Medialaby W Kontekście Solidarności Pokoleń I Wykluczenia Robotycznego

A.
Klimczuk, Medialaby w kontekcie solidarnoci pokole i wykluczenia robotycznego (Medialabs in the

Context of Generations Solidarity and Robotics Divide), [in:] A. Wsiski, . Tomczyk (eds.), Seniorzy w
wiecie nowych technologii. Implikacje dla praktyki edukacyjnej oraz rozwoju spoeczestwa informacyjnego,
Wyd. lsk, Katowice 2013, pp. 184-215.
mgr Andrzej Klimczuk

Medialaby w kontekcie solidarnoci pokole i wykluczenia robotycznego
Wprowadzenie
Niniejsze opracowanie ma na celu przyblienie, w oparciu o studia literaturowe,
gwnych cech nowego typu instytucji kultury typu medialab - laboratorium mediw.
W artykule przyjmuje si, e interdyscyplinarny profil tych instytucji umoliwia
ksztatowanie takiego ich modelu, ktry zostanie osadzony w politykach ukierunkowanych na
rozwj wsppracy midzypokoleniowej. Zarys idei medialabw poprzedzi oglna
charakterystyka obserwowanych na pocztku XXI wieku zmian spoeczno-gospodarczych
prowadzcych do wyaniania si spoeczestw i gospodarek opartych na kreatywnoci.
Nastpnie wskazane zostan dwa wyzwania starzejcych si populacji w warunkach
szerokiego wykorzystania technologii cyfrowych i nowych mediw: solidarno pokole i
wykluczenie robotyczne. W dalszej czci artykuu okrelony zostanie potencja medialabw
do dziaa na rzecz rozwoju srebrnej gospodarki i gerontechnologii stanowicych
pozytywne odpowiedzi na analizowane wyzwania. Zakoczenie zawiera propozycje dla
dziaa praktycznych i dalszych bada.
Wyanianie si spoeczestw i gospodarek kreatywnych
Wspwystpowanie
zrnicowanych
form
ycia
zbiorowego
sprawia,
wspczenie nie istnieje jedna powszechnie uznawana typologia spoeczestw i gospodarek.

Wykorzystywanych jest wiele okrele pozwalajcych na analiz odmiennych aspektw
relacji midzy ludmi, organizacjami i instytucjami (zob. Zacher, 2007, s. 216-217).
Podejmujc prb opisu rde idei medialabw w tym miejscu za zasadne uznaje si
przyblienie procesu morfogenezy spoeczestw i gospodarek1 od informacyjnych, poprzez
oparte na wiedzy i sieciach, po oparte na kreatywnoci i mdroci. Wszystkie je cechuje
upowszechnianie i zrnicowanie zastosowania technologii cyfrowych i opartych na nich
W ujciu socjologicznym za P. Sztompk (2002, s. 419-420) morfogenez mona analizowa w zakresie:

ekspansji struktur interakcji (sieci stycznoci, kontaktw, wizi midzy jednostkami), krystalizacji struktur
interesw (hierarchii nierwnoci i przywilejw), artykulacji struktur idealnych (przekona, idei, mitw i
stereotypw) oraz instytucjonalizacji struktur normatywnych (regu wzorw, norm i wartoci).
A. Klimczuk, Medialaby w kontekcie solidarnoci pokole i wykluczenia robotycznego (Medialabs in the

nowych mediw, w szczeglnoci Internetu2. rodki te w odrnieniu od tradycyjnych

mediw drukowanych, filmu, muzyki oraz radia i telewizji s ze sob powizane, dostpne
dla indywidualnych uytkownikw, ktrzy mog by nie tylko odbiorcami, ale te nadawcami
przekazw, s interaktywne, otwarte, wielofunkcyjne, wszechobecne oraz niedookrelone
przestrzennie (McQuail, 2007, s. 57-59, 150-153). Pozwala na to digitalizacja przeksztacanie przekazw symbolicznych w kod binarny, ktry moe podlega dalszej
produkcji, dystrybucji i przechowywaniu. W konsekwencji zachodzi konwergencja mediw,
czyli proces upodobniania si zasad ich funkcjonowania, ich czenia, korporacyjnego lub
oddolnego przepywu treci midzy platformami medialnymi oraz migracji publicznoci za
podanymi typami przekazw (Jenkins, 2007). Moliwe jest np. korzystanie z tych samych
treci i stron internetowych na rnych urzdzeniach; edytowanie danych w ograniczonych
wersjach
programw
biurowych
na
telefonach
komrkowych;
wspdzielenie
za
porednictwem technologii Bluetooth bd ZigBee danych midzy wieloma urzdzeniami np.

komputerami, owietleniem pomieszczenia, ogrzewaniem i zamkami elektrycznymi. Ponadto
Internet staje si platform kolejnych typw mediw za spraw Web 2.0 - nurtu tworzenia
aplikacji internetowych tak by wspieray wymian informacji, interoperacyjno, wspprac
oraz byy dostosowane do potrzeb uytkownika3. S to m.in. serwisy spoecznociowe, blogi,
strony Wiki, serwisy wymiany treci, strony mashup agregujce dane z innych witryn oraz
folksonomie zbiory linkw do ulubionych stron, ksiek, zdj, plikw i innych danych.
Wystarczy wspomnie, i dobrowolne i niekomercyjne udostpnianie w ramach Web 2.0
treci tworzonych przez uytkownikw wywouje wiele sprzecznych efektw4.
Najoglniej
spoeczestwo
informacyjne
cechuje
produkcja,
przetwarzanie,
magazynowanie, przekaz i aplikacja informacji (Chmielecka, 2004, s. 60). Wie si z

2
Technologie cyfrowe to np. komputery, telefony komrkowe, odtwarzacze multimedialne, konsole, skanery,
kamery, aparaty, dyktafony cyfrowe, przenone karty pamici i drukarki przestrzenne. Przykadami nowych
mediw s Internet, ebooki i telewizja cyfrowa. Internet dodatkowo obejmuje takie formy komunikacji jak:
poczta elektroniczna, komunikatory, grupy i fora dyskusyjne, chaty, serwery i systemy wymiany plikw,
telefonia internetowa, telekonferencje, faks, radio, telewizja, sklepy i aukcje internetowe oraz gry sieciowe.
3
Web 2.0, http://en.wikipedia.org/wiki/Web_2.0 [25.11.2011]
4
Wrd skutkw dostpnoci treci tworzonych przez uytkownikw znajduj si m.in. wzrost sprzeday
nowego sprztu i oprogramowania; upowszechnianie usug dla bardziej zaangaowanych twrcw; nowe
koncepcje, inicjatywy i zajcia; nowe techniki reklamy i marketingu; zmiany w pracy tradycyjnych mediw;
zmiany w sposobie okrelania pracy i czasu wolnego; zmiany w produkcji i dostpie do informacji; zalew
informacyjny; czstsza komunikacja; nowe przestrzenie edukacji i nauczania; wymiana wiedzy naukowej;
wzrost wiedzy; zmiana sposobu rekrutacji nowych talentw; spadek izolacji spoecznej; wzrost zaangaowania
spoecznego i uczestnictwa politycznego; sprzyjanie wiadomym decyzjom jednostek; dalsza indywidualizacja;
konkurencja midzy osobami udostpniajcymi treci; zanik empatii; wzrost umiejtnoci kreatywnych; nowe
uzalenienia; nowe nierwnoci spoeczne i gospodarcze; zmiany norm prawnych; problemy z ochron
prywatnoci i bezpieczestwem; znoszenie struktur hierarchicznych (Wunsch-Vincen, Vickery, 2007, s. 28-39).

komputeryzacj i informatyzacj poszczeglnych dziedzin ycia, automatyzacj produkcji,

gromadzeniem i wymian danych w skali globalnej. Odpowiada mu gospodarka okrelana
jako nowa, informacyjna, elektroniczna lub cyfrowa w ktrej przedsiwzicia, relacje midzy
pracownikami oraz kontakty z klientami s realizowane za porednictwem Internetu.
Szczeglnego znaczenia nabieraj tu sektory informatyczny, medialny, finansowy i nauki,
ktre wytwarzaj produkty i usugi oferowane drog elektroniczn. W spoeczestwie wiedzy
za dziaania opieraj si na czeniu informacji, wypracowanych hipotezach, wyjanieniach i
teoriach kluczowe jest ich tworzenie, upowszechnienie i stosowanie (Chmielecka, 2004, s.
60). W odrnieniu od poprzedniego adu tu ju nie tylko powstaj nierwnoci w dostpie do
danych, ale te poszukiwane s sposoby na ich niwelowanie. Wiedza staje si za podstaw
dziaalnoci gospodarczej, budowania przewagi konkurencyjnej oraz innowacyjnoci (Zorska,
2007, s. 62). W koordynacji zada zaczynaj dominowa sieci, zamiast nastawionych na
konkurencj rynkw i ukierunkowanych na reguy organizacyjne hierarchii (van Dijk, 2010,
s. 106-117). Wane s wielowymiarowe relacje, wsppraca z rnymi podmiotami,
rozwizywanie
konfliktw
poprzez
zaufanie
reputacj.
Przykadowo
korporacje
transnarodowe i wadze publiczne tworz sieci i partnerstwa umoliwiajce efektywniejsze

wytwarzanie wiedzy, jej wymian i ochron oraz tworzenie wartoci dodanej (Domaski,
2006, s. 256-281; Zorska, 2007, s. 152-171). Liderzy projektw gwnie integruj efekty
pracy zrzeszonych podmiotw co przypiesza innowacje i zwiksza elastyczno dziaa.
W spoeczestwie i gospodarce wiedzy dostrzega si wag kapitau ludzkiego, czyli
wszystkich cech jednostek i grup m.in. wiedzy, umiejtnoci, stanu zdrowia, ktre mog by
istotne na rynku pracy i w innych obszarach ycia spoecznego (Hamm, 2004, s. 52-53). Jego
budowie su inwestycje zewntrzne np. z wykorzystaniem sieci i partnerstw
midzysektorowych
komercyjnymi
formowanych
pozarzdowymi,
przez
ktre
administracj
pozwalaj
na
publiczn
podmiotami
wczanie
mieszkacw
przedsibiorcw w zarzdzanie i realizacj skierowanych do nich usug publicznych.

Rozwizania te s stosowanie te w rozwoju przemysw kultury i kreatywnych do ktrych
naley sektor nowych mediw (Klasik, 2010, s. 55-59). Na etapie rozwoju opartego na
wiedzy powszechny jest nacisk na odbudow zaufania, szerzej: kapitau spoecznego, czyli
potencjau wspdziaania osadzonego w powizaniach midzyludzkich i normach, ktry
moe przynosi korzyci osobom, grupom i spoeczestwom. Jest ono niezbdne z uwagi na
procesy: rozdzielania czasu i przestrzeni, wykorzeniania zwizku interakcji midzy
podmiotami z konkretnym miejscem oraz narastania refleksyjnoci instytucjonalnej wobec
3

wzrostu skali ryzyka zwizanej ze zoonoci relacji i wykorzystaniem rodowiska

naturalnego (Giddens, 2002, s. 23-30). Kapita spoeczny ma sprzyja budowie sieci oraz
rwnoway zagroenia ujawniajce si przy wykorzystywaniu nowych technologii.
Wedug niektrych badaczy paradygmat spoeczestwa i gospodarki wiedzy
wyczerpuje si na rzecz koncepcji opartych na kreatywnoci lub mdroci bliskoznacznych
cech psychologicznych ludzkich dziaa (zob. Zacher, 2007; Klimczuk, 2009; Kukliski,
Pawowski, Woniak, 2009; Kukliski, 2011). Idea ta stanowi te jedn z podstaw rozwoju
Polski w projekcie Dugookresowej Strategii Rozwoju Kraju 2030 (Boni, 2011, s. 55-103).
Wedug A. Kukliskiego (2011, s. 68) kluczowe s tu: (1) wyobrania umoliwiajca
mylenie strategiczne,
(2) dowiadczenie jako rdo mdroci oraz
(3) etyka,
odpowiedzialno jako istotna dla interpretacji dziaa w warunkach globalnych. Zdaniem

E. Chmieleckiej (2004, s. 61) spoeczestwo ma tu czy: (1) umiejtnoci praktyczne
bazujce na informacjach, (2) rozumienie wiata oparte na wiedzy oraz (3) zdolno
wykorzystania wiedzy w oparciu o wartoci osadzone w tradycji i refleksji humanistycznej.
Gospodarka kreatywna za to system wytwarzania i dystrybucji dbr, usug i technologii
obejmujcy dwa procesy: (1) ekonomizacji kultury - wykorzystania ekonomicznego
potencjau twrczoci artystycznej oraz (2) kulturyzacji gospodarki - zastosowania twrczoci
artystycznej w przemyle i usugach celem uzyskania innowacji, wzrostu wartoci dodanej i
obrotw przedsibiorstw (Klasik, 2010, s. 48-49, 62). Procesy te odzwierciedla przejcie od
sektorw kultury, czyli produkcji i dystrybucji dbr i usug kulturalnych dla zysku firm i osb
prywatnych, do sektorw kreatywnych - traktowania dziaalnoci kulturalnej jako
specyficznego nakadu i wyniku, podkrelania kreatywnoci zdolnoci do staego tworzenia
nowych dbr i usug oraz zrnicowania form wasnoci intelektualnej (tame, s. 50-51).
Przemysy kreatywne wykraczaj poza instytucje kultury czc je z edukacj, nauk, pomoc
publiczn i zaangaowaniem kapitaowym sektora prywatnego. Obejmuj m.in. sztuki
wizualne, performatywne i audiowizualne, mod, media, wzornictwo, usugi architektoniczne,
reklam i turystyk. S to gwne obszary wzrostu we wspczesnej globalnej gospodarce,
sprzyjaj zatrudnieniu w przemysach zalenych, rewitalizacji przestrzeni, innowacjom,
jakoci ycia i wzrostowi dochodw (tame, s. 52, 55-58).

Jednym ze zjawisk cechujcych kreatywne spoeczestwa i gospodarki jest

wielokulturowo5. To proces instytucjonalizacji demokratycznego wspycia w obrbie
pastwa jednostek, wsplnot i innych zbiorowoci spoecznych cechujcych si odmiennymi
tosamociami kulturowymi, w ramach ktrego powstaje kapita kreatywny (por. Sadowski,
2011, s. 23). Wedug R. Floridy (2010, s. 276-292), autora tej koncepcji, bazuje on na kapitale
ludzkim i spoecznym o sabych powizaniach midzyludzkich, ktry nie hamuje twrczych
jednostek, jest otwarty na imigrantw oraz osoby o odmiennych cechach i pogldach. Poprzez
kapita kreatywny podkrela si ograniczanie negatywnych efektw tych form jak pogbianie
rnic, wykluczanie i ograniczanie zachowa przez tradycje6. Jego istot stanowi dualizm,
podzielno uwagi, tolerowanie sprzecznoci, poruszanie si midzy rnymi perspektywami
oraz jednostkami i zespoami. Budowa kapitau kreatywnego wie si z koncepcj
zarzdzania rnorodnoci, czyli ksztatowania rodowiska pracy w oparciu o rnice
kulturowe7 tak aby kady czonek organizacji czu si doceniony, a jego zdolnoci i
umiejtnoci zostay odpowiednio wykorzystane (Mazur, 2009, s. 53-54). Zblionym
podejciem jest polityka kreatywnoci, ktra najoglniej polega na tworzeniu warunkw
sprzyjajcych procesom twrczym w organizacjach i przewartociowaniu kompetencji
kulturowych, uszczegawiajc: na rozwoju umiejtnoci nie rutynowych poprzez wspieranie
twrczoci dzieci, systemu edukacji szkolnej, organizacji, grup, rodowisk pracy, orodkw
badawczo-rozwojowych i administracji publicznej (Bilton, 2010; Drozdowski i wsp., 2010;
Matusiak, Guliski, 2010; Ilczuk, Krzysztofek, 2011). Technologie cyfrowe s tu zarwno
przedmiotem, jak i rodkiem edukacji8. W tych warunkach ksztatuje si take paradygmat
Jak twierdzi K. Krzysztofek (2010, s. 95-96) rozwj kreatywnej gospodarki pobudzaj cztery zjawiska: (1)
konsumpcja niematerialna zwizana z osiganiem jakoci ycia, czyli oparta na wartociach
postmaterialistycznych waciwych modszym pokoleniom wychowanych w okresie wzrostu gospodarczego, a
nie dotyczca przetrwania i gromadzenia dbr; (2) upowszechnianie wielokulturowoci jako czynnika
pobudzajcego rozwj spoeczno-gospodarczy; (3) ekokultura - czenie wykorzystania zasobw przyrodniczych
z aktywizacj spoeczn, promocja jednoci przyrody, historii oraz kultury materialnej i niematerialnej; (4)
kreatywna gospodarka w sieciach, czyli twrcze wykorzystywanie kooperacyjnych opcji technologii cyfrowych,
ktre umoliwia rywalizacj midzy korporacjami a masami samoorganizujcymi si przez serwisy Web 2.0
jednostek (Tapscott, Williams, 2008).
6
Kapita kreatywny skada si z trzech czynnikw rozwoju miast, regionw i krajw: technologii (ilo
zgaszanych wnioskw patentowych), talentw (odsetek zatrudnionych na stanowiskach twrczych) i tolerancji
(wypadkowa miar otwartoci spoecznoci na rnorodno spoeczn: wskanika liczby gejw, tygla narodw i
bohemy) (Florida, 2010, s. 256-275). Ich koncentracja w jednym miejscu i czasie przyciga przedstawicieli klasy
kreatywnej, buduje przewag konkurencyjn przedsibiorstw oraz sprzyja wytwarzaniu i zakupom innowacji.
7
S to rnice kulturowe widoczne (np. pe, wiek, grupa etniczna, niepenosprawno) i niewidoczne (np.
wyznanie, jzyk, narodowo, dowiadczenia, pogldy polityczne, styl ycia, orientacja seksualna) oraz gboko
ukryte skadniki tosamoci (np. przekonania, wartoci, normy, postawy, wierzenia) (Mazur, 2009, s. 16).
8
W kontekcie polityki kreatywnoci wskaza mona m.in. na edukacj informatyczn wykorzystania
komputerw i Internetu, nauczanie przez Internet czyli e-learning, edukacj medialn nauk krytycznej

kreatywnego starzenia si angaowania osb starszych w aktywno twrcz celem odejcia

od podkrelania ich problemw do wskazywania ich potencjaw (Hanna, Perlstein, 2008).
Programy i polityki publiczne maj tu czy twrczo artystyczn z edukacj ustawiczn,
integracj oraz dziaaniami rehabilitacyjnymi i terapeutycznymi, ktre maj poprawi
kondycj fizyczn i psychospoeczn seniorw, budowa znajomoci oraz sprzyja
wykorzystaniu
dowiadcze
przekazywaniu
dziedzictwa
przyszym
pokoleniom.
Zarzdzanie rnorodnoci i polityk kreatywnoci mona uzna za uzupenienia rozwijanej

przez Organizacj Narodw Zjednoczonych (ONZ) koncepcji spoeczestwa dla ludzi w
kadym wieku (Inayatullah, Blackman, 2003).
Gospodarka kreatywna obejmuje zjawiska obecne w gospodarce informacyjnej i
opartej na wiedzy jak: e-zakupy, e-bankowo, rynki B2C, B2B i C2C, e-finanse, e-makler, eubezpieczenia, e-usugi, e-zdrowie i e-administracja (Kraska, 2010). Z uwagi na fakt, i
czynnoci zarobkowe przybieraj cechy twrcze, wi si bardziej z operowaniem
abstraktami i ideami nieli z wydobywaniem i przetwarzaniem zasobw naturalnych czy dbr
i usug materialnych, wzrasta tu rola elastycznych form zatrudnienia jak telepraca9 i
organizacji pracy jak organizacje wirtualne w tym barcampy10. Rozwizania te znajduj
zastosowanie rwnie w dziaalnoci podmiotw pozarzdowych (Gruchalska, 2010).
Wyzwaniem dla administracji publicznej jest za przejcie od realizacji e-administracji do
paradygmatu otwartego rzdu11. Przesanek tych zmian dostarczaj moliwo stosowania
interpretacji przekazw i wykorzystywania mediw do kreatywnoci, we-learning uczenie si w
spoecznociach internetowych i serwisach spoecznociowych, m-learning nauczanie z wykorzystaniem
telefonw komrkowych i urzdze mobilnych, powane gry (ang. serious games) wykorzystanie
symulatorw treningowych i interaktywnych programw edukacyjnych (zob. Filiciak, 2007, s. 49-50; Kraska,
2010; Klimczuk, 2008, s. 107-108).
9
Poprzez teleprac za H. Krlem (2006, s. 28) okrela si tak prac, ktra jest wykonywana przez dan osob
poza jednym scentralizowanym miejscem pracy (np. fabryk, biurem, urzdem) a zwaszcza w domu. Opiera
si na takich urzdzeniach jak telefon, faks, wideofon, Internet, urzdzenia mobilne, telecentra, ale te serwisy
spoecznociowe i biura w wirtualnych wiatach takich jak Second Life (Opala, Rybiski, 2007, s. 21).
10
Organizacje wirtualne nie s definiowane jednoznacznie, a raczej opisywane poprzez wyliczenie ich cech jak:
tymczasowo, koncentracja na kliencie, rozproszenie geograficzne, intensywne wykorzystanie technologii
informatycznych, sieciowa struktura organizacyjna i wykorzystanie kluczowych kompetencji swych
uczestnikw (Kisperska-Moro, 2008). S to przedsibiorstwa, instytucje i alianse strategiczne tworzone w
oparciu o rozwizania informatyczne np. firmy konsultingowe, edukacyjne i szkoleniowe, konsorcja badawcze,
firmy internetowe jak sklepy, banki i giedy elektroniczne. Przykadem mog by te barcampy nieformalne,
otwarte spotkania brany informatycznej i internetowej podczas, ktrych zainteresowani spdzaj ze sob wolny
czas oraz zawieraj kontakty biznesowe, wymieniaj dowiadczenia i powouj do ycia nowe organizacje
wirtualne (BarCamp, http://pl.wikipedia.org/wiki/BarCamp [25.11.2011]).
11
Otwarty rzd ma polega nie tylko na wiadczeniu usug publicznych drog elektroniczn, ale i na
wsptworzeniu ich w sieciach internetowych przez podmioty komercyjne i pozarzdowe. Administracja ma
wdraa innowacyjne narzdzia na rzecz otwartoci i dostpu do zasobw publicznych, za oddolne inicjatywy
maj prowadzi do ich wykorzystania i zaangaowania wszystkich obywateli w ycie publiczne. Podmioty
komercyjne bd tu osiga korzyci z dostpu do informacji publicznych, wsptworzenia usug i narzdzi.

technologii cyfrowych i nurtu Web 2.0 do wsppracy z obywatelami, postulaty wdraania

demokracji partycypacyjnej i wchodzenie w doroso pokole cyfrowych, korzystajcych
z nowych mediw od dziecistwa.
Wyzwania starzejcych si spoeczestw: solidarno pokole i wykluczenie robotyczne
Procesem starzenia si ludnoci okrela si systematyczny wzrost odsetka osb
starych12 w populacji, ktry wynika ze spadku podnoci i umieralnoci dzieci, co prowadzi
do wzrostu liczby ludzi doywajcych wieku podeszego (Oklski, 2004, s. 154). Statycznym
odzwierciedleniem procesu jest zjawisko staroci demograficznej, ktre wystpuje zdaniem E.
Rosseta, gdy ponad 12% czonkw populacji przekroczy wiek 60 lat (Oklski, 2004, s. 155)
lub 7% powyej 65. roku ycia, jak przyjmuje ONZ (Trafiaek, 2006, s. 69). Rozwj zjawiska
przedstawia wskanik obcienia ludnoci w wieku produkcyjnym ludnoci w wieku
poprodukcyjnym, co wie si z negatywnymi i konfliktogennymi zmianami w relacjach
spoecznych na wszystkich poziomach struktur spoecznych, gospodarczych i politycznych.
S one zwizane m.in. z utrat stabilnoci finansw publicznych, wzrostem obcie osb
modych podatkami i skadkami na ubezpieczenia zdrowotne oraz rnicami pokoleniowymi
w hierarchiach wartoci i preferencjach politycznych (Klimczuk, 2010a). Niemniej wskazane
kryteria zostay okrelone w poowie XX wieku i wspczenie podlegaj krytyce13.
Realizacja modelu to m.in. dalsza informatyzacja administracji, usprawnienie jej komunikacji wewntrznej i
zewntrznej, zwikszenie przejrzystoci procesu stanowienia prawa, prac rzdu i samorzdw oraz
upowszechnianie konsultacji spoecznych.(Boni, 2011, s. 133-138; Hofmokl i wsp., 2011b).
12
W niniejszym opracowaniu starzenie si jest pojciem sucym do opisu jednostkowych i zbiorowych zmian
zwizanych z kategori spoeczn ludzi starych. Za synonimy okrelenia ludzie starzy uznaje si tu zwroty
osoby starsze, ludzie starsi i seniorzy. Kryterium staroci stanowi za za ekspertami wiatowej
Organizacji Zdrowia przekroczenie 60. roku ycia (UNDP, 1999, s. 7). Niemniej cz z omawianych w artykule
publikacji i dokumentw krajowych i zagranicznych instytucji badawczych, jednostek administracyjnych i
orodkw eksperckich odnosi si te do osb w wieku 45-59 lat w ten sposb autorzy zwracaj uwag na
przygotowania do aktywnoci jednostek i grup w ostatnim etapie ycia (zob. MPiPS, 2008; Boni, 2008, 2009,
2011; Golinowska, 2010).
13
Krytyka dotyczy gwnie wskanika obcienia osb w wieku produkcyjnym osobami w wieku
poprodukcyjnym. Po pierwsze z uwagi na mniejsz zasadno jego stosowania w spoeczestwach w ktrych
praca fizyczna jest zastpowana w znacznej mierze automatami i robotami (Ervik, 2009). Po drugie jednoczesny
wzrost znaczenia pracy twrczej z wykorzystaniem technologii cyfrowych pozwala na dusz aktywno
zawodow seniorw co pozwala nie tylko ogranicza obcienia, ale te dostosowywa organizacje komercyjne,
publiczne i pozarzdowe do kurczcych si zasobw pracy oraz nowych grup konsumentw (por. RosochackaGmitrzak, 2011). Po trzecie na przeomie XX i XXI wieku dostrzeono popraw stanu zdrowia seniorw, ich
wiadomoci i aktywnoci spoecznej czemu towarzyszy ewolucja celw polityki spoecznej wobec ludzi starych
i staroci, ktra zmierza do obniania znaczenia wieku kalendarzowego jako cechy ksztatujcej ycie jednostki
oraz tworzenia sieci instytucji umoliwiajcych seniorom samodzielne zaspokajanie podstawowych potrzeb
(Synak, 2000, s. 10-11; Szatur-Jaworska, 2000, s. 140-144; Szukalski, 2006, s. 7-9; Giddens, 2009, s. 170-176).
Po czwarte odchodzenie od demografii apokaliptycznej podkrelajcej negatywne skutki wzrostu liczby osb
starszych dotyczy te poszukiwania nowych technik i metod pomiaru i analizy procesu starzenia si.
Podejmowane s prby tworzenia miar i poj lepiej uwzgldniajcych krajowe uwarunkowania instytucjonalno-

Potrzeba dziaa wobec ryzyka wystpienia w Polsce konfliktu pokole14 znalaza

odzwierciedlenie w programie rzdowym Solidarno pokole. Dziaania dla zwikszenia
aktywnoci zawodowej osb w wieku 50+ (MPiPS, 2008), ktrego celem jest wzrost do
2020 roku wskanika zatrudnienia ludnoci znajdujcej si midzy 55 a 64 rokiem ycia do
poziomu 50%. Jego osignicie ma oznacza zarazem zmniejszenie transferw skierowanych
do osb starszych, co pozwoli na wiksze wsparcie dzieci i modziey, ktre s najbardziej
zagroone ubstwem. Zaoono te, e istotne jest prowadzenie - z udziaem przedsibiorstw i
indywidualnej odpowiedzialnoci obywateli - polityki aktywnego starzenia si np. poprzez
promocj zdrowia i bezpieczestwa pracownikw w kadym wieku, prewencj problemw
zwizanych z wiekiem, ograniczenie zacht do wczeniejszego przechodzenia na emerytur,
podniesienie wieku emerytalnego i stopniowe jego wyrwnywanie dla kobiet i mczyzn.
Rozwinicie tej koncepcji zawieraj opracowywane przez Zesp Doradcw
Strategicznych Prezesa Rady Ministrw Raport o kapitale intelektualnym Polski, raport
Polska 2030 i projekt Dugookresowej Strategii Rozwoju Kraju. W pierwszym
opracowaniu przedstawiono indeks kapitau intelektualnego w porwnaniu do 16 krajw
europejskich dla czterech pokole Polakw: dzieci i modziey, studentw, dorosych i
seniorw oraz wskazano na powizane z nimi moliwoci rozwoju kolejno: polityki
rodzinnej, podniesienia jakoci nauczania, ukierunkowania szkolnictwa na potrzeby rynku
prawne, migracje, stan zdrowia ludnoci oraz moliwoci funkcjonalne i poznawcze seniorw. Jest to istotne
gdy opieranie polityk publicznych na zdezaktualizowanych kryteriach i wskanikach moe prowadzi do
realizacji dziaa niewaciwych do potrzeb, zasobw, wartoci i celw poszczeglnych podmiotw ycia
publicznego na poziomie midzynarodowym, krajowym i regionalnym (Ervik, 2009). Wspczenie do opisu
procesu starzenia si populacji wykorzystuje si rwnie takie miary, jak: wspczynniki zalenoci, skale
analfabetyzmu, poziom aktywnoci zawodowej, rednia wieku populacji, oczekiwana dalsza dugo ycia,
potencja wsparcia, ustawowy wiek emerytalny, przeywalno oraz wspczynnik podnoci kobiet (UN, 2001,
2010; Kurkiewicz, 2010, s. 128-132).
14
Zgodnie z prognoz demograficzn Eurostatu z 2010 roku dla 27 krajw, w ktrej przyjto zaoenie o
konwergencji procesw demograficznych w krajach UE wraz z niwelowaniem istniejcych midzy nimi rnic
spoeczno-ekonomicznych i kulturowych, redni udzia osb w wieku powyej 65. lat w 2010 roku wynosi 16,0%, w
2030 roku ma wynosi 22,6% a w 2060 roku 29,3%. W Polsce natomiast odpowiednio 13,5%, 22,5% i 34,5%. redni
wiek mieszkacw UE27 wzronie w tych okresach z 39,8 lat, do 44,4 a nastpnie do 47,2 lat. W Polsce za
odpowiednio 37,7 lat, 45,3 lat i 51,2 lat. Wskanik obcienia osobami powyej 65. lat na 100 osb w wieku 15-64 lat
bdzie za wzrasta z 23,6 do 36,4 i 52,4 osb. W Polsce kolejno 19,0, 35,2 i 64,6 osb. Jednoczenie ludno Polski
zmniejszy si z 38,1 milionw osb w 2010 roku do 37,5 w 2030 roku i 32,7 w 2060 (EUROPOP2010 Convergence scenario, national level (proj_10c2150p), http://ec.europa.eu/eurostat [25.11.2011]). Sytuacja
demograficzna kraju bdzie zatem ksztatowa si relatywnie gorzej ni w wikszoci pastw Unii Europejskiej na
skutek znacznie opnionego i szybszego procesu starzenia si populacji. Podobnie wedug wynikw prognozy
ludnoci Polski sporzdzonej przez Gwny Urzd Statystyczny na lata 2008-2035 przewiduje si, e w 2010
roku ludno kraju bdzie wynosi 38,0 milionw osb, a w 2035 okoo 35,9. Zmniejszanie si populacji w 90%
ma dotyczy miast, ktrych ich populacja spadnie z 23,3 do 21,2 milionw osb. Przecitne dalsze trwanie
ycia w 2010 roku ma wynosi w przypadku mczyzn 71,4 lat a kobiet 79,8 lat, za w 2035 odpowiednio 77,1
lat i 82,9 lata. W okresie tym wskanik obcienia osobami w wieku poprodukcyjnym wzronie z 26 do 46 osb na
100 osb w wieku produkcyjnym (GUS, 2008).

pracy oraz aktywizacji seniorw (Boni, 2008). W drugim dokumencie solidarno pokole
jest okrelana jako perspektywa, ktra ma pozwoli na odejcie od rzdw przypadku
obejmujcych
horyzont
czasowy
kalendarza
wyborczego,
na
rzecz
przywdztwa
strategicznego umoliwiajcego uniknicie dryfu rozwojowego kraju i realizacj projektu

cywilizacyjnego wykraczajcego poza transformacj systemow realizowan od pocztku lat
90. XX wieku (Boni, 2009, s. 2-6). Ponadto wiadomo solidarnoci pokole ma sta si
elementem budowy opiekuczego spoeczestwa (ang. welfare society), ktre ma uzupenia
tworzenie pastwa wspierajcego prac (ang. workfare state). W trzecim dokumencie
solidarno pokole jest wskazywana jako jedna z trzech gwnych zasad rozwoju kraju obok
solidarnoci terytorialnej (midzy regionami) i solidarnoci innowacyjnej (midzy
wyrwnywaniem szans i konkurencyjnoci) (Boni, 2011, s. 14-15). Wskazuje si tu na
tworzenie warunkw wsppracy i uniknicia konfliktu pokole midzy przedstawicielami
pierwszego powojennego wyu demograficznego (analogowego), ktrzy bd zmniejsza
swoje zaangaowanie publiczne i aktywno zawodow oraz drugiego powojennego wyu
demograficznego (cyfrowego), ktrzy wspczenie wkraczaj w ycie zawodowe i
publiczne. Rezultatem ma by budowa dostosowanej do potrzeb starzejcej si populacji
srebrnej gospodarki oraz wielopokoleniowego spoeczestwa sieci (tame, s. 16-17, 119).
Wyzwanie solidarnoci pokole jest zatem powizane z ograniczaniem wykluczenia
cyfrowego seniorw, czyli nierwnego dostpu do udogodnie oferowanych przez
technologie informacyjne i telekomunikacyjne oraz nowe media pozwalajcych na ich
usamodzielnienie, uczestnictwo w yciu publicznym, teleprac i e-wolontariat, korzystanie z
usug elektronicznych m.in. w zakresie opieki spoecznej, zdrowia, nauczania, zakupw,
bankowoci, wiczenia sprawnoci umysowej, uczestnictwa w kulturze (Rudkowski, 2008;
Frckiewicz, 2009, s. 36-41). Wie si to gwnie z brakiem umiejtnoci ich obsugi i
dyskryminacj poredni poprzez niedostosowanie technologii do potrzeb seniorw
(Klimczuk, 2009; Frckiewicz, 2009, s. 42-43). Wedug kolejnych edycji Diagnozy
spoecznej i innych bada w Polsce wystpuje zjawisko pokoleniowej luki kompetencyjnej starsze osoby najrzadziej znaj gwne jzyki zachodnie: angielski, niemiecki i francuski oraz
potrafi posugiwa si komputerem i Internetem15. Mona zaryzykowa twierdzenie, e wraz
15
W 2011 roku blisko 37% osb po 60. roku ycia deklarowao umiejtno obsugi komputera, podczas gdy
wrd osb w wieku 16-24 lat na umiejtnoci takie wskazywao 64% respondentw. Wykorzystanie Internetu
wrd osb midzy 60 a 64 rokiem ycia deklarowao 29,2% respondentw (w 2003 roku jedynie 2,8%), za po
65. roku ycia 10,6% (0,9% w 2003 roku). Wrd osb w wieku 16-24 lat byo to a 93,1% respondentw
(56,1% w 2003 roku). Wszechstronno korzystania z Internetu wykazywao okoo 34% osb po 60. roku ycia i

ze zrnicowaniem opcji i kanaw komunikacji jakie oferuj technologie cyfrowe i nowe

media pojawiaj si kolejne formy wykluczenia cyfrowego, ktrym musz sprosta przysze
pokolenia (por. Zacher, 2007, s. 41-42).
Drugim istotnym wyzwaniem starzejcych si spoeczestw jest zjawisko wykluczenia
robotycznego (ang. robotics divide). Pojcie to wprowadzaj niezalenie z jednej strony
R. Ervik (2009) na gruncie analizy polityk wobec starzenia si spoeczestw rozwijanych przez
Europejsk
Komisj
Gospodarcz
Organizacji
Narodw
Zjednoczonych
(UNECE;
spoeczestwo dla ludzi w kadym wieku) oraz Organizacj Wsppracy Gospodarczej i

Rozwoju (OECD; y duej, pracowa duej), ktre w niewystarczajcym stopniu
uwzgldniaj innowacje technologiczne i przypisuj nadmierne znaczenie wskanikowi
obcienia osb w wieku produkcyjnym osobami w wieku poprodukcyjnym. Z drugiej za zesp
projektu ETHICBOTS (Emerging Technoethics of Human Interaction with Communication,
Bionic and Robotic Systems), ktry analizowa regulacje i opinie rad etyki w krajach UE
dotyczce integracji ludzi i technologii opartych na sztucznej inteligencji w tym robotw i
agentw programowych (Nagenborg i wsp., 2007, 2008). W obu przypadkach wykluczenie
robotyczne jest rozumiane podobnie jako nierwny dostp do automatyki i robotyki
poszczeglnych krajw, ich regionw oraz spoecznoci lokalnych i grup. Podziay te mog
wyznacza nowy wymiar stratyfikacji spoecznej odnoszcy si zasadniczo nie tyle do dostpu do
samej technologii, co do oferowanych przez ni uatwie w pierwszym podejciu co do
wykonywania czynnoci ycia codziennego, w drugim dodatkowo co do ich stosowania w
konfliktach zbrojnych kiedy technologie te mog sta si symbolem wyszoci dysponujcej nimi
strony. Podobne do obu podej twierdzenia przedstawia C. Zieliski (2008, s. 157, 169), ktry
analizujc bariery rozwoju robotyki w Polsce uznaje, e niedobr wykwalifikowanych kadr i ich
przyciganie przez inne kraje moe nie tylko uniemoliwi przeciwdziaanie zagroeniom
demograficznym, ale te zepchn kraj na margines wiatowej gospodarki.
Mona zgodzi si z R. Ervikiem (2009, s. 22), e uwzgldnianie przemian technologii
moe przyczyni si nie tylko do lepszego rozpoznania ryzyka wykluczenia robotycznego, ale te
a 71,1% w wieku 16-24 lat (Batorski, 2011, s. 307, 315). Zgodnie z badaniami TNS OBOP (2007) dotyczcymi
rnic midzy dziadkami i wnukami Polacy midzy 60. a 80. rokiem ycia posiadaj problemy w obsudze
telefonw komrkowych, automatw w urzdach i zrozumieniu instrukcji obsugi urzdze z powodu
obcojzycznych zwrotw oraz w przewaajcej mierze nigdy nie korzystali z komputera, nie nagrywali filmw
video/DVD i nie wysyali SMS-w. Rwnie wedug bada CBOS (2010a, b) z Internetu korzysta 93% osb w
wieku 18-24 lata i tylko 23% w grupie 55-64 lat oraz 6% po 65. roku ycia. Wrd tych osb posiadanie konta w
serwisach spoecznociowych deklaruje odpowiednio 79% respondentw, 36% i 27%, ale wrd ogu
wszystkich osb w tych grupach wiekowych jest to 73%, a nastpnie tylko 8% i 2%.
10

do budowania bardziej optymistycznych polityk publicznych i scenariuszy przyszoci. Strategie

rozwoju podwaajce koncepcj wskanika obcienia s tworzone i wdraane gwnie w Japonii
kraju o najwyszym na wiecie odsetku ludzi starych w populacji16. Due rodki s tu
kierowane na prace badawczo-rozwojowe nad robotami do zada okrelanych skrtem 4D: Dull
(nudne), Dangerous (niebezpieczne), Distant (odlege, w miejscach trudnodostpnych) i Dirty
(brudzce) (Ervik, 2009, s. 9-10). Znaczne postpy osignito w pracach nad humanoidalnymi
robotami domowymi i maszynami automatycznymi, ktre maj wspomaga osoby
niepenosprawne, wiadczy proste usugi i samodzielnie wykonywa polecenia zlecone przez
uytkownika. Do sprzeday s te wprowadzane roboty, ktre mog m.in. monitorowa starsze
osoby, dostarcza im rozrywki poprzez prowadzenie konwersacji, przypomina o harmonogramie
dnia, przygotowywa posiki i sprzta po nich, przynosi i odstawia przedmioty oraz sprawdza
informacje w sieci Internet (tame; Zieliski, 2008; Usui, 2008; Mertens, Russell, Steinke, 2008).
W tym miejscu wystarczy wspomnie, i podobne inicjatywy s podejmowane w Stanach
Zjednoczonych gdzie starzenie si spoeczestwa stanowio przesank do przygotowania mapy
drogowej na rzecz przejcia od Internetu do robotyki, w ktrej zakada si e nowe technologie
pozwol na uzupenianie zasobw pracy i wiadczenie pomocy na rzecz ycia w staroci bez
koniecznoci zmiany miejsca zamieszania (Christensen, 2009). W UE wsparciu robotyki w
kontekcie zmiany demograficznej suy za m.in. Wsplny program na rzecz nowoczesnych
technologii w subie osobom starszym (ang. Ambient Assisted Living Joint Programme)17, w
ramach ktrego udzielanie s granty i finansowane projekty badawczo-rozwojowe partnerstw
16
Przykad moe stanowi rzdowy raport Wyzwania na rzecz budowy spoeczestwa przyszoci rola technologii
w starzejcym si spoeczestwie ze zmniejszajc si liczb dzieci (MECSST, 2006) w ktrym dokonano
szczegowego przegldu zada dla nauki w przeciwdziaaniu problemom demograficznym. Omwiono w nim status
bada w wielu dyscyplinach, priorytety dalszych bada, obszary wsppracy midzynarodowej oraz dziaania na rzecz
promocji nauki. Zwrcono uwag m.in. na technologie suce zapobieganiu, diagnozowaniu i leczeniu chorb serca,
nowotworw, Alzheimera, moliwoci medycyny regeneracyjnej, tworzenia sztucznych koci i organw z
wykorzystaniem nanotechnologii, badania nad lekami antydepresyjnymi, technologiami komunikacyjnymi
umoliwiajcymi dalsz prac i nauk osb starszych, nad systemami bezpieczestwa oraz rozwojem
spersonalizowanej opieki medycznej z wykorzystaniem cybernetyki i robotyki. Odmienno podejcia Japonii do
wyzwa zwizanych ze starzeniem si spoeczestwa mona tumaczy przynajmniej czteroma czynnikami
(Hampden-Turner, Trompenaars, 2000, s. 65-69, 156-159, 176-179; Martin, 2002, s. 742; Featherstone, Hepworth,
2007, s. 741; Usui, 2008, s. 73-74). Po pierwsze japoska tradycja popiera zatrudnianie pracownikw na cae ycie co
jest uzasadniane zobowizaniami wobec rodzicw i przodkw. Po drugie ograniczenia przestrzenne i warunki
mieszkaniowe sprawiaj, e starsi czciej prowadz gospodarstwa domowe i zamieszkuj je ze swoimi dorosymi
dziemi. Po trzecie w japoskiej kulturze istnieje przyzwolenie na rozrywk osb starszych oraz ignorowane
fizycznych oznak staroci lub traktowanie ich jako oznak bogosawiestwa i kontaktu z siami nadprzyrodzonymi. Po
czwarte Japoczycy traktuj wyzwania jako siy zewntrzne, ktre nie poddaj si ich kontroli. Uznaj wobec tego, i
odpowiedzi na nie powinna by adaptacja z wykorzystaniem technologii kooperacyjnych, czyli takich ktrych
wykorzystanie bdzie przyczynia si do rozwoju innych technologii, spoeczestwa i infrastruktury. Oprcz robotw
do technologii tych zalicza si produkcj stali, ceramik metali, obrabiarki cyfrowe, elektronik, pprzewodniki,
mikroprocesory i technologie ochrony rodowiska.
17
Ambient Assisted Living Joint Programme, www.aal-europe.eu [25.11.2011].
11

skadajcych si z maych i rednich przedsibiorstw, organizacji konsumentw i instytucji

naukowych. Za kluczowe uznaje si tu prace w zakresie elektroniki, systemw wbudowywanych,
generowania i kontrolowania energii, nowych materiaw, interfejsw i komunikacji oraz
oprogramowania i sieci komputerowych.
Rola medialabw w rozwoju srebrnej gospodarki i gerontechnologii
Z myl o rozwizaniu kwestii wykluczenia cyfrowego seniorw powstao ju wiele
propozycji dziaa (Kolesiski, 2008; Batorski, Zajc, 2010). Autorzy rekomendacji zwracaj
gwnie uwag na czenie rnych form edukacji zwizanych z wykorzystaniem technologii
cyfrowych z rozwizywaniem innych problemw osb starszych jak: utrzymywanie
aktywnoci zawodowej, poszukiwanie pracy, ksztacenie ustawiczne zorientowane na rozwj
nowych i niezrealizowanych w poprzednich etapach ycia aspiracji, pomoc w sprawach
urzdowych, utrzymywanie samodzielnoci i poprawa jakoci ycia. Zaleca si by projekty
zawierajce odpowiednie dziaania prowadziy we wsppracy rne podmioty publiczne,
pozarzdowe i komercyjne m.in. administracja rzdowa i samorzdowa, przedsibiorstwa,
orodki naukowe i szkoleniowe, instytucje otoczenia biznesu, rynku pracy, owiatowe,
spoeczne i kultury, mass media i organizatorzy kampanii spoecznych. Przykadw takich
partnerstw dostarczaj np. projekty Akademia e-Seniora UPC, Dojrz@o w sieci,
Polska Cyfrowa Rwnych Szans. Szczegln rol przypisuje si interdyscyplinarnym
instytucjom Uniwersytetw Trzeciego Wieku (UTW), ktre prowadzc edukacj nieformaln
take w zakresie edukacji informatycznej i medialnej pozwalaj na popraw wizerunku
seniorw i uczelni wyszych jako zaangaowanych w rozwizywanie problemw lokalnych
(Kolesiski, 2008; Frckiewicz, 2009; Batorski, Zajc, 2010; Tomczyk, 2010).
UTW s jednak krytykowane m.in. z uwagi na nieprecyzyjne pojcie trzeciego
wieku sugerujce dziaalno wycznie na rzecz modszych-starych midzy 60 a 74
rokiem ycia; sub klasom wyszym i odtwarzanie nierwnoci spoecznych w tym
podziau na modych i starych; obnianie prestiu nauki w przypadku braku afiliacji uczelni
wyszych lub umieszczenia w ich strukturach administracyjnych oraz koncentracj na ofercie
rozrywkowej i rekreacyjnej (Formosa, 2007; Kobylarek, 2010). Niezbdne jest wdraanie do
UTW adaptacyjnych rozwiza, ktre rozwi te problemy18. Moliwe jest te wiadczenie
18
M. Formosa (2009) proponuje sze sposobw adaptacji UTW do warunkw spoeczno-gospodarczych XXI
wieku: (1) racjonalne uzasadnianie ich dziaalnoci poprzez wskazywanie na wzmacnianie pozycji seniorw i ich
dostosowanie do przemian technologicznych; (2) edukacj midzypokoleniow skierowan jednoczenie do
12

rnych usug spoecznych w ramach wsplnych przestrzeni midzypokoleniowych (ang.

intergenerational shared sites) odpowiadajcych potrzebom dzieci i modziey oraz
seniorw, a zarazem ksztatujcych ich wzajemne relacje. Moe to by np. czne
prowadzenie domw pomocy spoecznej i przedszkoli, klubw seniora i szk, domw dla
seniorw i bezdomnych matek, dziennej opieki dla seniorw i centrw rozwoju dzieci,
wsplnot emerytalnych i akademickich (Jarrott, Weintraub, 2007, s. 139).
Za J. Sezem, S. Pinazo i M. Snchezem (2007) mona przyj, i odpowiedzi na
wyzwania zwizane ze starzeniem si populacji powinny by formuowane w ramach polityk
rozwoju midzypokoleniowoci ukierunkowanych na budow spoeczestwa dla ludzi w
kadym wieku. Badacze ci zakadaj, e idea midzypokoleniowoci wyania si na drodze
realizacji projektw rozwoju kontaktw i wsppracy pokole oraz z bada nad podmiotami i
instytucjami prowadzcymi takie projekty w okrelonych warunkach. Wspzaleno
pokole odnosi si do integracji trzech wymiarw ycia: jego przestrzeni, cyklu i projektu.
Odpowiadaj im: miejsca sprzyjajce midzypokoleniowoci, interpretacje i stereotypy
etapw ycia oraz wizje przyszoci wskazujce jednostkom szanse i prawa w przypadku
utraty rnego rodzaju zasobw. Polityki midzypokoleniowoci powinny obejmowa
poczone ze sob strategie i programy na rzecz: w pierwszym wymiarze przestrzeni i
architektury, w drugim kultury i edukacji oraz w trzecim gospodarki, zatrudnienia i zdrowia
publicznego. Ponadto powinny uwzgldnia decyzje uzgodnione przez wielu interesariuszy,
etyczne uzasadnienia sensu dziaa oraz praktyczne moliwoci ich wdraania.
Do realizacji powyszych projektw i polityk mog suy medialaby rozumiane tu
jako interdyscyplinarne instytucje kultury czce w sobie zadania instytucji naukowych,
edukacyjnych, kulturalnych odbioru treci i artystycznych ich tworzenia, w ktrych
wykorzystywane i projektowane s technologie i media cyfrowe oraz dziaania agodzce
konfliktogenne przemiany wizi midzypokoleniowych (por. Filiciak, Tarkowski, 2010, s. 9193; Klimczuk, 2010b,c; Tarkowski, Filiciak, Jaosiska, 2011). Za autorw tej idei uchodz
N. Negroponte i J. Wiesner, naukowcy z Massachusetts Institute of Technology, ktrzy w
osb z wszystkich grup wiekowych celem stymulowania wymiany ich wiedzy i dowiadcze, obalania
stereotypw i ksztacenia tolerancji dla rnic; (3) edukacj dla osb czwartego wieku, starszych-starych w
wieku 75-89 lat, dostosowanej do ich zainteresowa i moliwoci poznawczych oraz sucej utrzymaniu
kontaktu ze spoecznoci lokaln osb mieszkajcych w orodkach i domach pomocy; (4) geragogik nauczan
przez seniorw celem przygotowania siebie i innych do aktywnego ycia w okresie staroci; (5) inkluzj
spoecznej znoszenie stereotypw, barier architektonicznych, komunikacyjnych i innych utrudniajcych
seniorom udzia w yciu publicznym; oraz (6) e-learning ksztacenie z wykorzystaniem nowych mediw w
tym serwisw nurtu Web 2.0.
13

latach 80. XX wieku dyli do stworzenia przestrzeni gdzie nowe media i technologie
przeplatayby si z pracami badawczo-rozwojowymi. W 1985 roku z ich inicjatywy powoany
zosta MIT Media Lab orodek wsppracy inynierw, projektantw, programistw,
edukatorw, animatorw kultury i artystw. Wspczenie w jego ramach prowadzone s
m.in. prace z zakresu kultury wizualnej, mediw obywatelskich, pynnych interfejsw,
technologii oddolnego rozwoju lokalnego, dwikw uatwiajcych edukacj, robotw osobistych
i ekologii informacji19. Powstao ju wiele modeli i okrele podobnych placwek20. Cechuj je:
otwarte przestrzenie suce do eksperymentw, wymiany wiedzy i majsterkowania;
zaangaowanie podmiotw komercyjnych, naukowych i spoeczestwa obywatelskiego; oraz
demokratyczne i partycypacyjne zarzdzanie. Instytucje te mog suy m.in. do edukacji
medialnej nie tylko w zakresie biernego korzystania z mediw, ale te konstruowania i
programowania technologii cyfrowych (Stuna, 2010; Hofmokl i wsp., 2011a, s. 61-62);
wspierania rozwoju kultury przyszoci/cyfrowej oraz digitalizacji i udostpniania zasobw
dziedzictwa historycznego (Tarkowski, 2009); pobudzania rozwoju lokalnego i regionalnego
(Celiski, 2011); rozwoju przemysw kreatywnych wchodzcych w skad systemw transferu
technologii i komercjalizacji wiedzy (por. Matusiak, Guliski, 2010, s. 76-77; Bomba, 2011);
oraz generowania rnych form kapitau i ksztatowania adu spoecznego, gospodarczego i
politycznego (Klimczuk, 2010b). Medialaby pozwalaj na osiganie wielu korzyci od
stymulowania produkcji partnerskiej w sieciach i zagospodarowania rzadkich zasobw
(ludzka kreatywno, czas i uwaga, moce obliczeniowe i technologie komunikacyjne),
poprzez uzyskiwanie pozytywnych efektw oddziaywania kapitau spoecznego, po
projektowanie
rnego
rodzaju
innowacji
spoecznych
gospodarczych
tym
technologicznych. Korzyci te s moliwe dziki pobudzaniu konwergencji nowych mediw i

technologii, efektom synergii w wyniku wykorzystania zrnicowania uczestnikw
medialabw, dzieleniu si dowiadczeniami, odwzajemnianiu pomocy, zaufaniu i skonnoci
do ryzyka oraz inspirujcemu otoczeniu (por. Haase, 2000, s. 425-430). Interesariuszami
19
MIT Media Lab, www.media.mit.edu [25.11.2011].

Poza okreleniem medialab wykorzystywane s rwnie okrelenia takie jak: fablab, bricolab, centra
przyszoci (ang. future centers), thinklab, idealab, hackerspace, skunkworks, biura coworkingowe,
wsppracownie. Mona wyrni przynajmniej trzy typy podmiotw do ktrych okrelenia te s stosowane. Po
pierwsze s to firmy, studia audiowizualne, agencje reklamowe i interaktywne korzystajce z otwartych
przestrzeni biurowych. Po drugie pracownie komputerowe, kciki multimedialne w bibliotekach, miejskie
instytucje kultury, inkubatory przedsibiorczoci, instytuty lub wydziay uczelni wyszych oraz jednostki
badawczo-rozwojowe. Po trzecie oddolne grupy nieformalne i organizacje pozarzdowe podejmujce dziaania
na rnych obszarach - od prowadzenia klubokawiarni i galerii, poprzez realizacj bada technologicznych i
projektw spoecznych, po upowszechnianie wykorzystywania otwartych licencji (Klimczuk, 2010b).
20
14

wewntrznymi medialabw s ich organizatorzy, instytucje wspierajce, sponsorzy, autorzy

powstajcych w nich projektw i ich wsppracownicy. Zewntrznymi za spoecznoci
lokalne, rodowiska naukowe i artystyczne, publiczne, komercyjne i pozarzdowe instytucje
nauki, rynku pracy, owiatowe, spoeczne i kultury, uytkownicy dbr i usug, reklamodawcy,
dostawcy usug, sprztu i infrastruktury sieciowej oraz mass media.
Przemiany pracy i czasu wolnego, nacisk na adaptacj instytucji kultury do technologii
cyfrowych i nowych mediw oraz przeksztacenia systemu prawa wasnoci intelektualnej
mona uzna za trzy gwne przesanki przemawiajce za zakadaniem i animacj
medialabw21. Za czwart mona uzna twierdzenie, i instytucje te mog stanowi potencja
do rozwoju srebrnej gospodarki i gerontechnologii stanowicych pozytywne odpowiedzi na
wyzwania solidarno pokole i wykluczenia robotycznego. Komisja Europejska zaleca
pastwom UE budow systemw gospodarczych zorientowanych na dostosowanie sfer
wytwarzania i dystrybucji dbr, usug i technologii do potrzeb starzejcej si populacji
uznajc, i koncepcja ta odnosi si do kombinacji dobrych warunkw dostaw (wysoki
21
Po pierwsze wspczesna praca jest bardziej twrcza i opiera si na wykorzystaniu technologii cyfrowych
(Filiciak, Tarkowski, 2010, s. 81-82). Jej charakter sprawia, e zacieraj si rnice midzy czasem pracy i
czasem wolnym. Oglnie uczestnictwo w kulturze staje si zarwno sposobem na wypoczynek, jak te rdem
wiedzy i inspiracji do dalszej pracy. Po drugie istotna jest adaptacja instytucji kultury do Internetu, ktry take w
Polsce stajc si nowym ukadem uczestnictwa w kulturze zastpuje np. papierowe wydania prasy, ogldanie
telewizji, czytelnictwo ksiek, wyjcie do kina, teatru, galerii czy muzeum, ale te stymuluje poszukiwanie
nowych atrakcji i aktywno spoeczn (por. Filiciak, Tarkowski, 2010, s. 80, 91-93; Batorski, 2011, s. 320-322;
Panek, Czapiski, 2011, s. 117). Wobec tego struktury instytucji kultury wymagaj usieciowienia, otwarcia si
na wspzarzdzanie z odbiorcami, wspprac z mediami oraz obcokrajowcami. Nowe media prowadz do
zaamania si modeli biznesowych opartych na sprzeday treci na nonikach fizycznych zastpujc je plikami
cyfrowymi co sprzyja ich nielegalnej wymianie w sieci, ale te prowadzi do dystrybucji twrczoci nieprofesjonalnej, niszowej (Hofmokl, Tarkowski, 2007, s. 32-42). Wyjania to okrelona przez C. Andersona
zasada wyduania si ogona kultury (ang. The Long Tail) zgodnie z ktr Internet umoliwia znalezienie
nabywcy dla kadego dobra podczas gdy jego tradycyjna dystrybucja byaby nie opacalna. Po trzecie zmiany te
wywouj presj na przeksztacenia systemu prawa wasnoci intelektualnej, ktry nie jest dostosowany do
waciwych spoeczestwom i gospodarkom kreatywnym zjawiskom kultury uczestnictwa (Jenkins, 2007) i
produkcji partnerskiej (Tapscott, Williams, 2008) w ktrych uytkownicy sieci wzajemnie wymieniaj si
treciami kulturalnymi nie pobierajc za to adnych opat. Jak twierdzi L. Lessig (2009) ta kultura remiksu
polega na nowatorskim wykorzystywaniu istniejcych ju utworw, czsto chronionych prawami autorskimi i
czeniu ich tak by powstaway cakowicie nowe dziea. Dziaania te s moliwe dziki wykorzystaniu wolnego i
otwartego oprogramowania do obrbki graficznej, dwikowej, multimedialnej i prezentacyjnej oraz systemw
wymiany plikw typu p2p i serwisw spoecznociowych. Twrczo i wymiana w sieciach stanowi dla osb
modych, w szczeglnoci osb urodzonych w latach 90. XX wieku, take w Polsce rzeczywisto zastan bez
ktrej nie potrafi sobie wyobrazi ycia, cho wiele z wykorzystywanych przez nich praktyk jest niezgodna z
prawem (Filiciak, 2010; Batorski, 2011, s. 324-325). Taka sytuacja prowadzi do ich dwuznacznej oceny
(Hofmokl i wsp., 2011a, s. 63; Wo, 2011). Z jednej strony to twrcy amatorzy wykazujcy si
przedsibiorczoci i kreatywnoci, z drugiej bez zmiany obowizujcych praw autorskich to osoby naraone
na stygmatyzacj, opisywane i traktowane jako piraci, hakerzy czy przestpcy. Odpowiedzi na to jest
budowa alternatywnego systemu prawa autorskiego rozpoczta w 2001 roku przez kierowan przez Lessiga
midzynarodow organizacj pozarzdow Creative Commons oraz zwizanego z ni ruchu wolnej kultury
dziaajcego m.in. na rzecz si promocji wolnego i otwartego oprogramowania, serwisw typu Wiki, otwartej
nauki, dostpu do zasobw edukacyjnych i dbr domeny publicznej.
15

poziom edukacji, bada i rozwoju, wraliwe i elastyczne rynki) z rosnc si nabywcz

starszych konsumentw, ktra oferuje nowe, ogromne moliwoci wzrostu ekonomicznego
(EC, 2007, s. 96). Stwierdza si te, e nie jest to jeden nowy sektor, a zbir produktw i
usug z wielu istniejcych ju sektorw w tym informatyki, telekomunikacji, sektora
finansowego, mieszkalnictwa, transportu, energii, turystyki, kultury, infrastruktury i usug
lokalnych oraz opieki dugoterminowej. Podobnie P. Enste, G. Naegele i V. Leve (2008, s. 330)
zakadaj, e: srebrna gospodarka nie powinna by traktowana jako samodzielny sektor
gospodarki, lecz raczej jako przekrj rynku, w ktry zaangaowanych jest wiele sektorw
przemysu. Tym samym pojcie to niekiedy jest zamiennie stosowane ze zwrotem srebrny
rynek, ktry zosta ukuty na pocztku lat 70. XX wieku w Japonii wraz ze stopniowym
wzrostem dostpnych udogodnie dla osb starszych (Coulmas, 2008). Nie s to tylko dobra,
wartoci i usugi dla zamonych osb starszych, ale te specjalne rozwizania w handlu
midzy podmiotami gospodarczymi umoliwiajce dostosowania do starzejcych si zasobw
pracy oraz idee projektowania uniwersalnego i midzypokoleniowego, ktrych celem jest
adaptacja dbr i usug do osb o rnym wieku, kondycji fizycznej i moliwociach
poznawczych, co moe umoliwia popraw integracji spoecznej (Kohlbacher, Herstatt,
2008). Badania i strategie rozwoju sprzyjajce budowie srebrnej gospodarki powinny
uwzgldnia wiele wymiarw tej koncepcji22 oraz istniejce rnice w kontynentalnych,
krajowych i regionalnych modelach jej instytucjonalizacji, ktre w odmiennym stopniu
uwzgldniaj zrnicowanie spoeczne i kulturalne spoeczestw, w tym kategorii ludzi
starych oraz wspdziaania podmiotw publicznych, komercyjnych i pozarzdowych (Enste,
Naegele, Leve, 2008, s. 337-338).
22
P. Enste, G. Naegele i V. Leve (2008, s. 330-331) wyrniaj czternacie segmentw srebrnego rynku: (1)
zastosowanie technologii informacyjnych (IT) w lecznictwie zamknitym i ambulatoryjnym; (2) eleganckie
ycie, adaptacja mieszka i usug uatwiajcych ycie, w coraz wikszym stopniu opartych na IT; (3) promocja
samodzielnego ycia, rwnie z coraz wikszym wykorzystaniem IT; (4) dziedziny gerontologicznie istotne dla
ekonomii zdrowia, w tym technologie medyczne i e-zdrowie, technologie wspierajce such i wzrok, protetyka i
ortopedia; (5) edukacja i kultura jako odpowied na ch zdobycia wyszych stopni edukacji i
zagospodarowania czasu wolnego; (6) IT i media w poczeniu z medycyn, promowaniem niezalenoci i
bezpieczestwa; (7) robotyka usug poczona z promocj samodzielnego ycia w przypadku starszych osb z
cikimi schorzeniami zdrowotnymi; (8) mobilno i promowanie jej elementw, np. bezpieczestwa ruchu
samochodowego; (9) wypoczynek, podre, kultura, komunikacja i rozrywka; (10) Fitness i wellness jako
odpowied na zwikszanie wiadomoci zdrowego stylu ycia; (11) odzie i moda jako przejaw denia do
integracji spoecznej; (12) usugi uatwiajce codzienne ycie i inne prace domowe; (13) ubezpieczenia
odnoszce si gwnie do form ryzyka waciwych starszemu wiekowi; (14) usugi finansowe zwaszcza w
dziedzinie ochrony kapitau, utrzymania bogactwa i zapobiegania utracie oszczdnoci.
16

Z koncepcj srebrnej gospodarki wie si pojcie gerontechnologii, ktre mona

uzna za mao znane w polskiej literaturze naukowej23. Za jego autora uznawany jest
J. Graafmans, holenderski badacz inynierii mechanicznej, ergonomiki i technologii zdrowia.
H. Bouma, jego wsppracownik, doprecyzowa je twierdzc, i jest to nauka o technologii i
starzeniu si celem poprawy ycia codziennego ludzi starych (za: Graafmans, Taipale, 1998,
s. 3). Podstawowe jest tu interdyscyplinarne podejcie zgodne z koncepcj zrwnowaonego
rozwoju oraz czenie bada z projektowaniem, produkcj i marketingiem. Historia
zinstytucjonalizowanej gerontechnologii siga lat 70. XX wieku kiedy to wchodzce w jej
zakres zagadnienia staway si przedmiotem zainteresowa towarzystw naukowych
zwizanych m.in. z ergonomi, gerontologi, geriatri i urbanistyk (Burdick, 2007, s. 629).
Wspczenie wie si take z takimi dyscyplinami jak psychologia rodowiskowa i
rozwojowa, pielgniarstwo, medycyna, rehabilitacja, architektura oraz informatyka i
telekomunikacja.
Na
pierwszym
midzynarodowym
kongresie
gerontechnologii
na
Uniwersytecie Technologicznym w Eindhoven w 1991 roku przyjto pi jej gwnych

dyrektyw wobec planowania bada, projektowania technologii i wprowadzania ich na rynek:
(1) zapobieganie problemom; (2) zwikszanie moliwoci samodzielnego pokonywania
problemw bez zmiany umiejtnoci i otoczenia; (3) rekompensowanie utraty opcji jeli
udogodnienie nie jest w stanie ich dostarczy; (4) wiadczenie opieki tylko jeli jest
potrzebna; oraz (5) badanie i usprawnianie istniejcych ju projektw (Graafmans, Taipale,
1998, s. 5-6). Badacze i projektanci zajmuj si gwnie picioma obszarami: (1) zdrowie i
poczucie godnoci; (2) mieszkalnictwo i ycie codzienne; (3) mobilno i transport; (4)
komunikacja i zarzdzanie; (5) praca i wypoczynek (Burdick, 2007, s. 627-629). Prace
badawczo-rozwojowe dalej rnicuj si i cz z takimi koncepcjami jak technologie
asystujce,
starzenie
miejscu
zamieszkania,
projektowanie
uniwersalne,
midzypokoleniowe i partycypacyjne (Schmidt-Ruhland, Knigge, 2008). Istnieje ju

wiele produktw i usug stworzonych zgodnie z paradygmatem gerontechnologii24.
23
Pojcie gerontechnologii (inaczej: gerotechnologii) pojawia si gwnie w pracach B. Rzeczyskiego

(2009a,b, 2010) z zakresu urbanistyki.
24
Przykady gerontechnologii stanow m.in. strony internetowe, rozwizania pozwalajce na wykonywanie
telepracy i zdalne nauczanie, telemedycyna, detektory, alarmy i czujniki, zestawy medyczne, dietetyczne i
kosmetyczne, ubrania, okulary i kamery, przyrzdy poprawiajce such i wch, systemy azienkowe i kuchenne,
wczniki wiate, okna i drzwi, podogi antypolizgowe, porcze, podnoniki schodowe, inteligentne domy,
przyrzdy sportowe, rozwizania zwikszajce bezpieczestwo jazdy samochodem, znaki drogowe, windy przy
duych wzach komunikacyjnych oraz obnione porcze, klamki, krawniki i awki (zob. Transgenerational
Product Examples, www.transgenerational.org/resources/products.htm [25.11.2011]; Komfort & Qualitt
2011/2012, www.komfort-und-qualitaet.de/2011/ [25.11.2011]).
17

W tym miejscu poda mona przykad budowy kompleksu medialabw zwizanego z

rozwojem technologii na rzecz starzejcego si spoeczestwa, ktry stanowi cz
realizowanego w Japonii projektu rewitalizacji przestrzeni miejskiej Grand Front w Osace
(Asada, Ishiguro, 2010; Shimojo, 2010). Orodek Knowledge Capital Zone25, ktrego
otwarcie jest zaplanowane na 2013 rok, ale stopniowo przygotowywane w ramach
dorocznych warsztatw od 2009 roku, ma suy wsppracy administracji, przedsibiorstw,
naukowcw, projektantw, artystw i uytkownikw dbr i usug. Podmioty te maj wnosi
do centrum swoj kreatywno i technologi celem jej doskonalenia, prezentacji, wymiany i
testowania, a nastpnie komercjalizacji i osigania nowych wartoci intelektualnych. Suy
temu maj otwarte place i miejsca spotka, przestrzenie biurowe do realizacji projektw
partnerskich i edukacji, sale wystawowe, prezentacyjne i targowe, sklep z produktami
centrum oraz laboratoria kultury cyfrowej prowadzone z austriackim Ars Electronica
Futurelab rozwijanym od lat 80. XX wieku. W skad orodka bdzie wchodzi medialab
RoboCity Core, ktry ma by zwizany z sieci RooBO powoan w 2004 roku przez wadze
miasta Osaka. W 2010 roku zrzeszaa ona 107 przedsibiorstw i 337 czonkw indywidualnych
osb z rnych bran zajmujcych si robotyk take na potrzeby seniorw. W centrum
prowadzone bd eksperymenty z zakresu wykorzystania robotw w rnych sferach ycia,
zawody RoboCup i festiwale cyberkultury.
Niezbdne jest rwnie wskazanie podejmowanych w Polsce rozwiza i dziaa
sucych rozwojowi medialabw przy uwzgldnieniu wyzwa solidarnoci pokole i
wykluczenia robotycznego. S to przede wszystkim rzdowe programy strategiczne
uwzgldniajce potrzeb budowy srebrnej gospodarki (Boni, 2009, 2011), projekt Strategii
Rozwoju Kapitau Spoecznego zakadajcy wparcie projektw midzypokoleniowych26,
programy na rzecz modernizacji instytucji kultury27 oraz prby adaptacji do srebrnej
25
Knowledge Capital. The Osaka North Yard Development, www.kmo-jp.com [25.11.2011].

W dokumencie tym przewidziano wspieranie nowych przestrzeni aktywnoci kulturalnej, przeciwdziaanie
wykluczeniu cyfrowemu, wzmocnienie edukacji medialnej, wspieranie partycypacji w tworzeniu i
upowszechnianiu polskich treci w mediach spoecznych, komercyjnych i Internecie. Jak rwnie aktywizacj
seniorw w trzech dziaaniach przy czym dwa podkrelaj projekty midzypokoleniowe: 1.2.2. Rozwj
kompetencji medialnych w uczeniu si innym ni formalne, szczeglnie wrd osb w wieku 50+ (m.in.
wsparcie edukacji medialnej o charakterze midzypokoleniowym, adresowanej do przedstawicieli rnych grup
wiekowych, rodowisk, osb niepenosprawnych i innych osb wykluczonych cyfrowo), 2.2.1. Uatwianie
dziaalnoci organizacjom obywatelskim i 4.1.1. Tworzenie warunkw dla wzmacniania tosamoci oraz
upowszechniania dorobku kultury na poziomie lokalnym, regionalnym i krajowym (m.in. wspieranie dziaa
dotyczcych dialogu midzykulturowego i midzypokoleniowego) (MKiDN, 2011).
27
Przykadem moe by Program Wieloletni Kultura+ (http://mkidn.gov.pl/pages/stronaglowna/finanse/program-wieloletni-kultura.php [25.11.2011]) realizowany w latach 2011-2015 i skadajcy si z
dwch priorytetw: Biblioteka+. Infrastruktura bibliotek gdzie przewidziano dostosowanie bibliotek do
26
18

gospodarki na poziomie regionalnym w wojewdztwie maopolskim (Golinowska, 2010) i

warmisko-mazurskim (ZWWM, 2008). Za pocztek waciwej popularyzacji i prby budowy
polskiego modelu medialabw mona uzna projekty realizowane od 2010 roku z inicjatywy
Fundacji Ortus i Centrum Cyfrowego Projekt:Polska28. Upowszechnianiu tej koncepcji
sprzyja te dziaalno innych podmiotw zwizanych ruchami wolnej i otwartej kultury,
nauki, edukacji i oprogramowania.
Podsumowanie
W artykule zwrcono uwag na nowy typ instytucji kultury okrelany jako medialab.
Moe on stanowi element realizacji polityk rozwoju midzypokoleniowoci. Przybliono
oglny zarys przemian spoeczno-gospodarczych przyczyniajcych si do popularyzacji tych
instytucji. Zwrcono uwag na dwa wyzwania starzejcych si populacji ludzkich w
warunkach wyaniania si wsplnot i gospodarek opartych na kreatywnoci, jakie stanowi
utrzymanie solidarnoci pokole i zapobieganie wykluczeniu robotycznemu. Zwrcono przy
tym uwag na krytyk tradycyjnych technik i metod pomiaru i analizy procesu starzenia si,
na zjawisko wykluczenia cyfrowego seniorw oraz na rnice kulturowe w rozwizywaniu
tych kwestii. Opisano gwne cechy medialabw wraz z przesankami do wspierania ich
dziaalnoci w tym moliwe ich powizania z realizacj koncepcji srebrnej gospodarki i
tworzeniem gerontechnologii. Wskazano rwnie przykad instytucji typu medialab
projektowanej z myl o wspczesnych wyzwaniach demograficznych oraz na rozwizania i
dziaania suce popularyzacji idei medialabw i ich zakadaniu w Polsce.
Przeprowadzony przegld literatury pozwala na sformuowanie piciu rekomendacji
dla dziaa praktycznych. Po pierwsze zasadna jest popularyzacja dobrych praktyk w zakresie
tworzenia i realizacji polityk midzypokoleniowoci (Sez i wsp., 2007). Po drugie
upowszechnienia wymaga wiedza z zakresu zakadania i animacji medialabw (Tarkowski,
Filiciak, Jaosiska, 2011). Po trzecie niezbdne jest wdraanie rozwiza z zakresu srebrnej
kultury cyfrowej oraz priorytetu Digitalizacja sucego pracom nad poszerzeniem i uatwieniem dostpu do
cyfrowych zasobw polskiego dziedzictwa kulturowego, poprzez digitalizacj zbiorw i rozbudow pracowni
digitalizacyjnych. Podobne zaoenia realizowane s w ramach programu Dom Kultury+
(http://domkulturyplus.pl [25.11.2011]) skierowanego do terenowych domw i orodkw kultury. Ponadto z
inicjatywy Fundacji Rozwoju Spoeczestwa Informacyjnego w latach 2009-2013 realizowany jest oglnopolski
Program Rozwoju Bibliotek (http://biblioteki.org [25.11.2011]), ktry zakada popraw wyposaenia bibliotek
w sprzt informatyczny i jego wykorzystania. W jego ramach zdiagnozowano moliwoci wiadczenia
nowoczesnych usug dla dzieci i modziey oraz seniorw.
28
Obz kultury 2.0 - Medialab Chrzelice, www.obozkultury20.artklaster.pl [25.11.2011]; Labkit.pl,
www.labkit.pl [25.11.2011].
19

gospodarki i gerontechnologii (Boni, 2008, 2009, 2011). Czwartym dziaaniem powinno by

przeciwdziaanie dyskryminacji ze wzgldu na wiek, ktra moe wzrasta wraz z promocj
rozwiza skierowanych tylko do seniorw (Szatur-Jaworska, 2008). Po pite niezbdne jest
prowadzenie bada i dydaktyki z zakresu gerontechnologii. Moliwe jest tu wykorzystanie
ju przykadowych programw nauczania tej dyscypliny (Comeau, 2005).
Proponuje si rwnie siedem kierunkw dalszych bada. Po pierwsze istotne s analizy
przejaww konfliktw pokole i wykluczenia robotycznego oraz moliwoci przeciwdziaania im
(Ervik, 2009). Po drugie wane jest rozpoznanie sposobw adaptacji dotychczasowych instytucji
kultury do formuy medialabw, zarzdzania nimi, moliwoci ich finansowania, ewaluacji ich
dziaalnoci oraz prowadzenia studiw porwnawczych nad modelami z rnych krajw (por.
Tarkowski, Filiciak, Jaosiska, 2011). Po trzecie wane s analizy szans i zagroe
spoecznych, gospodarczych i politycznych wynikajcych z dziaalnoci medialabw
(Klimczuk, 2010b). Po czwarte dostrzega si potrzeb rozpoznania moliwoci osadzenia
medialabw w politykach i systemach innowacji ze szczeglnym uwzgldnieniem ich roli w
rozwoju
przemysw
kreatywnych,
srebrnej
gospodarki
ksztatowania
wizerunku
gerontechnologii (Matusiak, Guliski, 2010, s. 76-77; Boni, 2008, 2009, 2011). Po pite moliwe
s analizy wykorzystania medialabw do realizacji koncepcji projektowania uniwersalnego i
midzypokoleniowego (Kohlbacher, Herstatt, 2008). Po szste potrzebne s diagnozy
moliwoci angaowania seniorw w aktywno twrcz w rnego rodzaju instytucjach
kultury w tym w midzypokoleniowych medialabach (Hanna, Perlstein, 2008).
Zaprezentowane koncepcje i propozycje jedynie przybliaj tematy wymagajce
pogbionej analizy. Podjcie nad nimi dalszych prac naley uzna za niezbdne dla
pozytywnego rozwizywania zoonych skutkw procesu starzenia si spoeczestw.
Literatura:
Asada M., Ishiguro S., 2010, Next Generation Robot Industry in Japan & in Osaka; Asada
M., Robot Renaissance from Osaka RoboCity CoRE Project, referaty z konferencji
Biorobotics Workshop, Egypt, 13-15.12.2010, www.bibalex.org/CSSP/Presentations/
Attachments/Next%20Generation%20Robot.pf [25.11.2011].
Batorski D., 2011, Korzystanie z technologii informacyjno-komunikacyjnych, [w:]
J. Czapiski, T. Panek (red.), Diagnoza Spoeczna 2011 - Warunki i jako ycia
Polakw, RMS, Warszawa, s. 299-327.
20

Batorski D., Zajc J.M. (red.), 2010, Midzy alienacj a adaptacj. Polacy w wieku 50+
wobec internetu, UPC Polska, ARFP, Warszawa.
Bilton C., 2010, Polityka kreatywnoci, [w:] A. Gwd (red.), Od przemysw kultury do
kreatywnej gospodarki, NCK, Warszawa, s. 64-78.
Bomba R., 2011, Medialab jako strategia wsppracy nauk spoecznych ze wspczesn
gospodark, Wiedza i Edukacja [online], 06.05.2011, http://wiedzaiedukacja.eu/
archives/51508 [25.11.2011].
Boni M. (red.), 2008, Raport o kapitale intelektualnym Polski, KPRM, Warszawa.
Boni M. (red.), 2009, Raport Polska 2030. Wyzwania rozwojowe, KPRM, Warszawa.
Boni M. (red.), 2011, Dugookresowa Strategia Rozwoju Kraju 2030. Projekt, KPRM,
Warszawa.
Burdick D.C., 2007, Gerontechnology, [w:] J.E. Birren (ed.), Encyclopedia of Gerontology:
Age, aging, and the aged, Academic Press, Oxford, s 619-630.
CBOS, 2010a, Korzystanie z komputerw i internetu, Komunikat z bada, Warszawa.
CBOS, 2010b, Spoecznoci wirtualne, Komunikat z bada, Warszawa.
Celiski P., 2011, Medialab? Obowizek a nie zbytek, Kultura Enter [online], nr 32,
http://kulturaenter.pl/medialab-obowiazek-a-nie-zbytek/2011/03/ [25.11.2011].
Chmielecka E., 2004, Informacja, wiedza, mdro - co spoeczestwo wiedzy ceni
powinno?, [w:] K. Kloc, E. Chmielecka (red.), Dobre obyczaje w ksztaceniu
akademickim, FPiAKE, Warszawa, s. 55-65.
Christensen H.I. (ed.), 2009, Roadmap for US Robotics. From Internet to Robotics,
Computing Research Association, Washington.
Comeau D.E., 2005, Gerontechnology: A Class on Aging with Technology, University of
North Texas, http://comeauzone.org/capstone/Gerontechnology.html [25.11.2011].
Coulmas F., 2008, Looking at the Bright Side of Things, [w:] F. Kohlbacher, C. Herstatt
(eds.), The Silver Market Phenomenon. Business Opportunities in an Era of
Demographic Change, Springer, Heidelberg, s. v-vi.
Domaski R., 2006, Geografia ekonomiczna. Ujcie dynamiczne, PWN, Warszawa.
Drozdowski R. (i wsp.), 2010, Wspieranie postaw proinnowacyjnych przez wzmacnianie
kreatywnoci jednostki, PARP, Warszawa.
EC (European Commission), 2007, Europes demographic future. Facts and figures on
challenges and opportunities, Luxembourg.
21

Enste P., Naegele G., Leve V., 2008, The Discovery and Development of the Silver Market in
Germany, [w:] F. Kohlbacher, C. Herstatt (eds.), The Silver Market Phenomenon.
Business Opportunities in an Era of Demographic Change, Springer, Heidelberg, s.
325-339.
Ervik R., 2009, A Missing Leg of Ageing Policy Ideas: Dependency Ratios, Technology and
International Organizations, referat z konferencji ESPAnet, Urbino, 17-19.09.2009,
www.espanet-italia.net/conference2009/paper/15%20-%20Ervik.pdf [25.11.2011].
Featherstone M., Hepworth M., 2007, Images of Aging, [w:] J.E. Birren (ed.), Encyclopedia of
Gerontology: Age, aging, and the aged, Academic Press, Oxford, s. 735-742.
Filiciak M. (red.), 2010, Modzi i Media. Nowe media a uczestnictwo w kulturze, SWPS,
Warszawa.
Filiciak M., 2007, Kultura konwergencji i luka uczestnictwa - w stron edukacji medialnej,
[w:] E. Bendyk (red.), Kultura 2.0 - Wyzwania cyfrowej przyszoci, PWA, Warszawa,
s. 43-52.
Filiciak M., Tarkowski A., 2010, Niebezpieczne zwizki - rynkowa i spoeczna produkcja
kultury, [w:] A. Gwd (red.), Od przemysw kultury do kreatywnej gospodarki,
NCK, Warszawa, s. 79-93.
Florida R., 2010, Narodziny klasy kreatywnej oraz jej wpyw na przeobraenia w charakterze
pracy, wypoczynku, spoeczestwa i ycia codziennego, NCK, Warszawa.
Formosa M., 2007, A Bourdieusian Interpretation of the University of the Third Age in Malta.
Journal of Maltese Education Research, 4(2), s. 1-16.
Formosa M., 2009, Renewing Universities of the Third Age: Challenges and visions for the
future, Recerca, 9, s. 171-196.
Frckiewicz E., 2009, Wpyw Internetu na aktywno seniorw z punktu widzenia strategii
budowania spoeczestwa informacyjnego i2010, Centrum Europejskie Natolin,
Warszawa.
Giddens A., 2002, Nowoczesno i tosamo. Ja i spoeczestwo w epoce pnej
nowoczesnoci, PWN, Warszawa.
Giddens A., 2009, Europa w epoce globalnej, PWN, Warszawa.
Golinowska S. (red.), 2010, Wyzwania Maopolski w kontekcie starzenia si spoeczestwa.
Podejcie strategiczne, Maopolskie Studia Regionalne, nr 2-3(19).
22

Graafmans J., Taipale V., 1998, Gerontechnology. A sustainable investment in the future, [w:]
J. Graafmans, V. Taipale, N. Charness (eds.), Gerontechnology. A sustainable
investment in the future, IOS Press, Amsterdam, s. 3-6.
Gruchalska K. (red.), 2010, Ngo 2.0 - Daj si zapa w sie, Fundacja Moje Stypendium,
Warszawa.
GUS (Gwny Urzd Statystyczny), 2009, Prognoza ludnoci na lata 2008-2035, Warszawa.
Haase K., 2000, Why the Media Lab works. A personal view, IBM Systems Journal, vol. 39,
Nos. 3 & 4, s. 419-431, http://neugierig.org/drop/papers%20to%20read/Why%20the%
20MIT%20media%20lab%20works.pdf
Hamm B., 2004, Kapita spoeczny z punktu widzenia socjologicznego, [w:] L. Frckiewicz,
A. Rczaszka (red.), Kapita spoeczny, Wyd. AE, Katowice, s. 49-59.
Hampden-Turner C., Trompenaars A., 2000, Siedem kultur kapitalizmu: USA, Japonia,
Niemcy, Francja, Wielka Brytania, Szwecja, Holandia, Oficyna Ekonomiczna,
Krakw.
Hanna G., Perlstein S., 2008, Creativity Matters: Arts and Aging in America, The
Monograph, September.
Hofmokl J. (i wsp.), 2011a, Nowy cyfrowy elementarz. Kompetencje niezbdne w
spoeczestwie sieciowym, [w:] J. Szomburg (red.), Kompetencje dla rozwoju. Gos
polskich think tankw, Gdask, IBnGR, s. 59-64.
Hofmokl J. (i wsp.), 2011b, Mapa drogowa otwartego rzdu w Polsce, Centrum Cyfrowe
Projekt: Polska, Warszawa.
Hofmokl J., Tarkowski A., 2007, Obieg kultury - dystrybucja dbr cyfrowych, [w:] E. Bendyk
(red.), Kultura 2.0 - Wyzwania cyfrowej przyszoci, PWA, Warszawa, s. 32-42.
Ilczuk D., Krzysztofek K., 2011, Znaczenie kompetencji kulturowych dla budowania
kreatywnoci i kapitau intelektualnego Europy, MKIDN, Warszawa.
Inayatullah S., Blackman C. (eds.), 2003, Special Issue: A society for all ages, foresight
2003, nr 5.
Jarrott S.E., Weintraub A.P.C., 2007, Intergenerational shared sites: A practical model, [w:]
M. Snchez (red.), Intergenerational programmes. Towards a society for all ages, la
Caixa Foundation, Barcelona, s. 125-146.
Jenkins H., 2007, Kultura konwergencji. Zderzenie starych i nowych mediw, Warszawa,
WAiP.
23

Kisperska-Moro D., 2008, wiat wirtualnych organizacji, Zeszyty Naukowe Wyszej

Szkoy Zarzdzania Ochron Pracy w Katowicach, nr 1 (4), s. 7-15.
Klasik A., 2010, Od sektora kultury do przemysw kreatywnych, [w:] A. Gwd (red.), Od
przemysw kultury do kreatywnej gospodarki, NCK, Warszawa, s. 47-63.
Klimczuk A., 2008, Rozrywkowe skrzywienie - kiedy dokuczliwo spoeczna gier
komputerowych przekroczy dopuszczalny poziom?, Homo communicativus, nr 2(4),
s. 103-111.
Klimczuk A., 2009, Wiekizm jako przeszkoda w budowie spoeczestwa mdroci, [w:]
A. Kobylarek (red.), Wsplnota i rnica. Interdyscyplinarne studia, analizy i
rozprawy, Adam Marszaek, Toru, s. 344-360.
Klimczuk A., 2010a, Bariery i perspektywy integracji midzypokoleniowej we wspczesnej
Polsce, [w:] D. Kaua, P. Szukalski (red.), Jako ycia seniorw w XXI wieku z
perspektywy polityki spoecznej, Wydawnictwo Biblioteka, d, s. 92-107.
Klimczuk A., 2010b, Korzyci, szanse i zagroenia w realizacji idei medialabu, [w:] A. Orlik
(red.), Digitalizacja dziedzictwa, Fundacja Ortus, Warszawa, s. 15-18.
Klimczuk A., 2010c, Medialaby jako instytucje kultury i cieki awansu w XXI w.?, [w:]
V Kongres Obywatelski. Gosy pokongresowe, IBnGR, Gdask, http://pfo.net.pl/vkongres-obywatelski/glosy-pokongresowe/353-andrzej-klimczuk [25.11.2011].
Kobylarek A., 2010, Uniwersytet trzeciego wieku jako kana transferu wiedzy i informacji,
[w:] W. Hory, J. Maciejewski (red.), Nauczyciel andragog we wspczesnym
spoeczestwie, Wyd. UW, Wrocaw, s. 365-371.
Kohlbacher F., Herstatt C., 2008, Preface and Introduction, [w:] F. Kohlbacher, C. Herstatt
(eds.), The Silver Market Phenomenon. Business Opportunities in an Era of
Demographic Change, Springer, Heidelberg, s. xi-xxv.
Kolesiski A. (red.), 2008, Srebrna Narodowa Strategia Spjnoci, Stowarzyszenie
Spoeczestwa Wiedzy, Warszawa.
Kraska M. (red.), 2010, Elektroniczna gospodarka w Polsce. Raport 2010, Instytut Logistyki i
Magazynowania, Pozna.
Krl H., 2006, Transformacja pracy i funkcji personalnej, [w:] H. Krl, A. Ludwiczyski
(red.), Zarzdzanie zasobami ludzkimi. Tworzenie kapitau ludzkiego organizacji,
PWN, Warszawa, s. 17-49.
Krzysztofek K., 2010, Tendencje rozwoju kreatywnej ekonomii w sieciach, [w:] A. Gwd
(red.), Od przemysw kultury do kreatywnej gospodarki, NCK, Warszawa, s. 94-112.
24

Kukliski A., 2011, Od gospodarki opartej na wiedzy do gospodarki opartej na mdroci. Na

spotkanie z enigm XXI wieku, [w:] A. Kukliski, E. Mczyska (red.), Polska myl
strategiczna. Na spotkanie z enigm XXI wieku, Biuletyn Polskiego Towarzystwa
Ekonomicznego, nr 2(52), s. 65-68
Kukliski A., Pawowski K., Woniak J. (red.), 2009, Kreatywna i innowacyjna Europa
wobec wyzwa XXI wieku, UMWM, Krakw.
Kurkiewicz J., 2010, Struktura ludnoci wedug podstawowych cech demograficznych, [w:]
J. Kurkiewicz (red.), Procesy demograficzne i metody ich analizy, Krakw, Wyd. UE,
s. 104-138.
Lessig L., 2009, Remiks. Aby sztuka i biznes rozkwitay w hybrydowej gospodarce, WAiP,
Warszawa.
Martin L.G., 2002, Japan, [w:] D.J. Ekerdt (ed.), Encyclopedia of aging. Vol. 2, Macmillan
Reference, New York, s. 741-744.
Matusiak K.B., Guliski J. (red.), 2010, Rekomendacje zmian w polskim systemie transferu
technologii i komercjalizacji wiedzy, PARP, Warszawa.
Mazur B., 2009, Zarzdzanie w warunkach rnorodnoci zasobw ludzkich, Biaystok,
WSFiZ.
McQuail D., 2007, Teoria komunikowania masowego, PWN, Warszawa.
MECSST (Ministry of Education, Culture, Sports, Science and Technology, Japanese
Government), 2006, White Paper on Science and Technology 2006. Challenges for
Building a Future Society - the Role of Science and Technology in an Aging Society
with Fewer Children, Tokyo.
Mertens P., 2008, Russell S., Steinke I., 2008, Silver Markets and Business Customers:
Opportunities for Industrial Markets?, [w:] F. Kohlbacher, C. Herstatt (eds.), The
Silver Market Phenomenon. Business Opportunities in an Era of Demographic
Change, Springer, Heidelberg, s. 353-370.
MKiDN (Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego), 2011, Strategia Rozwoju
Kapitau Spoecznego. Projekt dokumentu po konsultacjach spoecznych, Warszawa.
MPiPS (Ministerstwo Pracy i Polityki Spoecznej), 2008, Program Solidarno pokole.
Dziaania dla zwikszenia aktywnoci zawodowej osb w wieku 50+, Warszawa.
Nagenborg M. (i wsp.), 2007, Deliverable D4. Analysis of national and international EU
regulations and ethical councils opinions related with technologies for the integration
25

of human and artificial entities, http://ethicbots.na.infn.it/restricted/doc/D4.pdf

[25.11.2011].
Nagenborg M. (i wsp.), 2008, Ethical Regulations on Robotics in Europe, AI & Society,
Vol. 22, No. 3, s. 349-366.
Oklski M., 2004, Demografia, Warszawa, Scholar.
Opala
P.,
Rybiski
K.,
2007,
Gordian
Knots
of
the
21st
Century,
SSRN,
http://ssrn.com/abstract=1024826 [25.11.2011].
Panek T., Czapiski J., 2011, Kultura, [w:] J. Czapiski, T. Panek (red.), Diagnoza Spoeczna
2011 - Warunki i jako ycia Polakw, RMS, Warszawa, s. 113-117.
Rosochacka-Gmitrzak M., 2011, Batalia o poprodukcyjnych - w poszukiwaniu nowej siy
roboczej, [w:] M. Racaw (red.), Publiczna troska, prywatna opieka. Spoecznoci
lokalne wobec osb starszych, ISP, Warszawa, s. 89-106.
Rudkowski R., 2008, Internet a populacja osb starszych, [w:] A. Karpiski, A. Rajkiewicz
(red.), Polska w obliczu starzenia si spoeczestwa, PAN Komitet Prognoz Polska
2000 Plus, Warszawa, s. 137-153.
Rzeczyski B., 2009a, Gerontechnologia w perspektywie urbanistycznej, [w:] J.T. Kowaleski,
A. Rossa (red.), Przyszo demograficzna Polski. Acta Universitatis Lodziensis.
Folia Oeconomica, nr 231, Wyd. U, d, s. 287-304.
Rzeczyski B., 2009b, Gerontechnologia w przestrzeni komunalnej, Przegld Komunalny,
nr 3, s. 86-87.
Rzeczyski B., 2010, Techniczne wspieranie starszych, Przegld Techniczny, nr 2-3, s. 1819.
Sadowski A., 2011, Socjologia wielokulturowoci jako nowa subdyscyplina socjologiczna,
Pogranicze. Studia spoeczne, Tom XVIII, s. 5-25.
Sez J., Pinazo S., Snchez M., 2007, Fostering intergenerational policies, [w:] M. Snchez
(eds.), Intergenerational programmes. Towards a society for all ages, la Caixa
Foundation, Barcelona, s. 184-203.
Schmidt-Ruhland K., Knigge M., 2008, Integration of the Elderly in the Design Process, [w:]
F. Kohlbacher, C. Herstatt (eds.), The Silver Market Phenomenon. Business
Opportunities in an Era of Demographic Change, Springer, Heidelberg, s. 103-124.
Shimojo S., 2010, E-Culture: Its Collaboration and Technology, referat z konferencji
CEPERC Southeast Asia Joint Research and Training Program, Taichung, 6-
26

10.12.2010, http://event.nchc.org.tw/2010/southeast_asia/download.php?CONTENT_
ID=3&FILE_ID=17 [25.11.2011].
Stuna G.D., 2010, Medialab - laboratorium edukacji (medialnej), [w:] A. Orlik (red.),
Digitalizacja dziedzictwa, Fundacja Ortus, Warszawa, s. 10-14.
Synak B., 2000, Pozycja spoeczna ludzi starych w warunkach zmian ustrojowych i
cywilizacyjno-kulturowych, [w:] B. Synak (red.), Ludzie starzy w warunkach
transformacji ustrojowej, Wyd. UG, Gdask s. 7-15.
Szatur-Jaworska B. (red.), 2008, Stan przestrzegania praw osb starszych w Polsce. Analiza i
rekomendacje dziaa, Biuletyn RPO, Warszawa.
Szatur-Jaworska B., 2000, Ludzie starzy i staro w polityce spoecznej, ASPRA-JR,
Warszawa.
Sztompka P., 2002, Socjologia. Analiza spoeczestwa, Znak, Krakw.
Szukalski P., 2006, Zagroenie czy wyzwanie - proces starzenia si ludnoci, Polityka
Spoeczna, nr 9, s. 6-10.
Tapscott D., Williams A.D., 2008, Wikinomia. O globalnej wsppracy, ktra zmienia
wszystko, WAiP, Warszawa.
Tarkowski A., 2009, Kultura w czasach kornukopii. Nowa agenda instytucji kultury,
Dwutygodnik,
nr
12,
http://dwutygodnik.com/artykul/445-kultura-w-czasach-
kornukopii-nowa-agenda-instytucji-kultury.html [25.11.2011].
Tarkowski A., Filiciak M., Jaosiska A. (red.), 2011, Medialab instrukcja obsugi,
Fundacja Ortus, Chrzelice.
TNS OBOP, 2007, Dziadkowie i wnuki o sobie, wzajemnych relacjach i ludziach starszych,
Komunikat z bada, Warszawa.
Tomczyk ., 2010, Seniorzy w wiecie nowych mediw, E-mentor [online], nr 4, http://ementor.edu.pl/artykul/index/numer/36/id/776 [25.11.2011].
Trafiaek E., 2006, Starzenie si i staro: wybr tekstw z gerontologii spoecznej, Kielce,
Wszechnica witokrzyska.
UN (United Nations), 2001, World Population Ageing: 1950-2050, New York.
UN (United Nations), 2010, World Population Ageing 2009, New York.
UNDP (United Nations Development Programme), 1999, Raport o Rozwoju Spoecznym.
Polska 1999. Ku godnej aktywnej staroci, Warszawa.
Usui C., 2008, Japans Demographic Changes, Social Implications, and Business
Opportunities, [w:] F. Kohlbacher, C. Herstatt (eds.), The Silver Market Phenomenon.
27

Business Opportunities in an Era of Demographic Change, Springer, Heidelberg,

s. 71-84.
van Dijk J., 2010, Spoeczne aspekty nowych mediw. Analiza spoeczestwa sieci, PWN,
Warszawa.
Wo R., 2011, Ograniczajc prawa autorskie, uwolnimy kreatywno - wywiad z Lawrencem
Lessigiem, Magazyn Dziennika Gazeta Prawna, 23-25.09.2011, nr 185, s. 6-7.
Wunsch-Vincen S., Vickery G., 2007, Participative Web: User-Created Content, OECD,
www.oecd.org/dataoecd/57/14/38393115.pdf [25.11.2011].
Zacher L.W., 2007, Transformacje spoeczestw: od informacji do wiedzy, C.H. Beck,
Warszawa.
Zieliski C., 2008, Roboty w subie ludzi starszych, [w:] A. Karpiski, A. Rajkiewicz (red.),
Polska w obliczu starzenia si spoeczestwa, PAN Komitet Prognoz Polska 2000
Plus, Warszawa, s. 154-169.
Zorska A., 2007, Korporacje transnarodowe. Przemiany, oddziaywania, wyzwania, PWE,
Warszawa.
ZWWM (Zarzd Wojewdztwa Warmisko-Mazurskiego), 2008, Wojewdzki program na
rzecz osb starszych na lata 2009-2013, Olsztyn.
Netografia:
Ambient Assisted Living Joint Programme, www.aal-europe.eu [25.11.2011].
BarCamp, http://pl.wikipedia.org/wiki/BarCamp [25.11.2011].
Dom Kultury+, www.domkulturyplus.pl [25.11.2011].
EUROPOP2010
Convergence
scenario,
national
level
(proj_10c2150p),
http://ec.europa.eu/eurostat [25.11.2011].
Knowledge Capital. The Osaka North Yard Development, www.kmo-jp.com [25.11.2011].
Komfort & Qualitt 2011/2012, www.komfort-und-qualitaet.de/2011/ [25.11.2011].
Labkit.pl, www.labkit.pl [25.11.2011].
MIT Media Lab, www.media.mit.edu [25.11.2011].
Obz kultury 2.0 Medialab Chrzelice, www.obozkultury20.artklaster.pl [25.11.2011].
Program Rozwoju Bibliotek, www.biblioteki.org [25.11.2011].
Program Wieloletni KULTURA+, www.mkidn.gov.pl/pages/strona-glowna/finanse/programwieloletni-kultura.php [25.11.2011].
28

Transgenerational Product Examples, www.transgenerational.org/resources/products.htm

[25.11.2011].
Web 2.0, http://en.wikipedia.org/wiki/Web_2.0 [25.11.2011].
29

Medialaby W Kontekście Solidarności Pokoleń I Wykluczenia Robotycznego

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Medialaby W Kontekście Solidarności Pokoleń I Wykluczenia Robotycznego

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

A.

Klimczuk, Medialaby w kontekcie solidarnoci pokole i wykluczenia robotycznego (Medialabs in the

mgr Andrzej Klimczuk

wspczenie nie istnieje jedna powszechnie uznawana typologia spoeczestw i gospodarek.

W ujciu socjologicznym za P. Sztompk (2002, s. 419-420) morfogenez mona analizowa w zakresie:

A. Klimczuk, Medialaby w kontekcie solidarnoci pokole i wykluczenia robotycznego (Medialabs in the

nowych mediw, w szczeglnoci Internetu2. rodki te w odrnieniu od tradycyjnych

porednictwem technologii Bluetooth bd ZigBee danych midzy wieloma urzdzeniami np.

magazynowanie, przekaz i aplikacja informacji (Chmielecka, 2004, s. 60). Wie si z

A. Klimczuk, Medialaby w kontekcie solidarnoci pokole i wykluczenia robotycznego (Medialabs in the

komputeryzacj i informatyzacj poszczeglnych dziedzin ycia, automatyzacj produkcji,

transnarodowe i wadze publiczne tworz sieci i partnerstwa umoliwiajce efektywniejsze

przedsibiorcw w zarzdzanie i realizacj skierowanych do nich usug publicznych.

A. Klimczuk, Medialaby w kontekcie solidarnoci pokole i wykluczenia robotycznego (Medialabs in the

wzrostu skali ryzyka zwizanej ze zoonoci relacji i wykorzystaniem rodowiska

(2) dowiadczenie jako rdo mdroci oraz

odpowiedzialno jako istotna dla interpretacji dziaa w warunkach globalnych. Zdaniem

A. Klimczuk, Medialaby w kontekcie solidarnoci pokole i wykluczenia robotycznego (Medialabs in the

Jednym ze zjawisk cechujcych kreatywne spoeczestwa i gospodarki jest

A. Klimczuk, Medialaby w kontekcie solidarnoci pokole i wykluczenia robotycznego (Medialabs in the

kreatywnego starzenia si angaowania osb starszych w aktywno twrcz celem odejcia

Zarzdzanie rnorodnoci i polityk kreatywnoci mona uzna za uzupenienia rozwijanej

A. Klimczuk, Medialaby w kontekcie solidarnoci pokole i wykluczenia robotycznego (Medialabs in the

technologii cyfrowych i nurtu Web 2.0 do wsppracy z obywatelami, postulaty wdraania

A. Klimczuk, Medialaby w kontekcie solidarnoci pokole i wykluczenia robotycznego (Medialabs in the

Potrzeba dziaa wobec ryzyka wystpienia w Polsce konfliktu pokole14 znalaza

A. Klimczuk, Medialaby w kontekcie solidarnoci pokole i wykluczenia robotycznego (Medialabs in the

strategicznego umoliwiajcego uniknicie dryfu rozwojowego kraju i realizacj projektu

A. Klimczuk, Medialaby w kontekcie solidarnoci pokole i wykluczenia robotycznego (Medialabs in the

ze zrnicowaniem opcji i kanaw komunikacji jakie oferuj technologie cyfrowe i nowe

spoeczestwo dla ludzi w kadym wieku) oraz Organizacj Wsppracy Gospodarczej i

A. Klimczuk, Medialaby w kontekcie solidarnoci pokole i wykluczenia robotycznego (Medialabs in the

do budowania bardziej optymistycznych polityk publicznych i scenariuszy przyszoci. Strategie

A. Klimczuk, Medialaby w kontekcie solidarnoci pokole i wykluczenia robotycznego (Medialabs in the

skadajcych si z maych i rednich przedsibiorstw, organizacji konsumentw i instytucji

A. Klimczuk, Medialaby w kontekcie solidarnoci pokole i wykluczenia robotycznego (Medialabs in the

rnych usug spoecznych w ramach wsplnych przestrzeni midzypokoleniowych (ang.

A. Klimczuk, Medialaby w kontekcie solidarnoci pokole i wykluczenia robotycznego (Medialabs in the

technologicznych. Korzyci te s moliwe dziki pobudzaniu konwergencji nowych mediw i

MIT Media Lab, www.media.mit.edu [25.11.2011].

A. Klimczuk, Medialaby w kontekcie solidarnoci pokole i wykluczenia robotycznego (Medialabs in the

wewntrznymi medialabw s ich organizatorzy, instytucje wspierajce, sponsorzy, autorzy

A. Klimczuk, Medialaby w kontekcie solidarnoci pokole i wykluczenia robotycznego (Medialabs in the

poziom edukacji, bada i rozwoju, wraliwe i elastyczne rynki) z rosnc si nabywcz

A. Klimczuk, Medialaby w kontekcie solidarnoci pokole i wykluczenia robotycznego (Medialabs in the

Z koncepcj srebrnej gospodarki wie si pojcie gerontechnologii, ktre mona

Uniwersytecie Technologicznym w Eindhoven w 1991 roku przyjto pi jej gwnych

midzypokoleniowe i partycypacyjne (Schmidt-Ruhland, Knigge, 2008). Istnieje ju

Pojcie gerontechnologii (inaczej: gerotechnologii) pojawia si gwnie w pracach B. Rzeczyskiego

A. Klimczuk, Medialaby w kontekcie solidarnoci pokole i wykluczenia robotycznego (Medialabs in the

W tym miejscu poda mona przykad budowy kompleksu medialabw zwizanego z

Knowledge Capital. The Osaka North Yard Development, www.kmo-jp.com [25.11.2011].

A. Klimczuk, Medialaby w kontekcie solidarnoci pokole i wykluczenia robotycznego (Medialabs in the

gospodarki na poziomie regionalnym w wojewdztwie maopolskim (Golinowska, 2010) i

A. Klimczuk, Medialaby w kontekcie solidarnoci pokole i wykluczenia robotycznego (Medialabs in the

gospodarki i gerontechnologii (Boni, 2008, 2009, 2011). Czwartym dziaaniem powinno by

A. Klimczuk, Medialaby w kontekcie solidarnoci pokole i wykluczenia robotycznego (Medialabs in the

A. Klimczuk, Medialaby w kontekcie solidarnoci pokole i wykluczenia robotycznego (Medialabs in the

A. Klimczuk, Medialaby w kontekcie solidarnoci pokole i wykluczenia robotycznego (Medialabs in the

A. Klimczuk, Medialaby w kontekcie solidarnoci pokole i wykluczenia robotycznego (Medialabs in the

Kisperska-Moro D., 2008, wiat wirtualnych organizacji, Zeszyty Naukowe Wyszej

A. Klimczuk, Medialaby w kontekcie solidarnoci pokole i wykluczenia robotycznego (Medialabs in the

Kukliski A., 2011, Od gospodarki opartej na wiedzy do gospodarki opartej na mdroci. Na