Metody

Specyfika bada jakociowych

9. wiaty spoeczne: niejednoznaczne byty spoeczne o mglistych granicach i
populacjach jak wiat sportu, bywalcy klubw nocnych, wiat przestpczy,
szczeglnie wiat modych ludzi na pograniczu przestpstwa.
10. Style ycia lub subkultury: w jaki sposb wielu ludzi przystosowao si do ycia w
grupach, takich jak klasa rzdzca, grupa towarzyska, itp.

Prowadzenie jakociowych bada terenowych

Wskazane jest rozpoczcie badan od poszukiwania stosownej literatury, co pozwala

uzupeni wiedz na temat przedmiotu bada.

Zwyka dziaalno badawcza czowieka

Poznawanie wiata tylko czciowo opiera si na bezporednim, osobistym

dowiadczeniu czy badaniach. Inna, znaczna cz pochodzi z uzgodnionej wiedzy,
ktr otrzymujemy od innych.

Ta wiedza przeszkadza nam i pomaga w prbach poznania czego na wasn rk.

rda wiedzy poredniej:

Tradycja
Autorytet

Specyfika wiedzy potocznej

1. Jest zbiorem spostrzee do przypadkowych i osobistych.
2. Jest fragmentaryczna i niespjna.
3. Czsto okazuje si pochopna.
4. Czsto okazuje si apodyktyczna.

Przebieg naukowego projektu badawczego

1. Konceptualizacja poj badawczych polega na ucileniu i udoskonaleniu
abstrakcyjnych poj
2. Wybr metody badawczej (metody ilociowe, metody jakociowe)
3. Operacjonalizacja przygotowywanie procedur badawczych
4. Przygotowanie pyta i hipotez badawczych.
5. Konstrukcja narzdzia badawczego (kwestionariusza ankiety , wywiadu, planu
obserwacji
6. Populacja i dobr prby. Dotarcie do badanej zbiorowoci
7. Realizacja bada, zbieranie danych
8. Przetwarzanie danych
9. Analiza

Konceptualizacja
Wikszo zmiennych, ktre chcemy bada nie istnieje w taki sposb w jaki istniej np. skay
A. Kaplan wprowadzi rozrnienie trzech klas rzeczy:
1. Przedmioty obserwowalne bezporednio np., kolor jabka
2. Przedmioty obserwowalne porednio, wymagajce bardziej zoonych i porednich
obserwacji . Np., respondent wypeniajc ankiet postawi liczb przy pytaniu o wiek.
3. Konstrukty teoretyczne , oparte na obserwacji, lecz nie obserwowalne, ani
bezporednio ani, porednio. Np. wspczynnik inteligencji.
Ale take szereg innych zjawisk i bardzo istotnych dla ycia spoecznego np. uprzedzenia, czy
wspczucie.
2

Konceptualizacja to proces w ktrym okrelamy to co mamy na myli uywajc

danego terminu w badaniach.

W toku konceptualizacji powstaje szczeglne, uzgodnione dla celw badawczych

znaczenie pojcia.

Proces okrelania dokadnego znaczenia wymaga opisu wskanikw, ktrych

bdziemy uywa dla pomiaru naszego pojcia.

W toku konceptualizacji powstaje szczeglne, uzgodnione dla celw badawczych znaczenie

pojcia. Proces okrelenie dokadnego znaczenia wymaga opisu wskanikw, ktrych
bdziemy uywa dla pomiaru naszego pojcia oraz rozmaitych jego aspektw, zwanych
wymiarami.
Konceptualizacja nadaje jasne znaczenie pojciu poprzez wyszczeglnienie jednego lub
wikszej liczby wskanikw tego, co mamy na myli.
Wskanik to znak obecnoci lub nieobecnoci badanego pojcia.

Wskaniki

Pojcie wskanikw ma wspomaga nasze wysiki w celu zrozumienia rzeczywistoci

za pomoc nierzeczywistych konstruktw.

Moemy znale np. 20 wskanikw wspczucia. Oprcz wskanikw moe mie

ono wymiar uczuciowy i behawioralny.

Moe by jednak tak, e nie wszystkie 20 wskanikw daj tak samo wartociowy dowd na
istnienie badanego zjawiska
Moe istnie wymienialno wskanikw.

Konceptualizacja a Operacjonalizacja
Konceptualizacja polega na ucileniu i udoskonaleniu abstrakcyjnych poj,
operacjonalizacja za na stworzeniu konkretnych procedur badawczych (operacji), ktre
pozwol na dokonanie empirycznych obserwacji odpowiadajcych tym pojciom w wiecie
rzeczywistym.

Badacze dysponuj wieloma moliwociami operacjonalizacji pojcia.

3

Operacjonalizujc pewne pojecie badacz musi zda sobie spraw z tego, jaki zakres
zmiennoci go interesuje

Nie zawsze trzeba mierzy cay zakres zmiennoci

Moemy nasze badania zawa lub rozszerza.

Prawidowoci spoeczne

Zjawiska badane przez nauki przyrodnicze podlegaj w wikszym stopniu prawom ni

nauki humanistyczne.

Jednak take nauki spoeczne wykazuj duy stopie regularnoci, ktre mona
odkry za pomoc badania i wyjani za pomoc teorii.

Zmienna zalena a zmienna niezalena

Zmienne wymagajce wyjanienia, stanowice przedmiot badania naukowego to zmienne
zalene, ktre stanowi bezporednie i porednie skutki oddziaywania zmiennych
niezalenych. Zatem s to pewne zjawiska wyjaniane przez badacza oraz przez niego
poszukiwane.
Zmienna niezalena to taka zmienna, za pomoc ktrej wyjania si zmiany w obrbie
zmiennej zalenej. Zmienna niezalena wyjania dane zjawisko oraz powoduje zmiany w
wartoci zmiennej zalenej.
Stanowi ona zakadan przyczyn tych zmian (jak sama nazwa wskazuje, zmienna zalena
"zaley" od zmiennej niezalenej).
Zmienna niezalena jest t zmienn, ktr w badaniu manipulujemy (naszym dziaaniem,
zamierzeniem zmieniamy jej wartoci, kierunek, si)

Zmienna zalena jest t zmienn ktr mierzymy, dokonujemy jej pomiaru, ktr nie
manipulujemy w badaniu, ktrej warto jest "zalena" od wartoci zmiennej niezalenej

Przykad Eksperymentator sprawdza, czy pobudzenie energetyczne wpywa na

sprawno umysow. Przed egzaminem jedna grupa w ogle nie pia kawy, druga
grupa wypia sab kaw, natomiast trzecia grupa wypia bardzo mocn kaw. Osoby
ze wszystkich grup rozwizyway zadania z matematyki.....

Zmienna niezalena Zmienn niezalen w tym przypadku jest pobudzenie

energetyczne (rozumiane jako "moc" wypitej kawy) - t wartoci eksperymentator
manipulowa wrd badanych grup
Zmienna zalena Zmienn zalen w tym przypadku jest sprawno umysowa
(rozumiana jako ilo wykonanych poprawnie zada). T warto eksperymentator
bada, mierzy.

Czym s hipotezy?
Zdania stwierdzajce spodziewan relacj midzy zjawiskami
Cechy hipotez badawczych:
1. Hipotezy musz by jasno sformuowane. Aby hipoteza moga zosta empirycznie
sprawdzona, wszystkie zmienne musz by zdefiniowane. W kadym wypadku
definicje operacyjne musz by konkretne i na tyle precyzyjne, aby moliwe byo
dokonywanie i powtarzanie obserwacji
2. Hipotezy s konkretne. Zadanie badacza polega na okreleniu oczekiwanego zwizku
midzy zmiennymi, z uwzgldnianiem ich kierunku. formuujc hipotez naley
okreli warunki w jakich dany zwizek bdzie badany
3. Hipotezy s sprawdzane za pomoc dostpnych metod.
4. Hipotezy naukowe nie s wartociujce.

Definiowanie zmiennych i wartoci

Zmienne to pewne zbiory wartoci

Na przykad zmienna :Pe moe przyjmowa dwie wartoci kobieta i mczyzna

Procesy konceptualizacji i operacjonalizacji to okrelenie zmiennych i tworzcych ich

wartoci

Na przykad w badaniach na temat bezrobocia ,moe pojawi si zmienna status

zatrudnienia. Moe ona przyjmowa dwie wartoci : zatrudniony i bezrobotny

Kada zmienna musi mie dwie istotne cechy

5

Po pierwsze, skadajce si na ni wartoci musz by wyczerpujce, aby zmienna

moga by uyteczna w badaniu, musimy sklasyfikowa kad obserwacj w
kategoriach wartoci skadajcych si na zmienn

Po drugie wartoci zmiennej musz by rozczne. Kada obserwacja musi da si

sklasyfikowa w jednej i tylko jednej wartoci.

Poziomy pomiaru
Pomiar nominalny np. pe, miejsce urodzenia.
Pomiar porzdkowy: rne wartoci na skali odpowiadaj niszemu lub wyszemu
poziomowi danej badanej cechy.
Mona stwierdzi ze jeden poziom na skali jest bardziej ni inny.
zmiennej, np. wyksztacenie
Nie mamy wpywu na odlego miedzy poszczeglnymi poziomami na skali

Pomiar interwaowy
Odlegoci pomidzy poszczeglnymi poziomami maja znaczenie. Np. rnica miedzy 90 i 50
a 80 i 40 stopnie Celsjusza jest taka sama. Ale to nie znaczy e 80 stopni to 2 razy gorcej ni
40. Punkt zero zosta bowiem wybrany arbitralnie
Podobnie jest z testem IQ
Pomiar ilorazowy
Wartoci przyjmowane przez zmienn moemy zapisa w postaci liczb, a warto dwukrotnie
wiksza oznacza rzeczywicie dwukrotnie wiksze natenie cechy. Np. dochody pienine
Nie mona przeksztaci zmiennej mierzonej na niszym poziomie pomiaru w zmienn
mierzon na wyszym poziomie pomiaru,

Metody doboru prby

Prby nieprobalistyczne:

Dobr oparty na dostpnoci badanych

Dobr celowy lub arbitralny

Metoda kuli nienej

Dobr kwotowy

Wybr informatorw
Dobr losowy

Prosty dobr losowy

Dobr systematyczny
Dobr warstwowy

Logika doboru prby

Dobr prby w naukach spoecznych rozwija si rwnolegle z badaniami zachowa .

Dziao si tak dlatego, e badania zachowa politycznych, oprcz swojej rangi daway
take jedn z nielicznych okazji weryfikacji bada z przyszymi faktami.

Metody doboru prby

W 1920 roku wydawcy Literary Digest rozesali kartki pocztowe do mieszkacw szeciu
stanw z zapytaniem na kogo bd gosowa w wyborach prezydenckich. Nazwiska
respondentw zostay wybrane z ksiek telefonicznych i list rejestracyjnych samochodw.

Typy doboru prby

Prby probabilistyczne

Prb probabilistyczn jest prba losowa, kiedy kady z przedstawicieli populacja ma

tak sam szans by wybranym do badania poprzez losowanie z Celej populacji
Prby nieprobabilistyczne

Badania spoeczne prowadzone s zazwyczaj w warunkach, w ktrych nie jest

moliwe zastosowanie prby losowej, stworzenie kademu przedstawicielowi
populacji takiej samej szansy na udzia w badaniach.

Metody doboru prby

Wyobramy sobie, e kto chce bada bezdomnych.
Nigdzie nie istnieje lista bezdomnych, spord ktrej mona losowa.

Wyrniamy cztery typy doboru nieprobabilistycznego

Dobr oparty na dostpnoci danych

Dobr celowy lub arbitralny

Metoda kuli nienej

Wybr informatorw

Dobr oparty na dostpnoci danych

Zdawanie si na dostpno przedmiotw badania do prby, czyli na przykad

zatrzymywanie ludzi na ulicy to bardzo ryzykowna metoda, mimo to jest czsto
stosowana.

Metoda ta nie dopuszcza adnej kontroli nad reprezentatywnoci prby.

Moe by ona uzasadniona, gdy chce zbada cechy osb przechodzcych o

okrelonych porach w okrelonych miejscach.

Nawet jeli przyczyn zastosowania tej metody jest niemono zastosowania innych
metod, naley zachowa ostrono w uoglnianiu wnioskw pochodzcych z tych
danych.

Badacze akademiccy czsto prowadz sondae wrd studentw zapisanych wrotnych

grupach. Porczno i niskie koszty takiej metody wyjaniaj jej popularno.

Dobr celowy lub arbitralny

Niekiedy waciwe jest dobranie prby na podstawie wasnej wiedzy o badanej

populacji oraz celu bada.

Na przykad w pocztkowej fazie tworzenia kwestionariusza mona chcie dobra

najrniejszych respondentw by sprawdzi szerokie zastosowanie pyta. Przebieg
bada mgby ujawni wady kwestionariusza.

W niektrych przypadkach mona chcie zbada may podzbir wikszej populacji, w

ktrej wielu czonkw tego podzbioru atwo rozpozna, ale sporzdzenie wykazu ich
wszystkich jest niemoliwe.

Innym przykadem mog by badania porwnawcze studentw lewicowych i

prawicowych. Poniewa sporzdzenie wykazu wszystkich studentw o jasno
okrelonych pogldach jest niemoliwe, trzeba dokona wyboru arbitralnego

Badacze empiryczni s czsto zainteresowani badaniem przypadkw odbiegajcych

od normy, takich ktre nie pasuj do cile okrelonych, oglno obowizujcych norm
czy zwyczajw.

W tych przypadkach najbardziej zasadne jest dobr prby celowej

Przez takie badania mona lepiej zrozumie te regularne wzorce.

Metoda kuli nienej

Ta procedura jest waciwa gdy trudno jest odszuka czonkw jakiej specyficznej
populacji, takiej jak bezdomni, robotnicy napywowi czy nielegalni imigranci.

Badacz zbiera informacje o czonkach badanej grupy odszukuje ich, a kontakt z nimi
uatwia znalezienie kolejnych czonkw badanej populacji.

Poniewa reprezentatywno bada na podstawie takiej proby jest wtpliwa, s one

wykorzystywane w celach eksploracyjnych.

Dobr kwotowy

W prbie kwotowej wychodzimy od macierzy, tabeli opisujcej dla badania cechy

populacji. W zalenoci od celw badania badaczowi moe by potrzebna wiedza, jaki
jest na przykad udzia mczyzn kobiet w badanej populacji, jaki jest udzia kadej
pci w grupach wiekowych, poziomu wyksztacenia, grupach etnicznych.

Dla dobrania oglnokrajowej prby kwotowej potrzebna jest wiedza o tym, jaki
procent ludnoci stanowi na przykad ludzie o nastpujcych cechach: mieszkacy
miast, wsi, czynni zawodowo, bezrobotni, wyksztaceni, nie wyksztaceni, oraz
rozmaite kombinacje tych cech.

Gdy macierz jest ju stworzona, i dla kadej komrki okrelone zostay odpowiednie
przedziay procentowe, naley nastpnie zebra dane od osb majcych wszystkie
cechy okrelone w danej komrce tabeli.

Potem wszystkim osobom w danej komrce przypisujemy wag odpowiedni do

udziau w badanej populacji. Gdy zostan w ten sposb przewaone wszystkie
elementy prby, cao danych powinna da sensown reprezentacj ludnoci.

Mimo e prba kwotowa przypomina dobr losowy, wi si nieodcznie z paroma

problemami

Po pierwsze - operat losowania (udziay procentowe reprezentowane przez

poszczeglne komrki tabeli) musi by dokadny, podczas gdy czsto jest trudno
znale dla tego celu dokadne informacje.

Po drugie, odchylenia od reprezentatywnoci mog wynika z doboru elementw

prby w ramach danej komrki tabeli.

Na przykad ankieter moe unika robienie wywiadw z mieszkacami najwyszych

piter blokw bez windy.

WYBR INFORMATORW

-jest to wsppraca z niektrymi czonkami grupy

-informator jest czonkiem grupy, ktry moe si wypowiada bezporednio o grupie

-np. badania nieformalnych ukadw grupowych

10

-zazwyczaj dobiera si informatorw typowych dla badanych grup, w przeciwnym

razie opinie i obserwacje informatorw mogyby wprowadza w bd

-marginalna ( zarwno b. niska jak i b. wysoka) pozycja informatorw nie tylko moe
zafaszowa obraz rzeczywistoci, ale take ogranicza dostp do rnych sektorw
spoecznoci

Nieprobalistyczny dobr ma zastosowanie gwnie w badaniach jakociowych.

Badania spoeczne w praktyce

Rozdzia 7
Logika doboru prby:
Typy doboru prby:
1. Prby probalistyczne
2. Prby nieprobalistyczne
Prby nieprobalistyczne:
a) Dobr oparty na dostpnoci badanych np. studenci na wykadzie,
osoby na ulicy. Ryzykowana forma dobierania prby, gdy mao
reprezentatywna.
b) Dobr celowy lub arbitralny. Dobieranie prby na podstawie wasnej
wiedzy o badanej populacji. Badanie przypadkw odbiegajcych od normy
jest przykadem prby celowej.
c) Metoda kuli nienej, uywa si, gdy trudno jest odszuka czonkw
jakiej specyficzneh populacji np. bezdomni. W tej metodzie badacz
odszukuje kilku czonkw populacji, a nastpnie prosi tych czonkw o
podanie informacji na temat kolejnych czonkw tej populacji.
Reprezentatywno prb wyonionych za pomoc tej procedury jest
wtpliwa, to jednak jest ona uywana przede wszystkim do celw
eksploracyjnych.
d) Dobr kwotowy, minusy: operat kwotowania (udziay procentowe
reprezentowane przez poszczeglne komrki tabeli) musi by dokadny,
podczas gdy trudno jest znale do tego celu aktualne informacje. Po
drugie odchylenia od reprezentatywnoci mog wynika z doboru
elementw prby w ramach danej komrki tabeli nawet jeli jej udzia
procentowy w caej populacji zosta poprawnie oszacowany. metoda
nielosowego doboru prby badanej. Udzia (liczebno, odsetek) osb w
prbie ustalany jest w taki sposb, eby by proporcjonalny do ich
rzeczywistego udziau w caej populacji. Przy doborze kwotowym
uwzgldniana jest zwykle pe, wiek i miejsce zamieszkania badanych
osb. Jeeli jestemy pewni, e populacja badana liczy 51% kobiet i 49%
11

mczyzn, to wanie takie proporcje zostan przyjte przy doborze

kwotowym. Tak wic w prbie liczcej 1 000 osb musiaoby si znale
510 kobiet oraz 490 mczyzn.
e) Wybr informatorw

Probalistyczne

Teoria i logika doboru losowego:

- Aby prba jednostek z danej populacji moga by podstaw dobrego opisu caej populacji
musi ona mie zasadniczo tak sam zmienno jak populacja.

- Obcienie prby oznacza stan, gdy wybrane osoby nie s typowe czy reprezentatywne
dla szerszej populacji, z ktrej zostay dobrane. Moe by wiadome lub nie, moe powsta
na skutek skonnoci badacza, ktry dobiera respondentw wg wasnych preferencji; na
szczcie istniej techniki, ktre pozwalaj unikn obcie prby.

- Uznajemy prb za reprezentatywn dla populacji, z ktrej zostaa dobrana, jeli

zagregowane cechy tej prby cile odzwierciedlaj te same zagregowane cechy populacji.
Reprezentatywno ogranicza si do tych cech, ktre s zwizane z gwnymi celami badania.
Podstawowa zasada doboru losowego: prba jest reprezentatywna dla populacji, z ktrej
jest losowana, jeli wszyscy czonkowie tej populacji maj takie same szanse, ze zostan
wybrani do prby.
Dobr losowy ma dwie podstawowe zalety: 1) cho nigdy nie s doskonale reprezentatywne,
s z reguy b. reprezentatywne ni inne rodzaje prb, gdy s wolne od obcie; 2) rachunek
prawdopodobiestwa pozwala nam oszacowa reprezentatywno prby losowej.
ELEMENT jest t jednostk, o ktrej zbiera si informacje i ktra dostarcza podstaw do
analiz /ludzie lub pewne typy ludzi, rodziny, kluby, stowarzyszenia/; POPULACJA to
okrelony teoretycznie zbr elementw badania; BADANA POPULACJA to ten zbir
elementw, z ktrego prba jest faktycznie dobierana.

- Losowanie: ostatecznym celem doboru prby jest wybranie z populacji takiego zestawu
elementw, aby opis tych elementw trafnie oddawa obraz caej populacji, z ktrej zostay
one pobrane. Kluczem do tego procesu jest losowanie. W losowaniu kady element moe
12

zosta wybrany z takim samym prawdopodobiestwem, niezalenie od innych zdarze w

procesie selekcji. Badacze spoeczni posuguj si tabelami liczb losowych lub programami
komputerowymi, ktre zapewniaj losowy dobr jednostek do prby. Jednostka losowania
to ten element lub zbir elementw, ktry jest brany do wylosowania na jakim etapie procesu
doboru prby.

- Rachunek prawdopodobiestwa, rozkad z prby i szacowanie bdu z prby:

Rachunek prawdopodobiestwa dostarcza podstaw do szacowania parametrw w populacji.

Parametr to syntetyczny opis jakiej zmiennej w populacji, np. redni dochd wszystkich
rodzin w miecie, rozkad wieku ludnoci miasta. Rach. prawd. pozwala na szacowanie
parametrw w populacji oraz na osd, z jakim prawd. te szacunki bd dokadnie
odwzorowywa faktyczne parametry w populacji. Dziej si to dziki rozkadowi prb.
Pojedyncza prba wylosowana z populacji moe da estymator parametru w populacji, rach.
prawd. mwi o rozkadach estymatorw uzyskanych z wielkiej liczby takich prb, a kady
przyrost wielkoci prby poprawia rozkad szacunkw redniej.
Rach. prawd. dostarcza nam pewnych wanych regu dotyczcych rozkadu z prb: 1) jeli z
jakiej populacji pobierze si wiele niezalenych prb, statystyki z tych prb bd
rozproszone wok rzeczywistego parametru populacji w pewien znany sposb; 2) rach.
prawd. dostarcza nam wzoru dla oszacowania, na ile blisko statystyki /czyli syntetyczne opisy
zmiennych w prbie/ z prb s skupione wok prawdziwej wartoci czyli pozwala
oszacowa bd z prby (losowy). Bd standardowy jest wartoci informacyjn, okrela,
na ile blisko estymatory z prb bd rozrzucone wok parametru populacji. Bd
standardowy jest odwrotn funkcj wielkoci prby- gdy wielko prby ronie, bd
standardowy maleje, co wicej, b. st. zmniejsza si o poow, gdy wielko prby ronie
czterokrotnie /pierwiastek kwadratowy/.
W rzeczywistoci nie znamy wartoci parametru, ani nie dobieramy wielu prb, lecz tylko
jedn; ale wanie rach. prawd. daje podstaw do konkluzji na temat typowych sytuacji w
badaniach spo.
Poziomy i przedziay ufnoci:
Rach. prawd. okrela, e 68% wyimaginowanej wielkoci prb daoby estymatory lezce w
granicach jednego bdu st. Zatem dowolna prba losowa ma 68% szans znalezienia si w
granicach tego przedziau. Dokadno naszych statystyk z prb wyraamy w kategoriach
poziomu ufnoci co do tego, e statystyki te mieszcz si w okrelonym przedziale od
parametru. Wszelkie twierdzenia dotyczce trafnoci wynikw musz informowa zarwno o
poziomie ufnoci jak i o przedziale ufnoci.
13

Populacje i operaty losowania

Operat losowania lista elementw, z ktrych losuje si prb np., jeli prba studentw
losowana jest z wykazu studentw to wykaz jest operatem losowania. Operat losowania musi
by zbieny z populacj, ktr chcemy bada.

1. Wyniki bada opartych na prbie mona uzna za reprezentatywne tylko w

odniesieniu do zbioru elementw tworzcych operat losowania.
2. Operaty losowania nie zawsze zawieraj naprawd wszystkie elementy, ktre mogaby
sugerowa ich nazwa. Braki s niemal nieuniknione. Gwna trosk badacza powinno
by okrelenie zakresu brakw i wyrwnanie ich jeli to moliwe.
3. Nawet jeli wyniki s uoglniane tylko na populacj tworzc operat losowania,
wszystkie jej elementy musz mie tak sam reprezentacj w operacie losowania.
Najbardziej typowa jest sytuacja, kiedy element wystpuj tylko raz i nie ma
nadreprezentacji.

Typy doboru prby:

1. Prosty dobr losowy

2. Dobr systematyczny do prby dobierany jest co k-ty element prby np. co 10.
Interwa losowania to odstp midzy elementami dobieranymi do prby. Proporcja
losowania to stosunek liczby elementw wylosowanych do liczebnoci caej
populacji. Podczas doboru systematycznego z jakiej listy powinno si zbada
charakter tej listy. Jeli elementy tej listy uoone s w jakim szczeglnym porzdku
naley sprawdzi czy porzdek ten nie spowoduje obcienia prby np. wybr
mieszka w bloku co k-ty element moe spowodowa, wybr jedynie podobnych
mieszka.
3. Dobr Warstwowy pozwala na modyfikacj dwch poprzednich metod.
Przypomnijmy, e bd z prby redukowany jest przez dwa czynniki. Po pierwsze
dua prba daje mniejszy bd ni maa prba i po drugie z populacji homogenicznej
uzyskujemy mniejszy bd ni z populacji heterogenicznej. Dobr warstwowy opiera
si na tym drugim. Badacz gwarantuje, e elementy zostan wylosowane z
podzbiorw homogenicznych populacji, zamiast zdawa si na losowaniu elementw
14

z caej populacji. Np. aby otrzyma prb warstwow studentw uniwersytetu trzeba
najpierw uporzdkowa t populacj ze wzgldu np. na lata i kierunek studiw i wtedy
naley wylosowa odpowiedni z kadej z tych warstw. W prbie niewarstwowanej
reprezentatywno ze wzgldu na rok i kierunek studiw bdzie podlega takiemu
samemu bdowi z prby jak pozostae zmienne. W prbie warstwowanej ze wzgldu
na rok studiw bd z prby dla tej zmiennej wyniesie zero.
4. Dobr wielostopniowy grupowy pomaga gdy chcemy przeprowadzi badania,
ktre wymagaj dobrania prby, dla ktrej nie ma listy elementw np. wierni
wszystkich kociow w USA. Dobr ten zakada podejcie wielostopniowe z
pocztkowym losowaniem grup elementw zwanych gronami, a nastpnie losowanie
elementw z kadej wylosowanej grupy. Dobr ten wymaga powtarzania 2 czynnoci:
spisywania i losowania. Najpierw sporzdza si list pierwotnych jednostek losowania
i niekiedy dzieli si je na warstwy. Potem losuje si prb tych jednostek. Nastpnie
robi si spis elementw tych wybranych pierwotnych jednostek losowania i niekiedy
dzieli si je na warstwy. Nastpnie nastpuje losowanie z list wtrnych jednostek
losowania. Mimo, e dobr warstwowy jest bardzo efektywny, cen za jego
zastosowanie jest wikszy bd. Prosta prba losowana z populacji cechuje si
pojedynczym bdem z prby, natomiast dwustopniowa prba cechuje si dwoma
bdami z prby. Po pierwsze pocztkowa prba grup reprezentuje populacj tych
grup z uwzgldnieniem zakresu bdu z prby. Po drugie prba elementw dobranych
w ramach danej grupy reprezentuje wszystkie elementy w tej grupie tylko w takim
zakresie, jaki jest moliwy po uwzgldnieniu bdu z prby. Badacz ryzykuje, ze
dobierze prb, w ktrej bdzie nadreprezentacja.
5. Dobr proporcjonalny (probability proportionate to size PPS) jest bardziej
miarodajny w wielu przypadkach. Powinien by uywany, gdy losowane grupy
znacznie rni si wielkoci. Zamy, e chcemy zbada populacj jakiego miasta
i zamy, e poowa populacji miasta, ktre skada si z 1000 kwartaw, mieszka w
10 najbardziej zaludnionych kwartaach, gdzie s wysokie wieowce. Reszta mieszka
w 990 kwartaach w domkach jednorodzinnych. Gdy wylosujemy prb 1/10
ryzykujemy, e aden z dziesiciu kwartaw o najwikszym zaludnieniu nie trafi do
prby. Niezalenie od co si stanie w dalszej czci losowania, nasza kocowa prba
bdzie niereprezentatywna dla miast, gdy w jej skad wejd jedynie mieszka
domkw jednorodzinnych. Aby tego unikn powinno zastosowa si metod doboru
proporcjonalnego. Schemat ten zapobiega temu problemowi, a mimo otrzymujemy
prb, w ktrej kady element ma tak sam szans znalezienia si w prbie.
Przykad: kwarta A miasta ma 100 gospodarstw, kwarta B 10. W doborze
proporcjonalnym kwarta A otrzymaby 10 krotnie wiksz szans znalezienia si w
prbie ni kwarta B. Zaoeniem badacz jest wybr 5 gospodarstw z kadego
kwartau. Zatem jeli w oglnym schemacie losowania prawdopodobiestwo
znalezienia si w prbie wynosi dla kwartau A 1/20 to dla kwartau B 1/200.
Zauwamy, e oznacza to, i prawdopodobiestwa dla wszystkich gospodarstw
domowy z kwartau A, e ich kwarta zostanie wylosowany wynosi 1/20, a dla
15

kwartau B 1/200. Jeli wylosowana kwarta A i dobieramy prb po pi gospodarstw

z kadego wylosowanego kwartau, to prawdopodobiestwo dla gospodarstw
domowych z kwartau A, e wejd do prby gospodarstw domowy z tego kwartau
wyniesie 5/100. Poniewa w takich przypadkach mnoymy prawdopodobiestwa,
widzimy, e cakowite prawdopodobiestwo znalezienia si w prbie dla kadego
gospodarstwa z kwartau A wynosi 1/20 x 5/100 = 5/2000 = 1/400. Gdyby
wylosowano kwarta B, to prawdopodobiestwa, e kade z gospodarstwo tego
kwartau znalazoby si w prbie wynosi 5/10. Jednak gdy wemiemy mniejsze
prawdopodobiestwo wyboru kwartau B do prby w stosunku do kwartau A, to
okae si, e cakowite prawdopodobiestwo znalezienia si gospodarstwa z kwartau
B w prbie bdzie takie same jak gospodarstwa z kwartau A. 1/200 x 5/10 = 5/2000 =
1/400.
6. Dobr nieproporcjonalny i waenia
W probalistycznym doborze prby. Kady element populacji ma znane rne od zera
prawdopodobiestwo bycia wybranym nawet jli to prawdopodobiestwo jest rzne
dla poszczeglnych elementw. W przypadku kontrolowanych procedur
probalistycznego doboru prby kada taka prba moe by reprezentatywna dla
populacji, z ktrej zostaa wylosowana, jeeli kademu pojedynczemu elementowi
prby przypisze si wag rwn odwrotnoci jego prawdopodobiestwa znalezienia
si w prbie. Jeeli zatem wszystkie elementy prby miay tak sam szans
znalezienia si w prbie, to kady z nich ma tak sam wag: 1. Nazywa si to prb
samowac si self-weighting sample. Niekiedy trzeba niektrym elementom
populacji nada wiksz wag ni innym, aby bya w peni odzwierciedlona
zmienno populacji.

Badania sondaowe

Teorie odpowiednie dla bada sondaowych

Badani sondaowe mog by zastosowane do celw opisowych, wyjaniajcych,

eksploracyjnych. S one najczciej stosowane w takich projektach, w ktrych
jednostkami analizy s pojedynczy ludzie. Sondae s znakomit form pomiaru
postaw i pogldw. Jednak badania sondaowe mog by wykonane le nie
16

uwzgldniajc naukowej metodyki. Wytworem ostatnich kampanii politycznych jest

forma pozorowanych badani sondaowych okrelanych jako sondaowe przepychanie
pusch poll. Sondaowe przepychanie jest jedn z technik telemarketingu, w ktrej
rozmowy telefoniczne s wykorzystywane do zdobywania wyborcw poprzez
dostarczanie im faszywych informacji o kandydacie pod pretekstem przeprowadzania
bada. Szerz propagand wyborcz.

Kwestionariusze s narzdziem zbierania danych poprzez, zadawanie ludziom

pyta lub przedstawianie im stwierdze reprezentujcych rne stanowiska
wraz z prob o okrelenie, czy si z nimi zgadzaj czy nie. Pytania mog by
otwarte lub zamknite.

Przy ukadaniu pyta naley pamita o tym eby: pytania musz by

precyzyjne i jasne; pytania powinny dotyczy tylko jednej sprawy, naley
unika pyta podwjnych; respondenci musz by w stanie udzieli
odpowiedzi; pytania powinny dotyczy respondentw; zasadniczo pytania
powinny by krtkie; naley unika negatywnych okrele by nie sprawi
respondentom kopotu; sformuowanie pytania powinno by takie by nie
obciao odpowiedzi

Format kwestionariusza moe mie wpyw na odpowiedzi

Pytania warunkowe powinny by przejrzyste

Kolejno pyta moe mie wpyw na odpowiedzi

Jasne instrukcje maj istotne znaczenie dla uzyskanych odpowiedzi

Kwestionariusze powinny by przetestowane w badaniu prbnym

Kwestionariusze mog by wypenianie na trzy sposoby: samodzielnie przez

respondentach, przez ankietera podczas wywiadu bezporedniego, bd przez
sonda telefoniczny

Podstawow cecha ankietera musi by neutralno

Nale dokadnie przeszkoli ankieterw, zapozna ich z kwestionariuszem

Ankieterzy mog dopytywa respondentw w celu uzyskania dokadniejszych

odpowiedzi. Dopytywanie powinno by neutralne

17

Sondae telefoniczne mog by tasze i bardziej efektywne ni wywiady

bezporednie

Nowe technologie s rdem dodatkowych moliwoci dla badacza np.

Internet. Jednak respondenci mog nie by reprezentatywni dla docelowej
populacji

Sondae przeprowadzane przy zastosowaniu kwestionariusza wypenianego

samodzielnie przez respondentw maj przewag nad wywiadami pod
wzgldem oszczdnoci kosztw, szybkoci, braku wpywu ankietera,
zapewniaj anonimowo

Sondae przeprowadzone za pomoc wywiadw maj przewag nad

sondaami realizowanymi za pomoc kwestionariusza wypenianego
samodzielnie przez respondentw pod wzgldem mniejszej liczby
niekompletnych odpowiedzi i mniejszej liczby niezrozumiaych pyta oraz pod
wzgldem wikszej elastycznoci w doborze prby i dodatkowych obserwacji.

Ogem zalety bada sondaowych wi si z oszczdnoci kosztw, du

iloci danych, ktre mona zebra i moliwoci dobierania prb z duych
populacji. Inn specyficzn zalet bada sondaowych jest standaryzacja
zbieranych danych.

Saboci bada sondaowych jest ich pewna sztuczno, potencjalna

powierzchowno, do maa elastyczno. Trudno jest stosowa sondae do
zrozumienia penego znaczenia procesw spoecznych w ich naturalne
oprawie. Oglnie rzecz biorc, sab stron sonday jest trafno, mocna
natomiast rzetelno.

Analiza wtrna to taka forma bada, w ktrej dane zebrane i przetworzone

przez jednego badacza s wykorzystywane i analizowane przez innego

Badania niereaktywne

Badanie niereaktywne s sposobem bada zachowan spoecznych bez

wpywania na ich procesy.

18

Do badan niereaktywnych nale: analiza treci, analiza istniejcych danych

statystycznych, analiza historyczno-porwnawcza.

Analiza treci:

Analiza treci jest badaniem zarejestrowanych ludzkich przekazw.

Analiza treci jest szczeglnie dobrze dostosowana do badania przekazw i do

odpowiadania na klasyczne pytania w badaniach przekazw: kto mwi, co, do
kogo i dlaczego.

Dobr prby w analiza treci waciwe jest zastosowanie technik doboru

losowego. Wane jest okrelenie jednostek analizy czyli pojedynczych
jednostek, na temat ktrych formuujemy stwierdzenia opisowe i wyjaniajce.
Jeli np. chcemy zbada redni dochd rodziny, jednostk analizy bdzie
pojedyncza rodzina. Musimy jednak zapyta poszczeglnych czonkw
rodziny ile pienidzy zarabiaj. Tak wic pojedyncze osoby bd jednostkami
obserwacji.

Analiza treci wymaga kodowania transformacji danych surowych na

kategorie, oparte na jakim schemacie pojciowym. Kodowanie moe dotyczy
zarwno treci jawnych jak i ukrytych. Kodowanie treci jawnych widocznej
zewntrznej treci przekazu jest analogiczne do uywania standaryzowanego
kwestionariusza. Alternatyw jest kodowanie treci ukrytych przekaz, jego
gbokiego sensu. Rzecz jasna ta druga metoda przydatna jest do wydobywania
gbokiej treci, lecz dzieje si to kosztem rzetelnoci i cisoci.

Nie zawsze wynikiem analizy treci s obliczenia. Czasami najbardziej

odpowiednia jest analiza jakociowa tekstu. Wie si ona z pewnymi
niebezpieczestwami. Najwiksze niebezpieczestwo wie si z bdnym
zaklasyfikowaniem obserwacji, tak by potwierdzay wyaniajce si hipotezy.
Berg proponuje techniki suce unikaniu tych bdw:

a) Jeli liczba przypadkw jest wystarczajca wybierz losowo po kilka z kadej

kategorii, w celu uniknicia wybierania tylko tych, ktre najlepiej potwierdzaj
hipotezy.
b) Daj co najmniej trzy przykady na poparcie kadego twierdzenia, jakie
formuujesz na temat danych.

19

c) Podawaj swoje interpretacje analityczne dokadnemu sprawdzeniu przez inne

osoby, nie wczone w projekt badawczy, by przekona si czy zgodz si z
tob.
d) Opisuj wszystkie niezgodno, ktre odkryjesz kady przypadek, ktry nie
przystaje do zaoonych hipotez.

Mocne i sabe strony analizy treci

Oszczdno czasu i pienidzy

Bezpieczestwo, jeli zauwaysz, e zepsue eksperyment moesz go

powtrzy

Dopuszcza badanie dugotrwaych procesw spoecznych

Badacz ma rzadko jaki wpyw na przedmiot bada

Sabe strony to konieczno zapisw przekazw

Problem z trafnoci i rzetelnoci

Trzy zastosowania analizy treci:

Opis cech przekazu

Wyprowadzenie wnioskw o nadawcach przekazu, jego poprzednikach, lub

przyczynach sformuowania przekazu

Wyprowadzenie wniosku o skutkach jakie dany przekaz wywiera na odbiorcw

Analiza treci to interakcja dwch procesw: okrelania cech treci, ktre badacz chce
mierzy i wykorzystania regu, ktre badacz musi zastosowa, aby ustali i zapisa cechy
analizowanego tekstu. Kategorie wykorzystywane do kodowania treci rni si ze wzgldu
na rodzaj danych i stawiane cele badawcze. Jednostki analizy to najmniejszy element treci
20

wystpujcy w przekazie. Jednostka kontekstu jest to wikszy fragment treci, ktry mona
analizowa w trakcie charakteryzowania jednostek analizy. Wystpuje co najmniej 5
podstawowych jednostek analizy: sowa, terminy, tematy, postaci, akapity, pozycje.

Wikszo bada wykorzystujcych analiz treci to badania mnie czy bardziej ilociowe.
Aby analiza ilociowa bya moliwa naley zastosowa jeden z poniszych systemw
enumeracji:

System czasowo-przestrzenny np. oparty na pomiarach przestrzeni (np.

szerokoci kolumn) lub wykorzystujcy jednostki czasu (np. liczb minut
powiconych okrelonej wiadomoci nadanej przez radio)

System oparty na wystpowaniu cech, w ktrym osoby kodujce poszukuj

materiau wiadczcego o obecnoci pewnych cech.

System czstociowy, w ktrym zlicza si kade pojawienie si okrelonej

cechy.

System oparty na analizowaniu stopnia nasilenia, ktry generalnie jest

stosowany w badaniach dotyczcych postaw i wartoci.

Analiza istniejcych danych statystycznych

Metoda ta jest szczeglnie istotna ze wzgldu na to, e istniejce statystyki

powinny by zawsze brane pod uwag, co najmniej jako uzupeniajce rdo
danych.

Problem trafnoci

21

Zawsze, gdy opieramy badania na danych ju istniejcych, jestemy

ograniczeni tym co ju istnieje. Istniejce dane czsto nie obejmuj dokadnie
tego, czym jestemy zainteresowani, a nasze pomiary mog nie by w peni
trafn reprezentacj zmiennych i poj, co do ktrych chcemy wyciga
wnioski.
Dwie cechy nauki uywane s przy zajmowaniu si problemem
trafnoci w analizie istniejcych danych statystycznych: logiczne
wnioskowanie i powtarzalno.
Powtarzalno moe by oglnym rozwizaniem problemu trafnoci w
badaniach spoecznych. Przykad: pacz na smutnych filmach niekoniecznie
jest trafn miar wspczucia, podobnie jak odkadanie pisklt do gniazd lub
przekazywanie pienidzy na cele charytatywne. adna z tych rzeczy badana
samodzielnie nie wiadczyaby o tym, e jedn grup np. kobiety cechuje
wicej wspczucia ni inn grup np. mczyzn. Lecz gdyby kobiety okazay
si bardziej wspczujce we wszystkich z tych miar, mogoby to zwikszy
ciar dowodw wspierajcych ten wniosek. Wszystkie testy potwierdzajce
hipotez powoduj zwikszenie trafnoci pomiaru.

Problem rzetelnoci

Analiza istniejcych danych statystycznych zaley w duym stopniu od jakoci

samych danych; czy dokadnie opisuj to, co maja opisywa? Pierwszym
ratunkiem badaczy przed problemami, zwizanymi z rzetelnoci w analizie
istniejcych danych statystycznych, jest sama wiadomo, e taki problem
moe wystpi. Dociekanie sposobu zbierania i zestawienia danych moe
umoliwi oszacowanie natury i stopnia nierzetelnoci tak, e bdzie mona
okreli jej potencjalny wpyw na zamiary badawcze. Stosujc wnioskowanie
logiczne i powtarzanie mona poradzi sobie z tym problemem.

Metoda historyczno-porwnawcza

22

Metoda ta wykorzystywana jest m.in. do odnajdowania prawidowoci w

historii rnych kultur. Problem trafnoci rozwizuj w tym przypadku
potwierdzenie faktw z rnych rde. Metoda historyczno-porwnawcza
moe by badana jakociowo i ilociowo.

Podsumowanie wtrnej analizy:

1. Wtrna analiza przeprowadzana jest na danych zebranych przez inne osoby.

2. Szeroko stosowanym rdem s dane statystyczne.
3. Miary nieinwazyjne to rdo danych oddzielajce badacza od badanej populacji.
4. Ludzie zostawiaj lady fizyczne, ktre mog by wykorzystywane przez badaczy np.
pomiary erozyjne, pomiary przyrostu.
5. O obserwacji prostej mwimy wtedy, gdy obserwator nie kontroluje badanego
zachowania i sam nie jest spostrzegany w trakcie obserwacji. Wyrniamy cztery
rodzaje obserwacji: obserwacj wygldu zewntrznego, obserwacj zachowa
ekspresyjnych, obserwacj zajmowanych pozycji fizycznych, obserwacj zachowa
jzykowych.
6. Inna grupa miar nieinwazyjnych to dane uzyskane na podstawie analizy danych
archiwalnych.
7. Analiza treci pozwala badaczom na prowadzenie systematycznej analizy danych
uzyskanych ze rde i dokumentw archiwalnych. Procedura analizy treci to
interakcja dwch procedur: okrelania przez badaczy analizowanego materiau i
wyszukiwanie tych cech w badanym tekcie.

Podstawowe elementu procesu badawczego

23

a) Problemy badawcze

Problem badawczy to bodziec intelektualny wywoujcy dziaanie w postaci badan

naukowych. Nie wszystkie bodce intelektualne mog by badane w sposb empiryczny np.
nie da si zbada czy kolor zielony jest adniejszy od czerwonego. To nie preferencje
subiektywne s przedmiotem bada, lecz przyczyny, dla ktrych ludzie zajmuj okrelone
stanowiska, a take niekiedy zachowania wynikajce z tych wierze. Aby problem badawczy
by empirycznie uzasadniany musi by jasno sformuowany.

b) Jednostki analizy

Jednostki analizy to podstawowe elementy badanego zjawiska. Problem wyboru jednostek

analizy to tzw. problem umiejscowienia. Problem umiejscowienia mona opisa jako wybr
podstawowego przedmiotu w badaniach. Jeli badacz wybierze ju jednostki analizy musi
dopasowa do nich procedury badawcze oraz poziom uoglnie i sformuowa. Jednostki
analizy posiadaj na tyle unikatowe waciwoci, e przechodzenie od jednej jednostki do
drugiej moe by rdem bdw. Np. termin przetrwanie jest wykorzystywane do opisu
zachowa takich jednostek analizy jak osoba, grupa, organizacja, nard. W zalenoci od
jednostki analizy termin przetrwanie ma rne znaczenie, np. dla osoby przetrwanie
biologiczne, dla firmy, organizacji przetrwanie bdzie oznaczao pozostanie na rynku.

c) Bd ekologizmu
Badacze musz okreli jednostki analizy rwnie z powodw metodologicznych.
Jeeli dany zwizek badany jest na okrelonym poziomie analizy lub dla danej
jednostki np. grup, a wyniki s przenoszone na inny poziom np. jednostek, to
atwo o znieksztacenia. Przenoszenie wnioskw z bardziej zoonej na prostsz
jednostk analizy jest niewaciwe. Ten rodzaj znieksztace nazywa si bdem
ekologizmu.

d) Bd indywidualizmu
24

Przeciwiestwem bdu ekolog izmu jest bd indywidualizmu. Wyprowadzanie

wnioskw o grupach, spoeczestwach czy narodach bezporednio z danych
dotyczcych zachowa jednostek.

Zmienne
Pojcia przeksztacane s w zmienne poprzez ich zamian lub przeksztacenie w
zbir wartoci. Kiedy np. badacz przypisuje liczby obiektom, przeksztaca te
obiekty w zbir liczb. Zmienna to waciwo empiryczna majca dwie lub wicej
wartoci. Jeeli badana przez nas waciwo moe przybiera rne wartoci to
moemy potraktowa j jako zmienn. Klasa spoeczna jest zmienn, gdy mona
jej przypisa co najmniej 5 rnych wartoci: nisza, nisza rednia, rednia,
rednia wysza, wysza. Oczekiwania to tez zmienna, gdy mona jej przypisa
dwie wartoci: wysokie, niskie. Zmienna, ktra ma tylko dwie wartoci, jest
zmienn dychotomiczn.

a) Zmienne zalene i niezalene

Zmienn, ktr badacz chce wyjani nazywamy zmienn zalen. Natomiast
zmienn za pomoc ktrej badacz chciaby wyjani zmiany wartoci zmiennej
zalenej, nazywamy zmienn niezalen. Zmienna niezalena nazywana jest
rwnie zmienn wyjaniajc, jest ona zakadan przyczyn zmian wartoci
zmiennej zalenej. Zmienna niezalena traktowana jest jako przyczyna zmian
zmiennej zalenej. Zmienne zalene nazywane s kryterialnymi, a zmienne
niezalene zmiennymi predykcyjnymi.

b) Zmienne kontrolne
Naukowcy posuguj si w badaniach empirycznych zmiennymi kontrolnymi po
to, aby zmniejszy ryzyko przypisywania mocy wyjaniajcej tym zmiennym,
ktre w rzeczywistoci nie odpowiadaj za zrnicowanie zmiennej zalenej.
Zmienne kontrolne s wykorzystywane do sprawdzenia, czy obserwowany
empirycznie zwizek pomidzy zmienn zalen i zmienn niezalen nie jest
zwizkiem pozornym. Zwizek pozorny to taki zwizek, ktry mona wyjani za
pomoc innych zmiennych ni tych uwzgldnionych w hipotezie badawczej. Jeeli
podczas badania wpyw innych zmiennych zostanie wyeliminowany, a zwizek
midzy zmienn zalen i niezalena bdzie nadal obserwowany, to zwizek ten
nie jest zwizkiem pozornym.

Zmienne cige i dyskretne

a) Zmienne cige

25

Zmienna ciga to zmienna, ktra nie ma okrelonej swojej minimalnej jednostki

np. dugo.

b) Zmienne dyskretne
Zmienna dyskretna to zmienna, ktra ma swoj minimaln jednostk np. liczba
dzieci w rodzinie.

Zwizki
Zwizek w badaniach naukowych to zawsze zwizek pomidzy dwoma
zjawiskami. Jeeli powiemy, e zmienna X i Y s ze sob powizane, to mamy na
myli, ze istnieje co wsplnego dla tych obu zmiennych. Jeeli powiemy, e
wyksztacenie i dochody s ze sob powizane, to zakadamy, e jednoczenie si
zmieniaj, s wspzmienne, czy e zmiana wartoci jednej zmiennej powoduje
zmian drugiej. Wspzmienno, inaczej kowariancja, jest tym co wie np.
wysoko dochodw z wyksztaceniem, osoby o wyszym wyksztaceniu maj
wysze dochody. Przyjmujc w badaniach empirycznych, e istnieje zwizek
midzy dwoma lub wicej zmiennymi zakadamy, e wartoci jednej zmiennej
bd zmienia si wraz ze zmianami wartoci innych zmiennych.
a) Kierunek
Gdy mwimy o kierunku zwizku mamy na myli, czy jest dodatni (pozytywny),
czy jest ujemny (negatywny).
Zwizek dodatni, wraz ze wzrostem jednej zmiennej wzrastaj wartoci drugiej.
Np. wraz ze wzrostem wyksztacenia zwikszaj si dochody.
Zwizek ujemny, wraz ze wzrostem jednej zmiennej malej wartoci drugiej.
b) Sia
Zwizki pomidzy istniejcymi zmiennymi mona scharakteryzowa nie tylko
przez podanie kierunku, ale przez podanie ich siy. Sia zwizku to zakres w jakim
zmienne wspzmieniaj dodatni lub ujemnie. Najwiksz moliw sia cechuj si
zwizki doskonae. W tym zwizku warto jednej lub wicej zmiennych
niezalenych doskonale wyznacza warto zmiennej zalenej np. E=mc2 jest
prawie zawizkiem doskonaym, gdy znaleziono niewiele wyjtkw od tej reguy.
Natomiast zwizek zerowy charakteryzuje si brakiem wspzmiennoci pomidzy
zmiennymi.

Hipotezy
Hipoteza jest to proponowana przez nas odpowied jakie mona udzieli na
pytanie badawcze. Jest ona wyraana w postaci jasno okrelonego zwizku
26

pomidzy zmienn zalen i zmienn niezalen. Hipotezy to proponowane

odpowiedzi, poniewa zostan one dopiero zweryfikowane podczas bada.
Budujc hipotez badacz nie wiem, czy zostanie ona potwierdzona, czy nie. Jeeli
hipoteza zostanie odrzucona to trzeba budowa nastpn, jeli przyjta to
zostanie ona wczona do wiedzy naukowej.
Hipotezy mona wyprowadzi dedukcyjnie z teorii, indukcyjnie na podstawie
obserwacji, lub intuicyjnie, lub czc wszystkie te sposoby.
Hipotezy s do siebie podobne pod czterema wzgldami:
1. Hipotezy musz by jasno sformuowane. Badacz musi zdefiniowa
pojciowo i operacyjnie wszystkie zmienne. Definicje operacyjne musz
by na tyle konkretne i precyzyjne, aby byo moliwe dokonywanie i
powtarzanie obserwacji.
2. Hipotezy s konkretne. Zadanie badacza polega na okreleniu
oczekiwanego zwizku pomidzy zmiennymi (z uwzgldnieniem jego
kierunku: dodatniego czy ujemnego) oraz warunkw w jakich ten zwizek
zachodzi.
3. Hipoteza jest sprawdzalna za pomoc istniejcych metod. Ocena hipotezy
zale od tego, czy istniej metody pozwalajce na jej przetestowanie.
4. Hipotezy naukowe s pozbawione elementw wartociujcych. Poniewa
badania naukowe dziej si w otoczeniu spoecznym, badacz musi by
wiadomy wasnej stronniczoci i stara si uczyni j jawn.

Wtrna analiza danych

Trzy podstawowe powody, dla ktrych ronie popularno wtrnej analizy danych.
a) Powody natury oglnej
Z oglne punktu widzenia dane wtrne mog by jedynymi dostpnymi danymi
dla okrelonych problemw badawczych. Historycy spoeczni musz korzysta
niemal wycznie z danych wtrnych. Dodatkowo dziki danym wtrnym moemy
lepiej zrozumie kontekst historyczny. Moe opisa zmiany zjawiska w czasie. Dna
wtrne mona wykorzysta take do celw porwnawczych. Wtrna analiza wielu
porwnywalnych bada sondaowych, przeprowadzonych w rnym czasie,
stwarza nietypow moliwo dokonania empirycznego opisu dugofalowych
zmian, a take zbadania, jak rni si badane zjawiska biorc pod uwag rne
warunki.

b) Powody natury metodologicznej

Dane wtrne jeli s rzetelne stwarzaj moliwo replikacji. Wyniki bada ciesz
si wikszym zaufaniem jeli powtrzyy si w wielu badaniach. Po drugie mona
znale podstawowe dla siebie dane w badaniach prowadzonych wiele lat temu i
nastpnie stara si zlokalizowa podobne dane w badaniach prowadzonych
27

bardziej wspczenie. Po trzecie analiza danych wtrnych moe poprawi jako

pomiaru przez rozszerzenie zakresu zmiennych niezalenych uwzgldnionych w
procesie operacjonalizacji poj. Po czwarte korzystanie z danych wtrnych
zwiksza prb jej reprezentatywno i liczb obserwacji prowadzcych do
szerszych wnioskw. Danymi wtrnymi mona posugiwa si zwikszajc
trafno wynikw uzyskanych na podstawie analizy danych pierwotnych.
c) Powody natury ekonomicznej
Badania te s tasze.

Ograniczenia wtrnej analizy danych:

Najwikszym problemem wtrnej analizy danych jest to, e tylko w

przyblieniu odpowiadaj one danym, jakie badacz chciaby wykorzysta w
procesie testowania hipotez.
Problem z dostpem do tych danych.
Problem moe wystpi, gdy badacz nie wie w jaki sposb dane byy
zbierane.

Pomiar nieinwazyjny, niereaktywny

To kada metoda wyczajca badacza z badanych interakcji, zdarze czy
zachowa.
Np.
Pomiar erozji dotyczy znakw pozostawionych po uyciu jakiego przedmiotu
np. ksiek w bibliotece.
Pomiar przyrostu obejmuje znaki zostawione przez ludzi w trakcie ich dziaa.

Kwestionariusz
Kady ma co najmniej trzy funkcje:
1. Przeoenie badawczej problematyki na konkretne pytania
2. Nakonienie respondenta do udzielenia odpowiedzi
3. Przygotowanie materiau by by on przydatny do ilociowej lub jakociowej
analizy
Cay kwestionariusz skada si co najmniej z trzech czci:
1. Wstpnej, speniajcej zadania formalno-ewidencyjne

28

2. Pyta skierowanych do respondenta, dotyczcych m.in. zagadnie

stanowicych przedmiot badania oraz spoeczno-demograficznych danych
respondenta
3. Kocowej

Najistotniejszym elementem czci formalno-ewidencyjnej jest wprowadzenie,

w ktrym powinno si znale:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.

Cel bada
Zapewnienie o poufnoci
Uzasadnienie wyboru respondenta
Ewentualna instrukcja dotyczca wypeniania kwestionariusza
Apel o powane potraktowanie pyta
Ewentualna informacja o sposobie zwrotu
Podzikowanie za udzia

1. Miejsce i rola kwestionariuszy w socjologii.

Pisemny spis dyspozycji socjologowie nazywaj kwestoinariuszem

badawczym, a jego uywanie jest podstawowym kryterium zaliczenia danej
techniki do grupy technik standaryzowanych bd do grupy technik
niestendaryzowanych.Do technik standaryzowanych zaliczamy techniki
obserwacji kontrolowanej, techniki wywiadu kwestionariuszowego i techniki
ankietowe. Zachodzce midzy nimi rznice s bardzo istotne. Podstaw jest
wystpowanie procesu wzajemnego komunikowania si pomidzy badaczem i
badanym. Druga rznica ujawnia si przy analizie pisemnego narzdzia
wykorzystywanego przez badacza. Ot w przypadku obserwacji narzdzie to jest
raczej spisem dyspozycji przygotowanych przez badacza na wasne potrzeby lub
dla swego przedstawiciela. Narzdzie zawiera kategorie zachowa, wypowiedzi,
na ktre podczas obserwacji naley zwrcic szczegln uwag, o ktrych nie
naley zapomina i ktre trzeba w okreslony sposb zapisa.
Inaczej natomiast wyglada narzdzie wykorzystywane do prowadzenia bada
technik wywiadu lub technik ankiety. Dyspozycje badacza przyjmuja w nim
charakter przekazw do badanego, sformuowanych w postaci pyta,
zawierajcych danie udzielenia poszukiwanej informacji. Obok nich
rezerwowane jest miejsce na zapis przekazw idcych od badanego do badacza,
a wic odpowiedzi na postawione pytania. Taka konstrukcja pisemnego narzdzia
badawczego nosi wanie nazw kwestionariusza.
Charakterystyka bada surveyowych:
-midzy dwiema stronami procesu badawczego zostaje nawizany kontakt o
stsunkowo krtkim czasie trwania.

29

-w czasie tego kontaktu wykorzystuje si kwestionariusz zapewniajcy daleko

idc stanadryzacj (a wic i porwnywalno) pozyskiwanych od respondenta
informacji.
-przekazywane przez respondenta inforamcje o jego postawach, opiniach,
zachowaniach utozsamione s z jego rzeczywistymi postawami, opiniami,
zachowaniami.
-badane osoby oraz pozyskiwane od nuch informacje traktuje si statystycznie,
bez rozpatrywania ich pooeniowego kontekstu.

Stosowanie do realizacji masowych bada surveyowych obu technik: ankiety i

wywiadu spowodowane jest niewatpliwie zachodzcymi midzy nimi
podobiestwami. Najistoniejsze sposrd nich mona uj w nastpujce
paszczyzny: wykorzystanie rda, narzdzie badawcze, standaryzacja, sposb
traktowania badanych osb.
Obok tach istonych podobiestw, obie techniki rzni si w sposb zasadniczy
pod picioma przynajmiej wzgledami: sposobu komunikowania si, mozliwoci
oddziaywania na respondenta, mozliwoci obserwacji respondenta, mozliwoci
kontrolowania respondenta, dokonywanie zapisu.

2. Kwestionariusz jako narzdzie badawcze.

Kady kwestionariusz badawczy spenia przynajmniej 3 podstawowe funkcje.
Pierwsz jest przeoenie teoretycznej problematyki badawczej na konkretne
pytania zadawane respondentom w taki sposb, by uzyskane odpowiedzi
dostarczay rzeczywicie tych infomacji, na jakich zalezy badaczowi. Funkcja
druga to nakonienie rspondenta do udzielania odpowiedzi, a zarazem uatwienie
mu sformuowania tej odpowiedzi przez kzdorazowe wyznaczenie
respondentowi tego obszaru problemowego, w ktrym formuujc odpowied
ma si porusza. Wreszcie funkcja trzecia to takie przygotowanie materiau, by
by on przydatny do ilosciowej i/lub jakociowej analizy.
Cay formularz skada si z 3 przynajmniej czci:
1. wstpnej, speniajcej zadania formalno-ewidencyjne
2. pyta skierowanych do respondenta, dotyczcych zagadnie stanowicych
zasadniczy przedmiot bada i tzw. Spoeczno-demograficznych danych
respondenta.
3. koncowej
Oprcz tych 3 czsci w kwestionariuszach wystpuj take roznego rodzaju uwagi
do respondenta lub prowadzcego wywiad ankietera.

Cz formalno-ewidencyjna

30

Najistoniejszym elementem formalno-ewidencyjnej czci kwestionariusza jest

wprowadzenie. W takim wprowadzeniu przede wszystkim powinny si znale
nastpujce elementy: cel bada, zapewnienie o poufnoci zebranego materiau
(ewentualnego anonimowego charakteru badania), uzasadnienie wyboru
respondanta do bada, ewentualna instrukcja dotyczaca sposobu wypeniania
kwestionariusza, apel o powane potraktowanie pyta i udzielenie szczerych
odpowiedzi, ewentualne okreslenie sposobu zwrotu wypenionego narzdzia,
podzikowanie za wzicie udziau w badaniach.
Ostatnimi elementami formalno-ewidencyjnej czci kwestinariusza s miejsca
przeznaczone na jego numer, zakodowanie np. nazwa zakadu pracy, miasta
czy wojewodztwa, dat i godzin przeprowadzenia wywaidu oraz nazwisko
ankietera prowadzcego wywiad.

Pytania kwestionariuszowe
Rozumiane pytanie kwestionariuszowe jest w istocie rzeczy postawieniem
respondentowi pewnego zadania do rozwizania, stanowicego dla badacza
rdo informacji wykorzystywanych w toku rozwizywania problemu
badawczego.
Koncepcje pyta kwestionariuszowych, rniace si m. In. Zakresem
stsowalnoci. S to cztery, w duym stopniu nieprzeciwstawne i
niekonkurencyjne, koncepcje pyta:

testowa (czsto w psychologii),

tradycyjna informacyjna, w ramach tej najstarszej i najbardziej
rozpowszechnionej koncepcji pytanie traktowane jest jako skierowane do
respondenta i oczekuje si jednostkowej odpowiedzi. Odpowiedzi mona
traktowac jako samodzielne odpowiedzi informacyjne bd mona
budowa na ich podstawie pewne zagregowane wskaniki.
Wskanikowa, odpowiedzi na pytania traktowane s jako wskaniki
kryjcych si za nimi zjawisk
rozszerzona informacyjna, u podstaw tej koncepcji ley zaoenie, i
pytanie kwestionariuszowe skada si z trzech zasadniczych elementw:
tekstu pytania kierowanego do respondenta, klasyfikacji udzielonych przez
niego odpowiedzi, a take okrelenia stanw rzeczy skadajcych si na
badane zjawisko i odpowiadajcych wartociom zmiennej czy odmianom
cechy

Ze wzgldu na stosunek do problemu badawczego uzyskane od respondentw

odpowiedzi mog by: istotne, nieistotne, trafne, nietrafne.

Rodzaje pyta kwestionariuszowych

31

Przystpujc do konstuowania kwestionariusza wywaidu lub ankiety, badacz ma

do wyboru wiele roadzajw pyta rznicych si midzy sob celami, treci i
form. Te nie raz daleko idce zrnicowania s podtaw dokonywania podziaw
pyta.
Podzia pyta ze wzgldu na ich cel
Pytania wprowadzajce:
Czy w Twoim rodowisku koleeskim zdarzaj si dyskusje na teamty religijne ?
Co, wedug Ciebie, oznacza sowo Ojczyzna ?
Pytania o opinie:
Jakie organizache, Pana(i) zdaniem, mog najbardziej przyczyni si do
rozwizywania nabrzmiaych problemw Polski?
Pytania o fakty:
Ktre z niej wymienionych przedmiotw s w posiadaniu Paskiej rodziny?
Czy ma Pani(I) ulubionych aktorw scen teatrw naszego wojewdztwa?
Pytania o wiedz (adko spotykane).
Pytania o rdo informacji:
Skd czerpiesz informacje o sprawach politycznych i gospodarczych?
Pytania o motywy (bardzo czste) :
Co zdecydowao o podjciu przez Pana pracy w tej kopalni?
Dlaczego najczciej woli Pan pi alkohol samotnie?
Pytania o sugestie:
Jaki charakter powinna mie organizacja, do ktrej chciaby nalee?
Jakie formy dziaania powinien podj lski Ruch Ekologiczny, aby jego dziaania
byy efektowne?
Pytania sondujce (adko spotykane w ankietach):
Czy chciaby Pan co jeszcze doda?
Pytania uzupeniajce (w wywiadach tylko):
Co Pan(i) ma na myli?

Podzia pyta ze wzgldu na ich budow

32

Najczeciej wymienianym w literaturze metodologicznej podziaem pyta jest

podzia na pytania zamknite i otwarte. Podzia ten moe by dokonany z punktu
widzenia dwch rnych kryteriw. Pierwszym z nich jest kryterium logiczne,
do rzadko przywoywane przy rozpatrywaniu tego podziau.Sednem podziau
logicznego jest to, czy pytaniu towarzyszy cisle okresony zbir alternatywnych
odpowiedzi wskazanych respondentowi wprost lub porednio. Pytaniami
zamknitymi logicznie s takie pytania na ktre odpowiedzi (istotne) mog by
(lecz nie musz) przedstawione respondetowi w formie listy jedynie moliwych z
logicznego punktu widzenia stwierdze. (Czy jest Pan wacicielem warszatu
rzemielniczego?).
Pytania otwarte w sensie logicznym : (Co staoby si z Polsk, gdyby
wszysyc ludzie przestali wierzy w Boga?).
Inny charakter ma podzia na pytania otwarte i zamknite wynikajcy z
zastosowania drugiego kryterium. Jest to kryterium techniczne i dotyczy
budowy kwestionariusza. Z tego punktu widzenia pytaniem zamknitym jest
takie pytanie, ktremu towarzyszy przygotowana przez badacza lista odpowiedzi
do wyboru (lista ta zwana kafeteri), z ktrej respondent wskazuje jedn lub kilka.
Pytaniem otwartym technicznie jest natomiast pytanie niezawierajce listy
proponowanych do wyboru odpowiedzi, pozostawiajce jej sformuowanie
samemu respondentowi.

Pytanie otwarte (technicznie) s to takie pytania, w ktrych osobie badanej

autor kwestionariusza pozostawia cakowit swobod w udzielaniu na nie
odpowiedzi. Poniewa respondentowi nie narzuca si w takim pytaniu adnego
schematu, wariantu odpowiedzi, ma on wic pen swobod w zbudowaniu
odpowiedzi w wybrany przez siebie sposb. Odpowiedzi te respondenci lub
ankieterzy wpisuj w przewidzianym i zaznacznym przez badacza miejscu.
Odpowiadajcy formuuje swoj wypowied wasnymi sowami.
Pytania otwarte, ktre czciej stosowane s w badaniach realizowanych technik
wywaidu ni w technice ankiety, maj wiele zalet.
Istnieje mozliwo, e ankieter zadaje respondentowi pytanie w postaci otwartej,
nie sugerujcej adnej z moliwych odpowiedzi, sam za w kwestionariuszu
wywaidu ma umieszczone pod pytaniem rozne typy odpowiedzi. Rola ankietera
polega wwczas na tym, e usyszan od respondenta odpowied musi
zakwalifikowa do ktrego z wystpujcych w kwestionariuszu typw odpowiedzi
i zaznaczy j odpowiednim sposobem. Taki rodzaj zapisu wypowiedzi badanego
nazywa si zapisem kategoryzujcym. Drug forma zapisu mamy do czynienia
wwczas, gdy badacz chce, aby odpowied respondenta zostaa zanotowana w
dosownym brzmieniu. Poleca on wwczas ankieterowi utrwali ksztat i sens
wypowiedzi respondenta. Ten rodzaj zapisu nosi nazw rejestrujcego. Zapis
trzeciego rodzaju, a mianowicie zapis relacjonujcy, wiernie oddajcy istot
odpowiedzi, jej sens, a nie ksztat.

33

Pytania zamknite (techniczne, pragmatyczne, gramatyczne) s to

pytania zaopatrzone w list przygotowanych, z gry przewidzianych odpowiedzi
przedstawianych respondentowi do wyboru. Dlatego czasami pytania te
nazywane bywaj pytaniami z wyborem, pytaniami z wyboru czy pytaniami
skategoryzowanymi. Lista takich wariantw moliwych do wyboru odpowiedzi to
tzw. Kafeteria. Jeeli lista odpowiedzi znana jest take respondemtowi, a jest tak
w wikszoci ankiet i wielu wywaidach kwestionariuszowych, to mwimy, e s to
tzw. pytania prekategoryzowane.
Pytanie zamknite powinno spenia warunek: poprawnoci logicznej,
poprawnoci merytorycznej, poprawnoci teoretycznej.
Pytania zamknite mog przybiera rzn form i rozpatrywa (dzieli) je mona
z zastosowaniem rznych kryteriw. Pierwszym podziaem, ktry przedstawiamy,
jest podzia wynikajcy z rnego usytuowania dawanych do wyboru odpowiedzi.
Z tego punktu widzenia dzielimy pytania zamknite po pierwsze na takie,
ktrych odpowiedzi wbudowane s w tre pytania, np.: Czy po zrealizowaniu
reformy suby zdrowia i wprowadzeniu kas chorych moliwoci leczenia
poprawiy si, czy te nie?
Drugi rodzaj pyta to te, ktre nie maj tak wbudowanych w tre odpowiedzi
(tzw. pytania zamkniete z zewntrznymi moliwociami odpowiedzi). Ich
warianty tworz list zamieszczon bezporednio pod pytaniem (lub wzgldw
redakcyjnych obok pytania).

Inny podzia pyta zamknitych. Koncepcja N.Belnapa, ktra klasyfikuje je, biorc
pod uwag 3 kryteria:
-sposb, w jaki pytanie przedstawia zbir odnoszcych si do niego alternatyw
-tak zwane danie wyboru, jakie autor zawar w pytaniu
-zakrelone w treci pytania tzw. danie roszczenia zupenoci.
Sposb prezentowania alternatyw. Z tego punktu widzenia og pyta
zamknietych wystpujcych w kwestionariuszach ankiet i wywiadw dzieli si na
dwa rodzaje. Pierwszy stanowi te, ktre rozpoczynaj si na og od sowa: czy i
rostrzygaj, czy zainstniao jakie zdarzenie.Ten typ pyta przyjo si naywa
pytaniami rozstrzygnicia, a oprcz faktw i zdarze mog one rwnie
dotyczy opinii lub sugestii i postulatw.
Drugim rodzajem pyta wyrznionych przy zastosowaniu tego kryterium s
pytania, ktre najczciej zaczynaj si od sowa: ktry i nakaniaj respondentw
do wyboru jednej (lub kilku) wersji odpowiedzi spord wielu moliwych. Za
K.Ajdukiewiczem nazywamy je pytaniami dopenienia.
danie wyboru. Zawarte przez badacza w pytaniu tzw. danie wyboru
wskazuje respondentowi, jakiego wyboru ma dokona spord wszystkich
logicznie uzasadnionych na to pytanie odpowiedzi; inaczej ile odpowiedzi naley
34

wymieni. Z tego punktu widzenia moemy wyrzni takie pytania, ktre danie
wyboru okreslaj za pomoc umieszczonej w pytaniu liczby naturalnej, oraz takie,
w ktrych danie to wyraa si zwrotem wszystkie.
danie roszczenia zupenoci. Zdanie to okresla, czy respondent, udzielajc
odpowiedzi na pytanie, ma powiedzie (wpisa) ca prawd zwizan z tym
pytaniem, czyli poda wszystkie prawdziwe odpowiedzi, czy tylko jej cz, czyli
wymieni kilka spord wielu odpowiedzi.
Pytania zamknite mona podzieli rwnie z punktu widzenia budowy ich czci
respondentywnej na nastepujce rodzaje:
-pytania w formie alternatywy
-pytania wieloalternatywne (z wieloczonow alternatyw) wystpujce w formie:
a. dyzjunkcji (pytania z kafeteri dyzjunktywn, wykluczajc)
b. koniunkcji (wybr wiekszej liczby wariantw odpowiedzi z przedstawionej mu
listy).
c. szeregowania alternatyw (rangowania)
d. skal
Dyferencja sematyczny jest to nieco domienna od poprzednich technik
skalowania, polegajca na ilociowej ocenie wraenia wywieranego na
respondencie przez przywoane przez badacza przedmioty, zjawiska. Stosuje si
ja najczciej do analizy stereotypw, opinni, postaw. Zastosowanie dyferencjau
sematycznego polega na tym, e respondent otrzymuje specjaln list, na ktrej
wymienione s odnoszce si do tego zjawiska parami biegunowo dobrane
przymiotniki zakrelajce pewne continuum.

Pytania-tabele. S to pytania zamkniete przedstawione respondentowi w

postaci tabel o rznej konstrukcji. Istota pyta-tabel polega na tym, e zawieraj
one waciwie nie jedno, ale kilka czy nawet kilkanacie pyta zagregowanych
razem, wwczas gdy dotycz one podobnego problemu i gdy charakteryzuj si
takim samym sposobem odpowiadania na nie.

Podzia pyta ze wzgldu na zakres podejmowanej przez nie

problematyki
Pytania globalne. S to takie pytania, ktrych celem jest uzyskanie od
respondetna odpowiedzi dotyczcej zozonych, wieloaspektowych procesw,
zjawisk, faktw. Nazywa si je globalnymi dlatego, e domagaj si krtkiej
odpowiedzi dotyczcej zagadnie, ktre z natury swej s bardzo zoone, s
kompleksami caociowymi skadajcymi si z wielu skadowych elementw.

35

Pytania szczegowe. Ten typ pyta dotyczy spraw konkretnych,

szczegowych, jednowyniarowych. Zadajcy je badacz prosi o odniesienie si
do jednego zagadnienia, ktrego ocena wymaga zastosowania jednego lub
najwyej kilku ze sob zwiazanych kryteriw.

Podzia pyta ze wzgldu na sposb nawizania do podejmowanego

problemu badawczego
Pytania bezporednie. Za ich porednictwem badacz chce si dowiedzie
czego o problemie, ktrego pytanie dotyczy. Stosuje si wtedy, gdy badacz
sdzi, e jego respondent chce i moe na to pytanie odpowiedzie.
Pytania porednie. Czsto jednak w kwestionariuszach umieszcza si pytania,
ktrych celem nie jest dowiedzenia si czego o problemie, ktrego pytanie
dotyczy, lecz aby na podstawie odpowiedzi na to pytanie mc wnioskowa o
innych sprawach czy cechach rozmwcy. Stosuje si je wtedy, gdy badacz ywi
uzasadnione przypuszczenia, e jego respondent bd nie chce odpowiedzie na
pytania bezporednie, bd odpowiedzie na nie nie moe. Tego rodzaju pytania
nazywamy porednimi. Traktuje si je jako wskaniki tych zjawisk, o ktrych w
pytaniu si nie mwi.
Pytania poredni stosuje si przede wszystkim w kilku sytuacjach:
1. wykorzystuje si je wtedy, gdy interesujemy si sprawami osobistymi
respondenta.
2. Wwczas, gdy problem, o ktry pytamy, poddany jest duej kontroli
rodowiska respondenta.
3. gdy badacz zywi uzasadnione przypuszcenie, e pytanie bezporednie nie
zostanie zrzumiane z powodu posugiwania si przez obie strony procesu
komunikacyjnego rnymi znaczeniami tych samych terminw,
sformuowa.
4. gdy bdce przedmiotem zainteresowania badacza problemy nie sw peni
przez respondenta uwiadamiane, co moe stanowic przeszkod w
udzieleniu przez niego istotnej odpowiedzi.
4 kryteria dzielenia pyta porednich A.Boczkowskiego:
1. Kryterium formy pytania. Werbalne i niewerbalne.
2. Kryterium zakresu problematyki.
3. Kryterium rodzaju interpretacji odpowiedzi. Odpowied interpretowana
bezporednio i porednio.

5. Kryterium formalnego ukierunkowania. Przy zastosowaniu tego

kryterium mona wyrzni pytania, ktre zwracaj si wprost do
wiadomoci badanego bez uruchamiania adnego dodatkowego
mechanizmu psychologicznego (s to tzw. pytania nieprojekcyjne), oraz
pytania, ktrych celem jest wydobycie pewnych informacji za pomoc
psychicznego mechanizmu projekcji (tzw. pytania projekcyjne).
36

Rodzaje pyta wyrznianych ze wzgldu na penione przez nie w

kwesionariuszu funkcje
-pytania dotyczce badanej problemtyki
-pytania dotyczce respondeta (tzw. metryczkowe)
-pytania filtrujce (nazywane czasami odsiewajcymi lub selekcyjnymi),
wykluczanie osb, ktrych kolejne pytania nie dotycz
-pytania wykluczajce si, pytania wycznie dla maestw i dla rodzin
niepenych
-pytania sprawdzajce, weryfikuj czy wczeniej respondent odpowiada
prawdziwie
-pytania podchwytliwe i puste, zadaje si wtedy, gdy nie mona uzyska
odpowiedzi zadajc pytanie wprost.

Test socjometryczny
Jest technik badawcz stosunkw w maych zbiorowociach
Badania socjometryczne prowadzi si w celu poznania:

Zachodzcych w grupie stosunkw sympatii i antypatii

Subiektywnie deklarowanych preferencji interakcyjnych
Zachodzcych w grupie rzeczywistych interakcji

Socjometria umoliwia uzyskanie danych zwizanych z rozpoznawaniem:

Jednostek wymagajcych prowadzenia wobec nich rnych specjalnych

dziaa
Jednostek o szczeglnej atrakcyjnoci dla pozostaych czonkw grupy
Jednostek odrzucanych przez grup
Rzeczywistej struktury grupy

Formuowanie pyta kwestionariuszowych:

Powinny znale si wycznie te pytania, ktre wynikaj z podjtej

problematyki badawczej
Wane eby pytania byy zrozumiae dla respondentw
Powinna by ta sama forma gramatyczna pyta
Naley unika pyta, na ktre respondent musiaby udzieli odpowiedzi
spoecznie nieaprobowanej.
37

Kade pytanie powinno odnosi si do jednego zagadnienia

Nie naley formuowa pyta tak aby sugeroway odpowied

38