Szymon Hoownia

Tabletki z krzyykiem
Pierwsza pomoc w lkach
zwizanych z Bogiem, kocem
wiata, czycem i duchami

UWAGA!
Ksika zawiera odpowiedzi na wakie pytania:
Kiedy bdzie koniec wiata?
Czy mona wywoa ducha, ktry nie istnieje?
Jak wyglda pierwszy pogrzeb na Ksiycu?
Czy niebo to wieczny orgazm?
Dlaczego anioom skrzyda wyrastaj z gowy?
Czym rni si dusza od karty SIM?
oraz midzy innymi:
Dlaczego yd Jezus mia hiszpaskie imi?
Czy E.T. jest katolikiem?
Dlaczego krl Dawid poszed do ka z ssiadk?
Jeli Bg jest Ojcem, kto jest Matk?
Czy ryby te utony w potopie?
Dlaczego Wosi zabili Jezusa?

WSTP
W tej ksice nie ma ani sowa o: lustracji ksiy, toruskiej
rozgoni, skandalach obyczajowych czy biskupich nominacjach. O
czym mwi si, gdy na forum publicznym pada haso Koci. Nie
zawsze kiedy suchaem debat na powysze tematy, docierao do mnie,
e mam serdecznie do zwiedzania marginesw. e obraz mojego
Kocioa i mojej wiary, jaki rysuj media (i ja sam), jest bolenie pytki.
e patrzc na, nie powikszam stanu mojej wiedzy, a tylko tucz
emocje. Skoro tak moe czas rzuci to wszystko na dobre i porwa si
na podr do rda? Ta ksika to relacja z tej wycieczki.
Nie umiabym napisa podrcznika religii, jestem na to za
gupi. Ta ksika to amatorska prba zmierzenia si z pytaniami, ktre
raz na jaki czas przebiegaj przez gowy wierzcych (i niewierzcych),
po czym uciekaj w sin dal. Przeraone tym, e s takie niepowane. A
przecie nie s. Bg da nam rozum wanie po to, bymy nie wiedzc
czy wtpic pytali.
Dlaczego pytamy tak rzadko? Moe dlatego, e drenie
dusznych tematw budzi w nas lk. Dotyczy to zwaszcza pyta o
mier, ktr wspczesna kultura prbuje zagada medyczn
terminologi, zepchn w podwiadomo lub zrobi z niej tabu. Myl o
przemijaniu towarzyszy nam jak odbezpieczony granat w kieszeni, ktry
wybucha a to depresj, a to marazmem, a to rzuceniem si w wir
rozrywek. Nic bardziej bezsensownego chrzecijanin o mierci musi
myle bez spicia, bez lku. Powinien mie odwag, aby pyta: co
dalej? Tylko wtedy uwolni si od podejrze, e z t chrzecijask wizj
ycia wiecznego jest jak z osiemnastowieczn afer Mrz
Poudniowych, ktrej twrcy gorco zachcali do inwestowania
oszczdnoci ycia w co cudownego, o czym bliej bdzie si mona
wkrtce dowiedzie. To wanie przy okazji pyta o mier zrodzi si
pierwszy pomys na t ksik.
W niedzielny poranek obudzi mnie telefon kolegi, ktry
wrci z caonocnej upojnej zabawy. Szlochajc i kwilc, wyzna mi, e
teraz ju na pewno musi i do pieka. Uprzejmie si z nim zgodziem,
po czym nieskadnie prbowaem wytumaczy mu katolick nauk o
yciu po mierci. A im bardziej brnem w znane z katechezy oglniki,

tym bardziej korcio mnie, by w temat zanurzy si gbiej. Gdy

skoczyem rozmow, rzuciem si do ksiek. Nastpne miesice
spdziem na podrach midzy ksigarniami w Polsce i na wiecie,
lekturze, podkreleniach, zaginaniu rogw stron. Gdy z ycia
pozagrobowego przerzuciem si na to przedgrobowe, stanem na
krawdzi bankructwa. Okazao si, e najtrudniej (i najdroej) jest
znale odpowied wanie na najgupsze pytania.
Bg jest dobry, wic dlaczego zgadza si na czyciec? Czy
Jezus naprawd nie mg umrze jako staruszek? Skoro Maryja miaa
ma, skd wiadomo, e bya dziewic? Jeli oddaem komu swoj
nerk, do kogo bdzie ona nalee w dniu obiecanego
zmartwychwstania?
Jasne, e nie zawsze znajdziemy odpowied. Przychodzi taki
moment, w ktrym trzeba si podda i przesta liczy odna aniow
zbyt konsekwentne zamienianie wiary w wiedz prowadzi moe co
najwyej do miesznoci. (Nie tylko naszej, jak pisa filozof: Gdy
absolut spada do morza, staje si ryb...). Ale pki si da szuka
warto. Bo tylko gdy czego szukamy, przetrzsamy wszystkie
zakamarki. Zwiedzamy miejsca, w ktre nie dotarlibymy, nie pytajc.
Zaczynajc prac nad t ksik, nie miaem pojcia o
gospodarce rybnej w Galilei, podejmowanych w poowie dwudziestego
wieku prbach sdowej rehabilitacji niesusznie skazanego Jezusa, nie
zastanawiaem si gbiej nad tym, e azarz, ktrego Mesjasz wskrzesi
w Ewangelii, musia przecie umrze drugi raz. Nie wiedziaem, e na
Ksiycu pochowano ju pierwszego czowieka, nie syszaem o Filipie
wymylonym duchu, ktrego prbowali wywoa z zawiatw
dowcipni kanadyjscy naukowcy. Wyapywane raz na jaki czas z
mediw opisy mierci klinicznej i zwizane z ni opowieci o tunelu i
wietle dopiero teraz sprowokoway mnie do postawienia sobie pytania,
co patrzc z perspektywy wiecznoci si wtedy dzieje.
Zwykle alergicznie reaguj na tego typu wynurzenia, ale nie
mog oprze si wyznaniu. Dwa lata pracy nad tym tekstem zmieniy
moje ycie. Dowiedziaem si wiele o mojej wierze co, co zawsze
byo dla mnie najwaniejsz, bardzo yw rzeczywistoci, teraz pulsuje
w rytmie nieznanym mi nigdy wczeniej. Czytajc i piszc, zwiedziem

staroytn Palestyn, oczyma wyobrani widziaem, jak Jezus naucza

tumy, siedziaem przy ku umierajcego, rozmawiaem z anioem
strem. Zwariowaem? By moe. Dzi podpisuj si pod zdaniem,
jakie kiedy rzuci mi jeden z moich spowiednikw, stary ksidz,
parafrazujc Hansa Ursa von Balthasara: Wiara to rzeka przez mj
krajobraz. Jeli dziki tej ksice czytanej na wyrywki, w caoci, do
poduszki czy przy dobrej kolacji komu uda si odkry t prawd dla
siebie, bd szczliwym czowiekiem.

PODZIKOWANIA
Podzikowania nale si przede wszystkim autorom
cytowanych przeze mnie obficie ksiek. Nie studiowaem teologii,
jestem amatorem, ktry chce podzieli si tym, co wyczyta u innych.
Fragmenty doskonaego Nieba Zbigniewa Danielewicza,
ksiek Petera Kreefta, Istnienia wyzwolonego. Mysterium mortis
Ladislausa Borosa (jednej z najbardziej niezwykych ksiek, jakie
kiedykolwiek trafiy mi w rce) czy podrcznikw ojca Zdzisawa Kijasa
OFMConv cytuj w tekcie co krok. O czasach, w ktrych y Jezus,
nauczyem si wiele od znanego wszystkim Henriego Daniela-Ropsa, ale
te od Louise Bourassy Perrotty, autorki ciekawej biografii witego
Jzefa, czy Pauliny wicickiej-Wystrychowskiej jej praca o procesie
Jezusa, mimo i pisana jzykiem prawniczym, pozwolia mi si
przenie do Jerozolimy, gdzie ukrzyowano Zbawiciela. Tu dziki te
dla Ann Wroe, niezwykle skrupulatnej biografki Piata, prbujcej nawet
ustali, jakiej marki pastylkami namiestnik Judei odwiea sobie
oddech. Kupiona swego czasu w Londynie broszurka Guya
Consolmagno SJ, papieskiego astronoma, otworzya mi oczy na pytania
o wszechwiat, ktry te jest przecie dzieem Pana Boga. Jak mona
pisa o religii, nie usypiajc czytelnika, sprawdzaem w ksice The Bad
Catholics Guide to Good Living autorstwa Johna Zmiraka i Denise
Matychkowiak, ktrzy byli w stanie poczy biografi witego
Wawrzyca z przepisem na eberka na grillu (pozostaje wierzy, e
wity ma poczucie humoru).
Duo nauczyem si z na szczcie nagrywanych na kasety
sesji organizowanych przez krakowskich salwatorianw (ksidza
Alessandro Pronzato o Jeremiaszu, profesor Bruny Costacurty o
Dawidzie).
Dzikuj te wybitnemu neurochirurgowi profesorowi
Tomaszowi Trojanowskiemu za nasze rozmowy o mierci i umieraniu
oraz profesor Annie widerkwnie, pod wpywem ktrej nawrciem
si na czytanie Biblii.
Wszyscy wyej wymienieni dostarczyli mi wiedzy, natchnie
szukaem te a wstyd czy moje bahe pytania z takimi nazwiskami
u Hansa Ursa von Balthasara, Paula Johnsona, zwaszcza w jego

arcyciekawej pozycji W poszukiwaniu Boga, przy lekturze ktrej na

przemian mdlaem z zachwytu i krzyczaem: veto!, u Romano
Guardiniego czy Malcolma Muggeridgea; jego ksika Jezus. Czowiek,
ktry yje to fantastyczne orzewienie w zalewie setek pozycji, jakie
wymczono przez lata o moim Zbawicielu. Do ziemi gn si przed
Gilbertem Keithem Chestertonem, ktry zawsze bdzie dla mnie wzorem
(i to niedocigym).
Na koniec najwaniejsze podzikowanie: dziki Bogu.
Po prostu za wszystko.

INSTRUKCJA OBSUGI TABLETEK

Gdy w duszy nagle pojawi si uczucie gniecenia i gonitwa myli
krcych wok jakiego duchowego pytania, naley otworzy ksik
na spisie treci, wyuska waciw tabletk (oznaczon stosownie), a
nastpnie j przeczyta. Jeli dolegliwo nie ustpi, trzeba zay
wszystkie tabletki zwizane z danym pytaniem.
Tabletki mona te bra w ramach kuracji wspomagajcej
wtedy zalecane jest przyjmowanie ich w podanej w ksice kolejnoci, w
iloci nieprzekraczajcej (nie wiedzie czemu) piciu na dob.
Szczegln skuteczno tabletek zapewnia skadnik (zawarty
w ramkach oznaczonych przerywan lini) pochodzcy z Katechizmu
Kocioa katolickiego.
TABLETKI O SAWNYCH LUDZIACH[ Dawid ]Dlaczego
ludzie w Biblii czsto si morduj, a rzadko kochaj? Wcale nie tak
rzadko. W Biblii peno jest zakochanych par: Tobiasz i Sara, Jakub i
Rachela, Jzef i Maryja. Prosz zerkn do Pieni nad pieniami to to
przecie zapis pomiennego romansu. Problem wic nie w tym, e si nie
kochano. Po prostu zgodnie z obyczajem (obowizujcym od gbokiej
staroytnoci do pocztkw dwudziestego wieku) uczu nie okazywano,
o uczuciach nie toczono debat. Od tej reguy jest w Pimie pewien
ciekawy wyjtek. Niezwyka dziewczyna o imieniu Mikal.
Wiemy o niej sporo. Bya modsz crk izraelskiego krla
Saula, niezbyt przyjemnej postaci urzdnika, ktrego Izraelici
powoali, by mie nad sob jak widzialn wadz. Dotd narodem
wybranym rzdzili sdziowie, ktrym Bg przekazywa swoje wyroki,
ydzi podpatrzyli jednak rozwizania polityczne obowizujce u
ssiadw i poinformowali Pana, e chc mie podobne; klasyczny
przykad reformy, ktra zmienia si w swoj wasn parodi.
Maa Mikal bya rodzajem wygranej w wojennym zakadzie
zawartym przez Saula z modym pasterzem Dawidem, ktry wczeniej w
spektakularny sposb rozprawi si z olbrzymem Goliatem i o ktrym
mwiono, e mgby przej po krlu sched w Izraelu. Dawid wygra
zakad, w ramach ktrego mia dostarczy Saulowi napletki stu
Filistynw. Oryginalne zamwienie zostao zrealizowane, a Mikal
zostaa jego on. I w tym wanie miejscu autor Pierwszej Ksigi

Samuela dwukrotnie i wprost mwi: Mikal kochaa Dawida. By moe

on te j wwczas kocha. I robi zawrotn karier.
Zazdrosny te kilkakrotnie prbowa wykoczy kochanego
zicia. Mikal bronia Dawida, naraajc ycie. Ostrzegaa ma przed
pomysami tatusia, po czym rozdzieraa szaty, tumaczc ojcu, e Dawid
j szantauje i znca si nad ni, dlatego wic nie moe by lojalna. Gdy
spr obu panw wszed w faz krytyczn, Dawid uciek z dworu na
dobre, a Mikal zostaa on niejakiego Paltiela.
Dawid sta si w kocu penoprawnym krlem Izraela. Ale
powd, dla ktrego powinien by znacznie czciej obecny w naszych
mylach, jest inny. To modelowy przykad grzesznika. Czowieka, w
ktrym przez bite dwadziecia cztery godziny na dob dobro walczy na
mier i ycie ze zem. Wida to w niektrych posuniciach politycznych
modego krla, lecz nade wszystko w jego yciu prywatnym. A
zwaszcza w stosunkach z kobietami.
Bdc w przymusowej delegacji, nie zawraca sobie gowy
kochajc go Mikal. Bierze za ony kolejne kobiety (dokadnie sze), z
ktrych kada ujmuje go czym innym. Szczeglnie ekscytujca wydaje
mu si Abigail, stateczna i pikna matrona, ktra za pomoc kobiecej
dyplomacji powstrzymuje Dawida przed spldrowaniem zagrody swego
(trzeba przyzna gupiego jak but) ma. Dawid po mierci Saula wraz
z caym tym pokanym babicem wraca w kocu do Jerozolimy.
Natychmiast kae posa po Mikal.
Komentatorzy rni si w ocenie jego motywacji. Znawca
Biblii Tadeusz ychiewicz traktuje to jako ludzki gest Dawida, ktry
mia najpikniejsze kobiety swego kraju, a nie chcia krlowania bez
swojej pierwszej mioci (Jeden Jahwe pamita mio maej Mikal).
Teoloka Elbieta Adamiak widzi rzecz inaczej Dawid wcale si nie
stskni, posa po krlewsk crk, chcc pokaza, e sam nie jest
przybd, e jest czci krlewskiej rodziny.
Tu przed naszymi oczami rozgrywa si kolejna wstrzsajca
scena. Autor Pierwszej Ksigi Samuela pisze, e gdy sudzy Dawida
przychodz, by odebra Mikal Paltielowi, ten przeywa osobist
tragedi. Pokocha Mikal? Pewnie tak. Czytamy: M szed za ni, a
towarzyszc jej a do Bachurim, paka. Patron wdowcw i mczyzn

zdradzonych przez swoje kobiety.

Dlaczego krl Dawid poszed do ka z ssiadk?
Niestety.
Paltiel nie by jedynym facetem, ktremu Dawid zniszczy cae ycie.
Kolejny to Uriasz, jeden z jego najlepszych oficerw, nadzwyczaj
lojalny cudzoziemiec, prawdziwy skarb dla ydowskiej armii. Podczas
jednej z wojen z Ammonitami Dawid, nie wiadomo czemu, zosta w
Jerozolimie. Gdy uwanie czyta si opisy tamtych zdarze, mona
zrozumie wniosek, ktry wysnua woska biblistka profesor Bruna
Costacurta. Dawid zarazi si bakcylem wspczesnych politykw
zachorowa na wadz. Uznawa, e jako krlowi naley mu si wicej.
e jest ponad prawem.
Pismo podaje, e ktrego dnia krl obudzi si po poudniu
(ciekawe, co robi rano) i przechadza si na dachu swojego paacu,
przygldajc si panoramie Jerozolimy. Historia jak z Dekalogu
Kielowskiego zauway, e na ssiednim dachu myje si naga kobieta.
Pikna, powabna, pewnie moda. Costacurta opisuje, co dziao si w
tamtej chwili w gowie Dawida. Jak toczy ze sob dialog, ktry kady
czowiek prowadzi przed popenieniem grzechu (bo zo jest przecie
zawsze do przeknicia tylko pod postacidobra).
Krl tumaczy wic sam sobie, jak bardzo czuje si samotny.
Jak wielka odpowiedzialno spoczywa na nim, a nikt go nie rozumie.
Niezobowizujca randka i seks z t kobiet na pewno by go odpryy,
pomogyby mu by lepszym krlem. A e jak donosz sudzy jest to
ona Uriasza? Przecie nikt si nie dowie. Poza tym zadowolony krl to
tysice szczliwych obywateli. Kolejny argument? Ju czeka. Dawid
idzie do ka z Batszeb, interes pastwa wszak tosamy jest z
interesem krla. Rendez-vous z ssiadk koczy si za w sposb
oczywisty. Batszeba wysya posw do Dawida i komunikuje mu, e
bdzie ojcem.
Na szyi Dawida zaciska si ptla. Spirala grzechu jeli nie
przerwie si jej, stajc oko w oko z prawd i pokutujc, wciga
czowieka coraz gbiej i gbiej. Dawid wzywa Uriasza, prbuje go upi
i wysya do domu, wychwalajc cynicznie zalety jego ony. Chce, by
Uriasz poszed z ni do ka, aby ukry swoje ojcostwo. Prbuje tak
kilka razy, ale Uriasz ma swoje zasady. Jego onierze stoj w szczerym

polu, a on miaby zaywa rozkoszy z pikn on? To nie fair. Wtedy

Dawid robi co naprawd strasznego daje Uriaszowi list do dowdcy,
proszc, by ten wysa go w miejsce, gdzie na pewno zginie. Gdy rozkaz
wykonano, skada obrzydliwe kondolencje, piszc, e owszem to
smutne, i Uriasz zosta zabity, ale przecie na wojnie s rne
przypadki. Wyprawimy mu pogrzeb na koszt pastwa.
Ale wtedy nie wytrzymuje sam Pan Bg. Posya do Dawida
proroka Natana, ktry wie, co ma mwi, ale wie te, e skoro Uriasz
zgin, on moe by nastpny. Roztrzsiony i skulony, opowiada wic
krlowi poruszajc bajk o bogaczu i biedaku.
Bogacz ma setki stad i wszystkie luksusy, biedak ma
owieczk, ktr kupi za wszystkie oszczdnoci. On j karmi i
wyrosa przy nim wraz z jego dziemi, jada jego chleb i pia z jego
kubka, spaa u jego boku i bya dla niego jak crka. Sielanka skoczya
si jednak, gdy do bogacza przyszli gocie, a poniewa al mu byo
narusza wasne stada, z wygody posa sucych, by zabrali owieczk
biedakowi, kaza j zabi i przyrzdzi swoim gociom. Dawid, syszc
to, wpad w sza i zacz domaga si mierci tego czowieka. Wtedy
jak pisze ychiewicz Duch Najwyszego podnosi Natana za wosy.
Prostuje si i z moc mwi tylko jedno zdanie: Ty jeste tym
czowiekiem. Zapada dramatyczna cisza.
Natan kontynuuje list zarzutw. Zapowiada, e na wasne
yczenie krla przemoc nie zniknie ju z jego domu. Pan Bg dawa mu
wszystko, lecz on chcia wicej i wicej. Straci rzetelny osd rzeczy.
Rzebiarzom zdao si nierzadko, e nawet ajno przestaje by ajnem
pod dotkniciem ich genialnego duta pisze ychiewicz.
Zgrzeszyem wobec Pana mwi w kocu Dawid. I zaczyna pokut.
Poci, pi na ziemi, chce ocali od mierci swoje dziecko.
Malec wkrtce po porodzie umiera. Dawid koczy wtedy pokut, a tym,
ktrzy si dziwi, pokazuje, e zaczyna myle o swojej wasnej mierci
(o niemowlaku mwi: ja pjd do niego, ale ono do mnie nie wrci). Z
Batszeb bdzie mia jeszcze jedno dziecko, synnego krla Salomona.
Odtd jednak w jego yciu peno bdzie cierpienia.
Mora? Grzech zawsze jest jak wietnamska podrbka, ktra w
rezultacie kosztuje trzy razy wicej, ni obiecywano, i do niczego

pniej si nie przyda. Czy Dawid po grzechu by szczliwy? Czy

Batszeba pokochaa go po upojnej nocy? Nawet Mikal po powrocie do
niego zachowuje si ju inaczej. Pismo maluje scen, jak ona
krlewska crka urzdzia Dawidowi, gdy ten wygupia si, piewajc
i taczc przed Ark Przymierza. Midzy Dawidem i Mikal ronie
napicie. Krl kaza przecie wybi dzieci swojej szwagierki, Merab,
starszej siostry Mikal. Poza tym jego pierwsza mio jest bezpodna,
dzieci ma z innymi. I nie stroni od nich. Poznalimy pierwsz kobiet
Dawida, znamy te ostatni. Abiszag, nastolatk, ktr wynajto, by
niczym kot spaa z krlem w jednym ku, grzejc go swoim ciaem.
lad cierpienia Dawida dobrze sycha w jego psalmach. W
51, napisanym zaraz po grzechu z Batszeb. Czy w 69, gdzie krl
wyznaje jasno, e po prostu jest gupi. Warto pamita, e psalmy to nie
s niezrozumiae utwory wykonywane przez chorych na zatoki
organistw. To zapis cierpie i ycia czowieka, ktry dowiadczy
wszystkiego. A mimo to Bg go nie odrzuci. Ba, pozwoli, by Jego Syna
nazywano Synem Dawida.
Dawid jest teraz w niebie wraz z Mikal, Batszeb, Uriaszem,
Paltielem. Musia im spojrze w oczy. O jego grzechu wie kady, kto
dotkn kart Biblii. Tak wanie wyglda sd i kara Dawida. Spojrzenie
Uriasza wystarczyo mu chyba za czyciec.
Fontanny krwi, dziki Bogu
Czytelnik jednego z niemieckich dziennikw przysa do
redakcji list, w ktrym zapyta: Dlaczego cigle mwi si o zbrodniach
faszystw, a nic nie mwi si na temat zbrodni opisanych w Starym
Testamencie? W czym mniejsza jest zbrodnia krla Dawida wobec
Ammonitw i innych wrogw?. Klaus Stefan Krieger, autor ksiki
Przemoc w Biblii, rwnie jest przeraony wszystkimi opisami
krwawych rzezi, od jakich a roi si na kartach Starego Testamentu.
Apeluje jednak, by po pierwsze nie czyta Pisma jak historycznego
reportau, po drugie zauway, e mimo i jest natchnione, a zatem
przekazuje nam jak zasadnicz prawd o wiecie, byo pisane przez
ludzi, ktrzy widzc latajce w powietrzu gowy swoich wrogw oraz
narcza zdartych napletkw, chtnie dorabiali do tego bosk ideologi

przekonani, e skoro krwawa jatka udaa si tak nadzwyczajnie, musi to

by znak niezwykej Boej interwencji. Cudownie wida to na
przykadzie psalmisty, ktry opisujc dziesit plag egipsk, zachwyca
si Bogiem: On Egipcjanom pobi pierworodnych, bo Jego aska na
wieki. Jaka aska?! Wszak Ksiga Mdroci mwi wyranie, e Bg nie
chce mierci czowieka, dlaczego wic wybi niewinnych Egipcjan?
Ot moliwe, e wcale nie wybi. Wrd biblistw trwa teraz gorca
dyskusja, czy tej akurat historii nie dopisano atwo do listy plag dla
wikszego efektu i w zamyle autorw wikszej chway Boej (w
rdach egipskich nie ma mowy o podobnym kataklizmie). Czy to
znaczy, e Biblia Sowo Boe kamie? Skd, powtrzmy: mwi
prawd. Nie zawsze o wydarzeniach historycznych, czasem o tych,
ktrzy je opisywali (na podstawie: Roberto Beretta, Elisabetta Broli,
Jedenacie przykaza. Pprawdy i niedomwienia na temat Biblii;
Klaus Stefan Krieger, Przemoc w Biblii).
[ Jeremiasz ]Dlaczego Bg drczy ludzi, ktrych kocha?
Wszystkich, ktrym wydaje si, e maj wyjtkowo stresujc
prac, przyjemnie odpry lektura biblijnej Ksigi Jeremiasza. Imi
Jeremiasz (ktre modziey kojarzy si dzi wycznie z utworem
Jeremy Spoken
grupy Pearl Jam) nosi jeden z najbardziej
fascynujcych biblijnych bohaterw czowiek, ktry cae ycie spdzi,
irytujc si bardzo zadaniem zleconym mu przez Pana Boga. Przey w
spokoju jakie osiemnacie lat (inni podaj, e dwadziecia trzy lata).
Nastpne kilkadziesit wiosen naznacz mki penoobjawowej depresji z
coraz rzadszymi epizodami relaksu.
Szczegy biblijnego opowiadania o powoaniu Jeremiasza
mog wskazywa, e sytuacja miaa miejsce w Anatot, par kilometrw
od Jerozolimy. Woski ksidz i pisarz Alessandro Pronzato przekonuje z
precyzj aparatury GPS, e musiao si to dokona w czym na ksztat
przydomowego ogrdka, w porze raczej przedobiedniej. Wskazuj na to
odwoania do gazki migdaowca, ktre pynnie przechodz w opis
kota z wrzc zup. Stwrca najpierw pokazuje Jeremiaszowi, jak
wana bdzie jego misja, informuje go, i jest duo starszy, ni mu si
tak naprawd wydaje. Mwi te, e do prorockiej roboty wybra go
jeszcze przed zaoeniem wiata (wedug dzisiejszej wiedzy kilka

miliardw lat wczeniej).

Inna rzecz, e mgby to z pewnoci powiedzie kademu,
bo przecie kady jako myl Boga y na dugo przed Wielkim
Wybuchem. Wrd szeciu miliardw ludzi nie ma nikogo, kto by
urodzi si po nic. Jeremiaszowi wraliwemu, chyba odrobin
zakompleksionemu, religijnemu chopakowi z kapaskiej rodziny,
majcemu wyrane zacicie literackie Pan przypomnia o tym,
objawiajc si w ogrdku. Po czym lojalnie doda, e jeli wezwany
podejmie si tej misji, jego doczesne ycie moe zmieni si w koszmar.
Co w tej sytuacji robi Jeremiasz? To, co kady normalny
czowiek, gdy syszy, e ma cierpie, by otrzyma szczcie na tamtym
wiecie. Jego koledzy po fachu reagowali dokadnie tak samo. Jonasz
zwia, gdzie pieprz ronie. Mojesz zaatwia sobie odroczenie ze
wzgldu na stan zdrowia (konkretnie jkanie). Jeremiasz perswaduje
Bogu, e do zadania si nie nadaje, bo bdc modym czowiekiem, jest
niewiarygodny.
Nie wiadomo, jakich argumentw uy Bg, wiadomo e
Jeremiasz w kocu uleg. W chwilach depresji bdzie to pniej
wyrzuca Panu (zwiode mnie, a ja pozwoliem si zwie). Niestety
klamka zapada, o Jeremiaszu opowiadaj sobie ju chyba wszyscy,
wszyscy maj w jego sprawie jasne zdanie: co z tego, e biedaczek
pochodzi z takiej porzdnej rodziny, jak wida, fiksaci zdarzaj si
wszdzie.
Chwil po swoim powoaniu Jeremiasz trafia w sam rodek
polityczno-obyczajowo-religijnego kota. W narodzie wybranym kwitnie
bawochwalstwo, prostytucja sakralna, kult gwiazd, skada si ofiary z
dzieci. Nacjonalizm religijny pod koniec sidmego wieku przed
Chrystusem rwnie sign szczytu. Kapani wraz z wadcami, po
upadku ssiedniego mocarstwa Asyrii (ktrej rola mogaby by
porwnywalna chyba tylko do roli wspczesnych Stanw
Zjednoczonych), zaczli si zachowywa, jak gdyby spoyli kilka
beczek red bulla. Uwierzyli, e skoro maj u siebie wityni jedynego
prawdziwego Boga, niestraszna im ani Asyria, ani inne kraje w rodzaju
rosncego pod bokiem Babilonu. Duchowni i wieccy razem zarzdzali
nie tylko sprawami wewntrznymi, ale i wczesnym MSZ-em, budowali

sojusze, a jako e polityka nade wszystko nie lubi amatorw, caa rzecz
skoczya si tragicznie (a zakoczenie to przeszo do historii jako
niewola babiloska).
Jeremiasz widzia, e owi przekonani, i Bg walczy po ich
stronie, traktowa Go zaczynaj z pewn nonszalancj. Przez
kilkadziesit lat zdziera sobie gardo, proszc, groc i ostrzegajc, e
jeli ci superreligijni ludzie nadal bd udzi si myl, e w historii
narodu wybranego jeszcze tak nie byo, eby jako nie byo, to caa ta
zabawa skoczy si moe bardzo, bardzo le: Pijcie i upijajcie si,
wymiotujcie i padajcie, nie mogc powsta wobec miecza, ktry pol
midzy was, mwi Pan. Jeremiasz mwi, a oni suchali. Pukali si w
gow i odchodzili do polityki, seksu, potacwek oraz innych jake
ludzkich zaj.
Jeremiasza, mwic dosadnie, trafia wtedy szlag. Gwnie
dlatego, e pewnie gdyby mg, poszedby z nimi. Wiele razy w jego
ksidze pojawiaj si sugestie, e to okruciestwo, by czowiek
kochajcy ycie musia gosi mier i zniszczenie. Jeremiasz baga,
eby Bg zabra mu to zadanie, buntuje si, ale wtedy w jego sercu i
kociach pojawia si ogie, a prorok mdleje, nie mogc go znie.
Szczeglnie musiaa bole Jeremiasza samotno. Jego pene
szczegw metafory wskazuj, e by wraliwy na kobiece pikno, a
tymczasem Bg kae, by by sam. Przez czterdzieci lat swojego gadania
wielokrotnie upewnia si, czy na pewno syszy dobrze, marzy o tym,
eby okazao si, e syszy le. Zarzuca Panu zdrad, paka, dar szaty.
ali si, e zosta sam jak palec (pod Twoj rk siadaem samotny.
Dlaczego mj bl nie ma granic, a moja rana jest nieuleczalna,
niemoliwa do uzdrowienia?), e kady czowiek, ktry go spotyka, ma
wobec niego te same dylematy: zabi zrzd? Wtrci do wizienia?
Rzuci zwierztom? Utopi w bocie?
Hildegarda z Bingen (ktra podobno nie doczekaa si
kanonizacji, gdy nie byo pewnoci, czy jej wizje byy prawdziwe,
czy stanowiy jedynie skutek uboczny cikich migren) ma sposb na
stresy.
Gdy ci (...) napadnie jakowy strach, niespokojno,

smutek lub niedogodno, (...) tedy udaj si zaraz do swego lekarza po

pociech i rozweselenie si, a jeeli go nie masz, tedy wyjd na
przechadzk, w miejsca mogce ci rozweseli, a si ta chmura
podniesie z umysu twego i zdanie ci si wypogodzi. ()
Wielu ludzi z wikszego lub mniejszego wzruszenia, z
bojani lub trwogi doznaje rozwolnienia. (...) Wiele znaam osb
zapewniajcych mnie, e gdy musieli wystpi publicznie, (...) dostawali
zawsze rozwolnienia. (...) Do rozpuszczenia chorobliwych materii
najlepszy jest okad na brzuch z zaparzonego siana lub z wody i octu.
(...) Najlepsz ochron przeciw rozwolnieniu (...) jest hartowanie ciaa,
rozsdny wybr pokarmw oraz napoi (Hildegarda z Bingen,
Przyrodolecznictwo).
Kilkanacie lat po wyjciu z Anatot po jednym z kaza, ktre
prorok wygosi w Jerozolimie, przyczy si do niego sekretarz Baruch
Jeremiasz opaca go podobno z dochodw ze swoich nieruchomoci
rolnych. Spisywa mowy proroka i czasem odczytywa je publicznoci.
Po jednym z takich wystpw krl Jojakim na oczach tumu poci
Jeremiaszowe pisma, bo mia do antypastwowego proroka, ktry
gosi, e wol Pana jest, by Izrael poszed do niewoli u Babiloczykw,
gdy tylko tak bdzie mg odprawi nalen pokut i si nawrci.
Kilkanacie lat pniej Izraelici wci chtniej suchali konkurencji na
przykad niejakiego Chananiasza, oficjalnego proroka wyznaczonego
przez wczesnych ksiy patriotw, ktry przekonywa, e Bg jest z
narodem i w cigu dwch lat zrobi porzdek z wrogami.
Nie zrobi. Paka si chce, gdy czyta si o tym, jak ju po
poddaniu Jerozolimy Babilonowi Jeremiasz cieszy si jak dziecko,
widzc zmierzajc do niego delegacj niedobitkw, ktrzy pragn
serdecznie go przeprosi, obieca, e teraz bd go sucha, i poprosi o
nowe wytyczne na czasy kryzysu. Prorok z radoci si zgadza i biegnie
na dziesiciodniowe rekolekcje z Panem. Po powrocie mwi ludziom, co
usysza. Ale oni znw pukaj si w gow. To niemoliwe, eby Pan
oczekiwa, by pozostali pod brzemieniem okupanta i cierpliwie czekali
na ratunek. Bg nie wymaga od czowieka zachowa sprzecznych ze
zdrowym rozsdkiem. Niedobitki Judejczykw uciekaj do Egiptu, by
tam cakowicie upa pod butem Babiloczykw, a Jeremiasz znw

zostaje sam z bolc gow i poncym brzuchem (wypisz wymaluj

objawy nader czstego u zestresowanych ludzi zespou jelita
draliwego).
Ludzko kamienuje swoich prorokw, po czym z tych
samych kamieni buduje im pomniki zauwaa przytomnie ksidz
Pronzato. Jeremiasza nie ukamienowano. Nie mia tyle szczcia. Umar
na obczynie, w Egipcie, prawdopodobnie uznawany za kolaboranta,
defetyst, kogo w rodzaju dwudziestowiecznego volksdeutscha, na
dodatek do mierci goszcego zagad rwnie swojej nowej przybranej
ojczyzny, gdzie te kwity religijne perwersje.
Dopiero po jego mierci zaczto zastanawia si, e moe
stary mkoa mia jednak ciut racji. Przey piciu krlw, z ktrych
czterech byo jak utrzymuje ksidz Pronzato ponadprzecitnymi
pgwkami. Przez cae ycie mczy si, powtarzajc bez koca tak
naprawd wci to samo zdanie. Ludzie wok narzekali na cikie
czasy, na niesprzyjajc polityk, ekonomi, prawo. A on mwi im, e
nie bdzie lepiej, dopki wszyscy nie zmieni swojego ycia, e
zaczynanie budowy nowego Boego wiata od mieszania religii i
polityki to budowlana paranoja. Przekonywa, e lepszy wiat to taki, w
ktrym czowiek stara si ledzi nawet najdziwniejsze, wydawaoby si,
koncepcje Pana Boga. Chce by na tyle mdry, by zda sobie spraw, e
Pan Bg to nie sodka do blu lukrowana figurka ani polityk czy
technokrata, ktry przyjdzie, by zawiesi ludzk wolno i raz a dobrze
wytpi pedofilw, pornografw i korupcj.
Nie wiedzie czemu, suchacze Jeremiasza ze szczeglnym
upodobaniem wrzucali go do wszelkiego rodzaju zbiornikw wodnych
studni, cystern penych bota. Na tym arsena rodkw, rzecz jasna, si
nie koczy proroka bito, wtrcano do lochw, zakuwano w dyby.
yjemy w czasach bardziej humanitarnych. Dzi Jeremiasz, po
wykonaniu wszelkich niezbdnych bada, z pewnoci wyldowaby na
stae w Tworkach.
Jezus te mwi, e przychodzi ogie rzuci na ziemi.
Czy to, co robili Jeremiasz i Jezus, to nie rozrabiactwo?
Porzdek jest przeciwiestwem chaosu; a jednak bywaj te

i takie rodzaje porzdku, ktre z samego ju zaoenia przeznaczone s

susznej dezintegracji. Nasiona bywaj zamknite w doskonay,
geometrycznie uporzdkowany ksztat; kiedy jednak nadchodzi ich czas,
budzce si ycie burzy ich uporzdkowan doskonao i nie daje trwa
w pokoju. I to ono wanie jest sensem nasienia. Nie byoby rzecz
suszn przeklina budzce si ycie za to tylko, e zburzyo pewien ad
(Tadeusz ychiewicz, Stare Przymierze).
[ Jzef (i inni) ]Maryja bya matk czy dziewic?
Bya
i
matk, i dziewic. Dowody? Nie ma. Jest tylko wiara. I wspczesna
kultura, ktra prbuje przekona wiar, e ta nie ma prawa do istnienia,
dopki nie zmieni si w wiedz. I to co dziwnego we wspczesnym
czowieku, ktry na kad wzmiank o seksie reaguje dziwnym
podnieceniem.
Domaga
si,
by
wszyscy
dopieszczali,
dowartociowywali t sfer ycia, tak jakby bya ona skrzywdzonym
dzieckiem. Newsem dnia nie jest to, e papie napisa stustronicow
encyklik o mioci Boej i ludzkiej, ale to, e jedn stron powici
wanie cielesnej stronie mioci. Koci uznaje seks! rykny jak
jeden m telewizje. C, Koci nie jest gupi i wie, e bez seksu nie
byoby chrzecijan. To bardzo wana sfera ycia czowieka, ale jednak
nie powietrze. Przekonywa o tym ju Pitagoras, ktrego wspczesna
szkoa lansuje dzi wycznie jako specjalist od trjktw
prostoktnych, dyskretnie pomijajc fakt, i jest on take autorem innego
doniosego twierdzenia: zamiast uprawia seks, lepiej je fasol.
Zanim czytelnicy odo na bok t ksik, jczc, e oto
czeka ich pewnie kolejny kocikowy wykad o przykrociach
pyncych z chodzenia z kim do ka, niech powstrzymaj si na
chwilk, by wysucha dziejw mczyzny, ktry majc pewnie jakie
siedemnacie lat, wpad w sam rodek najwaniejszej historii, jaka
zdarzya si na tym wiecie.
Historii tak niezwykej, e na dobr spraw winna by
wycznie przedmiotem kontemplacji. Zanim ruszymy t drog, warto
jednak upewni si, czy nie plcz nam si jakie zbdne pojciowe
graty.
Jako pierwsze naley obali potoczne przekonanie, e Jzef
by miym staruszkiem, przyguchym, plepym, a wic nie bardzo

orientujcym si w tym, co si dziao z jego on. To bzdury

wypisywane przez staroytnych autorw apokryfw przede wszystkim
po to, by uzasadni jako ewangeliczny werset mwicy o braciach i
siostrach Jezusa (ktrzy w istocie byli pewnie jego kuzynami). W myl
koncepcji opisanej w apokryficznej Historii Jzefa Cieli, Jzef, biorc
Maryj za on, mia lat dziewidziesit jeden i od niedawna by
wdowcem z szeciorgiem dzieci. Inny apokryf podaje, e w chwili lubu
Jzef mia lat osiemdziesit dziewi, a w chwili mierci sto jedenacie
(biblici mwi tymczasem, e rednia ycia w Galilei w czasach Jezusa
wynosia od trzydziestu do czterdziestu piciu lat, szedziesitki
doywao kilka procent ludnoci).
Hiszpaska zakonnica Maria de Agreda w siedemnastym
wieku popenia dzieko, w ktrym precyzyjnie opisywaa mier Jzefa.
Zdaniem mniszki nasz bohater umiera przez dziewi dni w ku,
otoczony przez anielskie zastpy, ktre trzy razy dziennie urzdzay w
domu koncert oraz rozpylay niebiaskie zapachy. Nieco mniej
egzaltowani pisarze zwracali uwag na to, e poza Jzefem aden
czowiek nie mia przywileju umierania w takim towarzystwie z
Jezusem i Maryj u wezgowia. Tak czy siak, z pewnoci zosta
pochowany w dniu swojej mierci, a jedn z gwnych rl w czasie
pogrzebu odgrywa pierworodny syn, Jezus. Gdzie pochowano Jzefa?
Tego do dzi nie wiemy (oto kolejny argument za tym, by czci ca
Ziemi wit).
Tadeusz ychiewicz w swojej Poczcie Ojca Malachiasza
zwraca uwag na jeszcze jeden powd, dla ktrego przez wieki z
luboci robiono staruszka z kogo, kto nie zdy nim by. ychiewicz
zyma si na wszystkich nadgorliwcw, ktrzy w podeszym wieku
Jzefa widzieli najlepszy argument tumaczcy wieczne dziewictwo
Maryi. Jzefa wyzywano od przybranych ojcw Najwitszej
Dzieciny, podkrelajc, e nie by mem Maryi, a jej oblubiecem
albo wrcz strem witej Rodziny, lub po prostu uciekano od
problemu, koncentrujc si na mnoeniu tytuw Maryi i celowo
pomijajc fakt, e miaa ma.
A to, e bya zamna, nie ulega adnej wtpliwoci.
Maestwa w wczesnym ydowskim wiecie zawierano dwuetapowo.

Pierwszy etap stanowio co w rodzaju naszych zarczyn, jednak ze

znacznie bardziej powanymi skutkami natury prawnej. Ju bowiem po
tego typu wstpnej deklaracji (i wszystkich zwizanych z tym
szykanach, na przykad prbie gorzkiej wody, gdy narzeczonej
dawano pi obrzydliw ciecz w nadziei, e jeli wczeniej sypiaa z
innymi, woda ta wywoa u niej zesp gronych chorb), para uwaana
bya za ma i on, mimo i nie mieszkaa razem zasada, e
maestwo jest wane, gdy si je skonsumuje, to pomys prawa
zachodniego. Po mniej wicej roku urzdzano za waciw imprez
(trwajc niekiedy cae dwa tygodnie) i odtd pastwo modzi mogli si
ju cieszy sw bliskoci do woli. Anio zawita do Maryi z pewn
propozycj wanie pomidzy tymi dwoma wydarzeniami, wtedy gdy
Maryja bya ju on Jzefa, ale wci pozostawaa dziewic.
Pocztkowa reakcja pana modego musiaa by jasna.
Podejrzewa, e Maryja go zdradzia. Z pewnoci by w szoku.
Ewangelia sugeruje, e chcia udzieli Maryi cichego rozwodu, cho
prawo dopuszczao w takich wypadkach nawet kamienowanie
cudzoonicy. Zapatrzeni w lukrowane obrazki, nie zdajemy sobie
sprawy, przed jak prb stan zwizek dwojga modych ludzi. Nie
trzeba by Wojciechem Eichelbergerem, by wyobrazi sobie, e w
maestwie Maryi i Jzefa pojawiy si ciche dni, poczucie
wzajemnej obcoci, rozczarowanie, gorycz, brak zaufania.
A w kocu (bo przecie nie od razu) do Jzefa przychodzi
we nie anio, ktry wyjania mu, kto jest ojcem dziecka. Od tej chwili w
yciu cieli zaczyna si okres heroizmu.
Zbyt wielkie sowo? Prosz wyobrazi sobie moe
dwudziestolatka zakochanego, penego pragnie, planw, marze. W
filmie Crka swojego Syna Fabrizio Costy skoowany Jzef wypowiada
synne zdanie: mam on, ktra nie jest moj on, i mam Syna, ktry
nie jest moim synem. Jzef jest przecie normalnym, modym
czowiekiem. Zgadza si na to, by nie mie ju wasnego potomstwa. Na
pewno cierpi. Mimo to ma w sobie do siy, by nie rzuci wszystkiego i
ruszy tropem realizacji wasnych susznych ludzkich potrzeb. Bardziej
ni siebie kocha swoich najbliszych. Najpierw zabiera rodzin na
emigracj do Egiptu, pniej wraca i zaczyna wychowywa swoje

jedyne Dziecko (w tradycji ydowskiej ojcem dziecka by bowiem nie

ten, kto je spodzi, ale ten, kto nauczy je wiary w Boga). Po raz ostatni
ogldamy go, gdy wraz z dwunastoletnim Jezusem odwiedza wityni.
O jego dalszym yciu Ewangelie mwi niewiele. Funduj nam co, co
badacze Biblii nazywaj zamieniem Jzefa. Ale on przecie mimo
e zamiony y, pracowa, modli si. By.
Andrzej Bursa
wity Jzef
Ze wszystkich witych katolickich
najbardziej lubi witego Jzefa
bo to nie by aden masochista
ani inny zboczeniec
tylko fachowiec
zawsze z t siekier
bez siekiery chyba czu si
jakby mia rami kalekie
i chocia ciko mu byo
wychowywa Dzieciaka
o ktrym wiedzia
e nie by jego synem
tylko Boga
albo kogo innego
a jak uciekali przed policj
noc
w sztafau nieludzkiej architektury Ramzesw
(std chyba policjantw nazywaj faraonami)
nis Dziecko
i najciszy koszyk.
Jezus by ciel, stolarzem czy kamieniarzem?
Prawdopodobnie
wszystkim naraz. Louise Bourassa Perrotta, biografka naszego
witego, przeprowadzia obszerne ledztwo. Pisze, e o Jzefie (i jego
rodzinie) moemy powiedzie duo wanie dlatego, e si nie

wyrniaa jej czonkowie byli przecitnymi mieszkacami

wczesnego Nazaretu. Wioski liczcej pewnie od stu do piciuset
mieszkacw w wikszoci ze sob spokrewnionych, pooonej w
grzystej okolicy, z dala od gwnych szlakw handlowych. Perrotta
precyzyjnie opisuje, jak mogo wyglda ycie rodziny Jzefa, a czytajc
jej opis, trudno nie odda szacunku Stwrcy, ktremu nic nie
zabronioby przecie urodzi si na przykad we wspczesnej Kalifornii.
W Nazarecie brakowao rozrywek wyjwszy okazjonalne
wizyty jakiego wdrownego piewaka, bya przede wszystkim praca.
Ludzie trudnili si rolnictwem, ale Jzef akurat pracowa na ich rzecz
jako wioskowy rzemielnik. Kilka miesicy temu w biaostockim sklepie
z dewocjonaliami natknem si na obraz, na ktrym nasz wity uczy
Syna, jak zbi sobie krzy. Jzef by jednak nie tylko stolarzem,
rzemielnicy tacy jak on zajmowali si zasadniczo obrbk materiaw
twardych projektowali i budowali domy, naprawiali dachy, robili
meble, narzdzia rolnicze, a nawet wczesny sprzt AGD. Roberto
Beretta i Elisabetta Broli, autorzy ksieczki Jedenacie przykaza,
forsuj hipotez, e wity Jzef mg by zaangaowany w prace
budowlane w odlegym o sze kilometrw Seforis miecie, ktre
wczesny krl Herod Antypas pragn uczyni miejscem rwnie
piknym jak dzisiejsze przedmiecia Warszawy, ukanym
monumentalnymi domiszczami, aniami, teatrami wszystko
oczywicie w stylu greckim. Majtku jednak na tym Jzef nie zrobi,
zarabia pewnie tyle co rybak czy rolnik w wityni skada za swoj
rodzin ofiar ludzi ubogich, dwa mode gobie.
531 Przez wiksz cz swego ycia Jezus dzieli sytuacj
ogromnej wikszoci ludzi: byo to codzienne ycie bez widocznej
wielkoci, ycie z pracy rk, ydowskie ycie religijne poddane Prawu
Boemu, ycie we wsplnocie. O caym tym okresie zostao nam
objawione, e Jezus by poddany swoim rodzicom oraz e czyni
postpy w mdroci, w latach i w asce u Boga i u ludzi (k 2, 5152).
Perrotta podejrzewa, e mieszkacy Nazaretu sprzedawali
swoje warzywa i owoce na rynku w Seforis, nie wyklucza te, e mogli
chodzi tam do pracy. Z pewnoci nie przesikli jednak tamtejsz
wiatow kultur. Byli prostymi ludmi, traktujcymi ekspansj

greckich obyczajw tak, jak mieszkacy polskiej prowincji

potraktowaliby wycieczk haaliwych studentw ze Stanw
Zjednoczonych, trzymajcych w jednej rce hamburgera, a w drugiej
bilet do fitness clubu.
Cho ze wzgldu na blisko granicy cieszyli si w kraju
opini ppogan, uwaali j za bardzo niesprawiedliw. Dla nich
centrum wszechwiata by dom i lokalna synagoga. Modlono si tam,
wpajano Boe prawa. Na tabliczkach uczono si tam pisa litery, myto
dziecko i ubierano je w odwitne ubrania; pieczono mu placki na
miodzie i mleku, przynoszono mu owoce i akocie i oddawano pod
opiek mistrzowi pisze Brat Efraim w ksice Jzef. Ojciec na nowe
tysiclecie. Szkoy zaczto zakada systematycznie jednak dopiero
kilkadziesit lat pniej, by moe wic Jezus uczy si ydowskiej
religii bezporednio od swojego ojca. Okrelenie sprawiedliwy
(cadyk), jakim opisuje Jzefa Ewangelista Mateusz, pokazuje, e mg
on by religijnym autorytetem w lokalnej spoecznoci. Naiwny obraz
Jzefa atwowiernego i dobrodusznego proletariusza, nieznajcego
Tory warto wic z miejsca woy midzy bajki.
Pamitajmy jeszcze o jednym to naprawd nie byy atwe
czasy. Zwiedzacze wiata, tacy jak Martyna Wojciechowska i Tony
Halik, nie czuliby si w Nazarecie zbyt dobrze. Korespondenci wojenni
to co innego. Palestyna ju wwczas okazywaa si nie najbardziej
bezpiecznym miastem na ziemi. Teolog Jrg Zink w ksice Jezus
przypomina, e przed rzymskimi legionami musiaa ucieka ju rodzina
bdcej jeszcze dzieckiem Maryi. Jeli zaoymy, e Jezus urodzi si w
7 roku p.n.e. to majc trzy lata, mg widzie powstanie w Seforis,
brutalnie stumione przez trzydziestotysiczn armi rzymskiego wodza
Warusa, ktry w drodze do Jerozolimy ukrzyowa pono dwa tysice
ydw. Kolejne powstanie wybucho, gdy Jezus mia lat dwanacie,
powstacy kryli si po okolicznych wzgrzach i jaskiniach. Gdy mia lat
dwadziecia jeden, Rzymianie zafundowali ludnoci kolejn podwyk
wczesnych PIT-w, co z pewnoci zaowocowao skrajn ndz.
Rzymski aparat fiskalny nie przebiera bowiem w rodkach i gdy doszed
do wniosku, e kto ma paci, to paci, nawet jeli trzeba byo w tym
celu wymusi zeznania podatkowe torturami, spali resztk jego

dobytku, wybi w pie krewnych, a jego samego w kocu ukrzyowa.

Henri Daniel-Rops przypomina te o potwornym rozkwicie
przestpczoci (Jezus w Ewangelii mwi swoim uczniom o tym, co znaj
z ycia o zbjach, zodziejach, wamywaczach), z ktrym kompletnie
nie radzia sobie wczesna policja superrozbjnika Eleazara
prbowano pono zapa przez bite dwadziecia lat. ycie witej
Rodziny dalekie byo wic od sielanki i luksusw. Bg chcia zej w
ndz i kopoty, gdyby odgrodzi si zotym murem, nie mgby sta si
bliski wszystkim.
Daniel-Rops podaje ciekawy argument za tym, e Jezus by
ciel. Jego zdaniem dowodzi tego ewangeliczna przypowie o belce w
oku. W wskich zatoczonych uliczkach transport belek musia by
niebezpieczny. Chrystus nie bez ironii mwi obudnikowi, by zamiast
zajmowa si ssiadem, zwrci uwag na belk, ktra jest ju blisko i
moe wybi mu oko.
Czy Jzef nie wiedzia, kim jest Jezus? Mg si domyla, mg
wierzy. Ale mg te a do koca nosi w sobie bolesn niepewno.
Mylc o biblijnych sytuacjach, zachowujemy si czsto jak ci, ktrzy
wiedz ju, bo czytali w gazecie, jak zakoczy si film. Czasem warto
uwiadomi sobie i wczu si w myli ludzi, ktrzy a do mierci tego
nie wiedzieli. Jzefowi wystarczyo kilka sw i mio do ony i Syna,
by przey ycie w sposb, w jaki z pewnoci nie przyszedby mu
nigdy do gowy. Gdy umiera jego Syn nie by czczony w kocioach,
nie by nawet rabbim, ot po prostu by nastpc swojego ojca w
rodzinnej firmie. Po co wic bya caa afera zwizana z Jego poczciem,
dlaczego tak dziwnie zachowywa si, gdy majc dwanacie lat, po raz
pierwszy odwiedzi wityni?
Jzef nie mia specjalnych wizji, nie przeywa ekstaz
pewnie dlatego uwaany jest dzi za patrona wszystkich tych, ktrzy
rwnie ich nie maj, maj za to mnstwo roboty, naczy do zmywania i
dzieci, ktre o pitej rano krzycz niadanko!. Robi to, co do niego
naleao, kocha on, rozmawia z ni, by jej oparciem i przyjacielem.
Wychowywa dziecko. Bg chcia, eby Jego Syna wychowa
rzemielnik z Nazaretu. Jzef by autorytetem dla Syna Boego. Czy
mona wyobrazi sobie bardziej wyrane dowartociowanie ludzkiego

ojcostwa? Jzef wydawa Bogu polecenia, spdza z Nim czas, moe

czasem podnis gos. Bg wyranie pokazuje w caej tej sytuacji, e nie
zaley Mu na przywilejach, e kiedy midzy Nim a czowiekiem jest
prawdziwa mio, reszta si nie liczy. Przed Bogiem mona wic
paka, cieszy si, dzieli si z Nim radociami dnia; moja znajoma
zakonnica ma z kolei zwyczaj, e gdy nie radzi sobie z nawaem zaj,
stresu i kolejnych opatrznociowych zdarze (jak lekcje w gimnazjum),
idzie do kaplicy, zamyka drzwi na klucz i robi Panu Bogu regularn
awantur. Przed Bogiem nie musimy udawa, e jestemy anioami.
Jzef nie udawa. Mia tylko sowo Maryi, ktra pewnie powiedziaa mu,
jak si sprawy maj. Wybra wic najlepsz, bo najprostsz, opcj. By
dobrym, cudownym czowiekiem.
Jzef jak nikt na wiecie dowiadczy te innej prawdy
dzieci nie s wasnoci swych rodzicw. Odchodzi z tego wiata peen
pyta, godny odpowiedzi. Czy inaczej byo ze witym Piotrem, bo
przecie gdy ukrzyowano go gow w d w Wiecznym Miecie,
chrzecijastwo byo jedn z licznych dziaajcych wwczas w basenie
Morza rdziemnego sekt i nikt z postronnych nie myla nawet o tym,
e stanie si wielk religi? Jzef, Piotr, Zacheusz i setki innych ludzi
mogliby by patronami tych, ktrzy czasem naprawd nie wiedz, o co
moe chodzi Panu Bogu. A witymi zostali, bo zgodzili si na ten
dyskomfort, uznajc, e najwaniejsze jest, i On wie to na pewno.
Dlaczego tylko niektrzy znajomi Jezusa zauwayli, e On jest
Bogiem? Kilka lat temu zesp brytyjskich komikw pod wodz
Rickyego Gervaisa przygotowa doskona komedi The Extras. W
kadym z odcinkw Gervais wciela si w rol statysty pracujcego przy
wielkiej superprodukcji. Gra a to policjanta, ktry pokazuje si na
dziesi sekund w hicie z Samuelem C. Jacksonem i wygasza
dwuzdaniow kwesti, a to onierza w historycznej produkcji z Kate
Winslet. Wszystkie ekranowe hity, reyserw i aktorw ostatnich lat
ogldamy z perspektywy autobusu z cateringiem. I czowieka, ktrego
historia zapamita tylko dlatego, e przez chwil udao mu si stan
koo kogo wanego.
Od statystw roi si w kadej wielkiej historii, rwnie w
Biblii. Zaapa si jak Piat do Credo gosi ludowe porzekado.

Kady pamita Kwiryniusza, ktrego imi pada zawsze w naszych

domach nad wigilijnym barszczykiem i kuti (Ewangelia wedug
witego ukasza, opisujc narodzenie Jezusa, mwi o spisie
powszechnym ktry odby si w tedy, gdy wielkorzdc Syrii by
Kwiryniusz). Ten dopiero mia szczcie, historycy stawiaj bowiem
tez, e siada on z nami do wigilii tylko i wycznie dziki pomyce
Ewangelisty zarzdzony przeze spis mia w rzeczywistoci miejsce
ponad dziesi lat po narodzinach Jezusa, a w czasie gdy Zbawiciel
przyszed na wiat, wielkorzdc Syrii by Gajusz Sencjusz Saturninus, o
ktrym co za niesprawiedliwo! nie pamita ju nikt.
Kolejne extraski Syntycha i Ewodia, dwie kobiety z
Filippi, do ktrych wity Pawe apeluje w Licie do Filipian, by
przestay si wreszcie spiera. Mino dwadziecia wiekw, a my wci
nie mamy pojcia o co. Czy Eutychos, ktry suchajc kazania
goszonego przez Pawa w Troadzie, zasn i wypad z okna. Aposto
byskawicznie uratowa chopca.
W Dziejach Apostolskich spotykamy Ananiasza, ktrego Bg
prosi we nie, eby szed na ulic Prost i zapyta w domu Judy o Szawa
z Tarsu, a ten w midzyczasie nawrci si ju i zmieni w chrzecijanina
Pawa. Ananiasz idzie, bogosawi Pawa, ktry dziki temu odzyskuje
wzrok i bierze si do pracy. Posaniec znika nam z oczu, by wicej si
ju nie pojawi. Podobnie jak wita Elbieta, ktra znika z Pisma
witego zaraz po urodzeniu Jana Chrzciciela, p roku starszego od
Jezusa.
Czytajc Bibli, najczciej przechodzimy nad statystami
do porzdku dziennego. A przecie odegrali swoj rol w historii
zbawienia. Nie tylko stanli obok tej najwaniejszej Osoby. Byli te
pierwszymi, ktrzy spotykajc Jezusa, musieli podj konkretne decyzje.
Wej w t relacj? Odpowiedzie na sowa Boga? Od poruszenia
ludzkiego serca zale losy wiata. Przesada? Bg jest zupenie
bezbronny wobec naszej wolnej woli. Moemy sobie przecie wyobrazi
sytuacj, w ktrej mimo stara Jezusa wszyscy potencjalni apostoowie
uprzejmie dzikuj Mu za wspprac. Jan, Jakub, Piotr wszyscy id na
ryby. Jak wygldaby wiat, gdyby wszyscy ludzie, spotykajc Boga, po
prostu Go mijali?

To pytanie z gatunku stale aktualnych. Timeo Deum

transeuntem (Boj si przechodzcego Boga) mwi wity
Augustyn, yjcy przecie kilkaset lat po czasach, gdy Jezus wdrowa
po Galilei. Dzieci, ktre Jezus bra na rce, miay to szczcie, e
spotkay Go w widzialnej postaci. Ale przecie te same dzieci musiay
pniej dorosn. Prawdopodobnie jeszcze przed ich dziesitymi
urodzinami Jezus, ktry je tuli, zosta zabity na krzyu. Czy ta
wiadomo dotara i do nich? Jak w tej caej sytuacji zachowali si ich
rodzice? Czy wspominali w staroci to swoje spotkanie z Bogiem?
Umarli w niewiedzy, a moe zostali chrzecijanami? Rezolutn i tward
Samarytank, z ktr Jezus toczy dialog przy studni, te porzucamy
chwil po tym, jak daa Mu napi si wody. Co si z ni dziao? Czy
doczya do uczniw, czy te po krtkiej fascynacji, wrcia do
domowych zaj?
Gdy czyta si Ewangeli, warto uwiadomi sobie, e za
Jezusem na og cign dziki tum, podczas ziemskiego wdrowania
spotka On pewnie tysice ludzi. Zdecydowana wikszo z nich doya
jednak swoich dni bez wiadomoci, e przyszo im by widzami
najwikszej historii w dziejach wiata.
Losy biblijnych extrasw to nie tyle karmienie plotkarskiej
ciekawoci, ile okazja do medytacji nad prost prawd w yciu
kadego czowieka przychodzi taki moment, gdy otwiera si nad nim
okno. Gdy staje wobec czego wielkiego. To okno pniej zawsze si
zamyka. I albo wykorzysta si t chwil, albo nie.
A gdyby Zacheusz nie zlaz z drzewa? No wanie, przecie mg
nie zej. Zacheusz by szefem celnikw zespou poborcw
podatkowych w Jerychu, starym miecie, w ktrym swoje zimowe
rezydencje miao wielu zamonych mieszkacw Jerozolimy (a obok
jak podaje Ronald Brownrigg w swoim biblijnym who is who Herod
mia wspaniay ogrd wodny).
Znajc subtelno wczesnych urzdnikw rzymskiej
skarbwki, moemy podejrzewa, e stosunek Zacheusza do jego
rodakw dobrze oddawao Leninowskie powiedzenie: Nie musz
kocha, byleby si bali. A bali si z pewnoci rzymska okupacja nie
bya bowiem idyll rodem z filmw o Kleopatrze, za wykroczenia

skarbowe moga grozi mier. Zacheusz, nie przejmujc si wic

epitetami, powolutku budowa swoj karier.
I oto pewnego dnia jerychosk tuszcz elektryzuje
wiadomo, e do miasta zblia si cyrk. Mieszkacom par razy w roku
zdarzao si pewnie oglda rnej maci cudakw i prorokw, od
ktrych wtedy a roio si nad Morzem Martwym. Tym razem show mia
zapewni Jezus z Nazaretu, ktry kilka godzin wczeniej przy
prowadzcej do Jerycha drodze wyleczy ze lepoty ebraka
Bartymeusza; w dobrze rozpozna swoj yciow szans i
wykrzycza sobie uzdrowienie. O Jezusie mwiono, e bije na gow
wszystkich wczesnych cudotwrcw. Tum cigncy za Nim po
bezdroach Galilei w niczym nie przypomina pielgrzymki do
Gietrzwadu, nie nis figur i nie piewa pieni. Ci ludzie czekali na
sensacj, a gdy par miesicy pniej czas sensacji si skoczy Jezusa
zostawili nawet apostoowie.
Na razie jednak ludzkie kbowisko biegnie do bram miasta, a
na jego kocu turla si Zacheusz, podego wzrostu, po prostu kurdupel.
Czowiek ktry, jak zauwaya Maria Szamot w wietnej ksice o
extrasach (Chc zobaczy Jezusa), od dziecistwa musia nosi w
sobie cay katalog kompleksw. Ciba szczelnie wypenia ulic,
Zacheusz za nic nie przepuci jednak widowiska, gramoli si wic na
rosnce na poboczu drzewo. Popatrz myli pewnie i wracam do
biura. W tym momencie dostrzega go Jezus, ktry krzyczy do
Zacheusza, eby zazi, bo chciaby wstpi do na nocleg. Tum
milknie. A po chwili zaczyna sycze z zazdroci, z niechci lub
dopytujc, czy moe w synny bioenergoterapeuta to jednak po prostu
zwyky wariat. Sam Zacheusz te z pewnoci milczy. Jest w szoku
porwnywalnym z tym, jaki przeyby kto z nas, gdyby dowiedzia si,
e na nocleg wybiera si do Madonna.
Widzc zazdro w oczach ludzi, rozkrca si z pewnoci w
drodze do domu. Jak kady nowobogacki, chce zaimponowa sawnemu
gociowi opowieciami o nowiutkim grillu, basenie z systemem
zraszania ogrodu i szkole dla dzieci. Ewangelici nie wspominaj nic o
tej nerwowej oracji Zacheusza, jest jednak jasne, e w kocu zaczyna te
mwi Jezus. Co mwi nie wiadomo. Ale mwi na tyle wyranie, e w

kocu jak podaje Ewangelista celnik zauwaa chyba, kogo goci. e

Jezus nie jest kolejnym uzdrowicielem, ale jest Synem Boga. Gboko
poruszony, wstaje od stou i zapowiada, e poow majtku natychmiast
odda ubogim, a jeli komu zdarzyo mu si co ukra zwrci
wszystko poczwrnie. Czyste szalestwo zwaywszy, e wedug prawa
wystarczyo zwrci okradzionemu wycznie sum podstawow,
powikszon o marne dwadziecia procent.
A wic moe wbrew temu, co zwykle si sdzi Zacheusz
by kolaborantem, ale wzgldnie uczciwym? Nie wiadomo. Wiadomo, e
Jezus, kac mu zazi z drzewa, wyleczy go z kompleksw.
Nastpnego ranka jego go znikn za horyzontem, kilka miesicy
pniej Zacheusz usysza gdzie pewnie, e Rzymianie, jego
pracodawcy, zabili Jezusa w Jerozolimie. Zacheusz zosta w Jerychu.
Jeli chcia y uczciwie musia rzuci prac. Czy wytrwa w swoich
postanowieniach? Wypaci si dunikom? Jak zmian salda na
domowym koncie przyjli jego przyjaciele i rodzina?
Zacheusz opowie nam wszystko po drugiej stronie chmur. Po
tej zostanie staym wyrzutem sumienia dla wierzcych, czsto zbyt
zajtych lustrowaniem historii grzesznikw. Pochyleni nad aktami i
zajci wystawianiem ocen, nie widz, e kady grzesznik jeden jedyny
raz w yciu sam nie wiedzc czemu wspina si na wyyny swoich
moliwoci. Na chwil sam nie wie po co otwiera drzwi swojej
duszy, po czym nie niepokojony przez nikogo, powraca na stare mieci.
Tracc szans. Czasem niestety na zawsze.
Higiena w czasach Jezusa
Gdy kto bardzo si ubrudzi, szuka ratunku w silnie
pienicym si wglanie sodowym importowanym z Egiptu i Syrii.
Nacierano si te rolinami o mocnym zapachu rozmarynem i lebiod.
Byy w uyciu szczotki i gbki. Nie znano pasty do zbw, a oddech
odwieano przy uyciu pieprzu pachncego (jakiej odmiany anyu)
(na podstawie: Henri Daniel-Rops, ycie w Palestynie w czasach
Chrystusa).
[ Ladacznice (i dziewice) ]Skd w historii Kocioa tyle pa
lekkich obyczajw? O pierwszej z nich pruderyjni hagiografowie

pisali, e bya jak to si dzisiaj mwi tancerk egzotyczn, cho

bya przecie zwyk prostytutk. I to znajc swj fach, skoro
uwiedzenie caego statku mczyzn (okoo trzystu) pielgrzymujcych do
Grobu witego byo dla niej pestk. Druga bya aktork z Antiochii,
znan z tego, e lubia si pokazywa publicznie ubrana wycznie w
sznury pere. Trzecia podobnie jak pierwsza sprzedawaa swoje
wdziki w Aleksandrii, czwarta prowadzia przytulny hotelik dla
egipskich pustelnikw, w kocu dosza jednak do wniosku, e agencja
towarzyska moe by rozwizaniem bardziej dochodowym.
Maria Egipcjanka, Pelagia, Taida i Paizja byy bohaterkami
legend opowiadanych sobie przez staroytnych pustelnikw zwanych
Ojcami Pustyni. Najbardziej ekscytowa ich kontrast midzy yciem
wspomnianych pa a okolicznociami mierci. Maria Egipcjanka umara
po czterdziestu trzech latach spdzonych na pustynnej pokucie. Pelagia
w mskim przebraniu ya jako mnich w Jerozolimie. Taida odesza do
Pana na wasne yczenie zamurowana ywcem w jednym z klasztorw,
Paizja zmara kilka godzin po tym, jak jeden z ojcw, Jan Karze,
nawrci j z grzesznego ycia. Legenda gosi, e jej dusz prowadzili do
raju anioowie, a ojciec Jan usysza pynce z niebios budujce
pouczenie, e czasem godzina szczerej pokuty moe by bardziej
efektywna od dugich lat spdzonych na postach i modlitwach.
Wszystkie wspomniane panie zostay z miejsca uznane za wite. Jest z
nimi tylko jeden problem nie wiadomo, czy naprawd istniay.
Wiernym jednak nie musi to wcale przeszkadza. wita Maria
Egipcjanka do dzi ma swoje wspomnienie w kalendarzu liturgicznym (2
kwietnia).
Nic dziwnego. Osoby niecikich obyczajw zajmuj w
sercach grzesznikw miejsce zupenie szczeglne. Doszo nawet do tego,
e ich przedstawicielki zaapay si do prezentowanego w Ewangelii
Mateusza rodowodu Jezusa. W gronie prabab Pana moemy wic
znale Tamar z Ksigi Rodzaju, ktra siedzc przy drodze, zwioda
swojego wasnego tecia, tylko po to, by zaj z nim w ci (szczegy
w rozdziale 38 tej Ksigi), czy Rachab z Ksigi Jozuego, by moe
oberystka, z pewnoci nierzdnica, ktra przyjmuje pod swj dach
dwch izraelskich zwiadowcw, dziki czemu nard wybrany moe

zdoby Jerycho.
Sam Jezus te y przecie w wiecie, gdzie prostytucja bya
powan gazi rozrywki. Jak pisze Henri Daniel-Rops, prostytucja
sakralna, z ktrej swego czasu ochoczo korzystali Izraelici, zostaa co
prawda zepchnita niemal wycznie do portw, okupacja rzymska
przyniosa jednak rozkwit cakiem wieckich domw rozpusty, z
personelem zoonym z modych olic, jak zachcajco gosi szyld
na Via dellAbbondanza w Pompei. Jezus nigdy nie odwraca si od
takich kobiet ze wstrtem, jedn ocali przed kamienowaniem, drug
pochwali za to, e w akcie desperacji i alu umya Mu nogi, uywajc w
tym celu superdrogich wartych roczny zarobek robotnika, zatem dzi
byoby to pewnie ponad dziesi tysicy zotych perfum.
Chore umysy rzecz jasna od razu zaczy wszy w tym
przyjemn dla oka sensacj i czym prdzej powizay Jezusa z ow
luksusow kurtyzan (mylc j z postaci Marii Magdaleny, ktra wbrew
temu, co wypisuj o niej twrcy pokroju Dana Browna, nigdy nie paraa
si t profesj). Jezusowi chodzio za tylko o to, by pokaza, e Bg nie
odwraca si od tych, ktrzy Go zdradzili; od prostytutek czy jak wtedy
mwiono psw (tak prorocy wyzywali Izraelitw raz po raz
wracajcych do pogaskich kultw). A skoro tak, to nie odwraca si po
prostu od nikogo. S wrd teoretykw religii tacy, ktrzy
podpowiadaj, e chrzecijastwo, celowo koncentrujc si na biegunach
moralnej skali, tym wyraniej pokazuje, e nie ma takiego doka, z
ktrego Bg nie umiaby czowieka wyprowadzi. Pewnie dlatego drug,
a moe raczej pierwsz, eksponowan przez nasz religi kategori
kobiet jest przeciwiestwo prostytutek: dziewice.
Francuska autorka Regis Burnet w swojej biografii Marii
Magdaleny stawia nawet tez, e midzy te dwa bieguny musi wpisa si
ze swoim postpowaniem kady chrzecijanin, codziennie rozrywany
midzy chci stania si tak boskim i czystym jak Maryja, a zarazem
zostania tak bolenie ludzkim jak wspomniane niemoralne panie.
Gwoli uczciwoci przestroga. Wielu, ktrzy zbyt
intensywnie prbowali medytowa nad t prawd, ugrzzo po drodze
tak jak redniowieczni malarze, zafascynowani przedstawianiem na
swych ptnach cia jawnogrzesznic wijcych si z blu w

masochistyczno-pokutnych rytuaach; wielu polegnie na niej za chwil,

zapltawszy si uprzednio w slogany o potrzebie denia do spokoju,
pikna, homeostazy i akceptacji. A przecie ladacznice i dziewice mwi
jasno. Chrzecijastwo to nie jest ciepa kpiel. Bogiej nirwany prosz
szuka w buddyzmie. Nasz Zaoyciel oznajmi wyranie, e nie
przyszed zagaska tej ziemi, ale rzuci na ni ogie, porni ojca z
synem i synow z teciow (cho to akurat udaje si zwykle i bez Boej
pomocy). To napicie midzy nieziemskim duchowym dziewictwem a
potrzeb excuses-moi puszczania si z tym wiatem jest w
czowieka wpisane na dobre. I nie zagada go aden psychologiczny
bekot, wyjanianie, e y si nie da bez potrzeb. Bez spokoju, luzu,
sympatii, dobrego wina oraz odrobiny relaksujcego seksu.
W miar przejrzycie owo napicie pokazuje historia
wspominanej ju na wstpie Marii Egipcjanki. Sofroniusz, staroytny
biskup Jerozolimy, ktry spisa jej dzieje, z wyczuwalnym oywieniem
podkrela w tekcie te fragmenty, ktre mwi o tym, e wspycie z
poow miasta byo dla Marii nie tyle sposobem na zbicie kapitau, ile po
prostu przyjemnoci. Na wspomnianej ju wycieczce do Jerozolimy
Maria posza nawet do Bazyliki Grobu witego, ale przy wejciu
niewidzialna rka odrzucia j na dziedziniec, co po chwili powtrzyo
si raz jeszcze. I tak cztery razy, dopki dobiegajca pewnikiem
trzydziestki Maria nie zrozumiaa, e czas si nawrci. Co uczynia.
Popakaa, pomodlia si, po czym wyruszya na pustyni. Przez
siedemnacie lat walczya z pokus powrotu do wiata, do wina, po
ktrym czsto byam pijana, do ryb ktre jadam w Egipcie, do
piewania spronych piosenek. Po tej pokucie spdzia na pustyni
jeszcze lat trzydzieci.
Tu niewielka ciekawostka. Traf chcia, e kilkaset wydm
dalej przebywa znudzony i zniechcony ojciec Zosima, ktry w wieku
pidziesiciu trzech lat zacz si na powanie zastanawia, czy ycie,
jakie sobie wybra, ma sens. Jak uj to w ksice wici przestpcy
Hans Conrad Zander przeywa pustelniczy kryzys wieku redniego.
Pustelnicy z jego okolicy mieli zwyczaj, e kady Wielki Post spdzali w
drodze, tak by cho przez tych czterdzieci dni mie okazj do
prawdziwego odosobnienia. W czasie jednej z takich wypraw Zosima

natkn si na dziwne zjawisko spalon na maho nag kobiet z

rozwianym siwym wosem, ktra opowiedziaa mu swoj histori. Maria
Egipcjanka bo to bya ona miaa spotka si z nim za rok. Zosima
poruszony do gbi opowieci byej ladacznicy przez cay rok y
tylko nadchodzcym spotkaniem, ktre ograniczyo si jednak do
przyjcia przez ni komunii. Pastwo umwili si ponownie za rok, ale
po przybyciu na miejsce Zosima znalaz zwoki Marii i napisany na
piasku list poegnalny, w ktrym wyjawiaa mu swoje imi. Lew, ktry
pojawi si w okolicy, pomg mu wykopa jej grb, a Zosima wrci do
domu. Walczyy w nim o lepsze zachwyt nad histori Marii i poczucie
rozczarowania, e oto Pan zabra mu jedyn duchow rozrywk, rdo
miej odmiany, powiernic, obiekt snw, mistrzyni ducha.
Mdrzejsi o histori Marii i Zosimy, wiemy ju, dlaczego w
wiecie ludzi yjcych duchem nie praktykuje si koedukacji. Nietrudno
wyobrazi sobie przecie, e gdyby nasz Zosima spotka Mari adnych
kilka lat wczeniej i nie dzielia go od niej a tak wielka odlego,
wpadby po uszy w przepa, ktr kady czowiek nosi w sercu. I tak
jak mowie porzucaj zuyte ju ony dla znacznie bardziej
pontnych kochanek, on te rzuciby zakonne ycie, zachcony wizj
spokojnej ludzkiej stabilizacji u boku kogo, kto nie tylko zrozumie
poruszenia ducha, ale take przytuli, ogrzeje oraz poda na obiad co
wicej ni licie kopru i starej saaty.
Staroytny kapan z pewnoci nie mia w rku doskonaej
ksiki Paula C. Vitza Psychologia jako religia, ktry precyzyjnie
pokazuje, jak mwienie o potrzebach wyparo z naszych gw mwienie
o cnotach. Jak nieustanne promowanie plastrw na nawet najmniejsze
duchowe rany sprawio, e nikt z nas nie wierzy ju w potrzeb
duchowej chirurgii ile ludzkich dusz obumaro, bo w stanie nagym
wolao czyta pocieszajce poradniki, ni i do spowiedzi! Nie moemy
jednak przecie wykluczy, e doszed do tej prawdy sam. I jako
wytrawny mistrz ycia duchowego wbi sobie wreszcie do gowy, e
jeli kto bierze chrzecijastwo na powanie, to na tej ziemi z
pewnoci nie osignie spokoju. W wiecie nadgryzionym przez grzech
pierworodny zawsze bdzie chodzi z pknitym sercem i po linie
zawieszonej nad przepaci. Nie ma co udawa, e bdzie inaczej.

A skoro ju uparlimy si bada temat w kontekcie relacji

msko-damskich. Jakie udrki musia przeywa biskup Nonnus, ktry
po szczeniacku, caym sercem zakocha si we wspomnianej ju aktorce
Pelagii, pomg jej wyjecha do klasztoru w Jerozolimie i nie widzia si
z ni a do mierci. Kolejny przykad bogosawiony Jordan z Saksonii
i bogosawiona Diana, yjcy kade w swoim klasztorze modzi ludzie,
ktrych listy (wydane w ksice, pasjonujca lektura) to dowd mioci,
jaka moe poczy dwie osoby rnice si pci, ale poczone wiar w
tego samego Boga.
Prosz spojrze, oto Ewagriusz z Pontu, wietny staroytny
dziennikarz, ktry rwnie, po uwiedzeniu apetycznej ony swego
podstarzaego szefa, trafi na pustyni, gdzie nabawi si wrzodw i do
modo (w wieku pidziesiciu trzech lat) zmar. Zoliwy Hans Conrad
Zander sugeruje co prawda, e wrzody Ewagriusza miay swoje rdo
przede wszystkim w zbyt radykalnej diecie placki chlebowe, nawet bez
saaty stosowanej w nadziei, e pomoe mu ona okiezna trapice
dusz nieczyste pomysy. Ten chory na odek bizantyjski
intelektualista symbolizuje chorobliwie rozkoszn konfuzj ducha i
seksu, ktra dzisiaj tak piknie kwitnie. W Niemczech nie sposb
spotka modego mnicha, ktrego twarz by si nie rozjania, kiedy pada
to imi. Ewagriusz o tak, on jest dla nas bardzo wany! naigrawa si
Zander.
Przyznam, e gdy czytaem te sowa, niele mn zatrzso. A
pniej pomylaem, e z niecierpliwoci poczekam na biografi
samego Zandera kto wie, moe wwczas pomiejemy si razem.
Nie mieli telewizji, ale naprawd mogli zaj si czym
innym
Podczas wykopalisk odnaleziono metalowe znaczki, bki,
koci (...). Znaleziono nawet kostk tak nierwn, e wyglda na
faszowan. (...) Niektre rodzaje [gier], podobne do gry w loteryjk,
wydaj si niezmiernie dawne w Izraelu: rzucano komi, aby przesuwa
w kwadratach figury o stokowatym ksztacie (Henri Daniel-Rops,
ycie w Palestynie w czasach Chrystusa).
[ Noe ]Czy w potopie utony te ryby?
Nie
wiadomo.

Generalnie wiadomo niewiele. Oto dobre kilka tysicy lat temu Pan
Bg postanowi zacz wszystko od pocztku. Wybra wic porzdnego
rolnika o imieniu Noe i kaza mu zbudowa transatlantyk. Dzi
specjalici mwi, e caa historia potopu to najpewniej religijna
refleksja naoona na relacj o jednej z lokalnych powodzi. Wspominaj
o niej take inne rda, na przykad synny epos o Gilgameszu jeszcze
bardziej fascynujcy: tu uciekajcy ark krl Utnapisztim apeluje do
swoich rodakw, aby zostali na miejscu, a ich bg sprawi, e spadnie na
was deszcz ciastek, a wieczorem ulewa pszenicy.
Wybitna znawczyni Biblii profesor Anna widerkwna
sugeruje, e w kataklizm mg mie zwizek z globalnym ociepleniem.
Przypomina, e gdy kilkanacie tysicy lat temu na Ziemi wci zalegay
lodowce magazynujce wod w postaci staej, poziom wd w morzach
by znacznie niszy od dzisiejszego (w rejonie Zatoki Perskiej o okoo
sto metrw), lecz pniej, w miar topnienia mas lodu, zacz si nagle
podnosi. Dodatkowo czwarte tysiclecie przed nasz er byo czasem
bardzo deszczowym, lokalne powodzie zdarzay si wic nader czsto.
widerkwna opisuje jak z pokolenia na pokolenie, z kolejnymi
pieniami miejscowych bajarzy, legendy o tych wszystkich zdarzeniach
ewoluoway, zmieniajc si w opowie o jednym straszliwym
kataklizmie i tych, ktrym udao si ocale. Do owych opowieci
nawizali te biblijni autorzy, ktrzy chcieli na przystpnych
przykadach opowiedzie o pocztkach wiata, o sensie ycia czowieka,
o czyhajcych na zagroeniach, o mierci i cierpieniu, o Bogu i Jego
relacji do swojego stworzenia.
widerkwna sugeruje, by na opowie o potopie patrze
przede wszystkim przez duchowe, a dopiero pniej naukowe okulary.
Nic z tego, kalkulatory, miarki i satelity od dawna pracuj na penych
obrotach. W 1998 roku w Stanach Zjednoczonych ukazaa si ksika
archeologw przekonujcych, e potop mia miejsce okoo roku 7600
p.n.e., rzecz zostaa jednak byskawicznie skrytykowana koncepcja
totalnego potopu nie zgadza si na przykad z wiedz o ewolucji
gatunkw. Inni podejrzewali, e autorom starych ksig chodzi mogo o
przelanie si wd Morza rdziemnego do Morza Czarnego (ktre
wwczas leao znacznie niej ni dzisiaj), co nastpio okoo 5600 roku

p.n.e., jeszcze inni pisali, e moe chodzio tu o tsunami z II wieku

p.n.e., ktre szalao w regionie po erupcji wulkanu na greckiej wyspie
Santorini.
Bardzo ekscytujca okazaa si te sama koncepcja
przechowania na arce wszelkich stworze ywych. Niemiecki jezuita
Athanasius Kircher w siedemnastym wieku wyliczy, e Noe na pokad
arki oprcz innych zwierzt wzi te 4562 owce, eby mie czym
karmi inne zwierzta. Jego krytycy pisali, e zwierzta wcale je nie
musiay, bo na czas potopu zapady w co w rodzaju hibernacji, lub te
jady samo siano (ktrego magazyn znajdowa si podobno bezporednio
pod pokadem mieszkalnym i mg pomieci prawie 150 tysicy
metrw szeciennych surowca). Pismo wite wyranie mwi, e arka
miaa trzy pitra (a wic wysoko okoo 15 metrw, dugo 130150
metrw i szeroko 2255 metrw). Rabbi Jehuda opracowa wic
szczegowy rzut statku. Wynika z niego, e mia on 360 pomieszcze
(zdaniem rabbiego Nehemiasza 900) i dwa cigi poziome (zdaniem
rabbiego Nehemiasza niezliczon liczb cigw poziomych i
pionowych), z ktrych do tych pomieszcze si wchodzio. Jak mogo
si tam zmieci cae ziemskie stworzenie? Francuski matematyk
Johannes Buttero poradzi sobie i z tym pytaniem, dochodzc do
wniosku, e due zwierzta zajmoway tyle miejsca co 90 krw, a
mniejsze poradziy sobie jeszcze lepiej: pazy poowijay si wok
supw i poprzyczepiay si do belek. Nikt jak dotd nie odpowiedzia
jednak na pytanie tytuowe. Czy Noe mia na pokadzie specjalne
akwaria, czy te ryby nie potopiy si w wodach potopu i udao im si
przey go samodzielnie?
Zaprezentowane wyej podejcie przypomina zachowanie
czowieka, ktry otrzymawszy od wybranki miosny list, przystpuje do
analizy grafologicznej, gramatycznej i skadniowej, spdza na tym ycie,
nie odbiera telefonw, nie chodzi na randki, z nikim si nie widuje. Jak
okreli to jeden z moich mdrzejszych kolegw wszystko to
przypomina ogldanie Beatrycze przez ginekologa. Jest by moe
poyteczne, ale nic nieznaczce.
Bo eby dotrze do tego, co w opowieci o Noem
najwaniejsze, musimy zostawi plany arki i zej ciut gbiej. Szwajcar

Hugo Loetscher w ksice Noe. Powie o koniunkturze opisa

czowieka, ktry wrd wiata do zudzenia przypominajcego ten nasz,
zadowolony z siebie wiat dwudziestego pierwszego wieku, zachowuje
si niczym obkany, wydaje majtek, rezygnuje z przyjani, wszystko
stawiajc na jedn kart. Na budowie arki bogac si wszyscy wok,
Noe ma bowiem duo pienidzy i wydaje je najpierw na materiay
budowlane, pniej na badania naukowe nad gatunkami zwierzt. Jego
przeciwnicy maj mnstwo mdrych argumentw, on zgadza si jednak
na rol wioskowego gupka, wie bowiem, co sysza od Boga, i mimo
piknej pogody codziennie czeka na deszcz. Loetscher udowadnia, e
opowie o Noem traci sens, gdy traktujemy j wycznie jak program z
kanau Discovery. To szkatua, z ktrej kady moe wycign co chce.
Jeden jak Loetscher bdzie pyta o los czowieka wierzcego w Boga
wrd wiata, ktry wierzy ju tylko w czowieka. Inny jak
amerykascy pastorzy po huraganach, ktre zalay Nowy Orlean
bdzie pyta o to, czy Bg moe kara czowieka, czy te moe czowiek
karze si sam, zmieniajc klimat Ziemi i wchodzc ze swoim budowami
oraz technik w miejsca, w ktrych od wiekw rwnie natura miaa co
do powiedzenia.
Profesor widerkwna zwraca skrupulantom uwag, e
przecie to jasne, i Noe nie mg zabra ze sob do arki wszystkich
zwierzt wiata ani odpowiedniej iloci paszy dla nich. Ale ten, kto by
tak myla, nie zrozumie nic z tej caej historii, gdzie najwaniejsze jest
jedno: ludzie i zwierzta zostaj ocaleni razem. Rwnie inny wielki
polski komentator Biblii Tadeusz ychiewicz w przepiknym tekcie
Tcza nad ziemi koncentruje si na tym, co stao si po potopie, gdy
Bg zawar przymierze z Noem, jego bliskimi i wszelkim stworzeniem.
ychiewicz pisze, e to pierwsze przymierze, jeszcze w raju,
miao miejsce w wiecie, w ktrym ludzie i zwierzta byli sobie
przyjacimi. Przymierze z Noem jasno pokazuje, e zwierzta maj
odtd suy czowiekowi za pokarm, ale czowiekowi nigdy nie bdzie
wolno spoywa ich krwi. Upomn si o (...) krew (...) u kadego
zwierzcia, mwi Bg. Krew to symbol ycia, znak duszy. Mimo wic
marnej roli, jak maj stworzenia do odegrania na tej zepsutej ziemi, s
te jednak sprawy midzy zwierztami a Stwrc, od ktrych ludziom

wara pisze ychiewicz. Tcza, ktr Pan Bg umieci na obokach

na koniec potopu, to znak, e cho czowiek sam zdecydowa, i od
duszy woli czasem ciao, Pan Bg zawiera przymierze rwnie z jego
ciaem. I z ciaem kadego stworzenia. Zachowuje si jak matka, ktra
pieczoowicie skleja stuczony przez dziecko dzbanek. Nie dlatego, e
nie moe kupi nowego, ale po to, by pokaza dziecku, e na ludzkich
bdach wiat si nie koczy.
[ Piat ]Jakim cudem Piat zaapa si do Credo? Prawda,
e
zaskakujca kariera? Jego imi szepcz codziennie miliony ust,
odmawiajc Credo. Napisano o nim piosenk (Pilate grupy Pearl Jam).
Oscar Wilde mwi o nim, e by szkaratn postaci historii. Rosyjscy
pisarze zrobili ze wzr dla stalinowskich urzdnikw. Tumy waliy do
kin i wypoyczalni, by obejrze Davida Bowie, ktry gra go w Ostatnim
kuszeniu Chrystusa, Latajcy Cyrk Monty Pythona namiewa si z jego
wad wymowy (Ukrzyuj Bajana!), a modzie licealna wkuwa na
pami powicone mu fragmenty Mistrza i Magorzaty, w ktrych do
blu samotny bka si midzy wiatami z jedyn istot, jaka naprawd
go kocha, Bang, swoim psem.
Ann Wroe, autorka znakomitej ksiki Pilate. The Biography
of an Invented Man (Piat. Biografia wymylonego czowieka),
podkrela, e z czarnej trjki ewangelicznych szwarccharakterw
(Judasz, Herod, Piat) to wanie o Piacie wiemy dotd najmniej. Poza
opisem kilku godzin z jego ycia u Ewangelistw, par sw znale
mona u Jzefa Flawiusza, Filona Aleksandryjskiego i Tacyta. Materiau
rdowego byo jednak tak mao, e niektrzy historycy zastanawiali
si, czy Piat nie jest postaci mityczn. W 1961 roku w Cezarei
znaleziono wapienny obelisk z inskrypcj, na ktrej znajduje si imi
Poncjusza Piata oraz jego funkcja. Piat bawi si z historykami, jakby
mwi im: A jednak byem. Zgadujcie dalej.
Ann Wroe wykonaa mrwcz prac, ledzc rda z epoki i
wyprowadzajc z nich wnioski, jak musiao wyglda ycie jej bohatera.
Pod koniec swej pracy cytuje Anatola Francea, ktry w wydanej w 1892
roku ksieczce Prokurator Judei pokazuje Piata do koca
niewiadomego swej roli w historii ludzkoci. Emerytur spdzi na
Sycylii, gdzie zaj si upraw ziemi. Uty, powoli traci wzrok.

Wspomina dawne czasy, Jude, wino, taczce dziewczta. Owszem,

zdarzao mu si skazywa na mier lokalnych wyrzutkw, ale Jezus?
Jezus z Nazaretu? Przykro mi, ale naprawd nie pamitam.
599 Bolesna mier Chrystusa nie bya owocem przypadku w
zbiegu nieszczliwych okolicznoci. Naley ona do tajemnicy zamysu
Boego, jak wyjania ydom w Jerozolimie wity Piotr w swojej
pierwszej mowie w dniu Pidziesitnicy: Jezus zosta wydany z woli,
postanowienia i przewidzenia Boego (Dz 2, 23). Ten biblijny jzyk nie
oznacza, e ci, ktrzy wydali Jezusa (Dz 3, 13), byli jedynie biernymi
wykonawcami scenariusza przewidzianego wczeniej przez Boga.
Mia prawo nie pamita. Zarzdza przecie Jude cae
dziesi lat. To rzadko, za Oktawiana Augusta namiestnicy
odwoywani byli czasem ju po kilkunastu miesicach. Nastpca
Augusta Tyberiusz do polityki kadrowej wprowadzi jednak now myl,
opart na obserwacji much erujcych na wieej ranie. Nie ma sensu
odgania owadw, ktre przylec pierwsze, bo gdy ju opij si krwi,
trac sw aroczno konstatowa wadca. Jak urzdnicy, ktrzy
obowiwszy si na pocztku swych rzdw, ograniczaj pniej skal
gwatw i zodziejstwa, nie naley wic wymienia ich zbyt czsto.
Gdzie urodzi si Piat? Historycy obstawiaj zwykle
Samnium dzi okolice woskiej Kampanii, na poudnie od Rzymu
gdzie mieszka lud tyle prosty, co bitny i przez dugi czas dzielnie
opierajcy si rzymskiej kolonizacji. Nie znamy dokadnie miejsca. Nie
wiemy nawet, jak mia na imi. Marek, Lucjusz, Gajusz? (Piat to
przydomek pochodzcy od aciskiego pilum wcznia). Po wiecie
kr co najmniej dwie konkurencyjne legendy. Jedna z nich gosi, e
Piat pochodzi z Hiszpanii (do dzi w Sewilli turystom pokazuje si jego
dom), a po brawurowych wyczynach onierskich u boku Germanika
trafi do Rzymu, gdzie zasili hiszpask koloni haaliw, rozpustn i
brudn, budzc groz wrd staych mieszkacw Wiecznego Miasta.
Podejrzewano Hiszpanw na przykad o to, e do pukania zbw
uywaj moczu. Inni dadz si posieka, bronic tezy, e Piat by raczej
bkartem pewnego starogermaskiego krla, ktry na skutek
niesychanego splotu okolicznoci militarno-dyplomatycznych trafi na
wychowanie do Rzymu.

Fantastyczne wizje dotycz te ycia uczuciowego Piata.

Jedyny konkret w tej sprawie znajduje si w Ewangelii Mateusza, ktry
pisa o onie Piata ostrzegajcej go przed skazaniem Jezusa. Historycy i
egzegeci z rnych epok nazwali on Prokul. Czy Piat mia dzieci?
Domoroli historycy upierali si, e mia dwjk, chopca i dziewczynk.
Ann Wroe pokazuje jednak dobitnie warto ich docieka, opisujc, jak
na przestrzeni lat zmienia si podawany przez nich wizerunek Piata.
Jak wraz z upywem wiekw ty, jak skracaa mu si szyja i jak po
krtkim epizodzie z orientalnymi szatkami w rodzaju tureckich fezw
skoczy w dziewitnastym wieku z postur klasycznego angielskiego
lorda. Kada epoka traktowaa Poncjusza Piata bez litoci niczym
historyczn wydmuszk. Wobec braku pewnych danych, bohatera tego
mimo woli starano si wypcha mas rnych o nim wyobrae.
A przecie nawet z takich szcztkw, jakie dotrway do
naszych czasw, da si wyprowadzi jakie wnioski. Poncjusz Piat z
pewnoci nie by typem bezmylnego wojaka, tpym trepem, ktrym
prbowali go uczyni przepenieni nienawici redniowieczni
historiografowie. To typ biuralisty, prowincjonalnego policmajstra, ktry
zanim zacznie krzycze, prbuje wszystko grzecznie uzasadni.
Problemem Piata, ktry w rezultacie doprowadzi do tego, e zarzd
Jude okaza si szczytem jego politycznej kariery, by brak wyobrani.
Po raz pierwszy przekonano si o tym, gdy nakaza swoim onierzom
umieci proporce wojenne, bdce symbolem Cezara, w witej dla
ydw Jerozolimie. Lud nie ustpi jednak, nawet widzc miecze
legionistw. Prefekt by zszokowany. Przyzwyczajony do myli, e
religia to w gruncie rzeczy samotne lawirowanie midzy zastpami
kaprynych bogw, z ktrymi robi si rne interesy, nie rozumia
dogmatycznego boga Jahwe i jego ekstrawaganckich wymaga.
To niezrozumienie pogbio si jeszcze, gdy prefekt, widzc
problemy ludnoci z zaopatrzeniem w wod, postanowi pomc jej,
budujc na surowej pustyni klasyczny rzymski akwedukt. ydzi znw
podnieli jednak raban, tym razem oskarajc Piata, e realizuje
inwestycj za pienidze zebrane na ofiary w jerozolimskiej wityni (co
akurat byo prawd). Gdy bunt przybra niebezpieczne rozmiary, Piat
wysa w tum swoich onierzy w cywilu, ktrzy zmasakrowali

protestujcych.
Kolejn gaf, w czysto prowincjonalno-urzdniczym stylu,
nasz bohater popeni, gdy zamwi okolicznociowe medaliony sawice
Tyberiusza i znw kaza porozwiesza je w Jerozolimie. Tym razem
ydowscy przywdcy prbowali wzi go na sposb i szantaowali
napisaniem donosu do cezara. Piat zagra va banque, ydzi napisali list.
Tyberiusz tym razem wciek si nie na arty. Nie wiadomo, ile ton
daktyli, wonnoci i innych podarkw musia przez nastpne lata sa na
Capri prefekt Judei, by udobrucha coraz bardziej neurotycznego szefa.
Wydaje si, e po tej trwajcej par lat lekcji Piat uzna w
kocu zawioci judaistycznej religii, zachowywa autonomi prawn i
wyznaniow. W przeciwiestwie do wielu swoich rodakw, ktrzy
oskarali ydw, e czcz wiskiego boga, nie by antysemit. Na
wiksze wita takie jak Pascha robi przerw w papierkowej
(tabliczkowej?) robocie, ktra pochaniaa wikszo jego czasu, i
przenosi si wraz ze swoim niewielkim dworem z Cezarei do paacu w
Jerozolimie. Ucztowa wtedy w swoim towarzystwie, czasem sdzi
znaczniejszych przestpcw.
To chyba pewne, e Piat zanim zobaczy Go na dziedzicu
swojego paacu nie mg nie sysze o Jezusie z Nazaretu. W okolicy
a roio si od wdrujcych prorokw, wrd miejscowych elit na topie
by zwaszcza Jan Chrzciciel. By moe co o Jezusie mwi Piatowi
Nikodem, ktry prawdopodobnie zna i prefekta, i Mesjasza. Musiay
doj go suchy o proroku, ktry w wito zdemolowa przywitynn
galeri handlow, ostro traktujc cinkciarzy wymieniajcych monety z
wizerunkiem boskiego cezara na takie, ktre mona byo zoy w
ofierze Jahwe. Mao prawdopodobne, e do jego uszu nie dotara tyle
egzotyczna, co niepokojca dla cesarskiego skarbu deklaracja
Zacheusza, jednej z waniejszych postaci lokalnego aparatu fiskalnego,
ktry nawrcony przez Jezusa, radonie ogosi, e jeli kogo okrad
albo oszuka, zwrci mu szkod poczwrnie. Jezus uzdrowi sucego
jednego z oficerw Piata. By moe Piat ktry w klimacie Judei
podupad nieco na zdrowiu (Buhakow sugerowa migreny, Ann Wroe
podejrzewa raczej dolegliwoci wtrobowe) pyta o Jezusa, liczc, e
go uzdrowi.

Do spotkania doszo w kocu rano, w dniu wita Paschy,

prawdopodobnie 3 kwietnia 33 roku (lub 7 kwietnia roku 30). To
najlepiej udokumentowany dzie w yciu prefekta. Ann Wroe,
puszczajc wodze fantazji, opisuje go ze szczegami. Pisze, e jako
byy onierz Piat wstawa jeszcze przed witem, by odda cze
wschodzcemu socu. Spa w krtkiej tunice, w obawie przed chodem.
Sucy poda mu dzienn tunik, purpurow szarf i tog. Piat zjad
kawaek chleba, popi wod, by moe zay pastylk odwieajc
oddech. Przywoa fryzjera, po czym zacz urzdowanie. W
przedsionku paacu do ktrego prefekt grzecznie wyszed, wiedzc ju,
e religijni ydzi nie wejd do pomieszcze z wizerunkami cezara
czeka na niego Kajfasz, ktry wraz z Najwysz Rad w nocy
przeprowadzi ju sd nad Jezusem, nie mia jednak moliwoci, by go
zabi. T zastrzega sobie nowa, okupacyjna wadza.
Do tego potrzebny by nowy, pastwowy proces. Ewangelici
pokazuj perfidi stronnikw Kajfasza, ktrzy ukryli fakt, e prbowali z
zarzutw cile religijnych (cho te o jasnym podou finansowym,
poniewa dalsza misja Jezusa zagraaa istnieniu wityni, moga zatem
skutkowa bezrobociem kapanw) zrobi zarzut zdrady pastwa, obrazy
cesarskiego majestatu.
A gdyby Piat nie skaza Jezusa? Paulina
wicicka-Wystrychowska, autorka pracy o procesie Jezusa widzianym
oczyma historyka prawa, pisze, e Piat osobicie nie wierzy w win
Jezusa, uwaa Go za kolejnego nawiedzonego wrbiarza, ktry da si
wplta w jakie nieczyste i niezrozumiae dla rzymskiego oficera
rozgrywki. Dodatkowo w tej ocenie utwierdzia namiestnika ona, ktra
miaa straszny sen zwizany z Jezusem. Piat poczu si nieswojo,
wierzy bowiem, jak kady Rzymianin, we wszelkiego rodzaju wrby,
znaki, przepowiednie. Postawiony midzy motem i kowadem, prbuje
ratowa si dyplomacj chce ukara Jezusa, ubiczowa Go, ale nie
zabi. Syszy dobiegajcy zza okna krzyk tysicy przybyych na Pasch
pielgrzymw. Wie, e jakikolwiek bunt w Judei moe mie swoje
konsekwencje dla rozrzuconej po caym cesarstwie diaspory. Prbuje
wykrci si od sprawy, wysyajc Jezusa do lokalnego krla
ydowskiego Heroda. W kocu co w nim pka. Osdza Jezusa ze

wiadomoci, e zabija niewinnego, wycznie ze strachu przed

kolejnym atakiem neurozy Tyberiusza. Nie przesya caej sprawy wyej,
cho mgby poprosi Rzym o konsultacj prawn. Wie, e jeli chce
y, musi zaatwi j u siebie.
W Ewangelii Jana, na ktrej opieraj si wszystkie literackie
apokryfy w rodzaju Mistrza i Magorzaty, najwyraniej wida, e Piat
chcia osdzi Jezusa wedug prawa rzymskiego (mimo i, jak podaje
wicicka-Wystrychowska,
popeni
kilka
skandalicznych
proceduralnych bdw). Przesucha skazanego. Ten mia prawo si
broni. S jednak historycy, ktrzy utrzymuj, e pene znacze zwroty
w stylu C to jest prawda? nie s efektem refleksji, a zwykym
jzykowym nieporozumieniem. S i tacy, ktrzy twierdz, e do adnych
gbszych rozmw w ogle nie doszo. e nie byo wzitego przecie z
ydowskiej, a nie rzymskiej tradycji dramatycznego gestu obmycia rk
czy poruszajcych sw: Oto czowiek!. Mczyni spojrzeli na siebie.
Piat przypomnia sobie setki krzyy, ktre stawiali na okolicznych
grach jego poprzednicy. Wygosi zwyczajow formu: Condemno.
Ibis ad crucem. Miles conliga manus. Verberetur (Skazuj ci.
Zostaniesz ukrzyowany. onierzu, zwi mu rce. Niech bdzie
biczowany). Po czym, zmczony, wyruszy na obiad.
Byy czasy
Ukrzyowanie byo najsurowszym sposobem wykonywania
kary mierci w prawie rzymskim. Kar t wymylili Medowie i
Persowie, a spopularyzowa Aleksander Macedoski. Oprcz tego
Rzymianie zabijali swoich skazacw, take cinajc, palc czy rzucajc
na poarcie bestiom. ydzi wykonywali kar gwn, duszc, palc na
stosie i kamienujc. Dopuszczali te wbijanie na pal ju straconych
skazacw.
Wydany przeze wyrok by prawomocny i powinien by
zosta wykonany natychmiast. Jezus, przychodzc na wiat, nie uzna
bowiem za stosowne zapewni sobie ochrony w postaci rzymskiego
obywatelstwa, ktre pozwolioby Mu odwoa si do Rzymu i zatrzyma
mierteln machin (z tego wanie prawa skorzysta pniej wity
Pawe). A czy Piat mg wyda inny wyrok? wicicka-Wystrychowska

uwaa, e jak najbardziej. Gdyby odoy na bok polityczne niuanse i lk

o wasn przyszo, a postpowanie prowadzi uczciwie i rzetelnie (sam
przecie trzykrotnie uzna, e podsdny jest niewinny), proces Jezusa
skoczyby si co najwyej na chocie, karze porzdkowej wymierzanej
mniejszym chuliganom. W prawie rzymskim obowizywaa przecie
zasada, e raczej naley pozostawi przestpc bez kary, ni skaza
niewinnego.
Mao tego, Piat gdyby tylko chcia mg odwrci ostrze
oskarenia i skaza ludzi Kajfasza za wniesienie bezpodstawnej skargi.
Przecie jeli traktowaby powanie publiczne zarzuty postawione
Jezusowi, krzyy musiaoby by znacznie wicej. Zwraca uwag
rwnie sensacyjny z punktu widzenia rzymskich procedur fakt, e
namiestnik pozwoli Go te pochowa. (Zazwyczaj wiszce na krzyu
zwoki skazacw a ju zwaszcza tych uznanych za winnych zdrady
majestatu zostaway tam a do rozkadu i staway si uczt dla ptakw
i psw). Po czym znowu usun si w cie.
600 Dla Boga wszystkie chwile czasu s teraniejsze w ich
aktualnoci. Ustali On wic swj odwieczny zamys przeznaczenia,
wczajc w niego woln odpowied kadego czowieka na Jego ask:
Zeszli si bowiem rzeczywicie w tym miecie przeciw witemu Sudze
Twemu, Jezusowi, ktrego namacie, Herod i Poncjusz Piat z
poganami i pokoleniami Izraela, aby uczyni to, co rka Twoja i myl
zamierzyy (Dz 4, 2728). Bg dopuci ich czyny wypywajce z
zalepienia, by wypeni swj zbawczy zamys.
Wychyli si z niego jeszcze na chwil jakie trzy lata
pniej, w 36 roku, gdy kaza wysa wojsko przeciw gromadzcym si
na grze Garizim w Samarii buntownikom. Samarytanie donieli na
Piata legatowi Syrii Witeliuszowi. Zim tego roku szlaki morskie byy
zamknite, zdymisjonowany Piat ruszy wic ldem w dug podr do
Rzymu. Prawdopodobnie nie doy pidziesitki, w przeciwnym razie
protestowaby przeciwko obelgom, ktre z Judei zaczy pyn na rce
cesarza Kaliguli pod jego adresem w roku 41. Euzebiusz z Cezarei
obstawia wygnanie Piata do Galii lub jego samobjstwo w Wiedniu
(notabene to on zapewni prefektowi ponadczasow saw, wpisujc go
do chrzecijaskiego Credo). Nie bdzie jednak chyba wiele przesady w

twierdzeniu, e ycie Piata na dobre rozkwito ju po jego mierci.

9 czerwca chrzecijanie z Kocioa koptyjskiego obchodz
wspomnienie witego Piata Mczennika. Wierz, e Piat po mierci
Jezusa zrozumia, co zrobi i wraz z ca rodzin da si ochrzci i zabi
w imi Zmartwychwstaego. Ann Wroe opisuje odnaleziony w
dziewitnastym wieku etiopski rkopis, ktry pokazuje grup postaci
stojcych przy pustym grobie Jezusa. Tylko jedna z nich ma bia twarz
to Europejczyk. Sdzia i kat, za ktrego Zbawiciel prosi Boga, by Ten
mu wybaczy, bo nie wie, co czyni. Istotnie, nie wiedzia. Dzi w piknej
modlitwie prosi Jezusa o to, by przebaczy jego lepym oczom. ydzi
przekonuj go, e cudowny zapach unoszcy si z grobu Jezusa to
zapach rosncych obok kwiatw. Ale Piat wie ju, e tak nie jest.
Nieco bardziej krwaw wersj tej historii podaje apokryf
znany jako Mczestwo Piata. Piat, wcieky, e da podpuci si
ydom, z zemsty krzyuje im zoczyc Barabasza, ydzi donosz o
tym zwierzchnikowi Piata Petroniuszowi, ktry z kolei kae
ukrzyowa namiestnika wraz z maonk. Procedur przerywa ukazanie
si nad ich gowami wietlistych koron, przeraony Petroniusz
powiadamia cesarza Tyberiusza, ktry wysya do Judei koci swojego
syna, a ten na skutek modlitw Piata zostaje wskrzeszony moc
Jezusa. Rozradowany Tyberiusz w finale krzyuje jednak Piata za to, e
nie powiedzia mu o Jezusie wczeniej, a Petroniusz morduje wszystkich
okolicznych ydw.
To chrzecijaski Wschd. Chrzecijanie z Zachodu z kolei
przez lata wyywali si na Piacie, stawiajc go w jednym rzdzie z
Judaszem, a nawet oskarajc o dokonan przecie przez Heroda
rze niewinitek. Prawdopodobnie w Akwitanii we wczesnym
redniowieczu napisano apokryf pod uroczym tytuem Zemsta
Zbawiciela, ktry z anatomicznymi szczegami opowiada, jak Pan Bg
przy uyciu dobrych onierzy rzymskich mci si na wstrtnych ydach
za zabjstwo Jezusa; Piat obrywa niejako przy okazji. O losach
rzymskiego namiestnika traktuj te spisane podobno przez tajnego
ucznia Jezusa Nikodema Akta Piata, pene take na przykad
fascynujcych opowieci o tym, co robi Jezus podczas trwajcego trzy
dni zstpienia do otchani. Ann Wroe cytuje Thomasa Nashea, ktry

pod koniec szesnastego wieku by w Rzymie i z satysfakcj donosi, e

znalaz dom Piata. A szuka go tylko po to, by odda tam mocz.
Pisarze, publicyci, historycy rnych wyzna od dwch
tysicy lat spieraj si o Piata pytaj, czy przypadkiem nie pad on
ofiar boskiego determinizmu, bo gdyby nie zabi Jezusa,
zablokowaby histori zbawienia. Nic bardziej bdnego. Jezus, by
zbawi czowieka, nie musia pewnie wcale umiera tak okrutn
mierci. Zgin na krzyu nie dlatego, e sam niczego wicej nie
pragn powiedzia to jasno w czasie modlitwy w Ogrjcu, ale dlatego,
e tak mier wybrali dla ludzie. Piata nikt nie przecie nie zmusza,
aby zabi Jezusa. To najbardziej wstrzsajcy wniosek z tej historii
Boga nie zabia jaka szalejca nienawi, jacy wynaturzeni zoczycy.
Zabia Go grupa porzdnych obywateli, ich maostkowo, strach,
zmczenie, buzujca w gowach polityka.
Brytyjski premier Tony Blair puentuje: Najbardziej
fascynujce w Piacie jest nie to, e by zym czowiekiem, ale to, e o
may wos nie sta si czowiekiem dobrym. To dylemat, przed ktrym
wielu z nas staje i bdzie stawa do koca ycia, kadego dnia.
To Wosi zabili Jezusa!
W 1949 roku grupa teologw zapytaa w Najwyszym
Trybunale w Jerozolimie, czy nie byoby moliwe wznowienie tego
procesu, poniewa podsdny Jezus z Nazaretu zosta
niesprawiedliwie skazany. Sdziowie zapoznali si z materiaem
rdowym na ten temat, a nastpnie uznali, e materia historyczny nie
potwierdza, i w tym przypadku chodzio o proces przed sdem
ydowskim. Trybuna uzna si wic za organ niewaciwy do
przeprowadzenia rewizji. Poleci, aby interesanci zgosili si do sdu
woskiego, on bowiem jest kontynuatorem rzymskich wadz i on
powinien t spraw rozpatrzy. Jednak wznowienia procesu przed sdem
woskim do tej pory nie byo (na podstawie: Paulina
wicicka-Wystrychowska, Proces Jezusa w wietle prawa rzymskiego).
[ Satanista Harry Potter ]Ktry tom przygd Harryego podyktowa
szatan?
Nie wiem, szukaem wic rady specjalistw. Trop
poprowadzi do Niemiec. Ponad rok temu tamtejsza krytyczka filmowa

Gabriele Kuby upublicznia tre bileciku, ktry skreli do niej papie

Benedykt XVI, gdy by jeszcze kardynaem Ratzingerem. Napisaa ona
ksik, z ktrej wynikao, e Potter to praktykujcy satanista, a
kardyna Ratzinger doda jej otuchy, zachcajc, by podzielia si
swoimi mylami z jego wsppracownikiem z watykaskich dykasterii.
Kapan wcale nie podziela jednak pogldu o koniecznoci
egzorcyzmowania maego czarodzieja. Krytyczka zaprotestowaa,
twierdzc, e papie j popar. Po obu stronach sporu natychmiast stanli
psychologowie, publicyci, ksia, zakonnice.
Ksigarnie internetowe poinformoway, e sdzc po liczbie
zamwie napywajcych z Watykanu, powieci Joanne K. Rowling
stan si za Spiow Bram prawdziwym bestsellerem. O Pottera kcili
si teologowie na uniwersytetach i ministranci w zakrystiach. Wszyscy
pytali: komu wierzy? Prb odpowiedzi podj australijski jezuita ojciec
Michael Kelly, ktry przypomnia, e oficjalna nauka Kocioa nie
zawiera si w prywatnych listach pisanych przez kardynaw czy
papiey. Komentujc spraw w australijskiej telewizji, jezuita wyjania,
e gdyby tak byo, naleaoby przyj, e za pontyfikatu Jana Pawa II
wierni byli zobligowani do wspierania pikarzy Liverpoolu. Zmary
Papie podobno by ich zagorzaym kibicem.
Rzecz jasna, zawsze znajd si fachowcy, ktrzy zamiast
sucha piosenek tak, jak Pan Bg przykaza, bd je sobie puszcza od
tyu, z wypiekami na twarzy poszukujc zdronych treci. Czart kryje si
wic w piosenkach Rolling Stonesw, w opowieciach o Harrym
Potterze (pewien polski jezuita znalaz tam objawy midzy innymi
chiromancji, a nawet dryjcie, dzieci krystalomancji), ba, nawet w
kroplach na dolegliwoci gastryczne, bo przecie homeopatia to zdaniem
owych specjalistw te magia. Pewien polski ksidz w zamieszczonym
w swojej ksice rachunku sumienia stawia pytanie: Czy czytae
ksiki o magii, wtajemniczajce w czary i magi (na przykad
Harryego Pottera)?. Znany polski publicysta pyta wprost: Czy
Rowling jest czarownic?.
Ale na szczcie przy tej okazji Koci pokaza, e gdy nie
dyskutuje si o dogmatach, dialog jest moliwy, a nawet niezbdny.
Artur Sporniak w tekcie zamieszczonym w Tygodniku Powszechnym

prbowa broni maego czarodzieja, punkt po punkcie dowodzc, e

ksiki Rowling pokazuj warto przyjani, wiernoci dobru nawet za
cen cierpienia (Harry i profesor Dumbledore), odwagi, powicenia,
naraania ycia dla ochrony innych, pomocy niesusznie oskaranym,
przeladowanym czy sabszym (na przykad chopiec Longbottom),
uczciwej rywalizacji (pomoc nawet rywalowi w potrzebie); to, e nikogo
nie wolno przedwczenie osdza czy skrela (Longbottom, Lupin,
Snape), e kady ma prawo do drugiej szansy, e dobrze jest
wybacza (obrona Glizdogona przez Harryego). Potpione jest w nich
te wykorzystywanie stanowiska, siy, protekcji dla egoistycznych, zych
celw (ojciec i syn Malfoyowie); manipulacja, kamstwo prasowe,
niszczenie ludzi dla medialnej sensacji (Rita Skeeter). Ks. Jacek
Dunin-Borkowski przekonuje, i ci, ktrzy upieraj si, e Rowling
zachca dzieci do zanurzenia si w odmty magii, mogliby z rwnym
sensem przekonywa, e Sienkiewicz, krelc portret Zagoby,
promowa alkoholizm, a Papcio Chmiel zachca w ksieczkach o
Tytusie dzieci, eby poprboway, jak to jest przelecie si wann
przerobion na wannolot. Natur dzieci jest bowiem to, e czytaj bajki,
a jak si chce, eby zamiast rozkada i skada transformersy wreszcie
co przeczytay, warto podsun im Harryego Pottera, ktry moe
przetrze im szlaki wiodce do twrczoci eromskiego i Zofii
Kossak-Szczuckiej.
Obrocy
Harryego
przytaczaj
jeszcze
jeden,
niebezsensowny argument. Bo czy nie jest tak, e caa fala krytyki, jaka
przewala si nad maym czarodziejem, bierze si z czystej zazdroci?
Przecie gdyby kto sensownie a nie idiotycznie, jak to w innym
wypadku zrobi niezbyt mdry, cho mapio zrczny Dan Brown
napisa histori templariuszy i masonerii tak, by czytao si j z
wypiekami na twarzy, wtedy nikt nie sigaby po gupoty.
Pierwsze jaskki ju wida. Brytyjski pastor Graham Taylor,
byy punk i ekspolicjant, napisa ksik Zaklinacz cieni nazywan
przez krytyk chrzecijaskim Potterem. W rol Voldemorta z
powieci Rowling wciela si tu angielski wikary Obadiah Demurral,
ktry prbuje kontrolowa wiat z pomoc demonw i nieyjcych ju
ludzi. Demurral to szatan. Powstrzyma go prbuj nastolatki Thomas,

Kate i Raphah. W Wielkiej Brytanii sprzedano trzysta trzydzieci tysicy

egzemplarzy Zaklinacza cieni, podaje portal kosciol.pl. Amerykaski
wydawca zapaci p miliona dolarw za prawa do ksiki i dwch
kolejnych tomw. Prawa do sfilmowania powieci zostay sprzedane za
sze milionw dolarw.
Twrczo pastora to wyrzut sumienia i dla nas. Dlaczego
majc w Kociele mnstwo sensownej treci, ktr moemy wypeni
drzemice w wikszoci ludzi pragnienia obcowania z rzeczywistoci
tajemnicz i niewidzialn, pozwalamy, by prawd zastpiy bajania
sympatycznej Angielki?
[ Vinci ]Dlaczego papie nie przyzna, e schowa pojemnik z
antymateri?
Francis Wheen, felietonista brytyjskiego dziennika The
Guardian, par lat temu postanowi sprawdzi, czy szlachetne ideay
owiecenia, na ktrych opiera si hodujca rozumowi zachodnia kultura,
rzeczywicie radz sobie na wspczesnym targowisku idei. Do
przegldarki ksigarni amazon.com wpisa termin owiecenie.
Otrzyma list ponad ptora tysica pozycji, z ktrych najwikszym
wziciem cieszyy si: Owiecenie przez krysztay transformacyjne
zdolnoci uzdrawiajcych kamieni, Obud Budd w sobie osiem
krokw do owiecenia, Golf sucy owieceniu gra w rajskim
ogrodzie oraz Tybetaska ksika do kolorowania radosna droga do
owiecenia prawej pkuli mzgowej. Natchniony przez to
dowiadczenie Wheen zasiad do pisania swojego superbestsellera.
Zatytuowa go zwile: Jak brednie podbiy wiat.
O tym, e istotnie podbiy, mona si przekona, rzucajc
okiem na listy bestsellerw, gdzie od kilku lat niezmiennie tkwi niczym
ropny wrzd na zdrowym ciele ludzkiego umysu ksika Kod Leonarda
da Vinci, autorstwa wybitnego bajarza Dana Browna, ktry w cudowny
sposb znalaz drog do serc i kieszeni ponowoczesnego,
zafascynowanego gusami czowieka. Zjawisko dotaro rwnie nad
Wis. Liczby mwi za siebie. Kod... sprzeda si dotd w ponad
czterdziestu milionach egzemplarzy, z czego w Polsce rozeszo si ponad
siedemset tysicy.
W zgodnej opinii historykw, jest to kompilacja niemal
wszystkich pseudonaukowych bredni, jakie przez ostatnich kilkaset lat

sformuowano na temat chrzecijastwa oraz jego Zaoyciela. Brown

nada swojej pracy zmyln form historycznego kryminau, ktra
utrudnia atakowanie go wprost. W zalenoci od potrzeby w wywiadach
kreuje si dzi albo na beztroskiego gawdziarza, ktry baja dla samej
przyjemnoci bajania, albo na dociekliwego i odwanego intelektualist,
ktry odsania przed swoimi wyznawcami pejza skwapliwie skrywany
przez podstpny kler. Szkic owego pejzau wyglda nastpujco:
Ewangelie kami. Cesarz Konstantyn kaza je przepisa, aby ukry
prawd o Jezusie, ktry mia dziecko z Mari Magdalen. Dziecko to
jako e pyna w nim krew Jezusa byo prawdziwym witym
Graalem. Jego potomkowie do dzi yj wrd nas. Prawdopodobnie w
Galii, dokd Maria Magdalena wraz z Jzefem z Arymatei ucieka po
mierci Jezusa. Tajemnicy potomstwa Jezusa strzee organizacja znana
jako Zakon Syjonu. Jeden z jego wielkich mistrzw Leonardo da Vinci
(nawiasem mwic gej) w swojej Ostatniej Wieczerzy zakodowa
Mari Magdalen pod postaci witego Jana. Opus Dei organizacja
zaludniania przez ponurych biczujcych si mnichw jest sekt, ktra
zrobi wszystko, eby ten sekret nie dotar do ciemnych wiernych. I tak
dalej. I tym podobnie.
Koci katolicki od trzech lat kiedy to ksika ukazaa si
w Stanach Zjednoczonych nie moe si zdecydowa, czy lepiej z
hukiem potpia Browna, czy te jak to ma miejsce w niektrych
diecezjach zagra w jego gr, podj wyzwanie i sprbowa
zainteresowa wiernych prawdziw histori Kocioa, wykorzysta
koniunktur. A ta urosa do icie niebotycznych rozmiarw. W kadej
ksigarni obok pki z Kodem Leonarda da Vinci stoj przecie dwie
kolejne szczelnie wypenione publikacjami publicystw, archeologw i
biblistw, ktrzy roztaczajc wachlarze rozmaitych dowodw, mwi
tak naprawd jednym chrem: Kod... to brednie, a jego autor to
megahochsztapler. Bo przecie w Opus Dei nie ma mnichw, Zakon
Syjonu to wymys szaleca, a proboszcz z Pirenejw, ktrego Brown
wyposay w map prowadzc do skarbu, mia w istocie skarb tyle e
nie wzbogaci si na Graalu, lecz na zwykujcych akcjach kolei
elaznych.
Gdy na casus Browna spojrzy si jednak nieco z gry, z

perspektywy historii kultury popularnej, trudno oprze si poraajcemu

uczuciu dj vu. Niemal identyczna sytuacja miaa przecie miejsce pod
koniec lat szedziesitych i na pocztku lat siedemdziesitych
dwudziestego wieku. Wtedy to na rynku ksigarskim zaczy pojawia
si pierwsze produkcje szwajcarskiego hotelarza Ericha von Dnikena.
On te chcia przekaza wiatu niewygodn i tajon przed
spoeczestwami prawd. Siga przy tym znacznie gbiej ni Brown,
a do samych korzeni naszej cywilizacji, przekonywa, e jest ona
zasadniczo dzieem kosmitw. Dniken rwnie sprzeda kilkadziesit
milionw swoich ksiek i podobnie jak Brown oskarony o plagiat
przez autorw wydanej w latach osiemdziesitych powieci wity
Graal, wita krew on te swoj gwn tez poyczy z prac kolegw
po fachu (a konkretnie, z ksiki francuskiego listonosza Roberta
Charroux 100 000 lat nieznanej historii czowieka). Charroux zwietrzy
jednak w zwykujcej popularnoci Dnikena niezy biznes, obaj
panowie byskawicznie pojednali si wic, by tym sprawniej odpiera
coraz bardziej zdecydowane ataki naukowcw wymiewajcych ich
teorie i proponujcych konsultacje psychiatryczne.
Wspierani przez dziennikarzy badacze dowiedli na przykad,
e opisywane przez autorw tajemnicze tabliczki z peruwiaskiej
miejscowoci Ica to dzieo okolicznych wieniakw, ktrzy, gdy tylko
usyszeli w telewizji o zapotrzebowaniu na dowody, e czowiek
pochodzi z kosmosu, natychmiast sporzdzili zestaw skamielin z
wyrysowanymi na nich latajcymi talerzami, postaciami wpatrujcymi
si przez teleskop w niebo, a nawet operacjami na otwartym sercu.
Charroux i Dniken bronili si, przekonujc, e wieniacy zostali
przekupieni, a archeolodzy nie potrafi waciwie datowa znalezisk.
Naukowcy zaatakowali inny dowd na fantazj obu panw,
argumentujc, e kamienne bloki, ktre podobno wycinali laserem
kosmici, nosz lady staroytnych narzdzi. Dniken ripostowa, e
najwyraniej staroytni ludzie uznali za stosowne rcznie poprawi po
kosmitach ich laserow robot. Naukowcy wycigali w kocu najcisze
armaty, pytajc, jak w ogle zdrowy na umyle czowiek moe uwierzy
w wizyty zielonych ludzikw, na co nie ma przecie na naszej planecie
adnych dowodw. Dniken odpowiada: oczywicie e nie ma, ale z

pewnoci bd, jeli tylko archeolodzy wezm si do pracy i przebadaj

wreszcie wicej ni jeden procent powierzchni Ziemi. Wybitny francuski
etnolog, pochodzcy z Polski, profesor Wiktor Stoczkowski w
doskonaej ksice Ludzie, bogowie i przybysze z kosmosu opisujc t
walk na argumenty, trafnie okrela j jako dialog guchych i puentuje
fundamentalnym stwierdzeniem jeli kto naprawd chce uwierzy w
jaki pogld, to zwyczajnie nie ma takiej siy, ktra mogaby go od tego
powstrzyma.
Stoczkowski nie poprzestaje jednak na Dnikenie i z wielk
dociekliwoci cofa si w czasie w poszukiwaniu rde teorii
staroytnych astronautw. Niejako przy okazji dochodzi do
przekonania, e to, i ludzie maj skonno do dawania wiary bredniom,
moe wydawa si niezwyke chyba tylko garstce intelektualistw. A
przecie gdy czowiek chce pozna siebie takim, jaki jest naprawd,
powinien zacz badania nie od rzadkich wzlotw ludzkiego rozumu, ale
od jego niezliczonych upadkw. Dlaczego rkami i nogami bronimy si
przed prawd? Einstein i Pasteur to przecie wyjtki od reguy!
Potrzeba irracjonalnoci jest za na tyle silnie wpisana w ludzk
kondycj, e tylko czeka, jak za kilkanacie lat pojawi si jaki kolejny
wielki magik, ktry zechce opowiedzie nam nastpn wersj swojej
historii ludzkoci. Tak byo zawsze i zawsze ju tak bdzie.
Wniosek? Ci, ktrzy dzi zaamuj rce nad ekscytacj
gawiedzi jedcej z zaczytanym egzemplarzem Kodu Leonarda da
Vinci od Luwru do Watykanu i z powrotem, winni raczej wypi
relaksujc herbat i zapozna si choby z tym fragmentem ksiki
Stoczkowskiego, w ktrym opisuje on dziaalno Towarzystwa
Teozoficznego zaoonego sto trzydzieci lat temu w Nowym Jorku
przez Helen Pietrown Bawatsk i Henryego Olcotta. Liczce po dwa
tysice stron dziea madame Bawatskiej: Isis Unveiled (Izyda
odsonita) oraz Nauka tajemna absolutne hity wydawnicze przeomu
wiekw dziewitnastego i dwudziestego s szczelnie wypenione
idiotyzmami, przy ktrych koncepcje Dana Browna wydaj si rzetelnie
udokumentowan habilitacj. Mieszkajcy na Ksiycu Demiurgowie
nadzoruj ewolucj natury sublunarnej, ludzie dziel si na siedem ras
(my jestemy szst), z ktrych kada ginie w straszliwych mczarniach,

by zrobi miejsce nastpnej, coraz doskonalszej. Bawatska wiele

ciepych myli powica Atlantydzie. Jej nastpcy przekonuj, e biblijni
giganci to tak naprawd kosmici, a Arka Przymierza wielki
elektryczny kondensator. Wszystkie pisma Bawatskiej dyktowali jej
mahatmowie, ktrych szef, Pan wiata, mieszka w tajemniczym miecie
Shambalah, gdzie na pustyni Gobi.
Najciekawsze jest za to, e w te brednie uwierzyy setki
tysicy ludzi. Strach pomyle, jak si raenia miaaby ta ideologia w
dobie mass mediw, skoro w dziewitnastym wieku loe Towarzystwa
Teozoficznego powstaway niemal na caym wiecie. Z teozofi ochoczo
zapoznawali si pisarze (George W. Russel, William Butler Yeats),
politycy (Henry Wallace wiceprezydent Stanw Zjednoczonych,
Gandhi) czy malarze (Mondrian). Jeszcze wiksz liczb zwolennikw
zapewniy teozofii lekkie przerbki nastpcw madame, ktrzy
wprowadzili do zawiych dzie swojej mistrzyni liczne wtki erotyczne
oraz sensacyjne. I jak si wydaje w ten wanie sposb narodzi si
wspczesny przepis na to, jak sprzeda ludziom kady moliwy
idiotyzm, a na nim oparli si nie tylko Erich von Dniken i Dan Brown,
ale i setki twrcw im podobnych.
Pierwsza skadowa tego przepisu jest oczywista wszystkie
wysokonakadowe idiotyzmy cechuje pozornie naukowe opakowanie. I
Dniken, i Brown, piszc swoje dziea, doskonale wiedzieli, e ludzie
Zachodu maj jeszcze w sobie resztki racjonalnego wchu i nie dadz si
nabra na kit, ktry wyglda tylko jak kit i nic wicej. Michael Drosnin,
niegdy ceniony dziennikarz The New York Timesa i The Wall Street
Journal, sprzeda ponad pi milionw Kodu Biblii, bo wiedzia, e
zanim przejdzie do udowadniania, i w Pimie witym zapisano ze
szczegami przebieg afery rozporkowej Clintona czy ataki na WTC,
trzeba najpierw zaprezentowa kilkadziesit stron pseudonaukowego
bekotu najeonego odniesieniami do najnowszej techniki i przekona
czytelnika, e nie wzio si tego wszystkiego z sufitu. W drugiej czci
swojego przeboju zatytuowanej Odliczanie Drosnin jest ju wyranie
mniej spity i bez skrpowania pisze o kosmitach, ktrzy przywieli jego
kod na ziemi, i o szafirowych kamieniach, na ktrych Bg zapisa w
kod (zanim wrczy go kosmitom?).

Dochodzimy do kolejnego przykazania obowizujcego

autorw wysokonakadowych bredni. Proponowane teorie musz by
teoriami zamknitymi to znaczy kade pytanie, jakie zrodzi si w
odbiorcy zapoznajcym si z dan ksik, musi znale swoj
odpowied przed zakoczeniem lektury. Drosninowi mona by na
przykad postawi pytanie, skd wiedzia, e koniec wiata mia nastpi
w 2006 jak wynika z Odliczania. Autor odpowie, e t wanie dat
mozolnie wypracowa, stosujc kod Biblii. Pytanie o to, czy kod Biblii
nie kamie, atwo zbi argumentem, e nie, poniewa wymyli go sam
Bg, a przywieli kosmici. A kto widzia, eby Bg kama? Albo kto
zapa na kamstwie kosmit? W tym momencie czytelnik ma ju tylko
dwa wyjcia albo uzna Drosnina za wariata, albo przyzna mu racj.
Zmylny autor wie te, e dobrze jest strona po stronie
zarzuca czytelnika tak liczb detali, koncepcji i historycznych da, by
nie stawia sobie zbyt wielu fundamentalnych pyta, ale czym prdzej
przeyka to, co mu podano. Inna powie Dana Browna, Anioy i
demony, opowiadaa o tajemnym bractwie iluminatw, ktre podobno
zmartwychwstao w Rzymie i chce wysadzi Watykan za pomoc
antymaterii wykradzionej z genewskiego laboratorium, czemu moe
zapobiec tylko specjalny kod zapisany przez astronoma Galileusza. W
ksice wystpuj pikni mczyni, kosmiczne poduszkowce, jest krew,
pot oraz inne fizjologiczne wydzieliny.
To tyle odnonie do formy. Co do treci za, analiza
najbardziej popularnych masowych bredni z ostatnich, dajmy na to,
dwudziestu lat dobitnie wskazuje, e chcc osign w tej dziedzinie
sukces, naley uderza w pewien bardzo konkretny ton. Chodzi o
szeroko pojte nawizywanie do ezoteryzmu oraz tradycji Wschodu.
Zachd, cho wci wyczulony na racjonaln form, znudzi si ju
dogbnie protestanck w duchu treci. Do tej myli nawizywaa ju
madame Bawatska, a za ni poszy aw dziesitki wspczesnych
autorw, ktrzy w formie zbiorkw wypenionych krtkimi bon motami
podaj ludzkoci rady ywcem przepisane z azjatyckich sztambuchw.
Francis Wheen w przywoanej wczeniej ksice szczeglnie ciepe
sowa powica przypadkowi niejakiego Deepaka Chopry, byego
endokrynologa, ktry wyspecjalizowa si w masowej produkcji takich

poradnikw (notabene bardzo amerykaskie zajcie w kocu, jak

wiadomo, nestorem gatunku by sam Benjamin Franklin, ktry w Poor
Richards Almanach [Almanachu biednego Richarda] umieci takie
pery jak Kto rano wstaje, temu Pan Bg daje et cetera). Doktor
Chopra podla to wszystko sosem medytacji i ajurwedy, w krtkim
czasie stajc si idolem poowy amerykaskich celebrities (ktre teraz
nowo zwracaj si na Bliski Wschd jak mionicy kabay albo
wracaj w kosmos jak choby popularni scjentolodzy).
Skd nagy wytrysk zadziwiajcych inklinacji? Moe z
odreagowania? Polski religioznawca profesor Zbigniew Mikoejko w
wywiadzie dla Tygodnika Powszechnego zwierza si, e podczas
lektury Kodu Leonarda da Vinci weryfikowa kulturow teori
lodowca. Chrzecijastwo weszo do Europy (a pniej i do Ameryki),
postpujc w niej z si i wdzikiem lodowej gry tumaczy Mikoejko
oraz zmiatajc wszystko po drodze i zamraajc w sobie na wieki to,
co byo fundamentem kultury naszych przodkw pogastwo, kulty
podnoci, gnostycyzm, magi, ezoteryzm i okultyzm. Trzeba byo wielu
lat i nadejcia pluralistycznej kultury liberalnej, by lodowiec si
rozpuci i wyrzuci z siebie wszystkie te historie.
Zgniy Zachd zachowuje si wic niczym wypuszczony z
surowego domu i spragniony wrae nastolatek. Rzuca si na wszystko,
co mu podadz, na gwat oczyszcza si wewntrznie, amie tabu,
odkrywa to, co prbowano przed nim zakry. I znw jedn z
najbardziej zakrytych instytucji zachodniej cywilizacji jest przecie
instytucjonalny Koci. Nie ma si wic co dziwi, e jeszcze dugo
bdzie on pewnie stanowi wdziczny materia dla pisarzy w rodzaju
Dana Browna. Woska para Rita Monaldi i Francesco Sorti ju wzia si
za tamow produkcj cakiem zgrabnych kryminaw historycznych z
kocielnymi postaciami w roli gwnej (Imprimatur, w ktrym papie
Innocenty XI zostaje zdemaskowany jako gwny sponsor reformacji,
sprzedao si na wiecie w ponad milionie egzemplarzy).
Co najciekawsze ani Wosi, ani Brown z pewnoci nie
maj adnej antykocielnej obsesji. W przeciwiestwie do Bawatskiej
czy Dnikena, nie marz wcale o tym, by by apostoami swoich teorii.
To nowy typ sprzedawcw bredni oni s ju tylko rzemielnikami.

Idiotyczne teorie s w ich rkach wycznie narzdziem do rekreowania

czytelnika. A e ludzie chc w to wierzy? To problem ich, nie Browna.
On sam deklaruje, e w nastpnej ksice wemie si za kolejn
wszechwiatow wito Stany Zjednoczone. W Kluczu Salomona ma
tropi zwizki midzy masoneri, rokrzyowcami, Jerzym
Waszyngtonem oraz dyrekcj CIA. Waham si, czy nie dostarczy mu
korespondencji, ktr od kilku miesicy przesya mi pewien pan
szukajcy kogo, kto opisze jego wstrzsajc relacj o ostatnim papieu
w historii imieniem Boydar, i przeladowany przez komunistw,
ksiy i okolicznych wieniakw podobno mieszka kilkadziesit
kilometrw od Warszawy.
To, e pomieszao mu pewnie w gowie kilka zasyszanych
historii (midzy innymi ta o sowiaskim papieu, o kocu papiestwa,
ktry ma zwiastowa Murzyn w herbie Benedykta XVI, oraz o kolejnych
wcieleniach dalajlamy), to pki co problem ograniczonego grona jego
korespondentw. Co bdzie jednak, gdy ludzko nasyci si ju
kocielnymi sensacyjkami? A moe profesor Stoczkowski nie ma racji,
podajc w wtpliwo tez o racjonalnym charakterze masowego
mylenia? Przecie mamy postp, technik i komputery i coraz wicej
ludzi, ktrzy widz, e brednie to brednie. Rozumiej konwencj i
umiej si z niej mia. W okresie apogeum twrczoci Deepaka Chopry
w Stanach Zjednoczonych ukaza si cudowny zbiorekc God Is My
Broker. A Monk Tycoon Reveals the 7 Laws of Spiritual and Financial
Growth (Bg jest moim brokerem, mnich potentat ujawnia 7 i p
prawa rozwoju duchowego i finansowego). A.R.R.R. Roberts w
wydanej rwnie w Polsce ksice Kod Edy Vinci (The Va Dinci Cod
gra sw: cod to po angielsku dorsz) przekonuje, e klucz do sekretu
Leonarda nie tkwi w Ostatniej Wieczerzy ani w Monie Lizie, lecz w
Damie z gronostajem, ktra tak naprawd nie jest gronostajem, tylko
przebranym dorszem. A jak wiadomo, dorsz, czyli szerzej ryba, jest
symbolem chrzecijastwa. Wszystko ukada si w cao. Roberts
pysznie parodiuje te pseudonaukowy styl Browna. Gdy jedna z
bohaterek krzyczy co do drugiej, poow strony zajmuj wyliczenia
prdkoci dwiku rozchodzcego si w helu, dwutlenku wgla czy w
powietrzu.

Kilka dni temu zapytaem o opini znajomego pana

pracujcego na pobliskiej stacji benzynowej. Byem pewien, e
pomiejemy si razem. W tego dorsza to ja nie wierz, ale e Jezus mia
dziecko z Magdalen, to fakt. W Biblii jest te napisane, e na kocu
wiata przyjdzie Antychryst, ktry bdzie udawa dobrego, i popatrz pan
czy to nie jest Rydzyk? wiat si koczy, mia si skoczy w 2000,
ale jak masoni bd nadal rzdzi w telewizji pokazywali, jak
Marcinkiewicz krzyuje te palce...
Wiktor Stoczkowski mia racj.
Subiektywny ranking bredni religijnych nr 1
Ksika Templariusze. Tajemni stranicy tosamoci
Chrystusa autorstwa Lynn Pickett i Clivea Princea, ktrzy usiuj
przekona czytelnikw, e Jezus, umierajc na krzyu i wykrzykujc
synne sowa Eli, Eli, lema sabachthani (dotd tumaczone jako Boe
mj, Boe mj, czemu mnie opuci), woa nie Boga Ojca, lecz...
Heliosa, greckiego boga soca, ktrego by skrytym wyznawc. Cay
passus brzmiaby wic: Heliosie, Heliosie, czemu mnie opuci, i
zdaniem autorw doskonale pasowa do caej sytuacji. Jezus, wydajc
ostatnie tchnienie po poudniu i zmartwychwstajc o poranku, w jasny
sposb nawizywa bowiem do codziennego rytuau wschodw i
zachodw soca. Tylko z litoci pomijamy tu inne dodatkowe
rozwaania autorw perorujcych, e Jezus i Maria Magdalena
wyznawali Ozyrysa i Izyd, a samo ukrzyowanie byo tajemnym
rytuaem wyznawcw tej ostatniej bogini.
Z czego zrobiem TABLETKI O SAWNYCH LUDZIACH
Dawid
Dawid, anatomia grzechu Bruna Costacurta,
konferencja w Centrum Formacji Duchowej Salwatorianw w Krakowie
(kasety magnetofonowe) Wszystkie panie krla Dawida Elbieta
Adamiak, Kobiety w Biblii. Stary Testament; Tadeusz ychiewicz, Stare
Przymierze Dawid, jego ycie i twrczo Tadeusz ychiewicz, Stare
Przymierze O Ksidze Rut, jedynej biblijnej ksidze o przyjani dwch
kobiet Elbieta Adamiak, Kobiety w Biblii. Stary Testament Pena
lista biblijnych zwizkw msko-damskich Aristide Fumagalli,
Historie miosne w Biblii

Jeremiasz A moe Bg wykorzysta Jeremiasza? ks.

Alessandro Pronzato, Jeremiasz. Czowiek zawaszczony przez Sowo,
seria konferencji Czym si rni wrbita od proroka? Tadeusz
ychiewicz, Stare Przymierze Jak wygra Wielk Gr z tematu
Jeremiasz, jego ycie i twrczo? Bruce M. Metzger, Michael D.
Coogan, Sownik wiedzy biblijnej, Warszawa 1999 Jeremiasza tsknota
za pci pikn Juliusz St. Synowiec OFMConv, Prorocy Izraela, ich
pisma i nauka
Jzef (i inni)
Skoro o Jzefie nie wspomina dwch
ewangelistw, skd wiemy, e pozostaych dwch ma racj? Louise
Bourassa Perrotta, Saint Joseph. His Life and His Role in the Church
Today Kto znalaz pug wykonany rk Jezusa? Roberto Beretta,
Elisabetta Broli, Jedenacie przykaza. Pprawdy i niedomwienia na
temat Biblii Czy Jezus by zestresowany, idc do Zacheusza? Maria
Szamot, Chc widzie Jezusa
Ladacznice (i dziewice)
Jak wspczeni robi z Marii
Magdaleny ofiar machismo apostow Regis Burnet, Maria
Magdalena. Od skruszonej grzesznicy do Oblubienicy Jezusa Co radzi
biskupowi, gdy zakocha si w aktorce? Benedicta Ward SLG,
Nierzdnice pustyni. Pokuta we wczesnych rdach monastycznych
Kim u licha bya Florentyna?! Laura Swan, Zapomniane Matki
Pustyni. Pisma, ycie i historia Jak zmieni cudzostwo w
seksoholizm, a zodziejstwo w kleptomani Paul C. Vitz, Psychologia
jako religia; Joanna Petry Mroczkowska, Siedem grzechw gwnych
dzisiaj, O wielbdzim PKS-ie, zorganizowanym dla tych, co chcieli
obejrze sobie pustelnikw Hans Conrad Zander, wici przestpcy,
czyli przedziwne historie Ojcw Pustyni
Noe Czy arka Noego bya odzi podwodn? Roberto Beretta,
Elisabetta Broli, Jedenacie przykaza. Pprawdy i niedomwienia na
temat Biblii Skd Noe mia pienidze na budow arki? Hugo
Loetscher Noe. Powie o koniunkturze Czy arka Noego osiada na
szczytach Himalajw? Anna widerkwna, Biblijny i niebiblijny potop
Micha Wojciechowski, Pochodzenie wiata, za, czowieka.
Odpowied Biblii Skd si wzia tcza? Tadeusz ychiewicz, Stare
Przymierze

Piat Szczegy diety Piata Ann Wroe, Pilate. The Biography

of an Invented Man, Jonathan Cape 1999 Paulina
wicicka-Wystrychowska, Proces Jezusa w wietle prawa rzymskiego
Satanista Harry Potter Ostra dyskusja Harry Potter: szatan czy
anioek
www.apologetyka.katolik.net.pl

Dlaczego
Cerkiew
prawosawna na Cyprze zakazaa ogldania Pottera i tekst Romana
Zajca www.kosciol.pl/article.php?story+20050316145848725 Czy
papie
mia
prawo
zakaza
Pottera?

http://tygodnik.onet.pl/1546,1239079,dzial.html
Vinci Sprawd, ile gupot zmieci si na stronie druku? Dan
Brown, Kod Leonarda da Vinci Dlaczego ludzie Pierwszej Rasy
skadali si z galarety? Wiktor Stoczkowski, Ludzie, bogowie i
przybysze z kosmosu Co czy Francisa Fukuyam z Deepakiem
Chopr? Francis Wheen, Jak brednie podbiy wiat
TABLETKI FUNDAMENTALNE[ Anio Str ]Dlaczego jednym
anioom skrzyda wyrastaj z gowy, a innym normalnie z plecw?
Na haso anio str reagujemy prostym skojarzeniem. Jegomo
w cukierkowym szlafroku i z niezdrowym rumiecem na twarzy
przeprowadza przez kadk dwoje dzieci. Obraz, ktry sto lat temu by
alegori
bezpieczestwa,
dzisiejszego
widza
skoniby do
powiadomienia policji. Grubas w damskich fataaszkach azi za par
milusiskich wiadomo, czym to pachnie. Ogldalimy przecie w
telewizji.
Dla prawdziwych aniow id cikie czasy. Ich obraz w
naszych gowach jest albo skrajnie infantylny (zob. wyej), albo
artystyczno-muzealny (na przykad umieszczane na nagrobkach
pucoowate gwki z wyrastajcymi w miejscu uszu skrzydekami), albo
te kretysko-modernistyczny. Wspczesne chrzecijastwo bezradnie
patrzy na ofensyw pogaskiej angelologii film z Nicholasem
Cageem, ktry bdc anioem, beznadziejnie zakochuje si w
Ziemiance, karty do wrb z anioami wygldajcymi jak zwyciczynie
Miss Universum czy ksiki w stylu Wielkiej ksigi aniow Jeanne
Ruland, ktra w katalogu duchw uwzgldnia Cabonetona, anioa strefy
ziemskiego pasa, rzdzcego waciwoci czasu w dziewitnastym
stopniu Strzelca i uczcego zwizkw midzy astronomi i astrologi.

Najwikszy kopot tkwi za w tym, e podczas gdy autorka

Wielkiej ksigi... nie ma zahamowa, by przela na papier kad gupot,
jaka zagoci w jej gowie, wikszo wydanych ostatnio katolickich dzie
traktujcych o anioach pisana jest z niepokojc niemiaoci. Peter
Kreeft, wybitny amerykaski apologeta, w ksice Anioowie i demony
nie moe wyj z podziwu nad wynurzeniami teologw i socjologw, z
owieceniowym zawstydzeniem piszcych o zagubionej w okrutnym
wiecie jednostce, ktra biedniuteka szuka pomocy w fantazjach. A
jeli wzmoony ruch w temacie aniow ma zupenie inn przyczyn?
pyta Kreeft. Moe rzeczywicie w naszym skomplikowanym wiecie
anioowie maj znacznie wicej roboty ni kiedy? Skd jednak mamy
si o tym dowiedzie, skoro wybitni uczeni, autorzy i teolodzy traktuj
duchy tak jak entomolodzy, spierajc si z Pseudo-Dionizym Areopagit,
ktry wynalaz synny podzia aniow na siedem rodzajw ustawionych
w hierarchi (serafiny, cherubiny, trony i tak dalej)? I to wszystko w
sytuacji, kiedy jak mawia niemiecki benedyktyn Anselm Grn sama
myl o aniele, ktry by przy nas wtedy, gdy bylimy jedn komrk, i
bdzie z nami do mierci, wystarczy, by usensowni niejedno ludzkie
ycie...
328 Istnienie istot duchowych, niecielesnych, ktre Pismo
wite nazywa zazwyczaj anioami, jest prawd wiary. wiadectwo
Pisma witego jest tak oczywiste jak jednomylno Tradycji.
Cho przez chwil pomylmy o tym, e przecie one
naprawd tu s. e s rzeczywistoci. To, czy kto wierzy w nie, czy
nie, nie ma wpywu na to, e istniej ba, e na drabinie stworze
plasuj si wyej od nas, najmdrzejszych ze zwierzt i najgupszych
pord duchw. Mamy tendencj do traktowania aniow niczym
domowych zwierztek, niebiaskich owczarkw, do ktrych czasem
chcemy si przytuli, a od ktrych czasem damy, eby obroniy nas
przed tymi zymi. Tymczasem to my moglibymy by ich zwierztami
domowymi. Bo kim jestemy w porwnaniu z nimi? Jak pisa Rainer
Maria Rilke istotami udanymi od zarania, pieszczochami stworzenia,
pasmami wzgrz owietlonymi zorz porann, krawdziami wszelkiego
stworzenia, pykiem kwiatowym rozkwitajcej boskoci, pryzmatami
wiata, korytarzami, schodami, tronami, obszarami istoty, puklerzami

rozkoszy, wrzaw i burz zachwycajcych uczu....

Angelofantasy
Lobkin duch o sowiasko brzmicym imieniu jest
jednym z aniow pitego nieba, ktre we wtorek peni sub tu
zaskoczenie na zachodzie? Nie wiadomo, czemu Lobkin jest wic
poddanym Wschodniego Wiatru. Te i inne niezbdne do ycia
informacje znale mona w Sowniku aniow i aniow upadych
(Gustava Davidsona), pozycji niezbdnej na pce kadego, komu
angelologia pomylia si na amen ze wiatem fantasy.
Czy anio moe by kobiet?
I tak, i nie. Ale po kolei. Ci,
ktrzy chc na chwil zajrze do wiata aniow, musz najpierw
wykona cik prac. Odoy okulary, przez ktre od urodzenia
ogldaj ten wiat. Wzi do rki zimn col, wyj na taras, rozejrze
si wok. Uwiadomi sobie najpierw, e co, czego nie widzimy, te
moe y i mie si cakiem niele. e w wiecie, ktrego nie wida (bo
nie odbija wiata), nie pynie czas (bo czas potrzebny jest tylko tam,
gdzie istnieje materia). A wic nie ma staroci. Nie istnieje te odlego,
zatem mona by w wielu miejscach w Makini i poza granicami
wszechwiata jednoczenie. Czy tak zorganizowany wiat nie jest w
istocie znacznie ciekawszy ni ten nasz?
Przewodnikiem po nim moe by wspomniana ksika
Kreefta. Uprawdopodabnia on najpierw sam fakt istnienia aniow,
pokazujc, e skoro cae stworzenie to precyzyjna drabina, brak aniow
oznaczaby, e midzy czowiekiem a Bogiem po prostu brakuje
szczebli. Autor tropi wzajemne relacje aniow, przekonujc, e nie
mog one by rwne sobie nawzajem i cho najgupszy anio jest
mdrzejszy od najmdrzejszego czowieka, wrd nich s te anioy
bardziej i mniej inteligentne. e cho nie maj pci w znaczeniu
seksualnym, maj rodzaj (Kreeft podpowiada wic, e moe si zdarzy,
i w aniele rozpoznamy jakie eskie cechy, ale kobiet jednak to
stworzenie nie bdzie).
Kreeft przypomina, e duchy nie maj dostpu do naszych
myli, i cho mog czasem przeksztaca materi wok nas, naszej woli
nie s w stanie zmieni. Zatem jeli uprzemy si, by zgrzeszy bd si

mogy tylko modli, by byo to po raz ostatni. Zachca do rozmw z

anioami, ktre sysz kade nasze sowo. Baga, by zawsze pamita, e
duchy niebiaskie to z natury wojownicy, a nie rozanielone bubki, bo
Bg, ktremu su, to nie Wielka Pluszowa Przytulanka Bg nie jest
wujkiem. Bg nie jest miy. Bg jest trzsieniem ziemi pisa Abraham
Heschel. Anio naprawd nie jest may, puchaty i milutki Apokalipsa
wspomina o anioach potnych, otoczonych chmurami, z obliczem jak
soce, ze stopami jak supy ogniste, woajcych potnym gosem
podobnym do ryku lwa. Dlatego anio zawsze, gdy gdy zjawia si
czowiekowi, mwi mu najpierw: Nie bj si!, by go zbytnio nie
wystraszy. Kreeft zwraca te uwag na poczucie humoru aniow (w
Ksidze Liczb anio zmienia olic proroka Balaama w proroka,
poniewa sam prorok okaza si rwnie osem). Sowem otwiera nam
oczy na wiat, o ktrym wczeniej pisa inny Amerykanin Peter Berger
w ksice A Rumour of Angels (Szept aniow). W tej z kolei wizji
ludzkie ycie przypomina pobyt w ciemnej, dusznej kuchni. Syszymy
gosy z innych pokoi, domylamy si, e co musi by za oknem.
Przejcie na tamt stron bdzie dla nas wstrzsem, odkryjemy nowe
wiaty, ldy, oceany. Na razie std nie wyjdziemy. Ale z pewnoci
moemy ju otworzy lufcik.
Anio ma woln wol. Czy moe wic grzeszy? Nie
moe.
Szwajcarski teolog Ladislaus Boros wyjania, e kady anio w chwili
swoich narodzin podejmuje decyzj tak, jak kady z nas podejmie w
momencie swej mierci. W takiej chwili wiemy wszystko, jestemy w
peni sob, znamy wszystkie za i przeciw. I koniec. I kropka.
330 Jako stworzenia czysto duchowe, anioowie posiadaj
rozum i wol: s stworzeniami osobowymi i niemiertelnymi.
Przewyszaj doskonaoci wszystkie stworzenia widzialne. wiadczy o
tym blask ich chway
Zadanie anioa jest tym atwiejsze, e nie zna on ziemskiego
pojcia kombinowania. Jest duchem doskonale prostym. To dlatego w
wielu ywotach witych mona przeczyta o wielkim szacunku, jaki
anioowie ywi do tych, ktrzy dobrze przeszli przez ycie. e szczerze
ich podziwiaj.
Bd o tym pisa szerzej w dalszej czci tej ksiki, ale

chciabym ju teraz mocno podkreli: ycie po mierci to nie tylko

niekoczce si rozliczenia. To rwnie rado z tego, e kto z nas
wraca do domu. Nasz Ojciec jest sprawiedliwy, lecz jest te przede
wszystkim naszym Ojcem. Jeli uda nam si trafi do nieba, bdzie to
fetowane nie tyle jako wypenienie pobonego obowizku, ile wielki
sukces. Bo to jest niesychane osignicie zosta witym, yjc na
tym trudnym wiecie. Boros przytacza wizj ycia w niebie, ktr
przekaza mu pewien mistyk: I oto stoj oniemiay, nie mogc wydoby
sowa. Teraz wychodz mi naprzeciw Osoby Boskie. Dzikuj mi za to,
e wierzyem w Ich mio. Podziwiaj mnie, mizernego, ktrego
najlepsze myli jak dotd skoncentrowane byy na rzeczach, o jakich
gdyby pomyleli anioowie, w sposb byskawiczny naraziliby si na
utrat swojego wiata. Podziwiaj mnie za to, e zdobyem niebo. Nagle
wiem, e jestem niczym, jakkolwiek dokonaem rzeczy tak wielkiej, e
gbia nieba nie moe si temu nadziwi. (...) Osoby Boskie mwi mi
teraz, jak niespokojne byo Ich serce, zanim znalazo spokj we mnie.
Darowuj mi wszystko. Swoj wiedz, bym mg pozna wszechwiat i
wszystkich ludzi, i serca aniow. Swoj wol (...) [i] swoj mio. Usta
moje milkn.
A moe anioowie to kosmici? Prawda, jaki pikny pomys?
Wpad na za nie kto inny, ale sawny amerykaski telekaznodzieja
Billy Graham. W ksieczce Angels. Gods Secret Agents (Anioowie,
tajni agenci Boga) dowodzi, e malowani w staroytnych jaskiniach
przybysze to wanie duchy, ktre ratoway naszych przodkw z
przernych opresji.
Kosmitw z anioami poczyo w ludzkich wierzeniach
pochodzenie przylatuj z nieba. Nasi przodkowie przez tysice lat
spogldali w gr, wypatrujc tam ratunku, punktu odniesienia, lepszego
wiata. Jakie dwiecie lat temu ludzko zarzucia ten chwalebny
zwyczaj. Wspczesny czowiek wpatruje si wycznie sam w siebie,
uznajc, e nie ma prawa istnie co, co nie mieci si w jego maej
gowie. Oglda wszechwiat z perspektywy aby, ktra gdy kiedy
przyjdzie jej zobaczy pingwina, uzna e co takiego przecie jest
niemoliwe, poniewa co potwierdzaj wieloletnie obserwacje
wszystkie znane nam stworzenia s zielone oraz potrafi rechota.

To dlatego ludzie tacy jak amerykaski filozof Ralph Harlow

zanim opowiedz (w ksice Joan Anderson Anielskie drogi) swoj
histori spotkania z anioami, najpierw wykonuj szereg retorycznych
amacw, prbujc dowie, e nie s wariatami. Harlow wraz z on
wybra si kiedy na spacer wrd cudownych, jesiennych pejzay
Massachusetts. Pamita uczucie szczcia, spenienia, jakie towarzyszyo
ich rozmowie. Nagle usysza gosy innych spacerowiczw, dobiegajce
gdzie z tyu, a nastpnie z gry. Czy mona opisa to zjawisko i nie
straci wiarygodnoci? pyta. Okoo trzech stp nad nami, nieco na
lewo, leciaa grupa przecudnych istot janiejcych jakim duchowym
piknem. Zatrzymalimy si i patrzylimy, a one nas miny. Byo to
sze piknych kobiet ubranych w powczyste biae szaty. Pochonite
byy yw rozmow. Nawet jeli byy wiadome naszej obecnoci, nie
day adnego znaku. Idealnie widzielimy ich twarze, a jedna z nich,
nieco starsza od pozostaych, bya wyjtkowo pikna. Miaa ciemne
wosy, spite w koski ogon (). Z przejciem mwia co do
modszego anioa, ktry odwrcony do nas plecami, patrzy w twarz
mwicej kobiety. Harlow pisze, e ani on, ani jego ona ktra
widziaa dokadnie to samo nie byli w stanie zrozumie, o czym
mwili przybysze. Teologowie zwracaj uwag, e anio jeli ju
zjawia si czowiekowi zawsze ma co do roboty, jest posacem,
przychodzi z pewn misj. By moe misj, jak mieli do wypenienia
tym razem, byo przypomnienie starszym pastwu, e szczcie na ziemi
to cie tego, co czeka nas w po tamtej stronie.
Rzecz jasna, zanim zaczniemy ekscytowa si takimi
historiami, warto je obwcha z wielu stron. W przecitnej ksigarni
dostpnych jest rednio kilkanacie ksiek, w ktrych chrzecijaska
nauka o anioach jako osobach miesza si z bajkami o energetycznych
istotach wymylanymi przez wyznawcw New Age. Opisy kolejnych
anielskich cudw tocz si jak ledzie w beczce. Anio pod postaci psa
broni kobiety przed napaci w parku; anio nie pozwala umrze dziecku
lecemu na dnie basenu; anio podnosi samochd przygniatajcy ofiar
wypadku. Statystyka kae uzna cz z tych opowieci za halucynacje,
projekcje, mylenie yczeniowe. wietnie, ale co z pozostaymi, by
moe zupenie prawdziwymi dowodami Boej troski o czowieka? One

te zostan uznane za brednie z powodu szczelnego kokonu

ezoterycznego bekotu, ktrym dzi otacza si odradzajcy si kult
aniow.
Anioowie w trosce o Koci, czyli bohaterski duch
wyciga z szamba przyszego prowincjaa jezuitw
Byo upalne lato. Miaem wwczas sze lat. Biegaem w
krtkich majteczkach wok domu. Mama praa jak to byo w tamtych
czasach w zwyczaju na podwrku, a wod wylewaa wprost do dopiero
co zrobionego szamba. Waciwie bya to skadajca si z kilku krgw
studzienka, ktrej poowa bya wypeniona brudn wod. (...) Biegnc
(...), nie zauwayem, e szambo byo bez przykrywy. Wpadem do
rodka. Pamitam bardzo wyranie: plusk wody, zanurzenie a do dna
(poziom brudnej wody by duo wyszy ode mnie), a potem jaka sia,
ktra wyrzuca mnie do gry i... przerwa w wiadomoci. Kiedy si
ocknem, okazao si, e jedn rczk trzymam si wazu, ktry
znajdowa si moe 80 cm nad tafl wody. Spojrzaem na brudne krgi i
zaczem krzycze. Usysza mnie chopak mieszkajcy u nas na stancji.
Podbieg do studzienki, chwyci mnie za rk i wycign. Przestraszona
mama zaraz zacza mnie my, a potem zawioza do szpitala. Miaem
tylko rozcit gow.
Z biegiem lat coraz bardziej byem przekonany, a dzi nie
mam wtpliwoci, e to Anio Str pospieszy mi z pomoc,
wypychajc mnie z wody w szambie i pozwalajc mi chwyci si mocno
wazu. Biorc pod uwag jedynie prawa fizyki, powinienem si utopi
(Dariusz Kowalczyk SJ, Mj Anio Str z szamba, w: idem, Midzy
dogmatem a herezj, Warszawa 2003).
Czy ten definicyjny mietnik da si jako posprzta? Trzeba
tylko skupi si na konkretnych osobach. Uwiadomi sobie, e anio
str, ktrego ma kady z nas, to przecie nie anonimowa, wietlista
energia. To jak najbardziej konkretna posta, z konkretn histori ycia,
emocjami, mylami, poczuciem humoru, mioci.
Romano Guardini zauway, e relacj Anioa Stra do
czowieka najlepiej opisuje proste sowo przyjaciel. Problem w tym, e
od mierci Guardiniego (w 1968 roku) udao si nam wypra owo

swko z caej jego gbi (przyjaciel to dzi tyle co kumpel,

przyjacika to synonim kochanki). Tymczasem przyjaciel to kto,
kto bdc przy mnie, potrafi o sobie zapomnie, (...) zna moje dobre i ze
strony i dokadnie wiedzc, jaki jestem, uwaa mnie za kogo
wartociowego i wanego. Przyjaciel kocha mnie i dlatego wanie jest
wobec mnie szczery; chce dla mnie jak najlepiej, lecz potrafi uszanowa
moj wolno pisze Guardini. Dodaje, e z jego anioem przyjacielem
wiele go czy. Obaj zostali stworzeni przez Boga, maj wsplny cel
ycie z Nim w przyszoci. Przyja zakada jednak, e obie strony
staraj si o siebie nawzajem. Czy czowiek moe zatroszczy si o
swego anioa? Wracamy do punktu wyjcia. Bo najpierw swojego anioa
trzeba zauway.
Odwiey w gowie prawd, i ten jeden, wybrany z
milionw, nasz osobisty, kochajcy i troskliwy anio jest z nami przez
cae nasze ycie. Gdy grillujemy z ssiadami, pracujemy czy kpiemy
dziecko, ale rwnie wtedy gdy cudzooymy, wciekamy si czy
paczemy. Jest z tymi, ktrzy skacz z wieowcw. A w tej samej chwili,
w ktrej staje przy czowieku, wpatruje si te w twarz Pana Boga. Jest
na krawdzi wiata, a ta krawd jest wszdzie.
Ponad sze miliardw Aniow Strw non stop jest wic z
nami, a jednoczenie peni funkcj znanych ze szkoy cznikw z
bibliotek, rozmawia z Bogiem o wszystkich sukcesach i grzeszkach
swoich podopiecznych. Ba, jeli zachodzi taka potrzeba, anioowie
porozumiewaj si rwnie ze sob (Peter Kreeft twierdzi, e stosuj w
tym celu prawdopodobnie co na ksztat naszej ziemskiej telepatii). Kto
z nas pomyla, e podczas wanej rozmowy o prac by moe warto
westchn nie tylko do swojego Anioa Stra, ale i do opiekuna naszego
potencjalnego pracodawcy? (Dopingujce do modlitwy przypomnienie
dla panw cz aniow moe by przecie rodzaju eskiego...)
336 ycie ludzkie od dziecistwa pocztku a do zgonu jest
otoczone opiek i wstawiennictwem aniow. Kady wierny ma u swego
boku anioa jako opiekuna i stra, by prowadzi go do ycia. Ju na
ziemi ycie chrzecijaskie uczestniczy przez wiar w bogosawionej
wsplnocie aniow i ludzi, zjednoczonych w Bogu.
Ze wiadectw wielu ludzi, ktrzy stanli kiedy u drzwi

mierci, wiemy, e gdy sami bdziemy umiera, nasi anioowie bd

przy nas, a my dziki temu nie bdziemy si ba. Co robi po
zakoczeniu swojej misji gdy ju wprowadz nas na niebiaskie
pokoje, czy wracaj do oglnej puli i dostaj pniej pod opiek kogo
innego? Wikszo teologw (piciu na siedmiu), ktrych o to
zapytaem, przychyla si do tezy, e ze wzgldu na niepowtarzalno
kadego czowieka przypisany mu anio nie moe pniej obsugiwa
kogo innego. Po wykonaniu swojej misji na stae wraca przed tron
Boga, by tam cieszy si niebem wraz ze swoim podopiecznym.
To jednak oznacza przecie, e aniow musiaoby by
mnstwo (wity Albert niezaznajomiony z prawami wspczesnej
demografii twierdzi, e cztery miliardy, kabaa podaje e 301 655 722).
Ilu jest ich naprawd? W kadym miejscu, w ktrym przyszo nam si
znale, w kuchni, w kinie czy w metrze, liczba osb jest co najmniej
dwa razy wiksza od tej, ktr jestemy w stanie zobaczy.
Dlaczego wci nie wiemy, skd anioy maj skrzyda? To jeszcze
nie jest jasne? Domalowali im je ludzie, ktrzy nie umieli inaczej
pokaza, e niebiaski duch moe porusza si szybciej ni dwik i
wiato. Zreszt, co to za rnica, czy anio ma skrzyda, czy nie? Pki
jestemy na ziemi, martwmy si przede wszystkim o siebie. Bo cho nie
mamy skrzyde, moemy by drabin, po ktrej anioy bd znosi na
ten wiat dobre rzeczy i wnosi dobro z tego wiata do Boga.
[ Fachowcy ]Czy wity od rzeczy zgubionych pomaga te na bl
ucha?
Sama posta witego Eligiusza (dworzanin, pniej biskup,
zotnik, fundator klasztorw, yjcy w szstym wieku) nie jest by moe
tak interesujca jak obszary ycia, ktrymi ma si opiekowa. Jest
midzy innymi patronem mechanikw samochodowych oraz ludzi
cierpicych na zaburzenia jelitowe (w tym na przykad wid kryzki).
Z t wstrzsajc prawd zapoznaem si dziki Wielkiej
ksidze witych Patronw Rino Cammillerego, po lekturze ktrej
owiecony czowiek dwudziestego pierwszego wieku niewtpliwie uzna
za stosowne wyzwa autora od proroka z ciemnogrodu (i to mimo i na
przykad goszone przez rne odamy New Age analogiczne koncepcje
duchw opiekuczych uzna za pikne i gboko korespondujce z
ludzkimi potrzebami). Jeli idzie o patronaty witych, Cammilleri ma

bowiem icie paski gest wylicza niebian: opiekunw producentw

igie (wita Helena), stewardess (wita Bona), a nawet ludzi
konserwujcych latarnie (wity Weneriusz). Swoich protektorw maj
ludzie, ktrym wspmaonek przyprawi rogi (wity Arnolf z Tours),
kosmonauci (wity Jzef z Kupertynu) i filatelici (wity Gabriel).
Cammilleri ustali, e niektrzy wici cz specjalizacje w tyle
zaskakujcych, co radosnych kombinacjach (wity Adrian z Nikomedii
patron chorych na zapalenie opon mzgowych i... katw, wity Wit
patron epileptykw i tancerzy czy wspomniany ju wity Eligiusz, ktry
oprcz utyskujcych na jelita otacza opiek rwnie producentw
wiec).
Najciekawszy w Wielkiej ksidze... jest jednak pomienny esej
wstpny autor w cudowny sposb rozprawia si w nim z wszystkimi,
ktrzy na ca t wysoko specjalizowan kategoryzacj witych mieliby
ochot spojrze ironicznym okiem. Wszystkim mdrcom sugerujcym,
e kler sprytnie podsun wiernym witych jako now wersj
pogaskich bstw opiekuczych, proponuje porwnanie liczby
udokumentowanych cudw dokonanych za wstawiennictwem witego
Antoniego do tych, ktre sprawili Hermes czy Izyda (nikt nie zabrania
przecie pomodli si do nich, rwnie w dwudziestym pierwszym
wieku).
Radzi te, by nie traktowa jak tpych prostaczkw wiernych,
ktrzy wieki temu wyznaczyli swoisty ranking czternastu najbardziej
skutecznych witych wspomoycieli i ktrzy z jakich powodw pal
wieczki nie pod figur witego Pawa czy witego Tomasza z
Akwinu, ale raczej witego Antoniego, a o zdrowe gardo modl si do
witego Baeja. Bo cho w Kociele (poza wielkimi sanktuariami) nie
prowadzi si statystyki cudw, nawet dziecko wie, e tak zwanych
prostych ludzi nie da si oszuka oni kieruj si twardym kryterium
skutecznoci (i dlatego pod gabinetem jednego internisty non stop
koczuj kolejki, podczas gdy inne co dnia wiec pustkami).
Cammilleri prosi, by ci, ktrym przyjdzie do gowy
namiewa si ze starszej pani w wanej dla niej sprawie szepczcej
modlitw do witego Judy Tadeusza, zerknli okiem na to, co dzieje si
w dziale listw Kancelarii Prezydenta, dokd l swoje proby i bagania

ludzie, dla ktrych najwyszy urzd jest ostatni nadziej nawet w na

pozr bahych, czasem miesznych sprawach. Ludzie trac godziny w
pocigach, w kolejkach, stajc przed obliczami kolejnych urzdnikw.
W tym, e czowiek szuka wsparcia u potniejszego od siebie,
naprawd nie ma nic godnego politowania. A wity to przecie co
wicej ni najlepszy nawet prezydent, on bowiem na wasne oczy oglda
ju Pana Boga, nie ma wic przeciwwskaza, by szepn Mu swko
take w naszej sprawie.
Tysice witych zaludniajcych niebieskie polany tylko
czekaj na nasze zgoszenie. Wiadomo, e wity Ekspedyt to znany
spec od pogody, na chorob wiecow ma sposb wity Baej z
Sebasty. Chcesz znale zgub zwr si do witego Antoniego z
Padwy. Zachorowa ci prosiak istnieje inny wity Antoni Pustelnik.
Rzecz jasna, uczeni i owieceni, ktrzy po II Soborze Watykaskim
rozwinli wiar doros, nie potrzebuj ju tych dziwnych przesdw.
Problem w tym, e oni zwykle nie odnajduj swojej zguby, a ich prosi
niestety umiera przytomnie zauwaa Cammilleri. Warto jednak na
tej konstatacji nie koczy. I na chwil wyobrazi sobie, e jest si
witym. I e czeka si nie tylko na list prezentw do zesania, ale i na
jakie mie sowo, na umiech, na zapewnienie o pamici.
Patroni wsko specjalistyczni
Patroni budowlacw wici Czterej Koronaci (rzymscy
rzemielnicy, ktrzy mieli zbudowa statu Soca i zostali zamczeni)
Patronka szatniarek wita Zyta (drczona przez swoich
pastwa redniowieczna suca)
Patron stray miejskiej wity Sebastian (rzymski oficer,
mczennik)
Patron stajennych wity Gwidon z Anderlechtu (kupiec,
podrnik, w kocu pustelnik)
Patron kurierw wity Krzysztof z Licji (powszechnie
znany)
Patroni przeciwko szaraczy wici Oriencjusz i Pacjencja
(rzymskie maestwo, mczennicy)
Jak zaatwi co u witych?
A czy koniecznie trzeba co

zaatwia? Kontakt ze witym to nie wizyta w administracji osiedla,

gdzie w zadymionej kanciapie przesiaduje kilku szalenie zajtych
fachowcw. witego mona zbeszta wszak sam wie, jak cikie
bywa ycie na tym ez padole (w redniowieczu praktykowano zwyczaj
ponienia relikwii kiedy wity czego nie zaatwi, chostano
szkatu z jego komi), ze witym da si podebatowa, wity to w
istocie czowiek szczliwie zakochany, ktry zrobi wszystko, by swoje
szczcie wykrzycze, by podzieli si z caym wiatem. Dlaczeg by
w tej fontannie radoci si nie skpa?
Tu osobista dygresja. By moe uda mi si kiedy dorosn
do opisania relacji, ktra kilka lat temu poczya mnie ze wit
Faustyn. Z radoci powitam wszystkich, ktrzy wyzw mnie teraz od
dewotw i fantastw, ale ja po prostu wiem swoje, wiem, czego
dowiadczam, rozmawiajc z ni w agiewnickim klasztorze, gdzie
umara, czy w warszawskiej kaplicy przy ytniej, gdzie si modlia i
spotykaa z przychodzcym Jezusem. Faustyna jest dla mnie nie tylko
siostr. Jest przyjacielem, mistrzem i trenerem przygldajcym si, jak
wspinam si po cianie, ktr on ju dawno pokona. Jest kim, kto mnie
zachwyca, kto mi imponuje (zwaszcza gdy czytam Dzienniczek), kto
troszczy si o mnie (dowiadczyem tego wiele razy, szczegy tylko dla
chtnych) i z otwartymi ramionami i umiechem czeka na mnie po
drugiej stronie ycia. Relacja ze swoim witym to co niesychanego
przyja, zaufanie, rado ze spotkania. Amerykascy naukowcy
powiedzieliby pewnie, e to wszystko psychologiczna projekcja,
sprawka chemii mzgu lub promieniowania czakramu energetycznego
znajdujcego si, jak wiadomo, pod Krakowem. Szczerze mwic
mam ich wynurzenia w nosie. Gdy czowiek kocha i jest kochany,
eksploruje obszary wiata niedostpne uzbrojonym w pipet
jegomociom.
wici to ludzie. Nie automaty wyrzucajce a to kaw z
mlekiem, a to kakao z piank. Nie da si zbudowa sensownej relacji
midzyludzkiej tylko na wymianie usug. Czasem trzeba pogada o
czym neutralnym, czasem wypaka si w (niewidoczny) rkaw,
pomilcze. Z dowiadczenia wiem, e po jakim czasie takiej wanie
przyjani wici znaj nas na tyle, e przestaj potrzebowa naszych

skrupulatnych wskaza. I wtedy zaczyna si najlepsze wypraszaj nam

niespodzianki.
2683 wiadkowie, ktrzy poprzedzili nas w drodze do
Krlestwa, szczeglnie ci, ktrych Koci uznaje za witych,
uczestnicz w ywej tradycji modlitwy przez wzr swojego ycia, przez
pozostawione przez nich pisma oraz przez swoj modlitw dzisiaj.
Kontempluj oni Boga, wychwalaj Go i nieustannie opiekuj si tymi,
ktrych pozostawili na ziemi. Wchodzc do radoci swego
Nauczyciela, zostali postawieni nad wieloma. Wstawiennictwo jest ich
najwysz sub zamysowi Boemu. Moemy i powinnimy modli si
do nich, aby wstawiali si za nami i za caym wiatem.
Dlaczego wici nie maj tylnych czci ciaa? Dlaczego
tak
trudno zaprzyjani si ze witym? Bo trudno nam uwierzy, e jest
prawdziwy. Senza culu, comu li Santi (Nie ma tyka, jak wici) to
sycylijskie powiedzonko odnosi si do zaludniajcych kocioy figurek
(dopieszczonych z przodu, a zupenie niewyrzebionych z tyu), rwnie
dobrze jednak moe by rozumiane szerzej. wity to posta, ktra
zamiast oddycha wzdycha, jego twarz ma rysy obraonej na Jasia
przedszkolanki, gwn rozrywk za stanowi toczenie krwi ze swoich
stygmatw.
Przez dobr dekad nosiem w gowie cukierkowy wizerunek
jednego
z
najciekawszych
witych
dwudziestego
wieku,
bogosawionego Pier Giorgio Frassatiego woskiego bon vivanta, a
zarazem czowieka wielkiej wiary. W gowie koatay mi urywki ywota
przepenionego do cna pobonymi praktykami, z obrazw patrzya na
mnie nierealna, anielsko chopica twarz pozbawiona indywidualnych
rysw. Przeyem wstrzs, gdy ostatniej zimy przyjacika podarowaa
mi przywieziony z Australii obrazek z Pier Giorgiem, zdjcie z jego
prywatnego albumu. By tam w naturalnej sytuacji wygupia si przed
aparatem wraz z grup znajomych.
Hagiografowie wraz z autorami pobonych obrazkw i figur
odpowiedz za swe grzechy w czycu, a wszyscy, ktrzy ich dzieami
si zatruli, winni jak najszybciej podda si detoksykacji. Ja zaczem
kuracj od obrazka z Pier Gorgio. Jeli chodzi o Wochw, mona te
zapozna si choby z biografi witego Giuseppe Moscatiego

(wspomnienie liturgiczne 12 kwietnia), profesora medycyny, ordynatora

w jednym ze szpitali w Neapolu. Moscati y na przeomie
dziewitnastego i dwudziestego wieku nie mia stygmatw, nie
przeywa ekstaz, z nieba nie sypay si na wonne re. Przez cae
ycie stara si po prostu y zgodnie z tym, w co wierzy i basta.
Nigdy si nie oeni dzi powiedzielibymy, e cae ycie by singlem,
rzecz nie tak znw rzadka u pracoholikw. Znany by te z tego, e nie
chowa si ze swoim katolicyzmem po ktach. Dzi czyniono by mu
pewnie z tego powodu zarzut i sano donosy, e zaleca on pacjentom, by
zanim zaczn bra tabletki, wyleczyli najpierw swoj dusz, czyli poszli
do spowiedzi. Ciekawe jednak, e gdyby kto taki jak Moscati
zaproponowa swoim chorym ten sam tok mylenia, tyle e w innym
opakowaniu, i mwi o medycynie holistycznej, leczeniu zranie
wewntrznych, moe wspartym jak technik oddechow
publiczno byaby po prostu zachwycona. Moscati mimo e by
medycznym geniuszem zachwytami si jednak nie przejmowa, po
prostu robi swoje, najlepiej jak umia, i wierzy, najmocniej jak mg.
I to wystarczyo, by zosta witym. Hagiografowie wykonali
co prawda wielk prac, przekonujc potomnych, e gwnym zajciem
witego byo tpienie popularnej wwczas we Woszech masonerii. Ci
ludzie zawsze z pasj kad akcent na to co, wici robili, a nie jakimi
byli ludmi. wity ma odnosi zwycistwa, i ma by miy dla sierot.
Rino Cammilleri przytomnie pyta jednak, czy skoro tego typu kryteria
maj stanowi o czyjej witoci, dlaczego witymi nie zostali jeszcze
Napoleon czy Diana Spencer?
Czy eby zosta witym, trzeba mie wrzody i umrze pod
mostem? Ale skd. W witoci zupenie nie o to chodzi. ycie
chrzecijanina to nie gra na konsol Xbox, w ktrej zdobywa si punkty i
urywa gowy kolejnym szataskim przeciwnikom. To historia mioci
takiej, w ktrej trzeba si powici, ale dostaje si zawsze znacznie
wicej, niby mogo si wymarzy. Przecie ci wszyscy powani
panowie oraz panie spogldajce na nas z przyciemniaych obrazw byli
po prostu zakochani. Dam gow, e ich serce byo o krok od eksplozji,
jak mwi Anglicy: w brzuchu czuli motyle. Ludzie bardzo chtnie
omijaj dzi Boga, przekonani, e jeli powiedz Mu tak, skocz jak

wity Aleksy chorzy, obdarci i pod mostem, bo kogo Bg miuje,

tego Bg dowiadcza. Pewnie, e jako dowiadcza. A mio do
kobiety, do dziecka, do bliskich? Kada mio dowiadcza.
Kocha znaczy wystawia si na zranienia. Sprbuj
kocha cokolwiek, a serce twoje z ca pewnoci naraone bdzie na
udrk i niewykluczone, e zostanie nawet zamane. Jeeli serce
pragniesz zachowa w stanie nienaruszonym, nigdy nim nikogo nie
obdarzaj, nawet zwierzcia. Otocz je umiowanymi przedmiotami i
drobnymi przyzwyczajeniami; unikaj wszelkich powika, zamknij je
szczelnie w trumnie swojego samolubstwa. Z tym e w tej trumnie
zabezpieczone, nieruchome i pozbawione dostpu powietrza i tak
bdzie si zmieniao. Masz tylko moliwo wyboru pomidzy
tragizmem lub przynajmniej ryzykiem jakiej tragedii a potpieniem.
Poza niebem jedynym miejscem, gdzie moesz czu si cakiem
zabezpieczony przed wszystkimi niebezpieczestwami i utrapieniami,
jakie niesie ze sob mio jest pieko.
Clive Staples Lewis, ktry napisa te sowa, sugeruje wic, e
sprawa jest jasna chcesz wygra, musisz gra. Wystawi si na ryzyko.
Mio to nie jest cielce zauroczenie, trzeba wielkiej odwagi, eby da
komu prawo do swojego ycia. Jednak jakim dziwnym trafem, mylc
o mioci, demonizujemy zwykle rozmiar naszej ofiary. Niepokoimy si
tylko tym, e si boimy co straci; lk zawsze ma za to do siebie, e
puchnie. I wypiera z naszych gw myl o tym, ile moemy zyska. A
moemy zyska Boga. Czyli wszystko.
wici to ludzie, ktrzy podjli ryzyko. Zachowali si jak
wdowa z Ewangelii, ktra robi najgupsz rzecz na wiecie oddaje
godnym swoje ostatnie pienidze i teraz to ona bdzie godna. Ale w
miejsce buek zyskuje co wicej co, czego za pienidze nigdy nie
byaby w stanie kupi.
Ta wdowa to symbol, podobnie jak symbolami s wielcy
wici Kocioa, mczennicy, zakonnicy, mistycy. Naprawd s jednak
tysice witych (kanonizowanych i nie), ktrzy nie umierali pokryci
wrzodami.
eby dotrze do sedna mylenia o witoci, warto wic
woy midzy bajki rne redniowieczne opowieci. Skd si wziy?

Ano std, e tysic lat temu nie znano jeszcze komedii romantycznych i
transmisji meczw, tuszcza zgromadzona o szarej godzinie w lokalnej
obery plota wic sobie bajki o witych, ktrzy przez cae ycie
walczyli z szatanem tak sprytnie jak pniej kapitan Kloss ze
sturmbannfhrerem Brunnerem. Szatan czyha na nich a to w postaci
stada rozbuhanych dziewic, a to przebrany za zbjc, a to za yda czy
muzumanina. Karmieni takimi opowieciami wspczeni wychodz z
zaoenia, e skoro im stado dziewic czy zbjca si nie przytrafili,
znaczy to, e w zasadzie nic wicej nie trzeba robi. I to wanie za
grzech usypiania ludzkich sumie hagiografowie bd si smay w
czycu. Za to, e ka ludziom czeka na szatana z wakiem przy
drzwiach, podczas gdy on w najlepsze od dawna buszuje w ich pokoju.
Bo heroizmu wiary nie dowodzi si dzi na szafotach, ale
odmawiajc przyjcia apwki czy przestrzegajc szstego przykazania.
Dla tych wyczekujcych przez cae ycie na odzianego w zbroj faceta z
mieczem, ktry uczyni z nich mczennikw, mamy kiepsk wiadomo
on nie przyjdzie. Czytajc ywoty witych, prosz pamita, e s one
zwykle podkrcane, dokadnie tak samo jak thrilluje si teksty w
brukowcach, mechanizm pobudzania ludzkich emocji nie zmieni si
bowiem przez wieki.
wity staje si dla hagiografa ciekawy, jeli umrze w
wyszukanych okolicznociach (wity Eutropiusz, ktry zgin z siekier
wbit w gow) albo zrobi wielkie cuda. Dlaczego chrzecijanie nie
wiedz prawie nic o witych mach i onach, politykach, takich jak
czekajcy ju na proces beatyfikacyjny Robert Schuman, czy uczonych,
jak profesor Stefan Swieawski, o ktrego witoci ju zaczyna si
mwi? W kolejce do witoci czekaj dziesitki zwyczajnych
niezwyczajnych. Jeli po mierci bd mogli sprawi, e czowiek
poraony prdem z kosiarki oyje (cud kanonizacyjny witej Urszuli
Ledchowskiej) to dobrze, ale oni ucz nas przede wszystkim czego
zupenie innego. Tego, e cudem moe by zwyke ludzkie ycie.
To szalenie niewygodna konstatacja, sugeruje bowiem, e
wito jest w zasigu kadej rki. wito to propozycja dla
wszystkich i cho tylko niektrzy z nas trafi na obrazki, to jednak
wszyscy w niebie zostan z niej rozliczeni.

[ Grzech i mier ]Dlaczego Bg by tak zazdrosny o gupie

drzewko? Podobne podejrzenie z pewnoci wstydliwie ywi wielu z
nas. Zapytani o grzech pierworodny, zaczynamy baja o dietetycznych
przepychankach, e niby Bozia zabronia jedzenia jabek. Dziwna
sprawa, baniowa, mityczna i odlega. Wspczeni ludzie, oczytani i
naogldani, doskonale umiejcy dostrzec fikcj literack, w przypadku
Biblii nierzadko staj na gowie, by adnej fikcji w niej nie rozpozna.
By nie wpa na niepokojcy pomys, e moe to, co autor Ksigi
Rodzaju pisa o Adamie, Ewie i drzewach, nie jest fragmentem
ydowskiego magazynu reporterw, a metaforyczn szat, w jak ubrano
prb odpowiedzi na aktualne od tysicy lat pytanie. Jak to moliwe, e
wiat stworzony przez dobrego Boga okaza si summa summarum taki
kiepski?
Odpowied jest prosta. Ten wiat stworzy Pan Bg,
ostateczne rysy nada mu jednak czowiek. Zaatwilimy si na cacy
osobicie. Bo oto prosz wyobrazi sobie, e na wiecie wszyscy ludzie
tak jak to byo wymylone yj w gbokiej, osobistej przyjani z
Bogiem. Czy ten wiat wygldaby inaczej? No jasne.
Dwa i p tygodnia
Anglikaski arcybiskup James Ussher w wydanej w 1650
roku ksice Annales Veteri et Novi Testamenti przekonywa, e Bg
skoczy tworzenie wiata w niedziel 23 padziernika 4004 roku, a
czowieka wyrzuci z raju po niespena trzech tygodniach w
poniedziaek 10 listopada tego roku. W sporze z Ussherem pozostawa
wielebny John Lighfoot, ktry wczeniej postawi tez o stworzeniu
czowieka 17 wrzenia 3928 roku okoo dziewitej rano (data rajskiego
wypdzenia ulegaby tu przesuniciu). W pracach innych ostrych
kreacjonistw (dowodzcych, e Bg tworzy wiat dokadnie w sze
dni po dwadziecia cztery godziny kady) mona z kolei natkn si na
opini, e wygnanie z raju nastpio dopiero po osiemdziesiciu latach,
dwch miesicach i siedemnastu dniach.
Jak zacza si ta katastrofa? Kardyna Christoph Schnborn
pisze, e na samym pocztku wiata nasza pierwotna, fabrycznie nowa
przyja z Bogiem musiaa zosta poddana prbie. Nie po to, by kogo

testowa, ale po to, by sprawdzi, czy czowiek ma na t przyja

ochot. Bez jasnej deklaracji woli obu stron nie ma przecie mowy o
przyjani, jest niewolnictwo, tresura et cetera.
Romano Guardini przedstawia rzecz podobnie: Pan Bg,
lepic ten wiat, zawiesi na chwil dzieo stworzenia. Z szacunku dla
czowieka nie postawi kropki w kocu czowiek ma woln wol i te
powinien mie co do powiedzenia. Bg wypytywa wic czowieka, jak
nazwie wszystkie zwierzta, z ktrymi przyjdzie mu y. Wreszcie
zapyta o niego samego. Docieka, kim Jego dziecko chce by. Czeka na
woln decyzj. Bada, czy czowiek jest w stanie jak ujmuje to
Guardini posusznie i miao skierowa uk swego istnienia ku Bogu.
Czy traktuje Boga jak ojca, ktry wrczy mu liczn kolejk i w tej
chwili przestaje by dziecku potrzebny (czy widzi w Nim tylko co
nieokrelonego, dajcego pocieszenie i budujcego moralnie), czy te
uznaje Jego powalajc przewag?
Nie wiemy, ile trwa ten miodowy miesic ludzi z Panem
Bogiem. Pod imionami Adama i Ewy skrywaj si zapewne setki lub
tysice naszych przodkw, ktrzy yli na ziemi by moe wcale dugo.
Nie wiemy nic o okolicznociach, w jakich doszo do tragedii, ktra
zawaya na losach wszystkich stworze na zawsze. Nie znamy detali,
znamy sens wydarze. Czowiek zdecydowa si na pierwsz z
wymienianych przez Guardiniego opcji w ten czy inny sposb
poinformowa Boga, e chocia szczerze dzikuje Mu za trosk, to dalej
chce radzi sobie sam. Skoro rzeczywicie stworzony jest na obraz i
podobiestwo Boe, sam bdzie te decydowa, co jest dla niego dobre, a
co ze. Zaprezentowa powalajc logik samochodu, ktry dochodzi do
wniosku, e irytuje go cige tankowanie i woskowanie nadwozia. Niech
kierowca, konstruktor, sprzedawca i redakcja miesicznika Auto wiat
nie bd tacy mdrzy. Bo skoro kto nigdy nie by samochodem, c
moe wiedzie o jego funkcjonowaniu. Grzech pierworodny nie polega
na jedzeniu owocw, ale na tym, e czowiek przyj szatask wizj
Boga jako zazdronika, ktry zabrania wszystkiego nie wiadomo po co
i dlaczego. W tej sytuacji nasz przodek uzna, e sam bdzie dla siebie
najbardziej precyzyjnym punktem odniesienia. Zamiast jecha na
niebiaskie pastwiska, zmarnuje ycie, stojc na parkingu, powtarzajc,

e jest wolny, niezaleny i tak dalej.

Dlaczego mamy cierpie za gupot Adama i Ewy?
Ale oni
nie byli wcale gupi! By moe nie znali zasad gry na giedzie i jzyka
JAVA, lecz mimo to wiedzieli o wiecie znacznie wicej od nas. Gbiej
go przeywali.
Bo Pan Bg naprawd mia inny pomys na t ziemi. Na
ziemi, ktra jest samym rajem, a nie przedpokojem, do ktrego z
wasnej gupoty przeprowadzi si czowiek. Katechizm Kocioa
katolickiego precyzyjnie wylicza skutki, do jakich doprowadzi
zosiosamosizm Adamw. Depresje, rozdarcia i doy. Ktnie i
napicia rodzinne. Pene przemocy relacje ze wiatem zwierzt. (Przez
grzech zostao zerwane panowanie duchowych wadz duszy nad ciaem.
Jedno mczyzny i kobiety zostaa poddana napiciom; ich relacje
bd poddane podaniu i chci panowania. Zostaa zerwana harmonia
ze stworzeniem, stworzenie stao si wrogie i obce czowiekowi). W
wiecie stworzonym przez Boga nie jedzono misa, wic winia nie baa
si podej do czowieka, wiedzc, e ten widzi w niej dzieo Boga, a nie
potencjalne kotlety. Polski teolog ojciec Zdzisaw Kijas zamyka
wszystkie te intuicje w jednym zdaniu piszc, e chwil po grzechu
pierworodnym czowiek po raz pierwszy odkry w sobie agresj. Zamiast
y w zgodzie ze wiatem, zacz na niego napada. Porani ziemi do
krwi, traktujc bliskich jak przedmioty (vide Adam zwalajcy ca win
na Ew, Kain mordujcy Abla), wybijajc wrogw i budujc rzenie.
Szatan podpowiedzia mu, e ma by Bogiem dla ziemi. Nie tyle bra j
w posiadanie, ile podda eksterminacji.
377 Wadanie wiatem, ktre Bg od pocztku powierzy
czowiekowi, urzeczywistniao si przede wszystkim w samym czowieku
jako panowanie nad sob. Czowiek by nieskazitelny i uporzdkowany w
swoim bycie, poniewa by wolny od potrjnej podliwoci, ktra
poddaje go przyjemnociom zmysowym, podaniu dbr ziemskich i
afirmacji siebie wbrew nakazom rozumu.
Ladislaus Boros maluje podobny obraz. Pisze, e cae
stworzenie ma w sobie wielk energi, ktra pcha je ku Stwrcy.
Czowiek w raju, grzeszc, na tej rwcej rzece stawia tam. Caa energia
spitrza si teraz w nim samym, zmienia si w niszczc si. Powstaj

rafy, wiry, kipiele okruciestwo, przemoc, wojny, nienawi.

Wszystko dlatego, e wydao si nam, i wiemy lepiej
To dlatego od dwch tysicy lat najwiksi znawcy ludzkich
dusz podkrelaj, e matk wszystkich grzechw jest pycha. Wystarczy
rozejrze si dookoa, by przekona si, e dziedziczymy j po naszych
przodkach a do dzisiaj. I tu naprawd nie ma mowy o adnej
niesprawiedliwoci, bez sensu s pytania, dlaczego mamy cierpie za
grzechy jakich ludzi popenione tysice lat temu. w pierwszy nie by
tylko numerem jeden w szeregu ludzi, lecz protoplast rodu; tym samym
nosi w sobie cao rodzaju ludzkiego, a jego decyzja okrelia los
ludzkoci pisze Guardini. Okrela go zreszt do dzisiaj. Kadego dnia
przeywamy przecie powtrk z raju ustanowione przez Boga
przykazania stopniowo zastpuje etyka cile egocentryczna. Ja czuj,
ja myl, jestem przekonany oto nowy dekalog. Szczliwi jak
cielta na wiosn nasi bracia i siostry plot te straszne androny, e niby
wszystko, co mamy, zawdziczamy sobie, znaczy ludzkoci. I tylko
wtedy gdy spotykaj nas tornada, epidemie i wojny, zwracamy si ku
Bogu, pytajc Go, jak moe by tak okrutny, jak moe tolerowa
cierpienie swojego stworzenia.
Pierwszy czowiek i wszyscy nastpni zgrzeszyli tym, e
zignorowali Boga i Jego polecenia, wybrali samych siebie zamiast
Niego, zakochali si w sobie. Ta mio jest lepa, przeto nie chce
dostrzec, e robimy dzi nie tylko szczepionki, ale i karabiny. e to nie
Boy anioowie zabijali i gwacili kobiety w Boni, gazowali ydw w
Auschwitz i palili na stosie niewinnych ludzi w redniowiecznej Francji i
Hiszpanii. e kady z nas, chcc nie chcc, nosi w sobie pknicie,
zamanie, zranienie, ktre mimo jego najszczerszej dobrej woli raz na
jaki czas pakuje go w grzech. To nie Pan Bg zsya kryzysy maeskie
i zdrady; pandemia AIDS i nowotworw to nie Boa plaga, ale w duej
mierze zasuga nowoczesnego sposobu ycia i rozwoju techniki. Tak
bdzie do koca wiata, bo u jego pocztkw tak, a nie inaczej
zdefiniowalimy nasz rol. Od tej konstatacji ju tylko krok do depresji
lub do myli samobjczych. Z tej nieciekawej drogi mona uciec tylko w
jeden sposb. Uwierzy w Boga, uwierzy w odkupienie.
Wszystko przez kobiety?

Ot w wczesnej rodzinie ona bya zobowizana do

posuszestwa wobec ma. Gdyby wic mczyzna zerwa zakazany
owoc jako pierwszy i da onie do zjedzenia, miaaby obowizek
posucha. Tym samym byaby mniej winna. Natomiast skoro to ona
za namow wa zerwaa owoc i zaproponowaa go mowi, ten wcale
nie musia jej naladowa. (...) Oboje podjli wic decyzj samodzieln
a winni s w takim samym stopniu i wsplnie (Micha Wojciechowski,
Pochodzenie wiata, za, czowieka. Odpowied Biblii).
Bg wiedzia, e czowiek zgrzeszy. Dlaczego mu nie
przeszkodzi? Paul Johnson, angielski historyk i pisarz, stawia
szokujc tez Bg mg zrobi to z... nudw. Bg Johnsona to
Bg-Opowiadacz, dla ktrego bezgrzeszni, niemiertelni pierwsi
rodzice, w otoczeniu na poy niebiaskim, byliby jako postacie dramatu
moralnego do pascy i mao interesujcy. (...) Natomiast czowiek
niedoskonay, o zwichnitej woli, skaony wadami, zrodzony w grzechu
i pdzcy swj ywot wrd cierpienia, naraony na wszelkie zo i
pokusy brutalnego, niebezpiecznego wiata; czowiek, ktry z pomoc
aski Boga i za spraw najwyszej ofiary zoonej przez Jego jedynego
Syna wychodzi obronn rk ze zmaga ze swoj grzeszn natur i
ostatnim wysikiem docza do grona zbawionych oto dzieje godne
opowiedzenia! ekscytuje si Johnson, w ktrego koncepcji mier
(...) staje si pomysem Boga. Trudno to jednak przyj do wiadomoci
w wietle tego, co mwi choby Ksiga Mdroci (Bo mierci Bg nie
uczyni i nie cieszy si ze zguby yjcych). Johnson na koniec ucieka
jednak od kategorycznych wnioskw, zasaniajc si niewiedz.
Szkoda, e tyle skromnoci nie maj w sobie niektrzy
kaznodzieje zwaszcza radykalni amerykascy protestanci, ktrzy przy
okazji kadego tornada czy tsunami z zapaem przekonuj, e mier to
kara, jak za grzech Bg wymierzy czowiekowi. Wybitny polski teolog
i biblista Micha Wojciechowski zwraca uwag, e przy pisaniu Ksigi
Rodzaju nie syszano o wychowywaniu czy resocjalizacji przestpcw i
faktycznie mier moga by w tej opowieci traktowana jako kara.
Uwana lektura Biblii dzisiaj podpowiada zupenie co innego.
Owszem, zaraz po grzechu Pan Bg natychmiast

wyeksmitowa Adama z raju w obawie, e mgby on dobra si te do

drzewa ycia i sta si niemiertelnym. wity Ambroy pomysowo
rozpltuje jednak ten supeek, sugerujc, e ta eksmisja moga by nie
wyrazem zemsty, ale... Boej troski! Prosz sobie tylko wyobrazi
gdyby czowiek w tak marnym stanie mia y wiecznie, jego tragedia
yaby wiecznie wraz z nim (Trzeba wic byo pooy kres
nieszczciom, by mier oddaa z powrotem to, co ycie utracio). A
dziki mierci, pozbawiony ziemskich ociaoci, ma szans wej do
Boego ycia. mier nie jest ju wic tylko zejciem. Staje si te
wejciem. Powrotem do domu, do pomysu, ktry mia na nas Bg.
Czy to znaczy, e czowiek przed grzechem nie umiera, cho
przecie te zbudowany by z ulotnej materii? Teologowie ami sobie
nad tym w gow. Pewnie ludzkie ycie dobiegaoby koca tak czy siak,
nie byaby to jednak mier, jak znamy, lecz jaka przemiana. Nie
tracilibymy ciaa, byaby to tylko zmiana stadiw rozwojowych, co w
rodzaju zmiany poczwarki w motyla? Nie zdylimy si tego
dowiedzie. Z powodu kulawych pragnie naszej wasnej woli, od
ktrych nie jest nas w stanie wybawi nawet wszechwiedzcy Pan Bg.
376 Promieniowanie tej aski umacniao wszystkie wymiary
ycia czowieka. Dopki czowiek pozostawa w zayoci z Bogiem, nie
mia ani umiera, ani cierpie. Wewntrzna harmonia osoby ludzkiej,
harmonia midzy mczyzn i kobiet, a wreszcie harmonia midzy
pierwsz par i caym stworzeniem konstytuowaa stan nazywany
pierwotn sprawiedliwoci.
Skoro chrzest zmazuje grzech pierworodny, dlaczego ochrzczeni i
tak umieraj? Bo cho chrzest usuwa sam grzech, niektre jego skutki
zostaj.
Rozkadajc rzecz na czynniki pierwsze, mona by pewnie
opisa spraw tak:
Oprcz rda grzechu, z jakiego dotd pia ludzko, Jezus
da nam czyste rdo: chrzest. Dlaczego chrzest? Bo przez chrzest
wchodzi si do Kocioa. Koci za to system naczy poczonych,
jeden organizm skadajcy si z milionw ludzi, ktrym Chrystus
obieca, e gdy tylko bd razem bdzie wrd nich. Gdy
przyjmujemy chrzest, podczamy si do tego systemu, zaczyna w nas

kry nie tylko toksyna grzechu, ale take Jego Krew, dziki ktrej
bdziemy mogli przey swoj mier.
[ Krew zwierzt ]Zwierzta stworzono do jedzenia czy do
kochania? Ta skomplikowana sprawa doczekaa si ju setek (zbyt)
atwych odpowiedzi. W ksigarniach niemieckich, szwedzkich czy
angielskich bez problemu mona na przykad zaopatrzy si w
Ewangeli witych Dwunastu, napisan podobno przez witego Jana, a
nastpnie ukryt w tybetaskim klasztorze. Niewielka ksieczka
wyjania, i Jezus na pustkowiu nie rozmnaa adnych ryb, tylko pi
melonw. Podczas Paschy ze swoimi uczniami nie jad za baranka, a
owoce i zioa. Jezus przyszed na wiat nie po to, by go zbawi, lecz by
gosi wyszo diety owocowo-warzywnej. Ewangelia... byskawicznie
staa si lektur obowizkow ruchw ekologicznych i wegetariaskich,
ktre rozkwitaj na caym wiecie jako pokosie newageowej rewolucji
z koca lat szedziesitych. Dua cz tych ruchw przy okazji walki o
wyzwolenie zwierzt bierze sobie na celownik rwnie Koci,
argumentujc, e to wanie przez chrzecijan psy, koty i winie s
drczone, zabijane i cierpi.
To wierutna bzdura. Zwierzta cierpi nie tyle przez
chrzecijan (czy muzumanw lub prawosawnych), ile przez
ograniczonych ludzi, ktrych nie brakuje w adnej istniejcej grupie
wyznaniowej. Bojownicy o prawa zwierzt, jak choby ultraradykalny i
goszcy nieludzko straszliwe brednie Peter Singer, zwolennik tezy, e
zwierztom naleaoby przyzna prawa podobne do tych, jakie maj
ludzie, podnosz larum, e mnstwo pogardliwych zda dotyczcych
zwierzt znale mona w pismach witego Augustyna czy witego
Tomasza. Pewnie tak, ale po pierwsze Singer popenia grzech
bezczelnoci, nie pokazujc innych wanych chrzecijaskich
przykadw ot, choby Ojcw Pustyni, ktrzy ywili si wycznie
saat, co nierzadko nastrczao ich fanom pewnych kopotw (zob.
ramka).
Ojciec jele
Hans Zander w dziele wici przestpcy podaje, e
grecko-rzymska ekspedycja z roku 394 miaa powane problemy z

odnalezieniem niejakiego Abby Jana, ktry tak sprofilowa swoj diet,

e zrezygnowa ze staego zameldowania w jaskini i jak jele pas si, w
poszukiwaniu okrelonych zi i trawy, wdrujc po pustyni. Z kolei
ojciec Eliasz opowiada ekspedycji, e ukoczy sto dziesity rok ycia i
bdzie jeszcze starszy, poniewa od wielu lat zjada dziennie tylko trzy
uncje chleba, a na deser trzy oliwki.
To po pierwsze. Po drugie naley pamita, e w
redniowieczu w bardzo mdre teologiczne teksty wplatano czasem
przerne nie najmdrzejsze rzeczy, wynikajce nie tyle ze zej woli, ile
z braku wiedzy o wiecie. Nikt, nawet najwikszy pisarz czy teolog, nie
moe si czasem oprze pokusie wypowiedzenia si na tematy, o ktrych
nie ma bladego pojcia. wity Bonawentura, mnich i celibatariusz, pisa
na przykad o kobietach, e s jak re cuchnce, kosy szataskie i
zawstydzenie rodzaju ludzkiego. Nikt przytomny nie twierdzi jednak,
e akurat tego typu idiotyczne dygresje stay si fundamentem
wspczesnego mylenia.
W odniesieniu do zwierzt stao si nim bowiem co innego. A
mianowicie owieceniowe pogldy Kartezjusza, ktry pierwszy gono
powiedzia, e zwierzta to nie istoty, a rzeczy. Laboratoria, gdzie
morduje si przy uyciu gazw bojowych psy rasy beagle cenione
przez nauk ze wzgldu na wraliw skr a winie i szczury rozrywa
si ywcem w komorach dekompresyjnych, zawdziczamy przecie nie
Chrystusowi On na temat zwierzt si nie wypowiada, a jednak Singer
wyrzuca Mu, e doprowadzi do mierci dwch tysicy wi, ktre po
wpdzeniu w nie zego ducha rzuciy si do morza ale wanie ludziom
owiecenia, ktrzy od prymitywizmu przyrody uciekali w objcia nauki i
techniki. W redniowieczu zdarzao si, e paw prowadzi liturgiczne
procesje, a wilka mona byo ogosi honorowym obywatelem Gubbio.
To w epoce postowieceniowej wymylono farmy do przemysowego
tuczu drobiu, gdzie kurcztom przycina si dzioby i amie skrzyda oraz
miele je ywcem na pasz dla innych kur, cielta trzyma si przez cae
ycie w kompletnej ciemnoci, a koniom amie nogi, by atwiej byo je
dowie do rzeni. aden chrzecijanin, aden czowiek, ktry ma
sumienie, nie moe mie na ten temat innego zdania, to wszystko
grzechy cikie przeciw Stwrcy wiata.

Jedyne zwierz ocalae ze Starego Testamentu

W Ksidze Tobiasza wystpuje pies, ktry wyrusza wraz z
Tobiaszem i anioem w podr do Medii. To sporej klasy sensacja, bo
ydom psy kojarzyy si ze wszystkim, co najgorsze (byy nawet
symbolem mskiej prostytutki). Piesek u Tobiasza znalaz si chyba za
spraw ydw, ktrzy yli na wygnaniu w Asyrii i nie mieli podobnych
uprzedze. W Sumerze czczono pewne psie bstwo, w Persji pies
walczy z demonami, a w staroytnej Grecji by symbolem wiernoci.
Niektrzy twierdz, e pies wybra si w drog dlatego, e rozpozna w
Rafale anioa (psy maj podobno zdolno widzenia niewidocznych dla
ludzi postaci duchowych) (na podstawie: Micha Wojciechowski, Ksiga
Tobiasza, czyli Tobita).
Gdy prasa pokazuje zdjcia rzenikw wrzucajcych winie
ywcem do wrztku, mieszczuchw zakopujcych ywcem szczenita,
warto zada sobie pytanie: gdzie s ich duszpasterze? e wierni podnios
larum, zaczn krzycze, i najpierw trzeba jednak troszczy si o ludzi, a
pniej o zwierzta? Ciekawe, e zwykle najgoniej krzycz tak ci,
ktrzy nie myl ani o zwierztach, ani o swych blinich. W Internecie
mona obejrze tysice zdj zwierzt, ktrym nasi bracia w wierze
ucili apy, wybili oczy, dusili, godzili, wrzucali do studni. Czy to nie
wietna okazja, by na tych przykadach wytumaczy, e Bg,
formuujc nakaz czycie sobie ziemi poddan, nie mia na myli
eksterminacji?
Paul Johnson w jednym ze swoich esejw przekonuje, e to
dobrze, i Koci nie wypowiada si w sprawie praw zwierzt, gdy
jego zdaniem prawa na tym wiecie nale si jedynie Panu Bogu cho
dodaje, e to, i zwierzta nie maj praw, nie znaczy wcale, e ludzie nie
maj wobec nich obowizkw. Nastpnie wyywa si ile wlezie na
organizacjach typu Greenpeace, zarzucajc im, e stanowi rdze
nowego pogastwa, prbuj przyrod zastpi Boga, ktry t przyrod
stworzy. Ale nagle w caej tej powodzi argumentw robi szybki zwrot.
Zaczyna z przekonaniem wieszczy wielk zmian, ktrej ulega
stosunek ludzi do fauny.
A zmienia si on przede wszystkim dlatego, e z dnia na

dzie wiemy coraz wicej o wiecie, ktry nas otacza. Odkd si

starzej, (...) na kade wzbudzone przez Boga ycie, jakkolwiek kruche
czy prymitywne, nie potrafi ju patrze inaczej ni jak na cud. Zwyka
mucha (...) jest majstersztykiem inwencji. (...) rozpaszczy tak much
apk poza sytuacjami wyranej koniecznoci jest wystpkiem
przeciw naturze. (...) A myl o zabijaniu dla rozrywki budzi we mnie
wstrt dodaje pisarz, spowiadajc si z tego, e p wieku temu
zastrzeli w Skandynawii niedwiedzia oraz dwie czaple pustoszce
hodowl ososi, z ktrej ya caa okolica. Kiedy jednak pochyliem si
nad tymi przed momentem jeszcze wspaniaymi, majestatycznymi
ptakami, zaniemwiem z wraenia. Z penych gracji i godnoci
arystokratw przestworzy zmieniy si w jednej chwili w martwe,
aosne kupki pir. Goym okiem byo wida, e popeniono
przestpstwo stwierdza Johnson.
Bg da ludziom wiat, a z nim roliny i zwierzta, w leasing,
z ktrego zostan rozliczeni. Bg nie chce nie tylko mierci czowieka,
ale rwnie kota, psa i chomika. Przekazana przez proroka Izajasza wizja
raju wzruszy wszystkich wegetarian lew je tu som, a wilk bawi si z
owieczk.
Jezus promotorem ruchu adopcyjnego zwierzt?
Przybywszy do pewnej wioski, ujrza Jezus modego kota,
ktrym nikt si nie zajmowa. Bya to kotka bya godna i kwilia ku
Niemu, wic Jezus podnis j i schowa w fadach swej szaty, i spocza
na Jego onie.
Wszedszy do owej wioski, Jezus da kotce je i pi, i jada
ona i pia, i okazywaa Mu wdziczno. I podarowa j Jezus jednej ze
swoich uczennic, wdowie imieniem Lorenza, ktra zaopiekowaa si
kotk (Ewangelia witych Dwunastu, cyt. za: Per Beskow, Osobliwe
opowieci o Jezusie. Analiza nowych apokryfw).
To czowiek sprowadzi na wiat mier, ale nie straci
przecie nigdy wolnej woli. Peter Singer w Wyzwoleniu zwierzt
przekonuje, e na ziemi jest do rolin, eby wyywi nas wszystkich.
Kibicuje mu (sensacja!) cytowany ju Paul Johnson, wyjaniajc, e
Bg dozwoli nam kiedy ywi si zwierztami pl i lasw, poniewa

w tym czasie ludzko nie moga w inny sposb utrzyma si przy yciu
ani rozwija. (...) Myl, e stopniowo zaczniemy postrzega jedzenie
misa jako co na ksztat kanibalizmu i ani odrobin bardziej od
kanibalizmu koniecznego. No wanie. Dzi, w dobie Internetu i
restauracji wegetariaskich, nic nie stoi na przeszkodzie, by kady, kto
chce w tym katolik wegetarianinem zosta. Koci nie wkracza tam,
gdzie wystarczy czyj zdrowy rozsdek.
Jeden z najwikszych mylicieli i pisarzy chrzecijaskich
Gilbert Keith Chesterton w eseju Indyk na wita pisze, jak sam z owego
zdrowego rozsdku korzysta: Sdz, e nie jest ani ludzkie, ani
humanitarne, jeli widzc godn ubog kobiet pochaniajc wzrokiem
wdzon makrel, mylimy nie o uczuciach kobiety, lecz o bliej
nieznanych uczuciach tragicznie zmarej makreli. Podobnie nie jest
ludzkie ani humanitarne, jeli patrzc na psa, mylimy o bliej
nieznanych odkryciach, jakich moglibymy dokona, gdybymy
wywiercili mu dziur w gowie. Zdaniem Chestertona, badacze
maltretujcy ywe zwierzta w poszukiwaniu wiedzy, ktra moe
kiedy przyda si i pozwoli wyleczy czyj on, przypominaj
nauczycieli, ktrzy trenuj dzieci do mwienia kamstw, bo a nu
kiedy im si to przyda.
Puenta? Zwierzt nie wolno traktowa jak przedmioty, ale nie
wolno ich te ubstwia. Przedstawiciele obu tendencji grzesz za
zwyk pych, bo prbuj wypowiada kategoryczne sdy na temat
wiata, o ktrym na dobr spraw nic nie wiemy. Chesterton
przypomina: Indyk jest przecie bardziej sekretny ni wszyscy
anioowie i archanioowie. Bg powiedzia nam, co znaczy anio, ale
nigdy nie powiedzia nam, co znaczy indyk. A jeli bdziecie
obserwowa ywego indyka przez godzin lub dwie, odkryjecie, e
tajemnica raczej pogbia si, ni si zmniejszya.
To wanie ze wzgldu na t Bo tajemnic, jak nosi w
sobie milczcy wiat zwierzt, powinnimy traktowa go z atencj.
Racj ma katechizm, stwierdzajc, e moemy kocha zwierzta, ale
nie naley kierowa do nich uczu nalenych jedynie osobom.
Ewangeliczne teksty, mwic wyranie o caym stworzeniu, ktre
czeka na zmartwychwstanie, nie pozostawiaj chyba wtpliwoci, e ze

zwierztami spotkamy si w niebie. Bo jeli na tamtym wiecie jest

sprawiedliwo, to kto bdzie j musia odda nie tylko bezrobotnym,
godnym i chorym, ale rwnie milionom istot, ktre pac gardem za
to, bymy mieli co je i co na siebie woy, oraz tym, ktre nasi bracia
i siostry odesali okaleczone do schronisk.
W egipskiej Ksidze Umarych moemy znale nagrobny
zapis pomiertnego sdu toczonego nad jednym z faraonw. Nie ma
adnej skargi ze strony osoby yjcej przeciw niemu. Nie ma adnej
skargi ze strony zmarego przeciw niemu. Nie ma adnej skargi ze strony
gsi przeciw niemu. Nie ma adnej skargi ze strony wou przeciw
niemu.
Kto bdzie w stanie powiedzie o sobie to samo?
Gob wraca do domu. Fragment opublikowanej w
Rzeczpospolitej rozmowy z ksidzem profesorem Jerzym
Szymikiem, przeprowadzonej po katastrofie na terenie MTK w
Katowicach
Kilka godzin temu na miejscu katastrofy, zaraz za otaczajc
zawalon hal siatk, spotkaem kobiet, lzaczk. Przyjechaa
pidziesit kilometrw z maej mieciny i patrzya na to wszystko w
absolutnej ciszy. Wypatrzya ozdobnego gobia, ktry umiera, siedzc
na pobliskim drzewie. Sypaa mu okruchy, miaa zy w oczach,
nawoywaa go, co do niego szeptaa. Jak do dziecka.
Bo wielu ludzi tutaj tak to wanie czuje. Przed nasz
rozmow odwiedziem mojego ssiada, pana Stanisawa Heidera,
wypoyczy mi swoje medale, dyplomy, karty oceny gobi. Prosz
przeczyta, z jak starannoci wpisywane s oceny oko, kuper, gowa,
skrzydo, oglny wdzik. To nie jest wycznie fanaberia starszych
panw. W gobnikach spotyka si wiele spraw niebywale wanych dla
tych lskich chopw. Na co dzie robi gboko w ziemi, schyleni, a
gob pozwala im si wyprostowa, patrze w przestworza. Geniusz
gobia polega na tym, e on wypuszczony pod Szczecinem, w Bredzie
czy pod Paryem zawsze wraca do domu. W to jedno, jedyne miejsce.
Nawet jeli jest to ubogi familok z widokiem na hut czy tory, to nie ma
znaczenia gob wraca do tego, co jest tak strasznie wane, tak bliskie

temu grnikowi. Potwierdza trafno ludzkich intuicji: dom jest

wszystkim. Gobie przywdroway na lsk wraz z emigrantami, ktrzy
wracali na lsk z Zagbia Ruhry, Westfalii, Belgii. Gobie mia mj
pradziadek, dziadek, ojciec, po nim gobnik przej mieszkajcy u nas
lokator. A to wszystko ma te przecie swj wymiar sportowy. S
zakady, jest rywalizacja. Pana Stanisawa widuj nieraz, jak z grup
kilku innych emerytw hodowcw id na kilkugodzinny spacer po
okolicy. Gadaj o tych gobiach, artuj, mocno, po lsku, jedyn
drugigo robi za bozna. Pniej stoj i wpatruj si w niebo. Kiedy
wrci z Holandii, z Waalwijk, do domu?
Ci, ktrzy ledzili doniesienia z Katowic, zapamitaj na cae
ycie relacje o uratowanym gobiu, ktry tuli si do policzka swego
rannego waciciela, prbujc go ogrza. Ci, co byli pod hal rzd
gobi, ktre zamarzajc na metalowych ruinach, wiernie czekay na
swoich zmarych opiekunw. Przeraliwy stukot ptakw, ktre w
sobotni noc prboway uwolni si spod blachy. Ratownikw z psami,
ktre szukajc uwizionych, kaleczyy i odmraay sobie apy, chodzc
po ostrym elastwie. Nie pamitam tragedii, w ktrej tak solidarnie
uczestniczyliby ludzie i zwierzta.
Bardzo poruszajce obrazy. Moja mama czsto powtarza, e
zdecydowana wikszo wielkomiejskich nieszcz ma swoje rdo w
rozbracie z natur. Bior si z betonu i sztucznoci, ktre nas skutecznie
oddzielaj od tego, co jest zielone i ywe. A prawda o czowieku jest
taka, e gdy jest on z natur, to lepiej yje i godniej umiera. O tym mwi
Ksiga Rodzaju w ogromnie mi bliskiej scenie. Oto wszystko jest ju
stworzone, Bg woa Adama i kae zwierztom i rolinom defilowa
przed nim, eby si przekona, jak te da im nazw. I on mwi
prawdopodobnie bo tego ju nie ma w Biblii: hipopotam,
koniczyna, kamie. I dopiero wtedy zwierzta i rzeczy zaczynaj
by. wiat jest niemy ze swej natury, czowiek sowem pozwala mu
zapiewa. Zwierzta i roliny potrzebuj wsppracy z czowiekiem i
odwrotnie. Wanie to zobaczy pan na zgliszczach tej hali.
Zobaczyem te martwego czowieka, ktrego wynosili
ratownicy. Dzi ju trzeci trup zaszemrali moi ssiedzi przy siatce.
Kto zacz paka moe wanie kogo straci. Czy tylko my po nich

paczemy? Czy oni, tam w niebie, rwnie mog czu strat, tskni,
odczuwa bl?
O mioci nie da si myle inaczej. Powiem panu wicej
Bg nas takich lubi. Tsknicych, paczcych, zatroskanych. Nie
wpatrujcych si we wasny ppek, po tej czy po tamtej stronie czasu.
wita Teresa z Lisieux mwia, e nie chce nieba bez ziemi, nie chce
nieba bez swojej koleanki, ciotki czy misjonarza. I mwia o tym Bogu.
To wanie jest modlitwa. Ja nie wyobraam sobie, ja nie chc nieba bez
mojej mamy, studentw, kumpli i wiem, e Bg mnie wanie takiego
lubi. Myli zapewne: mj obraz, moje podobiestwo, moja krew. Bo On
te wie, co to jest strata, czym jest mier wasnego Syna. I On, i ja
wiemy, e mio przebija t zason, ktra rozdziela nas od naszych
zmarych. Rozdziela nas na chwil, ale nie jest w stanie zniszczy
mioci. C zatem? Kupujemy kwiaty, palimy ognie, zamawiamy msze.
Kochamy.
A oni?
Nie wyobraam sobie nieba bez tsknoty. Pragniemy siebie w
obie strony. To jest z Boga.
A wyobraa ksidz sobie niebo bez gobi?
Nie. W niebie musi by mnstwo miejsca dla naszych gobi.
[ Mdlmy si ]Czy gdy w radiu jest transmitowana msza, trzeba
klka przed odbiornikiem? Niedzielne poudnie, ogromny sklep z
telewizorami w jednej z wielkich handlowych galerii. Na pidziesiciu
umieszczonych w wystawowym oknie ekranach trwa transmisja mszy.
Akcja liturgiczna zmierza do momentu przeistoczenia. W gowach
przechodzcych katolikw rodzi si pytanie: pa na kolana czy niepa?
Specjalici nie uzgodnili stanowiska. Branowy kwartalnik
Homo Dei zorganizowa na ten temat fachow dyskusj z udziaem
specw od liturgii oraz medioznawcw. Argumentowano, e msza to
uczta (i ofiara), a nie mona przecie powiedzie, e uczestniczyo si w
rodzinnym przyjciu (czy w skadaniu komu ofiary), ogldajc
transmisj w telewizji. Wniosek teologiczny: ten, kto oglda msz, nie
jest wic uczestnikiem sakramentu, on po prostu ledzi sobie
wydarzenie. Zwracano uwag, e pokazywanie mszy w telewizji
odziera j z godnoci, najwiksz chrzecijask wito pozycjonuje

jako kolejny produkt przygotowany dla zaspokojenia telewizyjnej

ludoerki.
Zastanawiano si jeli ju do transmisji dojdzie, to gdzie
ustawi kamer, skoro ludzie s w rnych miejscach, i czy moe ona
sta nieruchomo, skoro normalny czowiek podczas mszy si krci? I czy
wypada okrasza telewizyjne transmisje mszy komentarzami ekspertw
(nie wypada, bo to nie jest mecz) albo udziwnieniami i dodatkami
(orkiestry, yczenia, ogoszenia), przygotowywanymi wycznie z myl
o suchaczach i telewidzach. Spotkanie zakoczyo si filozoficzn
puent, e jeli czowiek tylko moe, to zamiast oglda nawet
najbardziej wyszukane msze prosto z Rzymu, winien uda si w
niedziel do swojej parafii.
Tylko co zrobi, jeli parafia rwnie transmituje niedzielne
msze (www.parafia-internetowa.pl)? Autorzy serwisw tumacz co
prawda, e owe transmisje przeznaczone s dla chorych i tych, ktrzy
podczas wakacji za granic nie chc traci kontaktu z wasn parafi.
Albo z wasnym spowiednikiem? W Polsce kilka lat temu odbya si
fascynujca dyskusja o tym, czy Koci mgby si zgodzi na
spowiadanie wiernych za porednictwem Internetu. Obie strony sporu
przytaczay argumenty Penitencjarii Apostolskiej, ktra w 1884 roku
uchylia si od odpowiedzi na pytanie, czy moliwa jest spowied przez
wynaleziony niedawno telefon. Ojciec Dariusz Kowalczyk, jezuita,
zwolennik spowiedzi via sie, ktry cay ambaras rozpocz,
przekonywa, e technika kamer internetowych, a nawet teleimersji
(wytwarzanie holograficznego obrazu rozmwcy) pozwala czasem na
bardziej efektywne spotkanie ksidza z penitentem, ni to ma miejsce w
konfesjonale, gdy po pierwsze przez kratki nic nie mona zobaczy, a
po drugie obie strony czsto marz tylko o tym, by rzecz jak
najszybciej zakoczy. Kowalczyk podkrela, e Internet stanowi
miaby wycznie narzdzie umoliwiajce rozmow, a jeli Koci
dopuszcza spowied przez tumacza, dlaczego w roli tumacza nie moe
wystpi stae cze?
Jego przeciwnicy do lekcji przygotowali si chyba gorzej.
Pojawiy si zarzuty, e caa koncepcja skoczy si rycho jakim
rodzajem grzechomatu penitent wprowadza grzechy, a automat

wymierza mu pokut, albo spowiedzi przez SMS na przykad tak:

32, 41, 60,5, 740 z, gdzie pierwsza cyfra to numer zamanego
przykazania. Zamiast za chodzi na msz, bdzie si kado przed
monitorem hosti i spoywao jako komuni. Narzekano, e poniewa
dostp do sieci kosztuje, taka spowied bdzie opcj dla zamonych elit.
Na szczcie dla tradycjonalistw, ktrzy jak ja s
przekonani, e najwaniejszych rzeczy w yciu naley dokonywa
osobicie, stanowisko Kocioa na razie jest w tej sprawie jasne eby
si wyspowiada, trzeba si z ksidzem spotka osobicie, cho
niekoniecznie w konfesjonale zdarza mi si spowiada podczas
spaceru w ogrodzie klasztoru, w ktrym mieszka mj spowiednik i w
ktrym rosn przepyszne czerenie.
Mam te niedoparte wraenie, e debatujc o spowiedzi przez
Internet, zachowujemy si niczym mj znajomy, ktry uwielbia
dyskutowa o globalnej polityce i lotach kosmicznych, a od dziesiciu
lat nie moe dogada si z wasn on. Zanim zaczniemy przenosi
spowied do sieci, warto nauczy si dobrze j odprawia w realu.
Przekona si, jak dziaa ta niesychana energia, ktra powstaje przy
zderzeniu wyznania win i przebaczenia.
Gdy kto modli si po cichu, skd wiadomo, e si modli i do
kogo?
Eliusz Arystydes, retor megaloman, a zarazem synny
hipochondryk, niezwykle czsto w swoich witych mowach wspomina
o bliskich kontaktach z Asklepiosem, o kierowanych do niego probach
o zdrowie i dobr rad. W jednej ze swych mw przytacza tekst
modlitwy, ktra mu si po prostu przynia: O wadco Asklepiosie, jeli
przoduj w wymowie, a jestem tego wiadom, daj mi, prosz, zdrowie, a
moi oszczercy niech pkn. Kazimierz Banek w pracy Mistycy i
bezbonicy. Przeom religijny VIV w. p.n.e. w Grecji opisuje t
cudownie szczer posta i inne jej podobne, by po chwili zderzy chr
modlitewnych bufonw i chwalcw ze sposobem modlitwy
Lacedemoczykw (inaczej Spartan), starogreckiego plemienia, ktre
zwyko si byo modli to sowo pochodzi wanie od ich imienia
lakonicznie.
Na ich maomwno zwracali uwag wszyscy im
wspczeni. Retoryk uwaali oni za rzecz wprowadzajc chaos,

tworzc midzyludzkie problemy, woleli uywa niewielu sw, tam

gdzie niewiele sw wystarczy. W Grecji, w ktrej modlc si do
bogw, trzeba byo duo mwi, choby po to, by poprawnie adresowa
swoje proby, Lacedemoczycy wychodzili na oryginaw, modlc si
rwnie zbonym milczeniem. Wzywali bogw, aby oprcz tego, co
dobre, udzielili im rwnie tego, co pikne. I nikt nie sysza, aby modlili
si oni o co wicej.
Lacedemoczycy nie mieli jednak monopolu na swoj
metod, podobnie modlili si czasem i Pitagoras, i Sokrates. Banek
opisuje te wzruszajc histori Korezosa, kapana Dioniozosa w
greckim miecie Kalidon. By on niezwykle zakochany w dziewczynie
Kaliroe, ktra mocno go nienawidzia. Gdy wszelkie proby i obietnice
Korezosa nie odniosy skutku, zrozpaczony kapan usiad bez sowa u
stp posgu Dionizosa jako bagalnik. I bg wysucha pono takiej
modlitwy swojego kapana. Plutarch w traktacie O gadulstwie pisa, i
milczenie jest rzecz gbok, rzecz ludzi trzewych i ma w sobie co
z misteriw.
W podobnym duchu, cho na podstawie zupenie innych
dowiadcze, wypowiadao si pniej wielu chrzecijaskich mistykw.
Dowiadczyli na wasnej skrze, e gdy naprawd spotkao si Boga
ywego, mona tylko milcze. On wie wszystko, widzi wszystko,
pytlowanie niczego midzy nami nie zmieni. Tym, co powoduje
transformacj, jest nasza obecno, akt woli, decyzja. Jeli sowa to
nieliczne, niczym w popularnej w duchowoci chrzecijaskiego
Wschodu tak zwanej Modlitwie Jezusowej (tysice razy dziennie w
rytmie oddechu powtarza si zdanie: Jezusie, Synu Boga ywego,
zmiuj si nade mn grzesznym). Dwie osoby, ktre si kochaj,
najwicej daj sobie nie przez debat, lecz przez to, e s.
Po co o tym wszystkim mwi? Bo yjemy w wiecie, w
ktrym zamiast by, koniecznie chce si co robi. Podrcznikiem
takiego mylenia jest chociaby poradnik How to Pray Without Being
Religious (Jak si modli, nie bdc religijnym), w ktrym autorka
precyzyjnie tumaczy, jak ubiera emocje w sowa, a sowa w zdania, i
bawic si t wewntrzn retoryk, wraca do duchowej harmonii.
Poziom komplikacji wicze wskazuje za jasno, e wspczesny

czowiek, eby si zrelaksowa, musi si strasznie namczy.

C to za straszny wiat, w ktrym ludzie dokumentnie
zapomnieli, co znaczy by. Modlitwa to przecie nic innego jak
spotkanie indywidualnie dobierany zestaw sw, emocji, ciszy, myli,
wrae. Ilu z nas rozbija si o swoj wad wzroku o to, e nie widzi
Boga. Zwizek z Bogiem staje si precyzyjnie przygotowan prezentacj
wasnych pragnie i potrzeb. Wywietlamy j raz w tygodniu, w
niedziel, po czym zwijamy manatki i uciekamy do domu. Tak nie da si
zbudowa sensownego zwizku. Nawet ludzie, ktrych dzieli odlego i
nie mog siebie zobaczy, staj na gowie, wyszukujc narzdzia bdce
cho namiastk kontaktu. Czasem zamiast recytowa z ksieczki litanie,
lepiej trzy razy dziennie wyobrazi sobie, e na chwil dzwonimy czy
wysyamy SMS do kogo, kogo z pewnoci spotkamy w chwili mierci.
Powiedzmy mu trzy sowa: e pamitamy, kochamy, jest nam smutno (w
fachowym jzyku nazywa si to wznosi akt strzelisty). Umiemy
rozmawia wanie tak od serca z bliskimi, Jego za, ktry nas
stworzy, traktujemy delikatnie mwic bardzo po macoszemu.
O ssiadach nabijajcych si z Lacedemoczykw,
duchowych aktywistach, graczach, przodownikach modw pomylaem
te podczas adoracji Najwitszego Sakramentu w jednym z
warszawskich kociow. Pewna pani robia tu afer na ca kaplic,
gdy zdarzyo si jej zapomnie okularw. alia si koleance: Co tu
robi przez ca godzin?! A tyle modlitewek naniosam, nowenny,
koronki. No, ja nie wiem, godzina to bd ze trzy race czya
si w blu wspsiostra. Nie jestem bez winy. Sam api si na tym, e
przychodz czasem do Boga z list spraw do zaatwienia i narczami
sownych kwiatw. Jest ich tak wiele, e zasaniaj mi Boga, ktry stoi
w monstrancji tu obok. I milczy. Czeka, a skocz si oracje, a zaczn
si ja.
[ Odkupienie ]Czy Jezus nie mg umrze ze staroci? Zacznijmy
od rozbrojenia bomby, ktra tyka w gowach wielu naszych braci i sistr
przekonanych, e Bg Ojciec jest w istocie Ojcem Chrzestnym. Bg
posa na wiat Jezusa, eby nasyci gd sprawiedliwoci. Zachowa
si wic jak rodzice zamordowanych ludzi, ktrzy chtnie korzystaj z
prawa, by przy kanapkach i herbacie obserwowa wykonywanie kary

mierci na zabjcy (ktrym Jezus nie by, ale skoro bya zbrodnia, kto
musi za to zgin tak by midzy ludmi a Bogiem byo 1:1). Jeli
czyjekolwiek tumaczenia miayby utwierdza w gowach chrzecijan
taki wanie sens mierci Chrystusa, lepiej wyznawcy takiego pogldu z
miejsca co zaleca Ewangelia przywiza kamie myski do szyi i
posa do najbliszego akwenu.
Tajemnica mierci i zmartwychwstania Jezusa to bowiem
najbardziej niepojta rzecz, jak ogldaa ziemia. Tajemnica, czyli co,
co z definicji rodzi setki pyta. Czowiek suchajcy Ewangelii o Jezusie,
ktry przyszed da swoje ycie na okup za wielu, ma rzecz jasna
prawo do wtpliwoci: czy skoro Bg jest Bogiem i moe wszystko
naprawd nie mg znale innej metody wycignicia ludzi z bota, w
ktrym postanowili si tapla? Czy nie trci schizofreni historia Boga,
ktry umiera na krzyu, ale wczeniej podczas modlitwy w Ogrjcu
prosi Boga (samego siebie?!), eby jeli to moliwe nie wysya Go
na mk? A moe co zauway ju wity Tomasz mona postawi
tez, e Jezus na dobr spraw zabi si sam? Przecie tak wanie
traktuje si wszystkich, ktrzy wiedzc, e umr, mogli zapobiec swojej
mierci (Bg wszystko moe), a mimo to nie zrobili tego. Wreszcie:
skoro z jakich powodw mier Jezusa bya konieczna, czy musia On
umrze w taki sposb? Czy nie mg spokojnie odda ducha jako
starzec, a pniej zmartwychwsta efekt kocowy byby przecie taki
sam?
614 Ofiara Chrystusa jest jedyna; dopenia i przekracza
wszystkie ofiary. Przede wszystkim jest ona darem samego Boga Ojca,
poniewa Ojciec wydaje swego Syna, aby pojedna nas ze sob. Jest ona
rwnoczenie ofiar Syna Boego, ktry sta si czowiekiem;
dobrowolnie i z mioci ofiaruje On swoje ycie Ojcu przez Ducha
witego, aby naprawi nasze nieposuszestwo.
Trzeba wiele wysiku, by z gszczu ksztatnych zda o
odkupieczej mioci Ojca i ontologii moralnej odkupienia, od
ktrych roi si w podrcznikach, wyuska w miar spjny obraz
przyczyn, dla ktrych Bg musia zgin na krzyu. A waciwie jednej,
najwaniejszej przyczyny.
Ktr mona uj krtko: czowiek ma woln wol. mier

Jezusa to od pocztku do koca opowie o skutkach ludzkich decyzji.

Bo zaczynajc ab ovo, skd w ogle wzia si na wiecie mier?
Przecie Bg stworzy wiat, w ktrym nie byo za, a ludzie nie
umierali. Dumny czowiek wzi jednak sprawy w swoje rce, zacz
sam ustala kierunki. I skoczy niczym Konrad Mazowiecki, ktry
przekonany o wasnym geniuszu geopolitycznym, sprowadzi do Polski
Krzyakw.
Bg wci prbuje jednak wrci do swojego pomysu sprzed
wielu lat, mierci, ktr czowiek sprowadzi i kadego dnia sprowadza
na siebie, nie mona, ot tak, wzi i wymaza. Mleko ju si rozlao. Na
wiat przychodzi wic Jezus, ktry umierajc i zmartwychwstajc, ma
przetrze ludziom drog jak piknie mwi liturgia: skruszy bramy
mierci, pokaza, e za nimi te czeka ycie. Jezus, przechodzc przez
mier, zamkn przed czowiekiem wszystkie drogi wyjcia. W mierci
czowiek nie uniknie spotkania z Chrystusem, ten jeden, jedyny raz w
yciu nikt z nas nie bdzie Go mg min pisze Ladislaus Boros.
Wrmy jednak do pytania: czy Jezus mgby umrze ze
staroci, bez caej tej krwawej ani? Pewnie tak, ale o tym, e stao si
inaczej, zdecydowa nie Pan Bg, lecz nasi przodkowie. Nikt nie
zmusza tumu, by krzycza: Na krzy z nim!. Stwrca wie wszystko,
wic pewnie przewidywa, e tak wanie zachowaj si ludzie. Ale
niewykluczone, e do koca mia nadziej.
Tak jest zreszt zawsze, gdy zbliamy si do popenienia
grzechu. Codziennie, gdy z uporem maniaka powtarzamy ten sam
mechanizm przyrzdzamy koktajl maostkowoci, lkw i interesw,
ktry zaprowadzi Jezusa na krzy. Ale czy Bg nie jest przypadkiem
wspwinny temu, co si stao? Niczym ojciec, ktry pozwala, by
dziecko kopn prd, nie powstrzyma przed bogobjstwem biednych
grzesznikw niezdajcych sobie sprawy z tego, co za chwil zrobi.
Takie rozumowanie to szczyt bezczelnoci. Czowiek, ktry chce
zgrzeszy, powtarza wiatu, e jest dorosy, a kiedy ju to zrobi i musi
stawi czoa konsekwencjom, nagle zmienia si w skrzywdzone dziecko.
Gdybym wiedzia, e ona kolegi zajdzie w ci, przecie nie
poszedbym z ni do ka. Gdyby tylko wiedzieli, e to Bg, na
pewno by Go nie zabili. A kto wam wczeniej do cikiego licha

da przykazania zabraniajce cudzooy i zabija?! Boga zabija nie

wolno (bo strach), ale niewinnego czowieka ju tak? Co z tego, e Piat
i spka nie wiedzieli, i zabijaj Syna Boego? Z premedytacj wzili
na siebie mier niewinnego czowieka. Oni i ich koledzy t zbrodni
popeniali przecie wczeniej i pniej wiele razy. Rwnie dlatego
Jezus w Wielki Pitek nie ciska gromw i nie pali ogniem ziemi, ale
stan w jednym szeregu z setkami tysicy innych niewinnie zabitych,
cierpicych bez sensu ludzi. Na sobie samym pokaza ca prawd o
piknie tego wiata i zamanej w raju ludzkiej naturze. Naturze, ktra
skandal na miar wszechwiata zabija swojego Stwrc, a wczeniej
wyszydza Go i torturuje. Jezus nie skary si przy tym, nie odgraa.
Bierze na siebie winy nas wszystkich. Tumaczc to na wieckie:
pozwala zu doj do apogeum, pozwala ludziom, by dopucili si na
Nim bezwzgldnie najwikszej moliwej zbrodni, bo chce da kademu
z nas podpisan wasn krwi gwarancj, e nie ma i nigdy w historii
ludzkoci nie bdzie takiej winy, ktra zablokowaaby czowiekowi
drog do wiecznego szczcia. Robi to, eby zebra w sobie cierpienie
wszystkich ludzi wszystkich epok. Bo nie byo na tym wiecie i nie
bdzie cierpienia wikszego ni cierpienie Chrystusa, ktry doskonale
wiedzc, Kim jest Bg, w chwili mierci przeywa mk oddzielenia od
Niego. Blu Boga Ojca, blu Ducha witego i blu Jezusa w tej
wanie chwili po prostu nie da si opisa. Nie zrobi tego te z
pewnoci film Pasja, skdind doskonay reporta o krwawych
szczegach wykonywania wyrokw mierci w Palestynie.
616 Umiowawszy swoich... do koca ich umiowa (J 13,
1): ta mio nadaje ofierze Chrystusa warto odkupiecz i
wynagradzajc, ekspiacyjn i zadoczynic. On nas wszystkich
pozna i ukocha w ofiarowaniu swego ycia. Mio Chrystusa
przynagla nas, pomnych na to, e skoro Jeden umar za wszystkich, to
wszyscy pomarli (2 Kor 5, 14). aden czowiek, nawet najwitszy, nie
by w stanie wzi na siebie grzechw wszystkich ludzi i ofiarowa si za
wszystkich. Istnienie w Chrystusie Boskiej Osoby Syna, ktra przekracza
i rwnoczenie obejmuje wszystkie osoby ludzkie oraz ustanawia Go
Gow caej ludzkoci, umoliwia Jego ofiar odkupiecz za wszystkich.
I jeszcze jedno caa ta tragiczna historia zmaga Boga z

ludzk wolnoci pokazuje nam przecie jak na doni, e grzech nie jest
wcale sodki, jak przekonuj z zapaem niektre wspczesne
piosenkarki. Jak bardzo trzeba uwaa, zanim wemiemy si do
krzywdzenia blinich. Mwilimy ju, e Piat i jego koledzy myleli, i
nie robi nic strasznego ot, zabijaj kolejnego lokalnego rozrabiak.
Problem w tym, e przy okazji zniszczyli sens istnienia tego wiata. W
tym swj. Bo przecie Jezus, Bg, jest sensem tego wiata. Hans Urs von
Balthasar pisa dobitnie: Wszystko, co stanowi sens naszego osobistego
ycia oraz ycia wiata w ogle, caej natury oraz historii, poszo do
grobu wraz ze mierci tego czowieka. Dlaczego ta prawda tak kiepsko
do nas dociera? Dziki grzechowi naszych braci i naszym wasnym
grzechom, ktre si w nim zawieraj, ten wiat przez prawie dwa dni nie
mia absolutnie adnego sensu. To dlatego w Wielk Sobot w
kocioach panuje absolutna cisza. Przerywana, rzecz jasna, krtkimi
spiciami ludzi, ktrzy nad sensem i bezsensem podumaj sobie kiedy
indziej, dzi bowiem musz wydepta sobie jak najlepsze miejsce, by
woda wicona spada na chlebu i jajka.
Trzeciego dnia po mierci sens wiata powstaje jednak z
grobu. wiat znw ma sens i to jaki! Zmartwychwstanie Jezusa ju na
zawsze owietla ca nasz ziemsk beznadziej zupenie nowym,
nieziemskim wiatem. I to jest ta dobra nowina. e z tego, comy z
gupoty i zoci stukli, Jezus stworzy co jeszcze pikniejszego. e
cho w raju delikatnie zasugerowalimy Panu Bogu, by si od nas
odczepi, On w midzyczasie wybudowa nam pomost. Jednym kocem
siga on opuszczonego przez Boga brzegu mierci, drugim za brzegu
wiekuistego ycia. Kroczc po tym mocie, wiemy, e On go zbudowa i
e dziki Jego asce zostaa nam zaoszczdzona absolutna przepa (...).
Obydwa oblicza naszych dzie nigdy nie spotykaj si ze sob i nie mog
si oglda. Ich kocw nie moemy ze sob poczy, poniewa sznur,
ktry chcielibymy przecign nad przepaci, jest za krtki i dlatego
musimy go zoy w rce Boga. Wycznie Jego palce s w stanie
poczy nasze kruche czci w jedn cao.
[ (Samotny) Ojciec ]Jeli Bg jest Ojcem, kto jest Matk?
Wikszo katolikw postawiona przed tym pytaniem zacznie
trwonie rozglda si po kociele i szuka eskich pierwiastkw w

silnie zmaskulinizowanej religijnej rzeczywistoci. Moe Matka Boska?

wita Jadwiga? Albo wita Rita? Niestety, osadzajce kocielne
wntrza strojne w bkitne suknie figury nic tu nie pomog. Trzeba
zacz od medytacji nad prawd, ktr w krtkich sowach uj papie
Jan Pawe I: Bg jest Ojcem. Co wicej Bg jest Matk.
Dennis, Sheila i Matthew Linn, amerykascy pisarze z
brany religijnej, autorzy ksiki Good Goats. Healing Our Image of
God (Uzdrawianie obrazu Boga), pisz wprost: katolicy, ktrym Bg
kojarzy si wycznie z Ojcem, zawsze bd utyka na jedn nog. Dla
nich Bg zawsze bdzie kim, kto raz na jaki czas wpada do domu z
niebiaskiej delegacji, sprawdza zeszyty i pyta, czy byo si grzecznym.
Jeli tak bdzie fajna wycieczka, jeli nie tatu zabierze chomika czy
kotka. Infantylizm, z jakim mylimy czasem o naszym Bogu (w wieku
czterdziestu lat nazywajc go Bozi, proszc o zdrwko lub
przepraszajc, e mwio si brzydkie wyrazy), sprawia, e relacja z
Bogiem zamienia si w gr, jak kade dziecko toczy ze swym tat. Tu
si czego nie powie, tam si przemilczy, zamiecie skorupki pod dywan.
Z matk nigdy by si tego nie zrobio. Dlaczego? Bo matka jest kim,
kto akceptuje nas, nawet jeli co psujemy. Kto zawsze bdzie po naszej
stronie.
Pastwo Linnowie apeluj wic, by po latach przechyu w
stron katolickiego machismu dowartociowa drug, esk nog
naszej wiary. Prosto przed siebie, rwnym krokiem moe i tylko
czowiek, ktry sysza zarwno fragmenty Ewangelii pene przestrg
przed ogniem piekielnym, jak i frazy z Ksigi Izajasza (rozdzia 49), gdy
Bg mwi, e jest jak matka, ktra nigdy nie zapomni o swoim
niemowlciu.
230 Bg, objawiajc si, pozostaje niewyraaln Tajemnic:
Gdyby Go zrozumia, nie byby Bogiem.
Czy On/Ona stworzy/a wiat? Przywracanie
eskiego
pierwiastka naszej wierze naprawd nie musi si zaczyna od zmiany
zaimkw mskich w Biblii (On stworzy wiat) na mieszane (On/Ona
stworzy/a wiat). Nie powiod si prby cinicia absolutu w ziemskiej
puszce. Bg nie poddaje si kryterium pci, bo przecie zarwno
mczyzn, jak i kobiet stworzy na swj obraz i podobiestwo. Pki

yjemy na ziemi, nie mamy wyboru, musimy uywa jzyka. Warto

jednak pamita, e akurat w tym przypadku w jzyk wiedzie nas na
manowce. Prawda o Bogu jest inna zaimkw nie ma w niej w ogle.
Gramatyczny rozbir Boga jest szkodliwy rwnie dlatego,
e odwraca uwag od postawionych wyej pyta dlaczego katolicy
czuj si tak niezrcznie z prawd, e ich Bg potrafi by czuy?
Dlaczego wol wyobraa Go sobie jako trenera duchowego fitnessu?
Linnowie proponuj, by na moment zastanowi si, co On, syszc nasze
myli, musi czu. Czy kto, kto ma dzieci, jest sobie w stanie wyobrazi
bardziej bolesny moment ni ten, gdy dziecko przyjdzie do niego i
powie, e byo dobrze trenowane, ale teraz odkryo, i potrzebuje w
yciu czego wicej? Ilu rodzicw czerpie satysfakcj z tego, e dzieci
si ich boj? Czy nie bardziej zdrowa jest sytuacja, w ktrej dziecko wie,
e gdy co zawali, rodzic dowie si o tym, ale bdzie te pewne, e jest
w domu, wrd ludzi gotowych odda za siebie ycie. Wielu, ktrzy
mieli w sobie wiar, odeszo, bo nie dosyszeli, e Bg chce z nimi
budowa taki dom. I to nie tylko z tymi, ktrzy zdobyli ju dziesitki
pobonych sprawnoci i dostateczn ilo punktw za moralne
prowadzenie si. Rwnie z tymi, ktrzy uczciwie przyznaj, e tych
punktw maj mao. Koci to nie stacja benzynowa, a wiara to nie
program lojalnociowy. Dla nas, chrzecijan, kluczem do nagrody nie s
wyniki, wane s starania. W razie upadkw liczy si uczciwo.
Na zakoczenie tych rozwaa warto rzuci myl, jak
eksploatuje w jednym ze swoich esejw Paul Johnson. Dlaczego
bezrodzajowy Bg stworzy czowieka w dwch rodzajach, ktre nie
mog bez siebie y? W pierwszym odruchu na tak postawione pytanie
chce si odpowiedzie: bo chcia poszerzy sfer mioci, nauczy ludzi,
jak mona kocha, a nie da si tego robi bez wypenionej szczelnie
oddaniem relacji. Ale autor w nie byby sob, gdyby znw nie
zafundowa nam rozwizania nieco bardziej dramatycznego. Na tyle
ekscentrycznego, e baem si umieci je w tekcie i zepchnem do
ramki.
Paul Johnson znw rysuje Boga-Opowiadacza
Obdarzajc istoty ludzkie woln wol, Bg postawi je przed

koniecznoci dokonywania wyborw. Najwaniejszy z nich sprowadza

si do pytania, czy odwzajemni mio Bo i w jakim stopniu. Nie
byby to wybr prawdziwy, a wic i interesujcy, gdyby bezinteresowna
mio Boa bya jedyn ofert na rynku. Obdarzajc czowieka
mioci seksualn w caej jej potdze i gbi, Bg nie tylko ustanowi
inn posta mioci, pokrewn i uzupeniajc w stosunku do
upragnionego przez Niego bezinteresownego odwzajemnienia, ale
stworzy te swojej mioci, czyli ostatecznie samemu sobie, rywala.
Teraz dopiero kae wybiera. (...) W ten sposb zaostrza si ludzki
dramat, i po to, by mg si rozegra, wszechwiat zosta powoany do
istnienia (Paul Johnson, On, Ona czy Ono, w: W poszukiwaniu Boga).
[ Sodki Jezu ]Skoro Jezus by ydem, skd to hiszpaskie imi?
Imi Jezus (a dokadniej Jehoszu, bd Jeszua, jak z pewnoci
woali na Chrystusa rodzice) znaczy tyle co Jahwe zbawia, na upartego
moglibymy porwnywa je z naszym dzisiejszym Bogdanem czy
Bogusawem. Czy mona wic pokusi si o podejrzenie, e gdyby Jezus
urodzi si nie w staroytnej Palestynie, ale we wspczesnej Polsce,
nosiby na przykad imi Bogdan? Niewykluczone. I nie jest to herezja,
cho bowiem w naszej kulturze uywanie imienia Jezus w celach
wieckich zostao zastrzeone, s na wiecie takie miejsca (zwaszcza te,
gdzie krluje jzyk hiszpaski), w ktrych co drugi mczyzna nosi to
imi. Dla porzdku dodajmy, e sytuacja w dziedzinie imion mskich we
wspczesnym Puerto Rico niewiele odbiega od tej, jaka miaa miejsce w
Palestynie w czasach, gdy nasz Zbawiciel chodzi po tym wiecie.
Bg, przychodzc na ziemi, nie cudowa, lecz przyj dla
siebie bardzo popularne, zwyke imi. W Starym Testamencie od
Jezusw (i rnych mutacji tego imienia) a gsto. W Nowym czytamy
choby o cudotwrcy utrzymywanym na dworze rzymskiego prokonsula
Sergiusza Pawa, ktry nazywa si Bar-Jezus (i ktrego wity Pawe w
celach pedagogicznych przyprawi o lepot); Jzef Flawiusz pisze o
dziaajcym jakie trzydzieci lat po mierci Mesjasza Jezusie synu
Ananiasza, ktry przez pi lat kry po Jerozolimie, wieszczc koniec
wiata, przez ydw uznany zosta za wariata, a w kocu zgin od
kamienia z rzymskiej machiny oblniczej. W dzieach z epoki syszymy
te midzy innymi o arcykapanach: Jezusie synu Damnajosa, Jezusie

synu Fabiego i Jezusie synu Gamaliela oraz o chrzecijaninie Jezusie,

zwanym Justusem.
Owa zwyczajno imienia Jezus natchna nawet
szwedzkiego pisarza Hjalmara Sderberga do popenienia w 1928
poczytnej i wznawianej do dzi powieci Jezus Barabasz. Dowodzi w
niej, e skoro Jezusw byo wwczas tylu co dzisiaj Marcinw, to
prawdopodobne jest, e uwolniony zamiast Zbawiciela zoczyca te
nazywa si Jezus, a wic nie wiadomo z pewnoci do koca, ktry z
nich zosta ukrzyowany, a ktry y dalej szczliwie. Gdyby Sderberg
poprzesta na tej konstatacji, byoby to moe i oryginalne, ale niestety
postanowi on rwnie spitrzy dramat, przekonujc zawzicie, e Jezus
Barabasz by w istocie synem Jezusa Zbawiciela (z prostych oblicze
wynika, e Jezus musia zosta ojcem, majc kilkanacie lat) oraz co
chyba oczywiste Marii Magdaleny.
Dlaczego Jezus wyglda jak hippis? To jeszcze p biedy. Na
obrazkach istotnie pokazuje si Go najczciej niczym lekko otyego
hippisa z rumiecem. Franco Zefirelli w Jezusie z Nazaretu nada Mu
jednak wygld angielskiego arystokraty. Tym, ktrzy widzieli Ostatnie
kuszenie Chrystusa, ju zawsze kojarzy si On bdzie z Willemem
Dafoe, a tym, ktrzy znaj biblijny cytat Najpikniejszy jeste spord
synw ludzkich, z dowolnym innym aktorem.
Widzc to, co przez wieki wyczyniano z wizerunkiem Jezusa,
atwo mona doj do wniosku, e ydzi zakazujcy malowania, a nawet
zbyt szczegowego opisywania ludzkich wizerunkw, mieli naprawd
duo racji. Kada epoka przyrzdzaa sobie przecie obraz Jezusa la
carte. Szwajcarski teolog Jrg Zink w swojej biografii Jezusa pisze, e
pierwsi chrzecijanie preferowali obraz Jezusa zbuntowanego przeciw
wiatu. Mdrcy z tamtych lat przekonywali, e Jezus szed w poprzek
modom, rwnie jeli idzie o wygld mia metr trzydzieci wzrostu,
brzydk twarz i jedn nog krtsz od drugiej. Gdy chrzecijastwo
zaczo by religi pastwow, pojawi si powany Chrystus
Pantokrator (z przedziakiem i dzielon na dwie czci brod). W
krlestwie Frankw Jezus przypomina modego krla, piknego i
zwyciskiego. W redniowieczu na dobre zmieni si w Beau Dieu
Piknego Boga, hodowano wtedy zasadzie, e pikno duchowe musi

znale odbicie w piknie cielesnym. Niejaki Epifaniusz zaklina si na

wszystkie witoci, gdy pisa, e Zbawiciel mia rwno metr
osiemdziesit wzrostu, kruczoczarne wosy, wyrany nos i karnacj
koloru zboa. Inni przekonywali, e jego wosy miay raczej odcie
miedzianorudy... Swojego zafrasowanego i poobijanego Jezusa miay te
mnoce si pod koniec redniowiecza, w czasach wielkich epidemii,
ruchy pokutnikw.
Kolejny historyczny Jezus mia litociwe wejrzenie i zwraca
si do ludzkoci w gecie odkupienia, a skoczy jako sympatyczny,
zarowiony przyjaciel mieszczaskiego domu pisze Jrg Zink,
dodajc te, e spotka kiedy przedstawicieli kalifornijskiego ruchu,
wedug ktrych Jezus wyglda dokadnie jak wspczesny hippis. Ja
sam wszedem niedawno w posiadanie wyprodukowanego rwnie w
Stanach Zjednoczonych pudeka na drobiazgi, na ktrym Jezus wyglda
jak harleyowiec. Kalejdoskop wypeniony witymi obrazkami krci
si wic w najlepsze. A oliwy do ognia dolewaj raz na jaki czas
badania cudownych ladw pozostaych rzekomo po egzekucji Jezusa
tych na caunie turyskim czy na odnalezionym niedawno innym caunie
z pooonej w Abruzji wioski Manoppello.
Zrozumiae jest, e ludzie wyposaeni przez Stwrc w zmys
wzroku maj potrzeb ujrzenia swego Zbawiciela. Niezrozumiaa bywa
jednak czasem ich ogromna niecierpliwo. Pytanie, jaki sens ma
tworzenie naprdce kolejnych niby-zdj i nieprawdziwych portretw
Jezusa, skoro za marne kilkadziesit lat ujrzy si Go na wasne oczy po
tamtej stronie ycia? Po co z tak determinacj psu sobie t cudown
niespodziank? A e bdzie cudowna, przekonuj ci, ktrzy ju Go
widzieli. Ot, choby wita Faustyna, ktra postawiona przed
koniecznoci asystowania przy namalowaniu obrazu Jezusa
Miosiernego, po kilku prbach rozpakaa si i stwierdzia, e aden
ziemski malarz po prostu nie jest Go w stanie namalowa. Jezus, Bg,
jest pikny takim piknem, jakie wymyka si znanym naszym oczom
kategoriom.
Beznadziejne z zaoenia prby poszukiwania cyfrowej
fotografii Jezusa mog by jednak o tyle poyteczne, e doprowadz
nas do puenty, ktra przewija si i wrd mdroci Wschodu, i wrd

pism staroytnych gnostykw: wiat jest mostem. Przejd przez niego,

ale nie buduj na nim domu. I pamitaj, e kademu z nas dopiero
mier dostarczy klucz do rozwizania zagadek, na ktre z tak pasj
marnujemy swj cenny, ziemski czas. Fizycy poznaj wreszcie, dlaczego
jedne czstki maj mas, a inne nie, Dan Brown oraz sto milionw jego
czytelnikw dowiedz si wreszcie u rda, e Jezus naprawd nie by
mem Marii Magdaleny. Kady absolutnie kady bdzie mg
zada dowolne pytanie i uzyska na nie odpowied.
Na mojej karteczce ju dawno temu zanotowaem te dwa: 1.
Czym zajmowa si Bg przed stworzeniem wiata, i gdy, jak podaje
Biblia, na ziemi panowaa wielka cisza i tylko Duch Boy unosi si
nad wodami? 2. Czy wesele w Kanie Galilejskiej skoczyo si przed
czwart rano?
W synnym eseju pt. The Image of the Disappearing Christ
(Wizerunek znikajcego Chrystusa), opublikowanym w roku 1943,
historyk sztuki Mayer Shapiro zwraca uwag na ciekawy wynalazek
artystyczny, ktry pojawi si w Anglii okoo roku 1000. Na
wizerunkach tego typu widoczne s jedynie nogi lub stopy Chrystusa
reszt ciaa zasaniaj chmury. Artysta najwyraniej chce postawi widza
w miejscu apostow, wprowadzi go niejako w samo serce cudu...
(Paul Johnson, W poszukiwaniu Boga).
[ Wszdzie wino, wszdzie ryby ]Dlaczego Jezus wybra do mszy
wino, a nie na przykad mleko? Niezawodny Henri Daniel-Rops z
rozczulajc pieczoowitoci wylicza, e Zaoyciel naszej religii w
czasie swego ziemskiego ycia kosztowa mg nastpujcych trunkw:
mleka, octu z wod, fermentowanego soku z daktyli lub granatw,
szecharu lekkiego piwa z jczmieni i prosa lub ekskluzywnego,
delikatesowego piwa importowanego z Medii.
Ale podstawowym, najulubieszym, najbardziej podanym
trunkiem, obok wody, byo w tamtych czasach zdecydowanie wino.
Biblia mwi o nim a sto czterdzieci jeden razy (dla porwnania cho
na dobr spraw nie wiemy, co to za porwnanie o dobrych psach
mwi tylko raz). Jakie ma ycie ten, ktry jest pozbawiony wina?
pyta Eklezjastyk. Ksiga Przysw zaleca, by poi winem osobnikw
zgorzkniaych na duchu.

ydowskie wino byo czerwone. Mocne, gste, silnie

taninowe (by moe w stylu dzisiejszych szczepw rioja, kto to wie?).
Rozcieczano je wod, sodzono miodem, dodawano kwiatu ry,
tymianku czy cynamonu. Nie by to po prostu zwyky trunek. To cz
tosamoci Izraela. Dar od Boga czasem naduywany, o czym
wiadcz choby pedagogiczne cytaty z Ksigi Przysw Szyderc
jest wino, swarliw sycera, kady, kto tutaj bdzi, niemdry oraz
lady pierwszych ruchw antyalkoholowych albo promujcych pen
abstynencj, albo prbujcych wprowadza rozrnienia na wina,
ktrych produkcja opiera si na naturalnej fermentacji, i napoje
alkoholowe destylowane oraz wina wzmacniane (oba gatunki, a wrd
nich moje ulubione porto, byyby zakazane).
lad bliskich zwizkw szlachetnych alkoholi i religii
pozosta w nazewnictwie butelek do szampana, ktrym fachowcy nadaj
imiona biblijnych postaci (Jeroboam, Roboam, Baltazar). Taki lad
mamy te w naszym jzyku. Nazywajc kogo chamem, odwoujemy si
przecie do jednego z pierwszych opisanych w Biblii przypadkw
upojenia alkoholowego, jakie przytrafio si ni mniej, ni wicej tylko
synnemu Noemu, ktry oprcz tego, e zbudowa ark, by te
pierwszym znanym z imienia producentem wina. Podobno sekret
produkcji trunku zdradzi mu sam Stwrca, ostrzegajc go te z miejsca
o moliwych wpadkach. Ot Ksiga Rodzaju podaje, e ktrego dnia
zmczony prac Noe naduy wasnych wyrobw, znalaz si w stanie
wskazujcym i zasn jak go Pan Bg stworzy w swoim namiocie. Jego
najmodszy syn Cham, widzc to, zachowa si po chamsku, i wezwa
swoich braci, eby z mizerii ojca urzdzi komiczne widowisko.
Pietyzm, z jakim ydzi traktowali wino, sposb, w jaki
rywalizowali w jego uprawie, delikatnie oczyszczali krzaczki, po to, by
speni warunki koszernoci, sprawiaj, e Jezus porwnuje Koci
wanie do winnego krzewu. To wino (a nie wod czy mleko) zmienia w
swoj Krew, zdaniem Daniel-Ropsa dajc tym samym dowd, e jest
najprawdziwszym synem Izraela, yjcym tradycj swojego narodu.
Z winem wie si te jedna z najpikniejszych biblijnych
historii. Chodzi o opisane w 2 rozdziale Ewangelii witego Jana wesele
(dalekich?) krewnych Jezusa, odbywajce si w Kanie Galilejskiej. Jezus

by towarzyski. Ale jeli mowa o weselu w Kanie, nie jest wcale

wykluczone, e Chrystus uda si na t kilkudniow wiejsk potacwk
rwnie po to, by w Ewangelii opisano pniej, co zrobia wwczas Jego
Matka. W moich oczach chaupniczego egzegety to Ona jest drug
gwn bohaterk tej opowieci. Prosz sobie wyobrazi: okoo
pidziesicioletnia kobieta przez trzydzieci lat mieszkajca z synem,
ktry zajmowa si rzemiosem, by normalnym czowiekiem, nagle musi
skonfrontowa si z rzeczywistoci wymykajc si jej matczynej
kontroli. Najpierw Jej Syn odchodzi z domu, by przyj chrzest w
Jordanie, czemu towarzysz niezwyke znaki nad modym Ciel z
Nazaretu otwiera si niebo, zstpuje na Niego Duch wity, a Bg
Ojciec potwierdza, e Jezus jest Jego Synem. Pniej wdruje na
pustyni, gdzie przez czterdzieci dni toczy ostr duchow walk.
Nastpnie powouje pierwszych uczniw, ktrzy podobnie jak Maryja
musieli sysze o tym, w jakich okolicznociach przebiega chrzest
Jezusa. Co musiao si dzia w gowie Maryi, gdy z niewidzianym od
dwch miesicy Synem sza na t wiejskzabaw? Maria Szamot pisze:
To ju nie by Jej Jeszua. To by Kto, kto gwatownie wyrwa si do
przodu. Popdzi gdzie, gdzie Jej jeszcze nie byo. (...) Odkrywaa
liczne lady dugiego postu na Jego twarzy, rkach: pytaa siebie, po co
tam poszed?.
wczesne ydowskie wesela trway nawet kilkanacie dni;
nagle pod koniec uroczystoci organizatorzy (by moe pomagaa im
take Maryja, jeli bya spokrewniona z gospodarzami) dostrzegaj, e
koczy im si wino. Co zrobi, eby unikn skandalu? Maryja pokazuje
si tam nie tylko jako Matka Jezusa z Nazaretu. To na weselu w Kanie
po raz pierwszy rozmawia z Nim jak ze swoim Bogiem. W tym, co
mwi, wida zakopotanie. Nie wie, o co ma prosi, jak to zrobi. Pada
tylko jedno krtkie: Nie maj ju wina. I niezraona zdawkow
odpowiedzi Jezusa, przyznajc otwarcie, e nie rozumie, co si tutaj
dzieje, mwi jednak do obsugi: Zrbcie wszystko, cokolwiek wam
powie. Jezus nie moe zawie takiego zaufania. Woda zmienia si w
wino. I to dobrej klasy. Na weselu sensacja. Wszyscy chc si
dowiedzie, garn si do uczniw, do Maryi, ci zaczynaj pewnie
opowiada o Jezusie. O dziwnym Bogu, ktry zszed na ziemi i nie

uzna za stosowne zainaugurowa swojej publicznej dziaalnoci

akademi, wykadem czy na przykad szczytem przywdcw
religijnych Galilei. Poszed si ochrzci, pniej si modli, w kocu
ruszy z ludmi na wiejsk zabaw.
Czy Jezus puci z torbami firm rybn apostow?
Pewnie
tak. Dlaczego? Bo mia dla nich lepsz propozycj. Dowodzi tego Laurie
Beth Jones, ktra w ksice Jezus Chrystus meneder. Odwieczna
Mdro na uytek wizjonerskiego przywdztwa informuje, e Mesjasz
zstpi na ziemi przede wszystkim po to, by pokaza ludziom, jak
powinno prowadzi si interesy. Jones przedstawia Jezusa jako wzr dla
prowadzcych zebrania rad nadzorczych, dla odpowiadajcych w
firmach za wyznaczanie strategicznych celw, chwali te Jego
kreatywno oraz umiejtno budowania zespou. Zwaszcza ta ostatnia
cecha wydaje si szczeglnie frapujca. Popatrzmy na zesp
najbliszych wsppracownikw Jezusa. Czterech rybakw, kilku
rzemielnikw, wieniacy, jeden poborca podatkowy czytaj:
kolaborant. Feeria charakterw: samce typu alfa (Piotr), gaduy,
cholerycy (Jakub i Jan synowie gromu), politykierzy i dusigrosze
(Judasz). Trzeba byo naprawd boskiego pomysu, by to oryginalne
stadko w cigu kilkunastu miesicy zmieni w fundament Kocioa.
A to, e si udao, nie jest wcale jak chce pani Jones
fenomenem menederskim. Bo nie rozmawiamy te o ludziach, ktrzy
byli w stanie way ekonomiczne ryzyko i podejmowa dalekosine
decyzje.
Byli przecie prostymi ludmi pisze Maria Szamot.
Nauczyli si kady swojego fachu i tak zdobywali chleb. Ale nikt ich nie
uczy jzyka, ktrym mogliby opowiedzie, co im najgbiej w duszy
piewa, co ich porusza, nie daje spokoju. (...) A Jezus chwyta to w lot i
umia to nazwa, a co wicej, nada temu perspektyw, od ktrej krcio
im si w gowach.
Apostoowie wielokrotnie w kontaktach z Jezusem
udowadniali, e gdyby to oni kierowali Boym interesem, klska byaby
nieuchronna (patrz: wity Piotr prbujcy wyznacza Jezusowi, co ma
robi, a czego nie robi, czy Jakub i Jan przy pomocy mamusi
zaatwiajcy sobie miejsce w niebie). Wbrew temu, co utrzymuj

niektrzy, apostoowie wcale nie byli lokalnymi krezusami. Nasza religia

wykluwaa si w wiecie biednych, palestyskich rybakw
utrzymujcych si z pracy na Jeziorze Galilejskim mniej wicej o
poow wikszym od jeziora niardwy.
Owszem, w staroytnej Palestynie istnia wiat powanych
interesw. Henri Daniel-Rops opisuje wielki wewntrzny rynek handlu
zboem opanowany przez porednikw i hurtownikw, pokazuje
eksporterw ywnoci i kosztownoci, pachnide, w tym wycenianego
jak zoto balsamu o drzewka balsamiczne toczono zacite walki,
morskie fundusze inwestycyjne budujce statki, bankierw, wacicieli
kantorw, importerw drewna, elaza czy sprowadzanego z Arabii
kadzida.
Wielki wiat omija jednak Jezusa, a i On zbytnio si do
niego nie garn. Wszystkich, ktrzy ulubion przez Niego ryback
prowincj chcieliby pozna bliej, znw odesa trzeba do Henri
Daniel-Ropsa. Dowiemy si od niego midzy innymi, czym rni si
sie typu wicierz od klasycznego niewodu i dlaczego sieci musiay by
tak drogie. Superciekawych informacji o rynku rybnym w czasach
Chrystusa dostarcza te artyku K.C. Hansona The Galilean Fishing
Economy and the Jesus Tradition (Gospodarka rybna w Galilei i
tradycja Jezusa). Autor ostro polemizuje w nim z tez, e rybacy w
Palestynie byli ludmi zamonymi, naleeli do czego w rodzaju lokalnej
klasy redniej. Hanson tumaczy, e tam nie byo klasy redniej, ludzie
dzielili si na trzymajc rk na wszystkim arystokracj oraz reszt
wiata rolnikw, rybakw, hodowcw yjcych w zasadzie tylko po to,
by panowie mieli z kogo ciga podatki i daniny. Ewangelia witego
ukasza wspomina co prawda wyranie o tym, e Jakub i Jan byli
wsplnikami Szymona, ale nie chodzi tu o udziay w wielkim rybnym
koncernie, a prawdopodobnie o to, e panowie razem kupili sobie dk,
razem negocjowali zezwolenia na pow i wsplnie poddawali si
opodatkowaniu. Hanson sugeruje nawet, e Mateusz uwaany za
celnika mg w istocie by kim w rodzaju lokalnego porednika na
rybnym rynku.
Tekst Hansona to kopalnia wiedzy o rodowisku, ktre na co
dzie oglda Jezus. O rybackich wioskach, takich jak: Kafarnaum,

Betsaida (dosownie miejsce owienia ryb), Magdala (wiea ryb,

gdzie jak pisze Henri Daniel-Rops sprzedawano murjes, konserw
rybn znan nawet w Rzymie), Tyr czy Sydon. O uywanym przez
rybakw sprzcie (wdkach z haczykami, lnianych sieciach, puapkach
na ryby) i odziach (d z czasw Jezusa odnaleziono w roku 1986
miaa agiel, miecia piciu zaogantw plus adunek ryb lub, w wersji
przewozowej, do dziesiciu pasaerw). Autor opisuje dania z ryb, ktre
chtnie jadano (ryby smaone, solone, siekane, podawane z jajkiem,
przerabiane na sosy ju od samej lektury podanego w tekcie przepisu
niejakiego Atheneusa na gnijcy rarytas nienawyky do historycznych
specjaw czytelnik moe dosta torsji). Zdaniem Daniel-Ropsa,
spoycie ryb byo tak due, e trzeba je byo importowa (choby
suszone ledzie i hiszpaskiego tuczyka).
Kto nie lubi ryb, mg je pyszne placuszki
Ewangelia witego Mateusza podaje, e podczas swych
rekolekcji na pustyni Jan Chrzciciel ywi si szaracz i lenym
miodem. Zdaniem Henriego Daniel-Ropsa w czasach Jezusa znano
osiemset odmian szaraczy jadalnej. Jadano je albo zagotowane szybko
w osolonej wodzie, a tak przyrzdzone miay smak, a nawet kolor
zbliony do krewetek, albo te po usuniciu gw i apek suszono je na
socu, potem za smaono w miodzie lub marynowano w occie, lub
wreszcie cierano na proszek. w proszek z szaraczy, nieco gorzkawy
w smaku, zmieszany z najprzedniejsz mk, suy do wyrobu bardzo
lubianych placuszkw (Henri Daniel-Rops, ycie w Palestynie w
czasach Chrystusa).
Hanson uzmysawia, ile miejsca w Ewangeliach zajmuj
wanie ryby i caa zwizana z nimi tematyka. Na rozkaz Jezusa
uczniowie zarzucaj sieci na gigantyczny pow, karmi rybami
zgromadzone na brzegu tumy, Jezus po swoim zmartwychwstaniu sam
je pieczon ryb, odwoujc si do znanego uczniom procesu solenia ryb,
mwi o ludziach, ktrzy bd ogniem posoleni, w pyszczku ryby Piotr
znajduje monet podatkow. Chrystus naucza, siedzc w rybackiej odzi,
egzorcyzmuje optanych w rybackich wioskach, wci odwouje si do
metafor zwizanych z prac na morzu, chce by zrozumiany przez

odbiorc. Nie tylko przez swoich uczniw, ale i ludzi takich jak teciowa
Piotra Maria z Magdali czy tum chodzcy za Nim w okolicach Tyru i
Sydonu. Hanson cytuje zdanie ze staroytnego egipskiego papirusu,
ktrego autor stwierdza, e owienie ryb jest bardziej mizerne od
jakiegokolwiek innego zajcia. Jezus, ktry mg przecie zrealizowa
marzenia pani Beth Jones i zstpi na ziemi jako dyrektor zarzdzajcy
wielkiej firmy, zdecydowa si na inne rozwizanie. Nie do, e urodzi
si na zabitej deskami prowincji, to spdzi ycie na jej peryferiach. I
pki tylko mg, nie zblia si do stolicy, Jerozolimy.
Widocznie co chcia przez to swoim uczniom powiedzie.
Moe to, e prawdziwe serce wiata od zawsze bije nie w tym miejscu,
w ktre wpatruj si tumy? Moe to, e wsiadajc do odzi Szymona,
chce pokaza, e nie musimy biega po stolicy, by Go znale, bo On
chce przyj tam, gdzie jestemy, w rodek codziennego ycia.
[ Wyupi oko ]Czy Bg pragnie, bymy si pocili? Kilka lat
temu Podlaskie obiega elektryzujca wiadomo. Podchmielony amator
cudzych on z miejscowoci Zambrw poczu wyrzuty sumienia.
Poszed za chaup i amputowa sobie siekier co nieco. Na policji
tumaczy, e kierowa si Ewangeli, zalecajc przecie, by odci
czonki, ktre s nam powodem do grzechu. Dzielni urolodzy
przywrcili jednak funkcj narzdu.
Czy wieo nawrcony moralista zrobi le, e czyta Bibli?
Bo e czyta (lub co sysza), to fakt. Tyle e by z niego taki czytelnik
jak literat z tego, kto popisuje si znajomoci liter, a nie odkry jeszcze,
e s one tylko narzdziem wyraania sensu.
Pismo wite trzeba traktowa powanie, cho nie zawsze
skrajnie dosownie. W przeciwnym razie ju nigdy nie wygrzebiemy si
z wielokrotnie przywoywanych w tej ksice sporw o to, czy Ewa w
rajskim ogrodzie spoya jabko, banana czy brzoskwinie z puszki, a
kady, kto widzia wielbda, musi doj do wniosku, e Jan Kulczyk
nigdy nie bdzie zbawiony: atwiej jest wielbdowi przej przez ucho
igielne ni bogatemu wej do krlestwa niebieskiego mwi wszak
Pismo, opisujc jedn z wskich jerozolimskich bram (nazywan
Igielnym Uchem wanie). Inny kopot maj ci, ktrzy nie odrniaj
historii zawartych w Biblii od tych domylanych pniej przez

bajkopisarzy (na przykad o witej Weronice spotkanej przez Jezusa w

drodze na Golgot).
Odcina, nie odcina, oto jest pytanie
Jezus nie tylko po prostu zaleca, bymy panowali nad
chciwoci i dz zmysw; stworzy On system bodcw, wywoa nie
mniej gorce od tamtych namitnoci pchajce nas w przeciwnym
kierunku niczym sia witalna rosncych drzew, traw i caej wegetacji
przeciwstawiajca si sile cienia; ta pierwsza prze w gr i na
zewntrz, druga za cignie w d. Dziki Jezusowi przesyceni, tsknimy
do abstynencji, a duszc si w spltanym labiryncie seksu do czystoci.
Nie ucieczka od wiata, ale odkrywanie go oto dyrektywa Jezusa; wiat
raz odkryty i ujrzany Jego oczyma ukae gbi i przepych wczeniej
nieprzeczuwane podobnie jak adna twarz dotknita smutkiem ujawnia
swe ukryte pikno. Jeli oko jest narzdziem grzechu, to wyup je, radzi
Jezus, nie po to, by olepn, lecz aby widzie naprawd; jeli rka lub
noga odetnij j, nie po to, aby sta si kalek, ale aby odzyska
zdrowie. Przyszed, jak sam mwi, nie eby niszczy ycie, ale bymy
mieli je w obfitoci. Nie pojmie tych sw ten, dla kogo obfito znaczy
dostatek owoc poowu Morza Martwego: sam nie wiedziaem jednak,
czym jest rado, pki nie przestaem goni za szczciem; nie dbaem o
ycie, pki nie wybraem mierci. Winien jestem Jezusowi wdziczno
za oba te odkrycia. (...)
Dzi wydaje si nadzwyczajne, i surowe na pozr
wymagania Jezusa dostarczy mogy tyle radoci, a powrt do
pogaskiej swobody obyczajw pogra zachodni cywilizacj w mroku
przygnbienia i nudy. Czy Skandynawia rozbrzmiewa miechem
szczcia? Czy brodat i rozebran z biustonosza rewolucj kalifornijsk
zdobi wawrzyny umiechu, czy ich taneczny korowd przetacza si
przez dzikie doliny? Czy uniwersyteckie dziedzice dwicz radosn
pieni i skrz si dowcipem? Nie wydaje mi si. Cho nie potrafi
wyjani, dowiadczyem i wiem, e wiat porzucony zaczyna lni
wszystkimi swymi barwami, ksztatami i dwikami jak nigdy przedtem;
oczy zwrcone ku niebu widz kad tkank ciaa, fad sukni, cae
ziemskie pikno tak wyranie, jak nigdy nie potrafi nikt, kto zwrci

wzrok ku ziemi; i e mio, ktra jest wolna od dzy posiadania,

mio o pustych rkach, wolna od da egoizmu i od aru krwi,
byszczy jak wschodzce soce, przepeniajc wiat ciepem, wiatem,
zachwyceniem (Malcolm Muggeridge, Jezus. Czowiek, ktry yje).
Skoro w instrukcji klockw napisano: trwao dwa lata,
nie znaczy to przecie, e jeli po dwch latach klocki si nie rozpadn,
trzeba wzi motek i im pomc. Nie tak czyta si Bibli. Spod parabol i
metafor wydobywa si przy uyciu serca i umysu to, o co rzeczywicie
w niej chodzi. Gdyby tak nie byo, czy Jezus zabroniby faryzeuszom
ukamienowa prostytutk wedle zalece Picioksigu?
To jeden z waniejszych elementw misji Jezusa
wytumaczenie ludziom prawdziwego znaczenia Starego Testamentu,
ktry zbyt czsto brali oni za usprawiedliwienie rnego rodzaju
rytualnych mordw. Dennis Linn w swojej ksice przywouje przykad
znajomej rodziny, ktra strasznie przeywaa wizj Boga karzcego
swoje dzieci. Linn zapyta ojca i matk, czy kiedy sami w podobny
sposb straszyli swoje dzieci. Ojciec przypomnia sobie, e jaki czas
wczeniej w drodze na wakacje jeden z jego synw zachowywa si tak
nieznonie, i usysza w kocu: Skoro nie umiesz by grzeczny w
aucie, przywi ci do baganika!. Syn momentalnie zamilk. Linn
zapyta go, czy cho przez chwil przyszo mu do gowy, e ojciec
rzeczywicie mgby to zrobi. Nie. Syn zapyta ojca, czy kiedykolwiek
byby gotw tak postpi. Ojciec popuka si w gow. Dopki nie
dojrzejemy do myli, e Bg nie jest niani, ale Kim, Kto mdrze i
szczerze kocha nas co najmniej tak bardzo jak osoba, ktra kocha nas
najbardziej, bdziemy wierzy w kogo, kto znacznie bardziej
przypomina nie Boga, a nassamych.
Woek i osio nieznani
Autorzy Jedenastu Przykaza na przykadzie Boego
Narodzenia pokazuj, jak atwo dopisujemy do biblijnych historii
wasne wizje. Po pierwsze Jezus by moe wcale nie urodzi si w
nocy (Ewangelia mwi tylko o pasterzach, ktrym anio objawi si, gdy
trzymali nocn stra nad trzod), zapewne nie stao si to w grocie na
odludziu (a prawdopodobnie w skalnym pokoiku, ktry by czci

jakiego zajazdu), nikogo nie wyrzucono te z gospody (to nie do

pomylenia w wiecie wschodniej gocinnoci; po prostu oberyci
szukali stosownego, osobnego miejsca dla kobiety majcej urodzi
dziecko i znaleli je w wykutej w skale stajni z kamiennym obem, co
jak na wczesne standardy byo wcale nie najgorsz miejscwk).
Dbao o takie szczegy nie umniejsza, rzecz jasna, faktu, i Jezus
urodzi si na bardzo delikatnie mwic peryferiach wczesnego
wiata (na podstawie: Roberto Beretta, Elisabetta Broli, Jedenacie
przykaza. Pprawdy i niedomwienia na temat Biblii).
[ arty artami ]Czy Bg karze za dowcipy o sobie?
Betlejem.
Cicha noc otula stajenk, w ktrej wanie urodzi si Jezus. Nagle
rwetes. Przez grup czuwajcych przy Mesjaszu pasterzy przebijaj si
trzy odziane w habity postacie. Dominikanin zastyga w kontemplacji,
szkicujc w mylach traktat o relacjach midzy wit Trjc a wit
Rodzin. Franciszkanin pada na kolana zachwycony ubstwem pejzau.
Tylko jezuita sunie dalej, podchodzi do bka, kadzie rk na ramieniu
witego Jzefa i pyta: Czy pomylae ju, do jakiej szkoy wylesz
syna?.
Bg jest wszechwiedzcy, wic zna i ten dowcip. Sysza te
z pewnoci i ten kolportowany ostatnio przez warszawskich ksiy. Oto
Jezus wita u bram nieba starszego czowieka. Ten zwierza si Mu, e by
rzemielnikiem, przez cae ycie zajmowa si obrbk drewna. Mia te
syna, ktry tak naprawd nie by jego synem i na dodatek opuci go w
modym wieku. Tato? pyta zaskoczony Jezus. Pinokio?!
odpowiada pytaniem jeszcze bardziej zdumiony starzec.
Czy Boga rozbawi ten arcik? Jak zareagowa Stwrca, gdy
zerkn na jeden z katolickich portali, gdzie kto przerobi biblijny opis
stworzenia wiata na slang informatykw (I Bg stworzy dzie i noc. I
stwierdzi: 0 bdw. I wylogowa si Bg o 11:59:00 PM, niedziela,
Marzec 1)? Na dobr spraw, co tak naprawd wiemy o poczuciu
humoru Boga? Czy Bg w ogle je ma? Teologowie, do ktrych
zwrciem si z tym pytaniem, w pierwszej chwili udzielili tej samej
odpowiedzi: Oczywicie e ma, skoro mnie stworzy. Odpowied
godna pokornego chrzecijanina, lecz niewiele do tematu wnoszca. I
wywoujca lawin kolejnych pyta bo skoro tak, to jaki gust ma Bg

w tej dziedzinie? Czy lubi arty z wyran puent czy te bardziej

wyrafinowane intelektualnie, a moe woli art sytuacyjny? Czy ubawio
Go to, co pokaza w ywocie Briana synny Monty Python? Wreszcie
jak z poczuciem humoru Boga radz sobie Jego wyznawcy?
Pytanie, w oczach ilu wiernych chrzecijastwo i dobry
humor to dzi dwie wykluczajce si rzeczywistoci? Prosz zapyta
przecitnego uczestnika pasterki, jak wyobraa sobie niebiask rado
ogaszan z takim zapaem przez aniow, zwierzta i pastuszkw.
Odpowie, e kto wie, moe w niebie z okazji narodzin Zbawiciela
wykonywana jest wanie jaka dusza kocielna piosenka.
Boe, uchowaj mnie, prosz, od takiej radoci modli si
wic czasem katolik. I trwonie zerka na Tertuliana, ktry ju dwiecie
lat po Chrystusie prorokowa, e najwiksz z niebiaskich rozkoszy
bdzie podgldanie grillujcych si w piekle grzesznikw. Pniej
nadesza reformacja i lansowana przez ni wizja surowego Boga
perfekcjonisty, zagodzona wypowiedzi samego Marcina Lutra, ktry
zadeklarowa, e nie chciaby pj do nieba, gdzie nikt nie bdzie si
umiecha. Po niej pojawiy si pierwsze zalki kocielnej kultury
masowej. Dostarczay one ludziom rozrywki, jak daje im magazyn
reporterw Uwaga! czy kolejna wersja komputerowych strzelanek.
Zapytaem kiedy jezuit ojca Dariusza Kowalczyka o
zaskakujc drog, jak przeszo radosne chrzecijaskie Alleluja, dwa
tysice lat temu wykrzykiwane z zapaem, a dzi nierzadko nucone
smtnie do wtru organw i wezwa: Radujmy si, bracia, radujmy,
ktrym nie towarzyszy nawet cie umiechu. Teolog zwraca uwag, e
element dramatyczny w chrzecijastwie jest nieodzowny. Jest grzech,
jest mier, musi wic by i powaga mwi. Przypomina jednak, e
powaga nie oznacza stanw depresyjnych. W kocu jak mawia brat
Wilhelm, bohater Imienia ry, Diabem jest wiara pozbawiona
umiechu. Diabe to prawda, ktrej nigdy nie ogarnia zwtpienie. Diabe
jest ponury, poniewa wie, dokd idzie, i idc, zda zawsze tam, skd
przyszed. Nadmiar powagi acno koczy si wic najwikszym z
grzechw pych.
A Bg chrzecijan jest przecie od tej pychy wolny. Wbrew
temu, co nam si prbuje wmwi, nie jest to Bg obraalski. To Bg

mdry, Bg majcy w stosunku do siebie zdrowy dystans przekonuje

ojciec Kowalczyk, ktry habilituje si wanie z wewntrznych relacji
osb Trjcy witej. Bg nie chcia by zaspionym, refleksyjnym
samotnikiem. Chcia, by Bogiem byy trzy Osoby, ktre dobrze spdzaj
ze sob czas. Midzy Nimi musi by rado, umiech, moe art. Bo
przecie jeli jest si z kim, a nie ma w tym radoci, bardzo szybko
zamienia si to w mk.
Mk, ktr przez setki lat moglimy oglda choby na
twarzach witych. Zajtych nieustannie miowaniem bo przecie
wity nie moe kocha jak normalny czowiek, czynieniem bo czy
widzia kto witego, ktry po prostu co robi? i radowaniem (wity,
ktry si cieszy?!).
Ten mur, ktry nawet w jzyku postawilimy midzy
wiatem wiary a codziennoci, dobrze byoby wreszcie zburzy.
Zamiast bi czoem przed oleodrukiem, sprbujmy dostrzec na nim
prawdziwe, ywe spojrzenie. wity Stanisaw Kostka, mody polski
jezuita yjcy w szesnastym wieku, na wiszcych w kocioach obrazach
wyglda jak ofiara afrykaskiego godu, chronicznej melancholii i
jeszcze kilku nieszcz. A przecie to by cakiem normalny facet.
Zdecydowany w sdach, lubiany w towarzystwie, wic pewnie
dowcipny, wygldny zyma si ojciec Kowalczyk.
Zdaniem wielu chrzecijan, ycia kompletnie nie maj te w
sobie bohaterowie Biblii. Prbowaem zweryfikowa ten sd w
towarzystwie najwybitniejszej polskiej znawczyni Pisma witego
profesor Anny widerkwny. Wsplnie wertowalimy Pismo, ksiga po
ksidze. Oto Ksiga Wyjcia, a w niej Sara i Abraham, ktrzy miej si
do rozpuku przekonani, e Pan Bg, obiecujc im dziecko, po prostu
si z nich nabija. O radoci mwi Ksiga Syracha, Ksiga Koheleta,
Ksiga Przysw. Staroytni najczciej wyraali sw rado,
organizujc uczty.
Z pewnoci uczestniczy w nich rwnie Jezus. I robi na
nich wanie to, co si na ucztach robi. W apokryficznej Ewangelii
Pseudo-Mateusza znajdujemy co prawda opowie o tym, jak niespena
dwuletni Zbawiciel karci swoj Matk zaskoczon pynnoci jego
mowy i stanowczoci decyzji: Nie mylcie, e jestem dzieckiem,

zawsze byem bowiem mem dorosym powanym, maomwnym,

skoncentrowanym wycznie na swej zbawczej misji. To prawda, e
podobny obraz przekazali nam kanoniczni Ewangelici spisujcy
kilkadziesit lat pniej Jego dzieje. Oni, piszc o Jezusie, nie stawiali
jednak zbyt wielu ucinajcych dyskusj kropek, nie zabronili nam czyta
midzy wierszami, interpretowa. I stawia pyta: czy gdyby Jezus by
samotnym ponurakiem, pocignby za sob takie tumy? Czy gdy pod
rzymsk okupacj tak jak pod kad inn kwit nielegalny humor,
Jezus trzyma si z dala od artw tego rodzaju? A nawet jeli nie
gustowa w humorze politycznym, czy da si, bdc w peni
czowiekiem, przey trzydzieci trzy lata i nie zamia si, nie
opowiedzie czy nie zrobi adnego dowcipu?
Bo niby dlaczego, skoro by czowiekiem, mia ich nie robi?
On musia zaraa miechem swoich bliskich, doskonale wiedzia
przecie, e dobry art ma istotn teologiczn rol. miech
najdoskonalej demaskuje fasz i kamstwo. W chwilach radoci czowiek
staje za w prawdzie wobec Boga, to znaczy staje taki, jaki jest, staje si
sob tumaczy Tadeusz Gadacz podczas organizowanych w 1994
roku wraz z ksidzem Jzefem Tischnerem miniwykadw z teologii
humoru. Radosny czowiek nie udaje, e jest pobonym robotem rodem
ze wiata, w ktrym jak pisa Henri Bergson zdarzenia mog bez
przerwy czuwa nad swym biegiem, nie ma zbienoci, zetkni, drg
okrnych, wszystko toczy si naprzd, nieustannie czynic postpy.
Czowiek z poczuciem humoru nie kombinuje nawet w
obliczu spraw wiecznych. Pokazuj to anegdoty o pierwszych
chrzecijaskich pustelnikach, tak zwanych Ojcach Pustyni: Jeden z
nich, yjcy na pustyni Sketis, cho modli si duo, bardzo ba si
mierci. Kiedy poprosi o rad starca i ten powiedzia mu: Czy wielka
jest rnica miedzy grobem a ustpem? Nie. Bo jeli czas tam i, to
trzeba i. Jak pisa Alessandro Pronzato, tylko ci, ktrzy gboko
wierz, mog artowa z religii. Pokazuje to jedna z najwikszych
witych Kocioa Teresa z Avila, znana z powiedzenia, e Bg i ja
razem stanowimy wikszo, i jej cudownie zdroworozsdkowa reakcja
na zarzuty o nie do pobon diet: Niech sobie ludzie mwi, co
chc, jest czas na kuropatw, jest czas na pokut. Pokazuje rwnie

niesychanie pozytywn posta florentczyka witego Filipa Neri,

yjcego w szesnastym wieku zaoyciela zgromadzenia filipinw, ktry
nie mg si oprze niewyszukanym dowcipom w stylu: namy
klerykowi sutann tyem do przodu, a w czasie modlitwy, by
zredukowa modlitewne skupienie czasem stajce si nie do zniesienia,
wybiega, by opowiedzie komu jaki dowcip czy pobawi si z
kotkiem.
Lista znanych nam witych z ikr jest rzecz jasna znacznie
dusza. A na ich przykadzie wida dobrze, e proba o przywrcenie
chrzecijastwu poczucia humoru nie jest wcale prob o to, by wierni
zaczli zamiast mszy organizowa gupawy Maraton umiechu,
nabija si ze wszystkich witoci czy negowa tragizm Krzya. Chodzi
o to, by przed sob i przed Bogiem przestali udawa, e s jakim
pozbawionym moduu humoru nieludzkim bytem, sfrustrowanymi
prawie anioami. By przestali kry si ze miechem po kocielnych
ktach, w ktrych od miechu czasem przecie a huczy.
Polscy ksia z luboci opowiadaj sobie o co lepszych
wpadkach znanych kaznodziejw: biskup czstochowski dzikowa
kiedy wiernym za wytrwae pielgrzymowanie do rezerwuaru aski,
warszawski kaznodzieja zagalopowa si w porwnaniach i z zapaem
opowiada wiernym o macicy serca Jezusowego; inny ksidz
przekonywa z kolei, e Maryja jest nie tylko jak ten pikny kwiat przy
otarzu. Ona jest jak kocielny zegar! Ona te zawsze mwia Bogu: tak,
tak, tak.... Podczas wizyty w jednym z mskich klasztorw w stowce
na stoliku z jabkami znalazem kartk: We tylko jedno. Bg patrzy.
Na ssiednim stoliku lea za stos czekoladek z inn kartk: We ile
chcesz, Bg obserwuje jabka.
Katolickie ksigarnie pene s zbiorkw typu Humor
Watykanu, cytujcych co lepsze powiedzonka Jana XXIII czy Jana
Pawa II. W polskich portalach kwitn dziay humoru religijnego.
O tym, co dzieje si w Stanach Zjednoczonych, gdzie ostro
konkuruje ze sob kilkadziesit chrzecijaskich i parachrzecijaskich
wyzna i gdzie co roku organizuje si konkursy na najlepszy dowcip
religijny, nie ma nawet co wspomina. Tyle e tam ju w latach
osiemdziesitych triumfy w brany wici zbir satyry religijnej And

the Laugh Should Be First (A miech niechaj bdzie pierwszy), ze

wietnym tekstem o Olimpiadzie Kleru, w czasie ktrej przewidziano
choby takie konkurencje, jak ucieczka spod drzwi parafianina
nieyczcego sobie wizyty ksidza, czy fascynujcym esejem
wyszydzajcym telewizyjnego kaznodziej rozpowiadajcego, e
ukazuje mu si Jezus wielki na dziewiset stp; autor eseju udowadnia,
e Jezus, ktrego widzia kaznodzieja, mg mie najwyej trzysta stp,
czyli by pi razy oko wielkoci arki Noego.
Wierni Kocioa anglikaskiego od p roku przesyaj sobie
kazanie Bg ma poczucie humoru autorstwa ksidza Johna Shepherda,
proboszcza katedry w Perth w Australii. Ksidz Shepherd przekonywa
w nim, e humor to sztuka niekonwencjonalnego spojrzenia na
konwencjonaln sytuacj co daje nam nadziej lepszej przyszoci.
Wgld, ktry przesunie nasze zmartwienia i rozterki w uzdrawiajc
perspektyw Boskiej hojnoci i przebaczenia. Poczucie humoru to
niezatarty znak obecnoci Boga, twrcy i dawcy nadziei (cytat za
portalem www.ekumenizm.pl).
Przekonaem si o tym dobitnie kilka miesicy temu, gdy
podczas niedzielnej mszy w moim kociele rozpoczo si zbieranie
tacy. Stojca obok mnie kilkuletnia dziewczynka wrzucia kilka
monet, a rozpromieniony ksidz odpowiedzia jej Bg zapa!.
Przecie zapaciam! odrzeka z marsow min moda parafianka.
Z czego zrobiem TABLETKI FUNDAMENTALNEAnio str
Czy Korea i ONZ te mog mie swoich Aniow Strw
Romano Guardini, Anioowie. Rozwaania teologiczne Dlaczego anio
zwykle wyglda jak przystojny facet Peter Kreeft, Anioowie i demony
Czy Anio Str moe wyglda jak dwudziestu piciu policjantw
Joan Wester Anderson, Anielskie drogi Czy sfinks to te anio Sophy
Burnham, Ksiga Aniow Czy bezrobotny anio jest anioem ks.
Alfons Jzef Skowronek, Anioowie s wrd nas Czy czowiek moe
by anioem dla innego czowieka Anselm Grn OSB, 50 aniow na
cay rok Skd wiadomo, e nasz Anio Str nie zdradza nas jednak z
kim innym Zdzisaw Jzef Kijas OFMConv, Odpowiedzi na 101
pyta o rzeczy ostateczne
Fachowcy Pytanie, ktre zelektryzuje wiat: kim opiekuje si

wity Gauderyk? Rino Cammilleri, Wielka ksiga witych Patronw

Grzech i mier Czy mier to sakrament? Ladislaus Boros,
Istnienie wyzwolone. Mysterium mortis Skoro czowiek wczeniej nie
wiedzia, co to zo, skd mia wiedzie, e robi co le? Zdzisaw Kijas
OFMConv, Odpowiedzi na 101 pyta o rzeczy ostateczne Dlaczego
mier jest gorsza od przepoczwarzenia? Romano Guardini, O
rzeczach ostatecznych
Krew zwierzt Czy zwierzta maj dusz? Dariusz Kowalczyk
SJ, Midzy dogmatem a herezj Czy ludzko ma prawo wybi w pie
komary? Paul Johnson, W poszukiwaniu Boga Czy chrzecijanie to
szowinici gatunkowi? Peter Singer, Wyzwolenie zwierzt W jakich
okolicznociach Chesterton zabiby sonia? Gilbert Keith Chesterton,
Obrona wiata Dlaczego kol nie moe przystpowa do komunii?
Stanisaw Musia SJ, Dwanacie koszy uomkw Czy przed
stworzeniem czowieka szatan skusi te zwierzta Clive Staples
Lewis, The Problem of Pain
Mdlmy si
Czy na znak pokoju wystarczy skoni si do
telewizora (czy trzeba mu te poda rk) kwartalnik Homo Dei
2006, nr 1 Wszystkie argumenty za i przeciw spowiedzi przez
Internet Dariusz Kowalczyk SJ, Midzy dogmatem a herezj
Wstrzsajce modlitwy pira Janusza Korczaka Modlitwa buntu,
kobiety lekkomylnej, czeczyny, artysty, w: Sam na sam z Bogiem.
Modlitwy tych, ktrzy si nie modl Czy Jezus, skoro by Bogiem,
modli si do samego siebie? Ignace de la Potterie SJ, Modlitwa Jezusa
Odkupienie
Czy Bg chtnie mci si na niegrzecznych
dzieciach? Dennis Linn, Sheila Fabricant Linn, Matthew Linn, Good
Goats. Healing Our Image of God Hans Urs von Balthasar, Wieczysz
rok darami swojej dobroci Czy umiera za konkretnego czowieka jest
trudniej, ni umiera za wszystkich? Malcolm Muggeridge, Jezus.
Czowiek, ktry yje
(Samotny) Ojciec
Skd wiadomo, e Bg kocha nas co
najmniej tak bardzo jak osoba, ktra kocha nas najbardziej? Dennis
Linn, Sheila Fabricant Linn, Matthew Linn, Good Goats. Healing Our
Image of God
Sodki Jezu
Czy Jezus mia na czole kosmyk? Roberto

Beretta, Elisabetta Broli, Jedenacie przykaza. Pprawdy i

niedomwienia na temat Biblii Jezus jak Mu si to wszystko udao?
Jorg Zink, Jezus Co wida na cudownym caunie z Manoppello Paul
Badde, Boskie Oblicze. Caun z Manoppello
Wszdzie wino, wszdzie ryby Henri Daniel-Rops, ycie w
Palestynie w czasach Chrystusa Morris Inch, Dwunastu, ktrzy zmienili
wiat K.C. Hanson, The Galilean Fishing Economy and the Jesus
Tradition, Biblical Theology Bulletin 1997, nr 27 Laurie Beth Jones,
Jezus Chrystus meneder
Wyupi oko
Dennis Linn, Sheila Fabricant Linn, Mathew
Linn, Good Goats. Healing Our Image of God
arty artami William H. Wilimon, And The Laugh Shall Be
First. A Treasury of Religious Humor
TABLETKI OKOONAUKOWE[ Duchy ]Skoro duchy s
zmylone, skd tyle o nas wiedz?
Wiosn 2004 roku serwisy
internetowe poinformoway, e w Wielkiej Brytanii powstaa filia
amerykaskiej firmy, ktra oferuje wysyanie wiadomoci gosowych
adresowanych do zmarych. Pracownicy firmy wykonuj objazd
hospicjw i szpitali, gdzie wrd umierajcych pacjentw prowadz
rekrutacj. Ci za stosown opat dwanacie pensw za sowo
zobowizuj si do wyuczenia si wiadomoci i do tego, e po swojej
mierci zrobi wszystko, by w zawiatach odnale adresata i wszystko
mu powtrzy. Zwrotnego potwierdzenia odbioru firma nie oferuje, ale
zapewnia, e z jej usug wszyscy s zadowoleni. Umierajcy, bo na
swoim zgonie zarobi par groszy wicej, ni wynosi zasiek
pogrzebowy, ywi bo moe uda im si zapyta wujka, gdzie schowa
trzy tysice dolarw, oraz niewykluczone sam wujek rozradowany z
ziemskiej wiadomoci.
Rzucajca si w oczy gupota podobnych przedsiwzi nie
zraa ludzi nakrconych na kontakt z zawiatami. Emma Heathcote
James w fundamentalnej dla kadego spirytysty pozycji After Death
Communication (Komunikacja pomiertna) przytacza wiadectwo
mczyzny, z ktrym jego zmary te o imieniu Alfred kontaktowa si
za pomoc... tablic rejestracyjnych. Pierwsza, ktra zaraz po jego
mierci zwrcia moj uwag jeszcze na szpitalnym parkingu, miaa

symbol KAM1, a przecie Camilla to imi pielgniarki opiekujcej si

teciem w ostatnich godzinach jego ycia. Nastpnym otwieraczem do
mych oczu bya tablica V8 DAD, ktr moja ona zauwaya chwil po
tym, jak cztery miesice po mierci tecia wyrzuciem z lodwki puszk
jego ulubionego soku warzywnego V8 opisuje wstrznity Terry
McMillan. Terry jest bardzo spostrzegawczym czowiekiem: Moja ona
na parkingu zauwaya dwa samochody z rejestracjami ALF i PEG
stojce obok siebie, a przecie Peg to imi ony Alfa, ktra zmara w
1974!. Dopenieniem wszystkiego byo za przydzielenie przez urzd
do spraw komunikacji crce Terryego, ktra kupowaa swj pierwszy
samochd, prbnych numerw AE 080. I tu tumaczenie byo oczywiste
Alfred Evans, y lat 80. Ciekawe, co Terry miaby do powiedzenia
tym, ktrzy na swojej drodze widuj wycznie auta z tablicami
WXD133H, WE 57519 lub D1 KICIA. Albo tym, ktrzy
zachodz w gow, czy widziane przez nich godzin temu bmw na
niemieckich blachach HHHHH symbolizowao szataski chichot, czy
moe po prostu by to pojazd mieszkaca Hamburga, ktry zainwestowa
w tablic, bo jest zaprzysigym fanem litery H.
Prby zagldania na drug stron, przywoywania yjcych
tam istot po to, by koiy nasz bl po stracie lub zmniejszay nasz lk
przed przyszoci, s stare jak wiat. Spirytyzmem para si choby
biblijny krl Saul, ktry przy pomocy lokalnej chiromantki, znanej w
Biblii jako kobieta z Endor, wywoa sobie ducha swego mistrza i
protektora Samuela. Plotynowi z kolei objawi si podobno duch, ktry
specjalnie si nim opiekowa. Podczas seansu sytuacja wymkna si
jednak spod kontroli (Nie udao si go jednak ani o nic zapyta, ani
duej oglda, gdy przyjaciel, ktry by wiadkiem, udusi bd z
zazdroci, bd z przestrachu ptaszki, ktre trzyma i ktrych mia
pilnowa). Pniej byy talerzyki oraz moi koledzy z osiedla w
piwnicznych zakamarkach wywoujcy ducha Pisudskiego. Wreszcie
koleanka, ktra po zakoczeniu edukacji na prestiowej ekonomicznej
uczelni w ramach programu Pomys na biznes wzia ze schroniska
czarnego kota, a teraz inkasuje sto zotych za p godziny debaty o
tajemniczym blondynie z osiedla, a dwiecie za wywoanie ducha
babci.

Zapamitali spirytyci bd, rzecz jasna, oburzeni, twierdzc,

e po raz kolejny prbuje si z nich zrobi osw, a przecie poza
przypadkami oczywistych oszustw wywoywane przez media duchy
musz by prawdziwe, wszak wielokrotnie popisuj si wiedz
niedostpn obecnym na seansie miertelnikom. Dowody? Prosz!
Oto przypadek amerykaskiej gospodyni domowej pani Pearl
Curran z St. Louis, ktrej w 1913 roku daa o sobie zna osoba
przedstawiajca si jako Patience Worth, osadniczka zabita przez Indian
pod koniec siedemnastego wieku. Mimo wysikw historykw nie udao
si ustali, czy jakakolwiek Patience Worth istniaa rzeczywicie,
prawd byo jednak, e w cigu piciu lat podyktowaa ona swojej
gospodyni cznie dwadziecia dziewi tomw: w tym sze powieci
historycznych, dwa i p tysica wierszy religijnych i miosnych, kilka
sztuk teatralnych oraz piknie napisany yciorys Chrystusa. Posugiwaa
si przy tym siedemnastowieczn angielszczyzn, a eksperci, badajc
tekst, nie mogli wyj z podziwu (Pearl Curran miaa powane luki w
edukacji). Spirytyci piali z zachwytu. Duchowni podejrzewali optanie.
Dopiero w pocztkach dwudziestego pierwszego wieku za temat wzi
si solidnie Stephen E. Braude, ktry w ksice Immortal Remains. The
Evidence of Life after Death (Niemiertelne szcztki. Dowd na ycie
po mierci) wyjani publicznoci, e panienka Pearl ju w dziecistwie
wykazywaa talenty pisarskie, tumione przez matk, ktra chciaa, by
dziecko zostao pieniark. Analiza zachowa, pism, relacji krewnych
pozwala przypuszcza, e mielimy do czynienia z osob
ponadprzecitnie inteligentn, ktra ucieka w historie o duchu, by
skupi uwag otoczenia na swojej twrczoci.
Przypadek Patience Worth to jednak may piku w
porwnaniu z przygodami innej spirytystki, Angielki Rosemary Brown,
ktra w latach szedziesitych ubiegego wieku wesza podobno w
kontakt z Ferencem Lisztem, a nastpnie z szeregiem zmarych
kompozytorw (na licie s Chopin, Schubert, Debussy, Beethoven,
Brahms i Berlioz), ktrzy dusili si w zawiatach bez papieru nutowego i
przybyli, by podyktowa jej najnowsze kompozycje. Stopniem
zaawansowania i konsekwencj stylistyczn wprawiy one w szok
znawcw muzyki, w tym wybitnych dyrygentw. Brown zmara w 2001

roku, ale spr wok jej pracy trwa w najlepsze. Czy opowieci o duchu
Liszta to prba naiwnej racjonalizacji, wytumaczenia, skd w prostej
kobiecie naga erupcja muzycznego geniuszu?
Oto koronny argument spirytystw. Jeli czego nie da si
wyjani dostpnymi aktualnie metodami, z pewnoci zrobiy to duchy.
To dlatego nasi sabiej wyedukowani przodkowie w co drugiej
codziennej czynnoci dopatrywali si jakich cudownoci oraz palili na
stosie czarownice. Dzi te nie moemy wyj z podziwu przecie
wrka Jadwiga nie ma prawa zna historii o zielonym kalendarzyku,
ktry podarowaa nam nasza matka siedemnacie lat temu i ktry ley
zapomniany w trzeciej od gry szufladzie biurka. Oczywicie, e nie ma.
Istnieje jednak ciekawa hipoteza tumaczca podobne zjawiska,
opierajca si na zaoeniu, e s wrd nas ludzie obdarzeni specjaln
wraliwoci, szeroko rozwinit umiejtnoci wyapywania
dziaajcych na podwiadomo bodcw, uywajcy obszarw mzgu,
ktre u wikszoci z nas na co dzie pozostaj nietknite.
Holenderski lekarz G.M. Woerlee w ksice Mortal Minds
(miertelne umysy) opowiada histori Michaela Bentina, oficera
angielskiego wywiadu, w czasie drugiej wojny wiatowej pracujcego z
pilotami i zawsze wiedzcego, ktry z nich zginie za chwil w walce
(zamiast twarzy widzia wwczas tylko czaszk). Jak to moliwe?
Woerlee tumaczy, e gdy patrzymy na czowieka, to, co rejestruje nasza
wiadomo, to tylko szczyt gry lodowej. Na poziomie
podwiadomoci dziaamy bowiem niczym wykrywacz kamstw. Patrzc
komu w oczy, analizujemy wielko renic, ruch gaek ocznych,
czstotliwo mrugania, barw oka. Suchamy jego oddechu,
analizujemy zapach, badamy reakcje jego mini. Gdy podwiadomo
Bentina zauwaya, e pilot, z ktrym rozmawia, daje oznaki stresu,
skrajnego zmczenia, ma obnion koncentracj czy morale, byo jasne,
e prawdopodobiestwo popenienia przeze bdu w walce (a co za tym
idzie mierci) radykalnie ronie. To, w jakiej postaci wiadomo
pokae nam pniej nieuwiadomione jeszcze wnioski czy bdzie to
czaszka zamiast twarzy, czy aura otaczajca dan osob (mwi o niej
czsto wrki), to ju wycznie kwestia indywidualnych upodoba.
Dj vu

Doktor G.M. Woerlee jest zapalonym wyznawc szkieka i

oka i bardzo si stara naukowo wyjani wszystkie moliwe cudowne
zjawiska. Jedn z najpikniej przeprowadzonych argumentacji powici
dj vu, wytumaczy je... rachunkiem prawdopodobiestwa.
Przypomina, e kady czowiek ni od szeciu do omiu snw kadej
nocy. Daje to od 1,4 tysica do 2 tysicy snw rocznie i ponad 100
tysicy snw w cigu siedemdziesicioletniego ycia. Nie ma takiej
moliwoci, by ktre z widzianych we nie zdarze czy przeywanych
wwczas emocji nie dopasowao si pniej w mniejszym czy wikszym
stopniu do jakiego realnego dowiadczenia. Woerlee dowodzi te, e
wbrew temu, co sdz spece od wszelkich cudownoci aur da si
sfotografowa; wystarczy uszkodzi nieco soczewk aparatu
fotograficznego. eby zobaczy aur, niekoniecznie trzeba wic by
wrk, czasem wystarczy zwyka wada wzroku.
Podobnie rzecz moe si mie ze spirytyzmem. W mzgu,
ktrym obdarowa nas Stwrca, ukryte s dzi jeszcze nieznane
zdolnoci i nie ma po co na zapas dorabia do nich magicznych
ideologii. Gdy przychodzimy do wrki, mylc o konkretnej osobie czy
rzeczy, o ktr chcemy zapyta, nasz mzg ustawia si na tryb
wszystko, co jest z tym zwizane. Generuje wizje i wyciga z
niepamici detale (takie jak choby obrazek zapomnianego kalendarza),
a czyni to na tyle intensywnie i tak silnie ukierunkowuje swoje
mylenie na wrk Jadwig, e ta sympatyczna starsza pani moe je
odczu oraz za opat przejmujco skomentowa.
Takie wanie wytumaczenie caej sprawy podsuwa te
cudowna historia Filipa wymylonego ducha (Philip the Imaginary
Ghost). W latach siedemdziesitych dwudziestego wieku grupa
kanadyjskich psychologw zmylia posta zmarego w siedemnastym
wieku angielskiego arystokraty z obfitujcym w detale tragicznym
yciorysem (oziba ona, oskarona o czary cygaska kochanka), a
nastpnie przez rok spotykaa si, by go wywoa, co udao si po roku
treningw psychologicznych i wsplnych wysikw. Nieistniejcy duch
za porednictwem stolika udziela odpowiedzi, podawa szczegy ze
swego ycia (gdy wywoujcy byli pewni, jak powinna brzmie

odpowied Filipa jego stukanie w stolik byo gone i wyrane, jeli

nie pamitali jakiego szczegu stukania nie byo). Wszystko
nakrcia telewizja, pokazujc to pniej pod hasem caej prawdy o
wrkach. Zwolennicy teorii spirytystycznych uznali jednak, e
eksperyment niczego tak naprawd nie dowodzi. Pod Filipa mg si
bowiem przecie podszy prawdziwy duch, nabijajcy si z mdrych
panw psychologw.
Puent tej debaty napisao za tak zwane samo ycie.
Naukowcom szybko skoczyy si rodki na dalsze eksperymenty, a nie
byli w stanie wywoa ducha z walizk pienidzy.
CV ducha, ktrego nie byo
Wywoany w latach siedemdziesitych w Kanadzie Filip
(wymylony duch) by angielskim arystokrat, yjcym w poowie
siedemnastego wieku w czasach Oliviera Cromwella. By przyjacielem
krla, wyznawa katolicyzm. Oeni si z Dorothe pikn, lecz
ozib crk lokalnego wielmoy. Pewnego dnia, podczas delegacji
subowej na prowincj, w cygaskim obozie spostrzeg pikn
ciemnook Cygank Margo, w ktrej natychmiast si zakocha.
Sprowadzi j do domu i umieci w subwce. Dorothea szybko
zorientowaa si jednak, co jest grane, i zorganizowaa Margo proces o
kardzie ma oraz czary. Dziewczyna spona na stosie, a Filip zmar
wkrtce po niej targany wyrzutami sumienia.
(Peny opis eksperymentu z Filipem:
www.pararesearchers.org/...).
Ksia zabraniaj wywoywa duchy. Dlaczego nie zabroni
duchom da si wywoywa?
Zakadam wic roboczo, e klucz do
wyjanienia spirytystycznej hecy tkwi w biologii wzywanej na pomoc
przez udrczon psychik czowieka wytrconego z rytmu ycia,
pogronego w rozpaczy, aobie, strachu, niepewnoci. Dlaczego wic
Koci reaguje na t sabo z tak bezdusznoci? Czy Bg a tak
obawia si konkurencji?
Jest dokadnie odwrotnie tej konkurencji powinien obawia
si czowiek. Staroytni ydzi karali spirytyzm mierci, bo sam w sobie
jest on znakiem mierci, tyle e duchowej. Jak to moliwe, skoro jak

pokazywaem wyej by moe wszystkie zjawy telepice talerzykiem

to tylko chemia i biologia? Zo tkwi zupenie gdzie indziej. Nie w
interwencji prawdziwych czy zmylonych zjaw, a w decyzji czowieka,
ktry odwraca si od Boga i dobrowolnie szuka sobie innych punktw
odniesienia. To stara prawda ycia duchowego na drodze ycia nie ma
ani ronda, ani lenego parkingu. Mona jecha tylko w jednym z dwch
kierunkw. A jeli czowiek nie ufa Bogu, szukajc sobie innych
zabezpiecze, wrek, duchw, talerzykw, odwraca si do Niego
plecami i jedzie wprost do pieka. To nie pobone bajki, a smutny fakt
potwierdzany co roku kolejnymi optaniami, ktre odnotowuje si
przede wszystkim u ludzi parajcych si spirytyzmem, tarotem i innymi
gusami.
Wywoywanie duchw jest wic nie tyle opowieci z
pogranicza horroru i science fiction, ile histori zwykej zdrady. To rzecz
o mu, ktry dochodzi do wniosku, e jego ona, owszem, jest fajna,
cudowna, ale nie zaspokaja jednej z jego potrzeb, wic musi uda si do
kochanki. Z ciekawoci. Tylko na chwil. eby sprbowa. Bo pniej
przecie bdzie lepszy. Bo za bardzo si mczy. Bo chciaby wiedzie,
jak to jest. Pytania o to, czy talerzyk si zakrci i czy kot miauknie trzy
razy gosem tecia, to kwestie wtrne wobec pierwotnej decyzji
czowieka, ktry zdradza swojego Boga.
Bg jasno powiedzia (w 15 rozdziale Ewangelii Jana i przez
witego Pawa w 12 rozdziale Drugiego Listu do Koryntian), e nie ma
takiej przeszkody, ktrej czowiek nie daby rady przeskoczy, jeli
zwraca si do Niego o pomoc. Jeli za idzie o nasze relacje z
zawiatami, winny one by nacechowane wzajemnym szacunkiem, a nie
chci uywania zmarych czy zagldania im pod ich szatki. W
przypowieci o zmarych azarzu i bogaczu Jezus wyranie potpia
spirytyzm mwi, e midzy wiatem ywych i wiatem zmarych nie
ma mostu, po ktrym mona by bezkarnie spacerowa (i nikt std nie
moe przej tam, ani od was do nas si przedosta 16 rozdzia
Ewangelii ukasza). Natomiast bogacz, ktry cierpi pomiertne mki i
sugeruje, eby urzdzi jednak co na ksztat seansiku, wysa na ziemi
kilka duchw, by przekonay ludzi, e nie warto grzeszy, odprawiany
jest z kwitkiem. Prorokw nie chcieli sucha, wic jeliby nawet kto ze

zmarych powsta nie uwierz.

Pismo zachca do modlitwy za zmarych, ale apeluje te, by
pozwoli im y wasnym yciem, o ktrym my nie mamy na razie
pojcia. Zachca te do pokory. Do pogodzenia si z tym, e pen
odpowied na pytania o wzajemne relacje obu wiatw dostaniemy
dopiero po mierci. Doktor Woerlee i jego koledzy mog pracowa po
dziesi dni w tygodniu, a i tak nie dostarcz nam narzdzi, ktre
pozwol z pewnoci oceni, czy zmara ona zjawiajca si
ukochanemu mowi, by ostrzega go przed niebezpieczestwem, to
duch czy podobnie jak to byo u oficera Bentina forma, w jak
wiadomo ubiera wasne pynce z podwiadomoci ostrzeenia.
Nawet jeli tak, czy nie jest to powd, by dzikowa Bogu, ktry
wyposay nas w tak cudownie dziaajc psychik? A e czowiek
chciaby czasem pogada ze swoimi zmarymi? Przecie zawsze moe to
zrobi. I naprawd nie musi w tym celu i do wrki, ryzykujc, e
pogada z lustrem, z projekcj wasnych wspomnie i spostrzee.
Najbardziej praktyczn rozmwnic, miejscem spotka z
osobami z tamtej strony chmur jest to, w ktrym znajduje si Bg.
Zawsze kiedy czowiek staje blisko Boga (czyli si modli), moe te
spotka si z tymi, ktrzy te stoj blisko Niego tyle e z tamtej,
drugiej strony. Wzrok utkwiony w Bogu choby Tym obecnym w
komunii, w monstrancji zawsze spotka si ze wzrokiem naszych
bliskich. Za kilka, kilkanacie lat i my przejdziemy na tamt stron.
Jedynym sensownym lekarstwem na tsknot jest cierpliwo. Nie ma
wic po co tuc talerzykw, kreli map, ktre powiedz nam, gdzie w
czycu znajduje si ten czy inny delikwent, rzeczywisto nieba nie ma
bowiem nic wsplnego z kartografi tam myli si sercem. I nie ma co
si o naszych zmarych ba. Jeli kto na ziemi kocha, choby troch,
ten w wiecie, do ktrego kluczem jest mio, na pewno nigdy nie
zginie.
[ Dwadziecia jeden gramw ]Czym rni si dusza od karty SIM?
Na tym i na tamtym wiecie pierwszy do odpowiedzi na wszelkie
pytania o dusz wyrywa si amerykaski lekarz Duncan MacDougall.
Zaywa sawy, odkd w 1907 roku przeprowadzi seri eksperymentw z
umierajcymi pacjentami. Umieszcza ich na poczonym z superczu

wag ku. Okazao si, e w momencie mierci pacjenci stawali si

lejsi. Prba MacDougalla bya niewielka (szeciu chorych, w tym
czterech grulikw), za kadym razem uzyskiwa on te rne wyniki.
Pierwszy pacjent schud o okoo 21 gramw, drugi okoo 14 gramw, a
na przykad pity o gramw 10. MacDougall ze swoich pomiarw
wysnu jasny wniosek pacjenci tracili na wadze, bo ulatywaa z nich
dusza. W tym miaym podejrzeniu utwierdziy go prowadzone
rwnolegle porwnawcze testy na 15 umierajcych psach, ktre przed
mierci wayy tyle samo co po niej sto lat temu nie dopuszczano
myli, e psy mog mie w sobie jakikolwiek pierwiastek duchowy.
Pomysowego doktora nie zrazia nagonka, jak natychmiast
przypucili na koledzy po fachu. W debacie sigano po niezwyke z
naszego punktu widzenia argumenty. Widzimy to, czytajc, jak
MacDougall parowa jeden z ciosw: Sugerowano mi, e to eter moe
by t uciekajc z ciaa substancj, ale zgodnie z twierdzeniem
nowoczesnej nauki, e stanowi on podstawow form materii, e
wszystkie inne rodzaje materii s zaledwie rnicymi si gstoci
pochodnymi eteru, wydaje mi si, e materia skadajca si na dusz
powizan za ycia z ciaem nie moe by utosamiana z eterem.
Krytycy zarzucali te MacDougallowi, i nie wzi pod
uwag faktu, e mier wie si z zatrzymaniem krenia natlenowanej
krwi (a jego ustanie obnia temperatur ciaa), a to z kolei powoduje
pocenie, pot ma za przecie swoj wag (u psw nie byo tego efektu,
bo psy si nie poc). MacDougall odpowiada, e skoro krew nie kry i
nie dociera do skry i do gruczow potowych, jak wic mogyby one
dziaa? Zatem (hurra!) to nie pot way owe 21 czy 14 gramw, ale
jednak dusza!
Dzi synna hipoteza MacDougalla, ktra przenikna do
kultury masowej i zaowocowaa synnym filmem 21 gramw, obalana
jest znacznie szybciej. Wiemy ju, e w ciele zmarego czowieka nadal
pracuj enzymy, rozpuszczajce organiczne struktury, a przy tym
procesie wydziela si przecie gaz. Ten proces trwa jeszcze dugo po
mierci, dlatego masowe groby wypenione zwokami mog
eksplodowa. A w gaz te ma swj minimalny, ale jednak ciar.
Zmary moe te na przykad mimowolnie odda mocz. Zatem gaz,

ciecze czy dusza? Wspczeni uczeni odpowiadaj: ani to, ani to, ani
tamto. Wszak czowiek nie ma duszy. Ma osobowo, umys,
ja.
Jak zwa, tak zwa mwi stare ludowe porzekado.
Najwaniejsza jest zgodno co do meritum niemal od samych
pocztkw ludzkoci ludzie prezentowali niezmiennie mocne
przekonanie, e w ich ciele znajduje si co wicej ni zbir narzdw.
Specjalnie z myl o tym czym konstruowano doprawdy niesychane
teorie. Hinduici wierz, e dusza to rodzaj karty SIM, ktr uaktywnia
si w rnych, coraz to nowszych telefonach (na tym z grubsza polega
reinkarnacja). Gnostycy, za Platonem, twierdzili, e Stwrca posiada co
w rodzaju magazynu dusz, w ktrym wszystkie naraz powoane do ycia
na pocztku wiata, grzecznie czekaj na wcielenie.
U chrzecijan mylenie o duszy najbardziej rozwin wity
Tomasz z Akwinu, przypominajc, e czowiek nie moe by
czowiekiem, nie majc zarazem i duszy, i ciaa. Gdyby mia samo ciao
byby rolin, gdyby mia tylko dusz byby anioem. Nie jest wic
tak, e ciao i dusza to dwa rywalizujce ze sob elementy. Oba s
bowiem bezwzgldnie niezbdne do ycia. A ono nigdy nie bdzie ju
takie samo, jeli pomedytuje si chwil nad inn prawd nasze ciao to
forma, w jakiej wyraa si dusza, podobnie jak dusza jest form ciaa.
Dusza traci t swoj form w momencie mierci; ale wci nosi w sobie
cudownie plastyczne okrelenie potencja cielesnoci, by powrci
do peni w momencie zmartwychwstania.
Czy po odciciu palca traci si cz duszy? Nie.
Dusza
jest
niematerialna. Duszy nie mona zrobi, zawsze jest ona tworzona z
nicoci bezporednio przez Boga, dusza jest niezoona i niepodzielna.
Czego, co nie skada si z atomw, nie da si podzieli na kawaki. Nie
jest samoistnym bytem, ktry wyciea od wewntrz nasze ciao
niewidzialn warstw i z ktrego czci mona by pniej wyhodowa
byt pokrewny. Odcinajc sobie palec, nie tracimy nic z naszego
czowieczestwa. Nie tracimy nic ze swej duszy, bo nie mona jej
przecie podzieli na czci.
Czy blinita maj najpierw jedn dusz? Fascynujca kwestia.
Prawdziwy wysyp pyta tej maci przynis rzecz jasna wiek dwudziesty

i nage zderzenie si prawd wiary z rozwojem nauk przyrodniczych. Dzi

powszechnie krytykowany jest starodawny pogld Arystotelesa
(powtrzony przez witego Tomasza), ktry przekonywa, e ciao
czy si z dusz, dopiero gdy pd przyjmuje ju form ludzk, czyli
w przypadku chopcw czterdziestego dnia po poczciu, w przypadku
dziewczt (uwaga, seksizm!) osiemdziesitego dnia po poczciu.
Koci wierzy, e dusza pojawia si w czowieku ju w
momencie zapodnienia komrki jajowej, a ycie niezalenie od tego,
czy pd ma ju rce i nogi, jest wite wanie dlatego, e nosi w sobie
dusz, bezporedni dar od Boga. Od momentu poczcia ycie czowieka
jest wic nie spraw jego matki czy nawet jego wasn, lecz relacj z
Bogiem. I dlatego Koci uznaje aborcj za zbrodni.
Ciekawe wiato na t kwesti rzuca John Saward, ktry w
pracy Reedemer in the Womb (Odkupiciel w onie) analizowa ycie
podowe Jezusa Chrystusa, piszc, e On te otrzyma ludzk dusz
dokadnie w momencie poczcia. Nie mg jej otrzyma wczeniej ani
pniej, od samego pocztku by Bogiem-Czowiekiem, a nie jak
bosk zygot std wniosek, e pozostae wszystkie dzieci tego wiata
te nie maj adnych faz przejciowych, od pocztku s ludmi i ju.
wietnie, ale przecie nauka o USG wci pdzi do przodu
szybciej ni katechizm i co par lat stawia nam kolejne pytania. Co
zrobi z bliniakami jednojajowymi, ktre powstaj przecie z jednej i
tej samej zapodnionej komrki, ta bowiem nastpnie dzieli si na
mniejsze? Czy to znaczy, e jedna dusza te podzielia si na dwie
mniejsze? Czy wczenie dokonana aborcja zabia jedno, czy dwoje
dzieci? Tego typu kazuistyka, wzorowana na redniowiecznych debatach
o tym, ile diabw mieci si na gwce od szpilki, jest nawet frapujca,
problem w tym, e i w dwudziestym pierwszym, i w dwunastym wieku
pogrony w takim mdrkowaniu czowiek prdzej czy pniej musi
rozbi si o cian. Za ktr zostaje ju tylko wiara.
Ciekawskich, ktrym takie postawienie sprawy nie
wystarczy, warto odesa do fundamentalnej, i chyba jedynej tak
wyczerpujcej, pozycji z zakresu embrioteologii. David Albert Jones w
ksice The Soul of the Embryo (Dusza embrionu) wyjania, e jeli
idzie o podzia komrki kolejna dusza pojawia si zawsze w

momencie, gdy powstaje kolejne ludzkie ciao (czyli najpierw jest jedna,
a pniej s dwie). Kade ciao musi mie swoj dusz. Bdzie j miao
rwnie ciao sklonowane.
Gdzie siedzi dusza: w sercu czy w gowie? Ten
rozdzialik
przeznaczony jest wycznie dla ludzi o stalowych nerwach, ktrzy nie
zemdlej, syszc, e dwiecie lat temu zdarzali si lekarze badajcy
skazacw straconych podczas rewolucji francuskiej na gilotynie.
Podczali odcite gowy ludzi i zwierzt do krenia zewntrznego i
sprawdzali ich reakcje na polecenia.
Przekraczamy przy tym granice, za ktrymi nauka o
czowieku zmienia si w zadum nad zawodowymi zboczeniami
naukowcw. Rce opadaj, gdy w ksice Zagadki ciaa natrafia si na
posta Cheta Fleminga, biologa i inyniera, ktry zafascynowany
cytowanymi wyej francuskimi pomysami, opatentowa urzdzenie do
utrzymywania samej gowy przy yciu. W 1971 roku na kongresie
chirurgw w New Haven grupa lekarzy z Ohio pod wodz doktora
Roberta Whitea poinformowaa z kolei, e utrzymaa przy yciu przez
trzydzieci sze godzin odcite gowy rezusw (map najbliszych
rozwojowo czowiekowi). Nasze zwierzta nie byy pice,
obserwoway otoczenie, jady, gryzy, jeli nasze wraliwe rce zbliyy
si do ich pyskw chwali si naukowiec. Chet Fleming,
komentujc powysze badania, stwierdzi ponadto, e trwaj badania nad
utrzymaniem przy yciu mzgu w stanie nienaruszonym, bez organw
czuciowych i czaszki.
A wic jednak dusza czowieka jest w mzgu? Ale skde
znowu! Powtrzmy raz jeszcze niepodzielna dusza nie moe
znajdowa si w konkretnym miejscu ani w sercu (ktre mona
przecie zastpi sztucznym sercem), ani we krwi (ktr mona w
caoci lub w czciach przetoczy), ani w mzgu. W mzgu mieci si
wycznie pstryczek orodek dowodzenia ludzkim ciaem, ktry
gdy si go ostatecznie wyczy sprawia, e dusza nie ma ju w ciele
nic do roboty.
I niezalenie od tego, czy odcite przez sadystw gowy bd
mruga przez pi czy dziesi godzin, jedno z pewnoci si nie zmieni
bez reszty organizmu mzg jest rwnie zbdny jak armia skadajca si

z dwch generaw i piciu sierantw sztabowych. Bd Fleminga i

jego kolegw polega na tym, e zafascynowani szkiekiem i okiem, zdaj
si pojmowa czowieka w kategoriach matematycznego rwnania,
zapominajc, e s w przyrodzie zjawiska, w przypadku ktrych cao
jest czym zdecydowanie wikszym ni prosta suma czci. Za
kilkadziesit lat oni i im podobni sprbuj pewnie zmusi do kichania
wtrob, a jelito grube naucz liczy do dziesiciu. Warto jednak nie
ulega zbyt atwo ich szalestwu i wci ufa zdrowemu rozsdkowi,
ktry podpowiada, e chocia w kadym z osobna narzdzie drzema
mog niebywae ywotne siy bronice go przed mierci, czowiek to
nie tylko lece przed nami serce, mzg czy jelita.
Owczego pdu do poszukiwania biologicznych odpowiedzi
na duchowe pytania nie da si ju chyba jednak powstrzyma. A bior w
nim udzia nie tylko prowincjonalni obcinacze mapich ebkw, ale
rwnie miertelnie powane instytucje wojskowe czy rzdowe, jak si
okazuje, szczerze zafascynowane liczcymi sobie tysice lat
koncepcjami goszcymi, e jeli si czowiek (demon, strzyga,
poudnica) postara, moe przej kontrol nad dusz innego
nieszcznika.
Czasem badania te skrcaj w najbardziej nieprzewidywalne
uliczki, o czym przekonuje Mary Roach, autorka fascynujcej ksiki
Stiff. The Curious Lives of Human Cadavers (Sztywni. Frapujca
historia ludzkich zwok). Opisuje w niej beznadziejne prby wydobycia
z Zarzdu Wywiadu i Bezpieczestwa Armii Stanw Zjednoczonych
jakichkolwiek informacji o eksperymentach prowadzonych tam
prawdopodobnie w latach osiemdziesitych ubiegego wieku. Podobno
koncentroway si one na fenomenie jasnowidzenia niezbdnym naszej
armii do tego, by nie ruszajc si zza biurka, wytropi nieistniejce
magazyny irackiej broni masowego raenia wyzoliwia si Roach.
Zdaniem Roach, wojskowi usiowali powtrzy w swoich laboratoriach
eksperymenty przeprowadzane w latach szedziesitych ubiegego
wieku przez Clivea Baxtera. Baxter prbowa dowie, e komrki, w
jakikolwiek sposb odczone od ciaa czowieka, pozostaj w kontakcie
ze statkiem-matk. Pobiera fragment tkanki z policzka osoby badanej
i umieszcza go w wyposaonej w dziesitki czujnikw tubie (jak

oceni te wane funkcje yciowe tkanki pobranej z policzka nie mam

pojcia, ale tu przecie chodzi o wojsko, a wojsko zna wszystkie
supertajne techniki szydzi dalej Mary Roach). Nastpnie osob
badan przeprowadzano do innego pomieszczenia, gdzie pokazywano jej
bardzo stresujce obrazy, na przykad film ze scenami przemocy.
Odczone od ciaa komrki reagoway podobno takim samym stresem
jak cay wystawiony na nieprzyjemne bodce organizm. Eksperyment
powtarzano przez kolejne dwa dni, zwikszajc odlego: Nawet 50
mil od laboratorium, komrki wci odczuway bl czowieka. O
metodach biokomunikacji napisano pniej dziesitki ksiek.
Tropiono te na przykad sposoby, jakimi dogaduj si roliny, o czym
opowiada midzy innymi ksika Petera Tompkinsa i Christophera Birda
The Secret Life of Plants (Tajemne ycie rolin), po ktrej aden
wraliwy czowiek nie wemie ju do ust skromnego selera, wesoej
marchewki, o niemiaym patisonie nie wspominajc.
Pytanie, ktre lego u podstaw znacznej czci wymienionych
wyej pseudonaukowych ekstrawagancji, dzi zadaj sobie rwnie
zwolennicy i przeciwnicy transplantologii. W ich debatach po
wystrzeleniu wszystkich medycznych argumentw przychodzi zwykle
czas na zastanowienie si, czy mona przeszczepi komu organ, ktry
wczeniej by czci innego czowieka (a wic teoretycznie zarwno
jego ciaa, jak i duszy). Przeciwnicy przeszczepw podpieraj si
wwczas nader popularnymi, zwaszcza w Stanach Zjednoczonych,
pozycjami, wypenionymi po brzegi wiadectwami ludzi, ktrzy po
przeszczepie serca (co ciekawe nigdy po przeszczepie wtroby czy
nerek) zmienili swoj psychik, upodabniajc si niezwykle do osoby
dawcy.
Najbardziej soczyste przykady ma w swoim archiwum Paul
Pearsall, autor bestselleru The Hearts Code (Kod serca). Eksploatuje
w nim do blu teori pamici komrkowej i przedstawia czytelnikom
midzy innymi mczyzn, ktry otrzyma serce bandyty geja (delikwent
zgin podczas napadu od strzau w plecy) i odtd nie do, e zacz si
ubiera w bardziej kobiecy sposb, to na dodatek pojawiy si u niego
silne ble w krzyu. Mary Roach pisze, e jej ulubionym przypadkiem
pozostaje wstrzsajca relacja kobiety, w ktrej piersi bije serce

prostytutki i ktra odtd nie moe powstrzyma si od wypoyczania

zdronych filmw, domaga si od ma seksu kadej nocy, a na dodatek
rwnie nieproszona chtnie wykonuje striptiz. Mehmet Oz,
amerykaski transplantolog, podaje inny przykad czowieka, ktry
wiedzia, e serce podarowaa mu moda Murzynka ofiara wypadku
samochodowego (Wci czuj w ustach smak frytek, ktre wtedy
jada). Oz sprawdzi dane, okazao si, e dawc narzdu by starszy,
biay mczyzna. Doktor Oz dodaje, e wielokrotnie pniej
konfrontowa takie wanie przekonania swoich pacjentw z
rzeczywistoci. I wszyscy si mylili Ciekawe, czemu literatura tak
uparcie milczy o osobach, ktrym wszczepiono sztuczne, metalowe
serce. Czy zagustowali w muzyce techno?
Mimo e koncepcja goszca, i wraz z pobraniem fragmentu
ciaa od dawcy kradnie si te fragment jego duszy, na kilometr trci
szamanizmem, naukowcy nie daj za wygran. Kate Ruth Linton w
swojej pracy Knowing by Heart. Cellular Memory in Heart Transplants
(Zna na pami. Pami komrkowa w transplantacjach serca).
Pami przedstawia inne teorie, ktre mogyby tumaczy zmiany
zachodzce po przeszczepie w organizmie i psychice biorcy. W jej
rozwaaniach natykamy si na pojcie sercowego minimzgu, czyli
pamici o reakcjach i trybie pracy zachowanych w obsugujcych
serce komrkach nerwowych, a na horyzoncie nauki pojawia si nawet
cakiem nowa dziedzina, neurokardiologia. Linton cytuje lekarzy
podejrzewajcych, e zmiany w psychice biorcw mog powodowa
dziaajce czasem jak psychotropy leki obniajce odporno, brane
obowizkowo przez wszystkich biorcw, by ich organizm nie broni si
przed przeszczepem. Za fenomen pamici komrkowej bior si
ostatnio rwnie najpowaniejsze naukowe tuzy. Chc ustali, czy
przeszczepy mog wpyn na zmian DNA (a zatem w istocie zmian
biologicznej osobowoci) biorcy.
Z naszego punktu widzenia cay spr o to, czy dusz
czowieka mona przeszczepi wraz z sercem, nie ma rzecz jasna
najmniejszego sensu. Wikszo kocielnych i medycznych specjalistw
zgadza si co do tego, e wraz z przeczeniem wspomnianego wyej
pstryczka, wyczeniem pnia mzgu, ciao jako cao przestaje

dziaa, a w momencie gdy ginie jeden z dwch skadajcych si na

czowieka elementw, pka doskonaa jedno ciaa i duszy czowiek
przestaje by czowiekiem. Serce wyjmuje si wic z ludzkich zwok. I
nawet jeli ciau zdarzy si nawet czasem zgi rk, a gowie otworzy
oczy bd ugry amerykaskiego sadyst odzianego w biay kitel, s to
wycznie odruchy, na ktre dusza patrzy z gry z rozczuleniem i
politowaniem.
[ Koniec wiata ]Czy wiat skoczy si z hukiem, czy po cichu?
18 maja 1996 roku dziennik The Boston Globe mia na pierwszej
stronie wielki tytu: Dziki Bogu, ta asteroida tylko przelatuje.
Kawaek kosmicznej skay zmierzajcy z kosmiczn prdkoci w stron
Ziemi mia jakie p kilometra rednicy synny meteoryt tunguski,
ktry w 1908 roku wywoa spustoszenie na rosyjskiej Syberii, okoo 30
metrw.
Czy to znaczy, e jestemy bezpieczni? Ale skd. Marcelo
Gleiser, amerykaski astronom, w swojej ksice The Prophet and the
Astronomer (Prorok i astronom) ostrzega: kadego dnia w kierunku
Ziemi lec setki kosmicznych ska. Cz z nich topi si w atmosferze,
wiksze do niej dolatuj. Osobne ryzyko stanowi, rzecz jasna, komety.
14 sierpnia 2126 roku 24 miliony kilometrw od Ziemi przeleci kometa
Swift-Tuttlea, ktra pdzi do nas z prdkoci 61 km/s. W 3044 roku ta
sama kometa bdzie ju jednak tylko 1,5 miliona kilometrw od nas.
A jeli si omsknie? Gleiser przypomina, e komety czsto s
wytrcane ze swojej trajektorii. Dziki sondzie Galileo i teleskopowi
Hubblea widzielimy to na ywo, gdy w lipcu 1994 roku
rozkojarzona kometa Shoemaker-Levy 9 z caym impetem walna w
Jowisza. Zdjcia i obliczenia pokazuj, e sia eksplozji rwna bya
mocy miliarda bomb zrzuconych na Hiroszim.
Cytowane przez Gleisera statystyki pokazuj, e raz na par
milionw lat Ziemi skutecznie atakuje skaa o rednicy okoo 10
kilometrw. To wanie taki kamie adnych par lat temu brutalnie
skoczy sielank dinozaurw. Gady, ktre nie zginy od powstaej po
zderzeniu fali uderzeniowej i trzsienia Ziemi, zalao gigantyczne
tsunami albo zabi mrok, zimno i ciemno, ktre zalegy Ziemi po tym,
jak wstrzs pobudzi wulkany do wyrzucenia w powietrze setek tysicy

ton gstego pyu.

Specjalici s zdania, e jeli nawet uda nam si wyledzi
kolejny tak wielki kawa skay, na reakcj moe by za pno. Zreszt o
jakiej reakcji tu mowa? Zadzwonimy po Brucea Willisa, ktry w filmie
Armagedon wraz z grup teksaskich nafciarzy polecia w kosmos, by
dokona odwiertw na powierzchni zowrogiej asteroidy i wysadzi j
adunkiem atomowym? Niemdry! Wysadzona asteroida nie jest wcale
mniej grona od caej, jej fragmenty bd przecie dalej lecie. Ujmujc
ca rzecz w telegraficznym skrcie ludzko nie moe zrobi nic.
Poza jednym. Moe patrze w niebo pogodzona z myl, e nad ni
kry ju kamyczek, ktrego jedynym zadaniem jest wykona wyrok
mierci na piknej bkitnej planecie.
Nasi blini robi to zreszt ju od tysicy lat. Zagad
wszechwiata wieszczyli ju staroytni mdrcy ot, choby
Anaksymander krelcy wizj gwiazd jako miejsc, z ktrych wydostaje
si ogie. Czytelnicy komiksw o Asteriksie i Obeliksie pamitaj z
pewnoci, e jednym z gwnych zmartwie sympatycznych Galw
byo to, by niebo nie spado im na gow (obawa szalenie popularna w
rodowiskach europejskich druidw). We wrzeniu 989 roku przelot
komety Halleya postawi na nogi pisarzy i kapanw w caej Europie.
Zjawienie si innej komety w 1680 roku zaowocowao kilkuset
traktatami o kocu wiata.
O tym, e bdzie on w jaki sposb zwizany z tym, co
widzimy nad nami, poucza nawet Pismo wite. W zamykajcej Nowy
Testament Apokalipsie witego Jana czytamy o smoku zmiatajcym z
nieba trzeci cz gwiazd, ogniu zstpujcym na ziemi oraz
dobywajcym si z gry huku. Polski teolog ojciec Zdzisaw Kijas
wymienia dziewi podstawowych znakw, ktre poprzedz drugie
przyjcie Jezusa na ziemi. Osiem z nich dotyczy ziemi: pojawienie si
faszywych prorokw, wojny i konflikty wiatowe, kataklizmy gd,
zaraza, trzsienia ziemi, przeladowania wiernych, nasilenie si za w
wiecie, ohyda spustoszenia oraz goszenie Ewangelii po caej ziemi,
dziewity sygnalizuje, e po zakoczeniu pierwszych omiu soce si
zami i ksiyc nie da swego blasku; gwiazdy zaczn pada z nieba i
moce niebios zostan wstrznite. Wwczas ukae si na niebie znak

Syna Czowieczego i wtedy bd narzeka wszystkie narody ziemi; i

ujrz Syna Czowieczego przychodzcego na obokach niebieskich z
wielk moc i chwa. Pole On swoich aniow z trb o gosie
potnym, i zgromadz Jego wybranych z czterech stron wiata, od
jednego kraca nieba a do drugiego (Ewangelia Mateusza, rozdzia
24).
Dlaczego z daty koca wiata Bg robi tajemnic?Zaryzykuj
opini prywatn bo bez tej tajemnicy wiat nie miaby gbi. Koniec
wiata to z jednej strony przykra konieczno, wymuszona przez grzech
pierworodny (gdybymy zostali z Bogiem w raju, apokalipsa nie byaby
potrzebna), z drugiej jednak co, co nadaje wag ludzkiej egzystencji.
Wiemy, e to wszystko si skoczy, nie wiemy kiedy gdy czowiek ma
t wiadomo, kada najdrobniejsza rzecz zyskuje znaczenie. Chwila
warta jest tego, by j przey. Pojawia si tsknota. Jest miejsce na
marzenia, pytania, zy.
Nie wszystkim jednak tumaczenie wystarczy. Po cytowanej
wyej wypowiedzi Jezusa uczniowie robili wszystko, by wycign z
Niego nieco wicej informacji. Kardyna Joseph Ratzinger w ksice
mier i ycie wieczne pisze, e owe znaki dobrane zostay jednak tak,
by przemawiay do ludzi wszystkich epok i nie pozwalay na
szczegowe dywagacje chronologiczne.
Ale ludzie i tak prbowali wykra Bogu Jego tajemnic.
Pierwsi uczniowie Chrystusa byli przekonani, e koniec wiata nastpi
jeszcze za ich ycia. Joachim z Fiore, redniowieczny kaznodzieja,
napracowa si, przeliczajc gowy smokw obecnych w Apokalipsie,
liczb wspominanych tam pieczci oraz pokole, i ustali, e dzieje
wiata skadaj si z trzech okresw ery Ojca, ery Syna i ery Ducha
witego. Trzecia era miaa rozpocz si w poowie trzynastego wieku i
trwa do wieku dwudziestego szstego. Miaa by er zakonnej utopii
czasem, gdy wszyscy ludzie odnajd swoje szczcie, yjc jak mnisi.
Epidemia dumy, ktra zaatakowaa Europ w wieku czternastym,
przyniosa co najmniej kilka nowych, sprawdzonych terminw.
Nostradamus wyznaczy koniec wiata na 12 grudnia 2012 roku.
Dopki takie przepowiednie stanowiy domen dnych
cudownoci pomocy kuchennych, na ca t matematyk mona byo

patrze z politowaniem. Podobnie jak na fantazje wiadkw Jehowy (ci

koniec wiata przepowiadali ju na: 1844, 1854, 1874, 1914, 1925, 1975,
1995, obecnie dali sobie troch wicej czasu i twierdz, e nastpi w
roku 2034).
Wag apeli Jezusa, ktry sugerowa, by nie zajmowa si
wyznaczaniem dat, bo w dzie przyjdzie jak zodziej, a zna go
wycznie Bg, poznalimy na dobre dopiero w dwudziestym wieku, gdy
rnej maci sekciarze najpierw odgadywali daty Armagedonu, a pniej
z elazn konsekwencj fundowali go sobie i swoim wyznawcom.
Wszyscy syszeli o Davidzie Koreshu, ktry w 1993 roku doprowadzi
do mierci swojej i okoo 80 wspwyznawcw. Pitnacie lat wczeniej
w Gujanie James Warren Jones umierci a 913 ludzi. Niejaki Do, lider
sekty Niebiaskie Wrota, przej si z kolei doniesieniami o majcej
przelecie obok Ziemi komecie Halea-Boppa. Skonstruowa teori, w
myl ktrej za komet poda statek kosmiczny majcy uratowa jego
wyznawcw. 23 marca 1997 roku, gdy kometa bya najbliej Ziemi,
zabi si wraz z 38 swoimi wyznawcami.
Wspczesny wiat z jednej strony jest wic domem
maniakw, ktrzy z kalendarzykiem w rku planuj kosmiczn zagad,
z drugiej takich, ktrzy ca omieszon w ten sposb problematyk
uznaj za bajki dla niegrzecznych dzieci. Tymczasem chrzecijaskie
podejcie do kwestii ostatecznych powinno by jasne. Koniec wiata
to nie koniec wiata. Wszystkie spodziewane kataklizmy to gone
preludium, wstp do wydarzenia, na ktre czeka kady czowiek,
zwierz i rolina powtrnego przyjcia Chrystusa. Kiedy ono nastpi?
Prawdopodobiestwo, e dzi albo za siedem tysicy trzysta lat, jest
dokadnie takie samo. Trzeba pogodzi si z tym, e przyszo jest
zapisana nie w galerii portretw papiey Bazyliki witego Pawa za
Murami (pobone legendy gosiy, e gdy braknie miejsca na portrety,
skoczy si te wiat Jan Pawe II, syszc to, kaza przygotowa
dodatkowe miejsca), a jedynie w mylach samego Pana Boga.
Ziemia nie bdzie trwa wiecznie. Czy wiat skoczy si, zanim
umrze Ziemia? Nie mam bladego pojcia. To, e Ziemia nosi w sobie
zapis swojej mierci, jest jasne. Bg wyposay przyrod w pewne
prawa, ktrych tropem idc, moemy oceni, ile jeszcze czasu jej

zostao. Podsumujmy wic to, co wiemy.

W tej krtkiej podry do przyszoci naszej planety
bdziemy potrzebowa przewodnikw, choby takich jak Peter Ward i
Donald Brownlee, profesorowie geologii i zoologii (Ward) oraz
astronomii (Brownlee), autorzy fascynujcej ksiki The Life and Death
of Planet Earth (ycie i mier planety Ziemia). Uczeni ci ju na
pocztku wycieczki wylewaj nam na gowy kube zimnej wody,
przypominajc, e nasz glob powoli wchodzi w zaawansowany wiek
redni.
Rysuj zegar, na ktrym wida, e jeli dotychczasowe losy
Ziemi zamkn w obrbie jednej doby, znaczy to, e ycie pojawio si
na niej dopiero okoo 22.00. Dinozaury zagociy u nas okoo 23.00, a
zginy dwadziecia minut przed pnoc. Homo sapiens zjawi si na
Ziemi dwie sekundy temu. Ludzkie cywilizacje licz sobie dziesitne
czci sekund.
Obok widzimy inny zegar, ktry pokae nam nie tylko
histori, ale i przyszo. Przewidywany czas istnienia Ziemi (12
miliardw lat) rozpity jest midzy jej powstaniem (pnoc), a
dezintegracj (poudnie). ycie pojawio si przed 1.00 w nocy, czas na
ycie zwierzt (a take ludzi) przewidziany jest midzy 4.00 a 5.00 rano
(obecnie mamy 4.30). Okoo 8.00 rano wyparuj oceany, a przez cae
przedpoudnie Ziemia zmienia si bdzie w rozpalon kul. Wszystko,
rzecz jasna, przez Soce, ktre owietla Ziemi od miliardw lat, ale
stopniowo zmienia si bdzie w czerwonego kara, a w kocu spali
wszystko w swoim pobliu.
Obaj uczeni, krelc wizj umierania Ziemi, opieraj j na
swojej wiedzy o trapicych j wczeniej kataklizmach, a take na historii
innych planet. Ich zdaniem, droga do ery ognia wie bdzie przez er
lodu. A problemy zaczn si za kilkakilkadziesit tysicy lat, gdy na
Ziemi po trwajcym od dwunastu tysicy lat okresie ocieplenia zim
znw zacznie pada wicej niegu, ni bdzie si w stanie stopi latem.
Szokujca informacja: cae nasze ludzkie ycie,
prehistoryczne pastwa i wspczesne wieowce, wszystko, co jest nam
bliskie i wie si z dumnym pojciem czowieczestwa, wstrzelio si
wprost idealnie w okres midzyzlodowaceniowy, krtk przerw w

trwajcych po jakie sto tysicy lat okresach przejmujcego zimna.

Rozkoszujc si wakacjami w Tunezji czy Egipcie, warto skierowa
wdziczn myl ku Bogu, wspominajc, e Ziemia par razy zamarzaa
przecie cakiem (wcznie z oceanami, tworzc regularn nien
kul), a jeszcze kilkanacie tysicy lat temu lodowce pokryway
Kanad. Przy zbliajcym si zlodowaceniu znw trzeba bdzie
przemalowa wszystkie mapy. Anglia i Irlandia bd czci pwyspu
cigncego si od Francji. Japonia poczy si ldem z Chinami, a
Australia stworzy jeden kontynent z Now Gwine. Lodowiec
dojedzie wtedy do Nowego Jorku, zakryje te Skandynawi, a
przedstawiona w ksice wizja Manhattanu i Londynu pokrytych
wysokimi na trzy kilometry czapami lodowcw mrozi krew w yach.
Teza postawiona przez Warda i Brownlee jest pewnie mocno
dyskusyjna, ale przekonuj oni, e globalne ocieplenie, ktre udao si
nam wyprodukowa i ktre spdzao sen z powiek ekologw w latach
dziewidziesitych, bdzie w stanie powstrzyma wyzibienie Ziemi
moe o kilka wiekw. Angielscy uczeni, ktrzy przeprowadzili
konkurencyjne badania, mwi, e mamy jeszcze jakie 50 tysicy lat.
Tak czy siak w kocu zacznie si koszmar precyzyjnie
opisany w Apokalipsie. ONZ szacuje podobno, e w 2150 roku na Ziemi
moe mieszka dwadziecia osiem miliardw ludzi. To duo wicej ni
Ziemia jest w stanie dzi wyywi i pomieci. A jeli za kolejne
kilkanacie tysicy lat spora jej cz zostanie przykryta niegiem?
Wojny o ywno bd na porzdku dziennym. Ludzie zaczn masowo
przemieszcza si w stron rwnika, wywoujc wojny. Kiedy moemy
liczy na sta popraw pogody, kiedy na dobre zakoczy si zimny
okres w historii Ziemi? Bagatela, za jakie dwadziesi milionw lat.
Czy wiat moe istnie dalej bez czowieka? W rozwaaniach o
potencjalnych kataklizmach mamy skonno do prezentowania postawy
zadufanego w sobie prymusa. Co z tego, e Ziemia zamarznie? Polecimy
sobie wtedy w kosmos i z pewnoci wynajdziemy takie technologie, o
ktrych dzi nam si jeszcze nie ni. To prawda, e postp, jaki dokona
si w technice w cigu ostatnich kilkudziesiciu lat, nie mia precedensu
w historii ludzkoci.
Ale sugeruj Ward i Brownlee nie da si biec sprintem na

maratoskich dystansach. Praw fizyki i chemii nie mona zmienia,

mona je jedynie odkrywa. To, e w cigu osiemnastu miesicy
podwaja si szybko konstruowanych komputerw, nie oznacza, e
kiedy ta droga nie zakoczy si cian. Nic nie moe by przecie
szybsze ni wiato. A mwic o kosmosie, rozmawiamy o odlegociach
mierzonych w setkach milionw lat wietlnych. Tej skali nigdy nie uda
nam si przeskoczy. Prdzej czy pniej zdaniem autorw ulegnie
ograniczeniu take tak zwana produktywno biologiczna, napdzajcy
ycie mechanizm zamiany nieorganicznych zwizkw wgla w zwizki
organiczne. Za setki tysicy lat, a moe szybciej, ludzko przestanie si
wic rozwija. Zacznie si zwija, podobnie zreszt jak Ziemia, ktra
bdzie umiera dokadnie tak jak czowiek wracajc do
przypominajcej dziecinn formy. Oto wiat za kilkaset milionw lat:
zamiast siedmiu jeden wielki kontynent, gorce morza, spalona
socem ziemia (rednia temperatura 40C), wilgotno bliska stu
procent. Czy jeszcze tam bdziemy?
Umieranie Ziemi w opisie Warda i Brownlee przypomina
histori desperata, ktry postanowi powiesi si nad strumieniem, by w
razie urwania si stryczka uton, a wczeniej wzi jeszcze mierteln
dawk lekw. Jeli w okresie mrozw nie wykoczy nas zimno, w
okresie upaw moe zabije nas nieruchomy, wielki ocean, na ktrego
dnie toczy si bd dwutlenek wgla i metan, w kadej chwili mogce
wybuchn lub stworzy toksyczn chmur, tak jak ta, ktra podnoszc
si znad lokalnego jeziorka, zabia w 1986 roku w Kamerunie 1700
osb.
By moe do tego czasu zaatwi nas wspominana ju wyej
asteroida lub kometa. Moe umierci nas ogromna wizka
promieniowania gamma (w cigu najbliszego miliona lat eksploduje Eta
Carinae, mocno podstarzaa, najbardziej masywna gwiazda Drogi
Mlecznej, pi milionw razy janiejsza od Soca). A moe nie
przeyjemy zderzenia naszej Drogi Mlecznej z galaktyk Andromedy,
ktra zblia si do nas z prdkoci ponad miliona kilometrw na
godzin i za trzy miliardy lat zderzy si i wymiesza z nasz? Jeli nawet
to wydarzenie nie skoczy si tragicznie a nie musi, obecnie Droga
Mleczna zderza si i wchania nieregularn karowat galaktyk Strzelca,

pewnie Pastwo zauwayli? pytaj filuternie Ward i Brownlee z

pewnoci stopi nas Soce, ktre niepostrzeenie dla ludzkiego oka
zuywa si i robi z dnia na dzie coraz janiejsze: w cigu ostatnich
czterech miliardw lat zwikszyo swoj jasno o trzydzieci procent i
stopniowo bdzie zmienia Ziemi z planety bkitnej w planet
jednolicie brzow.
Cytowane przez Warda i Brownleego badania zawartoci
dwutlenku wgla, kluczowego dla klimatu i ycia rolin gazu, mog
sugerowa, e roliny znikn z Ziemi za kilkaset milionw lat. W
wiecie zwierzt zapanuje ewolucyjny chaos, nasi mniejsi bracia bd
rozpaczliwie prbowali przystosowa si do nowych warunkw. Bd
erowa w nocy, chroni si w oceanie, na biegunach. Ale w kocu
temperatura wzronie do 70C i wtedy Ziemi znw obejm w
posiadanie bakterie.
Jeden z wykresw przedstawionych przez Warda i Brownlee
poraa swoj wymow. Czowiek, zwierzta, roliny to jedynie krtki
przerywnik w yciu wiata, ktrym przed nami i po nas rzdzi bd
znane nam z jogurtw czy dziecicych przychodni drobnoustroje.
Dyktatura jogurtowych mikrobw bdzie wiadkiem, jak za miliard lat
zaczn wyparowywa morza (ju wyparowuj, co wida na zdjciach
dostarczonych przez statek Apollo 16), a towarzyszy temu bd
potworne burze. Nasz wiat zmieni si w wyschnite sone jezioro, po
czym zacznie zblia si wygldem do dzisiejszej Wenus. Gdy czyta si
te wszystkie okropnoci, trudno nie westchn z wdzicznoci do Boga,
doceni w niesychany cud, ktry sprawi, e znalelimy si we
waciwym czasie przy waciwych rozmiarw gwiedzie...
A nadejdzie TEN dzie. Soce zacznie puchn,
wytrcajc z rwnowagi Ksiyc, ktry rwnie wrci do domu
spadnie na Ziemi, z ktrej kiedy na skutek kosmicznej kolizji si
wzi. Najpierw wyparuje Merkury, pniej Wenus, w kocu i Ziemia
znajdzie si w ognistej chmurze. Wreszcie Soce umrze, stanie si
biaym karem, skurczy si i zawieci wiatem porwnywalnym do
naszego Ksiyca. Historia zatoczy ptl. Z atomw pozostaych po
bkitnej planecie by moe powstanie jaki inny wiat, nowa Ziemia.
I znw gdzie wtedy bdziemy? Nie wiadomo. By moe

zdoamy uciec. Tylko kto za to zapaci? Kolonizacja Marsa to pie

setek najbliszych lat. Przeprowadzka na Czerwon Planet odsunie od
nas mier, ale jej przecie nie powstrzyma umierajce Soce
zniszczy take Marsa. A skoro tak, moe lepiej przesun sam Ziemi?
Ward i Brownlee cytuj fascynujce obliczenia pokazujce, e w teorii
istnieje moliwo przesunicia Ziemi przy uyciu grawitacji krcych
wok nas komet, ktre mona by skierowa na waciwe orbity.
Problem w tym, e aby wypchn Ziemi mniej wicej na orbit Marsa,
trzeba precyzyjnie przeprowadzi miliony takich operacji. Przeduyoby
to er zwierzt do szeciu miliardw lat od dzisiaj. Ale co, jeli jeden z
miliona przelotw komet zakoczy si kolizj? A co z Ksiycem, ktry
te zmieni wtedy swoj orbit?
Co bdzie po mierci Ziemi? Ward i Brownlee mwi wprost
nie wiemy. Sugeruj jednak, e jedynym miejscem, ktre skorzysta na
podgrzaniu Soca, bdzie Tytan, najwikszy ksiyc Saturna. Na
Tytatnie znaleziono zamarznite oceany metanu, kryj si te tam chyba
zmroone resztki substancji organicznych. Gdy si to wszystko
podgrzeje pisz uczeni bdzie to jak dziecko urodzone przez bardzo
star kobiet. Ktr dodajmy od siebie i tak wykoczy ciemno,
jaka zapadnie, gdy Soce zmieni si w biaego kara.
Jakie to szczcie, e oprcz naukowych ksiek
chrzecijanie maj Pismo wite. wity Pawe otwiera nam oczy, gdy
mwi w Licie do Tesaloniczan, e koniec wiata przyjdzie jak ble na
rodzc kobiet. A wic on nie mwi o kobiecie umierajcej, ale o
takiej, ktrej cierpienie zaowocuje cakowicie nowym yciem. Sugeruje
te, e ju jestemy w ciy, e weszlimy ju na drog, ktra w
sposb nieuchronny do owego porodu nas zaprowadzi. I jeszcze jedno.
Mesjasz wyranie mwi, e przyjdzie na Ziemi, a nie na Tytana.
Ale kiedy?! Mj kolega zapyta kiedy jednego z
najwikszych mistykw dwudziestego wieku, czy obserwowane na
wiecie wojny i nieszczcia w podobnym duchu wypowiada si ju
wity Grzegorz Wielki, piszc w VI wieku, e wiat si starzeje i
cho nie ogldamy jeszcze znakw na niebie i na socu, ale ich
blisko zwiastuje wyrana zmiana klimatu nie skaniaj przypadkiem
do sdu, e zbliaj si ju czasy ostateczne. W odpowiedzi usysza:

Jaki koniec? To dopiero pocztek!.

Czy to prawda, e przed kocem wiata zjawi si Antychryst,i czy
by nim Lenin lub Stalin? Wszystko przez gupie wrki. Jak podaje
Encyklopedia PWN. Religia, o tym, jak wspczesna kultura postrzega
Antychrysta, zadecydoway wyrocznie Sybilli Tyburtyskiej, ktrej
prawie dwa tysice lat temu przynia si przyszo ziemi i wiata.
Antychryst przychodzi tam pod postaci potnego cesarza i prbuje
zaprowadzi zupenie nowy porzdek. Od chwili ogoszenia
przepowiedni portfel kandydatur puch w zawrotnym tempie. Za
Antychrysta uwaano wic kolejnych cesarzy rzymskich, pniej
niemieckich, francuskich i wszelkich innych. Na list zaapali si te
Saraceni i prorok Mahomet. Marcin Luter w odpowiedzi na krytykujc
go papiesk bull Antychrystem ogosi papiea. Nietzsche w przypywie
uderzajcej skromnoci sam siebie ogosi Antychrystem, podobne
miano przypito te midzy innymi Napoleonowi Bonapartemu,
Wodzimierzowi Leninowi, a moja babcia per ty ancychrycie
zwracaa si do krnbrnego wnuczka ssiadw.
O Antychrycie wspomina Apokalipsa witego Jana. Tylko
co z tego, skoro jeli chodzi o biblijne teksty odnoszce si do
przyszoci, spora grupa ich czytelnikw traktuje je jako zaszyfrowany
komunikat peen dat, imion i nazwisk. Polski poeta Zygmunt Krasiski
powici lata na odcyfrowywanie biblijnych fraz i wyszo mu z grubsza,
e Antychryst to islam, a jednooki cyklop to admira Nelson.
Nowoczesny wiat pocign temat dalej i odesa
Antychrysta do wiata religijnych bajek. Suszno tego podejrzenia
potwierdzaj brednie, jakie wypisuj w Internecie znawcy tematu. Po
wpisaniu sowa Antychryst do wyszukiwarki naszym oczom ukazuje
si chtnie przegldany przez internautw wywd przekonujcy, e
Antychryst, ktry przyjdzie na Ziemi, nie bdzie czowiekiem, ale
UFO-naut. Obejmie on wadz nad poow ludzkoci, wysugujc si
przy tym tysicami swoich kolegw, ktrzy ju dziaaj na naszej
planecie, za pomoc operacji plastycznych wcielajc si w znanych
politykw, biznesmenw i dziennikarzy. Do autora serwisu z
rewelacjami wysaem list, w ktrym poinformowaem go, i sam
rwnie najwyraniej jest UFO-naut, gdy kolaboruje z Antychrystem

w robieniu ludziom wody z mzgu. I tumaczeniu, e walka dobra ze

zem to konflikt Ziemi i kosmosu. Prby wystrzelenia za na Marsa to
zaciemnianie obrazu, zo podobnie jak dobro jest w kadym
chodzcym po ziemi czowieku. Kady z nas ma w sobie bomb i tylko
od niego zaley, czy zechce jej uy.
Prawdziwy Antychryst bdzie za robi wszystko, bymy
sami z wasnej woli jej uyli. Mao tego, bymy robic zo, byli wicie
przekonani, e czynimy dobro. Bo Antychryst to w telegraficznym
skrcie ciemniacz. Biblia w wielu miejscach pisze o tym, e pojawi
si on na ziemi, zanim nastpi koniec wiata. Jezus w Ewangelii
Mateusza przestrzega zreszt przed caym tabunem faszywych
prorokw, ktrzy kry bd po ziemi i opowiada, e s Mesjaszami.
Katechizm wyranie podbija jednak ten jeden, szczeglny moment, gdy
dziaalno wszystkich Antychrystw wiata spotka si w jednym
czowieku. Przed przyjciem Chrystusa Koci ma przej przez
kocow prb, ktra zachwieje wiar wielu wierzcych. Odsoni si
tajemnica bezbonoci pod postaci oszukaczej religii, dajcej ludziom
pozorne rozwizanie ich problemw za cen odstpstwa od prawdy.
Jak rozpozna Antychrysta?
Katechizm
definiuje
wic
Antychrysta jako kogo, kto podszywa si pod Mesjasza. Mona to,
rzecz jasna, czyni w sposb toporny i nieudolny jak choby panowie,
ktrym kult wasnej jednostki przesoni rozum i ktrzy dochodzili do
wniosku, e skoro s tacy fajni, to z pewnoci nie s ludmi, po
prostu musi by w nich co jeszcze. Antychryst sprzed koca wiata
nie bdzie jednak zwykym, nadtym bubkiem. Pokae si nam
prawdopodobnie jako uczciwy, szlachetny chrzecijanin. Bdzie czyni
cuda, gosi suszne frazy. By moe usyszymy w mediach o czowieku,
ktry otrzyma niezwyky dar uzdrawiania dusz i cia, ktry pocignie za
sob tumy swoj pokor, ascez, wspczuciem. Zostanie za ycia
okrzyknity witym. A wtedy zacznie niezauwaalnie przesuwa
akcenty. Ze sugi Boga zmieni si w boyszcze.
S dwa zasadnicze testy, ktre mog pomc odrni wielkie
dobro od podszywajcego si pod nie wielkiego za. Po pierwsze
wielkie dobro jest zawsze przezroczyste. Wielki wity nie maluje
swojego obrazu, on poleruje szyb. Robi wszystko, by ludzie, patrzc mu

w oczy, nie widzieli jego, ale Boga. Dlatego wanie witymi nie zostali
Neron i Napoleon Bonaparte, dlatego zostali nimi Matka Teresa i Jan
Pawe II.
Po drugie nigdy nie rozpoznamy, czy osoba, ktra staje
przed nami, to nasz wasny ojciec czy moe podstawiony przez MI5
przebieraniec, jeli z ojcem nie mamy kontaktu. Bo prosz sobie
wyobrazi, oto mamy przed sob dwch identycznie wygldajcych
jegomociw. Zmysy mog nas zmyli, ale nie zmyli nas serce. Po
prostu wiemy, e co jest w jego stylu, a co innego nie. Ojciec tak by
si nie zachowa, na pewno by tak nie powiedzia w rodku pali nam
si czerwona lampka. Dostrzeg j tylko ci, ktrzy na co dzie prbuj z
tym ojcem y. Przyjcie Antychrysta bdzie crash testem naszej
wiary. Ludzie, ktrzy doyj koca wiata, przejd przez to wszystko.
Ci, ktrzy go nie doyj, zamiast skaka z radoci, powinni uwaa na
to, czy Antychryst przypadkiem nie pojawi si take w ich okolicy (bo
dla kadego z nas mier jest przecie minikocem wiata).
Po co w ogle jest koniec wiata?Napisz to dobitnie, bodaj po raz
trzeci. Po to, eby mg si zacz wiat nowy i lepszy. eby to
wszystko, co zostao poamane w raju, mogo si skoczy. Czowiek w
raju postawi mur midzy sob a Bogiem. Chrystus przez swoj mier
zrobi wyom w murze. W chwili koca wiata ten mur zostanie
zburzony do koca. Chrystus, przychodzc na wiat po raz drugi, nie
zjawi si na nim po to, by przy pomocy aniow wykona czcz demolk
czy si wyy. Jego przyjcie bdzie lekiem na jtrzc ran. Bg zmieni
niedoskonay wiat w rzeczywisto doskona, osdzi i zamknie
histori, wskrzesi nasze ciaa (wiele o tym pisz w Tabletkach
pomiertnych). Jestecie waniejsi ni wiele wrbli przypomina
Ewangelia. Ludzie nie podziel przecie losu dinozaurw. Dla
chrzecijanina koniec wiata to naprawd pocztek.
[ Niewierzce UFO ]Czy to moliwe, e Bg stworzy kogo
jeszcze? 5 sierpnia 2006 roku pojcie bliniego nabrao nowego,
niezwykle ekscytujcego znaczenia. Argentyski jezuita Jos Gabriel
Funes, nowy szef Watykaskiego Obserwatorium Astronomicznego,
udzieli wywiadu agencji informacyjnej Ansa. Tekst rozmowy
natychmiast obieg wiat. Jeli gdzie jest E.T. (istota pozaziemska), to

trzeba go uzna za naszego brata mwi ksidz Funes. Jeli istniej

istoty pozaziemskie, dla teologii nie stanowioby to problemu, bo take
one s stworzeniem Boym. Skory wity Franciszek mwi o bracie
wilku, my nie moemy nie mwi o bracie E.T. wyjania ksidz, na
co dzie z teleskopw ustawionych na terenie papieskiej rezydencji w
Castel Gandolfo (filia obserwatorium znajduje si w amerykaskiej
Arizonie) wypatrujcy planet, na ktrych mona by znale lady ycia.
Pracy mu nie zabraknie. Pierwszy pozasoneczny ukad
planetarny odkry w 1991 roku Aleksander Wolszczan, a dzi uczeni
znaj ponad sto osiemdziesit takich ukadw. A na tym z pewnoci nie
koniec. Bill Bryson, brytyjsko-amerykaski popularyzator nauki, autor
Krtkiej historii prawie wszystkiego, podaje, e we wszechwiecie jest
jakie 10 miliardw bilionw planet. Na jednej z amerykaskich stron
astronomicznych wyczytaem, e w naszej Galaktyce jest podobno od
200 do 400 miliardw gwiazd. Zdaniem autora strony, teoretyczne
warunki do wytworzenia wok siebie ycia spenia co najmniej
kilkadziesit miliardw z nich. Z ponad 10 tysicy gwiazd znajdujcych
si do 100 lat wietlnych od Soca do powyszej kategorii api si
prawie 3 tysice. W miar zbliania si do Ziemi ich liczba oczywicie
maleje, by w odlegoci okoo 10 lat wietlnych od nas ograniczy si do
dwch gwiazd: Epsilon Eridani z gwiazdozbioru Erydanu oraz Epsilon
Indi z gwiazdozbioru Indianina. Pierwsza z gwiazd ma mas rwn 0,85
masy Soca i wiemy, e kr wok niej dwie planety jedna ma mas
1,5 masy Jowisza, druga 0,1 tej masy. O planetach wok tej drugiej
nie wiemy jak na razie nic. Nie dotyczy fanw serialu Star Trek, ktrych
filmowi ulubiecy pochodz wszak z planety Andorian, krcej wanie
wok Epsilon Indi.
Specjalici zalecaj jednak spokj. Znalezienie ycia w
jakiejkolwiek formie na ktrejkolwiek z tysicy planet bdzie graniczyo
z cudem, przede wszystkim ze wzgldu na skrajne warunki, ktre na
nich panuj. Nie jest to oczywicie argument rozstrzygajcy, wszak
ziemscy biolodzy odkrywali w ostatnich latach bakterie o zupenie
niezwykych waciwociach.
Na Syberii odkopano na przykad drobnoustrj, ktry przey
w stanie cakowitego zamroenia jakie 3 miliony lat, bez wiata,

powietrza czy pokarmu (o oywieniu szczepu bakterii przez ostatnie 25

milionw lat uwizionego w bursztynie zmilczymy). Uczeni znaj te
bakterie, ktrym do ycia niezbdna jest temperatura wysza ni 100C,
oraz takie, ktre w najlepsze mno si wewntrz jdrowych reaktorw
i ciesz si cudownie poetyck nazw Deinococcus radiodurans. Ma si
ochot krzykn z zachwytu na wie o tym, e Pan Bg uzna za
stosowne stworzy roliny takie jak znw uwaga na nazw welwiczja
przedziwna, ktre mog wytrzyma tysice lat w miejscach, gdzie spada
centymetr deszczu rocznie, i robaczka odkrytego w 1997 roku przez
japoskich naukowcw, ktry yje 6,5 kilometra pod wod, gdzie
cinienie jest 650 razy wiksze ni na powierzchni oceanu. W ostatnich
latach badacze odkrywaj ze zdumieniem, e spora cz ziemskiego
ycia jest tak naprawd niewidoczna dla naszych oczu na przykad
bakterie, ktre znaleziono prawie dwa kilometry pod ziemi, ywice si
fragmentami ska i wod. David Grinspoon, autor amerykaskiego
bestselleru Lonely Planets (Samotne planety), z ktrego pochodz
wszystkie powysze ciekawostki, przypomina te niezwyk epopej
bakterii paciorkowca, ktre szczliwie przeyy trzy pene lata na
Ksiycu, dokd dotary w 1967 roku wraz z sond Surveyor 3, jej
szcztki zabra na Ziemi statek Apollo 12.
Ostatnie lata wykazay, e tylko w Ukadzie Sonecznym jest
kilka miejsc, gdzie jakie formy prymitywnego ycia teoretycznie
mogyby trwa w przetrwalnikowej formie. Na przykad na ksiycu
Saturna Tytanie, ktrego atmosfera przypomina podobno ziemsk sprzed
4 miliardw lat, a na powierzchni le warstwy wodnego lodu, przykryte
przez wglowodorowe jeziora. Nas oczywicie najmocniej podnieca
jednak perspektywa znalezienia istot nieco bardziej rozwinitych od
mroonych paciorkowcw, ktre te musia przecie Kto stworzy.
W 2008 roku w przestworza ma polecie teleskop Kepler,
zorientowany wanie na obserwowanie odlegych planet, prawdziwych
rewelacji bdzie za mona spodziewa si po misji nazywanej roboczo
Terrestrial Planet Finder (Poszukiwacz Planet Ziemskich), ktr
planowano rozpocz w 2014 roku, cho w lutym 2006 roku NASA
zapowiedziaa wstrzymanie prac nad projektem. Pozwoliaby ona
ludziom wykrywa i obserwowa wszystkie moliwe planety w

odlegoci 50 lat wietlnych od Ziemi.

UFO, zejde z drogi, bo listonosz jedzie
Od pocztku programu lotw kosmicznych wysyamy w
kosmos nasze lady. Statek Pioneer 10 od 1972 roku zmierza w kierunku
gwiazdozbioru Byka, wiozc niewielk pozacan pocztwk z Ziemi, na
ktrej narysowano mczyzn i kobiet, statek kosmiczny, Ukad
Soneczny, atom wodoru i pozycj najbliszych pulsarw (identyczn
pytk Pioneer 11 wiezie w kierunku gwiazdozbioru Ora). Voyager 1 i 2
poniosy w kosmos utwory muzyczne, obrazki, dwiki ziemskiej
przyrody. Misja Stardust wyniosa w przestrze podpisy 1,4 miliona
osb zoone w Internecie. Za parset lat ludzie by moe wyl w
kosmos nasze DNA (niektrzy fantaci s zdania, e wanie z DNA
kosmitw wzio si ycie na Ziemi).
Czy szukanie kosmitw to grzech?
Raczej
znak
czasw.
Zainteresowanie szukaniem inteligentnego ycia poza matk Ziemi
bdzie roso w postpie geometrycznym. W dwudziestym pierwszym
wieku wreszcie mamy odpowiednie narzdzia, by zmierzy si z
tsknot, ktra drzemie w nas od zawsze. Czowiek jest istot spoeczn,
od niepamitnych czasw wdruje po Ziemi w t i z powrotem,
wymieniajc myli, dowiadczenia, szukajc towarzystwa. Dlaczego
wic nie szuka by te poza Ziemi?
Pierwsz ksik o yciu w kosmosie wydano w roku 1686, a
zatem prawie dwa wieki po tym, jak Europejczycy dowiedzieli si, e
istnieje Ameryka (mowa o dziele Entretiens sur la pluralit des mondes
francuskiego pisarza Bernarda le Bouvier de Fontenellea). Odtd liczba
podobnych publikacji rosa lawinowo. A i pomysy, ktre miay
przybliy nas do spotkania z naszymi kosmicznymi brami, byy coraz
mielsze.
W dziewitnastym wieku niemiecki matematyk, fizyk i
astronom Carl Friedrich Gauss proponowa, e skoro sami nie umiemy
wystrzeli si na spotkanie Obcych, winnimy przekona ich o naszym
istnieniu. Proponowa wyci olbrzymie poacie tundry w trjkty
prostoktne by pochwali si kosmitom, i znamy twierdzenie
Pitagorasa. Jeszcze sto lat temu wiat pogra si w histerii wywoanej

przez niejakiego Percivala Lowella obserwujcego widoczne z Ziemi

marsjaskie kanay niezbity dowd na to, i Czerwon Planet
zamieszkuj istoty majce w maym palcu techniki melioracji. Przed
drug wojn wiatow prbowano nawet zbudowa gigantyczne lustro,
za pomoc ktrego mona by si kontaktowa z Marsjanami, puszczajc
do nich wietlne zajczki, a nawet wykopa kana na Saharze, nastpnie
wypeni go czym atwopalnym i podpali.
Pod koniec lat pidziesitych ubiegego wieku powstao w
Stanach Zjednoczonych pierwsze stowarzyszenie naukowcw
przekonanych o koniecznoci poszukiwania inteligentnego ycia poza
Ziemi. David Grinspoon opisuje w Samotnych planetach cikie
chwile, jakie przeszo ono u zarania za spraw jednego z liderw,
specjalisty od jzyka delfinw, ktry ogosi, i Ziemi ju teraz
zamieszkuj dwie rozumne cywilizacje: delfiny i ludzie. Kilkadziesit lat
temu powstaa odrbna ga nauki astrobiologia, zajmujca si
pytaniami o ycie poza Ziemi. Uruchomiony w kocu program SETI
(Search for Extra Terrestrial Intelligence) zaowocowa midzy innymi
powstaniem sieci radioteleskopw, ktre 24 godziny na dob przeczesuj
wszechwiat (15 sierpnia 1977 radioteleksop z Ohio odnotowa trwajcy
72 sekundy bardzo silny sygna pochodzcy z gwiazdozbioru Strzelca,
niestety, potencjalni kosmici nie odezwali si ponownie). W marzenie o
spotkaniu w kosmosie naszych sistr i braci moe wczy si kady
projekt SETI@home (uytkownik ciga z sieci specjalne
oprogramowanie, a kiedy nie uywa komputera, ten czy si z central,
pobiera dane zgromadzone przez radioteleskopy i analizuje je;
zainteresowanym
kosmitami
rodakom
podajemy
adres:
www.setiathome.pl) zgromadzi prawie 5 milionw uytkownikw
komputerw z 226 krajw wiata.
Mimo wszystkich tych stara David Grinspoon we wstpie do
swojej ksiki pisze wprost: Praca podsumowujca wszystko, co wiemy
o yciu pozaziemskim, powinna w zasadzie zawiera tylko jedno sowo:
nic. Ja dodaem jednak do niego 150 tysicy innych sw, by pokaza,
jak Obcy byli obecni w naszej historii, nauce, filozofii czy fantastyce. A
poza tym skoro kady autor talk-show moe robi program o niczym,
dlaczego ja nie mog napisa ksiki o czym, o czym nie wiemy

dokadnie nic?. W tym zaktku nauki gwn mantr wci jest haso:
Brak dowodu to nie dowd braku.
W lady Grinspoona id wic tysice ludzi nauki tworzcych
modele teoretyczne, od ktrych czowiekowi moe zakrci si w
gowie. Oto koncepcja kosmicznego Internetu autorstwa filozofa
Timothy Ferrisa, podejrzewajcego, e gasnce cywilizacje mog
zostawia po sobie w przestrzeni nadajniki, w ktrych zakodowana
bdzie informacja o ich sukcesach i porakach. Czy klasyfikacja Carla
Sagana, ktry wszystkie realne i hipotetyczne cywilizacje zdy
zmierzy literami. Staroytna Grecja to litera C, nasza cywilizacja H,
kontakt z cywilizacj kosmiczn nawie cywilizacja J lub K,
cywilizacja typu Q bdzie ju utrzymywa kontakty z milionami innych
wiatw. Z symbolizuje cywilizacje midzygalaktyczne, cho Sagan
stwierdza, e wszechwiat jest za mody, eby takowe wytworzy.
Oto szeroko dyskutowany tak zwany paradoks Fermiego,
goszcy, e jeli istniej inne cywilizacje starsze ni marne 20 milionw
lat (dla porwnania: nasza Galaktyka liczy sobie 10 miliardw wiosen),
powinnimy je atwo znale, bo do tej pory skolonizoway one
wszystkie mieszkalne zaktki naszej Galaktyki.
Ale skoro tak to dlaczego nas ignoruj? Nie wiemy. Bo nikt
rozsdny nie bdzie chyba wierzy w to, e istoty, ktre byyby zdolne
porwa si na midzygwiezdn podr, odbywayby j w aluminiowym
spodku. Bill Bryson uj rzecz z wyspiarsk powcigliwoci: Jest
oczywicie moliwe, e pozaziemskie istoty pokonuj miliardy
kiliometrw, aby dla rozrywki formowa uprawy rolin w koa i elipsy
lub postraszy kierowc ciarwki na pustej drodze w Arizonie
(przecie wrd kosmitw te musz by nastolatki), lecz nie wydaje si
to bardzo realne.
Giuseppe Tanzella-Nitti, inny ksidz astronom, redaktor
dziea
Dizionario
Interdisciplinare
di
Scienza
e
Fede
(Interdyscyplinarny sownik nauki i wiary), napisa we wstpie do
hasa traktujcego o yciu pozaziemskim: Ostatnie sowo w tej
dziedzinie nie naley do teologii, ale do nauki. Istnienie czy nieistnienie
inteligentnego ycia na innych planetach nie da si wyjani w
kategoriach teologii. Teologowie, podobnie jak reszta wiata, mog tylko

siedzie i czeka.
Ziemianie w poczochach
Po pierwsze nawet jeli nasi najblisi ssiedzi wiedz o
naszym istnieniu i potrafi nas jako dojrze przez swoje teleskopy,
bynajmniej nie widz ani ciebie, ani mnie. Do ich teleskopw dociera
wiato, ktre opucio Ziemi dwiecie lat temu. Wanie ogldaj
rewolucj francusk, Thomasa Jeffersona, osobnikw paradujcych w
jedwabnych poczochach i pudrowanych perukach. Widz ludzi, ktrzy
nie wiedz, co to jest atom, nie znaj pojcia genu, wytwarzaj
elektryczno przez pocieranie bursztynowego prta o kawaek futra i
uwaaj to za interesujc sztuczk. (...) Dwiecie lat wietlnych to zbyt
dua odlego na jakkolwiek sensown komunikacj. (...) wiaty s
niezwykle rzadkie. (...) Wszechwiat jest na tyle duy i przestronny, e
nie musimy si obawia, i kto zablokuje nam wjazd do garau (Bill
Bryson, Krtka historia prawie wszystkiego).
A jeli Obcy to niekatolicy? Kolega wyej wymienionego, Guy J.
Consolmagno, te jezuita i astronom, wyda w 2005 roku pierwsz w
historii pimiennictwa broszur powicon astroteologii. Pisze, e
jeli miaoby si okaza, i inteligentne ycie poza Ziemi rzeczywicie
istnieje, to po pierwsze nie mona mie wtpliwoci, e rwnie ono
naley do opisywanego w Biblii stworzenia uczynionego rk Boga
(Ktry stworzy niebo i ziemi i ktrego chwa obwieszcza
nieboskon). Po drugie jeli ju ich znajdziemy, nie trzeba bdzie ba
si pyta, czy istoty te maj dusz i czy je te obejmuje zbawcza ofiara
Chrystusa, bo takie dylematy s naturaln konsekwencj ekspansji
naszego gatunku. W redniowieczu gboko wierzono, e gdzie za
Sahar rozciga si pas zamieszkany przez istoty, o ktrych nie
wiadomo, czy maj dusze i czy mog by zbawione. Podobne
wtpliwoci pojawiy si przy okazji odkrycia Ameryki. eby uzna ich
mieszkacw za naszych braci i istoty godne mioci, wystarczy, by
miay intelekt i woln wol, nie ma znaczenia, ile bd miay odny
teoretyzuje przyjemnie Consolmagno. A czy bd katolikami,
muzumanami, prawosawnymi? Nie wiemy, bo Bg nam tego nie
objawi.

Faktem jest jednak, e teologowie problem zdaj si

traktowa po macoszemu. Paul Johnson podejrzewa, e jest to
spowodowane obaw przed wymianiem. Odkd ludzie zaczli
wyobraa sobie ksiycowe stwory, kosmici zawsze byli raczej
komiczni ni tajemniczy: mae zielone ludki z oczami na szypukach
albo wielkie mrwki przemieszczajce si za pomoc latajcych
spodkw. Johnson nie byby jednak sob, gdyby nie pocign sprawy
dalej i nie poinformowa nas, co on osobicie o tej sprawie sdzi.
Trudno uwierzy, by religijny rozwj tych istot przebiega wedug
identycznego czy tylko podobnego schematu. U kosmitw nie byo
zatem potopu ani Mojesza. Cokolwiek Bg zamyli dla tych
odlegych wiatw, musiao to by ju od samego pocztku inne i w
miar rozwoju przechodzi odmienne koleje losu. Absolutnie nie mog
przysta na koncepcj kosmicznych istot jako swego rodzaju
szczepw ludzkoci, jak rwnie na to, by epos biblijny mg si
gdzie w przestrzeni kosmicznej powtrzy, i to wielokrotnie.
Johnson stawia te pytania o to, co bdzie, jeli si okae, e
to jednak kosmici s bardziej zaawansowani duchowo od Ziemian. A co
z grzechem i odkupieniem?
W tym cigu pyta bez odpowiedzi pojawia si na koniec
niezwyka intuicja. Ekscytujcy obraz Kocioa, jakiego dotd nie
znalimy. Na tej samej zasadzie wydaje si rzecz suszn i owocn
dopuci myl o Kociele jeszcze szerszym i prawdziwie uniwersalnym,
ktrego posacy przemierza bd przestrzenie midzygalaktyczne, tak
jak przed wiekami udajcy si na sobory patriarchowie i biskupi
pierwotnego Kocioa przemierzali przestwory wd wschodniej czci
Morza rdziemnego. (...) taki prawdziwie uniwersalny Koci moe
si bardzo rni od wszystkiego, z czym do tej pory mielimy do
czynienia. Niewykluczone, e ludzko okae si mao zaawansowanym
i niezbyt istotnym elementem kosmicznej spoecznoci, ktra sama musi
si jeszcze wiele nauczy i ktra niewiele moe nauczy innych.
Czy z odlegoci 2000 lat wietlnych mona teraz obejrze
Jezusa i apostow?
Mwi o tym jezuita astronom George V. Coyne w

wywiadzie udzielonym Vittorio Messoriemu. Aby nakrci teraz to, co

zostao opowiedziane w Ewangeliach, wystarczyoby by tylko w takiej
odlegoci, ktr wiato przebiega w nieco krtszym czasie ni w cigu
dwch tysicy lat wietlnych. Obrazy caej naszej historii wdruj w
przestrzeni z szybkoci wiata i teoretycznie kto mgby je uchwyci
swoimi instrumentamiteraz lub nawet w najbardziej odlegej przyszoci.
W ten sposb ktry z naszych potomkw mgby, kto wie na jakiej
planecie, wywietli sobie nie tylko Jezusa na drogach Palestyny, ale te
Franciszka na wzgrzach umbryjskich albo mojego Ignacego Loyol
na drogach Hiszpanii (Vittorio Messori, Pytania o chrzecijastwo).
Gdy wizj Johnsona wzi na powanie dreszcz ekscytacji
przebiega po plecach. Jestemy niczym dziecko, ktre za chwil moe
otrzyma siostrzyczk lub braciszka. Powikszenie si rodziny postawi
nas z pewnoci wobec kolejnych trudnych pyta. Bo skoro kosmici
mog by bardziej duchowo rozwinici od nas, dlaczego Bg wybra dla
swojego Syna ycie nie tylko na peryferiach Ziemi, ale i generalnie
wszechwiata?
Bg daje nam okazj, by przygotowujc si na to potencjalne
spotkanie, pomedytowa nad tym, co ju wiemy, co ju zdylimy
zobaczy. Nad tym, jak inna od naszej jest perspektywa, z ktrej nasz
Ojciec patrzy na wiat i na Ziemi. David Grinspoon cytuje wyznania
astronauty z programu Apollo Russela Schweickarta. Doskonay materia
do osobistej medytacji. Patrzysz w d i wiesz, e s tam setki ludzi
wanie w tej chwili zabijajcych si na granicach, ktre tak naprawd
nie istniej. Chciaby wzi kadego z nich do rki i powiedzie: spjrz
na to z tej perspektywy. Co tak naprawd jest wane?. O Ziemi
widzianej z Ksiyca Schweickart mwi jeszcze pikniej: Jest maa i
delikatna, malutki pikny punkt we wszechwiecie, ktry moesz
przykry paznokciem. Nagle dociera do ciebie, e ta maa kropka, to
niebiesko-biae co zawiera wszystko, co ma dla ciebie znaczenie. Ca
histori, muzyk, poezj, sztuk, wojny, mier, narodziny, mio, zy,
rado wszystko zawiera si w tej kropce. Stajesz przed pytaniem: czy
na to wszystko zasuyem? Wiesz, e odpowied brzmi: nie. I rzecz w
tym, eby to sobie uwiadomi.
Moliwo zerknicia na wiat oczami Boga to chyba jedna z

najwikszych zdobyczy programu kosmicznego, na ktrej bez

wyjaniania, czy kto bdzie obcym dla nas, czy to moe my dla kogo
kiedy staniemy si obcy na dobr spraw mgby si zakoczy.
Bg nas nieco porozdziela...
Dotarcie z prdkoci wiata do najbliszej nam gwiazdy
Proxima Centauri (na ktrej jednak nie mielibymy co robi, bo tam
raczej nikt na nas nie czeka) zajoby nam cztery lata.
Firma sprzedajca pielgrzymki na Proxim (Kosmiczne
wyciszenie! Superpromocja!) musiaaby si liczy z tym, e wynajty
wahadowiec leciaby tam z Ziemi jakie trzydzieci tysicy lat.
[ mier kliniczna ]Czy wolno i w stron wiata?
Wszyscy
pamitamy filmowego osa, ktry apelowa do Shreka, aby gdy zobaczy
tunel, nie szed w stron wiata!. w tunel ze wiatem na kocu to
wizja, ktra od jakich trzydziestu lat elektryzuje dobre p wiata. W
1975 roku Raymond Moody, amerykaski lekarz i filozof, opublikowa
ksik ycie po yciu. Zamieci w niej wiadectwa ludzi, ktrzy
przeyli tak zwan mier kliniczn, lecz wrcili jeszcze na t, ziemsk,
stron. Wszyscy oni opowiadali wanie o wspomnianym tunelu
wietle, otoczonym przez ciemnoci (ale te mocie lub drzwiach), o
uczuciu wydostawania si z wasnego ciaa, o miej obecnoci
wietlistych postaci, o swoich bliskich zmarych, ktrych tam spotkali.
Moody na caym wiecie rwnie w Polsce sprzeda jak dotd
kilkanacie milionw egzemplarzy ksiki, na jej podstawie nakrcono
te film.
Ruszya oglnowiatowa histeria. Klient internetowej
ksigarni amazon.com chwali si, e w swojej biblioteczce zmieci
ponad trzy tysice ksiek powiconych wycznie temu zagadnieniu.
Prawdziwe i zmylone wyznania ludzi, ktrzy przeyli wasn mier,
podniecaj zastpy wyznawcw Sai Baby i New Age patrz:
niestworzone historie opowiadane przez niejakiego Michaela Newtona w
superbestsellerze Wdrwka dusz. Newton jest psychoterapeut, leczy
swoich pacjentw hipnoz, a ci w midzyczasie opowiadaj mu o tym,
jak umierao im si pod Verdun, i odstraszaj od tematu ludzi stojcych
nieco mocniej na Ziemi, ktrzy by moe chcieliby si czego

dowiedzie.
A jest o co pyta. Tak zwany syndrom NDE (skrt od
angielskiego wyraenia near death experience stan bliski mierci)
nie jest bowiem wymysem kilku pokrconych spirytystw. To
przypado zgaszana rednio przez kilkanacie procent ludzi, ktrzy
przeyli stan potocznie okrelany jako mier kliniczna: zatrzymanie
krenia, zatrzymanie oddechu, a co za tym idzie radykalne
spowolnienie funkcji mzgu.
O swoich dowiadczeniach NDE opowiadali midzy innymi
synny psycholog Carl Gustav Jung, ktry w wieku szedziesiciu
dziewiciu lat przeszed rozlegy zawa serca, i znany amerykaski
ksidz i publicysta Richard Neuhaus, byy wsppracownik Martina
Luthera Kinga. Ten ostatni wspomina: Od tamtych wydarze nie byo
chwili, w ktrej czubym pokus, by pomyle, e to nie miao miejsca.
To zdarzyo si tak samo pewnie, tak po prostu i niezaprzeczalnie jak to,
e dzi rano zawizaem buty.
Najstarszy znany przypadek podobny do NDE to przygoda
opisanego przez Platona w Pastwie (IV wieku p.n.e.) greckiego
onierza o imieniu Er, ktry poleg w bitwie, ale ockn si dwanacie
dni pniej na wasnym pogrzebie, by opowiada o podry, jak odby
z innymi zabitymi kolegami. Ci, w przeciwiestwie do niego, napili si
wody z rzeki zapomnienia. Antropolodzy znaleli lady dowiadcze
bardzo zblionych do NDE w wiadectwach tybetaskich lamw z
smego i dziewitego wieku. W podobnym duchu wypowiada si Albert
Heim, dziewitnastowieczny geolog i podrnik, ktry przey w grach
powany wypadek (po mierci nie czuem niepokoju, desperacji czy
blu, raczej spokj, powag, zgod na to, co si dzieje, oraz dziwne
przyspieszenie myli), po czym zebra wiadectwa kilkudziesiciu
innych wspinaczy z podobnymi dowiadczeniami. Na licie znanych
postaci opowiadajcych o dowiadczeniu NDE s te midzy innymi
Francis Beaufort czy Ernest Hemingway, ktry zraniony podczas
pierwszej wojny wiatowej przez austriack bomb, pisa: Wtedy
umarem. Poczuem, jak moja dusza (czy cokolwiek to byo), wychodzi z
mego ciaa, tak jakby kto wycign z kieszeni jedwabn chusteczk.
Leciaa, pniej wrcia i wesza we mnie z powrotem, i nie byem ju

martwy. Wrd nich jest te... Hieronim Bosch na jednym z jego

obrazw wyranie wida tunel i dusze, ktre w nim si przemieszczaj.
Pierwsze systematyczne prace nad tym zjawiskiem prowadzi
radziecki lekarz Wadimir Niegowski. Bada onierzy, ktrzy przeyli
mier kliniczn na polu walki. W latach szedziesitych dwudziestego
wieku wywiady z ludmi, ktrzy stanli na granicy mierci, zaczto
zbiera take w Stanach. Kilka lat pniej w literaturze pojawio si
pierwsze okrelenie okoomiertnych zjawisk od wskrzeszonej przez
Jezusa postaci z Ewangelii nazwano je syndromem azarza.
Okrelenie bdne azarz umar, ludzie, ktrzy przeyli NDE, jednak
nie umarli to bardzo wane rozrnienie, nie mwimy o yciu po
mierci, NDE to ostatni moment ycia! To dwudziesty wiek wraz z
niesychanym rozwojem technik reanimacyjnych sprawi, e o
dowiadczeniach z pogranicza wiatw zacza mwi coraz wiksza
liczba osb zawracanych z drogi mierci w salach R czy na oddziaach
intensywnej terapii.
Ich wiadectwa stay si fascynujcym materiaem dla
naukowcw, ktrzy zaczli midzy sob toczy o nie regularn wojn.
Trwa ona do dzisiaj. Zwolennicy tezy o czysto fizjologicznym
charakterze NDE od dwudziestu lat prbuj przekona swoich
oponentw, e wszystkie te tunele i wiata to czysta mzgowa chemia.
Przeciwnicy mwi im, e skoro tak powinni znanymi sobie metodami
wywoa NDE u ktrego z pacjentw. W sporze padaj fachowe nazwy,
mwi si o ketaminie, patach skroniowych, neuroprzekanikach, nasza
wiedza o ludzkim mzgu poszerza si w imponujcym tempie, ale
samego NDE wci nie udao si nikomu rozgry do koca.
Od p wieku badanie syndromu azarza przypomina wic
lizanie cukierka przez szybk. Aby oceni i skategoryzowa te
opowieci, trzeba byo mie jednak w rku jakiekolwiek naukowe
narzdzia. Amerykaski psychiatra Kenneth Ring w 1980 roku
skonstruowa wic liczc dziesi punktw skal do porwnywania
zgaszanych mu przypadkw NDE. W 1983 roku Bruce Greyson, jego
kolega po fachu i profesor na Uniwersytecie stanu Wirginia, skrytykowa
skal Ringa, wprowadzajc wasn. Badacze spierali si te o to, co
dzieje si z tymi, ktrzy po reanimacji nie zgaszali NDE (cho ich

zdaniem nie znaczy to, e go nie mieli). W dyskusji pojawiay si

sugestie, e mimo i stan ten nie jest snem, bo nie towarzyszy mu
typowa dla snu aktywno mzgu czy ruchy gaek ocznych z fazy REM,
z odtwarzaniem przebiegu NDE moe by tak jak z przypominaniem
sobie snw: nimy co noc wszyscy, ale tylko niewielu z nas cokolwiek z
tych snw pamita. Porwnawcze studia nad NDE prowadzone na kilku
kontynentach pokazay, e w rdze NDE pozostaje zawsze taki sam,
niezalenie od tego, w jakiej kulturze wychowa si czowiek NDE
zdarza si zarwno u wierzcych, jak i ateistw i czy zjawy, ktre
oglda identyfikuje pniej jako anioy, bodhisatwy czy po prostu
wietliste postaci.
Greyson w skad twardego rdzenia NDE wlicza a szesnacie
cech. Pisa, e zdecydowana wikszo badanych w krytycznym
momencie widzi co w rodzaju projekcji slajdw ze swojego ycia.
Wrd objaww osiowych znalazo si te uczucie wydostawania si ze
swego ciaa i poruszanie si z prdkoci myli, przenikanie przez drzwi
czy ciany. Jedni opisywali, e czuli si jak obierany ze skrki banan,
inni jak mydlana baka, ktra ulatuje pod sufit. Wszyscy podkrelali, e
mier nie boli, e nawet czowiek, ktry straci w wypadku obie nogi,
widzi odcite koczyny lece przy drodze, sam nie czuje, i cokolwiek
straci (byem cay upleciony ze wiata). Ludzie ci mwili, e trafiaj
do innego miejsca jedni widzieli pikny ogrd, inni po prostu
wiato bielsz ni biel, janiejsz ni jasno. Mieli poczucie, e
znany im jzyk nie dostarcza sw, ktre s w stanie opisa stan
wszechogarniajcej mioci, radoci, pokoju, jednoci ze wszystkimi i z
wszechwiatem.
Mwili, e po tamtej stronie spotkali bliskich sobie ludzi,
ktrzy zmarli wczeniej. W kocu docierali do miejsca, z ktrego nie
ma powrotu, i tam dowiadywali si, e maj wrci na Ziemi (lub byli
pytani, czy chc tam wrci). Wszyscy byli mocno zaskoczeni tym, e
czowiek nie umiera sam, bo zawsze towarzyszy mu jaka dobra
obecno; wierzcy mwili czasem o aniele stru, umierajce dzieci
mwiy, e bya to koleanka lub kolega. W literaturze trafiaj si
rwnie opisy nielicznych negatywnych NDE, w trakcie ktrych
ludzie zmuszeni byli do suchania tyrad nieprzyjemnych osobnikw,

odbierali irytujce dwiki, ale nawet tam pojawiay si w kocu

ratujce ich dobre istoty. Najbardziej zwile i poetycko opisa
umieranie jeden z pacjentw badanych przez brytyjskiego lekarza Sama
Parni, autora ksiki What Happens When We Die (Co si dzieje,
kiedy umieramy): Po wypadku leaem na ulicy. Pamitam, e kto
mnie trzyma, nie mogem oddycha. W kocu straciem przytomno.
Ale nie przestaem myle! A wic tak si umiera... Nigdy nie sdziem,
e to jest tak atwe. mier przypomina zdjcie paszcza... Tyle.
Naturalna reakcja czowieka syszcego takie opowieci jest
atwa do przewidzenia. Podejrzewa, e chory, ktry przeszed bardzo
cikie chwile, bredzi. e jego mzg, by zagodzi proces umierania,
funduje mu barwn ekstaz w charakterze poegnalnego prezentu.
Pierwszy problem pojawia si jednak, gdy chory po wyjciu z medycznej
opresji ze szczegami opisuje okolicznoci, ktrych pogrony w
stanie gbokiej utraty przytomnoci nie mia po prostu prawa zna.
Wyzna, e latao si pod sufitem, moe przecie kady. Ale co zrobi,
jeli
pacjentka,
ktr
poddano
skomplikowanej
operacji
neurochirurgicznej i w tym celu midzy innymi zatrzymano akcj jej
serca, radykalnie ograniczono krenie krwi w mzgu, a ciao
schodzono do 15C po wybudzeniu dokadnie powtarza personelowi,
o czym rozmawia podczas operacji, oraz opisuje specjalistyczne
narzdzia, pytajc, dlaczego ta akurat pia do koci zostaa uyta w tym,
a nie innym momencie? Osobne pole do bada stanowi przypadki NDE
stwierdzane u niewidomych od urodzenia, ktrzy szczegowo
opowiadaj pniej, jak ubrani byli ludzie na sali operacyjnej, czy dzieci,
ktre trudno posdzi o zmylanie, jako e nie miay nawet szans, by
zajrze do ksiek Moodyego czy obejrze stosowne filmy.
Sam Parnia opisuje przypadek malucha, ktry przey
reanimacj, majc p roku (a wic nie mia prawa mie pojcia o
mierci), a kilka lat pniej na pogrzebie dziadka wyjania osupiaym
rodzicom, e on te kiedy umar oraz dlaczego boi si tuneli, czy
trzyipletniego Andrew, ktry po operacji na otwartym sercu domaga
si od mamy, by zabraa go do tego piknego miejsca, gdzie s te
wszystkie kwiaty i zwierzta. Zszokowana mama prbowaa dociec, o
jaki park chodzi maemu, ktry w krtkich dziecicych sowach wyjani

jej, e chodzi o miejsce, w ktrym by z pikn pani podczas operacji.

Bo mier, mamusiu, to nie jest koniec zauway, po czym ze
szczegami opisa uczucie fruwania w jej towarzystwie pod sufitem,
uzna, e to byo OK. Kiedy indziej podczas ogldania medycznego
serialu bezbdnie zidentyfikowa sprzt, do ktrego by podczony w
czasie operacji, a podczas pierwszego wertowania rodzinnego albumu a
podskoczy, w zmarej na dugo przed swym urodzeniem babci
rozpoznajc pikn pani.
Doktor Parnia w swojej ksice cytuje wyniki bada
amerykaskiego pediatry Melvina Morsea, zbierajcego wiadectwa i
rysunki innych dzieci, ktre dowiadczyy NDE. Chopiec, ktry topi
si w samochodzie rodzicw, opisuje swoje ciao wycigane z wody,
picioletnia dziewczynka mwi, e widziaa zmarych dziadkw,
babcie, dzieci czekajce na urodzenie i Jezusa, ktry do niej mwi.
Przywouje te historie opowiedziane mu przez kolegw lekarzy. Na
przykad Richarda Mansfielda, kardiologa z wieloletnim staem, ktrego
pacjent oy kwadrans po zakoczonej stwierdzeniem zgonu reanimacji i
opisa mu pniej ze szczegami, co Mansfield mwi, gdy jeszcze raz
sprawdza jego puls i EKG i gdy obwieszcza zgon, kiedy wychodzi z
sali i jakie dokumenty trzyma wtedy rku. Czy pediatry Joan La Rovere
transportujcej do szpitala umierajc dziewczynk, o ktrej ycie
walczya, mimo i koledzy z zespou sugerowali, by stwierdzia jej zgon.
Podczas reanimacji lekarka przez cay czas mwia do dziecka, a kilka
miesicy pniej maa pacjentka poprosia, by pozdrowi amerykask
lekark, ktra uspokajaa j w karetce. Ci ludzie, podajc do druku te
historie, nie taili swoich nazwisk. Parnia przyznaje, e bdc modym
lekarzem, ba si, i jego starsi koledzy po fachu bezwzgldnie go
wymiej, uznajc za fantast i lekkoducha. W miar kolejnych rozmw
okazywao si, e cz z nich sama zetkna si z podobnymi historiami
u swoich pacjentw, ale baa si o nich mwi, by nie zosta uznanymi
za wariatw.
Biedny Sam Parnia przez ca ksik zdaje si marzy, e to
wanie jemu uda si zbliy do rozstrzygnicia sporu o syndrom
azarza. Deklaruje si jako agnostyk, ani razu nie wspomina o duszy,
dla niego wszystkie historie zwizane z NDE to przede wszystkim

fenomen neurologiczny. Zdajc sobie spraw z delikatnoci materii,

podkrela te rol metodologii ostrych kryteriw doboru prby czy
konsultacji, ktre maj odsia z niej fantastw bd ludzi skonnych do
konfabulacji.
Na szczcie dla siebie, Parnia, krtko po sprecyzowaniu
swoich zainteresowa, trafi w rce Petera Fenwicka, neuropsychiatry
z Instytutu Psychiatrii Uniwersytetu Londyskiego, ktry spor cz
zawodowego ycia powici badaniom nad przyczynami NDE. W 1995
roku Fenwick opublikowa prac, w ktrej wykaza, e teza goszca, i
NDE wywouj stosowane w reanimacji leki, jest faszywa. Jedynie
czternacie procent badanych chorych z NDE otrzymywao w chwili
kryzysu jakiekolwiek leki, poza tym halucynacje wywoywane przez leki
zazwyczaj s chaotyczne, a nie wybitnie spjne. Rwnie holenderski
kardiolog Pim van Lommel, ktry bada NDE w Holandii, a wyniki
opublikowa w prestiowym pimie The Lancet, w konkluzji napisa,
e mimo i poszczeglne elementy skadowe NDE takie jak uczucie
przebywania poza ciaem, byski wiata czy wspomnienia mona
wywoa na przykad przy uyciu substancji chemicznych (ketamina,
LSD), jednak nie s to procesy tak zoone jak zgaszane przez
pacjentw z NDE.
Inni badacze dowodzili, e podobnie spjnego obrazu nie
moe te wywoa podniesienie stenia dwutlenku wgla w organizmie.
Przy obecnym stanie wiedzy nie da si rwnie obroni postawionej
przez Susan Blackmore z uniwersytetu w Bristolu hipotezy, e za wizje
chorych z NDE odpowiada niedokrwienie i niedotlenienie mzgu
podobne do tego, ktre zdarza si przeywa pilotom wojskowych
odrzutowcw (ich kora mzgowa produkuje czasem obrazy wiata w
centrum pola widzenia, ale na tym znw podobiestwa z NDE si
kocz). Sceptycznie odnosz si owi badacze te do wartoci
dowodowej przygody szwajcarskich lekarzy, ktrzy w 2002 roku
poprzez podranienie elektrod jednego z obszarw mzgu wywoali u
pacjenta uczucie pozostawania poza ciaem. Jak dotd, nie ma te
adnych dowodw na prawdziwo koncepcji wysuwanych przez
psychologw, ktrzy win za NDE chcieliby obarczy uruchamiany w
sytuacjach zagroenia mechanizm depersonalizacji nasze ja odcza

si od reszty ducha i ciaa.

Co proponuje si w zamian? Doktor Parnia za namow
Fenwicka chcia uruchomi w swoim macierzystym szpitalu (a pniej w
dwudziestu innych placwkach w caym kraju) program bada nad NDE.
Przesuchiwa wszystkich chorych, ktrzy przeyli zatrzymanie krenia,
wraz ze wsppracownikami zbudowa te w salach reanimacyjnych
kilkanacie stelay oficjalnie przeznaczonych do bada nad
osiadaniem kurzu w pomieszczeniach na ktrych zamocowano
rysunki widoczne tylko z poziomu sufitu, by zweryfikowa opowieci o
powietrznych przygodach pacjentw. Niestety, zanim program zdy
wystartowa, zosta spalony przez lokalne media i szpitalnych
plotkarzy (Parnia cytuje dialog pielgniarki z pacjentem: Siostro, a po
co ten stela? To na wypadek, gdyby pan umar i mia NDE, prosz
pana) oraz brak rodkw. Parnia zaoy nawet fundacj zajmujc si
badaniami nad NDE, w niczym mu to jednak nie pomogo. Ludzie wol
paci za badania nad yciem ni za te nad mierci.
Parnia, zmuszony do pywania na sucho, pogra si wic
w rozwaaniach nad kwantow teori wiadomoci, by w kocu
zbliy si jednak do tezy, e by moe na chwil przed mierci nasz
mzg uruchamia poczenia neuronalne, ktre przez cae ycie nie maj
szansy zafunkcjonowa. Im gbiej jednak brnie w swoje wyjanienia,
tym bardziej caa rzecz zaczyna przypomina gon prac innego
specjalisty, Andrew Newberga, uznanego za jednego z najwikszych
znawcw neuroteologii, ktry par lat temu w ksice Why God Wont
Go Away (Dlaczego Bg nie odejdzie) pracowicie opisywa, jak
zmienia si krenie krwi w mzgu osb modlcych si czy
uprawiajcych medytacj i jak poczucie wizi z Bogiem zaley od
cinienia owej krwi.
Podobne metody wyjaniania NDE propaguje od jakiego
czasu wspominany ju doktor Melvin Morse. On z kolei prbuje
pogodzi ze sob dwa kcce si obozy, lansujc tez, e NDE
dokadnie tak samo jak caa reszta dowiadcze okooreligijnych to
sprawka patw skroniowych mzgu generujcych podobne przeycia.
Jedyny problem z t byskotliw teori polega na tym, e nikomu chyba
jeszcze nie udao si wywoa spjnego w formie i treci objawienia w

laboratorium.
Morse
przeprowadzi
te
wielkie
badania
nad
konsekwencjami NDE u dzieci. Miay one niszy poziom lku przed
mierci ni rwienicy, znacznie rzadziej zapaday na depresj, rzadziej
sigay po alkohol i narkotyki, chtnie angaoway si w dziaalno na
rzecz innych, znacznie lepiej radziy sobie w relacjach z rodzin i
bliskimi. Identyczn zaleno zaobserwowano w grupach dorosych (u
tych, ktrzy przeyli NDE, lk przed mierci spada, u tych, ktrzy byli
blisko zejcia, ale NDE nie zgaszali, lk przed mierci rs). Okoo
osiemdziesiciu procent badanych deklaruje, e niezalenie od
wczeniejszych przekona wierzy w ycie pozagrobowe.
Zdecydowana wikszo z nich uznaa NDE za punkt zwrotny w swoim
yciu. W literaturze peno jest historii o tym, jak naprawiaj ze relacje z
rodzin, odchodz od materializmu, wypisuj si z wycigu szczurw.
Przekonali si, e mier jak pisa portugalczyk Fernando Pessoa to
zakrt na drodze, e po tamtej stronie s rzeczy, o ktrych nie nio si
filozofom.
Na koniec pytanie zasadnicze. Dlaczego skoro w widzianym
przez nich wiecie byo tak piknie, ludzie ci zdecydowali si wrci?
Sam Parnia cytuje wiadectwo najbardziej kompletnego NDE, o jakim
zdarzyo mu si sysze. Badana przeze kobieta mwi, e nie znajduje
sw, by opisa, co si z ni wtedy dziao, bo frazeologia, jak zna, po
prostu nie pasuje do tamtych wrae. Zaczo si od tego, e strasznie
bola mnie brzuch, zasabam w domu i ledwo doczogaam si do
telefonu. Przyjaciel, ktry przybieg mi na pomoc, natychmiast odwiz
mnie do szpitala. Po fakcie dowiedziaam si, e stwierdzono u mnie
ci pozamaciczn z masywnym wewntrznym krwawieniem. Ale
wtedy nic o tym nie wiedziaam. Nagle poczuam, e stoj obok swojego
ciaa i patrz na rodzaj wstki, ktra mnie z nim czy, i zastanawiam
si, jaka jest cienka. Poczuam, e kto obok mnie jest. Kto, kto dodaje
mi odwagi, a pniej prowadzi za sob w stron wiata. Nie wayam
ani grama, mogam lata, to byo bardzo dziwne dowiadczenie. Reszt
drogi przebyam sama, na jej kocu spotkaam inne istoty, jakby
uplecione ze wiata. Pniej zobaczyam swoje ycie. To nie inni je
osdzali, ja sama to robiam. Widziaam mj umys, moje serce, nie

mogam ukry adnej myli. Zrozumiaam, jak bardzo moje bdy raniy
innych, bo dano mi odczu to, co oni czuli, gdy ja niewaciwie si
zachowywaam. To nie byo bolesne, raczej dziwne i zawstydzajce.
Nigdy nie pado te sowo mier. Kobieta opisuje, jak dowiedziaa
si od jednej z istot, e jej dziecko nie przyjdzie teraz na wiat.
Zaczam rozumie witego Pawa, ktry marzy o tym, by jak
najszybciej zczy si z Bogiem, by w obecnoci bezwarunkowej
mioci, pogody, zrozumienia. Nie musiaam mwi, wystarczyy myli.
Wszyscy bylimy jednym i dzielilimy jedno ycie. I wtedy poczuam
lk, zostawiam przecie na ziemi ptoraroczn crk. Bg pozwoli mi
wrci. Dwa lata pniej kobieta urodzia chopca, dziecko byo bardzo
chore. Teraz robi wszystko, by stworzy dom, ktry bdzie cho
marnym odbiciem tego, co widziaam po tamtej stronie mwi.
Znany amerykaski ksidz wchodzi w bramy mierci
Napisano ju wiele o dowiadczeniach bliskich mierci.
Zawsze podchodziem do takich historii sceptycznie. Ale teraz ju ich
tak nie traktuj. Dzi myl o nich jak o dowiadczeniach bliskich
yciu.
Rzecz dziaa si kilka dni po tym, jak wypisano mnie z
intensywnej terapii, bya noc. Syszaem pacjentw lecych w
ssiednich pokojach, jczcych, charczcych, niektrzy chyba kogo
woali; otaczajce nas maszyny pompoway, odsysay, piszczay, jak to
maj w zwyczaju. I wtedy nagle poczuem, e wchodz w stan, ktry
mog okreli stanem jasnej uwagi. Siedziaem na ku, wpatrujc si w
ciemno, mimo e wiedziaem, i moje ciao ley obok jak dugie. To,
w co si wpatrywaem, byo podobne do niebiesko-purpurowej zasony.
Za ni byy dwie postaci, dwie obecnoci. Widziaem je i nie
widziaem ich zarazem, i nie umiem tego wyjani. Ale one tam byy. A
ja wiedziaem, e wcale nie jestem przywizany do ka, lecz e jestem
gotw do drogi. Istoty nie wiem czy jedna, czy obie naraz zaczy
mwi. Syszaem wyranie. Nie w zwyky sposb, nie pamitam barwy
gosu i podobnych szczegw. Ale co do treci nie mogem si myli:
Wszystko jest ju gotowe.
Czekay na mnie przez chwil, minut, moe duej. Moe

czekay na odpowied, moe chciay si przekona, czy usyszaem

wiadomo, nie wiem. Wszystko jest ju gotowe. To nie by rozkaz
czy zaproszenie. Po prostu chciay da mi zna. Potem odeszy, a ja
znw leaem pasko na ku z gonitw myli w biednej gowie.
Pamitam to wszystko doskonale. Czy mi si to nio? Nie ma mowy.
Byem wwczas tak przytomny jak nigdy dotd w moim yciu. (...)
Zbadaem swoj przytomno, uszczypnem si mocno, sprawdziem,
czy pamitam daty urodzenia moich siedmiorga braci i sistr. To
wszystko trwao pi lub siedem minut, moe mniej. (...)
Wszystko jest ju gotowe. Mj teologiczny umys zaraz
zacz prac nad tym zdaniem. Rzecz jasna, to byy anioy. Posacy.
Bez biaych szlafrokw, skrzyde i rzeczy w tym gucie. Nie widziaem
ich w zwyky sposb, ale dostaem przesanie. e mog gdzie z nimi
i. Nie musz, nie powinienem, ale po prostu oni s gotowi, jeli ja
te jestem. Dokd i? Zrozumiaem, e posacy chcieli przygotowa
mnie na spotkanie z Bogiem. Dla mnie byo oczywiste, e nie jestem
gotowy w moim obecnym stanie, by oglda Boga twarz w twarz. Ale
oni by mnie na to przygotowali. To w jasny sposb nawizuje do
doktryny czyca, oczyszczenia przed spotkaniem z Bogiem. Ich
obecno bya przyjazna. Nie sodka, nie kojca. Oni po prostu dawali
mi znak. Ja sam mogem zdecydowa, czy przyj ich ofert, czy nie.
(...)
Jeli odpowiedziabym tak, nastpnym momentem byby
moment prawdy. Niewtpliwej i nieodwoalnej. W ostatnim momencie
pojawia si niezwyka wolno, pytanie: czy jeste gotw na sd? I to te
bdzie przedmiotem twego sdu. Mj sd moe by odroczony na
chwil, tu te zostawiono mi wolno. Pozwolono mi to wszystko
przemyle.
Oznaczaoby to przede wszystkim, e musz zostawi swoje
ciao. Ciao, udrczone tymi wszystkimi rurkami, elektrodami,
przewodami, nie poszoby przecie ze mn. To smutne, bo jestem bardzo
przywizany do mojego ciaa. Wiedziaem, e moje ciao trafi do
zakadu pogrzebowego, prawdopodobnie tego na rogu Drugiej Alei. Ju
duo wczeniej zdecydowaem, e nie chciabym, aby mnie
balsamowano pogrzeb nastpnego dnia po mierci, trumna do ziemi i

tam spokojne czekanie na zmartwychwstanie. Bdc w szpitalu,

wspomniaem o tym przyjacielowi, ktry wyjani mi, e to nie bdzie
moliwe. Kardyna, mj zwierzchnik, bardzo nalega na osobiste
prowadzenie pogrzebu kadego swojego ksidza, a teraz wyjecha na
kilka dni do Rzymu. Czyli nie unikniemy balsamowania Wiem, e to
zabrzmi dziwnie, ale miaem poczucie, e mojemu ciau nale si
przeprosiny za sam myl, i mogoby by potraktowane w tak nieludzki
sposb. (...)
Zrozumiaem wiadomo. (...) Nauczyem si, e u Boga
czy wci tkwi w yciu czy w mierci wszystko jest ju gotowe
(na podstawie: Richard J. Neuhaus, As I Lay Dying. Meditations Upon
Returning).
Co chwila kto ogasza, e rozwiza zagadk tunelu. Komu
wierzy? Takim, ktrzy nie udaj, e wszystko wiedz na pewno. Na
jednym biegunie s tu gorcy fani reinkarnacji, ktrzy mno ksiki
dowodzce ponad wszelk wtpliwo, e kady moe odrodzi si a to
jako profesor, a to jako pokojwka, na drugim lekarze i naukowcy,
ktrzy ogaszaj, e znaleli wanie wytumaczenie nie tylko NDE, ale i
wszystkich nadprzyrodzonych zjawisk. Dla wyznawcw nauki to w
istocie niezwyka pokusa przyszpili co, co jest ulotne, co rzdzi si
prawami innego wiata. ciganie Boga za nogi na ziemi. Czynno
pozbawiona nadziei na to, e si uda, a wic po prostu beznadziejna.
Jednym z czoowych przedstawicieli tego ostatniego nurtu
jest bez wtpienia doktor Gerald M. Woerlee, anestezjolog z Lejdy w
Holandii, ktry trzy lata temu wyda ksik Mortal Minds. The Biology
of Near Death Experiences (miertelne umysy. Biologia NDE).
Metodycznie dowodzi w niej, e nie tylko wizja przedmiertnego tunelu,
ale generalnie wszystkie duchowe wizje, z jakimi zmagaa si ludzko
na przestrzeni wiekw, to wycznie sprawka fizjologicznych
mechanizmw. Z rozumowaniem la Woerlee spotka si mona w
wielu dyskusjach, warto wic powici mu chwil.
Doktor zaczyna swoj prac od pyta fundamentalnych.
Badajc maglowane rwnie w tej ksice odwieczne kwestie: gdzie
czowiek ma dusz, jak dusza ma si do umysu, a ten do mzgu, zarzeka
si, e poniewa mowa o rzeczywistoci niematerialnej, niepodobna

wysnu wicych wnioskw, a jedyne, co mona zrobi, to do

wyjanie proponowanych choby przez teologw dostawi
alternatywne, czysto fizjologiczne hipotezy.
Niestety, po kilkudziesiciu stronach opuszcza go pokora
badacza, pod koniec ksiki wyranie staje si za piewc tezy, e
czowiek tak naprawd nie ma adnej duszy. Jak sam przyznaje jest t
konstatacj nieco przeraony, przykry dysonans redukuje wic, tworzc
na ostatnich kilkudziesiciu stronach alternatywn koncepcj
wiecznoci. Tak, gdzie czowiek wraz z ciaem i umysem, bdcym
zdaniem autora wycznie pochodn funkcji pnia mzgu, umiera, ale
yje wiecznie (jakie to pikne!) we wspomnieniach innych. A co, jeli
inni zapomn? Woerlee i na to ma odpowied, cho mtn, snujc wizj
o swoim niepowtarzalnym miejscu w strukturze wszechwiata.
Najciekawiej zaczyna si jednak robi, gdy doktor Woerlee
po kolei eliminuje z pola widzenia zjawiska zwizane z istnieniem
duszy. Na wizje prorokw i mistykw ma dwa wytumaczenia
patologiczn aktywno patw skroniowych (co w rodzaju padaczki)
oraz niedotlenienie mzgu. Woerleeemu wydaje si, e zapa
nieistniejcego przecie Boga za nogi, gdy studiujc atlasy, zauwaa, e
spora cz mistykw i wizjonerw zwaszcza w staroytnoci
uciekaa w gry, gdzie powietrze jest na tyle ubogie w tlen, e moe to
powodowa wizje. Gdy autor wchodzi w temat tak zwanego OBE (out of
body experiences uczucie przebywania poza ciaem), robi si naprawd
gorco. Woerlee mwi bowiem jasno tu te nie ma adnych cudw.
Kady z nas nosi w sobie rodzaj autoportretu podwiadom
reprezentacj wasnego ciaa i to wanie on staje nam przed oczyma,
gdy przytrafi nam si OBE. Jak to jednak moliwe, skoro jestemy
wwczas nieprzytomni? Dlaczego pacjenci po wybudzeniu si z narkozy
zgaszali, e syszeli i widzieli wszystko, co dziao si z nimi na stole
operacyjnym? Woerlee pisze pytanie tylko, skd to wie e mzg
osb poddawanych operacji i poddanych narkozie nie przestaje dziaa,
nie reaguje na bodce, nie odczuwa blu, ale na bieco rejestruje
wszystko, co dzieje si z ciaem nacinanie, przypalanie, szycie.
Wszystkie te wspomnienia odkadaj si w podwiadomoci, by pniej
zoy si w jeden spjny obraz ze wspomnianym ju wewntrznym

autoportretem oraz cakiem realnymi wspomnieniami na przykad z

chwili gdy przytomny pacjent wwoony by na sal operacyjn.
Widzenie wietlistych postaci, Jezusa, krewnych i aniow
oraz wiata skpanego w wietle to prosty efekt rozszerzenia renic
umierajcej osoby. Wizja tunelu ze wiatem na kocu skutek
niedokrwienia siatkwki. Przecie gdy mdlejemy, te robi nam si
ciemno przed oczami przypomina Woerlee. Przyjemne wizje ba,
nawet uspokojenie i pniejsza zmiana nastawienia do ycia i
osobowoci to z kolei skutek uszkodzenia na przykad z powodu
niedotlenienia innego jeszcze fragmentu kory mzgowej. I tak dalej, i
tym podobnie. Woerlee ma biologiczne wyjanienie kadego
nadprzyrodzonego fenomenu.
Jak to si wic dzieje, e ludzie zamiast rzuci si na jego
pozycj, wci tkwi w gupocie, czytajc ju nie tylko ycie po yciu,
ale nawet Bibli w myl teorii Woerleeego, zwiastowanie Maryi
byoby przecie z pewnoci epizodem padaczki?
Kopot tkwi w tym, e holenderski anestezjolog nie moe si
zdecydowa, co jest faktem, co za tez. Opisujc jedno ze zdarze z
gatunku NDE, twierdzi, e jego bohaterka prawie na pewno
odwoywaa si w nim do wspomnie o swoim ojcu i siostrze. W
nastpnym zdaniu pisze, e moga wzbudzi w sobie wizje
nadprzyrodzonych postaci. W kolejnym, e jej wizje z pewnoci nie
byy nadprzyrodzone. Ktrej wersji mamy wierzy? Autorowi zdarza
si te plta w czysto medycznych wyjanieniach. Opisujc wicy si
z OBE tu te chodzi o bezwad ciaa arcyciekawy problem sennych
koszmarw (gdy kto nas goni, a my nie moemy uciec, chcemy
krzycze a nie mamy gosu), Woerlee wyjania, e podczas snu
wikszo naszych mini jest zwyczajnie sparaliowana, w tym te
odpowiedzialne za mow i za ruch. Po chwili pisze jednak, e kady
picy czowiek porusza si mniej wicej co pitnacie minut, a s i tacy,
co przez sen gadaj oraz w jego trakcie chodz. Czy wic wspomniany
parali wie si tylko z pewnymi fazami snu? Jak si uaktywnia, jak
ustpuje? I skd mamy pewno, e chodzi tu o te same mechanizmy
zachodzce w ciaach ludzi, ktrzy przeyli OBE podczas operacji?
Mao tego przecie zdecydowana wikszo ludzi zgaszajcych NDE

nie znajdowaa si pod wpywem narkozy (patrz wyej: badania

Fenwicka i van Lommela), skd zatem wiadomo, e rozwaania
Woerleeego dotycz ich w jakikolwiek sposb?
Woerleeemu cho wykona fascynujc robot nie udao
si w przekonujcy sposb obali podstawowego zarzutu
profesjonalnych badaczy syndromu azarza. To, e w medycznych
annaach udao si odnotowa kilka przypadkw ludzi, ktrzy po
uszkodzeniu wzroku widzieli plam wiata lub przy niedotlenieniu
mzgu odczuwali przyjemno bd nieprzyjemno, nie tumaczy
zoonego fenomenu, jakim jest NDE.
Dopiero gdy nauce uda si wywoa penoobjawowe NDE w
warunkach w peni kontrolowanych, bdziemy mogli mwi, e mamy
stuprocentow pewno co do mechanizmw, jakie rzdz ostatnimi
chwilami czowieka na ziemi. Istnieje wielkie prawdopodobiestwo, e
zanim nauka je opisze, my zapoznamy si z nimi osobicie.
Czy ksia boj si tunelu?
Nic podobnego. Koci po
prostu nie zdy jeszcze dorobi do fenomenu NDE sensownej teologii.
Patrzc na rzecz okiem amatora, w wikszoci historii opowiadanych
przez ludzi z NDE trudno dopatrzy si jednak jakich mocno
podejrzanych elementw. Niektre relacje o wietle, anioach i
zmarych, o poczuciu jednoci z wszechwiatem, z Bogiem (ktrego
uwaga! nikt z umierajcych nie oglda) na pierwszy rzut oka skadaj
si przecie niemal z samych prawd wiary. Przykady? Atrybutem Boga
jest wiato, nie ciemno. Istniej byty inne od nas, wysze, bardziej
doskonae Koci nazywa je anioami. Mimo e tak od siebie rni,
wszyscy jestemy jednoci, stanowimy Koci. Te wszystkie rzeczy
ziemskie ycie skutecznie nam przesania. Ale po mierci wrcimy
przecie do standardw sprzed naszego urodzenia.
Najwaniejsze wydaje si jednak wiadectwo tych, ktrzy po
przeyciu NDE wydali z siebie dobry owoc, sugerujc, e wszystkie
opisane wyej historie nie musz by dzieem szatana (czy moe ze
drzewo wyda dobry owoc? pyta Jezus). Mwimy o ludziach, ktrzy
radykalnie zmienili swoje ycie cielesne i duchowe, a przede wszystkim
wyzbyli si lku, podstawowego rodka, za pomoc ktrego szatan
uzalenia od siebie ludzkie dusze.

Mimo to jednak ycie po yciu czy ksiki szwajcarskiej

lekarki Elisabeth Kbler-Ross, ktra pracowaa z umierajcymi i
rwnie zajmowaa si zjawiskiem NDE, byy mocno krytykowane
przez duchownych rnych wyzna, wskazujcych, e cae to bajanie o
tunelach i kwiatach robi ze mierci rodzaj sympatycznego antraktu,
bagatelizuje j, pokrywa sztucznym rem. Podkrelano, e wizje
chorych czsto maj si nijak do dowiadcze mistykw. Pytanie tylko,
czy mistycy i chorzy z NDE ogldali ten sam wiat. Koci wyranie
stwierdza, e mier jest procesem nieodwracalnym, e czowiek umiera
tylko raz. I e, jak podaje Ewangelia, midzy tym a nastpnym wiatem
nie ma autostrady: nikt, choby chcia, std do was przej nie moe ani
stamtd do nas si przedosta, i nie przedostaje si. Pacjenci, ktrzy
dowiadczyli NDE, nie mwi nam przecie o yciu po mierci, bo w
kocu jednak nie umarli, ale o czym w rodzaju przedpokoju wiecznoci.
Na salony nikt ich jednak nie wpuci. Wiszc pod sufitem sali
operacyjnej, wci naleeli do ziemskiej czci wiata, a wic nie mogli
zrozumie ani poj tego, co mog zrozumie ludzie, ktrzy na tamten
wiat przenieli si definitywnie lub ogldali go w mistycznych wizjach.
I pewnie dlatego cz z nich zacza o, zgrozo! do
swoich wyjtkowo frapujcych wspomnie dorabia rne gupie
obmylenia. P biedy, jeli rzecz koczya si na wynikajcym z
dowiadczenia NDE poczuciu kosmicznej misji. Tak byo w przypadku
cytowanego przez Paula Johnsona jego przyjaciela astrofizyka Alfreda
Ayera, ktry swj pobyt na tamtym brzegu opisywa tak: Stanem
naprzeciw czerwonego wiata, nadzwyczaj jasnego i bardzo bolesnego.
Wiedziaem, e ono zawiaduje wszechwiatem. Wrd sug tego wiata
byy dwa stworzenia, ktrym powierzono przestrze kosmiczn.
Kontroloway one t przestrze i wanie przeprowadziy inspekcj.
Niestety, nie wykonay swojego zadania waciwie, w zwizku z czym
przestrze kosmiczna zacza si rozchodzi w spoinach jak le
dopasowane puzzle. Doprowadzio to do tego, e prawa natury
przestay funkcjonowa jak naley. Poczuem, e to ja mam to wszystko
naprawi. Gorzej, e pniej szlachetnych naukowcw w rodzaju Ayera
zaczli zastpowa regularni oszuci.
Caa rzecz zostaa byskawicznie podchwycona przez rnej

maci ideologie okultystyczno-newageowe goszce, e wiat jest

wycznie fajny, a nad wszystkim panuje jaki wielki Wodnik. Ideologie
owe wte i wewte wakoway poszczeglne elementy dowiadczenia
NDE, tak jak robia to w pniejszych swoich pracach doktor
Kbler-Ross, ktra zacza poddawa si zabiegom majcym na celu
wywoanie uczucia przebywania poza ciaem. Wszystko to jednak
przypomina zachowanie czowieka, ktry wyruszajc w podr nad
Adriatyk, zatrzymuje si na stacji benzynowej w Grjcu i spdza tam
urlop, zachwycajc si ksztatem dystrybutora oraz goszc, e tamtejszy
bar parwkowy to istny raj na ziemi.
Pomys na sensowne przecicie tych dylematw ma
amerykaska religioznawczyni Carole Zaleski. Proponuje ona, by
przesta ekscytowa si tym, czy dana osoba widziaa anioa lub wit
Zyt i czy wiszc pod sufitem szpitalnej sali, miaa poczucie, e ma nogi,
czy te nie. Apeluje, by przesta ci dowiadczenia NDE na fragmenty,
weryfikowa po kolei ich prawdziwo, wtacza w statystyki. Jej
zdaniem, NDE to nie tyle szczegowy raport z techniki umierania, ile
peny symboli religijnych zapis dowiadczenia pojedynczego czowieka,
ktry staje u kresu swojego ycia. Prby naukowego dowiedzenia
istnienia ycia po mierci s mieszne, sugeruje Zaleski. Opowie
konkretnego czowieka, ktry pewnego dnia dowiadczy czego, o czym
nie mamy pojcia ju nie.
Przede wszystkim trzeba opdzi si od pokusy zamiany
wiary w wiedz. Wspczesne chrzecijastwo znajduje si midzy
motem a kowadem postp nauki sprawia, e mamy odpowiedzi na
coraz wicej pyta, kurczy si sfera tajemnicy. My, chrzecijanie, wiemy
jednak, e istnieje obszar, ktrego nauka nigdy nie zbada, do ktrego
nigdy nie dotrze. Jeli nie bdziemy umieli spokojnie wysucha
wiadectw ludzi z syndromem azarza i nie stumimy w sobie chci,
by natychmiast rozbi je na czynniki pierwsze, przebada, zmierzy,
zway i sklasyfikowa szybko trafimy w uliczk, w ktrej ludzie,
zamiast si modli, kade religijne przeycie prbuj zbada pod
mikroskopem.
Objawienia witej Teresy miaa tylko ona sama. Mona je
analizowa, cho dubanie przy nich skalpelem nie ma sensu. Wierzcy

w prawdziwo objawie i tak maj nad racjonalistami jedn istotn

przewag. Wyznawcom wiatopogldu naukowego, ktrzy karmi nas
wynikami najnowszych bada i powtpiewaj na przykad w NDE,
zawsze stawiam pytanie: a co, jeli na chwil przed zgonem czowieka
Bg przemawia do poprzez biologiczny aparat, wszystkie te receptory,
paty i neuroprzekaniki, w ktre sam nas przecie kiedy wyposay?
Puenta dla wtpicych
(...) Ludziom, ktrzy w to nie wierz, nie wystarczy nawet
milion przykadw. Dalej bd twierdzi, e wszystko polega na
niedotlenieniu mzgu. Ale (...) kiedy bd umiera, i tak si dowiedz,
jak jest. Chciaabym by przy tym, jak ci ludzie, ktrzy rzucali mi kody
pod nogi, kiedy mwiam o stanach bliskich mierci, bd sami
przechodzi na drug stron. Chciaabym popatrze, jak min zrobi,
a potem pokaza im jzyk (Elisabeth Kbler-Ross, yciodajna
mier).
[ Zgon ]Jak wyglda mier?
Nie wiadomo. Wiadomo tylko
tyle, e pracuje jak doskonay wamywacz, o ktrym wiadcz wycznie
lady jego obecnoci kontrast midzy mieszkaniem posprztanym
przed naszym wyjciem z domu a baaganem, jaki zastajemy po
przyjciu. Profesor Tomasz Trojanowski, wybitny polski neurochirurg,
mwi w wywiadzie, ktry przeprowadziem z nim dla
Rzeczpospolitej: mier nie chce, eby j widziano. Nie da si jej
zapa za rk. Gdy zaczynaem specjalizacj z neurochirurgii, czsto
operowaem pacjentw, ktrych przywoono z wypadkw. Nie byo
jeszcze tomografii, wic gdy tylko podejrzewalimy krwiaka mzgu,
staralimy si natychmiast otworzy czaszk pacjenta. Komrki mzgu,
jeli nie dopywa do nich krew, yj mniej wicej pi minut. Zwykle
zaraz po otwarciu czaszki wiedzielimy, kto tym razem by pierwszy
my czy mier. ywy mzg nawet najbardziej potuczony i chory
ttni tym yciem. Fale krwi napywajcej z serca wypeniaj naczynia,
cao pcznieje i kurczy si faluje. Mzg czowieka, ktrego mier
odwiedzia przed nami, jest nieruchomy. Zimny. Jednolita, martwa,
szarobiaa masa. Moe wic mier to rnica midzy tymi obrazami?.
Inna porczna metafora mzg zmarego to pokj, w ktrym

ganie wiato. W kulturze co krok natykamy si na ten wanie motyw,

mier czowieka to gasnca wieczka, kto ganie w oczach i tak
dalej. Kady, kto by przy mierci czowieka, wie, o czym mowa. Na
miejscu wypadku, w hospicjum, w domu czy w szpitalu mier wida
zawsze najpierw w oczach. Oczy, drzwi do naszego wntrza, zamykaj
si, trac ciekawo wiata. Mwi pas.
Tak mier widz ci, ktrzy zostaj po tej stronie rzeki. Jak
caa sprawa wyglda z perspektywy odpywajcych?
Poruszmy wyobrani, oto przed nami czowiek, ktry mia
wypadek. Udar. Zawa. Nie byo wystarczajcej iloci krwi, by odywi
mzg, zaopatrzy go w tlen. Komrka nerwowa, do ktrej nie dopywa
krew, ginie w cigu okoo piciu minut. I dokadnie, krok po kroku,
moemy przeledzi, jak to umieranie wyglda mwi profesor
Trojanowski. Chwil po zmniejszeniu si dopywu krwi komrka
zaczyna kombinowa, poycza potrzebne substancje z ssiednich tkanek,
przestraja swj metabolizm na tryb kryzysowy, ale nie ma ju do
energii, eby produkowa neuroprzekaniki konieczne do przewodzenia
impulsw nerwowych. Na tym etapie mzg wic jeszcze yje, ale ju nie
dziaa. A jeli krew nadal nie dopywa, komrka zaczyna mie problemy
z utrzymaniem struktury. Ucieka z niej potas, a wdziera si sd.
Komrka puchnie. Rozerwana zostaje bona komrkowa. Wyczaj si
elektrownie komrkowe, mitochondria. Komrka umiera. Po trzech
godzinach wiemy na pewno, e jeli komrki mzgu nie day znaku
ycia, to nigdy ju nie dadz, bo si rozpady.
Jeli naszemu bohaterowi przyjdzie zgin w wypadku,
lekarz na miejscu zbada reakcj jego renic na wiato, zmierzy puls,
cinienie. Jeli bdzie umiera w szpitalu, wszystkie parametry yciowe
na bieco oceni aparatura. To ona da sygna, e nie yje. Moe jednak
zdarzy si i tak, e mimo i serce czowieka pracowa bdzie bez
zarzutu, powstanie podejrzenie, e jego mzg zakoczy ju swoj prac.
Tak dzieje si czasem z pacjentami po wypadkach czy tak zwanych
masywnych udarach. Wtedy przy ku pacjenta zjawi si specjalna
komisja. Anestezjolog, neurolog i internista bd wlewa mu w ucho
wod i patrzy, czy obrci oczy w mokr stron, uciska gaki oczne,
prbowa poddusi mzg dwutlenkiem wgla, zachcajc go, by

wczy si i wyda komend oddycha. Jeli pacjent nie bdzie

podejmowa wsppracy, komisja po paru godzinach zbierze si przy
nim raz jeszcze. Po kolejnej serii bada podpisze protok stwierdzajcy
mier pnia mzgu.
Odtd w wietle polskiego prawa nasz bohater bdzie
penoprawnym zmarym. Dlaczego o tak brzemiennej w skutki zmianie
statusu decyduje wycznie pie mzgu? Bo dzi wiemy ju, e to
wanie on jest sercem tej centrali, centrum zarzdzania sieci. W pniu
znajduje si orodek sterujcy oddychaniem. Jest tam take tak zwany
twr siatkowaty rodzaj wycznika, ktry codziennie rano wcza, a
wieczorem wycza nasz kor mzgow, nasz wiadomo. Gdy twr
siatkowaty wycza kor, zapadamy w sen, bodce o normalnym
nateniu haas, wiato, nie s analizowane. Nie wiemy, co si z nami
dzieje. Trwae uszkodzenie pnia oznacza wic, e wiadomoci nie
odzyskamy ju nigdy. W pniu znajduj si te orodki zawiadujce
oddychaniem, prac serca i mini odpowiadajcych za napicie naczy
krwiononych, koordynacj ruchw gaek ocznych. To tam mieszcz si
jdra nerww czaszkowych, ktre steruj dziaaniem gwnych
zmysw. Przez pie biegn te do kory drogi nerwowe ze wszystkich
czci ciaa i z powrotem. Pie mzgu mamy doskonale rozpoznany,
jego mier moemy wic stwierdzi bez adnych wtpliwoci, badajc
po kolei dziaanie wszystkich jego czci. Te wszystkie testy, uciskanie,
wiecenie, nalewanie wody, s wanie po to, by krok po kroku zbada,
czy w jakimkolwiek zaktku pnia tli si jeszcze jakie ycie wyjania
profesor Trojanowski. Holenderski anestezjolog doktor Gerald M.
Woerlee w ksice Mortal Minds cytuje opublikowane w 1949 roku
badania nad dzieckiem, ktre urodzio si, majc wycznie pie mzgu,
mdek i podwzgrze, i yo a czterdzieci osiem dni. Dziecko
reagowao na koysanie, ssao palec, pakao, gdy byo godne, zasypiao
po nakarmieniu. Nie miao kory mzgowej, nie byo zatem w stanie
formuowa myli, nikt przytomy nie odmwi mu jednak
czowieczestwa.
Czowiek na dobr spraw umiera dwa razy tumaczy dalej
profesor. Jako istota ludzka umiera wtedy, gdy umiera pie jego
mzgu. By moe co tam jeszcze yje, ale takie pojedyncze yjce

komrki kory mzgowej mona porwna do sprawnych wtyczek czy

przecznikw, ktre prbuj dziaa w zniszczonej centrali
telefonicznej. Komputer sterujcy t central jest martwy. Nie dziaa
system przesyania sygnaw do domw. Wtyczka moe dziaa, ale ta
centrala nigdy ju nie poczy rozmowy. Taki mzg ju nigdy nie
podejmie swojej funkcji. Od tej chwili nie mamy ju do czynienia z
czowiekiem, to zbir komrek, tkanek i narzdw, z ktrych kady
umiera w swoim czasie.
Co to znaczy w praktyce? Ano to, e mimo i czowiek zosta
wanie uznany za zmarego, a jego nos przykrywa biae przecierado,
jego serce moe wci jeszcze bije (dosownie przez chwil, jeli
stwierdzono mier mzgu, to znaczy, e czowiek nie mg sam
oddycha, a jeli odczy si respirator, serce te za chwil stanie). Jelita
jeszcze przez wiele minut wykonywa bd swj zwyczajny taniec.
Komrki wtroby te nie bd spieszy si z odejciem. Ba, najbardziej
oporne na wygodzenie komrki skry i paznokci wycz si na dobre
nawet dwa tygodnie po mierci.
Wszystko to trci makabr? Niestety, postp technologiczny,
ktry niezwykle uatwia nam ycie, ludzk mier komplikuje do granic
niemonoci. Jeszcze sto lat temu nasi przodkowie nie mieli adnych
dylematw, czowiek umiera wtedy, gdy nie byo ttna. Dzi, gdy w
szpitalach a roi si od respiratorw, defibrylatorw i elektrod do
wewntrznego masau serca, przeciwnicy definicji mierci mzgowej
jak z rkawa sypi przykadami nieszcznikw, ktrzy mimo i ich pie
mzgu nie y, poruszali koczynami, a nawet siadali! Oskaraj te
wspczesnych medykw, e wspomnian definicj wprowadzili tylko
po to, by mc pobiera od zmarych potrzebne do przeszczepw narzdy.
Ci odpowiadaj, e po pierwsze naprawd nie odnajduj adnej
przyjemnoci w wyjmowaniu z ciaa bijcego jeszcze serca, a po drugie
w wiecie, w ktrym za czowieka dowolnie dugo jest w stanie
oddycha maszyna odpowied na pytanie o moment mierci musi by
inna ni dwiecie lat temu.
Przetnij mnie!
W 1988 roku rzd Stanw Zjednoczonych udzieli patentu

na urzdzenie do perfuzji, ktre mogoby utrzyma przy yciu gow

chirurgicznie oddzielon od ciaa. Wedug posiadacza patentu, za
pomoc jego urzdzenia i obecnie istniejcych lekarstw eliminujcych
skrzepy krwi i inne zbyteczne produkty przemiany materii z mzgu
odcit gow mona utrzymywa przy yciu bez koca. (...)
[Urzdzenie] skada si gwnie z plastikowych rurek
czcych spd gowy i szyi z aparatami podtrzymujcymi krenie w
mzgu.
Pozwolioby [ono] mzgowi myle, oczom widzie, uszom
sysze, powiekom zamyka si podczas snu (...) (Stephen Juan,
Zagadki ciaa. Tajemnice naszego niezwykego i wspaniaego
organizmu).
Z tego miejsca obie strony zwykle przenosz si na wysze
piterko i zaczynaj debat o tym, czym waciwie jest czowiek. Std,
rzecz jasna, ju tylko krok do pytania, ktre od lat spdza sen z oczu
psychologom, psychiatrom i neurobiologom: gdzie mieci si ludzka
wiadomo? Kady, kto cho raz w yciu mia do czynienia z
medytacj, nigdy nie udzieli odpowiedzi: w gowie. wiadomo moe
by w kadej czci naszego ciaa. Ale czy jeli nie jest przypisana do
konkretnego miejsca, znaczy to, e moe by te poza ciaem czowieka?
Dopiero w tym miejscu worek z pytaniami z najgrubszej rury
rozwizuje si na dobre. Czy czowiek oraz otaczajcy go wiat, jak pisa
w latach trzydziestych ubiegego wieku wybitny brytyjski astronom
James Jeans, to raczej myl czy raczej maszyna? Czy to aktywno
mzgu stymuluje co, co nazywamy umysem? A moe myli i
wiadomo rzdz si zupenie innymi prawami i nie jest im potrzebny
ludzki mzg?
W pierwszym przypadku mogoby si okaza, e wszystkie
nasze myli, poematy i symfonie to wycznie efekt interesujcych
reakcji chemicznych lub jak gosi model skonstruowany przez
anestezjologa Stuarta Hameroffa i matematyka Rogera Penrosea efekt
procesw na poziomie kwantowym przebiegajcych w malekich
strukturach biakowych. Poza wszystkim to fascynujca sprawa w
wiecie kwantowym kady z procesw moe mie jednoczenie dwa
rozwizania, a wic tam mona by rzecz niewyobraalna

jednoczenie i w prawo i w lewo. Od strony medycznej wspiera ich z

zapaem cytowany ju doktor Woerlee, ktry dowodzi, e dusza to nic
innego ni umys, a umys to nic innego ni efekt dziaa mzgu.
Konsekwencje przyjcia takiej teorii s jasne wraz ze mierci pnia
mzgu czowiek znika na zawsze.
Druga koncepcja, trzeba przyzna, brzmi nieco bardziej
humanistycznie. Wierzcy jako sobie z tym poradz, problem nauki
polega na tym, e nie sposb jej w aden sposb dowie.
Z czego zrobiem TABLETKI OKOONAUKOWEDuchy
Patience Worth, ycie i twrczo Stephen E. Braude, Immortal
Remains. The Evidence of Life after Death Dlaczego nie mona uciec
przed zjaw z sennego koszmaru? Gerald M. Woerlee, Mortal Minds.
The Biology of Near Death Experiences Czego jeszcze nie wymyl
ludzie pogreni w smutku Emma Heathcote-James, After-Death
Communication Czy poltergeist to te chemia? David Fontana, Is
There an Afterlife?
Dwadziecia jeden gramw Bg tworzy dusz czowieka, lecz
jaka jest w tym rola rodzicw? David Albert Jones, The Soul of the
Embryo O generale US Army, ktry zaoy spdzielni jasnowidzw
Mary Roach, Stiff. The Curious Lives of Human Cadavers Czy
czowiekowi mona przeszczepi pami innego czowieka Stephen
Juan, Zagadki ciaa. Tajemnice naszego niezwykego i wspaniaego
organizmu Jeszcze wicej cudownych historii o przeszczepach Paul
Pearsall, The Hearts Code Historia o minimzgu Kate Ruth Linton,
Knowing by Heart. Cellular Memory in Heart Transplants, w:
Montgomery College Student Journal of Science & Mathematics
Koniec wiata Dlaczego nie ma sensu kolonizowa ksiyca
Jowisza? Peter Ward, Donald Brownlee, The Life and Death of Planet
Earth Co jest poza wszechwiatem? Marcelo Gleiser, The Prophet
and the Astronomer Dlaczego im gbiej sigamy w histori
chrzecijastwa, tym gorcej ludzie wierz w rychy koniec wiata
Joseph Ratzinger, mier i ycie wieczne Antychryst w piguce
Encyklopedia PWN. Religia, t. 1 Czy tylko Ojciec zna dat koca
wiata, czy Syn jej nie zna? Zdzisaw Kijas OFMConv, Odpowiedzi na
101 pyta o rzeczy ostateczne

Niewierzce UFO
Nieatwe ycie poszukiwaczy E.T. David
Grinspoon, Lonely Planets Jak rozpozna, czy kosmita jest prawdziwy,
czy si przebra Bryan Appleyard, Aliens. Why They Are Here
Podstawy astroteologii Guy Consolmagno SJ Intelligent Life in the
Universe? Czy ochrzci Obcego? Guy Consolmagno SJ,
http://www.beliefnet.com/story/35/story_3519_1.html
mier kliniczna Wszystko, co wiemy o psychologii i fizjologii
NDE The Near Death Experiences. A Reader, red. Lee Bailey Czy po
mierci sycha japoskie dzwoneczki? Raymond A. Moody, ycie po
yciu Jak rozpozna, czy kto mia NDE, czy kamie Sam Parnia,
What Happens When We Die Jak poprzebywa sobie poza ciaem?
David Fontana, Is There an Afterlife? O medycznym wytumaczeniu
NDE www.zarqon.co.uk/Lancet.pdf, Gerald M. Woerlee, Mortal
Minds Czy jedzenie pralinek moe by przeszkod w dobrym
umieraniu Elisabeth Kbler-Ross,yciodajna mier
Zgon Szymon Hoownia, Czowiek umiera dwa razy. Rozmowa z
prof.
Tomaszem
Trojanowskim,
Rzeczpospolita
(dodatek
Plus-Minus) 22 padziernika 2005
TABLETKI POMIERTNE[ Chwila przejcia ]Czy mona si
nawrci po mierci? Po na pewno nie. Ale stojc u jej progu?
Portugalczyk Joo Csar das Neves w swojej ksice
Pierwszy dzie po mierci na bitych trzystu stronach druku buduje wizj
Stacji mierci, ostatniego przystanku ziemskiego ycia, na ktr trafiaj
wszyscy zmarli. Tu uwaga formalna: katechizm mwi, e po mierci
czekaj nas dwa sdy jeden nad nami samymi tak zwany sd
indywidualny, drugi nad ca ludzkoci (Sd Ostateczny). My
zacznijmy od sdu numer jeden. Das Neves przypomina, e przed
wiekami ludzie wyobraali sobie w pomiertny sd jako rodzaj
trybunau, przed ktry gniewni i uzbrojeni po zby anioowie cign
nagich i zzibnitych grzesznikw. Stawali oni w kocu przed obliczem
Jahwe, ktrego z uporem przedstawiano niczym uszkodzon stacj trafo
ciskajc pioruny, wybuchajc i groc wszystkim mierci.
Wierutne bzdury! Sdzia nie potrzebuje nic robi, wystarczy, eby by
pisa Hans Urs von Balthasar.
Dlatego stacja ta tonie w tym Boym wietle. To miejsce, w

ktrym dusze stoj wci w bramie mierci, ale ta wci si za nimi nie
zatrzasna. Czowiek moe przystawi na blankiecie swojego ycia
ostatni piecztk, dokona ostatniego w ziemskim yciu wyboru. Tyle
e jest on ju owietlony Boym wiatem.
Bohaterowi das Nevesa, zmaremu profesorowi ekonomii,
wybr w jawi si pod postaci dwch pocigw. Inni widz autobus,
inni samolot, a inni po prostu drog; wszystkie skojarzenia maj jednak
zwizek z podr. Co najciekawsze, na obu z nich widnieje napis
Niebo. Miejsce jeli wierzy wyobrani autora przypomina
Dworzec Centralny w godzinach szczytu. Jedni wskakuj do pocigw,
inni prbuj handlowa przywiezionymi z ziemi dobrami. W tumie
krci si rzesza aniow i demonw. Anioowie towarzysz duszom
stajcym przed dylematem wyboru swojego pocigu, demony robi
wszystko, by odwoujc si do miych przey, jakie fundowali swoim
klientom na ziemi, zaguszy ich dobre myli, zagada tlce si w nich
ogniki wiary i nadziei.
Wizja ta jest bardzo rozbudowana. Mamy tu wic dokadnie
wyjanione zmiany natenia Boego wiata w rnych zaktkach
Stacji, dowiadujemy si, kto jest naczelnikiem caego tego rozgardiaszu
pierwszy lokator nieba, wity Dobry otr. Najwaniejsze przesanie
tej ksiki jest jednak proste. To nie Bg wymyla kary, ludzie sami
oddalaj si od Boga i sami si rujnuj. Dobitnie mwi o tym autor
starotestamentalnej Ksigi Mdroci: Nie dcie do mierci przez swe
bdne ycie, nie gotujcie sobie zguby wasnymi rkami! Bo mierci Bg
nie uczyni i nie cieszy si ze zguby yjcych. Stworzy bowiem
wszystko po to, aby byo, i byty tego wiata nios zdrowie: nie ma w
nich mierciononego jadu ani wadania Otchani na tej ziemi. Bo
sprawiedliwo nie podlega mierci. Bezboni za cigaj j na siebie
sowem i czynem, usychaj, uwaajc j za przyjacik, i zawieraj z
ni przymierze, zasuguj bowiem na to, aby by jej dziaem.
[Po mierci jest] tylko jeden zasadniczy podzia, gdy jest
tylko jedno, co zaspokaja tsknot istoty ludzkiej: Bg. Ten, kto
wybierze Boga jako swoj wieczno, idzie w jedn stron, a ten, kto
wybierze co innego, cokolwiek innego, choby to byo najlepsze, ten
idzie w drug stron. I to, co wybra, choby byo najlepsze, jest zem,

jest Piekem, gdy nie jest Bogiem. Wieczno jest do zniesienia tylko z
Bogiem pisze das Neves w swojej powieci. Nie ma sensu bawi si
w katofantasy. Po mierci nikt nikogo nigdzie nie strca, nikogo nie
grilluje si na ogniu. Jedyne, (i wszystko) co nam grozi, to
samopotpienie. Bg traktuje nas bardzo powanie, wic uszanuje nasz
wybr, ale przedtem daje nam ostatni szans odrzucenia naszych
tumacze, kombinacji i planw, ktre j przesaniay.
Nancy, bohaterka powieci, dopiero tutaj dopuszcza do siebie
myl, ktr gniota w sobie i zagadywaa przez cae ycie ma
dwadziecioro omioro dzieci. Wszystkie z nich, prcz jednego, zmary
przed urodzeniem, byy ofiarami aborcji i tabletek typu dzie po. T
prawd o niej poznaj te wszyscy inni. Ekshibicjonizm? Raczej denie
do prawdy, w kocu wszyscy jestemy wsplnot i to, e jedni z nas
chowaj si z tym czy tamtym za murem swojej prywatnoci, to
wypisz wymaluj echa historii o grzechu pierworodnym sytuacji, w
ktrej Adam prosi Pana Boga, by nie wpatrywa si w niego, gdy jest
nagi.
Jezus lojalnie uprzedza nas o tym w Ewangelii, mwic, e
to, co czowiek robi w ukryciu, gosi bd na dachach. To szatan w
raju wmwi skoowanym ludziom, e grzech mojego brata to jego
prywatna sprawa. Nieprawda. Przecie brat w jest czci krwiobiegu
Kocioa. A jeli jedna komrka wpuszcza do trucizn, choruje cay
organizm. To dlatego czowiek musi ze swoich grzechw spowiada si
przed ukrytym w drewnianej skrzynce przedstawicielem nas wszystkich.
To dlatego w chwili mierci nasze winy bd widzie wszyscy, bo
wszyscy byli przez nie truci. Nie popadajmy jednak w depresj. Wszyscy
bd te widzie cae dobro, ktre zrobilimy na ziemi. Sd nie suy
temu, by drczy czowieka, ale by pokaza mu prawd. Jeli prawda o
kim jest taka, e za ycia udao mu si wywoa umiech na czyjej
twarzy, tu zobaczy ten umiech na pewno.
A zatem zanim podejmiemy decyzj otrzymujemy na
talerzu wszystkie dane. Jestemy ju wolni od ziemskich kategorii, ale
klamka jeszcze nie zapada. Wspominany tej ksice ju wczeniej
teolog Ladislaus Boros pisa, e Bg gra fair, chce, aby czowiek
podejmowa sw najwaniejsz w yciu decyzj, bdc po raz pierwszy

w yciu w peni sob. A czowiek moe w peni sta si czowiekiem

dopiero wtedy, gdy ycie jego nie ma adnej przyszoci. Nie jest ju
jak rwcy w dal potok grski, lecz jak spokojne grskie jezioro,
klarowne i gbokie, odbijajce w swojej peni cay wiat.
eby uczciwie i w peni podj t ostateczn decyzj za
lub przeciw Bogu czowiek musi zosta pozbawiony wszystkiego, z
czym zwizany jest kadym wknem swojej ziemskiej rzeczywistoci.
Wyzby si musi swoich praw, siebie, swojej siy, nawet swoich
przyjaci, ludzi, ktrych kocha, swoich nadziei i marze wszystkiego,
co w swoim yciu zbudowa i zdoby. Raz opa musz wszystkie maski
i skoczy si musz wszystkie role, jakie czowiek odgrywa przed
wiatem i sob. Przez mier czowiek cakowicie oddaje si w rce
Boga i nie moe si ju przed Nim dalej ukrywa. Jego dusza, odrywajc
si od ciaa, osiada na nieskoczonej rwninie, gdzie nie ma ju nic,
prcz niego i Boga.
Sd jest wic spojrzeniem Bogu w twarz. W istocie sdem
czowieka nad Bogiem. Niesychana sytuacja! Bg pokazuje ca swoj
mio i bezbronno, a czowiek musi zaj wobec niej stanowisko i
zgodzi si na konsekwencje tej sytuacji. Choby na to, e jeli kocha,
lecz nie jest jeszcze gotowy na wsplne ycie, czeka go bolesno-radosny
okres narzeczestwa czyciec. Wypisz wymaluj powtrzenie
sytuacji z raju, kady z nas zmienia si teraz w Adama i Ew. Poznajc
Boga osobicie, kady bdzie musia zdecydowa, czy chce z Nim y,
czy uciec od Niego.
Gdzie odbdzie si Sd Ostateczny?
To kolejny wyraz szczeglnie miej ziemskiej tsknoty, by
zaplanowa sobie nawet ostatni etap ziemskiej podry. Jak on bdzie
wyglda? Wielki polski poeta Zbigniew Herbert napisa przejmujcy
wiersz, w ktrym Sd Ostateczny wyglda niczym rampa rozadunkowa
w obozie koncentracyjnym. Anioowie wyrywaj matkom ich dzieci, bo
zbawieni bdziemy pojedynczo, staruszkom ukochane zwierzta, a
kochajcy si ludzie, paczc, rozstaj si na wieki:
(...)

ci ktrzy jak si zdaje

bez blu poddali si rozkazom
id spuciwszy gowy na znak pojednania
ale w zacinitych piciach chowaj
strzpy listw wstki wosy ucite
i fotografie
ktre jak sdz naiwnie
nie zostan im odebrane
tak to oni wygldaj
na moment
przed ostatecznym podziaem
na zgrzytajcych zbami
i piewajcych psalmy.
Biblijne opisy Jezusa przybywajcego na obokach,
wystpujce w Koranie obrazy wagi, na ktrej anioowie bd way
ludzkie czyny, albo wizje wskiego mostu, przez ktry bdzie si musia
przecisn sdzony, zdaj si mwi wicej o naszych lkach i
wyobraeniach ni o detalach duchowej rzeczywistoci. O Sdzie
Ostatecznym wiemy tyle, e staniemy na nim, majc wasne ciao (a
wic zmartwychwstanie nastpi wczeniej). Wiemy te, e istnieje jeden
sposb, by Sd Ostateczny omin. Naley zosta witym, bo wici i
anioowie w tym piknym dniu zasid wraz ze Zbawicielem za stoem
prezydialnym.
Czy ateici te spotkaj Chrystusa?
Boros pisze dalej: (...)
kady czowiek ma moliwo przynajmniej raz spotka si z
Chrystusem zmartwychwstaym i osobicie Go pozna; nawet poganie,
owe miliardy ludzi, ktrzy nigdy jeszcze nie syszeli o Chrystusie, nawet
spoganieni chrzecijanie, jakim w naszych kazaniach by moe
prezentowalimy Boga nudnego i obcego wobec rzeczywistoci, ktrego
nie mogli nauczy si naprawd kocha; nawet ci ludzie, ktrzy w sensie
religijnym i moralnym po prostu zatrzymali si na poziomie maych
dzieci, jakkolwiek ich pozostae uzdolnienia rozwiny si zupenie

normalnie i (...) umiej (...) osign sukcesy; nawet ci ludzie, ktrzy

Boga nienawidz, (...) nawet upoledzeni umysowo i duchowo
niedorozwinici, (...) nawet nienarodzone i zmare bez chrztu mae
dzieci; i wreszcie nawet my, ktrzy jestemy za sabi, aby czyni dobrze,
a ktrych serce zionie takim chodem i tak pustk.
Wedug Borosa, moliwo osignicia zbawienia ma wic
kady. Czy to nie za atwa perspektywa? Oto niezalenie od tego, co
robie, jaki bye, w bramie mierci zobaczysz Chrystusa, nie bdziesz
mg go min i bdziesz mg wszystko zacz od pocztku.
Problem w tym, e czowiek nie dziaa jak automat, w ktrym
byskawicznie da si przeoy jak wajch. Do mierci i do wyboru,
ktrego bdziemy wtedy dokonywa, musimy si szykowa przez cae
ycie. Nasza wielka decyzja w chwili mierci skada si przecie z
maych, codziennych decyzji. Gbka, ktra cae ycie nasikaa
nieprzyjemn ciecz, nie stanie si nagle sucha. Nie mona bezmylnie
y w przekonaniu, e gdy umrzemy, wtedy bdziemy si martwi. Kto
cae ycie czyta przy marnym wietle, w kocu straci wzrok. Nawet
stojc twarz w twarz z ywym Jezusem, moemy by zbyt sabi, by
zanegowa sum naszych zych wyborw. Moemy zacz je
usprawiedliwia, kombinowa, ukrywa. Oszukiwa. Powoli ruszy
prost drog do pieka.
Czy mona grzeszy po mierci?
Nie mona. Kocowa
decyzja, jakkolwiek by wypada, urzeczywistnia ca peni ludzkiej
spontanicznoci i wyczerpuje wszystkie przysze decyzje, ktre mogyby
zmieni kierunek pisze Boros. Tumaczc to na nasze chodzi o to,
e jeli czowiek wchodzcy w mier podj decyzj na nie, podj j
caym sob. Stworzy si na wieki. I na wieki ju taki zostanie.
Kto bdzie tak gupi, by chcie i do pieka?
Byli ju tacy
gupcy w historii, mog wic by i nastpni. Pierwszy by szatan, ktry
widzia Boga twarz w twarz, a mimo to wybra co innego. Pracuje
intensywnie nad tym, by w swoim wyborze nie by osamotnionym.
Adam i Ewa to przykad decyzji podjtej przecie przez ludzi, ktrzy
bezporednio ogldali Boga. Dopki istnieje wolna wola, nie mona
wykluczy, e zawsze moe znale si kto, kto powie Bogu: nie.
1037 Bg nie przeznacza nikogo do pieka; dokonuje si to

przez dobrowolne odwrcenie si od Boga (grzech miertelny) i trwanie

w nim a do koca ycia. W liturgii eucharystycznej i w codziennych
modlitwach swoich wiernych Koci baga o miosierdzie Boga, ktry
nie chce niektrych zgubi, ale wszystkich doprowadzi do
nawrcenia (2 P 3, 9).
Bo kopot w tym, e ludzie rwnie w mierci nie przestaj
by ludmi. By moe umierajc, spotkamy blinich do tego stopnia
zapatrzonych w siebie, we wasne pragnienia, wizje, pomysy, e nawet
tam nie bd si mogli od nich uwolni. Bd przeraeni tym, e by
moe czeka ich czyciec. Nie odrzuc Boga, plujc Mu w twarz. Oni
poprosz Go, eby si nieco przesun i po prostu Go min. Wybior to,
co znaj. Demony za potwierdz suszno ich rozumowania i nakrc
pragnienia do granic moliwoci.
Pieko jest tylko realizacj pragnie grzesznikw. (...) Kada
dusza trafia tam, gdzie sobie zamierzya. (...) Bg daje kademu to,
czego ten chce, gdy u Boga wola jest traktowana jak uczynek. W ten
sposb to, czego ludzie najbardziej pragn jest tym, co Bg daje nam na
wieczno pisze das Neves. Pokazuje ludzi, ktrzy biegn do kasy po
bilet na nieustajce wakacje domek nad jeziorem, cichy las. Inni
wierz w niebo, w ktrym zrealizuj swoje sny o potdze, bd
zarzdza, kierowa, budowa i tworzy. Jeszcze inni marz o wielkiej
imprezie. Ludzkie marzenia pomnoone przez wieczno tak moe
wyglda nasze pieko. Oto wieczne trwanie w tym samym domku nad
jeziorem w towarzystwie piciu tych samych osb, oto fantastyczna
potacwka w klubie, zamknita w niekoczcej si kropli czasu.
Wymarzona cisza i wity spokj, ktre przeradzaj si w wieczn
stagnacj. Wizja das Nevesa, cho miejscami wyranie zbyt bajkowa i
kolorowa, niesie jednak w sobie jak gbok prawd. Sprowadza si do
jednego, najwaniejszego pytania: chcesz by z Bogiem czy masz na
wieczno inne plany?
Ile instancji ma Sd Ostateczny? Jedn. Nastpi po kocu wiata,
gdy na ziemi zjawi si Chrystus, by sdzi j ze swoimi anioami i
witymi oto szansa czowieka: jeli okae si wity, Sd Ostateczny
spdzi w prezydium by przyoy do caej ludzkiej historii miernik nie
ludzkich wyobrae, ale prawdy. Ten sd bdzie ostateczny, bo bdzie

do blu prawdziwy. Jego wyrokw nie da si zmieni. Bo prawda nie

ley wcale porodku. Ona ley zawsze tam, gdzie ley.
1040 Sd Ostateczny nastpi podczas chwalebnego powrotu
Chrystusa. Jedynie Ojciec zna dzie i godzin Sdu. Tylko On decyduje o
jego nadejciu. Przez swego Syna Jezusa Chrystusa wypowie On
wwczas swoje ostateczne sowo o caej historii. Poznamy ostateczne
znaczenie dziea stworzenia i ekonomii zbawienia oraz zrozumiemy
przedziwne drogi, ktrymi Jego Opatrzno prowadzia wszystko do
ostatecznego celu. Sd Ostateczny objawi, e sprawiedliwo Boga
triumfuje nad wszystkimi niesprawiedliwociami popenionymi przez
stworzenia i e Jego mio jest silniejsza od mierci.
Paul Johnson ju tam by
Ten obraz nasuna mi osobista obserwacja, jakiej
dokonaem z pokadu samolotu leccego wedug informacji pilota na
wysokoci czternastu kilometrw. Dostrzegalne byo ju wwczas
zaokrglenie Ziemi, ale najwiksze wraenie zrobia na mnie
promienno stratosfery, rozcigajcej si jakby w nieskoczono i
wypenionej biaoniebieskim wiatem, podobnym do odbyskw
gigantycznego diamentu. Od razu skojarzyem ten widok z dniem Sdu
Ostatecznego, z ostatnim porankiem, kiedy to na tle niebios dojdzie do
rozstrzygajcej konfrontacji midzy Bogiem a miertelnikami. Oto wic
nieskazitelna, jasna, pusta scena. Teraz kolej na dwik. Sysz
grzmienie trb, poraajce zmysy ostateczn trwog i wypeniajce cay
owalny ogrom, ktry widziaem z okna samolotu. Nie ma adnej
kryjwki przed promiennoci przestrzeni ani sposobu, by uchroni uszy
przed wezwaniem trb. Powoli zaczynaj wic powstawa umarli,
powoli zaczynaj gromadzi si dusze Na tym wszystko si koczy,
bo dalej zawodzi mnie wyobrania (Paul Johnson, W poszukiwaniu
Boga).
[ Czycowe mki ]Skoro Bg jest dobry, po co drczy zmarych?
Najpierw obalmy mit, ktry w gowach chrzecijan robi najwiksze
spustoszenia. Czyciec to nie lejsze pieko. Czyciec to nie kara za
grzechy. Czyciec to, jak wskazuje sama jego nazwa, sprawa higieny.
Orzewiajcy prysznic po kpieli w sonym morzu grzechw. Rodzaj

terapii, podczas ktrej trzeba raz jeszcze rozci najgbsze rany

pamici, by oczyci je i zaszy na nowo, tak by wreszcie zaczy si
goi.
Istnienie czyca to jeden z najbardziej krytykowanych
katolickich dogmatw. Ojcowie reformacji kilkaset lat temu sugerowali,
e rzymscy kurialici wymylili czyciec, chcc zarobi na sprzeday
odpustw. w stan przejciowy midzy ziemi a rajem nie jest jednak
koncepcj wycznie katolick. Ju Wergiliusz w Eneidzie pisze o
pomiertnym oczyszczeniu i stwierdza, e tak by musi, bo wiele z
tego, z czym si dugo roso, przedziwnie w nas wrasta.
1030 Ci, ktrzy umieraj w asce i przyjani z Bogiem, ale nie
s jeszcze cakowicie oczyszczeni, chocia s ju pewni swego wiecznego
zbawienia, przechodz po mierci oczyszczenie, by uzyska wito
konieczn do wejcia do radoci nieba.
Nasz czyciec wyrnia jedno nadzieja na wieczne
szczcie. Najpierw niemiao mwiono wic o grnym piekle, ktre
wreszcie w pocztkach drugiego tysiclecia, wraz z rozwojem wiedzy
teologicznej i coraz gbsz znajomoci prawdy o czowieku,
przeobrazio si w czyciec, o jakim Koci prbuje mwi ludziom
dzisiaj.
Dlaczego ci nie suchaj? Bo niestety rwnolegle z wyej
wymienionymi teologami do pracy ruszyli te poeci i ludowi
kaznodzieje, ktrzy popuszczajc wodze fantazji, zmienili nieuchwytn
prawd w kino klasy B. Wielki Dante twierdzi, e czyciec skada si z
siedmiu tarasw pooonych na zboczu gry, na szczycie ktrej znajduje
si raj. Grzegorz Wielki pisa o wskim mocie, po ktrym biedne dusze
wcz si wte i wewte. Wizj naszego pomiertnego losu jakby ywcem
wzit z TVN Meteo da wity Beda Czcigodny, ktry malowa
czyciec jako dolin, gdzie z jednej strony ludzi pali ogie, z drugiej
choszcze grad.
Wielki problem, jaki wspczeni chrzecijanie maj z
czycem, najlepiej wida chyba na przykadzie sporu toczonego z
katolikami przez prawosawnych. Zarzucali oni katolikom, e czyciec
nie ma racji bytu, bo niemoliwe jest, by dobry Bg smaga grzesznikw
oczyszczajcym ogniem swojej mioci. Od Boga nie moe bowiem

pochodzi adne zo, Bg nigdy te nie powoduje cierpienia.

Powiedzmy wic to sobie wyranie: czyca nie mona si
ba. Mimo natoku literatury przekonujcej, e jest inaczej naprawd
nie ma tam adnego pieca, aniow wyposaonych w paki i obcgi
urzdzajcych duszom ciek zdrowia. Bg nikogo nie smaga ogniem.
On patrzy na nas z ca dobroci swojego boskiego wzroku. A e ten
wzrok jest nieatwy do zniesienia, to ju wycznie nasza wina. Czyciec
boli dokadnie tak jak wystawienie przyzwyczajonych do ciemnoci oczu
na jasne wiato blask janiejszy od wszystkiego, co znamy.
rdo tych cierpie jest tylko w czowieku. Najlepszym
dowodem na to jest fakt, e sam czowiek zdecydowa swoim yciem o
ich trwaniu. Tam bdziesz musia stan wobec wasnych grzechw bez
ochrony, bez znieczulenia, bez iluzji i bdziesz musia je odrzuci,
wyrywajc je z siebie, wypalajc je. To, co wydawao si twoj
tosamoci, w rzeczywistoci okae si zgnilizn. To nie bdzie proste
pisa Joo Csar das Neves w powieci Pierwszy dzie po mierci. I
dlatego ci, ktrzy widzieli czyciec, zagldali we, tak czsto mwi o
ogniu.
wity Tomasz z Akwinu dokada do tej metafory inn
biblijn przypowie. Sugeruje, e w czycu spotkamy tylko tych,
ktrzy starali si budowa dom swego ycia na skale. Tu jednak prbom
wytrzymaociowym poddany zostanie materia, jakiego uyli. Drwa,
siano i soma oznaczaj tu grzechy powszednie, przymieszane do troski
o rzeczy ziemskie. Nie nale one jednak do samej budowli. Za takie
rzeczy naley si ogie ju to w postaci uciskw i kopotw w tym
yciu, ju to kary czyca w yciu przyszym, niemniej jednak osiga si
wieczne zbawienie.
Romano Guardini te nawizywa do ognistej symboliki:
Gdy czowiek staje w wietle Boym, widzi siebie Jego oczami. Kocha
Bo wito i nienawidzi samego siebie, poniewa sam si tej
witoci sprzeciwia. (...) to musi by niewyobraalnym blem. Ale ten
bl dziaa. Guardini zwraca te uwag, eby nie karmi swoich
pobonych fantazji wizj czyca, ktry polega na natychmiastowym
ataniu ziejcych w duszy dziur. Kad z nich trzeba dokadnie obejrze,
przewietli Boym wiatem. Wielko jest rozumiana le, gdy

sprawia, e co mniejszego znika, przecie rwnie to co mniejszego

jest prawd. Bg niczego nie zalepia, nie usuwa. A Jego mio nie
polega na wmiataniu doczesnych brakw pod dywan, ale na
doprowadzeniu ich do prawdy i przetwarzaniu kadego z nich, nawet
najmniejszego, a po najgbsz gbi i delikatne wkno istnienia.
Obalmy wic smutne mity do koca i powiedzmy gono:
czyciec to zachwycajca perspektywa! Rzeczywisto ywa,
dynamiczna, rozwojowa. Ludzie podruj tu w stron Boga. Mistycy
mwili, e czowiek w czycu bdzie chcia nawet dorzuci sobie
cierpie, byle jak najszybciej zczy si z Bogiem, jedynym rdem
szczcia, o jakim mu si nawet nie nio.
Czy mona mwi, e czyciec to sukces? Jasne, e mona.
Nawet trzeba. Pisaem ju o tym. Ten wiat jest mwic delikatnie na
tyle popsuty, e kady z nas, kto dokonywa w nim jakichkolwiek
dobrych wyborw, ma pene prawo do satysfakcji.
Radoci z tego powodu mona prbowa si uczy. Wielu z
nas, rozmawiajc ze swoim kierownikiem duchowym, wyrzuca z siebie
tylko potknicia, kompletnie pomijajc dobre rzeczy, ktre otrzymalimy
gratis od Boga. Jestemy egoistycznie i patologicznie zakrceni na
naszej grzesznoci, a tymczasem prawda o nas zawsze ma dwie strony.
Mimo e grzeszymy, to nie grzech jest sensem i centrum naszego ycia,
jest nim zawsze to, e Bg kocha nas nad ycie.
Odnosi si to rwnie do tych, ktrzy s ju w czycu. To
niesychane, ale sprbujmy sobie uwiadomi, e mimo i ludzie tam
cierpi, s jednoczenie o wiele szczliwsi, ni ktokolwiek z nas
yjcych na ziemi jest sobie w stanie wyobrazi! S w kocu po tej
stronie zawiatw, gdzie znajduje si niebo. Maj pewno, e id w
stron nieuchronnego happy endu. wita Katarzyna z Genui pisaa, e
dusze czycowe pod wzgldem radoci ustpuj tylko witym w
niebie, e pomie poera rdz grzechu, a dusza coraz bardziej
wystawia si na dziaanie Boe. Z kad chwil w czowieku
znajdujcym si w czycu narastaj wic rado, spenienie, szczcie
rwnie dlatego, e widzi i komunikuje si z innymi, ktrzy te zbliaj
si do Boga. Jego bl to bl kogo, kto oddaby wszystko za spotkanie z
Ukochanym, ale z wasnej gupoty spni si na samolot. I nic nie moe

ju zrobi. Mog mu pomc tylko ludzie z zewntrz. Lekarstwem na

skutki zej wolnej woli czowieka moe by dobra wolna wola kogo
innego. My naprawd jestemy systemem naczy poczonych. I dlatego
wanie ta cz Kocioa, ktra wci jest na ziemi, powinna modli si
za tych, ktrzy przeszli ju przez bram mierci.
Jeli w czycu jest tak fajnie, dlaczego duszyczki tam jcz? Takie
pytanie stawia sobie kady, kto zajrza do broszur z relacjami wizyt,
jakie umczone czycem duszyczki skadaj yjcym tu wiernym.
Jeszcze nieraz cytowa bdziemy w tej ksice Rkopis z czyca, czyli
dziewitnastowieczne dialogi dwch francuskich zakonnic zmarej
siostry Marii Gabrieli z wci pozostajc na tym wiecie siostr Mari
od Krzya. To zreszt osobny fenomen kontakty z naszymi brami i
siostrami przeywajcymi czyciec stay si domen z jednej strony
chimerykw i fantastw, z drugiej spirytystw. Nic dziwnego, e
duszami czycowymi nie interesuj si normalni ludzie. Tacy, ktrzy
traktowali by je tak, jak na to zasuguj normalnie.
A przecie jak pisze Romano Guardini ci umarli nie maj
w sobie nic, co zasugiwaoby na ckliw lito czy nawet wspczucie.
Cierpi w sposb nie do pomylenia, ale to cierpienie jest pene
godnoci. Gdybymy bardzo kochali jakiego czowieka, a on zszedby
na ze drogi, pewnego dnia jednak ogarnoby go wiato, a my
widzielibymy, e dowiadcza gbokiej przemiany czy wwczas
bymy mu wspczuli? Obawialibymy si o niego, pomagalibymy
mu nie jego troski, a jednak bylibymy wiadomi, e oto dokonuje si
co wielkiego, co, co wymaga szacunku. I tak musielibymy (...) usun
(...) wszelk interesowno pomagania, wszelkie natrctwo miosierdzia.
(...) Gdybymy znajdowali si obok ukochanego, walczcego z samym
sob o dobro czowieka, o ktrym tu mwimy, na pewno chcielibymy
mu pomc, ale nie przez pouczenia i jakie drobne praktyki.
Staralibymy si go zrozumie, by wewntrznie przy nim (...). (...)
Powinnimy
pomaga
naszym
pokutujcym
braciom
w
czowieczestwie, ale nie w ten sposb, jakby byli ebrakami, a my
dawalibymy im jamun. Nie w ten sposb, e my tu co
praktykujemy, a po drugiej stronie oni dowiadczaj skutkw tego
dziaania.

Powtrzmy raz jeszcze: nasza relacja do zmarych to nie

troska o upoledzone dziecko, a o przyjaciela w potrzebie. Za dusze
mona ofiarowa kady drobiazg. Ju choby sam trud pjcia na
cmentarz, niesienie wianka, cisk w tramwaju, zzibnicie,
przemoknicie wszystko. Trzeba tylko wiadomie to ofiarowywa.
Intencja nadaje wano i znaczenie kademu wysikowi
przekonywaa wci mao znana dwudziestowieczna polska mistyczka
Fulla (waciwie: Stefania) Horak. Jak przeoy to na praktyk?
Proponuj proste duchowe wiczenie. W kadym prawie polskim
miecie jest cmentarz, na ktrym chowano bohaterw poprzedniej epoki.
Ci z pewnoci nie maj za wiele modlitewnego wsparcia. Wystarczy
pj, zapali znicz. Pomyle o nich chwil. Przecie czyciec polega
take na tym, e widzimy, ile dobrych myli udao nam si zapisa w
ludzkich sercach. Nie mona zrobi lepszego uczynku, ni powiedzie
byemu ubekowi: Ja o tobie pamitam. Radoci czowieka, ktry
usyszy takie sowa po raz pierwszy w yciu, nie mona sobie chyba
wyobrazi.
Czy dusze w czycu wiedz, jak dugo tam siedz?
Pewnie
tak, lecz nie ma to dla nich znaczenia. Teologowie pisz o Bogu, e jest
wiecznym teraz, e nie ma w Nim adnego przedtem ani potem
co oznacza, e gdy modlimy si za zmarego, nasze proby zawsze
trafiaj w teraniejszo, w punkt, w ktrym on tych naszych modlitw
potrzebuje. Ladislaus Boros pisa, e w zwizku z tym na przykad
modlitwy ludzi wspierajcych Jezusa modlcego si w Ogrjcu maj
sens, bo u Boga te dwa punkty w czasie istniej jednoczenie. Czy to
znaczy, e mona modli si za przesze wydarzenia? A co, jeli
teraniejszo, w ktrej przebywa zmary, zmienia si i jak ma si do
naszej teraniejszoci, ktra jeszcze chwil temu bya przecie
przyszoci? Jestem za gupi, nie podejmuj si odpowiedzie.
Joo Csar das Neves nie ma takich zahamowa, zatem pisze,
co myli: czyciec wszystkich ludzi trwa sze dni, sidmego dnia Bg
nakaza bowiem odpoczynek. Ale kady z tych dni moe trwa tysice
lat. Albo dwie minuty. Widzimy te, e w zawiatach nigdy nie zapada
noc. Tak samo jak przy stworzeniu wiata I tak upyn wieczr i
poranek, dzie pierwszy, co zreszt cudownie wspbrzmi ze zdaniem

witego Jana od Krzya, ktry pisa, e pod wieczr naszego ycia

bdziemy sdzeni z mioci mier jest wic tu wieczorem, po ktrym
od razu nadchodzi poranek.
Dusza siostry Marii Gabrieli, ktra pod koniec
dziewitnastego wieku ukazywaa si siostrze Marii od Krzya w
Valogne we Francji, przekonywaa co prawda, e rednia dugo
trwania czyca wynosi od trzydziestu do czterdziestu lat, z ktrych ona
sama cierpi w nim ju lat osiem (ale wydaje mi si, e trwa to co
najmniej dziesi tysicy lat), jednak i ona po chwili sumiennie
przyznaa, e okrela te wartoci wedug rachuby ziemskiej, bo tu
wszystko odbiera si inaczej.
Ot to. Zanim nasze mzgi z nadmiaru danych na dobre si
zawiesz, moe warto przestawi si na inn optyk?
Czyciec ma swoje wasne trwanie, a sam fakt, e jest on z
istoty swojej oczekiwaniem, wystarczy, eby to trwanie wydawao si
bardzo, a nawet nie do zniesienia dugie pisa kardyna Yves Congar.
Fulla Horak twierdzia, e w tej rzeczywistoci nie ma si co za bardzo
wyrywa do przodu. Jedn z cech dojrzaej, prawdziwej mioci jest
przecie realizm. Jeli flirtowao si z koleank, trzeba odcierpie
swoje, nim si wrci do ony. Nawet gdyby si duszy przed czasem
otworzya wolna droga do wszelkich radoci niebiaskich, sama by ku
nim nie posza, nie czujc si ni godn, ni gotow. Czowiek ubogi,
niewyksztacony, nieubrany odpowiednio i nieumiejcy si zachowa nie
wszedby te dobrowolnie na dworski bal! Choby si nawet przemkn
niezauwaony, nie umiaby bra w nim udziau. Tak samo le czuaby
si dusza, gdyby przed oczyszczeniem i dojrzeniem miaa wej do
szczliwoci wiecznej. Nie umiaaby jej po prostu przeywa. Po tamtej
stronie nie ma tupetu. Nikt nie moe i nie chce udawa innego, ni jest,
nie moe i nie chce nadrabia niczego krtactwem i form. adne
wzgldy nie istniej. Kada dusza widzi jasno stopie swej doskonaoci,
a widzi go w wietle prawdy, ktrej ani zagmatwa, ani odoy, ani
unikn, ani zmyli niepodobna. Ta prawda jest. I nie tylko jest, ale
wicej nic nie ma.
S takie zdania, po ktrych kropka brzmi doprawdy
niezwykle wyranie.

[ Mieszka wiele ]Czy w niebie bdzie prywatno?

I to jaka!
Oto jeden z najpikniejszych drobiazgw w caej Biblii. wity Jan w
Apokalipsie pisze, e kady czowiek wchodzcy do raju dostanie do
rki biay kamyk. Bdzie na nim wypisane imi, ktrego nikt nie zna,
oprcz tego, kto je otrzymuje. W zawiatach nie bdziemy stoczeni w
masie, kady z nas bdzie mia co w rodzaju kawaka wasnego nieba,
swojego osobistego szczcia, ktre zaspokoi jego wasne potrzeby, i
czego nic i nikt nie bdzie mu mg odebra. Ci, ktrych przeraa wizja
nieba jako galeriowca, naprawd mog by spokojni. C.S. Lewis
rozwiewa ich lki w ksice The Problem of Pain (Kwestia blu):
Twoja dusza ma ciekawy ksztat, poniewa jest kluczem, ktry otwiera
jedne z drzwi w domu, gdzie jest mieszka wiele. Twoje miejsce w
niebie bdzie wygldao tak, jakby zostao stworzone dla ciebie i tylko
dla ciebie, poniewa ty zostae stworzony dla niego, tak jak rkawica
jest szyta dla konkretnej rki.
1025 y w niebie oznacza by z Chrystusem. Wybrani
yj w Nim, ale zachowuj i co wicej odnajduj tam swoj
prawdziw tosamo, swoje wasne imi.
Idmy tym tropem dalej. Dopiero wic w niebie przekonamy
si, jak brzmi nasze prawdziwe imi, poznamy prawd o sobie,
odnajdziemy swoj tosamo sugeruje Peter Kreeft w ksice Heaven
(Niebo), bez wtpienia jednej z najciekawszych rozprawek, jakie
napisano o yciu po mierci. Ziemia jest tylko motelem, nasz dom jest
zupenie gdzie indziej. Podrujemy przez ziemi z niebiaskim
paszportem w kieszeni. Feeria argumentw i metafor, jakimi popiera sw
tez Kreeft, czasami zapiera dech w piersiach.
I tak po pierwsze skoro jest dziura, gdzie musi by co,
co j zapenia. Przez cae ycie kady z nas tskni przecie za czym, o
czym wie, e tu jest nieosigalne. lad tego uczucia wida wyranie u
Koheleta, ktry wymieniajc dobre i ze ziemskie sprawy, kwituje je
krtkim: marno, u Platona tsknicego za samym piknem
(pogastwo Platona jest jak dziewica, chrzecijastwo to maestwo,
modernizm to rozwd byskotliwie zauwaa Kreeft). Pisa o tym
wity Augustyn w synnym zdaniu: Niespokojne jest nasze serce,
Boe, dopki w Tobie nie spocznie. Ba, pojawia si ono nawet w

pracach Freuda, ktry zastanawia si, jak to moliwe, e chocia

osignlimy wszystko, wci nie jestemy szczliwi.
Nie jestemy szczliwi, poniewa zamiast jecha prosto,
zbudowalimy rondo. Jeli droga ycia czowieka nie jest drog do
nieba, staje si diabelskim mynem, ktry zapamitale krci si w kko,
w podr donikd odbywan z wielkim haasem i pasj. Aby si o tym
przekona, Kreeft kae czytelnikowi usi pod ruchliwym wiaduktem,
na dobr godzin, tak by cay ten ruch i haas na dobre wszed do jego
serca, by nie by tylko czym zewntrznym. I zastanowi si, do czego
w haas prowadzi, dokd pdz ludzie jadcy wiaduktem, co bd
robi, gdy wreszcie tam dojad. Zdaniem autora, mylcy czowiek
prdzej czy pniej zada sobie pytanie: Tylko tyle?. Jestemy jak
dziecko, ktre dostajc pod choink dziesitki kolejek elektrycznych
wci czeka na wymarzonego pieska.
ladw nieba w nas Kreeft dopatruje si rwnie w
tworzonych przez ludzko bajkach i mitach, z ktrych zdaniem wielu
psychoanalitykw (choby C.G. Junga) mona dowiedzie si niemal
wszystkiego o duszy ludzkiej zbiorowoci. Pan Bg posya nam
filozofw, by owiecali nasz umys, prorokw by wzmacniali nasz
wol, i twrcw mitw, by kusili i dziaali na nasze emocje. Kreeft
bierze na tapet choby bajk o zakltej w ab ksiniczce czekajcej
na swojego ksicia, ktry pocauje j i wyzwoli. Wedug niego to
wanie jest bajka o ludzkiej kondycji. I o Bogu. Podzia rl jest chyba
oczywisty.
Ladislaus Boros owo podskrne pragnienie nieba opisywa
tak: Czowiek jest w niebie, ale w niebie, ktrego brak. Chrystus
zawsze po swoim zmartwychwstaniu ukazywa si jako czowiek
godny, ogrodnik, wdrowiec, czowiek spotkany na brzegu jeziora. W
taki sposb jest nam bliskie niebo. Ukazuje si pod niepozornymi
postaciami, zawsze w odbiciu, jakby pod wiato.
Kreeft cignie t myl dalej, sugerujc, e przechodzc przez
bram mierci, przeyjemy co w rodzaju dj vu. Jego zdaniem istniej
twarde poszlaki wskazujce, e przestrze, w ktr wchodzimy po
mierci, jest tym samym wiatem, jaki opucilimy, rodzc si na ziemi.
e umierajc, wracamy z przydugiej, piknej wycieczki. Kiedy w

ukryciu powstawaem, utkany w gbi ziemi pisze o swoim yciu

przed yciem Psalmista. Nasze wasne ycie wyglda wic w wietle
tych sw jak podr z jednego pokoju warszawskiego mieszkania do
drugiego, ale odbyta przez Gdask. Wracamy do Boga, do punktu
wyjcia, ale po tej podry jestemy przecie zupenie kim innym.
Kada cywilizacja instynktownie wierzy w ycie po mierci,
bo nosimy w sobie wykrywacz domu, ktry nie reaguje na widok tej
ziemi. Ziemia nie pachnie jak dom, niezalenie od tego, jak dobrej klasy
jest droga, ilu gwiazdkowy jest motel, jak frapujcy jest obz
treningowy. Ziemia nie jest naszym domem. Nie jest nim wszechwiat,
ktry dokadnie tak sam liczb osb powouje do ycia i umierca.
Wszyscy czujemy, e musi by co ponad t zimn obojtnoci. A
wszystkim tym, ktrzy zarzucaj mu, e mwic o niebie, ucieka od
realnych, ziemskich problemw, Kreeft odparowuje: ziemia jest onem
nieba. Czy myl podu o tym, by rodzc si wyj z ona matki, to
eskapizm? Czy kiedy mamy przed oczami wielki, fantastyczny zamek,
zastanawianie si nad cen okolicznej chatki nie jest przypadkiem
gupot?
1011 W mierci Bg powouje czowieka do siebie. Dlatego
chrzecijanin moe przeywa wobec mierci pragnienie podobne do
pragnienia witego Pawa: Pragn odej, a by z Chrystusem (Flp
1, 23); moe przemieni wasn mier w akt posuszestwa i mioci
wobec Ojca, na wzr Chrystusa.
Czy lk przed mierci musi by miertelny? Nie musi. mier jest
najbardziej naturaln z rzeczy, a skarga na ni przypominaaby skargi
ryb na to, e woda, ktra unosi nas w stron jeziora, jest mokra
kontynuuje swj manifest Peter Kreeft.
A jednak si jej boimy niekiedy panicznie. Wystarczy rzut
oka na najbliszy szpital. Na diagnostw, medykw sdowych,
patologw. Zygmunt Bauman pisa o analitycznej dekonstrukcji
mierci. O wspczesnej medycynie, ktra za wszelk cen chce
rozoy niepojt mier na moliwe do wyjanienia skadniki. O prbie
pokrojenia najwikszej tajemnicy wiata na plasterki, ekshumacjach i
kolejnych sekcjach zwok, zamykaniu mierci w statystyki,
umieszczaniu w bazach danych, budowaniu na nich polityki zdrowotnej

pastwa. Oszukujemy samych siebie, bo nerwowe poprawianie chustki

w butonierce zmarego, krztanina wok mierci daje nam zudzenie
kontroli poczucie, e co jeszcze moemy tu zrobi.
Skd wzi si miertelny lk przed mierci? Na to pytanie
s dwie odpowiedzi, ktre nawzajem si uzupeniaj. Nasz umys boi si
mierci gwnie dlatego, e napakowany jest owieceniowymi
koncepcjami. redniowiecze czy staroytno to epoki, w ktrych mier
bya czci ycia. W epoce owiecenia ycie postanowio
wypowiedzie mierci wojn. Dzisiejsi powieciopisarze, media,
historycy nie mog zgodzi si na to, i wielki i wspaniay czowiek,
ktry zapanowa nad Ziemi i umia wystrzeli w kosmos dziesitki
ludzi, kilka psw oraz setki myszy, nosi w sobie mechanizm, na ktry
nie ma ani odrobiny wpywu. Strach przed mierci nie jest bowiem
strachem przed blem mier nie boli, boli choroba, rany po wypadku,
ale i te da si przecie dzi skutecznie znieczuli. To przede wszystkim
paraliujcy, psychofizyczny lk przed utrat kontroli, drog w nieznane,
lk przed tym, e cho wszystko, comy dotd zrobili, moglimy
prbowa odmieni, to, co za chwil nas czeka, jest jednak
bezwzgldnie nieodwracalne. W chwili swojej mierci kady z nas we
wasnej duszy przekona si, na czym polega grzech pierworodny i e
nie by wycznie spraw Adama i Ewy. Poczujemy ukucie blu, e
mimo i chcielimy by jak bogowie, wcale tacy nie jestemy.
Jest w nas wiksza od nas tajemnica. Umierajcy czowiek
przypomina wyrzutni rakiet balistycznych, ktra od zawsze bya po
prostu pokryt mchem polank na rosyjskim Dalekim Wschodzie.
Pewnego piknego dnia kto gdzie nacisn jaki guzik i uruchomi
drzemicy w nim skrypt, o ktrym w nieszcznik nie mia zielonego
pojcia. Ze mierci kady z ludzi wspistnieje bowiem od samego
pocztku, nosi j w sobie, idc do sklepu i ogldajc mecz. Umieramy
przez cae ycie zerani przez stresy, zapalenia i raki. A w kocu nie
wiadomo skd i dlaczego wanie dzi pojawia si w nas jaki
wewntrzny detektyw Rutkowski, ktry z waciwym sobie wdzikiem
krzyczy: Trzy, dwa, jeden, zero BOMBA! BOMBA!; i odtd nic nie
jest ju takie, jakie byo. I nigdy ju takie nie bdzie.
To wszystko ju wiemy? Prosz zrobi niewielkie wiczenie.

Na najbliszej mszy, gdy bd czytane intencje za zmarych, pomyle:

mnie te wyczytaj w tym czy innym kociele. Przyjdzie dzie, kiedy
jak dzi bdzie ranek, ale nie bdzie ju wieczoru. Dlaczego podobne
myli odbieramy nieomal jako gwat na naszym czowieczestwie?
Bo mier jest wielkim pkniciem, czym obcym naszej
pierwotnej naturze. Nasze dusza i ciao wcale nie chc umiera. Platon
sugerowa co prawda, e dusza jest niczym ona, ktra przez cae ycie
mczy si z katujcym j mem i nie marzy o niczym innym, jak tylko
o tym, by si od niego uwolni. Midzynarodowa Komisja Teologiczna
protestuje przeciw takiemu stawianiu sprawy: mier dry czowieka
wewntrznie. A poniewa istota ludzka jest dusz i ciaem istotowo
zjednoczonymi mier uderza w osob. Kto jest temu winien? Znw
grzech. To przez grzech doznajemy mierci jako wrogiej, jako
zerwania, jako skierowanej przeciw dynamice ycia, a przez to
stawiajcej sens caego ycia pod znakiem zapytania pisze ojciec
Zdzisaw Kijas.
Znam ludzi, ktrzy ze mierci prbowali bi si cae ycie.
Uciekali od niej, prbowali obraa. To dla nich Studs Terkel,
amerykaski pisarz i historyk, w wieku osiemdziesiciu omiu lat (dzi
ma lat dziewidziesit cztery) wyda zbir rozmw o umieraniu, jakie
przeprowadzi ze swoimi znajomymi. S tu lekarze, pielgniarki,
straacy, rabini, policjanci. W wikszoci to proci ludzie, na myl o
odejciu niereagujcy histeri. Powtarzaj jak mantr tez, e mier
dodaje wielkiej wagi kadej chwili naszego ycia. Docia nasze
codzienne wybory, emocje, pragnienia. Przecie gdyby obecna chwila
miaa trwa wiecznie, moglibymy wybra cokolwiek. A skoro wiemy,
e czas si nie cofnie, a ziemskie ycie ma kres Tu nie chodzi wcale o
tragizm. Dziki mierci ycie zyskuje stosown donioso.
Jeli za kto cho odrobin wierzy w Boga mierci nie
powinien si ba. Skoro Jezus umar mamy gwarancj. e bdzie
czeka na nas rwnie w drzwiach naszej mierci. A my prawdopodobnie
najbardziej boimy si nie samego odejcia, ale tego, co bdziemy mieli
Mu wtedy do powiedzenia.
[ Niemiertelni ]Czy wskrzeszony azarz umar po raz drugi? Na
sto procent. Podobnie jak wskrzeszony przez Jezusa modzieniec z Nain

czy dziewczynka, crka zwierzchnika synagogi Jaira. Dwa razy umiera

te modzieniec, ktry (chyba) zgin, wypadajc z okna podczas kazania
witego Pawa i natychmiast zosta przeze postawiony do pionu, oraz
Tabita, dobra kobieta z Jafy wskrzeszona przez witego Piotra.
Najbardziej znany pozostaje jednak wci przypadek
azarza, brata Marty i Marii. Wok tego cudu naroso mnstwo
interpretacji, niektrzy egzegeci prbowali ca rzecz przenie na
paszczyzn symboliczn i tumaczy, e mier i wskrzeszenie azarza
to metafora jego upadku w grzech i uratowania go przez Boga.
Niezwyke zdarzenie szczeglnie chtnie wakowano w wieku
dwudziestym, gdy rozwj technik medycznych pozwoli postawi
hipotez, e by moe zamknity w grobie azarz wcale nie umar, ale
niczym bohaterowie synnego medycznego thrillera Coma znajdowa si
w gbokiej piczce. Sporu nie rozstrzygniemy. W medycynie
ratunkowej obowizuje jednak zasada, e w razie wtpliwoci co do
stanu chorych, na przykad rannych w wypadku, daje si wiar osobom,
ktre przyjechay tam pierwsze i wszystko widziay na wasne oczy.
Opisujcy ca t histori wity Jan stwierdzi za wyranie zgon
azarza na podstawie najlepszych dostpnych wczesnej wiedzy o ciele
czowieka kryteriw. Pisze wprost, i azarz znajdowa si od czterech
dni w grobie i ju cuchn.
Ewangelia nie wspomina w szczegach o dalszym yciu
azarza, ktry za kilka czy kilkanacie lat musia z pewnoci odda
ducha ponownie. Nie mona te wykluczy, e jego druga mier
pozostaa w cisym zwizku z pierwsz wity Jan wspomina, e
arcykapani, widzc, na jak wielu ludziach zrobi wraenie ten cud
Jezusa, wtedy wanie po raz pierwszy wpadli na pomys, aby zabi nie
tylko Mesjasza, ale i azarza. Pokaza, e zadana przez nich mier
bdzie silniejsza ni dokonania galilejskiego cudotwrcy.
646 Zmartwychwstanie Chrystusa nie byo powrotem do ycia
ziemskiego, jak to miao miejsce w przypadku wskrzesze, ktrych
dokona Jezus przed Pasch: crki Jaira, modzieca z Naim, azarza.
Te fakty byy wydarzeniami cudownymi, ale osoby cudownie wskrzeszone
moc Jezusa powrciy do zwyczajnego ycia ziemskiego. W pewnej
chwili znw umr. Zmartwychwstanie Chrystusa jest istotowo rne. W

swoim zmartwychwstaym ciele Jezus przechodzi ze stanu mierci do

innego ycia poza czasem i przestrzeni. (...)
azarz to jedna z tych postaci, ktre w Pimie witym
pojawiaj si tylko na chwil. Ewangelici takich ludzi traktuj zwykle
ogldnie, zapisuj zdarzenia, nie opisuj postaci ze szczegami, nie
rozrysowuj dramaturgicznych schematw. Najwaniejsze jest
przesanie: przy grobie azarza Jezus pierwszy raz pokaza swoim
uczniom, e mier nie jest kocem ycia. Ale w tej historii mamy
przecie take kawa piknej literatury traktujcej o ludzkiej przyjani.
Nigdzie wicej w Ewangelii nie widzimy Jezusa, ktry tak wyranie
wzrusza si, okazuje trosk, ba nawet pacze.
Przyjrzyjmy si sytuacji z bliska. Oto historia z tych, ktre
kady z nas, kto straci kogo z bliskich, przerabia na wasnej skrze.
Chrystus by w pracy, naucza w bliej nieokrelonym miejscu za
Jordanem, gdy posacy przynosz Mu wiadomo o chorobie azarza.
Zaaferowane siostry Maria i Marta maj nadziej, e Mistrz zadziaa
niczym pogotowie, przybiegnie i uzdrowi ich brata. Ale On zostaje tam,
gdzie by, jeszcze przez dwa dni, jak gdyby bagatelizujc spraw. Mwi,
e choroba azarza nie zmierza ku mierci.
Czeka na jego mier? Bo przecie w tym czasie azarz
umiera. Dopiero wtedy Jezus bierze swoich uczniw i zarzdza:
wracamy do Judei, azarz, przyjaciel nasz, zasn, ale id go obudzi.
Marta wybiega Mu na spotkanie, robi wyrzuty. I cho Bg jest silniejszy
od mierci, idc do grobu azarza pacze. Ewangelista pisze pniej
raz jeszcze: Jezus ponownie si wzruszy. Chrystus ponownie pyta
siostry, czy w Niego wierz. I wyprowadza azarza z grobu. Tum rzecz
jasna szaleje.
Jezus, widzc, co si wici, ucieka wraz z uczniami na
pustyni, ale za chwil bdzie przecie wraca w stron Jerozolimy.
Zblia si Pascha. Wszyscy wstpi jeszcze na fet do domu
wskrzeszonego azarza to tu Maria obmyje Jezusowi nogi drogimi
perfumami. Przy okazji rwnie uwaga formalna: o azarzu,
podkrelajc stron biern, mwi si, e zosta wskrzeszony, Jezus
zmartwychwsta o wasnych siach. Pniej bdzie uroczysty wjazd do
Jerozolimy, mier, zmartwychwstanie. O Bogu mylimy najczciej jak

o okienku podawczym, w ktrym zostawia si proby, wzgldnie jak o

kaprynym wojowniku. A tymczasem Bg wyranie pokazuje, e zanim
zginie i zmartwychwstanie, chce by zapamitany take jako czuy
przyjaciel.
Czy s ludzie, ktrzy nie umr w ogle?
Historia zna jeden
przypadek czowieka, ktrego Bg zachowa w stanie takim, w jakim
znajdowalibymy si wszyscy, gdyby decyzja Adama bya inna. To
Maryja. Kobieta, ktra urodzia swojego Stwrc, gdy Ten zdecydowa
si przyj na ten wiat, by naprawi to, co Adam popsu.
redniowieczni teologowie, ktrzy nie wiedzieli jeszcze, e mona
kci si o futbol, spdzili cae lata na debatach, czy Maryja od razu
urodzia si bez grzechu, jak chcia choby franciszkanin Duns Szkot,
czy moe pocza si z grzechem, ale przed narodzinami zostaa ze
oczyszczona tak twierdzi dominikanin wity Tomasz z Akwinu.
Panowie, cho nawzajem oskarali si o herezj, co do istoty byli
zgodni. Poniewa Maryja nie bya obciona grzechem pierworodnym,
ktry jest przyczyn mierci ciaa, nie powinna te umrze straci
ziemskiego ciaa. Czy umara?
Katolicki dogmat nie daje nam odpowiedzi. Mwi tylko, e
nigdy nie znajdziemy Jej grobu, zostaa bowiem z ciaem i dusz zabrana
z naszych oczu. Gdzie teraz jest nie wiadomo. Z pewnoci blisko
Boga, Jezusa (ktry te nadal ma ciao, nikt Mu go przecie nie odebra).
Generalnie rzecz biorc przez wieki chrzecijanie z Zachodu wierzyli,
e Wniebowzicie dokonao si za ycia Maryi, ci ze Wschodu, e po
mierci, nazywanej poetycko zaniciem. Protestanci za
Wniebowzicia nie uznaj na przykad w ogle. W tradycji jako
moliwie miejsce Wniebowzicia podaje si Jerozolim lub Efez,
miasteczko (obecnie w Turcji), w ktrym Maryja po Wniebowstpieniu
Jezusa spdzia podobno ostatnie lata ziemskiego ycia.
wity Pawe w Licie do Tesaloniczan snu jeszcze
rozwaania o innej grupie, ktra nie zazna mierci. To ci wszyscy,
ktrych koniec wiata zastanie przy yciu. Oni, zdaniem witego Pawa,
nie tyle umr, ile bd porwani w powietrze na oboki naprzeciw Pana.
Istotnie, wygldaoby to troch dziwnie, gdyby powtrne przyjcie na
ziemi Jezusa, ktry jak wierzymy jest yciem, pocigao za sob

natychmiastowe umiercenie wszystkich, ktrzy na tej ziemi bd.

Teologowie mwi najczciej, e dla tych ludzi Sd Ostateczny bdzie
jednoczenie pomiertnym samosdem oraz czycem. Tylko ile taki
sd musiaby trwa? Jak rozstrzygn w dylemat? Za
kilkakilkadziesit, kilka tysicy, kilka milionw lat przekonamy si o
tym osobicie.
1013 mier jest kocem ziemskiej pielgrzymki czowieka,
czasu aski i miosierdzia, jaki Bg ofiaruje czowiekowi, by realizowa
swoje ziemskie ycie wedug zamysu Boego i by decydowa o swoim
ostatecznym przeznaczeniu. Gdy zakoczy si jeden jedyny bieg
naszego ziemskiego ywota, nie wrcimy ju do kolejnego ycia
ziemskiego. Postanowione ludziom raz umrze (Hbr 9, 27). Po mierci
nie ma reinkarnacji.
[ Piekielny ogie ]Czy istnieje piekieko dla dzieci?
W
dziewitnastym wieku brytyjski redemptorysta ojciec Joseph Furniss
przygotowa zestaw katechez dla dzieci zatytuowany The Sight of Hell
(Z widokiem na pieko), w ktrym precyzyjnie objania milusiskim,
co czeka ich po mierci, jeli po tej stronie nie bd grzecznie je kaszki
lub wynosi mieci. Pomienie przepalaj kad ko i kady misie.
Kady nerw dry smagany palcym ogniem. Ogie buzuje wewntrz
czaszki, strzela przez oczodoy, wylewa si uszami, huczy w gardle,
pnc si do gry niczym wewntrz komina! Paul Johnson, za ktrym
cytuj te cudownoci, referuje, e zdaniem ojca Furnissa pieko skadao
si z szeciu lochw, z ktrych kady wyposaony by w gadety, takie
jak: rozpalona prasa, studnia ognista, kocio z wrztkiem, podgrzewana
trumna et cetera. W ostatnim lochu czekao za na nas clou wycieczki:
W piecu ognistym zamknito mae dziecko. Syszycie, jak krzyczy i jak
pragnie si wydosta? Uderza gow w sklepienie, tupie nkami w
posadzk! (...) Bg by dla niego bardzo dobry wyjania Furniss.
Stwrca wiedzia bowiem, e wstrtny bachor, gdyby zosta na wiecie
duej, z pewnoci popeniby jeszcze wiksze zbrodnie, wic ten i tak
powinien dzikowa miosiernemu Bogu, e na przykad nie kaza mu
jeszcze wyrwa wtroby albo nie skaza na trzy tysice lat wiercenia
dziury w mlecznym zbie.
Gdyby tylko ojciec Furniss urodzi si p wieku pniej, z

pewnoci mgby sta si wdzicznym obiektem bada Zygmunta

Freuda. Kiedy dzisiaj czyta si jego kazania, trudno nie odnie
wraenia, e nie mogy one powsta w gowie czowieka w peni
zdrowego na umyle. Problem w tym, e takie wizje ludzko produkuje
sobie od kilku tysicy lat. A wszystkie one, im bardziej s straszne, tym
bardziej zachcaj gawied do tego, by popuka si w gow.
Trudno znale grzesznika, ktrego wizja kota z wrzc
smo odwioda od romansu z cudz on czy kradziey portfela
koleance z biura. Podobne przemylenia mia, zdaje si, James Joyce,
ktry w Portrecie artysty z czasw modoci dobrze pokaza, e straszne
wizje kar pomiertnych najpierw wprawiaj nas w osupienie, a pniej
spywaj jak woda po kaczce, bo im bardziej s barwne, tym bardziej
kojarz nam si z bajk. A przecie bajki nas nie dotycz. Poza tym
nieprawdopodobne wydaje si nam, bymy naszymi maymi grzeszkami
zasuyli sobie na a tak histeryczn reakcj niebios. Trudno jest nam
uwierzy w Ojca, ktry widzc, e jego dziecko ukrado ssiadowi
koszyk jabek, woa je do siebie, po czym, eby smarkacz wiedzia, kto
tu rzdzi, wyrywa mu wtrob lub ukrca gow.
I susznie. Czy mona jednak pj o krok dalej i stwierdzi,
e skoro Bg taki nie jest, to znaczy, e ludzie pieko wymylili sobie
sami? Jego wizj jako wielkiego krematorium z pewnoci tak. Wyglda
na to, e wszystkie te historie o pomieniach i wrzcej smole trafiy w
kocu do Pisma witego, bo staroytni mieszkacy Azji Mniejszej na
co dzie ogldali podobne widoki w miejscach, ktre napaway ich
potwornym lkiem. Pierwszym z tych miejsc byo miejskie wysypisko
mieci pooona na poudnie od Jerozolimy dolina GHinnon, gdzie
najpierw skadano ofiary z dzieci Molochowi, ktry w konkursie na
najbardziej wredne bstwo staroytne miaby gwarantowane miejsce na
podium. Pniej, gdy era palenia dzieci si skoczya, w dolinie
puszczano z dymem miejskie odpadki oraz ciaa zmarych. Johnson
pisze, e zapuszczay si tu tylko suby miejskie, ale i tak byo ono
doskonale widoczne z miasta i zawsze przyprawiao jego mieszkacw o
dreszcze. Podobnie byo zreszt z opowieciami podrnikw, ktrzy z
obszaru dzisiejszego Iraku przynosili historie o mazistej substancji
wydobywajcej si ze szczelin w ziemi i poncej wiecznym ogniem.

Dzi ta mazista substancja zapewnia dostatnie ycie szefom wszelkiej

maci Jukosw, Shellw i Orlenw, wtedy bya jednak ewidentnym
znakiem, e pod ziemi dzieje si co, o czym lepiej nie myle.
I taka wanie wizja pieka, dziaajca na wyobrani
wczesnych ludzi, trafia do nauczania Chrystusa. Do wspczesnych
ludzi znacznie bardziej przemawia jednak inna wizja. Wspczesny
czowiek odczuwa strach nie wtedy, gdy idzie popatrze na ponce
wysypisko, ale wtedy, gdy wieczorem po dniu penym zaj i gwaru
dociera do niego, e jest samotny. Coraz liczniejsi wspczeni
specjalici od dubania w duszy skaniaj si wic ku tezie, e pieko to
po prostu skrajna i wieczna samotno, w wiecie wasnych wspomnie,
myli, pragnie.
Klemens Bolesawiusz z dziea Przeraliwe echo trby
ostatecznej (rozdzia: Mki duszne, a najwiksze dwie)
Gdy ciao takie mki podejmuje,
Dusza te wesp podobnych kosztuje,
Gore by w ogniu szczepa ususzona,
W nim pogrona. ()
O, jaka szkoda do pieka wrzuconej
Dusze nieszczsnej, wiecznie potpionej,
e takie dobro i skarb utracia,
Siebie zupia! ()
Niechaj wiat wszytek bdzie napeniony
Makiem, po ziarnku w sto lat umniejszony
Ostatnie ziarnko mk nie dokoczyo,
Nie utracio.
Bo wieczno nigdy, nigdy nieprzetrwana
Bez czasu w jednym ZAWSZE zawizana:
Tej potpieni oddani wiecznoci,
Ustawicznoci. ()
Pki Bg Bogiem trwa nieodmieniony,
Pty mk cierpie kady osdzony.
A rycho Pan Bg by i y przestanie?

Gupie pytanie.
.
Czy Hitler i Stalin s w piekle? Nie wiadomo. Tak samo jak
wikszego sensu nie maj dyskusje nad tym, czy pieko jest puste,
podobnie nie mona oceni, kto tam jest. Wiadomo, e Stalin by jednym
z najgorliwszych kolegw szatana, ale jak zachowa si, gdy stan
twarz w twarz z Chrystusem, tego przecie nie wiemy. Przed
zaludnianiem pieka, robieniem ze kolonii karnej, w ktrej odbywa si
wyroki, przestrzega Boros. Pisze on, e pieko to nie guag ani
wizienie, nie suy reedukacji kto wycierpi swoje i wrci do
szczcia. Jego zdaniem pieko to uwaga! nie tyle kara za grzechy
kiedy popenione, ile grzech sam w sobie. Jeli kto grzeszy cae ycie,
ma wielkie szanse, aby zgrzeszy rwnie, stojc w drzwiach mierci.
Pieko to odrzucenie Boej mioci w wiecie, gdzie nie da si y
niczym innym.
Ladislaus Boros stawia fascynujc tez, e pieko jest
dokadnie tam, gdzie niebo. e nie ma dwch rnych miejsc, s tylko
odmienne punkty widzenia. Sprbujmy sobie wyobrazi tak sytuacj:
niebo jest bkitne, soce swoim wschodzcym porannym blaskiem
zaczyna ogarnia wiat, sycha piew ptakw, czowiek czuje si bez
reszty szczliwy. Jaka harmonia, jaka rado. Ale wyjmijmy z wody
ryb, eby moga zakosztowa owego cudownego pikna: dla niej bdzie
ono piekem. O piekle, ktre jest dokadnie tam, gdzie niebo, mwi
Hiob, sugerowa to take Zachariasz. Pieko tak boli wanie dlatego, e
jest bardzo blisko Boej mioci. Gdyby Bg wyczy swoj mio,
pieko przestaoby by piekem.
1033 Nie moemy by zjednoczeni z Bogiem, jeli nie
wybieramy w sposb dobrowolny Jego mioci. Nie moemy jednak
kocha Boga, jeli grzeszymy ciko przeciw Niemu, przeciw naszemu
bliniemu lub przeciw nam samym. (...) Nasz Pan ostrzega nas, e
zostaniemy od Niego oddzieleni, jeli nie wyjdziemy naprzeciw wanym
potrzebom ubogich i maluczkich, ktrzy s Jego brami. Umrze w
grzechu miertelnym, nie aujc za niego i nie przyjmujc miosiernej
mioci Boga, oznacza pozosta z wolnego wyboru na zawsze
oddzielonym od Niego. Ten stan ostatecznego samowykluczenia z

jednoci z Bogiem i witymi okrela si sowem pieko.

W piekle tkwimy wic w strasznej samotnoci. Samotno
pali przecie nasze zmartwychwstae ciaa tak, cierpienia piekielne
bd take cielesne w sposb znacznie bardziej wyrafinowany ni
najbardziej profesjonalny kocio. Starodawnej figury ognia nie musimy
przecie odczytywa z oczami utkwionymi w palnik gazowy.
Metaforycznie pojmowany ogie ma przecie przede wszystkim t
cech, e oczyszcza, pokazuje nam prawd o materiale, z jakiego
jestemy zbudowani. Pali on te egzystencjalne mieci, ktrych chcemy
si pozby z naszego otoczenia. Peter Kreeft w Heaven, nawizujc do
biblijnego obrazu Gehenny, pisze, e pieko to co w rodzaju
niebiaskiego wysypiska, na ktrym niszcze bd wszystkie rzeczy,
jakie nie bd pasoway do nieba. A jeli nie bdziemy chcieli si ich
pozby, ryzykujemy, e trafimy na wysypisko razem z nimi.
Pieko to mietnik
Gehenna ta nazwa wzia si od doliny GHinnon, w
ktrej dzie i noc pony mieci zebrane z caej Jerozolimy.
Jak znosz ogie piekielne robaki?
Faktycznie,
Jezus
w
Ewangelii Marka mwi o piekle jako o miejscu, gdzie robak ich nie
umiera, a ogie nie ganie. Nie chodzio Mu chyba jednak o czerw
uywany w charakterze przynty. Robak jest symbolem marnoci,
nijakoci ycia. Sowem bezsensu.
Kardyna John Henry Newman w jednym ze swoich esejw
zwraca uwag, e pierwszym blem, jakiego zaznaj dusze trafiajce do
pieka, jest odarcie ich z ich godnoci. Nie maj ze sob osony, ktra
skutecznie pozwalaa im y w iluzji. Prosz zamkn oczy i wyobrazi
sobie, e nie ma ju banku, a w nim lokaty na czarn godzin. Nie ma
ju znajomych, nie ma wpyww, wszyscy s traktowani dokadnie tak
samo, do blu sprawiedliwie. I tak naprawd nie ma znaczenia, czy jak
chc jedni (Sartre pisa, e pieko to inni) ci, ktrzy trafi do pieka,
bd si zyma jedni na drugich i ich wrogo bdzie rosa, czy jak
chc inni ludzie z natury s dobrzy i nawet tutaj bd starali si sobie
pomaga.
Niewykluczone, e pieko polega na tym, i jego mieszkacy

w ogle nie bd mie ze sob kontaktu. Na wasne zreszt yczenie.

Wspczesna teologia wzdraga si bowiem przed pokazywaniem Boga
jako Kogo, kto palcem wtrca tych lub innych w ponce czelucie.
Tumaczy, e drog do pieka zawsze brukuje sobie czowiek przez
swoje wasne wybory, czyny i pomysy. e gdy ma Boga w nosie,
grzeszy ile wlezie i umiera bez alu, ma szans ju na zawsze zosta sam
w wiecie wasnych paskich myli i pragnie. Pieko jest dla mocnych,
nie dla sabych genialnie puentuje Paul Johnson.
1035 Nauczanie Kocioa stwierdza istnienie pieka i jego
wieczno. Dusze tych, ktrzy umieraj w stanie grzechu miertelnego,
bezporednio po mierci id do pieka, gdzie cierpi mki, ogie
wieczny. Zasadnicza kara pieka polega na wiecznym oddzieleniu od
Boga; wycznie w Bogu czowiek moe mie ycie i szczcie, dla
ktrych zosta stworzony i ktrych pragnie.
S w teologii zwaszcza wschodniej teorie zakadajce, e
nawet jeli czowiek opamita si dopiero po mierci, nie musi by
skazany na wieki. Gdy dotrze do niego, e pokpi spraw, moe zacz
si dla niego droga do czyca. Nadziej na schodzenie pieka nie jest
kryzys energetyczny, jest ni Boe miosierdzie.
Pieko zych aniow
Co stanie si po kocu wiata z zastpami zych duchw,
podlegych szatanowi? Ksiga Henocha sugeruje, e bd one miay
swoje wasne pieko. Henoch oglda aniow kary, rodzaj anielskiej
andarmerii, przygotowujcych acuchy dla szatana, widzi te acuchy
szykowane dla synw Azazela, aby ich wzi i rzuci do gbin pieka
(na podstawie: Alan E. Bernstein, Jak powstao pieko).
[ Powikszy grono aniokw ]Czy zmarym dzieciom wyrastaj
skrzyda? Nie. I wcale nie czuj si przez to dyskryminowane. W
rzeczywistoci duchowej podobnie jak w caej reszcie stworzonego
wiata obowizuj pewne prawa, nie jest tak, e w wiecie, ktrego nie
wida, wszystko idzie na ywio. Czowiek nie moe wic sta si
anioem, podobnie jak anio nie moe sta si czowiekiem, ani te jak
szympans nie moe sta si czowiekiem, a ameba konikiem polnym.
Ludzie i anioy cho na obrazach rni si tylko obecnoci

skrzydeek to nie dwie formy tego samego humanoidalnego gatunku,

ale zdecydowanie dwa rne gatunki. Z rnymi prawami, obowizkami,
stylem ycia.
Czy dzieci po zmartwychwstaniu te bd dziemi, o tym
pisz w innym miejscu tej ksiki. Teraz zatrzymajmy si jeszcze na
chwil nad problemem chronologicznie wczeniejszym, a wic nad
pytaniem, co dzieje si z tymi dziemi, ktre umary, zanim zostay
ochrzczone, a jak wiadomo, to chrzest jest dla wierzcych bram do
zbawienia.
Gwoli cisoci ten sam problem dotyczy generalnie
wszystkich nieochrzczonych nie z wasnej winy, rwnie tych kilku
milionw ludzi, ktrzy umarli, zanim na wiat przyszed Chrystus.
Chrzecijaska nauka nie bya w stosunku do nich przesadnie
konsekwentna. Oto bowiem za witych z miejsca uznano
(nieochrzczonych jako ywo) rodzicw Maryi Joachima i Ann czy
wielkich ydowskich prorokw Eliasza i Mojesza. Byli te tacy, ktrzy
tumaczyli, e wszystkich zmarych przed swoim narodzeniem Jezus
wyprowadzi do nieba podczas zstpienia do piekie, midzy mierci na
krzyu w Wielki Pitek a zmartwychwstaniem w Wielk Niedziel.
Ojcowie Kocioa prbowali wybrn z dylematu, lansujc tez, i
specjalnie dla takich dusz Pan Bg wynalaz Otcha (po acinie
Limbus). W Otchani (nazywanej te gdzieniegdzie Zatok, std
Zatoka Dzieci i Zatoka Ojcw) dusze nie dowiadczayby adnego
cierpienia, tylko spokojnie czekay na Sd Ostateczny, kiedy to pofrun
wprost do nieba. wity Tomasz z Akwinu sugerowa nawet, e ju
(rzecz jasna pki co w ograniczonym pakiecie) w Otchani tacy ludzie
bd zaznawali jakiego rodzaju szczcia.
Jesieni 2006 roku w mediach wybucha histeria. Koci
znosi Otcha! krzyczay tytuy od Kamczatki po Boston, informujc,
e rozpoczte kilka lat temu teologiczne konsultacje w tej wanie
sprawie zbliaj si do szczliwego koca (rzecz istotna w czasach gdy
liczba umierajcych nieochrzczonych dzieci, na przykad ofiar aborcji,
dramatycznie ronie). Dziennikarze gorczkowo szukali w notesach
numerw do znajomych ksiy przeniknici poczuciem misji,
przekonani, e po drugiej stronie chmur na ich komunikaty czekaj z

pewnoci tumy zmarych, ktrzy po latach dekowania si w Otchani

ju-ju pakuj walizki i wypatruj wiadomoci z Watykanu. Niestety,
kilka dni pniej gruchna kolejna wie: Papie wstrzymuje decyzj
w sprawie Otchani. W zawiatach rozleg si jk zawodu. Znw trzeba
si rozpakowywa.
To cudowne, gdy ziemskie media dochodz do wniosku, e
istota ich wadzy rozciga si te na niebiosa. Benedykt XVI nie musia
wypowiada si na temat Otchani, bo Koci nigdy wczeniej nie
naucza o niej oficjalnie. Nie ma na ten temat sowa w katechizmie, nie
jest to aden dogmat, ot, kolejna teologiczno-pedagogiczna hipoteza.
633 Krain zmarych, do ktrej zstpi Chrystus po mierci,
Pismo wite nazywa piekem, Szeolem lub Hadesem, poniewa ci,
ktrzy tam si znajduj, s pozbawieni ogldania Boga. Taki jest los
wszystkich zmarych, zarwno zych, jak i sprawiedliwych, oczekujcych
na Odkupiciela, co nie oznacza, e ich los miaby by identyczny, jak
pokazuje Jezus w przypowieci o ubogim azarzu, ktry zosta przyjty
na ono Abrahama. Jezus Chrystus, zstpujc do piekie, wyzwoli
dusze sprawiedliwych, ktre oczekiway swego Wyzwoliciela na onie
Abrahama. Jezus nie zstpi do piekie, by wyzwoli potpionych ani by
zniszczy pieko potpionych, ale by wyzwoli sprawiedliwych, ktrzy Go
poprzedzili.
Dokd trafiaj nieochrzczone dzieci? Szkic odpowiedzi nakreli
Jan Pawe II w encyklice Evangelium vitae, w ktrej piszc o ofiarach
aborcji i innych nieochrzczonych maluchach, przyzna, e Koci nie
zna ich stanu, ale wierzy w Boe miosierdzie, wiksze od ludzkiej
niewiedzy. Katechizm gosi, e to, co Jezus mwi o dzieciach, pozwala
nam mie nadziej, e istnieje jaka droga zbawienia dla dzieci zmarych
bez chrztu. Powouje si przy tym na scen, w ktrej matki przynosz
do Jezusa swoje szkraby, a On bierze je na rce, tuli, cauje, bogosawi.
wity Marek wyranie pisze, e Jezus oburzy si na apostow (byo
nie byo pierwszych kocielnych funkcjonariuszy), ktrzy prbowali
wprowadzi kontrol dostpu maluchw do Jezusa, a by moe i
decydowa o tym, kto moe podej, a kto nie. Niewykluczone, e ich
zdaniem Mesjasz mia na gowie waniejsze problemy. Ot nie. A
skoro, bdc na ziemi, chcia bogosawi nieochrzczone ydowskie

dzieci, z ca pewnoci bdzie to te robi w niebie.

Zostawmy Bogu to, co boskie. I odrbmy najpierw zadanie.
atwiej jest troszczy si o biedne dzieci, piszc teksty o zym papieu,
ktry wstrzymuje ich niebiaskie szczcie, trudniej zgosi si jako
wolontariusz do hospicjum, w ktrym co kilka dni odchodzi may
pacjent. Istnienie czy nieistnienie Limbus to problem marginalny. Realny
e doroli robi czsto wszystko, by jeszcze tu na ziemi umieranie jak
najbardziej maluchom utrudni. Szwajcarsko-amerykaska lekarka i
wykadowczyni Elisabeth Kbler-Ross w yciodajnej mierci opisuje
jeden za drugim przypadki rodzicw, ksiy, sistr zakonnych, ktrzy
swoj rozpaczliw mioci i westchnieniami: Nie umieraj, nie moesz
mi tego zrobi!, albo gupimi tumaczeniami (zob. ramka), wpdzali
dzieciaki stojce w obliczu najwaniejszego yciowego egzaminu w
straszne poczucie winy.
Dorosym trudno jest zrozumie, e gdy umiera dziecko, role
si odwracaj. To ono, jako e pierwsze dobiego do mety, staje si
naszym mistrzem i nauczycielem. Wystarczy usi na chwil przy ku
konajcego piciolatka albo wybra si do szpitalnej kaplicy w centrum
pediatrii w Krakowie Prokocimiu, by przey rekolekcje swojego ycia.
Patrzc na oklejone bandaami maluchy, ktre odmawiaj paciorek,
proszc Bozi o zdrowie kota, widzimy jak na doni okropno
pknicia i grzechu pierworodnego, przez ktry cudowny may czowiek
musi odej z tego wiata. Wida wielk nadziej, e jest Kto, kto
ludzkie cierpienie przyjmuje i stokrotnie je wynagradza. Jasny
komunikat o piknie i wartoci ycia strecia mi kiedy znajoma
pediatra i onkolog, opowiadajc o swoich terminalnie chorych
pacjentach, z ktrych jeden straci nogi, a drugi wzrok, wic cigali si
po szpitalnym korytarzu na kuchennym wzku ten bez ng wyznacza
kierunek, a niewidomy suy za si napdow. Wreszcie niezwyka
prawda o ludzkiej godnoci. Kto widzia mier dziecka, choby chorego
na raka, wie, e bardzo rzadko towarzyszy jej przeraenie czy krzyk. Jest
tylko wstrzsajca dla nas, dorosych, zgoda na swj los, ba nierzadko
prby pocieszania roztrzsionych rodzicw.
Dzieci widz wszystko janiej, bo dopiero co przyszy na
wiat i nie zdyy jeszcze do koca zapaka sobie oczu jego ideami.

Dzieciom nigdy nie przyszaby do gowy pokusa, by ogie cierpienia

swoich blinich gasi strumieniem atwopalnych sw.
Mj starszy brat, pierworodny syn rodzicw, umar na skutek
bdu lekarzy kilka godzin po narodzinach. W pierwszej czy drugiej
klasie podstawwki zapytaem o to ksidza na lekcji religii.
Odpowiedzia, e widocznie Pan Bg nie mia wobec niego jakich
szczeglnych planw albo chcia go uchowa od wielkich grzechw,
ktre mgby popeni. Mino wier wieku, a ja wci pamitam
tamt odpowied. Znajomy ksidz, ktremu opowiedziaem t sytuacj,
wzi katechet w obron, mwic, e on po prostu musia co
odpowiedzie. Nie wiem. Wiem, e Andrzej jest szczliwy w niebie.
Nie w jakiej niebiaskiej piaskownicy. W oczach Boga jestemy
bowiem nie tylko tym, kim zdylimy by na ziemi, ale te tym, kim
moglibymy by.
(...) Liz nie moga umrze. Z jakiego powodu trzymaa si
przy yciu. (...) Z medycznego punktu widzenia byo niepojte, jak moe
jeszcze y. (...) Powiedziaam do dziecka: Liz, nie moesz umrze,
prawda?. Nie odpowiedziaa. Dlaczego? zapytaam. Bo nie
mog pj do nieba. Bardzo zdziwiona zapytaam: Kto ci to
powiedzia?. (...) Okazao si, e ksidz i siostry zakonne, ktrzy j
odwiedzali. Mwili jej wiele razy, e nikt nie pjdzie do nieba, jeeli nie
kocha Pana Boga bardziej ni kogolwiek innego na caym wiecie.
Potem dziewczynka nachylia si ku mnie... Cienkie paluszki... Rce,
ktre wyglday jak zapaki... Brzuch jak w dziewitym miesicu ciy...
Dosownie wiszc na mnie, jakby baa si, e Pan Bg j usyszy,
wyszeptaa mi do ucha: Pani doktor, a ja kocham mam i ojca bardziej
ni kogolwiek innego na caym wiecie. (...)
Chc, eby odpowiedziaa mi na jedno pytanie
powiedziaam. Czasami zdarza si, e nauczyciel kae odrobi bardzo
trudne zadania. Czy zadaje je najgorszym uczniom? (...) czy wszystkim
uczniom, czy te tym najlepszym, wybranym? Twarz Liz rozjania si
nigdy dotd nie widziaam czego podobnego i powiedziaa: Tak,
daje tylko niektrym z nas. Liz bya najlepsz uczennic w klasie i bya
z tego bardzo dumna. Powiedziaam: Bg jest te nauczycielem. I jak
mylisz: czy da ci takie zadanie, ktre mgby da kademu z waszej

klasy?. (...) Liz popatrzya na swoje ledwie trzymajce si przy yciu,

wyndzniae, wyniszczone ciao. Na ten wielki brzuch: wychudzone rce
i nogi jakby wac swoje yciowe zadanie. Potem z umiechem, ale
i grobow powag powiedziaa: Nie, nie sdz, eby Pan Bg da
jakiemu dziecku trudniejsze zadanie (Elisabeth Kbler-Ross,
yciodajna mier).
[ Wieczny odpoczynek ]Czy niebo jest u gry? Byem w niebie
i nie widziaem tam Boga. To wiadectwo pado podobno z ust generaa
Jurija Gagarina. Dzielny kosmonauta wie, co mwi, mia czas si
rozejrze. Wystrzelony w kosmos w 1961 roku na pokadzie statku
Wostok, krci si po orbicie okooziemskiej przez prawie dwie godziny.
Przed bohaterskim radzieckim kosmonaut lokalizowa
niebiosa prbowali te inni. Zbigniew Danielewicz w swoim Niebie
cytuje choby dwunastowiecznego Piotra Lombarda, ktry twierdzi, e
raj znajduje si we wschodniej czci wiata, oddzielonej szerokim
pasem ziemi albo morza, zamieszkanej przez ludzi, pooony za jest tak
wysoko, e siga krgu ksiycowego, tak i wody potopu go nie
zalay. Podobnymi wizjami przej si inny poprzednik Gagarina
Krzysztof Kolumb. By on wicie przekonany, e rajem jest odkryta
przeze Ameryka (notabene znamy ludzi, ktrzy sdz tak do dzi), a
Orinoko uzna nawet za jedn z rajskich rzek. Danielewicz zwraca te
uwag na inny kapitalny a rzadko wspominany fakt. Ot wedug raju
orientowano redniowieczne mapy, z ktrych ta cudowna kraina na
dobre znikna dopiero w wieku szesnastym.
To, e nasi przodkowie miejsce, do ktrego trafimy po
mierci, niebo, identyfikowali jako raj, z ktrego ludzko wysza po
grzechu pierworodnym, bardzo adnie nawizuje do postawionej ju
wczeniej hipotezy, e po mierci czowiek na dobr spraw wraca tam,
skd kiedy wyszed. Problem w tym, e w wiecie co do centymetra na
bieco fotografowanym przez satelity raju, niestety, nie udaje nam si
znale. Wymylamy wic go sobie na bieco.
Nihil novi sub sole. Raj w kadej chyba epoce by projekcj
ludzkich tsknot, miejscem, w ktrym bez wysiku mona znale to,
czego czowiek szuka na ziemi. Danielewicz pisze, e Egipcjanie
widzieli je wic jako miejsce, gdzie zawsze jest wiosna, mnstwo zboa,

mona lee na brzuchu, bo ca robot wykonuj za nas niewolnicy (z

perspektywy tych ostatnich niebiaskie szczcie jest zatem raczej
wzgldne). Zawiaty owe nazywano Polami Pokarmw lub Polami
Trzcin, a Egipcjanie pytani, gdzie mona je znale, wskazywali na
Syri, na inne krainy Pnocy, a nawet na Drog Mleczn (Wielki Nil
na niebie).
Niebo egipskiego rolnika
eglowaem po ich jeziorach, przybyem do ich miast. Moje
usta s mocne, mam bro przeciw wrogim duchom. Nie bd ju mn
kierowa. Zostaem wynagrodzony tymi wanie polami. Bd na nich
jad. Bd pi. Bd ora. Bd zbiera ziarno. Bd silny. Bd kocha.
Moje sowa bd silne. Nie bd w niewoli. Bd czowiekiem mocy (na
podstawie: The Book of the Dead. The Hieroglyphic Transcript and
Translation into English of the Ancient Egyptian Papyrus of Ani).
Grecy w swojej mitologii wyodrbnili w Hadesie Pola
Elizejskie, poronite topolami i asfodelami, krain wiecznej wiosny (a
wic nie letniego upau) zaludnian przez dusze dobrych ludzi, pooon
nad Oceanem na zachodnich kracach wiata. Rzeczywisto, w ktrej
nie byo telewizji, a horyzonty wyznaczaa szara i ciasna codzienno,
sprawiaa, e w niebie szukano wszystkich niepojtych si. W Ksidze
Henocha etiopskiej bohater podruje do nieba przez chmury, mgy i
pioruny, w kocu dociera do muru zbudowanego z gradu i otoczonego
ogniem, przeszedszy przeze, wchodzi do domu, ktrego podoga jest
jak nieg, a sufit jak woda z poyskujcymi na nim piorunami. W niebie
staroytnych znajdowa mia si te w synny pity element, z
ktrego obok ziemi, ognia, wody i powietrza zbudowany by nasz
pikny wiat.
W ciasnej i brudnej rzeczywistoci redniowiecznych miast
niebo zamienio si w ogrd. Jedn z najbardziej malowniczych wizji
spisa w pitnastym wieku niejaki Mistrz Grnoreski. Danielewicz
relacjonuje, i by to ogrdek kwietny, opatrzony blankami, w ktrym
Maryja czyta ksik, Dziecitko bawi si psaterzem, archanio i wici
uchwyceni s w chwili miej rozmowy lub podczas wykonywania
nieuciliwych zaj. Nawet smok witego Jerzego ley na plecach

obok swego pogromcy i zaywa odpoczynku. Cao tchnie serdeczn

i spokojn atmosfer. Sodko pisaa te o rajskim ogrodzie
bogosawiona Hildegarda z Bingen: I ujrzaam rwnie powietrze w
blasku, jakby w lustrze. Powietrze to byo czystsze ni najczystsza woda
i olniewao blaskiem przewyszajcym jasno soca. I by powiew w
powietrzu. Zawieraa si w nim caa ziele zi i kwiatw, tak ziemi, jak
i raju, a jego aromat peen by wszelkiej zieleni, wanie tak jak lato,
ktre ma najsodsze zapachy zi i kwiatw. W czasach, w ktrych roio
si od zbjcw, konfliktw i wojen, a poczucie bezpieczestwa
stanowio towar mocno deficytowy, niebo przedstawiano te jako
ufortyfikowane miasto. W pniejszych wiekach wyewoluowao ono
nawet w chrzecijask republik, ktra ukadem ulic i placw
przypominaa a to Genew, a to dajmy na to Boston.
1044 W tym nowym wiecie, w niebieskim Jeruzalem, Bg
bdzie mia swoje mieszkanie pord ludzi. I otrze z ich oczu wszelk
z, a mierci ju odtd nie bdzie. Ani aoby, ni krzyku, ni trudu ju
odtd nie bdzie, bo pierwsze rzeczy przeminy (Ap 21, 4).
Im gbiej czowiek poznawa jednak wiat, tym bardziej
niebo wymykao mu si spod kontroli. Gdy wraz z kocem epoki
wielkich odkry okazao si, e raju na ziemi jednak nie ma, czowiek
wrci do wpatrywania si w gr. Regua jest banalnie prosta niebo
(podobnie zreszt jak i pieko) zawsze byo tam, gdzie nie siga ludzki
wzrok. Ale skoro tak, kto da nam gwarancj, e wiat duchw nie
znajduje si tu obok, zaraz przy nas? Oddzielony od nas nieprzenikaln
dla naszego ducha zason? Peter Kreeft pisze: Pki co widzimy ten
wiat z perspektywy muchy krcej wok wielkiego palca dziesitego
anioa z lewej na fresku w Kaplicy Sykstyskiej. Widzimy centymetr
farby i gboko wierzymy, e to wszystko. I tak bardzo jestemy z tego
dumni! Anioowie patrzc na nas, naprawd maj duo, duo radoci...
Czy zmarli odpoczywaj w pokoju, czy w nim pi?
Ani jedno,
ani drugie. Paul Johnson w cytowanym tu zbiorze esejw W
poszukiwaniu Boga dowodzi, e wszystkie tego typu eufemizmy
(wieczny odpoczynek, spa w pokoju) maj na celu oswojenie,
zmikczenie fenomenu mierci. S prb przyszpilenia motyla, ktry od
tysicy lat, poprzez setki miliardw zgonw, jakie ogldaa ziemia,

skutecznie wymyka si naszym analizom.

To oswajanie mierci dobrze byo wida ju w staroytnym
Egipcie, gdzie upychano zmarym do grobw dziesitki przedmiotw.
Wszak miasto ywych leao po prostu gdzie na drugim brzegu Nilu, a
mier bya niczym wicej ni przejciem przez rzek. W wielu
kulturach uciekano od samego sowa mier, w Rzymie powiadano:
Odszed z ycia lub po prostu y. Arabowie mwili: Jego los
sign kresu. Evelyn Waugh w powieci Drodzy nieobecni,
traktujcej o hollywoodzkich zwyczajach grzebalnych, wymiewa
cmentarz Forest Lawn z powodu niesamowitej pomysowoci, z jak
jego uytkownicy unikaj jakiejkolwiek wzmianki o mierci czy innych
sw mogcych budzi niepokj. Na Forest Lawn nie pada nawet sowo
cmentarz (uytkownicy nie zdaj sobie sprawy, e jest to przykad
wczeniejszego eufemizmu greckie miejsce przeznaczone do
spania pisze Johnson. Ta ostatnia metafora mier jako sen
zrobia chyba w kulturze najwiksz karier.
Zbigniew Danielewicz w Niebie cytuje Atenagorasa z Aten,
ktry przekonywa, e podobne uczucia staj si udziaem ludzi
picych i umarych: zarwno stan spokoju, jak i obojtno na to, co
jest tu obok i co si obok dzieje. wity Grzegorz z Nazjanzu i wity
Augustyn pisali, e dusza zaraz po mierci zaczyna intensywnie
odpoczywa; niewykluczone jednak, e chodzio im przede wszystkim
o zasygnalizowanie, i po mierci dusza przechodzi do innego ycia, w
ktrym nie musi ju tyra na chleb i cierpie chorb.
Na szczcie nie brakowao rwnie i takich, ktrzy gono
mwili, e mier to nie sen, ale przebudzenie. To otwarcie si oczu
naszej duszy na wiaty, o ktrych nie mielimy pojcia. Z pism tego
samego witego Augustyna, ale i witego Tomasza z Akwinu, wyania
si przecie obraz nieba jako miejsca, gdzie ludzie zachowuj si jak
trzyletnie dzieci, ktre zachwycone wszystkim, co je otacza, chc
chon, dotkn, sprawdzi, zajrze, przekona si. To nie jest niebo z
koszmarw byego brytyjskiego premiera Lloyda Georgea, ktry
wyzna: Gdy byem chopcem, myl o niebie przeraaa mnie bardziej
ni myl o piekle. Wyobraaem sobie niebo jako miejsce, gdzie s same
niedziele, z nieustajcymi naboestwami, od ktrych nie ma adnej

ucieczki, jako e Wszechmogcy w asycie zastpw aniow cigle

wyszukiwa tych, ktrzy w nich nie uczestnicz. To by okropny
koszmar. Konwencjonalne niebo, ze piewajcymi bez przerwy
anioami, za mej modoci doprowadzio mnie prawie do szau i uczynio
ateist na dziesi lat. Niebo musi rzecz jasna mie w sobie co z
liturgii, bo liturgia to nic innego jak wsplne celebrowanie Boga. Czyli i
tego wszystkiego, co chce On nam tam pokaza. ycie po mierci to nie
stagnacja, to nieustanne poznawanie, rozwj. Najwysze napicie
aktywnoci. Nadmiar ycia. Poznawanie nieskoczonego Boga,
tysice ludzi, kosmos, zupenie nowe wiaty. Znajomy profesor historii
wyzna mi kiedy, e bardzo cieszy si na wasn mier, bo nie moe
si ju doczeka, kiedy zapyta Mieszka II, co tak naprawd dziao si w
Polsce w latach 10341038, gdy po mierci Bolesawa Chrobrego nasz
kraj pogry si w zamieszkach i chaosie...
1050 Jeli krzewi bdziemy na ziemi w Duchu Pana i
wedug Jego zlecenia... wszystkie dobra natury oraz owoce naszej
zapobiegliwoci, to odnajdziemy je potem na nowo, ale oczyszczone ze
wszystkiego brudu, rozwietlone i przemienione, gdy Chrystus odda Ojcu
wieczne i powszechne Krlestwo. Bg w yciu wiecznym bdzie wtedy
wszystkim we wszystkich (1 Kor 15, 28).
Byli w historii Kocioa autorzy, ktrzy powysz koncepcj
nakrcili do niemoliwoci, odrobin zbyt zawzicie przekonujc swoich
odbiorcw, e w niebie nie mona si nudzi. Zbigniew Danielewicz
wspomina choby redniowieczn mistyczk Hadewijch z Antwerpii,
ktra widywaa Boga jako rzeczywisto niezwykle dynamiczn
otoczon moc, sztormem, wirami i krccymi si dyskami (cudowna
rzecz zwraca uwag autor Boa rado jest tu na tyle ywa, e
ukrywa si w burzach). Cytuje te pogldy londyskiego kaznodziei,
ktry pisa, e w niebie ludzie zachowaj swoje osobowoci i
zainteresowania, a sam widok Boga rozbudzi i poruszy wszystkie moce
duszy. Po czym daje poruszajcy dowd na to, e prby ucieczki od
niebiaskiej nudy mog si skoczy... utoniciem w innej, jeszcze
gorszej nudzie.
Oto kolejny przykad z katalogu Danielewicza. Powie
Elizabeth Stuart Phelps Gates Ajar, wydana w Stanach chwil po wojnie

secesyjnej i sprzedana w tysicach egzemplarzy. Moda bohaterka

stracia na wojnie brata i nie moe pogodzi si z myl, e zaludnia on
teraz sterylne, protestanckie niebo. Byo co nie tak z adoracj,
harfiarzami pogrywajcymi na swych harfach, z morzem szka i
woaniem: Godzien jest Baranek!. Chaupniczymi metodami plecie
wic z wasnych marze osobist wizj nieba, w ktrej pojawiaj si
gry w zachodzcym socu, gste zielone lasy, domy otoczone
ukwieconym ogrodem, piew nad strumieniem. (...) Szczliwy dom
jest najszczliwsz rzecz na wiecie (...). Wic oczekuj, e bd miaa
tam mj pikny dom, mojego ma i Faith [crk] tak jak ich tu miaam.
(...) Z czasem creczka doronie i moe zaoy swj rwnie pikny dom
(...). Soce i niebo, bryza i samotne spacery, letnie wakacje i ziele pl,
i wspaniaa soczysto mis i ryb, i wsplnota, i rozmowy przy wietle
wiec i przy kominku, niewinne prnoci, dowcipy i nieco ironii czy
te wszystkie rzeczy maj znikn z ycia?.
I tak kokluduje Danielewicz z jednej lepej uliczki szybko
wpadamy w inn. Drobnomieszczaskie wiktoriaskie niebo musi
szybko si sta podobnie nudne i niewystarczajce jak niebo purytanw.
Ile w kocu mona gawdzi przy strumyku, zmienia firanki pod kolor
kwiatkw czy szczebiota o dzieciach?! Mczyzna zapewne
realizowaby si w tym niebie, naprawiajc drzwiczki do chlewika.
Panie, chro nas przed wymylonym przez nas niebem!
Czym wic bdzie niebo? Setki, tysice opisw. Dyski i wichry.
Wszystko jest bez znaczenia. Niebo to po prostu mio. Ladislaus Boros
pisze: Ulica lub miasto, w ktrym mieszka ukochany czowiek, nabiera
barw zota, staje si czym uroczystym. Imi ukochanej istoty bije
blaskiem z kamieni, cegie i bram. Ale w niebie wszystko to stanie si
rzeczywistoci stwarzajc byt.
Z aru zatracajcych si w sobie spojrze kochajcych si
istot rodzi si w niebie nowy, janiejcy kosmos. Dowiadczamy ciepa,
promiennoci, yciodajnoci. A im wicej dawalimy go i bralimy w
yciu ziemskim, tym bardziej bdziemy wraliwi w yciu po tamtej
stronie.
W niebie obiecuje Chrystus kademu jego wasne szczcie,
to, czego najbardziej pragnie. (...) Ludziom z Kafarnaum wieczysty

chleb ycia. Rybakom przepenione sieci. Pasterzom Judei wielkie

trzody i wiecznie zielone pastwiska. Handlarzom nieskoczenie
drogocenne pery. A nam wszystkim wiecznie trwajc uczt,
nieustanne wesele, symbol niekoczcego si szczcia z racji
poczenia si z najdrosz istot naszego ycia. (...).
Niebem nie bdzie neoplatoski wiat idei, wspaniay, ale
bezkrwisty i wycieczony: niebem bdzie podniesione do
nieskoczonoci bogactwo naszych zmysowych dozna (...). W niebie
wydarzy si to, czego (...) ju dowiadczaj mistycy (...): bdziemy
mogli oglda Boga, sysze, dotyka i smakowa. Ciao z powrotem
stanie si jednym z dusz....
Bdziemy szczliwi.
[ Wieki wieczne ] Jeli tam nie ma czasu, skd wiadomo, e co w
ogle si zmienia?
No wanie. Przed nami jeden z najciekawszych i
najbardziej beznadziejnych z punktu widzenia analityka problemw,
jakiego przysparzaj nam zawiaty. Czy w wiecie, w ktrym
znajdziemy si po mierci, w ogle bdzie co takiego jak czas? Bo jeli
nie bdzie tam materii, rzeczy, ktrych natur jest przemijanie, to po co
czas? Ale jednak cho materia nie bdzie przemija, nasza dusza bdzie
przechodzi rne stany, a wic moe jaki czas duchowy jednak
bdzie? Tyle e co w tej sytuacji zrobi z Bogiem? Bo skoro nasze ycie
w niebie ma by zanurzeniem si w Bogu, ktry jest poza czasem, moe
czasu jednak nie bdzie? Hm, a jeli jednak bdzie, jaki bdzie?
Przez setki lat nad problemem amay sobie gow najtsze
umysy. wity Augustyn twardo broni tezy, e klepsydry czy zegarki
bd nam potrzebne tylko tu, na ziemi. Peter Kreeft stawia jednak
pytanie: jeli nie bdzie czasu, jak bdziemy mogli odczu, e niebo jest
rzeczywistoci dynamiczn? Kreeftowi wydaje si w pewnym
momencie, e znalaz rozwizanie dylematu: tak rzeczywisto
zawiatw zawiera w sobie czas. Tak jak linia zawiera w sobie punkty,
paszczyzna zawiera linie, ciao zawiera paszczyzny. To wanie
obecno czasu jako skadowej wiecznoci sprawia zdaniem Kreefta, e
nie jest ona nudna. Tak jak dwuwymiarowe ciany domu s nudne,
dopki nie zoy si ich w trjwymiarowy dom, ktry z kolei oywa, gdy
staje si czci czyjego czterowymiarowego ycia. Nasze

czterowymiarowe ycie to ciany naszego skadajcego si z piciu

wymiarw wiecznego domu snuje swoj myl Kreeft i trzeba
przyzna, e im dalej snuje, tym bardziej jego tumaczenie staje si tyle
oryginalne, co mtne. Niezraony, kontynuuje, tumaczc, e jeli
wieczno zawiera w sobie czas, znaczy to tyle, e ma w sobie zarazem
przyszo i przeszo co pocigajcego i co bezpiecznego. Zmaga
si on dalej z koncepcjami czasu popularnymi na Zachodzie (czas to
linia), z tymi, ktre obowizuj na Wschodzie (czas to koo), godzc je
ze sob i mwic, e czas spotyka si w Bogu, ktry jest Alf i Omeg,
pocztkiem i kocem.
Rwnie fascynujc i rwnie beznadziejn z naszego punktu
widzenia prb zmierzenia si z problematyk wiecznoci i jej
matematycznej odpowiedniczki: nieskoczonoci podj Brian Clegg
w ksice A Brief History of Infinity. The Quest to Think the Unthinkable
(Krtka historia nieskoczonoci. Prba przemylenia spraw nie do
pomylenia). Pena wylicze, definicji aleph-null i skomplikowanych
uamkw najbardziej przemawia jednak do humanistycznie
zorientowanego czytelnika poprzez zamieszczone w niej cytaty,
pokazujce intuicje ludzi rnych epok rozmylajcych nad problemem
rzeczywistoci, ktra nie ma koca. Oto osiemnastowieczny szkocki
pisarz Thomas Carlyle i waka refleksja: Nieszczcie czowieka bierze
si z jego wielkoci, z tego, e jest w nim Nieskoczono, ktrej przy
caym swym wysiku nie jest w stanie pogrzeba pod sw
Skoczonoci. Dwa pikne fragmenty z Williama Blakea: Jeliby
wyczyci porzdnie drzwi percepcji, wszystko ukazaoby si
czowiekowi takim, jakie jest: nieskoczone, oraz przejmujce
westchnienie: Zobaczy wiat w ziarenku piasku, / Niebiosa w jednym
kwiecie z lasu. / W cinitej doni zamkn bezmiar, / w godzinie
nieskoczono czasu. Wreszcie, na koniec Julia z dramatu Williama
Szekspira, ktra wyznaje ukochanemu: Bo moja mio jest rwnie
gboka / jak morze, rwnie jak ono bez koca. / Im wicej ci jej
udzielam, tym wicej / czuj jej w sercu....
Przyznam, e gdy przeczytaem to wszystko, z mojej piersi
wydostao si westchnienie ulgi. To bardzo przyjemne uczucie odoy
na chwil ksiki i linijki, odsun fotel od biurka, zamkn oczy i

uwiadomi sobie, e s na wiecie rzeczy, ktrych nie strawi nasz

mzg, matematyka i fizyka. Te same rzeczy staj si jasne, gdy bierze
je na warsztat serce i przemawiajca wprost do niego poezja. Dlatego
po najbardziej poruszajce nieskoczon cz naszej osobowoci sowa
znw musimy wrci do Petera Kreefta, ktry w nagym przypywie
olnienia porzuca prby swatania fizyki kwantowej z teologi, by
zanotowa myl w swej prostocie genialn. Oznajmia oto, e jego
zdaniem problem czasu i wiecznoci najlepiej opisa J.R.R. Tolkien w
swoim Wadcy Piercieni, piszc o Rivendell, siedzibie pelfa Elronda.
Ostatni domowy dom. Czas tu nie pynie, on tu jest. Doprawdy,
niezwyke to miejsce.
Wieczno to nie milion lat albo bilion trylionw. To ani
koo, ani linia, wszystkie lata razem zamknite w jeden punkt. Punkt,
ktry pozwoli nam jednoczenie by w niebie, i jednoczenie stale
podrowa. Wieczno to nie szczyt gry. To niekoczce si,
nieustanne, fascynujce zgbianie jej wszystkich zakamarkw.
Odpoczynek przy piknym stawie, cudowny spacer, dalszy marsz. Myli,
sprawy, uczucia Boga, z ktrym si spotkamy, s nieskoczone, a wic i
my bdziemy nieskoczenie je poznawa.
Czy niebo to wieczny orgazm? To pytanie pado naprawd na
jednym z internetowych forw. Kilka osb, ktrym pokazaem t ksik
przed drukiem, byo oburzonych. Przecie ten, kto to pytanie zada, z
pewnoci nie mia na myli caej peni orgazmu, dowiadczenia
spenionej mioci, a jedynie seksualne wyadowanie. Nie wiem, nie
badaem, nie umiem osdzi. Zajo mnie jednak, jak to moliwe, by w
czyjej gowie stany obok siebie wanie te dwa pojcia.
Paul Johnson ca rzecz komentuje krtko: gdy mylimy o
niebie, przypominamy sobie chwil, kiedy czulimy si najbardziej
szczliwi, i prbujemy pomnoy j przez wieczno. Niedawno
miaem okazj sucha pewnego prostego braciszka karmelity, ktry w
kazaniu o niebie posuy si t wanie technik, dajc szczegowy
opis najprzyjemniejszych znanych mu dozna zmysowych oczywicie
bardzo niewinnych, w rodzaju wessania si w wiee mango, widoku
rwnin toskaskich z jednej z florenckich wie czy muzyki Don
Giovanniego Mozarta i prbujc dokona pewnej ekstrapolacji. (...)

Kto mniej od braciszka wzniosy spord najwikszych przyjemnoci

wymieniby wanie orgazm. Czy spotgowane przeycie tego typu nie
mogoby by wyznacznikiem nieskrpowanej radoci, jaka nas czeka w
niebie? Tymczasem orgazm z definicji jest tylko epizodem zamknitym
pomidzy pocztkowym i kocowym momentem. I tu Johnson dociera
do sedna problemu: Bez wzgldu na relatywnie dugi czas trwania nie
mona go nazwa stanem.
Dalej Johnson w celach czysto eksperymentalnych kreli
obraz swoich wasnych wyobrae o maksimum dostpnego po tej
stronie chmur spenienia. W mojej pamici tkwi jeden taki bardzo
kompletny obraz, czciowo prawdziwy, czciowo skonstruowany.
Pary, wczesne lata pidziesite; ciepe, wiosenne, promienne poudnie.
Mam dwadziecia jeden lat i jestem w towarzystwie niedawno poznanej
rudowosej dziewczyny z Bretanii. Wanie usiedlimy opodal Sekwany
przy wystawionym na zewntrz stoliku w caf Les Deux Magots, (...)
naprzeciw starego kocioa. Przy ssiednim stoliku siedzi nad
szklaneczk whisky Sartre, ktry wanie opuci na chwil swj pobliski
apartament. W chwil pniej docza do niego Simone de Beauvoir i,
jakim cudem, dawny przyjaciel Albert Camus, z ktrym Sartre zdy
si ju pogodzi i ktry nie zgin jeszcze w wypadku samochodowym.
Przy nastpnym stoliku w bojowej postawie Andr Malraux ze swoj
wspania crk Florence. (...) Jest te Juliette Greco, wygldajca tak,
jakby za chwil miaa buchn piewem na cze wiosennej pogody, ale
poprzestaje na chodnym pastis. Nagle zamieszanie to Brigitte Bardot,
jeszcze uczennica, aczkolwiek nad podziw rozwinita, przebiega,
wymachujc torebk i panam zawieszon na elastycznej wstce na
rowym paluszku... Absolutna perfekcja: adnego czekania na stolik
czy toku, adnego zdenerwowania czy sprzeczki, adnego pijastwa czy
nudy, adnego kaca, seks w podniecajcej perspektywie, a nie w swej
wulgarnej realnoci, rozmowy o sprawach wielkich, a w kadym razie
wyrafinowane, magiczny moment przeduony w nieskoczono... Czy
jednak taki zbieg okolicznoci jest do przeduenia? Rozpada si pod
naporem czasu, tak samo jak kada zmysowa czy intelektualna
przyjemno. Przyjemno zreszt nie tylko koczy si, lecz zwykle
przechodzi w inny stan. C moe by bardziej niewinnego od

szczliwego miechu dziecka? A jednak gdy ten miech zaczyna w

kocu uderza w tony histeryczne, c bardziej nieuniknionego od ez?
Johnson sugeruje, by si podda. Dopiero uwolnieni z
jarzma czasu i przestrzeni, bdziemy mogli wyobrazi sobie niebo. Po
tej stronie chmur wizi nas bowiem nie tyle przestrze, ile wanie czas.
Kosmonauci mog oswoi si ze stanem niewakoci, ale nawet oni nie
maj szans oswoi si z bezczasowoci. Jest to niebotyczna zmiana i
gwna przeszkoda dla naszej wyobrani. TAM [podkrelenie S.H.] nie
bdzie nasycenia, kulminacji, znudzenia, powtrze, oczekiwania czy
wspomnie, nie bdzie spniania si i czekania, nie bdzie
wiadomoci przemijania, nie bdzie niczego, co ma nadej, co
nadchodzi, co ulega zmianie jedynie bezczasowy moment
bezgranicznej ekstazy.
Nic wicej powiedzie nie potrafi, a wiem, e powiedziaem
niewiele. Po zastanowieniu si nie jestem ju taki pewien, czy
powinnimy prbowa wyobrazi sobie rozkosze nieba. Wedug
wszelkiego prawdopodobiestwa istota nieba polega nie na
przyjmowaniu przyjemnoci, lecz na jej sprawianiu. (...) Bg stworzy
wszechwiat z mioci i dla mioci (...), otwiera przed nami w niebie
ca swoj mio, a my po raz pierwszy jestemy w stanie przyj j w
peni i w czystej postaci. (...) Stajemy si naczyniami mioci i od
pierwszego momentu penej wzajemnoci wchodzimy w stan
bezczasowej i niekoczcej si ekstazy.
1027 Tajemnica szczliwej komunii z Bogiem i tymi
wszystkimi, ktrzy s w Chrystusie, przekracza wszelkie moliwoci
naszego zrozumienia i wyobraenia. Pismo wite mwi o niej w
obrazach: ycie, wiato, pokj, uczta weselna, wino krlestwa, dom
Ojca, niebieskie Jeruzalem, raj: To, czego ani oko nie widziao, ani
ucho nie syszao, ani serce czowieka nie zdoao poj, jak wielkie
rzeczy przygotowa Bg tym, ktrzy Go miuj (1 Kor 2, 9).
Pod puent, do ktrej dochodzi Johnson, mona by si
podpisa rkami i nogami. Pisze, e skoro maksymalnie wysilajc
mzgi, nie jestemy w stanie wyobrazi sobie nieba, powinnimy
pomodli si o to, bymy byli go godni. Wrd wielu zawioci teologii
modlitwa jest niezmiennie jedyn pociech. Niekoniecznie rozwizujc

problemy, pomaga stawi im czoo. Rzadko rozprasza ciemnoci, ale w

najbardziej ponurych chwilach rozbyskuje gdzie maym promykiem
nadziei.
[ Ze duchy ]Czy szatan po mierci mczy ludzk dusz?
Zbigniew Danielewicz w Niebie przypomina, e pustelnicy z
pierwszych wiekw chrzecijastwa pisali na przykad, i prowadzon
do nieba przez anioa ludzk dusz opadaj setki muszek skubicych j
niemiosiernie, bronic dojcia do rozkoszy tym, ktrzy na nie nie
zasuyli. W teologii prawosawnej take funkcjonuje koncepcja, cho
niemajca rangi dogmatu, sugerujca, e dusza zaczyna rozlicza si z
tego, co zrobia ju w chwili, gdy opuszcza ciao. Tu nie ma miejsca na
adne tunele i ogrody. Dusza zmarego unosi si w gr, przechodzc
przez kolejne warstwy atmosfery, szczeglnie ulubione przez demony.
Wizja powietrza jako krlestwa zych duchw bya popularna
ju w staroytnoci. Wspomina o niej take wity Pawe w Licie do
Efezjan, piszc o Wadcy mocarstwa powietrza, to jest duchu, ktry
dziaa teraz w synach buntu. wity biskup Ignacy wyjania:
Przestrze pomidzy niebem a ziemi, cay widziany przez nas
lazurowy bezmiar powietrza, przestworza, stanowi mieszkanie upadych
aniow, zrzuconych z nieba. wity Pawe nazywa upade anioy zymi
duchami w przestworzach, a ich przywdc wadc sfer powietrza.
Upade anioy rozproszone s w ogromnych ilociach po caym
przezroczystym bezkresie, ktry widzimy nad sob. Nieustannie
podburzaj ludzkie spoeczestwa i kadego czowieka z osobna; nie ma
zego uczynku, nie ma przestpstwa, ktrego nie byyby one
inspiratorami i uczestnikami; ucz i skaniaj one czowieka do grzechu
wszelkimi moliwymi rodkami. Gdy dusza chrzecijanina, zostawiwszy
swoje ziemskie mieszkanie, zaczyna si kierowa wzwy przez
przestrze powietrzn do niebieskiej ojczyzny, demony zatrzymuj j,
staraj si znale w niej pokrewiestwo ze sob, swoj grzeszno, swj
upadek, i cign j w pieko, zgotowane dla diaba i jego aniow.
Inni staroytni pisarze chrzecijascy rozbudowywali t
koncepcj, tworzc obraz duszy podrujcej przez kolejne posterunki
celne, na ktrych jest gruntownie przeszukiwana, badana i ewentualnie
zawracana do piekie. Paci myto za swoje uczynki (std nazwa zjawiska

 mytarstwa). Pisali o nim tacy giganci, jak wity Makary, wity Jan
Chryzostom czy wity Cyryl Aleksandryjski. Jaki strach i drenie
oczekuj ci, duszo, w dniu mierci! Ujrzysz straszne, dzikie, okrutne,
bezlitosne i bezwstydne demony, jak czarnych Etiopw, stojcych przed
tob. Sam ich widok jest gorszy ni jakiekolwiek mki. Lecz bdc
przyjt przez aniow, i pod ich opiek przechodzc powietrzn
przestrze i wznoszc si na wysoko, spotka rozliczne mytarstwa,
ktre bd jej przeszkod w drodze do Krlestwa, bd j zatrzymywa i
powstrzymywa od wznoszenia si ku niemu. Na kadym z tych
mytarstw bdzie dane zdanie sprawy z osobnych grzechw. Kady
grzech, kada namitno duszy bd miay swoich celnikw i
drczycieli. wita Teodora, ktra po mierci miaa ukaza si jednemu
ze swoich uczniw, wyliczaa, e owych posterunkw jest dwadziecia.
Na kadym z nich szatani wyliczaj nasze ze uczynki, a anioowie
dobre. Szatani cign dusz w d, anioowie do gry. Pierwszy
posterunek to komora prnych sw, pity pitnuje lenistwo. Osobne
mytarstwa maj te midzy innymi lichwa, okruciestwo, zawi, a na
innym posterunku zatrzymywani bd... sodomici.
Stopniowanie krgw oczyszczenia jak moemy si
przekona, choby czytajc kultow Bosk komedi to motyw od
dawna organizujcy mylenie ludzi przyzwyczajonych do tego wiata,
gdzie porzdek kojarzy si z regaem, w ktrym wszystko umieszczone
jest na odpowiednich pkach i w szufladach. Ale mimo i potok
wyobrani witych Ojcw wi si miejscami w bardzo frapujcy
sposb, jego rdo pozostaje nieskaone. To przekonanie, e ycie
czowieka na ziemi ma bardzo realny wpyw na dalsze jego losy. e
nieprawd jest to, co stara nam si wmwi Zy, codziennie i mozolnie
ustawiajc wiato i dwikoszczelny ekran midzy naszymi czynami i
ich konsekwencjami.
On bardzo si troszczy, by czowiek przypadkiem nie odkry,
e jedn z najbardziej dojmujcych, a zarazem najbardziej
niedocenianych konsekwencji grzechu pierworodnego jest skonno do
mylenia, i jako to bdzie. Palacz, ktry dziennie puszcza z dymem
dwie paczki i umiera po dziesiciu latach w strasznych mkach, mody
czowiek, ktry nie wpaca pienidzy na trzeci filar emerytalny i na

staro bdzie zmuszony y za piset zotych, czowiek, ktry chodzi

na panienki, bo przecie Bg i tak jest miosierny, to wszystko
przykady gupoty, za ktr pewnego dnia trzeba bdzie zapaci wielk
cen. Co dzieje si w gowie palacza, ktry po raz ostatni trafia do
szpitala, dowiemy si w chwili, gdy wejdziemy w bram naszej wasnej
mierci.
[ Zmartwychwstanie nerki ]Kto kaza spali si na popi, zmieni
popi w diament i zamiast na cmentarzu ley w szafie z biuteri. Jak
zmartwychwstanie? Normalnie. Jak wszyscy. Cho na pierwszy rzut
oka wtpliwoci s uzasadnione wiadomo przecie, e w urnach
wydawanych z krematorium znajduj si czasem wymieszane w rnych
proporcjach prochy wielu osb (pieca nigdy nie da si przecie
doczyci do koca). Cz rodzin rozsypuje pniej prochy bliskich. Co
bdzie z nimi? Kto gdy zabrzmi ostateczna trba bdzie w stanie
poskada je do kupy?
Odpowied na wszystkie te pytania jest jedna: Ten, ktry ich
stworzy. Sam Pan Bg. W innym miejscu pisalimy ju o tym, e
pami o ciele, niejako jego matryc, przechowuje przede wszystkim
dusza, ktra w chwili palenia bd grzebania zwok yje ju na tamtym
wiecie. Po za tym za prochy czowieka to przecie wci jego ciao,
te same atomy, tyle e zoone w inn form. I dlatego traktuje si je z
godnoci i honorem, tak jak kade inne zwoki. I dlatego maj one
prawo jak kade inne zwoki by z szacunkiem i po Boemu na tym
wiecie poegnane przez wsplnot wiernych, zaopatrzone na czas
oczekiwania na obiecane zmartwychwstanie. Dla katolikw bez
wtpienia jest to Koci, gdzie droga wierzcego czowieka si zaczyna
i gdzie powinna si skoczy.
Coraz czciej jednak moemy natkn si na ludzi, ktrzy
w prostocie serca decyduj inaczej. Nie tylko wysypuj prochy
bliskich nad ich ulubionymi grami czy jeziorami, ale bywa e zamiast
do wityni wioz je na kosmodrom.
Gdzie zmartwychwstanie czowiek pochowany na Ksiycu?
Moe najpierw par sw o tym, jak w ogle si tam znalaz. 7
stycznia 1998 roku o 7.28 z przyldka Canaveral na Florydzie
wystartowaa z hukiem rakieta nona Atena 2, dwigajc ze sob w

przestrze kosmiczn sond Lunar Prospector, ktra zawisa

szedziesit trzy kilometry nad powierzchni Ksiyca. Tkwia tam
osiemnacie miesicy. 31 lipca 1999 roku Lunar Prospector otrzyma
polecenie zejcia z orbity i roztrzaska si w kraterze w pobliu
poudniowego bieguna Ksiyca. Pierwszy kosmiczny pochwek
dobieg koca.
adunek sondy Lunar Prospector oprcz sprztu badawczego
stanowia bowiem niewielka (2 cm na 1 cm) szczelnie zamknita
kapsuka z prochami Gene Shoemakera, wybitnego amerykaskiego
astronoma, specjalisty od geologii kosmicznej, ktry zgin dwa lata
wczeniej w wypadku samochodowym podczas naukowej podry po
pustyniach Australii. Shoemaker (znany jako wspodkrywca komety
Shoemaker-Levy 9) by te jednym z najlepszych znawcw geologii
Srebrnego Globu. To, e nie mog tam polecie i postuka tych ska
wasnym motkiem, to najwiksze rozczarowanie w moim yciu
mwi przyjacioom. Shoemaker pracowa przy wielu kluczowych dla
bada kosmosu misjach, takich jak Apollo czy Voyager. Jego oczkiem w
gowie bya misja Clementine z 1994 roku, ktra miaa przynie
odpowied na pytanie o obecno wody na Ksiycu. Clementine
odpowiedzi jednak nie przyniosa i dlatego NASA postanowia wysa
tam wanie sond Lunar Prospector, a na niej prochy Shoemakera, ktry
przez cae ycie chcia problem zbada sam. Na urnie z jego prochami
wygrawerowano obrazek przedstawiajcy komet Halea-Boppa,
ostatni, ktr mg oglda razem ze swoj on, oraz cytat z Romea i
Julii wybrany przez najbliszych wsppracownikw Shoemakera w
porozumieniu z jego on: (...) a kiedy / Mj miy skona, rozsyp go po
niebie / W rj drobnych gwiazd, co tak rozjani mroki, / e wiat
zakocha si w nocy i odtd / Nie zoy hodu jaskrawemu socu (tum.
S. Baraczak).
Po raz kolejny potwierdzia si teza Franza Kafki, i mier
czowieka najwiksz traum wywouje nie w samym umierajcym, ale
w tych, ktrzy zostaj przy yciu. Niewykluczone, e pogrzeb
Shoemakera by nie tylko hodem zoonym koledze, ale rwnie jak
form autoterapii, prb przejcia kontroli nad mierci przez jego
bliskich. Moliwe, e sam Shoemaker przyglda si tym wszystkim

kosmicznym wysikom z wielkim zadziwieniem. Jest jedynym jak dotd

czowiekiem, ktrego ciao na zmartwychwstanie czeka na Ksiycu. I
powiedzmy szczerze nie wiemy, na ktrym z cia niebieskich
spotkamy go przy kocu wiata.
Czy przeszczepiona wtroba zmartwychwstanie w dawcy, czy w
biorcy?
I dawca, i biorca narzdw zmartwychwstan w komplecie.
Ciao, jakie dostaniemy przed Sdem Ostatecznym, nie bdzie puzzlem
zoonym z tego, co zostawilimy na ziemi, ale nowym ksztatem naszej
wasnej, oczyszczonej, niemiertelnej duszy. Po tamtej stronie chmur
najwaniejszy dla Kowalskiego i biorcy bdzie zreszt nie tyle ten czy
inny kawaek ciaa, ile ta szczeglna, pena oddania i dobra relacja, ktr
nawizali na ziemi. Czytelnik, ktry wci tkwi po tej stronie ycia, na
takie dywagacje machnie jednak rk. Teologiczne gadanie. A to wszak
s powane problemy czy tam w ogle bdziemy uywa wtroby czy
nerki?
Te pytania tylko pozornie s gupie. A trzeba je stawia, jeli
tylko ma si ochot powanie potraktowa zdanie wypowiadane co
niedziela przez miliony katolikw, ktrzy deklaruj co prawda wiar w
ciaa zmartwychwstanie, ywot wieczny, ale w zdecydowanej
wikszoci nie zdaj sobie sprawy z tego, co s uprzejmi mwi. Wiara
w zmartwychwstanie ciaa oznacza bowiem, e wieczne niebo, o ktrym
myli si jako o wiecie duchw krcych gdzie wysoko w
towarzystwie aniow, to tylko kolejny etap przejciowy, kolejny hotel,
gdzie na chwil zatrzymamy si w drodze do szczcia. Bo punktem
dojcia czowieka jest miejsce, w ktrym znw bdzie mia ciao. Z
rkami, nogami i gow, by moe zoone z tych samych atomw, ale
wszystko razem gruntownie odmienione.
1047 Wszechwiat widzialny jest wic rwnie przeznaczony
do przemienienia, by (...) przywrcony do pierwotnego stanu, suy ju
bez adnej przeszkody sprawiedliwym, uczestniczc w ich chwale w
Jezusie Chrystusie Zmartwychwstaym.
Zmartwychwstanie to nie proste oywienie, wskrzeszenie.
Zbigniew Danielewicz przypomina, e uczniowie nie rozpoznali
zmartwychwstaego Jezusa, mimo e by to ten sam, dobrze im znany
Jezus. Nasze ciao nadal bdzie wic ciaem Kowalskiego, Nowaka i

Kwiatkowskiej, ale zarazem bdzie zupenie inne. Bdzie jak

fotograficzna emulsja, ktra pod wpywem wiata zmienia si w
wyrany obraz. Otrzymamy ciao lepsze od tego, ktre mieli ludzie w
raju. Takie, ktre nie bdzie chorowa, umiera, grzeszy, ktre zostanie
z nami ju na zawsze.
Zmartwychwstanie ciaa (zaplanowane na chwil przed
Sdem Ostatecznym; na nim musimy stan w formie widzialnej) to
sprawa na tyle niewyobraalna, e kapituloway wobec niej najtsze
teologiczne umysy. O ile bowiem wyobraenia o wiecie duchw da si
budowa przez negacj wiata, ktry ogldamy dzisiaj (skoro na ziemi
wyglda to tak i tak, w niebie musi to wyglda inaczej), o tyle wizja
wiata cielesno-duchowego w jednym to niewyobraalne pomieszanie
z popltaniem. Teologowie wol nie dotyka tego tematu, przeczuwajc,
e worek z pytaniami bdzie pru si dalej. W jakim ciele
zmartwychwstanie ten, kto umar, majc lat osiemdziesit? W jakim ten,
kto nie przey dwch miesicy? A ten, kto pozwoli si skremowa?
Zmartwychwstanie to nie pomys chrzecijan, wierzyli w nie
choby obecni w Ewangelii saduceusze. Oni te musieli mie podobne
wtpliwoci. wity Pawe sam wyksztacony yd ucina jednak takie
debaty w Pierwszym Licie do Koryntian. Pisze: A jak
zmartwychwstaj umarli? W jakim ukazuj si ciele? O, niemdry!
Przecie to, co siejesz, nie oyje, jeli wprzd nie obumrze. To, co
zasiewasz, nie jest od razu ciaem, ktrym ma si sta potem, lecz
zwykym ziarnem, na przykad pszenicznym lub jakim innym. Bg za
takie daje mu ciao, jakie zechcia; kademu z nasion waciwe. Nie
wszystkie ciaa s takie same: inne s ciaa ludzi, inne zwierzt, inne
wreszcie ptakw i ryb. S ciaa niebieskie i ziemskie, lecz inne jest
pikno cia niebieskich, inne ziemskich. Inny jest blask soca, a inny
ksiyca i gwiazd. Jedna gwiazda rni si jasnoci od drugiej.
Podobnie rzecz ma si ze zmartwychwstaniem. Zasiewa si zniszczalne
powstaje za niezniszczalne, sieje si niechwalebne powstaje
chwalebne, sieje si sabe powstaje mocne, zasiewa si ciao zmysowe
powstaje duchowe. Jeeli jest ciao ziemskie, powstanie te ciao
niebieskie. I dodaje z przejciem dziecka, ktre wie, e dostanie pikny
prezent, ale nie chce psu niespodzianki: ani oko nie widziao, ani ucho

nie syszao, ani serce czowieka nie zdoao poj, jak wielkie rzeczy
przygotowa Bg tym, ktrzy Go miuj.
Inaczej. Tak jak inaczej wygldaj ziarno i wyrosa ze
rolina. Oto najbardziej klarowna odpowied na pytanie, jak bdziemy
wyglda po skoczeniu wiata.
Czy czowiek, ktry umar, majc osiemdziesit lat, bdzie mia
ciao staruszka? Romano Guardini uwaa, e podstawow cech naszych
zmartwychwstaych cia bdzie to, e rzecz dla nas nie do pomylenia
bd w sposb doskonay dogadywa si z ludzk dusz.
Oczyszczona dusza nie bdzie moga wej do innego ni doskonae
ciaa.
Guardini zachca wic, by nie myle o zmartwychwstaniu
jak o wizycie w wojskowym magazynie odziey, gdzie po wyjciu spod
prysznica otrzymamy nowy mundur. Nie, bdziemy mie na sobie te
same ciuchy, ktre dostalimy przy urodzeniu. Odmienione,
wyprasowane, lnice ale te same, przeto moe warto zacz dba o
nie jeszcze dzisiaj? Na pytanie, czy starzec po zmartwychwstaniu
bdzie starcem, Guardini odpowiada za genialnie prosto: Bg nie
tworzy nas starcem czy dzieckiem, tworzy czowieka czowiekiem.
Zatem nasze zmartwychwstae ciao bdzie musiao zawiera w sobie
wszystkie formy ciaa. Bdzie ciaem doskonaym, nie przez rzeb
uminienia, ale dziki temu, e bdzie idealnie pasowa do naszej
wasnej, czystej duszy.
999 (...) Chrystus zmartwychwsta w swoim wasnym ciele:
Popatrzcie na moje rce i nogi: to Ja jestem (k 24, 39); nie powrci
On jednak do ycia ziemskiego. Tak samo w Nim wszyscy
zmartwychwstan we wasnych ciaach, ktre maj teraz, ale to ciao
bdzie przeksztacone w chwalebne ciao (Flp 3, 21), w ciao
duchowe (1 Kor 15, 44).
Drenie definicji ciaa doskonaego nie ma zreszt
wikszego sensu. Wedug staroytnych, miar doskonaoci bya kula,
std mona by wyprowadzi wniosek, e w wiecznym raju Platona i
Orygenesa ludzie bez przerwy si turlaj, a w niebie mojego znajomego
wszyscy wygldaj jak krzywka Julii Roberts i Heidi Klum.
Zmartwychwstania nie da si zamkn w reguy geometrii. W

rozwaaniach o tym, co dopiero ma nastpi, najwaniejsze jest wci to

jedno swko: inaczej.
Powiedzielimy ju, czego nie wiemy, powiedzmy wic te,
czego moemy si domyla, co jest logicznym wnioskiem z innych
prawd naszej wiary. Po zmartwychwstaniu z ca pewnoci ludzie bd
si rozpoznawa, komunikowa si ze sob, cieszy. Nie bd ju mogli
grzeszy. Czy bd je zmartwychwstay Jezus jad razem z uczniami
ryb? Trudne pytanie, bo w zmartwychwstaym wiecie bdzie przecie
z nami rwnie caa dobra, stworzona przez Boga przyroda. Kwiaty, psy,
by moe take prusaki. Rwnie ryby, ktrym Bg te da prawo do ich
wasnego, rybiego szczcia. By moe wrcimy wic do stanu znanego
z raju, gdzie ludzie ywili si wycznie rolinami. To z kolei oznacza,
e Pan Bg, planujc wieczn satsyfakcj, bdzie te musia poradzi
sobie z pogldami frutarian przekonanych, e rwnie roliny cierpi i e
wyrwanie marchewki z ziemi to morderstwo. Ich dylematy cudownie
obmia Richard Curtis w komedii Notting Hill.
Jak po zmartwychwstaniu bd dziaa nasze zmysy?
Mistyczka Fulla Horak pisze, e wiat zmysowy zna zaledwie znikom
czstk istniejcych we wszechwiecie barw, t, ktr nasze miertelne
oczy mog rozpozna. Wzrok duszy wyapuje nieskoczon, niepojt
ich ilo. Nasze ziemskie barwy w porwnaniu z tamtymi s szare i
brudne. Nie moemy sobie stworzy nawet pojcia o ich skali i
bogactwie. (...) Dusze witych poznaj si po kolorach. Tak jak my
wiemy, e mieszajc farb t z niebiesk, otrzymamy kolor zielony,
tak tam po jakoci aury otaczajcej danego witego, poznaj Duchy,
jakie zalety zoyy si na jego wito. Zestawienie i przewaga danych
barw tworz indywidualne, charakterystyczne wiato kadego z nich. I
dlatego Niebo jest tczowe.
Czy wici ogldaj siebie nago? Pewnie tak, bo wstyd jest
konsekwencj grzechu. redniowieczna mistyczka Hildegarda z Bingen
zgasza tu votum separatum, twardo obstajc przy tym, e w raju ludzie
nosz ubrania z jedwabiu i biae buty. A co z dotykiem? Cudown
fantazj na ten temat wyda z siebie cytowany w Niebie przez Zbigniewa
Danielewicza pitnastowieczny zakonnik Celso Maffei, ktry w traktacie
Zadowalajce wyjanienie zmysowych przyjemnoci raju pisze, e

wszyscy zbawieni bd si obciskiwa oraz caowa. Z grubsza

szacujc, ciao najniej pooonego witego bdzie pidziesit razy
sodsze ni mid, cukier czy jakiekolwiek sztuczne czy naturalne
poywienie, nastpny witszy bdzie ju sodszy sto razy, a trzeci w
hierarchii tysickro wylicza Maffei. Rozochoceni, idmy wic
dalej i zadajmy wreszcie pytanie, na ktre z wypiekami czeka modsza
cz publicznoci. Czy zmartwychwstali ludzie bd uprawia seks?
Przecie wity Tomasz pisa, e w raju, z ktregomy wyszli, nawet
rozkosze cielesne byy bardziej intensywne ni dzisiaj. Czy wic tak
samo bdzie i w niebie? C, problem w tym, e w niebie nie bdzie ju
potrzeby rozmnaania, a nasza mio do innych bdzie jasna, prosta i
oczywista, bdzie wyraaa si sama. Na sam koniec gratka dla
fanw astronomii.
Czy bdziemy y tylko na Ziemi, czy te podrowa (za darmo)
po caym wszechwiecie? Zbigniew Danielewicz przyznaje, i
dopuszcza si niekiedy, e uniwersalne znaczenie mierci i
zmartwychwstania Chrystusa moe dotyczy tylko naszego systemu
sonecznego i jego najbliszych okolic. Krl wszechwiata, przez
ktrego wszystko zostao stworzone, byby wic w istocie Panem jednej
trylionowej (jedynka z osiemnastoma zerami) czci kosmosu. To nie
brzmi powanie. Teologowie mogliby zaczerpn nieco wicej odwagi u
zwykych wiernych apeluje autor i wieczy wtek mi anegdotk:
Spotkao si dwch ydw i obydwaj byli nieco podchmieleni. Jeden
rzek: Gdy nadejdzie Mesjasz, Morze Czerwone zamieni si w brandy.
Na co drugi odrzek: A dlaczego nie Morze rdziemne? Jeli ju w co
wierzysz, to dlaczego w tak niewiele?. wity Pawe mia racj.
Szukanie punktw wsplnych wiecznego szczcia i ziemskiej majwki
to szczyt cikiej gupoty. Przed nami setki rzeczy, umiejtnoci, praw
natury, o jakich nigdy nam si nawet nie nio.
Zbliajc si do puenty swoich rozwaa, Danielewicz notuje
jeszcze jedno warte uwagi zdanie, ktre tylko z pozoru brzmi jak
teologiczny argon. Pisze, e na tamtym wiecie ekonomia wiary ustpi
miejsca ekonomii penego wiata. No wanie. wiato to jedna z tych
rzeczy, ktrych w zawiatach moemy by pewni. Kada nasza
ciemno zmieni si tam w blask, bo dla dobrego malarza rwnie cie

jest czci wiata, przypomina w Heaven Peter Kreeft, ktry par

linijek dalej konstatuje, e Bg jest jak francuski mistrz kuchni, nawet z
niechcianych resztek umie przyrzdzi wietny sos. Danielewicz
koczy swoje rozwaania, cytujc Kongregacj Nauki Wiary: Jeli nie
moe dotrze tam nasza wyobrania, to nasze serce lgnie tam
spontanicznie i cakowicie. I dalej pisze: Brama zawiatw uchyla si
wic przed nami tylko na tyle, by rzuci nieco wiata na nasz doczesn
drog.
To wystarczy, bo jak pisa wity Ignacy Loyola: Nie
obfito wiedzy, lecz wewntrzne odczuwanie i smakowanie rzeczy
zadowala i nasyca dusz. Danielewicz koczy wywd: Odczuwajmy
wic, smakujmy, a nawet przeuwajmy nieliczne, ale wystarczajce
sowa Objawienia o niebie, wznoszc si wyej i wyej.
Z czego zrobiem TABLETKI POMIERTNE (cznie) Czyciec
konieczno psychologiczna czy duchowa Romano Guardini, O
rzeczach ostatecznych Czy da si omin czyciec Zdzisaw J. Kijas
OFMConv, Odpowied na 101 pyta o rzeczy ostateczne Czy krew z
ran Chrystusa gasi czycowe pomienie Religia. Encyklopedia PWN
Dlaczego
prawosawni
nie
wierz
w
czyciec

www.monasterujkowice.pl Czyciec po mierci w lewo czy w

prawo? Joo Csar das Neves, Pierwszy dzie po mierci; Brian Clegg,
A Brief History of Infinity. The Quest to Think the Unthinkable Inne
przygody siostry Marii Rkopis z czyca Wszystko o niebiaskim
paszporcie Peter Kreeft, Heaven. The Hearts Deepest Longing; Studs
Terkel, Will the Circle be Unbroken? Podziwu godna historia zmaga
koronerw, medykw sdowych i patologw ze mierci Stefan
Timmermans, Postmortem. How Medical Examiners Explain Suspicious
Deaths Czym rni si pieko od guagu Paul Johnson, W
poszukiwaniu Boga Dlaczego ogie piekielny nie bdzie potrzebowa
podpaki wity Tomasz z Akwinu, Summa teologiczna (w skrcie)
red. Feliks Bendarski OP 1001 pomysw na niebo Zbigniew
Danielewicz, Niebo. Historia przyszoci Czy kady idzie do nieba,
ktre sam wymyli? Paul Johnson, W poszukiwaniu Boga Wicej o
mytarstwach www.monasterujkowice.pl Wszystko o pierwszym
kosmicznym pogrzebie http://www2.jpl.nasa.gov/sl9/news82.html

Czy u czowieka, ktry adoruje Boga, myli biegn szybciej ni u

czowieka czytajcego gazet? Peter Kreeft, Heaven Dlaczego im
bliej nieba, tym bardziej postaci malowane przez Michaa Anioa
przestaj by wyraziste Paul Johnson, W poszukiwaniu Boga; Brian
Clegg, A Brief History of Infinity. The Quest of Think the Unthinkable
BIBLIOGRAFIA
Adamiak E., Kobiety w Biblii. Stary
Testament, Krakw 2006
Anderson J.W., Anielskie drogi. Prawdziwe historie o
gociach z niebios, tum. M. Trzebiatowski, Gdask 2004
Appleyard B., Aliens. Why They Are Here, London 2005
Badde P., Boskie Oblicze. Caun z Manoppello, tum. A.
Kru, Radom 2006
Banek K., Mistycy i bezbonicy. Przeom religijny VIV w.
p.n.e. w Grecji, Krakw 2003
Beretta R., Broli E., Jedenacie przykaza. Pprawdy i
niedomwienia na temat Biblii, tum. M. Brzezinka, Czstochowa 2006
Berger P., A Rumour of Angels. Modern Society and the
Rediscovery of the Supernatural, New York 1970.
Bernstein A.E., Jak powstao pieko. mier i
zadouczynienie
w
wiecie
staroytnym
oraz
pocztkach
chrzecijastwa, tum. A. Piskozub-Piwosz, Krakw 2006
Beskow P., Osobliwe opowieci o Jezusie. Analiza nowych
apokryfw, tum. J. Wolak, Krakw 2005
Bolesawiusz K., Przeraliwe echo trby ostatecznej,
Warszawa 2004
Boros L., Istnienie wyzwolone. Mysterium mortis, tum. B.
Biaecki, Warszawa 1985
Brat Efraim, Jzef, Ojciec na Nowe Tysiclecie, tum. J.
Rozkrut, Krakw 1998
Braude S.E., Immortal Remains. The Evidence of Life after
Death, Lanham MD 2003
Brownrigg R., Wszystkie postacie Nowego Testamentu, tum.
R. Stiller, Warszawa 2003
Bryson B., Krtka historia prawie wszystkiego, tum. J.
Biero, Pozna 2006

Burnet R., Maria Magdalena. Od skruszonej grzesznicy do

oblubienicy Jezusa, tum. A. Kury, Pozna 2005
Burnham S., Ksiga Aniow, tum. D. Chojnacka, M.P.
Jaboski, Pozna 2003
Cammilleri R., Wielka ksiga witych Patronw, tum. M.
Radomska, Kielce 2002
Chesterton G.K., Obrona wiata, tum. J. Rydzewska,
WarszawaZbki 2006
Clegg B., A Brief History of Infinity. The Quest to Think the
Unthinkable, 2003
Connoly H., Sin, LondonNew York 2002
Consolmagno G., Intelligent Life in the Universe? Catholic
belief and the search for extraterrestrial intelligent life, London 2005
Danielewicz Z., Niebo. Historia przyszoci, Warszawa 2005
Daniel-Rops H., ycie w Palestynie w czasach Chrystusa,
tum. J. Lasocka, Warszawa 2001
Davidson G., Sownik aniow, w tym aniow upadych,
tum. J. Ruszkowski, Pozna 2003
Emmerich A.K., ycie Najwitszej Maryi Panny, tum.
Siostra S.J., Pozna 2004
Fontana D., Is There an Afterlife? A Comprehensive
Overview of the Evidence, Hants 2005
Fumagalli A., Historie miosne w Biblii, tum. A. Mrozek,
Krakw 2003
Giovetti P., Anioowie, tum. A. Michalska-Rajch, d 2002
Gleiser R., The Prophet and the Astronomer, New
YorkLondon 2002
Graham B., Angels. Gods Secret Agents, Nashville 1995
Grinspoon D., Lonely Planets. The Natural Philosophy of
Alien Life, New York 2004
Grn A., 50 aniow na cay rok, tum. A. Makowska, Kielce
2003
Guardini R., Anioowie. Rozwaania teologiczne, tum. A.
Wgrzycka-Guliska, Krakw 2003
Guardini R., O rzeczach ostatecznych. Chrzecijaska nauka

o mierci, oczyszczeniu po mierci, zmartwychwstaniu, sdzie i

wiecznoci, tum. T. Grodecki, Krakw 2004
Hanson K.C., The Galilean Fishing Economy and the Jesus
Tradition, Biblical Theology Bulletin 1997, nr 29.
Heathcote-James E., After-Death Communication, London
2004
Hildegarda z Bingen, Przyrodolecznictwo, oprac. M.
Czekaski, Krakw 2003
Horak F., O yciu pozagrobowym, Wrocaw 2005
Howard R., Lash J., This Was Your Life! Preparing to Meet
God Face to Face, Grand Rapids 2003
Inch M., Dwunastu, ktrzy zmienili wiat. Aposotoowie
Jezusa fakty i legendy, tum. A. Czarnocki, Warszawa 2005
Johnson P., W poszukiwaniu Boga, tum. A. Czarnocki,
Warszawa 1998
Jones D.A., The Soul of the Embryo. An Enquiry into the
Status of the Human Embryo in the Christian Tradition, London New
York 2004
Jones L.B., Jezus Chrystus meneder. Odwieczna Mdro na
uytek wizjonerskiego przywdztwa, tum. J. Miron, J. Tuszyski,
Warszawa 2006
Juan S., Zagadki ciaa. Tajemnice naszego niezwykego i
wspaniaego organizmu, tum. A. Walc, Gdask 2006
Kijas Z.J., Odpowiedzi na 101 pyta o rzeczy ostateczne,
Krakw 2004
Korczak J., Sam na sam z Bogiem. Modlitwy tych, ktrzy si
nie modl, Warszawa 2005
Kowalczyk D., Midzy dogmatem a herezj, Warszawa 2003
Kreeft P., Anioowie i demony. Co tak naprawd o nich
wiemy?, tum. J.J. Franczak, Krakw 2003
Kreeft P., Tacelli R.K., Handbook of Christian Apologetics.
Hundreds of Answers to Crucial Questions, Downers Grove 2003
Kreeft P., Heaven. The Hearts Deepest Longing, San
Francisco 1989
Krieger K.S., Przemoc w Biblii, tum. A. Wacki, Krakw

2004
Kbler-Ross E., Rozmowy o mierci i umieraniu, tum. J.
Doleal-Nowicka, Pozna 1998
Kbler-Ross E., yciodajna mier, tum. E. Stahre-Godycka,
Pozna 2005
Lewis C.S., The Problem of Pain, San Francisco 2001
Linn D., Linn M., Linn Fabricant S., Good Goats. Healing
Our Image of God, New York 1994
Linton K.R., Knowing by Heart. Cellurar Memory in Heart
Transplants, Montgomery College Student Journal of Science &
Mathematics t. 2, wrzesie 2003
Loetscher H., Noe. Powie o koniunkturze, tum. M. Grecka
i M. Przybyowska, Solura 2004
Maggioni B., Trudna wiara. Postacie Starego Testamentu,
tum. D. Chodyniecki, Kielce 2003
McDowell J., Przewodnik apologetyczny, tum. A.
Czwojdrak, Warszawa 2002
Messori V., Pytania o chrzecijastwo, tum. M. Stebart COr,
Krakw 1997
Metzger B.M., Coogan M.D., Sownik wiedzy biblijnej, tum.
A. Karpowicz i in., Warszawa 1999
Moody R.A., ycie po yciu, tum. J. Doleal-Nowicka,
Pozna 2006
Moon J., How to Pray Without Being Religious. Finding Your
Own Spiritual Path, London 2005
Muggeridge M., Jezus. Czowiek, ktry yje, tum. M.
Nowakowski, Krakw 1990
Musia S., Dwanacie koszy uomkw, Krakw 2002
Neuhaus R.J., As I Lay Dying. Meditations Upon Returning,
London 2002
Neves J.C. das, Pierwszy dzie po mierci, tum. E. ukaszyk,
Krakw 2006
Newberg A., Why God Wont Go Away. Brain Science and
the Biology of Belief, New York 2002
Newton M., Wdrwka dusz, tum. B. Grecka, Warszawa

2003
Parnia S., What Happens When We Die. A Ground-Breaking
Study into the Nature of Life and Death, London 2005
Peake A., Is There Life After Death? The Extraordinary
Science of What Happenes When We Die, London 2006
Pearsall P., The Hearts Code. Tapping the Wisdom and
Power of Our Heart Energy, New York 1999
Perrotta Bourassa L., Saint Joseph. His Life and His Role in
the Church Today, Our Sunday Visitor, nr 2000
Petry Mroczkowska J., Siedem grzechw gwnych dzisiaj,
Krakw 2004
Potterie de la J. SJ, Modlitwa Jezusa, tum. B. Piotrowska,
Krakw 1996
Ratzinger J., mier i ycie wieczne, tum. M. Wcawski,
Warszawa 2005
Ring K., Lessons from the Light. What We Can Learn from
the Near Death Experiences, Needham MA 2000
Roach M., Stiff. The Curious Lives of Human Cadavers, New
York 2003
Ruland J., Wielka ksiga aniow. Imiona, historie, rytuay,
tum. M. Dziedzic, Katowice 2003
Russel J.B., Paradise Mislaid. How We Lost Heaven and
How We Can Regain It, Oxford 2006
Singer P., Wyzwolenie zwierzt, tum. A. Alichniewicz, A.
Szczsna, Warszawa 2004
Skowronek A.J., Anioowie s wrd nas. Fascynacje
dociekania wierzenia, Warszawa 2001
Sderberg H., Jezus Barabasz, tum. P. Pollak, Wrocaw 2005
Stoczkowski W., Ludzie, bogowie i przybysze z kosmosu,
Warszawa 2005
Swan L., Zapomniane Matki Pustyni. Pisma, ycie i historia,
tum. P. Kamierczak, Krakw 2005
Synowiec J.S., Prorocy Izraela, ich pisma i nauka, Krakw
1998
Szamot M., Chc widzie Jezusa, Krakw 2007

widerkwna A., Biblijny i niebiblijny potop, Krakw 2003

wicicka-Wystrychowska P., Proces Jezusa w wietle prawa
rzymskiego, Krakw 2005
Terkel S., Will the Circle be Unbroken? Reflections on Death
and Dignity, London 2003
The Book of the Dead. The Hieroglyphic Transcript and
Translation into English of the Ancient Egyptian Papyrus of Ani, red.
Budge Wallis E.A., Gramercy Books, 1999
The Near Death Experiences. A Reader, red. Bailey L., Yates
J., New York and London 1996
Theissen G., Czasy Jezusa. To spoeczne pierwotnego
chrzecijastwa, tum. F. Wycisk, Krakw 2004
Timmermans S., Postmortem. How Medical Examiners
Explain Suspicious Deaths, Chicago and London 2006
Tompkins P., Bird Ch., The Secret Life of Plants, New York
1989
Urs von Balthasar H., Wieczysz rok darami swojej dobroci,
tum. E. Marsza, J. Zakrzewski, Krakw 1999
Vermes G., Kto by kim w czasach Jezusa, tum. K.
Bayska-Chojnacka, P. Chojnacki, Warszawa 2006
Vitz P.C., Psychologia jako religia, Warszawa 2002
Ward B., Nierzdnice pustyni. Pokuta we wczesnych rdach
monastycznych, tum. P. Dugosz, Pozna 2005
Ward P., Brownlee D., The Life and Death of Planet Earth,
London 2003
Warner M., Phantasmagoria. Spirit Visions, Metaphors and
Media into the 21st Century, Oxford 2006
Wheen F., Jak brednie podbiy wiat, tum. H. Jankowska,
Warszawa 2005
Willimon W.H., And The Laugh Shall Be First. A Treasury of
Religious Humor, Nashville 1986
Woerlee G.M., Mortal Minds. The Biology of Near Death
Experiences, New York 2005
Wojciechowski M., Ksiga Tobiasza, czyli Tobita,
Czstochowa 2005

Wojciechowski M., Pochodzenie wiata, za, czowieka.

Odpowied Biblii, Czstochowa 2005
Wroe A., Pilate. The Biography of an Invented Man, London
1999
Zander H.C., wici przestpcy, czyli przedziwne historie
Ojcw Pustyni, tum. M. Stebart, Krakw 2002
Zink J., Jezus, tum. M. Ruta, Krakw 2004
Zmirak J., Matychowiak D., The Bad Catholics Guide to
Good Living. A Loving Look at the Lighter Side of Catholic Faith, with
Recipes for Feasts and Fun, New York 2005
ychiewicz T., Stare Przymierze, Krakw 2000

Tabletki z krzyykiem
Spis treci
Okadka
Karta tytuowa
UWAGA!
WSTP
PODZIKOWANIA
INSTRUKCJA OBSUGI TABLETEK
TABLETKI O SAWNYCH LUDZIACH
[ Dawid ]Dlaczego ludzie w Biblii czsto si morduj, a rzadko
kochaj?Dlaczego krl Dawid poszed do ka z ssiadk?[ Jeremiasz
]Dlaczego Bg drczy ludzi, ktrych kocha? [ Jzef (i inni) ]Maryja bya
matk
czy
dziewic?Jezus
by
ciel,
stolarzem
czy
kamieniarzem?Czy Jzef nie wiedzia, kim jest Jezus?Dlaczego tylko
niektrzy znajomi Jezusa zauwayli, e On jest Bogiem? A gdyby
Zacheusz nie zlaz z drzewa?[ Ladacznice (i dziewice) ]Skd w historii
Kocioa tyle pa lekkich obyczajw?[ Noe ]Czy w potopie utony te
ryby? [ Piat ]Jakim cudem Piat zaapa si do Credo?A gdyby Piat nie
skaza Jezusa?[ Satanista Harry Potter ]Ktry tom przygd Harryego
podyktowa szatan?[ Vinci ]Dlaczego papie nie przyzna, e schowa
pojemnik z antymateri?Z czego zrobiem TABLETKI O SAWNYCH
LUDZIACH
DawidJeremiaszJzef
(i
inni)Ladacznice
(i
dziewice)NoePiatSatanista Harry PotterVinci
TABLETKI
FUNDAMENTALNE
[ Anio Str ]Dlaczego jednym anioom skrzyda wyrastaj z
gowy, a innym normalnie z plecw?Czy anio moe by
kobiet?Anio ma woln wol. Czy moe wic grzeszy?A moe
anioowie to kosmici?Dlaczego wci nie wiemy, skd anioy maj
skrzyda?[ Fachowcy ]Czy wity od rzeczy zgubionych pomaga te na
bl ucha?Jak zaatwi co u witych?Dlaczego wici nie maj tylnych
czci ciaa?Czy eby zosta witym, trzeba mie wrzody i umrze pod
mostem?[ Grzech i mier ]Dlaczego Bg by tak zazdrosny o gupie
drzewko?Dlaczego mamy cierpie za gupot Adama i Ewy?Bg
wiedzia, e czowiek zgrzeszy. Dlaczego mu nie przeszkodzi?Skoro

chrzest zmazuje grzech pierworodny, dlaczego ochrzczeni i tak

umieraj? [ Krew zwierzt ]Zwierzta stworzono do jedzenia czy do
kochania?[ Mdlmy si ]Czy gdy w radiu jest transmitowana msza,
trzeba klka przed odbiornikiem?Gdy kto modli si po cichu, skd
wiadomo, e si modli i do kogo?[ Odkupienie ]Czy Jezus nie mg
umrze ze staroci?[ (Samotny) Ojciec ]Jeli Bg jest Ojcem, kto jest
Matk?Czy On/Ona stworzy/a wiat?[ Sodki Jezu ]Skoro Jezus by
ydem, skd to hiszpaskie imi?Dlaczego Jezus wyglda jak hippis?[
Wszdzie wino, wszdzie ryby ]Dlaczego Jezus wybra do mszy wino, a
nie na przykad mleko?Czy Jezus puci z torbami firm rybn
apostow?[ Wyupi oko ]Czy Bg pragnie, bymy si pocili?[ arty
artami ]Czy Bg karze za dowcipy o sobie?Z czego zrobiem
TABLETKI FUNDAMENTALNEAnio strFachowcyGrzech i
mierKrew zwierztMdlmy siOdkupienie(Samotny) Ojciec Sodki
JezuWszdzie wino, wszdzie rybyWyupi okoarty artami
TABLETKI OKOONAUKOWE
[ Duchy ]Skoro duchy s zmylone, skd tyle o nas wiedz?Ksia
zabraniaj wywoywa duchy. Dlaczego nie zabroni duchom da si
wywoywa?[ Dwadziecia jeden gramw ]Czym rni si dusza od
karty SIM?Czy po odciciu palca traci si cz duszy?Czy blinita
maj najpierw jedn dusz? Gdzie siedzi dusza: w sercu czy w gowie?[
Koniec wiata ]Czy wiat skoczy si z hukiem, czy po cichu?Dlaczego
z daty koca wiata Bg robi tajemnic?Ziemia nie bdzie trwa
wiecznie. Czy wiat skoczy si, zanim umrze Ziemia?Czy wiat moe
istnie dalej bez czowieka?Czy to prawda, e przed kocem wiata
zjawi si Antychryst,i czy by nim Lenin lub Stalin?Jak rozpozna
Antychrysta?Po co w ogle jest koniec wiata?[ Niewierzce UFO ]Czy
to moliwe, e Bg stworzy kogo jeszcze?Czy szukanie kosmitw to
grzech?A jeli Obcy to niekatolicy?[ mier kliniczna ]Czy wolno i w
stron wiata?Co chwila kto ogasza, e rozwiza zagadk tunelu.
Komu wierzy?Czy ksia boj si tunelu? [ Zgon ]Jak wyglda
mier?Z
czego
zrobiem
TABLETKI
OKOONAUKOWEDuchyDwadziecia jeden gramw Koniec wiata
Niewierzce UFO mier klinicznaZgon
TABLETKI
POMIERTNE

[ Chwila przejcia ]Czy mona si nawrci po mierci?Czy ateici

te spotkaj Chrystusa? Czy mona grzeszy po mierci? Kto bdzie tak
gupi, by chcie i do pieka? Ile instancji ma Sd Ostateczny? [
Czycowe mki ]Skoro Bg jest dobry, po co drczy zmarych? Czy
mona mwi, e czyciec to sukces? Jeli w czycu jest tak fajnie,
dlaczego duszyczki tam jcz?Czy dusze w czycu wiedz, jak dugo
tam siedz?[ Mieszka wiele ]Czy w niebie bdzie prywatno?Czy lk
przed mierci musi by miertelny?[ Niemiertelni ]Czy wskrzeszony
azarz umar po raz drugi?Czy s ludzie, ktrzy nie umr w ogle?[
Piekielny ogie ]Czy istnieje piekieko dla dzieci? Czy Hitler i Stalin s
w piekle? Jak znosz ogie piekielne robaki?[ Powikszy grono
aniokw ]Czy zmarym dzieciom wyrastaj skrzyda? Dokd trafiaj
nieochrzczone dzieci? [ Wieczny odpoczynek ]Czy niebo jest u gry?
Czy zmarli odpoczywaj w pokoju, czy w nim pi?Czym wic bdzie
niebo? [ Wieki wieczne ] Jeli tam nie ma czasu, skd wiadomo, e co
w ogle si zmienia?Czy niebo to wieczny orgazm?[ Ze duchy ]Czy
szatan po mierci mczy ludzk dusz? [ Zmartwychwstanie nerki ]Kto
kaza spali si na popi, zmieni popi w diament i zamiast na
cmentarzu ley w szafie z biuteri. Jak zmartwychwstanie? Gdzie
zmartwychwstanie czowiek pochowany na Ksiycu? Czy
przeszczepiona wtroba zmartwychwstanie w dawcy, czy w biorcy?Czy
czowiek, ktry umar, majc osiemdziesit lat, bdzie mia ciao
staruszka?Czy bdziemy y tylko na Ziemi, czy te podrowa (za
darmo) po caym wszechwiecie? Z czego zrobiem TABLETKI
POMIERTNE (cznie)
BIBLIOGRAFIA
Karta redakcyjna