HORVAT: SYRIZA I POKUSY LEWICY

Zwycistwo Syrizy w Grecji oznacza pocztek nowego procesu

politycznego. Czy zachowa on swj radykalnie lewicowy ksztat?
Jesieni zeszego roku miaem zaszczyt otrzyma od Antonio Negriego
zaproszenie na coroczn konferencj Euronomade do maego woskiego
miasteczka Passignano (wraz z takimi gomi jak Michael Hardt i David
Harvey). I szczerze mwic, byem zaskoczony dwiema propozycjami,
ktre najbardziej znany filozof autonomizmu przedstawi tam po raz
pierwszy szerszej publicznoci.
Pierwsza z nich zakadaa, e po 2011 roku pojcie horyzontalnoci (w
sensie demokracji bezporedniej) powinno zosta poddane wyranej i
jednoznacznej krytyce, a nastpnie przezwycione - i to nie tylko w
sensie heglowskim. Druga gosi, e sytuacja dojrzaa ju do tego, by
ponownie sprbowa dokona najwaniejszego politycznego przejcia
do wadzy.
Spor niespodziank byo usysze te dwie radykalne propozycje od
autora Imperium i Multitude oraz jednego z najwikszych ordownikw
horyzontalnoci, idei wadzy mnogoci [multitudes], demokracji
niezaporedniczonej przez adn reprezentacj. Niespodziank z kolei nie
byo, e Pablo Iglesias lider hiszpaskiej Podemos rwnie bra udzia
w spotkaniu. Mamy w kocu do czynienia z przejciem od
horyzontalnoci do wertykalnoci od ruchw occupy do partii
politycznych.
Jak sytuacj polityczn mamy dzi w Europie? Coraz bardziej oczywiste
staje si, e w rezultacie procesu politycznego zapocztkowanego w 2011
roku przez te wszystkie ruchy occupy oraz wiosny (ktre zmieniy si
w jesienie), z tych wszystkich poraek lewicy (poniesionych mimo

wielkiego pocztkowego entuzjazmu), narodzio si co, co moglibymy

nazwa now wol polityczn.
Charakteryzuje j wiadomo, e wiosny (nage wybuchy progresywnej
energii spoecznej, protesty, itd.) i okupacje (dusze epizody
demokracji bezporedniej, ze zgromadzeniami oglnymi, grupami
roboczymi, itd.) to dziaania wci niewystarczajce do zmiany
neoliberalnego status quo. W miejsce heglowskich piknych dusz czy
kierkegaardowskich jednostek estetycznych, czasem niezbdne jest
podjcie ryzyka politycznego i ubrudzenie sobie rk. Prawdziwa polityka
dotyczy to zreszt rwnie prawdziwej mioci zwizana jest z
ryzykiem.
Oczywicie nowe (hiszpaska Podemos, soweska Zjednoczona Lewica
czy chorwacki Front Pracowniczy), jak rwnie nieco starsze radykalne
partie lewicowe (jak Syriza) s absolutnie wiadome wszelkich pokus i
zagroe zwizanych z przejciem wadzy. Wystarczy tu wspomnie
Joschk Fischera doskonae ucielenienie przemiany lidera ruchu 68 w
ministra spraw zagranicznych Republiki Niemiec czy te Manuela
Barroso, jednego z liderw undergroundowej grupy maoistycznej,
pniejszego prezydenta Komisji Europejskiej. Wci nie s to jednak
powody do rezygnacji z de do przejcia wadzy. Przeciwnie wydaje
si, e to wanie ta wiadomo (nie skoczy jak Fischer czy Barroso)
popycha dzisiejsz radykaln lewic w kierunku przejcia wadzy.
Socjaldemokratyczny dylemat
Stuart Hall opisa ten problem ju 30 lat temu: Z jednej strony, nie tylko
bronimy socjalnego wymiaru pastwa, ale rwnie wierzymy, e pastwo
dobrobytu powinno by jak najszerzej rozpowszechniane. Z drugiej
strony natomiast czujemy, e w sposobie funkcjonowania pastwa
dobrobytu jest co gboko antysocjalistycznego. () Lecz waciwie jakie

my zajmujemy stanowisko w tej sprawie? Czy jestemy za zwijaniem si

pastwa cznie z pastwem dobrobytu? Czy jestemy za tym, by
pastwo zarzdzao caym spoeczestwem czy raczej sprzeciwiamy si
temu? Nie po raz pierwszy w tym punkcie Thatcheryzm zaskakuje lewic
skaczc z jednej pozycji na drug, niepewn gruntu pod nogami.
Sowa Halla wydaj si wietnie opisywa najwiksz pokus, jaka stanie
przed Syriz czy Podemos, jeeli prdzej czy pniej zdobd one
wadz w Grecji czy Hiszpanii. Doskonale wiemy, e socjaldemokracja
czy pastwo dobrobytu to nie socjalizm, a produkty historycznego
kompromisu midzy prac a kapitaem (zawartego w celu pozbycia si
widma komunizmu). Okolicznoci spoeczne w niemal kadym kraju
europejskim (szczeglnie na peryferiach) s jednak tak katastrofalne, e
nawet denie do utrzymania lub reformy pastwa dobrobytu
(bezpatnej opieki zdrowotnej, bezpatnej edukacji, opieki socjalnej,
przyzwoitych emerytur) jawi si jako radykalne przedsiwzicie.
Doskonale wiemy, e nie ma w tym nic radykalnego per se, ale podobnie
jest na przykad z niedawn propozycj Thomasa Pikettyego.
Tak, wiemy e wprowadzenie wysokiego podatku od majtku nie ma
wiele wsplnego z komunizmem (zwaszcza jeeli nie wprowadzimy go na
poziomie globalnym), ale w sytuacji istnienia radykalnych nierwnoci
nawet taki ruch (na poziomie narodowym) wyglda na i w istocie jest
radykalny.
To dlatego Piketty spotyka si dzi z Iglesiasem.
O tym, czy nowy proces polityczny (z Podemos lub Syriz przejmujc
wadz na peryferiach UE) okae si prawdziwie radykalny czy te nie,
zadecyduje przede wszystkim sposb rozwizania dwch kwestii
wskazywanych przez Negriego.

Wola dialektyczna
Z jednej strony, jeeli nowe radykalne partie lewicowe nie pozostan w
bliskim kontakcie z ruchami spoecznymi z ulic i placw miast dziki
wykorzystaniu mechanizmu horyzontalnoci we wasnych strukturach,
atwo mog skoczy jak najgorsze koszmary roku 1968. Czyli tak, e
bdziemy mie kolejnych niemieckich zielonych czy nawet kolejnego
Barroso jako prezydenta Komisji Europejskiej. W tym miejscu
potrzebujemy wanie w przeciwiestwie do pierwszej propozycji
Negriego heglowskiej dialektyki midzy horyzontalnoci (demokracja
bezporednia) i wertykalnoci (partia polityczna). By unikn dawnych
pomyek, powinnimy wzi pod uwag wszystkie nowe dowiadczenia
demokracji bezporedniej. Wola polityczna musi sta si wol
dialektyczn.
Z drugiej strony, jeli nowe radykalne partie lewicowe rzeczywicie
przejm wadz, kwesti najwyszej wagi stanie si kwestia pastwa. W
tym miejscu powinnimy pamita o sowach Lenina ze znanego tekstu O
lewicowej dziecinadzie (1918):
Socjalizm jest nie do pomylenia bez wielkokapitalistycznej techniki
zbudowanej wedug najnowszych osigni nowoczesnej nauki, bez
planowej organizacji pastwowej podporzdkowujcej dziesitki
milionw ludzi najcilejszemu przestrzeganiu jednolitej normy w
dziedzinie produkcji i dystrybucji. O tym my, marksici, zawsze
mwilimy, a z ludmi, ktrzy nawet tego nie rozumieli, nie warto traci
choby dwch sekund na rozmow.
W kadym razie, obecnie moemy mie pewno, e nie ma ju powrotu
do radzieckiego modelu monopolistycznej wadzy pastwowej, ani do
socjaldemokratycznego (pastwo dobrobytu) kompromisu. Dlatego
ostatni z decydujcych kwestii (oprcz stosunku do ruchw z ulic i

placw miast), ktre przesd, czy nowe lewicowe rzdy w Europie oka
si autentycznie lewicowe, czy jednak wpadn w dobrze znan puapk
dugiego marszu przez instytucje, jest wanie kwestia wadzy.
W jaki sposb jednoczenie sprawowa wadz i stawia jej opr?
To zarazem najatwiejsza i najtrudniejsza rzecz do zrobienia. To
najpowaniejsza pokusa Lewicy. Po zwycistwie zawsze przychodzi czas
cikiej pracy. A jak przypomnieliby jeszcze jugosowiascy komunici:
nie ma odpoczynku, dopki trwa odbudowa.
Sreko Horvat jest filozofem z Chorwacji oraz autorem ksiek: After
the End of History. From the Arab Spring to the Occupy Movement i
What Does Europe Want? The Union and its Discontents napisanej
wsplnie ze Slavojem ikiem.
Prze. Tomasz Rawski
Polub Dziennik Opinii na FB