Scribd Logo
Upload

Welcome to Scribd!

  • E. Makowiecka - Sztuka Rzymu

    Uploaded by

    Anna Glowa
    433 views96 pages
    E. Makowiecka - Sztuka Rzymu

    Copyright

    © © All Rights Reserved

    Available Formats

    PDF or read online from Scribd

    Did you find this document useful?

    Is this content inappropriate?

    Report this Document
    E. Makowiecka - Sztuka Rzymu

    Copyright:

    © All Rights Reserved
    Download as PDF or read online from Scribd
    Flag for inappropriate content
    433 views96 pages

    E. Makowiecka - Sztuka Rzymu

    Uploaded by

    Anna Glowa
    E. Makowiecka - Sztuka Rzymu

    Copyright:

    © All Rights Reserved
    Download as PDF or read online from Scribd
    Flag for inappropriate content
    of 96
    ELZBIETA MAKOWIECKA SZTUKA RZYMU OD AUGUSTA DO KONSTANTYNA Mar Sma Ant Za eb Saeco Foon oldoe Faget fay do On Redan prmadaey Ew Whee Rodekior Mam Cie Rada echicany 2a Kestee ht Mii Reda deo nas Muy Sila tama Dara Gn Podge sbadernich dotowany peace Minis Nauki Soohicewa Wz © Copyiht by Wydaunici Unborn Warzavaige, IINOTSSnSoIS Wydenicna Univerte Manemeige (457 Wasa al Nowy St | hhupy fee esa atom Dat Tandy WOW el (48 28) $831.335, ‘smal denon pt nmi imernton: bp ene sean Wyant Naka 1000450 ga, ah wl 160k dak 13,8 Drak pana: isha Zaltdy Grace Spis tresci ‘Archictor cesar fer comreie Pew Nauta taki puis Kelumny borane: + well Roa Relief Fee spay. Ronda Ref pelna one = popes Rew amy Ronda V Malarstwo, Mausnoenkaosiyezne Ronit VI Mozaika Ronda VIL Srtuka zdobnicza Mal sate Ce ‘aber. Chronalgi omnwinege oe Ung bibliog, ‘Tepopaieny nds zabythin nit (n misc) Spain ss 185 20 Wstep Pojeiesstuka raymtha” jest zasadnico odmienne od pojgia sha la" Nie zamieraam ta hyjnie wll sig w ogy cermin sztukay jk ja htos madrze powiedzial ~.zjawiska sztuki z. trucoosg Aefiniowaé, alex latwotciq~ 9 OdmiennoSé natomiastsztuki fd greckie| mona wyjeinig po krétkim stosunkowo zastanowieni ‘osztce grecksj, nietrudno to pojgie zastapié okresleniem iw” (oczywidetestarcdytnych), Nic da sig natomiast zastosowag -amiennila, mac yeetuka Reymian”. Kime boom byt Ray Iniesehaicem Miata? Cay mieszkafcem Itai? Cay ted mis ‘i — vita od Hiszpani iemal po Indie, od Brytani po Ay? ‘mat najbardzejblisk jest ostatnie] tyeh modliwose, bedzie tu ‘Omatviana sztuka epoki Cesarstwa Reymskiego, prasde wazysthim pieranaych wiek6u, od Augusta do Konatantyna. Nieniknione, rez bed elskursje w czasy wezedniejsze i péniesze, ale zasadniczy pracy — aby w ope mogl sig rozpocraé i zakoficzyé ~zamknie sig Imach tego czasu. Zamknie sg w momence, gy powrtawal uz Nowy” “"Konstantynopol. Znacenie trie obese ramy erytorialne ro mamy do rozporzadzenia caly 6wczesny éwiat~ 59 one zdletermi tayborem preytaceanych praykindén. "4 [Na pewno na pierwsayim misjcu bedzie sam Reym — Urbs stolen ‘iat, W niewiele mnigjeym stopni Hala, kera jako ae bya nal stolicy ~ zostala padporeqdkowana Raymowi najwcostnie| i odtad hu i ‘iy, z nego w ceasach Corarstwa czerpalawzorce. Prayklady poc ez proming) bed musily praywolywae dokladnieje lokalzace, a ‘nsjmniejroztznienie pomigley Weehodem a Zachodem rzymskiego § ta. Ten podvil jest chyba najbardzic} podstawony, edly p prac, dginoscig do jj ogranieznia wystgpowaly na. ogi przemis ‘oilostrg konkretne przyady Nawigzujge do oméwione)kvestii materalw budowlanych,naledy do dla, #e dckoracje we wichodnich prowinejach wykonana na og w kare hi, natomiastw Iai na zachodzie ezesto w stiuku, latego nie zacho alo sig ih tak wile. Stan ten le! jednak zine w Reymie w poceathach CCesarstwa Tu, erawerty, cegla zostaly w Iw. webogacone énieznobialyn rmarmurem, odkeytym w miejscowoset Luna (€ié Carrara). Na pewno st nowilo to dodatkowy impuls do rozvoju monumentalaych zlazed archi tektonicznyeh w stliy. Maru kararyjsk nie shay! jednak do budony ltych mur6w 2 marmurowego cosu, tak jak w Gree, lec cig 2 niego, opréce dekoraci, plyy okludain, kre pokeywaly lea budow, Durane stwierdzenie Oktawiana Augusta: .zastalem Rzym ceglan, zostawiam go ‘marmurouyen"[Swet, Boski August, 28,3), malo pewne realne padstasy. “Mona nawet powiedzivé, 4 wraz x marmnurem,stanowigcym jednak wh ciwienatkérek budowl, whraczamy w epake Cesaratwa Budowle jun zacznie sg ten rozdzial, possigeony typor adoul i ich pray | trecba wspominieé, bods) najeGoe}o zymskiejurbanistyce, Hwa bowiem cla kultura Cesar bya Kultura mast. asoaly wrbanistyhirzymakie| 34 nienajgorzeznane, ale bard) jo jskt ni realizacja, Trine bowier byl przesrzeguéw teenie norm tak mnych, na dadatek obwarowanych sankcjansisakrsinym. Norra ¢e 1 bylo w ograniczonym zakrescrealizowaé jedynie w miastach zalt- ch na ,suroxym korzniu" ina odpowicdnim teenie. W praktyee ni si do tego jedynic holon wojskowe, budowane na terytorach pod 121 to tylko tam, gdzie nie wykoraystywanoistisigeych uprzedai ych opp, czy umocnionych oSeodkéw plemion barbarzyiskich. “asady vakladania masta byly nastgpuige: obwed przyszlego miasla jen vamykaé preestreeh zhong do hwadratu lub prostokta, obwic- fon samocnieniam—walem lub murem albo jedaym i drugim. Wytyeze Procbiegu abwod milo mieé adecydowanie charaktersakraly; pole lo na otoczenia prayslych murdw wyorang braz, pry exym lemon sal odkladaé bray hu prxysstoms miastu, anie a zewngtr2. Tas ie= ina zewngirs bruzdy, zwany poner, poswigeony by bogom podem im, proskroczenie go stanowilo 2maxg (moo te, na co wskazuje Ke ada o Remusiezabitym przez Romulvsa 2a peveskoczenie bruzdy bye rane fmt). Swigta bra pomeriam musi jednakowo umodliviné jie twyjscie x mast, stad w punktach, gdzie mialy bye w praysalosel rams; race unos pg Pornijge tena wp legendame obragy,trzca jednak prayznaé, ke retyczne ralodenie mista nie byto weal latwijee, Miasto o regulary alee ial formowae dvi prostopadtsosi: pélnoe ~ poludaie,zvan ilo (os) ov wach ~ zach, zwanadecumanus(etymologia slow nie- jnna). Na skrryZowania oni winno sig zal hultowe centeum miasta 2 jeyo glinng Swigtynig. Fora handlowe, exh rynki tonarome, mogly byé lokalizawane blisj bran, ktére powstawaly waniam mijskitn, Whaystkie ulice om, cay administracyine ‘musaly bive réwnolegle do corde § decumenue, rater przccinaé sg pod Sgtem prostym, wyznaczajge zarazem prostokgine dzialki pod zabudowe ‘axénno publicin, jak meshing Driahi te w rzymkim mise ny wal sig nslae (spy). Naz totes owe kame ‘ice exynazove w dulych miastach. Kerierice take zajmowaly cxgsto ca silky aware Motliwotrealizag arytowen nieprawdopodobna. Dlatego te tmodlowe miso raymte,speniajce imal wazyathie wyenagania sche atu Mister tym bylo Thamugadi,kolonia wojskox na pustyni mare {afskie,zalodona 2a cesarea Trjana ok, 100 c. (dzié Timgad na terenie Algieri) w kwvadracie lie Miasto ma kaztalt regularnego kwadeatu, Prostopadte do sicbie os wath, Pray skery ai widad pla rary w rerach. Weryatbe ulcer rolegle do osi i dzielg eatery deielnice na kad jest procrveny prose Gucynek tntrs — edyby ne to, plon Tings ‘wadalby wierie ide ve. Bieg cmd i ep i raymekiego masta, Bylo to moive tylko digi skwedukia Tim pve jn pic’ nick. Jon ‘Ww VI ww catsach bizantyshich, powsta Totem binkupatwo i bazylia chreciieka. Oceywicie Tim weak ny si nn wighsza sal tylko ight prackrocesni mur ch aku, W Vil w, po najedoie arbakim, po tnisecreniy akweduktu Ho miasta wkrcczyla pustynia | zapanowala w nim ai po schylek XIN w IDihopal je Franc i dest stanond jeden x najiato sreych ces Proyklad Timgudu, jedynego idealnego minsta, wylaraje wy il lizowanie zasad urbunstykirzymski) nie bylo lave. Zasady te jedake daly sig stoxowaw mal) sbali ~ w rozplanonaniy stalych obo wo) och, rwanych esta, Sq jmskich, pelezas gly bo akurat adarotnic. W preypadkoboréw pres no valde urbanistycenych, tye He w migjcu forum miescila sig proc: Po tym kethim urbanistycenymn wstgpie mona sig ju zenith rae eywistemu miasta, kee jodnak 2 opisanym aloeniam nie mista nie wl un ~ sida dowel wsplnego. Bedzie to miastorzymskic, kite miato sw przedr2ymski po crate, grecko-samnicko-rzymsh rozwdj a konioc #6} ~ to definityny ~ unalazl juz w epoce Cesarstwa. Miastem sym +4 Pompeje, Nazwa miata = Pompei —wystepujew licebie mnogie a zatem nly jg tamacryé zg nie zoryginalem Pompe (a nie w populatnej wer polskich przeweeaikin’ = Poms) 2, Pan Pps Jui sam plan Swiadezy, ie nie bylo to miasto alone przez Reymian, Pocajtek miasta rysuje sig na polsdniowo-zachodnim krafeu zabvudon. “Mialo wéwezas kata nieregulamego oval i cag ule biegajgeych cen- ‘rum z dlugim placer zachowala dw plyrnyzarys.Pozostla cage 2 lamng sat lic, wraz ~ murami obronaymi, naleiy zapewne do zalozeh srecko-tamnickich Zostaly one wyhoraystane przez rzymakie mito, waz oxy dhagim pierwotnyen placem jako nitypowym centru, wraz ni 'ypowym forum. Take zapewne musily byé reymskie asady urbanistyex- ne ~ w miargelastyeznie dostosowywaly sig do zastanych warunkn, cze- ciowo adaptowaly istiejgeg zabudows, cxgiciowo jj jednak naginaly, Uyburzajgearterie| place oraz wytyczage now, Znaczenia Pornpsjow dla poznania reymskiejaxchitehtury nie da sig jednak praedstawig, popreestajac na analize ich plan, O witle waniey saych rzeczy dowiadujemy sig, dae tak wyjqthowe zachowane miasto, iret sobie zw pln sprang, de mamy do ceynienin sy tune nespe Iyhang; wybnch Wertnwiszaw ten tragiceny sierpniowy died 79 r. spowe Allie tho vachowanie pve prawic dc tysigelecia byt archi- Tekin (oraz ey i malarstwal, ale nigjako zatrzymanie w jeduyin Funke zycin miasta, Starry warunk’ skrajnicrzadkie w archeolog = ny 60 do dnia kontekst, bez ktrego obickty materalne 9 eagsto Tub pezemawingvaledwic exsthowo, droga hipote trons jonych zasze nlepewnoscig, iam vaceniemy emawiagé hudowle publican, kuire w pie bby pezedmiotem naszego zainteresowania ~zardumo w st rowincjach = zamiemy sig tak rzadko omawiany (bo tak fe zachowanym!)obiektem ~ domem mieszkalnyn se, jako miastoSredniejwielose, nie dostarezajg nam inf lovie mieszlalne samego Reymu ani innych wielkich aglor 0 viata, lez przynonza pezy lady domén jednorodzinnych wang zamoze} populactprecgtnego mista schyfhu Repl mn Roman (lm yma dom jet po tain oe truly zadivnjqo Konschwenting, Niza od wl ak, powtnain domes fs echece Niello te srincen leg» bg se rachowanych dems ompeakich mae peeled ‘hromnych w poeatach Republi dow pet ronbud Pe cinta’ ticeeonyelsw Ler Cveretve Purdowny bl nadie 0 plane pronokt, kien Tu aligy Cory mendes to owl | dobro Biktt ocheperoerny ct ayincinen weeps pea tient weclowe| Joes vel) roel wnt dor byl atrium, pomieszrenie central, nari = ha, seanym empl, po ye nada base ea i devez Gn) Atri dae wnt dom hogy presto chien Nc wl ra tuna (perwoni pew jana, nis orien ecepcyny, dz slo pana dorm). Jada, even son (od ereckiego cyl lose bein), ponds nao Tnwy wok6! umieszezonego centralnie mateg stlila. Lawy te, ‘materacami i poduszkam, shyly jako loza w czasie wrocys je a nie zwyklyeh posh. Trikiniun miescilo ig yl w jt aay alae (skr2ye,praylegajgcychz obu stron do tabinun. Pool nach ari rozmieszezone byly symeteycznie mae sialic ( pomieszczenia bezokionne otwarte edynie drawiami ku aru. Na tlach Alor mies sig horus, ogrdek abwiedziony murem, zapewne 9eze) wae raywni nit ordi Rozwéj domy pod wplywem kolumnowych rozwigeaé hellenistycenych pracbiegal w dalszym ciagu osiowo. Na tylach typomego dona, ramint ‘malefikego horus, pojawil sg wighsze zalofenieo chrakterze deiedzfca ‘rod, najczgie 7 klumnada wewngtreng,exgsto zbusenam i fontann ws centrum, Take rozwigzanie praestrzenne nazyva sig 7 grecka perystglem (peri dookota, ssl ~ kolamna)- Woks porystyly moly puwstawaé lene tklinia lub ine pomieszezeniarodzinne allo gospodareze, Jest ocaywvst, 4 tego typu domsy moal posidaé tylko najamozniesiobywatele miasta, Szeregslnieitotny byl retim wad, gly do rozbuckowanych perytylow zbasenami, fontannain i ogrodams doieralyedgalgzienia miejshieyo po viemnego akweduktu, Pozostale domy byly zalezne od ulicanych sid 'Najwigkarym domnem pornpejaiskim, tym cickawazym, Ze lazy sig nai dva domy (droga wykupu lub powizai odsinnych), byl Dom Fauna Pochodail 2 kasiea Iw. pave, lee zostal rozbudowany w L's. pine. Damm 0 osiadal da subcesywnie postal na oxi peystyle, mnignzy omz wigh- irwypelnial ela dlugose dali pomigey rdwnoeghymi ule Nazwa rw wos sig od odkrytego w mnicjzym perystyhs posysu aiczaee Zanivn zamsicmy sig budowlami: publicenymi, poswigémy nicco uvag fecrejodnemu typo budynka mieszhalnes ‘v tym cela opuszezjge a oice. Moma bz will Wille raymmske, ‘epublikaskim, © dabie Cesaestwa tz. jch zachod rozkwitajqce w Hal w ote wszechniag sig na terenie i ony znaczeniem slowa vila j i zabudowanin goapodst cj jg va typy wil — la rustica, czy laa spodarstwo rolne, oraz villa subwmbina,c2ylipodmiejska rerydenci pry bierajgeanickiey wigez palacowe rozmiary | zalozenia. Prayklader will ‘ego typu bye Willa Misterig,polozona tz pod Pompejami, Kraul 2 edu zachowala m will pods) ja “ sam en fa hrs Down pdising dri ogrnicony ean Wil olowywana sucbodnc na parkongch crema pre meee na rou. W tym nae th pdstewen zea mig de yen podnigiln, Dom mil yl tawse dole yma on wahvane}, wile yl eae shcrownna A awszych prayhladéw modyfikact dom, uealesionychod lokaych bw, pochodza x miast prowing afrykaskich, Gorgcy Klimat lata sowocowal w miescie Bulla Regia (drs w Tunes) obecook a iy doméw setniego" i ,zimowego" w tym samym domostwis. Dom etn" pomiesrczony zortal w podziemiach -rimoweyo". Atrium i otacaigce je fubicua, wykoreystywane w cease lata, postarzage wiernie plan dom ma: siemnogo, zajdowaly sig pigtro nid, w podziemiach, glzie nie dokuczal rae au hodowymi. Do dei zachowaly si, aceywidce, proede waaysthi let” ty potziemne, cagato wepanialezdabione razaikowymi posadzkami. Dany mise tors wespat z budowlami pablicnymi ise. Te pom- ki 3 typowe dla preccigenych ule zyrnkich miast: wykladane ply. anicm jezdnie, wysokie chodniki, rmsztoki. Zaskakujgey bye mote Stanowia swwiste przecia da peszych, budowane 2 wielkich pa 226, pozwalajgeych na pokonaniejezdn sucha noga w ezasie to Tops. Takicvzcbry" nie praeszkadzaly ruchowi kotowema, bo roestaw os Djs byw mang stay, na ele hola mil sig w praerwach migday far Bucdowle publiczne Pompejdw tworza zest bardzo cskawych obiektSw Ichitektonicenych, 9 to bowiem jedne 2 najstarsaych, lub zg najsarsz, pane zabythiokeslonych katgori. Rorwej tych lategoris bedziemy Sle Iie pre daze tray wieki Cestrstwa, Whrew prayjgtym dia architektury Barozyine} obyezajom ~ nie zaczniemy opis od budowli sakralnych, W peveciviestwie boniem co Greci, ge Swigtynia stanowite uniwersal fy pryklad architektury monumental), w kalturae reymakie by tye Giststuci czysto éwieckich, charakterystycenych dla mia, ze mogy one kara’ sig praylladami lepie} obrazujgcymi budowle tej kltury 1 epoki {Sanksuariom i Swigtyniom reymskim bedie poswigeony osobny ust. ‘Termy Do najbardziej charakterytycenych rzymskich instytuei publicznych, 1 preeznaczeniu calkowicie Swicki, naleigtermy (thermae), cali nine Pblicene. Najstarsze mane termy znadowaly sig w Pompejach, Zapowia Hhjy one dalszy rozw6) programa te instytuc,zealizowany w pelni proce Bice termy cesarskie Reymu, Termy Stabiafshie w Porpejach (nazwa pochodzi od sasiady ‘a Stabiac), nailepiej chyba eachowane x trzech lnéni miejskich, mialy 2g meska i kobieeg. W plniejzyeh termach nie byl juz takiego po Aeialu, po prosts korystano 7 nich w edmiennych porach daia. Spoéréd pomieszexeé termalnych Laéni Stabiadskich nalepie) zachowanym wne lezem jest szatnia damks, klepion,zlawar i senegal wngk na ubrani, Fermy rzymakie nie edgrywaly wylgcznie rol higienicenc. Ju plany Iaiai pompejashich 2 Iw. pre. wykazuia ich praynamanis) doje funk 3 cjg. a bye ona jesze Kaide ten kei expt lzieb poigty reheat. Plane Term Stabias ‘we wazysthich div ue tej eye aro ich 2 ich obzerng pale jaki umystowe)(bibliotek ir okich Rey (Cagle tniebna cane ~ co Wide ju daiedzifcem kalury ich termach ce staw pomicszczeh rych radaniach:szatig (apyterium), aly hapielt zimnych (ii leplyeh (epider) rim), ‘zona do kisi patonych (audtoriam) ora koje do masaiy i naman zania (aconicun). W pradcieminch byl piece (ragfrnia), ktore nie tlk sly wodg w wannach i basenach, lex take rodukowaly gorgce powie ttze. Kegiylo coo pod posedztami, a navctkaneforl w Sci 6 Diepiariin Posadeki tych pomieszeaes waparte hyly a szeregach muro Bayeh slupkiw, migdzy ktérymi rozchodalo sig cipto. Takie pivnice Bez nazywano 2 grecka hypokaustar Druga funkcja term rekreacyjna— jeszcze slabo manifestuje sig w Ter BB Stabisikich,skiada sig bowier ma nig koluranomy perytyl, racer Bisprecchadcknié upravian 1ykialbo atletyk, oraz niewelk zi Bip basen (natati). Zeby w pei docenie woe tern w kulture raymski Bess preyrzee sig ajlepcj zachowanym termom cesarskim ~ termom Ball w Rzymie 2 poczatha I w. Naledy verywisci pamsiglaé 0 shal siesta ite w same soley. Byly Terny Karaalli sq 2alodeniem na panic ke 300m, czy abn peje i sol ambige, Bych orwarte kolumnadams na deiedziniee pomiexzcrenia mona bylo wy Rorystac jako audytoria; dic bibliotei, po obu stronach plstadion Bp nisrami w écianach, w kdrych zapewne miei aig pki x pusekami a ” ‘rwoje (aka organieacig wngtrebibliotecznych znamy 2 dobree zachowan Biblioteki Celousa w Efezie, gdzie byl rylko jeden budynek biblioccki, ww Reymie natomiast, i w ogile w Itai oraz zachodnich prowincjaeh, pojawialy sig najzgicie) dwa oscbne budynki na ksggozbiory greckie acifski) ‘Waetrza term pelnebyly preepychu. W dekoracji naczelng role, oprécz rect okiadzin« barwnyeh kamen edgrywaly mozaii oo jest aon Je ze waglgdu na stalg obecnosé wody i par. Sklepieni i kopuly, kyace ajwainiejze sale o wielkich rozmiarach, wsparte bly na murach i flarach, Jeez kolumny o kolorowych trzonach i zloconych kapitelach, podtraymuy- ce yay, nadawaly wngtrzom ite palacowy charter Nietetywighazodé ‘wyposazenia term nie zachowala sg do naszych ezasw. Pewne wyobrazenic nich mote dae wngtrze kosciola S. Mara degli Angeli w Raymie, btére Michal Aniol seworzyl we frigidarium term Dioklecjana, Peetrvato ono 1 dobrym stanie,weaz re wapanialym hrayiown sblepeniem i gigantyex- ‘nym kolumnami 2 crerwonego grant Termy, sanowigce tak istotnginstytuckadego reymakiego mins, w swym kszalcie architektonicznym 5 jednym z podstawowych prayKls {ou rzymakiej budowi o charakterze zexpolowym. 1 wlainie ta ostatnia cocha mote byé uznana za najbardziej uderzajaca ring w koneepejach 3 31. gr term Dejan, preebudowine hil. Mai deh Angel chitehtonicenych Gregj i Reymu. Zadzwiaigce nickiedy konglomeraty jesaceelnvihnych a zaaze estryheyieosiowe | symetryezne Ww 2a pieniu postnsyrn, Podziw buds jednak prosde wrzystkim zazgbianie sg preenikanie wngtr2, ogromaych i zupelnie malych, o planach prostolata, rat, kala pola. Mimo Ze w wigksaotci praypadkw preshryeiatyeh ot nie zachowaly sg, ich ebznorodaoke i mozliwosei wzajemnego prec hania porostag ezytelne. SKlepinin — kolcbkowe, krzyiowe i kopolowe ‘oudzilne, a przcie jak gdyby wrastajgce w sebie ravajem,zdaig sig 9 strukturg niemal organicang, Zblizone uklady prestrzenne motna do ve rwnie? w zalozeniach palacowych, a takie niektérych, przedstavio- ch pis}, obiektach sakralnych © chasakterze padmijskich sanktw Akwedukt Wielkc lane stanowiq dobry punk wyjéeia do oméuienia jedne| 2 najva- icsaych budowlinaynieryjnyeh ~ akweduktow: Aquaeductus znacey po postu wodocig. Din aycia mins, a nalezy zawsze pamigtaé, e kultura Teymska jest halt mje, wodciagi byly najainiejzymi urzadzen 12, Alot» Sop (Hien) tani nazywanay’te wane Konsteulaje aladowe, bedgee preci yt strug dla biegnacego arg kanal wodnego. Z punkte widzenia archi fury monumental) | je} wartoic estetycenych arkady akweduktow 59 Rly x najnighsoych osiganigg Rey. 22 Dri Bazylika otejng instytucg publiczng charakterystyezog dla kultury rzymskic) jest smi: Nawet miasta zakladane nad rackami doprowadzaly wo pitng ze fi Barska Jodncgo x nastarszych je peayladéw xnGw dostarczajg Pompeje. al, nie ezerpaly je) 2 rzek, Zasdg umotliajgeg funkcjonowanie ade- IMME fuvn inatytuja ta, jak 1 poswigcone ej budowle nie peng jednak tak go akweduktu jest naturalny spadck wody, czyli Ze ujgcie musi byé MINE geryvstych funk jak trmy. Nazwa jest xdecydowanie greeks, pochodai polozone wy2ej nit ujsie. Spadek nie moze byé, cezywitie,wocospa- MME gapewne od Portyku Krélewskiego (Stan Basis) w Atenach, Oil jedi dem"; utrzymanie lagodnego spadky na dlugoicicegsto wisl, wil kil Dtvarte portyki Kolumnowe, obramowuigce agore grec, ie odpowiadaly rmetebw byl najwighza trudnoscig i nawighszym osiqgnigeiem rzymskich MME feile 2adne funkeji i moaly ich mieé wie, 0 tyke bazyikiraymsie ~ 2 inzynier: Op Fpknige poluzne budowle, podzielone kolumnadami na nay, umieszcza- liczne przeszhody: gry, olin, reek, ary. Géry wodociag musial pokony fe pray forach ~ musaly penié okredlone funkcje. Wydaje ig, Ze pewne wa¢ tunetem, natomiast doliny rzek i inne obnizenia terenu trzeba byio MIN bly dvie:handiowa i sidownicza. Funkeja handlowa nie sprowadzala \yrGunywaé sttucenymi konstrulcjami, W powszechnym odbiorze akwe Foynsjnnij do hal targowe). Bazylka byla micjscem ngromadze kuped 2 tego bieg kanal wednego presgradzalyproeced zawsze co a 34. Plan bey popinei tue zawierano umowy finansowe i dhagoterminowe kontrakty, np. trans Portowe w handlu morskim,atakie udzielano kredytéw. Funke} sqdown £23) —miejsea erie tery sig proceryeywilnoprawne — odponindals wy Ariclona cxgsé bazyiki (ribunal) w postaci podwyiszenia ze schodami, rmieszezqcego sg aa si wee; w buzyikach epoki Cesarstwa ~ 7 rguly wapsydze. Bezylka pornpejaeha nie posiadsa jeszezeapeydy; tribunal mieécit sig 1a prostokgtnym podium, do Ktérego prowadzily boczne schodki, Forma baziliki nie bylajedaak jednolita. Grachy te mona 2 grubsea podziel na da typy: bazylikiz wejeiem posrodku duiszego boku ~ wéiwezas ko- Tumnada abiegala wngtze (ambulatio). a rybunal wenosit sig w centrum prasciwlgle do wejécin Siany dluisze, oraz bazliki osione, x weiciem ha hxéts2ym boku, podzielone kolumnadam na wyragne nan, 2 trybun em naprzeciw wejécia, cylin przcciwlegle) Sian krésze (w bazlikach c}. Bazylika pompejatska wydaje sg stanowié kon tlomeratobu tych typéue Miaka da wejicia, na dluiazym keds boku, ale kolumnedy typu ambulatio, 2a 10 uybunal na ost wlluine), mapracciy wejfcia na kreszgjScnnie. Ne jest jednak wykluczone, ze taki mierzany typ poustal w wyniku przebudéw~ abudowano jg 2 poczgtkiem Is. pane leex pelea swe Funksje do koa istnienia miata Za bazylikitypowe da Cesarstwa mozna uanaé dvi: Barylike Ulpiai sh pray Forum Trajan x poezatk Ix (niestoty pozostaly nj zaleie szczgti kolumnad wewngtranych) oraz bazylike foralng 2 Leptis Magna Ww Alfyes, kta so form zaedzigcra epoce Sewer6w (przclom Ili ITs) 2 35, Widok bagi Severin Lapin bic bazliki majy zaakcentowang of dlusza digi nawom kolumnowym idworn apsydom 1 kraicéw weiszyeh, Buzylika Upia (od rodowego naz & Trajan ~ Ulpius) byla pigcionawowa,lecz obie mialy szeszq slo na ich ofwitlenie ponad sklepieniami Fpulrtonyin dacham: naw bocenych, Obie omawiane bazyliki nalezaly do Bespolow foro, Tematernfordw zajniemy signi} ‘Ostatn preyhld rzymskijbarglik orang tanowi te Basilica Nova, Bre} bucowa wyhracrao killa lat poza zakedlony we watepie horyzont fascny, poco bowiem juz IV w. Jet to baryika Maksenejusza, po ovona we wschodnie) czgéci Forum Romanum. WlaScivie naleialoby jx zy bazylikg Konstantyna, gy to om zaadaptowl ji pracbudowal po evycigstvie mad popezedeikiem. W wyniku tego bazyika mila diva we fei, «tym samym die ose, Pierwotnie wana byla of dlusza, 2 weéciem fa Lrotszym bok i apy, napraneiv, Po preebucowie konstantyéskie be plik zykala wejcle potrodk fiany dlutszej i dodathow apsydenaprac fiw nowego wejcia,jednak zasadnieze znaczenie-w ukludzie bazyliki 2 thowala of dludsza w nawie gldwne), Teéjnawowy plan edpowiadal starym Yaloveniom bazylik natonast Konstrukcja odes juz calkowicie od trad 0 ch kolumnowych waoreéw wngtre i uwzgledniata wszysthicniemal rede wzystkim gga zi najwyésea (al. 100 m F)ch bocane siany stanonily preypory filbréw. Sciany zosaly przeprate hiewielkim fukowyen przeciami,zapewniajeymi nawom bocznym cl Jose wal: nawy glowne), Wysokosé nowy glowne| umodiviala umiesz nw éeianach samych nave Calosé budowli wrniesiona w opus Inenticium sw eee, natomiaet feiany 2 aly pewnoseig byl i wewnatre, od he marmurem, 2 Krego nie pozowtaltaden lad, Sklepienia i hoczyc, o czym éwadey jedyna rachowana nasa, zo: iokatnymi kasetonam,podobnie jak central apeyda, prac nacrona na umieszczenie w ni) kolosalnego posggu Konstantyna Amfiteatr Kolejna rym instytaca, genera sa sigjaca Kali preederymaki et skic}byé moe takie sarnicki to arfiteatz Nazwa moze mylié (bardzo cxgsto ~szezegélnie w popularyeh opracouaniach ~ tak jest). Amfites nie mial nie wspnego 2 teatrem. Nazwa, przjgta 2 gk, odnosi sig po Sednio do form, nie nado funk: amp: tnaczy po grecks po obu stro- nach’, za8theatron to widownia, A zatem amfiteatr jest budowly posi inca widownig 2 abu ston, a Ze teate mil widownigpélholsta, tedy po ~zetknigiu sg dich widowni amiiteatrstanowil kolo (idle ece2 bore, cxgics)clipre),otaczaige widownia micjsce potrodk. Srodek amfitestns Stanowil plac wysypany piaskiem, stqd nazwa arena (po laciniepiaseh) ‘Widowiska, zwane mums, byy to kewawe walk poral gata (hd ‘ladiator) abo te: walki 2 daikimi zwierzgtami (wmnationes), Nejblizezym ich odpowiednikiem, byé mote w jake micrzedsicdzicrwer, jest cori, Daisigjnze corey na terenie Hisepani i Francji odbywaja sig 2reaty cz sem w odrestaurowanych raymakich amfitestrach (ap. w Ades) 59, Pa ates pompnie| \idowisk. Obywaly sig one na aren Najstarszym zachowanyen smfiestrem jest unGw amfiteate pops Li, Nalezy on do typ najbizszego zapewne pierwotnym migjscom «yeh « otoczonej walem ziemnym, na Kt: ‘eq stokach znajdowaly sig drewnianelnwy lia wid. Amfiteate w Po peisch zbudowano w I w: pave. 2 blokéw tufowych, lez arena byla tak Ysbions w femig, 2 kamienne lay dolng expe’ widowns wspieraly sig fetmnym, abudowanymn murem oporowym, Mur ten wyra- al znacanie wy niz wal + wspieraly ig na nim gre Londygnacje ka jennjch siedzes, pod ktdrymi big! sklepiony horytarz, Cala widownia Tocinie cava) pedselona byks horyzontalnymi prasciami na ty pier nic law oraz biegngeyini wertyalnieschodlami dzielqcymi widownig Lin (cai. Dzighi taker ukladosi publicznosé mola latwo docerae ‘eh sektontiv i miesc. Bardzo interesujgco w Pompejach rorwigyano typ do cavei 2 2ewnater. Stanowily go due pary podwéjnyeh schodé wadzqeyeh na korong widowni, oraz da sklepione praca podziemne, iecgce do dolnejkondygnacy we W ten sposdb umowiono dostep do rjc siedegeych od gy i od dolu. Rozmiary pompsjaskigo afters kr 140m x 100m) umoivialyrozmicszezanie w nim ok 20 19s widzdn, 40 Fok 4. Widok acai nwnytemc w mba wPompejch Piekawym zjawiskiom zuiqzanyen 2 amfiteattem w Pompei jest malo ilo prezentujgce wydarzene historycane, tie ako miejsce w ttm at fteatre. Doszio w nim do krvawej rozprawy pomigdzy widzam Kibice + Pompejw byli pezeciwnikami tych 2 Nucer. Pod blabym pretekstem "auc sig oni na scbie i, walezge, wpa na areng; byl zabit i anni Spar wa oparla sg ad 0 cesar, ktGrego decyz samknigto amfiteat i valazano widowisk na dziesieé lat. Wyrok byl sapowne bolesty dla mieschaicow Pompei, skoro powstat (i zachowal si!) fesk obrazugcy te wypadh. Drig- i niemu mozemy zobaczyé taki budyaek amfitenn aki wieieli wpe «zen, Fresk ne jest na pewno dzielem wprawnege malarza, zastosowano 1 nim bowiem dvie mieszane perspekty: widok x boku i nownocreénie lot ptaka Jednakie malowidlo poswiadeza w pelni wang informacje 22 ide pisanjch: mad lawam siedzed rozpinano chronigce przed sloicem telarium. Z innych armfiteatedw zachowaly sig jedynie kamienne gniazda nieistniejyeyeh masztdw, poderaymujgeyeh velar, ‘Cosarskim amfiteatrem jw pol tozwvingtym jest, oczywice, jeden _:najbardziejznanych zabythw Reyna ~Koloscur, Wiasiva jeg nazwa brzmi Amfiteatr Flewiuszy (Amphithctram Flavum), byt bowiem Dudowa ny w latach osiemdesitych Iw, za cesarey 2 dynasti Nawijeki): Wespa- jana i Tytusa. Nazwa Colosseum pojwila nig zapewne w pénym antyku, spopularyzovala sg 726 we wezesnym Sredniowieezs. W saradytnose! mo alt sig wigzaé ze stojeym w poblizw kolosalnym, slaconymm posagiom Ne rona-Heliosa, w éeedniowiezs na pewna adegray role rozmiary budowl Koloseum jest najwighszym sposréd daiesiqthw zachowanych amfite ‘tréw miastrzymskich (ok, 190 m x 150 m po osiach). Wysokoefasady zchracza 30 ma, Moglo pomietci do 80 ts. widzdw. Substrobe amfite- 1 skladaig sg cipsotdalnych pierécien filaréw x rawertynu oraz kg murs wewngtrznych w opus coementicium i eg. Pomigzy nimi bie- systemy’ ramp i schodéw, prowadzaeych do. poszezeg6lnych or widow. Fasada Koloseum wanosi sig w exterech kondygnaciach. Na tray per © skladajy si arkady, po 80 w haidej londy gna}, exvart jen ity me ‘ charakterze attyki,preeprutym prostokgtnym otworami okien Fil arkad sod strony forady dekorowane pélkalumnatn o praemylanych vlach: dlng hondygnace 2dobiq kolumay doryckie,éradkony — jake, reciq~ korynckie. Taki uklad kolumn: doryeke, joshi, korynckic ~ na le nabardzie solidne, aim wyij, tym lxjze § bardzij dekoracyine ~ sya sig poregdkiem spigtrzonym; z archtektury reymaki) praejla go hitektura nowoZytna. Mur attykouy eozezlonkowany jest pastrami ko chins i eferony wystajneym grymsem opersgcym signa kapitelach jastrw i Konsolech. Gzyms pezebijag w regulamych odstgpach otwory. pnite geymsu in fiany wystaa, odpowiadajqce otworom w gzymsle, sienne weporniki. Sto gniazda tatu, na kiGeych w upalne czy dese, ‘owe dai rozpinano plicienne oslony widowni (widocene na malowidle ‘pompejafiskim). Manewrowanie tak gigantycenyn masami plot lin po- Wvierzano obznajomionym x obshiga Zagliolnierzom floty wojenne) Ray. o ru, stacjonyjqcejw porcie Misenum, kolo Zalogi wznaconych okretow proehywaly w Reyes asada zewngtrzna Kelosetmn wykonana bylaw ciosouym trawer ustrulcje w pus coementicium i wypalone ctl, natomiastprzepych vine tra musial oszolomié publicznod® i taky zapewne miat odgrywae role ‘ propagandzie cesaski, jako dar cetarza dla ludnose stole: Lawy sie ‘led pokeywal marmur, natmurowe te byly Kolumn hrlustrady Sciany wykladano plytam x marr i alabastra, W arkadach fsady usta wiono setki posggou. Wiemy 0 tym nie tylko 2 prackazsw pixanych, lecz take 2 connego dria ikonograieznego: rail nagrobnego, na ktdrym preedstaviono w uisownym skrécie min. fstdg Koloseur. Gs nalezal lo budownicrego, biorcego zapewne udzial w badowie amfiteatra Niestety, cle dekoracyjne wyposszenie wngtraaimponuigcego gmach zoatalow éredniowrieers iw epolach nowozytayeh rabowane do ena. Ruina wewngtrzna spowodowala jednak odslonigcieealego systeru konstrukgi podziemaych pod aren. Musialy sig tam preeciez znajdowaé dojécia na treng dla guava, waskieKorytarze do dopromadzania ersatz Matek pod widlosia oraz pomieseezenia sazqce do ukryeia 2vlok ludzkich i zwie Fgeych po usunigts ich 2 aren. Funkej te stay ju na. og6!prawidlowo tadczytane i magi stanowié podstawe interpreta podziemyeh konstrak jim innyel amfiteatach apolu, W okresach widowisk 3 Afitcat — jako instytuca i budowla — nie stat sig s6wnie popularny vy cay Imperium. Bl charakteryiyczny dla mast italskich,galishih, hisepashich, bytaiskich, germafshich ont zachodnioalryhasshich. Pro ‘wince wsthodhie nie zaakeeptowaly w pela an tego rodzaju rozeywhi, a tego typu budowl. Zaamy zaledwickilkaarnfitestrw 2 tren Azji Mae) ‘7. Taye terytoriow zhellenizowanych nie dopuicla do nich widowisk tak obeych kultutze greckig Teatr Jako olredlone zawisko kultury iterackiejteatr geneze wa zawezigeza, sczywieie, Greg Z nic) réwniek: coerpie czgéciowo sopra architel toniczng. Cagéciowo. W kalturge rym) a wlaScivie jut w preedrzym ‘hij Teal, istnialy na wpét kudowe preedstavienia 0 charakterze racze} farsy iz dramatu, ale nie wyksztaleity sig dla ich konkretne amy archi tektoniczne. Shuiyly im zapenejakes montowane doradnie poduyazenia 2 desek. Satula dramatyezna tragedia| Komedia ~w tak niedoscignione| formie zrodzona przez Grecjg Kasyezna, dotarla do Reymu pono, Jeszeze uschylku Republik odnoszono sg do samiegozjavisk teatraz pewng po djeliwoscig. Gly go w peal zaakeeptowano —w Iw pune, —r6eil sig on jue bardzo 2nacznie od greckiego testru Kasycznego. I nic chodei tylko (to, #e z dramatu zniknal chée ~ element w Greci podstawony, wymagh- {ney okra) orchesty s oltarzem Dionizosa poodku, orchestra Mtr) Spiewal, tafezyt i recytovalchéx wokdtktérej whi ketaltowal sig bur ddynck teatru greckego. Mote istotniejszebylo anilnigee tara Dionizo- ‘i; a more jeszcze nie tak ota nie anna! ~ on ig w og nigdy w te- atrze rzymskim nie pojawil. W Grecj, gdzie 1 Apollo, + Dionizos ptronowal teatrowi, pozostaval on w jakims stopnia zawsze w sferze sa ‘rum. Teatréw nie budowano w Gree w samych miastach, wenoszon fe pray sanktuarach, czy to w Atenach, czy w Delfach, exy w Epidauros, Te- aury rymskie natomiast byly teatrami miejskim. Shiyly rozrywce, rawet najbardzgj godine, ale sacrum bylo w nich ju: nieobecne. Obie te okolicznoi rak chéru w sztukach orn okt budowy teat w miastach, wplynely zasadniczo na ksztatarcitektoniczny teatru r2ymskiego "Tea pompejaishi, t2w. Tear Wielki (bo byl bok niego Teatr Maly © c2ym nie), powstat w IT w. panei przed preebudowami w kolejnych ‘dwch wickach mial jeszeze forme bliszq teatom hellenstyeznyen, Po pracbudowach stal sig budowla przeciow pomigdzy teatrem greckim 4 raymskim. Widownia i orchestra praybrala w nim niezdeeydowany zarys 8 hicco wyhatone} padkowy, zamiast staé sig zdcklarowanym péllolem. Waniesiono take budynck seniceny,niestety pozostaly po nim zaledwic svczatki. Aby ocenier2cczywist form teatrarzymskiego, tezeba sig 2006 136 ku teatrom epoki Cosarstwa, E PompejashTeats Maly, poéniejszy 0 praeszlo wick od Wielkego, row ie mie byl typowym rzymskim tatrem, pail bowie fankej teats mu: 2yconego. Widownia,cxy raze) audstoriam, posiada ju kztalt ryulae reg pals 2 wenoszacymi sig amateatranie kamiennymi lava, int budynku scenicanego ma pred sobs rodzaj wasie extrady. Jena rjbardsj en go ol teatro zamaknigeie pola siedzef ceworoboczny ‘ni rauram, byl to bowiem budynek kyty dacher, Zadne jeg slady vez ‘wise ne inn, ale wydaje ig, e dla potrach akustyki byt on ze wezech rmiar pozadany 'Whbsr ktrogos licenych raymskich tentrw jako praykladu posta \wowe}formy budow teatalng nie jest r2ezg ftw, Niestty, ani jeden teate 2 Reymu-miasta nie zachowal sig w wystarezgcym stopniv,trzebo em zvrécié sg do rekonstukej jednego 2 nich, a nastgpaie do zacho- svanych budowl teatralnych 7 odlegljszych trend Imperium Romana ‘edynym eatrem Raymu-miasts, ktGry przetrwal przynajmnie) frag rmentarcznic, jest teatr Mareellusa (nystawiony prez Augusta pl konice Tw pine. i dedkowany siostreficowi Marcello, niedyjqceinu ju a sMepey). Rekonsirukcja tego teat nie spravia trons, acckobick jedy na Jogo capécig ktrq mozna ogladaé do dai, jst fasada zewngtrzna. Bu Ldynks typ teatrow (czy amfiteatrén),o soldnych substrubcjach opartych na wielokondygnacyjnych murach obwodonych, bywaly wykorzystywane wisloraho w pétniepnych epolach. Teatr Marcellisa w fredniowiecau 20: sal zamicniony na obronny fort, pone) za stal si osoblivie pélhoistym palacem. Dotyerylo to, oezywiteie, przede wszystkim fad. Wgtrze st nowilo glwnie kamieniolom, Lawy siedze i galerie dla widedw, a zl rs habla sie (cama fm), yo pe io irs Tino wapunasewngre | dyn aceniconych moda cei gine cane catanie trem mis altbaic, Are po podboja arabskim tay bye samara popu w sing lc nc by weenie who verse, W epnce nowyng zstaly plane anasto (ans (es ceusura budge polegsgct ma ponownym ustoeni ele vveme aechitsktonicznyeh, Ke pal fe bez wprowadzani dale) tckonsttukg. 18 Bayne ceniceny ten Sabet Ai) \W prsypadla eatru Mars, pose fagment fsa, jetesimy sane na psstavie inch ter edtworyeteceycnic ae sede hie Tak ge eyowy ey tet sali wid, nesny ae dhs sceaneg, Dw ntti joo exe ley seein cove p nn min malty yal dana bak feenicnynatomins stan tly deo hate Lente Widownis (tearm ~ od greg teat, casei laches cae byl cide pois aad sig wanszggch sig police ey pst crest, Kr wtacla swe prasenceeie i sarong sla ftel upreywikjowanych wid: Cate bla pions pon tie mt lendygnage ra pine naKinowete str. Kanone wld Img wikia ale: Dot do won pci ay lg endygack oraz ster wenngtraych hoje, sae | mary ch ich a lleponych substakgjach Ugly ena wld Gaon) zajdovaly gmake hondygac Pha merch Sy oe tngdeywidowni a cen, Kyte by slepiniami nna ma sooo si le da wren michhich (buna). Scena dda se eal ulin oa asad buys scenirnego, poder ms asco owe] wysokoscig z fasada zewngtrang widowni. W ten spousb cole Ear lonlatworyl zamlnit close Fada budhnky seston oneal sisi extra tom ajairych dew Stanly one rodeos 56 Jemventy dekora. Widzrowic, nawet niewytobieni, wiz zkilkuwicko- ej tray de rani Srdkowe sviyly protagonistons ~ ghownym bohate Seth, hocene natomiat przeznaczone Dyly dla drugorzedayeh abt tow — postatedn; heroldéw, slutby, ialniery, strazikow ete. Teatr feymskl adszedt ju daleko od teatra Masyeenego, w ktérym na seenie aidowalo sig réwnoczesnie tylko dudch aktoréw. Teatrhellnistyezny that trcciego, teats rym nie ogranicrat ich licrby, zxezygnowal bo ‘siem 2 ubjasniania aj, na hte sKadaly sig partie chéru — zastapili go pktorzy. Intresujgce, 2 na cay niemal terytorium Cesarstwa = tame Iulsie byly teatry ~ widzowie mil éviadomosé tego, co w teatrae NOWO> yinym autorzy dodawali jako tw: didasalia:,wehodsprzex dz pra sve". Da starozytnego widen wejéeieaktora pracz .drawi prawe” ozmaezae Jo, ie wychodzi on 2 jakiegos wngtrea (np. palacu czy Signi), natomias lew lenych” prasbywali aktory 2e Swiata (z portu czy z pola bitwy) “Tika umowna rola dravi wystareala zaminstdekora, gilt, ‘ialobiona koluminadami,fasada budyaku scenicenego stanowila stale kis Tsy. Treeba jeszcze dodaé, ie gma kondygnacja tej fasady naj zavietala central nis, w kre} pojaial sig aktorzy-hogowie. Wag Duyn teatralnego shuiylo za wzatnic,rkeisytorie oraz pomiesze Inachin dla efeKtow specjalaych (np. burz cey poiaréw). W niekt featrach ezymskich isthialy ureadzenia do wysuvania w gérg kurtynys to gboki kanal, bicgnacy pone pulptum, shad podnoszono w ant astong, zamocowang na specjlnych masztach 2 ou bokGw fcianka pulpit bya reguly dekorowana szeregiem nis, na plokraglosklepionych i prostokatnych, w ktSeych zapewne umiesa hiewilkie posagi. Na tylach teatdw raymekich, pozaéepy Seiang roajdowaly sig czgsto portyki kolumnowe, umodliwiajace pract we przerwach pomigdzy Klejnynisztukami (zwyklenajpierw pz 0 tragedie, pine) komedic). Cyrk Treoeia instytucig 0 charskterze widowishowym byt w kulturze r2ymshi rk (enews). Wlacinie nalcialo od niego 28236 bo pojewl sg najwen hij, Bye mode ju na poczatku Republik i byl wtedy miejscem roinege {ypu imprez widowiskouych, Ze wagledu na ich wickosé zachowalo si tak wick eythdw na terenieInperium Remansim. Gléwnyen, a pie) j tym rodzajem widewiska eyrhowego byly uyscigi honne cise ~ aye ‘wn 3 aprege. or 50. Pan Cin Mania cits, 'Najstarszym i najwigs2ym torem akich wig by Circus Maximus w Reymie. Zatozono go juz w IV w. pn, lecz nie zmamy jego 6wezesng} formy. W Hw: pune. wzyskat Ksztaltcharakterystyezny dla wszysthich rzymakich eek, leczsukcesywne jogo procbudomy trwaly a do pongo antyku, Sama nazwa eysks wakazaje, 4 wymiary tora i trybun musiay byé imponujgce. Istorne, mier2y on prawie 604m dlugosc ok. 130'm suerokosc. Wedlug oblicze, mégl pomiedcié co najmnieévieré miliona widen Keztalt tog cythu ~ jak i wszysthich innyeh — praypomina banizo w= poeay iw IIL w. Ze ait pisanych wiemy jednak, dew jie cage pala na Palayniezatraymal sg jeszereT ocki, ebay Ie by juz wszakie Rrym,locz Rewenna, die dobitnieniz raymskie lane jetnos€ architektury rzymskiej operowania ki i, lezeniarorodnyel form i funkej, tym bardzie na trudnym terenieo duiych nieréwnosclach, wyma ie yo w poomie, ‘Omévienie pala Palstyn tie wyeze je temsata, Wyjgthowym ze spotem palacowym jest Willa Hadriana w Tibur (dzis Tivol), polozona dztwie Ryu, ale ednak z dala od milionowego Miast, Pcie, jg budowan acajcy ze suych ciaglych podizy cesarz 2 to rorbudowywal jj program, inpirujge ig remy slawnymi mie. 70. Reto Wil ade ‘cami, ute wie. Zakosiezono budows dapiero w atach trzydzestych 1, key schorowany Hadrian zaniechal jus wy Thdno vlacivie Wille adriana okresié mianem palacu: Poszczeydlne zespoly bud byly rozezucone po terenielczgeym procs 100 her Ho 'y ueoemaicaly weairza i doling, naturalne i sztuezne akweny, gj ogvod Kompleksy hudynkiw nie mag wspine os, Znane x biograti Hadrian psy jego wil wymieniajg nazwy nicktérych kompleksb, wadczgce oa interesowani stadcy kullu grecky oraz faseynaci Egiptems Akademia, Liceuso, Poecile(greeka Staa Pole, czli Barwny Portyk) pochodza czy. widcie,zukockanyeh Aten, Kanopos czy Serapeum 2 Egipru, Inne naz ‘ostaly nadane w trakcie wieloletnich wykopaisk na teenie Will, Nab ‘iej zmanym i najbardzejehyba malonmiczym miejscem byl te. Teatro “Marcio (Teatr Mors) ~ nazwa jest nowozytna i nie addaje sensu, By? to okraay portyk otaczajgey kana i adseparowang nim ad resztyzabudowy wospe. Wenosily signa nj, wokd! malego perysty,pawilony, kde ogy shui za ete miesrkania. Najprawelopadobniej miejece to shugo oxlawab. nieni cesarza, byé moze z grupa zaulanych prayjacd, elie mil spedeat «7a5nalelturzeidyskusjch flozofcanych, Ksztalt kolanadany tem kom Pleksoni budow oraz otoczenie go wad, malyzapewnerownied nacre symboliczne ~okrggu ziemskicgo i oplywsjgcego go ocean, Willa Hadkiana nie moe byé peayktadem holeego etapu rozwoju fore ‘iy plac, jest bower ze wazech mit nitypowa, Ist jase pine palace cesarskie, ktére moga egzemplifowaé,w jkich Kicrunkach ‘evoluowala koncepea cesarskiej siedby.Jeden z praykladéw chee aig \ pewne mierze do ide will nie est wyluczone, Ze Willa Hadeana mo: la tu wpywrzeé pewien wplyw. Palae ten miei sig na Syeyli,nieopodal ‘micjscowosei Piazza Armerina. Nie wiemy na pewn, ktory 2 esat"y go vystavit Praypuszeza sig, 2e mig to bye Maksymian, woplrzadcn Dio ‘ecjana, dopdkiistnialajeszeze koncepeja tetrarchi, eal zo eztcrch chwich Augustw i hich cezarG; vasa miata bye réwhesesna saya «a dwéch pierwszych na rzecz ich zastgpedu, Kray % holed mie bi dobraé dich kolejnych eezaréw. Stad wymnikto dommiemanic, Paz ‘Armerina bya praygotowywana na czas ablykaci Maymians, jako jege rupee jud prywatna siedziba. Abdpkacja obu Augustdw preypala na prectom iI] iV w. Rozraatne rozplanowanie palacurull w Pista Arme Fina mate éwiadezy€o eesarskim zamena, ale fsa bree patwier- dda to ego deloracja—slynne 3 tys. m* mozaikpodllogonyeh — napeighery zachowany zespdl na vie Drugi prayktad — polae Dioklejana w Spice Raptezsntvcbiegunowo ‘odmienny kerunek rozwoju formy pafacu, anima fey on te: prey 0 75 Pan wil cours w Piazza Armen a Sy ‘wywany na czas po aba. czyli jako peywatna rexydenea. WlaScivie ‘many ta ju do ezynienia mie lez placer, ie zamkiem. Pot oe tyfilagje w pelni usprawiedlivijg takieokredlenie, lez najbardei) pala Diokleejanaw Splice preypomina cata —staly obGz wojskowy, Duke pe stopaate ose dela palac na exerye2gic;ulice peowadeg do brat w mie rach obsonaych; bramy flankowane sq przez oktogonalne wieée, natok murs wzmacniaig wiede kwadratowe; wysunigt hasty eonig mary hie tynowe wschodnig cag palacarajmowaly korzay-Jeden tylko bk pale _swrécony ku morzuotwarta galeria stanowil plac wc. Pion ate 1g roaliczne fankeje, nie tylko rerydencj:sakralng (xe Swiatynig Jowisaa) ‘ors grohow, Dioklecjan bowiem wands ta sobie wapanile mau ra planie oktogonu. Ten jeden fragment zabudony or kréti odin te prezentacyine}arkadows) ulicy prowadzgee) do ezeici mieszkalne) praee trwaly w caloie. Mauzoleum zostalo w éredniowioezy zamienione na kOe {ii do daié poli tg Fonkeje. Poza tym zachowaly sig due ode :muréw i ezgSciowo bran, byly bosiem wykoraystywane jako umoenichla Sredniouiecanego miasta, Zc2gici meszkalne) only sig jedynie sepione podziemia Tak bardzo wyraéne néinice dwich wapdexeanych sabie zal rezye enejicesarskich mosina oczywidete(¢ nalezy) thumaczyé tkie poloieniem gevaraficznym obs pola. Niewatplivie Sycylia byte weg jeszcze tenes rnem znacznie bezpicczniejszym ni iliryjskic wybracze Adrnty, Nie a hugo. Nie ming wick nastpl rwaly podzial Cesaatwa na czgsei wachode nig oraz zachodnig. I wane zachéa ~ Ili i Syl - stl sig terenem rnajuighsaych sagroded. Nie dziwi wig fakt, 2 pllnocny limes Cesarsta na Dunaja i Renie zostal umocniony lacuchem salych forty; zwvanych ceastll. Dla nich Spit méglstaé sig pownym waorem, a one utewalily typ 16. Rens castetn Det Koln achitektur obronne 2 Ktére) pn] wyrosly éredniowiecene zamki. War ‘cif uvage na znamienny fkt, ew deg) polowie Iw, a sare Aurliana, sama Unt takie stala sg twierdzg. Otoczono caly Reym wiel Kilometromym ciggiem murdw 2 wyunigtym basetam, umodliviajacymi fbrong kurtyny muréuw z flank: wéweras take waniesiono wighszoie 2 showanych do dzisbram abronnych (na og6! nadbudewanych krenelazem w Sredniowieceu) Fora cesarskie Mo budzi¢nigjaki zzivienie to, 2 obiektem zainteresowania maja bye ‘ime fra, a ie Forum Rommanuen ~ najesiniejeey plac Swit. Jelnakze po wogledem atchtektonicznym Forum nie stanow ani akteslone}jednoei, ani navet komplesu. Forum Romanum powstavalo przez pani péltora tysigea Int. Najstarszy fragment, slynay prostokgtnawierzchn 2 ezarego amiena (Laps Niger), hryjaey Swigte mic)sce Smienei Romulus ley do legendarnych czas6w Zalozenia Mista tat zas pomnik zbudowany na Forum Romanum i do dzé zachowany to Kolumna cesta bizantyirkicg Folasa, wystaviona na poczatha VIT w. Budowle pry Forum ora pom fia samym placu budoweno,rozbieran, rkonstruowano w ciggu przela tysigelecia,o wielu 2 nich wiemy tyke 2 nielicenyeh Sladéw i pracazéw Psanych, gy zastapily je zupenie inne obiekty, Dlste ez jako prayhiad budownictwa imperialnego nalezy wybrat jedno 2 fréw cesarskich stano- wigeych przemySlane zalodeniaarchitektonicene, powstajce od jenego "zutu, niosace w sobie okzeslone cesarskie przeslnie Impuls do powstawaniaforéw cesarskich zrodla jeszcze pol honice Republik, onkretnie 2 Forum Cezara, kt mialo byé hielo rorsrerze nem Forum Romanum, leéalo bowicen tua kui senath,rowmoceesnic 71 Pan op Snb conch {dna bylo wyrafmym akcentem sabalnye o znaczenis peestizouyn, pod: noszgeym range rodu Cezara dzieki budowieéwigtyni Wenus, legendlare) pramatki rodu julikiego. Powstal zatem podludny plac, obudowangy 2 duwéch stron poetykam, oraz typowa frontalnaSwigtynia Wenus Genet nos! walling ple. Kolene fora to Forum Augusta ze Swigtyig Mats 2 praydomkiom Ultor (Miciciel ~w domyéle méciciel émierei Cezara), Fe rum Nery ~ ti: Prejéiowe (Teanstorium) ~ ze Swigtyniq Mince, Ros rum Wespazjna ze éwiqtynig Poko (Pais) oraz najuighszemjcckaw 4 rarazem ostatie, Forum Tajana 2 jego Swigeyna, dedykowang mu po Sire praez nastgpe ~ cesarza Hadrian, Funke forow cesarskich ~ pozasakralng oraz, oczywitce, propaganda v4, majgcy a clu podkresleni zasug i chwaly Fandatora ~ nic byl éidle ‘hrcslone. Cieniste portyki miesilyw sabi, jak wiemy 2 preckazén, galerie ‘tuk: otwarte este 2 lwami adgrywaly zapewne role audytorid wie ‘nog np. publikowad swoje dries pisarze czy poec\—starodytnn publikeg polegala presciez na adcrytaniy tekata proed publcenoseig przez autora {ub apynajgtego lektora. Ocaywiteie gulerie aztuki prezentowaly przede vwrzyetkim zdobycze mancigskij kampanii danego imperatra, a czytane Arica zavieraly zapewne prong doze chvalby ego panowania. Niczaledie jecinak od skralne i propagandowe) rol fordw cesarskch, stanowily one Perwtapsbnie mic ota ly tel Reyna, ‘Najsspaialszym praykladem fordw jest bez watpienia Forum Trajan Dodathow, wartg podkresleniaokolicanotea jest fake, Ze znamy ne tylko fondatora ~ cesarza Trajana, lecr takie autor tego dziela ~ architekta Apollodorosa z Damaszku, Many ta znéw do ezynienia 2 shrtem symm bholem sztuki rzymskie) najlepszym wytazicielem dei Cesar Jest, Geek 2 Syi Forum Tisjana rin sg od pozostalych ford cesarskich, Egczyo w so bie wigce) Funke). O§ forum przegradzala bowiem ogromna Bazylika Up (od rodowego nazwiskacesarza~ Ulpus)o oi przecinatavne), zakotczona ddviema apsydami na krétszych bokach, odpowiednikami dich duzych thsedr po bu stronach portykiw samegoplacu. Za bazslila of forum po niekadbieglanadal, kotezae si Swigtynig Trajana w pélokryglym ports, Jedaakiepomigdy bazylla a ukowatym place Svigtymnym byla jeszcze edna of popreeczna,kirg tworzyly dwa zwdcone ku sabe budynki Biblio "ek ~ greckej i acfiskiej ~ migdzy kedrymi want sig najaniejsy ele ‘ment zespohs ~ Kolumna Trajona Projekt Apollodorosa z Damaszks byl znacznie bardziej ambitny nie projekty poprzednich foréw cesaakich, a to'z dwich dedathoyeh wile. ‘i: po pierwsze, Zeby zralizowaé Forum Tijana trzeba bylo dokonné bardzo odvaniezakrojonyeh prac ziemnych ~ wag sig w zhoeza dich sspindujgeych wzg6re: Kapitolu Kwirynahs, pomigdzy Kirymi ley Forum 78 Hla halons Four Tj po drugie, price placu, Apalledoros zaprojektowal aplecze handllowe Fo: tum, wykorzystujge poligy tararam stok Kwirynala. W ten sposdb por wala spor dzelnica handlowa, ketaltem podporradkenana wsehodictn ‘axysowt Forum, poloona na klks poriomaeh. Zana jest Hala Tejana i stanow do dz njlepie)zachowany fragment architektarytrajanow ski Nie w tym deiwnego, gy liek, sklepy i tabemar na fuku 2a wsehos scar 2 pewnoseig przez liane wiek slyly tym samym lor, pods tly audytoriam w eksedrze utracilo prawdopodobnie swoje znaczenie = tote byto powigzane z bibliotekami?— i niklo wraz 2 Cesarsven teh ‘am los spotkal Brzyikg Ulpiafisk, oba budynki biblioteca oraz ii ni. Jedynym fviadkiem fvietnosct ostatnigo forum cesarskiewo ponostie ta Kolumna Trajana. Stanowi ona bardzo wlaeive prajécie da ostati kategorii architeltonicane) cesarskiego Rzymw ~ do budowl-pomeikive Rowmocreni beds to zakosiczenie problematyki budowlane), poor ‘omaiania inne) daiedziny, 2 architekturg Side 2wiqzane, ale reprezentle inc) jie atk Figuralng ~ elit Pomniki Pom arcitektonicane nie byly bynajmaniejwlacive eyo stoiey pt pratciwnie, kaze niemal reymskie miasto, to na ely trytorium twa, tak na Wichodzi, jak i na Zachodzie, malo ich wick. Wa hich rodzly sig jednak w Ry i eytko tar mogly sig 2rodzié, bowiem pomniki wd: mauzoleum, luk tryumfany i kolumna ho acy, Mauzolea CCesarskie mauzlea w peli odpowiadsi poigeu budowl-pomnia, bomicm nic sylko pelnié Funke grou, lecz take wpamigtniag osoby ©}, wynlesionego po émietci ponad zwyklych émierteaikow ~ bo skis (iow). Nalezy podksesli, e poswigcimy tw uwagy walqcenie robe ‘cesar, znajdujgeyn sig, occ, Rayinie. Groby inagrobki rz toosobne zagadnicnie 1 wobse bogsctwa material niemolive do keith go oméwienin, Wystarczy jedynie stwirdzié, Ze w kulturze raymskig ‘nyksztalel sig {nie ml wyhsztalcié ujednolicony typ grobu, kt 2 by ua w kategoriach architektonicznyeh. Mamy pochéwki zaréwmo ch pull, ak szkieletowe, podziemne i nazicrmne ora indywidualne i 2iot te Tnaeze|rzeer sig ms 2 groboweami cesar, ktdre mialyakeentowae book status. Termine ydivus” sent obdarzal w zasadzie hailego 2a hyba de tytulu mu nie preyzano lub adebrano go na zane shania na niepansigé amnatio memorie); ne tak wil cesar pod sv cj haibiesj proceurze (nui. Kaligulg, Nena), ale wowczas za tylko nie posiadal godnego grobosea, lez takie skuwano jego in “aypsieutgeano glowy poxagon, Mauzolea cesarskic ty sg r6inily od innych cesarskich pomnikéw, charakter rodowy, a zatern zbiony. Mil slay ako ‘howe rolziny cesarski ale dzigh expstezerma ni natural sakes lz systemoui adopej kolejnego wiadcy, stawaly sip mauzolear astycznyini. W Raymie sq da tego typu monument): Maurolcum Augusta’ Maoleum Hadtiana Dri je rave por wc (pe Tree me), er aera w nth nas) podobiebws oi ace, Wye si pniginy grok mopracirl, moe eae basin) do cles ny. Wyse ig Moet, ma grads abete ‘Obi bude talavont by na plane kana kyadrtows pdt Kost mary Mausoleum Angost ada ig oncenteyenseh has Tnczonych omic vorsjch olden Lomory, emg Komtn {ngresajemng} bly one rape wypetnione semi W Mauraleam He “ana by to hy mur wexmre Kreg probit lepnona spiral tame W obu w centrum weno sig win byden pomenezesiem ko In gobowych a sarzem burg pom way soya maou Tak potgzne bonetaljeahgjchcoklow esky, fe bly one okyte Lorene siemnymn, ona Hj nia Bylo san porn, bye mote ‘posta Klamnoweg lg, ko isgow ach pong Eventual inp tac tai ory loam djs pred w dwdch tapsch Be ontednio poprandnjgey waorzee nove tani ropblafsk robowiec Gz Mel pry vin Apia. Wy jek, wore, do ecg oe cesarski intencjonanie nawigaywal do formy siggano intencjonalni, odwolyjge sig do tradyeji, mg by tamu etruski asyp ziemny na klistym kamiennym cokole. Ukoronowanie kopea sem nego Kolumnami i pomnikam byl jui, oceywiéie, wkladem cesarskim, ‘lg dodathon, narzucong proce pontnikowa funkej grobowen. Stan obec fay Mauzoleum Hadkriana, podobnie rex jak grobowca Coeyii Mete wskazuje naturalnie, Ze wyoraystywano je po wiekac jako budowle obron, ne, Nazwa Mauzoleum ~ Zamek Sw. Ania nalety juz do fredniowiccza, le funk fort shone zag on pn pay ang, Ve w czasie wojen gockich, 7 Luki tryumfalne neza tuky tryumfalnoge nie jest o aici ‘ 0 nie jest ocaywista,wlafciwie do zis sprawa pozostaje dyskosyna, WighszoSE badaczy zwraca uwagy na epoke republic Laisa, guy coremonia tryumfia po saycigskie walce/wojnie wyprzedza ceany Cesaatwa. Tryumf byl preyenawany jue wodlzom Republik, zanim peyznawano go cesarzon, Elementem ceremonit(majgce) charater po Fear muyteich west part na Kapital w cla cin ir pre tech styléw pompejasskich. Podkea sig raczs}isnienie dwéch nurtéw malate nur pai in, eee ty lr, nt tu iuzjonstyeznego, marta warts Sciany, wiggqcego styl drug i cawaty Nastgpuje rwniez zatarce éisych ram chronologicenych, zamykajgeych poszezegéne style. Obseruvje ig tate, iz hadacze zwracay hacznicjrg lavage na malarstwostoleczne, emake, tre zapewneinijowalo zmiany presbiegojace w mnigjzych miastach italakich takich jak Pompe, czy ted |W miastach prowincjonalnych, Mimo wszystko rok 79, ry zakoicayl tak tragicnie ony miast We ~auwiusa, jest na pewno nadal bardzo istotna cezura w dzsjac malarstwa "zymskiego. Po prost lczha znalezisk tak zmalas, Ze nie pozwala to nt scene spojrzenie i uogénieniastylstycane dotycegce dalszeg cig teh 168 Iviedeny stk Jak ju wspomniano, malowidla TL IT w. pochoday gl hic ze Sean hom grohowyeh, Oxranicra to bardzo wiedze i rownezetn jr ukierunkowuje, Nieznieric cenne jest natomiast zachowane sep chy co pazwala na veapelicnie wizy 0 sposobie dk vwgtezach towania yeh powierzchn, a nie tylko Sian ‘Nieliczne odnalezionefragmenty malowidel adabigeych domy wy jn trwanieostatniego,eMektyeznego stylu cavarteg jeszeze w I: Mi plastee Folorystyka 2 preewagy ezerwieni | 26kien, dosé duze nevtr ny Srodkowe » obrazami mitlogiczyan w malowanych ramach i ie {ie ilusjonintyeene preeéuity 2 architektorg w Ue — wszystko to dvi 1 beaks now honeepei uz edna pod kone IL w:pojawia sig odenienne traktowanie dekor Scicane). Poczythow sqdzono, 2 jest to sposéb 2dobienia tylko Kom trobowych,lece adkeyeie iedle achowaneyo wngtrza mieszkalnego trim Reyene (pod barylikg 5. Sebastiano) éwindery o powszechnofel 154, Slee malo Viet} 155 Sean alleen srotowc poy Wr atina ‘endencj w malarstwic éciennyn. Styl ten nazyw sig kvaterowym lub kt setonowym, wydaje sig bowiem imitowaé sklepienia zdobjone stiukony kasetonam: esi nawet malowidlo nadladujestiuki, nc widae w nim weal intencj prawiwie imitators, rakuje bowiem jakijhawik lu pezes strzenns. Sciany i sklepicnia zostjgpodzelonecienkimi lniami na reno. Ssztaltne pola na neutralnym balyn le. W tych ramach miesacza sig drob- ne pojedyncze motywy zdobnicze, czgsto peak putta, gilandy | wiedoe ‘iatéw oraz owoctw,nickiedy take pojedyneze postacie x repertuaru mic tologieznego, np. z ey Heraklesa. Ten sporsh 2dobienia wet rorpo wszechnia sig szczegdniew Iealitizachodnich prowinejach Conarstwa w IL i IIL w. Odmienne nieco rozwigzania malastwa grobowego i inny Zest ‘otyww o charakterzesymbolicenym modna zaobserwowa w malate Katakumbowym, lez problem ten wykracea juz poza ramy zakresione da ej pracy. Malarstwo enkaustyezne Malowidlatablicowe i ich techniki malarskc, jak juz wspomniano, pak tyeanie nie intnieja. Zachowal sig jednak powien ich Slaw bardzo specy Ficznych malowidlach epoki Cesarstwa,w jen} tylko konkretnej prow} 'w Egipcie, Moie racze] naleiy tu ukué nowy termin: nie tye mars tablicowe ile tabliczkowe. Mowa tu bedzieo portretach mumiowyc, max ‘aywanych zbiorceo portetam Fay, gay? na ementarzysach te 042) znaleziono ich najwiges) ‘Nazwa techni, enkaustyka, pchosi od greckiego slowa haustios, 0 znaczy «goracy, ograany”. Z opiatw w drélach dowindujemy sig 2 sp0= iucm malarakim by! 8 wosk, w Ktdryen na gorgco rozabiano pigments Whdaje sig, 2e malowano réwniez na goraco (lub praynajmnicj na cieplo, dopa nie vastya wosk),nakladajge farby nie 2a pomocg ped, lecz me- talowych saparulek, zapewne roagreanych, pozwalnjaeyeh na utrzymanic plynnosci far. Niestety, opisy sq tak malo preeyzyjne, ie rekonstrukaja fechnik enknustycenyeh nateaia na rnacane trudnosc. Analiza malewidl takie nie porwala ontatecanie stwierd2i, cay raeczywisie spoiwem fat byl eozgrzany wosk, ey teé wosku uzywano do ostatecznego powleczenia gotowego jut obrazu; wéwezas byé mote ealoSé powierzchni podgrzewano, ‘uzyskugeefektlekko poyskliwego werniks. Porzucajgeniejednoznaczne rekonstruleje technologi, wart sig pray ‘zo samym portretom, Geneza ich nie bya reymaka. Sigaja one trae hie ptolemejthie, lez znacunie wezeSniejs), rdzennie egipskie mona ig wyprowadzaé naw 2 epoki Nowego Pafstwa, exyli Il tysigclecla pe, iedy ozpownzechni sig w Egipcie sarkofag antropoidalny, zawieragcy we ‘wngtre mumig w karts, x plastycona mask twarzy hztatowang 2 ple za nasyconegoplynasm gipsem; po zastygnigciu gipsu maski polichromo= wwano lub zlocono. Mumifilas prectewala w Egipcie zardwno epokg plolemeska, jak i panowanie rzymskic; zstala ostatecznie wykorzeniona prec chreeicinstwo, nie werednie id hoscem IV w Zachowaly sig wie portetyfsjumakie praynajmnie) z cterech wiekéw, gy ju wT maa kartonsiy zartgpowsne malowanymi portretami enlaustjeznymi, Nie zi wweze xexzig soscwano techie enkaustyczna, czasem bya to tempera, ‘crasem obie techniki Icon, np. twarz malowano enkaustyha, a ozdoby ‘Mrojutemperg. W Tw. poceatkach I portety nosy wyranie fxjonomica- ny charakterglowy bywaly swrdcone nie wprost,leczniemal en fois quart wwztok portretowanych cxgsto kierowal sg takie w bok, modelunek (ys6 byl Switlocieniony, klorysty bliska naturale). Zywosé wyrazu twarzy ‘le sig caasern prasezyéFunkejt portetu mamiowego. Im pOénic, tym (ern taste Msn) >urdziej potrety fajumse dally sig od wienoSci wobec frjonomii mo Ica, nabierajge cech wizerunku symtetycenego, Scitafrontalnoae nadawn ‘aim pewng sztywnot6. Elementem najbardzie udereageym tych posnyeh vortrew 2 Fayum xq duie, wyrazist dace sig jut dostraegnéreecrywint 0473, shierowane nica ke girze, onacviemsk, Poziom warstatowy portetéw mamiowych jest bardzo nierduny: Nic siedy preypominajg wigez produkcigserying. Warsztaty mosly preygoto ‘yung schematy wizerunku meskicgo lub kabiecego, ktSre nastgpnie wy aiiczano na konkretne 2amevenie. Najpeawdopodobnie|istialy w Exipcke ‘Sak specalzujgce sig w tego typ malarstvie. W wighszych miastach “prezentowalyzapewne 2nacznic wyés2y poziomy,w miasteczhach kb wo. ach vaméuieniarealizowali malo sprawni lokalnirzemisIniey. Nike poinéd portretw fajumskich wykazug nieewykl bieglosé malarsa, 2a. ‘no te wezeiniesze, bardzejrealistyezne, jak i pdntesze, syntetyezne ieba wszakie podkresliéjedna cece istotn, charakterystyezng da cal 6 twérczotci~ portrety niemal weale nie wykazujg ysow stare, jatby esrysey wowezas w Egipeie umicrali rlada! Jest to niewatplivic pewna 168 Peay anys Le) onwencj, Hira dala podstaugraniemsaniom, Ze portety te malowane Tain abo wrgce w mods, 2e mo adbié de ne ai eee ane do Wlafciwego wymiar oraz azalajzaczyaly ; -howym. Jednakie szczegélnie pine portrety iekts Syyrazuduchowienia tak uderzaltey 2 bizantysh twowezassluiyécelom pogtze Tjek pond ished \ Ca eae na ih in pw na wasn Bon Mozaika ki domplilowane mot ia. Tehama ya oes “wy ckiedy jednaksosowano tae ceramic, a epee Certs 70 sta, mimo przemainego wplywu ellesstycnege, ko exeiowo zk SOREN Set maar 2a bujn Koyigh,switocini 4 hai screen, Rouneceete posta w yc aswetowa alla ozaika 7Srhal hide done do pelnogo mistrzontea polo Ts. pe Ti peat sig madi anal wielokrote powracataw 1 Tw ‘Wace do barwvcgeopu elton, tras jveze uric wage m4 cht aam tol pointe hora ok salen eporyeynyn Jest ot pu erica, Nazva jst ae eaae ee pohod al achakeg slows temic ~robacck. Vr salad nie enary tm py raczyy"; yl o sono ‘Monona na kedlenie cacao, si org aj Tr en odnos si eee eng mona, geiewnerzerana te eblema 0 low oat yore ark loeb yan ved w acini oznaca cy —stn Pomedzone preymocorne, wmontorane. W polski erature sratdnta tran ven ute tjegii ko webea Tblemat yl hopigobracu, Wotorangvapewne vi # oyna, oe ze toica preg, porostajeego w warelacie mistza mozalarza. Dak “Sodiny nar wai da emblemat artoner” Krtny ake mi “Ea hegiye td movaiary,nekedy bower emblematy sig pow TER ito umicion) wor Emblem ie uladano epost na po SEED lear w aunztace ma pee famione} hb teak) ole SEAS msg pry. Aby urges efehy lars, uzwanekotecsk ‘ti dedbyeh ak wielobarwayeh, by me oda jk jeri) wezlle xahy pltonykeeré aaa Sita prezdotach, kina pos esac byecegcich, WymianyKotk exe nie proeracray ede rintimet Ulan je po tnc eye, egdie x malrokin we sig te wang mara rerum (hrgcon, jes). BO Soden dish tig kontcrsk morals ealloityen wyechnigcy tell 7 tapenwy powicrachnig emblem dllatnieslfowano, Poem Ey emblemaprecnonzono 1 waratat do wlevego sng raze verona w cenrlnyn mics poxdzk- Web emblematy lla Te Me deomseyjng borg iby rag obra, 2 zykych mora ouyeh term zapratewslewane| wprost na psudaly. Oczywiie nie NeiSlidc moralkobrazowe wykonano [oko ops temiclatum. Zain to TASC att Najjar jedi sstarneych mora porpejaskich ‘Sltsta pris mr dlgoii {icra 3m serokosc.Trudno sobie Wy Sia ecg termclatun,zastorowang do th rozmianéw, Mamy capensis tell a eco mig nit zl hs en mika epewne uladaa na mies, na speclnyn pod {Goes delitzns| zap. Roth iegna jodnakze réznokierunkowo, ak \ mniejszych emblematach, 2godnic» lgika pociggnigé peel w pierw0 swzoee; eye w partich neutalnego ta precbiyajyw toanolelvch og slach,Caly ten ogromny mozaikowy obrax zonal prachiesiony 2 Pompeo ddo muzcumw Neapol Moa 0 mozaice noszqce| ttl Bitwa pad sos wlzone na posed ‘ce pomigdzy dwoma perystylami w Domi Fauna, zapewne kobeet 11s, pn. lub na poczatku Tw: pane. Licene byly suporyeje, ky hel lenistyeznych obrazéw stal sig woorem dla tej mozai, rwyeiqstwy Alle sandra Wielkiego byly howiem ezgstym tematem malowidel, Musialo to byé deieto bardzo znane,Jedayrn znajlytiniejszych, wspominanych w fe lac, byto pochodzgce 2 koiea IV w: pe, opisywane jak hitwa pad Te ss, drelo pda Floksenosa 2 Ertrit, Nic natomiast nie wiadoms mk tees morale, “Mozaikautrzymana jest w tonach cieplych dzigh waycin wylgcmie nae {uralnych kostek matmurowych: W mistrzowak sposob preelosnna ta dia tunic pela ma tak odmienng techni. Poploch po stronie rydwanu Dati sa natarcie Aleksandra oddane 9 2niebywalg dynam, choc ulladanie ‘mozaiki wydsje sig dzialaniem skrainie satycenym. Na pierwuzyenplanie Ww centrum niezwle celnie przedstawiono honit, treo dworvanin Da Fiusza usiluje zawndeié do ucieczki. Kod ulazany jet od strony radu, W ostrym skréie. Lewa ezeié mozaiki x wojskiem macedosiskim jest hats triej zniszezona, ale na szezgicie sama postaé Aleksandra caghciowo aig Zzachowala, weaz 2e wspaniala glow Bucella aczkolwiek wszysthic idle ‘donosza, fe Bucefat byt kay, tu 208 jest gnindy!). W tym samy Domu Fauna znajdowaly sig tke inne mozaik, min bardzo mnany emblemat w opus vermiralatum preedstaviajay golbiepligce wode 2 czary. Musial to byé karton niezwykle popular, spryka sig ho: vwiom w wielv miejseach mozaiki ten tema, traktowany nina identyecne Wiascinym ewéeea pjaeych z czary ptakéw byl prawdopodobnie siynny mist: mezaiki z Pergamon, Sosos,draljgey w I'w: pune Mozaiha 2 we Iebiami x Will Hadvianaw Tybur, 2 Il, zostaa stworzona dus wich! pod ‘ic nik pompeafiska, a eztery wieki po powstania oryginat. Powtarea ten am schematniemal bez zmiany Gickawe emblematy pochodg 2 tex. Willi Cycerona, jens z pin skich wilt pompejaiskich. Dobrym praykladem jest mouaila 2 peeede wien grapy grajkow ulicanych, 2 tambutyners, brzghallam | pow; fy fletem, Tego typu seenka, pochodzqca komedi, musila opera sip take na wzoreu malaskim, Wekazujg na to chociaby eienie rveane pres Postacie na pierwszym planie. Znacznie cickawezym jest jedaah fake, de femblematy 2 tzw. Willi Cycerona sq sygnowane imieniem Dioskuridess m 1) Monta "ae po Mae Naser) 199, Monat bing pele ppl Bris erpol Mane Not Moca ghia Wil Had Aziatatnose, padre jak Sosons, datowana jest na po tymezasem Willa Cycerona (chog weal nie nalezala do Marka Tuliasza Cycerona) dat ae dle ak pobie pager x cxary byly viqzane 1 imeniem Sososa ” Per mu, tak sceny Komediowe zostaly stworzone przez Dioskuridesn St ws. Napia na mozaiee popejabiskie) nie byt sygnatura, lec zapcwne radzajm reklam warsetat,gloszace), e dysponuje on Jartonari” 2 ro jsktami pochodzjeymi x wzoru Dioskuridess akorntym przyktdem kngienia,kartonGw” pomigdzy warsztatam ito. réénych mediach technicanych, jest motyw Traech Gracji, W Pom Pach adkryto die wersje malarskie tego tematu oraz jedng wersje mozai+ ous. Nabardrie eozezlaigeym praykladem jest matomiastprowincjondh nn i dose pina (I hub pochodjet, wersja reliefowa, Zostala ecnaleziona w trckim miasteczhi Tomnis (di na terenie Rurmuni).Poziom wars2tatowy paskorzedby w pele i usprawiedliia nrzckania Owidiveza na barbari jprowingji gy pete bya tam do fires na estan! (Od polowy Tw pan, jak mozemy zaobserwowae w Pompejac,slabnie populamoséwielobarwne) mozaki obrazowe; znika te: technika i kompo= ysjaemblematycana, cz wiqzana zemblematams kre kee ie fy Hladee sg na centrum pomierzezenia; take pochodzqce od emBlemie {Gw ramy-bordiury utreymujy sig jeszcze do prostome wieké; lez pi ‘sstgpuia micjen ukladom 2nacznie swobodnicjszym, Preede wszysthiny jednak jst to mozsika duubarena, czamo-bials. W sposch oczywsty UH te Kostek bialyeh dla ta i ezamych dla motywu powoduje rezynagle Niekiedy wyrazistot moe tywu dj znacznie silniejny efekt dekoracyjny nié wilobarwne mozaik malarakie, Badacre Pompejéw zauwaiyli interesujcy i zapewne niepray= prdkonsy koineydencjg: malarstwu o charakterze plaskicjéeiany (pier) Freeze sty pompsjafsk) towarzynzy na og6t posadaka 2dobiona mozaik harwng i przestrzenng, natomiast wngttzom dekorowanym na écanach Rie lowidlamt ihzjonistyezngmi (w atylach architekionicznych drugim i ezwate tym) odpowiadajq expat plaskie,ezarno-biale movaiki na possdzhach, ‘Najbordzicj chyba zane ezarno biale mozaiki pompejtiskie to skrom ne dekorace sient weicionych, spelnijqce prawdopodabnie réwnie: athe ig pa” — cane canem, Akurat ten laciaty 2 inskrypra ostregawezg eobi rae Najlepsze przyklady caaeno-bile} mozaiki pochodza x deh pirw raych wickdw Cosarstwa 2 Ost ~ gly budowano tam kolejne porty prac ana jest a Tw pune. Wydaje ig ater, ‘); ale niewatpliwie 2 tego samego waore 2 prastraennosei na rasceryrunke syhactow cig waythowy: sylwethi prow, niekiedy 2 ostrzgawezym napisem ,StZ 175) ladunkowe 2 morza ku Tybrowi, gdy hwitt na wiellg skal handel mor i powntawaly ogomnne magaryny (hore). Woweras rorkwitala cata Ost zadbano te 0 wyslad poszezegéinych budowl. Publican lagnie w ty Imiecie, zvane termami Neptuna, 2yskaly wspanialy mozaike,zajmula cal posadzke figdarim, Due ezame figury Neptuna powotacego c2¥6t a pedegeyeh koni morskich,trytony, nerdy delfny inne stwory mors © bujnych,skrgconych ogonach ovina sig ostro od biaego ela. Scena pelna jest dynamniki, a rownorzeiniefietnie skomponcwana na clej prea trzeni posi nny charakter majg mozaiki pochodzgce tGwnied 2 Ost, z tw. plac Koxporaci czy placu, na ktdry wychodzlybiura réznych praedsigbiorstw rajqcych tam preedstavicielstwa. Byli to gléwnie armatorey (wighs2o%é rmoraik wyobraza stat), lecetakie licen hupey i reemiesnicy. Prod pro= siem kaidego biura ukladano mozaile wyobraéajqca dzalalosé danego preesigbiorstwa, Mozaik okie pehniyfankejgraczejrelamowa, ani ezy- ‘to dekoracyjn, Na jednejz nich widaé np. przedsigbiorstwo pracladunko- ‘se, reprezentowane pracr slwetkg dakers transportjgcego re sath mor skiogo na rzeczny ostrodenng amforg: w takich naczyniach przevoiiono ‘zgsto abode 2 Egipe Mozaikiczarno-biale mogly pokrywaé due praestezenie i byly nsjzg~ Scie} shomponowane swobodnie. Postugivaly sig bowiem znactnie wigk ‘ym kubikami kamiennyrai mz mozaiki wielobareme, imitujqce obeazy Poza pelnymi rozmachs motywami figuralaymi © mocnym konture, dwubarwna mozaika sylwetowa nadawala sig rownie dobree do dekoracji 178 plans Knpens caysto omamentalnej~ gojtinnej lub geometrycens), Tego typu moa pokrywaly nawet otWaie przestraenie driedzisedw, tarasow lub Sid orn Zasadniczym efektey mozaiki crarno-bialej by! kontrast plaskie) ne sylwety i bialogo eXyiralnego la. Nic ustrzegla si jednak ta proby uzyskania ius proestrzeni, By! to motyw populaeny od Republik do Gry jest exyato geometry, loony 2 i ine rombsw: 26 eran camp bse kostck ayaa je romby svare, Uklang je w przemienne cigs, otezyrouja al ‘udoeniewescianéw bee gy pda atl (omby Bish) Seianka pozostaje W Gg omby czar), druga w potent (fomby re). Tego rodzaju zabiyy piyezne nie unikala w sych bordurach rmoraika barwna (2%: platycrna wat). Mocnicisy eft daval js ontrat czern i biel, P= SSE ‘Na poczat HL: yqzakiwilobarwna i czarmo bala wspsluczest jeszeze w dekraci jen; bude (o czy mos Svineayé ery Talli, jednakie w Cage tego wieku mozaika czaro-biala zdecydlo ustgpuje moraice an} + uke nial proeae sti, Zeit te) ostatni jes ed lupione wyragng zmiang je charaktera ud jeg zming korpo795, Nataje cas ta. mora kyaterows, 60 jest] ie} miere egodne 2 pyzeminami malas Siennego ‘Kwatery 0:20 mami znajexqatszym motywer pleco aja cala powierzchnpocadzek. Komponowane 89 w wistobokach, dratach, prostokatach rave) w kolach, Poszceegsne pola wypelnione a 80 171 Monta atria (Bion Mazen Kaede) rmotywami fgurslnym na neutalny,jasnym tle, Motywy mo ale ie rmusra wigzaé sig ze sobq tematyeznie, Moga, ale nie musza podkjmowag {ematyki mitologicen), Pezytoczona jako preyed mozaikaezymska x Gi Ti poSwigcona jest w close tematowt venationes, cli polowaniom nn de ie nwicrzga; w kazdej kwaterze miei sig jedna scena walk lub posh rmianiazwierzats w tym preypadks widae wyrafnie, ic bestiariuga Calkowicie podporzadkowal sobic Irs. Sceny te prowdopodabnie wig sig 2 widowiskiom w amfiteaze. Moai kwaterowe I: w prowingjach nicked tak rozwingly system shomplikowanych bord, ie ceasem ne wystarezato nieral migjsea ni fbramowane nimi zasadnicre motywy figuralne, Niewatplivie ukladanie si) 12 172. Mons fila wily Tai, Bade Mascus) powtarzalnych mo ramentalnych hylo Iaewiejze¥ nema mecha Meee Cady np. tabraklo skartondw” % tmatyka mitologicang ey rode va wdwerat lekalne warztaty ozbudowywaly wastwg c7ystodekoraey 7 pone Thy saeco drogg nz kompozysja kvaterowa, kira opanowala rowing curopahiei capi bliskowschodnie w Iw, poszla mora ltyka Lin fet to znisko do wyjqthowe. Rovkwit miastafykafskich 2a dynasti Sowerdw (peelom IT TIT x pierwszy cesarz dynast, Septymiusz Seve techodait 2 Afi, 2 miasta Leptis Magna, dé w Labi) nie ma chyba anne Tesi w innych prowinejech. Tamtejze moral sq réwnied tego Swade thom, Poza miastami, w Agee Zachodie)rozwij sig system duych wil None raydenet podmijshich, jk w Rabi cay Galt, lez wiclhich gompo= Lusty rolaych: Datego tet pochodzqce 2 nich mozaik chetnie praedsti viaje seeny pracy na tol seeny winobrania lub sceny polowad. Zaghle da ne kop ery eléune} kompozyej wystepale wizerunek same) il ‘Neselalng, Ublad tych mozak jest nn og6 strefowy, a poriome pany ds Tone ni 4 oddzelone ornamentalayeni bordiurami, lec jakby wash tatun grunt, a Myr rorgryane 84 poszezegdne ceny Tl ep Ds Fane ednobarwne, Jeez wystgpoia na nim ezasem drzewa Iub Za tore, dy tym bari ureanic przedstawienie prac polowych, nian Theale syeyliska (IV), najespaniale)zachowana w wil, imperial Plazes Armetina, wydae sig postgpanae przynajmnie)exeSiow deo Thovaik afiyhafskich. Niektrzy badacze 5 zdani, Ze kierwnki oddly vi cutuk wegly winezas odwricenia — warsziatyitalskie zacoely caer vtaory# prowine) poludnionych ~ a wowezas droga procz Syesig stl (opwiats, Mozatka x Piazza Armerina, 2 zw. Koryarea Wielkich Law Freeatawiaw dlugim ciggu, bex dade] bordiury i bez zadych podaiali rate wanych acen polowads wszystho cee signa konkretaym srundig venaceonymns dezewarn! i wagératn,lece na neutcalnym jasnym es Je ake w tc} sam will w Piazza Armerina wystepuja tz bogate moa Featerove 2 rozbadowanymn bordiurami, prayberaigcympostaéplecons towych panel, skomplikowanyeh ukladach komporycyinych od onic Iw mozaika coraz cageie zaczyna wstepowaé na Sith jsklepiona,Stanic si to real w nastgpasch wiekach, Byé moze fakt ten tna peuicn zwiguek 2 rozwojem architektury chrzeicjatskiej ~ hosel peysteriou, ie 2a pomoxy mozaiki moina byto wyobrataé wi i Chapetunaj suigtych, ktGrych sie wolno bylo oczywicie umiesaeaa tha pondslach ipo nich deptae. Wowezas mozaiki pallogowe preedstai robes heater i bordiar male motywy symbolicane lub czysto debe racyine. 0) price mozaiki waive jk telat i serial, iti jeden spos6b transpozygji obrazu na kamiefi: inkt os re inka, ava ops ie (ete). Baran py marmary dopasowywano kstttem de sary do. Seah Ze wh koa eich prc iy ch on ts pooadalach let na Scinach, Wevesne prjilady ep sete moka coal w Po mpejach, mp. oparta slupek Wenus, pochsage # Tw 2 cea dypast ulisio Nauki), Prawdziny jak oem) te tec niki przypada na schylek III i poczatek IV w. ae cae Sztuka zdobnicza Rordviat ten bgdzie poSwigcony sztucezlobniczs} czy te — jak niekidray tw nazyuané—ezemiosty artystyeznema. Obie nazwy nie sq wlaéciwe obit Wo keeyutai rascrywistode antyezng, Pjgcia te ne stay w starzytnodeh TEI ne monly funkcjonowae wtedy,kiedy will satuk wwazano zat ‘Miosto, Pra jest jednak, 21 woceas, i obecnte wielkie diedziny se re architektur, rahe, malarstwo ~ preyémiewaly drobne wytwory 1k Todzkich stwarrane ku podythowi i wygodzie lub tez ku ozdobie iyi Jee

    You might also like