You are on page 1of 6

Yapsal Reformlar Rehberi

Bugnlerde hangi ekonomik konuyu tartmaya balasak sonu mutlaka gelip


yapsal reformlara balanyor. Birisi bte iyi gidiyor dese doru ama
yapsal reformlarla desteklenmedii takdirde srdrlebilir deil diyoruz ya
da birisi byme decek dese nk yapsal reformlar yapmadk, cari
ak derse byme de ister istemez dyor diyoruz. Herkesin bildii, tam
olarak tanmlayamasa da sayg duyduu sihirli bir deyim 'yapsal reform.'
Daha nce bu blogda 'Nedir BuYapsal Reformlar?' balkl bir yazm
yaynlanmt. Ama zerinden biraz zaman getii ve konu gncelliini hi
kaybetmedii iin bu yazy daha kapsaml olarak (ekonomi d yapsal
reformlar da hi deilse sralamak eklinde) yeniden yazmaya karar verdim.
Burada konu edeceim yapsal reformlar hemen elden geirilmeye
balanmas gereken temel konulardr. Bunlara daha birok reform eklenebilir.
Yapsal reform, bir sistemin daha verimli alabilmesi ve oklara kar daha
dayankl hale getirilebilmesi iin o sistemin yeniden yaplandrlmas olarak
tanmlanabilir. Ekonomi dndan bir rnek vereyim. Diyelim ki stanbulu olas
bir depreme kar daha gl bir hale getirmek istiyoruz. O zaman eskiden
depremlere dayankl olarak yaplmam yaplar ykp depreme dayankl
yaplar yapmanz gerekiyor. Bu, hem zaman alacak hem de pahalya kacak
bir dnm. Ama tamamlandnda hem kentin grnmn gzelletirecek
hem de depremlere dayanklln artracak bir yapsal dnm.
Diyelim ki srekli ak veren bir sosyal gvenlik sistemi sz konusu. rnein
her ay sisteme ye olanlardan 100 lira prim toplanyor ve bu gelir faiz
hesaplarnda ya da tahvil getirisinde nemalandrlarak 110 liraya karlyor.
Buna karlk yine diyelim ki sistemden salk gideri ve emeklilik maa
alanlara da ayda 130 lira deniyor. Bu durumda sistem her ay 20 lira ak
veriyor demektir. Bu a kapamann yolu var: (1) yelerden alnan
primleri artrmak, (2) Emekli maalarn ve salk sigortas katklarn drmek,
(3) Emeklilik yan ykseltmek, (4) Borlanmak. Borlanmak geici bir
zmdr ve bazen de sorunu arlatrabilir. O halde kalc zm iin ilk
dzenlemeyi yapmak gerekecektir. Bu dzenlemeler balangta sknt
yaratacak ve belki de siyasal iktidara oy kaybettirecek nlemlerdir ama sosyal

gvenlik sisteminin iflas etmemesi iin yaplmas arttr. Bu dzenlemelere


'yapsal reform' diyoruz.
Yapsal reformlarn nemli bir blm yukarda sosyal gvenlik sistemi
rneinde deindiim gibi siyasal iktidarn oy kaybyla sonulanabilecek
kararlara baldr. O nedenle de kolay kolay uygulamaya konulamyor.
Trkiyenin ihtiyac olan yapsal reformlar balkta toplanabilir: Siyasal
reformlar, sosyal reformlar, ekonomik reformlar. Bunlardan ilk ikisindeki
nemli alt balklar sralayalm, ncsnn ayrntlarna girelim.
Siyasal reformlar
Bu alanda atlmas gereken birok yapsal dnm adm sz konusu. O
nedenle bunlardan en nemli olduunu dndm birka reforma
deinmekle yetineceim. Trkiyenin siyasal alanda yapmas gereken yapsal
reformlar Anayasa deiiklii ile balamak durumundadr. Bu deiiklikler
yaplrken sistemi, bat lkeleri dzeyine karabilmek iin demokrasiyi,
zgrl, dnce zgrln, hogry, kii haklarnn korunmasn, en
st dzeye karacak ve kstlamalar sava hali gibi ok zorunlu hallerle snrl
tutacak dzenlemeler yaplmas gerekiyor. Anayasa deiikliini izlemesi
gereken reform seim sisteminin ve siyasal partiler sisteminin dzenlenmesi
olarak karmza kyor. Seim sisteminde baraj uygulamasnn kaldrlmas
art grnyor. Siyasal partiler kanununda paralel deiiklikler yaplmas,
milletvekilliinin (en fazla iki kez seilmek gibi) sre snrlandrlmasna tabi
tutulmas, lider egemenliini kaldracak dzenlemelerin yaplmas gibi birok
konu bu erevede saylabilir. Bu ikisi bu alandaki en nemli admlar.
Dierleri bunlardan sonra yava yava tamamlanabilir.
Sosyal reformlar
Yapsal reformlar iin en geni alan budur. O nedenle bu alanda en nemlileri
olduunu dndm iki bala deineceim. Bu ikisi Trkiyenin gelecei
asndan olduu kadar ekonomisine katk bakmndan da en n srada yer
alyor. Bu erevede en bata eitim sisteminin dntrlmesi yer alyor.
Trkiyenin bugnk eitim sistemini kkl olarak deitirmesi ve eitimde
tmyle bilimin egemen klnmasndan baka are bulunmuyor. Trkiye ne
yazk ki bu alanda 30 40 yl ncesine gre ok daha geriye gitmi
bulunuyor. Eitim sisteminde 30 40 yl nceki sisteme geri dnsek ve o

sistemi gnn koullarna gre revize etsek bu alanda yapsal reform yapm
olabiliriz. Ar ve siyasal baskya ak olarak altndan ikyet ettiimiz
adalet sistemini kaliteyi de artracak biimde hzlandrmak iin hkim, savc ve
mahkeme saysn artrarak daha hzl sonu alnacak ve siyasal etkilerden
bamsz klnacak bir adalet sistemi kurmak hukuk alannda yapsal reform
olarak deerlendirilebilir. Hkim ve Savclar Yksek Kurulu tmyle siyasal
iktidar dnda kendi mesleki snrlar erevesinde sistemi, atamalar, terfileri
ynetecek hale getirilirse bu alandaki tartmalar nemli lde sonlanm
olabilir. Bu iki alanda gerekenler yaplabilirse dier sosyal reform konular
bunlarn ardndan yava yava tamamlanabilir.
Ekonomik reformlar
Asl konumuz bu olduu iin buraya biraz uzun yer ayrmamz gerekiyor. Bu
alanda da yaplmas gereken ok ey var. Buna karlk yukarda olduu gibi
burada da en temel grdm konular ele alacam:
Bymenin ithalta baml yapdan kurtarlmas ve cari an drlmesi:
Trkiye, 2000lere kadar bte an, 2000ler sonrasnda ise cari a itici
g olarak kullanm ve bu itici gle bymtr. Yani ak vermeden
byyemeyen bir ekonomi grnmndedir. Bu grnmden kurtulmak yani
ak vermeden byyebilmek iin iki yol var: tasarruflar artrmak veya
retimin ithalta dayal yapsn yerli girdilere yneltmek. Her ikisi de zaman
alc ve biraz can actc nlemleri gerektirse de tpk deprem nlemi gibi
mutlaka yaplmas gereken eylerdir. Eer bu iki nlem alnp da yapsal
reform yaplamyorsa o zaman tek are byme hzn potansiyel byme
dzeyi olan yzde 5lere drmektir. Demek ki bu alanda yapsal reform
yapamamann maliyeti daha yava bymek olacaktr. Bunun maliyeti ise
isizliin drlememesinden balayan birok baka sorun olarak karmza
kacaktr.
Bu konuda iki nlem sz konusudur. lki ksa vadede kanamay durdurmak iin
ithalat pahal hale getirecek kur artdr. Bu bir yapsal reform deildir.
nk yapsal reform kalc dzeltme salayacak nlemlerle yaplr, oysa
kurlarn ykselmesi yoluyla ihracatn artmas ve ithalatn dmesi sonucunda
ortaya kacak cari ak d geici dzeltme salar. Yani yapdaki eksiklii,
yanllar kalc olarak dzeltemez. Bu eksikleri dzeltmek iin ithal mallarndan
ieride de retilmesi mmkn olanlar tevik ederek darya denecek dvizi

azaltmak yoluna gidilmesi gerekir. O nedenle ben bu alanda ksmi ve geici


ithal ikamesi yaklamn ortaya atmtm. Bu yaklam ithal mallarndan
burada da ayn fiyata retilebilecek olanlar geici sreyle tevik ederek
maliyetini drmek eklinde zetleyebilirim. Bunu yapabilmek iin ncelikle
sanayi rnlerinin envanterini kararak maliyet, vergi, sat fiyatn sralamak,
sonra bunlar dnya fiyatlaryla kyaslamak ve hangilerinde tevik yaplacan
belirlemek gerekir. Bu yolla cari a drmek mmkn olabilir. Buradaki
kritik nokta fiyat olarak rekabet edemeyeceimiz rnleri burada retmeye
kalkarak kaynak tahsisinin bozulmasna yol amamaktr.
Bte gelirlerinin konjonktrel etkilerden mmkn olduunca arndrlmas: Bu
konuda atlmas gereken ilk adm vergi sisteminin KDV ve TV gibi dolayl
vergilere dayal olmaktan karlmasdr. Vergi sisteminin, gelimi lkelerde
olduu gibi dolayl vergilerle gelir ve kurumlar vergisi gibi dolaysz vergiler
arasnda dengeli arlklar ieren bir yapya dntrlmesi gereklidir. Bu
deiiklik ncelikle adil bir vergilemenin yerletirilebilmesi iin gereklidir.
nk dolayl vergiler dk gelirliden oransal olarak daha yksek vergi
alnmasna yol aar. Bu dnm ayrca ithalt artna baml vergi geliri
artlarndan uzaklamamz salayaca iin de nemlidir. Bugnk durumda
ithalat (dolaysyla cari ak) arttka vergi gelirleri de artmakta, dolaysyla
bte a azalmaktadr. Bu ikili arasndaki ters ilikiyi mmkn olabildiince
krmak gerekir. Bu reformun bir baka yarar da kayt dl nlemesinde ve
GSYH hesaplarnn gerei gstermesinde grlecektir.
Sosyal gvenlik ve salk reformu: Bu konu yalnzca Trkiyenin deil birok
lkenin sorunudur. Trkiye, birka kez iflas aamasna gelmi olan sosyal
gvenlik sistemini genellikle primleri artrarak ve emeklilik yalarn ykselterek
reforme etmi ve sistemi yaatmaya devam etmitir. Bugn de bu alanda
alnmas gereken nlemler bulunuyor. nmzdeki dnemde sosyal
gvenliin sorun yaratmamas iin bu alanda srekli olarak maliyet
dengelerini izlemek gerekiyor. Bu aamada bundan daha nemlisi salk
reformudur. Son yllarda Trkiye bu alanda nemli gelimeler salam ve
vatandalarnn salk hizmetlerine ulamasn kolaylatrmtr. Ne var ki her
dzenleme gibi burada da snrlar iyi belirlenemedii zaman maliyetler yksek
oluyor. ngiltere, 1980lere girerken genel salk sigortas (national health
service) yznden batmann eiine gelmiti. Bizim de bu konuyu yeniden ele

alp maliyete dayal bir sistemi hayata geirmemiz gerekiyor. Aksi takdirde bir
sre sonra bte bu yk tayamayacak hale gelebilir.
Enerji faturasnn azaltlmas iin gerekli tasarruf nlemlerinin alnmas.
Enerjimizi dardan ithal ettiimiz iin cari aa olumsuz katk yapan bu
ithalt kalemini azaltc nlemleri almamz gerekiyor. Bu konuda yaplabilecek
iler tekilere gre daha snrl grnyor. Petrol ve doal gazmzn olmamas
ya da ticari boyuta tanacak dzeyde bulunmamas alternatif enerji retimi
kaynaklarna younlamamz gerektiriyor. Bu alanda gne ve rzgr enerjisi,
biyoenerji alanlarnda younlamann yan sra nkleer enerjiyi de
planlarmzn iinde tutmamz ve bu yolda asmlar atmamz gerekli grnyor.
Cari amzn ok nemli bir blmn enerji faturas tuttuu iin bu alanda
yaplabilecek kk dzeltmelerin bile katks olacan dnyorum.
Sektrel reformlar: Bu noktada bankaclk reformundan reel sektre ynelik
reformlara kadar bir dizi dzenleme yaplmas gerekiyor. Trkiye, 2001
krizinden sonra bankaclk sektrn ister istemez reforme etti. Son 40 ylda
yaptmz en nemli yapsal reform budur. Onu da kendi isteimizle deil,
kriz sonucunda zorunlu olarak yaptk. Buna karlk mali sektrn bankaclk
dndaki alt sektrlerinde (sigortaclk, leasing, faktring vb) henz tam olarak
reformlar yapmadk. Bunlarn hzla tamamlanmas gerekiyor. Bu alanlardaki
denetim ve gzetim grevinin de Bankaclk Dzenleme ve Denetleme Kurulu
(BDDK) rneinde olduu gibi bamsz bir kuruma verilmesi bu alanda
atlacak ilk adm olabilir. Benim bu konudaki nerim bir Mali Sektr
Dzenleme ve Denetleme Kurulu oluturulup bunun altnda BDDK ve Dier
Mali Sektr Kurulular Dzenleme ve Denetleme Kurulu adnda iki kurumun
bulunmasdr. Bu kurum kurulduktan sonra bankaclk d mali sektr
kurulularnn dzenlenmesine ve denetlenmesine bamsz olarak bakmaya
balamaldr. Reel sektrn de ciddi anlamda bir yapsal dnme sokulmas
gerekiyor. Bu erevede son dnemde Trk Ticaret Kanunu ile atlmaya
balanan admlar ne yazk ki daha iin bandayken budanarak birok adan
ilevsiz hale getirildi. Bunlarn yeniden ele alnmas gerekiyor. zel sektr
kurulularnn ounun ticari defterleri, belgeleri, mali tablolar gerei
yanstmaktan uzak bulunuyor. Bu alanda bankaclkta yaplana benzer sk
dzenlemelerin hayata geirilmesi zorunlu grnyor.

Deerlendirme
Yukarda deindiim gibi yapsal reformlarn en nemlileri olarak
dndklerime deindim. Bunlara eklenebilecek birok konu var. rnein
zelletirme bunlardan birisidir. stelik zelletirme, gelir salayc bir reform
olduu iin balangta gelir kaybettirici olacak olan yapsal reformlar iin
destek salayabilecek bir admdr. Bu gelirleri, geici ve ksmi ithal ikamesi
gibi teki yapsal reformlarn yarataca gelir kayplarnn telafisinde kullanmak
mmkndr. O nedenle zelletirme gibi geici gelir art salayacak
reformlar dierlerini yapacak zamanlara denk getirmek nemlidir. Trkiye
son on ylda zelletirmelerden 60 milyar dolarn zerinde gelir salad
halde bu saydm yapsal reformlarn hibirini yapmam, yalnzca dk
gelirlilere uygun fiyatla konut salama yolunda TOK kanalyla baz admlar
atmtr. Trkiye, son on ylda konjonktre dayal geici nlemleri yapsal
reformlara tercih etmitir. rnein faizleri drmek ekonominin
canlanmasna yol am ama iin temelindeki sorun zlemedii iin faizler
yeniden artm ve ekonomik bymeyi frenlemeye balamtr. Kredilerin
artmas bymeyi canlandrm ama da bamllktan kurtulamayan ekonomi,
bu byme artyla cari an artrarak risklerini, ykseltmitir.
Son on ylda kii bana gelirini 3.000 dolardan 10.000 dolara karmakla
vnen bir ekonominin bu on yln sonunda hala en temel yapsal reformlar
tartyor olmas inanlmas zor bir durumdur. Trkiye, tarihinin hibir
dneminde bu kadar byk bir frsat heba etmemitir. Ne yazk ki o uygun
konjonktr artk tersine dnm bulunuyor ve yapsal reformlar yapmak artk
eskisi kadar kolay grnmyor.
Mahfi ELMEZ
02 Mart 2014

You might also like