WANE NA GEOGRAFI

Obliczenia geograficzne
Zadania ze skal:
1. Obliczanie odlegoci rzeczywistej (w terenie)
Zmierzylimy na mapie odlego z Poznania do Warszawy - 7 cm, na mapie w skali
1:4000000. Ile to jest km w rzeczywistoci?
7 cm x 4000000 = 28000000 cm = 280 km
2. Zamiana skal:
Zamieni skal liczbowa 1:2000000 na skal mianowan
1cm ---- 2000000 cm
1cm ---- 20000 m
1cm ---- 20 km
Czyli 1cm na mapie odpowiada 20 km w rzeczywistoci
Zamieni skal mianowan 1 cm --- 50 km na skal liczbow
1cm ---- 50 km
1cm ---- 50000 m
1cm ---- 5000000 cm
Czyli skala liczbowa 1:5000000
3. Obliczanie odlegoci na mapie:
Odlego z Zakopanego do Szczawnicy wynosi 40 km. Ile to bdzie cm na mapie w skali
1:1000000?
40 km = 40000 m = 4000000 cm
4000000 cm : 1000000 = 4 cm
4. Obliczanie skali mapy:
Odlego z Warszawy do Parya wynosi 1400 km. Jaka jest skala mapy na ktrej ta odlego
wynosi 7cm?
7 cm : 1400 km
7 cm : 140000000 cm
7 : 140000000 / 7
1 : 20000000
Czyli szukana skala wynosi 1:20000000
Zadania zwizane z klimatem:
1. Obliczanie redniej temperatury dobowej
Zmierzono nastpujce temperatury w cigu doby
7.00 - 20 C 13.00 - 9 C 19.00 - 4 C
Dodajemy te temperatury 2 + 9 + 4 = 15 i dzielimy przez ich ilo tzn. przez 3
15 : 3 = 5 rednia temp. dobowa wynosi 5 stopni C

Podobnie obliczamy redni temp. miesica lub roku

2. Obliczanie amplitudy temperatury (dobowej, miesicznej lub rocznej)
Od temp. najwyszej odejmujemy temp. najnisz:
21 - 10 =11
18 - (- 5) = 18 + 5 = 23
3. Obliczanie spadku temp. wraz z wysokoci:
Temperatura spada wraz z wysokoci rednio o 0,5 stopnia na 100 m wzniesienia.
Na wysokoci 848 m npm zanotowano temperatur +25 stopni. Jaka bdzie temp. na szczycie
Mount Everest 8848 m npm?
8848 m - 848 m = 8000 m
8000 m : 100 m = 80
80 x 0,5 stopnia = 40 stopni
25 stopni - 40 stopni = -15 stopni
Czyli na szczycie bdzie temp. -15 stopni C
Zadania z czasem na Ziemi:
15 stopni dugoci geo. = 1 godzina rnicy czasu
1 stopie dugoci geo. = 4 minuty rnicy czasu
1. Obliczanie rnicy czasw miejscowych na podstawie rnicy dugoci geo.
W Krakowie (20 stopni E) jest godzina 10.00. Ktra godzina czasu miejscowego jest w Tokio (140
stopni E)
140 - 20 = 120 stopni rnicy dugoci geo.
120 : 15 = 8
10.00 + 8 = 18.00
W Krakowie jest 16.00. Ktra godzina czasu miejscowego jest w Mexico (100 stopni W)?
20 + 100 =120 stopni rnicy dugoci geo.
120 : 15 = 8
16.00 - 8 = 8.00
2. Obliczanie rnicy dugoci geo. na podstawie rnicy czasw miejscowych:
W Krakowie jest godzina 19.00. Na jakim poudniku ley miasto w ktrym jest wtedy godzina
21.24?
21.24 - 19.00 = 2 godziny 24 minuty
2 godziny = 30 stopni rnicy d. geo. 2 x 15 = 30
24 minuty = 6 stopni rnicy d. geo. 24: 4 = 6
20 stopni E + 36 stopni = 56 stopni E
Zadania z wysokoci Soca:
Wzory:

dla 21III i 23 IX h = 90 - f
dla 21 VI i 21 XII h = 90 -[ d - f ]
[ ] oznacza warto bezwzgldn
gdzie: h to wysoko Soca
? to szeroko geo. jest dodatnia dla pkuli N i ujemna na S
d to deklinacja Soca rwna +23,5 w dniu 21 VI i -23,5 w dniu 21 XII
1. Obliczanie wysokoci Soca:
Jaka jest wysoko Soca w poudnie w Krakowie (50 N) w dniu 21 III?
h = 90 stopni - 50 stopni = 40 stopni
Jaka jest wysoko Soca w Krakowie w dniu 21 XII
h = 90 - [-23,5 -50]
h = 90 - [-73,5 ]
h = 90 - 73,5
h = 16,5
Jaka jest wysoko Soca w poudnie w Sydney (34 S) w dniu 21 XII?
h = 90 - [- 23,5 -(-34 )]
h = 90 - [-23,5 +34]
h = 90 -10,5
h = 79,5
Obliczanie szer. geo:
Na jakiej szer. geo. ley miasto, w ktrym w dniu 23 IX Soce gruje na wysokoci 80 stopni ?
? = 90 - h
? = 90 - 80 = 10 Miasto ley na szer. geo 10 stopni N lub S
Obliczanie rnicy wysokoci wzgldnej:
Jaka jest rnica wysokoci midzy szczytem Rysw (2499 m npm) a, Trzema Koronami (982m
npm) ?
2499 m - 982 m = 1517 m
Jaka jest rnica wysokoci midzy wierzchokiem Mount Everestu, a poziomem Morza Martwego ?
8848 m npm - ( -392 m ppm) = 8848 m + 392 m = 9240 m
Obliczanie procentw:
Ile procent powierzchni ldw (149 mln km kwadratowych ) stanowi powierzchnia Europy (10,5
mln km kwadratowych)?
Ukadamy proporcj:
149 mln km stanowi 100 %
10,5 mln km stanowi X %
Rozwizujemy:
149 mln km x X = 10,5 mln km x 100 %
X=7%

Obliczanie do wykresu koowego:

1 % na wykresie koowym stanowi 3,6 stopnia
A wic na przykad powierzchnia Europy (7 % powierzchni ldw) na wykresie koowym zajmie:
7 x 3,6 = 25,2 stopnia
Obliczanie rozcigoci poudnikowej (odlegoci od rwnika czy od bieguna)
1 stopie na poudniku = 111 km
1 minuta na poudniku = 1,85 km
Jak daleko od bieguna N ley Czorsztyn (49 stopni 26 minut N)?
90 stopni - 49 stopni 26 minut = 40 stopni 34 minuty 40 x 111 km = 4440 km
34' x 1,85 km = 62,9 km
4440 km + 62,9 km = 4502,9 km
Obliczanie gstoci zaludnienia:
Jaka jest gsto zaludnienia Sowacji (powierzchnia 49000 km kwadratowych, liczba ludnoci 5,3
mln?
Dzielimy liczb ludnoci przez powierzchni
5300000 osb : 49000 km kwadratowych = 108 osb na km kwadratowy
Obliczanie rnicy szer. lub d. geo.:
Jeli punkty le na tej samej pkuli to odejmujemy, jeli na rnych to dodajemy:
Rozcigo rwnolenikowa midzy Krakowem (20 stopni E) a Helsinkami
(25 stopni E) = 25 - 20 = 5 stopni
Rozcigo rwnolenikowa midzy Krakowem a Waszyngtonem (77 stopni W)
20 + 77 = 97 stopni
Przeliczanie miar:
1 km = 1000 m = 100000 cm = 1000000 mm
1 km = 100 hektarw = 10000 arw
1 stopie ktowy = 60 minut
Obliczanie prdkoci obrotu Ziemi na rwniku:
Dzielimy obwd Ziemi (dugo rwnika) 40000 km przez 24 godziny i otrzymujemy e Ziemia na
rwniku obraca si z prdkoci 1666 km na godzin.
Obliczanie spadku rzeki:

spadek rzeki = rnica wysokoci(w m) podzielona przez odlego (w km)

np. rnica wysokoci midzy dwoma punktami rzeki wynosi 2700 m, a odlego w terenie midzy
tymi punktami 525 km to spadek obliczamy tak:
2700 : 525 = 5,14% (wynik w promilach)
Obliczanie rozwinicia rzeki:
Rozwinicie rzeki = dugo rzeki podzielona przez odlego midzy rdem a ujciem np.
dugo rzeki 150 km, a odlego w linii prostej od rde do ujcia 140
to rozwinicie wynosi: 150 : 140 = 1,07
Podstawowe wiadomoci z geografii
WIADOMOCI O POLSCE
1. Pasy rzeby w Polsce (z pnocy na poudnie)
* Pobrzea Poudniowobatyckie:Nizina Szczeciska, Pobrzee Sowiskie, uawy Wilane.
* Pojezierza Polskie: Pomorskie, Wielkopolskie, Mazurskie.
* Niziny rodkowopolskie: Wielkopolska, lska,Mazowiecka, Podlaska, Polesie Lubelskie.
* Wyyny Polskie: lska, Krakowsko - Czstochowska, Kielecko - Sandomierska (z Grami
witokrzyskimi), Lubelska z Roztoczem, Niecka Nidziaska.
* Kotliny Podkarpackie: Owicimska, Sandomierska.
* Gry: Sudety, Karpaty.
2. Polska ssiaduje z: Niemcami, Czechami, Sowacj,Ukrain, Biaorusi, Litw, Rosj.
3. Powierzchnia: Polski = 312000 km2
4. Gwne bogactwa mineralne Polski:
* wgiel kamienny - Wy. lska, Lubelska
* wgiel brunatny - Niz. Wielkopolska, Sudety (Konin, Bechatw, Turoszw)
* rudy miedzi - Niz. lska (Lubin, Legnica)
* rudy cynku i oowiu - Wy. Krakowsko - Czstochowska (Olkusz)
* siarka - Kotlina Sandomierska (Tarnobrzeg)
* sl kamienna - Kot. Sandomierska (Bochnia), Poj.Wielkopolskie (Kodawa)
5. Polska ley w zlewisku Batyku, w dorzeczu Wisy i Odry.
6. Klimat Polski to umiarkowany przejciowy. cieraj si nad Polsk wpywy klimatu morskiego z
zachodu i ldowego ze wschodu. Std dua zmienno pogody.
7. rodkow i pnocn cz Polski trzykrotnie pokryway ldolody. Najwyraniejszy krajobraz
polodowcowy zachowa si na pojezierzach: pagrki moreny czoowej, zagbienia jezior, sandry,
pradoliny. Na powierzchni wystpuj polodowcowe gliny, piaski, wiry, gazy narzutowe.

8. W Polsce poudniowej odsaniaja si starsze skay z ery paleozoicznej ( w Sudetach i Grach

witokrzyskich) oraz z mezozoicznej (na wyynach i w Karpatach)
9. Niziny zajmuj 90 % powierzchni Polski. Najwyszy szczyt to Rysy 2499 m.
10. Liczba ludnoci Polski = 38,5 mln, a gsto zaludnienia 123 os / km2
11. Przyrost naturalny (rnica miedzy wielkoci urodze,a wielkoci zgonw wyraona na 1000
mieszkacw) jest niski 2,5 promila co moe powodowa starzenie si spoeczestwa (zmniejszanie
si liczby dzieci i modziey, zwikszanie si liczby ludzi starych)
12. W miastach mieszka 62 % ludnoci Polski. Najwiksze miasta to: Warszawa, d, Krakw.
13. Gmina Czorsztyn ssiaduje z gminami: apsze Nine, Krocienko, Ochotnica, Nowy Targ.
14. Podzia Pienin: Spiskie (ar 879 m npm), Centralne (Trzy Korony 982m) Mae (Wysoka 1051m)
15. Ssiadujce krainy: Gorce (Turbacz 1310 m), Beskid Sdecki (Radziejowa 1262 m), Magura
Spiska, Kotlina Nowotarska.
WIADOMOCI O MAPIE
1. Znaki topograficzne:
* punktowe np. dom, przystanek, most
* liniowe np. droga, linia kolejowa, rzeka
* powierzchniowe np. ka, las, jezioro
Objanienie znakw to legenda mapy
2. Orientowanie mapy polega na takim jej ustawieniu, aby kierunek pnocny na mapie pokrywa
si z kierunkiem pnocnym w terenie.
3. Poziomica to linia czca punkty o takiej samej wysokoci nad poziomem morza(npm) Brzeg
morza to poziomica 0 m. Gdy poziomice s blisko siebie to oznacza to teren stromy, grzysty.
4. Wysoko bezwzgldna - wysoko terenu mierzona od poziomu morza
5. Elementy uksztatowania powierzchni ldw:
* nizina - teren od 0 m npm do 300 m npm
* wyyna - teren ponad 300 m npm, o maych rnicach wysokoci wzgldnej
* gry - teren o duych rnicach wysokoci, ostrych szczytach

* depresja - teren poniej poziomu morza, niezalany

6. Kontynenty wedug wielkoci: Azja, Afryka, Ameryka Pnocna, Ameryka Poudniowa,
Antarktyda, Europa, Australia z Oceani.
7. Elementy uksztatowania dna oceanw:
* szelf - pytkie morze do gbokoci 100 m
* baseny oceaniczne
* rowy podmorskie
* grzbiety podmorskie
8. Morza dzielimy na:
* rodziemne np. Batyk, Czarne, Czerwone
* przybrzene np. Pnocne, Beringa, Norweskie
9. Oceany zajmuj 71 % , a ldy 29 % powierzchni Ziemi.
10. Archipelag to grupa wysp lecych blisko siebie np. Archipelag Malajski
11. Najwysze wzniesienie na ldzie to Mt.Everest (Czomolungma) 8848 m npm
Najgbsze miejsce oceanu to Rw Mariaski 11022 m gbokoci.
12. Skala wskazuje ile razy odlego na mapie jest mniejsza od odlegoci w terenie.
13. Rodzaje skali:
* liczbowa np. 1:10000
* mianowana np. 1 cm na mapie odpowiada 30 km w terenie
* liniowa
14. Skala 1:10000 jest wiksza od skali 1:100000. Im mniejsza skala tym mniej dokadna jest
mapa.
15. Obliczanie odlegoci rzeczywistej: mnoymy odlego z mapy przez mianownik skali mapy np.
5 cm x 100000 = 500000 cm = 5 km
16. Wysoko wzgldn mierzymy od podna wzniesienia lub od dna doliny.
17. Rodzaje map:
* oglnogeograficzne (rzeba terenu, rzeki, drogi, koleje, miejscowoci)
* tematyczne np.klimatyczne, rolnictwa, gospodarcze, gleb, rolinnoci, zaludnienia, podzia

polityczny.
WIADOMOCI Z ASTRONOMII:
1. Ciaa niebieskie: gwiazdy, planety, satelity, komety, meteory.
2. Gwiazda (np. Soce) wieci wasnym wiatem, a planeta (np. Ziemia) wiatem odbitym.
3. Satelita to ciao krce wok planety. Moe by naturalny (np. Ksiyc wok Ziemi) lub
sztuczny (wysany przez czowieka)
4. 1957 - wystrzelenie pierwszego sztucznego satelity
1961 - pierwszy czowiek w Kosmosie (Jurij Gagarin)
1969 - pierwsi ludzie na Ksiycu
5. Elementy sfery niebieskiej: bieguny, o wiata, zenit, poudnik niebieski
6. Soce osiga najwiksz wysoko nad horyzontem wtedy, gdy jest na poudniku niebieskim.
Mwimy, e Soce gruje. Przedmioty rzucaj najkrtszy cie. Jest poudnie, godz.12.00
7. Za pomoc gnomonu moemy:
* zmierzy wysoko Soca w momencie growania
* wyznaczy miejscowy poudnik geo. (linia Pnoc - Poudnie)
* okreli kiedy przypada moment poudnia
8. redni promie Ziemi wynosi 6371 km, a obwd Ziemi (dugo rwnika) to 40000 km.
9. Ziemia ma ksztat zbliony do kuli. Dowody:
* zmiana wysokoci Gwiazdy Polarnej przy przesuwaniu si na pnoc
* ''zanurzanie si''statkw w morzu (najpierw znika kadub)
* podr F.Magellana dookoa Ziemi w XVI wieku
* kolisty ksztat cienia Ziemi przy zamieniu Ksiyca
10. Sfera niebieska to wyobraana sobie przez nas kula otaczajca Ziemi, z lecymi na niej
gwiazdami. Obraca si ze wschodu na zachd.
11. Ruch obrotowy Ziemi to ruch Ziemi wok wasnej osi (przechodzcej przez bieguny i rodek
Ziemi), z zachodu na wschd. Trwa 24 godz. (doba)
12. Skutki ruchu obrotowego Ziemi:
* zmiana dnia i nocy

* pozorny ruch sfery niebieskiej ze wschodu na zachd

* spaszczenie Ziemi
13. Czas miejscowy (soneczny) okrelamy na podstawie growania Soca w danej miejscowoci.
Gdy Soce gruje to jest godz.12 we wszystkich miejscowociach lecych na tym samym
poudniku.
14. Miejscowoci lece na wschd od danej maj czas miejscowy wikszy (rnica 4 minut co 1
stopie dugoci geo. czyli 1 godz. co 15 stopni), a lece na zachd czas mniejszy.
15. Na Ziemi obowizuj 24 strefy czasu (co 15 stopni dugoci geo.) Granice stref dopasowano do
granic krajw. W kolejnych strefach czas rni si o 1 godz. Na wschd od strefy poudnika 0 stopni
czas si zwiksza , na zachd zmniejsza.
16. Czas strefy poudnika 0 stopni to czas uniwersalny.
17. Zim Polska ma czas zimowy (rodkowoeuropejski) rny o 1 godz. od czasu uniwersalnego.
Natomiast latem czas letni (wschodnioeuropejski) rny o 2 godz.
18. W cigu roku zmienia si:
* miejsce wschodu i zachodu Soca
* wysoko Soca nad horyzontem
* dugo dnia i nocy
19. 21 III i 23 IX Soce wschodzi dokadnie w punkcie wschodnim widnokrgu a zachodzi w
punkcie zachodnim.
20. 21 III (rwnonoc wiosenna) i 23 IX (rwnonoc jesienna) dzie i noc maj po 12 godz.
21. 21 VI (przesilenie letnie) dzie jest najduszy (Soce najwyej) 21 XII (przesilenie zimowe)
dzie jest najkrtszy (Soce najniej)
22. Im wiksza jest wysoko Soca nad horyzontem tym wiksze nagrzewanie terenu (dlatego
latem jest cieplej ni zim)
23. Ruch obiegowy to ruch Ziemi wok Soca, po orbicie.Trwa 365 dni i 6 godzin (rok)
24.Rok kalendarzowy trwa 365 dni, przestpny 366 dni dodatkowy dzie 28 II
25. O obrotu Ziemi nachylona jest pod ktem 66 i p stopnia do paszczyzny orbity i zachowuje to
nachylenie cay czas. Dziki temu przez 6 miesicy bardziej ku Socu pochylona jest pkula
pnocna, a przez drugie 6 poudniowa.

26. 21 III i 23 IX obie pkule owietlone s jednakowo. Soce wieci w zenicie nad rwnikiem.
Dzie i noc na caej Ziemi maj po 12 godz.
27. 21 XII silniej owietlona jest pkula poudniowa. Soce wieci w zenicie nad zwrotnikiem
Kozioroca. Za koem podbiegunowym poudniowym jest dzie polarny.
28. 21 VI silniej owietlona jest pkula pnocna. Soce wieci w zenicie nad zwrotnikiem Raka.
Za koem podbiegunowym pnocnym jest dzie polarny, a za poudniowym noc polarna.
29. Dzie i noc polarna to taki dzie i noc ktre maj wicej ni 24 godz.
30. Strefy owietlenia Ziemi:
* midzyzwrotnikowa - Soce 2 razy w roku wieci w zenicie
* umiarkowana - Soce nigdy nie wieci w zenicie, nie ma dni i nocy polarnych
* podbiegunowa - wystpuj dni i noce polarne
31. Zwrotniki maj szeroko geo. 23 i p stopnia, a koa podbiegunowe 66 i p stopnia.
32. Kalendarzowe pory roku na pkuli poudniowej s przesunite o p roku w stosunku do pr
astronomicznych. Kalendarzowa zima jest tam od 21 VI do 21 III itd.
33. Mikoaj Kopernik sformuowa teori heliocentryczn - Soce w rodku Wszechwiata i planety
krce wok niego.
34. Kierunek pnocny wyznacza:
* cie przedmiotu w poudnie
* Gwiazda Polarna
* niebieski koniec igy kompasu
35. Planety Ukadu Sonecznego: Merkury, Wenus, Ziemia, Mars, Jowisz, Saturn, Uran, Neptun,
Pluton.
WIADOMOCI O WSPRZDNYCH GEO.
1. Skrty kierunkw: N - pnoc S - poudnie E - wschd W - zachd
2. Poudniki na globusie: cz bieguny, s pokrgami, s tej samej dugoci (20000 km),
wskazuj kierunek pnoc - poudnie.
3. Rwnoleniki na globusie: s okrgami, najduszy to rwnik, s do siebie rwnolege, im dalej
od rwnika tym s coraz mniejsze, wskazuj kierunek wschd - zachd.

4. Szeroko geo. - odleglo punktu na Ziemi w stopniach na pnoc i poudnie od rwnika, od 0

(rwnik) do 90 stopni (bieguny)
Dugo geo. - odlego punktu na Ziemi w stopniach na wschd i na zachd od poudnika O, od 0
do 180 stopni.
5. 30 S lub N oznacza rwnolenik (szeroko geo. poudniow lub pnocn)
20 E lub W oznacza poudnik (dugo geo. wschodni lub zachodni)
6. 40 20 S, 60 10 W czytamy: czterdzieci stopni i dwadziecia minut szerokoci geo. poudniowej,
szedziesit stopni dziesi minut dugoci geo. zachodniej.
7. Poudniki i rwnoleniki na globusie to siatka geograficzna. Poudniki i rwnoleniki na mapie to
siatka kartograficzna.
WIADOMOCI Z GEOLOGII:
1. Sfery powoki ziemskiej:
Atmosfera - gazowa powoka Ziemi.
Litosfera - skalna skorupa Ziemi.
Hydrosfera - wody oceanw, mrz, jezior, rzek i lodowcw.
Biosfera - organizmy ywe na powierzchni Ziemi (roliny i zwierzta)
2. Procesy geologiczne zewntrzne (erozja, wietrzenie, ruchy masowe, akumulacja) d do
obniania i wyrwnywania powierzchni Ziemi. Oddziaywuj tutaj: wiatr, wody pynce, lodowce,
zmiany temperatury, organizmy ywe.
3. Procesy geologiczne wewntrzne (wulkanizm, trzsienia ziemi, ruchy grotwrcze, ruchy
ldotwrcze, przeobraenia ska) tworz na Ziemi wyniosoci (gry, wyyny)
4. Podzia ska:
* magmowe - np: granit, bazalt, andezyt
* osadowe - np:piaskowiec, wapie, sl kamienna, wgiel kamienny
* przeobraone - np: marmur, gnejs
5. Dzieje Ziemi poznajemy na podstawie skamieniaoci (np: amonity, trylobity) oraz rodzaju i
uoenia ska.
6. Dzieje Ziemi licz okoo 5 miliardw lat. Dziel si na ery i okresy. Ery: prekambryjska,
paleozoiczna, mezozoiczna, kenozoiczna.
7. Obecnie mamy er kenozoiczn, okres czwartorzd.
8. Stare gry (np: Ural, Sudety) pochodz z fadowa kaledoskiego i hercyskiego z ery

paleozoicznej. Mode gry (np:Alpy, Karpaty, Himalaje) pochodz z fadowania alpejskiego w erze
kenozoicznej.
9. W czwartorzdzie na pkuli pnocnej miao miejsce wielkie zlodowacenie. Ldolody pozostawiy
liczne lady min. w Polsce rodkowej i pnocnej: gazy narzutowe, pagrki morenowe, piaski i
gliny, zagbienia jezior, sandry, pradoliny.
10. Geologia to nauka zajmujca si budow i histori Ziemi.
WIADOMOCI O POGODZIE
1. Skadniki pogody (klimatu): temperatura powietrza, cinienie powietrza, zachmurzenie, opady,
wiatry, nasonecznienie, wilgotno powietrza.
2. Temp. powietrza mierzymy termometrem (w stopniach Celsjusza) umieszczonym w
cieniu.Wielko opadw deszczomierzem (w milimetrach) Cinienie powietrza za pomoc barometru
(w hektopaskalach) Kierunek (skd wieje) i si wiatru wiatromierzem.
3. Badaniem i wyjanianiem zjawisk pogodowych zajmuje si meteorologia.
4. Amplituda temp. to rnica midzy najwysz, a najnisz temperatur.
5. Wraz ze wzrostem wysokoci npm temperatura powietrza spada o 0,5 stopnia na kade 100 m
wzniesienia.
6. Klimat to normalny przebieg pogody na danym obszarze obliczony na podstawie wieloletnich
obserwacji. Zmienia si bardzo powoli.
7. Linie na mapach klimatu czce miejsca o jednakowej:
a) temp. powietrza to izotermy
b) cinieniu atmosferycznym to izobary
c) wielkoci opadw to izohiety
8. Wy baryczny to obszar w ktrego rodku cinienie powietrza jest najwysze. W niu odwrotnie.
Wiatry wiej od wyu do niu.
9. Nad rwnikiem, gdzie Soce silnie ogrzewa powierzchni Ziemi, powietrze si rozgrzewa,
rozszerza i jako lejsze unosi do gry. Powstaje ni baryczny. Zawarta w powietrzu para wodna
skrapla si (deszcz zenitalny) Suche powietrze odpywa w kierunku zwrotnikw. Nad zwrotnikami
powietrze zagszcza si, opada w d. Tworzy si wy. Od wyw zwrotnikowych powietrze powraca
w kierunku rwnika. S to stae wiatry - pasaty. Na pkuli pnocnej wiej z kierunku NE, a na
poudniowej z SE.

10. W strefie umiarkowanej wiej wiatry przewanie z zachodu.

11. Nad ldem zim wytwarza si wy baryczny (cikie, zimne powietrze nad wychodzonym
ldem osiada w d) Nad morzem w tym czasie powstaje ni (morze powoli oddaje ciepo) Zim
wiatry wiej z ldu na morze, a latem odwrotnie. Te sezonowe wiatry to monsuny (gwnie w
poudniowej i wschodniej czci Azji) Monsun letni przynosi obfite opady.
12. Prdy morskie tworz si gwnie pod wpywem staych wiatrw (pasatw i wiatrw
zachodnich) Ciepe prdy podnosz temp. i ilo opadw na wybrzeach gdzie przepywaj (np.
prd Zatokowy w Europie), zimne odwrotnie (np. prd Peruwiaski w zachodniej czci Ameryki
Poudniowej)
13. Opady powstaj gdy wilgotne powietrze unosi si do gry a zawarta w nim para wodna skrapla
si. Najwiksze opady s w strefie rwnikowej oraz tam gdzie dociera monsun letni. Najnisze
opady s w okolicach zwrotnikw i w strefie podbiegunowej.
14. Czynniki wpywajce na klimat:
* szeroko geo. (wysoko Soca i stopie nagrzewania
* terenu)
* uksztatowanie terenu i wysoko nmp
* odlego od morza
* prdy morskie
15. Strefy klimatyczne: rwnikowa, zwrotnikowa, podzwrotnikowa, umiarkowana, podbiegunowa.
16. Klimat morski: maa roczna amplituda temp. (agodna zima, niezbyt ciepe lato), due opady.
17. Klimat ldowy:dua roczna amplituda temp. (mrona zima, ciepe lato) niewysokie opady.
WIADOMOCI Z GEOGRAFII REGIONALNEJ
Strefy krajobrazowe to rozlege obszary o podobnym typie krajobrazu.Nazwy stref zwizane s z
szerokoci geograficzn i typow dla nich rolinnoci. Strefy te ukadaj si mniej wicej
symetrycznie wzgldem rwnika.
1. Krajobraz lasw rwnikowych
Wysoka i staa temperatura powietrza przez cay rok (ponad 20 stopni C), due opady wnomiernie
w cigu roku, dua wilgotno powietrza. Bujne, wieczniezielone lasy rwnikowe (wielkie bogactwo
gatunkw rolin i zwierzt - zwaszcza owadw) Obszary sabo wykorzystane ze wzgldu na
nieurodzajne gleby i trudny dla czowieka klimat. Nizina Amazonki, Kotlina Kongo, Archipelag
Malajski, Nowa Gwinea.

2. Krajobraz sawanny
Stale wysoka temperatura powietrza, nierwnomierne opady (pora sucha i deszczowa) Przewaaj
trawy, zarola i nieliczne drzewa (np: baobaby, akacje, palmy) Bogaty wiat zwierzt (liczne ssaki
na sawannie afrykaskiej) Tereny zagroone przez nadmierny wypas byda i wypalanie rolinnoci.
Obszary Sudanu w Afryce, Wyyna Brazylijska, pnocna Australia.
3. Krajobraz pustynny
Niewielkie i bardzo nieregularne opady, wielkie dobowe amplitudy temperatury powietrza (gorce
dni i chodne noce), maa wilgotno powietrza. Pustynie kamieniste, wirowe i piaszczyste. Silna
dziaalno wiatru (niszczenie ska, usypywanie wydm) Rolinno uboga (bogatsza w oazach)
Sahara, Pw.Arabski, wntrze Australii, Niz.Turaska, Gobi, Atacama.
4. Krajobraz rdziemnomorski
Upalne, suche lata oraz agodne, deszczowe zimy. Rolinno to lasy i zarola krzewiaste - makia.
Obszary wok Morza rdziemnego, poudniowy kraniec Afryki, Kalifornia, poudniowa Australia.
5. Krajobraz lasw liciastych i mieszanych
Niezbyt mrone zimy, ciepe lata, due opady (klimat morski) Lasy zrzucajce licie na zim.
Obszary silnie przeksztacone przez czowieka (tereny rolnicze i przemysowe) Zachodnia i
rodkowa Europa (Polska), wschodnia cz Stanw Zjednoczonych, wschodnie Chiny, Japonia.
6. Krajobraz stepw
Lata gorce i suche, zimy mrone z ma iloci niegu. Rolinno rozwija si na wiosn i jesieni.
Trawy, niewielkie krzewy, brak drzew. Bardzo yzne gleby - czarnoziemy, wykorzystywane rolniczo.
Ukraina, Kazachstan, Mongolia, Wielka Rwnina Prerii, Pampa.
7. Krajobraz tajgi
Duga i bardzo mrona zima, krtkie, ale ciepe lato. Wielkie roczne amplitudy temperatury
powietrza (klimat kontynentalny) Lasy iglaste (wierki, sosny, modrzewie, jody, limby) z
domieszk brzz i wierzb. Due obszary bagien. Tereny sabo wykorzystane. Kanada,
P.Skandynawski, Syberia.
8. Krajobraz tundry
Mrona, duga zima, chodne, krtkie lato (poniej 10 stopni C), niewielkie opady, ale due
zachmurzenie i wilgotno powietrza.Obszary bezlene, mchy i porosty. Liczne bagna na obszarze
wiecznej zmarzliny. Pnocne krace Europy, Azji i Ameryki Pnocnej.

9. Krajobraz pusty lodowych

Przez cay rok temperatury poniej 0 stopni C. Opady wycznie w postaci niegu.Wieczne niegi i
lodowce. Grenlandia i Antarktyda.
REGIONY WIATA
1. Kraje kultury europejskiej Europa i Azja Pnocna np: Francja, Niemcy, Polska, Rosja, Ukraina,
Szwecja, Litwa, Czechy i inne.
2. wiat islamu Pnocna Afryka, Zachodnia i rodkowa Azja np: Egipt, Irak, Kazachstan.
3. Daleki Wschd np: Chiny, Japonia, Korea.
4. Azja Poudniowa i Poudniowo - wschodnia np: Indie, Indonezja, Tajlandia.
5. Czarna Afryka (na poudnie od Sahary) np: Nigeria, Zair, Kenia.
6. Ameryka Pnocna : Stany Zjednoczone i Kanada.
7. Ameryka aciska np: Meksyk, Brazylia, Argentyna.
8. Australia i Oceania
STOPIE ROZWOJU I ZAMONOCI
O stopniu rozwoju decyduje wiele czynnikw: dochd narodowy na 1 mieszkaca, wielko
eksportu, produkcja energii elektrycznej, stopa bezrobocia, liczba ludzi wyksztaconych, jako
wyywienia i inne.
1. Kraje wysoko rozwinite: Stany Zjednoczone, Niemcy, Francja, Japonia, Kanada, Szwecja,
Australia, Wochy, Wielka Brytania.
2. Kraje redniorozwinite np: Meksyk, Brazylia
3. Kraje socjalistyczne i bye socjalistyczne np: Chiny, Rosja, Polska.
4. Kraje nowouprzemysowione np: Korea Poudniowa, Tajwan, Singapur.
5. Kraje naftowe np: Libia, Kuwejt, Arabia Saudyjska.
6. Kraje sabo rozwinite np: Egipt, Indie, Nigeria, Bangladesz.
ORGANIZACJE MIDZYNARODOWE
Unia Europejska - Portugalia, Hiszpania, Francja, Niemcy,Luksemburg, Belgia, Holandia, Wochy,
Irlandia, Wielka Brytania, Dania, Grecja,Szwecja, Finlandia, Austria, Polska, Sowacja, Czechy,
Wegry, Litwa, Estonia, Sowenia, Malta, Cypr
Nato (Pakt Pnocnoatlantycki) - Belgia, Dania, Francja, Grecja, Niemcy, Norwegia, Hiszpania,
Holandia, Islandia, Kanada, Luksemburg, Portugalia, Turcja, USA, Wielka Brytania, Wochy, Polska,
Czechy, Wgry, Sowacja
Eksplozja demograficzna - to szybki przyrost liczby ludnoci w drugiej poowie XX wieku w krajach
sabo rozwinitych. Spowodowany jest bardzo du liczb urodze, a zmniejszeniem si liczby
zgonw (dziki postpom medycyny) Powoduje to liczne problemy (przeludnienie, brak pracy,
dostpu do szk, niedoywienie) Zwizany jest z tym gwatowny rozwj miast w krajach sabo

rozwinitych (powstaj dzielnice ndzy) oraz postpujce niszczenie rodowiska naturalnego

(wycinanie lasw tropikalnych, pustynnienie ziem uprawnych, brak wody)
NAZWYGEOGRAFICZNE
Spis nazw geograficznych, ktre naley zna i umie wskaza obiekty na mapie
Z mapy wiata
Kraje:
KANADA, STANY ZJEDNOCZONE AMERYKI, MEKSYK, BRAZYLIA, EGIPT, REPUBLIKA POUDNIOWEJ
AFRYKI, ARGENTYNA, AUSTRALIA, NOWA ZELANDIA, JAPONIA, CHINY, INDIE, NIEMCY, ROSJA.
Wyspy:
GRENLANDIA, BORNEO, ZIEMIA OGNISTA, WIELKA BRYTANIA, TASMANIA, MADAGASKAR, NOWA
GWINEA.
Morza:
ARKTYCZNE, BATYCKIE, RDZIEMNE, CZERWONE, PNOCNE, JAPOSKIE, KARAIBSKIE.
Zatoki:
MEKSYKASKA, HUDSONA, GWINEJSKA, PERSKA.
Pwyspy:
LABRADOR, SOMALIJSKI, INDOCHISKI, INDYJSKI, ARABSKI, YORK, SKANDYNAWSKI.
Cieniny:
BERINGA, GIBRALTARSKA, MALAKKA.
Gry:
ANDY, KORDYLIERY, ALPY, ATLAS, WODODZIAOWE, HIMALAJE, KARPATY, URAL, APPALACHY.
Wyyny:
BRAZYLIJSKA, TYBET, ABISYSKA.
Niziny:
AMAZONKI, WSCHODNIOEUROPEJSKA, ZACHODNIOSYBERYJSKA, GANGESU, MEZOPOTAMII,
WIELKI BASEN ARTEZYJSKI.
Rzeki:
MURRAY, MISSISIPI, ZAIR, AMAZONKA, WOGA, JANGCY, DUNAJ, KOLORADO, NIL, JENISEJ.
Jeziora:
ADOGA, WIKTORII, EYRE, GRNE, ARALSKIE, TITICACA, MORZE KASPIJSKIE, BAJKA.
Szczyty:
MONT BLANC, MOUNT EVEREST, MC KINLEY, GRA KOCIUSZKI, KILIMANDARO, ACONCAGUA.
Inne:
RW MARIASKI, KANA SUESKI, KANA PANAMSKI
Z mapy Polski
Krainy geo:
POBRZEE SOWISKIE, UAWY WILANE, POJEZIERZA POMORSKIE, MAZURSKIE,
WIELKOPOLSKIE, NIZINA WIELKOPOLSKA, LSKA, MAZOWIECKA, PODLASKA, POLESIE
LUBELSKIE, WYYNA LSKA, KRAKOWSKO - CZSTOCHOWSKA, LUBELSKA, GRY

WITOKRZYSKIE, ROZTOCZE, NIECKA NIDZIASKA, KOTLINA OWICIMSKA, SANDOMIERSKA,

SUDETY, KARKONOSZE, KARPATY, TATRY, PIENINY, BIESZCZADY.
Rzeki:
WISA, ODRA, DUNAJEC, SAN, BUG, NAREW, PILICA, NYSA KODZKA, NYSA UYCKA, WARTY,
NOTE.
Jeziora:
NIARDWY, GOPO, HACZA, EBSKO, ZBIORNIK WOCAWSKI, SOLISKI.
Szczyty:
WIEYCA, YSICA, NIEKA, RYSY, BABIA GRA.
Puszcze:
BIAOWIESKA, AUGUSTOWSKA, BORY TUCHOLSKIE.
Miasta:
WARSZAWA, KRAKW, D, GDASK, WROCAW, POZNA, KATOWICE, NOWY SCZ.
Inne:
KANA BYDGOSKI, WOLIN, UZNAM, MIERZEJA HELSKA, WILANA, ZALEW SZCZECISKI,
PRZYLDEK ROZEWIE, PRZECZ UOCKA.
Pojcia geograficzne
1. Widnokrg - linia pozornego zetknicia si nieba z ziemi, tworzy okrg, w ktrego rodku si
znajdujemy.
2. Wysoko bezwzgldna - wysoko terenu mierzona od poziomu morza
3. Skaa - naturalny zesp mineraw tworzcy pewn cao w skorupie ziemskiej.
4. Kras - formy terenu utworzone w wapieniach rozpuszczanych przez wod.
5. Wietrzenie - proces rozpadu ska na okruchy pod wpywem wody pyncej, Soca, rolinnoci .
6. Erozja - proces obniania i niszczenia powierzchni terenu pod wpywem wody pyncej,
lodowcw i wiatru.
7. Dorzecze - obszar z ktrego wody spywaj do jednej rzeki.
8. Skala - stosunek dugoci na mapie, do odpowiadajcej jej dugoci w terenie.
9. Poziomica - linia na mapie czca punkty lece na tej samej wysokoci nad poziomem morza
(npm)
10. Nizina - teren pooony na wysokoci 0-300 m npm.
11. Wyyna - teren wzniesiony powyej 300 m npm, rwninny lub falisty
12. Depresja - teren pooony poniej poziomu morza, niezalany
13. Amplituda temperatury - rnica midzy temp. naj-wysz a najnisz, wyraona w stopniach.
14. Pogoda - stan atmosfery i jej czynnikw w danej chwili.
15. Klimat - normalny przebieg pogody, powtarzajcy si co roku, ustalony na podstawie
wieloletnich obserwacji.
16. Wie - osiedle bez praw miejskich, zamieszkae przez ludno zajmujc si gwnie
rolnictwem.
17. Miasto - osiedle, ktrego ludno pracuje gwnie poza rolnictwem, z duym skupieniem
budynkw, prawami miejskimi.
18. Urbanizacja - proces polegajcy na zwikszaniu si roli miast ich rozbudowie, upowszechnianie
si miejskiego sposobu ycia.

19. Usugi - dzia gospodarki, nie wytwarzajcy nowych dbr materialnych np: sdownictwo,
owiata, suba zdrowia.
20. Przyrost naturalny - rnica miedzy wielkoci urodze, a wielkoci zgonw, wyraona na
1000 mieszkacw.
21. Migracja - przemieszczanie si ludnoci wewntrz kraju i poza jego granice (imigracja-przyjazd,
emigracja- wyjazd)
22. Polonia - ludno pochodzenia polskiego zamieszkaa za granic.
23. Import - przywz towarw z zagranicy(przeciwiestwo eksportu)
24. Gwiazda -ciao niebieskie wiecce wasnym wiatem.
25. Planeta - ciao niebieskie wiecce wiatem odbitym, krce wok gwiazdy, po orbicie.
26. Rwnolenik - linia na globusie, rwnolegla do rwni-ka, o przebiegu wschd-zachd.
27. Poudnik - linia na globusie czca bieguny, o przebie-gu pnoc-poudnie.
28. Szeroko geo. - odleglo punktu na Ziemi w sto-pniach na pnoc i poudnie od rwnika, od 0
do 90 stopni.
29. Dugo geo. - odlego punktu na Ziemi w stopniach na wschd i na zachd od poudnika O,
od 0 do 180 stopni.
30. Oznaczenie kierunkw - Pnoc-N Poudnie-S Wschd-E Zachd-W
31. Poudnie - moment czasu, gdy Soce jest najwyej nad widnokrgiem, tzn.gruje, jest wtedy
godz. 12.00 czasu sonecznego.
32. Rok kalendarzowy - okres czasu potrzebny Ziemi na obiegnicie Soca, trwa 365 dni i 6
godzin(co daje co 4 lata rok przestpny)
33. Wy baryczny - taki ukad w ktrego rodku cinienie powietrza jest najwiksze i maleje ku
brzegom (przeciwnie jest w niu)
34. Front atmosferyczny - powierzchnia zetknicia si dwu mas powietrza rnicych si temp.i
wilgotnoci (front ciepy i zimny)
35. Eksplozja demograficzna - szybki wzrost liczby ludnoci w krajach rozwijajcych si,
spowodowany duym przyrostem naturalnym i ograniczeniem mier-telnoci.
36. Aglomeracja - wielkie skupisko osadnicze, zoone z jednego duego miasta oraz wielu
mniejszych.
37. Atmosfera - gazowa powoka Ziemi.
38. Hydrosfera - wody oceanw, mrz, jezior, rzek i lodow-cw.
39. Litosfera - skalna skorupa Ziemi.
40. Biosfera - organizmy ywe na powierzchni Ziemi-(roliny i zwierzta)
41. Rwnonoc - dzie i noc maj po 12 godzin (21III i 23 IX)
42. Przesilenie(letnie i zimowe) - najduszy (21VI) i najkrtszy (21XII) dzie w roku.
43. Satelita - ciao niebieskie obiegajce planet-(np.Ksiyc).Wysane przez czowieka obiekty
nosz nazw sztuczne satelity.
44. Zenit - punkt na niebie dokadnie nad naszymi gow-ami, w przedueniu linii pionu.
45. Ruch obrotowy Ziemi - ruch dookoa osi ziemskiej.
46. Ruch obiegowy Ziemi - ruch dookoa Soca.
47. Kraj federalny - skadajcy si z kilku czci (krajw, republik obwodw) posiadajcych du
samo-dzielno gosp.i kulturaln, np.Rosja, Niemcy.
48. Meteorologia - nauka zajmujca si zjawiskami w atmosferze.
49. Szelf - pytka cz morza(do 100-300 m gbokoci), bdca przedueniem ldu.

50. Monokultura - system gospodarki polegajcy na stosowaniu do uprawy tej samej roliny przez
dugi czas, wyjaawia gleb.
51. Izotermy - linie, czce punkty posiadajce t sam temp.powietrza.
52. Izobary - " " " "" to samo cinienie .atmosferyczne
53. Morena - forma terenu utworzona przez lodowiec.Take materia lodowcowy(glina, wiry, piaski)
54. Okres wegetacyjny - okres z temp.powyzej 5 stopni C, podczas ktrego rozwijaj si roliny.
55. Mulat - mieszaniec rasy czarnej i biaej.
56. Metys - " biaego z Indiank.
57. Plan - obraz niewielkiego obszaru powierzchni Ziemi wykonany w duej skali.
58. Promie Ziemi = 6371 km.
59. Dugo rwnika = okoo 40 000km.
60. Powierzchnia Polski = 312 tys.km.kwadratowych.
61. Geologia - nauka o skorupie ziemskiej i procesach w niej zachodzcych.
62. Pasaty - stae wiatry w strefie midzyzwrotnikowej, wiejce od zwrotnikw w kierunku rwnika,
odchylane przez ruch wirowy Ziemi.
63. Monsuny - wiatry wiejce zim z ldu nad morze, a latem z morza na ld.Wystpuj gwnie w
Azji Poudniowej i Wschodniej.Monsun letni przynosi obfite opady deszczu.
64. Pitra rolinne - pasy rolinnoci w grach zmieniajce si wraz ze spadajc temperatur.W
Tatrach:pola uprawne, regiel dolny, regiel grny, kosodrzewina, hale, turnie.
65. Tajga - las iglasty w klimacie umiarkowanym cho-dnym, na Syberii, w Kanadzie.
66. Tundra - rolinno w klimacie podbiegunowym, zoona z mchw, porostw, niewielkich
krzeww, bezdrzewna.
67. Sawanna - rolinno w klimacie gorcym z por such i wilgotn.Zoona z traw, krzeww i
nielicznych drzew.
68. Step - bezdrzewny obszar trawiasty w klimacie konty-nentalnym z suchym latem i chodn
zim.
69. Flisz - skaa zoona z warstw piaskowcw i upkw, powszechna w Karpatach.
70. Liczba ludnoci Polski = 38 milionw.
71. Zwrotniki - rwnoleniki (23,5 stopnia) nad ktrymi raz w roku Soce wieci w zenicie.
72. Koa podbiegunowe - rwnolezniki (66,5 stopnia) od ktrych rozpoczynj si dni i noce polarne.
73. Rwnik - najduszy rwnolenik.
74. Dziay gospodarki - przemys, rolnictwo, handel, budownictwo, usugi, transport i czno.
75. Mapa - obraz przedstawiajcy powierzchni Ziemi lub jej cz w okrelonym zmniejszeniu, na
paszczyznie, za pomoc znakw umownych.
Zadania z "wiat w liczbach"
1. Wyszukaj w tabelach statystycznych po cztery kraje Ameryki (Pnocnej lub Poudniowej)jedynie kraje samodzielne !!!:
- o najwikszej powierzchni:
- o najmniejszej powierzchni:
- o najwikszej liczbie ludnoci:
- o najmniejszej liczbie ludnoci:

- o najwikszej gstoci zaludnienia:

- o najmniejszej gstoci zaludnienia:
2. Wyszukaj w tabelach statystycznych po cztery kraje Afryki- jedynie kraje samodzielne !!!:
- o najwikszej powierzchni:
- o najmniejszej powierzchni:
- o najwikszej liczbie ludnoci:
- o najmniejszej liczbie ludnoci:
- o najwikszej gstoci zaludnienia:
- o najmniejszej gstoci zaludnienia:
Rozwizania:
1. Kanada (9976,1 tys km2), USA (9809,4 tys km2), Brazylia (8512 tys km2), Argentyna (2766,9
tys km2)
Saint Kitts (0,26 tys km2), Grenada (0,34 tys km2), Saint Vincent (0,39 tys km2), Barbados (0,43
tys km2)
USA (254,6 mln), Brazylia (154,1 mln), Meksyk (89,5 mln), Kolumbia (34,8 mln)
Saint Kitts (44 tys), Antigua i Barbuda (82 tys), Dominika (83 tys), Grenada (86 tys)
Barbados (605 os/km2), Portoryko (402 os/km2), Saint Vincent (302 os/km2), Salwador (261
os/km2)
Surinam (3 os/km2), Kanada (3 os/km2), Gujana (4 os/km2), Boliwia (7 os/km2)
2.Sudan (2505,8 tys km2), Algieria (2381,7 tys km2), Zair (2345,4 tys km2), Libia (1759,6 tys
km2)
Seszele (0,41 tys km2), W-y witego Tomasza (1,0 tys km2), Mauritius (2,0 tys km2), Komory
(2,2 tys km2)
Nigeria (115,3 mln), Egipt (55,1 mln), Etiopia (51,7 mln), Zair (37,7 mln)
Seszele (70 tys), W-y witego Tomasza (120 tys), Sahara Zachodnia (180 tys), Gwinea
Rwnikowa (370 tys)
Mauritius (529 os/km2), Ruanda (293 os/km2), Komory (268 os/km2), Seszele (250 os/km2)
Sahara Zachodnia (1,0 os/km2), Namibia (2 os/km2), Botswana (2 os/km2), Mauretania (2
os/km2)

Zadania na podstawie "Tablice geograficzne" wyd. Adamantan

1. Ktrego dnia w roku odl. Soca od Ziemi jest najwiksza, a ktrego najmniejsza?
2. Ile godzin i minut trwa najduszy dzie w Suwakach, a ile w Zakopanym?
3. Ile dni trwa najduszy dzie (polarny) na biegunie pnocnym, a ile na poudniowym?
4. Jaka jest gsto jdra wewntrznego Ziemi i jego skad chemiczny?
5. Ile % masy Ziemi jako caoci stanowi: elazo, tlen, krzem?
6. Jakie wydarzenia w historii geologicznej Ziemi zaszy w eocenie?
7. Jakie wydarzenia w historii wiata rolin i zwierzt zaszy w sylurze?
8. Jakie skay zaliczamy do ska osadowych okruchowych?
3.07 i 2.01
17.05 i 16.11
189 i 182
13,0 - 13,5 g/cm3; metaliczne elazo w stanie staym i domieszki
elazo (32,07%), tlen (30,12%), krzem (15,12%)
przerwanie kontaktu Europy z Ameryk w okolicach Grenlandii i oddzielenie Antarktydy od Australii,
zderzenie Indii z Azj
pierwsze roliny ldowe (psylofity, plechowce), pierwsze ryby
wir, zlepieniec, piasek, piaskowce, glina. margiel, less, muowiec
KORZYSTANIE Z ATLASU
Grupa A
Posugujc si map hipsometryczn Azji, oraz mapami tematycznymi w atlasie PPWK odpowiedz
na pytania
1. Na jakiej wysokoci npm ley stolica Indii Dilli?
2. Podaj gboko podmorskiego rowu Jawajskiego
3. Wypisz nazwy dwch sonych jezior Azji
4. Wypisz nazwy 3 mrz oblewajcych Azj od pnocy
5. Wypisz nazwy 3 krajw Azji lecych cakowicie na wyspach
6. Z jakimi krajami graniczy Tajlandia?
7. Ktry kraj Azji siga najdalej na zachd (oprcz Rosji, ZSRR)?
8. Ilu mieszkacw liczy stolica Mongolii?
9. Jakie roliny uprawia si na wyspie Sumatra?
10. Jakie zwierzta hoduje si w Indiach?
11. Jaka rolinno naturalna wystpuje u ujcia Gangesu i Brahmaputry?
12. Wypisz wszystkie surowce mineralne wydobywane w Japonii
GRUPA: B
Posugujc si map hipsometryczn Azji, oraz mapami tematycznymi w atlasie PPWK odpowiedz
na pytania

1. Na jakiej wysokoci npm ley stolica Chin Beijing?

2. Podaj gboko podmorskiego rowu Filipiskiego
3. Wypisz nazwy dwch sodkowodnych jezior Azji
4. Wypisz nazwy 3 mrz oblewajcych Azj od poudnia
5. Wypisz nazwy 3 krajw Azji bez dostpu do morza
6. Z jakimi krajami graniczy Irak?
7. Ktry kraj Azji siga najdalej na pnoc?
8. Ilu mieszkacw liczy stolica Afganistanu?
9. Jakie roliny uprawia si na wyspie Jawa?
10. Jakie zwierzta hoduje si w Chinach?
11. Jaka rolinno naturalna wystpuje u ujcia Huangho?
12. Wypisz wszystkie surowce mineralne wydobywane w Indiach
Odpowiedzi:
Grupa A
1. 200 - 500 m npm
2. 7450 m
3. ob-nor, Issyk-kul, Aralskie, Nemek, Urmia, M. Martwe, Wan
4. Karskie, aptieww, Wschodniosyberyjskie, Czukockie
5. Japonia, Tajwan, Filipiny, Indonezja, Brunei, Sri Lanka, Malediwy, Cypr, Bahrajn, Singapur
6. Birma (Myanmar), Laos, Kamboda, Malezja
7. Turcja
8. 100000 - 500000
9. Tyto, kauczuk, herbata, kawa, palma kokosowa
10. Wielbady, owce, bydo, kozy
11. Lasy rwnikowe wilgotne, lasy namorzynowe
12. Zoto, wgiel, rudy cynku i oowiu, rudy miedzi
Grupa B
1. 0 - 200 m
2. 10497 m
3. Bachasz, Bajka
4. Czerwone, Arabskie, Andamaskie, Poudniowochiskie
5. Afganistan, Nepal, Bhutan, Mongolia, Armenia, (Azerbejdan, Kazachstan, Turkmenistan),
Kirgistan
6. Iran, Turcja, Syria, Jordania, Arabia Saudyjska, Kuwejt
7. Rosja
8. 500000 - 1000000
9. Ry, kukurydza, herbata, kauczuk, kawa, trzcina cukrowa
10. Bydo, winie, owce, kozy, jaki, wielbdy

11. Lasy liciaste i mieszane strefy umiarkowanej

12. Rudy elaza, wgiel kamienny, rudy manganu, boksyty, rudy chromu
Zgadnij, co to za miasto?
1. 21.III 1994 r ,,Miasto jest pikne, pene zabytkw kolonialnych z czasw panowania
hiszpaskiego, ale zwiedzanie przychodzi nam z trudnoci. Wysoko 2900 m npm robi swoje i
oddychamy z wysikiem. Soce w zenicie wieci dzi mocno. Kupujemy wic tylko nieco owocw od
Indian i chowamy si w cieniu potnej katedry"
2. 22.VI 1993 r ,,Miasto jest jak wymare. Miejscowi Arabowie pochowali si w swych glinianych
domach, ktre dobrze chroni przed upaem. Jedynie my idziemy w kierunku portu. Rozgldamy si
wok szukajc swego cienia. Brak go dzisiaj zupenie. W porcie jest nieco chodniej, od strony
lazurowej zatoki wieje lekka bryza"
3. 22.XII 1993 r ,,Niedugo wita a tu ar leje si z nieba. Soce wieci pionowo nad nami.
Wszystko jest wyschnite. Nic zreszt dziwnego. Jak nam powiedzia hotelarz ostatni deszcz pada
tutaj przed 40 laty. Wod trzeba sprowadza rurocigiem z gr. Wszystko za spraw zimnego
prdu, pyncego wzdu wybrzea, ktry nie dopuszcza do powstania opadw"
4. 22 XII 1992 r,,Zdumienie budzi tak due miasto (ponad 100 tys.mieszkacw) zbudowane w
tundrze. ycie jest tu cikie, trwa teraz noc polarna. Jedynie blaski zorzy polarnej rozwietlaj
mroki. Ale ziemia bogata w rudy niklu, miedzi i platyny wynagradza te trudnoci"
5. 22 VI 1991 r ,,Gdy w Warszawie jest poudnie to mieszkacy tego miasta dopiero si budz.
Ruchliwy port pooony jest nad cienin, przez ktr pynie odnoga Golfsztromu. Latem, w
czerwcu, trudno wytrzyma z gorca, bo Soce wiecce w zenicie pray jak ogie"
6. ,,Poudnie przypada tu w tym samym czasie co i w Krakowie. Zim dzie jest tu znacznie krtszy
ni w Polsce, za to latem noce trwaj tylko po par godzin (tzw.biae noce). ycie skupia si na
wikszych wysepkach, setki pozostaych s bezludne i tylko latem odwiedzaj je ludzie szukajcy
samotnoci"
7. ,,Osiedle to zasyno podczas gorczki zota w XIX wieku, opisanej w piknych nowelach
J.Londona. Nazwa pochodzi od wielkiej rzeki nad ktr ley. 22 VI Soce wcale tu nie zachodzi, za
to 22 XII noc trwa 24 godziny"
8. ,,To wielkie miasto, jedno z najwikszych na wiecie ley na wyynie, niedaleko od morza.22 XII,
gdy w Polsce trwa zima, jego mieszkacy szukaj cienia i chodu, gdy Soce wiecce pionowo
grzeje niemiosiernie"
9. ,,To malekie miasteczko ley u podna pustynnych gr. Wok rozcigaj sie tereny bezludne,
a ze wiatem zewntrznym czno utrzymywana jest poprzez samoloty i kolej, ktra ma tu swj
kocowy przystanek. Najgorcej jest tu w grudniu, gdy Soce osiga wysoko 90 stopni, ale i w

lipcu temp.jest wysoka"

10. ,,Pastwo to naley do najmniejszych na wiecie. Ley na malekiej wysepce Oceanii,
zagubionej w bezkresie morza. Dzie i noc trwaj tu po12 godzin, przez cay rok"