Ma

www.poradnikautystyczny.pl

EGZEMPLARZ BEZPATNY

u
j
y
m

ISSN 2353-5024

NR 01 (10)

rok

LUTY 2015

Witamy
Was Kochani
w jubileuszowym
numerze naszej
Gazety!

in rok od rozpoczcia naszej inicjatywy, jak jest

portal Poradnik Autystyczny. Min te rok od wydania
pierwszego naszego pisma.
Bardzo Wam za ten rok dzikujemy.
Ten rok by dla nas rokiem penym wyzwa. Rozpoczlimy
z czystym kontem i planami wydawania jedynej bezpatnej
na rynku gazety, ktra poruszaaby tematy autyzmu oraz
niepenosprawnoci. Gazety przeznaczonej dla kadego
i tworzonej przez kadego przez Rodzica i przez Terapeut.
Ten rok to dla nas uczestnictwo w dwch konferencjach:
wiatowym Dniu Autyzmu w Cieszynie, organizowanym przez
Synapsis oraz Konferencji w Bielsku Biaej organizowanej przez
Stowarzyszenie AS wraz z Porozumieniem Autyzm Polska.
Staralimy si dociera do Was jak najszerzej: nasz kwietniowy
numer dotar do uczestnikw wiatowego Dnia Autyzmu
organizowanego w Kraniku, Lborku oraz Garwolinie.
Tego sukcesu nie odnielibymy gdyby nie Wy.
Dzikujemy za wszystkie sowa wsparcia, za sugestie dziki
ktrym powsta nowy wygld naszej strony i za wszelkie uwagi
krytyczne. Kad z takich uwag bardzo wnikliwie analizujemy.
Dzikujemy te za wszelkie propozycje artykuw czy tematw,
ktrymi powinnimy si zaj.
Poradnik istnieje przede wszystkim dziki wspaniaej wsppracy
z Terapeutami, ktrzy co miesic pisz ciekawe artykuy
poruszajc tematy, ktre mog Was zainteresowa. To ich cika
praca powoduje, e Poradnik pisany jest jzykiem jasnym i kady
artyku wyjania do dokadnie pewien problem.
Mamy wiele pomysw rozwoju Poradnika, mam nadziej, e
kady z tych pomysw przypadnie Wam do gustu, dziki czemu
zostaniecie z nami i kolejny rok.

Ma

www.poradnikautystyczny.pl

EGZEMPLARZ BEZPATNY

u
yj
m

NR 01 (10)

LUTY 2015

rok

ISSN 2353-5024

W numerze:
Psychiczny rozwj dziecka
od 0 do 12 miesica ycia ...... str. 3
Trening umiejtnoci
spoecznych ............................ str. 4
Jak oswoi pomidora .............. str. 5
Zaproszenie
do krainy OZA......................... str. 6
Mutyzm wybirczy
(w subiektywnym skrcie)....... str. 8
Snoezelen Sala
Dowiadczania wiata.......... str. 11
Rozwj kompetencji
komunikacyjnych
u dzieci w pierwszym
roku ycia ............................. str. 14
Redakcja wydania:
REDAKTOR NACZELNA: Magda Brzeska
AUTORZY: Marta Baj-Lieder,
Katarzyna Czyycka, Aneta Kiepiela-Koperek,
Katarzyna Knopik, Anna ak,
Agnieszka Smrokowska-Reichmann,
Sylwia Warcho-Pluciska, Dorota Wsik
WYDAWCA: Infotech Dawid Lisik, Jzefosaw
info@poradnikautystyczny.pl
DZIA REKLAMY: reklama@poradnikautystyczny.pl

Jeszcze raz dzikujemy za bycie z nami przez ostatni rok

i zapraszamy do lektury nietypowego jubileuszowego numeru.
Magda Brzeska
Redaktor Naczelna

Redakcja nie ponosi odpowiedzialnoci

za tre reklam i ogosze oraz za teksty
sponsorowane. Prawa autorskie zastrzeone,
przedruk i wykorzystanie materiaw moliwe
tylko po uzyskaniu pisemnej zgody Wydawcy.

Poradnik Autystyczny

0 MIESICY

1. Reakcja niechci na ostre wiato

i gone dwiki

1 MIESIC

1. Zauwaanie czerwonej zabawki

i ledzenie jej wzrokiem w bok
do kta 45 stopni
2. Wymawianie samogoski z a i e
poczone z h

2 MIESICE

1. Zatrzymywanie wzroku na poruszajcej

si twarzy i ledzenie jej
2. ledzenie grzechotki od jednego oka do
drugiego do kta 90 stopni
3. Reagowanie na dwik dzwonka
4. Wymawianie goski gardowej e- che,
ek- che, e- rrhe (gaworzenie)

7 MIESICY

1. Uwane obserwowanie czynnoci osb

bliskich
2. Zdolno dostrzegania szczegw
3. Wymawianie sylaby la, wa, ta, ba, ka
4. Rozumienie zabawy moje, moje i a
kuku

8 MIESICY

9 MIESICY

1. Robienie kosi-kosi
2. Nasuchiwanie tykania zegarka
3. Zoszczenie si, gdy zabiera si na
zabawk
4. Rozpoznawanie obcych osb
5. Zauwaanie kostki w pojemniku
i siganie po ni

10 MIESICY

3 MIESICE

4 MIESICE

1. Na prob dorosego podawanie

przedmiotu
2. Pierwsze sensowne sowo
3. Kiwanie gow na nie
4. Robienie pa-pa
5. Wykonywanie prostych polece

1. Gruchanie i mianie si
2. Wydawanie okrzykw radoci
3. Pojawiaj si goski szczelinowe
(podobne do w)

5 MIESICY

1. Powstawanie rytmicznych cigw

sylabowych
2. Szukanie szeleszczcego papieru
przez zwrcenie gowy
3. mianie si gono, gdy si zaczepia
dziecko

6 MIESICY

1. Lokalizowanie dwiku przez

zwrcenie gowy lub wzroku

1. Odwracanie gwki szukajc znanych

osb i przedmiotw
2. Lk przed obcymi

3. Prby naladowania cmokania i piewania

4. Zaczynanie szeptania
5. Wymawianie ma-ma, pa-pa, ta-ta
6. Patrzenie na odbicie w lustrze nie
szukanie z nim kontaktu

1. Prowadzenie monologw,
naladowanie dwikw
2. Reagowanie na swoje imi
i polecenie daj mi
3. Zaczynanie rozumienia pochway

1. Mona wyrni trzy rne dwiki

krzyku
2. Szukanie wzrokiem rda dwiku
3. Umiechanie si
4. Pojawianie si pierwszych acuchw
sylabowych

nr 01, luty 2015

2. Rozpoznawanie obcych osob

3. Spogldanie za przedmiotem,
ktry upad
4. Gaworzenie: szeregowanie rozmaitych
wyranych sylab ze zmian siy dwiku
i wysokoci tonu

11 MIESICY

12 MIESICY

1. Wymawianie trzech pierwszych sw

dwusylabowych
2. Jeli dziecko jest samo prowadzenie
monologu sylabowego
3. Reagowanie swoim gosem na muzyk
4. Na polecenie: szukanie, znajdywanie
i przynoszenie wybranego przedmiotu
5. Rozumienie zabawy w apanego
6. Bawienie si swoim odbiciem w lustrze
7. Rozumienie trjwymiarowoci
przedmiotw, ktre wydaj si paskie

Sylwia Warcho-Pluciska
psycholog, logopeda

Na pewno warto uczy

dziecka samodzielnoci
sprztania, gotowania, robienia zakupw, prania, pacenia rachunkw, zaatwiania
spraw. Wszystko stopniowo,
ale konsekwentnie. Wyjanij na czym czynno
polega i czego dokadnie oczekujesz (instrukcja umyj gary spowoduje
umycie samych garnkw,
natomiast sprztnij pokj
jest zbyt oglna). Jeli chodzi
o zaatwianie spraw, to zaczynamy od tych
najbardziej bezkontaktowych (typu wysyanie
listu) do tych wymagajcych coraz wikszych
interakcji (jakie sprawy w urzdach). Jeli
chodzi o rzeczy wymagajce odpowiedniego
zagadania, negocjacji, przebywania z kim, to
moliwe, e nigdy si tego nie nauczy. Tu bdzie potrzebna mniejsza lub wiksza pomoc,
ale jeli chodzi o domow samoobsug, to
nie ma zmiuj. Aspiemu trudniej jest nawiza
kontakt, wiec jeli bdzie y w cakowitej samotnoci, to przynajmniej poradzi sobie. Wyrczanie we wszystkim to zo.
Nie wszystkie negatywne cechy Aspich
wynikaj z zaburze. My te moemy by leniwi, chamscy i zoliwi. Zwaszcza, jeli kto
zosta wychowany w przewiadczeniu, e jest
biedny, chory i wszystko mu wolno. Poznaam
kiedy chopaka z ZA, z ktrym mimo szczerych chci i wyznaczenia konkretnych zada
nie dao si wsppracowa. Nie wynikao to
wcale z odrzucenia przez grup, tylko z olewania i lenistwa. Chopak by przyzwyczajony do
tego, e nic nie musi, bo kto si zlituje, zrobi
to za niego, a on nie poniesie z tego powodu
adnych konsekwencji.
Te sowa napisaa Katja Schrdinger
w swojej ksice Koci wiat czyli wiat osoby ze spektrum autyzmu (dostpna tu: http://
savant.org.pl/publikacje/koci_1.1_1.pdf).
Uznaam, e to najlepszy wstp do artykuu o TUS czyli terapii zwanej Treningiem
Umiejtnoci Spoecznych. W moim odczuciu jest to kluczowa terapia dla osb ze spektrum autyzmu i powinna by wprowadzana od
najwczeniejszych lat. Jednak nader czsto jej
znaczenie jest niedoceniane.
Czym jest TUS dla najmodszych dzieci? Po prostu wychowywaniem w rodzinie.
Oznacza to, e pierwszymi i najduej pracujcymi z dziemi terapeutami TUS s jego
rodzice. Trudno polega na tym, e wobec dziecka z autyzmem lub ZA trzeba posugiwa si rozmaitymi metodami, czsto

niekonwencjonalnymi. I tu wanie widz

sens wczania si w ten proces terapeutw.
Powinni oni wspiera rodzicw swoich podopiecznych w tym zadaniu: podawa przykady do wyprbowania w domu, uczy podania za rozumowaniem dziecka i jego
emocjami. Dlaczego to podanie za dzieckiem jest takie wane szczeglnie w pocztkowym okresie terapii? Bo to przecie MY
doroli pragniemy nawiza kontakt z dzieckiem, ono najczciej pragnie zajmowa si
swoimi sprawami! A skoro tak, to zastosujmy najprostsz zasad: jeli chcesz si
z kim zaprzyjani, poznaj jego zainteresowania, zacznij je podziela tak zdobdziesz
jego zaufanie i sympati (choby w minimalnym stopniu). Tak stopniowo mona zbudowa fundamenty dobrej relacji z dzieckiem.
I nie jest istotne, czy dziecko porozumiewa
si z nami werbalnie, czy gestami, czy za pomoc obrazkw najwaniejsze, eby w ogle si z nami porozumiewao.
I tu dochodzimy do kolejnego wyzwania,
jakim jest znalezienie odpowiedniego dla naszego dziecka sposobu komunikowania si.
A skd i kto ma wiedzie, ktra metoda jest
najlepsza dla DZIECKA? Nie ma chyba lepszego sposobu od dowiadczenia, od wyprbowania wsplnie z dzieckiem rnych metod
komunikacji poczwszy od najbliszej nam
werbalnej. Pamitajmy jednak, co jest istot komunikowania si ludzi: wedug Jaspersa
jest to kontakt z drugim czowiekiem, wedug
Newcomba dzielenie si znaczeniami podczas interakcji midzy ludmi oparte na wsplnie uznawanych normach, a wedug Deweya
skuteczne przesyanie informacji od jednego uczestnika do drugiego. Co wicej, Dewey
uwaa, e spoeczestwo nie tylko trwa dziki komunikowaniu, ale wrcz istnieje poprzez
komunikowanie.
Tak oto doszlimy do uzasadnienia pierwotnie postawionej przeze mnie tezy o wielkim znaczeniu TUS dla rozwoju dzieci: jeli
dziecko NIE MA potrzeby, wewntrznej motywacji do nawizywania komunikacji z innymi ludmi, to moe po prostu nie odczuwa
potrzeby uczenia si jakiejkolwiek metody
komunikacji, w tym mwienia! Jeli zatem
dziecko, a pniej nastolatek:
1. Nie zna wsplnie uznawanych norm
spoecznych,
2. Nie rozumie znacze sw, gestw,
zachowa,
3. Nie odczuwa potrzeby kontaktu z drugim
czowiekiem
to jak moe zrozumie nasze oczekiwania
wobec niego? Ile z takich dzieci bdzie w stanie

skupi si na nauce nowych umiejtnoci nawet tych codziennych, na lekcjach w szkole,

zapamita nudne wzory i lektury? Bez podstawowej terapii umiejtnoci spoecznych dzieci
z autyzmem czy ZA mog mie ogromne trudnoci ze zbudowaniem wewntrznej motywacji
do wielkiego wysiku, jakim jest nauka samodzielnego ycia wrd ludzi.
I na koniec ebymy si dobrze rozumieli umiejtnoci spoeczne to nie tylko znajomo tzw. savoir vivre, ale przede wszystkim
znajomo zasad, wedug ktrych funkcjonuje
spoeczestwo:
x za dorosego uznajemy czowieka po
ukoczeniu 18 lat
x doroli s odpowiedzialni za swoje ycie,
czsto te za ycie innych osb
x kady dorosy, ktry chce mie swobod/
wolno wyboru sposobu ycia
musi pracowa na swoje utrzymanie
(mieszkanie, jedzenie, ubranie),
x kto nie pracuje na swoje utrzymanie
musi si liczy z ograniczeniem swoich
moliwoci, a wic i wolnoci wyboru
x osoby, ktre nie s w stanie pracowa
mog liczy jedynie na zaspokojenie
potrzeb yciowych w minimalnym stopniu
(np. renta)
x zanim podejmie si prac naley
obowizkowo ukoczy kilka szk
i zdoby wiadectwa
x nauka w szkole czsto pomaga pniej
nauczy si zarabia pienidze
x zarabianie pienidzy polega na tym, eby
kto zechcia zapaci nam za nasz prac
(najlepiej jak lubimy j wykonywa)
x praca moe by fajna, ale nie zawsze musi
by fajna najfajniejsza jest wolno,
jak daje umiejtno zarobienia na swoje
przyjemnoci itp.
Wiem, e kiedy ma si mae dziecko, np.
dwu czterolatka, to te zasady wydaj si by
mocno wygrowane. Jednak jako matka dorosego czowieka z autyzmem wiem, e trzeba o nich pamita ju na pocztku drogi. Im
lepiej przygotujemy swoje dziecko do moliwie samodzielnego ycia wedug tych zasad,
tym ono bdzie szczliwsze. Nawet, jeli pozostanie do koca ycia osob wymagajc
wsparcia i czciowo zalen od innych.

Anna ak

mgr in. elektryk, trenerka mnemotechnik, kinezjolog, terapeutka pedagogiczna, pracuje z dziemi i modzie zdoln,
z trudnociami edukacyjnymi, z niepenosprawnoci, a take z dorosymi, autorka programu dla seniorw Sprawne
ciao-sprawny umys, ona jednego ma i matka trojga dorosych dzieci, z ktrych jedno ma diagnoz autyzm. Wsppracuje z organizacjami pozarzdowymi w odzi i Zgierzu.

Poradnik Autystyczny

Dzieci z nadwraliwoci
dotykow, zwaszcza
nadreaktywnoci w obrbie
jamy ustnej maj
due problemy z jedzeniem.
Jeli dodatkowo dziecko
cierpi na nadwraliwo
na smaki, zapachy lub jest
nadreaktywne na bodce
wzrokowe to wybirczo
jedzenia jest naprawd
ogromna.

W takich przypadkach terapia integracji sensorycznej to jedno, a sukcesywnie realizowany program domowy to drugie. W terapii
dziecka nadwraliwego obowizuje zasada
maych krokw, lepiej zrobi malutki krok
do przodu ni trzy do tyu. I chocia kady
rodzic chce widzie efekty natychmiast, tutaj musimy uzbroi si w cierpliwo i wytrwao.
Dzieci nadwraliwe cechuje neofobia;
lk przed nieznanym jedzeniem naley pokona w formie zabawy. Ta forma terapii pocztkowo nie bdzie miaa bezporedniego
zwizku z jedzeniem, poniewa dzieci nadwraliwe niechtnie prbuj nowoci. Co
w takim razie mona zrobi?

OSWAJAMY JEDZENIE
Wybierz si ze swoim dzieckiem na zakupy,
niech dotyka i wybiera to, na co ma ochot.
Skoncentrujcie si na dziale z warzywami
i owocami, tam wanie rnorodno kolorw, faktur i zapachw jest najwiksza.
Wkadanie zakupw do kosza bdzie nie tylko atrakcj, ale rwnie elementem terapii.
W domu zaczarujcie kupione produkty, pomalujcie je, doklejcie im oczy, a moe
przyczepcie wykaaczkowe-wosy? Przyczepione do gruszki czy jabka wykaaczki
uwolni nie tylko zapach, ale i aromatyczny
sok, ktry moe zachci malucha do oblizania swojej rczki i tym samym sprbowania
nowego smaku.
Jeli dziecko nie chce dotyka warzyw
i owocw, moecie zacz od kolorowanek lub naklejek, a w nastpnej kolejnoci wybra si do sklepu, by odnale to co
byo na ilustracjach. wietnym pomysem
jest rwnie pochowanie warzyw i owocw w domu lub przydomowym ogrodzie,
a zadaniem dziecka jest odnale wszystkie produkty, jeli wczeniej przygotujecie
map, to bdzie to prawdziwe detektywistyczne zadanie.
Warzywa i owoce moecie rwnie warzy, mierzy i klasyfikowa wg ksztatu lub
koloru.
Kolejnym etapem bdzie odkrywanie
tego co ma w rodku owoc. Pewne konsystencje mog by dla dziecka nie do
nr 01, luty 2015

przyjcia, dlatego warto zacz od tego, co

jest przez nie akceptowane.
Sprbujcie kroi poywienie na kawaki,
a moe wytniecie z nich ciekawe ksztaty?
Krojenie warzyw i owocw to rwnie
odkrywanie, nie kady wie, e granat skrywa w rodku mae czerwone kuleczki, a kokos pyn.
Te zwyke, codzienne aktywnoci, ktre
z powodzeniem mona wple w program
codziennego dnia, bd doskona zabaw
i nauk, zachc do dotykania, wchania,
a pewnego dnia i prbowania.
Celem wyej wymienionego programu jest
przezwycienie lkw, ktre bardzo czsto
towarzysz dzieciom nadwraliwym i nawet
po zakoczonej terapii potrafi wpywa na
wybirczo jedzenia. W trakcie wyej opisanych czynnoci, nie naley zmusza dziecka
do prbowania, a jedynie wspiera i zachca do odkrywania i poznawania. Przesadne
zwracanie uwagi rodzica na to co dziecko je,
a czego dziecko nie je i nieustanne podkrelanie, e za mao zjado, potguje problem, zamiast go rozwizywa. Miej zabawy.

Marta Baj-Lieder

ogopeda wczesnej interwencji, terapeuta SI, terapeuta rki,

nauczyciel. Certyfikowany instruktor masau Shantala oraz
doradca noszenia w chucie wg szkoy ClauWi. Wspliderka Klubu Ratatuj-miejsca powstaego z inicjatywy Fundacji
Rodzic-Dziecko, gdzie rodzice wraz z dziemi do lat 3 mog
si bezpatnie spotyka. Autorka ksiki Barwy wiata wydanej nakadem wydawnictwa Harmonia. Ekspert na oglnopolskich portalach parentingowych. Organizator szkole
dla logopedw, nauczycieli i rodzicw. Prywatnie ona,
mama oraz wacicielka kota, ktry uwielbia nieg i kpiele.
Waciciel Centrum Terapii Logop.

W Polsce powstaa nowa platforma internetowa dla modziey i dorosych z autyzmem,

pierwsza w swoim rodzaju. Stworzya j Fundacja Wsplnota Nadziei z Wickowic
pod Krakowem przy wspudziale Maopolskiego Zwizku Pracodawcw Lewiatan,
Stowarzyszenia WAI-NOT i uniwersytetu Thomas More Kempen z Belgii.
Platforma nazywa si Kraina OZA i powstaa w rezultacie projektu Edu-Autyzm,
wspfinansowanego przez Uni Europejsk w ramach
Programu Operacyjnego Kapita Ludzki.

Nazwa Kraina OZA moe kojarzy si

w magiczny sposb, przywoujc histori grupy przyjaci, ktry wdruj w poszukiwaniu
serca, rozumu, odwagi i domu. Chocia to
jak najbardziej pozytywne skojarzenie, internetowa Kraina OZA to nie bajka, ale powany
portal. Tytuowy skrt oznacza: Kariera Rozwj Aktywizacja Innowacyjno Niezaleno
Akceptacja Osb z Autyzmem. Portal Kraina
OZA suy bowiem wczeniu i aktywizacji:
spoecznej i zawodowej osb z autyzmem. Ma
on ambicj promowa i wspomaga ich rozwj
osobisty, samostanowienie, samodzielno.
Portal skada si z dwch odrbnych (ale
uzupeniajcych si) stron internetowych.
Strona z kocwk ORG przeznaczona jest
dla otoczenia osb z autyzmem: rodzin, opiekunw, terapeutw, ale take dla pracodawcw
i wszystkich innych osb interesujcych si tematem. Strona z kocwk PL jest przeznaczona dla osb z autyzmem.
Pod adresem www.KrainaOZA.pl znajdziemy stron skierowan przede wszystkim
do dorosych, ale rwnie do modziey z autyzmem. Strona zostaa opracowana specjalnie dla nich w treci i w formie. Jest przyjazna, ma czyteln i zrozumia struktur. Nie
ma na niej adnych niepotrzebnych elementw. Na przykad: nie ma reklam ani wyskakujcych okien, ktre wprowadzayby chaos
i utrudniay koncentracj. Mona dostosowa
wygld strony do swoich potrzeb i preferencji:
wczy wersj kontrastow, wybra rozmiar
tekstu oraz kolor.
Na stronie zastosowano uatwienia komunikacyjne, takie jak piktogramy, czy odczytywanie tekstu przez lektora. Pojawiaj
si tu dwa rodzaje piktogramw. Pierwsze to
czarno-biae piktogramy Sclera, ktre wida

w opisie poszczeglnych zakadek w menu

strony, w artykuach, w przepisach kulinarnych i w innych miejscach. Mona take prowadzi czat za pomoc piktogramw
oraz posikowa si nimi do tworzenia prostych wiadomoci e-mailowych. Co ciekawe, system Sclera zosta stworzony przez
stowarzyszenie typu non-profit, a wic nie
nastawion na zysk organizacj belgijsk,
ktra bez adnych ogranicze udostpnia
piktogramy wszystkim, ktrzy pragn ich
uywa oczywicie do celw niekomercyjnych. W ramach projektu biblioteka piktogramw (a waciwie ich nazw/znacze)
zostaa przetumaczona na jzyk polski i jest
udostpniona do pobrania na stronie sclera.
be. Kady moe z nich skorzysta! Sclera
nie jest zamknitym, skoczonym systemem
co jaki czas dodawane s nowe piktogramy. Drugi rodzaj piktogramw zastosowany
na stronie Kraina OZA to Widgit w systemie
Point. Kolorowe obrazki pojawiaj si po
najechaniu kursorem myszki na dane sowo, uatwiajc jego zrozumienie. Zazwyczaj
pojawia si kilka opcji obrazkw odpowiadajcych danemu sowu. Widgit to produkt
komercyjny Fundacja Wsplnota Nadziei
wykupia odpowiedni licencj do wykorzystania systemu Point na portalu.
Twrcy www.KrainaOZA.pl staraj si
wypeni stron informacjami interesujcymi i istotnymi dla uytkownikw. Znajdziemy tu midzy innymi serwis WIADOMOCI,
podzielony na dwie sekcje. Pierwsza to sekcja oglna Z kraju i ze wiata. Teksty maj
prost form: krtkie zdania, najwaniejsze
treci wyrnione tustym drukiem. Artykuy
w wiadomociach s neutralne. Przedstawiaj fakty, nie narzucajc opinii. Druga sekcja

wiadomoci Co u nas? dotyczy spoecznoci osb z autyzmem, ich dowiadcze, wyzwa i osigni. Wiadomoci redagowane s
z Farmy ycia koo Krakowa, ale twrcy platformy zapraszaj take inne orodki, z caej
Polski, do nadsyania swoich newsw.
Bardzo rozbudowana jest zakadka CZAS
WOLNY. Dzieli si na: Moje sprawy, Dowiedz si wicej, Ciekawe miejsca, Przepisy kulinarne oraz Gry. Sekcja Moje
sprawy zawiera wypowiedzi na rne interesujce tematy, rwnie te trudne, takie jak:
samotno, niepenosprawno czy samostanowienie. Sekcja Dowiedz si wicej przeznaczona jest na tematy nieco lejsze: ciekawostki, zainteresowania, pasje, hobby. Dalej
znajdziemy Ciekawe miejsca, ktre warto kiedy odwiedzi albo co najmniej o nich
poczyta. Kolejna sekcja to Przepisy kulinarne rozpisane krok po kroku, ilustrowane zdjciami i piktogramami. Mieszkacy
i uczestnicy zaj na Farmie ycia ju przetestowali przepisy i twierdz, e instrukcje s
wygodne i atwe do wykonania, a rezultaty
bardzo smaczne. Ostatnia zakadka to Gry
edukacyjne i rozrywkowe, midzy innymi:
labirynt, puzzle, pasjans i inne.
Bardzo wana z punktu widzenia zaoe projektu jest zakadka MOJA PRACA,
podzielona na: Zawody, Moje dowiadczenia oraz Oferty pracy. Sekcja Zawody zawiera opisy rnych profesji, takich
jak: ogrodnik terenw zielonych, broker informacji, pomoc kuchenna, pracownik muzeum i wiele innych. Lista zawodw, ktre
tu opisano, zostaa ustalona w wyniku bada
przeprowadzonych przez pracownikw Uniwersytetu Pedagogicznego, opracowa na temat pracy zawodowej osb z autyzmem, jak
Poradnik Autystyczny

rwnie pogbionych wywiadw grupowych

i indywidualnych z zainteresowanymi. Przystpne, konkretne opisy zawodw zawieraj
take opis cech i umiejtnoci wymaganych
w danej pracy. Zakadka Moje dowiadczenia zbiera dowiadczenia osb z autyzmem
zwizane z prac, praktykami zawodowymi
i wolontariatem. Oferty pracy to miejsce na
ogoszenia zamieszczane przez pracodawcw
(mog to by firmy, instytucje, osoby fizyczne). Obecnie mona tu znale oferty z Maopolski, gdy to tutaj powsta projekt, ale autorzy portalu zachcaj firmy i urzdy z caej
Polski do zgaszania swoich propozycji.
Bardzo ciekawa sekcja to SZKOLENIA dla
osb z autyzmem, zwizane z prac: Warto
pracowa, Sposoby szukania pracy, Przygotowania do rozmowy o prac i inne. Szkolenia w stosunkowo prostej i przystpnej formie wyjaniaj pojcia zwizane z prac i pokazuj, jak si porusza po rynku pracy. Szkolenia s bezpatne i dostpne dla wszystkich
po zalogowaniu (eby z nich skorzysta, trzeba zaoy konto na stronie, co take jest bezpatne). Po ukoczeniu szkole otrzymuje si
certyfikaty, ktre mona wydrukowa i doczy do swoich dokumentw przydadz si
na przykad podczas rozmw z potencjalnym
pracodawc.
GRUPY I ORGANIZACJE to miejsce na
witryny lokalne. Lokaln witryn moe
prowadzi administrator (na przykad nauczyciel czy terapeuta) dla swojej organizacji: szkoy, klasy szkolnej, stowarzyszenia,
klubu itp. Utworzenie grupy jest moliwe
przez panel Moje konto na stronie www.
KrainaOZA.org
Na koniec bardzo sympatyczna zakadka
pod tytuem PYTANIE MIESICA: kada
zarejestrowana osoba moe dodawa tu swoje wypowiedzi. Tworzy si tu co w rodzaju
uproszczonego forum uytkownikw w wersji mini. Twrcom strony bardzo zaley na
opiniach uytkownikw, czekaj na sugestie,
pomysy i opinie. W zakadce MOJE KONTO znajduje si sporo poytecznych funkcji, takich jak Ankiety i Sonda, za pomoc ktrych kady uytkownik moe podzieli si swoj opini, oraz Formularz kontaktowy. W zakadce MOJE KONTO jest dostpny
Kreator CV oraz przykadowy List motywacyjny. S tu te przechowywane Certyfikaty
ukoczenia szkole.
Warto zaoy konto na stronie. Pozwoli to skorzysta ze wszystkich jej elementw
i funkcji. Zaoenie konta i korzystanie z platformy jest bezpatne. Kady moe te zosta
wsptwrc czyli redaktorem Krainy
OZA. Mona napisa teksty o swoich zainteresowaniach i pasjach, problemach lub dowiadczeniach. Kilkoro modych ludzi z autyzmem ju napisao i opublikowao wasne
teksty na portalu. Pisz o swoich zainteresowaniach, o miejscach, ktre odwiedzili. Teksty mona wysya przez formularz kontaktowy, ktry znajduje si w zakadce MOJE
KONTO.
Rodzice i bliscy osb z autyzmem, opiekunowie, nauczyciele, terapeuci i wszyscy
nr 01, luty 2015

zainteresowani mog skorzysta ze strony

www.KrainaOZA.org przeznaczonej dla
otoczenia osb z autyzmem. Na tej stronie
publikowane s przydatne artykuy, analizy,
raporty, wnioski z bada i projektw dotyczcych aktywizacji spoecznej i zawodowej
osb z autyzmem. W zakadce Moliwoci
rozwoju znale mona praktyczne narzdzia, materiay dydaktyczne, opisy dowiadcze i dobrych praktyk. Mona oczywicie
nadsya take swoje wypowiedzi. Kraina
OZA jest bowiem miejscem na podzielenie
si swoimi dowiadczeniami, przeyciami,
emocjami. To dobre miejsce do prezentowania sukcesw, zadawania pyta, wyraania wtpliwoci, wymiany pogldw. Mona nadsya teksty do publikacji albo mniej
formalnie wymienia informacje i opinie na
tematycznym forum.
Portal Kraina Oza ma wiele rnych zastosowa: w domu, na zajciach w pracowniach
komputerowych, na warsztatach aktywizacji

zawodowej, w szkoach. Wprawdzie aktywizacja spoeczna i zawodowa to wielkie sowa ale w Krainie OZA przybiera ona proste i przystpne formy. Chyba najwaniejsze
jest to, e Kraina OZA moe stanowi krok
w kierunku wikszej samodzielnoci dorosych dzieci z autyzmem. Autorzy strony
chcieliby odda im gos i s dumni z tego,
e ju teraz wiele treci portalu jest tworzonych i wsptworzonych przez osoby z autyzmem.
Twrcy projektu dziaaj na rzecz osb
dorosych z autyzmem i ich rodzin od 1998
roku. Fundacja Wsplnota Nadziei prowadzi
Farm ycia w Wickowicach, pierwszy i jak
dotd jedyny w Polsce orodek pobytu staego, pracy, terapii, rehabilitacji i rekreacji osb
z autyzmem. W 2015 roku Farma ycia wituje dziesiciolecie swojego istnienia.

Dorota Wsik

www.KrainaOZA.pl
www.KrainaOZA.org

Kraina OZA to pierwsza w Polsce, innowacyjna platforma

aktywizacji spoecznej i zawodowej osb z autyzmem

Wedug midzynarodowej klasyfikacji zaburze psychicznych ICD 10 kryteria

diagnostyczne mutyzmu selektywnego
F 94.1 przedstawiaj si nastpujco (Midzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja
Chorb i Problemw Zdrowotnych ICD-10
[ang. International Statistical Classification
of Diseases and Related Health Problems]
midzynarodowy system diagnozy nozologicznej. ICD-10 jest opracowana przez
WHO i obowizuje w Polsce od roku 1996):
1. Ekspresja i rozumienie jzyka przez
dziecko w granicach dwch odchyle
standardowych.
2. Moliwa jest do potwierdzenia
niemono mwienia w specyficznych
sytuacjach, w ktrych od dziecka
mwienie jest oczekiwane, pomimo
mwienia w innych sytuacjach.
3. Czas trwania wybirczego mutyzmu
przekracza 4 tygodnie.
4. Zaburzenia nie wyjania brak znajomoci
jzyka mwionego wymaganego

w sytuacjach spoecznych, w ktrych

wystpuje niemono mwienia.

caociowe zaburzenia rozwoju (autyzm),

zaburzenia psychotyczne (schizofrenia).

Kryteria wedug DSM IV

Kryteria wedug DSM V (APA, 2013)

(Diagnostic and Statistical Manual of Mental

Disorders) klasyfikacja zaburze psychicznych Amerykaskiego Towarzystwa Psychiatrycznego APA):
1. Brak mwienia w okrelonych sytuacjach
(w ktrych mwienie jest oczekiwane)
pomimo mwienia w innych.
2. Zaburzenie utrudnia osiganie sukcesw
edukacyjnych lub zawodowych oraz
komunikacj spoeczn.
3. Czas trwania zaburzenia wynosi co
najmniej 1 miesic (nie ogranicza si do
pierwszego miesica w szkole).
4. Brak mwienia nie wynika z braku
znajomoci jzyka lub dyskomfortu
zwizanego z posugiwania si danym
jzykiem.
5. Zaburzenia nie mona wyjani poprzez
zaburzenia komunikacji (np.jkanie),

(Kolejna edycja klasyfikacji zaburze psychicznych Amerykaskiego Towarzystwa

Psychiatrycznego, ktra zostaa wydana 18
maja 2013 roku)
1. Charakteryzuje si staym brakiem
mwienia w sytuacjach spoecznych,
mimo e dziecko jest w stanie mwi
w innych, znanych mu sytuacjach; inne
kryteria to:
brak mwienia w okrelonych sytuacjach przez okres minimum jednego
miesica (nie bierze si pod uwag
pierwszego miesica w szkole lub
przedszkolu)
nie mwienie nie jest wynikiem braku
wiedzy lub nieznajomoci jzyka
braku mwienia nie da si lepiej wyjani
przez zaburzenia komunikacji lub inne
nieprawidowoci.

Poradnik Autystyczny

Dzieci z tym zaburzeniem:

Kiedy zaczyna si mutyzm wybirczy?

1. Czasami uywaj komunikacji

niewerbalnej, mog by skonne lub nawet
chtne do wykonywania czynnoci/udziau
w sytuacjach spoecznych, w ktrych nie
jest wymagane mwienie
2. Nie inicjuj rozmowy i nie odpowiadaj,
kiedy kto je o co pyta (ale mog
wykazywa minimalne reakcje).

Nie wiadomo dokadnie kiedy zaczyna si

mutyzm. Wiadomo, e pierwsze objawy widoczne s zwykle w przedszkolu a wic 2,53 r.. Jest to moment, kiedy dziecko zaczyna
wychodzi na zewntrz koa rodziny.

Co jest przyczyn
mutyzmu wybirczego?

Tyle mwi klasyfikacje. Czy jest to jasne dla

osb z mutyzmem wybirczym i ich rodzin?
Raczej nie. Zatem postaram si w skrcie i w
jak najprostszy sposb to wyjani.

Definicja mutyzmu wybirczego

Mutyzm Wybirczy (Selective Mutism) jest
zoonym zaburzeniem lkowym, charakteryzujcym si niezdolnoci mwienia
i porozumiewania si w odpowiedni sposb spoecznie akceptowany (werbalnie)
w wybranych sytuacjach spoecznych. Dzieci z MW s w stanie mwi i komunikowa
si w sytuacjach, w ktrych czuj si bezpiecznie i wygodnie jak w domu (E.Shipon-Blume 2013).
Mutyzm Wybirczy po zakoczeniu
rozwoju mowy zachowana zdolno mwienia. Dzieci z MW mwi, ale komunikuj
si tylko czasami. Robi to tylko w pewnym
krgu ludzi niewiadomie wybranych. Same
decyduj kiedy chc milcze i same zdecyduj, z kim rozmawia. Ale to nie jest regu.
W wikszoci przypadkw komunikacja rodzinna jest prawidowa, ale tylko w najwszym krgu rodziny (rodzice, rodzestwo),
a ju kontakt sowny z dziadkami i dalsz
rodzin wydaje si niemoliwy (Hartman,
Lange 2008).
Mwic prociej: Mutyzm Wybirczy
jest zaburzeniem lkowym. Lk objawia si
nie mwieniem w wybranych sytuacjach
(w przedszkolu, w szkole, w towarzystwie
obcych osb lub w towarzystwie wybranych
osb z rodziny, itp.).
Dziecko nie mwi nie dlatego, e jest uparte, zoliwe, manipulujce, ale dlatego e nie
moe, cho bardzo chce. Dzieci te odczuwaj paniczny lk przed mwieniem. Taki sam
jak niektrzy z nas na widok pajka, psa czy
wody. Kady, kto cho raz w yciu dowiadczy panicznego lku moe poniej wybra te
objawy lkowe, ktrych dozna (szczeglnie
objawy wegetatywne).

Jakie s objawy wegetatywne,

psychosomatyczne i emocjonalne
mutyzmu wybirczego?

Pocenie si rk, twarzy a nawet

caego ciaa
Zaczerwienienie lub zblednicie na twarzy
Problem z oddychaniem
Drenie rk, a nawet caego ciaa
Przyspieszony puls
Bl/cisk w klatce piersiowej, gardle
Bl gowy, odka (w skrajnych przypadkach wymioty)
Niestrawno, biegunka

nr 01, luty 2015

Wyczerpanie fizyczne i umysowe

Trudnoci w utrzymaniu kontaktu wzrokowego
Unikanie sytuacji, ktre kojarz si
z mwieniem (przedszkole, szkoa, sklep,
spotkania rodzinne, obce dzieci na placu
zabaw...)
W skrajnych przypadkach sztywnienie,
dzieci wydaj si jakby nieobecne
W niektrych sytuacjach nawet nie s
w stanie przytakn lub potrzsa gow
Wstyd
Nerwowo
Niska samoocena
Poczucie bezwartociowoci
Depresja
Samotno
Ataki paniki
Nadwraliwo
Unikanie konfrontacji
Upr
Perfekcjonizm
Tendencje twrcze
Niezdecydowanie i niepewno
Pacz
Autoagresja (np. gryzienie si po rkach,
uderzanie w gow)
Agresja wobec innych
Niemono spoywania posiku
w obecnoci innych lub zasanianie ust
podczas jedzenia
Niemono korzystania z toalety
poza domem (dzieci te potrafi cay
dzie nie chodzi do toalety
w przedszkolu)
Zakrywanie twarzy podczas
umiechania si
Nie lubi by w centrum uwagi
Nie lubi zmian
I wiele innych, ktre s indywidualne
dla kadego dziecka

Przyczyny nie s jasne, cho uwaa si, e

MW wystpuje w wyniku lku. Dziecko zazwyczaj dziedziczy skonno do dowiadczania lku od czonka rodziny (w moich
ankietach wszyscy rodzice opisywali, e
sami lub ich maonek, w dziecistwie byli
niemiali i/lub maomwni).
Niektre dzieci maj problemy z przetwarzaniem informacji sensorycznych, np. przepychanie si w grupie czy haas. Co w sytuacji, np. przedszkolnej, nie pomaga a wrcz
utrudnia dziecku komunikacj.
Nie ma te dowodw na to, e dzieci te
doznay szczeglnej przemocy, urazu czy
zaniedbania (oczywicie statystycznie istnieje prawdopodobiestwo takich sytuacji,
ale nie s one wiksze u dzieci z MW ni
u innych na stricte ten temat brak danych
lub ja do nich nie dotaram).
Moe si zdarzy, e w wyniku stresu pourazowego dziecko moe wycofa si z mwienia. Jednak ten typ wycofania mowy jest
inny ni MW. Tu dziecko nagle przestaje
mwi w rodowisku (np. w domu), w ktrym wczeniej nie miao trudnoci.

Jak czsto wystpuje

mutyzm wybirczy?
Szacuje si, e w kadym przedszkolu
i w kadej szkole jest lub byo jedno dziecko
z MW. Najczciej u dziecka nie rozpoznaje
si MW tylko mwi si o nim niemiae.
Cho osobicie licz, e w niedugim czasie
wiadomo na temat mutyzmu wybirczego bdzie rosa a tym samym wicej dzieci
otrzyma waciw pomoc.
Wedug literatury, mutyzm wybirczy wystpuje czciej u dziewczynek (nie
bd polemizowa, dodam tylko, e wrd
wszystkich dzieci z ktrymi prowadziam
i prowadz terapi, w 80% to chopcy).
A take wrd rodzin dwujzycznych lub
tych, ktrzy ostatnio wyemigrowali, w populacjach mniejszoci etnicznych.

Co mog zrobi rodzice,

gdy podejrzewaj u dziecka
mutyzm wybirczy?
Nie leczony MW moe prowadzi do izolacji, niskiej samooceny, fobii spoecznej
a jeli trwa bez pomocy do wieku dojrzewania i duej, moe prowadzi do zaamania
nerwowego, a w skrajnych przypadkach do
samobjstw, jeli w por nie zastosuje si
leczenia.
Rozpoznanie mutyzmu wybirczego
w wieku przedszkolnym i odpowiednio prowadzona terapia moe z powodzeniem pokona t chorob.

Nie poddawa si przy pierwszych

nieudanych prbach nawizania kontaktu
z dzieckiem i nie zraa si kiedy zdarzy
si regres
Wprowadzi zasady i je respektowa
Nie nagradza dziecka za mwienie,
tylko za wysiek woony w terapi.
Brak mwienia w tej sytuacji byby dla
dziecka jednoznaczny z koniecznoci
wprowadzeniem kary, o ktrej nie moe
by mowy!

Co robi podczas terapii? Wskazwki

dla rodzicw i terapeutw.

Nie mona jednak tej walki wygra

w pojedynk. Naley zaangaowa w ten proces przedszkole/szko, rodzin i znajomych
z ktrymi dziecko ma kontakt. Wszystkie
dziaania powinny by prowadzone pod sta
opiek wykwalifikowanych lekarzy i terapeutw, ktrzy wzajemnie si uzupeniaj dla dobra dziecka: psycholog, psychiatra, logopeda,
pedagog, nauczyciel, lekarz rodzinny...

Skuteczno leczenia zaley od tego:

Jak dugo dziecko miao MW zanim zosta

zdiagnozowany?
Jak silny jest lk przed mwieniem?
Czy wystpuj dodatkowe czynniki
mogce stanowi przeszkod terapii?
rodowisko dziecka, brak odpowiednich
specjalistw w miejscu zamieszkania
dziecka lub trudno dotarcia do nich ze
wzgldu na znaczn odlego, wiadomo czym jest MW....
Zaangaowania i wsppracy ze sob
specjalistw
Skutecznie dobranych metod terapii
I wiele innych

stosowane jako alternatywa do zmian rodowiskowych i behawioralnych.

Jaki jest cel terapii?

Celem terapii jest:
1. Zbudowanie zaufania midzy Terapeut
a Dzieckiem i Jego Rodzin.
2. Stworzenie atmosfery sprzyjajcej
obnieniu lku zwizanego z komunikacj.
3. Wygaszenie negatywnych emocji
i zachowa dziki ich rozpoznaniu,
nazwaniu, zrozumieniu.
4. Osignicie mwienia w kadej sytuacji.

Czego nie robi podczas terapii?

Wskazwki dla rodzicw i terapeutw.

Czy wprowadza leczenie

farmakologiczne?
T decyzj podejmuje wycznie lekarz. Leki
mog by odpowiednie dla starszych dzieci
i modziey, ktrych lk prowadzi do depresji
i innych problemw. Leki nie powinny by

10

Nie koncentrowa si na mwieniu

dziecka, ale na obnieniu jego lku
Nie naciska i nie zmusza dziecka
do czego, czego nie chce robi (jeli
nie chce gra, bawi si, wej z nami
w jakkolwiek relacj terapeutyczn.
Lepiej nic nie robi przez godzin ni
zepsu to, co ju udao si wypracowa)
Nie okazywa zdziwienia, euforii, gdy
dziecko zacznie mwi (by moe
na pocztek bdzie to tylko szept lub
odpowiadanie tak/nie)
Nie dawa dziecku za kadym
razem taryfy ulgowej, np. w grach,
ale traktowa je jak rwnego sobie
partnera

Zaufa terapeucie (wczeniej nie ba si

sprawdzi jego kompetencji)
Okazywa cierpliwo i zrozumienie
By w cigej gotowoci do pomocy,
ale nie narzuca si
Obserwowa, uczy si jego niewerbalnych
sygnaw, ktre nam daje, aby pokaza
nam, e jest gotowe i dalej
Zapewnia, e kada dodatkowa aktywno
komunikacyjna jest dobra i ostatecznie
zmierza do osignicia celu jakim jest
mwienie w kadej sytuacji spoecznej
Modyfikowa terapi w zalenoci od
wieku dziecka, jego upodoba, stanu
emocjonalnego w dniu terapii
Prowadzi dziennik, aby po kadej wizycie
zapisa nowe spostrzeenia i wnioski
Wsppracowa z kadym, kto moe nam
pomc w terapii
Wsppracowa z przedszkolem/szko
Konsultowa si z bardziej
dowiadczonymi koleankami/kolegami

Aneta Kiepiela-Koperek
logopeda/pedagog, Pozna

Artyku zosta opublikowany w Wielkopolskim Przegldzie Logopedycznym 1/12/2014

Bibliografia:
1. Hartman B., Lange Boris Mutismus v dtstv, mld
a dosplosti TRITON, Praha, Czechy, 2008
2. Shipon-Blume E., The Selective Mutism Summer
Vacation & Back to School Guide, 2013
3. Johnson M., Wintgens A., Can I tell you about
Selective Mutism?, Jessica Kingsley Publishers, 2012
rda internetowe:
www.smira.org.pl
www.selectivemutismcenter.org
www.aimuse.it
rda wasne:
Zgromadzona dokumentacja na podstawie wasnej
praktyki.
Autorski program terapeutyczny (w przygotowaniu
do druku).

Poradnik Autystyczny

Gwne tezy i definicje

pochodz z wydanej
przez Fundacj Rosa
ksiki Snoezelen
Sala Dowiadczania wiata.
Kompendium opiekuna
i terapeuty autorstwa
dr Agnieszki SmrokowskiejReichmann
Gwnym bohaterem niniejszego artykuu
jest mao jeszcze w Polsce upowszechniona,
cho stosowana z sukcesami ju od ponad
dwudziestu lat metoda terapeutyczna Snoezelen, w Polsce znana pod nazw Sala Dowiadczania wiata. Jak stwierdza sama autorka tego polskiego okrelenia, dr Agnieszka
Smrokowska-Reichmann, najlepiej odzwierciedla ona istotn cech koncepcji Snoezelen
cech, ktrej Snoezelen zawdzicza swoj
odmienno i skuteczno. W pomieszczeniach terapeutycznych tworzymy rzeczywicie
nieco inny wiat, ktrego nasi podopieczni
mog dogbnie dowiadcza. Jest to wiat,
w ktrym uczestnik otrzymuje dwie moliwoci jednoczenie:
Po pierwsze: moliwo takiego przeywania
wiata i kontaktu z otoczeniem, ktra gdzie indziej nie jest dla niego dostpna;
Po drugie: moliwo takiego dowiadczania
siebie samego i innych, ktra gdzie indziej nie
jest dla niego dostpna.
nr 01, luty 2015

Przyczynami utrudniajcymi w dostp s

najczciej powane, sprzone deficyty zdrowia i sprawnoci.

Troch historii
Metoda Snoezelen ma fascynujcy pocztek.
Powstaa jako pomys osb, ktre nie bdc
profesjonalistami, zajmoway si osobami
z gbok niepenosprawnoci intelektualn i wielorako niepenosprawnymi. Dwch
modych ludzi: student Klaas Schenk oraz
nauczyciel sztuki Niels Snoek odbywali
zastpcz sub wojskow w orodku dla
dzieci niepenosprawnych umysowo o nazwie Haarendael. Wraz z Reinem Stapsem,
ktrego zadanie polegao na organizowaniu
czasu wolnego dla mieszkacw, zauwayli, e orodek, a nie by to w owych czasach
(1974 r.) wyjtek, nie oferowa najciej
niepenosprawnym adnych zaj, w trakcie
ktrych pobudzanoby celowo ich zmysy.
W odpowiedzi na ten brak postanowili stworzy co innego, nowego. Pracownicy orodka Haarendael zaaranowali pomieszczenie,
w ktrym nagromadzono mnstwo rnych
bodcw oddziaujcych na poszczeglne
zmysy:
Bodce oddziaujce na wzrok: przymione wiato, ktre miao imitowa zmierzch;
sznury lampek w ksztacie gwiazdek, ktre
porozwieszano na cianach; wywietlane slajdy, gwnie z abstrakcyjnymi lub
pynnymi obrazami; szafki oklejone foli
aluminiow; lustra; przy suficie obracajce
si rdo wiata.

Bodce oddziaujce na such: w pomieszczeniu rozmieszczono goniki, z ktrych

wydobywaa si spokojna muzyka gitarowa; w wielkiej lalce ukryto magnetofon,
ktry odtwarza muzyk; magnetofon
ukryto te w mikkim pojedzie-zabawce,
obitym gbk (muzyka zaczynaa rozbrzmiewa po pocigniciu za sznurek).
Bodce oddziaujce na dotyk: kcik
wypeniony sianem; zamiast basenu
z pieczkami (wtedy jeszcze nie zosta on
jeszcze odkryty dla potrzeb Snoezelen)
zaproponowano pojemnik wypeniony
nadmuchanymi balonami; wielkie ko
z mikkimi materacami.
Bodce oddziaujce na wch: zapalone
kadzideka; przesycone perfumami chusteczki; spraye zapachowe.
Bodce oddziaujce na smak: na maych
talerzykach rne prbki potraw: bita
mietana, wirki czekoladowe, frytki,
korniszony, sok jabkowy.
Bodce kinestetyczne: hamak, koyszce
si ko poczone ze sprark (podmuch
powietrza rozwiewa wosy)
Jak widzimy by to pierwowzr Sali Dowiadczania wiata wyposaony skromnie,
nie posiadajcy obecnie stosowanych (najczciej za drogich) urzdze, ale przesiknity t sam ide. Zreszt a ta myl jest zainspirowana rozmowami pracownikw Fundacji
Rosa z wieloma terapeutami z rnych miejsc
caej Polski najwaniejsze w terapii Snoezelen nie s urzdzenia, a kreatywno i autentyczna wola pomocy podopiecznym.

11

Jak pokazali Schenk i Snoek mona osiga

zakadane cele przy pomocy przedmiotw codziennego uytku zastosowanych w nietypowy, ale przemylany sposb.
Kolejnymi nazwiskami skojarzonymi
z terapi Snoezelen s terapeuta zajciowy Ad
Verheul oraz muzykoterapeuta Jan Hulsegge,
ktrzy s autorami ksiki Snoezelen, nieco
inny wiat1 (polski przekad dr Smrokowskiej
Reichmann z 1993 r). Pozycja ta, zwana Bibli
Snoezelen, wprowadzia opisywan terapi na
salony. Od czasu jej wydania trwa nieprzerwany rozwj tak samej terapii, jak i zakresu
jej stosowania.
Dzi Snoezelen to kilka (kilkanacie? kilkadziesit?) tysicy sal na caym wiecie od
Holandii, Niemiec, poprzez USA, Izrael a po
dalek Japoni i Kore Poudniow.
Od 2002 roku dziaa International Snoezelen Association (ISNA), jej szefowa, Krista
Mertens jest niestrudzon propagatork metody oraz organizatork wielu kongresw i seminariw. Terapia znana jest (przede wszystkim
w Kandzie i USA) take pod hasem MSE czyli Multi Sensory Environments.
Dziaaj te liczne, wartociowe poznawczo portale internetowe. Po wpisaniu w wyszukiwarce internetowej hase Snoezelen czy
MSE otrzymujemy linki do wielu stron propagujcych wiedz o tej terapii.

Prba definicji
Okrelenie jedynej, uniwersalnej definicji Snoezelen, jak dotd nie powiodo si. Sprbowa
mona poprzez okrelenie tego, co dziej si
w Sali Dowiadczania wiata. Naley wic
powiedzie, e:
Snoezelen to przemylanie dobrana oferta
bodcw, z ktrej korzysta si w przyjaznej
i przyjemnej atmosferze.
Snoezelen jest stworzeniem moliwoci autentycznego przeycia otoczenia dla tych,
ktrzy s inni.
Snoezelen jest propozycj spdzania czasu
wolnego dla osb niepenosprawnych, w ktrym to czasie s one oddzielone od wszystkich innych zaj i aktywnoci dnia powszedniego i mog odnale same siebie.

Deutsche Snoezelen-Stiftung proponuje takie spojrzenie: Snoezelen to przestrze

urzdzona w sposb wywaony. Poprzez
harmonijne i dopasowane do siebie bodce
wielozmysowe wytwarza u obecnych dobre
samopoczucie i procesy samoregulacyjne.
Zorientowane na uytkownika i specjalnie zaaranowane wntrze umoliwia realizowanie
interwencji pedagogicznej i terapeutycznej,
jak i wspomaganie relacji midzy opiekunem
a podopiecznym. Snoezelen stosuje si z powodzeniem w przypadku osb chorych, niepenosprawnych i nieupoledzonych.
Katarzyna Gawron2 formuuje nastpujc opisow definicj: Terapia Snoezelen, ktra w Polsce znana jest pod nazw Sala Dowiadczania wiata, zaliczana jest do dziaa opartych na stymulacji polisensorycznej.
Snoezelen ma stwarza wiat przyjazny, pozbawiony chaosu nakadajcych si na siebie bodcw, pozwala na skupienie si na
wybranych elementach rodowiska, dawa
moliwo reagowania w dowolnym tempie,
z moliwoci powtrze danej czynnoci bez
ogranicze. Istot jest wic stworzenie dajcego si kontrolowa wiata. Wynikiem przebywania w Sali Dowiadczania wiata jest
rozlunienie, zainteresowanie otoczeniem,
zmniejszenie pasywnoci, polepszenie kontaktu z terapeut, poczucie bezpieczestwa,
dowiadczenie samego siebie, rado i relaks. Snoezelen moe istnie jako samodzielna terapia, ale take peni rol uzupeniajc w stosunku do innych dziaafizjoterapeutycznych. Pobyt w Sali Dowiadczania wiata zakada osiganie nastpujcych celw:
kompensacji, redukcji deficytw i zaburze.
Prowadzi do wzbogacenia zakresu przey
uczestnika, poprawy koncentracji, zwikszenia moliwoci dziaania.
Jak kada definicja take i wyej przytoczone nie wyczerpuj wszystkich moliwych
aspektw. S one jednak na tyle dobre, by
w oparciu o nie tworzy wasne rozumienie

Efekty stosowania
Jeden z niemieckich propagatorw Snoezelen
Manfred Bechstein3, zestawia nastpujce

efekty Snoezelen oraz obszary, w ktrych

ta metoda moe by skutecznie stosowana.
Snoezelen:
wspomaga percepcj i porzdkuje bodce;
wytwarza dobre samopoczucie i odpra;
wprowadza uczestnika w stan zrelaksowania i spokoju, ale te moe aktywizowa;
pobudza zainteresowanie, wyobrani
i kreatywno;
przywouje wspomnienia;
organizuje i kierunkuje uwag uczestnika;
wspomaga sprawno pamici;
niweluje lk, a wprowadza poczucie
bezpieczestwa;
tworzy i pogbia relacje midzyludzkie
i komunikacj;
daje zwyk rado.
Efekty Snoezelen jako techniki zorientowanej
terapeutycznie:
kompensacja, redukcja albo likwidacja
pierwotnych lub wtrnych objaww
w rnych zdiagnozowanych obszarach
patologii zdrowotnej;
wzmocnienie zdolnoci postrzegania
siebie, wiadome dowiadczanie wasnego
ciaa;
zwikszenie umiejtnoci dowiadczania
otoczenia, dziaania, bycia aktywnym.
Efekty Snoezelen jako techniki zorientowanej
pedagogicznie:
oglna aktywizacja suca wspomaganiu
procesw rozwojowych i nauczania;
poszerzenie zakresu dowiadczania najbliszego otoczenia;
trening odbierania podstawowych bodcw;
integracja w strukturze spoecznej;
budowanie elementarnych relacji midzyludzkich (midzy innymi dziki
moliwoci komunikacji pozawerbalnej);
uczenie si podstawowych kompetencji;
odprenie i odpoczynek.

12

Poradnik Autystyczny

Efekty Snoezelen jako techniki relaksacyjnej:

zmniejszenie napicia mini;
spowolnienie i wyrwnanie oddechu;
zmniejszenie liczby uderze serca na minut (spoczynkowej czsto akcji serca).

Podstawowe urzdzenia

peni dozna niemoliwych do zasymulowania w inny sposb. Relaks, odprenie, agodzenie blu, poczucie wasnego ciaa, to tylko
niektre z moliwych do wywoania efektw.
Elementy dotykowe, sznury wiatowodw, projektory, waciwe, wielopunktowe
owietlenie, imitatory wiatru oraz systemy odtwarzania muzyki wraz z nagonieniem to kolejne elementy stanowice o uroku
Haas, migoczce wiata, ruch, popiech, zapach spalin s to bodce nadmiernie obciajce miejskie rodowiska. mudna rehabilitacja, wielokrotnie powtarzane wiczenia, dzie
wypeniony rnymi zajciami, zaplanowany
kady ruch, tak z kolei wyglda codzienno
dzieci dotknitych rnymi niepenosprawnociami. W opozycji do wspomnianych obcie mona wymieni momenty w magicznej
atmosferze Sali Dowiadczania wiata: chwila
zatrzymania si, oddechu, spokojna gra wiate, cicha muzyka w tle, przyjemny zapach,
wibracje, delikatne koysanie, czas tylko dla
siebie. Przekraczajc prg Sali Dowiadcza-

Grupa osb ze Spektrum Autyzmu jest grup

bardzo niejednorodn. W salach Snoezelen,
kady jednak moe znale co dla siebie,
bez wzgldu na stopie nasilenia zaburze,
czy wspwystpujce dysfunkcje, choroby,
niepenosprawnoci. Gboka indywidualizacja w doborze bodcw stymulacyjnych
i niedyrektywno tej metody s czsto podstaw, dziki ktrej dzieci z autyzmem kontrolujc rodowisko, w ktrym przebywaj,
czujc si pewnie w atrakcyjnej przestrzeni
modyfikowanej wedug swoich upodoba,
otwieraj si na wasne doznania, na otoczenie i na osoby, ktre si z nimi w niej
znajduj. Sala docelowo ma sta si przestrzeni dla dziecka, jego chwil zatrzymania, spdzon na aktywnoci wypywajcej
od niego samego. Jako rodowisko bogate
w moliwoci dowiadczania rnorodnych
bodcw warto zwrci jednak uwag, by
nie byo dla dziecka przestrzeni atakujc
jego zmysy. Wane jest dogbne poznanie
dziecka, stopniowe zapoznawanie go z Sal
i przeksztacanie jej przestrzeni tak, by

nia wiata wchodzimy do miejsca innego ni

wszystkie kuszcego wolnoci wyboru,
wasn decyzj i wieloci moliwoci.
Dowiadczanie szczcia, przyjemnoci
i rozbudowywanie dowiadcze docierajcych
do rnych zmysw wszechstronnie wspiera osoby, ktrych rozwj jest w jakim stopniu zaburzony. W Polsce sale dowiadczania
wiata powstaj najczciej wanie w placwkach edukacji, czy terapii osb z rnymi niepenosprawnociami. Coraz czciej jednak
przeznaczane s dla innych grup odbiorcw.
Tworzone s w przedszkolach i szkoach masowych lub przy oddziaach szpitalnych. Na
zachodzie Europy szerokie zastosowanie znajduj w orodkach dla osb starszych, a czasami tworzone s prywatnie, jako miejsce relaksu i odpoczynku dla pracownikw placwek,
czy firm. Nie wyczerpuje to ich potencjau,
a badania prowadzone na caym wiecie dowodz kolejnych moliwoci ich zastosowania.

dopasowa j do indywidualnych upodoba

i potrzeb kadego z podopiecznych. Podstaw dla wydarzenia zachodzcego w salach
Snoezelen powinien sta si kontakt nawizywany z dzieckiem i otwarta postawa terapeuty podajcego za nim.
Dzieci przecione codziennymi obowizkami, dzieci agresywne lub autoagresywne,
znajdujc chwil oddechu, tworz z SD swoj wyciszajc nisz. Rodzice niedowierzaj widzc swe pobudzone, rozbiegane pociechy tak odpronymi i spokojnymi, lub wrcz
przeciwnie, gdy bierne na co dzie dziecko
podejmuje z wasnej, nieprzymuszonej woli,
kolejn aktywno. Dzieci uwielbiaj przychodzi do magicznego zaktka Snoezelen.
To wspaniaa alternatywa dla codziennych
zaj, aktywnoci, rehabilitacji i przebodcowanego rodowiska. To chwila oddechu
i zapomnienia. Chwila tylko dla dziecka.
W sprzyjajcych warunkach SD,

Grupy odbiorcw Snoezelen

Kula lustrzana
Obroty zawieszonej wysoko kuli powoduj, e po suficie, cianach, pododze powoli
przesuwaj si gsto rozmieszczone punkciki
wietlne. Zmieniaj kolor pod wpywem wsko ukierunkowanej wizki wiata z maego
reflektora, ktra trafia na setki maych lusterek
tworzcych kul.
Kolumny wodne
Wysokie (nawet ponad dwumetrowe) rury
pleksiglasowe o rednicy 10-20 cm, wypenione wod destylowan, podwietlane zmieniajcymi si kolorami. Wyposaone w pomp powietrza, tworzc unoszce si do gry
baki, poruszajce plastikowymi rybkami.
Ustawiane pojedynczo bd w formie wysp
kilku kolumn. Moc przycigania uwagi podopiecznych jest niezwyka.

Terapeutyczny basen z pieczkami

Kluczowy element wyposaenia. Mikko wycieany, o co najmniej metrowej gbokoci
basen wypeniony kolorowymi kulami (6 cm
i wicej). Pywanie, nurkowanie to tylko niektre z wymylanych przez dzieci zastosowa.

ko wodne
Element najdroszy ale niezbdny w kadej
Sali. Wypenione podgrzewan wod, czsto
wyposaone w maty masujce gwarantuje
nr 01, luty 2015

Dziecko z autyzmem w SD

13

e czasami ogranicza nas jedynie brak moliwoci. O Sali Dowiadczania wiata mona jednak z pewnoci powiedzie, i jest to
miejsce, w ktrym nic nie musz, a wszystko mog.

Paula Bagiska

(paula@fundacjarosa.pl)
Terapeuta, Kierownik wietlicy Terapeutycznej prowadzonej
przez Fundacj Rosa;

Dariusz Hac

(darek@fundacjarosa.pl)
Szef projektu Sala Dowiadczania wiata w Fundacji Rosa

Fundacja Rosa
(fundacjarosa.pl)

przy motywacji i aktywnoci wychodzcej od

samego dziecka, dziej si mae cuda. Niewiadome, mae osignicia udowadniaj,

Organizacja poytku publicznego z Wrocawia. Fundusze, ktre otrzymuje w ramach corocznej akcji przekazywania 1% podatkw na cele charytatywne, przeznacza
na wspomaganie potrzebujcych, szczeglnie dzieci
i modziey, w dwch obszarach: zdrowia i edukacji.

Najwaniejsze programy realizowane przez Fundacj to:

Rakoobrona;
Kartka ze Szpitala;
Lekki Tornister;
Sala Dowiadczania wiata;
wietlica Terapeutyczna.
Agnieszka Smrokowska-Reichmann Snoezelen Sala
Dowiadczania wiata. Kompendium opiekuna i terapeuty. wyd. Fundacja Rosa, 2013
Pierwsze w Polsce unikalne, kompleksowe i wyczerpujce opracowanie dotyczce terapii Snoezelen. Format
176x250 mm, ilo stron: 352, liczne zdjcia i materia
video na pycie DVD. Pozycja do nabycia w Fundacji
Rosa szczegy pod adresem:
fundacjarosa.pl
1
Hulsegge J., Verheul A. (1993), Snoezelen nieco inny
wiat, Krakw: Gielas Rehabilitations-Technik GmbH.
2
Gawron K., Wpyw metod Snoezelen i NDT-Bobath na
stan dzieci z mzgowym poraeniem, www.hakervip.
linuxpl.info/fizjo-ten/fizjo/artykuly.html [data odczytu:
8.05.2013].
3
Bechstein M.: www.mbechstein.de/reader_pm/theorie_
themen/11_snoezelen.pdf [data odczytu: 4.05.2013]

Jak wszyscy wiemy,

mowa nie jest u dziecka
najwaniejsza, a komunikacja.
Bez komunikacji nie mamy
prawidowej mowy, bo cho
wymowa moe by genialna,
to brak podstawowej funkcji
mownej porozumiewania
si czyni t wymow
nieprzydatn.
Komunikacja rozwija si od najmodszych
miesicy ycia dziecka. Myl, e warto przeledzi ten cykl, bo dziki temu mona zauway pierwsze symptomy pewnych nieprawidowoci rozwoju (ktre nie musz prowadzi
od razu do diagnozy autyzmu, ale np. bd
wan wskazwk do odwiedzenia okulisty
czy laryngologa ju z niemowlakiem).
Komunikacja dziecka zaczyna si od paczu. Maluch pacze kiedy jest gody, zmczony, kiedy mu mokro. Ale w wikszoci jest to
po prostu zgoszenie potrzeb. Prawdziw
komunikacj moemy nazwa zachowania
piciomiesicznego malucha, ktry umiecha
si na umiech drugiej osoby, skupia wzrok
na twarzach i przedmiotach oraz wsuchuje si
w wypowiedzi dorosych. Wtedy te mona
bawi si z dzieckiem w dialogowanie umiechami umiech za umiech, pisk za pisk (taki
maluch wokalizuje ju przecie pierwsze samogoski), sowo za aghrr.
W 7. miesicu ycia dziecko zaczyna ju
powtarza po dorosych sylaby otwarte, czsto
z dorosymi dialogujc ma za ma to
wanie pierwsza komunikacja naprzemienna,

14

tak wana w pniejszym dialogu. W tym czasie dziecko boi si osb obcych, nie jest mu
obojtne gdy mamy nie ma w pobliu.
Okoo 10. miesica ycia dziecko utrzymuje z dorosym wsplne pole uwagi. Oznacza to tyle, e kiedy mama pokazuje palcem
przez okno i mwi: Patrz! ptaszek!, to maluch odwraca si w kierunku wskazanym przez
ni. W tym samym okresie dziecko te potrafi
pokaza ju opiekunowi czego chce lub czym
chce si bawi poprzez gest wskazywania palcem. Ponadto potrafi si bawi w dawanie i odbieranie zabawki oraz rozumie emocjonalne
wypowiedzi domownikw. Oznacza to tyle,
e po melodii gosu poznaje czy mama mwi
Kocham ci, skarbie czy Nie dotykaj tego!
Nie wolno! Ponadto wie, e gaworzenie lub
pacz przyciga uwag opiekuna, wic wykorzystuje t wiedz w praktyce.
Dziecko roczne potrafi wskaza palcem
konkretne osoby lub rzeczy (zwierztka), ktre

zna. Rozumie te proste sowa o zabarwieniu emocjonalnym. Czyli ju wie, e nie!

to nie. Czsto wanie w tym wieku dzieci mwi pierwsze sowa (ktre najczciej
s pierwszymi sylabami, ale ju oznaczaj
co bardzo konkretnego) i potrafi kierowa
uwag innych.
Dopiero potem pojawia si w yciu
dziecka wypowied jako kompetencja komunikacyjna. Ale bez umiechu, gestu, skupiania wzroku na twarzy osoby mwicej
nie ma prawdziwej komunikacji. Dlatego
warto obserwowa maluchy od najmodszych lat i stymulowa kady niepodany
sygna.

Katarzyna Czyycka

logopeda, nauczyciel jzyka polskiego jako drugiego

w Niemczech. Mieszka i pracuje w Hamburgu, gdzie zajmuje
si dziemi Polakw przebywajcych tam na emigracji. Prowadzi blog: blog.centrumgloska.pl. Prywatnie: cigle due
dziecko z ADHD. Uwielbia wspinaczk wysokogrsk.
Poradnik Autystyczny

Autystyczny
y y
www.poradnikautystyczny.pl

nr 01, luty 2015

15

Autystyczny
y y
www.poradnikautystyczny.pl

16

Poradnik Autystyczny

Autystyczny
y y
www.poradnikautystyczny.pl

nr 01, luty 2015

17

Autystyczny
y y
www.poradnikautystyczny.pl