Avusturya-Macaristan Dnemi Bonak Edebiyatnda Muhacirlik

Avusturya-Macarstann Bosna Herseki igali Bonak kimliinin kendi kendini belirleme

srecini balatmtr. Osmanl tarafndan terkedili ve Avrupann sosyopolitik sistemine
zorunlu giri Bonaklar tarihi, kltrel ve geleneksel balar kurmaya sevketmitir. Dier
Dou Slav (Yugosloven) milletlerde olduu gibi Bonaklarda da romantik ve aydnlanmac
ruha sahip edebi metinler milli varl tanmlam ve olumlamtr. Milli unsurlarn olutuu
bu sre Bonaklarda ok daha karmak, okkatmanl ve dramatik bir ekilde ilerlemitir.
Zira, Bonak yazarlar, kimlik travmalarndan, oryantal gemi ile Avrupaya ynelen bir
gelecek arasnda kalma durumundan, Bonak etnisitesinin ierisinde kendisini otantik ve ait
hissedecei anlaml bir ereve oluturmak gibi zor bir misyonu yklendiler.
Bonak edebi metinlerinin en byk ksm, millet olarak Bonaklarn hem gemiteki, hem de
gelecekteki yerlerinin, pozisyonlarnn tespit edilmesi, tanmlanmas ihtiyacndan domu
rnlerdir. Edebiyatn ve kltrel olgularn misyonu politik gereklik ile yeni artlarda
Bonaklarn kendilerini tanmlayp btnletirmeleri ihtiyac arasnda ideolojik bir izgi
ekmektir.
Bosnal Mslmanlarn yzyllarca oluup, gelimi yzlerce ekonomik, politik, kltrel ve
psikolojik ba ile slam dnyasnn siyasi, dini ve kltrel hayatnn uzak merkezlerine bal
olduu gerei, bu ani deiimin ne kadar dramatik olduunu gosterir. Bonaklarn, igalden
ylllarca sonra da braklmlk, terkedilmilik, yeni siyasi ve sosyal dzene ait hisetmeme gibi
duygulardan kurtulamamalarnn nedeninin burada aramak gerekir.
Avusturya-Macarstan dneminin ilk yllar bir l zaman olarak nitelendirilebilir. Bu
dnemde edebiyatta tamamen bir durgunluk, ruhsal bir knt hali zuhur olur. 1882de
Benjamin Kallayn hkmdar olarak gelmesi ve dosta bir politika yrtmeye balamasyla
birlikte Avusturya-Macaristan idaresi ile Bonak aydnlarnn ibirlii dnemi balar.
Bonaklar Bonak adl ilk dergilerini 2 Temmuz 1891de kazanmlardr. Bonak dergisi
Bonak entegrasyonundan, Bonaklarn ne srp ne hrvatlara ait olmayan, otantik bir milli
unsur olduklarndan bahsederek hem Bosnada hem komu lkelerde byk tepkiler
dourmutur. Bonak dergisi 1910 ylna kadar km, misyonu ise Osmanl sonras
Bonaklarn hem politik, hem de kltrel planda duraca yeri belirlemekti. Muhacirlik hem
hayat ierisinde hem de fikri dzlemde Bonaklar arasnda ayrmn nemli bir izgisini

temsil ediyordu. 1879, 1882, 1908 ve 1918 yllarnda gerekleen g dalgalar arasnda
aralklar ve farklar varsa da muhacirlik tm bu zaman dilimi ierisinde dramatik Bonak
realitesinin olaan bir alternatifi olarak hep duruyordu. Bonaklar aralarndaki dini birlii
zamanla genileterek kltrel ve politik bir ztanmlanmaya doru yol aldlar ve bu da
muhacirlik zerine yazlan edebi metinlerin kaynan oluturdu.
Muhacirlik temas Osman-Aziz olarak bilinen Ivan Milievi ve Osman Nur Hadzic
ikilisinde grlr. Mensur eseri iselio se (Goc etti)de Ivan Milievi ilk defa muhacirlik
temasna deinir. Osman Azizin mensur eseri Sve se zaboravljada ise muhacirlik meselesi
bir btn olarak ele alnr. bez Nade ve bez svrhe romanlar mkuhacirlik meselesinin arka
planda ilendii edebiyatn modern konulara dou ald Avusturya-Macaristann geliiyle
kltrel ve hayat tarz olarak bir baka medeniyete gei yaplan o kavaa doru bir alma
olduu grlr.
Br Hrvat olan Ivan Milievi nasl olur da muhacir temasn aan ilk kii olur? Muhsin
Rizvie gre bunun nedeni iyi komuluk iliikileri erevesinde ve politik plan olarak
Mslmanlar Hrvatla tevik etme eilimi ierisinde aratrlabilir. G etti adl
hikayesinde Ivan Milievi Bonaklarn g ile birlikte ortaya kan onlarn mallarn ucuza
satn alma eiliminden bahseder.Hikayenn temelini Rizvan Alhodzic adl kahramann
Almanlara kar hissettii nefret duygularnn, onun mal varln ucuza satn almak isteyen
patron Jovann bu nefreti srekli krkleme durumu oluturur.
Sve se zaboravlja adl hikayede Omer beyin g etme planlar hikayenin odak noktasn
oluturur. BU karar Aia ile olan mnasebetini olumsuz ynde etkiler. Bir tarafta ak, bir
tarafta milli ve dini haysiyet vardr.
Bosna Hersekte 1882 ylnda getirilen askeri kanun ile mslman genlerin askerliklerini
Avusturya-Macaristan ordusunda yapmas zorunluluunun ortaya ktn ve bu kanun
karsnda Bonaklarn g taleplerinin artt gz nne alnrsa hikayenin yakn geniteki
olaylardan esinlenilerek yazld grlr. Hkmet bu g taleplerine din adamlar ve onlarn
askerlik konusunda verdii dini mesajlar yoluyla set ekmeye alr. Bu olay edebi bir motif
ve huzursuzluk, endie atmosferi olarak Mslmanlarn edebi yaratma srelerinde byk bir
iz brakmtr
Osman Aziz bylece aktel olan gereklie, hkaye kahraman Omer beg gibi pek ok
Bonakn eref ve haysiyetlerini korumann yolunun muhacirlikten getiine inandklar bir

ortama vurgu yapar, replk verir. Omer beyin vatan terk etme kararndan sonra Aiann
genlik hayallerinin ykl tm nanslar ile birlikte bu hikayenin banda ifade olunur. Dier
taraftan Omer bey gavur ordusuna katlmay redde kararldr. Bu kararn bedeli ise
muhacirliktir. Muhacirlik ar br depresyon olarak tezahr eden ahsi bir trajediye yol aar.
Yeni Hrvat yazarlar adl hikayesinde Milan Marjanovi Osman Azizin niyetinin eski
dnemden yeni bir dneme geiin yaratt problemleri ele almak olduunu belirtir. Osman
Aziz Bolesnici/Hastalar adl mensur eserinde anlatm ve uslup olarak bir hiciv btnln
yakalam ve muhacir meselesini farkl boyutlaryla ele almtr. Yazarlar burada Bonaklarn
yeni dneme ayak uydurma kabiliyetsizliklerini hiciv sanatn kullanarak anlatr, bu durumdan
k ise yalnzca kamak ve muhacirlikte grlr.