skiego /ytni wierzyli /e przebywa z przeponie\.
brzmienia& Jagie==o, Skirgie==o... itd. Opava ]czes.\ – gr[d w Czechach, oblegany 1252
Wielki ksi'/" lit. 1345–1377, dziel'cy w=adz" do przez po='czone si=y rusko-laszskie.
spo=u z Kinstutem, co doprowadzi=o do zmaga< o Opawy nie zdobyli, i gdy dostali miecz w podarku
w=adz" po ojcach& Jagai=y z Wito=dem, w latach od ˚Herberta ]miecz by= zawsze wyzwaniem do
1377–1392, w tym “zatarg” 1380–1382 ]otwarty walki\ – po namy>le, wr[cili do swoich dom[w&
konflikt\, w wyniku kt[rego zausznicy Jagai=y do Krakowa i Cho=ma, ˚wrota.
udusili 80-letniego Kinstuta, w Krewie, a uwi"zio- Opava ¯ op lub opa % awa, wa, aw, [w ]woda\.

Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.


NAZWY i TERMINY
Opizon ]pol.\ – poza, w tyle, wstecz, cofni"cie; gdzie&orthos]poprawny,w=a>ciwy,s=uszny\%doxa
gr. opisthen, OE; opat ˚messe<ski, wys=annik ¯ dokein ]my>le:, opinia, zdanie, >wiato(pogl'd\.
papie/a Innocentego IV ]1243–1254\ do Polski, Termin u/ywany g=[wnie do utartych pogl'd[w,
Pomeranii i Prus, w 1245; koronowa= Dani=" jako s=usznych, w=a>ciwych, wskazuj'cy na
wo=y<skiego na kr[la Rusi 1253, w Drohiczynie pewne religijne wierzenia i doktryny.
n(Bugiem. Po ˚schi{mie 858–1054 A.D., prawowierni – za
Opole ]pol.\ ¯ opole, >redniow. jednostka admini- kt[rymi s=uszno>: – zwali katolik[w «l>ciwymi»
stracyjna, gromada s'siednich ujazd[w ]obszar[w ]fa=szywymi, fa=szywej wiary\, a pokrewne ple-
ziemi obje/d/anych konno\; zast'piona powiatem miona Wo=ynian i Lach[w wybija=y si" wzajemnie,
za W=adys=awa Jagie==y ¿1351–†1434.05.31, kr[la w imi" Boga, ˚Konstantynopol, stolica g=owy Ko-
1387–1434; 0065-00-107, 181 >cio=a Prawos=awnego ]jak Watykan dla katolik[w\
mo/liwe wi"cej ni/ jedno obja>nienie& – najechany, oblegany, i zdobyty 1204 uczestnikami
1. o ]wok[=\ % pole ]gr[d\ ¯ gr. polis EI, ˚krucjaty ¯ crux ]krzy/\, w imi" Chrystusa.
2. opo % le ]dal, ziemia\, 3\ o % po % le. Ko>ci[= O. jest ko>cio=em Europy Wschodniej
or ]s=aw. or;\ – ko< ˘ ora:, toron ]konnica\, to/- ]Rosji\, Zachodniej Azji i P=n. Afryki.
samy z faris, far;, fary'. wo=., Ipat. tlps Po schi{mie, g=owami Ko>cio=a s' patriarchowie
pod 6727 ]1219\& Konstantynopola, Aleksandrii, Antiochii i Jero-
spadw[ emou s fara. vzœwa t≠lo ego. zolimy. Ma >wi'tynie w Rosji, Grecji, Rumunii,
isl. erja ]er, arƒa, arinn\ – 1. ora:, 2. drapa:. Bu=garii i Jugos=awii, itp., wszystkie zgodne s'
Or-or; ˘ orataj orataj ^ oracz orah; ˘ ora: w sprawach dogmatu, obrz'dku i liturgii, oraz
orat; ˘ nazwisko Rataj(czyk; zaprzeczaj' zwierzchniej w=adzy papie/a. Zwane
Orz, horz, w 15-tym wieku pisane horsz, orzs, czasem Wschodnim Ko>cio=em, Ortodoksyjnym i
orss ]ko< szybki w biegu\, wg A. Br¥cknera. Greckim – obja>nia s=ownik Webstera.
Obora ˚stajnia, ¯ st[j  staj, Ø^A. Prawowierny ^ Prawos=awny ]m.in. W=adys=aw Cza-
Nazwisko Horszowski. pli<ski 1985, Zarys dziej[w Polski do roku 1864, str.
Ang. horse, >redniow. ang. hors, anglosas. hors, 192\, ale zapomnieli>my co `s=aw oznacza, /e wiar" w,
wiernego ˘ Bogus=aw – wierny Bogu; Bogumi= – mi=y
hros, pokr. germ. ross. Pol. orszak, lit. Orsza
Bogu. Prawos=awny w miejsce Prawowierny, zakra-
]hors, nieme H\. Or˚ra; or˚rat ]s=aw. konnica\. wa, by nie przyzna: racji konkurentowi zza miedzy.
Tatarska horda ]zagony konnicy, hor`\, ich kraj Bo my z Watykanem w Rzymie, tam dla nas g=owa
}Z=ota| Orda ]Z=oty Ob[z\ ¯ urdu. i stolica wiary ]Stolica Apostolska, papie/\, gdy oni z
Franc. i germ. horde, z wcze>niejsz' form' horda, Jerozolim' i Nazaretem – kolebk' wyznania i Jezusem
tur. ordu, tatar. urdu ]ob[z\. Dorozumienia wynik=e Chrystusem.
z barier j"zykowych zmieni=y znaczenie. My trzymamy si" Watykanu, w Rzymie. Nadal wiara w
Chrystusa, lecz z Watykanu transmitowane s' msze i
B="dnie ˚Warszawa ¯ Orszawa ¯ orsz ¯ or.
uroczysto>ci jemu po>wi"cone i tam jest g=owa Ko>cio=a,
orda ]nieme H\, horda ]tatar. urdu, tur. ordu, niem. oraz kult papie/a – namiestnika Chrystusa na ziemi.
Horde ¯ Horda, ang. horde, ros. orda\ – ob[z. Ortulf Trier ]germ.\ – szpitalnik Zakonu, bra= udzia=
Ru> Kijowska b="dnie przet=umaczy=a& grupa, w obl"/eniu Kowna 1362. 0165-01-204, N. 424;
st'd do Polski i Niemiec o takim zrozumieniu& ¯ Ort % ulf ]wilk\, ˚ulv.
«gromada, banda, sfora, r[j, zagon, grupa, orze= ]pol.\ ¯ or ]ko<\, ol, o=, e= ]wielki\; ¯ aral ]$\
konnica». Tak/e A. Br¥ckner 1927 – mylnie – Jez. Aralskie, OAE; ros. orel;
ordu ]wojsko\, ˚or ]ko<\. Ordin;skyi knœzi mjsc. Orelsk, k= orelskou, w 1206 r. ]pod
kniaziowie Ordy tatarskiej. ˚Z=ota Orda ^ Z=oty 6712\ – Orzelec Wielki n(rz. Strude< ]prawy
Ob[z; sfora nie idzie w parze ze z=otem.... dop=yw Wis=y\, w pow. Tarnobrzeg.
Orest ]˚Mazur. ltpsc Orest\ – g[ra; Ose< ]s=aw. Osen;, Asen;, |sen;\ – chan
gr. orostos ]g[ra\, OE ˚pol. j.
po=owiecki, kt[ry wyda= sw' wnuczk" 1107, za
Orient ¯ =ac. Oriens – Wsch[d, Turcja-Arabia; Jurija, s. W=adimira }Monomacha 1053–†1125|.
ros. vostok; =ac. Oriens ˘ starofranc., >redniow. ang. 0448-00-176 z odsy=k' do 0001-01-272
i ang. Orient, przeciwie<stwo =ac. occidens osiek ]wo=.\ – pokr. pol. zasiek ]w komorze, na
]zach[d\ ¯ occidere ]upada:, osiada:\. zbiory zbo/a\, szczelna obrona wok[= formacji,
orkn ]isl.\ – rodzaj foki ˘ wyspy Orkady. w lesie, na wypadek ataku ¯ o – dooko=a % siek
orne ]dun.\ – odyniec, knur; or-ne  ne-ro]n\. ¯ siec, r'ba: ˘ przesieka w lesie. Wo=., po wo-
Lit. Orneta. jowaniu okolic Mielnicy, Litwa zatrzyma=a si" w
Orsza ]1430–1550& Rwa, R;wa, Orssa, Orsza\ – lesie, \n≠em 'e stavwim. ots≠kywimsœ v
gr[d w Smole<skiej guberni, l≠s≠. Ipat. pod 6755& \s≠kwimsœ v l≠s≠.
w 1907 miasto “ujezdnoe” ]powiatowe\. Wo=., Ipat. ltps pod 6763& Lev 'e ouv≠dav=.
¯ or ]ko<\ ¯ horse ¯ hors ˘ pol. orszak. ≥ko steikynt v l≠s≠ \s≠kl=sœ. Ros. osiek,
ortodoksyjny, Ko>ci[= Ortodoksyjny, Prawowierny, ma dzi> inne znaczenie.
Prawos=awny ¯ }arch.| s=aw, obrz'dku wschod- Osiek wymieniony w Ipat. ltpsi pod 1280 i b[j
niego, zwi'zany z kultur' greck' w Bizancjum ¯ opisany, to wie> Osiek, le/'ca 27 km SW, po lewej
p[{no=ac. orthodoxe, orthodoxus ¯ gr. orthodoxos, stronie Wis=y, powy/ej Sandomierza, a wspom-
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
niana z osiekiem Kropiwnica ]kro – wielk-i(a\ to W Otranto 1227 zmar= m'/ El/biety “Kingi”
dzisiejsza Koprzywnica n(rz. Koprzywiank', 15 ˚Ky<ka, Lonokrabowicz, Ludwik.
km SW, powy/ej Sandomierza, te/ po lewej, Otrok ]wo=. |trok=\ – chan tatarski wygnany z
zachodniej stronie Wis=y. “Donu” ]Worone/a\ do Abez[w, w ¡ po=. XII w.;
Ostafij kostantinowiç ]wo=. |staf;i kostœnti- otrok – ch=op pozbawiony ziemi, najwyra{niej –
novih;\ – zdrajca z Rezania, zbieg= z Rusi taki otrzyma= przydomek.
na Litw" i wyprawi= si" z wojami Mendouga na Otton ]germ.\ ¯ Otto % on ¯ auda ]bogaty\ % on
Lach[w. Podczas tej wyprawy Litwini somowita ]wielki, wielce\, ˚wielko>:, `on, t=um. od ty=u;
kniazia oubißa ]Siemowita Maz.\, a s]y\na jego 1. Otton ¿`1000 –†1033,
Kondrata jasza ]uj"li i uprowadzili; 1262.06.23\. ¯ Boles=aw Chrobry †1025,
Wo=. nazywa Ostafieja okannym i bezakonnym 2. Otto ¿1046–†1048$,
]pot"pionym i bez poczucia prawa – bez zasad\, ¯ Kazimierz Odnowiciel 1016–†1058.
nie podaj'c dlaczego to, ˚Reza< ]rze{ braci\. Otwock ]pol.\ – pierwotnie miejsce na wyspie je-
W 1265 Woiße=k /e naça knia/iti wo swoej zemli ziora stanowi'cego starorzecze Wis=y; ˚flisak.
Litowskoj i poça worogi swoa izbiwati. wo=., Ipat. Ouk... Oukein, Oukayn, Oukeym, Auken, Aukon,
ltps 6772 ]1264 r.\& wo wsej ]wszytkiej\. Awken, ˚Ugiany n(rz. Dubissa, na ?mudzi.
W>r[d nich Ostafija ubi=, okannog bezakonnogo `ow, `ov, off ]s=aw.\ – patronimiczny przyrostek
prokljatago. o nim/e pierwej pisa=em. w rosyjskich nazwiskach, Soko=ow ¯ Soko=
ostr ]staronord.\ – wsch[d; ]Soko=¶off\, Rykow, Bykow, itp., pochodzenia
staronord. austr ˘ anglosas. eastan, east ˘ >redniow. anglosaskiego, dzi> ang. off o znaczeniach&
ang. est ˘ ang. east, pokr. germ. osten ˘ ros. wostok 1. b"d'cy w dystansie, odleg=y, na boku,
]w¶ost¶tok\; ost, est OE ˘ west ]zach[d\; 2. wy='czony, od='czony, roz='czony,
austr, osten, est ˘ Austria, Australia, Estonia; nie w kontakcie.
Ostrowski ]cz=owiek ziem Wschodu\, ski ]ziemia\; Powie>: wrem. let pod 6453 ]945, w rzecz. 941\,
b="dnie& wyspiarz, w t=umacz. J. Kotowskiego s=udzy i synowce Igora& Fastof, Swirkow, Tudkow,
1860. Mieszka<cy staro/. Baktrii ]w p=n.-wsch. Turdow, Egrïewliskow, Woikow, Amidonow,
Afghanistanie\ zwani byli Brachmanami lub Bernow, Ko=klekow, Steggïetonow;
Ostrowskimi. Podobnie& Ostr[w, Ostrobramska skow, kow ]las\, on ]wielk-i(a(ie\.
]bramy wschodniej\, ostro/ne wrota w Zwenigo- owe ]obce\ – posiada:; >redniow. ang. owen ˘
rodzie 1208 ¯ ost % ro/ ¯ rog ¯ rogatka, granica; ang. owe; anglosas. agan, pokr. goth. aigan, staro-
ale Kostroma ]za=o/ona 1213\ ¯ s=aw. kostier germ. eigan, germ. eigen.
]kaplica drewniana\. Lit. Mindowe 1253, mind, mynd ]pami":\.
Ostromir ]s=aw. Ostromir=\ – posadnik ]namiest ounouk ]s=aw.\ – wnuk, OU ^ U, W, ˚unuk.
-nik\ Izas=awa Jaros=awicza w Nowogrodzie Owrucz ]s=aw.\ – Obr"cz, BW, U´.
Wielkim, po >mierci Jaros=awa M'drego †1054 ör-ligr ]isl.\ – obfity ˘ Örlyg z Islandii.
i rozdzieleniu ziem Smole<ska na trzy cz">ci. øx ]isl.\ – siekiera, ang. axe ˘ Öxna-Thori.
Wyruszy= z Nowogrodzianami na Czud i zdoby= Pabian ]pol.\ – PF, =ac. Fabius ˘ Fabianus,
osiek Kedepiw, to jest }o znaczeniu| S=o<ca r"ka. ang. Fabian; Quintus, Fabius Maximus, 3-ci w.
0448-00-380 na podst. 0001-04.1-118 B.C., rzymski genera= i m'/ stanu; pokona=
Oszmiana ]1430–1550& Omwena, Onmena, Osmena, Hannibala przez ostro/n' strategi" op[{nienia i
Owmena, Owmenq, Owm≠nq, Oszmiana, unikania batalii, st'd zwany “Cunctator’em”
Oszmiania, Otmena\ – gr[d i rzeka. ]Zwlekaj'cym\, ang. Delayer.
O>miomys= ]ros.-pol.\ – dos=. posiadaj'cy [smy Pachomij ]s=aw. Paxomπi\ – przyty=y, dos=.
zmys=, czyli nadzwyczaj czujny, przenikliwy, “grubowaty” ¯ pachomus ¯ gr. pachys ]gruby\;
wietrz'cy; m'dry ]o dobrym os'dzie, wiedzy\; archimadryta monasteru Ro'estva svœty
Jaros=aw O>miomys= †1187, kn. halicki od 1153. Bogorodica ]Bo/ego Narodzenia\, we W=odzi-
Otolichen ]germ.-=ac.\ – pruski zamek n(rz. Pissa, mierzu n(Kla{m', zabity 1237 przez Tatar[w.
zdobyty przez Krzy/ak[w w 1275 przez pod- Paderewski Ignacy Jan ]1860–1941\ ˚derewa.
danie si" za=ogi; z opisu wynika, /e to dzisiejszy Pakos=aw ]pol.\ – wojewoda ladski, wymieniany
polski Pisz, a Karthau – to Kolno& ªDrugi napad 3-krotnie w wo=. ltpsi obejmuj'cej 1205–1292&
z 500 >wietnego rycerstwa wymierzony zosta= • 1214, Lestko pos=a= pos=a swego Lesticza i
na okolic" Karthau gdzie nad rzek' Pissa le/a= Pakos=awa wojewod"; spotkanie w Spiszu;
zamek Otolichen, kt[rego osada dzielny dawa=a pol. Salomea z w"g. Kolomanem,
odp[r, ustraszona jednak krwawem zdobyciem • 1223, przy boku W"gr[w z Lachami, Pako-
zamk[w w stronach Rechowa, musia=a si" pod- s=aw wojowa= Podole& Trembowl", Tichoml,
da: i wszystko przesz=o przez ostrze or"/a, a • 1227, Pakos=aw z Kondratem Maz. i Dani='
zamek zburzony.º 0165-01-116 oblega= Kalisz.
Ja s'dz", /e by=a to pierwotna nazwa Johannis- Palaeologus ]˚Mazur. ltpsc Paleolog\ – imiona
burga zbudowanego 1345, tj. odbudowano O. kilku Andronik[w Paleolog[w, imperator[w bi-
Otranto – cie>nina pomi"dzy Albani' a Itali'. zantyjskich, dynastii o tym imieniu, z nich&
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
1282–1328 Andronicus II P. ¿1260– †1332, Kompilacja danych z krzt' prawdy, na zasadzie
syn Micha=a VIII, ˚Biblii, gdzie ˚Herod zmar=y na 4 lata przed
1328–1341 Andronicus III P. ¿1296– †1341, Chrystusem mia= wyda: nakaz wymordowania
wnuk Andronika II †1332, wszystkich niemowlak[w w okolicy, w nadziei,
1376–1379 Andronicus IV P. ¿$–†1385, /e noworodka-Chrystusa tym zg=adzi.
syn Jana V Palaeologa, Papilio ]˚Mazur. ltpsc Papilo\ – motyl;
za=o/ycielem dynastii P. ˚Micha= ¿1234–†1282, =ac. papilio; m"czennik chrze>cija<ski 5755.
regent 1259–1261; Paraksowija ]˚Mazur. ltpsc Paraksoviœ\ – obok
w Mazur. ltpscu Andronik P. /yje 6097 ]589\ A.D. ]czego$\; gr. para ]obok\ % xobios ]$\;
]sic#\, b='d oczywisty, i nie jedyny, inny Andronik P. zwana Pi'tek – m"czennica 5790.
P. /yje 6792 ]1284\. 0001-31.1-31, 77 Parbusse, 1260 – ang. parbuckle ¯ par % buckle.
palea ]s=aw.\ ¯ gr. palaios ]staro/ytny, wczesno- Parkosz ]=ac.-pol.\ – rektor UJ, ok. 1430; mjsc.
historyczny, lub przedhistoryczny\; Parkosz, 3 km NE od Pilzna n(rz. Wis=ok;
s=aw. To=kowaja palea ]jedna z kronik u/yta na `osz ¯ =ac. `osus ]charakteryzuj'cy si", pe=en\,
wczesnym etapie rosyjskiego latopisania\. Parkoszowiec w Wlk. Encyklop. Powsz. PWN;
Palemon ]lit.\ – Aleman OA; Alemanni, Alaman `owiec ]g[ra\ ˘ Parkoszowiec ^ Parkot z g[r.
-ni – germ. szczep kt[ry najecha= i osiad= w parmeny ]˚Mazur. ltpsc parmeny\ – alchemicy,
Alzacji i cz">ci Szwajcarii na pocz. V wieku A.D., ¯ gr. pharmakon ]lek\, wi"cej ˚phrazy.
podbity 496 A.D. przez Clovisa – kr[la Frank[w Parthenij ]s=aw. Parfenπi\ ¯ gr. Parthenon ¯
481–511 A.D., ˚Aleman. parthenos ]panie<ski, dziewiczy\, s=aw. fth,
Machinacje dzie< 07 lutego, ˚Wo=odimer, Suzdal.
Z Alemana – walecznego rycerza ze ?mudzi, Ba- Parthia ]˚Mazur. ltpsc Parfiœ, parfœnin\ –
wara, Szwaba, lub Szwajcara, /yj'cego 1254, ze staro/. kr[lestwo SE od M. Kaspijskiego;
Íw. Cesarstwa Rzymskiego ]Niemiec\, zwanego roku 5790, Grigorij Wielki, Armenin, krewny Kiri
w skr[cie Rzymem, uczyniono Palemona – Rzy- -ka – cara Persji, rodem z Parthii, syn Anatolia,
mianina ]karko=omny skr[t od Publius Libo herbu uj"ty przez Tiridata, cara arme<skiego, wrzuco-
Kolumny; mny ˘ mon\, przyby=ego na Litw" wkr[t- ny w r[w wype=niony /mijami i }dzikim| zwierzem,
ce po Chrystusie, z rodem swoim, na czele pi"ciuset przeby= w nim 15 lat /ywi'c si" wod', itd.
szlachty o czterech herbach& Kitaurus ]Kitowras, Pasnyk, Pasynok, koniec Pasy<czej besedy
Katowrus\, Kolumny, Ursyn, i R[/a ]Kitaurus her- }j"zyka, J.D.|; pa, synok ]syn\, ˚synonim.
bem Dowsprunga\. W spisokach, Dowsprungowi Pataria ]˚Mazur. ltpsc episkopa patarskago\ –
dodano imi" Julian, a Wojciech Koja=owicz-Wijuk, lokalizacja grodu-miasta mi nieznana; Methodos,
ok. 1650, kaza= mu przyby: na Litw" 924 A.D. cudotw[rca – biskup Patarii, w >wi"tych 5775.
]za czas[w najazdu W"gr[w na Rzym\. Tym Pataria – ruch religijny w Milano, Italia, w II po=.
historia jest; wolno: Tomku w swoim domku. XI wieku, obejmuj'cy polityk" biskup[w kt[rzy
Pan ¯ szumer. ˚AN, ANU ˘ chrze>c. Pan B[g; nast"pnie zostali papie/ami w latach&
pers. ban ]b[g, pan, mistrz, nauczyciel\ ˘ 1. Anselmo z Baggio ]Aleksander II, 1061\,
staro/. w"g. ˘ serbo-chorw. ban ]magnat\, PB. 2. Ildebrando di Soana ]Gregorio Ways, 1073\.
Pannonia ]pol.\ – staro/ytna prowincja Rzymu, Paterik ]s=aw. Paterik=\ ¯ =ac. pater ]ojciec\;
po=o/ona mi"dzy rzekami Dunaju i Sawy gr. petra ]ska=a\ ˘ petros ]kamie<\ % ik
]w Jugos=awii\, obecna Slawonia; ]w j. s=aw. zdrobnienie& chochlik, narz"dzie& pilnik,
¯ pann % onia ]ksi"stwo, kr[lestwo\, ˚onia. urz'dzenie& piekarnik, b'd{ zaw[d zwi'zany z
panosza ]staropol.\ – ni/szy szlachcic, najcz">ciej rdzeniem& cyrulik\ ˘ kamyk ]$\;
nie posiadaj'cy herbu ani te/ dziedzictwa, i Paterik Kievskogo Peherskogo mona-
w zwi'zku z tym zale/ny od mo/nej szlachty, styrœ wydany w Sankt-Peterburgu 1911.
s=uga, pacho=ek. patronimik ]pol.\ – nazwisko pochodz'ce z linii oj-
Paphlagonia ]˚Mazur. ltpsc strana Peflagon- ca ]po ojcu i jego poprzednikach p=ci m"skiej\,
skiœ\ – w staro/. kraj po=o/ony wzd=u/ Pontu, przez to wiele z nich od imion& Adam, Andrzej,
w p=n. Azji Mniejszej, dzi> G[ry Pontyjskie w Bogdan, Dani=o ¯ Daniel ¯ hebr., Erik, Filip,
p=n. Turcji. Gabriel, Grzegorz, Hans ^ Jan HJ, J"drzej,
Roku 6305 ]805\ by= ju/ w >wi"tych Filaret Mi- Jorgen ^ Jurgen, Justyn, Marcin ¯ Martin TC,
=o>ciwy, syn Georgija i Anny, rolnik z Paflagonii, Makary, Marek, Matej i Matwiej ¯ gr. Matthaios,
ze wsi “Amin” ]Amen\, “w carstwo ˚Konstantina Matthias ¯ hebr., Micha=, Pawe=, Prokop, Roman,
}†797| i Iriny” ]Eirine, Ireny\. Semen, Stach i Sta>, Trochim, Wasil;
Michai= Paflago<ski 6562 ]1054 % styl 5508\, gr. pater ]ojciec\ % onoma, onyma ]nazwa, imi"\
imperator w Konstantynopolu 1056–1057, za ˘ p[{no=ac. patronymicus ˘ ang. patrpnymic.
kt[rego w=adania mia= zasi'>: na stolcu Iza- Og[lnie, patronimami s'& `os, `as, `es, `is.
s=aw Jaros=awicz, syn Jaros=awa }po >mierci Przyrostk[w wskazuj'cych na pochodzenie
ojca †1054.02.20|, a Wiaczes=aw Jaros=awicz wiele, r[/norodnych przy tym, trudno mi je przy-
zmar= w Smole<sku }1057|. 0001-31.1-53 toczy: wszyskie z pami"ci; dla pogl'du&
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
`ak ]s=aw.-pol.\ – 1. syn, 2. wysoki ¯ gr. akros; `mann ]niem.\& Hoff ˘ Hoffmann, Kaufmann,
Baj ˘ Bajak, Bucza ˘ Buczak, Filip ˘ Filipiak, Dyr `off ]niem. ¯ goth.; rzadkie\& Fastoff,
˘ Dyrak, Justyn ˘ Juszczak, Marcin ˘ Marciniak, `ow ]ros. ¯ niem. off\ w transliteracji tak/e `off&
cie>la ˘ Cie>lak, Grabczak, Jagusiak, Janczak, Bere/kow, Biegunow, Czernow, Efimow, Na-
Jedynak, Matysiak, Mierzwa i Mierzwiak, Micha- sonow, Or=ow, Paw=ow, Plechanow, Popow,
lak, Nowak, Pawlak, Pichlak, Pi"tak, siuda ]tutaj\ Prisielkow, Rozanow, Rybakow, Sniegarow,
˘ Siudak, Smutniak, Solak, so=tys ˘ So=tysiak, Soko=ow, Stepanow, Swierd=ow, Szachmatow,
Stasiak, Walczak, Wasilak, wo{ny ˘ Wo{niak, Tworogow, Tichomirow, ?danow,
`szczak& Antoszczak, Juszczak, Kaliszczak, `pa ]ukr.-pol.\ – syn& Depa, Kurz"pa, Prystupa,
Miszczak, `s ]ang.\& Adam ˘ Adams, Hendrick ˘ Hendricks,
i s=ownictwo pospolite& ptak, pisklak, >piewak, Jack ˘ Jacks, grave ]gr[b\ ˘ Graves, burn ]pa-
por. `uk gdzie odpowiedniki pol. `ak, czukczak, li:\ ˘ Burns, bank ]bank, brzeg\ ˘ Banks, river
szczukszczak, UA, ]rzeka\ ˘ Rivers, Cole ˘ Coles, gate ˘ Gates,
`as }nieme S| ˘ a ]pol.\& +ygas ˘ Pa=yga, ˚pa, Gibbons, Giles, Franks, Marks,
`as, `es, `is, `usos ]gr.\& Eneas, Pitagoras, `ski ]pol.\ – Adam ˘ Adamowski i Adamowicz,
Leonidas, Archimedes, Aristokeles, Adonis, Andrzej ˘ Andrzejewski, Bogdan ˘ Bogda<ski
Gunalakis, Empedokles, Admetus, Alcaeus, i Bogdanowicz, Januszewski, Kobuszewski,
Diophlatus, Mantas; postacie biblijne& bar abba Maciejewski, Micha=owski, Romanowski, Wasil
]syn Boga\ ˘ Barabas, Judas, Eneas, Kaifas, ˘ Wasilewski, i inne,
`as, `es, `is, `ys, `us ]lit.\& Indrunas, Kiszonas, `son, `sen ]skandynaw.\ OE& Erick ˘ Erickson,
Pietras, Witenes, Ma=ys, Marcinkus, Jenson i Jensen, Jorgenson i Jorgensen, Hanson
~cki ]pol.\& Jan ˘ Janicki, Tom ˘ Tomicki, i Hansen, Larson i Larsen, Swanson, Swenson
Chojnata i inne Chojn` ˘ Chojnacki, Rapacki, `ton ]ang.\ ST& Benton, Clinton, Hamilton,
`czuk ]ukr.\& Adam ˘ Adamczuk, bojar ˘ Bojar- Hilton, Lipton, Washington,
czuk, mielnik ]rolnik\ ˘ Mielniczuk, muzyka ˘ `uk ]ukr., nie koniecznie z holend. uk; akuk\&
Muzyczuk, Matwiej ˘ Matwiejczuk, Matczuk, Justyn ˘ Juszczuk, Matej ˘ Matejuk, Baj ˘ Bajuk,
Krzyszczuk, Kosja<czuk, +ukaszczuk, Szyn- Buhaj ˘ Buhajczuk, Dani=o ˘ Danyluk, Dawid ˘
karczuk, Traczuk, Waszczuk; Dawidziuk, Gabriel ˘ Hawryluk, Bidziuk, Grab-
odpowiednikiem polskim `czak& czuk, J"drzejuk, Kuczera ˘ Kuczeruk, Kaczoruk,
JuszczukJuszczak, WalczukWalczak, Makaruk, Marczuk, Michaluk, Miszczuk, Pawluk,
`szczukszczak ]ukr.-pol.\ – wielki, stary& Polesie ˘ Poleszuk, Prokopiuk, Roma<czuk,
Antoszczak, Kaliszczak, Miszczak, Semeniuk, Stasiuk, Walczuk, ˚`czuk,
`ej ]ukr.-pol.\& Kulej ¯ Kula, Matej, Musiej, odpowiednik pol. `ak& MichalukMichalak,
`ek ]pol.\& Ozon ˘ Ozonek, Dobek, Dudek, PawlukPawlak, StasiukStasiak, Bajuk
ma= ]m'/\ ˘ Ma=ek, Mazur ˘ Mazurek i Bajak, GrabczukGrabczak, itp.,
Mazurczyk, Miodek, Rembek, Skorek, `wa ]pol.\ – od& Gozdawa, Rawa, S"czawa,
`el ]pol.\& Dro{dziel, Dzi"giel, Musiel, `wicz ]ros. ˘ lit.\& Adam ˘ Adamowicz, Bogdan
`es, `ez SZ ]hiszp.\& Aceves, Flores, Fontes, ˘ Bogdanowicz, Chark[w ˘ Charkiewicz, Da
Mares, Morales, Rosales, Santos, Torres, -ni=o ˘ Dani=owicz, Fedor ˘ Fedorowicz, Filip
Avila ˘ Aviles, Henriques i Henriquez, ˘ Filipowicz, Cieplechowicz, Cimoszewicz,
`ez ]hiszp.\& Martin ˘ Martinez, Acevez, Alvarez, Cyrankiewicz, Danielewicz, Hryniewicz i Ry-
Chavez, Dominguez, Fernandez, Ginez, Godi- niewicz, Klisiewicz, Mankiewicz, Matulewicz,
nez, Gomez, Gonzalez, Hernandez, Jimenez Matusiewicz, Mickiewicz, Markiewicz, Mi>kie-
}himenez|, Perez, Sanchez, wicz, Naruszewicz, Narutowicz, Onancewicz,
`ew, `ow ]celt.-ros.\ OE& Gunarew, Bielajew, Paluszkiewicz, Pawe=kiewicz, Retkiewicz,
Lichaczew, Nikolajew, Strojew, Tatiszczew, Romanowicz, Trochimowicz, Tyszkiewicz, Wa<-
wi"cej o tym przyrostku w dalszej cz">ci, kowicz, Wymiarkiewicz,
`in ]ros.\ – 1. ¯ `en ]wielki, stary, jedynak\ EI, Voigt ˘ w[jt, W[jcik ˘ W[jtowicz, ˚`wicz,
2. czyj& Czerepin, Ilin, Janin, Woronin, De` ]ital. i hiszp.\& Angelo ˘ DeAngelo, Carlo ˘
`kin ]ros. ¯ goth.-nord.\& Agroskin, Dworkin, DeCarlo, Francesco ˘ De Francesco,
Durkin, Potiomkin, Dela Cruz, Dela Paz, Dela Rosa,
`ik ]pol.\ – syn& G[zd ˘ Go{dzik, Guz ˘ Guzik, pisane z ma=ej litery ]de la\ lub z du/ej,
Ko>cik, Popik, Rodzik, W[jcik, pisane razem ]Dela\, lub osobno ]De La\,
`kins ]ang.\& Hawkins, Hopkins, Jenkins, dopisywane do imienia razem lub osobno,
`kis ]gr.-lit.-=ot.\& Duka ˘ Dukakis, Po=ujkis, Mac` ]szkoc.\& MacDonald, MacGregor,
`ko ]ukr.-pol.\ – od& Buczko, Cio=ko, Grze>ko, MacIntyre, MacKey, MacLean, MacMillan,
Kierepko, Krywko, Pieszko, Sitko, Mc` ]irl.\& McCarthy, McDermott, McDonald,
`=a ]ukr.-pol.\ – czasownik& Bary=a, Czyreku=a, McDonnell, McFarland, McGee, McIntyre.
Dzia=a, Drapa=a, Drzyma=a, Kaniku=a, Niedba=a, O’` ]irl.\& Brien ˘ O’Brien, O’Donnell, O’Hara,
Paku=a, Przytu=a, Tytu=a, Wszo=a, O’Mara, O’Neil, O’Shea, O’Toole.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
Kr[tkie nazwiska ko<cz' podw[jne litery& Barr, s', odk'd wyszli, jaki ich j"zyk – jakim w=adaj'
Batt, Bonn, Bratt, Brett, Burr, Chinn, Conn, Dodd, j"zykiem, jakiego plemienia s', i jaka wiara ich.
Dorr, Doss, Duff, Farr, Flagg, Flinn, Flynn, Fogg, Zw' ich Tatarami, inni m[wi' – Taumeny, a
Foxx, Gibbs, Gill, Ginn, Glenn, Goff, Gunn, Gurr, drudzy – Peczengi\, wg +awrent. ltpsi, ze zmian'
Hamm, Happ, Herr, Hoff, Huff, Jenn, Karr, Kerr, czcionki cyrylicy na gra/dank", i zmian' zapisu
Kass, Kitt, Knapp, Knopp, Kopp, Kott, Kropp, Ladd, d{wi"k[w. Zmieni=em tak/e 6731 ]1223\ na
Latt, Lett, Liss, Marr, Moss, Munn, Naff, Neff, 1219, skoro zapis odnosi si" do przegranej bitwy
Nevitt, Opp, Orr, Ott, Paff, Patt, Penn, Pitt, Platt, Rusi z Tatarami nad rz. ˚Ka=ka, 1219, b="dnie
Pratt, Rapp, Ross, Rudd, Rupp, Shott, Sonn, opisanej w Ipat. 1224 ˘ +awr. 1223.
Stapp, Starr, Stell, Stepp, Strott, Swett, Tarr, Tartt, Peczera ˚Perm.
Thrupp, Tott, Trapp, Trepp, Tripp, Tudd, Webb, Peczerskij monastyr ]s=aw.\ ¯ pieczara;
Winn, Witt, Wolff, Wyss, Zell, Zepp, Zonn, i inne. pierwotne siedlisko pierwszych wyznawc[w
Ka/dy spis ludno>ci, nawet ksi'/ka telefoniczna, chrze>cija<stwa, do ok. 1050(70, w pieczarze
dostarcza bogatego materia=u o nazwiskach, w wykopanej na skarpie Dniepru, poza Kijowem,
tym o patronimikach. przez Wareg[w, na pocz. XI wieku ]ok. 1035\.
Oddzielenie patronimu od rdzenia wymaga Pejpus jez. – jez. Pleskowskie;
wnikliwo>ci, bo nie zawsze pierwsze skojarzenie pej ]ple\ % pus ]skow ^ las; urskow ^ puszcza\;
jest prawdziwe; przyrostki zawieraj' te/ i inne pus ˘ pustynia ]bezlesie\, ˚puszcza.
informacje w sprawie& Perejas=awiec ]s=aw. Pereœslavec;\ – gr[d
• wieku, kolejno>ci w rodze<stwie& w delcie Dunaju, dzi> wie> ˚Pres=aw k(Tulczy,
Atkin ˘ Atkins ˘ Atkinson, w Bu=garii;
John ˘ Johns ˘ Johnson, roku 6479 przechodzi= t"dy Swiatos=aw, syn
Swen ˘ Swenson ˘ Swensson, Igora; Bu=garzy zaryglowali si" w grodzie.
Erick ˘ Erickson ˘ Ericsson, Erikksson, Eriksson, Perejas=awl ]wo=. Pereaslavl;\ – trzy grody
Eriksen, Erikson OE, o tej samej nazwie&
Morris ˘ Morrison, Pitt ˘ Pitts ˘ Pittson, 1. P. n(rz. Trubie/, 50° 05* N, 31° 25* E,
Roberts ˘ Robertson, Robins ˘ Robinson, ok. 75 km SE od Kijowa,
hill ]wzg[rze\ ˘ Hill ˘ Hills ˘ Hillson, 2. P. n(rz. Oka, 54° 36* N, 39° 45* E, 238 km
Steven ˘ Stevens ˘ Stevenson, gdzie& SE od Moskwy, zwany Siewierskim,
`on ]wielki, stary\, nie koniecznie `son ]syn\& 3. P. n(jez. Pleszczewo, 56° 44* N, 38° 51* E,
Steven % son ]pod(wy-rostek\ ˘ Stevenson, ale i 134 km NE od Moskwy, zwany Zaleskim;
Stevens % on ]stary\ ˘ Stevenson, ¯ pe ]prze\ % reja ]p=ywa\ % s=aw % l ]ziemi"\.
• wielko>ci& `ta ]ukr.-pol.\ – wielce, Pierwszy P. jest nadal znany pod sw' pierwotn'
• zdrobnienia& Jan ˘ Janeczek, Janiczek, nazw', na miejscu drugiego P. ]znad Oki\ – dzi>
• wykonywanego zawodu, statusu spo=ecznego& Riaza<; po by=ym ˚Rezaniu, odleg=ym SE o 50
`arz& Gontarz, Misiarz, Rurarz, Stolarz, Tokarz, km w d[= Oki, zniszczonym przez Tatar[w 1237;
`ski ]specjalista od\& Kowalski, Ciesielski, podobny los spotka= gr[d ˚Halicz, tak/e znisz-
`cki& Boniecki, Karwacki, Lisiecki, Piasecki, czony przez Tatar[w 1240, i przeniesiony.
ci'g dalszy ˚nazwy i nazwiska. P. znad rz. Trubie/ ]ros. Trube'\, za=o/. 6598
Patryk ]pol.\ ¯ =ac. patricius ]patrycjusz; w staro- ]1090\ ªprzy wielkim kniaziu Wsewo=odzieº ]za
/ytnym Rzymie& pe=noprawny obywatel\; Wsewo=oda kijowskiego 1054–†1093.04.14 ¯
ang. Patrick. Jaros=aw M'dry 1015–†1054.02.20\.
Pawe= ]s=aw. Pavel=\ – ma=y, niski, drobny; W wieku legend ]swawolnej tw[rczo>ci\ ukuto
=ac. Paulus, franc., ang. Paul; legend" o wyprawie Wo=odimira na Chorwat[w
1. aposto= Pawe= kt[ry zawita= do Nowogrodu, i Peczeng[w, roku 6500 ]992 A.D.\, i pojedynku
2. Pawe= +ado/ski 1114, “posadnik” ]namiest- ruskiego m=odziana z Peczengiem, na polu
nik\ i informator letopisca. 0448-00-165, mi"dzy armiami. M=odzian by= tak silny, /e gdy
z odwo=aniem si" na 0001-02-przypis 277–278. chwyci= byka za bok – wyrwa= sk[r" razem z
paw=oka ]s=aw. pavloka\ – jedwabna tkanina; mi">niem. Gdy wyst'pi= do pojedynku, za>mieli
s=owotw[rczo pokr. pol. pow=oka; ¯ po % wlec. si" Peczengowie, bowiem by= >redniego wzros-
Peczengi ]l.mn., s=aw. pehen≠zi\ – Tatarzy z Kry- tu.Ten jednak „ud=awi= Peczenga do >mierci. I
mu, w dolnym Dnieprze do Porog[w, ˚Elfer; uderzy= nim o ziemi".” Krzykn"li Peczengowie i
zwani tak/e& taumeny ¯ tybet., azjat. pe-czeng. zbiegli, Ru> za nimi siecz'c. Wo=odimer – rad –
1219 Togo 'e l≠ta qviwasq qzyci, ix 'e za=o/y gr[d w tym miejscu, na brodzie }Trubie/y|
nikto 'e dobr≠ qsno ne v≠st;, kto sut;, nadaj'c mu imi" Perejas=awl albowiem „pereja
i otkole izidowa, i hto qzyk= ix=, i s=awu otroko to” ]przej'= s=aw" ten “otrok” – pa{\,
kotorogo plemeni sut;, i hto vera ux=. w ˚Maz. ltpscu& ª...zane/e otrok perejat togda
i zovut; q tatary, a inii glagol[t; s=awu peczenegom.º ]przej'= s=aw" Peczengom\
taumeny, a druzii pehen≠zi. ]Tego roku 0001-31-1-49;
pojawi=y si" ludy, o kt[rych nikt nic nie wie, kim ˚Kasogi ]naiwna legenda tej samej r"ki\.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
Peresopnica ]wo=. Peresopnica\ – Perespa ¯ 578–590 Hormisdas IV ]Hormuzd\,
pere ]przed\ % sopn, sopl ]wysoczyzna\; zamordowany, ¯ Chosroes I
miejscowo>: na zboczu pog[rza, wa=u; 590–628 Chosroes II, ¯ Hormisdas IV, itd.
1. Peresopnica, oko=o 45 km E od +ucka Pertasy ]˚Mazur. ltpsc pertasy\ – Burtasy,
i 18 km W od R[wnego, plemi" Mordwy.
2. Perespa, 32 km NWN od Ro/yszcz, przy Perun ]s=aw.\ – poga<ski b[g grozy; bo/ek
trasie +uck–Kowel; 50° 01* N, 25° 10* E, ˚pioruna, w Kijowie; Perkun – w Litwie.
3. Perespa, 4 km N od Przewala, 5 km SWW Peter ]staroros. Pëtr=\ – opoka, ska=a;
od Czerwina ]dzi>& Czermno\, 7 km NW od aram. kepha ]opoka, ska=a\ ˘ gr. petra ]opoka\ ˘ pe-
Tyszowiec; 50° 40* N, 23° 37* E, tros ]kamie<\ ˘ Petros ˘ p[{no=ac. Petrus, >redniow.
spa  zaspa, spada:; n, l – ziemia ¯ land. ang. i ang. Peter, franc. Pierre, ital. Pietro, hiszp.
Perlam ]germ.\ – Per=owo ¯ per=owy ¯ per=a; Pedro, pol. Piotr, ros. Pëtr, zdrobn. Petruwa-
=ac. perla, perula ]per=a\ ˘starofranc. i >redniow. ang. Pietrusza, Petq-Pietja.
perle ˘ niem. perlen ]per=owy\, AE, MN; 1. P., imi" aposto=a,
nazwa wsi w krzy/ackich Prusach wymieniona w 2. Petr – bu=garski car 927–969 A.D.,
traktacie 10-letniego zawieszenia broni mi"dzy 3. zi": Petra Kuczkowa zab[jc' Andreja Bo-
Litw' a Zakonem, reprezentowanymi przez Ja- golubskiego †6683 ]1174\.06.29, w sobot".
gie==" i Kinstuta, ksi'/"tami litewskimi – z jednej 4. Petr Mogi=a – metropolita Kijowa w XVII w.
strony, a Winrykiem z Kniprodu, w. mistrzem Petrograd ]ros.\ – gr[d za=o/. 1703, przez Piotra
Zakonu – z drugiej; akt sporz'dzony w Trokach Wielkiego ]1672–†1725.01.28\, znany p[{niej
1379, w dzie< >w. Micha=a ]29 wrze>nia\, w jako Sankt-Peterburg ]St. Peterburg\, po 1924
obecno>ci >wiadk[w. 0165-01-228, 229, N. 464 – Leningrad ¯ W.I. Lenin ]1870–†1924\.
Wie> Perlam ]w Prusach\ by=a pocz'tkowym Petron ]s=aw. Petron=\ – wielka ska=a;
punktem opisanej granicy, Grodno j' ko<czy=o. gr. petra ]ska=a\ ˘ petros ]kamie<\ % on ]wielki\;
Zupe=nym niezrozumieniem jest umiejscowienie Petron, wojewoda Wo=odara Rostis=awicza, Lach
Perlamu nad Niemnem, o 3 mile N od Grodna, z pochodzenia, wyda= swego pana – Wo=odara,
tj. ok. 25 km ]1 mila ^ 7467 m\. w r"ce Lach[w, roku 1121.
Perm i Peczera ]s=aw. perm; i pehera\ – 0001-01-278, 0001-02-przypis 286, 0448-00-78
przodkowie plemienia Komi. Philaret ]˚Mazur. ltpsc Filaret\ – mi=o>nik
Pernarewo ]pol.\ – miejscowo>: nad Niewia/', cnoty; gr. phileo ]mi=owa:\ % arete ]cnota\;
w rejonie zaciek=ych walk& Ugiany, Ges[w, Kow- 1. Philaret Mi=o>ciwy – >wi"tym 6305, “w carstwo
no, Pestwa ]Poszt[w ^ Bistena\, bo w tym rejonie Konstantina i Iriny” ]Eirene\,
le/a=o ˚Romowe ]centrum kultu pogan\; 2. Nikita Ispowiednik – naszym ojcem 6321
11 km E od Ejrago=y, 21 km W od Kejdan, ]w Carogrodzie\, igumen “obiteli Midikijskaja”
46 km NWW od Kowna; ]klasztoru “medykijskiego” – w Medii\, “w carstwo
Parvern lub Parnen u Wiganda, Parnrey u Scheut- Nikiphora Genika”, roden z Caesarei Bithy<skiej,
za, Parunen u D=ugosza, lit. Pernarva. ojca o imieniu Philaret.
Persida ]˚Mazur. ltpsc Persida\ – Persja; Philax ]˚Mazur. ltpsc Filaks\ – Felix ]$\.
staro/. kraj w zachodniej Azji, od 1935 – Iran; Philippos ]gr.\ – dos=. zami=owany w koniach,
dynastia Sassanid[w ]lata i nazwy kr[l[w\& ¯ gr. philos ]zami=owanie do\ % ippos ]ko<\;
226–241 Ardaszir I, wnuk Sassana =ac. Phillppus, wo=. Filip=, 6716 ]1208 r.\,
241–272 Sapor I ]Szapur\, ¯ Ardaszir, ros. Filipp=.
272–273 Hormisdas I ]Hormuzd\ Philomena ]˚Mazur. ltpsc Filumena\ –
273–276 Baranes I ]Bahram\, ¯ Sapor I kochaj'ca, mi=uj'ca muzyk"; gr. Philomela ¯
276–292 Baranes II, ¯ Baranes I philein ]kocha:, mi=owa:\ % melos ]myzyka\.
292–293 Baranes III, ¯ Baranes II Photius ]s=aw. Fotπi\ – Focjusz, >wiat=y ¯ gr.
293–303 Narses ]Narse\ phos ]>wiat=o\, photos ]w dope=niaczu& >wiat=a\;
301–309 Hormisdas II ]Hormuzd\, ¯ Narses 1. Ph., patriarcha Konstantynopola, konsekrowa-
309–379 Sapor II ]Szapu\, ¯ Hormisdas II ny 858 przez Micha=a Trawnego, ]ang. Michael the
379–383 Ardaszir II, brat Sapora II Drunken – b="dnie\; papie/ Nicholas ¡ i Photius
383–388 Sapor III ]Szapur\, ¯ Sapor II ekskomunikowali si" nawzajem w 867, zmar= 891
388–399 Baranes IV ]Bahram\, ¯ Sapor II ]wi"cej jego zagmatwanych los[w – poni/ej\,
399–420 Yazdegerd I, wnuk Sapora II ˚schizma, styl,
420–440 Baranes V ]Bahram\, ¯ Yazdegerd I 2. Ph., metropolita Kijowa, od 6917 ]1409\,
440–457 Yazdegerd II, ¯ Baranes V zmar= 6963.07.02, po 22 latach i 10 miesi'cach
457–458 Hormisdas II ]Hormuzd\, ¯ Yazd. II pasterstwa cerkwi. 0001-31.1-102 B='d 23 lat#
458–484 Peroz ]Firus\, ¯ Yazdegerd II Photius †891; urodzony w rodzinie patryciusz[w
484–488 Balasz, ¯ Yazdegerd II na pocz. IX wieku; jego bogactwo i zaintereso-
488–531 Kobad I ]Kavadh\, ¯ Peroz wania wynios=y do najwy/szych godno>ci w
531–578 Chosroes I ]Chustan\, ¯ Kobad I imperium, gdy sam u/ywa= w[wczas opinii
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
najbardziej powszechnej osoby od kt[rej mo/na pow. Zamo>:, Piaski S od jez. Gop=o i inne;
nauczy: si" i co> osi'gn':. Zosta= sekretarzem ¯ s=aw-wo=. piesok ]drobn-y(ica\;
stanu za Micha=a ™ ]¿839–855–†867\ i intymnie ale nie nazwisko Piasecki; ˚Pieszko, szcze.
]bardzo blisko\ zaprzyja{ni= si" z ministrem o Piast ]pol.\ – legendarny protopl. dynastii w=adaj'-
imieniu Bardas, stryjkiem Micha=a. Po zdepo- cej >redniow. Polsk' ]nazwa przekazana przez
nowaniu ]z=o/eniu\ patriarchy Ignatiusa, Bardas Galla Anonima, XI(XII wiek\; piasta – obejma ˘
przekona=, nam[wi= imperatora by podni[s= piastowa: – zajmowa: pozycj", w=ada:; “Ko=o-
Photiusa do godno>ci patriarchy. dzieja” mu dorobiono po wiekach, od piasty – klina
Nominacja zosta=a uznana przez metropolit[w lub cz">ci ko=a jezdnego, obejmuj'cego o>; sie-
patriarchatu, ale nie zgodzi= si" papie/ Nicholas dzia= przed chat' i ko=a dzia= ]czyni=\....
¡, kt[rego Photius wkr[tce potem ekskomuni- Piasta ]obejma, utrzymanie ko=a\, piastun ]opie-
kowa=, k=ad'c fundament do schizmy mi"dzy kun, osoba utrzymuj'ca\, ˚symboliczne.
ko>cio=ami Wschodu i Zachodu. Piatidni ]wo=. pœtidni\ – wie> le/'ca 15 km E
Lecz imperator Micha= zosta= zamordowany od Usti=uga i 17 km NW od W=odzimierza Wo=.,
przez Basila kt[ry si"gn'= po tron, a ten nie- oraz pi"ciu dni drogi od Kijowa, odleg=ego o 450
zw=ocznie obali= Photiusa, wynosz'c obalonego km w linii prostej,
Ignatiusa na jego miejsce. Ignatius zmar= †878 i 50° 54* N, 24° 10* E, ˚Prype:.
Photius odzyska= swoj' godno>:. pieczara ]pol.-ros. pe]era\ – du/a jama wykopa-
Po doj>ciu do tronu Leona, syna Basila, w 886, na w ziemi, zwykle w skarpie wzg[rza, z otwar-
Photius zosta= ponownie obalony i skazany na ciem, id'ca poziomo w jego g='b; ang. cave(rn.
banicj" do monasteru w Armenii, gdzie zmar= 891. Od pieczary, wykopanej nad brzegiem Dniepru
By= pot"/nnym m"/em hierachii cerkiewnej, ˚Peçerskij monastyr.
osob' wielkiego intelektu, erudycji i literackiej Tak/e =ot. Petsery, 45 km E od Pskowa i 36 km
si=y. Jego g=[wnym dzie=em jest Myriobiblion, W od Vo∆ru pochodz' od s=aw. pieczary.
kt[re mo/e by: opisane jako obszerny przegl'd Pieszko ]wo=.\ – drobny; zdrobn. Pieha, Piecha;
staro/ytnej greckiej literatury. Jego inne prace wojewoda ksi"cia Swidrygie==y †1452 z +ucka;
obejmuj' w j. greckim& Lexicon; Nomocanon ]b"- s=ownictwo pospolite& pies, piesok ]piasek\, kilka
d'cy zbiorem akt[w sobor[w, do si[dmego ma=ych miejscowo>ci zwanych ˚Piaski.
soboru, z towarzysz'cymi dekretami imperato- Pigasij ]˚Mazur. ltpsc Pigasij\ – go="bi, jak go-
r[w dotycz'cymi spraw ko>cielnych; rozprawa ='b; =ac. pipio, pipionis ˘ starofranc. pijon ˘ >redniow.
naukowa\, Adversus Latinos de Processione ang. pijon, pyjon ˘ ang. pigeon.
Spiritus Sancti; i Amphilochia ]b"d'ca odpowie- pille ]dun.\ – s=up, filar, pal, stos, kupa, g[ra,
dziami do problem[w zwi'zanych z r[/nymi sterta, zwa=, ha=da; =ac. pila ˘ starofranc. pilare ˘
ust"pami Skrypt[w, z wyja>nieniem, na>wietle- >redniow. ang. piler. Lit. Naupille.
niem Episto=[w >w. Paw=a\. t=umaczy=em z Ame- Pi=sudski, J[zef 1867–†1935 ¯ Pi=sudy ]wie>
rican Int’l Encyclopedia, t. XII, has=o Photius k(Taurog[w\ ¯ pi= ¯ pille ]g[ra\ % sud ]p=d.\.
phrazy ]˚Mazur. ltpsc frœzy\ – 1. Italianie, Pimin ]s=aw. Pimin\ – 1. mnich Peczerskiego
=acinnicy, 2. m[wcy ¯ gr. phrazein ]m[wi:\. Monasteru, zmar= 1110, “znami"” s=upa ognia
Za czas[w cara Amurata w Saraju }na Krymie|, w czasie jego >mierci, wg Powie>ci wrem. let,
brata cara Chidryja, Cyprem w=ada= knia{ Andrej w Pateriku – trzy s=upy, 2. metropolita Rosji lat
zwany Pigor. Ten wyprawi= si" na Aleksandri" 1378–1391 ]r[/ne dane& lata i miejsca\, konku-
Egipsk', roku 6867, wybi=, z/eg= i pleni= ]chwyta= rent metropolity Kipriana.
do niewoli\ wszystkich /yj'cych& sracyn, tatar, Pinne – >redniow. ang. pinne, anglosas. pinn ]k=u:\;
aravitii, armeny, turki, i frœzy, i dika- =ac. pinnas ˘ =ac. l.mn. pinnae ˘ ang. pinna ˘
ty, i farmosy, i parmeny, i 'idy, pinnal, pinner; Pinne – syn Drayke, dow[dcy
czyli Arab[w, Tatar[w, ]zn[w\ Arab[w, Ormian, grodu Ugen n(Dubiss' 1303.
Turk[w, i phraz[w, i dikat[w, i pharmos[w, i Pi<sk ]Penesk=, Pinesk-=/;, Pinesky, Pinsk,
parmen[w, i /yd[w. 0001-31.1-87 Pinska, Pynsk; ros. Pinsk=\ – gr[d n(Prypeci', w
Zapis ma wyra{nie dwa style& Turowskiej ziemi, w 1907 w Mi<skiej guberni.
• nazwy w=asne oddzielone przecinkiem, ¯ wo=. pi< ]pie<\; ¯ anglosas. pinn ]k=u:\$
• nazwy pospolite – przecinkiem i sp[jk' «i». Piotr ]s=aw. Pëtr=\ ˚Peter.
Nazwami pospolitymi s'& pisse ]dun.\ – siusia:. Lit. rzeczka Pissa.
• phrazy ]m[wcy\ ¯ gr. phrazein ]m[wi:\, Plano-Karpini ]pol.\ – w"druj'cy Karpini ¯ karops;
• dikaty ]s"dziowie\ ¯ gr. dike ]prawo, wymiar gr. planos ]w"drowa:\ ˘ plano` ]w"druj'cy\;
sprawiedliwo>ci\, wys=annik papie/a Innocentego IV ]1243–1254\
• pharmosy i parmeni ]alchemicy\ ¯ gr. pharma- do Z=otej Ordy, w 1245; w drodze do Ordy,
kon ]lek\ ˘ gr. pharmakeia ˘ =ac. pharmacia, Plano-Karpini zatrzyma= si" u Konrada, ksi"cia
• /ydzi ]handlarze\ ¯ starofranc. jueu, giu ¯ hebr. ="czy<skiego, tam spotka= Wasila ]†1271\ – brata
Piaski ]pol.\ – nazwa ma=ych miejscowo>ci w Pol- Dani=y wo=. ]†1264\. 0165-01-71
sce& Piaski 22 km SE od Lublina, Ruskie Piaski w Jan ]gr. Ioannes\ Plano-Karpini. 0161-01-72, 73
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
Platon ]˚Mazur. ltpsc Platon\ – 1. P., gr. filozof, • podwojski – wo{ny s'dowy, ni/szy urz"dnik;
/y= 427–347 B.C., 2. P., z Galatii, grodu Achkira pod` ]sam, osobi>cie, bez drugiej osoby\ ˘
]Ankara, Angora, dzi> w Turcji\, m"czen. 5796. pod-pis ]auto-graph, autograf\.
Pleskow ]tak w >redniow. pisowni& Pleskow podkomorzy ]pol.\ – w dawnej Polsce& zast"pca
1430–1550& Opskov=,Pskov;, P=skov=, komornika, zarz'dzaj'cy dworem ksi"cia oraz
P;skov=, Pskow\ – gr[d i ziemia; gospodark' w dobrach w=adcy; w czasach
gr[d w zakolu rzeki Wielka ]Wielikaja\; p[{niejszych& urz"dnik rozstrzygaj'cy spory gra-
plesk ¯ p % les ]las\ ^ skov ]dun. las\; ros. plesk niczne, wg ma=ego S=ownika j. pol. 1969;
– bryzga:, opluskiwa: wod', pluska:; pod ]1. poni/ej, 2. sam\ % komornik ¯ komora;
germ. Plecekowe, pol. Pskow, Pskov. stanowisko pisane r[/nie& dworski, siekletnik ¯
Gr[d przechwycony przez Niemc[w w 1240. kleta ]komora\, bibikular }bibekular| sirecz ]to
Aleksander Newski oswobodzi= w marcu 1242. jest\ komorny, s=uga Trajana ¯ =ac. bibere ]pi:\,
Plön ]germ.\ – w Schleswig-Holstein, p=n. Niemcy, m[g=by by: piwnicznym ¯ piwnica – nadz[r nad
12,9 km NWW od Eutin, 54° 10* N, 10° 25* E. zapasami ]komora i piwnica\;
P=ock ]pol.\ – gr[d nad Wis=', stolica Mazowsza, ang. chamberlain ¯ chamber ]izba, komora\;
siedziba biskupstwa; termin ˚flisacki ¯ s=aw. =ac. camera ]chamara, kamara\ % zdrobn. linc ˘
plot – tratwa; termin r[/ny od Po=ocka ]w j. staroniem. wy/yn chamarlinc ˘ starofranc. cham-
polskim by=oby po=kni"te O& po= ˘ p=\, ˚polski berlenc, chambarlan ˘ >redniow. ang. chamber-
j"zyk, Po`, Po=ock. lein, chamberling ˘ ang. chamberlain ]1. urz"dnik
P=oskie ]wo=.-pol.\ – wy/, wynios=o>:; w obowi'zkach utrzymania domu w=adcy lub
1. 7 km S od Krzemie<ca, 50° 02* N, 25° 47* E, pana, zarz'dca, gospodarz, steward, 2. wysoki
2. P. Zamojskie, 5 km W od Zamo>cia, urz"dnik w pewnych kr[lewskich dworach, 3.
stacja linii kolejowej Zamo>:–Zawada; skarbnik, 4. archaik& the bedchamber attendant
wo=. p=oskie ˘ pol. p=askowy/ OA. of a ruler or lord, czyli maj'cy piecz" nad, w obo-
P=oskina ]s=aw. Ploskinœ\ – nie wielce wysoki, wi'zkach sypialni w=adcy lub pana\;
¯ p=oski ]wysoki\ % in ]wielce\ % a ]nie\, ˚stratowidarch ]>ciel'cy =o/e “archowi”\ o zatar-
˚t=um. od ty=u; wojewoda ˚Brodnik[w u boku tym znaczeniu – nast"pna pisownia,
Tatar[w walcz'cych z Rusi' nad Ka=k', 1219. szambelan – jeszcze inna, z j. francuskiego;
Po` ¯ gr. potami ]rzeka\; miejscowo>ci i tereny nazwiska& Dworak, Komorowski, Sieklicki.
nad rzekami lub wod' ]morzem\, np& Dzitwa Podlasie ]pol.\ – dos=. pod ]same\ % lasy,
– Podzitwie, Jura – Pojurze, Kroja – Pokroj, ziemie pokryte lasem, por. polesie.
Kro/anta – Pokro/ency, Musza – Pomusze,
Podolska ziemia ]Podole, Podolie, Podolπe,
Mituwa – Pomituwie, Niemen – Poniemunie, Podol;, Podol;e, Podl;skaq, Podolskaq,
Niewia/a – Poniewie/ys, Szwinta – Poszwintys,
Podol=skaq, Poidol;skaq zemlq, Podol,
Grauden – Pograuden, Powidawie, Poantwar-
Podolska Ziemia; ros. Podl;skaq zemlq\
dzie, Pomerania – Pomorze ]mer ^ morze\, rz.
– ziemie wzd=u/ niziny;
+ota – Po=ock, Powi>le, Pojezierze, Pomezania,
Pogezania; po ]wzd=u/\ % dole ]nizina\, ros. po % nizie.
s=aw. podle ]wed=ug, zgodnie z, r[wnolegle do, poganin l. poj., poganie l.mn. ]s=aw. pagani\ –
wzd=u/, obok, przy, blisko\ ¯ dlina ]d=ugo>:\; po ^ ba=wochwalca, wyznawca bo/k[w zwierz't i
za ^ u ^ o, Polesie ^ Zalesie ˘ Poleszuk ^ Zaleski, przyrody ]ba=wan[w, pos'/k[w\; =ac. paganus ¯
po % s(p=aw ˘ Pop=awy ˘ Pop=awski ]Pop=awy pagus ]kraj\ % anus ]dziewicza b=ona\, by: mo/e
n(Narwi', po drugiej stronie Pu=tuska, na lewym, autor mia= na my>li ba=wochwalc", kryj'cego
wschodnim brzegu rzeki; Serock w po=owie drogi si" po wsiach, na g="bokiej prowincji, gdy w
do Wis=y,˚flisak, Serock ¯ ser-o % ck\; Pobo/e grodach chrze>cija<stwo by=o ju/ powszechne.
¯ wzd=u/ rz. Boh, Bog G?, na Podolu, Paganus – dziewiczy kraj.
¯ po ]wzd=u/, podle\ % bo/e, por. Mi"dzyb[/. Poganin m[g= wyda: s=owo gani: ]po(gani-n(:\,
Poczanin, Andrej ]s=aw. Pohanin=\ – wojewoda, rzecz naganna.
W=adimira Monomacha 1053–†1125; Ros. pogan/ec/it; – wstr"tny, nieprzyjemny,
¯ poczyna: ]sobie\ ¯ pocz': ]>mia=o, dzielnie, brudny, zanieczyszcza:, w j. pol. pozosta=o
pi"knie\ ¯ czyn ]akcja, dzia=anie, posuni"cie\. nieczyste stworzenie ]termin u/ywany przez
pod` ]pol.\ – urz"dnik dworski zarz'dzaj'cy& kler\ i uroczysto>: ¯ urok % czysto>:, lub urok
• podczaszy, podczasze, podczesze, podczeszy  uroczy % czysto>:.
– zasobami piwnicy panuj'cego, w=adcy, Czysto>: jest symbolem ˚chrze>cija<stwa,
• podkomorzy, podkomorze – maj'tkiem pocz'wszy od wszelkiego rodzaju oczyszcze<
i dochodami panuj'cego, z grzech[w, oczyszczenie Naj>wi"tszej Marii
• pod=owczy – kieruj'cy =owami dworskimi, Panny, kajania si", do bia=ych p=aszczy Krzy-
• pods"dek – urz"dnik w s'dzie ziemskim, /ak[w. Poganin musia= by: brudasem.
zast"pca s"dziego,
ros. poganin ]qzyhnik\ – niereligijny, nienawr[-
• podskarbi – skarbem,
cony, niecywilizowany, bo j"zykiem si" porozu-
• podstaro>ci – zast"pca starosty,
miewali, gdy my pismem tak/e; st'd wzi"=a si"
• podstoli – dogl'daj'cy sto=u panuj'cego,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
nazwa ksi"dza – ksi'dz i ksi'/" ¯ ksi"ga ]bo ]ros. Pogodinskij spisok\, kopi' ltpsu Piotra Cheb-
ksi"gi umieli czyta:\. nikowa, kupca z Ko=omny ]ros. Chlebnikowskij
Godec, gudiec – muzykant, g">larz; w staro- spisok\; oba pokr. Ipatiewskiej ltpsi, 1428(32.
/ytno>ci by= zwyczaj posy=a: pos=a nie z pismem, Pogodin ¯ pogoda % in, ˚wielko>:.
lecz z informacj' przekazan' ustnie ]jazyczni- Pogo< ]pol.\ – herb Wielkiego Ksi"stwa Litewskie-
ki – poganie\; polecenie, wyuczone na pami":, go& w czerwonym polu, rycerz na koniu w biegu,
goniec przekazywa= adresatowi s=owo w s=owo trzymaj'cy wzniesiony miecz;
– zwyczaj kt[ry dotrwa= do czas[w pi>miennic- po ]u, za\ % go< ]p"d\; pisany te/ Kitawrus ¯
twa i by= szeroko rozprzestrzniony na Rusi w ki ]ci$\ % =ac. taurus ]byk\, UW ¯ ta % urus ¯
p[{niejszych wiekach ]szeroko... ˚latopis\; anglosas. i starogerm. wy/yn ur ]/ubr\.
\stav=w[. ou syrhana edinomou go∂- Pograuden ]germ.\ – pas ziemi na ?mudzi,
cou 'e |revi i posla v= |bezy reka... nad Niemnem, po=o/ony wzd=u/ le>nego bez-
ludzia zwanego grauden, 4–10 km od Wielony
Ipat. ltps& goud;c[, ros. gu∂;c[ ]g">larzowi\.
w d[= rzeki;
S=owo poganin ma – conajmniej – podw[jn'
1311 ªPotem wpad= komtur do okolic Pograuden
etymologi".
na ?m[jdzi, i poczyni= takie spustoszenia, /e
Wo=y<ski latopis, za kt[r' Ipat., Mindog przyj'=
przez lat wiele nie m[g= kraj ten si" poprawi:.º
chrzest, ale dalej s=u/y= bogom swoim potajem-
0165-01-141.
nie& pierwszemu – nonadiejewi }Nonad|, i Telaweli
1311 ªW lecie waleczny komtur Brandenburga
}Telawel| i dewerikzu }Dewerikz ¯ riks ^ kr[l ¯
Gebhard Mansfeld, wpad=wszy na ?m[jd{ ko=o
goth. reiks| – zaj"czemu bogowi, i medieinou
Pograuden, roznosi= wsz"dy postrach i spusto-
}Mëd ^ s=aw. mied ^ pol. mi[d|.
szenie.º 0165-01-142;
w Ipat. pod 1252, w rzecz. 1250 r. 0001-02-817
po ]obok, wzd=u/, przy\ % grauden ˘ Grauzeny,
P[{niejsze w wieki listy poga<skich bog[w
Raudone OE, ˚po`, za`.
wykonane przez Macieja Stryjkowskiego 1582,
Pojata, Poyata, Poiata ]lit.\ – poj"ta }za /on"|,
czy J[zefa I. Kraszewskiego 1847, nie s' wiary-
imi" ˚symboliczne, /ona Ziwibunda ˚jata.
godne; Litwa przyj"=a chrzest w 1387.
X=rs=, Da';bog=, Stribog=, Simar;gl, Pokrowska g[ra ¯ pokrow ]pokrywa:, przy(na(o-
Mokowa. Oko=o 980 wyliczeni s'& Perun ]z kry:; ochrona, os=ona; po(na-krycie\.
drewna, srebrn' g=ow' i z=otymi ustami\, Chors, Polak ]pol.\ – dos=. Podg[rzanin ¯ po(d ]wzd=u/\
Da/bog, Stribog, Simargl i Mokosza. % lak ]g[rze\ ¯ la ]ziemia\ % k ]wysoka, ziemia\;
0001-01-77, 78
`ak ]syn\ ˘ ch=opak ]syn ch=opa\ i inne;
Indykta 14, roku 6479, Ru> zawar=a pok[j z Gre- ukr. ˚Lach ¯ la ]ziemia\ % ch, k, KI ]ziemia\;
kami ]w Konstantynopolu\, akt zaprzysi"/ono na poddany Korony ze stolic' w Krakowie.
Peruna i Wo=osa, skotia }bydl"cego| bo/ka. Odwrotno>ci' Podg[rza – Ponizie ]Podole\.
W 1975 ukrai<scy archeolodzy odkryli na staro- Polanie ]ros.-pol.\ ¯ polana, }niepoprawnie ¯ pole,
kijowskiej g[rze postumenty poga<skich bog[w, fizycznie& pole powsta=o w nast"pstwie powi"k-
o imionach& szania polany, ale s=owo odwrotnie& polana ˘
Mokosza – bogini ziemi i p=od[w, pole|; plemi" znad Dniepru ]okolic Kijowa\ i znad
Perun – b[g grozy, Warty ]z Gnieznem ¯ gniezdo % no\;
Chors – b[g s=o<ca i >wiat=a, por. opole.
Dad{bog – b[stwo >wiat=a i udzielania Polanie mogliby by: skr[tem od polowania ]po-
b=ogos=awie<stw. lowanie\, sugeruje mnich opowie>ci' o Polanach
Pogezania ]pol.\ – dos=. nad zalewem; w zach. zamieszka=ych w Kijowie& „i wybudowali gr[d w
Prusach, pomi"dzy uj>ciem Nogatu a rzek' imi" najstarszego brata, kt[ry nazwali Kijowem.
Pas="ka, nad Zalewem Wi>lanym; dzi> g=[wne By= las ko=o grodu i b[r wielki. Trudnili si" wi"c
miasta& Elbl'g ]germ. Elbing\, Pas="k, Mor'g; =owiectwem, byli m'drzy i przemy>lni, nazywali
¯ po ]nad, przy, obok, wzd=u/\ % gezania ¯ germ. si" Polanami.” Ale polowanie w j. s=aw.-ros.
gieÆen ]la:\ ˘ pol. zalew, oxota, za> mnich [w ]Silwester\ pisa= Powie>:
germ. Pogesanies, por. Pomezania, ˚po`.
w Peczerskim mon., st'd zna= polskie polowanie
¯ po=[w ¯ =[w.
Pogodin ]ros. Pogodin\ ¯ pogoda % in, ˚wielko>:,
Polen ]germ.\ – Polska ¯ Pol % len ]ziemia\, lub
1. A. Pogodin, historyk, „Powie>: o narodzinach
Wielkopolska ¯ Pol % en ]wielko`\, ˚Polonia.
aposto=a Andreja w Rusi”, 1937–1938,
polesie ]pol.-ros. poles;e\ – rozleg=e tereny po-
2. Michai= Pietrowicz, 1800–1875 ]Mixail Pe-
kryte lasem, p=aska r[wnina w Europie Wsch.,
trovih\ – rosyjski historyk, publicysta, pisarz.
od Morza Czarnego na p=d., po Bia=oru> na p=n.,
Uko<czy= Uniwersytet Moskiewski ]UM\, i od
od Dniepru na wsch., poza rz. Bug na zachodzie.
1826 pocz'= wyk=ada: na nim histori" og[ln'. W
Polesie, po ]wzd=u/\ lasu, ˚Podole, po % dole
1835–1844 zajmowa= katedr" rosyjskiej historii
]nizina\, Podole – wzd=u/ nizin]y\, wo=. Ponizie.
na s=awia<skim wydziale ]fakultecie\ UM.
Polexici ]=ac.\ – Polesie, wzd=u/ Puszczy Bia=o-
Wo=y<ski ltps pisany 1288(89 wersji Pogodina
wieskiej; w =ac. akcie prawa w=asno>ci ziem,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
1257& Goleas }Goni'dz| i Polexici; ˚Nameyxe. ', ", :, >, sz, cz, / ]ale nie& =, <, [, {, d{, d/\,
Polikarp ]s=aw. Polikarp\ – owocuj'cy wielo- i u=o/y= pierwsze zasady ortografii polskiej
krotnie; gr. poli` ]wielokrotnie\ % karpos ]owoc\; ]ok. 1440\, kt[re jednak nie przyj"=y si".
P. – igumen Peczerskiego Monasteru lat 1160-tych Wczesne zapisy, przed 1500, polskich s=[w alfa-
]jeden z kompilator[w “Peczerskiego paterika”$\. betem =aci<skim i =aci<skimi zasadami pisowni,
Polka, rz. ]wo=.\ – najwyra{niej& Pilica, wynika z z zastosowaniem anglosaskich znak[w jak ø w
opisu& pomi"dzy Sandomierzem a Mazowszem. miejsce ', ", s' nie do cytowania tutaj, ze wzgl"du
Polonia ]=ac.-pol.\ – dos=. Wielkopolska; nazwa na olbrzymie znieszta=cenia, do takiego stopnia,
rozci'gni"ta – niew=a>ciwie – do ca=ej Polski /e jedynie znajomo>: du/o p[{niejszych form
a/ do naszych czas[w, w t=umaczeniu na obce i wsp[=czesnego j"zyka polskiego ]pisowni i
j"zyki, a zw=aszcza tak o emigracji polskiej; brzmienia\ pozwala zrekonstruowa: w=a>ciw'
˚myl'ce nazwy, on, `ania, `onia. pisowni" wyraz[w, wtr'canych do =aci<skich
Polska, polski ¯ Polanie % ski, ska, ˚ziemia; tekst[w, powsta=ych przed rokiem 1500. Dla
germ. Polen, ang. Poland, =ac. Polonia ˚nia; upartych, niedowiark[w, polecam S=ownik sta-
1. ziemia Polan znad Dniepru, plemienia mi- ropolski, o kt[rym wi"cej w dalszej cz">ci.
gruj'cego w rejon Warty, Bardziej poprawne, najstarsze formy wyraz[w j.
2. ziemia Lach[w z rejonu Krakowa, i Wi>lan polskiego przenios=y dokumenty lat 1400–1500,
znad g[rnej Wis=y. cyrylic', wiele wyraz[w nie wo=y<skich, lecz sta-
Krak[w zaj"ty przez Mieszka 960–†992, gr[d robia=oruskiej koncepcji ˘ j"zyk Bia=oczerwonych
˚Chrobat[w ]Chorwat[w\, kt[rzy w X w. /yli w ]Bia=o-ru>(czerwie<\&
Karpatach Wsch., dzi> nad Adriatykiem. dlœ hogo, dobytok=, dov≠dalsœ, d≠tmi,
Pierwsi Piastowie przenie>li stolic" z jeziora devi†stvo, granica, ko'doe, kostel,
Lednica do Gniezna ¯ s=aw. gniezdo, Mieszko krovnyi, krivda, ledvo, ma†ka, meval,
– z Gniezna do Poznania, a Boles=aw Chrobry mewkati, naivywwie, nepospolityx \b=-
†1025 – z Poznania do ˚Krakowa, nast"pni ƒitosti, \b≠cala, bez pana, panovati,
za>, po wiekach – z Krakowa do Warszawy. W peven=, pilne, pospole, v pov≠te, na pra-
1611 Zygmunt III Waza osiad= tam z dworem, vici, radnyx (radny), ro'ai, rozmaityx,
za> Stanis=aw August Poniatowski 1764–1795 rozmno'ivatisœ, rovnina, spodobalosœ,
uczyni= stolic' o>wiecenia; dok=adny rok prze- spravedlivosti, wata, wlaxta, vlasn¨[
niesienia stolicy do W-wy mi nieznany, bo – by: (vlasna), vpadae†, vosxod=, vyxoditi,
mo/e – stopniowo, bez wyra{nej granicy. vystinati, po zaxodæ, zaxovati, zapa-
St'd pierwotnie w sk=ad Polski wchodzi=y dwa livati, itp.
ksi"stwa& Wielkopolska ]Stara Polska\ z biskup- Mieszko, jego dziadowie i potomni – wyra{nie
stwem we Wroc=awiu, i Ma=opolska ]M=oda pola<skie brzmienie imion, ˚Mieszko.
Polska\ z biskupstwem w Krakowie. P=ock – stolica Mazowsza ¯ s=aw. p=ot ]tratwa\,
W 1351 papie/ Klemens VI pisa= list do arcy- Toru< n(Wis=' ¯ s=aw. toron ]konnica\ ¯ or ]ko<\,
biskupa gnie{nie<skiego i biskup[w& krakow- Gniezno – stolica Polan ¯ s=aw. gniezdo,
skiego i wroc=awskiego. 0165-01-192, N. 398 Pako>: n(Noteci' ¯ s=aw. pako>:,
W 1354 papie/ Innocenty IV adresowa= list do Ko=o n(Wart' ¯ s=aw. ko=o ]woda\ ¯ ko % =o,
arcybiskupa gnie{nie<skiego i biskup[w krakow- Kutno ¯ kut ]s=aw. k't\ % no ]staroziem\,
skiego i wroc=awskiego. 0165-01-194, N. 403 Sochaczew ¯ socha % czew ]ziemia\, ˚czew,
polski j"zyk – z grupy S=awian kt[rych macierz' or"dzie ]instrument\ ¯ s=aw. orudπe-orudie,
by=o Morze Chwaliskie ]Kaspijskie\, gdzie s'- p'tnik ]pielgrzym\ ¯ s=aw. pout; ]droga\;
siadowali z Persami na tysi'c lat przed Chrys- wiara..., Polacy bardzo przywi'zani byli do swej
tusem, a wcze>niej – oba plemiona zwi'zane by=y wiary ]S=awianie ^ wierni ¯ s=awa ^ wiara\, przez
z cywilizacj' Babilonu. St'd w j. polskim >lady j. to, do dzi> istniej' szcz'tki nazw i termin[w ]bo
perskiego a nawet j"zyk[w babilo<skich, ='cznie s=ownictwo rozbudowane\, zwi'zane z zal'/-
z podstawowym ˚Jan ¯ AN ]b[g\ ˘ demi ]p[=\ kiem ustroju i wprowadzeniem wiary chrze>ci-
% jan ˘ Damian ]p[= b[g\. ja<skiej; nadal wsp[lne s' z kolebk' Polan – ze
J"zyk polski jest zlepkiem dw[ch, pierwotnych Wschodu tu przyw"drowa=y, z kijowskiej Rusi.
cz">ci sk=adowych Polski& Jak Polacy sprzed kilku wiek[w byli przywi'zani
• Lach[w maj'cych sw' stolic" w Krakowie, i do swej wiary, tak Mazowszanie byli bardzo
• mazowieckiej Rusi z siedzib' w P=ocku. przywi'zani do swej linii Piast[w. Gdy linia m"ska
U Lach[w, w kr"gach ludzi o>wieconych, kr[- wygas=a w 1526 – Mazowsze wesz=o w sk=ad
lowa= j"zyk i alfabet =ac. ]w Krakowie panoszy=a Korony na podst. dokumentu inkorporacyjnego
si" niemczyzna miejskiego patrycjatu\, ]w='czaj'cego\ z 27 grudnia 1529, jako zwyk=e
na Mazowszu – j. wo=., bia=oruski, i cyrylica. wojew[dztwo. Szlachta mazowiecka zosta=a
Jak[b Parkosz(y z ?[rawicy ]Jacobus Parcossii\ zr[wnana ze szlacht' koronn' pod wzgl"dem
†1452÷1460, rektor UJ w 1439–1441, wprowa- swob[d obywatelskich.
dzi= nowe znaki do aflabetu =aci<skiego, polskie&
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
W Koronie za> nadal j"zyk =aci<ski. Dwa frag- mocno mi"dzy sob'. Ok. 1555, w =onie wyznania kal-
menty ksi'/ki->piewnika wydanej 1816 r. wi<skiego dosz=o do roz=amu, pojawili si" arianie czyli
Pierwszy& }na seymie Warszawskim r. 1579| bracia polscy. Odrzucali nauk" o Tr[jcy >w., o b[stwie
Chrystusa, obecno>ci Chrystusa w Sakramencie O=ta-
„Zapozwanie Zborowskich przybitym zosta=o
rza, itp., atakowali teolog[w katolickich jak i kalwi<skich.
na drzwiach senatu.” „Gdy kr[l }Stefan Batory| Ostatecznie do roz=amu dosz=o w 1562–1655. Dla
zasiad= na tronie..., rozkaza= by spraw" zacz"to. katolik[w stanowili wdzi"czny przyk=ad dowodz'cy, do
Rzeczycki Instygator w pi"kney =acinskiey mo- czego mo/e doprowadzi: zupe=na swoboda wierze<,
wie, stawa= przeciw obwinionemu. Zarzucano puszczenie my>li w kwestii na /ywio=, zmy>lanie r[/-
Krzysztofowi }Zborowskiemu| spisek na /ycie nych ludzi.
kr[la w lasach Niepo=onieckich spe=ni: si" „O poprawie Rzeczypospolitej”, dwie ksi"gi swego
dzie=a po>wi"ci= Modrzewski sprawom ko>cielnym,
maj'cy....” W pi"knej =aci<skiej....
g=osz'c has=a przenikni"te ideologi' reformacyjn'. Mimo
Drugi& „Jedno z naydok=adnieyszych dzieiow wysokiego poziomu, nie cieszy=y si" popularno>ci' w
kt[re w oyczystym czytamy i"zyku, iest /ycie kraju. Polski katolik nie chcia= mie: wiele wsp[lnego z
Chodkiewicza przez >.p. Biskupa Naruszewicza my>l' reform i z my>l' w szerszym znaczeniu& „Polska,
pisane...” W ojczystym..., oh, jaka ulga# jak wiadomo, nie wyda=a /adnego wielkiego reformatora
Karol Chodkiewicz, ur. 1560, zm. 23 wrze>nia 1621; religijnego, kt[ry by pozyska= sobie szersze uznanie
Adam Naruszewicz ur. 1733, zm. 6 lipca 1796. w kraju lub za granic'.” – pisze W=adys=aw Czapli<ski
W j. =aci<skim pisano omal wy='cznie do roku 1985 w Zarysie dziej[w Polski do roku 1864, katolik z
1500, przemawiano w sejmach po rok 1600, dru- przekonania. Naukowc[w te/ nie. Dzie=o Kopernika
wydrukowano w Norymberdze i Ko>ci[= Rzym.-Kat.
kowano po rok 1800, jakkolwiek coraz rzadziej;
t=umi= jego ide" przez wiele pokole<. Kopernik ur. w
cyrylic' natomiast pisano do lat 1500–1700. niem. Toruniu, w rodzinie z germ. Westfalii, studiuj'cy
W j. =aci<skim pisa= sw' kronik" Jan D=ugosz w Krakowie, i – jak wielu rodak[w – w Italii; Coperni-
]1415–1480\& Historiae Polonicae libri XII, i Miko=aj cus – koper ]mied{\ ¯ =ac. cuper, cuprum ˘ anglosas.
Kopernik ]1473–1543\ wyda=by swe odkrycie& copor ˘ >redniow. ang. coper, ang. copper, germ.
De revolutionibus orbitum coelestium ]O obrotach Kupfer % `nik – wyrobnik, rzemie>lnik; ale mo/e dla
cia= niebieskich\, Andrzej Frycz Modrzewski rodak[w silnie pachn'cy koper, Anethum graveolens,
nasiona przypraw' do potraw. Dlaczego wydrukowano
]1503–1572\& De Republica emendanda ]O
w Norymberdze, a nie w Krakowie$ Tylko przez sam'
poprawie Rzeczypospolitej\, Marcin Kromer krzywd", kt[r' wyrz'dzi= mu i jego idei, polski, katolicki
]1512–1589\& De origine at rebus gestis Polonorum kler – miecz moralny narodu, Kopernik nie nale/y do
libri XXX ]O pocz'tku i dziejach Polski\, wyd. polskich wielkich – nie mo/na mie: jednego i drugiego
1555, i Polonia... ]Wielkopolska\, wyd. 1577, razem; „Bogu >wieczk" i diab=u ogarek”, czy tak$
Stanis=aw Orzechowski, Krzycki, Jan Dantyszek Wracaj'c do reform....
†1548, Klemens Janicki, Maciej z Miechowa& W 1523, Zygmunt ¡ wyda= sw[j najostrzejszy edykt
skierowany przeciw wyznawcom „nowinek religijnych”,
Tractatus de duabus Sarmatiis wyd. 1517, Jan
gro/'cy zwolennikom Lutra konfiskat' d[br i >mierci'
Stanko ur. ok. 1430, autor wielkiego dzie=a o na stosie, oraz drugi, wprowadzaj'cy cenzur" religijn'
ro>linno>ci polskiej Antiboloneum lub Antidota- i pozwalaj'cy na przeprowadzanie poszukiwa< ksi'/ek
rium ]1472\, 2 tys. hase=; =ac.-niem.-pol., itp. heretyckich, bowiem posp[lstwo miejskie Gda<szczan ,
Wszyscy po =acinie. pod wp=ywem nauk Lutra, zacz"=o napada: na ko>cio=y,
Liturgia Ko>cio=a Rzymsko-Katolickiego w j. klasztory i rozp"dza: zakonnik[w – pisze W=. Czapli<ski.
=aci<skim i przywi'zanie Polak[w do wiary oj- Ruch reformacji za=ama= si" w 1553–1565 pod wp=y
-wem wewn"trznych spor[w, silnych cios[w katolic-
c[w, przyczyni=y si" do u/ywania tego j"zyka
kiego duchowie<stwa, w formie publikacji i prawa,
d=ugo ponad w=a>ciwy czas, i pok=adania w usuwaj'cego z Polski przyby=ych z zagranicy innowier-
nim nadziei, /e przetrwa, /e to przysz=o>:, jak c[w, atakuj'cych nie tylko bosko>: Chrystusa, dogmat
i sam Ko>ci[=. o Tr[jcy >w., ale i wyst"puj'cych przeciw podda<stwu
XVI wiek, Odrodzenie, ruch reformacji i rozw[j ch=op[w, oraz posiadaniu wi"kszych maj'tk[w. Na-
druku, przeniesienie stolicy z Krakowa do sta=y czasy dla tych „kt[rzy szukali /ywego kontaktu
Warszawy ]po 1611\, to czas zlania si" dw[ch z Bogiem.” – pisze [w hipokryta. Czy naprawd" /ywy,
dialog, w obie strony$ Bo dla mnie w jedn' – martwy,
sk=adowych i konsolidacji j"zyka.
modlitwami jedynie, monolog.
Druk wynaleziono 1436, w Niemczech; w Polsce po-
cz"to drukowa: ok. 1521. W Krakowie, w drukarni Hie- Ruch reformacji przyczyni= si" do ograniczenia
ronima Wictora wyt=oczono ulubion' w[wczas ksi'/k" j"zyka =aci<skiego w publicznym /yciu, na rzecz
do czytania pt. „Rozmowy Salomona z Marcho=tem”, popularno>ci j"zyka polskiego.
kt[r' z =aciny przet=umaczy= Jan Koszyczek. Po polsku Miko=aj Rej †1569, nie umiej'cy po =acinie, stan'=
pisa= Marcin Bielski Kronik" >wiata. na gruncie czysto polskim, g=osz'c&
Tak/e, zwolennicy reformacji, d'/'c do spopularyzowa- „A niechaj narodowie w/dy postronni znaj'.
nia swej wiary, pocz"li pisa: po polsku, w[wczas i Ko-
?e Polacy nie g"si i sw[j j"zyk maj'.”
>ci[= Rzym.-Kat. pocz'= u/ywa: j"zyka ojczystego.
Czeski Jan Hus ]ur. ok. 1371, w mjsc. Husiniec, spalony Za nim Jan Kochanowski 1530–1584 i inni.
6 lipca 1415 w Konstacji\, niemiecki Martin Luter ]ur. Tak oddziela= si" j. polski od =aci<skiego#
10. XI. 1483 w Eisleben, zm. 18. II. 1546, tam/e\, Jean Najstarsze s=ownictwo utrwalone jest w naz-
Kalvin ]ur. 10. VII. 1509 w Noyon, zm. 27. V. 1564 w wach miejsc, grod[w, rzek ]cz">: w>r[d nich
Genewie\. Ruch reform by= niejednolity, r[/ni'cy si" obcego pochodzenia, jak nazwa rzeki Bug\, a
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
szczeg[lnie w niekt[rych nazwiskach, kt[rych s=aw. br≠zg=-briezg – brzask, SZ, KG,
pocz'tki nie w spos[b mi ustali:, poza tym, /e pri – przy, kt[ry ˘ kt[rzy, drewno – drzewo,
si"gaj' siedzib Polan nad Morzem Azowskim ˘ i wiele innych.
+azowski na Mazowszu – z ok. 600–900 A.D., • d{wi"k D przechodzi w DZ, np. s=aw. de< ˘
na wyczucie, tak stare. pol. dzie<; dik ˘ dzik, lebed ˘ =ab"d{,
Pierwiastki j"zyka i ich formy pochodne, koncep- budiesz ˘ b"dziesz, i wiele innych.
cja s=owotw[rcza, gramatyka, wsp[lne s' j"zy- • d{wi"k T ]t\ przechodzi w mi"kkie C ]:, ci\,
kom& ukrai<skiemu, rosyjskiemu, czeskiemu, a np. tobie ˘ ciebie, rubiti ˘ zr"bowa:.
szczeg[lnie bia=oruskiemu. Podobnie d{wi"ki OE, prosto& gr. angelos ˘
Odr[/niaj' j. polski od innych, przez to charak- wo=. st˛x= agg˛l=-angge=anio=, gr. pherein
terystyczne dla j. polskiego& ˘ phoros, orostos ˘ orest; gr. odon, odontos
• s=aw. d{wi"k U przechodzi w Å, ´, np. ]z'b\ ˘ dentysta, =ac. respondRospond, pastor
budiet ˘ b"dzie – b'd{, dub ˘ d"bowy – d'b, pasterz, =ac. re` ]od`\pol. ro ˘ roz`& roz-
dut’ ˘ d"ty – d':, g=ubina ˘ g="bina – g='b, wi'za:( (win':, i inne ]˚Olga, Soplica\; anglo-
guba ˘ g"ba – g'bka, gu> ˘ g"> – g'ska, krug sas. brothor, >redniow. ang. i ang. brother, isl. erja
˘ kr"g – kr'g, gusienica ˘ g'sienica, guszcza ]ora:\pol. orka, franc. mer more ˘ morze,
˘ g"stwina – g'szcz, krutit’ ˘ kr"ci: – krz'ta:, ang. browbrew, ang. snow ˘ >nieg ]no ^ nie\,
kuda ˘ k"dy – zni(do-k'd, kus ˘ k"s – k'sa:, ang. step ]krok\ ˘ stepen; ˘ stopie<, stopa ˘
kut ˘ k't, =ug ˘ ="g – ='ka, mudryj ˘ m"drzec st'pa: ]kroczy:\, >redniow. ang. ketel, kettell
– m'dry, mutnyj ˘ m"tny – m'ci: ]wod"\, niu- kotel=kocio=, anglosas. oldelder, ang. sword
chat’ ˘ w"ch – w'cha:, orudie ]instrument\ germ. Schwert, germ. Kern ]nasienie\Korn
˘ or"dzie, oru/ie ˘ or"/, pauk – paj'k, puk ˘ ]ziarno\, niem. Esel ˘ osio=, Estonia ¯ germ. osten,
p"k(a: – p'k, pupok ˘ p"pek, put* ˘ p't(nik, >redniow. ang. esten, lit. O(E-jrago=a, Spudo ^
putat; ˘ p"ta:, ruka ˘ r"czny – r'czka, ruga: ˘ Spude, Towtiwi=Tewtiwi= ¯ theft ]kradzie/\,
ur'ga:, supr ]przeciwnik\ ˘ s'pierz, step, stup ˘ s=aw. ole<jele<, ozerojezioro, ose<jesie<,
wst"p, post"p – st'pa:, truba ˘ tr"bacz – tr'ba, odinjeden, edinec;odyniec, o=e=& Swia-
ugo= – w"gie=, ugol – w"giel, ugor – w"gorz, topo=kÍwi"tope=k, po=nyj, po=onpe=ny, pe-
ugri – W"grzy, utroba ˘ w'troba, uzkij ˘ zw"/a: =en, pu= ¯ po=pe= ]Pu=tusk –Po=towesk\,
– w'ski, zrubi ˘ zr"bowa= – zr'b, pokr. r'ba:, 'eludok/o='dek, cho=mche=m, =ob=eb,
zub ˘ z"by – z'b, cze=oczo=o, pcze=a pszczo=a, poso=pose=,
=ac. mas ˘ mu/ ˘ m"/ny, m"ski – m'/, pope=popi[=, d;qvol=diabe=, czlencz=on,
czes. skupec ˘ sk'piec, plenplon, mo=okomleko, /ena/ona,
niem. zug } cug | ˘ ci'g i inne; okek& AdamokAdamek, poczatokpocz'-
jeszcze w 1816 r. ch": pisano& chu:. tek, zamokzamek, piesokpiasek, kubok
Tak/e A, E ˘ ´, Å, cho: rzadziej& kubek, synoksynek, jezdokje{dziec, pupok
czasto ˘ cz"sto – cz'stka, p"pek, owew& Narow’Narew, +azowski
jastreb ˘ jestrz"bi – jastrz'b, }=azeski|, zov=zew, krov;krew, morkov;
s=aw. zajac ˘ zaj"czy – zaj'c, marchew, cerkov;cerkiew, orer& ger-
s=aw. mjaso ˘ mi"so, mi'/sz, bort=Herbert, werst;sier>:, szorstki,
s=aw. jat’ ]j':\ ˘ zaj"cie – zaj': ]si"\, omem& potompotem, daromdarem, obra-
uj"ty – uj':; tja/ko ˘ ci"/ko – ci'/y:, zomobrazem, gomgiem, sniegom>nie-
s=aw. lebed ˘ =ab"d{, giem, biegombiegiem, oses& doskadeska,
miesjac ˘ miesi"czny – miesi'c, podoszwapodeszwa, vow;wesz, vesna
peczat’ ˘ piecz": – piecz'tka, wiosna, metlamiot=a, metat;, miecz mio-
poczatok ˘ pocz'tek, ta:, tesat;ciosa:, verstawiorsta, edod&
poszczadi ˘ oszcz"dzi, piat’ ˘ pi": – pi'ty, lebedalebioda, sreda>roda, greblagrob-
swjato ˘ >wi"to – >wi'tki, la, preboßçproboszcz, wszystkie kojkiej,
szczastie ˘ szcz">cie, tja/ko ˘ ci"/ko, kogokiego& RostowskogoRostowskiego,
liczne `sja ˘ si" ]pospolicie& sie\, kotorogokt[rego, togotego; son=sen,
grz'ski – grz"zawisko, `sot`set(ka, tonkijcienki, szpionszpieg,
=ac. medius ˘ miedza – mi"dzy, bo/ek Perunpiorun, qvnojawnie, proh;
ang. land ˘ } lond | OA ˘ l'd, precz; proprze& prow lyj przesz=y,
ang. bronze ˘ br'z; proda'asprzeda/, predki przodki, maz.
wymiana zwana przeze mnie& hogoczego; bohkabeczka, pol. pie><
«dub ˘ d'b – d"by, zub ˘ z'b – z"by», piosenka, pionpie<, lecie:lot, lata:, tok,
• d{wi"k R przechodzi w RZ, np. s=aw. Rim ˘ toczy:taczkaciec, p=otple: ˘ plecionka,
pol. ˚Rzym ]wy='cznie w j. polskim\, s=aw. =o/y:le/e:, gnie>:gniot, nie>:nioska,
krutit* ˘ krz'ta:; reka ˘ rzeka; mier ˘ mierz ˘ wie>wioska, zele, zielezio=o, ozorj"-
miernictwo – mierzy:, Kazimier – Kazimierz, zor(zyk, ziemiaziomek, poziom(ka, wesele
miernie – mierzeja ¯ miernie % rejati ]p=yn': \, weso=y, wszystkie `=ole& z=o{le, szk-=o(le,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
god-=o(le, byd-=o(le, ma-=o(le<ki, wszystkie mie>cili si" do Jugos=awii. Ironicznie, Polacy
`none& jas-no(ne, pi"k-no(ne r[w-no(ne, wid uwa/aj', /e to Rosjanie dostawiaj' samog=oski
-no(ne, dob-ro(re, wrzoswrzesie<, Peppo dla “pe=nog=osu”&
Popo, ros. etooto, doch=yjzdech=y ¯ dech, oryginalne – polskie
odwaledwo, =[/=e/, =/a ]k=amstwo\, gr. koime... ˘ =ac. caemeterium – pol. cmentarz
we=o<cyWo=y<cy, wo=. We=y<pol. Wo=y<, franc. Claude Garamond ]16-wieczny autor
wo=. gr[d Nebelukr. Nobel n(rz. Prype:, czcionki o tej nazwie\ – pol. garmond;
wo=. sreda ]Ipat. ltps& Sereda\pol. Íroda, niem. Geleit – glejt; got. manags – mnogo;
wo=. Cho=mpol. Che=m ¯ kulm ]wzg[rze\, s=aw. czetyre – cztery, cho=op – ch=op, wo=od
wo=. Olenaros. Elena, pol. Helena ¯ gr., – w=od, wo=os – w=os, go=os – g=os, worobei –
s=aw.-wo=. Olegnord. Helga ]>wi"ta\, wr[bel, ros. woro/ba – wr[/ba, so=oma – s=oma,
s=aw.-wo=. ]edryiszczodry, bereg – brzeg, korowa – krowa;
s=aw.-ros. lëd= ˘ ledov-ityj/oe ˘ wo=.-ros. worota – wrota ˘ Wroc=aw, bolon;
pol. lodowa ˘ l[d; s=aw. NesterNestor,
b=onie, bolotob=oto, borodabroda,
cze=o ˘ cze=owiek – cz=owiek, porog – pr[g,
staroros. Korsu<, Kersu<, Cherson ¯ gr.
germ.-lit. Pestwa ˘ pol. Poszt[w ]gr[d lit.\,
derevodrzewo, gortan;krta<, kotoryi
kt[ry, polotnop=[tno,
germ. Biber, Beber ]rzeka\ ˘ Bober ]nazwisko\,
pol. poczekaj – po:kaj, piosenka – piosnka. Tor
bobrowe futro ˘ b[br
˘ torowa: ˘ dorogadroga pod wp=ywem
staropolskie& gajownikgajewnik, kozio=kozie=,
staronord. draga ]ci'gn':\, i inne.
kr[lowickr[lewic, krzy/ownikkrzy/ewnik, Jak w j"zyku s=awia<skim przyrostki rzeczowni-
majoranmajeran, miodowymiedowy, mosi'- k[w informuj' do jakiej grupy s=owo nale/y i czym
dzowymosi'dzewy, przonnikprzennik, ono jest ]narz"dziem pracy, zawodem, dziedzin',
sczosa:sczesa:, s=awionas=awiena. itp.\. Rzeczowniki zako<czone s'& `a ]`a, `ata,
Widoczne zamiany KC& kwiatcwiet, `ba, `ca, `cha, `"ka, `ga, `ina, `yna, `ita, `yta,
celakela, CyrylKiri=, Mace(Make-donia, `ja, `ia, `lia, `iza, `yza, `ka, `la, `=a, `na,
CyprKipr, po=-ci(ki, brodni-ci(ki, `nica, `ota, `ownia, `sna, `szczyzna, `czyzna,
Jacek, HiacynthAkinth, i inne. `izna, `wa, `awa, `zna\, oraz& `ak, `arz, `ciel,
Istniej' te/ r[/nice w s=owotw[rstwie& `ctwo, `dziej, `isko, `iwo, `le, `=o, `mie<, `nie,
• wisie:  le/e:  k=a>:  sta:  nie>:, `nik, `no, `no>:, `o>:, `o=ek, `ownik, `stwo,
• k=a>:  wodzi:, `aw, `[w, `wo, `wie; `a nie koniecznie rodzaju
• ciec ]toczy:\  biec  chodzi:  i>:  /e<skiego. Czasowniki natomiast maj' przed` i
jecha:  pada:, przyrostki. W przedrostkach donosz' o rodzaju
• dzie<  noc& wielki dzie< – Wielkanoc, czasu& na`, nad`, o`, ob`, do`, od`, po`, pod`,
• znika:  jawi: si"& voznikat; – pojawi:, pra`, prze`, przed`, przy`, re`, roz`, u`, w`,
• j'= ]jak chwyci=, wzi'=, przej'=\  da=& wz`, ws`, wes`, wez`, z`, za`, ze`. W przy-
ne œt= very – nie da= wiary, rostkach za> o charakterze osobowym ]osoby& w
• wiara  s=awa pierwszej – ja, drugiej – ty, lub trzeciej – on, ona,
• =o/y:  sadzi:& za=oga – zasada. ono, oraz liczby& pojedyncze i mnogie\. Najwyra-
{niej – wg logiki – pierw. znacz. okolicznika by=o
Przyk=ady&
dope=nienie ˘ bezokolicznik `a:, `e:, `i:, `y:,
stawi:nie>:& przestawi: si" – przenie>:,
`u: ]niedope=nienie\ ¯ oko % licznik ¯ o ]pe=no\
prestawisja ]prestavisœ\ – przeni[s= si" na inny
% ko ]do\, ˚t=um. od ty=u. Nie ma bezokolicznik[w
>wiat, zszed=, przekr"ci= si", zmar=,
ko<cz'cych si"& `o:.
k=a>:wodzi:& przek=ad – perevod, Znakomita wi"kszo>: s=[w powsta=a przez
ciecbiec& wyciec – wybiec ]z grodu – ='czenie sylab, przez to, wyrazy dzielone s' na
wycieczka\, sylaby i tak przenoszone na drug' stron" ]do
chodzi:toczy:& wsch[d – wostok, drugiej linii\ – nie koniecznie w spos[b, w kt[ry
chodzi:pada:& zach[d ]za(ode-j>cie\ – powsta=y, nie w ka/dym wypadku. Sporadycznie
zapad=, prowadzi to, lub mo/e prowadzi:, do nieporozu-
i>:jecha:& nawestvie – najazd ]inwazja, mie<& latopis ]lato-pis\ ¯ lat % opis, ˚rok.
wtargni"cie zbrojne\, Widzia=em przeb=yski j. hiszp., nie tylko oczy-
chodzi:le{:& naxodit;, nawël – znale{:, wiste, mi"kkie < ^ hiszp. µ, sp[jnik i, a ^ hiszp.
wiaras=awa& b=agowiernyj – b=ogos=awiony, y, tak/e hiszp. 7 ^ siete ]siedem\ TD, 8 ^ ocho
Orthodox ^ Prawowierny – Prawos=awny. }oczo|, to polskie oczy, oczom, ˚cyfra.
Karol ˘ s=aw.-wo=. korol ˘ pol. kr[l; Krakowianie J"zyk polski jest szeleszcz'cy, ma=o d{wi"czny,
mieli tendencje do “po=ykania” samog=osek, du/o& sz, cz, szcz, rz, dz.
skracania, >ci'gania oryginalnych s=[w – W obr"bie Polski istniej' dialekty& Kaszub,
sk=onno>: wsp[lna Chorwatom, kt[rzy w X w. Kujaw, Kurpi[w, Íl'ska, g[rali, i inne gwary.
zamieszkiwali wschodnie Karpaty, zanim prze- Na tyle r[/ne od j"zyka og[lnopolskiego, ludzi
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
o>wieconych, /e nie mo/na ich zrozumie: bez S=ownik E. Rykaczewskiego, 2 tomy, 1866 i 1873,
t=umacza i t=umacze<. ponad 49 tys. s=[w.
Wszyscy autorzy, pisz'cy pod publik", pochlebcy, S=ownik j"zyka polskiego, u=o/ony pod redakcj'
wychwalaj' j"zyk, jako pi"kny, ='cznie z Encyklopedi' Jana Kar=owicza, Adama Kry<skiego i W=adys=awa
staropolsk', Zygmunta Glogera ]ur. 3. XI. 1845, zm.
Nied{wiedzkiego, Warszawa, 1898.
1910\, wyd. 1901–1903, 4 tomy. O b[lu narodzin j"zyka
niewiele pisz' – o jego od='czeniu si" od s=awia<skiego Schemat rozdzielenia, w moim odczuciu&
i =aci<skiego. s=aw. ˘ bia=oruski; wo=y<ski ^ bu/. ˘ ukrai<ski;
Z Encyklopedii staropolskiej Z. Glogera& wo=y<ski % bia=oruski ˘ mazowiecki;
Najstarszy s=owniczek =ac.-pol. pochodzi z cza- krakowski % mazowiecki ˘ polski;
s[w kr[la W=adys=awa +okietka 1306–†1333, wo=y<ski ˘ krakowski ]Lachi\, czeski ]Czechi\.
obj"to>: jego mi nieznana. S'dz'c po nast"p- J"zyk polski wyodr"bni= si" z j"zyka s=awia<-
nych, mo/e kilka, kilkana>cie s=[w. skiego poprzez wo=y<ski ^ bu/a<ski ˘ mazowiec-
Nast"pne «s=owniczki» by=y glosami, czyli do- ki. Mazowsze mia=o silne zwi'zki z Rusi' i Rosj'
piskami pomi"dzy wierszami tekstu, lub na mar do ok. 1300, ˚Mazowsze, tak/e& geneal. ksi'/'t
-ginesie, na wolnych stronach, lub ok=adkach. maz., ˚Mieszko, Boles=aw †1025 nazwany d=ugo
Jeden z dochowanych glos[w do Biblii, tzw. potem Chrobrym ¯ wo=. chrabor ¯ chra % bor ¯
Mamotrectus, pochodzi z 1471 r., wykonany borba ]walka\, dzi> by=by& Waleczny; P=ock ¯
przez Akademi" w Krakowie. p=ot ]tratwa\, Gniezno ¯ gniezdo, Kutno ¯ kut
Najobszerniejszy s=ownik botaniczny =aci<sko- ]k't\ % no.
niemiecko-polski pochodzi z 1472, pisany przez R[/nica z j"zykiem s=awia<skim jest wyra{na.
Stanka, zawiera ok. 2 tys. nazw polskich – wielkie Nie tylko o czym uprzednio, tak/e& j"zyk polski
dzie=o na tamte czasy. ma sk=onno>ci do zmi"kczania. Gdy s=awia<ski&
W XVI wieku wychodz' tzw. wokabularze pogansky – poga<ski, st'd =atwo pozna:, gdy
]s=owniki\ ¯ =ac. vocabulum ]s=owo\, latopis przepisywany by= przez Ukrai<ca, dla
• w 3-ch j"zykach& kt[rego maz.-laszski by= wzorcem – pozostawi=
- Dictionarius Joannis Murmellii, Krak[w, 1526, liczne b="dy i >lady, r[/nej natury, w rodzaju&
9 wyda< w XVI wieku i conajmniej 10 w XVII, wo=., orygina= ˘ Ipat., kopia ]z wp=ywem maz.\&
- Dictionarius, Íl'zaka Mymera z 1528, \zerou › ezerou ]jeziorze; s=aw.-maz. OE\,
przerobiony ze s=ownika =ac.-niem.-czes. z k teb≠ › k tob≠ ]do ciebie – ku tobie, OE\,
1513 roku, 3 wydania w XVI wieku, louhiti › louhite ]maz.. ='czcie\,
- Wielmi pozyteczny s=owarz tym, ktorzi z'dai' miriti › mirit; ]maz.-pol. `i:\,
wyrozumie: y nauczy: si" czci: }czyta:| procz doumati › d¨mat; ]s=aw. dumati, pol. duma:\,
}bez| chodzenia do szko=y, iako s' prosczi laici, kamen › kamen; ]s=aw. kamen, pol. kamie<\,
y niewiasty..., z 1532, w=osko-pol.-niemiecki; beshislennya › be]islenny≥ ]z b="dem\,
• w 4-ch j"zykach& iss≠heni › is≠heni ]s=aw. z b="dem\,
- =ac.-pol.-niem.-w=oski, w 1532 i 1566, s=tvori › stvori ]s=aw. sotwori, pol. stworzy\,
- =ac.-pol.-niem.-francuski, w 1574, v=ro'ba › vra'ba ]woro/ba - wr[/ba Ø^A\,
- =ac.-pol.- niem.-czeski, w 1605. s=v≠tom › sv≠tom= ]s=aw. sowietom ^ rad',
Ze s=ownik[w wydanych do 1532 oraz materia- pol. swietom ^ >witem..., wyci"te O\,
=[w r"kopi>miennych Bart=omiej z Bydgoszczy pereiti › preiti ]pereiti – przej>: ˘ preiti\,
u=o/y= s=ownik =ac.-pol., dr Erzepki wyda= z prπexal › priex= ]z b="dem\,
r"kopisu w 1900. prπide › pride ]s=aw. pri % ide ˘ prijde – pride,
Wokabularz rozmaitych i potrzebnych sentencyi z z b="dem, nie mniej ni/ 55 razy\,
1539, 1558, 1566 i 1595& rozm[wki, listy i pie>ni, tak te/& prπidowa › pridowa, oraz&
ust"p z powie>ci o Marcho=cie. prπidem, prπiti, prπidosta – 19 razy,
I inne, ma=ej obj"to>ci. prπexavwim, prπexawa, prπexav;, prπede,
Du/y s=ownik =ac.-pol. Jana M'czy<skiego w prπexavwi, prπexa, prπexavw[, prπedowa,
1564. Thesaurus ]skarbiec, leksykon\ Grzegorza poexawa jako pri≠dem, pri≠xa, itp.,
Knapskiego, 1621, w 3-ch cz">ciach& ponad 29 tych/e r[/nic,
1. s=ownik pol.-=ac.-grecki, 2. s=ownik =ac.-pol., prπawa, prπa, prπati, prπatπe jako priœwa,
3. Adagia polonica – przys=owia polskie. priœti, itp., ponad 7 r[/nic,
W XVII i XVIII wieku s=owniki =aci<sko-franc.- ='cznie ponad 112 razy w latach 1201–1292,
lit.- niem.-polskie. slonim › Ouslonim= ]S=onim z b="dem\,
Wreszcie pierwszy, 6-tomowy S=ownik j"zyka pol- k= bugou › k= bratou ]do Buga – do brata\,
skiego Samuela Bogumi=a Lindego 1807–1814, ¢lisπi, lisij › Lysy ]maz.-pol. +ysy\,
oko=o 59 tys. s=[w; wydanie ™ 1854–1860, we filosoƒ › filof= ]filosof – filof\,
Lwowie.
b(o)'πi › B(o)'iei ]Bo/ej, pol. `ej\,
S=ownik j"zyka polskiego, zbiorowej redakcji,
\krestnaa gra∂ › \kr(e)st;na≥ grada,
wydany przez M. Orgelbranda, w Wilnie, 2 t.,
ne predati goro∂ › ...goroda ]grodu\,
ponad 108 tys. s=[w.
s= vs≠mi › s= vsimi ]z wszemi – wszymi\,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
na∂ vs≠mi voi › nado vsimi voimi ]woj – W starej dobie wiele zapo/ycze< czeskich, p[{
nad wszymi wojami\, -niej sporo ruskich, w"g., tureckich i tatarskich.
oci]enπe › \hi]enie ]oczyszczenie\, • z tatarskiego& asawu=, adaman ]pol. ataman\,
kurov; › kour= ]maz.-pol. kura ˘ kur\, a=tan, baj, bachmat, basa=yk, berkut, baskak,
\vci › \vc≠ ]maz.-pol. owce\, czapu= ]pol. czambu=\, horda, korsak i inne;
vhinil › ouhinil= ]wczyni= – uczyni=, WU\, • z tureckiego& baczmaga, ba=ta, ba=yk, bardak,
sxoron≠n;e › pogreben;e ]pogrzebanie\, bujurdun, buk=ag, bu=at, bunczuk i inne; wiele
bo≥re › bo≥ri ]maz.-pol. bojarzy\, kupieckich.
strana › vo\thina ]pol. ojczyzna\, • z perskim wsp[lne mamy& bohater, b[br, kaleka,
dan › tal; ]s=aw. dan ^ da< – tal ¯ ang. tall\, kord, pigwa, sobaka, srom i stan.
mno'stvo › mno'estvo ]pol. mno/enie\, Samog=oski&
mnogy › mnogi ]s=aw. mnogy, pol. mnogie\, i ]y\ u ][\
smr=d;œ › smerd;œ ]smroda, pol. smerda\, e, " o, '
pa∂wim › let≠vwim= ]s=aw. pad=szym, a
pol. lec'cym, polecia= jeden na drugiego\, Sp[=g=oski&
stupi › skohi ]s=aw. stupi, pol. wst'pi=, sycz'ce& s, z, c, dz,
w kopii& wskoczy=, wyskok przepisuj'cego – szumi'ce& sz, /, cz, d/,
wskoczy= na stanowisko, pozycj"; dost'pi=\., cisz'ce& >, {, :, d{.
nikoli 'e bo≥sœ › nikoli 'e ne bo≥sœ, Wymowa nie zawsze idzie w parze z pisowni'&
polskie podw[jne zaprzeczenie& nigdy nie /apka, m=otszy, tag/e, tfardszy, tszy, ale liczba
ba= si", ich >miesznie ma=a w por[wnaniu z j. ang.
szereg zmi"kcze< e ˘ ≠. Rzeczowniki w 7 przypadkach; deklinacja& mia-
Nie spos[b ich nie zauwa/y:. nownik, dope=niacz, celownik, biernik, narz"dnik,
Ipatiewska – okaza=o si" w ko<cu – pisana by=a miejscownik, wo=acz.
1428(32 we W=odzimierzu Wo=., a ja my>la=em Czasownik odmienia si" przez 3 osoby ]ja, ty,
pierwotnie /e na Mazowszu, s'dz'c po sk=on- on\, w dwu liczbach ]pojedy<czej i mnogiej\,
no>ciach do zmian w pisowni d{wi"k[w. czasu tera{niejszego, przysz=ego, i przesz=ego
Charakterystyczne, ros.-pol. OE& ]rzadko zaprzesz=ego\, i w trzech trybach& oznaj-
wo=. 1289 k teb≠ › Ipat. k tob≠ ]do ciebie\. miaj'cym, przypuszczaj'cym i rozkazuj'cym;
Wg Wlk. Encyklop. Powsz. PWN 1962–1967, dwie strony& czynna i bierna, a niekt[re tak/e
t. 9, str. 57, polski j"zyk ]we fragmentach\& zwrotna.
wraz z j. czeskim, s=owackim i =u/yckim tworzy Szyk cz">ci zdania i zda< sk=adowych jest w
grup" zachodnios=owia<sk'. Rozwin'= si" na znacznej mierze swobodny, od siebie& z og[ln'
pod=o/u gwar plemiennych ludno>ci dorzecza zasad', /e na pocz'tku k=adzione s' wyrazy, na
Odry, Warty i Wis=y. Najwi"cej element[w wiel- kt[re pisz'cy chce po=o/y: nacisk& pies posiada
kopolskich i ma=opolskich }kolebka Polski tam ogon; ogon posiada pies.
gdzie «polska» w nazwie, J.D.|. W >redniowieczu S=ownikowe zasoby wsp[=czesnego j"zyka
przeci"tny szlachcic m[wi= gwar' ludow' swojej og[lnonarodowego oblicza si" na blisko 120
okolicy; duchowie<stwo ceni=o =acin" kt[ra by=a tys. wyraz[w.
j"zykiem szko=y, nauki, dyplomacji, urz"d[w, li- Pozosta=e informacje tak wysokiego, naukowego
teratury; w sto=ecznym Krakowie panoszy=a si" poziomu, /e bez przygotowania j"zykowego
jeszcze niemczyzna miejskiego patrycjatu. nie mo/na ich zrozumie:; Polak ze >rednim
Zapo/yczenia z j"zyk[w& wykszta=ceniem nie wie o co w nich chodzi, w
niem. – handel, rzemios=o, organizacja i sprawie swego j"zyka – polskiego.
budownictwo miejskie, Problem trudno>ci dla obcokrajowca w nauce j.
franc. – /ycie towarzyskie, stroje, polskiego polega na tym, /e
ital. – sztuka, kuchnia, wojskowo>:, • posiada formy, kt[rych by: nie powinno ]z
ang. – sport, s=ownictwo morskie. powodu panosz'cej si" =aciny – o czym na sa-
Zapo/yczenia z j. niem. z czas[w kolonizacji mym pocz'tku, przez kt[r' j. polski puszczony
wyludnionych i opustosza=ych miast polskich po by= w rozwoju na chaos /ywio=u polskiego –
najazdach tatarskich 1241–1287, gdy koloni>ci mas s=abiej go znaj'cych, przez to tworz'cych
niemieccy – za zgod' ksi'/'t polskich – przy- wynaturzenia, dziwol'gi – zaniedbany w opisie&
bywali gromadami z Niemiec, osiedlaj'c si" w uporz'dkowaniu i nauczaniu jego zasad\,
Wielko` i Ma=opolsce ]Wroc=awiu i Krakowie\ i • i – w ostatnich dekadach – na tak wysoce nau-
tworz'c nast"pnie problemy w sprawie przynale/- kowym opisaniu istniej'cego ]w tym powsta=ych
no>ci tych ziem, w tym, w sprawach s'downictwa dziwol'g[w\, /e rodowici Polacy musz' g=owi:
zwracali si" do Magdeburga, ˚w[jt, starosta; si" nad sensem definicji, gdy j"zyk angielski
w Krakowie powo=ali na tron zniemczonego jest wysoce uporz'dkowany, prosty, a definicje
Heinricha Probusa ]1288–†1290\, W=adys=aw zrozumia=e i =atwe do przyswojenia.
+okietek musia= ucieka:.

Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.


NAZWY i TERMINY
Definicja wosku w j. angielskim& wzgl"du na obj"to>: – by=by to regularny s=ow-
plastyczna, ciemno/[=ta substancja wydzielana nik, niekompletny przy tym, bo nie sko<czy=em
przez pszczo=y do budowy kom[rek, twarda w pracy nad nim, i nier[wnomiernie dopracowany,
ch=odzie, =atwo daj'ca si" formowa: w cieple, o ma=ym zwi'zku z nazwami w=asnymi, jak&
topiona w temperaturze 148° F }65° C|, nieroz- • bor ]bra:\ ˘ zabor ]zab[r\, borba ]bra<\ ˘ bro<,
puszczalna w wodzie, u/ywana do >wieczek, OA ]˚wymiana liter\, inne s=owo&
modelowania, itp., }dalej inne formy wosk[w|, • ulica ]od front[w\ ¯ u ]od\ % lica ]front[w\ ¯ lico
gdy w j. polskim, woski& ]front budynku\; lico ^ twarz ^ ko>: ˘ pako>: ^
estery kwas[w t=uszczowych z wy/szymi alko- potwarz OA ]k=amliwe zarzucanie komu czy-
holami jednowodorotlenowymi; wytwarzane n[w nie pope=nionych, fa=szywe oskar/enie,
przez ro>liny, zwierz"ta, i bakterie, spe=niaj' oszczerstwo, kalumnia\, policzek, pokost ]farba
funkcje ochronne. olejna do pokrywania powierzchni wyrob[w z
Tak i w definicjach form gramatycznych. drewna, olej lniany ze >rodkami susz'cymi\ –
G'szczem form ]stwarzaj'cych wra/enie chao- wszystkie trzy poj"cia zwi'zane ze sob', cho:
su; ko<ca ich nie wida:\ i “naukowo>ci'” opis[w «ko>:» z pozoru r[/ne od «twarzy» – m[j sekret
]niecelnych przy tym czasami, bo zapomniano kt[ry tu wyjawi=em, bo mam s=ownictwo rozbite
pierwotnych znacze<, z powodu j. =aci<skiego, na sylaby, jak uprzednio; policzek ¯ lico, OE
˚dzieje, mo>:\ – j. polski nie ma szans na sw' z wp=ywem ang. cheek ]policzek\, w mSjp 1969&
popularno>: w>r[d innych narod[w – nie jest «jedna z dwu bocznych mi"kkich cz">ci twarzy,
atrakcyjny do nauki i u/ywania, ju/ poza tym, fa=d sk[rno-mi">niowy os=aniaj'cy z boku jam"
/e posiada ', " nie u/ywane w innych krajach. ustn'» – tak dzisiaj, lecz pierwotnie by=a to
ci'g ˘ nad(pod(po(od(prze(przy(wy(u(za-ci'g «cz">: twarzy przy ko>ci» zwanej dzi> policzkow'
– w j"zyku polskim nast"puj'ce czasowniki ]˚Po`, stolica\; logika& je/eli ko>: jest twarda
maj' znaczn' liczb" przedrostk[w; zdaj' si" to twarztwardy, s=owotw. pokr. tw[r, tworzy:,
by: przez to baz' j"zyka& bada:, biec, bra:, twierdza, OØA;
ci': i ci"cie, ci'g(n': ]wlec\, chodzi:, chowa:, • lot ¯ lata: ¯ lata ]wysoko\ i lotion; zwi'zek lotu
chwy-t(ci:, chyli:, czu:, da:, dzia= i dzieli:, gna: z wod', p=ynem – innym moim sekretem, jednym
]biec za\, grzeba:, i>:, j': ]chwyci:\, jrze: ]patrze:, z wielu& da: ^ kaza: ^ leci: ˘ re-commend – po-
baczy:, gl'da:\, k=a-d(>:, kopa:, kr[j i kroi:, lec ] leci:, prze-kaz – po-danie, sprzeda: ^ przekaza:,
le/e:\, leczy:, le/e:, ='czy:, mienia:, miot(a: ] s=aw.-ros. ]prze ^ pro ^ po ^ od ^ re\, commend
ciska:\, mys= i my>l ]um\, nie>:, pad(a:, parcie s=owotw. pokr. command AE ]rozkaza:, w=a
]presja, nacisk\, pi': ]='czy:\, pi:, pisa:, p=ata ] -da: ¯ =ada ^ woda\ ˘ commander ]komendant,
kompen-sata\, pust i pu>ci:, ros-t(n':, r[wno ]tyle dow[dca ¯ w[d\;
samo\, r[/ni-:(ca, rwa:, rys, rzu-t(ca: ]miot(a:\, • ch – 1. powietrze, ziemia 2. woda;
sad(o-wi:, siad(a:, stawia:, st'pa: ]kroczy:\, powietrze& ros. wozduch, dych(awica, od(wz-dycha:,
studzi:, tacza:, toczy:, tarcie, trze:, trzyma:, dysze:, dech, duch i dusza, wybuch, zaduch, niuch,
waga, wali:, wa=, wi'za:, wi:, wid(zie: ]baczy:, zwierucha, chata, dach, ch=[d, chmura, tchn':, schn':,
jrze:, gl'da:\, wiesza:, wie{:, wlec, wo=a:, zi"bi:, cuchn':, ucho, s=uch, chuch, brzuch, >miech i miech,
zna:, zwa:, /y-t(: ]istnie:\. puch, U ˘ Å, ´ ˘ p"cherz, w"ch, t"chn':;
Liczne, wielce r[/ni'ce si" od siebie przedrostki, woda; plucha, chlapa:, rz. Siniucha ^ sinewodsko;
o tym samym znaczeniu ]zadaniu\, tworz' g'szcz wiele nazw geogr., zw=aszcza kraj[w, zawiera w
wyraz[w w s=ownikach, zupe=nie zbytecznie, bo przyrostkach powietrze, ziemi", i wod"& anglo-sas.
nie opisane w=a>ciwie, bez por[wna< z innymi Dene ˘ Denmark, Dene ˘ Dane ˘ Danish ]du<ski,
j"zykami. anglosas. Denise\, Dane ˘ pol. Dania, ang. Danes
Írodowisko ludzi wykszta=conych prze>ciga=o si" ]Du<czycy\, Litwa, +otwa, Macedonia, Albania,
w u/ywaniu j"zyka =aci<skiego i doskonaleniu go =ac. `ea ]e – powietrze, a – woda\& Erytrea, Ga-
do perfekcji, puszczaj'c posp[lstwu j"zyk polski lilea, Judea; Bazylea, Bask ¯ ba % sk, itp.;
do rozwoju i kontroli – oto skutki. • za-sada ^ u(pod-stawa ˘ staw ^ sadzawka ˘
Gdybym opublikowa= m[j s=ownik j"zyka pol- sadza: ^ stawia: ]np. dom\, budowa: ˘ osada,
skiego – by=by kr[tki, znaczenia zg=osek i d{wi"- sad ]stawiane drzewka, sadzonka\.
k[w dowi'zane do innych s=[w i j"zyk[w& s=a- Zagadnienie tworzenia s=[w jest zbyt obszerne,
wia<skiego, wo=y<skiego i innych; zgadywanie by wymieni: tu cho:by w punktach, bo jest ich
na zasadzie cyganki ograniczone do minimum. kilkana>cie, jak dodawanie przed` i przyrostk[w,
S=ownictwo polskie rozbi=em na sk=adowe zapo/yczenia z innych j"zyk[w, zmiana wymo-
zg=oski i d{wi"ki, moja znajomo>: ich znacze< wy, zmiana ci"/ko>ci znacze<, dorozumienia i
przejawia si" systematycznie w tej cz">ci publi- niezrozumienia, wymowa sylab wspak, symbo-
kacji, ˚biel i tarn, dzieje, granica, las, metryka, lika liter; z nich jedynie ˚t=umaczenia od ty=u tu
nazwy i nazwiska, str, szcze, woda, wzniesienie, zamie>ci=em, zwi'zane z nazwami w=asnymi.
ziemia, wie/a, Nie>wie/ ¯ nie> ]wy/ej\, i s=ow- Zapomnieli>my po cz">ci j. polskiego& mo>: jako
nictwo pospolite kt[rego tu nie zamie>ci=em, ze skr[t s=owa mi=o>: ]Jego Kr[lewska Mo>:\, 40

Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.


NAZWY i TERMINY
brane dos=ownie, or"dzie ]instrument\ pomiesza- Po=onyj ]1430–1550& Polnyj, Polni, Polonyi\
ne z proklamacj', ko<c[wka `a zupe=nie b="dnie – gr[d, w 1907 miasto w Wo=y<skiej guberni.
przyj"ta jako rodzaj /e<ski ]pi=ka, w pi=ce p=ci W 1394 W=odzimierz, usuni"ty si=' z Kijowa,
/e<skiej rodacy dopatrzyli si"\, niecelnie, lub nie otrzyma= od Wito=da w zamian gr[d Po=onyj.
w pe=ni poja>niane has=a& brus, brzeg, dzieje, ¯ po ]wzd=u/, przy, obok, na\ % =on ]sk=on\.
jako/, rzeka, s=uga, spe=zn':, to, ]dra/liwe\ Po=owcy ]wo=.\ – >niadej cery; A. Br¥ckner 1927&
zadawa: si", i inne, og[lnie – w sporadycznych ¯ ros. po=owyj ]>niady\, germ. die Falben, >red-
wypadkach. niow. pol. Kunowie ¯ w"g. kun, lit. pa=was ]p=owy\,
Symbolika znak[w i =adunek pozytywu i nega- =ac. pallidus }lit. palßas, ros. po=owyj mi nieznane,
tywu zupe=nie opuszczony& e – nie, negatyw, polovik ]mat\, J.D.|.
zaprzeczenie; st ˘ szcz ]wielki\ % e ]nie\ ˘ szcze Turkoj"zyczny nar[d, zachodnia ga='{ Kyp-
]niewielki\, Bartoszcze ]ma=y B., ˚szcze\, st ˘ czak[w, w Zachodniej Europie znani pod nazw'
`>: ]wielko>:\& d=ugo>:, szeroko>:, wysoko>:, Kuman[w. W 11–13 wiekach zajmowali p=d.-
g="boko>:, ˚mo>:, i inne «`o>ci»& rado>:, ruskie stepy. Po naje{dzie Mongo=o-Tatar[w w
mi=o>:, z=o>:, pako>:, s=abo>:, itp. 1237, cz">: P. przesiedli=a si" na W"gry, cz">:
By=by to nieco inny s=ownik. za> zla=a si" z naje{d{cami.
Jednak/e zako<czenie pracy nad s=owniczkiem Grody& Sugrow, Szarukan. Sugrow& w 11–13
staje si" coraz bardziej nieosi'galne, mimo wieku na Siewierskim Donie, dok=adnego po=o/e-
zaawansowania, g=[wnie z powodu psucia si", nia nie ustalono ]horodyszcze na lewym brzegu
za=ama< komputera z przyczyn r[/nych od Siewierskiego Donu, blisko wsi Sidorow, 40–50
przeci'/enia danymi, i gwa=townego post"pu w km poni/ej grodu Izjuma\. Szarukan ]Osenew\
rozwoju elektroniki ]nowe systemy operacyjne – w basenie p=n. Donca, dok=adnego po=o/enia
nie chc' wsp[=pracowa: ze starymi aplikacjami, nie ustalono, w 1111 zdobyty przez W=odzimierza
zaledwie sprzed 10-ciu laty\ – tego aspektu nie ˚Monomacha.
by=em >wiadom gdy wprowadzi=em tre>: mej Po=owczyn trafi= ˚Uza w oko. Uz spad= z konia,
Litwy do pami"ci komputera w 1990, i wzi'=em wzi"li jego cia=o i p=akali po nim, wo=., Ipat. ltps
si" do dzie=a pracy nad s=ownictwem w 1997. pod 6727 ]1219 r.\, w rzecz. 1217.
Poza tym, jak biegacz na bie/ni, zbli/am si" do Po=owczyn Aktai-Aktai ostrzeg= Dani=" ]pod
mety, ale goniony jestem przez seri" drukarskich 1244\ 1244, /e Batyj wr[ci= z Ordy,
chochlik[w, tu/ za mymi plecami, walcz" z nimi, inny, o imieniu Kocz ]koh;\ – trafi= Mendoga
powsta=ymi przez ci'gle nanoszone zmiany w strza=' w nog", ]pod 1252 r.\, w rzecz 1250&
u/ywanej czcionce ]liternictwie\, by sprosta: wy- zastr≠li koh; Polovhih=. mindogova v=
mogom j"zykowym. Dokonuj" zmian zw=aszcza stegno. i vozvratisœ minodovg= v zeml[
w rosyjskich zestawach, kt[re dost"pne s' w svo[.
wielce uproszczonej formie, dla wsp[=czesnego po=tret’ja ]ros.\ – 2,5 czego, pol. ˚p[=trzecia.
nam j. rosyjskiego ]XX wieku\. Pomezania ]pol.\ – w zach. Prusach, przyleg=a
I nie mog" siedzie: godzinami przed ekranem do dolnej Wis=y, granicz'ca na p=d. z Ziemi'
komputera, bo krzy/ u nasady mnie boli, i nogi Che=mi<sk', na p=n. z Pogezani'; g=[wne grody-
o=owiej' – utrudnienie nieprzewidziane. miasta& Marienburg ]Malbork\, Sztum, Christburg
Poluechta ]˚Mazur. ltpsc Poluexta\ – ]dzi> Dzierzgo<\;
patriarcha Konstantynopola 6463, ˚styl. germ. Pomesanien;
po=k ]s=aw.-wo= polk=\ – hufiec; w >redniow. ¯ po` ]wzd=u/, r[wnolegle do, obok, przy\ % mezo
wojskach zwarty oddzia= konnych sk=adaj'cy ]ziemia mi"dzy Wis=' a Nogatem\ ¯ gr. mesos
si" z kilku chor'gwi. ]>rodek, pomi"dzy\ ˘ ˚Mezopotamia.
Po=noe sobranie russkich letopisej ˚latopis. Pont, morze Pontyjskie ]s=aw.\ – kraj u p=d. wy-
Po=ock ]Pololock=, Polotesk/=/;, Polotsk=, brze/y M. Czarnego, w p=n.-wsch. Azji Mniej-
Polock=, Polotc=, Polot;sk=, Polot;c=, szej, dzi> G[ry Pontyjskie; gr. pontos ]morze\ ˘
Poloc, Polocko, Poloc=k=, Poloc;k=, Po- gr. Pontikos ˘ =ac. Ponticus, pokr. >redniow. ang.
ltesk-=/;, Polt≠sk=, Polt`sk=, Polhesk=, ponde ]staw, zbiornik wodny, cz"sto sztucznie utwo-
Pol=tesk, Pol=ck=, Pol;tesk;, Pomock=, rzony, mniejszy od jeziora\ ˘ pond TD.
Po=ock, Po=oczk(o, Po=oczsko, Po=tewsk, Po=o- popryszcze ]s=aw. popri]e, pop;ri]e\ –
wiec, ros. Polock=\. miara d=ugo>ci drogi r[wna 1000 krokom ]ok.
Po=czanie ]Volhane, Polotqne, Polohani, 800 – 1000 m.\, niespe=na wiorsta, kilometr.
Polohany, Polohan≠, Polocenses, Polocza- i stav= pre∂ gorodom=. popri]a. i ne
nie, Po=czanie, ros. Polohane\ – grodzianie mo'et; vzœti laskanem;. ]wo=.\.
Po=ocka. stoit; 'e stolp= popri]a. ø gorod ka-
gr[d nad Dwin'; u uj>cia rz. +oty do Dwiny; ¯ men=. a na nem \rel= kamen=. ]wo=.\.
po % rz. +ota ¯ +otwa lub p=otwa ]p=otka\. Pol. i'e nyne zovetsœ Velikij Novgrad, ot
˚P=ock – gr[d nad Wis=' ¯ p=ot ]tratwa\ % ck; ustiœ velikogo ozera Il;mera po rece
terminy ˚flisackie.
Volxvu poltret;œ popri]a.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
]Mazurinskij letopisec, pisany1683–1691(92.\ lnianego, 2. koszula nocna; port` – parc`.
Porfij ]s=aw. Porfπi\ – rumiany, dos=. purpurowy; Powie>: wrem. let 1118, cytuj'c akt uk=adu
episkop ]biskup\ Czernihowa, uj"ty przez Tata- ...me/i Greki i Rus’ju..., z roku 6421 ]913\& ...i da
r[w, 1239, wypuszczony w G=uchowie. soimet’ s sebe porty swoja. w nich /e chodiat’
Porfirordodnyj ]staroros. Porfirorodnyi\ – ]zdejmie nawet porty swoje, w kt[rych chodzi\.
Porfirogenita, dos=. w purpurze urodzony ¯ ros. Witowt uciek= z wi"zienia w przebraniu port[w
porf ir= ]kolor purpurowy\ % rodnyi ]rodzony\ odwiedzaj'cej go /onki ]kobietki\, jednej z dwu
¯ rodit; ]rodzi:\  rod= ]r[d\ ˘ por[d; przyby=ych na t" okazj"& ... noby jemu od’noj
gr. porphyros ˘ >redniow. =ac. porphyreus, staro- /onki wsk=ati porty, da wyjti won so drugoju
franc. porfire, >redniow. ang. purfire, ang. porphyry, /onkoju...
franc. le porphyre, ros. porfira, bagrianica. Portki – spodnie, zw=aszcza z grubego, pros-
1. Konstantin VII Bagrjanorodnyj ]lub Porfiro- tego materia=u.
rodnyj\, 905–959, bizant. imperator 913–959, porub ]s=aw. porub=\ – ciemnica, wi"zienie w
faktycznie 945÷959, syn Lwa VI, piwnicy, lochu.
2. Konstantin VIII Porfirorodny ]976–†1028\. pory
˚Bagrianorodnyj. • roku – wiosna, lato, jesie<, zima;
porogy ]wo=. porogy\ – pogranicze ¯ po % rogi • dnia& brzask, >wit, ranek, po=udnie, wiecz[r
¯ rog ]granica\, b="dnie& progi jako kaskada; ]zmierzch, zmrok\, noc.
na krystaliczne ska=y ]granity, gnejsy, kwarcyty iran. zamin ]ziemia\ ˘ s=aw. zemlia ˘ zima ]ch=[d\
i =upki krystaliczne\ trafia woda p=yn'ca uprzed- ˘ zimny ]ch=odny\. Wiosna, wiosenny  osen;
nio lessowym korytem, przez to burzy si" i k="bi, -osie< ]jesie<\, jesienny; wiosna ]ros. vesna\ ¯
tworz'c charakterystyczne miejsce na rzece; wes ]wszystko\ % sna ]ro>nie\; jesie< ¯ sienie ]˘
porogi wymienione w wo=. ltpsi przy opisie trasy nasienie\, pora siewu, siania, o ^ za; siano ]ros.
marszu wojsk ruskich, zako<czonych bitw' nad seno\, s=owotw. pokr. ros. sen; ]cie<\.
rz. Ka=k' 1219, w rej. dzisiejszego Zaporo/a wo=. Togo'. l≠t prestavisœ velikii
n(rz. Dniepr, ok. 450 km SE od Kijowa, 52° 50’ knœz; Lest;ko. kazimirovih krakovskyi,
N., 35° 12’ E. ...i v=idowa v r≠kou Dn≠pr=. 1288.09.30., w Ipat. ltpsi pod 6794 – 1286 r.
i v=zvedowa porogy i stawa ou r≠ky O – pe=nia ]˚o\; lat-o  o-sen, lat ^ rok ]ile
xortic≠. na brod≠ ou Potolhi. masz lat$\; lato – pe=nia roku. Lat ]rok\ i lato
Po wyprawie Swiatos=awa na Bizancjum, roku wymieszano p[{niej i uto/samiono je, jedno z
6479& “Stworzy= mir z greki” – zawar= pok[j z drugim, dzi> lat jest dope=niaczem l.mn. lata.
Grekami poide v lod;œx k= porogom=. Latopis ¯ opis roku ]lat-opis\, dlatego czasem
Znane Grekom jako >w. ˚Elfer, 6453 ]941 r.\. pojedy<cz' kart" zwano latopisem.
˚rog, granica, za`. Wia, wie ]g[ra\ ˘ >wiat=o, >wieca, wiecz[r;
porsiskij ]˚Mazur. porsiskij\ – Watyka<ski$ ros. sveha ]>wieca, gdy >wiat=o – svet, T ˘ Cz\.
w 6580 ]1072\ przeniesiono szcz'tki ruskich Wie ]g[ra\ % cz[r ¯ kar]y\ ^ czar-ny(no>: ˘ wie-
>wi"tych m"czennik[w Borisa i Gleba }pomor- cz[r. Blask, brzask – dask ]ang. dusk, zmierzch\.
dowanych latem 1015|, w przeniesieniu wzi"li Íwit ma zwi'zek z wieczorem.
udzia=& „...Swiatopo=k, Wsewo=od i inni kniazio- Wiecz[r ]ros. veher\ ma tak/e zwi'zek z wiecz-
wie, a od “>wi"conego czynu” ]kleru\ Georgij no>ci' ]ciemno>ci'\ i z czarami ]Ø^A, `cz[r –
metropolita, Petr perejas=awlski, Michai=, porsij- `czar\; her - hërt, ˚wiara staro/. i nr 1204.
skij episkop.” 0001-31.1-55 Rano ˘ ranek – wcze>nie, wczesna pora dnia,
Rosjanie w 1968 r. nie wiedzieli, gdzie «por- ros. rano ]wcze>nie\, ranny ptaszek.
sijski» si" znajduje, tj. od jakiej miejscowo>ci Utro ]ros. utro\ – ranek, ma zwi'zek z jutro
zosta=a utworzona forma przymiotnikowa, i ja ]nast"pnego dnia\, zapewne znaczenie zmie-
nie znalaz=em. OAEO nione wskutek wieczornych rozm[w& “zrobimy
Ale, nazwa najbli/sza pisowni'& Lars Porsena to jutro” ]z rana, nast"pnego dnia\, pozosta=y
– etruski kr[l w VI w. B.C. ¯ Etruria ]staro/. kraj jutrznia, jutrzenka. Po=udnie, p[= dnia.
w Italii, na p=n. od Rzymu i Watykanu, dzi> Tos- Noc ]germ.-s=aw.\ – pora od wieczora do rana;
kania i cz">: Umbrii, ang. Tuscany\. germ. nacht, anglosas. niht, neaht, >redniow. ang.
Schizma pomi"dzy Ko>cio=em Rzym.-Katol. i nyht, ang. night, lit. naktis, gr. nyks, nyktos, =ac.
Prawos=awnym nast'pi=a w 858–1054 A.D., nox, noctis, s=aw. noh;, no]i[ ]noc'\, wo=.
ale – najwyra{niej – nie by= to natychmiastowy noh;, no]; ]noc\, no]π[ ]noc'\, ros. noh=,
proces, ˚schizma. czes. noc, dun. nat, n≤tter.
port ]arch.\ – pas na miecz. Mstis=aw obdarowa= Doba zaczyna=a si" o godz. 6 rano ]1 godzina
Kondrata pi"knymi ko<mi z siod=ami dziwnymi, nocy – 7 wieczorem, godz. 19 obecnego syste-
i porty dorogymi. Ipat. ltps pod 1287. mu\, st'd dzie< na dwa znaczenia&
porty ]arch., s=aw. porty\ – 1. odzie/ parciana, 1. widna, jasna pora doby, 2. doba ]bo dzie< –
zgrzebna, z grubego p=[tna konopnego lub pocz'tkiem doby\, ˚Kalendarz, nr 1200.

Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.


NAZWY i TERMINY
Poszt[w ]pol.\ – gr[d nad Niemnem, zdudowany pouczanie, jak zwyci"/y:, jak m>ci: si", jak wy-
dla ochrony ˚Romowe przed napadami Krzy/a- brn': z trudnej sytuacji – nauczanie chytro>ci i
k[w, na p=d. brzegu Niemna, przy uj>ciu rz. Wi- metod post"powania z pobitymi; B[g wymienia-
szakis. Dzi> Zapyszki 2 km W, ¯ za % Poszt[w, ny przy zwyci"stwach i pora/kach ]kara za grze
˚za`. Nadzieja& ªJu/ Wigand blisko siebie mianu- -chy naszych\, zawy/one liczby ponad wszelkie
je& Pernare, Ges[w, Ejrago=" i Past[w. – Pierw- prawdopodobie<stwo, ˚mno/nik 100 u/yty.
sze z nich odpowiada dzisiejszemu Pernarewo Wydarzenia mia=y si" tak&
niedaleko Kejdan. Lindenbladt S. 41. Okolice 6360 ]855 % styl 5505, starobiz.\ – Micha= ca-
te le/a=y na p[=noc od Niemna, a na po=udnie rem Konstantynopolu, Carogrodem ¯ gr[d car[w,
od Ejrago=y, tam podobno, gdzie dzi> Poczto przez Ru> Kijowsk' zwanym;
i Jaswocze.º 0165-01-127, przypis 2, z dokonan' M. zwany Trawnym ¿839–842–†867 A.D. ¯ The-
przeze mnie zmian' kolejno>ci zda<, dla przejrzysto>ci. odora i Theophilus; z dynastii Amor[w, og=oszony
pol. Jaswocze – lit. Josvainiai, germ. Gesause imperatorem 842, w wieku 4-ch lat, samodzielnie
]szum\ 10 km SWW od Kejdan, Pernarewo – 20 sprawuj'cy w=adz" w Konstantynopolu od 855
km W od Kejdan. B='d w logice& zestawione ]matka regentem przez 14 lat\, zamordowany 867
obok wcale nie musi oznacza: «blisko siebie», przez Basila ]protoplast" dynastii Macedon[w
w tym wypadku «wzgl"dnie blisko siebie». Pas- 867–1056\.
t[w “Poczto”, germ. posten ]stanowisko, st[jka\, 6360 ]855 % styl 5505, dana z bizantyjskich
Bissena inn' nazw' tego/ grodu. materia=[w\ – najazd Rusi(Bu=gar[w na
Potocki ]pol.\ – r[d znad rz. San ]ziemie ukr.\; Konstantynopol „...w 14 lato Micha=a...”.
potok ]strumie<, woda o wartkim nurcie i w'skim, 6363 ]856 % styl 5508$\ – w odwecie „...Micha= wy-
kamienistym lub /wirowym dnie\ ¯ po % tok ¯ prawi= si" na Bu=gar[w...” i ochrzci= ich „...w drugie
toczy: ]ciec, biec; rzecz w ruchu obrotowym\ ˘ lato }w=adania|.”; w Konstantynopolu patriarch'
ros.-pol. w g[rnym cieku  w g[rnym biegu; bieg by= “Fotij” }wy>wi"cony 858|, ˚Photius †891, styl.
˘ bie/'ce ˘ toczy: rozmowy; potok s=[w. 6363 ]863–864 % styl 5500, antiochski\ –
Potop ]pol.\ – wydarzenie opisane w Biblii ]Gene- Sob[r w Pres=awiu, na kt[rym zapad=a decyzja
sis 7\, ogromne masy wody zalewaj'ce [wczesny t=um. cerkiewnych ksi'g na j. s=aw., t=umaczone
>wiat }babilo<ski|, by=y – jak wykazuje lingwistyka ok. 864–865 A.D. „...uradowali si" S=awianie
– wylewem rzek ]Tygrysu i Eufratu\, po kt[rym s=ysz'c }o| wielko>ci Bo/ej }w| swoim j"zyku...”,
Arka Noego osiad=a na g[rze Ararat; tj. problem musia= narasta: przez lata, st'd
gr. potami ]rzeka\ ˘ pol. Potop, ang. Flood rado>: – roz=adowanie napi"cia.
]pow[d{, wylew, zalew\, z pewno>ci' nie na 6368 ]864 % styl 5504, Hipolita\ – zaproszenie
miar" Globu, ani nawet jednego kontynentu; Rurika zza morza na Ru>, w 7 lat po wyprawie
wydarzenie lokalne kt[re uros=o do mitycz- Micha=a na Bu=gar[w }858 % 7 ^ 864|.
nych rozmiar[w, urobione przez pobo/nych, Spos[b w jaki odliczano, dodawano lata&
strasz'cych innych Bogiem. 842 % 14 ^ 856, jak dzi> ]p[{niej stosowany\,
Powie>: wremiannych let ]s=aw. Povést; vre- 858 % 7 ^ 864, bo pierwszy rok siedmiu wliczano
mœn;nyx l≠t\ – Powie>: minionych, lub ubieg- do poprzedniej daty, i tak o w=adcach.
=ych lat; ang. Stories as time went by; autorem Jest to wskaz[wka, spos[b na ustalenie, kto
Nestor; powie>: ]poznanie, powiadomienie\ ¯ dopisa= kt[re wydarzenia, i jednocze>nie na
po % wie>: ]wiadomo>:, nowina, † znanie\ ˘ u>ci>lenie przebiegu wydarze<.
niewiasta, s=aw. niewiestka ]nieznana\. Style& 5500 – antiochski, 5504 – Hipolita,
Powie>: Nestora 1118, jest wzbogacon' wersj' 5505 – starobizantyjski, u/ywane w sferze wp=y-
Latopisu Sylwestra ]pisanego 1110–1116\. Syl- w[w rzymskich, ˚Kalendarz ]nr 1200\.
wester pisa= Latopis w Peczerskim mon., w nim Z lat, od kt[rych s' odchy=ki, powodowane r[/-
dzieje kijowskiej Rusi lat 855–1110, oparte o grec- nymi stylami i ambicj' ]nie mo/emy przegra:,
kie i bu=garskie {r[d=a, stary dokument i tradycj". w takim wypadku powtarzamy wydarzenie, z
Oba, Latopis i Powie>:, uzupe=niaj' wstecz dzieje wygran' w ko<cu\&
Kijowskiej Rusi a/ do cara Micha=a, w=adaj'cego 6420, 15-ty indykt }912 % styl 5508| – wyprawa
samodzielnie w Konstantynopolu od 855 A.D. W Olega na Grek[w.
855, gdy mia= lat 14, Bu=garzy wyprawili si" na 6449 }941 % styl 5508| – napad Igora na Grek[w.
Grek[w. W odwet, car Micha= wyprawi= si" na 18 czerwca 14 indyktu ]941\ podeszli pod gr[d, a
Bu=gar[w i zmusi= ich do ochrzczenia, 856 A.D. we wrze>niu ]ju/ 15-go indyktu\ zostali odparci,
W oko=o 8 lat p[{niej, 864(865 r., ksi"gi greckiej zawieraj'c pok[j na niedogodnych dla siebie
cerkwi zosta=y przet=umaczone na j. s=awia<ski, warunkach.
˚styl, cyrylica. 6479 }971 % styl 5508| – naj>cie Swiatos=awa
Odpisy Latopisu i Powie>ci, wzbogacano na- na Perejas=awiec k(Tulczy w delcie Dunaju.
st"pnie a/ do 1377, przez szereg os[b i w kilku W nast"pstwie – umowa zawarta w Drestrze,
miejscach. Powie>: zawiera znaczn' doz" fikcji, miesi'ca ijula ]lipca\, indykta 14, w lato 6479.
b"d'cej wyk=adni' my>li ludzi epoki feudalizmu&
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
Pierwsi w=adcy i lata w=ada<& Opowie>ci, im p[{niej pisane – tym dalej w
865– 879 Rurik †879, Niemiec ¯ Ruhr % rik przesz=o>:... i bli/ej pocz'tku latopisu&
879– 883 $ ]5 lat, Rurik †883$\ ¶ konstantynop. 1377& Noe i Potop, z Biblii,
883– 913 Oleg Wieszczy, od uk'sz. /miji ¶ nowogrodzkie ok. 1230& Babilon, rozpad j"zy-
913– 945 Igor Stary †945 i Olga †969 k[w, historia staro/ytnych S=owian znad Dunaju,
945– 972 Swiatos=aw, zabity 972 wypieranych przez Rzymian,
972– 979 Jaropo=k, zabity przez W=odz. • we W=odzimierzu n(Kla{mie – najwyra{niej –
979–1015 W=odzimierz Wlk. †1015.07.15 nic nie dopisywano, poza robieniem odpis[w,
1015–1019 Swiatopo=k Okajannyj, wygnany ¶ kijowskie, ok. 1162& >w. Andrzej p=ynie Dniep-
1019–1054 Jaros=aw M'dry †1054.02.20, rem, legenda za=o/enia Kijowa, Nowogrodzianie
ale zaliczono mu lat 40 ]1015–1054\ bij' si" r[zgami w =a{niach, legenda o Polanach
z powodu przekl"tego Swiatopo=ka z okolic Kijowa,
Dalej& Izas=aw 1054–1073 ]†1078\, Swiatos=aw ¶ rostowskie, ok. 1150 i w=odzimiersko-wo=y<skie
†1076, Wsewo=od †1093, Swiatopo=k †1113, 1118& o Bu=garach, Obrach, Radymie i Wiatku
W=adimir Monomach †1125, Mstis=aw †1131, – protoplastach Radymiczan znad rz. So/ i
Wsewo=od †1146 ¯ Oleg Czern., itd., ˚Rosja. Wiatyczan znad Oki, Dulebach i Wo=ynianach,
Powie>ci ]poznanie, opowiadania\& opowie>ci o g=upich Drewlanach, osiad=ych
• wizyta aposto=a Paw=a w Nowogrodzie, mi"dzy W=odzimierzem Wo=. a Kijowem.
• okr"ty na ko=ach jad'ce w kierunku Caro- Latopis pisa= Silwester “Nestor” 1110–1116,
grodu ]wyprawa Olega do Carogrodu, 912\, Powie>: – m=ody Nestor 1118, ko<czy= 1156.
• da< na 2000 okr"t[w, po 12 grzywien na Latopis pisa= Silwester 1110–1116, w Peczer-
cz=eka, po 40 m"/[w na statku, skim mon. Przeniesiony do Perejas=awla 1118
• >mier: Olega od /miji ukrytej w czaszce na biskupstwo po zmar=ym +azarze, zmar= tam
zdech=ego konia, †1123. Zakrawa, /e kszta=cony na greckiej g[rze
• cztery zemsty Olgi nad Drewlanami& Atos, st'd tw[rczo>: jego nosi wyra{ne >lady
1. niesieni w =odzi, z =odzi' wrzuceni do bu=garyzm[w i sporo o Bu=garii.
g="bokiego do=u, Powie>: za> pisa= Nestor ]imi" rzeczywiste\,
2. spaleni w =a{ni, pod okiem “Nestora” ]Silwestra\ 1118, po czym
3. upici i wyr'bani w liczbie 5000, przeni[s= si" do Rostowa, gdzie kontynuowa=
4. Iskoroste< – gr[d Drewlan – spalony tre>:. Eliminowa= bu=garyzmy, u/ywa= «do
go="biami i wr[blami, ˚we/a, dzisiejszego dnia», a +awrentaj, 1377, w Kon-
• m'dro>: pi"knej Olgi w rozmowie z “gor'cym” stantynopolu, opisa= bazowy rok 6360, w=a>ci
]napalonym na ni'\ carem greckim, -wy dla 855 ]styl 5505\ – 15-tym indyktem ]852,
to charakterystyczne i niezapomniane zmy>- stylu 5508\, a inny pisiec, nie wiedz'c co indykt
lenia Powie>ci. oznacza – dopisa=& dzie<.
U/yty system opisu lat – od pocz'tku >wiata; Nestor, zim' 1156, zawi[z= swe dzie=o do Ki-
pierwotnie 5500 up=yn"=o ich do narodzin Chrys- jowa – autorstwo przypiecz"towane Paterikiem
tusa, by sko<czy: na liczbie 5508; nie wszyscy Peczerskim ]zosta= “zarejestrowany”\.
rosyjscy specjali>ci o tym wiedz', odejmuj'c od Episkop Polikarp wykona= tam kopi", ok. 1162.
wszystkich dat 5508, ˚latopis, styl. Dopisa= informacje o okolicach Kijowa. Wkr[tce,
Tre>: Powie>ci; dopisywany materia= bli/ej po- bo 1165, wg mej wiedzy, pojawia si" Sofijska w
cz'tku, najstarsza tre>: znajduje si" wi"c na Nowogrodzie Wlk., w niej Latopis – Silwestra,
ko<cu. Droga Powie>ci, gdzie j' pisano i kiedy; a Powie>: znalaz=a si" w posiadaniu kniazi[w
informacje o plemionach i ludach; z up=ywem kijowsko-wo=y<skich – Rurika i rodu Romana.
czasu – coraz wi"cej o nich wiedziano; id'c Rosjanie nie rozwik=ali problemu Nestor[w, nie
wstecz, zapisy chronologicznie& wiedz' gdzie i kiedy Powie>: by=a pisana, poza
¶ konstantynopolskie 1377, +awrentaja – imi", tym, /e s' jej dwie wersje& 1116 i 1118, i by=a pisana
b'd{ absolwenta podkijowskiej +awry; znany ju/ w kilku grodach ]bez znanej kolejno>ci\.
Bliski Wsch[d po Indie& Persja, Syrja, Babilon, Pisz'& Powie>: wremiennych let w redakcji 1116
oraz P=n. Afryka& Egipt, Etiopia, Libia, ]Silwestra\. Bolsz. sow. enciklop. t. 25, str. 53.
¶ nowogrodzkie, ok. 1230& plemiona Rosji i Eu- Pozna< ]pol.\ – gr[d nad Wart', le/'cy przy gra-
ropy& Morawianie, Czesi, Chorwaci, Serbowie, nicy; niem. Posen, SZ;
Polanie, Mazowszanie, Drewlanie, S=owianie; po ]wzd=u/, przy\ % zna< ]granica\, ˚znami".
z europejskich& Anglicy, Francuzi, Rzymianie Po/g 1250 ]wo=.\ – dzi> Bratys=awa n(Dunajem,
i Wenecjanie, Grecy z wysp Rhodos, Lesbos, w S=owacji, 44 km E od Wiednia; w"g. Pogyony.
Ithaka, Niemcy, Goci, Szwedzi, Norwedzy, ¯ po % /g ¯ /ga: ]pali: intensywnym ogniem\,
¶ kijowskie, ok. 1162 ]i w=odzimierskie swody po naje{dzie Tatar[w 1241$
lat 1177–1189–1193$\& jak wy/ej, p[=trzecia ]s=aw. poltret;œ\ – dwa i p[= czego,
¶ rostowskie, ok. 1150& We>, Meria, Muroma, po=[wki brakuje do trzech, jak – o godzinie –
¶ w=odzimiersko-wo=y<skie 1118& Wo=ynianie. wp[= do trzeciej; Nowgorod Wlk. p[= trzecia
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
˚popryszcza od uj>cia wielkiego jez. Ilmer, po Preczysta ˚Przeczysta
rzece Wo=chow, Preds=awa ]s=aw. Pre∂slava\ – wierna przod-
„...a posieczeno ot bezbo/nago Mamaja po=-tretja kowi(kom ¯ pred ¯ predki ]przodki\ % s=awa, lub
sta tysjeszcz i tri tysjaczi.” ]253 tysi'ce poleg=ych przes=awna ]wielce s=awna, s=awi'ca\
1380 w bitwie na polu ˚Kulikowa, u rz. Niepra- ¯ pre(d ]za, poza\;
dwa, mi"dzy Donem a “Nieprom” – Dnieprem\ 1. c[rka W=adimira Swjatos=awowicza †1015 i
w “S=owie Sofonija Raza<ca o wielkim kniaziu Rognedy, siostra Borysa i Gleba zamordowa-
Dmitreju Iwanowiczu, i o bracie jego... itd.”, z lat nych †1015;
1380-tych, tekst obrobiony po roku 1550, wed=ug przyrodnia siostra Jaros=awa M'drego †1054,
wszelkich oznak& kan Mamaj – carem zwany..., powiadomi=a go o >mierci braci, ˚Gleb,
d=ugi tytu= dzie=a, itp., 2. P. 1104 ¯ Swiatop. †1113 ¯ Jaros=. M'dry.
„...po=tretia wiedra wody wliwajutsja” ]2 i p[= Preibor Rodowicz ]wo=. preibor rodovih\ –
wiadra wody\ w “Pos=aniu Epifania Premudrogo tokomo odin oubit ot po=ka Wasilkowa, preibor
niekoemu drugu swoemu Kiri==u” ]XVII w.\, rodowiç, s]y\n Stepanow, przy opisie roku 6770
Komtur Ragnety Burhard Mansfeld ª...i zosta- ]1262\.
wiwszy 27 swych rycerzy na placu }boju, pobi- pren ]dun.\ – szpikulec, iglica, d=uga szpilka do
tych|, rozbi= p[=trzecia sta nieprzyjaci[=, a reszt" w=os[w. Lit. Preny.
w rozsypk" rozp"dzi=.º, roku 1365. Pres=aw ]ros. Preslav\ – dzi> wie> k(miasta
0165-01-209, N. 429. Tulcza, w delcie Dunaju, b. Perejas=awiec 6479.
Roku 1537 ªP[=trzecia miesi'ca tak radzono i Konstantin, biskup bu=garski, zwany Pres=aw-
spierano si".º we Lwowie. 0065-00-232 skim, od soboru 863–864, na kt[rym – z jego
prawda ]s=aw.-ros.-pol.\ – 1. wierno>:, lojalno>:, inicjatywy – wydano polecenie przet=umaczenia
sta=o>:, 2. godzien zaufania, solidno>:, pew- greckich ksi'g cerkiewnych na j"zyk s=awia<ski,
no>:, niezawodno>:, 3. zgodno>: z rzeczywisto- ˚cyrylica, Konstantin.
>ci', 4. id'cy w zgodzie z orygina=em, wzorcem, Preticz ]s=aw. Pr≠tih;\ – wojewoda kijowski w
prawid=em, zasad', przepisem, lini', 5. s=usz- czasie napadu Peczeng[w na Kij[w, po raz
no>:, zasadno>:, 6. archaizmy& a. zapewnienie pierwszy 6423 ]915\ odp"dzeni przez Swiato-
nietykalno>ci, b. prawo pisane& s=awa, lub drugi 920 roku, odp"dzeni przez
ok. 10 sierpnia 1382 poselstwo Jagie==y do Pretycza; mog=y to by: dwie wersje tego samego
Wito=da stoj'cego do boju z si=ami Jagie==y, by wydarzenia, opisane innymi stylami i z='czone
Wito=d przyby= na rozmow" w celu za/egnania w jedno>: przez kompilatora. 0001-01-65, 66,
bitwy – rozlewu krwi mi"dzy Litwinami& 0488-00-341
ªa my prawdu dajem ]list /elazny, zapewnienie Prob ]˚Mazur. ltpsc Prov\ – dobry, w=a>ciwy;
nietykalno>ci\ /eby tobie czysto odjecha: wra: =ac. probus.
swoj' ]aby bezpiecznie odjecha= do swoich wo- Probus ]˚Mazur. ltpsc Provov\ – tr'ba s=onia;
j[w\. Knia{ wielki Wito=t odpowiedzia=& prawd" gr. pro ]prze(d\ % boskein ]karmi: si", /ywi:, pa>:
od was bior", }ale| /eby jeszcze knia{ Skirgie==o si"\ ˘ proboskis ˘ =ac. proboscis ˘
tu przyjecha=, i tak/e by prawd" da=, to ja w[w- pol. proboszcz ]ksi'dz zarz'dzaj'cy parafi'\;
czas pojad". Oni }pos=owie| pos=ali do kniazia Probus, imperator bizantyjski 276–†282, zamor-
Skirgie==y, i knia{ Skirgie==o tak'/ prawd" da= dowany, z dynastii Ilyr[w ]ang. Ilyrian\.
wielkiemu kniaziowi Wito=towi.º Prochor ]s=aw. Proxor;\ – pol. Zag[ra, mnich
Procedura z udzieleniem prawdy zosta=a powt[- Peczerskiego Monasteru, ok. 1080, cudami stra-
rzona dla Kinstuta i obaj& Wito=t z Kinstutem udali szy= Jaropo=ka Izas=awicza ]zabitego 1086(87\.
si" do strony Jagie==y dla rozstrzygni"cia sporu Proksza, Proxe ]lit.\ – pe=nomocnik, zast"pca.
ªnadija sia na tyj prawdy ]w nadziei – polegaj'c Prolog ]s=aw.-wo=.\ – cerkiewna ksi"ga, zawiera-
na tej prawdzie\.º 0160-00-36, 37 j'ca kr[tkie /ycia >wi"tych i pouczenia; teksty
Obaj zostali uj"ci, Jagie==o z=ama= prawd", Kin- roz=o/one wg kalendarzowego porz'dku;
stuta uduszono 1382.08.15 po uprowadzeniu go gr. pro ]przed\ % logos ]s=owo, poj"cie, nauka\
do Krewy, Wito=dowi uda=o si" zbiec. ˘ prologos ˘ =ac. i >redniow. franc. prologus ˘
Nowogrodzianie sprowadzili Wareg[w, 864 A.D., >redniow. ang. prolog ˘ ang. prologue.
bo nie by=o u nich prawdy. Pro<sk ]wo=. Pryn;sk=, Pr=nesk=\ – gr[d na
>redniow. ang. trouthe, ang. troth ]1. wierno>:, 2. rz. Proni, 62 km SW od “starego” Rezania ]w
prawda, 3. za(po-r"czenie\, bliskie pisowni' i zna- miejscu odleg=ym o 52 km od dzisiejszego Ria-
czeniem truth ]prawda, rzetelno>:\ OU. zania n(rz. Oka\, wspomniany w 1186 i 1237
Prawo-s=awny(wierny ˚Ortodoksyjny, `s=aw(a. ]najazd Batego\; wg mapy, P. za=o/. 1146.
Praxeda ]s=aw.\ – dobrze pracuj'ca; prorok ]ros. prorok=\ – osoba przepowiadaj'ca
gr. prassein ]robi:, wykonywa:\ ˘ praxis % s=aw. da przysz=o>:, przemawiaj'ca w imieniu Boga, lub
]tak, dobrze, zgoda\; s=aw. Prakseda-Prakseda, ros. pod wp=ywem wskaz[wek Boga, zwykle m"/
Praksida, Praksov;œ-Praksowja, Evpraksiœ czyzna zwi'zany z religi' moj/eszow', chrze-
-Eupraxia, zdrobn. Parawa-Parasza. >cija<sk', mahometa<sk';

Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.


NAZWY i TERMINY
gr. pro ]prze(d\ % phanai ]powiada:, mawia:\ sk=ad Litwy\; dzi> przez Prusy przebiega granica
˘ prophetes ˘ p[{no=ac. propheta ˘ starofranc. i polsko-rosyjska, l'd podzielony.
>redniow. ang. prophete ˘ ang. prophet; Podbite w czasach drobnych ksi"stw, zanim
prorocy, przepowiadaj'cy Jezusa Chrystusa ]na zdo=a=y utworzy: wsp[ln' nazw" dla ca=ego
podst. ˚Mazurinskiego letopisca; na lat – na lat kraju ]tak te/ na Litwie i w Polsce w tym czasie\,
przed narodzinami Chrystusa\& pozosta=y wi"c nazwy dzielnic ]od p[=nocy na
roku na lat... imi" proroka po=udnie\& Szalawia, Sambia, Nadrowia, Na-
3575 1925 Iew ]Iob, iob\ tangia, Bartia, Sudawia, Warmia, Pogezania,
4015 1485 Moisej ]Moj/esz\ Pomezania, Hokerland, Galindia, Sasja ]germ.
4058 1442 Nawwin Sassen, po Sasach\; nazwy& Hokerland, ˚Po-
4455 1045 Samui= gezania i ˚Pomezania tak/e nie miejscowe, ¯
4678 822 Iosija germ.-=ac;
4684 816 Ilija, Elisej ]Elias, nieme S\ germ. Prussen, Preussen, Prewsen, =ac.-ang.
4700 800 Isaja Prussia, =ac. Acta Borussica ]Akta Pruskie\, in
4700 800 Iona Actis Borusscis, ros. Prusskaq strana, zemlq,
4700 800 Ioil ˚Mazur. ltpsc Pruskaœ zemlœ, Prusy.
4700 800 Awdij Prusacy& germ.-=ac. Prutheni, Pruteni;
4701 799 Ammos franc. roux ˘ russ, ross ˘ Prussia, Russ ]Ru>, Wa-
4880 620 Ieremija rego-Russ\, Rossja ¯ Rossa ]ja ¯ a\, ˚rudy.
4894 606 Michej Pru/any ]pol.\ – Prusaki, S?, zapewne od
4900 600 Sophonija Prus[w zbieg=ych na Litw" prze>ladowanych
4942 558 Naum przez Krzy/ak[w; miejsc. przy trasie S=onim –
5030 470 Agej Brze>: Lit. n(Bugiem; Ru/any – Rusaki.
5040 460 Luka Prype: ]s=aw.-wo=. Pripœt;, ros. Pripq†;\ – rz.
5040 460 Zacharij Sarpowide maj'ca swe {r[d=a opodal znanej w >redniowie-
5040 460 Awwakum czu miejscowo>ci Pi"ciodni ]wo=. Pœtidni\ ¯ pri
5040 460 Daniil, Danil ]Daniel\ ]przy\ % Piati]dniech\, jak to wygl'da=o dla wielu
5083 417 Iezikeil podr[/nych, w"drowc[w z daleka. Burondaj –
5100 400 Malachij tatarski w[dz le'e na noh;. ou pœtidnex.
liczba lat «do narodzenia» podana nie bez zna- 1258(59, przed wypraw' na Polsk", ˚Piatidni.
czenia – rzecz dla nas =atwa do obliczenia; Dzi>, przy wi"kszym zaludnieniu i wi"kszej do-
s=awia<skie liczby pisane by=y literami ]nie arab- k=adno>ci – jest to b='d, odchylenie, do pewnego
skimi cyframi, jak dzi>\, obliczenie wi"c r[/nicy stopnia. Prepœt;-Prepiat ]przeszkoda\.
mi"dzy nimi wymaga=o umij"tno>ci. Przeczysta ]wo=. prhsta\ – cerkiew Bogurodzicy
proskura ]ros.-lit.\ – chleb pszenny na hosti" w Cho=mie, dzi> Che=m Lub. ¯ pre ]nadto, poza
do cerkwi. Lit. Tyszko Proskura. wszelkie granice terminu\ % czysta,
Prosna, rzeka ¯ pro ]za\ % sna ]ro>ni"ta\. jak przenaj>wi"tsza, przewielebny, przedobry,
Protasis ]˚Mazur. ltpsc Protasij\ – wst"p; przeuroczy, przecudny, itp.
gr. pro ]przed\ % teinein ]wy(prze-ci'ga:, rozpo- Przewale ]pol.\ – przed wa=em ]Roztoczem\; wie>
>ciera:\ ˘ proteinein ]przedk=ada:\ ˘ protasis przy trasie Zamo>:–Tyszowce, 6 km W od
]prolog\; ˚m"czennik 5770, ˚styl. Tyszowiec, 11 km E od Komarowa,
Prusy ]pol.\ – kr[lestwo niemieckie powsta=e w 50° 37* N, 23° 37* E, ˚Zawal[w.
Brandenburgu ]55 km W od Berlina\, w latach przyrodni ]pol.\ – maj'cy wsp[ln' matk", lecz in-
926–1134, i Prusy Ksi'/"ce – nadba=tycki, po- nego ojca, lub odwrotnie;
ga<ski kraj S=awian, podbity po 1230, zwany ale w Íredniowieczu – najwyra{niej – termin by=
tak/e Prusami Wschodnimi. inaczej rozumiany, bo w t=umaczeniu na obce
“Prusy Wschodnie” – kraj nad Ba=tykiem, mi"dzy j"zyki «przyrodni» jest «bratem rodzonym»&
uj>ciem Wis=y i Niemna, w g='b ]na po=udnie\ a/ • =ac. frater uterinus ]brat rodzony\ – t=umaczony
do Ziemi Che=mi<skiej i Mazowsza w og[le. na «przyrodni», tak ksi'/" litewski, Wigand – ro-
Prusacy – nar[d pokrewny Litwinom – naje/- dzony brat Jagie==y – pisze si" w akcie transakcji
d/aj'cy Mazowsze, pal'cy i rabuj'cy grody. z W=adys=awem, ksi"ciem Opola, kt[rego c[rk"
Sprowadzeni Krzy/acy ]w 1230–1233\ wyt"- – Jadwig" – bra= za /on" 1387, lipca 9& frater
pili Prus[w w ˚chrze>cija<ski spos[b; resztki uterinus. 0165-01-226, N. 460
Prusak[w ochrzczono pod przymusem, a nie- • Skirgie==o za>, ksi'/" na Trokach }tytu= przy-
liczni zbiegli, przenie>li si" do Litwy ]S=onima i w=aszczony|, brat rodzony Jagie==y, pisze si"
Grodna w 1275\; nar[d przesta= istnie:, i j"zyk; 1382 w j. niem. gebrudere ]przyrodni\.
od 1618 P. po='czone uni' personaln' przez 0165-01-241, N. 481, 482
˚Hohenzollern[w, buduj'cych na tej podstawie Obaj byli przyrodzonymi ]najbli/szymi sobie,
zaborcz' pot"g" dynastyczn'; do 1944 w sk=a- nieod='cznymi\, nie przyrodnimi.
dzie Niemiec ]Memel, aktem 1919, wszed= w Psk[w ]pol.\, Pskov ]ros.\ ˚Pleskow.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
Pukuwer ]germ.\ – mylna nazwa Butwida 1289 Fragment traktatu pokoju Jagie==y i Kinstuta z wiel-
– ojca Witenesa; tak samo ˚Litawor(as; kim mistrzem i Zakonem Krzy/ak[w, 1379& ª...lud
Pukuwer mog=oby by: po='czeniem Butegeyde te/ grodzie<ski w przyleg=ej sobie pustyni }dzi>
z Litaworasem, werwor, OE, PB, KG – Puszcza Augustowska|... mocen bez przeszkody
nazw' zniekszta=con' przez niemieckie ucho, =owi: ryby, polowa: i stawia: budy. To/ si" ro-
utrwalaj'ce w j. =aci<skim, ale zbyt du/o zmian, zumie o krajach pruskich wy/ej wymienionych w
i przez to teza nie do przyj"cia – podobie<stwo obr"bie ich granic. Rusini i Grodnianie, w pustyni
przypadkowe. mog' pa>: wo=y i inne byd=o.º 0165-01-228, N. 464
Pulcheria ]˚Mazur. ltpsc Pulxeriœ\ – pi"kna; Fragment traktatu Íwidrygie==y, ks. Litwy, z Kon-
/ona Markiana, imperatora Konstantynopola; radem Jungingenem, wielkim mistrzem Zakonu,
¯ =ac. pulcher ]pi"kn-a(e\ ˘ pulchritudo. 1402, opis granic& ª...od kt[rego to {r[d=a prosto
Pu=aski ]pol.\ – spod lasu ¯ pu ]po, za, wzd=u/\ do pustyni zw'cej si" Wiltenisse tam gdzie jest
% =aski ]le>ny\ ¯ las % s(ki ]ziemia\ ¯ s=aw. les. {r[d=o rzeki Elholffe, od tej pustyni Wiltenisse
Pu=awy 1626 ¯ pu ]za, wzd=u/\ % s(p=aw; prosto do granic pskowskich, kt[re to wszystkie
po ]u, za, wzd=u/, przy, obok\ % s(p=aw, pokr. miejsca s' na granicy Liwonii.º 0165-01-329
p=yw ¯ aw ]woda\; po ˘ pu, OU, put ]holend.\ – d[= ]w ziemi\, jama, piek=o, pu=ap-
˚Zaleska ziemia, gdzie Poleski ^ Pu=aski. ka, potrzask, sid=a, wilczy d[=; staroang. putung
P=awy n(rz. ˚Dniestr. ˘ >redniow. ang. putten. Lit. Puteniki.
Pulwy – bagna w dawnym woj. mazowieckim, ziemi Putenieki ]pol.\ – lit. Putokßliai, na ?mudzi;
nurskiej ¯ rz. Nur ¯ gr'd, na lewym brzegu rz. Narew ¯ pute ˘ putenie % ki ]ziemia\.
na r[wninie, E od Pu=tuska, N od Wyszkowa; na podst. Putsza ]s=aw. Put;wa\ ¯ put’ ]droga, szlak, trakt\
Encyklop. Powsz. S. Orgelbranda 1884, t. 9, str. 463.
% sza; pol. Pu:sza; s=aw. put’ ^ ang. path;
Nazwa miasta Pu=awy ma od tego s=owa wywodzi: si",
wg przypuszcze< Pu=awiaka. S"k w tym, /e Wis=a w
zab[jca kn. Borisa †1015; ˚Gleb.
rejonie Pu=aw p=ynie w>r[d wzg[rz i wzniesie<, nie ma Rach ]wo=. rax\ – syn bojarzyna Micha=a
tam rozleg=ych bagien wzd=u/ nizinnej rzeki, jak Nur. ]Mixailovih;\, ulubieniec Wo=odimira, zgin'=
G[ra Pu=awska by=a punktem orientacyjnym dla wraz z Prusakiem B=usem 1282. Wo=. ltps zwie
˚flisak[w, a sw' nazw' – wskaz[wka. ich diab=ami ]dva b≠sta\, zabitymi nie pod gro-
Pu=tusk ]pol.\ – gr[d nad Narwi', na pocz. XIII w. dem, lecz w izgonie ]gonitwie, starciu\....
w posiadaniu biskup[w p=ockich, ˚P=ock; sp=aw Pol. Roch AO – si-=a(lny, pot"-ga(/ny, wielki;
do Gda<ska, termin ˚flisacki; wo=. pisana 1289& przeciwstawne – proch.
Poltovesk=-Po=towesk – w Ipat. ltpsi rzekome rad ]s=aw.\ – 1. siod=o, 2. siedlisko, osiedle,
zdarzenie opisane pod 1279, w rzecz. 1278, gdyby 3. siedziba.
ono mia=o miejsce ]jest z oznakami zmy>lenia, by da: Radko ]s=aw. Rad=ko\ – radosny ¯ rad]o>:\ % ko;
przyczyn" do najazdu\; pa{ Jaropo=ka Izas=awicza; wraz z Wonkin' i in-
pu= ]przy\ % tusk, tysk ]rzeka, woda\. nymi m=odzikami, wi[z= 1086 lub 1087 cia=o Jaro-
puntig ]holend.\ – 1. spiczasty, ostry, po=ka zabitego ko=o Zwenigorodu, najpierw do
na(za-ostrzony, zat"perowany, 2. sarkastyczny, W=odzimierza Wo=., a st'd do Kijowa, gdzie sam
usz-czypliwy, zjadliwy, zgry{liwy, dosadny. Wsewo=od z synami& W=odzimierzem i Ro>cis=a-
Lit. Punigai=o. wem, oraz metropolit' Iohannem pochowali.
pustynia ]pol.\ – dos=. bezwodzie, odludzie ˘ pusz- Radom ]pol.\ – pocz'tki miasta mi nieznane;
cza, stszcz; a ^ ynia ^ nie, bez; pust ]1.ciecz, 2. z wo=y<skiej letopisi& obok znajdowa= si" gr[d
cz=ek, lud w liczbie poj., 3. las\ ˘ pustoszy:, dos=. ˚Tor/ek ]Targ[wek, dzi> dzielnica Radomia\,
pusto % szy: ]czyni:\, likwidowa: ¯ =ac. liquere. czyli obiekt wojskowy w dzisiejszej terminologii.
W Powie>ci wrem. let, Jaros=aw M'dry †1054 rad ]siedziba\ % dom ]zwierzchnik\ ˘ Radom.
zwyci"/y= Íwi"tope=ka w boju na Alcie ]gdzie Radone/ ]˚Mazur. ltpsc Radone'\ – staro/. gr[d
zabito >w. Borysa\, Íwiatopo=k zbieg= do w rejonie Zagorska w Moskiewskiej ob=asti,
Lach[w ...i pob≠'a Lœd;skou[ zeml[, pierwsze wzmianki w I po=. 14 wieku;
gonim= bo';im= gn≠vom=, prib≠'a v ra ]p=yn'ca\ ¯ rejati ]p=yn':\ % don ]woda\,
pustyn[ me'[ Lœxy i Hexi, isprover'e `a/, `e/ ]Worone/, Sura/\, / ¯ s, sz.
zl≠ 'ivot= svoi v tom= m≠ste. ...gnany Ragneta ]pol.\ ¯ germ. ragen ]stercze:, wznosi: si"\
gniewem Bo/ym, przyby= na pustyni" mi"dzy – nazwa zamku nad dolnym Niemnem ªod rzeczki
Lachami i Czechami, gdzie dokona= /ywota nad kt[r' sta=a dawniej poga<ska warownia
swego. Pustynia B="dowska ]b='d czepia si"\ tego/ miana ]Duisburg c. 228\. Pierwszym
40 km E od Katowic, N od Olkusza. komturem Ragnety, mianowany przez Mistrza
O litewskim oddziale konnicy pustosz'cym oko- Austryjak Berthold Bruhauen, dawniejszy kom-
lice Löbau, 1303& ªÍciga=o go r[wnie/ rycerstwo tur Balgi, wielce wzi"ty mi"dzy braci', r[wnie z
z Christburga, dogna=o w pustyni ]bezlesiu\, m"stwa, jak >cis=ego przestrzegania zakonnych
odbi=o 70 niewolnik[w i po=o/y=o na placu 65 regu=.º 0165-01-124, N. 239.
litewskich rabusi[w.º 0165-01-135, N. 260 Landshut ]`chute – spad, urwisko\ – pierwotna
nazwa Ragnety kt[rej budow" rozpocz"to w
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
kilka dni po 11 stycznia 1289. Wkr[tce potem kiewne ]ko>cielne, ¯ kirk\ ksi"gi na j. s=awia<ski,
zbudowano zamek ˚Tilsitz ]pol. Tyl/a, lit. Til≈e\ adaptuj'c alfabet grecki zwany odt'd ˚cyrylic'.
¯ tiltage % sitz, pierwotnie zwany Szalauen ¯ W owym czasie patriarcha carogrodzki – ˚Foc-
Szalawia ]kraina nad dolnym Niemnem\. jusz, jawnie d'/y= do zerwania z Rzymem, ale
B="dy w infromacji Skarbca I. Dani=owicza& bracia d'/enia tego nie popierali – w ca=ej swej
• ªna pocz'tku r. 1280... jedenastego Stycznia dzia=alno>ci ci'/yli ku Rzymowi.
wyci'gn'= w pole nie praktykowanemi dot'd Pod r"k' Rastis=awa, Wielkomorawy rozros=y
drogami..., itd.º By= to rok 1289 ]b='d w druku\, i si". Zdradzony przez synowca ]bratanka\ Íwi"-
nie pocz'tek roku, lecz jego koniec, gdy 11 stycz- tope=ka †894, i o>lepiony – osadzony zosta= w
nia, bo ca=a zima, do ko<ca marca, wchodzi=a klasztorze, ok. 870 A.D. 0065-00-69, 70
do jednego roku i go zamyka=a, ˚Kalendarz. rat ]wo=. rat;\ – 1. konnica; por. or – ko<.
• ª...w g[r", nad t'/ sam' rzek', d{wign': inny Wg mego mniemania, rat – wojna, zbrojna akcja
szaniec, dla obrony kraju Szalauen, tem/e imie- przeciw komu, dos=. kopyto ]ratni – kopyciarze...
niem pierwiastkowie nazwany, kt[remu p[{niej t"t"t kopyt\ ˘ racica u krowy. Wo=. ltps& ...zane
dano imi" Tilsit }Tilsitz, J.D.|.º 0165-01-124 bys Lev= knœz; mudryi ]w Ipat. doumen=\.
Tilsit w d[= rzeki od Ragnety, nie w g[r". i xorobr=. i kr≠pok= na rati ne malo
raj ]arch. pol.\ – 1. g[ra, wzniesienie terenu; pokaza mu'stvo svoe.
do raju – do g[ry, 2. granica ˘ kraj ]do granicy\, 2. wr[g, w zwadzie ze mn'& a kto ne ou-
gr[d Raj ]graniczny, na g[rze\. ˚granica. str≠ti† mene. t=i ratnyi mn≠. 1261,
Rakobor ]˚Mazur. ltpsc Rakobor\ – dzi> Rakvere, no ratnyi esi emou. 1261 ]lecz wrogiem
w Estonii, 92 km E od Tallina ]Rewela, Ko=y- jemu jest\.
wania\, 105 km W od Narwy. Ratibor ]s=aw. Ratibor=\ – bojarzyn Jurija zabity
Rakuszanka ]pol.\ – Rakoszentmihaly, Rakospa- w bitwie na ˚Lipicy i na g[rze Jurjewa;
tak – k(Budapesztu, na W"grzech, lub od nazwy ¯ rat ]konni(ca\ % i ]='cznik; lub rati ^ konna\ %
zamku dolno-austiackiego Rakous ]Rötz\, wg bor ¯ borba ]bra<, walka\ ˘ pol. bro<, OA.
A. Br¥cknera 1927, za S. Bogumi=em Lindem Raurici ]=ac.\ – lud w Galii, N od kraju Helwet[w.
1807–1814. rawa, rowa, row, rew ]s=aw. rava\, OAE –
˚Sztyrska ziemia ]Styria\, w Niemczech& }arch. pol.-wo=.| 1. las, 2. bagno; nazwy w=asne&
O zabitym Fridrichu 1250& b≠ bo c(a)r= ob- Rawa, D'browa, Dubrawka ]D'br[wka\, D'b-
der'al odin zeml[. Rakouw;skou. i rowski ¯ dub ]d'b\ % rawa ]las\, grody-miejsco-
Wtir;skou gerc[k= bo ou'e oub;en= wo>ci& Rawa Maz., Rawa Ruska, rz. Narew ]s=aw.
bys. 0001-02-814 Narow\, s=ownictwo pospolite& d'browa, drewno,
odin ˘ w Ipat. ltpsi 1428(32& Wede< zemlu.... brewiono, trawa; ˚kow ]las\;
Rakuszska ziemia 1250 ]wo=. zeml[ Rakouw;- Morawy ¯ mo ¯ mocz, mokry % rawa.
skou. i Wtir;skou...\ ˚Rakuszanka; Rawel ¯ awel ]szyd=o\, ˚Szawle ¯ szawel(ski.
¯ Ragoza, dzi> Dubrownik n(Adriatykiem, wg Rawensk gr[d ]˚Mazur. ltpsc Ravensk grad\
Rosjan 1997, ¯ ital. Ragusa. – Rouen n(Sekwan', w p=n. Francji;
Rambin ]germ.-=ac.\ – g[ra za >wi"t' miana, mi"- roku 6280 by= ju/ w >wi"tych Lew ]Leon\, biskup
dzy Ragnet' a Miednikami 0165-01-120, przypis 3; Katanii ªprzy Etnie g[rze, sk'd ogie< a/ do dzi>
germ. Rombinus, 2 km N od lit. U≈biçiai n(Niem- “wychodzi” ]wydobywa, wydostaje si"\, wi"c
nem, 7 km N od Ragnety ]germ. Ragnit\, 2 km Iliodora proroka spali=.º
SE od lit. Lumpenai. Raynald ]germ.\ ¯ reyn ¯ ¢ragina ]radca, s"dzia\
rom, ram ]g[ra\ OA, tak te/& raj, cho=m. % ald ]stary\; starogerm. wy/yn Reginhart, starofranc.
Ranken ]germ.-=ac.\ – gr[d w Semigalii, zniszczo- Renard, Renart, ang. Reynard.
ny przez Krzy/ak[w w 1289. 0165-01-124 raz ]pol.-ros. raz\ – 1. czas, ang. time, i cz"stotli-
Rastenburg, Rustenburg 1311 ]germ.\ – K"trzyn; wo>:, ros. hastost;, 2.odliczanie, operacje ma-
}o Witenesie| W kwietniu 1311 ªRzuciwszy si" tematyczne. St'd w j. polskim zamieszanie&
potem do kraju Bart[w, doszed= do wzg[rzy- 1. jeden, dwa, trzy..., czy 2. raz, dwa, trzy...
sto>ci w puszczach przy Woplauken, niedaleko Jeden ]ros. odin, ang. one, =ac. uno\ jest sys-
Rustenburga, i otoczy= sw[j ob[z palisadami dla temem odliczania, a raz, dwa, trzy – cz"stotli-
odpoczynku.º 0165-01-141 wo>ci'. Cz"stotliwo>: ]raz, dwa\ wtargn"=a do
Rastica ]s=aw. Rastica\ – Rastis=aw, Ro>cis=aw, systemu odliczania ]jeden dwa\, i wykorzeni:
OA, knia{ ˚wielkomorawski 846÷870. si" nie da, bo j"zyk ma sk=onno>ci do u/ywania
Postanowi= nie tylko pozby: si" mieczem naporu kr[tszych form, st'd raz, dwa, trzy jest bardziej
niemieckiego, ale zarazem wp=yw[w niemieckich popularne od jeden, dwa, trzy. Raz, dwa, trzy
na polu ko>cielnym. Gdy >wi'tynie rz'dzone wymawia si" szybko i ma to s=u/y: cz"stotliwo>ci
by=y przez kap=an[w nap=ywaj'cych z Niemiec, ]szybko>ci, bo szybko\; jednorazowy, dwa razy
podleg=ych Watykanowi, Rastis=aw zwr[ci= si" ]dwa uderzenia, st'd uraz\. Do grupy odliczania
do cesarza bizantyjskiego – Micha=a, z pro>b' o za> ]operacji matemat.\, przy odejmowaniu –
przys=anie kap=an[w kt[rzy przet=umaczyli cer- r[/nica ]raznica, Ø^A, ros. raznica\; przy mno-
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
/eniu – dwa razy trzy; przy dzieleniu – iloraz. reza< r[wne 1(20 nogaci;
Raz jest przedrostkiem w j. pol. i ros. oznacza- miejsce dzisiejszego Riazania jest zmy=k' –
j'cym& 1. wykonanie, 2. podzia= lub separacj" Reza< 238 km SE od Moskwy, a Riaza< – 188
– bardzo bogata ga='{ s=ownictwa w ten spos[b km ]50 km r[/nicy, sic\;
powsta=a& liczy: – rozliczy:, dzieli: – rozdzieli:, dzisiejszy Riaza< jest na miejscu pierwotnego
itp., czyli w dalszym ci'gu operacje matemat. Perejas=awla, a pierwotny Reza< ]nazwijmy go
Rechow ]germ.-=ac.\ – pruski gr[d w Nadrowii, umownie “stary”\ le/a= w =uku Oki, p=yn'cej w
n(rz. Alle ]pol. +yna\ zniszczony przez Krzy/a- tym rejonie na p[=noc, 50° 24* N, 40° 25* E, tj.
k[w, 1275. 0165-01-116 stary Reza< odleg=y by= od Riazania ]Perejas=.\
Rededa, Rededia ]s=aw. Rededœ\ – knia{ Kaso- o 50 km SE, Reza< – dzi> Spasok Riaza<skij po
g[w; za czas[w Jaros=awa M'drego †1054, drugiej ]zachodniej\ stronie Oki;
zabity dwukrotnie& w XIII wieku gr[d znany z dw[ch wydarze<&
6501, k(Perejas=awla, w pojedynku z Mstis=a- 1. przest"pstwa reza<skich kniazi[w, 1218,
wem z Tmutarakanu †1036 – bratem Jaros=awa 2. zdobycia grodu przez armi" Batego, 1237&
kt[ry „...zaw=adn'= ca=' Kosog[w ziemi", poj'= 1237.12.16 – osadzony pu=kami Batu-chana,
jego /on" i “czad” }dzieci|, i za=o/y= w tym miejscu 1237.12.21 – zdobyty przez Tatar[w.
gr[d Perejas=awl.” 0001-31.1-49, W Rezaniu, przest"pstwa dokonali Gleb W=adi-
6530 „...chodi= na kosogi. I pom[g= jemu b[g, mirowicz do spo=u z bratem Konstantinem, tn'c
zabi= Reded", i wzi'= /on" jego, i dzieci, i zmu- mieczami brata Izas=awa i 5-ciu stryjecznych
si= do p=acenia daniny. 0001-31.1-52 przyszed= braci& kira Michai=a, Rostis=awa, Swiatos=awa,
}wr[ci= do| Tmutarakanu, za=o/y= cerkiew >w. Gleba, i Romana, ich bojar[w i dworzan; Ingwar
Bogurodzicy, wybudowa= j', kt[ra stoi do dzi> }w| nie zdo=a= przyjecha:. Rzezi dokonano 1218,
Tmutarakanie. 0001-01-143; Mazur. ltps& „postawi= ijula 20 }w pi'tek|.
cerkiew kamienn'”. 0001-31.1-52 Wydarzenie u wnuk[w Gleba z Rezania&
Regelinda ]pol.\ – znacz. ]$\; ur. 989, zm. 1014, • Igor ˘ Michai=, Rost., Swiat, Gleb, Roman,
c. Boles=awa Chrobrego, kr[la 992–†1025. • W=adimir ˘ Gleb, Konstantin, Izas=aw.
rej ]s=aw. reœti\ – p=yn': ˘ wodzirej, mierzeja, Batu zdoby= Reza< 1237, dekabra 21, sz[stego
rzeka, rzec, nazwiska& Rej, Rejtan. dnia okr'/enia, tn'c mieczami m"/[w z /onami
rekomy ]wo=. rekomy\ – zwany, na stanowisku; i dzie:mi, do ostatniego, innych topi'c, kap=a-
rekomy≥ Polovci, 6709 ]1201\, Vasil; d;≥k n[w i mnich[w wyr'bali do ostatka – nie ostawili
rekomui. Molza. 6721 ]zabici 1216\, rek=myi /ywego cz=eka; ca=y gr[d spalili zagrabiaj'c
korol; Ougor;skyi 6737 ]1229\, rekomy wszelkie bogactwa cerkiewne, i przelewaj'c
Vydobih;, 6758 ]1250\, rekoma Polo'iwila, wiele krwi na o=tarzach chram[w.
6765 ]1250\, rekomyi solskπi, 6760 ]1250\, W obu opowiadaniach&
rekomago Fridrixa, 6762 ]1254\, rekomago • Gleb z Ko=omny ginie dwukrotnie, 1218 i 1237;
nasilœ, 6762 ]1254\, rekomy boldiki]a, w 1237& ªTu zabito b=ogos=awionego kniazia wiel-
6764 ]1256\, rekom≠i Privi]a, 6764 ]1256\. kiego Georgija Igorewicza, brata jego – Dawida
Renstuk ]=ac.\ – Keystut, Kiejstut; Igorewicza Muromskiego, brata jego – kniazia
1373, z listu papie/a Grzegorza XI do ksi'/'t Gleba Igorewicza Ko=omenskiego, brata ich –
litewskich& Olgerda, Renstuka i Lubarta, uwia- Wsewo=oda Pro<skiego, i wielu miejscowych
damiaj'cy ich& ?e jako namiestnik Zbawiciela kniazi[w, i wojewod[w krzepkich ]$, ˚silnych\, i
>wiata, obowi'zany do starania si" o zbawie- woj[w – Udalc[w i rezwiecy ]radosnych, pe=nych
nie lud[w, czego sam zdzia=a: nie mo/e... itd., /ycia\ Reza<c[w.º 0002-05-144
nak=aniaj'cy ich do przyj"cia wiary chrze>ci- Mo/e w oryginale by=o «silnych», zamienione na
ja<skiej, by po=o/y: kres rozlewowi krwi Litwy z «krzepkich» wskutek przepisywania.
Zakonem. 0165-01-218, N. 452 • a kir Michai= zabity 1218, /yje 1237&
re’pliek ]holend.\ – odpowied{, replika, odparcie po odej>ciu Batego, na stolcu ojca }Igora| zasiad=
zarzut[w. Lit. Replikas, Repliek, zabity 1263. Kozma }chrzestne imi" Georgija| ªA kira Michai="
`rew – przyrostek w nazwach osobowych i Wsewo=odowicza Pro<skiego posadzi= ]ostawi=\
nazwiskach, ¯ dun. r≤v ]lis\. na ojca swego }Igora| otczinie ]ojcowi{nie\ – ostat-
Rewb ]lit.\ – pose= Tewtiwi=a; ¯ r≤v ]lis\, nie zdanie opowiadania. 0002-05-154
wo=. Revb, pod 1253 r. ]6761\. W'tpliwe by dw[ch r[/nych Michai=[w nosi=o
Rewel ]ros. Revel;\ – Ko=ywa<-Kolyvan;, ten sam tytu= kir& stryj ]Michai= ¯ Igor\ i bratanek
niem. Wanau, dzi> Tallin – stolica Estonii. jego – Michai=a ]Michai= ¯ Wsewo=od ¯ Igor\.
reykr ]isl.\ – dym, para wodna ˘ Reykjavik, ˚vik. Rha ˚Wo=ga ]wst"ga p=ynu\ ¯ gr. rheein ]p=yn':\.
Reymont, Reytan ]pol.\ ¯ rey ]kr[l\ % >wiata; ta<ca. Rhein ]niem.\ – wielki p=yn; ang. Rhine, pol. Ren.
Reza< ]s=aw. rezan;, ros. Rqzan;\ – gr[d n(Ok' Riaza< ¯ Raza< ¯ Reza< ]rzeza<\, ˚Reza<.
ok. 238 km SE od Moskwy; Richard ]ang.\ – mocny kr[l ¯ riks % ¢harthuz
¯ rez ]rze{\ ¯ rezati ]ci':\ % a< ]wielk-i(ie(a\, ]mocny\, s=owotw. pokr. pol. harcerz, hartowany;
tak/e& noga: i reza< by=y drobnymi monetami, starogerm. wy/yn. Richart, starofranc. Richard,

Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.


NAZWY i TERMINY
>redniow. ang. Ricard, Rycharde, ital. Riccardo, Aleksander pobi= Szwed[w 1240, i Szwed[w
hiszp. Ricardo, pol. Ryszard ]chsz\. Rusini pobili 1348, ale w sprawie wymiany je<-
Riga ]=ot.-rus.\ – Ryga, gr[d u uj>cia Duny, Dwiny; c[w, w ostatnim wypadku ]1348\ – pojechali do
RygaR¥gen; Sverige, Sweden, Denmark ]mark niemieckiego Juriewa, 1350. ˚Rurik – przyby=y
^ granica\; staronord. rigga ]owija:\ ˘ norw. rigga; z Niemiec, z okr"gu Ruhr ˘ Ruhr % rik, ale – wg
¯ >redniow. ang. rigge ]1. grzbiet, 2. kraw"d{, mniemania Rosjan – mia= by: Szwedem, i nie
brzeg, 3. skiba\ ˘ ang. ridge, ˚woda. mniej ni/ Skandynawem, przyby= tu, do Nowo-
riga ]isl.\ – podnosi: z wysi=kem lub z trudno>ci'. grodu, zza morza, a wi"c – ze Szwecji.
rigga ]staronord. ˘ norw.\ – za=adowa: takielunek Jedynie Magnus Eriksson ¿1316–†1377 – kr[l
na statek, i inne czynno>ci z takielunkiem zwi'- szwedzki, w 1352 potwierdzi= wypraw" 1240, ale
zane; ang. rig ˘ rigger, rigging, ˚Riga. tre>: dokumentu znam w t=umaczeniu Rosjan;
riks ]wo=. riks\ – kr[l, w=adca ¯ goth. reiks, rzecz wymaga weryfikacji, co te/ Szwedzi pisz',
=ac. rex; EI jak Gaelic w j. Szkot[w ˘ Gilïa. czy wyprawa taka mia=a miejsce w 1240 do Inf-
...izyde ' B≠la riks rekomyi korol; lant, i czy sama mo/liwo>: takiej wyprawy by=a,
Ougorskyi. ]naszed= Bela riks zwany kr[lem tj. czy Szwedzi byli zainteresowani w podboju
w"gierskim\, ˚ryk. Inflant w tym czasie, czy istnia=o t=o do wyprawy,
Rimlanie ]wo=. B'˛ii dvorœn≠, 0001-02-816, ˚Andrej, Aleksander Newski.
slougi B'˛i ...hasti Rim;ski≥ 0001-17.1-22\ Bariera j"zykowa& Rosjanie nie wiedz', co pisz'
rycerze Íwi"tego Imperium Rzymskiego ]Niem- Szwedzi, a Szwedzi – co pisz' o nich Rosjanie.
cy\, zwani w skr[cie “Rzymianami”, istniej'cego Odr[/nienie Szwed[w od Niemc[w nie by=o =atwe
w od 962, gdy papie/ koronowa= cesarza Otto w[wczas, a i dzi> pomy=ki pope=niaj' badacze – j"zyko-
¡ ]lub, wg innych, od 800 A.D., gdy papie/ ko- znawcy i historycy.
Gdy latopis, /e Niemcy ograbili Michai=a czernihow-
ronowa= Karola Wielkiego, ang. Charlemagne\, i
skiego, 1239, z “towara” ]dobytku\ i zabili mu wnuka
zako<czone z rezygnacj' z tytu=u przez Austriaka w Niemieckim mie>cie zwanym Sereda w ziemi
– Francisa ™, w 1806 r. Wroc=awskiej – dopatrzyli si" Seredy w Austrii, dzi>
ªit was regarded as the re-bodimentº ]uwa/ano je Merkuria-Czuk w Rumunii. 0002-05-502
za ponowne wcielenie\ do Rzymskiego Imperium Pisz' du/o, lecz stoj' w miejscu w dociekaniach.
w formie og[lnej, politycznej jedno>ci, nad kt[r' ring ]dun., starogerm. i staroang. hring\ – pier>cie<.
papie/ mia= duchow' kontrol". Z ameryka<skiego Lit. Ringold ]ring % gold, ring % old ^ Sr., senior\.
s=ownika Webstera, College Edition, Cleveland 1960. ro ]dun.\ – 1. cisza, spok[j, 2. wios=owa:.
ang. Holy Roman Empire ]Imperium(Cesarstwo\. Roald, Ruald 941 r. ˚ald.
1242. Wielki knia{ Jaros=aw wys=a= syna swego Robert ]ang.-franc.-pol.\ – >wietlana s=awa;
– Andreja, do Nowogrodu Wielkiego na pomoc starogerm. wy/yn Hrodebert, Hruodperht, Rup-
Aleksandrowi “na Niemc[w” ]przeciw Niemcom\. recht ¯ hruod, ruod ]s=awa\ % beraht, perht
i pobili ich za Pskowem na jeziorze. i w niewol" ]jasna, >wiec'ca, b=yskotliwa, b=yszcz'ca\.
wielu wzi"li. i wr[ci= Andrej do ojca swego “z Rodnia ]s=aw. Rod;nœ, v= grad∂ Rod;ni na
czci'” ]honorem\ fl +awrent. ltps 0001-01-470 ust; Rsi r≠ki, v Rodn≠\ – gr[d przy uj>ciu rz.
Bitwa nad New' mia=a miejsce 1-go ]wg Pskow- Ro> do Dniepru, ok. 130 km SE od Kijowa.
skiej ltpsi\, lub 5-go ]wg innych\ kwietnia 1242. ¯ rod ]jecha:\ % dnia ]woda\, ˚Aszerade.
“Rimlanie”, pod wodz' Andreasa, zostali pobici Rodostol ]s=aw. Rodostol\ – Rhodos, Rhodes;
1242 przez Aleksandra Newskiego. miasto podleg=e Nikodemii w czasach Dioklet-
Ci sami, bo “Andrej” }Andreas| – mistrz z Rygi, iana , wspomniane w Maz. ltpscu dwukrotnie& w
wspomniany 1251& ª...ko Andr≠evi masterou. 5788 i 5851, z racji stracenia m"czennik[w.
Ri';skou.º gdy Tewtywi= zwr[ci= si" do Zakonu Lokalizacja zatarta. Rosjanie opatrzyli R. drug'
o pomoc przeciw Mendougowi. 0001-02-816 nazw' ze znakiem zapytania& R. ]Dorostol$\.
Niemcy opanowali Inflanty po Zatok" Fi<sk', od S' a/ dwa elementy przemawiaj'ce za b="dem&
Rygi po Tallin ]Ko=ywa<, dzi> Tallin, w po=. XVI • przestawienie zg=osek Ro-dos  Do-ros]tol\;
w. nadal w r"kach Niemc[w\, na wsch[d – po jednorazowe przestawienie ca=kiem mo/liwe,
Jezioro Pejpus, nad kt[rym Psk[w, i pr[bowali cho: rzadkie, i – w dodatku – kusz'ce Dorostol
dalej. Zostali pobici. kt[re – nieszcz">liwie tym razem – le/y n(Duna-
“Rimlanie” ]Rzymianie\, 1242, r[/ni s' od “Swei” jem, ale dwukrotne powt[rzenie Rodostolu wska
]Szwed[w\, 1240, ale ostro/no>: wymagana. -zuje na celowo>: – to nie przypadek,
Aleksander Newski pobi= Szwed[w 1240; o Pat- • ca=a cz">: letopisca ]o straconych m"czen-
ryjarszym spisoku, /e zupe=nie bliski Uwarow- nikach\ dotyczy Bizantium, Grecji, Italii, i Azji
skiemu, i cz">ciowo bliski Supra>lskiemu, lecz Mniejszej& od Euksenopontu, Paflagonii, Bithynii
wiele przekazuje skr[t[w (tak= opu]en= ]ze stolic' w Nikai\, poprzez Nikomedi", Efez,
sovs≠m= raskaz= o pob≠d≠ Aleksandra Milet, Tarsus, Tripoli, a/ po Jerozolim"; Dorostol
Nevskago nad= Wvedami). 0001-17-V ]Predi- w przeciwnym kierunku le/y.
s=owie, 1907\. Tak i w 51-tomowej Bolszej sowieckiej
Rodos – w moim zrozumieniu, jest miastem i
enciklopedii 1949–1957& nad Szwedami.
wysp' Rhodos, dzi> Rhodos, Rhodes, OE,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
podleg=e ˚Diokletianowi w 5788 ]288\ A.D., deklinacj"\, tak i& ile masz lat$
jak niem. Ruhr }nieme H| ˘ s=aw. Rur ˘ Rurik; lat ]rok\ % opis ˘ latopis ]opis roku, nie lat\, st'd
Rodos ˘ Rodostol, jak Rouen ˘ Rawensk. pojedy<cze karty zwano latopisem, dzi> latopis
rog, r[g ]arch. s=aw.\ – granica; dzielony sylabami& lato¶pis ]b="dnie\ ˘ la-to-pis;
porogy ]wo=. porogy\ – pogranicze ]granica na jeden % ak ]syn, ˚patronim\ ˘ je¶dy¶nak; jeden ¯
Dnieprze mi"dzy Grekami a Rusi'\, odin, OE ¯ odd ]nieparzysty\ ¯ oddi % en ]nu-
miejscowo>ci& Ostror[g, Ostrogo/sk, Rogowo, mer; ˚wielko>:\ ˘ je¶den; wygoda operowania
Rogo{no, Rogo/no, i inne, sylabami zaciera pochodzenie niekt[rych pol-
nazwiska& Ostro/ski, Rogowski, Rogow; skich s=[w.
pr[g ]granica domu\, rogatka ]...miasta\; Rokobor ]˚Mazur. ltpsc Rokobor\ – dzi>
ale rogo/a, rogozina ]sitowie\ ˘ pol.-ros. rogo/a Rakvere w Estonii, ok. 20 km S od Zat. Fi<skiej,
]mata pleciona z sitowia, =yka, i innych =odyg a Ko=ywa< to p[{niejszy Rewel, dzi> Tallin;
ro>linnych\ – przypisnie nazw wymaga wnikli- grody wspomniane z racji wyprawy Dimitra, syna
wo>ci. ˚granica. Aleksandra Newskiego †1263, na Niemc[w,
rogatka ¯ ro % gat ]otwarcie\ % ka; granica grodu, g(h-enwara ]janwara\ w 23 dzie<. 0001-31.1-75
miasta u wylotu g=[wnych arterii; budynek, rola ]pol.\ – ma=a rola ]rad=o\ lub wi"ksza rola
˚brama, ˚wrota, oznaczaj'ce t" granic"; ]p=ug\; wg J. Ba=abana, o powierzchni&
staronord. gat ˘ ang. gate; anglosas. geat ]l. poj \, ma=a rola ]rad=o\ – 15 morg[w ]15 x 0,56 ha\,
gatu ]l. mn.\ wi"ksza rola ]p=ug\ – 30 morg[w ]16,8 ha\;
Rogdaj ]s=aw. Rog=dai\ – “silny m'/” 6516 r. ªTak ma=' jak i wi"ksz' rol" zwano w Polsce
u W=odzimierza Wlk. †1015. 0001-31.1-49 =anem.º 0065-00-84, ˚=an.
˚silny ]1. rodzony, 2. bezpo>redni\. Roman ]s=aw. Roman=\ – Rzymskie Wschodnie
Rogneda ]s=aw. Rog=n≠da\ – c. Rogwo=oda z Imperium; gr. Rhomaiikos; =ac. Romanus;
Po=ocka, jedna z pi"ciu /on W=adimira Wlk. 1. imi" kilku cesarzy bizantyjskich, w tym&
†1015, s. Swiatos=awa; si=' poj"ta 6487 ]979, • Romanus I, cesarz 919–944–†948 ]Lekapin,
styl 5508\, po zabiciu ojca i dw[ch braci; wg Rosjan – Bolsz. Sow. Enciklopedia, t. 36\,
matka Izas=awa, Mstis=awa, Jaros=awa i Wse- ojczym Konstantina VII, ¿905–944–†959,
wo=oda, oraz dw[ch c[rek; zmar=a 6517. • Romanus II, ¿939–959–†963 ]w=ada= 3 lata
Rogwo=od ]nord.-s=aw. Rog=volod=\ – i 3 mies.\, ¯ Konstantin VII Porphirorodny
1. R., przybysz zza morza, knia{ Po=ocka, ojciec ¿905–913–919, i drugi raz 944–†959,
Rognedy, zabity 6487 przez woj[w W=odzimierza • Constantine VIII 960$–†1028, imperator
Wielkiego †1015 za to, /e nie chcia= da: mu w 1025–1028, ¯ Romanus II ¿939–959–†963,
zam">cie swej c[rki, obiecanej Jaropo=kowi z • Romanus III, ¿968$–†1034, imper. bizant.
Kijowa, 1028–1034, zi": Constantine’a VIII †1028
2. R. z Po=ocka, kt[rego dw[ch syn[w& Wasilij ]o/eniony z Zoe, c[rk' Konstantina\,
i Ioan wr[ci=o 1129 z niewoli w Bizantium. • Romanus Diogen IV 1067– †1071, zamordo-
0001-25.1-31, w +awrent. ltpsi Mstis=aw pojawia wany, z dynastii Ducas, ros.-pol. Duka,
si" 6648 ]1139\ w zwi'zku z powrotem dw[ch • Antoni Peczerski zmar= 6578 ]1070\ za czas[w
po=ockich kniazi[w z Bizantium ]10 lat r[/nicy\. Romana Diogena †1071.
0448-00-72 Ci'g genealogiczny i lata w=adania&
R. ¯ Wses=aw ¯ Braczes=aw ¯ Izas=aw †1054. 919– 944 Romanus I, ojczym ˘
rok ]pol.\ – cykl czterech sezon[w& wiosna, lato, 944– 959 Konstantin VII Porphirorodny ˘
jesie<, zima; 52 tygodnie po 7 dni w ka/dym; 959– 963 Romanus II ˘
365 dni % dzie< przest"pny co 4 lata ]365 dni, 1025–1028 Konstantin VIII.
5 godz., 48 min. i 46 sekund; z sekundami jest Roku 6509 ]1001\, po Konstantinie Bagriano-
problem, bo dodawana jest sekunda co kilka lat, rodnym, syn jego – Roman, w=ada= 3 lata i
w spos[b nieregularny, by wej>: w zgodno>: z 3 miesi'ce; za jego czas[w Igor }913–†945|
rokiem gwiezdnym\; okres w ci'gu kt[rego Ziemia wyprawi= si" na Grek[w; 0001-31.1-49,
obiega S=o<ce ]dzi> wiemy, ale nie w Wiekach wyprawa Igora na Grek[w 941; w 6509 wszyscy
Írednich, st'd naukowa definicja nie ma zasto- oni ju/ nie /yli, ˚Konstantin, Macedonia,
sowania do tamtych czas[w\, ˚kalendarz; 2. R. ¯ Swiatos=aw ¯ Jaros=aw M'dry †1054,
s=aw. rok ]czas\ ˘ pro ]przed\ % rok ˘ prorok; 3. R. ¯ W=adimir Monomach †1125.05.15 ¯
s=aw. let ^ pol. rok ˘ pol. ile masz lat$ }“rok[w”|; Wsewo=od †1093; knia{ W=odzimierza Wo=.,
nie jest to pytanie o sezony letnie ]lato, l. poj. ˘ 4. R. ]wnuk Waczes=awa\ ¯ $ ¯ Waczes=aw
lata w l. mn. ˘ dope=niacz lat\, wzi"te ze s=aw. let turow. ¯ Wo=odomer Monom. †1125,
]rok\ % o ]pe=nia\ ˘ lato ]pe=nia roku\; 5. R. ¯ Andrej Bogolubskij †1174.06.29 ¯ Jurij
s=aw. leta ...}tu liczbowy jego opis|... ]roku\; Do=gorukij †1157.05.15 ¯ W=ad. Monomach,
j"zyk polski zawiera szcz'tki j. ˚s=awia<skiego, 6. R. kn. smole<ski, wlk. kn. kijowski na pocz. lat
sk'd poszed=, w tym s=owa modlitwy& jam jest pan 1180-tych, brat Rurika †1215 ¯ Rostis=aw †1168
B[g tw[j ]nieodmienno>: przez =ac. przypadki, ¯ Mstis=aw 1131 ¯ W=ad. Monom.,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
7. R. 1178 ¯ Rost. Chrobry smol., kij. †1167 ¯ ron ]dun. røn\ – jarz"bina. Nazwisko Skow %
Mstis=. kij. †1131 ¯ Wo=od. Mon. †1125, ro< % ski ]ziemia jarz"binowego lasu\.
8. R. ¿1170, zabity ko=o Zawichostu 1205.06.19 ros ]dun.\ – pochwa=a.
¯ Mstis=aw Chrobry †1172 ]i Agnieszka, c. Bole- Rosja ]pol., s=aw. Rossπœ\ – imperium w Europie
s=awa Krzywoustego †1138\ ¯ Izas=aw; wsch. i p=n. Azji, pod rz'dami car[w 1547÷1919;
ojciec Dani=y wo=. †1264 i Wasilki †1271, X ^ SS, roux }rus| ]rudy\ ˘ ross, OUOU ˘
w=ada= Nowogrodem Wlk. 1168–1169, knia{ Rus, Ru> ˘ Ross % ja ]`ja ˚ziemia\; Rosjanin&
Wo=ynia i Halicza, wlk. kn. kijowski 1202, Rossπqnin=, Rusak=, s=aw. Ross=; rosyjski,
9. R. powieszony 1208.09 przez W"gr[w, z ruski, rusky, rutenski; ˚rudy, Rurik, Ru> ¯ Wa-
bra:mi& Romanem i Swiatos=awem; rego-Russ, S=awianie, `s=aw.
¯ Igor ¯ Swiatos=aw Czermny z Kijowa Great Russia, the term should be applied to
1176–†1190 ¯ Wsewo=od z Kijowa †1146, the oldest Russia – Kiev, and Little Russia, the
10. R. ¯ Ingwar ¯ Igor ¯ Gleb ¯ Rost.; zabity newer part – to Moscow, as in English& great
1237.12 w bitwie z Tatarami ko=o Ko=omny, grandfather and little ]younger\ sister. Not the
11. R. zam"czony w Ordzie 6778 ]styl$\.07.19 reverse& because Duchy of Kiev was small
¯ Oleg ¯ Ingwar ¯ Igor z Rezania ¯ Gleb, territory in its initial stage, therefore Kiev ^ Little
12. R. ¯ Dani=o Wo=. †1264 ¯ Roman †1205; Russia. Wrong.
Roman Dani=owicz, o/eniony 1252.06.27 z Kiev existed in prerecorded times, Moscow –
Gertrud' Babenberg, c. Henryka IV, ma=/e<- initial record dated April 4, 1147, metropolis
stwo za po>rednictwem Beli IV, kr[la W"gier ]capital\ since 1326, Kremlin built 1367.
1235–†1270, As in Polish& ‘wielki, wielce’ ]great\ ˘ Wielko-
13. R. kn. Bria<ska 1263, “debria<ski” ]D'brow- polska ]Great Poland\, and ‘ma=y, ma=o’ ]little\
ski\, ojciec czterech c[rek, i Michai=a; Olga – c. ˘ Ma=opolska ]Little Poland ^ Young P.\; Ma=o-
Romana – wydana za m'/ za Wo=odimera knia- polska annexed by Boleslav Chrobry ]the Valiant\
zia, syna Wasylki, wnuka Romana †1205, 992–†1025, of Piast dynasty, late addition.
14. R. i Jaros=aw Glebowicz, Jaros=aw zi"ciem Wielkopolska – the territory where Poland has
Rurika kijowskiego †1215, Roman – Swiato- began, c. 900 A.D., Great..., as in Russia.
s=awa ]/ona – c[rk' Swiatos=awa, wnuczk' Bielaruss – lit. White and Red ¯ biel ]white\ %
Wsewo=oda Bolsze Gniezdo †1212\, russ ¯ roux ]red, reddish\ – white refers to low,
15. R. †1283 ¯ Wo=odimer nowogr. ¯ Wsewo=. marshes, while red and black refer to highlands,
Bolszoe Gniezdo †1212, as in German& OHG. ]Old High German\, OLG.
i inni, ˚`wicz ]patronimika\. ]Old Low German\. Slavic word ‘czerny’ ]red,
Rombinus, g[ra ]germ.-=ac.\ ˚Rambin n(Niemnem. reddish\ and Polish ‘czarny’ ]black\& tarn` ]tar-
Romowe ]lit.\ – dos=. cypel ¯ rømø werder; niem. nina, blackthorn\, kar` ]kary, black color of
Romeywerder; miejsce kultu poga<skiego na Li- horse\, KCzT. The term White Russia does
twie, u uj>cia rz. Niewia/y ]lit. Neve≈is\ do Niemna, not refer to color.
dzi> wie> Romainiai, jak wynika z opisania gra- Za=o/enie Rosyjskiego Imperium ]Pa<stwa\&
nic w traktacie Witofta, 1398, i Swidrygie==y, 1401, 864 Rurik z bra:mi przybywa zza morza,
z Krzy/akami; miejsce le/'ce obok cypla, przy- z kraju Warego-Russ[w ]z Niemiec\
j"tego – b="dem – za wysp" na Niemnie; d"by nie 883 przechwycenie Kijowa przez Olega;
rosn' na wyspach rzecznych lecz wiklina ]wyspa zjednoczenie Kijowa i Nowogrodu
na Niemnie w tym rejonie istnieje do dzi>, st'd }882 w Bosz. sow. enciklopedia, t. 37|
nie>cis=o>:\; ˚Kowno, por. Wara/ska wyspa. 988 chrzest Rosji za W=odzimierza Wlk. †1015
Blisko prawdy by= Ignacy Dani=owicz †1843& „W 1147, kwietnia 04, pierwsza wzmianka o Mosk-
tych stronach }mi"dzy Welon' a Kownem| mi"dzy wie w latopisie
rzekami Niewia/' i Dubiss' le/a=a >wi"ta wyspa 1326 przeniesienie stolicy do Moskwy
Romowe, p[{niej Romejwerder zwana, pokryta 1348 Bo=otowskie porozumienie; przyznanie
>wi"tym lasem, dla obrony kt[rej d{wigniono Nowogrodzianom niezale/no>ci Pskowa
powy/szy zamek }Bisten|, mocno obwarowany.” 1367 zbudowanie kamiennego Kremla
0165-01-120 1392 przy='czenie Suzdalsko-Ni/egorodzkie-
Opodal Romowe toczy=y si" najzacieklejsze go Ksi"stwa ¯ Ni/nyj ˚Nowgorod
walki, w>r[d nich bitwa nad rz. Strebe, 1347. 1436–1437 za=o/enie Kaza<skiego Cha<stwa
Krzy/acki napad 1363 ªna okolice Pernare, w 1450–1464 za=o/. Astracha<skiego Cha<stwa
kt[rego blizko>ci le/a=a >wi'tynia Romowe.º 1463 przy='czenie Jaros=awlskiego Ksi"stwa
0165-01-205 1465, 1483, 1499, 1500 wyprawy moskiew-
“Romowe” pod kt[rym poleg= >w. ˚Wojciech, skich wojsk na p=n. Ural ]Ugr"\, Irtysz, Ob
997.04.23 le/y w p=n. Nadrowii, S od rz. Prego=a, 1467 Pskowska s'dowa “gramota” ]ksi"ga\
10 km SE od Königsbergu ]Kr[lewca, Kalinin- 1471 pierwsza wyprawa Iwana do Nowogrodu
gradu\; nie>ci>le& w Sambii ]wg W=adys=awa 1472 przy='czenie Permskiej Ziemi
Czapli<skiego, 1985, wyd. po>miertne\. 1474 przy='czenie Rostowskiego Ksi"stwa
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
1477–1478 druga wyprawa Iwana na Nowo- mo/e daleki poprzednik Twerskiego sbornika
gr[d; likwidacja Nowogrodzkiej Republiki oznakowa= czas do Olega nie 29-ma, a 22-ma
1485 przy='czenie Twerskiego Ksi"stwa latami. 0448-00-261, 262, 263 Wi"cej o “odkryciu”
1489 przy='czenie Cha=ynowa ]Wiackiej Ziemi\ i spekulacji w dalszej cz">ci.
1497 “sudebnik” ]kodeks praw\ Iwana III Wasil. Problem nie do rozwik=ania dla Rosjan, i ja – id'c
koniec 15 w. za=o/enie Sibirskiego Cha<stwa w ich >lady, tj. kieruj'c si" ich wskaz[wkami –
1514 zdobycie Smole<ska mosk. wojskami im bardziej chcia=em go rozwi'za: – tym coraz
1521 przy='czenie Riaza<skiego Ksi"stwa wi"cej mia=em wersji i w'tpliwo>ci, bo Jaros=aw
1552 podb[j Kaza<skiego Cha<stwa M'dry zmar=y 1054 ]data pewna\ – umar=by
1535 pieni"/na reforma w Rosyjskim Imperium 1066, wg danych i obliczenia&
1556 przy='czenie Astracha<skiego Cha<stwa od Chrystusa do Konstantina 318 lat,
na podst. Bolszaja sowieckaja enciklop. t. 37, str. 218; od Konstantina do Michai=a – 542 lata,
z danych w formie tablicy opu>ci=em& bitwy, najazdy, od Michai=a do Olega – 29 lat,
powstania ]˚komunista\, literackie wydarzenia;
Oleg w=ada= lat 31, Igor – 33, itd., czyli
w tablicy – jak zwykle – s' b="dy w latach& Ka=ka 1223,
Rurik 864 – opuszczony.
318 % 542 % 29 % 31 ]Oleg\ % 33 ]Igor\ % 28
Bazowy rok, kamie< w"gielny odliczania czasu ]Swiatos=aw\ % 8 ]Jaropo=k\ % 37 ]Wo=odimer\ %
w=ada<& od ˚Micha=a, 6360 ]855 % styl 5505\, 40 ]Jaros=aw\ ^ 1066 ]>mier: Jaros=awa...\.
do Olega up=yn"=o 29 lat ]855 % 29 ^ 883\. Je/eli za> przyj': w=a>ciwy 855 rok za 14-ty rok
Pierwsi w=adcy feudalnej Rosji& w=adania Micha=a ]nie 860 jak wynika z dodania
865– †879 Rurik, przyby= z Niemiec 864 r. 318 % 542 ^ 860\, to Jaros=aw umiera 1061 – z
879– 883 $ ]5 lat\, chyba, /e Rurik zmar=by pozornie 7-letnim b="dem. W=adc[w jest 7-miu
w 883 A.D. a nie 879, jak dotychczas; w ci'gu& Rurik–Jaros=aw, a o>miu w ci'gu Mi-
nie wiem, jak ustalono rok 879, bo latopis& Roku 6378. cha=–Jaros=aw, ka/demu z nich w='czony jest
Roku 6379..., itd., a/ do Roku 6387 ]10 lat pod rz'd\. rok w=adania w kt[rym zmar= poprzednik – lat
Umieraj'cy Rurik przela= w=adz" na Olega, z rodu swego wi"c nale/y odj': 7. B="du nie ma.
}Rurika|, daj'c jemu syna swego – Igora, by= bowiem A. G. Ku{min, 1977, sk=onny do teoretyzowania
dziecinnym wielce }kilkuletnim|. 0565-00-36
]jak i inni Rosjanie\ pisa=& ªBy: mo/e dlatego
6387 ^ 883 % styl 5505
jeden z dalekich poprzednik[w zestawiaj'cego
883– †913 Oleg z rodu Rurika, regent Igora
Twerski zbi[r oznaczy= czas do Olega nie 29,
913– †945 Igor Stary ]zabity przez Drewlan\
a 22-ma latami.º 0448-00-263 Czyli zmy>lenie
945– †972 Swiatos=aw ]zabity przez Pecz.\
niczym nie podparte, na potrzeb" sprawy, su-
972– †979 Jaropo=k ]zabity przez W=odz.\
gestia ]by: mo/e\.
979–†1015 W=odzimierz Wielki lub Íwi"ty
Pisze& ªW zapisach X–XI wiek[w ]do Izas=awa\
1015– 1019 Swiatopo=k Przekl"ty ¯ W=ad.
ka/de nowe knia/enie rozpoczyna nowy rok.º –
}dlatego Swiatop. opuszczony,
wniosek kt[ry sam wyci'gn'=. 0448-00-262
Jaros=awowi przypisano 40 lat|
ªLetopisiec XII wieku czas od >mierci Jaros=awa
1019–†1054 Jaros=aw M'dry ¯ W=ad. †1015
do >mierci Swiatopo=ka “oprediela=” ]przydzieli=\
1054– 1073 Izas=aw †1078 ¯ Jaros=aw M.
60 ]w miejsce prawid=owych 59\ lat, co – by:
1073–†1076 Swiatos=aw ¯ Jaros=aw M. †1054
mo/e – wskazuje na autora u/ywaj'cego ultra-
1078–†1093 Wsewo=od ¯ Jaros=aw M. †1054
martowskiego stylu.º By: mo/e....
1093–†1113 Swiatopo=k ¯ Izas=aw †1078
ªId'c wstecz od “twardej” daty }>mierci Jaros=a-
1113–†1125 W=adimir Monomach ¯ Wsewo=.
wa †1054|, otrzymujemy nast"puj'cy obraz.
1125–†1131 Mstis=aw ¯ W=. Monom. †1125
Wst"p Latopis
1132–†1139 Jaropo=k ¯ W=. Monom. †1125
Jaros=aw 1014–1054 1016–1054
1140–†1146 Wsewo=od ¯ Oleg 1097–†1115
W=adimir 977–1014 979–1015
1146–†1154 Izas=aw ¯ Mstis=aw †1131
Jaropo=k 969– 977 973– 979
w 1154 tytu= wlk. kniazia przekazany z Kijowa
Swiatos=aw 941– 969 946– 972
do ˚W=odzimierza n(Kla{mie.
Igor 908– 941 913– 945
Rozpis lat w=ada< ze Wst"pu do Powie>ci idzie
Oleg 877– 908 882– 912
w parze z tre>ci' Powie>ci, ale robi si" pozorny
}Rurik 864– 882|
b='d, gdy obliczenia prowadzimy wsp[=czes-
}Micha= 848|
nym, algebraicznym sposobem& 842 % 14 ^
Pocz'tek “prawlenia” ]rz'dzenia\ Micha=a przy
856, zamiast 855, i tak rozpis w=ada<. Tworzy
odwrotnym odliczaniu wychodzi na 6356 rok.º
si" r[/nica 7 lat – tylu by=o w=adc[w od Rurika
Dane w klamrach uzupe=nione przez J.D.
do Jaros=awa †1054, a 8 lat, gdy od Micha=a do
Micha= nie zestawiony, bo w Konstantynopolu
Jaros=awa. W taki b='d wpadli Rosjanie, a/ do
– nie Rusin, ale i jaskrawy lapsus&
A. G. Ku{mina 1977, /e Wst"p do Powie>ci nie
r. 6356 to 848 % styl 5508.
idzie w parze z jej tre>ci' ª...w latopisie okaza-
Ju/ wida:, /e metoda z=a, w obu kolumnach z=e
=o si" 8 “lisznych” ]zbytecznych\ lat.º, tworz'c
lata, i 60 w miejsce 59 nic mu nie nasun"=o.
m"tlik nie do rozwik=ania, bo spekuluj'c, /e ªby:

Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.


NAZWY i TERMINY
Bezsensem jest >ledzenie jego wywod[w& M'dry †1054,
W=adimir zmar= 1015.07.15, Jaros=aw w=ada= lat 4. R. ¯ Dawid 1097–†1123 ¯ Swiatos=. †1076 ¯
40 – nie mo/e by: 1016–1054 ]nie daje 40-tki\, Jaros=. M'dry †1054,
ani 1014–1054 ]gdy ojciec zmar= 1015\. 5. R. knia{ Perejas=awla, brat W=adimira
A. G. Ku{min robi= proste b="dy i czytelnika >le- Monomacha †1125.05, ¯ Wsewo=od †1093 ¯
dz'cego jego my>l wi[d= po zakr"tach – ultramar- Jaros=aw M'dry †1054,
towskiego stylu si" dopatrywa= w r[/nicy roku. 6. R. 1137 ¯ Jaros=aw z Muromu †1123 ¯
Nie ma tej r[/nicy, gdy w 1015–1054 wliczymy Swiatos=aw †1076 ¯ Jaros=aw M'dry †1054,
rok 1015 do 40-tu, jako pierwszy. 7. R. nowogr. †1151 ¯ Jurij Do=gor. †1157 ¯
Specjalista od styli ]kt[re zwa= kosmicznymi Wo=od. Mon. †1125,
erami 0448-00-406\, odczyta= 6360 jako 852 8. R. ]brat Jaropo=ka\ ¯ Jaros=. 1187 ¯ Rost. ¯
]styl 5508\ w zestawieniu& ªNacza=o knia/enia... Wsewo=. kij. †1146 ¯ Oleg czern. †1115,
po letopisi 6360 ]852\.º 0448-00-261 Tak i inni, 9. R. Chrobry ¯ Mstis=aw †1131 ¯ W=adimir
rosyjscy badacze – ton' w prostych b="dach, Monomach †1125;
wyprowadzaj' czytelnika na my>lowe manowce kna{ Smole<ska, zatem wlk. kn. Kijowa,
gdybaniami& by: mo/e, gdzie-to – czyli domys=y, zmar= w Kijowie 6676 ]1168\, marta 14,
niewiedza, ˚latopis ]metody ustalenia orygina=[w\. po 9-ciu latach kniaziowania,
Chrzest Bu=garii 6363 ]856 % styl 5507\ i 6377 10. R. †1198 ¯ Jaros=aw ¯ Wo=odimer
ustalili na 865 lub 866 rok ]0448-00-281(282\, i ¯ Wsewo=od Bolszoe Gniezdo,
omal poprzedzi=o go t=umaczenie ksi'g 864(865 11. R. ¯ Rurik kijowski †1215 ¯ Rostis=aw
– ksi"gi cerkiewne by=yby wcze>niej t=umaczone Chrobry †1168.03.14 ¯ Mstis=aw †1131;
dla S=awian, przed ich chrztem ]odwr[cenie na- m'/ Wierchus=awy ¯ Wsewo=od Bol. Gn.
st"pstw, gdy w lata po tym wydarzeniu\, ˚styl, †1212.04.15 ¯ Jurij Do=gor. †1157.05.15,
Bu=gar, cyrylica. B="dom ko<ca nie ma. 12. R. ¯ Jurij Do=gorukij 1155–†1157
Gdy istnia=y dwa dokumenty o nazwach ˚Lato- ¯ W=adimir Monomach 1053–†1125;
pis i Powie>: wremiennych let, Ku{min utworzy= knia{ Perejas=awla,
trzeci termin& Naczalna letopis – zamieszanie, w=ada= Nowogrodem Wlk. 1130–1141,
po co$ 13. R. ¯ Mstis=aw ¯ Dawid ze Smole<ska ¯
Na opak& do roku 6360 ]855 % styl 5505\ przy=o- Rostis=aw Chrobry †1168 ¯ Mstis=aw †1131 ¯
/yli styl 5508, a chrzest Bu=garii 6363 ]856 % styl W=ad. Monom. †1125; chwilowy w=adca Kijowa
5507\ przenie>li na 866, bez wzgl"du na tre>: 1240, ojciec Theodora, Gleba i Michai=a,
latopisu, tj. logik" w oparciu o lata w=adania 14. R. ]brat Wo=odimera 1235\ ¯ Rurik smol.,
Micha=a ¿839–842–855–867, /e na pocz'tku kij. †1215 ¯ Rost. Chrobry †1167 ¯ Mstis=. kij.
w=adania wyprawi= si" na Bu=gar[w i ochrzci= ich †1131,
}856|, w odwecie za najazd w 14-te lato ]855\, 15. R. ¯ Jaros=aw ¯ Rost. ¯ Wsewo=od †1146 ¯
gdyby Bu=gari" chrzczono 6366, to 858 % styl Oleg czern. †1115,
5508, ˚styl, Micha=, Bu=gar. 16. R. ¯ Gleb “Pres=awicz” ¯ Wsewo=. murom.
roskinn ]isl.\ – dojrza=y, w pe=ni wz(do-ros=y; 1124 ]Laszka /on' Wsewo=.\ ¯ Dawid 1097–
ros. nazwisko Agroskin; gr. agros ]pole\ ˘ agrostis †1123 ¯ Swiatos=. †1076,
]gat. trawy\, =ac. agrostis. 17. R. ¯ Wsewo=od kij. 1139–1146 ¯ Oleg czern.
ross ]germ.\ – ko<, ˚or. 1097–†1115 ¯ Swiatos=. †1076,
Rossosz ]wo=.-ukr.\ – rosocha ˘ rosochaty; 18. R. 1230 ¯ Michai= czern. ¯ Wsew. Czermny
ros ]roz\ % sosz ]widlenie, ga="zienie\ ¯ sosze- †1194 ¯ Swiatos=aw Czermny †1190 ¯ Wsewo-
stwie-sowestve ]zej>cie si"\, s=owotw. pokr. =od kij. †1146,
socha-soxa; wie> przy uj>ciu rz. Mu=awy do 19. R. 1235 ]wo=. 1233\ ¯ Wo=od. ¯ Rurik †1215
Zielawy ]rozwidlenie\, 30 km NEN od Parczewa, i ¯ Rost. Chrobry †1167 ¯ Mst. †1131.
we wsch. Ukrainie, przy trasie Worone/ – Rost[w Jedno z bardziej popularnych imion feudalnej
n(Donem, ok. 35 km W od Donu. Rosji. K=opotu nastr"cza o kt[rym Rostis=awie
rost ]s=aw.\ – 1. wielko>:, w=adza; knia{ ]$\, jest mowa, ˚`wicz ]patronimik\, por. Wasilij-
2. rdze<, pie<, 3. wznosi:, wnosi: 4. /'dza; Bazyli i Wasilko ]kr[lewscy\ ¯ gr.
Rostis=aw, nazwisko Ro>:, Rost[w ]`[w ^ las\; Rostow ]s=aw.\ – Rost[w ¯ rost ]w=adca\ % [w
s=ownictwo pospolite& za(wz(przy(od(na-rost, ]las\; gr[d ok. 192 km NE od Moskwy, ˚rost.
przed(przy-rostek, krosta; ro>ci: ]wnosi:\ pre- Ro> ]s=aw.-ros. Ros;\ – prawy dop=yw Dniepru
tensje; roszczenie ]/'danie\; i inne. 130 km S od Kijowa, granicz'cy z po=owieckim
Rostis=aw ]s=aw-ros. Rostislav\ ¯ rost-i % s=aw; stepem. W grodzie ˚Rodnia, w uj>ciu rz. Ro>,
1. R. knia{ Wielkomoraw w latach 846–870, zamkn'= si" ˚Jaropo=k, roku 979.
2. R. ¯ W=adimir †1055 ¯ Jaros=aw †1054; rota ]s=aw. rota\ – kl'twa, zakl"cie, przysi"ga.
w=ada= Nowogr. Wlk. po 1054 ]do 1062$\, rov ]dun.\ – grabie/, =up, porwanie.
knia{ Tmutarakanu 1264, otruty 1066, Lit. Rowkutte ]˚kutter\.
3. R. ¯ Mstis=aw †1093 ¯ Izas=aw †1078 ¯ Jaros=.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
Rowno ]˚Mazur. ltpsc Rovno\ – =ot. Rauna. pokr. germ. Rot ]rudy\; >redniow. ang. i ang. rust, germ.
Roku 7067...Tego roku miesi'ca fewrala ]lute- Rost, anglosas. rudu ]rdza\ ˘ pol. rudy ]rdzawy\;
go\, cara i wielkiego kniazia Kozacy }w sile| 500 ros. ry'ij ]o w=osach& ry/ij\;
ludzi podeszli pod niemiecki gr[d ˚Kukimeltin. Frederick I Barbarossa }rossa...| ^ Rudobrody;
...Tego roku wielcy wojewodowie wojowali nie- zamorski kraj ˚Warego-Russ[w, sk'd przyby=
mieck' ziemi"... itd., ...uj"li 34 ludzi i poci'gn"li Ruryk do Rusi, 864 r., i ˚Ru> przyj"=a od tego/
ku R[wnemu i kieskie miasta wojowali }kieskie plemienia nazw", sta= si" zagadk' do dzi> – nie
¯ Kie>, =ot. Cesis|. Przyci'gn"li pod gr[d Ryg", ma wskaz[wki gdzie ten kraj le/a=. Nie byli to
oblegali przez trzy dni... itd. 0001-31.1-136 Szwedzi, Normani ]Norwedzy\, Anglicy, Goci
Roxolan(in – Alani mieszkaj'cy nad rzek' Rha ]Ostro`, Wizygoci\, zwani tu “innymi”; ironicznie,
]Wo=ga\, z='czeni z Rusi'; ox ^ uss, o ^ u, od tych “innych” Rosjanie XX wieku wyprowa-
x ^ ss, ˚Ru>. dzili pochodzenie Ruryka, st'd wszyscy inni,
Roztocze – wysoczyzna, arch. mo>:, dzia= wodny /e Skandynawem by=. J"zyk i kolor w=os[w s'
rozgraniczaj'cy rzeki i potoki; roz % tocze ¯ toczy: wskaz[wk', a tak/e zapis, /e Ruryk przyp=yn'= z
]ciec\, Zamo>: ¯ za % mo>: ]na wysoczy{nie\, ˚Niemiec ]niemiec – nadba=tycki cudzoziemiec\;
mo>ci panowie ]wysocy\; roz` ^ u`; ˚mo>:. ˚obilie, Gotycki brzeg, Got, Ryryk;
r[d ]pol.\ – dos=. krewni; spokrewnieni cz=onkowie russ, ross ˘ Prussia, Russ ]Ru>, Warego-Russ\,
w czasach wsp[lnoty plemiennej; Rossja ¯ Rossa ]ja ¯ a\; Ruryk ¯ Ruhr % rik.
r[d ˘ rodzi-:(c(na ]lub odwrotnie\, rodak, rodo- Rugodew ]˚Mazur. ltpsc Rugodiv\ – est. Röngu,
w[d, nar[d i inne; ros. Ryngu, 39 km SW od Juriewa ]dzi> Tartu\.
ros. rod= ]rasa, rodzina, urodzenie, pochodze- Ruklij ]lub Rukla\ i Repskej – nieletni synowie
nie, rodzaj, spos[b, maniera\. Mendoga, zabici z ojcem; tou 'e i oubi ego
s=aw. sem;œ ]r[d, krewni\, ros. sem;q-semja i oba sna ego s nim; oubi Rouklœ 'e
¯ gr. `hemia ¯ haima ]krew\ HS; rep;skeœ. 6771 ]1263 r.\, wo=. ltps, w Ipat. ltpsi
goth. kuni ˘ holend. kunne, pokr. anglosas. cynn ˘ 1428(32 ]kopii wo=.\& Repek=≥.
>redniow. ang. ken]ne\, kun, kyn ˘ ang. kin; Rumb` ]lit.-=ot.\ – 1. Rumbonys ]g[ra 850 m E
kun ˘ pol. opiekun, lit. kunigas. do Niemna i wie> o tej nazwie\, 2. Rumbork
R[d – korze<, {¶r[d¶=o ]pocz'tek\ wody lub rzeczy ]zamek nad Dwin', ko=o Rygi; bork ^ zamek\,
]˚=o – woda, rzecz\; nie wykluczone, dzi> Rumbula. ˚wzniesienie.
/e r[d z wp=ywem nord. rot ]korze<\, «jaki jest Ruprecht, Rupprecht ]germ.\ ˚Robert;
tw[j r[d$» TD; kronika Wiganda ]=ac.\& Dominus Rupertus dux
staronord. rot, >redniow. ang. i p[{ny anglosas. rote, Bavariae, Falzgraf Renu, 1363.
ang. root. Rurik ]s=aw. R[rik=\ ¯ germ. Ruhr % rik ¯ reiks;
Matka, ojciec ]i zdrobnienia& tato, tata\, c[ra Waregi ¯ Ba % =ac. regis ]kr[l, nieme SH\,
]pers. dochter, szw. doter\ i brat – terminy tak franc. roux ˘ russ, ross ˘ Prussia, Russ ]Ru>,
stare i powszechne jednocze>nie, /e niemo/liwe Warego-Russ\, Rossja ¯ Rossa ]ja ¯ a\;
ustalenie jest z jakiego j"zyka pochodz'. Semigalia n(rz. Dwina ¯ semi ]p[=\ % Gallia;
Rössel ]germ.\ – w Bartii, Prusy Wschodnie, pochodz. Ruryka z Ruhr ]Niemcy\;
pol. Reszel; miasto spalone ]$\ 1347, przez Litw". 1. R. protoplasta dynastii w=adc[w feudalnej
0165-01-187, 194, N. 281, 401 Rosji, przyby= 864 z kraju Warego-Russ[w,
Ruald, Roald 941 r. ˚ald. z Niemiec ]okr"gu Ruhr % rik ^ kr[l, wg moich
rub ]s=aw.\ – rubie/, ˚granica; docieka<, ˚ryk\, zmar= 879 A.D. – wg dotych-
Hrubiesz[w ¯ h % rubiesz % [w, ?Sz; czasowych danych. Ale gdy Oleg pocz'= w=ada:
rz. Trubie/ ¯ T ]tatarska\ rubie/; po Ruriku 883–†913, tj. w 29 lat od pierwszego
Zarub ¯ za ]po, wzd=u/\ % rub ]rubie/\; roku ˚Micha=a ]855 % 29 ^ 883\, i w=ada= lat 31
rubiti ]r"ba:, r"bowa:, za=o/y: zr'b, osnow"\; ]883–913\ – powstaje przerwa 5-ciu lat ]879–883\
porub(ka ]por"ba, >cina: drzewa\, by: mo/e, niczym nie wype=niona, zakrawa wi"c, /e Rurik
od wycinania lasu rosn'cego na wzg[rzach i †883, a nie †879.
wzniesieniach, przy zak=adaniu grod[w; 2. R. kn. Przemy>la ok. 1086 ¯ Rostis=aw ¯
gruby, truba ]tr'ba\ – nie nale/' do grupy. Wsewo=od 1054–1078–†1093.04.14,
rubacha ]ukr.\ – koszula; zgrubia=e rubaszka, 3. R. kijowski †1215 ¯ Rostis=aw †1168 ¯ Msti-
koszula nak=adana przez g=ow" ¯ baszka, bawka s=aw 1125–1131 ¯ W=adimir Monomach †1125.
]g=owa\; pol. rubaszny – prostacko weso=y, z rus ]szw.\ – upojenie. Rus;..., s=aw. rus ]p=yn':
przek'sem. Nazwisko Rubacha. ˘ rusa=ka\, parus ]/agiel\; ˚Rosja, Ru>, rudy.
rud – twardy& Rudka, Rudki, Rudzi<ski, gruda. Russ, RuÆ ]germ.\ – dolny odcinek rz. Niemen,
rudy – czerwonawy, rdzawy; o w=osach& rude, poni/ej grodu Tyl/a ]germ. Tilsit\;
ry/e; franc. roux ]rudy\ ˘ ang. Russell ^ rudzielec ¯ roku 1366, w uk=adzie wlk. mistrza z biskupem
rudy % `elec ]zdrobnienie\, pokr. ang. russet ¯ staro- Samlandii – Bart=omiejem, biskup mia= obowi'-
franc. rousset, zdrobn. rous ¯ =ac. russus ]rudawy\, zek wystawi: swoim kosztem ªnad rzek' Russ'
>redniow. ang. rede, redde ]rudy, czerwony\, ang. red, mocny zamek W e n k i s k i zwany..., itd.º

Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.


NAZWY i TERMINY
0165-01-211, N. 433 zmusi=o pi>ca do wprowadzenia na scen" wyda-
Ru>, Ruskie ]Ksi"stwo\, Ruska ]ziemia\, Rosja rze< osoby “Wojsze=ka” pod postaci' Rymunta,
]bia=orus. Rossπa, Rus;, Rus, Rusin, Uru- kt[ry bra= odwet na >mierci ojca ]Trojdena\, jak
sin=, Rus, Rusz; Rous;skoe, Ruskoe, Ruskie rzeczywisty Wojsze=k na >mierci Mendouga.
Ksi"stwo; Ruskaq, Rus;ka, Rus;kaq, Ruska A /e osoba nie istnia=a, pisiec zako<czy= opo-
ziemia\. ¯ franc. roux ]˚rudy\, germ. rot, TSS wie>:, /e Rymunt – po wzi"ciu odwetu – przyw-
˘ ang. nazwisko Russell ]rudzielec\; pokr. russet dzia= szaty mnisze ]jak Wojsze=k – te/ “mnich”\,
]brunatny, rdzawy\, ang. rust, niem. Rost, anglosas. wr[ci= do klasztoru i tu zako<czy= /ycie.
rudu ]rdza\; Eryk Rudy, ok. 963-981; Pojawi= si" na scenie wydarze< i znik= bez >ladu.
czes. rusy, ryßawy, chorw. rusz, dalm. ruusz, ra- Parafrazy te opisywa=em& Mendoug–Trojnat
guz. rus, bosn. rusi, rumen, =ac. russus, russens, –Trojden–Dowmont–Narymund, powsta=y w XVI
rutilus, holend. ros, ital. rosso, gal. roux, rouge, wieku& Spisok grafa Raczy<skiego, pisany po
ang. russet, read, red, germ. roth, pol. ry/y, rydz, 1515 – pierwszym, za nim& Archeolog. obszcz.,
ros. rus=, rysyj. Rumianc., Jewrein. i Chomi<skich 1550.
russ, ross ˘ Prussia, Russ ]Ru>, Warego-Russ\, Wo=y<ski latopis, opisuj'cy szczeg[=owo wy-
Rossja ¯ Rossa ]ja ¯ a\; Ruryk ¯ Ruhr % rik. darzenia w s'siedniej Litwie ]pisany 1288(89
1. ustr[j, 2. nar[d, 3. wojsko, 4. ziemie. w Brze>ciu Lit. n(Bugiem\ nie omieszka=by i t"
Ru/any ]pol.\ – Rusaki, S?, ˚Pru/any. “powt[rk"” opisa:, gdyby rzecz mia=a miejsce.
rycerz ]ros. rycar;\ – w Íredniowieczu& cz=onek Bijatyki i porwania /on Flandry z Inflant, w tym
uprzywilijowanej warstwy spo=ecznej wojowni- Rymunt ]“Wojsze=k”\ – urojeniami pi>ca,
k[w-feuda=[w posiadaj'cych ziemi" i obowi'- Ryngold ]Rinkgvilt=, Rinkgolt=, Rynkgol=t=,
zanych do s=u/by wojskowej; Ryngol;t=, Rynkgolt=, Rinkolt, Ryngolt\,
w zast"pach – niskiej rangi, “szeregowiec”, ¡ po=. XIII wieku ]ok. 1230–1235\,
bior'cy bezpo>rednio udzia= w boju; syn Olgimunda, trzy /ony – s'dz'c po liczbie po-
germ. ritter IY, TC, R ˘ Rz ]3 wymiany\ ˘ czeski tomstwa ]nie mniej ni/ 10\, i nie mniej ni/ dwie.
rytirÔ ˘ pol. ]z czes., b'd{ bezpo>r. z niem.\; Prawdop. ojciec Ziwibunda, Dowiata, Do-
anglosas. cneoht, cniht ˘ >redniow. ang. kniht ˘ ang. wsprunga, i brata jego – Mendouga, i brata
knight; franc. chevalier, lit.-rus. ˚bojar; Dowiata – Wiligai=y ]w takiej kolejno>ci id' w
anglosas. cneoht ˘ germ. Knecht ˘ pol. knecht. akcie wpisanym pod 1215, ale Wiligai=o nie
ryk, rik, ric, riks – kr[l, w=adca ¯ goth. reiks ]kr[l\, rodzonym bratem, lub nie od jednej matki, bo
staroniem. wy/yn rihhi; Eryk, Fryderyk, Henryk, dowi'zany, a Mendoug – najstarszy, bo na
˚Alaryk – imi" dw[ch kr[l[w Wizygot[w, ko<cu\, c[rek& jedna /on' Dani=y wo=. †1264,
Athanarik – kr[l Goth[w 5825 ]325 A.D.\, zwana siostr' Mendouga, inna – by: mo/e – za
Theodorik – kr[l Ostrogot[w 456$–†526, Swintrogiem, jeszcze inna – za Wikindem ]ze
Ruryk ]Rurik\, 864–879, protopl. Rurykowicz[w ?mudzi\, syn jednej z nich – Trojnat – zwany
¯ region Ruhr ]w Niemczech\ % rik, siostrze<cem Mendouga, zabi= swego wuja
Dmytryk – margraf marchii p[=nocnej, kt[rego }Medouga| 1263, by= w[wczas we ?mudzi ]nie
c[rk" Od" poj'= za /on" Mieszko 960–†992, z wizyt', lecz w=ada= ni'\. 0001-02-860
Emerik, kr[l w"gierski 1196–1204, ojciec And- Trojnat z Trojdenem mogliby by: bra:mi ]wsp[l-
rzeja ur. 1175, zm. 1235, kr[la 1205–1235, ne troj ¯ niem. treu\, a raczej Trojnat – stryjem
Fridurich “Fridrich” Sztirski ¯ Styria, 1252, Trojdena, bo istnieje czasowa oko=o 20 lat.
Wielcy Mistrzowie Zakonu ]˚Krzy/acy\& Powi'zania wielce w'tpliwe, na domys=, spe-
1. Winryk von Kniprode 1351–†1382.06.24, kulowane.
0165-01-238, przypis 2; pisany& Dzia=alno>: Ryngolda ucieka w zamierzch=e dla
Winric, Magistro Wynrico, Wynrich, Litwy czasy i pisanie tu czegokolwiek by=oby
2. Ulrich ]Ulryk, Ulric\ v. Jungingen 1407–1410. zmy>leniem.
Ryksa ]pol.\ – kr[lowa, w=adczyni ¯ riks, ryks, ring IY ]pier>ci-e<(onek\ % gold ]z=ot-o(y\.
jak Kinga ¯ king ]kr[l\; ur. 1116(17, zm. 1155, ¢rysz ]staropol.\ – ry> ˘ Skaryszew, Ryszewski.
c. Boles=awa Krzywoustego 1085–†1138, rzeka ]pol.\ – dop=yw ¯ re ]p=yw\ ¯ rejati ]p=yn':\
drugi m'/ W=odzimierz †1139, knia{ nowogr., % ka ]do\;
ma=/e<stwo zawarte 1136. s=aw.-staroros. r≠ka, ros. reka, starofranc. riviere,
Rymunt ]1430–1550& Gavryw=, Lavraw, Lavryw, >redniow. ang. rivere, ang. river, germ. FluÆ ¯ =ac.
Lavrymont=, Rimont=, Roman=, Rymont=, fluxus ¯ fluere ]p=yn':\ ˘ ang. flux;
Lawrasz, Lawrisz, Rimonth, Rymont, Wasiley\ gr. potami ˘ ˚Mesopotamia, germ. Pomesa-nien,
– posta: zmy>lona, w mej opinii, nie by=o takiej hippototamos ]pol. hipopotam\.
postaci w historii Litwy. Rzeki wpadaj'ce do m[rz pisane by=y z nazw&
Powsta=a w wyniku pomieszania Trojnata †1263 Ren, Odra, Wis=a, Dwina, Dniepr, Dniestr, Don,
z Trojdenem †1282, st'd okoliczno>ci >mierci Wo=ga, itp., natomiast ich dop=ywy z terminem
Trojnata przeniesione na Trojdena, z wci'gni"- «rzeka», bo dop=yw. Z pocz'tku, nie wiedz'c,
ciem Dowmonta †1299, Narymunta †1347, i to wyr[wna=em wszystkie do linii, dostawiaj'c
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
wszystkim «rzek"», z b="dem, skoro wielkich Saba ]˚Mazur. ltpsc Sava\ ˚Sawa.
rzek na palcach policzy:, a mniejszych na dzie- Sabaudia – ksi"stwo mi"dzy Francj' i Itali'.
si'tki. By by=o zupe=nie jasne, o czym mowa& jak Saben ]˚Mazur. ltpsc Savin\ – Saba, staro/. kr[-
rzeka to niech b"dzie «rz. Wis=a». ?a=owa=em lestwo w p=d. Arabii, bibl. Seeba, ang. Sheba.
p[{niej kroku i poprawi=em, gdy zorientowa=em Saboria ]˚Mazur. ltpsc Savoria\ – Sapor II, kr[l
si" o pomy=ce. ˚Persji 309–379 A.D., w Mazur. pod 5820.
Wi"c nawet strumie<, gdy wpada do morza, Sack ]germ.\ – worek; hebr. saq ˘ gr. sakkos ˘
pisany jest z samej nazwy, a Bug – po wielokro: =ac. saccus, anglosas. sacc, >redniow. ang. sac, sak,
d=u/szy od wielu takich strumieni – z tytu=em ang. sack& 1. worek, 2. grabie/, =upy,
«rzeka». 3. grabi:, pl'drowa: ]gr[d, miasto\;
Takich informacji nie ma w publikacjach. U/y- Konrad Sack, landmistrz Zakonu 1303.
wano kiedy> systemu& pisano, lub nie pisano saga ]isl. segja\ – 1. to, co jest powiedziane, ze-
«rzeka», w zale/no>ci – rzecz oczywista, a znanie, o>wiadczenie, 2. opowiadanie, opo-
p[{niej zapomniano opisa:, dlaczego tak jest, wie>:, historia, 3. wypadki dziejowe, 4. przekaz.
i dzi> omal pope=ni=em lapsus. Widz"& jedne Íredniowieczny zapis skandynawskiej historii
opatrzone s' terminem, gdy drugie – nie; chaos bitew i zwyczaj[w, marynistycznych woja/y,
poniek'd, albo wi"c pisa: «rzeka» wszystkim spotka< z tubylcami na obcych l'dach – historii
rzekom, albo opu>ci: zupe=nie. opowiadanej proz', i – og[lnie – m[wi'cej o prze-
Nieznaczny zas[b wiedzy systematycznie nam sz=o>ci wa/nego rodu Nordyk[w ]Norweg[w, Is-
ucieka – przechodzi stopniowo w zapomnienie, w landczyk[w i mieszka<c[w Wysp Owczych, ang.
spos[b niezauwa/ony. Ostatnimi laty umij"tno>: Faeroe Islands, tubylec& Faroese\.Wsp[=cze>ni
liczenia na liczyd=ach spotyka taki proces. nam do legend zaliczyli wypadki wstaj'cych i
Termin «rzeka», podobnie jak i «las», «woda», chodz'cych trup[w, ale takimi oczyma ogl'dali
«wzniesienie», «ziemia», «granica» mia= r[/no- je naoczni >wiadkowie, nie >wiadomi chor[b jak
rakie brzmienie, w tym «kra» ˘ kra, ikra, Wkra, tyfus, i objaw[w z nimi zwi'zanych. Do tekst[w
Skrwa. nale/y u/ywa: wiedzy ludzi X wieku – ich horror
Rzesz[w ]pol.\ – p=yn'ce wody; ogl'dania niezrozumia=ych zachowa<. Nasza
¯ rze ¯ rejati ]p=yn':\ % sz[w ]wody\, ˚woda; wyobra{nia zawiod=a – nie przekaz zepsuty
A. Br¥ckner 1927& ªpolska, nie ruska nazwa, nie up=ywem czasu. ˚segja.
Rjaszow; od imienia w=asnego, do rzeszy: ]p. i Saki ]pol.\ – miejscowo>: w Litwie,
rozgrzeszy:\.º Grzech pisa: w ten spos[b. 57 km W od Kowna, 20 km SW od Wielony;
Rzym – imperium i jego stolica, za=o/. przez lit. ‰aki, wo=. "ak=, S?.
Augustusa w 27 r. B.C, trwa=o do 395 r. A.D., Sakson(i ]pol.\ – cz=onek staro/. niemieckiego
dzieli=o si" na Wschodnie i Zachodnie Imperium plemienia osiad=ego w p=n. Niemczech;
Rzymskie ]Eastern(Western Roman Empire\; Saksoni, wraz z Anglami i Jutami, dokonali in-
czes., s=ow., vind., bosn., s=aw., raguz. Rim, ros. Rim=. wazji Anglii w V i VI w., i podbili j';
imperatorzy ]cesarze\ Afryki i Syrii, A.D.& starofranc., >redniow. ang. i ang. Saxon, p[{no=ac.
244–249 Philip ]Filip\ Arabski Saxo ]l.poj.\, Saxones ]l.mn.\; starogerm. wy/yn
249–251 Decius ]Daka\ sahs ]miecz, n[/\, isl. sax ]d=ugi n[/, lub kr[tki
251–253 Gallus miecz o jednym ostrzu\, isl. Saxar ]Saksoni,
253 Aemilianus Germanie\.
253–260 Valerian Salomon ]pol.\ ˚Solomon; w"g. Koloman.
260–268 Gallienus, s. Valeriana Saloniki ˚Thessaloniki.
imperatorzy Illyrii ]Illyrian Emperors\ Samara ]ros.-pol.\ – Kujbyszew ]od 27 janw. 1935\;
268–270 Claudius II ]Gothicus - Gotycki\ n(Wo=g', n(dop=ywem Samara, za=o/. 1586.
270–275 Aurelian Walerian W=adimirowicz Kujbyszew ur. 25 maja ]6 iju-
275–276 Tacitus na\ 1888, zm. 25 janw. 1935, wierny ucze< W. I. Lenina
276 Florian ]1870–1924\, kolega I. W. Stalina ]1879–1953\.
276–282 Probus Samlandia, Sambia ]pol.\ – obszar w p=n. Prusach,
282–283 Carus pomi"dzy Zalewem Wi>lanym i Zat. Kuro<sk',
283–285 Carinus, syn Carusa; na p=n. od rzeki Prego=a i Kr[lewca ]germ.
wyci'g z “Kings, Rulers, and Statemen”, New Königsberg\, do rz. Dejma ]='cz'cej Przego="
York, 1976, w ksi'/ce szczeg[=owe dane; z Zat. Kuro<sk'\; germ. Samland;
wyci'g wykona=em dla has=a «m"czennicy» tu le/' miejscowo>ci& Medenau, Rudau i Que-
chrze>cija<scy, kt[rych opisy m'k zwi'zane by=y dnau ]Q. wymienione w wypadkach 1254 – wy-
z w=adaniem cesarzy& ª...w carstwo Aurelianaº, prawa krzy/owa do Prus, i 1370 – pustosz'cy
z podaniem roku, i ˚Mazur. ltpsca, w kt[rym najazd Kejstuta z Olgerdem, zako<czony bitw',
car Numerian pod 5784 ]284 A.D.\, by: mo/e przegran' przez Litw"\. 0165-01-87, 214
– Aurelian. sand ]dun., ang.\ – piasek.
Rzymianie, pobici 1242 nad New', ˚Rimlanie. lit. Sandiwog ]piaskowa wydma\.

Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.


NAZWY i TERMINY
Sandomierz ]pol., wo=. sæ∂omir;\ ¯ San % do fonetycznych szczeg[lno>ci sanskrytu mo/e-
% mierz ]miernie do rz. San\, ˚t=um. od ty=u; my wspomnie: brak litery F ]...\ oraz istnienie
pierwszym w=adc' 1146–1166 by= Henryk, syn sp[=g=osek jak kh, gh, th, dh, w kt[rych H jest
Boles=awa ˚Krzywoustego †1138; Leszek ˚Bia- wyra{nie s=yszalne po uprzedniej samog=osce.”
=y †1227 nada= prawa miejskie. Po zniszczeniu Wreszcie& „System odmiany przez przypadki
1240, przez ˚Tatar[w, i 1258, ponown' lokacj" jest podobny do =aci<skiego i greckiego ]...\,
na obecnym terenie miasta przeprowadzi= 1286 lecz w deklinacyjnych formach bogatszym od
Leszek Czarny †1288. nich ]...\. Zawiera 8 przypadk[w ]...\& nomina-
istnieje 1-roczna r[/nica z Wlk. Encyklop. Powsz. tive, accusative, instrumental, dative, ablative,
u/ywaj'c' – najwyra{niej – kalendarza gregor- genitive, locative i vovative. S' trzy liczby ]...\&
ia<skiego ]w u/yciu od 1582\, do oznakowania pojedy<cza, podw[jna i mnoga i trzy rodzaje.
wydarze< Íredniowiecza, gdy kalendarz julia<ski Czasownik w sanskrycie ukazuje wiele uderza-
by= w[wczas w u/yciu, ko<cz'cy rok wiosn'. j'cych podobie<stw do greki ]...\, lecz nie jest
sang ]dun.\ – >piew. Lit. Sanguszko ¯ sang % tak bogaty w formy. Przedrostki s' rzadko u/y-
uskoon ]fa=szywie\ ˘ ußko; ˚Sanguszko. wane w sanskrycie, by rz'dzi: rzeczownikami ]tj.
Sanguszko ]pol.\ – krwisty ¯ =ac. sanguis ]krew\ zmienia: ich znaczenia, przyp. J.D.\, jak to bywa
% ko ]przyrostek wskazuj'cy na form" przymiot- w innych arja<skich j"zykach, lecz przedrostki
nikow'\; Fedor Sanguszko, najm=odszy syn Ol- przy czasownikach ukazuj' si" stale. Sk=adnia
gerda †1377, wlk. ksi"cia lit. 1345–1377, i Marii zdania utrzymuje si", lecz nie jest wa/na w
†1346, c. ks. witebsk. Jaros=awa Wasilewicza gramatyce ]...\. Brak umiaru w uci'/liwych
†1320 ]ma=/e<stwo zawarte 1318\. sk=adniach – niekt[re z nich nadzwyczajnej
Gdyby Sanguszko ¯ sang % uskoon, to by=oby to d=ugo>ci ]...\ i kompleksowo>ci – jest bardzo
powi'zanie z Jawnut' ¯ jaw ¯ eu % nuta. og[ln' cz">ci' sanskrytu, ukazuj'ce si" we
sanskryt ]ang. Sanskrit\ – z=o/ony do kupy; wszystkich stylach kompozycji, lecz specjalnie
sansk. samskrta ¯ sam ]razem\ % `krta ]wykona- w bardziej sztucznych ]...\.”
ny, zrobiony, s(wy-tworzony, sporz'dzony\. W mojej opinii, sanskryt pojawi= si" w rejonie
wg American International Encyclopedia, 1953, gdzie kwitn"=a cywilizacja – gdzie by=y zapisy i
tom XIII; wstawione nawiasy ]...\ s' moje – do sta=y przep=yw r[/noj"zycznych. I na drodze z
zapami"tania, zastanowienia si". Europy do Indii, w Bizantium lub Anatolii.
Sanskryt „...jest jednym z aria<skich lub indoeu- Jak rosyjskie latopisy nie by=y pisane w Nowo-
ropejskiej rodziny j"zykowej i mo/e by: opisany grodzie Ni/nym ]p[{niej Gorki\ n(Wo=g', na
jako siostra perskiego, greckiego, =aci<skiego, kra<cach Rosyjskiego Imperium, lecz w Konstan-
teuto<skiego, s=awia<skiego i celtyckiego. Tak tynopolu, tak i sanskryt, w tym rejonie.
ma si" do wsp[=czesnych j"zyk[w arja<skich W j. polskim Agnieszka wsp[lna z sanskrytem&
Indii, jak =aci<ski do j"zyk[w roma<skich. Jest agnis ]ogie<, OA\, avis ]owca\, aspa ]ko<\ ˘
wysoce odmiennym przez przypadki ]...\, po- szkapa, gauh ]w[=, A, B, W, G, D..., ØA, gr.
siadaj'cym w tym wzgl"dzie wiele podobie<stw bous BW, ang. cow }kau| GC^K, niem. kuh, z
do greki ]...\.” czas[w, gdy znak C wypar= liter" G w alfabecie\,
Dalej& „Jego nadrz"dna warto>: polega na i bhratar ]brat\, goth. brothar, anglosas. brothor,
przejrzystej strukturze i wolno>ci od skorumpo- >redniow. ang. i ang. brother OE, staroirl. brathir
wanego i utajonego efektu fonetycznych zmian, OAEI, =ac. frater BF\.
oraz od zacierania oryginalnych znacze< jego Saracen(i ]pol.\ – Arab(i; isl. Serkir;
s=[w ]...\.” • ang. s=ownik Webstera& gr. Sarakenos,
“Naukowo”; w ko<cu przypisano znaki d{wi"kom, p[{no=ac. Saracenus, starofranc. Sarazin, >redniow.
lub odwrotnie, tj. u>ci>lono mow" z zapisem, ang. Sarasene, ang. Saracen,
pozbywaj'c si" szeroko w[wczas poj"tej ]i 1. pierwotnie, ka/dy cz=onek nomadycznych
praktykowanej\ interpretacji znak[w. szczep[w Syrii i okolicznych rejon[w, 2. p[{-
Nast"pnie& „Nazwa sanskryt oznacza ostro/nie niej, Arab, 3. ka/dy Muzu=manin, szczeg[lnie
konstruowany ]...\ lub symetrycznie formowany. walcz'cy z Krzy/ownikami ]Krucjatami\.
By=a nadana dla odr[/nienia od tubylczych • s=ownik polski& arab. szarkijin ]wschodni\ ˘ gr.
dialekt[w, kt[re zwane by=y prakrit, to jest Sarakenoi ˘ p.-=ac. Saraceni, nazwa nadawana
pospolitymi lub naturalnymi ]...\. Jest praw- Arabom step[w p=n.-zach. Arabii i P=w. Synaj-
dopodobnym, /e sanskryt, w jego uniesionej skiego, w >redniowieczu – wszystkim Arabom,
wersji nigdy nie by= m[wionym przez znaczne p[{niej – wszystkim muzu=manom.
grupy ludzi. Alfabet jest zazwyczaj znany jako saraj ]pers. ˘ tur.\, ros. seral; ]seral\ – rezydencja
nagari lub deva-nagari, w jego najwcze>niejszych w=adcy, pa=ac su=tana ˘ tatar. Bachczy-saraj ]na
formach datowany jest na kilka wiek[w przed Krymie, stolica Ordy\, jugos=. Sarajewo,
Chrystusem. Sk=ada si" z 14-tu samog=osek stolica Saraj-Batu ¯ Batyj, ˚Z=ota Orda;
i dyftong[w oraz 33-ch sp[=g=osek ]...\, poza r[/ne od ros. saraj, saraec= 1. magazynek, szo-
jednym lub dwoma dodatkowymi znakami. W>r[d pa, 2. stodo=a, du/y budynek podobny do stodo=y lub

Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.


NAZWY i TERMINY
hangaru, cz"sto z otwart' frontow' lub boczn' >cian'; Scandinavia ]ang.\ ˚Skandynawia ]pol.\.
ang. shed, coach-house, barn. schicht ]germ.\ – kupka, warstwa.
Saras ]germ.-=ac.\ – Sura/ n(Narwi', 25 km SW W s=aw. cyrylicy gotyckie Schichbern 941 r.
od Bia=egostoku, wymieniony w akcie 1379 r. Schindekopf ]germ.\ – Odrzyg=owa;
Sareke ]germ.-=ac.\ – zamek w Szalawii ]p=n. Pru- Henning Schindekopf, 1360, >wie/o naznaczony
sy\ ªnad sam' litewsk' le/'cy granic'.º 1275. marsza=ek Zakonu. 0165-01-200, N. 420
0165-01-116 schim ]holend.\ – 1. cie<, 2. duch, upi[r, widmo.
niem. Sury, lit. ˛iurai n(rz. Szeszuppe, 13 km S lit. Szimko.
od Jurborka. schizma ]ros. raskol=\ – roz=am w Ko>ciele,
Sarmacja ]pol.\ – staro/. l'd mi"dzy uj>ciem organizacyjne oddzielenie si" du/ej grupy reli-
Wo=gi do M. Chwaliskiego ]Kaspijskiego\, a gijnej od dotyczczasowej organizacji, zw=aszcza
uj>ciem Donu do Morza Azowskiego; roz=am mi"dzy Ko>cio=em Rzym.-Katol. ]+ac.\
ang. Sarmatia ]niepoprawnie& region mi"dzy a Prawos=awnym ]Greckim\;
Wis=' a Wo=g'\. gr. schizein ]rozszczepienie, roz=am\ ˘ schisma
Sarmata ]pol.\ – s'siad i pogromca Scyt[w, przy- ˘ p[{no=ac. schisma ˘ starofranc. cisme ˘ >redniow.
by=y zza Donu w 3-cim wieku p.n.e., koczow- ang. scisme ˘ ang. schism, franc. schisme;
niczy lud ira<ski; w Polsce& szlachcic starej doktryn" Ko>cio=a Greckiego ustanowi= Jan
daty, por. indo-europejski j"zyk. Zmy>laj'cy i Damascenus ]z Damaszku\ w 730 A.D. Odt'd
autokratyczny A. Br¥ckner 1927& ªz nazwy ludu pocz"=y si" niezgody. Rozerwanie zosta=o przy-
przesz=o na znaczenie ‘g="bokiej prowincji’ czy >pieszone wygnaniem Ignatiusa przez Micha=a
‘dawnych, za>niedzia=ych wiek[w’. Skr[cone Trawnego i konsekracj' ˚Photiusa ]858\. Papie/
z pierwotnego Sauromata; by= to najpierw Nicholas ¡ i Photius ekskomunikowali si" na-
s'siad, p[{niej pogromca Scyt[w, przyby=y zza wzajem, 867. Rana schizmy zosta=a tymcza-
Donu w 3. wieku przed Chr., lud koczowniczy sowo zagojona poprzez >mier: Photiusa 891,
ira<ski, z licznymi podzia=ami ]Jazygi, ‘nieznu- ale Micha= ˚Cerularius otworzy= j', oskar/aj'c
/eni’; Alani-Jasy, p. Prut; Roskolani\. W Sarma- +acinnik[w o herezj". Micha= zosta= ekskomu-
tach-Roksolanach upatrywano mylnie praojc[w nikowany przez Leona IX w 1054, i nawzajem
S=owian, st'd przeniesienie nazwy. Sauromata, – Micha= ekskomunikowa= papie/a, 1054.
jak Ja:wing, nazwany od broni ‘w=[czni’.” Jednak/e “Grecy” nie zostali pozbawieni ko-
Sasja ]pol.\ – ma=y region w p=d. Prusach, przy- munii “+acinnik[w” – oddzielenie nie nast'pi=o
leg=y do Mazowsza; g=[wne miasta& Soldau a/ do XII wieku. Obecno>: Krzy/owc[w na
]Dzia=dowo\, Neidenburg ]Nidzica\, Gilgenburg Bliskim Wschodzie wzmocni=o k=[tni"; +acinnicy
]Samin\ n(jez. D'br[wno; germ. Sassen; utworzyli patriarchaty w Antiochii i Jerozolimie,
bitwa pod Grunwadem 1410.07.15. a zdobycie Konstantynopola przez Krzy/owc[w
Sasza ]ros. Sawa\ – zdrobn. Aleksander. ]1204, ˚krucjata\ i utworzenie tam =aci<skiego
Sawa ]s=aw. Sava\ – 1. S. Stratilat, rodem Goth, patriarchatu, o/ywi=o schizm" po upadku Im-
>w. m"czennik, wrzucony w wod" 5778, perium Rzymskiego w 1262.
2. syn kr[la Serbii, mianowany jej arcybiskupem, W 1273 patriarcha Joseph zaproponowa= pojed-
w 1214, przez patriarch" Konstantynopola – nanie, z przyj"ciem papie/a za g=ow", prymata,
Manuela; 0001-31.1-67 wchodz'ce do skutku na soborze w Lyonie 1274,
S., staro/ytne kr[lestwo w p=d. Arabii, biblijne lecz unia zosta=a anulowana w 1282 przez im-
Szeba ]ang. Sheba\ ˘ gr. Sabaios ]Sab[w\ ˘ =ac. peratora Andronikusa II, a w latach 1283 i 1285
Sabeus ˘ ang. Sabean; przez sobory w Konstantynopolu. Ponowiona
S., rzeka w p=n. Jugos=awii, dop=yw Dunaju, przez Jana Paeologusa we Florencji 1439, lecz
franc. Save, germ. Sau. odrzucona w 1443 przez patriarch[w Aleksandrii,
Sawwa ]s=aw. Savva\ – S % abba ]ojciec w j. ara- Antiochii i Jerozolimy ]˚unita\.
mejskim, tj. staro/ytnych Aram[w\; W 1453, gdy patriarcha zbieg= przed Turkami,
imiona kleru& igumen[w i episkop[w; schizmatyczny Gregory Scholarius zosta= wy-
je/eli Sabba ¯ sabat ]sobota\, to hebr. szabath brany na jego miejsce. W 1575 bez powodzenia
˘ gr. sabbaton ˘ =ac. sabbatum ˘ anglosas., staro- pocz"to negocjacje z widokiem na uni" z Lutera-
franc. i >redniow. ang. sabat ˘ ang. Sabbath nami, a w 1723 angielscy biskupi zaproponowali,
]si[dmy dzie< /ydowskiego tygodnia\. by Anglika<skie i Greckie Ko>cio=y po='czy=y
Saxon ]ang.\ ˚Sakson(i. si" – propozycja kt[r' rozpatrywali biskupi w
Sbys=awa ]s=aw. Sbyslava\ – sby ]$\ % s=awa; Moskwie 1866. ?'dania cara w 1853, by chroni:
c. Swiatopo=ka 1097–†1123, wn. Izas=awa 1069, greckie cerkwie w Turcji by=y jednym z powo-
wydana za m'/ za Boles=awa 6610 ]1102\& d[w krymskiej wojny. Na podstawie American Int’l
„wiedziona by=a c[rka Swiatopo=ka – Sbys=awa, Encyclopedia, has=o& Greek Church.
w Lachy, za Boles=awa, miesi'ca nojabra w 16 Schizma, o kt[rej mowa, da=a pocz'tek dziejom
dzie<.” Rzecz o Boles=awie ˚Krzywoustym, Rusi& od czas[w Micha=a III ]¿839–†867\, cara
¿1185–1102–†1138.10.28\. w Konstantynopolu 855–867, kt[ry mianowa=
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
Photiusa patriarch' w Carogrodzie, 858 A.D. tak w akcie darowizny ziem dla Krzy/ak[w, przez
Odt'd prawos=awna cerkiew sz=a swoj' drog'. Wyganda }Witolda| 1384& ...id'c >rodkiem rzeki
Dlatego prawos=awni mnisi, dla kt[rych Photius }Niewia/y| a/ do jej {r[d=a, a stamt'd dalej a/
by= ojcem, maj'c na uwadze roz=am, odr"bno>: do Liwonii, tak i/ ca=y kraj Seelen na w=asno>:
– nawi'zali dzieje Kijowskiej Rusi i moskiewskiej Zakonu przypadnie... itd. 0165-01-247, N. 492
Rosji do wydarze< tych lat ]855–858\, a przez segja, segi, sagƒa, sagƒr ]isl.\ – m[wi:, opowia-
patriarch" Photiusa 858 – do cara Micha=a da:; pokr. ˚saga, sögn, sögur.
¿839–842–855–†867. Tak/e chrzest Bu=garii 856 Selu< ]s=aw. Selun;\ ˚Thessaloniki.
po kt[rym t=umaczenie cerkiewnych ksi'g na j. sejm ]pol.\ – dos=. zj': si" ]zebra:, zjecha:, do
s=aw., itp., ˚styl, sob[r, cyrylica, Rosja. spo=u\; s=aw. snem;-sniem 1262 ¯ s=-so ]razem,
Aspekt wp=ywu schizmy na pocz'tek dziej[w Rosji do spo=u ˘ so-sied ^ s'siad\ % ≥t;-j':;
]pisanej przez duchownych\ nigdzie do-tychczas nie bys snem;... po sem 'e s=nm≠...i porekosta
poruszony, w /adnej publikacji. sob≠ s=nem..., k sonmovi ne wli...,
Schizmy ci'g dalszy w ostatnich dekadach& snemw[sœ s bratom= ]do spo=u z bratem\.
1. ªPolska przedmurzem chrze>cija<stwaº – tak, Selezency ]wo=. selezenci\ – Kaczory ¯
jakby Rosja chrze>cija<ska nie by=a; chcia=oby selezen;, samec utki ]samiec kaczki\.
si" powiedzie:& przedmurzem katolicyzmu, bo Sem ]s=aw. Sem;\ – Sejm, dop=yw rz. Desna.
przedmurze chrze>cija<stwa ma daleko id'ce Semen ]s=aw. Semen;\ ^ Semeon;
skutki w z=ym traktowaniu s'siada “zza miedzy”
1. Semen Borisowicz, posadnik w Nowogrodzie
]granicy\ – odrzut j"zykowego krewniaka.
1230, 0001-03-69, 70 2. S. zabity w Kostromie
2. ªPolak, W"gier – dwa bratanki,
i do szabli i do szklanki.º 6791 ]styl$ 1283$\ ¯ Dani=o ¯ Aleksander New-
Nie tylko Jadwiga, kr[lowa Polski 1384–†1399, c[rka ski †1263.11 ¯ Jaros=aw otruty w Ordzie †1245,
Ludwika, kr[la W"gier, z W"gier sprowadzona do 3. nazwisko Semeniuk;
Polski, i W=adys=aw Warne<czyk, “syn” W=adys=awa =ac. semen ]nasienie; g"sta, bia=awa ciecz
Jagie==y – kr[l W"gier 1440–†1444, w drug' stron"& wydzielana przez organ rozrodczy samca po
z Polski na W"gry ]bratanie si" wymian' w=adc[w\, ekstazie, sperma\;
bo to wszyscy znamy, ale prawos=awni Rusini bili imi" r[/ne od ˚Siemion ¯ gr. semeion ]znak\.
si" z katolickimi W"grami o Halicz n(Dniestrem, Semigalia, w=a>ciwie& Semigallia ¯ semi-Gallia;
w latach 1208–1240, a/ Tatarzy zniszczyli gr[d semi – p[=, cz">ciowo, niepe=nie, dwa razy
najazdem 1240. ]w okre>lonym czasie\;
W"grzy sprzymierzonymi katolik[w. Przez do- sanskryt sami` ˘ gr. hemi` ˘ =ac. semi ˘ staroang.
ros=ych przys=owia dzieciom wpajane, o w"g. sam ˘ ang. semi.
Jadwidze i W=adys=awie Warne<czyku w szkole Dani=owicz †1843 ]wyd. po>miertne 1860#\& „Naz-
podstawowej uczone, ale o zmaganiach Rusi
wisko Samen powtarza si" w s=owach& Samaite
z W"grami o Halicz – nie>wiadome, bo jest to
i Semigalii. To ostatnie oczywi>cie jest z=o/one
stopie< historii dla doros=ych; powtarzaj' nie-pe=n'
prawd" ]ukryty podtekst\, ˚fa=sz. z Semme – ziemi, i Gals lub Gallas – ko<cowy,
W Polsce szabla ]bijatyki\ i szklanka ]pija<stwo\ ostateczny, ukrainny.” 0165-01-87(88. Nazwy
has=em do wywo=ania sympatii ]do W"gr[w\. j"zyka, sk'd zaczerpn'=, nie podaje.... Semme
schor ]holend.\ – chrapliwy, za(o-chryp=y. nie jest mi znane jako ziemia w znaczeniach&
Lit. Schoriat. 1. warstwy uprawnej, 2. gruntu lub 3. l'du.
Sciwneyten ]germ.-=ac.\ – pruski zamek w okoli- 1. Warstwa uprawna& =ac. solum ˘ starofranc. suel
cach Karsowy ]germ. Karsau\& roku 1307 ˘ >redniow. ang. soile ˘ anglo-franc. soil. Litewskie
ªTrapieni ci'g=ym niepokojem mieszka<cy okolic ≈eme, dirva, laukas.
Karsowy, zmiarkowali, /e nie zdo=aj' prze=ama: 2. Grunt& staronorw. grunner ]prawdop. piasek\
krzy/ackiej natarczywo>ci, sm"tni wynie>li si" do ˘ staro` i >redniow. ang. grund, ]dno\, pokrewny
Litwy, opu>ciwszy dwa puste zamki Sciwneytem germa<skiemu. Lit. gruntas, ≈emes, pavirßis, dirva,
i Biberwarten, kt[re wraz zakon zburzy= do laukas, dugnas, pamatas, prie≈astis.
szcz"tu, i nigdy ju/ wi"cej nie powsta=y 3. L'd& indo-europ. lendh ˘ staro` i >redniow. ang.
]Duisburg, c. 295\.º 0165-01-138, N. 267 land, pokrewny germ.
sciw }skiw| ]las\ ¯skow %neyten ]nejty\ ¯ Natangia$ lit. ≈eme ]ziemia, rola uprawna, l'd, rejon, kraj\,
Sclode, 1254, Quedenau w Samlandii ]anglosas. saus≈emis, ßalis, kraßtas.
sceld, >redniow. ang. schelde\ – tarcza. W j. esto<skim nie ma /adnej podobizny do
se – morze; staroang. s≤, starogerm. se, holend. powy/szych znacze<.
zee; ˚mer. Lit. Bonse ]przyby= morzem\. D. zna= j"zyki – zakrawa na po>miertny dopisek
Sebastian ]˚Mazur. ltpsc Sevastiœn\ – mieszka- wydawc[w jego dzie=a.
niec grodu Sebastia; gr. Sebastianos ¯ Sebas- W 1289 Krzy/acy zniszczyli grody& Dodlen,
teia ]staro/. nazwa Sirasu, gr. Sebaste\, miasta Raken, i Sidroben.
w Samarii po Herodzie Wielkim. `sen ]anglosas.\ – wielki, stary, senior, ˚`son.
Seelen ]germ.\ – Pojezierze }Litewskie|; Senko, Se<ko ]lit.-pol.\ ¯ Senja ¯ zdrobn. Simeon;
¯ See ]jezioro\ % `len ]ziemia, obszar\; ros. Simeon ]Simeon\ ˘ zdrobn. Senq ]Senja\.

Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.


NAZWY i TERMINY
Serapion ]s=aw.-wo=. Serapion=\ – mnich ]opat\ Sidor ]pol.\ – gr. hydor ]woda\, HS;
Kijewo-Peczerskiego Monasteru do 1274. Sidor Snazin, w=a>ciciel, lub pisiec i posiadacz
W 1274 przeniesiony do W=odzimierza na Kla{- latopisu, z kt[rego korzysta= Mazuri<ski letopi-
mie, zosta= biskupem W=odzimierza, Suzdalu i siec, pisany 1683–1691 w Moskwie& o naje{dzie
Ni/egorodu. Zmar= 12 ijula ]lipca\ 1275, pocho- Batego 1237 na kraje zaleskie ]Reza< i inne\
wany w Uspiejskim Soborze W=odzimierza; „pisano w drugim letopiscu, w moim za>, Sidora
¯ serap ¯ seraf % on ]wielki\; ros. serafim=; Snazina.”; 0001-31.1-68
hebr. w l.mn. seraphim }sefafim| ˘ =ac. w l. mn. sera- nazwisko Sidor w Polsce, na Lubelszczy{nie.
phim ˘ franc. le seraphin, ang. seraph ]w teologii& Sidroben ]germ.-=ac.\ – zamek w Semigallii, znisz-
cz=onek najwy/szego z dziewi"ciu zakon[w czony 1289, przez Krzy/ak[w. 0165-01-124
anio=[w, reprezentowanego w Biblii jako istoty Sieciech ]pol.\ – $ ¯ sie % ciech ]do>:\.
niebia<skie z trzema parami skrzyde=\. siedemdziesi't i dwa ]s=aw. 70 i 2\ – liczba
Serb ]s=aw.\ – serv, gr.-celt. BV, W; s=uga, nie- kt[r' – jak ˚40 ]arab. wiele\ – okre>lano&
wolnik; ang. serve ¯ =ac. servire – niewolnikiem 1. podzielon' Ru> na ksi"stewka po >mierci
by:; servus – niewolnik ]ang. slave\  Slavic Jaros=awa M'drego †1054, 0065-00-121,
]s=awia<ski\. 2. roku 6577 Izas=aw ...poleci= synowi swemu
Serdica ]pol.\ ¯ serce; staro/ytna nazwa ˚Sofii. Mstis=awowi wybi: 70 m"/[w }Kijowian|, za to,
tak wg Rosjan kt[rzy do>: cz"sto wyko>lawiaj' /e wypu>cili Wses=awa }Braczes=awicza| ªis
obce nazwy ]˚s=awia<ski j"zyk\& Wetru ]Wart" porubaº ]z ciemnicy\, kt[rego tam osadzi= za
rzek"\ ˘ Wepr ]tr ˘ pr\, wg nich& Serdika, przy ograbienie Nowogrodu Wlk.,
tym KC& kwiatcwiet, CyrylKiri= ¯ gr. Kyril- 3. roku 6677 Andrej suzdalski }Bogolubski,
los ^ boski ¯ kyrios ^ pan ˘ =ac. Cyrillus ˘ ang. kn. Suzdala| „...wys=a= syna swego Romana
Cyril, i inne. z suzdalsk' si=', a z nim knia{ Mstis=aw i inni
Sredec ]erre\ – wed=ug J. Ba=abana 1922& kniaziowie, w liczbie 72, z zast"pami woj[w
„i dotar=o do stolicy bu=garskiej Sredca ]Sofji\.” podci'gn"li pod Nowogr[d Wielki.”
0065-00-198 Ale Ba=aban zmieni= Konstancj" na Mazur. ltpsc pisany 1683-1691, 0001-31.1-63
Kostnic"& w szwajcarskim mie>cie Kostnicy 4. liczb" zabitych ruskich kniazi[w w bitwie z
]Konstancji\ 1414, sob[r kostnicki 0065-00-186, Tatarami n(rz. Ka=ka, 1219.05.30, Twerska
187, Pirwen ]wg Ba=abana\, Priwina ]wg WEP\ 0002-05-116, 117 ]raz 70, p[{niej 72\,
˚Wielkomorawia, podwa/aj'c tym wiarygod- 5. liczb" zabitych ruskich kniazi[w w bitwie
no>: innych nazw przez siebie przytaczanych. z Tatarami n(rz. Worskla, 1399.08.12.
Serock ]s=aw.\ ¯ ser ]>rodek\; w po=owie drogi ]70 i 4 w tym wypadku\.
od Pu=tuska do Wis=y; termin ˚flisacki; 6. „...naszed= car Mamaj, na Rusk' ziemi" z
tak i s=aw. sereda ]>roda\, OE ˘ seresero. “mnogimi si=ami, z dziesi'tk' ord” z 70-ma
Siberia ]˚Mazur. ltpsc Sibir;\ – po=a: Globu zaj- kniaziami.” ]Sofonij z Razania o bitwie na polu
muj'ca ca=' P=n. Azj", rozci'gaj'ca si" od G[r Kulikowa 1380; Tatarzy nie u/ywali tytu=u «car»,
Uralu a/ do Oceanu Spokojnego ]Pacyfiku\, i od Turcy – tak, po wszystkich oznakach – oryginalny
Morza Arktycznego do Chin. W czasach carskich tekst przerobiony po r. 1600\.
dzielona by=a na 3 gubernie& 7. rz. Wo=ga wpada do M. Chwaliskiego ]Kas-
1. zach., z rz'dcami w Tobolsku i Tomsku, pijskiego\ 70-ma uj>ciami, we Wst"pie do Po-
2. wsch., z rz'dcami w Jenisejsku i Irkucku, wie>ci wrem. let, zapis ok. 1162,
i prowincjami Jakucka i Zabajkala, «siedemdziesi't» jest liczb' zaczerpni"t' z
3. rejon Amuru – Amur i Primorskaja. Biblii, gdy Lamech, jeden z potomk[w Kaina
Liczne, wielkie rzeki& Ob ]z wielkim dop=ywem ukorzy= si", m[wi'c& „Je/eli za Kaina m>cicie
Irtysz\, Jenisej, Lena – p=yn'ce w kierunku p[=noc- si" po siedmiokro:, to za Lamecha po siedem-
nym, Amur wpadaj'cy na wschodzie do Pacyfiku, dziesi't si[demek.” Syn Gedeona ]Abimelech$\
i Jez. Bajka=, skrajnie niskie temperatury zim' po >mierci ojca zabi= 70-ciu swoich braci.
]od minus 20°C do minus 45°C\, olbrzymie tundry W tym kontek>cie >mier: w 6655 „...ojca naszego
]bezdrzewne obszary ro>linno>ci arktycznej\ Antoniego Rzymianina, nowogrodzkiego cudo-
nie nadaj'ce si" do uprawy ziemi, bogactwo tw[rcy, /yj'cego lat 80 i dwa miesi'ce...” wydaje
zwierzyny =ownej. si" by: wynikiem my>lowego szablonu.
Miejsce zes=a< opornych carskim rz'dom. Mazur. ltpsc pisany 1683–1691, 0001-31.1-60
Termin nie u/ywany w Wiekach Írednich; obszar Siedlce ]wo=.-maz.\ – nazwy miejscowo>ci nada-
eksploatowany po 1580. wane przez osadnik[w wo=y<sko-ukrai<skich&
Leta 7099... Togo 'e godu car; Feodor 1. S. 26 km SW od Drohiczyna, 48 km E
Ivanovih poslawa v Sibir; mnogix rat- od Mi<ska Maz., 52°11* N, 22°16 E,
nyx l[dej i postaviwa v Sibiri mnogiœ 2. S. 9 km NE od Nowego S'cza,
gorody% gorod Pelyn;, Turu, Berezov, 3. Nowosielec n(rz. San, 17 km SE
Surgut i inyœ gorody. od Stalowej Woli, 50°23* 22°10* E,

Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.


NAZWY i TERMINY
4. Nowosi[=ki, 16 km NWN od Be=za, pisiec wylicza ich imiona\.
50°32* N, 23°55* E, Do tronu w Austrii 1252–54 pretendowali silni
5. dwa Siedliska i Siedl"cin, nast"pcy herzoga ]ksi"cia\ Frederika II Hohen-
6. Siedliszcze, 23 km NWW od Che=ma, staufena, zabitego 1250& miate/ ]zamieszki\ by=y
7. Sie=ec n(rz. Uda=, 12 km S od Che=ma, o sched" herzoga }mi"dzy| silnymi ]bliskimi mu\
8. ukr. Sielce ]pol. DL ^ s=aw.-ros.-wo=. L\ lud{mi, o ziemi" Rakuszsk' i Sztyrsk' – rzecz
ok. 48 km N od +ucka, 35 km E od Kowla, o jego zam"/nych siostrach.
5 km E od Mielnicy. Po >mierci Boles=awa Wstydliwego †1279, w
Siemion ]˚Mazur. ltpsc Semion\ – znak; Krakowie, Lew Dani=owicz za/yczy= sobie ziemi
gr. semeion; polskiej. Lecz bojarowie byli silni ]blisko spokrew-
imi" r[/ne od Semen ¯ =ac. semen ]nasienie\; nieni z kr[lem\ – nie dali mu byli ziemi.
S. Toniniewicz – wojewoda Andreja gorodec- W sk=ad Arabii wchodzi=a m.in. silna Arabia –
kiego, syna Aleksandra Newskiego †1263. bliska, dzi> Bliski Wsch[d,˚Arabia.
Siemowit ]wo=.\ – znak /ycia ¯ gr. semeion ]znak\ Oblegaj'cy przypuszczali te/ silne ataki – dzi>
% =ac. vit]a\. termin inaczej rozumiany& natarczywy i gwa=tow
Sienko – Szymon na Rusi ¯ hebr. szim on ]wys=u- -ny ¯ gwold ]si=a\; intensywny, odznaczaj'cy
chany\ ˘ gr. Simon, Seimon, ˚Senko, Simon. si" szybko>ci' i krzep', za> silny jako rodzony
Siesiki ]pol.\ – miejscowo>: w Litwie, 18 km od zatar=o si" zupe=nie.
Wi=komierza ]lit. Ukmerge\, ang. strong, in Medieval Ages of meaning& strong
55° 17* N, 24° 30* E, connection, closely related, direct contact – the
siesi ]$\ % ki ]ziemia\, ˚Troki. sense which became completely extint.
Siewierzanie ]ros.\ – p[=noc; ros. sever ¯ ang. Silwestr ]s=aw. Silvestr=\ ˚Sylwester.
severe, =ac. severus ]surowy, ostry, nieprzyjem- Simeon ]=ac.-ang.\ – wys=uchany; hebr. szimon
ny\; zmiana znaczenia przez dorozumienie ]$\. ]wys=uchany\, gr. Symeon, p[{no=ac. Simeon, ang.
Sif Antioch ]staroros. Sif Antiox=\ – uczony Simeon, ros. Simeon-Simeon;
i t=umacz ]z innych j"zyk[w\ przy dworze car bu=garski, najecha= Grek[w 6422(6423
bizantyjskiego imperatora w XI w., przypisuj' ]914(915 A.D.\, u kronikarza Amartola& w 914 z
mu przek=ad z arabskiego ksi"gi przypowie>ci, zawarciem przymierza.
alegorii, o Atefanicie i Ichnilacie; Powie>: wrem. let pod 6437 m[wi o wyprawie
=ac. th, ph, f, t ˘ s=aw. f, Sif ^ Seth, lub Zif ^ Iyar Simeona na Car[gr[d ]Konstantynopol\, zako<-
]nazwa hebrajskiego miesi'ca\ ˚s=awia<ski czony sukcesem – zawar= pok[j z imperatorem
j"zyk; przypowie>:& ros. pritcza, ang. parable. Romanem ]15 lat r[/nicy ^ 1 indykt\.
Sigismund ]s=aw. Sigizmound=, "igimont=\ W 6450 wyprawi= si" na Chorwat[w, tam zgin'=.
– Zymnunt; goth. sigis ]zwyci"stwo\ % mund 0001-01-42 i 44.
]r"ka, ochrona, protekcja\ ˘ Sigismunth ˘ Simon ]=ac.-ang.\ – wys=uchany;
ang. Sigismund. hebr. szimon, gr. Simon, Seimon, =ac. Simon, ang.
Zygmunt, wlk. ksi'/" lit. 1432–†1440.03.20 Simon, ros. Simon ]Simon\. ˚Sienko.
¯ Keystut †1382 ¯ Gedimin †1341, zim'. episkop, jeden z autor[w Peczerskiego paterika,
Sikilia ]˚Mazur. ltpsc Sikiliœ\ – Sikia n(Zat. mia= w r"kach “Letopisec staryj Rostowskij”, na
Kasandryjsk', P[=wysep Chalcydycki, w Grecji; pocz. XIII w. /y= we W=odzimierzu n(Kla{mie,
roku 6365, Methodos, zmar= ojciec nasz, patriar- igumen “Ro/destwa bogorodicy”, od 1214 –
cha “Konstantingrada” rodem z Sikilii. episkop, zmar= 1226.
silny ]wo=. silen=\ – 1. rodzony, 2. od innych matek, sina woda – rzeczka Siniucha, Sinica, d=ug. 111
przyrodni, 3. bliski, bezpo>redni; km, dop=yw rz. Boh pod Olwiopolem, w dawnym
u W=odzimierza Wielkiego †1015, w roku 6516 woj. brac=awskim, pow. zminogrodzkim, wg En-
silnymi m"/ami byli& Jan usmoszwec ]O>mio- cyklop. Orgelbranda 1884, t. 10., str. 454
mys=\, Rogdaj, Aleksandr Popowicz, Malpred }komuni>ci zmienili nazw" Olwiopol na Pierwo-
Silny, i Andreoch Dobria<ski ]z Bria<ska\. majsk, przyp. J.D.|; miejsce zwyci"stwa Olgerda
Ludwik Lonokrabowicz ]Ludwig, syn Hermanna „s Litowskim wojskom” nad Tatarami 1363&
Landgrafa\ by= silnym m"/em i pomocnikiem ...pobi= tatarow na sinij wode. Wymienione zaraz
brata jej }kr[lowej| w zmaganiu o stolec po za- ‘w Tamoai’ i ‘ot nich u Tamonow’ – to p[=wysep
mordowanym Filipie Rzymskim, 1207 – wg wo=. Tama< ]Taman;\, na granicy M. Azowskiego i
latopisu, z powa/nymi b="dami, wskazuj'cymi Czarnego, w granicach Ordy. Wo=. ltps. sinewod-
na kompilacj" i pomieszanie ludzi, ale to osobny sko. ¸le& sine wody ]w liczbie mn.\, wg Wlk. En-
problem, ˚Ludwig †1227, Filip †1208, cyklop. Powsz. PWN, 1962(67, Olgierd, t. 8.
wojewodowie «krzepcy» ]silni$\ z Rezania, pobici sinadskij ]ros. sinadskij\ – synajski, z G[ry
1237 ]skutek przepisywania$, jak ˚skarby...\, Synaj; troszk" niepoprawna transliteracja&
Batyj podci'gaj'c pod Kij[w 1240 „se bjachu Sinai ˘ Sinaitic ]synajski\ ˘ ros. sinadskij TD.
brata ego silnye wojewodyº – ci ]nast"puj'cy\ Sinai ]gr.\ – ludy Wschodu, Orientu ˘ pol. Synaj;
wojewody byli bra:mi jego rodzonymi ]po czym wg Biblii& miejsce w kt[rym Mozes otrzyma= 10
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
Przykaza< od Boga, przyj"te za p=d. cz">: P[=- Jadwig', 1385& ªW pocz'tkach Lutego przyby=
wyspu Synaj; wg dociekliwych – N od miasta Ejlat Jagie==o do Krakowa z wielkimi skarbami i poda-
w Zatoce Akaba ]ang. Gulf of Aqaba\, miejsce runkami, w towarzystwie przedniejszych pan[w i
najbardziej zgodne z opisem Biblii, zidentyfiko- ksi'/'t, a mianowicie Witolda, kt[rego z nieufno>ci
wane kilka lat temu, ok. 2000. nie chcia= zostawi: w Litwie.º 0165-01-258, N. 514
sink – topi: ]si"\, pod powierzchni' wody, g="bo- Po wiekach, termin zmieni= znaczenie na drogo-
kiego >niegu, mi"kkiego gruntu; germ. sinken, cenne przedmioty, st'd, /e po bitwach zbierano
staroang. sincan, >redniow. ang. sinken. mn[stwa z=ota i srebra, drogich kamieni... na
Goth. Sinko 941 r. okazj" tak' wo/one ]˚klejnot\&
sinklit ]s=aw.\ – rad-a(ca; po >mierci Wsewo=oda Krzy/acy przekraczaj'cy Wilj" w kierunku na
6720 ...plakawasœ po nem synove ego pla- Kowno ª...znale{li silny oddzia= Skirgie==y, broni'-
hem veliem i ves; sinklit ego... Dokument cy przeprawy. Wszcz"=a si" zapalczywa walka,
w ˚Drestrze roku 6479, „...pisano przy Fefele z wielk' strat' odbito Skirgie==" z miejsca, tak,
sinkele...”. Sinkela zast'pi= dworski ]stanowisko\, /e wojownicy jego w ucieczce rzucali swe juki z
wymieniany kilkakrotnie w wo=. ltpsi pisanej 1289, kosztowno>ciami. Przy wielkiej stracie Skirgie==y
opis dziej[w 1205–92. i zakon te/ ucierpia=. 0165-01-255, N. 508
Wg Rosjan, singlit, siglit – rada wielmo/ego. Skaryszew – mjsc. 11.5 km S od Radomia; wo=.,
Sinope ]gr.\, Sinopis ]terra\ – grecka kolonia w w Ipat. ltpsi 1268& Kniaziuj'cemu wosze=kowi w
Azji Mn., n(Pontem, dzi> Sinop w Turcji; kolor Litwie i Szwarnowi }Wojsze=k& 1264֠1269,
czerwony ˘ =ac. sinopis ]rodzaj czerwonej ochry Szwarno& 1 rok, 1268÷†1269|, idzie Litwa na
– farby\ ˘ starofranc. sinoble, sinople. Lachy wojowa:, na Boles=awa kniazia. omin"li
sira/skij matfiej ]wo=.\ – wojewoda Mateusz z Drohiczyn }n(rz. Bug|, s=ugi Szwarna poszli
Sieradza, zabity 1285 ]w rzecz. 1288\. Leszek z nimi }z Litw'| i wojowali ko=o Skaryszewa, i
Czarny ]Lest;ko Kazimirih;\ wyprawi= oko=o wiz=o/e, i Tor/ka. }tu wyci'=em tekst pol-
si" na Kondrata Siemowitowicza ]Kondrata skiego poselstwa, pr[b" zako<czenia konfliktu,
s=movitoviha\. Kondrat zdo=a= jednak pokona: bez skutku|. W odwet Lachowie wojowali ko=o
Lestka, zabijaj'c te/ prostych ludzi i wojewod"& Cho=ma ]Che=ma Lub.\ boevody 'e bywa s
i mnogi 'e izbi ø polkou Lest;kova nimi Sign≠v. v=r'=. Soulko nev=stup;,
bo≥r= i prostou[ helœ∂. i voevodou ego czyli Signiew ]Zbigniew\, wor/ ]Warsz\, Su=ko
oubi. sira'skogo ma†ƒea. a svoi polon= newstup ]Niewst'p\. W i s = o / e to Kozienice
øpoloni. i tako vozvratisœ v= svoasi. le/'ce na trasie Drohiczyn – Skaryszew, a ˚Tor-
wo=. ltps, bez daty }w rzecz. 1287(88|. /ek ]targ[wek\, to pobliski – i przysz=y – Radom.
Ipat. ltps& i voevodou ego oubi. Sera';skogo ska ]ziemia\ % ¢rysz ]ry>\ % szew ]sz[w\.
Mat≠≥. pod r. 6793 ]1285\. skawrod ]˚Mazur. ltpsc skavrod\ – scourge ]bicz
Sirputij ]wo=. sir;pætπi 1270\ – brat Trojdena przeznaczony do tortur, uderzania nim w nagie
†1281, innymi byli& Borza }r-z|, Lesij i Swilkeli, plecy\ % rod ]r[zga, pr"t\; ˚m"czennik 5755,
Borza, L≠sii, svilkeli. wynik t=umaczenia z j"zyk[w obcych ]ang.\;
sive ]dun.\ – 1. szlam, mu=, 2. wyciek, przes'cz, anglosas. rodd, >redniow. ang. rodde ˘ ang. rod.
3. s'czy: si", ciec, przecieka:, wydziela: si", `ski ]s=aw., szczeg[lnie w Polsce\ – przyrostek w
4. zaprawa garbarska, wykras. nazwiskach po& 1. ziemia ¯ s ]soil\ % KI ]szumer.
Lit. ?iwibout 1245 ˘ ?iwibund, Zywibund. ziemia\& Ostrowski, Solski, itp. 2. skov ]dun. las\; ˘
sk, ski, ska, ka – 1. ˚ziemia, z ziemi tej ¯ s ]>red- Berski, D'browski, Gnatowski, Grabski, Jastrz"bski,
niow. ang. soilen\ % KI ]szumer. ziemia, kraj\, Pola<ski, Polkowski, Szumski, =ac. urus ]/ubr\ ˘ Uru-
ziemianin, w=a>ciciel ziemi i grod[w na niej, ski; fa=szywie& Adamowski, Biskupski, Czajkowski...
2. s ]porost, wysoko\ % k ]ziemia\ ˘ las; Zaj'czkowski, gdy rdze< bez zwi'zku z ziemi', lasem, a
cz"ste w przyrostkach nazw grod[w, np. Bielsk, nazwisko d=ugie, 3. specjalista od& Kowalski, Ciesiel-
Bra<sk, Smole<sk, Odelsk, Polska; ski, pawlin ]paw\ ˘ Pawli<ski; ros. `skij ¯ ang. skill
ska=a, kamie<, skiba, ˚Skitia; ˚ja ¯ a. ]zr"czno>:, sprawno>:, umij"tno>:\ ¯ staronord. skil
Skandynawia ]ang. Scandinavia\ – staro/. l'd ]wyr[/nienie si"\; L, LL ˘ J.
Nordyk[w, dzi> Norwegia, Dania, Szwecja, Is- skier ]arch. pol.\ – 1. gwiazdka ˘ iskierka, jaskier;
lania; =ac. scandere ]wspina:, pi': si"; wznosi: pokr. staronord. sky ]chmura\, >redniow. ang. ski,
si", podnosi:\ % navia ¯ =ac. navigatus ¯ navigare skei ˘ ang. sky ]niebo\,
]/eglowa:\ ¯ navis ]okr"t\ % agere ]prowadzi:, 2. ski – ziemia& Skier-niewice(biesz[w.
jecha:, porusza: si", w drog"\. skipetr ]ros. skipetr\ – ber=o, lub wyj'tkowo oz-
skarby ]pol., l.mn.\ – sprz"t kuchenny, zbierany dobna, ornamentowana laska lub pa=ka trzyma-
zwykle po bitwach. Jagie==o zosta= wzi"ty 1381 na przez w=adc[w podczas ceremonii, symbol
do niewoli, w Wilnie, z matk' i bratem, skarbami w=adzy i niepodleg=o>ci; gr. skeptron, =ac. scep-
jego i ko<mi, przez Kinstuta kt[rego Jagie==o trum, starofranc. i >redniow. ang. ceptre, sceptre,
zdradzi= zawieraj'c pakt z Krzy/akami; Jagie==o ang. scepter ¯ gr. skeptesthai – laska do opierania
uda= si" do Krakowa na >lub }i wesele| z kr[low' si", opiera: si" na czym>. Roku 1253 „Pris=a papa

Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.


NAZWY i TERMINY
]papie/\ pos=y...” do Dani=y, nios'cych wieniec i W=odzimierzowi\, zosta= w ko<cu otruty, jak
skipetr i koron"& nosœ]e v≠nec;. i skypetr=. Mendoug& poj'= gwa=tem /on" Wissimunta
i koronou e'e nareht;s.... R[/ne od skippet zabitego 1251, poj'= gwa=tem /on" Dowmonta
– szkatu=ka lub koperta u/yta do ochrony piecz"ci 1262 lub 1263, zosta= w ko<cu za te czyny
przewieszonej do dokumentu. zabity 1263.
Ber=o – by: mo/e – wsp[lne z ang. bear ]nosi:\.
Przypadkowe zatrucie straw' mija po kilku dniach
Skir ]˚Mazur. ltpsc Skir\ – kraj E od g[r Ural, ]up=yw czasu dzia=a na korzy>: organizmu\, ale
Turkestan; Skir ¯ sk ]ziemia\ % ir ]rz. Irtysz\; – je/eli stan zdrowia pogarsza si" – celowe.
lokalizacja Skiru nieznana Rosjanom, Usuni"ty W=odzimierz m[g= mie: w Kijowie
˚Bie=owodnaja woda. swych zwolennik[w, i chyba mia=, by=by to ich
Skirgai=o ]bia=orus.-ros. Skergailo, Skiirgailo, odwet i wymiar sprawiedliwo>ci jednocze>nie.
Skiragailo, Skirigailo, Skirigalo, skit ]ros. skit=\ – odosobnienie, pustelnia;
Skir=gailo, Skirygailo, Skir;gailo,
gr. eremos ]opustosza=y, samotny\ ˘ eremia ˘
Skrigailo, Skrigalo, Skrigigailo,
Skrikgailo, Skrygailo, Strykailo, eremites ˘ p[{no=ac. eremita ˘ starofranc. hermite
Sargelo, Sergallo, Skirgailo, Stregal\, liczne ˘ >redniow. ang. ermite, hermite ˘ ang. hermit,
formy pisowni, bo nazwa obca dla s=awia<skie- hermitage; franc. ermitage.
go ucha – straszy: k=uciem; isl. skirra ]straszy:; Skitia ]pol.-ros. Skifiq\ – znakomita wi"kszo>:
przeszkadza:; wzdryga: si", unika:\. Krymu i ziem na p[=noc, tzw. Przyczarnomorze,
¿ ok. 1352(55–†1397.01.11 z podejrzeniem otru- zamieszka=e przez plemi" Skit[w, perskiego
cia przez mnicha “Thom" Izuphow” w czasie uczty ]ira<skiego\ pochodzenia. Por. Kozak, sarmata,
w Kijowie wydanej przed rozpocz"ciem =ow[w s=aw, mitra. Inne has=a potwierdzaj' po>rednio&
]rozchorowa= si" na =owach, zdo=a= wr[ci: do jasyr, Serb, rab, S=awianie, itp.
Kijowa i tu zmar=\, ˚Izufow ]Thoma Izufow\. Skit, skid ]g[ra\ ˘ Beskid, Bieszczady, szczyt.
Drugi syn Olgerda †1377 i Juliany ]pierwszym by= sköld ]szw.\, scield, sceld ]anglosas.\ – tarcza,
Jagai=o\ i przez to prawa r"ka Jagai=y, wielkiego herb. Ruryk, Askold i Dir, z lat 862÷888.
kniazia lit. 1382–1385 i przysz=ego kr[la Polski Skomand i Borut ]jatw.\ – wo=. ltps. skomon∂,
w Ipat. ltpsi 1428(32 ]kopii wo=y<skiej\& Skomond=,
1385–1334.
=ac. commandare ˘ >redniow. ang. commanden
Potwierdzi= glejt nietykalno>ci, wydany Kinstu-
towi(Keystutowi i Wito=dowi 10 sierpnia 1382, ]wydaj'cy rozkazy\.
z=amany nast"pnie przez Jagai="; bra= udzia= w skora ]wo=.\ – futro; radi daiem miedom i skoroju
wyprawie 1386 przeciw Andrzejowi z Po=ocka, ]radzi damy miodu i futer\.
kt[ry najecha= Litw" w czasie chrztu i >lubu Ja- skot ]wo=. skot\ – byd=o rogate; skotnica ]wygon\;
gai=y w Krakowie; pomylony z Korygie==' zabitym skotnik ]pastuch\; ang. cattle.
w Wilnie 1390; do spo=u z Wito=dem, w 1393 Nazwisko Skotnicki, Biskot ]$\.
Wo=. ltps, Ipat pod r. 6792 ]1284, w rzecz. 1287(88\&
odebra= Witebsk Swidrygielle kt[ry zagarn'=
Toe 'e zimy ne tokmo v= \dinoi Rousi
gr[d zabijaj'c podst"pnie Fedora Wiosn" – bys gn≠v= Bi˛i. morom=. no i v Lœxox=
namiestnika Jagai=y; zasiad= w Kijowie jesieni' toe 'e zimy i v Tatarex=. izomre vse i
1394 po usuni"ciu niepokornego W=odzimierza; koni i skoti. i \vc≠.
i tu zako<czy= /ycie 1397. Pod 6795 ]1287\& helœdi i skota i konei.
W literaturze nie cieszy si" dobr' opini', uwa/any skot ]isl.\ – strzelanina, strza= ˘ Szkocja, Scotia,
za okrutnego, inni – za grubia<skiego ]w latopisa- Scotland.
niu nie spotka=em /adnej danej na podstawie kt[rej skov ]dun.\ – las. S=awia<skie ~ski ]le>ny\ –
mo/naby wyci'gn': taki wniosek\, cie< praw- przyrostek w nazwiskach, por. `ski.
dy w akcie Jagai=y wydanym wiosn' 1387, doty- Skowro<ski ¯ skov % røn % ski ]z ziemi jarz"bino-
cz'cym darowizny Trok Skirgielle& wego lasu\.
ª...nie s=ucha: poduszcze< z=ych ludzi, nie wie- skud ]dun.\ – strza=, postrza=, p"d;
rzy: temu, coby kto na< }Skirgie=="| powiedzia=, staro` i >redniow. ang. sceot ˘ ang. shot ]strzela:\;
owszem – wszystko jemu bez zatajenia objawi: pokrewny germ. schuss;
z=e i dobre.º Skudy ]Skuodas, Szkudy\ zwa=y si" niegdy>
Bo chyba post"pkami odtr'ca= ludzi od siebie, Szotten pisane przez Niemc[w& Schoden, Sco-
co> niedobrze ze S. /e zalecenie takie wydane den ¯ szot ]strzela:\;
przez brata, i z g[ry os'd kto jest z=y – ten, kto Skudy, Skudzi, Skudotyszki, Ejskudy, Skude-
przeciw Skirgielle; Skirgie==o – dobry, psycho- niai, Skudyszki, Skudosze, Skudraini, Skudras,
logiczna kompensata braku. Skudres ]dwie miejsc.\, Skudronieki, Skuodiniai,
O to Jagielle chodzi=o, by donosi: Skirgielle kto co Skudnowka, Skuodo-Ketuniai, Skud≈ai, itp.,
na niego }Skirgie=="| {le m[wi – to, co Skirgie==o Szawle ]szyd=a\, ˚?mud{.
chce wiedzie:.... skudilnica – naczynie gliniane lub d[= z kt[rego
“bezdomny” ksi'/"& na Trokach 1387 ]odebra- pobierana jest glina do wyrobu naczy<
nych Wito=dowi\, w Kijowie 1394 ]odebranym ˘ skudel;nyj.

Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.


NAZWY i TERMINY
`s=aw ]s=aw. `slav=\ ¯ s` ]z`\ % =aw ]woda\; maj' szereg cech po Persach.
1. }arch.| wierny, wierz'cy w ` ˘ b=agowierny W niekt[rych publikacjach istniej' wzmianki,
^ b=ogos=awiony 0001-02-918, 2. chwal, s=aw, /e mylne jest pochodzenie Polak[w z Sarmacji,
wychwalaj, wys=awiaj, wyno> pod niebiosa; nazwa podobna przez przypadek. Ich autorzy nie
przyrostek po s=awia<skim pochodzeniu S=awian podaj', /e& 1. wobec tego – sk'd oni pochodz',
znad Morza Chwalijskiego; Boles=aw, Bronis=aw, 2. nie uzasadniaj' pomy=ki – pierwszy zapis z
Bra(Wa(Czes=aw, Dobros=aw, Iza`, Jaro`, Le`, tym b="dem, poza sam' podobizn' s=[w, a to
Mieczy`, Miro`, M>ci`, Pako`, Przemy`, Ro>ci`, ostatnie mo/e by: r[wnie dobrze na korzy>:
Swiato`, Stani`, Sudi`, Wie`, Wsze`, W=ady`, wzi"te, i jeszcze lepiej, 3. sk'd pochodzi `s=aw.
Wo=odi`, Zby`, ?iro`, por[wnaj «`wicz». Jest to zamach, jak ˚Mazowsze ]meso % wsze\
Rostislav=, Soudislav= Bernatovih;, dziwacznym z=o/eniem Mazo % wsze...,
Volodislav=, Zbyslav=, 6716 ]1208 r.\, a H-rubie/(sz[w ¯ gruby...
"iroslav=, M;stislav 6734, Pakoslav= A. Br¥ckner, 1927, utrzymuje, /e „Forma S=awianie,
6734-37, Izœslav=, Dobroslav= 6741-42. pop=acaj'ca od 16. do 19. wieku, mylna; cerkiewne to
ang. gloryfier ]of something described by prefix przej"cie z grec. i =ac. Sklavenoi, Sclavus.”
as peace, good, holiness, sainthood, weaponry, S=awianie niewiele maj' wsp[lnego ze s=owem
power, growth, judgment, authority or ruler\. ¯ gr. logos ]s=owo, rzecz o; rachunek, obliczenie,
s=awa ]pol.-ros. slava\ –1. }arch.| wiara, wierny, kalkulacja; my>l\ ¯ legein ]m[wi:\, i logik' ¯ =ac.
2. chwa=a; S=awa, s=awetny ]chwalebny\, b=ogo- logica ¯ gr. logike ¯ logikos ]zgodny z rozumowa-
s=awi:, znies=awia: ]poha<bia:\ ¯ woda; niem\ ¯ logos ]my>l, jak wy/ej\ ¯ legein ]m[wi:\,
ale wys=awia: ]wymawia:\ ¯ s=owo ]nie od s=a- inaczej nie byliby Wiernymi ]Bogu\, ˚s=awa.
wy#\ ¯ gr. logos ]s=owo, poj"cie, nauka\ ˘ „oto S=awianie ]Wierni\ nie s' w stanie ustawi: we
s=owo Bo/e” ]nauka Boga, zako<czenie czytania w=a>ciwej perspektywie kleru, kieruj'cego naro-
fragmentu Biblii podczas mszy w ko>ciele\. dami – opowiadaj'cego o anio=ach i diab=ach,
s=awa, ang. glory, fame, prise; † faithful, niebie i piekle, i innych urojeniach, jako ludzi
gr. doxa ¯ dokein ]my>le:\. nienormalnych, stradaj'cych zmys=y ]w tym
Formy& Prawos=awnyj  Prawowierny ¯ gr. ortho zmys= obserwacji\.
% doksos ¯ doxa ]wiara i s=awa\  b=agowiernyj Dobry B[g karci chrze>cijan poganami – nasy=a
]orthodox\  b=ogos=awiony. Tatar[w, morduj'cych w okrutny spos[b, rzezi',
Rozliczne «`s=awy»& Mstis=awy, Rostis=awy, zaprowadza pomory, burzami i po/arami niszczy
Swiatos=awy, Jaros=awy, liczne Wsewo=ody, swe >wi'tynie ]cerkwie i ko>cio=y\, najbardziej
W=adimiry, Romany, Gleby – powtarzaj'ce si" wiernym ka/e umiera: w m"kach, a Wierni nadal
cz"sto, standardowe imiona prowadz' =atwo wierz' w istnienie Boga, nagradzaj'cego za
pomieszania os[b je nosz'cych; wprowadzony dobro, i karz'cego za z=o.
system «otczestwa» ]patronimiki\ `wicz okaza= ˚Fa=sz jest nieod='czn' cech' wiernych.
si" nie wystarczaj'cy, nawet wskazywanie na Na fa=szu S=awian tzw. ˚s=awianofilstwo by=o
dziad[w niewiele zmieni=o na lepsze uzmys=o- budowane i w dekady potem idea ˚komunizmu
wienie sobie, ˚`wicz. powsta=a. Oba ruchy zajadle polemizuj'ce z
S=awiani-e(n ]pol.\ ¯ 1. }arch.| wiara w, wierny, Zachodem ]racja po naszej stronie\, oba odci-
2. chwa=a ¯ s=awa ]woda\; naj'ce si" od Zachodu. Komunizm nie oparty
ang. slave – niewolnik ¯ handel s=awia<skimi na Nauce, a s=awianofilstwo nie oparte na
je<cami, z=apanymi przez German[w w czasie znajomo>ci j"zyk[w obcych. Komunizm upad=,
wypraw za Odr". Anglosas. s l a w, >redniow. ang. a s=awianofilstwo – nie, trudno wykorzeni:,
slowe, ang. slow ]po(wolny\ mog=yby pochodzi: bo nie ma a/ tak namacalnych, odczuwal-
od S=owian, lub odwrotnie – nada: im nazw", nych skutk[w – rzecz bardziej teoretyczna.
podobnie jak i s=aw ˘ s=ab-y(n':, gr.-celt. BW. W obu wypadkach nieuctwo u steru ruch[w,
Ale S=awianie nie przyj"liby im ubli/aj'ch, jak ludzie niskich pobudek.
Niemcy, /e s' Germanami. Systematycznie S=awianie zachodni – Po=abianie i Sorbowie;
nadawali imiona `s=aw ]pokr. chwal\& Bole`, Po=abianie& id'c od p[=nocy – Wagrowie i
Broni`, Cze`, Mieczy`, Miro`, Przemy`, Stani`, Rujanie z wyspy Rugii, Oboryci i Lutycy zwani
Wiacze`, Wie`, W=ady`, Wsze` i inne `s=aw ˘ tak/e Weletami, Sprewianie z dorzecza Sprewy,
S=awianie, OA. Nazwa musia=a wyj>: z wew- Stodorani z dorzecza Haweli, Luczani i Gliniani
n'trz plemienia, nie z zewn'trz ]im nadana\. nosz'cy nazw" Wend[w za=abskich, po lewej
Plemi" S=awian pochodzi=o znad Morza stronie +aby, oraz Sorby& Sorbowie z dorzecza
˚C h w a l i j s k i e g o, chwal ^ s = a w ˘ nazwy Sali, +u/yczanie i Mileczanie. 0065-00-66, 73
`s=aw, a S=awianie ˘ S=owianie, OA. S=awia<skie plemiona na zach[d od Odry zosta-
W rejonie Morza Kaspijskiego ]Chwaliskiego\ =y podbite przez Niemc[w, za czas[w Karola
zamieszkiwali te/ Persowie w ko<cu ™ tysi'c- Wielkiego 742–†814 A.D., kr[la Frank[w 768–
lecia B.C., ˚skitia, `ski w nazwiskach. 814, cesarza Zachodu 800–814, kt[ry ustanowi=
S=awianie s' ich potomkami lub ga="zi', i st'd tzw. Íwi"te Cesarstwo Rzymskie, oraz Henryka

Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.


NAZWY i TERMINY
Ptasznika, kr[la niemieckiego z domu saskiego, ang., np. jam jest Pan B[g tw[j. Jeszcze w wo=.
kt[ry dokona= ostatecznego podboju S=awian ltpsie 1289 brak odmiany& «lestec», «=o/»& ...b≠
nad=abskich ok. 928 A.D. 0065-00-69, 80 bo loukavyi lestec narehen=. vs≠x
Czyli dla Polak[w w czasach przedhistorycznych stropotliv≠e. i lo'; plamen.
]niepisanych\, bo przed Mieszkiem I ]960–992 ....i vonœ podobna aromat.
A.D.\, i st'd bia=a karta – otwarte pole do zape=- ...i s= stady outekowa. ...\n= 'e ve-
nienia jej urojeniami& krzywdami, roszczeniami. nec; ø Ba˛ pri≥. ø cr˛kve st˛x= apo-
Zamieszczam jako osobne has=o, bo wiarygod- stol=. i ø stola st˛go Petra.
no>: tych danych mi nieznana, a {r[d=o ]Dzieje ]...wieniec... od cerkwi >wi"tych aposto=\.
Polski – J. Ba=abana\ przytacza te/ legendy i nie ...i s= sv≠]ami i s kadily.
wolne jest od zmy>le<.
...i kadily dobrovon;nymi.
W tamtych czasach pas ziem wok[= Ba=tyku
...ø mala i do velika. ]od ma=ego...\,
opanowany by= i nale/a= do Du<czyk[w, i st'd
wieczne zmagania o przy='czenie Pomorza do
...prisla posol= ]...przys=a= pos=a\,
Polski. Nazwy grod[w i rzek s' >wiadectwem.
...ty ou'e ne brat; esi.
Ziemie Polan po Wart" i Note: na p[=nocy. ...a na nem \rel= kamen=. ...s golo-
Mazowsze do Polski nie nale/a=o, ˚polski j. vami. 'e. i s po∂no'ky ]...a na nim orze=
s=awianofilstwo ]pol.\ – kierunek ideologiczny w kamien... z g=owami i z podn[/ki\,
Rosji w latach 1840–1870, odrzucaj'cy zachod- ...B=˛ pomo]nik= emou. ]B[g pomocnik\,
nioeuropejskie wp=ywy i wzory, i domagaj'cy ...posla... i bo≥ry svo≥ vs≠ na n;.
si" przywr[cenia rdzennie s=awia<skich zasad ...po'gowa \krastnaa gra∂.
spo=ecznych; wykorzystywany cz"sto przez poli- ...bœwe korma ou nix= mnogo.
tyk" carsk' jako idea zjednoczenia S=awian pod ...i poem konniky i p≠wci.
egid' Rosji. Tak/e, kierunek w polskiej literaturze ...nezdrave 'e. t≠lo ego.
naukowej, rozpowszechniony zw=aszcza w I po=. ...Tatare 'e iskavwe. ne mogowa
XIX wieku, postuluj'cy kulturalne lub polityczne ix= iznaiti v= mno'stv≠ troup=.
zjednoczenie S=awian. ...Kozlœne 'e no'i r≠zaxousœ s nimi.
W gruncie rzeczy, cho: niekoniecznie, prowa- ...s= mnogymi voi... vzœt= bys lœxy.
dzi=oby to samoizolacji S=awian, jako bloku, ...xrstπan= esm=. ...grigorπi 'e bœwe
odcinaj'cego si" od reszty Europy, zdanego na hlv˛k= sv˛t; ≥ko ' ne bys pre∂ nim;,
siebie – zamys= nierzeczywisty jak komunizm.
i po nem; ne boudet; ]Gregory by= za> ‘cz=o-
S=awianie, sk=[ceni z natury, st'd pod>wiado- wiek >wiat’, jakiego/ nie by=o przed nim...\,
mo>: nakazywa=a jednoczy: si" – psychologicz- ...i st˛x= agg˛l= ]i >wi"tych ‘agge=’ – anio=[w\.
na kompensata braku. ªProletariusze wszystkich V ta 'e l≠t – w to za> let, czyli tego roku, st'd
kraj[w ='czcie si"º brzmi jak pochodna s=awia- pytanie& ile masz lat – jest& ile masz ‘rok[w’,
nofilstwa. pytaniem o 365-dniowe okresy, nie lat jako pe=ni
Oba ruchy& s=awianofilstwo i komunizm oparte roku, okres upa=[w& lat ]rok\ ˘ lata ˘ lat w dope=-
na fa=szu ˚S=awian. niaczu; lat ]rok\ % o ]pe=nia\ ˘ lato ]pe=nia roku\.
W powojennej Polsce, >wiat akademicki r"ka w Formy czasownikowe s' natomiast niezmiernie
r"k" z radzieckimi towarzyszami, po partyjnej bogate i ja wiem, gdzie le/y tego przyczyna. Jest
linii, odrzuca= wk=ad Zachodu w utworzenie Pa<- to rzecz zupe=nie nowa, nies=ychana, i do>:
stwa Rosyjskiego, wbrew oczywistym danym, zaskakuj'ca nawet dla mnie.
bo zachodnich j"zyk[w j"zykoznawcy nie znali, W j. s=awia<skim, rzeczowniki swymi przyrost-
b'd{ udawali /e nie znaj'. kami odwo=uj' do rodzaju& do jakiej grupy s=owo
ang. Slavophilizm ¯ Slavophile ¯ Slav % nale/y i czym ono jest ]narz"dziem pracy, za-
gr. philos ]loving, pol. umi=owanie\. wodem, dziedzin', itp.\. Czasowniki natomiast
s=awia<ski j"zyk – j"zyk, wsp[lny plemionom wy- swych przyrostkach informuj' o osobach ]osoby&
wodz'cym si" znad M. Chwaliskiego ]Kas- w pierwszej – ja, drugiej – ty, lub trzeciej – on, ona,
pijskiego\, kt[ry rozpad= si" nad Dnieprem na ono, oraz liczbach& pojedy<cze i mnogie\.
znane nam dzisiaj tej grupy, w wyniku& Zaimki zwrotne i wskazuj'ce&
s=aw. ˘ wo=y<ski ˘ bu/a<ski ˘ maz. ˘ pol. • ja& az=, az;, ≥ ]ja\, moi ]m[j\, mo≥ ]moje\,
W s=aw.-wo=y<skim znane mi pu=noßçne, gdy na mœ ]na mnie\, mene, menœ ]mnie\, s= mno[
ros. sever -siewer, ukr. pπvnπh-piwnicz  pol. ]ze mn'\, svoe[ ]swoj'\, svoœ ]swoje\, na sœ
piwnica, piwniczna izba ]ciemna\ – j"zyk s=aw. ]siebie samych\, po sob≠ ]po sobie\, za sœ ]za
utrwalony w latopisach, g=[wnie j"zyk Kijowskiej siebie\, me'i sobo[ ]mi"dzy sob'\, svo≥
Rusi ]Kijowa, W=odzimierza Wo=.\, i Nowogrodu ]swoi\, svoim= ]swoim\, svoego ]swojego\,
Wielkiego, lat 1110–1289–1377. brat;≥ mo≥ mila≥ ]bracia moi mili\,
Odmiana przez przypadki nosi wyra{ne pozos- • ty& tvoim= ]twoim\, ti, tob≠, tebœ ]tobie\,
ta=o>ci nieodmiennych rzeczownik[w ]#\, jak w j. tobo[ ]tob'\, tœ ]ci", ciebie\, ou tebe ]u ciebie\,

Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.


NAZWY i TERMINY
• on& emou, \nomou ]jemu\, e[, ego ]jego\, trudach ]stan'=em na twardym gruncie\, ale
nem;, nim= ]nim\, po mnie niech grz"zn', ci – co mniej wysi=ku
• ona& [ ]j'\, e≥ ]jej\, zrobili, co stawiaj' pierwsze kroki ]zmuszanie do
• ono& e ]ono\, dublowania wysi=ku, powtarzania drogi\.
• my& ny ]my\, nam= ]nam\, nas= ]nas\, Nazwy w=asne i pospolite z obcych j"zyk[w na-
nawa ]naszych\, gminnie maltretowane tak, /e ledwie je pozna:&
• wy& vam= ]wam\, vragy nawa v roukou • korlazi – Karolingi, OA, GZ,
va[ ]wrogi nasze w r"k" wasz'\, • sracynie – Saraceni ]Arabowie\,
• oni& ≥, e, e[, ¥[, ix= ]ich\, ima, im= ]im\, • fofuda ]fofou∂;œ\ – tafta,
imi ]nimi\, • Izufow – >w. Zofiego ¯ gr. sophizesthai,
• ten& tπi ]ten\, togo ]tego\, na tom= ]na tym\, • pisano przy Fefele sinkelu – przy Theofilu,
tyœ ]ci, tamci\, • Czanogiz – Czyngis chan, lub D/ingis chan,
• ta& onou ]on', t'\, stranou tou ]t" stron" • Seregir – jez. Seliger,
– brzeg\, se ]te\, sei ]tej\, six ]tych\. • markos ot Rima, w gradie Brnie, ide/e }gdzie|
W j. s=aw., w pi>miennictwie nie ma litery F, z bie /i= }by= /y=| poganyj z=yj Dedrik – Dedrik to
wyj'tkiem kilku obcych wyraz[w& chronograf, Theodorik, Brno to Verona w przek=adzie na j.
faraon, Filip, Fedor, bo reprezentowa=a obcy
niem. ]Bern, gr.-celt. BW\, markos to markiz,
d{wi"k Th, Ph. D{wi"ki s' nieco r[/ne od j"zyka
markgraf, a rzecz o markizie Bonifacym z Mont-
polskiego, zw=aszcza twardsze jest «>» zwane
ferrat, rodem z Werony,
«sledzikowaniem» w j. polskim; r[/ne jest +,
• du/ slepyj ot Markowa ostrowa Wenedik – >le-
nie ma Å, ´.
Wa/niejszym aspektem jest zamiana E ˘ I ]z py do/a z wysp >w. Marka, czyli republiki We-
j"zyka greckiego, ˚alfabet\, bo daje ona czasem necji; mowa o Enrico Dandolo 1108–†1205,
dalej id'ce skutki& • Austriak Werenger zwany proswel, 1254 –
]gr[d Bie= 1237\ k(miasta Wenew ˘ Winew, Berngar Preussel ¯ Bern, gr.-celt. BW,
]gr[d n(Dnieprem\ Lubecz ˘ Lubicz, • preboszcz Wir/an – Ry/an ¯ Ryga n(Dwin',
]gr[d n(Dnieprem\ Czernih[w ˘ Czernigiw, • ochtaik ¯ gr. oktoich ]o>miog=o>nik, irmologij\,
]gr[d n(Dnieprem\ Kij[w ˘ Kijew ˘ Kyiw, • Phasro(Warso-phonij ¯ gr. Pharsophones,
]g[ra ko=o Kijowa\ Chorew ˘ Choriw, • jawlenskyj ¯ Akwilja, Aquelea n(Adriatykiem,
wo=. Lwow, pol. Lw[w ˘ ukr. Lwiw. ale to problem ˚t=umaczenia nazw,
gr. alpha % beta, pol. alfabet ˘ ros, alphabit, • patrz has=o Arabia& Nirokurja ]Kuria Muria\,
gr. metropolis ˘ mitropilita, Praxeda ˘ Praksida, Koroduna ]Kurdynia; dunaj ^ woda\, Komaginy
gr. Eirine, pol. Irena ˘ Irina, Clement ˘ Kliment, ]Hama\, Gadirie v. Galire ]Algeria, dl\,
Manuel ˘ Manui=, Komnenos ˘ Komnin, Komalia v. Makalia ]gr. kamelos – wielb='d\,
gr. kyriakon ]dom Pana\, pod wp=ywem anglosas. • Meletij – Miletus, Uvenalij – Juvenalis,
cyrice, cirice, dun. kirke, >redniow. ang. kirke, Kwigilij – Vigilans, Ewtichij – Eustachios,
chirche ˘ s=aw.-ros. cerkiew ]ko>ci[=\, Domini< – Dominus, G=ugniwyj ]Pyskaty\ ¯
patronimik `en ]wielki, stary, jedynak\ ˘ `in, guba ]g"ba\; Mnienci – Niemcy.
egipskie, staro/. Thebes n(Nilem ˘ Fivy, ]pol. Znaczenia s=[w niezb"dne s' do zrozumienia
Teby; greckie Thiwe ^ pol. Teby tak/e\, tre>ci, st'd o b="dy na d=u/sz' met" nies=ycha-
palesty<skie Bethlejem ˘ Vifliem, nie =atwo. Teksty pisane 1683(91 nadal trudno
arab. jusef, hebr. josef ˘ gr. Ioseph ˘ =ac. Joseph,
zrozumie:, z powodu zniekszta=ce< ]˚su=tan,
Josephus ˘ ang. Joseph; pol. J[zef, ros. Josiph,
m"czennik, cud\, a i dzisiaj sytuacja nie wy-
assyr. ˘ Media n(rz. Zaindeh ˘ s=aw. Midia,
gl'da zupe=nie dobrze, ze wzgl"du na r[/ny
hebr. szeth ]mianowany\ ˘ gr. Seth ˘ ros. Sith,
alfabet, daj'cy pole do interpretacji zapis[w,
staronord. oddi ]nieparzysty numer\ % en ˘ odin,
Tweriment ˘ twirement, Mendoug ˘ Mindowg, co – przy sk=onno>ciach j"zykowych ]zniekszta=-
Daniel ˘ Danii=, Homer ˘ wo=. Omir ]nieme H\, ceniach\ – zmniejsza zaufanie do poprawno>ci
mer ]lud\ ˘ Wo=odimer ]w=adca ludu\ ˘ W=adimir sk=adu liter nazwy, ˚cyrylica.
J"zyk s=aw. zamar=, pozosta=y po nim odr"bne j"zyki,
]w=adca >wiata\ ¯ mir ]pok[j; >wiat\; tak i Ilmer ˘
tak, jak po germa<skim. Dzi> mo/na odtworzy: szereg
Ilmen, wilcomen ˘ Wi=komir ]mermen\. w nim s=[w, gdy s' to/same w brzmieniu, lub zbie/ne
Wsp[=cze>ni nam, co wiedz' o zamianie EI, ze sob' w innych, istniej'cych j"zykach, potomnych
pisz'& Mendog, nie zaznaczaj'c, dlaczego tak' j. s=awia<skiego, znaj'c zasady zmiany d{wi"k[w
pisowni" wybrali, a ci – co nie wiedz', pisz'& i pisowni, a najlepiej – gdy s' to s=owa wsp[lne z j.
Mindowg – cofaj'c krok zrobiony do przodu, z staroperskim.
powodu usterki-niedoci'gni"cia poprzednik[w; Wiele miejsc wymienionych w latopisach zosta=o komp-
letnie zapomnianych – nikt nie wie, gdzie one by=y
w=a>ciwie ˚Mendoug }mendag|, W^ U; OU ^ A.
]Wis=osze, Targ[wek, gr[d ?ak, Wozwagl, Tichoml\,
Zakrawa, /e jest wiedz' wtajemniczonych – rzecz terminologia – po cz">ci ]ferewniki, u/ika, seren, riks,
najzupe=niej zbyteczna w Nauce, zostawianie kob\, nazwy miar ]=oknia, popriszcze, pad\, z alfabetu
zak'tk[w na sw[j u/ytek& ja wybrn'=em po wypad=o ponad 15 znak[w po dw[ch reformach ]1711,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
1918\ – ci"/ko si" je dzi> czyta, Smolniani, Zmolniani; ros. Smolqne,
˚cyrylica, polski j"zyk, nordycki. s=aw. Smolen;sk=\ – gr[d n(g[rnym
s=o ]arch. pol.\ – 1. smak& s=od-ki(ycz lub s=ony, Dnieprem; ¯ smol % lensk ¯ len % sk ]ziemia\,
2. jasny lub ciemny& mas=o, s=onina, s=o<(ce, smol ¯ >redniow. ang. smal ˘ ang. small }smol|
s=oma. Prz"s=o i wios=o nie pochodz' od tego/ ]ma=y w swym rozmiarze\, lub ¯ >redniow. ang.
s=o, lecz od s=o ^ rzecz, sztuka, ˚=o. smoldren ˘ ang. smolder ]pali: lub w"dzi: bez
S=owianie ¯ `s=aw ]chwal\, znad Morza ˚Chwa- dymu, istnie: w st=umionym, duszonym, zd=awio
lijskiego i Sarmacji ¯ =aw ]woda\ ˘ wp=aw i in. -nym stanie, ukazywa: oznaki t=umionej z=o>ci
S=owiani-e(n ]pol.\ – nie od s=owa; S=awianie nie- lub nienawi>ci\ ˘ pol. smali:, smolarnia.
wiele wsp[lnego maj' ze s=owem..., mniej ni/ smuds ]dun.\ – brud, b=oto.
inni. S=owo ]gr. logos ^ s=owo, nauka, rzecz o, Lit. ?mud{ ]S?, ds ˘ d{\.
rozprawa, mowa\ nie chodzi w parze z wiar' – snacz ]obce\ – >redniow. ang. snacchen, snecchen
>lepym zaufaniem drugiemu cz=owiekowi ]gr. ¯ prawdop. wariant snakken, ang. snatch ]por-
dokein ^ s'dzi: ˘ doxa ^ opinia, >wiatopogl'd wa:, wyrwa:, uprowadzi: bezprawnie i bez
˘ prawos=awny ^ prawowierny ^ orthodox\, ostrze/enia, usun': szybkim chwytem\;
˚S=awianie, wiara. ros. ryvok, pol. podryw. Lit. Naczko.
s=owo ]s=aw.\ – szczeg[lnie u/yte w cerkiewnej snappe ]dun.\ – chwy-ta:(ci:; germ. snappen.
literaturze; rzecz o, rozprawa, termin, wyraz, Lit. Snapeiles.
mowa, opowiadnie, np. S=owo o zakonie i b=a- snara ]obce\ – staronord. snara, >redniow. ang.
godati, S=owo o tom, kak krestisja W=adimir, snara, ang. snare ]p"tla-pu=apka, rodzaj sid=a z
wozmja Korsu<, S=owo o po=ku Igorewie, itp. przyn"t'; ma=y zwierz podniesiony jest w g[r"
]˚p[=trzecia\, oto s=owo Bo/e ]nauka\ – ko<czy napi"t' p"tl', le/'c' na ziemi\.
ksi'dz czytaj'c z ambony fragmenty ewangelii Lit. Wojsznar.
]tw[rczo>: ludzkich g=[w\ podczas niedzielnych snastki ¯ snast; – takielunek; sprz"ty, naczynia
mszy; s=owo – wsp[lne z greckim «logos» ]s=o- i przybory okr"towe. Ze Smole<ska, wielki knia{
wo, poj"cie, nauka\& logo-ss-=owo, L+; A, B, Witowt obdarowa= zi"cia swego Wasyla Dmi-
W, G...; tw[rczo>: przeznaczona do nauczania trewicza m.in. ...snastech czudu dostoynych; i
wiernych. Prawowierna cerkiew wch=on"=a wiele odprawi= go do Moskwy.
termin[w greckich ]i t=umacze<\ tak, jak katolicka ros. korabel;nyq snasti, ang. tackle, rigging,
– =aci<skich, ˚cerkiew ]ko>ci[=\ ¯ gr. kyriakon franc. les agres, les man≥uvres.
]dom Pana\, pod wp=ywem anglosas. cyrice, cirice, Snazin, Sidor ]staroros. snast;\ – takielunek;
dun. kirke, >redniow. ang. kirke, chirche; ˚Sidor ]woda\ ¯ gr. hydor, HSZ;
s=owo i wo ]woda, wyp=yw\, s=o ]rzecz, sztuka\; ¯ sna>: % in ]patronim ¯ inogda ^ niegdy>\.
w S=owie o tym, jak ochrzci= si" W=odzimierz zdo- snor ]dun.\ – szunrek; >redniow. ang. snoren –
bywaj'c Korsu< ]Chersones\ jest logiczny b='d chrapa:. Lit. Wajsznor.
– tak, jakby J[zef Stalin ]1879–1953\ przyj'= ide- Snowid ]s=aw. Snovi∂, Snovid= Izehevih;\
ologi" hitlerowsk', zdobywaj'c Berlin 1945 ]zwy- Snowid Izeczewicz ¯ Izecz – “koniuch” ]marsza-
ci"zcy nie przyjmuj' ideologii podbitych, poko- =ek\ Swiatopo=ka †1123, bior'cy udzia= w o>le-
nanych wrog[w\; poci'g seks. motorem chrztu. pieniu Wasylki z Trembowli, 1097, w ˚Lubeczu.
S=owianie ¯ s=aw ]˚S=awianie, OA\; snu ]dun.\ – chytry, przebieg=y, szczwany, cwa-
franc. parole ]s=owo\, le dictionnaire ]s=ownik\, niak, szelmowski, figlarny, =obuzerski, sprytny.
verbal, oral ]s=owny\, Lit. Snukis ]chytry kot\ ¯ snu % ˚kis.
anglosas., >redniow. ang. word, ang. word(ing, sob[r ]pol.\ – zebranie, zjazd wy/szych duchow-
verbal(ly, oral(ly, dictionary, nych chrze>cija<skich; zgromadzenie og[=u
staroros. slovo ]s=owo\, slovno ]jak, jak gdyby, biskup[w katolickich zwo=ane przez papie/a dla
jednak, przecie/\, slovesnyj ]ustny, werbalny,
powzi"cia uchwa= w sprawie wiary i religii; cia=o
oralny\, slovesnost; ]literatura\, slovooxot-
nadaj'ce kierunek wierze ]ustalaj'ce dogmaty\,
livyj ]rozmowny\, slovar; ]s=ownik\,
ros. slov-o/no/osohinenie/oproizvod-stvo/
i odrzucaj'ce ze swego grona nieduchownych,
oudarenie/co. tj. krzewicieli wiary chodz'cych pogl'dami po
S=ucz – dos=. =uk-S, rzeka kszta=tu S na mapie, ziemi ]duch ^ powietrze\ – tych, kt[rzy widz'
por. Swenta ]S-wend-a\. Nowy Testament inaczej, zw'c odst"pc[w he-
s=y ]s=aw. sly\ – pos=-y(owie. retykami ¯ herezja ]pogl'd religijny sprzeczny
Smole<sk ]1430–1550& Smolenesk=, Smolenk=, z powszechnie przyj"tym\;
Smolensko, Smolensk;, Smolen=sk=, ¯ s=aw. sobor=-sobor ¯ so ]wesp[=, do spo=u,
Smolen;sk-=/;, Smolesk=, Smolnesk=, razem\ % bor ]bra:, podejmowa:\;
S;molensk=, Smolensk, Smolinsk, Smolinsko, gr. syn` ]razem, wsp[lnie\ % hodos ]spos[b,
Zmolinsk; ros. Smolensk=\ droga\ ˘ synodos ]dos=. idziemy razem\ ˘ =ac.
Smolnianie ]1430–1550& Smolenqne, Smolnqne, synodus ˘ anglosas. synoth, >redniow. ang. sinoth
Smolnqny, Smolnqn≠, Smol=nqne, ˘ >redniow. ang. sinod ]pod wp=ywem starofranc.
Smol;nqne, Smol;nqn≠, Smol;qne, synode\ ˘ ang. synod.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
Nie jestem specjalist' od sobor[w, Makarego – Antiochii, i Stephana – herezji ucznia,
przytocz" kilka pierwszych, dla pogl'du; dane te Polichronia starca i na podobnych im. Sob[r [w
z Mazuri<skiego letopisca wymagaj' u>ci>le<, o >wi"ty rozstrzygn'= spraw" Chrystusa Boga – po-
kt[rych wi"cej w dalszej cz">ci& siada dwa jestestwa w jednej osobie ]istnieje nie
l.p. rok miejsce liczba lat do na- w dw[ch osobach, lecz w dwu jestestwach\.
A.D. soboru >w. ojc[w st"pnego s. Sob[r ten poleci= wyobra/a: pana naszego
I 318 Nikaia 318 52 Jezusa Chrystusa jako wiod'cego cz=owieka
II 374 Konstantyn. 150 41 ku przysz=o>ci, a nie barankom.
III 415 Ephesus 200 30 VII, 806, Nikaia, 8-go roku cesarzowania Ko-
IV 445 Chalkedon 630 102 n-stantyna }¿752–780–797–†803, imperatora
V 547 Konstantyn. 165 129 bizant. 780–797| – syna Leona i matki Eirine,
VI 676 Konstantyn. 170 120 przy Adrianie – ojcu Rzymu, i Tarasie – patriarsze
VII 796 Nikaia 367 Carogrodu, i Politianie – Aleksandrii; na “ikono-
VIII 863 Pres=aw $ borc[w” zebrali si", ich wi"c przekl"li, }tak/e|
W Nikai 318 r. wzi"=o udzia= 318 >w. ojc[w... nie k=aniaj'cym si" >wi"tym “ikonom” ]obrazom,
I, 318, Nikaia, ˘ Nikiejskie Credo ]ang. Nicene wizerunkom >wi"tych\ i nie uznaj'cych ich.
Creed\, w 12 rok Konstantina Wielkiego& 306 % Od pierwszego, >wiatowego soboru do si[d-
12 ^ 318, Sylwester by= ojcem w Rzymie ]istot- mego wszystkich lat 488.
nie, 314–336 A.D.\, Aleksander – arcybiskupem Soboru 863-864 w ˚Pres=awiu nie ma; zapad=a
w Konstantynopolu, Aleksander – patriarch' na nim decyzja t=umaczenia >w. ksi'g na j. s=a-
Aleksandrii, Eustachius – Antiochii, Makary – wia<ski, z j. greckiego – wa/ne wydarzenie dla
Jerozolimy; pot"pienie Arianizmu. S=awian; nosi=by numer VIII ]osiem\.
II, 374, Konstantynopol, w 2-gie lato Theodosiusa Nast"pnego, kt[ry mia=by numer IX ]dziewi":\,
Wielkiego, kt[ry cesarzowa= lat 16, przy Dama- w Konstantynopolu 869–870 A.D. nie ma w Maz.
susie – ojcu Rzymu ]366–384\, Nektariusie – ltpscu, pisanym w Moskwie po 1683 – do 1691(92,
Konstntynopola, i Meletiusie – Antiochii, i przy bo usun'= Photiusa, ˚schizma.
Gregoriusie Bogos=owie; przeciw Makedonowi Na ikonoborc[w..., w dalszej cz">ci zwany
“z=oczestliwemu” ]z=o czcz'cemu, z=u cze>: da- [smym 869–870, w Konstantynopolu.
j'cemu\ duchoborcy ]zwalczaj'cego ducha\. Micha=a ™ Trawnego †867 pomylono z Konstanty-
III, 415, Ephesus, w 25 rok cara Theodosiusa nem, synem Leona i Eiriny ˘ Micha= synem Iriny
Junnego ]M=odego\, przy Kirylosie – ojcu Alek- w Skazaniu o s=owia<skoi gramotie ˘ Nowo-
sandrii, Juvenalisie – Jerozolimy; na Nestoriusa grodzka ltps& ª...w ten czas by= w Greckiej ziemi
“z=oczestliwego”, zw'cego Chrystusa prostym car, imieniem Michai=, i matka jego Irina.º
cz=owiekiem. Przyczyna pomy=ki& w 842 A.D. zako<czono
IV, 445, Chalkedon, w 2-gie lato boskiego wieloletni' k=[tni" w sprawie oddawania czci ob-
Markiana i Pulcherii, ten/e “carstwowa=” lat 5 i razom, dysput" wzniesion' przez od=am Eiriny, o
6 miesi"cy w grodzie Chalkedon, przy Leonie – czym na soborze 796 w Nikaii, i po kt[rym Eirine
ojcu Rzymu, i Anatolii, patriarchu Carogrodu, i do spo=u ze swym ukochanym Stauratiusem –
Juvenaliusie – Jerozolimy; na “z=oczestliwego” o>lepili 797 Konstantina, syna Eirine. Theodora,
Dioskora – patriarch" Aleksandrii, i na Euticha po 842 by=a regentem Micha=a, do 855, kt[ry
– archimadryt", jedno jestestwo w Chrystusie urodzi= si" 839, w 43 lata po soborze; na podst.
g=osz'cych }Dioscuros i Monophysites; sob[r American Int’l Encyclop., Byzantine.
sformu=owa= przekonanie o dw[ch jestestwach By: mo/e b='d jest wynikiem t=umaczenia z j. ang.
– postaciach Chrystusa|. ªD=ugotrwa=' dysput" oddawania czci obrazom
V, 547, Konstantynopol, w 25-ty rok Justyniana omal zako<czono w 842, kiedy praktyka zosta=a
Wielkiego, >w. Vigilius – ojcem Rzymu, Eutichius w ko<cu uznana na soborze w Nikaii, za Micha=a
– patriarch' Konstantynopola; na Origena bez- III.º – my>l zgodna z angielskim uj"ciem i spo-
my>lnego i jego pisaninie, i na Euargiusa, i Didi- sobem rozumowania, ale po s=awia<sku wnio-
ma, i na jednomy>lnych z nimi, i na g=osz'cych& sek& sob[r w Nikaii za Micha=a III, i st'd Micha=
zmartwychwstania nie by=o i koniec m"ce }jest|, synem Iriny. Po s=awia<sku powinno by:& Za
i bies[w wybielaj'cych. Micha=a III, w 842 zako<czono d=ugotrwa='
VI, 676, Konstantynopol, w 13 rok Konstantyna dysput" oddawania czci obrazom... itd.º
Brodatego, Agathon – ojcem Rzymu, Georgius – Zamieszanie w sprawie dat sobor[w, i na kt[rym
Konstantynopola, Theophan – Antiochii, i inni; na z nich rozpatrywano problem ikonoborc[w, wynik
heretyk[w& Theodora – “episkopa Pharanskago” kompilacji fragmentarycznych danych.
]na Feodora, episkopa faranskago\ – Fara- Wg angielskich {r[de=&
o<skiego ]wg W=adimir. ltpsu\, Honoriusa – ojca I, 318 A.D., w Nikai – odby= si" 325 A.D. –
Rzymu, Kirylosa – Aleksandrii, na Sergiusa za>, 8 lat r[/nicy ]kt[ra nast"pnie maleje do 5-ciu\,
i Pera, i na Paw=a, i Piotra Gubnewego ]Pyska- II, odby= si" w 52 lata po pierwszym ]318 % 52 ^
tego\, by=ych episkop[w Konstantynopola, i na 370\, a jest opisany 374 A.D., wg s=ownika We-
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
bstera& w 381 A.D. – 7 lat r[/nicy, ˚Nicene Creed, >w. Ignatiusa w biskupstwie Konstantynopola.
III, 415, w Ephesus, wg ameryka<skich& 431 A.D. Sob[r ten nie jest uznawany przez Ko>ci[= Grecki
– r[/nica 6 lat % 10 zbyteczne, to pewne, }Ortodoksyjny, Prawos=awny|.
IV, 445 A.D., w Chalkedonie odby= si" 451 A.D., }w Mazur. ltpscu sprzeciw ikonoborcom na VII
zn[w – r[/nica 6 lat, soborze w Nikaii 796, za Konstantyna, b="dnie
V, 547 A.D., w Konstantynopolu... 553 – 6 lat, opisanym pod 806, z 10-letni' r[/nic'.
VI, 676 A.D., w Konstantynopolu, po raz drugi W sprawie ikonoborc[w {le w Am. Int’l Encycl.,
zapisany z 10 letnim b="dem pod 686 A.D. ]547 sami si" z=apali ]pope=nili lapsus\ pisz'c, /e
% 129 ^ 676\ – r[/nica 5 lat, w 842 dysputa w sprawie “imige-worship” –
Agathon – ojcem Rzymu 678–682 ]...2 lata\, oddawania czci obrazom – by=a zako<czona,
}soboru 692 A.D., w pa=acu Turllan, zwo=anego ˚uprzedni tekst, si[dmy sob[r|.
przez Justyniana ™ – nie ma w Mazur. ltpscu| Tyle. Sob[r w Pres=awiu 863 – pomini"ty. Chaos
VII, 796 A.D., za czas[w Adriana ]772–795\, po danych, r[/nic w latach, i numeracji sobor[w –
raz trzeci zapisany z 10 letnim b="dem pod 806 wynik zmaga< wiernych, wdzi"czny materia= do
A.D. – r[/nicy nie ma, bo nie ma w ameryka<skich; docieka<& kt[ry numer, kiedy, w jakiej sprawie.
od ostatniego soboru, w 676, mia=o up=yn': 120 Wg American Int’l Encyclopedia, t. IV, has=o
lat ]zn[w& 676 % 120 ^ 796, a nie 806\; Council, cztery sobory uznawane s' przez
Iohannes Chrysostom ]Z=otousty\ ¿344–† 407, wszystkie ko>cio=y&
ojciec Ko>cio=a Greckiego, patriarcha Konstan- 1. w Nicei, 325 A.D., w kt[rym ustanowiono
tynopola 398–404, wg Maz. letopisca ur. 344 dogmat Syn Boga.
]/y= 63 lata\, wg innych& ur. 344–354, s=ownik 2. w Konstantynopolu, 381 A.D., w kt[rym podj"to
Webstera, i Funk ∑ Wagnalls& 345$–407, w decyzj" o Duchu Íwi"tym.
American Heritage College Dictionary& 347$–407 3. w Ephesus ]w Efezie\, 431 A.D.
]kilkuletnie r[/nice\. 4. w Chalcedon, 451 A.D., w kt[rym dok=adnie
Wg danych ameryka<skich, sob[r 869–870 w nakre>lono doktryn" jedno>ci bosko>ci i ludzkiej
Konstantynopolu, by= trzecim >wiatowym ]the natury Chrystusa.
third oecumenical council\, nie [smym; znane W>r[d podstawowych sobor[w “+acinnik[w”
s'& Nicaea 325, Ephesus 431, Chalkedon 451, s' w Clermont ]1096\ w czasach Urbana ™
i Konstantynopol 869 ]ju/ cztery...\. }1088–1099|, w kt[rym postanowiono o pierw-
Wg American Int’l Encyclopedia, t. IV, has=o szej krucjacie; sob[r w Konstancji, najbardziej
General Councils of Constantinople& liczny }najbardziej licznie reprezentowany| ze
Sobory w Konstantynopolu obejmuj'& drugi, pi'ty, wszystkich, 1414, kt[ry pot"pi= Jana Hussa
sz[sty, Trulla<ski ]ang. Trullan\, i [smy. ]1415\ i Jeromieja z Pragi ]1416\, ...itd.
Drugi – zwo=any przez Theodosiusa Wielkiego Po zestawieniu obu stron& Grek[w i +acinnik[w,
w 381, w celu z=o/enia, st=umienia przeciwnik[w zgodna numeracja sobor[w od numeru I ]w
Nicejskiego Kreda. Nikaii\ do numeru VI ]w Konstantynopolu\, z
Pi'ty sob[r – przez Justyniana, w 553, by roz- odchy=kami w czasie 8 lat, malej'cymi do 5-ciu.
strzygn': dysput" Trzech Rozdzia=[w ]Three Od numeru VII zaczyna si" problem, bo opusz-
Chapters\, lub trzy doktryny biskup[w& Theodora czane s' po jednej, b'd{ drugiej stronie&
z Mopsuestii, Theodoreta, i Ibasa z Edessy }w Azji Nr Grecy +acinnicy
Mniejszej|, kt[rzy byli podejrzani o Nestorianizm, VII – 692 Pa=ac Turllan; Justynian
i }zostali| og=oszeni heretykami przez sob[r. VII 796 Nikaia –
Sz[sty – zebrany 680–681, pot"pi= doktryny Mono- VIII – 863 Pres=aw k(Tulczy }J.D.| –
thelit[w, o oznajmi= ich przyw[dc[w heretykami. VIII – 869–870 Konstantynopol
}si[dmy sob[r| Gdy te dwa }ostatnie| sobory nie “Grecy” ]Mazuri<ski ltpsc\ zako<czyli informacje
przynios=y nowych praw ko>cielnych, imperator o soborach na VII w Nikaii, 796, zapewne ze
Justynian II, w 692 ponownie zwo=a= sob[r, wzgl"du na negatywny obr[t sprawy dla Photia,
kt[ry – zebrany w Pa=acu Trullan – zwany st'd ojca naszego, na soborze w Konstantynopolu
Trulla<skim. }milczy o nim Mazuri<ski ltpsc.| 869. Problem ikonoborc[w dyskutowano na
Narzuci= on ostre prawa na kler, w>r[d nich opi- soborze w Nikaii 796 kt[rzy – wg “+acinnik[w”,
sa= hierarchi" patriarch[w i zgod" na zawieranie b="dnie – wyst'pili na soborze w Konstantynopolu
zwi'zk[w ma=/e<skich dla kap=an[w, kt[re by=y 869–870, nie uznawanym przez “Grek[w”.
tak obra/aj'ce dla Ko>cio=a +aci<skiego, /e socha ]ros.-pol.\ – ulepszone rad=o; lit. ark=as;
odrzuci= wszystkie dekrety tego soboru, ale w nazw. Sochaj, Sochaczew wymieniony 1282 r.
Ko>ciele Greckim s' nadal wa/ne, prawne. ]pod 6789\& ne dowedwim 'e im goroda.
}[smy sob[r w Pres=awiu 863–864, j.w., J.D.| s=xaheva, pod 1283& s=xahev=, Soxahev=.
Øsmy sob[r 869–870 wypowiedzia= si" przeciw Sodoma i Gomora ]pol.\, Sodom, Gomorrah ]ang.\
“ikonoborcom” ]zwalczaj'cym ikony\ ¯ s=aw. borba – Sidon ]stolica staro/. Fenicji; dzi> Saπda\ i
]Iconoclasts ¯ gr. klastos ^ =ama:, niszczy: ¯ kla- Hermel, Homs lub Hama; GH, MN, OE.
ein\, usun'= ˚Photiusa }867–†891|, zatwierdzi=
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
Sofia ]ros. Sofiq\ – stolica Bu=garii ¯ gr. sophos; sosudy ]wo=. s=sædy, s=soudy\ – 1. salaterka,
przed Chrystusem – gr[d thracki ¯ Thracia, taca, naczynia ]s=u/ebne w cerkwi\; pokrewne
3 wiek B.C. do n.e. – w=ada=o plemi" Serd[w, posudzie ]p=sæda\ – talerz metalowy, ˚sud.
1 wiek A.D. – gr[d zdobyty przez Rzymian, i s=sædy skova slou'ebnya srebrny.
zwany Serdika ]wg Rosjan, KC ˚Serdica\, wo=. ltps, Ipat. pod 1289 ...s=soudy srebrœny i
3 wiek A.D. – Serdika zwany Ulpia-Serdika, zlaty i krasny i ikon≠ mnogy.
4 wiek A.D. – gr[d zburzony przez Got[w, wo=. ltps, Ipat. pod 1252, w rzecz. 1250.
6 wiek A.D. – gr[d podda= si" S=awianom; 2. sprz"t do niszczenia grod[w, miotany, w ro-
Na podst. Bolsz. Sow. Enciklop. t. 40, str. 139 dzaju dzbanka z =atwopaln' ciecz' rzucanego z
Sofijski wremiennik ]ros. Sofijskij vremennik=\ katapulty, skr. sus& prestroiti pra]a ]proce\
– zapisy prowadzone w Nowogrodzie Wielkim, w i inye sosoudy na vzœt;e grada..., s=sudy
soborowej Sofijskiej cerkwi i blisko z ni' zwi'za- ratnye i gradnye i poroky..., wo=. ltps, Ipat.
nej cerkwi >w. Jakowa ]Jakuba\, w nerewskim pod 1249, w rzecz. 1246; sus w 1227, w Ipat. 1229 r.
ko<cu grodu; pierwszy letopisnyj swod ]zbi[r Sotko Sytinicz ]s=aw. Sot;ko\ – Nowogrodzianin;
opisu lat\ z 1165, zwany w latopisaniu Sofijskim sob[r >w. Sofiji spalony 1045(49 znajdowa= si"
wremiennikiem ¯ wremja. tam, gdzie }p[{niej| „postawi= Sotko cerkiew
Bez /adnego zwi'zku z Sofi' – grodem w Bu=- kamienn' >w. Borisa i Gleba, nad Wo=chwem.
garii; znaczna liczba latopis[w posiada nazwy 0001-03-181
od grod[w w kt[rych je pisano& Woskresenski, Sozont ]˚Mazur. ltpsc Sozont\ – zbawca;
Moskiewskie swody ]kompilacje\, Twerski, No- gr. sozein ]oszcz"dzi:, zbawi:, wybawi:\;
wogrodzkie, itp., lecz nie w tym wypadku. Sozont z Likai rodem, 5796.
Nazwa mylnie przyj"ta i myl'ca przez to, bo sø ]dun.\ – jezioro, ba=wan. Truso ]w Prusach\
powinno by:& Nowogrodzkiej Sofiji; przyrostek – jez. Dru/no ]TD, S?\.
`ski odnosi si" do obszaru, rejonu, np. Polska spasow de< – dzie< Przemienienia Pa<skiego,
˘ polski, Wo=y< ˘ wo=y<ski, nawet Ipatiewska latem. Íwidrygie==o „pod Trokami stoja= na
letopis ¯ monaster Ipatiewski, jest w=a>ciw', spasow de<, a stoja= IV dni.”
bo ipatiewski ]wojew[dzki\ ¯ ipat ]wojewoda\, Spiridon ]s=aw.\ – wielki duch; arcybiskup ]s=aw.
ale nie Sofija. archiepiskop\ Nowogrodu Wlk. 1229–1249;
Sokal ]ros. Sokal\ – tak w Ipat. ltpsi i u W. N. ¯ spirit ]duch, dech\ % on ]wielki\, ˚wielko>:.
Tatyszczewa w „Istorii }Historii| Rossijskiej”, sprung ¯ spr≤nge ]dun.\ – rozsadz-a:(i:.
t. 2, str. 83, ale ˚Iskal w +awrent. ltpsi 1377. Lit. Dorsprung, Dowszprung, w Ipat. pod 1215 r.;
sol’ ]wo=. sol;\ – ziemia, grunt; =ac. solum, staro- >redniow. ang. dor ]drzwi\ ˘ door, ı ˘ E.
franc. soile, sueil, >redniow. ang. soile, ang. soil. a Spudo, Spude – dzida, w=[cznia; dun. spyd;
kolomyiskou[ sol; ølouhiti na mœ. >redniow. ang. spudde, prawdop. ¯ staronord.;
]a Ko=omyjsk' Ziemi" od='czcie dla mnie; wo=. Spude – ?mudzin, zdrajca z Putenik, 1307.
ltps, Ipat. pod 1240\. Solski – ziemski, sol % ski. Spytek z Melsztyna ]pol.\ – ostrze/enie# Bo /y=
Sold[w ]pol.\ – Dzia=dowo; germ. Soldau, ok. 120 lat w podr"czniku J. Ba=abana ]poz.
zniszczony przez Litwin[w 1363. 0165-01-206 lit. 0065\ i gin'= dwukrotnie& nad Worskl' i pod
Solomon ]s=aw. Solomon=\ – spokojny; Grotnikami ]u W=. Czapli<skiego pod Grotn.\&
syn Dawida i kr[l Izraela w 10 w. B.C.; 1346 nad statutem wi>lickim pracowali& ª...kasz-
hebr. szelomo, gr. i p[{no=ac. Solomon, Salomon, telan krakowski Spytek Melszty<ski...º str. 163
ang. Solomon, pol. Salomon OA, 1399 w bitwie nad Worskl' ª...zgin'= pan po-
w"g. Koloman KS. =owy Podola, Spytek z Melsztyna...º str. 180
Solu< ]s=aw.\ – gr. Saloniki ]Qessalonikh\. $ ]ok. 1435–1438\ ªNa czele stali& Spytek z
`son ]anglosas.\ – 1. syn; germ. Sohn pokr. anglo- Melsztyna w Ma=opolsce...º 0065-00-193
sas. sunu ˘ >redniow. ang. sune, sone ˘ ang. son,
1438 ªKalikstyni polscy ze Spytkiem z Melsz-
2. wielki, stary, senior; Atkins ˘ Atkinson, Jacks tyna na czele...º 0065-00-196
˘ Jackson, Hendricks ˘ Hendrickson, Hans ˘ 1438 lub 1439 poleg= w bitwie pod Grotnikami
Hanson, Morris ˘ Morrison, Robin ˘ Robinson; ª...a sam Spytek z Melsztyna poleg=.º str. 197
Hanson ^ Hansen, Olson ^ Olsen, i inne. W spisie poleg=ych kniazi[w nad Worskl', 1399,
Sophia ]gr.\ – umij"tno>:, zr"czno>:, sprawno>:; widnieje knia{ Wspytka Krakowskij.
inteligencja; m'dro>:; gr. sophos ]m'dro>:\ ˘ gr. Melsztyn – wie> n(Dunajcem, 24 km N od Nowe-
sophia ˘ s=aw. Sophia ]gr[d Sofia w Bu=garii n(rz. go S'cza, ok. 58 km SEE od Krakowa; Grotniki
Iskyr, pierwotnie Sredec\ ˘ pol. imi" Zofia; k(Korczyna, przy uj>ciu rz. Nida do Wis=y.
soborowa cerkiew >w. Sophii w Nowogrodzie spytek – dopytuj'cy si" ]ten, kt[ry pyta si", wg
Wlk. zbudowana na wz[r katedry >w. Sophii w S=ownika S. Bogumi=a ˚Lindego, 1854–1860\.
Konstantynopolu, ˚Sofijski wremiennik. sp≤rre ]dun.\ – zagr-adza:(odzi:.
Lit. Spera ]ı ˘ E\.
Soplica ]pol.\ – grobowiec, krypta ¯ ang. sepulcher
}seplika| ¯ >redniow. ang. i starofranc. sepulcre ¯ =ac. sracyn(ie ]s=aw. sracyn/e\ ˚Saracen(i.
sepulcrum ¯ =ac. sepelire ]grzeba:, chowa: \. Sredec ]pol.\ ˚Sofia.

Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.


NAZWY i TERMINY
st ¯ =ac. forestis, ang. forest ]las\; d{wi"k w wielu stary ]s"dziwy\ ˘ s'd, os'd, rozwaga.
nazwach z lasem zwi'zanych, np. Brestowica, Staryko< ]pol.\ – dos=. wielce stary ¯ ko< ]wielki,
Berest, tak/e& stan i sta:, wzrost, ang. state; wielce\, koniec ]ma=y\; ˚myl'ce nazwy;
stopie< wy/szy, np. wi"ksz-y(a(e; ros. Koniew ¯ ko< % ew ¯ eu ]wielki, stary\.
=ac. status – ang. position, standing. Stefan – korona, gr. stephanos, Stephanas ˘
St. skr[tem ¯ saint ]>wi"ty\; =ac. Stephanus ˘ franc. Etienne, germ. Stephan,
=ac. sanctus. >redniow. franc. i ang. saint. ital. Stefano, hiszp. Esteban, ros. Stefan.
Stambu= ]tur.\ – Carogr[d ¯ stolica car[w grec- 1. kr[l W"gier, 6504 ]996\, 0001-01-123, 124
kich, Wschodniego Cesarstwa Rzymskiego ]Bi- 2. igumen Monasteru Peczerskiego, po{niej
zantium, Byzantine Empire\, staro/. Byzantium, biskup W=odzimierza Wo=., †6602 ]1094\ aprila
Constantinopolis, Konstantynopol ]za=o/. 329 w 27 dzie<, w czas 6 nocy ]o p[=nocy, godz.
A.D. przez Konstantyna\, Istanbu=, Istambu= od 24-ta, noc od godz. 18-tej\. 0001-01-219
1453.05.29 ¯ gr. eis ten polin ]do miasta, na(w steg ]dun.\ – piecz-e<(yste; lit. Stenkynt, Stekynt
miasto\, ˚Konstantynopol, Carogr[d; Stikent 1253(54 ¯ Steg % kind, TD, GK.
cerk. konstœntπn= grad=, Stekint ]wo=. stenkynt;, stekynt, s=tikent,
ros. Konstqntinopol;. stikent, Ipat. z 1428& St≠kint\ – w[dz Jatwy,
stan, stanica ]wo=. stan=\ – budowla o charakte- zabity 1253 przez Lwa Dani=owicza.
terze obronnym, fort, forteca, warownia ˘ waru- Stemid ]s=aw. Stemi∂\ ¯ stem ]pie<\ % id; lub
nek, ang. condition ]warunek, stan, po=o/enie\ ¯ stamen ]“twardziak” – odporny na zm"czenie,
>redniow. ang. i starofranc. condicion ¯ =ac. condicio choroby, zn[j i trud; wytrzyma=y\, AEI;
¯ =ac. condicere ¯ com ]razem\ % dicere ]m[wi:\; jeden z pi"ciu pos=[w Olega do obl"/onych w
fort ˘ forteca; stan ˘ stanica; stan ˘ pol. stany Carogrodzie Leona i Aleksandra, 6415,
]warstwy spo=eczne ¯ po=o/enie ludzi\; wi"cej ˚Welmud.
s. wyminione kilkakrotnie w latach 1237÷1241, Stepan – 1. Stefan, 2. step % an ]wielki\, ˚pan.
przy podbojach Rusi przez Batego, ˚wie/a. St"bark ]pol.\ – drewniany zamek, wykonany z
W ziemi Reza<skiej Rusini napadli niespodzie- k=[d, bali drewnianych ¯ >redniow. ang. i ang.
wanie& I vnezapu naide na stany Batyevy stem – 1. pie<, trzon ¯ anglosas. stemn, stefn,
i nahat seh; tatar. Obl"/enie W=odzimierza& pokr. niem. stamm, 2. tamowa:, wstrzymywa: ¯
Poganii 'e postaviwa stany svoœ v Zla- staronord. stemma, pokr. niem. stemmen ]zatrzy-
tyx vrat i okolo vsego grada.... Mazur. O ma:, sprawdzi:\ ˘ ang. nazw. Stamenson; pruski
Jatwie& v=stav;we 'e za';gowa kolimagy Stembark ˘ pol. St"bark ¯ bork ]zamek\.
svo≥. rekwe stany. Dani=o& stawa stanom=. stik ]dun.\ – uk=ucie; ang. sting, GK. Lit. Astik.
¯tvœzem 'e odinako napada[]im na nœ. stir ]staroang. styrian, >redniow. ang. stiren\ –
wo=., Ipat. 6759 ]pod 1251 r., w rzecz. 1247\. Z in- miesza:, zak=[ca:; rz. Styr ¯ ster ˚styre.
nych& bœxu 'e stanove v gorod≠ solomo[ von Stirland, Andrzej ¯ Styria % land; mistrz Za-
hinneni ]by=y stany w grodzie s=om' kryte\, konu z Liwonii, w Rydze 1247÷1253, wygnany
izyidowa i stanov= svoix ]wyszli ze stan[w przez braci; ochrzci= Mendouga w 1251; wspom-
swoich\, gnal= b≠ Ougry do stanov= ]gna= niany w wo=. ltpsi, w Ipat. ltpsi pod 1252& Mendog
W"gr[w do stan[w\, itp. i oubo≥vsœ posla vtain≠ k= Andr≠evi
Stan ˘ stan-owisko(ik. Arabskie pochodzenie masterou. Ri';skou. 0001-02-816, 0165-01-76,
s=owa ˘ Afghani(Paki(Wiziri-stan. N. 114, przypis 2; ˚Andrej.
Stanis=aw ]s=aw. Stanislav\ – syn W=adimira Stobemel ]germ.\ ¯ stöbern ]przeszukiwa:\;
¯ Swiatopo=k; knia{ Smole<ska ok. 1050 ]przed ang. rummage, franc. farfouiller;
1054\ 0001-25.2-365; 0001-27-215, 314 Krzy/ak Stobemel, nieustraszony rabu>, 1284.
starosta ]pol.\ – 1. u dawnych S=awian& naczelnik stolica ]pol.\ – dos=ownie& wiele ulic;
rodu, 2. w dawnej Polsce& urz"dnik kr[la ma- 1. g=[wne miasto pa<stwa, rejonu; siedziba
j'cy w swym r"ku s'downictwo kryminalne w w=adcy, dzi> centralnych instytucji, urz"d[w,
sprawach gard=owych, jak w[wczas mawiano, 2. du/e miasto, skupisko ludno>ci, kultury, itp.;
gdy/ karanych gard=em ]>ci"ciem\, stoj'cy tak/e ¯ sto ]wiele\ % lica ]l.mn.\ ¯ lico ]zewn"trzna po-
na stra/y praw i maj'cy do rozporz'dzania si=" wierzchnia >ciany lub bry=y budynku\ ˘ ulica ¯ u
zbrojn', tzw. pacho=k[w, i nadz[r nad wi"zie- ]od\ % lica ]front[w\ ¯ lico ]front budynku\;
niem; zasi"g w=adzy – zwykle jednego powiatu; lico ^ twarz ^ ko>: ˘ pako>: ^ potwarz, OA
nowy urz'd i godno>: za Kazimierza Wielkiego ]k=amliwe zarzucanie komu czyn[w nie pope=-
]1333–†1370\, pozosta=o>: po czasach czes- nionych, fa=szywe oskar/enie, oszczerstwo,
kich – czeskiego kr[la Wac=awa 1296–1306, kalumnia\, policzek, pokost ]farba olejna do
kt[ry ustanawia= w Polsce starost[w, przed 1302; pokrywania powierzchni wyrob[w z drewna, olej
starosta podlega= genera=owi, Wielkopolski – w lniany ze >rodkami susz'cymi\, ˚polski j.;
Poznaniu, Ma=opolski – w Krakowie; na podst. sto ]wiele\ ˘ stopa, stonoga, stokro: i inne, nie
mSjp 1969, i 0065-00-147, 163 koniecznie r[wne 100, ˚czterdzie>ci, 72;
starosta ¯ staro>: ]ST ¯ ÍÇ, zmi"kczenie\ ¯ stulecie ]wiek\ ¯ sto ]wie\ % lat ]k\ ¯ rok ]czas\,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
stolec ]tron, wielec\ ˘ powieli: ]roz(na-kaza:\; Stribog ]s=aw. Stribog=\ – poga<ski bo/ek,
stolica, termin – najwyra{niej – nowy, bo nie wyliczony ok. 980 z innymi& Perunem, Chorsem,
spotka=em w >redniowiecznym pi>miennictwie, Da/bogiem, Simarg=em i Mokoszem,
i po znaczeniu ]du/y o>rodek ludzki\; 0001-01-77, 78 ˚poganin
ang. capital, ale sto=eczny – metropolitan ¯ me- strutter ¯ strut – 1. przechwala: si", okazywa:
tropolis ¯ gr. meter ]matka\ % polis ]miasto\, franc. dum", wychwala:, samochwalstwo, zarozumia-
capitale, ros. stolica, metropilija ]ja ¯ a\, =o>:, 2. sztywno>:, nieugi"to>:, bezwzgl"dno>:,
niem. Hauptstadt. 3. spacerowa: z dum'; staroang. strouten ]to
stolt ]dun.\, stoltr ]isl.\ – dumny; spread out, swell out\ ˘ ang. strut; ˚feudalny.
Lit. Manstolt, Kezigal Wostoltowicz. Wg Igancego Dani=owicza& Mianem tym okre>la-
stor ]dun.\ – wielki, du/y, okaza=y, spory; no >wie/o nawr[conych Prusak[w, kt[rzy – za
Lit. Geysztor. pieni'dze – dawali si" najmowa: na =otrostwa
str ]s=aw.-pol.\ – wielko>:, pod(wz-niesienie; przeciw swym ziomkom, jeszcze w poga<stwie
w nazwach w=asnych rzek, miast, las[w, itp., jak pozostaj'cym; na skryte =upie/e i rabunki. W
Stryj, Strypa, Stryjno, Stryjk[w, Dniestr, Drestr Prusach zwano Strutter, =ac. latrunculi.
n(Dunajem ]ros. Dorostol; str ^ stol; sto` ^ wie- Latrunculi, maj'c w komendzie ma=' gar>:
lo` ˘ stopa, stonoga, stokrotnie, stolica\, rzeka konnicy lekkiej, przez ca=e lato wpadali do
Strymon ]gr. Strimon, w g[rnym biegu& Struma\ najrozmaitszych stron Sudawii, rabowali poje-
UY ˘ pol. strumie<, struga ]ga ^ woda\, bystry, dyncze okolice, a ich mieszka<c[w utrzymywali
Bystrzyca ]dwie rzeki& dop=yw rz. Wieprz i Seret\, w trwodze.
Istra ]dop=yw rz. Moskwa, 31 km E od Moskwy\, Duisburg nazywa ich Latrunculi, a ich zaj"cie
Ustrzyki ]u` – pod, `ki – ziemia\; strach, strop, Latrocinium. Kad=ubek pod 1192 w wojnie pod-
strych ]wyszki\, strzecha, pstry ]wielokolorowy, laskiej wspomina Latrunculos.
p – kolor\, imiona& Gunastr, Istr; i inne; Nie byli oni rozb[jnikami dr[g publicznych, lecz
stryj – wi"kszy; uj – mniejszy ˘ wuj, ujma, st'd na wszystkie przedsi"wzi"cia gotowymi urwisa-
odpowiedniki do «on» ]wielki\, «ona» ]niewielka\ mi. Poprzedzali si=y g=[wne, w rodzaju zwiadu.
– stron ojca ]stryj\, i matki ]wuj\. Wspomina o nich Dogiel, t. V, nr 56, 1367 r.
Tak/e wulg. huj ¯ h % uj ]˚ma=y ^ m"ski\, gdzie Stryjkowski t=umaczy ich przez wyraz kozacy,
H dodawane w j. staropolskim, przechodzi coraz przy t=um. Kroniki Duisburga, 1085-01-321. W
cz">ciej w CH ]chuj\, przez nie>wiadomych, manuskrypcie Wiganda zwani s' Latrones.
niedouczonych, skoro wulgaryzmy opuszczane Je>li w=asnym kosztem robili wycieczki, zwano
w s=ownikach – nie ma pewno>ci jak powinny by: ich wtedy ochotnikami ]Freibeuter\. Tak ich
pisane, przez jakie litery, tak i bugaj ]byk\ ˘ buhaj mianuje Jeroszyn w rymowanej kronice, a drugi,
˘ Buchajczuk, zacieraj'c przez to etymologi" dawny t=umacz Duisburga przek=ada wyraz La-
s=[w, ˚wymiana liter i d{wi"k[w. trunculi raz przez Ebint¥re, drugi raz i najcz">ciej
Poja>nienia& str, stry ]wi"kszy\, sto` ]wielo`\, przez Strutere i Struterie.
cho: ]kochanka, luba\ ˘ staropol. lubo ]cho:, Tu Dani=owicz pope=nia b='d, dodaj'c, /e „S=owo
chocia/; jako przeciwstawienie, wbrew, mimo& to cz"sto pisz'ce si" Struderie, jest niemieckie,
pojecha=em, cho: pada= deszcz; ˚lub\, ˚dzieje spowinowacone z staro/ytnym germa<skim Strut
]czyny\, zamierza=em wycofa: z tej cz">ci by lub Strat& zaro>l, krzak, chr[st, lasek lub pustynia.”
zamie>ci: je w mym s=owniczku j. polskiego; Dalej& „Mylny jest domys=, jakoby Duisburg pod
˚polski j"zyk. niemi rozumia= zakonnych braci, lub braciszk[w
stratowidarch ]˚Mazur. ltpsc stratovidarx\ sekretnych, wysy=anych na zwiady lub =upie/e.”
– podkomorzy, archaik& s=uga >ciel'cy =o/e; 0165-01-118; Voigt, Geschichte von Preussen,
=ac. stratum ]pos=anie, warstwa\ t. III, str. 366. S' to zdania komponowane, w
% gr. archos ]w=adca\, ˚podkomorzy; kt[rych ='czone s' dwie r[/ne sprawy, z na-
>w. Eudokim by= uczniem stratowidarcha The- dziej', /e jak jedno przejdzie, to i drugie& Strat
ophila Ikonoborcy }iconoclast|, 6350 ]850 A.D.\; do='czone do Strut – z nadziej' na przemycenie
znaczenie s=owa zatar=o si"; Rosjanie zazna- znacze< Stratu.
czyli& ˚tak w r"kopisie, 0001-31.1-35 W 1367 mistrz inflancki, Wilhelm v. Freimersheim,
Strebe ]prus.\ – prawy dop=yw rz. Niewia/y, oraz bracia& Olgerd i Keystutt, kr[lowie Litwy
rzeka p=yn'ca na wsch[d, z rz. Striuna ma wsp[l- ]reges Lethoviae\ zawieraj' pax latrunculorum.
ne uj>cie do Niewia/y 11 km E od Wendzigo=y, 0165-01-212 M[g= to by: wym[g do uzyskania
29 km N od Kowna, w rejonie wsi Poniewie/uki stanu rycerskiego. Pok[j zawarty by= – ze strony
]lit. Paneve≈iukas\; lit. Strebukas, ros. Sterava- Litwy – przez Woldemara, syna kr[la Olgerda
Sterawa, Sternava-Sternawa; i przez ksi'/'t ]duces\ Stirpeyko, Waysewist i
str ]wi"ksza\ % be, ba, wa ]woda\; Keystutta.
du/a bitwa Litwy z Krzy/akami, 1347.02.02,
przegrana si= Litwy.

Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.


NAZWY i TERMINY
Stryjkowski, Maciej ]pol.\ ¯ stryj ]wi"kszy\ % k[w Bu=gar[w ]skoro odwet\ – dok=adne lata& 856 % 2
]las\, gdzie urodzi= si", dzi> ˚Stryk[w k(+odzi. ^ 858. Tak i cerkiewne ksi"gi – g=ucho, /e by=y
Autor dzie=a o Polsce, Litwie, i Rusi ]o tasiemco- przet=umaczone w ci'gu «p[= roku»˘ «od marca
wym tytule\, 1582, ogromnego obj"to>ciowo, lecz do 26 oktabra», bo na tyle by= m'dry ]nie ustrzeg=
o ma=ym stopniu wiarygodno>ci. si" przy tym b="du miesi'ca\, roku nie przy=o/y=,
Stryk[w ]pol.\ ¯ stry ]wi"kszy\ % k[w ]las\; bo nie wiedzia= – nie by=o go w materiale wyj-
ok. 19 km NE od +odzi, n(rz. Moszczenica. >ciowym, ˚cyrylica, kalendarz;
stud ]dun.\ – w[=. Staro` i >redniow. ang. oxa, nie mo/e by: dnia i miesi'ca, bez roku – bo wbrew
pokr. starogerm. ohso. logice& od og[=u do szczeg[=u; o wpisywaniu
stud ]ang.\ – grupa zwierz't, szczeg[lnie koni, dok=adnych dat w dalszej cz">ci;
utrzymywana g=[wnie do rozp=adzania(rodu; schizma potencjaln' przyczyn' rozpocz"cia
miejsce gdzie grupa ta jest utrzymywana, stad- dziej[w Rusi – odr"bno>:; ˚schizma,
nina; ¯ >redniow. ang. stod, pokr. germ. stute. lit. 6363 ]863–864 % styl 5500\ – sob[r w ˚Pre-
Kinstud, Keystutte. s=awiu, na kt[rym zapad=a decyzja t=um. cer-
stute ]niem.\ – klacz, koby=a; stutter ]holend.\ – kiewnych ksi'g na j. s=awia<ski,
stadnina, teren dla byczk[w. t=umaczone ok. 864–865 A.D. „...uradowali si"
styl ]ros. stil;\ – termin o r[/norakim znacze- S=awianie s=ysz'c }o| wielko>ci Bo/ej }w| swoim
niu, pocz'wszy od rylca kt[rym staro/ytni pisali na j"zyku...”
woskowych tabliczkach, poprzez sztuk"& zesp[= 6369 ]864 % styl 5505\ – zaproszenie Rurika
cech w=a>ciwych, literatur"& spos[b uj"cia my>li, zza morza na Ru>, w siedem lat po wyprawie
mod"& spos[b ubierania si", sport& spos[b wyko- Micha=a na Bu=gar[w }858 % 7 ^ 864|,
nywania ruch[w, itp., w ko<cu kalendarz& spos[b 6371 ]855 % 5505\ – Askold i Dir zrobili wypraw"
odliczania lat; w j. rosyjskim ostatnie zw' kos- na Grek[w „...w 14-te lato Micha=a cara.”,
miczn' er' ]niekt[rzy, pisz'c o ziemskich spra- czyli pomieszany pierwszy najazd, 855 ]Bu=g.\ z
wach, trzymaj' g=owy w chmurach, ale ci – w ko- 860 ]Rusi\, z uzupe=n. imion& Askolda i Dira,
smosie... kosmos – wszech(>wiat, porz'dek\; w oparciu o 6363, wychodz'c z za=o/enia /e
Style «od pocz'tku >wiata do narodzenia Chrys- 6363 opisana jest stylem 5500, trzeba przybawi:
tusa» od 5492 do 5508& 8 lat, by przej>: na styl 5508& 6363 % 8 ^ 6371
5492 – era, styl aleksandryjski, ]przyczynek Nestora\;w ten spos[b zapl'ta=y
5500 – era, styl antiochski, si" dzieje w pierwszych latach, na samym po-
5504 – era, styl Hipolita, cz'tku Powie>ci wremien-nych let. Ci'g dalszy
5505 – era, styl starobizantyjski, “chrzczenia”&
5508 – era, styl konstantynopolski. 6377 – ochrzczona by=a wsza ziemia bu=garska
Silwester 1110–†1123 autorem Latopisu, – skutek wielokrotnego przepisywania,
Nestor 1118–†1157 – Powie>ci wrem. let. Rok 6360 w=a>ciwy dla 855 A.D. starobizant. stylu
Latopis i Powie>: ]855–1110\ s' mieszank' 5505, ˚+awrentaj opisa= 15-tym indyktem a inni,
styli 5500, 5504, 5505, 5508, tj. przepisuj'c z nie znaj'c terminu «indykt» – dopisali «dzie<».
r[/nych {r[de= w jedno>:, Silwester zachowa= Istniej' r[/nice mi"dzy badaczami co do chrztu
pierwotne oznaczenia r[/nymi stylami, a Nestor Bu=garii, wynikaj'cymi z r[/nych styli i r[/nego
i przepisywacze dorzucili b="d[w wychodz'c z opisu liczbowego, od 6361 do 6377, np. Ku{min
b="dnych za=o/e<. Dzi> ka/de z nich musi by: utrzymuje, /e Bu=gari" ochrzczono 6366 ]865 lub
rozpatrywane z osobna ]politycy na polu historii, 866\ 0448-00-281, zdaj'c si" na opini" innego spe-
czyli badacze p=ywaj'cy po powierzchni zagad- cjalisty – I. Sniegarowa, 1965. Chrzest Bu=garii
nie<, nie>wiadomie odejmuj' 5508 od ka/dego z jednoczesnym t=umaczeniem ksi'g – nie ma
roku w tym okresie\, ˚Kalendarz. sprzeczno>ci w logice& odwrotno>ci nast"pstw,
6360 ]855 % styl 5505, lub 856 % styl 5504\ – na- ale.... Gdyby Bu=gari" ochrzczono 865, tj. wtedy,
jazd Bu=gar[w na Konstantynopol „...w 14 lato gdy przet=umaczono ksi"gi cerkiewne ]r[wnie/
Micha=a...” }w 14-te lato, rzecz p[{niej dopisana, ok. 865\ – to nie by=oby uciechy S=awian ze
orientowana na 855 gdy tak w[wczas je liczono, s=uchania o Bogu w swoim j"zyku.
p[{niej – algebraicznie|, lub Problem musia= trwa: lata i narasta:.
„...na pocz'tku cesarzowania Micha=a.” }856|, Jednoczesno>: logicznie mo/liwa, lecz wysoce
6363 ]858 % styl 5505\ – w odwecie „...Micha= nieprawdopodobne, by chrzczono nar[d z jedno-
wyprawi= si" na Bu=gar[w...” i ochrzci= ich 858 czesnym dor"czeniem t=umacze< cerkiewnych
„...w drugie lato }w=adania|.”; w Konstantynopo- ksi'g, uprzednio wykonanych na okazj" – jeszcze
lu patriarch' by= “Fotij” ]Photios, konsekrowany nie ochrzcili ]nie za=o/yli instytucji cerkiewnej\, a
858, rok z niezale/nego {r[d=a\. ju/ przet=umaczyli, na przysz=o>:.
g=uche& «na pocz'tku cesarzowania Micha=a», W miar" prostego nast"pstwa wydarze< nie
tj. w pierwszym roku, zamieni=o si" na «w 14 lato potrafi' u=o/y: w logiczny ci'g, po='czy: i usze
Micha=a», a odwet – na «w drugie lato» ochrzci= -regowa: przes=anki z liczbowym ich opisem.

Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.


NAZWY i TERMINY
6416 ]912 % styl 5504\ – kometa }Halley’a|, pocz'tek roku na wiosenny, zgodnie z poga<-
6421 ]913 % styl 5508\ – >mier: Olega. skim zwyczajem – pocz'tek roku zaczyna= si"
6506 ]1006 % styl 5500\ m-ca maja, 9-go dnia od 25 marca do pocz'tku kwietnia. Przesilenia
– przeniesienie relikwi >w. Niko=y..., – mniemano – nast"powa=y 24-go dnia miesi"cy&
6542 ]1042 % 5500\ – pocz. Konstant. Monom., marca, czerwca, wrze>nia, i grudnia, nie 21-go
zaznacz. «od narodz. Chrystusa» 1042, jak dzi>. St'd Bo/e Narodzenie 25 grudnia –
6554 ]1054 % 5500\ – >mier: Konstantina, pocz'tek d=u/szych dni, nadzieja, Wielkanoc,
zaznacz. «od narodz. Chrystusa» 1054, czyli Zmartwychwstanie – wiosn', o/ywienie, i
6561 ]1053 % 5508\ – narodziny W=adimira ksi"gi cerkiewne t=umaczono z j. greckiego na
Monomacha, s. Wsewo=oda i Greczynki, s=awia<ski w ci'gu 6 miesi"cy, “od marta do 26
6572 ]1072 % 5500\ – zmar= Swiatos=aw, oktabra miesi'ca”, ok. 865 A.D. ]marzec – rozumie
zaznacz. «od narodz. Chrystusa» 1072, si" – 25 marca, pocz. roku\, ale pisiec pope=ni=
6579 ]1079 % 5500\ – Wses=aw Braczes=a- b='d w prostym obliczeniu, bo 7 miesi"cy zaj'=by
wicz wyp"dzi= Swiatopo=ka z Po=ocka, przek=ad, nie 6, gdy ªod marca do 26 oktabraº\,
6581 ]1081 % 5500\ – Aleksej Komnin }Alexis ˚cyrylica, kalendarz.
Komnenos 1081–†1118| pocz'= w=ada:, Marcowy pocz. roku zwie si" martowskim, a
6584 ]1076 % 5508\ – zmar= Swiatos=aw Jaro- wrze>niowy – ultramartowskim, ˚Kalendarz.
s=awicz, styl 5508, Jak s'dz", motorem powi"kszania 5500 ˘ 5504
6600 ]1087 % ...\ – zabito Jaropo=ka Izas=awi- ˘ 5508 jest biblijne opowiadanie o narodzinach
cza, wnuka Jaros=awa }M'drego †1054|, Chrystusa za czas[w Heroda, kt[ry poleci=
5500 % 13 lat r[/nicy ]5508 % 5505$\ zg=adzi: wszystkich niemowlak[w do lat dw[ch,
6601 ]1093 % 5508\ – zmar= Wsewo=od Jaro- w obawie przed swym nast"pc'.
s=awicz, apriela w 14 dzie<, w czwartek, Gdy okaza=o si", /e Herod zmar= na 4 lata przed
ale Wasilko Rostis=awicz z Trembowli, rokiem przyj"tym za narodziny ]“przyj"ty”\ –
kt[rego o>lepienie opisane 6601 w Maz. nale/a=o doda: conajmniej 4-ch lat do 5500,
ltpsie, o>lepiony zosta= w 1097, czyli 6605 by otrzyma: “rzeczywisty”. Ka/dy reformator
]po opisie 6601 nast"puje opis 6607 – kalendarza o tym pami"ta=, a wszyscy oni byli
6605 jest w logicznym ci'gu wydarze<, religijnego wykszta=cenia.
lecz ze z=ym opisem liczbowym roku\, Styl «od pocz'tku >wiata» 5500, 5504, 5508 nie
6612 ]1112 % 5500\ – zmar= Swiatop=ok Iza- dotyczy «od pocz'tku >wiata» do Chrystusa, bo
s=awicz, 1112 «ot ro/estwa Christowa», r[/nica 5500, 5504, 5508 jest bez znaczenia,
apriela w 16 dzie< ]w rzecz. 1113\, wieki staro/ytne, i tak ma=o znane ]przybli/one
6616 ]1116 % 5500\ «ot ro/estwa Christowa», okresy, lata\, lecz do czas[w pochrystusowych&
6618 ]1118 % 5500\ – zmar= Aleksej Komnin, «od narodzenia Chrystusa» do naszych, obec-
«ot ro/estwa Christowa 1118», nych – ile lat nale/y odj': od liczby w tysi'cach
6621 ]1113 % 5508\ – zmar= Swiatopo=k Iza- ]5,5–7,0 tys.\, by uzyska: czas «od narodzenia
s=awicz, wn. Jaros=awa }M'drego †1054|, Chrystusa».
dalej przyczynek Nestora ]ucznia Silwestra\ – Ka/dy reformator mniema=, /e liczba ta, kt[r'
lata z 10–11–12-letnimi odchy=kami, poprzez& w[wczas operowali, jest do “przyj"tego roku za
6635 ]1125 % ...\ – zmar= W=adimer Wsewo=o- urodziny”, nie rzeczywistego, i dodawa= s=odkie 4
dowicz Monomach; styl 5500 % 10, lata, kt[re tkwi=y w jego >wiadomo>ci, /e istnieje
dw[ch syn[w ˚Rogwo=oda, kn. Po=ocka, kt[rzy taki b='d. To st'd.
wr[cili z Bizantium 1129 lub 1139 ]10 lat\, i I dzi> nie brakuje ch"tnych, kt[rzy dodaliby kilka
6648 ]1139 % ...\ – >mier: Jaropo=ka. s. W=a- lat do “przyj"tego roku”, obecnie stosowanego, by
dimira Monomacha †1125, styl 5508 % 1, uzyska: “rzeczywisty”, mimo uprzednich, popra-
6655 ]1155 % 5500\ – pocz. w=adania Georgija wek. Ko<ca procesowi powi"kszania liczby nie
Do=gorukiego }Juruja D=ugor"kiego|, b"dzie, dot'd, dop[ki tkwi b='d, a ch"tni pobo/ni
6666 ]1166 % 5500\ – zmar=a Anastazja, nie poznaj' czym jest ˚Biblia.
c. Jaropo=ka Izas=awicza, zabitego 1087, Dzi> liczba ta ]ubieg=y czas\ jest bez znaczenia.
6684 ]1184 % 5500\ – >mier: Jaros=awa, Po roku 2000 odliczanie dla wi"kszo>ci Globu
6686 ]1186 % 5500\ – zmar=a Maria }ur. 1164|, te samo ]kalendarz ustalony na wieki\ – >wita
c[rka Kazimierza †1194, kr[la polskiego, nowy styl, lata opisane ma=ymi cyframi, =atwymi
/ona Wsewo=oda Swiatos=awicza †1246 do zapami"tania i operowania nimi; wygoda i
Czermnego, wlk. kniazia Kijowa 1214, itd. zwi"z=o>: we{mie g[r" – nie ma czasu na zabaw"
Zagadnienie styli jest bardziej z=o/one, bo pierw tysi'cami, bo i o b="dy w nich =atwiej.
-si chrze>cijanie na Rusi rozpoczynali rok we Opisane za:mienia s=o<ca, ksi"/yca, i pojawienia
wrze>niu, zgodnie z /ydowkim >wi"tem Rosz si" komet, wy>mienite do sprawdzenia popraw-
Haszana, z terminem zmiennym, do pierwszych no>ci opisu rokiem i okre>lenia stylu&
dni pa{dziernika. Ok. 1150 A.D. Ru> zmieni=a

Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.


NAZWY i TERMINY
1230. 05.14 04&56&10 1091. 05.11 06&14&32 nie, Mo/ary ]Madziary\, Mo=dawianie, Budanie
1236. 08.03 11&33&03 1106. 08.01 04&51&33 ]W"grzy; Buda % Peszt...\, Budianie ]Orawianie ¯
1271. 03.12 18&09&34 1113. 03.19 06&10&38 s=ow. Budin w Kotlinie Orawskiej\, Anuty ]osiedli
1321. 07.26 06&52&55 1115. 07.23 04&47&53 wzd=u/ rz. Aluta, lewy, p=n. dop=yw Dunaju\,
1331. 11.30 07&54&51 1122. 03.10 06&01&29 Muljanie ]Multanie, region N od Bukaresztu, od
1337. 03.03 08&40&41 1124. 08.11 12&28&49 rz. Aluta w d[=\, Czerkasy G[rskie ]N od g[r
1375. 07.29 03&50&53 1131. 03.30 14&11&49 Kaukazu\, wszystkich 250 000.º 0001-31.1-163
1385. 08.06 18&51&40 1133. 08.02 12&24&26 Sundstein, Kuno de ]bia=orus. Avguwtyn=,
1386. 01.01 10&31&27 1140. 03.20 14&08&51 Gnupyn, Gunstyn=, Gun;styn=, Gustyn=,
1399. 10.29 12&17&08 1147. 10.26 11&11&47 pol. Augustin, Sundstein, =ac. Smydsten\,
1406. 07.16 07&12&01 1185. 05.01 13&30&57 Krzy/ak, namiestnik Osterody w Prusach, kum wlk.
1415. 07.07 07&22&41 1187. 09.09 11&52&36 kn. Kinstuta ]ojciec chrzestny Danuty Anny, c[rki
1433. 07.17 14&48&42 1207. 02.28 11&09&12 Kinstuta, wydanej za Janusza – ksi"cia maz.\; w
Styr ¯ sterowny; jak monaster ˘ monastyr. 1382 zdradzi= Kinstutowi spisek Jagie==y z Krzy-
styre ]dun.\ – sterowa:, kierowa:; /akami, zawi'zany 1380, wymierzony przeciw
styrr ]isl.\ – tumult, ha=as. Kinstutowi. Nazwisko jego nie jest zupe=nie
Styria – w basenie Dunaju, ˚Sztirska ziemia. pewne, by= to chyba Kuno de Sundstein – by=y
Suchoe Dorogwe – miejscowo>: w pasie nad- komtur Osterody, zwany «by=» ]by=ym\, lub Kuno
bu/a<skim, wymieniona w wo=. ltpsi ]bez daty\ za von Hattenstein – w 1382 marsza=ek Zakonu;
kt[r' Ipat. ltps, pod r. 6721 ]w rzecz.1216\; Sundstein SH ˘ Hunstyn ˘ Hnupyn ˘ Augustyn
¯ suche % drogowe % we]rtepy\; w J(Ewrein. spisoku 1524 i tak u poety-historyka
dzi> Suchodo=y ¯ suche % do=y ˘ d[= ØA. M. Stryjkowskiego 1582; Smydsten w “Origo”;
sud – po=udnie; dun. syd, starogerm. sund, wg J. D=ugosza i M. Miechowity – Sundstein.
staroang. south. Lit. Suderman. Sura/ ]s=aw.-maz. Sura'=\ – lit. suras ]kwa>ny\,
Sud ]s=aw. Su∂, Sud=\ – o(wy-p=aty; zalew Z=oty S?, ¯ sur, syr, ser ]1. woda, 2. kwas ¯ niem.\.
R[g na p=d.-zach. brzegu Konstantynopola, 1. S. Witebski, nad g[rn' D{win', na p=d. jej
wej>cie do kt[rego zamykano =a<cuchami; brzegu, naprzeciwko uj>cia rz. U>wiacza, wpa-
pol. S'd lub S"d. daj'cej do D{winy od p[=nocy,
Sudawia ]pol.\ – wzg[rza Pojezierza Mazurskiego, 2. S. nad g[rn' Narwi'.
Pojezierze E=ckie do rz. Prego=a na p=n.-wscho- Surgutes ]lit.\ – zast"pca, ¯ =ac. surrogatus.
dzie; po=udniowe Prusy; sud ]po=udnie\; Surmin ]lit.\ – dow[dca ]Capitaneus\ zamku
germ. Sudauen. Kaleyne, Kolain n(Niemnem, 1290.
Sudis=aw ]s=aw. Sudis=av\ – syn Czeszki i W=ad. Suro/ ]s=aw. Souro'=\ – gr[d na Krymie,
Wlk. †1015.07.15, brat Jaros=awa M'drego dzi> Sudak.
†1054; Jaros=aw osadzi= S. w lochu za bunt. surveil’lern ]holend.\ – dozorowanie, nadz[r,
Roku 6567 ]1059\ Izas=aw, w porozumieniu ze kontrola, kierownictwo ¯ sur % veiller ˘ franc.
swymi bra:mi, “ispusti is poruba djadiu swoego” surveiller ˘ ang. surveillance. Lit. Surwi==o.
}wypu>ci= z loch[w, wi"zienia stryja swego|, gdzie sustug, sustog ]s=aw. sustoug=\ – przegub,
przebywa= “lat 20 i 4”. 0001-01-158, po nast"pnych ruchome z='cze dw[ch cz">ci, dos=. zestaw;
4-ch latach zmar= }†1063| 0001-31.1-53; ¯ su ]ze\ % stog= ]stag, staw, BWG\ ˘ pol.
¯ sud(i ]o(s'd, s"d ˘ s"dziwy\ % s=aw. staw, ros. sustav (prostyj, ili slo'nyj); =ac.
Su=a, rz. ¯ su=awa ˘ pol. /u=awa, S?; articulatio, franc. i ang. joint, niem. Bug; w Powie>ci
rzeka wpadaj'ca do /u=aw dolnego Dniepru. wrem. let, pod rokiem 6453, przy zem>cie Olgi
su=tan ]arab.\ – zwyci"ski, tak/e& w=adca, panu- nad Drewlanami, Drewlanie& „Oni /e siediachu
j'cy, ksi'/"; pot"/ny, wszechw=adny; w peregobiech w welikich sustugach gordiasz-
kalif w Kairze panuj'cy, po 1555 roku tytu= czesia. i priniesosza ja na dwor k Olzie.”
car[w tureckich; pospolity tutu= w=adc[w ma- mian. sustog ˘ l. mn. sustogi ˘ w sustogach ˘
hometa<skich; Rosjanie 1997 niepoprawnie& sustoga.
tur., muzu=m., egipsko-arab. sultan, ang. sultan. Sutejski mir ]pok[j\ – pol. S'cieska, dzi> wie>
Nazwisko So=tan, L+, OU. S'siadka n(rz. Por, 25 km W od ˚Zamo>cia.
ªRoku 7149 ]1641\ przys=a= turecki car Brateim ‘Pouczenie czadam }dzieciom| swoim’, W=adi-
So=tan pod gr[d Azow czterech pasz[w& Mustaf", mira Monomacha ]1053–1125\, pisane w ko<cu
Osamn", Kapitona, i Breima, a z nimi }z| r[/nych lat 1490-tych ]$\& W=adimir bra= udzia= ...na
ziem 200 000, tak/e brat jego – Karczimej, a z Souteiskou mira tvorit; s lœxy.
nim krymskich i nogajskich Tatar[w 40 000, tak/e Suzdal ]1430–1550& So'dal;, Sy'dal;,
czerkaskich Tatar[w 10 000..., itd. A zbrojnymi Suzdal=, Suz;dal;, S[i'dal;,
byli ...turki, greki, voloxi, serpy, orapy, ros. Suzdal;, s=aw. suzdal;\ – gr[d n(rz. Nerl,
mo'ary, modavy, budany, bud;œne, anuty, 192 km NEE od Moskwy, 32 km N od W=adymira
mul;œne, herkasy gorskie, i vsego 250 n(Kla{m', za=o/ony 990 A.D. ˚Moskwa,
000. ...Turcy, Grecy, Wo=osi, Serbowie, Orawia- szer. i d=. geogr. 56° 25* N, 40° 27* E.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
Obl"/ony przez Tatar[w pomi"dzy >rod', 1237 ¿`979–†1019, ¯ Jaropo=k ¯ Swiatos=aw, zi":
lutego 04, a czwartkiem, lutego 5, bo wr[cili do Boles=awa Chrobrego; w=ada= Turowem n(rz.
˚Wo=odimera, w pi'tek przed postem mi"sa, 6 Prype:, wi[d= zmagania o stolec w Kijowie przy
lutego 1237, i w sobot" postu, 7 lutego rankiem, pomocy te>cia – Boles=awa, kr[la Piast[w, zbieg=
na pami'tk" >w. ojca ˚Parthenia, zacz"li przy- do Lach[w gdzie zmar=, gr[b jego na ˚pustyni
gotowywa: “po=ki” ]hufce\ do zdobycia grodu; mi"dzy Lachami i Czechami.
suz ]tuz, ST ˘ siuda–tuda\ % dal ]ziemia\ ˘ Biologicznym ojcem ma by: Jaropo=k, kt[rego
Suzdal ]tuziem, tubyl, jak Czernobyl\ ˘ Suzdalcy zap=odnion' /on" poj'= }si='| >w. W=odzimierz
]tuziemcy, tubylcy\; †1015, po zabiciu brata 979, przez to w niekt[-
al ]lud\ ˘ krasnoludek ˘ krasnal. rych publikacjach jest on synem W=odzimierza
svin ]isl.\ – wieprz, >winia; germ. i staroang. swin ]tak w Wykazie imion Mazur. letopisca& S. W=adi-
]>winia, wieprz\. Lit. Swintrog – koryto >wini. mirowicz, s. wlk. kn. W=adimira Swiatos=awicza,
svir ]dun.\ – wy(pi:, upija: si", wch=ania:, kn. kijowskiego. 0001-31.1-248\. Syn Jaropo=ka –
nasyca:, rozkoszowa: si". nie mog" pozby: si" my>li, /e m[g= to by: chytry
Lit. miejscowo>: Swir ˘ nazwisko Swirski. krok mnicha, pisz'cego w sto lat p[{niej, by w
swan – =ab"d{; germ. schwan, staro` i >redniow. ten spos[b od='czy: “Wykl"tego” od “Íwi"tego”
ang. swan, isl. svanr. W=odzimierza ]kt[ry m[g= ojcem by:, i by=\,
W s=aw. cyrylicy goth. Swan]a\dr 941 r. 3. S. 1097 ¯ Jaros=. †1123 ¯ Swiatop. †1113 ¯
swar ]germ.-s=aw., arch. pol.\ – s=o<ce, /ar, p=omie<; Izas=. †1078 ¯ Jaros=. M'dry †1054,
˘ swarny w zalotach ]/arliwy, gor'cy, p=omienny\; 4. S. †1113, apriela w 16 dzie<, ¯ Izas=aw ¯ Ja-
Swaro/yc – bo/ek s=o<ca; warzy: ]gotowa:\; ros=aw †1054; w=ada= Nowogr. Wlk. 1078–1088,
skwar(ek, mjcs. Swarz"dz. Swarog – gore ]p=o- po >mierci Gleba †1078.
nie\, AE. B="dnie w ˚Mazur. ltpscu& Swiatopo=k Jaros=a-
Germ. warm, anglosas. i >redniow. ang. wearm, ang. wicz, wnuk Jaros=awa; po zmar=ym Wsewo=odzie
warm, awest. hwar, Jaros=awiczu †6601 ]1093\. 04.14 zasiad= ªw
gr. H ^ germ.-s=aw. S, np. gr. harp – s=aw. sierp, Kijowie Swiatopo=k Jaros=awicz, wnuk Jaros=awa,
gr. hex – =ac. sex, franc. six, szw. sex, holend. zes, kniaziowa= dwadzie>cia jeden lat i zmar=.º
hiszp. seis, itp. Za jego spraw' i Dawida Igorewicza, w 1097
S – og[lnoeurop. symbol s=o<ca, gr. helios, =ac. o>lepiono Wasylk" z Trembowli ]Ksi"stwo Ha-
sol, goth. sauil, germ. sonne, anglosas. i >redniow. licza\, zwabionego do ˚Lubecza n(Dnieprem,
ang. sunne, ang. sun. w celu uporz'dkowania spraw Rusi.
rus.-lit. Swarno ]Szwarno\ ¯ czes. We Wst"pie do Powie>ci wrem. let& „...a od
Swatosza ]s=aw. Svœtowa\ – Sofijski wremiennik >mierci Jaros=awa do >mierci Swiatopo=ka lat
poja>nia w zapisie pod 1106, /e by= “te>ciem 60.” Jaros=aw M'dry †1054.02.20, bez w'tpie-
Wsewo=oda” ]test; Vsevolo';\; Wsewo=od nia, gdy Swiatopo=k †1113.04.16 – r[/nica 59
Mstis=awicz w=ada= Nowogrodem 1117–1136. lat, nie 60, ale rok 1054 w='czony – spos[b w
0048-00-90 z odsy=k' do D.S. Lichaczewa «Sofijskij kt[ry niegdy> liczono lata.
wremiennik», str. 256 i inne. 5. S. 1150 ¯ Wo=odimer Monom. †1093,
Swatosza brzmi jak przezwisko Nikoli Dawydo- 6. S. 1154 ¯ Mstis=aw kij. †1113 ¯ Wo=odimer
wicza kt[ry by= mnichem peczerskim od 1106; Monomach †1125.
¯ swat(a: ]po>rednik w zawieraniu ma=/e<stwa\, Swiatos=aw ]s=aw. Svœtoslav\ – s=awi'cy,
zwykle te>ciowie tak zwali siebie; wychwalaj'cy >wi"t-a(ych, wierny im,
˚Swiatosza, s=aw. œ ^ «ia» lub «a». ˚t=umaczenia od ty=u, Wroc=aw;
Sweneld, Swena=d ]s=aw. Sv≠nald=, Sv≠nal=d;\ 1. S. †972 ¯ Igor Stary; w=ada= 945–972 A.D.,
– wojewoda Igora †945 i Swiatos=awa †962. w 964–966 oswobodzi= Wiatycz[w od w=adzy
Sweneld ¯ Swen % eld, ald, old ¯ elder ]senior, Chazar[w w walce o zabezpieczenie wschod-
stary, Sr.\, por[wnaj Akun ¯ Ak % un, skr. ¯ unosza nich granic Starej Rusi ]Kijowskiej\; w latach
]junior, m=ody, Jr.\. Sweneld by= starszy wiekiem, 960-tych rozgromi= Chazarski Kaganat; grody
ojcem, a Akun – m=ody, bratankiem Igora. Sarkel ]Bia=a Wie/a\ n(Donem, i Itil ]Itil;\ nad
Swenta, rzeka ¯ Swen % da ]woda\, ta ]ziemia\ doln' Wo=g' – stolic" Kaganatu,
Polacy& Íwi"ta, Swedas w jej g[rnym biegu. 2. S. ¯ W=adimir Íwi"ty ]Wielki\ †1015.07.15,
Swiatopo=k ]s=aw. Svœtopolk=\ – do po=owy >w. 3. S. †1076.12.27 ¯ Jaros=aw M'dry †1054.02,
¯ svœto ]>wi"to\ % pol ]p[=\ % k= ]do\; w Mazur. ltpscu S. †6572 ]1072\.12.31,
pol. Íwi"tope=k; s=aw. po=k ]hufiec\; half }haf|, 4. S. †1114.03.16 w Perejas=awlu 6622 ¯
p[=, po=, pe= ˘ po=nyj, pe=ny; AU, ØOE W=adimir Monomach †1125.05, Ipat. 0001-02
1. S. ur. $–†894, knia{ Moraw 870–894, 5. S. ¯ Dawid 1097–†1123 ¯ Swiatos=. †1076 ¯
2. S. “Okajannyj” ]Wykl"ty\, bo z jego polecenia Jaros=. M'dry †1054,
zabito w 1015 Borisa z Rostowa i ˚Gleba z 6. S. ¯ Oleg ¯ Swiatos=aw †1076 ¯ Jaros=aw
Muromu, uznanych za m"czennik[w i >wi"tych, M'dry †1054 ¯ W=ad. Wlk. †1015,
oraz Swiatos=awa – kniazia Drewlan; 7.  S. ¯ Jaros=aw z Muromu †1123 ¯ Swiato-
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
s=aw †1056 ¯ Jaros=aw M'dry †1054, by= mnichem peczerskim od 1106.
8. S. †1174.01.11 ¯ Jurij Do=gorukij †1157, Swintrog ¯ swin % trog ]nora, jama\ ¯ gr. trogle.
9. S. Czermny kn. czenihowski, na kijowskim swirl ]ang.\ – kr"ci: si".
stolcu po >mierci Jaros=awa 6684 ]1176\ ¯ Wse- Goth. Swirkow 941 – b='dzenie le>ne; Swirka.
wo=od 1139–1146 ¯ Oleg †1115 ¯ Swiatos=aw swod ]s=aw. svod=\ – dos=. zbi[r, kompilacja;
†1076 ¯ Jaros=aw M'dry †1054, 0001-31.1-65 =ac. ˘ compilare ˘ compilatus ˘ compilatio ˘
10. S. 1160 ¯ Rost. Chrobry †1167 ang. compilation,
¯ Mstistaw kij. †1131, =ac. com` ]razem, wsp[lnie\ % pilare ]>ciska:,
11. S. ¯ Wo=od. ¯ Dawid ¯ Jurij Do=gor. †1157, zg"szcza:, streszcza:; ubija:, wt=acza:\ ˘
12. S. †1174.01.11 ¯ Jurij Do=gor. †1157, compilare ˘ starofranc. compiler ˘ >redniow. ang.
13. S. 1176 ¯ Mstis=aw †1178 compilen ˘ ang. compile; ang. pile ]kupa, sterta,
¯ Andrej Bogolubskij †1174, stos; gromadzi:, pi"trzy:\;
14. S. ¯ Wsewo=od Bolszoe Gniezdo †1212.04; Stanis=aw Ptaszycki ]¿1853–†1933\ zmienia=
ojciec Wsewo=oda Czermnego †1246, oryginalne nazwy latopis[w, r"cznie pisanych
15. S. 1222 ¯ Jurij ¯ Wsewo=od Bol. Gn. †1212 ˚cyrylic' w j. ˚s=awia<skim, na kodeksy ¯ =ac.
¯ Jurij Do=gor. †1157, codex, ang. code, franc. la voute, le code, nawet
16. S. jurjew. †1258 ¯ Wsew. Bol. Gn. †1212 ¯ nie na polskie zbiory; ja zachowa=em swody z
Jurij Do=gor. †1157 ¯ Wo=odimer Monomach, dw[ch powod[w& 1. by zostawi: smak obcowania
17. S. ]brat Aleksandra Newskiego, ojciec Dmi- z j"zykiem s=awia<skim, 2. by nazwy by=y bliskie
treja\ ¯ Jaros=. †1245 ¯ Wsewo=. Bol. Gn. †1212 orygina=om ]=atwiej je odszuka: w rosyjskich
Jurij Do=gorukij †1157, publikacjach, zw=aszcza w Po=noe sobranie
18. S., brat Jurija, Ingwara “Ko>my” i innych ¯ russkich letopisej\.
Igor ¯ Gleb ¯ Rostis=aw ¯ Jaros=aw †1123, Poza tym, istnieje r[/nica pomi"dzy swodem a
19. S. Czermny †6698 ]1190\ wlk. kn. kijowski kodeksem; swod jest zbiorem danych, zebra-
i czenihow. 1176–†1190 ¯ Wsewo=od z Kijowa nych z innych latopis[w i zamieszczonych w
1139–†1146 ¯ Oleg z Czernihowa 1097–†1115 jednym dokumencie, >ci'gni"ciem ich, przepi-
¯ Swiatos=aw †1076.12; 0001-31.1-66 saniem, gdy kodeks jest zbiorem praw, norm,
ojciec Wsewo=oda Czermnego ]/on' Maria, regu=, zasad, przepis[w, do kt[rego wprowa-
c. Kazimierza Sprawiedliwego †1094.05.05\, dzano nowe ]nie koniecznie zbierano\.
W=adimira z Nowogrodu Wlk., Perejas=., i Czerni- Swod nie jest kronik' ]kodeksem\, tj. dokumen-
howa, i Igora maj'cego syn[w& W=adimir, Roman tem pisanym w miar" na bie/'co;
Swiatos=aw, i Rostis=aw ]Roman, Swiatos=aw i kodeks czyli stara ksi"ga r"cznie pisana ]manu-
Rostis=aw powieszeni przez W"gr[w 1208.09\, skrypt\, zwykle bogato, barwnie ilustrowana.
20. ªOlgowy wnucy Swiatos=awicza, wnuka Jaro- Syberia ]pol.\ ˚Siberia.
s=awlaº poszli na Po=owc[w za Don i wygin"li Sy: ]s=aw. Sit;\ – dop=yw rz. Mo=oga, wpadaj'-
bez wie>ci, 6694 r. ]styl$\. 0001-31.1-66 cej do Wo=gi, wspomiana 1237 z racji bitwy si=
Wg schematu& Rusi z Tatarami ]1238 wg innych, rozpoczyna-
wnuki ¯ Swiatos=. ¯ Oleg †1115 ¯ Swiatos=aw j'cych rok od stycznia\, zgin"li& Jurij Wsewo=odo-
†1076 ¯ Jaros=aw M'dry †1054. wicz z W=odzimierza, a Wasilko Konstantinowicz
Czyli& Olega wnuki – Swiatos=awicze, wnuka z Rostowa, ci"/ko ranny, uj"ty w niewol" i tam
Jaros=awa }Oleg †1115 wnukiem Jaros=awa zwierz"co zam"czony, ˚Borys.
M'drego †1054|; byli to potomni Swiatos=awa. Sydon ]pol.\ – wielka woda ¯ syd ^ hyd, gr.-celt.
Tekst logiczny, ale uj"cie zagmatwane, bo HS ¯ gr. hydor ]woda\ % on ]wielk-i(a(ie\;
my>lowo prowadzi& stolica staro/. Fenicjan, dzi> Saida, 65 km S od
Oleg ˘ jego wnuki ˘ Swiatos=awicze ˘ }wraca do Bejrutu; ang. Sidon ]wsp[=cz. Saiida\.
Olega kt[ry jest| ˘ wnukiem Jaros=awa ˘ idzie do Sylwester ]s=aw. Silvestr=\ – z lasu; =ac. silva
wnuk[w Olega kt[rzy poszli za Don. ]drzewo, drewno, zalesia:\ ˘ silvester, silvestris
Mog=oby by: prosto& ˘ Silvester; dzie< ]imieniny\ 31 grudnia;
Swiatos=awicze – wnuki Olega, kt[ry by= wnukiem igumen peczerski, nast"pnie episkop ]biskup\
Jaros=awa, poszli na Po=owc[w..., perejas=awlski od 1118, letopisiec, †1223.
21. S. ¿1177–†1208 ¯ Igor ¯ Swiatos=. Czermny symboliczne postacie&
z Kijowa 1176–†1190 ¯ Wsewo=od 1129–†1146 Piast ]legendarny protopl. dynastii w=adaj'cej
¯ Oleg 1097–†1115 ¯ Swiat. †1076.12; >redniow. Polsk'\ – g=owa rodu; Nestor ]latopisec
powieszony przez W"gr[w 1208.09, z bra:mi -kronikarz Starej Rusi, /yj'cy XI(XII w.\ – starzec,
Romanem i Rostis=awem ]˚S. nr 11\, ojciec i domniemany Kij ]za=o/yciel Kijowa\ ¯ kyj ]pe-
Agathy za Konradem maz. †1247, Izas=awa z wien, nieokre>lony\, Pojata – poj"ta. Berendi$
Trembowli 1207, i Wsewo=oda 1207. Takim te/ by= Abraham – ojciec wielu, i sam
Swiatosza ]s=aw. Svœtowa\ – >wi"toszek; B[g – staro/. Izrael mia= by: bezpo>rednio rz'-
¯ swiato ]>wi"to\, por. Swatosza; Swiatosza dzony przez Boga; Bogiem okre>lano cz=owieka
brzmi jak przezwisko Nikoli Dawydowicza kt[ry godnego, szanowanego, a jego syn – synem
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
Boga; Pi=at zada= Jezusowi pytanie& czy ty jeste> obcych – dla zapewnienia poprawno>ci. I tak,
synem Boga, uznane przeze mnie za retoryczne, Wielka Brytania, gdy Briton ¯ on, an ]wielk-i(a\,
bo oskar/ony by= o co> haniebnego – wg mego =ac. Britannia; isl. Thorstein ¯ thorst ¯ thor % st %
odczucia; zakrawa, /e by= Barabaszem ]synem ein; gr. aner, andros ]m'/\ ˘ Andreas ]m"ski\ ˘
Boga\ ¯ bar ]syn\ % Abba ]Ojciec; B[g Ojciec\, lit. Andruszko, `ko ]forma przymiotnikowa& m'/
wi"cej ˚Jezus Chrystus. ˘ m"ski, bol ˘ Bolko, ˚ko\, i inne.
Synaj ]pol.\ ˚Sinai ]gr. ludy Wschodu\. Przy zem>cie Olgi nad Drewlanami, 5453, Drew-
synod – zjazd; gr. synodos ]zebranie\ ¯ syn lanie siedzieli w =odziach& \ni 'é s≠dœxu
]razem, do spo=u\ % hodos ]spos[b, droga\ ˘ v perégb≠x. i v= velikyx= sustogax=
=ac. synodus ˘ anglosas. synoth, >redniow. ang. gordœ]ésœ ]przegub ^ sustog\; ...izyde '
sinoth, zmienione na synod pod wp=ywem starofranc. B≠la riks rekomyi korol; Ougorskyi.
synode; ]naszed= Bela riks zwany kr[lem w"gierskim\ –
rada ko>cio=[w lub ich g=[w& drugie wyrazy podane by=y dla zabezpieczenia,
a. w Ko>ciele Rzym.-Kat. zjazd duchowie<stwa by pierwsze by=y zrozumiane w=a>ciwie& przegub
jednej diecezji, biskup[w jednej lub kilku metro- ^ sustog; riks ^ kr[l. Ciemny ¯ ang. chimney; ot
polii, lub ca=ego kraju, ¯ ang. what }=ot|, itp. Imiona te/ by=y tworzone
b. w Ko>cio=ach protestanckich& zjazd biskup[w w podobny spos[b& Lutawor ¯ loot }lu&t| ]kra>:
w celu om[wienia problem[w kraju, podczas rozruch[w\ % wor ]z=odziej\, itp.
c. w Ko>cio=ach prawos=awnych& sta=a rada Oba cz=ony id' ze sob' w zgodzie – ca=o>:
biskup[w jako organ zwierzchni. terminu lub imienia ma sens.
Synodalny spisok ]odpis\ Nowogrodzkiej ltpsi. Lecz gdy sam autor dobrze nie zna=, nie rozu-
synonim ]gr. synonymon\ – podobne lub to/same mia= w=a>ciwie podstawowych termin[w, a
znaczenia lub brzmienia w tym samym j"zyku. troszczy= si", by przekaza: je innym w takim
W przypadku S=awian, dla zapewnienia po- zabezpieczeniu – okazyjnie miesza=, wyjawiaj'c
prawno>ci obcych s=[w przyniesionych przez tym sw[j stopie< wiedzy w przedmiocie, powo-
Got[w, Celt[w i Wareg[w – zestawiano je ze duj'c nieporozumienia dla innych. I tak, mamy
s=awia<skimi, a poga<skie – z chrze>cija<skimi. bardzo szybko ]bardzo ¯ wo=. borzie ^ szybko,
Tak powsta=y& g=owa kapu>ciana ]kapusty, kap dzi>& bardzo ^ wielce ˘ bardzo dobrze\, Milicja
^ g=owa\, ma<kut ]manus ^ r"ka % kut ^ r"ka\, Obywatelska ]milicja ^ paramilitarni, rezerwa woj-
kuternoga ]kut – r"ka, noga\, ci'gn': drog' ]dra skowa\, normanowie szwedzcy ]˚Normani\.
-ga ^ ci'gn':\, ot co ]ang. what, w wymowie& Na wzmocnienie wra/enia poprzez powt[rzenie
=ot ^ co\, surowe ]ang. sour % rowe\, jutro z rana zwr[ci= uwag" S. Bogumi= Linde 1807 ]˚lind\&
]utro ^ rano\, azja ]az % ja\, paznokie: ]pazur % u Rosjan «iz»& iz domu izszo= ]wyszed=\,
nogo:, nogot;\, Pasynok ]pa % synok\, pasierb Polacy «do, na, o, po, przy»& do domu doszed=,
]pa % sierb ¯ siabr\, dop[ki ]do % p[ki\, ponad na dom naszed=, o zab[jstwo oskar/ony, po pana
]po % nad\, obydwa(j ]oba % dwa\, tymczasem poszed=, przy nim przysiad=, z drabiny zlecia=;
]tym ^ czas\, teraz ]te ^ raz\, tak/e ]tak ^ /e\, szyb- u/ycie przedrostk[w do takiego celu przyczyn'
kostrzelny ]strza=a ^ szybko\, rozum, rozmy>lnie pomieszania ich znacze<, bo mia=y form" cza-
]roz ^ um, my>l\, Solski ]sol % ski\, praworz'dny sownikow' – wskazywa=y na rodzaj czasu.
]prawo ^ rz'd\, prowodyr ]pro ^ za, prowadzi: synowiec ]wo=.\ – bratanek, syn brata, s=aw. net
% kierowa: ¯ dyrektor ¯ direct\, niech by ci"..., 941 r.; wo=., Ipat. ltps 6795 ]pod 1287 r., 1288\&
domostwo ]dom-o ^ stwo ˘ kingdom ^ kr[lestwo\, i posem; posla M;stislav=. k= Lvovi. i k=
rozpocz': ]roz ^ po % cz': ¯ czyn\, strona >wiata, s(y)novc[ svoemou tako reka. se 'e bra†
zwi'zkowiec ]`o-wiec ^ zwi'zek\, czarnoziem moi.... Wo=., Ipat. ltps 6795 ]1287\ ...a drougyi
]czarno % ziem; czarno ^ staroziem ¯ czar ^ mi brat; Lev=. a s(y)novec mi {r;i. wo=.
ziemia; no ^ staro`\, drzwi stoj' otworem ]drzwi posly s(y)novca svoego, 6796 ]pod 1288 r.\.
^ otw[r\, stan posiadania ]posiadanie ^ stan\, `sza ]ros. `wa\ ˚zdrobnienia.
wielka orkierstra ]str ^ wielki\, zak=ad pracy, szabla ]wo=. sablœ 1252\ – ang. sabre.
ciemna noc, bardzo szybko, dobry B[g, Pan Szachmatow ]ros. Waxmatov\ – Aleksej Aleksand
B[g, mg=a tajemnicy, chudy jak gnat, wcale -rowicz Sz., ¿1864–†1920, wybitny – na rosyjsk'
nie, no nie$ ]czy tak$\, sza=awi=a, Pustynia miar" – specjalista od latopis[w; pr[bowa= od-
B="dowska, ja/ m[wi", do kosza ]kosz ^ do\, tworzy: przedsilwestrow' wersj" Latopisu z po=.
paso/yt, jeszcze troch" ]szcze ^ troch"\, p=as- XI wieku }kt[rego nie by=o, dlatego|, zadanie
kowy/ ]p=asko ^ wy/\, pad[=, matka, prawda, okaza=o si" za trudne;
r[wno-mierny(wa/ny ]r[wno, waga ^ miara\. ¯ szach % mat % patronimik `ow;
W j. ang. Great Britain ]Wielka ˚Brytania\ ¯ celt. oba terminy& szach i mat, z j. arabskiego, w sza-
Briton ]gr. i =ac. `on – wielki ˘ `ain, `ania\. chach& szach – kr[l strony przeciwnej atakowany
Niekt[re s=owa maj' niejako drug' warstw" ]zagro/ony zbiciem\, bezwzgl"dna akcja obrony
nalecia=o>ci – powt[rzenie poprzednich znacze<. wymagana; mat – szachowany kr[l nie ma obro-
Najwyra{niej, orygina=y pochodzi=y z j"zyk[w ny, koniec gry, przeciwnik wygrywa parti".

Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.


NAZWY i TERMINY
szer>: ]wo=. werst;, wer;st;,1232\ – kr[tki Sztirska ziemia ]wo=., germ. Steiermark\ – Styria&
w=os zwierza, przym. szorstki; pokr. wërstka; w basenie rzek Enns, Mur, Drawa, Sawa;
sier>: – pisownia przyj"ta za w=a>ciw'. ksi"stwo Austrii. „Austria, Hungary, Croatia,
szafran ]staropol.\ – gatunek ro>liny; Carniola, Carinthia, Salzburg”; wo=. zeml[
ros. safran, starofranc. safran, staroang. saffran. Wtirskou ]1250 r.\. Po zab[jstwie „gercika
Nazwiska& Szafranowski, Szafra<ski. rekomego Fridricha...” o wo=ost zabitego, o
Szalawia ]pol.\ – obszar przyleg=y do po=udnio- ziemi" Rakuszsk' i o ziemi" Sztyrsk'. Ziemia
wych brzeg[w dolnego Niemna; Rakuszska k(Budapesztu; ˚Styrska ziemia.
germ. Schalauen. szum ]pras=aw.\ – musz(la czyt. wspak; muszla
szarszun, szarszyn, szarzun }r-z| ]arch. pol.\ – pokr. ang. shell } szel | ˘ muszla w zdrobn. muszel-
miecz, rodzaj szabli, pa=asza, szpady; ka; szum wody, szum lasu. Nazwisko Szumski ¯
¯ ang. sharp }szarp|. Szumsk; wo=. ltps, Ipat pod 1208& v woumskou.
Szawle ]pol.\ – szaw-le ]ziemia-woda\; powiat szurin ]wo=. w[rin=, ros. wurin\ – szwagier
szawelski; germ.-=ac. Schawlen, Schaluwen; ]brat /ony\; wo=. w[rin=, 6718 ]1210 r.\,
anglosas. awel, ealle, ≤l ˘ >redniow. ang. awel, ouel, w Ipat. ltpsi wourin, 6737 ]1229 r.\.
awl, alle ˘ ang. awl ]ostre narz"dzie do k=ucia Szwabia ]pol.\ – by=e ksi"stwo w p=d.-zach.
sk[ry lub drewna, szpilor(ek\; s=aw. wilo. Niemczech, dzi> okr"g w p=d.-zach. Bawarii;
szcze ]s=aw.-wo=.-pol.\ – 1. szcz'tek, czyli pozos- starogerm. Swaba, germ. Schwaben, =ac. Suabia.
ta=o>: po czym>, ruina, 2. ma=y, kr[tki, niski, Szwarno ]wo=. Wvarno\ – bolesny, dotkliwy;
3. drobn-y(ica ]innym «pa» ˘ szczapa\, 4. w'ski; ostry, bystry; sprytny; rozbijaj'cy si", niszcz'cy,
st ]wielki, najwi"kszy\ ˘ szcz % e ]nie, negatyw, gwa=townie uderzaj'cy; ¯ czes. ßvarny;
zaprzeczenie\ ˘ szcze ]˚t=um. od ty=u\; Sz. †1269, m=odszy brat Lwa Dani=owicza, po-
˚str ]wi"kszy\ ˘ stryj, Stryjkowski i inne; chowany w Cho=mie ]dzi> Che=m Lub.\, w cerkwi
szereg nazw w=asnych ]osobowych i geograf.\ >w. B-cy, w pobli/u grobu ojca }Dani=y †1264|.
i pospolitych& szczepka ˘ nazw. Szczepanik ]`nik, Szwecja ]pol.\ – szw. Sverige, isl. Sviar ]Szwedzi\,
`ik – rzemie>lnik, wyrobnik, zaw[d, zaj"cie\, Bartoszcze, ang. Sweden ]Szwecja\, Swede ]Szwed\,
szczebel, szczebiot i szczekanie, szczecina, szczeg[= franc. Suede, Sweden;
]drobiazg, w przeciwie<stwie do og[=u\, szczelina ]lina ^ znaczenie s=owa zatarte, zg=oski&
p=yn, ciecz w ruchu\, szczeniak, szczepka, szczerba(ty,
dun. svend ]podr[/nik\ ˘ swe % don, den, riwa,
szczerbina, szczery, szczup=y, szczyp-a:(ta, deszcz,
Szczekot[w ]Kr[tki K't\ ¯ szcze % kot[w ]katow\ OA, riga ]woda\, `en ]wielki, dobry\, ˚riga, woda.
nisko po=o/ony, n(rz. Wieprz, w odr[/nieniu od D=ugiego Szwedzi pobici 1240 nad New' przez Aleksandra
K'ta, wysoko po=o/onego, Szczyrka albo Szczireka Jaros=awicza, zwanego odt'd Newskim,
]rzeczka W od Lwowa\, Szczara, Szczawa, Szczebrze- ˚Rimlanie.
szyn i inne, w skorowidzach nazw atlas[w i s=ownikach szymbor ]pol.\ – krata w bramie zamku, pionowo
geograficznych& `bel, `berka, `bra, `brzeszyn, `brzusz, opadaj'ca z wie/yczki nad ni' usytuowanej;
`chowo, `cina, `cinek, `cink-a(i, `cno, `czyce, `dro-
¯ niem. schieben ]suwa:\ % bor ¯ bork ]zamek\;
wa, `dryno, `drzyk, `glacin, `glice, `glin, `g=o, `gna,
`gniaj[w, `ka, `kanica, `kark[w, `karzewo, `karz[w, niem. schieben ˘ pol. szymbor, szyber, borber
`karzowice, `katy, `kiczyn, `kielno, `kociny, `kock, ]˚polski j"zyk\, zgubione «m» jak isl. klumba ^
`kotowo, `kowica, `latyn ]S=ownik geogr. Kr[lestwa klubba ]zgrupowanie, masa czego>\ ^ ang. club
polskiego, 1880, t. XI, str. 837, 838, czyli poz. literatury ]='czy: si", zrzesza: si"\, pokr. clump ]grupa,
1105–11–837, 838\; ˚str, Piaski; k"pa np. drzew\, pol. klomb; szymborski ]cz=onek
odpowiednik pol. sko& horodyszcze ]grodzisko\, skok, stra/y zamku, obs=uguj'cy szymbor\.
skomle: i skowyt, skorupa, skowronek, Skoczylas ]Ma=y A. Br¥ckner 1927& «wie/yczka nad bram'»,
Las\, ˚Stryjkowski ]Wi"kszy Las\ ¯ stryj % kow % ski,
podaj'c kilka postaci, w tym& turriculam ]wie/y-
Skomorochy, Nisko, i inne; ros. /enszczina, EI,
dworzy-sko(szcze, chatnisko ]ruina chaty, zwykle po czk"\ samborzam, r. 1388 in szamboria ]grodu
-pio=y, po spaleniu jej\, jeziorzysko, j"czmienisko, karcz- pozna<skiego\, co raz w aktach s'dowych z
misko, letnisko, =azisko, pastwisko, r/ysko ¯ re/ ]/yto\, ko<ca 14. i pocz'tku 15. wieku; zamborza w
>ciernisko, >mietnisko, po>miewisko, wierzysko; po=owie 15. wieku; r. 1500& szymborza, turris
jest to m[j sekret, jeden z wielu, wynik znajomo>ci lignea ]wie/a drewniana\, dodaje w ko<cu& wyraz
polskiego s=ownictwa, j"zyk[w obcych, geografii, i niewyt=umaczony.
docieka<; nie zamierza=em zamieszcza: tu takich i
Szymon ]pol.\ – wys=uchany; hebr. szimon ˘ gr.
podobnych informacji, ˚polski j"zyk.
Simon, Seimon, =ac. i ang. ˚Simon, Simeon;
Szczek ]s=aw. }ek=\ – brat Kija z legendy o
nazwiska& Szyma<ski, Szymonowic, i inne;
o zbudowaniu Kijowa, ˚Kïew.
Szimon – Wareg, “stary” ]wojewoda\ Wsewo-
Szczepan ]pol.\ ¯ szcze ]drobny\ % pan ]wielce\;
=oda, ojciec Gorgija – tysi"cznika z Rostowa.
˚szcze o kilku znaczeniach;
Íl'sk, Szl'sk, Szl'sko ]pol.\ – dos=. ˚ziemia %
r [ / n e od Stepan ¯ gr. stephanos ]korona\.
u % 1. wzniesie<, 2. ska=; a, ", ¯ u ]pod\;
Szcz"sny ]pol.\, Szczastny ]staropol.\ – =ac. ˚Felix.
sk ]ziemia, ska=a\; >l& 1. wy/yna, wysoczyzna,
Szewkal ]s=aw. Wevkal;\ – kan tatarski 1327.
wzniesienie\ ˘ mjsc. Przemy>l, Radomy>l,
szlachta ]pol.\ ¯ niem. schlacht ]bitwa, walczy:\.
2. >l ^ ska]=a\, jak kreska  kre>li:, 3. wolna;
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
czes. Slezko, Sleze, Slezy, s=ow. Slezko, niem. Wspierany przez Krzy/ak[w, prowadzi= wojn"
Schlesen, =ac. Silesiae; nazwisko Ílaski. z ˚Zygmuntem 1432–1436.
>wiata strony ]pol.\ – przyj'=em z j. angielskiego& Íwi"ta G[ra ]wo=. svœtya gora 1262\ –
po=udnie ]S ¯ South\  p[=noc ]N ¯ North\, s=aw. Afon, pol. Atos, gr. Athos.
wsch[d ]E ¯ East\  zach[d ]W ¯ West\; Íwi"ta, rzeka ]pol.\ – ‰vekßna, ‰ventoji;
Sud, Suth, South  Nord, Noord, North& dop=yw rz. Neris ]Wilji\;
S – sun ]s=o<ce\, N – snow ]>nieg\ ˘ winter lit. ßventasis ]>wi"ty\, ßvento, itp.
]zima\, wind, D – directio(n ]kierunek\ Íwi"tokrzyskie, Kazania ]pol.\ – najstarszy utw[r
East  West& w j"zyku polskim z XIV wieku. R"kopis jest kopi'
S – sun ]s=o<ce\, T, TR – terra ]ziemia\ starszego orygina=u z XIII wieku.
W – vesper ]wiecz[r\, E, AU – wsch[d ˘ Aurora Widzia=em tekst jednego& Kazanie IV, na dzie<
]rzymska bogini >witu\; Außra ]litewska jutrzenka\; Bo/ego Narodzenia, w fotokopii, w gablocie
>redniow. ang. est ˘ Estonia, germ. osten, staronord. klasztoru benedyktyn[w na Íw. Krzy/u ]na g[rze
austr, germ. baza aust` ]>wit\ ˘ Austria, Australia, +ysicy, 612 m n.p.m.\.
AUST]R\ ^ AU % S % T]R\ Kazania przetrwa=y do naszych czas[w w postaci
EST ^ E % S % T; WEST ^ WE % S % T pergaminowych pask[w na kt[re by=y poci"te, by
Íwidrygai=o ]1430–1550& Wvetrigailo, Wvid- wzmocni: brzegi ksi'g nale/'cych do Biblioteki
rigailo, Wvintrigailo, Wvintrygailo, Íwi"tokrzyskiej od XV w. Najwyra{niej, w opinii
Wvin=trygailo, Wvirtiigailo, Wvir- tn'cego, nie przedstawia=y sob' /adnej warto>ci.
tigailo, Wvitrigailo, Wvitriigailo, Kazania odkry= Aleksander ˚Brückner w 1890
Wvitrigailo, Wvitriilo, Wvitrogailo, roku w Peterburgu, w =aci<skim kodeksie ]kro
Wvitrogalo, Wvit;rygailo, Wvitr≠ga- -nice w j. =aci<skim, latopisie\.
ilo, Wvit;rigailo, Wvyntrygailo, Po kasacie Opactwa Íwi"tokrzyskiego 1819,
Widrigailo, W;vitrigailo, Switrigai=o, kronik" =aci<sk' wywieziono do Biblioteki Pu-
Swydrygai=o, Szwidrygai=o, Szwitrygay=o, Zwi- blicznej w Warszawie. W 1832 pojecha=a do
trigailo, pol. Íwidrygie==o\ ¯ >wider ]ojcem Olgerd Cesarskiej Biblioteki w Peterburgu, wraz z innymi
¯ auger ^ >wider, bor\ % ig ]k=u:\; r"kopisami. Po odkryciu Kaza< 1890, wr[ci=y do
isl. sviƒa ]rodzaj broni, n[/ my>liwski\ % yg, ig;
Polski na mocy Traktatu Ryskiego 1925 i prze-
Wigand& Swerdeyke, 1376. 0165-01-220, N. 457
chowywane s' w Bibl. Narodowej w Warszawie.
na chrzcie Boles=aw ]imi" nie u/ywane\; Íwi"topietrze ]pol.\ – podatek “>w. Piotrowi”
liczne formy pisowni bo «sz» reprezentowa=o czyli Watykanowi, stolicy Ko>cio=a Rzym.-Katol.,
d{wi"k pisany dzi> «>», st'd wiszniawi>nia ˘ gr. petros ]ska=a, opoka\ ˘ gr. Petros ˘ =ac. Petrus
Wiszniewski ^ Wi>niewski, i inne. ˘ franc. Pierre, ital. Pietro, hiszp. Pedro.
wielki knia{ lit. 1430, nojabr–1432.08.31. taa, tå ]dun.\ – 1. palec u nogi, paluch, 2. punkt
ur. 1368(70 ]na wyczucie\, zmar= 1452.02.10 oparcia dla stopy, 3. nosek, szpic, prz[d kopyta,
w 1393 m=odym by= – zg=adzi= w[wczas Fedora ]The-
odora\ Wiosn", namiestnika Jagai=y w Witebsku.
hacel. Lit. Taurogi ]~urogi ¯ urolig\.
z rodu d=ugowiecznych& Giedymin †1341 – 84 lata, taab, tåb ]dun.\ – g=upiec, dure<. Lit. Kintab.
Kinstut uduszony 1382 – 80 lat, Olgerd †1377 – 81 lat, tab ]dun.\ – utrata, zguba.
Jagie==o – 83 lata, Swidrygie==o mia=by 82(85 lat. Lit. przed~ i przyrostki tab w nazwach.
najm=odszy, 7-my syn ˚Olgerda †1377 i Juliany Tadeusz ]pol.\ – dziecinny ¯ tade, thaddo, czado.
†1392 ]c. Aleksandra Michaj=owicza, kn. Tweru\, gr. Thaddaios, =ac. Thaddaeus, ros. Faddej.
wnuk ˚Giedymina †1341 i Olgi †1299; tafta ]s=aw.-ros. fofoud;a-fofuda\ – pers. taftan
Olgerd zawar= zwi'zek z Julian' w 1349, pierwszym ]tka:, prz'>:, skr"ca:, splata:\ ˘ tafta ˘ staro-
dzieckiem by=a c[rka ]¿1350\, pierwszym synem – Ja- franc. taffetas ˘ >redniow. ang. taffata ˘ ang. taffeta
gai=o ]¿1351\, nast"pnie Korygai=o... c[rki... itd.
]1. pi"kna delikatna wytworna, nieco sztywna,
Rezydowa= w +ucku. ?on' Swidrygai=y – Anna jedwabna materia z po=yskiem, szeleszcz'ca
Zofia, c. Iwana, kniazia twerskiego; bezdzietny. przy poruszaniu, 2. lu{na, podobnego rodzaju
Katolik, u/ywa= pomocy Krzy/ak[w do uzyskania odzie/ z bawe=ny, lnu, itp.\;
swych cel[w, przez to pozostawi= negatywn' lata 6420, po zawarciu uk=adu z carem Lwem w
opini" po sobie w Latopisie Litwy, pisanym przez Konstantynopolu ]Leonem, imperatorem bizant.
prawos=awnych ]schizmy ci'g dalszy, do dnia 886–†912\ „car obdarzy= ruskich pos=[w z=otem,
dzisiejszego\; niesforny w oczach Rusi i Lach[w, paw=okami ]drogimi tkaninami\ i “fofudami” i przy-
na uciech" Krzy/akom. s=a= im ludzi swoich }aby| pokazali im pi"kno>:
W 1393 zabi= Theodora-Fedora Wiosn" – na- }greckich| cerkwi, i pokoi z=otych, i bogactwa
miestnika Jagie==y w Witebsku 1392(93. w nich znajduj'ce si"& mn[stwo z=ota i materii
Siedzia= 8 i p[= roku zakuty w okowy, w Krze- ]tkanin\ i drogich kamieni; relikwie Chrystusa& wie-
mie<cu na Podolu; wypuszczony 1418 przez niec i gwo{dzie, i p=aszcz purpurowy, i relikwie
spiskowc[w Wito=da kt[rzy w[wczas opanowali >wi"tych...”. St'd Rosjanie na domys=& fofudia
gr[d – zbieg= na W"gry, zabieraj'c ze sob' 250 – z=ototkana materia ze Wschodu.
koni wo=y<skich bojar[w. s=aw. f ^ =ac. th, ph, f, t.

Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.


NAZWY i TERMINY
tak w r"kopisie ]ros. tak v rukopisi\ – zapew- nik”, wydawcy zmienili& Kir }i| Ioann – rozbili
nienie /e drukowany wyraz zgodny jest literami na dwie osoby, gdy Kir ]Pan\ ¯ gr. Kyrie; zwrot
z tre>ci' r"kopisu – to nie pomy=ka drukarska; jego relikwii; wcze>niej za>, pod 5792, ten sam
termin u/ywany przez wydawc[w r"kopis[w, “cudotw[rca i bezsrebrenik kir Ioann” zam"czony
przy wyrazach zwykle r[/nych od utartych, np. z Athanazj' i trzema jej c[rkami,
neologizm[w, ale g=[wnie dla nazw i s=[w kt[- • Gurij Samon na dwie postacie& Gurij }i| Samon.
rych wydawcy nie s' w stanie poja>ni:. Je/eli Tak w r"kopisie...
specjali>ci nie potrafi', to czytelnik tym bardziej • Dniepr pisany Niepr, z nadpisan' liter' D,
– b"dzie mia= k=opot ze s=owem& z jego zrozu- przez inn' osob", to Niepr i Niestr – Bartosza
mieniem, odnalezieniem ]lokalizacj'\ miejsca& Paprockiego, ok. 1575–1578, ˚Dniepr;
ªm"czennik Saben i papaº ]m"czennik i ojciec d{wi"ki D, Dz, zdaj' si" by: nalecia=o>ciami w
Saben; rzadki uk=ad, lecz nie jedyny\. Kilka przy- j. polskim& zazra ]zazdro>ci=\, wniega ]niegdy>\,
k=ad[w z Mazuri<skiego letopisca, pisanego w zwon ¯ zwuk ]dzwon, d{wi"k\, dzban ¯ bania,
Moskwie po 1680, i zako<czonego 1682, wyrazy my=o ]myd=o\, dlatego – >wiadomi problemu –
opatrzone «tak w r"kopisie»& opu>cili D& Dniepr ˘ Niepr, Dedigold ˘ Edigold,
roku nazwa nale/y rozumie: • ostatnie wyrazy na stronie, ju/ na dolnym mar
6097 jugodski jugos=awia<ski ¯ jug ]p=d.\ -ginesie, obj"te w klamry, b"d'ce pocz'tkiem
6119 rozich wojak ^ racich ¯ ra: nast"pnej strony, to spos[b spotkany przeze
6236 Kowolin Kabalin ¯ Kabalia, miasto w mnie w Polsce, u Justyna Narbutta, Grodno,
staro/. Likii, w Azji Mniejszej 1820, z t' r[/nic', /e bez klamry.
˚Arabia, lub kraj, wg M.E.K.A., Taktamysz ]tatar.\ – usuni"ty przez Temir-Kot=uja
hebr. qabbalah, ˚Kowolin chan Z=otej Ordy 1395; do spo=u z lit. Wito=dem,
6369 kurfistr anglosas. ku r f ü r s t ]elektor\ poni[s= kl"sk" nad Worskl' 1399.08.12.
6454 trudom ang. thread(s ]nitka(mi\ Tamon – cypel, p[=wysep Tama< przy uj>ciu
6463 Iuralej Aurelius, episkop Carogrodu M. Azowskiego do M. Czarnego.
6489 stolikimi wielkich ¯ sto ]wiele\ Tanguty – koczownicza ludno>: wy/yn Tybetu,
6497 otpresnoki od>wie/enie ¯ ot % presnyj i prownicji Cin-Chai w Chinach.
6621 zazra zazdro>ci= }trudu jego| Taras ]˚Mazur. ltpsc Tarasij\ – byczy ¯ byk;
6671 wniega w[wczas, wtedy ˘ niegdy> =ac. Taurus }toras|, OA.
6693 uwdiniech w Udeniach ¯ mjsc. Udenie tarn ]s=aw.\ – wy/, wy/yna, wysoczyzna, wysokie
6867 wo sti w stani ¯ stan ]warownia\ miejsce w terenie; szereg miejsc, miejscowo>ci i
6867 za Jaickij Jaskij ¯ Jasy ]plemi"\, CS grod[w z tym d{wi"kiem, w Polsce, na Ukrainie,
Roku 6369, Gostomys= }knia{ Nowogrodu Wlk.| i w Rosji& Tarnawatka ]jezioro na Roztoczu;
wys=a= pos=[w swych do Wareg[w ziemi. Pos=y `watka ^ wo -da\, Tarnawka, Tarnobrzeg ]na
wi"c “szedsze” ]wyruszyli w drog"\ i “obretosza” brzegu Wis=y\, Tarnog[ra, Tarnogr[d, Tarno-
]znale{li\ tam k u r f i s t r a, ili kniazia wielkiego pol, Tarnoszyn, Tarnowo, Tarn[w i P=askowy/
imieniem Rurika, rodu suszcza Augusta, i uprosili Tarnowski, Tarnogo=a ]na Litwie\.
jego “itti” ]by szed=\ na Ru>. 0001-31.1-36 T ˘ Cz w j. s=awia<skich, st'd Tarn ˘ Czarn,
Kurfistr ¯ anglosas. k u r f ü r s t -kurfürst ]elektor, Czern, ˚czern, wzniesienie; A. Br¥ckner 1927
wy(o-brany\, tekst staje si" zrozumia=y. – b="dnie – tarn ¯ cier<.... TC.
uwdiniech ¯ mijsc. Udenie ]po=udnie, gdzie$\. tårn ]dun.\ – wie/a.
I tak w innych miejscach. Tarsus ]˚Mazur. ltpsc Tars, tarsœnin\ – nizina
Tak i ªOlga wi"c poleci=a go="biom pod skrzyd=a u st[p }g[r|; gr. tarsos ]p=aszczyzna stopy, ka/da
wzi': “seru z trudom” i pu>ci: /ywych.º szeroka p=aska powierzchnia; r[wnina, nizina,
}by tak wr[ci=y wieczorem do swych gniazd w mielizna\.
strzechach, i w ten spos[b podpali=y domostwa Tatar, wo=. ltps& tatarove, tatare ]Tatarzy\,
Drewlan, w Iskoresteniu|; ≥ko tatarove na œtvœzex. sout;. ]/e Tatarzy
«ser» to «cer» ]pod(roz-pa=ka\ kt[ra mia=a by: na Jatwie/y s'\, Tatar= ]Tatar[w\, tatarin=
przymocowana nitkami do go="bi; «nitki» za- ]Tatarzyn\, taumen=, taurmen=, peheneg=,
czerpn'= z j. ang. «thread» i – zniekszta=caj'c Tatarzy ]1430–1550& Tatare, Tatarov-e/≠/q,
wymow" – odmieni= przez przypadki ˘ trudom Tatary, Tatry, Totary, Orda, Tatary,
]wzjati seru s trudom i puskati /iwych\; s=aw. Tatarowie; ros. Tatary Privol'skπe\ –
trud ]zn[j, znaczny wysi=ek, ci"/ka praca\ ˘ nazwa niew=a>ciwie przyj"ta, w rzecz. Mongo=;
trudny, trudzi: si" ]czym\, zatrudnienie, i inne cz=onek mongolskiego, koczowniczego szczepu
– musia=y wywo=a: natychmiast skojarzenie z z Centralnej Azji; rasa& /[=ta cera, p=aski nos,
dala od «nitek, dratwy», odci'gn': uwag", st'd oczy sko>ne, bez zarostu twarzy;
problem. Przy =atwiejszych s=owach zdarzaj' si" w sprawie pochodzenia T. istniej' znaczne r[/-
lapsusy, ˚zmy>lenie. nice pomi"dzy ang., ros., i pol. {r[d=ami&
Tak w r"kopisie; gdy w r"kopisie& • ameryka<ski s=ownik Webstera 1960& 1. mong.
• Kir Ioann 5900, “>w. cudotw[rca i bezsrebre- i tur. szczepy bior'ce udzia= w inwazji centralnej
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
i zach. Azji i Europy Wsch., 2. Turcy /yj'cy w sem /e minuwszima dwiema lietoma; za>
Tatarskiej A.S.S.R., Krymie i cz">ciach Azji, pers. w kopii wo=. – Ipat. ltpsi z 1428& Po sem /e
Tatar ˘ >redniow. =ac. Tartar ¯ Tartarus ]piek=o\ minuwszemu lietu }Ipat. ltps ma kilkuletnie
˘ ang. Tatar, Tartar; przesuni"cia wydarze< w tym okresie| i da-
American Int’l Encyclop. 1953, t. XV& Ta-ta – tuje wydarzenie 1261; opisuje rok 1255 jako
nazwa szczepu, ok. IX w. w chi<skim okr"gu, 1260,1256 jako 1260, po czym 1258 ]najazd
nad g[rnym Amurem; Tatar[w\ jako 1261.
• ros. Bolsz. sow. enciklop. 1949–58, t. 42, p. 3. 1287 zima ]s.s.\, po dniu Miko=aja }6 grudnia|,
3& nazwa nadana niekt[rym turkoj"zycznym Telebuga& Lublin–Sandomierz –Tor/ek
narodom. W 5 w. etnonim «ta-ta» ]lub «tata<»\ – ]Targ[wek, dzi> Radom\,
nazwa mong. plemienia osiad=ego w p=n.-wsch. Nogai& Krak[w, Sieradz.
cz">ci dzisiejszej Mongolii i cz">ci Mand/urii. s.s. – starego stylu ¯ ang. Old Style,
W 12 w. pod nazw' «da-da» znane plemiona n.s. – nowego stylu ¯ ang. New Style;
zjednoczone na stepach wsch. i p=n.-wsch. stary kalend. – julia<ski, pocz. roku 25 marca,
Mongolii i Zabajkala }ros. za` ^ pol. po` ˘ Zalesie nowy – gregoria<ski, pocz. roku 1 stycznia,
^ Polesie, Zabajkale ^ Pobajkale, tj. wzd=u/ jez. ˚Kalendarz, Nikolas ]6 dekabra ^ grudnia\.
Bajka=; Pomorze, ˚po`|; Tatarska A.S.R.R. E od Zbiornika Kujbyszew-
• pol. Wlk. Encyklop. Powsz. PWN 1962–67, t. skiego nad Wo=g';
11, str. 411& nazwa jednego z plemion mongol- ˚Mongo=y, Uralo-fi<skie.
skich znanego od V–VI w., p[{niej, od XII–XIII Struktura organizacyjna Tatar[w&
w. nadana r[wnie/ ludom tur.-mong. i tungusko • podzieleni na hordy ]obozy\ o tysi'cach wo-
tybeta<skim wchodz'cym w sk=ad imperium j[w, na czele hordy sta= chan, czyli wojewoda,
Czyngis-chana i jego nast"pc[w; w 1219 Czegir-chan, w 1240& Urdu ]pisany te/
j"zyk tatarski& kipczacka ]zach.\ grupa j"zyk[w Ordu, OU\, Bajdar ]Pajdar, BP\, Biruj, Kaj-
tureckich; dan ]Kojdan OA\, Beczak, Mengu, Kujuk,
• w latopisach& Tatarzy krymskije ]z Krymu\, • kilku chan[w nale/a=o do butu-chana ]wodza\,
ordynskije ]Z=otej Ordy\, nogajskije ]chana No- • nad butu-chanami sta= czyngis-chan ]d/yngis-
gaja\, kazanskije ]z Kazania\, jurtowskije ]osiedli chan, tendencje do ud{wi"czniania, cz ˘ d/\.
w pobli/u Astrachania n(Wo=g'\, czerkaskije ]z Na pocz'tku XIII w. rz'dzi= nimi Temudszyn.
Czerkas[w n(Dnieprem, 160 km SE od Kijowa\, na podst. 0065-00-130, z uzupe=nieniami.
koczewyje ]koczownicy\, stepnyje, zajackije ]zza Czyngis-chan lub D/yngis-chan ]ang. Chingis,
?elaznych Wr[t, zajaskie ¯ za Jasami p=n. Jingis, Genghis Khan\ 1162–1227, Mongo=,
Kaukazu\, edisanskije ]z Odessy\; podbi= s'siednie szczepy Tatar[w, rozci'ga-
• wg wo=. ltpsi pisanej 1289, Tatarzy na Wo=dze j'c swoje imperium na wi"kszo>: centralnej i
1246 tj. w dzisiejszym Astrachaniu, i na Krymie; p[=nocnej Azji. Jego nast"pca, Ogdai ]pisany
przed 1237 osiedli n(rz. Worone/ ]dop=ywem czasem Ogotai, Ogatai\ wys=a= swego bratanka,
Donu\, sk'd w grudniu do marca 1236 ]kalend. Batu-chana, na podb[j swiata.
jul.\ najechali kraje zaleskie ]p[=nocne ziemie Z Worone/a nad Donem, po podboju Rusi 1240,
feudalnej Rosji\& Reza<, Moskw", Juriew, Dmi- Polski, wiosn' 1241, i W"gier 1241 ]=upili W"gry
trow, Wo=ok, W=odzimierz nad Kla{m', Suzdal, przez dwa lata, do lutego 1242, tj. ko<ca roku\,
Rostow, Jaros=awl, Gorodec nad Wo=g', Halicz ok. 1243 Tatarzy ustanowili sw' “siedzib"” w
Merski, Perejas=awl, Twer, Kozielsk. uj>ciu Wo=gi do M. Kaspijskiego, k(Astrachania,
W 1239 uderzyli na Perejas=awl Ruski, Czerni- dok'd wzywali ruskich wasal[w. Michai=a, kn.
h[w, Mordw", Murom i Grochowiec. Czernihowa, syna Wsewo=oda ˚Czermnego
W 1240 – na Kij[w, zdobywaj'c gr[d 6 dekabra ]Rudego\, no/em zad{gali tam 1245, wraz z jego
]grudnia\, st'd poci'gn"li na Polsk". bojarzynem Theodorem, Jaros=awa, kn. Suzdala
Trzy najazdy Tatar[w na Polsk"& i Perejas=awla, syna Wsewo=oda Bolszoe Gniez-
1. 1240, zima ]s.s.\, 1241, luty ]n.s.\ wg wo=. do, otruli 1245, ale jego szwagra – Dani=" wo=.
ltpsu& pod wodz' Batyja ]Batu-chana ^ Bicz, †1264, syna Romana, odpu>cili /ywym, 1246
symb.$\ bez wyliczenia najechanych grod[w, – wr[ci= do swego domu ca=o, z por"czeniem
wg Wlk. Encyklop. Powszechnej 1962–1967& ziem, bo k=ania= si" krzakowi, cho: – chrze>ci-
pod wodz' Bajdara i Kajdu, najechane& Lublin janin – lwem na pogan by=, na kolanach sk=ada=
–Zawichost–Koprzywnica; ho=d, ch=opem zwan, i dr/a= o /ycie swe – po
Bajdar& na Krak[w, tym cz"stowany winem jako sw[j, Tatarzyn
Kajdu& na Radom–Opoczno–Kalisz. ]przyjmowany w domu z p=aczem z powodu z=ego
1241, kwietnia 09 – bitwa pod Legnic'. po=o/enia, i z rado>ci', /e wr[ci= zdr[w\.
2. 1258 zima ]s.s.\, 1259 pocz. roku ]n.s.\, Po podboju kraj[w zaleskich zim' 1237, Kijowa
wg Wlk. Encyklop. Powsz. 1962–1967, tom w grudniu 1240, od Kijowa Tatarzy wyruszyli
11, str. 410& 1259(60, zima. na Polsk", gdzie pokonali Lach[w w bitwie pod
W wo=. ltpsi z 1288, po opisie roku 1256& Po Legnic', 1241, kwietnia 09, st'd wyruszyli na
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
W"gry, gdzie – je/eli wierzy: danym z internetu Za=o/. 1118 w celu ochrony pielgrzym[w i >w.
– pokonali ich ju/ 12 kwietnia 1241 ]w trzy dni po- Grobu ]Holly Sepulcher\;
tem$#\, w bitwie pod wsi' Mohi, mi"dzy rzekami >redniow. =ac. templarius ˘ starofranc. templier ˘
Sajo i Hornad ]Hernad\ }E od Miszkolca| i niszczyli >redniow. ang. templer.
kraj. Bela, kr[l w"g. 1235–†1270, zbieg= do Dal- Terebowl’ ]wo=. Terebovl;, 6714\ ˚Trembowla.
macji – nie by=o silnych, by stawi: im czo=a. Ternawa ]wo=. Ternava\ – Tarn[w ¯ tarn % wa.
W lutym 1242 Tatarzy opu>cili W"gry, nagle, tak Testament, Stary i Nowy ]pol.\ – pomy=ka wynika-
jak przybyli. Przyczyn mo/e by: wi"cej ni/ jedna. j'ca z bariery j"zykowej, t=umaczenia;
W 1241 zmar= Ogdai, i Batu by= jednym z kilku w j"zyku greckim&
potencjalnych nast"pc[w. Batu poni[s= ci"/kie • pakt Boga z ?ydami –
straty w bitwach, a zima 1242 by=a najsro/sz' w – Stare “Diatheke” ]przymierze\,
tym stuleciu ]zwykle g=[d po niej\ – Batu m[g= • pakt Jezusa Chrystusa z rodzajem ludzkim
uzna:, /e armia jest zbyt s=aba, wycie<czona – Nowe “Diatheke” ]przymierze\;
bitwami i g=odem, rozpr"/ona. Tatarzy opu>cili «diatheke» mia=o dwa znaczenia&
W"gry, rabuj'c i modruj'c po drodze, wi"kszo>: 1. pakt, przymierze, zwi'zek, umowa, sojusz,
pochwyconych je<c[w wybili po opuszczeniu 2. testament, ostatnia wola;
ziem, po drodze do Karakorum – ich azjatyckiej t=umacz'c «diatheke» z j. gr. na =ac., t=umacze
stolicy, ok. 325 km E od U=an Bator, ok. 47° 14* pope=nili b='d, b"d'cy nieporozumieniem& Testa-
N, 102° 50* E, dzi> ruiny. ment – pisany przez kogo, czyj$ ˚Biblia.
Koczowniczy i niepi>mienny nar[d, bariera tetrarcha – w staro/. Rzymskim Imperium, rz'dca
j"zykowa, cz"ste zmiany ]jak i gdzie indziej; :wierci ]czwartej cz">ci\ prowincji, rejonu;
st'd liczne ich okre>lenia\ – niewiele wiadomo tytu= Heroda Wielkiego, ¿74–†4 B.C., ˚Herod;
o ich dziejach wewn'trz& tle wydarze<, imionach gr. tetra` ]czwarta\ % archos ]w=adca\ ˘ tetrarches
w=adc[w, zmianach w organizacji, itp. ˘ =ac. tetrarches ˘ p[{no=ac. tetrarcha ˘ >redniow.
Tatry ]pol.\ – dos=. wysoko; s=owotw. pokr. wiatr, ang. tetrarche ˘ ang. tetrarch.
gdzie& wia, wie ]wierzch\ ^ ta ¯ s=aw. wysota; Teutonic ]=ac., po 1612, 1617\, Teutoni ]po 1727\ –
¯ ta ]wys\ % try ]oko\; w try miga ]w oka mgnieniu\; 1. A. Br¥ckner 1927& krajanie, ziomkowie,
patry ]oczy\ ˘ patrze:; Tatry – Tatr; wiatry – wiatr. 2. pierwotnie z Jutlandii; szczeg[lnie Germanie,
w"g. tatra ]g[ra\ p[{nym zapo/yczeniem ze s=aw. Anglosasi ]ang. Anglo-Saxons\, Skandynawowie,
Taubadel, Taubel ]germ.\ ¯ Taube ]go='b\ % Holendrzy, Anglicy – Celtowie /yj'cy w Jutlandii,
badel ¯ baden ]k'pa:\; Taub ]g=uchy\, na p=n. od rz. Elbe ]+aby\.
˚Theodbald ]$\ ¯ Theuda % bald. 3. stary s=ownik Webstera& rulers ]w=adcy, rz'd-
Taumeny ]l.mn., s=aw. taumeny\ – Tatarzy. cy\, lecz jest jeden haczyk, wskazuj'cy, /e w=adcy
Tazbir ]pol.\ – piwo sto=owe ¯ niem. tischbier. s' domys=em. Za=o/yciele ich w 1190 i Frederik ze
Szwabii 1191, mieli co innego na my>li – pomoc cho-
tele` – gr. daleko, z daleka.
rym i obron" dla niemieckich pielgrzym[w, i nie mogli
Lit. Telesze ]`sze – woda\.
przewidzie:, co stanie si" po wiekach, jaki charakter
Temir ]tatar.\ – /elazo. przybierze Zakon.
1. Tura-Temir, chan Z=otej Ordy, 6790, R[/ni od Theutoni ¯ Theuton ]powo=anie, dos=.
2. Temir Oksak lub Oktak, chan Tatar[w z Ka- g=os bo/y\ ¯ gr. theos ]B[g\ % tonos ]g=os\,
zania, 6903 ]ok. 715 km E od Moskwy\, ST, gr. theo ˘ germ. theu, jak gr. leo ˘ germ. leu ]lew,
3. Temir-Kot=uj v. Timur-Kot=ug, chan, pokona= Leopold ^ Leupold; Theodbald ^ Theudobald\;
po='czone si=y lit.-tatarskie ]Taktamysza, kon- religijno-militarny Zakon za=o/ony w Jerozolimie
kurenta\ w bitwie nad rz. Worskla 1399.08.12. 1190, w okresie wypraw krzy/owych ]˚krucjata\,
Temir-Kut=uj ]1430–1550& Mirkluj, Temertikluj, dla opieki nad chorymi pielgrzymami i obrony Ziemi
Temirtikluj, Temir;-Kutluj, Temir- Íwi"tej ]Palestyny\ przed muzu=manami.
Tikluj, Temir-Tukluj, Temr;-Kuklqj, Etymologia omal zatarta; spekulacje&
Tivirti-Kl[j, Timer=-Kukluj, Timir- Teutonic Order ]od 1612\ zwani u nas Krzy/aka-
tiKluj, Timir=tikluj, Tymirtikluj,
mi, z racji czarnych krzy/y na bia=ych okryciach,
Hemirtikluj, Timirtikluj, Tymirkutluj\, liczne
˚Theuton, Krzy/ak, Zakon.
formy pisowni, bo nazwa obca dla s=awia<skie-
Tewtywi= i Ediwid – synowce ]bratankowie\
go ucha;
Mindouga wygnani na wojn", wo=. ltps&
car tatarski, w 1395 wyp"dzi= Taktamysza kt[ry
V to 'e l≠t izgna mindog=. s(y)novca
zbieg= do Wito=da, i Wito=d postanowi= przywr[ci: svoego. tevtivila i ´divida. poslavw[
mu tron si='. W tym celu zrobi= wypraw" do Ordy, emou na voinou s= vuem; svoim. na vo-
kt[ra zako<czy=a si" kl"sk' wojsk lit.-rus.-pol.- inou s= vykonotom. na Rous; voevati. k=
krzy/ackich w bitwie z Tatarami nad Worskl', smolenskou.
1399.08.12. Tewtiwij ¯ >redniow. ang. thefte, thiefte, anglosas.
Templar ]ang.\ – cz=onek zakonu za=o/. w okresie thiefth ]kradzie/\; ang. thief, theof, anglosas. theof,
krucjat krzy/owych, z siedzib' w pobli/u Íwi'tyni thiof, thef ]z=odziej\; ˚lit. Lutawor.
Salomona ]Solomon’s Temple\, st'd nazwa.

Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.


NAZWY i TERMINY
Thalileius ]˚Mazur. ltpsc Falilej\ – kwitn'cy; 4. T. †1233, brat Aleksandra Newskiego †1263
gr. thallein, ang. to flourish, bloom. ¯ Jaros=aw †1245 ¯ Wsew. Bol. Gn. †1212
Theodbald ]germ.\ – >mia=y cz=ek, ˚t=umaczenie; ¯ Jurij Do=gor. †1157 ¯ Wo=od. Mon. †1125,
¯ germ. theuda ]lud ˘ ludzie, nar[d\ ˘ starogerm. 5. T. 1232–†1233.06.10, przed swym weselem
Theudobald, Theodbald, pokr. anglosas. Theod- ¯ Jaros=aw †1245 ¯ Wsewo=. Bol. Gn. †1212 ¯
beald ¯ theuda % bald ]>mia=y\. Jurij Do=gor. †1157,
Theodor ]Fedor=, Feodor=, Ïedor-=/=, 6. T., bojarzyn Michai=a z Czernihowa, zabity ze
Ïeodor/=/;, Chwiedor, Cwiodor, Fedor\ – swym kniaziem u Tatar[w, 1245.09.20,
1. liczne imiona feudalnej Rosji& kleru, 7. T. ]/on' Eupraksja\, zabity 1237.12 w czasie
kniazi[w i bojar[w, ˚Theodoros. najazdu Batego ¯ Jurij-Goergij ¯ Igor z Rezania
2. Th. ¯ Olgerd ¯ Giedymin, ¯ Gleb ¯ Rostis=aw,
]Sanguszko\ 8. T. z Jaros=awla i Smole<ska †6807 ]styl$
3. Th. ¯ Koriad ¯ Giedymin, 1299$\ ¯ Rostis=aw Czermny ¯ Mstis=aw,
]Kor;qtovih/=, ros. Korπadovih=\, 9. “Chodorko” 1288 z Brze>cia Lit. ¯ }T|heodorek,
4. Th. ¯ Lubart ¯ Giedymin, pisarz W=odzimierza †1288.12 z Lubomli,
]L[bartovih=\, 10. Fedorowa niedziela – tydzie< w II po=. lutego
5. Th. ¯ Patrik ¯ Narymunt ¯ Giedymin, rozpoczynaj'cy post mi"sny trwaj'cy do Wiel-
]Patrikeevih=, Patrik`evih=, Patry- kanocy ]Jaros=aw M'dry zmar= 1054.02.20 w
kievih=, Patryk≠evih=, Patrykiewicz\ tygodniu ˚m"czennika Fedora\.
6. Th. ¯ Korybut ¯ Olgerd ¯ Giedymin Theodosius ]s=aw. Feodosπi> 1430–1550& Fedosπj,
]Keributovih=, Korbutvih=, Ïeodosπj, Chwiedoziej, Theodosis\
ros. Koributvih=, Korbutowicz\, – oddany Bogu;
7. Th. ]Ïedko\ ¯ Odyniec, 1. T. II, 401–†450, imper. bizant. 408–450,
]Odinc≠vih=, Odinc≠evih=, Odyn;- w ˚Mazur. ltpscu zwany Junnym ]M=odym\, za
c≠evih=, Odin;cevih=\, jego czas[w by= trzeci sob[r 5915 ]415 A.D.\, w
8. Theodor-Fedor V≠sna, Viosna, Wesna – Lach, rzecz. 431 A.D. ]r[/nica 1 indyktu$\,
wojewoda Witebska 1392, namiestnik Jagai=y, 2. za=o/yciel Peczerskiego Monasteru, igumen,
zabity 1393 przez ˚Íwidrygie==" †1452, najm=od- ojciec /ycia zakonnego Rusi, ur. ]$\ –1051–
szego brata Jagai=y – W=adys=awa Jagie==y. †1074.05.03; Feodosπi ]bogodatel;,
Theodorik ¯ goth. thiuda ]lud, nar[d\ % reiks ...xo]et; izmla∂a bogou ∂ati sœ> Feo∂o-
]w=adca\; goth. ¢Thiudoreiks, ang. Theodoric, siem; togo narica[t;, z “?ycia Feodosija
p[{no=ac. Theodoricus, ros. Teodorich, Peczerskiego” z lat 1080-tych\;
s=aw. Dedrik, ˚riks ]kr[l\. gr. theos % dosis ]oddawa: si", po>wi"ca: si",
Podczas obl"/enia Carogrodu ]Konstantyno- dar\ ˘ gr. Theodosios, p[{no=ac. i ang. Theodo-
pola\ 1204, zdobycia grodu przez krzy/owc[w sius, ros. Fedosij, Feodosij-Theodosij, imi"
Czwartej Krucjaty, i ograbienia go, w>r[d woje- /e<skie& Fedos;q, Feodosiq-Theodosija.
wod[w by=& „markos z Rzymu w grodzie Bernie, Theodot ]˚Mazur. ltpsc Feodot\ – daj'cy Boga;
gdzie by= /y= poga<ski z=y Dedrik.” gr. theo ]B[g\ % =ac. dot ¯ dotis, dos ¯ dare;
Dedrik to Theodorik, Bern to Verona w przek=a- 1. T., z Achkiry Galackiej ]Ankara, w Galatii\, z
dzie na j. niem. ]gr.-celt. BW\, markos to markiz, zaj"cia handlarz /ytem, ˚m"czennik 5790,
markgraf, a rzecz o markizie Bonifacym z Mont- 2. Theodotija ]Theodotisa\, m"czennica 5792.
ferrat, rodem z Werony, przewodz'cy wszystkim Theodul ]s=aw. Feodul\ – B[g skrywa si" z dala;
naje{dzcom, ˚krucjata, s=aw. j. gr. theo ]B[g\ % delitescens ¯ delitescere ]ukry:
Theodorik Wielki – kr[l Ostrogot[w 454$–†526. z dala, kry: si" za\ ¯ de ]z\ % latescere ]kry:
Theodoros ]gr.\ – theos ]b[g\ % doron ]dar\, si"\ ¯ latere ]skrytym by:, ukryty k=amliwie, nie
dos=. dar Boga, s=aw. Theodor ˘ Fedor ]F ^ Th, wyjawionym\;
Ph\; ang. Theodore, zdrobn. Ted, Teddy, m"czennik chrze>cija<ski, stracony 300 A.D.
pol. Teodor, Fedor, imi" /e<skie Theodora; Theodul ˘ theodolite ]przyrz'd optyczny do po-
imiona m"czennik[w i liczne imiona cerkiewne- miaru k't[w, pierwotnie& mi"dzy gwiazdami na
go kleru& episkop[w, archiepiskop[w, metropoli- niebosk=onie\, wyobra/enia ludzi ok. 1570& B[g
t[w, skracane do Thedor ]pol. ˚Fedor\ dla os[b skrywa si" z dala ]i to jest przyrz'd do namiaru
>wieckich – kniazi[w, bojar[w, i innych; na niego\ – etymologia teodolitu zatar=a si".
1. Theodore ¡ Lascaris ]ros. Theodor Laskar\, Theognast ]s=aw. Feo©nas†\ – znaj'cy Boga
imper. bizant. 1206–†1222, zi": Alexiusa £ }osobi>cie, do sto=u z nim zasiada=, przyp. J.D.|;
]Iohannes £ Ducas, ¿1193–†1254, imperator ¯ gr. theo ]B[g\ % gnast ¯ gignoskein ]zna:\;
bizantyjski 1222–1254 – zi"ciem Theodora ¡ metropolita, 6547 >wi"c'cy cerkiew Prze>wi"tej
Lascariusa\, ˚Aleksej, Bogurodzicy, 0001-31.1-52, przypis 67, ˚styl.
2. T., episkop >w. Sofiji w Nowogrodzie, Theoktist ]s=aw. Feoktist\ – 1. episkop ]biskup\
3. T., mnich peczerski, zabity do spo=u z Wasilim z Czernihowa †1123, 2. m"czennica 5792.
z polecenia Mstis=awa, syna Swiatopo=ka,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
Theopempt ]s=aw. Feopempt\ – metropolita t. III, str. 39. 0165-01-86
kijowski 6547, 0001-31.1-52, ˚styl, Ok. 1280, Semigallowie odpadli od wiary, z po-
wydawcy Mazur. ltpsca wymienili Theognasta wodu ci"/kiej obelgi wyrz'dzonej ich w=adcy
z orygina=u letopisca, na Theopempta w druku, Nameyse, przez jakiego> niemieckiego mnicha,
nie zaznaczaj'c dlaczego to, sk'd taka zmiana kt[ry wyci'= go w policzek. Íwiadek w Rydze
– nazwa bez sensu, ˚Theopent. wys=uchany w tej sprawie, powiedzia=& Quod
Theopent i Theona ]˚Mazur. ltpsc Feopent, audivit dici, quod in terra Semigallie fuit quidam Rex
Feona\ – m"czennicy 5790; gr. theo ]B[g\ % nomine Nameyxe, qui fuit Christianus ipse at alii de
pathy ]religijna emocja, ekstaza\; Semigallia, et quod audivit diei, quod unus frater de
gr. pente ]pi":\ ˘ penta` ]pi"cio`\. domo Theutonicorum dedit ilii Regi alapam, proter
Theophan ]s=aw. Feofan\ – przypuszczalny quod dictus Rex cum aliis de Semigallia apostavernut
wygl'd Boga dla cz=owieka; a fide. 0165-01-123
gr. theo ]B[g\ % phane ¯ phainein ]wygl'd, okaza: Konrad Zölner von Rottenstein, wielki mistrz
si", zjawi: si", pokazywa: si"\ ¯ phainesthai; Zakonu odby= zjazd ze Swidrygie==', 1383&
imiona kleru cerkwi prawowiernej& patriarcha Conradus Zolner ordinis Theutonicorum Magister
Antiochii, Jerozolimy, Moskwy 1621. constituit conventum cum Swidrigal Lithvaniae Duce
Theophilakt ]s=aw. Feofilakt\ – episkop et inducias a data presentis 14 dierum spatia post
˚Nikomedii ]dzi> Ismid, Izmit, w Turcji\; jego reli- Conventum peractum. Die 4to Novembris in Castro
kwie przeniesione 6370 ]1362\ do Nikomedii. Rupino. 0165-01-274, N. 561 ]˚Zölner\
Theophilos ]gr.\ – kochaj'cy Boga; ¯ theos ]B[g\ ªW=adys=aw }Jagie==o, J.D.| kr[l Polski, najwy/-
% philos ]kocha:, mi=owa:\ ˘ =ac.-ang. szy ksi'/" litewski i pan dziedziczny Rusi... itd, dla
Theophilus, pol. Teofil, s=aw. Feofil;; miasta Wilna ...nadaje prawo teuto<skie, zwane
1. imiona cerkiewnego kleru& magdeburskiem, na kt[re obiecuje wyda: list
• m"czennik 296 A.D., piecz"ci' wisz'c' umocowany, gdy przyjedzie
• arcybiskup Nowogrodu Wlk.; do Krakowa.º 0165-01-267, N. 541
2. T. imperator bizantyjski 829–†842, s. Micha=a Orygina= aktu z 1387 nadania przywileju dla
II, dynastii Amor[w ]ang. Amorian\, w ˚Mazur. miasta Wilna, w j. =ac. Nawet t=umaczona na j.
ltpscu zwany Ikonoborc' 6308–6349. polski jego tre>: ]th ˘ t\ przesuwa 1612–1617 o
Thersites ]˚Mazur. ltpsc Firs\ – 1. w gr. mitologii& ponad dwa wieki – w g='b Wiek[w Írednich.
brzydki, g=o>ny, i obra/aj'cy grecki /o=nierz w B="dnie w ameryka<skim S=owniku Webstera znacze-
nie, jak i data u/ycia s=owa ]po 1612\, ˚Teutoni.
wojnie z Troj', zabity przez Achillesa;
Thiernberg ]germ.-=ac.\ – w Sambii ]Prusy\;
2. m"czennik “za Chrysta” 5756 ]256 A.D.\.
28 km NW od Königsbergu; Konrad z Thierberg,
Thessaloniki ]s=aw. Selun;, ros. Fessalonica\
mistrz ziemski 1283.
– staro/. gr[d i miasto w Grecji, Saloniki; pisane
Thietmar av Merseburg †1018 ˚Titmar, woda.
tak/e Thessalonike; ang. Thessalonica.
Thoma ]1430–1550& Ïoma Izufov=\ ˚Izufow.
Theutonic ]=ac.\ – powo=anie, zew, ang. vocation,
Thomas ]s=aw. Foma\ ˚Tomasz.
call, franc. vocation, germ. Neigung, Anlage;
Thoma Ratiboricz – wojewoda w grodzie Czer-
dos=. g=os Boga ¯ Theu ]B[g\ % tonic ]g=os\ ¯ gr.
wie<, 6629 ]1121\, skutecznie obroni= najazd
tonikos ¯ tonos; ˚t=umaczenia od ty=u;
Jaros=awa, za co otrzyma= stanowisko tysi"cz-
gr. theos ˘ =ac. Deus ˘ germ. Theu, jak gr. leontos
nika od W=adimira Monomacha †1125.
˘ germ. Leo, Leu ˘ s=aw. lew OUV, W.
Thor ]isl. ˝orr\ – poga<ski b[g ]bo/ek\.
Zakon powsta= w Jerozolimie, u grobu Chrystu-
thor ]isl.\ – ¢wielk-i(a(ie; liczne imiona Skandyna-
sa ]=ac.-gr. nazwa\, za=o/. przez krzy/owc[w, z
w[w ]g=. Norweg[w\ w Islandii i Grenlandii wy-
wielu kraj[w Zach. Europy ]wsp[lnym j. =ac.\, dla
mienione w sagach z lat oko=o 963–1007&
wznios=ego, boskiego celu; rycerze Zakonu t=u-
Thorarin, Thorbiörga, Thorbjörga +ono Statku,
maczeni na j. s=aw. ˚Bo/y dworzanie ¯ B[g;
Thorbjörn ]Wielki Nied{wied{\, Thorbrand, Thord,
Bulla papie/a Innocentego IV ]1243–1254\ z
Thoreja, Thorer, Thorfin ]bardzo pi"kny ¯ thor
1253, kt[rej orygina= by= w archiwum Kr[lewca
^ wielce % fin – pi"kny, delikatny, wytworny\,
]szuflada III, nr 55\ m[wi o biskupie Chrystjanie&
Thorgeir ]Wielka W=[cznia ¯ geirr ^ w=[cz-
Rex per litteras affectione plenas petivit a nobis, ut de
nia\, Thorgerda, Thorgest, Thorgils, Thorguna,
fratre Christijano de domo Theutonicorum in Livonia
Thorhal ]Wielce Pomagaj'cy\, Thorhilda ]Wielce
viro utique litterato, provido et honesto..., itd. Voigt,
Wynios=a\ Jörundsdottir, Thori Pr[/niak, Thor-
tom III, strona 40. 0165-01-85
katla Hergilsdottir, Thorkel ]trzech r[/nych\,
Bulla papie/a Innocentego IV ]1243–1254\, /e
Thorleif ]Wielce Popuszczaj'cy, Pozwalaj'cy ¯
nie >cierpi w Litwie /adnego, innego biskupa,
thor % leifa, leyfi\, Thorny Thorgilsdottir, Trorod,
jak podlegaj'cego prosto Stolicy Apostolskiej;
Thoroda, Thorolf Mas=o ]Thorolf ^ Wielki Wilk ¯
zn[w o biskupie Chrystjanie& fratrem Christijanum
thor % olf ¯ ulf, ulfr ˘ anglosas. rath ^ rada % ulfr
de domo Theutonicorum in Livonia virum utique
˘ ang. Ralph, Rudolph, Rolf\, Thorstan Bia=y,
litteratum, providum et honestum, quem ]Rex\ secum
Thorstein ]st ^ stopie< wy/szy; an, ein ^ wielki,
tempore sue conversionis habuit. Drukowa= Voigt,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
˚wielko>:\, Thoruna, Thorvald ]Wielka Moc\, land ^ =ac. terra, Kr[lestwo Bawarii ˘ bawa,
Thorvard, Thurida Snorrisdottir. gr.-celt. BW, lub war % =ac. regis, rex ]nieme S\
Thorn ]skand.\ – cier<, kolec; czytane wspak& ˘ Waregi; ostatni wypadek zatar= pochodzenie
th-or-n  n-or-th ]p[=noc\; Wareg[w – plemienia osiad=ego “mi"dzy ziemi'
st'd o klimacie p[=nocy& ostry klimat ]$\. Angielsk' i W=osk'”, tj. w Zach. Europie,
Thrakia ]s=aw. Afrikπa, ros. Frakia\ – Tracja, s=aw. po=k ]huf(iec\ ¯ po= % k ¯ huf ¯ half }haf|,
ang. Thrace, staro/. region we wschodniej cz">ci pokr. germ. halb BF ]p[=, po=owa, s=aw. po=\;
P[=wyspu Ba=ka<skiego; podgrodzie, przedmie>- half }haf| dos=. dzielone ˘ pol. oddzia= }wojska|.
cie ˚Konstantynopola Carogrodem zwanym, T=umaczenia znaczeniami prowadz' do neo-
wspomniane w roku 6622 ]1114 A.D.\. logizm[w ]nowotwor[w j"zykowych\ ¯ gr. neo`
Thrus ]bia=orus. Frus\ – Turdus, drozd, gat. ptaka. ]nowo`\ % logos ]s=owo\; w wagonie tutejszego
tilarids ]goth.\ ¯ til-a-rids – do podr[/y, na drog", metra widzia=em plakat z ang. s=owem «welco-
jakby w podr[/ dany, ˚wysikosty. me», t=umaczonym na r[/ne j"zyki, na j. ros.
Znaczenia z internetu& «dobrodoszli» ]s=owo nieistniej'ce\; istotnie
going to the target ]w drodze do celu\, «welcome» rozumiane dzi>& well ]dobrze\ %
brave, bold rider ]dzielny je{dziec\, come ]podej>:, przyj>:, przyjedza:, przyby:,
attacker or overrider ]atakuj'cy, przemagaj'cy, nadchodzi:, zbli/y: si", doj>: do czego>, i in.\,
prze=amuj'cy, w przen. traktuj'cy z g[ry\. ale hist. ¯ >redniow. ang. welcume, wilcume ¯
Tilena ]goth.\ ¯ tilen ]ci'gn':\ % na ]wielce\, a ]nie\, anglosas. wilcuma ¯ wil` ¯ willa ]mi=o, przyjem-
anglosas. ¢`tillan, >redniow. ang. tylle, tillen nie\ % cuma ]przybysz\ ¯ cuman ]ang. come\,
]ci'gn':\; w s=aw. cyrylicy Tilena 941 rok. «welcome» u/ywane przy powitaniu go>cia mile
Tilsitz ]germ.\, Tyl/a ]pol.\ – til % sitz ]siedziba\. widzianego, tonem zadowolenia& wejd{ go>ciu
tiltage ]dun.\ – wzrosn':, powi"kszy:, wzmaga:, w progi moje, bez zwi'zku z «dobrym – udanym
podnie>:, podwy/szy:, wzm[c, przy(wz-rost. dochodzeniem» do tego/ miejsca,
Lit. Tyltago=a, germ. Tilsitz ]Tyl/a\ ¯ til % sitz. gra/dank" pisz' w j. ang. grazhdanka ]neolo-
Timothy ]s=aw. Timof≠i\ – B[g i honor; gizm\, bo nie potrafi' przet=umaczy:& civic ¯ =ac.
gr. time ]honor\ % theos ]B[g\ ˘ Thimotheos ˘ civicus ]ang. town ^ gr[d; civic ^ grodzki\.
˘ =ac. Timotheus ˘ franc. Timothee ˘ ang. Timothy; Zwracam uwag", /e Rosjanie, jak i niegdy> Wo-
w cyrylicy f ^ =ac. th; ˚Foma ]Thomas\; =yniacy, przenosili wszystkie obce terminy na j.
1. imi" aposto=a, 2. igumen peczerski 1130 ]przy rosyjski czy wo=y<ski& pop to ksi'dz, cerkiew to
nim Georgij Rostowski okowa= gr[b Theodozego, katolicki ko>ci[=; prowadzi to do nieporozumie<,
roku 6638\, a w ko<cu do zatarcia t=a wydarze<, gdy pisz',
3. “kni/nik” ]literat\ nowogrodzki 1230. /e Wo=yniacy z W=odzimierza Wo=. chcieli zabi:
Tiridat ]˚Mazur. ltpsc Tiridat\ – Tiridates, kr[l popa, 1205, wys=anego przez Haliczan ]pop
Armenii 252 – $, w Mazur. /y= 5790 ]290 A.D.\. to ksi'dz\, a w Haliczu nie sta=y cerkwie, lecz
Tit ]wo=. Tit=\ – Tytus, wojewoda z Brze>cia Lit. ko>cio=y – dzi> Rosjanie nie wiedz', lub nie chc'
n(rz. Bug, wo=., Ipat. ltps 6790& odbi= je<c[w, kt[- zna:, /e Halicz nie nale/a= do Rusi, wypaczaj'
rych Polacy pochwycili w okolicach Brze>cia i histori" chwytami z=oczy<c[w, i polemizuj' z
wzd=u/ rz. Krosna ]po kr=sn≠\, dzi> Krzna; Zachodem, /e Halicz do Rusi nale/a=, latopis
gr. Titos ˘ wo=. Tit i =ac. Titus, jak gr. i =ac. Trident pisany w Brze>ciu Lit. nad Bugiem, 1288(89 –
˘ Trid; anglosas. titt ˘ >redniow. ang. titte ]sutek, jest halicko-wo=y<skim, a Waregowie ]Bawarzy\
cycek piersi, dzi> wulgaryzm\. byli kupcami na us=ugach miejscowych ]ruskich\
Titmar ]ros. Titmar Merzeburgskij\ – kniazi[w ]Jaros=aw M'dry, po kl"sce nad Bugiem
morska fala ¯ tit ¯ tid ]fala\ % mar ]morska\; 1018, zbieg= do Nowogrodu, a st'd chcia= uda:
niemiecki kronikarz z Merseburga 975–1018, si" po Wareg[w, kupc[w – rozumiem, by pomogli
pisany tak/e& Thietmar von ]av\ Merseburg; pokona: laszskiego Boles=awa, mas' wiezionych
Merseburg& Saksonia-Anhalt, n(rz. Saale, towar[w\ – >miechu warte, polityk' cuchn', za
26 km W od Leipzig, 51°22* N, 11°59* E; g=upc[w maj' badaczy,
Saale ^ pol. So=awa, Leipzig ^ pol. Lipsk. o zap"dach i eksperymentach niedouczonych
Tiwercy ]s=aw. Tiverci\ – nazwa szczepu; komunist[w, ˚komunista,
¯ staro/. nazwy Dniestru& Tiras. • Literalnie ]litera w liter"\, np. lit. kunigas ^ niem.
t=umaczenia nazw i tytu=[w – kunig % lit. patronim `as ]syn\ ^ pol. `ak.
s' dwie drogi, dwa sposoby, t=umacze< nazw& Kunig t=umaczony na kr[la przez I. Dani=owicza
1. znaczeniami, b'd{ 2. literalnie. 1860 – Witowt kr[lem nie by= ]nie by= korono-
• Znaczeniami nazw, np. akwilejski ^ jawle<ski ¯ wany\, w'tpliwym jest, czy w tym znaczeniu
aqua ^ jaw, solnogrodzki ¯ Salzburg 0065-00-67, u/y= tytu=u. Kunigas by= litewskim tytu=em, r[w-
69, =ac. Porcius ]Wieprz, dos=. Íwi<ski\ ¯ porcus norz"dnym ksi"ciu, Witowt nim by= – nale/a=o
]wieprz, >winia\, Barbarossa ^ Rudobrody ¯ wi"c przet=umaczy: na k s i " c i a. Dla tej
barba % rossa, hiszp. Inglaterra ¯ England, bo ang. samej pozycji spo=ecznej, w r[/nych j"zykach

Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.


NAZWY i TERMINY
u/ywano r[/nych nazw& dux, ducis, duke, her- Ba=tyk ]fale wodne\ ¯ ba= % tyk,
zog, kunigas, knia{, ksi'/", prince, a nawet w tym Bogdan ¯ ukr. Bohdan ]oddany Bogu\ ¯ Boh % dan,
samym – t=umaczenie jest problemem w=a>ci- Bogolubskij ]mi=uj'cy Boga\ ¯ Bog-o % lubi:,
Bogumi= ]mi=uj'cy Boga\, Bogus=aw ]wierny Bogu\,
wego spojrzenia, >wiadczy o wiedzy, znajomo>ci
Bogurodzica ]matka Boga\ ¯ rodzica % Bogu ¯ B[g,
j"zyk[w, i dobrym os'dzie, wywa/eniu zna- Boles=aw ]s=awi'cy ziemi upraw"\ ¯ bo % le % s=aw,
cze<, ˚przyrodni. lub bole ]wi"kszo>ci\ % s=aw ]wierny, s=awi'cy\,
I. Dani=owicz by= wi"c w b="dzie, pisz'c k r [ l. Czarnota ]wielce wysoki\ ¯ czern ]wysoki\ % ta,
Nie by=o wielkich kr[l[w – by= wielki ksi'/", `czyn ]gdzie\ – nazwy geograficzne& grod[w i miejsc&
wielki knia{. Torczyn ¯ gdzie Torki ]Turcy\,
Tak te/ t=umaczy= z j. niem. tytu= Jagie==y 1382 – ?ydyczyn ¯ gdzie /ydzi,
Debreczyn ¯ gdzie debr ]d'browa, b[r\,
wielki kr[l Litwy& ªMy Jagiel, z Bo/ej =aski, wielki
Dniepr ]progi wodne\ ¯ dnie % pr ¯ porogi ¯ porog,
kr[l Litwy ]grosir könig\ i Skirgal, ksi'/" na Tro- Dniestr ]g[rska, wielka woda\ ¯ dnie % str,
kach, maj'c wzgl'd na... itd.º 0165-01-241, N. 480 Florian ]wielki kwiat\ ¯ =ac. floris ]kwiat\ % an ]wielki\,
ªJagie==o, wielki kr[l Litwy ]Gross könig\ i Skir- Lubart ]sztuk" kochaj'cy\ ¯ art % lub(i:,
gie==o, ksi'/" na Trokach ]gebrudere, przyrod- Ludmi=a ]mi=a cz=owiekowi\ ¯ lud % mi=a,
ni\, zawieraj' czteroletnie zaczepne i odporne Karkonosze ]wody lub ziemia wielkich grzbiet[w\
przymierze z wielkim mistrzem Zölnerem...º ¯ kark % on-o % sze; sze – 1. wody, 2. terra,
0165-01-241, N. 481 Katowice ]wi"ksze K'ty\ ¯ kat-o % wice ]wi"ksze\,
Kazimierz ]miernie m[wi'cy\ ¯ kaz-i % mierz ¯ mier,
W ostatnim wypadku, oba terminy& Gross könig i
+om/a ]ostry skr"t rzeki, za=om\ ¯ za % =om,
gebrudere – {le; przyrodni ^ przyrodzony, a wi"c Modlin ]przeci"tnie p=yn'ca\ ¯ mod ¯ moderat % lin,
nieod='czny, rodzony ]najbli/szy\, w odr[/nieniu Molibogowicz ]Bogu modli si"\ ¯ moli ]modli\ % Bog
od ciotecznych i stryjecznych braci zwanych w Olbracht, Olbrycht ]ja>niepan\ ¯ adal % beraht,
skr[cie bra:mi. Otton ]wielce bogaty\ ¯ auda ]bogaty\ % on ]wielce\,
Jagie==o nie m[g= by: «wielkim kr[lem» ]Gross Paderewski ]ziemi Drewlan syn\ ¯ pa % derew % ski,
könig\, tym bardziej – w roku 1382, jak t=umaczy= P=oskina ]nie wielce wysoki\
¯ p=oski ]wysoki\ % in % a ]ina ¯ inogda$\,
I. Dani=owicz †1843, lecz by= wielkim ksi"ciem –
Reza< ]wielka rze{\ ¯ rez ]rze{\ ¯ rezati % a< ]wlk.\,
tytu= kt[ry przyw=aszczy=, ale to inne zagadnienie. Sandomierz ]miernie do rz. San\
S=awianie zachowuj' literalny spos[b ]w nowym ¯ San % do % mierz ¯ mier,
j"zyku pisz' jak w macierzy\, np. polski ?uraw, Skandynawia ]/eglarzy ...\ ¯ =ac. scandere % navia,
Borsuk maj' ang. odpowiedniki& Crane, Beaver, Skowro<ski ]ziemi lasu jarz"binowego\
ale pisz'& Zuraw, Borsook, natomiast ?ydzi – ¯ skov % røn % ski,
cz"sto – odpowiedniki, zostawiaj'c przy tym >lad Spiridon ]wielki duch\ ¯ spirit ]duch\ % on ]wielki\.
Staryko< ]wielce stary\ ¯ stary % ko< ]wiel-ki(ce\,
swej grupy etnicznej, np. Kwiatkowsky to /ydow
Sydon ]wielka woda\ ¯ syd ^ gr. hyd ¯ hydor % on;
-ski Blum, Bloom; ang. Price ]cena\ to /ydowski Poseidon ¯ posei % don ¯ d % on,
Preiss, Bowman ]=ucznik\ – Bauman, Fine ]pi"kny, Szczepan ]bardzo drobny\ ¯ szcze ]drobny\ % pan.
>wietny, delikatny, wytworny\ – Fein, Kline ]=ac. Íl'sk ]ziemia u podg[rza\ ¯ >l % ' ]u\ % sk,
clinare ˘ ang. w po='czeniach& incline, decline\ Theuton ]g=os Boga\ ¯ Theu ]B[g\ % ton ¯ gr. tonos,
– Klein, itp. Timothy ]B[g i honor\ ¯ gr. time ]honor\ % theos ]B[g\,
Nazwy w=asne, posiadaj'ce znaczenia, naj- Titmar ]morska fala\ ¯ tit ¯ tid ]fala\ % mar ]morze\,
Ukraina ]na granicy, nadgraniczny\ ¯ ukraj % na,
cz">ciej nie s' t=umaczone, bo nie wszystkie
Wis=a ¯ =a % S-wij'ca ]si"\, o kszta=cie litery S,
dadz' si" przet=umaczy: – cz">: znacze< Wis=oka ]dop=yw Wis=y\ ¯ Wis=a % oka ]dop=yw\,
zapomniano. Tak wi"c, wyr[wnuj'c do regu=y Wissarion ]Sargon II\$ ¯ wis ]bis\, BW % Sargon,
]wszystkie, albo /adnej, skoro nie wszystkie daj' Witkacy ]ci"ty dowcip\ ¯ wit % kacy ¯ kat ]ci':\,
si"\, opuszcza si" nast"pne – nazwy w=asne W=adymir ]morzem w=adaj'cy\ ¯ w=ad-y % mir ¯ mer,
s' kodem wywo=awczym w naszej pami"ci, to Wolin, Wo=y< ]p=yn'c-a(e wod-a(y\ ¯ wo % lin ]p=yn\,
wszystko, np. Pozna<, Zabrze, hiszp. Bautista, Wo=ga ]rzeka wielka\ ¯ wo= ]wielka\ % ga ]rzeka\,
Wsewo=od ]w=adaj'cy wszem\ ¯ wse % wo=od,
Dominguez, kto wie co one znacz'$ Mamy
Czanogiz ¯ D/yngis chan ^ czan, 0001-02-745,
wi"c imiona Paw=a i Tomasza i wiele innych, Molibogowicz ¯ bogowicz moli, 0001-02-774,
nadawanych mechanicznie. Bie=gorod ]Bia=ogr[d\ ¯ grad Bie=, 1237, k(Rezania,
Niekt[re nazwy w=asne posiadaj' drug' wars- Rajgr[d zwany jest grodem Raj, 1253, 0001-01-828.
tw" znacze<, niejako nalot na oryginalne. Ru> Tak/e s=ownictwo pospolite, np. latopis ]opis ˚roku\,
]czerwie<\ – najwyra{niej zapomniano, bo byd=o ]bi:by\ ¯ d=o ]bi:, uderza:, stuka:\ ˘ kowad=o,
utworzono termin Ru> Czerwona ]wy/ynna\ w liczyd=o, wahad=o i wiele innych; szcze, ˚Brückner.
przeciwie<stwie do Rusi Bia=ej ]dzi> Bia=oru>\ – Na system nazw t=umaczonych od ty=u naprowa-
nizinnej; gr. andros ]m"ski\ ˘ lit. Andruszko, `ko dzi= mnie przeb=ysk noc' 4 marca 1994.
]forma przymiotnikowa\, ˚Rosja, `ko. Zapis z pami"tnika&
t=umaczenia od ty=u – znaczenia s=[w t=umaczo- Zbudzi=em si" dzi> w nocy, nad ranem. Przyszed=
ne od ty=u, prastary system nazewnictwa, zupe=- mi do g=owy angielski wyraz, nie wiem sk'd i dla-
nie dzi> zapomniany, np. czego. Gdy przestawi=em ostatni' jego liter" na

Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.


NAZWY i TERMINY
pocz'tek, otrzyma=em polski wyraz, o takim sa- }ju-e-rop|, gr. astronang. star ¯ sterre ¯ steorra,
mym znaczeniu, lub synonim znaczenia angiel- inffin ]InflantyFinland\, ab-duleDule-ba.
skiego. Rozpromienia=em, bo tak, normalnie, Pewnego rodzaju kombinacj' jest cyrulik, kt[ry
wyrazy te niczym s' nie podobne do siebie i mo/e by: czytany od ty=u w niemal/e iden-
wyja>nienie z przestawiniem ostatniej litery na tyczny spos[b ]CK, YI\, nie tylko potop,
pocz'tek by=o b=yskotliwym. Pomy>la=em, czy rotor, nagana, revolver, cook, level i sens.
aby nie zapisa: kombinacji. Musia=bym zapali: Przyk=ady z listy wskazuj' na zasady tworzenia
nocn' lampk" i wzi': pisak do r"ki. Z lampk' nie nowych s=[w, w jaki spos[b czytano je od ko<ca&
by=o problemu, lecz wstawa: mi si" nie chcia=o, litera w liter", b'd{ te/ niejako sylabami. Cza-
bo rozbudzi=bym si" zupe=nie, a chcia=em jeszcze sem wyraz czytany jest od ty=u, do pocz'tku, by
zasn': i pospa: ze dwie godziny. Osiem godzin sko<czy: zn[w na tyle, jak raft – tratwa } tratfa |.
pracy mia=em przed sob', szybkiej i nerwowej. Przy tym =atwo daje si" zauwa/y:, /e ST wyst"-
To takie proste, przecie/ zapami"tam – pomy>la- puje w niezmiennej kolejno>ci, bez wyj'tku&
=em. Przelecia=em kombinacj" my>l' kilka razy pustystupid, stuka]:\akust]yka\, post
i – najwidoczniej – wkr[tce zasn'=em. stop, stole }stoul|lost, stok kost ]stockcost\.
Rano wsta=em, po kombinacji >ladu nie ma, Mo/liwe kombinacje – nowe wyrazy mog=y by:&
kompletnie zapomnia=em. Wiedzia=em tylko, /e& • przeciwstawieniem uprzednich& oddo,
1. angielski wyraz by= kr[tki, czteroliterowy, • ich synomimami& stukaakustyka, siorba:
2. oba wyrazy by=y rzeczownikami i absorb, sodapathos, gmera:rummage,
3. o ile pami"tam, angielski wyraz ko<czy= si" =apapaw } pa= |, pustystupid ]durny\,
na sp[=g=osk", w rodzaju litery P lub R. Wkr[tce agnis ]ogie<\ ˘ ags/ga(: ]pali:\ S?.
jakby T widzia=em na ko<cu i przez to przesta=em • lub maj'cymi bliski zwi'zek, jedne z drugimi&
by: pewnym, czy wyraz ko<czy= si" na P lub R, ga-war(itwar-ga, wrota ]rot\tor ]brama\.
mo/e mia= je tylko w swoim sk=adzie ]port$\. W Tmutaraka< ]s=aw. T;moutorokan;\ – gr[d na
miar" up=ywu czasu, coraz wi"cej innych liter P=w. Tama<skim ]obecnie stanica Tama<ska
widzia=em i coraz mniej pewny by=em. W ko<cu w kraju Krasnodarskim\, na miejscu staro/ytnej
zacz'=em pow'tpiewa: czy cokolwiek w[wczas kolonii greckiej Hermonassa.
odkry=em, mo/e akurat nie. S=owo nie by=o wy- Po 1094 gr[d opanowany przez ˚Po=owc[w.
szukane – przysz=o mi do g=owy. ¯ ros. t;ma ]pol. :ma – tysi"cznik, wojewoda
Polskie litery ]i d{wi"ki\ w rodzaju ', ", :, [, /, maj'cy pod swymi rozkazami tysi'c woj[w\ %
{, =, <, >, musia=y by: wykluczone, podobnie jak tarakan ]karaluch, franc. ravet, ang. cockroach\.
i kombinacje& szcz, cz, sz, dz. Tobiah ]hebr.\ – dos=. B[g jest dobry ˘ Tobias;
Po 5-ciu latach doszed=em, /e by= to chyba trap W"gier tobaw, 6716 ]pod i w rzecz. 1208 r.\.
 rapt. Trap jest pu=apk', potrzaskiem, a pu=apki Tocharia }tokaria| ¯ gr. Tocharoi; najdalej wysu-
zamykaj' si" raptownie. Wyja>nienie traprapt ni"ty kraj na Wsch[d o j"zyku indo-europejskim,
uzna=em za dostatecznie bliskie rozwi'zaniem& kt[rego r"kopisy si"gaj' do VI–VIII wieku AD.,
przestawienie ostatniej litery na pocz'tek i za- wydobyte przez archeologiczne wyprawy na
sobem liter ]P, R, T\, i – jako takie – satysfak- prze=omie XIX i XX wieku, wi'/'ce Zach[d ze
cjonuj'ce. Zaprzesta=em tym samym dalszych staro/ytnymi ruinami kra<cowych Chin; nar[d
rozmy>la< nad problemem i poszukiwa<. Tocharii istnia= do ok. 1000 AD.
W mi"dzyczasie przewertowa=em s=ownik pol.- Tokarianie wspomniani przez Strabona – grec-
ang. i utworzy=em do>: d=ug' list" s=[w kt[re kiego geografa, 63$ BC. – †24$ AD.
mog=yby powsta: na bazie innych, poprzez od- J"zyk nazwano tokarski, za gr. Tocharoi – zna-
czyt wspak, literami b'd{ sylabami, ale w wielu nych Grekom /e migrowali z Turkestanu do
wypadkach podobie<stwo jest przypadkowe Baktrii w II w. BC.
]ch-wa=awa=a-ch\, wi"c odczyt wspak lub prze- Dwa dialekty Tokarii, uderzaj'co i rozbrajaj'co,
stawienie jest ostatni' desk' ratunku na pocho- pokrewne s' do obu& indyjskiego i ira<skiego w
dzenie od innego s=owa, olbrzymia mo/liwo>: ostatnim okresie istnienia, podobie<stwo przy-
b="du; raczej jako ciekawostka, rozrywka. pisane buddyjskim misjonarzom napieraj'cym
wyspa MaltaAtlan]tyda ^ fala, ˚Ba=tyk\ MN, na Wsch[d.
gr. Helios ]b[g s=o<ca\starofranc. soile ]ziemia\, tofte ]dun.\ – 1. w poprzek, poprzecznie,
nieme H, ˚wymiana d{wi"k[w, Grelaalerg. 2. udaremni-:(a:, po(krzy/owa: ]plany\, po(psu:
Dzi> piszemy i czytamy od lewej strony do pra- szyki, sta: na zwadzie ]komu>\,
wej, lecz prastare zapisy id' po cz">ci w prze- 3. =awka wio>larza.
ciwn' stron", literami b'd{ sylabami. Widow Toimcy ]s=aw. toimci\ – poga<skie plemi" osiad-
czytane od ty=u sylabami& w–do–wi, st'd blisko =e w g[rnej Toimie ]dop=ywie Dwiny\.
do owdowia=a, a nawet do samego wdowi, u/ywa- Toip ]˚Mazur. ltpsc Toip\ – =aci<ska nazwa Bia=o-
nego niegdy> czasem, dzi> archaizm; nadal jest ozierza przy Kseneponcie ]Morzu Czarnym\,
jednak rozumiane. Tak i penis }p-ine-s|, Europe ˚Bie=ooziero.

Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.


NAZWY i TERMINY
told ]dun.\ – 1. korek, zatyczka, czop, szpunt, Por, gr.-celt. BW, V, Turzyniec n(rz. Wieprz.
ko=ek, sztyft, plomba, 2. obowi'zek, powinno>:, trab ]niem.\ – trucht, k=us. Lit. Trab, Trabus.
s=u/ba, dy/ur, 3. zwyczaj, obyczaj, przyzwycza- trambowa: ]ros. trambovat;\ – baranowa: ˘
jenie, nawyk. Trembowla; t – wie/a ]dun. tårn\, ram – baran.
Lit. Witold ]`old, `eld w nazwach& senior, Sr.\. translacja ]staropol., zamar=o\ – przeniesienie, prze=o-
to=bimisia u wri=o }uwri=o| – trudno uwierzy:. /enie, przek=ad; kilka znacze<& 1. mechaniczne,
to=kowin ]s=aw., to=kowiny – l.mn.\ – t=umacz(e; 2. matematyczne, 3. lingwistyczne& t=umaczenie
ros. tolkovat; – t=umaczy:, przek=ada: ]z j"zy- z jednego j"zyka na inny j"zyk;
ka na j"zyk\ ¯ tolk – sens, znaczenie ˚tolko- =ac. translatio ˘ starofranc. translation ˘ >redniow.
vanie – wyja>nienie, interpretacja, t=umaczenie. ang. translacioun ˘ ang. translation,
To=styj ]pol.-wo=. s Vœheslavom Tol=stym=, ros. perevod=-pierewod ]przew[d, przepro-
1208 r.\ – t=usty, oty=y, nalany. wadzenie\ ¯ piere ]prze, przez, przeprowadzi:\
Tomasz ]pol.\ – bli{niak; arab. te’oma ˘ gr. Thomas % wod ¯ wodzi:, wadzi: ¯ woda, wada  water,
˘ p[{no=ac. i ang. Thomas, OAE, TD; by: mo/e wynik t=umaczenia
ros. Foma-Thoma ]F ^ TH ^ T; nieme S\. =ac. trans % lation ¯ lotio, lotionis, OA ]p=yn,
top-[r(or ]pol.-ros.\ – rodzaj siekiery; dzi> p=yn u/ywany do mycia si", g=adko>ci sk[ry,
pers. tabar, PB, Ø^A, isl. tapar, fin. tappara. leczenia\ ¯ lavare ]my:, k'pa: si"\.
Torczew ]wo=. Torhev;, torceskyi, torces- Znaczenie «trans`» powszechnie znane i u/y-
kπi gorod=\ 1223 ÷1235 – Torczyn ¯ torky wane, np. Transatlantic ]przez Atlantyk\, ale ju/
torky ]Turcy\, gr[d ˚Po=owc[w Dani=y. OA – nie, i przez to zatar= si" zwi'zek «lation»
Tornaw ]s=aw. Tornav=\ – Tyrnowo, staro/. sto- ]trans % lation\ z «lotion».
lica Bu=garii; w 1393 zbobyta przez Turk[w. transliteracja ]og[lnoeurop.\ – dos=. przeliterowanie;
Torop ]staroros. Torop;\ – miesz]a:\; s=uga Alek- ¯ trans` ]prze(z\ % =ac. liter-a(owanie % tion;
sandra zwanego Popowiczem, z Rostowa, 1216. wg mSjp 1969& «przepisywanie tekst[w innym
Toropec ]pol.\ ¯ ros. toropet; ]miesza:\; alfabetem, ni/ by=y napisane, oparte na zasadzie
72 km E od Wielkich +uk[w; w 12 w. du/e cent >cis=ej odpowiednio>ci literowej.» Czyli znak za
-rum smole<skich w=adc[w, w 13 w. by= stolic' znak jak ªoko – za oko, z'b – za z'bº.
Toropeckiego Ksi"stwa, wydzielonego od Smo- I ja tak zacz'=em na samym pocz'tku, odszed-
le<skiego; napadany przez Litwin[w; w 1362 =em p[{niej od zamys=u, gdy zorientowa=em si",
zaj"ty przez Litw". /e wiele znak[w reprezentowa=o po wi"cej, ni/
tort ]dun.\ – nies=uszno>:, krzywda, szkoda. jeden d{wi"k, kt[re w nowym alfabecie pisane
Lit. Witort. s' inaczej ]maj' inne odpowiedniki\. Np. znak
Toru< ]pol.-s=aw.\ – konnica ¯ s=aw. toron ]OU\. W czytany by= +, B, UU ]d=ugie, podw[jne U,
Tor/ek ]s=aw. Tor;'ek=, 1430–1550& Tor'ok/;, sk'd poszed=& U ^ V ˘ UU ^ VV ^ W\, tak na
Tor';k/=, Tor='ok/;, Tor=';k=, wschodzie, jak i na zachodzie Europy. Gdy prze
Tor;'ok/=, ros. Tor'ok=,\ – targ[wek ¯ torg -transliteruj" W z cyrylicy na alfabet =aci<ski,
]targ\, OE, “prigorod” Nowogrodzki ]podgro- jako V – zacieram odczyt + w j. angielskim i gr.-
dzie, okoliczny gr[d, w 1907 w Twerskiej guberni. celt.-ros. BW& Byzantium – Wizantija; William
Gr[d n(rz. Twierca ]dop=ywem Wo=gi\, ok. 220 – zdrobn. Bill; woda, Wod=a, Wod=oziero, +ody-
km NE od Moskwy; oblegany przez Tatar[w pod na, +ada, +adoga, =ab"d{ ˘ +abunie, +ab"dy,
wodz' Batu-chana od 1236, lutego 22 ]kalend. b=oto – water }=ote&|, wasser SST, OAE,
jul.\, zdobyty 1236, marca 05, na pami'tk" >w. TD, ˚wymiana liter i d{wi"k[w.
Kanona, w >rod" czwartej niedzieli postu. Wy- W=adimirowicz pisany by=by V=adimiroviç – pi-
sieczeni wszyscy grodzianie. sownia dziwnie wygl'da dla nieprzywyk=ego
Tor/ek ]wo=. i Tor;'kou\ – gr[d w pobli/u oka; dawni Polacy tak nie pisali – mo/e mieli
dzisiejszego ˚Radomia, wspomniany w wo=. do tego pow[d.
ltpsi pod 1268 ]wyprawa Litwy na Boles=awa\ «twardy znak» musia=by by: opuszczany ]i by=\,
i w 1287 ]trzeci najazd Tatar[w, Telebuga\, a kryje si" pod nim tak/e samog=oska O&
0001-02-864, 894 gr. Alexandros }aleksandro, nieme S| ˘
targ[wek ¯ torg ]targ, OA\, dzi> tor'i]e. Aleksandr=-Aleksandro ˘ Aleksandr.
tourisk ]dzi> ros. Turijsk\ ¯ tur, gatunek /ubra, Wi"cej szkody ze >cis=o>ci, ni/ po/ytku z niej.
bizona, OUU; ang. aurochs. Dzi> tylko w Pusz- Znak X reprezentowa= d{wi"ki& KS, K, S, SS, CH,
czy Bia=owieskiej. Wyt"piony polowaniami na H& staropol. Xi'/", gr. Alexandros, ital. Alessandro,
grubego zwierza, jak nied{wied{ i dzik. hiszp. Alejandro }alehandro|, HJ, nieme S, Me-
Mindog 'e posla s(y)na si. i voeva ákolo xico }mechiko|, Don Quixote. Przetransliterujmy
Tour;ska, 6761. je na gra/dank" – co z tego wyniknie.
vzœ u nego Touriisk=. na r≠ci. na nemn≠, pol. Barabasz ¯ =ac. Barabas ¯ gr. Barabas
i sio=a ]sela\ oko=o niego pojmie, 6784 ]pod ]nieme S, ˚wymiana liter\ ¯ aram. bar ]syn\ % abba
1276, w rzecz. 1275 r.\. ]ojciec\; syn Boga, Ojcem zwanego, biblijny z=o-
Miejscowo>ci& Turow n(rz. Prype:, Turobin n(rz. czy<ca o tym przydomku ]Mateusz 27&16–21\,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
nale/y transliterowa: tak – jak by=y w[wczas Tomasza W. Gamkrelidze i W. W. Iwanowa pt.
czytane, a nie kierowa: si" samym zapisem, tj. The Early History of Indo-European Languages
odpowiednikami znak[w& znak za znak. A je/eli ]Wczesna historia indo-europ. j"zyk[w\; kto> nie
znak za znak, to z obja>nieniem, jak te znaki by=y pokona= bariery ros.-=ac. alfabet[w& P–R, i H–N,
czytane – w jaki spos[b w kt[rych zestawieniach Amerykanie, Rosjanie, lub obie strony zaintere-
]w zestawieniu z innymi\. sowane w druku, tj. opublikowaniu wiadomo>ci.
W ˚Mazur. ltpscu s=aw. litera X ]Ch\ wielokrot- Takie i podobne b="dy do>: cz"sto widuj", wy-
nie u/yta by=a w znaczeniu K& ide Jaros=aw nik=e z barier j"zykowych i r[/nych alfabet[w, i
ch Kiewu, togo /e godu prichodisza ch Kiewu nieporozumienia z nich wynik=e, mimo wymogu
peczenezi, poide ch Kiewu na Wses=awa, idosta d'/enia do perfekcji, >cis=o>ci.
ch Kiewu na brata swoego. Agkira ]Ankora, dzi> Trawny – Podst"pny, Przebieg=y, Fa=szywy, przy-
Iznik, w Turcji\ ¯ gr. ankyre ]kotwica\, ale Achkira domek imperatora Wsch. Cesarstwa Rzymskiego
to Ankara, Angora ]te/ w Turcji\, cho: OA, w ]w Konstantynopolu\, Micha=a ¿839–855–†867,
cyrylicy X ^ =ac. CH ]istnieje zwi'zek& XCH {le t=umcz. na j. ang. the Drunken ]Pijany\,
KGH, ˚wymiana liter i d{wi"k[w\. w=a>ciwie the Cunning.
W ˚cyrylicy, dla kilku znak[w, nie w spos[b trepy l.mn. ]pol.\ – sanda=y mnisze; ˘ drepta:.
przyj': po jednym odpowiedniku =aci<skim – Wygas=y w XVII w. r[d Trepk[w ¯ Trepka.
wym[g >cis=o>ci za daleko posuni"ty, bo niegdy>, Trembowla ]ros. Terebovl;, 6714\ – gr[d
przed wiekami, takiego nie by=o w pisowni – te n(rz. Seret; ¯ trambowa: ]baranowa:\.
same d{wi"ki r[/nie pisano, a zapisane ju/ – Trenata ˚Trojnat ¯ niem. treu }troj| % ¢natang$
r[/nie wymawiano, st'd mamy r[/ne mutacje Trid ]wo=. Trid=\ – tr[jz'b ¯ skr[t gr. i =ac. trident
nazwisk& Dowgird, Do=gierd, Do=giert, i inne; ¯ tri ]trzy\ % dent ]z'b\; wymieniony w Ipat. pod
pisano je ze s=uchu ]z rozbie/no>ciami\, a dzi> 6782 r. ]1274 i w rzecz. 1274\, najwyra{niej
wymagana >cis=o>:. zdrajca kt[ry zbieg= z Rusi i wyprawi= si" z wojami
Ze s=uchu nadal piszemy arabskie nazwy, a w ˚Trojdena na zdobycie Drohiczyna;
j. angielskim ten sam zapis r[/nie jest czytany, „i Trid= s nimi 'e bœwe.”
lub r[/ny zapis czytany tak samo ]bare–bear\ co Triphon ]˚Mazur. ltpsc Trifon\ – tr[j-ton(g=os;
doprowadzi=o niekt[rych do wniosku, /e inaczej gr. treis ]trzy\, =ac. tres ]trzy\ ˘ gr.-=ac. tri` ]tr[j`\
pisze si", a inaczej czyta – z doz' racji. % gr. phone ]ton, g=os\.
Przy czytaniu tekst[w, liczba wymuszanych prze- Tripoli Pheniczeski ]˚Mazur. ltpsc Tripolij
k=ama< jest miar' zak=amania narodu; prawd' Feniheskij\ – Tripoli ]Tr[jmiasto\ ¯ gr. tri`
jest, /e Anglicy maj' wyj'tkowo du/o ]wyj'tko- ]tr[j`\ % polis ]miasto\& Sydon, Tyr, i Aradus ]ang.
wo du/o hipokryt[w\ – zwi'zek mi"dzy pisowni' Sidon, Tyre, Aradus\; dw[ch Dionis[w m"czen-
a wymow' wyj'tkowo niski, trzeba zna: obydwie& nik[w z Tripolisu, 5790 ]290 A.D.\.
pisowni" i wymow" by prawid=owo wym[wi: trizna ]s=aw. trizna\ – stypa, uczta pogrzebowa.
pisany tekst. Trochim ]wo=.-ukr.\ – }archaizm| wierny,
Podobnie by=o z j"zykiem s=awia<skim i jest >redniow. ang. trouthe, ang. troth ]1. wierno>:, 2.
nadal w j. rosyjskim& prawda, 3. za(po-r"czenie\, bliskie pisowni' i zna-
Briquet ˘ ros. Brike-Brike, czeniem truth ]prawda, rzetelno>:\ OU;
Baldwin ˘ ros. Bolduin-Bolduin, s=aw. ªa my ˚prawdu dajemº ]zar"czenie niety-
Montferrat ˘ ros. Monferat-Monferat, kalno>ci\; kusz'ce ang. trophy ]trofeum\ ¯ gr.
$ ˘ D[kan'-Djukan/. tropaion, ale b="dne; nazwisko Trochimowicz.
Znak za znak jest zachciank' ostatnich dekad, trog ]isl.\ – koryto, /=[b, rynna, r[w, dolina,
lansowan' przez ludzi, kt[rzy nie znaj' histo- niecka. Lit. Swintrog.
rycznych zapis[w ]bo nie paraj' si" j"zykami Trojden ]1430–1550& Droiden;, Trigkgin=,
obcymi, bo s=abo je znaj' – nie czytaj'\ – jest Troiden/;, Troikgen=, Troidzien, Trokien\
wymogiem prowadz'cym do b="d[w, powierz- – wierny ¯ niem. treu }troj| ]wierny\ % den ¯
chown' znajomo>ci' tematu. Denowe ]inna nazwa Jatwie/y\;
Ícis=e odpowiedniki... Rosjanie nie potrafi' prze- 1. wojowniczy w=adca Litwy i Jatwy 1270÷82. Re-
literowa: z cyrylicy na gra/dank"& isl. elfr ]rzeka\ zydowa= w Rajgrodzie. Zgin'= pod Drohiczynem
˘ s=aw. Eleufer ]u svœtago Eleuf≠r;œ\ ˘ ros. w odwrocie z wyprawy na Lublin. Pomieszany z
...Eferiq ¯ Eferij, i b='dz', /e by=a to – najwy- Trenat' “Trojnatem”, w wyniku powsta=y para-
ra{niej – wyspa Bereza< ]Berezan;\ w pobli/u frazy >mierci Trojnata. St'd {le w Encyklopedii
uj>cia Dniepru, ˚Elfer, wydanej przez PWN.
arab. hid/ra, ang. hijrah, hegira ˘ ros. hi/dra
Alnpek& Regulus ]Kunig\ Thoreide. 0165-01-118
– ko>lwai' obce nazwy jak za s=awia<skich cza- 2. T. Mazowiecki – wnuk Trojdena †1431;
s[w, ˚s=awia<ski j"zyk, tak w r"kopisie; s. Boles=awa II †1313.06.20 i Gautemundy-Zofii
ros. zerno ]ziarno\ pisane zephno w American
]c[rki Trojdena Lit. †1281\, wnuk Siemowita
Scientific, March 1990, str. 114, miesi"czniku
†1262.06.23, prawnuk Konrada Maz. †1247;
ameryka<skiej Nauki, w artykule gruz.-ros.
z piecz"ci& S. Troydini Ducis Mazovie Et Girren-
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
sis. 0165-01-169 turb ]=ac. turbidus, ang. disturb ^ zak=[ci:\ –
Trojnat ]Tron`ta, Treniata, Tronat, Troniat\ – szorstko>:, bunt, burza ˘ po(turbowa:, turbu-
wierny ˚Natangii, ¯ niem. treu }troj| ]wierny\ % lentny ^ burzliwy.
¢natang ]morze\$ W cyrylicy goth. Turbid, Turbern 941.
Trojnat “Trenata]ng\” – siostrzeniec Mindowga, Turcja, Turek ]pol.\, Turkey, Turk ]ang.\ ¯
w=adca Litwy 1263. Trojnat zwany jest w wo=. arab. Turk, >redniow. =ac. Turkus, starofranc. Turc,
ltpsie Trenat' ]OE\; pomieszany z Trojdenem; >redniow. ang. Turke.
iznaide sob≠
w wo=. i Ipat. ltpsi 6770 ]1262 r.\& Turcy ]pol.\ – plemi" kt[re w czasie wypraw krzy-
Trenœtou. sestrihiha Mindovgova... /owych ]˚krucjata\ przyby=o do Azji Mniejszej
Trenœta 'e bœwe. togda ou 'emoiti. z ˚Turkestanu – ze step[w rozci'gaj'cych si"
Troki ]Trovy, Troka, Troki, Troky, ros. Troki\ mi"dzy g[rami Altajskimi a morzem Kaspijskim.
– staroziem, staro/. miejscowo>: w Litwie, W w"dr[wce natkn"li si" na Arab[w od kt[rych
23 km SWW od Wilna, 54° 37* N, 24° 55* E; przyj"li wiar" Mahometa ]Mohammeda\ ˘
tro ]stary\ % ki ]ziemia\; tro – kro – wiel(o – star. had/d/, had/d/i ]ang. hadj, hadji\, ˚Had/i-bej.
Trophim ]s=aw. Trofim\ – trofeum, pami'tka, Po zaj"ciu Azji Mniejszej, pod dow[dztwem Os-
znak pokonania wroga ]he=m, tarcza\; mana ]Ottomana\ wdarli do Europy i tu osiedlili
gr. trope ]odwr[t, zwrot do ty=u – podanie ty=[w, si" na p[=wyspie Ba=ka<skim. Ju/ od 1365 stolic'
pora/ka, zniszczenie\ ˘ tropaion ˘ =ac. tropalum, su=tana by= Adrianopol, w Tracji ]tur. Edirne\,
trophaeum ˘ franc. trophee ˘ ang. trophy; 210 km NW od Konstantynopola, n(rz. Marica
ros. Trofimov-Trofimow, pol. Trochimowicz. ]staro/. Hebrus\, w uj>ciu do niej rz. Tund/a.
Tr[jcy dzie< ]ros. Troicyn ∂en;\ – 50-ty dzie< Pocz"li podbija: ludy s=awia<skie, jeden po dru-
po zako<czeniu postu ]paschy\, zwykle w ko<cu gim, w ko<cu z=amali Serbi" w straszliwej bitwie
maja. pod Kosowem 1389, i gotowali si" do zdobycia
Trubie/, rz. ]ros. Trube';\ – na rubie/y z Tata- ˚Konstantynopola, zdobytego 1453.
rami ¯ t]atarska\ % rubie/, rzeka graniczna; Turcy opanowali w zupe=no>ci azjatyckich Tata-
˚Perejas=awl, Hrubiesz[w ¯ rubie/, wartegn. r[w, w tym zmusili ich do przyj"cia muzu=ma<-
trygg ]szw.\ – spokojny, bezpieczny, pewny. skiej wiary, ˚Had/i-bej. Na podst. 0065-00-196
Lit. Zygtryg ]sig ˘ zyg; SZ\. Do Turk[w nale/'& Turcy Osmana ]Azji Mn.\,
trzech kr[l[w z Kolonii& Kasper, Melchior i Balta- Turkmeni, Kirgizi, Uzbecy, Jakuci ]Uzbek – o
zar; wg >redniow. legendy, trzech mag[w kt[rzy takim imieniu – chan tatarski 1340\;
przybyli z darami na urodziny Jezusa Chrystusa, do ang. Turks, ros. torki-torki, wo=. torky-torky ˘
Betlejem, i kt[rych cia=a przenios=a cesarzowa Helena wo=. torceskyi gorod, pol. Torczyn, OU.
do Konstantynopola, st'd przeniesione do Milanu, w
Turisk ]wo=. tourisk\ ¯ tur; mjcs. k(puszczy.
ko<cu do Kolonii ]ang. Cologne\;
Turk` ]wo=.-pol.\ – osiedla Turk[w na Wo=yniu&
ang. Gaspar, Melchior, Balthasar, Balthazar ¯ =ac.
• Turkowice, 3 km E od Czerwina,
Balthasar ¯ gr. Balthasaros; ˚Kasper.
9 km S od Werbkowic, 7 km N od Tyszowiec,
staropers. magu ˘ gr. magos, =ac.-ang. Magi ]l.mn.
50° 41* N, 23° 44* E,
magus\ – kasta kap=an[w zaratuszirskiej wiary w sta-
przy trasie +uck–W=odzimierz Wo=.&
ro/. Medii i Persji, maj'cych tajemne si=y; ¯ Zaratuszira,
Zarathustra, /yj'cy w VI lub VII w. B.C. • Torczyn }turczyn, OU|, 50° 46* N, 25° 00* E,
Zamienieni na m"drc[w ze Wschodu ]ang. wise • Zaturcy, 50° 46* N, 24° 50* E,
men from the East\, a nast"pnie na kr[l[w. za` ^ po~ ¯ podle ]wed=ug, obok\.
Tudnaminowicz i Kodwi/ad ]wo=.\ – wojewodowie Turkestan ]pol., ang. i inne\ – nazwa du/ego regio-
litewscy, wojuj'cy okolice Mielnika n(rz. Bug; w nu w centralnej Azji dzielonego na dwa& Wschod-
odwrocie, dop"dzeni przez Wasylka, z jego bo- ni i Zachodni Turkestan.
jarami i s=ugami, ko=o grodu Nebla, przy jeziorze Wschodni lub Chi<ski T. – mi"dzy trzema pas-
]n(rz. Prype:\. Tu Litwini ponie>li kl"sk". Tolko mami g[r& Thian-Szan, Karakorum, Kuen-Lun,
odin ubit ot po=ka Wasilkowa – Preibor s]y\n Ste- a od wschodu pustyni" Gobi, w pobli/u centrum
panow, Rodowicz. wo=., Ipat 6770 ]pod 1262 r.\. – zlewnia jez. Lob-nor, zasilanego od zachodu
Tugor-chan ]ros. Tugorkan\ – po=owiecki chan, przez rz. Tarim i jej dop=ywami. Znaczn' cz">:
te>: Swiatopo=ka, w 1096.05.30 osadzi= Pere- zajmuj' nieuprawiane stepy, ale /yzne ziemie
jas=awl, zabity 1096.07.19 w bitwie z Rusi', zasilaj' rzeki Kaszgar, Jarkand i Karakasz.
pochowany “na Berestowie” k(Kijowa. Zachodni T. zawiera Trans-Kaspijskie okr"gi&
Tuky ]s=aw. Tuky\ – bojarzyn kijowski, brat Czu- Turkme<skie steppy, chanaty& Bochary i Chiwa,
dina, 1068 radzi Izas=awowi }s. Jaros=awa M'd- oraz oaz" Merw. Pod ochron' Rosji. Zasilany
rego †1054| wzmocni: ochron" Wses=awa; rzekami& Oksus ]ang. Oxus\ lub Amu-darja ]ang.
w 1072 “der/a Wyszegorod” 0001-01-177. Amu Darya\, i D/aksartes ]ang. Jaxartes\ lub Syr-
Tura-Temir i Olan ]˚Mazur. ltpsc Tura-Temir darja ]ang. Syr Darya\. American Int’l Encyclop.
i Olan\ – wojewodowie Ordy przybyli 6790 tum ]starogerm.\ – katedra; starogerm. toum,
]styl$\ do Dimitra Aleksandrowicza ¯ Aleksander dzi> Dom, TD; W Prusach. Sztum.
Newski †1263. 0001-31.1-77
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
Twerkiten 1289 ]germ.-=ac.\ – Twery, na ?mudzi; Tyszko – zdrobn. imi" Tymosz, gr. Timotheos
lit. Tverai. ¯ timos ]honor, cze>:\ % theos ]B[g, Bogu\.
Tweryment ]wo=. tvirement;\ – gr[d na ?mudzi Tyszowce ]pol.\ ¯ Tysz]ko\ % `owce ]g[ry\.
kt[ry oblega= Mendowg, 1250, i tu zosta= trafiony Ualent ]˚Mazur. ltpsc Ualent, Iualent\ –
strza=' w nog" przez Po=owca o imieniu Kocz; ˚Valens, imperator bizant. 364–378 A.D.
Twery przy trasie Ret[w ]lit. Rietavas\ – Warna Uchanie ¯ ukr. ucha< ]cz=ek z du/ymi uszami\;
]lit. Varniai\, 55° 43*, 22° 10*E. 0001-01-818 wie> przy trasie Jaros=awiec – Wojs=awice –
wi"cej pod has=em Woruta; Krasnystaw; Litwa i Jatwjazie wojowali Turisk i
EI& twirement ^ Tweriment, Mindog ^ Mendog oko=o Komowa, a/ do Czerwna ]nad Huczw'\ i
˚s=awia<ski j"zyk. bili si" u wr[t czerwenskich, i zastava b≠ v=
Twier ]s=aw. Tf≠r;\ ¯ s=aw.-ros. tverd;, tvër- ouxanœx. wo=., w Ipat. ltpsi 1428(32 ]kopii wo=.\&
dyj, twierdza, zamek n(rz. Wo=ga i Twierca, Ouxanœx=, 6713 ]1207 r.\.
za=o/. 1209, dzi> Kalinin, 160 km NW od Mosk- uda=y ]s=aw. oudatnyi\ – Ímia=y ˘ ros. udaha –
wy. Zdobyty przez Tatar[w 1236, w lutym. sukces, szcz">cie, powodzenie. Mstis=aw Msti-
Tworjan ]wo=. tvorπan\ – Tworzyjan ¯ tworzy % s=awicz Uda=y †1225 – knia{ Halicza& M;sti-
jan ]B[g\; t=umaczony na Florian ¯ =ac. floris. slav= velikyi oudatnyi knœz; oumre>
tydzie< – ten dzie< ¯ wo=. tyi den; ]tyj de<\, staropol. uda=y ]silny, mocny\; udatno>: ]moc, si=a,
3-krotnie u/yty w Spisoku grafa Racz. XVI w.; pot"ga\; s=aw.-pol. koncepcji da=mia=.
wg mego mniemania; tygodnia – tego dnia. udmurty ]s=aw. oudmourty\ – zakrawa /e
Siedmiodniowy system odliczania czasu Polacy Wiada, Wotaki, Watycze.
zapo/yczyli z Zachodu Europy, dokonuj'c do>: Ugen ]lit.\ – litewski gr[d w zakolu rzeki,
niezdarnej modyfikacji, dok=adniej – polski kler nad Dubiss' ¯ b-ugan ]˚Bug\;
katolicki. Od Polak[w zapo/yczy=a Ru>, doko- staroang. bugan ]=uk\ – w =uku rzeki; germ.-=ac.
nuj'c dalszej zmiany. I tak, gdy zachodni system pisownia, Duisburg& Onkaim, Otekaym, Ottokaim
rozpoczyna odliczanie od niedzieli, polski – od ]germ. Otto...\, Jeroszyn& Oukein, Oukayn, Ou-
poniedzia=ku, a ko<czy na niedzieli, przesuwaj'c keym, opisanie dr[g& Auken, Awken, Aukon.
cykl o jeden dzie<. Biblia by=a tu wskaz[wk', /e Poddany Krzy/akom w 1303 przez zdrajc"
B[g stworzy= >wiat w ci'gu sze>ciu dni, a si[d- ˚Drayke, kt[ry otworzy= bram" grodu noc'.
mego dnia – odpoczywa= ]niedziela ¯ nie dzia=aj\. ugri ]s=aw. ugri\ – W"grzy. g[ry “Kawkazkije”
Poniedzia=ek ¯ po niedzieli, lecz niedzieli nie ma ]Karpaty\ zwane W"gierskimi; ang. Huns ˘ Hun-
przed poniedzia=kiem – jest na ko<cu tygodnia. gary, bliskie ang. hungry ]g=odny\, ˚Huny;
Poniedzia=ek wskazuje, /e niedziela pierwotnie ougri herni, ugry hernye – W"grzy, Ma-
rozpoczyna=a tydzie<. Wtorek – wt[rny dzie< dziary; ougri b≠li, belye ugri – Chazary,
tygodnia, dok=adnie – drugi dzie< roboczy. Íro- xozari, ˚biel ]nisko\, czern ]wysoko\.
da ma by: >rodkowym dniem, ale nim nie jest. Ugrowsk, Uhrusk ]wo=. Ougrovesk=, ougro-
Przed >rod' dwa dni ]poniedzia=ek i wtorek\, a po vesk;\ ¯ u ]pod\ % gro ¯ hora ]g[ra\ % sk,
>rodzie a/ cztery ]czwartek, pi'tek, sobota i nie- dzi> wie> n(rz. Bug, 21 km NE od Che=ma Lub.,
dziela\. Czwartek jest dniem >rodkowym.... Íroda 2 km poni/ej uj>cia rzeczki Uherka do rz. Bug,
jest >rodkowym dniem tygodnia – zn[w – gdy ˚W"gierka.
tydzie< rozpoczyna si" w niedziel"..., niedziela, ujazd ]pol.\ – rozleg=y obszar ziemi, wymagaj'cy
poniedzia=ek, wtorek ]>roda\, czwartek, pi'tek i obje/d/ania granic konno; granice ujazdu ozna-
sobota. I tak pierwotnie by=o. Czwartek – czwarty czano kopcami lub s=upami ze znakiem – groma-
dzie< roboczy, pi'tek – pi'ty, sobota – /ydowski da s'siednich ujazd[w nazywa=a si" ˚opolem
sabat ]anglosas., starofranc. i >redniow. ang. sabat\, ]zamienionym nast"pnie na powiat\. 0065-00-107
i niedziela – nie dzia=aj. Ale Aleje Ujazdowskie w Warszawie ¯ u ]pod,
Ru> nazwa=a ca=y tydzie< niedziel'& nedelq. ko=o\ % Jazdowa ¯ Jazd[w n(Wis='.
W ang.-franc. systemie, dni maj' nazwy cia= nie- uk=ad ]s=aw. uklad\ – da-<(nina, haracz; uk=ad
bieskich, gdzie day – dzie<; ang. Sunday ]sun – – ob=o/enie podatkiem, ok=ad ¯ u-k-=ad;
S=o<ce\, Monday ]moon, mone, mona – Ksi"/yc\, u ]pod, ˚u\, k ]do\, =ad ]porz'dek\; uk=ad – podpo-
franc. Mars – wtorek }Mars|, Mercure-mercedi – rz'dkowanie. W wyniku dorozumie< uk=ad zmie-
>roda }Merkury|, Jupiter-jeudi – czwartek, Venus- ni=o znaczenie na umow", plan; uk=ada: – plano-
vendredi – pi'tek, Saturn-Saturday – ang. sobota. wa:, kartowa:; mi"dzynarodowe uk=ady ]umowy\.
tyk ]dun.\ – oty=y, gruby, g"sty. Lit. Astyk. Pozosta=o rzadkie uk=adny ]omal archaizm pol-
tynd ]dun.\ – cienki, rzadki, ]o cz=owieku\ chudy, ski& grzeczny\, tj. daj'cy si" podporz'dkowa:;
szczup=y, marny kiepski, nieszczeg[lny, n"dz-ny; /yj'cy w zgodzie z innymi, zn[w umowa.
staroang. thynne ˘ ang. thin. Lit. Fo=tyn. Ukraina – na granicy ¯ ukraj ]granica\ % na.
Tyr ]˚Mazur. ltpsc Tir\ – dzi> Sur, w Libanie Ulan ]s=aw. Oulan=\ – otrok ]pa{\ strzeg'cy
76 km S od Bejrutu, n(M. Ír[dziemnym; o>lepionego Wasilka z Tremboweli, 1097.
franc. Tyr lub Sour, =ac. Tyrus, ang. Tyre. ulica ]pol.\ ¯ u ]od\ % lica ]front[w\ ¯ lico ]front bu-
dynku; jeden dom nie stanowi ulicy, ˚stolica;
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
niem. StraÆe, flamand. straat, anglosas. str≤t, Rusini parli do unii, a Polacy – nie& ªNiezmiernej
>redniow. ang. strete, ang. street, franc. route, rue, wagi dla >wiata chrze>cija<skiego by=a unja
voie publique, =ac. strata via ˘ strata. ko>cio=a wschodniego z zachodnim, szczeg[l-
Ulrich von Jungingen ]germ.\ – wielki mistrz Zakonu niej w Carogrodzie d'/ono do zawarcia unji; w
1407–†1410, obrany wlk. mistrzem 26 czerwca Polsce potrzeby unji nie odczuwano tak bardzo,
1407, w Marienburgu ]Malborku\, zabity w bitwie obawiaj'c si" wp=yw[w Moskwy schizmatyckiej
pod Grunwaldem 15 lipca 1410, rodzony brat na poddanych polskich tego/ wyznania.º 0065-
Konrada von Jungingen, zmar=ego w 1407; 00-197, czyli Rusin[w na okupowanych ziemiach
utarta w Polsce pisownia& Ulryk von Jungingen, Rusi, chcia=oby si" powiedzie:, lecz nie wypada
w ameryka<skiej publikacji& Ulric ]bez von J.\, pochlebcy, by nie przynie>: ujmy rodakom;
˚Krzy/acy. wszystko co z=e – to nie my.
«ch» mo/e by: czytane& «ch», «k», «ks» ]CK, Ale W=adys=aw Czapli<ski 1985, katolik,na opak&
HS\ ˘ «x» ]HeindrichHendrix\, ˚ryk, lub ªWszak ludno>: ta m[wi=a j"zykiem ruskim, sil-
opuszczone zupe=nie& ang. Henry ¯ Heinrich, bo nie r[/ni'cym si" od polskiego, przynale/a=a do
HS, nieme H& Padukah, Sarah, Hanukkah, halle- Ko>cio=a Wschodniego, okre>lanego jako prawo-
lujah, i inne, tak i w hiszp.& S opuszczane na ko<cu s=awny, wyra{nie niech"tnie odnosz'cego si" do
wyraz[w& pumas }puma| ˚wymiana d{wi"k[w. Ko>cio=a katolickiego. 0139-00-192
ulv ]dun.\, olf ]nord.\, wolf ]niem.-ang.\, wulf, ulfr, Unia florencka wywo=a=a wielkie niezadowolenie
ulf ]anglosas.\ – wilk ˘ Arnulf, Ulfilas, Adulf, Adolf, w Polsce. Niezadowolony by= przede wszystkim
Rudolf, Wulfstan, Ralph, Ortulf, ˚olf. uniwersytet krakowski, bo unii dokona= Euge-
`un` ]germ.-s=aw.\ – m=ody; imiona& Adun, Akun, niusz IV, a nie sob[r w Bazylei. Biskup Zbigniew
Jarun, Junka, junak, unosza; germ. jung, >redniow. Ole>nicki †1445 za wytrwa=e uznawanie soboru
ang. yonge, ang. young, anglosas. geong; w Bazylei i zasady wy/szo>ci soboru nad papie/
przeciwie<stwo do& `ol, `old, `eld, anglosas ]j. em otrzyma= 1439 kapelusz kardynalski od an-
Angl[w\ `ald, zach. sakson. eald – stary, senior, typapie/a Feliksa V ]od 1439, na nim sko<czyli
np. Witold, Gomo=, Gomoll ]isl. gamall, gömul\, si" antypapie/e w Awinionie, franc. Avignon
ang. old, elder. – schizma trwaj'ca od 1378, polegaj'ca na
unita ]pol.\ – cz=onek ko>cio=a unickiego, powsta- wybieraniu przez kardyna=[w dw[ch papie/y,
=ego z po='czenia ko>cio=[w& Rzymsko-Kat. z jednego – w Rzymie, drugiego – w Avignon; sob[r
Prawos=awnym, zwanym przez katolik[w& schiz- w Konstancji 1414–1418 dyskutowa= problem\.
matyckiej Moskwy – z cieniem pieniactwa pol- Na podst. 0065-00-197, 186
skiej szlachty, buty. Schizmatycy s' bowiem po Unitarian ]ang.\ – osoba zaprzeczaj'ca doktrynie
obu stronach roz=amu; zapewne mia= na my>li Tr[jcy, wierz'ca w nauki, ale odrzuca >wi"to>:
apostazj" ]odst"pstwo od wiary, tj. od nas\ – tacy Jezusa, i utrzymuj'ca /e B[g jest w jednej pos-
rodacy s', j"zyki obce w kraju kulej'; sowietowa: taci; cz=onek protestanckiego wyznania; =ac. unity
nie zdo=ali przet=umaczy: na j"zyk polski& sowiec- ]jedno>:\ % arian ˘ unitarius ]jednolity\.
ka Rosja – z takich samych, niskich pobudek, unor ]staropol.\ – pierwszy }miesi'c|, dzi> marzec;
pieniactwa. Jad po obu stronach roz=amu. ¯ =ac. unus, >redniow. ang. oon, one ]jeden\.
W styczniu 1438 sob[r w Bazylei uchwali= su- Przez to Sept. ]wrzesie< – si[dmym\, Oct. ]pa{d{.
spenz" papie/a, czyli zawiesi= go w czynno>ciach. – [smym\, November ]listopad – dziewi'tym\, i
Papie/ Eugeniusz IV ]1431–†1447\ zwo=a= nowy Dec. ]grudzie< – dziesi'tym\, ˚kalendarz.
sob[r do Ferrary, kt[ry przeni[s= si" nast"pnie do unuk ]wo=. ounouk, OU ^ U, W\ – wnuk.
Florencji ˘ unia florencka. Niemcy zabili Micha=owi wnuka, i wybili ludzi,
Pod przewodnictwem kardyna=a Cezariniego, w ziemi wroc=awskiej, w miejscowo>ci Íroda,
przy wsp[=udziale cesarza bizanty<skiego – gdy zobaczyli, ile z nim towaru jest& i prπide
Jana VIII Palaeologa ]¿1390–1425–†1448, ¯ k m≠stou n≠meckomou. imenem; sreda.
Manuel II\, patriarchy carogrodzkiego – J[zefa, ouz≠vwe ego 'e N≠mci. ≥ko tovara mnogo
i metropolity kijowskiego – Izydora, po d=ugich est;. izbiwa emou l[di. i tovara mnogo
naradach podpisano akt unii 5 lipca 1439. W ak- øœwa i ounoukou ego ubiwa. ]wo=. ltps\. W
cie tym uznali wyznawcy ko>cio=a wschodniego Ipat. pod 6746 ]1238\& ko m≠stou Nem≠ckomou.
wszystkie sporne dogmaty ko>cio=a rzymskiego imenem; Sereda.
za swoje w=asne, natomiast unitom }prawo- urodzony ]staropol.\ – tytu= grzeczno>ciowy szlach-
s=awnym| przyznano nabo/e<stwo w j"zyku cica, szlachetny, wielmo/ny.
cerkiewnym; oba obrz'dki uznano za zupe=nie Urselen ]niem.\ – ziemia nied{wiedzi;
r[wne sobie. Duchowie<stwu unickiemu pozwo- ¯ urs-e ]nied{wied{\ % len ]ziemia\; Werner von
lono zawiera: zwi'zki ma=/e<skie, a rzymskiego Urselen, wlk. mistrz krzy/acki 1324–1331.
papie/a uznano g=ow' ca=ego ko>cio=a. uskøn ]dun.\ – bez gracji, wdzi"ku, bez zysku
Ciekawe, /e unitami zw' Polacy prawos=aw- lub zarobku, nie=adny.
nych, jakby katolik[w nie by=o w niej, tj. jakby Lit. ~usko, ~ußko; Sanguszko.
katolicy nie przyst'pili do unii. To dlatego, /e
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
Usti=ug ]ros.-wo=. Ustilug\ – uj>cie rz. +ug]a\; Starogerm. weg ]GJ\, ang. way. Lit. Wej~.
1. n(rz. Bug, 12 km W od W=odzimierza Wo=., Veles, ba=wan ]s=aw.\ – b[g bydl"cy; ¯ wo=(y ˘
19 km NEE od Hrubieszowa, w[=, pol. Wo=os OE.
2. w Estonii, n(Zat. Fi<sk', uj>cie +ugi ˘ ven ]dun.\ – przyjaciel.
Us†;-Luga, 33 km N od Narwy. Vena, rzeka ¯ =ac. vena ]/y=a\.
Ustrzyki ]pol.\ ¯ u ]pod\ % stry % ki ]ziemia\, ˚str. ver ]isl.\ – morze. Lit. Pukuwer.
ut – metal; drut, >rut, kut ˘ ku:, huta. Veragri – celt. lud w Alpach ]Alpes Poeninae\,
W s=aw. cyrylicy gotyckie Ut 941 r. g=. miasto Octoduru-s(m, dzi> osada Martigny we
`uta ]$\ – wielce, wielki; nazwiska& Greszta, wsch. Galii, otoczona wysokimi g[rami.
Grechuta ¯ gresz` ]grzesz`\ ¯ grech ]grzech\, Vester ]germ.-=ac.\ – w=adca Semigallii przed 1254,
Danuta ]wielce oddana\, Pachuta ¯ pach(n':, zwany kr[lem przez Alnpeka. 0165-01-88
s=ownictwo pospolite& huta ¯ starogerm. hutta vid ]dun.\ – dowcip. Przy(przed-rostek w litewskich
]ku{nia\, mo/e w zwi'zku ze >redniow. ang. hoot nazwach osobowych.
]hot\ ¯ anglosas. hat ]gor'cy, gor'co, pal'cy\, ale vida ]isl.\ – 1. maszt na statku, 2. tn'cy i uzbraja-
nie Biruta ]pszczela trasa\ ¯ bi % rute ¯ route, j'cy las. Lit. Wida.
Szokruta, a Boruta mo/e by: wywodzone na dwa vierch ]ros. verx\ – wierzch, szczyt, g[ra,
sposoby ]bli/sze dane wi"c niezb"dne\. g[rna cz">:.
utak ]dun.\ – niewdzi"czno>:. Lit. Butak. vietchij ]ros. vetxij\ – stary;
Utena ]1430–1550& Vtinq, Ustena, Ustinq, staroros. Vetxπj Zav≠t= – Stary Testament.
Utinq, Utena, Utiania, Utyn, Vciana\. vig ]dun.\, vik ]szw.\ – zatoka; vig ]isl.\ – walecz-
Utenes ]lit.\ ¯ >redniow. ang. utensele ¯ starofranc. no>:, walka, b[j; Vignor ]$\. Lit. Wigant.
utensile ¯ =ac. utensilis ]zdatny do u/ytku\, viking ]staronord. vikingr\ – ka/dy w=[cz'cy si" po
utensilia ]przybory\; ˚Witenes ]przybawi= ziem\. Morzu P[=nocnym pirat, pustosz'cy, pl'druj'cy
uterinus ]=ac.\ ˚przyrodni. brzegi Europy w 8-mym, 9-tym, i 10-tym wieku;
uviedie ]s=aw. uv≠d≠\ – uzna ˘ wiedza – znanie. niew=a>ciwie okre>lany Skandynawem, bo i
uvis ]dun.\ – w'tpliwy, niepewny; rz. Sesuwis. rdzenni Niemcy te/ nimi byli, ˚Waregi, a w Wie-
Uz – wi'z ¯ wi"{, wst'/ka, ta>ma, opaska, kach Írednich niem. rycerze, zwani Raubritter
zwykle w l.mn. uzy – wi"zy, p"ta, kajdany; ]rycerze-rabusie\, siedzieli na obwarowanych
pr"dzej Uz ^ Us ]SZ, por. uzda\ – w's; ˚?; gr[dkach i napadali na okoliczn' ludno>: oraz
W"gier, wspomniany w wo=. ltpsi, na przeje/d/aj'cych kupc[w. 0065-00-126
w Ipat. pod 6727 ]1219 r., w rzecz. 1217\. Wo=. ltps odnotowa=a jeden taki napad w Írodzie
Po=owczyn trafi= Uza w oko, Uz spad= z konia i we Wroc=awskiej ziemi, gdy Niemcy napadli na
skona=& ouvernouvœ Polovhin=. zastr≠li Micha=a z Czernihowa, zbieg=ego przed Tatarami
Ouza v= áko. spadw[ emou s farœ. vzœwa ]1239\, wybili mu ludzi, dobytku wiele ]cz">:\
t≠lo ego. i plakawesœ po nem;. odebrali, i wnuka zabili. 0001-02-782 ˚unuk.
uzda ]pras=aw.\ – ≥rost; kon;skou[ obouz- anglosas. wicing, ang. viking.
dav=. s=aw. uz ]wi'z\. vild ]dun., szw.\ – dziki; wild ]ang.\ – dziki.
Uznam ]pol.\ – wyspa w uj>ciu Odry do Ba=tyku; Lit. Monstwild, Eywild.
niem. Usedom; vil ]isl.\ – /'dza, po/'danie, pragnienie;
u ]przy, pod(nad\ % znam ]granica\, ˚znami". ang. will ]/'dza, pragnienie\.
u/ ]s=aw. u';, u'a\ – wiew[rka ]wg Rosjan\; viljat, vilja, vilda, vil ]isl.\ – b"dzie, /yczy:, pragn':
}tch[rz ~u/|. ]s=owo u/ywane w skandynawskich sagach\.
va – woda, przyrostek w wielu nazwach zwi'za- Vilja ]szw.\ – ch":, wola.
nych z wod', por. `wa. Lit. rzeka Wilja.
vacringjar ]skand.\ – skandynawscy najemnicy, vilna ]isl.\ – dokona: ust"pstwa, przyzwolenie,
ang. hirelings ]mercenaries\, ze Szwecji, Nor- =aska, przychylno>:, /yczliwe usposobienie,
wegii i Danii, wspomniani w sagach IX – XI w. wzgl"dy, protekcja, po/ytek, os=ona, aprobata.
vald ]isl.\ – si=a, autorytet; dun. ˚vold ]si=a\. Lit. Wilna ˘ Wilno ˘ Vilnius.
Valens ]˚Mazur. ltpsc Ualent, Iualent\ – vin ]isl.\ – ='ka; vin ]szw.\ – wino.
imperator bizantyjski 364–378 A.D. Starogerm. win ˘ staroang. win ˘ wine.
Valerian ˚Walerian. vind ]isl., szw.\ – wiatr; ang. wind ¯ starogerm.
Valir ]isl.\ – mieszka<cy Francji, r[/ni od Frank[w; wint, TD, WV.
isl. valska ]francuski j"zyk\. Vinland ]isl.\ – odkryty l'd ¯ finna % land; gdzie&
van ]holend.\, von ]germ.\ OA – z ]nazwy grodu, finna ]finn; faun, fundum; fundinn\ – 1. znale{:,
zamku, miejscowo>ci\; ˚von. 2. spotka:, 3. odwiedzi:, przeprowadzi: wywiad
vane ]dun.\ – nawyk, zwyczaj. Lit. Divane. z kim, 4. wynale{:, 5. odkry:;
vare ]dun.\ – prze(wy-trwa:. fundr – 1. znalezienie, odkrycie, 2. s(na-potkanie,
vargr ]isl.\ – 1. wilk, 2. z=odziej, rabu>, 3. banita. 3. walka, bitwa;
varig ]dun.\ – trwa=y. dzi> Nowa Foundlandia, wsch. brzeg Kanady,
vej ]dun.\ – droga, szlak, tor. na p=n. od Zatoki Íw. Wawrzy<ca ]Gulf of St.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
Lawrence\, w s=owniku Webstera ]Webster’s\& ¯ Izas=aw †1078 ¯ Jaros=. M'dry.
Newfoundland, tak/e& bez zwi'zku z isl. vin ]='ka\ wajdelota ]lit.\ – prus. wr[/ymy, gu>limy ¯ gus=a;
˚ulv, ulf ]V, WF\. niem. waideln, Waidler.
virke ]dun.\ – czyni:. Lit. Wirkolewicz. A. Br¥ckner 1927& „Nie by=o/ nigdy /adnych
vis ]dun., szw.\ – m'dry; =ac. Visigothi ]od 1611 r.\. Œlitewskich bard[w wajdelot[wœ; tak i krywe-
Vistula ¯ wis ]g=[wna\ % =a ]rzeka\. ˚Wis=a. krywejto i znicz zmy>lone zupe=nie mylnie, Litwie
visk ]dun.\ – wi'zka ]gar>:, p"czek\ s=omy, siana, ca=kiem obce. Wymys= 16. i 17. wieku.”
trawy. Lit. Wo=kowisk ¯ wo=kow-i ]wilk[w\. Waldemar ]niem.-pol.\ – morzem w=adaj'cy;
vismand ]dun.\ – czarnoksi"/nik, m'dry, rozs'dny, isl. vald ]si=a, w=adza\ % marr ]morze\;
rozwa/ny. mar, mer ^ men ]cz=owiek\; por. Wo=odimer.
vit ]szw.\ – bia=y; vit ]isl.\ – >wiadomo>:, poczucie Walerian ]˚Mazur. ltpsc Valerion, Iualerian,
]czego>\, przytomno>:, inteligencja, wiedza, Ularian, Uallerian\ – mocnym by:;
znajomo>:, wiadomo>:; anglosas. ]staroang.\ witan =ac. valere ˘ >redniow. ang. Valeriana, franc. vale-
˘ witen. Przed` i przyrostek w kilku lit. nazwach riane, imiona& Valerian i Valeria;
osob., w tym Witoft, Witen, Witort. Publicus Licinus Valerianus $–†269 A.D., impe-
vittig ]dun.\ – dowcipny. Nazwisko Wittyg. rator Rzymu 253–260 A.D.
våd ]dun.\ – mokry. Walia ]pol.\ – Gallia, WG; ang. Wales, cz">:
våg ]szw.\ – fala. Wielkiej Brytanii, granicz'ca ze wschodu z Angli'
Lit. Sandiwog ]cha=dy piask-u(owe\. ]England\, WG ang. William, franc. Guillaume
Vester – wyrobnik kamizelek, kaftanik[w; ˚Wilhelm, Valir ]mieszka<cy Francji\.
=ac. vestis ˘ ital. i franc. veste ˘ ang. vest % Wanda – woda; imi" s=awnej kr[lewny polskiej,
`er ]wyrobnik, osoba maj'ca do czynienia z\; kt[ra w Wi>le utopi=a si"; imi" symboliczne jak
kr[l Semigalii ok. 1254. ˚Piast, Kij ]pewien, nieokre>lony\ i inne;
void ]>redniow. ang. voide\ – pr[/ny, pusty, ros. vanda ]rodzaj wiersz do =owienia ryb\.
pr[/nia, pustka, niewa/ny, daremny, bezcelowy, Wania ]ros. Vanq\ – zdrobn. Iwan.
czczy, bezu/yteczny. Lit. Wojtkas, Wojtkos ]~kas Warandin ]˚Mazur. ltpsc Varandin\ – wielki gr[d
– skrzynia, kasa\. w >rodku }w sercu| ziemi W"gierskiej. 0001-31.1-
Voin ˚Wojn, wie> po=o/ona u kraju – na granicy. 73, czyli zepsuta nazwa grodu Berenger, w wo=.
Volumina Legum ]=ac.\ – tomy praw; zbi[r praw i ltpsi pisanej ok. 1288–1289& werenger, w Ipat.
konstytucji polskich obejmuj'cy przepisy prawne ltpsi kopiowanej 1428& Were<ger, gr.-celt. BW.
od XIV do XVIII w., wydany w 10 tomach. 0001-02-837 ˚Werenger.
von ]germ.\, van ]holend.\ OA – z ]nazwy grodu, Wara/skoe more – Ba=tyk w kierunku Danii i P=n.
zamku, miejscowo>ci\; przedrostek w wielu nie- Niemiec; ...a Dwina tako/ z tego lasu }Okow-
mieckich i austriackich nazwiskach, szczeg[lnie skiego, przyp. J.D.| wyp=ywa ale p=ynie na p[=-
szlacheckich, wskazuj'cy na pochodzenie z noc i wpada do morza Wara/skiego ]v more Va
nast"puj'cego po «von» miejsca; -rœ';skoe\, zaraz za tym poja>nienie& ...a po
skr[tem& v; ang. of, from, franc. de ¯ starofranc. Dwinie w Waragi, iz Warag do Rima. Wcze>niej,
des ¯ =ac. dis` ]oddzielenie; zaprzeczenie& nie, /e Waragi ...a po tomu /e moriu siedat’ k zapadu
nie`, brak; przeciwie<stwo; odwr[cenie, zwrot\; do zemle Agnianski i Wo=osz’ski ]a od tego /e
˚mistrz, Krzy/ak. morza osiedli na zach[d do ziemi Angielskiej
Volard ]germ.\ – wewn"trzna strona d=oni, lub i W=oskiej\. Powie>: wrem. let, zapis wykonany w
dolna strona stopy, podeszwa; komendant Ra- 1377 roku, w Carogrodzie. Tak/e Morze P[=nocne.
gnety 1303–1307, pisany tak/e Volx, Volz. Wara/ska wyspa ]wo=. ostrov= varœ'skyi\
vold ]dun.\ – gwa=t, przemoc, si=a, krzepa, – na dolnym Dnieprze, mi"dzy Kijowem a ˚poro
energia, ikra. Por. isl. vald. Anglosas. Rogwold. -gami, wymieniona pod r. 6732 ]1224\ z racji bitwy
v≤ge ]dun.\ – knot. Lit. Wege ]ı˚E\. nad rz. Ka=k' ]w rzecz. by= to 1219 rok\;
`wa, `va, `wo, `vo, `=a, `=o, `lin, `=yn, `awa, wg mej wiedzy, jest to cypel, p[=wysep przy uj>ciu
`aw, `[w, `sz[w, `sze – 1. woda, przyrostek rz. Trubie/ do Dniepru, nie wyspa.
w licznych nazwach rzek i miejsc., oraz przed- W Twerskiej ltpsi szczeg[=& ...przyszed=wszy
miot[w zwi'zanych z wod'. Odwrotno>: szumer. za> im }ruskiej koalicji| nad Dniepr “na Zarub,
AB  WA, z gr.-celt. zmian' BW; ku ostrowiu Wara/skiemu”, s=ysz'c to Tatarzy,
starogerm. wazzar, niem. wasser, anglosas. w≤ter, /e id' Ruscy kniazie przeciw im, wys=ali do nich
staroang. w≥ter, ang. water, pos=[w swoich, m[wi'c..., itd.”, ˚Zarub.
w[dka, g=[d, Ø^A, =akn':, piwo ]pi – pi:\, b=oto Je/eli gr[d Zarub le/a= naprzeciwko uj>cia rz.
]b – i=\, wios=o, itp., Trubie/ do Dniepru, a Trubie/ ¯ t]atarska\ %
2. `wa – ziemia& Litwa, +otwa, Moskwa, itp., rubie/ ]granica\ – tu te/ musia=a znajdowa: si"
¯ a, innymi& `ski, `sk, `ska, `ka, `la, `al, Wara/ska “wyspa”, skoro }pograniczni| Tatarzy
3. od ˘ Gozdawa ]od G[zd\, Bychawa, i inne. podnie>li alarm, /e ruskie wojska id'.
Waczes=aw ¯ Wa % Czes=aw; Ten sam problem co z Romowe maj'ce by:
W. †1104.12.13 ¯ Jaropo=k †1086(87 wysp' na rz. Niemen – badacze zaciekle szukali
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
i zgadywali, a jest to cypel przy uj>ciu Niewia/y Nikona. Poleci= Antoni Nikonowi “postrzyc” go }do
do Niemna, ˚Romowe. Szukali wyspy – gorzej mniszego stanu|, nadaj'c mu imi" Barlaam;
– na kt[rej mia=y rosn': d"by; na rzecznych 3. W., roku 6559 wzni[s= Izas=aw knia{ w Kijowie
wyspach d"by nie rosn', lecz wiklina. D"by, o cerkiew >w. Dimitra; igumena Barlaama “posta-
kt[rych legenda, /e zosta=y >ci"te przy chrzcie wi” ]mianowa=\, “wywodz'c” ]przenosz'c\ }go| z
Litwy w 1387, ros=y na sta=ym l'dzie, dzi> po- Peczerskiego Monasteru do >w. Dimitra, a na jego
bliskie Romainiai. Tak i tu, w przypadku Wara/- miejsce mianowa= Theodozego do Peczerskiego
skiej “wyspy” – b='d j"zykowy, wynikaj'cy ze Monasteru, 0001-31.1-53;
zrozumienia, czym «ostrow»by=, bo by= nie tylko 4. W., igumen Peczerskiego Monasteru, /yj'cy
«wysp'», lecz i «cyplem», najwyra{niej ]nie znam ok. 1062 ]w “?yciu Feodosija” nowy monaster
>redniowiecznego terminu na «cypel»\. za=o/ony 1062 przez “Feodosija”-Theodozego,
Waregi, Waragi ]s=aw. Varœgi> 1430–1550& Varqze, ale w Latopisie – przez Barlaama, bez daty\.
Varqzi, Vorqgi, Porqgi, Varq';skoe more\ Po 1054 mnisi wykopali olbrzymi' pieczar",
– war ¯ Ba•war % regi ¯ =ac. rex, regis ]kr[l; nieme postawili cerkiew i cele ]kom[rki mnisze\ „kt[re
S\, mog=oby by: tak/e region, ale to przypadek. s' do tego dnia – poja>nia letopisiec – w pie-
Tak i Rurik, `rik ]kr[l\ ¯ goth. reiks ]kr[l\. czarze pod staro/ytnym monasterem». Dalej,
Bawary – Bawaria, by=e ksi"stwo i kr[lestwo w Antoni wyry= jeszcze jedn' pieczar" „w niej
po=udniowych Niemczech; gr.-celt. BW. /e sko<czy= /ywot sw[j }†1072|, omal }jej| nie
Kraj Warego-Russ[w, sk'd przyby= ˚Ruryk 864 opuszczaj'c, nie wychodz'c z pieczary lat 40
A.D., to p=n. Niemcy i Gallia, st'd Rurik ¯ Ruhr }czyt. wiele| w niej/e le/' szcz'tki jego do tego
% rik ]kr[l\, a russ, ross ˘ Prusy ]w Niemczech dnia.” ˚czterdzie>ci,
i Prusy Wsch.\, Prussia, Rossija ¯ Rossja, pol. 0448-00-146, 156 z odsy=k' do 0001-01-152–156
Rosja ¯ Rossa ]ja ¯ a\. W. – plemi" r[/ne od 5. W., episkop Suzdala i Tarussy 7078 ]120 km S
Swen[w }Szwed[w|, Urman[w }Norman[w|, od Moskwy, n(rz. Tarussa, dop=ywem Oki\,
Angl[w }Anglik[w|, Got[w }Ostro` i Wizygot[w|, 6. W., metropolita Nowogrodu i Wielkich +uk[w,
poucza Powie>: wrem. let 6368 ]863\ – 6370 7108 ]1600\, igumen Nowogr. 6715 ]1207\,
]865\. Ironicznie, rosyjscy badacze, a za nimi 7. W., metropolita Rostowa 1589–1603,
polscy, od tych „innych” wywodz' Wareg[w, 8. W., metropolita Rostowa 1619–1652,
a w skr[cie, /e Skandynawem by=, ˚rudy, 9. W., metropolita Kijowa i Halicza, od 1690.
Ruryk, Ru>. Warmia ]pol.\ – region w p=n. Prusach, przyleg=y
Po Waregach pozosta=y nam& p[=nocn' granic' do Zalewu Wi>lanego, p=d.
• angielski system dat& m-ca aprila w 5 de<, – do Dobrego Miasta n(rz. Pas="ka; g=[wnym
• system liczb& wszystkich j"zyk[w by=o 70 i 2, miastem Braniewo ]germ. Heiligenbeil\;
• nazwy geograficzne& Lubeck, Brest, Rostow, germ. Warmien.
• nazwy kraj[w& Prussia – Russia, Prusy – Rusy Warsz ]pol.\ – wart, ang. worth; wspomn. 1246 i
]Rusacy, Ru>\, Latvia ]+otwa\ ¯ lot ]p=yn\, =ot 1268, wojewoda Boles=awa Maz. 1208–†1247,
]wod\ ¯ =ota ]woda\, =ac.-nord. pochodzenia, syna Konrada Maz. 1187(88–†1247, wn. Kazi-
• imiona& Herman, Ingwar, Wo=odimir EI, mierza “Sprawiedliwego” †1194, ˚Skaryszew.
• s=ownictwo& danne, gruppa, anglosas p≤th Warszawa ]Warsza-wa\ – woda(ziemia Warsza,
]>redniow. ang. i ang. path\ ˘ s=aw. put’ ]droga, b="dnie ¯ Wars % Sawa. Do XVII w. wy='czna
trasa, marszruta; ang. route\, putina ]rutyna, ang. forma Warszowa, potem przez jaki> czas ubocz-
routine\, anglosas. gos OU, >redniow. ang. gose, na z obecn' Warszaw'.
goos ˘ s=aw. gu> ]g">\, staronord. oddi ]nieparzysty Jazd[w ]wo=. ezdov;\ zale/ny od Czerska znaj
numer\ % en ˘ odin; cerkiew ¯ gr. kyriakon ]dom -dowa= si" na terenie p[{niejszego Ogrodu
Pana\, pod wp=ywem anglosas. cyrice, cirice, Botanicznego, wzmiankowany w 1262 ]Litva
dun. kirke, >redniow. ang. kirke, chirche; nazwy izognawa ezdov;\ i 1282 ]k gorodou. k=
miesi"cy& janwar, fiewral, mart, april; `skij w na- ezdovou\, w Ipat. ltpsi pod 1262, 1281. Ipat. ltps ma
zwiskach ¯ staronord. skil, budowa zda<, zasady daty z odchy=kami do lat 5-ciu.
zapisu d{wi"k[w& Uljana ^ Juljana. U schy=ku 13 w. przesuni"to Jazd[w 3,5 km
Wp=yw Wareg[w na dzieje Rosji i +otwy by= N, do wsi Warsza ˘ Aleje Ujazdowskie w p=d.
znaczny, zaprzeczany zajadle przez komunis- Warszawie ¯ u ]pod, obok\ % Jazdowa.
t[w XX wieku, kt[rzy chcieliby wr[ci: do /ycia w Rosjanin pisz'cy 1683–1691 Mazurinskij letopi-
komunach, sprzed 900 A.D., ˚komunista. sec, nazwa= Warszaw" – Orszaw', najwyra{niej&
Warlaam ]s=aw. Varlaam=\ – Barlaam ]$\. «jazda» na koniach ]or\ ˘ orszak ˘ Orszawa&
j. Aram[w bar ]syn\, barlaam ]Laama syn$\; Roku 7143 ]1635\ ...A stoœli gosudarevy
1. W., m"czennik, 5790 ]282 A.D.\, posly v Ezdove na korolevskom dvore ot
2. W., zakonnik; wielkiego kniazia Izas=awa Orwavy dve versty po krakovskoj doroge.
}W=adimirowicza †1015| by=y bojarzyn o imieniu 0001-31.1-162, ˚or.
}nie ukazanym w r"kopisie latopisu|, jego syn wartegn ]dun.\ – 1. w terenie& punkt orientacyjny,
cz"sto przychodzi= do Antoniego i Theodozego, i 2. w historii& punkt zwrotny, wydarzenie prze-

Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.


NAZWY i TERMINY
=omowe, 3. s=up graniczny. 15. W. ¯ Aleksander Newski †1263; w=ada=
Rzeka Warta – graniczna; por. Trubie/. z przerwami Nowogrodem Wlk. 1252–1271,
wasal ]=ac. vassalus ¯ vassus - s=uga\ – feudalny, kn. W=adimira n(Kla{mie i Perejas=awla,
dzier/awca; w wiekach >rednich osoba zarz'- 16. W. ¯ Jaros=aw ¯ Jaros=aw †1245 ¯ Wsewo=.
dzaj'ca ziemi' w feudalnym systemie, sk=ada- Bolszoe Gniezdo †1212 ¯ Jurij Do=gorukij,
j'ca ho=d i >lubuj'ca s=u/b" panu, wykonuj'ca 17. W. ¯ Wsewo=od ¯ Konstantin ¯ Wsewo=.
wojenne obowi'zki w zamian za ochron", Bolszoe Gniezdo †1212 ¯ Jurij Do=gorukij,
˚ziemia. 18. Wasilko ¯ Roman wo=. †1205.06.19 ¯
Wasia ]ros. Vasq\ – zdrobn. Wasilij ^ Bazyli. Mstis=aw Chrobry †1172 ¯ Izas=aw †1154,
Wasilij ]1430–1550& Vasile, Vasile-i/j, 19. W. ¯ Wsew. Bol. Gn. †1212 ¯ Jurij Do=gor.
Vasil;, Vasil(ey, Wasilej, ros. Wasilij, †1157 ¯ Wo=odimer Monomach †1125,
Wasilko ]wo=. 1289, staroros. 1680\, 20. W. ¿1171–†1212 ¯ Mstis=aw †1173 ¯ Andrei
gr.-celt. BW, V, ˚Basilij; Bogulub. †1174 ¯ Jurij Do=gor. †1157 ¯ Wo=od.
gr. basileus ]kr[l\ ˘ basilikos ]kr[lewski\, Monomach †1125,
gr. basileus ]kr[l\ ˘ Basileios ]Kr[lewski\ ˘ 21. W. ¿1209 ¯ Kostantin †1237 ¯ Wsewo=. Bolsz.
=ac. Basilius, ang. Basil, pol. Bazyli; Gniezdo †1212 ¯ Jurij Do=gorukij †1157,
1. imi" imperator[w ]cesarzy\ bizantyjskich& 22. W. 1216–†1218 ]brat Wsewo=oda\ ¯ Mstis=aw
Macedo<ski, Bu=garob[jca, Uda=y †1228 ¯ Mstis=aw Chrobty †1180 ¯ Rost.
Macedo<ski ¿813–†886, bizant. imperator Chrobry †1167 ¯ Mstis=aw kij. †1131.
867–†886 Wasilij-Bazyli i Wasilko ]kr[lewscy\, Rostis=aw
Bu=garob[jca ¿957–†1025, Macedo<skiej dyna- ]wierny rostowi& ksi"ciu, wysoko>ci\, Wsewo=od
stii, bizant. imperator 976–†1025, ]wszem w=adaj'cy\, Wo=odimer ]morzem w=a-
2. W. Cesarski – episkop Cesarei Kappadok- daj'cy\ z wp=ywem W=adimira Wlk. †1015, Gleb,
skiej ok. 329–379 A.D., Jaros=aw, Mstis=aw – najbardziej popularnymi
imi" prezbiter[w, diakon[w, episkop[w& imionami feudalnej Rosji, ˚`wicz.
Chersonesu, Rezania, Tweru, archiepiskop[w& Wasilisa ]ros. Vasilisa\ – 1. W. Iwanowna
Nowogrodu, Rostowa, >w. W. Postnik, ]w zakonie Theodora\ ¯ Iwan; /ona Andreja
3. W., mnich Peczerskiego Monasteru, zabity Konstantinowicza, kn. Ni/egorodu,
razem z Fedorem, z polecenia Mstis=awa, ]s. 2. W. Dimitrowna ¯ Dimitr kn. Rostowa ¯ Boris;
Swiatopo=ka †1123\, w=adaj'cego Kijowem w cza- /ona Andreja Aleksandrowicza, wlk. kn.,
sie pobytu Swiatopo=ka w Turowie n(Prypeci', 3. W. Wasilewna ¯ Wasilij kn. Moskwy ¯ Dimitrij.
4. Wasilko z Trembowli, o>lepiony 1097 ¯ Wasilko ]Vasil;ko\ – 1. Wasylko z Trembowli
Rostis=aw z Perejas=. ¯ Wsewo=od †1093, ¯ Rostis=aw; o>lepiony ...w leto 6605 ]1097\.
5. W., mnich, /yj'cy 1112–1117, opisuj'cy O>lepienia no/em dokona= Berendi, mieszkaniec
o>lepienie Wasilki z Trembowli 1097, grodu Torczyn, owczuch Swiatopo=ka ]pasterz
6. W. ¯ Rogwo=od «kriwicki» ¯ Wses=aw, kn. owiec\. Pomagali mu Snowid Izrewicz – koniuch
Po=ocka ¯ Braczes=aw; wspomniany 1129 z Swiatopo=ka, i Dimitr – koniuch Dawydowa
bratem Ioannem, kn. Po=ocka, ]pasterze koni\. Ka{ni dokonali w Bia=ogrodzie
7. W. ¿1171–†1212 ¯ Mstis=aw †1173 ¯ Andrei ...B≠lugorodu, i'e grad mal= u Kieva
Bogulub. †1174 ¯ Jurij Do=gor. †1157 ¯ Wo=od. qko 10 verst; v dale. w ma=ym grodzie,
Mon. †1125, odl. 10 wi[rst od Kijowa – 11 km }pisownia
8. W. ¯ Jurij Do=gorukij †1157 ¯ W=ad. Monom., zapisu 1988 w ‘gra/dance’|. W s=aw. orygina-
9. W. ¯ Mstis=aw Uda=y †1212; w=ada= le prawdop. ...B≠lougorodou. i'e grad=
Nowogrodem Wlk. 1216–1218, mal= ou Kπeva œko 10 verst; v dale.
10. W. 1216–†1218 ]brat Wsewo=oda\ ¯ Mstis=aw Dokument opisuj'cy ka{ni" napisany zosta= w
Uda=y †1228 ¯ Mstis=aw Chrobty †1180 ¯ Rost. latach 1112÷1118 i nie by= w='czony w pierwsz'
Chrobry †1167 ¯ Mstis=aw kij. †1131, redakcj" Powie>ci wrem. let }do Latopisu|,
11. W. ¿1209 ¯ Kostantin †1237 ¯ Wsewo=. Bolsz. 2. W. ¯ Jurij Do=gorukij 1155; wygnany 1162
Gn. †1212 ¯ Jurij Do=gorukij, przez }przyrodniego$| brata – Andreja, s. Jurija
12. W. z Rostowa, zabity 1237.12 Do=gorukiego, wraz z Mstis=awem ]wg Ipat.
¯ Konstantin ¯ Wsewo=od Bol. Gn. †1212, ltpsi 1428(32\, albo z Mstis=awem i Micha=kiem
13. W. ¯ Wsew. Bol. Gn. †1212 ¯ Jurij Do=gor. ]wg Twer. ltpsi 1499\. 0448-00-116 opieraj'c
†1157 ¯ Wo=odimer Mononah †1125, si" na 0001-02-przypis 520, 0001-15-przypis 234
14. W. ur. 1241 ¯ Jaros=aw †1245 ¯ Wsewo=od 3. W. Rostowski ¯ Konstantin; zabity przez
Bol. Gn. †1212 ¯ Jurij Do=gorukij †1157 ¯ W=ad. Tatar[w 1237, marca 04.
Monomach †1125; w 1272 Mongo=owie wys=ali 4. W. †1271, brat Dani=y wo=. †1264, obaj synami
si=y by osadzi: go w Nowogrodzie ]w=ada= 5 Romana wo=. †1205.06.19.
lat, 1272–1276\, w=ada= te/ Twerem po bracie Wawel ]pol.\ ¯ niem. wasser ]woda\ % welle ]fala\.
Jaros=awie 6793, pochowany w Kostromie u Wayken, kraj ]germ.-=ac.\ – Wajgowo, lit. Vaiguva,
>w. Theodora, przy trasie Kelme–U≈ventis; wg opisu trasy&
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
ªokolica Wajken ko=o rzeki Alejaº ]Aa, g[rny W wo=. ltpsi na vesele, przy opisie r. 6737
odcinek rz. Musza\, ˚?mud{. ]1229\, w kopii z 1428, Ipat. ltpsi ju/& Sou'dal[
Weitzau ]niem.\ – dwa grody bliskie nazw'& na svadbou wourina svoego k velikomou
1. Weiz, E Styria, SE Austria, 21 km NE od Graz, knœz[. {r;[.... W wo=. ltpsi Jurij jest Gurgiem&
43° 12* N, 15° 37* E ]`au ^ pol. `[w\, knœz[. g[r;g[.
2. Weitnau, Szwabia, Bawaria, S Germany, Celebe]r\, celt. B˚W; we-sele – sele-be]r\.
19 km SW od Kempten; +ac. celeber – ucz"szczany, ludny.
wielki mistrz krzy/acki pochodzi= z Weitzau& Anglosas. i >redniow. ang. weddung, ang. wedding,
1342–1345 Ludolf König von Weitzau. merriment.
Weles ]pol.\ – skotij bog ]ba=wan byd=a rogatego, Wesewilte ]lit.\ – szwagier Kinstuta, zabity 1370
trzody\, welwo=(y ˘ w[=, OE; ˚Wo=os. w czasie najazdu Litwy na Samlandi" i kl"sk"
Weliad ]˚Mazur. ltpsc Veliad, ros. Vil;œndi\ – przez nich poniesion' ko=o wsi Quedenau, 7
Viljandi, w Estonii, 66 km E od Jurjewa ]Tartu\. lutego 1370. 0165-01-215, N. 442
Welmud ]s=aw. Vel;mou∂\ – Belmud, jeden z I. Dani=owicz nie by= zupe=nie pewien& ªop=akiwali
pi"ciu pos=[w Olega, wys=anych do imperator[w Litwini walecznego Wesewilte szwagra jednego z
Leona i Aleksandra, obl"/onych w Carogrodzie ksi'/'t ]Kiejstuta$\.º Ale /ony Olgerda s' znane ze
swego pochodzenia, i – tym samym – znani bracia
6415. Innymi byli& Karol, “Farlof” ]s=aw. F ^ =ac. tych/e /on.
Th, Ph, F\, Rulaw, i Stemid. we/a ]s=aw. ve'a\ – 1. wysoka budowla w grodzie,
Welot ]s=aw.\ – olbrzym, cz=onek plemienia 2. ob[z z namiot[w, wesa, s=aw. S?. Prze-
znad g[rnej Prypeci. chodzili W"grzy ]Ugry\ obok kijowskiej g[ry,
Welwen, Andreas ]niem.\ – mistrz ]magister, MeiÆter\ kt[ra teraz nazywa si" Ugorsk', a doszed=wszy
Rygi i Liwonii, wspomn. 1240–1251, ˚Andrej. do Dniepru ...stasza we/ami – stan"li obozem,
Wenkiski ]germ.-=ac.\ – niemiecki, mocny zamek namiotami, jak dzi> Po=owcy. Powie>: wrem. let
wystawiony n(rz. Russ' }nazwa dolnego Niem- 1118 r., pod 6396 do 6406. Przy czwartej zem>cie
na| kosztem biskupa Samlandii – Bart=omieja; Olgi nad Drewlanami, ta wypu>ci=a go="bie i
plan budowy w 1366 r. 0165-01-211 wr[ble, by wr[ci=y do go="bnik[w i pod strzechy.
Litewska nazwa miejsca. Tym sposobem pozapala=y si" „...owo kleti, owo
Wenta, rzeka – kr"ta; Swenta – kr"ta-S ¯ we/e, owo li odriny...” ]tu komory, tu namioty,
w kszta=cie litery S; S=ucz ¯ S-=uk, Bug... tu chlewy\. Powie>: wrem. let 1110-18, pod 6454 r.
Werbkowice ¯ ros.-ukr. verba wierba ]wierzba, tatarove 'e vozvratiwas v= ve'i svoa.
iwa, wiklina\ % wice ]wzg[rza\ ˚wzniesienie. wo=. ltps, Ipat. pod 1223.
Werenger ]wo=.\ – Berngrad Preussel, w Austrii; W"gry – ludzie i ziemia ]Ugor=skaq, Ugor;skaq,
1254& verenger=. prirokom= prosv≠l=. Vgorskoe, Ugorskoe korolestvo,
0001-02-837, gr.-celt. BW. Uhry, V"gierska ziemia; ros. Ugry\
wesele ]pol.-ros. vesele\ – ko<cowa faza nawi'- W"grzy ]pol.\ – plemi" ugro-fi<skie, zza g[r Ural
zania trwa=ego zwi'zku m"/czyzny z kobiet', ˚Uralo-fi<skie ]nr 1640\. W latopisach z XII wieku
ma=/e<stwa ¯ ma= ]m'/\ % /e<stwo ¯ /ona – pisani ugri ]uhri, GH\, za nimi niem. Ungarn,
s=owo >wie/e, ˚ma=/., por. brak\. Poprzednia franc. Hongrie. W"grzy zwali siebie Mogyer,
faza zwana by=a swataniem ]zar"czynami\. W dzi> Magyer } madziar |. Rzeczka Uherka, mjsc.
przygotowanie do wesela wchodzi=y& zaprosze- Uherce, Ugrowsk ]W"gierka\ ˚ugri, Uhrusk.
nie go>ci, pieczenie ciasta, itp. Ílub by= ]i nadal W"gierka ]pol.\ – “podg[rka”, dzi> mjsc. na Pod-
jest\ kulminacj'. g[rzu Rzeszowskim, 17 km S od Jaros=awia, 20
Wesele – szereg etap[w, od miejsca samego km N od Przemy>la; wg S=ownika S. Lindego
>lubu, poprzez drog", do domu m=odych, i uczty 1807–14& czes. Uherka, s=ow. Uherka, Uherkina,
]biesiady\ towarzysz'cej wydarzeniu, z muzyk' Uhrinka, carn. Ogrina, chorw. Vugricza, vind. Vo-
i alkoholem, >piewami i przy>piewkami ]co to grinja, ˚Ugrowsk przy uj>ciu rz. Uherka.
m=od' par" teraz czeka – z jakimi problemami Wgrowsk-Vgrovsk= ]Ugrovsk=, Whrowsk\ –
b"d' si" boryka: – do>wiadczenia przekazywane Uhrusk, UW, ˚Nazwy geograficzne nr 1660.
przez starszych, w tej formie\. White Russia ]ang.\ – not refers to color, ˚Rosja.
Ílub – ceremonia zawarcia zwi'zku, w obec- Wiaczes=aw ]˚Mazur. ltpsc Vœheslav\ – syn
no>ci kap=ana. Jaros=awa M'drego †1054, knia{ smole<ski, ur.
Od Íredniowiecza tak/e w znaczeniu rado>ci 6544 ]styl$ 1036$\, zmar= 1057.
]wesele ˚weso=y\, zmiana ci"/ko>ci znacze- wiada ]s=aw. vœ∂a\ ¯ woda; Watycze, jedno z ple-
nia s=owa, wskutek dorozumienia, wynik=ego mion ˚Mordwy; w S=owie o pogibieli Russkoj
z okoliczno>ci ]rado>: z nawi'zania zwi'zku, zemli& Burtasi. czeremisi. wiada i mordwa bort-
pijatyk' i biesiad'\. niczachu na kniazia welikogo Wo=odimera.
Wesel-e(i:(nik, veselit;, veselyj, vesele, bortniczachu – p=acili da< ]podatek\ miodem.
veselnik. Wo=. i nahawa veselitisœ... przy wiara ]s=aw. vera\ – credo, wyznanie ]zasad\,
opisie r. 6770 ]1262\. przekonanie o prawdziwo>ci rzeczy urojonych;

Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.


NAZWY i TERMINY
termin u/ywany pierwotnie dla cel[w religijnych& ]wykopywanie cia= noc', na cmentarzu\, wilko=aki
wiara w Boga, Jezusa Chrystusa, w /ycie poza- krew wysysaj'ce /ywym, itp. „Wieczne odpoczy-
grobowe, zmartwychwstanie z cia=em, itp.; wanie racz mu da: Panie” – s=owa modlitwy za
1. nadzieja, przyjmowanie rzeczy wyj'tkowo zmar=ego, niech nie wstaje ]wieczne ¯ wiek, sto
w'tpliwych, niepewnych, niesprawdzonych, lat, K ˘ Cz\, ang. R.I.P. ¯ Rest in Peace
nielogicznych, nieracjonalnych, za s=uszne, ]spoczywaj w pokoju\, odpow. pol. >.p.
prawdziwe; przekonanie ¯ prze ]przez, poza\ % Wia{ma ]ros. Vqaz;ma\ ¯ vqzat;-wiazat* ]wi'za:,
konanie ]>mier:\, 2. ufno>:, zaufanie, pewno>:; dzia:, robi: na drutach\ ¯ vqz;-wia{ ]wi"{; ba-
uverennost; – zapewnienie, zaufanie, mocne gno, trz"sawisko\, ale miejscowo>: na lokalnym
przekonanie; staropol. i zwierzili si" yem ]powie- podwy/szeniu, jak pol. ˚+[d{,
rzyli si", oddali si"\ – oddanie si"; 216 km E od Moskwy.
credo ]wiara\ ˘ incredible ]niewiarygodn-y(ie\. `wicz, `wic, `lit ]s=aw.\ – patronimiczny przyrostek
w wo=. ltpsie dun. usikker ]niepewny\& w rusko-lit. nazwiskach, ¯ ¢wit ]r[d\, ze zmian'
1. ...rekyj u/ika mi i swat esi. ]rzecz'c, wiernym T ˘ Cz, T ˘ C, odpowiednik pol. `ak. Dziad lub
mi jeste> i swatem\, pod 1254, dzieci ˘ dziedzic, dziedziniec; kr[l ˘ kr[lewicz
2. ...jako u/ika mi esi. i swojak ]wiernym mi ]m=ody, syn kr[la\ ^ nazwisko Kr[lak; ustawicznie
jeste> i swojak\, pod 1257 r. ^ nieustannie ]wicz ^ tak ^ nie % n\, po•wity ^
A. Br¥ckner 1927 przytacza kilka s=[w zbli/o- u•rodzony ]po ^ u, ˚po`\, prawowity, monolit ˘
nych fonetyk', w tym, =ac. verus ]prawdziwy\, jedno` ]mono`\ % `lity ]`rodny\ ^ jednorodny;
niem. wahr i staroniem. wara ]prawda, =aska\. Pol. pospolity, itp., >redniow. ang. liter ]miot, m=ode\.
wiarus, wiarygodny, za(po-wierzy:, itp. Rusini nagminnie nadawali dzieciom imiona&
=ac. fidere, fides ˚ang. faith. Jaros=aw, Mstis=aw, Rostis=aw, Swiatos=aw,
˚ba=wan i b[g, zakon i Zakon. Doskwiera – przy- Wo=odimir ]˘ W=adimir\, Wsewo=od, Roman,
pieka ¯ skwar, bez zwi'zku z wiar' ]`wiera\. Gleb. Na palcach mo/na je policzy:.
wiara staro/ytnych, przedchrystusowych, pogan W nazwach zupe=nie opuszczone z u/ycia litery
– w mej opinii – zasadza=a si" na dniu i nocy. ]i d{wi"ki\& C, E, F, H, K, L, N, P, T, U, Z, ?.
?ydowska sekta religijna Essen[w ]pobo/nych A ]Andrej\, B ]Boris, Braczes=aw\, D ]Dawid\, G
¯ gr. Essenoi\ zwa=a si" Synami Íwiat=a – pus- ]Georgij, Gleb\, I ]Igor, Izas=aw\, J ]Jaropo=k i Ja-
telnik[w, poprzedzaj'cych ˚chrze>cijan ]ok. ros=aw, Jurij\, M ]Mstis=aw\, O ]Oleg\, R ]Roman,
150 r. B.C do 68 r. A.D.\, /yj'cych w Qumran Rostis=aw, Rurik\, S ]Swiatopo=k, Swiatos=aw,
opodal brzeg[w Morza Martwego. Ich pierwszy Stanis=aw, Sudis=aw\, W ]Wiaczes=aw, Wasil
r"kopis odkryto zim' 1947 ]dalsze do 1956, w i Wasilko, W=adimir, Wo=odar i Wo=odimierko,
liczbie ok. 800\ zwanych st'd Zwojami }znad| Wsewo=od\. Tyle.
Morza Martwego. Cz=onkowie oczekiwali bitwy Ci'gi genealogiczne&
na niebie pomi"dzy si=ami >wiat=a i ciemno>ci – • Swiatos=aw ¯ Jaros=aw †1123 ¯ Swiatos=aw
bitwy ko<cz'cej /ycie na Ziemi. Tylko oni mieli †1076 ¯ Jaros=aw }M'dry †1054|,
by: zbawieni. • Mstis=aw }Uda=y †1228| ¯ Mstis=aw }Chrobry| ¯
W g[rze by=o niebo, w dole piek=o; w g[rze Rostis=aw }Chrobry †1168| ¯ Mstis=aw }†1131|,
ciep=o i jasno>:, w dole ogie< i ciemno>ci. • Wsewo=od }Czermny| ¯ Swiatos=aw }Czermny|
S=o<ce i dzie< – symbolem dobra ]bogiem\, ¯ Wsewo=od }†1146|,
Ksi"/yc i noc – symbolem z=a ]diab=em, bie- dw[ch Oleg[w Swiatos=awicz[w&
sem, szatanem, czartem, czortem, demonem, 1. Oleg ¯ Swiat. 946–†972 ¯ Igor 882–†954,
basurem, lucyferem\. Nazwy religijne wzi"te z 2. Oleg ¯ Swiat. †1076.12.31 ¯ Jar. M. †1054,
przyrody& duch ¯ powietrze, s=aw.-ros. vozdux dw[ch Swiatos=aw[w W=adimirowicz[w&
-wozduch; raj – g[ra ]z dodatkiem ciep=a, bo im 1. Swiat. ¯ W=ad. Wlk. †1015 ¯ Swiat. †972,
bli/ej S=o<ca – tym cieplej...\, niebo, niebiosa, 2. Swiat. ¯ W=ad. Monom. †1125 ¯ Wsewo=.,
gr. nephos, nefos ]chmura\, =ac. nebula ]ob=ok, dw[ch Swiatos=aw[w Jaros=awicz[w&
chmura\, wo=. z niebios – ø nbs≠, (6709) 1201, 1. Swiat. †1076 ¯ Jaros=aw M'dry †1054,
w kopii 1428(32 – ø nebese. 2. Swiat. ¯ Jaros=aw kn. Muromu †1123
Takie by=y w[wczas wyobra/enia ludzi i tak dw[ch W=adimir[w Wsewo=odowicz[w&
powstawa=y s=owa. B[g – dobrem ]ciep=o\, 1. W=adimir }Monomach †1125| ¯ Wsewo=od,
noc – z=em ]ch=[d\. Powietrze – duchem ]ros. 2. W=adimir ¯ Wsewo=od }Bolszoe Gniezdo|,
vozdux\. St'd wszelki duch pana Boga chwali, dw[ch Mstis=aw[w Izas=awicz[w&
wyzion': ducha ]powietrze\, dusza do Boga; a ze 1. Mstis=aw †1068(69 ¯ Izas=aw †1078,
zmrokiem – czar(y; czarnoksi"/nik z ksi"/ycem 2. Mstis=aw Chrobry †1172 ¯ Izas=aw †1154,
i gwiazdami na czarnym p=aszczu, czarownica; dw[ch Mstis=aw[w Chrobrych /yj'cych w tym
czarnoksi"/nik ]wysoce uczony\ ¯ czarno % samym czasie, prawnuk[w W=adimira Mono-
ksi"ga, ˚czern`. macha †1125.05.15&
Dzie< by= dla /ywych, noc – dla zmar=ych, st'd 1. M. Chr. †1172 ]/on' Agnieszka, c. Boles=awa
strachy r[/nego rodzaju i praktyki ze zmar=ymi Krzywoustego †1138, kr[la Polski\ ¯ Izas=aw ¯
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
Mstis=aw †1131 ¯ W=adimir Monomach †1125, Wsewo=od Olegowicz Czermny by= wnukiem
2. M. Chr. †1180 ¯ Rostis=aw Chrobry †1168 ¯ Wsewo=oda Olegowicza †1146 i obaj nosili
Mstis=aw †1131 ¯ W=adimir Monomach †1125; patronim po tym samym Olegu&
dw[ch Wsewo=od[w Mstis=awicz[w& Wsewo=od Czermny ¯ Swiatos=. Czermny ¯
Wsewo=od ¯ Mst. ¯ Mstis=aw ¯ Rost. Chrobry, Wsewo=od kij. †1146 ¯ Oleg czernih. †1115.
Wsewo=od ¯ Mst. ¯ Roman ¯ Rost. Chrobry; Sporadycznie “otczestwo” wskazuje na dziadka&
kilkunastu& Gleb[w, Jaros=aw[w, Mstis=aw[w, Mstis=aw Romanowicz ¯ Dani=o wo=. †1264
Rostis=aw[w, Swiatos=aw[w, W=adimir[w, ¯ Roman †1205; Jurij Aleksandrowicz 1320
Wsewo=od[w, a pozosta=ych po kilka – przy ¯ Dani=o ¯ Aleksander Newski †1263,
ma=ej zmienno>ci imion ]w tym nagminne `s=aw\ a w tym wypadku Czermny po pradziadku.
i dziesi'tkach kniazi[w je nosz'cych – wskazanie Patronim po pradziadku tak/e Igor Swiatos=awicz
na ojca przez dodanie “otczestwa” – patronimiku ¯ Swiatos=aw †1076.12.31, ˚Ingorewicz.
`wicz do imion r[wnie popularnych – niewiele W Wykazie opuszczony Gleb Swiatos=awicz,
pomaga w uzmys=owieniu sobie, o kt[rej osobie kt[rego syn – Mstis=aw Glebowicz, wn. Swiato-
mowa, o kt[rym Jaros=awiczu, Mstis=awiczu, s=awa Olgowicza /y= 6747 ]1240\. 0001-31.1-71
Rostis=awiczu, Swiatos=awiczu, W=adimirowi- Brak kontroli os[b – cz">: problemu poruszo-
czu, Wsewo=odowiczu. Íledzenie genealogii i nego przeze mnie& zbyt wiele identycznych nazw
powi'za< nadmiernie absorbuje uwag", zupe=nie by wskazanie na ojca wystarcza=o.
zbytecznie, gdy jest to rzecz drugoplanowa w Do='czenie nazwy grodu niewiele przydatne,
wyk=adaniu dziej[w. skoro by=o ich wiele i nast"powa=y w nich cz"ste
Swiatos=aw ]12\ – Swiatopo=k ]3\, zmiany we w=adaniu. Tak/e, przytoczenie imienia
Jaros=aw ]14\ – Jaropo=k ]5\. dziadka poprawia krzt", ale nazwa szybko staje
W nawiasach liczba os[b je nosz'cych. si" niemi=osiernie d=uga, nie do praktycznego
Swiatopo=kSwiatos=aw, Jaropo=kJaros=aw; u/ywania jej&
Jaros=aw M'dry †1054 ˘ Izas=aw 6635–†6586 „Roku 6641. ...zmar= Mstis=aw kijowski. Tego
˘ Jaropo=k †1087 i Swiatopo=k 1093–†1113; roku zasiad= w Kijowie na wielkim knia/eniu Ja-
swiatoswiato..., niezliczone «`s=awy», w ze- ropo=k, brat jego, }b="dnie& syn wielkiego kniazia
stawieniu ze «swiato» ˘ Swiatopo=kSwiato- Mstis=awa W=adimirowicza|, syna Monomacha,
s=aw. Po czasie, m"tlik w g=owie powstaje. prawnuk Wsewo=oda Jaros=awicza.” 0001-31.1-
Ale Rosjanie nie kwapi' si" ze sporz'dzeniem 58; w=a>ciwie& Mstis=aw †1131 i Jaropo=k 1140 ¯
schematu genealogicznego – w /adnej publikacji W=adimir Monomach †1125 ¯ Wsewo=od †1093
nie spotka=em, i mapy tak/e, jakby nie by=o ¯ Jaros=aw M'dry †1054 ]zbytecznie wkluczony
problemu. Mstis=aw W=adimirowicz, o kim mowa i kiedy /yli$
Nie trzeba wielkiej wyobra{ni – w publikacjach s' ªRoku 6778 w grodzie Reza< zarz'dza= wielki
proste b="dy, ˚Mazuri<ski ltpsc, nr 800. knia{ Roman Olgowicz, wnuk Ingwara, prawnuk
U A. G. Ku{mina ]poz. lit. 0448\, na str. 196& Boris Igora, praprawnuk Gleba. Gleb za> synem
¯ Swiatos=aw }¯ Jaros=aw M. †1054|, Rostis=awa, wnukiem Jaros=awa, prawnukiem
199& Boris ¯ Wiaczes=aw }¯ Jar. M'dry †1054|, Swiatos=awa, praprawnukiem Jaros=awa W=a-
w imiennym wykazie& Boris ¯ Wiaczes=aw ¯ dimirowicza }M'drego †1054 ¯ W=adimir Wlk.
Jaros=aw }M'dry †1054|, str. 196, 198, 199. †1015|.º 0001-31.1-76.
Rosjanie, w Wykazie imion& „Swiatos=aw Jaro- Wszystko to ]d=ugo>: powoduj'ca b="dy\ przez
s=awicz, s. wlk. kn. Jaros=awa M'drego, wlk. kn. podstaw" – imi" nie urozmaicone dostatecznie,
kijowskiego }str.| 53–55, 76 ]w tek>cie, w jednym cho: mog=aby by:.
wypadku omy=kowo Jaros=aw Swiatos=awicz\.º Ratuj'c system coraz bardziej grz"zn'cy w
0001-31.1-248 By= jeden i drugi& d/ungli ludzi – wprowadzono «stopie< od Ru-
Jaros=aw ¯ Swiatos=aw ¯ Jaros=aw M'dry. ryka», czyli kt[re to jego pokolenie, jako dodatek
Dw[ch r[/nych Wsewo=od[w Olgowicz[w, do patronimu&
/yj'cych blisko sto lat od siebie, uto/samiono w • Roku 6621 }1113.04.16| zmar= Swiatopo=k
jednego w Wykazie imion Mazur. ltpsca, tekst& Izas=awicz, wnuk Jaros=awa. Po nim osiad=
• Lata 6648 ]1140\ „...Po nim osiad= w Kijowie na na wielkim “kniaziowaniu” w Kijowie }W=adimir|
wielkim “knia/eniu” Wsewo=od Olgowicz, wnuk Monomach }†1125, syn| Wsewo=oda }†1093|,
Jaros=awa Swiatos=awicza.” 0001-31.1-59, od Ruryka 7-my stopie<, a od wielkiego kniazia
• Lata 6725, a od narodzenia Chrystusa 1225, W=amimera 4-ty stopie<. 0001-31.1-56
zmar= Koloman w"gierski... stolec Rurika Rostis=a- • Roku 6655 }1155 % 5500|... Pocz'= w=ada:
wicza zapragn'= „...Wsewo=od Olgowicz Czerm- w Moskwie Pa<stwa Rosyjskiego wielki knia{
ny, knia{ czernihowski, osiad= w Kijowie.” Georgij Do=gorukij, kt[ry by= si[dmym synem
0001-31.1-68 kniazia W=adimera Monomacha, pi'ty za> sto-
w Wykazie imion, dw[ch r[/nych pod jednym pie< od pierwszego >wi"tego W=adimera, od
has=em& „Wsewo=od Olegowicz, s. kn. czern. Rurika za> 9-ty.º 0001-31.1-59
Olega Swiatos=awicza, wlk. kn. kijow. 59, 68” }z b="dem, bo od Rurika 8-my; b='d nie zauwa-
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
/ony przez wydawc[w; 3 stopnie r[/nicy|. Bolszoe Gniezdo †1212 – skutecznie odwo=uj'
• Ten wielki knia{ Dani= 9 stopie< od wielkiego si" do naszej wiedzy, zakodowanej w kom[rkach
kniazia W=odzimierza, a od Rurika 12 stopie<, m[zgu, bez mylenia jednego z drugim – nazwy
4-ty syn >wi"tego kniazia Aleksandra Newskie- dostatecznie r[/ne od siebie.
go... itd.º 0001-31.1-81 wid – szeroki; ¯ >redniow. ang. i anglosas. wid,
• Roku 6862 wr[ci= z Ordy na wielkie knia/enie pokr. germ. weit, wit. Wid i wit – przy` lub przed-
wielki knia{ Iwan Iwanowicz Kaletin, stopie< 11 od rostek w wielu litewskich imionach.
W=adimira, a od Ruryka 14 stopie<. 0001-31.1-86 widen ]ang.\ – zrobi:, lub sta: si" szerokim,
• Roku 6870 kniaziowa= Moskw' wielki knia{ szerszym. Lit. Witen, DT.
Dimitrej Iwanowicz. Knia{ Dimitrej 15 stopie< od Widukle ]staroang.\ – lasek, g"ste drzewa,
Ruryka, a od wlk. kniazia W=adimira 12 stopie<. o powierzchni wi"kszej od zagajnika, lecz mniej-
0001-31.1-88 szej od lasu, boru. Lit. Widukle.
• Roku 1440, “genwara” ]janwara ^ stycznia\ 22, Wiede<, Wiade<, Wienna – wielka ˚woda, p=yn;
urodzi= si" Wasylowi Wasilewiczowi syn Iwan, od wg S=ownika S. Lindego 1807–1814& miasto
wielkiego kniazia W=adimera Swiatos=awicza 15 s=o=eczne wszystkich pa<stw dziedzicznych
stopie<, a od Ruryka za> 18. 0001-31.1-104. domu Austryackiego; s=aw. wiad`, wied`, wad` ^
Sporadycznie u/ywano formy kt[ra natychmiast woda; =ac. Vienna, Vindobona, bos. Vienna, germ.
prowadzi=a do opuszcze< imion w ich wykazach Wien, carn. Dunej ]Dunava – Dunaj\, vind. Dunnej,
na ko<cu publikacji – co drugi stopie<, czyli imi" w"g. Bets, chorw. Bech, czes. Wjdenˇ,
z patronimem& wo=. XIII w. Vœden;> `en, `e< ˚wielko>:.
• 1270, w Rezaniu ª...Roman Olgowicz, wnuk Wiedrosza ]Vedrow;, Vedrowy, Wedrosza,
Ingwara, prawnuk Igora...º, itd., jak uprzednio Vidrosse\ – rzeka, dop=yw Dniepru, i wie>.
}w spisie opuszczony Oleg Ingwarowicz|. wio, wia, wie ]1. ruch, ruszaj, 2. przep=yw, p=yni"-
• 1237, Mstis=aw Glebowicz, wnuk Swiatos=awa cie, 3. przeniesienie z miejsca na miejsce\;
Olgowicza }w spisie opuszczony Gleb Swiato- dro ]woda\ ¯ gr. hydor.
s=awicz|, s=owotw[rczo pokrewne& wiedro ]wiadro\.
• ok. 1219, Mstis=aw Mstis=awicz }Uda=y, zwany wiek ]pol.\ – 1. okres stu lat, stulecie, 2. przeci'g
te/ czasem Chrobrym| ª...w"gierskie i polskie si=y czasu od czyjego urodzenia do danej chwili;
“porazi=” i trzyma= Kolomana z /on' u siebie “w wiek ]stulecie\ ¯ wie ]sto\ % k ]lat\ ¯ rok ]czas\;
juzach” ]wi"zi=, dos=. w wi"zach\.º =ac. centum ]sto\ ˘ =ac. centuria ˘ ang. century,
}Mstis=awa Rostis=awicza nie ma w wykazie imion, franc. siecle, niem. Jahrhundert;
bo patronim `wicz; ale widnia=by gdyby& =ac. aetus ˘ starofranc. aage ˘ ang. age ]czas w
Mstis=aw, syn Mstis=awa, wnuk Rostis=awa|. kt[rym osoba lub rzecz istnia=a od urodzenia,
Czyli forma gramatyczna – formalny zapis ojco- pocz"cia, pocz'tku\ ˘ Middle Ages ]Wieki
stwa przez `wicz wzi'= g[r" ponad istot"& spo- Írednie\, franc. age, niem. Alter;
wodowa= opuszczenie imienia pisanej osoby. termin szczeg[lnie u/ywany przez chrze>cijan w
Patronimiczny system «`wicz» nie mia= przy- odniesieniu do stuleci po Jezusie Chrystusie, lata
sz=o>ci na d=ug' met" – przez wieki, jak i sam 1901–2000 s' 20-tym wiekiem ]XX w.\;
system feudalny; oba obliczone na dora{ne po- w j. polskim rzymskie oznaczenia liczbowe po za-
trzeby. System «`wicz» prowadzi= do mylenia w korzenionej =acinie, w j. ang. i ros. – cyframi.
ko<cu ludzi, a system feudalny – do rozdrobnienia wiekst ¯ holend. ge’wiekst – piek'cy b[l, bole:, piec,
maj'tk[w ziemskich, ˚feudalny system. szczypa:, parzy:, cierpie:, bole>nie odczu:, poku-
Czcze& Mstis=aw Rostis=awicz  Rostis=aw towa:, drogo okupi:, ]o ruchu, tempie\ /wawy,
Mstis=awicz; Roman Mstis=awicz  Mstis=aw szybki, bystry, wytworny, elegancki, zgrabny, zr"cz-
Romanowicz, Wsewo=od Juriewicz, syn Jurija ny, kokieteryjny, szykowny, strojny. Lit. Wikszta.
Wsewo=odowicza z W=odzimierza, o kim mowa Wieleja ]1430–1550& Veleq, Veliq, Vel;q, Velq,
i kiedy /yli$ Podobnie Bela I, Bela, II, Bela III; V≠l;q, Velya, Vielya, Vilija, Vilia, Wella; Velna,
Henryk I, Henryk II, Herryk III, itp. – numerowa- Vil;nq, Vilna, Wilna, ros. Vil;na\ – rzeka, wpa-
nie imion niewiele jest pomocne, bo nie okre>la daj'ca do Niemna poni/ej Kowna, druga nazwa&
czas[w w kt[rych /yli, jedynie /e p[{niej jeden Neris; nad ni' gr[d Wilna(Wilno, AO.
od drugiego, z wi"kszym numerem; pewien rodzaj wielki, wielka ]og[lnoeurop.\ – 1. dobry, 2. stary;
statystyki – zagadnienie pozbawione wszelkich przydomek wielu w=adc[w i nazw geograficz-
warto>ci, poza numerem – pozbawione przestrze- nych& maced. Aleksander Wielki ¿356–†323
ni, czasu, miar, walor[w, charakterystyki ludzi. B.C., hebr. ˚Herod Wielki ]ang. Herod the Great\
Bardziej pomocne jest podanie daty zgonu, lub ¿74(73–4 B.C., Konstantyn Wielki ¿280$–†337
kiedy te osoby /y=y, przydomk[w. A.D., od niego Konstantynopol, dzi> Istambu=,
Przydomki& W=odzimierz Wielki †1015, Jaros=aw ros. W=odzimierz Wielki †1015.07.15,
M'dry †1054, W=adimir Monomach †1125, Jurij pol. Kazimierz Wielki †1370.11.05, ˚wielko`.
Do=gorukij †1157, Mstis=aw Chrobry †1172, wielko` ]pol.\ – 1. dobry, 2. stary; st'd Wielko-
Swiatos=aw Czermny 1176–†1190, Wsewo=od polska ]Stara Polska\, w przeciwie<stwie do
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
Ma=opolski ]M=odej Polski\ – nowego, >wie/ego wielko>:, ko<c[wki >wiadcz'ce o «wielko>ci»&
nabytku Piast[w, Wielkomorawia, wielkie inne `onia, `oin, `on, `o<, `onin ¯ on % in,
ksi"stwa, w tym Wielkie Ksi"stwo Litewskie, i `ania, `ain `an, `a<, `anin ¯ an % in,
Wielka Brytania; `ein, `en, `e<, `enin ¯ en % in,
ang. Great Britain, Grand Duchy of... – «great» `in, `yn, `y<, `ynin ¯ yn % in;
]pra\ u/ywany w great-grandfather ]i innych, gr. aion ]ca=e /ycie, wiek, czasem& wieczno>:\
podobnych\ ^ pol. pradziad; great-great` gr. ˘ =aci<skie& `on, `an, `en, `onia, `ania,
]prapra`\, jak i «grand» ]wielki, wspania=y\ – do anglosaskie& `on, `an, `en, `oin, `ain, `ein,
okre>lania wieku, nie tylko obszaru ziemi, tak i s=awia<skie& `on, `an, `en, `in, `yn..., `ynin;
na Wschodzie Europy; =aci<skie& `on, `an, `en, `onia, `ania,
niekt[re przydomki «Wielki» oznaczaj' «Stary» ¯ szum. AN, ANU; Adrian, Lucian, Liwonia, Lithuania,
– nie tylko zas=ugi dla kraju. itp.; =ac. terra ]ziemia\ % `en, `ain ]wielka\ ˘ terrenum,
terrenus ˘ ang. terrain, terrene;
Wielkomorawia ]pol.\ ¯ Wielkie % Morawy ]lasy\;
gr. chthon ]ziemia, grunt\; gr. okeanos ˘ =ac. oceanus
gr. wielka “skuf” ]las\ ¯ skov; ˚Drestr, rawa.
˘ franc.-ang. i inne& ocean, niem. Ozean;
pierwsze pa<stwo s=awia<skie za=o/one przez =ac. canna ˘ hiszp. caµa ˘ canyon ]kanion\,
Mojmira, przez pokonanie Pirwena ok. 833 A.D. – franc. accordeon ]akordeon\,
g=owy plemienia s=awia<skiego, siedz'cego nad anglosaskie& `on, `an, `en, `oin, `ain, `ein,
Nitr' – dop=ywem Dunaju, i przez przy='czenie loin, Britain, niem. Holstein, rz. Rhein ^ ang. Rhine ^
kilku pa<stwewk wsp[=plemiennych. pol. Ren ^ ros. Wo=ga ^ staro/. Rha ^ wielka rzeka,
Stolic' by= Velehrad ]Wielogr[d\ – gr[d w Mo- Bronstein, Epstein, Einstein, Hanson ^ Hansen, Olson ^
Olsen, London }l˙nden|, Bergen ¯ berg ]g[ra\ % en
rawie. Szcz">liw' r"k' ˚Rastis=awa, synowca
]wielka\, Sweden, Otton;
Mojmira – pa<stwo rozros=o si", i obejmowa=o goth. ain-s ˘ germ. ein ^ anglosas. an ˘ >redniow.
plemiona na obszarach od rzeki Sali i Menu a/ ang. one, oon – pol. jeden;
po Draw" na po=udniu, a rzek" Hron – dop=yw s=awia<skie& `on, `an, `en, `in, `yn..., `ynin&
Dunaju – na wschodzie. 0065-00-68 dzwon, dzban, Szczepan, Spiridon, Ilarion, b"ben; oko<,
Rastis=awa o>lepi= synowiec jego – Íwi"tope=k, ko<, s=o<; dra<, otch=a<; jele<; =a< ˘ =ania; Rosjanin,
ok. 870, a niezgoda syn[w Íwi"tope=ka, wi"cej Reza< ¯ rze{; ale patronimiczne& Burenin, Dobrynin,
jeszcze – najazd Madziar[w ]Ugr[w, W"gr[w\, Ku{min, Pogodin, Putin, Rasputin ¯ inogda ]niegdy>\
lub kin ]r[d\,
czwartego z kolei po Hunach, Awarach i Bu=ga-
rach, sprawi=y, /e ju/ w 907 A.D. znika wszeki • `on, `o<, `onia& rz. Don ]wielka woda\, Wielka
Brytania, =ac. Britannia ¯ Briton ¯ celt. brit % on, Sydon
>lad z istnienia pa<stwa Wielkomorawskiego. Z ]stolica staro/. Fenicjan\ ¯ syd ^ gr. hyd ¯ hydor ]woda\
jego pogromu i rozpadu pozosta=y Czechy. % on ]wielka\, Leon ]wielki lew\ ¯ leo % on; Poseidon ]gr.
W 1029 Morawia zjednoczy=a si" z kr[lestwem b[g morza i koni\ ¯ posei % don ¯ d ]woda\ % on ]wielka\,
Czech i w tym stanie wesz=a do Austrii w 1526. faraon, panteon ]>wi'tynia wszystkich bog[w\ ¯ pan
W 1849 utworzy=a osobn' koron" w obr"bie ]wszys-tko(cy\ % theos ]b[g\ % on ]wielki\, Ryngold(on,
austriackiego imperium. London ]Londyn\, Boston, baron, wazon ]wielka waza\,
flakon, dzwon ]wielki d{wi"k ¯ zw ¯ zwuk % on\, szpon,
Wg Wielkiej Encyklop. Powsz. t. 12, str. 281&
pyton ]wielki w'/\, karton ]wielka karta\, ton, baryton,
wielki organizm pa<stw z o>rodkiem w dorzeczu balon ¯ ballon ¯ ballone ]wielka kula, Glob\, puzon,
Morawy, dolnego Wagu i Nitry, do ko<ca IX w. gibon, akordeon, cz=on, bizon ]wielki zwierz ¯ bison\,
obj'= r[wnie/ tereny Panonii nad Balatonem, ogon; on ]wielki\, ona ]niewielka\ ¯ on % a ]nie\, t=um. od
Czechy, +u/yce, zapewne Íl'sk i pa<stwo ty=u; Pogo<, to<, s=o<, oko<, ko<, nazwisko Oro< ]wielki
Wi>lan, si"gaj'c na wsch[d do Cisy. ko<\ ¯ or % o<; wa=ko< ]wielki le<\, nicpo<, Karkonosze
Wzmianki o ksi'/"tach morawskich pojawiaj' ]wody wielkich grzbiet[w\ ¯ kark(o ]grzbiet\ % on(o
]wielkie\ % sze ]wo-dy\, kiesa ]tur. kese\ ˘ kieszonka,
si" w {r[d=ach franko<skich 822; chrystianizacja
kiesze< ]on, e< – wielk-i(a(ie\, itp.;
przez biskupstwo salzburskie, razem z ni' sze- anglosas. `s % on ]wielki\ ˘ `son; Atkins ˘ Atkinson,
rzy=y si" niemieckie wp=ywy polityczne. Hans ˘ Hanson, Henders ˘ Henderson, Hendricks
Pierwszy znany w=adca – Mojmir, opanowa= ˘ Hendrickson, Jacks ˘ Jackson, Morris ˘ Morrison,
Nitr", usuwaj'c z niej ksi"cia Priwin" ]833\; po Robins ˘ Robinson i inne;
nim w=adz" obj'= 846 Ro>cis=aw ]846–870\ za • `an, `a<, `ania& Allan ^ Allen, Lucjan, Iwan, Pan,
pomoc' Bawar[w. kap=an, ba=wan, ba=agan, stragan, ucha< ]cz=owiek o
Dalej o sprowadzeniu Cyryla i Metodego, przez du/ych uszach ˘ mjsc. Uchanie\, Astracha<, rz. +a<.
`ania – w nazwach ksi"stw i kr[lestw mieni'cych si"
Ro>cis=awa, kt[ry chcia= pozby: si" niemieckich
by: wielkimi ]dobrymi\, jak Wielka Brytania, =ac. Britan-
wp=yw[w wykorzystuj'c k=opoty Niemiec. Papie- nia ¯ Briton ¯ celt. brit % on, Letton, Dania ]Kr[lestwo
stwo uzna=o 869 Metodego biskupem pano<skim Du<skie\, Albania, Lithuania ]Wielkie Ksi"stwo Lit.\,
i morawskim. ˚cyrylica Polonia ]Kr[lestwo Polskie, Ma=o` i Wielkopolska\, itp.;
Pirwen ]wg Ba=abana\, Priwina ]wg WEP\, ang. great ]wielki, dobry\; `on ˘ `ain, `aine ]Britain,
czyli pirpri, SredecSerdika, sreser ]pierw. captain, starofranc. capitaine ¯ =ac. caput – g=owa\ ˘
nazwa Sofii\, itp. – stopa Achillesowa S=awian, `in, `an ]capitaneus\.
˚s=awia<ski j"zyk.

Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.


NAZWY i TERMINY
• `en, `e< – 1. wielki, 2. samiec& Bykowen, wie/a ]arch. s=aw.\ – po=o/enie, legowisko;
Duben, Kode<, Wien ^ Wiede<, basen, b"ben, teren, ˚Bia=owie/a ]nisko po=o/ona\, ˚Nie>wie/ ]wy-
kure<, dure<, jele< ]ole<\, le<, szersze<, i inne; Hanson /ej po=o/ony\, Jatwie/, Niewia/a ]lit. Neve≈is\;
^ Hansen, Olson ^ Olsen.
wyraz kilkakrotnie u/ywany w latopisach w od-
• `in, `i<, `yn, `y<& Konin, Starobin, Terebin, niesieniu do legowisk oblegaj'cych Tatar[w;
Czerwen ^ Czerwin, London ˘ Londyn, Allenstein ˘
Olsztyn, Czorsztyn, Telatyn, ukr. Kobry<, Radzy<,
powie/ ]pos=uch, dos=. podleg=o>:\ ¯ po ]pod\
Sahry<, Wohy<, =ac. paganus ˘ pol. poganin, ang. % wie/ ]leg=o>:\; ?S ]wie/awiesa\.
heathen, i wiele innych. Wifa<ska strona – okolice Bithynii, gr.-celt. BW;
inne «wielko>ci», dotycz'ce rozmiaru& s=aw. i pohawa voevati Viƒan;skiœ stra-
• pan, thor, or, ko<, far; ƒ ^ th ^ s=aw. f ]wielki\, ny; gr. Th, Ph ^ s=aw. Ï, F ^ pol. F, T ]gr. theos %
str ]wielki, wi"kszy, wi"cej\, sto ]wiele\ ˘ Dniestr, doron ˘ Theodoros ˘ Fedor, Teodor\.
Drestr ^ Dorostol, strumie< ]mniej-wi"cej\, stokrotnie Wigand, Marburg von Wigand ]pol.\ – waleczny
]wielokrotnie\, stolica, stokrotka, stonoga ]wielonoga\, ¯ isl. ˚vig ]b[j, walka\; ur. 1311, zm. 1394;
stopa, stopie<, stos, rycerz i kap=an Zakonu krzy/ackiego w Prusach,
• star(o` ˘ starogr[d ]dzi> Wielu<\, Star-ogard(gard, pisa= kronik" rymowan' w j. staroniemieckim
wiele nazw geograficznych ˚atlasy, s=owniki geogr. ]dzieje od ok. 1293\; na wezwanie J. D=ugosza
• ta ]g=[wnie dla u=omno>ci& t"pota, g=upota, brzydo- przet=umaczono j' na =acin";
ta; Czarnota ^ wielce wysoki\ ¯ s=aw. wysota,
dzisiejszy ang.-niem. Wiegand, lit. Wigant TD.
• uta& Danuta, Grechuta ¯ grech, Pachuta, ˚uta, Wigand Baldersheim ]germ.\ – komtur Ragnety;
• wia, wie, wiec ]dla wysoko>ci& wiatr, wierzch, na sze>: mil ko=o Pastowa pustoszy= kraje i
wiecha, Grabowiec, Kr[lewiec\,
dziewi"ciu rycerzy pasowa=, roku 1381.
• wron& gawron, wrona ]niewielka\, Wro<ski, 0165-01-232, N. 471
Wo=ga, struga, wst"ga, i inne `ga ]d=uga\,
Wygandus wg >redniow. =ac. ]kronika Wiganda\& o
• lica, nica, wica ]wi"cej, wi"ksz-y(a&
okolica ^ strona, donica, miednica, r"kawica\,
napadzie tego/ }W. Baldersheima| na okolice
• ec ]dla ma=ych& wid=y ˘ widelec, palec, malec\, wsi Romeyen, 1382, straszliwych zniszczeniach
• biel ]ma=y\  krasny ]du/y\ ˘ Bie=oarmiejec i zdobyczy ponad 200 niewolnik[w& ªWygandus
]Mie<szewik\  Krasnoarmiejec ]Bolszewik\; commendator de Ragnita vastabat in longum et
jez. Bia=e ]ma=e, w por[wnaniu z +adog' i Pejpus\, latum terram inavisatam Romeyen dictam igue,
Krasnystaw ]du/y staw\, i inne bia=o-krasne nazwy geo- virorum, mulierum et puerorum occisione 200;
graficzne& liczne Krasno`, Krasne, Krasnyj `, Kra>nik, 50 vero captivi cum preda peccorum et equorum
OA ˘ Krosna, Krosno ]$\ ˚Wysze-gorod(gr[d. multa deducta.º 0165-01 237, przypis 4.
Wielona ]pol.\, Veliuona ]lit.\ – litewski gr[d n(Niem- wiket ]ang.\ – ma=e drzwi usytuowane obok
nem, po prawej, p[=nocnej jego stronie, 9 km du/ych, lub bramy. Lit. Mattewike.
poni/ej Írednik przy uj>ciu Dubissy do Niemna; Wikint, Wikind ]wo=. Vykynt 1252\ – r[d Wik
by: mo/e o znaczeniu stary, staro/ytny, bo ]zatoka\, lub Wig ]waleczny\.
po¶wiele ]po¶leci\ ˘ leciwy ]stary\, ˚Troki; Wilan[w – Villa Nova, ulubione miejsce odpoczyn-
ch=opi litewscy wykoszlawili starolitewskie nazwy ku Jana £ Sobieskiego, kr[la 1674–1696.
nadane przez kunigas[w obcego, bo nordyckiego Wilhelm ]germ.\ ¯ willeo, willio ]wola\ % helm,
pochodzenia – nie s' wiarygodne, ˚Wilna. helmut ]he=m, he=met, ochrona\;
Wienna ˚Wiede<. staroniem. wy/yn Willehelm, Willahelm, staronorm.
rz. Wieprz ]wo=. Vepr=\ – przep=ywaj'ca wierz- Francji Willaume, Willame, starofranc. Guillaume,
chowin" ]Roztocze\, bez zwi'zku z wieprzem, ¯ Guilielm, ang. William, ]zdrobn. Bill, Billy, Will,
wie ]wierzch, g[ra\ % pr ]prze¶p=yw\, Willy\, ital. Guglielmo, holend. Willem, franc.
s=owotw. pokr. Dniepr; ˚wzniesienie. Giullaume, hiszp. Guillermo;
Wierchus=awa ]s=aw. Verxouslava\ Wilhelm z Schauerburga ]Wilkena Schierborch\
¯ wierch ]wierzcho=ek, szczyt g[ry\ % s=awa. mistrzem Zakonu w Liwonii, 1281–†1287.
1. c. Wsewo=oda Mstis=awicza †1136, wilk ]s=aw.-wo=. volk=\ – w opinii S=awian wilk
wielkiego kniazia Nowogrodu 1117–1136, ma negatywny wyd{wi"k, przez to S=awianie nie
/ona Boles=awa Krzywoustego 1085–†1138, nadawali swym dzieciom imion kojarz'cych si"
zmar=a 1148 ]1158$\, z wilkiem, w przeciwie<stwie do Anglosas[w,
2. c. Wsewo=oda Bolsze Gniezdo †1212, wydana kt[rzy z kolei lubowali si" w wilku& Ralph, R≤dolf,
1187 za syna Rurika – Rostis=awa, w wieku Rudolf, Rolf, Adolf, Wulfstan, Ulfilas, Wolfgang
8-miu lat, 0448-00-64 ¯ ulv, ulfr, ulf, wolf, wulf.
3. W. ¯ Wsewo=. “Gawri=” nowogr. †1138.02.11 ¯ Wilna ]bia=orus.-ros. Vilin;, Vilna, Vilno,
Mstis=. kij. †1131 ¯ Wo=odimer Mon. †1125. Vilnq, Vil;no, Vil;nq, Vπl;na, Vπlnq,
Wie> ]s=aw. Ves;\ – nazwa plemienia wspomnia- Vel≠nskoe m≠sto, Vilenskoe m≠sto, Vilna,
nego we Wst"pie do Powie>ci wrem. let, w grupie Vilnis, Vilno, Wilna, Wilnia\
“innoj"zycznych lud[w co sk=adaj' da< Rusi”; – sto=eczny gr[d Litwy n(rz. Wielej', od pocz.
mjsc. Wie> 10 km NW od Suzdala, 99 km SE XIV wieku, za=o/ony przez Giedymina †1341.
od Rostowa. W XV wieku do='czono zmy>lenie jak to Giedy-

Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.


NAZWY i TERMINY
minowi przy>ni= si" wilk /elazny wielki, w nim wiorsta ]ros. versta\ – miara d=ugo>ci drogi r[w-
wycie, jak sto wilk[w. Budz'c si" ze snu, opo- na 500 s'/ni ^ 1500 arszyn[w ^ 2390 =okci ^
wiedzia= swemu wr[/bicie, o imieniu Lizdejko, 3600 st[p ^ 24000 wierszk[w ^ 1066,78 m;
kt[ry by= najwy/szym wr[/bit', a potem poga<- obowi'zuj'ca od 1849 roku.
skim krewe-krewejto, a Lizdejko na to powiedzia= Wiosna, Wiesna, Theodor-Fedor 1392(93 ]pol.\,
gospodarzowi& ªKniaziu, wilk wielki /elazny znaczy namiestnik Jagie==y w Witebsku, ˚Theodor.
– gr[d sto=eczny tu b"dzie, a wycie wewn'trz – to Wisarion ]˚Mazur. ltpsc Visarion\ ˚Wissarion.
s=awa jego b"dzie s=yn': na ca=y >wiat.º Urado- Wis=a ]pol.\ ¯ wis ]g=[wna\ % =a ]rzeka\.
wany Giedymin gr[d Wilno tu zbudowa= ]Wilno ¯ =ac. Vistula. Konstanty Porfiro•genita(rodnyj
wilk\, a /e Lizdejko dobrze mu poradzi= – nazwa= 950 r. mia= j' opisa: – mylnie – Dizike, wg A.
go Radziwi==em ]Radziwi== ¯ radzi:\. Br¥cknera. Doc. dr Jan Miodek wywi[d= nazw"
Wilna ]germ.\ – w=a>ciwe brzmienie litewskiej od germ. weiss.
stolicy, utrwalone przez Niemc[w ok. 1377 r. i Wis=oka ]pol.\ – dop=yw Wis=y ¯ Wis=a % oka,
zgodne z polsk' wymow' i pisowni', ale Wis=ocki, Wys=ocki ¯ rz. Swis=ocz.
lit. Vilnius, pol. Wilno OA, ˚vilna ]isl.\; Wissarion ]˚Mazur. ltpsc Visarion\ – Bissarion
w papierach Kr[lewca, folder F, pt. ªCzynno>ci BW, 1. rodem z Egiptu, cudotw[rca ]jeden z
Zakonu przeciw Polsceº, str. 22, o prawie Kinstuta wielu\, /yj'cy 5966 }466|, za cara Lwa ]Leona\
i Jagie==y& w woli przemo/nego Kinstuta by=o Wielkiego ¿400$–†474, imperatora 457–474,
zatrzymanie sobie Wilna i wydzielenie jakiego 2. metropolita Nikai 6946, 3\ Joseph Wissario-
innego ksi"stwa Jagielle ªAls Herzog Olgerd nowicz D/ugaszwili – Stalin, ur. 1879, grudnia
starb, war Herzog Jagal noch jung. Kynstute war 21, zm. 1953, marca 05;
sehr maechtig im Lande. Haette er gewollt, so bis ]dwa razy\ % Sargon II $–†705 B.C., assyryjski
haette er Wilna wohl gewinnen und Jagaln ein wojownik, kr[l Assyrii 722–†705 B.C.
anderes Herzogthum geben konnen. Kynstutte Wissegaude 1254 r. ¯ germ. wissen ]wiedzie:\,
wolte dies aber nicht thun, um sinnes Bruder pokr. anglosas. i >redniow. ang. wis ˘ ang. wise
willen des edelsten, und sezte den Herzog Jagal ]widzie:, zna:\ % gaude ]cieszy:, sprawia: przy-
in das Haus Wilna ein und beschuetzte ihn von jemno>: komu, radowa:\ ¯ >redniow. ang. gaude,
allen Seiten, als lange bis dan her uffgewuchs gawde, by: mo/e ¯ starofranc. gaudir ]rozwese-
und als lange bis di luete sin gewonten.º 0156- la:\ ¯ =ac. gaudere.
01-227, przypis 1, N. 460, 1377 r. Witebsk ]bia=orus.-ros. Vedbesk, Vibsk=,
Wilno pisane te/ Wille w j. staroniem., 1381 r. Vitebesk=, Vitebk=, Vitebsk, Vitebsko,
0165-01-234, przypis 4, N. 472, z raportu Witolda. Viteb=sk=, Viteb;, Viteb;sk=, Vitebsk;,
Wiltenisse ]germ.\ – drobna, dzika zwierzyna, Vitepsk=, Vitesk=, Vitob;sk, Vitopsk=,
dziko /yj'ca ¯ wilten % nisse. Vit`bsk, Vitebsk; EO, PB\ – gr[d n(D{win'
Wi=kom-er(ir, EI ]Velkomir=, Vilkomir;, w Smole<skiej ziemi, i ziemia; gubernia.
Vilkomir-;e/ie, Vilkumir;, Vil;kimirie, Witebskie ]Vitepskoe, Vit`bskoe\
Vil;komir-=/;, Vilkomery, Wi=komir, Witeblanie – grodzianie Witebska ]Vidblqne,
ros. Vil;komir=, lit. Ukmerge\ – Vid=blene, Vitblene, Vitblqne, Vite-
gr[d na skrzy/owaniu tras& Kowno–Utena, i blqne, Vitezblene, Vit;blqne, Vitqblqne,
Wilno–Poniewie/ys; 66 km NE od Kowna, Vitqblqny, Viteblanie\.
70 km NWN od Wilna. Witen(es ]bia=orus.-ros. Viden=, Viden;, Viten,
¯ mile widziane; go>cinne, go>cinnie przyjmuj'ce; Vitenec=, Viteni, Vitenc=, Viten;, Vite-
anglosas. wilcuma, >redniow. ang. welcume, ny, Vitqn-=/;/ec=, Vπten;, Vithyeni, Witeni, pol.
wilcome ˘ ang. welcome ]mile widziany\. Ucie<, ˚Utenes\; w=a>ciwa pisownia i wymowa
W po=owie drogi mi"dzy Kownem a Uten'; «Widen», «Witen(es» utar=a si".
odpowiednikiem ukr.-pol. Hostynne ]przy trasie Wielki knia{ litewski ok. 1290–†1315.
Hrubiesz[w–Zamo>:\, Gostynin ]przy trasie Sk'pe wiadomo>ci o dziejach tego okresu, g=[w-
P=ock–Kutno\ – miejsca postoju w podr[/y. nie z niemieckich kronik, bo Ipatiewska ltps ko<-
Windenburg ]germ.\ – twierdza na brzegu Zatoki czy si" na 1292 r., +awrentiewska ltps – na 1305\.
Kuro<skiej, zbudowana ok. 1360 dla os=ony Syn Butewida ]Butewid bratem Butegeyde,
/eglugi na Niemnie. 0165-01-200, N. 420 Butegeyde z Ugian – ojcem Giedymina; b="dnie&
Lit. Vente. Giedymin synem Witenesa, ˚Giedymin\.
Winland, Wineland ]isl. Vinland\ ˚Vinland. By: mo/e przypadek, bo powi"kszy= terytorium
Winric ]starogerm.\ ¯ Win ]kilka znacze<\ % ric; Litwy, “przybawi= ziem” w ruskiej ga="zi latopis[w
Winric von Kniprode – wielki komtur Zakonu 1248, o pochodzeniu litewskich kniazi[w, kolejno&
obrany mistrzem Krzy/ak[w ]Magistro Wynrico Nacza=o gosudarei Litowskich 0001-17.19,
u Wiganda\ 1351–†1382.06.24; Rodos=owie welikich kn. Litowskich 0001-17.21,
˚ryk ]kr[l, w=adca\. Preds=owie o welikich kniaziech Litowskich,
Winter ]anglosas., ang., germ.\ – zima; Winter von otkudu oni poszli 0001-17.20.
Redigen, poleg=y w czasie obl"/enia Trok 1383. Witen ^ Widen TD, jak Witowt ^ Wito=d;

Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.


NAZWY i TERMINY
anglosas. wid, >redniow. ang. i ang. wide ]szeroki, Jagie==" okre>lali – opuszczone, jeszcze gorzej&
obszerny, daleki\ ˘ widen ]rozszerzy:\; anglosas. z=ym psem ]boeser Hund\, a/ tak dalece prze-
witan ]przewodzi:\; =ac. utensilia ]przybory\. wrotnym, /e w niczym mu wierzy: nie mo/na
Wite{, Wita{ jezioro ]pol.\ – jez. ]ros. ozero\ Zatie by=o ]er war ein boshaflig loser Mensch dem
czytane wspak. nichts zu vertrauen stunde\. 0165-01-232, N. 470
Witia ]ros. Vitq\ – zdrobn. Wiktor. I to ostatnie zgubi=o Kinstuta. Zwi'zek Wito=da z
Witkacy ]pol.\ – ci"ty dowcip ]$\ ¯ wit % kacy. Krzy/akami wyjawiony, a Jagie==y – opuszczony.
Witoft ¯ wit % toft ]znaj'cy ca=o>: posiadania\; ªNie otrzymawszy przyrzeczonych Trok i ziemi
Witold ¯ Wit % old, eld ]senior ˘ Sr.\. =uckiej, oblega= Wilno.º Fa=sz, bo Troki nale/a=y
Wito=d ]bia=orus. Viltolt=, Vitov, Vitovt/=/;, mu si" po ojcu, nawet je/eli nie posiada=; termin
Vitov=t;, Vitov;t=, Vitov;t;, Vitolt/=, «przyrzeczony» sugeruje, /e nie posiada= i /e
Vitift=, Vitoƒt;, Vt=, =ac.-pol. Alexander, nie mia= prawa, dopiero je otrzyma do<. Rz'dy
Iurij, Vitoldus, Vitolt, Witolth, Witowt, Witowdus, Zygmunta okre>lane «okrutnymi»& ª Autokratycz-
Wythowdus. Wytowdus, niem. Witaut TD\, ne i okrutne rz'dy wywo=a=y niezadowolenie lit.
imiona chrzestne& Aleksander, niem. Wigand, mo/now=adc[w, zawi'zanie spisku i zab[jstwo
bia=orus.-ros. v ^ pol. W, +, U, ksi"ciaº, wg polskiej WEP 1962–1967. Mniejsze
niem. TD; OA; U ^ pol. +, z=o ]okrutne rz'dy\ wyeksponowane, a wi"ksze
pol. + ]Wito=d\ ˘ L w j. =ac. ]Witold\; z=o ]pieniactwo polskiej, sk=[conej szlachty, jej
z piecz"ci& S. }Sigillum| Ducis V i t a u d e, przywileje i rosn'cy chaos w kraju\ – opusz-
Sigillum W i t o l d i ducis in Trokken }k(Wilna|; czone, wzmianki nie ma, p[= prawdy, ˚fa=sz,
Wytaut ]wg Wiganda\, Witowd, Witolds, Wythawt, S=awianie ]Wierni; fa=sz cech' wiernych\.
Witawt ]niem.\, Witold ]pol.\ ¯ j. =ac. ]˚polski j"zyk; Tak te/ w sprawie przynale/no>ci ˚Wo=ynia do
`old – stary, senior ˘ Sr.\, Alexander alias ]czyli\ Polski w 14-tym i 15-tym wieku, do kogo nale-
Witoldus ]=ac.\; /a= i dlaczego.
¿1354–†1430.10.]23 czy 27$\ Witos ]=ac. Vitus\ – pierwszy biskup litewski, kt[ry
syn Kinstuta uduszonego 1382 i Biruty †1382, /ycie przep"dzi= w Krakowie, z racji tej, /e
utopionej – czynu Jagai=y ci'g dalszy, Litwa w XIII wieku poga<ska by=a; wy>ci"cony
wnuk wlk. kn. Giedymina †1341 i Jeweny †1344 na biskupa w 1253& Baszko, za nim Kromer,
]c. Iwana Wszewo=odowicza\ – trzeciej /ony Bielski, Stryjkowski, Sarnicki& frater Vitus de or-
Giedymina; poprzednimi by=y Wida ]$\ i Olga. dine praedicatorum, Lithvanorum primus episcopus,
W latach 1377–1392 zmaga= si" z ˚Jagie==' o per venerandum Fulconem archiepiscopum fuerat
w=adz" po ojcu, nale/n' prawnie ˚Kinstutowi consecratus an. 1253.
†1382. Jagai=o uzurpowa= tytu= wlk. ks. lit. po Ol- Jan D=ugosz, pod 1253, o konsekracji Wita w Koz-
gerdzie †1377. Kulminacj' zmagania tzw. “zatarg” =owie wspomina. Wojciech Koja=owicz, t. 1, str.
1380–1382, w jego wyniku zausznicy Jagai=y 97, pod 1252 pisze, /e przy konsekracji Mendoga
udusili 80-letniego Kinstuta, w Krewie, a uwi"- na kr[lestwo }1252, J.D.|& sacrorum per Litvaniam
zionemu Wito=dowi uda=o si" zbiec do Krzy/a- pontifex designatus Vitus, religiosum institutum S.
k[w w Prusach – do Marienburga n(Wis=' ]dzi> Dominici sub Hyacinthi magisterio secutus.
Malbork\. Odt'd, tj. od zdrady Jagai=y, Wito=d z Baszko, Kromer, Bielski, pod 1254 m[wi', i/
Jagai=' w otwartym konflikcie, 1382 a/ do 1392. rzeczony Vitus primus Litvanorum episcopus, by=
Delikatniejszego charakteru od Jagie==y – w w Krakowie przytomny }obecny, J.D.| przy pod-
walce o swoje u/ywa= prawa i podst"pu. Tak niesieniu z grobu ko>ci >w. Stanis=awa.
zbieg= z wi"zienia w Krewie 1382, pr[bowa= Henryk che=mi<ski i Fulco arcybiskup, >wi"cili
Wilno 1390, dwukrotnie zdoby= Smole<sk 1395 Wita bez przytomno>ci mo/e trzeciego biskupa;
i 1404, i Kremianiec na Podolu 1418. sta=o si" to przed koronacj' Mendoga }1252,
Jagai=o natomiast odsuwa= go od w=adzy z=ama- J.D.|. Niesiecki i Ruszel utrzymuj', /e Wita z Lit-
niem glejtu nietykalno>ci, si=' swych braci ]g=[wnie wy wygnano i nawet raniono, i /e w krakowskim
˚Skirgie==y\ i przemo/n' si=' Lach[w z Krakowa, konwencie /ycie zako<czy=. 0165-01-81, N. 124
gdy zosta= tam kr[lem, w ko<cu 1385 r. Wittelsbach, Otton – zab[jca Filippa ze Szwabii
Nastawienie w polskich {r[d=ach tendencyjne, 1208; ¯ Wittels % Bach ]strumyk\; r[d z Bawarii
w obronie W=adys=awa Jagie==y, tchn'ce nie- ]germ. Bayern\, pocz'tek& Otto ¡ ]1180–†1183\.
ch"ci' do Kinstuta, Wito=da i Zygmunta ]kato- W=achern ]˚Mazur. ltpsc Vlaxern, Laxern\
lik[w do prawos=awnych, i nawzajem\, w stronni- ¯ +achern, przes=awny wojewoda skifijski ]¯
czo>ci posuwaj'ce si" od wr"cz dziecinnych Scythia\, zabity w miejscu przystani dla statk[w,
wyja>nie< a/ do zwyk=ego fa=szu& przeciwne Kiej- w Konstantynopolu, ˚+achern.
stutowi by=o niemieckie mieszcza<stwo Wilna, W=adimir – lud{mi w=adaj'cy; ˚t=um. od ty=u.
Krzy/acy... sama >mietanka narodu litewskiego. ¯ starogerm. wy/yn waldan ]w=ada:\ ˘ Waldemar.
Nie wahali si" Krzy/ak[w na sw' potrzeb" cyto- mer ¯ men ¯ mann, jak Jez. Ilmer ¯ Ilmen.
wa:& Krzy/acy okre>lali go z=ym psem – pisz', a jak W. Wielki †1015.07.15 w Berestowie k(Kijowa,

Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.


NAZWY i TERMINY
¯ Swiatos=aw 946–†972 ¯ Igor i Olga, lubomlskim, turzy<skim, rate<skim, koszerskim i
W. Jaros=awicz †1055(56 w Nowogrodzie Wlk., w=uczymskim.º 0165-01-210, N. 432; ¯ Horod=o, Lu-
¯ Jaros=aw M'dry †1054, boml, Turijsk, Ratno, Kamie<-Koszerski, +ukow
W. Monomach ¿1053–†1125.05.15, – grody na zach. od linii prostej ='cz'cej W=odz.
¯ Greczynka ]c. Konstantina Monomacha, Wo=.–Turijsk–Kamie<; ˚nazwy i nazwiska.
imperatora bizant. 1042–†1054\ i Wsewo=od WMCI – skr[t& Wielmo/ny Mo>ci Dobrodzieju.
†1093.04.14 ¯ Jaros=aw M'dry †1054; woda – najbardziej rozpowszechniony rodzaj
wlk. knia{ kijowski 1113–1125, cieczy; bezbarwny, przezroczysty p=yn rzek,
W. †1136 ]po 1139$\ ¯ Wsewo=od “Gawri=” jezior, m[rz i ocean[w;
1117–1136 ¯ Mstis=aw †1131 ¯ W=adimir Mo- wodo-ci'g(trysk(rost(spad(wa:(wstr"t;
nomach †1125.05.15; wojewoda ¯ woje % woda, prowadzi: ^ zawodzi:
/on' Ryksa †1155, ma=/e<stwo w 1136, z licznymi przedrostkami& od(do(przy(u( (wy(za-
knia{ Nowogrodu Wlk., wodzi:; mo-rze(kro(czary(dry;
W. ¯ Mstis=aw †1131 ¯ W=ad. Monom. †1125; ba:ko ]dow[dca\ ¯ ba: ]wodzi:\ % ko ]do\.
wlk. knia{ kijowski po >mierci Rostis=awa 6676 Zg=oski wody& aj, al, a=, ba, bal, ba=, bau,
]1168\.03.14, be=, e=, da, dan, dnie, dnia, don, dun, ga, ino, kra,
W. ¯ Swiatos=aw Czermny, wlk. kn. Kijowa la, =a, =o, lin, =yn, =y<, pust i ust, s=a, syt, sze,
1176–†1190; w imieniu ojca w=ada= Nowogro- szko, sz[w, wa, wo, awa, aw, ew, [w, was, wat, dr,
dem Wlk. ok. 1180, nast"pnie kn. Perejas=awla dre ]Drestr\, dra ]wydra, Odra\, dor ]Drestr ^ Dorostol,
i Czernihowa, gr. hydor\, der ]Oder, OE\, ust, czyn, cie; np.
W. Glebowicz ¯ Gleb ¯ Jurij Do=gorukij †1057; lin, =yn& Lublin, D"blin, Modlin, wyspa Wolin ]wo % lin\,
knia{ perejas=awski, Zwolin ]z % wo % lin\, Garwolin ]gar % wo % lin\, Zlin
W. Wsewo=odowicz, ¯ wlk. knia{ Wsewo=od ]dzi> August[w\, Berlin, Dublin, Knyszyn, Raszyn,
Szczebrzeszyn, p=yn, m=yn, rz. +yna, Wo=y<, Wetlina,
Bolszoe Gniezdo ¿1154–†1212.04.15
wiklina, ryba lin, dolina ]do wody\ ˘ d[=.
¯ Jurij Do=gorukij †1157.05.15, Innych zbyt wiele by przytoczy: je cho:by po cz">ci&
W. Konstaninowicz ¯ Konstantin †1219 • przedmiot[w, termin[w& kube=, balia, basen, chochla;
¯ Wsewo=od Bolszoe Gniezdo †1212.04.15 kropla, ka=u/a, studnia, mo•rze(kro(czary(dry, wios=o,
¯ Jurij Do=gorukij †1157.05.15, prowadnica, prawo ]przewodnik, prowadzenie\, ster,
W. †1288.12 ]z=o/ony w grobie 1288.12.11, z=o ]woda\  szkoda  wada ]dzia= wodny\  uster-
w sobot", w dniu >w. Dani=y sto=pnika\ ka, usta ]wiod'ce do\ przewodu pokarmowego ]wiod"
i przew[d ¯ woda\, Ustka, Usti=ug, uj>cie rzeki, ku-
¯ Wasilko †1271 ¯ Roman †1205.06.19,
stosz ]przewodnik\, ruczaj, spust, spu>ci:  wla:,
˚Wo=odimer; usterka – wada,
dwa grody& W. n(rz. Kla{ma i W. n(rz. +ug ˘ • termin[w& pra ]prze\ % wo ]woda\ ˘ prawo ]przewod-
Usti=ug ]uj>cie +ugu\, na Wo=yniu. nik\, przew[d s'dowy, pow[d ]i pozwany\, rozw[d,
Kniaziowie W=adimira na Kla{mie& obw[d, zw[d, zwodzi: i zwodniczy, /yt ^ syt ˘ paso-
1154–1157 Jurij Do=gorukij ¯ W=ad. Monom. /yt, drzewo – staro/yt ]wo ^ /yt ^ syt\, syta ]woda\,
1157–1174 Andrej Bogolubskij ¯ Jurij Do=gor. picie, wodo-ci'g(trysk(rost(spad(wa:((wstr"t,
wiedzie ]mu si"\ ˘ powodzi ˘ powodzenie, pow[d{,
1174–1212 Wsewo=od Bolsz. Gn. ¯ Jurij Do=g.
sp=aw, =awa i =awica, p=[d i g=[d ˘ p=odny, g=odny,
1212–1218 Konstantin ¯ Wsewo=od Bol. Gn. ros. /idkost, /idkij ]ciecz, p=yn\, TD& to<, ton':,
1218–1237 Jurij ¯ Wsewo=od Bolsz. Gn. †1212 topi:, dno,
1238–1245 Jaros=aw ¯ Wsewo=od Bolsz. Gn. • czynno>ci& be=ta: ]miesza:\, ba=amuci: ]uwodzi:\,
1246–1253 Andrej ¯ Jaros=aw †1245 j' wodzi: ]wulgaryzm polski\, ba:ko ]dow[dca\ ¯ ba:
1253–1263 Aleksander Newski ¯ Jaros=aw ]wodzi:\ % ko ]do\, t=umaczenie od ty=u, prowadzi:,
1263–1272 Jaros=aw Twerski ¯ Jaros=aw zwodzi:, wy(prze(za(od(do(z-w[d,
• ty=u=[w& prze-wodni(cz'cy, wojewoda, w[dz,
1272–1276 Basil-Wasilej ¯ Jaros=aw Twerski
• ptak[w i owad[w& owad, czapla, mewa, =ab"d{,
1276–1293 Demetrius-Dmitrej ¯ Aleks. Newski wa/ka ¯ wa % /ka ¯ szka }wa•szka| ¯ szko, sz ˘ /,
1293–1304 Andrej ¯ Aleksander Newski • nazw rzek& Wis=a, So=a, Solina, Wetlina, +ada, +yna,
1304–1318 Micha= Twerski ¯ Jaros=. ¯ Jaros=. Dniepr, Dniestr, Styr, Jordan, Sy:; Sydon ]stolica sta-
1318–1326 Jurij ¯ Dani=o ¯ Jaros=aw †1245 ro/. Fenicji, dzi> Saida; Sidon – the capital of ancient
1326–1328 Aleksander Twerski ¯ Micha= Tw. Phoenicia\,
pomoc' Kings, Rulers, and Statemen, NY 1976 • jezior& Newo, Gop=o, itp.
w=odarz ]pol.\ – rz'dca posiad=o>ci ziemskiej; anglosas. w≤ter ˘ >redniow. ang. i ang. water,
ekonom wsi narokowej; podleg=y kasztelanowi germ. wasser, s=aw.-ros. voda, iran. ab ˚ziemia;
– dow[dcy grodu, ten za> – wojewodzie ]stano- =ac. mare ]morze\ ˘ marinus ˘ >redniow ang. maryn]
wiska nie dziedziczne\, a wojewoda – ksi"ciu; e\ ˘ ang. marine; mor, mar, mer ]morze\ ˘ Po-
¯ wo=od ]w=ad\ ¯ w=adza, w=ada:, OA. merania ]Pomorze\, s=aw. more ]morze\, marine
w=uczymski powiat, 1366 ]pol.\ – w % +ukow, ]marynarka\, Titmar ]morska fala\, Wo=odimer ]
21 km E od Lubomli, 23 km W od Kowla; w=adaj'cy morzem\.
ªDla kr[la za> dosta: si" mia=y zamki& W=odzi- Wojciech, zdrobn. Wojtek ]pol.\ – wi"cej ni/ jedno
mierz }Wo=y<ski, J.D.| z okr"gami& horodelskim, mo/liwe obja>nienie;

Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.


NAZWY i TERMINY
1. najbardziej prawdop. ¯ w[jt ¯ wojt ]st'd Wojtek\ lo, Voinil=, Voπdilo, Woydilo, Voydilo\
¯ niem. Voigt, 2. ojciec duchowny; – Wojty=a, litewski kunigas, szwagier wlk. kn. lit.
w % ojciec % ch ]powietrze\; ch ˘ duch, dech, Jagai=y ]o/eniony z Mari', siostr' Jagai=y\, wzi'=
dych, chmura ]mur ^ ciemny\, 3\ do>: wojny ¯ udzia= w spisku Jagai=y przeciw Kinstutowi, 1380,
woj]ny\ % ciech ]do>:, dosy:\, t=um. od ty=u ˘ b="dnie okre>lony parobkiem ]nordyckie naz-
ciech choroba ˘ cie choroba; Sieciech, Ciecha- wisko\ i b="dnie u>miercony 1382, przez Kinstuta
n[w ]do>: nowy\; S=ownik M. Samuela Lindego kt[ry w[wczas wyprawi= si" do Nowogrodu Sie-
1807–1814 {le& niby wojn" ciesz'cy. Nie wiem, wierskiego, i po drodze obwiesi= Wojty=" w Dub-
kto wojn" cieszy. rownie. R[d Wojty=[w przetrwa= ko=o Krakowa,
D=ugie obja>nienia s' niepewne – najcz">ciej prawdop. W. wyemigrowa= z Litwy w 1385, gdy
zawieraj' b="dy, celowe b'd{ bezwiedne. Jagai=o przyby= do Krakowa na chrzest i >lub
Ílad s=owniczka dla /ak[w& Est Albertus – Olbracht, z Jadwig', kr[low' Polski, ˚Wojty=a nr 1620.
Adalbertus sit tibi Voyczech. Wojn ]wo=.\ – dzi> Wojn[w; 4,5 km E od mjsc.
Albert, Adalbertus ]Ja>niepan\ zwi'zany z w[j- Mordy, 9 km W +osice, 107 km N od Lublina,
tem, z krzt' sensu, ˚Albert, Olbracht. 20 km S od Drohiczyna; wo=y<ska ltps pod 6790
Biskup Pragi – Wojciech S=awnik, zwalczany ]1283 r.\, /e Lestko ]Leszek Czarny\ wys=a=
przez mo/ny r[d czeski Warszowc[w, wys=any Lublinian, by wzi': ]odebra:\ „se=o na wokrainici
do Polski w celu podj"cia pracy misyjnej w>r[d imenem woin ]voin;\.”
pogan, ochrzci= pewn' liczb" mieszka<c[w Wokrainici – na pograniczu; Ipat. ltps 1428(32
Gda<ska, skierowany do Prus, poleg= pod “Ro- ]kopia wo=y<skiej\ du/' liter'& V=krainici.
mowe”, 997.04.23 w p=n. Nadrowii, S od rz. Wojsze=k ] wo=. vywelk;, Vywelk, 1430–1550&
Prego=a, 10 km SE od Königsbergu ]Kr[lewca, Viwelg, Voiwvilak=, Voiwvilk-o/=, Vyw-
Kaliningradu\; miejsce to zwie si" Gutenfeld leg=, Voysv=k, Woysie=k, Woysze=k, Woyszwilk\
]Boskie Pole\; nie>ci>le& w Sambii ]wg W=ady- – strza= woja ¯ woj% se=k ]strza=\;
s=awa Czapli<skiego, 1985, wyd. po>miertne\, o-se=ka  o-strza=ka.
Nadrowia graniczy z Sambi', przez rzek". ur. ok. 1235, zabity 1269 we W=odzim. Wo=.,
Tak/e Ignacy Dani=owicz, 1860 ]wyd. po>m.\& przez Lwa, s. Dani=y;
ªWst'piwszy do Samlandji, zniszczono naprz[d syn Mendouga i NN., pierwszej /ony Mendouga
Romowe, pod kt[rym m"cze<sko leg= >w. Woj- ]druga, r[wnie/ nieznana, by=a /on' Wissimon-
ciech. Przeci'gaj'c ko=o Medenau, wszystko ta zabitego 1251 pod Twerymentem; ona by=a
ogniem i mieczem wyt"piono. Pod Rudaw' na- matk' dw[ch nieletnich syn[w zabitych z Men-
padli poganie na si=y kr[lewskie, lecz zniesieni... dougiem 1263, przez Dowmonta z Trojnatem\.
itd.º 0165-01-87 Prze>ledzenie trasy wyprawy Siostra Wojsze=ka, NN. – /on' Szwarna †1269.
krzy/owej& Balga ]gdzie przedstawiono kr[lowi Ciotka Wojsze=ka a siostra Mendouga – /on' Da-
s"dziwego zwierzchnika Samlandii\–Romowe ni=y ]z /onami Dani=y jest problem ˚Dani=o\.
]w Samlandii\–Medenau–Rudau–Quedenau– Wolin ]pol.\ – p=yn'ca ]lin\ woda; wyspa u uj>cia
Königsberg, wyja>nia natychmiast pomy=k"& Odry do Ba=tyku; Jom – staronord. nazwa wyspy
Balga le/y w Warmi, nawet nie w Natangii. Wolin; Joms-vikingar ]isl.\ – wikingowie z Jom.
B='d-nie>cis=o>: tkwi w materia=e {r[d=owym, za Wo=chow ]s=aw. Vol=xv=\ – rzeka d=. ok. 200
kt[rym wszyscy co nie >ledz' akcji z map'. km, ='cz'ca Jez. Ilmen z Jez. +adoga;
Miejsca kultu poga<skiego nosz' w sobie Gud`, nad ni' Nowogr[d Wielki.
np. Gudele; nie ma Gud` na trasie wyprawy Wo=czyj Chwost ]s=aw. Vol=hπi xvost=\ – wil-
]poza pobliskim Gutenfeld\, ani tym bardziej – czy ogon; wojewoda Wo=odimira Wlk. †1015, s.
Romowe; ˚Romowe le/y przy uj>ciu Niewia/y Swiatos=awa †972; roku 6492 ]984\ wyprawi= si"
do Niemna – z dala. Wo=odimer na Radimicz[w, z wojewod' Wilczym
Pisiec mia= na my>li miejsce kultu poga<skiego Chwostem ]niem. Wölfish Schweif\, spotkali si" na
]Romowe znane mu z nazwy\, a Sambi" rozci'g- rz. Piszczanie ]piszcza: – :wierka:, swiergota:\
n'= a/ do Balgi, to st'd Romowe w Samlandii. i zwyci"/y= Radimicz[w Wo=czyj Chwost.
J. Ba=aban przytacza d=ug' opowie>: o >w. 0448-00-356 cytuj'c 0001-01-80–84
Wojciechu, kt[rej nie przytaczam, bo nie wiem Wo=ga ]s=aw.-ros.-wo=.-pol.\ – dos=. wielka rzeka
na ile jest wiarygodna. Mia= zgin': od uderzenia ¯ wo= ]wielka\ % ga ]d=uga\ ˘ struga, d=uga,
wios=em, nie ukamieniowany, jak chc' widzie: wst"ga; d=ug. 3690 km, p=yn'ca w r[/ne strony
tragizuj'cy pisarze, by podkre>li: jego m"cze<- >wiata, wpadaj'ca do Morza Kaspijskiego,
stwo. 0065-00-100 termin u/ywany od pocz. “Moskowskago gosu-
Wojdat ]pol.\ – syn Kejstuta; Wigand& Waydot, darstwa”, tj. 1150–1200, uprzednia nazwa& Inaisa
Schuetz& Waydat, D=ugosz& Woydath. lub Inaisis ]Inaisa lub Inaisis\&
0165-01-203, N. 424, przypis 5 ªI my, S=owianie, z tymi Bu=garami ziemia jedna,
Wojdy=o ]1430–1550& Voidalo, Voidel, Voidil, jako ju/ pisano& Bu=garzy i S=owianie, uprzednio
Voidilo, Voidil=, Voidim=, Voidlo, Voi- miejsce to zwano Mechazja i Europia po obu
dolo, Voidol=, Voidul, Voidylo, Voini- stronach wielkiej Inaisy, dzi> ju/ Wo=g' zwanej,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
a Wo=ga nazwana w pocz'tkach Moskiewskiego mie: 12 syn[w, jak wielu innych protoplast[w
gosudarstwa ]imperium\.º 0001-31.1-80; narod[w, od Izraela pocz'wszy,
staro/. Rha ¯ gr. rheein ]p=yn':\; niem. Rhein ¯ 2. W. 6528 –†6560 ]1055(56\ ¯ Jaros=aw M'dry
rhe % ein ]wielka\, ang. Rhine, pol. Ren, †1054.02.20; knia{ Nowogrodu,
˚wielko>:; 3. W. Monomach 1053–†1125, maja 10 ¯ ca-
Wo=kowysk ]wo=. Volkovyesk;\ ¯ wo=kow-y rewna Greczynka ]c. Konstantina IX Monoma-
]wilk[w-i, lub wilcza\ % sk ]ziemia\. cha 1042–†1054\ i Wsewo=od †1093.04,
Wo=kowyja – 18 km SW od Ustrzyk Dolnych, 4. W. †1136 ]po 1139$\ ¯ Wsewo=od “Gawri=”
wo=kowa ]wilcza\ `sk, `ja ]ziemia\, ˚ziemia. 1117–1136 ¯ Mstis=aw †1131 ¯ W=adimir Mo-
Wo=och ]region w p=d. Rumunii, g=[wne miasto nomach †1125.05.15;
Bukareszt\, ang. Wallach; wg A. Br¥cknera& „to /on' Ryksa †1155, ma=/e<stwo w 1136,
samo s=owo co W=och, tylko /e przysz=o z Rusi, i knia{ Nowogrodu Wlk.,
z ruskim Œpe=nog=osemœ -o=o-, zamiast naszego 5. Wo=odimierko 1141 ¯ Wo=odar przemy>l.
-=o...” J"zyk rumu<ski nale/y do roma<skich, ale †1124 ¯ Rostis=. perejas=. ¯ Wsewo=od †1093
Wo=och ¯ byd=o ]wo=y\; W=och ¯ warzywo. ¯ Jaros=. M'dry †1054; siostra W. za Aleksym,
Wo=odar ]s=aw. Volodar;\ – †1124 ¯ Rostis=aw ma=/e<stwo w 1104,
¯ Wsewo=od 1093.04.14 ¯ Jaros=aw M'dry 6. W. †1169 ¯ Andrej Bogolubskij †1174 ¯ Jurij
†1054; ojciec Wo=odimierka. Z bra:mi& Rurykiem Do=gorukij †1157,
i Wasylk', za=o/y= Ksi"stwo Halickie, ok. 1087, 7. W. z Dorohobu/a ¯ Mstis=aw †1131 ¯ W=ad.
g=[wnym miastem Przemy>l. Ruryk wkr[tce Monom. †1125; wlk. knia{ kijowski po >mierci
zmar=, Wo=odar osiad= w Przemy>lu, a Wasylko Rostis=awa 6676 ]1168\.03.14, ojciec Jaros=awa
w Trembowli ]o>lepiony 1097 w ˚Lubeczu O>miomys=a, dziadek Wasila,
n(Dnieprem, za spraw' ˚Swi"tope=ka\. 8. W. ¯ Dawid ¯ Oleg czern. ¯ Swiatos=. 1076
Wo=odarewna ]s=aw. Volodarevna\ – ¯ Jaros=aw M'dry †1054,
Wo=odar, syn Rostis=awa, wnuk Wsewo=oda 9. W. †1162 ¯ Swiatos=. murom. †1145 ¯ Jaros=.
†1092 ]jak wy/ej\, mia= dwie c[rki wydane za& murom. †1129 ¯ Swiatos=. †1076 ¯ Jaros=. M.
1. Aleksinicza, 2. Romana W=adimirowicza W. rostow. †1187 ¯ Gleb †1170 ¯ Jurij Do=gor.
]s. Monomacha †1125\, ma=/e<stwo w drugim †1157,
i trzecim stopniu pokrewie<stwa – wsp[lnym 10. W. ¯ Swiatos=aw Czermny, wlk. kn. Kijowa
przodkiem Wsewo=od 1092& dziadkiem dla Ro- 1176–†1190; w imieniu ojca w=ada= Nowogro-
mana i pradziadkiem dla Wo=odarewnej. dem Wlk. ok. 1180, nast"pnie knia{ Pereja-
Wo=odia ]ros. Volodq\ – zdrobn. W=adimir. s=awla i Czernihowa,
Wo=odim-er(ir EI ]wo=. Volodimir, 1430–1550& 11. W. murom. †1205 ¯ Jurij Do=gor. †1157 ¯
Volodimer, Volodimery, Volodimer-=/;, Wo=odimer Monomach †1125,
V=lodimer/=, Volodimir=, Volodem≠r=, 12. W.-Dmitrij ¿1214 ¯ Kostant. ¯ Wsewo=od
Vodimer=, V=dimer=, Vlademer=, Vladi- Bolszoe Gniezdo †1212,
mer=, Vladimir=, Vlodmir=, Volodymer=, 13. W. †1212 ¯ Igor ¯ Swiatos=aw Czermny, wlk.
Vo=odimir\ – kn. Kijowa 1176–†1190 ¯ Wsewo=od †1146;
1. w=adaj'cy lud{mi, mer ¯ men ¯ mann, brat powieszonych 1208.09 Romana, Swiato-
jak Jez. Ilmer ¯ Ilmen, s=awa i Rostis=awa; ojciec Izas=awa,
2. w=adaj'cy morzem ¯ starogerm. wy/yn waldan 14. W. z Pi<ska 1206, brat Michai=a,
]w=ada:\ ˘ Waldemar; mar, mer, mir ]morze\ ¯ Rostis=aw ]kt[ry$\ – potomek Rostis=awa
¯ anglosas. mere ¯ goth. marei; Chrobrego z Kijowa †1168.03.14&
nast"pnie& w=adaj'cy “mirem” ]>wiatem\; - R. Czermny ]syn Michai=\ ¯ Mstis=aw ¯ Dawid
wielu nosz'cych to imi", w tym& smole<ski ¯ Rostis=aw Chrobry, lub
1. W=odzimierz Wielki †1015.07.15, zmar=y - R. ¯ Rurik 1203–†1215 ¯ Rost. Chrobry,
w Berestowie k(Kijowa, w=ada= Nowogr. Wlk. 15. W. ¯ Wsewo=od Bolszoe Gniezdo †1212;
978–980, /ony i synowie& imi" chrzestne& Dmitrij, /y= 1193–1218,
- Rogneda& Izas=aw, Mstis=aw, Jaros=aw, 16. W. ¯ Gleb ¯ Jurij Do=gorukij †1157;
Wsewo=od, oraz dwie c[rki, knia{ Perejas=awla, lata 1180-te,
- Greczynka Anna, c. Bazylego 976–†1025, 17. W. z Lubomli ]zmar=y w pi'tek, z=o/ony w gro-
wnuczka imperatora Romana 919–944& bie 1288.12.11, w sobot", w dniu >w. Dani=y sto=p-
Swiatopo=k, nika\ ¯ Wasilko †1271 ¯ Roman †1205.06.19,
- Czeszka& Wszes=aw, 18. Wo=odimierko, brat “Wo=odarewny” ¯
- druga Czeszka& Swiatos=aw i Mistis=aw, Wo=odar †1124 z Przemy>la ¯ Rost. †1066,
- od Bu=garki& Boris i Gleb. 19. W. 1216–1235 ¯ Rurik †215 ¯ Rostis=aw
Mstis=aw dwukrotnie wymieniony, Sudis=aw i Chrobry †1167 ¯ Mst. kij. †1131,
Stanis=aw – opuszczeni ]pewnie s. Czeszki\. 20. W. 1235 ]brat Rostis=awa\ ¯ Rurik smol.,
W “Skazaniu o Borisie i Glebie” – >wie/ej daty kij. †1215 ¯ Rost. Chrbry †1167 ¯ Mstis=aw
s'dz'c po d=ugo>ci j"zyka, Wo=odimer mia= kij. †1131,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
21. W. 1237–†1249 ]brat Wsewo=oda i Wasilija\ rzeki Bug mieszka ok. 50@ Ukrai<c[w, mimo repatriacji
¯ Kostantin †1237.02 ¯ Wsewo=. Bol. Gn. †1212 narodowo>ci po obu stronach. Nazwy& Krasnystaw,
¯ Jurij Do=gor. †1157. Krasnobr[d, Izbica, Uchanie, Horod=o, Hostynne, Hre-
benne, Hrubiesz[w, Werbkowice, Cho=m – nie polskie,
Wo=odimer ]s=aw. Volodimer;\ ¯ Wo=odimir
lecz ukrai<skie, ludno>: mieszana na tych ziemiach.
†1015 ¯ s=aw. volod≠t;, gr[d n(rz. Kla{ma, Ponad 80@ Ukrai<c[w na wsch[d od rz. Bug ]ziemie
180 km W od Moskwy. Obl"/ony przez Tatar[w ukrai<skie\ i niepotrzebnie Polacy zagarn"li w 1920.
1237, lutego 03, we wtorek przed postem mi"sa, Przysz=o za ten b='d ]zach=anno>:\ zap=aci: «Katy-
na pami'tk" >w. Semeona, odeszli na zdobycie niem» i rzezi' Polak[w na Wo=yniu w 1943.
Suzdala, po czym wr[cili w pi'tek przed postem, Nazwa «Katy<» jest symbolem zbrodni dokonanej przez
6 lutego, i w sobot" postu, 7 lutego, rankiem, na radzieckie NKWD na je<cach polskich& oficerach WP
]wojny 1920\ i plac[wek pokrewnych armi, profeso-
pami'tk" >w. ojca Parthenia, zacz"li przygoto-
rach wy/szych uczelni, lekarzach, prawnikach, in/y-
wywa: “pu=ki” do zdobycia grodu. nierach, nauczycielach, literatach, dziennikarzach,
Grodzianie wygin"li od miecza, b'd{ w ogniu ksi"/ach, policjantach, i ziemianach, wywiezionych z
palonej cerkwi >w. Bogurodzicy. ziem wschodnich RP do oboz[w w g='b Rosji, i tam
Wo=odimierko ]s=aw. Volodimerko\ – syn pomordowanych. W kwietniu 1942 Niemcy odkryli 8
Wo=odara Rostis=awicza1122–†1224, kt[ry by= zbiorowych grob[w w Katyniu ko=o Smole<ska i sta=y
bratem o>lepionego Wasilki z Trembowli, 1097. si" one symbolem ca=ego problemu zbrodni, cho: za-
wiera=y zaledwie cz'stk" ofiar – ok. 4300 z ok. 240 tys.
Po >mierci ojca, Wo=odara †1124, kniaziowa= w
pobitych od wrze>nia 1939 do wiosny 1940; 14,5–14,8
Zwenigorodzie. 0448-00-78 tys. w trzech g=[wnych obozach, reszta w niezliczonych
Wo=odis=aw ]wo=. Volodislav=\ – miejscach od mniejszych do pojedy<czych ka{ni.
¯ wo=odeti ]w=ada:\ % s=aw ]chwa-=a(li:\. I Wo=y< nadal nie jest polski, jak Prusy i ca=a Europa
Wo=os ]s=aw.\ – skotij bog ]ba=wan byd=a rogatego, – niemieckie; or"/em i przelewem krwi zdobywane, i
trzody\ w czudskiej cz">ci Rostowa, w ko<cu XI or"/em okupant zniszczony.
wieku, ˚Rostow w sekcji Nazwy geogr., nr 1660. Pierwsi w=adcy Polski, ˚Piastowie ]¯ piastowa:\, ro-
dem znad Dniepru, bili si" o grody i ziemie dziad[w,
W j. polskim – wo=ki; s=owa piosenki& „Pogna=a
ale system feudalny mamy dawno za sob', i tysi'c lat
wo=ki na bukowin", wzi"=a ze sob' skrzypki up=yn"=o od tego czasu – pora zarzuci: mrzonki o po-
jedyne, i gra=a, >piewa=a...”. siadaniu Wo=ynia, i napisa:, /e by= to b='d pope=niony,
s=aw. Weles, OE, ˚polski j"zyk. nie inaczej, za kt[ry nas strzelano i r/ni"to, zupe=nie
Wo=y< ]˚Mazur. ltpsc Velyn;\ ¯ wo ]woda\ % =yn bez powodu, niewinnych – jak mniemamy.
]ciecz w ruchu\; obszar zach. Ukrainy, nazwa wo=y<ski latopis ]wo=. volynskaœ l≠topis;\ –
ziem od grodu Wo=y< n(rz. Bug ]dzi> Gr[dek latopis Mstis=awa ¯ Dani=o wo=. †1264 ¯ Roman
k(Hrubieszowa\; †1205, pisany w Brze>ciu Lit. n(Bugiem, w latach
grody& Czerwin ]dzi> wie> Czermno\, Wo=y<, 1288(89 – najbogatsza tre>: w latach 1246–1256
W=odzimierz Wo=. n(rz. +ug, +uck n(rz. Styr, i 1288–1289\, przez Chodork"; pierwszy raz –
R[wne, Luboml, i Cho=m za=o/. ok. 1242; anonimowo, jako chronograf, drugi – Chodorko,
w XIII w. ziemie w=adane przez potomnych Rurika chyba }T|heodorko; na podstawie archiwum
864–†879& Romana †1205, jego syn[w i wnuk[w; ]wspominkowy, mimo olbrzymiej liczby szcze-
syn[w& Dani=" †1264, i Wasylk" †1271, oraz ich g[=[w\. Pierwotny tekst wo=y<skiej ltpsi nie
syn[w, a wnuk[w Romana& Lwa Dani=owicza, i posiada= liczbowego opisu lat. Latopis znany w
W=odzimierza – s. Wasylki; dw[ch kopiach& Chlebnikowa – kupca z Ko=omny,
w XIV w. przez Gedymina †1341 i jego potom- i Pogodina – historyka z Moskwy. Inny pisiec,
nych& Lubarta, i syna Lubarta – Dowgerda ]w /yj'cy 1428(29, przepisa= ltps, dokonuj'c przy
1366 Litwini podzielili si" Wo=yniem z Kazimie- tym opisu wydarze< latami. Do lat 1205–1292,
rzem, kr[lem Polski; przeni[s= kilka znanych dat z innych dokumen-
w 1442–1452 rz'dy na Wo=yniu sprawowa= t[w, rozrzucaj'c reszt" tre>ci pomi"dzy nie.
Íwidrygie==o, a po jego >mierci Kazimierz Jagiel- Tak powsta=y odchy=ki kilku lat. Latopis zwany
lo<czyk pozostawi= te ziemie Litwie ]okupantom\; ˚Ipatiewskim, kopiowany 1428(32 we W=odz.
po 1920 – administrowany przez Polak[w; Wo=., z latopisu Mstis=awa “Romanowicza”, z
po 1939 i 1944 – po=owa w granicach Ukrainy. polecenia Herasima – episk. W=odzimierza Wo=.
Lubart ]1309–†1384\ wszed= w posiadanie Wo=ynia Latopis Mstis=awa, z Brze>cia Lit. n(Bugiem,
poprzez zwi'zek ma=/e<ski z “Bucz'”, c[rk' ks. wo- rozci'gni"to na wo=y<ski ]daleko na po=udnie&
=y<skiego, Andreja – wg jednych, W=odzimierza – wg Cho=m, W=odzimierz Wo=., +uck, R[wne\, z
drugich; Polacy zabili podst"pnie Dowgerda †1445, w
braku bli/szych danych, a Rosjanie 1997 roz-
Kamie<cu Podolskim, o potomstwie Lubarta nie wiedz'
i pisz' /e Lubart ªro>ci= pretensjeº – ro>ci= w j. polskim ci'gn"li – z kolei – wo=y<ski na halicko-wo=y<sk'
u/ywa si" do bezpodstawnych lub wielce w'tpliwych letopis, czyli a/ po gr[d Halicz nad Dniestrem, i
/'da<, z pozycji przegranej; pretensje – podobnie, sugerowali, /e tam by= pisany, ze wzgl"d[w po-
ang. pretend ]udawa:, pozorowa:, ro>ci: pretensje\... litycznych, by ]katolicki\ Halicz bardziej zwi'za:
zdawa=o mu si" /e Wo=y< jego. z ]prawos=awnym\ Wo=yniem w sporze z Austri',
Bidiuk, Michaluk, Rubacha, Chomiak – jeszcze dzi> do kogo ten gr[d nale/a= w XIII wieku. W tym
na ziemiach le/'cych po zachodniej, polskiej stronie
te/ celu wysun"li «halick'» na czo=o, waruj'c
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
j' mocniejsz'& «wo=y<ska», i systematycznie “ciek=a” ]p=yn"=a\ u podn[/a g[ry Kijowskiej, u
fa=szuj'c znaczenie «lsti» ]lstiwy\, jakby nie podn[/a wi"c ludzie nie osiedli, lecz na g[rze;
wiedzieli, co «le>:» oznacza. gr[d Kij[w za> gdzie jest dzi> gr[d Gordatina i
Latopis wo=y<ski pisany by= na p[=nocnym skra- Nikiphora, a dw[r kniazia jest na g[rze, gdzie
ju Wo=ynia. Nie przetrwa=by w jego centrum, dzi> jest dw[r Worotis=awa i Czudina..., itd.”
systematycznie niszczonym przez Tatar[w& 0448-00-213 cytuj'c 0001-01-54
+uck, W=odzimierz, Cho=m ]dzi> Che=m Lub.\, ¯ worotiti ]na(za-wr[ci:\ % s=aw.
zagony po W=odaw". Przez +uck, W=odzimierz, Worsz ]wo=.\ – wart, ang. worth, th ˘ sz, ˚Warsz.
Czerwin, wyprawiali si" Tatarzy do Lublina i Wortisla ]˚Mazur. ltpsc Vortisla\ – rz. Worskla,
Sandomierza n(Wis=', zaczepiaj'c po drodze dop=yw dolnego Dniepru, pomi"dzy rzekami
o Cho=m ]te/ spalony\. Psio= i Oriel, 310 km SE od Kijowa, miasto
Rosjanie przyk=adaj' rosyjsk' miark" odleg=o>ci Po=tawa n(rz. Worskl',
do zachodnich kres[w wiary prawos=awnej i do zasadniczy odcinek rzeki 34°–35° E,
Polski – rzucaj' setkami kilometr[w, jak rze{nik kl"ska Rusi w bitwie z Tatarami 1399.08.12.
och=apami w rze{ni& Woruta ]wo=. v=routa\ – Wruss, gr[d w ?mudzi
• latopis wo=y<ski ]w Brze>ciu pisany\ ˘ Halicz, w kt[rym zamkn'= si" Mendog, 1250, oblegany
• +ysa G[ra k(Werbkowic ˘ G. Íwi"tokrzyskie, przez koalicj" z=o/on' z Tewtiwi=a przewodz'-
• Íroda w ziemi Wroc=awskiej ˘ w Rumunii, cego ?mudzi, Jatwie/y, i pomocy }Po=owc[w|
• prze="cz Borsuczna ˘ w Rumunii. udzielonej mu przez Dani=" wo=. †1264.
Latopisy wzi"=y swe nazwy od& Mendog namy>li= si" nie bi: si" z nimi wprost;
• miejsc& grod[w w kt[rych je pisano ]Kijowska\, zamkn'= si" w grodzie zwanym Woruta. Noc'
lub odnaleziono ]Ipatiewska, Bychowca\, wys=a= szwagra swego }zapewne Dowmonta,
• b'd{ od os[b kt[re je pisa=y ]+awrentiewska\ bo tylko taki znany jest| i rozp"dzi= Ru> i Jatw".
lub posiada=y w momencie odnalezienia ]Chleb- Dowmont zebra= si=y poprzez noc...
nika, Pogodina\, Nazajutrz dojechali. Niemcy z kuszami, i Ru>
a tu trzeci' grup" Rosjanie wymy>lili dla jednego natar=a z Po=owcami, i Jatwie/ z w=[czniami,
latopisu, bo ani w Haliczu pisany, ani te/ tam starli si" na polu jak na pojedynku rycerskim.
odnaleziony – dotyczy jedynie wydarze< wo=y<- Koalicja przegra=a – zaznaczy= pisiec na samym
sko-halickich ]halickich po rok 1237\& ªL. }latopisy| pocz'tku& szwagier rozp"dzi= Ru> i Jatw".
zestawiano w wielu centrach feudalnych knia- Rozbici, zbiegli do grodu Twery.
/estw na terytoriach ruskich, tak/e ukrai<skich i I poci'gn'= Mendowg }za nimi| zebrawszy si="
bia=oruskich ziem.º Wyliczaj'c grody& ª...Haliczu, wielk', na gr[d Wikinta, zwany Tweriment. wy-
W=odzimierzu Wo=y<skim i w innych grodach.º jecha= wi"c Tewtiwi= z grodu, Ru> i Po=owcy Da-
Bolsz. sow. enciklop. t. 25, str. 51. ni=owi z nimi, i ?mud{ i wielu pieszych goni'cych
W Haliczu by= pisany, twierdz', i nie przeszko- za nim. Ustrzeli= Kocz Po=owczym Mendogowa w
dzi=o im /e wo=y<ski opluwa Haliczan – taki jest >ci"gno, i wr[ci= “Minodowg” do ziemi swej. wielu
stan wiedzy rosyjskiej Nauki. wojowniczych by=o mi"dzy nimi. Wisimont pod tym
rozwini"cie tematu nazw latopis[w ˚latopis. grodem zabity zosta=. 0001-02-818
Wonkina ]s=aw. V=nkina, Voikin\ – m=odzian, ˚Tweryment.
pa{ Jaropo=ka Izas=awicza, wraz z Radkiem i wosk ]s=aw. vosk=\ – plastyczna, matowo-/[=ta
innymi m=odzikami, wi[z= 1086 lub 1087 cia=o wydzielana przez pszczo=y do budowy kom[rek
Jaropo=ka zabitego ko=o Zwenigorodu, najpierw plastra; spe=nia funkcj" ochronn'; twardy w zim-
do W=odzimierza Wo=., a st'd do Kijowa, gdzie nie, lecz =atwo formuje si" w cieple, topi w temp.
sam Wsewo=od z synami& W=odzimierzem i 65°C, nierozpuszczalny w wodzie, u/ywany do
Ro>cis=awem, oraz metropolit' Ioannem pocho- >wiec, modelowania;
wali, por. Radko. anglosas. weax, niem. wachs, >redniow. ang. i ang.
Woplauken ]germ.\ – miejscowo>: 2 km N od wax, franc. cire;
˚Rastenburga ]pol. K"trzyn\, u Jeroszyna – Wo- w Íredniowieczu piecz"cie wykonane z wosku,
plauken, u Duisburga – Woyp=o: ]w'tpliwe; wg przywieszane do dokument[w wa/nej tre>ci
I. Dani=owicza 1860, nie ma u Niemc[w takich by=y koloru&
znak[w, pisowni, i d{wi"k[w; Woyplok$\, u Wi- • czerwonego – dla wielkiego ksi"cia ]Jagie==y\,
ganda – Papilouken. 0165-01-141, przypis 2 • zielonego – dla jego braci ]Skirgie==y\,
wop ]$\ % lauken ¯ laugen ]=ugowa:, w =ugu • /[=tego – dla dalszych krewnych,
moczy:\, KG. w >rodku posiada=y wizerunki, a na obwodzie –
Woroc=awl 1290 ]wo=. v=ro†slavl;\ ˚Wroc=aw. napisy, w rodzaju&
Worota 1268 ]wo=. v=rota, Vorota\ – Rudka S. Kynstutte dux de Traken – Kinstuta,
n(rz Wieprz, 22,5 km SW od Zamo>cia. S. Ducis Vitaude – Wito=da, s. Kinstuta,
Worotis=aw ]s=aw. Vorotislav=\ – bojar kijowski, Sigilum& Witawt& Ducis Trac. Re}g|. – Wito=da,
jego dw[r istnia= ok. 1100 A.D. tj. w czasie pisa- Pieczat’ knjazja Koribut – Korybuta,
nia Latopisu, wzmianka pod 6453 ]945\& „Woda Peczat knjazja Langwen – Langwena
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
V}ladisl|aus dei& gra& rex Polonie& Litwanie& dux ...Orininym vorotom i k M≠dqnym. a s[d≠
supremus&... Russ – W=adys=awa Jagie==y, po ot Klqzmy k Volo';skym vorotom,
chrzcie 1385, • w Kijowie 1240 by=y wrota laszskie ]podle
S. Ducis Semoviti Masovie, vrat= lœdskyx – wzd=u/ wr[t laszskich\,
S. Troydini Ducis Mazovie et Girrenis; ale w Sanoku nie by=o wr[t w"gierskich& gonœ]e
z up=ywem czasu, gdy waga piecz"ci stopnia=a, ∑ áli i do Sanoka i. vorot; ougor;skyx=.
kr[l Zygmunt ¡, r. 1522 za szczeg[ln' =ask" po- – gonili a/ do Sanoka i wr[t “ugorskych” ]w"gier-
zwala ksi'/"tom Ostrogskim i Gastoldom u/y- skich\ – nie by=o wychodz'cych na poblisk' W"
wa: laku czerwonego, jak wida: z r"kopism[w -gierk"; to dzi> prze="cz Dukielska, ros. Dukla, w
Dogiela, t. VII, b"d'cych niegdy> w Wilnie. Karpatach, pomi"dzy Polsk' i S=owacj'.
0165-01-229, przypis ]¢\. Roku 1252, Dani=o najecha= ze swymi wojami
Woskresensk ]s=aw.-ros.\ – powsta: z grobu, czesk' Opaw", przy boku Boles=awa z Krakowa.
zmartwychwsta:. W Opawie, palili podgrodzie wok[= pierwszych
w[jt ]pol.\ – w miastach lokowanych na prawie wr[t i drugich. Lecz przy trzecich czeka=a ich
niemieckim dziedziczny zwierzchnik administra- niespodzianka. Tu Niemcy zrobili podst"p, nie
cji miejskiej, z atrybucjami s'dowymi; organ zamykaj'c ich, wybijaj'c nieco Rusi, pusto-
wykonawczy do spo=u z rajcami i =awnikami; sz'cej okolice grodu. Gdy Rusini chcieli przez
od czas[w najazd[w tatarskich 1241–1287 nie wtargn': do< – zostali w bramie wybici.
i niepokoju, nie=adzie i bezkr[lewiu w Niem- Za swymi wojami chcia= te/ wtargn': Dani=o,
czech 1246–1272, gdy do opustosza=ych miast do >rodka grodu. Gdy nie widza= swoich we
polskich, wyludnionych najazdem – za zgod' wrotach, a inni swoi uciekali – doby= i wywin'=
polskich ksi'/'t – nadci'ga=y gromady nie- mieczem dla odstraszenia – ‘odgoni= ich’, i tak/e
mieckich osadnik[w& rzemie>lnik[w i kupc[w, zbieg=. I ‘tym nie przyj'= grodu’ – nie przej'=, nie
odbudowuj'cy miasta na prawie niemieckim. przechwyci=. ˚Opawa;
Tak za=o/ono na nowo Wroc=aw po zniszczeniu ˚?elazne wrota ]w'skie przej>cie na Kaukazie\,
przez Tatar[w, prawo przeniesiono na Pozna<, worota ugorskie ]prze="cz Dukla w Karpatach\,
Legnic", Sandomierz; jedynie Krak[w odbudo- ˚Worota – dzi> Rudka n(rz. Wieprz.
wany polskim wysi=kiem. Zniemczone miasta Wses=aw ]s=aw. Vseslav\ – s=awi'cy wszystko
polskie utrzymywa=y >cis=e zwi'zki z miastami lub wszech ]wszystkich\, ˚t=um. od ty=u;
w Niemczech, a w sprawach s'dowych odnosi=y 1. W. ¯ W=adimir Wlk. †1015; kn. Nowogrod.,
si" do Magdeburga. Niebawem przyst'pi=y do 2. W. ¯ Braczes=aw ¯ Izas=aw; kn. Po=ocka&
zwi'zku miast w Niemczech, zwanego Hanz'; 6575 – ograbi= Nowogr[d, pochwycony
niem. Voigt, Vogt, ˚starosta. podst"pnie w Orszy, przez Jaros=awicz[w, przez
na podstawie mSjp 1969, J. Ba=aban 0065-00-133 z=amanie zapewnienia nietykalno>ci gwaranto-
Wroc=aw ]wo=. v=ro†slavl;\ – gr[d n(Odr'; wanej ca=owaniem krzy/a, kt[remu da= wiar",
niem. Breslau, gr.-celt. BW; unus ]jeden\ ˘ uni 6575 – osadzony w “porubie” ]ciemnicy\,
]wszech\ % vertere ]obr[t\ ˘ versus ˘ verse ]t=um. 6576 – wypuszczony przez Kijowian,
na «>wiat» ^ «wrot»\ ˘ wszech>wiat; 6579 – pobity przez Jaropo=ka, itd.;
Worotis=aw, Warcis=aw, Wroc=aw ^ Íwiatos=aw, wygnany z Po=ocka przez Izas=awa }†1078| kt[ry
Íwiatowid; verse ^ wiersz ˘ werset ^ zwrotka. osadzi= tam syna swego – Mstis=awa }†1068(69|,
wrota ]pol.-ros. vorota, voroty goroda\ – a po jego >mierci – drugiego syna – Swiatopo=ka
brama grodu; ¯ w % =ac. rotatus ]obraca:\ ¯ rota }†1113.04.16|.
]ko=o\ ˘ obroty, BW& browro, rota-ry( cja, pokr. Wsewo=od ]wo=. Vsevolod\ – w=adaj'cy wszem;
germ. tor ]brama, wrota, torrot\, staronord. gat, ˚t=umaczenia od ty=u;
ang. gate ]otwarcie\ ˘ pol. ro % gat % ka ˘ rogatka; 1. W. ¯ W=adimir Wlk. †1015 i ˚Rogneda, ro-
brama ¯ frame, BF. dzony brat Jaros=awa M'drego †1054.02.20,
Wrota zwane by=y od stron w kt[r' wychodzi=y, 2. W. ¿}6536| styl$ ]¿1030 wg Bolsz. Sow. Enci-
jak dzi> ulice na rogatkach miast. I tak, klop., t. 9, str. 289\ –†1093 apriela 14, w czwartek
• w Zwenigorodzie 1208 by=y “ostro/ne” wrota ¯ Jaros=aw M'dry ]¿`978–†1054.02\; w=ada=
]ne pou]a[]ix k= gradou. ni k= ást- 15 lat, kn. Perejas=awla po 1054, wielki knia{
ro'num= vratom= – brama wschodnia ¯ ost kijowski po >mierci Izas=awa 1078 w bitwie, ojciec
^ wsch[d % ro/ne ¯ r[g, rogatka\, W=adimira Monomacha 1053–†1125.05.15;
• w Haliczu 1236 wrota niemieckie ]i postavi w 1060, do spo=u z innymi, wzi'= udzia= w wy-
na nemeckyx vratex xorougov; svo[ – i prawie na Turk[w; w 1080& „zadarli Turcy z Pe-
postawi= na niemieckich wrotach chor'giew rejas=awla z Rusi',Wsewo=od wi"c wys=a= syna
swoj', w Ipat. pod 1235\, swego Wo=odimera; Wo=odimer /e sze= pobedi
• we W=odzimierzu na Kla{mie 1237 by=y Z=ote Torky” 0001-01-159, 198 }zaratiszesja ¯ rat’ – woj
wrota – g=[wne do grodu, do kt[rych podeszli -na, konni; zawojowali, czyli wtargn"li zbrojnie|,
Tatarzy we wtorek, 3 lutego 1237 ]w gra/dance\& 3. W. ¯ Dawid 1097–†1123 ]kt[rego /on' by=a
pri≠xawa tatari k Zolotym vorotom. Laszka\ ¯ Swiatos=aw †1076 ¯ Jaros=aw M'dry;
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
ojciec Gleba “Pres=awicza” ]z Perejas=awla\, †1212.04 ¯ Jurij Do=gorukij †1157 ¯ W=adimir
4. W. †1146 z Czernihowa ¯ Oleg 1097–†1115 Monomach †1125.05 ¯ Wsewo=od †1093.04,
¯ Jaros=aw †1123, kn. Muromu ¯ Swiatos=aw 16. W.-Dmitrij ¿1213–1222 ¯ Jurij ¯ Wsewo=od
†1076.12 ¯ Jaros=aw M'dry †1054.02; Bolszoe Gniezdo †1212 ¯ Jurij Do=gor. †1157,
wlk. kn. Kijowa 1139–1146 przez 7 lat, po >mierci 17. W. ]brat Wasilija\ ¯ Mstis=. Uda=y †1228 ¯
Jaropo=ka 1082–†1139 ]s. W=adimira Monoma- Mstis=. Chrobry †1180 ¯ Rost. Chrobry smol.,
cha 1053–†1125\, kij. †1167 ¯ Mstis=. kij. †1131,
5. W. ¯ Mstis=aw 1088–1125–1131 ¯ W=adimir 18. W. nowogr. 1219 ¯ Mstis=aw kij. 1205 ¯
Monomach †1125.05 ¯ Wsewo=od †1093.04; Roman 1178 ¯ Rost. Chrobry †1167 ¯ Mstis=aw
W. na chrzcie Gabriel, knia{ Nowogrodu Wlk. od kij. †1131,
1117, w 1136 zosta= wygnany przez Nowogro- 19. W. †1237 ]brat Wo=odimera 1237–†1249 i
dzian, w 1137 zosta= zaproszony przez Pskowian Wasilija\ ¯ Kostantin †1237.02 ¯ Wsewo=. Bol-
na w=adanie, zmar= w 1137 lub 1138; ojciec szoe Gniezdo †1212 ¯ Jurij Do=gorukij †1157.
W=adimira †1136 kn. Nowogrodu Wlk., “W=adaj'cych wszem” by=o wielu, nies=ychanie
6. W. pskowski, cudotw[rca †6646 fewrala 11, =atwo ich pomyli:, ˚«~wicz» i nr 742.
w dzie< >w. m"czennika Wasila, Wszystkich Íwi"tych ]pol.\ ˚Zaduszki.
7. W. “Dimitrij” Juriewicz Bolszoe Gniezdo wycieczka ]pol.-ros.\ – nag=y wypad z grodu
]1154–†1212.04.15\ ¯ Jurij Do=gorukij ¯ W=a- ]zw=aszcza noc'\ w celu rozproszenia oble-
dimir Monomach ]1053–†1125\; wielki knia{ gaj'cego wroga; ¯ ciecz, s=aw.-pol. koncepcja
W=odzimierza na Kla{mie. W 1162 wygnany noc–dzie< ]wielki dzie<–Wielkanoc\, ciec–biec ]wyciec
przez brata Andreja Bogolubskiego, zbieg= do –wybiec\, wisie:–le/e: ]zawisie:–zale/e:, niezawis=y
Konstantynopola, do imperatora Manuela, w – niezale/ny\, ˚cie;
1176 powr[ci=; wielki knia{ od 1176; w latach • w 1207 w Uchaniach wpadali, lecz pobito ich,
1183 i 1186 podejmowa= wyprawy przeciw • w 1237 Ko{lanie wypadli z grodu na Tatar[w
Bu=garom znad Wo=gi, i Mordwie, i wysiekli im procarzy,
dwie /ony& ]zakonne imi"\ “Martha”, i Anna, od • w 1239 Czernichowcy wypadli tak na Batego,
nich liczne potomstwo, ojciec Jaros=awa otrutego • w 1250 dwie wycieczki& szwagier Mendouga
w Ordzie 1245, dziadek Aleksandra Newskiego rozp"dza Ru> ko=o grodu Wruss, a Ru> rozp"dza
†1263.11, woj[w Mendouga ko=o grodu Tweryment,
8. W. Czermny †1212 ¯ Swiatos=aw Czermny • w 1252 z Opawy, Czesi – na pol. W=adys=awa,
1176–†1190 ¯ Wsewo=od 1139–†1146 ¯ Oleg z • w 1253 ≥tv≥zem 'e vytek=wim na n; iz;
Czernihowa †1115; kn. Czernihowa, wlk. knia{ os≠ka ]Jatwie/ wyciek=a z osieka, pod 6763\.
Kijowa 1214(15, /on' Maria, c[rka Kazimierza • w 1276, uprzedzeni mieszka<cy Grodna – Pru-
Sprawiedliwego 1138–†1194, kr[la Polski, uro- sy i Borty – wypadli noc' na zbli/aj'cych si"
dzona 1164 i zmar=a 6686 ]1186\, Rusin[w z Tatarami i poblili ich tak, /e sam Tujma
9. W. 1207 ¯ Swiatos=aw powieszony 1208.09 wr[ci= na saniach, ci"/ko ranny, a drugi ]Rusin\
¯ Igor ¯ Swiatos=aw Czermny 1176–†1190 z nagi i bosy, wszyscy s=udzy Lwa pobici.
Kijowa ¯ Wsewo=od z Kijowa 1139–†1146, Wydubecki Monaster ]s=aw. Vydubeckij mona-
brat Agathy za Konradem maz. ¿1187–†1247, i styr;\ – ko=o d"b[w; w okolicach Kijowa, w odl.
Izas=awa z Trembowli 1207, 5–6 km od grodu ]godzina drogi na piechot"\,
10. W. ¯ Igor ¯ Gleb ¯ Rostis=aw; kn. Pro<ska, za=o/ony 1070, przez Wsewo=oda †1093.04.14,
zabity 1237 w bitwie z Tatarami ko=o Rezania, ojca W=adimira Monomacha †1125.05.10;
ojciec Michai=a, ¯ wy ]za\ % dubecki ¯ dub ]d'b\; ˚za`.
11. W. ¯ Georgij ¯ Igor ¯ Gleb ¯ Rostis=aw, wymiana liter i d{wi"k[w
zabity 1237 przez Tatar[w we W=odzimierzu nie w spos[b przedstawi: je na kartce papieru
n(Kla{mie, brat Mstis=awa tak/e tam zabitego, bez powtarzania znak[w, tj. na p=aszczy{nie, w
12. W. z Be=za ¯ Mstis=aw Chrobry †1172 ¯ dw[ch wymiarach; tr[jwymiarowy uk=ad mo/e by
Izas=aw 1246–†1154 ¯ Mstis=aw †1131; podo=a= zagadnieniu. Ale zamieszcz" tu schemat
ojciec Aleksandra z W=odz. Wo=., Wsewo=oda z najcz">ciej spotykanych wypadk[w;
Czerwna, i Heleny za Kazimierzem Sprawiedli- samog=oski&
wym †1194.05.05 ]$, Helena ¯ Rostis=aw ØO
“Michai=” wlk. kn. kijowski 1214(15, wg W=. AEIYÜÓU ]Ø\A
Dworzaczka, poz. lit. 0190\, sp[=g=oski za>&
13. W. z Czerwna i Be=za 1207, brat Aleksandra
z W=odz. Wo=. ¯ Wsewo=od z Be=za ¯ Mstis=aw + ]U\ V
Chrobry †1172 ¯ Izas=aw z Kijowa 1246–†1154 W ]UU\ B D ]Dz, D/, D{\ ¸, ?, Z
¯ Mstis=aw z Kijowa ¿1076–†1131, P ]Ph, Th\ F T ]Ç, Cz\ C S ]Í,Sz\ T
14. W. ¯ Aleksander z W=odz. Wo=. ¯ Wsewo=od G ]Q\ K SS KS
z Be=za ¯ Mstis=aw Chrobry †1172,
15. W. ¯ Konstantin 1218 ¯ Wsewo=od Bol. Gn. ? J ]LL, Y\ H ]Ch\ X Z
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
zar[wno SK ˘ SzCz jak i ST ˘ SzCz, gr. Thomas – s=aw. Thoma; gr. Alexis – s=aw. Oleksy
gr. basilikos – s=aw. Wasilko, Andreas – s=aw. Andrei
bo K ˘ Cz ]skok ˘ skoczy:, tok ˘ toczy:, mokry
gr. Thaddaios – ros. Thaddei
˘ moczy:\ i T ˘ Cz ]czegotego, czarnytar- gr. palaios – s=aw. paleia, Thebes – s=aw. Thebe
nina, bitybicz, bi:\; S ˘ Sz. gr. Komnenos – ros. Komnin, Nikiphoros – Nikiphor
Poziome i pionowe kreski – nie ma przej>:, gr. Alexandros – bia=orus. Alexandro ]do ok. 1600\
nie ma wymiany& T–G, F–G, F–D, B–D, B–T; ital. Alessandro, hiszp. Alejandro }alehandro|
+otwaLatviaLettoni, czyli OAE, L+, franc. Alexandre OE
gr. Barabas ]pol. Barabasz\ ¯ aram. bar Abba ]syn
Lida % wa ˘ LidwaLitwaLithua]nia\,
Ojca, czyli Boga, Ojcem zwanego\
KoriatKoriadKoriath, czyli TTHD, gr. oinos – pol. wino O^U^W; gr. genos – gen, geny
Christian, Krystyn i Krystyna, ang. Christiana i gr. bous – pol. w[=, ang. cow }kau| ØA, niem. Kuh
zdrobn. Xina; staropol. Xi'/"; ang. Xerox }ziroks|, gr. gr. mikros ]ma=y\ i makros ]d=ugi, wielki\ ˘
Alexandros  ital. Alessandro  hiszp. Alejandro mikro` i makro`; philos ]umi=owanie\ ˘ philo`
}alehandro|, hiszp. Mexico }mechiko|, chronos ]czas\, eremos ˘ ermo`, thetos ˘ thet,
niem. wachs, ang. wax }=aks|pol. wosk, czyli gr. tetra` ]czwarta\ % archos ]w=adca\ ˘ tetrarches OE
˘ =ac. tetrarches ˘ p[{no=ac. tetrarcha ˘ >redniow.
CHX ]SS, K\KSSK, tak i s=aw.X ^ =ac. CH,
ang. tetrarche ˘ ang. tetrarch
K& Korsu<, Kersu<, Cherson ¯ gr. gr. nephos ]chmura\ – s=aw. niebo ˘ niebieski OE
gr. phasianos ˘ =ac. phasianus ˘ starofranc. faisant, gr. kolymbos ]nurek, gat. ptaka morskiego\, pokr. =ac.
faisan ˘ anglo-franc. i >redniow. ang. fesant ˘ ang. columba ]go='b\ GCK ˘ columbinus ]go="bi, jak
pheasant ]ba/ant\, czyli BPhF, S?; go='b\ ˘ skr[cone do Columbus ˘ pol. Kolumb
setki przyk=ad[w kt[re m[g=bym tu zamie>ci: gr. pappas ]ojciec, biskup\ ˘ =ac. papa ˘ pol. papie/
dotycz' s=ownictwa pospolitego, dlatego zanie- =ac. globus ]kula, sfera\ ˘ ang. globe, pol. glob
=ac. Ducas – s=aw. Duka, =ac. humus ]ziemia\ – homo
cha=em czynno>ci.
=ac. sanctus ]>wi"ty\ ˘ hiszp. i ital. santo ˘ santa,
Wymiana TD pospolita, dlatego anglosas. starofranc. saint, seint ˘ >redniow. ang. i ang. saint,
hund ]pies, kundel\  hunt ]polowanie, =[w\; nord. Ba•var•ia % =ac. regis ]kr[l\ – s=aw. Waregi
{le w s=owniku Webstera& hunt }>redniow. ang. goth. reiks=ac. regis, rex ]kr[l\ ˘ rik, pol. `ryk
hunten; anglosas. huntian, prawdop. ¯ bazowe- franc. Paris } pari |, Artois, Burgois, Dubois
go hentan ]chwyci:, z=apa:\; ˚hent|, bo U nie am.-ang. Illinois, De Moines }de moin|
przechodzi prosto w E. Zwyczaj polowania sfor' Halicarnassus – pol. z Halikarnasu, Tarsus – z Tarsu
]dope=niacz tworzony przez obci"cie S\, Aristoteles
ps[w przetrwa= do dzi> w Anglii – jakby o tym
]384–322 B.C., ucze< Platona\ – ang. Aristotle
autorzy s=ownika nie wiedzieli.
nieme K ]SHKS\&
S by=o cz"sto nieme, jak H, przez to dostawiane, ang. know }nou|, knife }naif|, nord. kleif ]klif\ – Leif,
b'd{ opuszczane w pisowni, wymieniane& ja odnotowywa=em HS.
gr. hex ]sze>:\ ˘ anglosas. sex, six ˘ ang. six; ? ^ Sz ^ S; s=aw. ? ]"\ ^ pol. Sz, S;
gr. helios ]s=o<ce\ ˘ franc. soleil; polskie }/| w wymowie ma cztery {r[d=a&
s=ynny w>r[d lingwist[w podzia= centumsa- 1. r ˘ rz, 2. g ˘ /, 3. s ˘ sz ˘ /, 4. sz, { ˘ /;
tem ]sto\, gdzie HSCK, przez H – grecki 1. r ˘ rz; osobny, d=ugi temat, bez zwi'zku z liter'
i arme<ski, przez S – ba=tyckie, s=awia<skie, ?; s=owa odmieniaj'ce si" na R, pochodz'ce z j.
ira<skie i indyjskie, przez C – italskie, celtyckie; s=awia<skiego, pisze si" przez RZ, np. s=aw. reka
wo=. stupati ˘ pol. st'pa: ˘ tupa:; ˘ pol. rzeka; riad ˘ rz'd; w odmianach& g[ra ˘
czes. strewicpol. trzewik, i inne; g[rze, b[r ˘ borze, ora: ˘ orze, wiatr ˘ wietrze;
nieme H ]g=[wnie na pocz'tku wyraz[w\& niem. ritter ˘ czes. ˘ pol. rycerz T ˘ C; Roma ˘
ang. honest }onest|, ang. honour }one&|, nieme H na
s=aw.-ros.-czes. Rim ˘ pol. Rzym, i inne;
ko<cu wyraz[w& ang. Sarah, Allelujah, Leigh, hurrah,
gr. Hilaros – s=aw. Ilarion; Abraham – s=aw. Abraam; 2. s=owa pisane przez G odmienia si" na ?,
Heindrich – wo=. Indrich; ang. Henry ¯ germ. Heinrich – np. noga ˘ no/na, B[g ˘ Bo/y, r[g ˘ ro/ny, wr[g
ital. Enrico, hiszp. Enrique; ang. plough – pol. p=ug ˘ wo=.-ros. wra/da ]wrogo>:\, i inne;
nord. Helgimund ˘ Olgimund ˘ lit. Algimund OAE, 3. s ˘ sz ˘ /; L≠skonogyi Me';ko, 1254 –
lit.-pol. Holsza – Olsza; pol. harenda – arenda; gr. hy- Mieszko Laskonogi; vizl=o'e, 1268 – Wis=o-
akinthos ˘ =ac. hyacinthinus ˘ pol. hiacent ˘ Jacek; sze ]dzi> Kozienice\; v=r';, 1268 – Warsz;
gr. Helene ˘ =ac. Helena ˘ franc. Helene, Elaine,
ital. i hiszp. Elena, irl. Aileen, Eileen, arab. hakim – s=aw.
"alow;, 1252 – Szalosz ]w"gierski pose=\;
Akim, habasz ˘ Abissynia, hebr. hebel ˘ Abel, heretyk, bene', 1254 ]w rzecz. 1252\ – Benesz,
historia – ros. istoria; eretik; helle<ski – elli<ski, }gr[d$| "ak= w Jatwie – Sak]owicze\,
Homer – wo=. Omir ]dodatkowo EI ˚s=aw. j"zyk\, Vy'elg w Mazur. ltpscu 1680 – Wojsze=k,
huragan – staropol. uragan, Hamartol – Amartol, Bu/sk-Bou';sk= – Busk n(rz. Bug, u {r[de=,
anglosas. i ang. hors ˘ staroros. i staropol. orsza(k centrum Duleb[w; /agiel – segel ]germ.\;
S=ownik staropolski zawiera wiele wyraz[w pisanych ?mud{ – smuds ]dun. b=oto\, germ. Semejten,
przez nieme H, w tym& harchimedryta, hat=as, hujed-
nanie, hu>cie ]uj>cie\, humar=y, humie:, hum[wi:,
szelk ]ros.\ – silk ]ang. jedwab\, /e – se ]sobie;
hustanowi:, za> arnasz to harnasz, tak, oto, to\, sto/ek – stosek, Grau/a – Graws,
nieme S ]g=[wnie na ko<cu wyraz[w\& rubie/ – Hrubie-/(sz[w, ?eligowski – Szelig-
hebr. ˘ gr. Elias – s=aw. Ilja, O ˘ A ˘ E ˘ I a(owski – jez. Seliger, gr[d Su'dal; – Suzdal od

Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.


NAZWY i TERMINY
990 r., rzeka Su=a ¯ su=awa ˘ pol. /u=awa, s=aw.- polu od 395 ]dzi> Istambu=, Stambu= w tureckim
ros. mjaso ]mi"so\ – mi'/sz, ital. Assisi – Assy/, posiadaniu\, a wysikosty to plemi" zamieszka=e w
Trusø – Dru/no, Prusaki – Pru/any, Ahmys ˘ rejonie dzisiejszej Rumunii, w III i IV stuleciu A.D.,
Achmy/, Bia=owie/a – bia=owieski ]Puszcza wzd=u/ Pontu ]Morza Czarnego\, najechane przez
Bia=owieska, nisko po=o/ona ¯ wiesa ^ lego- Hun[w w 376 r. A.D., w Dacji – w[wczas rzymskiej
wisko, =o/e, po=o/enie ˘ zawisie:  zale/e:, prowincji. Visigothi sami zaatakowali rzymskie
za-wis=y(le/ny\, Nie>wie/ ]wy/ej po=o/ony\, prowincje w 236 roku A.D.
Jatwie/ – germ.-=ac. Jecwesin, Jetwesen, kom/a& Visigothi – poga<skie plemi", dokonuj'ce zapis[w
ar. kamis, qamis ˘ =ac. camis ˘ ang. camise pismem runowym, przenios=o si" nast"pnie w
]lu{na koszula, suknia, p=aszcz\, gr. pappas ]ojciec\ rejon uj>cia Wis=y, st'd do Skandynawii, poprzez
˘ papas ˘ pol. papie/ – papieski, ni/ – niski, P=n. Niemcy i Dani" – dooko=a. Pozosta= po nich
wy/ – wysoki – wy/szy, m'/ – m"ski ]ale nie Gotycki Brzeg w tym rejonie& P=n. Niemcy, Dania,
w'/ – w'ski, bo nie AE, Å´\, staropol. supan ]p=d. cypel P=w. Skandynawskiego$\ – Gotycki
– /upan, staropol. senitva – /enitwa, napras- Brzeg zwany Gothiscandza, na p=d. brzegach
no – na pr[/no, ang.-franc.-niem. anis – any/, Ba=tyku.
spi/ – spiski, Wysikosty – gnany /'dz' ustalenia, co to by=a
v zpiwi ]w zpiszi ¯ zpisz\ – czeski Spisz, za jednostka czasu, dokona=em gruntownych
/yt – syt ]nakarmiony\ ˘ paso/yt, prze/y: ]prze- poszukiwa< – bezskutecznie. Przeczyta=em te/
syt\, ros. mor' – mors, s=aw. liw; by – czy/by ]li w tym celu ksi'/k" pt. Visigothes in the time of
^ czy\, =ac. ˘ niem. Almosen ˘ czes.-pol. ja=mu≈na, Ulfila, by E.A. Thompson, Oxford 1966, 165 str.
s=aw. faris, far;, fary' – far, W"gier Uz – Us formatu 12 x 18 cm.
]w's\, zamek Tilsit ]germ.\ – Tyl/a ]pol.\, poga<ski Ulfila, ur. ok. 311 r. A.D., by: mo/e na terenach
Dewerikz ¯ riks ^ kr[l ¯ goth. reiks,\, itp. dzisiejszej Rumunii, zmar= w latach 381–383,
4. sz, { ˘ /; opisa – Opizo 1253 ]legat papie/a w grodzie Bizantium. Dzieje plemienia Visigoth[w
Innocentego IV †1254\, opisane do za=o/enia Konstantynopola roku 395, w
ros. zmej ]smok\ – /mija, szczeg[=owy spos[b – nic nie ma o sposobie mierzenia
s=aw. zæbr=, ros. zubr= – /ubr, przez nich czasu, ani – tym bardziej – o kalendarzu
Visigoth[w i prowadzonych zapisach, przez wieki, czy
wo=. ≤tvœzskou[ – wo=. ≤tvœ'skou[,
chocia/by przez dekady.
moroz, mr[z – mrozi:, mro{ny – mro/onka,
Zakrawa to raczej na blef, ni/ na utracon' wiedz".
zakazi: – zaka{ny – zaka/enie,
Pismo runowe u/ywane by=o do nadpis[w na
dzie/a  zaczyn ]/a ^ za; dzie ^ czyn\,
przedmiotach u/ytku domowego i broni.
miazga  mia/d/y:, r[zga  r[/d/ka;
Rzymskie wysikosty bliskie greckim olimpiadom,
gr. phasianos ˘ ang. pheasant  ba/ant,
przez analogi", wzmacniaj' odczucie prawdzi-
goth. Sigismunth ˘ germ. Siegmund }zigmunt|,
wo>ci, ale prawdopodobie<stwo, /e plemi" Visi-
staronord. Sigmundr ˘ ang. Sigmund ˘ pol. Zygmunt
goth[w utrwala=o swe dzieje pismem runowym
˘ ˚Mazur. ltpsc ?igmunt,
przed rokiem 860 ]pocz. dziej[w kijowskiej Rusi\,
za=om ˘ +om/a, w zakolu rz. Narew.
jest bliskie zeru, gdy zwa/y: podane powy/ej oko-
Za ostatmim, 4. s, z, { ˘ /, poszed= M. Samuel
liczno>ci. Nie ma /adnych zapis[w, kiedy plemi"
Bogumi= ˚Linde ]1771–1847\, ur. w Toruniu,
migrowa=o i kt[r"dy ]w jakich latach\. Zapewne
lecz /yd z pochodzenia, uk=adaj'c S=ownik
odliczali czas, jak wszyscy inni, mieli na to spos[b,
j"zyka polskiego, wydany 1807–1814 ]drugie
lecz nie pozostawili /adnej wskaz[wki.
wyd. 1854–1860\. Liter" ? zamie>ci= pod Z, ¸,
zapewne nie>wiadom ? ^ S, Sz. Kronikarz Rusi, zw'cy siebie chronografem, z
Wyrgalle ]lit.-prus.\ – nazwa wyspy na Niemnie, ca=' pewno>ci' zetkn'= si" z pismem runowym
w latach 1250–1252–1288, i – by: mo/e – umia=
ªnaprzeciw Naweseº, dzi> na linii Marvele –
je czyta:. Wpisa= “rzymskie wysikosty” na wy-
Verßvai; w 1364 Kinstut(Keystutt poleci= zbudo-
czucie, dla podniesienia rangi swego dzie=a i
wa: tam nowy zamek, zwany Nowym Kownem,
wywo=ania wra/enia na czytelniku, dla podziwu i
bo zdobyciu i zburzeniu Kowna przez Krzy/ak[w
uznania. Dzi> jest to dobra podr[bka, w mej opinii.
w 1362. 0165-01-207, N. 428
Bo gdy wymieni= rzymskie wysikosty ]cykle, in-
w 1369 Krzy/acy postawili tam sw[j zamek,
terwa=y, jak gr. olimpiady\ a ukry= rzymskie ˚in-
zwany ˚Gotteswerder ]k"pa Boga\, napada-
dykty, u/ywane poza rok 1000, jasnym si" staje,
j'c na Litwin[w, buduj'cych zamek dla obrony
/e wysikosty znacz' indykty, i niecny cel autora
przed Niemcami. 0165-01-213 N. 440
zapisu – zatarcie materia=u {r[d=owego ]w jaki
wysikosty – wo=. rimsky 'e vysikostom
spos[b ustali= liczb" 5508$\, oraz kontrol"
]rzymskim wysikostom\.
prawdziwo>ci danych.
Rzekoma jednostka czasu u/ywana przez ko-
Grot w=[czni, d=ug. 15,5 cm, szer. 3 cm w naj-szer-
czownicze plemi" Visigoth[w, przemieszcza-
szym miejscu, odkryto w grobie, w 1858 r., ko=o 30
j'cych si" z Po=udnia Europy na P[=noc.
km od Kowla. Na nim s=owo TILARIDS runami, od
Rzymskie to Wsch. Rzymskie Imperium, Bizan-
prawej ku lewej r"ce, na srebrze pokrywaj'cym
cjum ]za=o/. 658 B.C.\, ze stolic' w Konstantyno-
/elazo. Lecz runami Ostrogot[w, tylko litera D
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
runem Visigoth[w. Wo=y<ska letopis by=a pisana po=o/ony, /e – wg Maz. ltpsca 1680 – z Rugode-
w tym rejonie ]w Lubomli, wg mych docieka<\ i wa strzelano z dzia= do Wyszegrodu, roku 7066&
wo=y<ska wymieni=a rzymskie wysikosty. ...iz narœdu rugodivskogo strelœxu na
Tilarids ¯ til-a-rids oznacza do podr[/y, na Vywegrad. 0001-31.1-135;
drog", jakby w podr[/ dany. roku 7065 ]1557\ pos=owie niemieccy z Liwonii
Na Ru> pismo runowe przyniesiono w 1250, z przybyli do Iwana Wasilewicza, cara i wielkiego
Austrii – kraju Ostrogot[w. kniazia ca=ej Rusi|, zwanego dalej gosudarem
Pos=owie austriacko-w"gierscy z Wiednia spot- ]imperatorem\; ªz przyzwoleniem jego }Iwana|
kali Dani=" w ˚Po/gu, prosz'c go o pomoc w przyszli ku niemu ratmany ]radcy grodu\ i buj-
sprawie ziemi, Rakuszskiej i Sztirskiej. Wymie- mistry ]burmistrzowie\, i po=otniki ]skarbnicy\,
nione s' imiona pos=[w, ˚?a=osz i nr 1054. bij'c czo=em i modl'c si", daj'c jemu, gosuda-
W podarku m[g= otrzyma: grot z tym napisem – rowi ]imperatorowi\, Wyszegorod i Rugodiw, i
zwyczaj nie tylko w tamtych czasach, wymiany ca=' ziemi" Rugodiwsk', i krzy/ ca=owali, /e nie
pami'tek. odst'pi' od s=u/enia gosudarowi, i z wyj'tkiem
“Przem'dry chronograf” pr[bowa= wywie>: nas }damemu| im gosudara i dzieciom jego, innego
w pole, wpisuj'c rzymskie wysikosty – rzecz nie gosudara im nie szuka:. 0001-31.1-134
istniej'c' ]w Ipat. ltpsi pod 1252-1254-1257 r.\. Wyszegorod ]ros.\ – “wi"kszy gr[d” n(rz. Protwa,
Wys=ocki ¯ rz. Swis=ocz, nie od Wis=oki. powy/ej Borowska, ok. 100 km SW od Moskwy
Wysocki ]pol.\ – 1. Mo>cicki ¯ mo>:, ]Protwa dop=ywem Oki\; miejsce spotkania
2. Czarnecki ¯ czern; ˚mo>:, czern. pos=[w litewskich od Olgerda z si=' boj'w' wlk.
wyspa ]s=aw.-ros. ostrov=\ – termin u/ywany w kniazia moskiewskiego, 1352. 0165-01-192
>redniowiecznych dokumentach, {le rozumiany, Wyszegrad ]ros. Vywegrad\ – rezydencja w"g.
bo by= to p[=wysep, najcz">ciej przy uj>ciu rzek, kr[l[w ko=o Budapesztu, na prawym brzegu
jednych do drugich, i tak& Dunaju, gdzie znajdowa= si" kr[lewski zamek.
• wyspa Romowe na Niemnie, >wi"te miejsce Wyszogr[d ]wo=. vywegorod 1240\ – “wi"kszy
kultu pogan, przy uj>ciu Niewia/y, 1398–1402, gr[d” n(Wis=', przy uj>ciu Bzury. Tu przebywa=
• wyspa Dubissa, miejsce spotka< dla rozm[w Dani=o Wo=., do czasu gdy Tatarzy opu>cili jego
mi"dzy stronami Krzy/ak[w i Litwin[w w la- ziemie 1240, a po jego >mierci 1264, jego potomni
tach 1380-tych& 1383, 1388 ]Dobiesin\, naje/d/ali Wyszogr. jak i Sochaczew, Gostynin.
• ostrow ]wyspa\ Hojd[w do kt[rej dop=yn"=y wywodowa, deputacja ]pol.\ – deputacja wywodo-
trupy po bitwie nad Dwinoss' ]dzi> Ilja\ 1266, wa sk=ada=a si" z marsza=ka szlachty i grona
• wyspa Wara/ska na Dnieprze, u rz. Trubie/, deputat[w, po jednym z ka/dego powatu. Zapro-
wspomniana w opisie bitwy nad Ka=k' 1219. wadzono osobne ksi"gi wywod[w. Ubiegaj'cym
W nast"pnych wiekach – najwyra{niej – termin si" wydawano patent b"d'cy >wiadectwem
rozpad= si" na wysp" i p[=wysep, a z p[=wyspu szlachetno>ci. Sta=o si" to z=ot' /y=k' dochod[w,
wy=oni= si" cypel ]jego zako<czenie\ – wszystkie od samych cz=onk[w deputacji, przepychaj'cych
terminy obj"te niegdy> jednym s=owem, st'd dzi> swych podopiecznych, archiwist[w, a/ do zwyk
nieporozumienia w t=umaczeniu starych tekst[w -=ych oszust[w jako >wiadk[w. Zape=niano
– poszukiwanie «wysep» kt[rych nie by=o; w[wczas nie zawsze zapisane do ko<ca strony
p[=wysep by= wysp', a podgrodzie – grodem, akt grodzkich i ko>cielnych, czyste, lecz nie prze-
˚miasto; Ostrowski ]cz=owiek Wschodu\ ˚ostr; kre>lone w nich karty, wydrapywano oryginalne
germ. werder ]k"pa\& Romeywerder ˘ Romowe, nazwiska, zmieniano litery, itp.
Gotteswerder. Za cara Paw=a ¡ ]ur. 1754, 1796÷1801\ pobawio-
Wysykytky ]maz.-=ac.\ – miejscowo>: Wisikitki, no deputacje wywodowe wydawania patent[w.
5 km NW od ?yrardowa, 46 km SWW od War- Za cara Miko=aja ¡ ]ur. 1796, 1825÷1855\, po
szawy; wspomniana w dokumencie Ziemowita, Powstaniu Listopadowym 1830(31, szeregiem
ksi"cia Mazowsza, w spisie otrzymanych przez zarz'dze< w spos[b daleko id'cy utrudniono
niego ziem, 1355. 0165-01-195, N. 407 legitymowanie si".
Wyszata Ostromiricz ]s=aw. vywata\ – wojewoda Ustanowiono wtedy Heroldi" Kr[lestwa Polskiego
ruski za czas[w Jaros=awa M'drego †1054, wzi'= ]1836\ – instytucj" prowadz'c' rejestr os[b.
udzia= w wyprawie “na Grek[w” 1043, powr[ci= Wyw[d rodu Ginty=[w, z 1569 g., π[nœ 18&
na Ru> po trzech latach, po zawarciu pokoju; „...Ruszkis mia= dwu syn[w – Ginthy=a, Skay-
ojciec Jana. 0448-00-256, 364-368 watha, pierwszy syn Ginthy= Ruszkaytis mia=
Wyszegorod ]s=aw. vywegorod\ – gr[d n(Dniep- syn[w czterech Swirbucia, Sugawdzia, Augu-
rem, 17 km N od Kijowa; miejsce poch[wku >w. tha, Dawida, Swirbutis Ginthy=aytis mia= syna
Borysa i Gleba, pomordowanych 1015, syn[w iednego – Sthyrpeyka, Sthyrpeyko mia= synow
W=odzimierza Wlk; ¯ wysze ]wi"kszy\ % gorod. cztyrech – Pietrasza, Bernartha, Mazryma a
Wyszegorod ]˚Mazur. ltpsc Vywegorod\ – “wi"kszy Mazutha, Pietras mia= syna iednego Maciusa,
gr[d” w pobli/u Rugodewa ]dzi> Röngu\, w Es- Bernaths mia= syna Witka, Mazrym mia= synow
tonii, 38 km SW od Tartu, tak blisko Rugodewa trzech – Macieia, Janela, Jurgia, kt[rzy pomarli,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
Ma/utkis mia= synow trzech – Jurgia, Woytka, d[w, Zawada; roz` ^ prze(d ˘ roz(prze•mowa,
W"cka; wtory syn Ginthy=ow Sugawdis mia= roz(prze•w[d\; Katowice ˚k't, k'ty,
synow czterech – Woytka, Piktona, Bieniasza, • wica ]g[ra\& b=yskawica,
Buciusa, Woytkus Sugawdis mia= syna iednego • tarn& Tarn[w, Tarnobrzeg, Tarnawatka,
Kryxa, Kryxus mia= syna Gryca...” itd. • czern& Czernih[w, Czernobyl, TCz,
poz. lit. 0030–24, No 208, str. 326–329 nazwy wielu grod[w i rzek; czern ˘ czarn,
]wyci'g ze stron 326÷327\ • jasna& Jasna G[ra w Cz"stochowie, Jas=o,
Stanowiska w porz'dku alfabetycznym& bobrowni- Jasnogorsk 128 km S od Moskwy, Jassy ]$\, jas-
czy, chor'/y ]wielki i nadworny\, ciwun, cze>nik, trz'b, ja>niepan ]mo>ci panowie\, jegomo>:,
genera= artylerii, genera= inspektor, hajewnik, • mo>:& Mosty, Mo>ciska, Moszczanica,
hetman ]wielki, polny\, horodniczy, instygnator, Moskwa, Zamo>: ]˚za` ^ przy, obok, tu/\,
kancelerz, kasztelan, kaznaczaj, klucznik, koniu- • p=oskie& P=oskie ]Zamojskie\, p=askowy/,
szy, krajczy, kuchmistrz, le>niczy, =owczy, marsza- P=oskinia – imi" wodza ˚Brodnik[w, 1219,
=ek, miecznik, mierniczy, mostowniczy, obo{ny, • kopa ^ g[ra& kopica, kopalnia i g[rnik,
obru>ny, okolniczy, pisarz, piwniczny, podczaszy, Zakopane ]ne ^ 1. staroziem, 2. obok\, ˚za,
podkoniuszy, pods"dek, podstaro>ci ]ziemski, • skit, skith, skid& Beskid, Bieszczady, Skithia,
dworny\, podstoli, podwojewoda, referendarz, • ram, rom& lit. Rambin, Rombinus,
sekretarz, s"dzia, skarbnik, sokolniczy starosta, • nos ^ g[ra ˘ wy•nios=y(g[rowany, g[ruj'cy,
stolinik, stra/nik, wojewoda, wojski i woskowni- • prze, pr ^ 1. szczyt, kulminacja, che=m& Wiepr,
czy, opr[cz hierarchii ko>cielnej& biskup, arcybi- Dniepr, Przewale ]wa= – ziemia; wysoczyzna\,
skup, archimadryta, metropolita, itp. Przeworsk, Przemy>l, rz. Przemsza, prze="cz,
wzniesienie ]pol.\ – miejsce g[ruj'ce nad innymi, prze/y:, i inne, 2. przez, poprzez, z miejsca na
wynios=o>:, wzg[rze, pag[rek; wy/(yna; miejsce, na wskro>, ponad, nadto, wi"cej ni/ ]
ang. elevation; hill; highland; odpowiednik ang. over, o r[wnie wielorakim
jak kilka innych, podstawowych termin[w ]wo- znaczeniu\, sp[jnik, a dok=adniej – przyimek,
da, ziemia, las, granica\, wzniesienie opisane ='cz'cy najcz">ciej czasownik z rzeczownikiem,
r[/nymi s=owami& np. skoczy: przez r[w; przelew ¯ prze ¯ przez %
• cho=m ¯ kulm& Cho=m, Che=m, Cho=mog[ry, lew ¯ la:, przebiec ¯ prze ]z miejsca na miejsce\,
• do=hi, do=ho` ]wo=.\& D=ugi K't na Roztoczu, prze` ]u, na\ ˘ prze•wale ]na wale\, prze•r[b
Do=hobrody i Do=hobycz[w n(Bugiem, Do=ha ]u(za•robek\. por. za`,
]wie> mi"dzy Mi"dzyrzeczem Podl. a Bia=' st'd poja>nianie «prze» wymaga szczeg[lnej
Podlask'\, Do=goje n(rz. Stryj, w Beskidach wnikliwo>ci, ostro/no>ci,
Wschodnich, ˚d=ugi, • rew& Szczekarew, Gunnarew, krew, drewo.
• g[ra, hora& Goraj, Zag[rzyce ]23 km W od • kriw, krew, EI – wierzch& plemi" Kriwicze
Rzeszowa\, Zag[rzany ]5 km N od Gorlic\, ]u {r[de= D{winy, W=ogi i Dniepru\, kriwyj gorod
Gorlice, Podhorce, Horysz[w, ]zdobywany w Wilnie 1390, na wzniesieniu\,
g[ry Czarnohora w Beskidach Wsch., Kriwyj Rog ]Krzywy R[g, na Ukrainie\, inne
region Czarnog[ra w p=d. Jugos=awii «krzywe» nazwy geograficzne, nazwisko Krywko,
]czarn`, czern` ^ wysoka, ˚czern`\, i s=ownictwo pospolite& pokrywa, pokrzywa, krew
• wor % sk ]ziemia\& rz. Worskla, Woroniaki na zalewa ]uniesienie\ ˘ krewki ]porywczy\.
Podolu ]dzi> Go=og[ry\, Poworsk, Pereworsk staropol. grz"ba ]wzniesienie terenu, pag[rek\ pomylo-
]pol. Przeworsk\, gdzie& pere ^ che=m, kulm, ne z grz"d' w Powszechnym atlasie >wiata 1974, str.
worsk ^ g[rsk WG; A, B, W, G, D..., 66–67 ]BD\& Grz"da Smole<sko-Moskiewska.
• sopn, sopl, spa& Perespa, Peresopnica, ylda ]isl.\ – gni:, rozk=ada: si"; smr[d.
zaspa, wyspa, sopel, z – ˚granica; w nazwach miejscowo>ci i rzek&
• wiec ]g[ra ^ berg\& Kr[lewiec, Ciechanowiec, ˚Zlin, Be=z ]be= – woda\, Zwadnik ]wada – dzia=
Kijowiec, Grabowiec, Rakowiec, Rejowiec, wodny\ Zwir ]nazwy 4-ch potok[w\, Zwole<
Tyszowce na Roztoczu, Sosnowiec ]Sosnowa ]wola, len – ziemia\, Zwolaki, Zwolno, k=adez.
G[ra\, ?ywiec, nazwiska& Borowiec ]Borowa za` ]s=aw.-ros.-wo=.\ – na(d`, po`, pod, przy, obok,
G[ra\, Bychowiec, Parkoszowiec ¯ Parkosz u, wzd=u/, tu/ przy, w obr"bie; zg=oska w wielu
n(rz. Wis=ok, nazwach geograficznych, niew=a>ciwie rozumia-
s=aw.-ros. wierch ˘ pol. wierzch, wiatr ]ch – na, interpretowana, ˚Zaleska ziemia, Zamo>:;
powietrze& duch, s=uch, w"ch, i inne; tr – zie- Zaporo/e na Dnieprze ]obok Porog[w ¯ rog\,
mia\, s=aw.-ros. swietit ˘ pol. swieci:, >wiat=o AE, Zabajkale ]Pobajkale ¯ Bajka=, jak Pomorze\,
T ˘ C, cwiet i kwiat, zarzewie, Wetlina – ko<ca Zakaukazie ]wzd=u/ g[r Kaukazu\,
szybkiego nie ma, Zaozierze ]przy, obok jezior\,
tak/e wiec jako zebranie grodu, osady, pierwotnie Zaleskie kraje ]Polesie, wzd=u/ las[w ¯ les\,
odbywany na g[rze, w lesie, Zapyszki ]obok Posztowa, bo 2 km E\,
• `wice ]g[ry\& Werbkowice, Wojs=awice, Wa- Zawilejskie, Ksi"stwo ]mi"dzy Swi"t' a Wilj'\,
dowice ]wado` ¯ wada ^ dzia= wodny& Rozwa- Zabu/niak ]wzd=u/ rz. Bug, nad Bugiem\,

Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.


NAZWY i TERMINY
Zawi>lak ]znad Wis=y$; zawis=y ^ zale/ny\, 11. przeczy& zasiedli:  wysiedli:, zadni  przedni,
Zaklika ]po % klika ^ krzykuje ¯ klik ^ krzyk\, nie w zgodzie& zarozumia=y  wyrozumia=y.
Zawichost ]zawi – nadwi>la<ska trasa, trakt\, zaborole ]wo=.-ros.\ – os=ony na >cianach ˚grodu;
Zakopane ]pod “kopami” – g[rami, Zag[rski, sto≥ na zaborol≠x goroda.... Obl"/enie
kopa ˘ kopalniag[rnik; ne ^ obok\, Sandomierza, si=y tatarsko-ruskie zbudowa=y
Zaolzie ]wzd=u/ rz. Olza, czeskie Olße\, rusztowania ]poroki\ z kt[rych strzelano do obro<-
Zabrze ]przy granicy, ˚granica\, c[w dzie< i noc, a strza=y nie dawa=y wyjrze: im
Zarub ]na, w obr"bie, lub wzd=u/ granicy\, zza >cian grodu& a str≠lam= ne dadou]im=
Zawada ]˚=ada, P=oskie, wzniesienie\, ni vniknuti iz= goroda... v hetvertyi 'e
Zamo>: ]za “mo>ci'” – wysoko>ci', Roztoczem\, d(e)n;. s=biwa zaborola z goroda. tata-
i inne «za`»& Zabor[w, Zagorsk, Zag[rz, Zag[- rove '. nahawa lestvici pristavlivati
rzany, Zag[rze, Zag[rzyce, Zalas, Zaleszczyki, k gorodou. i tako pol≠za na gorod. wo=.,
Ipat. 6769 ]pod 1261 r., w rzecz. zima 1258 starego
Zarajsk, Zarzecze, Zawal[w ]zawale ¯ wa=\, kalend., lub pocz. 1259 – nowego\.
Zab=ocki ¯ Zab=otcy 71 km NEE od Lwowa; stoa]e na zaborol≠x. goroda. wo=., Ipat. ltps
Bereza ]przy granicy\ ¯ bere, brze, rog ]granica, pod 6785 ]1277 r., w rzecz. 1276\.
skraj\, i s=ownictwo pospolite& za=atwi: ]si"\ – Gdy Rusini podeszli po=kom ]hufcami\ pod
u=atwi:, ul/y: ]sobie\, =atwo ^ lekko, ˚za/ycie; Gostynin, i knia{ Kondrat zach"ci= do wzi"cia
˚Zaduszki ]obok, tu/ przy Wszystkich Íw.\. grodu, podeszli ...pod zaborola. Lœxov≠
za` ^ pod` w zwi'zku z gr. hipo`, hypo` ]pod\ pou]axu na nœ kamen;e. ≥ko grad sil-
˘ za¶k=adanie, za¶=o/enie ]hypo¶thesis\ nyi. no str≠ly rat;nyx= ne dadœwe im
za¶k=amanie ]hypo¶krisis\; =o/ ^ k=am, k=ad. vyniknouti. iz= zaborol=. I pocz"li d{ga:
Za` w zwi'zku s=owotw[rczym z innymi& kopiami; wielu rannych pad=o od kopii i od strza=.
za ^ prze& grzeb, kopane, lew, =om, wodnik, I pocz"li ]od\pada: martwi ø zaborol=. ≥ko
w[z, wierci-e(:; za¶pomnie:prze¶baczy: snopov;e. i tako vzœwa gorod. i poimawa
]pomnie: ^ baczy:, zwa/a:\, v nim tovara mnogo. i polona beshislen-
za ^ wy& spa, Wydubecki ]za d"bami, Zadubce\, noe mno'stvo. a proky iss≠kowa. a gorod
Wyrozumski ]za(wy-rozumia=y\, za'gowa. i tako v=zvratiwas v= svoasi.
za ^ po& g[rze, lesie, r"ba, wo=., Ipat. ltps 6789 ]pod 1281 r., w rzecz. 1282\.
za ^ o& za(o->cienny, za¶siewo¶sie< ]jesie<\, Pod 6799 ]1291 r.\& ...i poidiwa vsi i pol≠zo-
za ^ nad; zanadrze, zanadto, wa ko aborolom i bπaxæs kr≠pko áboi.
˚`no ]za`, przy, obok, u, podle, pod, po, nad\. Zachariasz ]˚Mazur. ltpsc Zaxarij,\ – dos=.
Tak/e& B[g pami"ta; hebr. zeharjah ˘ gr. Zacharias ˘
1. zacz': ^ po` ¯ poczatok ^ na` ¯ nacza=o p[{no=ac. Zacharias ˘ ang. Zachariah.
czyn ˘ po(za-cz': ˘ rozpocz':, zadzwo<, zam[w, za- Zaduszki i Wszystkich Íwi"tych ]pol.\ –
>piewaj, po(za-rzuci:, po(za-niecha:, po(za-przesta:, Wszystkich Íwi"tych – dzie< 1 listopada, w
po(za-lecenie, itp., mnij ˘ pomnij ˘ zapomnij; zna: ˘ miejsce Dziad[w, poga<skiego >wi"ta zmar=ych,
pozna: ˘ zapozna:; wiedzie: ˘ powiedzie: ˘ zapo- 31 pa{dziernika – gdy poganie zbierali si" przy
wiedzie:; trzeba ˘ potrzeba ˘ zapotrzebowanie; wiatr ˘
grobach, spo/ywali posi=ki, a resztki zostawiali
powietrze ˘ zapowietrzenie; m[c ˘ pom[c ˘ zapomoga,
za(po-bra:, zaszkodzi: – poszkodowany, za sob' dla zmar=ych; dzi> resztki symbolizuj'
2. po(pod(prze(u(wy(za-chwyci: ]uj':\, zapalone >wieczki zostawiane za odchodz'cymi;
zamroczy: – pomrahat;, zar"ba – por"ba ]nazwiska& prawdziwe >wi"to duch[w, zmar=ych.
Zar"bski i Por"bski\; zadawa: si" – podawa: si" Zaduszki ¯ za ]obok, tu/ przy\ % duszki ¯ dusze –
]oddawa:\, za(wy-mar=y, za(pod(wy-miana, >wi"to zmar=ych, nadal obchodzone przez chrze-
za(pod-miejski, za(pod-krada: ]si"\, za(pod-pali:, >cijan ]katolicyzm nie wyrugowa= poga<skiego
za(u-pada:, za(po(u-mys=, za(po-tem, za(po-ta<czy:, zwyczaju\, z t' r[/nic', /e w Polsce obchodzone
za(prze(u-bi:, za(prze(u-robi:, za(prze(u-trzyma:,
2 listopada, po Wszystkich Íwi"tych.
za(prze(u-sieka(:, za(wy(po-rzuci:, wy(u(po-zyska:,
Wg American International Encyclopedia&
3. przy ^ u; za(przy(u-mocowa:, za(przy-mr[z ]szron\,
za(u-my>li:, za(przy(u-prawa,
Zaduszki ustanowione 998 A.D.;
4. do ^ k; zak=adnik ]ko=odnik ^ dowodnik, w dow[d\, Zaduszki – ang. All Soul’s Day,
5. od, pro; promys=om ^ zamys=em, proda: ]sprzeda:\ Wszystkich Íwi"tych – All Saints’ Day, ustano-
^ odda:; zach[d ^ odch[d, odej>cie,
wione 835, zwane tak/e All Hallows ¯ hallow
6. gda; zawsze – wsiegda, wsze ^ wsie, ]>wi"ci:, po>wi"ca:\ ¯ >redniow. ang. halowen,
7. na`, po`, o`; za(na(po(o-sadzi: ]si"\, siedli: halwen ¯ anglosas. halgian ]GW; A, B, W, G\
˘ za(o-siedli:, za(o-patrzy:; osad ^ nalot, osada ^ ¯ germ. baza halig, pokr. heiligen ]>wi"ty\.
za=oga, zasada\, Natomiast w przeddzie< Wszystkich Íwi"tych –
8. za` ]zupe=nie\, gdy przy` ]troch", cz">ciowo\; 31 pa{dziernika, obchodzone jest Halloween ¯ all
za(przy-s=oni: i inne, hallow even, b"d'ce zwykle zabaw' i maskarad'
9. pra`, przed`, po`; prawo ^ zakon ^ order dla dzieci, przebranych za strachy, straszyd=a,
]wo ^ der ^ woda ^ water ^ hydor\, upiory, zmar=ych, chodz'cy grupami ulicami
10. wo=. iz`& izniemogati ^ zaniem[g=, miast i zbieraj'cych s=odycze; >wieczki stawiane

Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.


NAZWY i TERMINY
w wydr'/onych dyniach, z wyci"tymi otworami w – Domingo de Guzmana 1170–†1221;
kszta=cie ust, nosa i oczu, stawiane w widocznych Augustynianie – o l/ejszym rygorze od poprzed-
z dala miejscach, paj"czyny i paj'ki, itp. nich zakon[w; id'cy >ladami >w. Augustyna 354–
zajackije tatary ˚Jasy, plemi" p=n. Kaukazu. †430 – ojca Ko>cio=a Rzymskiego, biskupa w Hip-
Zaklika ]pol.\ – kancelerz i proboszcz Sandomie- po w p=n. Afryce, znanego z dwu dzie=& Confes-
rza sporz'dzi= akt 1387 nadania ko>cio=owi >w. sions ]Spowiedzi\ i De Civitate Dei ]Miasto Boga\;
Stanis=awa, w Wilnie, d[br darowanych przez Benedyktyni – trudni'cy si" przepisywaniem
nowo ochrzczonego W=adys=awa ]Jagie=="\; ksi'/ek na pergaminie, i wraz z Cystersami –
podobnie w 1390, zwany kancelerzem Zaklik'; utrzymuj'cy szko=y; B. za=o/eni ok. 529 A.D.
0165-01-265, 281 przez w=oskiego mnicha o imieniu Benedict
za ^ po % klika ]krzykuje\ ¯ wo=. klik ]krzyk\, ]480–†543$\, za=o/yciela Monte Casino;
wie> Zaklik[w 27 km E od Sandomierza ¯ Zaklika Duchacy – szpitalny zakon sprowadzi= do Polski
% k[w ¯ kow ]las\. biskup krakowski Iwo. 0065-00-136
Zakon – grupa os[b(ludzi, zjednoczona i zorgani- Duchowie<stwo za pierwszych Piast[w by=o ca=e
zowana w formalny spos[b w celach religijnych cudzoziemskie. Na tronach biskupich, po klasz-
]ujednolicony ubi[r, znaki i zbroja\. torach, siedzieli duchowni przybyli z Niemiec,
za¶kon – za(po-znanie; Francji, Flandrii, W=och. 0065-00-108
kon ^ zna ^ >wiadomo>: ˘ >wiadek – znaj'cy, Zaleska ziemia ]s=aw. zemlœ Zal≠skπa, w odmia-
kon ¯ ang. conscious ¯ =ac. conscius ]>wiadom, nach przez przypadki& po Zal≠s;[ – po Zalesiu,
przytomny, znaj'cy\; Zalesku[ – Zalesk'\ – W=adimiro-Suzdalska
zakon ˘ s=aw. zakon(ny ]prawo, prawny, prawo- Ru>; moskiewskie i w=adimirskie grody zw' si"
wity, >lubny, prawid=owy\. «zaleskimi»;
A. Br¥ckner 1927& Zakon ¯ regu=a. prof. N. I. Prokofiew, Moskwa, 1988, nie znaj'c
B(o)'ii dvorœne – rycerze Zakonu z Rygi. znaczenia, poja>nia& znajdowa=y si" na p[=noc
s=aw. zakon= ]prawo\; zakon – nakaz, czytany od Kijowa, «za lasem» ]maj' si" na uwadze
wspak, OA, ang. order ]nakaz, rozkaz\. “znamienite” lasy Bra<ska\.” – zmy>lenie, jak
˚Krzy/ak, Teutoni, komtur, marsza=ek, rycerz. ˚Zamo>: ¯ za mostem; dlaczego od Kijowa$
Zakony rycerskie “militarne”, i “cywilne”. Nie tylko w Kijowie pisano.
• Rycerskie – pomys= z czas[w wypraw krzy/o- Polesie ]wzd=u/ las[w\ ¯ po ]za, wzd=u/, obok,
wych do Palestyny, zwanych ˚krucjatami& przy\ % las; r[/ne od «Podlasie» ]same lasy\ ¯
w=oski Jaonnit[w, francuski Templariusz[w, pod ]sam\; nazwisko Zaleski ]Poleski ^ Pu=aski,
niemiecki Theutonic ]Zew Boga\ – Zakon Szpi- ukr. Poleszuk\, ˚po`.
tala Naj>wi"tszej Marii Panny w Jerozolimie, Zaleszczyki ]pol.\ – miasto n(Dniestrem,
Hospitaler[w ]Rycerzy-Szpitalnik[w\ >w. Jana ok. 177 km SE od Lwowa, 51 km NEE od Ko=o-
Chrzciciela, kt[ry rozpad= si" na dwa inne& myji, i ok. 45 km N od Czerniowiec;
Rycerzy Malta<skich i Rycerzy }greckiej wyspy| ¯ za ]przy, obok, pod, u\ % leszczyki ]laski\ ¯ s=aw.
Rhodes. Zakon taki sk=ada= si" ze znikomej les ]las\; 40 km N – Czortk[w n(rz. Seret ]pol.
cz'stki kap=an[w i olbrzymiej cz">ci cz=onk[w k[w, ros. kow, ukr. kiw ^ las\, ˚kow, za`.
nie przyjmuj'cych >wi"ce< kap=a<skich, za to zamek – 1. twierdza, murowany ˚gr[d, ˚Twer;
>lubuj'cych dozgonn' walk" z poganami w znaczna liczba budynk[w ufortyfikowana gru-
obronie Krzy/a. bymi murami, z elementami obronnymi i fos',
Na Mazowszu byli Bracia Dobrzy<scy, za=o/eni siedziba otoczona murem obronnym, 2. k=[dka;
do obrony przed Prusakami, prawie wszyscy mek, myk ]tward\ ˘ kamyk, zamkn': ]˘ zamyka:\ –
cz=onkowie zostali wyci"ci w pie<, a w Rydze zatwierdzi: ˘ sprawa zamkni"ta ]zatwierdzona\; germ.
biskup Albert w 1204 za=o/y= zakon kawaler[w Schloss ˘ pol. >lusarz;
Mieczowych do walki z poga<skimi +otyszami staroros. zamok=, czes. zamek, =u/. zank; anglosas.
i Estami. castel ]wie>\, staronorm. i anglosas. castle, >redniow.
Ostatni po='czy= si" z niemieckim, w 1237 po ang. castle, castel.
fizycznym przybyciu Krzy/ak[w do ziemi do- Zamo>: ¯ za` ]po`, u`, wzd=u/, obok\ % mo>:
brzy<skiej 1230, w celu wsp[lnego podbijania ]wysoczyzna, Roztocze\; warowne miasto za=o-
nadba=tyckich ziem ]Prus, Litwy, +otwy\. /one na miejscu wsi Skokowka, n(rz. +abu<ka,
• Cywilne – spe=niaj'cy s=u/b" dla Boga& w 1580, i zbudowane 1580–1589 przez Jana
Franciszkanie – paraj'cy si" architektur', Zamoyskiego z Zamo>cia ]dzi> Stary Zamo>:\,
uprawiaj'cy ascetyzm; pocz'tek zakonowi da= kancelarza i hetmana wielkiego koronnego,
>w. Franciszek z Asy/u we W=oszech ]Assisi\, m"/a stanu;
w 1209; w Polsce Franciszkanie pojawili si" po architekt& Bernardo Morando ]ur. ok. 1540–†1600\;
raz pierwszy 1221 w Kro>nie na Íl'sku; rezydencja i o>rodek ordynacyjny od 1589;
Dominikanie – ucz'cy wiedzy og[lnej, sztuki i rze- Jan Zamoyski, ur. 19. III. 1542, zm. 3. VI. 1605,
mios=a, a nawet ulepszania rolnictwa; sprowadzeni od 1576 – podkancelerz koronny,
z po=udniowej Francji; za=o/. 1215 przez Hiszpana od 1578 – kancelerz koronny,
od 1581 – hetman wlk. koronny, m'/ stanu.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
Stary Zamo>: 12,6 km NW od Zamo>cia. por. Romowe – te/ cypel przy uj>ciu Niewia/y.
Legenda& od wioski Tomasza herbu Jelitczyk[w, Zas=awl ]s=aw. Zaslavl;\ – 1. Izas=awl n(rz.
w kt[rej mieszka=, by=a mostem oddzielona od Hory<, 67 km SE od R[wnego, 50 km E od
s'siednich, przeto/ nazwano j' Zamo>ciem, a Szumska, 18 km SW od Szepietowki,
jego Zamojskim, zwyczajem na ten czas pospo- 50°07* N, 26°48* E; za=o/. 987 przez Izjas=awa,
litym, mianowa: zacz"to. w XVI w. Polacy zmienili nazw" na Zas=awl,
R[d Zamoyskich ze Íl'ska pochodzi ]$\, przez 2. inny Zas=awl& 24 km NW od Mi<ska, u {r[de=
to Zamo>: s=owotw[rczo zwi'zany jest z Rozwa- rz. Swis=ocz, 54° 00* N, 27° 15* E.
dowem na drodze ¯ roz ]prze(d\ % wada ]dzia=\. Zawal[w ]pol.\ – po wa=e, wie> przy trasie Zamo>:
Zaratuszira ]pol.\, Zarathustra ]ang.\, –Hrubiesz[w, 21 km E od Zamo>cia, za wyso-
Zoroaster ]gr. forma imienia\ – prorok i za=o/yciel czyzn' Roztocza, 50° 44* N, 23° 33* E, odleg=y
perskiej religii, /y= w VI lub VII w. B.C.; od ˚Przewala o 15 km, ˚Perespa;
przepowiada=a ona m.in. s=aw.-pol. za` ^ po` ¯ s=aw. podle ]wzd=u/\.
1. bitw" na niebie pomi"dzy dobrem i z=em, Zatoczenik ]s=aw. Zatohenik=\ – wi"zie<;
2. tysi'cletnie niebo po >mierci, i ¯ staroros. zatocza: ]ogranicza:, zamyka: w wi"-
3. proroka, kt[ry b"dzie zrodzony od dziewicy. zieniu\. “S=owo Daniila Zatoczenago..., itd.”
Elementy te wesz=y w sk=ad przekona< /ydow- Zatwornik ]s=aw. Zatvornik=\ – pustelnik;
skiej sekty Essen[w ]pobo/nych\ z Qumran znad zatwor ]zasuwa, rygiel, sztaba\ ˘ otw[r.
Morza Martwego, a nast"pnie wiary chrze>ci- Zawichost ]wo=. Zavixvost=\ i Sandomierz
ja<skiej, z drobnymi zmianami& ]Soudomir 1261\ – grody n(Wis='.
1. ci'g=e zmaganie Boga z diab=em, Zauichozt 1148 r. – nadwi>la<ski trakt, droga.
2. tysi'c lat nieba po >mierci, Rusini, nie mog'c ustali: znaczenia, zmienili
3. Jezus Chrystus zrodzony od dziewicy, nazw" na “zawichwost” – podwini"ty ogon.
a na jego urodziny przyby=o trzech mag[w ze Zawichost ^ zawi ]˚za` % Wis=a\ % chost ]gost
Wschodu; byli nimi kap=ani zaratuszirskiej wia- – trakt, droga\ ˘ go>ciniec i Gostynin, ukr. Hos-
ry – magu, w j. greckim zachowano ich nazw"& tynne. Zawi` ˘ nazwisko Zawi>lak.
magos, magoi, zapewne nie mog'c znale{: Zawilejskie, Ksi"stwo ]pol.\ – cz">: Litwy mi"dzy
odpowiednika ]zwykle t=umaczenie wygl'da tak rzekami& Wili' na po=udniu, Dwin' ]Daugaw'\
z obcymi s=owami\, st'd angloj"zyczni przet=u- na p[=nocy i Swent' na zachodzie;
maczyli na «wise men from the East» ]m"drc[w ¯ za ]przy, obok, wzd=u/\ % rz. Wilja, ˚za`.
ze Wschodu\, a nast"pnie na kr[l[w o imionach& za/ycie ]wo=. za'it;e\ – posyci: si" ]/yt ^ syt\,
Melchior, Kasper i Baltazar, po/ywienie ]˚po`\.
˚trzech kr[l[w z Kolonii, chrze>cijanie. ¸le u Rosjan 1997, zgaduj'cych na podstawie
Zarub ]s=aw. Zaroub=\ – na lub wzd=u/ granicy, tre>ci samego latopisu, /e jest to& ªwojenna
¯ za ]na, wzd=u/\ % rubie/', ˚rub; operacja w celu dania zadowolenia i grabie/y;
za ˘ zaleski ]wzd=u/ lasu\, Zabajkale, itp; zadowolenie wojska z powodu okupacji wrogiego
gr[d na prawym brzegu Dniepru ]po zachodniej kraju.º 0002-05-513, komentarz do str. 322.
jego stronie\, naprzeciw uj>cia rz. ˚Trubie/ ]ok. Zakrawa, /e okupant rozpu>ci= wojska po okolicy
80 km SE od Kijowa\. Wymieniony z racji& w celu grabie/y i gwa=tu, dla uciechy.
1. wyprawy ruskich si= na Tatar[w, gdzie ponie>li Zupe=ne niezrozumienie tre>ci latopisu w tym
kl"sk" nad Ka=k', 1219; wymieniony jako “ost- miejscu& Tatarzy stacjonuj'cy ko=o W=odzimie-
row Wara/skij” ]wyspa Wareg[w\. 0001-02-741 rza Wo=. nie dawali grodzianom ªwyj>: z grodu
2. osaczenia Perejas=awla w maju 1095, przez w za/ycieº – w celu znalezienia po/ywienia. ªKto
po=owieckiego kniazia Tugor-kana – te>cia Swia- wyjecha= z grodu – zabijali, innych chwytali lub
topo=ka i id'cej odsieczy na pomoc grodzianom& ograbiwszy – puszczali nagich, a ci od mrozu
„Tego za> miesi'ca nadszed= Tugor-kan, te>: gin"li, albowiem zima by=a sroga wielce.º
Swiatopo=ka, do Perejas=awla miesi'ca maja 30, 0002-05-322, Ipat. ltps 0001-02-894 To grodzianie
i sta= ko=o grodu, a Perejas=awcy zamkn"li si" w w za/ycie, nie Tatarzy – na opak.
grodzie. Swiatopo=k za> i Wo=odimer “poidosta Lew Dani=owicz, przy pr[bie zdobycia krakow-
na<” po tej stronie Dniepru, doszli do Zarubu i skiego Wawelu 1289, tak/e ªjad'c w za/ycie
tu “przebrodzili si"”. Starcie nast'pi=o 19 “ijula” pewnego razu, z dala od grodu, miejscowi nie
]lipca\ w kt[rym Po=owcy ponie>li kl"sk", a sam bili si" za Boles=awa z grodzianami, lecz rzekli&
Tugorkan zabity; pochowany przez Swiatopo=ka kto zasiada w Krakowie – ten nasz pan.º 0002-05-
“na Berestowie” ]w pobli/u Kijowa\, 0001-01-224 354, 0001-02-934 Czyli uda= si" do sprzymierzo-
]jako 1096\; 0448-00-231 ]zmieni= na 1095, bo nast"pne nych Lach[w po po/ywienie i ujrza= oboj"tno>:
osaczenie, Kijowa tym razem, nast'pi=o& „i w 20 tego/ miejscowych; i nie mordowa= ich, grabi= – ma
miesi'ca, w pi'tek, 1 godziny dnia naszed= Boniak
si" rozumie: – lecz rozmawia= z nimi.
bezbo/ny..., itd.” 0001-01-224;
pi'tek, 20 lipca wypada= 1095, nie 1096, jak w +awr.
A gdy raz }Lew| rozpu>ci= woj[w, ci – rozproszeni –
Przy uj>ciu rz. Trubie/ by= br[d i cypel; zostali wybici k(Osieka, nad Wis=', zim' 1281.

Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.


NAZWY i TERMINY
Zbyszko ]s=aw.-pol.\ – zbytnik; T ˘ Sz, ˚ko. 1. obszar, l'd, >wiat; znaczna po=a: powierz-
zdrobnienia, cz"sto u/ywane `sza, `ja& chni Globu, kraj, region, germ. land, starogerm.
`sza& Aleksej ˘ Alewa> Glarifa ˘ Glawa> wy/yn lant TD, staroirl. land, staro` ]przed XII w.\,
Grigorij ˘ Griwa> Agrafena ˘ Gruwa> >redniow. ang. i ang. land, s=aw. zemlœ,
Dar;q ˘ Dawa> Il;q ˘ Il[wa> Klavdiq ˘ 2. grunt, warstwa uprawna; ang. soil, =ac. solum,
Klawa> Mariq ˘ Mawa> Pavel ˘ Pavluwa, starofranc. soile, sueil, >redniow. ang. soile, s=aw.
Pawa> Pavla, Pelageq ˘ Pawa> Paraksov;q zemlœ, ros. zemlq, zem-lq/skij/ec/lqk,
˘ Parawa> Petr ˘ Petruwa> Aleksandr ˘ kartofel; ]kartofel, ziemniak\, lit. /eme, prus.
Sawa> Tixon ˘ Tiwa> Qkov ˘ Qwa> zame, zeme;
`ja& Ivan ˘ Vanq> Boris ˘ Borq> Valentin ziemia ˘ ziomek, poziom, poziomka, cudzo-
˘ Valq> Varvara ˘ Varq> Vasilij ˘ Vasq> ziemiec, tuziemiec ]tubylec, toziemiec OU\,
Viktor ˘ Vitq> Vladimir ˘ Volodq> Agra- z tych ziem, t=um. gr. autochthon ]wyr[s= z tej
fena ˘ Grunq> Evdikiq ˘ Dunq> Evgenij,
ziemi, pochodzi st'd\ ¯ chthon ]ziemia\.
Evgeniq ˘ "enq> Ekaterina ˘ Katq> Nikolaj
˘ Kolq> Konstantin ˘ Kostq> Elena ˘ Lëlq> Z=goski, g=[wnie przyrostki, zwi'zane z ziemi',
Nade'da ˘ Nadq> Anastasiq, Nastasiq ˘ wskazuj'ce na pochodzenie s=owa od ziemi& ja,
Nastq> Ol;ga ˘ Olq> Petr ˘ Petq> Polina, ia, k, ka, la, al, le, len, el, ol, a=, =a, sk, ski, ska,
Pelageq ˘ Polq> Semën, Simeon ˘ Senq> skie, sze, sz[w, >l, wa, aw, awa, bo, czer, czar,
Efrosin;q ˘ Frosq> Fedor ˘ Fedq> cze, czew, cz[w, cza, ca, ce, te, dal, byl, =op, wy.
inne& Anna ˘ An[ta> Georgij ˘ "or'> Zi- 1. a, la ˘ `ja, `ia, `lia ]jak =ac. est ˘ jest\&
naida ˘ Zina> Elizabeta ˘ Liza> L[bov; Anglia, Bu=garia, Francja, Grecja, Hiszpania, Japonia,
˘ L[ba> Sergej ˘ Sere'a> Stepan, Stefan Rosja, Skitia, Szkocja, Szwecja, isl. Syrland ˘ Syrja,
˘ Stepa> Ul;qna, {liana ˘ Ulen;ka. itp., miejscowo>ci& Ko=omyja, Czartorja, Wo=kowy-ja(je
¯ wo=kowy` ]wilcza\ % ja ]ziemia\ ¯ iran. badja ]rzeka\,
Zeimen, Scheimen ]germ.\ – pol. ?ejmy, lit. ˛eimiai;
Wo=kowisk ]pod k, sk, ski, w dalszej cz">ci\;
miai; miejscowo>: wymieniona 1363 z okazji pu-
2. la, al, le, el ˘ `len, `land, `lant& Lifland, Inflanty,
stosz'cego najazdu Krzy/ak[w – mienie ogniem inffin; Moskwa – Moskal, Lenward ]strze/ona ziemia\,
zniszczone, lud za> w cz">ci wybity, w cz">ci Zwole<, Polska& ang. Poland, Pole ]Polak\, niem. Polen
wzi"ty w niewol". 0165-01-205, N. 425 ]Polska\, Seelen, ukr. Lachi ]z Korony Polskiej\, Drew-
Zenobi-os(a ]˚Mazur. ltpsc Zinovij, Zinoviœ\ lanie, Sokal, Orla, Les=aw, Leszek, Podole ]po % dole\,
– m"ska odmiana Zenobii – kr[lowej Palmiru hale ]Podhale – same hale\, zaborole ]zawale\, pole,
276–272 A.D. miejscowo>ci z `le, `el ]np. Zabiele, Kleszczele, Regiel,
Reszel, Rewel\, starofranc. sinoble, sinople ]kolor
=ac. `bius ¯ gr. bios ]/ycie\ ˘ Zeno % bios ]$\.
czerwony\ ¯ =ac. Sinople ]terra\ ¯ gr. Sinope ]gr. kolonii
Zenon ]˚Mazur. ltpsc Zinon\ – Zeno, imi" 2-ch n(Morzem Pontyjskim\, =ac. libra ]r[wnowaga, balans\
filozof[w greckich, czas[w staro/ytnych& ˘ libella ˘ level ^ pol. poziom ¯ po % ziemia; kolano ¯
1. Z. z Elea, 490$–430$ B.C., koleno ¯ ko ]ku\ % leno ]ziemi\ ˘ po % kolenie ]poziom\;
2. Z. Stoik, 342$–270$ B.C., 336$–264$ B.C., land ˘ l'd; wola, ziele, ziele<, len, lenno, wasal, wala:
/y= 72 lata, za=o/yciel stoicyzmu, ]si"\ – brudzi: ubranie, ziemi:, tarza: si" po ziemi;
3. Z. 426–†491, imperator bizantyjski 474–491, powali: ]na ziemi"\, przewali: np. robot" – przerzuci: z
miejsca na miejsce, walonki ]rodzaj obuwia z cholewka-
ojciec Leona II, 474 A.D.;
mi\, lemiesz ]miesza ziemi"\, szuf-la(elka, szpad-el(le,
¯ gr. Zeno % on ]wielki\, ˚wielko>:. kartof-el(le(lany(lanka, byle ˘ bylina, izobile ]obfito>:
ziele ]s=aw. zele\ – 1. lek, zio=o OE, 2. chmiel, warzyw, owoc[w\, tubylec, tuziemiec – s=aw. t=um. gr.
3. piwo z chmielu; autochthon ]pochodz'cy, wywodz'cy si" z tej ziemi\
zele travnoe piti, 1397 – chmiel pitny pi: ¯ auto % chthon ]ziemia\, s=aw. toziemiec, ros. vse-
]w piwie ukryta by=a trucizna\; trawnoe ]pitne\ lennost; ]wszech>wiat, len – ziemia\, L+ ˘ la, le
˘ pol. wytrawne ]o ma=ej zawarto>ci cukru, nie  =a, =e; d[=, wa= ziemny ]zawale ˘ wie> Zawal[w – za
s=odkie\, ˚Micha= Trawny ]s=aw.\ – Podst"pny, Roztoczem\, Przewale, wa= ]le<\ ˘ wa=ko< ]wielki le<\,
kawa= drogi, wa= ˘ w[= A ^ Ø;
Przebieg=y, Fa=szywy, {le t=um. na Pijany.
tak/e& drzewo, drewno, materia= drzewny; topola,
staropol. trawny ]podst"pny, przebieg=y, fa=szy-
las, laska, zaro>la, Widukle – ang. lasek, zagajnik.
wy\ ˘ ros. otrawa ]trucizna\, pol. wytrawny.Ziele d{wi"ki J i L w zwi'zku ze sob', st'd podobne kszta=tem
trawnoe – Rosjanie na domys=& trawa, zio=o, znak[w; obie zg=oski& ja i la ¯ a;
lekarstwo, jad, trutka, proszek. 3. `k, `ka, `sk, `ski, `ska, `skie, `alski, `ki;
Metoda cyganki& jak wyliczy si" 5, to mo/e jedno skiba, ska=a, kamie<, klepisko, skok, Bielsk, Bra<sk,
b"dzie trafione, ale z Waregami, /e byli to Szwedzi, Smole<sk, Kursk, Lipsk, Mi<sk, Odelsk, Pi<sk, Mo-
Norwedzy, Du<czycy – tylko trzy, przez to nadal /ajsk, Le/ajsk i wiele innych, Polska – Polak, przy czym&
nie trafili, bo by=o to plemi" osiad=e mi"dzy „ziemi' `ak – patronim, miejscowo>: Wo=kowisk ¯ wo=kowi
]wo=kowa, wilcza\ % sk ]ziemia\ ¯ wo=k ]wilk\ % `owa
Angielsk' i W=osk'” }Gallia, dzisiejsza Francja|,
]czyja ona jest, o – ='cznik\, Beskid ˘ Bieszczady sk ˘
u/ywaj'ce s=owa «russ» }franc. roux|& Warego- szcz ]d, dy – wod-a(y\, Skitia, Kaukaz ˘ rz. Ka=ka ]$\;
Russ – daleko na Zach[d od Skandynawii; Semi- Cze>niki, +agiewniki, Trawniki, lit. Troki;
galia n(Dwin' ¯ semi ]p[=\ % Gallia, ˚rudy. 4. `cze, `cza, `ca, `ce, `te, `ta ¯ =ac. terra;
ziemia(nin(nka(<stwo, `czew, `cz[w; s=aw. pe]era, pol. pieczara, nazwy
ziem-ski(niak(isty(ny(ski(stwo miejsc.& Matcze, Kotlice, Malice, Bzite, Biszcza, Cze-

Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.


NAZWY i TERMINY
chy, Czerwi<, winnica, czarnoziem ¯ czar % no % ziem, Zlin ]lit.-prus.\ – dzi> August[w ¯ kr[l Zygmunt II
cebula, bo=oto ˘ b=oto, rz. Boh, Bohemia, Boles=aw, i August ]1548–†1572, lipca 7, w Knyszynie na
wiele innych, ˚czew; Podlasiu\; w XIII wieku& gr[d w Jatwie granicz'cy
5. byl& tuziemiec ^ tybylec, bylina, Czernobyl; z Mazowszem;
6. =op – ziemia& ch=op ]ziemianin\, =opian, =opata, z ]granica\ % lin ]p=yn, ciecz w ruchu\, ˚znami".
+opatyn ]dzi> +opiennik w woj. lubelskim\;
Zli<cy, 1254 ]wyprawa Dani=y na Jatwie/\, w
7. miel ¯ ukr. mielenij ]grunt\& Mielnik n(Bugiem,
wo=y<skiej i Ipatiewskiej letopisi.
chmiel ]ch – powietrze\, trzmiel ]tr – ziemia\;
W traktacie zawieszenia broni 1379, Zlin widnieje
8. `>l` – wysoczyzna ¯ s ]wysoka\ % l]and\&
Przemy>l, Radomy>l, Supra>l, Íl'sk; w j. niem. Mitulandorf. 0165-01-228
9. sol` ¯ soil& solski ]ziemski\ ˘ nazwisko Solski; ¯ mit ]z\ % lan(d ]lin\ % dorf ]wie>\.
10. `no ]staroziem\ ¯ o ]stary\ % n ]ziemia\, t=um. Z=ota Orda ]ros. Zolota Orda\ – po powrocie z
od ty=u& Che=mno, Czermno, Dubno, Gniezno, Kolno, najazdu na Polsk" i W"gry 1240, w 1243 Baty
Kutno, +"kno, Grodno, Kowno, Wilno ¯ Wilna, R[w-no; ustatkowa= si" na dolnej Wo=dze, gdzie powsta=o
Karkonosze ¯ kark % on ]wielkie\ % no ]staroziem\ % mongo=o-tatarskie pa<stwo Z=ota Orda. Z imie-
sze ]woda\, niem Batego zwi'zano nazw" stolicy& Saraj Batu
s=aw.-ros.-wo=. gumno ]klepisko\ ¯ no ]sko\ ¯ n ]sk\ ¯ ]dzi> Stary Saraj\, na wschodnim brzegu Wo=gi,
iran. zamin ]ziemia\;
w pobli/u Astra-chania, ˚horda, or, saraj.
11. `niki, nica, niec& Cze>niki, +agiewniki, Trawniki;
Tam zak=uli no/em kniazia Michai=a Czernihow-
Koprzywnica ]Kropiwnica\, Polanica, Radecznica; i
rz'd nazw pospolitych, nie w spos[b mi tu przytoczy: skiego i jego bojarzyna Fedora, 6753 ]1245\,
wszystkie& donica, granica, kamienica, piwnica, psze- sentabra 20. Tam te/ utruli ˚zielem ]chmielem,
nica, stanica, sp[dnica, u wozu& k=onica i podajnica, piwem z chmielu\ Jaros=awa ]1191–†1245\, s.
ziemica; dziedziniec, niecka ]w g[rach\, Zwierzyniec, Wsewo=oda Bolßoe Gniezdo – szwagra Dani=y
Mszyniec, i podobne, ale s' tu i inne znaczenia& zdrob- wo=. †1264.
nienia, g[rski, d=ugi – ostro/no>: musi by: zachowana. W 1246 Dani=o je{dzi= “na Wo=g"”, wynika z
12. jako wt[rne ]bo pierwotne – woda\
opisu trasy& W=odzimierz Wo=. – Kij[w – Pere-
a. `wa, `aw, `awa, `[w& Litwa, +otwa, Moskwa,
jas=awl – rz. Wo=ga. 0001-02-806, 807, lew na
Wroc=aw, Warszawa, Krak[w,
pogan – k=ania= si" krzakowi, ze >wiadomo>ci'
b. =a, a= ¯ la& ska=a,
poprzednich wypadk[w; o k=anianiu si" }nie/y-
c. ~sze, `sz[w& Wis=osze, Mazowsze, Karkonosze,
Rzesz[w; j'cego ju/| Jaros=awa Tatarzy czelni byli mu
og[lnie, w s=owotw[rstwie ziemia ]a\ i woda ]e\ silnie przypomnie:. 0001-02-807, ˚Jaros=aw.
zwi'zane s' ze sob' i wyst"puj' na przemian& ziemia– Do Z=otej Ordy je{dzi= te/ Aleksander Newski,
woda lub woda–ziemia, ae, lub ea z ich odpowiednikami. w 1262, by otrzyma: jar=yk – zezwolenie na
Przyczyn' przemienno>ci – jak widz" – jest kierunek w=adanie sw' ziemi', lecz wynegocjowa=, by
czytania zg=oskami w czasach staro/ytnych, gdy naz- Ru> nie stawia=a swych woj[w na wyprawy
wy te by=y tworzone – zale/y, gdzie by=y one utworzone
tatarskie – zwolni= z obowi'zku s=u/by.
]na jakim obszarze\ i przez kogo. Przy tym& a ^ nie.
W Ordzie zabito 1270 syna Olega – Romana.
Ziemowit ]pol.\ – nasienie /ycia ¯ =ac. semen % vita&
tou 'e s=movita knœzœ oubiwa. i s(y)na Z=otousty ¯ z=ote usta ¯ z=oty }cz=owiek| – cz=o-
ego Kondrata ≥wa i polona mnogo poi- wiek wypowiadaj'cy z=ote my>li, maksymy, wy-
mawa. i tako v=zvratiwas v= svoasi. wo=. j'tkowo godne przyj"cia; Chryzostom, ˚Ioann;
ltps; Ipat. pod 6770 r., 0001-02-855. obe]asœ Bo˛u π ioannou zla†oustomou.
z piecz"ci& S. Ducis Semoviti Masovie, 1329. zmy>lenie ]pol.\ ¯ z % my>lenie ¯ my>l ]os'd, roz-
0165-01-169, N. 331 waga\, czyli wniosek wyci'gni"ty “z my>l'” – lo-
Somowit ^ Siemowit, pol.-s=aw. OE ]˚polski gicznie, najcz">ciej na podstawie samej nazwy,
j.\, ale ZS, cho: mo/liwe – o jeden krok za lecz obarczony przez to niecelowym b="dem,
daleko& Somowit nie jest Ziemowitem, bo bez przekazywanym w dobrej wierze; wyjawiaj'ce
zwi'zku z polsk' «ziemi'» ]ziemo`\; s=ab' znajomo>: zagadnienia; wiadomo>:, po-
siemo` ¯ =ac. semen, lub gr. semeion ]znak\. uczenie, informacja przekazana z b="dem; wytw[r
Siemowit by= synem Perejs=awy, c. Dani=y wo=., umys=u kt[ry nie sprosta= zadaniu poja>niania&
ojciec jego – Konrad Maz. – synem Heleny, • Ba=tyk ¯ b=oto ]morze s=owia<skie\,
c. Rostis=awa, za> /on' Konrada – Agafja, c. • Bia=owoda ¯ woda bia=a jak mleko p=ynie,
Swiatos=awa; ca=e Mazowsze – silne zwi'zki z • Okowski las ¯ wo=ki ]wilki\ }w lesie|,
Rusi' ]imiona ruskie – z Grecj'\, plemi" Mazow- • Perejas=awl ¯ przej"cie s=awy Peczenegom,
szan jest p[=-Rusi', ˚polski j"zyk, znajomo>: • Romowe ]centrum kultu pogan\ ¯ Roma nova
j"zyk[w obcych. • Zaleski ¯ za lasem ]od strony Kijowa\,
Zinowij ]s=aw.-ros. Zinovπi, Zinovij\ – gr. Zeno- • Zamo>: ¯ za mostem wie> le/'ca,
bion; gr. Zenobia ]kr[lowa Palmiru 267–272 • Boles=aw Krzywousty ¯ krzywe usta mia=,
A.D.\; Zeno& 1. gr. filozof 336–264 B.C., ojciec zdeformowane, fizycznie niekszta=tne,
stoicyzmu, 2. gr. filozof, 5 w. B.C.; • Leszek Bia=y ¯ bia=e w=osy ]by=by Siwym
gr. zeno ¯ xeno` ]obcy, cudzoziemiec\$ gdyby do/y= staro>ci; zabity w wieku 41 lat\,
Litewski Zenowey Brathoschicz 1432.

Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.


NAZWY i TERMINY
• +okietek ¯ =okie:, 576 mm; niskiego wzrostu, pol. Koprzywnica i Radom najechane Tatarami w
=okcia, chocia/ bratem by= Leszek ˚Czarny, 1241 ]Kropiwnica zim' 1281, Tor/ek zim' 1287
• Piast ¯ piasta ˘ Piast Ko=odziej, w Kruszwicy wg wo=. ltpsi pisanej 1289; wo=. dat nie posiada,
przed chat' siedzia= i drewniane ko=a dzia= Ipat. ltps 1428(32 – kopia wo=. – wydarzenia
]czyni=\, a /ona – Rzepicha, straw" gotowa=a, opisa=a pope=niaj'c b='d dochodz'cy do lat 5\,
• czarnoksi"/nik ¯ czarny p=aszcz % ksi"/yc, ksi'dz z kunigasem ]g=ow' rodu\ uto/samiony
• skarby ^ kosztowno>ci ]szkatu=ki ze z=otem\, ]z krzt' prawdy, ˚ksi'/"\, to po my=ki >wiata
• herbarz ¯ =ac. herba ]zio=o, ziele\, nie tak akademickiego, drukowane przez renomowane
prosto, nie bezpo>rednio, ¯ erb ]dziedzictwo\, instytucje z ambicjami naukowymi, jak Wydaw-
˚myl'ce nazwy i terminy. nictwo Naukowe PWN, Wydawnictwo Znak ]Za-
Inn' przes=ank' do zmy>le< s' «synowie» kt[rzy rys dziej[w Polski do roku 1864, W=adys=awa
– swym imieniem – nadali nazw" plemionom i Czapli<skiego, 1985, wyd. po>miertne\.
narodom, grodom i miastom, jak bajka o Czechu, Lublin od nazwy osobowej Lubla wg Kazimierza
Lechu i Rusie, Olszany ¯ Holsza, Gedrojcie ¯ Rymuta; Wis=a ¯ germ. weiss ]bia=•y(a(e\ ˘ bia=a
Gedro, Warszawa ¯ Wars % Sawa, Kij[w ¯ Kij woda Wis=' p=ynie..., Ba=tyk ¯ s=ow. bonieto,
knia{, i najbardziej popularna opowie>: – o sy- bolto ]$, b=oto\ }a gdy to b=oto przyschnie, to
nach Noego, kt[rzy – po Potopie – dali pocz'tek such' nog' do Szwecji chodzi: mo/na| i dalej&
rodowi ludzkiemu, osiadaj'c w r[/nych rejonach Anglosasi zwali Morzem S=owia<skim, Warta –
staro/ytnego >wiata znanego zmy>laj'cemu wartko p=yn'ca, Íl'sk ¯ >l'gwa ]plucha\ }kt[ra
pisarzowi, dzi> – na kontynentach Globu, itp. na Íl'sku tylko bywa, st'd nazwa|, i inne, to z
Zmy>le< wynik=ych z potrzeby uzupe=niania dzie- kolei poziom wiedzy doc. dr Jana Miodka, i innych,
j[w, zape=niania bia=ych plam, czyli zgadywa<, ˚?mud{; IMGW w Warszawie ma szczeg[=owe
nie w spos[b mi wyliczy:, w rodzaju& dane o stanach w[d i pr"dko>ciach w rzekach,
Trojden zabity 1282 przez brata Dowmonta, kt[re to z nich wartko p=yn' ]g=[wnie g[rskie\
Olgierd †1377, upatrzy= sobie Jagie==", – pomog=yby one dr Miodkowi w rozwa/aniach.
a zw=aszcza ch"ci podbarwiania dziej[w roman- Kazimierz Rymut – Nazwy miast Polski; Wroc=aw,
sami i intymnymi dialogami, bo czasem trudne Warszawa, Krak[w, Gda<sk, +[d{, 1987.
do obalenia, a kt[re nie mia=y wp=ywu na dzieje, Nieznana jest znaczna liczba miejsc opisanych w lato-
lub mia=y znikomy& pisach, lub mylona z innymi ]Dwinossa z Dwin'\.
W og[le, kolejno>: ich odpis[w nie ustalona.
• zaloty cara greckiego do pi"knej Olgi,
Za to informacja o A. Br¥cknerze encyklopediach do
• o/enek Gedymina z wdow' po Witenesie, ostatnich czas[w, cho: pisa=, /e «ma=» }m'/ % /ena
• mi=osna historia Jadwigi i Wilhelma, ciskaj'cy ˘ ma=/e<stwo, J.D.| z niem. «mal», /e pod=oga dzieli
si" podrostek – toporem r'bi'cy bram", si" na po-d=oga, i inne kardynalne b="dy – >wiadectwo
• rozmowy Jadwigi z Jagie==' o Prokszy kt[ry nieznajomo>ci swoich dziej[w, j"zyka i j"zyk[w obcych.
zamordowa= Kinstuta vel Keystutta, itp. Skandal, /e jest w powa/aniu narodu.
Zmy>lenie jest niejako odwrotno>ci' fa=szu ]celo- Ale Rosjanie pope=niaj' nie mniejsze b="dy,
we wprowadzenie w b='d, z ukrytym celem\, gdy wynikaj'ce ze&
zmy>lenie – niezamierzone, w dobrej wierze. • zgadywania, na podstawie samej tre>ci latopisu,
znajomo>: j"zyk[w obcych w Polsce, historii, w rodzaju& fofuda ]tafta\ – z=otem tkana materia
geografii i faktografii... i w Rosji. ze Wschodu, za/ycie ]wyjazd za posi=kiem\ –
Siemowit ˘ Ziemowit c.d., Polacy spolszczyli – operacja wojenna grabie/y w celu dania upustu
naci'gn"li do czego by=o im wygodnie, do ziemi, nad pobitym wrogiem ]na opak w tym wypadku
nie bacz'c, /e nie idzie to w parze z wit]a\, jakby tre>: zrozumieli, ˚za/ycie\,
j"zyk[w obcych nie znali na tyle, albo litery S nie ze zgadywania metod' cyganki& ziele, Waregi&
mieli w swym alfabecie. gdy latopis poucza, /e l'd Warego-Russ[w le/a= w Za-
chodniej Europie, bo by=a to ziemia od „morza Warag[w”
Jewena – Ew'$ Sonka – Zo>k' ˘ Zofia.
}Ba=tyku| „ku zachodowi do ziemi angielskiej i w=oskiej”
Perlam – wsi' Prze=om n(Niemnem. }a wi"c Bawaro-Gallia|; russ ¯ franc. roux ˘ ang. Russell
s=aw. se ]oto, ci\ – wse ]wszyscy\. ]rudzielec, `ell zdrobnieniem jak pal ˘ palec, wid=y ˘ wide-
or"dzie ¯ s=aw. orudie ]instr.\ – proklamacj'. lec, tan ˘ taniec, i inne\, Rosjanie dopatruj' si" w Europie
Maciej Strykowski ]ur. w Strykowie, dzi> 19 km P[=nocnej, /e byli to Szwedzi, Du<czycy, i Norwegowie.
NE od +odzi\, tu w=a>ciwie M. Stryjkowski 1582 +awrentaj pisa= sam }w Konstantynopolu|, przez 4
¯ stryj ]wi"kszy\ % kow ]las\ % ski ]ziemia\. lata, 1377 – 1381 – +awrent. pisa=a grupa pi>c[w,
Siemowit – Ziemowitem, Litwa wy/sza zwana w Nowogrodzie Ni/nym, wi"c jego wzmiank" –
Auksztot', Trojdena „zamordowali przeciwnicy”, materia= {r[d=owy – opu>cili,
tj. domownicy, w wyniku zmaga< o w=adz"... • pobie/no>ci& bitwa nad Ka=k' 1223 lub 1224,
]“naukowe” uog[lnienie naiwnych parafraz\, pra- nie rozstrz'sali co robi Kinga ju/ w roku 1208
ojczyzna S=awian g=[wnie w Polsce i na Ukrainie zwana >wi"t', i nie dojrzeli, /e pisiec pomie-
by=a..., Waregowie – kupcami ze Szwecji, Norwe- sza= Boles=aw[w& Mazowieckiego †1248, z
gii, Danii, bitwa Rusi z Tatarami roku 1224, 1223, Wstydliwym †1279, w Krakowie, i – tym samym
n(rz Ka=ka wpadaj'ca do Morza Azowskiego, – pomiesza= ich bratank[w ]inne, wyra{ne b="dy
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
w genealogii nie uj"te w komentarzu\, lat i dni stronie odci"cia si" od – zgni=ego – Zachodu,
ustali: nie potrafi' – dodawa: >redniowiecznym za wszelk' cen". Za=o/yli /e nie by=o wp=ywu
sposobem, st'd rzekome odchy=ki kt[rych nie i – nast"pnie – dowodzili, tj. od g[ry szli do do=u&
ma, ˚Ka=ka, narzucili wynik i dokazywali jego prawdziwo>ci,
• s=abej znajomo>ci geografii i przyk=adania ro- gdy ja – w przeciwn' stron"& studiuj'c podstawy
syjskiej miary odleg=o>ci ]w tysi'cach kilometr[w\ – wyci'ga=em wnioski; id'c na wskro> poprzez
do ziem wschodnich& +ysa G[ra k(Werbkowic – w temat, jak drog' przez las, nie wiedzia=em gdzie
G[rach Íwi"tokrzyskich, Sereda k(Wroc=awia– w wiedzie mnie ona, gdzie wyjd" “z lasu” – jak' wie>
Rumunii, czeska Opava – w woj. opolskim, b"d" mia= przed sob', Wsch[d czy Zach[d Euro-
• opaczno>ci& za/ycie, pierwotno>: i wt[rno>: py, czy jeszcze co innego. Prawd" i tylko prawd"
latopis[w ]d=u/sza tre>: – orygina=em\, mia=em na uwadze. O sporze dowiedzia=em si"
• teoretyzowania& kniaziowe rosyjscy /enili si" w ko<cowej fazie docieka<. Fa=szem S=awian
na c[rkach kniazi[w po=owieckich ]zawierali z rzecz ocieka, polityk' cuchnie, wyjawia jaskrawe
nimi zwi'zki ma=/.\, ale nie odwrotnie& kniaziowe braki w zakresie faktografii ]“Rimlanie”\, geografii
po=owieccy – nie na Rosjankach, a w >ledzeniu ]Íroda w ziemi Wroc=awskiej to Merkuria-Czuk
powi'za< mi"dzy latopisami – teorii i b="d[w co w Rumunii\, a zw=aszcza – j"zykoznawstwa ]nie
niemiara, nie jestem w stanie tu wymieni:, wiedz' co «/e» oznacza, nagminnie u/ywane,
• oraz polityki& latopis wo=y<ski, pisany 1288– «u >wi"tego ˚Elfera» nie potrafi' przelitero-
1289 w Brze>ciu Lit. n(Bugiem – na halicko- wa: bez b="du, z cyrylicy na gra/dank"...\. Co
wo=y<sk' letopis, le>: ]katolicyzm\ – na fa=sz oznacza Bia=owieski& Puszcza Bia=owieska,
i jego liczne synonimy, Waregowie ]Niemcy, Nie>wie/$ I setki podobnych.
Bawarzy\ – kupcami ze Skandynawii na us=ugach W sprawie wydarze< wczesnego okresu Rosji,
ruskich kniazi[w, Rosjanie-s=owianofile wyrz'dzili sobie i >wiatu
• z t=umaczenia obcych nazw ˚t=umaczenia. szkod" nie do naprawienia, a zw=aszcza na-
Liczne lapsusy Rosjan i ich zap"dy wytyka=em st"puj'cy za nimi komuni>ci, kt[rzy i Polak[w
w stosownych miejscach. poci'gn"li za sob' w d[= – towarzyszy z tytu=ami
Jak Rurik }Ruhr|, Askold, Dir, tak i Aleman, Biruta, profesor[w wy/szych uczelni.
Dangerute, Dedigold, Dowgerd, Dowsprung, Cokolwiek za tym nie stoi ]przyczyna, motywacja\
Gasztold, Giedymin, Jagai=o, Kukowoit, Lingwe<, – Europa Wschodnia by=a w b="dzie w k=[tni z
Mattewike, Mendoug, Olgerd, O=gimund, Ryn- Zachodem. Tym bardziej rzecz karygodna, /e
gold, Surwi==o, Swintrog, Trab, Trojden, Witen, istnieje bariera j"zykowa i pi>mienna ]alfabet =a-
Wojdy=o, swojskie s' brzmieniem ˚Gallom& ci<ski versus gra/danka i cyrylica\ – poprzeczka
bi, rute, danger, gold, dow, gerd, gast, gaste, mann, do przeskoczenia dla zachodnich badaczy, kt[rej
jagen, void, doug, ring, trab, treu, widen, mad, Polacy, a zw=aszcza Rosjanie, nie maj'. Mimo
wicked ¯ wikke ]diabe=, zdeprawowany\, bariery, badacze Zachodu wyci'gn"li poprawne
wicket ¯ wiket ]furtka obok bramy\; wnioski – badacze Wschodu nie potrafili. Nie
z j. francuskiego& horaser OA ¯ harasser; do obrony.
z j"zyka =aci<skiego& lingwa ¯ lingua ]j"zyk\, znami" ]pol.\ – znak, pi"tno, cecha, >lad, oznako-
o=gimont }augemont|, algimund ¯ augmentum, wanie rzecz' charakterystyczn', element wyr[/-
surveillance ¯ sur % veiller ¯ vigilare. niaj'cy, granica;
Nazwy ziem, grod[w i miejsc& PrussiaRussia znami" ˘ zna< MN ]Pozna<, Uznam\,
]PrusyRusy\, Finlandia, Semigalia, Daugieta, z ]Zlin, Be=z\; u/ywane w nazwach b"d'cych
Dorpat, Jordynißkis, Jurbork, Ojrago=a, Ugen, granicami; po` ]wzd=u/, przy, obok\ ¯ s=aw. podle;
Wilna, Wi=komir – podobnie. u` ]przy, pod(nad\, lin, be= ]woda\;
W jaki spos[b przesz=o gr. Georgios na Jurij$ ang. mark, ros. znak, metka, otpehatok, sled,
Jak mo/na by=o nie zauwa/y:, przeoczy:$# pqtno.
Nie znaj'cy j"zyk[w obcych pisali podr"czniki Zölner, dzi> Zöllner ]germ.\ – celnik ¯ germ. Zöl;
historii, prowadz'ce do nieporozumie<, wypa- ZC; =ac. cella ]ma=e pomieszczenie, kom[rka\ ˘
cze<, m.in. odcinaj'c si" od wp=ywu Zachodu, starofranc. i >redniow. ang. celle ˘ ang. cell ]kom[rka\,
tj. sprowadzaj'c rol" Wareg[w do rangi kupc[w niem. Zoll ]c=o\, ale ang. c=o ^ custom;
]wymienieni kupcami byliby...\, i wdaj'c si" w Konrad Zölner von Rottenstein – wielki mistrz
polemik" z ideologicznym wrogiem, czyhaj'cym Krzy/ak[w 1382–1390& =ac. Conradus Zolner
na zdobycze socjalizmu. Za du/o dzie= W. I. ordinis Theutonicorum Magister... w 1388;
Lenina czytali, za ma=o innej wiedzy, niezb"dnej Tak i podobnie ]Czolner; Cz ^ C\ po rok 1390&
do zajmowania si" tematem. 1388, Konrad Zölner, mistrz zwyk=y, odbywa
Ja nie mam /adnego interesu by stan': po jednej zjazd ze Swidrygie==' ksi"ciem litewskim, oraz
czy drugiej stronie “/elaznej kurtyny” – Wschodu stanowi rozejm, od daty obecnej dni 14 trwa:
czy Zachodu, ale takie wnioski nasuwaj' si" z maj'cy, nawet po uko<czeniu umowy. Dan 4
j"zykoznawstwa, kt[re – najwyra{niej – kuleje listopada }1388| w zamku Rupino& Conradus
w Rosji i Polsce, st'd pr[by po s=awia<skiej Zolner ordinis Theutonicorum Magister consti-
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
tuit conventum cum Swidrigal Lithvaniae Duce 1265& ˘visœ zv≠z∂a na v=stoc≠. xvosta-
et inducitas a data presentis 14 dierum spatia ga≥. ábrazom= strawnym=. ]Zjawi=a si"
post Conventum peractum. Die 4to Novembris in gwiazda na wschodzie wygl'dem strasznym,
Castro Rupino, 0165-01-274, N. 561 ]˚Theutonic\ wypuszczaj'ca od siebie =uki wielkie..., od ogl'-
1389, Konrad Zölner, wielki mistrz Prus, w li>cie dania jej strach obejmuje wszystkich ludzi, i gro
do pan[w rady, oraz miast Kr[lestwa Polskiego, -za, “chyrticzi” – astrologowie – za> ogl'daj'c
0165-01-275
j' orzekli& rozruchy b"d' w tej ziemi. lecz B[g
1389, Konrad Zölner, wlk. mistrz Prus, w li>cie do
zbawi= wol' sw' – nic wi"c nie by=o\;
celniejszych ksi'/'t niemieckich, str. 276
kometa Halley’a w lipcu 912 r. ]w transliteracji \&
1389, Konrad Zölner, wlk. mistrz, w li>cie Wac=a-
W leto 6416. Jawisja zwiezda welika na zapadie,
wa cesarza i kr[la Czech, 0165-01-277
kopiejnym obrazom. ]styl 5504\.
1389, Konrad Zölner, wlk. mistrz, w odpowiedzi
Zwole< ]pol.\ – okolica, strona ]mniej wi"cej\,
Fryderykowi, ksi"ciu Bawarii, 0165-01-283
zwolennik – stronnik, oko ]mniej\, lica ]wi"cej\.
pisany tak/e&
Zygmunt ]bia=orus. "igimant=, "igimont-=/;,
• Cum frater Conradus Czolner ad eum navi- "igomont;, "igomont=, "idimant=,
gaverit, at ad eum quam ad tres leucas prope "idimont-=/;, "ikgimint=, "ikgimont=,
accedere non potuit, misit rogare fecit..., etc., "ikgimon;t=, "ikgπmont;, "ikimont;,
1383 r. 0165-01-244, N. 486, z ksi"gi spraw polskich "imont=, Zidzimin, Zigimont, Zigmont\,
w Kr[lewcu& Handlung wider Polen, str. 30, s=aw. " ^ pol. ?, Z, S;
• Conradus Czolner Mistrz krzy/acki 1386, 0165-01- ur. ok. 1355; zabity 1440. 03. 20 w Trokach,
261, N. 524, • Konrad Czolner Mistrz Prus, daj'cy syn Keystuta †1382 i Biruty †1382, m=odszy brat
przyrzeczenie Wiguntowi /e mu pomo/e odebra: Wito=da 1353(54֠1430.10.23.
ojczyzn" jego, 1386 r. 0165-01-262, N. 529, orygina= Wielki knia{ lit. od 1432.09.01 do >mierci ]po
w j. niem. t=umaczony na =ac. w Warszawie, druk za-
>mierci Wito=da Íwidrygie==o by= wielkim knia-
broniony listem kr[la i ministerium pisanym 1767 na t"
okazj" przez pisarza koronnego Ogrodzkiego. Kr[lem ziem przez dwa lata bez dw[ch miesi"cy\.
Stanis=aw August Poniatowski 1764–1795. ¯ germ. Siegemund, Siegmund
˚Krzy/acy, Hohenzollern. }zigmunt| ¯ staronord. Sigmundr, goth. Sigismunth
Zoroaster ]gr. forma imienia\, Zarathustra ]ang.\, ¯ ¢sig(is ]zwyci"stwo\ % mund ]r"ka, ochrona\ ˘
˚Zaratuszira ]pol.\, ˚trzech kr[l[w z Kolonii, ang. ˚Sigismund, Sigmund;
˚chrze>cijanie. Z., wlk. ksi'/" lit., kniaziowa= 7 lat i 6 miesi"cy,
Zugszwerd ]germ.\ ¯ zug ]za(po(prze-ci'gn':\ % zabity w Trokach 1440.03.20, ...v verbnu[ ne-
Schwert ]miecz\; ang. sword, ˚miecz; del[ pered obedom – w “palmow' niedziel"”
komtur Henryk Zugszwerd 1291. przed obiadem ]ros. «niedziela» ^ tydzie<; poda-
Zwenigorod ]wo=. zvin≠gorod=\ – gr[d o kszta=- j'c dok=adny czas zamachu, pisiec mia= na my>li
cie zvena-zwena ]ogniwa w =a<cuchu, pier>- niedziel" jako «ko>cielny, >w. dzie< tygodnia»;
cienia, ko=a\ ¯ zveno ¯ win':, wi:, zwija:; inaczej bez sensu& tydzie< z por' dnia, lecz bez
zweno& franc. le chainon, anneau, ang. link; nazwy tego/ dnia\; w mej opinii, b='d pope=niony
1. gr[d ok. 110 km E od Przemy>la ]ok. 24–25 km przez mieszka<ca grodu Smole<sk, prawos=aw-
od p[{niejszego Lwowa\, 80 km NWN od Halicza nego wyznania, pisz'cego po rosyjsku – to st'd
n(Dniestrem, przy trasie Lw[w–Kurowicze–Z=o- polska «niedziela» zamiast «woskresenje» ]20
cz[w; 7 km S od rz. Pe=tew ]Po=twa\; marca 1440 wypada=o w niedziel"\.
2. gr[d 48 km E od Moskwy. ?ak, gr[d w Jatwie – dzi> wie> Sakowicze;
W sprawie «zwena» nie jestem zupe=nie pewien, Dani=o i poide "akou plen≥. wo=., w Ipat. ltpsi
po wszystkim, co mnie spotka=o w wo=y<skim pod 6759 ]1251, w rzecz. 1247, 4-letnie przesuni"cie
latopisie, i latopisach w og[le, spryt Ukrai<c[w pierwotnie nieoznakowanego tekstu\, ˚Kroniki,
i Rosjan, gdy ko>cio=y przerabiali na cerkwie, Ipat. ltps.
ksi"/y – na pop[w, Zawichost – na podwini"ty ?a=osz purski “rzekomy” Solski, Garich purunski,
chwost ]ogon\, Florian na Tworian ]Tworzyjan\ Otagare tennik i Pietowski – z poselstwem do
dlaczego wi"c zwen ]dzwon OE\ nie przerobi: Dani=y, od kr[la w"gierskiego& b≠ bo imena
na zweno$ Halicz by= katolicki, z silnymi wp=ywa- poslom. voevoda. carev; i biskoup;.
"alow;. pourskπi. rekomyi solskπi. i
mi W"gr[w i Lach[w.
Garix= pourounskyi. i otagare tenik.
W rzeczy samej, nigdzie nie ma, /e Zwenigorod ¯
p≠tovskπi v=z;exa 'e korol; s nimi.... wo=.,
zweno; jest& zweni, mo/e wi"c by: d{wi"czny.
Ipat. ltps 6760 ]pod 1252 r., w rzecz. 1250\; „rekomyj
zweno wymaga sprawdzenia z archeologi'.
solskij” – rzeczony ]˚rekomy\, zwany ziemskim,
d{wi"k, dzwon ¯ zwuk ]g=os\ UOE´.
na tym stanowisku ¯ sol ]ziemia\;
zwiezda ]s=aw. zv≠zda\ – gwiazda; ka/de z nie-
tennik – faryzeusz ]Pharisaeus\,
bia<skich cia= widziane noc' jako ma=e, nie-ru-
staropol. licomiernik.
chome {r[d=o >wiat=a na niebosk=onie;
Spotkanie z Dani=' w Po/gu ]dzi> Bratys=awa\.
=ac. stella, holend. ster, franc. eoile, astre,
Patrz ?SzS.
>redniow. ang. sterre, ang. star, ros. zvezda.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
NAZWY i TERMINY
/elazne wrota ]wo=. 'el≠znya vrata\ – szczelina Zemgale czyli „niski kraj” nosi te/ ?mud{ ]od
w g[rach Bajsun-Tau, szer. do 20 m, d=. ok. s=owa ≈emas – ‘niski’, gale – ‘kraj’\.»,
2 km, po=o/ona w w'skim przej>ciu mi"dzy wyjawiaj'c tym samym zupe=n' nieznajomo>:
Morzem Kaspijskim i g[rami Kaukazu – Kaspij- j"zyk[w obcych i historii, ˚Semigalia, znajo-
skie Wrota; uzbeckie Busgo=a-chana ]/elazne mo>: j"zyk[w obcych }fa=sz, lit. ßalis ^ kraj|;
wrota\, dzi> obok miasta Derbent, przy stacji lit. `gala ¯ gr. gaia ]ziemia\; semi ]p[=\ % Gallia|.
kolejowej na linii Machaczka=a–Baku, w p=d.- Opis >wi"tych las[w przez wys=a<c[w Zakonu&
zach. Uzbeckiej S.S.R. od Ragnety na p[=noc, przez g[r" Rambin do
Wygnany chan tatarski, ˚Otrok, jecha= przez Miednik ]Woronie, lit. Varniai\, st'd na wsch[d
nie z ‘Donu’ ]Worone/a\ do Obez[w – plemienia a/ do granicy Wayken ko=o rz. Aleja, dalej id'c
p=n. Kaukazu, ˚Abezy ]wo=. v= |bezy\; wo=. ltps przez Asswyote do Jensetilte, mi"dzy Geor-
]bez daty\, Ipat. ltps pod 1201. genburgiem a rzek' Mitaw', a/ do Grauzow,
gr. abyssos ]g="bina; w przypadku wody – wszyst- a stamt'd w strony Niewia/y i Dubissy.
ko, co jest zbyt g="bokie, by mierzy:; otch=a<\, 0165-01-120, przypis 3;
u/ywane& w przypadku zbiornik[w wodnych – Rambin, g[ra – 2 km N od Niemna, ˚Rambin,
g="bina, a w przypadku l'du – wy/yna ˘ Abisynia, Wayken – Wajgowo, lit. Vaiguva,
w Afryce; tak te/ ˚«bia=e» i «czarne». Aleja – Aleja, dop=yw rz. Szeszuwis,
?elig` ]?eliga, ?eligowski\, jezioro Seliger a ta – Jury; mjsc. Aleja 8 km NWN od Rosie<,
]s=aw. Seliger\ – /agiel, SZ; germ. segel, isl. i a sama rzeka Aleja – 7 km NW od Rosie<,
anglosas. segl, >redniow. ang. seil, ang. sail. Asswyote – Erzwi=ki n(rz. Szeszuwis,
?mud{ ]bia=orus. "emoit, "emoit;, "emot;, Jensetilte – Jendroniszki n(rz. Mitawa,
"omoit/=, "omoiy;, "emoitcy, Georgenburg – Jurbork ]JurgenGeorg\,
pol. ?emoyt, ?omoyt, ?mud{, =ac. Samogita\; Grauzy – Grauzeny ¯ Gravs; lit. Grau≈enai
?mudzka ziemia ]"emockaq, "emoitskaq, n(Niemnem, 4 km w d[= rzeki od Welony.
"emoitckaq, "omoitskaq, "omoit;skaq, ª...Wayken ko=o rz. Alejaº dalekie od rzeczy-
?modskaya, ?moydskaja, ?omoydzkaja, =ac. wisto>ci – opisy szpieg[w z b="dami.
Samogittia, pol. ?mud{, ?m[d{\; /onka ]arch.\ – panienka; /on ^ dziw; b='d& /ona.
?mudzkie ksi"stwo ]"emoitckoe, "omoit- Witowt uciek= z wi"zienia, 1382, w przebraniu
skoe, "omoitlskoe, ?mudskie, ?omoyiske ks.\ port[w odwiedzaj'cej go /onki, jednej z dwu
– historyczna kraina pomi"dzy dolnym Niemnem przyby=ych na t" okazj"& ...noby jemu od’noj /onki
na p=d.-zach., Niewia/' na wsch., i Windaw' wsk=ati porty, da wyjti won so drugoju /onkoju....
na p=n.-wsch.; /ona ]s=aw.-wo=. /ena\ – goniona, >cigana
w ¡ po=owie XIII wieku ?mudzi' w=ada= Ryngold, ¯ s=aw.-wo=. 'enouti-/enuti ]gna:, goni:\;
w po=owie – Wikind, bi= si" o ni' Mendoug †1263, • w starciu Lach[w i W"gr[w z Wo=ynianami pod
w=ada= Butegeyde †1290 – ojciec Gedymina wodz' Dani=y ª...Lachowie /e nie stierpiesza
†1341, a Witoud w 1399 i Swidrygie==o w 1402 ]nie wytrzymali\ pobiegosza ot lica ieg. dani=owi
oddali j' Krzy/akom. / /enuszczu czerez debr g=ubokuju. na Ugry.º
Krzy/acy – pobo/ni – domagali si" oddania im ]>ciga= przez jar, g="bok' rozpadlin" w ziemi\.
?mudzi w 1389, tj. w dwa lata po przyj"ciu chrztu wo=., w Ipat. pod 1249, w rzecz. 1246, 0001-02-804
przez Litw" i ?mud{ ]w 1387\. • w starciu W=odzimierzowicz[w z Olgowiczami,
Znaczenie ?mudzi& b=ota ¯ dun. smuds, S?, wspieranymi przez Po=owc[w n(rz. Supa ªi
pokr. ang. mud } m˙d |, Ø ^ A ˘ pol. mada; bywszu stupleniju obiema po=koma. i biszasja
germ.-=ac. Semejten, Semeyten, Samayten, kriepko. no wskore pogibosza Po=owci. olgowi-
Zemaytis, Schamaithen; czi. i pognawsze po nich wo=odimericzi dru/ina
?mud{ t=umaczono na j. =ac. – Samogitia ]=ucz- =uczszaja. i bisza ja /enucze mnogo.º
nictwo, kusznictwo\; miejscowo>ci& Skudy, Sku- z przypis[w do Suzdal., 1136 r., 0001-01.2-303(304
dzi, Skudotyszki, Ejskudy, Skudenai, Skudyszki, /upan ]pol.\ – naczelnik /upy ]wsp[lnoty terytor-
Skudosze. Szkudy pisane by=y przez Niemc[w ialnej\; starosta ¯ staro>:;
Szotten, Schoden, Scoden – nazwa to/sama w /up ]sup ?S\ % pan ˘ /upan ]zwierzchnik\$
znaczeniu, ang. shot ]strzela: ¯ staroang. sceot; sup` ]nad`\ ¯ =ac. super, przedrostek w wielu
Szawle ¯ pow. szawelski, mog=oby ¯ awel ]szyd- terminach, nie w spos[b mi je tu wszystkie wyli-
=o\, ale Szawle ¯ szaw-le ]woda-ziemia\. czy:, i nie miejsce ]osobne by=oby has=o\.
Jerzy Ochma<ski, Historia Litwy, Ossolineum, Volumina Legum 5. 176& Urz"dnicy /upni, pisa-
Wroc=aw-Warszawa-Krak[w 1990, str. 15& rze, wa/nikowie, warcabni, podwarcabni...
«Litwa Wielka dzieli si" na dwie krainy& /ur Maniu= cesaregorodskyi ]s=aw. '[r=\ – bizant.
?mu]j\d{ ]˛emaitija\ i imperator Manuel ¡ Komnenos 1113–1180.
Auksztot" ]Aukßtaitija\. ?ywot[w ]pol.\ ¯ /ywot ]/ywiec\; staroros. /iwotnyi
S' to poj"cia geograficzne, pod kt[rymi, by: ]1. byd=o, 2. zbo/e, 3. siano, 4. pszczo=y\; po=o-
mo/e, kiedy> kry=y si" nazwy plemienne, na /ony na ='kach n(rz. Ro>ka, 135 km SWS od
co wskazywa= przyk=ad =otewskiej Semigalii& Kijowa, obok Tetyjowa ]ukr. Te tπ∑v \;

Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.


NAZWY i TERMINY
taryfa podymnego woj. brac=awskiego wykazuje,
/e w ?. r. 1629 by=o 1686 dym[w ]chat\; ludno>:
mieszana ukr.-pol.-/yd.; w 1621 nale/a= do Ste-
fana Czetwerty<skiego ¯ Czetwertnia ¯ czetwer:
]:wier:, :wiartka\ ¯ czeta ]para\;
w 1574, Anna – c[rka Matwieja Czetwerty<skiego
i Eudotji Wachanowskiej ]c[rki Theodora\ – w
posagu zapisa=a ?ywot[w dla m"/a – kn. Janu-
sza Zbraskiego, wojewody Brac=awia;
]ok. 1520(30$\ Wasil, rodem kn. Tweru – ojciec Mat-
wieja Czetwerty<skiego – “wys=u/y=” ?. u “hospo-
dara” ]pana\, tj. wojewody, grafa, gubernatora;
w 1482 rejon zniszczony przez najazd Tatar[w
pod wodz' Mendligireja; ?. i okoliczne okre>lane
w wiele lat p[{niej mianem «siedliszcze» ]ruiny
siedliska, zgliszcza, pogorzel\.

California ]pol. Kalifornia\ – kszta=t kielicha


¯ =ac. calix ]kielich\ % forma ]kszta=t, wygl'd,
posta:\, MN jak con` ¯ com` ¯ communis ¯
commoinos ]razem, wsp[lnie\;
nazwa nadana przez katolickich misjonarzy, gdy
l'd nale/a= do Meksyku, w czasach zamierzch-
=ych dla USA ]przed wojn' z Meksykiem1846
–1848\, i przez to etymologia nazwy zatar=a si"
zupe=nie ]wojna od 13–23 maja 1846 poprzez
ca=y 1847, rozejm w lutym 1848\;
katoliccy misjonarze z Hiszpanii usiekli nazwy
miejscowo>ci biblijnymi terminami, jak Santa
]>wi"ta\, San ]>wi"ty\, st'd niezliczone Santa
Ana, Santa Barbara, Santa Monica, San Ansel-
mo, San Bernardino, San Mateo, San Francisco,
stolic' Kaliforni – Sacramento ¯ sacramentum,
Petaluma ¯ petalum ]blacha\, Calistoga ¯ calix,
Los Angeles ¯ hiszp. angel ]anio=\, Mount Diablo ¯
diablo ]diabe=\.
Wg s=ownika Merriam-Webster Webster’s Ninth
New Collegiate Dictionary, 1991, po raz pierwszy
nazwa u/yta w 1833, wg s=ownika Webstera
wydania 1984, Second College Edition, w j. hiszp.
ma oznacza: “fabled island” ]bajeczn' wysp"\, w
Unii od 1850, s=ownik Funka i Wagnallsa, 1974,
dok=adniej& od 9 wrze>nia 1850.
Kalifornia nie jest wysp', ani obok jakiej> wys-
py po=o/ona. P[=wysep Kalifornia ]hiszp. Baja
California\ i obok niego Zatoka K. ]ang. Gulf of
California\ po=o/ona na p=d. skraju tego/ l'du.
Tak “bajeczny” jak i ”wyspa” w j. hiszp. maj'
brzmienia bez zwi'zku z Kaliforni', odsy=am
do s=ownik[w j. hiszp. By: mo/e, C. jest nazw'
w=asn' z jakiej> bajki o wyspie; ostro/no>:
wymagana.

R
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.

You might also like