Univerzitet u Zenici

Ekonomski fakultet
2GVMHN0HQDGPHQWSUHGX]HD5DXQRYRGVWYHQLLUHYL]LMVNLPHQDGPHQW
$NDGHPVND.

6DGUDMVYHVNHVD YMHELL]
Matematike
,GLR VYHVNH- VDGULJUDGLYRRGGRVHGPLFH)

'LRWDEOLFHL]YRGDLWDEOLFHLQWHJUDOD

Sedmica br 1
(8YRGXOLQHDUQXDOJHEUX)
0DWULFH'HWHUPLQDQWH 5DQJPDWULFH

Sedmica br 2
(8YRGXOLQHDUQXDOJHEUX)
,QYHU]QDPDWULFD 0DWULQHMHGQDLQH



Sedmica br 3
(8YRGXOLQHDUQXDOJHEUX)
6LVWHPOLQHDUQLKMHGQDLQD.URQHNHU-.DSHOLMHYDPHWRGD&UDPHURYDPHWRGDPHWRGD
GHWHUPLQDQWL+RPRJHQLVLVWHPOLQHDUQLKMHGQDLQD

Sedmica br 4
(8YRGXOLQHDUQXDOJHEUX)
9HNWRUVNLSURVWRU /LQHDUQD]DYLVQRVWLQH]DYLVQRVWYHNWRUD. %D]DLGLPHQ]LMH
5DXQDQMHVDED]DPa.
Sedmica br 5
(8YRGX$QDOL]X)
%URMQLQL]RYL AULWPHWLNLQL] *HRPHWULVNLQL] 0RQRWRQLQL]RYL
*UDQLQDYULMHGQRVWQL]D 2SHUDFLMHVDOLPHVLPD
*UDQLQDYULMHGQRVWIXQNFLMHJHGQRVWUDQLOLPHVL




7


Sedmica br 6
(8YRGX$QDOL]X)
,]YRGLIXQNFLMD,]YRGLVORHQLKIXQNFLMD
,]YRGLIXQNFLMDNRMHQLVXHNVSOLFLWQR]DGDQH/RJDULWDPVNLL]YRG
3ULPMHQDL]YRGDXJHRPHWULML,]YRGLYLHJUHGD/
+RVSLWDO-%HUQRXOOLMHYRSUDYLOR

9



Sedmica br 7 i 8
(8YRGX$QDOL]X
,VSLWLYDQMHIXQNFLMD5DFLRQDOQHIXQNFLMH(NVSRQHQFLMDOQHIXQNFLMH/RJDULWDPVNH
IXQNFLMH

7

Sedmica br 9
()XQNFLMHGYLMHSURPMHQMLYH)
)XQNFLMDGYLMXSURPMHQMLYLK(NVWUHPLIXQNFLMDGYLMXSURPMHQMLYLK8VORYQLHNVWUHPL
IXQNFLMDGYLMXSURPMHQMLYLK

Sedmica br 10, 11 i 12
(1HRGUHHQLLQWHJUDOL)
3ULPLWLYQDIXQNFLMDLQHRGUHHQLLQWHJUDO2VQRYQHIRUPXOHLQWHJULUDQMD
,QWHJUDFLMDSRPRXUD]ODJDQMDSRGLQWHJUDOQHIXQNFLMHQDGLMHORYH
,QWHJUDFLMDSRPRX]DPMHQHSURPMHQMLYLK
0HWRGDSDUFLMDOQHLQWHJUDFLMH
,QWHJUDFLMDNYDGUDWQRJWULQRPD
,QWHJUDFLMDWULJRQRPHWULVNLKIXQNFLMD
,QWHJUDFLMDUDFLRQDOQLKIXQNFLMD
,QWHJUDFLMDQHNLKLUDFLRQDOQLKIXQNFLMD
,QWHJUDFLMDQHNLKWUDQVFHGHQWQLKQHDOJHEDUVNLKIXQNFLMD











Sedmica br 13
(2GUHHQLLQWHJUDOL)
2GUHHQLLQWHJUDOL5DXQDQMHRGUHHQLKLQWHJUDODSRPRXQHRGUHHQLK6PMHQD
SURPMHQMLYLKXRGUHHQRPLQWHJUDOX3ULPMHQDRGUHHQRJLQWHJUDOD,]UDXQDYDQMH
SRYULQHUDYQHILJXUH



Sedmica br 14 i 15
('LIHUHQFLMDOQHMHGQDLQH)
2VQRYQLSRMPRYL'LIHUHQFLMDOQHMHGQDLQHSUYRJUHGD'LIHUHQFLMDOQHMHGQDLQHVD
UH]GYRMHQLPSURPMHQMLYLP+RPRJHQHGLIHUHQFLMDOQHMHGQDLQH'LIHUHQFLMDOQHMHGQDLQH
NRMHVHVYRGHQDKRPRJHQH/LQHDUQH GLIHUHQFLMDOQHMHGQDLQH%HUQXOLMHYDGLIHUHQFLMDOQD
MHGQDLQD/DJUDQRYDGLIHUHQFLMDOQDMHGQDLQD

Dodatak
LVSLWQLK]DGDWDND]DYMHEXSRGMHOMHQLKSRREODVWLPD- GHWDOMQRUDVSLVDQDUMHHQMD
RYLK]DGDWDNDPRHWHVNLQXWLVDVWUDQLFH pf.unze.ba\nabokov\za_vjezbu


/LWHUDWXUD]DGRGDWQRLVWUDLYDQMH
0DWHPDWLNDI ]DHNRQRPLVWH=HL+XVNDQRYL$ODMEHJRYL
=ELUND]DGDWDNDL]YLH0DWHPDWLNH8XPOL0LOLL
=DGDFLLULMHHQLSULPMHULL]YLHPDWHPDWLNHVSULPMHQRPQDWHKQLNHQDXNH'HPLGRYL
=ELUND]DGDWDNDL]0DWHPDWLNH6WRMDQRYL
=ELUND]DGDWDNDL]0DWHPDWLNHDQDOL]H%HUPDQ

(VYHVNDMHVNLQXWDVDVWUDQLFHpf.unze.ba\nabokov)
]DXRHQHJUHNHSLVDWLQDinfoarrt@gmail.com)

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

Rang matrice
Dijagonalne i trougaone

matrice
0 0 ... 0
0 ... 0
1

a) Matrice oblike D = .. ..
.. zovemo dijagonalne matrice i cesto
. .
.
0 0 ... d
ih oznacavamo sa diag(0 , 1 , ..., d ).
b) Glavna dijagonala kvadratne matrice su elementi koji se nalaze na
dijagonalnoj liniji koja pocinje u gornjem lijevom uglu matrice a zavrsava u
donjem desnom uglu. Za kvadratnu matricu kazemo da je trougaona matrica
ako su svi elementi iznad glavne dijagonale ili ispod glavne dijagonale jednaki
nula. Za kavadratnu matricu kazemo da je gornje-trougaona matrica ako su
svi elementi ispod glavne dijagonale jednaki nula. Za kvadratnu matricu
kazemo da je donje-trougaona matrica ako su svi elementi iznad glavne
dijagonale jednaki nuli.

Inverzna matrica
Za datu kvadratnu matricu Ann , matricu Bnn koja zadovoljava uslov
AB = I

Ekvivalencija
(i) Kadgod matricu B mozemo dobiti iz matrice A kombinacijom
elementarnih red ili kolona operacija, pisemo A B, i kazemo da su A i B
ekvivalentne matrice. S obzirom da su elementarne red i kolona operacije u
stvari mnozenje redom sa lijeve i desne strane elementarnim matricama moze
se dokazati da
A B P AQ = B za nesingularne P i Q
(ii) Kadgod se matrica B moze dobiti iz matrice A primjenjujuci samo red
red
operacije, pisemo A B, i kazemo da su matrice A i B red ekvivalentne.
Drugim rijecima
red

A B P A = B za nesingularnu P.
(iii) Kad god se matrica B moze dobiti iz matrice A primjenjujuci samo niz
kol
uzastopnih kolona operacija, pisemo A B, i kazemo da su matrice A i B
kolona ekvivalentne. Drugim rijecima
kol

A B AQ = B za nesingularnu Q.


BA = I

zovemo inverz od A i oznacavamo sa B = A1 . Nisu sve kvadratne matrice

invertibilne - nula matrica je trivijalni primjer, i postoji veliki broj nenula
matrica koje nisu invertibilne. Za invertibilnu matricu kazemo da je
nesingularna, a za kvadratnu matricu koja nema inverznu matricu kazemo da

je singularna matrica.
Saglasan i nesaglasan sistem
Za sistem od m linearnih jednacina sa n nepoznatih kazemo da je
saglasan sistem ako posjeduje bar jedno rjesenje. Ako sistem nema rjesenja,
tada za sistem kazemo da je nesaglasan sistem.

Elementarne red (kolona) operacije
Elementarne red (kolona) operacije su:
(i) Zamjena mjesta redova (kolona) i i j.
(ii) Mnozenje reda (kolone) i sa = 0.
(iii) Dodavanje reda (kolone) i pomnozene nekim brojem redu (koloni) j. 

Red e
selon oblik
Za m n matricu E, sa redovima Ei i kolonama Ej , kazemo da je u red
eselon obliku ako sljedeca dva uslova vrijede:
(a) Ako su svi elementi reda Ei jenaki nuli, tada su i svi elementi u
redovima ispod Ei jednaki nuli, tj. svi nula redovi su na dnu matrice.
(b) Ako se prvi nenula elemenat u Ei nalazi na jtoj poziciji, tada su svi
elementi ispod i-te pozicije u kolonama E1 , E2 ,...,Ej nule.
Ova dva uslova kazu da nenula elementi u eselon obliku moraju lezati na ili
iznad glavne linije stepenica ciji je pocetak u gornjem lijevom uglu matrice i
postepeno pada prema dole desno. Pivoti su prvi nenula elementi u eselon
redovima. Tipicna struktura za matricu koja je u red eselon obliku je
ilustrirana ispod, gdje su pivoti zaokruzeni.


23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

100

Granina vrijednost funkcije

Neka je data realna funkcija f : R R;

Pojam granine vrijednosti funkcije

Za neku
neku funkciju y = f ( x ) kaemo da ima graninu vrijednost A u
taki a ako je
f (x) A <
i piemo: lim f ( x ) = A
x a < ( )
x a
i lim f ( x ) = A i lim g ( x ) = B tada vai:
x a
x a
lim ( f ( x ) g ( x )) = lim f ( x ) lim g ( x ) = A B

f (x)

Nreka su

g( x )

xa

xa

xa

lim ( f ( x ) g ( x )) = lim f ( x ) lim g ( x ) = A B

x a
xa
xa
lim (c f ( x )) = c lim f ( x ) = cA
xa

x a

f (x )
lim g ( x ) =
x a

lim f ( x ) A
xa
=
lim g ( x ) B
xa
k

k
k
lim (a n ) = lim a n = a k
n +
n +
lim k a n = k lim a n = k a k
n +

lim k

n +

an

n +
1

lim (1 + x ) x
x 0

lim an
= k n + = k a k
sin x
=1
x

lim

=e

x 0

lim
x0

ax 1
= ln a
x

ZADACI
1. Nai:
Nai:
x

lim

x +

x+ x+ x

Rjeenje
x

lim

x +

x+ x+ x
1

lim

x +

1+
101

x+ x
x2

= lim

x +

= lim

x +

x
x
x+ x+ x
x
1
x
1
+
1+
x x2

= lim

x +

= lim

1
x+ x+ x
x
1

x +

1+
102

1
+
x

1
x3

= lim

x +

1+
=1

x+ x
x

2. Nai:

x
+x

sin 3
2 2 sin
+ 3x
3x
+
2
2

sin
4 sin
4 sin

6
6
6 = 3
= lim
=
lim

3
3x
6
3
x
x
6
3
3
6

x (a + 1) x + a
x3 a3
2

lim

x a

Rjeenje

x 2 (a + 1) x + a
x 2 ax x + a
x( x a ) ( x a )
= lim
= lim
=
3
3
x a
x a ( x a ) x 2 + ax + a 2
x a ( x a ) x 2 + ax + a 2
x a
x 1
a 1
=
lim 2
x a x + ax + a 2
3a 2
lim

6. Nai
cos

lim

x 1 1

2
x

Rjeenje
3. Nai:
3

lim 4
x 1

cos

x 1
x 1

2 = 0 = lim
lim
x1 1
x 0 x1

Rjeenje
3
x 1
x 1 3 x2 + 3 x + 1 4 x + 1 x + 1
x 1
= lim

4
lim 4
= lim 4
x 1 x 1
x 1 x 1 3
x 2 + 3 x + 1 x + 1 x + 1 x 1 x 1
4
x +1 x +1 4
=
lim
x 1 3 2
3
x + 3 x +1
3

)(

4
3

x +1

)(

x +1

x2 + 3 x + 1

sin (1 x ) 1 +
2

lim
2
x1
(1 x )
2

)=

x3

x2 2x + 6 x2 + 2x 6
x2 4x + 3

1+ x
lim

x + 2 + x

x2 2 x + 6 x2 + 2 x 6
=
x2 4x + 3

x2 2 x + 6 x2 + 2 x 6
x2 2 x + 6 + x2 + 2 x 6
=
lim

x3
( x 3)( x 1)
x2 2 x + 6 + x2 + 2 x 6
4 x + 12
4
= lim
=
lim
x3
( x 3)( x 1) x 2 2 x + 6 + x 2 + 2 x 6 x 3 ( x 1) x 2 2 x + 6 + x 2 + 2 x 6
4
1
=
2(3 + 3 )
3

lim
x

1 2 cos x
3x

Rjeenje

2 cos x
2 cos cos x
1 2 cos x 0
2
3
= lim
=
lim
= = lim
3x

3x
3x
0 x
x
x
3

xx x
1 x

2+ x 1
= lim

x + 2 + x

xx x
1 x

2+ x 2+ x

1
lim 1

x +
2 + x

8. Nai

)(

x 1 x 1 + x
1 x

x+ x

x+ x
lim
e 1 x + 2+ x

( )

= lim 1

x +
2+ x
1
1+
x
1 lim
e x + 1+ 2
x

( )

x 1+ x

= e 1

1 + tgx sin x
lim

x 0 1 + sin x

Rjeenje
1

sin x tgx sin x

1 + sin x sin x + tgx sin x

1 + tgx sin x
=
= lim 1
lim
= lim

x 0 1 + sin x
x 0
x
0
1 + sin x
1 + sin x

1+ sin x

sin x tgx sin x tgx

lim 1

x 0
1 + sin x

sin x tgx 1
.
1+ sin x sin x

lim

= e x0

sin x tgx 1
.
1+ sin x sin x

lim

= e x0

1
cos x
1+ sin x

******mogue su tamparske greke******

103

sin (1 x ) 1 +
2

1 x

1 2
=
2

5. Nai

x
= lim
x x1

1+ x
lim

x + 2 + x

Rjeenje

Rjeenje
lim

x3

x
sin

2 1+
2

1 x
1+

7. Nai:

4. Nai:

lim

104

= e0 = 1

x 2  3x  1
225. lim
x of 2 x 2  x

3 1
1  2
x x
lim
x of
1
2
x

( x 2  3 x  1) / x 2
lim
x of (2 x 2  x ) / x 2

f
f

3x 4  5 x 2  7 x
x of
x 4  x3  5

5 7
3 2  3
x
x
lim
x of
1 5
1  4
x x

(3 x 4  5 x 2  7 x) / x 4
x of
( x 4  x 3  5) / x 4

f
f

226. lim

1
.
2

lim

x of

f
f

x  3  4 x 2  3x  1

231. lim

x of

f
f

2 x 4  x 5
4

x  x 2  3x
x of
2x  1

(5 x 2  x  3) / x3
lim
x of (3 x 3  2 x  4) / x 3

3 4
3 1
 1  2
x
x x
lim
x of
4
5
2 1  4 1 2
x
x
1

lim

[2 x  4  x  5] / x
4

2
.
3

f.

232. lim

x of

x  2 x  4  (3x  4)
3

4 x 2  x  10
.
x of x 3  x 2  1
2x 1  x2  x
3x  x 2  7

x of

x  x  4  x 1
3

2 4
4
 5 3
2
x
x
x
lim
x of
1
4
1
3 1
  1 2
x x3
x
5

1

f
f

lim

[ x  2 x  4  (3 x  4)] / x

x of

3x  x 2  7

[ 3 x 3  x 2  4  x 2  1] / x

3
x of

1 3
11

4
2

x3  2 x  4 x  1
2 x 2  3x  x

2.

241. lim
x of

105

x3  2 x  4 x  1
2 x 2  3x  x

x of

240. lim

2x 1  x2  x

x of

[ x  x 2  3x ] / x
lim
x of
[2 x  1] / x

236. lim

238. lim

( x)  ( x) 2  3( x)
x of
2( x)  1

| x o ( x) | lim

f
f

2 x3  x 2  1
.
x of x 3  2 x 2  4

237. lim

x of

x2  2 x
x 1

1.

235. lim

2
x
lim
x of
1
1 
x

lim

1

ZADACI ZA VJEBU

239. lim
5

x of

 x  x 2  3x
lim
x of
2 x  1

[ x  3  4 x 2  3 x  1] / x

x of

11
2 1

234. lim

( x) 2  2( x )
x 1

| x o ( x) | lim

f
f

( x2  2x ) / x
lim
x of
( x  1) / x

3.

5 1 3
 2 3
0
x
lim x x
0.
x of
2 4
3 2  3 3
x
x
2 1
6  2
6 x 4  2 x3  x 2 f
(6 x 4  2 x3  x 2 ) / x 4
6
x x
228. lim
lim
lim
f
x of 2 x 3  x 2  3
x of (2 x 3  x 2  3) / x 4
x of 2
1 3 0
 
x x2 x4
2
1
( x2  2 x ) / x
x2  2x f
x 1.
229. lim
lim
lim
f
x of
x of
x of
1
( x  1) / x
x 1
1
x
1
1 1
( x  x2  x ) / x
x  x2  x f
x 1  1 1.
230. lim
lim
lim
f
x of
x of
x of
3
2x  3
(2 x  3) / x
2
2
x
5x2  x  3
227. lim 3
x of 3 x  2 x  4

x2  2x
x 1

233. lim

4 x 2  5 x  1  3 x3  x 2  7
3x  4  x 2  2 x  5

106

1  1 
lim

x of

1
2 
x

3
x

1  1
1.
2

242. lim

4 x 2  5 x  1  3 x3  x 2  7
3x  4  x 2  2 x  5

x of

245. lim( x 2  4  x 2  2 x  5)

x of

RJEENJA
R 236. 0. R 237.

R 241.

lim

x2  4  x2  2 x  5

(2 x  9) / x

f
f

x2  4  x2  2 x  5

x  4  x  2x  5
[ x  4  x 2  2 x  5] / x
9
2
2
x
lim
1.
x of
4
2 5 11
1 2  1  2
x
x x
x of

R 235. 2.

x of

x  4  x  2x  5
2

lim

lim( x 2  4  x 2  2 x  5)

3
1
5
. R 238.
. R 239.
. R 240.  5.
4
2
3

x of

5
3
. R 242.  .
4
2
1
x ( x  3  x  4)

246. lim
x of

x 3  x  4
x ( x  3  x  4)

lim

x of

1
x 3  x 4
 lim
7 x of
x

4.2 NEODREENI OBLIK f  f

lim

U ovoj toki emo raunati limese funkcija kod kojih se nakon uvrtavanja x f pojavljuje
neodreeni oblik f  f . U tom sluaju je potrebno danu funkciju transformirati raznim
trikovima (racionaliziranje, faktoriziranje, itd.) na oblik ff , te nastaviti u smislu prelaza sa
beskonano velikih na konane i proizvoljno male veliine (dijeljenje brojnika i nazivnika sa
najveom potencijom), to je objanjeno u prethodnom poglavlju.

1
[ x  3  x  4] / x
 lim
x
of
7
x/ x

x of

247. lim ( x  x 2  x  2)
x of

| x o ( x) |

lim [( x)  ( x) 2  ( x)  2]

 x of

x  x2  x  2

lim[ x  x 2  x  2] lim[ x  x 2  x  2]

U slijedeim zadacima izraunati limese funkcija.

( x  2) / x
f
lim
f
x of
x  x2  x  2
[ x  x 2  x  2] / x
2
1
1
1
x
lim
.
x of
1 2 11 2
1 1  2
x x
lim

243. lim( x  x  3)
x of

lim
x of

x of

3
x  x 3

244. lim( x  x 2  3 x  4)
x of

= lim

x of

x 2  x 2  3x  4
x  x  3x  4
2

x  x 3
x  x3

lim( x  x  3)

lim
x of

0.

lim( x  x 2  3 x  4)
x of

f
f

lim

x of

 x2  x2  x  2

x  x2  3x  4
x  x2  3x  4

(3x  4) / x
[ x  x  3 x  4] / x
2

x of

x of

x x3
x  x3

4
x
lim
x of
3 4
1 1  2
x x
3

ZADACI ZA VJEBU
3
.
2

248. lim ( x  x 2  3 x  1).

x of

249. lim( x 2  3 x  1  x).

x of

250. lim( x 2  x  1  x 2  5 x ).
x of

107

f
f

1
3
4
2
 lim[ 1   1  ]  .
x
of
7
x
x
7

RJEENI PRIMJERI

x of

x 3  x  4
x3  x 4

1
x ( x  3  x  4)

108

x  x2  x  2

251. lim( x  3 x 3  2 x 2  1).

x of

x
255. lim

x of x  4

x
256. lim

x of x  a

1f

lim

1f

lim

x of

252. lim( x  x  2  x  x  3 x ).
4

x of

x of

RJEENJA

R 248.

3
.
2

3
R 249.  .
2

2
R 250.  2. R 251.  .
3

R 252.

1
.
4

x2  5
257. lim 2
x of
x

x 3
258. lim

x of x  1

4.3 NEODREENI OBLIK 1f

U ovoj toki raunamo limese funkcija oblika y

f ( x) g ( x ) kod kojih nakon uvrtavanja

x f dobivamo oblik 1 . Osim svojstava limesa, nabrojanih na poetku ovog poglavlja,

koristit emo vaan identitet:
f

1
lim (1  ) x
x of
x

x4

x 1 ( 4 x )
x 1

4

1
lim 1  x 1
x of

4

lim x41x

e xof

Nadalje, treba primijeniti odreene trikove pomou kojih se dani oblik y

f

x 2
260. lim

x of
x 1

U slijedeim zadacima izraunati limese funkcija.

xa
254. lim

x of
x

3
lim 1 
x of
x

1f

a
lim 1  1
x
x of
a

a
lim 1 
x of
x

1f

x2

1
lim 1  x
x of
3

1
lim 1  x
x of
a

ea .

1
lim 1  x
x of
3

x3
3

1
lim 1  x
x of
a

e3 .
xa
a

x3  x
261. lim 3

x of x  4

x
xof x b

( b  a ) lim

x2

x2 5

1
lim 1  x2
x of
5

4

lim 1 

x of
x
1

ba
lim 1 

x of
x b

eb  a .

3 x2

.
x

x2  x
262. lim 2
.
x of x  3 x  1

109

e a .

e 4 .

2 x

x2 x 3
263. lim
.
x of
x  x 1

1
ea

1
lim 1  x2
x of
5

ZADACI ZA VJEBU

RJEENI PRIMJERI

x3
253. lim

x of
x

e f , pa potom u eksponentu primijeniti rjeavanje

transformira na eksponencijalni oblik

oblika ff s poetka ovog poglavlja.

f ( x)

b a

1
lim 1  x b
x of
ba

e 4 .

xa
lim

x of
x

xa
 1
lim 1 
x of
x b

1f

1
e4

x3
lim 1 
 1
x of
x 1

1f

x4
lim

x of
x

xa

x b ( ( b  a ) x )
x b

g ( x)

1
x

lim 1  2
x of
x

xa
259. lim

x of x  b

e.

x2

110

e5 .

111

112

113

114

115

116

117

118

119

120

121

122

123

124

125

126

127

128

129

130

131

132

133

134

135

136

137

138

139

140

141

142

143

144

145

146

147

148

149

150

151

152

153

154

155

156

157

158

159

160

161

162

163

164

165

166

167

168

169

170

171

172

173

174

175

176