Professional Documents
Culture Documents
KRYTYKA LITERACKA
LITERATURA SZTUKA FILOZOFIA ESEJE RECENZJE FELIETONY WIERSZE OPOWIADANIA
Redakcja Tomasz M. Sobieraj, Witold Egerth, Janusz Najder Wsppraca Krzysztof Jurecki, Alicja Kubiak,
Dariusz Pawlicki, Marek Rycki jr. Wioletta Sobieraj Strona internetowa http://krytykaliteracka.blogspot.com/
Kontakt editionssurner@wp.pl Adres ul. Szkutnicza 1, 93-469 d
OD REDAKCJI
Sowo na luty
Wobec tego, co si dzieje z nasz literatur, s moliwe trzy stanowiska: 1. przystosowanie,
stosowane zdaje si z tych trzech moliwoci najbardziej szeroko; 2. walka, choby
beznadziejna, walka dla walki, bez wzgldu na klsk lub zwycistwo i 3. zupena
beznadziejno i powiedzenie sobie: niech sobie wszystko diabli bior, ja bd robi w swoim
kciku swoje i nic mnie reszta nie obchodzi. Pierwszego nie znam, drugie zaczynaem par
razy bez skutku. Trzeciego na razie nie chc, majc jeszcze w sobie pewien soupon dawnego
fighting-mana i mogc moe go z pewnym, choby minimalnym poytkiem dla ogu
zuytkowa.
Mogoby krytyki w ogle nie by i tak byoby zdaje si najlepiej. taka, jaka jest, przynosi
przez nieuctwo i niski poziom intelektualny wikszej czci swych przedstawicieli, przez swoj
letnio i tchrzostwo wobec najmniej nawet niebezpiecznych tematw wicej szkody ni
korzyci.
Stanisaw Ignacy Witkiewicz, O potrzebach krytyki literackiej artystycznej
ROZMOWA
Sander de Vaan, Gerur Kristn
G.K.: Islandczycy s bardzo czuli na punkcie tego, jak ich widz inni, wic kiedy pyta si ich,
czy s szczliwi, mwi, e tak. W 2003 roku studiowaam w Nicei, na poudniu Francji,
i kiedy mwiam, e jestem z Islandii, to kady, niewane skd by, czy to z Peru, czy z
Niemiec, czy z Norwegii mwi Islandia! Tam jest tak zimno. Musicie by depresyjnym
narodem. Pewien Niemiec zapyta mnie nawet, ile popenia si w Islandii samobjstw
kadego roku! Myl, e Islandczycy podobnie postrzegaj Finw czy Grenlandczykw, ale nie
mam zielonego pojcia, jak to ostatecznie naprawd jest. Ale rzeczywicie, mamy wiele sw na
opisanie niegu i samobjstwa.
S.d.V.: Jakie jest twoje miejsce we wspczesnej poezji islandzkiej?
G.K.: Zapytaam kiedy pewnego krytyka, do ktrej generacji nale, a on odpowiedzia:
Waciwie Gerdur, to do takiej, ktra nie istnieje. To smutne, ale jednoczenie zabawne.
Dziki temu jestem wolna. Nikt nie porwnuje mojej twrczoci do innych. Stworzyam swj
wasny poetycki styl i wiat wyobrani, co wida w moich wierszach.
W mojej pierwszej ksice poetyckiej (sfrtt, 1994) wiersze s chodne
i zdystansowane, ale w drugiej (Launkofi, 2000) s ju bardziej osobiste, dusze i z pewn
dawk humoru. Mimo to zabierajc si do czytania nie naley zapomnie o rkawiczkach
i szaliku.
S.d.V.: Wydaje si, e take Bg jest bardziej obecny w wierszach z drugiego tomiku, chocia
nie jest to ten zwyky Bg, do ktrego si zwracamy. Np. piszesz: Kiedy umr/wyciosasz/
ksajcy szron/z moich zbw/wystrugasz piszczaki/z moich koci/zagrasz przeraliwie na
wietrze... Jak sobie Jego (J?) wyobraasz?
G.K.: Jako istot wybaczajc, w przeciwiestwie do tego ze Starego Testamentu, no
i z poczuciem humoru.
S.d.V.: Czym dla ciebie jest poezja?
G.K.: Uprawiaam ju rne rodzaje i gatunki literackie. Za kadym razem, kiedy mam jaki
dobry pomys, wiem w jakiej formie go rozwin, a te najlepsze zawsze wykorzystuj
w wierszach. To te pomysy, ktre zatrzymuj mnie na rodku ulicy tak gwatownie, e gdy
ochon nie bardzo pamitam, gdzie i po co szam. Poezja jest wtedy, gdy najdusz histori
opowiesz jak najkrcej. To jest pocztek literatury. To jej podstawa.
S.d.V.: Wydaje si, e twoje wiersze s inspirowane sagami i mitycznymi historiami. Czy to
typowe dla islandzkiej poezji?
G.K.: Tak, Islandczycy cigle wykorzystuj sagi i stare nordyckie mity w swojej literaturze.
Zawsze mona w nich znale co nowego i inspirujcego.
S.d.V.: Bardzo podoba mi si wiersz Vk, szczeglnie metafory: srek augum/hla
hjarta//hendur pnar/tamdir sledahundar (), czyli Kra w moich oczach/szron w moim
sercu//twoje rce/nieujarzmione psy w zaprzgu (...). Moe si myl, ale bardzo mi to
przypomina hiszpaskiego poet Federica Garci Lorc, ktry by bardzo pomysowym twrc
metafor. Czy Lorca jest dla ciebie inspiracj?
G.K.: Mam jego poezje po francusku, ale nie by dla mnie jako wyjtkowo inspirujcy.
Najbardziej wpyna na mnie poezja islandzka sprzed II wojny, ale moe to ona powstawaa
pod wpywem Lorki...?
S.d.V.: Pisaa licencjat o Baudelairze. Czy co iskrzy pomidzy tob a Francj czy literatur
francusk?
G.K.: Ostatnim razem, kiedy byam we Francji, czytaam niewiele poza ksikami fiskiego
pisarza Arto Paasilinny. Wiele jego ksiek przetumaczono na francuski. Wydaje mi si, e
nigdy nie polubi adnego francuskiego autora. Za kadym razem, kiedy otwieram francusk
powie, mam wraenie, e jest o kim, kto wanie porzuca kochank czy kochanka i ile razy
ona czy on gboko wzdychaj pakujc swoj bielizn. Lubi ksiki o czym innym ni
uczucia, np. o starej kobiecie wyrzuconej z domu i biorcej za to zemst. O wojnie zimowej
1939-40 [fisko-sowieckiej, przyp. T.M.S.]. Pisze o tym Paasilinna w jednej ze swoich ksiek.
S.d.V.: Inny twj bardzo interesujcy wiersz to Anna, ktry, jak przypuszczam, jest
o ydowskiej dziewczynce z Holandii, Annie Frank. Jak to si stao, e dodaa jej ycie,
przedstawiajc jako star kobiet?
G.K.: Zaczam si zastanawia, jaka by bya, gdyby miaa szans si zestarze, jak by bya
ssiadk. Czy byaby cichutka jak myszka, tak jak wtedy, gdy si ukrywaa? Nie sdz. Lubi j
sobie wyobraa witajc swoich przyjaci czy rodzin i imprezujc caymi nocami. To by jej
si naleao, i z pewnoci nie wezwaabym policji. Przyszabym do niej rano posprzta, a ona
by sobie spaa, zbierajc siy przed kolejn nocn imprez.
S.d.V.: Podoba mi si ten punkt widzenia. Czytaa Dziennik Anny Frank? Jakie masz po tej
lekturze wraenia? Ty te bya nastoletni pisark.
G.K.: Czytaam dziennik Anny jako dziecko, bardzo mnie poruszy i zostawi we mnie gboki
lad. Sama te prowadziam dziennik pomidzy smym a czternastym rokiem ycia. Dziennik
Anny miaam zawsze gdzie w gowie, kiedy pisaam A Picture of Dad Thelmas Story.
Niestety, dzieci s torturowane na caym wiecie.
POEZJA
GERUR KRISTN
Bg
Kiedy
umr
wyciosasz
z moich zbw
ksajcy szron
wystrugasz piszczaki
z moich koci
wygrasz skowyt na wietrze
Na razie przypominasz o sobie
powlekajc brokatem
wiey nieg
Nade mn wisi
twoje ochronne skrzydo,
ktre nie zgubio
ani jednego pira
Ldowanie
wiata
na ziemi
migoczcy zodiak
krg dzikich zwierzt
wychodzi
z nocnego gszczu
Porquoi-pas
Leeli ubrani na brzegu morza
patrzyli jak jesienny ksiyc
unosi si na mielinie
i cignie do nieba
Przypyw nadszed szybko
Noc
podkrada si na piasku
gwiazdy pluskay
przy stopach
Dlaczego my?
kto wymamrota
a ciemno wpywaa
w kciki ust
Odpowied nadesza
jak echo
Dlaczego nie?
Podniszczony
zoty bucik
pod kloszem
may, dziecicy
I stranicy,
ktrzy tam wpadli,
gotowi rzuci si mu
na ratunek przed
fleszem aparatu
Uczta
mier jest
dam w czerwonych butach
Rusza
do kredensu
wyciga wiey obrus
i przykrywa nim st
przystraja porcelan
Nie ustpuje
na krok
W garnku
topi tabliczki czekolady
i obdzwania
moich przyjaci
Zmienia gos
dla zmyki
i zaprasza do mnie
Przychodz
jeden po drugim
zachwycaj ich torty
i inne frykasy
i buty, ktre
zostay
Sylvia Plath
Wsuwasz palec
midzy kraty,
ale nie poznajesz
kostek
Dopada ci wiedma
A mylaa, e
czyha tylko
na zapleczu snu
Zanim si przecinie
midzy ebrami
i umoci
przy twoim sercu
otwrz piekarnik
wepchnij j do rodka
Ulica Safamri
Czsto, kiedy
lec pod kodr dryfuj
midzy snem a jaw
wydaje mi si, e
widok przez okno
powinien by taki sam
jak w dziecistwie
nieg przycupnity
na balustradzie balkonu
i ssiad, ktry odniea
schody
aden nieg nie
pachnie tak mocno
Gerur Kristn, ur. 10 czerwca 1970 r. w Reykjaviku. Pisarka i poetka; ukoczya literatur
francusk i porwnawcz na Uniwersytecie Islandzkim. Autorka zbiorw poezji i opowiada,
powieci, ksiek dla dzieci, biografii. W 2004 otrzymaa Nagrod Literack im. Halldra
Laxnessa, w 2005 zostaa laureatk Islandzkiej Nagrody Dziennikarskiej a w 2010 r. zdobya
Islandzk Nagrod Literack. Teatr Narodowy w Reykjaviku wystawi w 2011 roku sztuk
opart na jej dwch powieciach dla dzieci. Kristn mieszka w Reykjaviku, ale czsto
podruje; swoj twrczo prezentowaa ostatnio m.in. w Ugandzie, Bangladeszu, Indonezji.
ESEJ
Piotr Stanisaw Krl
10
roku. Ksika, ktrej oficjalny nurt wydawniczy w PRL wydaby do... mutu cenzuralnego,
z ktrego nie wystawaaby nawet najciesza niteczka.
W mojej domowej bibliotece jest sporo ksiek, pism niezalenych z tamtego okresu.
Cz niestety zagina z powodu moich osobistych problemw z inwigilacj przez SB-ekw.
Wywiozem cz z nich do kuzynki pod Warszaw, gdzie schowalimy je w dyskretnym
miejscu. Po jej mierci zbir ten zagin, take i moje dwa zachowane tomiki poezji napisane
pod pseudonimem Stanisaw Kossek (psudonim poyczony od pewnego sympatycznego
lekarza z Rabki, z ktrym rozmawiaem zaledwie 15. minut): Spisywane noc (1983)
i Okruchy pamici (1985); skromny ich nakad rozszed si w drugim obiegu. To co zostao
w moich zbiorach, jest czci dwch niezwykle zasuonych nurtw wydawniczych, poza
oficjalnym w PRL-u ten w Polsce oraz na emigracji. Ksika mut jest swoistym obrazem
wydawniczym tamtego okresu; znany i ceniony pisarz, poeta, naukowiec schodzi z oficjalnego
nurtu z ksik Ulica Mendelsztama (1983) i udaje si do podziemia, drugiego obiegu
wydawniczego na Rozmowy polskie latem 1983 roku, ksik, ktra ukazaa si rok pniej w
emigracyjnym Instytucie Wydawniczym w Paryu. Za te rozmowy zosta wyrzucony z PAN,
gdzie pracowa przez wiele lat. Ksika bya w polskiej opozycji oraz na emigracji lat
osiemdziesitych XX w. jedn z najpopularniejszych. Rozmowa grupy intelektualistw na
pocztku stanu wojennego w pensjonacie nad jeziorem Wigry, w ktrej jednym z bohaterw
jest narrator, pan Mareczek (pod tym imieniem jest autor ksiki). Tematem artobliwych
i ironicznych dyskusji s codzienne sprawy, problemy polityczno-filozoficzne dotyczce
komunizmu, historii oraz rokowa na przyszo. Oficjalny nurt PRL-owski tego nie mg
znie, wywalajc J.M. Rymkiewicza z Polskiej Akademii Nauk, dwa nurty niezalene puciy
to w szeroki obieg. artobliwie powiem dwie nitki wyszy ze mutu cenzuralnego, ktrego
zadaniem byo zaptli, co niewygodne dla wadzy i cisn w zapomnienie, niebyt.
11
List podpisali m.in: Maria Dbrowska, Stanisaw Dygat, Aleksander Gieysztor, Pawe
Hertz, Pawe Jasienica, Stefan Kisielewski, Zofia Kossak, Tadeusz Kotarbiski, Jan
Parandowski, Artur Sandauer, Wadysawa Tatarkiewicz, Melchior Wakowicz. To by
12
pierwszy oficjalny protest inteligencji polskiej w PRL-u, ktry rozszed si szerokim echem na
wiecie. Pocztkowo zignorowany przez wadze, dopiero po upublicznieniu w mediach na
Zachodzie, solidarnociowego wsparcia sygnatariuszy Listu 34 przez profesorw Harvardu,
intelektualistw woskich z Albertem Moravi i Ignazio Silone na czele, poparciu polskich
pisarzy przez Midzynarodowy Pen Club wraz z domaganiem si wyjanie, wywoao ostry,
propagandowy atak.
Reakcja wadz bya wrcz histeryczna powiedzia prof. Antoni Dudek z Instytutu
Pamici Narodowej. Zorganizowano tzw. kontrlist, pod ktrym podpisy zoyo okoo 600
osb, w tym m.in.: Jarosaw Iwaszkiewicz, Julian Przybo, Wisawa Szymborska oraz Tadeusz
Rewicz (przykre, ale prawdziwe do blu...). Warto tutaj zaznaczy, i zoenia podpisu pod
propagandowym kontrlistem odmwio wielu znanych pisarzy, dotychczas przychylnych
wobec PRL-owskiej wadzy, m.in. Jacek Bocheski, Kazimierz oraz Marian Brandysowie, Jan
Dobraczyski, Tadeusz Konwicki, czy Julian Stryjkowski. Ich sumienie najwyraniej byo
silniejsze ni poddastwo partyjnym nakazom (inicjatorem ataku na sygnatariuszy Listu 34
wrd pisarzy bya egzekutywa POP Oddziau Warszawskiego Zwizku Literatw Polskich).
Protest ten nie okaza si jednak porak Listu 34; sta si pocztkiem odwanej,
niezomnej walki o wolno sowa. Czsto opacane to byo zmarginalizowaniem,
pozbawieniem moliwoci wydawania swoich utworw, wykluczenia z mediw (radio,
telewizja), a take emigracj, czasami wewntrzn. Z mojej strony, i nie tylko mojej, jest wielki
podziw i uznanie dla ich odwagi z pirem w rku.
Napywem wieego powietrza w ten mut cenzuralny okaza si drugi, wolny nurt
wydawniczy, a wielkim wsparciem na emigracji by miesicznik Kultura, ukazujcy si we
Francji od 1947 roku. Instytut Literacki Kultura, zaoony przez Jerzego Giedroycia polega
na stworzeniu kanonu, swobodnej i sensownej myli, na utrwaleniu silnego nurtu polszczyzny,
ktry pomagaby w budowie swobodnego polskiego domu, swobodnej przestrzeni duchowej
polskiej, europejskiej, ludzkiej (Wojciech Karpiski, historyk sztuki, krytyk literacki).
13
14
ESEJ
Krystyna Habrat
odczas karnawau, nawet jeli nie bywamy na wielkich balach w dawnym stylu, jakie
opieway synne powieci, poczynajc od Wojny i pokoju czy Anny Kareniny, naley te
pomyle o radoci dla ducha i w tym celu zebraam troch wypowiedzi pisarzy oraz uczonych
na temat znaczenia radoci, dobrej zabawy i pogody ducha dla pracy twrczej.
Jak rol podczas pracy twrczej, czyli pisania, odgrywa dobry nastrj, opowiada w swoim
Dzienniku, rzadko ju wspominany polski pisarz, Jerzy Zawiejski:
Zastanowiy mnie sowa don Dolattea, przeora klasztoru, w ktrym braciom idcym do pracy przypomina, by
pracowali w radoci, w swobodzie wewntrznej, by pracowali tak, jakby si bawili, by zaufali Bogu, ktry pracy
pomaga. (...) Ja pracuj w udrczeniu, w lku, panice i niepewnoci. Postanowiem (...) pisa nie w udrczeniu,
lecz w prawdziwej radoci, tak, jak zaleca swoim mnichom pere Delatte.
15
wasnego krytycyzmu, spostrzegawczoci i umysowej podnoci, a rodzeniu si myli powinna sprzyja z lekka
podniecona atmosfera, oywczy art, przeplatanie powanego rozumowania umysow swawol.
Uczony siga wic czsto do literatury piknej dla relaksu ale te dla inspiracji. Czytuje
ksiki Mariana Brandysa, Dygata, Lema, Prousta, Cendrarsa, Buhakowa itd.
No wic, gdzie te bale, ktre inspiroway pisarzy i zachcay czytelnikw do ich ksiek?
16
POGRANICZA
Niels Hav
POEZJA I ANTYPOEZJA
[Nicanor Parra]
17
Nicanor Parra urodzi si podczas I wojny wiatowej, podczas II wojny skoczy lat 30;
mia lat 59 kiedy Piniochet dokona przewrotu wojskowego a 87 kiedy samoloty uderzyy
w wiee World Trade Center. Dzisiaj jest uwaany za jednego z najwaniejszych poetw
latynoamerykaskich; w roku 2011 otrzyma Nagrod Cervantesa najbardziej prestiow
nagrod literack wiata hiszpaskojzycznego, przyznawan przez ministra kultury
Hiszpanii.
Parra studiowa w Wlk. Brytanii i USA, przez wiele lat by wykadowc fizyki na
Uniwersytecie w Santiago. Jego poetyk cechuje matematyczna wrcz skonno do precyzji;
jest twrc zjawiska nazywanego antypoezj, zrewolucjonizowa sztuk poetyck utworami,
ktre jednoczenie s apokaliptyczne w wizjach i bezporednie w przekazie, jak chociaby te
wydane w 1954 r. w zbiorze Poemas y Antipoemas.
Poetycki styl Nicanora Parry jest bezporedni, przejrzysty, i nie pozbawiony humoru;
stanowi przeciwwag dla pompatycznej niegdy i penej patosu poezji latynoamerykaskiej.
Jego jzyk cechuje prostota: opat nazywam opat, mwi. Debiutowa w roku 1937, w tym
samym czasie spotka o dziesi lat starszego Pabla Nerud, poet o ugruntowanej ju pozycji,
i stanowicego poetyckie przeciwiestwo Parry. Podczas gdy Neruda pisa niewstrzemiliwe
ody wychwalajce mio, natur i pikno wszechwiata, Parra by cierpki i ironiczny czarny
humor to znak rozpoznawczy jego poezji. Jestem urodzonym przestpc/zapany na
gorcym uczynku/gdy kradem kwiaty w wietle ksiyca/bagaem o wybaczenie na lewo
i prawo/jednak nie czuj si winny.
Poeta jest samotnym bandyt na pustyni. Tak, jednak to nieprawda, e artyci s
obdarzeni jak szczegln wraliwoci wyrniajc ich spord reszty ludzi. Przebudzenie
si w nocy z gow pen najdziwniejszych, niekiedy wrcz szalonych myli nie jest przecie
czym wyjtkowym. Rwnie demony i lki dopadaj wikszo z nas. Cae ycie moe si
kademu nagle zawali w wyniku osobistej tragedii, kryzysu, zmartwie. Demony zakadaj
rne maski, ale niszcz ludzk psychik w ten sam sposb. Gdy chwyc, moesz wypa
z drogi ycia na zakrcie, jeszcze raz stan nago tak jak wtedy, gdy przyszede na wiat.
Niektrzy musz bra leki, by zaguszy bl, przebole strat czy wyj z depresji. Czuj
si cakowicie opuszczeni, samotni, pozostawieni sam na sam z demonami. Zo jest dla nich
niczym przechadzajcy si obok ryczcy lew. Inni zadowalaj si legalnymi, dostpnymi
narkotykami: tytoniem, kaw, alkoholem, seksem, obarstwem albo ascez. Jeszcze inni
zatracaj si w pracy czy w pochaniajcych ich pasjach; tak budujemy sobie mae wewntrzne
krlestwo majc nadziej, e posuy bezdomnej duszy jako punkt oparcia w dniu, kiedy
bdziemy musieli opuci ciao i przenie si do wiecznoci.
Kady chciaby zostawi po sobie jaki lad z wdzicznoci za moliwo stpania po
ziemi i radowania si jej urod, za moliwo kochania i nienawidzenia (w rozsdnych rzecz
jasna proporcjach), za zdrowe, niewynaturzone ciao. Tak pojmowana wdziczno jest czym
zwyczajnym, chocia zapewne kady ma do niej inny powd.
Wikszo z nas ma przekonania polityczne, jednak jest oczywiste, e w przewaajcej
czci s one wynikiem zupenie przypadkowych zmiennych otrzymanych na yciowej loterii
jedynie przez fakt narodzin. Dorastanie, rodzice, kultura, taki czy inny talent bd uzdolnienie
nic z tego nie jest nasz zasug, nie zapracowalimy na to. Urodzilimy si z gry przypisani
do jakiej religii albo do zbiorowej formy ateizmu, ktry pod rnymi nazwami zastpi religi.
adna z tych rzeczy nie czyni nas kim wyjtkowym, lepszym, nie uprawnia do zaszczytw
i wyrnie, za ten, kto je otrzymuje, powinien przyj dar z pokor i zrozumieniem, dlatego
e inni, na tej samej loterii, wycignli pusty los.
Zadaniem dla tych z nas, ktrzy pisz poezj, jest objania to, co zwyczajne i ludzkie, te
wsplne dla wszystkich doznania, i nie przymyka oczu na otaczajce nas okropnoci czy
ndz. Powinnoci poetw jest przyczepi si do rzeczywistoci jak rzep do ubrania i bada
18
dogbnie jej kade, nawet najmniejsze wkno. Dostrzega to, co si dzieje dokoa. Nazwa
demona. A jeli to moliwe, wszystko nazywa po imieniu.
POEZJA
NICANOR PARRA
Nie jestem sentymentalnym staruszkiem
dla dzieci mam tylko chd
nie wzibym dziecka w ramiona
nawet gdyby wiat si koczy
co tam bd udawa
nie cierpi rodzinnych spotka
raczej wolabym wsadzi sobie patyk w oko
ni bawi si z moim siostrzecem
moje wnuki te mnie zbytnio nie wzruszaj
waciwie to graj mi na nerwach
a jeszcze, widzc jak wracam z play
przybiegaj z otwartymi ramionami
jakbym by witym Mikoajem
mae sukinsyny!
co do diaba sobie o mnie myl!
19
USA
gdzie wolno to tylko statua
Mczyzna
Jego matka jest bardzo chora
Wic idzie po lekarza
Pacze
Na ulicy widzi swoj on z innym mczyzn
Trzymaj si za rce
Idzie za nimi
Chowajc si za drzewami
Pacze
Nagle spotyka przyjaciela z modoci
Tyle lat si nie widzielimy!
Id do baru
miej si, gadaj
Wychodzi sika
Widzi dziewczyn
Jest noc
Ona zmywa naczynia
Podchodzi do niej
Obejmuje
Tacz walca
Wychodz na miasto
miej si
Wypadek
Dziewczyna traci przytomno
On szuka telefonu
Pacze
Puka do domu, gdzie pal si wiata
Pyta, czy moe zadzwoni
20
Kto go poznaje
Hej, zosta i zjedz co
Nie
Gdzie jest telefon
No we, zjedz co
Ulega
Siada i je
Pije jak skazaniec
mieje si
Prosz go, eby powiedzia wiersz
Mwi
I zasypia pod stoem
Ostrzeenia
W wypadku poaru
nie uywa windy
zej po schodach
chyba e instrukcja mwi inaczej
Nie pali
Nie mieci
Nie sra
Nie sucha radia
chyba e instrukcja mwi inaczej
Spukiwa kibel
Po kadym uyciu
Z wyjtkiem kiedy pocig
Stoi na stacji
W trosce
O pozostaych pasaerw
Naprzd onierze Chrystusa
Robotnicy wszystkich krajw czcie si
nie mamy nic do stracenia poza yciem
Chwaa Ojcu
& Synowi
i Duchowi witemu
chyba e instrukcja mwi inaczej
Nawiasem mwic
Mamy te inne oczywiste prawdy
e wszyscy ludzie s rwni
stworzeni przez swojego demiurga
i maj niezbywalne prawa
21
Nicanor Segundo Parra Sandoval, ur. 5 wrzenia 1914 r. w Chile. Poeta, matematyk
i fizyk, absolwent Instytutu Pedagogicznego na Uniwersytecie w Santiago, (fizyka,
matematyka), Uniwersytetu Browna w USA (fizyka) i Oksfordu (kosmologia); w latach 193843 pracowa jako nauczyciel w szkole, od 1948 r. profesor fizyki, od 1952 r. wykadowca fizyki
teoretycznej na Uniwersytecie Chilijskim w Santiago. Jeden z najwaniejszych poetw
latynoamerykaskich, twrca antypoezji, charakteryzujcej si odrzuceniem tradycyjnych
konwencji, przede wszystkim rezygnacj z metaforyki, odheriozowaniem bohatera, humorem,
ironi, bezporednioci, zainteresowaniem zwykym yciem, rzeczywistoci, zagadnieniami
filozoficznymi, spoecznymi i politycznymi; autor 25 zbiorw wierszy. Czterokrotnie
nominowany do Nagrody Nobla; laureat najwaniejszej w wiecie hiszpaskojzycznym
Nagrody Cervantesa (2011) i Premio Iberoamericano de Poesa Pablo Neruda (2012).
22
ESEJ
Grzegorz Gniady
zyizm od wiekw uznawany jest za mistyczny nurt islamu. To wanie w szyizmie rozwin
si sufizm zwany ,,mistycznym kwiatem islamu''. Pochodzi ono od sowa suf (wena),
poniewa suficy nosili paszcze z wielbdziej weny. Arabowie nazywali ich derwiszami.
Sufizm jest prb osignicia jednoci z boskim absolutem. Praktyki polegaj na
modlitwach, recytacji formu religijnych i boskich imion, grupowych piewach (qawwali),
studiowaniu witych pism islamu, a przede wszystkim na wyparciu si wasnego ego.
Jednymi z najznaczniejszych sufi byli Rabia Al-Basri, Dunajd, Al-Hallad, Al-Ghazali
i IbnArabi.
Sufizm nie posiada adnej sprecyzowanej doktryny. Muzumaska teologia nie jest
przedmiotem ich studiw. Dlatego sufizm rozwin si wrd sunnitw i szyitw, czerpic
wiele inspiracji z chrzecijastwa i buddyzmu. Czci wiatopogldu sufickiego jest te wiara
w wahdat al-wudud (jedno rzeczywistoci).
Suficy rozrniaj trzy drogi prowadzce do Boga: mdro (al-ma'riafat), mio (almuhabbat) i boja (al-khawf). Pierwsi sufi pojawili si w Iraku ju w VII wieku, jako
spontaniczna reakcja na luksusowy styl ycia kalifw z dynastii Omajjadw. W nastpnych
stuleciach gwnym orodkiem sufizmu sta si Bagdad.
W obrbie sufizmu wyksztacio si wiele rnych tradycji (tarika), inicjacji i drg
mistycznych. Do XV wieku najpopularniejsza bya rifa'iyya, ktrej twrca, Ibn ar-Rif (11061182) mieszka na podmokych terenach delty Tygrysu i Eufratu poudniowego Iraku.
W okresie pniejszym jej miejsce zaja droga zwana kadirijja. W muzumaskich Indiach
szczeglne znaczenie zdobya suhrawardijja, ktra oddziaywaa rwnie na hinduskich
joginw. Wrd plemion berberyjskich w Afryce Pnocnej rozwina si sadilijja, natomiast
w Imperium Osmaskim bektaszijja. Sufizm, bdcy niewerbaln drog do poznania Boga,
w ogle nie daje si opisa w jzyku ideologii istniejcych we wspczesnym wiecie. Sufi nigdy
nie odrzucali Koranu, byli natomiast przeciwko pytkiej i zewntrznej pobonoci ktra
cechowaa i cechuje wielu muzumanw.
Imam Malik jest autorem sentencji: ,,Kto zajmuje si nauk prawa, a nie powica si
sufizmowi, ten jest niemoralny; kto za zajmuje si sufizmem, a nie zwraca uwagi na nauk
prawa, ten jest odstpc od wiary. Kto za czy obie te sprawy osiga prawd. Od
redniowiecza do wspczesnoci wiele bractw sufickich osigno due znaczenie polityczne,
a niektre zaoyy swoje pastwa i dynastie (w Libii, Sudanie i Azji rodkowej). Suficy byli
czasem przeladowani, przez ortodoksyjnych sunnickich emirw i sutanw. Wielu sufich
ponioso mier mczesk.
Bractwa sufickie istniej take w Polsce, i to od lat dwudziestych minionego stulecia. Do
najwaniejszych naley Zachodni Zakon Sufi, Szkoa Nauk Sufich i Stowarzyszenie Subud.
Jednym z najbardziej aktywnym polskich sufich jest Miron Szmytkiewicz (Isaak ibn Al-Amal)
absolwent V Liceum Oglnoksztaccego imienia Jana Pawa II w Toruniu, tam te koczy
kulturoznawstwo na Uniwersytecie im. Mikoaja Kopernika. Miron to poeta, muzyk, mistyk
i wizjoner. Regularnie uczestniczy w konferencjach midzywyznaniowych i imprezach
poetyckich.
23
24
sklepw wyszczuplaj sylwetk. Oto rdo cierpienia jeeli nie moemy zobaczy prawdy
o sobie samych, takie jaka ona jest, polegamy na odbiciu, ktre nieadekwatnie konceptualizuje
istot pierwowzoru. Niestety w yciu kadego czowieka prdzej czy pniej (cho raczej
prdzej) nadchodzi moment, w ktrym musi on skonfrontowa si z platosk Ide. To, e na
co dzie uciekamy od siebie samych wida w tumie, gdzie wielu chtnie zapycha uszy
jazgotem w autobusie, na ulicy, i zapewne w domach. Jednak pomimo wielowiekowej
spucizny intelektualnej antycznego myliciela, adaptowanej wielokrotnie z powodzeniem na
rozmaite dyskursy, do dzi trudno uczyni z tej prawdy kryterium naszych opinii i sdw,
podobnie jak trudno jest dokona gruntownej przemiany indywidualnego aparatu recepcji
rzeczywistoci.
Monoteizm stosowany to wiedza ujta w praktycznej odsonie. Waciwie uytkowy
charakter wiedzy jest najwaniejszym czynnikiem konstytuujcym jej realn warto. Z tego
tytuu naley przede wszystkim zastanowi si nad kondycj aparatu recepcji tu i teraz. Jak
wiele osb potrafi obserwowa przyrod bez przydzielania jej imion? Ptak, ktry wzbija si do
lotu, gloryfikowany do blu przez wraliwo masow odbit w niezmierzonej liczbie
popularnych pieni, istnieje w wiadomoci tylko za spraw wsplnotowo usankcjonowanej
nazwy i tylko w taki oto sposb jest rny od innych zwierzt. A przecie sowa zacieraj obraz
transpozycjonujc go do wiadomoci w bardzo swobodny, odlegy od prawdy sposb. Nazwy
nabieraj znacze na mocy skojarze do ktrych si odwouj, lecz te z kolei odnosz si do
indywidualnych dowiadcze czowieka bdcych przyczyn subiektywnego ich rozumienia.
A przecie prawda jest jedna, i obiektywna.
Czy moliwy jest jednak odbir rzeczywistoci w sposb bezporedni? Naley
przypuszcza, e mechanizm obronny przed Prawd, jaki wyksztacia oparta na
symbolicznym komunikowaniu kultura, peni kluczow rol w utrzymaniu wzgldnie
uporzdkowanych mechanizmw zachodzcych w wiecie materialnym. By moe prawda jest
na tyle smutna, i musiaa obrosn kulturow, czyli eskapistyczn form samoobrony.
Moliwe, e bez tego jej brzemi byoby nie do podwignicia. Ciko jednak nie oprze si
wraeniu, e ludzie s po prostu nieszczliwi. Pragnienia, ktre s echem niebezporedniej,
upoledzonej relacji czowiek prawda, prowadz do poarcia wasnego ogona. Od zarania
dziejw wiadomo, e np. pocig fizyczny nie ustpuje na czas wprost proporcjonalny
do jakoci jednostkowego aktu seksualnego. ycie, ktrego epicentrum jest ciga dno do
zaspokojenia, powoduje cierpienie, a jednak niewiele osb czyni w tej materii gruntowne
przemiany. Ogld rzeczywistoci w jej niezakamanym majestacie jest moliwy, o ile
uwolniony zostanie od pamici, ktra magazynuje sowa i przyporzdkowane im skojarzenia.
Oczywicie wspczesna medycyna orzeka, i taki stan, o ile wystpuje, wspistnieje
z zaawansowanymi stadiami chorb psychoneurotycznych. Nieoficjalnie mwi si, e
w krgach wielkich mistykw religijnych zbliony stan mona osign bez szwanku poprzez
uskutecznianie wymylnych praktyk medytacyjnych. Sufi twierdz wrcz, e s zdolni do
bezporedniego wgldu w oblicze Boga, cho zdaje si to do problematyczne wobec
koncepcji absolutu, ktrego istota wolna od formy wymyka si z ludzkiej, adekwatnej do
prawide tego wiata, moliwoci dekodowania zastanej rzeczy.
Poniewa istniej zatem powane wtpliwoci co do tego, czy prawdy w ogle mona
dotkn w tym wiecie, mona zaryzykowa stwierdzeniem, e to, co widzimy, czego
dowiadczamy i pragniemy, w ogle nie istnieje. Bdem jest przypuszcza, e Bg jest jedn
i t sam manifestujc si w naszym wiecie si. Dla nieprzystosowanego do odczytu Prawdy
umysu, w istocie nie znaczy nic ponad subiektywne odczucia, do ktrych si odwouje
expressis verbis jako symbol leksykalny. Istniej sowa odnoszce si do elementw
rzeczywistoci, gdzie midzy signifiant a signifie, a wic pomidzy sowem a elementem
rzeczywistoci zachodzi wyrana relacja. Dzieje si tak choby z wyraeniami
25
26
pozwala mu do tej pory j percypowa. W praktyce stanie przed koniecznoci wyboru jednej
z dwu cieek. Jedna bdzie procesem stopniowej, acz totalnej autodestrukcji (take w sensie
fizycznym) jeli zaoymy brak fundamentalnego surowca, ktry pozwala mu wypenia
postulat istnienia wasnej jani we wszechwiecie. Druga cieka bdzie ciek triumfu
pokory, wspczucia i ofiarnoci, ktre osign szczyty wasnej dyscypliny i penego zespolenia
z interesem i wrodzon natur Wdrowca.
POEZJA
JACEK WIERK
Eldorado
Godny sytego nigdy nie zrozumie
Syty ma dwa baseny, jak niesie wie gminna,
dla obonie zdrowej teciowej. Oto, co on ma.
Ma zawsze pen lodwk
dietetycznych da i medykamentw.
Czemu to wanie on ma? Hobby ma. Konika ma.
Do hipoterapii dla crki.
Godny patrzy spode ba na modlcego si sytego o
kas, egzotyczne wakacje, lepszy wz,
wikszy dom, jeszcze wyszy pot i o audiencj
u biskupa. To wszystko na obu kolanach,
w eleganckim garniturze, w pierwszym szeregu,
uczesany. I wyperfumowany, bo pienidze mierdz
cign si za nim, jak smuga.
A wic sam
z maonk z nowym biustem (po chemii i mastektomii)
wychodzi
spuciwszy wzrok na samo dno, na ktrym prosi
o trzy miliony i dwadziecia dwa tysice
albaskich lekw tj. kwot
na cudowny lek z Albanii.
Ozory myl.
Nie szmata zdobi czowieka.
27
ucie kontemplacyjne
Przeua dwie wojny wiatowe.
Przeua trzech mw,
paru narzeczonych, kilku papiey, lebiod,
trydencki ryt.
Przeuwszy tyle lat, jest rzeka
tryska humorem, pali cygara, ma
doskona pami, czyta bez okularw
miga po miasteczku na wzku elektrycznym
hoduje trzy kurki i koguta
na wink si brak
mieszka z synem (kawaler, 78 wiosen)
Przepis na tak dugie ucie?
Trzeba mie dobry cel w uciu. W przeciwnym razie
prchnica, paradontoza,
grzybica jzyka, niewiey oddech,
linotok, sowotok, parch.
Sztuczna szczka
nie zatruwa jej ucia. artuje
e poegnawszy si z tym uciem
bdzie miaa niemiertelne zby, wity zgryz.
Jak wida, z radoci myli
o uciu wiecznym.
200 lat ucia! I niech z umiechem
przeuje, przeknie i kompotem popije znowu
NIE SWOJ mier.
mieci Boe
Oczy trzewych alkoholikw s pikne.
Ich oczy s o czym.
Ich oczy nie s o byle czym.
Ale Abel, ksywa Kabel, mwi,
e mu mwiono, e zionie od nich
wd wicon, gdy klcz, gdy lcz, studiujc
Najwitszy Tekst. Kto widzia ich pijanych, jak bela.
Papieru, na ktrym drukuj
wntrznoci tych swoich branowych pism.
Widzia, jak upojeni
Abstynencj skadali w nich wiadectwa i
Aseptyczne rce.
28
Widziaem, widziaem
ich palce brunatne od nikotyny, kaw zalewan
zimn wod prosto
z olinionego kranu, i kontrolny, pyszny yk.
Widziaem delirk i dilerk
i jak oczy odtruwanych staway si wite.
A co sprawiedliwi-upierdliwi
na to? A no to, e ze szmaty nie powstanie smoking
i e robi wiele haasu o nicponi.
Sawa i Chwaa
Teraz jest nam tycio yso, bo si przesta rozwija.
Cho si dobrze zapowiada.
Nie by paski, bo mia w sobie kilka warstw.
Owszem, by te mikki i pachncy. Wolno Artycie.
Na jego widok miky i mdlay
emerytki, rencistki, ciotki i nastolatki.
Cenili go krytycy za to, e nie jest zwyky, szary.
Obeszoby si bez reklamy. Ludzie
nie s gupi.
Tylko, e kiedy wszyscy siorbi, mlaszcz
gupio si tak po prostu wychyli
i powiedzie: Fuj!
Pierwszych oznak wyczerpania
nie zauway nikt. Oszuka nas wszystkich, bo
by bardzo rozwinity, jak na swj wiek.
Skoczya si jego rlka, hochsztaplera, jego rlka.
Skoczya si jego rolka. To nie pomyka!
Skoczya si jego rolka, rolka, rolka, rolka, rolka
Cho to pono zawistnicy
mieli szepta: Jest do de.
Jacek wierk, ur. w r.1981 w miejscowoci Blizne, gdzie nadal mieszka. Studiowa
polonistyk na Uniwersytecie Rzeszowskim, zajmowa si hagiografi, pismami mistykw,
duchowoci katolick. Wiersze publikowa we Frazie, Wyspie, Odrze, Pograniczach,
Latarni Morskiej, Szafie oraz w kilku antologiach. W 2014 nominowany do gwnej
nagrody Konkursu Literackiego im. Henryka Berezy.
29
POGRANICZA
Alicja Kubiak
KIESZENIE
moich kieszeniach jest cay wiat. Zagldam tam, gdy zapominam, bo s miejsca, skd
zo wypeza na wiato dzienne zatruwajc dobro, przyjt za sta oczywist.
Witraami przecite myli rozbijaj si o marmurow posadzk z rozlan posok pretensji.
Tak si zaczyna dzie zatruty komunaami wykrzyczanymi z gardzieli ignorancji. Sprawdzam,
czy nadal jestem naprawd, czy nie zgino to co, ktre czyni mnie odrbnoci wrd
trywialnej gawiedzi prnoci. Przedzieram si wrd tumu nietutejszych niemych, ktrych
pretensjonalne krzyki oblepiaj twarze przybyszw sprzed lat, wypdzonych, sprzedanych,
pokonanych, zesanych, skrzywdzonych, wiernych, ulegych i polegych w walkach o jutro
chaosu dz globalnych.
Wyjmuj latark, ktra wskazuje mi drog wrd mielizn obojtnoci, okraszonej
drobinkami bladej niechci. Czasami kto podejdzie by odnale si w ciemnociach,
przycupnie na chwil i odejdzie. Niekiedy zostanie na duej, rzadziej na zawsze. Przewanie
odchodz bez sowa, znueni ruchliwym blaskiem, niezdolni wymieni baterii gdy przygasa jej
moc. Faszem skrzywieni wykrcaj ruby cierpliwoci ku rozsypce zbatek sprowadzajc
mechanizm.
Chusteczk okrywam wytarte przypominki. S delikatne i atwo si ami, rozsypujc na
drobne kawaki. Czasami wydubuj rozpierzche okruchy z najgbszych zakamarkw
kieszeni, by zawin je i uchroni przed zapomnieniem. Odamki wypadaj, gubic si wrd
kamieni czasu odmierzanych fazami ksiyca w magii menhirw niewzruszonych.
Piasek przesypuj midzy palcami, bo ta ziemia jest std, znikd indziej, tu jest moje
miejsce i rodz si myli jedyne w swoim rodzaju. Dlatego jest rozsypany po caych
kieszeniach, upchnity midzy gbokimi szwami maej ojczyzny. Kiedy zostanie uwiziony
w szkle klepsydry odmierzajc ziarnka historii niewiadomym oczom, skrywajc tajemnic
powtarzalnoci.
Razem spite klucze chc si zgubi wrd wielu drzwi. S pilnie strzeone, by nie
narobiy baaganu midzy wyprbowanymi wejciami. Staraj si rozsypa przy kadej okazji,
miejc si obuzersko chowaj w podszewki kieszeni, ruchem lizgowym umykajc przed
niecierpliw doni. Z upywem dni coraz mniej drzwi uchylaj, strzeg dostpu do
pozostaych, by nie ruszy staruchy, ktra zna si nieuniknionego.
Kasztan jest dobry, gdy nie ma ju czasu na nic. Cierpliwie pozwala wyadowa stres,
bdc zduszanym, obracanym, uciskanym, ciemionym, ranionym, w kocu zabijanym
w zemcie nad czasem, ktrego wci brak. On i tak jest wadc powracajcym, odradza si
w kieszeni kadej jesieni.
Notes i dugopis to niewolnicy myli destrukcyjnej, despotycznej, natrtnej
i obrzydliwej. Pracuj w pocie czoa gonic myl ulotn i tuszujc j szyfrem w kratk. Czasami
kartki plcz si wrd wieloci sw zapisanych w nieadzie lecz to nie przeszkadza ju
nikomu, bo nikt przecie nie ma oczu, z czego miej si w kratk.
Telefon woa niewidzialnych, by ich usysze i poczu blisko nieuchwytnego. Czasami
sowa grzzn w czerni pustki albo ra biel szybkich sw uwizionych w skrtach
mylowych: nie zapomnij jest hasem na czach ycia.
Dwie monety, zbyt mae i lekkie by zamkn powieki albo jedna dla szpetnego starca
w achmanach. Niewiele ich zostao w zamcie dzikiego kapitalizmu, za mao by y, za duo
by rozrzuci na ndznej drodze ostatniego dnia.
30
Rkawiczki s bez jednego palca, by bolenie poczu rzeczywisto chocia przez chwil
i nie zapomnie, e kto nie ma ich wcale i cierpi przez cay czas. Bl rzdzi nieskoczonoci,
wyznacza jej granice i moliwoci, poza ktrymi wyobraony krzyk zamienia si w dymic
apati.
Czasami znajduj opuszczon obrczk, pocieszycielk zdradzonych, opuszczonych,
zapomnianych. Potrafi zamkn krg trosk w zoliwym ruchu powtarzalnoci zakl o kropl
naiwnoci powrotu minionych chwil. Zoliwy w zaptlonego czasu.
Noyczki odcinaj si od wszystkiego co ze. Powstae witrae pkaj w nieskoczono,
obleczone czerni ciel si nisko pyem osiadajc na przypadkowo mijanych ludziach.
W maym lusterku odchodz uroki rzucone pod pieszne stopy, byskiem oddalaj si
najgorsze sowa mimochodem rzucone na wiatr, ociae obietnic za tysic lat.
Kawaek bursztynu utopi natrctwo drobiazgowych gupot, oblepi zotym blaskiem
drobne ciaka pytkich spostrzee powierzchownych mdrcw z niezaliczonego uniwersytetu
ycia.
Szum morza zaklty w muszli odczaruje dzisiejszo, by staa si wczorajszoci na
powrt budzc modo w pomarszczonych oczach mijanych starcw.
Mam szklane paciorki nanizane na yk, s kolorowe i w rnych rozmiarach. Jedne
ukruszone, inne z narolami, pikne i szpetne, jak ludzie zgubieni po drodze. Pojawiaj si
i nagle odchodz do swoich spraw waniejszych ni mgnienie chwili. Przemijaj jak myli, by
zaistnie w innych miejscach, trwa tam i czasami tskni do czasu wsplnego, czcego nas
w zdarzeniu minionym.
Talizmanami pene me kieszenie, chroni wiat przed przypadkowoci zdarze
niepodanych, gadatliw prnoci mnstwa drobiazgw, wyrzucanych naprdce sw
z drapienych gardzieli.
FELIETON
Marek Rycki jr
31
W czasach, gdy nic nie leci tak szybko jak oszczerstwo, pomwienie i plotka ofiar
oszczerstwa jest nie tylko spotwarzony, ale i ten, co w potwarz uwierzy... Dlatego z niezwyk
skrupulatnoci, ba, wyczuciem, przenikliwoci i p r z e z o r n o c i naley zablinia si
z blinimi
Mona jeszcze na wstpie doda, e stosunki midzyludzkie (uwaga na wielki skrt
mylowy) przestay ju by liryczne a stay si, prawie wycznie, wilczoekonomiczne.
Co mi moesz zaatwi itp. itd.
Antoni Czechow zapodni nasze umysy swym wyznaniem: Bdmy zwykymi ludmi,
odnomy si jednakowo do wszystkich, a okae si wtedy zbdna wszelka sztucznie wzniecana
solidarno (sic!).
Mj stary (dowiadczony przez los i ludzi przyjacielfilutsatyryk) a si niebezpiecznie
bujn na swoim ulubionym bujaku po czym skonstatowa, e on jednak dzieli ludzi i nie
traktuje wszystkich jednakowo. Odoy fajk (niepokoju ceremonii mistrz) i cedzc sowa
rzek: Dziel ludzi, ktrym si nie kaniam, na cztery grupy. S tacy, ktrym si nie kaniam,
by si nie skompromitowa. To jest najprostszy przypadek. S te tacy, ktrym si nie
kaniam, by ich nie kompromitowa. To wymaga ju pewnej uwagi. S te tacy, ktrym si nie
kaniam, by sobie nie zaszkodzi. Z tymi jeszcze wikszy kopot. I wreszcie s tacy, ktrym si
nie kaniam, by sobie u mnie nie szkodzi. Tutaj naley szczeglnie uwaa...
Taak, zabeta mi bkit w gowie nasz przemiewca. Fakt, e filut Karl Kraus zdoby
przez lata rutyn i w sposobie, w jaki si nie kania, potrafi tak wyrazi kady z tych niuansw,
e wobec nikogo nie jest niesprawiedliwy. No c, my musielibymy doy chyba
matuzalemowego wieku, by doj do takiej perfekcji.
Jake czsto nie wiemy z kim mamy (nie)przyjemno... Kto zacz?... A przecie mona
na tym wiecie robi rozmaite sztuki, tylko ludzkiej natury nie oszukasz! Ale jak pozna natur
drugiego czowieka? Beczkami je sl? pono szkodzi na nerki, podwysza cinienie i...
mona zdetonowa.
W stosunkach powiedzmy midzyludzkich powiao mrozem obojtnoci, hipokryzji,
cwaniactwa, wyrachowania, ucisku i wyzysku bliniego swego, lecz nie ma nic to wsplnego
z por roku, natomiast jak zauwayem z ustrojstwem, w ktrym przyszo nam y (lub
wegetowa niepotrzebne skreli!); t o s z a c h o w a n i a i o d r u c h y s t a d n e
immanentnie zwizane z czasami, jakie nastay po tak zwanej
transformacji ustrojowej
Nie ma obecnie ju adnej gwarancji, e nie natkniemy si na totalnego durnia,
abnegata, chama, prostaka ze wzgldu na posiadane przeze tytuy czy wyksztacenie. Ilu
ja widziaam prostakw z doktoratami zwyka bya konstatowa swe przemylenia
Michalina Wisocka pod koniec swego dugiego ycia. Franciszek Starowieyski Byk szczegln
uwag przykada do genw i kindersztuby. Mawia mi by, e pochodzenie, rodzina, rozoyste
i gboko zakorzenione drzewa genealogiczne niejako chroni w swym cieniu ludzi
subtelnych, wraliwych, ktrych obycie i zachowanie ksztatowane byo przez wieki i nic nie
maj wsplnego z doranym koniunkturalizmem wyrachowanego granego
kulturalnego, obyczajnego zachowania.
Wyimek z rozmowy:
Marek Rzycki jr: Czy dentelmen nie musi by kulturalny, mdry, inteligentny?
Franciszek Starowieyski: S dwie moliwoci: albo mdry, albo dobrze urodzony, czyli
posiadajcy pewne cechy kontynuacji, ktre s mdroci zbiorow narodu lub grupy
spoecznej. wietnie wyrazi to Gombrowicz w Operetce, kiedy kae ksiciu Himalajowi
32
33
PS
Zauwaye, jak przybywa nam Kameleonw zagadn mnie nie tak dawno kolega
z jednej z redakcji, ktry robi obecnie zawrotn karier; jest Czowiekiem Sukcesu okupujc
coraz to wysze stoki. I ja wanie zauwayem bowiem oraz doceniem t postaw
kontynuowa swj wywd, e wszelkie uniki daj wyniki. A skoro daj wyniki, to i ja si
nigdy nie okrelam ani dookrelam. Wszak tyle nadziei, ile niewiadomej. Mam samych
przyjaci, bowiem nie otwieram paszczy, nie zabieram gosu w adnej sprawie, by by ZA lub
PRZECIW. Tym sposobem jestem dla wielu uosobieniem Mdroci Wszelakiej! Traktowany
jestem z szacunkiem, obdarzany zaufaniem. Ba, s tacy, co twierdz, e jestem nie do
zastpienia. Staem si czowiekiem Opatrznociowym. Tym te sposobem nie mam wrogw
otaczaj mnie klakierzy i na tym polegam moja tajemnica, e nigdy nie spadam z karuzeli
stanowisk A tym samym wszyscy zabiegaj o moje wzgldy!
Balansujesz na linie odrzekem ktra niebawem okrci si wok Twojej szyi.
Mwic skrtowo posu si obrazkiem rodzajowym: Gowa do gry, rzek kat zarzucajc
stryczek.
34
POEZJA
UKASZ NICPAN
Matka patrzy w sufit
Moja matka patrzy w sufit
ma oczy obkanej z ubiegej epoki
gdy obkanych jeszcze krpowano
sufit wisi nad ni jak szydercza kopia
freskw na sklepieniu Kaplicy Sykstyskiej
to sufit w szpitalu na Stokach
szpitale s w Polsce pierwszym krgiem pieka
przeznaczonym dla wszystkich nieustosunkowanych
wic matka patrzy w sufit wzrokiem obkanym
rozbieganym jak mucha zamknita pod sojem
zamaa nog w biodrze przesza operacj
mieszaj jej si teraz czasy i osoby
jej sposzone renice skacz po suficie
od jednej strasznej postaci w robronie
do drugiej rwnie gronej cho nagiej jak Adam
zwisaj nad ni nisko dwie drewniane rczki
podpite acuchami do elaznych rur
by miaa si czego uchwyci z nadziej
na ycie wieczne i na zmartwychwstanie
a patrzc trzewiej na spacer do okna
za ktrym gwiazdy nad odzi martwiej
35
Udar
Spada mot
ma posta wkienka
cieszego od myli
od liny pajczej
wieszaa wanie rcznik
na haczyk w azience
otwartej na wiat
na cay wiat
i wicej
moga wyj
wyjecha
zmieni kraj
kontynent
nawet epok
(filmy kostiumowe)
podskoczy do wini
(wisiaa ci nad gow)
wej do morza
dygota przeskakujc fale
ze zoonymi na piersiach rkami
moga na rowerze zjeda ze wzniesienia
odmwi cukru
(ostatnio nie sodz)
wzi na kolana kota albo psa
nawet jako niewierzca bya bogiem
gdy on spad
i teraz
w pampersach
na wzku
linic si bekoczesz
przebijajc mur
ukrzyowanym sowem
wystajcym z ust
rozpaczliw gosk
drzazg
ecce czowiek
36
Kto to?
Kto to jest?
pyta Wacawa
siostra mojej matki
matka chwil milczy
potem odpowiada
z nutk triumfu pod somianym kapeluszem
ukasz!
cieszymy si w socu
pod domem seniora
w cieniu drzewa
Wacawa i ja
a kim jest ukasz?
docieka z nadziej
(z ziarnem obawy)
ma ciotka Wacawa
tego ju nie wie
moja biedna matka
i patrzy na nas bezradnie spod skrzyda
somianego nakrycia siwizny
to twj syn!
z tryumfem obwieszcza Wacawa
jak przed upywem czasu
gracz w teleturnieju
moja matka patrzy na mnie jak na zjaw
przymruajc lewe oko w gbszym cieniu
a potem mwi jak oprzytomniaa
ja nie chc tak zapomina!
prawie z rozpacz
lecz zaraz si mieje
patrzc na mnie
cudzego syna
i siostr
ktrej ju nie ma
i miejemy si we czwrk
razem z cieniem
37
38
Mawka
Moja matka pije kaw
podnosi kubeczek do ust
a rce jej dr jakby kua
pneumatycznym motem
przedwojenny bruk
znad kubeczka patrzy na czubki trzech brzz
w mawce bez formy i granic
tam zbudujemy nasz ostatni dom
i bdziemy w nim razem mieszkali
ukasz Nicpan, ur. w 1950 r. w odzi. Poeta, tumacz literatury angielskojzycznej. m.in.
I. Shawa, I.B. Singera, C.S. Lewisa, U. Le Guin. Ukoczy polonistyk na Uniwersytecie
Warszawskim, do stanu wojennego pracowa w redakcji Nowych Ksiek. Wyda trzy zbiory
wierszy: Czyste ratownictwo (1980), Kwanty (1984) i Do czytajcej list (2013) za ktry
otrzyma w ub. roku prestiow Nagrod im. Bednarczykw. Umieszczone w tym numerze
Krytyki Literackiej wiersze nie byy dotd publikowane, pochodz z przygotowywanego do
druku zbioru.
39
DLA AUTORW
Koczymy z praktyk poprawiania tekstw i zastanawiania si, o co waciwie autorowi chodzi,
i po co w ogle pisze. Podnosimy poprzeczk. Nadsyane teksty powinny by poprawne pod
wzgldem jzykowym oraz sformatowane zgodnie z obowizujcymi zasadami. Prosimy rwnie
o stosowanie polskich znakw diakrytycznych i waciwych znakw typograficznych. Teksty
niepoprawne i nieudolne bd odrzucane. Krytyka Literacka zastrzega sobie prawo do
redakcji, adiustacji i korekty wybranych tekstw.
40