Professional Documents
Culture Documents
Pan Rodbertus.
Nowa teoria renty gruntowej
(Dygresja)[1]
[I. Nadwyka wartoci dodatkowej w rolnictwie.
Powolniejszy
porwnaniu z przemysem rozbj rolnictwa
w warunkach kapitalistycznych]
||X4451 Herr Rodbertus. Dritter Brief an von Kirchmannvon Rodbertus. Widerlegung der Ricardoschen Lehre von der
Grundrente und Begrndung einer neuen Rententheorie [Pan
Rodbertus. Trzeci list Rodbertusa do von Kircbmanna. Kryty
ka Ricardowskiej teorii renty gruntowej oraz uzasadnienie no
wej teorii renty], Berlin 1851.
Naley na wstpie zaznaczy: Kiedy mwimy, e niezbdna
paca robocza rwna si 10 godzinom, to najprociej tumaczy
si to w nastpujcy sposb. Jeeli 10-godzinna praca (czyli
kwota pienina rwnajca si 10 godzinom) przecitnie po
zwala robotnikowi rolnemu pracujcemu na dniwk kupowa
wszystkie niezbdne rodki utrzymania - produkty rolne, prze
mysowe itd. - to paca ta jest przecitn pac robocz za
unskilled labour [prac niewykwalifikowan]. Chodzi tu wic
o warto jego produktu dziennego, ktra musi przypa mu
w udziale. Warto ta istnieje z pocztku w formie towaru,
ktry w robotnik wytwarza, a wic w postaci okrelonej iloci
tego towaru, w zamian za ktr, po potrceniu czci tego to
waru, konsumowanej przez samego robotnika (if [jeeli] robot
nik konsumuje ten towar), moe on zaopatrzy si w potrzebne
mu rodki utrzymania. Gdy si wic szacuje niezbdny do
chd tego robotnika, w rachub wchodzi przemys, rolnictwo
itp., a nie tylko warto uytkowa, ktr on sam produkuje.
3-
Rozdzia
smy
Red.
R ozdzia smy
A o z d z ia l smy
- Red.
li
R ozdzia smy
Rozdzia smy
m
,
.
do sumy + v. Gdyby rwnao si zeru, to ; rownaoc+ v
by si Innymi sowy, stopa zysku rwnaaby si w tym wyv
padku stopie wartoci dodatkowej, co stanowi jej najwyszy
wyraz, gdy aden sposb obliczania nie moe zmieni wielko
ci m i v. Jeeli v rwna si 100, a m = 50, to rwna si
v
= 50^o- Gdyby do tego dodano jeszcze capital con
stant wynoszcy 100, to stopa zysku wynosiaby
100
+ 100
50
1
2= 4~ = 25%. Stopa zysku zmniejszyaby si o poow.
Gdyby do 100 v dodano 150 c, to stopa zysku rwnaaby si
50
50
1
.
150 + = 2 5 = 5 = 2 0 % - W pierWSZym Wypadku
y kapita rwna si v, czyli rwna si kapitaowi zmiennemu,
tote stopa zysku rwna si stopie wartoci dodatkowej. W
drugim wypadku cay kapita = 2 X v, tote stopa zysku sta
nowi ju tylko poow stopy wartoci dodatkowej. W trzecim
wypadku cay kapita rwna si 21/ X 100 = 2 ' /2 X v
5/ X v. Tu v stanowi zaledwie 2/s caego kapitau. War
to dodatkowa * rwna si poowie v, poowie 100, stanowi
tedy zaledwie poow 2/r> caego kapitau, ktra rwna si 2/io
caego kapitau. 250/io = 25, 2/io kwoty 250 = 50. A 2/io sta
nowi 20%. * *
* W tkopisle: stopa wartoci dodatkowej. - Red.
* * W rkopisie na m arginesie: Z y s k , - Red.
14
R ozdzia smy
'
/7
R ozdzia smy
stopy
zysku
przemyle]
sferze tej zysk wzrasta powyej swej dawnej stopy lub spada
poniej tej stopy wraz z wzrostem lub spadkiem cen - albo
te wraz ze zwikszeniem si lub zmniejszeniem kosztw pro
dukcji przy nie zmieniajcych si cenach - to jednak, jeeli
wzi przecitn tego okresu, towar sprzedawano wedug je
go wartoci, a wic osigany zysk rwna si oglnej stopie
zysku. Tak to sobie wyobraa A. Smith, a w jeszcze wikszym
stopniu Ricardo, gdy ten wyraniej przestrzega rzeczywistego
pojcia wartoci. O d nich wyobraenie to przej te pan Rod
bertus. Niemniej jednak wyobraenie to jest bdne.
Co jest skutkiem konkurencji kapitaw? Przecitna cena to
warw w jednym okresie wyrwnywania zyskw jest taka, e
w kadej sferze ceny te przynosz producentom towarw jed
nakow stop zysku, np. 10%. Co to nastpnie oznacza? e
cena kadego towaru przekracza o jedn dziesit cen kosz
tw produkcji, ktre ponis kapitalista, ktre wydatkowa,
aby wyprodukowa teir towar. Jeeli nadamy temu oglny wy
raz, znaczy to tylko, e kapitay jednakowej wielkoci przyno
sz jednakowe zyski, e cena kadego towaru jest o jedn
dziesit wysza od ceny kapitau, ktry wyoono na ten to
war, zuyto na, czyli jest w tym towarze wyobraony. Zupe
nie jednak bdne jest twierdzenie, e kapitay w rnych sfe
rach produkuj proporcjonalnie do swej wielkoci tak sam
warto dodatkow {pomijamy tu zupenie okoliczno, czy
jeden kapitalista kae pracowa duej ni inny, ustalamy
bowiem jednakowy absolutny dzie pracy dla wszystkich sfer.
Rnice midzy absolutnymi dniami pracy wyrwnywa po
czci, gdy chodzi o niejednakowo trwajce dni, intensywno
pracy itd., a po czci na rnice te skadaj si jedynie bez
podstawne zyski dodatkowe, wyjtki itd .}; twierdzenie to jest
zupenie bdne, nawet jeeli si zaoy, e absolutny dzie
pracy jest we wszystkich sferach jednakowy, tzn. jeeli przy
pucimy, e stopa wartoci dodatkowej jest z gry dana.
Jeeli zakada si powysze, to kapitay jednakowej wiel
koci produkuj rne iloci wartoci dodatkowej po pierwsze
odpowiednio do stosunku midzy organicznymi czciami ska
dowymi tych kapitaw, czyli midzy kapitaem zmiennym
i staym; po drugie odpowiednio do ich czasu obrotu, o ile
21
R ozdzia smy
f.b)
Sformuowanie
zagadnienia
renty
gruntowej]
R o zd zia sm i
27
R ozdzia smy
29
R ozdzia smy
31
R ozdzia smy
R ozdzia smy
34
Pan Rodbertus.
R ozdzia smy
40
43
R ozdzia smy
44
s z t .) .
- Red.
R ozdzia smy
R ozdzia smy
Zysk =
9V n Suma = 100.
Zysk = 182/ u Suma = 200.
Zysk = 364/n Suma = 400.
819/ il
1637/n
Zysk
Zysk 10 +
Zysk 20 +
9V il Suma = 100.
82/n Suma = 200.
164/n Suma = 400.
Rozdzia smy
R ozdzia smy
R ozdzia smy
54
R ozdzia smy
Rozdzia smy
59
1 lozdzia smy
R ozdzia smy
R ozdzia smy
R ozdzia smy
kaipita zmienny
warto dodatkowa
500
500
200
capital variable
warto dodatkowa
500
200
R ozdzia smy
I. Rolnictwo
kapita stay
maszyny
kapita zmienny
warto dodatkowa
stopa ytku
100
100
50
50/ = V(
II. Przemys
kapita stay
m ateria maszyny
kapita zmienny .
warto dodatkowa
stopa zysku
100
50
50
200 + X
si.: ro w y
100
kapita
warto
stay
maszyny
zmienny
dodatkowa
100
100
50
warto
zy*k
250
233l/s
[33Vs = ] 162/s/o
11. Przemys
k apita stay
m ateria maszyny
surowy
kapita
zmienny
warto
dodatkowa
wart-o
cena
zysk
100
100
50
350
350
50 =
100
162/s%
R o z d z ia smy
I
II
III
IV
V
100
500
50
700
-
700
100
350
500
kapita
zmienny
paca,
robocza
200
400
600
300
500
warto
dodat
kowa
100
200
300
150
250
stopa
wartoci
dodat-.
kowej
50%
50%
50%
50%
50%
zysk
stopa
zysku
warto
produk
tu
100
200
300
150
250
10%
20%
30%
15%
25%
1100
1200
1300
1150
1250
72
czyli 20%.
I stwierdzamy rzeczywicie, e 5000 f. szt. kapitau wyo
onego w piciu sferach przynosi zysk, ktry rwna si 100 +
+ 200 + 300 + 150 + 2 5 0 = 1000. A 1000 w stosunku do
5000 rwna si i/s, co stanowi 20%. Tak samo jeeli obliczy
my warto cznego produktu, to wynosi ona 6000, a nad
wyka ponad wyoony kapita w wysokoci 5000 rwna si
1000 , czyli stanowi 20% w stosunku do wyoonego kapitau,
czyli i/e albo 162/% caego produktu. (Jest to znw inny
rachunek.) Aby wic rzeczywicie kady z wyoonych kapi
taw I, II, III itd. albo te, co na to samo wychodzi, kapitay
takiej samej wielkoci, bd kapitay jedynie w stosunku do
swej wiekoci, tzn. w stosunku, w ktrym s one czciami
cznego wyoonego kapitau, miay udzia w podziale war
toci dodatkowej przypadajcej na czny kapita, na kady
z nich moe przypada tylko zysk w wysokoci 20%; ale na
kady z nich musi tyle ||472| przypada. Aby to jednak byo
moliwe, produkty rnych sfer produkcji trzeba sprzedawa
bd powyej ich wartoci, bd te w mniejszym lub wikszym
stopniu poniej ich wartoci. Albo te czna warto dodatko
wa powinna by podzielona midzy te sfery nie w stosunku
73
1100
warto
dodat
kowa
100
prze
citna
cena
1200
[stosunek mi
dzy przecitn
ceua a war
toci]
[stosunek mi
dzy zyskiem a
wartoci do
datkow w % ]
nadwyka
przecitnej
ceny ponad
nadwyka
zysku ponad
warto
100
skalku
lowany
zysk
warto
dodatkow
100%
200
200
spadek tysku
poniej war
toci dodat
kowej
33% %
200
warto
1200
200
1200
rwna si
cenie
0
spadek prze
citnej ceny
III
IV
1300
1150
1250
300
150
250
1200
1200
1200
poniej
wartoci
100
nadwyka ceny
ponad warto
nadwyka
zysku ponad
warto
dodatkow
50
33% %
nadwyka
wartoci
ponad cen
nadwyka
wartoci do
datkow ej p o
50
nad zysk
25/ *
spadek
Zysku
poniej
wartoci
dodatkowej
20%
74
200
200
"Jjy
R ozdzia smy
113).
Nieprawda. Czynsz uiszcza si zawsze wacicielowi ziem
skiemu; voil tout [ot i wszystko]. Jeeli czynsz jest jednak,
jak to si bardzo czsto w praktyce zdarza, czciowo lub ca
kowicie potrceniem z normalnego zysku albo potrceniem
z normalnej pacy roboczej {rzeczywista warto dodatkowa,
czyli zysk plus renta, nie jest nigdy potrceniem z pacy ro
boczej, lecz ow czci produktu wytworzonego przez
robotnika, ktra pozostaje z tego produktu po potrceniu pa
cy roboczej), to nie jest on, z punktu widzenia ekonomiczne
go, rent gruntow, co natychmiast sprawdza si w praktyce,
gdy tylko ||473| stosunki konkurencji przywracaj normalny
poziom pacy roboczej i normalny poziom zysku.
Tote w przecitnych cenach, do ktrych konkurencja
nieustannie stara si sprowadzi wartoci towarw, mamy
wci do czynienia - z wyjtkiem wypadku II w powyszej
tablicy - z dodatkiem do wartoci produktu jednej sfery pro
dukcji i z potrceniem z wartoci produktu innej sfery, i w ten
sposb powstaje oglna stopa zysku. Jeeli chodzi o towary
w tej szczeglnej sferze produkcji, w ktrej stosunek kapitau
zmiennego do cznej sumy wyoonego kapitau {zakada si,
e stopa pracy dodatkowej jest dana i jednakowa) odpowiada
przecitnemu stosunkowi kapitau spoecznego, warto rwna
si przecitnej cenie; nie ma tu wic ani dodatku do wartoci,
ani potrcenia z wartoci. Jeeli jednak wskutek szczeglnych
okolicznoci, ktrych nie bdziemy tu roztrzsa, warto to
warw w obrbie okrelonych sfer produkcji, nie w sposb
76
Rozdzia smy
s.
78
[a) P i e r w s z a
teza
Rodbertusa]
79
Rozdzia smy
Rozdzia smy
jednak obowizuje regua, e warto produktu rwna si iloci pracy,
ktr na ten produkt wydatkowano, to o w ysokoci w artoci produktu
rozstrzyga znw jedynie w ydajno pracy, czyli stosunek iloci produktu
do iloci pracy, ktr wydatkowano na jego wytworzenie... kiedy taka
sama ilo pracy przynosi wicej produktu, innymi sowy, kiedy wy
dajno wzmaga si, to w takiej samej iloci produktu tkwi mniej pra
cy, i na odwrt, kiedy taka sama ilo pracy przynosi mniej produktu,
innymi sowy, kiedy wydajno spada, to w takiej samej iloci produktu
tkwi wicej pracy. Jednakie warto produktu okrelan a jest przez ilo
pracy, a wysoko w artoci produktu - przez stosunkow w arto okre
lonej iloci produktu ... A wic renta w ogle... musi by tym wysza,
im w ysza jest w ydajno pracy w ogle (str. 119/120).
[b) D c u g a
teza
Rodbertusa]
.,11) Jeeli przy danej wartoci produktu dana jest rwnie wysoko
renty w ogle, to wysoko renty gruntowej bd zysku z kapitau
znajduje si w odwrotnym stosunku zarwno do siebie nawzajem, jak
i do wydajnoci bd do pracy w produkcji surowca i pracy w fabry
kacji. Im renta gruntowa jest wysza albo nisza, tym niszy albo wy
szy jest zysk z kapitau, i na odwrt; im wysza albo nisza jest wy
dajno pracy w produkcji surowca bd pracy w fabrykacji, tym nisza
albo wysza jest renta gruntowa bd zysk z kapitau i, na odwrt,
82
tym wyszy albo niszy jest dlatego zysk z kapitau albo renta grunto
w a (str. 116).
Rozdzia smy
85
Rozdzia smy
86
Rozdzia smy
88
89
R ozdzia smy
produkt
przemysowy
produkt
rolny
I 600 f. szt.
[7200 godzin]
300 f. szt.
[3600 godzin]
300 . szt.
[3600 godzin]
600 f. szt.
[7200 godzin]
90
91
kupi. Ma to wic taki sam efekt, jak gdyby rolnik wcale nie
sprzeda surowca, lecz wypoyczy go tylko budowniczemu
maszyn, aby ten nada mu form maszyny. A wic ta cz'
wartoci maszyn uywanych w rolnictwie, ktra sprowadza
si do surowca - mimo e jest produktem pracy rolniczej
i stanowi cz wartoci stworzonej przez t prac - naley
jednak do produkcji, a nie do producenta, i figuruje dlatego
w rubryce jego kosztw, podobnie jak nasiona. Druga cz
natomiast, reprezentujca w maszynach prac fabrykacji, jest
produktem fabrykacji , ktry wchodzi jako rodek produkcji
do rolnictwa, podobnie jak surowiec w charakterze rodka
produkcji wchodzi do przemysu *.
Jeeli tedy prawd jest, e firma Produkcja surowca do
starcza firmie Przemys warto materiau , ktra jako
oddzielna pozycja wchodzi do sumy kapitau fabrykanta, to;
w nie mniejszym stopniu zgodne z prawd jest to,, e firma
Przemys dostarcza firmie Produkcja surowca warto
maszyn, ktra w caoci (wczajc t cz, ktra skada si
Z materiau surowego) wchodzi do sumy kapitau farmera,
mimo e ta cz skadowa wartoci nie przynosi mu war
toci dodatkowej. Z tego to wanie powodu w high agricul
ture, jak je okrelaj Anglicy, stopa zysku okazuje si nisza
od stopy zysku w rolnictwie prymitywnym, mimo e stopa
wartoci dodatkowej jest wysza.
Powysze stanowi jednoczenie dla pana Rodbertusa dobit
ny dowd tego, e na istot wyoonego kapitau pozostaje zu
penie bez wpywu, czy t cz wartoci produktu, ktr wy
kada si na capital constant, zastpuje si in natura i dlatego
zarachowuje si tylko jako towar - jako warto pienin
czy te j si rzeczywicie sprzedao i przesza ona przez pro
ces kupna i sprzeday. Gdyby na przykad wytwrca pro
duktw surowych zawarte w jego maszynie elazo, mied,
drewno itd. da gratis budowniczemu maszyn, wobec czego
budowniczy maszyn, sprzedajc maszyn, policzyby mu jedy
nie doczon prac i zuycie swej wasnej maszyny, to naby
ta maszyna kosztowaaby rolnika akurat tyle, ile go ona teraz
kosztuje, i taka sama cz skadowa wartoci figurowaaby
* W rkopisie', rolnictwa. - Red.
93
R o z d z ia smy
R ozdzia smy
teza
Rodbertusa]
97
R ozdzia smy
R ozdzia smy
100
50
150
300
150
150
100
125
50
200
375
175
200
1142/7
*
Bardzo krtko mona zanotowa nastpujce sprawy, gdy
nie dotycz one wcale zadania, ktre sobie zakreliem.
,.W arto ziem i jest skapitalizowan rent gruntow .
Gdy wic chodzi o ten pieniny wyraz wartoci ziemi, to
okrela go wysoko panujcej stopy procentowej. Jeeli ka
pitalizuje si rent w stosunku 4%, -to naleaoby mnoy j
przez 25 (gdy 4% rwna si J/25 liczby 100), jeeli za w sto
sunku 5% - to przez 20 (gdy 5% rwna si 1/20 liczby 100).
W wartoci ziemi stanowioby to rnic wynoszc 20% (str.
131). Nawet wskutek spadku wartoci pienidza renta grun
towa, a dlatego rwnie i warto ziemi poszyby nominalnie
w gr, jako e kapita nie powiksza si tu rwnomiernie
w swym wyrazie pieninym, gdy tymczasem wraz z po
wikszaniem si wyrazu pieninego procentu lub zysku po
wiksza si te rwnomiernie w swym wyrazie pieninym
i kapita. Natomiast renta gruntowa, ktrej wyraz pieniny
powikszy si, musi ulec podziaowi midzy nie zmienion
liczb morgw skadajc si na dan dziak ziemi (str. 132).
Pan Rodbertus w taki oto sposb podsumowuje w zasto
sowaniu do Europy swoje tezy pene gbokich myli:
1. ...u narodw europejskich wydajno pracy w ogle - pracy wy
twarzajcej produkty surowe i pracy w fabrykacji - wzrosa... wskutek
czego zmniejszya si ta cz produktu narodowego, ktr wydatkuje
si na pac robocz, powikszya si natomiast ta cz produktu na
rodowego, ktra pozostaje na rent gruntow... a wic wzrosa renta
w ogle" (str. 138/139).
2. ...wydajno pracy fabryfeacyjnej podniosa si w wikszym stop
niu ni wydajno pracy wytwarzajcej produkty surowe... wskutek
czego w takiej samej iloci wartoci produktu narodowego udzia renty
przypadajcy na rzecz produktu surowego jest dzi wikszy ni udzia
renty przypadajcy na produkt fabrykacji, a wic mimo wzrostu renty
w ogle, podniosa si jednak dlatego tylko renta gruntowa, natomiast
Zysk Z kapitau obniy si" (str. 139).
103
R o zd zia smy
104
/ %*
816 23
Viq.
- Red.
105
R ozdzia smy
106
10]
Rozdzia smy
108
109
U l
Rozdzia smy
112
W rkopisie-, d u e j .
R ed .
R ozdzia smy
klasy II, tak samo klasa IV, jako e grunt ten jest o jedn
pit urodzajniejszy ni grunt klasy III. Poniewa w klasie I
renta rwna si 10 f. szt., wic w klasie II rwna si ona
10 + V5 = 12 f. szt., w klasie III za 12 + Vs =
= 142/ f. szt., a w klasie IV - 142/s + t/s = 177 /25 f. szt. tz7]
Gdyby urodzajno klasy IV bya mniejsza, to renta w kla
sach III-I wcznie ||4881 byaby wiksza, a w klasie IV byaby
te absolutnie wiksza (ale czy nie zmieniby si stosunk?).
Mona to dwojako rozumie. Gdyby klasa 1 bya urodzajniej
sza, to renta w klasach U, 111, IV byaby stosunkowo mniej
sza. Z drugiej strony I tak si ma do II, II do III, a III do
IV, jak nowo wczona do uprawy klasa gruntw, ktra nie
przynosi renty, ma si do klasy I. Nowa klasa gruntw nie
przynosi renty, gdy warto pszenicy uzyskiwanej w klasie I
nie przekracza przecitnej ceny produktu uzyskiwanego na
nowych gruntach. Warto ta byaby od niej wysza, gdyby
grunty I byy mniej urodzajne. Wtedy nowe grunty rwnie
przynosiyby rent. Tak samo ma si jednak sprawa z I. Gdy
by grunty klasy II byy urodzajniejsze, to grunty I nie przy
nosiyby renty albo byaby ona mniejsza; tak samo dzieje si
z II w stosunku do III i z III w stosunku do IV. W kocu
mamy tu wic do czynienia z odwrotn kolejnoci: abso
lutna urodzajno IV okrela rent w III. Gdyby IV bya
jeszcze urodzajniejsza, to III, II, I przynosiyby mniejsz rent
albo wcale by jej nie przynosiy. A wic rent, ktr przy
nosi I, rent nie zrniczkowan, okrela urodzajno IV, po
dobnie jak okoliczno, e nowa klasa gruntw nie przynosi
renty, okrelona jest przez urodzajno klasy I. Tu wic obo
wizuje prawo Storcha, ktre gosi, e renta na najurodzaj
niejszym gruncie okrela rent na ostatnim gruncie przynosz
cym w ogle rent, a wic okrela te rnic midzy grun
tem, ktry przynosi rent nie zrniczkowan, a gruntem wca
le nie przynoszcym renty 128].
Tote fakt, e klasa V, czyli wzity pod upraw nowy grunt
I (w odrnieniu od klasy I), nie przynosi tu renty, ma za
przyczyn nie wasn nieurodzajno tego gruntu, lecz jego
wzgdn nieurodzajno w porwnaniu z klas I, czyli wzgld
n urodzajno klasy I w porwnaniu z klas I'.
115
R ozdzia smy
Rozdzia smy
118
Rozdzia smy
R ozdzia smy
122
%. 26
723
R ozdzia smy
Rozdzia smy
126
Rozdzia smy
R ozd zia sm y
Rozdzia smy
Rozdzia smy