Rodza je

dotac ji i
char akter ysty
ka Natalia Eljaszuk
i Sylwia Cybul

Co to jest dotacj a ?
Jest szczególną prawną formą finansowania określonych zadań
z budżetu i może być stosowana tylko wtedy, jeśli zezwala na to
ustawa.
W świetle obowiązujących przepisów ustawy o dochodach
jednostek samorządu terytorialnego w latach 1999 i 2001
(u.d.j.sam.), jednostki samorządu terytorialnego (j.s.t.) - w
zależności od rodzaju wykonywanych zadań mogą otrzymywać z
budżetu państwa dot. celowe na:
 zadania zlecone z zakresu administracji rządowej oraz inne
zadania zlecone ustawami
 realizację zadań przez powiatowe służby, inspekcje i straże,
 finansowanie lub dofinansowanie zadań własnych określonych
w art. 46, 50, 53 i 56 u.d.j.sam., na podstawie odrębnych ustaw, z
zakresu:
 pomocy społecznej,
 wypłat dodatków mieszkaniowych,
 objętych kontraktem wojewódzkim,
 innych określonych w odrębnych przepisach, na zasadach w
nich określonych,
 art. 23 ust. 1a ustawy o wyższych szkołach zawodowych.
 Z budżetu j.s.t. mogą być udzielane dotacje:
podmiotowe, przedmiotowe i celowe.
Dla jednostek organizacyjnych działających w formie
zakładu budżetowego, gospodarstwa pomocniczego
jednostki budżetowej, zgodnie z art. 117 ustawy o
finansach publicznych (u.f.p.), mogą być udzielane
dotacje przedmiotowe. Zakłady budżetowe mogą
otrzymywać dot. podmiotową lub celową na
dofinansowanie kosztów realizacji inwestycji. Kwotę i
zakres tych dot. określa uchwała budżetowa.
Podmioty nie zaliczone do sektora finansów
publicznych i nie działające w celu osiągnięcia zysku
mogą otrzymywać z budżetu j.s.t. dot. podmiotowe na
cele publiczne związane z realizacją zadań tej
jednostki. Zgodnie z art. 118 ust. 3 u.f.p., organ
stanowiący j.s.t. określa w drodze uchwały tryb
postępowania o udzielenie dot., sposób jej rozliczenia i
kontroli wykonywania zleconego zadania, zapewniając
jawność postępowania.
Dot. podmiotowe otrzymują instytucje kultury i sp zoz
na podstawie odrębnych ustaw, zgodnie z zasadami
określonymi przez organ stanowiący.
Dotacją przedmiotową
nazywa się dotację udzielaną wszystkim podmiotom wytwarzającym
pewien rodzaj towarów lub usług. Cechą charakterystyczną dotacji
przedmiotowej jest to, że jej wielkość dla konkretnego podmiotu
obliczana jest jako iloczyn wielkości produkcji dotowanego wyrobu
(usługi) i jednolitej dla wszystkich producentów stawki dotacji.
Dotacje przedmiotowe były (a w pewnym zakresie są również
obecnie) instrumentem pozwalającym na stosowanie cen
urzędowych, a więc maksymalnych cen ustalanych w drodze
administracyjnej. Jest oczywiste, że stosowanie cen urzędowych ma
jakikolwiek sens tylko wówczas, gdy ich poziom zostanie ustalony
poniżej wielkości, jaka ustaliłaby się na rynku, gdyby nie dokonano
administracyjnej ingerencji. Jeśli jednak wprowadzenie ceny
urzędowej (zwykle uzasadniane racjami społecznymi) ma nie
doprowadzić do zaniku tej produkcji (kto chciałby produkować
towary lub usługi, na których nie można zarobić?), uzupełnieniem
urzędowej regulacji cen muszą być instrumenty zapewniające, że
ktoś produkty te będzie wytwarzał. Można to osiągnąć albo nakazując
produkcję (co jest rozwiązaniem z zupełnie innej epoki), albo właśnie
wprowadzając dotacje przedmiotowe, czyli wyrównując producentom
straty wynikające z obowiązku stosowania zaniżonych cen.
 Pozornie jest więc dotacja przedmiotowa instrumentem
neutralnym dla producentów - państwo tylko wyrównuje
przedsiębiorcom straty wynikłe z zablokowania cen. W
istocie rzeczy tak jednak nie jest, a najważniejsze
negatywne konsekwencje dotacji przedmiotowych można
ująć w następujących dwóch punktach.
 Dotacje przedmiotowe powodują - przez sztuczne
zaniżenie ceny nieefektywne wykorzystywanie dotowanych
produktów. Znany od dawna jest przykład stosowania
chleba (w czasie gdy jego produkcja była dotowana) jako
paszy, bardzo poważne skutki - w postaci zaniedbania
energooszczędnej przebudowy gospodarki wywołało
wieloletnie dotowanie wydobycia węgla.
 Dotacje przedmiotowe poprawiają konkurencyjną pozycję
jednych branż względem innych. Produkt tańszy - to
produkt, na który popyt jest większy. Jeśli więc nawet
stawki dotacji przedmiotowych tylko wyrównują różnicę
między hipotetyczną ceną rynkową, a ceną urzędową, to i
tak są korzystne dla producentów dotowanych wyrobów.
 Wykaz dotacji
przedmiotowych,
a dokładniej - wykaz wyrobów i usług, do których udziela się
dotacji przedmiotowych - ustalany jest corocznie w ustawie
budżetowej. Ustalenie stawek dotacji przedmiotowych należy do
Ministra Finansów.
Znaczenie dotacji przedmiotowych zmniejsza się od 1990 r. w
miarę ograniczania zakresu stosowania cen urzędowych. W
końcu lat osiemdziesiątych rozbudowany system dotacji
przedmiotowych pochłania prawie 1/3 środków budżetowych. W
budżecie państwa na rok 2001 na dotacje przedmiotowe
przewidziano już tylko ok. 575,3 mln zł, a więc ok. 0,3 %
wszystkich wydatków. Dotacjami przedmiotowymi są obecnie
objęte:
 zniżkowe przejazdy kolejowe,
 specjalistyczne podręczniki szkolne i akademickie,
 posiłki sprzedawane w barach mlecznych,
 utrzymywanie obowiązkowych zapasów paliw
 Drugi typ dotacji to
dotacje podmiotowe
 W odróżnieniu od dotacji przedmiotowych są one z góry
kierowane do jednego, określonego podmiotu. Ustawa o
finansach publicznych zezwala na przyznawanie dotacji
podmiotowych tylko w ustawowo określonym zakresie, co w
intencji ustawodawcy miało ograniczyć uznaniowość w ich
przyznawaniu, nakazuje też (choć z zastrzeżeniami) określać
w ustawie budżetowej wykaz jednostek, dla których
zaplanowano dotacje podmiotowe. Mimo to decyzje o
przyznaniu dotacji podmiotowych i kwotach tych dotacji mają
znacznie bardziej arbitralny charakter, niż ma to miejsce w
odniesieniu do dotacji przedmiotowych. Znaczenie
cytowanego powyżej przepisu art. 75 ust. 2 osłabia treść ust.
3 tego samego artykułu, pozwalającą na wyjątki od zasady
określania wykazu instytucji otrzymujących dotacje
podmiotowe.
 Największe słabości funkcjonującego w Polsce systemu
to ogromne rozproszenie źródeł dotacji udzielanych ze
środków publicznych oraz brak jednolitych, jawnych
procedur ich udzielania. Dotacje udzielane z budżetu
państwa i budżetów gmin stanowią tylko część dotacji
udzielanych ze środków publicznych. Dotacji udzielają
również niektóre państwowe fundusze celowe oraz
agencje rządowe. Do dotacji udzielanych przez te
instytucje nie stosuje się przytoczonych powyżej
przepisów ustawy o finansach publicznych,
zapewniających - przynajmniej w teorii - jawność
procedur udzielania dotacji. Nie zawsze jest też ściśle
określony tryb występowania o dotacje. Taki stan rzeczy
sprawia, że duża część środków publicznych na dotacje
zostaje rozdysponowana poza faktyczną kontrolą
organów nadzorujących finanse publiczne. Gdy
poszczególne instytucje działają samodzielnie trudno też
o konsekwentną, jednolitą politykę gospodarczą
 Dotacj e celo we dla
je dno stek samorz ądu
terytor ia lnego
1. Gmina
-Dotacje na zadania zlecone gminom przeznaczone są głównie na :
* opiekę społeczną (na świadczenia pieniężne z pomocy społecznej,
utrzymanie ośrodków pomocy społecznej, zasiłki rodzinne i pielęgnacyjne,
utrzymanie środowiskowych domów pomocy społecznej, usługi
opiekuńcze dla osób z zaburzeniami psychicznymi)
* administrację państwową (na działalność urzędów stanu cywilnego,
wydawanie dowodów osobistych, ewidencję ludności, rejestrację
działalności gospodarczej)
*gospodarkę komunalną na oświetlenie ulic
-Dotacje na zadania własne gminy, tj. na:
* Dodatki mieszkaniowe,
* Dożywianie uczniów,
• Utrzymanie przedszkoli specjalnych
-Dotacje na usuwanie bezpośrednich zagrożeń dla bezpieczeństwa i
porządku publicznego.
-Dotacje celowe na dofinansowanie inwestycji realizowanych jako
zadanie własne.
-Dotacje z funduszy celowych.
2. Powiat
-Dotacje na zadania realizowane przez powiatowe służby, inspekcje i straże oraz na zadania
powiatowe administracji rządowej przeznaczone są głównie na:
*bezpieczeństwo publiczne /na porycie kosztów funkcjonowania Policji oraz Państwowej Straży
Pożarnej/
*ochronę zdrowia /na zadania w zakresie powiatowej inspekcji sanitarnej/
*oświatę i wychowanie /na zakłady opiekuńczo-wychowawcze i placówki wychowania
pozaszkolnego oraz ośrodków adopcyjno-opiekuńczych -rodziny zastępcze/
*opiekę społeczną /na pomoc dzieciom w rodzinach zastępczych oraz osobom opuszczającym
niektóre rodzaje placówek opiekuńczo-wychowawczych i zakładów dla nieletnich, na
utworzenie i utrzymywanie powiatowych centów pomocy rodzinie oraz zespołów orzekających
o stopniu niepełnosprawności, na pomoc dla cudzoziemców posiadających status uchodźcy/
*administrację państwową,
*rolnictwo na zadania powiatowej inspekcji weterynaryjnej/
*geodezję i kartografię /na prowadzenie powiatowego zasobu geodezyjnego i kartograficznego,
opracowania geodezyjno-kartograficzne, opracowania z zakresu gospodarki
nieruchomościami/
-Dotacje na zadania własne powiatu, tj.
*Oświatę i wychowanie /na utrzymanie placówek oświatowych, tj. np. ośrodków adopcyjno-
opiekuńczych, poradni psychologiczno-pedagogicznych, świetlic terapeutycznych, poradni
specjalistycznych, specjalistycznych ośrodków szkolno-wychowawczych, młodzieżowych
ośrodków wychowawczych, ognisk pracy pozaszkolnej/
*Opiekę społeczną /na utrzymanie szkolnych schronisk młodzieżowych/
*Turystykę i wypoczynek /utrzymanie szkolnych schronisk młodzieżowych
- Dotacje na usuwanie bezpośrednich zagrożeń dla bezpieczeństwa i porządku publicznego
.
-Dotacje celowe na dofinansowanie inwestycji realizowanych jako zadania własne.
- Dotacje z funduszy celowych.
3. Województwo
-Dotacje na zadania województwa z zakresu administracji rządowej
przeznaczone są na:
*oświatę i wychowanie /na organizację wypoczynku wakacyjnego dla dzieci i
młodzieży oraz konkursów i olimpiad o charakterze regionalnym/
*geodezji i kartografii /na prowadzenie wojewódzkiego zasobu geodezyjnego i
kartograficznego, opracowania geodezyjno-kartograficzne oraz opracowania z
zakresu gospodarki nieruchomościami Skarbu Państwa/
-Dotacje na zadania własne województwa tj. na;
*Oświatę i wychowanie /na utrzymanie placówek i jednostek oświatowych o
znaczeniu ogólnopolskim lub regionalnym tj. bibliotek pedagogicznych,
wojewódzkich ośrodków metodycznych, kolegiów nauczycielskich, centrów
kształcenia ustawicznego, centrów kształcenia praktycznego dla uczniów szkół
zawodowych, ośrodków oraz zakładów dokształcania i doskonalenia
nauczycieli/
*Ochronę zdrowia /na profilaktyczną opiekę zdrowotną dla osób świadczących
pracę w czasie odbywania kary pozbawienia wolności, w czasie przebywania w
aresztach śledczych lub wykonujących pracę w ramach kary ograniczenia
wolności, jeżeli obowiązek objęcia opieką profilaktyczną nie spoczywa na
pracodawcy
-Dotacje celowe dla państwowych uczelni zawodowych utworzonych na
wniosek sejmiku województwa.
-Dotacje celowe na dofinansowanie inwestycji realizowanych jako zadanie
własne.
Dotacje celowe na realizację wieloletnich programów rozwoju województwa
-Dotacje z funduszy celowych