ARTO PAASILINNA

Fantastyczne
samobjstw
o
zbiorowe
Z jzyka fiskiego
przeoya Boena
Kojro

Wydawnictwo KOJRO
Warszawa 2007

Tytu oryginau: Hurmaava joukkoitsemurha

For the Polish edition
Copyright 2007, Boena Kojro, Warszawa
Copyright Arto Paasilinna and WSOY
First published by WSOY in 1990, Helsinki, Finland
Redakcja: Ewa Sobol
Projekt okadki: Anna Kojro
Opracowanie typograficzne: Andrzej Tomaszewski
Przekad powieci dotowany z funduszu
FILI - Centrum Informacji o Literaturze Fiskiej

FILI

isBN-13:978-8-391645-85-7
978-8-391645-85-7

EAN:

Druk i oprawa:
Drukarnia Naukowo-Techniczna
03-828 Warszawa, ul. Miska 65
Wydawnictwo KOJRO
www.kojro.pl

Cz pierwsza
Wyciu najwaniejsz spraw
jest mier,
ale i ona nie jest a tak wana
[z filozofii ludowej]

i.

Najwikszym wrogiem Finw jest przygnbienie,

smutny nastrj, bezdenna apatia. Wiszce nad nieszczliwcami cikie myli po tysicach lat panowania tak ich
sobie podporzdkoway, e dusza tego narodu staa si
mroczna i powana. Macki smutku maj ogromn si i
wielu Finw uwaa, e jedynie mier moe ich wyrwa z
przygnbienia. Czarne myli wydaj si im gorszym nieprzyjacielem ni Zwizek Radziecki.
Ale Finowie s take wojownikami. Nie poddaj si i
raz po raz wzniecaj bunt przeciwko strasznemu wadcy.
Juhannus, wito wiata i radoci obchodzone w
rodku lata, jest dla nich jak wielka walka, w ktrej zabjcze i cikie myli prbuje si stumi wsplnym wysikiem i przemoc. W przededniu tego wita mobilizuje si
cay nard: na front biegn nie tylko zdatni do walki mczyni, ale te kobiety, dzieci i starcy. Nad tysicami fiskich jezior zapalaj si ogromne pogaskie stosy, majce
odpdzi smutek. Na maszty wcigane s biao-niebieskie
flagi. Przed bitw pi milionw fiskich wojownikw
poywia si tustymi kiebasami i grillowanym boczkiem.
Wychylaj oni jeden po drugim kieliszki wdki dla dodania sobie odwagi, a potem w takt muzyki akordeonowej
5

odmaszerowuj oddziaami, by zmierzy si z depresj i

zdusi jej wadz w nieprzerwanej, trwajcej ca noc
bitwie.
W bezporednich starciach dochodzi do spotka
przedstawicieli obu pci, a kobiety staj si brzemienne.
Mczyni mkncy odziami przez wody topi si w jeziorach i zatokach morza. Tysice uczestnikw wita padaj
w krzaki i gsto rosnce pokrzywy. Mona wwczas zobaczy liczne bohaterskie czyny i pene powicenia akty
odwagi. Zwycia rado, szczcie, ponure myli zostaj
odpdzone i nard cieszy si wolnoci przynajmniej przez
jedn noc w roku, gdy si pokonuje mrocznego
ciemiyciela.
Nad brzegiem Chmielowego Jeziora w okrgu Hame
nasta ranek w dniu wita lata. Czu jeszcze byo delikatny zapach dymu, pozostay po nocnej walce: poprzedniego dnia obchodzono wigili juhannusa i na wszystkich
brzegach pony stosy. Nad zatoczk jeziora hameskiego przelatywaa z otwartym dziobkiem jaskka, owic
owady tu nad tafl wody. Powietrze byo spokojne i
przejrzyste, ludzie spali. Tylko ptaki miay jeszcze si, by
piewa.
Na schodach swojej willi siedzia samotny mczyzna,
trzymajcy nietknit butelk piwa. By to dyrektor Onni
Rellonen, ktry niedugo koczy pidziesit lat. Na jego
twarzy malowa si najwikszy w caej okolicy smutek.
Rellonen nie nalea do zwycizcw nocnej bitwy. Odnis
cikie rany i nie istnia taki szpital polowy, w ktrym jego
zamane serce mogoby otrzyma, pierwsz pomoc.
By szczupym mczyzn redniego wzrostu z do
duymi uszami, dugim nosem i zaczerwienionym czub6

kiem gowy. Mia na sobie letni koszul z krtkimi rkawami i welwetowe spodnie.
Jego powierzchowno wiadczya o tym, e zapewne
kiedy drzemaa w nim nieokieznana sia; kiedy, ale nie
teraz. Dzisiaj mczyzna ten by zmczony, pokonany, zamany yciem. Poorana bruzdami twarz i przerzedzone
wosy stanowiy wzruszajce oznaki klski, poniesionej w
walce z twardym i krtkim yciem.
odek dyrektora Onniego Rellonena cierpia od kilkudziesiciu lat z powodu nadmiaru kwasw, a w zaktkach jelit kry si pocztkujcy nieyt. Stawy mia sprawne,
minie take, jeli nie liczy lekkiego zwiotczenia. Natomiast serce Rellonena, oboone tuszczem, bio z wysikiem, stanowic obcienie i balast dla ciaa, a nie organ
podtrzymujcy ycie. W kadej chwili mogo si zdarzy,
e si zatrzyma, powodujc parali, zostawiajc swego
pana w tsknocie za eliksirem istnienia i zapadajc si w
mier. Wanie tak zmczony organ odwdziczyby si
ponur zapat mczynie, ktry darzy go zaufaniem ju
od narodzin. Gdyby ten misie chcia odpocz przez sto
uderze, gdyby uniemoliwi oddech, to byby koniec
wszystkiego. Wtedy dotychczasowe miliardy uderze serca
Onniego Rellonena nic by nie znaczyy. Taka jest mier.
Tysice Finw dowiadczaj jej co roku. aden z nich nie
wraca, by opowiedzie, co si wtedy, u kresu czuje.
Wiosn Onni Rellonen zabra si do malowania zewntrznych cian swojej zniszczonej willi, ale nie dokoczy pracy. Puszka z farb staa teraz przy kamiennej podmurwce, a na pokrywce lea pdzel z zesztywniaym
wosiem.
Rellonen by biznesmenem, czasami nazywano go dyrektorem. Mia za sob wiele lat przedsibiorczoci, po7

cztkowo oszaamiajce sukcesy, wspinanie si po drabinie

kariery w drobnym przemyle, grup podwadnych, ksigi,
pienidze, interesy. Pracowa na zamwienia, a w atach
szedziesitych posiada nawet fabryczk produkujc
cienk blach. Ale niekorzystne koniunktury i chciwi
konkurenci doprowadzili firm Dachy i Blachy Rellonna
SA do bankructwa. I na bankructwie si nie skoczyo, bo
dyrektora podejrzewano te o przestpstwa. W kocu
Rellonen zosta wacicielem pralni automatycznej. Ale ten
interes take nie wypali: wszystkie fiskie rodziny miay
pralki, a ci, ktrzy ich nie mieli, nie przejmowali si
brudnymi ubraniami. Due hotele i statki szwedzkich
armatorw nie daway pralni Rellonena pracy, bo
dziaajce w caym kraju sieci zabieray mu swoim
zwyczajem sprzed nosa zamwienia, ktrych szczegy
ustalano w gabinetach. Najnowsze bankructwo dopado
Onniego Rellonena na wiosn i od tego czasu drczya go
gboka depresja.
Dzieci byy ju dorose, maestwo w rozkadzie. Gdy
Onni czasami si oywia, planowa now przyszo i
opowiada o swoich pomysach onie, to jej nie chciao si
ju go wspiera. Nawet jej.
- Uhum... - taki komentarz poowicy obezwadnia
Rellonena. Nie oznacza ani sprzeciwu, ani zachty, niczego. Wszystko byo beznadziejne, cae ycie, a zwaszcza
biznes.
Od zimy dyrektor Onni Rellonen zastanawia si nad
samobjstwem. I to nie pierwszy raz, bo dawniej te traci
chci do ycia. Depresja znowu zamienia zdrow agresj
w myli o samounicestwieniu. Skoczyby ze sob ju
wiosn, gdy pralnia zbankrutowaa, ale wtedy nawet do
tego nie mia si.
8

Teraz byo wito lata - juhannus. ona zostaa w miecie, mwic, e nie chce psu sobie odpoczynku na wsi z
ponurym mem. Rellonen spdzi wic wieczr samotnie,
bez rodzinnego ogniska, bez towarzystwa, bez przyszoci.
Nie wprawio to biedaka w radosny nastrj.
Postawi butelk piwa na schodach, wszed do willi, z
szuflady komody stojcej w sypalni wycign rewolwer,
naadowa go i wsadzi do kieszeni welwetowych spodni.
-1 to by byo na tyle - pomyla ze smutkiem, ale zdecydowanie.
Po raz pierwszy od duszego czasu poczu, e znowu
co robi, nadaje sprawom tempo. Nadszed czas postawi
krzyyk na nic nieznaczcym powolnym wegetowaniu.
Duy krzy na caym yciu i dooy z hukiem
wykrzyknik!
Dyrektor Onni Rellonen ruszy przez hamesk wie.
W towarzystwie piewajcych ptakw przeszed po wysypanych piaskiem ciekach obok domkw letnich, min
ssiedni will, skrci na pola uprawne i pozostawi za
sob budynek z mockarni, obor i chaup. Za niewielkim lenym skrawkiem rozcigao si nowe pole. Rellonen
przypomnia sobie, e na skraju kpy drzew znajdowaa si
stara, podupada stodoa. Mgby si tam zastrzeli, bo
byo to spokojne miejsce i odpowiednie warunki do
zakoczenia swoich dni.
Czy nie powinien pozostawi w willi na stole listu poegnalnego? Co naleao w nim napisa? egnajcie, kochane dzieci, radcie sobie jako, wasz ojciec podj ju
decyzj...? Nie gniewaj si na mnie, ono?
Onni Rellonen wyobrazi sobie reakcj kobiety po
przeczytaniu takiego listu. Prawdopodobnie ona skomentuje to, mwic:
9

-Uhum...
Pole koniczyny pachniao soczyst otaw. Rolnik skosi poprzedniego dnia wie traw na pasz. Ze wzgldu
na krowy wieniacy pracuj nawet przed juhannusem.
Pszczoy brzczay, a na dachu starej stodoy kwiliy jaskki. Od jeziora dobiegay krzyki mew. Rellonen kroczy
z zimnym jak ld sercem do stodoy, starego, szarego budynku, ktrego nikt ju nie potrzebowa do niczego innego,
jak tylko do rozstania si z yciem. Budynek zblia si,
nadchodzi zbyt szybko, ycie koczyo si wczeniej, ni
Onni si spodziewa.
Rellonen nie by w stanie od razu wej przez podwjne, budzce strach drzwi stodoy. Czekay na niego jak
ciemne, otwarte gardo pieka. Mimowolnie stara si
przeduy swoje ycie i postanowi okry budynek niczym ranne zwierz, ktre szuka miejsca na ostatni spoczynek. Zajrza do rodka przez szpar w zgniych, drewnianych cianach stodoy - wygldaa strasznie. Ale decyzja zostaa podjta: musia j obej, pniej wstpi do
rodka w objcia mierci i wystrzeli z broni. Jeden drobny
ruch zwalniajcy spust, ostatnia transakcja i saldo bdzie
wyzerowane, ostatnie saldo rachunku ycia i mierci.
Dyrektor wzdrygn si.
W stodole kto jednak by! Przez szpar midzy belkami Rellonen zobaczy co szarego, usysza dyszenie. Sarna? Czowiek? Zmczone serce Onniego drgno ze szczcia. Przecie nie mona si zabi w stodole, w ktrej znajduje si zwierz, a w najlepszym wypadku czowiek! Nie!
Co takiego byoby nieeleganckie.
Czowiekiem w stodole okaza si postawny, ubrany w
szary wojskowy mundur mczyzna, ktry wspiwszy si
na stos erdzi do suszenia siana, przywizywa do bel10

ki na suficie niebieski nylonowy sznurek i wkrtce mocno

zasupa go na krokwi.
Mczyzna sta bokiem do zagldajcego przez szpary
w cianie samobjcy Rellonena. Onni wywnioskowa, e
jest on oficerem, poniewa na szwach jego polowych
spodni widniay te pasy. Wojskow marynark mia
rozpit, a na kocach konierza znajdoway si trzy rozety. A wic to pukownik.
Dyrektor Rellonen nie rozumia pocztkowo, co pukownik robi w starej stodole, rankiem w dniu juhannusa.
Po co zawiza nylonowy sznurek na krokwi? Ale wkrtce
wszystko si wyjanio. Oficer zacz robi ptl na kocu
sznura. A poniewa sznur by liski, jak to zwykle w przypadku nylonowego tworzywa, to nie mg si z nim upora. Mrucza co niewyranie, moe nawet przeklina. Gdy
tak sta na stosie erdzi do suszenia siana, nogi mu si
trzsy, co byo wida po nogawkach spodni. W kocu
zawiza jako ptl i zaoy j sobie na szyj. Mia go
gow. onierz bez czapki poza jednostk nie wry nic
dobrego. O niebiosa, pukownik chce popeni samobjstwo... No tak, wiat jest may, dopom mi, Boe, pomyla Onni Rellonen. e te w tej samej stodole, w tym samym czasie zjawia si dwch Finw i na dodatek z takim
samym, okropnym zamiarem!
Dyrektor pchn drzwi i krzykn do mczyzny:
- Niech pan przestanie, dobry czowieku, panie pukowniku!
Wojskowy przestraszy si na mier. Zachwia si, ptla na jego szyi si zacisna. Zwisa przez chwil na sznurze i pewnie by si powiesi, gdyby nie pomg mu Onni
Rellonen. Dyrektor chwyci go, poluni sznur i poklepywa uspokajajco po plecach. Twarz oficera wisielca bya
n

spocona i sina, poniewa ptla mocno si ju cigna.

Rellonen rozwiza sznur, zdj z szyi samobjcy i poprowadzi nieszcznika do progu stodoy, by sobie tam
usiad. Mczyzna wcign powietrze w puca, dotkn
garda. Na skrze odcisna si purpurowa prga - mier
bya blisko.
Siedzieli obaj minut, nic nie mwic. Potem wojskowy wsta, wycign rk i przedstawi si:
- Kemppainen, pukownik Hermanni Kemppainen.
- Onni Rellonen, mio pana pozna.
Oficer odpar, e jemu wcale nie jest tak mio. A co
wicej, sytuacja przedstawia si tragicznie. Wyrazi nadziej, e jego wybawca nie opowie nikomu o tym, co si
stao.
- Przecie to nic takiego, takie rzeczy si zdarzaj obieca Rellonen. - Waciwie to ja przyszedem tu z t sa
m spraw - doda i pokaza rewolwer. Oficer dugo si
wpatrywa w naadowan bro, zanim zrozumia. Nie by
sam na wiecie.

2.

Drobna okoliczno uratowaa ycie dwm prawdziwym mczyznom. Ale jeli prba samobjcza koczy si
niepowodzeniem, nie zawsze musi to oznacza najtragiczniejsz rzecz na wiecie. Przecie nie wszystko czowiekowi si udaje.
Chcc pozbawi si ycia, zarwno Onni Rellonen, jak
i Hermanni Kemppainen wybrali przypadkowo t sam
stodo i zjawili si tam w tym samym czasie. Spowodowao to awari, ktra przeszkodzia im w samozagadzie.
Mczyni musieli zrezygnowa ze swoich planw i zrobili
to jednomylnie. Zapalili papierosy, zacignli si
pierwszym dymem ostatnich chwil ycia. Potem Rellonen
zaproponowa, eby poszli do jego willi, bo w obecnej
chwili nie mieli nic innego do roboty.
Dyrektor opowiedzia pukownikowi o swojej firmie i
sytuacji yciowej, ktra popchna go do podjcia tak
strasznej decyzji. Wojskowy sucha ze wspczuciem, a
nastpnie opowiedzia o tym, jak wygldaj jego sprawy.
Sytuacja pukownika te nie budzia entuzjazmu.
Kemppainen by dowdc brygady w Finlandii
Wschodniej, ale od roku odbywa pewnego rodzaju kwarantann i pozostawa do dyspozycji Sztabu Generalnego
jako zastpca inspektora piechoty. Nie mia pracy ani
swojej brygady. Powszechnie uwaano, e Kemppainen nie
by kompetentnym oficerem i nie przydzielano mu adnych
zada. By jak dyplomata wezwany z zagranicy: mg
zachowa stopie i pensj, ale nic poza tym.
Jednak onierz nie zaamuje si a tak z powodu dyskryminacji, eby si zaraz wiesza. Problem lea w czym
innym: zim umara na raka ona Kemppainena. mier jej
przygniota pukownika, ktry cigle nie mg w to
13

uwierzy. Nic ju nie wygldao tak jak dawniej. Dom by

pusty, bo nie mieli dzieci, a nawet psa. Samotno stawaa
si okropnie meczca i Kemppainen nie mg nawet o niej
myle. Najgorsze byy noce. Od wielu miesicy pukownik nie wysypia si porzdnie. Wdka te nie pomagaa
-przecie od picia ona nie zmartwychwstanie. Ukochana
ona... Zrozumia to dopiero po jej mierci.
Zycie stracio sens. eby chocia bya nadzieja na jak wojn albo powstanie, ale w ostatnich latach sytuacja
na wiecie rozwijaa si w pokojowym kierunku. W gruncie rzeczy to dobrze, lecz dla zawodowego onierza oznaczao to bezrobocie. Wspczesna modzie te nie wykazywaa wielkiego zapau do wzniecenia buntu przeciwko
panujcemu porzdkowi. Teraz modzi Finowie prowadzili
swoj spoeczn walk, wypisujc sprayem wistwa na
cianach budynku dworca. Do dowodzenia takim powstaniem albo do jego stumienia pukownicy nie byli
potrzebni.
wiat nie tskni za oficerami, a ju na pewno nie za
pukownikami zainteresowanymi rozkrcaniem spirali
wojennej. W ostatnich latach szacunek do wojskowych
bardzo zmala. Dla chopcw odbywajcych sub cywiln miano jeszcze jakie takie zrozumienie, ale starzy onierze, ktrzy przeszli tward szko, byli powszechnie lekcewaeni. Kiedy bezczelnemu szeregowcowi wydawao si
rozkaz czogania, zaraz krzycza, e go poniaj. A przecie
taki onierz, ktry nie chce si podczas wojny czoga, zostanie zabity przez wroga, a jego ciao, zawleczone na noszach i wrzucone do wsplnego grobu. Ale tego ludzie,
majcy fioa na punkcie praw czowieka, nie rozumiej.
Pukownik Kemppainen powiedzia, e jest rozczarowany zawodem wojskowego. onierze szkol si w sztuce
14

wojennej przez cae ycie: maj przecie wiczenia wojskowe, organizuje im si pokazy walk, zawody w strzelaniu. Ucz si metod zabijania, potem je szlifuj i staj si
coraz niebezpieczniejszymi zabjcami.
- Gdyby mnie porwna do naukowca piszcego prac
badawcz, to miabym co najmniej stopie doktora nauk o
zabijaniu. A jednak tych zdolnoci nigdy nie bd mg
zastosowa w praktyce, bo yjemy w czasach trwaego
pokoju. Moj sytuacj mona by te porwna z sytuacj
artysty, ktry przez cae ycie uczy si, chcc zosta coraz
lepszym malarzem, rysuje szkice jeden po drugim, rozwija
si znakomicie w swojej dziedzinie, ale w aden sposb nie
moe wystawi ani jednego obrazu. Oficer jest niczym
najsynniejszy artysta, ktremu odebrano prawo
zorganizowania wasnej wystawy.
Pukownik Kemppainen opowiedzia, jak to dzie
wczeniej wyruszy z Helsinek do Jyvaskyli, swojego rodzinnego miasta, spdzi wito lata. W wigili juhannu-sa
ogarno go takie przygnbienie, e zjecha w Hame na
boczn drog, wszed do starej stodoy z sianem i lea,
ogarnity apati, na stosie zgniych erdzi przez ca noc.
Dochodziy do niego gosy rozbawionych ludzi, witujcych gdzie nad wod. Wczesnym rankiem pukownik
poszed nad pobliskie jezioro i zabra z jakiej budki na
przystani kawaek sznurka. Odrtwiay wrci do starej
stodoy.
W powrotnej drodze poczu nagle dziwne planicie na
prawej skroni, zupenie jakby pko mu w gowie naczynie
krwionone. Ogarno go uczucie radosnego wyzwolenia.
e te zoyo si tak szczliwie i moe umrze mierci
naturaln w samym rodku lata, na onie przyrody, i do
tego jeszcze cakiem godnie! Wylew krwi do m15

zgu jako przyczyna mierci wydawa si do odpowiedni

nawet dla pukownika, a zwaszcza podczas pokoju. Oficer
poczu charakterystyczny zawrt gowy i opad w polu na
kolana w nadziei, e zaraz zaczn si miertelne drgawki.
Potar skronie, bo krew z pknitej yy pobrudzia
skr. Zerkn na rk. Cholera, przecie to wcale nie
krew, tylko biaa, mierdzca ma! Dopiero po chwili pukownik zrozumia, e nie dosta udaru mzgu. Wszystkiemu winna bya mewa krca po niebie.
Stan na nogi rozczarowany i uraony, umy twarz w
rowie i w ponurym nastroju poszed do stodoy. Odpoczwszy chwil, wspi si na wierzch stosu erdzi do suszenia siana i zacz si wiesza. Ta robota take nie przyniosa wynikw, poniewa wanie wtedy wszed Rellonen
i mu przeszkodzi.
Mczyni stwierdzili, e w tym dniu popenianie samobjstwa stracio swj smak. Ch utraty ycia osaba.
Mordowanie samego siebie jest jednak prac indywidualn
i wymaga cakowitego spokoju. Niektrzy ludzie za
granic podpalaj si czasem w publicznych miejscach na
znak protestu, z przyczyn politycznych albo religijnych, ale
Fin nie tskni za widowni, kiedy si zabija. Co do tego
obaj si zgadzali.
Prowadzc oywion rozmow, dotarli do willi Rellonena. Onni zapomnia zamkn drzwi zewntrzne. Czasami
czowiek wychodzi z domu ogarnity tak burzliwymi
uczuciami, e zostawia swj majtek na pastw zodziei.
Gospodarz poczstowa gocia dwiema kanapkami i
piwem. Po posiku zaproponowa, e zagrzeje saun.
Pukownik Kemppainen przynis z jeziora wody, a dyrektor Rellonen poszed po drewno do drewutni.
16

W poudnie sauna bya ju gotowa. Siedzc na awie,

mczyni biczowali si mocno witkami, ogarnici wraeniem, e maj ku temu jaki szczeglny, niemoliwy do
wypowiedzenia powd. Chcieli zedrze ze skry plecw
swoje dawne ycie. No tak, ciao zostao oczyszczone, ale
co z umysem?
- Nigdy wczeniej nie byem w tak wspaniaej saunie pochwali Rellonena pukownik.
Siedzc na tarasie, dalej rozmawiali na aktualny temat.
Przeszli take na ty". Opowiadali sobie o rzeczach, o ktrych aden z nich nie mwi przedtem nikomu. Prba samobjstwa zblia ludzi do siebie - stwierdzili obaj jednomylnie. Odkrywali w sobie liczne, wspaniae cechy, takie,
o ktrych nawet nie wiedzieli, e je posiadaj. Mieli wraenie, jakby cae wieki byli dobrymi przyjacimi. Od czasu do czasu szli popywa. To ich odwieao i ycie
wydawao im si niezwyke.
Gdy towarzysze niedoli pywali tak w jeziorze i objci
falujcymi promieniami letniego soca patrzyli z poziomu
tafli wody na wiat, to zacz im si wydawa cakiem
znony. Czy musz opuszcza go w tak wielkim popiechu?
Pod wieczr, siedzc w willi przy kominku, wypili po
kieliszku koniaku. Pukownik przynis butelk z samochodu pozostawionego za polem. Silnik auta zapali od
razu, jakby jego waciciel nigdy nie szed na mier.
Pukownik unis kieliszek i powiedzia:
- Onni, dobrze si jednak zdarzyo, e przypadkiem
wszede do stodoy w trakcie... tego wszystkiego.
- No tak... yjemy. Ale gdybym si spni albo poszed
do innej stodoy, to teraz obaj bylibymy
nieboszczykami. Ty wisiaby na sznurze, a ja
miabym roztrzaskan gow.
Pukownik spojrza na gow Rellonena.
17

- Byby z ciebie brzydki trup - powiedzia w zamyleniu.

Zdaniem Rellonena wysoki pukownik wiszcy na
sznurze take nie wygldaby nadzwyczajnie.
Oficer uzna cae wydarzenie za niezwyky przypadek;
z matematycznego punktu widzenia byo ono rwnie
rzadkie, jak wygrana w totolotka. Obaj zastanawiali si, jak
to w ogle moliwe, e dwch mczyzn przyszo si zabi
do tej samej stodoy i do tego o tej samej porze. Gdyby
planowali samobjstwo w Pohjanmaa, to chyba nic by ich
nie uratowao. W tamtym regionie znajduj si nieogarnite ludzkim wzrokiem rwniny, a na nich pola oraz
setki, tysice stod. Wystarczy ich dla co najmniej stu
mczyzn, ktrzy zechc si powiesi albo zastrzeli, i nikt
im w tym nie przeszkodzi.
Rellonen i Kemppainen zastanawiali si te, co zmusza
czowieka do wyjcia z domu w chwili, gdy zamierza si
unicestwi. I dlaczego musi szuka czego zadaszonego,
jak na przykad tamta stara stodoa. Czy czowiek ma wpisane w podwiadomo, eby nie kala wasnego domu -bo
przecie mier nie jest prawie nigdy adnym ani uporzdkowanym wydarzeniem. Samobjca musi wic znale
sobie miejsce osonite, eby ciao, nawet brzydkie, nie
zostao pod goym niebem, wystawione na strumienie
deszczu i ptasie odchody.
Pukownik pociera w zamyleniu czoo.
Popatrzy towarzyszowi losu prosto w oczy i oznajmi,
e odkada wasne samobjstwo przynajmniej do jutra. Kto
wie, moe zakoczy ycie dopiero w przyszym tygodniu
albo w najlepszym wypadku dopiero jesieni? Co Onni o
tym myli? Czy on te podchodzi do swojego zamiaru tak
powanie, jak jeszcze rano?
18

Dyrektor Rellonen doszed do tego samego wniosku.

Jeli ju przez kaprys losu plan zosta odoony, to nic nie
szkodzi przesun go na wasn rk na jeszcze pniejszy
termin. Najgorszy smutek min, jeszcze jest czas, by si
nad wszystkim zastanowi.
- Mylaem sobie przez cay dzie, e moe bymy
tak razem co zrobili - zaproponowa ostronie Onni Rel
lonen.
Pukownik Kemppainen wzruszy si i wyzna, e oto
dopiero ma dobrego przyjaciela, porzdnego i godnego
zaufania. Nie by ju sam, jak jeszcze wczoraj.
- Nie twierdz tu, e chodzi o now ch do ycia... co
to, to nie. Ale co moglibymy wymyli. W kocu nie
umarlimy.
Dyrektor Onni Rellonen ucieszy si, nabra energii.
Mwi szybko, z zapaem, niczym maniak, proponujc,
eby obaj zaczli jakby nowe ycie, zostawili wszystko, co
mieli do tej pory, i zabrali si do czego, co jest godne
przeycia.
Zdaniem pukownika spraw warto byo przemyle.
Od tej pory ich ycie jest przecie na swj sposb darmowe, otrzymane w prezencie, dodatkowe. Mog go uywa,
jak im si tylko podoba. To bya jaka myl.
Towarzysze niedoli filozofowali, e ludzie zawsze przeywaj pierwszy dzie koca swojego ycia, chocia w codziennym popiechu nawet o tym nie zd pomyle.
Jedynie ci, ktrzy zawrcili od drzwi prowadzcych do
wiata umarych, rozumiej, co w praktyce znaczy pocztek nowej egzystencji.
- Otwieraj si przed nami wspaniae perspektywy stwierdzi pukownik.

19

3-

Hermanni Kemppainen postanowi pozosta i odpocz

w willi dyrektora. Mczyni mieli sobie duo do
opowiedzenia. Wspominali wydarzenia ze swojego ycia,
rozmawiali o rozmaitych sprawach. Bya to forma terapii, z
ktrej zrodzia si przyja, jakiej obaj wczeniej nie dowiadczyli. Co jaki czas szli do sauny, owili ryby. Pukownik wiosowa, a dyrektor zarzuca wdk. Zowili trzy
szczupaki, ktre upiekli.
Po posiku strzelali dla zabawy z rewolweru Rellonena.
Pukownik wykaza si w tej dziedzinie du umiejtnoci. Potem wypili kilka butelek piwa. Rellonen wpad na
pomys, eby przynie z domu stary budzik. Postawi go
sobie na gowie i poprosi Kemppainena, eby ten strzaem
rozbi zegarek na kawaki. Pukownik si waha, bo mg
trafi Rellonena midzy oczy.
- To nic. Strzelaj!
Lichy zegarek zosta roztrzaskany, ale dyrektor nie
zgin. Strzelanie rozbawio obu w dziwny, miertelny
sposb.
Kiedy siedzieli przy poncym kominku, Rellonen
stwierdzi, e dobrze by byo zaprosi te innych towarzyszy niedoli. Z tego co wiedzia, w Finlandii popeniano
co roku tysic piset samobjstw, a dziesiciokrotnie
wiksza liczba osb planowaa odebranie sobie ycia.
Gwnie mczyni. Powiedzia, e czyta o takiej statystyce w jakiej gazecie. Morderstw i zabjstw popeniano
setk.
- Co roku dwa bataliony mczyzn si zabijaj, a bry
gada planuje samobjstwo - obliczy pukownik. - Czy
naprawd jest nas tak duo? Nieza armia!
Rellonen pocign myl:
20

- Przyszo mi tylko do gowy, e moe by tak grup

zebra razem, to znaczy tych, ktrzy obmylaj samobj
stwo. Porozmawialibymy na wsplne tematy i opowie
dzieli sobie, co sycha. Wydaje mi si, e wielu odoyo
by samobjstwo, gdyby mogli opowiedzie innym zainte
resowanym, co ich drczy. Tak jak my tutaj robimy to od
kilku dni. Rozmawiamy od rana do wieczora i bardzo
nam ulyo.
Pukownik mia wtpliwoci, czy takie rozmowy byyby rzeczywicie zabawne. Kiedy spotyka si grupa ludzi
mylcych o samobjstwie, to wtedy z przymusu opowiadaj raczej o strasznych rzeczach.To nie byoby ani wesoe,
ani wyzwalajce spotkanie. I w czym miaoby pomc?
Ludzie by si jeszcze bardziej przygnbili.
Rellonen nie rezygnowa. Jego zdaniem takie zgromadzenie miaoby na pewno znaczenie terapeutyczne. Czowiek nabiera si do ycia, gdy wie, e innym te wiedzie
si le, e nie jest jedynym nieszcznikiem na wiecie.
- Nam si to wanie przytrafio. Gdybymy si nie
spotkali, to bylibymy ju nieboszczykami. Czy nie jest
tak?
Pukownik musia przyzna, e w ich przypadku
wsplny los okaza si pomocny, w kadym razie chwilowo. Mimo wszystko uwaa, e si jeszcze powiesi. Przez te
ostatnie dni jego kopoty wcale nie znikny. Sprawa zostaa tylko odoona na pniej. Przyja z Rellonenem nie
zastpi mu ony ani nie zaatwi innych problemw.
- Ty to masz ponur natur, Hermanni.
Pukownik przyzna, e onierze s zwykle ponurzy,
a szczeglnie chtnie myl o samobjstwie. Przewidywa,
e chyba bdzie wisia w przyszym tygodniu, gdy tylko
opuci Rellonena i pjdzie swoj drog.
21

Zdaniem Rellonena nad tym pomysem naleao si

jeszcze zastanowi. Przecie mogliby zwoa grup - i to
nawet du - ludzi chccych si targn na swoje ycie.
Wsplnie postaraliby si poszuka rozwizania problemw i
nikt by na tym nie straci, gdyby si ono nie znalazo.
Rellonen wymyli, e w grupie mogliby przynajmniej
opracowa lepsze metody popenienia samobjstwa, szlifowa rne style. Wsplnym wysikiem atwiej wymyli
przyjemniejsze sposoby zakoczenia ycia - czy mier nie
mogaby by bezbolesna, elegancka, godna, a nawet pikna
na swj dostojny sposb? Czy czowiek musi zadowala si
tradycyjnymi metodami? W kocu to do prymitywne
wiesza si na kocu sznura. Przerwanie krgu szyjnego
powoduje wycignicie przeyku na p metra, gba robi si
sina, jzyk wyazi na wierzch i takiego trupa wstyd pokaza
nawet rodzinie.
Pukownik gadzi szyj w okolicy garda. Prga spowodowana zaciniciem si ptli ciemniaa w cigu kilku
dni i zwracaa uwag. Wygldaa jak brzydka narol.
- Chyba masz racj - przyzna i podnis konierz
wojskowej kurtki.
Rellonen rozochoci si;
- Pomyl, Hermanni! Gdyby nas bya wiksza grupa,
to wynajlibymy wsplnego terapeut i moglibymy sp
dzi ostatnie dni, cieszc si yciem. Zawsze atwiej y
w grupie ni pojedynczo. Moglibymy odbi na kopiarce
list poegnalny do rodziny, zatrudni tego samego praw
nika, ktry zaatwi sprawy spadkowe. To by nam oszcz
dzio rodkw pieninych... a gdyby nas byo wystarcza
jco duo, to moe dostalibymy znik na nekrologi.
Mielibymy szans poy sobie jak panowie, bo na pewno
w grupie znalazby si jaki bogacz. Nie uwierzysz, ale bo22

gaci czciej popeniaj teraz samobjstwa. I kobiety te

chtnie si do nas przycz. Ja wiem, e w Finlandii jest
duo kobiet, ktre myl o samobjstwie, i one wszystkie
wcale nie s takie brzydkie, wprost przeciwnie, kobiety w
depresji s na swj smutny sposb pocigajce...
Pukownik Kemppainen powoli dojrzewa do poparcia
pomysu. Zobaczy praktyczne korzyci wynikajce z
wikszej liczby samobjcw. Mona by unikn amatorszczyzny, kiedy bd si zabija. Gdy Kemppainen myla tak o tym z punktu widzenia oficera, przysza mu do
gowy jeszcze jedna korzy wynikajca z dziaania w duej grupie. Przecie nawet dobry onierz nie jest w stanie
wygra bitwy w pojedynk, ale kiedy zbierze si zwart
druyn, ktra ma wsplny cel, to dopiero s wyniki! Historia wojen pena jest przykadw skutecznych, zbiorowych dziaa.
Rellonen wpad w zachwyt:
- Ty, pukownik, umiaby zorganizowa fiskie samobjstwo zbiorowe w fachowy sposb i doprowadzi do
najlepszego z moliwych zakoczenia. Przecie ze wzgldu na stopie masz umiejtnoci przywdcze. Wziby
pod swoj komend na przykad tysic fiskich pacjentw
ze skonnociami samobjczymi. Najpierw sprbowalibymy przemwi tym nieborakom do rozumu, a gdyby to
nie pomogo, to poprowadziby swj oddzia na mier.
Dyrektor Rellonen wyobrazi sobie, jak pukownik i
jego armia id na mier. Wzi przykad ze Starego Testamentu, porwna Kemppainena do Mojesza, ktry
poprowadzi swj lud do Ziemi Obiecanej. To by bya
kapitalna wdrwka! Zamiast Ziemi Obiecanej celem byaby mier, popenione wasnorcznie masowe morderstwo, koniec, ktry wprawiby w osupienie wszystkich
23

yjcych! Rellonen odmalowa Kemppainenowi wizj, w

ktrej pukownik daje rozkaz ludziom, by przekroczyli
Morze Czerwone, jak zrobi to w swoim czasie Mojesz
wobec narodu Izraela.
Pukownik te zacz snu plany:
- Samobjstwo zbiorowe mona by upozorowa
choby na katastrof wielkich rozmiarw: pocig wypada z
szyn, ginie sto osb!
Zdaniem Rellonena taki potny wypadek byby
wspaniaym przykadem wsppracy; pokazaby, e Finowie nie tylko potrafi wiesza si nieporadnie, w pojedynk w jakie sprchniaej stodole, ale e gdy zabior si do
roboty, to mog spowodowa gigantyczn katastrof,
wzniose i tragiczne nieszczcie. Ostatecznie mier nie
jest wydarzeniem powszednim. To wstrzsajce zakoczenie ycia, nie kady sobie z tym radzi.
Pukownik przypomnia, jak to ze dwadziecia lat temu
w Ameryce aciskiej popeniono wielkie, zbiorowe
samobjstwo. Rellonen te zna ten przypadek. Wzbudzi
on politowanie i odraz na caym wiecie. Ot pewien
wywoujcy w innych ekstaz amerykaski kapan zgromadzi wok siebie okoo setki posusznych wiernych,
ktrzy oddali mu cay swj majtek. Przy pomocy wyznawcw i ich pienidzy zaoy w Ameryce aciskiej
co na ksztat pastwa religijnego. Gdy wadze dostay
informacje o tym ruchu pomylecw, lider sekty
postanowi popeni samobjstwo, ale nie sam, i pocign
na mier wszystkich zwolennikw. W wyniku zbiorowego
samobjstwa zginy setki ogarnitych ekstaz osb.
Widok by przeraajcy: rozkadajce si ciaa mierdziay
w tropikalnym arze, muchy miswki kbiy si nad
orodkiem zamieszkaym przez sekt... Okropne!
24

Takie samobjstwo zbiorowe nie pocigao ani dyrektora Rellonena, ani pukownika Kemppainena. Pod
wzgldem ilociowym byo to znaczce osigniecie, ale jako umierania bya zla, a efekt kocowy - po prostu odpychajcy.
Mczyni stwierdzili jednomylnie, e adnemu
czowiekowi nie naley zaleca mierci, ale jeli ju kto
zdecyduje si na samobjstwo, to powinno si ono odby
elegancko.
Na tym etapie dyskusji dyrektor Onni Rellonen zadzwoni do Helsinek pod numer Telefonu Zaufania jednego z kociow. Miy kobiecy gos zachci go, by zwierzy si ze wszystkich trosk. Rellonen zapyta, czy tego
wieczoru linia bya gorca.
- To znaczy, czy dzwonili do was ludzie, ktrzy myl
o samobjstwie?
Osoba dyurujca w kociele odpara, e nie ma prawa
udzielania informacji o poufnych rozmowach. Uznaa
pytanie za nietaktowne i zagrozia odoeniem suchawki.
Do telefonu podszed pukownik Kemppainen. Przedstawi si i opowiedzia w skrcie o spotkaniu, do ktrego
doszo dwa dni temu w hameskiej stodole. Nie ukrywa,
e on i jego przyjaciel mieli wwczas zamiar pozbawi si
ycia. Potem wyjawi, e pracuj nad pomysem zaoenia
grupy terapeutycznej, do ktrej chc zaprosi Finw znajdujcych si w takiej samej sytuacji yciowej. Dlatego
wanie chciaby wiedzie, gdzie mgby otrzyma adresy
lub numery telefonw kandydatw na samobjcw.
Terapeutka dyurujca przy telefonie zareagowaa podejrzliwie. Jej zdaniem nie bya to odpowiednia chwila,
eby rozmawia o samobjstwach popenianych grupowo.
Ona ma i tak duo pracy z jednostkami. Tego wieczo25

ru ju sze osb dzwonio, poniewa znajdoway si w

potrzebie z tego samego powodu. Jeli panowie s zainteresowani, to mog zadzwoni chociaby do szpitala psychiatrycznego, moe tam udziel im dalszych wskazwek.
- Telefon Zaufania nie przekazuje list nazwisk osb
dzwonicych w zwizku z samobjstwem. Nasza dziaal
no opiera si na cakowitym zaufaniu.
-Ta baba te nam specjalnie nie pomoga - wyrzuci z
siebie pukownik i zadzwoni do szpitala psychiatrycznego
w Nikkili. Przedstawi swoj spraw, ale personel okaza
si take wstrzemiliwy. Owszem, lekarz dyurny
przyzna, e jego placwka zajmuje si rwnie takimi pacjentami, ktrzy maj autodestrukcyjne zamiary, ale nie
moe podawa ich nazwisk do publicznej wiadomoci.
Poza tym pacjenci ci s ju objci opiek, otrzymuj lekarstwa i pomoc terapeutyczn na tyle, na ile tylko im to potrzebne, a zdaniem niektrych - nawet w nadmiarze.
Szpital w Nikkili nie potrzebuje pomocy laika do rozwizywania problemw psychiatrycznych. Lekarz nie bardzo
wierzy, by bdcy w subie Si Obronnych pukownik
przejawia umiejtnoci zapobiegania samobjstwom, i
raczej uwaa, e wyszkolenie wojskowe wraz z bojowymi
wiczeniami ma zupenie odwrotne cele.
Kemppainen zirytowa si i owiadczy lekarzowi dyurnemu, e jego zdaniem jest on taki sam jak jego pacjenci, a potem rzuci suchawk.
- Musimy da ogoszenie do gazety - wpad na po
mys dyrektor Rellonen.

4Pukownik Kemppainen i dyrektor Rellonen napisali

ogoszenie do gazety oglnokrajowej. W skrcie brzmiao
ono tak:
MYLISZ O SAMOBJSTWIE?
Nie dziaaj w popiechu, bo nie jeste sam.
S te inni, ktrzy maj takie same myli, a nawet
pierwsze dowiadczenia. Napisz krtko o sobie i swojej sytuacji yciowej, moe zdoamy Ci pomc. Podaj w licie
swoje nazwisko i adres, a skontaktujemy si z Tob. Potraktujemy te informacje jako cakowicie poufne i nie
udostpnimy ich nikomu innemu. Poszukiwacze przygd nie trudcie si! Uprzejmie prosimy wysya odpowiedzi
na poste restante, Poczta Gwna w Helsinkach, z dopiskiem Sprbujmy razem".
Zdaniem pukownika wzmianka o poszukiwaczach
przygd w ogoszeniu nie bya konieczna, ale dyrektor
Rellonen upar si przy niej bezwzgldnie. Mia w tym
wzgldzie dowiadczenie, poniewa w modoci dawa
ogoszenia z prob o nawizanie kontaktu korespondencyjnego i czsto odpowiaday na nie dne przygd kobiety, podczas gdy on szuka wtedy uczciwej i zrwnowaonej towarzyszki ycia.
Pukownik uwaa, e takiego ogoszenia nie powinno
si dawa do gazety w kolumnie Osobiste". Zamieszczane
tam teksty byy wedug niego stekiem bzdur, zbiorem
mieci wyprodukowanych przez ludzi optanych godem
romantyzmu i erotyki. Popenienie samobjstwa byo powaniejsz spraw. Zaproponowa wic, eby ogoszenie
zamieci w rubryce Zmarli". Pukownik przypuszcza, e
ludzie zamierzajcy popeni samobjstwo z pewnoci
27

czytaj najchtniej nekrologi. A wic informacja dotrze do

kogo trzeba. Rellonen obieca dostarczy tekst ogoszenia
do biura gazety.
Pukownik zosta w willi, a dyrektor Rellonen pojecha
do Helsinek zaatwia sprawy. Jednoczenie uzgodnili, e
w powrotnej drodze Rellonen przywiezie prowiant i inne
potrzebne rzeczy. Pukownik doda jeszcze, e poinformuje
Sztab Generalny o tym, e idzie na urlop. Moe
przynajmniej pierwsz cz wakacji spdziby w willi
Rellonena? Do domu w Jyvaskyli nic go specjalnie nie cigno, bo mieszkanie byo puste.
- Ale oczywicie, spdzimy sobie tutaj, nad Chmielo
wym Jeziorem we dwjk choby cae lato.
Zostawiajc ogoszenie w biurze gazety, Rellonen musia si zgodzi, e zapaci za nie gotwk. Pracownik biura przeczyta tekst i powiedzia, e nie moe wystawi rachunku patnego w pniejszym terminie. Stwierdzi, e
odzyskanie nalenoci jest co najmniej wtpliwe. Naleao
przyj, e rachunek bd paci spadkobiercy, a nie byo
adnych gwarancji co do ewentualnej chci uregulowania
przez nich dugu.
Rellonen pojecha do domu po pociel. ona zapytaa,
jak mu min juhannus. Dyrektor odpowiedzia, e dzie
poprzedzajcy wito lata i nastpny poranek byy
przygnbiajce, ale wtedy wpad przypadkowo - idc do
pewnej starej stodoy - na jednego bardzo porzdnego
czowieka z Jyvaskyli i zaprosi nawet nowego przyjaciela
do willi w gocin.
- Ale sami tam posprztacie - oznajmia ona.
- On si nazywa Kemppainen, ten czowiek.
- Uhum. Tak jakbym znaa wszystkich Kemppainenw.
28

Rellonen zapyta, czy podczas jego nieobecnoci zagldali tu jacy komornicy. ona odpowiedziaa, e kilka
dni przed juhannusem jeden dzwoni. Zagrozi, e wille
nad Chmielowym Jeziorem obejmie si zakazem sprzeday
i nakazem przepadku mienia, dopki nie zakoczy si
czynnoci zwizanych z wiosennym bankructwem.
Wizyta w domu przygnbia dyrektora Rellonena.
Chtnie wic wrci do willi w Hame. W drodze ogarn
go strach: a moe pukownik zdy si w tym czasie powiesi? Jeli Kemppainen co sobie zrobi, to co si z nim
stanie? Wtedy musiaby wpakowa sobie od razu kul w
eb.
Idc pokryt trzeszczcym wirem ciek do willi nad
brzegiem jeziora, Rellonen wdycha intensywne zapachy
lata, sucha nieprzerwanego wiergotania ptakw.
Dotarszy na podwrko willi, zobaczy pukownika
Kemppainena wychodzcego z drewutni z narczem
drewna do palenia w saunie. Dyrektor krzykn:
- Cze, Hermanni! yjemy i mamy si dobrze?
- No c... dla zabicia czasu pomalowaem t twoj
will, bo wygldaa, jakby nie dokoczy remontu.
Rellonen przyzna, e tej wiosny jako nie mia nastroju do pracy. Pukownik stwierdzi, e to rozumie.
Mczyni spdzili tak tydzie pord jeziornej przyrody hameskiej, czekajc na skutki ogoszenia zamieszczonego w gazecie. Wiedli spokojne, przyjemne ycie,
cieszc si latem, rozmawiajc o problemach ludzkiego
ywota, obserwujc zjawiska natury. Czasami wypijali
troch wina, siadali na pomocie z wdkami w doniach i
patrzyli na Chmielowe Jezioro. Pukownika Kemppainena
zastanawia dziwny zwyczaj Rellonena marnowania
alkoholu: zawsze, gdy oprnili butelk w dwch trze29

cich, dyrektor zatyka j starannie korkiem i kiedy zaczynao wia od brzegu, wrzuca butelk do jeziora. Koysaa
si ona powoli i po pewnym czasie docieraa w kocu do
przeciwlegego brzegu, oddalonego o kilka kilometrw,
wic nadawca butelkowej poczty z alkoholem nie mg
mie pewnoci, do ktrego miejsca przycumuje przesyka.
- Prawie wszyscy tutejsi waciciele domw robi tak
samo. Stao si ju zwyczajem pozostawianie w butelce
jednej trzeciej zawartoci, zanim puci siej w obieg - wy
jani Rellonen.
Pukownik nadal nie rozumia takiego marnotrawstwa.
W Finlandii alkohol jest drogi, dlatego nie warto wyrzuca
go do jeziora.
Rellonen odpowiedzia, e chodzi tu o stary, sprawdzony zwyczaj podtrzymywania ssiedzkich kontaktw.
Kto zapocztkowa go lata temu. Pierwsza butelka alkoholowego towaru przydryfowaa do przystani dyrektora
przed siedmiu laty: by to koniak Charante, pierwszorzdnej jakoci. Przesyka eglowaa tak sobie w najlepsze jak
pijana pewnego sierpniowego ranka i pojawia si w sam
por. Zaraz po otwarciu sklepu z wdk Rellonen spaci
dug wobec Chmielowego Jeziora. Od tamtej chwili co jaki czas, a w ostatnich latach coraz czciej, przy brzegu
obok jego willi pojawiay si nowe butelki. Powoli
zwyczaj ten rozpowszechni si na caym brzegu akwenu.
Za bardzo o tym nie rozpowiadano, bya to cicha tajemnica
letnikw znad Chmielowego Jeziora.
- Zeszego lata dostaem trzy butelki sherry, a jeszcze
przed zamarzniciem wody jedn butelk wdki i jedn
koskenkorv. Byo w nich tak duo alkoholu, e ledwo
utrzymyway si na powierzchni. Co takiego rozgrzewa
30

czowieka psychicznie. Przychodzi wtedy do gowy, e

gdzie, na przeciwlegym brzegu mieszka pokrewna dusza,
szczodry amator koniaku albo pijak moczymorda, ktry
pamita o nieznajomym blinim zza wody.
Siedzc pewnego wieczoru na drewnianej awie w
saunie, pukownik Kemppainen spojrza na goe, pokryte
licznymi bliznami ciao przyjaciela i powiedzia, e od
dawna ju si zastanawia, skd si one wziy. Czy przyjaciel zosta ranny podczas wojny? Bo kto go tak wymaglowa?
Rellonen odpowiedzia, e ze wzgldu na stosunkowo
mody wiek nie zdy pj na wojn. Gdy si zacza,
mia dopiero rok. Ale podczas pokoju ycie w Finlandii te
oznaczao niez walk. Owiadczy, e bankrutowa cztery
razy. Blizny powstay wanie z tego powodu.
- Tobie mog si przyzna, e po kadym bankructwie
byem strasznie przygnbiony i decydowaem si na samobjstwo. Ta prba w dniu juhannusa nie bya pierwsza.
I pewnie nie bdzie ostatnia, kto wie.
Rellonen opowiedzia, e wczeniej ju trzy razy chcia
si zabi. W latach szedziesitych, po pierwszym
bankructwie, postanowi wysadzi si w powietrze. Mia
wwczas firm prowadzc wykopy budowlane. Ostatnia
jego budowa znajdowaa si w Lohji. Materiaw wybuchowych mu nie brakowao, czego nie mona powiedzie o profesjonalizmie. Rellonen wszed do swojego
baraku, zabierajc pokany adunek, do ktrego podczy
dwa zapalniki i dwa lonty. adunek wsadzi sobie do
spodni.
Nastpnie samobjca usiad ze wszystkim na krzele i
podpali oba lonty. Jednoczenie zapali swj ostatni
papieros.
31

Eksplozja udaa si tylko czciowo. Ponce lonty

zrobiy mu w kalesonach wielkie dziury, co spowodowao
brzydkie rany oparzeniowe na nogach. Rellonen nie mg
wytrzyma blu spowodowanego arem topicych si
przewodw. Wyjc, wypad z baraku i zostawi adunek
trotylu, ktry oderwa si od jednego zapalnika i zsun
wzdu nogawek spodni na ziemi. Detonator wybuch i
porani gronie poladki oraz ebra Rellonena, ktry
przey, ale pozostay mu rozlege blizny. Drugi zapalnik
spowodowa eksplozj adunku, ktry pozosta koo baraku
na placu budowy, przez co cay budynek roznioso na
drobne kawaki i wyrzucio w gr na wysoko siedemdziesiciu metrw.
W 1974 roku, po nastpnym bankructwie, Rellonen
prbowa zastrzeli si z dubeltwki, ktr opar o pie
drzewa, rosncego na polu tecia w Sonkajarvi. Chcia
zbudowa puapk z broni myliwskiej, ktra miaa zabi
zwierzyn, czyli jego samego. Przygotowujc si do zabjstwa, by ju mocno pijany, wic wystrzeli i o may wos
nie trafi.
Siedzcy teraz na awie w saunie Rellonen odwrci si
tyem do pukownika i pokaza mu pokryte bliznami plecy.
Znajdoway si na nich lady fatalnego strzau. Jeden nabj
wszed w puco, ale niestety - dyrektorowi nie udao si
wpa we wasn puapk.
W kocu postanowi przeci sobie ttnic. Jednak
zdy tylko naci y w lewej rce, gdy na widok krwi
straci przytomno. Na pamitk po tej prbie take zostaa mu spora blizna.
W wyniku tych niepowodze Rellonen zdecydowa, e
kupi sobie rewolwer. By przekonany, e w ten sposb
rozstanie si wreszcie z yciem. Ale jak pukow32

nik sam mg zobaczy, ten zamiar te nie zosta zrealizowany.

Kemppainen przyglda si bliznom. Jego zdaniem
Rellonen wykaza du determinacje w swoich miertelnych potyczkach. Pukownik nie prbowa nigdy wczeniej
dokona samobjstwa. Natomiast kolega okaza si
dowiadczonym weteranem w tej dziedzinie i nalea mu
si szacunek za wieloletnie wiczenia.

5W pierwszych dniach lipca dyrektor Rellonen poszed

na gwn poczt w Helsinkach, eby odebra ewentualne
listy z odpowiedziami na ogoszenie zamieszczone w gazecie tydzie wczeniej, i bardzo si zdziwi. Ogoszenie
miao gigantyczny odzew, poniewa czeka na niego stos
kopert, ktre nie zmieciy si do teczki. Potrzebowa
jeszcze dwch plastikowych toreb, a i one wypeniy si po
brzegi.
Dyrektor przydwiga ogromn zdobycz do samochodu
i pojecha popiesznie do willi w Hame. Przeraaa go tak
wielka liczba listw. Czyby on i pukownik Kemppa-inen
uruchomili lawin, ktrej opanowanie mogoby oznacza
prac ponad siy? Poczta wieziona w baganiku auta
stanowia obdny adunek samounicestwienia, z ktrym
nie naleao artowa. Rellonen ba si, e on i pukownik
wsadzili kij w gniazdo szerszeni i na zwykym ukszeniu
si tu nie skoczy.
Najpierw rozoyli listy na pododze w salonie willi i
wszystkie policzyli. Nadeszo w sumie szeset dwanacie
przesyek, z czego listw byo piset czternacie, kart
pocztowych dziewidziesit sze i dwie mae paczki.
W pierwszym rzdzie otworzyli paczki. Jedna z nich
zostaa wysana przez anonimowego nadawc i zawieraa
pukiel dugich, zwizanych w supe wosw, prawdopodobnie kobiecych. Na opakowaniu widnia stempel pocztowy z Oulu. Trudno im byo zrozumie przesanie zawartoci, ale wywara na nich straszne wraenie. W drugiej
paczce znajdowa si piciusetstronicowy rkopis pod tytuem: Samobjstwa popeniane w tym stuleciu wedug
metody z Hailuoto". Autorem by nauczyciel ze szkoy
podstawowej w gminie Pulkkila, Osmo Saarniaho, ktry
34

w licie skary si, e jego dzieo napotyka na wyniosy

chd ze strony nastawionych na komercj wydawcw i e
aden z nich nie jest zainteresowany wydaniem ksiki.
Teraz pisarz zwraca si do osoby pod pseudonimem Poste
Restante, czy nie mogliby wsplnym wysikiem przygotowa tego wyjtkowego rkopisu do publikacji, wydrukowa na wasny koszt i rozesa do wszystkich ksigar w
kraju. Uwaa, e ksika przyniesie na czysto co najmniej
sto tysicy marek zysku. I jeli mu si nie uda opublikowa
utworu, to si zabije.
- Musimy zwrci rkopis, nie moemy wydawa ksiek, nawet pod grob mierci - zdecydowa pukownik.
Na podstawie stempli pocztowych posegregowali listy
okrgami. Zauwayli, e najwicej przesyek nadeszo z
Uusimaa, z Turku, oraz okrgw Pori i Hame. Take Savo
i Karelia miay dobr reprezentacj, natomiast z okolic
Oulu i z Laponii przysano tylko kilka listw. Wedug
Rellonena mogo to wynika z tego, e stoeczna gazeta nie
docieraa na pnoc tak skutecznie jak na bliej pooone
tereny. Z Pohjanmaa te nie byo wielkiego odzewu, co z
kolei mogo oznacza, e nie popeniano tam tak duo
samobjstw jak gdzie indziej. Pod tym wzgldem
mieszkacy Pohjanmaa stanowi wyjtek, akt samobjczy
jednostki uwaany jest tam za zdrad wiejskiej wsplnoty.
Rellonen i Kemppainen przeczytali kilka kart pocztowych i otworzyli par listw. Z ich treci wia brak nadziei.
Owadnici myl samozagady ludzie pisali nieporcznie,
kierowani obsesj nie zwracali uwagi na gramatyk, tylko
krzykiem prosili odbiorcw o pomoc: Czy to prawda, e
jednak czowiek nie jest sam w potrzebie? Czy to
moliwe? Czy jaka nieznana instytucja moe im pomc?
35

Autorom listw zawali si wiat. Rozum rozpad si na

kawaki, niektrzy byli tak nieszczliwi, e nawet zahartowanemu w bojach pukownikowi zwilgotniay oczy.
Wie o moliwoci ocalenia zawarta w ogoszeniu gazetowym zostaa przyjta jak ostatnia deska ratunku przez
toncego.
Odpowiadanie na kady list z osobna wydawao si
beznadziejne. Ju samo otwarcie i przeczytanie poczty
wykraczao ponad ich siy.
Po zapoznaniu si z prawie setk listw lecych na
wierzchu dyrektor Rellonen i pukownik Kemppainen byli
tak zmordowani, e nie mogli dalej pracowa. Poszli wic
popywa.
- Gdybymy teraz wskoczyli do jeziora i si utopili, to
pozostawilibymy wasnemu losowi ponad szeset
osb. Przez to mogyby si zabi. Moralnie
bylibymy odpowiedzialni za ich mier filozofowa Rellonen, stojc na skraju pomostu.
- Tak... Teraz samobjstwo nam nie pomoe, bo cignlimy sobie na kark batalion nieszcznikw przyzna pukownik.
- Prawdziwy batalion samobjczy - doda Rellonen.
Rankiem dyrektor Rellonen i pukownik Kemppainen
pojechali do pobliskiej ksigarni w Sysmie i kupili materiay biurowe: sze segregatorw, dziurkacz, zszywacz,
n do atwiejszego otwierania listw, ma elektryczn
maszyn do pisania oraz szeset dwanacie kopert i dwie
ryzy papieru maszynowego. Na poczcie zamwili szeset
dwanacie znaczkw. Jednoczenie odesali nauczycielowi
Saarniaho jego dzieo pt. Samobjstwa popeniane w tym
stuleciu wedug metody z Hailuoto", doczajc pismo, w
ktrym zachcali autora do zrezygnowania z myli o tar36

gniciu si na swoje ycie. Zaproponowali, eby zwrci

si z rkopisem do Fiskiego Towarzystwa Zdrowia
Psychicznego albo innej podobnej instytucji, bo moe tam
poznaj si na wartoci naukowej tego opracowania.
Rellonen poszed do sklepu spoywczego, pukownik
za wstpi do alkoholowego. Potem obaj wrcili nad
Chmielowe Jezioro.
Teraz nie mieli czasu ani na chodzenie do sauny, ani na
owienie ryb. Rellonen zacz za pomoc noa otwiera
koperty, a Kemppainen zaj si rejestrowaniem korespondencji. Notowa dane osobowe kadego autora listu,
nazwisko, adres i nadawa listowi numer dziennika. Praca
ta trwaa dwa dni. Kiedy wszystko zostao zrobione, mczyni stwierdzili, e musz si lepiej zapozna ze stosem
listw. Wprawdzie przyjli waciw kolejno dziaania,
ale znajdowali si dopiero na pocztku pracy.
Zdawali sobie spraw, e powinni si pieszy z przegldaniem poczty. I to strasznie. W ich rkach lea los ponad szeciuset Finw. Musieli zareagowa na listy szybko,
ale we dwch zmarnowaliby na to zbyt duo czasu.
- Potrzebujemy sekretarki - westchn dyrektor Rellonen pnym wieczorem, gdy wszystkie listy zostay
otwarte i skatalogowane.
- Ale skd wemiemy sekretark w rodku lata - martwi si pukownik Kemppainen.
Rellonen wymyli, e moe wrd chccych si zabi
znajdzie si jaka wykwalifikowana, sekretarska sia robocza. A jeli nie, to chocia takie osoby, ktre pomogyby im
w zaatwieniu nagromadzonej poczty. Majc to na uwadze,
zaczli sprawdza nadawcw listw. Z oczywistych
wzgldw powinni szuka pomocy biurowej w pobliu.
Wybrali do przejrzenia pakiet listw wysanych przez sa37

mobjcw z Hame. Rellonen przeczyta pitnacie z nich,

a pukownik przewertowa dwadziecia.
Kilku gospodarzy z Hauho, Sysmy i okolic napisao do
nich w sprawie samobjstwa. Obaj stwierdzili, e rolnicy
nie s chyba najlepszym materiaem na sekretarzy. W
kocu znaleli lepszych kandydatw: troje nauczycieli
uczcych w szkole podstawowej i jak star pann spod
Forssy. Potem trafia im si gratka: w Humppili mieszkaa
najprawdziwsza, zawodowa sekretarka, emerytowana asystentka do spraw eksportu z firmy Emira, Kukka-Maaria
Ovaskainen, natomiast w Toijali wicedyrektorka tamtejszej
szkoy gminnej Helena Puusaari, ktra miaa trzydzieci
pi lat i uczya korespondencji handlowej. Obie kobiety
byy rozczarowane swoim yciem i zastanawiay si
powanie nad samobjstwem. A w dodatku z ufnoci
poday swoje adresy i numery telefonw, by odbiorcy mogli nimi swobodnie dysponowa.
Zrobio si ju pno, ale poniewa sprawa nie cierpiaa zwoki, obaj mczyni postanowili skontaktowa si
z owymi posiadajcymi odpowiednie kwalifikacje kobietami. Najpierw zadzwonili do miejscowoci Humppila,
lecz nikt nie podnosi suchawki.
- Chyba si ju zdya zabi - zgadywa Rellonen.
Mieszkajcej w Toijali wicedyrektorki Puusaari te nie
byo akurat w domu, ale jej gos nagrany na tamie prosi o
pozostawienie wiadomoci. Pukownik Kemppainen
przedstawi krtko siebie i swj problem i wyrazi ubolewanie, e dzwoni o tak niezwykej porze, bo przecie zbliaa si ju prawie pnoc. Powiedzia, e przyjedzie z koleg, by spotka si z ni w wanej sprawie.
Kemppainen i Rellonen postanowili wyruszy do Toijali od razu. Poniewa wypili wieczorem kilka mocnych,
38

jazda pod wypywem alkoholu wydawaa im si ryzykowna. W kocu stwierdzili, e nic gorszego od mierci nie
moe ich spotka w podry po pijanemu. Zdecydowali, e
pojad. Pukownik prowadzi, a dyrektor Rellonen czyta
jeszcze raz na gos list, ktry wysaa im wicedyrektor-ka
Puusaari.
Doszam w yciu do punktu krytycznego. Moje
zdrowie psychiczne jest zagroone. Dziecistwo miaam
bezpieczne, zawsze byam wesoa i patrzyam w przyszo, ale ostatnie lata tutaj w Toijali zmieniy mnie. Moje
poczucie godnoci lego w gruzach. W tym maym
miasteczku opowiadaj o mnie rne plotki. Rozwiodam
si ju dziesi lat temu, co nie jest niczym niezwykym,
nawet tu, w Toijali. Po tym dowiadczeniu nie chciaam
jednak - moe nie umiaam - uoy sobie z mczyzn
ycia, w kadym razie nie na trwae. Moe mam skonnoci
paranoiczne, ale ju od lat wydaje mi si, jakby mnie cigle
ledzono i zapisywano wszystkie czyny. Czuj si
winiem tej spoecznoci. Nawet tak interesujca dawniej
praca wychowawcza zacza wydawa mi si odpychajca.
Staam si zupenym odludkiem. Nie umiem z nikim
rozmawia, wszyscy wydaj mi si podejrzani i s ku temu,
moim zdaniem, powody. Ludzie uwaaj mnie za bardzo
wraliw kobiet, co jest poniekd prawd. Jestem
bezporednia i nie odrzucam niczyjej przyjani. Jednak raz
po raz stwierdzam, niestety, e aden czowiek na tym
wiecie, a ju na pewno w Toijali, nie odwzajemnia mi si
takim samym uczciwym podejciem. Po prostu straciam
wszystkie siy. Chciaabym tylko zasn i si nie obudzi.
Ufam, e moje wyznanie zostanie zachowane w absolutnej
tajemnicy, poniewa jego ujawnienie skomplikowaoby
jeszcze bardziej moj
39

tutaj pozycj. Nie widz innej moliwoci ni mier z

wasnej rki".
Mczyni jechali w milczeniu po drogach ogarnitego
ciemnoci Hame. W pewnej chwili dyrektor Relionen
zauway, e poniewa przyjad nocn por, wic grzeczno nakazuje przeprosi wicedyrektork Puusaari i zawie jej prezent - choby kwiaty. Pukownik zgodzi si z
tym, ale podejrzewa, e nie bdzie atwo zdoby bukiet o
tej godzinie. W nocy kwiaciarnie s zamknite. Relionen
zastanowi si chwil i wpad na pomys, eby pozbiera
dzikie kwiaty rosnce przy drodze, bo przecie o tej porze
lata jest ich najwicej. Poprosi pukownika, eby zatrzyma auto w dogodnym miejscu przy lesie. Przy okazji
mgby oprni pcherz.
Dyrektor Relionen znikn wrd ciemnych drzew.
Pukownik czeka przy samochodzie, palc papierosa.
Przestao mu si podoba dziwne zbieranie kwiatw. Zacz nawoywa Rellonena, eby ten wrci do auta. Z lasu
dosza go bekotliwa odpowied pijanego kolegi mwicego, e znalaz kwiaty. A przynajmniej wiee licie.
Gos Rellonena sycha byo od strony drogi. Pukownik podjecha kawaek samochodem w jego stron. Po blisko p kilometra zobaczy dyrektora stojcego w szarwce na drodze. Mczyzna trzyma w jednej rce pk wyrwanych z ziemi gazek wierzbownicy i innych dzikich
rolin, a w drugiej klatk, sklecon w popiechu ze stalowej siatki. Pukownik zatrzyma auto koo przyjaciela i zobaczy, e jest w niej dyszce stworzenie. By to jenot.
Rozgorczkowany dyrektor opowiedzia, jak to szedprzez las, zbierajc po drodze kwiaty, kiedy nagle natkn
si na puapk. Strasznie si przestraszy, bo zapany w potrzask zwierz narobi okropnego haasu. To jest prawdzi40

wy, ywy jenot. Mona by go da w prezencie wicedyrektorce szkoy Puusaari. Co pukownik o tym myli?
Zdaniem Kemppainena dzikie zwierz nie byo specjalnie miym podarunkiem dla nieznanej kobiety, mylcej o samobjstwie. Poprosi dyrektora, eby zanis klatk
ze zwierzciem z powrotem, tam gdzie j znalaz.
Rozczarowany Rellonen znik w lesie. Wkrtce jednak
wrci i oznajmi, e ju nie pamita, skd zabra jenota.
Pukownik poprosi wic, eby dyrektor zostawi klatk w
lesie, w jakim odpowiednim miejscu, ale Rellonen si nie
zgodzi. Nie mia przecie pewnoci, czy myliwy, ktry
zastawi t puapk, znajdzie j w innym miejscu. Zwierz
zostanie w klatce i cierpic, zdechnie z godu i pragnienia.
Kemppainen musia przyzna, e nie wolno im zostawia jenota, gdzie popadnie. Rellonen nie zgadza si, eby
wypuci go na wolno - bo przecie mg mie wcieklizn, a w kadym razie zagraa gniazdom ptasim i drobnej
dziczynie. Wstawi klatk do baganika, a sam, trzymajc
bukiet, usiad obok pukownika na fotelu pasaera.
Pukownik by w raczej zym humorze, poniewa kolega si upi i sprawia kopoty. W milczeniu przebyli reszt drogi do Toijali.
Prawie o trzeciej nad ranem dyrektor Rellonen i pukownik Kemppainen zadzwonili do drzwi mieszkania wicedyrektorki szkoy Puusaari, znajdujcego si na trzecim
pitrze czteropitrowej kamienicy w centrum miasta Toijala. Rellonen trzyma katk z jenotem i przywidnite
roliny lene. Drzwi otworzya pani domu i poprosia ich
do rodka.
Helena Puusaari bya rudowos, wysok kobiet w
okularach. Na jej twarzy malowao si zdecydowanie,
41

ale wygldaa na zmczon. Miaa energiczne ruchy, lecz

mimo to na swj sposb kobiece. Nosia wyjciowy kostium i buty na wysokich obcasach. Sprawiaa oszaamiajce wraenie i myl, e tak pikn kobiet miasteczko doprowadzio na skraj samobjstwa, wydaa si im straszna.
Wicedyrektorka szkoy poprosia goci, eby zostawili
drapienika w przedpokoju. Zrobia im kawy i przygotowaa troch kanapek. Przyniosa te dwa kieliszki z likierem. Zaczli rozmawia na interesujcy ich temat. Pani
Puusaari podejrzewaa najgorsze, baa si, e za ogoszeniem w gazecie stoi grupa oszustw. Ale zdesperowana
postanowia zaryzykowa. Teraz, gdy poznaa autorw
ogoszenia, dyrektora Rellonena i pukownika Kemppainena, miaa uczucie, jakby zetkn ich ze sob wraz ze
wszystkimi ich problemami jaki los. Nie zdziwia si
zbytnio na widok jenota. Ona te uwaaa, e zwierzcia
nie mona byo zostawi w lesie na mier.
- Ja si znam na ludziach, mam pod tym wzgldem
dowiadczenie. Jestecie dobrymi ludmi, tego jestem
pewna - wyznaa pani Puusaari, wstawiajc przyniesione
przez przyjaci kwiaty do wazonu.
Pukownik Kemppainen powiedzia, e na to samo
ogoszenie, na ktre odpisaa wicedyrektorka, nadeszo
ponad szeset odpowiedzi. Zaatwienie takiej korespondencji stanowi zadanie ponad siy dla dwch mczyzn,
zwaszcza e aden z nich nie jest specjalist w tej dziedzinie. Rellonen prowadzi bez powodzenia pralni, a on jest
zwolnionym ze suby pukownikiem. Zaproponowa, eby
pani Puusaari pomoga im napisa listy i wysa je.
Wicedyrektorka zgodzia si natychmiast. Wypili"wic
likier, zabrali jenota i poszli do samochodu. W powrotnej
drodze do willi nad Chmielowym Jeziorem pojechali
42

przez wie Lampi. By wczesny ranek, lekka mga unosia

si nad ziemi. Rellonen spa. Kiedy prowadzone przez
pukownika Kemppainena auto mijao koci, wicedyrektorka Puusaari poprosia, by si zatrzyma. Chciaa
wysi.
Wysiadszy z samochodu, Helena Puusaari posza za
koci na miejscowy cmentarz. Wdrowaa po zamglonych korytarzach krlestwa mierci, przystawaa na duej
przy niektrych starych nagrobkach i spogldaa w niebo.
Potem wrcia do auta.
- Interesuj si cmentarzami - objania pukowniko
wi.- S takie urocze i uspokajajce.
Nad ranem dojechali do willi Rellonena. Dyrektor
obudzi si i otworzy baganik, eby wnie jenota do
rodka. Jednak zwierz znikno razem z klatk. Rellonen
przestraszy si, e zapomnieli je zabra z Toijali. Pukownik uspokoi koleg, mwic, e to on zostawi klatk z jenotem na schodach kocioa w Lampi. Na pewno kto go
tam znajdzie rano, a o jego losie zadecyduj prawdopodobnie pracownicy miejscowej parafii. ycie drapienika
znajdowao si wic w rkach Najwyszego, w kadym razie jeli pastor znajdzie go pierwszy.
Zobaczywszy ogromn stert listw, wicedyrektorka
szkoy Puusaari krzykna zmartwiona:
- Ojej, biedacy, trzeba si z tym pospieszy. Wstanie
my wczenie i zabierzemy si do pracy.
Wicedyrektork zakwaterowano w pokoju na strychu
willi. Kiedy ju udaa si na spoczynek, mczyni spojrzeli na siebie:
- Ale z niej energiczna kobieta!

6.
Rano zabrali si wszyscy do pracy. Pukownik Kemppainen, dyrektor Rellonen i wicedyrektorka szkoy Puusaari postanowili zapozna si z kadym listem, odczytujc
go na gos. Kolejno kade z nich czytao jednym cigiem
po dziesi listw, a pozostali robili notatki. Potem zmienili lektora, ktry znowu przejrza dziesi listw i przekaza paeczk nastpnemu. W takim rytmie praca sza
szybko i nie wymagaa od nich nadmiernego wysiku.
Opracowanie jednego listu zabierao im pi minut.
Przeczytanie trwao minut - dwie. Po lekturze omawiali
kady przypadek przez kilka minut. W godzin zdyli
przejrze z tuzin listw. Pracowali w cyklach dwugodzinnych, midzy ktrymi robili sobie pgodzinn przerw.
Czytanie listw i ich analiza byo na tyle cik prac, e
nie mieli si do szybszego dziaania.
Kady list skrywa problem cierpicej jednostki, ktrej
mka nie bya wcale maa. Czytajcy mieli w tym zakresie
osobiste dowiadczenia.
Uznali, e kobiety czciej ni mczyni szukay pomocy, choby odpowiadajc na ogoszenie w gazecie. Obliczyli, e stanowi one szedziesit procent nadawcw,
natomiast reszta to mczyni. W kilku przypadkach nie
udao im si odgadn pci - na przykad osoba nazwiskiem
Oma Laurila moga by albo mczyzn, albo kobiet.
Niejaki Raimo Taavitsainen dawa w licie do zrozumienia,
e jest kobiet, poniewa jako zawd poda: pani domu.
Mia te i inne problemy. Ale kto ich nie ma!
Znaczna cz autorw, jeli nie wszyscy, cierpiaa z
powodu rnych zaburze psychicznych. Niektrzy wydawali si wprost wariatami. Wielu byo ogarnitych psychoz, wielu miao cechy paranoidalne - na przykad
44

pewna sprztaczka mieszkajca w miejscowoci Lauritsala twierdzia, e jest bliska samobjstwa, poniewa drczy
j cigle prezydent Koivisto. Mania tej kobiety przejawiaa
si w skomplikowany sposb: Koivisto przesya jej
swoimi tajnymi kanaami zatrute rodki czystoci i tylko
niezwyka ostrono uratowaa niedosz ofiar od otrucia. Ostatnimi czasy prezydent stawa si coraz bardziej
bezczelny i to do tego stopnia, e nawet w nocy nie dawa
sprztaczce spokoju. Szefowie jego kancelarii i ochrona
odbywali w tajemnicy podre do Lauritsali, w rny sposb utrudniajc ycie nieszczliwej istoty. W kocu kobieta jako patriotka dosza do wniosku, e jedyn metod
uratowania kraju bdzie popenienie samobjstwa. W ten
sposb Koivisto zostanie zmuszony da jej spokj. Sprztaczka miaa nadziej, e skadajc z siebie ofiar, powstrzyma Zwizek Radziecki od wykorzystania sytuacji i
rozpoczcia wojny atomowej przeciwko Finlandii. Obecnie
konflikt zbrojny mg rozpocz si lada dzie.
Autorzy listw skaryli si na rnorakie neurozy.
Mieli rwnie wyranie zaburzenia charakteru, a take
chor psychik, co powodowao problemy w ich yciu rodzinnym i w mioci. Wrd nadawcw znajdowao si
kilkoro niepocieszonych winiw i pacjentw szpitali
psychiatrycznych. Czsto wystpoway kopoty w pracy.
Niektrym nie szo studiowanie. Depresyjna staro zjawiaa si zbyt wczenie. Pewien nadawca twierdzi, e
przed wojn popeni morderstwo doskonae i nie moe o
nim zapomnie do tej pory. Inni wpadli nieodwoalnie w
odmty religii i chcieli, po popenieniu samobjstwa,
dosta si do Nieba i spotka Wszechmogcego.
Byo wrd nich wielu z zaburzeniami seksualnymi,
byli take homoseksualici, transwestyci, masochici,
45

molestowani, uwodziciele i wiele niepoprawnych nimfomanek.

Liczne osoby cierpiay z powodu zaawansowanego alkoholizmu, czsto byy uzalenione od lekarstw i rodkw
odurzajcych. Pewien mczyzna mieszkajcy w Helsinkach przy Erottaja, pracujcy w spce importujcej komponenty cyfrowe, napisa, e doszed do wniosku, e jedynym skutecznym sposobem zapanowania nad wasnym
yciem jest samobjstwo. Natomiast inny autor listu
twierdzi, e z powodu wielkiej ciekawoci i zgbienia
kwestii mistycznych nie ma ju cierpliwoci czeka na
mier naturaln, tylko zamierza popeni samobjstwo,
gdy chce zobaczy, co go spotka po mierci.
Prawie wszystkim autorom wsplne byo poczucie
ogromnej samotnoci i odrzucenia. Znali je dobrze take
odbiorcy listw.
W przerwach midzy czytaniem szli czsto na przysta, eby uspokoi nerwy i poopala si. Rellonen robi
kanapki, a pukownik przygotowywa kaw. Nad Chmielowym Jeziorem pokrzykiwa nurek, ptak rzadko wystpujcy w Finlandii Poudniowej. Jego gos brzmia jak
ostatnia skarga samobjcy.
Pewnego popoudnia, podczas przerwy, wicedyrektorka szkoy zauwaya wyrzucon na brzeg butelk. Oburzya si od razu, mwic, e nienawidzi alkoholikw, ktrzy rozrzucaj butelki dokoa i swoim baaganiarstwem
niszcz czyst fisk przyrod. Sama popijaa czasami, ale
do gowy by jej nie przyszo zostawia szko na onie
natury.
Pukownik poszed po lec na piaszczystej play butelk, eby pokaza j wicedyrektorce szkoy. Bya to dobra, dwunastoletnia, sodowa szkocka whisky z Cardhu.
46

Starczao jej jeszcze na co najmniej pi kieliszkw. Mczyni wypili zawarto i omieleni alkoholem wyjawili
osobliw cech jeziora. By moe nadana dawno temu
nazwa wpyna na to, e mieszkacy jeziornych okolic
stworzyli sobie wasne i szczeglne zwyczaje.
Opracowanie zalewu listw, nadesanych przez osoby
planujce samobjstwo, pochono dwie doby, podczas
ktrych wszystkie listy i kartki przeczytano, omwiono, a
na podstawie wikszoci z nich zrobiono notatki.
Otrzymany materia wstrzsn czytelnikami: wicedyrektorka szkoy Puusaari, dyrektor Rellonen i pukownik
Kemppainen byli przekonani, e w pewnym sensie s odpowiedzialni za ycie szeciuset osb. Kto wie, moe cz
autorw listw poegnaa si ju do tej pory ze wiatem?
Od chwili ukazania si ogoszenia w gazecie zdyo ju
upyn prawie dziesi dni. W tym czasie ogarnity depresj czowiek moe zrobi to i owo.
Wicedyrektorka szkoy Puusaari zadzwonia do Hameenlinny, do uniwersytetu ludowego okrgu Keski-Hame i poprosia o urzdow pomoc przy powieleniu
szeciuset listw i wypisaniu tylu adresw na kopertach.
Czy placwka naukowa mogaby wypoyczy suce do
tego celu narzdzia? Helena Puusaari otrzymaa tak
obietnic. Ale przedtem musieli jeszcze napisa list, ktry
zostanie skopiowany i wysany do planujcych samobjstwo ludzi w rnych czciach Finlandii.
Wicedyrektorka szkoy miaa wicej dowiadczenia w
pisaniu listw ni Rellonen i Kemppainen. Przygotowaa
wic mieszczce si na jednej stronie i utrzymane w tonie
pocieszajcym pismo, w ktrym uprasza si, eby chccy
popeni samobjstwo odbiorca odoy na razie swoj
decyzj. Autorzy listu przekonywali, e tysice Fi47

nw borykaj si z podobnymi mylami. Ujawnili rwnie,

e ponad szeset osb odpowiedziao na ogoszenie w
prasie. Nie ma powodu postpowa pochopnie w kwestii
samobjstwa. W tak wanej dla ycia sprawie nie warto si
pieszy.
Pukownik Kemppainen doda do listu wzmiank, e
samobjstwo popenione wsplnie moe by na swj sposb bardziej profesjonalne, ni przeprowadzone w pojedynk, po amatorsku. Podkreli znaczenie zbiorowego
wysiku take w tej dziedzinie. Wedug prezesa Rellonena
wspdziaanie mogo mie te skutki finansowe. Doda do
tekstu zdanie o wsplnych wycieczkach wypoczynkowych
przed mierci i moliwoci otrzymania zniki kosztw,
ktre z powodu samobjstwa bliscy bd musieli ponie.
Przez kilka godzin stylizowali list, zanim uznali, e w peni
nadaje si do powielenia.
- Mam wraenie, e powinnimy od razu zorganizowa
seminarium, eby przeanalizowa sytuacj yciow osb
planujcych samobjstwo - odezwaa si wicedyrek-torka
szkoy Helena Puusaari. - Przecie nie moemy da tym
biedakom wycznie pocieszajcego listu.
Pukownik Kemppainen zrozumia, e wicedyrektor-ka
z racji swojego zawodu bya przyzwyczajona do organizowania seminariw ub narad nawet na bahy temat. Takie
same tendencje przenikny take do Si Obronnych.
Obecnie w armii powoywano rne komisje i urzdzano
zebrania, ktrych znaczenie ograniczao si zwykle do tego, e oficerowie mieli wietn okazj do upicia si poza
miejscem zamieszkania i zasigiem czujnego wzroku on.
Dyrektor Rellonen doda, e wie, co znacz w biznesie seminaria i niepotrzebne posiedzenia: to tylko pretekst dla
uczestnikw, by je do woli i jeszcze wicej pi, rozrabia
48

niekiedy caymi dniami w hotelach kongresowych, a koszty wrzuca w ksigi firmy i odpisywa od podatku. W rzeczywistoci to pastwo fiskie podtrzymuje alkoholizm
wiata biznesu, powodujc, e dyrektorzy redniego i wyszego szczebla maj opuchnite gby. Plonem takich posiedze s zwykle nieotwarte nawet teczki ze skopiowanymi materiaami, ktrych nikomu nie chce si czyta. Marnuje si pienidze, mijaj dni, a sabo opacane pracownice
tuk nadgodziny, eby spka nie zbankrutowaa.
Pukownik zrobi sarkastycznym tonem uwag, e jako
specjalista od bankructw Rellonen na pewno dobrze o tym
wie.
Wicedyrektorka Helena Puusaari uniosa si. Zwrcia
pukownikowi uwag, e teraz nie czas na strojenie sobie
gupich, mskich artw. Chodzi o ycie szeciuset osb.
Trzeba si spieszy, by pomc tym nieszcznikom.
Powinno si zebra przynajmniej cz z nich, eby mogli
porozmawia o swoich problemach i znale u siebie nawzajem pocieszenie. Naley wic zarezerwowa jakie dogodne pomieszczenie, do ktrego mona by byo ich zaprosi i ustali program, ktry pomoe osign konkretne
wyniki.
Pukownik uspokaja:
- Nie szalej, Heleno, waciwie to rozmawialimy ju z
Onnim o tym samym. Musimy do pocieszajcego listu
doczy te zaproszenie na spotkanie. Czy Helsinki s
opowiednim miejscem na spotkanie Finw zamierzajcych
popeni samobjstwo? A moe powinnimy zorganizowa
zebranie gdzie indziej, teraz, gdy mamy lato?
Dyrektor Rellonen uwaa, e na pewno zebrania nie
naley organizowa w adnym maym miecie. Bo gdyby
do Pieksamaki przyjechao, powiedzmy, tylko stu myl49

cych o samobjstwie ludzi, to charakter imprezy nie

utrzymaby si w tajemnicy. Finlandia jest rajem dla plotkarzy, a tej sprawie nie warto nadawa rozgosu.
Na miejsce spotkania wicedyrektorka szkoy Puusaari
zaproponowaa Restauracj piewakw w Tl, dzielnicy
Helsinek. Bya tam wspaniaa sala konferencyjna, usytuowana w pomieszczeniach piwnicznych. Restauracj
piewakw znano z organizacji imprez, odbyway si tam
tradycyjnie stypy. Znajdowaa si blisko cmentarza Hietaniemi i kocioa przy Temppeliaukkio.
- Ze wzgldu na pogrzebowy charakter piewacy nadaj si znakomicie do naszego celu - zdecydowa pukownik Kemppainen. - Napiszemy jeszcze zaproszenie na
zebranie i ustalamy, e spotkanie samobjcw zbiorowych
w piewakach odbdzie si w przyszym tygodniu, w sobot. Jeli uda nam si jutro wysa list do wszystkich, to
chtni zd zorganizowa sobie podr do Helsinek.
Rellonen powtpiewa, czy starczy czasu, ale pukownik i wicedyrektorka uciszyli go, zauwaajc, e im dalej
bd przesuwa termin spotkania, tym wicej osb planujcych samobjstwo zdy pozbawi si ycia przed spotkaniem z nioscymi ratunek towarzyszami niedoli.
Teraz rozpocza si noc gorczkowej pracy. Trzeba
byo zarezerwowa sal na spotkanie, powieli list i jak
najszybciej nada go na poczcie. Kady stracony dzie
oznacza mier ludzi - tego si obawiaa trjka oddanych
sprawie osb.

7Pukownik Kemppainen zarezerwowa w Restauracji

piewakw miejsca na spotkanie. Kierownik sali oznajmi,
e w piwnicach zmieci si okoo dwustu goci: cz na
rodku, a reszta, czterdzieci osb - w gabinecie.
Kemppainen zrobi rezerwacj na sobot od dwunastej.
Jednoczenie ustali menu. Kierownik sali poinformowa,
e lunch bdzie kosztowa siedemdziesit osiem marek.
Jeli uczestnikom spotkania poda si na przykad wino
musujce, to do ceny trzeba doliczy szesnacie marek.
Pukownik zatwierdzi te kart da, ktr zaproponowa kierownik sali:
Talerz ledzi
Koktail krewetkowy
Zupa kalafiorowa
Pieczony oso
Mus grzybowy
Befsztyk woowy marynowany w zioach
Sorbet z borwki brusznicy
Tort mokka
Kawa
Usyszawszy tre zamwienia, dyrektor Rellonen si
przerazi. Czy pukownik oszala? Jeli do restauracji naprawd wpadnie dwustu mylcych o samobjstwie ludzi i
wszyscy wsun zamwiony przez pukownika lunch, bdzie to kosztowao majtek. Rellonen postuka w kalkulator kieszonkowy i wysza mu suma osiemnastu tysicy
omiuset marek! On w adnym wypadku nie moe sobie
pozwoli na takie ekstrawagancje. Poza tym, czy warto
karmi dwustu ludzi, ktrzy przecie planuj samobjstwo? Wielu z nich na pewno nie bdzie mogo zapaci za
5i

to dobre jedzenie, a - zdaniem Rellonena - umierajcym

wystarczy z powodzeniem filianka kawy i ciastko. Ba si,
e taka rozrzutno nie przyniesie trjce niczego dobrego jedynie bankructwo.
- Wydaje mi si, e ty, Onni, jako chorobliwie boisz
si bankructwa - powiedzia pukownik. - Uwaam, e
nie musimy si martwi rachunkiem z restauracji. Z pew
noci kady ma na tyle pienidzy, eby zapaci za swoje
jedzenie, a jak kto nie bdzie mg, to ja pokryj rnic.
Rellonen wymamrota pod nosem, e jeli si nie myli,
to zarobki pukownika nie s a tak wielkie, by wyywi
wszystkich wariatw w kraju. Na to Kemppainen odpar,
e nie jest uzaleniony od pensji. Posiada rodowy majtek,
a dokadniej mwic, jego ona nieboszczka pochodzia z
bogatej rodziny i otrzymaa znaczny spadek, i dziki niej
Kemppainen jest co najmniej zamonym czowiekiem.
Wicedyrektorka Puusaari posuna si jeszcze dalej:
- Mogabym poprosi o wystpienie moj koleank
ze studiw, psycholog Arj Reuhunen, ktra pracuje na
oddziale chorych z zespoem Downa w Uniwersyteckim
Szpitalu w Tampere i zna szerzej t dziedzin. Wygosia
by odczyt na temat zapobiegania samobjstwom.
Wedug Heleny Puusaari psycholog Reuhunen jest
szeroko znana jako prelegentka i autorka licznych artykuw w prasie branowej, a co najlepsze, jeli wicedyrektorka dobrze pamita, to Arja kiedy, w czasie studiw, prbowaa popeni samobjstwo.
Po przeprowadzeniu wszystkich przygotowa napisali
jeszcze krtkie zaproszenie na seminarium dotyczce
samobjstw, ktre miao si odby w poowie lipca, w sobot od godziny dwunastej w Helsinkach, w sali balowej
Restauracji piewakw. Organizatorzy spotkania wyraa52

li nadzieje, e zaproszeni wezm liczny udzia i yczyli

wszystkim przyjemnego lata. Po gbszym zastanowieniu
si nad form sown, usunli yczenia miych letnich dni i
zamiast tego napisali: Nie rb sobie niczego nieprzemylanego. Do rychego spotkania".
Rellonen zaproponowa, eby list zakoczy artobliwym stwierdzeniem: Zataczmy ze mierci", ale pomys
nie uzyska poparcia.
Przepisano tekst na czysto, a potem wszyscy pojechali
do uniwersytetu ludowego w Hameenlinnie i powielili list.
Najwicej pracy wymagao wypisanie nazwisk i adresw
odbiorcw na kopertach. Zszed im na tym cay dzie.
Studenci sztuk plastycznych uniwersytetu pomogli w
czynie spoecznym liza znaczki i wkada listy do kopert.
Nastpnego dnia trjka nadaa przesyki w Hameenlinnie.
Pozostao teraz czeka na grupowe spotkanie samobjcw.
Towarzystwo rozstao si: dyrektor Rellonen pojecha do
Helsinek, pukownik Kemppainen do domu, do Jyvaskyli,
a wicedyrektorka szkoy Puusaari do Toijali.
W nastpn sobot pukownik Kemppainen przyjecha
z Jyvaskyli do Toijali i zabra stamtd wicedyrektork
Puusaari. Po drodze zwiedzia ona dwa miejsca ostatniego
spoczynku: cmentarze w Janakkali i Tuusuli. Obie nekropolie ocenia pozytywnie.
Dyrektor Rellonen czeka ju na oboje w Restauracji piewakw. Bya za pitnacie dwunasta. Trjka
obejrzaa sal bankietow i stwierdzia, e personel doprowadzi wntrza do porzdku, udekorowa je kwiatami, a na
stoach pooy biae obrusy. Kierownik sali pokaza kart
da, zgodn z zamwieniem. Wyprbowano te mikrofony. Wszystko byo w porzdku.
53

- Dzwonio tutaj kilku dziennikarzy - powiedzia kierownik sali.

Pukownik odburkn, e jest to zamknite spotkanie.
Udzieli szatniarzowi wskazwek, by nie wpuszcza do
rodka przedstawicieli prasy ani fotografw. Jeli ktry
bdzie prbowa, to ma on poprosi pukownika, by podszed do drzwi i wyjani sytuacj.
Atmosfera bya pena napicia. Czy samobjcy przyjd
na to wane spotkanie? Czy organizatorzy nie maj
przypadkiem manii wielkoci, uruchamiajc tak wielk
machin? Co z tego wszystkiego jeszcze wyniknie?
Pukownik ubra si w witeczny mundur. Pani Puusaari miaa na sobie kostium z czerwonego, surowego jedwabiu. Dyrektor Rellonen wydoby z szafy stary garnitur
w prki, ktry przetrwa cztery burzliwe bankructwa.
Tworzyli trjk wygldajc odwitnie i godnie, bo i
sprawa bya wana, a mwic wprost: o ywotnym znaczeniu.
O dwunastej napicie mino. Hall restauracji wypeni
si gomi - kobietami i mczyznami. Przyszo ich tak
duo, e zrobi si tok. Mieli powane miny, rozmawiali
szeptem. Rellonen liczy przybywajcych: pidziesit, siedemdziesit, sto... w kocu wszystko mu si pomylio.
Tum szed z hallu w d, do sali bankietowej, gdzie pukownik Kemppainen i wicedyrektorka Puusaari witali si z
przybyszami, podajc im rk. Kierownik sali z pomoc
kelnerw pokazywa gociom drog do stow. Wntrza
zapeniy si w pitnacie minut. Rozsunito drzwi wielkiego gabinetu i w ten sposb otrzymano dodatkowe
miejsca dla czterdziestu osb. Chocia tam te krzesa zostay zajte, to przy drzwiach stao jeszcze dwadziecioro
milczcych nieborakw, take w sprawie samobjstwa.
54

W sali panowa cichy szum rozmw goci, ktrzy siadali na swoich miejscach. Na stoach znajdoway si ju
nakrycia i menu. Zgromadzeni przegldali karty i wszyscy
sprawiali wraenie czekajcych na co. Pitnacie po dwunastej pukownik oznajmi portierowi, e moe zamyka
drzwi. Wicej ludzi ju si nie zmieci w restauracji. Mogli
rozpoczyna spotkanie.
Kemppainen podszed do mikrofonu. Przedstawi siebie
i kolegw, dyrektora Rellonena i wicedyrektork szkoy
Puusaari. Od strony publiczoci da si sysze pomruk
aprobaty. Potem pukownik opowiedzia histori spotkania
ich, organizatorw, i omwi tryb pracy podczas seminarium, ktrego celem jest porozmawianie w atmosferze
zaufania o yciu i mierci. Program obejmuje te referat
psychologa na temat zapobiegania samobjstwom. Po
wykadzie mona bdzie spoy lunch, kuchnia restauracyjna jest gotowa do roznoszenia da. Ci, ktrych ewentualnie nie sta na zapacenie niezaprzeczalnie wysokiej sumy za posiek, otrzymaj go za darmo, na koszt pukownika. W odpowiednim momencie rozpocznie si zrzutka na
zapacenie rachunku. Po lunchu gos zostanie oddany
publicznoci: kady chtny uczestnik seminarium moe
wygosi krtki komentarz na aktualny temat, czyli na temat samobjstwa. Na koniec zgromadzeni mog rozway
w dyskusji, czy warto kontynuowa takie seminaria czy
raczej powinno si powoa komitet obrony praw samobjcw, czy te moe wystarczy tylko to spotkanie.
- Chocia temat naszego zebrania jest z koniecznoci
bardzo powany i na swj sposb wyjtkowo przygnbiajcy, to chciabym jednak, eby nie zepsuo nam to letniego
dnia. My, przygnieceni ciarem wiata, te mamy prawo
cieszy si yciem i wzajemnym towarzystwem choby
55

przez jeden dzie. Mam nadziej, e bawicie si tutaj

dobrze i nasze losy potocz si po tym spotkaniu w lepszym kierunku - zakoczy przemwienie pukownik. Jego
pikne sowa uzyskay powszechn aprobat i burzliwy
poklask publicznoci.
Podczas tego wystpienia do drzwi wiodcych na sal
podeszli w szeregu kelnerzy, trzymajcy tace obcione kieliszkami wina musujcego. Szybko podali do stow powitalne napoje. Zgromadzeni powstali i wznieli kieliszki.
- ycz wam zdrowia i dugiego ycia - powiedzia
pukownik, unoszc swj kieliszek. Atmosfera si rozlunia, zebrani rozmawiali z oywieniem, przedstawiali si
wspbiesiadnikom, zamawiali potrawy.
Pierwsza cz seminarium na temat samobjstwa
przebiega zgodnie z planem. Wykadowczyni, psycholog
Arja Reuhunen, wygosia wspaniay odczyt o samobjstwach i zapobieganiu im. By on owocem gruntownych
bada i trwa dwie godziny. Stanowi rzeczow i wnikliw
analiz chorb psychicznych, problemw yciowych, naukowych studiw nad samobjstwami i uwzgldnia wiele
innych spraw, zwizanych z tym przedmiotem. Wystpienie poruszyo przewaajc cz suchaczy, ktrzy w
gbokiej ciszy starali si zapamita kade usyszane
sowo.
Wedug wykadowczyni podstawowej przyczyny samobjstw naleao szuka w braku nadziei na przeywanie
uczu, czyli w takich sytuacjach, w ktrych czowiek nie
widzi w yciu nic takiego, czym mgby si cieszy i z
czego mgby czerpa nowe, przyjemne lub przynajmniej
znone dowiadczenia. Psycholog Reuhunen podkrelia
te szczeglny charakter samobjstwa w porwnaniu z
innymi psychologicznymi problemami. W Fin56

landii pozbawienie siebie ycia byo nadal tabu: nie wypadao o tym mwi i naznaczao to w straszny sposb
pitnem choroby dan osob i jej bliskich. Zwaszcza dla
rodziny samobjcy oznaczao nieszczliw seri wydarze ze wzgldu na milczenie, otaczajce ten czyn.
Zaraz po wykadzie wsta pewien mczyzna w rednim wieku, ktry wymachiwa klatk zrobion ze stalowej
siatki i da dopuszczenia do gosu. Mia on osobiste dowiadczenia wanie w kwestii beznadziejnoci wynikajcej z nieumiejtnoci odczuwania i wiedzia, jak mona si
od niej uwolni, gdy czowiekiem kieruje Bg.
Pukownik Kemppainen przerwa wywody mczyzny
z klatk, przypominajc, e dyskusja rozpocznie si po posiku i go musi zaczeka.
Lunch uda si znakomicie. Po jego zakoczeniu kilku
uczestnikw seminarium wyszo. Zapewne mieli ju dosy
tematu spotkania. Wikszo jednak pozostaa, zamawiajc
napoje i prowadzc oywion rozmow.
Do restauracji podjechao kilku dziennikarzy i fotografw, ktrzy zagldali do rodka, by dowiedzie si czego o zebraniu. Wie o dziwnym seminarium przecieka
wic do prasy. Pukownik wytumaczy im, e seminarium
jest imprez prywatn. Dotyczy ono problemw, z jakimi
dorose osoby z zespoem Downa spotykaj si w rodowisku wiejskim, a take metod rozwizywania ich w sytuacji, gdy reszta spoeczestwa stara si coraz szybciej przystosowa do integracji z Europejsk Wsplnot Gospodarcz. Oszoomieni dziennikarze westchnli i wyszli, nie
pytajc o nic wicej.
Wreszcie przyszed czas na dyskusj i sprawy potoczyy si w zupenie nowym kierunku, nabierajc cakiem innego tempa.
57

8.

Uczestnicy spotkania na temat samobjstwa ochoczo

korzystali z usug restauracyjnych: zamawiali piwo, wino,
a nawet mocniejsze trunki. Pili dla dodania sobie odwagi.
Podczas dyskusji mieli okazj przedstawi swoje problemy
i to jeszcze przez mikrofon. Byo im jednak wstyd mwi
tak na zimno o swojej mierci.
Ze wzgldu na du liczb obecnych ograniczono
dugo wystpie do piciu minut. Byo to dosy czasu,
eby chccy si zabi przygnbieni ludzie mogli opowiedzie, przynajmniej z grubsza, o swojej sytuacji. Rozpocza si wic dyskusja. W wielu wystpieniach powtarzay
si problemy poruszane przez wczeniejszych mwcw i
wydawao si, e wszyscy zgromadzeni maj takie same
trudnoci.
Mczyzna, ktry da dopuszczenia do gosu przed
lunchem i ktry przynis ze sob stalow klatk, otrzyma
teraz szans, by opowiedzie o swoich przemyleniach.
Owiadczy, e pochodzi z Tampere i z zawodu jest geodet. Ma ju ponad trzydzieci lat i - jak przyznaje - prowadzi dotd hulaszcze ycie. Przez cae lata grzeszy na rne sposoby. Cigle jednak mia wraenie, e to wszystko, co
robi, nie jest ani dobre, ani waciwe. Nkao go poczucie
beznadziejnoci istnienia, ale nie wiedzia, e to z powodu
nieumiejtnoci odczuwania. Tego lata kryzys w kocu tak
si pogbi, e ogarna go duchowa udrka. Mczyzna
sta si religijny i modli si do Boga o jaki znak, szczeglne objawienie, e on te, najwikszy z grzesznikw, moe
dostpi aski w oczach Najwyszego.
Ale upragnionego objawienia nie byo. Geodeta wpad
w jeszcze wiksz depresj i zacz myle o samobjstwie.
Ogarnity smutnymi mylami wyjecha pewnej letniej
58

nocy z Tampere na wie i przypadkiem zatrzyma si w

Lampi. Pod wpywem gbokiego smutku dotar a w
poblie kocioa, nadal mylc o samobjstwie. Ale wtedy
Bg ocali go w ostatniej chwili. Wytskniony znak czeka
na niego na frontowych schodach kocioa w Lampi!
Geodeta podnis stalow klatk, eby wszyscy mogli
zobaczy. Ot staa ona na schodach i miaa w sobie boski
znak. Znajdowa si w niej ywy jenot, ktry sycza na
obcego z tak zapalczywoci, e znalazca nie mg mie
wtpliwoci co do pochodzenia wiadectwa. Przypominao
gorejcy krzew ze Starego Testamentu.
Kto zebra si na odwag i zapyta mwc, co Bg
mia na myli, posyajc jenota w klatce na frontowe schody kocioa. C takiego boskiego geodeta zobaczy w tym
stworzeniu?
Mczyzna potrzsn klatk w kierunku wtpicego i
zakrzykn, e niezbadane s wyroki Opatrznoci.
Gdy zapytano go, gdzie znajduje si teraz okaz przyrodniczy, geodeta oznajmi, e powici go Bogu w podzice za uratowanie. Wytoczy krew z ofiarnego zwierzcia w swoim garau w Tampere. Pniej zamierza da
zwierz do wypchania, by mie pamitk swojego ocalenia. Postanowi, e na swoim nagrobku kae wygrawerowa, oprcz nazwiska, take wizerunek jenota. Z tym nie
musi si jednak pieszy, bo wierzy, e doyje staroci z
poytkiem dla bliskich, ktrym bdzie gosi sowo boe.
Pewna gospodyni, wacicielka maego gospodarstwa,
ktra przyjechaa na seminarium z Karelii Pnocnej, staraa si udowodni z przekonaniem, e to zebranie ma pozytywne strony. Kobieta zawsze musiaa y w samotnoci
pord krw. M nie mwi za wiele i jej nie rozumia,
59

a krowy te nie byy lepsze. To j doprowadzio do depresji. Dopiero teraz gospodyni otrzymaa szanse swobodnej
wymiany myli w tolerancyjnym rodowisku. Uwaaa, e
tutaj atmosfera jest taka jak dawniej, gdy bya mod
dziewczyn. Nawet przyszo jej na myl, e moe nie warto si zabija.
- Takie co daje straszn ulg. Naprawd warto byo
przyjecha, chocia bilety kosztoway duo. No, na szcz
cie, mog si zatrzyma na noc u kuzyna w Myyrmaki.
Pewien trzydziestoletni mczyzna wsta, chcc take
opowiedzie o swoich problemach. Owiadczy, e ju dwa
razy by w szpitalu na leczeniu z powodu zaamania
nerwowego i depresji.
- Ale nie jestem wariatem. Jestem po prostu biedny.
Wiodoby mi si cakiem dobrze, gdybym mia mieszka
nie, choby ma kawalerk gdzie w Kallio. Tymczasem
musz mieszka z innymi w schronisku i to mi zera
nerwy.
Mczyzna przedstawi obliczenia, ile kosztuje jego
ycie: trzysta pidziesit tysicy marek - taka jest cena
kawalerki w Helsinkach.
-1 nawet nie jestem pijakiem.
Inny uczestnik spotkania skary si na nieudane maestwo. Bya ona nie pozwalaa mu widywa si z dziemi, ale alimenty musia paci na czas.
Kiedy jaka kobieta wypakiwaa si do mikrofonu,
wtedy na sali robio si cicho. Zgromadzeni wyraali swoje
wspczucie. Natomiast powszechnego szlochania nie byo.
Wiele osb popierao ide powoania wsplnej organizacji, ktra by chronia ich interesy. Stwierdzono, e
samotny i zamany czowiek nie ma po prostu si do ich
60

pilnowania. Nie potrafi patrze z szerszej perspektywy,

staje si jak sparaliowany. Cakiem zwyke czynnoci
dnia powszechnego zaczynaj go przerasta, gdy nikt nie
pomaga, gdy cigle jest si tak samotnym, e a strach.
W jednym z wystpie poruszono brzemienn w skutki
moliwo popenienia szeroko zakrojonego samobjstwa
zbiorowego. Pomys ten zyska zaskakujco due poparcie.
Wielu uczestnikw seminarium wstao, by wyrazi
akceptacj dla tego typu wsppracy. Uwaali, e
samobjstwo przeprowadzone w wyniku wsplnie podjtej
decyzji bdzie bezpieczniejszym i jako bardziej rodzinnym rozwizaniem.
Pady te konkretne propozycje. Pewna pani, emerytka
z Vantaa zasugerowaa, eby zgromadzeni wynajli duy
statek, ktrym bdzie mona popyn daleko w morze,
najlepiej na Ocean Atlantycki. Kiedy ju dotr do
odpowiedniego miejsca, statek si zatopi, a wraz z nim
wszystkich podrnych. Kobieta owiadczya, e chtnie
wemie udzia w takim ostatnim rejsie.
W gabinecie przy haaliwym stole, do ktrego kelnerzy cigle donosili napoje, zgoszono propozycj, ktra
wzbudzia pewne zainteresowanie. Chodzio o to, by zebra du sum pienidzy, kupi wielkie iloci wdki, a
nastpnie pi bez przerwy, a wszyscy umr wskutek zatrucia alkoholem.
Wikszo uznaa, e zaproponowana metoda jest
bezwstydna. mier powinna by godna. Nie wypada
koczy ycia, bdc pijanym jak winia.
Najlotniejsz propozycj zbiorowego samobjstwa
przedstawi pewien mody wariat z Kotki. Uwaa, e
wspaniaym zakoczeniem dni na ziemi byby skok z balonu do morza.
61

- Wynajmiemy wszystkie napdzane gorcym powietrzem balony w Finlandii i wyruszymy przy sprzyjajcym
wietrze na przykad z Kotki albo Haminy nad morze. Kiedy dotrzemy na rodek Zatoki Fiskiej, przebijemy balony
i wpadniemy do morza!
Mwca malowa wizj wspaniaego samobjstwa nastpujco: wieje delikatny, wieczorny wiatr, znad brzegu
wznosi si w powietrze pidziesit balonw. W kadej
gondoli stoi piciu kandydatw na samobjcw. Balony
ulatuj w gr, wiatr przenosi je w stron zachodzcego
soca. Ponury ld fiski wraz ze wszystkimi troskami pozostaje w tyle. Widoki s fantastyczne, atmosfera niebiaska. Osoby eglujce na mier rozpoczynaj nad otwartym morzem ostatni wsplny psalm, ktry jak piew anielskiego chru odbija si echem a w kosmosie. Z koszy balonw odpalane s fajerwerki, kto ogarnity eufori skacze do morza. W kocu, kiedy paliwo si wyczerpuje, caa
flota opada ze mierteln godnoci w bezdenne fale morskie, ziemskie troski zostaj ostatecznie pokonane...
Zgromadzeni uznali opis za udany pod wzgldem poetyckim. Nie mogli jednak poprze takiej metody popenienia samobjstwa, poniewa w ten sposb skazaliby na
mier rwnie niewinnych kapitanw balonw. Tym
samym byby to w Finlandii koniec cakiem opacalnych
lotw balonowych.
W sali bankietowej i gabinecie rozpoczto zbieranie
pienidzy. W tym celu posuono si kubekiem do schadzania szampana. Ludzie wkadali do niego due iloci
banknotw. Wikszo nie miaa odwagi wrzuca monet.
Policzywszy pienidze, wicedyrektorka szkoy Puusaari i
dyrektor Rellonen osupieli. Zbirka przyniosa w sumie
sto dwadziecia cztery tysice trzysta dwadziecia marek.
62

W srebrnym naczyniu znalazy si zwitki banknotw, nawet o wartoci tysica marek, oraz czeki, a najcenniejszy
wypisany by na sum pidziesiciu tysicy marek. Darczyc okaza si hodowca reniferw, niejaki Uula Lismanki z Utsjoki, ze zwizku oonieckiego Kaldoavi, ktry
tak tumaczy swj hojny podarunek:
- No przecie musz by pienidze, kiedy tak wielka
banda bdzie si zabija! Teraz w Finlandii nic nie jest
tanie, nawet mier.
Czekw na dziesi tysicy marek byo duo. To dowodzio, e nie wszyscy ludzie planujcy samobjstwo s
biedni, no i na pewno - nie skpi.
Po piciu godzinach trwania samobjczego seminarium pukownik zaproponowa przerw, a take wypicie
kawy i innych napojw za zebrane wsplnie pienidze.
Propozycj przyjto z entuzjazmem.
Po podaniu kawy pukownik wraz z wicedyrektork
szkoy Puusaari i dyrektorem Rellonenem uda si do sali
restauracyjnej na pitrze, by zastanowi si nad sytuacj.
Na dole, w sali bankietowej, przebywao jeszcze ponad stu
przyszych samobjcw. Byli w znakomitym nastroju i
bawili si na caego. Wydawao si, e pij wdk tak, jakby
to mia by ich ostatni dzie.
Wicedyrektork szkoy Puusaari obawiaa si, e sytuacja wymknie si spod kontroli organizatorw. W kadej
chwili mogo si wydarzy co zego.
Dyrektor Rellonen oznajmi, e usysza, jak na dole
przy kilku stoach mwiono o popenieniu samobjstwa
zbiorowego od razu, po seminarium, w jakim dogodnym
miejscu, gdzie w pobliu.
Przeom, ktry nastpi w przebiegu zebrania, przerazi
pukownika. Moe powinni ograniczy podawanie al63

koholu? Zdaniem wicedyrektorki szkoy przedwczesne

zakoczenie wyszynku mogoby tylko rozwcieczy tych,
ktrzy jeszcze zostali, przez co trudno by ich byo pniej
powstrzyma przed natychmiastowym samobjstwem.
- Z pewnoci przynajmniej kilku mczyzn zabioby
si w szale, bo taka tam teraz panuje atmosfera.
Rellonen mia pomys:
- Zapamy rachunek i odjedmy po cichu. Zabierzmy
segregatory samobjcze i zniknijmy std tak szybko, jak
si da. I wemy pienidze ze zbirki. No chyba nale si
nam, organizatorom seminarium.
Pukownik zabroni jednak dotykania pienidzy. Zostay zebrane w celu zaatwienia problemw samobjcw i
nie mona ich traktowa jako wynagrodzenia za organizacj seminarium. Oznajmi, e on na pewno nie zamierza
oszukiwa umierajcych ludzi i zabiera im pienidzy.
Gona wrzawa dochodzia z sali bankietowej a na
pitro. Kto wygasza pomienn mow przez mikrofon,
niektrzy domagali si ciszy. Inni prbowali piewa i jaki zawy psalm nis si a do gry. Sycha te byo krzyki
osb domagajcych si, eby organizatorzy samobjczego
spotkania wrcili do sali bankietowej i zaprowadzili
porzdek.
- Musimy zej na d - zadecydowaa wicedyrektorka szkoy Puusaari. - Nie moemy zostawi umierajcych
na pastw losu.
Rellonen uwaa, e to raczej pijani ni umierajcy
rozrabiaj na dole.
Gdy wszyscy troje pojawili si w sali bankietowej,
uczestnicy zebrania uciszyli si. Do mikrofonu podesza
zaraz mieszkanka Espoo, kobieta w rednim wieku, ktra
zacza przemawia piskliwym gosem:
64

- Nareszcie przyszlicie! My podjlimy ju tutaj osta

teczn decyzj, e wszystko co bdziemy robi, przepro
wadzimy wsplnie.
- Brawo, brawo! - pokrzykiwano z rnych stron sali.
Kobieta cigna:
- Jestemy ludmi cierpicymi i wielu z nas nie ma ju
adnej nadziei. Czy nie tak? - wrzasna i powioda
mor-decznym wzrokiem dokoa.
- adnej nadziei! - krzyknli wszyscy zgodnie.
- Teraz nadesza chwila ostatecznego wyboru. Kady,
w kim drzemie chocia cie wtpliwoci, niech teraz
wstanie i wyjdzie z tej sali. A my, ktrzy tutaj
zostaniemy, pjdziemy razem na mier!
- Umrzemy razem! - zebrani wykrzykiwali w ekstazie.
Okoo dwudziestu osb wstao od stow i pod kierunkiem mczyzny trzymajcego stalow klatk wyszo
prdko z sali. Nie pieszyo im si widocznie tak bardzo do
samobjstwa albo chcieli popeni ten ostatni czyn w samotnoci.
Ogarnita dzikim zapaem kobieta pokazaa na Kemppainena.
- W tym czasie, kiedy was nie byo, zdecydowalimy,
e wybierzemy pana na naszego przywdc! Pukowni
ku, pana obowizkiem jest poprowadzi nas do ostatecz
nego celu!
Teraz mikrofon przej starszy mczyzna z siw brod
i w okularach. Powiedzia, e nazywa si Jarl Hautala i jest
na emeryturze, a pracowa w urzdzie budowy drg i
wodocigw jako inynier drogowy w poudniowo-zachodniej Finlandii. Sala ucicha, poniewa starszy czowiek cieszy si autorytetem.
- Szanowny pukowniku! My tutaj naprawd przepro65

wadzilimy yw dyskusj na aktualny temat. Jednomylnie doszlimy do wniosku, e ta grupa, ktra zostaa, chce
si trzyma razem i wsplnie odebra sobie ycie. Kady z
nas ma ku temu swoje powody, ktrych dzisiaj wysuchalimy. Zdecydowalimy, e pan, pukowniku Kemppainen, przejmie dowodzenie grup, a pana zastpcami mianujemy pani Puusaari i dyrektora Rellonena. Utworzycie
komitet, ktrego zadaniem bdzie praktyczna realizacja
naszego wsplnego celu.
Stary inynier ucisn rk pukownikowi Kemppainenowi, pani Puusaari i Rellonenowi. Zgromadzeni wstali,
a w restauracji zapada dziwna, odwitna cisza. Panowa
w niej nastrj ostatecznego rozwizania.

9Co dziesity uczestnik seminarium, ktry odpowiedzia

na ogoszenie w gazecie - cznie szedziesit osb owiadczy w kocu, e ma powane zamiary zabicia
siebie, a na dodatek w grupie i to jednoczenie. Taki stan
rzeczy przerazi trjk organizatorw. Wicedyrektorka
szkoy Puusaari prbowaa zmniejszy zapa zwartej grupy
do samobjstwa, ale jej odezwa nie przyniosa skutku.
Pukownik Kemppainen musia zakoczy zebranie, ktre
przybrao tak fatalny obrt.
Zgromadzeni nie posuchali go. dali dziaa. Panowaa powszechna opinia, e pozostali na miejscu uczestnicy seminarium nie powinni si ju rozprasza, tylko
utworzy jedn grup. Co bdzie, to bdzie, a przecie
wszyscy wiedzieli, co ma nadej.
Pukownik si nie poddawa. Poinformowa uczestnikw seminarium, e skontaktuje si z nimi w pniejszym terminie. Ale to nie usatysfakcjonowao zebranych.
Kemppainen musia wic obieca, e nastpne spotkanie
odbdzie si natychmiast, rano. Zdesperowany powiedzia,
e bdzie na nich czeka w niedziel przed poudniem o
jedenastej na Placu Senackim, przy pomniku Aleksandra
II. Mog wtedy porozmawia o wsplnym losie w spokoju,
na trzewo.
Na rozkaz pukownika spotkanie zostao zakoczone.
Restauracj oprniono z goci i zamknito drzwi. Wielkie
seminarium samobjcw, jedyne takie w historii Finlandii,
doprowadzono wreszcie do koca, a stao si to o godzinie
dziewitnastej dwadziecia.
" Zmczona trjka posza do hotelu Presidentti, eby
przemyle wydarzenia dnia. Pukownik i wicedyrektorka
szkoy postanowili tam przenocowa. Zebrane pienidze
zabrali ze sob.
67

Przed udaniem si na spoczynek zajrzeli do klubu

nocnego, by zje tosty na ciepo i wypi kilka kieliszkw.
Wicedyrektorka Puusaari cay czas bya proszona do taca
i nic dziwnego, poniewa ubrana w czerwony kostium
wygldaa czarujco w wietle migajcych klubowych reflektorw. Pukownikowi si to nie podobao, wic poszed
do swojego pokoju.
Dyrektor Rellonen wypi jeszcze jeden kieliszek i pojecha takswk do domu. ona ju spaa i gdy pooy si
po tej stronie maeskiego oa, do ktrego mia mowskie prawo, wymamrotaa co przez sen. Dyrektor spojrza
z litoci na pic poowic. Oto chrapie sobie tutaj biedna kobieta, ktr kiedy kocha i to pomienn mioci. Na
pocztku ona te bya bardzo do niego przywizana. Teraz
nic nie pozostao po mioci i innych uczuciach. Gdy
bankructwo wchodzi drzwiami, mio wylatuje przez
okno. A jeli bankructwo wejdzie drzwiami cztery razy z
rzdu, to nie ma ju czego wyrzuca przez okno, bo
wszystko przepado. Rellonen powcha on, eby poczu
jej charakterystyczny zapach. No tak, kobieta pachniaa
star zgorzknia bab. Takiego zapachu nie zmyje si
nawet mydem.
Rellonen owin si kodr i mia nadziej, e to bdzie
ostatnia noc w jego yciu spdzona w tym ku, a przynajmniej w trakcie maestwa. Szepta pod nosem: Na
spoczynek udaj si, mj Stwrco, dopom mi askawy,
bd moim Obroc..."
W nocnym klubie hotelu Presidentti jednym z najczciej proszcych do taca Helen Puusaari okaza si kelner, ktry wczeniej podawa do stou w piewakach.
- Wie pani, mielimy ciki dzie. Sprzeda bya wielokrotnie wiksza ni podczas pogrzebw.
68

Spojrza ognistym wzrokiem na rudowos, urocz

wicedyrektork szkoy i wyzna, e tego dnia jemu te
przysza do gowy myl popenienia samobjstwa. Przysiga, e zastanawia si nad tym ju od lat. Czy mgby
rwnie doczy do grupy? Powiedzia, e nazywa si
Seppo Sorjonen. Twierdzi, e bardzo chtnie popeni samobjstwo, jeli tylko bdzie mg to zrobi z Helen Puusaari. Czy nie poszliby teraz we dwoje w jakie spokojne
miejsce, eby porozmawia o tych sprawach? Wyglda na
to, e pukownik i dyrektor Rellonen ju wyszli.
Wicedyrektorka szkoy Puusaari ostrzega Sorjonena,
eby nie mwi publicznie o seminarium dotyczcym samobjstwa. Przypomniaa mu, e zebranie stanowi tajemnic i nie powinno si rozmawia na ten temat w nocnym
klubie. Poza tym Sorjonen jest ju mocno pijany. Jak to
moliwe, przecie seminarium dopiero co si skoczyo?
Kelner przyzna, e przez cay dzie podpija w kuchni
ukradkiem z kieliszkw przeznaczonych dla klientw.
Poniewa nie zdy jeszcze zje niczego, wic mona by
odnie wraenie, e si upi. Ale to cakowita nieprawda.
Wyjani, e ma natur czowieka otwartego i wesoego,
dlatego obcy ludzie zwykle sdz, e jest bardziej pijany,
ni to ma miejsce w istocie. I aby da dowd otwartoci,
Sorjonen opowiedzia od razu histori swojego ycia. Pochodzi z Karelii Pnocnej, zda matur i dwa razy by zarczony, ale jeszcze ani razu onaty. Doda, e studiowa
przez rok na uniwersytecie nauki humanistyczne. Przekona si jednak, e proza ycia jest o wiele ciekawsza. Zatrudnia si jako dziennikarz w gazecie Uusi Suomi i wielu
innych czasopismach, potem zmienia bran kilka razy
zalenie od sytuacji, a obecnie pracowa dorywczo,
ostatnio na zlecenia jako kelner w piewakach.
69

W dowd szczeroci Seppo Sorjonen wyzna wicedyrektorce szkoy Puusaari, e nigdy w yciu nie planowa
samobjstwa. Powiedzia tak tylko dlatego, e chcia z ni
porozmawia.
Wicedyrektorka zwrcia mu uwag na fakt, e chocia
rozmawiaj dopiero od kilku minut, to ju przyzna si do
kamstwa. Poprosia go o udanie si do swojego stolika.
Samobjstwo jest zbyt powan spraw, eby z tego
artowa.
Seppo Sorjonen nie poddawa si, obieca wicedyrektorce szkoy wszelk pomoc duchow, bo wie, e zastanawia si ona nad samobjstwem, gdy wczeniej bya o
tym mowa w Restauracji piewakw. Twierdzi, e jest
dobrym suchaczem, wic mogaby otworzy przed nim
swoje serce... mogliby jeszcze gdzie razem pj... i tak
dalej.
Helena Puusaari odpara, e jeli Sorjonen chce pomc
osobom planujcym samobjstwo, to powinien przyj
przed poudniem o godzinie jedenastej na Plan Senacki,
gdzie zbierze si wicej ludzi potrzebujcych pocieszenia.
Potem wyrwaa si z obj adoratora i posza spa.
Po niadaniu zjedzonym w hotelu Helena Puusaari i
pukownik Kemppainen udali si na spacer pustymi
uliczkami lipcowych Helsinek. Znowu by pikny dzie:
bezchmurne niebo, bezwietrzna pogoda. Pukownik zaoferowa wicedyrektorce szkoy swoje rami. Przeszli tak
przez dworcowy plac a do dzielnicy Kruununhaka, a
stamtd wzdu brzegu morza na Katajanokka i dopiero
potem, nieco przed jedenast skierowali si na Plac Senacki. Dyrektor Rellonen zdy ju tam dotrze, a oprcz
niego kilka innych osb poznanych na seminarium poprzedniego dnia.
70

Do godziny jedenastej przy pomniku Aleksandra II

zebrao si ponad dwadziecioro uczestnikw spotkania.
Wrd nich byy zarwno kobiety, jak i mczyni, modzi
i starzy. Wczorajszy zapa znikn. Samobjcy mieli
zapuchnicte, zmczone twarze, a niektrzy a ciemnoszare, jakby przez ca noc wypalali smo albo brali
udzia w wiczeniach stray poarnej. Milczc, grupa
otoczya trjk przywdcw. Panowaa atmosfera przygnbienia.
- No i co sycha? Prawda, e mamy pikny niedzielny
poranek? - pukownik prbowa wesoo rozpocz
rozmow.
- Mao co spalimy ostatniej nocy - zacz pewien
pidziesicioletni
mczyzna,
ktry
na
wczorajszym seminarium przedstawi si jako mistrz
malarski Hannes Jokinen z Pori. Dwiga on osobisty
ciar, ktrym byo dziecko z wodogowiem i ona
wariatka,
a
poza
tym
pod
wpywem
rozpuszczalnikw mciy mu si myli. aosny
przypadek, tak jak i pozostaych obecnych.
Podchmieleni zebrani zaczli na wycigi opowiada,
co takiego wydarzyo si ubiegej nocy. Po tym, gdy w
piewakach skoczya si impreza i jej uczestnikw wyproszono z restauracji, na miejscu zostali czonkowie najwytrwalszej grupy, ktrzy ruszyli przed siebie bez celu ulicami w stron Hietaniemi, groc, e popeni samobjstwo natychmiast, jak tylko znajd sposb na zbiorowe
pozbawienie si ycia. Zataczajc si, doszli tak na cmentarz w Hietaniemi, ale tam natknli si na kilku ysych facetw, ktrzy krzyczc gono, biegali dokoa grobw i
prbowali kopniakami rozbija kamienne nagrobki. Samobjcy - nie mogc tolerowa tak bezwstydnej profanacji
- rzucili si w przypywie wciekoci na bezczeszczc
71

groby haastr. Wywizaa si z tego spora bijatyka i wymiana ciosw, podczas ktrej yse pay zaczy szybko
przegrywa, gdy wola walki grupy planujcej samobjstwo dorwnywaa determinacji kamikadze. ysole rzuciy
si do ucieczki, ale zwycizcy te musieli opuci cmentarz, poniewa wbiego tam kilku zaalarmowanych bjk
wartownikw z psami.
Grupa si rozproszya, ale dwadziecioro najwytrwalszych poszo dalej na pnoc swoj tras wzdu brzegu
morza. Przytoczeni cikimi mylami wdrowali przez
Paciuksenkatu do Meilahti, a stamtd na Seurasaari. W
miejscu, gdzie nad morzem urzdzano zwykle wielkie
ogniska, dopalay si smtnie kawaki drewna. Wdrowcy
przygldali si pomieniom i piewali melancholijne piosenki. Tak ich zastaa pnoc.
Z Seurasaari poszli do Ramsaynranta, a nastpnie do
Kuusisaari. Kto zaproponowa wypraw do Dipoli w
Otaniemi, gdzie czynny by jeszcze nocny klub, w ktrym
mogliby wypi dla rozgrzewki. Kto inny wpad na
pomys, e poniewa z Dipoli jest niedaleko do Keilahti, to
mogliby opanowa biurowiec Neste, wjecha wind na
najwysze pitro i skoczy z dachu wiey do morza. Na
czele gromady sta wtedy mody mczyzna z Kotki, ten
sam, ktry zaproponowa, by wyruszyli w ostatni w yciu
podr balonami z gorcym powietrzem.
Tej nocy grupa wykazaa si rwnie niezomnym zdecydowaniem, co fiscy komunici w latach szedziesitych, ktrzy postanowili przyspieszy nadejcie oglnowiatowej rewolucji stalinowskiej. Chocia samobjcy nie
piewali robotniczych pieni ani nie mieli wasnej flagi, to
jednake wszystkich czya dziaalno skazana na
zagad.
72

I kto wie, moe plan opanowania biurowca Neste by si

powid, gdyby podczas marszu samobjcom nie trafia si
lepsza okazja. W luksusowym domu stojcym przy
Kuusisaari numer 33 kto zostawi lekko otwarte drzwi
garaowe od strony ulicy. Grupa zajrzaa do rodka i zobaczya, e jest to przestronne pomieszczenie, w ktrym
znajduje si biay kabriolet marki Jaguar. Samobjcy
uznali to za znak: mogliby wszyscy umrze bez wikszego
wysiku w tym oto garau, gdyby tylko udao im si uruchomi jaguara, bo spaliny z potnego silnika wystarcz,
eby zabi kadego z nich.
Decyzj podjto bez chwili namysu. Caa druyna w
liczbie ponad dwudziestu osb wadowaa si do rodka.
Kto zamkn podwjne drzwi i zatka otwr wentylacyjny. Modsi mczyni, a przede wszystkim wariat z Kotki,
ktry podczas seminarium roztacza przed uczestnikami
poetyckie obrazy balonw z gorcym powietrzem, zaczli
dotyka urzdze elektrycznych wspaniaego pojazdu,
chcc go uruchomi. Ale nie byo to potrzebne, gdy w stacyjce tkwi klucz. Jaguar ruszy ju przy pierwszej prbie.
Silnik pracowa cicho, co wiadczyo, e by drogi.
Wtedy chopak z Kotki zaproponowa, by przed
mierci zrobi honorow rund dokoa miasta. Zrezygnowano jednak z tego pomysu, poniewa poegnalna
przejadka mogaby zwrci na nich uwag, no i nie
wszyscy chtni zmieciliby si do tak maego auta. Poza
tym kradzie samochodu jako ostatni czyn popeniony na
tym wiecie nie podobaaby si zwaszcza starszym ludziom i kobietom.
Mieszkaniec Kotki usiad za kierownic i wczy odtwarzacz kasetowy. Rozlega si muzyka arabska. Z melodii mona si byo domyli, e piosenka opowiadaa
7}

o ponurym yciu na pustyni. Smutna kobieta piewaa

jednostajnie kawaek, ktry zdawa si pasowa bardzo
dobrze do sytuacji.
W garau zaczy si zbiera spaliny. Zgaszono wiata. Szum silnika i arabska skarga przeplatay si z cicho
wypowiadanymi fiskimi modlitwami.
Nikt ju nie pamita dokadnie, jak dugo wszyscy
wdychali zatrute powietrze, kiedy wielkie podwjne drzwi
zostay otwarte si od zewntrz i do rodka wpad ubrany
w kombinezon mczyzna z wilczurem. Pies zacz kicha
i natychmiast uciek. Czowiek w kombinezonie zapali
wiato i kl nieprzyzwoicie na cay gos.
Do tego czasu na podog w garau zdyo si ju
osun wielu nieprzytomnych ludzi. Ci, ktrzy mieli jeszcze troch si, wzili nogi za pas i uciekli w lasy rosnce w
Kuusisaari, a potem rozeszli si kady w swoj stron.
Wkrtce na miejsce zajechay z piskiem opon karetki pogotowia i radiowozy. Kilku nieprzytomnych ocucono i zawieziono do szpitala. Wikszoci jednak udao si zbiec. W
pojedynk i maymi grupami wdrowali wasnymi drogami
przez Tapiol i Munkkiniemi z powrotem do miasta. Na
tym mina im resztka nocy, a teraz s tutaj, jak
postanowiono na seminarium.
Wicedyrektorka szkoy Puusaari, dyrektor Rellonen i
pukownik Kemppainen suchali w przeraeniu przyprawiajcego o zawrt gowy opowiadania na temat nocnych
przygd.
Pukownik wybuchn:
- Och, wy nieszczliwcy! Jestecie cakiem stuknici!
Kemppainen ruga samobjcw ostrymi sowami za
zbytni samowol. Potem zapyta, do czyjego garau
wtargnli.
74

Pewien mody czowiek, feldfebel rezerwy Jarmo Korvanen z Vaasy powiedzia, e w efekcie wyjaniania caej
sprawy trafi do aresztu policyjnego i by przesuchiwany.
Wtedy si dowiedzia, e gara naley do prywatnej rezydencji ambasadora Jemenu Poudniowego. Korvanen zosta
wypuszczony dopiero godzin temu pod warunkiem, e
zgosi si jutro, w poniedziaek o godzinie dziewitej, by
zoy dokadniejsze zeznania.
Twarz pukownika stawaa si coraz bardziej pospna.
Nie do, e grupa wadowaa si idiotycznie do czyjego
garau i nawdychaa si tam spalin, to jeszcze musiaa by
a tak gupia, eby wybra na miejsce popenienia samobjstwa rezydencj ambasadora obcego pastwa i popsu
opini im wszystkim oraz ojczynie. Pukownik chwyci
si za gow i zacz gono narzeka.
Nastpnie zabra gos emerytowany inynier drogowy
Jari Hautala z Turku. Powiedzia, e przewieziono go do
Meilahti, uniwersyteckiego szpitala w Helsinkach, na obserwacj z powodu zatrucia spalinami. Jednak udao mu
si wymkn z budynku podczas niadania. Hautali wyzierao szpitalne ubranie spod popelinowego paszcza,
ktry by dla niego stanowczo za may, poniewa inynier
zwdzi go z szatni w holu na parterze.
- Niestety, przeszkodzono nam w ostatnim momencie,
panie pukowniku. Jestem przekonany, e gdybymy mogli
wdycha spaliny w garau jeszcze przez co najmniej
dziesi minut, to udaoby si nam umrze. Niepotrzebnie
nas pan oskara, po prostu natrafilimy na niekorzystne
warunki. Poza tym nie wszyscy ponielimy klsk. W
szpitalu w Meilahti dowiedziaem si, e jeden z naszej
grupy, mody chopak z Kotki, ten ktry opowiada o
balonach, odnis sukces tam, gdzie nam si nie
75

udao. Jego ciao przywieziono do tego samego szpitala co

mnie. Lekarze rozmawiali o jego mierci podczas dyuru
w poliklinice.
Modzieca z Kotki znaleziono nieywego za kierownic sportowego samochodu i z nog na pedale gazu.
Po korytarzach szpitala biegali te policjanci i dlatego
Hautala uzna za rozsdne wyj stamtd na wasn rk,
zwaszcza e znowu poczu si stosunkowo dobrze, biorc
pod uwag wyjtkowe okolicznoci.
Podczas gdy inynier opowiada swoj histori, pod
pomnik Aleksandra II dotar take pracujcy na zlecenia
kelner Seppo Sorjonen. Promieniujc blaskiem i wesooci, zjawi si jak dobroczynny powiew wiatru. Pukownik
spojrza pospnie na przybysza, ale kelner nie pozwoli
zepsu sobie dobrego humoru.

io.

Pomnik Aleksandra II stal w centralnym miejscu wielu

historycznych i burzliwych wydarze, na najwaniejszym
placu w Helsinkach, Placu Senackim. W cigu tych
wszystkich lat odlany z brzu cesarz widzia hordy Kozakw w czasach rosyjskiego ucisku, zwyciskie parady biaych onierzy, marsze chopw z Lapua, wielkie demonstracje czerwonych po zakoczonej wojnie i noworoczne
uroczystoci, organizowane w zimne, mroce oddech
noce. By te wiadkiem smutnych wywzek winiw do
Suomenlinny, a pniej szaleczych zabaw w dniu i Maja.
Ale nigdy wczeniej nie zosta otoczony przez samobjcw.
Stojcy na cokole Aleksander II pomyla, e dawniej,
za jego czasw, Kozacy carscy zabijali posplstwo, gdy narzekao albo stawao si harde. A teraz posplstwo samo
sobie to czyni.
Wok zadumanego pomnika stao okoo dwadzieciorga podchmielonych samobjcw. Jeden z nich opuci
towarzystwo bezpowrotnie. Wszyscy mieli poblade
twarze i dali od Kemppainena konkretnego dziaania w
celu wyjanienia pogmatwanej sytuacji.
- Musimy natychmiast ucieka z miasta - postanowi
pukownik. Da polecenie dyrektorowi Rellonenowi,
by ten wynaj autobus i dopilnowa, eby pojazd by
do dyspozycji ju za godzin. Gdy Rellonen poszed
zaatwi spraw, Kemppainen i wicedyrektorka
szkoy Puusaari poprowadzili grup nieszcznikw
przez Plac Targowy do kawiarni Kappeli na
niadanie.
- Najedzcie si porzdnie, ebycie chocia troch doszli do siebie - zachcaa Helena Puusaari saniajc
si na nogach gromad.
77

Seppo Sorjonen przyczy si do nich. Gdy pukownik

zapyta, co wsplnego ma udajcy wesoka kelner z grup
samobjcw, ten odpar, e chce tylko pomc.
Opowiedzia, jak to kiedy y przez dwa lata w konkubinacie z pewn psycholok i pozna tajemnice ludzkiego
umysu. Wierzy, e moe przynie pociech nieszczsnym podkomendnym pukownika.
Wicedyrektorka szkoy Puusaari bya zdania, e jedna
wesoa dusza w tak ponurej grupie na pewno nie zaszkodzi. Sorjonen moe doczy, jeeli nie bdzie sprawia
kopotw. Pukownik musia si na to zgodzi.
Rellonen wrci po niecaej godzinie i oznajmi, e autobus czeka na placu. Mogli rusza w drog. Ci, ktrzy
spdzili noc w hotelu, poszli zapaci rachunek i zabra
baga. Osoby mieszkajce w Helsinkach uday si do swoich domw po rzeczy potrzebne podczas podry. Wrd
nich znalazo si dwch ludzi, ktrzy, jak sami powiedzieli, nie maj a takiego majtku, eby musieli jecha do
mieszkania po cokolwiek. Jednym z nich by pracujcy na
zlecenia kelner Sorjonen.
W dzielnicy Tikkurila autobus zatrzyma si przed
pywalni. Pukownik oznajmi, e chtni mog sobie pj
do sauny i popywa, a reszta bdzie czekaa na nich przez
trzy kwadranse. Wszyscy uczestnicy nocnej wyprawy
spalinowej chtnie skorzystali z okazji, eby si doprowadzi do porzdku. Trjka przywdcw pozostaa w autobusie. Zmczony pukownik powiedzia:
- No to przyszo mi dowodzi prawdziwym oddziaem
bojowym... Szkoda, e nie powiesiem si podczas juhannusa.
Dyrektor Rellonen dostrzeg jednak pozytywne strony
caego rozwoju wypadkw.
78

- Nie martw si, Hermanni. To cakiem mili ludzie, z

takimi samymi problemami jak my wwczas. Nam si te
nie udao za pierwszym razem. A teraz mamy nawet
pienidze, ponad sto dwadziecia tysicy marek. Zobaczysz, poradzimy sobie.
Wicedyrektorka szkoy Puusaari chciaa wiedzie, dokd jad. O to samo pyta take kilkakrotnie kierowca autobusu. Pukownik odpowiedzia, e najpierw pojad obwodnic numer trzy na pnoc. Nie potrafi jeszcze poda
kierowcy dokadniejszego adresu.
Samobjcy wrcili z basenu. Pachnli wieoci, byli
wypoczci, wygldali jak zupenie inni ludzie. Kto zacz
nawet artowa, ale pozostali przypomnieli sobie wydarzenia zeszej nocy. Ruszyli wic w dalsz podr.
Przez nastpne dwie godziny jechali, nie zatrzymujc
si, na pnoc, minli Jarvenpaa, Kerav, Hyvinkaa i Riihimaki. W Hameenlinnie zrobili sobie przerw.
Do pukownika, palcego za autobusem papierosa,
podszed kierowca, ktry znowu dopytywa si o docelowy
punkt podry. Kemppainen mrukn, e sam tego nie wie.
Uwaa, e waniejsza jest teraz jazda anieli cel. Kierowca
musia si zadowoli tak odpowiedzi.
Z Hameenlinny towarzystwo kontynuowao podr w
nieznane, kierujc si w dalszym cigu na pnoc. Wicedyrektorka szkoy Puusaari chciaa wpa na chwil do
domu, bo akurat zmierzali w stron Toijali. To chyba nie
potrwa dugo? Kobieta zamierzaa zabra z mieszkania jakie osobiste rzeczy, ktrych potrzebowaa podczas podry.
W Toijali grupa zostawia Helen Puusaari przed
drzwiami jej mieszkania. W tym czasie, gdy wicedyrektorka szkoy si pakowaa, pukownik zabra towarzystwo na
79

lunch do miejscowej gospody. Do wyboru bya woowina

w sosie koperkowym i kotlety schabowe. Poniewa grupa
liczya ponad dwadziecia osb, wiec misa w sosie koperkowym nie starczyo dla wszystkich chtnych. Ale kto by
si tym przejmowa, kotlety te byy dobre. Gocie pili
przewanie wod lub malank i tylko pukownik zamwi
dla siebie piwo. Do autobusu zabrano te jedzenie dla
wicedyrektorki szkoy Puusaari.
Towarzystwo znw ruszyo w dalsz drog. Teraz kierowca wzi kurs na poudniowy zachd i jecha do Urja-li.
Niektrym wycieczkowiczom nie podobaa si ta zmiana,
ale pukownik owiadczy, e ma ju dosy podrowania
cay dzie w tym samym kierunku. Poza tym Urja-la jest
tak samo dobrym miejscem jak wszystkie inne. Kto
zaproponowa, eby jecha bez przystanku do pnocnej
Norwegii, a na Nordkapp. W tak pikn letni pogod
byoby przyjemnie rozerwa si, popodrowa troch.
Chyba o to chodzio. Teraz nadarza si dobra okazja, eby
naprawd porzdnie si zabawi! Dosy ju wakowania
ponurych spraw i ualania si nad wasnym, ndznym
losem.
Hodowca reniferw Uula Lismanki popar gorco pomys udania si na najbardziej wysunity na pnoc punkt
Europy. Chwali krajobrazy przyldka. By tam w roku
1972 z delegacj Saamw z Pohjoiskalotti na letniej wycieczce, w ktrej bra udzia take gubernator szwedzkiego
regionu Norrbotten, Ragnar Lassinantti. Miy czowiek,
chocia wyniose panisko. Noc w hotelu gubernator
Lassinantti wyzwa Uul na pojedynek w zapasach. Walka
trwaa dwie godziny. Zwyciy Szwed.
Uula chwali Nordkapp, ktry uwaa za jeden z najsynniejszych przyldkw na wiecie, znany rwnie do80

brze jak przyldek Horn, pooony gdzie na poudniowym kracu Ameryki Poudniowej.
Wrd podrnych wywizaa si prawdziwa dyskusja
na temat Przyldka Pnocnego. Wielu chciao tam jecha,
zwaszcza po tym, gdy kto zaproponowa, eby po
dotarciu na miejsce skierowa autobus prosto do morza.
Jeli mona wierzy w to, co mwi Uula Lismanki, to w
Nordkapp mogliby atwo skoczy ze sob, poniewa
znajdoway si tam wysokie i pionowe skay nadbrzene, a
szosa biega zaraz nad urwiskiem. Rozpdziliby autobus
do wielkiej prdkoci i pozwolili, by przez barierki wpad
prosto w przepa!
Uula Lismanki przewidywa, e on sam jednak nie
wemie udziau w tej ostatniej spadajcej czci. Waciwie to nigdy nie nosi si z myl popenienia samobjstwa i trafi do tego grona troch przez przypadek.
Pozostali dziwili si, czemu Uula z nimi jedzie, czy
smutne towarzystwo go nie przygnbia? Zastanawiali si
te nad tym, jak to moliwe, e uczestniczy w seminarium
samobjczym, skoro caym sercem nie popiera tej idei.
Ch ycia okazywana przez Uul wzbudzia w towarzyszach podry lekk irytacj. Nie podobao im si te
optymistyczne spojrzenie na wiat kelnera Seppa Sorjonena. Uwaali, e to lekkomylne.
Uula Lismanki odpar, e na ogoszenie w gazecie odpowiedzia za niego facet z ssiedztwa, znany z pieprzonego poczucia humoru przemytnik i zodziej reniferw Ovla
Aahtungi.
By moe Ovla chcia si zemci na Uuli za podobn
sztuczk sprzed lat. Uula dla zabawy zgosi babci Ovli
do konkursu miss piknoci nordyckiego okrgu Saamw,
zorganizowanego w norweskim Trondheim. Babcia nawet
81

si przygotowaa do podry, ale pech chcia, e zachorowaa na nosacizn, wic tym razem skoczyo si na niczym.
Kiedy wic poczta przyniosa od pukownika zaproszenie na spotkanie, Uula pomyla, e mu waciwie
wszystko jedno, czemu nie miaby pojecha w podr.
Ostatnio hodowca reniferw by w Helsinkach w roku
1959 i od tamtej pory mino ju trzydzieci lat. Uula od
dawna szuka dobrego powodu, by wybra si do miasta,
no i nadarzya si okazja. Wzi wic ze sob troch
pienidzy, kilkaset tysicy marek, i polecia z Ivalo do
Helsinek.
- Kiedy zaczem si przysuchiwa tym waszym opowieciom w piewakach, tom sobie pomyla: Niech mnie
diabli, to dopiero heca! Zobacz, jak si to skoczy". I
zabawa jest nieza, jeszcze ani razu nie poaowaem.
Decyzj o swojej mierci Uula chcia podj sam. Powiedzia, e owszem, mgby si jeszcze zastanowi powanie nad tym wsplnym pomysem. Idea odebrania sobie ycia wydaje si cakiem pocigajca, w kocu ten
wiat nie jest wcale takim wspaniaym miejscem.
Uula zacz wspomina krajobrazy Nordkapp. Twierdzi, e tamtejsza okolica nadaje si znakomicie do popenienia samobjstwa. Zapewni, e jeli zjad z brzegu, pdzc sto kilometrw na godzin, w fale Oceanu Arktycznego, to autobus poszybuje w powietrzu na co najmniej p
kilometra, bo tak strome s tam skay. Uula obieca
podrnym, e nie bd mieli adnych moliwoci uratowania si. Uznano to za dobr wiadomo.
W Urjali kierowca autobusu zajecha na stacj benzynow i zatankowa do zbiornika dwiecie litrw oleju napdowego. Potem poszed do kawiarni i wygldao na to,
82

e do kogo dzwoni. Wypi kaw, zapaci za paliwo. Wrciwszy do autobusu, wzi do reki mikrofon i oznajmi
grubiasko, e on na pewno nie powiezie takiej wycieczki
do pnocnej Norwegii.
- Jestecie niepoczytalnymi turystami. Postanowiem
wraca do Helsinek. Zawiadomiem ju przewonika, kaza mi jecha najkrtsz drog do domu. W Finlandii nie
ma obowizku woenia wariatw dokoa.
Mimo ostrych rozkazw wydawanych przez pukownika kierowca nie zmieni zdania i nie chcia pojecha ani
na jeden metr w kierunku pnocnym. Prno marzy o
zjedzie do oceanu. Ponadto on ma rodzin i dom w budowie. Jutro maj wylewa nadproa. Nie ma nawet mowy
o wyprawie na Nordkapp.
W tej sytuacji podrnym nie pozostao nic innego, jak
tylko wynegocjowa inn, przyjemniejsz tras podry.
Postanowili, e autobus obierze kierunek wschodni i
pojedzie nad Chmielowe Jezioro. Ledwo udao si im
skoni kierowc, eby zabra ich do willi Rellonena. Mczyzna wypyta jeszcze dokadnie, jak wysokie s brzegi
Chmielowego Jeziora i czy droga biegnie blisko nich. Spoczywaa na nim odpowiedzialno za autobus, ktry jest
drogim pojazdem.

11.

W Urjali grupa posza do sklepu po prowiant na kilka

dni. Wicedyrektorka szkoy Puusaari kupia te wiksze
garnki i patelnie, poniewa w willi nad Chmielowym Jeziorem nie byo wystarczajco duych naczy do gotowania. Wzito rwnie kubki i talerze jednorazowe oraz papierow pociel.
Zmczeni samobjcy drzemali ze zwieszonymi gowami w wynajtym autobusie prowadzonym przez gburowatego kierowc. Natomiast Seppo Sorjonen, kelner pracujcy na zlecenia, by oywiony. Poprosi towarzyszy podry, eby rzucili okiem na letnie krajobrazy Hame, skpane przepiknie w promieniach popoudniowego soca.
Wychwala pikno przyrody: pojawiajce si przy drodze
pola zb, pasy lasw sosnowych, ciemne wierkowe
drzewa i przebijajce od czasu do czasu stawy i zaomy,
czekajce jak granatowe fale, by obj pywakw swoim
agodnym uciskiem. Sorjonen stwierdzi, e to wielki
grzech myle o samobjstwie w tak piknym kraju.
Uroda natury nie tchna jednak chci do ycia w osowiaych podrnych, ktrzy poprosili Sorjonena, eby si
zamkn.
Autobus przyjecha nad Chmielowe Jezioro dopiero
pod wieczr. Gromada samobjcw rozproszya si przy
brzegu i w pobliskich lasach, chcc rozejrze si po okolicy. Kto znalaz w jeziorze niedopit butelk wdki.
Kobiety zostay zakwaterowane w willi, a mczyni
na podwrku. Uula Lismanki wzi na siebie zadanie zorganizowania obozu. Z pomoc kilku mczyzn przynis z
drewutni polana i rozpali ognisko. W pobliskim lesie
nazbierano, pod kierunkiem Uuli, gazi i zbudowano
wiaty. Powsta bardzo przyjemny obz, i nic dziwnego, bo
84

spraw zaj si zawodowiec. Uula aowa troch, e nie

pozwolono mu ci stojcego na podwrku uschego
drzewa do podtrzymania ogniska. Rozumia jednak, e na
zabudowanych willami poudniowych terenach kraju nie
ma takich samych moliwoci obozowania jak na rozlegych pustkowiach Pnocy. Uula zawiesi na drewnianym
paku wielki dzbanek do kawy i wygrzeba przy brzegu
jeziora piec ziemny, ktry przykry pyt z upka zabran z
podwrka. Postawi na niej dziesiciolitrowy kocioek, w
ktrym kobiety ugotoway zup na kiebasie. Do studni za
spuci dwie skrzynki piwa, eby si chodzio.
Miniona doba bya pena wrae i mczca, wic po
zjedzeniu zupy grupa posza spa. Pukownik Kemppainen pojecha z upartym kierowc autobusu do Helsinek,
eby zabra stamtd swoje auto. Kaza samobjcom pozosta pod wodz Rellonena i Puusaari w obozie nad
Chmielowym Jeziorem tak dugo, dopki on sam nie wrci
samochodem z Helsinek. Wzi zebrane pienidze i zapewni, e zoy je w banku na koncie a vista. Rellonenowi i Puusaari zostawi sum potrzebn na jedzenie.
Przed wyjazdem pukownik ostrzeg jeszcze, eby nikt
nie prbowa samobjstwa podczas jego nieobecnoci. Na
Nordkapp take nikt nie powinien si wybiera na wasn
rk. Powiedzia, e ma ju dosy samowoli w grupie.
- Jeli przyjad tu policjanci wypytywa o to, co zdarzyo si w Kuusisaari, to mwcie, e nie macie z tym nic
wsplnego. W Helsinkach sprawdz, jak si sprawa rozwija - zakoczy pukownik i wsiad do pustego autobusu.
Kierowca, cofajc pojazd, wyjecha wirow ciek prowadzc od willi.
Kemppainen zabawi w Helsinkach trzy dni. Mia duo
do zaatwienia, musia wpaci zebrane pienidze, za85

oy krtkoterminow lokat, zawie samochd do

przegldu, zoy wizyt pani Rellonen. Zabra troch
rzeczy nalecych do kolegi i uzgodni, e auto Onniego
pozostanie do dyspozycji jego ony. Komornik by na
urlopie, wic w tej kwestii nie pojawio si nic nowego. Potem pukownik poszed do Sztabu Generalnego, chcc
spotka si ze znajomymi oficerami, z ktrych wikszo
jednak udaa si take na urlop. Dowiedzia si, e Lauri
Heikurainen, pewien podpukownik, ktry swego czasu by
razem z nim w szkole kadetw na tym samym roku, umar
podczas juhannusa. Podejrzewano samobjstwo: Lauri pi
bez umiaru i uton" podczas wita lata w Palkane. Tak
armia fiska stracia swojego najlepszego pywaka.
- Grono starych, porzdnych oficerw powoli maleje,
chocia o wojnie nikt nawet nie myli - usysza, pijc jak
zwykle kaw w Sztabie Generalnym.
Wykorzystujc znajomoci, pukownik Kemppainen
wypoyczy na swoje nazwisko z magazynu duy namiot
wojskowy i piecyk i zaadowa wszystko do baganika samochodu.
Przy okazji tych przygotowa sprawdzi, co si dzieje
w sprawie wydarze przy Kuusitie. Jak gdyby nigdy nic,
zajrza do garau ambasadora Jemenu Poudniowego.
Drzwi byy zamknite, podobnie jak eliwna brama rezydencji. Pukownik zadzwoni do ambasady i zapyta o incydent z ostatniego weekendu, podajc si za kontrolera
grupowych ubezpiecze na ycie towarzystwa Pohjola. Jaki by przebieg wydarze tamtej nocy w garau ambasadora? W odpowiedzi usysza, e do rodka wtargna
zwariowana banda lumpw z zamiarem zagarnicia sportowego auta crki ambasadora. Na cae szczcie, ci hulta86

je dziaali nieudolnie. Gupole uruchomiy samochd, ale

zamkny drzwi do garau. Jeden z nich nawet umar, innym udao si uciec albo zostali zabrani do szpitala, bo si
zatruli spalinami. Kemppainen oznajmi, e towarzystwo
ubezpieczeniowe nie potrzebuje wicej danych dotyczcych nocnych wydarze i przeprosi za niepokoje wywoane przez obywateli.
Gazety nie napisay na ten temat ani jednego zdania,
wic pukownikowi nie pozostao nic innego, jak tylko zadzwoni na policj i tym razem odegra rol attache prasowego ambasady Jemenu Poudniowego. Kemppainen
mwi aman angielszczyzn z arabskim akcentem, co
brzmiao do naturalnie. Prowadzcy spraw komisarz
uwaa, e jest ona w zasadzie wyjaniona.
- Jak pan wie, jeden biedak zmar na miejscu, u was, w
garau waszego ambasadora... Jari Kalevi Kosunen, urodzony w 1959 roku w Kotce... wczeniej nienotowany, bezrobotny... Przeprowadzono autopsj i przyczyn zgonu
okazao si zatrucie spalinami. Przesuchalimy kilka osb,
ktre tam byy. Cz z nich zawieziono do szpitala na
obserwacj, a cz do policyjnego aresztu w tym samym
celu.
Komisarz owiadczy, e ani w szpitalu, ani na posterunku policji nie ma ju nikogo zamieszanego w t awantur. Nie zdradzi, czy osoby te odeszy bez pozwolenia i
uday si w nieznanym kierunku, ale to pukownik
Kemppainen wiedzia bez pytania. W kadym razie feldfebel rezerwy Jarmo Korvanen i byy inynier drogowy
Jarl Hautala umknli przed dokadniejszym przesuchaniem zaraz nastpnego poranka.
Pukownik podzikowa komisarzowi za prawidowo
przeprowadzone ledztwo i amanym angielskim, wtrca87

jc arabskie sowa, yczy przyjemnego lata. Z ulg wyruszy w powrotn drog do Hame.
Samobjcy bawili si wietnie nad Chmielowym Jeziorem pod nieobecno pukownika. Ukoczyli budow
obozu na podwrku, a obok wznieli pikny szaas. Od
pobliskiego rolnika kupili caego woa i upiekli przed domem. Poprzedniego dnia odmalowali wsplnymi siami
will Rellonena, ktra pokryta now farb pysznia si w
caej okazaoci. Do drewutni nanieli drewna do palenia, a
do jeziora wrzucili pene jeszcze butelki wdki, zebrane po
wieczornym grupowym spotkaniu terapeutycznym.
Zajmowali si te innymi sprawami. Wieczorem zasiadali przy telefonie i dzwonili do swoich znajomych w caym kraju. Zwaszcza Sorjonen okazywa tu du aktywno. Numerw telefonicznych im nie brakowao, tych
mieli pod dostatkiem w segregatorach. Z zadowoleniem
opowiadali pukownikowi, e liczba czonkw zwikszy
si bez trudu do trzydziestu osb, jeli tylko wyjad i zabior towarzyszy niedoli. Po spotkaniu w piewakach
wszyscy si rozproszyli, ale teraz sprawa sza w naleytym
kierunku. W Finlandii na pewno znajdzie si dosy nieugitych samobjcw.
Pukownik wtpi, czy bd w stanie objecha Finlandi, eby zebra pozostaych ochotnikw. Owszem, mia
znowu samochd do dyspozycji, ale duo osb si do niego nie zmieci, a poza tym nie chcia, eby grupa si rozrosa jeszcze bardziej. Uwaa, e ma do roboty z pilnowaniem tego stadka.
Wicedyrektorka szkoy Puusaari oskarya pukownika,
e jest bezduszny. Jej zdaniem mogli si przynajmniej
zastanowi nad przyjciem do grupy kilku dodatkowych
88

czonkw. Istniao przecie niebezpieczestwo, e wiele

owieczek, ktre odczyy si od stada, popeni samobjstwo, kiedy zauwa, e znowu s same ze swoimi problemami.
Grupa miaa te dla pukownika znakomit wiadomo. Udao im si zdoby wasny rodek transportu! A w
kadym razie takiego si spodziewali.
Pukownik wybuchn. Wprawdzie opiekowa si powan sum zebranych pienidzy, ale mimo wszystko nie
wystarczyoby ich na kupno autobusu. Czy przyjaciele
znowu zaczli zachowywa si nierozsdnie?
Zgromadzeni uspokoili pukownika. Podczas jego
nieobecnoci Sorjonen przejrza segregatory, starajc si
znale wrd szeciuset towarzyszy niedoli jakiego
czowieka, ktry pomgby im w zdobyciu autokaru albo
chociaby autobusu wodnego. Wysiek Sorjonena przynis efekty, poniewa na jeziorze Saimaa mogli dosta na
wasne potrzeby statek eglugi rdldowej! By to
zbudowany w roku 1912 s/s Varistaipale, ktry kiedy
regularnie przewozi pasaerw po wodach Saimaa midzy
Kuopio a Lappeenrant. Waciciel straci wiar w sens
pracy w transporcie wodnym i mia zamiar popeni
samobjstwo. Wic gdyby kto chcia wzi statek, to on
odda za darmo, jeli tylko przyszli szyprowie doprowadz
go najpierw do porzdku. Wymagao to sporo wysiku,
poniewa jednostka ta znajdowaa si ju od wielu lat w
stoczni w Savonlinnie i kadub miaa bardzo skorodowany.
Z pewnoci nie utrzymaaby si na powierzchni wody.
Takie niebezpieczestwo samobjcw nie przestraszyo.
Tym lepiej, jeli statek zatonie i to najpniej jesieni,
zabierajc w otcha cae towarzystwo.
89

Pukownik odmwi stanowczo roli armatora nadajcego si na zom statku i poradzi, eby grupa zapomniaa
o caej sprawie.
Wtedy obecni przedstawili mu inn, jeszcze ciekawsz
ewentualno. W Pori znalaz si mylcy o samobjstwie
przewonik Rauno Korpela, waciciel i dyrektor naczelny
firmy Szybkie Linie Korpeli SA, ktry odpowiedzia na
ogoszenie w prasie zamieszczone przez pukownika i jego
towarzyszy. Przedsibiorca nie zdy przyjecha na zebranie do piewakw, poniewa w tamten weekend musia
odebra z fabryki w Lieto nowy autokar firmowy.
Przewonik Korpela bardzo si ucieszy, gdy usysza o
pomyle grupowego samobjstwa. Powiedzia, e ostatnio
mia do wyboru: albo si zabije, albo zacznie dociera
nowy autokar. Na szczcie zadzwoni telefon i skontaktowali si z nim zwolennicy idei samobjstwa.
Korpela obieca, e przyjedzie nowym autokarem z
Pori do Hame natychmiast, gdy dowdca grupy, pukownik
Kemppainen wrci z Helsinek po zaatwieniu sprawy.
Przewonik czeka tylko na sygna do odjazdu. Nie mia
nic do stracenia, by gotw na wszystko.
Pukownikowi nie pozostao nic innego, jak tylko
dzwoni do Korpeli. Ten zamia si i przyrzek, e pomknie zaraz fiskimi drogami do Hame.
- Otwierajcie bram na ocie, zjawi si u was jak
mier w dniu ostatecznym - pogrozi Korpela i wyruszy
w drog.

12.

Gdy obozowicze z willi nad Chmielowym Jeziorem

obudzili si wczesnym rankiem okoo pitej, zobaczyli, jak
na podwrze wtacza si ogromny, luksusowy autokar.
Wanie przyjecha przewonik Korpela. Wycofa pojazd
wacy dwadziecia ton na miejsce, wpasowujc si midzy wiat a szaas na podwrku, i nacisn dwiczny
klakson.
Zwinny, zbliajcy si do szedziesitki przedsibiorca, ubrany jak lotnik w niebieski mundur i byszczc furaerk na gowie, wyskoczy zgrabnie z autokaru. Na bokach nowiutekiego pojazdu wymalowano metalizujc
farb znak handlowy firmy: Szybkie Linie Korpeli - Pori.
Waciciel krzykn do picych pod wiat mczyzn:
- Przyjechaem! A to tutaj zatrzymali si ci, ktrzy si
sami zabijaj!
Samobjcy zebrali si, by powita Korpel, najnowszego czonka grupy, i podziwiali jego wspaniay autokar.
Przewonik ucisn najpierw do pukownikowi, a
pniej wycign rk do pozostaych. Przyglda si
towarzystwu z uznaniem. Potem zacz pokazywa swj
nabytek - najpierw zaprosi do rodka kobiety, pniej
mczyzn.
- To jest najdroszy pojazd, jaki mona dosta za pie
nidze we wszystkich krajach pnocnych, kosztowa dwa
miliony marek - chwali si Korpela. Doda, e autokar
jest jak wieo spod igy, przywieziono go prosto z fabry
ki w Lieto do Pori, a pniej on sam jecha nim noc tu
taj, nad Chmielowe Jezioro.
Pojazd mia czterdzieci miejsc siedzcych i mocne,
trjosiowe podwozie. Z tyu warcza silnik z ukadem
chodzenia poredniego, o mocy czterystu koni mecha91

nicznych. Wewntrz autokar by czciowo podzielony na

dwa poziomy - kabina kierowcy znajdowaa si na dole,
przedzia dla pasaerw na grze. Na dole miecia si
kuchnia z kuchenk mikrofalow i lodwk, toaleta chemiczna i kabina na ubrania. W tylnej czci grnego poziomu wydzielono pomieszczenie konferencyjne dla dziesiciu osb. Autokar wyposaono w sprzt wideo, radiostacj, klimatyzacj i fotele szersze ni siedzenia w luksusowej klasie biznes odrzutowcw. Krtko mwic, bya to
wspaniaa maszyna.
Samobjcy rozpalili przed domem ognisko i powiesili
na drewnianym paku wielki imbryk do kawy. Kobiety
zaczy nakrywa do niadania na tarasie willi i stawiay na
st wszystko, co w obozie miay najlepszego: kiebas,
gotowane jajka, buki upieczone w ziemnym piecu, sok i
kaw. Wicedyrektorka szkoy Puusaari zaprowadzia
przewonika Rauna Korpel na taras, eby zjad poranny
posiek.
Korpela by ruchliwym, penym ycia mczyzn i nie
sprawia wraenia zmczonego, chocia podrowa ca
noc a z Pori. Chwali autokar, e jest tak dobrze wyposaony i e mona nim jecha bez przerwy choby tydzie i
nie ma si ochoty na kaw, nie mwic o nie.
Pukownik poszed po segregator, w ktrym midzy
innymi znajdowaa si te odpowied Korpeli na ich ogoszenie prasowe. Bya to po prostu wizytwka biznesowa
firmy Szybkie Linie. Na odwrocie karty waciciel napisa:
Bardzo interesuje mnie samobjstwo, ale nie mam teraz
czasu pisa. Skontaktujcie si ze mn, to porozmawiamy
wicej na ten temat".
Pukownik zamkn segregator. Potem zacz opowiada, jak wyglda sytuacja grupy. Zdradzi, e posiada listy
92

od ponad szeciuset Finw oraz ich dane adresowe, ktre

pozwoliy im zorganizowa seminarium w Helsinkach.
Przedstawiwszy przebieg spotkania i wydarzenia, ktre si
rozegray pod koniec, pukownik zapyta Korpelc, czy
waciwie rozumie idee przywiecajc grupie. Tutaj nie
chodzi o luksusow wypraw turystyczn, ale o ludzi, stawiajcych sobie podstawowe pytania, i ich cierpienia, ktre
starano si zmniejszy wsplnym wysikiem. Pukownik
chcia tylko wiedzie, jakie problemy ma Korpela i czy
mgby o nich opowiedzie.
Przewonik odpar, e przez telefon otrzyma dokadne
informacje na temat zamiarw samobjcw i nie ma
najmniejszych wtpliwoci co do celu grupy, ktrym jest
wsplna, szczliwa mier.
- Popieram t ide bez zastrzee.
Korpela powiedzia, e jest wdowcem, ale to go nie
martwi, wprost przeciwnie. Ma swoje powody, eby si
zabi, a s one wystarczajco powane. Jednak nie chcia
teraz przy wszystkich mwi o nich ani analizowa swoich
spraw. Pragn tylko odda samego siebie, a przede
wszystkim swj autokar innym do dyspozycji, i to bezpatnie, a mona nim pojecha nawet na kraniec wiata.
Korpela ju przez telefon dowiedzia si o ewentualnej podry samobjczej na Nordkapp. Uzna ten pomys za
wspaniay. Doda, e jest czowiekiem lubicym dalekie
wyprawy i nigdy nie popeniby samobjstwa w ssiedztwie. Stwierdzi, e w pojedynk te mgby si pozbawi
ycia, ale pociga go wsppraca w tej dziedzinie.
Oznajmi, e w kadej chwili moe zostawi swoj firm przewozow. Nie ma spadkobiercw, tylko dalszych
krewnych, z ktrymi nigdy si dobrze nie dogadywa. Sama praca, zlecenia na przewozy ludzi po Finlandii, staa
si

ostatnimi czasy nieprzyjemna. Korpela stwierdzi, e ma

serdecznie do wrzeszczcych hokeistw, ktrzy zamroczeni piwem baaganili w czystych autokarach i robili sobie arty z kierowcw. Wcale nie lepsi od nich byli weterani wojenni, ktrzy podczas podry do Leningradu brudzili
swoimi wymiocinami wntrza pojazdu. Czasami przewozi
turystw z YMCA, ale to te nie budzio w nim
entuzjazmu, bo wietoszkowate marudy narzekay, na co
popadnie: a to, e jest przecig, a to, e zbyt gorco. Co
chwila jaki dziadek chcia wychodzi za potrzeb. W kawiarni trzeba byo czeka na spniajce si kobiety i podsadza je w pocie czoa przy wejciu. W nagrod musia
podczas jazdy wysuchiwa piewanych faszywie psalmw, co z godziny na godzin a mu rozsadzao gow.
Korpela podj decyzj. Nowego autokaru - Delta
Jumbo Star - nikt na pewno nie bdzie ju kopa, nikt nie
bdzie dziurawi karoserii ani rzyga w rodku jak winia.
Nikt te nie bdzie zostawia piewnikw wetknitych w
kratki klimatyzacji.
- Postanowiem take, e ju nigdy w yciu nie bd
jecha wedug rozkadu jazdy. Co grupa na to? Czy taki facet przyda si do towarzystwa?
Pukownik Kemppainen ucisn rk przewonika i
poprosi, by przyczy si do ich grona. Wszyscy krzyknli hurra" na cze nowego czonka tak gono, e nury
pywajce rankiem po spokojnych wodach Chmielowego
Jeziora, zanurkoway przestraszone na botniste dno i nie
miay odwagi wrci na powierzchni przez dobrych kilka
minut.
Po niadaniu wszyscy wyruszyli na jazd prbn. Byo
okoo sidmej. Autokar jecha szalonym pdem przez
hameskie miejscowoci: Turenki, Hattul, Hauho, Pal94

kane i Luopioinen a do Lampi, gdzie zjedzono posiek.

Gdy wybia godzina dziesita i otwarto sklep z wdk,
wycieczkowicze kupili dwadziecia butelek szampana i
zakrcili z powrotem nad Chmielowe Jezioro, eby opi
statek flagowy firmy Szybkie Linie Korpeli.
W najlepszym momencie zabawy na podwrko willi
zajechao czarne auto osobowe, z ktrego wygramolio si
dwch mczyzn, wygldajcych na rzeczowych, cho zakopotanych. Obaj byli bardzo zaskoczeni du liczb osb
bawicych si wesoo na tarasie willi i na podwrku.
Oficjalnie chrzkajc, zapytali o gospodarza.
Sztywni przybysze przedstawili si Rellonenowi: jeden
z nich okaza si miejscowym komendantem policji, a
drugi prawnikiem z Helsinek. Ten ostatni poinformowa,
e reprezentuje zarzd zajmujcy si mas upadociow
firmy Rellonena. Dyrektor prbowa czstowa goci
szampanem, ale ci nie byli w nastroju do zabawy.
Przyjechali z cakiem inn, nieweso spraw.
Prawnik wycign plik dokumentw i oznajmi, e
willa dyrektora Rellonena pooona nad tym oto Chmielowym Jeziorem zostaa objta zakazem sprzeday i
zbycia i, wziwszy pod uwag powysze okolicznoci,
tym samym zarekwirowana w zwizku z decyzj sdu
rejonowego miasta Helsinek, dotyczc bankructwa, a
podjt 21 marca biecego roku. Niniejszym dyrektor
Rellonen musi mu przekaza t nieruchomo wraz z
kluczami i, podobnie jak wszystkie towarzyszce mu
osoby, opuci to miejsce do godziny 24 dnia dzisiejszego.
Naczelnik policji doda, e w razie oporu bdzie zmuszony jako przedstawiciel swego urzdu pomc w wyprowadzce. Jeli zajdzie taka potrzeba, podlegli mu konstable
take wezm udzia w usprawnieniu wyjazdu.
95

Rellonen zacz si sprzeciwia, twierdzi, e nadal jest

wacicielem swojego domku letniego i panem wasnej
dziaki. Zagrozi skarg na zachowanie asesora i naczelnika policji do rzecznika praw obywatelskich w Eduskuncie,
a jeli to bdzie konieczne, to nawet odwoaniem si do
prezydenta. Jego protesty nic jednak nie pomogy.
Grupa otrzymaa pozwolenie na oprnienie lodwki,
moga te wycign ze studni skrzynk z chodzcym si
tam piwem. Zakupione w Urjali garnki uznano za cz
majtku goci Rellonena, ktry dosta zgod na zabranie z
domu tylko wasnych spodni i koszuli, przyborw do
golenia z sauny, a take myda i rcznika. Pozostae
ruchomoci ostemplowano i pozostawiono w willi. Rellonen musia przekaza klucze natrtom, ktrzy zadali
jeszcze od niego podpisania protokou z zarekwirowania.
Procedura bya krtka i nadzwyczaj rzeczowa. Po jej
zakoczeniu naczelnik policji i asesor wsiedli do samochodu i odjechali.
Wzburzony prawnik powiedzia do naczelnika:
- No, to niele si tam bawili... Nic dziwnego, e facet
zbankrutowa. W takim tempie nawet Bank Fiski mu
siaby ogosi upado, nie mwic ju o pralni.
Naczelnik przyzna mu racj. Uwaa, e wiat biznesu
jest przearty na wskro zgnilizn. Czowiek ma pienidze
na szampana, chocia podobno masa upadociowa jest bez
wartoci. Naczelnik doliczy si w willi co najmniej
dwudziestu osb, a wszyscy pijani jak bela. Ludzie
bankrutuj, ale to - wida - nie przeszkadza im si bawi.
- Cholera, mwi ci, za wszystko pac zwykli obywatele.
- A mnie zezocio, gdy zobaczyem, jak te nieroby
wyrzucaj do jeziora w poowie wypite butelki
szampana!
96

Po prostu zatykaj je korkiem i hop na rodek zatoki.

Obrzydliwa rozpusta, ale teraz si to skoczy!
Potem naczelnik doda:
- A ten pukownik, ktry najwyej zadziera nosa?
Niesychane zachowanie u przedstawiciela Si Obronnych.
Ale gdzie padlina, tam zlatuj si spy... Tak to ju jest.
Asesor przyzna, e on te czasem popija szampana, i
to chtnie, ale zwykle za wasne pienidze. Natomiast nigdy nie sysza o tak wielkiej zabawie na ruinach masy
upadociowej. W Finlandii jest jeszcze tak duo materialnych i psychologicznych problemw, e ciarki przechodz,
gdy si patrzy na takie imprezowanie. W tym kraju setki
ludzi popeniaj samobjstwo z powodu kopotw ponad
siy. A jednoczenie jacy oszukaczy bankruci uwaaj,
e maj prawo y, jakby to byy ich ostatnie dni.

13-

Po wyjedzie naczelnika policji i prawnika od masy

upadociowej dyrektor Rellonen stan na stole na tarasie i
wygosi mow. Wylewa swoj zo na przedstawicieli
wadzy, ktrzy wanie odjechali, i narzeka, e przez cae
ycie musi walczy wanie z takimi biurokratycznymi
rozbjnikami. Nic dziwnego, e zosta przez to doprowadzony a na skraj samobjstwa. Suchacze byli tego samego zdania.
-Ale nie pozwolimy, eby ten obrzydliwy incydent zepsu nam dobrze rozpoczty dzie - powiedzia Rellonen,
podnoszc kartonowy kubek, z ktrego rozprysn si
zimny szampan. - Wypijmy toast za fantastyczne samobjstwa!
Obozowicze raczyli si szampanem przez cay dzie.
Kiedy zapasy si skoczyy, Korpela i Lismanki pojechali
autokarem po dodatkowe butelki do sklepu z alkoholem w
Lampi.
- Mao co nie wpadlimy do rowu w drodze powrotnej
- przechwala si Uula.
Pukownik Kemppainen ostrzega przed nadmiernym
piciem trunkw. To niezdrowe: nerki i wtroba nie wytrzymuj zbyt duej iloci alkoholu. W odpowiedzi usysza, e
przecie to wszystko jedno, w jakim stanie znajduje si
wtroba w chwili samobjstwa. Oni i tak wybieraj si do
grobu. Na to pukownik nie wiedzia, co powiedzie.
Pnym wieczorem zapakowano do baganika wielki
namiot wojskowy oraz pozostae rzeczy, a potem wszyscy
weszli do autokaru. Byli w nastroju do zabawy i tak wciekli na urzdnikw od bankructw, e na poegnanie podpalili postawiony przed will szaas i wiat. Zaproponowa
to Uula Liismanki, a pozostali si z nim zgodzili, poniewa
98

wyej wymienione konstrukcje nie naleay do masy upadociowej pralni Onniego Rellonena, w przeciwiestwie
do willi. Szaas i wiata paliy si piknie, rzucajc drgajce
cienie na spokojn powierzchni Chmielowego Jeziora.
Jednoczenie soce zachodzio jak na zamwienie.
Przy oglnie panujcym rozgardiaszu przewonik
Rauno Korpela zasiad za kierownic swojego luksusowego autokaru i wystartowa. Pasaerowie ustalili, e bd jecha na wstrtny wschd, w kadym razie przez jaki czas
i przynajmniej tak dugo, dopki kierowca nie zanie. Pukownik Kemppainen wsiad do swojego auta, zabierajc
wicedyrektork szkoy Puusaari, i ruszy za autokarem,
ktry jecha po okolicznych drogach, z podejrzan lekkoci przechylajc si na boki. Gdy dotarli do szosy krajowej, pojazd zwikszy prdko i podr nabraa rozpdu.
Od czasu do czasu Korpela zjeda na boczne drogi,
tumaczc, e woli podrowa opotkami, zwaszcza teraz, kiedy przez cay dzie pi szampana. Lene okolice i
wiejskie drogi stanowiy mi odmian podczas jazdy w
letni noc.
Grupa podrowaa tak godzin lub dwie, obierajc
najpierw kierunek mniej wicej z Vaaksy do Heinoli. Potem nikt ju si nie przejmowa tym, dokd jad.
Okazao si, e pracujcy na zlecenia kelner Seppo
Sorjonen ma dusz poety. Zaintonowa wspln pie i
pod jego kierunkiem samobjcy z niezwykym zapaem
zaczli piewa, wykrzykujc sowa o tymczasowoci ywota:
Przemija ludzkie ycie, a wraz z nim troski i zmartwienia... "
Korpela jecha szybko i Kemppainen z trudem nada
za autokarem. Pukownik pomyla o ewentualnoci
99

wypadku drogowego albo zatrzymania przez policj, ale

wicedyrektorka szkoy Puusaari uznaa, e martwi si on
niepotrzebnie. Jeli samochd wjedzie do rowu, to nic takiego, bo przecie i tak pdz w kierunku samozagady.
Helena Puusaari wzia ze sob wypit w poowie butelk
szampana. Z czuoci opieraa si o rami pukownika i
piewaa mikkim, podpitym gosem tytuow ari z
operetki Kalmana Hrabina Marica". Odurzajcy zapach
perfum wicedyrektorki szkoy roznosi si we wntrzu auta, a jej czarujca kobieco powodowaa zamt w gowie
pukownika. Kemppainen pomyla, e w kocu popenianie samobjstwa nie jest wcale takie gupie.
Autokar zblia si ju do okrgu Savo, kiedy przewonik Rauno Korpela zasn podczas jazdy. Nie byo to wcale
dziwne, bo przecie Korpela nie spa prawie dwie doby:
najpierw pdzi z Pori do Hame, potem wybra si z grup
na jazd prbn po okolicznych miejscowociach, a teraz,
na dodatek w samym rodku nocy, jecha z Hame do Savo,
a w kadym razie tak sdzi. Korpela by na tyle profesjonalnym kierowc, e nie zasn beztrosko za kierownic, tylko drzemic, skierowa pojazd na pobocze i wyczy silnik. Dopiero wtedy wyczy samego siebie.
Z kabiny kierowcy zaczo dochodzi chrapanie. Wycieczkowicze przenieli Korpel i uoyli go do snu na fotelach znajdujcych si w przedziale konferencyjnym tylnej czci autokaru. Feldfebel rezerwy Jarmo Korvanen by
posiadaczem prawa jazdy pozwalajcego na prowadzenie
ciarwki, wic ponownie uruchomi pojazd. Szarpic,
prowadzi go jaki kilometr, a na dnie wyrobiska
wirowego znalaz odpowiednie miejsce do zaparkowania.
Grupa zostawia tam autokar, ale nie chciaa zakada
obozu w takiej chodnej dziurze. Bdzc w szarwce
100

nocy letniej po okolicy, towarzystwo znalazo si na rozlegym polu, gdzie postanowio przenocowa. Uula Lismanki wzi wodze w rce i wkrtce rozbito namiot wojskowy. Podog wyoono modymi gazkami, eby byo
wygodnie podczas snu. Zanim udano si na spoczynek,
wypito resztki szampana. Uula rozpali przed namiotem
ognisko i w wietle pomieni obozowicze ucili sobie pogawdk na rne tematy. Oglnie wszyscy byli zadowoleni z samobjczej wycieczki. Pocztek wyprawy okaza si
fantastyczny. Jeli tak dalej bdzie przebiegaa podr, to
nikt nie znajdzie powodw do narzeka. Po oprnieniu
ostatniej butelki, zarwno kobiety, jak i mczyni pooyli si spa jak popadnie, w miej zgodzie.
Derkacz nawoywa w ciszy letniej nocy, mae abki
podskakiway w otawie, a gdzie z dala da si sysze przytumiony szum odrzutowca leccego w przestworzach.
Ognisko samobjcw przygaso. May lisek zakrad si i
powcha je z zaciekawieniem. Oblizujc si, wychepta
resztki szampana z kartonowego kubka, a na zagryzk
upolowa abk. Z namiotu dochodziy oddechy picych
ludzi, kto kaszla, kto inny mwi przez sen.
Pukownik Kemppainen patrzy przez szyb swojego
samochodu na pole: nocna mga zakrywaa troskliwie
szary namiot i picych w nim nieszcznikw. Pomyla,
e oto ma przed sob najbardziej wzruszajcy w Finlandii
obz i najsmutniejszy oddzia onierzy.
- Odpoczywajcie w spokoju - powiedzia cicho. W
przypadku wicedyrektorki szkoy Heleny Puusaari, yczenia dobrej nocy byy jak najbardziej odpowiednie, poniewa rudowosa, pena energii kobieta zasna gboko i
oddychaa rwnomiernie, siedzc na przednim fotelu samochodu. Pukownik zanis j do autokaru, gdzie moga
101

spa wygodniej. Pomyla mglicie, e tutaj, na jego ramieniu spoczywa wysoka, pikna istota, z ktr mgby y
szczliwie do koca swoich dni, choby w maestwie,
na zawsze. Ale ta kobieta te wkrtce umrze, bo przecie
taki jest cel ich podry. I pukownik znowu zostanie
wdowcem, chyba e wczeniej sam si zabije. Koniec,
kropka. W pewnym sensie tragiczna historia.
Kemppainen okry lec w tyle wozu wicedyrektork
szkoy kocem podrnym. Przewonik Korpela chrapa
spokojnie na swoim fotelu.
Pukownik powlk si chwiejnie na otulone mg pole
i, potknwszy si o jak miedz, odnalaz w kocu namiot
stojcy pord otawy, wczoga si do rodka i zasn jak
kamie.
Samobjcy nawet nie pomyleli o wystawieniu nocnej
warty. W tym obozie nikt nie ba si mierci.
By rodek nocy, ptaki spay na gaziach drzew. Skd
dochodzio tylko jednostajne, usypiajce brzczenie lelka.

14-

Rolnik Urho Jaaskelainen wszed jeszcze senny do

obory. Dochodzia dopiero szsta, ale w gospodarstwie
hodowlanym trzeba si ju byo zabra do roboty. Musia
nakarmi krowy, wydoi je, wyrzuci gnj, wyprowadzi
bydo na pastwisko.
Urho Jaaskelainen by trzydziestoletnim mczyzn z
Savo, czerpicym siy z ziemi. Mieszka w pooonej na
uboczu wsi Rnteikksalmi. Odziedziczy po rodzicach
do zasobne gospodarstwo, do uprawy mia dwadziecia
hektarw, wikszo poronitych traw na siano i zboem
na pasz, a ponadto duo pola obsadzonego burakami
cukrowymi. Trzyma dwanacie krw, cho mgby
wicej, bo obora bya nowa i paszy produkowa wicej, ni
potrzebowa, ale kwoty mleczne nadal nie chciay rosn.
Musia sobie radzi z tymi krasulami, ktre mia. Siy roboczej te nigdzie nie mg znale. Nie byo dnia, eby
gazety nie pisay o bezrobociu, ale jak chcia zatrudni parobka, to bezrobotni znikali z urzdu pracy bez ladu. Dobrze, gdy w lecie trafia mu si na tydzie jaki pracownik,
to mg cho na chwilk wyskoczy na Teneryf. Ale nawet to nie zdarzao si co roku.
Urho umy krowom wymiona i zaoy ssawki dojarki
mechanicznej. Waciwie ta praca naleaa do jego ony
Kati, ale nie mia z niej adnego poytku w pracach rolnych. Niezamne dziewczta wyjeday z Rnteikksalmi w wiat zaraz po ukoczeniu szkoy i Urho nie znalaz
ony na wsi. Grozio mu, e zostanie starym kawalerem.
Kilka lat temu podczas wystawy rolniczej w Pieksamaki
jednak mu si poszczcio, o ile mona to byo nazwa
szczciem. Z pomoc komputera znalaz miastow
dziewczyn Kati z dzielnicy Kallio w Helsinkach. Chciaa
103

wyj za m i przeprowadzi si na wie, uwielbiaa jazd

konn i uprawy ekologiczne. Przedtem pracowaa jako
pomocnica w barze przy Pengerkatu.
Jednak Kati nie nauczya si rolniczych prac jak trzeba.
Dziewczyna brzydzia si dojeniem krw. Baa si ich.
Urho nie mg wcale trzyma wi, bo mierdziay nieprzyjemnie. Od maja do pnej jesieni Kati cieko z nosa,
poniewa bya uczulona po trochu na wszystko: sier
krw, rzepak rosncy w polu. Dziewczyna baa si tak bardzo pylicy puc, e nie pomagaa w sianokosach. W gumowcach pociy jej si stopy, co te byo przeszkod w
pracach na roli. O dziecko, owszem, potrafia zadba, bo
c to takiego, maluch sscy mleko z piersi. I jako bya pomocnica w barze okazaa si wspania kuchark: niemal
codziennie robia mowi na obiad parwki z puree ziemniaczanym albo pulpety misne z frytkami. Czasem w
niedziel sprawiaa mu niespodziank i jak w wytwornym
domu podawaa do stou kotlety z poldwicy!
Tego ranka Urho Jaaskelainen nie mia najlepszego
humoru. Kati jak zwykle jeszcze spaa. Czsto powtarzaa,
e w barze nie musiaa wstawa wczenie rano do pracy. A
gdy pracowaa nawet jedn godzin duej, to jej za to
pacono osobno. Czy Urho zapaci jej, jeli wstanie o
pnocy, by przygotowa niadanie? Taka z niej niewdzicznica!
Konsultant z kka rolniczego poradzi Jaaskelainenowi, eby kupi sobie komputer z dostpem do Internetu.
Gospodarz nie by jednak zachwycony pomysem i oznajmi, e zaufanie do komputerw straci kilka lat temu,
podczas wystawy rolniczej w Pieksamaki.
Skoczywszy prace w oborze, wygoni bydo na dwr i
poszed je pa na pastwisko, idc za domem wewntrz104

n drog prowadzc przez pola. Kati wtedy jeszcze spaa,

bo okna sypialni byy zasonite.
Zgorzkniay Urho prowadzi dwanacie krw zabocon drog. Zmoczona porann ros trawa pachniaa intensywnie, ale otoczenie nie cieszyo go specjalnie. W gbi jego serca krya si drczca myl, e ycie jest
okropne. Czasami myla o tym, eby si zabi. Albo eby
zastrzeli najpierw Kati i crk, a na koniec wpakowa
sobie kul w eb. Przedtem piby wdk na umr przez
cay tydzie, a potem mgby co takiego zrobi.
Urho Jaaskelainen by tak pogrony w ponurych mylach, e nie zauway, jak razem ze stadem krw wpad na
wielki namiot wojskowy rozbity na rodku pola. Osupia a c to ma znaczy? Czy w Juvie zaczy si wiczenia
wojskowe? Jakim prawem armia przychodzi i tratuje jego
pola, i robi sobie obz na trawie, ktra wanie teraz najlepiej ronie!
Urho szarpn brezent zakrywajcy wejcie do namiotu
i wrzasn: Pobudka"! Mia donony gos, typowy dla
dowdcy, bo suy w jednostce w Vekarajarvi, gdzie doszed do stopnia modszego sieranta.
Ale modszy sierant Jaaskelainen jeszcze bardziej
osupia, kiedy zamiast zaspanych szeregowcw z namiotu
wygramoli si podpity i rozelony pukownik. Urho
przestraszy si. Bez dwch zda zobaczy przed sob najprawdziwszego pukownika w penym umundurowaniu,
wypisz wymaluj, z trzema zotymi rozetami na konierzu.
Rolnik stan instynktownie na baczno i zameldowa:
- Panie pukowniku! Modszy sierant Jaaskelainen
melduje si w sile jeden plus dwanacie...
Urho poczu si gupio. Cholera, przecie jest cywilem, jest wacicielem tego pola i gospodarzem caego go105

spodarstwa! Czy musi nadskakiwa nieznanemu oficerkowi tu, na rodku pola? Z czerwon gb wycofa si w
bezpieczne towarzystwo krw. Niech to diabli, bydo take
zameldowa!
Pukownik Kemppainen wycign do i zapyta, w
jakiej to wsi nocuj on i jego towarzysze.
Urho odpowiedzia, e pukownik znajduje si w
Rnteikksalmi, w gospodarstwie Jaaskelainenw. Dziwna
banda, nawet nie wiedz, dokd przyjechali!
W trakcie rozmowy obudzili si pozostali obozowicze i
zgromadzili dokoa pukownika i gospodarza. Cywile,
stwierdzi Urho. Kobiety i mczyni, dziwacznie wygldajca zbieranina. Policzy, e z namiotu wylazo co najmniej dwadziecia osb. e te miastowi maj w rodku
lata czas na podre i niszczenie pl porzdnym ludziom!
Pukownik zapyta, czy daleko jest std do najbliszej
wsi albo miasta, do Heinoli lub Lahti.
Urho odpar, e s teraz w gminie Juva. Heinola znajduje si daleko std. Lahti jeszcze dalej. Najblisze miasto
to Mikkeli. Tyle samo jest do Savonlinny i Varkaus. Pieksamaki te ley niedaleko.
- Ach, tak... to dziwne., ja mylaem, e jestemy na
zachd od Mikkeli. Tak to bywa w podry. No ale
niewane, gdzie czowieka od czasu do czasu los
zaprowadzi. I rozbilimy obz na waszym polu?
- Takecie zrobili. Bez zezwolenia i jeszcze w rodku
najlepszej koniczyny.
- Oczywicie zrekompensujemy panu straty w zbiorach - obieca pukownik ochoczo.
Czy oficer sobie wyobraa, e moe mu wynagrodzi
zdeptane pole pienidzmi, wymamrota Urho Jaaskelainen.To nie takie proste. Chyba e ludzie zabior si do ro106

boty. O, to by si przydao w tym gospodarstwie, jak najbardziej.

- Pienidzy nie chc! Co innego, gdybycie poprzery
wali buraki cukrowe... no bo strasznie duo si was zlecia
o na pole.
Samobjcy oznajmili, e z wielk chci popracuj na
roli, jeli gospodarz potrzebuje rk do prac spoecznych.
Kopanie ziemi stanowi skuteczn form terapii. Ale najpierw musz zje niadanie i si umy. Czy gdzie w pobliu jest jakie jezioro, w ktrym mogliby popywa?
- No pewnie, w Savo jest tyle wody, ile wlezie zapali
si Urho, ktry zacz ju liczy zyski, jakie bdzie mia ze
swoich burakw cukrowych dziki sile roboczej, ktra tak
nagle si pojawia. Stao przed nim bezczynnie ponad
dwadziecioro turystw, wprawdzie kilkoro z nich byo
ju w starszym wieku, ale kady mg przecie pracowa
w swoim tempie... powoli, nie spieszc si.
Grupa posza popywa do Rnteikklampi. Potem
wszyscy zjedli polowe niadanie na ziemi przed namiotem.
Wicedyrektorka szkoy Puusaari i przewonik Korpela
take przyszli si poywi. Wicedyrektorka wygldaa na
przywid i unikaa wzroku pukownika. Zarwno ona,
jak i Korpela byli zaskoczeni, e grupa dojechaa a do
Juvy. Przewonik wypytywa, czy przypadkiem nie
przejecha przez Mikkeli. Ale nikt nie przypomina sobie,
by widzia to miasto w nocy, nawet pukownik. Moe dotarli do luvy, jadc pobocznymi drogami, przez Ristiin i
Anttol? Bg jeden wie.
Gdy wszyscy poszli na pole buraczane, Helena Puusaari zapytaa pukownika, co si zdarzyo w nocy. Odetchna z ulg, usyszawszy, e Kemppainen zanis j do
autokaru na fotel i przykry kocem.
107

- No bo ja nic nie pamitam... Nie powinnam tak pi.

Czy zachowywaam si w nocy nieprzyzwoicie?
Pukownik zapewni, e zachowanie Heleny Puusaari
byo poprawne. Poda kobiecie rami i zaprowadzi j na
porann kpiel na poronity grelem brzeg Rnteikklampi.
Samobjcy zostali w Rnteikksalmi na trzy doby. Za
dnia przerywali buraki cukrowe i jedli wyczarowane przez
gospodyni Kati Jaaskelainen parwki w sosie i puree z
ziemniakw. Wieczorami siadywali nad Rnteikkklam-pi
wok ogniska i prowadzili terapeutyczne rozmowy.
Zdrowe wiejskie ycie podobao im si. Zabawiliby w
gospodarstwie Jaaskelainena duej, ale przerywania
burakw cukrowych wystarczyo na trzy dni.
Gdy wyjedali, Urho Jaaskelainen, ktry dowiedzia
si o celu podry turystw samobjcw i zaprzyjani si
ze swoimi pracownikami spoecznymi, powiedzia z tsknot w gosie:
- Ale bym pojecha z wami na Nordkapp, eby si za
bi! Tyle e w lato rolnik haruje najwicej. Nie ma czasu na
turystyk. Ale moe wzilibycie ze sob t nasz gospody
ni? Kati jest nierobotna, moe se jecha... O tak
wyciecz
k mamuki si nie pogniewam.
Pukownik nie zgodzi si jednak na propozycj Urha.
Jego zdaniem pani Jaaskelainen nie cierpiaa z powodu
myli samobjczych, dlatego byaby w pewnym sensie obca wrd czonkw wyprawy na Pnoc. Pukownik nie
wiedzia te, czy mgby zapewni jej powrt.
- No to nie... tylko tak zaproponowaem - powiedzia
rozczarowany Urho.
Grupa wsiada do autokaru i Korpela ruszy w kierunku Savonlinny. Tam bd mogli zabra ze sob arma108

tor, waciciela s/s Varistaipale, jeli nadal jest zainteresowany samobjstwem. A jak ju s w Savo, to moe zajrzeliby pod kilka innych adresw, ktre wyszukali w segregatorach. W autokarze miejsca byo jeszcze pod dostatkiem.
Wicedyrektorka szkoy Puusaari poddaa myl, eby w
Savonlinnie zaszli do kwiaciarni i zamwili wieniec pamitkowy. Powinni go wysa do Kotki na grb zmarego
Jariego Kosunena. Czy pochowano ju pierwszego w grupie nieboszczyka?
Uczestnicy wycieczki zaczli to sprawdza. Na szczcie, w autokarze by radiotelefon. Rellonen zadzwoni do
Kotki pod kilka numerw i dowiedzia si, e pogrzeb Jariego Kosunena odbdzie si w najbliszy wtorek, czyli
pojutrze. Ceremonia zostanie przeprowadzona bez rozgosu na nowym cmentarzu w Kotce. Matka Jariego dostaa rozstroju nerwowego na wie o losie syna i przebywaa pod opiek lekarsk w szpitalu psychiatrycznym.
Chyba przyjdzie na pogrzeb. Informacje te przekaza
zajmujcy si ewidencj ludnoci pracownik parafii ewangelicko-luteraskiej w Kotce. Jari zostanie pogrzebany na
koszt gminy, poniewa matka nie posiadaa rodkw
finansowych, a bliskich krewnych zmary nie mia. Mieszka u matki, w wynajtym mieszkaniu dwupokojowym, na
skraju miasta. Co tylko zarobi, pracujc dorywczo, to
wszystko marnotrawi na budowanie obiektw latajcych i
latawcw - doda urzdnik. W miejscowych krgach Jari
znany by jako latajcy wariat.
Pukownik zaproponowa, eby grupa samobjcw
pojechaa do Kotki na pogrzeb chopaka. Wypadao odprowadzi towarzysza niedoli, ktry jak oni by pionierem,
na miejsce ostatniego spoczynku.

W segregatorze z dokumentami archiwalnymi podrni

wyczytali, e w Kymenlaakso mieszkaj jeszcze
przynajmniej dwie planujce samobjstwo osoby. Powinni
odwiedzi je za jednym zamachem. Jeli bdzie trzeba, to
zabior je ze sob w podr na Pnoc.

15-

Na przedmieciach Savonlinny, w jednorodzinnym

domu razy dostawaa nauczycielka zaj praktycznych Elsa Taavitsainen. Bijcym by jej zazdrosny m, optany
obsesj wariat, elektryk Paavo Taavitsainen. Elsa miaa
peno siniakw, a na gowie rosncy guz. Upada na podog w przedpokoju i pakaa aonie. Rodzina skadaa
si take z dwojga dorastajcych dzieci, chopaka i dziewczyny. Crka siedziaa sztywno wyprostowana na ku w
sypialni i wzdrygaa si za kadym razem, gdy matka
krzyczaa w przedpokoju po kolejnym uderzeniu. Syn
chichota nerwowo w salonie. Ukradkiem popija piwo z
puszki ojca.
Bicie naleao w rodzinie do cotygodniowej rutyny.
Obiektem bya zawsze matka, zmuszona peni rol rodzinnego koza ofiarnego. Elsa niczego nie umiaa robi
dobrze. Bya niechlujna, zapominalska, puszczalska, rozrzutna, brudna, le gotowaa, mimo e uczya w szkole
zaj praktycznych. Bya brzydka, mierdzca, leniwa. Nie
umiaa wychowywa dzieci. W maeskim ou
zachowywaa si obojtnie. Zniszczya ycie ma i rodziny i bya pod kadym wzgldem okropnym czowiekiem.
Gdy prbowaa si broni, to nastpoway ataki wciekoci i jeszcze wikszej przemocy. Kiedy wypeniaa posusznie rol niewolnicy w rodzinie, te nie pomagao. Cokolwiek robia, zawsze nastpowaa kara.
Elsa Taavitsainen miaa dopiero trzydzieci pi lat,
ale wygldaa ju jak stara kobieta. Bya skrajnie zmczona i zamana. Przyszo zapowiadaa si dla niej
okropnie. W nocy nie moga zasn, nawet wtedy, gdy nikt
jej nie bi.
ni

Po juhannusie zauwaya wrd nekrologw wiadomo, ktra j poruszya. Planujesz samobjstwo?"

-brzmiao pytanie zamieszczone w gazecie. Kto inny jak
nie Elsa mia powd, by odpowiedzie twierdzco. Zebrawszy resztki si, kobieta wysaa odpowied na ogoszenie. Wkrtce otrzymaa list, w ktrym zapraszano j na
seminarium do Helsinek. Zaryzykowaa i udaa si w
podr. W domu skamaa, e jedzie do stolicy na
weekendowe spotkanie nauczycieli zaj praktycznych.
Zebranie w piewakach przynioso Elsie pociech i takie uczucie bliskoci, jakiego jeszcze nigdy nie doznaa.
Wysuchaa wykadu o samobjstwach i zapobieganiu im,
zjada w spokoju posiek, moga porozmawia o swoich
sprawach z ludmi, ktrzy j rozumieli. Znalaza towarzyszy niedoli.
Po zebraniu Elsa Taavitsainen przyczya si do gwnej grupy mylcej o samobjstwie. Posza ze wszystkimi
na cmentarz i na Seurasaari. W nocy zawdrowali w okolice Espoo, na wyspy zamieszkae przez bogaczy. Kilkoro
z samobjczej grupy zamkno si w jakim garau i zaryglowao drzwi. Ona jednak baa si wej do nieznanego
budynku.
Na miejscu zjawi si rozgniewany stranik z wilczurem. Przeraona Elsa pobiega w stron miasta. Wkrtce z
naprzeciwka zaczy nadjeda karetki pogotowia i radiowozy. Kobieta nie wiedziaa, co si dzieje. Nastpnego
dnia pojechaa z powrotem do domu. Nikt si z ni potem
nie kontaktowa. Podejrzliwy m zasign informacji i
dowiedzia si, e w czasie pobytu Elsy w Helsinkach
adnego zebrania nauczycielek zaj praktycznych nic
byo. Jego wielka zazdro wybucha wielk burz, co
112

spowodowao, e z godnoci czowieczej ony nie pozostao ani ladu.

Pani Taavitsainen leaa na pododze w przedpokoju
swojego domu pobita i sponiewierana. Niczego innego nie
pragna ju od ycia, jak tylko eby si wreszcie skoczyo i eby miaa spokj. Chciaa umrze.
Wtedy od ulicy day si sysze odgosy silnika samochodowego. Zaraz potem odezwa si dzwonek u drzwi.
M wrzasn z salonu:
- Id, dziwko, i zmyj najpierw krew z tej krowiej
gby,
zanim otworzysz drzwi!
Elsa nie miaa ju si, ale podwigna si na tyle, by
przekrci zamek w drzwiach zewntrznych.
Sta w nich pukownik Hermanni Kemppainen. Pomg
pobitej kobiecie wsta z podogi. Twarz miaa ca we
krwi, ubranie w nieadzie, poczochy podarte, jeden but
spad jej z nogi.
- Pukowniku Kemppainen! Niech mi pan pomoe...
Kobieta opara si caym ciarem o rami przybysza,
paczc rzewnie.
Pukownik zaprowadzi Els do autokaru. Wicedyrektorka szkoy Helena Puusaari zaja si ni od razu. Z pojazdu wysiado kilku mczyzn, a wrd nich Korpela,
Sorjonen, Lismanki, Korvanen. M kobiety wyszed na
podwrko i zacz si awanturowa. Prbowa uderzy
pukownika, ale szybko zosta uspokojony. Oskara
obrocw Elsy o naruszenie domowego miru. Syn i crka
obserwowali wydarzenia z obojtnymi twarzami, stojc na
schodach jak postronni ludzie.
Kobieta mao nie postradaa zmysw ze strachu.
Schowaa si w tyle autokaru, za oparciami foteli. Helena
Puusaari usiada obok niej i przemawiaa uspokajajco.
113

Pukownik Kemppainen i feldfebel rezerwy Korvanen

powiedzieli co do stojcego na podwrku elektryka Taavitsainena, a potem powalili go na ziemie. Korvanen usiad
na piersiach mczyzny, ktry prbowa si wyrywa.
Haas zaalarmowa ssiadw - przyszli na podwrko i
stwierdzili, e Taavitsainena powinno si odstawi do
aresztu. Takiego ycia nikt by nie znis. Kto poszed zadzwoni po policj.
Pukownik poprosi mczyzn z ssiedztwa, eby
przytrzymali elektryka, dopki nie przyjedzie policja. Ssiedzi obiecali, e to zrobi, i podzikowali pukownikowi
za interwencj.
Helena Puusaari zapytaa Els, czy chce wzi z domu
jakie osobiste rzeczy. Kobieta baa si, ale osaniana przez
wicedyrektork szkoy i pukownika, nabraa w kocu
odwagi i wesza do domu. Zabraa dokumenty, torebk,
troch ubra, paszport i pienidze. Nic innego nie miaa.
Wszystkie nalece do niej pamitki zostay w cigu tych
lat cakowicie zniszczone podczas awantur. Wychodzc z
domu, Elsa nie uciskaa dzieci, a one te nie odprowadziy
jej wzrokiem. Na podwrko zajecha radiowz.
Tak rozpada si ponura rodzina Taavitsainenw. Policjanci przejli piecz nad mem, Szybkie Linie Korpeli
zabray on. Mczyzn czeka areszt, a kobiet mier.
W domu zostaa dwjka dorastajcych dzieci: nieczuy syn
i sparaliowana traum crka.
Korpela pojecha do centrum Savonlinny. Elsa Taavitsainen tak bya zmczona, e zasna w autokarze na tyl nym siedzeniu.
Wicedyrektorka szkoy Puusaari poprosia, eby zatrzymali si przy aptece i kwiaciarni. Najpierw kupia na
swoj recept rodki uspokajajce dla Elsy, a potem zoy
114

a zamwienie na wieniec. Na jedwabnej wstdze kazaa

napisa zdanie: Pamici pioniera - od tych, ktrzy podaj za nim". Nastpnie grupa zazdwonia do nauczyciela
Mikka Heikkinena, armatora statku s/s Varistaipale i
umwia si na spotkanie w stoczni.

16.

Korpela poprowadzi autokar przez wschodni most w

Savonlinnie. Z atwoci trafili na stocznie zomow.
Skorodowany statek eglugi rdldowej sta oparty o belki. Obejrzawszy smutny parowiec, samobjcy doszli do
wniosku, e w adnym wypadku nie bd mogli nim popyn, poniewa dno byo w bardzo zym stanie. I na
szczcie, zrezygnowali z ostatniej eglugi t jednostk,
ktra od razu, podczas dziewiczego rejsu poniosaby ich ku
zagadzie. A tak szybk mierci nie byli ju zainteresowani.
Od strony miasta do stoczni podjechaa klekoczca
furgonetka. Prowadzi j Mikko Heikkinen, lat czterdzieci
pi, nauczyciel technik maszynowych w szkole zawodowej w Savonlinnie. Zakrci, postawi swj gruchot
obok luksusowego autokaru Korpeli i podszed przywita
si z gromad samobjcw stojcych przy jego wycieczkowym statku. Ubrany byt w poplamiony olejem kombinezon, na gowie mia czapk z daszkiem, a na nim wielki
napis: WARTSILA. Spalon socem twarz mczyzny
pokryway bruzdy, powstae pod wpywem zimnego wiatru. Heikkinen wyglda na podchmielonego i zalatywa
wczorajsz wdk. Rce mu troch dray, gdy wita si z
pukownikiem.
Kemppainen powiedzia, e przybya tu ta sama grupa
samobjcw, ktra dzwonia znad Chmielowego Jeziora i
wypytywaa o statek. Teraz wszyscy jad na pnoc. Ale
najpierw przyjrz si troch letnim krajobrazom Finlandi i
i zaatwi kilka spraw.
Heikkinen pokaza statek, sprawiajcy swoim wygldem smutne wraenie. Opowiedzia, e jednostka ma
dwadziecia sze metrw dugoci, sze metrw szero116

koci i napd parowy wprawiajcy w ruch sto czterdzieci

ton. Moe si na niej, a waciwie mogo, pomieci stu
pidziesiciu pasaerw. Silnik parowy ma moc szedziesiciu omiu koni mechanicznych. Przed pierwsz
wojn wiatow statek kursowa z pojezierza Saimaa a do
Petersburga. Heikkinen kupi go na aukcji w roku 1973.
Naby go za miesznie nisk cen i myla, e zrobi dobry
interes. Z biegiem lat okazao si jednak, e by to dla niego fatalny zakup.
Heikkinen przystawi drabin do boku s/s Varistaipa-le
i wdrapa si na pokad. Pukownik i kilku innych mczyzn poszli jego ladem. Armator pokaza im pomieszczenia dla pasaerw. Byy bardzo zniszczone, lakier na
ciennych panelach odpad ju dawno temu i miejscami tak
przegniy, e z trudem trzymay si jeszcze na miejscu i na
pewno nikomu nie przyszoby do gowy, eby si oprze o
nie. Kabin kapitask Heikkinen zdy z czasem
odnowi. Mosiny ster by wypolerowany. Take rura
gosowa do cznoci z maszynowni lnia od starannego
wycierania. Dzwon okrtowy zadwicza przepiknie,
gdy Heikkinen pocign za sznur. Ale na tym koczy si
remont grnego pokadu. Przez rur nie opacao si
krzycze, bo jak waciciel stwierdzi z przygnbieniem, z
dou i tak nikt nigdy nie odpowiada.
Towarzystwo zeszo po eliwnych schodach w d do
maszynowni. Leay tam rozrzucone czci starej maszyny
parowej. Heikkinen zapali wiszc lamp i powiedzia, e
mczy si tu kilkanacie lat. Odla z biaego metalu nowe
oyska, wyczyci wszystkie elementy, dorobi nowe. Raz
zoy ca maszyn i sprbowa j uruchomi. Byo to w
roku 1982. Cinienie w kotle zaczo powoli rosn, suwak
ruszy si leniwie, z komina na grnym pokadzie
117

wyleciaa para. Ale co poszo nie tak. Pracujc, maszyna

zatrzsa si, zrobia kilka obrotw i stana ze stukotem.
Mao brakowao, a statek by si zapali podczas prby
uruchomienia. Heikkinen rozebra urzdzenie i zacz
szuka przyczyn awarii. Znalaz ich a za duo. Rozoona
na czci maszyna leaa wic w adowni bezczynnie.
Armator pogrzeba rk w przedniej czci swojej
przeartej rdz balii, gdzie przez lata zebrao si jeziorko
wody skondensowanej. Pywao w niej kilka butelek redniomocnego piwa. Heikkinen wyowi butelki z ciemnej,
oleistej cieczy i poprosi pukownika i pozostaych samobjcw, aby si wdrapali z powrotem na pokad i weszli do
kabiny kapitana.
Tam poczstowa goci piwem. Sam pi je zachannie
prosto z butelki: jabko Adama przesuwao si na jego szyi
chciwie tam i z powrotem, ciepa piana spywaa mu po
brzuchu, oczy przymkny si na chwil. Potem Heikkinen
bekn i przyzna, e przez ten wrak sta si pijakiem.
- Ten cay projekt zrobi ze mnie ruin czowieka. Niedugo bd w tak samo zym stanie jak ta cholerna balia.
Mikko Heikkinen kontynuowa swoj poruszajc histori. Gdy kupowa statek siedemnacie lat temu, byl
modym, zapalonym mionikiem eglugi morskiej. Marzy o tym, eby wyremontowa stary statek parowy i doprowadzi go do uytku. Chcia nawet wznowi rejsy parowcem po jeziorze Saimaa. W najmielszych marzeniach
widzia siebie przy sterze s/s Varistaipale, jak wpywa przez
New do Leningradu i kotwiczy swj wspaniay statek
obok historycznego pancernika Aurora.
Przez pierwsze lata Heikkinen w letnie dni wali motkiem, pracujc w ciemnej adowni i prawie nie ogldajc
118

soca. Nitowa, spawa, nieustannie odbija rdz od starych pyt stalowych. Ale statek by za duy, a sia robocza
zbyt saba. Na prno Heikkinen si trudzi, parowiec
rdzewia szybko i jeden czowiek nie mg temu zapobiec.
Wszystkie zarobione pienidze szy na remont statku.
Ucierpiaa te na tym praca Heikkinena, ktry uczy w
szkole zawodowej, w klasie mechaniki. Armator przyzna,
e straci poczucie rzeczywistoci. Zacz pi. Dom
zamieni w warsztat. Wszdzie walay si szkice i zatuszczone strzpy bawenianych cierek. Od szaleca zacza
si odsuwa rodzina. W kocu ona wystpia o rozwd i
zabraa ze sob dzieci. Dom przepad. Krewni unikali
Heikkinena. W pracy nabijano si z niego okrutnie i pytano
o termin wodowania. Podczas przedwitecznych spotka
armator dostawa zawsze butelk szampana na chrzciny
statku, co stao si dorocznym zwyczajem. Upokorzony
Heikkinen otrzyma do tej pory a pitnacie butelek wina
musujcego. Zgorzkniay wypija je samotnie w ciemnej i
wilgotnej adowni statku. Oprnione butelki rozbija
wciekle o zardzewia burt.
W miecie wszyscy si z niego miali. W Savonlinnie
kryy o nim zoliwe dowcipy, nazywano go kapitanem
suchego ldu w spce eglugi parowej Varistaipaile.Kiedy
skoczy czterdzieci lat, podarowano mu kompas. Heikkinen odda go do komisu i za uzyskane pienidze kupi
sobie wdki.
Z wrakiem wizay si wycznie wydatki. Armator
potrzebowa narzdzi, nowych czci, musia regulowa
opaty stoczniowe i rachunki za prd. W kocu zosta bez
grosza. Zagroony by take etat w szkole zawodowej, ktra szukaa na jego miejsce nowego nauczyciela mechaniki.
Heikkinen przyzna, e zwariowa na punkcie parowca.
119

Wiosn sprbowa zwodowa statek, poniewa doszed do

wniosku, e najmdrzej bdzie utopi si wraz z nim w
wodach Linnansalmi. Ale to te mu si nie udao. S/s Varistaitapale tak bardzo przywar z powodu rdzy do wspornikw, e nawet nie drgn, chocia armator prbowa zepchn go na wod za pomoc hydraulicznych siownikw.
Parowiec sta si jego fatum.
Mikko Heikkinen wypi reszt piwa, zgarbi si, zakry
twarz pobrudzonymi olejem rkami i wybuchn niepohamowanym paczem. zy spyway mu po pokrytych
bruzdami policzkach na zniszczony kombinezon.
Ja ju nie mam siy - ka nieszcznik. - Zabierzcie
mnie ze sob! Wszystko mi jedno, dokd jedziecie, tylko
mnie zabierzcie - baga.
Pukownik Kemppainen pooy rk na ramieniu
ciko dowiadczonego armatora i zaprosi go do autokaru.

17-

Grupa samobjcw spdzia noc w Savonlinnie. Poniewa sezon turystyczny trwa w najlepsze, dla tak wielu
chtnych nie byo wolnych miejsc w hotelu. Musieli przenocowa na kempingu. Uula swoim zwyczajem dyrygowa
innymi, gdy rozbijali wielki namiot. Mieli w nim spa
mczyni, a dla kobiet wynajto trzy domki.
Wieczorem towarzystwo zamwio kempingow saun
tylko dla siebie. Wszyscy si umyli, zwracajc szczegln
uwag na to, eby kapitan suchego ldu Heikkinen zeskroba ze swojej skry nagromadzon przez siedemnacie
lat rdz i warstw zjeczaego oleju.
Po saunie poszli popywa w Linnanvirta i upiekli przy
ognisku kiebas. Czarny cie fortecy 01avinlinna odbija
si w wartkim strumieniu rzeki. Obozowicze opowiadali
sobie banie o mieszkajcej na zamku pannie, ktra zostaa
zamiast swojego zdradzieckiego kochanka zamurowana w
grubej cianie fortecy. Przypuszczali, e w cigu setek lat
na pewno wiele osb popenio samobjstwo, skaczc z
wysokich wie obronnej budowli w ciemne wody.
Bez wtpienia byoby przyjemnie spdzi duszy
urlop w Savonlinnie, ale obowizki czekay. Grupa musiaa jecha do Kotki, eby zdy na pogrzeb Jariego Kosunena. Na wyjazd nalegali zwaszcza nowi czonkowie - nauczycielka zaj praktycznych Elsa Taavitsainen i kapitan
suchego ldu Mikko Heikkinen. Mieli oni dosy Savonlinny i jej mieszkacw.
Towarzystwo ruszyo wic w podr. Trasa luksusowego autokaru Szybkich Linii Korpeli prowadzia z Savonlinny przez Parikkal, Imatr, Lappeenrant i Kouvol
do Kotki. Z Parikkali zabrano planujcego samobjstwo
121

wiejskiego kowala Taista Laamanena, lat siedemdziesit

cztery, zniszczonego przez postindustrialne spoeczestwo.
Po drodze grupa posza obejrze wodospad w Imatrankoski i zrobia sobie wycieczk na most przerzucony
nad zapor. Wanie byo poudnie i otwarto luzy elektrowni. Na mocie stao duo turystw. Wielka, spieniona
woda szumiaa w skalistym kanionie porywajco i oszaamiajco. Jarl Hautala od razu zaznaczy, e w wodach kaskady utopiy si setki pochodzcych ze szlachetnych rodw mieszkacw Petersburga. W ubiegym stuleciu byo
to najmodniejsze miejsce popeniania samobjstwa w
pnocnej Europie.
Burzliwe, pienice si wody Imatry przycigay czonkw grupy swoim miertelnym urokiem. Pukownik zakaza komukolwiek skakania do rzeki.
- Opanujcie si! Nie wygupiajcie si przed innymi
ludmi - Kemppainen poucza swoje stadko, pochylajce
si nad barierk i patrzce w d.
Na wschodnim kocu mostu sta zapierajcy dech w
piersiach pomnik. Bya to odlana z brzu przez artyst
Taista Martiskainena rzeba Dziewica Imatry". Statua
przedstawiaa topielic z rozrzuconymi wosami, unoszc
si z prdem rzeki. Sam utalentowany rzebiarz utopii si
pniej w jakim jeziorze.
W Joutseno, w papierni Enso-Gutzeit wsiad do autokaru monter Ensio Hakkinen, lat trzydzieci pi, byy m
zaufania i stalinista do szpiku koci. Jego ch ycia
rozpyna si w nico z wielu powodw, z ktrych wcale
nie najmniejszym byy przemiany w Europie Wschodniej i
krajach batyckich. Przez wszystkie swoje lata podziwia!
warunki ycia w Zwizku Radzieckim. Teraz te sprawy nie
122

rozpalay ju ognia w jego duszy. Hakkinenowi wydawao

si, jakby Zwizek Radziecki go zdradzi, wanie jego,
zwolennika gotowego do ofiar. I zdrada ta wcale nie okazaa si nieznaczna, poniewa po upadku socjalizmu cay
wiat Hakkinena wywrci si do gry nogami: najpierw
wiat, a potem jego wiatopogld.
W Lappenrancie grupa miaa zabra ze sob trzydziestoletni wacicielk cukierni Emmi Lankinen, ale byo
ju za pno. Kobieta zdya popeni samobjstwo. Zostaa pochowana poprzedniej niedzieli na miejscowym
cmentarzu. Szokujc wiadomo przekaza im zamany
tragedi m. Znalaz on nieyw na ogrodowej hutawce. Poknwszy trucizn, Emmi siedziaa tam z zamknitymi oczami. Gos ma rwa si, gdy wspomina
zmar.
Kobieta chorowaa przez ostatnie lata na gbok depresj i dwa razy bya na leczeniu w szpitalu psychiatrycznym. Po juhannusie Emmi oywia si na pewien czas, pojechaa nawet do Helsinek, by wzi udzia w jakim seminarium, ale korzystny wpyw podry nie trwa dugo.
M nie mg zrozumie, co si stao. Czu wielki
smutek i mia poczucie winy z powodu mierci ony. Gdyby wiedzia, e ona myli o samobjstwie... Moe by co
zrobi. Ale czowiek cigle si pieszy. Nigdy nie mia czasu ani odwagi, eby porozmawia z ni.
Lankinen pojecha z nimi i pokaza drog na stary
cmentarz w Lappeenrancie, gdzie spoczywaa nieboszczka.
Wicedyrektorka szkoy Puusaari zoya wieniec przeznaczony dla Jariego Kosunena na grobie Emmi Lankinen.
- Pamici pioniera - od tych, ktrzy podaj za nim"
- pukownik przeczyta jednostajnym, oficerskim gosem
zdanie napisane na wstdze.
123

Zebrani stali chwil w ciszy wok kopca. Potem pukownik odwiz wasnym samochodem owdowiaego
mczyzn.
Grupa znowu ruszya w podr. Podrujcy autokarem byli wstrznici. Za pno przyjechali po Emmi.
Dyrektor Rellonen przypomnia, e pani Lankinen to ta
ciemnowosa, tga kobieta, ktra siedziaa w gabinecie
Restauracji piewakw, ale ani razu nie zabraa gosu
podczas seminarium samobjczego. Kto odczyta list
nieboszczki z segregatora, lecz to take nie rzucio wiata
na jej ycie. Emmi napisaa, e jest bliska samobjstwa,
nic poza tym. Jej pismo wygldao sztucznie, jakby
stawiaa litery wedug szablonu.
Wicedyrektorka szkoy Puusaari ostrym tonem zwrcia uwag pukownikowi Kemppainenowi, e teraz naprawd nie mog ju marudzi. Musz przecie objecha
jeszcze wiele miejscowoci w rnych czciach kraju i zebra ostatnich niedoszych samobjcw, eby nie byo
wicej nieboszczykw. Puusaari przejrzaa dokadnie segregator i oznajmia, e jest jeszcze dziesi zagroonych
osb. Pukownik musia si z ni zgodzi - mier Emmi
Lankinen spowodowaa dodatkowy stres i popiech.
Wicedyrektorka szkoy wzia segregator i posza na
koniec autokaru, do przedziau konferencyjnego, by sporzdzi spis pozostaych samobjcw. Zanim dojechali do
Kotki, przedstawia gotowy plan trasy. Do tej pory przeczesali Helsinki, Hame, Turku, Pori, Savo i Kareli. Trzeba
jeszcze pojecha do Pohjanmaa, rodkowej Finlandii, Kainuu, Kuusamo i Laponii. Puusaari uwaaa, e najcisze
przypadki powinny znale miejsce w autokarze.
Pukownik zastanawia si, czy to ma sens. Zabierajc
teraz najbardziej chorych pacjentw do luksusowego po124

jazdu, zyskuj pewno, e nie zabij si oni na wasn rk. AJe przecie dalej zmierzaj na Pnoc, wic nie odwlecze si to na dugo. Zreszt wszystko jedno, i tak jad na
tym samym wzku, a raczej tym samym autokarem.
Do Kotki dotarli po poudniu okoo trzeciej. Pogrzeb
Jariego Kosunena mia si zacz za dwie godziny. Korpela zaparkowa przez restauracj Ilves, w ktrej grupa
zjada obiad. Pukownik pojecha z wicedyrektork szkoy
Puusaari swoim samochodem do mieszkania Kosunena.
Zgodnie z przewidywaniami nie zastali tam nikogo, bo
matka zmarego przebywaa w szpitalu psychiatrycznym, a
on sam w kostnicy. Przez kwiaciarni wrcili do autokaru,
ktrym pojechali na cmentarz. Poniewa przeznaczony dla
Jariego wieniec zosta zoony na grobie Emmi, wic
wicedyrektork szkoy Puusaari kupia w zamian du
wizank kwiatw. Wszyscy troch si krpowali, e
pojawiaj si bez zapowiedzenia na pogrzebie, zwaszcza
e nikt nie mia odpowiedniego ubrania aobnego.
Pochwek Jariego Kosunena charakteryzowa si prostot i ubstwem. Trumn nieli z kostnicy na cmentarz ci,
ktrzy musieli wzi udzia w pogrzebie: pastor, zakrystianin, kilku pomocnikw. Bya to najtasza ze wszystkich trumna, poniewa koszty pokrywaa gmina i postaraa
si o to, by pienidze podatnikw nie poszy na wystawn
ceremoni. Mieszkacy Kotki mieli waniejsze wydatki,
anieli finansowanie zoenia do grobu latajcego wariata.
Zakrystianin i pozostali obecni na pogrzebie z urzdu nie
byli zbyt dobrze opacanymi pracownikami i nie
zachowywali si podczas ceremonii uroczycie. Jeden z
nioscych Jariego ziewa, inny, przesuwajc trumn do
brzegu grobu, drapa si po plecach. Gmina oszczdzia
125

te na pastorze: misj powicenia grobu otrzyma najmodszy i najgupszy w parafii ewangelicko-luteraskiej

Kotki pastor pomocniczy, ktry ledwo skoczy studia
teologiczne na poziomie zadowalajcym i nie mg zaapa
si na kocielny awans.
Opiekunka socjalna i pielgniarka ze szpitala psychiatrycznego przyprowadziy na cmentarz matk zmarego.
Jej krucha posta budzia lito, biedaczce pomieszao si
w gowie z powodu nagej utraty syna.
Gdy jednak pod kamienny mur cmentarza podjecha
wspaniay czarterowy autokar Szybkich Linii Korpeli, a ze
rodka wysypao si ponad dwadziecioro nowych aobnikw, pogrzeb nabra odpowiedniej godnoci i kolorytu.
Samobjcy ustawili si w dwuszeregu i pod dowdztwem
pukownika pomaszerowali w stron grobu. Trumna Kosunena czekaa w gotowoci na spuszczenie jej do ziemi.
Matka Jariego pakaa, zanoszc si, nad grobem syna, a
opiekunka socjalna podsuwaa jej chusteczk do nosa.
Pastor mia wanie zacz ceremoni powicenia
trumny, kiedy do grobu przyby kondukt aobny na czele
z pukownikiem i wicedyrektork szkoy, ktra trzymaa
obiema rkami wielk wizank kwiatw. Duchowny
podszed szybko do przybyszw, przywita si z oficerem i
zapyta, kim s gocie. Pracujcy na zlecenia kelner Sorjonen zdradzi, e kondukt to delegacja przedstawicieli aeroklubu nordyckiego, ktra otrzymaa zaszczytne zadanie
przekazania ostatniego pozdrowienia swojemu czonkowi,
Jariemu Kosunenowi. Teraz pastor przypomnia sobie, e
sysza, e nieboszczyk interesowa si lotnictwem. Natomiast now rzecz byo posiadanie przez zmarego tak
znaczcych osigni, e cigle o nim pamitano i wysano
a tak uroczyst reprezentacj.
126

Prowadzeni przez pukownika aobnicy przegrupowali si i stanli wok grobu. Uroczysto powicenia
moga si rozpocz.
Pastor przeklina w duchu swoje niedbalstwo i to, e
wcale si nie przygotowa do wygoszenia porzdnej mowy pogrzebowej. Myla, e nieboszczyk to zwyky robotnik z Kotki, w dodatku ubogi latajcy wariat. A tu wyglda
na to, e mia nadzwyczajne kontakty z zagranic. Nie
kadego czowieka opakuje przy grobie liczna grupa ludzi, ktrymi dowodzi oficer wyszej rangi, sam pukownik. Pastor przypomnia sobie plotki na temat nieboszczyka, jakoby zmar on w tajemniczych okolicznociach,
w jakiej arabskiej ambasadzie. Zwyky szarak nie umiera
w takim miejscu. Teraz potrzebna bya szybka improwizacja, ten zmary musia mie dusz i lepsz mow, anieli
ta, na ktr pastor si zdecydowa.
Duchownym rzadko brakuje jzyka w gbie. Pastorowi
pomocniczemu te go nie zabrako. Odchrzkn i dononym gosem zacz wylicza osignicia nieboszczyka.
Dokona przegldu drogi yciowej Jariego i znalaz tam
wiele godnych pochway tematw o oglnym charakterze.
Ju od dziecka Kosunen wykazywa si indywidualnym,
otwartym spojrzeniem na wiat, co dla bliskich powinno
by przykadem. Jego wiecka wdrwka okazaa si wzorowa pod wieloma wzgldami: by czowiekiem pozbawionym uprzedze, stara si zaj daleko, jego wrodzona
skromno i skonno do powice oraz wyobrania
wywary trway wpyw na otoczenie. Z ludzkiego punktu
widzenia Kosunen zbyt wczenie zakoczy ycie, ktre
upyno mu w cieniu licznych trudw i przeciwiestw, ale
nieboszczyk ze szczeglnym uporem spycha ze swojej
drogi przeszkody ponad ludzk miar i osign znaczc
127

pozycj w midzynarodowych krgach lotniczych. Nawet

kopoty finansowe nie mogy powstrzyma woli walki
pomiennej natury Kosunena, ktry pokonywa pitrzce
si przed nim trudnoci z waciw sobie stanowczoci.
Pastor pomocniczy przemawia dugo i wzruszajco. W
kocu matka Jariego podniosa zalan zami twarz do gry,
w stron nieba. Wta sylwetka starej kobiety wyprostowaa si, jej serce przepenia rosncy al. Pielgniarka
ze szpitala psychiatrycznego zacza chlipa po raz pierwszy od wielu lat.
Pastor pomocniczy pobogosawi wspaniaego nieboszczyka, udajcego si na ostatni spoczynek. Przy
dwikach pieni spuszczono trumn do grobu. Matka
pooya na grobie syna bukiet kwiatw, a potem pukownik Kemppainen i wicedyrektorka szkoy Puusaari uoyli
na nim ogromn wizank zoon z dziesiciu czerwonych r i jasnotych frezji. Oficer odda honory zmaremu i powiedzia po wojskowemu, powanym gosem:
- Pamici pioniera - od tych, ktrzy podaj za nim.
Po zakoczeniu uroczystoci opiekunka spoeczna
i pielgniarka chciay odprowadzi matk nieboszczyka do
samochodu szpitalnego, czekajcego za murem cmen
tarza, ale kobieta pragna jeszcze poegna si z Kemppa
inenem. Wycigna do niego do i powiedziaa drcym
gosem:
- Panie pukowniku, dzikuj w imieniu Jariego i pro
sz pozdrowi siy powietrzne. To adnie z pana strony, e
pan zdy przyjecha. Jari tak chcia zosta pilotem my
liwca.
Pastor, ktry udziela bogosawiestwa, podszed
jeszcze do drzwi autokaru, eby porozmawia z oficerem.
On take podzikowa konduktowi aobnemu za udziiil
128

w uroczystoci pogrzebowej. Zdaniem pastora taka naga

mier jest zawsze tragicznym wydarzeniem. Tym smutniejszym, e nieboszczyk by modym czowiekiem i mia
przed sob karier w krgach lotniczych. Pastor nawiza
do poegnalnych sw pukownika. Uwaa, e Finlandia
potrzebuje pionierw w lotnictwie, dzielnych nowatorw, i
dlatego mier Kosunena jest du strat dla cywilnego
lotnictwa kraju. Mae pastwo nie moe sobie pozwoli na
marnowanie odkrytych w spoeczestwie talentw. Pastor
pomocniczy wysoko oceni zwaszcza midzynarodowe
kontakty nieboszczyka. Kosunena nie znano od tej strony
w jego rodzinnym miecie. Z tego, co wiedzia pastor,
zmary mia znaczce stosunki z obcymi pastwami,
przecie w ostatniej fazie ycia zwizany by nawet z dyplomatami jemeskimi. Bohaterskie wyczyny w powietrzu
przy gorcych i falujcych wiatrach Pwyspu Arabskiego
znalazy si teraz poza jego zasigiem.

18.

Przewonik Rauno Korpela pogania grup, powtarzajc z powag grobowym gosem:

- No to jedziemy. Czeka na nas mier.
Ogromny autokar Szybkich Linii Korpeli wypeni si
pasaerami i zbudzi si do ycia. Chwil wykrca tam i z
powrotem na przystanku przed cmentarzem, a potem
wczy si do ruchu. Pukownik Hermanni Kemppainen
jecha za nim wasnym samochodem przez miasto, przez
mosty biegnce ponad morzem a do drogi w stron Pori.
Nie zatrzymujc si, Korpela pogna do Loviisy, a potem
do Porvoo i Helsinek. Do stolicy nie wjecha, poniewa
nikt nie mia tam adnej sprawy do zaatwienia. Szybkie
Linie Korpeli miny metropoli, pdzc po zewntrznej
obwodnicy. Potem skieroway si na Porin-tie, ktr
jechay bez przerwy a do Huittinen, gdzie kierowca
zatankowa p tony oleju napdowego. W kawiarni na
stacji benzynowej podrni wypili kaw i zjedli kanapki.
Wieczorem okoo dziesitej dotarli do Pori. Korpela
wjecha na dziedziniec swojej firmy przewozowej, znajdujcej si w przemysowej dzielnicy miasta, i wykrci do
zajezdni, w ktrej stay dwa inne autobusy Szybkich Linii.
- To tymi samochodami zarabiam na chleb, jedc
po drogach Finlandii - powiedzia do mikrofonu.
Na tym wizyta si skoczya. Waciciel nawet nie wysiad z szoferki. Popatrzy chwil na swoje pojazdy,
umiechn si niewresoo i wycofa autokar na ulic.
W Pori pukownik Kemppainen odczy si od grupy.
Powiedzia, e chce odwiedzi swj dom w Jyvaskyli. Ustalono, e nastpne spotkanie w penym skadzie odbdzie
si pojutrze w Kuusamo. Wicedyrektorka szkoy Helen.i
130

Puusaari towarzyszya pukownikowi w drodze do Finlandii rodkowej.

Gdy ju wyjechali z Pori, pracujcy na zlecenie kelner
Sorjonen znalaz w segregatorze samobjczym interesujc
kart pocztow, ktra przedstawiaa bawice si norki i
ktr wysa niejaki Sakari Piippo z Narpi. Na tylnej
stronie karty napisa kolawymi literami lakoniczn wiadomo:
Spado na mnie chyba jakie przeklestwo, bo chobym nie wiem jak si stara, nic mi si, cholera, nie udaje.
Odezwijcie si, kiedy bdziecie mogli. Sakari Piippo,
Narpi".
W Narpi wszyscy znali Sakariego Piipp, dyrektora
cyrku, nieudacznika. Mieszka na obrzeach wsi, w cakiem nowym gospodarstwie. Na skraju pola mia du
hodowl zwierzt futerkowych. Ale w klatkach nie wida
byo ani jednej norki czy lisa. Dalej znajdowaa si stara
obora, a za ni wielka stodoa z mockarni. Nic wic nie
wskazywao na to, eby Piippo zajmowa si dziaalnoci
cyrkow w swoim gospodarstwie.
Chocia byo ju pno, Sorjonen i Rellonen weszli do
rodka. Zobaczyli tam ponurego mczyzn w rednim
wieku, ubranego w wenian bluz i bryczesy. Siedzia w
bujanym fotelu i czyta gazet Pohjanmaan Kansa. Mia
powany wyraz twarzy, jak zwykle ci, ktrzy myl o samobjstwie. Swoj powierzchownoci Piippo nie przypomina dyrektora cyrku.
Po wzajemnym przedstawieniu si gospodarz zapronowa gociom kaw. Umy filianki, ubolewajc, e nie
mia ostatnio czasu na sprztanie, poniewa zosta sam.
Sorjonen nie mg si powstrzyma, eby nie zapyta,
dlaczego mieszkacy Narpi nazywali Piipp dy131

rektorem cyrku. Czy gospodarz pracowa kiedy w cyrku?

No bo skd pochodzi to przezwisko, nawizujce do
zawodu?
Sakari Piippo zacz ze spokojem opowiada o swoim
yciu i kopotach. Jest on zwykym hodowc zwierzt futerkowych, hoduje norki i lisy. A raczej hodowa. Kilka lat
temu, kiedy jego zajcie stao si przedmiotem krytyki
obrocw praw zwierzt, Piippo zacz si zastanawia nad
innymi moliwociami dziaania. Przyzna, e norki nie
miay na farmie nadzwyczajnych warunkw. Rosy w
ciasnych klatkach, po ktrych hula wiatr. Byy to urocze
zwierztka, chocia z natury dzikie. A ju szczeglnie
obrzydliwe wydawao mu si obdzieranie ich, wasnych
wychowankw, ze skry.
Piippo wybra si w owym czasie z on do Amsterdamu na wycieczk grupow, zorganizowan przez producentw rolnych. Program zawiera take zwiedzanie holenderskiego ogrodu zoologicznego. Znajdoway si tam
mae mapki, chyba lemury albo co takiego. Zwierztka
ledwo osigay rozmiar norek, a te Piippo uwaa za o wiele adniejsze stworzenia ni iskajce si mapy. Norki miay sodki urok drapiecy, mikkie i lnice futerka. Sakariemu przysza do gowy wspaniaa myl. Jeli ludzie wal
tumami, eby obejrze idiotyczne mapy, to przecie norki
mogyby przycign jeszcze wiksz widowni, poniewa
s o wiele pikniejsze!
Piippo zacz wic rozwija swj pomys. Odwiedzi
ogrd zoologiczny w Ahtari i przyjrza si zachowaniu
dzikich zwierzt. Doszed do wniosku, e sam widok norek
nie zwabi wystarczajcej liczby widzw. Potrzebowa
jeszcze czego. Moe by je wytrenowa i nauczy rnych
sztuczek? Zorientowa si, e wpad na doskonay pomys
132

zaoenia cyrku z norkami, ktrych miat u siebie pod dostatkiem. Musia tylko wytrwale nad tym popracowa.
Przenis okoo p setki najbardziej ywotnych norek
z farmy do stodoy i zrobi im tam legowiska oraz karmniki. Zatarasowa wszystkie wyjcia z obszernego pomieszczenia, eby zwierzta nie ucieky. Teraz mogy sobie
biega swobodnie po ogromnej hali, z czego od razu skorzytay. Piippo widzia, jak cieszyy si ruchem, cigajc si
po cianach i belkach. Byy o wiele wawsze ni mapki w
holenderskim zoo.
Sakari zacz szkoli swoje hodowlane zwierztka do
wystpw na arenie. Zaplanowa sobie, e norki naucz si
rnych miesznych sztuczek, jak to bywa w cyrku: miay
skaka kolejno przez obrcze, taczy w takt muzyki,
tworzy rne piramidy i tym podobne. Piippo wytrenowa w swoim yciu kilka psw myliwskich i wiedzia,
e szkolenie zwierzt nie jest atwe, bo wymaga cigej
cierpliwoci, ale w kocu psy uczyy si rozmaitych sztuk.
Czyta ksiki z dziedziny sztuki cyrkowej i by przekonany, e wdrowny cyrk z norkami niesie nowe moliwoci, e to oczywista nisza rynkowa. W Finlandii cigle
kr rozmaite wystawy z wami, ktre, jak mona odgadn, przynosz wacicielom nieze pienidze. Piippo
widzia te obrzydliwe gady. Oczywicie norki s o wiele
milszymi stworzeniami ni zgromadzone w jednym miejscu leniwe we, ktre le nieruchomo w swoich koszach
i nigdy nie naucz si adnych zmylnych sztuczek, w
przeciwiestwie do ywotnych futrzakw. Rozanielony
hodowca snu marzenia o przyszych sukcesach w roli dyrektora cyrku.
Planowa, e bdzie przewozi swj zesp z jednej
miejscowoci do drugiej w zwykej furgonetce. To nie po133

winno by drogie. Na przykad due cyrki ze zwierztami

musz inwestowa sporo pienidzy w sprzt do przewoenia soni. Poza tym karma dla norek jest tania. Zjadaj one
najwyej jedn setn tego co so i nie trzeba ich tak my,
jak myje si sonie, poniewa same wylizuj futerko do
czysta. Jednak przede wszystkim chodzi tu o przedsiwzicie humanitarne: stworzenia nie bd ju musiay y
w klatkach, Piippo zapewni im rozrywki pod dostatkiem,
no i zobacz wiat. Obrocy praw zwierzt nie mog mie
adnych zastrzee do nowego sposobu wykorzystania
tych uroczych futerkowcw.
Piippo nakoni on, eby zostaa prezenterk norek kobieta miaa stosunkowo niez figur do tego zadania.
Zleci zakadowi kunierskiemu wykonanie dla niej kostiumu estradowego - oczywicie z norek. Ubranie skadao
si z biaych butw z wysokimi cholewami, futrzanych
krtkich spodenek i stanika oraz biaego paszcza z norek.
Na gowie miaa mie kapelusz stetson ozdobiony
oczywicie futrem. Pocztkowo bya zawstydzona, gdy
ubieraa si w taki komplet. Strj wyglda bez wtpienia
bardzo seksownie. Z wiejskiej gospodyni zamieniaa si w
promienn pikno.
Sorjonen i Rellonen poprosili, eby Piippo pokaza
grupie wyniki swojej pracy. Dyrektor cyrku nie mia na to
zbytniej ochoty. Narzeka, e szkolenie norek jest o wiele
trudniejsze ni tresura psw, poniewa s one upartymi
stworzeniami, nie wypeniaj rozkazw trenera i szybko
zapominaj, czego si nauczyy. Waciwie to nieczue
zwierzta, a jego wspaniay pomys leg w gruzach z
powodu wad ich charakteru.
Piippo niechtnie poszed pokaza stodo, w ktrej
niemal ptora roku szkoli! norki. Samobjcy podyli za
134

nim. Musieli szybko wej przez drzwi do rodka, eby

zwierzta si nie wymkny i nie ucieky. Norki byy tak
szybkie, e od czasu do czasu ktra jednak umykaa.
Dyrektor cyrku zapali wiata w przestronnym pomieszczeniu. Pocztkowo stodoa sprawiaa wraenie pustej. Na pododze obok cian stay w szeregu klatki, w ktrych znajdoway si legowiska przekornych cyrkowcw.
W tylnej czci zorganizowano im karmniki. Wszdzie
mierdziao intensywnie moczem drapienikw.
Piippo rozkaza norkom wyj z ukrycia.
- W szeregu, zbirka!
Podejrzliwe pyszczki wychylay si zza klatek, z gry,
z rnych stron. Piippo dalej rzuca komendy i zwierzta
wreszcie wyszy na rodek. Ustawiy si w lunym szyku
na pododze stodoy, przystpujc niechtnie do robienia
koziokw. Niektre, te najzrczniejsze, pdem wskakiway na grne rzdy i zbiegay stamtd tanecznym krokiem.
Pippo wzi star opon od roweru i kaza norkom skaka
przez ni. Zwierzta pokazay trenerowi ostre zby i za nic
nie chciay wykona polecenia. Sakari na zmian pokrzykiwa i namawia, i norki bardzo niechtnie podeszy do
opony. W kocu pi z nich ulego woli gospodarza i biegnc szybko, zbliyo si do dtki, a nastpnie przeskoczyo przez ni niedbale. Niektre skoczyy w zym kierunku,
co spowodowao, e zaczy si kci i bi. Uspokoiy si
dopiero wtedy, gdy Piippo zacz im rozdziela ledzie.
Je bardzo lubiy, wic przybiegy jak byskawica - nawet
te, ktre nie zrobiy ani jednej sztuczki.
Gospodarz narzeka, e tresura wcale mu si nie udaa.
Norki zachowyway si samowolnie, zwaszcza gdy
odesza jego ona. Wystpowaa z dwoma najzdolniejszymi drapienikami w Pori i innych pobliskich miastach
135

przy rnych okazjach, na jarmarkach i podczas otwarcia

domw towarowych. Staa si bardzo popularna, ale to nie
norki zapewniy jej sukces, tylko oszaamiajcy strj.
Mczyni z okolic Pohjanmaa przyjedali tumnie, by
zobaczy pani Piippo i jej zwierzta. Skoczyo si tak, e
znalaza sobie nowego mczyzn. Ona i Sakari s wanie
w trakcie rozwodu. ona skoczya z wystpami norek w
stodole Sakariego i mieszka obecnie w Laitili z producentem jaj. Podobno wystpuje w spodenkach z futra tylko
prywatnie dla tego mczyzny z Laitili. Piippo dowiedzia
si o tym z potek.
Ostatecznie dyrektor cyrku doszed do wniosku, e
mae drapieniki po prostu nie naucz si cyrkowych
zwyczajw. Przez t swoj prac trwajc ptora roku zaduy si znacznie, zastawi gospodarstwo i nie mia dochodw. W zeszym tygodniu sprzeda swoich twardogowych uczniw hodowcy z ssiedztwa. Niedugo norki zostan zabrane. Piippo by goy jak mysz kocielna, rozgoryczony i zy na zwierzta futerkowe i nawet nie mia odwagi zachodzi do wsi, bo cigle kto bezczelnie robi mu
wykad na temat zawodw cyrkowych i zwizanych z nimi
trudnoci.
Pracujcy na zlecenia kelner Sorjonen i dyrektor Rellonen zaproponowali, eby Piippo doczy do samobjcw. Podr na Pnoc jak najbardziej mu si przyda, bo
cho na chwil bdzie mg zapomnie o niewdzicznych
futrzakach. Sakari Piippo wzi swoje rzeczy i z ulg
wsiad do autokaru.

19-

Pukownik Kemppainen i wicedyrektorka szkoy Puusaari przyjechali do Jyvaskyli nad ranem. Pukownik
oprowadzi towarzyszk po swoim mieszkaniu, duym
apartamencie w pitrowym budynku pooonym w centrum miasta. Na pododze w przedpokoju znajdowaa si
gruba sterta poczty, gazet i listw. Kemppainen kopniakiem przerzuci gazety na bok, zebra listy i zanis je do
salonu. Myla chwil, co z nimi zrobi. Otwiera i czyta?
Byy to pisma urzdowe, rachunki i reklamy. Pukownik
nie przejawia adnego zainteresowania swoj poczt.
Wyrzuci wszystko nietknite do kosza na mieci.
Pokj by umeblowany tradycyjnie w troch ju przestarzaym stylu. Na cianach wisiay realistyczne malowida przedstawiajce krajobrazy. Tu i tam stay mae poski. W bibliotece znajdowao si do duo ksiek dotyczcych historii wojen, budowy fortec, nieco literatury
piknej. Na jednej ze cian wisiaa kolekcja starych mieczy. Pukownik, wstydzc si ich troch, tumaczy Helenie Puusaari, e nie ma bzika na punkcie wojen ani te nie
nie kocha szczeglnie broni, tylko tak mu si jej zebrao na
ca cian.
Okna w sypialni pukownika byy zasonite. Kemppainen nie nocowa tam od mierci ony. Posa w niej
ko gociowi, a sam uda si na spoczynek do salonu.
Oboje byli tak zmczeni, e zasnli natychmiast, bo przecie w cigu ostatniej doby przejechali z Savonlinny przez
Kareli do Kotki, a stamtd do Pori i pniej tutaj, a po
drodze wzili udzia w dwch pogrzebach.
Nastpnego dnia pukownik zawiadomi zakad energetyczny, e mona odci prd w mieszkaniu. W banku
oznajmi, e wyjeda w dug podr i biece wydatki
137

naley regulowa z jego konta. Wycign te kabel telefoniczny z gniazdka. Kwiatw pukownik nie mia w mieszkaniu. Ze sob zabra paszport, ksieczk czekow, a
oprcz tego lornetk, witeczny mundur oraz wyczyszczone na bysk oficerki.
Nastpnie zasun w oknach zasony. No prosz, czowiek moe sobie wyjecha tak atwo z domu, w ktrym
mieszka caymi latami! Ludzie nie zapuszczaj korzeni w
bloku, a w kadym razie nie dotyczy to oficerw. Mieszkanie w kamienicy musi mie za lokatora kobiet i dopiero
wtedy staje si domem. Jeli kobieta si wyprowadzi albo
umrze, dom zmienia si w zwyky lokal, szuflad, miejsce
przejciowe. Pukownik powiedzia o tym Helenie
Puusaari.
- Tsknisz jeszcze za on? - zapytaa wicedyrektorka
szkoy, gdy jechali wind.
Tak. Tyyne umara na raka trzy lata temu.
Najgorszy
by pierwszy rok. Kupiem sobie nawet psa, ale pies nie za
stpi ony, choby by nie wiem jak rasowy.
Gdy wyjedali z Jyvaskyli, chmury zasaniay niebo.
W Kuopio ju pada deszcz, a w lisalmi grzmiao. Stamtd
zabrali ze sob pewnego mieszkaca, planujcego samobjstwo, czterdziestoletniego byego urzdnika kolei pastwowych Tenha Utriainena. Na pocztku czerwca opuci
wizienie, do ktrego dosta si z powodu pobicia swojego
szefa i podpalenia z zamiarem zabjstwa. Utriainen nie
chcia mwi o sprawie zbyt szczegowo, poskary si
tylko, e pad ofiar mordu sdowego. W wyniku krzywoprzysistwa uznano go winnym tego, czego nie zrobi. Taki
to jest wiat: jedni musz paci za grzechy drugich.
Utriainen przyzna, e wda si w bjk ze swoim szefem, a nawet wygra z nim. Postpi bezmylnie, bo szef
138

by czowiekiem podstpnym. Podpali swj dom, a win

zrzuci na karb urzdnika. Nieistniejce przestpstwo zostao Utriainenowi udowodnione bez adnych wtpliwoci.
Cay majtek pochony odszkodowania, a on dosta
jeszcze wyrok i kar ptora roku bezwzgldnego wizienia. A przecie i z mniejszych powodw ludzie trac ch
do ycia.
Podrni spdzili noc w Kajaani. Nastpnego dnia dotarli do Kuusamo. Pani Puusaari i pukownik Kemppa-inen
wzruszyli si bardzo, kiedy zobaczyli na dziedzicu przed
hotelem znajomy autokar Szybkich Linii Korpeli.
Wydawao im si, jakby wrcili do domu.
Ponowne spotkanie przebiego w radosnej atmosferze.
Dyrektor Rellonen opowiedzia, e w Pohjanmaa i Oulu
zabrali piciu nowych samobjcw. Przyprowadzono ich
do pukownika i wicedyrektorki szkoy. Byy to dwie
kobiety i trzech mczyzn, a wrd nich Sakari Piip-po z
Narpi. Reszta pochodzia z Vaasy, Seinajoki, Oulu i
Haukiputaa. Wszyscy mieli strasznie pogmatwane ycie.
Najsmutniejszym przypadkiem okaza si Vesa Heikura,
robotnik z fabryki z Oulu. W wieku trzydziestu piciu lat
by ju stuprocentowym inwalid. Puca mia cakowicie
zniszczone przez trujce gazy, ktrych nawdycha si zeszej zimy w zakadzie, bowiem ulatniay si podczas
usuwania awarii sprztu. Lekarz powiedzia, e Heikura
poyje najwyej do jesieni. W najgorszym wypadku mg
umrze ju za kilka tygodni.
- Kto to wie, niedugo si przekonamy.
Utrainen take zosta przedstawiony pukownikowi i
wicedyrektorce szkoy. Grupa przyja go do swojego
grona jako penoprawnego czonka. Kto jak kto, ale niewinnie skazany podpalacz i zarazem morderca bez grosza
139

przy duszy ma podstawy, by zastanawia si, ile ycia mu

jeszcze zostao.
W Kuusamo gromada samobjcw powikszya si o
jednego czonka, dilera samochodw Jaakka Lamsal, lat
dwadziecia osiem, ktrego wyrzucia dawna sekta Laestadiusa, stwierdziwszy, e styl ycia modego czowieka
jest zbyt wiatowy. Zakazano mu kontaktowania si z Bogiem i wstpu na spotkania wiernych. W jednej chwili diler
samochodw straci ochot do ycia. Po tym zdarzeniu nikt
nie kupi u niego ani jednego auta. A wyrok zosta wydany
za to, e Lamsa nawiza bezwstydny stosunek ze
sprzedawczyni dziau odzieowego w sklepie spdzielczym w Kuusamo. Dziewczyna za bya rozwiedziona i
niewierzca.
Grupa moga zosta w Kuusamo jedynie przez dob,
poniewa w Kemijarvi i Kittili czekaa ju na wspln podr ku mierci dwjka nieszcznikw mylcych o samobjstwie.
W Kemijarvi do autokaru wsiad stranik graniczny
Taisto Raasaikkinen, lat dwadziecia pi, ktry ju od
dwch lat cierpia na halucynacje i mani przeladowcz.
Sytuacj pogarszao to, e choroba miaa zwizek z obcymi pastwami i sprawia, e ochrona granic przysparzaa
mu piekielnych cierpie.
Dojechawszy do Kittili, Szybkie Linie Korpeli zatrzymay si we wsi Alakyla, eby uratowa ostatniego samobjc, rolnika Alvariego Kurkkiovuopio. By to czterdziestoletni stary kawaler, mieszkajcy przez cae ycie w tym
samym gospodarstwie, co jego ciotka Milusia. Wychowaa
ona chopca, stosujc dyktatorskie metody. W efekciedorosy mczyzna by cakowicie podporzdkowany
wadzy ciotki, ktra nie tolerowaa jego buntw ani indy140

widualnych pomysw, nie mwic ju o samodzielnych

czynach. Kazaa Alvariemu ciko pracowa, wic ich gospodarstwo byo najbogatsze we wsi. Tylko dwa razy mczynie udao si uciec spod strasznej kurateli krewnej.
Pierwszy raz wtedy, gdy poszed do wojska do Oulu. Od
tamtej chwili upyno a dwadziecia lat. Za drugim razem Alvari uciek z Alakyli dopiero tego lata, kiedy, rzucajc wyzwanie losowi, pojecha po raz pierwszy w yciu do
Helsinek, na seminarium samobjcze w piewakach.
Oczywicie, e takiemu czowiekowi trzeba byo da
szans wyrwania si z rodzinnych wizw.
Gdy Korpela zapyta o drog do miejsca zamieszkania
Alvariego, mieszkacy wsi poinformowali go, e u Kurkkiovuopich odby si w zeszym tygodniu wspaniay pogrzeb. Grupa zajechaa pod dom, ogarnita najgorszymi
przeczuciami, ale ku zdziwieniu wszystkich okazao si, e
samobjca yje i ma si dobrze. Nieboszczk bya jego
nieubagana ciotka Milusia.
Alvari nie okazywa zbyt wielkiego smutku, chocia od
pogrzebu min dopiero tydzie. Jego twarz promieniaa,
wyglda na odpronego i zrwnowaonego. By teraz
wolnym czowiekiem. Przyszo zapowiadaa si
bezpiecznie i interesujco. Samobjcze myli znikny.
mier jednego czowieka oznaczaa tu ycie dla drugiego.
Grupa przekazaa Alvariemu yczenia szczcia i wyjechaa ze wsi Alakyla koo Kittili, pozostawiajc go w przyjemnej aobie.
Pukownik Kemppainen poprosi dyrektora Rellone-na,
eby poprowadzi jego samochd, poniewa sam chcia dla
odmiany jecha z ca grup autokarem. Wice-dyrektorka
szkoy Puusaari take wsiada do autokaru. Towarzystwa
dotrzymywa Rellonenowi diler samocho141

dw Jaakko Lamsa. Wyrazi przekonanie, e skoro Rellonen te pracowa w biznesie, to razem na pewno spdz
wesoo czas. W drodze do Norwegii mogliby porwna
przeciwnoci losu, ktrych dowiadczyli w interesach.
Korpela przewidywa, e jeli wyrusz natychmiast, to
noc zd przekroczy granic norwesk. Tak te zrobili.
Szare, zamglone krajobrazy Laponii przesuway si pdem
za oknami autokaru. Przy drogach stay renifery, patrzce
obojtnie przed siebie. Na polach wida byo stosy siana
wymconego przez deszcz.
Wicedyrektorka szkoy Puusaari stwierdzia, e ich
wyprawa przypomina pewn powie Penttiego Haanpaa.
Nosia ona tytu Zimowy turysta" i mwia o tym, jak jadce na Pnoc samochody zabieraj po drodze autostopowiczw.
- To bya taka strasznie ponura podr, pewnie z powodu okropnych mrozw, opisanych w ksice. W ogle
to uwaam, e Haanpaa jest twrc piszcym raczej w
mrocznym stylu - podsumowaa wicedyrektorka szkoy
Puusaari.
Kto z tylnej czci autokaru krzykn, e Zimowy
turysta" nie naley do dzie Haanpaa i e t ksik napisa
Ilmari Kianto.
Grupa spieraa si o to przez jaki czas, ale nie osign
a jednomylnoci. Wszyscy byli jednak zgodni co do tego,
e Zimowy turysta" to nie jest zbytnio przekonujca po
wie. Przecie podczas tak strasznych mrozw, opisanych
zreszt bardzo realistycznie, aden wariat nie wyruszyby
na Pnoc.
W hotelu turystycznym na Pallastunturi podrni zje
dli piecze z renifera. Jednoczenie nadarzya si okazja,
by w kocu policzy, z ilu osb skada si grupa. Ostatec/
142

nie zebrao si trzydziecioro troje samobjcw. Bya to

spora gromada, ale duy autokar Korpeli mg pomieci
czterdziestu pasaerw. Pacc rachunek, nieco przygnbiony pukownik pomyla, e oto zjedli ju tym razem
ostatni piecze z renifera. Wkrtce nikt nie bdzie musia
uczestnikom tej wyprawy piec reniferowego misa ani
zbiera borwek na przystawk.
Gdy zjedali z Pallas, niebo schowao si pod pokryw cikich chmur. Na dole w starym lesie zaskoczyy ich
piekielnie gone grzmoty. Burza szalaa w najlepsze, kiedy wjedali do wsi Raattama. Korpela musia zatrzyma
autokar, bo pada tak ulewny deszcz, e wycieraczki nie
naday z usuwaniem wody z przedniej szyby. Od strony
wsi przycwaowa z kopyta przemoczony cakiem renifer i
poniewa nic nie widzia, to o mao nie zderzy si z pojazdem. Zara i znikn w strugach deszczu, potrzsajc
mokrym ogonem.
Burza z piorunami nie odstpowaa autokaru przez cay
ostatni odcinek drogi po stronie fiskiej. Z nieustpliw
si awanturowaa si od Pallas do Enonteki, a do granicy z Norwegi. Transa frontu burzowego biega tak samo
jak droga samobjcw. Atmosfera bya dziwnie straszna.
Wygldao, jakby miertelne moce postanowiy dotrzyma
im towarzystwa. Krtko przed dotarciem grupy na przejcie graniczne piorun uderzy tak blisko, e na chwil w
autokarze zgasy wiata i ucichy goniki radiowe.
Korpela wymieni w ukadzie elektrycznym autokaru
bezpieczniki na nowe i pojecha w kierunku granicy. Na
szosie peno byo kau, a pobocza pokrywaa biaa warstwa gradu.
Uula Lismanki powiedzia, e ma znajomego celnika,
tory pracuje na granicy, niejakiego Topiego Ollikainena.
143

Mczyzna sta wanie w strugach deszczu przy barierce i

kiwa rk w stron autokaru, dajc znak, e mona przejecha. Uula poprosi Korpel, eby otworzy przednie
drzwi, a potem stan na schodkach. Machajc wesoo do
celnika, krzykn do niego:
- Topi! Czytaj dokadnie gazety i suchaj wiadomoci
w radiu, bo niedugo si zacznie! Powiedz, e ja to powiedziaem! Pozdrawiaj ci jadcy na mier!

20.

Nadszed wieczr. Burza zostaa w Finlandii. Korpela

min Kautokeino i jecha w stron Oceanu Arktycznego.
W Norwegii wiecio soce i nie zachodzio, cho niedugo miaa nastpi pnoc. Zdaniem Sorjonena wynikao to
z tego, e w Laponii soce nie moe zej na ziemi, bo
Lapoczycy nie posiadaj wasnej ziemi. Wprawdzie zim
znikao za horyzontem, ale przecie wtedy ziemia pokryta
bya niegiem i lodem.
Korpela zapyta podrnych, czy komu a tak bardzo
pieszy si do mierci, eby on musia jecha prosto do celu, nie zatrzymujc si. Po przebyciu setek kilometrw od
Kuusamo by ju bardzo zmczony. Zaproponowa, eby
przespali t ostatni jasn noc na pustym paskowyu.
Nikt z samobjcw nie sprzeciwi si propozycji przewonika. Umrze zawsze si zdy.
Korpela zatrzyma autokar na brzegu maego jeziora.
Wok rozciga si wietrzny, paski teren, pooony wysoko ponad poziomem morza, z rzadka poronity lasem, z
kilkoma rozlegymi bagnami.
Uula rozpali ognisko, nad ktrym ugotowano wieczorn kaw. Pozostali rozbili namiot na brzegu pooonego w guszy jeziora. W wodzie plusna tro i na gadkiej powierzchni rozeszy si agodnie krgi.
W wietle soca, arzcego si w rodku lata na czerwono, podrnicy rozmawiali o ojczynie, ktr pozostawili za sob. Nie tsknili specjalnie do Finlandii. le si
ona obesza si ze swoimi dziemi.
Stwierdzili, e spoeczestwo fiskie jest twarde jak
elazo, a Finlandia to pastwo zimne dla obywateli. Finowie
s wobec siebie okrutni i zazdroni. Chciwo jest powszechna, ludzie gromadz pienidze z beznadziejn za145

ciekoci. S nieyczliwi i pospni. Gdy si miej, to ich

rado przenika zoliwa satysfakcja. W Finlandii jest duo
defraudantw, nieuczciwych graczy, kamcw. Bogaci
drcz biednych, zmuszaj do pacenia wysokich czynszw i wyciskaj strasznie wysokie odsetki. Biedota haasuje, powoduje zniszczenia w miejscach publicznych, nie
umie wychowa swoich dzieci, ktre s udrk caego spoeczestwa, bo brudz domy i przedmioty, pocigi i samochody. Rozbijaj szyby na drobne kawaki, wymiotuj i zaatwiaj si w windach.
Urzdnicy fiscy na wycigi wymylaj formularze poda, eby upokorzy ludzi, i zmuszaj ich do biegania za
usug od okienka do okienka. Sklepy i hurtownie wycigaj z kieszeni biednych rodakw nawet ostatnie grosze.
Deweloperzy buduj najdrosze na wiecie mieszkania.
Gdy czowiek si rozchoruje, to nieuprzejmi lekarze obchodz si z nim jak ze szkap przeznaczon na rze. A
kiedy nie moe ju tego wszystkiego wytrzyma i dostaje
rozstroju nerwowego, pielgniarze ze szpitala psychiatrycznego chwytaj go mocno, ubieraj w kaftan bezpieczestwa i, wbijajc do yy ig, robi zastrzyk, ktry mci ostatnie jasne myli.
W askawym kraju rodzinnym przemys i waciciele
lasw niszcz bez alu lasy, majtek narodowy, a pasoyty
poeraj resztki drzew, pozostawiajc tylko martwe pnie. Z
nieba leje si gorzki kwas, zatruwajcy gleb, ktra jaowieje. Rolnicy rozrzucaj po polach grube warstwy nawozu, a rzeki, jeziora i zatoki morskie pokrywaj si kwitncymi, trujcymi wodorostami. Z kominw fabryk i rur
ciekowych wydobywa si zaraza, atakujca oczy ludzi i
cay wodostan. Gin ryby, a z jaj ptasich wykluwaj si
przedwczenie ndzne pisklta. Na drogach szalej pysza146

kowaci gupcy, zwariowani na punkcie szybkoci, przez

ktrych zapeniaj si ofiarami cmentarze i szpitalne oddziay intensywnej opieki medycznej.
W fabrykach i biurach pracownicy zmuszani s do
pracy na wycigi z maszynami, a jak si ktry zmczy, to
jest odsuwany na bok. Przeoeni daj cigej gotowoci
do pracy, zachowujc si wobec podwadnych z
wyszoci i poniajc ich. Kobiety s molestowane i
zawsze znajdzie si jaki artowni, ktry uwaa, e ma
prawo uszczypn kobiet w tyln cz ciaa, jakby celulit nie by dla niej wystarczajco trudny do zniesienia. Na
mczyzn zrzuca si ciar najwyszego profesjonalizmu,
od ktrego nie mog si uwolni, nawet gdy wyjad na
krtki urlop. Okropni koledzy w pracy przeladuj siebie
nawzajem i drcz sabszych, doprowadzajc ich do
zaamania nerwowego, a czasem do czego jeszcze
gorszego.
Jeli czowiek pije, to zaczyna mu dokucza wtroba i
ledziona. Jeli si porzdnie najada, to ronie mu poziom
cholesterolu we krwi. Jeli pali papierosy, to w pucach
pojawia si zabjczy rak. Fin potrafi obarczy win
drugiego czowieka, niewane co by on zrobi. Niektrzy
uprawiaj biegi a do utraty tchu i padaj na bieni
sparaliowani nadmiernym wysikiem. Jeli za czowiek
nie biega, to tyje i obrasta tuszczem, wysiadaj mu stawy,
ma kopoty z krgosupem i umiera nagle na zawa serca.
Tak sobie gawdzc, samobjcy doszli do wniosku, e
s jednak w szczliwej sytuacji w porwnaniu z tymi
Finami, ktrzy musz kontynuowa swoje ndzne ycie w
strasznym kraju. Ta myl sprawia, e po raz pierwszy od
duszego czasu ogarna ich rado.
147

Ale w grupie zawsze znajdzie si kto, kto musi zepsu

mi atmosfer. Nie pytajc o pozwolenie, Seppo Sorjonen, kelner pracujcy na zlecenia, zacz wspomina Finlandi. I co najgorsze, jego wspomnienia o kraju rodzinnym byy wycznie pozytywne. Jako przykad poda fisk saun. Zdaniem Sorjonena ju sam fakt istnienia sauny
dowodzi, e w adnym wypadku aden Fin nie ma prawa
popeni samobjstwa, a w kadym razie nie przed
porzdnym wypoceniem si.
Cichym, mikkim gosem Sorjonen zacz opowiada
o pnocnokarelskiej saunie dymnej, w ktrej on sam
chcia si urodzi. I chocia tak si nie stao, spdzi w niej
jednak kilka najprzyjemniejszych chwil swojego ycia. By
to zwyky, may budynek zrobiony z desek. Sorjonen
chodzi tam z matk i ojcem. Caa rodzina wzia udzia w
przygotowaniu
sauny:
ojciec
poci
wyrban
poprzedniego lata olszyn, matka polakierowaa drewniane
awy, upieka pierogi, a Seppo nanis wody. Ojciec wypi
troch wdki, wic swoim zwyczajem matka zacza
narzeka. Bociany, przekrzywiajc gowy, przyglday si
zza kompostownika, jak z otworu sauny ulatuje dym i
wtapia si w chmury. Sorjonen pamita jeszcze jego
zapach.
Jako may chopiec siedzia sobie z pochylon gow
midzy ojcem a matk na awie, na najwyszym poziomic
w ciemnym pomieszczeniu, nic nie mwic, gaskany mile
gorc par, i mg sam la wod na gorce kamienie w
piecu. Ojciec powiedzia: Dobrze, synu", a matka: Niech
Seppo kochany nie przesadzi z t wod".
Ojciec popatrzy przecigym wzrokiem na wielkie,
zwisajce piersi matki, a Seppo uwiadomi sobie, e jest
on przecie dzieckiem tych dwojga dorosych ludzi. Mat148

ka podaa mu wizk gazek i powiedziaa, eby uderzy

j kilka razy, tylko niezbyt mocno.
- Ale nie grzmo, synek, za bardzo.
Matka urodzia si w Uuraa, a ojciec by wczg z
Pohjanmaa.
Po kilku chlustach wody na kamienie w piecu Seppo
wybieg na dwr, a potem nad jezioro i wskoczy na gwk, chocia nie umia jeszcze wtedy pywa. Ojciec uczy
psa sztuczek, matka pukaa row bielizn. Potem znowu
wszyscy pobiegli prdko, usiedli na awie i tym razem
ojciec zacz ich ostro smaga gazkami. Gorce
powietrze wypenio saun, ale Seppo nie schodzi na d,
chocia matka przygotowaa mu w miednicy wod do
mycia.
- Pamitaj, eby wyszorowa siusiaka - powiedziaa
na odchodnym.
Jeszcze wiele razy Seppo i ojciec polewali kamienie
wod, zanim jak doroli mczyni poszli przez trawnik i
podwrko do drewnianego domu, w ktrym pachniay
dopiero co upieczone pierogi. Matka nalaa chopcu pen
szklank mleka, ale naczynie ojca pozostao puste. Obu ich
otoczy zapach lnianych rcznikw. Jednym matka owina
Seppa, a z drugiego wycigna butelk wdki, t sam, z
ktrej ojciec popija w drewutni. Nalaa pynu do szklanki i
reszt zabraa ze sob. Zamiaa si krtko i Seppo j
zrozumia.
Wyszed z sauny, zabierajc szklank i pierg. Usiad
na schodach, wypi mleko, zjad ciepe ciasto i potem patrzy na jezioro, ktre byo tak samo spokojne, jak to nieznanejezioro w guszy norweskiej, dziesitki lat pniej.
Tylko e wtedy soce ju zachodzio, a tutaj wanie zaczo wstawa.
149

Wzruszony miymi sercu wspomnieniami z sauny,

pracujcy na zlecenia kelner Sorjonen wyzna, e w swoim
yciu pisa te wiersze. Wyrecytowa kilka zwrotek, ktre
take nie byy za bardzo przygnbiajce.
- Psujesz nasz smutek - usysza Sorjonen.
Rozmowa powoli cicha. Gromad zawadn sen, niewiadomy jej przyszego losu. Pukownik opuci pacht
nad wejciem do namiotu i pooy si przy drzwiach.
onierze s jak psy, z przyzwyczajenia obejmuj wart,
nawet jeli nie ma takiej potrzeby. Prawie ju picemu
pukownikowi wydao si, jakby wicedyrektorka szkoy
Puusaari podczogaa si i uoya do snu obok niego.

21.

Starszy ledczy agencji bezpieczestwa SUPO Ermei

Rankkala przeglda niechtnie segregator, w ktrym zebra z wielkim trudem dane o najbardziej dziwnym przypadku tego lata. Z powodu tej wielowtkowej sprawy musia odoy urlop. Teraz w upalne popoudnie siedzia w
swoim noszcym lady zniszczenia biurze przy Ranta-katu
i myla, e w jego pracy nie ma niczego takiego, co by
wprawio go w wesoy nastrj. Wszystkie sprawy, jedna po
drugiej, okazyway si nieprzyjemne, ponure, tajemnicze,
trudne.
Starszy ledczy koczy niedugo szedziesit lat.
Mia ju dosy niewdzicznej pracy policjanta. Nikt jej nie
docenia: pamitliwi rodacy, a zwaszcza dziennikarze
robili wszystko, eby umniejszy rol wanej i waciwie
niezbdnej pracy ledczych. Byle jaki nieznany redaktorzyna mg wypisywa w gazetach bezwstydne sugestie, a
agencja bezpieczestwa nie miaa zwyczaju dementowania
tych wszystkich gupot. Poniewa praca jest tajna, wic
powstaj na jej temat faszywe opinie i nawet nie mona
ich sprostowa, bo wszystko obejmuje tajemnica. By to
paradoks, ktry powodowa, e starszy ledczy Ermei
Rankkala oddala si coraz bardziej od swojej pracy i
wiata. Czu, e jest niewidoczn, niosc pomoc rk,
wycignit nad spoeczestwem, ale niewdziczny nard
j gryzie, bo nie zna swego dobroczycy.
Ermei Rankkala umiechn si cynicznie. Narody robi publicznie gupie rzeczy, ktrych szkodliwe nastpstwa
trzeba potem w tajemnicy naprawia. Tajniacy mog by
wszdzie, ale nie na widoku.
Sprawa, ktr mia wanie w rku, wygldaa z pocztku na cakiem zwyke zamieszanie. Ermei Rankkala dosta
151

na biurko wycinek z gazety, mwicy o ludziach planujcych samobjstwo. Rutynowo przystpi do dokadnego
wyjanienia sprawy. Wprawdzie samobjstwa nie leay w
gestii agencji bezpieczestwa SUPO, ale te wydarzenia, ze
wzgldu na upublicznienie, musiay by sprawdzone.
Starszy ledczy dowiedzia si z atwoci, e za ogoszeniem w prasie sta biznesmen Onni Rellonen, znany z powodu podejrzanych bankructw. By on ledzony w drodze
od okienka poste restante na poczcie a do swojej willi letniej w Hame. Okazao si, e zamierza zorganizowa jakie tajne zebranie w Helsinkach. W spraw by zamieszany nawet pewien oficer sucy w Siach Obronnych kraju.
Rankkala wcisn swojego ledczego na spotkanie w
piewakach. Okazao si ono wiksz imprez, ni si
spodziewa, ale w gruncie rzeczy nie byo niezgodne z prawem i miao cel terapeutyczny. Seminarium samobjcze
nie zagraao wprost bezpieczestwu narodowemu. Sprawa mogaby si na tym zakoczy, gdyby po zebraniu nie
wydarzy si tajemniczy przypadek mierci. W starszym
ledczym zrodziy si wtpliwoci. Sprawa wygldaa na
interesujc, dlatego e zgon nastpi w rezydencji ambasadora Jemenu Poudniowego. By to konkretny dowd, e
grupa uczestnikw spotkania wmieszaa si w stosunki
Finlandii z zagranic. Naleao t spraw wyjani, a to ju
leao w gestii agencji bezpieczestwa SUPO. Moe to
dziwne towarzystwo wcale nie byo takie niewinne, jak
sdzono.
Machina agencji dostarczya informacji, e oddziaem
dowodzi pukownik Kemppainen wraz z wyej wymi
nionym biznesmenem Rellonenem i e do grona kierowniczego zwerbowano take pewn do mod kobiet,
wicedyrektork szkoy Helen Puusaari z Toijali. Dziaal152

no grupy szybko si rozprzestrzenia i obja cay kraj.

Towarzystwo zebrao wrd ludzi planujcych samobjstwo znaczce rodki finansowe i miao do dyspozycji nowy, drogi autokar. Najwyraniej grupa, liczca ju kilkudziesiciu czonkw, prbowaa si wymkn wadzom.
Wygldao na to, e wszyscy zamierzaj popeni zbiorowe samobjstwo.
Agencja stracia kontakt z grup w willi Rellonena z
chwil, gdy budynek zosta objty zakazem zbycia na
wniosek administracji pastwowej. Starszy ledczy Rankkala pojecha z syndykiem masy upadociowej Rellonena
do willi w nastpnym dniu po jej zarekwirowaniu. Miejsce
byo puste, a na podwrzu dymiy jedynie resztki podpalonego szaasu.
lady by si pewnie na tym urway, gdyby mieszkajcy
w Savonlinnie elektryk, niejaki Taavitsainen nie zoy na
policji zawiadomienia, e porwano mu on. Mczyzna
prbowa najpierw zainteresowa ledztwem miejscowych
policjantw, ale oni stwierdzili, e maonka postpia
susznie, wyjedajc z jak grup, ktra wanie
przebywaa w miecie. Po dziaaniach sprawdzajcych dowiedziano si, e wyej wymieniona pani Taavitsainen
uczestniczya w seminarium samobjczym w Helsinkach.
Zanim agencja bezpieczestwa SUPO trafia na lad grupy
samobjcw pdzcych wdrowne ycie, kobieta zdya
uciec z Savonlinny.
Nastpnym razem luksusowy autokar tej organizacji
pojawi si w Kotce. Grupa z ca bezczelnoci wzia
udzia w pogrzebie swojego zmarego wczeniej czonka.
Starszy ledczy oskara siebie o to, e nie poleci obserwowania uczestnikw pochwku modzieca z Kotki. Teraz
byo ju za pno, autokar znw ruszy w drog.
153

Biorc pod uwag przeprowadzone dochodzenie,

Rankkala mia powd, by si obawia, e czonkowie podejrzanej organizacji opuszcz kraj. Jakimi celami kierowaa si ona w rzeczywistoci, tego ledczy nie by pewien.
Jednake sprawa nie wydawaa si baha, poniewa grupa
rozwaaa wsplne samobjstwo. Wprawdzie prawo nie
przewidywao ju kar dla samobjcw, nawet w przypadku
prby popenienia samobjstwa, ale za tak szeroko zakrojon dziaalnoci mogo si kry co o wiele powaniejszego. Po naradzeniu si ze swoim szefem, inspektorem Hunttinenem, Rankkala poprosi o pomoc celnikw.
Na wszystkie przejcia graniczne wysano zawiadomienie
z prob, by obserwowa wyjedajce z kraju nowe autokary, a zwaszcza te, ktrych pasaerowie sprawiaj wraenie wyjtkowo ponurych.
Przeszo i ycie pukownika Kemppainena zostao
przewietlone, ale nie wykryto nic wartego uwagi. Zaraz
po zebraniu w piewakach pukownik zoy grzecznociow wizyt w Sztabie Generalnym. To wydao si bardzo podejrzane. Kemppainen przygotowa si te do wyjazdu na urlop i pozwoli, eby odcito prd w jego mieszkaniu, w Jyvaskyli. Wida byo, e zanosi si na co naprawd duego. A na co? Tego wanie Rankkala chcia si
dowiedzie.
Starszy ledczy natrudzi si mocno, eby zdoby numery rejestracyjne i nazwisko waciciela autokaru, z ktrego korzystaa organizacja. Wedug naocznych wiadkw, pojazd by nowiuteki i w dodadui by to model, jaki
si czarteruje na okoliczno luksusowych podry. Na
podstawie wskazwek otrzymanych z fabryki dotarto do
pewnego przewonika w Pori, niejakiego Korpeli. Stwierdzono, e znikn on razem z autokarem. Rankkala wysa
154

do Pori ledczego, eby pilnowa zajezdni w Szybkich Liniach. Opacio si to: autokar przewonika zajecha
wkrtce na dziedziniec firmy, ale nawet si nie zatrzyma,
tylko popdzi dalej na pnoc. ledczy z agencji mia do
dyspozycji jedynie star ad. Szybkie Linie Korpeli zgubiy ogon zaraz po tym, jak wyjechay na drog szybkiego
ruchu. W Narpi autokar znikn ostatecznie, prawdopodobnie pojecha w kierunku pnocnym.
Przez cay czas w rnych miejscach w kraju znikali
ludzie. Ostatnio przyszed meldunek dotyczcy pewnego
stranika granicznego, jegra Raaseikknena z Kemijarvi.
Rankkala dziwi si: wic ju nawet osoby suce w Stray Granicznej s zamieszane w spraw, ktra i tak ociera
si o polityk zagraniczn i militarn?
Starszy ledczy Ermei Rankkala zacz powoli odczuwa odraz do tego caego zamieszania. aowa, e wczeniej nie wyrzuci do mieci ogoszenia z gazety, ktre
spowodowao rozpoczcie czynnoci sprawdzajcych.
Rankkala by ju starszym czowiekiem i nie mia siy
grzeba si w tak duych sprawach. Agencja bezpieczestwa SUPO cierpiaa jednak na brak siy roboczej, modzi
ledczy byli zwykle niestaranni, fundusze mizerne, a sprzt
stary i nieodpowiedni. I historia si powtarza. Rankkala
zacz si obawia, e moe mu si nie uda powiza tych
dziwnych wydarze. Miay one wiele cech, ktre nadaway
im charakter sprawy wielkiej wagi.
Jednym z najwikszych wydarze w dziejach agencji
byo tak zwane ukrycie broni. Pocztkowo wygldao na
rzecz bez znaczenia, ale powoli roso i przeksztacio si w
seri wypadkw, ktre zagroziy niepodlegoci caego
kraju i ktrych wyjanienie pod wzgldem politycznym i
prawnym trwao lata. W ostatnich dniach starszy ledczy
155

Ermei Rankkala zacz si nawet ba, e segregator, ktry

ma w rkach, moe zawiera przypadek tego samego wymiaru, ale jeszcze bardziej skomplikowany.
Starszy ledczy zerkn na zegarek, zacza si przerwa
na obiad. Rankkala mia wrzody odka; z powodu tych
wszystkich problemw pi chyba za duo kawy. Odrzuci
dokumenty na bok i wyszed na dwr. wiecio soce, w
kocu byo lato. Starszy ledczy uda si wzdu Rata-katu
na Plac Targowy. Kupi pomidor, wytar go o brzeg
marynarki do czysta z trujcego rodka ochrony rolin i
ugryz duy kawaek. Misz wytrysn prosto na jego
krawat. Zawsze tak byo, nic mu si nie udawao, choby
nie wiadomo jak si stara. Rankkala rozdepta czerwon
mas pomidorow o kamienny bruk placu i stan na
brzegu portowego basenu. Przez gow przemkna mu
myl, eby do niego wskoczy i utopi si w oleistej
wodzie.

22.

Rano samobjcy dotarli do Alty. Kapitan suchego ldu

Mikko Heikkinen twierdzi zdecydowanie, e tak
wielkiego i nieodwoalnego czynu jak samobjstwo nie
naleao realizowa na trzewo, bez choby kieliszka na
uporzdkowanie myli. Pukownik si nie sprzeciwia, bo
przecie przez jeden dzie nikt nie zdy si rozpi. W tej
sytuacji pozosta im wanie tylko jeden dzie ycia.
Kapitan Heikkinen znalaz za rogiem pobliskiego domu
sklep Vinmonopolet i przystpi do zakupw. Naby
trzydzieci trzy butelki wdki. Sprzedawcy wyszli na zaplecze, eby podyskutowa na temat zamwienia. Owszem, byli przyzwyczajeni do tego, e fiscy turyci rzucaj si na alkohol, ale ten facet przebi wszystkich. Zapytali
kierownika sklepu o rad - czy mog sprzeda trzydzieci
trzy butelki wdki tylko jednemu pijakowi. Kierownik
przyszed, by przyjrze si Heikkinenowi, kapitanowi
suchego ldu. Zobaczywszy, e Fin naley do mczyzn
pijcych ostro, da zezwolenie na sprzeda, a nawet zacz
poleca klientowi niektre norweskie wody mineralne.
Heikkinen kupi te i wod. W sumie uzbierao mu si
czterdzieci pi butelek. Pukownik Kemppainen
przyszed, zapaci za napoje i pomg zanie je do autokaru. Jego zdaniem mniejsza ilo te by wystarczya, ale
Heikkinen tumaczy zakupy tym, e czowiek umiera tylko raz w yciu.
Grupa kupia take produkty ywnociowe - na jedno
danie. Uznano, e wicej nie trzeba, bo i tak s blisko koca podry.
Uula Lismanki chcia zdoby jeszcze p metra suchego drewna brzozowego. Reszt grupy zdumiao tak dziw157

ne zamwienie, wiec Uula wytumaczy t zachciank,

mwic, e nie ma zamiaru towarzyszy samobjcom do
samego koca. On i smutkobjca Seppo Sorjonen zostan i
bd patrzyli z boku, jak autokar spada ze stromego brzegu
Nordkapp w fale Oceanu Arktycznego. Uula potrzebowa
drewna na ognisko, eby nie zmarzn na wietrznych
skaach. Okolica bya tak surowa, e nie rosa tam nawet
sosna karowata.
Uula zapyta mieszkacw Alty, gdzie mgby kupi
drewno, najchtniej ju porbane na kawaki. Poradzono
mu, eby si uda na koniec miasta do jednego gospodarza,
ktry sprzedawa suche polana do kominka. Uula zaadowa je do baganika autokaru Korpeli. W tym samym
czasie grupa oprnia w przydomowym szambie zbiornik
toalety, ktry zdy si zapeni podczas jazdy po Finlandii.
Z Alty samobjcy wyruszyli ku lecym na pnocnym
wschodzie wyynom grskim. Przed nimi jecha, rzc,
stary miejscowy autobus, ale okrt flagowy Szybkich Linii
min go bez wysiku. Patrzc w tylne lusterko, Korpela
zobaczy, e pojazd kursuje regularnie na trasie z Alty do
Hammerfest. Pomyla, e nowiutki jumbo star jest mimo
wszystko zbyt drog zabawk, eby go zatopi w wodach
Oceanu Arktycznego. Do tego celu wystarczy gorszy
autobus i taki Korpela wanie wyprzedzi. A co by byo,
gdyby zrobi) jednoczenie dobry uczynek i wymieni swj
luksusowy autokar na rozlatujcy si autobus lokalnych
linii i przysporzy korzyci narodowej gospodarce
Norwegii? Zapyta przez mikrofon, co mu radz
samobjcy. Oni take byli zdania, e popenianie
samobjstwa w tak luksusowym
autokarze
to
niepotrzebne marnotraw
158

two, i chtnie zgodzili si umrze w gorszym poje-zie.

Korpela zajecha drog trzscemu si autobusowi loalnych linii. Zapyta, czy ktry z podrnych zna noreski. Tumaczy obiecaa naleca do stoecznej elity pa-i
Aulikki Granstedt, lat pidziesit pi, ktra przez ca-y
czas podry siedziaa pogrona we wasnych mylach,
"e ockna si, gdy si okazao, e jej znajomo jzykw
bcych jest wanie teraz potrzebna. Korpela i pani Grantedt poszli zaproponowa kierowcy autobusu z Ham-erfest
wymian pojazdw.
Norweg by wcieky na Korpel za bezczelne zajechaie drogi, ale przesta narzeka, kiedy usysza dziwn
propozycj. Ma si zamieni autobusami w samym rodku
trasy? Czy fiski kolega upad na gow? Norweg
oznajmi, e nie ma czasu na wygupy w tej bezludnej okolicy, obowizuje go rozkad jazdy i musi zdy na
wieczr do Hammerfest. W autobusie siedziao
dwadziecioro podrnych, z ktrych przynajmniej cz
musiaa zapa statek linii Hurtigruten.
Korpela prbowa przekona kierowc, e ma teraz
okazj ubi interes swojego ycia. Za darmo zasidzie za
kierownic
luksusowego
autokaru
turystycznego.
Dokumenty s w porzdku, pojazd zosta spacony cakowicie. Czy kolega nie rozumie, e trafia si cudowna
okazja zarobienia grubych pienidzy na samym rodku
szosy?
Jednak w gowie Norwega nie mieci si ciekawy pomys nagego wzbogacenia si. Korpela poprosi kierowc,
eby obejrza autokar. Zaciekawieni podrni poszli popatrze na Szybkie Linie. Ich zdaniem, interes by znakomity. Zaczli zarzuca norweskiemu kierowcy zbytni
159

niemiao. Trzeba korzysta z okazji, gdy kto proponuje

tak wietn wymian. Okoliczni mieszkacy znali dobrze
swojego kierowc, zaczli go oskara, e jest niedorajd i
nadgorliwym biurokrat.
Norweg obrazi si i stawa si coraz bardziej nieprzejednany. Powiedzia, e nie ma mowy o handlu autobusami
w rodku pustkowia i e nie jest wacicielem pojazdu,
ktry naley do pastwa norweskiego, a on nie ma prawa
oddawa go nikomu, nawet wtedy, gdy nadarza si okazja
nie wiadomo jak dobrej wymiany.
Midzy kierowc a pasaerami wywizaa si wok
tego ktnia. Norwegowie chcieli mie nowy pojazd na
tras z Alty do Hammerfest, ale tpy kierowca nie zgadza
si na ten interes. Przeciwnie, jcza co o napitym rozkadzie jazdy i prawie wasnoci do autobusu. Pasaerowie
stwierdzili jednomylnie, e jest on prawdziwym idiot.
Korpela take mia ju dosy i wycofa swoj krlewsk
propozycj. Wsiad z tumaczk do autokaru i prdko odjecha. Uparty kierowca lokalnego autobusu kontynuowa
podr zgodnie z rozkadem jazdy do Hammerfest, nic
odzywajc si do nikogo, a pasaerowie przez cay czas
robili mu wyrzuty.
Po godzinie szalonej jazdy samobjcy dotarli w okoli
ce Oceanu Arktycznego. Autokar przyjecha do Porsan
gen. Im duej trwaa podr, tym mniej chci do rozmo
wy przejawiali pasaerowie. Uciszy ich ostatecznie widok
falujcych, ciemnoszarych wd oceanu. I nic dziwnego te
spienione, bijce jedna za drug fale miay sta si ich
grobem, jak tylko przybd do ujcia fiordu i stamtd
przepyn dziesi mil na wysp Mageroya, ktrej posp
ny przyldek wbija si od pnocy w lodowate mor/c
podbiegunowe.
160

Koniec podry min zbyt szybko, wydawao si,

jakby Nordkapp bieg ku nadjedajcemu autokarowi.
Mieli wraenie, e podr na koyszcym si promie trwaa
tylko chwil i znw znaleli si na twardym ldzie.
Korpela nie zwleka, tylko popiesznie cina zakrty z
Honningsvag do Nordkapp. Pnym wieczorem
przyjechali na najbardziej na pnoc wysunite skaliste
wzniesienie.
Korpela zatrzyma autokar na kilometr od koca
przyldka i kaza Uuli Lismankiemu oraz Seppo Sorjonenowi zabra swoje rzeczy, drewno i poegna si. Tutaj
mieli dobre miejsce do obozowania. Mogli pj na brzeg
urwiska i patrze, jak Korpela rozpdza autokar do maksymalnej prdkoci i przerywajc ochronn barierk,
wpada do morza.
- Gdyby jeszcze bya kamera, to zrobioby si wietny
film wideo! - aowa Uula Lismanki, dwigajc z
Sorjo-nenem drewniane polana do tundry.
Pasaerowie dali im tyle prowiantu, eby
wystarczyo dla dwch ludzi.
- A wdka? Chyba nie warto jej topi w Oceanie Arktycznym - dopytywa si Uula. Bogiem a prawd, z
ponad czterdziestu butelek kupionych przez kapitana
suchego ldu zostay niemal wszystkie. Heikkinen
oprni jedn z nich i napocz drug, ale inni nie
wypili prawie nic podczas jazdy. Pukownik
przyzna, e nie widzi adnego powodu, by
marnowa cay zapas alkoholu, i przenis butelki
pod jaowce, oddajc je pod opiek Uuli. Oczy hodowcy reniferw zabysy wdzicznoci.
Na miejsce dojechali take samochodem pukownika
dyrektor Rellonen i diler samochodw Lamsa. Kemppainen poprosi, eby przekazali klucze Sorjonenowi. Jego
zdaniem nie warto byo niszczy dwch pojazdw, ponie161

wa wszyscy idcy na mier zmieszcz si w jednym.

Rel-lonenowi i Lamsie oznajmi, e czas uda si do
autokaru. Obaj wsiedli, ocigajc si.
Korpela uruchomi pojazd. Potny silnik zamrucza,
jakby czu, co ma nastpi. Przed podrnymi ukazaa si
wska droga, prowadzca na koniec przyldka przez puste,
skaliste tereny. Sta tam jaki may budynek. Autokar
znajdowa si na wysokoci trzystu metrw nad poziomem
morza. Jak na razie.
Samobjcy siedzieli w fotelach, zesztywniali i milczcy. Nadesza ostateczna chwila. Niektrzy zamknli
oczy, inni schowali twarz w doniach. Tylko Heikkinen pi
wdk.
Uula Lismanki i Seppo Sorjonen ruszyli biegiem, mijajc autokar, na skraj przyldka. pieszyli si, eby popatrze na ostatni lot swoich przyjaci.
- Czego takiego nie widzi si na co dzie - wydyszal
Uula w biegu.
Samobjcom pozostao jeszcze troch czasu. Zanim
Lismanki i Sorjonen dobiegn do krawdzi urwiska, minie
kilka chwil. Pukownik podszed do Korpeli, by zapyta,
czy teraz, w godzin mierci nie zdradziby powodu, dla
ktrego popenia samobjstwo. Kierowca popatrzy!
Kemppainenowi twardo w oczy i odpar:
- My, mieszkacy Pori, nie uwaamy, ebymy musie
li opowiada innym ludziom o swoich sprawach, wic...
daj spokj!
Kiedy dwie biegnce postacie oddaliy si do znacz
nie, Korpela odwrci si i powiedzia do mikrofonu:
- No to egnajcie i dzikuj za wszystko. Podkrc sil
nik na takie obroty, ile tylko si da z niego wycisn. Trzy
majcie si mocno siedze, na krawdzi urwiska na pewno
162

bdzie trzso. Potem polecimy z p minuty. A reszta - to

wiecie.
Pukownik wzi mikrofon i podzikowa samobjcom
za udan podr. Pomyla, e mgby zacytowa synny
rozkaz dzienny Mannerheima, bo mu pasowao powiedzie
teraz, e walczy na wielu frontach, ale nigdy wczeniej nie
widzia takich bojownikw o ycie, jakimi s wanie oni,
samobjcy. Zrezygnowa jednak z rozkazu dziennego. W
chwili mierci czowiek nie ma specjalnie ochoty na arty.
- Na koniec chciabym jeszcze podkreli, e nikt nie
musi nas naladowa i umiera. Prosz was wszystkich,
przyjaciele, ebycie si jeszcze raz w spokoju zastanowili
nad wasnym losem. Drzwi autokaru s otwarte, moecie
wyj std bez trudu. Na zewntrz trwa ycie.
Ostatniemu apelowi pukownika towarzyszya pena
skrpowania cisza. Samobjcy patrzyli na siebie w zakopotaniu, wydawao si, e mimo wszystko kto chce jeszcze wyj, by nie straci ycia. Jednak nikt si nie podnosi
z fotela, wszyscy pozostawali na swoich miejscach.
Pukownik usiad obok pani Puusaari. Wicedyrektor-ka
szkoy cisna jego do. Spojrzaa przez okno w dal, na
otwarte morze. W odlegoci kilometra na krawdzi
smaganego wiatrem urwiska stali Uula Lismanki i Seppo
Sorjonen. Uula kiwa zachcajco rk.
Przewonik Korpela przycisn peda gazu do koca i
zacign hamulec postojowy. Wrzuci bieg. Silnik
zwikszy! obroty, wskazwka obrotomierza przechylia si
na czerwone pole. Korpela powoli zwalnia sprzgo. Autokar zacz si trz w miejscu jak wyadowany po brzegi bombowiec, ktry rozpdza silniki na kocu pasa startowego, gotw do wzniesienia si w powietrze.
163

Korpela zwolni sprzgo i hamulec. Luksusowy pojazd

z wciek moc czterystu koni mechanicznych ruszy do
przodu, puszczajc dym spod opon.
Wskazwka szybkociomierza podnosia si, powierzchnia szosy umykaa pod samobjczym autokarem,
urwisko zbliao si w przeraajcym tempie. Korpela naciska klakson, caa okolica Nordkapp grzmiaa i dzwonia,
czarne spaliny ulatyway z wiatrem. Pojazd pdzi tak
szybko jak nigdy dotd, a na podrnych czeka lodowaty
grb na dnie Oceanu Arktycznego.
Nagle w grnej czci szoferki pojawio si czerwone
wiateko i w kilku miejscach odezway si przeraliwe
dwiki. Zapalia si lampka alarmowa - to rce wielu
pasaerw, ktrzy nadal pragnli y, naciskay guziki
stopu. Korpela wgnit hamulce do dechy: autokarem
szarpno gwatownie, podrni wylecieli z siedze, a spod
opon unis si dym spowodowany awaryjnym
hamowaniem. Ocean Arktyczny nadal si zblia, z boku
migny zdziwione twarze Lismankiego i Sorjonena. Od
przodu pojawia si stalowa barierka ochronna. Pracujc
rkoma z caej siy, Korpela zakrci kierownic na skraju
urwiska i w ostatniej chwili udao mu si skierowa pojazd
wzdu barierki z powrotem na drog. Autokar przechyli
si gronie jak statek walczcy z fal, za oknami pojawi
si na mgnienie oka ciemnoszary ocean, czekajcy na nich
niczym potwr. Pojazd potoczy si sto metrw wasnym
pdem wzdu krawdzi urwiska i w kocu si zatrzyma.
Przewody hydrauliczne syczay i szumiay. Z silnika
unosia si para, poniewa pyn chodzcy w rozpdzonej
do szalonych obrotw maszynie zagotowa si, gdy
temperatura wzrosa ponad sto stopni.
164

Korpela odwrci si i spojrza na przedzia pasaerski,

gdzie siedziao trzydzieci przeraonych osb z twarzami
pobladymi ze strachu przed mierci.

23-

Samobjcy wyskoczyli z autokaru Szybkich Linii,

ocierajc spocone twarze, cite miertelnym przeraeniem. Kierowca zgasi silnik i jako ostatni wyszed na
zewntrz. Uula Lismanki i Seppo Sorjonen przybiegli do
nich. Uula sprawia wraenie troch rozczarowanego, e z
takim trudem rozpoczte samobjstwo zbiorowe zostao
przerwane. Natomiast smutkobjca Sorjonen by
wzruszony i uszczliwiony pozytywnym zwrotem w tej
tak bardzo yciowej sytuacji. Podbieg, by pogratulowa
uratowanym, obejmowa kadego z osobna po kolei,
poklepywa po ramieniu i paka ze szczcia.
Uula Lismanki zapyta, co poszo le.
To samo pytanie zada Korpela. Ktrzy z nieszcznikw nacisnli guzik stopu? Co to w ogle ma znaczy?
Musia hamowa awaryjnie w ostatniej chwili. Korpela
powiedzia, e ma ju tyle lat, e nie rozumie i nie toleruje
takich zabaw. Gdy si raz postanawia umrze, to si
umiera. Albo albo. Jeli kto nie chce tego robi, to niech
sobie idzie.
- Taka szarpanina tylko niszczy nowy autokar - powiedzia gniewnie Korpela i kopn rozdraniony przednie
koo, a zadudnio.
Wszyscy milczeli. Od strony otwartego morza wia
zimny wiatr. Niezmordowane soce, wiecce podczas
jasnej nocy, leao w czerwieni na pnocnym kracu nieba, barwic swoim arem powierzchni morza na krwisty
kolor. Cikie fale amay si na prostopadej skale, wyjc
przeraajco. Czerwonodziobe maskonury prowokoway
do ktni bezczelne mewy siodate. Od czasu do czasu na
samobjcw spaday ptasie odchody.
166

Korpela oznajmi, e on nie ma zamiaru sta tak ca

noc na skraju przepaci. Wsiad do autokaru i kaza innym
zrobi to samo. Sprbuj jeszcze raz.
Ludzie w milczeniu wchodzili do rodka. Uula Lismanki zapyta, czy tym razem s naprawd przekonani.
Czy mu si opaca znowu i na punkt obserwacyjny, eby
oglda zjazd do morza?
Teraz gos zabra pukownik. Mwi do mikrofonu z
namysem, powanym tonem. Ot widzia, e co najmniej
dziesicioro albo pitnacioro pasaerw nacisno
przycisk stopu w szczytowym momencie miertelnej jazdy.
Wyzna, e sam te tak postpi, od pocztku to sobie
postanowi.
Korpela zapyta, po jakiego diabla ludzie wleli do jego autokaru, jeli nie chcieli si zabi. Pukownik odpar,
e podj to ryzyko z przyczyn terapeutycznych. miertelne dowiadczenia powoduj, e ronie ch ycia - to stara
prawda.
- A co by powiedzia, gdybym nie zatrzyma
pojazdu? Teraz bymy gnili jako arcie dla dorszy na
dnie morza -zrzdzi Korpela.
- Czasami w yciu trzeba zaryzykowa - powtrzy
pukownik. Zaproponowa, eby tym razem
zrezygnowali z samobjczego zjazdu. Niedawne
przeycia byy zbyt wstrzsajce. Wszyscy
potrzebuj czasu i odpoczynku, eby znw odzyska
rwnowag psychiczn. Kemppainen kaza grupie
wrci do miejsca, gdzie znajdowa si namiot i
rzeczy zgromadzone przez Uul, i rozbi obz. Mogliby otworzy kilka butelek kupionych w Alcie i tak
spdzi noc. Rano wykonaj drugi, ostateczny ju
zjazd.
Propozycja uzyskaa zdecydowane poparcie. Grupa
wrcia tam, skd wyruszya na miertelny skok. Z polan
167

na opa nalecych do Uuli rozpalono ognisko. Kobiety

przygotoway kanapki. Postanowiono czuwa ca noc.
Lismankiemu i Sorjonenowi odebrano podarowane im
napoje i rozdano pozostaym. W obozie zapanowaa pena
ulgi atmosfera. Ludzie byli jakby nowo narodzeni,
szczliwi. Smutkobjca Sorjonen zacz opowiada fantastyczne historie, ktre okrasza komentarzami wyraajcymi pozytywne nastawienie do ycia.
Uula Lismanki wspomnia, e widzia na skraju urwiska trzymajcych si razem dwch Niemcw i jednego Fina, ktrzy obserwowali ptaki przez lornetk wanie wtedy,
gdy autokar Korpeli mia wpa do morza. Poniewa w
rozwoju wypadkw nastpia przerwa, trjka przysza
posucha, co mwi samobjcy. Fin tumaczy rozmow
Niemcom, ktrzy w milczeniu krcili gowami.
Poniewa w grupie panowaa rado, nikt nie przywizywa do tego wikszej wagi. Przecie Niemcy zawsze
wydziwiaj, jak Finowie co robi, wic Uula nie powinien
si tym przejmowa.
Korpela obudzi si wczenie rano. Poszed rozgrza
silnik. Nadszed czas, by ponowi prb.
Autokar mierci dygota przy wczonym silniku, stojc na szosie obok namiotu. Korpela zawoa przez otwarte
z przodu okno do picych, e czas si ju budzi i wsiada. Przy tej prbie nie mia zamiaru zatrzymywa pojazdu, chociaby wszyscy obecni naciskali guziki stopu.
Z namiotu nie dochodzia adna odpowied, nikt te
nie gramoli si stamtd na dwr. Widocznie grupa twardo
spaa. Korpela zgasi silnik i poszed budzi samobjcw,
by ruszyli w ostatni podr.
W namiocie byo sycha dziwnie gone chrapanie.
Korpela mia wraenie, jakby nikt nie spa od tygodni, tak
168

twardy wszyscy mieli sen. Gdy po kolei szarpa samobjcw za nogi, ci tylko co mamrotali i ukadali si w wygodniejszej pozycji, nie przerywajc odpoczynku. Nawet
wicedyrektorka szkoy Puusaari i pani Granstedt chrapay,
a koysa si dach namiotu.
Korpela wrzasn gono: Pobudka!". A jeli chodzi o
gos, to krzycza jak wojskowy. Samobjcy podskoczyli
niby przestraszeni, ale po wszystkich byo wida, e spali
jak zajce pod miedz. Nikomu nie chciao si za bardzo
wsiada do prowadzonego przez Korpel autokaru mierci.
Ch zabicia si zmalaa w nich od wczorajszego dnia. W
namiocie zapanowaa atmosfera wyranie sprzyjajca
yciu.
Samobjcy niechtnie wygramolili si z namiotu na
dwr, ale nikt nie wsiada do czekajcego przy szosie pojazdu. Natomiast wszyscy zaczli przygotowywa niadanie. Kapitan suchego ldu Mikko Heikkinen wyj zbami
korek z butelki i pocign poranny yk wdki. Narzeka na
kaca. Wprawdzie inni te chorowali na to samo, ale zadowolili si rann herbat.
Po kilku ykach Heikkinen znowu poczu si oywiony.
Zacz mwi o samobjstwie. W kadym razie jeli
chodzi o niego, moe ono poczeka. Chciaby przez reszt
swojego ycia wypi jeszcze konkretn ilo wdki.
Stwierdzi, e w czasie tej wycieczki zapomnia o troskach
spowodowanych zardzewiaym statkiem s/s Varistaipale. Z
tego powodu zdy si na pewno zabi pniej.
Podobne uczucia miaa wikszo zgromadzonych. i
Inynier drogowy Jarl Hautala powiedzia, e popiera sa-I
mobjstwo zbiorowe, odkd idea ta narodzia si pod ko-|
nie seminarium w piewakach. Stwierdzi, e chtnie poda dug drog ku mierci wraz z innymi. wietnie si
169

bawi podczas jazdy po kraju, rozkoszowa latem i uczuciem przynalenoci do grupy. Pogrzeby, jakie im si przytrafiy po drodze, byy pikne. Oywcza okazaa si
zwaszcza jazda na Pnoc.
- Ale teraz, kiedy dotarlimy do wsplnego celu
i szczeglnie po wczorajszej nieudanej prbie, doszedem
do wniosku, e odsunicie zbiorowego samobjstwa na
pniej jest uzasadnione. W moim sercu rozpali si deli
katny pomyk chci ycia. Podczas wczorajszej jazdy
w przepa buchn wikszym ogniem. Gdy obudziem
si dzisiaj rano, z przykroci mylaem o majcej nadej
chwili mierci. Kiedy nasz przyjaciel Korpela nawoywa
nas, bymy wsiedli do autokaru, zaczem gono chrapa.
Zauwayem, e inni te udawali picych. Pomylaem, e
nie dojrzelimy jeszcze cakiem do mierci. Rozumiem
doskonale stanowisko kapitana Heikkinena, chocia oso
bicie nie lubi alkoholu.
Korpela wysucha mowy Hautali z kwan min. On
tu przyjecha swoim drogim autokarem, najlepszym z najlepszych, w najbardziej odlege miejsce w Europie, a teraz
okazuje si, e caa wycieczka na darmo! Zosta wykiwany.
Musia pokona tysice kilometrw, eby zebra samobjcw z rnych stron Finlandii, a tutaj co takiego. Nawet
mniejsza rzecz mogaby zniechci czowieka czynu.
- A wic takie macie plany! No to piknie! Czowiek
krci kierownic, jakby mia zaraz umrze, a teraz nikomu
nie chce si zabija. Powiem tyle, e nie bd takiej bandy
zawozi z powrotem do Finlandii. Moecie wraca do do
mu na wasn rk, wystarczy darmowej jazdy.
Wszyscy zaczli uspokaja Korpel. Przecie nie chodzi o to, e pragn zachowa ycie na zawsze. Oni tylko
chc samobjstwo przeoy... Korpela musi zrozumie,
170

dlaczego przyjaciele zmienili zdanie. Zimny Ocean Arktyczny nie pociga ich ju tak bardzo jak w chwili wyjazdu
z Finlandii. Mimo to uwaaj nadal, e idea samobjstwa
zbiorowego jest pikna i godna poparcia.
Wtedy pani Granstedt poddaa grupie pod rozwag
interesujc propozycj.
- A moe pojedziemy do Szwajcarii? Kiedy tam studiowaam, to jest wspaniay, liczny kraj! Panie Korpela,
prosz nas tam zawie.
Pani Granstedt opowiadaa, jak piknie wygldaj Alpy i jak tamtejsze wwozy s strasznie gbokie. Przeprowadzenie samobjstwa zbiorowego w Alpach bdzie niezwykle atwe, wjedzie si autokarem w dowolny parw i
wszystko zaatwione.
Propozycja ta bardzo si spodobaa pukownikowi
Kemppainenowi. Swego czasu goci w Szwajcarii razem z
delegacj pukownikw i pamita, e w Alpach wystpuj
znakomite wwozy. Zdaniem Kemppainena Szwajcaria
jest pod tym wzgldem najlepszym krajem w Europie. Na
drogach alpejskich znajduje si po prostu a za duo takich
miejsc, z ktrych mona zjecha autobusem w przepa.
Pukownik zacz gorco popiera przedstawiony przez
pani Granstedt pomys wyprawy do Szwajcarii.
Grupa postanowia wic jecha. Wszyscy, poza Uul
Lismankim, mieli wane paszporty. Hodowca reniferw
zaspi si. Chtnie ruszyby z innymi do Szwajcarii, ale
brak paszportu grozi tym, e zostanie na Nordkapp.
Zaczto sprawdza, co da si zrobi. Pukownik zadzwoni przez radiotelefon na policj w Utsjoki. Dyurny
konstabl powiedzia, e w Utsjoki nie wypisuj paszportw. Wydaje je w Ivalo naczelnik policji obwodu Inari.
Vi

Konstabl przewidywa, e dokument mona dosta w cigu

tygodnia. Kemppainen zamwi od razu przez radio
zawiadczenie urzdowe dla Uuli, eby zaatwi sprawy
jak najszybciej. Obieca przyjecha po paszport swoim samochodem do Ivalo razem Uul.
Wszyscy nakaniali Korpel, eby ruszy z nimi do
Szwajcarii. Obiecywali, e bd dla niego mili podczas po
droy. Feldfebel rezerwy Korvanen zaofiarowa si, e za
wsze, jak zajdzie potrzeba, poprowadzi autokar, aby Kor
pela nie zmczy si za bardzo. Korvanen mia prawo jaz
dy na ciarwki, wic chyba moe kierowa tymczasowo
autokarem.
Korpela zacz si zastanawia. Pamita Alpy Szwajcarskie, bez wtpienia jest to pikny region. Chyba mg
by tam jeszcze pojecha. Gdyby pomkn przez Szwecja,
Dani i Niemcy, to dojedzie si do Szwajcarii. Korpela cz
sto wykonywa czarterowe przewozy do Europy, mia do
wiadczenie, jeli chodzi o autostrady na kontynencie,
wic waciwie mgby si zgodzi.
Podjto jednomyln decyzj o odoeniu samobjstwa
zbiorowego i zmianie miejsca mierci. Pukownik
Kemppainen i hodowca reniferw Lismanki wyjechali za
raz po niadaniu do Ivalo po paszport dla Uuli. Wszyscy
uzgodnili, e spotkaj si za tydzie - albo w hotelu w Ha
parandzie, albo najpniej w Malm.

Cz druga
Ze mierci mona artowa, ale
nie z yciem. Niech yje! Arto
Paasilinna

24.

Gdy pukownik Kemppainen i hodowca reniferw Lismanki wyjechali do Ivalo, pozostaa na miejscu grupa
postanowia spdzi wakacje w pnocnej Norwegii. Atmosfera nieco si poprawia, no bo przecie w ostatniej
chwili, i to wsplnie, zrezygnowano z ponurego samobjstwa zbiorowego. Mieli teraz tydzie na to, eby spdzi
lato wrd wspaniaej grskiej przyrody nad Oceanem
Arktycznym. Co najmniej tyle czasu miao zabra zaatwianie paszportu dla Uuli.
Przewonik Korpela da si namwi na jazd po najpikniejszych zaktkach pnocnej Norwegii. Najpierw
grupa spdzia jedn noc na Nordkapp, ale kiedy skoczy
si prowiant, postanowia wrci na kontynent. W Porsanger dostali od miejscowych rybakw troch ososia i
pojechali do Svartviku, gdzie w miejscowym sklepie
wykupili wszystko. Mieszkali w obozie, w Ovre Molvikvatn nad brzegiem tundrowego jeziora, jedzili do Seljenes, owili ryby w Cinajokka, gdzie pywao troci a w
nadmiarze.
Jedn noc przespali w Lakselv: mogli si umy w hotelu i otuli dla odmiany pociel. Jednak haas samolotw
ldujcych na lotnisku wojskowym Banak spowodowa, e
znw pojechali dalej. Przez dwa nastpne dni odpoczywali
w puszczy Gakkajokka, do ktrej prowadzia dziesi-

ciokilometrowa boczna droga, odchodzca od szosy kra

jowej w Porsanger.
Nauczycielka zaj praktycznych Elsa Taavitsainen
przeja dowodzenie nad zaopatrzeniem w prowiant. Po
niewa przebywali w Norwegii, ktra obfitowaa w ososie
i trocie, wdrowcy byli rozpieszczani rnymi smakowity
mi potrawami z ryb. Pani Taavitsainen wraz z pomocni
kami przygotowywaa ososia na rozmaite sposoby: na su
rowo z sol lub duszonego w garnku nad ogniskiem;
mniejsze trocie nadziewaa na patyk i przypiekaa, a roz
pyway si w ustach. Na zboczach gr zbierano dziki
szczypiorek, ktry dodawano do zupy rybnej, zaprawianej
wiejskim masem i sosem borwkowym. Aby nie przeja
dy im si potrawy z ososia, pani Taavitsainen kupita
miejscowego sera owczego, baraniny i suszonego misa
renifera, a potem wyczarowywaa z tego wspaniae piecze
nie i zupy. Serem owczym dekorowaa kanapki z misem z
renifera i podawaa po przypieczeniu na gorcych ka
mieniach. Zebran na bagnach urawin dodawano do
pieczeni, by zaostrzy smak dziczyzny.
Wieczorami, na zakoczenie szczliwych dni urlopo
wych podrnicy odpoczywali w spokoju puszczy i opo
wiadali sobie o sprawach tego wiata. Z powag wspomi
nali wielki, miertelny zjazd na Nordkapp. Stwierdzili, e
odoenie na pniej samobjstwa zbiorowego byo cal
kiem rozsdnym postanowieniem. Kto powiedzia, e
czyta, jakoby najgorsz form strachu przed mierci byl
lk dziecka przed nieodwoalnym odpadniciem z po
wierzchni ziemi, wypadniciem z macicy matki w bezden
n pustk wszechwiata. Szalecza jazda na Nordkapc
okazaa si taka sama jak to straszne spadanie. aowano,
e w grupie nie znalaz si ani jeden geniusz, gboko my
174

lcy czowiek, ktry mgby opowiedzie wyczerpujco

samobjczemu towarzystwu o tajemnicach ycia i mierci.
Z pewnoci byli tacy mdrcy na wiecie, ale podczas tej
podry trzeba si zadowoli dowiadczeniami zwykych
ludzi i ckliwymi historyjkami Sorjonena. A przecie
wyprawa ta daa wiele razy powd do zastanowienia si
nad yciem i mierci.
Po tych rozmowach kto zaproponowa zaoenie
wasnego stowarzyszenia samobjcw, a raczej jego zalegalizowanie. Wicedyrektorka szkoy Puusaari, dyrektor
Rellonen i pukownik Kemppainen ju je przecie powoali
po juhannusie. Oczywicie nie chodzio o to, eby zarejestrowa klub, tylko umoliwi wolny wstp do organizacji, ktrej zadania skocz si najpniej w Alpach
Szwajcarskich, gdzie Korpela dostanie ostatni szans zjechania swoim drogim autokarem wraz ze wszystkimi podrnymi do bezdennej przepaci grskiej.
Klub nazwano Otwartym Stowarzyszeniem Anonimowych miertelnikw. Nie spisano statutu, tylko pokrtce ustalono, e czonkowie bd dziaali w duchu braterstwa i na wsplnym froncie. Przypomniano sobie cikie
dowiadczenia z wojny zimowej i postanowiono, e bdzie
si bra przykad z bohatersko, a do ostatniego,
walczcych onierzy. Towarzysza nie wolno zostawia w
pojedynk ani ywego. Wojownicy wojny zimowej ginli
w owym czasie rami w rami i podobnie zrobi Anonimowi miertelnicy. Ale tym razem wrg by straszniejszy
ni Zwizek Radziecki, ktry ich wtedy zaatakowa: to bya caa ludzko, wiat, ycie.
Na tym etapie nikt ju nie zadawa sobie trudu, eby
wspomnie o spoecznych kontrowersjach. W grupie
znajdowao si duo wyndzniaych i biednych ludzi, ale
175

byli te bogaci, nawet bardzo bogaci, jak pani Granstedt,

Uula Lismanki i kilkoro innych. Stwierdzono, e Finowie
popeniaj samobjstwa bez wzgldu na poziom zamonoci, chocia z drugiej strony ubstwo stanowio dla
wielu gwn przyczyn samounicestwienia, a w niektrych przypadkach jedyn.
Wicedyrektorka szkoy Puusaari miaa okazj zwiedzi
kilka norweskich cmentarzy, na ktre szybko zapro wadzi
j dyrektor Rellonen, poniewa pukownik Kemp-painen
przebywa w Ivalo.
W kocu nasta ranek, kiedy przewonik Korpela
oznajmi, e starczy tego urlopowania w Norwegii. Cay
tydzie rozkoszowano si yciem na dzikiej Pnocy, a teraz nadszed czas, by wyruszy w drog na poudnie, do
Haparandy, dokd wkrtce mieli przyjecha pukownik
Kemppainen i Uula Lismanki. Nauczycielka zaj prak
tycznych Elsa Taavitsainen zasolia jeszcze kilkadziesit
kilogramw ososia, a potem grupa zwina obz, posza
popywa i udaa si w podr.
Pukownik Kemppainen i Uula Lismanki zdyli w
tym czasie dojecha do Ivalo, gdzie mieli zaatwia pasz
port dla hodowcy reniferw. Uula zosta w miejscowym
hotelu turystycznym, eby porozmawia z niektrym
kolegami, a pukownik uda si do kancelarii naczelnika
policji.
Ku swemu zaskoczeniu stwierdzi, e naczelnik okrgu policyjnego w Inari by mu znany od dawna - uczest
niczy w tym samym kursie oficerw rezerwy w Haminic.
Chudy i niemiay chopak, jakim by Sutela, zmieni sit,
w pidziesicioletniego dorodnego mczyzn, ktry n.i
dal interesowa si ornitologi, obserwowaniem ptakw
Armas Sutela tumaczy si, e nie ma czasu na dus/.|
176

rozmow z Kemppainenem, poniewa w Utsjoki popeniono bezczelne przestpstwo. ledztwo w tej sprawie
trwao poow lata i wcale nie zbliao si do koca.
Naczelnik obieca wypisa Lismankiemu paszport
natychmiast, jak tylko z Utsjoki dol zamwione
zawiadczenie urzdowe, a hodowca reniferw zrobi
sobie zdjcie. Uula powinien przyj i osobicie
pokwitowa odbir dokumentw.
Pukownik oznajmi, e ma zamiar spdzi czas
oczekiwania, owic z Lismankim sielawy w jeziorze
Inari. Moe naczelnik przyczyby si do nich chocia
na dzie albo dwa. Mgby obserwowa przez lornetk
ptactwo na jeziorze, gdyby nie mia nic innego do
roboty. Powspominaliby dawne czasy w Haminie.
Naczelnik policji usprawiedliwia si, e musi
odrzuci zaproszenie, poniewa sprawa z Utsjoki bya
naprawd trudna i pochaniaa cay jego czas. W rejonie
Pissutsu-olanwarri, w pnocno-zachodniej puszczy
parku narodowego Kevo, prawie dziesi kilometrw
od granicy z Norwegi popeniono skandaliczne
przestpstwo. Na pocztku lata przyjechaa w tamt
okolic
dziesicioosobowa
grupa
filmowcw
amerykaskich z zamiarem nakrcenia zdj do serialu
na temat warunkw w stalinowskich obozach w
Workucie, na terenach pnocno-zachodniej Rosji. Gdy
mimo gasnosti grupa filmowcw nie dostaa
pozwolenia na podrowanie - by moe z powodu
szalejcych w Workucie strajkw grniczych - postanowiono zbudowa ponure obozy na podobnych obszarach po stronie Finlandii. Przy pomocy lokalnego przewodnika Amerykanie znaleli odpowiedni teren wanie
w Pissutsuollamvarri, pooonym w naprawd smutnej
czci tundry. Dowieziono tam migowcami
wyposae177

nie i przystpiono do budowy wielkiego obozu pracy w

stylu rosyjskim. Wszystko by si zakoczyo pomylnie,
gyby przeklty miejscowy przewodnik nie okaza si przestpc i nie zdefraudowa pienidzy grupy przeznaczonych
na zdjcia, a te nie byy wcale mae. Wedug oceny
naczelnika policji, brakowao prawie p miliona marek.
Przerwano budow obozu pracy w chwili, gdy udao si
postawi tylko dwie wiee stranicze i sto metrw ogrodzenia z drutu kolczastego. Grupa amerykaskich filmowcw bya tak zniechcona przeciwnociami losu, e
po zoeniu zawiadomienia o przestpstwie wyjechaa z
kraju. W niektrych gazetach amerykaskich pojawia si
wiadomo o nieuczciwym Lapoczyku, ktry ograbi z
pienidzy atwowiernych artystw od obozu pracy. Podobno planowano nowe zdjcia na botnistych terenach
Pojezierza Mazurskiego w Polsce, ktre take wyglday
wystarczajco ponuro, by mogy - jak Pissutsuollanwarri udawa Workut.
- Zrobi si z tego, cholera, midzynarodowy skandal
filmowy za granic z udziaem Workuty, Kalifornii i Polski. A ja si z tym wszystkim musz uera. Uwierz mi,
Hermanni, e nie mam czasu na owienie ryb!
Nastpnego dnia pukownik Kemppainen, gdy ju wyprbowa z Uul sieci rybackie na cyplu Veskonniemi jeziora Inari, przyglda si w zamyleniu swemu towarzyszowi od poowu ryb. Nie mg si powstrzyma, by nie
powiedzie Uuli o bezczelnym przestpstwie popenionym
w okolicach Utsjoki przez jakiego tamtejszego Lapoczyka. Uula upuci sieci do wody, a jego twarz gwatownie poblada. Zacz chrzka, jakby by winien.
I tak owili w jeziorze Inari niewiarygodne iloci sielaw, leeli przy ognisku poncym na cyplu i patrzyli na
178

letnie niebo. Po tygodniu Uula Lismanki poszed do kancelarii naczelnika policji, by pokwitowa odbir paszportu.
Sam naczelnik pojecha podobno w podr subow w
okolice Utsjoki.
Przyjaciele mogli wic wyruszy samochodem pukownika w stron Haparandy. W baganiku mieli dwie
skrzynki zasolonych tustych sielaw. Uula uwaa, e zasol si cakowicie wtedy, gdy grupa dotrze w Alpy Szwajcarskie. Bdzie porzdne jedzenie dla przyjaci na ostatni
posiek.

Przyjechawszy do hotelu miejskiego w Haparandzie,

pukownik Kemppainen zapyta w recepcji, czy ewentualnie nie zostawiono dla niego wiadomoci. Jednak Korpe-la
nie dotar jeszcze z grup na miejsce. Pukownika ogarno
ponure przeczucie. A moe wszyscy le teraz na dnie
Oceanu Arktycznego pogrzebani w kosztownym autokarze
- ponurej trumnie. Owadnity podejrzeniami, pukownik
wynaj dwuosobowy pokj i poprosi Uul, eby ten
wnis ich bagae.
Wieczorem obawy pukownika okazay si bezzasadne.
Szybkie Linie Korpeli wjechay na dziedziniec miejskiego
hotelu i rozbawione towarzystwo wpyno do holu.
Zaczto si wita radonie. Samobjcy wychwalali na
wycigi tygodniowy urlop, ktry spdzili w Norwegii. Wygldali na zdrowych i wypocztych, a o mierci nie wspominali nawet sowem. Wicedyrektorka szkoy Puusaari na
oczach wszystkich przytulia si mocno do pukownika.
Dyrektor Rellonen zosta w tyle, gdy Kemppainen i Puusaari wyruszyli do miasta na spacer. Zwiedzili skromny
cmentarz w Haparandzie, ktry rni si od fiskich
cmentarzy tym, e nie byo na nim ani jednego grobu bohatera wojennego.
Nastpnego dnia pukownik sprzeda swj samochd
pewnemu akwizytorowi z Tornio. Wprawdzie cena go nie
zadowalaa, ale poniewa nie mia ju poytku z pojazdu,
wic musia si go pozby.
W Haparandzie grupa kupia prowiant i inne potrzebne
rzeczy. W miejscowym domu towarowym nabyto
trzydzieci trzy rczniki, trzydzieci trzy grzebienie i lusterka, pitnacie maszynek do golenia, dwiecie par rajstop, siedemdziesit kilo ziemniakw, kilogram pasty do
180

butw i tysic parwek. Kapitan suchego ldu wybra si

na zakupy do Systembolaget i naby na wasny uytek sto
butelek wina i dwanacie skrzynek piwa. Zapaci za to
pukownik.
Wieczorem wyruszono w podr na poudnie. Zacz
pada deszcz i wymit turystw, wic ruch na drodze by
niewielki, a jazda przebiegaa wspaniale. Korpela i feldfebel rezerwy Korvanen prowadzili na zmian, gdy jechali
przez Szwecj, wic wieczorem grupa dotara ju do
Malm.
Rozrywki dostarcza podczas podry smutkobjca
Seppo Sorjonen. Deklamowa przez mikrofon wiersze i
opowiada mieszne historie. Gdy dojechali do poudniowej czci Sztokholmu, Sorjonen zdradzi, e napisa
ba, ktrej wydawcy nie przyjli do druku, chocia wedug niego bya interesujca i w ogle stanowia kapitaln
opowie.
Grupa pozwolia smutkobjcy opowiedzie t ba. W
tym samym czasie z radia szwedzkiego dochodzi omot
muzyki rockowej, ktrej nikt nie chcia sucha, a na
innym kanale nadawano sprawozdanie sportowe.
Seppo Sorjonen powiedzia, e ba napisa dwa lata
temu. Przypadkowo przeczyta w jakiej gazecie artyku,
opisujcy warunki ycia wiewirek w Finlandii. W ostatnich latach byy to warunki ndzne. Mnoce si spy
przetrzebiy wiewircz populacj. Mniej ni przedtem
byo te nadajcych si do jedzenia szyszek. Najgorsze jednak okazao si to, e w lasach brakowao porostw brodaczki, ktre dla wiewirek byy niezbdnym materiaem
do budowy gniazd. Ich brak wynika z zanieczyszczenia
powietrza: porosty znikny ju z caej poudniowej Finlandii. Take we wschodniej Laponii, w okolicach miasta
181

Salla sytuacja bya powana z powodu zanieczyszcze

przemysowych pwyspu Kola. Wiewirki musiay wyciea sobie gniazda strzpkami, wygryzionymi z grnych
warstw kory jaowca. Mieszkajce na obrzeach ludzkich
osad zwierztka wpady na pomys, by zastpi porosty
izolacj z weny mineralnej, znalezionej na budowach. Te
substytuty nie byy jednak tak dobrej jakoci jak naturalne
porosty: wiewirki trzsy si z zimna w wilgotnych i
niezdrowych gniazdach. W dodatku izolacja budowlana z
weny mineralnej jako wycika oznaczaa dla
wiewirztek grob zachorowania na raka. Wiewirki nie
umiay te wytapetowa swoich gniazd, chocia w remontowanych domach znalazoby si pod dostatkiem
niepotrzebnych resztek tapety.
Baniopisarz Sorjonen zacz si wtedy zastanawia
gbiej nad problemem mieszkaniowym wiewirek, podchodzc do tego jak do literackiego zagadnienia. Przyszo
mu do gowy, eby napisa o tym ksik dla dzieci. Historia wygldaaby nastpujco: ten sam artyku przeczyta
przypadkowo pidziesicioletni stranik promowy, a zarazem rybak Jaakko Lankinen, ktry w swoim czasie si
oeni, doczeka dwojga dzieci, a potem owdowia. Dzieci
ju wyrosy i Lankinen ma teraz sporo pienidzy, a na dodatek duo wolnego czasu, zwaszcza podczas dugich zimowych wieczorw. Jest czowiekiem o dobrym charakterze, mieszka sam na brzegu wielkiego jeziora i zajmuje si
ochron przyrody na ma skal.
Jaakko Lankinen zaczyna si martwi o wiewrztka i
zastanawia si, co mona by zrobi, eby poprawi im
warunki ycia. Sprawdza, czy porostw nie daoby si zastpi jakim innym odpowiednim materiaem, ale naukowcy wyjaniaj mu, e tylko prawdziwe, naturalne po182

rosty z rodzaju brodaczka nadaj si na budulec gniazd

wiewrczych. Poniewa nie wystpuj ju jednak w warunkach naturalnych w fiskich lasach, wic naleaoby je
sztucznie rozmnoy w przyrodzie, eby wiewirki miay
do nich dostp.
Stranik promowy Jaakko Lankinen uwiadamia sobie,
e przecie mchu jest pod dostatkiem na Syberii.
Oczywicie nie wszdzie, a na tych terenach, gdzie nie ma
jeszcze niszczcego przyrod przemysu. Wybiera si za
Ural na rekonesans i osobicie sprawdza, jak wyglda sytuacja. Jednoczenie zaprzyjania si z mieszkacami lokalnego sowchozu i opowiada o swoim pomyle zakupu
wielkich iloci zwinitej w bale brodaczki. Obiecuje, e bdzie paci za towar podan przez wszystkich zachodni
walut. Zim w sowchozie i innych okolicznych gospodarstwach pastwowych s tysice bezczynnych pracownikw
rolnych, gotowych do zbierania porostw. Sprawa okazuje
si jednak bardziej skomplikowana: trzeba jeszcze
opracowa metody zbirki brodaczki, upora si z dugotrwa prac papierkow, zdoby wszystkie pozwolenia
itp., a w kocu uzyska w urzdzie handlu zagranicznego
licencj na sprzeda porostw. Jaakko Lankinen wraca do
Finlandii, eby to wszystko zaatwi. Musi te dosta pienidze na realizacj swojego projektu.
Zabiera si do pracy, otrzymuje dofinansowanie, zdobywa konieczne pozwolenia, nawizuje kontakty.
W kocu projekt rusza. Ludzie na Syberii zaczynaj
zbiera porosty - setki matuszek wdrapuj si na drzewa.
Na miejsce zostaj wezwani take bezrobotni weterani
wojny w Afganistanie, ktrzy rwnie dostaj szans wyskubywania porostw. Przy akompaniamencie wesoego
gwaru rosn grki porostw. Zdobycz przechowywana
183

jest na wielkich pokosach, skd przenosi si j pniej do

sowchozw, eby w stodole zwin w bale, ktre transportowane s nastpnie do przejciowych magazynw przy
stacji kolei transsyberyjskiej. Po przeprowadzeniu kontroli
aduje si je do wagonw i przewozi na przejcie graniczne
Vaalimaa, gdzie Lankinen odbiera towar w asycie
urzdnikw Kolei Pastwowych. Po zapaceniu ca wyadowuje bale z pocigu w odpowiednim miejscu i ponownie
je magazynuje.
Nastpnie wynajmuje od Si Powietrznych redniociki migowiec transportowy z zainstalowanym urzdzeniem do szarpania i obracania bali, ktre wymyli!
wsplnie z Pastwowym Centrum Bada Technicznych.
Potem zaczyna rozrzuca ze migowca syberyjskie porosty we wszystkich miejscach poudniowej Finlandii i w
okolicach miasta Salla, czyli na tych obszarach, na ktrych
- zdaniem naukowcw - wystpuje najwicej wiewirek
cierpicych z powodu braku surowca do budowy gniazd.
Urzdzenie szarpice wyrywa odpowiedniej wielkoci
kby porostw, ktre opadaj wolno na lasy z wiewirkami. Ogarnite przygnbieniem zwierztka bez trudu
znajduj zlatujce z nieba materiay budowlane i zanosz
je na konary drzew nadajcych si na gniazda. Projekt
koczy si wielkim sukcesem. W fiskich lasach powstaj
tysice nowych, ciepych gniazd, w ktrych sa-miczki
rodz przeliczne wiewirztka. Poniewa mae maj
porzdne domy, wic rosn zdrowo, a ich futerka s gste.
Sorjonen twierdzi, e jego ba jest pen fantazji i
zwrotw akcji opowieci na temat poprawy warunkw
ycia wiewirek. Oprcz baniowych elementw przeka
uje dzieciom duo informacji na temat wspczesnego
184

spoeczestwa: prawodawstwa, bada nad zwierztami,

Zwizku Radzieckiego, polityki handlowej, pocigw,
bankowoci, migowcw, wojska, map lotniczych itd.
Seppo Sorjonen proponowa swj rkopis wielu wydawcom, ale aden si nie skusi.

26.

Rankiem autokar dotar do granicy niemieckiej. Uuli

wbito pierwszy stempel w pierwszym w jego yciu paszporcie. Celnicy sprawdzili wszystkie miejsca w autokarze.
W due zdziwienie wprawiy ich suche kawaki brzozy,
ktrych kilka narczy pozostao jeszcze od czasu, gdy zebra je Uula. Przeszukali te worek z namiotem, a pies wykrywajcy narkotyki dokadnie go obwcha. W kocu towarzystwo mogo kontynuowa podr. Przy kierownicy
zasiad tym razem Korpela, wybierajc najkrtsz tras
prowadzc do Szwajcarii. Jecha autostrad Europa 45, o
ktrej wiedzia, e to szeciopasmowa obwodnica.
W poowie drogi midzy Hamburgiem a Hanowerem
zaczo strasznie pada. Ruch na autostradzie si zagci.
Podrni nastawili radio na lokaln stacj i usyszeli, e na
drodze wydarzyy si tragiczne w skutkach karambolc.
Korpela wczy wiata awaryjne i zjecha na pobocze w
okolicach Fallinghostel. Powiedzia, e nie ma zamiaru
zabi na autostradzie wszystkich pasaerw z powodu gstego deszczu. Warto byoby poszuka jakiego motelu i
zaczeka na lepsz pogod. Korpela si zmczy, bo jecha
na zmian z Korvanenem bez ustanku z pnocnej Szwecji
a do Niemiec. Pasaerowie te uwaali, e najwyszy
czas wyspa si w porzdnych kach.
Po niecaych dziesiciu kilometrach podrni dotarli
do granicy maego miasteczka Walsrode, gdzie znajdowa
si motel. Smagani deszczem Anonimowi miertelnicy
dobiegli pod budynek i weszli do holu. Z mokrymi wosami, zmczeni wypeniali karty meldunkowe. W motelu le
dwo wystarczyo wolnych pomieszcze dla caej gromady.
Grupa zdya wanie wpisa do kart swoje dane i zamierzaa przej do pokojw, gdy na podwrze zajecha
186

nastpny autokar. Do rodka budynku wtoczyo si okoo

czterdziestu ysych, modych mczyzn, ubranych w
skrzane kurtki. Byli kompletnie pijani i dali noclegu,
robic przy tym gony raban. Okazao si, e ci nieprzyjemni ludzie przyjechali z Hamburga, gdzie rozgrywano
mecz piki nonej midzy miejscow druyn a klubem
futbolowym z Monachium, z ktrego pochodzili. W
Hamburgu pikarze monachijscy przegrali. Bardzo to
zirytowao ich kibicw. Przez cay dzie banda chlaa piwo
i teraz ledwo trzymaa si na nogach.
Waciciele motelu, maestwo, starszy mczyzna i
jego ona prbowali tumaczy, e nie maj ju wolnych
pomieszcze. Wanie przed chwil przyjechaa grupa fiskich turystw, ktrzy zajli ostatnie pokoje. Wyjanienia
nie pomogy. Mczyni owiadczyli bezczelnie, e jazda
do domu, do Monachium w tak pogod wcale ich nie bawi, a autostrada jest zatoczona. Przypomnieli, e ju
wczeniej nocowali w tym motelu. Waciwie to maj prawo uwaa si za staych klientw. Poza tym s w takim
nastroju, e nawet jeli obcokrajowcy sprztnli im sprzed
nosa pokoje, to i tak nic to nie znaczy. Przecie to oni - kibice - s Niemcami, a w dodatku Wielkimi Niemcami.
Waciciel pamita doskonale, e banda przebywaa
wczeniej w jego motelu, bo narobia baaganu i zniszczya
pomieszczenia. Teraz jednak nie wchodzio to w gr,
poniewa zajty jest cay budynek.
Futbolowcy zaczli przenosi bagae z autobusu do
rodka. Cz z nich zostaa w holu i popijaa z puszek piwo. Na parterze motelu zapanowa oglny harmider.
Przybyli szturchali fiskich samobjcw i odpychali ich od
lady recepcji na bok. Uula Lismanki nie mg ju tego
znie. Wrzasn do stojcego najbliej niego intruza:
187

- Sprehen das Saami? Achtung! Ausfahrt!

W odpowiedzi na to Uula dosta porzdnego kopnia ka
w pachwin. Hodowca reniferw pad na podog. Na
pomoc popieszyli mu kapitan suchego ldu Heikkinen i
feldfebel rezerwy Korvanen. Pukownik poprosi waci
ciel, eby zadzwoni na policj. Owiadczy z naciskiem,
e jego towarzysze nie maj nawet zamiaru opuszcza mu
telu. Jechali tu bez zatrzymywania si a z pnocnych te
renw Skandynawii, s zmczeni i w spokoju chc przespa nastpn noc. Natomiast stosujcych przemoc intru
zw trzeba wypdzi, by nie rozrabiali w publicznym
miejscu.
Waciciel motelu zadzwoni na posterunek policji w
Walsrode, gdzie powiedziano mu, e policjanci nie mu g
przyjecha i sprawdzi, co si dzieje: wszystkich bd
cych na subie mundurowych wezwano na autostrad do
zlikwidowania karambolu, ktry si tam wydarzy. Motel
musi wic sobie radzi sam, przynajmniej chwilowo.
Pukownik oznajmi zdecydowanie, e jego grupa nu
wyjdzie z budynku, a ju na pewno nie dobrowolnie.
Teraz futbolowi chuligani naprawd si wkurzyli i za
czli si zachowywa bezczelnie. Wyrzucili bagae Finw
na deszcz i jednoczenie - poszturchujc samobjcw
wypychali ich na zewntrz. Poszy w ruch pici, przewro
cono kilka stow, da si sysze brzk tuczonego szkl.i
Kobiety ucieky na dwr, jeden z ubranych w skrzan.j
kurtk zapa wicedyrektork szkoy Puusaari za woM i
kopn j w poladek.
Pukownik wycofa si ze swoj grup, zachowu
prawidowy szyk. Kobiety zostay odprowadzone w*bei
pieczne miejsce za motel, gdzie znajdoway si jakie ma
gazyny i fabryka. Korpela podjecha tam autokarem.
188

Zrobiono krtk narad, podczas ktrej stwierdzono, e

Anonimowi miertelnicy stali si obiektem brutalnego
ataku. Niepodlego bya zagroona. Nie majc wyjcia,
pukownik ogosi stan wojenny. Po tej deklaracji nastpio
popieszne zbrojenie si. Mczyznom rozdano kije bojowe w postaci suchych kawakw brzozy. Pukownik
oznajmi im, e nie musz litowa si nad wrogiem, gdy
niedugo zaatakuj motel:
- Najlepiej uderzajcie w plecy i to z tak si, a z drewna polec drzazgi.
Kemppainen podzieli fiski desant na trzy pododdziay, kady liczy po pi osb. Dowdc pierwszego
zosta feldfebel rezerwy Korvanen, przywdc drugiego
pukownik mianowa jegra pogranicznika Taista Raaseikknena, a trzeci odda pod dowodzenie Korpeli, mieszkaca miasta Pori. Kapitana suchego ldu Heikkinena
uczyniono szefem jednostki serwisowej. Uula Lismanki
dosta awans na kuriera wojennego, ktry mia obowizek,
a ponadto ch dobrowolnego wzicia udziau w walce,
gdy bdzie trzeba. Pod oson autokaru na terenie fabryki
utworzono te z kobiet grup sanitariuszek na wypadek,
gdyby mczyni odnieli rany albo gdyby say si trupy.
Wszystko byo moliwe, poniewa siy przeciwnika
przewyszay dwukrotnie ich wasne. Poza tym wrg reprezentowa modsz grup wiekow, natomiast wojsko
pukownika Kemppainena skadao si z wielu starszych
rezerwistw. Jednak z militarnego punktu widzenia strona
fiska bya lepiej wyszkolona: dowodzi ni wysoki
stopniem oficer, a i dowdztwo niszej rangi te miao w
tej dziedzinie zawodowe dowiadczenie.
Pole walki wydawao si bardzo dogodne do majcego
nastpi starcia. Motel znajdowa si na paskim terenie.
189

Za nim wyrastaa grupa budynkw fabrycznych, nadaj;)

cych si na baz. Po drugiej stronie rozprzestrzeniay siy
gste winnice, w ktre mona si byo wycofa, gdyby za
sza taka potrzeba. Szosa oddzielaa pole bitewne od lasu,
ktry te mg stanowi dobry kierunek odwrotu.
Na pocztku bitwy pogoda bya dla atakujcych idea
na. Nadal pada gsty deszcz i w wieczornym zmierzchu
widoczno okazaa si saba. Pukownik popatrzy na ze
garek. Wybia godzina zero, czyli osiemnasta trzydzieci
pi. Kemppainen uformowa swj pododdzia tak, eby
ludzie feldfebla Korvanena mogli zaj stanowiska za ro
giem motelu, blisko gwnego wejcia. Jednostka jegr.i
pogranicznika Raaseikknena zgrupowaa si za szos,
gotowa do natychmiastowego szturmu, gdy tylko ludzie
feldfebla przetr szlak. Podwadni przewonika Korpeli
stali w odwodzie na skraju winnicy. Sam pukownik do
wodzi bitw zza rogu motelu w towarzystwie kuriera wo
jennego Lismankiego, ktry trzyma w objciach kawaki
drewna jako uzupenienie wyposaenia bojowego.
Dokadnie w godzinie zero szpica wojskowa dowo
dzona przez feldfebla rezerwy Korvanena wpada do mo
telu, trzymajc grube paki z brzozy. Finowie zaczli bi<
nimi zdumionych skinheadw, walc w te czci ciaa, ni
ktre wskazywa pukownik. Gwne drzwi pozostawiono
otwarte i wkrtce wdara si przez nie druga grupa po* I
sprawnym dowdztwem jegra pogranicznika Raase
ikknena. Dodatkowe siy wzbudziy panik w szeregaili
wroga. Mczyni padali na podog holu jak muchy
Mocne uderzenia wymierzane w plecy skrzanych kurul
odbijay si gonymi plaskami. Motel wypeni si wol.i
niami o pomoc i przeklestwami w jzyku niemiecki ni
Posiniaczeni, kulejcy chuligani wyskakiwali przez okna
190

Prbowali ucieka w kierunku winnicy, ale tam zostali

osaczeni przez wiee siy fiskie. Rezerwici pod dowdztwem przewonika Korpeli przygniatali bez litoci do
ziemi ponad dwudziestu uciekinierw.
Zobaczywszy, e okolice winnicy s zbyt mocno obsadzone, cz wroga prbowaa ucieka przez teren fabryczny. Ale tam te nie czekao na nich milsze przyjcie.
Kobiecy oddzia partyzancki, dziaajcy pod oson fabryki
i dowodzony przez wicedyrektork szkoy Puusa-ari,
owiczy a do nieprzytomnoci co najmniej p tuzina
Teutonw.
Siy wroga, sparaliowane nagym atakiem, zupenie nie
potrafiy stworzy zorganizowanej linii obrony. Niemcy nie
mieli wyszkolonych dowdcw ani wsplnie usta-\ lonej
taktyki. Wynik bitwy by wic z gry przesdzony i zostali
pobici a do ostatniego onierza. Pokryci guzami, oblani
krwi uciekli, podtrzymujc si nawzajem, do autokaru,
ktry odjecha i znikn w ulewnym deszczu. Bagae
chuliganw pozostay w motelu. Waciciel zarekwirowa je
na poczet odszkodowania za stuczone okna.
Rozgrzany walk przewonik Korpela domaga si zaciekle pocigu. By pewien, e lepszym pojazdem z atwoci dogoniby uciekajcego wroga. Mgby wepchn
niemiecki rzch do rowu przy autostradzie i obi pozostaych ysoli a do utraty tchu, a nawet na mier, jak bdzie
trzeba.
Pukownik uzna jednak, e cele postawione przed
walk zostay osignite. Zabroni ruszania w pocig.
Spraw t moe si teraz zaj niemiecka policja, jeli
jeszcze j to zainteresuje.
Kemppainen i jego druyna dokonali przegldu pola
bitwy. Stuczonych byo kilka okien, kilkoro drzwi wyle191

ciao z zawiasw. Podog w holu pokrywaa miejscami

krew. Jeli bra pod uwag zacietrzewienie walczcych, to
materialne straty okazay si w kocu nieznaczne. Pukownik ustali z wacicielami motelu, e zapaci za zbite
szyby w oknach, jeeli dostanie trzydziestoprocentowy rabat na pokoje dla swoich towarzyszy. Uwaa, e znika w
cenie noclegu jest w porzdku, poniewa w tym obiekcie
turystycznym warunki do spania nie s najlepsze z
moliwych. Strony doszy wic do porozumienia.
Podrni uznali, e wystawianie warty na zewntrz nie
jest konieczne. Pniej, wieczorem dowiedzieli si od policji hanowerskiej, e zatrzymaa ona na autostradzie jadcy zygzakiem autobus, w ktrym znajdowao si czterdziestu mocno zmaltretowanych ysoli. Grup odstawio no
do policyjnego aresztu w Hanowerze z zamiarem wysunicia przeciwko jej czonkom oskarenia o spowodowanie zamieszek. wiadkowie nie byli potrzebni, gdy
stan mczyzn wskazywa na uczestnictwo w ostrej bjce.
Szeciu nieprzytomnych i pokrytych guzami chuliganw
zawieziono do szpitala.
Wdziczny waciciel motelu i jego ona przygotowali
dla zwyciskiej gromady odwitn kolacj. Z miasta do
starczono prosiaka i zabito go na deszczu za budynkiem.
Ulewne strugi spukay z asfaltu do przydronego rowu
zarwno krew winiaka, jak i chuliganw. Cae prosiy
upieczono w wielkim piecu motelowym i z jabkiem w
ryjku wniesiono na tacy.
Waciciele dzikowali pukownikowi i pozostaym
Finom za zwycisk bitw, dziki ktrej mogli wreszcie,
jak sdzili, uchroni motel przed terroryzujcymi ich chu
liganami i y w spokoju. Poprosili take Finw, by w
przyszoci te korzystali z usug ich firmy.
192

Przy kolacji pito miejscowe, lekkie wino czerwone,

ktre waciciel zachwala jako najlepsze na tym terenie.
Jego rodzina robia je ju od setek lat.
Podczas posiku zadowolony gospodarz zacz pyta,
kim s jego gocie. Zauway, e wykazali si wciek wol walki, i chcia wiedzie, z czego si ona bierze.
Pukownik wznis kieliszek i oznajmi, e kieruje
grup Anonimowych miertelnikw. Nie chcia jednak
zdradza szczegw na temat historii stowarzyszenia.
- No tak, wszyscy jestemy miertelnikami - przyzna
gospodarz.

27.

Anonimowi miertelnicy zeszli na niadanie dopiero

koo poudnia. Twarze mczyzn byy podbiegnite krwi i
pokryte siniakami. Pukownik mia szram w kcie oka,
kapitan suchego ldu utyka na nog. Uula Lismanki skary si na bl w pachwinie, a Jarl Hautala - w plecach.
Wstydzi si te, e z takim zapaem bra udzia w prymi tywnej bjce. Przez cae ycie popiera ide pokoju, a teraz, ku swemu zaskoczeniu, znalaz si w gronie modszych od siebie, ktrzy rozrabiaj, wymachujc kawakami
drewna. Hautala stwierdzi, e wojny zaczynaj si zupenie tak samo jak wczorajsza bjka: to irytacja rodzi powszechn nienawi, po czym nastpuje walka.
Guzy leczono wod borow, a rozcicia zalepiono plastrami. Potem towarzystwo zjado resztki wczorajszego
prosiaka, wypio kilka kieliszkw domowego wina i ruszyo w drog. Korpela przypomnia, e mier na nich czeka.
Autokar jecha na poudnie, przecinajc najpikniejsze
tereny Niemiec. Od Wurtsburga Korpela skierowa pojazd
na boczne drogi, podajc synn Romantische Strasse,
wzdu ktrej wznosiy si liczne historyczne zamki.
Samobjcy wzdychali z zachwytu, patrzc na schludne
wsie i pikne domy. Doszli do wniosku, e gdyby w te
rejony z fiskich osiedli mieszkaniowych przeprowadzio
si tylko tysic Finw, to zabytki Romantische Strasse
zostayby w jeden dzie zafajdane i pokryte farb w
sprayu, a wszystkie liczne budynki i konstrukcje, ozdobne
wille, ogrodzenia kocielne, prasy do robienia wina,
rozniesiono by na strzpy. Przy okazji wyrzucono by te z
domw stare babcie, ktre przeyy niejedn wojn.
Pnym wieczorem podrni wjechali midzy wier
kowe drzewa gr Schwarzwaldu. Robio si ju ciemno.
194

otulone mrokiem wyniose lasy rosnce na zboczach

wzniesienia wyglday przytulnie i bezpiecznie. Wiadomo,
e w im mroczniejszy las Fin si zapuszcza, tym bezpieczniej si czuje. A tutaj obywateli kraju przemysu tartacznego witay stuletnie, nietknite rk ludzk, potne
wierki. Wskie drogi wiy si po zadrzewionych zboczach, wzdu polnych granic. Tu i wdzie napotykano na
wioski, pikne jak z bajki. Co pewien czas trafiay si
schroniska, jednak tak mae, e nie dla wszystkich starczyoby w nich pokojw. Na skraju pewnej adnej wioski, przy
pastwisku dla owiec, znalazo si miejsce na rozbicie
wielkiego namiotu. Kobiety zmieciy si w maej wiejskiej gospodzie, a mczyni upchnli si na noc w zimnym namiocie.
Rano grupa obudzia si, syszc pianie koguta. Mczyni umyli si w grskim potoku i na niadanie zjedli
zowione przez Uul Lismankiego w Inarijarvi solone
sielawy, ktre byy tak samo poczerniae jak pobliskie
wierki.
Siniaki na twarzach Finw stay si jeszcze ciemniejsze. Przybysze nie mieli za bardzo odwagi pokazywa si
ludziom, wic czekali, a towarzyszki podry zjedz niadanie w gospodzie. Kiedy kobiety przyszy pod namiot,
musiay przyzna, e mska cz grupy wyglda niczym
grona banda zbjw.
lady walki widoczne byy teraz w caej okazaoci.
Kady z mczyzn mia rnej wielkoci opuchlizn na
twarzy, siniaki poyskiway u jednych na niebiesko, u
drugich na to i zielono, a u pozostaych przypominay
grone, purpurowoczarne krwawe wybroczyny. Wikszo
wojakw czua bl w nogach i chodzia, kulejc.
195

Korpela, ktry mia pknit warg i podbite lewe oko

i stawia kroki ostronie, z zastanowieniem, obejrzawszy
si w lusterku do golenia, powiedzia po namyle, e najchtniej nie pokazywaby si ludziom przez cay tydzie,
tylko by lea w ciemnym namiocie i liza rany. Kapitan
suchego ldu, cierpicy z powodu guzw, a do tego jeszcze
wyjtkowo ostrego kaca, postawi danie, eby grupa pojechaa najkrtsz drog w Alpy i zjechaa, nie zastanawiajc si duej, autokarem w przepa. wiat nie jest miejscem dla porzdnych ludzi, ycie nie jest warte przeycia.
Propozycj t rozwaano z wielu stron. Kilka pokrytych guzami gw byo tego samego zdania co kapitan Heikkinen. Czy warto przedua t ndzn wdrwk po
wiecie? Przecie jad po mier, wic czy nie nadszed najwyszy czas, eby przeprowadzi samobjstwo zbiorowe?
Kobiety, ktre przespay ca noc w przytulnej gospodzie i ktrym oszczdzono siniakw, wyglday na oywione i adnie pachniay. Ich psychiczne nastawienie do
ycia byo zdecydowanie janiejsze. Przyznay, e to prawda, e nikt nie spojrzy z przyjemnoci na mczyzn, gdy
s w takim stanie. No ale par tymczasowych siniakw nic
moe przecie wprawia Finw w przygnbienie a tak,
eby zaraz mwi o mierci. Wprawdzie ich twarze nie
sprawiaj w tej chwili najlepszego wraenia, ale czas doprowadzi je do porzdku. Poza tym - stwierdziy kobiety gdyby teraz popenili samobjstwo zbiorowe, to pozostaaby po nich tylko wielka sterta brzydszych ni zwykle
cia. W obecnym stanie bohaterowie byliby naprawd
ohydnymi trupami.
Postanowiono wic spdzi tydzie w nkanych kwa-
nymi deszczami czarnych lasach Schwarzwaldu, pobyi w
obozie z dala od ludzkich oczu i wyleczy rany.
196

Kobiety zaproponoway, eby za tydzie grupa pojechaa do Francji, a przynajmniej do Alzacji, dokd byo
blisko. Doszy do wniosku, e gdy Finka dojedzie do francuskiej granicy, to zawsze powinna si powanie zastanowi nad jej przekroczeniem. Z Alzacji zd jeszcze skrci na Alpy i zakoczy podr w jakim wwozie - tak
jak to planowano przy wyjedzie z Norwegii.
Dla witego spokoju mczyni obiecali zastanowi
si nad tym.
Czonkowie samobjczej wyprawy zaczli wic obozowe ycie w ciemnych lasach Schwarzwaldu, szumicych
pie zgonu - ludzie idcy na mier spali u stp umierajcych wierkw i jedli nieywe, czarne sielawy.
Podrnicy kupili u miejscowych gospodarzy obumare na stojco wierki, eby poci je i zrobi ognisko.
Zapacili za nie dobr cen, poniewa na obcej ziemi Fin
nie wyrbuje drzew bezpatnie. Oprcz sielaw mczyni
jedli przypieczone w pomieniach ogniska tuste kiebasy,
przyniesione przez kobiety z wiejskiego sklepu. W okolicy
atwo te byo dosta kapust kiszon, a take kawaki tustej soniny i karkwki. Mczyni w oczach odzyskiwali
siy, coraz lepiej bawili si na zboczach Schwarzwaldu.
Szybko przystosowali si do lenych warunkw: modsi
zaczli uprawia zapasy niczym tubylcy, starsi piewali
nocami marszowe pieni z wojny trzydziestoletniej.
Smutkobjca Seppo Sorjonen opowiada wieczorami
przy blasku ogniska swoje urocze historyjki, ktre sprawiay, e serca samobjcw mocniej biy w tsknocie za
yciem.
W jednej z opowieci Sorjonen poprowadzi suchaczy
z powrotem do ojczyzny, znajdujcej si w okowach
mronej zimy - w noc nad brzeg jeziora. Opowiada, jak
197

oto czowiek jedzie na nartach po lodowej rwninie, tak dla

wasnej przyjemnoci, w rodku nocy, bez adnego celu.
Lnicy ksiyc owietla jasno lodowiec, ktry wyglda
jak nieskoczenie wielki, biay, jedwabny obrus. Na dworze jest mrz, chyba ze dwadziecia stopni, nieg trzeszczy
pod nartami, kijki uderzaj o ld, stwarzajc poczucie
bezpieczestwa.
Fantazyjna pachta pokryta tysicem gwiazd rozciga
si nad gow narciarza, patrzcego do gry, w oszaamiajc przestrze. Tam wieci Gwiazda Polarna - wanie
pod ni on stoi. Wida te Plejady, gwiazdozbir Oriona,
Lwa, Ma Niedwiedzic. W kosmosie poyskuj
spadajce gwiazdy. Czowiek wypowiada yczenia instyktownie, popiesznie yczy swoim bliskim i caemu wiatu
wszystkiego najlepszego. Jednoczenie po nieboskonie
przelatuje druga gwiazda: przepenione nadziej i mioci
ostrze, tnce czarne niebo. Jest ono jak odpowied na
samotn modlitw. Zdaje si mwi: w yciu s nadzieje,
marzenia, dobro.
Blade zorze na pnocnym kracu nieba zaczynaj.)
niespokojne harce. Mrz si wzmaga, lodowiec jczy, gdy
na jego powierzchni powstaje kilometrowa szczelina. Lec/
pokrywa lodowa jest gruba, nie trzeba si ba tego pknie
cia, wkrtce mrozy znw je zamkn. Z dalekich brzegw
sycha dziki wrzask samotnego lisa: mae zwierz zapa o
wo czowieka i nie moe usiedzie cicho. Narciarz
przejeda przez rwny rzd lisich ladw, wskazujcych
w wietle ksiyca kierunek, z ktrego dochodzi gos.
Czowiek obejmuje umysem cay wiat, ycie. Ogar
nity ekstaz myli, e w Finlandii moe tego dowiadcyi
kady, tak biedny, jak i bogaty. Nawet inwalida przywiza
ny do fotela na kkach moe w mron noc zimow pa
198

trze w gr na gwiazdy i cieszy si przyprawiajcym o

zawrt gowy piknem wszechwiata i ycia. Szczekanie
lisa sycha coraz bliej, w jego gosie brzmi ton zabawy.
Zwierz widzi, chocia samo jest niewidoczne.
Chmury zasaniaj ksiyc, nad lodowym polem nastaje ciemno. Gwiazdy porzucaj narciarza, ktry zostaje
samotny na ostrym mrozie i nagle ogarnia go strach, boi
si, e zabdzi. Straszna sia przyrody i wiata oddziela
go od innych, przeraenie bierze wadz nad ciaem i
mylami, zmusza do ruchu. Zycie jest drogie, a tu mona
umrze, zamarzn na ostrym mrozie, w samotnoci, bez
niczyjej pomocy. Przybiegnie lis i bdzie szarpa stygnce
czonki. Potem i inne drapieniki wybiegn z lasw na oblodzon ziemi, nadlec z powietrza, wydziobi zamarznite oczy z czaszki narciarza, a kruk zaniesie w dziobie do
gniazda jego palec.
Ostrza kijkw uderzaj ze zgrzytem w lodow powierzchni, zagubiony czowiek pdzi na nartach w ciemnoci na olep, tak szybko jak tylko potrafi, lejcy si pod
wpywem strachu pot moczy mu plecy. Mrz staje si coraz ostrzejszy, wiatr zaczyna wia. Gdzie si biedak zabka? Serce wali mu tak, e czuje bl.
Naprzeciwko wyrasta czarny, skalisty brzeg - moe to
pwysep lub wyspa. Narciarz zdejmuje narty, wciska je
pod pach. Pocztkowo nie widzi nic, potem jego oczy zaczynaj rozrnia szumicy las, brzozy, wierki, sosny.
Opiera si o pie sosny i spoglda za siebie. Sycha dalekie woanie lisa. Drzewa szumi gucho, uspokajajco.
Narciarz odrywa z rosncych na brzegu sosen uschnite
dolne gazie, zgarnia narcze i robi mae ognisko w zagbieniu sklanym. Ogrzewa donie w pomieniach ognia,
wyciera pot z czoa. Nagle ksiyc wychodzi zza chmur.
199

Przed zabkanym srebrzy si lodowa rwnina. Gwiazdy

rozbyskuj jeszcze janiej, przeraenie znika. Czowiek
dorzuca do ogniska suchych gazi, pomienie dr w
mronej nocy, iskry sypi si jak spadajce gwiazdki.
Narciarz wyciga z kieszeni kanapk, odgryza spory kawaek i myli, e ycie jest jednak wspaniae, pene emocji,
proste, warte przeycia. Wpatruje si w ogie, gadzi
wzrokiem pomienie. Tak to robi Finowie od tysicy lat.
Zupenie jak teraz samobjcy, przy ognisku w Schwarzwaldzie, daleko od domu. Ludzie, ktrzy wiele przecierpieli, a pikno ycia zbyt wczenie uleciao z ich myli.

28.

Pukownik Kemppainen i wicedyrektorka szkoy Puusaari stali rka w rk na najwyszej wiey armatniej redniowiecznej warowni. Suchali, jak francuska przewodniczka przedstawia im po angielsku koleje losu zamku od
pocztku tysiclecia do dnia dzisiejszego. Grupa fiskich
samobjcw okrya przewodniczk; dyrektor Rellonen
tumaczy po cichu opowiadane przez ni historie Lismankiemu, ktry nie mia okazji nauczy si angielskiego, gdy pas renifery w dziecistwie na terenach tundry w
Utsjoki.
Z wiey zamku zbudowanego na zboczu gry rozciga
si zachwycajcy widok w d, na dolin Alzacji. Winnice
pokrywajce setki hektarw wyglday jak zielony ocean,
na ktrym koysay si mae francuskie wioski i miasta
podobne do powabnych wysp. Cienie rzucane przez
chmury egloway na lekkim porannym wietrze ponad
pen owocw przecz. Pukownik powiedzia, e
wedug jego oblicze jedna taka soczysta okolica daje
rocznie tyle biaego wina, e napoju zrobionego z jednego
plonu wystarczyoby na stoy wszystkich Finw a do
koca tego tysiclecia, a na pijastwa w weekendy mieliby
jeszcze miliony butelek.
Ostatni tydzie grupa spdzia w tej wanie dolinie, w
maych miasteczkach i wsiach. Finowie jedzili autokarem
miertelnych Linii Korpeli po Alzacji w poszukiwaniu
trzech kobiet, ktre ucieky i odczyy si od towarzystwa.
Podczas wypoczynku w obozie w Schwarzwaldzie zauwaono bowiem ku oglnemu przeraeniu, e z codziennej wyprawy po prowiant nie wrciy trzy najmodsze uczestniczki. Byy to: urzdniczka banku Hellevi Ni201

kula z Seinajoki, recepcjonistka Leena Maki-Vaula z Haukiputaa i fryzjerka Lisbeth Korhonen z Espoo. Kobietami
zawadna dza ycia. Wszyscy syszeli, jak snuy marzenia o wyprawie do Francji, wic wiedzieli, e naley ich
szuka w Alzacji. Nakonili do poszukiwa przewonika
Korpelc, odwoujc si do jego patriotycznych uczu:
przecie Finowie nie pozostawiaj towarzyszy w biedzie.
Smutkobjca Sorjonen odmalowa przed Korpel skandalizujcy obraz trzech powieszonych modych dziewczt,
ktre z szyjami w ptlach, z poczerniaymi twarzami i
opadnitymi poczochami wisz we francuskim mynie
albo w dzwonnicy.
Poszukiwacze nie pieszyli si, jedli i pili do woli, nocowali w starych przytulnych gospodach i rozkoszowali si
yciem. Pukownik wspomina nazwy miast: Thannenkirch, Rorschwihr, Bergheim, Mittelwihr, Ribeauville,
Guemar, Zellenberg. Region ten pooony by blisko granicy Niemiec i wiele miasteczek miao niemieckie nazwy.
Ostatni noc spdzili w Saint Hyppolyte, miecie pooonym najbliej zamku, z ktrego pukownik spoglda teraz
na dolin. Jego rka gadzia skrycie poladki wicedyrektorki szkoy Puusaari, przypominajce pkule magdeburskie.
W Colmarze, najwikszym miecie regionu, pukownik
skontaktowa si z policj i zoy zawiadomienie, e
zaginy trzy Finki, ktre, jak sdzi, powinny przebywa
gdzie na tych ziemiach. Pocztkowo policja nie okazywaa zbytnio zainteresowania zaginionymi kobietami, poniewa byy ju penoletnie. Gdy pukownik zdradzi, e
kada z nich ma skonnoci do depresji i w Finlandii udowodniono im zamiary samobjcze, colmarscy policjanci
obiecali popyta o nie ludzi. Pukownik dzwoni kadego
202

teresujc si wszystkim. Za nimi poday grupy mieszkajcych w okolicy mczyzn: plantatorw winnic i innych.
Wszdzie, dokd zawitay podrujce Szwedki, praca
mskiej czci ludnoci bardzo ucierpiaa. Policja z Colmaru nie moga zrobi nic innego, tylko zatrzyma te trzy
podejrzanie zachowujce si szwedzkie obywatelki, ktre
obecnie przetrzymywano w colmarskim areszcie. Policjanci obiecali teraz skupi si na szukaniu Finek, poniewa po odparciu szwedzkiego ataku znw mieli wicej
wolnego czasu.
Pukownik zasucha si w sowa przewodniczki, opowiadajcej histori zamku. Kobieta mwia, e przez setki
lat ludzie popenili tu wiele wstrzsajcych samobjstw,
skaczc wanie z tej wiey, z wysokoci dziesiciu metrw, na czyhajce w dole skay. Anonimowi miertelnicy
zaczli z zaciekawieniem spoglda przez krawd otworu
strzelniczego. Feldfebel rezerwy Korvanen zachowa
jednak ostrono: gosem oficera dowodzcego wyda
wojskowy rozkaz, krzyczc, e nikt nie ma prawa skaka w
d z wiey na oczach stada turystw z obcych krajw.
Towarzystwo wrcio posusznie do przewodniczki, by
posucha dalszego cigu opowieci, ale ona zdya ju
przej do czasw, gdy zamek znajdowa si pod wadz
Austriakw.
Powiedziaa, e od XVI wieku zachoway si do
dokadne informacje na temat historii fortecy Haut203

-Koenigsbourg i ycia w niej. A to dlatego, e lokalni wodarze wysyali regentowi austriackiemu sprawozdania
dotyczce utrzymania zamku. Spisy sprztw, ktre sporzdzano od roku 1527, wiadczyy o jego zamonoci:
znajdowao si tam duo broni, narzdzi, mebli i innego
majtku. Poniewa budowla bya wielka, wymagaa nieustannej naprawy, a mimo to podupadaa. Dach przecieka
i w wilgotnych komnatach musiano przesuwa oa, by nie
kapa na nie deszcz. Woda przecieka nawet do prochowni,
przez co wielu wodarzy zamku modlio si, eby caa ta
ruina wreszcie si zawalia i wystawaa tylko ledwo co
nad ziemi".
Nieco wzburzona francuska przewodniczka opowiadaa
o najgorszych momentach zamku, ktre przypady na okres
wojny trzydziestoletniej. W Alzacji Szwedzi grabili i
gwacili, jak si tylko dao. W czerwcu 1633 roku
szwedzcy barbarzycy okryli zamek Haut-Koenigsbourg, majc do pomocy artyleri. onierze, chocia posano im jako wsparcie oddziay rezerwistw, musieli w
kocu ucieka. Sidmego dnia wrzenia 1633 roku zamek
si podda.
Pukownik zwrci przewodniczce uwag, e tamte
wojska okupujce zamek skaday si prawdopodobnie z
Finw, chocia podlegali oni szwedzkiemu dowdztwu
wojskowemu, poniewa w owym czasie Finlandia bya pod
panowaniem Szwecji. Kemppainen wyrazi ubolewanie z
powodu zachowania si swoich rodakw w XVII wieku.
Jako zawodowy onierz mia jednak zrozumienie dla
tamtych wypadkw. Finowie sami w sobie nie byli
perfidni, ale ze wzgldw militarnych tak siln twierdz
musieli po prostu zdoby, jeli chcieli w ogle dalej prowadzi wojn w obcym kraju.
204

Francuzka podzikowaa za uzupenienie brakujcych

danych historycznych, ale za bardzo j te sowa nie wzruszyy, poniewa kontynuowaa:
- We wrzeniu 1633 roku Finowie" spalili doszcztnie
zamek Haut-Koenigsbourg, zabili ostatnich jego obrocw
i zgwacili kobiety, ktre si w nim schroniy.
Tego pukownik ju nie komentowa. Z zamku grupa
wrcia autokarem do Saint Hippolyte, skd Kemppainen i
wicedyrektorka szkoy Puusaari zadzwonili, zgodnie ze
swoim zwyczajem, na policj. Tam im odpowiedziano, e
powinni natychmiast przyjecha do Colmaru. Trzy Finki
zostay odnalezione. Byy ywe, chocia bardzo zmczone.
Waciwie to kobiety zatrzymano ju dwa dni wczeniej.
Pocztkowo uwaano je za Szwedki - w kadym razie one
same tak twierdziy - ale po dokadniejszych badaniach
wyszo na jaw, e s jednak Finkami i do tego tymi samymi, ktrych szukali pukownik i jego kompania.
Wicedyrektorka szkoy Puusaari podesza do telefonu i
zapytaa, czy kobiety popeniy jakie przestpstwo. Wedug policjantw z Colmaru jak na razie nie wyszo na jaw
nic takiego, co obciaoby je zbytnio, jeli nie uzna za
przestpstwo postawienia do gry nogami caej winnej
doliny.
Anonimowi miertelnicy pojechali wic do Colmaru.
Podczas gdy inni zostali i zwiedzali miasto, i szukali w hotelach noclegu, pukownik Kemppainen i wicedyrektorka
szkoy Puusaari poszli do komisariatu wyjani spraw
rodaczek. Komendant policji przyj oboje Finw uprzejmie. Poczstowa ich w swoim gabinecie kieliszkiem znakomitego lokalnego wina i zapyta, jak si yje w Finlandii. Wspomnia, e jest w pewnym sensie przyjacielem Finw-jego ojciec spdzi przed wojn urlop na Gotlandii,
205

a przecie to Finlandia, a w kadym razie ley gdzie w

pobliu.
Potem komendant przeszed do rzeczy. Wytumaczy,
e kobiety nalece do grupy pukownika Kemppainena
wywoay ferment moralny podczas swojej trwajcej a
tydzie wizyty we Francji. Wasay si po okolicy bez
konkretnego celu i wszdzie, gdzie tylko si pojawiy, powodoway zamt. Komendant policji nie chcia dokadniej
opowiada o sprawkach kobiet. Mia nadziej, e pukownik i wicedyrektorka szkoy zrozumiej, e sprawa jest
delikatna. Chocia zasadniczo kobiety nie popeniy nic
sprzecznego z francuskim prawem, to jednak postanowiono, e zostan wydalone w kraju w imi dobra publicznego. Miay wyjecha z Colmaru w cigu dwudziestu
czterech godzin.
Wicedyrektorka szkoy Puusaari przekazaa rzdowi
Francji za porednictwem komendanta policji oficjalne
ubolewanie z powodu zachowania si Finek. Pukownik
Kemppainen doczy si do przeprosin i powiedzia, e
jest gotw przej opiek nad owymi kobietami i przewie je w okrelonym czasie przez granic do Szwajcarii.
Pukownik da do zrozumienia, e on i jego towarzysze
maj w Alpach Szwajcarskich wane zadanie do
wypenienia.
Upade kobiety przyprowadzono do pokoju komendanta. Finki wyglday na cakiem wykoczone i skacowane. Miay wymite ubrania i dziurawe poczochy. Makija
im si rozmaza i gdzie po drodze zgubiy bagae. Komendant policji przekaza ich paszporty wicedyrektorce
szkoy Puusaari i poprosi kobiety o podpisanie dokumentw deportacyjnych. Oznajmi przy tym, e adna z
nich nie jest mile widziana na ziemi francuskiej przez
nastpne pi lat.
206

enujce spotkanie dobiego koca. Pukownik

Kemppainen i wicedyrektorka szkoy Puusaari zawieli
zbkane owieczki do miejscowego hotelu, by si umyy i
wypoczy. Potem wszyscy zjedli kolacj, podczas ktrej
Lisbeth Korhonen, Hellevi Nikula i Leena Maki-Vaula
spowiaday si z przebiegu swojej ucieczki.
Ot ze Schwarzwaldu dziewczyny dotary bez przeszkd autostopem na francusk stron. Zaraz w pierwszym
z brzegu miasteczku, chyba by to jaki Ostheim, napotkay
na wspaniae przyjcie. W miejscowych winiarniach trafiy
na erotyczne towarzystwo mskie i w duych ilociach
czstowano je tam szampanem. Zaprzyjaniy si z
wieloma gotowymi im pomc plantatorami, ktrzy
odnosili si do nich jak do krlowych. Finki odwiedzay
liczne wsie i miasta. Kawalerowie za twierdzili, e wanie
teraz maj duo czasu na zabaw, poniewa akurat rozpoczo si wito winobrania.
Damy z Pnocy zostay z miejsca ukoronowane i
okrzyknite boginiami wina w regionie, a nastpnie rozpoczto witowanie, jak przystoi w obecnoci takich istot.
Dokoa krcili si cigle mczyni, a wino pyno
strumieniami. Czuy si bosko, cho je to troch mczyo.
Po kilkudobowym wicie winobrania i rytuaach podnoci Finki zauwayy ku swojemu zaskoczeniu, e miejscowe kobiety zaczy od nich stroni, a nawet zachowywa si wobec nich wrogo. Takie postpowanie wydao im
si przesadne, gdy wszyscy mczyni, z ktrymi trjka
dziewczt miaa do czynienia, twierdzili, e nie s onaci.
Zreszt wygldao na to, e w Alzacji byo zatrzsienie kawalerw.
Zdarzay si te gupie sytuacje, ale zawsze w takich
wypadkach kobiety twierdziy, e s Szwedkami. Zaday
207

sobie nawet tyle trudu, eby wymyli dla siebie szwedzkie

pseudonimy. Lisbeth podawaa si za Ingrid, pozostae
wystpoway jako Synnve i Beata. Wszystko przebiegao
wspaniale a do chwili, gdy nagle policja zatrzymaa je w
Ribeauville, w samym rodku wita winobrania. Kazano
im zostawi niedopity szampan i si przywieziono w
obrzydliwym furgonie do Colmaru.
Kobiety byy wielokrotnie przesuchiwane. Dowiedziay si, e zgodnie z tutejszym obyczajem wito winobrania odbywa si dopiero po zebraniu plonw, czyli za
dwa miesice, jeli nie wicej. Kobiety narzekay, e podczas wycieczki okamano je take w wielu innych sprawach. Okazao si, e miay kontakt gwnie z onatymi.
Ponadto uwaano je za najtaszego rodzaju dziwki, ktre
uwodziy mczyzn, nie patrzc na wiek i wygld, a ponadto nie dajc za swoje usugi wynagrodzenia, gardzc
cennikiem. Utrzymania, ktre i tak nie byo krlewskie,
Francuzi nie wliczali do zapaty za usugi wiadczone
przez dziwki, poniewa tak czy owak si naleao.
Kobiety oznajmiy, e ze wzgldu na zaistnia sytuacj auj wszystkiego bardzo i poprosiy o moliwo
doczenia do znanego im i godnego zaufania grona rodakw. Stwierdziy, e w ohydnych betonowych celach policyjnego wizienia w Colmarze cakiem straciy ch do
ycia, i przekonyway, e bez adnych oporw wezm;i
udzia w zbiorowym samobjstwie, ktre - maj nadziej nastpi jak najszybciej. Zrozumiay, e byy atwowiernymi flirciarami, i strasznie si wstydziy caej tej historii.
Wicedyrektorka Puusaari pocieszaa upade rodaczki,
mwic, e nie warto martwi si tym, co byo. Nie ma nic
takiego zego, czego nie mona by naprawi, a poza tym
przecie przez cay tydzie czerpay z ycia penymi gar
208

ciami. Powinny si tylko cieszy. Kolacja przebiegaa odtd w lunej atmosferze i trwaa niemal trzy godziny.
Rano przewonik Korpela dotar do hotelu i oznajmi,
e autokar jest zatankowany, sprawdzony i gotowy do drogi. Rozoy na stole map drogow i pokaza palcem tras
z Colmaru do granicy, a potem dalej do Zurychu. Podr
potrwa dwie - trzy godziny.
Grupa opucia hotel i posza na dziedziniec colmarskiej katedry katolickiej, gdzie czeka autokar miertelnych Linii Korpeli. Ze wityni dochodzia pokutna pie
piewana mskimi gosami. Odprawiano tam porann
msz. Pukownik Kemppainen zaproponowa, eby wicedyrektorka szkoy Puusaari zaprowadzia upade siostry, by
posuchay przez chwil mszy, co w wietle ostatnich
postpkw raczej nie mogo im zaszkodzi.
Kobiety weszy do gotyckiego kocioa, ale po kilku
minutach wypady stamtd z czerwonymi twarzami, pdzc chyo do autokaru miertelnych Linii.
Gdy pojazd ruszy, wicedyrektorka szkoy Puusaari
powiedziaa, e w kociele peno byo wiejskich kobiet z
zacitymi minami i ich zawstydzonych mw. Podczas
mszy odmawiano modlitwy za odpuszczenie grzechw,
ktre mczyni popenili w zeszym tygodniu, zabawiajc
si ze szwedzkimi dziwkami w dolinie Colmaru.

29.

Autokar miertelnych Linii Korpeli zajecha wraz z

podrnymi do Zurychu rankiem pierwszego sierpnia. W
tym czasie miasto obchodzio tradycyjne targi ziem niaka,
wic zjechali tam wieniacy ze wszystkich kantonw
Szwajcarii, w ktrych uprawiano kartofle, eby witowa
zbiory. Opowiadano, e uday si one znakomicie, lato
byo soneczne i bez wiatru, zaraza ziemniaczana trzymaa
si z dala od pl, i dlatego wszyscy mieli dobro humory.
Wprawdzie niektrzy uwaaj, e Szwajcarzy s do
prostymi przedstawicielami alpejskiej rasy, ale cokol wiek
by mwi, na ziemniakach si znaj.
Z powodu targw cae miasto wypenio si rozemianymi ludmi kupujcymi kartofle, hotele byy zarezerwo
wane ju na kilka tygodni wczeniej, pobocza ulic zasta
wion samochodami, a w knajpach i w alejach panowa
cisk. Korpela zatrzyma autokar na wschodnim brzegu
przecinajcej miasto rzeki Limmat, w pobliu wzgrza
uniwersyteckiego. Anonimowi miertelnicy podzielili si
na grupy i wyruszyli na zwiedzanie tego bogatego i pik
nego miasta, gdzie pienidze wiata leay na tajnych kon
tach w skarbcach szwajcarskich bankierw. Przed rozsta
niem ustalono, e wszyscy spotkaj si przy autokarze
wieczorem okoo sidmej.
Pukownik Kemppainen i wicedyrektorka szkoy
Puusaari zawieli trzy szalejce w Alzacji uciekinierki do
kliniki wenerycznej i dermatologicznej, ktra znajdowa a
si w budynkach wydziau lekarskiego uniwersytetu.
Zostawili tam kobiety na badanie, zachcajc je jednak, by
przyszy na zbirk przy autokarze o sidmej wieczo rem,
poniewa, tak jak i inni, bd mogy skorzysta^ z noclegu.
210

Dowodzona przez pukownika Kemppainena grupa

posza zwiedzi muzeum sztuki, w ktrym bya akurat
wystawa wszystkich dzie Salvadora Dalego - setek prac
wielko formatowych. Wywary one due wraenie na zwiedzajcych. Wikszo uwaaa, e Dali od modoci by
szalecem, chocia na swj genialny sposb. Im bardziej
si starza, tym bardziej stawa si szalony.
Wicedyrektorka szkoy Puusaari i pukownik Kemppainen spdzili reszt dnia, spacerujc po ulicach Zurychu,
siedzc w kawiarnianych ogrdkach i podziwiajc
niekoczc si rzek plantatorw ziemniakw. Wydostawszy si na chwil z tumu, pojechali takswk do pooonej o kilka kilometrw dzielnicy Fluntern, w ktrej
znajdowa si dobrze utrzymany miejski cmentarz. Wicedyrektorka Puusaari powiedziaa, e interesuje si cmentarzami, widziaa ich w swoim yciu wiele, ale nigdy tak
porzdnego. To miejsce ostatniego spoczynku odzwierciedlao szwajcarsk drobiazgowo: alejki zamiecione z
najmniejszej nawet igy sosnowej, nasady kwiatowe
przystrzyone dokadniej ni broda igolaka, pyty i pomniki nagrobne ustawione prosto, za pomoc poziomicy, z
milimetrow dokadnoci. Nawet wiewirki cmentarne
wydaway si ubrane w eleganck szat i zachowyway si
z dyskretn godnoci.
W jednym z zielonych zaktkw zobaczyli pomnik
pochowanego tu synnego pisarza Jamesa Joyce'a. Helena
Puusaari oznajmia, e przeczytaa jeden z jego utworw,
przetumaczony przez Penttiego Saarikoskiego.
- ebymy my, Finowie, mieli tak wspaniaych pisarzy! - westchna wicedyrektorka szkoy.
- Przecie mamy Aleksisa Kiviego - pukownik prbowa podawa przykady, ale potem przypomnia
sobie,
211

co reyser Joukko Turkka zrobi z jego Siedmioma brami". Mianowicie podpuci on siedmiu najgorszych obuzw ze szkoy teatralnej, eby cakiem zohydzili ten skarb
narodowy.
Wieczorem pukownik i wicedyrektorka natknli si
przypadkowo na dowodzon przez dyrektora Rellonena
grup, ktra bya oszoomiona zamonoci miasta i nadmiarem reklam ulicznych. Razem usiedli w ogrdku kawiarnianym i sczyli piwo. Rozmowa zesza na temat pienidzy i reklamowania. Wiejski kowal z Parikkali Taisto
Laamanen przypomnia, e dawniej nikt niczego nie reklamowa i mimo to wszyscy sobie dobrze radzili. Jemu
samemu nawet do gowy by nie przyszo dawa do gazety
ogoszenia, e kuje konie i ostrzy kosy. Urzdnik kolejowy
z lisalmi Tenho Utriainen tumaczy, e bieda to rzecz
wzgldna. Chocia teraz biedny ma wicej pienidzy ni
yjcy sto lat temu redniozamony mieszczanin, to mimo
wszystko cierpi z powodu ubstwa, poniewa widzi dokoa
siebie bogatszych, a co najgorsze - reklamy, jedne od
drugich atrakcyjniejsze. Utriainen doszed wic do
wniosku, e to wanie reklamy s najwiksz przyczyn
porywania si Finw na wasne ycie. Czy warto y, gdy
nie ma si za co kupi tych wszystkich wspaniaoci, jakie
co chwila kto im podtyka pod nos? Utriainen twierdzi, e
co roku w Finlandii zabija si przynajmniej piciuset ludzi
przygnbionych nadmiern reklam.
Urzdnik uwaa, e na caym wiecie powinno si zabroni reklamowania, poniewa jest ono tak samo drogie,
jak zbrojenia wojskowe, ale o wiele bardziej niszczce. Finlandia mogaby by pionierem w realizacji tego postulatu.
Pukownik zjad obiad z wicedyrektorka szkoy Puusaari w Affelkammer, maej, urzdzonej w tradycyjnym
212

stylu restauracji, ktra znajdowaa si na Starym Miecie.

Marszaek Mannerheim mia zwyczaj popija tu sobie,
gdy podczas swoich podry zatrzymywa si w Zurychu"
- oznajmi waciciel gospody, usyszawszy, e para pochodzi z Finlandii. Mannerheim by zwinnym facetem.
Czsto, gdy ju sobie troch podpi, zaczyna popisywa
si si fizyczn, wyskakujc i wieszajc si na najwyszej
belce dachu Affelkammer. Ale to jeszcze nic, bo marszaek
przeciska si przez may, jedynie pmetrowy otwr midzy wib a dachem i zeskakiwa po drugiej stronie. To
bya sztuczka, ktr tylko niektrzy Szwajcarzy potrafili
zrobi, gdy inni nie mieli do si i zahaczali brzuchem o
wib i dach.
Pukownik wypi kilka kufli znakomitego szwajcarskiego piwa Feldschlsschen. Uskrzydlony napojem postanowi sprbowa si na wibie Mannerheima. Test okaza
si naprawd trudny. Ubrany w sztywny uniform Kemppainen musia wyty ostatnie siy, eby zrobi sztuczk
marszaka i zachowa honor. Poniewa by upartym czowiekiem, wic mu si udao. Kiedy oklaskiwany przez
zgromadzonych w restauracji wraca do swojego stolika,
poczu cie szczcia, zaprawionego odrobin onierskiej
dumy. Za ten bohaterski czyn waciciel Affelkammer postawi pukownikowi kufel piwa na koszt firmy.
O sidmej wieczorem samobjcy zebrali si znowu i
zaczli si zastanawia, gdzie mogliby spdzi noc. Poniewa wszystkie hotele i schroniska, nawet te najbliej
miasta, zostay opanowane przez kupujcych kartofle, postanowiono rozbi namiot w parku Platzpromenade, na
cypelku przy ujciu rzeki Sihl do Limmat, w centrum miasta po pnocnej stronie kolejowego dworca i muzeum
narodowego. Pukownik zapyta jednego z policjantw
213

o moliwo obozowania w parku. Ten odpowiedzia, e

nie ma nic przeciwko takiemu pomysowi, jeli tylko Finowie bd mieli odwag pj tam w nocy. Park zosta
bowiem opanowany przez setki tutejszych narkomanw,
ktrzy okupowali teren od wieczora i rozrabiali w nim
przez ca noc. Policjant zachca pukownika, eby poszed jednak gdzie indziej.
Poniewa nie byo innych wolnych miejsc noclegowych, mczyni zacignli przez most spacerowy do parku Platzpromenade namiot, pociel i drewno na opal,
przywiezione tu po bitwie w Walsrode, i zoyli wszystko
w najdalej na pnoc wysunitym miejscu, gdzie obie rzeki
czyy si, tworzc szerokie rozlewisko. Tam zaoono
obz, a przed namiotem rozpalono mae ognisko.
Samowolne zakadanie obozu przysza obserwowa co
najmniej setka chwiejcych si aonie pod wpywem
narkotykw modych mczyzn i kobiet, ktrzy wykrzykiwali, e aden zwyky miertelnik nie ma prawa wdziera
si na nalece do nich tereny. Zapewniali, e tak czy
owak obrabuj i zabij towarzyszy pukownika. Ciaa
moe sprztn policja i suby porzdkowe, jak to zwykle
robi co rano z ich wasnymi trupami.
Finowie oznajmili, e poniewa jechali tu przez ca
Europ a z najdalej na pnoc pooonych miejsc, to nic
maj zamiaru spdza nocy na ulicach Zurychu, zwaszcza
gdy odpowiedni zaktek jest tutaj wolny. Obiecali, e bd
spali spokojnie na kocu parku i nie bd przeszka dzali
narkomanom. Gdy rozsdne sowa nie pomogy,
pukownik i pozostali mczyni troch si zelili i powie
dzieli, e pochodz z Finlandii. Usyszawszy to, grupa na
pastnikw nieco si przerzedzia, a reszta zacza si zasta
nawia nad sytuacj, gdy si dowiedziaa, jak przebieg.i
214

bitka wycieczkowiczw w Walsrode, po niemieckiej stronie. Uula Lismanki rozdziela w tym czasie mczyznom
poplamione krwi kawaki drewna.
Ten skromny gest sprawi, e przywdcy narkomanw
zamienili swoje groby w proby i obietnice, w myl ktrych Finowie mogli nocowa na skraju parku tyle razy, ile
tylko zechc. Niewolnicy narkotykw tumaczyli swoje
wrogie zachowanie tym, e przyzwyczaili si zdobywa si pienidze na uywki, a poza tym nie maj nic do stracenia na tym wiecie. S ludmi skazanymi na mier, nie
ma przed nimi adnej przyszoci, jedynie ta okropna teraniejszo.
Teraz Finowie take przyznali si, e im samym wcale
nie idzie lepiej. Oni te nie maj przyszoci. Postanowili
popeni zbiorowe samobjstwo w Alpach Szwajcarskich.
Wic niech nikt nie opowiada im wzruszajcych historii o
mierci, bo kto jak kto, ale wanie oni s specjalistami w
tej materii.
Po negocjacjach przecignito przez rodek Platzpromenade lini demarkacyjn, za ktr niewolnicy narkotykw si wycofali. Po drugiej stronie pozostao trzydziecioro troje fiskich Anonimowych miertelnikw. Narkomani zapewniali, e bd si trzymali poudniowej
strony granicy, ale mimo wszystko pukownik postanowi
wystawi stra. Do trzymania stray na ochotnika zgosili
si hodowca reniferw Uula Lismanki i kapitan suchego
ldu Mikko Heikkinen, ktry zarezerwowa sobie na noc
do picia dwie butelki biaego wina. Uula wycign tali
kart do gry dla zabicia czasu oraz solone sielawy, na wypa dek gdyby chcieli co przeksi.
Noc od rzeki Limmat zacza podnosi si wilgotna
mga, tworzc pikne krgi w wietle rzucanym przez
215

uliczne latarnie i ognisko. Zza linii demarkacyjnej dochodziy przygnbiajce odgosy haasu robionego przez narkotykowych niewolnikw, ale nikt nie mia odwagi wedrze si na teren obozu Finw.
Uula Lismanki i Mikko Heikkinen zaczli gra w pokera otwartego. Na pocztku grali na pienidze. Kiedy kapitan suchego ldu straci ca swoj gotwk, zaproponowa podwyszenie stawek. Swoim zwyczajem by pijany,
a Uula te nie mia trzewej gowy, wic bardzo chcieli
gra dalej. Heikkinen postanowi woy do puli cae towarzystwo chrapice w namiocie, a przynajmniej tych
mniej wartociowych. Na pewno nie bdzie to bylejaki
poker!
- Zagrajmy o ich dusze!
Postanowili, e kapitan suchego ldu dostanie poudniowych samobjcw, mieszkajcych a do granic miasta
Iisalmi. Ci, ktrzy pochodzili z pnocy, byli etonami
Uuli.
Kapitan suchego ldu i hodowca reniferw przebijali
karty ca noc w mglistym krgu wiata dochodzcego od
tlcego si ogniska. Z byszczcymi oczami siedzieli nad
czarn wod rzeki jak dwa diaby. Z namiotu dochodzio
ufne chrapanie stawek pokerowych, a z oddali, zza
muzeum narodowego niosy si przytumione odgosy
walk
narkotykowych
niewolnikw,
wrzaskw
nieszcznikw, ktrzy postradali umys, i jki umierajcych.
Mimo to poker przebiega w najlepsze. Uula Lismanki
przegra do kapitana suchego ldu dusz recepcjonistki,
mieszkanki Haukipudas, potem pogranicznika z Ke mijarvi
Raaseikkinena, a na kocu dilera samochodw Lamsy i
okoo piciu innych Finw, mieszkajcych na p216

nocy kraju. Nad ranem szczcie si jednak odwrcio i

kapitan suchego ldu musia woy do gry wszystkie
dusze, jedna po drugiej. I tak straci: wiejskiego kowala
Laamanena z Parikkali, feldfebla rezerwy Korvanena, nauczycielk zaj praktycznych Taavitsainen, a nawet emerytowanego inyniera drogowego Hautal. Monter Hakkinen z Joutseno przynis mu jednak przy podbiciu z
powrotem Hautal, ale po godzinie podstpny hodowca
reniferw odegra si i odebra kapitanowi suchego ldu
niemal wszystkich.
W ostatniej chwili Heikkinenowi trafio si dobre rozdanie: szstka, semki, dziewitka... Idc za ciosem, woy do puli dyrektora Rellonena, ale kiedy Uula Lismanki
podbi Lams i wczeniej zdobyt Aulikki Granstedt, Heikkinen podnis stawk i dorzuci do ognia samego pukownika Kemppainena. Wydawao mu si, e Uula Lismanki gra do chaotycznie - mia par dziesitek i jednego asa. Rozdali przedostatni kart.
- aden reniferoerca nie bdzie mi tu blefowa - wydusi z siebie kapitan suchego ldu, wycigajc na dziwne
wiato nocne rozstrzygajc kart. Dosta to, czego mu
brakowao - bya to sidemka pik! Wrzuci do gry swoj
najdrosz dusz, wicedyrektork szkoy Puusaari, i z min zwycizcy wpatrywa si we wspgracza.
Uula Lismanki przebi bez zastanowienia wicedyrektork, rzucajc na st dyrektora Rellonena oraz Tenha
Utrianena, Taista Raasaikkoinena i dwie kobiety z poudnia Finlandii, ktrych dusze wygra po pnocy.
Kapitanowi suchego ldu dusze si ju skoczyy, ale
by pewien swojego zwycistwa. Poprosi Uul o zgod na
powicenie wasnej duszy. Przecie to rwna si wszystkim innym przebiciom Lismankiego. Hodowca reniferw
217

przyj ofert - wasna dusza jest oczywicie najdrosza i

nie ma takiej gry, w ktrej by nie wystarczya.
Obaj odkryli ostatnie karty. Przeraony kapitan suchego ldu zobaczy, e Lismanki dosta dziesitk karo.
Zapasow kart hodowcy reniferw bya dziesitka pik:
karta decydujca, ostatnia z czterech. Ta rozgrywka przesdzia: wszystkie dusze poszy za spraw Lismankiego do
pieka, a jako ostatnia - dusza kapitana suchego ldu.
Poniewa wszystko zostao przegrane, to i gra si
skoczya. Tak w yciu zawsze bywa. Jednak nadszed ranek, nocne opary si rozwiay, soce wyszo zza gr i park
ogarno sabe wiato.
Policja z Zurychu, pracownicy zakadu oczyszczania
miasta i urzdnicy opieki zdrowotnej przyjechali na miejsce samochodami w asycie pomocnikw. Stojcych jeszcze na nogach narkotykowych niewolnikw wykurzono
si z parku, zakrwawione strzykawki zagarnito wraz z
innymi rozrzuconymi noc mieciami do czarnych plastikowych workw, a dwch zmarych od przedawkowania
nieszcznikw wyniesiono na noszach do samochodu
firmy pogrzebowej.
Zwyciski gracz Uula Lismanki ugotowa na dogasajcym ognisku porann kaw i obudzi kobiety, by przygotoway kanapki. Na niadanie zostali zaproszeni te policjanci, suby porzdkowe oraz pielgniarze, ktrzy zdyli ju oprni i posprzta park.
- Bdzie pikny dzie - stwierdzili policjanci i chwalili
smaczne kanapki z solonymi sielawami.

218

30.

Anonimowi miertelnicy z przegranymi duszami

zwinli obz i zanieli rzeczy do flagowego autokaru
miertelnych Linii Korpeli, a potem zaraz z rana wyjechali. Kierujc si w stron Alp, rozpoczli ostatni etap
podry.
Po niecaej godzinie dotarli do Lucerny, piknego, starego miasta, wzniesionego na obu brzegach rzeki Reuss,
otoczonego wysokimi grami. Przez rzek biegy zbudowane w XIV wieku, mosty drewniane, a na ich wizarach
dachowych widniay freski, przedstawiajce sceny z ycia
wczesnych mieszkacw. Anonimowi miertelnicy kroczyli w milczeniu po starych mostach i zamyleni spogldali w turkusowozielone, spienione wody rzeki. Wicedyrektorka szkoy Puusaari powiedziaa do pukownika
Kemppainena, e jej zdaniem im bardziej zbliali si do
Alp, tym wikszy spokj ogarnia towarzystwo. Podrni
rozpamitywali na osobnoci swoje cikie przeycia. Majca wkrtce nastpi zbiorowa mier sprawiaa, e ich
twarze powaniay.
Pukownik take zauway przygnbienie swoich towarzyszy. Ale to chyba naturalne. Nie znajdzie si zapewne wielu, majcych specjalne powody do radoci na tym
wiecie, z ktrym zamierzaj si rozsta.
- Nie o to chodzi. Wydaje mi si, e do duo osb zaczyna aowa tego caego pomysu. Sama te w kocu nie
jestem pewna, czy chc umrze - wyznaa tsknym gosem
wicedyrektorka szkoy Puusaari. Dodaa take, e wsplna
wyprawa samobjcza bya dla niej rdem nowej chci
ycia.
Pukownik poprosi j, eby przypomniaa sobie
chwile spdzone w Toijali. Czy teraz wszystko zmienio si
219

w jej wyobrani na lepsze? Czy wydaje jej si, e te chwile

byy wspaniae?
Wicedyrektorka nic nie odpowiedziaa. Tu, w Lucernie,
okres przeyty w Toijali sprawia wraenie bardzo odlegego, a problemy, ktre wtedy miaa, zdaway si teraz
drobiazgami.
Korpela zwoywa grup na zbirk.
- Ruszamy, miertelnicy!
Podrni ogldali przez panoramiczne okna autokaru
szwajcarskie krajobrazy wiejskie - strome, zielone pastwiska grskie, po ktrych przechadzay si krowy o grubych
nogach, gry z zanieonymi wierzchokami i niebieskie
sierpniowe niebo. Autostrada wpadaa od czasu do czasu w
tunele, w ktrych wntrzu jechali ponad dziesi kilometrw pod Alpami. Korpela prowadzi autokar jak diabe,
wydawao si, e bardzo mu si pieszy do rozstania z
yciem. Droga zaczynaa si wznosi, zmienia w wsk i
krt. Im wyej wjedali, tym pikniejsze staway si
krajobrazy. W kocu dojechali tak wysoko w gry, e pastwiska i lasy znikny.
Na jednym ze wzniesie napotkali barierk postawion
w poprzek drogi, pilnowan przez dwch onierzy, ktrzy
tumaczyli, e na grze, w Furkapass, najwyszym miejscu
w okolicy, szaleje w najlepsze nieyca. Turystw tam
teraz nie wpuszczaj. Korpela poprosi pukownika, by
wyjani onierzowi, e mimo zakazu on zamierza pojecha na Furkapass i nawet dalej, tak daleko jak mu si
tylko podoba. Ma nowy autokar i naprawd potrafi jedzi
po grach, czy pada nieg, czy grad. Pukownik przetumaczy sowa kierowcy.
onierze odpowiedzieli, e za p godziny zamykaj
ca drog, takie s prognozy pogodowe, no i zarzdzenia.
220

Niechtnie podnieli barierk. miertelne Linie Korpeli

pogazoway przed siebie, coraz wyej, na szczyty gr.
Wszystkim si wydawao, jakby jechali do nieba. I tak rzeczywicie byo, zakadajc, e po mierci wpuszcz tam
kogo z takiej kompanii.
W kocu ciki autokar dotar z milczcymi pasaerami na Furkapass, gdzie stao kilka nieogrzanych budynkw, smaganych wiatrem. W jednym z nich znajdowaa si
ponura kawiarnia, a w niej siedziay tylko dwie turystki,
stare i pomarszczone Amerykanki. Poskaryy si, e z
powodu burzy nienej utkny tu, w najwyszym punkcie
grskiej drogi. onierze zabronili im i dalej.
Wkrtce, usyszawszy gos Korpeli, do kawiarni wpado dwch zadyszanych mundurowych, ktrzy gono pytali zdziwieni, czemu kierowca zaryzykowa i wjecha a
tutaj. Przecie droga miaa by zamknita! Czy stranicy
na dole nie zatrzymali pojazdu? Pukownik wyjani, e
wjechali tu na wasn odpowiedzialno, a skoro ju tutaj
s, to nie ma powodu wydziera si na nich.
onierze powiedzieli, e sia wiatru wynosi osiemnacie metrw na sekund. Brzmiao to wiarygodnie, poniewa na dworze z trudnoci zachowywao si rwnowag,
nieg smaga twarze, a mrz siga pewnie dziesiciu stopni. Znajdowali si na duej wysokoci, wyej ni 2 400 metrw nad poziomem morza. Przy tak diabelskiej pogodzie
nie wida ju byo doliny. Tutaj zaczynaa si rzeka Rodan
- spieniona woda spywaa z lodowca w d do przepaci,
szumic tak mocno, e nawet wycie burzowego wiatru nie
mogo przezwyciy jej dudnienia.
- Jestemy na miejscu - oznajmi Korpela.
Kaza Anonimowym miertelnikom przej z kawiarni
do autokaru i poprosi pukownika, by ten przetuma221

czy onierzom, e pojedzie jeszcze dalej kilka kilometrw. Wojskowi uznali Korpe za wariata, ktry przyzna
im racj, ale doda, e nie jest jedynym wariatem na tym
wiecie. Caa fiska grupa to kompletni wariaci. W to onierze uwierzyli od razu.
Kiedy wszyscy wsiedli do autobusu, emerytowany inynier drogowy Hautala poprosi o gos. Oznajmi, e
choruje na nieuleczaln odmian raka i przerzuty objy
cae jego ciao. Dlatego na pocztku lata postanowi przyczy si do wyprawy Anonimowych miertelnikw. Teraz jednak zmieni zdanie. Zachwyciy go pikne alpejskie
wioski Szwajcarii. Podczas podry zaprzyjani si z
mod dziewczyn mieszkajc w Espoo, Tarj Halttu-nen,
ktra take jest nieuleczalnie chora. Inynier drogowy
powiedzia, e nie zamierza towarzyszy innym w jedzie
autobusem na mier, tylko chce spdzi ostatnie chwile
ycia w jakim maym schronisku, otoczony Alpami,
przygldajc si onieonym szczytom gr.
Wszyscy patrzyli w osupieniu na Tarj, dziewczyn,
ktra cay czas trzymaa si na uboczu, sama, i nic do nikogo nie mwia. Teraz zaczerwieniona wyznaa, e choruje na AIDS i jest w takim stadium, e jej wszystko jedno,
i moe na przykad zosta i dotrzyma Hautali towarzystwa
w jakim schronisku, i czeka tam na mier. Oboje
mogliby si opiekowa sob nawzajem.
Nage wyznanie dziewczyny cierpicej na niebezpieczn, mierteln chorob wywoao zamieszanie wrd innych czonkw stowarzyszenia. Niektrzy zaczli oskara
j o to, e nie ostrzega ich przed ewentualnych zakaeniem. Przecie mogo si tak zdarzy, e choroba przeszaby z jednej osoby na drug. Przecie podruj razem i
spali w tym samym namiocie nie wiadomo ile razy.
222

Dziewczyna jest nieodpowiedzialna, bo zataia swoj chorob.

Wicedyrektorka szkoy Puusaari podniosa gos i
zwrcia uwag na to, e chyba nie ma znaczenia, czy samobjcy mogli si zakazi wirusem HIV, bo przecie tak
czy owak umr.
Uciekinierki z Alzacji owiadczyy, e one na pewno
nie zamierzaj umiera, tylko chc odprowadzi pozostaych na skraj przepaci i potem wrci do Finlandii. No ale
jeli zaraziy si od Tarji...
Pukownik Kemppainen odpowiedzia im ostro, e
wasnym postpowaniem wystawiy si w Alzacji na wiksze ryzyko ni podczas wsplnej podry z Tarj, wic powinny siedzie cicho. Nie ma adnego powodu do paniki.
Uula Lismanki przypomnia, e on take nie mia zamiaru jecha z innymi na mier. Niespodziewanie wiele
innych osb rwnie owiadczyo, e nie chc umiera.
Zadali od Korpeli, eby zawiz pozostajcych przy yciu do najbliszej wsi, gdy na porzuconej przez Boga Furkapass nie byo szansy na nocleg.
Zaczto przeglda map. Tysic metrw niej i niecae dwadziecia kilometrw na poudnie znajdowaa si
wie Munster. Wcieky Korpela skierowa ku niej swj
autokar. Tempo byo szalone, pojazd chybota si na oblodzonej, wijcej si jak serpentyna drodze, a podrni
krzyczeli z przeraenia. Prosili kierowc, eby jecha
ostroniej, ale przewonik nie zwalnia. Wrzasn do mikrofonu:
- Przyjechalimy tu po mier!
Wygldao to jak szalony zjazd w d, podczas ktrego
rol sanek odgrywa wielki autokar. Na ostrych zakrtach
jego przd kreli wielki uk w pustej przestrzeni, a gbo223

kie na kilometry przepacie czekay z otwartymi paszczami

na upy.
eby wprowadzi lejsz atmosfer smutkobjca Seppo Sorjonen zaproponowa, e opowie co zabawnego towarzyszom podry, ale ci nie chcieli sucha adnych wesoych ani miych historii. I bez tego podczas jazdy czuli
wielk ch ycia. zagotowaa si w Sorjonenie: oto
w chwili grozy obraono jego honor, honor bajarza. Na si
zacz opowiada przez mikrofon tragiczn i oblen
histori. Bya ona krtka, ale dugiej opowieci nawet
smutkobjca Sorjonen nie mgby snu w tak szalonym
tempie, w jakim Korpela prowadzi autokar.
Kelner mwi o licznej niemieckiej dziewczynce, porwanej, gdy miaa dziesi lat. Zbje wychowywali j w
pooonym na uboczu schronisku grskim do chwili, gdy
osigna pitnacie lat, a potem organizowali ohydne
seksualne orgie, ktre fotografowali i filmowali. Obrzydliwy materia sprzedawali za due pienidze producentom
filmw porno. Ich brutalno signa szczytu podczas
krwawej rozpusty, kiedy to dziewcz wielokrotnie zgwacono i na kocu zamordowano. Jak zwykle chciano
wszystko nagra na film. Gdy ju ofiara okrutnej zbrodni
zostaa pochowana na tyach schroniska, potwory zauwayy, e w kamerze nie byo tamy filmowej. Z wciekoci
zamordowali wic te kamerzyst, ale zostali z tego powodu zapani.
Przewonik Korpela mao nie wjecha w przepa, kiedy sucha tej przeraajcej opowieci. W ostatniej chwili
udao mu si zapanowa nad autokarem i z trudem dotarli
przed zajazd pocztowy w alpejskiej wsi Munster.
Trzscy si ze strachu Anonimowi miertelnicy wypadli z autokaru, a kapitan suchego ldu pierwszy z grupy
224

wdar si do hotelowej restauracji i zamwi wdk. Tym

razem pozostali Finowie take poprosili, eby im postawi
kieliszki. Drcymi rkoma wznieli toast. Nikt nie chcia
mwi ani sowem o mierci.

31-

Emerytowany inynier drogowy Jarl Hautala i chora na

AIDS mieszkanka Espoo Tarja Halttunen zachwycili si
zajazdem pocztowym tak, e na najwyszym pitrze postanowili wynaj dla siebie pokj, w ktrym mogliby
spdzi ostatnie dni ycia. Zanieli tam skpe bagae.
Potem przyszli do restauracji, eby poegna si z
pozostaymi.
Hautala dzikowa Anonimowym miertelnikom za
sympati i pomoc okazan mu podczas dugiej podry.
Przemawiajc, wzruszy si swoim cikim losem i krtkim yciem. Poegnanie to zrobio wraenie pod kadym
wzgldem. Wiele osb ocierao zy.
I znowu w maej alpejskiej wiosce nie znalazo si
do miejsc noclegowych dla caej grupy Finw, wic ponownie rozbito obz. Za potem okalajcym cmentarz w
Miinsterze bya maa ka, ktra miaa na tyle rwn
powierzchni, e mieci si na niej namiot.
Wicedyrektorka szkoy Puusaari i pukownik Kemppainen poszli zwiedzi cmentarz. Znajdowa si on na
stromym zboczu, z ktrego rozcigay si zachwycajce w
swojej surowoci widoki w d na dolin Rodanu. Liczne
groby kryy zmarych Becherw. Leeli tam: Josef, Maria,
Adolf, Frida, Otmar... Jeli sdzi po miejscu ostatniego
spoczynku, to poza Becherami trudno byoby znale we
wsi innych mieszkacw.
Wicedyrektorka szkoy Puusaari bya zdania, e cmentarz w Miinsterze jest idylliczny. Ona te chciaaby by pochowana w takim kameralnym miejscu. A co by byo, gdyby Szwajcarzy pozwalali chowa na swojej powiconej
ziemi cae grupy turystyczne? Moe Jarl Hautala mgby
odprowadzi samobjcw na miejsce ostatniego spoczynku? Powinni mu o tym wspomnie.
226

Korpela przyszed zapyta, czy spdz we wsi jeszcze

jedn noc czy te ma zwoa grup do autobusu i zjecha w
kocu w przepa, jak byo ustalone. Pukownik postanowi, e przemyl t spraw jeszcze w cigu tego dnia i
jutro zobacz, co dalej. Korpela odpowiedzia, e w takim
razie on wrci do restauracji i uchleje si na umr.
W restauracji zajazdu pocztowego pijany kapitan suchego ldu Heikkinen przechwala si przed miejscowymi
chopami, twierdzc, e jest z takim towarzystwem, ktre
przejdzie z pewnoci do historii caej Szwajcarii. Powiedzia im te, jaki cel ma wyprawa. Najpierw mieszkacy
wioski uznali groby Heikkinena za wygupy pijackie, ale
kiedy pozostali Finowie zapewniali, e jego gadki s prawdziwe, zaczli popiesznie i po cichu wymyka si na
dwr.
Wieczorem Finowie zjedli w restauracji zajazdu pieczonego pstrga i pili wino. Chocia jedzenie byo znakomite, a wino te nie gorsze, wcale nie poprawio im to samopoczucia.
W pewnej chwili usyszeli z dworu dwiki harmonii.
Zdziwieni pukownik i wicedyrektorka szkoy Puusaari
dopytywali si, kto tak gra. Kiedy wyszli na taras zajazdu,
zobaczyli kapitana suchego ldu, jak wkada monety do
figury drewnianego dziadka, trzymajcego w objciach
mechaniczny akordeon i kiwajcego gow w rytm automatycznej muzyki. Heikkinen by tak pijany, e zacz si
zwierza sztucznemu akordeonicie. Twierdzi, e przegra
swoj dusz w karty i chwali si, e niedugo umrze.
Wszystko to brzmiao do aonie. Pukownik zaproponowa Heikkinenowi, eby przesta pi, wlaz do namiotu i
pooy si spa. Kapitan suchego ldu prbowa si wyprostowa, wpatrywa si w pukownika szklanym wzro227

kiem, a potem chwiejnym krokiem ruszy za pot cmentarza w kierunku namiotu.

Jaskki kwiliy, kot przemyka si leniwie po trawniku
przed zajazdem pocztowym. Od wyjazdu z Furkapass
pogoda si przejania. Czuo si wieo lata. Pukownik
Kemppainen wyzna wicedyrektorce szkoy, e on na pewno nie ma ochoty spa jutro w autokarze Korpeli do
przepaci. Chwyci Helen Puusaari za rk, uklkn
przed ni i chrzkn. Zamierza si jej owiadczy. Wanie wtedy serce dzwonu kocioa katolickiego w Miinsterze zabio sze razy. Pokrzyowao to cakiem owiadczyny pukownika, ktry zaenowany wsta i powiedzia, e
pjdzie sprawdzi obz. Po jego odejciu wicedyrektorka
szkoy westchna z irytacj.
Wieczorem przy namiocie spalono ostatnie zakrwawione kawaki brzozy. Uznano, e nie bd ju potrzebne.
Drewno palio si dobrze, a wysuszona krew niemieckich
chuliganw syczaa, tworzc przytulny, cho ponury nastrj przy wieczornym ognisku Anonimowych miertelnikw. Atmosfera bya jako dziwna. Uula czstowa towarzystwo ostatnimi solonymi sielawami zowionymi w
Inari, ktre leay na dnie skrzynki. Ryb zagryzano kawakami szwajcarskiego chleba jczmiennego. Kto powiedzia, e to jak Ostatnia Wieczerza, z tym e zamiast
Jezusa Nazarejskiego chleb rozdziela Uula Lismanki, a
uczniami byli Anonimowi miertelnicy.
Kobiety zaczy cicho piewa. Nuciy smutne pieni
ludowe z poudniowej czci regionu Pohjanmaa. Nawet
pukownik zauway, e je jeszcze pamita, i te piewa:
Wiatr to gnie gazie brzozy ..."
Gdy soce zaczo zachodzi, do obozu przybyo piciu przysadzistych starszych Szwajcarw, ktrzy oznajmi228

li, e reprezentuj kanton Wallis. Mieli powane miny i

wygldao, e przychodz z istotn spraw. Pukownik
zaprosi goci do ogniska, by poczstowali si prost kolacj - poda im sielawy, chleb i wino.
Okazao si, e decyzyjne organy kantonu zebray si
pod wieczr w trybie awaryjnym i upowaniy delegacj
do przedstawienia Finom sprawy. A sprawa ta bya po
prostu taka, e mieszkacy kantonu Wallis nie mogli zgodzi si, eby grupa Finw popenia zbiorowe samobjstwo na ich terenie. Zdaniem delegacji samobjstwo jest i
tak czynem diabelskim, nie mwic ju o samobjstwie
zbiorowym. Bg nie stworzy czowieka po to, by sam
koczy swj ywot. Wprost przeciwnie, zamiarem Boga
byo to, eby ludzie si rozmnaali i zapeniali ziemi, a
nie odchodzili z tego wiata, kiedy im si zechce i na wasn
rk. Poza tym prawo szwajcarskie zabrania samobjstw
zbiorowych.
Pukownik Kemppainen podzikowa mieszkacom
kantonu za trosk, ale wyjani, e Finowie nie maj zwyczaju przyjmowa rad od nieznajomych, zwaszcza w tak
wanej sprawie. Zapyta, skd pochodzi wiadomo o zamiarze jego kompanii. Przedstawiciele kantonu odpowiedzieli, e od jednego z czonkw fiskiej wycieczki otrzymali wiarygodn informacj o planowanym samobjstwie
zbiorowym. Czowiek ten chwali si take, e przegra do
diaba wasn dusz, uprawiajc hazard poprzedniej nocy
w Zurychu. Szwajcarzy twierdzili, e jest to najstraszniejsza spord wszystkich historii, ktre syszeli w
swoim yciu. Z ca stanowczoci zabronili Finom wywoywania dodatkowych problemw w Miinsterze i zayczyli sobie, aby grupa opucia teren kantonu najpniej
nastpnego ranka.
229

Gadki facetw ze Szwajcarii zaczy pukownika wkurza. Co takiego! eby Fin podczas podry po obcym
kraju nie mg si nawet zabi, bo zaraz kto si wtrca!
Kemppainen podzikowa delegacji za ostrzeenie, ale nie
obieca, e posucha jej apelu. Stwierdzi, e Finowie s
nieustpliwym narodem, ktry zawsze robi to, do czego si
zabiera. Na upartych Finw nie mona wpyn w aden
sposb. Finlandia jest pastwem suwerennym i jej
obywatele maj konstytucyjne prawo do decydowania o
swoich sprawach, niezalenie od tego, w jakiej czci
wiata si znajduj.
Szwajcarzy odparli, e maj prawo zabroni zbiorowego samobjstwa na wasnym terenie i pukownik powinien
to zrozumie. Dodali jeszcze, e z tego, co widz, to
Finowie s kompletnie stuknitym narodem.
Pukownik przypomnia delegacji kantonu wydarzenia
z historii Szwajcarii. Na pocztku tysiclecia caa
wczesna ludno tego kraju spalia swoje siedliska i
wyruszya z gr na wspln wdrwk w stron poudnia.
W sumie byo ich trzysta siedemdziesit tysicy. Chcieli
znale dla swojej spoecznoci nowy, lepszy kraj, w
ktrym mogliby si osiedli. Dotarli na tereny obecnych
Woch, ale rzymskie legiony w sposb bezwzgldny
zmusiy wdrujce rzesze, w tym kadego bez wyjtku, do
powrotu, ktry z pewnoci musia by przygnbiajcy,
gdy wszystkie nadajce si do zamieszkania domy zostay
przed wyjazdem zniszczone. W wietle tych wydarze
pukownik nie uwaa za stosowne, eby przedstawiciele
kantonu uczyli Finw, co jest mdre, a co nie.
Jeszcze chwila, a moe wybuchaby ktnia, gdy wieczorn cisz alpejskiej wioski przeszy nagy, wstrzsajcy
230

i miertelny krzyk. Przeraajcy wrzask odbija si echem

o zbocza i ciany grskie. Straszny dwik wywoywa
dreszcze, mczyni z kantonu uklkli i zaczli si modli.
Uznali, e jest to ostatni znak. Krzyk wzbudzi lk take
wrd Finw.
Wkrtce do obozu dotara wiadomo, e jeden z
przyjezdnych wpad do ciemnej, gbokiej na setki metrw
przepaci, okalajcej poblisk rzek Rodan. eby wydoby
ciao, potrzebnych byo kilku mczyzn.
Finowie wzili nosze z zajazdu pocztowego i zapytali,
jak zej na d, w dolin. Owietlali sobie drog kieszonkowymi latarkami. wiadkowie wydarzenia krzyczeli do
nich z gry, kierujc ich tam, gdzie powinni szuka ofiary.
Po pewnym czasie odnaleziono nieszcznika - okaza si
nim kapitan suchego ldu Mikko Heikkinen. Martwy -jak
przywizany do kotwicy kamie. Mia zamany krgosup,
ale w rce trzyma butelk wina, ktra szczliwym trafem
nie rozbia si. Czas cudw jeszcze si nie skoczy.
Ciao wyniesiono na noszach i zoono na tarasie zajazdu pocztowego. We wsi nie byo lekarza, ale c lekarz
mg poradzi zwokom! Co nieywe, to nieywe.
Emerytowany inynier drogowy Jarl Hautala wyszed
ze swojego pokoju, by spojrze na ciao zmarego przyjaciela. Zoy rce nieboszczyka na krzy i zamkn mu powieki. Wicedyrektorka szkoy Puusaari wycigna z doni
trupa butelk wina. By to dopiero co otwarty riesling,
wyprodukowany w 1987 roku, dobry rocznik. Pierwszy yk
zosta z niego upity, a w przypadku kapitana take ostatni.
Pukownik powiedzia przedstawicielom kantonu, e
poniewa sprawy przybray tak szokujcy i nagy obrt,
uwaa za swj obowizek zmieni plany grupy. Zbiorowe231

go samobjstwa nie popeni w Miinsterze, pod tym

wzgldem panowie mog spa spokojnie. Kemppainen
poinformowa ich, e w Finlandii zawsze przerywa si zawody, jakiekolwiek by byy, jeli wydarzy si miertelny
wypadek.
Inynier drogowy Hautala zaproponowa, eby Anonimowi miertelnicy pojechali miertelnymi Liniami
Korpeli przez Francj i Hiszpani do Portugalii.
- Dlaczego a tam? - spyta burkliwym gosem prze
wonik, bo znw oznaczao to cig jazd przez kilka
dni.
Jarl Hautala odpar, e przyszed mu na myl lecy na
poudniowo-zachodnim wybrzeu regionu Algarve
Przyldek w. Wincentego, nazywany Przyldkiem Koca
wiata, poniewa poznana przez ludzi kraina koczy si
wanie w tym odlegym miejscu. By to najdalej na poudniowy zachd wysunity zaktek Europy. Hautala widzia
pocztwki z tego kraca wiata, oszaamiajcego swoj
urod.
- Jeli autokar spadnie do morza wanie z tego przy
ldka, to mier bdzie pewna - przekonywa Hautala.
Obieca te zaj si ciaem kapitana suchego ldu, gdy
pozostae towarzystwo opuci na zawsze te nieprzyjazne
okolice i uda si do Portugalii, na soneczne plae
Atlantyku.
Pukownik podj decyzj o wyjedzie.
- Rano o szstej, zaraz po niadaniu zwijamy obz i w
drog.
Przedstawiciele kantonu uklknli przy zwokach kapitana suchego ldu, skrzyowali rce na piersi i popatrzyli
penymi ez oczami w gr, na owietlone gwiazdami
niebo. Dzikowali Bogu, e fiska wycieczka obiecaa wy232

jecha z ich wsi i kantonu. Szwajcarzy przyrzekli nawet, e

kupi z publicznych rodkw cynkow trumn, w ktrej
ciao nieszcznika zostanie przewiezione do jego rodzinnego kraju.

32-

Rankiem miertelne Linie gazoway z nienawici w

d. Autokar wyjecha z Miinsteru i dotar do Genewy ju
przed dziewit. Tam Korpela zatankowa pojazd. Pukownik wysiad wraz z wicedyrektork szkoy Puusaari,
poniewa chcia si uda do Lizbony samolotem. Mia powd, eby zmieni tras podry, pragn bowiem zosta
sam z wicedyrektork.
Ustali, e wszyscy spotkaj si w przyszym tygodniu
na przyldku zwanym Kocem wiata. Korpela zapyta,
gdzie dokadnie pukownik i wicedyrektork bd czeka
na Anonimowych miertelnikw. Kemppainen przypuszcza, e zamieszkaj w hotelu pooonym w najodleglejszym punkcie kontynentu europejskiego, bo chyba taki tam
jest.
Tak wic pukownik i wicedyrektork polecieli pierwsi
do Lizbony, chocia przez Londyn, a stamtd pojechali
autobusem turystycznym do wsi Sagres, ktra znajdowaa
si w odlegoci trzystu kilometrw na poudnie. Para
zakwaterowaa si w hotelu Riomar, ktry faktycznie byl
miejscem noclegowym w najdalszym punkcie po tej stronie Europy.
Cztery dni pniej wieczorem miertelne Linie Korpeli zajechay na hotelowy dziedziniec. Ponowne spotkanie
przebiego entuzjastycznie. Pukownik zorganizowa
uroczyste powitanie na hotelowym patio: do stou podano
rozmaite przysmaki morskie i miejscowe Vinho Verde.
Podrni byli w dobrej formie mimo przebytych trzech
tysicy piciuset kilometrw. Korpela powiedzia, e
prowadzi autokar na zmian z felfeblem, rezerwy Korvanenem. Jechali przez Lyon do Barcelony, a stamtd do
Madrytu i dalej do Lizbony, a dzisiaj rano s tutaj. W am234

b
a
s
a
d
z
i
e
F
i
n
l
a
n
d
i
i
w
M
a
d
r
y
c
i
e
d
o
s
t
a
l
i
f
i

s
k
i
e

g
a
z
e
t
y
.
B
y

a
w
n
i
c
h
w
i
a
d
o
m
o

d
o
t
y
c
z

c
a
U
u
l
i
L
i
s
m
a
n
k
i
e
g
o
,
k
t

e
g
o
w
k
r
a
j
u
p
o
s
z
u
k
i
w
a
n
o
l
i
s
t
e
m
g
o

c
z
y
m
.
O
k
a
z
a

o
s
i

e
U
u
l
a
u
k

r
a
d

p
e
w
n
e
j
a
m
e
r
y
k
a

s
k
i
e
j
g
r
u
p
i
e
f
i
l
m
o
w
c

w
s
e
t
k
i
t
y
s
i

c
y
d
o
l
a
r

w
.
P
r
z
e
c
z
y
t
a
w
s
z
y
g
a
z
e
t
y
,
L
i
s
m
a
n
k
i
p
o
w
i
e
d
z
i
a

e
p
o
p
e

n
i
s
a
m
o
b


j
s
t
w
o
r
a
z
e
m
z
i
n
n
y
m
i
.
A
l
e
r
e
s
z
t
a
g
r
u
p
y
z
a
c
z

a
j
u

p
o
w

t
p
i
e
w
a

w
c
e
l
o
w
o

z
b
i
o
r
o
w
e
g
o
s
a
m
o
b

j
s
t
w
a
.
C
o
r
a
z
t
o
n
o
w
a
o
s
o
b
a
s
t
w
i
e
r
d

z
a

a
,

w
i
a
t
j
e
s
t
j
e
d
n
a
k
m
i

y
m
m
i
e
j
s
c
e
m
d
o

y
c
i
a
,
a
p
r
o
b
l
e
m
y
,

k
t

r
e
w
F
i
n
l
a
n
d
i
i
w
y
d
a
w
a

y
s
i

p
o
n
a
d
s
i

y
,
t
u
t
a
j
,
n
a
d
r
u
g
i
m
k

r
a

c
u
E
u
r
o
p
y
s
t
a

y
s
i

d
o

b
a
n
a
l
n
e
.
D

u
g
a
p
o
d
r

z
p
o
z
o
s
t
a

y
m

i
t
o
w
a
r
z
y
s
z
a
m
i
l
o
s
u
z
w
i

k
s
z
y

a
t
y
l
k
o
i
c
h
c
h

y
c
i
a
.
W
s
p

l
n
e
c
h

w
i
l
e
p
o
p
r
a
w
i

y
i
m
s
a
m
o
o
c
e
n

.
W
y
r
w
a
n
i
e
s
i

z
w

s
k
i
c
h
k
r

w
,
w

k
t

r
y
c
h

y
l
i
,
s
p
o
w
o
d
o
w
a

o
,

e
z
o
b
a
c
z
y
l
i

w
i
a
t
z
s
z
e
r
s
z
e
j
p
e
r
s
p
e

k
t
y
w
y
.
Z
y
c
i
e
z
a
c
z

o
n
a
n
o
w
o
s
m
a
k
o
w
a

.
P
r
z
y
s
z

w
y
d
a
w
a

a
s
i

j
a

n
i
e
j
s
z
a
,
n
i

j
e
s
z
c
z
e
n
a
p
o
c
z

t
k
u
l
a
t
a
m
o
g
l
i
s
o
b
i
e
w
y
o
b
r
a
z
i

.
S
w
o
j

r
o
l

w
p
o
p
r
a
w
i
e
h
u
m
o
r

w
o
d
e
g
r
a

s
m
u
t
k
o
b

j
c
a
S
e
p
p
o
S
o
r
j
o
n

e
n
.
P
o
d
c
z
a
s
d

u
g
i
e
j
p
o
d
r

y
m
i
a

z
w
y
c
z
a
j
z
a
b
a
w
i
a

A
n
o
n
i
m
o
w
y
c
h

i
e
r
t
e
l
n
i
k

w
i
e
t
n
y
m
i
o
p
o
w
i
e

c
i
a
m
i
.
K
i
e
d
y
j
e
c
h
a
l
i
p
r
z
e
z
p
o
r
o

n
i


t
e
d
r
z
e
w
a
m
i
o
l
i
w
n
y
m
i
p

a
s
k
o
w
y

e
H
i
s
z
p
a
n
i
i
,
z
a
c
z

w
s
p
o
m
i
n
a

p
o

d
a
w
a
n
e
p
o
d
c
z
a
s
p
r
z
y
j

f
i

s
k
i
e
p
o
t
r
a
w
y
,
k
t

r
e
p
o
z
n
a

,
p
r
a
c
u
j

c
j

a
k
o
k
e
l
n
e
r
n
a
z
l
e
c
e
n
i
a
,
a
t
a
k

e
g
d
y
z
a
m

o
d
u
m
i
e
s
z
k
a

w
K
a
r
e
l
i
i
.

O
p
o
w
i
e
d
z
i
a

o
w

c
i
c
i
e
l
u
w
s
p
a
n
i
a

e
g
o
d
o
m
u
w
N
u
r
m
e
s
,
n
i
e
j
a
k
i
m

S
u
h
o
n
e
n
i
e
,
k
t

r
e
m
u
n
a
n
i
e
s
z
c
z

c
i
e
u
r
o
d
z
i

s
i

t
y
l
k
o
j
e
d
e
n
s
p
a

d
k
o
b
i
e
r
c
a
,
i
d
o
t
e
g
o
c

r
k
a
.
D
z
i
e
w
c
z
y
n
a
b
y

a
w

a
,
n
i
e
s
p
e
c
j
a
l
n

i
e

a
d
n
a
,
m
i
a

a
k
r
z
y
w
e
n
o
g
i
i
o
s
t
r
y
j

z
y
k
,
j
a
k
t
o
c
z

s
t
o
b
y
w
a
u

d
z
i
e
w
c
z

t
w
b
o
g
a
t
y
c
h
d
o
m
a
c
h
.
P
r
z
e
g
a
n
i
a

a
k
a
n
d
y
d
a
t

w
n
a
m

w
,

j
e
d
n
e
g
o
p
o
235

drugim, a pod koniec lat pidziesitych pewnemu wczykijowi udao si zrobi jej dziecko. Suhonen nie zmartwi si specjalnie tak przeciwnoci losu, tylko urzdzi
crce i jej narzeczonemu wystawne wesele stulecia. Zaproszono na nie ludzi z caej pnocnej Karelii, ktrzy bawili
si trzy dni i trzy noce, a wyerka bya taka, e cay kraj o
tym usysza.
Na dugich stoach, rozmieszczonych przed wielkim
domem pod gaziami brzz, postawiono wszelkie moliwe przysmaki fiskie. Znajdoway si tam rozmaite ryby:
mielona sola, duszone w male sielawy, surowy solony oso, sielawy w musztardzie, rolady z sielawy, wdzona sola, sandacz z pieca, potrawka ze szczupaka i zapiekanka z
ososia. Wielkie wazy wypeniaa ikra rybia i mietana,
kiszone ogrki, mid, cebulki w occie, bryja, kapusta gotowana na mleku, marynowane grzyby i buraczki, pomidory, tarta pietruszka i saatka buraczana.
Obliczono, e przez trzy dni wesela do stou podeszo
niemal trzystu goci. Ale jedzenia starczyo!
Oprcz ryb stay tam ogromne iloci tradycyjnych potraw misnych: piecze barania, marynowana wieprzowina, wdzone miso renifera, ziemniaki i baranina zapiekane z serem i podawane w wielkich drewnianych misach.
Byy te olbrzymie szynki z pieca, piecze zajcza, gulasz
z osia, dzikie ptactwo przyrzdzone na rne sposoby. Rolady misne, kapusta z baranin, zapiekany ser, zapiekanka
z brukwi, bliny... i oczywicie wielkie sterty karelskich
pierokw w misach z dodatkiem masa i roztartych jajek.
Naturalnie podano take rne ciasta, torty i pierniki,
galaretki owocowe i kisiele, a do tego kaw, koniak i likiery. Ponadto za stodo znajdowaa si piciusetlitrowa kad
z piwem, do ktrej gocie mieli swobodny dostp.
236

Lud jad, pi i wychwala mod par przez trzy dni. Wesele byo
wspaniae, jak adne inne. Gospodarz sfinansowa je bez mrugnicia
okiem. Mwi wszystkim, e gdy zi wchodzi do wielkiego domu, to
wtedy nie warto skpi. eby zi wiedzia, do jakiej rodziny naley,
bo kiedy czowiek najada si do syta, to jeszcze lepiej pracuje w dzie
powszedni. Wczykij kiwa tylko gow na to, co mwi gospodarz. I
tak siami mieszkacw caego okrgu przekazano mu
odpowiedzialno za gospodarstwo.
Dziki uroczystociom weselnym w Nurmes take i w pobliskich
wsiach zarczyo si ponad trzydzieci par. Tak to si dzieje, gdy
trzystu ludzi je, pije i taczy przez poow tygodnia. Sorjonen
wspomina, e w tamtym roku nie popeniono w pnocnej Karelii ani
jednego samobjstwa, tak skuteczne okazao si to wesele.
Smutkobjca rozda Anonimowym miertelnikom recepty na
fiskie delikatesy, ktre robi si na przyjcia, bo moe jeszcze im si
w yciu przydadz. Wszyscy je przyjli, poza Uul Lismankim, ktry
powiedzia, e ostatnio za duo objada si doczesnym dobrem.
Podczas dugiej jazdy ze Szwajcarii do Portugalii wrd
samobjcw rozbudzio si wiele ciepych uczu. Przyjaci poznaje
si w biedzie, a wsplny los zblia take kobiety i mczyzn. Dyrektor
Rellonen i Aulikki Gran-stedt siadywali ju wycznie obok siebie.
Powiedzieli, e si pobior, gdy tylko Rellonen dostanie rozwd ze
swoj pierwsz on. Take monter Hakkinen i recepcjonistka Leena
Maki-Vaula, dyrektor cyrku Sakari Piippo i urzdniczka bankowa
Hellevi Nikula zarczyli si w Madrycie. Pogranicznik Raaseikkinen,
diler samochodw Lamsa, feldfebel rezerwy Korvanen i urzdnik
kolejowy Utriainen
237

te zamierzali postpi podobnie. Pozostali rwnie mieli

swoje plany.
Wicedyrektorka szkoy Helena Puusaari oznajmia
wszystkim nowin: postanowia zgodzi si na lub z pukownikiem Kemppainenem. Sowa te byy niejakim zaskoczeniem dla Hermanniego, ktry nie zdy si jeszcze
owiadczy, gdy szyki pomiesza mu dwik dzwonu kocielnego w alpejskiej wiosce Munster. Kemppainen zakopota si, poczerwienia na twarzy, co mu si nie zdarzyo od dziesicioleci. Uszczliwiony kania si wkoo,
a Helena Puusaari chwycia biedaka za rk i poklepaa
uspokajajco.

33Ogarnici powszechn radoci podrni poszli popatrze

na Cabo de Sao Vincente, Pwysep w. Wincentego zwany
Kocem wiata, na ktrym znajdowaa si stara cytadela z
czasw Henryka eglarza. Byo to przepikne miejsce.
Wysokie na szedziesit metrw, pionowe skay koczyy si
w turkusowym oceanie, ktrego spienione fale uderzay z
hukiem o kamienne ciany. Morze byo tutaj ciepe w
przeciwiestwie do tego na Pnocy, przy Nordkapp, i nie
dyszao te tak gronie jak Ocean Lodowaty. A jednak
wszdzie, w kadym morzu bya ta sama woda.
Przewonik Korpela oznajmi pukownikowi Kemppainenowi, e wycieczka z Pori przez Finlandi a na pwysep
Nordkapp, a stamtd przez Europ tutaj, na Koniec wiata,
bya w jego yciu najbardziej zwariowan i najdziksz
wypraw.
- Mwisz tak dlatego, e jeszcze yjemy, czy dlatego, e nie
udao nam si umrze? - zapyta oficer.
Podczas gdy inni weselili si na brzegu morza, hodowca
reniferw Uula Lismanki poszed zamylony do autokaru
miertelnych Linii. Odszuka instrukcj dla kierowcy i usiad
za kierownic, by przejrze jej tre. Uula bardzo chcia si
nauczy prowadzi autobus. Poczu, e ta umiejtno jest mu
potrzebna wanie teraz.
Broszura miaa pidziesit stron. Hodowca reniferw
nigdy nie prowadzi innego pojazdu poza skuterem nienym, a
wic musia si podszkoli, jeli chcia wprawi w ruch tak
skomplikowany, luksusowy autokar.
Na konsoli znajdowao si ponad trzydzieci zegarw.
Upyno troch czasu, zanim Uula poj, do czego suy na
przykad rozrusznik. Musia te sprawdzi cinienie
239

w obwodach hamulcowych przednich i tylnych. Klucz

znajdowa si w stacyjce, ale uruchomienie pojazdu nie
byo takie proste. Najpierw musia nauczy si, jak dziaaj
hamulce i biegi. Autokar mia dziesiciostopniowy automat.
Uula Lismanki czyta instrukcj przez dwie godziny ze
zmarszczonym czoem. Z dworu, od strony cytadeli dochodziy do niego odgosy zabawy i piew samobjcw.
Niektrzy byli tak rozentuzjazmowani, e taczyli na szerokiej, wyoonej kamiennymi pytami ry wiatrw z
czasw Henryka eglarza. Uuli taka rozrywka nie pocigaa. Wrci do czytania.
W kocu hodowca reniferw nauczy si ju tyle, e
mg sprbowa, czy pojazd ruszy. Dziaajc zgodnie z instrukcj, sprawdzi, czy hamulec postojowy jest zacignity, ustawi drek automatu skrzyni biegw na pozycji N i
wcisn gaz rczny. Potem przekrci klucz na pozycj
zasilania i i wczy przycisk gwny. Sprawdzi, czy pal
si lampki cinienia oleju, akumulatora i hamulca postojowego. Za pomoc klucza mg obudzi do ycia silnik o
mocy czterystu koni mechanicznych. Lampki cinienia
oleju i akumulatora zgasy. Silnik parskn i ruszy.
Uula Lismanki pokrci wspomagan hydraulicznie
kierownic, docisn gaz do koca i podnis drek. Autokar ruszy z piskiem opon. Silnik szybko zwiksza obroty, wskazwka szybkociomierza unosia si w oczach.
Pojazd przejecha z wielk prdkoci obok taczcych
miertelnikw, ktrzy zastygli, wpatrujc si w pdzcy
szaleczo autokar, prowadzony przez hodowc reniferw z
dzikim wyrazem twarzy. Uula pokiwa im rk na poegnanie i pozwoli, by miertelne Linie Korpeli stoczyy si
na penym gazie obok starych jak wiat ruin twierdzy
240

w stron urwiska, a dalej prosto przez stalowe barierki na

zachd, do Atlantyku. Luksusowy autokar zmit barierk
ze swojej drogi i wylecia z wyciem silnika w powietrze na
co najmniej sto metrw do przodu. Uderzy w fale oceanu,
daa si sysze eksplozja. Pojazd przechyli si na bok,
reflektory zgasy i autokar zacz si pogra jak trafiony
torped niszczyciel.
Anonimowi miertelnicy popdzili na skraj urwiska
popatrze, co si stao. Zdyli jeszcze ujrze bok autokaru, a na nim napis: Szybkie Linie Korpeli. Potem spieniona
fala oceanu nadchodzca od strony Ameryki wzia pojazd
w objcia i przykrya sob. Wody zatopiy take hodowc
reniferw Uul Lismankiego.
Ocean pieni si jeszcze dugo w tym miejscu, w ktrym samotnik z laposkich gr w Utsjoki znikn w otchani, a wraz z nim luksusowy autokar. Ze spuszczonymi
gowami samobjcy odchodzili od skraju urwiska. Bez
sowa przebyli kilka kilometrw drogi do Sagres, gdzie
pukownik Kemppainen i przewonik Korpela zoyli na
policji doniesienie o nieszczliwym wypadku. Korpela
wyjani wstpnie, e autokar z jakiego powodu sam si
stoczy do morza. Pukownik doda, e w pojedzie uton
jeden z czonkw grupy turystycznej, hodowca reniferw
Uula Lismanki.
Policja zaalarmowaa o zaginiciu autokaru posterunek
stray morskiej w Sagres, skd wysano d patrolow.
Ale na morzu nie znaleziono po nim adnego ladu, nawet
plamy oleju.
Samobjstwo zbiorowe Anonimowych miertelnikw
zostao odwoane z przyczyn oczywistych. rodek, dziki
ktremu mogli je popeni, opad na dno oceanu, a przewonik Korpela nie mia zamiaru kupowa w jego miejsce
241

nowego autobusu. Dobrze, e udao mu si pozby z honorem najdroszej inwestycji. Bez porzdnego narzdzia
nie warto zabiera si do adnej prawdziwej pracy. Jeli
wieszajcy si nie ma sznura, to nie moe si powiesi na
dble somy.
Samobjcy doszli wsplnie do wniosku, e chocia
mier jest w yciu najwaniejsz spraw, to w kocu nie
jest ona a tak bardzo wana.

34Nie byo to atwe ato dla detektywa Ermeia Rankkali.

Zaplta si w wielowtkow, dziwn spraw, ktra pochona cay jego czas i energi. Urlop letni Rankkala
mia zepsuty, gdy zauway, e swoim zwyczajem zastanawia si nad powizaniami tego przypadku. Nie mg nawet
wykorzysta wolnych dni do koca, bo musia kontynuowa ledztwo.
Powodem, dla ktrego detektyw przerwa urlop pod
koniec lata, bya informacja, przekazana mu przez celnika
Topiego Ollikainena z przejcia granicznego, znajdujcego
si midzy Enonteki a Kautokeino. Ollikainen powiadomi go, e ledzony przez agencj bezpieczestwa SUPO
autokar z turystami przekroczy granice pastwa. Znaki
szczeglne pojazdu zgadzay si, tak samo numer
rejestracyjny, zapisany zgodnie ze zwyczajem. Ollikainen
przekaza jednoczenie, e w otwartych przednich
drzwiach sta znany mu mieszkaniec Utsjoki, hodowca reniferw Uula Lismanki, ktry wykrzykiwa co na temat
mierci. Znajc Lismankiego, Ollikainen wywnioskowa,
e w gr wchodzi jaki niesmaczny art, bo takie hodowca
reniferw chtnie robi.
Z Inari od tamtejszego naczelnika policji nadesza
wiadomo, e pukownik Hermanni Kemppainen, ktry
przyszed z nim porozmawia, powiedzia, e jedzie z grup do Nordkapp. W Ivalo wojskowy zaatwia sprawy
paszportowe swojego przyjaciela, hodowcy reniferw Uuli
Lismankiego.
Detektyw Rankkala polecia do pnocnej Norwegii,
skd zabra si na pwysep Nordkapp. Tam trafi na lady
zaginionego autokaru: dwch niemieckich ornitologw,
ktrym towarzyszy fiski przyjaciel, opowiedziao
243

miejscowym o dziwnym wydarzeniu na nadmorskich

skaach. Jak niosa plotka, fiski autokar turystyczny
prbowa zjecha z urwiska Nordkapp do Oceanu Arktycznego. W ostatniej chwili kierowca zmieni zdanie i
skierowa pojazd w bezpieczne miejsce. Niestety, wiadkowie opucili ju tamten teren. Mimo to Rankkala przejecha wzdu i wszerz pnocne obszary Norwegii i dowiedzia si, e poszukiwana przez niego grupa przebywaa
w wielu miejscowociach. Ostatnie informacje prowadziy
na poudnie, do Haparandy, gdzie lad znowu si urywa.
Rankkala wrci popiesznie do Helsinek. Na podstawie wynikw swojego ledztwa nabra przekonania, e
chodzi o niebezpieczn organizacj, ktra - jak mona byo
wywnioskowa - zamierzaa popeni zakrojone na szerok
skal samobjstwo zbiorowe. Na mier wystawio si
okoo trzydzieciorga Finw. Czy tajemnicza gromada
miaa inne, nielegalne zamiary, tego Rankkala jeszcze nie
wiedzia. W kadym razie sprawa urosa do takich
rozmiarw, e musia przedstawi j przeoonym do rozpatrzenia.
Z materiaem, ktry Rankkala zebra latem, zapozna
si jego zwierzchnik, inspektor Hunttinen z agencji bezpieczestwa SUPO. Wkrtce potem stwierdzi, e sprawa
ma szeroki zasig i zawiera wiele dziwnych elementw.
Wedug informacji zdobytych przez detektywa po wiecie
szala fiski autokar turystyczny, ktrego podrni znajdowali si w miertelnym niebezpieczestwie. Cz
czonkw tajemniczej organizacji samobjczej, a moe
wszyscy, moga by zamieszana w niejasne dziaania w
dziedzinie polityki zagranicznej i wojskowej. Hunttinen
postanowi zwoa nieformalne posiedzenie, na ktre za244

prosi przedstawicieli rnych gazi administracji pastwowej. Na spotkanie przybyli reprezentanci Ministerstwa
Spraw Zagranicznych, Centralnego Biura ledczego,
polikliniki psychiatrycznej Centralnego Szpitala Uniwersyteckiego w Helsinkach i Fiskiej Izby Turystyki oraz
oczywicie agencji bezpieczestwa SUPO, prowadzcej t
spraw.
Komisja postanowia spotyka si w barze Ateljee hotelu Torni. Inspektorowi agencji bezpieczestwa wystarczyoby skromniejsze miejsce, ale przedstawiciel Fiskiej
Izby Turystyki powiedzia, e jest przyzwyczajony do sal
konferencyjnych na wysokim poziomie. Ponadto obieca,
e rachunki z restauracji zapaci reprezentowana przez
niego instytucja.
Zaraz na pierwszym posiedzeniu stwierdzono, e autokar trzeba jak najszybciej zatrzyma. Obawiano si, e
trzydziecioro Finw straci ycie. W takim wypadku opinia
Finlandii za granic ucierpiaaby do powanie -podkreli
przedstawiciel FIT-u. Gdyby dowiedziano si, e grupa
osb dowodzonych przez fiskiego pukownika i
biznesmena postanowia wiadomie zakoczy ycie, zaszkodzioby to bardzo nie tylko turystyce Finlandii, ale
take handlowi i produkcji eksportowej. Co mona myle
o narodzie, ktrego przedstawiciele zabijaj si w duej
liczbie, a na dodatek wyjedaj w tym celu za granic!
Zdaniem policji na razie nie popeniono adnego czynu
niezgodnego z prawem. Dlatego SUPO nie poprosi kolegw z Interpolu o pomoc. Ustawowo policja poszukuje
jedynie przestpcw, a nie dziwnych ludzi.
Spojrzenia zgromadzonych skieroway si na psychiatr. Czy mgby pomc w tej sprawie? Zaginione towarzystwo jest najwyraniej niespena rozumu i stanowi zagro245

eni nie tylko dla pastwa, ale i dla siebie. Moe lekarz
wypisaby dla caej grupy skierowanie do najbliszego
szpitala psychiatrycznego, dziki czemu sprawa zostaaby
od razu zaatwiona. Psychiatra zgodzi si z tym, ale wtpi,
czy mona tak od razu uzna za wariatw ca grup
wycieczkowiczw.
- Niech pan to zrobi dla dobra opinii caego narodu
-apelowali inspektor Hunttinen i detektyw Rankkala. Lekarz nie od razu jednak uzna t argumentacj. Przypomnia, e w faszystowskich Niemczech stosowano takie
same naciski, gdy zamykano ludzi w obozach koncentracyjnych.
Najgorsze jednak byo to, e nikt nie wiedzia, przez jakie okolice pdzi tajemniczy autokar z samobjcami.
Podczas takich narad zjadano zwykle lunch lub lekki
obiad. Detektyw Rankkala zadowala si zupami i jarskimi
potrawami i nie pi wina. Skary si siedzcemu naprzeciwko lekarzowi, e tego lata odek odmawia mu
posuszestwa ju od chwili, gdy dosta zadanie dotyczce
samobjstwa. Inspektor Hunttinen doda, e s to objawy
powszechnie wystpujce wrd urzdnikw SUPO. Praca
jest stresujca i niewdziczna. W porwnaniu z tymi,
ktrzy zajmuj si zwyk prac policyjn, detektywi
agencji chorowali dwa razy czciej na wrzody odka.
Psychiatra zgodzi si, e zawd ten sprzyja dolegliwociom psychosomatycznym.
Komisja postanowia wezwa Ministerstwo Spraw Zagranicznych, aby zaalarmowao wszystkie europejskie
ambasady i konsulaty i nakazao obserwowa dziwnie zachowujce si grupy fiskie. Do placwek dyplomatycznych zostay wysane informacje o cechach charakterystycznych autokaru.
246

Na trzecie posiedzenie komisji detektyw Ermei Rankkala przynis alarmujce wieci. Organizacja samobjcza
wzia udzia w wielkiej zbiorowej bitce w maym miecie
Walsrode na terenie Republiki Federalnej Niemiec. W tej
sprawie raport przesao biuro radcy handlowego w Hamburgu, otrzymawszy od niemieckiej policji zapytania dotyczce Finw. Agencja bezpieczestwa zacza sprawdza
okolicznoci awantury i im gbiej drya t spraw, tym
bardziej bya przekonana, e nie chodzio tu o zwyke rkoczyny. Wedug wezwanego na miejsce attache wojskowego ambasady w Bonn konflikt mona nazwa wojn na
ma skal, podczas ktrej Finami dowodzi pukownik,
majcy do pomocy jakich podoficerw. Walka zakoczya
si zwycistwem Finw.
Od tej pory komisja zbieraa si dwa razy w tygodniu,
a detektyw Rankkala cierpia ju na krwotoki z odka.
Ale najgorsze miao dopiero nadej. Wadze francuskiej Alzacji skontaktoway si z ambasad Finlandii w Paryu i powiadomiy j o wydaleniu z kraju trzech fiskich
obywatelek. Na podstawie tego mona byo uzna, e
naleay one do tajemniczej organizacji. Deportowane
dziewczta wywrciy do gry nogami porzdek dnia w
caej winnej dolinie. Potem autobus skierowa si z Francji
do Szwajcarii. Ogarnici panik czonkowie komisji
czekali na nowe wiadomoci o ruchach autokaru. Nadeszy
one wkrtce.
Nastpny alarm podniosa ambasada Finlandii w
Szwajcarii. Mianowicie na terenie kantonu Wallis przebywaa fiska grupa turystyczna, ktra zachowywaa si
dziwnie i w sposb zagraajcy samej sobie. Dowodzeni
przez wysokiego stopniem oficera Finowie chcieli popeni zbiorowe samobjstwo w pewnej alpejskiej wiosce
247

o nazwie Munster. Dziki zdecydowanym posuniciom

osb kierujcych administracj kantonu zamiar ten si nie
powid. Mimo to jeden z Finw straci ycie w niejasnych
okolicznociach.
Zmarego
zidentyfikowano:
nieboszczykiem okaza si cierpicy na alkoholizm armator z
Savonlinny, pywajcy na wodach ldowych. Ciao przesano w cynkowej trumnie do miejscowoci zamieszkania
denata i tam pochowano. Z wynikw autopsji przeprowadzonej w Szwajcarii wywnioskowano, e przyczyn zgonu
byo gbokie odurzenie alkoholowe poczone z nagym
zamaniem krgosupa.
W Munster tajemnicza organizacja znowu wymkna
si spod obserwacji i pojechaa swoj drog. Uwaano, e
zmierza teraz do Woch albo Hiszpanii.
W tym czasie Biuro ledcze wyjanio spraw pewnej
defraudacji pienidzy, ktrej dokonano z pocztkiem lata w
Utsjoki. Policja przypuszczaa, e gwnym podejrzanym
jest niejaki Uula Lismanki, hodowca reniferw. Okazao
si, e wzmiankowana osoba znana jest ledczemu agencji
bezpieczestwa, Ermeiowi Rankkali. Lismanki zagarn
setki tysicy dolarw nalece do amerykaskiej spki
filmowej. Wtedy, gdy zdarzenie to miao miejsce, na
pustych terenach Utsjoki wybudowano midzy innymi
obz koncentracyjny. Na stworzenie wizienia nie otrzymano jednak potrzebnych pozwole od fiskiego rzdu.
Projekt zosta przerwany i w obozie nie zamknito ani
jednego winia. Jeszcze do tej pory nie wyjaniono
zwizku Lismankiego z budow prywatnego obozu zagady. Biuro ledcze i agencja SUPO miay jednak w tej sprawie wasne, powane podejrzenia.
odek detektywa Ermeia Rankkali nie wytrzyma
najwieszych wiadomoci. Im szybciej przyblia si ko248

nie lata, tym wicej pracy spadao na niego. le sypia,

nie smakowao mu jedzenie, wdki nie mg pi wcale.
Wosy mu posiwiay. Siedzc pewnej soboty w biurze nad
dokumentami, Rankkala zerkn na zegarek. Bya jedenasta w nocy. Zapali papierosa, nie wiedzie ktrego z rzdu, ykn kropelk wody pozostaej na dnie szklanki. Czu
si le - zupenie niczym czekajcy na przesuchanie
czowiek podejrzany o pody uczynek.
Zmczony pomyla, e przesuchiwany jest jak cebula, a przesuchanie jak jej obieranie. Gdy z czowieka zdejmuje si kamstwo, to na wierzchu pojawia si biaa prawda. Po obraniu cebuli otrzymuje si zdrowy i smaczny rodek. W obu przypadkach do oczu obierajcego napywaj
zy... takie jest ycie. Na kocu cebul kroi si na kawaki i
smay na male.
ledczy poczu piekcy ucisk podchodzcy pod samo
serce. Krcio mu si w gowie.
Dowiadczony policjant zwali si na podog, papieros przypali mu palce, a z ust popyna krew. Pomyla,
e wanie nadchodzi koniec. W pewnym sensie przynioso
mu to ulg. Nie musia popenia samobjstwa. Tak czy
owak mier zabraa, co do niej naleao.

Posowie
35Naga mier Ermeia Rankkali, ledczego pracujcego
w agencji bezpieczestwa SUPO, zostaa z przykroci odnotowana na nastpnym spotkaniu komisji w hotelu Tor-ni.
Zgromadzeni przy stole wstali i uczcili jego pami chwil
ciszy. Przez jaki czas zastanawiano si, czy obecni
powinni wzi udzia w pogrzebie wykoczonego detektywa, ale inspektor Hunttinen nie uzna tego za konieczne.
Powiedzia, e osobicie zajmie si spraw. Przyzwyczai
si ju, e jego podwadni nie yli w nieskoczono. Jego
zdaniem Rankkala nie pozostawi nawet wdowy, chocia
kto go tam wie.
Z braku lepszego zajcia komisja przejrzaa ostatni raport sporzdzony przez ledczego. Nie zawiera adnych
nowych elementw i nie mogo by przecie inaczej, bo
autor umar.
Swoim zwyczajem zgromadzeni zamwili lekki obiad,
a potem rozmawiali o dziaalnoci i wynikach pracy komisji. Udao si im wiele osign. Odkryli, jak tras jecha przez Europ autokar tajemniczej organizacji samobjcw. Wysali liczne telegramy. Zabezpieczyli si na kady wypadek. Informowali o rozwoju sytuacji ambasady
Finlandii, konsulaty, przedstawicieli Fiskiej Izby Turystyki w krajach europejskich. Tam, gdzie byo trzeba,
zwrcili si take do policji, ministerstw, prawnikw, lekarzy, ambasadorw, sowem: do wszystkich.
Komisja postanowia bezwocznie kontynuowa
ledztwo w sprawie zaginionego autokaru. Od tej pory
zbieraa si raz na tydzie, w tym samym miejscu i w taki
sam sposb. lady tajemniczej organizacji samobjczej
250

uryway si w centralnej Europie. By to czynnik, ktry nie

pozwala na zakoczenie posiedze uznanych za wane dla
bezpieczestwa i dobrego imienia narodu. Jednak nic
nowego nigdy ju si nie pojawio. Tak mijay lata i nadal
mijaj.
Anonimowi miertelnicy rozstali si na Pwyspie w.
Wincentego, idc kady w swoj stron. Niemal wszyscy
przeyli i mieli zamiar nadal pozosta przy yciu. Wkrtce
po tym, gdy Uula Lismanki wpad do morza, dyrektor
Rellonen i pani Aulikki Granstedt pojechali do Lizbony i
spdzili tam dwa miesice. Zabrali ze sob dyrektora cyrku
Sakariego Piipp, ktremu nadarzya si okazja wystpowania w roli iluzjonisty w tamtejszym wdrownym wesoym miasteczku. Pniej para wrcia do Finlandii, do
Oulu, gdzie zaoya dwie mae firmy: lakierni samochodow i pracowni kuniersk.
Pogranicznik Raaseikkinen i pracownica na zmiany
Maki-Vaula pobrali si i wyprowadzili do Muonio, gdzie
pan mody dosta prac celnika. Diler samochodw Lamsa
wrci z nowo polubion on do Kuusamo i teraz
sprzedaje tam samochody, zupenie jak wczeniej, tylko
innej marki. Wiejski kowal Laamanen zosta w Portugalii,
by spdzi swoje dni na emeryturze, bo zauway, e ycie
i mier s tutaj tanie. Towarzystwa dotrzymuje mu
urzdnik kolei elaznych Tenho Utriainen, ktry dosta
prac w centrum turystycznym w Albufeirze jako stranik
przy zjedalni wodnej.
Elsa Taavitsainen zacza korespondowa z Alvarim
Kurkkiovuopio, mieszkacem Kittili, a nastpnie zostaa
gospodyni w jego domu. Feldfebel rezerwy Korvanen
wyjecha jako obserwator wojskowy ONZ na Bliski
Wschd. W pierwszej kolejnoci kupi sobie bez ca samo251

chd terenowy drogiej marki, a do tego jeszcze droszy

model. O feldefeblu Korvanenie cigle mwi, e ma talent
do wojny i jest czowiekiem, ktry nie boi si mierci, a
wrcz jej szuka.
Niespodziewanie emerytowany inynier drogowy Jarl
Hautala i jego moda, miertelnie chora opiekunka Tarja
Halttunen nie umarli i yli tak z miesica na miesic. W
kocu zauwayli, e rozwj raka u Hautali si zatrzyma, a
wirus HIV w organizmie modej kobiety nie wywoywa
ju adnych objaww. Na dodatek Hautala napisa w
alpejskiej wsi Munster opracowanie o charakterze technicznym na temat nowych wyzwa dla Fiskiego Zakadu
Drogowego w XXI wieku, podkrelajc w swojej ksice
profilaktyczny wpyw posypywania szos sol na zapobieganie nieszczliwym wypadkom w ruchu drogowym.
Dzieo opublikowa Pastwowy Instytut Bada Technicznych, uznajc je za pionierskie. Ale jak gosi plotka, Hautala chyba ju teraz nie yje.
Do domu wrcili Hannes Jokinen, Lisbeth Korhonen i
wszyscy, ktrzy ocaleli. Nadal yj i czasem si spotykaj.
Uporzdkowali swoje sprawy i nie maj wikszych problemw. A nawet jeli takie si pojawiaj, to mocno dowiadczeni podrnicy potrafi si z nimi upora.
Przewonik Korpela odebra pene odszkodowanie za
swj ubezpieczony luksusowy autokar, ktry stoczy si do
morza. Tak wic finansowe korzyci nie znikny, nie
utony, tylko zostay. Otrzymane pienidze Korpela wyda
na pokrycie ubiegorocznej straty w swojej spce, a potem
ca firm sprzeda. Gdy w Pori rozesza si wiadomo,
jak wielkie podatki zapaci od majtku, z miejsca
zaproponowano mu czonkostwo w miejscowym Klubie
Rotarian.

Wicedyrektorka szkoy Puusaari i pukownik Kemppainen pobrali si. Helena Puusaari przeprowadzia si z
Toijali do Jyvaskyli. Przedtem otrzymaa na poegnanie
medal za prac na rzecz rozwoju owiaty. Nagrod wrczyy jej przedstawicielki Stowarzyszenia Racjonalizatorek
miasta Toijali, te same wrony, ktre krakay na jej temat
zoliwie. Tak to si wiat zmienia, a ycie daje nauczk.
Pukownik Kemppainen napisa do Ministerstwa
Obrony podanie z prob o dymisj i emerytur i otrzyma
obie rzeczy. Pniej otrzyma te crk, ktr wicedyrektorka szkoy Puusaari urodzia mu bez oficjalnych
poda.
Smutkobjca Seppo Sorjonen opublikowa wasnym
sumptem ba mwic o braku mieszka w spoeczestwie wiewirek, ale krytycy jej nie docenili. Dzieu zarzucano, e odbiega daleko od ycia, zawiera niepotrzebne
arty i jest infantylne. Obecnie Sorjonen pracuje z duym
powodzeniem jako kelner w restauracji Sawanna. Zbiera
materiay do wielkiej fiskiej powieci gastronomicznej.
Hodowca reniferw Uula Lismanki nie umia pywa,
ale ocean charakteryzuje si tym, e potrafi nauczy ma
ludzk istot swoich zwyczajw. Uula wydosta si jako
przez wyjcie awaryjne ze miertelnych Linii Korpeli i wyskoczy ponad spienione fale, a potem unoszc si na nich,
dotar na otwarte morze, ykajc po drodze son wod.
Niektre zaciekawione rekiny ludojady obwchiway jego
tyek, ale nie pogryzy go. Ryba nie zawsze bierze - Uula,
stary rybak, wiedzia o tym, jak nikt inny na wiecie.
Oprcz tego udowodni, e nawet czarownik nie tonie i
unosi si na wodzie.
Dwie godziny pniej starego hodowc reniferw wyowi z morza rozlatujcy si portugalski statek rybacki,
253

ktry pyn na wody Nowej Funlandii w poszukiwaniu

dorszy. Zanim rozpoczto poowy, mino wiele nocy,
podczas ktrych Uula zdy wysuszy setki tysicy dolarw w przedniej czci pokadu statku. W cigu dwch
miesicy nauczy si mwi po portugalsku. I to nic dziwnego, poniewa wymowa jzyka saamskiego i portugalskiego jest zaskakujco podobna. Jzyk portugalski wywodzi si przecie z ludowej aciny, a saamski z porykiwania
reniferw.
Podczas podry polubnej do Sagres wicedyrektorka
szkoy Helena Puusaari i pukownik Kemppainen spotkali
przypadkowo w miejscowej knajpie spalonego socem
marynarza, ktry rozmawia po saamsku z rwnie jak on
ogorzaymi kolegami. Wszyscy znali Uul, ktry podobno
chtnie pracowa jako rybak na Atlantyku. Obecnie nazywa si Ulvao Sao Lismanue.
- To chyba znaczy Uula wity Lismanki, no nie?